Book Title: Tulsi Shabda Kosh Part 01
Author(s): Bacchulal Avasthi
Publisher: Books and Books
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020839/1
JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAma 8 rAma rAma rAma tulasI zabda koza rAma rAma rAma rAma rAma rAma rAma A rAma rAma rAma AcArya balarAma * baccUlAla avasthI rAma rAma
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda koza-bhASA vijJAna, vyAkaraNa aura tulasI-sAhitya ke adhyetAoM ke lie atyanta upAdeya apUrva upalabdhi hai| sampUrNa tulasI-vAGmaya meM prayukta zabdoM aura zabdarUpoM ke sArthaka abhijJAna meM samartha yaha koza vidvAn kozakAra kI dIrghasAdhanA aura adhyavasAya ko pramANita karatA hai| saMskRta, prAkRta, apabhraMza aura urdUfArasI kI zabda-sampadA kA jaisA vilakSaNa evaM sArthaka prayoga mahAkavi tulasIdAsa ne kiyA hai, aura eka hI zabda ke vibhinna rUpoM ke dvArA jo arthabheda apanAyA hai use yaha koza vivRta karatA hai / lambe arse se anubhUta AvazyakatA kI pUrti ke rUpa meM yaha koza isa kSetra meM navya prayoga hai ki isakA svarUpa prAyaH rUpAtmaka athavA AkRtimUlaka hai / kiJcit rUpa-parivartana se dhvanita eka hI zabda ke vibhinna arthoM ke antara ko jAnanA pAThaka ke lie niH sandeha mahattvapUrNa hai| mUlya 750.00 (do bhAga)
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza prathama bhAga prAcArya baccalAla avasthI 'jJAna' AcArya kulopAdhyAya, kAlidAsa akAdamI ujjaina (ma0pra0) buksa ena buksa dillI-110009
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ (c) lekhaka prathama saMskaraNa-1991 prakAzaka : buksa ena' buksa 77, Taigora pArka dillI-110009 mudraka : saMgItA priMTarsa mojapura, dillI-53
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ samarpaNa pitAmahacaraNa zrI baijanAtha avasthI jinakI loriyoM ne tulasI ke rAma kA darzana karAyA
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ upakrama mati kIrati gati bhUti malAI / jo jehiM jatana jahA~ jehiM pAI // so jAnikSa satasaMga prabhAU / lokahuM veda na Ana upAU / / yaha satsaGga ghara meM bhI, Izvara ke anugraha se, sulabha rhaa| mere pitAmaha, zrI baijanAtha avasthI, kaithI lipi jAnate the| ve devanAgarI lipi kA mudrita rUpa kaJcit bA~ca lete the-artha ajJAta rahe to bA~canA bhI asambhava thaa| mere pitA badrI prasAda avasthI kaithI se aparicita the parantu nAgarI akSara pahacAnate the| mAtA jagarAtA devI isa daSTi se nirakSara thiiN| isa ghara ke granthAgAra meM choTebar3e cAra-chaha grantha the-(1) rAmacaritamAnasa jise 'rAmAyana' kahA jAtA thA, (2) vinayapatrikA 'bina' nAma se vidita thI, (3) kavitAvalI, (4) hanumAnabAhuka, (5) hanumAna cAlIsA aura (6) premaratana / snAna karake pitA evaM pitAmaha hanumAna cAlIsA par3hate the aura subhItA nikAlakara pratidina 'rAmAyana' kA vAcana huA karatA thaa| prAya: 'bAbA' par3hate the aura 'bappA' baiThe sunA karate the to kabhI-kabhI maiM bhI baiTha jAtA thA / vinayapatrikA aura kavitAvalI kA gAyana bAbAjI rAta meM karate the tathA hanumAnabAhuka kA pATha kabhI-kabhAra hotA thaa| 'premaratana' hI aisI pustikA thI jisake racayitA tulasIdAsa na the pratyuta rAjA zivaprasAda sitArehinda kI pitAmahI ratana vari' ne usakI racanA kI thIkurukSetra meM virahiNI gopiyoM se kRSNa ke punarmilana kI kathA thI jise par3hate hue bAbA azrudhArA bahAte hue AnandalIna ho jAyA karate the| maiM pAMcaveM varSa meM cala rahA thA ki eka dina acAnaka mAnasa pATha rukane para maiMne 'bha' akSara para u~galI rakha kahA ki yaha 'ma' hai, pitAjI ne donoM meM antara batAyA aura maiMne 'bha' ke sahAre 'ma' bhI jAna liyaa| isa prakAra kramarahita varNamAlA ke jJAna ke sAtha hI maiM 'rAmAyana' bA~cane lgaa| hanumAnacAlIsA dhArApravAha par3hane lgaa| mere
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ (vi) lie ye hI do 'prAimara' pAThya-pustakeM banIM / bAbA mujhe yadA-kadA artha bhI batAte the jisase tulasI-sAhitya meM prayukta zabdoM kA anekatra arthajJAna ho gyaa| yahI isa koza kI pIThikA hai jo kaumAra avasthA meM banI thI aura aba eka svarUpa le skii| prAyaH pandraha varSa pUrva zrImAna DA0 bhagIratha mizra kI vyAvasAyika preraNA prApta kara maiMne 'tulasIkoza' kA nirmANa kiyA thaa| mere hastalekha ke rUpa meM yaha rakhA rahA / gata varSa harisiMha seMgara ke saujanya se zrI madhakara jI mile aura prakAzanArtha grantha kI apekSA vyakta kii| vartamAna sthiti meM inhIM ke anugraha se yaha upayoktAoM taka pahuMca rahA hai| lekhaka kA prayAsa rahA hai ki jitane prakAra ke zabda evaM zabdoM ke rUpa tulasIsAhitya meM Aye haiM una sabakA sArthaka paricaya isa koza dvArA ho jAya / udAharaNArtha- 'kara u' tathA 'karaha' yA 'karau~' tathA kirahaM' meM rUpa ke sAtha artha meM bhI antara hai jisakA spaSTa nirdeza apekSita mAnA gayA hai / isa prakAra isameM 'leksikana' ke sthAna para eka prakAra se 'mArphIma' ko mahattva milA hai jo kozavijJAna ke kSetra meM nayA prayoga hai / isIlie 'tulasIkoza' nAma rakhA gayA hai| eka aura udAharaNa liyA jA sakatA hai-rAma, rAma, rAmahi, rAmahi meM rUpAntara ke sAtha arthAntara pAyA jAtA hai / 'kRpA' mUla nAma hai jisase 'kRpA' rUpa banatA hai aura 'kRpA se' kA artha detA hai / 'hRdaya' = 'hRdaya se' yA 'hRdaya meN'| yaha kozadRSTi apanAne se yathApekSa artha samajhane meM suvidhA hotI hai / kriyApadoM meM vizeSa draSTavya haikarai vaha karatA hai| karahiM ve karate haiN| karasi tU karatA hai| karaha tuma karate ho| karau~ maiM karatA huuN| karahuM hama karate haiN| isa 'padakoza' ke nirmANa meM samasta AcArya-paramparA kA yoga hai jisameM raha kara maiMne saMskRta, prAkRta tathA apabhraMza bhASAoM aura unake vyAkaraNoM ko siikhaa| inake atirikta urdU-bhASA se bhI kucha sahAyatA milI jise bAlyAvasthA meM pahalI jabAna' ke rUpa meM jAnA thaa| gosvAmI jI ne urdU ke zabdoM kA sArthaka prayoga kiyA hai jise 'kabulI' zIrSaka para dekhA jA sakatA hai| aneka zabda aise haiM jo eka hI sthAna para aneka (sandigdha-prAya) artha dete haiM jinakA eka hI artha diyA gayA hai| isakA kAraNa hai ki anAvazyaka vistAra kI upekSA kI gayI hai| jaise-'bharanI' zabda ke aneka arthoM meM eka hI mAnya kiyA gayA hai| sabhI arthoM kI apekSA ho to 'mAnasa-pIyUSa' Adi kA avalokana karanA caahie|
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ (vii) saMkSipta vyutpatti dekara artha kA spaSTIkaraNa cAhA gayA hai / vyutpattigata pUrNatA ke lie 'tulasI nirukti koza' kI pratIkSA karanI caahie| isI prakAra dArzanika zabdoM kA sampUrNa arthavRtta nahIM liyA gayA / Izvara ke anugraha se yadi 'tulasI - darzana - koza' bhI banAyA jA sakA to yatkiJcit RNamukti ho sakegI / yoM to isa prakAra ke saMkalanAtmaka kArya kI bhUmikA anapekSita hI hai tathApi kucha Atmanivedana kA byAja to isase mila hI jAtA hai / isa sandarbha meM sammAnya zrI trilocana zAstrI kA mujhe smaraNa sadA AtA hai / unhoMne anAyAsa binA kisI prasaGga ke eka ardhAlI kA ardhAMza par3hA 'jaha~ sukha saphala sakala dukha nAhIM / ' zAstrI jI ne hI anupapatti kA vivaraNa diyA ki niSedha ke sAtha Ane vAlA 'sakala' yadi sarva paryAya hai to 'saba duHkhoM ke na hone' kA Azaya 'kucha duHkhoM kA honA' hogA jo vAkya kA tAtparya nahIM hai, ata: 'sakala' ko 'zakala' mAnakara artha karanA cAhie | 'zakala' kA 'khaNDa' artha hai, ataH jarA-sA bhI duHkha nahIM hai, aisA abhiprAya banatA hai / avadhI meM zakAra ke lie sakAra hI calatA hai, ataH koI anupapatti nahIM hai| isa grantha ke prakAzana kI cintA maiMne chor3a dI thI parantu mere mitra DA0 harisiMha seMgara ko cintA thI / unhoMne 'buksa ainDa buksa' ke vyavasthApaka zrI madhukara jI se milakara prakAzana kI vyavasthA kI, etadartha maiM unako apanI zubhAzaMsAoM se abhiSikta karatA hUM / sabase bar3A AbhAra zrI madhukara jI kA hai jinhoMne vyavasAyabuddhi se Upara uThakara tatparatA ke sAtha zIghra prakAzita kiyA / isa grantha meM jo acchAiyA~ haiM unake yazobhAgI janma tathA vidyA kI vaMzaparamparA ke puruSa haiM aura truTiyoM kA bhAra mujha para mAnakara - 'chamiha sajjana mori DhiThAI / ' kAlidAsa akAdamI ujjaina (ma0pra0) zrAvaNI 2047 vidvajjanoM kA vazaMvada baccUlAla avasthI
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'saMketa cinha pUrNarUpa vivaraNa a0 apabhraMza bhASA AkhyAta A. aise kriyApada jinameM liGgabheda nahIM hotA, puruSabheda hotA hai| ue. utra0 uttama puruSa ekavacana uttama puruSa bahuvacana eka vacana kartA-karma ekavacana e0 kae0 yaha sakArAnta athavA okArAnta zabdarUpoM meM dekhA jAtA hai, jinakA mUla prAtipadika akArAnta yA AkArAnta hotA hai| kavA. kavi0 karmavAcya kavitAvalI kRSNa gItAvalI kriyAtipatti kR0 kriyAti. yA se triyApada haiM jinameM triyA kI prati. kisI kAraNavaza nahIM ho paatii| ye kriyApada bhatakAla yA bhaviSyakAla meM hote haiN| inameM liGgabheda aura puruSabheda donoM milate haiN| de0 hoti tathA janateu~ aadi| kri0vi0 gI. chaM0 kriyA vizeSaNa gItAvalI chanda
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ (x) jAmaM0 do0 pA0ma0 paM0 prakR0 jAnakI maGgala dohAvalI pArvatI maGgala puMliGga pUrvakAlika kRdanta prathama puruSa ekavacana prathama puruSa bahuvacana prAkRtabhASA phArasI bahuvacana baravaM rAmAyaNa prae0 praba0 prA0 fA0 anya puruSa ekavacana anya puruSa bahuvacana bara0
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ a kare : vi0pu0 (A~kar3e = aMka gaNanA meM Ane vAle) khare, uttama / 'a~kare kiye khoTeu' - kavi0 7.127 aMkora : saM0 strI0 (saM0 utkoca > prA0 akkor3A ) ghUsa, rizvata, pralobhana / 'dai a~kora rAkhe juga rucira bhora' gI0 7.3.3 a~khiyana : a~khiyA~ + saM0ba0 - A~khoM ke / 'a~khiyanu bIca' bara, 30 a~khiyA~ : a~khiyA + bahu0 / A~kheM / 'e a~khiyA~ dou berini deta bujhAI' bara0 36 a~khiyA : 'A~kha' kA rUpA0 / snehapUrNa A~kha / 'sobhA sudhA piyeM kari aMkhiyA donI / ' gI0 2.22.2 aMga : aMga / mA0 2.315 a~gai : pUka aGgIkAra karake, zarIra para jhela kara / 'aMgai anaTa apamAna do0 466 aMganA : saM0 pu0 (saM0 aGgana) AMgana, Ajira gI0 1.8.3 a~ganAI : saM0 [strI0 (saM0 aGganavedI>prA0 aMgaNeI) A~gana kA bhUbhAga / mA0 7.76.4 A~ganaiyA : a~ganAI (saM0 aGganavedikA > prA0 aMgaNeiyA) gI0 1.6.3 garI : saM0 strI0 (saM aGgikA = kaJcuka > prA0 aMgiyA > saM0 aMgaDI) kavaca, aGgatrANa / mA0 2.161.5 agavanihAre : vi0 puM bahu0 / aGgoM para jhelane vAle / sUla kulisa asi aMgavanihAre - mA0 2.25.4 aMgAra : aMgAra / mA0 6.53 aMgArU : aMgAra + kae0 | aMgAra / 'pAke chata janu lAga 2.161.5 gurina : a~guliyoM se / 'aMgurina khAMDi akAsa' -- para 28 aMguriyanha : aMguliyoM meM / rA0 na0 15 aMgArU / ' mA0
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza a~guriyAM : saM0 strI0 bahu0 (saM0 aGga rikAH >> prA0 aMguriyAo >> a0 aMguliyA~ / gI0 1.32.1 1 a~gulI : aMguli / do0 527 aMguSTha: saM0pu0 (saM0 aGga uSTha) aMgUThA / gI0 7.17.4 acai : pUkR0 (saM0 Acamya ) Acamana karake, mukha Adi dhokara / 'a~cai pAna saba kAhUM pAe / ' mA0 1.355.2 1 OMcana : A0 bhAvA0 (de0 a~cava ) / Acamana kIjie, pIjie / 'a~ca ia nAtha kahahiM mRdu bAnI / ' mA0 2.115.1 I : bhU strI0 | pI DAlI / 'lAja a~caI ghori - dina0 158.6 acava acava : acava~ ( prakSAlana karanA, pInA) pItA hai / 'svAti ko / ' do0 306 acavahu : 'a~cava' + ma0va0 / tuma piyo / 'sobhA sudhA acavahu / ' gI0 2.23.2 jo a~caveM / jala a~cavAyau : bhUkR pu N0 kae0 / Acamana karAyA, pilAyA / pAmaM 135 jori : pUkR0 / a~jali meM bhara kara sameTa kara / hathiyA kara / 'kR silA... daMbha leta ajori / ' dina0 158.4 jorI : saM0 [strI0 / prakAza / 'khadyota a~jorI / ' mA0 3.11.2 tAvari : saM0 strI0 (saM0 antrAvali > prA0 atAvali) AMtoM kI ldd'ii| 'gala tAvara mela hIM / ' mA0 6.81 chaM0 athaihi : A0 e0 bha0 / asta hogA / 'udita sadA a~tha ihi kabahUMnA mA0 2.201.2 a~thayau : bhUkR0 pu N0 kae / asta ho gayA / rabi a~thayau, mA0 2.154.3 adesA : saM0 pu N0 (phrA0 andezaH) cintA, socA / mA0 1.14.10 adeso : 'aMdesA' + kae / ekamAtra cintA / gI0 2.87.4 adhiyArA, rA, aaiyAra : saM0 puM0 (saM0 andhakAra > prA0 aMdhayAra ) aMdherA / mA0 1.156.8, bara0 36 aghirI : (1) saM0 strI0= adhiAra / 'agara dhUpa baha janu aMdhabharI / ' mA0 1.165.5 (2) vi0 strI0 (saM0 andhakArI > prA0 aMdhiyArI ), andherI, kAlI, andhA banA dene vAlI / 'mAnahu~ kAlarAti a~dhiArI / ' mA0 2.83.5 adhiA : kri0 vi0 / andhere meM / ' avadha prabesu kInha aMdhiAreM mA0 2.147.5
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 3 aMdhiyAro : vi0 pu. kae / andhakAra se DhakA huaa| 'lAgata jaga aNdhiyaaro|' gI0 2.66.1 aMbarAI : (1) saM0 strI0 (saM0 AmrarAjI>prA0 aMbarAI) AmoM kA bagIcA, udyAna, upavana / mA0 1.214.5 (2) pUkR0 / ambara=AkAza ke samAna zUnya meM phailAva karake, bAtoM kA vAtyAjakra gar3ha kara / 'tulasIdAsa jani bakahi madhupa saTha haTha nisidina aNbraaii|' kR0 51 aMbArI : saM0 strI (saM0 AvArikA) AvaraNa, hAthI kI jhUla Adi / 'kalita karivaranha parI aNbaarii|' mA0 1.300.1 (2) makAna kA chajjA Adi / 'cAru bajAru vicitra aNbaarii|' mA0 1.213.2 a : niSedhArthaka (saM0) avyaya jo samAsa ke pUrva pada meM AtA hai-acapala, agyAna aadi| ka : saM0 puM0 (saM0) (1) cinha, chApa / 'rAma pada aMka' mA0 2.123.6 (2) god| 'prIti sameta aMka baiThAvA' mA0 6.46.7 (3) bAhupAza, bhujabandha / tehi bhari aMka rAma laghu bhrAtA' / mA0 2.164.4 (4) rekhA, lekha, lipi 'bidhi ke likhe aMka nija bhaalaa|' mA0 6.26.1 aMkamAla : saM0 strI0 (saM0 aNkmaalaa)| aeNkavAra, bAhubandhana, aalinggn| 'saba aMkamAla deta haiN|' kavi0 5.26 aMkA : aNk| aMkita : bhUkR0 vi0 (saM0) (1) likhita / 'rAma nAma jasa aMkita' mA0 1.10.5 (2) chApayukta, mudrit| 'prabhupada aMkita avani biseSI / ' mA0 2.308.4 aMkura : saM0 pu0 (saM0) aMkhuA,, bIja jamane para nikalane vAlI noka / 'acchata aMkura locana laajaa|' mA0 1.346.5 aMkure : bhUkR0 bahu0 pu0 (saM0 aMkurita>prA0 aMkuriya) uge, jame, prakaTa hue| ___'kapaTa bhU bhaTa aMkure / ' mA0 6.94 chaM0 aMkureu : bhUka pu0 phae0 / a~khuAyA, ugA / 'ura aMkureu garaba taru bhaarii|' mA0 1.126.4 kusa : saM0pu0 (saM0 aMkuza) hAthI calAne Adi kA upakaraNa-vizeSa / mA0 1.256 (2) sAmudrika rekhA vizeSa / 'rekhA kulisa dhvaja aMkusa sohe|' mA0 1.166.3 aMga : saM0 pu. (saM0) (1) pakSa, aMza / 'sUjha na ekau aMga upaauu|' mA0 1.8.6 (2) zarIra / 'bhava aMga bhUti masAna kii|' 1.1 chaM0 (3) deha kA
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza avayava / 'aMga-aMga para vAriahiM / ' mA0 1.220 (4) sahAyaka / 'raDare aMga jogu jaga ko hai|' mA0 2.285.5 (5) yoga ke ATha aGga-yama, niyama, Asana, prANAyAma, pratyAhAra, dhAraNA, dhyAna aura samAdhi (6) rAjanIti ke sAta aGga-svAmI, amAtya, suhRda, koSa, rASTra, durga aura senA / 'sakala aMga saMpanna suraauu| mA0 2.235.8 aMgada : saM0 pu0 (saM0) (1) vAlI kA putra vAnara vizeSa / mA0 4.11 (2) bAhu bhUSaNa vizeSa / 'pahuMcI aMgada / ' gI0 1.43.2 aMgana : saM0 pu0 (saM0) AMgana, maidAna, raNakSetra / mA0 6.81 chaM0 aMganA : saM0 strI0 (saM0) sundara aGgoM vAlI strI kavi 7.151 maMgani, nhi : 'ga'+saMba0 / aMgoM (meM, para, ne, se Adi) / 'bhUSana aMga aganhi prati sje|' mA0 7.12 chaM0 2 'vibhUSana udhama aMgani paaii|" kavi0 2.1 maMgA : aMga / mA0 5.16.4 aMgAra, rA: saM0 puM0 (saM0 aGgAra) Aga kA golA / mA0 5.12 maMgokArA : saM0 pu0 (saM0 anggiikaar)| svIkAra (apanA aGga banA lenaa)| ___ 'tAsu sApa kari aNgiikaaraa|' mA0 1.86.4 maMgu, gU : 'mNg+ke| zarIra mAtra / 'sUkhahi adhara jAi sabu aNguu|' mA0 2.40.1 aMgula : saM0 0 (saM0) aMgulI kI caur3AI kI nApa / mA0 7.76 aMguli : saM0 / strI0 (saM0) / kara zAkhA / mA0 1.117.3 aMgulivAna : saM00 (saM0 aGgalitrANa) hastakavaca (dastAne jaisA aMgaliyoM kA varga) / gI0 7.17.8 aMghri : saM0 pu. (saM0) caraNa / mA0 7.14.6 aMcala : saM0 pu0 (saM0) paridhAna kA chora jo gale se nIce kaTi se Upara rahatA hai=or3hanI kA dAmana / mA0 1.311 chaM0 acalu : kae / 'carana nAi sira aMcalu ropaa|' mA0 6.64 aMjana : saM0 puM0 (saM0) kajjala (daSTi roga nivAraNa kI auSadhi) dIpta karane vAlA sAdhana / 'guru pada raja mRdu maMjula ajana / ' mA0 1.2.1 ('niraJjana Adi padoM meM 'bAharI prakAzaka se nirapekSa tathA nirmala' kA artha rahatA hai|) aMjanA : saM0 strI0 (saM0) / hanumAn kI mAtA / vina0 261 aMjali : saM0 strI0 (sN.)| karapuTa, hAthoM se kI huI pAtra jaise AkRti / mA0 1.3 maji: puSa / AMja kara, aMjana lagAkara / mA0 1.1
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 tulasI zabda-koza aMjuli : ajAli / mA0 1.161.7 a MDa : saM0 pu N0 (saM0) ( 1 ) pakSI Adi kA golAkAra prasava (2) brAhmaNa (jo aNDAkAra hotA hai) / 'a'Da aneka amala jasu chAvA / mA0 2.156.1 kAha : kar3hAI kA AkAra kA brAhmaNa kA ardha bhAga / mA0 7.80 kha aDosa : saM0 pu0 (saM0 aNDakoza ) brAhmaNa kA bhItarI bhAga / ' aMDakosa sameta giri kAnana / ' mA0 5.21.6 aMDajarAyA : aNDajoM pakSiyoM ke rAjA = garuDa | mA0 7.80.3 a MDanhi : a MDa+saM0 ba0 / aNDoM (meM) / 'a'Dahi kamaTha hRdaya jehi bhAMti / ' mA0 2.7.8 ata: saM0 pu0 (saM0 ) ( 1 ) avasAna, samApti / 'udharAhiM anta na hoi nibAhU / ' mA0 1.7.6 (2) pariNAma / 'sunata bAta mRdu anta kaThorI / ' mA0 2.22.3 aMtaHkaraNa : bodha ke Antarika sAdhana = antarindriya / inakI saMkhyA cAra hai(1) saMkalpa - vikalpa kA sAdhana = mana ( 2 ) abhimasarUpa ahaMkAra ( 3 ) nizcayAtmaka bodhakAfraNI buddhi aura (4) ima tInoM kA adhiSThAna citta / 'budhi mana cita ahaMkAra / ' vina0 203.5 aMtaka: saM0 pu0 (saM0) anta karane vAlA = yamarAja, mRtyu / vina0 46.2 aMtakAla : anta kA samaya = mRtyu samaya / mA0 4.6 aMtara : vi0 + saM0 puM0 (saM0 ) (1) bheda / 'tumhahi raghupatihi aMtara ketA / ' mA0 6.6.6 (2) bhItara / 'saba ke ura aMtara basahu / mA0 2.257 (3) bhItarI, Antarika / 'aMtarasAkhI' mA0 6.108.14 (4) bIca meM / 'ubhaya aMtara eka nAri sohI / ' gI0 2.16.2 aMtaragata vi0 (saM0 antargata ) / bhItara sthita / 'jalacara bRnda jAla aMtaragata / ' manobhAva / vina0 62.6 aMtaragati saM0 strI0 (saM0 antargati) anta:karaNa kI dazA, gI0 5.16.3 aMtarajAmini : vi0 strI0 [saM0 antaryAminI) jIvoM ke bhItara vyApta rahakara niyantrita karane vAlI preraka zakti / gI0 1.72.2 aMtarajAmI: vi0 puM0 (saM0 antaryAmin ) / brahma kA turIya rUpa jo sabhI jIvoM meM vyApta evaM sUkSma hai / prANinAmantarmamayati ityantaryAmI - sabhI prANiyoM kI vahI preraka zakti hai / 'antarAvizyabhUtAni yo vibhatyatmaketubhiH / antaryAmIzvaraH sAkSAt / ' antaryAmI sAkSAt paramezvara hai jo prANiyoM ke bhItara Aveza lekara apane saMketoM se unako prerita karatA hai| rAmAnuja darzana meM isI kI upAsanA ko sarvopari batAyA gayA hai / mA0 1.51.5 aMtaradhAna saM0pu0 (saM0 antardhAna) adRzya honA / mA0 1.77.7
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza aMtarasAkhI : saM0 strI0 (saM0 antaH sAkSI) Antarika pramANa / 'pragaTa kInhi caha aMtarasAkhI / ' mA0 6.108.14 aMtarahita: vi0 (saM0 antarhita ) adRzya, antardhAna ko prApta / 'asa kahi aMtarahita prabhu bhayaU / ' mA0 1.133.2 a Mtara : 'aMtara' + kae / ekamAtra bheda / 'Isa anIsahi aMtarU taseM / ' mA0 1.70.2 aMtardhAna : aMtaradhAna / mA0 7.13 a : anta meM bhI, antataH, antatogatvA / 'haTha kInheM aMtahuM ura dAhU / mA0 1.246.5 atAvarI : saM0 strI0 bahu0 (saM0 annAvalI:) AMtoM kI lar3iyA~, A~teM / diarat gahi ur3ata gIdha / ' mA0 3.20.60 a Mtu : 'a'ta' + kae / vinAza / 'kula aMtu kie aMta hAni / ' kavi0 6.22 dha: saM0+ vi0 (saM0 ) ( 1 ) dRSTihIna / ' tApasa aMdha sApa sudhi AI / " mA0 2.155.4 (2) viveka-hIna / 'madana aMdha byAkula saba lokA / mA 1.85.5 (3) a~dherA / ' moha aMdha ravi bacana bahAve / ' vairA0 22 aMdha : aMdhA bhI, aMdhe bhI / 'aMdhau bAdhira na asa kahahiM / ' mA0 6.21 'dhakAra : saM0 pu0 (saM0 ) + ka e a~dherA / 'aMdhakAru baru ra bihi nasAve / " mA0 7.122.18 ani : 'aMdha' + saM0ba0 / andhoM ( ne) / ' aMdhani lahe haiM bilocana tAre / ' gI0 1.60.5 ahi : andhe ko / 'aMdhahi locana lAhu' mA0 1.350.7 a Mba, bA : saM0 strI0 (saM0 ambA ) ( 1 ) mAtA / mA0 1.31.14 (2) durgA - 'arfa binAyaku aMba rabi / ' rA0 pra0 1.1.1 ka : saM0 pu0 (saM0 ) ( 1 ) netra / 'nava aMbuja aMbaka chabi nIkI / ' mA01-147.3 (2) pitA / 'anukUla aMbaka aMba jyoM nija DiMba hita sanamAni kai / " gI0 3.17.3 bara: saM0 puM0 (saM0) (1) vAhya / 'aMbara pIta sura mana mohaI / ' mA0 6.12 chaM0 2 (2) AkAza / 'abara amara haraSitA' kR0 20 prabarISa (sa) : eka paurANika rAjA jo bhagavadbhakta the / bhagavAn na kruddha durvAsA se unakI rakSA karane hetu apanA cakra sudarzana durvAsA ke pIche lagA diyA thA / ( 'jathA cakra aya~ riSi durabAsA') 'sudhi kari aMbarISa durabAsA / ' mA 2.265.4
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza aMbarIsa : aMbarIsa ( prA0 ) / vina0 98.5 bA : aMba | mA0 2.60.7 aMbikA : saM0 [strI0 (saM0) durgAmAtA, pArvatI / mA0 1.67.2 abu : saM0 pu N0 (saM0) jala / mA0 2.57.2 aMbucara : jalajantu / hanu0 34 buja : saM0 pu0 (saM0) kamala / mA0 1.106.7 aMbuda : saM0 pu0 (saM0) / megha / gI0 1.7.3 aMbudhara : jaladhara / megha / 'nava aMbudhara vara gAta / ' mA0 7.12 chaM 2 aMbudhi : saM0 pu0 (saM0) samudra / mA0 1.85.2 nidhi : aMbudhi / mA0 2.263.3 bupati : jalAdhIza = varuNa / mA0 6.15.6 [saM0 ) megha / vina0 56.8 amoja : saM0 pu N0 amoda : saM0 puM0 amoSi : saM0 puM0 (saM0 ) aMbhoruha : saM0 pu0 (saM0) / kamala / gI0 1.54.2 zraM sa : (1) saM0 puM0 (saM0) kandhA / / samudra | vina0 25.1 ( 2 ) bhAga / 'Isa aMsa bhava'- - mA0 1.28.8 (3) Izvara ke guNarUpa cit (jIva) aura acit ( prakRti ) / ' Isvara asa jIva abinAsI / ' mA0 7.117.2 (4) viSNu Adi jo parabrahma ke kalAvatAra haiM - mA0 1.144.6 asani : 'a Msa' + saM0ba0 / kandhoM ( para ) / asani dhanu, sara kara kamalani / ' gI0 1.55.3 asanha : asani / azoM / 'a' sanha sahita deha dhari tAtA / ' mA0 1.152.2 sika: vi0 (saM0 AMzika) / ( 1 ) aMza se utpanna / 'sura asika'mA0 6.114.8 (2) aMzamAtra, alpa / nija aMsika sukha lAgi - kR0 31 aisiha N : aisI bhI / 'aisihu~ mati ura bihara na torA / ' mA0 6.22.2 aise : vi0 pu0 bahu0 / aise / 'aise manuja aneka / ' mA06.31 ase : aise bhI / 'aiseu eka tinhahi je khAhIM / ' mA0 6.4.6 aihaha : A0 bha0 pra0 e0 / Ae~ge / 'aihahiM raghubIrA / ' mA0 5.16.4 aura : avara / anya / 'nahiM jAnau~ kachu aura kabArU / ' mA0 2.100.7 akaMTaka : vi0 (saM0) kaNTaka = zatru yA bAdhA se rahita / niSkaNTaka / pratirodha rahita / ! jogI akaMTaka bhae / mA0 1.87.chaM0 1 kapana : saM0 pu0 (saM0) eka rAkSasa ( yuddha meM kampa rahita ) / mA0 1.180 (saM0 ) / N / kamala / mA0 1.318 chaM0
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza akatha : vi0 (saM0 akathya) akathanIya, anirvacanIya ( jo kahA na jA sake ) / mA0 1.2.13 akathanIya : akatha / mA0 1.60.1 kani : pUkR0 (saM0 AkarNya > prA0 AkANNi a> a0 AkANNi) suna kara | 'avanaya akAni rAmu pagu dhAre / mA0 2.44.1 akaruna : vi0 (saM0 akaruNa ) karuNArahita, nirdaya / mA0 1.275.6 akala : vi0 (saM0) kalArahita, akhaNDa, nirvikAra / 'aja akala anIha abheda / ' 8 mA0 1.50 akalaMkatA : saM0 [strI0 (saM0) niSkalaMkatA, nirdoSatA / 'akalaMkatA ki kAmI lahaI / ' mA0 1.267.3 akalaMkA : vi0 (saM0 akalaMka) kalaMkarahita, nirdoSa / 'sabahi bhA~ti saMkaru akalaMkA / ' mA0 17.2.4 akasa : saM0 pu0 / IrSyA, hor3a, amarSa / 'baMdi bole birada akasa upajAi ke / ' gI0 1.84.7 1 akasu : ka e / etemAna akasu kIbe ko Apu Ahi ko / kavi0 7.100 akasara : vi0 (saM0 ekasara ) ekAkI, akelA / 'akasara Ayahu tAta / mA0 3.24 akAja, jA : saM0 pu0 (saM0 akArya > prA0 akajja) kArya bigar3anA, prayojana kI hAni / 'para akAja bhara sahasabAhu se / ' mA0 1.4.3 akAju : kae / advitIya prayojana hAdi / para akAju lagi tanu pariha rahIM / ' mA0 1.4.7 akAjeu : bhUkRpu kae / akAja = mRtyu ko prApta huA / 'mAnahuM rAju akAu AjU / ' mA0 2.247.6 akAya: vi0 (saM0 akRtArtha - prA0 akaattha ) . nisprayojana, nirarthaka | 'tanu ..... kata khovata akAtha / ' vi0 84.1 akAma : (1) vi0 (saM0) kAmanA rahita / mA0 1.76.2 (2) saM0 puM0 (saM0 ) / vAsanA - rahita manaHsthiti / 'ava hai anala akAma banAI / ' mA0 7.171.13 zrakAmA : akAma / mA0 3.45.7 akAmin : vi0 (saM0) kAmanAhIna / mA0 3.4. chaM0 akArana : kri0 vi0 + vi0 (saM0 akAraNa ) / binA kAraNa ke hI / 'akArana ko hI / ' mA0 1.267.2 akAla : saM0 pu0 (saM0) Rtu ke viparIta samaya / vaha Rtu jisameM vastu vizeSa paidA na hotI ho / 'jimi akAla ke kusuma bhavAnI / ' mA0 3.24.8 akAsa : saM0 pu0 (saM0 AkAza ) mA0 1.174.4
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza akAsabAnI : saM0 strI0 (saM0 AkAzavANI) adRzya daivI vaannii| mA0 1.173.5 akAsA : akAsa / AkiMcana : vi0 (saM0) daridra (jisake pAsa kucha na ho) / mA0 1.161.3 akuThA : vi0 (saM0) kuNThArahita, chalanA rahita, nirvyAja, nizchala / 'raghupati bhagati akuNtthaa|' mA0 6.26.8 akula : vi0 (saM0) kulahIna, akulIna / mA0 1.76.6 akulA : (saM0) AkulAyate>prA0 AkulAi akulAi, I : vikala honA, tilamilAnA A0 prae / vikala hotA- hotI hai| 'dekhi-dekhi akulAi / ' mA0 2.76 akulAi, I : pUkR0 / Akula hokara / 'gahe carana akulAi / ' mA0 2.71 'kevaTa carana gahe akulAI / ' mA0 2.102.4 akulAti : va k strI0 / vikala hotii| 'mati akulAti / ' vina0 22113 akulAna, nA : bhakR / vyAkula huaa| mA0 2.66.4 akulAni, nI : strii| vyAkula huI / 'bipula viyoga prajA akulAnI / ' mA0 2.51.6 akulAne : ba0 / vyAkula hue / 'darasa lAgi locana akulAne / ' mA0.1.126.7 akulAnyo : akulAna kae / vyAkula huaa| gI0 3.8.2 akulAhiM, hI : A0 pra0 / vyAkula hote haiM / 'puni-puni muni ukasahiM akulaahiiN|' mA0 1.135.2 akulIna : akula / jo uttama kula kA na ho+kulahIna / pA0 maM0 55 akela, lA : vi0 pu0 (saM0 ekala
prA0 akkhaya) avinAzI /
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 tulasI zabda-koza akhayabaTu : prayAga tIrtha kA vaTavRkSa vizeSa jisako 'akSayavaTa' kahate haiN| mA0 2.106.7 akhArA : saM0 pu0 (saM0 akSavATaraprA0 akkhADa) mallayuddha kA sthAna vizeSa, manoraMjana kA sAmUhika sthAna yA paMDAla / 'tahaM dasakaMdhara kera akhaaraa|' mA0 6.13.4 akhArenha : akhAr3oM meM, kuztI ke sthAnoM meM / mA0 5.3.chaM0 akhila : vi0 (saM0) sampUrNa, azeSa, sakala (khila =zeSa) / maa0|1|161 akhilavigraha : jisakA zarIra (vigraha) saba kucha ho: vizvarUpa; virATa; paramezvara (jisake cit aura acit zarIra rUpa haiN)| vina0 10.7 akhilezvara : saM0 pu0 (saM0 akhileshvr)| sarvezvara, carAcara vizva kA svAmI / mA0 1.48.2 akheTakI : saM0 strI0 (saM0 AkheTikI) AkheTa karma mgyaa| 'aTata gahanagana __ ahana AkheTakI / ' kavi0 7.66 aga : vi0 (sN0)| sthAvara, vRkSa-parvata Adi acara padArtha, jar3a prakRti / ___ 'aga jagamaya saba rahita biraagii|' mA0 1.185.7 agati : gatihInatA, nirgati, gatirodha / gI0 2.82.3 aganita : vi0 (saM0 agaNita) / asaMkhya, amita / mA0 1.63.chaM0 agama : vi0 (saM0 agamya>prA0 Agamya) / pahuMca se pare / 'ubhaya agama juga sugama nAmate / ' mA0 1.23.5 agamano : vi. pu. kae / apamAmI, prAthamika, sAmane AyA huA / gI0 5.15.3 agama : 'agm'+ke| 'agamu na kachu' mA0 1.342.5 agara, agara : saM0 pu. (saM0 agaru, aguru) / sugandhita kASTha vizeSa jisakA dhUpa ke samAna upayoga hotA hai| mA0 1.165.5; 1.10.6 agalage : vi0pU0 (saM0 agni lagna yA agralagna)>prA0 agni lagna yA agga lagna) dAhayukta tathA Age-Age viSayoM meM saMlagna / ' 'avana-nayana-maga agalage, ___saba thala ptitaayo|' vina0 2.76.5 agavAna, nA : saM0 pu-Age jAkara barAta Adi kA svAgata karane vAle / ' mA0 1.65.2; 66.1 agavAnha : samba 50 agavAnoM (ne)| 'agavAnanha jaba dIkhi braataa|' mA0 1.305.7 agavAnI : saM0 strI0 / Age jAkara svAgata karane kI kriyA / 'niyarAni nagara barAta haraSI lena agavAnI ge|' jA0 maM0 135 agaratti : saM0 pu. (sN.)| eka RSi jo paurANika paramparA meM prathama dakSiNa yAtrA ke liye prasiddha haiN| samudra pIne ke liye bhI ve vikhyAta haiN| mA0 3.12.6
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 11 agaha : vi0 (saM0 agraha) agrAhya, ajJeya, pakar3a se bAhara / 'nRpagati agaha, girA jAti na gahI hai|' mI0 1.87.2 agaha : 'agh'+ke| ekamAtra agrAhya =ajJeya / 'saba vidhi agahu agAdha durAU / ' mA0 2.47.7 agahur3a, agahuMDa : vi0+kri0 vi0 Age kI ora, Age gati lene vaalaa| 'bhaya basa __ agahur3a parai na paauu|' mA0 2.25.1 'mana agahuMDa, tana pulaka sithila bhyo|' gI0 2.66.3 agAU : vi0+kri0 vi0 / Age, agrgaamii| 'ulaTi bibAdana Ai agAU / ' kR0 12 agAdha : vi0 (saM0) athAha; jisameM avagAhana na kiyA jA sake / mA0 1.23.1 agAdhA : agAdha / mA0 1.37.2 agAdhu, dhU : eka / 'sumati bhUmi thala hRdaya agAdhU / ' mA0 1.36.3 agAra : saM0 pu0 (saM0 AgAra) ghara, bhaNDAra / gI0 1.71.2 agAru : kae / ekamAtra bhaNDAra / 'apakAra ko agAru jg|' kavi0 7.68 agAre : agAra+bahu0 / 'sIla sudhA ke agAre / ' gI0 1.64.3 agini : saM0 puM0 (saM0 agniPage #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ -12 tulasI zabda-koza agyAM : AjJA se / 'pitu agyo adya ajasu na bhayaU / ' mA0 2.174.8 agyA : saM0 strI0 (saM0 AjJA) Adeza / ' mA0 1.77.4 agyAtA : vi0+kri0 vi0 (saM0 ajJAta) anajAna, anajAne / 'anucita bahuta kaheu~ agyaataa|' mA0 1.285.6 agyAna, nA : (1) saM0 pu0 (saM0 ajJAna) avidyA / vaiSNava darzana meM sAtvika mAyA vidyA hai jabaki tamoguNI mAyA AvaraNa hai jo jJAna ko AcchAdita karatI hai; rajoguNI mAyA vikSepa zakti hai jisase dehAdi meM AtmA kA abhimAna hotA hai| bAda vAlI donoM avidyA athavA ajJAna haiN| (2) vi0 / jJAnarahita, ajJa, muuddh'| mA0 4.2 agyAnI : vi0 puM0 (saM0 ajJAnin) ajJa, jJAnahIna / mA0 1.117.1 / agyAna, nU : 'ajnyaan'+ke| advitIya ajJAna / 'nija agyAnu rAma para aanaa|' mA0 1.54.1 agra : vi0+kri0 vi0 (saM0) agragAmI, Age, aguaa| 'calI agra kari priya ___ sakhi soI / ' mA0 1.226.8 apragaNya : vi0 (saM.) prathama gaNanA ke yogya / mA0 5 zlo0 3 agraNI : vi0 (saM.) Age calane tathA le calane vAlA, nAyaka, mukhiyaa| vina0 27.3 agha : saM0 puM0 (saM0) pApa / mA0 1.4.5 aghaTa : vi0 (saM0) / jo ghaTita na ho sake, apUrva, anuta / vina0 25.8 aghaTita : vi0 (1) (saM0) jo ghaTita na ho sake, asaMbhava / (2) (saM0 aghaTTita) ___avicala, aTala / 'kAla karama gati aghaTita jaanii|' mA0 2.165.6 agharUpa : sAkSAt pApa, mUrta pAtaka, ati pAtako / mA0 1.176 aghahArI : vi0 (saM0) pApoM ko harane vAlA, pApanAzaka / mA0 2 / 268 / 3 aghAi, I : pUrva0 kR0 (saM0 AghrAya>prA0 agghAia>a0 agghAi) tRpta hokara, pUrNatayA, pUrampAra, sarvAtmanA / so pachitAi aghAi ura / ' mA0 2.63 'janama lAbha kaI avadhi aghaaii| mA0 2.52.8 aghAu,U : A0 ue (saM0 AjighrAmi>prA0 agyAmi>a0 agghAu~) tRpta hoU~, tRpta ho sakatA huuN| 'nahiM aghAu~ thora jala / ' mA0 6.57.7 aghAuMgo : A0 bhavi0 pu ue / tapta hoU~gA / gI0 5.30.3 aghAta, tA : (1) vakR0 pu / tRpta hotaa-te| 'nahiM aghAta avanAmRta jaanii|' mA0 5.46.3 (2) saM0 puM0 (saM0 AghAta) / prahAra, coTa / 'buda aghAta sahahiM giri kaiseM / ' mA0 4.14.4 aghAti, tI : vaka strI0 / tRpta hotii| 'jAsu kRpA~ nahiM kRpA aghaatii|' mA0 1.28.3
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 tulasI zabda-koza pradhAnI : bhUka0 strI0 / tRpta huii| 'prajA pramoda aghaanii|' gI0 1.4.6 aghAne : bhUka pu0 (bahu0) / tRpta hue| 'bhAva bhagati Ananda aghAne / ' mA0 2.108.1 aghAno : bhUka kae / tRpta huA / 'lakha i aghAno bhUkha jyoM / ' do0 443 adhArI : vi (saM aghAri) pApa ke zatru, pApanAzaka / mA0 3.13.5 aghAhiM, hIM : A0 (1) prb| aghAte haiN| 'nahiM aghAhiM anurAga bhAga ari bhAgini / ' jA0 maM0 150 (2) uba / hama aghAte haiM / 'nahiM peTa aghaahiiN|' mA0 2.251.5 aghAhUM : A0-AzIrvAda-praba / tapta hoN| 'rAma bhagata aba amioM aghaahuuN|' mA0 2.206.6 aghI : vi0 (saM0) pApI / kavi0 7.5 aghaugha : saM0 0 (saM0) pApa-pravAha, pAtaka samUha / gI0 7.16.5 pracaMcala : vi0 (saM0) acala, sthira / mA0 1.230.4 acaMbhava : saM0 pu+vi0 (1) saM0 asaMbhava (2) saM0 atyadbhuta>prA0 accabbhua) vismayajanaka / mA0 6.718 acaI: aNci| pAna karake / vina0 24.4 acagari, rI : saM0 strI0 (saM0 atyakariH>atizaya akArya>prA0 accagarI) atizaya anucita AcaraNa, dhRSTatA, durvyavahAra / 'jauM larikA kachu acagari krhiiN|' mA0 1.277.3 acara : vi0 (saM0) sthAvara, acala-vRkSa, parvata Adi / 'cara aru acara nAga nara devA / ' mA0 1.107.8 acaraja : saM0 puM0 (saM0 Azcarya>prA0 accharijja) vismaya, vismayajanaka ___ adbhuta kArya / 'kInha jo acaraja rAma / ' mA0 1.110 acaraja : ke| advitIya vismaya / 'suni sabake mana acaraju mAvA / ' mA0 1.127.4 acala : (1) saM0 pu0 (saM0) / prvt| 'baTu bisvAsu acala nija dharamA / ' mA0 1.2.11 (2) vi0 / avicala / pada, niSThA, saMkalpa Adi se vicalita na hone vaalaa| 'bisva bhAra bhara acala chamA sii|' mA0 1.31.10 (3) nitya, zAzvata vaiSNava tathA zaivamata meM jaga (prapaJca bhI nitya hai)| 'bidhi prapaMcu asa acala anaadii|' mA0 2.282.6 acalu : ke| parvata / 'acalu lyAyo cali ke / ' kavi0 6.55 acaveM : acavai-(saM0 AcAmati>prA0 Acamai>a0 Acavei-pInA, mukhAdi kA prakSAlana krnaa)|
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza acavaMta : vaka pu / Acamana karatA-karate; pItA-pIte / 'jo acavaMta nRpa mAtahiM teI / ' mA0 2.231.7 acAi : pUkR. / Acamana karAkara, mugha Adi ghulAkara / 'acavAi dInhe pAna / ' mA0 1.66.chaM0 acAnaka : kri0 vi0 / sahasA, akasmAt / kavi0 2.25 acAra, rA : saM0 pu0 (saM0 AcAra) (1) AcaraNa (2) zAstrAnusAra karma (AcAra: paramodharmaH) / mA0 1.183. chaM0 / acAru, rU : kae / 'duhu kulaguru saba kInha acArU / ' mA0 1.323.8 aciriju : acaraju / adbhut| 'nahiM aciricu juga juga cali aaii|' mA0 2.165.1 aceta, tA : vi. (saM0 acetas) / (1) avikasita cetanA vaalaa| 'taba ati raheu~ aceta / ' mA0 1.30 (2) mUDha / 'DATehiM navahiM aceta / ' rA0 pra0 5.5.6 (3) saM0 pu / jar3atA, caitnyhiintaa| 'asubha ariSTa aceta / ' rA0pra0 3.3.4 acetu : kae / kavi0 7.82 accha : saM0 puM0 (saM0 akSa) rAvaNa kA eka putra / mA0 6.36.5 acchata : saM0 0 (saM0 aksst)| akhaNDita cAvala jo pUjA ke lie hAtha se bUsI nikAlakara banAe jAte haiM / mA0 1.266.8 . acchama : vi0 (saM0 akSama) asamartha, azakta, nirbala / do0 74 acchaya : akhaya / kSayarahita, pUrNa / 'acchaya akalaMka sarada caMda cNdinii|' gI0 2.43.4 acchara : saM0 pu. (saM0 akSara) / svara athavA svara sahita vyaJjana / mA0 1.143 acchu : 'accha,+ka e| akSakumAra rAvaNa putr| kavi 6.22 acyuta : vi0+saM0 pu0 (sN.)| pada, patha Adi Adi se vicalita na hone vAlA, nirvikAra paramezvara / vina0 10.6 achata : vakR pu0 (saM0 sat>prA0 acchaMta) rahatA huA, rahate hue| 'asa prabhu hRdayaM achata abikaarii|' mA0 1.23.7 achavAri : saM0 strI. (saM0 akSadhAri) / akSakumAra kI senA / kavi0 5.28 achomA : vi0 pu. (saM0 akSomya) / kSobha meM Ane vAlA, bhAvAveza meM na DAlA jA sakane vAlA, gambhIra / bIrabatI tumha dhIra achobhA / ' mA0 1.274.8 aja: (1) saM0 puM0 (saM0) / bakarA / mA0 5.3 chaM3 (2) brahmA / mA0 1.61.7 / (3) vi0 / ajnmaa| 'aja saccidAnanda prdhaamaa|' mA0 1.13.3
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 15 ajagara : saM0 pu. (saM0 ajaM gilatIti ajagaraH) bakarA yA usake barAbara jantu __ ko nigala jAne vAlA sarpajAtIya jantuvizeSa / mA0 7.107.7 ajaya : vi0 pu0 (saM0 ajayyaH=jetu na zakyaH) jo jItA na jA ske| mA0 1.170.5 ajara : vi0 (saM.) jarAhIna (prAyaH deva vaack)| jise kSaya yA bur3hApA na __ AtA ho-'ajara amara so jIti na jaaii|' mA0 1.82.7 ajasa : saM0 puM0 (saM0 ayazas) / akIti / kukhyAti / mA0 2.12 ajasI : vi0 (saM0 ayazasvin) kukhyAta / mA0 6.31.2 ajasu : 'ajasa'+kae / eka mAtra akIrti / 'ajasu hou jaga sujasu nasAU / ' mA0 2.45.1 ajahu, hUM: Aja bhI, aba bhI / mA0 1.50.8 ajA : (1) saM0 strI0 (sN.)| bkrii| 'hota ajA-sura bAridhi baaddh'e|' kavi0 2.5 (2) vi0 strI0 / ajnmaa| 'ajA anAdi sakti abinAsini mA0 1.68.3 ajAyaka : vi0 / jo yAcaka na hoM pUrNa tRpta / mA0 7.12.1 ajAti : vi0 (saM0) (1) jAtihIna=akulIna (2) janmahIna (jAti janma) / ajnmaa| pA0 maM0 55 ajAdi : brahmA ityAdi deva varga / mA0 1.54 ajAna : vi0 0 (saM0 ajJa>prA0 ajANa) jise usa viSaya kI jAnakArI na ho| 'pUchata jAni ajAna jimi / ' mA0 11266 ajAni : pUkR0 / na jAnakara vinA jAne / 'jAni nAma ajAni lInheM naraka jamapura mane / ' vina0 160.3 ajAmila : eka paurANika brAhmaNa pAtra jo dAsI-saMsarga se patita ho gayA thA aura putra 'nArAyaNa' ko marate samaya pukArane se tara gayA thaa| kavi0 2.5 ajAmilu : kae / 'apatu ajAmilu gaju ganikAU / ' mA0 1.26.7 ajita : vi0 (saM0) jise koI jIta na sakA ho, aparAjita, sarvopari / 'nirguna brahma ajita aja jAnahu / ' mA0 4.26.12 ajina : saM0 pu0 (saM0) carma, mRga carma / mA0 2.211 ajira : saM0 pu0 (saM0) A~gana / mA0 1.105.6 (2) kSetra, maidAna-jaise, 'rana-ajira' mA0 1.221.4 ajItA : ajita / 'sabadarasI anabadha ajiitaa|' mA0 7.72.5 ajIrana : vi0+saM0 pu. (saM0 ajIrNa) peTa meM na pacA huA anna; apaca / (asana ajIrana ko samujhi tilaka tjyo|' gI0 2.33.2
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 tulasI zabda-koza aje : vi0 pu. (saM0 ajeya) jo jItA na jA sake / 'raghubIra mahAranadhIra aje|' mA0 7.14.17 aje : ajaya / 'atisa prabala ajai / ' vina0 86.4 ajodhyA : avadha / mA0 7.27.2 ikSvAku ke putra vikukSi kA upanAma 'ayodhyA' thA, unhoMne purI basAI thI ataH 'ayodhyA' nAma par3A-de0 harivaMzaparva / aTaka : saM0 sabhI0 / gatirodha, rokaToka, baadhaa| ko kara aTaka kapi kaTaka amrssaa|' kavi0 6.7 aTaka, aTakai : prA0 aTTha-kaTTha) ATha kAThoM se banA, anamela, asthaayii| 'bAMsa purAna sAja' sb'mchktth| vina0 1892 jisa prakAra kaI
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 17 prakAra kI lakar3iyoM se jor3a gA~Tha kara banAyA khaTolA TikAU nahIM hotA, usI prakAra pAMca mahAbhUtoM aura tIna antaHkaraNoM se racA huA zarIra asthAyI hai| aThAraha : saMkhyA (saM0 aSThAdaza prA0 aDDhAijja) vaha saMkhyA jisa meM do pUre aura tIsare kA AdhA ho / mA0 2.278.6 ar3haka : saM00 / Thokara / 'phorahiM sila lor3hA sadana lAgeM ar3ha ka pahAra / ' do0 560 ar3ha ki : pUkR0 / lar3akhar3Akara, Thokara khAkara / 'ar3ha ki parahiM phiri herahiM poche / ' mA0 2.143.6 atanu : vi0 (saM0) zarIra-rahita anaGga / rati ati dukhita atanu pati jaanii|' mA0 1.247.5 prataLa : vi0 (saM.) tarkazakti se ajJeya; buddhi kI yuktiyoM se pare; atIndriya / ___'rAma atayaM buddhi mana baanii|' 1.121.4 ati : avyaya (saM0) atizaya, adhika, atyanta / rati ati dukhita atanu pati jaanii|' mA0 1.247.5 aise sthaloM meM prAyaH artha kI atikrAnta dazA kA Azaya rahatA hai| ati ukuti : saM0 strI0 (saM0 atyukti) / eka kAvyAlaMkAra jisameM zorya tathA udAratA Adi kA adbhuta rUpa se varNana kiyA jAtA hai| mA0 6.2.1-4 pratikalpa : vi0 (saM.) (1) kalpanAtIta, aprameya (2) kalpAtIti =yuga, kalpa Adi kAlasImAoM se pare kAlAtIta / vina0 54.6 atikAya : vi0+saM00 (sN)| (1) bar3e DIla Dola vAlA (2) eka rAkSasa-yUthapa kA nAma / mA0 1.180 atikAyA : atikAya / mA0 6.46.10 atikAla : vi. (saM0- atikrAnta: kAlam ) kAlAtIta, kAlajayI, kAla se pare / vina0 11.7 atithi : saM (saM0) vaha abhyAgata jisake Ane kI tithi pUrva nizcita na ho| mA0 1.32.8 atibala : vi0 (saM0) atizaya balI / mA0 1.180.3 atibalo : kae / gI0 5.42.1 pratiroSI : atyanta krodhii| mA0 1.171.6 atisaya atisa : kri0pi0 (saM0 atizaya) atyanta / mA0 1.18.7, vina0 86.4 atIta : vi0 (saM0) atikrAnta, pare / 'girAjJAna go'tItam / ' mA0 7.108.3 atIti : vi0 strI0 (saM0 atiitaa)| biitii| 'bar3i baya bathahi atIti / ' vina0 234.2
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza atIvA : kri0vi0 (saM0 atIva) sAdRzyAtIta, atizaya, srvthaa| 'bharatagati __akatha atiivaa|' mA0 2.238.5 atula : vi0 (saM0 atula, atulya) aparimita, anupama / mA0 1.153.6 atulabala : aparimita tathA asadaza bala vaalaa| mA0 1.178 kha atulita : vi0 (saM0) binA taula kA, amita; tulanA rahita, advitIya / __ mA0 1.188.3 atulita bala : atula bala / mA0 6.112.60 pratyaMta : vi0+kri0vi0 (saM.) anta kA atikramaNa kie hue, antahIna, asIma, __ atizaya, nitAnta / 'bAkya-gyAna atyanta nipuna / bina0 123.2 atri : saM.pu. (saM.) eka RSi kA nAma / mA0 3.3.4 / atharabanI : saM0 pu0 (saM0 atharvaNi) (1) atharva-veda kA pAraMgata=mantrakuzala (2) purohita / 'Apu basiSTha athrbnii|' gI0 1.6.10 atharbana : saM00 (saM0 atharvan) caturtha veda / vina0 155.2 athavaM athavei : (saM0 asAmeti>prA0 atthamai>a0 atthavaMi-asta honA) A0 prae / asta hotA hai, asta ho jAya / 'jauM binu avasara athaveM dinesU / ' mA0 2.305.7 athavata : vaqa puM0 / asta hotA / do0 316 athavA : avyaya (saM0) / yA (vikalpa) / mA0 7.128 athAI : 'athAI'+bahu0 / athAiyA~, sabhAzAlAe~ / 'hATa bATa ghara galI' athaaii|' mA0 2.11.3 athAI : saM0 strI0 (saM0 AsthAyikA>prA0 atthAiA>a0 atthaaii)| sabhA bhavana, darabAra / vina0 62.7 / adana : vi0 / khAne vAlA / 'biSa adana siva / ' kavi0 7.152 adbhuta : adbhuta / mA0 1.143.2 adamra : vi0 (saM0) avirala, analpa, vyApaka, mahAn / 'aguna adamra girA ___gotiitaa|' mA0 7.72.5 adarbha : vi0 (saM0) bandhanarahita, asIma=adabhra / vina0 54.7 adAga : vi0 (phrA0 dAga) kalaMkarahita, niSpApa / vairA0 44 pradAyA : nirdayatA / mA0 6.16.3 aditi : saM0 strI0 (saM0) devmaataa| mA0 1.31.14 adinu : saM0 pu0 kae / saMkaTa kA dina, vipatti kAla, durbhAgya / 'adinu mora nahiM dUSana kaahuuN|' mA0 2.181.7 adUSana : vi0 (saM0 adUSaNa) doSarahita / zuddha gI0 7.16.7 adRzya : vi0 (saM0 adRzya) lupta, antarhita / mA0 1.186
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 19 adeya : vi0 (saM0) jo diyA jA na sake, jo dene yogya na ho / mA0 1.146.8 adoSA : vi0 (saM0 adoSa) doSarahita / niSkaluSa / 'rAma pema bidhu acala adossaa|' mA0 2.325.6 adbhuta : saM0 pu+vi0 (saM0 na bhUtamiti adbhutam) abhUtapUrva, apUrva, Azcaryajanaka (2) nau rasoM meM se eka rasa jisakA sthAI bhAva vismaya hotA hai| mA0 1.162.chaM0 adri : saM0 puM0 (sN.)| parvata / vina0 43.4 advitIya : vi0 (saM0) jisase dUsarA koI na ho=dvitIya rahita; advaita, anupama / vina0 53.3 advaita : vi0+saM0 puM0 (saM.) dvaitarahita, advitIya, abheda, akhaNDa, anekatva rahita, ekamAtra sattA=brahmA0 / mA0 7.13.chaM06 adha : avyaya (saM0 adhas) nIce / 'adha ardha bAnaru / ' kavi0 5.171 adhagati : saM0 strI0 (saM0 adhogati) tIna prakAra kI jIva-gatiyAM darzanoM meM batAI gaI haiM-(1) ardha gati sAttvika devayoniyA~ (2) madhyagati=rAjasa manuSya yoni (3) adhogati = tamoguNI pazu-pakSI, kITa-pataGga, vRkSAdi yoniyo / 'rahu adhamAdhama adhagati paaii|' mA0 7.107.8 adhago : saM0 pu (adhaH= nIce+go= indriy)| pAyu, malatyAgendriya / mA0 6.15.8 adhajarati : vi0 strI0 (1) (saM0 ardhajaratI) ardhvddhaa| (2) (saM0 ardha jvalaMtI) adhajalI hotI huI / 'nikasi citA teM adhajarati mAnahuM patI parAni / do0 253 adhana : vi0 (saM0) nirdhana / mA0 1.161.4 adhabica : kri0 vi0 (saM0 ardha-vartma>a0 avicca) Adhe mArga meM, bIco-bIca meM / gI0 7.3.5 adhama : vi0 (saM0) nIca, nimna koTi kA, adhogata / mA0 1.18.2 adhamau : adhama bhii| adhamau mukuTa hoI zruti gaavaa| mA0 3.13.6 aSamAI : saM0 strI0 (saM0 adhamatA) nIcatA / 'sahi sama adhika na adha adhmaaii|' mA0 2.211.2 adhamAdhama : adharmoM meM bhI adhama, atyanta nIca jo nIcavarga meM bhI nIca mAnA jAtA ho / mA0 7.107.8 adhamAre : vi. pu. (saM0 ardhamArita>prA0 addhamAriya) jina ke mAra DAle jAne meM kamI raha gaI ho| mA0 5.18.6 adhara : (1) vi0 (saM0) nimna, nIca, avara / 'tIya adharabuddhi zani / ' 2.16 (2) saM0 puM0 / oTha / mA0 1.136.2
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-kozaH adharAdhara : (adhara+adhara) nIce kA oTha / 'adharAdhara pallava kholana kii|' kavi0 1.5 adharma : saM0 pu0 (saM0) dharma viruddha AcaraNa, pApa / mA0 7.66 kha adhAra, rA : saM0 0 (saM0 AdhAra) Azraya, sahArA / mA0 1.22.7 adhAru : kae0 / advitIya AdhAra / 'eka nAma adhAru sadA jana ko|' kavi0 7.87 adhika : vi0 (sN0)| pracura, atyanta, atizaya / adhikA : adhika / mA0 3.42.8 adhikA, adhikAI : (saM0 adhikAyate-adhika honA) A0 prae adhika hotA hai, bar3hatA hai / 'nita nUtana adhikaaii|' mA0 1.64 adhikAI : adhikatA ke kAraNa / 'TApa na bUr3a bega adhikAI / ' mA0 1.296.7 adhikAI : (1) bhU0 kR0 strii| bar3ha gii| 'puru kharabharu somA adhikAI / ' mA0 1.65.1 (2) saM0 strI0 / adhikatA, pracuratA / 'lahahiM sakala sobhA adhikAI / ' mA0 1.11.2 (3) adhikatA se / 'tapai avA~ iva ura adhikAI / ' mA0 1.58.4 (4) =adhikAI / bar3hatA hai| 'jimi pratilAbha lobha adhikaaii|" mA0 1.180.2 adhikAti : va. kR. strI0 / bar3hatI, parivRhita hotii| mA0 1.356 adhikAna, nA : bhU0 ka.pu0 / bar3ha gayA / ' ura anandu adhikAna / ' mA0 2.51 adhikAni, nI : strI0 / bar3hI / gI0 1.4.8 adhikAne : bhU0 kR0 pu. bahu0 / bar3ha ge| 'cira jIvana lomasa teM adhikAne / ' kavi0 7.43 adhikAra : saM0 puM0 (sN0)| yogyatA, pAtratA, pada tathA padAnukUla svAmittva / mA0 1.60.7 adhikArI : vi. pu. (sN.)| pAtra, viSaya vizeSa kI yogyatA vaalaa| rAma bhagati adhikArI' mA0 1.30.4 (2) pada kA svaamii| 'agini kAla jama saba adhikaarii|' mA0 1.182.10 adhika : kri0 vi0+ke| atizaya ke sAtha / 'adhika adhika gruaai|" mA0 1.250 adhikauhaiM : kri0 vi0 pracuratA se, adhika rUpa meM / gI0 7.4.4 adhipa : vi0 puM0 (saM0) svaamii| mA0 2 zlo0 adhibhUta : vi0 (saM.) bhUta prANiyoM se sambandhita, pAGacabhautika sRSTi smbndhii| sarpa, vyAghra Adi tathA manuSyAdi se prApta / de0 adhibhautika / 'adhibhUtabedana biSama hoti bhatanAtha / ' kavi0 7.166
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 21 adhibhautika : (do AdhibhUta) vi0 (saM0 aadhibhautik)| prANiyoM tathA bhUta preta Adi se milane vaalaa| 'adhibhautika bAdhA bhaI te kiMkara tore / ' vi0 8.3 saMkhyA meM tIna prakAra ke duHkha ginAye gaye haiM-(1) AdhyAtmika (2) Adhidaivika tathA (3) AdhibhotikA de0 bhividhAti / adhivAsa : saM0 pu0 (sN0)| adhiSThAna, pUrNa aadhaar| 'sarvabhUtAdhivAsaM / ' ___ mA0 7.108.14 adhIna : vi0 (saM0) Azrita, vazIbhUta / mA0 2.263.5 adhInA : adhIna / mA0 1.151.6 adhIra : vi0 (saM0) dhairyhiin| mA0 2.161 adhIrA : adhIra / mA0 2.70.2 AdhIza : vi0 pu0 (saM0) Izvara, svAmI / mA0 5 zlo0 3 anaMga : anaMga / mA0 1.108.7 ana : (1) avyaya (saM0 na>prA0 aNa) / de0 anaicchita Adi / (2) vi0 saM0 anya>prA0 aNNa) apara, itara / 'cAtaka batiyAM nA rucI anajala sIMce rUkha / ' do0 310 anaMga : saM0 puM0 (saM0 anaGga-anaGga rahita) kAmadeva / mA0 7.11.8 anaMgA : anaMga / mA0 1.285.4 anaMgu : anaMga+kae / 'hoihi nAmu anaMgu / ' mA0 1.87 anaMta, tA : (1) vi0 (saM0 ananta) antahIna, asIma, aprameya+asaMkhya, aparimeya / 'rAma ananta AnaMta gana / ' mA0 1.33 (2) saM0 puM0 / zeSanAga tathA zeSAvatAra lakSmaNa / 'krodhavaMta taba bhayau anNtaa|' mA0 6.54.4 anaMda, dA : saM0 puM0 (saM0 Ananda) AhlAda / mA0 1.40.8 anaMdita : vi0 (saM0 Anandita) AhlAdita, sukhI / 'khagamRga bRda AnaMdita rhhiiN|' mA0 3.14.3 anaMdu, dU : AnaMda+kae / ekamAtra Ananda, advitIya AhlAda / 'ura anaMdu adhikAna / ' mA0 2051 anaMde : bhU0 kR0 vi0 puM0 bahu0 (saM0 Anandita>prA0 ANaMdiya) sukhI hue| 'taba mayanA himavaMtu anaMde / ' mA0 1.66 1 ana-ahibAtu : ahivAta ke viparIta=vidhavAtva / mA0 2.25.7 anaicchita : anacAhA, anacAhe, / mA0 7.116.4
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 tulasI zabda-koza anaisa : vi0 (1) (saM0 AnyAhaza > a0 aNNAisa) anya jaisA = pratikUla (2) (saM0 anIza >> aNaisa) viparItA azubha, anacAhA / ' karata nIka phalu anaisa pAvA / ' mA0 2.163.6 anakha : saM0 (saM0 anakSa ? ) AMkha na denA, upekSA, avajJA, anAdara, avajJApUrvaka amarSa / 'kasa sahi jAta anakha tohi pAhIM / ' mA0 3.30.15 'bhAya~ kumAya~ anakha Alasa hUM / ' mA0 1.28.1 anakhAni : anakha karane kI kriyA / gI0 1.21.2 I anakha haiM : A0 pra0 / anakha mAneMge, amarSa kareMge / 'khala anakhahaiM tumhaiM sajjana na gAmi haiM / ' kavi0 7-71 anakhauMhI : vi0 strI0. bAteM / ' kavi 1.16 anaganI : vi0 [strI0 (saM0 agaNitA) asaMkhya / 'nara-nArI racanA anaganI / " gI0 1.5.1 adya : vi0 (saM0) adhArahita, niSkaluSa, nirvikAra / mA0 1.22.6 anacahyo : bhU0 kR0 vi0 pu0 kae0 / anacAhA, anAhata / 'dUhA~ bhalo anacahyo hauM / ' vina 260.4 01 - anakha bharI huI / 'roSa mAkhe lakhanu akani anakhoMhIM I anajAnata: vakR0 vi0 + kri0vi0 (saM0 ajAnat > prA0 aNajANaMta) / (1) binA jAnate hue -- 'anajAnata hari lAyo / ' gI0 6.2.3 (2) na jAnate hue - 'chamia cUka anajAnata kerI / ' mA0 1.282.4 anaTa : saM0 pu0 ( 1 ) ( saM anartha > prA0 ANaTTa) prayojana-hAni / kArya-hAni, ulajhana, ayogya sthiti / 'miTihi anaTa avareba / ' mA0 2.26.6 (2) saM0 anATya>prA0 aNaTTa) nATya meM saMgrAma, melA Adi abhineya (nATya) nahIM hote / rasa bhaGga kI sabhI bAteM anATya hotI haiM jinake A jAne se sAmAjika ko nIrasatA hI milatI hai / ataH aisI dazA 'anaTa' hai jo kaNezakara ho / do0 466 anata : kri0 vi0 avyaya (saM0 anyataH > prA0 aNNatto ) anya ora / (2) (saM0 anyatra > prA0 aNNatta ) anya sthAna para / 'sunata bacana phiri anata nihAre / ' mA0 1.270.2 ananya : vi0 (saM0) eka ke atirikta kisI ke prati niSThA hIna + sabake prati eka kI hI niSThA lekara vyavahAra karane vAlA / so ananya jAke~ asi mati na hanumaMta / maiM sevaka sacarAcara rUparAsi bhagavaMta || ' mA0 4.3 ananyagati: vi0 (saM0 - nAsti anyAgatiryasyasaH ) eka ko chor3a anya Azraya na mAnane vAlA | 'sevaka priya ananyagati soU / ' mA0 4.3.8
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 23 anapAyanI : vi0 strI0 (saM0 anpaayinii)| apAya=vikAra+kSaya se rahita / avicala, 67, aparivartanIya / 'anapAyanI bhagati prabhu dInhI / ' mA0 4.25.8 anabadha : anavadha / nirdoSa / 'aja anabadha akAma abhogii|' mA0 1.60.3 anabana : vi0 / akRtrima, prAkRtika, vividha / 'kaMda 'mUla jala thala rUha aganita anabana bhAMti / ' gI0 2.47.3 anabicAramanIya : vi0 (saM0 avicAra-ramaNIya) asat / ApAtaramaNIya jisakI manoramatA tabhI taka hai jaba taka viveka nahIM AtA / 'anabicAra-ramaNIya sadA saMsAra bhayaMkara bhaarii|' vina0 121.4 anamaeM-kri0 vi0-na hone kI sthiti meM, binA hue / 'napa jAgeu anabhae~ bihAnA / ' mA0 1.172.2 anamala : vi0+saM0 / azubha, ayogya, abhadra / 'anabhala dekhi na jAi tumhArA' mA0 2.16.7 anabhale : anabhala+bahu0 / do0 345 anabhalo : anabhala+kae / do0 368 / anabhAI : vi0 strI0 / anacAhI, arucikara, bhAvahIna / vina0 165.3 anabhAe : vi0 pu. bahu0 / bhAvahIna, anacAhe, arucikara / gI0 2.88.4 anamani : vi0 strI0 (saM0 anyamanaskA>prA0 aNNamaNI) anekAna, udvigna / 'kA anamani haMsi kaha haMsi rAnI / ' mA0 2.13.5 anamAyo : bhU0 kR0 ke| jo aTA nahIM, bhItara samAyA nhiiN| 'kyoM kahoM prema amita anmaayo||' gI0 5.21.6 anamila : vi0 (saM0 amila>prA0 aNamila) / bemela / 'anamila Akhara' mA0 1.15.6 anamola : amola / kavi0 2.13 anaya : saM0 pu.0 (sN.)| anIti, anyAya, siddhAnta yA maryAdA ke viparIta AcaraNa / do0 515 anayana : vi0 (saM0) netrahIna / mA0 1.226.2 anayAsA : vi0+kri0 vi0 (saM0 anAyAsa) binA prayAsa ke / mA0 1.25.2 anaratha : saM0 pu0 (saM0 anartha) prayojana hAni, kArya hAni, kSati, saMkaTa, bAdhA / 'lakhana lakheu bhA anaratha AjU / ' mA0 2.73.7 anarathu : anaratha+ka e| mA0 2.157.5 anarasa : saM0 pu0 (saM0 anya rasa+anna rasa) anna ke svAda tathA anya sabhI rasa / 'to navarasa, SaTarasa, rasa, anarasa ha jAte saba siitthe|' vina0 166.1
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 tulasI zabda-koza anarasata: vakR puM0 / arasa= = rasahIna hotA hote / vinna hotA -hote / khIjhatAte / 'haMse haMsata, anarase anarasata / ' gI0 1.16.2 anarasani : nIrasa hone kI kriyA / khIjhanA / gI0 1.21.2 anarase : bhU0 kR0 pu N0 bahu0 ( 1 ) aprasanna, zithila, asvastha / 'Aju anarase haiM mora ke paya piyata na nIke / ' gI0 1.12.1 ( 2 ) aprasanna hone para / 'haMse haMsata, anarakhe anarasata / gI0 1.16.2 anartha : (de, anaratha) / hanu0 12 anala : saM0 puM0 (saM0) agni / mA0 1.5.8 analu : anala + ka e / mA0 1.323 uttama, nirdoSa anavadha : vi0 (saM0 - na + avadha anavadha) anindha | amanda, nirvikAra / mA0 3.11.12 anavarata: vi0 + kri0 vi0 (saM0 ) nirantara, avicchinna, akhaNDa, zAzvata / vina0 10.7 anavasara : saM0 puM0 (saM0) asamaya, avasara kA abhAva, pratikUla avasara / gI0 5.38.3 anasamujhe : kri0 vi0 / binA samajhe bUjhe, binA vicAre hI / 'anamujheM anusocano / ' do0 486 anahita: saM0 pu0 + vi0 (saM0 ahita ) ( 1 ) anabhalA / 'anahita tAre priyA keI kInhA / ' mA0 2.26.1 ( 2 ) zatru, aniSTakArI / ' hita anahita madhyama bhrama phandA / ' mA0 2.62.5 (3) ahitakara hita anahita nahiM koI' - mA0 1.3 anAja : saM0 pu0 (saM0 annAdya > prA0 annajja) khAdya anna / do0 453 anAjU : anAja + kae / mA0 2.278.7 anAtha, thA : vi0 (saM0) (1) prArthanIya Azraya se rahita, dIna hIna / mA0 1.146.3 (2) jisakA koI svAmI na ho = svayaM prabhu / bara0 35 anAthana : anAtha + saba / anAtho ( ko ) / 'nAtha anAthani pAhi hare / ' mA0 7.14.8 anAthA : anAtha / mA0 2.71.3 anAdara : saM0 pu0 (saM0 ) / upekSA, asammAna, apamAna / vina0 176.1 anAdi : vi0 (saM0) AdihIna, ajJAtajanmA yA ajanmA / 'ajA anAdi sakti abinAsini / ' mA0 1.68.3 anAdI : anAdi / mA0 1.108.5 anAma, mA: vi0 (saM0 anAman ) / nAmarahita, zabda zakti se pare / mA0 1.13.3
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 25 anAmaya : vi0 (saM0) Abhaya =roga, doSa, vikAra se rahita / ajarAmara, niSpApa / mA0 1.22.2 anAyAsa : kri0 vi0 (saM0) binA kisI prayAsa ke hii| 'anAyAsa udharI tehiM kaalaa|' mA0 2.267.4 anAraMbha : vi0 (saM0) AdihIna+utpattihIna / ajanmA / 'anAraMbha aniketa amaanii|' mA0 7.46.6 nyAyadarzana ArambhavAdI hai jo Izvara ko kartA mAnakara, usake dvArA paramANuoM se prapaJca kI saSTi ko mAnya karatA hai / isake viparIta vaiSNava darzana meM Izvara ko avikRta pariNAma lene vAlA mAnakara upAdAna tathA nimitta kAraNoM ke rUpa meM mAnya kiyA gayA hai; vaha bAhara se sAmagrI lekara Arambha nahIM krtaa| aniditA : vi0 strI. (saM0) anavadhA, vAhya tathA Abhyantara kaluSoM se rahita, sarvathA nirdoSa / mA0 7.24.6 aniketa : vi0 (saM0) gRharahita, AzrayahIna, svAdhiSThAna, svAzrati, niketa= gRha+sUcaka se rahita, ajJeya / 'anAraMbha aniketa amAnI / ' mA0 7.46.6 anipa : saM0 puM0 (saM0 anIkapa) senAnAyaka / mA0 6.46.10 animAdika : aNimA ityAdi ATha yogasiddhiyAM-aNimA mahimA caiva laghimA garimA tathA / prAptiH prAkAmyamIzivatvaM vazitvaM cASTa siddhyH|| (1) aNimA =sUkSma hone kI shkti| (2) mahimA=mahAn ho jAne kI zakti / (3) laghimA-halakA hone kI zakti / (4) garimA =bhArI hone kI zakti / (5) prApti=jahA~ cAheM, jAne kI zakti / (6) prAkAmya=abhISTa vastu sulabha karane kI shkti| (7) Izitva =saba para prabhutA kI zakti / (8) vazitva=sabako vazIbhUta karane kI zakti / 'hohiM siddha animAdika pAeM / ' mA0 1.22.4 aniyata : Aniyata / vaka pu0 ka vaa| lAyA jaataa| 'mahimA samucita Dara aniyata / ' vina0 183.3 anirbAcya : vi0 (saM0 anirvAcya=anirvacanIya) vANI dvArA jisakA nirvacana= vivecana asambhava ho, akathya, aprameya / 'pAvA anirvAcya bidhaamaa|' mA0 5.8.2 anila : saM0 pu0 (saM.) vAyu / mA0 1.7.12 aniza : kri0vi0 (saM0) nirantara sadaiva, aviraam| mA0 5.2 zlo0 1 anI : saM0 strI (saM0 anIka>prA0 aNIa) senaa| mA0 2.126 chaM. anIkAkA : saM0 pu0 (saM0 anIka) =anI / 'kaluSa anIka dalana rndhiiraa|' mA0 2.105.6
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 tulasI zabda-koza anIti : saM0 strI. (saM0) nItiviruddha AcaraNa, maryAdA-rahita vyavahAra / mA0 1.183 anItI : anIti / 'miTai bhagati pathu hoi aniitii|' mA0 1.56.8 anIsa : saM0 puM0+vi0 (saM anIza) Izvara se bhinna =jIva jo sarva zaktimAna nahIM hai / 'Isa anIsahi aMtaru taiseM / ' mA0 1.70.2 anIha : vi0 (saM0) Iha=icchA se rahita, niSkAma, nirapekSa, udAsIna / mA0 1.13.3 anu : avyaya (1) saMskRta kA upasarga-'anukUla' Adi meM (2) 'anyathA' ke artha meM apabhraMza kA svatantra prayoga / 'dehu utaru anu karahu ki naahiiN|' mA0 2.30.4 anukathana : saM0 puM0 (saM0) anukIrtana, praznottara meM vicAra vinimaya, zAstrIya nirNaya hetu vAda-vivAda, nizcaya bodha hetu tarka-vitarka / 'suni anukathana parasapara hoI / ' mA0 1.41.3 manukUla (anukUlA) : vi0 (saM0) (1) apane pakSa meM Ane vAlA / mA0 1.15.7 (2) ora, prati (janaka) / 'calI bipati bAriyI anukalA / ' mA0 2.34.4 (3) darzanoM meM 'utpAdaka' artha bhI hotA hai jo ukta uddhAraNa meM vyaGagya hai| anukUle : bhU0 ka. puM0 (bahu0) / anukUla kie hue / 'nita nUtana sukha lagi anukUle / ' mA0 1.304.8 anukUlo : anukuul+ke| gosAIM susAI sadA anukuulo|' hanu0 36 anuga : vi0 pu0 (saM0) anugAmI, anucara / 'rAma anuga jagu jAna / ' mA0 2.226 anugaMtA : anug| (sN.)| vina0 38.3 anugani : anuga+saM0 baM0 / anugoM, anucroN| 'utari anuja anugani sameta / ' gI0 6.21.5 anugAmI : vi0 (saM0 anugAmin) / anuga, anusaraNakArI / mA0 1.17.6 anugrahaM : anugrahapUrvaka / anugraha se / 'rAma anugrahaM saguna subha / ' rA0 10 6.5.6 anugraha : saM0 0 (sN.)| kRpA, anukampA / mA0 2.3.7 anugrahu : anugrh+ke| 'kRpA anugraha aMgu adhaaii|' mA0 2.300.5 'kRpA' se prabhu ke sAmarthya kI vyaJjanA hotI hai jabaki 'anugraha' se bhakta ko grahaNa karane-apanA aGga banA lene kA artha AtA hai / anucara : vi0pu0 (saM0) pIche calane vAlA, anugAmI, paricAraka / mA0 1.278.1 anucaranha : anucara+kae / anucaroM (ne) / 'mama anucaranha kInha makha bhNgaa|' mA0 7.56.4 anucarI : vi0 strI0 bahu0 / anucariyAM, pIche calane vAlI paricArikAeM, dAsiyAM / 'tava anucarI karauM, pana morA / ' mA0 5.6.5 / /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 27 anucita : vi0 (saM0) ucita kA viloma, anarha ayogya / mA0 1.62.1 anucitu : anucita+kae / ekamAtra =prathama anucita AcaraNa / 'anucitu chamaba jAni lrikaaii|' mA0 2.45.6 anuja : saM0 pu. (saM0-anu pazcAt jamaH) / choTA bhaaii| anujanha : anuja+saM0baM0 / anujoM (ke prati) / 'Apu kahahiM anujanha smujhaaii|' mA0 1.205.6 anujahi : anuja ko| mA0 1.225.3 anujA : saM0 strI (sN.)| choTI bahana / mA0 7.102 chaM0 anudina, anudinu : kri0 vi0 (saM0 anudinam) pratidina / mA0 2.205.2 jA0mA0 anupama : vi0 (sN.)| upamA rahita, apratima, advitiiy| mA0 1.36 anubAda, dA : saM0 pu0 (saM0 anuvAda) anukathana, punarvacana, vyAkhyAoM dvArA vastunirUpaNa, pramANIkaraNa / 'sunata phirau hariguna anubaadaa|' mA0 7.110.12 darzanoM meM cAra prakAra ke 'anuvAda' batAe gae haiM-(1) yathArtha kIrtana (2) stutiparaka kathana (3) guNa vivecana aura (4) arthavAda= atizayoktiparaka kathana / anubhayau : bhU0 kR0 puM0 kae / anubhava kiyA, bhogaa| 'mohisama yahu anu bhayau na duujeN|' mA0 2.3.6 anubhUye-anubhava kiye, bhoge / 'naye-naye neha anubhaye deha geha basi / ' vina0 264.2 anubhava : saM0 pu0 (saM0) bodha-pratyakSa anu miti tathA zAbda pratyaya / 'umA kahau~ ___ maiM anubhava apanA / ' mA0 3.36.5 (2) Atma sAkSAtkAra, svasaMvedana, svAnubhUti / 'anubhava-gamya bhaIi jehi saMtA / mA0 3.13.12 anubhava, anubhavai : (sa0 anubhavati>prA0 aNuhavai) A0 pre| anubhava karatA hai, svasaMvedA banAtA hai-'soi haripada anubhavai parama sukha / ' vina0 167.4 anubhavagamya : vi0 (saM0) svasaMvedanamAtra se jJAtavya, sAkSimAsya =jise dUsare ko indriyagamya nahIM banA sakate, svayaM hI jAna sakate haiM, svAnubhUti ke atirikta anya pramANoM se prameya na hone vAlA, aprameya, anirvacanIya / mA0 7.111.41 anubhavati : vakR0 strI / svayam anubhUti meM jAtI svasaMvedA banAtI / 'ura anubhavati __ na kahi saka soU / ' mA0 2.42 anubhavahiM, hIM : A0 praba0 / anubhava karate haiM, svAnubhUti meM jAte haiM, svasaMvedA ___ banAte haiM / 'bacana agocara sukhu anubhavahIM / mA0 2.108.4 / anubhavahi : A0 mae / tU anubhava kara, sAkSAt jAna le / 'tulasI tU anubhavahi aba rAma bimukha kI rIti / ' do0 73
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 tulasI zabda-koza anubhave : anubhaye / mAnasika rUpa se jAne | 'baMcaka viSaya vividha tanu dhari anubhave sune aru dIThe / ' vina0 176.2 anubhava : anubhavai / anubhAU : saM0 puM0 (saM0 anubhAva ) + kae 0 / ( 1 ) prabhAva ( 2 ) AMtarika manaHsthiti (bhAva) ke sUcaka vyApAra jo cAra prakAra ke haiM-- kAyika, vAcika, sAttvika aura AhArya / 'barani saprema bharata anubhAU / mA0 286.3 anubhau : anubhava / gI0 1.66.3 mA0 4.1.5 anumAna : saM0 pu0 (saM0) jJAta vastu ke AdhAra para ajJAta vastu kA bodha / 'satI hRdayaM anumAna kiya / mA0 1.57 (2) kri0 vi0 / mAtrA yA pramANa ke anusAra / 'bala anumAna sadA hita karaI anumAnA : (1) anumAna / (ka) anurUpa anusAra / 'kahahi svamati anumAnA / ' mA0 1.21.4 ( kha ) samAna / 'mukha nAsikA nayana aru kAnA / giri kaMdarA khoha anumAnA / mA0 6.19.6 ( ga ) tarka / ' karata koTi bidhi ura anumAnA / ' mA0 2.266.6 (2) bhU0 kR0 pu0 anumAna kiyA / ' ihAM saMbhu asa mana anumAnA / ' mA0 1. 52.5 anumAni : pUkR0 / anumAna karake / mA0 1.118.1 anumAnI : (1) anumAni / mA0 1.107.5 (2) vi0 puM0 (saM0 anumAnina ) / anumAna karane vAlA = naiyAyika / 'taraki na sakahiM sakalu anumAno / ' mA0 1.341.7 anumAne : bhUkR0 pu0 ( bahu0 ) / anumAna se jJAta kiye / mA0 1.66.3 anumodana : saM0 pu0 (saM0) samarthana, saharSa sahamati | 'kahahiM sunahi anumodana karahIM / ' mA0 7.126.6 anurAga : (1) saM0 pu0 (saM0) sneha, mana ko tanmaya karane vAlA prema / mA0 1.11 (2) A0 - AjJA mae / tU anurAga kara / 'jAgi tyAgi mUr3hatA'nurAga zrIhare / ' vina0 74.1 anurAga, anurAgai : (anurakta honA) A0 pra0 / anurakta hotA hai / 'so ki doSa guna ganai jo johi anurAgai / ' pA0 maM0 67 anurAgaOM OM : A0 kae / anurAga karUM, anurakta hotA hUM / 'rAma pada anurAgaU~ / ' mA0 4.10 chaM0 anurAgaha hIM : A0 uba / anurAga karate haiM / anurakta hoM / ' tava carana hama anurAgahIM / ' mA0 7.13 cha anurAga, hU : A0ma0ja0 anurAga karo / 'rAma pada anurAgahU / ' mA0 3.36 chaM0
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 29 anurAgA (1) anurAga / mA0 11.1 (2) bhU0 kR0 pu / anurakta huaa| 'siya manu rAma carana anuraag|' mA0 2.78.5 anurAgihai : A0 pre+me| anurAga kregaa| 'mana rAma nAma soM subhAya anurAgihai / ' vina0 70.1 anurAgI : bhUkR. strI0 bahu0 / anurakta huIM / mA0 1.247.2 anurAgI : (1) vi0 pu0 (saM0 anurAgin ) anurAga yukta / 'tumha raghubIra carana anuraagii|' mA0 1.112.8 (2) bhU0 ka. strI0 anurakta huii| mA0 2.166.2 anurAgu, gU : (1) anurAga+kae / ananya prem| mA0 1.177 (2) A0 aajnyaa-me| tU anurAga kara / 'aba nAthahi anurAgu jAgu jdd'|' vina0 168.4 anurAgeM : anurAga se snehapUrvaka / 'vinaya kInhi tinha ati anurAgeM / ' mA0 1.306.2 anurAge : bhU0 kR00 bahu0 / anurakta hue / 'asa kahi apara bhUpa anuraage|' mA0 1.246.7 anurAgeu : A0 bhU0 kR0 +ue / maiM anurakta huaa|' 'suni prabhu bacana bahuta anuraage|' mA0 7.84.3 anurAgeu : bhU00 pu0 kae anurakta huaa| 'dekhi manohara mUrati manu anurAgeu / ' jA0 maM0 46 anurAga : anuraagi| vina0 136.11 anurAgauM : anurAgau~ / 'parihari pAyaM kAhi anurAgauM / ' vina0 177.1 anurAgyo : anuraage| anurAga yukta / 'nirantara rahata viSaya anurAgyo / ' vina0 170.1 anurUpa (pA) : vi0+kri0vi0 (saM0) anusAra, samAna, pratirUpa / 'mati __ anurUpa rAma guna gaavuN|' mA0 1.12.6 anurodha : saM0 pu. (saM0 anurodha)+kae. vinIta Agraha / 'rAkhau~ sutahi karau~ anurodhU / ' mA0 2.55.4 anulepana : saM0 pu0 (saM0) candana Adi kA lepa / gI0 7.16.4 anusaMdhAnA : saM0 pu0 (saM0 anusaMdhAna) apekSA, AzA / 'hRdayaM na kachu phala anusaMdhAnA / ' mA0 1.156.1 anusara, anusarai, I : (saM0 anusarati>prA0 aNusarai-pIche calanA, anusaraNa karanA) A0 pre| anusaraNa karatA hai-kare / 'jimi puruSahi anusAra prichaahiiN|' mA0 2.141.6 'soi-soi taba Ayasu anusaraI / ' mA0 1.168.6
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 tulasI zabda-koza anusaraU~ : A0 ue| anusaraNa karUM (karatA thaa)|' taha-tahaM rAma bhajana anusaraU~ / ' mA0 7.110.1 anusarahIM : A0 praba0 / anusaraNa karate haiM, anusAra AcaraNa karate haiM / 'phani mani sama nija guna anusrhiiN|' mA0 1.3.10 anusarahu, hU : A0 maba0 / anusaraNa (pAlana) kro| 'sira dhari gura Ayasu anusarahU / ' mA0 2.176.6 anusarahuge : A0 bha0 pu0 maba0 / anusAra AcaraNa karoge / vina0 211.2 anusarie, ye : A0 ka0 bA0 / anusaraNa kiyA jAtA hai| 'jAte bipati jAla nisadina du:kha tehi patha anusrie|' bina0 186.2 anusaru : Ao-AjJA-mae / tU anusaraNa kara / 'sira pranAma sevA kara anusru|' vina0 205.3 anusare : bhU0 kR0 puM0 bahu0 / anusaraNa karake Aye / 'aba prabhu pAhi sarana ____ anusare / ' mA0 6.110.12 anusarehU : A0 bha0+pre0 maba0 / tuma anusaraNa (pAlana) karanA / 'dharma anusrehuu|' mA0 7.20.2 anusara : anusarahiM / gI0 1.71.2 anusAra : saM0+kri0 vi0 (saM0) / anurUpa, anukUla / 'nija vicAra anusAra / ' mA0 1.23 anusArA : anusAra / 'samujhi parI kucha mati anusArA / mA0 1.31.1 anusArI : (1) vi0 pu0 (saM0 anusAdin) anuruup| 'desakAla avasara anusArI-bole bacana / ' mA0 2.45.5 (2) bhUkRstrINa calAI, chedd'ii| 'tAteM kachuka bAta anusaarii|' mA0 2.16.8 / anusAsana : saM0 pu0 (saM0 anusApsana) (1) Adeza, saMdeza / 'siva anusAsana suni saba aae|' mA0 1.63.5 (2) vidhi-vidhAna, niyama / 'kou nahiM mAna nigama anusAsana / ' mA0 3.67.2 anusuiyA : (saM0 anasUyA) / atri kI patnI (asUyA IrSyA se rhit)| mA0 3.5.1 . anusRtya : pUkR (saM0) / anusaraNa karake, mAnakara / vina0 50.5 anusocano : saM0 pu0 kae (saM0 ashocnm)| azocanIya bAta para bAra-bAra zoka karanA, vyartha udher3a buna karanA / 'anasamujheM anusocno|' do0 486 anuhara anuharai,I : (saM0 anuharati>prA0 aNuharai-sadRza pratIta honA, anurUpa honA) A0 prae / samAna yA anurUpa lagatA hai| 'sahaja Ter3ha, anuharai na tohii|' mA0 1.277.8
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 31 anuharata : vaka puM0 / anurUpa zobhA detA, samAna pratIta hotA / 'carita karata nara anuharata / ' mA0 2.87 anuhari : pUkR0 / anusAra grahaNa karake--- anusaraNa karake / 'anuhari tAla gatihi naTu naacaa|' mA0 2.241.4 anuhariyA : bhU0 kR0 pu| upamati, anurUpa pAyA gayA, anusAra huA, upamA ___ meM aayaa| 'mukha anuhariyA kevala caMda samAna / ' bara06 anuhAra : saM+pi0 (sN.)| anurUpa, yogya, samAna / 'saguna samaya anuhaar|' sa0 pra0 7.1.3 anuhAri : (1) vi. strI0 / anurUpa lagane vAlI / 'bara anuhAri barAta na bhAI / ' mA0 1.63.1 (2) pUkR0 / anusAra karake, samAna banAkara / 'bole bacana samaya anuhAri / ' mA0 1.230 anuhArI : anuhAri anusAra / 'subha aru asubha karama anuhArI-Isu dei phala / ' mA0 2.77.7 (2) saM0 strii0| pratikati, pratibhUti, samAna AkRti / 'bharatu rAma hI kI anuhaarii|' mA0 1.311.6 anUpa (pA) : vi0 (saM0 anUpa =jalAzaya ke nikaTa kI bhUmi) pavitra, zItala - prabhAva vAlA, sukhada, uttama / 'brahmasukhahiM anubhavahiM anUpA / mA0 1.22.2 anupama : anUpama / advitIya / mA0 1.16.2 anUpAna : saM0 0 (saM0 anupAna) peya yA lehya padArtha jise davA ke sAtha liyA jAtA hai (zahada, svarasa Adi) / mA0 7.122.7 anta : saM0 vi0 (saM0) asatya / mA0 6.16.3 aneka, kA : eka se adhika, do yA bahuta / mA0 1.6.6 anere : vi0 / vicitra, utpaatii| 'choTe nipaTa anere / ' kR0 3 anero : vi0+kri0 vi0 0 kaSTa / dUra-dUra, vicitra, parAyA jaisaa| 'nisi dina ___phirate anero|' vina0 143.1 ana : anaya / gI0 5.40.3 anasI : 'anaisa'+strI0 / ayogya, anucita, pratikUla / kabi0 7.6 anaseM : kri0 vi0 / anya prakAra se anucita rIti se pratikUla DhaMga se| 'ajahuM baMdhu tava citava anaseM / ' mA0 1.276.7 antarAtmA : saM0 puM0 (sN.)| jIva-cetanA ke sAtha anusyUta paramAtmA= __ antaryAmI ; preraka / mA0 5 zlo0 2 anna : saM0 pu. (saM0) (1) anaaj| mA0 1.101.8 (2) khAdya saamgrii| 'anna so joi-joi bhojana karaI / ' mA0 1.168.6 /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 tulasI zabda-koza annapUranA : saM0 strI0 (saM0 annapUrNA ) / kAzI meM prasiddha eka devI kA nAma kavi0 7.148 annaprAsana saM0 puM0 (saM0 annaprAzana ) / zizu ko prathama vAra anna khilAnA Arambha karane kA karma vizeSa / gI0 7.35.2 anne : vi0 puM0 vahu0 saM0 anyega anya loga / 'ye cApi anne / ' vina0 57.2 anya : vi0 (saM0 ) apara, itara, bhinna anyata: : kri0 vi0 (saM0 ) / anya ( srotoM) se / mA0 1 zlo0 7 anyathA : avyaya ( saM 0 ) / pratikUla, anya prakAra se, viparIta / mA0 1.71.8 anyAI : vi0 (saM0 anyAyI ) anyAya yA upadrava karane vAlA, utpAtI, anAcArI / kR0 8 anyAu : 'anyAya' + kae / anucita, ayogya / 'ati anyAu alI' / gI02.10.1 anyAva : anyAu / dina0 272.3 anveSaNa : saM0pu0 (saM0) / khoja, gaveSaNa, anusandhAna / mA0 4. zlo0 1 anhavAi, I : pukR0 / nahalAkara / mA0 1.43 anhavAiya : anhadAvA / nahalAyA / 'jubatinha maMgala gAi rAma anhavAiya' / rA0na0 3 anhavAe~ : nahalAne (se) / 'rAmacarita sara binu anhavAe~' mA0 1.11.5 anhavAe : bhU0 kR0pu0 bahu0 / nahalAye | 'eka bAra jananI anhavAe / ' mA0 1.201.1 anhavAvau~ : A0 u0pra0 / nahalAtA hU~ / 'saMkara carita su-sarita manahi anhavAvau~ / ' pA0ma0 3 anhavAvahu : a0 ma0 / nahalAo / 'prathama sakhanha anhavAvahu jAI' | mA0 7.11.2 anhavAvA : bhU0 kR0pu N0 / nahalAyA / 'nRpa tanu beda bidita anhavAvA' / mA0 2.170.1 anhavaiyA : vikR0 / nahAne vAlA vAle / gI0 1.6.6 anhava hai : A0e0 bha0 / nahalAyegA / ' ko bhorahI ubari anhava hai' / gI0 1.66.2 apakAra : saM0pu0 (saM0 ) / durvyavahAra ( upakAra kA viloma ) / mA0 1.137.7 apakArA : apakAra / mA0 6.24.6 apakArI : vi0pu0 (saM0) apakAra karane vAlA / mA0 2.173.3 pakIrati : saM0 strI0 (saM0 apakIrti) / ayaza kukhyAti / mA0 1.273.7 apagharA : saM0 strI0 (saM0 apsaras > prA0 accharA ) devAGganA, svarga kI nartakI mA0 1.85.cha0
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 33 apajasa : saM0 puM0 (saM0 apayazas) / ayaza, apakIrti, kukhyAti / mA0 1.7 kha apajasu : apjs+ke| ekamAtra aysh| 'gharu jAu apajasu hou / ' mA0 166 chaM0 apaDara : saM0 pu0 (saM0 Atma-dara>prA0 appaDara) akAraNa bhaya, apane-Apa meM DaranA / 'apaDara Dareu~ na soca smuuleN|' mA0 2.267.3 (de0 apabhaya) / apaDarani : apddr+sNb0| apane-Apa hI bhayoM se| 'aba apaDarani Darayo hauN|' vina0 266.3 apaDare : bhU00 pu bahu / apane bhItara bhayAkrAnta hue / mA0 6.86 chaM0 apata : vi0 (saM0 apAtra>prA0 apatta) ayogya, nIca, pAtakI / kavi0 768 apatu : apt+ke| advitIya paatkii| 'apatu ajAmilu gaju ganikAU / ' mA0 1.26.7 apanapau : saM0 puM0 kae (saM0 Atmapadam>prA0 appaNapayaM>a0 atpaNapau) / ___apanA pada, svarUpa, svAdhikAra / apnaayaa| mA0 2.160 / apanapau : apanapau / 'sadA rahahiM apanapI duraaeN|' mA0 1.161.2 apanA : vi. pu. (saM0 Atmana:>prA0 appaNo) nijakA / 'umA kahau~ maiM anubhava apanA / ' mA0 3.36.5 apanAi : puu0| apanA karake, aGgIkata karake (apanA bnaakr)| mA0 1.161.7 apanAima, apanAie : A0 ka0 bA0 pre| apanA banAie, svIkAra kiijie| mA0 6.116.7, vina0 267.4 apanAe : bhU0 kR0 pu bahu0 / apane banA lie / 'sakRta pranAma kie~ apnaae|' mA0 2.266.3 apanAya : apnaai| gI0 5.51.4 apanAyati : saM0 strii0| AtmIyatA, apanApana, ghnisstthtaa| 'dekhI sunI na Aju lauM apanAyati aisI / ' vina0 147.4 apanAyA bhU0 kR0 puM0 / apanA banA liyA, svIkAra kiyaa| 'jaba teM raghunAyaka apnaayaa|' mA0 7.86.3 apanAyo : apanAyA+kae / gI0 5.44.3 apanAvA : apnaayaa| 'nija jana jani tAhi apnaavaa|' mA0 5.50.2 apaniyAM : apnii| 'prema bibasa kachu sudhi na apaniyA~ / ' gI0 1.34.6 apanI : apanI meM / 'apanI samujhi sAdhu suci ko bhA / ' mA0 2.261.2 apanI : vi0 strii| nija kii| mA0 2.284.1 apanI-apanA : eka sAmUhika hor3a jisameM saba pahale kara lenA cAhate haiN| 'deva kahaiM apanI-apanA avalokana tIratharAja calo re|' kavi0 7.144 /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 tulasI zabda-koza I apaneM : (1) apane meM / 'phirata saneheM magana sukha apaneM / ' mA0 1.25. 8 ( 2 ) apane Apa (se) / 'samujhi sahama mohi apaDara apaneM / ' mA0 1.26.2 apane : 'apanA' kA rUpAntara / nija ke / mA0 1.12.5 apanA apanA + kae / gI0 1.70.4 aparaga : saM0 pu0 (saM0 apavarga ) parama lakSya kI prApti / mokSa - jisake cAra prakAra haiM (1) sAyujya ( 2 ) sAlokya ( 3 ) sArUpya aura ( 4 ) sASTi / ' suta cArI / janu apabaraga sakala tanudhArI / ' mA0 1.315.6 pabaragu: apabaMraMga + kae / mA0 2.131.7 apabarga, gA : apabaraga / mA0 5.4; 7.46.7 apabAda, dA: saM0 pu0 (saM0 apavAda) nindA, kukhyAti / mA0 1.64.3 apabAdu, dU : apabAda + kae / eka mAtra nindA | 'jasu jaga jAi hoi apabAdU / ' mA0 2.77.4 abhaya : kri0 vi0 (saM0 Atmabhayena > prA0 appabharaNa > a0 appa bhae~) apane-Apa hI bhaya ke kAraNa (akAraNa bhaya se ) / 'apabhaya~ kuTila mahIpa DerAne / ' mA0 1.285.8 abhaya : saM0 pR0 (saM0 Atmabhaya > prA0 appabhaya ) akAraNa apanI hI truTi se utpanna bhaya (= apaDara ) / 'binaya karoM apabhayahu teM tuma parama hite hoM / ' vina0 270.3 apamAnahi : apamAna se ko / mA0 6.30.8 apamAnatA : saM0 [strI0 (saM0 apamAnyatA) apamAnita honA / 'guTa apamAnatA sahi hi sakeu mahesa / ' mA0 7.106 kha apamAnA: apamAna / 'taiM sItA mama kRta apamAnA / ' mA0 5.10.1 apamAna : apamAna + kae / tiraskAra / 'siva apamAna na jAi sahi / ' mA0 163 apara : vi0 (saM0 ) anya / mA0 1.46 aparanA : saM0 strI0 (saM0 aparNA ) pArvatI ( tapasyA meM unhoMne patte ( parNaM ) khAnA bhI chor3a diyA thA ataH yaha nAma par3A ) / mA0 1.74.7 aparAdha : saM0 pu N0 (saM0) daNDanIya anucita karma / mA0 2.61.7 aparAdhA : aparAdha / mA0 1.58.2 aparAdhI : vi0 pu0 (saM0 ) / aparAdha karane vAlA / mA0 1.275.6 aparAdhu dhU aparAdha + kae / ekamAtra ( bar3A ) doSa / ' ko bar3a choTa kahata aparAdhU / mA0 1.21.3 apaloka : saM0 pu0 (1) (saM0 apaloka) / naraka Adi kutsita loka ; (2) (saM0 apaloka) apayaza, kukhyAti / 'lahahiM sujasa apaloka bibhUtI / ' mA0 1.5.7 apaloka : apaloka + kae / apayaza, advitIya apakIrti / 'aba apaloku soku suta torA / mA0 6.61.13
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 35 apasarA : apacharA / gI0 1.3.2 apaha : vi0 pu0 (saM0) / nAzaka (samAsAnta meM) / 'dhvAntApahaM taaphm'| mA0 3 zloka 1 apahara, apaharaI : (1) (saM0 apaharati-dUra karanA, naSTa karanA, hara lenA) A0 prae / haraNa karatA hai| dUra karatA hai| 'saradAtapa nisi sasi apaharaI / ' mA0 4.17.6 (2) chIna letI hai+apane vaza meM karatI hai / 'jo gyAninha kara cita apaharaI / ' mA0 7.56.5 apaharata : (1) vakR0 pu0 / apaharaNa karatA hai-dUra yA nirasta karatA hai| 'apaharata vissaadaa|' mA0 2.276.1 (2) kriyAti0 pu0| 'dukha dAha dArida..... apaharata ko|' mA0 2.326 chaM0 apaharati : (1) vaka strI0 / haraNa krtii| (2) A0 prae (saM0) dUra karatA-tI hai| 'darzanAdeva apaharati pApa / ' vina0 55.8 apaharana (pA) : vi0 / harane vAlA / vina0 53.6 apaharahi, hI : A0 praba / dUra karate haiM, chIna lete haiM / 'bhAnu jAna sobhA aphrhiiN|' mA0 1.266.4 apahArI : vi0 (saM0 apahArin) dUra karane vAlA, harane vAlA / vina0 44.3 apAu : saM0 pu0 (saM0 apaay)+ke| hAni, utpAta, upadrava / 'jogavata anaTa apaau|' vina0 100.3 apAna : saM0 pu. (saM0 Atman >prA0 appANa) apanApana, svayam, nija kI sattA / 'apAna sudhi bhorI bhaI / ' mA0 1.321.chaM0 apAya : (1) saM0 pU0 (saM0) / kSati, vikAra, nAza, vyAdhi / (2) vighna, bAdhA (upAya kA vilom)| 'kali-kAla apara upAya te apAya bhe|' vina0 184.1 apAra : vi0 (saM.) jisa kA pAra (chora) na ho, asIma / mA0 1.6.1 apArA : apAra / mA0 1.6.10 apAri : apAra (saM0 apArin ) jo 'pArI' =pArayukta na ho / asIma / 'saba guna udadhi apAri / ' kR0 27 apArU : apaar+ke| 'rAma biyoga payodhi apArU / ' mA0 2.154.5 / / apAro : apArU / vina0 117.3 apAvana : vi0 (saM0) / apavitra, malina, bIbhatsa / mA0 1.63 chaM0 apAvani, no : apAvana+strI0 / 'sahaja apAvani nAri / ' mA0 3.5 api : avyaya (saM0) / bhI / 'ripu tejasI akela api / ' mA0 1.170 apI : api / bhI / 'dhanavaMta kulIna malIna apii|' mA0 7.101.7
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 tulasI zabda-kozA apunIta : apAvana,- apavitra / mA0 1.66.7 apela : vi0 (saM0 - pela gatau ) acala, anullaGghanIya / 'prabhu agyA apela zruti gAI / ' mA0 5.56.8 apratihata: vi0 (saM0 ) / avyAhata, nirbAdha, beroka / 'apratihata gati hoihi torI / ' mA0 7.109.16 aprameya : vi0 (saM0 ) / ajJeya, anirvacanIya ( jo pramANoM - pratyakSa indriya, anumAna Adi-se prameya na ho) / pramAtA dvArA jo svasaMvedya (sAkSimAsya) to ho para vaha use anya saMvedya na banA sake / mA0 3.4 chaM0 . phala : vi0 (saM0 ) / niSphala, nirarthaka / 'aphala upAya- kadaMba / ' rA0 pra0 7.5.3 aba : avyaya (saM0 ataH >> prA0 ao > a0 au > ava) / abarta: saM0 pu N0 (saM0 Avarta ) / bhauMra, ghumAvadAra dhArA pravAha cakra / mA0 2.276.3 abala : vi0 (saM0 ) / balahIna, azakta / 'abalA abala sahaja jar3a jAtI / ' mA0 7.115.16 balani : (1) abala + saM0ba0 / ( ne / 'hama abalani saba sahI hai / ' kR0 42 banha : abalani / abalAoM (ke) ( + abaloM ke ) / ' abalanha ura bhaya bhayau biseSA / ' mA0 1.66.4 abalA : saM0 [strI0 (saM0) strI ( puruSa kI apekSA meM alpa bala vAlI) / mA0 2 ) abalA + saM0ba0 / abaloM ne + abalAoM 7.115.16 abasa : vi0 (saM0 avazya ) / jo vaza meM na kiyA jA sake / 'aba sahi basa karI / " mA0 3.26 chaM0 baha, hIM : abhI, isI samaya / mA0 2.34.7 abahuM hUM : aba bhI, isa samaya bhI / 'tumha abahuM na jAnA / ' mA0 2.16.2 avadha dhA: vi0 puM0 / bAdhArahita, avicchinna, apratihata / mA0 1.362 abAdhI : vi0 strI (saM0 abAdhA ) / doSoM se vyAhata na hone vAlI, nirbAdha mA0 7116.6 abAsU : saM0 pu N0 (saM0 AvAsa ) + kae / bhavana / 'bina raghubIra biloki atrAsU / ' mA0 2.176.6 for: vi0 (saM0 avikArin ) vikAra rahita, mAyA ke triguNAtmaka parivartanoM se pare ( vaiSNava mata meM jagat brahma kA pariNAma hai-vivarta nahIM - parantu usameM vaisA vikArAtmaka parivartana nahIM AtA jaisA ki dUdha se dahI meM dekhA jAtA hai / isa siddhAMta ko 'avikRta- pariNAmavAda' kahate haiM- jaise, jala hima rUpa meM bhI jala hI rahatA hai) 'asa prabhu hRdaya~ achata adhikArI / ' mA0 1.23.7
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza abigata : vi0 (saM0 a-vigata ) jo kahIM bhI vigata ( rahita ) na ho = sarvavyApI | 'abigata alakha anAdi anUpA / ' mA0 2.63.7 37 bicala : vi0 (saM0 avicala ) / sthira, aTala / mA0 1.76.4 abicAre : kri0 vi0 (saM0 avicArita) / binA vicAra kiye hue; sat-asat kI vivecanA kiye vinA (de anabicAra - ramaNIya ) / sraga maha~ sarpa bipula bhayadAyaka pragaTa hoi abicAre / ' vina0 122.3 china : vi0 (1) (saM0 avikSINa) jo kSINa na ho, pracura, avirala, saghana, puSTa (2) (saM0 avicchinna) aTUTa, nirantara akhaNDa, dhArA pravAhavat vyApta : "rAma pada prIti sadA avichIna / ' mA0 7.116 farart: an (saM0 avidyamAna ) asat, sattAhIna / 'artha avidyamAna jAniya saMsRti nahi jAi gosAIM / ' vina0 120.2 avidyA : saM0 pu N0 (saM0 avidyA) vyAmohikA mAyA (sAttvika vidyA se bhinna ) rAjasa tathA tAmasa prakRti jisakI kramazaH vikSepa aura AvaraNa zaktiyA~ haiM / AvaraNa se satya kA bodha tirohita hotA hai aura vikSepa se asat meM sat kA Aropa hotA hai-- jaise rajju meM sarpa kA bodha ho to rajjubodha tirohita ho jAtA aura sarpa (asat) kA bodha ho calatA hai / mA0 3.15.3-4 avidyA paMtha : rAga, dveSa, asmitA, abhiniveza sahita avidyA kA yoga zAstrIya paJcakA / mA0 7 / upasaMhAra avidyA paMca janita vikAra bhI raghupati haiM / avinaya : saM0 (saM0 avinaya ) / aziSTatA, durAgraha, dhRSTatA / 'chamabi debi bar3a abinaya morI / ' mA0 2.64.6 abinAsini : vi0 strI0 (saM0 avinAzinI) kabhI naSTa na hone vAlI (Adi zakti) / mA0 1.68.3 abinAsihi : avinAzI tattva ko / mA0 7.30.6 abinAsI : vi0 pu0 (saM0 avinAzin ) / anazvara, ananta / mA0 1.13.6 abibeka, kA: saM0 puM0 (saM0 aviveka) vivekahInatA, sat tathA asat meM antara karane kI zakti kA abhAva / mA0 1.15.2 abibekI : vi0 | vivekahIna / mA0 2.14.2 abe : abika + kae / eka ( vicitra ) avibeka, advitIya nAsamajhI / 'dekha hu muni abibeku hamArA / ' mA0 1.78.7 abirala : vi0 (saM0 avirala) saghana, adhika, saMhata, pracura / 'rati hou abirala / ' mA0 2.75 chaM0 abarodha : vi0 (saM0 avirodha ) | virodha-rahita, anukUla, nirvirodha / 'samaya samAja dharama abirodhA / ' mA0 2.266.3
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 tulasI zabda-koza abihita : vi0 (saM0 avihita) / zAstrIya athavA laukika maryAdAoM ke viparIta, anucita, anargala, vidhAnaviruddha / mA0 1.116.5 [dharmazAstrIya vidhIvidhAna vAle karma vihita haiM, zAstrIya niSedha vAle karma avihita haiM Adhunika avadhI meM 'abihati' calatA hai / ] abIra : saM0 pu. (saM0 AvIra) abhraka milAkara banAyA huA raMgIna cUrNa vizeSa / [ajIra ke patte ko 'AvIra cUrNa' kahA gayA hai ataH anumAna hotA hai ki abIra kI racanA meM isa patte kA yoga kabhI avazya rahA hogaa|] mA0 1.165.5 prabIrani : abIra+saMba0 / abIroM (se)| gI0 7.21.22 abujha : (1) abudha / nAsamajha, bodhahIna, mUr3ha (2) vi0 (saM0 abodhya >prA0. abujjha) ajJeya / 'tere hI bujhAye bUjhe abujha bujhAu so|' vina0 182.5 abudha : vi0 (saM0) / ajJa, mUDha, bodhahIna / mA0 1.274.2 abUjha, jhA : abujha / buddhihIna, abudha, mUDha+abodhya, ajJeya / 'ajahuM na bUjha abUjha / ' mA0 1.275 'timidhAe manujAda abajhA / ' mA0 6.40.10 anja : saM0 puM0 (saM0) / kamala / mA0 7 zloka 1 bhabyakta : avyakta / (1) mUla prakRti / 'abyaktamUlamanAdi tru|' mA0 7.13 chaM0 5 (2) brhm| 'kou brahma nirguna ghyAva / abyakta jehi zruti gAva / ' mA0 6.13 chaM. 7 avyAhata : vi0 (saM0 avyaaht)| vyAghAta-rahita, nirbAdha, apratihata, beroka / _ 'abyAhata gata saMbhu prsaadaa|' mA0 7.110.12 abhaMga, gA : vi0 (saM0 abhaGa ga) / avicchinna, akhaNDa, nirantara / 'prIti abhNgaa|" mA0 3.13.11 abhaMgU : abhaMga+kae / aTUTa, htth| 'miTai na malina subhAu abhNguu|' mA0 17.4 abhaya : vi0 (sN.)| bhaya-rahita, nirbhaya / mA0 4.4.3 amAma : abhAgya / bhAgyahInatA, durbhAgya / 'mora abhAga udadhi avagAhU / ' mA0. 2261.5 abhAgA : vi0 0 / bhAgyahIna / 'gaehuM na majjana pAva abhAgA / ' mA0 1.36.2 amAgini : abhAgI (strI) / mA0 2.57.6 abhAgI : vi0 (1) pu0 / bhAgyahIna / 'agya akobida aMdha abhaagii|' mA0 1.115.1 (2) strI0 ! bhAgyahInA / mA0 2.51.2 prabhAgu : abhaag+ke| ekamAtra durbhAgya / 'mora abhAgu mAtu kuTilAI / ' mA0. 2.2674 amAgeM : abhAge ne / 'tau na tajA tana prAna abhaageN|' mA0 2.166.6
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 39 amAge : 'abhAgA kA rUpAntara (1) bahu0 / 'karahiM na prAna payAna abhaage|' mA0 2.76.6 (2) sambo0 e0 / 'tAte parabasa parayo abhAge / vina0 136.3 abhAgo : abhAgA+kae / kavi0 7.15 abhAgya : saM0 pu. (sN.)| bhAgyahInatA, durbhAgya / mA0 6.66.6 amArU : saM0 pu0 (saM0 AbhAraH) kae / bhArI bojha ; uttaradAyittva tathA upakAra kA bhAra / 'nAtha dInha sabu mohi abhArU / ' mA0 2.266.3 prabhAsa : A0 prae (saM0 AbhAsate>prA0 AbhAsai) bhAsita hotI hai, pratIta hotA hai| 'soi syAmatA abhAsa / ' mA0 6.12 abhinaMtara : abhyaMtara / 'abhiaMtara mala kabahuM na jAI / ' mA0 7.46.6 abhijita : saM0 pu0 (saM0 abhijita) muhUrta vizeSa jo madhyAhana aura madhya rAtri ko do ghar3I kA mAnA gayA hai [ abhito jayati iti abhijit' vyutpatti ke anusAra vijetA ko bhI 'abhijit' kahA jAtA hai ata: abhijit muhUrta meM utpanna bAlaka vijetA hotA hai, aisI mAnyatA hai / rAma isI muhUrta meM hue the| mA0 1.161.1 abhinaMdanu : saM0 pu0 kae (saM0 abhinandanam) / vinayayukta anumodana, svAgatapUrNa samarthana / 'gura ke bacana saciva abhinaMdanu / ' mA0 2.176.7 abhimata : (1) saM0+vi0 pu. (saM0) / abhISTa, manacAhA, iSTa vastu / 'rAma nAma kali abhimata daataa|' mA0 1.27.6 (2) manoratha / 'abhimata birakheM pareu janu pAnI / ' mA0 2.5.6 abhimAna (nA) : saM0 pu0 (sN.)| ahaMkAra / mA0 1.36.3 abhimAnI : vi0 / ahaMkArI / mA0 1.121.6 / abhimAnu : abhimaan+ke| advitIya abhimAna / 'ati abhimAnu hRdayaM taba AvA / ' mA0 1.60.7 amirakSaya : A0-abhyarthanA-mae (saM0) tU rakSA kara / 'mAmabhirakSaya raghukula naayk|' ___ mA0 6.115.1 abhirAma : vi0 (saM.) abhitaH= saba ora ramaNa =Ananda dene vaalaa| manorama, sarvathA ramaNIya, sundara / mA0 1.75 abhirAmA : abhirAma / mA0 7.53.4 abhirAminI : vi0 strI0 / pUrNa aannd-daayinii| ati manorama 'abhirAminI jAmini bhii|' gI0 1.5.3 abhilASa : saM0 pu0 (sN.)| kAmanA, icchA, manoratha / mA0 1.144.3 abhilASA : abhilASa / mA0 1.85.1 abhilASihi : A0 bha0 prae0 / abhilASa karegA, caahegaa| 'asa sukRtI naranAhu jo mana abhilASihi / so puraihi jagadIsu / ' jA0 maM0 76
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 tulasI zabda-koza amilASI : vi0 / abhilASa yukta / icchuka / mA0 2.244.2 abhilASu : abhilASa+kae / eka hI icchA / 'saba ke ura abhilASu'- 2.1 abhilASe : kri0 vi0 / abhilASa kiye hue sthiti meM / 'nRpa saba rahahiM kRpA ___abhilASe / ' mA0 2.2.3 abhilASe : bhU0 kR0 pu0 (bahu0) abhilASa yukta hue| 'suni pana sakala bhUpa abhilaasse|' mA0 1.250.5 abhiSeka : saM0 pu0 (saM.) (1) nahAnA yA nahalAnA, pUrNataH snAna karAnA / ___ 'siva abhiSeka karahiM bidhi nAnA / ' 2.157.7 (2) rAjyAbhiSeka siMhAsana para AsIna hone kA vizeSa saMskAra jisameM tIrtha-jala se snAna karAyA jAtA hai| mA0 2.5% 3.6.4 / abhiSekataH : kri0 vi0 (saM0) / abhiSeka se / mA0 21 zloka 2 abhiSeka, ka: abhiSeka+kae / mA0 2.8; 2.10.7 abhISTa : vi0+saM0 (saM0) sarvathA iSTa, pUrNatayA manacAhA / 'ati abhISTa bara paai|' mA0 7.35 abhUta : vi0 (sN.)| jo na huA ho| apUrva, adbhuta / 'upamA eka abhUta bhaI taba / ' gI0 1.26.6 abhUtaripu : (1) vi (saM0) jisa ke zatru na hue hoN| ajAtazatru / sarvathA zatruhIna / (2) bhUtoM=prANiyoM kA jo zatru na ho / nirvaira / sarvathA vaira-rahita / 'sama abhUtaripu bibhada biraagii|' mA0 7.38.2 abheda : vi0 (1) (saM0 abhedy)| jisakA kisI prakAra bhedana na kiyA jA ske| _ 'kavaca abheda bipra gura puujaa|' mA0 6.80.10 (2) (saM0 abhed)| bheda rahita, advaita nirvikAra, jisase pRthak koI sattA na ho / 'aja akala aneha abheda / ' mA0 1.50 abhedabAdI : vi0 0 (saM0 abheda-vAdina) jIva aura jagat se brahma ko tathA brahma se jIvajagat ko bhinna na mAnane ke siddhAnta ke pratipAdaka / advaitavAdI / vivarta siddhAnta ke AdhAra para sRSTi kI vyAkhyA karane vAle / tei abhedabAdI gyAnI nr|' mA0 7.100.2 zAGa karavedAnta pUrNa abhedavAdI hai; mAdhvavedAnta pUrNa dvaitavAdI tathA zeSa vaiSNava vedAnta bhedAbheda yA dvaitAdvaita mAnya karate haiM-jaise rAmAnuja aMzarUpa jIvajagat kI pRthak sattA svIkRta karake bhI aMzI brahma se abheda mAnate haiN| gosvAmI jI ne nirguNa matavAdI ke lie isa zabda kA prayoga kiyA hai| abherA : saM0 pu / muThabher3a, bhir3anta, TakarAva, dhakkamadhakkA / vina0 186.3 abhogI : vi0 puM0 (saM0 abhogin) / bhoga-vAsanA-rahita, mukta / 'aja anavadya akAma abhogii|' mA0 1.60.3
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 41 abhyaMtara : vi0 (saM0 Abhyantara) bhItarI, Antarika, (mAnasika) / 'bAhira koTi upAya karia abhyaMtara graMthi na chUTe / ' vina0 115.1 abhyAsa : saM0 pu0 (sN.)| eka hI kArya ko bAra-bAra nirantara karate rahane kI prakriyA; usa prakriyA se banI huI mAnasika vaasnaa| 'janama-janama abhyAsa nirata cita adhika-adhika lpttaaii|' vina0 82.1 amaMgala : maMgala kA abhAva yA maMgala-pratikUla sthiti / mA0 1.26.1 amara : (1) vi0 (saM0) jo maratA na ho, mRtyujayI / 'ajara amara so jIti na jAI / ' mA0 1.82.7 (2) saM0 (saM0) devajAti / 'saba amara haraSa sumana baraSi / ' mA0 1.102 chaM. amarau : amara bhI / na mara sakatA ho, use bhI / 'sakau~ tora ari amarau maarii|' mA0 2.26.3 amaratA : amaratva ke kAraNa, amara karane kI prakRti se / 'sudhA sarAhia amrtaa|' mA0 1.5 amarapati : devarAja indra / mA0 2.174 amarapada : amaroM=devoM kA pada; mRtyuhIna sthiti =amaratva / 'abhia amarapada .. mAhuru mIcU / ' mA0 2.298.6 amarapura : svarga, devaloka / mA0 2.141 amaraSa : saM0 puM0 (saM0 amarSa) roSa, asahiSNutA / mA0 7.38.2 amaraSata : vakR puM0 / roSa karatA-te / 'bArahiM bAra amaraSata karaSata karake parI sarIra / ' gI0 5.22.8 amaraSA : bhU0 kR0 0 / amarSa-yukta huA, kruddha huA / 'ko kara aTaka kapi kaTaka amrssaa|' kavi0 6.7 amarAvati : saM0 strI0 (saM0 amarAvatI) indra kI nagarI, svrgpurii| mA0 1.1528 amarAvatipAla : (de0 pAlu) indra / mA0 2.166.7 amala : vi0 (saM0) nirmala, niSkaluSa / mA0 1.42.7 amA, amAi, I : (saM0 mAti, AmAti,>prA0 mAi, AmAi-samAnA, sImA meM A jAnA) A0 prae / amAtA hai / 'prema umaMga na amAi / ' rA0 pra0 4.4.1 'hRdayeM na ati AnaMdu amAI / ' mA0 1.307.4 amAta : vakR0 pu. (saM0 mAt>prA0 mAaMta) samAtA-te / 'hRdaya na premu amAta / ' mA0 1.284 amAna : vi0 (saM0) (1) mAna =pramANa+parimANa se rahita, ameya, aprameya, ajJeya / 'mAnada amAna' vina0 42.3 (2) pramANa+Atma sammAna se rahita / 'aguna amAna mAtu pitu hInA / ' mA0 1.67.8 (3) abhimanarahita /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 tulasI zabda-koza 'tIsari bhagati amAna / ' mA0 3.35 (4) Adara se rahita, sammAna ke ayogya / 'aguna amAna jAni tehi dInha pitA banabAsa / ' mA0 6.31 ka pramAnA : amAna / aprameya, anivacanIya / mA0 1.162 chaM0 amAnI : vi0 (saM.) / jo mAnI=abhimAnI na ho| nirahaMkAra / mA0 7.38.4 amAnuSa : vi0 (sN.)| mAnuSazakti se pare, lokottara / 'sakala amAnuSa karama tumhAre / ' mA0 13576 pramAyA : vi0 (saM0 amAya) / nirmAya =mAyA rahita / nizchala / 'muditA mama pada prIti amAyA / ' mA0 3.46.4 amAye : bhU0 kR. puM0 / samAyA, samAye / 'mudita magana AnaMda na amAye / ' gI0 1.32.6 amAyo : bhU0 ka0 puM0 ke| smaayaa| 'ura pramoda na amaayo|' gI0 1.17.4 amina : amRta se, amRta meM [saM0 amRtena, amRte>prA0 amieNa>a0 amie~] / 'bole girA amioM janu borI / ' mA0 1.330.5 amia, ya : saM0 pu. (sa0 amRta>prA0 amaya =amia) / bhamaratA dene vAlA devoM kA peya vizeSa / mA0 1.1.2 amita : vi0 (sN.)| aparimita, asaMkhya, aparimeya, miti sImA se pare / mA0 112.12 amitabodha : vi0 (saM0) asIma jJAna se sampanna / mA0 3.45.8 amiti : amita / miti =parimANa se rahita / atyanta / 'suni maiM nAtha amiti sukhu pAvA / ' mA0 7.53.7 amiya : amia / gI0 1.14.1 pramI : amia / 'kAlakUTa phala dInha amI ko / ' mA0 1.16.8 amRta : amia| mA0 2.42.3 amRtu : amRta+kae / amara banAne vAlA peya / 'amRtu laheu janu saMtata rogiiN|' mA0 1.350.6 amaSA : amithyA, satya / mA0 1 zloka 6 amogha : vi0 (saM0) / jo mogha =niSphala na ho / avyartha, sadA sArthaka, avazya ___ kaarykaarii| jimi amogha raghupati kara baanaa|' mA0 5.1.8 amoghasakti : vi0 (saM0 amoghazakti) amogha zakti se sampanna / mA0 7.72.4 amola : vi0 (saM0 amUlya>prA0 amolla) amita mUlya vAlA (jisakA mUlya na ___ lagAyA jA sake) / mA0 2.1.4 / / amole : amola (bhu0)| 'dekhi prIti suni bacana amole / ' mA0 1.150.1 aya : saM0 puM0 (saM0 ayas) / lohA / 'aya iva jarata dharata paga dhrnii|' mA0 1.268.5
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 43 ayaM : sarva0 pu. kae (saM0 ayam) yaha / 'pApaughamaya tava tanu ayaM / ' mA0 6.104. chaM. ayana : saM0 pu. (sN.)| (1) AgAra, bhavana / 'karunA ayana' mA0 1.0 do0 4 (2) sthAna, Azraya / 'nayanani ayana dye|' gI0 1.63.5 (3) sUryagati ke anusAra khagola ke do bhAga-uttarAyaNa tathA dakSiNAyana / 'dinamati gavana kiyo utara ayana / ' gI0 1.51.3 ayanA : ayana / AgAra / 'sakala guna ayanA / ' mA0 1.206.8 ayamaya : vi0 (saM0 ayomaya) / lauha, lohanirmita / 'ayamaya khA~r3a na Ukhamaya / ' mA0 1.275 ayAna : vi0 pu0 (saM0 ajJa>prA0 ayANa) mddh'| 'kahai so aghama ayAna asAdhU / ' mA0 2207.7 ayAnapa : saM0 pu / ajJatA, mUDhatA / vina0 262.4 prayAnapana : ayAnapa (saM0 ajJatva>prA0 ayANattaNa>a0 ayaannppnn)| mUr3hatA / ayAnI : vi0 strI0 / mUDhA / mA0 1.120.4 / ayAne : (1) 'ayAnA' kA rUpAntara (bahu0) / (2) sambo0 eka0 / he mUr3ha / 'bhajahi va ajahu~ ayAne / ' vina0 236.4 ayAnyo : ayaanaa+ke| vina0 62.2 ayuta : saMkhyA (saM0) dasa sahasra / mA0 7.107.3 arar3a, : saM0 puM0 kae (saM0 eraNDam >a0 eraMDu) reDe kA vRkss| 'sevahiM araeNDa. kalapataru tyaagii|' mA0 2.42.3 araMbha, mA : saM0 pu0 (saM0 Arambha) prArambha (zrIgaNeza, suutrpaat)| mA0 7.63.5; 1.35.6 araMbheu : bhU00 pu0 kae / Arambha huA / 'anarathu avadha araMbheu jaba teM / ' mA0 2.157.5 aragajA~ : aragrajA se / 'galI sakala aragajAM siNcaaii|' mA0 1.344.5 aragajA : saM0 pu0 (phA0 aragajaH) eka sugandhita drava padArtha jo candana, gulAba, kapUra, kastUrI aura camelI-tela ke mizraNa se banatA hai / gI0 1.1.8 aragAi, I : pUkR0 / (1) alaga karake, nivAraNa kara, haTA kara / 'gaha sisu baccha anala ahi dhaaii| taha rakhai jananI aragAI // ' mA0 3.43.6 (2) alaga raha kara cupa yA udAsIna hokara / 'asa kahi rAmu rahe aragAI / ' mA0 2.2568 aragAnI : bhU00 strI0 / vArtA se alaga huI, cupa / 'aba rahu aragAnI / ' mA0 2.14.7
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza :aragha : saM0 pu0 (saM0 arghya) abhyAgata svAgata-sammAna meM bheMTa kiyA jAne vAlA pAtra jisameM jala, phUla, phala Adi kI sAmagrI rahatI hai / SoDazocAra pUjana meM yaha prathama hai / 'aragha pAMvar3e deta / ' mA0 1.346 araghani : aragha+saMva0 / aryoM (se) / 'haraSata araghani bhAnu / ' do0 455 araghu : argh+ke| 'kari AratI araghu tinha dInhA / ' mA0 1.316.4 (sampUrNa pUjA-sAmagrI se tAtparya hai)| araNya : saM0 pu0 (saM0) / vana / mA0 1 zloka 4 arati : saM0 strI0 (saM0) becainI, ullAsahInatA kI manodazA / mA0 2.265 aratha : saM0 pu0 (saM0 artha) / (1) kAvyArtha / 'Akhara aratha alaMkRti naanaa|' mA0 1.6.6 (2) zabda kA sAmAnya artha / 'girA aratha' mA0 1.18 (3) cAra puruSArthoM meM se eka / 'dharama aratha kAmAdika cArI / ' mA0 2.37.6 (4) Azaya, gUDha tAtparya / 'kahahu nAma kara aratha bkhaanii|' mA0 1.162.8 arathu : aratha+kae / 'arathu amita ati Akhara thore / ' mA0 2.264.2 araSa : (1) vi0+saM0 pu. (saM0 ardha) eka vastu kA samAna bhAra / 'tanu aradha bhvaanii|' mA0 1.247.5 (2) AdhA kucha bhAga / 'aradha nimeSa' mA0 270.8 aradhaMga : saM0 pu. (saM0 ardhAGga) zarIra kA AdhA bhAga / 'sadA saMbhu aradhaMga nivAsini / ' mA0 1.68.3 aranI : saM0 strI0 (saM0 araNi) / pavitra lakar3I jise ghisa kara yajJa hetu agni utpanna kI jAtI hai / 'puni viveka pAvaka kahu~ aranI / ' mA0 1.31.6 arapa : saM0 pu. (saM0 arpa) / arpaNa, dAna / 'jo saMpati dasasIsa arapa kari rAvana siva pahiM lInhI / ' vina0 162.3 arabiMda : aravinda / arabiMdu : arabiMda+kae / 'arabiMdu so Ananu / ' kavi0 1.2 / / aravinda : saM0 pu. (saM0) / kamala / mA0 7.108.13 arAtI : saM0 pu0 (saM0 arAti) / zatru / mA0 1.160.7 ari : (1) saM0 pu0 (saM0) / zatru / mA0 1.271.3 (2) saM0 strI0 (saM0 AlI =zreNI paMkti, samUha / mahAbiSu byAdhi davA-ari ghere / ' kavi0 7.50 arinha : ari+saMba0 / zatruoM / 'arinha ko koTi kRsAnu hai / ' gI0 5.35.3 arimardana : (1) vi0 zatruoM kA vinAza karane vaalaa| (2) saM0 pu0 / rAjA ___ bhAnu pratApa kA anuja / mA0 1.153.6 ariSTa : saM0 pu0 (saM0) / zatra, aniSTa graha, pApagraha-zani Adi, kaSTa yA kaSTa kArI jyotiSayoga / rA0pra0 3.3.4 arihi : zatru ko / 'jAsu subhAu arihi anukuulaa|' mA0 2.32.8
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza arihuka : zatru kA bhI / 'arihuka anabhala kInha na rAmA / ' mA0 2.183.6 zraro : ari / mA0 7.14.18 aru : avyaya (saM0 aparam > prA0 avaMra > a0 avaru ) aura / 'pitA aru mAtA / " mA0 1.73.8 aruMdhatI : basiSTha kI patnI kA nAma / mA0 2.187.5 arujhA, zrarubhAi, I : (saM0 Arudhyate > praro 45 Arujjhai ulajhanA, saMpRkta honA, sulajhAva na milane vAlA guthanA ) A0 prae / ulajhatA hai, ulajhatI hai / 'chUTa na adhika arujhAI / mA0 7.117.6 arujhAnI : bhU0 kR0 strI0 / ulajhI, lipaTI, gu~thI huI / 'biTapa bisAla latA arujhAnI / ' mA0 3.38.1 'arujhAnyo : bhU0 kR0 pu0 kae / gu~tha gayA, ulajha - lipaTa gayA / 'biSama jA arujhAnyo / ' vima0 88.2 arubhi: (1) pUkR0 / ulajhakara / (2) saM0 strI0 / ulajhana / 'karata na prAna payAna sunahu sakhi, arujhi parI yahi lekhe / ' gI0 2.53.3 aruna : (1) vi0 (saM0 aruNa ) / lAla, raktavarNa / mA0 puM0 / sUrya kA sArathI jo uSA kI lAlI ke rUpa meM 1.106.7 (2) saM0 udita mAnA gayA / o (3) sUrya kA eka nAma / 'ubhau aruna avalokahu tAtA / ' mA0 1.238.7 arunacUr3a : saM0 pu N0 (saM0 aruNacUr3a = tAmracUr3a ) / kukkuTa, murgA / mA0 1.358.5. arunatara : vi0 (saM0 aruNatara ) / atizaya raktavarNa / gI0 7.12.6 O arunamaya: vi0 / prabhAta kI aruNAbhA se otaprota / ' mAnahu~ timira arunamaya rAsI / ' mA0 2.237.5 arunasikhA : arunacUDa (saM0 aruNa zikha ) / mA0 1.226 arunArI : saM0 [strI0 (saM0 aruNAlI ) / aruNa kI pakti / uSa:kAla kI lAla AbhA kI rekhA / 'ar3ata abIra manahuM arunArI mA0 1.165.5 arunAre : vi0 puM0 ( bahu0 ) / aruNAbha, lAlI lie hue, raktavarNa 'adhara arunAre / mA0 1.166.8 arunodayaM : aruNodaya kAla meM, uSAkAla meM / 'arunodaya~ sakuce kumuda / ' mA0 1.238 arunopala : ( aruna + upala) / lAla patthara / mA0 6.40.e arUpa: vi0 (saM0 ) / rUparahita, nirAkAra / mA0 1.13 3 arUpA : arUpa / mA0 1.41.2 are : (1) avya0 sambodhanArthaka (saM0 ) / (2) bhU0 kR0 puM0 / ur3a gae, DaTe gaye, dRDhatA ke sAtha sthira hue / 'birujhe birudeta je kheta aTe / ' kavi0 6.34 aroSa : vi0 (saM0 ) / roSarahita / mA0 7.46.6
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza arka : saM0 pu0 (saM0) (1) sUrya (2) madArakakSa / 'arka jabAsa pAta binu bhyuu|' mA0 4.15.3 aci : (1) pUka0 / arcana karake, pUjakara / vina0 10.6 (2) saM0 strI0 (saM0 aciS) agnizikhA, dIpazikhA-lo, A~ca; teja kI kiraNeM / vina 0 53.6 artha : (aratha) / (1) puruSArtha catuSTaya meM anyatama / kavi0 7.158 (2) padArtha, viSayavastu / 'artha. avidyamAna jAniU saMsati nahiM jAdU gosoI / ' vina0 120.2 arthasaMgha : vividha arthoM kA samavAya ; kAvya meM vAcya, lakSya, vyaGagya arthoM kA saMzliSTa bimba / mA0 1 zloka 1 arSa : vi0+saM0 (saM0) / samAna bhAga AdhA / 'ardha bhAga kausalyahi diinhaa|' mA0 1.160.2 arghaga : ardhNg| kavi0 7.146 ardhanisi : AdhI rAta, madhyarAtri meN| 'ihA~ ardhanisi rAvana jaagaa|' mA0 6.100.7 ardhAga : ardhaga / vina0 10.2 prarpA : arpita / sauMpa diyaa| 'visva prasihi janu ehi bidhi arpA / ' mA0 6.67.5 arpita : bhUkR0 (saM0) / samarpita, pradatta / mA0 1.156.2 arbudai : saMkhyA (saM0 arbuda) / araboM meM / 'saina ke kapina ko garna arbudai / ' kavi0 6.20 arbhaka : saM0 pu0 (saM0) / choTA baccA, kSINa, kRza ziza / 'garbhanha ke arbhaka dalana / ' mA0 1.272 arvAk : vi0 (saM.) arvAcIna (prAcIna kA viloma), apekSAkRta bAda kA, avr| . vina0 54.7 alaMkRta : bhU0 kR0 (saM0) / vibhUSita, susajjita, aGgArita / mA0 1.266.6 alaMkRti : saM0 strI0 (saM0) / alaMkAra= AbharaNa+kAvyAlaMkAra / 'Akhara aratha alaMkRti naanaa|' mA0 1.6.6 alaMpaTa : jo lampaTa na ho / parastrI-paradhana Adi se vimukha / mA0 7.38.1 alaka : saM0 pu0 (saM0) / ghugharAle keza / 'cikkana kuTila alaka avalI chabi0 / ' kR0 21 alakAvalI : (alk+aavlii)| alakoM kI shrennii| kezakajApa / 'gamuArI alkaavlii|' gI0 1.22.7 alakai : alaka+bahu0 / gI0 1.23.2
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 47 alakha : vi0 (saM0 alakSya>prA0 alkkh)| jo lakSita na ho, dekhA na jA sake; jisakA lakSaNa (svarUpa) na kiyA jA sake; adRzya, aprameya / 'abigata alakha anAdi anUpA / ' mA0 2.63.7 alakhagati : vi0 (saM0 alakSyagati) adRzya gati vAlA, vyApaka tattva jisakA lakSaNa yA darzana na kiyA jA sake / adRzya hokara calane vaalaa| 'kI aja aguna alakhagati koI / ' mA0 1.108.8 alakhita : vi0 (saM0 alakSita) adRzya, na dekhA huA, na dekhI huI / 'kabi alakhita gati beSu biraagii|' mA0 2.110.8 palakhu : alakha+kae / adRzya tattva / 'byApaka brahma alakhu abinaasii|' mA0 1.341.6 alacchi : saM0 strI0 (saM0 alakSmI>prA0 alcchii)| nirdhanatA, akiMcanatA, daridratA / mA0 1.6.7 malapa : vi0 (saM0 alp)| thor3A, lezamAtra, yatkicita / 'tAte meM ati alapa bakhAne / ' mA0 1.12.3 alasAta : vakR0 pu / AlasyapUrNa zithilatA kI ceSTAe~ karatA-karate / gI0 1.16.4 alasAto : kriyAti0 pu. eka0 / yadi Alasya krtaa......| 'japata jIha raghunAtha ko nAma nahi alsaato| bAjIgara ke sUma jyo khala kheha na khAto // ' vina0 151.2 alasI : vi0 puM0 / AlasI, akarmaNya / kavi0 6.71 alarana : saM0 pu. (saM0 aalaan)| hAthI bA~dhane kA khambhA yA khU ttaa| mA0 2.51 alAyaka : (saM0 a+arabI-lAyaka) / nAlAyaka, ayogya / vina0 145.6 ali, alI : (1) saM0 strI0 (saM0 aalii)| sakhI, shelii| 'siya sahita hiye haraSita alI / ' mA0 1.236 chaM0 (2) (saM0 aali)| zreNI, paMkti, samUha / (3) saM0 pu0 (saM0 ali)| bhramara / 'aligana gAvata nAcata moraa|' mA0 2.236.7 aliginI : alini (saMbhavataH 'aligaNa' se banAyA huA strI0 shbd)| 'maMda maMda guMjata haiM ali ali ginI / ' gI0 2.43.3 alini : saM0 strI0 / bhramarI / mA01.256.1 alI : 'alI'+ba0 / aliyA~, sakhiyA~ / 'prema na jAi kahi, jAnahiM alI / ' ___ mA0 1.237 chaM0 3 alIka : vi0+saM0 (sN.)| mithyA, asatya / mA0 6.25.8 alIkA : alIka / mA0 2.216.6
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza alIhA : vi0 (saM0 rekhA>prA0 lIhA) / rekhA-hIna, nimala, nirAdhAra (rekhA rahita citra ke samAna vyartha) / mithyA, kapola kalpita / 'eka kahahiM yaha bAta alIhA / ' mA0 2.48.7 alujjhi : pUkR0 / ula jhakara, ulajhAkara / 'khapparinha khagga alujjhi jujjhahiM / ' mA0 6.88 chaM0 alekha : (1) vi0 (saM0) lekha-rahita yA lekhArahita / zUnya, vaha jisakA ullekha na ho, adbhuta / (2) (saM0 alekhy)| akathya, anirvacIya, ullekha ke. ayogy| (3) saM0 puM0 (saM0 aalekh)| citra / 'bhae alekha socabasa lekhaa|' 2.264.8 alekhI : alekha / akathya, vicitra / 'bar3e alekhI lakhi pareM / ' vina0 147.5 alepa : vi0 (sN.)| leparahita, nirlipta, anAsakta, niSkAma, vAsanAdi maloM se rahita / 'aguna alepa amAna ekarasa / ' mA0 2.219.6 alone : vi0 0 bahu0 (saM0 alavaNa>prA0 alonn)| lavaNarahita / 'jasa sAlana ___sAga alone / ' vina0 175.4 pralolA : vi0 (saM0 alol)| acaJcala, sthira, lobha tathA vAsanA se rahita hokara ekAgra / 'nAtha kRpAM mana bhayau alolaa|' mA0 4.7.15 alaukika : (1) (de0 laukika) / laukika hitAhita se pare, lokottara / 'akaya alaukika tIratharAU / ' mA0 1.2.13 (2) vilakSaNa, adbhuta-jo loka prasiddha vyavahAra kI vyAkhyA meM na baMdhatA ho / 'asi saba bhAMti alaukika krnii|' gI0 1.118.8 (3) loka meM jo anyatra na dikhAI de| 'jAsu bilokI alaukika sobhA / ' mA0 1.231.3 alpa : vi0 (saM0) / tuccha, kSudra, choTA (thodd'aa-saa)| 'rAvana nagara alpa kapi dhii|' mA0 6.23.8 alpamRtyu : saM0 strI0 (sN.)| alpAyu vAlI mRtyu, akAlamRtyu [dIrghAyu, madhyAyu aura alpAyu ye tIna AyurdAya hote haiM / 40 varSa se kama vaya vAlI Aya alpAyu * hai aura usameM mRtyu ko 'alpamRtyu' kahA jAtA hai] / mA0 7.21.5 avarAI : a~barAI / AmravaNa, bgiicaa| 'saMtasabhA cahu~ disi ava~rAI / ' mA0 1.37.12 avakalata : vakR0 pu / sUjhatA, vicAra meM AtA, tarka meM baiThatA / 'mohi avakalata upAu na eka / ' mA0 2.253.2 avakAsa : saM0 pu0 (saM0 akaash)| rikta sthAna, antarAla / 'kou avakAsa ki nabha binu pAvai / ' mA0 7 60.3 [do murta dravyoM ke bIca kA antara avakAza hai, jisakA kAraNa athavA Azraya AkAza hai|] avakAsA : avakAsa / 'nabha sata koTi amita avkaasaa|' mA0 7.61.8 .
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza avagAhata : vakR0 pu0 / thahAte hue / vina0 122.4 avagAhanti : A0 praba0 (saM0) / thAha lete haiM, majjana karate haiM / mA0 7.130 zloka 2 avagAhahiM : avagAhanti / snAnArtha praveza karate hai| 'je sara sarita rAmu avagAhahiM / ' mA0 2.113.6 avagAhA : vi0 (saM0 a+vagAha) / athaah| 'ubhaya apAra udadhi avgaahaa|' mA0 1.6.1 (2) azakya, durgama / 'torehu~ dhanuSu byAhu avagAhA / ' mA0 1.245.6 avagAhi, hI : pUka0 avagAhana karake, nibhajjana karake / 'bhai kabi buddhi bimala avgaahii|' mA0 1.36.6 avagAhu, hU : avagAhA / 'prema bAri avagAhu suhAvana / ' mA0 1.262.2 abagAhaiM : avagAhahiM / gI0 7.13.2 avaguna : saM0 pu. (saM0 avaguNa) / doSa (guNa kA vilom)| mA0 1.4.5 avagunanhi : avaguna+saMba0 / avaguNoM (ko) 'guna pragaTai avagunanhi durAvA / ' mA0 4.7.4 avagyA : saM0 strI0 (saM0 avajJA) / tiraskAra, anAdara, avahelanA, avmaannaa| mA0 5.26.5 avaghaTa : saM0 puM0 (saM0 apaghaTTa, avaghaTTa) / jalAzaya kA vaha taTa jisameM car3hane utarane kI vyavasthA na ho aura gaharAI adhika ho / mA0 3.7.4 pravacaTa : kri0 vi0 (saM0 ava+caTa aavrnne)| AvaraNa rakhe hue, anicchA se, binA kisI lagAva ke, ur3atI najara se, sarasare taura para / 'avacaTa citae sakala bhuaalaa|' mA0 6.248.6 avaTa : A0 prae0 (prA0 aTTai=saM0 kvathati) / pakAtA hai, pakAe, Aga aura __pAnI ke goga se paripakva kre| 'avaTa anala akAma bnaaii|' mA0 7.117.13 avaDeri : pUka0 / bAhara karake, tiraskRta karake, nikAla kara / 'puni avaDeri marAenhi tAhI / ' mA0 1.76.8 [prAkRta meM 'dvAra' kA rUpAntara 'dera' hotA hai| 'saM0 apadAra=gauNa yA choTA dvAra>prA0 avadera' se avaDeranA hindI kriyA kI niSpatti hai ataH pichale dvAra se nikAlane jaisA mUla artha hai / nikAlane yA tisSkRta karane kA lAkSaNika artha calatA hai|] avaDeriye : A0-kavA-prae / dvAra se nikAlie, bAhara kIjie / 'poSi toSi thApi __Apano na avaDeriye / ' hanu0 34 . pravaDere : kri0 vi0 / anAdara ke sAtha, ghara se bAhara karake / 'bidhihu sRjyo avaDere / ' vina0 227.2
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 tulasI zabda-koza avaDhara : kri0 vi0 (saM0 abAk +drava>prA0 av+ddhl-pri0)| nIce ko DhalakanA yA bahanA, beroka dravita honA, atizaya udAratAvaza binA vicAra kiye dAna karanA / 'AsutoSa tumha avaDhara dAnI / ' mA0 2.448 avataMsa : saM0 pu0 (saM0) AbharaNa / mA0 2.6 avataMsA : avataMsa / 'bhae prasanna cadra avataMsA / ' mA0 1.88.6 avatara, avatarai, I : (saM0 avatarita>prA0 avatarai-avatAra lenA, janma grahaNa ___ karanA) A0 prae / avatAra letA hai| nija icchA~ prabhu avatarai / ' mA0 4.26 avatarahiM, hIM : A0 praba0 / avatAra lete haiN| mA0 1.140.2 avatarihau~ : A0 bha0 ue / maiM avatAra lUgA / 'paramasakti sameta avatarihau~ / ' mA0 1.187.6 avatarihi : A0 bha0 prae / avatAra legI (legaa)| 'sou avatarihi mori yaha mAyA / ' mA0 1.152.4 avatarI : bhU0 kR0 strI0 / avatIrNa huI / 'jagadaMbA jaha~ avtrii|' mA0 1.64 avatareu : bhU0 kR0 pu. ke| avatIrNa huaa| 'jo avatareu bhUmi bhaya TArana / ' mA0 1.16.7 avatarehu : A0 bhUka0 pu+ma0 ba0 / tuma avatIrNa hue ho / 'dharma hetu avatarehu gosaaii|' mA0 4.6.5 avatAra : saM0 pu. (sN.)| paramezvara kA jagat meM AkAra grahaNa karanA avatAra hai| brahmA, viSNu aura ziva Adi avatAra haiM jinake mAdhyama se brahma (rAma) jagata meM avatIrNa hotA hai / upAsanA kI dRSTi se AcArya rAmAnuja ne avatAra ke cAra bheda kiye haiM- (1) arcA=pratibhA, (2) vigraha:-nRsiMha, vAmana, varAha Adi; (3) vyUha =catuvyUha vAsudeva yA nArAyaNa, saMkarSaNa pradyumna aura aniruddha - rAmabhakti darzana meM rAma, bharata, lakSmaNa aura zatrughna kA catu!ha mAnya hai; (4) pratyak athavA antaryAmI jo sabhI jIvoM meM vyApta rahakara preraNA detA hai| rAmAnuja ke anusAra-cAroM kA uttarottara mahattva hai, phalataH pratyak sarvopari hai, parantu prathama tIna se hokara hI pratyak kI upAsanA saMbhava mAnI gaI hai / atyAcAra kA damana karane hetu avatAroM kI anantatA mAnya hai jinake cAra pramukha bheda kie jAte haiM-(1) AvezAvatAra=choTemoTe anAcAra ke viruddha kisI vyakti meM bhagavAn kA Aveza ho sakatA hai| (2) pravezAvatAra parazurAma aadi| (3) aMzAvatAra=vAmana Adi / (4) pUrNAvatAra=rAma, kRSNa / avatArI : vi0 (sN.)| avatAra lene vaalaa| vina0 43.1 avadAta : vi0 (sN.)| ujjvala, shvet| mA0 6 zloka 1 avadha : ajodhyA (saM0 ayodhyA>prA0 aujphA) /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza avadhadhanI : avadhapati / gI0 7.20.1 avadhanAthu : avadhapati / dazaratha / mA0 1.332 avadhapati : ayodhyA nareza / mA0 1.325 avadhapura : ayodhyA nagarI / mA0 1.336 avadhapurI : ayodhyA nagarI meM / 'avadhapurI yaha carita prakAsA / ' mA0 1.34.5 avadhapurI : avadhapura / mA0 1.16.1 avadhi : (1) saM0 strI0 (saM0) / sImA; vaha bindu jahA~ se athavA jahA~ taka gaNanA, gati Adi kI jAya / 'mahimA avadhi rAma pitu mAtA / ' mA0 1.16.8 (2) pravAsI ke Ane kI nizcita tithi / 'avadhi aMbu priya parijana miinaa|' mA0 2.57.2 avadhUta : (1) vi0 (sN.)| upekSita tiraskRta / (2) saM0 pu / varNAzra madharma se saMnyAsa lekara apane meM hI santuSTa rahane vAlA paramahaMsa; jIva-brahma ke abheda aMzAMzibhAva) kA jJAtA / 'dhUta kaho .vadhUta kahau / ' kavi0 7.106 avadhesa : ayodhyA nareza; rAma yA dazaratha / mA0 1.46.7 avadhesA : avadhesa / mA0 6.45.7 abana : vi0 pu0 (sN.)| rakSaNazIla (avrkssnne)| pAlaka / 'sarana Aye ____ avana / ' hanu08 avani : saM0 strI0 (sN.)| pRthvI / mA0 1.154.8 avani kumArI : pRthvI kI putrI, sItAjI / mA0 2.64.4 avanipa : saM0 pu0 (sN.)| pRthvI kA rakSaka =rAjA / mA0 2.44.1 avanI : avani para, pRthvI para / 'trasita pareu avanIM akulAI / ' mA0 1.174.8 avanI : avani / mA0 1.182.5 avanIsa, sA : avanipa (saM0 avanIza) / mA0 1.6.7 avanIsa, sU : avanIsa+kae / 'caleu lavAi nagara avanesU / ' mA0 1.217.6 avamAna : saM0 pu0 (saM0) / avajJA, tiraskAra, avahelanA / 'gura avamAna doSa nahiM duujaa|' mA0 2.206.5 avamAnI : vi0 pu0 (sN.)| avahelanA karane vaalaa| 'socia sUdra bipra avmaanii|' mA0 2.172.6 avara : vi0 (saM0 apara>prA0 avara) / anya aura / 'avara eka binatI prabhu morii|' mA0 1.151.4 avarAdhaka : vi0 (saM0) / ArAdhanA karane vAlA, upAsaka / mA0 4.7.17 avarAdhana : saM0 pu0 (sN.)| ArAdhanA, upAsanA / 'saguna brahma avarAdhana mohi kahahu bhagavAna / ' mA0 7.110 gha
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza avarAdhaha : A0 praba0 / ArAdhanA kareM / 'kahiya umahi manu lAi jAi avarAdhahi / ' pA0 maM0 23 avarAdhahu : A0 maba0 / ArAdhanA karate yA karatI ho / 'kehi avarAdhahu kA tumha 52 cahU / ' mA0 1.78.3 avadhi : A0 kavA0 pra0 / ArAdhana kiijie| 'bIra mahA avarAdhie / ' vina0 108.1 avarAdheM : ArAdhana se / ' icchita phalu binu siva avarAdhe / ' mA0 1.70.8 avarAdhe : bhU0 kR0 pu N0 ( bahu0 ) | ArAdhita kiye, pUje, anukUla kiye| inha ko nahi sava avarAdhe / mA0 1.210.2 avarekhI : bhU0 0ka0 strI0 (saM0 avarekhitA ) / rekhAGkita kI huI ; citrita kI huI; rekhAoM meM ukerI huI; urehI huI / 'rahi janu kua~ri citra avarekhI / ' mA0 1.264.4 avarekhu : A0 AjJA-mae / tU reGkhAMkita kara, citrita kara / 'citta bhIti, suprIti raMga, surUpatA avarekhu / ' gI0 7.6.1 pravareba, ba : saM0 [strI0 (saM0 avarebA, avarevA - ava + rebR revR gatau -- Ter3hI cAla, agavati, pratIti) (1) vakrokti, lAkSaNikatA, kAvya kI atizayokti jo alaMkAroM kA prANa hai, kavi kalpanA kI vakratA, vAgvaidagdhya / 'dhuni avareba afer guna jAtI / / ' mA0 1.37.8 (2) ukta prakAra se Ter3hAI kA artha lekara yaha zabda ulajhana, granthi, asamaJjasa jaisA artha bhI detA hai / 'rAma kRpa avareba sudhArI / ' mA0 2.317 . 3 ( 3 ) saMkaTa, bAdhA, apavAda / miTihi anaTa avareba / ' mA0 2.266 avalaMba : saM0 puM0 (saM0 ) / Azraya, AdhAra, sahArA / 'so sutaMtra avalaMba na AnA / mA0 3.16.3 avalaMbana : avalaMba (saM0) / mA0 1.26.7 avalaMbana : avalaMbana + kae / ekamAtra sahArA / 'tumha avalaMbanu dInha / ' mA0 2.184 avalaMbA : avalaMba / mA0 2.60.7 avalaMba: pUka0 / avalambana karake, sahArA lekara / gI0 5.6.3 I avalaMbu : avalaMba + kae / ekamAtra sahArA / ' Apane to eku avalaMbu / ' kavi 0. 7.81 ali, lI : saM0 [strI0 (saM0 Avali) / paMkti, zreNI, samUha / 'manahuM blAka avali manu karahi / ' mA0 1.347.2 avala: avalI + bahu0 / zreNiyA~ 'janu subeli avalIM hima bhArI / ' mA0 2.244.6
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza pravalI : avali / 'bacana nakhata avalI na prkaasii|' mA0 1.255.1 avalokata : (1) vaka0 pu0 / dekhatA, dekhate / 'jo avalokata lokapati loka saMpadA thori / ' mA0 1.333 (2) dekhate-hI-dekhate / 'avalokata apaharata vissaadaa|' mA0 2.279.1 avalokana : bha00 avyaya / dekhane (ko) / 'so dhanu kaha avalokana bhuupkisorhi|' ___ jA0 maM0 105 avalokani : saM0 strI0 / dekhane kI kriyaa| 'avalokani bolani milani / ' mA0 1.42 avalokahiM : A0 praba0 / dekhate haiM / 'nisi dina nahiM avalokahiM kokaa|' mA0 1.85.5 avalokahu : A0 maba0 / dekhate ho, dekho| 'ubhau aruna avalokahu taataa|' mA0 1.238.7 pravaloki : pUkR0 (saM0 avloky)| dekhakara / 'laghu lAga bidhi kI nipunatA avaloki pura sobhA shii|' mA0 1.64 chaM0 avalokie : A0 kavA0 prae0 / dekhie, dekhA jAya, dekhA jAtA hai / 'tulasI namata . ___ avalokie / ' vina0 276.6 ayaloko : (1) avaloki / 'pragaTa na lAja nisA avlokii|' mA0 1.256.1 (2) bhU00 strI0 / dekhii| 'gura nRpa bharata sabhA avalokI / ' mA0 2.313.3 avaloka : A0 AjJA-bhae / tU dekha / vina0 63.1 avaloke : bhU00 pu. bahu0 / dekhe / 'avaloke raghupati bahutere / ' mA0 1.55.4 avalokya : avaloki / vina0 46.8 avasara : saM0 pu. (saM0) / ucita dezakAla, anukUla sthiti / prastAvocita __ samayAvizeSa / mA0 1.48.7 avasaru : avasara+kae / viziSTa avasara / 'avasaru jAni sapta riSi aae|' mA0 1.86.7 avasAnA : saM0 puM0 (saM0 avasAna) / anta, virAma, chora / 'nahiM tapa Adi madhya avasAnA / ' mA0 1.235.7 avasi : kri0 vi0 avyaya (saM0 avazyam >a0 avsi)| nizcaya hI, avazya / 'bharatahiM avasi dehu juvarAjU / ' mA0 2.50.2 avaserI : saM0 strI0 / cintA, pratIkSA, mAnasika ulajhana / 'bhae bahuta dina ati ___ avaserI / ' mA0 2.7.6 avaseSA : saM0 pu0 (saM0 avazeSa) / zeSa bhAga, antima bhAga / 'uhA~ rAma rajanI avsessaa|' mA0 2.226.3
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza avaseSita : bhU0kR0 vi0 (saM0 avshessit)| bacAyA huaa| 'sira avaseSita rAhu / ' mA0 1.170 avasthA : saM0 strI0 (sN.)| dazA, sthiti / jIva kI cAra dazAe~-jAgrat, svapna, suSupti aura turiiy| 'janu jIva aru cAriu avasthA / ' mA0 1.325 chaM0. 'tIni avasthA ''tUla turIya... / mA0 7.117 ga avasya : kri0 vi0 (saM0 avazya) =avasi / mA0 7.106.6 avAM : saM0 pu0 (saM0 AmapAka>prA0 AmavAa>a0 AvAa>AvA) / Ama=kacce bartana pakAne kI kumAra kI bhaTTI jisakA dhuvA~ bAhara nahIM AtA, bhItara bartana pakate rahate haiM / mA0 1.58.4 avAsa : saM0 0 (saM0 AvAsa) / ghara, nivAsa sthAna / pA0 maM0 148 avAsU : abAsU / mA0 2.176.6 avigata : abigata / sarvavyApI hone se sarvagata, sarvagata, sarvavyApta / mA0 1.186 chaM. pravichinna : abichIna / vina0 46.3 avidyA paJca : de abidyaa| avyakta : abyakta / brahma, jIva tathA prakRti / avyaya : saM0+vi0 (sN.)| vyavahIna, nirvikAra, avikRta brahmatattva (de0 abikaarii)| mA0 4 zloka 2 azubha : (de0 asubha) / ahita, amaGgala, pApa / vina0 10.5 azeSa : vi0 (saM0) / sampUrNa (jisase pRthak kucha zeSa na ho)| nivizeSa (nirpekss)| mA0 1 zloka 6 aSTaka : saM0 puM0 (sN.)| ATha kA samavAya / jaise-rudrASTaka= rudrastuti ke ATha zlokoM kA samUha / mA0 7.108.6 aSTAsiddhi : yoga kI ATha siddhiyA~-(1) aNimA=aNu rUpa grahaNa kI zakti (2) mahimA=ati vizAla rUpa lene kI zakti (3) laghima= atyanta halkA banane kI zakti (4) garimA =bahuta bhArI hone kI zakti (5) prApti = manacAhI gati yA pahuMca (6) prAkAmya =manobhISTa vastu kI prApti (7) Izitva =sabhI jIvoM para prabhutA (8) vazitva =sabako vazIbhUta karane kI zakti / mA0 1.2.23 'aSTAdasa : saMkhyA (saM0 aSTAdazan) / aThAraha / mA0 6 15.7 / aSTottara : vi0 (sN.)| vaha saMkhyA jisake Age ATha aura hoN| rA0 pra0. maGgalAcaraNa /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 55 prasa : vi0 0 (saM0 Idaza>prA0 erisa>0 aisa) aisA / 'asa bibeka jaba dei bidhAtA / ' mA0 1.7.1 (2) isa prakAra / 'asa bicAri ura chAr3aha kohU / ' mA0 2.50.1 asaMka : vi0 pu0 (saM0 azaGaka) / zaGa kArahita, niHzaGa ka, nirbhaya / 'ati asaMka mana sadA uchAhU / ' mA0 1.137.3 asaMkA : (1) asaMka / 'taha raha rAvana sahaja asNkaa|' mA0 4.28.11 (2) saM0 ___ strI. (saM0 AzaGa kA) / sandeha, saMzaya / 'asa bicAri tumha tajahu asaMkA / ' mA0 1.72.4 asaMkU : asaMka+kae / mA0 1.273.2 asaMga : vi0 (sN.)| saGgarahita, anAsakta, udAsIna, nirlepa / 'mIna jala bina talaki tanu tarja, salila sahaja asaMga / ' kR0 54 asaMgata : vi0 (saM0) / anupayukta, ayukta, ayogya / vina0 60.8 pasaMta : (saMta kA viloma) / azAntacitta, asajjana / mA0 7.37.5 asaMtanha, nhi : asaMta+saMba0 / asNtoN| 'saMta asaMtanha ke guna bhASe / '. mA0 7.41.8 'saMta asaMtanhi ke asi krnii|' mA0 7.37.7 .. prasaMbhAvanA : saM0 strI0 (sN.)| anizcaya, ulajhana, nairAzya / 'dAruna asaMbhAvanA biitii|' mA0 1.116.8 prasaMmata : vi0 (sN.)| avihita, amAnya / 'kahahiM te beda asaMmata bAnI / ' mA0 prasaguna : (saguna kA viloma) / dunimitta, azubhasUcaka prAkRtika saMketa / mA0 2.158.4 asajjana : (sajjana kA viloma) / asAdhu, asaMta / mA0 1.5.3 asat : aviyamAna / vAstava sattA se zUnya, pAramArthika dRSTi se asatya / anya kI sattA se sattAvan-jaise, puruSa kI chaayaa| bhrAnta pratIta-jaise, rassI meM sA~pa / saMsAra yA jarAmaraNa Adi sAMsArika sambandha jo jIva ke sandarbha meM nazvara haiM / vina0 120.4 zaGakaramata meM jagatprapaJca anivacanIya hai-vaha 'sat' nahIM kyoMki parivartamAna hai aura jJAnI ke lie sattAhIna hai ; 'asata' bhI nahIM kyoMki pratIta hotI hai| vaiSNavamata meM prapaJca nitya sat hai-yadyapi parivartamAna hai kyoMki parivartana bhI nitya hai| saMsAra anitya hai kyoMki vaha jIva dvArA sthApita sambandhoM-pitAputra, jarAmaraNa Adi-se banatA hai / prasatya : vi0=asat, mithyA / 'jadapi asatya deta dukha ahaI / ' mA0 1.118.1
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 tulasI zabda-koza prasana : saM. puM0 (1) (saM0) / pheMkane kA sAdhana / zarAsana, vizikhAsana, bANAsana Adi / (2) (saM0 ashn)| bhojana / 'bacana sudhAsama asana ahi|' mA0 1.161 kha (3) bhojana karane kI kriyaa| 'ihA~ ucita nahiM asala anAjU / ' mA0 2.278.7 asani : saM0 strI0 (saM0 azani) / vajra / 'oDiahiM hAtha asanihu ke ghaae|' mA0 2.306.8 prasanu : asn+ke| bhojana, ekamAtra khAdya sAmagrI / 'asanu kaMda phala mUla / ' mA0 2.62 asabAbu : saM0 puM0 kae (arabI-asabAba=sababa+bahu0 jisakA artha upakaraNa, upAdAna jaisA hotA hai; bandhana, rassI, kAraNa jaise artha bhI urdU meM calate haiN| hindI meM sAmagrI' ke artha meM AtA hai, vizeSataH gharelU saamgrii)| saamaan| 'sabu asabAbu DAr3ho, maiM na kAr3ho nai na kAr3ho' kavi0 512 . asama : vi0 (sN.)| viSama (saMkhyA, mAtrA Adi meM) / durgama, ajJeya / 'asama sama sItala sdaa|' mA0 3.32 chaM04 asamaMjasa : saM0+vi0 puM0 (sN.)| (1) asaMgata, anarha, ayogya / 'rAma sukIrati bhaniti bhadesA / asamaMjasa / ' mA0 1.14.10 (2) anizcaya, kartavyanirNaya kA abhAva / 'banA Ai asamaMjasa AjU / ' mA0 1.167.5 (3) saMzaya, vyAghAtapUrNa sthiti, manobhISTapUrti meM sandeha / 'karoM kAha asamaMjasa jI ke|' mA0 2.263.5 (4) avyavasthita, ukhar3A-sA, beThIka / 'sabu asamaMjasa ahai syaanii|' mA0 2.223.3 (5) grahaNa-tyAga meM anizcita / 'samujhi avadhi asamaMjasa douu|' mA0 2.271.6 (6) ukta sabhI arthoM kA samAhAra / 'tumha binu asamaMjasa samana ko samaratha ehi kaalo|' mA0 2.261 asamaMjasu : asamaMjasa+kae / 'asamaMjasu bar3a'-rA0 pra0 6.7 1 asamaya : pratikUla samaya, anavasara, viparIta avasara; saMkaTa kAla / 'Apana ati asamaya anumAnI / ' mA0 1.157.3 asamasara : saM0 pu0 (saM0 asamazara=viSamazara) viSama saMkhyaka bANoM vAlA = paJcabANa =kAmadeva / 'sakala asamasara-kalA prbiinaa|' mA0 1.126.4 (asamasara-kalA=kAmakalA, saMbhoga kauzala / ) asamAkaM : sarva0 (saM0 asmAkam) / hamArA / vina0 51.8 asayAnI : (sayAnI kA viloma) cAturI se rahita nizchala, vAkkauzala kI lAga lapeTa se zanya / 'bibidha saneha sAnI bAnI asayAnI suni / ' kavi0 2.10 / / asarana : vi0 (saM0 azaraNa) / zaraNahIna, nirAzraya, anAtha, rakSakahIna / mA0 7.183 asavAra, rA : vi0+saM0 puM0 (saM0 azvavAra>prA0 asavAra, aasvaar)|
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 57 (1) azvArohI / 'jugadapadacara asavAra prati / ' mA0 1.298 (2) ArohI / 'baru baurAha basaha asavArA / ' mA0 1.65.8 asahAI : asahAya / shaayk-rhit| mA0 2.226.3 asahAya : vi0 (saM0) / ekAthI, anAtha, sahAyarahita, mitrahIna / 'saMbala nisaMbala __ko, sakhA asahAya ko|' vina0 66.1 asahI : vi0 strI0 / asahanazIlA, parasantApinI, dUsare ke zubha meM DAha karane __vaalii| gI0 1.2.10 / / asAMcA : vi0 pu. (saM0 asatya>prA0 asacca) / mithyA, jhuutthaa| mA0 1.175.7 asA~cI : vi0 strI (saM0 asatya.>prA0 asaccI) / jhUThI / mA0 6.26.2 asA : asa / aisA / 'kalapAMta na nAsa gumAnu asA / ' mA0 7.102.2 asAdha : (1) vi0 (saM0 asaadhy)| jo upAyoM se sAdhya na ho, jisakA koI upacAra na ho| 'dekhI byAdhi asAdha nRpu / ' mA0 2.34 (cikitsAzAstra meM sAdhya, duHsAdhya aura asAdhya-tIna prakAra ke roga hote haiM / ) (2) asAdhu / 'asAdha jAni mohi taje u agya kI naaiiN|' vina0 112.1 (asAdha =asAdhu+ asAdhya-aisA nIca jo upAyoM se bhI sudhArA na jA ske|) asAdhi : vi0 strI0 (saM0 asAdhyA) / upacArahIna / 'byAdhi asAdhi dekhi tinha tyaagii|' mA0 2.51.2 (asAdhya rogI ko vaidya tyAga detA hai|) prasAdhu, dhU : (sAdhu kA viloma) asajjana, asaMta / 'sudhA surA sama sAdhu asAdhU / ' mA0 1.5.6 asi : (1) vi0 strI0 (saM0 IdRzI>a0 aisI=aisi) aisI / 'jinha ke asi mata sahaja na aaii|' mA0 4.7.3 (2) saM0 strI0 (saM0) / talavAra / 'kAr3hi asi bolaa|' mA0 5.6 (3) A0 mae0 (sN.)| tU hai / vina0 15.1-3 (de0 josi, sosi)| prasikalA : saM0 strI0 (saM0) / talavAra calAne kA kauzala / mA0 1.268 asidhArabata : saM0 pu0 (saM0 asidhaaraa-vrt)| talavAra kI dhAra para calane ke samAna kaThora vrata / gI0 7.25.3 asidhArA : saM0 strI0 (saM0) / talavAra kI dhAra / khaDgadhArA para calane ke samAna __ karmaniSTA / 'tiya car3hihahiM paribrata asidhArA / ' mA0 1.67.6 / / prasiva : vi0 (saM0 aziva) amaGgala, abhavya, bhaddA / 'asiva beSa sivadhAma kRpaalaa|' mA0 1.62.4 aso : saM0 (sN.)| kAzI ke pAsa nadI vizeSa / vi0 22.3 asIma : vi0 (sN0)| saMkhyA athavA parimANa meM ajJeya, ananta, niravidhi, vyApaka / adhikatama / vina0 136.6
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 tulasI zabda-koza asIsa : saM0 [strI0 (saM0 AziS > prA0 AsIsa) / zubhAzaMsA, ( kisI ke prati ) maGgalakAmanA, AzIrvAda / mA0 2.52.2 asosata : vakR0 pu0 / asIsa detA, dete / gI0 1.2.22 asosana : bhakR0 avyaya / AzIrvAda dene / 'lAgIM asIsana rAma-sItahi / ' gI0 7.18.4 prasIsaha : A0 praba0 / azIrvAda dete haiM, asIsate haiM / 'nAU bArI bhATa....... asI sahi / ' mA0 1.31e asIsA : asIsa / mA0 1.262.5 asoseM : asIsa + bahu0 / 'manabhAvatI asIseM pAIM / ' mA0 1.308.6 1 asuci : vi0 (saM0 azuci ) / apavitra, kaluSa, malina, tejohIna / 'nisibAsara ruci pApa asuci mana / ' vina0 140. 1 asuna : vi0 / (1) jise sUjhatA na ho = dRSTihIna ( 2 ) jo vastu sUjhatI na ho = adRzya / (3) azuddha / 'tere hI sujhAe sUjhe, asujha sujhAu so / ' vina0 102.5 asuddha : ( zuddha kA viloma ) jisameM vijAtIya mizraNa ho, apavitra, sakaluSa, malina / do0 330 ama: saM0+ vi0 (saM0 azubha) / (1) tIna prakAra ke karmoM- zubha, azubha tathA mizra meM se anyatama, pApakarma tathA pApaphala / 'jo subha asubha sakala phala dAtA / ' mA0 2.282.4 (2) azakuna / 'asubha hona lAge taba nAnA / ' mA0 6. 102.7 (3) malina, vikRta / 'subha aru asubha salila saba bahaI / ' mA0 1.66.7 (4) maGgala, kalyANa | 'bolI asubha bharI subha chUchI / " mA0 2. 38.8 (5) abhavya / 'asubha rUpa zruti nAmA hInI / ' mA0 3.18.6 asura : (sura kA viloma ) / daitya, dAnava, rAkSasa / mA0 1.18.3 asurAdhipa: asuroM kA rAjA ( jAlandhara) / mA0 1.123.7 asurArI: (saM0 asurAri ) / asuroM kA zatru, asura nAzaka / mA0 1.51.2 asuru : asura + kae / mA0 1.1037 aseSa, SA : azeSa / mA0 1.186 chaM0 asalI : vi0 [strI0 (saM0 azailI ? zIlAjjAtA zailI) / zIla-hIna, duHzIlatA se janita, anucita / 'maiM sunIM bAteM asailI jo kahIM nisicara nIca / ' gI0 5.6.2 asaile: vi0 puM0 ba 0 (saM0 azailAH-zIle sAdhavaH zailAH) zIlarahita, udaNDa, nirmiryAda / 'abudha asaile mana maile mahipAla bhae / ' gI0 1.73.5 asoka, kA : saM0+ vi0 pu0 (saM0 azoka) / (1) vRkSa vizeSa / 'bana asoka yahA~ rAkhata bhayaU / ' mA0 3.26.26 ( 2 ) zoka rahita / 'rAja bibhISana deva
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 59 asokaa|' mA0 7.68.2 (3) zliSTa prayoga-'sunahi binaya mama biTapa asokaa| satya nAma karu haru mama sokA / ' mA0 5.12.10 / asoko : vi. pu. (saM0 azokin) / zokarahita / mA0 1.164.8 asoca : vi0 (saM0 azocya>prA0 asocc)| nirdvandva (jisake lie kucha bhI zocanIya na raha jaay)| nizcinta / 'rahai asoca banai prabhu poseN|' mA aso : sarvanAma-kae (sN.)| vaha / mA0 6 zloka 3 asauca : saM0 puM0 (saM0 azauca) apavitratA, mlintaa| mA0 6.16.3 asta : vi0 puM0 (saM0) sUrya kA sandhyA samaya adRzya honA / mA0 1.156.2 astu : A0 zubhakAmanA-prae0 (saM0) / ho, hove / mA0 2 zloka 2 astuti : saM0 strI0 (saM0 stuti)| prazaMsA, prArthanA / mA0 1.83.8 / astra : saM0 pu0 (sN.)| pheMkakara calAyA jAne vAlA Ayudha bANa Adi / mA0 3.16 asthAnA : saM0 0 (saM0 sthAna) mA0 6.120.2 asthi : saM0 pu0 (sN.)| haDDI / mA0 3.6.6 asthimAtra : kevala haDDI, asthizeSa / mA0 1.145.4 astAnA : saM0 puM0 (saM0 snAna) / nahAnA, nahAna / mA0 7.26.2 asmadIya vi0 0 (sN.)| hamArA-hamAre / mA0 5 zloka 2 asva : saM0 pu. (saM0 azva) / ghor3A / mA0 2.203.55 asvini : saM0 strI0 (saM0 azvinI) sattAIsa nakSatroM meM se eka / pA0 maM0 5 asvinIkumAra : saM0 pu. bahu0 (saM0 asvinI kumaarau)| devadvaya jo ghor3I ke rUpa meM parivartita sUrya patnI saMjJA kI nAsikA se utpanna batAye gaye haiN| vaidika tathA nasaktika dhArA ke anusAra prAtaHkAla meM andhakAra aura prakAza ke mizrita rUpa kA nAma hai / purANoM meM inheM devoM kA vaidha batAyA gayA hai ataH 'deva bhiSajI' bhI kahate haiM / 'jAsu ghrAna asvinIkumArA / ' mA0 6.15.3 ahaMkArI : vi0 puM0 (saM0 ahaMkArin) / abhimAnI, AtmamAnI / mA0 6.40.1 maha : ahaM / ahaMkAra, abhimAnA 'aha mama malina janeSu / ' mA0 2.225 ahaM : (1) aham / maiM / mA0 1 zlo0 5 (2) ahaMkAra / 'ahaM agini nahiM dAhai ___ koii| pairA0 52 ahaMkAra : saM0 pu0 (sN.)| (1) abhimAna, ghamaNDa / 'ahaMkAra ati dukhada DamarU kA / ' mA0 7.121.35 (2) cAra antaHkaraNoM meM se eka jo mahattattva yA buddhi se janita batAyA gayA hai / vedAnta tathA sAMkhya darzanoM meM ahaMkAra se hI mana, indriyoM tathA bhautika prapaJca kI sRSTi batAI gaI hai| mA0 6.15 (de0 antHkrnn)|
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza haMbAda : saM0 puM0 (saM0 ahaMvAda ) kSudra ahantA, apane ko hI bahuta samajhane vAlA kathana, ahaMkArokti / 'ahaMbAda maiM taiM nahIM, duSTa saMga nahi koi / ' pairA0 graha, grahai, I : (saM0 asti > prA0 asai > ahai ) A0 pra0 / hai / 'jadapi aha asamaMjasa bhArI / ' mA0 1.83.4 'so sugrIva dAsa tava ahaI / ' mA0 4.4.2 ahau~, U~ : A0 u0 / hUM / 'baiTha ahau~ baTa chAhIM / mA0 1.52.2 ahana : saM0 puM0 (saM0 ahan ) dina pratidina, dina meM / 'aTata gahanagana ahana akheTakI / ' kavi0 7.66 60 ahanisi : kri0 vi0 (saM0 aharnizam ) / dina rAta sadA / mA0 7.25 5 aham : (1) sarvanAma (saM0 ) maiM / ' nato'hamuvijApatim / ' mA0 3.4 chaM0 ( 2 ) ahaMkAra / ahantA / ahamiti : saM0 strI0 (saM0 - aham + iti ) / ahaMtA, ahaMbhAva / 'maiM hI hUM' aisA bhAva / 'jIvadharma ahamiti abhimAnA / ' mA0 1.116.7 prahalAda : saM0 pu0 (saM0 AhalAda ) / prasannatA, pramoda / 'bhakta prahalAda ahalAda kartA / ' vina0 52.4 ahalyA : saM0 [strI0 (saM0 ) / gautama kI patnI kA nAma ( vedoM meM uSA kA tathA binA jotI bhUmi kA nAma) / mA0 1.223.5 ahasi : A0 mae0 / tU hai / 'ko tU ahasi' mA0 2.162.7 - ahaha : avyaya (saM0 - ahaM jahAti iti ahaha ) ahaMkAra chUTane kA bhAva, vismaya zrama, pazcAttApa, kheda, kleza Adi kA vyaJjaka hai / 'ahaha tAta / ' mA0 1.258.2 ahi, hIM : A0 pra0 / haiM / 'bhae je ahahiM je ho ihahiM AgeM / mA0 1.14.6 ' Akara cAri jIva jaga ahahIM / mA0 1.46.4 * ahahu, hU : A0 maba0 / ho / mA0 1.120.5 ahAra : saM0 pu0 (saM0 AhAra ) / bhojana / 'kahi ahAra sAka phala kaMdA ' mA0 1.144.1 ahArana : bhakR0 avyaya / khA jAnA / 'cAhata ahArana pahAra / ' kavi0 7148 ahArapara: vi0 (saM0 AhArapara) bhojana parAyaNa / vina0 166.5 ahArA : ahAra / mA0 5.2.3 - ahArI : vi0 (saM0 AhArin) / AhAra karane vAlA / 'kaMdamUla bhala phUla ahArI / ' mA0 2.201.3 prahAru, rU : ahAra + kae / ekamAtra bhojana / mA0 1.177.7 ahi: saM0 puM0 (saM0 ) ( 1 ) sarpa | mA0 1.11-1 ( 2 ) zeSanAga / kavi0 1.11 ahiMsA : saM0 [strI0 (saM0 ) / yoga ke ATha aGgoM meM 'yama' prathama hai jisameM 'ahiMsA' prathama sthAna para hai / manu 6.75 ke anusAra yahI brahmapada pAne prathama kAraNa hai;
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI-zabda-koza manu ne yajJa kI hiMsA ko ahiMsA batAyA hai-5.44 gItA 10.5 meM ahiMsA ko uttama batAyA gayA hai-zaGakarAcArya ne "prANiyoM ko pIDA na dene ko 'ahiMsA' kahA hai|' 'parama dharama zruti bidita ahiMsA / ' mA0 7.122.22 ahita : vi0+saM0 (saM0) (1) hina virodhI, anissttkaarii| zatru / 'ye ati ___ ahita rAma teu tohii|' mA0 2.162.7 (2) akalyANa / 'ahita na hoi tumhAra / ' mA0 5.40 ahinAtha : zeSanAga / gI0 7.20.2 ahinAhu, hU : ahinAtha+kae / 'barani na sakahiM girA ahinaai|' mA0 1.261.6 ahinI : saM0 strI0-sapiNI / mA0 3.17.3 ahinha : ahi+saM0ba0 / so / 'ahinha ke mAtA / ' mA0 5.2.3 ahipa, pati : saM0 pu0 (saM0) sarparAja, zeSanAga / mA0 2.254.7 ahipati : ahipa (sN.)| mA0 5.35 chaM0 ahibAta, tA : saM0 pu. (saM0 avidhavAtva>prA0 avihavatta) strI kA pati sahita jIvana-saubhAgya / mA0 1.334.4 ahibeli : saM0 strI0 (saM0 ahivllii=naagvllii)| pAna kI latA, tAmbala latA / mA0 2.188.2 ahimavana : saM0 pu (sN.)| sarpo ke rahane kA sthAna, bASI, miTTI kA stUpa jisameM sApa rahate haiM / mA0 1.113.2 / ahibhAminI : srpinnii| mA0 3.30.11 ahirAjA : saM0 puM0 (saM0 ahirAja) sarparAja, zeSanAga / mA0 3.14.4 ahirini : ahIra strI0 / rA0 na0 4 ahivAta : ahivAta / mA0 6.15 ahIra : saM0 pu. (saM0 AbhIra) / gopAlana vyavasAyI jAtivizeSa / mA0 7.117.12 ahIsA : saM0 pu. (saM0 ahiish)| sarparAja, zeSanAga / mA0 1.105.3 ahIsu : ahIsa+kae / mA0 2.126 chaM. ahera : saM0 strI0 (saM0 AkheTa>prA0 Ahedra-pu0) / mRgayA / 'taha taha tumhahi ___ ahera khelAuba / ' mA0 2.136.7 aheri, rI : vi0 pR0 (saM0 AkheTika >prA0 Aheuia) / shikaarii| mA0 2.133.4 ahereM, re : ahera meM / 'phirata ahereM pareu~ bhulAI / ' mA0 1.159.6 ___'rAma ahere cleNge|' gI0 1.22.14 ahaiM : ahahiM / haiM / 'inha se ei ahaiM / ' mA0 1.311 chaM0 mahai : ahai / hai / 'bidita gati saba kI ahai / ' mA0 1.336 chaM0
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza aho : avyaya (saM0) / Azcarya, kaSTa, prazaMsA, sambodhana, IrSyA, harSa, zrama, sandeha kA vyaJjaka hai / 'aho munIsu mahAbhaTamAnI / ' mA0 1.273.1 'aho bhAgya maiM dekhihau~ teI / ' mA0 5.42.8 oNpha : aMka / nizcaya / 'ekahiM A~ka mora hita ehU / ' mA0 2.178.7 A~karo: vi0 puM0 kae / atizaya, tIvra, atyanta / 'A~karo acetu hai / ' kavi0 7.82 A~ku : AMka+kae / lekha, lipi, rekhA / 'meTi ko sakai so A~ku jo bidhi . likhi rAkheu / ' pA0 maM0 64 prAMkhi : saM0 strI0 (saM0 akSi>prA0 akkhi) / netra / Akhina, nha : A~khi+saMba0 / A~khoM / 'begi karahu kina A~khinha ottaa|' mA0 . 1.280.7 prAMkhI : AMkhi+bahu0 / A~kheM / 'moreM bharatu rAmu dui aaNkhii|' mA0 2.31.6 A~gana : aMganA / ajira / rA0 na0 7 AMca : saM0 strI0 (saM0 aciSa>prA0 acci)| agnizikhA, Aga kI lo yA jyoti, dIpazikhA, agnitApa / do0 336 AMcara : saM0 pu. (saM0 anycl)| rA0 na0 6 prAMcaranhi : A~cara+saMba0 / aJcaloM (maiN)| 'duhu AMcaranhi lage mani motii|' mA0 1.327.7 AMcaru : AMcara+kae / 'AMcaru pasAri piya pAya lai lai hauM prii|' kavi0 6.27 A~cA : A~ca / tApa, dAha / 'ajahU~ hRdau jarata tehi aaNcaa|' mA0 2.32.5 / / A~ce : bhU00 pu0 bahu0 / A~ca khAe hue, tape hue, vidigdha / 'kopa kRsAnu gumAnu ___ avAM, ghaTa jyoM jina ke mana Ava na A~ce / ' kavi0 7.118 / AjahiM : A0 praba0 (saM0 aJjanti>prA0 aMjaMti>a0 aMjahiM) / aJjanayukta krtii-te-haiN| 'locana A~jahiM phaguA mnaai|' gI0 7.22.7 A~jI : bhU00 strI0 / aJjana lagAI huI, kajjala-rekhAyukta / 'lokarIti, phUTI sahahiM, AMjI sahai na koi / ' do0 423 A~je : bhU0 kR0 pu0 bahu0 / aJjanayukta kiye / 'cupari ubaTi anhavAi ke nayana __AMje / ' gI0 1.10.1 AMta : saM0 strI0 (saM0 antra>prA0 aMta) peTa kI ojharI; udarastha nalikA zRGkhalA vizeSa / mA0 6.88.5 AMtana, ni : AMta+saMba0 / aaNtoN| kavi0 1.50 A~dhara : saM0+vi0 pu. (saM0 andha, andhanna) / andhA, dRSTihIna / A~dhareM : andhe ne / 'lahI A~khi kaba baaNdhreN|' do0 466 A~dhare : AMdhara (rUpAntara) / 'A~dhare ko A~khi hai|' vina0 66.3
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza . 63 prAMgharo : AMdhara+kae / 'te nayanA jani dehu rAma karahu baru aaNdhro|' do0 44 A~dhI : saM0 strI0 (saM0 andhikA) / andhavAta, dhUla ur3Akara aMdherA karane vAlA ___ tIvra vAyu / mA0 6.78.8 A~ba : saM0 pu0 (saM0 Amra>prA0 aMba) / AmravRkSa / mA0 7.57.6 A~su, sU : saM0 pu. (saM0 azru>prA0 aMsu, aMsU) netra-jala / mA0 2 13.6 prA : (1) upasarga-jaise-AdhAra, AkAra aadi| (2) avyaya-paryanta Adi-jaise-AjAnu / . (3) dhAtu (saM0 As) / honaa-jaise-aahiN| Ai : (1) pUkR0 / Akara / 'Ai karahiM raghunAyaka sevaa|' mA0 1.34.7 (2) Ayu / 'so jAnai janu Ai khudA bhii|' mA0 1.266.3 Aia : A0 bhAvA0 / Aie, AyA jAya / 'jAi janakapura Aia dekhI / ' mA0 1.218.1 pAinha : A0bhU00 strI0+ uba / (hama striyA~) AI haiN| 'laheu janama phala lAhu, janami jaga Ainha / ' jA0 maM0 56 Aiyaha : Ao-bhavi0+AjJA yA prArthanA-ma0ba0 / tuma aanaa| 'bAlmIki munIsa Azrama Aiyahu phuNcaai|' gI0 7.27.4 AihahiM : A0 bha0 praba0 / aayeNge| lena AihahiM baMdhu dou / ' mA0 1.310 Aihi : A0 bha0 pre| aaegaa| 'tinhahi birodhi na Aihi puuraa|' mA0 3.25.8 AihaiM : AihahiM / do0 422 Aihai : Aihi / gI0 5.34.1 AihauM : A0 bha0 ue / aauuNgaa| mA0 2.151 chaM0 AI : bhU0kR0 strI. bahu0 / 'saMbhrama cali AI saba raanii|' mA0 1.163.1 AI : (1) Ai / Akara / 'tinha phiri bhavanu na dekhA aaii|' mA0 1.76.1 (2) bhU00 strI / A phuNcii| tehi avasara sItA taha~ aaii|' mA0 1.228.2 Au : (1) Ava, Avai / AtA-tI-hai / 'biha~sata Au lohArini hAtha barAyana ho|' rAna0 5 (2) A0-AjJA-mae / tU A / 'sarana rAma ke aau|' rA0pra0 7.5.5 (3) saM0strI0 (saM0 AyuSa>prA0 Au) / jIvanakAla / 'bhaya bhabhari bhagI na Au / ' gI0 2.57.3 Auja : saM0 pu. (saM0 Atodya>prA0 aaujj)| AghAta se bajane vAlA bAjA / gI0 1.2.13 pAuba : bha00 pu / AnA hogA, AnA cAhie (aauuNgaa)| 'maiM ehi beSa na Auba kaauu|' mA0 1.169.3
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 tulasI zabda-koza Au-bAu : aMDabaMDa, nirarthaka zabda jAla / 'bakyo AubAu maiM / ' vina0 261.2 Ae~ : Ane se, Ane para / 'soha saila girijA gRha Ae~ / ' mA0 1.66.3 Ae : (1) Ae~ / Ane para / 'bani Ae bahiba hii|' ka0 40 (2) bhU00 pu. ba0 / A gaye, A pahuMce / 'kahahu amara Ae kehi hetU / ' mA0 1.88.7 Aehu : A0-bha0+AjJA-maba0 / tuma AnA / 'Aehu begi na hoi lakhAU / ' ___ mA0 2.271.8 Aka : saM0 pu0 (saM0 arka>prA0 akka) / madAra / kR0 51 Akara : saM0 puM0 (saM0) (1) khAni / 'mani Akara bahu bhA~ti / ' mA0 1.65 (2) jIva jAtiyA~-aNDaja, piNDaja (jarAyuja), svedaja tathA udbhijja / 'Akara cAri, lAkha caurAsI / ' mA0 1.8.1 AkaraSa : A0 prae (saM0 AkarSati>prA0 Akarisai) / khIMcatA hai, AkRSTa karatA hai| vina0 108.4 AkaraSyo : bhU00 pu0 kae / khIMcA / gI0 1.60.7 AkarI : saM0 strI0 / Akara-karma, khAna khodane kA kAma / 'cAkarI na AkarI na khetI na banija bhIkha / ' kavi0 7.67 AkAza : saM0 pu. (saM0) / khagola, zUnya maNDala / mA0 7.108.2 AkAzavAsa : saM0+vi0 puM0 (sN.)| AkAzavat vyApaka AvAsa, sabako AvRta kara rahane vAlA, sarvavAsa, AkAza tulya nirAkAra hokara bhI sabakA Azraya / mA0 7.108.2 AkAsa : aakaash| prAkiMcana : vi0 (saM0 akiMcana) / pUrNa nirdhana / apane pAsa kucha bhI na rakhane vAlA / 'AkiMcana iMdriya ramana damana rAma ikatAra / ' pairA0 26 prAku : Aka+kae / madAra / 'khojata Aku phirahiM paya lAgI / ' mA0 6.115.2 AkRti : saM0 strI0 (saM0) / AkAra, rUpa / mA0 1.137.7 Ako : Aka bhI, madAra bhI / 'rAma nAma mahimA karai kAmabhUruha aako|' vina0. 152.13 pAkSipta : bhU0 kR0pU0 (saM0) / pheMkA huA, DAlA huaa| vina0 56.8 Akhata : saM0 pu. (saM0 akSata) / cAvala (havana sAmagrI) / 'Akhata Ahuti kie jAtu dhAna / ' gI0 5.16.6 prAkhara : saM0 pu. (saM0 akSara>prA0 akkhara) (1) svara athavA vyaJjana yukta svara / 'Akhara madhura manohara doU / ' mA0 1.20.1 (2) zabda / 'Akhara aratha __alaMkRti naanaa|' mA0 1.6.6 Akhe : bhU.kR. pu0 bahu0 (saM0 AkhyAta>prA0 Avikhaa) / kahe, AkhyAna kiye| 'sAMce sadA je Akhara Akhe / ' gI0 1.6.21 /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza Akhya : (samAsAnta meM) vi0 (saM.) / AkhyA=nAma vAlA / mA0 1 zlo06 pAgama : saM00 (sN.)| zAstra, pavitra prAmANika grantha / mA0 1.12 Agamana : saM00 (saM0) / Ane yA A pahuMcane kI kriyA / mA0 1.207.8 prAgamanu, nU : aagmn+ke| viziSTa Agamana / 'sevaka sadana svAmi AgamanU / ' ___ mA0 2.6.5 AgamI : saM00 (sN.)| AgamavettA, jyotissii| gI0 1.17.1 Agara : saM0pu0 (saM0 Akara>prA0 Agara) / khAni / 'saba guna Agara / ' mA0 1.162 chaM0 Agari, rI : Agara+strI0 / jA0 maM0 154, mA0 1.325 chaM0 3 Agavana : Agamana (a. AgavaNa) / mA0 7.0.2 Agavanu, nU : Agamanu / mA0 2.227.1 AgAra : saM00 (saM0) / sthAna, gherA, ghara / mA0 1.17 AgArA : AgAra / mA0 6.10.7 Agi : saM0 (saM0 agni>prA0 aggi) / mA0 1.183.6 Agila : vi. pu. (saM0 agratha, agrima>prA0 aggilla) Age hone vaalaa| 'Agila carita sunahu jasa bhayaU / ' mA0 1.71.1 Agili, lI : vi0 strI0 (saM0 agyA>prA0 AggillI) Age hone vaalii| 'Agili kathA sunahu mana lAI / ' mA0 1.206.1 vina0 261.4 prAgilo : aagil+ke| agalA / gI0 1.84.8 AgI : Agi (saM0 agni>prA0 aggI) / mA0 2.47.4 Age : (1) AgAmI samaya meM / 'bhae je ahahiM je hoihahiM aageN|' mA0 1.14.6 (2) agra bhAga meM / 'Age hoi cali paMtha tehiM / ' mA0 1.52 Age : saM00 (saM0 agra>prA0 agg)| (1) sAmane / 'nayanani Age teM na Tarati mohana mUrati / ' kR0 28 (2) (saM0 agre>prA0 agre)| tulanA meM / 'jinha ke jasa pratApa ke Age / ' mA0 1.262.2 (3) ayadeza meM / 'sutanha sameta ThAr3ha. ye aage|' mA0 1.360.5 AgyA : agyA / gI0 1.85.4 prAgyAkArI : vi0 pu0 (saM0 AjJAkArin) / AjJApAlaka / vina0 687 Acamanu : saM00 (sN0)+ke| hAtha, muMha Adi dhone kI kriyaa| mA0 1.326.8 Acaraja : acaraja / (1) vismaya / 'suni Acaraja karai jani koI / ' mA0 1.3.2 (2) vismayajanaka vicitra kArya / 'kahesi amita Acaraja bakhAnI / ' mA0 1.63.6
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 tulasI zabda-koza Acaraju : aacrj+ke| (1) advitIya vismy| 'jani Acaraju karai suni soI / ' mA0 1.33.3 (2) adbhuta advitIya karma / 'yaha tumhAra Acaraju na taataa|' mA0 2.208.2 pAcarata : (1) vakR0 pu / AcaraNa karatA, karate / 'jo Acarata mora hita hoI / ' mA0 2.177.5 (2) kriyAti pu0 e0 / 'hota janamu na bharata ko..... biSama brata Acarata ko|' mA0 2.326 chaM0 Acarana : saM00 (saM0 aacrnn)| karma, AcAra vyavahAra / 'subha Acarana katahuM nahiM hoI / ' mA0 1.183.7 Acarani : Acarana / AcaraNa kriyA / 'sakala sarAhaiM nija-nija aacrni|' vina0 184.3 AcaranI : Acarani / 'jimi kuThAra caMdana AcaranI / mA0 7.37.7 Acaranu, nU : aacrn+ke| mA0 2.223.1 AcarahiM : A0 praba0 / AcaraNa meM lAte haiM / 'je AcarahiM te nara na ghanere / ' mA0 6.78.2 Acaribe : bhakR0 pu0 / AcaraNa meM lAne ko| 'jo prapaMca parinAma prema phiri ___anucita Acaribe ho|' kR0 39 AcAra : saM0 pu0 (sN.)| uttama AvaraNa, dhArmika dinacaryA / mA0 7 121 kha prAcArA : AcAra / (1) AcaraNa / 'sumati susIla sarala AcArA / mA0 7.64.1 (2) dhArmika dincryaa| AcArI : vi0pu0 (sN.)| sadAcArI, dharmAcaraNa karane vAlA, zAstrIya AcaraNoM vaalaa| mA0 7.68.5 AcAru, rU : AcAra+kae / 'beda bidita AcAru / ' mA0 1.286 prAchI : vi0 strI0 (saM0 acchA>prA0 acchI) uttama, atizaya / 'mati ati nIci U~ci ruci aachii|' mA0 1.8.7 Ache : kri0 pa0 / bhalI-bhAMti / acche......para / 'Age munibara bAhana Archa / ' mA0 2.221.5 Ache : vi0 pu0 (bahu0) / acche, uttama / 'Ache munibeSa dhreN|' kabi0 2.15 Ajanna : (de0 aa0)| janma se+jIvana paryanta / 'Ajanma te paradroha rata / ' mA0 6.104 chaM0 AjahU : ajahUM / kavi0 6.24 AjAnu : kri0 vi0 (saM0) / jAnuparyanta, ghuTanoM taka / 'AjAnu subhaga bhuja / ' gI0 .. 2.66.1 Aju, jU : avyaya (saM0 adya>prA0 ajja >a0 ajju) / mA0 2.20 ATha : saMkhyA (saM0 aSTa>prA0 aTTha) / mA0 6.16.2
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza pAThaI : vi.+saM. strI0 (saM0 aSTamI>prA0 assttmii)| (pakhavAre kI) AThavIM (tithi)| vina0 203.6 AThai : ATha hI, kevala ATha / 'AThai nayana jAni pachitAne / ' mA0 1.317.4 ATha prakRti : prakRti ke ATha vikAra-paJcabhUta, mana, ahaMkAra aura buddhi / vina0 203.6 AThavaM : vi00 (saM0 aSTama>prA0 aSTama>a. atttth)| aatthvaaN| mA0 3.36.4 Ar3ha : saM0 strI0 / Azraya, avalamba, sahArA (aadd')| 'jamagana mukha malIna lahaiM __ Ar3ha na / ' vina0 21.2 ADhya : vi00 (saM0) / sampanna, vaibhavayukta / mA0 7 zloka 1 Atanoti : A0 - prae0 (sN.)| saba ora phailAtA hai, racatA hai| mA0 1 __ zloka 7 Atapa : saM00 (sN.)| (1) teja, tApa / 'rabi Atapa bhinnamabhinna yathA / ' mA0 6.111.16 (2) ghAma, garmI / mA0 1.42.4 Atama, mA : saM00 (saM0 Atman) / (1) jIva, cetata tattva / 'Atama anubhava sukha suprakAsA / ' mA0 7.118.2 (2) sAkSI, antaryAmI, paramAtmA / Ugo Atama bhAnu / ' vairA0 33 AtamabAdI : vi0pu0 (saM0 AtmavAdin) / jar3a tattva se pRthak cetana tatva kI sattA kA siddhAnta mAnane vAle / 'je muninAyaka aatmbaadii|' mA0 7.70.6 AtamA : aatm| vina0 202.3 Atura : (1) vi0 (sN.)| vegshiil| 'calA gagana patha aatur|' mA0 3.28 (2) vyAkula, AtaGi kata, har3abar3AyA huaa| 'bhaya Atura kapi bhAgana laage|' mA0 6.43.1 (3) kri0vi0 / zIghratA ke sAtha / 'sara majjana kari Atura Avahu / ' mA0 6.57.6 AturatA : saM0 strI0 (sN.)| zIghratA, har3abar3I, vyAkulatA / kavi0 2.11 AturatAI : AturatA / 'mudita mahari lakhi AturatAI / kR0 13 Ature : bhUkR0 puM0 (saM0 aaturti)| Atura kie hue, vyAkula, vyathita / 'bhAlu bola hiM aature|' mA0 6.82 chaM0 mAtmAhana : vi0 (saM0 Atmahan - IzopaniSad meM pryukt)| (1) AtmajJAna kI upekSA karane vAlA (2) AtmaghAtI / 'so kRta niMdaka maMdamati AtmAhana gati jAi / ' mA0 7.44 Adara : saM00 (sN.)| sammAna, satkAra / mA0 1.66.6 AvarahiM, hIM : A0praba0 / Adara karate haiM, sammAna dete haiM, mAnya karate haiN| 'jo prabaMdha budha nahiM aadrhiiN|' mA0 1.14.8
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza AdarahI : Adara ko / 'sama mAni nirAdara AdarahI / ' mA0 7.14 chaM0 AdarahuM : A0 - saMbhAvanA - prb| sammAna deM, Adara kreN| 'ke nidarahuM kaiM AdarahuM / ' do0 381 68 Adaria : A0kavA0pra0 / Adara diyA jAya, samAnya karanA cAhie | Adaria karia hita mAnI / ' mA0 2.176.2 Adariyata: vakR0pu0 - kavA0 / Adara pAtA pAne / vina0 183.2 Adariye : Adaria / 'tinaha na Adariye / ' vina0 1864 zrAdarI : bhUkR0 strI0 / saMmAnita kI / 'bhavaharani bhavita na AdarI / ' mA0 7.13 chaM0 3 Adaru: Adara+kae / advitIya sammAna / 'jAni priyA Adaru ati kInhA / " mA0 1.107.3 Adare : bhU0 kR0pu0 bahu0 / sammAnita kiye / gI0 6.22.6 AdareNa : (saM0 pada) Adara se / mA0 3.4 chaM0 1 Adarehu : A0 - bhU0 kR0pu0 + maba0 / tumane sammAnita kiyA - kiye / 'nahi Adarehu bhagati kI nAI / ' mA0 7.115.10 AdarI : A0 - AjJA - pra0 / ( vaha) Adara kare, sammAna de| 'soi AdarI Asa jAke jiya bAri bilovata phIkI / ' kR0 43 prAdar yo : bhU0 kR0pu0kae0 / sammAnita kiyA / 'tU jo hama Adara yo so to nava kamala kI kAni / ' kR0 52 Adi : (1) vi0 (saM0 ) / prAthamika | 'Adi sRSTi upajI jaba / ' mA0 1.162 (2) mukhya, prathama ( samAsAnta meM ) ityAdi / 'vyAsa Adi kabi puMgava nAnA / mA0 1.14.2 (3) saM0pu0 | Arambha / 'Adi aMta kou jAsu na pAvA / " mA0 1.118.4 (4) kri0vi0 / pahale, sarvaprathama / 'Adi sAradA ganapati gauri manAiya ho / ' rA0na0 1 Adika : Adi / ityAdi / mA0 6.62.12 aferfar : bAlmIki muni jina aSi rAmAyaNa grantha Adi - kAvya mAnA gayA hai / mA0 1.16.5 Adita: saM0pu0 (saM0 Aditya ) / sUrya / 'daMDa dvai rahai haiM raghu Adita uvana ke / kavi0 6.3 Adideva : (1) mukhya devatA, (2) prathama pUjya devatA = gaNeza jI, (3) sUrya, (4) brahma, (5) ziva ( 6 ) viSNu / ' Adideva prabhu diindyaalaa|' mA0 142.6 (yoM Adideva daitya - paryAya hai / )
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 69 prAdisakti : saM0 strI0 (saM0 -Adizakti) (1) (brahma kI sanAtana zakti mahAmAyA athavA mUla prakRti jo vizvasaSTi kA Adi kAraNa hai / (2) rAma brahma kI prmaashkti=siitaa| 'Adisakti chabinidhi jgmuulaa|' mA0 1.148.2 prAdi-sRSTi : vizva kI prathama utpatti, pralaya ke anantara vizva kA AvirbhAva / mA0 1.162 Adesa : Ayasa / AjJA / kavi0 7.140 Adha : vi0 (saM0 ardha>prA0 addh)| AdhA-AdhI / 'kapUta kaur3I Adha ko|' ___ kavi0 7.68 prAdhA : Adha / mA0 6.48.4 AdhAra : saM0pu0 (sN.)| Azraya, adhiSThAna, adhikaraNa kAraka, apane meM Adheya vastu ko dhAraNa karane vAlA / sakala jagata AdhAra / ' mA0 1.167 / / AdhArA : AdhAra / mA0 3.12.7 AdhIna : vi0 (saM0 adhIna) / paravaza, paratantra / 'aMba Isa adhIna jagu / ' mA0 2.244 AdhInA : AdhIna / 'dekhiahiM rUpa nAma AdhInA / ' mA0 1.21.4 Adhu : Adha+kae / eka khaNDa, eka dvitIyAzamAtra / 'sudharata pala lagai na Adhu / ' . vina0 163.3 Adhe : 'AdhA' kA rUpAntara (saM0 ardhaka>prA0 azvaya) / 'umaya bhAga Adhe kara kInhA / ' mA0 1.160.2 AnaMda : AnaMda / mA0 1.23.6 'sata cetana dhana AnaMda rAsI / ' mA0 1.23.6 AnaMdamaI : vi0 strI0 (saM0 AnandamayI.>prA0 aanNdmii)| agnandapUrNa / 'sakala _ disi AnaMdamaI / ' mA0 1.321 chaM0 prAnaMdu : AnaMdu / mA0 1.323.4 pAna : (1) vi0 (saM0 anya>prA0 anna) / itara, dUsarA / 'hRdaya dharahiM kachu Ana / ' mA0 1.46 (2) saM. strI0 / zapatha / 'mohi rAma rAuri aan|' mA0 2.100 chaM0 (3) duhAI / 'vizvanAthapurI phirI Ana kalikAla kii|' kavi0 7.166 prAnaMda : saM0pU0 (sN.)| akhaNDa mukha / 'die dAna AnaMda smetaa|' mA0 2.265.8 paramAtmA kA kalyANakArI guNa / de0 saccidAnaMda / AnaMdakaMdu : Ananda kA ekamAtra mUlakAraNa / mA0 1.318 chaM0 AnaMdaghana : (1) Ananda kI varSA karane vAlA (2) dhanIbhUta Ananda-AnandarUpa ___ kalyANa guNa kA AgAra / vina0 47.1 AnaMda-da : Ananda-dAyaka / mA0 3 zlo01 AnaMdita : vi0 (saM0) / paramasukha se yukta / gI0 1.6 6
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 tulasI zabda-koza AnaMda : AnaMda+kae / advitIya Ananda / mA0 1.301.5 Anai : anya hI / 'saba paMpraca taha Ana i AnA / ' mA0 7.81.4 Anau~ : A0 ue (saM0 AnayAmi>prA0 ANami>A0 aannuN)| le aauuN| ___ 'tAta jatana kari Anau~ soii|' mA0 4.18.3 Anata : vakR.pu. (saM0 Anayat >prA0 aNaMta) / (1) lAtA-lAte / (2) lAte hI / 'ura asa Anata koTi kucaalii|' mA0 2.261.3 mAnana : saM00 (saM0) / mukha / mA0 1.118.6 AnanI : (samAsAnta meM) vi0 strI0 / mukha vaalii| 'cAru bhrU, nAsikA subhaga suk-aannii|' gI0 7.5.4 mAnanu : aann+ke| vaha advitIya mukha / 'Anana sarada caMda chabi haarii|' mA0 1.106.8 mAnaba : bhUkR0 pu0 (saM0 Anetavya>prA0 ANiavva) / lAnA hogA (laauuNgaa)| 'hari Anaba maiM kari nija mAyA / ' mA0 1.166.4 Anasi : A0mae / tU lAtA hai| 'uttara prati uttara bahu Anasi / ' mA0 7.112.13 AnahiM : (ka) A0praba0 (saM0 Anayanti>prA0 ANaMti>a0 ANahiM) / (1) le Ate haiM / 'eka kala sa bhari AnahiM paanii|' mA0 2.115 1 (2) le AeM / 'AnahiM nRpa dasarathahi bolAI / ' mA0 1.287.1 / / (kha) anya ko bhI, dUsare ko bhii| 'Apu gae aru ghAlahiM AnahiM / ' mA0 7.40.5 Anahu : A0maba0 / le aao| 'begi kuri aba Anahu jAI / ' mA0 1.322.2 AnA : (1) Ana / zapatha / 'sapatha tumhArI bharata ke AnA / ' mA0 2.43.2 (2) Ana0 / anya / 'asa pana tumha binu karai ko aavaa|' mA0 1.57.5 (3) bhU000saM0 AnIta>prA0 ANi a) / laayaa| 'mAMgI nAva na kevaTa AnA / ' mA0 2.100.3 yAnAkAnI : saM0 strI0 (saM0anAkaNikA>prA0 aNAkaNNiA>a0 annaaknnnnii)| sunI-anasunI; jAnabUjha kara bhI na jAnane kA abhinaya / 'AnAkAnI, kaMThaha~sI, muhAcAhI hona laagii|' gI0 1.84.8 Ani : (1) pUkR0 / lAkara / 'Ani dekhAI nAradahi / ' mA0 1.130 (2) aakr| 'kI ni gohArI Ani / ' do0 536 (3) A0 AjJA-bhae / tU lA=Anu / 'ura Ani dhare dhanu bhAthahi re / ' kavi0 7.26 (4) (vi0 strI0 / anya / _ 'rAma carana taji nahina Ani gati / ' vina0 128.1 Ania : A0kavA0prae0 / lAie, le Aie / 'aba Ania vyavahariA bolii|' mA0 1.276.4
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 71 Alie : Ania / mA0 2.201. chaM. AnibI : bhUka0 strI0 (saM0 AnetavyA>prA0 aanniavvii)| le AnI hogii| ___ 'ripuhi jIti AnibI jaankii|' mA0 5.32.4 AniyahiM : A0-kava-praba0 / le Aye jAyaM / 'braja AniyahiM manAya pAya pari kAnha kUbarI raanii|' kR0 48 mAnihiM : A0-bha0-praba0 / laaeNge| 'so ki svayaMvara AnihiM bAlaka binu bala / ' jA0ma0 77 Anihi : A0-bhUkR0 strI0+mae0 / tU (strI) le AyA hai| 'sUneM hari Anihi para naarii|' mA0 6.30.6 / prAniha : A0-bhUkR0 strI0+maba0 / tuma (strI) le Aye ho / 'hari Anihu sItA jagadaMbA / ' mA0 6.20.5 AnihaiM : AnihiM / le aaeNge| 'rAma sItahi aanihaiN|' mA0 4.30 chaM. prAnihai : A0-bha0 (1) prae / vaha laayegaa| (2) mae / tU laayegaa| svAmI ko subhAva kaso so jaba ura Anihai / ' vina0 135.5 AnihauM : A0-bha0-ue / lAU~gA / 'jaisI mukha kahauM taisI jIyaM aba AnihauM / ' kavi0 7.63 AnihI : A0-bha0-maba0 / lAoge / 'birada lAja ura Aniho / ' vina0 223.1 AnI : (1) Ani / lAkara / 'karia na saMsaya asa ura aanii| mA0 1.33.8 (2) bhUkR0 strI0 / lAyI, le AyI gii| 'jinha hari bhagati hRdaya nahiM AnI / ' mA0 1.113.5 prAnu : A0-AjJA-mae0 / tU le aa| 'begi Anu jala pAya pakhArU / ' mA0 2.101.2 AnU : Anu / 'lachimana bAna sarAsana AnU / ' mA0 5.58.1 Ane : (1) bhUkR0pu / lAye, le aaye| 'dhari bar3i dhIra rAmu ura Ane / ' mA0 1.234.8 (2) A0prae0 / laave| 'soi bAvari jo parekho ura Ane / ' kR0 38 Aneu~ : A0-bhaka.pu+u0e0 / lAyA hU~, le AyA huuN| 'Ane u~ saba tIratha ___ salilu / ' mA0 2.307 mAneu : bhUkR.pu. kae / lAyA, le aayaa| mA0 6.55.8 Anesu : A0 bha0+AjJA-mae / tU le aanaa| 'tinhahi jIti rana Anesu baaNdhii|' mA0 1.182.3 mAnehi : A0-bhUka+mae / tU lAyA hai| 'saTha sUneM hari Anehi mohii|' mA0 5.6.6
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 tulasI zabda-koza pAnehu : (1) A0-bhUka pu+maba0 / tuma lAye ho| 'Anehu mola besAhi ki mohii|' mA0 2.30.2 (2) A0-bha0+AjJA+maba0 / tuma lAnA / 'lakhanu rAmu siya Anehu pherii| mA0 2.64.8 pAne : A0 praba0 / se Ate haiM, lAte haiM / 'eka bhUkhe jani Age Ane kaMda mUla __ phala / ' kavi0 5.30 Ane : A0 prae / lAe, le Ave / 'manahU akAju Ane / ' kavi0 5.22 AnauM : A0-prae0 / le AU~, lAU~ / 'kari binatI AnauM dou bhaaii|' mA0 . 1.206.7 Anyo : Aneu / le aayaa| gI0 6.6.2 Apa : (1) (saM0 AtmanA>prA0 atpnnaa)| apane-Apa, svayam / 'rAma jAsu jasa Apa bkhaanaa|' mA0 1.17.10 (2) saM0 (sN.)| jalasamUha / 'bhrAja bibu dhApagA Apa pAvana parama mauli mAleva zobhA vicitraM / ' vina0 11.3 ApagA : sa0 strI0 (saM0) / ndii| mA0 2 zloka 1 'avagAha bhava aapgaa|' vina0 56.8 Apada : saM0 strI0 (saM0 Apad) / vipatti / 'Apada kAla parakhiahiM cArI / ' mA0 3.5.7 ApadA : Apada (saM0) / 'hari sama ApadAharana / ' vina0 213.1 Apana : vi.pu0 (saM0 Atmana:-AtmIya>prA0 appnno)| AtmIya, nija, svakIya / 'taba Apana prabhAu bistaaraa|' mA0 1.84.5 ApanA : Apana / mA0 6.56.5 Apani : vi0strI0 (saM0 AtmIya>prA0 appnnii)| apanI, nijii| 'Apani dAruna dInatA kahau~ / ' mA0 2.182 ApanI : Apani / mA0 2.233 ApaneM : apane..... se / 'Apane baya bala rUpa guna gati sakala bhuvana bibhohaI / ' mA0 1.316 chaM0 Apane : (1) ApaneM / svayam / kavi0 7.66 (2) vi.pu0ba0 / AtmIya jana / kavi0 7.124 (3) Apane.....meM / 'baiThI bipula sukha Apane / ' mA0 6.103 chaM0 2 Apano : Apana+kae / apanA / 'ati apamAna bicAri Apano kopi suresa ptthaae|' kR0 18 . ApanoI : apanA hii| kavi0 7.63 prApanna : vi0 (sN.)| Apattigrasta / mA0 7.108.16 Apu, pU : Apa+kae / (1) svayam / 'bhaMjeu rAma Apu bhavacApU / ' mA0 1.24.6 (2) jalasamUha / piMgala jaTAkalApu, mAthe paM punIta aapu|' kavi0 7.156
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 73 Apuna : (saM0 Atman >prA0 appaNa) apane-Apa, svayam / 'Apuna hoi na soi / ' ___ mA0 772kha (2) apanA / prApuni : Apuna (saM0 Atmani>prA0 appnnii)| svayam / vidyamAna Apuni mithilesu / ' mA0 2.266.7 Apunu : Apuna / 'Apunu Avai tAhi pahiM / ' mA0 1.156 Apuno : aapno| vina0 161.6 Apusa : saM0 strI0 / paraspara, svajanoM ke bIca / 'Apusa meM kachu 4 kahihaiM / ' kavi0 2.23 Apurhi : apane Apa hI, svayaM hii| 'deta cApu ApuhiM car3hi gyuu|' mA0 1.284.8 Apuhi : apane Apa ko / 'Apuhi parama dhanya kari mAnahiM / ' mA0 1.120.7 prApU : aapu| 'jaga priya hari hari hara priya ApU / ' mA0 1.26.3 AbAhana : saM00 (saM0 AvAhana) / nimaMtraNa, AmaMtraNa, devazaktiyoM ko maMtra dvArA bulAne kI kriyA / 'tIratha AbAhana surasari jasa / ' mA0 2.240.3 Ama : (samAsAnta meM) vi0pU0 (sN.)| samAna, AbhAsaddhaza AbhA vaalaa| 'nIlakaMjAbha' vina0 46.2 (nIla kI AbhA ke samAna AbhA vAlA) mA0 7 __ zloka 1 AmIra : saM00 (sN.)| (1) ahIra jAti / (2) vindhya ke antarAla meM basane vAlI eka jAti / (3) eka saMkatavarNa-brAhmaNa se vaizyakanyA kI santAna 'ambaSTha' hai; ambaSTha kanyA se brAhmaNa santati 'AbhIra' hotI hai-duharA saMkaTa varNa tathA brAhmaNa yoga hone se ise 'mahAzUdra' bhI kahA jAtA hai / 'AbhIra jamana kirAta ravasa / ' mA0 7.130.chaM0 1 Ama : vi0 (sN.)| kaccA / bigarata mana saMnyAsa leta, jala nAvata Ama ghaTo so|' 173.4 Amaya : saM00 (sN.)| vyAdhi, roga / mA0 4. zloka 2 AmaraSi : pUkR0 / amarSa karake, Aveza meM Akara, ruSTa hokara / 'uThe bhUpa AmaraSi / ' jA0 maM0 88 Amalaka : saM00 (sN.)| AmalA, dhAtrIphala / mA0 1.30.7 AmiSa : saM00 (saM0) / mAMsa / mA0 1.173.3 Amoda : saM0pu0 (saM0) / sugandha / 'bhramata Amoda vaza matta madhukara nikara / ' vina. Aya : Ai / Akara / gI0 176. 2 Ayau~ : A0-bhUka pu+ue / AyA huuN| 'maiM jAcana Ayau~ nRpa tohii|' mA0 1.207.6 Ayau : bhUka pu0 kae / AyA 'Ayau jaha~ saba bhUpa / ' mA0 1.268
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 tulasI zabda-koza prAyaka : anye hue kA, Ane kaa| 'to to doSa hoya mahi AyakA' gI0 2.3.4 / Ayata : vi0 (saM0) / dIrgha, vistuta, caur3A / 'ura Ayata urabhUSana rAje / ' mA0 1.327.6 Ayatana : saM0 (saM0) / vistAra, bhANDAra / vina0 46.1 Ayasa : saM00 (saM0 Adeza>prA0 aaes)| AjJA / 'bharata rAma Ayasa ____ anusArI / ' mA0 2.220.1 Ayasu : Ayasa+kae / AjJA / 'Ayasu dehu' kR0 42 'calI satI ziva Ayasu paaii|' mA0 1.52.4 prAya : A0 bhUka pu+maba0 / Aye ho / 'akasara Ayahu tAta / ' mA0 3.24 AyA : bhUka pu0 (saM0 AyAta>prA0 Aviya) / 'kAmarUpa kehi kArana aayaa|' mA0 5.43.6 Ayu : saM00 (saM0 AyuS) / janma se maraNa taka kA jIvana-kAla / gI0 7.25.2 Ayudha : saM0pu0 (sN0)| yuddhopakaraNa, lar3AI kA sAdhana, astra-zastra / mA0 1.188.4 AyU : AyU / 'Aya-hIna bhae saba tbhiiN|' mA0 542.1 AyoM : Ayau / kavi0 7.65 Ayo : Ayau / mA0 6.6.2 Arajasuta : saM0 pu0 (saM0 Aryasuta=Aryaputra) / patiprA0 aarttia)| nIrAjanA, dIpaka mAlA utArane kI kriyA / 'mani basana bhUSana vAri Arati karahiM, maMgala gaavhiiN|' mA0 1.327.chaM0 1
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 75 Aratihara : vi.pu. (saM0 aatihr)| duHkha-santApoM kA haraNakartA / 'karahiM AratI Arati-hara kii|' mA0 7.6.7 AratI : AratI+ba0 / AratiyAM, nIrAjanAe~, dIpamAlAe~ / 'kaMcana thAra AratI naanaa|' mA0 7.6.6 prAratI : saM0 strI0 (saM0 ArAvika>prA0 Arattia) / niiraajnaa| 'mainoM subha AratI sNvaarii|' mA0 1.66.2 ArAti, tI : saM0 0 (saM0 aaraati)| zatru / mA0 1.57.8 ArAma : saM00 (sN.)| udyAna, upavana / mA0 7.26.chaM0 pArAmu : ArAma+kae / advitIya upavana / 'parama ramya ArAmu yahu / ' mA0 1.227 Ari : saM0 strI0 (saM0 ArA=kor3A, caabuk)| (hindI meM), haTha, bAlahaTha / "kabahU~ sasi bhAgata Ari kreN|' kavi0 1.4 prAriSI : vi0 strI0 (saM0 ArSI>prA0 ArisI) / RSiyoM kI / 'rItibhAriSI' kavi0 1.15 (RSiyoM kI rIti) ArUr3ha : bhUka vi0 (sN.)| car3hA huaa| 'khara arUr3ha nagana dssiisaa|' mA0 5.11.4 pAresa : de0 savatiA tathA resU / prArohaiM : A0 praba0 / ' car3hate haiN| 'darasana lAgI loga aTani ArohaiM / ' gI0 1.62.4 Arau : saM00 kae (saM0 Akha) / zabda, dhvani, (padacApa Adi) / 'dhurudhurAta haya Arau pAe~ / ' mA0 1.156.8 pAlabAla : saM00 (saM0) / vRkSa sIMcane hetu banAyA jAne vAlA maNDalAkAra thAlA / mA0 1.344.8 pAlama : saM.pu0 (saM0 Alasya>prA0 aalsy)| karma ke prati aMgoM kI zithilatA / do0 327 AlasavaMta : vi0 (saM0 Alasyavat >prA0 AlassavaMta) / AlasI / alasAyA huaa| 'AlasavaMta subhaga locana sakhi / ' kR0 22 AlasahU~ : Alasya meM bhI / 'bhAya~ kumAya~ anakha aalshuuN|' mA0 1.28.1 Alasina, nha : AlasI+saMba0 / AlasiyoM / gI0 7.32.3 AlasI : vi0 / Alasya karane vAlA, akarmaNya, zithila / 'deva-daiva AlasI pukaaraa|' mA0 551.4 Alasu : Alasa+kae / jarA-sA bhI Alasya / 'tI kautukianha Alasu naahiiN|' mA0 1.81.4
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 tulasI zabda-koza Ali,lI : saM0 strI0 (saM.) ? skhii| 'nahiMna Ali ihA~ saMdehU / ' mA0 1.222.6 (2) pAGikta AlI : Ali / sakhI / mA0 1.226.4 mAle : vi.pu. (saM0 Ardra>prA0 alla) / gIle, sarasa hare / 'Alehi bAMsa ke mAMDava manigana pUrana ho / ' rA0na0 3 Ava : (1) Avai / AtA hai / 'tIratha patihi Aba saba koii|' mA0 1.44.3 (2) Ae / 'jehi bidhi avadha Ava phiri siiyaa|' mA0 2 66 7 (3) saM00 (saM0 Apa=jala samUha>prA0 aav)| jalapravAha / 'cArihuM disi phiri Ava / ' mA0 1.178 (4) jalamaya, atyanta Ardra, dravapUrNa / 'kAma kRsAnu, gumAnu avA~, ghaTa jyoM jina ke mana Ava na A~ce / ' kavi 7.118 /Ava prAvai : (saM0 AyAti>prA0 Avai-AnA) A0 prae / AtA hai| 'phiri Avai sameta abhimaanaa|' mA0 1.36.3 AvaI : Avai / mA0 7.5 chaM0 2 Avau~ : A0 ue| AU, AtA hUM / 'bidA mAtu sana Avau~ maagii|' mA0 2.46.4 prAvata : vaka pu / AtA, Ate / 'Avata hRdaya saneha biseSe / ' mA0 1.21.6 Avati : vakra strI0 / ati / 'sumirata sArada Avati dhAI / ' mA0 1.11.4 Avana : bhaka0 / AnA, Ane / 'cahata janu Avana / ' jA0ma0 86 Avano : (1) bhaka pu0 kae / Ane vAlA / 'jA ko aiso dUtu so to sAhebu hai aavno|' kavi0 56 (2) saM00 (saM0 Agamana)+kae / AnA / ' banata na aavno|' kavi0 5.18 Avarta : (1) de0 abarta / (2) cakkara, bhramaNa, ghumAva / 'phiri garbhagata Avarta saMsRticakra / ' vina 1367 AvahiM : A0 praba0 / (1) Ate haiN| 'tIratha sakala tahA~ cali AvahiM / ' mA0 1.34.6 (2) Ae~, Ae~ge / 'kabahuMka e AvahiM ehi naate|' mA0 1.222.8 prAvahiMge : A0bha00praba0 / AeMge / 'kabahUM kapi rAghava AvahiMge / ' gI0 5.10.1 Ava: A0-sambhAvanA-praba / aaeN| 'AvahuM begi nayana phala pAvahiM / ' mA0 1.11.2 Avahu : Ama0maba0 / tuma Avo / 'jAi dekhi Avahu nagara / ' mA0 1.218 pAvA : (1) Avai / AtA hai| 'soi bharosa moreM mana AvA / ' mA01.10.8 (2) bhUka0 pu0=AyA / 'nAtha eka AvA kapi bhArI / ' mA0 5 17.3 AvAgamana : sN00| yAtAyAta, gatAgata / janma maraNa kA punaH punaH Avartana / vina0 203.12 AvAhana : aabaahn| Ave" : AvahiM / kavi 7.2
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza - 77 Ave : aavi| (1) AtA hai, A sakatA hai / jehi ura basata zyAmasuMdara ghana tehi nirguna kasa Avai / ' kR0 33 (2) Ae / 'Avai pitA bulAvana jbhiiN|' mA0 1.75.3 AvauM : Avau~ / A0 ue / AtA hU~, A jaauuN| 'nagara dekhAi turata le AvauM / ' mA0 1.218.6 AvauMgI : A0bha0 strI0 ue / AUgI / gI0 2.6.1 Avau : Avahu / gI0 2.87.1 Azrama : saM00 (saM0) / (1) dharmAnusAra Aya ke cAra vibhAga-brahmacarya, gArhasthya, vAnaprastha aura saMnyAsa / 'barana dharma nahiM Azrama caarii|' mA0 7.68.1 (2) muni kuTIra / 'godAvarI taTa Azrama jahA~ / ' mA0 3.30.3 (3) tapovana kA mukhya sthAna / 'bharadvAja Azrama ati pAvana / ' mA0 1.44.6 Azramanha, hi : Azrama+saM0ba0 / AzramoM (meM, kA, ko Adi) / 'saba munIsa Azramanha sidhaae|' mA0 1.45.3; 2.134 mAzramahiM : Azrama meM / tehi AzramahiM madana jaba gayaU / ' mA0 1.126.1 AzramI : vi0pU0 (saM0 Azramin) / Azrama vAlA-brahmacArI, gRhastha, vanastha, saMnyAsI / mA0 4.16 Azramu : Azrama+kae / usa kuTI ko, vaha kuTIra / 'Azrama dekhi nayana jala chaae|' mA0 1.46.6 Azrita : bhU00 vi0 (saM0) / avalambita, adhIna-dArzanika dRSTi se kAryavastu upAdAna kAraNa meM sthita / 'ehi bidhi jaga hari Azrita rahaI / ' mA0. 1.118 1 ASara : Akhara / kR0pU0 / Asa : AsA mA0 1.43.2 prAsana : saM0pu0 (saM0) / baitthkii| 'ati punIta Asana baiThAre / ' mA0 1.45.5 Asananhi : Asana+saM0ba0 / AsanoM (pr)| 'subhaga Asananhi muni baiThAe / ' mA0. 1.356.3 Asanu : Asana+kae / mA0 1.60.4 Asaro : saM00kae (saM0 AzrayaH) / sahArA, avalamba / vina0 261.4 AsA : saM0strI0 (saM0 AzA>prA0 aasaa)| (1) aprApta jJAta vastu kI saMbhAvanA. pUrNa abhyarthanA / 'nRpanha keri AsA nisI nAsI / ' mA0 1.255.1 (2) saMbhAvanA / 'kavani rAma binu jIvana AsA / ' mA0 2.51.5 (3) dizA / 'mana prasanna nirmala nabha aasaa|' mA0 6.116.8 (4) aura / 'dekhu bibhISana dacchina aasaa|' mA0 6.13.1 / / Asirabacana : saM00 (saM0 AzIrvacana / AzIrvAda / mA0 2.246.3
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza AsirabAda : saM0pu0 (saM0 AzIrvAda ) / AzI: ke zaka / mA0 6.112.2 Asira bAdu : AsirabAda + kae / 'AsirabAdu sabanhi sana pAvA / ' mA0 1.341.1 AsiSa SA : saM0 strI0 (saM0 AziS > prA0 AsisA ) | AzIrvAda / mA0 78 1.266.5; 1.343.6 AsIna: bhU0 kR0vi0 (saM0 ) / baiThA huA, baiThe hue / mA0 3.3 AsInA : AsIna / 'jaha~ citavahi taha~ prabhu AsInA / ' mA0 1.54.6 AsutoSa : vi0 (saM0 AzutoSa ) / atizIghra santuSTa - prasanna hone vAlA / mA0 = 1.70.4 AsU : kri0vi0 (saM0 Azu ) / zIghra, tatkSaNa | 'khaMDa khaMDa hoi phUTahiM AsU |' mA0 6.82.3 Asrama : Azrama / rA0pra0 6.6.6 aft : Azramanhi / vina0 170.6 Aha : avyaya (saM0 ) / (1) tIvra vedanA, saMkaTa, kleza, vismaya Adi kA vyaJjaka / 'Aha daia maiM kAha nasAvA / mA0 2.163.6 (2) saM0 strI0 ke prayoga bhI haiM-- 'kabi ura Aha na AI / ' gI0 3.11.3 (3) hone ke artha meM dhAtu (saM0 As) / Ahaha : A0pra0 / haiM / ' jadyapi brahmanirata muni AhahiM / ' mA0 7.42.7 zrAhAra : saM0pu0 (saM0) / bhojana, bhakSya / vina0 118.3; mA0 1.144 Ahi: AhahiM / 'sumukhi kahahu ko AhiM tumhAre / ' mA0 2.117.1 nAhI : (1) A0bhU0 prae / thA, huA / 'rAjadhanI jo seTha suta AhI / ' mA0 1.153.5 (2) A0pra0 / hai / 'apara deu asa kou na AhI / ' mA0 1.220.8 Ahuti : saM0 strI0 (saM0) / (1) yajJa kI Aga meM DAlI jAne vAlI sAmagrI, havana sAmagrI / ( 2 ) havana, homa mA0 1.186.6 i iMdAruna: saM0pu0 (saM0 indra-vAruNI > prA0 iMdAruNI ) / eka vRkSa jisakA phala dekhane meM ati sundara parantu ati kaTu hotA hai; kar3avA seva / 'binu hari bhajana dAna ke phala, tajata nahIM karuAI / ' vina0 175.3 iMdrajItA : iMdrajIta / mA0 6.116.6
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza i : avadhAraNArthaka avyaya (saM0hi ) / jaise jhUThai, lobhai / iMdirA : saM0 [strI0 (saM0 ) / lakSmI / mA0 1.54 iMdIvara : saM0pu0 (saM0 ) / nIlakamala / mA0 4 zlo0 iMdu : saM0pu0 (saM0) / candramA / mA0 3.12 1 iMdra : saM0pu N0 (saM0) (1) devarAja / mA0 7.106.13 (2) mA0 6 zlo0 2 (3) (samAsAnta meM ) vi0puM0 (saM0 ) kapidA | / 79 rAjA -- 'kosalendra' / zreSTha / kapIndra > iMdrajAla : saM0pu0 (saM0 ) / jAdU, adbhuta kautuka, vismayajanaka khela Adi / mA0 3.36.4 iMdrajAli : vi0 (saM0 indrajAlin ) / jAdUgara / mA0 6.26.10 O iMdrajita : saM0pu0 (saM0 indrajit ) / rAvaNa putra meghanAtha jisane indra para vijaya pA kara yaha nAma pAyA thA / mA0 5.19.3 iMdrajIta : iMdrajita / mA0 1.183.1 i Mdra dhanu : saM0pu0 (saM0 indradhanuSa ) / meghoM meM sUrya kiraNoM se banane vAlA sataraMgA AkAra vizeSa / mA0 6.87.5 iMdradhanuSa : iMdradhanu / mA0 6.101 chaM0 1 iMdranIla : saM 0 0 (saM0 ) / nIlama, maNi vizeSa / gI0 1.108.1 iMdrina, nha : iMdrI + saM0ba0 / indriyoM ( ko ) / vina0 88. 1 'iMdrinha suranha na gyAna sohAI / ' mA0 7.118.15 O iMdriya: saM0 strI0 (saM0 indriya- napu N0 ) / ' indra' arthAt AtmA kI sattA ke sUcaka jJAna sAdhana--pA~ca jJAnendriya ( cakSu, ghrANa, zravaNa, rasanA aura tvak) tathA pA~ca karmendriya (vAk, pANi, pAda, vAyu aura upastha ) / vairA0 14, 26 iMdriyagana : paJcaprANasahita paJca karmendriya + mana evaM buddhi sahita paJca jJAnendriya = prANamaya koza + manomaya koza + vijJAnamaya koza / 'jimi iMdriyagana upajeM jJAnA / ' mA0 4.15.12 iMdriyAdika : iMdriyagala / mA0 3.4 chaM 0 iMdrI : iMdrI + ba0 / jJAnendriya tathA karmendriya = indriyA~ | mA0 2.154.2 iMdrI : iMdriya / iMdrodvAra : zarIra ke nau chidra = mukha 1, netra 2, zravaNa 2, nAsikA 2, mUtrendriya 1 tathA malendriya 1 | 'iMdrI dvAra jharokhA nAnA / ' mA0 7.118.11 i Mdhana : saM0 pu N0 (saM0 ) / agni jvAlA ke sAdhana kASTha Adi / mA0 1.32 ika : eka (saM0 eka > prA0 ekka -- ikka) / vina0 106.2 ikaTaka : ekaTaka / gI0 1.25.5
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 tulasI zabda-koza ikatAra : vi0+kri0vi0 / nirantara, dhArApravAha, avicchinna (dhyAna meM akhaNDa __ citta pravAha jisameM tAra na TUTane jaisI kriyA ho)| 'ramana rAma ikatAra / ' vairA0 26 ikosa : saMkhyA (saM0 ekaviMzati>prA0 ikkavIsA) kavi0 1.7 igAra hoM : saMkhyA vizeSaNa (saM0 ekAdaza>prA0 egArahama prA0 icchia)| manacAhA, abhISTa / mA0 1.70.8 ita : kri0vi0 (saM0 itaH) / idhara, isa ora / mA0 1.203 itanI : etanI / gI0 5.7.4 itano : vi.pu. kae (saM0 iyAn >prA0 ittullo)| isa mAtrA yA saMkhyA vaalaa| kavi0 7.37 itanoi, I : itanA hI / gI0 1.106.2 itara : vi0 (saM0) / anya, sAdhAraNa / 'janu deta itara nRpa kara bibhAga / ' gI0 2.46.5 /itarA, itarAi, I : (saM0 itvarAyate>prA0 ittarAi) A0prae / caJcala hotA hai, bahaka calatA hai, manamAnI karatA hai / icchAcArI ho jAtA hai, dUsare kI avajJA karane lagatA hai| 'jimi thorehuM dhana khala itarAI / ' mA0 4.14.5 itAti : saM0 strI0 (arabI-itAata) / AjJApAlana, sevAzuzrUSA / 'nisi bAsara tA kaha~ bhalo mAna rAma itAti / ' do0 148
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 81 tulasI zabda-koza iti : avyaya (saM0 ) / yaha ( uparyukta ) / mA0 6.111 chaM0 itihAsa : saM0pu0 ? (saM0 itihAsa = iti + ha + Asa = = aisA kahA sunA jAtA hai ki huA thA - isa prakAra vAkyAtmaka zabda hai / ) prAcIna vRttakathA, itivRtta / 'yaha itihAsa punIta ati / ' mA0 1.152 (2) strI0 prayoga bhI hai / 'yaha itihAsa sakala jaga jAnI / ' mA0 1.65.4 1 itihAsA : itihAsa / mA0 1.58.6 ite : vi0pu0 (saM0 iyat > prA0 ittiya ) / itane / 'ite ghaTeM ghaTi hai kahA / ' do0 563 ito, to : vi0pu0 e0 (saM0 iyAn > prA0 ittio ) / itanA / 'catura janaka Tho ThATa ito rI / ' gI0 1.77.3 idaM sarvanAma (saM0) / yaha / mA0 3.4 chaM0 idamitthaM : avyaya (saM0 ) / yaha aisA ( guNoM ke AdhAra para vastu ke nizcayAtmaka bodha kI sthiti ) / ' idamitthaM kahi jAi na soI / ' mA0 1.121.2 ina, inha : sarvanAma - saMba0 / mA0 1.85.7 iha hi : inako / 'inhahi barihi hari jAni biseSI / mA0 1.134.4 inheM : inhahi / gI0 1.77.3 ima : saM0 pu0 (saM0) / hAthI / mA0 6 zloka 1 imi : avyaya (saM0 evam > a0 ima) / isa prakAra, aise / mA0 3.28.10 iAre : vi0 pu0 bahu0 (saM0 Iya = vyApaka ) / loka sAmAnya, sAdhAraNa, tuccha 'to kyoM badana dekhAvato kahi bacana iyAre / ' vina0 33.5 irabAI : iraSAdi (saM0 IrSyAdi > prA0 IrisAI) / mA0 7.121.33 iriSA : saM0 strI0 (saM0 IrSyA > prA0 IrisA) / dUsare ke zubha ke prati asahiSNutA, DAha, parasantApa / mA0 1.1367 = iriSAdi : IrSyA Adi - kAma, krodha Adi (de0 SaDvarga) | mA0 7.35.5 iva : avyaya (saM0 ) / upamA tathA utprekSA kA vAcaka - sadRza, mAnoM / 'lubudha)madhupa iva tajai na pAsU / ' mA0 1.17.4 - iSTa: bhU0 kR0 vi0 (saM0) / (1) abhISTha, vAJchita ( iSTa + kta ) (2) priya (3) iSTadeva pUjita ( yaj + kta) / ' kula iSTa sarisa basiSTa pUje / ' mA 1.320 chaM0 iSTadeu : iSTadeva + kae / ananya upAsya / 'nija iSTa deu pahicAni / ' mA0 2.11.0 iSTadeva : saM0 pu0 (saM0 ) / (1) manacAhA devatA (saM0 iSTa icchAyAm + kta) / ( 2 ) pUjita devatA ( saM0 yaja pUjAyAm + kta) / manobhISTa upAsya deva / 'so mama iSTa deva raghurAyA / mA0 1.51.8
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza iSTadevanha : iSTadeva+saMba0 / iSTadevoM (ke prti)| 'cale iSTadevanha sira naaii|' mA0 1.250.6 isAna : saM0 pu. (saM0 IzAna) / ziva / pA0ma0 13 chaM0 isAnu : isAna+kae / 'doSa nidhAna isAnu satya saba bhASeu / ' vA0ma0 64 / iha : avyaya (sN.)| yahAM, isa loka meM, isa sthAna para, isa janma meM / mA0 7.108.13 vi0 56 6 (2) sarva0 / yaha ihai : yahI, ekamAtra yaha / 'ihailAbha saMkara jaanaa|' mA0 1.21 chaM0 ihaloka : isa jIvana kA saMsAra, yaha jala aura tatsambandhI vizva, vartamAna jIvana aura usake viSaya / mA0 7.108.13 ihA~ : kri0vi0 avyaya (saM0 iha Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 83 Isa : saM0+vi0 (saM0 Iza) / (1) prmaatmaa| 'nAma rUpa duI Isa upaadhii|' mA0 1.21.2 (2) ziva / kavi0 5.32 (3) svAmI, pati / 'Isa bakasIsa jani khIsa karu Isa sunu / ' kavi0 6.16 (4) raajaa| jaise, kosalesa Adi / (5) aizvarya sampanna / (6) (samAsAnta meM) rAjA tathA zreSTha / jaise, kapIsa Adi / Isana : Isa+saMba0 (saM0 IzAnAm >prA0 IsANa) / svAmiyoM, IzoM / 'Isana ke Isa / ' kavi0 7.126 IsA : Isa / mA0 1.46.3 Isu : Isa+kae / 'Isu kAhi dhauM dei bdd'aaii|' mA0 1.240.1 Isvara : saM0+vi0 pu. (saM0 iishvr)| (1) sarvazaktimAn (2) sarvasampatti sampanna (3) zivaraNa (4) viSNu (5) rAjA, prabhu / mA0 1.174.2 (zAMkara vedAnta meM mAyazabala virAT brahma ko 'Izvara' kahate haiM parantu vaiSNava darzanoM meM paramAtmA aura Izvara ekArthaka haiN| rAmAnuja mata meM kAryakArI brahma Izvara hai / 'Isvara jIva bheda prabhu sakala kahI samujhAi / ' mA0 3.14 / Isvarahi : Izvara ko 'kAlahi karmahi Isvarahi mithyA doSa lgaai|' mA0 7.43 ujiArA : ujiAra / mA0 7.118.4 / u : avyaya / bhI / sou, keu, jou, jeu Adi / 'bhaleu poca saba / ' mA0 1.63 'khalau' mA0 1.7.4 uhi : A0 praba0 / udaya lete haiM, udita hoM / 'ekApati SoDasa uahiM / ' mA0 7.78 ueM udita hone se, udita hone para / 'jimi rabi ue~ . jAhiM tama phaattii|' mA0 6.67.1 ue : bhU00 pu0 (bahu0) (saM0 udita>prA0 uia) (1) udita hue / 'manahu~ iMdradhanu ue suhaae|' mA0 6.87.5 (2) ue~ (saM0 udite>prA0 uie)| udita hote hii| 'vA ke ue miTati rajani janita jarani / ' kR0 30 ukaThi : pU0 0 / ukaTha kara, apakASTha hokara, sUkhate-sUkhate sArahIna hokara / 'puni . na navai jimi ukaThi kukaatthuu|' mA0 2.20.4
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza' upaThe : vi.pu. bahu0 (saM0 apakASTha>prA0 okTa) / sUkha kara sArahIna tathA rasa hIna hue / 'ukaThe taru phUle phale / ' gI0 5.41.3 ukaTheu : ukaThe bhii| 'ukaTheu harita bhae jala thala ruha / ' gI0 2.46.3 ukasahi : A0 praba0 (saM0 utkasante>prA0 ukka saMti>a0 ukka sahiM) umasate haiM, aGgoM ko Upara uThAte haiM, tilamilAkara UrvAGgacAlana karate haiN| 'puni puni muni ukasahiM akulaahiiN|' mA0 1.135.2 ukuti : ukti / mA0 6 1.4 ukti : saM0 strI0 (sN.)| kathana / mA0 6.23.60 ukharaiyA : vi0 / ukhAr3ane vAlA, unmUlanakArI / 'bhUmi ke haraiyA, ukharaiyA bhUmi-- dharana ke|' gI0 1.85.3 ukhArie : A0ka-vA0-prae / ukhAr3a pheMkie / hanu0 24 ukhArI : (1) pR0kR0 / ukhAr3akara, unmUlita kara / 'begi so maiM DArihau~ ukhaarii|' mA0 1.126.5 (2) bhU00 strI0 / ukhAr3I, unmUlita kii| 'jari tumhAri caha savati ukhaarii|' mA0 2.17.8 ukhAre : bhU00 pu| (1) unmUlita kie| (2) ukhAr3ane pr| 'gAr3e bhalI ukhAre anucit|' kR040 ukhAro : bhU.kR0 puM0 kae / ukhAr3A, upAra liyA / kavi0 6.55 ugilata : vakR0 pU0 (saM0 ugilat>prA0 uggilNt)| ugalatA, mukha se nikalatA / 'manahuM krodha basa ugilata naahiiN|' mA0 1.156.6 ugilyo : bhU0 kR0 pU0 kae / ugala diyA, ugalA huaa| kavi0 7.102 ugyo : bhU00 puM0 ke| (saM0 udgataH>prA0 uggao) / udita huA, ugaa| 'jaraThAi disA~ ra bikAlu ugyo / ' kavi0 7.31 una : (1) vi0 (saM0) / tIvra , niSThura, uttejita, ghora / 'parama umra nahiM barani so jaaii|' mA0 1.177.1 (2) saM0 pu. (sN.)| ziva / vina0 10.7 ugrakarmA : vi0 (sN.)| ghora karma karane vAlA, krUra / vina0 56.4 / ugrabuddhi : vi0 (saM0) / niSThura buddhi vAlA, tIkhe tarka karane vAlA / mA0 7.67.3 ugrasena : saM0 pu. (sN.)| kaMsa kA pitA tathA kRSNa kA mAtAmaha / vina0 18.7 ughaTata : vakR0 pu0 (saM0 udghATayat) / ughAr3atA-ughAr3ate, prakaTa karatA-karate / 'bala upAya ughaTata nija hiya ke / ' gI0 4.1.4 / / ughahi : Apraba0 / udghATita karate haiM, prakaTa karate haiM / 'ughaTahiM chaMda prabaMdha gIta pada rAga tAla baMdharana / ' gI0 1.2.15 ugharata : vk00| khulatA, khulate, prakaTa hote| 'baka ugharata tehi kAla / ' do0 333
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 85 ugharahiM : A0praba0 / (1) khulate haiN| 'ugharahiM bimala bilocana hI ke / ' mA0 1.1.7 (2) jJAta ho jAte haiM / 'ugharahiM aMta na hoi nibAhU / ' mA0 1.7.6 ughari : pUkR0 / khulakara, anAvRta hokara (lajjA saMkoca chodd'kr)| 'hari pare ughari saMdesahu ThaThaI / ' kR0 36 ughare : bhU00 pu0 (bahu0) / khula gye| 'ughare paTala para sudhara mati ke / ' mA0 1.284.6 ughAra : vi.pu / nirAvaraNa, nirvasana, nagna yA nagnaprAya / 'dvija cinha janeu; ughAra tpii|' mA0 7.101.7 ughArA : bhU0kR0 pu0 (saM0 udghATita>prA0 ugghaaddia)| kholaa| 'taba f sarva tIsara nayana ughaaraa|' mA0 1.87.6 ughAri : (1) ughAra+strI0 / nagna, nirvasana / 'nasnAri ughAri sabhA mahu~ hot|' kavi0 7.6 (2) pUkR / ughAr3akara, kholakara / 'nayana ughAri sakala disi dekhI / ' mA0 1.87.4 ughArI : ughaari| (1) nagna / 'samaradhIra mahAbIra pAMca pati kyoM daihaiM mohi hona ughArI / ' kR0 60 (2) kholakara / 'china mUMdata china deta ughArI / ' ku0 22 'bahuri biloke u nayana ughArI / ' mA0 1.55.7 (3) AvaraNahIna, (myAna se bAhara) nikAlI huI / 'manahuM roSa taravAri ughArI / ' mA0 2.31.1 ughAreM : ughAr3ane para, kholane se / 'mUdeM A~khi hiye maiM ughAreM A~khi Age tthaaddho|' ___kavi0 5.17 ughAre : bhU00 pu. (bahu0) / (1) khole / 'sakuci sIye taba nayana ughAre / ' mA0 1.234.3 (2) ughAreM / lAja Apu hI nija jAMgha ughAre / ' vina0 247.1 (3) khole hue (nirAvaraNa) / 'chUTe bAra basana ughAre / ' kavi0 5 15 ucaki : pUka0 / Upara ko jhaTake se gati lekara / 'ucake ucaki cAri aMgula acala ___ acala go|' kavi0 4.1 ucakeM : ucakane se, jhaTake ke sAtha Upara ur3ane para / 'ucakeM ucaki cAri aMgula acalu go|' kavi0 4.1 ucATa : saM0 pu0 (saM0 uccATa-caTa bhedane) (1) mana ke ukhar3a jAne kI kriyA (2) uccATana mantra Adi se hone vAlI mAnasika zUnyatA yA asthiratA (3) kahIM se bhAga khar3e hote bhI udAsa icchaa| 'bhaya ucATa basa mana thira nAhIM / ' mA0 2.302.5 ucATi : saM0 strI0 / ucATa / vina0 108.4 ucATu : ucATa+kae / abhUtapUrva uccaatt| 'bhaya bhrama arati ucATu / ' mA0 2.265
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza uccATe : bhU0 kR0pu0 bahu0 (saM0 uccATita ) / ukhAr3a diye, ucATa se bhara diye / 'loga ucATe amarapati / ' mA0 2.316 ucArahIM : A0 praba0 / uccAraNa karate haiM, bolate haiM / 'jayati bacana ucArahIM / " mA0 1.261 chaM0 ucArI : bhU0 kR0 strI0 / kahI, uccArita kI / 'haraSi sudhA sama girA ucArI / " 86 mA0 1.112.5 ucAre : bhU0 kR0pu0 strI0 (saM0 uccArita > prA0 uccAriya) | kahe / 'madhura manohara bacana ucAre / ' mA0 1.261.3 ucita : vi0 (saM0) / (1) yogya / 'jo kachu ucita rahA soi kInhA / ' mA0. 1.56.3 (2) padamaryAdAnusAra / 'ucita bAsa himabhUdhara dInhe |' mA0 1.65.8 (3) anurUpa, anukUla / 'ucita asIsa saba kAhUM daI / ' mA0 1.102 chaM0 (4) karmAnusAra, yogyatAnusAra 'saba kaha~ sunia ucita phaladAtA / ' mA0 1.222.5 ucca : vi0 (saM0) / unnata, uttama, vizAla / mA0 6.116.4 (uccara uccarai : (saM0 uccarati > prA0 uccaradda hai / yaha dina raini nAma uccaraM / vairA0 41 uccarata : vakR0pu N0 | bolatA-bolate / 'jayati rAma jaya uccarata / ' kavi 0 647 uccahiM, hIM : A0 praba0 / bolate haiM / 'veda maMtra munibara uccarahIM / mA0 - bolanA ) A0 prae0 / bolatA 1.101.4 ucchalata : vakR0 pu N0 (saM0 ucchalat - ud + zalagatI > prA0 ucchalaMta ) / umaga calatA, Urdhvagati letA / 'ucchalata sAyara sakala / ' kavi0 6 44 ucchaMga : uchaMga / mA0 1.68.6 ucchaMga : saM0 pu N0 (saM0 utsaMga > prA0 ucchaMga ) / goda, krodd| 'lai uchaMga suMdara sikha dInhI / ' mA0 1.102.2 uchaMgA : uchaMga / mA0 6.11.5 uchari : pUkR0 (saM0 ucchalya > prA0 uccha lia > a0 ucchali ) / uchala kara, Urdhvagati lekara | vina0 161.3 : uchala uchari / 'tulasI uchali siMdhu meru masaktu hai / ' kavi0 6.16 (sAgara uchala kara meru ko dho rahA hai / ) uchAha hA saM0 pu0 (saM0 utsAha > prA0 ucchAha ) / utlAsa, vIratA kA manobhAva / harSAtireka / 'majjahiM prAta sameta uchAhA / mA0 1.448 uchAhU : uchAha + kae / advitIya utsAha / 'sAnRja rAma bibAha uchAhU |' mA0 1.41.5
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza.. 87 ujarau : A0-saMbhAvanA-prae0 (saM0 ujjaTatu>prA0 ujjiu)| ujar3a jAya, cAhe tahasa-nahasa ho jAya / 'basau bhavana ujarau nahiM DaraU~ / ' mA0 1.80.7 ujarI : bhU0kR0 strI0 / ujar3I, nirjana ho gii| 'ujarI prnkuttii|' gI0 ujareM: ujar3ave para, ujar3a jAne kI dazA meM / 'uz2areM. haraSa biSAda bsereN|' mA0 1.4.2 ujAgara : vi0 (saM0 ujjAgara) / atyanta jAgarUka / (1) ujjvala / 'paMDita, mUr3ha, malIna ujAgara / ' mA0 1.28.6 (2) sarvopari dedIpyamAna / 'so bitAnu tihu~ loka ujAgara / ' mA0 1.286.5 (3) uttama, vikhyAta / 'rAma janami jagu kInha ujAgara / ' mA0 2.200.5 (4) prakaTa, spaSTa, suvyakta / 'saMtana gAyo karana ujAgara / ' vairA0 52 ujAgari, rI : ujAgara+strI0 / uttama, prakAza mAna / 'rUpa sIla ujaagrii|' mA0 1.325 chaM. VujAra, ujArai : (saM0 uccATayati>prA0 ujjADai-ucchinna karanA, naSTa bhraSTa karanA) A0 prae0 / ur3Ar3a rahA hai| 'bana ujAra jubarAja / ' mA0 5.28 unArA : bhU9ka0 0 (saM0 ujjATita>prA0 ujjaaddia.)| naSTa kara ddaalaa| 'bhavana mora jigaha basata ujArA / ' mA0 1.67.1 ujAri : (1) saM0 strI0 (saM0 ujjaatt)| ujAr3a, zUnya, binA bastI kA sthAna / 'hoihi saba ujAri sasArU / ' mA0 1.1777 (2) pUkR0 (saM0 ujjATya> prA0 ujjADi a>a0 ujjaaddi)| ujAr3a kara, dhvasta karake / 'bana ujAri rAvanahiM prabodhI / pura dahi nAgheu bahuri pyodhii|' mA0 7.67.5 ujArI : bhU00 strI0 (ujjATitA>prA0 ujjaaddiaa)| naSTa-bhraSTa kara ddaalaa| tehiM asoka bATikA ujArI / ' mA0 5.18.3 ujAre : bhU00 pu. (saM0 ujjATita>prA0 ujjADia) bahu0 / ujAr3a DAle, ukhAr3a pheMke / 'ujAre bAga aMgada / ' kavi0 5.31 ujAro : bhU0 00kae / ujAr3a DAlA / 'suraloku ujaaro|' kavi0 7.3 ujAra yo : ujAro / kavi0 5.5 ujiprariyA : ujiaarii| caaNdnii| 'Dahakati hai ujiariA nisi nahiM dhaamu|' bara0 37 ujiAra : saM0 pu. (saM0 cyutikAra>prA0 juiAra) / prakAza, ujaalaa| mA0 1.21 ujiyArI : ujAlI meM, prakAza meN| 'bhae nakhata janu bidhu ujiArI / ' mA0 1.314.7
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza uMjiArI : ujiAra+strI0 / ujAlI, jyoti / cAMdanI / 'nRpa saba nakhata karahiM ujiArI / ' mA0 1.236.1 / u jiAre : vi0 pu0 (saM0 cyutikAraka>prA0 juiAraya) / prakAzaka / 'puruSasiMgha tihu pura ujiAre / ' mA0 1.262.1 / / ujenI : saM0 strI0 (saM0 ujjayinI>prA0 ujjeNI= ujjinnii)| ujjana ngrii| ___ mA0 7.105.1 ujjAri : ujAri / ujAr3a kara / kavi0 6.21 VuTha, uThai : (saM0 uttiSThati>prA0 uTui-baiThane se Upara gati lenA, ukasanA, ukasanA Urdhvagati karanA) A0 prae / uThatA hai / 'uThai na koTi bhA~ti balu karahIM / mA0 1.2507 uThata : vaka0 pu / uThatA, uThate mA0 7.5.7 uThati : vakR0 strI0 / (1) uThatI, ubharatI / 'uThati bayasa masi bhIjata / ' gI0 2.37.2 (2) samApta hotI huii| 'hATa sI uThati jaMbukani luuttyo|' kavi06.46 uThana : bhakR0 avyaya / uThane ko| 'cAhata uThana / ' mA0 1.193.4 uThaba : bhaka0 pu / uThanA / 'prema magana tehi uTaba na bhAvA / ' mA0 5.33.1 uThaha : A0 maba0 (saM0 uttiSThatha, uttiSTata>prA0 uTThaha>A0 utttthhu)| (1) uThate ho / 'uThahu na suni mama baca bikalAI / ' mA0 6.61.5 (2) uTho, sajaga hoo| 'uThahu rAma bhaMjahu bhava caapaa|' mA0 1.254.6 uThA : bhUka00 (saM0 utthita>prA0 uTTha) / mA0 1.335 uThAi : pUka0 / uThAkara / 'lInhesi jAi utthaai|' mA0 1.176 uThAI : (1) uThAi / 'satya kahau~ dou bhujA utthaaii|' mA0 1.165.5 (2) bhU00 strI0 / 'tehiM aMgada kahuM lAta utthaaii|' mA0 6.18.5 uThAe~ : kri0 vi0 / uThAe hue kI mudrA meM / 'bhRgupati bakahiM kuThAra uThAe~ / ' mA0 1.281.4 uThAe : bhU0kR0 pu0 (saM0 utthApati>prA0 utttthaavia)| 'turata uThAe karunA pujaa|' mA0 1.148.8 uThAya : uThAi / gI0 1.72.3 uThAyo : bhUkR0 puM0 kae / utthaayaa| 'binu prayAsa hanumAna utthaayo|' mA0 6 77.1 uThAva, uThAvai : (saM0 utthApayati>prA0 uTThAvai) A0 prae0 (prernnaa)| uThAtA hai| 'paryoM bIra bikala uThAva dasamukha / ' mA0 6.83 chaM0 / uThAvana : bhakR0 avyaya / uThAne 'lage uThAvana Tarai na ttaaraa|' mA0 1.251.1 uThAvA : bhU00 puM0 (saM0 utthApita>prA0 utttthaavia)| utthaayaa| 'jehiM kautuka siksaila utthaavaa|' mA0 2.262.8
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 89 nA0 6.54 uThAvauM : Aue / uThAtA hU~, uThA sakatA huuN| 'kaMduka iva brahmAMDa uThAvauM / ' mA0 1.253.4 uThi : pU0 / uThakara / mA0 1.171.1 uThihauM : A0bha ue / ulUMgA / 'uThihauM na janama bhari / ' vina0 267 uThI : bhU00 strI0 bahu0 / mA0 1.352.2 uThI : bhU00 strI0 / mA0 2.26 uThe : bhU0kR0 puM0 bahu0 / 'uThe lakhanu / ' mA0 1.226 uTheu : bhU0kR0 pu. kae / uThA / jaga gyaa| 'uTheu gavahiM jehiM jAna na raanii|' mA0 1.172.3 uThe : A0praba0 / uThate-tI-haiM / 'prema bibasa uTha gAi ke|' gI0 1.70.2 uTha : uThai / uThe, uTha sake / uTha sakate haiM, uThatA hai / 'jagadAdhAra seSa kimi utthe|' mA0 6.54 uThau : uThahu / uTho / 'prAta bhayo......uTho prAnapyAre / ' gI0 1.37.1 uThyo : uTheu / kavi0 5.6 Vur3a, ur3ada : (saM0 uDDIyate>prA0 uDDai-ur3anA) A0prae / ur3atA hai / 'ur3ai abIra manahuM arunArI / ' mA0 1.165.5 ur3agana : uGa gana / mA0 1.32.12 ur3ata : vaka0 pu0 / ur3atA, ur3ate / 'nabha ur3ata bahu bhuja muDa / ' mA0 3.20 chaM0 1 ur3ana : bhaka0 adhyaya / ur3ate ko| 'mana huM ur3ana cAhata ati caMcala / ' kR0 22 /ur3A, ur3Ai, I : ur3a / ur3atA hai, ur3atI hai / 'Upara dhUri udd'aai|' mA0 6 53 ____ 'masaka phaMka meru udd'aaii|' mA0 2.232.3 ur3Ai : pUka0 / ur3akara / 'baiThahiM gIdha ur3Ai siranha pr|' mA0 6.86.1 ur3AI : (1) ur3Ai-de0 /ur3A / (2) udd'aai| ur3a kara / 'gagana gae rabi nikaTa udd'aaii|' mA0 4.28.2 (6) bhU.kR. strI0 / ur3A dI / hanu0 35 ur3Au~ : A0 ue / ur3atA hUM (thA) / 'taheM taha~ saMga ur3Au~ / ' mA0 7.75 ur3Ata : ur3ata / ur3atA-ur3ate / mA0 7.28.4 ur3AnA : (1) ur3ana / ur3anA / 'binu paMkhanha hama cahahiM udd'aanaa|' mA0 1.78.6 (2) bhU000 / ur3A / 'gahisi pUMcha kapi sahita ur3AnA / ' mA0 6.65.5 ur3AnI : bhU0 kR0 strI0 / ur3I / 'kachu kaTu cAha udd'aanii|' kR0 47 ur3Ane : ur3AnA / ur3ane ko / 'jana cahata ur3Ane / ' mA0 1.268.6 /ur3Ava, ur3Avai : (/ur3a+preraNA-saM0 uDDAgayati>prA0 uDDAvai) A0 prae / ur3AtA hai / 'maruta ur3Ava prathama tehi bharaI / ' mA0 7.106.12
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 tulasI zabda-koza ur3Avana : bhakR* avyaya / ur3Ane ko| 'cahata ur3Avana phUMki pahArU / ' mA0 1.273.2 ur3AvanihArI : vi0 strI0 / ur3Ane vaalii| 'saMsaya bihaga udd'aavnihaarii|' mA 1.114.1 ur3Abahi, hIM : A0praba0 / ur3Ate haiN| 'bahu bAla gur3I ur3AvahIM / ' mA0 3.20 chaM0 2 ur3AhiM, hIM : A0praba0 / ur3ate haiM / 'mAnahuM sapaccha ur3AhiM bhUdhara / ' mA0 676 chaM0 'jIvajaMtu je gagana ur3AhIM / ' mA0 5.3.2 ur3i : pUka0 / ur3akara / mA0 6.82 chaM0 ur3a gana : nakSatra samUha (saM0 ur3agaNa) / mA0 6 103 chaM0 ur3a yo : bhU000kae / ur3A, ur3a gayA / gI0 2.11.4 uta : avyaya kri0vi0 / udhara, usa ora / mA0 1.203 utaMga : vi0 (saM0 uttungg)| unnata, ucca, vizAla / mA0 5.3.11 utakaMThA : saM0 strI0 (saM0 utkaNThA) / icchA (jisameM vyakti kaNTha Upara uThAkara pratIkSA-sI karatA hai)| abhilASa+AzA / 'siya hiya ati utakaMThA jAnI / ' mA0 1.226.3 utakaraSa : saM0pu0 (saM0 utkarSa) / mahimA, abhyudaya, prazasti / ripu utakaraSa kahata saTha doU / ' mA0 5.40.3 utapati : (1) saM0strI0 (saM0 utptti)| janma / mA0 1.162 (2) sRSTi / 'utapati thiti laya / ' mA0 2.282.5 utapAta : saM00 (saM0 utpaat)| (1) azubhasUcaka prAkRtika vyApAra- ulkApAta, bhUkampa Adi / mA0 6.102 chaM0 (2) upadrava, uchalakUda, uddaNDatA / 'kahenhi karia utapAta araMbhA / ' mA0 6.44.6 (3) vighna-bAdhA / 'taheM utapAta na bhedai koI / ' vairA0 46 utapAtI : vi.pu(saM0 utpAdin) / upadravI / 'aba dui kapi Ae utpaatii|' mA06 44.4 utapAtu : utapAta+kae / (1) anyAya, anucita kArya / 'sabu utapAtu bhayau jehi laagii|' mA0 2.201.5 (2) azubha sUcaka / mA0 2.305.8 utara : saM00 (saM0 uttr)| (1) uttara dizA / 'lakhana dIkha paya utara kraaraa|' mA0 2.133 2 (2) prazna ke lie prativacana / mA0 1.41.2 /utara, utarai : (saM0 uttarati>prA0 uttarai-pAra honA) A0prae / utaratA hai, utare, pAra jAye / 'karahu setu utarai kaTaku / ' mA0 6.0.2 (2) saM0 avatarati-nIce AnA) /
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI-zabda-koza 91 utaraayana : saM00 (saM0 uttarAyaNa) / makara rekhA (rAzi) se karka rekhA (rAzi) paryanta sUrya gati ke chaH mAsa kA samaya / gI0 1.51.3 utarata : vakR0 pu / utaranA, nIce aataa| 'car3hata dasA yaha utarata jAta nidAna / ' bara0 5 utarana : bhakR0 avyaya / utarane, pAra jAne / 'jiata na surasi utarana deU / ' mA0 2.160.2 utarahi : A0prava0 / utarate haiM, pAra jAte haiN| 'utarahiM nara bhavasiMdhu apaaraa|' mA0 2.101.2 utarAI : saM0 strI0 / pAra le jAne kA pArizramika / 'kaheu kRpAlu lehu utraaii|" mA0 2.102.4 utari : pUka / utarakara / (1) nIce Akara / 'utari turaga teM kInha pranAmA / ' mA0 1.1588 (2) pAra jAkara / 'surasari utari nivAsa pryaagaa|' mA0 7653 utaribo : bhaka0 pu. kae / utaranA, utaranA (cAhiye, hogaa)| gI0 5.14.2 utarihi : A0-bha0-prae0 / utregaa| 'utarihi kaTaku. na mori bdd'aaii|' mA0 5.56.7 utarI : bhU0kR0 strI0 / (1) utara par3I (abhiyAna karake A gaI) / 'manahuM karuna rasa kaTakaI utarI avadha bajAi / ' mA0 2.46 (2) pAra huii| 'sena jimi utarI sAgara pAra / ' mA0 6.67 ka utaru : utara+kae0 / (1) koI-sA bhI uttara / 'jAi utaru aba dehau kaahaa|' mA0 1.54.2 (2) eka bhI uttara / 'AlI ati anucita, utaru na dIjai / ' kR045 utare : bhU00 pu0 (saM0 uttIrNa>prA0 uttaria) / (1) pAra hue| sena sahita utare raghubIrA / ' mA0 6.5.2 (2) Akara ruke / 'utare jaha~ taha bipula mahIpA / ' mA0 1.214.4 (3) avarohaNa kiyA, nIce aaye| "utare rAma devasari dekhii|' mA0 2.87.2 utareu : bhU.kR.pu0kae0 / (1) par3Ava DAlA / 'jala-thala taki taki utareu log|' __mA0 2 245.8 (2) pAra kiyaa| mA0 6.6 5 utara : utarai / mA0 5 56 utara yo : utareu / mA0 6.46 utahi : udhara, udhara hI / gI0 1.105.4 utAila : vi0 (saM0 uttAvat>prA0 uttAila) / (1) tvarita, zIghragatika (jaise tacI bhUmi para paira par3a rahe hoM) / 'taba patha parata utAila paauu|' mA02.234 6 (2) kri0vi0 / har3abar3I meM / 'calA utAila / ' mA0 3.26.23
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92. tulasI zabda-koza utAnA : vi00 (saM0 uttaal)| maha (aura paira) Upara kiye huye / 'jimi TiTTabha khaga sUta utaanaa|' mA0 6.40.6 utAra : vi00 / utArA huA, utAra kara pheMkA huA, upekSita / nitAnta gahita / 'apata utAra apakAra ko agAra jg|' kavi0 7.68 utArati : vakR0 strI0 / utAratI / jA0ma0 151 utArahiM : A0praba0 / utAratI haiM / 'kanaka thAra AratI utArahiM / ' mA0 7.7 4 utArahi : A0-AjJA-mae / tU pAra le cala / 'hota bilaMba utArahi pArU / ' mA0 2.101.2 utAri : pUkR0 / utArakara / 'cUr3Amani utAri taba dayaU / ' mA0 5.27.2 utArihauM : A0bha0 ue / utaaruuNgaa| mA0 2.100 chaM0 utArI : (1) utAri / 'sira saroja nija karanhi utArI / pUjeu~ / ' mA0 6.25.3 (2) bhU00 strI0 / 'bAra bAra AratI utaarii|' mA0 7.12.6 (3) aGga se pRthak kI / 'manimudarI mana mudita utaarii|' mA0 2.102.3 uttama : vi0 (saM0) / ucca, sarvazreSTha / 'uttama madhyama nIca laghu / ' mA0 1.240 uttara : saM0 (saM0) (1) dizA vizeSa / 'mA0 5.60.5 (2) prazna vAkya ke lie prativAkya / mA0 2.176 uttara : uttara+kae / prativacana / gI0 5.21.4 uttAnapAda : saM0 puM0 (saM0) / manuputra =dhruva ke pitA / mA0 1.142.3 utpAta : (de0 utapAta) vina0 25.4 utsava : saM0 (saM0) / samAroha, ullAsa kA avasara / mA0 1.61 Vuthapa, uthapai : (saM0 utthApayati>prA. utthappai-uThAnA, ukhAr3anA, haTAnA, ujAr3anA) A0prae / ukhAr3atA hai, ukhAr3a sakatA hai / 'uthapa tehi ko jehi rAmu thape / ' kavi0 7.47 uthapana : (1) vi0pU0 / ukhAr3ane vaalaa| jA0ma0 172 (2) saM0pU0 (saM. utthApana) / ukhAr3anA / 'uthape thapana, thape uthapana pn|' vina0 31.3 uthapanahAra : vi.pu / ukhAr3ane vAlA / 'thape uthapanahAra / ' hanu0 22 uthape : bhU.ka.pu0 (saM0 utthApita>prA0 utthappiya) / ujAr3e, ukhAr3e hue (ko) / ___ 'uthape thapana thira / ' hanu0 22 uthapa : uthapai / de0/uthapa / / udau : udaya+kae0 / 'udau karahu jani rabi |'maa0 2.37.3 udaghArI : bhU00 strI0 (saM0 udghATitA) / ughAr3I, khola dI, prakaTa kii| taba .. bhujabala mahimA udghaattii|' mA0 1.236.6 udadhi : saM00 (saM0-uda=jala+dhi) / samudra / mA0 1.6.1
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 93 udabasa : saM00 (saM0 udvs)| ujAr3a, nirjn| 'udabasa avadha anAtha saba / ' rA0pra066.3 udabega : saM00 (saM0 udvega)+kae0 / vyAghAta, bAdhA, AtaGaka / mAnasika ucATa yA kSobha / mA0 2.126.2 udabhava : saM00 (saM0 udbhv)| (1) prakaTa honA (2) abhyudaya (3) janma, utpatti, sRSTi kA AvirbhAva / "udabhava pAlana pralaya kahAnI / ' mA0 1.163.6. udaya : udaya se, udaya kAla meM / 'udaya tAsu tribhuvana tama bhaagaa|' mA0 1.256.8 udaya : saM0pu0 (saM0) / (1) abhyudaya, unnati / 'duSTa udaya jaga Ane hetU / ' mA0 7.121.30 (2) prakAza kA AvirbhAva / mA0 1.236.5 (3) pUrva dizA kA kalpita parvata vizeSa jahAM se sUryodaya mAnA jAtA hai| 'udaya asta giri aru kailAsU / ' mA0 2.138.6 udayagiri : eka kAlpanika parvata jahA~ sUryodaya mAnA gayA hai = udayAcala / mA0 1.254 udayasaila : udayagiri / gI0 1.84.4 udara : saM0pU0 (sN.)| peTa / mA0 1.147 udarabRddhi : peTa bar3hane kA roga vizeSa, plIhA Adi / mA0 7 121.36 udAra (rA) : vi0 (sN.)| (1) paropakArI, daanii| 'janu udAra gRha * jAcaka bhIrA / ' mA0 3.36.8 (2) zreSTha, uttama / 'so saMbAda ladAra / ' mA0 1.120 (3) niSThAvAna, sarala, nizchala / 'binatI kInhi udAra / ' mA0 7.13 ka (4) ucita, yogya / 'lachimana nAma udAra / ' mA0 1.167 (5) dayAlu / 'biha~se rAmuutpara / ' mA0 6.38 kha (6) sammAnya, grAhya / 'mama saMdesa udAra / ' mA0 5.52 (7) mahAn, vizAla / 'sahi saka na bhAra udAra ahipati / ' mA0 5.35 chaM0 2 (8) preraka / 'avatAra udAra apAra guna / ' mA0 6.111.6 udAsa : vi0 (saM.) / vinna, anAsakta, virakta, nirAza / 'eka udAsa bhAya~ suni rhhiiN|' mA0 2.48.6 udAsA : udAsa / (1) virakta, udAsIna evam anaaskt| 'tumha cAhahu pati sahaja udaasaa|' mA0 1.76.5 (2) taTastha / jimi jimi tApasu kathai udAsA / ' mA0 1.162.5 udAsI : vi00 (saM0 udAsin) / (1) udAsIna, taTastha / 'je hamAra ari mitra udaasii|' mA0 2.3.2 (2) niSkAma, anAsakta / 'pitA bacana taji rAju udaasii|' mA0 1.48.8 (3) nirlepa, mAyAguNAtIta / 'sadA ekarasa sahaja udaasii|' mA0 6 110.5 udAsIna : vi0 (saM0) udAsI / 'udAsIna ari mIta hit|' mA0 1.4
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 tulasI zabda-koza udita : bhU00vi0 (saM0) / ugA huA, prakaTa, vyakta, prakAzita, unnata / 'udita udayagiri maMca para raghubara bAla pataMga / ' mA0 1.254 udai : udaya / kavi0 2.22 udota : saM00 (saM0 udyot)| prakAza / 'hAtha leta puni mukutA karata udota / ' bara04 udau : udau / do0 344 uddharaNa : vi.pu / uddhAra karane vAlA, tArane vaalaa| vina0 52.2 udarahuge : A0bha0-maba0 / uddhAra karoge, pApamukta kroge| 'mohi nAtha uddharahuge / ' vina0 211.1 uddhArana : vi00 / uddhAra karane karane vAlA, Urdhvagati dene vaalaa| 'gIdha sabarI uddhaarn|' kavi0 7.114 uddhRtya : pUka0 (saM0) / nikAla kara / vina0 57.6 ubhava : saM00 (saM0) / utpatti, AvirbhAva / mA0 1 zloka 5 udyama : saM00 (sN.)| udyoga, prayatna (dhandhA) / 'jasa surAja khala udyama gyuu|' ___ mA0 4.15.3 .. udyota : saM00 (saM0) / prakAza, jyoti / vina0 51.2 uparI : bhU00strI0 (saM0 uddhata>prA0 uddhariA) / Upara kI gaI, uThAkara bacA lI gaI / 'anAyAsa udharI tehiM kaalaa|' mA0 1.267.4 udhara yo : bhUka00 kae / uddhAra karake bacAyA, taaraa| 'kara gahi udhara yo|' vina0 236.3 udhArana : uddhArana / gI0 6.6.5 upAri : pUkR0 / uddhAra karake / 'riSi nAri udhAri.....sukIrti lhii|' kavi0 7.10 mA0 1.221 udhArihaiM : A0bha0praba0 / uddhAra kareMge, pApamukta karege / gI0 2.41.4 udhArI : bhUka0 strI0 / uddhAra kI, pApamukta kI / 'bhaga muni badhU udhaarii|' gI0 1.63.4 udhAre : bhR0 kR0pu0ba 0 / mukta kiye, Upara gaye / nAma udhAre 8 mi.ta hala / ' mA0 1.24 udhAra yo : bhU00pu0 kae0 / sTAra kiyA, mukta kiyaa| gIdha udhAra yo / ' vina0 202.5 una : srvnaam-sNb0| unhoM (ne) / 'citraketu kara ghara una ghaalaa|' mA0 1762 unacAsa ; saMkhyA (saM0 UnapaJcAzat >prA0 UNa cAsa) / mA0 5.25
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 95 unabhAya : pUka0 (saM0 unnamayya) / Upara uThAkara, U~cA karake / 'kIrtana unamAya kAya krodha kNdinii|' gI0 2.43.2 uname, khubu, Su : saM00 kae0 (saM0 unmeSam) / udaya, vikAsa / 'bhramara dvai rabi kirana lyAye karana janu unamekha / ' gI0 7.6.3 unaye : bhU.kR.pu / ladAva ke kAraNa Upara se nIce ko jhuke hue / 'so mano unaye ghana sAvana ke / ' kavi0 6.34 unarata : vakR00 (saM0 unnaTata>prA0 unnddNt)| Upara ko nAcatA huA, ubharatA huA, bar3hatA huA, vikAsa letA huaa| 'unarata jobanu dekhi nRpati mana bhAvai ho|' rA0na0 5 unavani : saM0strI0 (saM0 unnamana>prA0 unnvnn)| Upara se ghera kara jhukanA, chA jAnA, umar3anA / 'lAja gAja, unavani kucAli kali / ' kR0 61 unahi : una ko / 'jo kachu karahiM unahi saba chAjA / ' mA0 3.17.14 unIda : saM0 strI0 (saM0 unnidraa)| ucaTI nIMda, adhika sone kI icchA, uuNcaa| _ 'larikA amita unIda basa / ' mA0 1.355 unIde : bhU000 (saM0 unnidrita>prA0 unniddiiy)| ucaTI nIMda vAle, U~ghe hue, nidrAlasa, sokara uThe para nIMda se bhare hue / 'Aju unIde Ae muraarii|' kR022 / bara0 16 unnata : vi0 saM0) / uttuGga, uuNcaa|gii0 7.17.4 unha : (1) una / 'sA~cehu~ unha ke moha na maayaa|' mA0 1.67.3 (2) unhoMne / 'chana mahu~ sakala kaTaka unha mArA / ' mA0 3.22.1 unhahi : unahi / unko| 'tasa phala unhahi deuN|' mA0 2.33.8 upaMga : saM0 / vAyavizeSa, muracaMga (?) / gI0 2.47 10.48.3 upakAra : saMpuM0 (saM0) / dUsare ke prati hita kArya / mA0 5.32.6 upakArA : upakAra / mA0 1.84.4 / upakArI : vi0 (sN.)| svArtharahita parahita karane vAlA / mA0 1.112.6 upakAru, rU: upa kaar+ke| advitIya hitakArya / 'bidhi basa bhayau vizva upakArU / ' mA0 2.310.6 upakhAna : saM00 (saM0 upAkhyAna) / itiSTatta, prAsaMgika kathAnaka / do0 398 upakhAnu : upakhAna+kae / 'saMgati na jAi pAchilo ko upakhAnu he|' kavi0 7.64 upakhAno : upakhAnu / kavi0 7.107 upacAra : saM00 (sN.)| (1) sevA, vinaya, ziSTatA aadi| (2) upAya / 'taba lagi sukhu sapanehuM nahIM, kie~ koTi upacAra / ' mA0 2.107 (3) cikitsaa| 'kahahu kavana upacAra / ' mA0 2.108 (4) chala karane kA artha bhI hai
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 tulasI zabda-koza 'upacarita' mahAbhArata, zAnti mA0 3.30 lalakAra, AhvAna / 'bharata hamahi upacAra na thoraa|' mA0 2.226.7 (5) upAya, cikitsA, binatI, prArthanA Adi kA zliSTa rUpa- 'nAnA upacAra kari hari / ' kavi0 5.25 upaja : upajai / utpanna hotA hai / 'upaja krodha gyAninha ke hieN|' mA0 7.111.15 /upaja, upajAi : (saM0 utpadyate>prA0 uppajjai- utpanna honA, janma lenA, uganA) A0prae / upajAtA hai / 'binasai upajai gyAna jimi pAi kusaMga susaMga / ' mA0 4.15kha upajatI hai| 'suni prabhu pada rati upji|' mA0 7.66 ke upajata : vakR.pu / utpanna hotA-hote / 'nimiSa nimiSa upajata sukha nae / mA0 786 upahiM : A0praba 0 / utpanna hote haiN| 'upajahiM eka saMga jaga maahiiN|' mA0 1.55 upajA : bhU000 (saM0 utpanna>prA0 uppAjima) / utpanna huA / 'upajA hiya~ ati haraSu biseSA / ' mA0 1.50-1 upajAi : pUkR0 utpanna karake / 'baMdi bole birada akasa upajAi ke|' gI0 1.84.7 upajAe : utpanna kiye (se) / 'bidyA binu biveka upajAe~ / ' mA0 3.21.6 upajAe : bhU0 kR00 bahu0 (saM0 utpAditA:>prA0 uppajjAviyA) / utpanna kiye (hue) 'bhaleu poca saba bidhi upjaae|' mA0 1.6.3 / upajAyaka : upajAne kA, utpanna karane kA / 'yaha dUsana bidhi hota tohi aba rAma carana biyoga upajAyaka / ' gI0 2.3.3 / upajAyA : bhU000 / utpanna kiyaa| 'Adisakti jehiM jaba upjaayaa|' mA0 1.52.4 VupajAva, upajAvai : (saM0 utpAdayati >prA0 uppajjAvai-utpanna karanA) / A0prae / utpanna karatA hai| nija bhrama te rabikara saMbhava sAgara ati bhaya upajAvai / ' vina 0 122.4' upajAvasi : A0mae0 (saM0 utpAdayasi>prA0 uppjjaavsi)| tU utpanna karatA hai, tU utpanna kara / 'aba jani risa upajAvasi mohii|' mA0 6.31.5 upajAvahiM : Apraba0 (saM0 utpAdayanti.>prA0 uppajjAvaMti>a0 uppjjaavhiN)| utpanna karate haiM / 'jaya jaya dhuni kari bhaya upajAvahiM / ' mA0 663.7 upajAvA : (1) upjaayaa| 'jagu biraMci upajAvA jaba teN|' mA0 1.320.5 (2) upajAvai / utpanna karatA hai| 'dekhahu tAta basaMta suhAvA / priyA hIna mohi bhaya upjaavaa|' mA0 3.37.10 upajAvaM : de0 /upajAva /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 97 upaji : pUkR0 / utpanna ho (kr)| "upaji parI mamatA mana moreN|' mA0 1.164.4 upajihi : A0bha0prae / utpanna hogaa-hogii| 'rAma bhagati upajihi ura toreN|' mA0 7.106.10 upajihu : A0 -bhU0 kR0 strI0+maba0 / utpanna huI ho / 'tIyaratana tuma upajihu bhava rtnaakr|' pA0ma0 44 upajI : bhU0 kR0strI0 / utpanna huI / 'Adi sRSTi upajI / ' mA0 1.162 upajeM : utpanna hone para-hone se / 'jimi indriyagana upajeM gyAnA / ' mA0 4.15.12 upaje : bhUkR00 (bahu0) / utpanna hue| 'upaje jadapi pulasti kula / ' mA0 1.176 upajeu : upajA+kae / 'upaje u siva pada kamala sanehU / ' mA0 1.68.5 upajeDa : A0-bhU0 kR00+maba0 / tuma utpanna hue ho| 'upajehu baMsa anala kula ghAlaka / ' mA0 6.21.5 upaja : upajai / (1) utpanna ho, utpanna ho ske| 'ehi bidhi upajai lacchi jb|' mA0 1.247 (2) utpanna hotA hai / 'ati dAruna dukha upaja / ' vina0 86.2 upadesa : saM00 (saM0 upadeza) / zikSA, zikSA bacana, dharmakathana / mA0 1.89 upadesata : vakR00 / upadeza detA-dete / kavi0 7.74 upadesana : bhakR0 avyaya / upadeza dene / 'aba sAdhana upadesana Aye / ' kR. 50 upadesahi : A0praba0 / upadeza karate haiN| 'katahuM muninha upadesahiM gyAnA / ' mA0 1.76.1 upadesahi : A0e0 / upadeza kare / 'tehi ko upadesahi gyAna / ' vina0 163.4 ('upadesaI' pATha adhika saMgata hai / ) upadesA : (1) upadesa / 'jasa tumha kInha mora upadesA / ' mA0 1.171.3 (2) bhU000 / upadeza kiyA, sikhaayaa| 'manahuM jaraThapanu asa upadesA / ' mA0 2.2.7 upadesi : pU0 / upadeza de (kara) / 'tumhahi sakai upadesi / ' mA0 2.283 upadesia : A0kavA0prae / upadeza diyA jAya, sikhAyA jaay| 'dharama nIti upadesia taahii|' mA0 2.72.7 upadesibe : bhakR00 / upadeza dene, sikhAne / 'tajahi tulasI samajhi yaha upadesibe __ kI bAni / ' kR0 52 upadesibo : bhakR00kae0 / upadeza denA, sikhAne yogya / do 0 468
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza upadesu, sU : upadesa+kae / ananya upadeza / 'kAsI mukuti hetu upadesU / ' mA0 1.16.3 upadese : bhU000 (b0)| sikhAye, samajhAye-bujhAye / 'muni bahubhAMti bharata upadese / ' mA0 2.166.8 upadeseu : bhUka00 kae / sikhaayaa| 'sudara gaura subiprabara asa upadeseu ___ mohi / ' mA0 1.72 upadesenhi : A0 bhU000+praba0 / unhoMne upadeza diyaa| 'daccha sutanha upadesenhi jAI / ' mA0 1.76.1 upadesehu : AbhU000+maba0 / tumane upadeza kiyaa| 'ehi misa mohi upadese hu rAma kRpA-sukha-puja / ' mA0 6.80 upadrava : saM00 (sN.)| (1) utpAta, vegayukta ayogya kAryakalApa / 'karahiM upadrava asura nikaayaa|' mA0 1.183.4 (2) bar3e roga se utpanna sahAyaka roga / (3) bAdhA, vighna / 'karahiM upadrava muni dukha pAvahiM / ' mA0 1.206.4 upadhAna : saM0pU0 (saM0) / upabarhaNa, tkiyaa| 'bibidha basana upadhAna turaaii|' mA0 2.61.1 upaniSada : saM0strI0 (saM0 upaniSad) / ajJAna-nAzaka brahmavidyA, vedAnta, vaidika jJAna kANDa sambandhI grantha vizeSa; tattva jJAna paraka grantha, unase utpanna brahma jJAna / mA0 1.46.2 upapAtaka : saM00 (sN.)| de0 pAtaka / brahmahatyA, surApAnna, steya (corI), gurupatnI gamana tathA ina cAroM kA yA kisI kA saMsarga-ye pAMca mahApAtaka haiN| inake tulya pAtaka haiM-strI bAla vadha, gauvadha, gRhadAha Adi / ina donoM koTiyoM se nyUna pAtaka upapAtaka haiM-gurujanoM ke Adeza kA ullaMghana, gupta SaDyantra Adi / mA0 2.167.7 tathA pUrA prasaMga / upabana : saM0pU0 (saM0 upavana) / udyAna, bagIcA / mA0 4.24 upabarahana : saM00 (saM0 upabahaNa) / upadhAna, tkiyaa| mA0 1.356.3 upabAsa, sA : saM00 (saM0 upavAsa) / anazana vrt| mA0 1.74.5 upabiyo : bhU0 kR0pu0kae / aGakurati, prakaTa, udita / 'saba ko sukRta upabiyo hai|' gI0 1.10.2 upabIta : saM0pu0 (saM0 upavIta) / (1) janeU, bAyeM kandhe se Upara aura dAhinI bA~ha ke nIce kA dvijAtIya paridheya vizeSa / 'nayana tIni upabIti bhujNgaa|' mA0 1.62.3 (2) upanayana-saMskAra / mA0 1.361 chaM0 / upamA : saM0strI0 (saM.) (1) sAdRzyaparaka kAvyAlaMkAra vizeSa / mA0 1.37.3 (2) upamAna / 'saba upamA kabi rahe jutthaarii|' mA0 1.230.8
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 99 upamAI : upamA (saM0 upamAti) 'ati abhUta upamAI / ' vi0 62.3 upara : Upara / 'laMkA sikhara upara AgArA / ' mA0 6.10.7 uparanA : saM0pu0 / kandhe para DAlA jAne vAlA vastra vizeSa / 'piara uparanA ___kaarvaa-sotii|' mA0 1.327.7 uparAgA : saM0pU0 (saM0 uparAga) / sUrya (candra) grahaNa, rAhugrAsa / 'bhayau paraba binu rabi upraagaa|' mA0 6.102.6 uparAjA : bhU0 00 / utpanna kiyA huaa| 'aga-jagamaga jaga mama upraajaa|' mA0 7.60.5 upari, uparI : avyaya (saM0 upri)| Upara / vina0 52.3 uparI-uparA : kri0vi0 / eka-dUsare ke Upara hone kI hor3a ke saath| 'rana mAri ___ macI uparI-uparA / ' kavi0 6.34 uparohita : saM00 (saM0 purohit)| purodhA, karmakANDI AcArya / mA0 1.169.4 uparohitya : saM00 (saM0 paurAhitya) / purohitii| 'uparohitya karma atimNdaa|' mA0 7.48.6 upala : saM00 (saM0) / (1) patthara / 'upala kie jala jAna jehiM / ' mA0 1.25 (2) olA / 'upala dhana baraSana / ' kR0 18 upavAsa, sA : nirAhAra vrata (de0 upavAsa) / mA0 2.322; 1.74.5 upasama : saM00 (saM0 upshm)| (1) zAnti, (2) dhairya, (3) sthiratA, (4) saMyama (5) viSayoM ke kSoma kA zamana / vina0 152.5 upasthita : vi0 (saM0) / samIpa sthita / 'mRtyu upasthita aaii|' vina0 120.3 upahAra : saM00 (saM0) / bheMTa, upAyana / mA0 1.305.6 upahAsa : saM00+strI0 (sN.)| parihAsa, AkSepAtmaka hAsya, nindAsUcaka haMsI / 'khala karihahiM upahAsa / ' mA0 1.8 'jagata mori upahAsa kraaii|' mA0 1.136.3 upahAsI : upahAsa / 'saba nRpa bhae jogu upahAsI / ' mA0 1.251.3 upahAsU : upahAsa+kae / 'rahe prAna sahi jaga upahAsU / ' mA0 2.176.6 upahI : vi0 (saM0 utpathika, upapathika>prA. uppAhia, uuphia)| mArgacArI, kSaNa-paricita, pUrva paricaya se rahita / 'prAnahu~ teM pyAre priyatama upahI / ' gI0 2.38.2 upAi : upAya / 'tAta so kahahu upaai|' mA0 5.56
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 tulasI zabda-koza upAI : (1) upAi / 'tadapi eka maiM vahau~ upAI / ' mA0 1.69.1 (2) bhU0 kR0 strI0 (saM0 utpAditA>prA0 uppaaiaa)| utpanna kii| 'jahiM sRSTi upaaii|' mA0 1.186 chaM0 upAu, U : upAya+kae / eka bhI upAya, eka hI upAya / 'lokahu~ baMda na Ana upaauu|' mA0 1.3.6 upAe~ : upAya se, upAyoM se / 'so zrama jAi na koTi upAe~ / ' mA0 1.11.5 upAe : bhUkR00ba0 (saM0 utpAdita>prA0 uppaaiy)| utpanna kiye / 'je -biraMci ciralepa upAe / ' mA0 2.317.8 . upATI : pUkR0 / ukhAr3a kara / 'lInha eka tahiM saila upaattii|' mA0 6.70.6 upAdhI : saMstrI0 (saM0 upAdhi-pu0) / (1) upadrava, chala prapaJca, vighnabAdhA / 'to bahori sura karahiM upAdhI / ' mA0 7.118.10 (2) saMkaTa, anucita ghaTanA / 'bhai mohi kArana sakala upAdhI / ' mA0 2.183.3 (3) bheda pratIti karAne vAlA vasta dharma jo abheda meM bhI bheda lAtA hai tathA paraspara bhinna padArthoM kA pArthakya nirdhArita karatA hai / 'nAma rUpa dui Isa upAdhI / ' mA0 1.21.2 upAya : upAya se / 'Ana upAya na miTihi kalesU / ' mA0 1.72.2 upAya : saM00 (sN.)| (1) yukti (2) sAdhana (3) upAdAna sAmagrI (4) vidhi yA rIti / mA0 1.168.8 upAyana : upAya+saMba0 / upAyoM (ko) / vina0 13.8 upAyA : (1) upAya / 'karahu kina koTi upaayaa|' mA0 2.33.5 (2) bhU00 pu0 (saM0 utpAdita>prA0 uppaaiy)| utpanna kiyA huA / 'akhila bisva yaha mora upaayaa|' mA0 7.87.7 upArahiM : A0praba0 (saM0 utpATayanti>prA. uppADaMti>a0 uppADahiM) ukhAr3ate haiM / 'udara bidArahiM bhujA upArahiM / ' mA0 6.81.6 upArA : bhU000 (saM0 utpATita>prA0 uppaaddia)| ukhAr3A, ukhAr3a pheMkA (2) ukhAr3a liyaa| 'ati bisAla taru eka upArA / ' mA0 5.16.5 upAri : pUkR0 (saM0 utpATya>prA0 uppADia>a0 uppaaddi)| ukhAr3a kara / 'sahasA kapi upAri giri lInhA / ' mA0 6.57.7 upAriu~ : A0-bhUkR0 strI0+ue / maiMne ukhaadd'ii| 'jauM na upAriu~ taba dasa jIhA / ' mA0 6.34.7 upArI : upAri / 'Anau~ ihAM trikUTa upAri / ' mA0 4.30.6 upArU : Ao-AjJA-mae / tU ukhAr3a de| 'sIsa tori gahi bhujA upArU / ' mA0 6.53.6
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza upAre : bhU0 kR0pu0 (saM0 utpAdita > prA0 uppADiya) + bahu0 / ukhAr3e / 'khAesi phala arU biTapa upAre / ' mA0 5.18.4 101 * / ' kavi0 5.12 upAsa : saM0pu0 (saM0 upabAsa ) / anazana | 'tIsareM upAsa upAsaka : vi0 (saM0) / ArAdhaka, upAsanA karane vAlA / mA0 4.26 upAsana : saM0pu0 (saM0 ) | ArAdhana, bhakti, jJAnaniSTha / jisameM ArAdhya kA sAmIpya bodha hotA hai / 'saguna upAsana kahahu munIsA / ' mA0 7.111.8 upAsanA : saM0 strI0 (saM0 ) / upAsana | ArAdhanA, bhaktiniSThA / eka prakAra kI sAkSAtkAra yA aparokSAnubhUti jisameM ArAdhya kA sAmIpya bodha ho / ' kavi0 7.84 upAsA : upAsa / (1) (saM0 upavAsa ) + (2) (saM0 upAsa ) nirAhAra vrata + upAsanA | 'samadama saMjama niyama upAsA / mA0 2.325.4 1 upecchanIya : vi0 (saM0 upekSaNIya ) / upekSA yogya, anurakti tathA virakti donoM ke ayogya / vina0 124.2 1 uppama : upamA / samAnatA / kavi0 2.1 uphanAta: vakR0pu N0 (saM0 utphaNat - phaNagatau ) / uphanatA, ubara calatA, Upara ko bahatA / 'A~ca paya uphanAta / ' gI0 7.36.4 ubaTi : pUkR0 (saM0 udvartya > prA0 uvvaTTi > a0 uvvaTTi) / ubaTana lagA kara / 'bhAinha sahita ubaTi anhavAe / ' mA0 1.336.3 ubaTauM : A0ue0 / ubaTana lagA dUM / 'ubaTauM, nhAhu guhauM coTiyA bani / ' kR0 13 // ubara, ubarai : (saM0 udvaNute > prA0 ubbarai - zeSa rahanA, bacanA) A0 pra0 / bacatA hai, bacA raha sake ) / ' tehi teM ubara subhaTa soi bhArI / ' mA0 3.38.12 ubarana : bhakR0 avyaya / bacane / 'inha ke lie khelibo chA~Gayo taU na ubarana pAvahiM / ' kR0 4 urasi : A0ma0 / tU bacatA hai, baca sakatA hai / 'rAma birodha na ubarasi / ' mA0 5.56 O ubarA : bhUkR0pu N0 / batrA / 'ubarA so janavAsehi AvA / ' mA0 1.326.7 ubarihi : A0pra0 / baceMge 'brahma rudra saranAgata gae~ na ubarihiM prAna / ' mA0 4.6 ubarI : bhU0 kR0 strI / bacI huI / 'ubarI jUThani khAu~go / ' gI0 5.30.4 ubare : bhU0 kR0pu0ba0 / bace rahe / 'jeM rAkhe raghubIra te ubare tehi kAla madu / ' mA0 1.85 ubarthau : bhU0 kR0pu M0kae / bacA / 'nahiM jAcata kou ubarryo / ' vina0 61.3 ubAra : saM0pu N0 (saM0 udvAra > prA0 uccAra) / bacAva, bacata, rakSA / 'aura prakAra ubAra nahIM kahuM / ' gI0 6.1.8
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 tulasI zabda-koza ubArA : (1) ubAra / 'nahiM nisicara kula kera ubArA / ' mA0 5.36.2 (2) bhU000 / bacAyA / 'tumha haTakahu jauM cahahu ubArA / ' mA0 1.274.4 ubIThe : vi.pu. (saM0 udviSTa>prA0 uvitttth)| bAra-bAra sevana se jisa para __virakta ho gayI ho| 'yaha jAnata hauM hRdaya Apane sapane na aghAi ubiitthe|' vina0 136.2 ubene : vi00ba0 / binA pana hI pahane hue / 'to lauM ubene pAya phirata / ' kavi0 7.125 umaya : donoM ne, se, meM / 'dharama saneha ubhaya mati gherii| mA0 2.55.3 ubhaya : saMkhyA (sN.)| do, yugala / mA0 1.6.1 ubhe : ubhaya / kavi 1.1 ubhau : saMkhyA (saM0) / do, donoM / 'bhire ubhau bAlI ati tarjA / ' mA0 4.8.2 /umaeNga umaeNgai : (saM0 unmaGgate-ud+magigato>prA0 ummaMgai- umar3akara ___ bahanA, uphananA, umar3anA) A0prae / umar3atA hai / 'bhUpati punya payodhi umeNg|' gI. 1.6.4 umagi : pUkR0 / umar3akara / gI0 1.1.11 umaMga : saM0strI0 (saM0 unmaGgA>prA0 ummNg)| ullAsa, uttaraGga gati / kavi0 2.15 umaga : (1) saM0 strI0 (saM0 unmArga) / mArga lAMghakara bahanA, umar3anA taTa lAMgha kara gamana, ucchalana / 'so subha umaga sukhada saba kAhU / ' mA0 1.41.5 (2) umagaha / umar3atA hai| tana mana bacana umaga anuraagaa|' mA0 2317.5 Vumaga umai : (saM0 unmArgati >prA0 ummagai-mArga lAMghakara bahanA, umar3anA) A0prae / umar3atA hai| 'mahi umaga janu anurAga / ' gI0 7.18.3 umagata : va.pu / umar3atA, uphanatA / 'jaha~ taha~ janu umagata anuraagaa|' mA0 1.86.8 umagati : vakR strI0 / uphnttii| 'aMgani umagati sudrtaaii|' gI0 1.55.2 umahiM : A0praba0 / uphanate haiM / 'uchAha umagahiM dasa disA / ' pA0 maM0 15 chaM0 umagA : bhaka0 pu / umar3A, uphanA / 'ura umagA anurAgu / ' mA0 2.255 umagi : pUkR0 / uphana kara, unmArga hokr| 'nadI umagi abudhi kahuM dhAI / ' mA0 1.852 umagI : bhU00 strI0 / uphana calI / mA0 1.356 umage : bhU00pu bahu / umar3a cale, uphane / 'umage bharata bilocana baarii|' mA0 2.238.1
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 103 umageu : bhU00kae / uphana calA / 'umageu janu janavAsa / ' mA0 1.327 umagyo : umageu / gI0 3.10.4 umari : saM0 strI0 (arabI-umra) / jIvana, AyurdAya / kavi0 7.79 umahi : (1) umA ko| 'milimi umahi tasa saMsaya nAhIM / ' mA0 1.69.2 (2) umA se / 'umahi kahI bRSaketu / ' mA0 1.152 umA : saM0 strI0 (saM0) / pArvatI / mA0 1.47 umAkaMta : (saM0 umAkAnta) / shivjii| umAkRta : vi0 (saM0) / umA dvArA banAyA huaa| mA0 1.53.1 umAnAtha : (saM0) ziva / mA0 7.108.13 umApati : (saM0) ziva / mA0 6.25.2 umAbara : ziva / kR0 21 umesa : (saM0 umeza) / umApati, ziva / mA0 1.15.7 uyau : bhU000kae0 (saM udita>prA0 uio>a0 udyau) / udita huaa| prAcI disi sasi udau suhAvA / ' mA0 1.237.7 ura : saM00 (saM0 uras) / hRdaya / mA0 2.50.1 uraga : saM00 (saM0 urasA gacchantIti uragAH) / sarpa / mA0 3.24.7 uragA : uraga / mA0 6.62.1 uragAva : saM00 (saM0 uragAn attIti uragAda:) / garur3a / mA0 3.11.6 uragAya : urugAya / viSNu / gI0 2.28.4 uragAri : saMpu0 (saM0) / sarpa zatru = garur3a / 7.116 ka uragArI : uragAri / mA0 3.17.5 uranhi : ura+saMba0 / hRdayoM (para) / 'uranhi tulasikA mAla / ' mA0 1.243 urabhUSana : vakSa para dhAraNa kie jAne vAle AbharaNa / mA0 1.327.6 uramilA : saM0 strI0 (saM0 urmilaa)| sItA kI anujA= lakSmaNa kI ptnii| mA0 1.325 chaM0 2 urasAla : saM00 (saM0 uraHzalya>prA0 ursll)| hRdaya meM cubhane vAlI bAta / 'so baDhyA urasAla ko|' kavi0 7.135 urasi : (saM0 pada) / hRdaya para, hRdaya meM / mA0 2 zloka 1 urahano : urAhano / 'dena urahano AvahiM / ' kR0 4 urAu : saM00kae / bacAva, rakSA (dhairy)| 'tulasI DarAu hota rAma ko subhAu ___suni / ' kavi0 7.15 urAlaya : vi.pu.| hRdaya meM jisakA Alaya hai, manonivAsI / antaryAmI / mA0 7.34.7
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 tulasI zabda-koza urAhano : saM00 (saM0 upAlamana>prA0 uaalhnn)+ke| upAlabhya, zikAyata, gilA / 'pAi ke urAhano, urAhano na dIjo mohi / ' kavi0 1.165 urina : vi0 (saM0 uRNa =aRNa>prA0 urinn)| RNa mukt| mA0 .. 1.275.8, 276.2 uru : saM00 (saM0 aru) / (1) ghuTanoM ke Upara caraNoM kA bhAga / gI0 7.17.5 (2) vistRta, dIrgha, vizAla (sN.)| urugAya : saM0pu0 (sN.)| vistRta (vyApaka) gati vAlA viSNu / 'jayati jaya urugAya / ' vina0 220.11 . ubi : urvI / kavi0 1.11 ubijA : pRthvI-putrI= sItA jI / mA0 3.4 chaM0 ubidhara : saM00 (saM0 urviidhr)| bhUdhara parvata / vina0 15.5 ubipati : pRthvI kA svAmI = rAjA / vina0 56.6 urvI : saM0strI0 (sN.)| pRthvii| urvoza : pRthvI kA svAmI rAjA / mA0 6 zloka 1 ulaTau~ : A0ue / ulaTe detA huuN| 'ulaTau~ mahi jaha~ lagi tava rAjU / ' mA0 1.270.4 ulaTA : vi00 (prA0 ullaTTa) / pratIpa / mA0 1.16.5 ulaTi : pU00 / ulttkr| (1) 'ulaTi palaTi laMkA saba jaarii|' mA0 5.26.8 (2) ulaTA hokara, pratikUla hokara / 'karaita ulaTi parai sur-raayaa|' mA0 2.218.2 ulaTI : bhUka strI0 / viparIta, pratikUla / 'ulaTI rIti proti / ' vina0 224.2 ulaTe : ulaTA+bahu0 / mA0 2.116.2 ulaTane : ulaTA+kae / gI0 5.40.3 uladai : A0e0 (prA0ulladdai) / u~DelatA hai| 'bAridhArA uladai jaladu jona sAvanau / ' kavi0 5.8 ulIcA : bhuu000| hAtha se (pAnI) ddaalaa| 'mIna jiana niti bAri ulIcA / ' mA0. 2.1618 ulIce : ulIcane se, hAtha yA pAtra se pAnI DAlane se / 'sAgara sIpa ki jAhiM ulIce / ' mA0 2.283.4 ulUka : saM00 (saM0) / ullU pakSI / mA0 1.255.2 ulUphahi : ullU ko, ghugghU pakSI ko| 'jayA ulUkahi tama para nehA / ' mA0 5.45.8
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 105 uvana : saM00 (saM0 udayana>prA0 uann)| udaya karanA / 'daMDa dve (he haiM raghu ____ Adita uvana ko|' kavi0 6.7 ujnakAla : saM0pU0 (saM0 uSNakAla) / grISma Rtu / do0 310 usAsa, sA; saM00 strI0 (saM0 ucchvAsa>prA0 UsAsa) / UMcI sA~sa, Aha / _ 'siru dhuni lInhi usAsa asi / ' mA0 2.30, 2.51.5 usAsu, sU : usAsa+kae0 / 'Utaru dei ca, lei usAsU / ' mA0 2.13.6 usIle : vi.pu.ba. (saM0 ucchiil)| ucca zola vAlA, kRtajJa, upakArI / sAheba kahUM na rAma se, to se na usIle / ' vina0 32.1 / uhA~ : kri0vi0 / vahA~ / 'ihA~ uhA~ dui bAlaka dekhA / mA0' 1.201.7 uhAra : saM00kae0 (saM0 avahAraH, avahAram >prA0 ohAro, ohAraM>a0 ohAru) / Upara kA AvaraNa (kho pAlakI Adi para par3A hotA hai)| 'nAri / uhAru udhAri dulahininha dekhahiM / ' jA0ma0 188 UMca : vi.pu. (saM0 ucca) / Urdhva, mahAn , uttama / mA0 1.6.6 U~ci, cI : vi0 strI0 / 'mati ati nIci U~ci ruci aachii|' mA0 1.8.7 U~ceM : ucca sthAna para (yA se) / 'taba kevaTa U~ceM car3hi dhAI / ' mA0 2.237.1 U~co : U~ca+kae / 'U~co kula kehi kAma ko|' vairA0 38 U~Ta : saM00 (saM0 uSTra>prA0 uTTa) / pazu vizeSa / mA0 1.300.6 U : adhyaya / bhI / 'naTanAgara mani nNdllaauu| kR0 12 Uka : saM0strI0 (saM0 ulkA>prA0 ukkA) / pucchala, tArA, TUTatA-giratA nakSatra / 'UkapAtadikadAha dina / ' rA0pra0 5.6.3 Ukha : saM0strI0 (saM0 ikSa>prA0 ucchU = ikkhu)| (1) Ikha / vairA0 36 (2) vi00 (saM0 ukhya-ukha dAhe>prA0 ukkha) / dagdha / 'una kAla aru deha khina maga paMthI tana Ukha / ' do0 310 Ukhamaya : Ukha se banA huA (khaaNdd)| 'ayamaya khA~Da, na Ukhamaya / ' mA0 1.275 Ugo, gyo : ugyo / 'Ugo Atama bhAnu / ' vairA0 33 Utara : uttara / gI0 5.32.2
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 tulasI zabda-koza Utaru : utaru / eka bhI uttara / 'Utaru dei na, lei usAsU / ' mA0 2.13.6 Utare : utre| pahane kara pheMke-purAne / 'tulasI paTa Utare or3hihauM / ' gI0 5.30.4 Udho, dhau : saM00 (saM0 uddhava) / mathurA meM kRSNa ke sakhA / kR0 46 UnA : vi0pu0 (saM0 Una) nyUna, alpa, choTA / 'asa kasa kahahu mAni mana uunaa|' mA0 2.21.4 Upajai : upajai / 'dukha te dukha nahiM uupjii|' vairA0 30 Upara : avyaya (saM0 upari >prA0 uppari) / mA0 5.30.2 Uba : saM0strI0 / udvega, mAnasika klAnti, udAsI / 'saba kI sahata, ura aMtara na Uba ho|' kavi0 7.108 / / Ubara : vi0 (1) ubAra / rkssaa| (2) (saM0 urvara>prA0 uvvara) / adhika, ___ 'saphala / 'so saba bidhi Ubara kara, aparAdha bisaarii|' vina0 34.4 /Ubara, Uvarai : (/uubr)| baca jAya, baca sakatA hai / 'kaha tulasI so Ubarai jehi rAkha rAma rAjivanayana / ' kavi0 7.117 Umari : saM0strI0 (saM0 udumbari>prA0 uNbri)| gUlara vRkSa / 'khamari taru bisAla taba maayaa|' mA0 3.13.6 Urgha : (saM0 Urdhva) / Upara / kavi0 5.17 UdhvaretA vi.puM0 (saM0 Urdhvaretas) / jisakA retas (vIrya) Urdhva ho-nIca na Aye; vIryapAta rahita= brahmacArI / vina0 26.3 Upara : saM00 (saM0) anurvara bhUmi jisakI dUSita miTTI meM vanaspati nahIM ugate / _ 'USara baraSai tRna nahiM jAmA / ' mA0 4.15.10 Usara : USara / 'Usara bIja bae~ phala jthaa|' mA0 5.58.4 Usaro : Usara bhI / 'sukheta hota uusro|' kavi0 7.16 R RkSa : saM00 (saM0) / rIcha, bhAlU / vina0 25.6 RcA : saM0strI0 (saM0 Rc) / veda mantra / gI0 1.23.5 Rtu : saM0 (sN0)| varSa ke chaThe bhAga ke domAsa kA samaya- (1) basanta = caitra-vaizAkha; (2) grISma= jyeSTha-ASADha; (3) varSA =zrAvaNa-bhAdrapada;
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 107 (4) zarad =Azvina-kArtika; (5) hemanta mArgazIrSa-poSa; (6) zizira =mAgha-phAlguna / ye mAsa sUrya tithi se liye jAte haiN| RtunAtha : basanta / gI0 2.24.2 Rtupati : basanta / gI0 1.65.3 Rsi : saM0strI0 (sN.)| (1) vRddhi (2) unnati, abhyudaya (3) saphalatA (4) mahattA (5) uttamatA, udAttatA, udaratA (6) pUrNatA, samagratA, zreSThatA (7) aprAkRta zakti (8) upalabdhi (6) sampatti (10) kubera kI patnI (11) pArvatI (12) lakSmI / rA0na0 20 RSayani : (de0 riSaya) / RSiyoM ne / 'je pUjI kausika makha RSayani / ' gI0 7.13.4 RSi : saM00 (saM0) / veda-mantroM kA draSTA, mantrarahasya jJAtA / gI0 1.60.4 RSina : RSi+saMba0 (saM0 RSINAm) / RSiyoM / 'RSina ke Azrama sraahaiN|" gI0 2.454 e : sarvanAma- kaba (saM0 ete>prA0 ee>a0 ei) / ye / 'e priya sabahi jahA~ __lagi praanii|' mA0 1.216.7 ei, eI : ye hI / kevala ye / 'inha se ei kahaiM / ' mA0 1.311 chaM0 eu, eU : ye bhI / 'eu dekhihaiM pinAku / ' gI0 1.68.4 eka: (1) saMkhyA (saM0) / 'eka kalapa ehi bidhi avtaaraa|' mA0 1123.4 (2) sarvanAma (saM.) / kucha katipaya / 'eka kahahiM bhala bhUpa na kInhA / ' mA0 2 48.2 (3) vi0 (saM.) / zreSTha / 'parama bicitra eka te ekA / ' mA0 1.122.2 (4 vi0) (saM0) / alpa / 'kathA kachu eka hai khii|' mA0 5.3 chaM0 3 (5) vi0 (saM0) / ananya, ekamAtra / 'rAma nAma gati eka / ' do0 37. (6) vi0 (saM0) / advitIya, sarvottama-nija jananI ke eka kumAra / ekata, tA : ekAnta / 'sadA rahaiM ehi bhAMti ektaa|' vairA0 47 ekai : eka hI / 'ekai ura bama dusaha dvaarii|' mA0 2.184.6 ekau : eka hI / 'jadapi kabita rasa ekau nAhIM / ' mA0 1.10.7
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 tulasI zabda-koza ekachatra : vi0 (saM0 ekacchatra) / (rAjA yA rAjya) jisake prati dUsarA chatradhArI rAjA na ho / 'ekachatra ripuhIna mahi / ' mA0 1.164 ekaTaka : vi0+kri0vi0 (saM0 ekatarka>prA0 ekktkk)| eka hI dRSTi se tAkate rahane vAlA, avirAma tAkane vAlA, apalaka / TakaTakI bA~dhakara / 'ekaTaka rahe nayana-paTa rokii|' mA0 1.1.48 (de0 taka) eka ThorI, ThaurI : (de0 ThorI, ThorI) eka sthAna para, ekatra / ekatanu : jisakA eka hI zarIra ho-dubArA janma lekara zarIra dhAraNa na kiyA ho| mA0 1.162 ekatIsa, sA : saMkhyA (saM0 ekatriMzat >prA0 ekkatIsA) / mA0 1.34.4 ekanayana : vi0 (sN.)| ekAkSa, kAnA / mA0 3.2.14 ekanAri vrata : eka hI patnI ke prati niSThA / mA0 7.22.8 . ekanha : eka+saM0ba0 / kucha logoM (ko) / 'ekanha eka boli sikha dehIM / ' mA0 2.114.6 ekapara : vi0 (saM0) / ekamAtra pradhAna / vina0 57.4 ekarasa : vi0+kri0vi0 (saM0) / (1) aparivartita, nirvikAra / 'sadA ekarasa sahaja udAsI / ' mA0 6.110.5 (2) ekabhAva se, nirantara samAna / 'taba teM biraha rabi udita ekarasa / ' kR0 26 ekarUpa : vi0 (sN.)| (1) sadRza rUpa vAle / 'ekarUpa tumha bhrAtA doU / ' mA0 4.8.5 (2) sadA eka hI rahane vAlA, aparivartita, nirvikAra / vina0 60.5 ekahi, hI : eka hI / mA0 2.183.2 ekahu : eka bhI / 'prabhu ke ekahu kAz2a na Ayau~ / ' mA0 6.60.3 ekA : eka / mA0 1.122.2 ekAMta : kri0vi0 (saM0) / jahA~ eka (apekSita vyakti) ke atirikta anya koI na ho / 'patihi ekAMta pAi kaha mainaa|' mA0 1.71.2 ekAkinha : ekAkI+saMba0 (saM0 ekAkinAm ) / ekAkiyoM, akeloN| 'sahaja ekAkinha ke bhavana / ' mA0 1.76 ekAkI : vi0 (saM0) / akelA (advitIya, asahAya) / mA0 2.228.4 ekAdasI : vi0+saM0strI0 (saM0 ekAdasI) (1) gyArahavIM (2) pakSa kI gyArahavIM tithi / vina0 203.12 eku, ekU : (1) eka+kae / 'eku dArugata dekhia ekuu|' mA0 1.23.4 (2) kri0vi0 / prathamataH, pahale to| 'eka maMda maiM mohabasa / ' mA0 4.2 eka : (1) ekai / eka hii| do0 318 (2) ek+hi| eka se, eka ko / 'eka eka kht|' gI0 1.85.4
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza ekau : ekau | eka bhI / 'so to kachu ekau na citta ThaI / ' kR0 36 etanA : vi0pu0 (saM0 etsaka > prA0 ettulla ) / itanA / mA0 2.162.4 etania : itanI hI / 'janu etania biraMci karatUtI / ' mA0 2.1.5 etanei : itanA hI, itane hI / 'etanei kahehu bharata sana jAI / 2.157.3 etanehi : itane hI / mA0 5.15.7 etanoI : itanA hI / 'rAja dharama sarabasu etanoI / mA0 2.316.1 109 etAhasa : vi0 (saM0 etAdRza) / aisA / mA0 2.68.5 etI : vi0strI0 (saM0 iyatI > prA0 ettiI ) / itanI / 'etI galAni na galato / ' gI0 5.13.5 ete : ite / itane / do0 573 etehuM, hu: ( 1 ) itane 1 bhI / etehu para karihahiM je asaMkA / mA0 1.12.8 ( 2 ) itane meM bhI / ' jo etehuM dukha mohi siAvA / ' mA0 2.165.8 eto : vi0pu0kae0 (saM0 etAvat > prA0 ettio ) / itanA / kavi0 7.72 eva : nizcayArthaka avyaya (saM0 ) / hI / 'svAratha sAdhana eva / ' do0 346 evamastu : avyaya (saM0 - evam + astu) / aisA ho ( AzIrvAda jisameM vara- yAcana ko mAnya kiyA jAtA hai ) / mA0 1.165 eha : sarvanAma (saM0 eSaH > prA0 eso> a0 eha ehA, ehu, eho ) / pu M0ka0 / yaha / 'sikhavana eha / ' vina0 160.1 ehA : eha / 'satya kahehu giribhava tanu ehA / mA0 1.80.5 ehi : sarvanAma pada (saM0 etAsmin > prA0 eahiM ) / isameM, isase / 'meM hiM na Auba kAU / ' mA0 1.166.3 ehi biAha atihita sabahI kA / ' mA0 1.223.1 ehi : 'e' kA rUpAntara / isa / ' rAma pratApa pragaTa ehi nAhIM / mA0 1.10.7 'ehi bidhi jalapata bhayau bihAnA / ' mA0 6.72.6 ehIM : isIse isI meM / 'kachu dina jAi rahau~ misa ehIM / ' mA0 1.61.6 ehI : isI / 'ehI bhA~ti caleu hanumAnA / ' mA0 5.1.8 eha : eha | yaha / 'tumhahi ucita mata ehu / ' mA0 2 207 ehUM : eha + huuN| yaha bhI, isa bhI / 'ehUM misa dekhauM pada jAI / ' mA0 1.206.7 ehU : ehu / tinha kaha~ sukhada hAsarasa ehU / ' mA0 1.6.2 --
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 tulasI zabda-koza aika : saM0pu0 (saM0 aikya) / (1) ekatva, ekarUpatA, atyanta smaantaa| kInha bahuta ama aika na aae|' mA0 2.120.6 (2) mela, sAmaJjasya, saMgati / 'sakahiM na sei aika nahiM AvA / ' mA0 2.276.4 aina : ayana / ghara, bhANDAra / 'bihase karunA aina / ' mA0 2.100 ainI : aina+strI0 / khAni / 'sIya sumaMgala ainii|' gI0 1.81.2 aipana : saM00 (prA0 AippaNa) / haldI aura cAvala ke pIche kA mizrita drava / do0 454 aizvarya : saM00 (sN.)| (1) sampatti, vaibhava (2) Izvaratva (3) zreSThatA (4) IzvarIya guNakarma vyApakatva, sarvajJatva, sarvakartRtva, satya saMkalpa Adi kalyANa guNa / vina0 61.6 aisA : vi0pu0 (saM0 IdRza>prA0 erisa>a0 aisa) / mA0 5.26.5 aisi : aisI / mA0 6.66.2 aisia : (1) aisI hI / aisia prasna bihaMgapati konhi / ' mA0 7.55 (2) aisii| kavi0 6.21 aisiu : aisI bhI / 'aisiu pIra bihasi tehiM goI / ' mA0 2.27.5 aisiha : aisiu / vina0 136.8 aisI : vi0strI0 (saM0 IdRzI>prA0 erisI>a0 adRsI) / kavi0 7.11 aise : kri0vi0 / isa prakAra se / 'jAsu biyoga bikala pasu aiseN|' mA0 2.100.1 aise : aisA+bahu0 / isa prakAra ke / mA0 2.111.7 aisei : (1) aisA hii| 'aisei hou kahA sukhu maanii|' mA0 1.86.5 (2) aise hii| 'aisei saMsaya konhi bhvaanii|' mA0 1.47.8 aiseu, U : aise bhI / 'aiseu prabhu sevaka basa ahaI / ' mA0 1.144.7 aisehiM : isI prakAra / mA0 1.236.3 aisehu~, hu, hUM, hU : aise bhI, aise meM bhii| aisehuM pati kara kieM apamAnAe mA. .. 3.5.6, 'aisehuM dukha jo rAkha mama praanaa|' mA0 6.66.10 aiso : aisA+kae / 'nahiM jAnata aiso ko hai / ' kR0 35 aisoI : aisA hii| kavi0 7.77
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 111 aihau~ : A0bha0ue0 / aauuNgaa| aihau be gihi hoi rajAI / ' mA0 2.46.3 aihahiM : aihaiM / Ae~ge / 'aihahiM begi sunata dou bhraataa|' mA0 2.31.7 aihahu : A0bha0 maba0 / aaoge-gii| 'jaba lagi tumha aihahu mohi paahiiN|' mA. 1.53.2 aihaiM : A0ma0praba0 / aaeNge| aihaiM suta dekhuvAra kAli tere / ' kR0 13 aihai : A0bha0prae0 / aaegaa| gI0 5.34.2 aihauM : aihau~ / 'aihauM begi sunahu duti dAminti / ' gI0 2.5.3 aiho : aihahu / 'jo raghubIra na aiho / ' gI0 2.76.4 o oMkAra : saM0pu0 (sN.)| OM dhvani jo brahma kA vAcaka kahA gayA hai, mUlanAda, nAdabrahma, zabdabrahma, anAhatanAda (parabrahma hI oMkAra kA mUla kAraNa hai jisase - zabdajagat aura arthajagat kI sRSTi hotI hai ataH brahma oMkAra rUpa tathA oMkAra mUla bhI hotA hai / 'nirAkAramoM kA mUla turiiy|' mA0 7.108.3 proU : ve bhI / 'sundara suta janamata maiM oU / ' mA0 1.165.1 oka : saM0pU0 (saM0 okas) / ghara / 'oka kI nIva parI harilokA / ' kavi0 7.145 progha : saM00 (sN.)| pravAha, samUha / 'siya niMdaka agha ogha bsaae|' mA0 ojha : saM00 (saM0 UpAdhyAya>prA0 ojjhaaa)| ojhA, paNDita, purohita / 'tulasI rAmahi parihareM nipaTa hAni suna ojha / ' do0 68 ojharI : saM0strI0 / peTa ke bhItara AmAzaya kI thailI yA AMta / kavi0 6.50 oTa, rA : saM0strI0 (saM0 avakaTikA) / pardA, AvaraNa, Ar3a / 'begi karahu kina A~khinha oTA / ' mA0 1.280.7 'latA oTa tava sAkhinha lkhaae|' mA0 1.232.3 (2) sahArA, apane avaguNoM kA avaraNa / 'oTa rAma nAma kI lalATa likha laI hai|' hanu0 38 oTha : saM0pu0 (saM0 oSTha>prA0oSTha) / adhara / mA0 6.41.6 or3ana : saM00 (saM0 avakaTana-kaTa AvaraNe>prA0oa'Na) / bAra yA prahAra rokanA, bacAva karanA / 'eka kusala ati or3ana khaaNdd'o|' mA0 2.191.6
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 tulasI zabda-koza proDiata : vaka00 karmavAcya (saM0 avakaTayamAna>prA0 oaDIaMta) rokA jAtA, bacAva ke lie oTa kiyA jAtA / 'palaka pAni para or3iyata samujhi kughAi sughaaii|' do0 325 oDiahiM : A0kavA0praba (saM0 apakaTyante>prA0 oaDIaMti>a0 oaDI ahiM) / or3e jAte haiM, bacAva ke lie Ar3a meM lAe jAte haiM / 'oDiahiM hAtha asanihuM ke ghaae|' mA0 2.306.8 or3ie, ye : A0kavA prae0 / bacAva ke lie Ar3a liyA jAe / 'taji raghunAtha __ hAtha aura kAhi oDie / ' kavi0 7.25 or3ehuM : or3ane para bhI, bAra rokane para bhI / 'bhAgeM bhala or3e hu~ bhlo|' do0 424 or3hanaM : saM00 (saM0 avaguNThana>prA0 oddddhnn)| zarIra kA AvaraNa / mA0 7.40.1 or3hAI : bhaka0strI0 / AcchAdita kI huI / 'hemalatA janu taru tamAla Dhiga nIla _ nicola oddh'aaii| vina0 62.12 or3hAe : bhU00 / avaguNThita kie| 'jananI paTa pIta oddh'aae|' gI0 26.6 pror3hihauM : aa0bh0pue| oDhuMgA, zarIra DhakuMgA / 'tulasI paTa atare or3hihauM / ' gI0 5.30.4 or3hI : bhU0 kR0strI0 / or3ha lI, zarIra para lapeTa lI / 'dAminI or3hI mAno bAre bAridhara / ' gI0 1.33.2 or3he : bhU0kR0pU0 (bahu0) / AveSTita kie hue, lapeTe hue / 'or3he jIta paTa haiN|' kR0 20 poto : vi00kae / utanA / kyoM kahi Avata oto|' vina0 161.4 odana : saM00 (saM0) pakA cAvala, bhAta / mA0 1.203 odhe : bhUka0pU0ba0 (saM0 Urdhva>prA0 uddha=oddha) / Urdhva hue, uTha khar3e hue, udyata ehu / 'nija nija kAja, pAi sikha odhe / ' mA0 2.323.1 proTa : saM0 strI0 (saM0 aparA>prA0 orA) / (1) dizA, pArzva / 'biharahiM bana cahu~ ora / ' mA0 2.255 (2) pakSa / 'tulasI ke hie~ hai bharoso eka ora ko|' hanu0 6 (3) chora, anta, siimaa| 'ora nibAhehu bhAyapa bhAI / ' mA0 2.152.5 orahane : saM00 (saM0 upAlabhana>prA0 oAlahaNa) / zikAyata karane, aparAdha lagAne / 'ThAr3hI gvAli orahane ke misa / ' kR0 5 orA : ora / mA0 1.230.3 porI : ora / 'bhrAjata duhu~ orI / ' gI0 7.7.3 ore : saM00 ba0 (saM0 ola) / ole, varSopala / 'garahiM gati jimi Atapa ore|' mA0 2.147.7
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 113 ola : saM00 (saM0 olla =zarIra bndhk)| vaha dAsa jisakA zarIra dharohara ho, krItadAsa, gulAma / 'bAje-bAje rAjana ke beTA-beTI ola haiN|' kavi. 5.21 oSadhI : saM0 strI0 (saM ossdhi)| jar3I, cikitsA hetu mUla Adi / rA0pra0 7.2.1 osa : saM0strI0 (saM0 avazyAya>prA0 osA) / tuSAra paMkaja kosa osa kana jaiseM / ' mA0 2.2041 osarinha : osarI+ saMba0 / osariyoM (se)| 'osarinha gAvai suho|' gI0 7.18.5 osarI : saM0 strI0 (saM0 avasara>prA0 osara) / krama, bArI, paryAya / ohAra : saM0 strI0 (saM0 avasara>prA0 osr)| pAlakI Adi kA vAtA varaNa / 'sibikA subhaga ohAra ughaarii|' mA0 1.348.8 ohI : sarvanAma (saM0 asau>prA0 aho>a0 oha) / (1) vaha, use / 'Ana bhAMti nahiM pAvauM ohii|' mA0 1.132.6 (2) usane / 'bhalo Thagyo Thamu ohI / ' kR0 41 . ohU : (a0 oh+ke=oh)| vaha / "pitA bacana manateu~ nahiM ohuuN|' mA0 au o : aur| (1) kavi0 7.122 (2) avyaya - samuccayArthaka / jaise, morio| auguna : avaguna / kavi0 7.174 aucaTa : avacaTa / 'tijarA ko so ToTaka aucaka ulaTi na hedo|' vina0 272.2 oTi : pUka0 (1) (sakvathitvA =prA0 aTTia>a0 aTTi) / ubalakara, kvathita hokr| (2) (sa Avartya>prA. AvaTTia>a0 aavtttti)| Avarta gati lekara, bhramaNa kara, ulaTa-phera kara, AvAgamana karake / 'kalaTa koTi lagi auTi marauM / ' vina0 141.6 auDhara : avaDhara / kavi0 7.159
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 tulasI zabda-koza auta : saM00+strI0 (saM0 ApUrta = ApUrti>prA0 aautt=aautti)| ghAva Adi (yA gaDDhe Adi) kA bhrnaa| caina, tRSA Adi kI pUrti, ArAma / 'auta pAvai na manAka so|' kavi0 5.25 prautehu : kriyAti0 pu0 maba0 / tuma Ate / 'jauM tumha autehu muni kI naaii|' __ mA0 1.282.3 audha : avadha / kavi0 2.1 aunipa : avanipa / rAjA / kavi0 7.164 aunipani : aunipa+saMba0 / rAjAoM (ne) / kavi0 1.16 aura : aura / 'mere jAna aura kachu na mana gunie|' kR0 37 aurau : aura bhI, anya bhI / 'aurau je hari bhagata sujAnA / ' mA0 1.30.8 aurana, ni : aura+saMba0 (1) (saM0 apareSAm >prA0 avarANa) / aurauM / 'kumayA~ kachu hAni na aurana kI / ' kavi0 7.47 (2) auroM ko| 'tere besAhe besAhata ___aurani / ' kaviH 7.12 (3) aurauM kaa| kavi0 4.1 aurahi : aura ko, anya ke prati / 'jari jAu so jIha jo jAcata aurahi / ' kavi0 7.26 aurahu : aurau / aura bhI / gI0 7.38.8 auru : aura+kae / anya koI (ek)| aura kara aparAdha kou|' mA0 277 aure : 'aura' kA ruupaantr| dUsare (se)| 'banihai bAta upAi na aure / ' gI0 2.11.2 aureba : avreb| aureba : aurava+ba0 / gA~The, vakratAeM, kuTila karatUteM ; 'hamahUM kachuka lakhI hI taba kI aurebai naMdalAlA kii|' kR0 43 aura : aura hI, anya hI, koI vilakSaNa / 'aura Agi lAgi, na bajhAva siMdhu saavno|' kavi0 5.18 aurI : aurau / gI0 6.17.1 auSadha : saM00 (sN.)| (1) vanaspati Adi / 'auSadha mUla phUla phala nAnA / ' mA0 2.6.2 (2) davA, auSadhiyoM kA mizraNa jo cikitsA ke kAma AtA hai / 'binu auSadha biAdhe bidhi khoI / ' mA0 1.171.4 auSadhI : ossdhii| mA0 6.55 / auSadhu : aussdh+ke| eka bhI upacAra, koI davA / 'ehi kuroga kara auSadhu naahiiN|' mA0 2.212.2 ausara : avasara / kavi0 2.22 prosarA : ausara / do0 466
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza ka 115 kaMgAla : vi0 (saM0 kaGa kAla = asthipaJjara ) / bubhukSA-jIDita (jo kaGkAla zeSa raha gayA ho ), atizaya daridra tathA bhUkhA / 'lalakata lakhi jyoM ka~gAla pAtarI sunAja kI / ' kavi0 6.30 ka~gUra nhi : ' ka~gUrA' + saMba0 / ka~gUroM (para) / 'koTa ka~gUranhi car3hi ge| mA0 6.40 ka~gUroM: ka~gUre para / 'kotukI kapIsu kUdi kanaka ka~gUroM car3ha yo / ' kavi0 5.4 ka~gUrA : saM0 (saM0 kaGga ula= hAtha; phA0 kaMgura = bAjU, bA~ha ) / bhavana ke Upara hastAkAra unnata racanAvizeSa / 'race ka~gUrA raMga raMga bara / ' mA0 7.27.4 ka~gUreM : ka~gUrA + ba0 / ka~gUroM ko "Dhai haiM Dhalana kI DherI sI / ' / 'koTa ke ka~gUreM - kavi0 6.10 ka~paka~pai : (saM0 kampate > prA0 kaMpai - kA~panA ) / A0pra0 / kA~patA hai / 'ka~pai kalApa bara barahi phirAvata / ' gI0 3.1.2 ka~vala : kamala (saM0 kamala > prA0 kamala > a0 kavala ) / 'navala ka~valahU teM komala carana haiM / ' kavi0 2.17 ka : (1) 'kA' kA laghurUpa / 'mitra ka dukha raja meru samAnA / mA0 4.7.2 (2) 'ika' kA rUpAntara / koTika, kachuka / (3) 'kara' kA laghu rUpa (pUkR0 ) / 'jAvaka racika a~guriyanha mRdula suThArI ho / ' rA0na0 15 (4) (saM0 kim ) sarvanAma jisase ko, kehi, kaba Adi rUpa banate haiM / (5) svArthika pratyaya kaTuka Adi / kaMka : saM0pu0 (saM0 ) / gRdha / 'kAka kaMka le bhujA ur3AhIM / ' mA0 6.88.2 kaMkana : saM0pu0 (saM0 kaGkaNa ) / hastAbharaNa vizeSa, kaMgana / mA0 1.62-2 kaMkara : kA~kara / vina0 231.3 kaMcana : saM0pu0 (saM0 ) / suvarNa / mA0 1.12.3 kaMcuki : saM0 strI0 (saM0 kaJcukI) / (1) striyoM ke vakSasthala kA paridhAna vizeSa / ' zrIphala kuca kaMcuki latA jAla / ' vina0 1.415 (2) cogA, lambA aMgarakhA / 'bahu bAsanA bibidha kaMcuki bhUSana lobhAdi bhar yau / ' vina0 61.2 kaMja : saM0pu0 (saM0 ) / kamala / mA0 1.20.8 kaMjana, ni, nha, vhi : kaMja + saMba0 / kamaloM (para, meM, se Adi) / 'paga nUpura au pahu~cI kara kaMjani / ' kavi0 1.2 - kaMjakosa: kamala kI paMkhar3iyoM ke samUce AkAra kA bhItarI bhAga / gI0 7.74
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 tulasI zabda-koza kaMjarAga : pakSarAga / maNivizeSa / 'kaMjakosa bhItara jana kaMcarAga sikhara nikr|' gI077.4 kaMjA : kaMjA / mA0 1.148.8 kaMjAruna : vi0 (saM0 kaMjAruNa) / kamala ke samAna lAla / mA0 5.45.4 kaMju : kaMja+kae / 'baMdau~ muni pada kaMju / ' mA0 1.14 gha kaMTaka : saM00 (saM0) / (1) kA~TA / 'kusa kaMTaka maga kAMkara nAnA / ' mA0 . 2.62.5 (2) vyAghAta, virodhI tattva / 'kAsI meM kaMTaka jene bhe|' kavi0 7.179 (3) zatru (zatru vinAza = kaNTaka shodhn)| 'tIya tanaya sevaka sakhA mana ke kaMTaka cAri / ' do0 476 (mUla artha eka hai--cubhana kI samAnatA se anya artha Ate haiM jo mAnasika koMcana se sambaddha hai|) kaMTakita : vi0 (saM0) / kA~ToM se yukta / 'kamala kaMTakita sajanI, komala pAi / ' bara0 26 kaMTha : saM00 (sN.)| grIvA / mA0 1.72.7 kaMThagata : kaNTha meM sthita (sAre zarIra ko chor3akara kaNTha meM AyA huaa)| 'prAna kaMThagata bhayau bhuAlU / ' mA0 2.154.1 kaMThahaMsI gupta parihAsa jo gale taka hI sImita ho, bAhara pragati dhvani na kare / gI0 1.84.8 kaMThA : saM00 (saM0 kaNThya >prA0 kaMThaa) / grIvAbharaNa / 'kuMjara-mani kaMThA klit|' mA0 1.243 kaMchu : kaMTha+kae0 / 'kaMThu sUkha mukha Ava na bAnI / ' mA0 2.35.2 kaMThe : (saM0 pada) / kaNTha meM / mA0 7.108 chaM06 kaMDu : saM0strI0 (saM0 kaNDu = knndduu)| (1) khujalI kA roga / mA0 7.121.33 (2) khujalAhaTa / 'bhramata maMdara kaMDu sukha murArI / ' vina0 52.3 kaMta, kaMtA : saM0+vi0pu0 (saM0 kAnta >prA0 kNt)| priya, pati / 'siMdhu sutA priya kaMtA / ' mA0 1.186 chaM0 kaMda : saM00 (saM0) / (1) mUla, jar3a (kAraNa) / 'pragaTe suSamA kaMda / ' mA0 1.164 (2) khAdya mUlavizeSa / 'kaMda mUla phala bhojana / ' mA0 1.206 (3) (saM0 kaM=jala+da)=jalada / megha / 'kaMda tar3ita bidhai janu surapati dhanu / ' gI0 1.108.6 kaMdada : megha samUha / 'kaMdabRda baraSata janu ' gI0 7.7.5 kaMdara : saM00+strI0 (saM0 kandara kandarA) / gRhA / mA0 3.18.11 kaMdaranhi : kaMdara+saMba0 / kNdraaoN| 'sadagraMtha parabata kaMdaranhi mahaM jAi tehiM avasara dure|' mA0 1.84 chaM0
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 117 kaMdarapa : kaMdarpa / vina0 236.6 kaMdarAM : kandarA meM / 'giri kaMdarIM sunA sNpaatii|' mA0 4.27 1 kaMdarA : kaMdara / mA0 6.75.2 kaMdarpa : saM0pu0 (sN.)| kamadeva / mA0 6 zloka 2 kaMdA : kaMda / mA0 1.144.1 kaMdinI : vi0strI0= nikNdinii| unmUlana karane vAlI / 'krodh-kNdinii|' gI. 2.43.2 kaMdu : kaMda+kae / ekamAtra mUla kAraNa / 'AnaMda kaMda biloki dula hu........|' mA0 1.321 chaM0 kaMduka : saMpu0 (saM0) / geMda / mA0 1.253.4 kaMgha : saM0pu0 (saM0 skandha>prA0 khNdh)| (1) bAhumUla / 'vRSabha kaMdha kehari Thavani / ' mA0 1.243 (2) zAkhAmUla, vRkSa kaa| vaha bhAga jahA~ se moTI zAkhAe~ nikalatI haiM / ' 'SaTa kaMdha sAkhA pacabIsa / ' mA0 7.13.5 kaMdhara : saM00 (saM0) / grIvA / 'kehari kaMdhara bAhu bisAlA / ' mA0 1.216.5 'dalyo dasakaMdhara kaMdhara tora / ' kavi0 6.57 kaMpa : saM00 (saM0 kmp)| (aGgoM kI) tharatharAhaTa, bepathu / mA0 1.55.6 kaMpata : vakR0pu / kApatA, kAMpane / 'kaMpata akaMpana, sukhAya atikAya kAya / ' ___ kavi0 6.43 kaMpati : (1) vakR0strI0 / kAMpatI / 'maMdodari ura kaMpati bhaarii|' mA0 6.102.10 (2) saM00 (saM0) / samudra / satya toyanidhi kaMpati / ' mA0 6.5 kaMpahiM : kA~pahiM / kA~pate haiM / 'kaMpahiM bhUpa bilokata jAkeM / ' mA0 1.263.4 kaMpina : bhUkR0 (sN.)| kAMpA huA, kA~pe hue / 'ThAr3ha rahA ati kaMpita gaataa|' mA0 6.65.3 kaMpeu : bhU0 kR00 kae0 / kA~pa utthaa| 'bhayau kopU kaMpeu bhailokA / ' mA0 / 1.87.5 kaMvala : saM00 (saM0) / UnI AvaraNa vizeSa / mA0 1.326.3 kaMbu : saM00 (saM0) / zaGkha / 'kaMbu kaMTha ati cibuka suhAI / ' mA0 1.169.7 kaMsa : mathurA kA rAjA jise kRSNa ne mArA thA / vina0 46.6 kai : (1) kI (sambandhArthaka strii.)| 'sobhA dasaratha bhavana ki|' mA0 1.297 (2) sarva0 (saM0 kati>prA0 ki=kii)| kitane / 'eka gA~Thi kai phere|' vina0 227.4 kaI : bhU00 strI0 (saM0 kRtA>prA0 kii)| kii| 'bahuta hauM DhIThyo kaI / ' mA0 1.326 chaM03
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 tulasI zabda-koza kaca : saM00 (saM0) / keza / mA0 1.166.10 kacani, nhi : kaca+saMba0 / kezoM (ne) / 'kacani anupama chabi pAI / ' gI0 1.108.8 kaccha : saMpu (saM0 kakSa) / tinakoM (yA puAla kA) Dhera / 'rAma pratApa hutAsana, kaccha vipakSa / ' hanu0 16 kacchapa : saMpu0 (saM0) kamaTha, kchuaa| kacchapu : kacchapa+kae / kacchapAvatAra bhagavAn / mA0 1.247.7 kacha, : vi0+kri0vi0 / kucha, alpa / mA0 2.50.6 kacha ka : (kchu+ik)| kucheka, thor3A, atyalpa / 'kachuka divasa jananI dharu dhiiraa|' mA0 5.16.4 kacha : kachu / mA0 5.33.6 kachoTI : saM0strI0 (saM0 kakSapaTTI>prA0 kacchapaTTI) / kaTi bhAga ke pAsa kA paridhAna / 'choTiya kachauTI taTi / ' gI0 1.144.1 kajjala : saM00 (saM0) / A~khoM kA malahama vizeSa, kAlA ujana, pare ke mizraNa se banAI kajalI / 'janu kajjala ke A~dhI clii|' mA0 6.78.8 kajjalagiri : kajjala yA surame kA phaadd'| mA0 6.16.4 kajjalI : saMstrI0 (saM0) / dhueM se jamI kAlikha / do0 571 kajanAbha : saM00 (padmanAbho) / jisakI nAbhi se kamala utpanna huA viSNu / _ vina0 53.7 /kaTa kaTai : (saM0 karta>prA0 kaTTa) A0prae / kaTatA hai, kaTa sakatA hai / 'tuba hita hoi kaTai bhava baMdhana / ' vina 0 166.3 kaTaka : saM00 (saM0) / (1) senaa| mA0 3.22.11 (2) kar3A, hastAbharaNa - tathA pAdAbharaNa / 'kanaka kaTakAMgadAdI / ' vina0 54.4 kaTakaI : kaTaka / senA / 'mana huM ka runa rasa kaTakaI utarI avadha bar3hAi / ' mA 2.46 kaTakahiM : Apraba0 (saM0 kaTakaTAyante) / dAtoM kI dhvani karate haiM / 'kaTakaTa hiM jaMbuka bhUta preta / ' mA0 3.20 chaM0 kaTakaTAi : pU0 / dA~ta pIsakara, danta dhvani karake (kruddha hokara) / 'kaTa kaTAi garjA asa dhaavaa|' mA0516.4 kaTakaTAta : vkR00| krodha se dA~ta pIsane kI dhvani karane / 'kaTakaTAta bhara bhAlu / ' gI0 5 22 4 . kaTakaTAna : bhUka.pu / dA~ta pIsatA huA kruddha huaa| 'kaTakaTAna kapi kuMjara bhaarii|' mA0 6.32.3 kaTakaTAhi : kaTakaTAhiM / 'kaTakaTAhiM koTinha bhaTa garjahiM / ' mA0 6.41.6
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 119 kaTakAI : kaTakaI / senA / mA0 1.179.4 kaTaku : kaTaka+kae / eka phauja / 'rAma bhAlu kapi kaTaku baTorA / ' mA0 1.25.3 kaTakkaTa : kri0vi0 / 'kaTakaTa' dhvanipUrvaka / 'jaMbuka nikara kaTakkaTa kaTTahiM / ' mA0 6.88.6 kaTata : (1) vkR00| kaTatA-te; chinna hotA-te / 'bhaTa kaTata tana sata khaMDa / ' mA0 3.20.11 (2) kaTate hii| 'kaTata jhaTiti puni nUtana bhae / ' mA0 6.62.12 kaTana : bhakR0 avyaya / kaTane, chinna hone / 'lage kaTana bikaTa pisAca / ' mA0 3.20.8 kaTahiM : Apraba0 / kaTate haiM, chinna hote haiM / 'kaTahiM carana ura sira bhujdNddaa|' mA0 6 68.5 kaTAi : kttaiyaa| kATane vAlA / 'rAmu so na sAhebu na kumati kaTAi ko|' kavi0 7.22 kaTAccha : saM00 (saM0 kaTAkSa) / netrApAGga, netrakoNa, apAGga se dekhnaa| 'kRpA kaTAccha pasAu / mA0 1.131 kaTAcchu : kaTAccha+kae / eka apAGga dRSTi / 'jAsu kRpA kaTAcchu sura cAhata / ' mA0 7.24 kaTAha : saM00 (sN0)| bar3I kar3AhI, kar3Aha ke AkAra kI natodara gola vastu (jaise, AkAza) / 'aMDakaTAha apitu lykaarii|' mA0 7.64.8 kaTi : saMtrI0 (sN.)| zarIra-madhya bhAga, udara aura nitamba ke bIca kA ___aGga / mA0 1.166.4 kaTitaTa : kaTi kA pArzva bhAga / 'kaTitaTa parikara kasyo niSaMgA / ' mA0 6.86.10 kaTinha : kaTi+saMba0 / kaTiyoM (pr)| 'munipaTa kaTinha kase tUnIrA / ' mA0 2115.8 kaTihau~ : A0bha0 ue0 / kATa DAlUMgA / 'kaTihau~ tava sira kaThina kRpaanaa|' mA. 5 10.1 kaTu : (1) vi0 (saM0) / kar3avA (asvAdya) / mA0 7.13 chaM0 5 (2) asahya, kaSTakara / 'ati kaTu vacana kahati ke keI / ' mA0 2.30.8 kaTuka : kaTu / (1) asvAdha, kar3avA / 'kRTila kaTuka phara pharaigo / ' do0 452 (2) kaSTakara / 'kaTuka kaThora kubastu duraaiiN|' mA0 2.311.5 kaTubAdI : vi00 (saM0 kaTu-vAdin) / kaSTakara bolane vaalaa| krUTa tarka-vitarka karane vAlA / 'kaTabAdI bAlaka badhA jogU / ' mA0 1.275.3
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 tulasI zabda-koza kaTehuM : kaTane para bhI / 'marata na mUr3ha kaTehuM bhujasIsA / ' mA0 6.68.2 / / kaTayA : vi0 / kATane vAlA, chinnakartA / 'dasaratha ko naMdana baMdi kaTaiyA / ' kavi0 7.51 kahiM : A0 praba0 / kATate haiM / 'jaMbuka nikara kaTakkaTa kaTTahiM / ' mA0 6.88.6 kaThamaliA : vi.puM0 (saM0 kASThamAlika>prA0 kaTThamAlia) / kATha ko mAlA pahanane vAlA (dambhI) / 'karamaTha kaThamaliA kahaiM / ' do0 66 kaThavatA : saM0pu0 (saM0 kASThapAtraka>prA kaTTavattaa) / kaThavata, ar3hiyA / 'pAni ___ kaThavatA bhari lei AvA / ' mA0 2.101.6 kaThavati : saM0strI0 (saM0 kASThapAtrI>prA0 kaTuvattI>a0 kaTuvatti) / choTA ktthautaa| 'mITho aru kaThavati bhro|' do0 15 kaThina : vi0 saM0) / (1) kaThora, niSThura, jar3a, krUra / mA0 1.32.6 (2) durdama, ghora / 'harana kaThina kali kaluSa kalesU / ' mA0 2.326.6 (3) tIkSNa / kaTihau~ tava sira kaThina kRpAnA / ' mA0 5.10.1 kaThinaI : kaThinatA (prA0 ktthinnyaa)| viSamatA, ulajhanA / 'tahA~ paraMtu eka kaThinaI / mA0 7.117.6 kaThinatA : saM0strI0 (saM0) kaThoratA / 'sunata kaThinatA ati akulAnI / ' mA0 2.41.1 kaThinAI : kaThinaI / kaThoratA, saMkaTa, kaSTa / mA0 1.38.6 kaThulA : saM00 (a0 kaMThA=kaMThullaa) / kaNThAbharaNa (bAlakoM kaa)| 'kaThulA ____ kaMTha baghanahAnIke / ' gI0 1.31.3 kaThora : vi0pu0 (sN.)| paruSa, niSThura, krUra, kaThina / mA0 1.113.7 kaThorapanu : saM00kae0 / kaThoratA, krUratA / 'janu kaThorapanu dhare sarIrU / ' mA0 __ 2.41.3 kaThorA : kaThora / mA0 1.6.1 / / kaThori, rI : vi0strI0 / 'mati thori kaThori na komltaa|' mA0 7.102 chaM. kaThoru, rU : kaThora+kae / advitIya kaThora / 'mAnahu~ kulisa kaThorU / ' mA0 2.153 kaThoreM : kaThora..... se / 'na ta ehi kATi kuThAra ktthoreN|' mA0 1 275.8 kaThore : 'kaThora' kA rUpAntara (bahu0) / 'sugama agama mRdu maMju kaThore / ' mA0 2264.2 kaThautA : kaThavatA / kavi0 2.10 kar3ahArU : saM0pu0kae0 (saM0 karNadhAra>prA. kaNNahAro >a. kaNNahAru) / nAvika, mallAha / 'cahata pAru, nahiM kou kar3ahArU / ' mA 1.260.8
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 121 kar3hata : vakR0pu / nikalatA, nikalate / 'kar3hata prema bala dhIra / ' gI0 2.66.3 / kAr3hai : pUka0 / khiMcavA kara, nikalavA kara / 'khAla kar3hAi bipati saha maraI / ' mA0 7.121.17 kar3hAva : A0 ue / khicavAlUM / to dhari jIbha kar3hAvau~ torii|' mA0 2.14.8 kar3hAvana : bhakR0 avyaya / khicAne, rekhita karAne / 'tumha saba kahahu kar3hAvana ttiikaa|' mA0 2.181.3 kar3hayA : vi0 / khIMcane vAlA, nikAlane vAlA / 'bAra khAla ko kar3hayA so baDhyA gura-sAla ko|' kavi0 7.135 kar3hori : pU00 / ghasITakara, khIMcakara, bAhara nikAlakara / tori jama kAtari __ madodarI kar3hori AnI / ' hanu0 27 kata : avyaya (saM0 kutaH>prA0 krtaa)| kisa kAraNa / 'tau kata doSa lagAia kAhU / ' mA0 1.67.7 (2) kahA~, kidhara / katahu, hUM : kahIM bhI, kisI ora / 'khojata katahuM milai nahiM dhuurii|' mA0 4.15.4 kati : vi0 strI0 (saM0 kiyatI>prA0 kiyttii)| kitanI / yaha laghu jaladhi tarata kati bArA / ' mA0 6.1.1 Vkatha kathai : (1) saM0 kathayati-katha vAkya prabandhe-kahanA; (2) katthate kattha zlAghAyam - Atma prazaMsA krnaa| aa0pre| kahatA hai, prazastigAna karatA hai| 'ji.mi jimi tApasu kathai udAsA / ' mA0 1.162.5 kathaka : saM00 (saM0) / nATya-nirdezaka, mukhya nartaka jo TolI ke bIca meM aGgali saMketa se yA char3I ghumAkara sabako laya-tAla kA anuzAsana detA hai jisake iGgita para saba nAcate haiN| kiyo kathaka ko daMDa hauM jar3a karana kucaalii|' vina0 147.3 kathana : saM00 (sN0)| kahanA, varNana / mA0 1.41 kathanIyA : vi0 (saM0 kthniiy)| kahane yogya, varNana-zakya / 'so sapanehuM sukha nahiM kthniiyaa|' mA0 1.242.6 katharI : saM0strI0 (saM0 kanthA>prA0 kaMthA>a0 kNthddii)| vastrakhaNDa-nirmita bichAvana / 'malIna dhareM katharI karavA hai / ' kavi0 7.56 kahiM : A0praba0 (saM0 katthante>prA0 katthaMti >a. katthahiM) / prazasti gAna karate haiM / 'kAyara kahiM prtaapu|' mA0 1.274 kathahi : kathA ko / 'jo ehi kathahi..... kahihAhIM / ' mA0 1.15.10 kathA : saM0 strI0 (sN.)| (1) AkhyAna, itihAsa / 'rAma kathA jagamaMgala karanI / ' mA0 1.10.10 (2) varNana / 'karama kathA binadini brnii|' mA0
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 tulasI zabda-koza 1.2.6 (3) vArtA / 'morio sudhi yA ibI kachu karuna kathA calAi / " vina0 41.1 kathAprabaMdha : kathA kA prabandha kAvyAtmaka rUpa / mA0 1.33.2 kathA prasaMgu, gU : saM00 kae0 / vArtA-sandarbha, vRttAnta kA avasara, itivRtta kA avasara prApta aMza / 'pUraba kathA prasaMgu sunAvA / ' mA0 1.68.1 kadaMba : saM00 (sN.)| (1) vRkSa-vizeSa / 'caMpaka bakula kadaMba tmaalaa|' mA0 __3.40.6 (2) samUha / 'kUdata kabaMdha ke kadaMba baMbasI karana / ' kavi0 6.48 kadaMbA : kadaMba / samUha / 'ehi bidhi karehu upAya kadaMbA / ' mA0 2.82.6 kadana : saM0pU0 (saM0) / sUdana, vadha, saMhAra / vina0 25.8 /kadarA, kadarAi : (saM0 kAtarAyate>prA0 kAdarAi-kAyara AcaraNa karanA) / A0prae0 / kAyaratApUrNa AcaraNa karatA hai, kare / kAyara vyavahAra kare / 'suni rajAi kadarAi na koU / ' mA0 2.161.1 kadarAI : (1) kadarAi / ati yA kAtara ho jAtA hai| 'karata kathA mana ati kadarAI / ' mA0 1.12.12 (2) saM0strI0 (saM0 kAtaratA>prA0 kaadryaa)| kAyara karma 'ripu para kRpA parama kadarAI / ' mA0 3.16.13 kadarAhu, hU : A0maba0 / (1) kAtara hote ho| 'tumha ehi bhAMti tAta kadarAhU / ' mA0 2.176.3 (2) kAtara hoo| 'tAta prema basa jani kadarAhU / ' mA0 2.70.8 kadarI : kadalI / 'kATe pai kadarI karai / ' mA0 5.58 kadarthanA : sa0 strI0 (saM0) / utpIr3ana, santApanA, ghora apamAna / 'kAsI kI kadarthanA karAla kalikAla kii|' kavi0 7.182 kadaci : kadalI / mA0 3.30.13 kadalI : saM0strI0 (saM0) / kele kA vRkSa / mA0 2.20.2 kadAci : kadAcita / saMbhavataH (mAna leM ki, zAyada) / 'jauM kadAci mohi mArahiM / ' mA0 4.7 kadAcita : avyaya (saM0 kadAcit) / zAyada hI, kabhI, ho sakatA hai ki, virala avasaroM para hii| 'tabahuM kadAcita so niru araI / ' mA0 7 117.8 kadUM : kadrU ne (saM0 kadrU =sarpamAtA=kazyapa-patnI vizeSa) / va dUM bina tahi dIna dukh|' mA0 2.16 kana : saM00 (saM0 kaNa) / (1) kinakA, laghu khaNDa / 'sirasa sumana kana bodhika hIrA / ' mA0 1.258.5 (2) bUMda / 'lasa ta sveda kana jAla / ' mA0 2.115 (3) cinagArI / 'caMdu cavaM baru anala kana / ' mA0 2.48 kanaur3a : vi00 (saM0 kRtajJa>prA0 kayaNNa) / AcArI, upakRta / 'hamahi Aju lagi kanaur3a kAhu~ na kInheu / ' pA0ma0 73
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 123 kanaka : saM00 (saM0) / suvarNa mA0 1.356.1 kanakau : suvarNa bhI / 'kanaka u puni paSAna te hoii|' mA0 1.80.6 kanakakAsipu : (kanaka=hiraNya)-hiraNyakazipu= daityarAja, prahlAda kA pitA / mA0 1.27 kanakaphUla : karNAbharaNa vizeSa jo puSpAkAra banate haiM = kanaphUla / gI0 1.73.4 kanakamaya : vi0 (saM0) / svarNa ghaTita, pracura suvarNayukta / 'tAsu kanakamaya sikhara suhaae|' mA0 7.56.8 kanakalocana : (kanaka =hiraNya-+locana =akSa) hiraNyAkSa (hiraNyakAzipu kA ____ anuja) / mA0 2.267.5 kanahiM : kanaka para, suvarNa meM / 'kana kahiM bAna car3hai jimi daaheN|' mA0 2.205.5 kanaku : kanaka+kae / suvarNa / 'kase kanaku mani pArikhi pAe~ / ' mA0 2.283.6 kanakhiyanu : kanAkhiyA+saMba0 (saM0 kaTAkSa>prA. kaDakkha>a0 kddkkhiyaa)| kaTAkSoM meM =netrakoNa darzana meN| 'citabani basati kanakhiyanu a~khiyanu bIca / ' bara0 30 kanaguriyA : saM0 strI0 (saM0 kanAGga likA>prA0 knnNguliyaa)| choTI a~gulI (kaniSThA) / 'kanaguriyA ke mudarI kaMkana hoi / ' bara0 38 kanasuI : saM0strI0 (saM0 kaNasUcI>prA0 kaNasUI) / ATe yA gobara kI gaurI jise calanI meM ghamAkara striyAM auMdhA karatI haiM ; yadi 'kanasuI' sIdhI nikalatI hai to zakuna, uttama mAnA jAtA hai / 'leta phira kanasUI saguna subha / ' gI0 1.70.5 kanAur3o : kanauDa =kanAuDa+kae / kRtajJa, AbhArI / 'jAcaka jagata knaaudd'o|' do0 286 kanAvar3e : kanAur3a=kanAvar3a+ba0 / kRtajJa / 'janaka dasaratha kie prema kanAvaDaM / ' jA0ma0 chaM0 16 kanigara : vi0pU0 / 'kAni' karane vAlA, AtmapratiSThA vAlA, svaabhimaanii| 'dekhie ___ dAsa dukhI tose kanigara ke / ' hanu0 33 kaniyA~ : kaniyA = goda meM / 'bhUpaM liye kaniyA~ / ' gI0 1.34.1 kanI : kanI+bahu0 / kaNikAe~, bUMdeM / 'jhalakI bhari bhAla kanI jala kI / ' kavi 2.11 kanI : saMstrI0 (saM0 kaNikA>prA0 kaNiyA>a0 kaNI) = kaNa / (1) choTI bUMda / 'aruna tana sonita knii|' mA0 6.71 chaM0 (2) choTA kaNa / 'raja kanI / ' mA0 6.83 chaM0 kana : kaNa ko, annAdi ke khaNDa ko| 'moda pAi kodo kanai / ' gI0 5.40.4
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 tulasI zabda-koza kanaur3e : kanAvar3e ! 'kapi sevA basa bhae knaudd'e|' vina0 100.7 kanaur3o : kanA udd'o| (1) kRtajJa / 'prema kanaur3o rAma so|' vina0 164.6 (2) kSudra paricAraka Adi, krIta dAsa / 'prabhuhiM kanor3o bhrihaiN|' vina0 171.7 kandarpaha : (de0 ha) / kandarpa = kAmadeva ke ghAtaka shivjii| mA0 6.2 zloka 2 kanyA : saM0strI0 (sN.)| (1) avivAhitA bAlikA / mA0 1.81.4 (2) putrii| mA0 1.71.8 kanyAdAnu : saM0pu0 kae / vivAha ke pUrva mAtA-pitA dvArA kanyA kA vara ko saMkalpita samarpaNa / mA0 1.324 chaM0 3 kanhAI : kAnha / kRSNa / kR0 26 kanhaiyA : kanhAI (snehAtireka kA prayoga) / kR0 2 kapaTa : saM00 (saM0) / chala / mA0 1.12.2 / krapaTamuni : jala se muni banA huaa| mA0 1.165 kapaTamRga : chala se banA huA mRga, hariveSa meM mArIca / mA0 3.27 kapaTI : vi00 (saM0 kapaTin) / chalI, vaJcaka / mA0 1.76.4 kapaTu : kapaTa+kae / ekamAtra chala / 'satI kapaTu jAnA surasvAmI / ' mA0 1.53.3 kapATa : saMpu (saM0) / kivAr3a / mA0 1.232.7 kapATA : kapATa / mA0 1.214.1 kapATI : kapATa, choTA kivaadd'| 'jiu na jAi ura avadhi kapATI / ' mA0 2.145.4 kapAru, rU : kapAla = kapAra+kae / (1) matthA / 'kUbarU TUTeu phUTa kapArU / ' mA0 2.163.5 (2) bhAgya / 'phorai jogu kapArU abhAgA / ' mA0 2.16.2 kapAla : saM0pu0 (saM0) / (1) naramuNDa / 'byAla kapAla vibhUSana chaaraa|' mA0 1.65.8 (2) khappara / mA0 1.63 chaM0 kapAlA : kapAla / mA0 6.28.11 kapAlI : vi00 (saM0 kapAlin) / nrmunndddhaarii| mA0 1.76.6 kapAlu : kapAla+kae / eka naramuNDa yA khappara ! 'DamarU kapAlu kr|' kavi0 7.146 kapAsa : saM00 (saM0 karpAsa>prA0 kappAsa) / ruI / mA0 7.117 ga kapAsU : kapAsa+kae / 'sAdhu carita subha carita kapAsU / ' mA0 12.5 kapi : saM00 (saM0) / vAnara / mA0 1.25.3 kapidA : saM0pu+vi0 (saM0 kapInda>prA0 kaiMda) / zreSTha vAnara / (1) hanumAna / mA0 5.35.3 (2) aMgada / mA0 6.32.1
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 123 kapikaccha : saM0strI0 (sN.)| ke vAMca nAmaka latA (jise vAnara ukhAr3a DAlatA hai)| 'bAhu sUla kapikacchu beli - kapikeli hI ukhaarie|' hanu0 24 / kapikujara : hAthI jaise DIla Dola vAlA vAnara / 'kaTa kaTAna kapikuMjara bhaarii|' mA0 6.32.3 kapina, nhi : kapi+saMba0 / vaanroN| 'dekhinha jAi kapinha ke tthtttthaa|' mA0 6.41.4 kapipati : vAnaroM kA rAjA=sugrIva / mA0 4.4.2 kapipota : (de0 poTa) / bandara kA baccA / 're kapipota bolu sNbhaarii|' mA0 6.21.1 kapirAi, I : kapirAja / mA0 5.5 kapirAu, U : (de0 rAU) / vAnaroM kA ekamAtra svAmI / mA0 4.12.4 kapirAja : kapipati / (1) sugrIva / mA0 6 65 (2) zreSTha vAnara, hanumAna / kavi0 7.176 kapila : saM00 (saM0) / sAMkhyazAstra ke pravartaka mani jo caubIsa avatAroM meM parigaNita haiM / mA0 1.142.6 kapilahi : kapilA gAya ko / 'jimi kapilahi ghAlai hrhaaii|' mA0 7.36.2 kapilA : saM0strI0 (saM0) / pIle raMga kI zreSTha gAya / jimi maleccha basa kapilA gaaii|' mA0 3.26.8 kapilIlA : vAnarakrIDA=uchala kUda, muha bicakAnA, kilakilA zabda, dAMta nikAlanA, jhapaTTA, kho kho dhvani Adi / mA0 6.44.5 kapiza : vi0 (sN.)| bhUre raMga kA (vAnara jaise raMga vaalaa)| 'kapiza karkaza ____ jaTAjUTadhArI / ' vina0 28.2 kapisa : kapiza / hanu0 2 kapihi : kapi ne hI 'prabhu kAraja lagi kapihiM ba~dhAvA / ' mA0 5.20.4 kapihi : kapi ko, kapi ke prati / 'so chana kapihi kalapa smbiitaa|' mA0 5.12.12 kapIzvara : vAnara zreSTha hanumAna / mA0 1 zloka 4 kapIsa, sA : (saM0 kapIza) : (1) vAnararAja =sugrIva / mA0 4.20.2 (2) zreSTha vAnara / hanumAna kapIsu : kapIsa + kae0 / advitIya vaanrraaj| (1) hanumAna / 'kapIsu kUgho bAta ghAta jaladhi halori ke / ' kavi0 5.27 (2) sugrIva / kavi0 7.4 kapUta : saM00 (saM0 kuputra, kAputra, kasutra>prA0 kapputta) / nindita putra / mA0 1.266.1
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza kapUtana : kapUta + saMba0 / kapUtoM / 'kAyara krUra kapUtana kI hada / ' kavi0 7.1 kapUra : karpUra / do0 255 kapota : saM0pu0 (saM0 ) / bhUrA pArAvata, kabUtara / mA0 3.30.10 kapola : saM0pu0 (saM0 ) / gAla / mA0 1.147.1 kapolana, ti : kapola + saM0ba0 / kapoloM / 'kuMDala lola kapolana kI / ' kavi0 126 1.5 kapolA : kapola | mA0 1.166.6 kapha : saM0pu N0 (saM0) / tridoSa meM, anyatama / zleSmA / mA0 7.121.30 kava : avyaya (saM0 kadA > prA0 kaA; saM0 kutaH > prA0 kao > a0 kau > kava) / kisa samaya / mA0 2.11.6 kabaMdha : saM0pu0 (saM0) / (1) eka rAkSasa jisakA dhar3a hI thA, sira vRkSa para laTakatA lagA thA / mA0 3.33.6 ( 2 ) zarIra kA dhar3a bhAga, zirorahita zarIra / 'kUdata kabaMdha ke kadaMba baMsa sI karata / ' kavi0 6.48 baMdhu : kabaMdha + kae / kabandha nAmaka rAkSasa / kavi0 6.11 kaha: nizcita rUpa se kaba, bhalA kaba / 'kabahiM dekhibe nayana bhari / mA0 1 1.300 kabahu~, hU~ : kabhI, kisI samaya / 'kabahuM pAlane ghAli jhulAvai / ' mA0 1.200.8 Tag: kabhI eka bAra ( kabahuM + ika ) / kabhI to / 'kabahu~ka e' Avaha ehi nAteM / ' mA0 1.222.8 kabAra : saM0puM0 / lena dena kA laghu vyavasAya, choTI moTI dukAnadArI, kraya vikraya dhaMdhA / 'mAgadha sUta bhATa naTa jAcaka jaha~ taha~ karahiM kabAra / mI0 1.2.21 kabArU : kabAra+kae0 / 'nahiM jAnau~ kachu aura kabArU / ' mA0 1.100 7 kavi : saM0 (saM0 kavi) / (1) RSi tattva dRSTA (2) vidvAn, vivekI / (3) zabdoM meM bhAva vyakta karane vAlA = sAhityakAra / mA0 1.6.8 kati saM0pu0 (saM0 kavittva > prA0 kavitta ) / kavikarma, kAvya kauzala, kavitA kalA / mA0 1.6.11 = kabitarasa: (de0 navarasa ) paramparAgata kAvya rasa jinameM sahRdaya viSaya-vAsanA kA rasa- niSpatti kI praNAlI se AsvAdana karatA hai; vAsanA kI sUkSma anubhUti se pRthaka koI bAhya prayojana nahIM mAnA jAtA / 'jadapi kabita rasa ekau nAhIM / ' mA0 1.10.7 kabitarasika : ve rasika jo svAgata vAsanA kA hI kAvya ke mAdhyama se rasa rUpa meM AsvAdana karate haiM, isa rasAsvAda se pRthak kisI kAvya prayojana ko mAnya na hIM
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 tulasI zabda-koza karate - bhakti ko kAvyarasa banAkara nahIM grahaNa kara pAte / 'kabita rasika na rAmapada nehU / ' mA0 1.6.3 kabitA : saM0 strI0 (saM0 kavitA ) / kAvya, kavisva / ' calI subhaga kavitA saritA so / ' mA0 1.36.11 kabitta : kabita / 'nija kabitta kehi lAga na nIkA mA0 1.8.11 binha : kabi + saMba0 / kariyoM ( ne) / 1.14.8 kabI : kavi / mA0 6.111 chaM0 ( arabI kabulI : vi0strI0 (1) (arabI - kabUla = mAnanA ) / bAta mAnya karAI huI / (2) (arabI - kubUla = Age AnA ) / Age kI huI / ( 3 ) ( arabI qabUlI = binA gozta kA pulAva ) / pulAva = khAdya padArtha banAI huI / (4) kabulA = machalI yA cUhA ) | machalI ke samAna pha~sAI huI / ( 5 kabla = pahale ) / pahala karAI huI / 'kubarIM kari kabulI kaikeI / ura pAhana TeI / ' mA0 2221 (churI kA sambandha machalI vAle ataH zleSa se kaI artha abhISTa haiM / ) ) ( arabI - ' kapaTa churI artha se hai / 'kabinha prathama hari kI raMti gAI / ' mA0 - kabUtara : saM0pu N0 (phA0 ) / pArAvata pakSI (jisakI eka jAti, kapotA hai jo bhUrA hotA hai) / gosvAmI jI ne kapota se bhinna usI jAti ke pakSI ko 'kabUtara' mAnA hai / 'ha~sa kapota kabUtara bolata / ' gI0 2.47.11 kabUlata: vakR0pu0 ( arabI - kabUla = svIkAra karanA) | mAnatA, svIkAra karatA / 'hauM na kabUlata / ' vina0 146.2 kamaMDala : saM0pu0 (saM0 kamaNDalu ) / vizeSa prakAra kA jala pAtra / mA0 6.57 7 kamaTha : saM0pu0 (saM0 ) / kacchapa / mA0 1.20.7 kamaThI : kamaTha + strI0 (saM0 ) / kacchapI / kR0 60 kamuTha : kamaTha+kae0 / kacchapa bhagavAn / 'kolu kamaThu ahi kalamalyo / ' kavi0 1.11 kamanIya : vi0 (saM0) / manohara spRhaNIya, rucira, uttama / 'kIrati ati kamanIya / ' mA0 1.251 kamanIyA: kamanIya + strI0 / vAJchanIyA, manohAriNI, sundarI / ' jaga asi juvati kahA~ kamanIyA / ' mA0 2.247.4 kamala : saM0pu N0 (saM0) / (1) puSpavizeSa jo jala meM hotA hai / (2) nIlakamala ke sAdRzya se 'kRSNa' ke lie bhI prayoga huA hai / 'tU jo hama Adara yo so tau nava kamala kI kAni / ' kR0 52
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 tulasI zabda-koza kamalani, nhi : kamala+saM0ba0 / kmloN| 'kamalanhi para kari bAsa / ' mA0 6.22 kha kamalAvalI : (sN.)| kamala zreNI, kamala samUha / gI0 1.38.4 kamalApati : kamalA lakSmI ke pati viSNu / mA0 1.135.2 kamalAsana : saM00 (saM0) / viSNu ke nAbhi kamala para Asana kiye hue brahmA jii| mA0 1.58.7 kamAno : kriyAti0 pu. eka0 / yadi arjana karatA hai| 'jo tU mana mere kahe rAma nAma kmaato|' vina0 151.3 kamAna : saM0 strI0 (phA0) / dhanuSa / mA0 2.41.2 kamAna : kamAna para / tilaku lalita sara bhRkuTI kAma kamAne / ' jA0ma0 51 kamAhi : Apraba0 / upArjana karate haiM, kAma karake puraskarAdi lAbha pAte haiM / 'saba bhUpati bhavana kamAhiM / ' gI0 1.2.23 / kara : (1) saM00 (saM0) / hAtha / mA0 2.48.7 (2) sambandhArthaka vi0 =kera / kA / 'kAnana kAha rAma kara kAjU / ' mA0 2.50.2 (3) saM00 (saM0) / kiraNa / 'haraNa moha tama dinakara kara se / ' mA0 1.32.10 (4) saM00 (saM0) / hAthI kI sUDa / 'kari kara sarisa subhaga bhujdNddaa|' mA0 1.147.8 (5) (samAsAnta meM) vi0 (saM0) / karane vAlA / dinakara, nisAkara Adi / (6) (samAsAnta meM) vi0 (saM0) / hAtha meM dhAraNa kiye hue / 'zUla-sAyakapinAkAsi-kara / ' vina0 10.4 (7) karai / karatI-tI-hai, kare, kara sakatA hai| 'lokamAnyatA anala sama kara tapa kAnanadAhu / ' mA0 1.161 ka /kara, karai, I : (saM0 karoti>prA0 karai-karanA) A0prae / karatA hai, karatI hai / 'karai sadA napa sabaka sevaa|' mA0 1.155.4 'soi sAdara sara bhajjana karaI / ' mA0 1.39.6 karata : karata / 'kAr3hata daMta karaMta hahA hai|' kavi0 7.36 karau~, U : A0ue0 / karatA hUM, karatI huuN| mA0 1.2.4 karau : A0 preraNA, AjJA, prArthanA aadi-pre0| (saM0 karotu>prA0 karau) vaha kare / 'so satasaMga karau mana lAI / ' mA0 1.36.8 karaka : saM0strI0 / cAbuka Adi kI barata, prahAra se janita lambI sUta jaisI lakIra, sUtrAkAra lambI phaTana / 'jAne sAI jAke ura kasakai karaka sii|' gI0 44.2 karakasa : karkaza / hanu0 2 karake : bhakapu0 ba0 / karaka uThe, vraNa kI sI kasakanade cale, marma sthAna meM darAra kIsI pIr3A dene lage / 'sara sama lAge mAtu ura krke|' mA0 2.54.1
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza karakeM : karaka + bahu0 / barateM, gharSaNa janita ubharI rekhAe~ / 'bArahi bAra amaraSata karaSata karake parI sarIra / ' gI0 5.22.8 129 karagata : vi0 (saM0 ) / hastagata, hAtha meM upasthita | apane adhIna, svarvaza / 'karagata beda tattva saba toreM / ' mA0 1.45.7 karachulI : saM0 strI0 / rasoI kA upakaraNa vizeSa jise cAvala Adi parosane meM kAma lAte haiM / do0 526 karaja: saM0pu0 (saM0 ) / a~gulI / 'aruna pAni na karaja manohara / ' mA0 7.77.1 karaTana : saM0pu0 (saM0 karaTa) / kauA pakSI / 'kaTu kuThAyeM karaTana rahi / ' rA0pra0 31.5 karata : vakR0pu0 (saM0 kurvat... prA0 karaMta ) / karatA te / mA0 7.77 kha karataba : saM0pu0 (saM0 kartavya ) / (1) kArya, kAma, karanI / 'karataba bAyasa beSa marAlA / ' mA0 1.12.1 (2) khela, kautuka, jAdU / kR0 36 (3) lIlA, prapaJca / 'bidhi karataba ulaTe saba ahahIM / ' mA0 2.119.4 (4) chalapUrNa kAryaM / 'mohi na mAtu karataba kara socU / ' mA0 2.211.4 karatabau : karataba bhI, kAryakalApa bhI / 'bacana bikAra karatabau khuAra / ' kavi0 1 7.64 karatabu : karataba + kae0 / dhokhAdhar3I kA anokhA karma / 'joM aMtahuM asa karataba raheU / ' mA0 2.35.4 karatabya : vi0kR0pu0 (saM0 kartavya ) / avazyakaraNIya, vihita (karma) / maryAdAnugata kArya, itikartavyatA vAle kArya / 'saba bidhi soi karatabya tumhAreM / mA0 2.66.2 karatala : saM0pu N0 (saM0) / (1) hathelI / 'karatala gata na parahiM pahicAne / ' mA0 1. 21.5 (2) vazIbhUta ( hAtha meM ), adhIna / 'cAri padAratha karatala tAke~ / ' mA0 2.46.2 karatahi : kartA ko / vidhAtA ko / mA0 2.265.8 karatA : vi0kR0pu0 (saM0 kartA ) / karane vAlA, vidhAtA, 1 414 karatAra : karatA / vidhAtA, Izvara / 'honihAra kA karatAra / ' mA0 1.84 chaM0 karatArA : karatAra / mA0 6.18.6 nirmAtA, sRSThA / do0 karatArI : saM0strI0 (saM0 karatAlI) / (1) hAtha kI hather3I ( hastadhvani vizeSa ) / (2) karatAla yA caMga, tAla dene hetu hAtha se bajAyA jAne vAlA vAdya vizeSa / ! rAma kathA suMdara karatArI / ' mA0 1.114.1
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 tulasI zabda-koza karatAru : karatAra+kae0 / Izvara, deva / 'bhayo karatAru bar3e kUra ko kRpAlu / ' kavi0 7.66 karatAla : saM0 pu. (saM.) / (1) hthelii| 'kabahU~ karatAla bajAi ke nAcata / ' kavi0 1.4 (2) hAthoM se bajAyA jAne vAlA vAdya vizeSa / 'bhaTa kapAla karatAla bajAvahiM / ' mA0 6.88.8 karatAlikA : saM0strI0 (saM0) / karatala vAdya, thpedd'ii| 'ur3ata bihaga suni tAla karatAlikA / ' vina0 48.2 karati : vaka0strI0 (saM0 kurvatI>prA0 karatI) / krtii| 'karati bilApa manahiM __ mana bhaarii|' mA0 6.100.4 karatu : karata+kae / 'kari bItyo aba karatu hai / ' vina0 160.4 karatUti, tI : saM0strI0 (saM0 karta tva) / (1) karanI, karma / 'U~ca nivAsu nIti karatUtI / ' mA0 2.12.6 (2) cA laDhAla, vyvhaar| 'dekhi bUjhi karatUti / ' mA0 2.271 (3) karmakauzala, kartavyaniSThA / 'janaka sanehu sIla krtutii|' mA0 1.332.1 (4) racanA, sarjanA, kalA-kauzala / 'janu etania biraMci krtuutii|' mA0 2.1.5 karate : (1) vakR00ba0 / 'pada paMkaja prema na je krte|' mA0 714.10 (2) kriyAtipu0bahu0 / yadi to karate / 'joM raghubIra hoti sudhi paaii| ___ karate nahiM bilaMba raghurAI / ' mA0 5.16.1 / / karateu~ : kriyAti.puue / to maiM karatA / 'bUr3ha bhayau~ na ta karateu~ kachuka sahAya tumhAra / ' mA0 4.28 karatehu : kriyAti pu0maba0 / yadi tuma krte| 'karatehu rAju ta tumhahi na doSU / ' mA0 2.207.8 karato : kriyAti00e0 / yadi krtaa| 'jo paM cerAI rAma kI karato, na ____ ljaato|' vina0 151.1 karadA : vi0 (1) (saM0 kartA=phA0 karda kiyaa)| karane vAlA (?) / (2) (saM0 karada) / sahAyaka, samAna, sahabhAgI / 'rAMka-siromani kAkina bhAga, bilokata lokapa ko karadA hai|' kavi0 7.155 karana : (1) saM00 (saM0 karaNa) / karane kI kriyaa| 'karana punIta hetu nija baanii|' mA0 1.361.8 (2) saM00 (saM0 krnn)| upakaraNa, sAdhana / indriya-jo anta:karaNa =citta, mana, buddhi aura ahaMkAra tathA bAhyakaraNa = cakSuH, ghrANa, zrotra, rasanA aura tvak haiN| viSaya karana sura jIva smetaa|' mA0 1.117.5 (3) vi00 / karane vaalaa| 'sakala bisba kArana karana / ' mA0 1.208 kha (4) saM00 (saM0 karNa) / kAna, zravaNa / 'bhagati sutiya kala
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 131 tulasI zabda-koza karana - bibhUSana / mA0 1.20.6 (5) saM0pu0 (saM0 karNa) / mahAbhArata meM duryodhana kA mitra, kuntIputra rAdheya jo dAna ke lie purANa- prasiddha hai / do0 - 382 (6) bhakR0 avyaya / karanA, krne| 'karana cahu~ raghupati gunagAhA / ' mA0 1.8.5 'karana lage bar3a jAga / ' mA0 1.60 karanaghaMTa : saM 0 strI0 (saM0 karNaghaNTA ) / kAzI meM tIrtha vizeSa / vina0 22.4 karanadhAra : saM0pu0 (saM0 karNadhAra ) / nAvika, mallAha / mA0 2.154.6 karana bedha : saM0pu0 (saM0 karNavedha ) / kanachedana, zizu ke kAna chedane kA karma / mA0 2.10.6 karanahAra : vi0 (saM0 karanadhAra > prA0 karaNahAra -- karaNaH nRtyamudrA - vizeSa ) / nRtya karane vAlI / 'karanahAra vArapAra pura puraMginI / ' gI0 2.43.3 karanA : karana / karane / 'jAi bipina lAgIM tapu karanA / ' mA0 1.74.1 karani : (1) saM0 strI0 / karane kI rIti, karma, kriyA / "hita jo karata anahita kI karani / ' kR0 30 (2) vi0strI0 / karane vAlI / 'maMgala karani kathA raghunAtha kI / ' mA0 1.10 chaM0 (3) karanhi / hAthoM (se) / ' apane karani gA~Tha gahi dInhIM / ' vina0 136.3 karanihAra : vi0pu0 / karane vAlA (sRSTA ) / bidhi se karanihAra / ' gI0 .. 2.25.2 karanI : (1) saM0 strI0 / karane kI rIti, kriyA, karatUta, kArya / 'ApahuM teM saba Apani karanI / ' mA0 2.160.8 (2) vi0strI0 karane vAlI / 'rAma kathA jaga maMgala karanI / ' mA0 1.10.10 karanIyA : bhakR0 (saM0 karaNIya) / (1) karanA ( hogA ) / 'abadhauM bidhihi kAhakaranIyA / ' mA0 1.267.7 (2) kartavya, karane yogya / 'soi raghubarahi tumhahi karanIyA / ' mA0 2.66.7 karanU : karana + kae0 / ekamAtra karane vAlA / 'madhura maMju muda maMgala karanU / ' mA0 2.326.5 1 kara nhi : kara + saMba0 / hAthoM (meM) / 'kamala karanhi lie~ mAta / ' mA0 1.246 karapuTa : saM0pu N0 (saM0 ) / hAthoM kI saMpuTita aJjali | gI0 1.6.20 karaba : bhakR0pu N0 (saM0 kartavya > prA0 kariatva) / karanA, karane yogya, karanA hogA ( karUMgA Adi) / ' tadapi karaba maiM kAju tumhArA / mA0 1.84.2 karabAla : saM0pu0+ strI0 (saM0 karavAla, karavAlikA) / karaulI, kRpANa | mA0 6.101 chaM0 2 karabi : karaba + strI0 / karanI ( hogI ) / ' bhASAbaddha karabi maiM soI / ' mA 1.31.2
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 tulasI zabda-koza karama : saM00 (sN.)| karatala mUla se kanaguriyA taka kA cikanA puSTa hasta bhAga / 'kAma tUna tala sarisa jAnu juga, uru kari kara karabhahi vilakhAvati / ' gI0 7.17.5 karama : saM00 (saM0 karman) / (1) kriyA, ceSTA / kAyika vyApAra / 'karau~ pranAma karama mana baanii|' mA0 1.16.7 (2) anAsakta karma, phala-nirapekSa kriyA, karma yoga / 'nahiM kali karama na dharama bibeka / ' mA0 1.27.7. (3) itikartavyatA, kartavyAkartavya / vidhiniSedhaya..... karama kthaa|' mA0 1.2.6 (4) lIlA, avatArI karma / 'janama karama aganita zruti gaae|' mA0 1.114.3 (5) zabha, azubha tathA mizra karma jo prArabdha saMcita tathA kriyamANa vargoM meM ba~Takara janma aura phalabhoga ke kAraNa banate haiM / 'karama subhAsubha tumhahi na baadhaa|' mA0 1.137.4 (6) prArabdha, bhAgya / 'karama likhA jauM bAura naahuuN|' mA0 1.67.7 (7) rAmAnanda darzana meM 30 tattvoM kA anyatama tattva:prakRti, mahat, ahaMkAra, mana, 10 indriya, 5 sUkSma bhUta, 5 mahAbhUta, jIva, paramezvara, guNa, kAla, svabhAva aura karma / 'kAla subhAu karama briaaiiN|' mA0 1.7.2 karamacaMda : prArabdha karmoM ke lie kavikalpita nAma jo bhAgya' ko mAnavIkaraNa meM prastuta karatA hai-bhAgyarUpI puruSa / 'hamahiM dihala kari kuTila karamacaMda maMda mola binu DolA re / ' vina0 186.2 karamaTha : vi0+saM00 (saM0 karmaTha) / karmarata, karmaparAyaNa, karmayogI yA karma kANDI-jana / 'karamaTha kaThamaliA kahaiM / ' do0 66 karamana : saM00 (saM0 kArmaNa) / jAdU-TonA; pizAcAdi sAdhanA; mAraNa, mohana, vazIkaraNa, uccATana kI AbhicArika kriyAe~ / 'karamana kUTa kI ki jaMtramaMtra bUTa kii|' hanu0 26 (yahA~ 'kAramana' pATha adhika upayukta hai|) karamanAsa : saM0strI0 (saM0 karmanAzA) / eka nadI jisameM snAna karane se karmoM kA nAza mAnA jAtA hai / mA0 2.164.7 karamA : karama / mA0 3.36.2 karamAlI : vi0 saM00 (sa0 karamAlina =kiraNamAlin) / kiraNoM ke samUha ___se yukta-sUrya / dibAkara..... himatama kari kehari krmaalii|' vina0 2.2 karamI : vi0pU0 (sa0 karmin) / karmakANDI, karmayogI, phalAsakti se rahita karma karane vAlA / vina0 259.3 karamu, mU : karama+kae / (1) bhAgya / 'phirA karamu priya lAgi kucaalii|' mA0 2.20.4 (2) kartavya karma / 'so sukhu karamu dharama jari jaauu|' mA0 2.261.1 (3) AcaraNa, vyavahAra, kAryakalApa / 'tumhahi bidita saba hI kara karamU / mA02305.3
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 133 karamudrikA : sastrI0 (sa) / aMgUThI / mA0 4.23.10 kararata : vaka00 (sa0 kad+raTat>prA0 karaDaMta) / kaTu raTana karatA / 'kA kA kArata kAma / do0 436 karavaTa : saM. strI (saM0 kara-varta ?) / pAzvaparivartana / mA0 2.43 karavara : saM0 strI0 (saM0 karvara =siMha, vyAghra Adi hiMsaka jIva) / (hindI meM) ___ saMkaTa, vipatti, Akasmika utpAta / 'Aju parI kusala kaThina karavaTa teN|' kR0 17 karavareM : karavara+ba0 / ApattiyAM / mA0 1.357.1 karavA : saM00 (saM0 karaka>prA0 kra)| miTTI kA jlpaatr| 'malIna dhareM katharI karavA hai / ' kavi0 7.56 karavAi : pUkR0 / karavA kara / 'puni jAgu karavAi riSi rAjahi dInha prasAda / ' sa0pra0 1.2.5 karavAI : bhUkR0 strI0 / mA0 1.101.1 karavAuba : bhakR00 (saM0 kArayitavya>prA0 kraaviavv)| karavAnA hogA (krvaaeNge)|' karavAuba bibAhu bariAi / ' mA0 1.83.6 karavAe : bhUkR0 pu0ba0 (saM0 kArita>prA0 karAvia) / mA0 1.143.7 karavAyau : bhUkR0 pu. kae / karavAyA / 'mAri nisAcara nikara jagya krvaayu|' jA0 maM0 38 karavAyo : karavAyau / 'tinha baha bidhi bhajjana krvaayo|' mA0 6.106.6 karavAva karavAvai : (saM0kurvanta prerayati kArayati>prA0 karAvai; saM0 kArayantaM prerayati kArayati>prA0 karavAvai) isa duharI preraNA ke hinda meM hI udAharaNa milate haiM- dazaratha yajJa karate haiM; RSyaraGga unheM yajJa karAte haiM aura vasiSTha RSya raGga se dazaratha ko yajJa karavAte haiM / isa sandarbha meM isa dhAtu ke Upara nIce bahula udAharaNa draSTavya haiN| karavAvahiM : A0 praba0 (saM0 kArayanti>prA0 karAvAvaMti>a0 kraavaavhiN)| karavAte haiM / 'sAdhunha sana karavAvahiM sevA / ' mA0 1.184.2 karavAvA : bhUka pu0 (eka0) / (saM0 kArita-prA0 kraavaavis)| krvaayaa| 'vividhi bhAMti bhojana karavAvA / ' mA0 1.207.4 'karaSa : saM0strI0 (saM0 karSa) / khiMcAva, tanAva (1) dveSa / 'kaMta karaSa harisana pariharahU / ' mA0 5.36.6 (2) zeSa, Aveza / 'bAtahiM bAta karaSa bar3hi aaii|' mA0 6.18.4
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 tulasI zabda-koza /karaSa karaSai : (saM0 karSati>prA0 karisai-khIMcanA) A prae / khIMcatA hai, AkRSTa karatA hai / 'bahuri nirakhi raghubarahi prema mana karaSai / ' jA0ma0 76 karaSaka : saM00 (saM0 karSaka) / khetihara, kisAna / 'bhai baraSA karaSaka bikala / ' rA0pra0 7.5.6 karaSata : vakR pu0 (saM0 karSat >prA0 karisaMta) / khIMcatA, khIMcate / 'karaSata cita hita haraSa are rauN|' gI0 1.76.3 / / karaSatu : karaSata+kae0 / khicatA, nikalatA, khIMcatA / 'dekhata biSAdu miTa, modu karaSatu hai / ' kavi0 6.58 / / karahi : A0 praba0 (saM0 karSanti>prA0 karisaMti>A0 karisahiM) / khIMcate-tI haiN| AkRSTa karate-tI-haiM / 'manahuM balAka avali mana karahiM / ' mA0 1.347.2 karaSA : karaSa / Aveza, joza, utsAha / 'ekanhi eka bar3hAvahiM krssaa|' mA0 2.161.2 karaSi : pUkR0 / khIMca (kara) / 'nija mAyA ke prabalatA karaSi kRpAnidhi liinhi|' mA0 1.137 karaSI : bhUkR strI0 / khIMcI / 'suni prabhu bacana moha mati ka rssii|' mA0 2.101.5 karaI : karaSai / 'bipracarana cita kaha karauM / ' vina 63.4 karaSSata : karaSata / 'katahuM bAji soM bAji madi gajarAja karaSSata / ' kavi0 6.47 karasi : A0mae0 (saM0 karoSi>prA0 krsi)| (1) tU karatA hai| 'karasi hamAra prabodhu / ' mA0 1.280 (2) tU kara / 'mAtu pitahi jani socabasa karasi mahIpakizora / ' mA0 1.272 karahiM : (1) A0praba0 / ve karate haiN| 'khala u karahiM bhala pAi susaMga / ' mA0 1.7.4 (2) A0 uba0 / hama karate haiM / 'Ayasu dehu karahiM toi siradhari / ' kR0 42 karahiMge : A0 ma0praba00 / kareMge / 'bAsu karahiMge aai|' mA0 4.12 karahi : A-AjJA-mae / tU kara / 'karahi sadA sata saMga / ' do0 266. karahIM : karahiM / (1) ve karate haiM / 'so ma bAdi bAla kabi krhiiN|' mA0 114.8 (2) hama karate haiM / 'hama sabhI maga yA bana krhiiN|' mA0 3.16.60 karahuM : A0- icchA, prArthanA, AzI:-praba0 / karai / 'bharatahi rAma karahuM ___ jubarAjU / ' mA0 2.273.7 karahu : A0 maba0 / kro| 'kRpA karahu aba sarva / ' mA0 1.7 gha karahuge : A0-bha.pu0-maba0 / karoge / 'kabahuM raghubaMsa mani so kRpA karahuge / " vina0 211.11
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza karahU : karahu | karo | 'avasi naresa bacana phura karahU / ' mA0 2.175.1 karAi : pUkR0 / karA (kara) / ' rAkhini jatana karAi / ' mA0 3.26ka karAihi : A0bha0pra0 / karAegA / 'so sItA kara khoja karAihi / ' mA0 4.4.4 karAI : (1) karAi / 'caleu pavana suta bidA karAI / ' mA0 5.8.5 (2) bhUkR0 strI0 / 'jagata mori upahAsa karAI / ' mA0 1.136.3 karAehu : A0 bha0+ abhyarthanA + ma0ba0 / 'tuma karAnA / 'surati karAehu mori / ' 135 mA0 7.1 ka karAmAti : saM 0 strI0 ( arabI - karAmata = muajaja : = jAdU Adi + ba0 karAmAta) / vividha Azcarya janaka kArya-samUha, aindrajAlika kautuka - kalApa | 'kAsa karAmAti jogI jAgati marada kI / ' kavi 0 7.158 karAyahu : A0 - bhUkR pu N0 + maba0 / tumane karAyA / 'suranha prora biSa pAna karAyahu / ' mA0 1-136.8 karArA : saM0pu0 (1) (saM0 karAla = U~cA nIcA dharAtala ) / nadI Adi kA kinArA, U~cA taTa / 'lakhana dISa paya utara karArA / mA0 2.133.2 (2) (saM0 karaTakarATa-- 'ka' dhvani raTane vAlA = kAka pakSI >> prA0 karaDa= karADa ) / kauA / 'raTahi kurbhAti kukheta karArA / ' mA0 2.158.4 karAreM : kagAra para, tIra para / 'mAgata nAva karAyeM ThAr3he / ' kavi 2.5 karAre : karArA +ba0 / taTa / 'borati gyAna birAga karAre / ' mA0 2.276.1 karAla (lA) : vi0 (saM0) / (1) viSama, pratikUla, ghora, bhayAnaka / 'je janame kalikAla karAlA / ' mA0 1.12.1 (2) durgama / 'kaThina kusaMga kupaMtha karAlA / ' mA0 1.38 7 (3) azomana, bIbhatsa / 'bhUSana karAla, kapAla kara / ' mA0 193. chaM0 ( 4 ) vizAla kAya, durgharSa, durjaya / 'kola karAla dasana chabi gAI / ' mA0 1.1567 (5) ugra, asahya, raudra / 'lakhI mahIpa karAla kaThorA / ' mA0 2.31.3 karAlatA~ : karAlatA meM; durjayatA meM / 'kAlaU karAlatA~ bar3AI jityo bAvano / ' kavi0 5.6 karAlatA : saM0 strI0 (sa0 ) / ghoratA, viSamatA, krUratA ! ' kAla bhI karAlatA / ' kavi0 7.81 karAlikA : vi0strI0 (saM0 karAlA = karAlikA ) / 'vikaTa, durdabha, ghora ( durgA kA nAma bhI 'karAlA' hai / ) / 'dalani dAnava dalaraNa - karAlikA / ' vina0 16.2 VkarAva karAvas : (saM0 kArayati > prA0 karAvai -- karane ko prerita karanA) A0pra0 / karAtA hai, karAtI hai / 'goda rAkhi karAva paya pAnA / ' mA0 7.888
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 tulaso zabda-koza karAvana : bhUkR0 (saM0 kArayitum >prA. karAviuM>A0 karAvaNa) / karAnA, karAne / 'bidA karAvana hetu / ' mA0 1.334 karAvahu : A0maba0 (saM0 kArayata>prA0 karAvaha>A0 kraavhu)| karAvo / 'sayana karAvahu jAi / ' mA0 1.355 / / karAvA : bhUkR0 pu0 (saM0 kArita>prA0 karAviU) / karAyA / 'putra kA subha jagya karAvA / ' mA0 1.186.5 karAvauM : A0ue0 (saM0 kArayAmi>prA0 karAvami, karAvamu>a0 karAvau~) / karAU~, karA sakatA huuN| 'paga pAnahI karAvauM / ' gI0 2.72.2 karAvauMgI : A-bha0 strI0 -ue / karAU~gI / 'nayana cakorani mukha bhayaMka chabi sAdara pAna kraavauNgii|' gI 2.6.2 karAhata : kaharataM / pIDA dhyani karate / 'bhUmi pare bhaTa ghUmi karAhata / ' kavi 6.32 karAhiH hIM : (1) karAvahiM / banavAte haiM / 'jauM nRpa setu karAhiM / ' mA0 1.13 (2) karahiM / karate haiM / 'janama-janama muni jatana karAhIM / ' mA0 4.10.3 karAhI : saM0 strI0 (saM0 karAhI>prA0 kddaahii)| kar3hAI, choTA kar3Aha-pAtra vizeSa / 'kanaka karAhI laMka talakati tAya soN|' kavi0 5.24 kari : (1) saM00 (saM0 karin / hAthI / 'saMgalAi karinI kari lehiiN|' mA0 3.37.7, 1.147.8 (2) pUkR0 (saM0 kRtvA>prA0 karia>a0 kariga kara ke / 'kari kRpA rAmacarana rati dehu / ' mA0 1.3kha (3) A0 -AjJA-mae0 / tU kara / 'mero kahyo suni, puni bhAva tohi kari so|' vina0 264.1 karia, ya kahiai, ye : A karmavAcya-prae / kiyA jAya, kI jAya, kamajae / ____ kahia kRpA kari karia samAjU / ' mA0 2.4.2 'aba dIna-dayAla dayA kriai|' mA0 6.111.16 kariAhiM : A0-karmavAcya-praba0 / kiye jAyeM, kiye jA rahe haiN| 'nAtha rAmu kariahiM jubarAjU / ' mA0 2.4.2 karimA, yA : vi0 (saM0 kAla =kAlaka.>prA0 kAlaya) / kAlA, kRSNavarNa / 'kariA muhu kari jAhi abhaage|' mA0 6.46.2 kariai : de0 kria| karikara : hAthI kI sUr3a / 'uru karikara karamahi bijakhAvati / ' gI0 7.17.5 karita : karata / 'to binu jagadaMba gaMga kalijuga kA karita / ' vina0 16.3 karini, nI : saM0 strI0 (saM0 kariNI) / hathinI / mA0 2.35.1 karinI : karinI+ba0 / hathiniyA~ / saMga lAi karinI kari lehiiN|' mA0 3.37.7 karibara : zreSTha hAthI / mA0 6.61.6 karibara gAminI : matta gajarAja kI gati ke samAna gativAlI / mA0 3.36.10
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza karibaranhi : karibara + saMba0 / matta hAthiyoM para / 'kalita karibaranhi parIM aMbArI / ' mA0 2.30.1 karibe : bhakR0pu0 (saM0 karttavya > prA0 kariavva = kariavvaya) / karanA, karane ko / 'jo ali aMta ihai karibe ho / ' kR0 36 karibo : bhakR0pu0kae0 (saM0 karttavyam > prA0 karianya > A0 kariavvau ) / karanA / 'kiyo na kachU karibo na kachU / ' kavi0 7.61 kariya : karia kariyA : kariA kariye : kariai 137 karihau~ : A0bha0ue0 / karU~gA / 'karihau~ raghupati kathA suhAI / ' mA0 1.14.1 karihahiM : A0bha0praba0 / kareMge / 'khala karihahi upahAsa / ' mA0 1.8 karihahu : A0bha0 maba 0 (saM0 kariSyatha > prA0 karihiha > A0 karihihu ) / karoge - gii| 'rAma kAja saba karihahu / ' mA0 5.2 karihi : karihahi / 'so mahesa karihi katha muda maMgala mUlA / ' mA0 1.15.7 karihi, hI : A0bha0 prae0 karegA / 'gokula kauna karihi ThakurAI / ' kR0 32 'mama kRta setu jo tUsana karihI / ' mA0 6.3.4 karihaiM : karihahiM / 'bhagavAnu bhalo karihaiM / ' kavi 7.6 karihai : karihi / 'larihe marihai karihai kachu sAko / ' kavi 1.20 karihauM : karihau~ / 'sabahi bhA~ti piya sevA karihauM / ' mA0 2.67.2 karihau : karihu / karoge / 'karihauM kosalanAtha taji jabahiM dUsarI Asa / ' do0 71 karoM : bhU0 kR0 strI0ba0 / kIM / 'aneka kriyA sukha lAgi karauM / ' kavi0 7.32 karI : (1) saM0pu N0 (saM0 karin ) / hAthI / (2) kari / karake / 'sura badana jaya, jaya-jaya karI / ' mA0 6.101. chaM01 (3) karia / kiyA jAya / 'kahA~ jAI kA karI / ' kavi0 7.67 ( 4 ) bhUkR0 strI0 / kI, kI nAI, kI huI / 'nanda nandana ho nipaTa karI saThaI / ' kR0 36 (5) ( samAsAnta meM ) vi0 strI0 (saM0) karane vAlI / mA0 1 zloka 5 karIje, je : kIje ( prA0 kijjai = karijjai ) / kIjie kiyA jAya / 'dIna jAni tehi abhaya karIje / ' mA0 4.4.3 karIla, lA : saM0pu0 (saM0 karIla) / eka prakAra kA jhAr3a jisa meM pattoM ke sthAna kAMTe hI hote haiM / 'soha ki kokila bipina karIlA / ' mA0 2.63.7 karu : A0 - AjJA, prArthanA Adi- mae 0 (saM0 kuru > prA0 kara>a0 karu, kari) / tU kara / 'karu paritoSa mora saMgrAmA / ' mA0 1.281.2 karuAI : saM0 strI0 (saM0 kaTukatA > prA0 kaDuAyA > A0 kaDuAI ) | kar3avAhaTa / 'ghUmaDa tajai sahaja karuAI / ' mA0 1.10.6
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 tulasI zabda-koza karui : vi0 strI0 (saM0 kaTukA > prA0 kaDuI) / kar3ave svAda vAlI, tIkhI, agrAhya, apriya / 'te priya tumhahi karui maiM mAI / ' mA0 2.16.3 karuNA : saM0 strI0 (saM0 ) / kRpA, anugraha / 'karuNA kara' = kRpA karane vAlA / mA0 5 zlo01 karuNArdra : vi0 (saM0 ) / kRpA bhAva se tarala hRdaya vAlA, dInajana para anugraha se otaprota (druta ) / vina0 61.2 karuna : di0 (saM0 karuNa) / dayanIya, zokAkula, kRpApAtra / karunarasa : saM0pu0 | kAvya ke nau rasoM meM anyatama jisa kA sthAyI bhAva zoka, Alambana vipanna iSTa jana, rodana Adi anubhAva, cintA, smRti, dainya, viSAda Adi vyabhicArI bhAva hote haiM / isa sampUrNa sAmagrI se sahRdaya meM jaba sAdhAraNI kRta zoka-vAsanA vyakta hotI hai taba karuNarasa hotA hai / 'saba bhaI magana karunarasa bAnI / ' mA0 2.2845 karuna : ( 1 ) karuNA ne / 'mAnahuM kInha videhapura karuna biraha nivAsu / ' mA0 1. 337 (2) karuNA se / 'bhuvana bhari karunAM rahe / ' jA0maM0 chaM0 22 karunA : karuNA / ( 1 ) kRpA dayA / 'jehi karunA kari kInha na kohU / ' mA0 1: 13.6 (2) dayanIya ceSTA, vilApa Adi / 'karunA karati saMkara pahi gaI / mA0 1.87 chaM0 (3) dainya, duHkha, manovyathA / 'karunA pariharahu avasara nahIM / ' mA0 1.67 chaM0 karunA aina : (de0 aina ) / kRpAgAra / mA0 2.100 karunAkara : (de0 karuNA) kRpA karane vAlA + kRpAgAra / mA0 2.57.2 karunA nidhAna : karuNAkara / mA0 1.18.7 karunAnidhI : karunAnidhAna / mA0 1.126.4 1 karunAnidhe : ( karunAnidhi + sambodhana ) he karuNAnidhI / mA0 1.6.20 karunApujA : (saM0 karuNApunja ) / kRpAgAra / mA0 1.148.8 karunA maI : karunAmaya + strI0 / 'raghubara prakRti karunAmaI / ' gI0 3.17.8 karunAmaya: vi0 (saM0 karuNAmaya ) | kRpA se vyApta, dayAprAvita / 'karunAmaya mRdu rAma subhAU / ' mA0 2.40.3 karunAyatana : kRpAgAra, karuNAkara / mA0 1.110 karunArasa : dayArasa, dayAvIrarasa / vallabhAcArya ne isa ko vIrarasa se pRthak rasa mAnA hai jisakA sthAyI bhAva bhagavAn kI bhakta ke prati 'dayA' hai / bhakta Alambana, dainya Adi uddIpana, kaSTa nivAraNa hetu ceSTAeM Adi anubhAvaH dhRti smRti, capalatA Adi saMcArI haiM / 'bhU sundara karunArasa pUrana / ' gI0 1.26.4 karunAsidhu : karunAnidhi | mA0 2.72
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 139 kare : bhUka00 (ba0) / kiye, banAye / 'mAno bidhi bibidha bideha krerii|' gI0 1.76.1 karejo : bhUka00kae0 (saM0 kAleyakam >prA0 kAlejjaaM>a0 kaalejju)| kalejA, hRdayakhaNDa / 'karejo kasakatu hai / ' kavi0 6.16 karerI : vi0strI0 / ati kaThora, adhika kdd'ii| 'bAta kahata karerI jii|' kavi0 6.10 karero : vi0pu0kae / atyanta kar3A, kaThora (mhNgaa)| 'mola karata krero|' vina0 146.2 karosi : A0 - bhUka pu0+prae0 / usane kiyA / 'nAnA bhA~ti karesi durbAdA / ' mA0 6.51.5 karesu : A0-bha+AjJA+mae0 / tU krnaa| 'karesu acala anuraag|' mA0 8.85 kha karehu, ha : A0-bha+preraNA+maba0 / tuma karanA / 'karehu so jatanu bibeka bicaarii|' mA0 1.52.3 kareM : (1) karahiM / karate haiM / 'sAkhoccAru dou kulaguru karai / ' mA0 1.324. chaM0 3 (2) bhaka0 avyaya (saM0 kartum >prA0 kariuM) / karane / 'mana mahuM saraka karai kapi laagaa|' mA0 5.6.2 kareMge : A0 bha0praba0 / 'prabhu''abhaya kareMge tohi / ' gI0 6.1.6 kara : (1) karai / kare, kara sakatA hai / ' jar3a jIvana ko karai scetaa|' vairA0 / 'kyoM kara binaya bidehu / ' mA0 1.324.chaM0 4 (2) bhaka0 avyaya / karane / ___ 'Ae karai akaMTaka rAjU / ' mA0 2.228.5 karaMgo : A0 bha0 prae / karegA / 'abhaya karego tohi / ' mA0 6.20 karayA : vi0 / karane vAlA / hanu0 44 karahahu : A0bha0maba0 / karAvoge / 'ha~sI kahahu para pura jAI / ' mA0 1.63.1 karo: karau / vaha kare / 'jo jehi rucai karo so|' vina0 173.2 karori, rI : korI / karor3a (sNkhyaa)| mA0 2.187.3 karauM : karau~ / karUM, kara sktaa-tii-huuN| 'karahi bicAru karauM kA bhAI / ' mA0 1.52.4 karauMgI : A0bha0 strI0 ue0 / kruuNgii| gI 2.8.2 karauMgo : A0bha00 ue0 / karU~gA / 'ke na AyoM, karauM na karauMgo karatUti bhlii|' kavi0 7.65 karau : (1) karahu / tuma kro| 'gharI karau hama z2ohI / ' kR0 41 (2) karau / vaha kare / 'so karI begi sa~bhAra zrIpati / ' vina0 136.4
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 40 tulasI zabda-koza karkaza : vi0 (saM0) / paruSa, kaThora, asnigdha (kharakharA) / 'kapiza karkaza jaTAjUTa dhArI / ' vina0 28.2 karNa : mahAbhArata meM duryodhana ke pakSa kA eka vIra puruSa jo kuntI kA putra thaa| vina0 28.3 kartA : vi00 (saM0 kartA) / karane vAlA, kAraka / mA0 7.62.6 kartArI : (saM0 pada) / (do) karane vAle / mA0 1.zlo0 1 kardama : saM00 (saM0) (1) RSi vizeSa / mA0 1.142.5 (2) kIcar3a, paGaka kardamAvata : kardama=kIcar3a se ATata; mala se DhakA huaa| kardamAvata sovaI / ' vina0 136.3 karpUra : saM00 (saM0) / sugandhita dravya vizeSa / kavi0 7150 karma : (de0 karama) / (1) kAyika ceSTA, kiyaa| mA0 1.18.6 (2) tattva vizeSa / 'kAla karma guna gyAna subhaauu|' mA0 1.202.2 (3) varNAzrama dharma ke niyata AcaraNa / 'nija-nija karma nirata zruti riitii|' mA0 3.16.6 (4) prArabdha Adi vividha karma viSAka / 'jehiM joni janmoM karma basa / ' mA0 4.10.chaM0 2 (5) karmakANDa / mA0 3.36.chaM0 (6) zAstra vihita yA maryAdAnusAra kArya / 'mRtaka karma bidhivata saba kInhA / ' mA0 4.11.8 (7) kauzala / 'silpi karma jAnahiM nalanIla / ' mA0 6.23.5 (8) zubhA zubha AcaraNa jo bhAgya kA rUpa letA hai| mA0 7.41.5.7 (8) vyavasAya / 'uparohitya karma ati mNdaa|' mA0 7.48.6 (10) avatArI liilaa| mA0 7.52.3 (11) karmayoga, phalA zakti rahita vyApAra / 'prabhuhi samapi karma bhava trhiiN|' mA0 7.103.2 (12) saMcita tathA kriyamANa karma jo jJAna se samApta ho jAte haiM / 'karma ki hohiM svarUpahi cInheM / ' mA07112.3 (13) vaiSNava tattva vibhAga meM anyatama tattva mA0 7.21 karmanA : (saM0 karmaNA-de0 krm)| karma se, kAryoM dvaaraa| 'manasA bAcA karmanA tulasI baMdata tAhi / ' vairA0 26 karmanAsa : karamanAsa / karmanAzA nadI / / 'majjana pAna kiyo ke surisari karmanAsa jala chaanii| ka046 karmapatha : karmayoga kA mArga, anAsakta karma mArga / vina0 10.7 karmA : karma / mA0 7.46.1 kak : karma+kae0 / viziSTa kArya / 'janma kama pratApu puruSArathu mhaa|' mA0 1103.chaM0 karyo : kiyo| kiyaa| 'mAyAnAtha ati kotuka karyo / ' mA0 3.20.chaM0 karSaNa : vi0 / khIMcane vAlA / 'jayati maMdodarI keza-karSaNa / ' vina0 26.4
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 141 kala : vi0 (saM0) (1) manohara / 'bhagati sutiya kala karanA bibhUSana / ' mA0 1.20.6 (2) madhura-sUkSma (dhvani) / 'sura sudarI karahiM kala gAnA / ' mA0 1.61.4 (3) komala sukumAra / 'bAla marAlanha ke kala joraa|' mA0 1.221.3 (4) kauzala yukta / 'kala bala chala kari jAhiM smiipaa| mA0 7.118.8 kalaMka : saM00 (saM0) / lAJchana, lokanindA, doSa / mA0 2.50.1. kalaMkA : kalaMka / mA0 5.23.2 kalaMkI : vipu0 (sN.)| lAcchita / mA0 2.266.2 kalaMku, kU: klNk+ke| vizeSa lAcchana / 'taba kalaMku aba jIvana haanii|' mA0 2.186.2 kalaI : saM0strI0 (arabI-kalaI =sajjI, eka prakAra kI khArI mittttii)| (hindI meM) bartana Adi para lagAyA jAne vAlA vizeSa padArtha jisase camaka A jAtI hai; dikhAvaTI raGga, dikhAvA / 'bar3hI kurIti kapaTa kalaI hai / ' vina0 136.5 kalakaMTha : saM00 (sN.)| (1) kokila pakSI / 'kAka kahahiM kalakaMTha kaThorA / ' mA0 1.6.1 (2) sundara kaNTha, uttama svara / 'riSibara 'gAvata kalakaMThaM haas|" gI0 2.43.2 kalakaMThi : (saM0 kalakaNThI) / kokilA / 'suni kalakha kalakaMThi lajAnI' mA0. 1.267.3 kalakI : saM00 (saM0 kalki) / dazAvatAra meM antima bhAvI avatAra / vina0 52.6 kalatra : saM0 (sN.)| ptnii| vina 204.1 kaladhauta : saM00 (saM0) / suvarNa / gI0 2.16.1 kalapa : saM.pu. (saM0 kalpa) / (1) 72 caturyugI kA samaya / (2) 1000 yugoM kA samaya (3) brahmA kA dina (4) sRSTi se pralaya taka kA samaya / 'parahiM kalaya bhari naraka mahu~ / ' mA0 1.66 kalapataru : saM00 (saM0 kalpataru) / kalpavRkSa = svarga kA eka vRkSa jo abhISTa vastu dene vAlA kahA gayA hai / mA0 1.107 kalapadrumu : kalpadramaPage #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 tulasI zabda-koza 6.2.4 (3) utprekSA, pratIka racanA / 'jagamaya prabhu kA bahu kalapanA / ' mA0 6.15.8 kalapaballI : saM0 strI0 (saM0 kalapavallI ) / kalpalatA, kalpataru samAna svarga kI purANa kalpita latA jo abhISTa dAna karatI hai / vina0 135.1 kalapabeli : kalapaballI (saM0 ballI > prA0 bellI > A0 belli ) mA0 2.56.3 kalapabheda : kalpAntara, vividha kalpa / 'kalapa bheda hari carita suhAe / mA0 1.33.7 kalapalatA : de0 kalapaballI / gI0 3.12.1 kalapAMta : kalpAMta | mA0 7.102.chaM0 kalapi : kalpi | 'koTi prakAra kalapi kuTilAI / ' mA0 2.228.6 kalapita : kalpita / managaDhaMta, saMyAvita / miTTI malina mana kalapita sUlA / ' mA0 2.267.2 kalabala : vi0 ( dhvanyAtmaka ) / madhura tathA aspaSTa / 'kalabala bacana apAra arunAre mA0 7.77.3 kalama : saM0puM (saM0 ) / gajazAvaka, tIsa varSa kA hAthI / 'kAma kalabha kara bhuja bala sIvA / ' mA0 1.233.7 kalamale bhU0 kR0pu0 bahu0 (saM0 kalla = avyakta zabda + malla yuddhArthaka dhAtu -- donoM ke yoga se banA ceSTAnukaraNa - dhAtu) / kasamasA uThe, kula bulAe, tilamilA gaye / 'kola kUrama kalamale / ' mA0 1.261.chaM0 kalamalyo : bhU0 kR0pu0kae0 / kulabulAyA, kasamasAyA, tilamilAyA / 'kolu kamaThu ahi kalamalyo / ' kavi0 1.11 kalarava : saM0pu0 (saM0 ) / sUkSma madhura dhvani / 'suni kalarava kalakaMTha lajAnIM / ' mA0 1.267.3 kalavArA : saM0pu0 (saM0 kalyApAla - kalyA + madirA > prA0 kallavAla ) / madya vyava sAthI jAti, kalAra / mA0 7.100.5 kalasa : saM0pu0 (saM0 kalasa = kalaza ) | ghaTa | mA0 1.61.8 kalasani, vhi : kalasa + saMba0 / kalazoM / 'prati maMdira kalasani para bhrAjahi manigana duti apanI / ' gI0 7.20.3 kalasajoni : ghaTajonI / agasya / bara0 55 kalasabhava : kalasajoni / gI0 5.52 I kalaha : saM0pu0 (saM0 ) / vivAda, lar3AI | mA0 7.106.14 kalahaMsa : uttama jAtIya haMsa / mA0 1.86.chaM0 kalahaMsani : kalahaMsa + saMba0 / kalahaMsoM (ne) / 'kalahaMsani race nIDa / ' gI0 1.26.2
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ sulasI zabda-koza 143 kalahaMsA : kalahaMsa / mA0 3.40.2 kalahapriya : vi0 (sN.)| jise lar3AI jhagar3A priya ho, bakher3iyA / mA0 2.168.2 kalahIna : kalAhIna / prakAzahIna, kiraNa rahita, saundarya hIna / do0 535 kalA : saM0strI0 (sN.)| (1) 64 kalAeM jinameM kavitA, saMgIta Adi kI gaNanA hai| 'sakala kalA saba bidyA hInU / ' mA0 1.6.8 (2) nipuNatA, kauzala / 'sakala asama sara kalA prabInA / ' mA0 1.126.4 (3) lalita racanA / 'kahata purAna, racI kesava, nijakara karatUti kalA sI / ' vina0 22.6 (4) mAyA, chalaprapaMca, vaJcanA / 'sakala kalA kari koTi bidhi hAreu sena sameta / mA0 1.86 (5) aMza, vastu kA solahavAM bhaag| jaise kalAtIta, kalAdhara / kalAtIta : vi. (saM.) / niSkala, akhaNDa, acchedya, nirantara (jisa ke aMza na hoM) 'kalAtIta kalyANa kalpAMtakArI / ' mA0 7.108.11 kalAdhara : (1) saM00 (sN.)| candramA / (2) vi0 (saM0) kalA ko dhAraNa karane vAlA (skl)| 'rajanIza-kala-kalAdhara / ' vina0 11.3 kalApa, kalApA : saM00 (sN.)| (1) gucchA, puja, samUha / 'ehi bidhi karata bilApa klaapaa|' mA0 2.86.7 (2) mayUra-piccha / 'kaeNpa kalApa bara barahi phirAvata / ' gI0 3.1.2 kalApu : kalApa+kae0 / samUha / 'tulasI suresa cApu, kadhauMdAminI kalApu / ' kavi0 5.5 kali : (1) saM00 (sN.)| caturtha yuga / mA0 7.100a (2) saM0strI0 (saM0) / kalaha / 'kali kukATha kara kInha kulU / ' mA0 2.212.4 kalida : saM00 (sN.)| himAcala parvata mAlA meM parvatA vizeSa nisa se yamunAnadI / nikalI hai (ataH 'kAlindrI' nAma hai ) / gI0 7.4.4 kaliMdajA : saM0strI0 (saM0) / kAlindrI, yamunA nadI / gI0 7.75 kalikAla, lA : kalijuga / mA0 1.12.1 kalijuga : saM00 (saM0 kaliyuga) / catagI kA antima yuga / vina0 16.3 kalita : bhUkR vi0 (saM0) / (1) vibhUSita, alaMkRta, susajjita / 'kalita karibaranhi parI aNbaarauN|' 1.300.1 (2) racita / 'kanaka kalita ahibeli bnaaii|' mA0 1.288.2 (3) grathita, gumphita / ' kuMjara mani kaMThA kalita / ' mA0 1.243 (4) aspaSTa-madhura dhvani yukta / 'maMjIra nUpura kalita kaMkana tAla gati para baajhiiN|' mA0 1.322.chaM0 (5) uttama, viziSTa / 'komala kalita supetI naanaa|' mA0 1.356.2 (6) udita, samudita, svaccha / 'kIrati
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 tulasI zabda-koza kalita loka tihuM maacii|' mA0 1.356.7 (7) parigaNita (kala gati saMkhyAnayoH) / 'jAsu rUpa guna nahiM klit|' gI0 7.6.6 kalidharma : kaliyuga ke guNa doSa / mA0 6.67kha kalimala : kaliyuga ke doSa / mA0 1.5.8 kalimalo : kalimala bhii| 'garata tuhina jyoM klimlo|' gI0 5.42.3 kaliyuga : kalijuga / mA0 7.40 kalila : saM00 (saM0) / bhrama, bhraantismuuh| 'moha kalita byApita mati morI / ' mA0 7.82.7 kalI : kalI+bahu0 / kaliyA~ / 'kusuma kalI bica bIca bnaaii|' mA0 1.243.7 kalI : saM0strI0 (saM0 kali kalikA) / kuDmala, avikasita puSpa / 'guccha bIca bica kusubha kalI ke / ' mA0 1.236.2 (2) kalikAkAra AbhUSaNa / 'kanaka kalI kAnani / ' gI0 1.12.2 . kalu : saM.pu0kae0 (saM0 kalyam-- abhinandana, zubha saMvAda>prA0 kallaM>a. kallu) / caina, vizrAma, ghati, sukha / 'aurani ko kala go|' kavi0 4.1 kaluSa : saM00 (saM0) / kusaMskAra, doSa, pApa / mA0 1.16.1 kaluSAI : saM0strI0 (saM0 kaluSatA) / malinatA, doSa / "jehiM pAvaka kI kaluSAI . dahI hai / ' kavi0 7.6 kaleU : kalevA / vina0 200.3 kalevara : saM00 (saM0) / zarIra / mA0 1.12.2 kalevarani : kalevara+saMba0 / kalevaroM (ne) / gI0 2.30.1 kalevA : saM00 (saM. kalyavarta) / prAtarAza, nAztA, prAta: kAla liyA jAne vAlA alpAhAra / 'nAtha sakala jagu kAla kalevA / ' mA0 7.64.7 kalesa, sA : saM00 (saM0 kleza>prA0 kiles)| (1) kaSTa, vythaa| 'pariharu dusaha kalesa / ' mA0 1.74 (2) trividha duHkha (3) yoga ke pAMca klezaHavidyA (moha, ajJAna), asmitA (ahakAra), rAga (Asakti), dveSa (krodha, vaira, IrSyA), aminiveza (durAgraha, haTha, dUsare kI unnati kI saMbhAvanA mAtra se du:kha) / 'binu haribhajana na jAhiM kalesA / ' mA0 7.86.5 kalesu, sU : kalase+kae / 'harana kaThina kali kaluSa kalesU / ' mA0 2.226.6 kalore : saM00ba0 (prA0 kalhAre) / gAya ke taruNa bchdd'e| 'bagare suradhenu ke dhaula kalore / ' kavi0 7.144 kalpa : (de0 klp)| mA0 6.1135 kalpataru : saM00 (sN.)| kalpavRkSa, abhISTa dAyaka svarga vRkSa / mA0 6.26.6 kalpadruma : kalpataru / mA0 1.zlo0 2
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabdakoza . 145 kalpathAlikA : (saM0 kalpasthAlikA) (1) abhISTa dene vAlI thAlI, (2) kalpa vRkSa kA AlavAla (thAlA) / 'bhaMjana bhava bhAra bhakti klp-thaalikaa|' bina0 17.2 kalpanA : (de0 kalapanA) / utprekSA, atizayokti rUpaka, pratIka vidhAna / 'loka kalpanA beda kara aMga-aMga prati jaasu|' mA0 6.14 kalpanAtIta : vi0 (saM0) / kalpanA se pare, buddhi-mana meM na Ane vaalaa| vina0 54.6 kalpapAdapa : kalpataru / mA0 3.4.20 kalpazAkhI : saM00 (saM0) / kalpataru (shaakhii=vRkss)| vina0 27.4 kalpAhi : A.praba0 / utprekSita karate haiM, kRtrima rUpa se nizcita kara lete haiN| 'kalpahiM paMtha aneka / ' mA0 7.100kha kalpAMta : kalpa kA avasAna, pralaya kAla / mA0 7.57.1 kalpAntakArI : pralaya karane vAlA=ziva / mA0 7.108.11 kalpi : pU0kR0 (saM0 kalpayittvA) / kalpita kara, gar3ha kara, managar3hata se utprekSita kara / 'daMbhinha nija mati kalpi kari pragaTa kie bahu pNth|' mA0 7.67ka kalpita : bhUkR0vi0 (saM0) / managaDhanta, svaracita, utprekSita / 'saba nara kalpita karahiM acaaraa|' mA0 7.100.10 kalmaSa : saM00 (saM0) pApa, kaluSa, doSa mala / mA0 6.zlo0 2. kalyANa : saM00 (sN.)| maGgala, zubha, uttama / mA0 6.zlo0 21 kalyAna, nA : kalyANa / mA0 1.26 kalyAnaprada : maGgaladAyaka / mA0 4.10.chaM0 2 kalyAnamai, I : vi0strI0 (saM0 klyaannmyii)| kalyANa yukta / do0 212 kalyAnamaya : kalyANa rUpa, maGgala se paripUrNa / mA0 1.303 / kalyAni, nI : saM0+vi0strI. (saM0 kalyANI) / mAGgalika vRkSaNoM se sampanna strI, saubhAgyavatI, parivArAdi ke lie kalyANaprada lakSaNoM vaalii| mI0 7.32.11 kalyAnu, nU : kalyAna+kae / jehi bidhi hoi rAma kalyAnU / ' mA0 2.8.6 / kallolinI : saM0strI0 (sN.)| nadI, taraGgiNI, laharAtI huI ndii| mA0 7.108.6 kavaca : saM0pU0 (saM0) / varma, sannAha, yuddha meM lauha paridhAna / mA0 6.80.10 kavana : praznArthaka sarvanAma (saM0 kim >a0 kvnn)| kyA, kona mA0 1.55 kavani, nI : kavana+strI0 (a0 kavaNi =kavaNI) / kyA, kauna-sI / tinha ke pApahi kavani miti / ' mA0 1.183
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 . tulasI zabda-koza kavaniu : koI bhI (strI0) / 'nara tana sama nahiM kavani u dehii|' mA0 7.121.6 kavanihuM : kisI bhI (strii0)| 'citA kabanihuM bAta ke / ' mA0 2.65 kavanu : kavana+kae0 / kauna-sA, koI eka / 'kAranu kavana biseSi / ' 2.37 kavaneM : kisa se, meM, para (a0 kavaNe) / 'kavane avasara kA bhyu|' mA0 2.26 kavane : kisa, kina / 'bhajana hIna sukha kavane kAjA / ' mA0 7.84.1 kavaneu~, huM : kisI bhI (0) / 'kavaneu~ janma miTihi nahi gyaanaa|' mA0 - 7.106.8 'kavanehuM janma avadha basa joii|' mA07 67.6 kavala : saM0 (saM0) / grAsa / mA0 1.326.1 kavalita : bhU00vi0 (saM0) / grAsa kiyA (huA) / 'kavalita kAla karAla / ' rA0pra0 6.3.6 kavalu : kvl+ke| eka grAsa / 'kAla kavalu hoihi chana maahiiN|' mA0 1.274.3 kavIzvara : zreSTha kavi = vAlmIki / mA0 1.zlo0 4 kaSAya : saM0+vi0 (sN.)| (1) bhUrAga (2) vizeSa prakAra kI kar3abAhaTa jisa meM muha sUkhane lage, jIbha baMdha sI jAya, kaNTha ruMdha jAya / hRdaya taka pIr3ita ho utthe| (3) tatsahaza anubhUti vizeSa jo bhAvAveza meM hotI hai (4) roSAveza janita mukha zoSa+kaNTha rodha+jihvAstammana+hRdaya-pIDana / 'aruna mukha bhrU vikaTa, piMgala nayana, roSa kssaay|' vina0 220.8 kaSTa : saM00 (saM0) / kleza, kaThinAI / 'jauM kari kaSTa jAi puni koI / ' mA0 1.36.4 kaSTa-sAdhya : kleza se prApya, kaThinatA se siddha hone vAlA-je / mA0 1.167.1 kaSTI : vi00 (saM0) / kaSTa yukta / 'trAhi hari dAsa kaSTI / ' vina0 60.8 kasa : (1) vi00 (saM0 kIdRza>prA0 kerisa>a0 kaisa) / kisa prakAra kA kaisA / 'Isvara jIvahi bheda kahahu kasa / ' mA0 7.78.5 (2) kri0vi0 / kaise, kisa prakAra / 'jehi ura basa syAma sundara ghana tehi nirguna kasa Avai / ' kR0 33 (3) kyoN| * kasa na bhajahu bhrama tyAgi / ' mA0 7.74kha (4) saM00 (saM0 kaSa, karSa>prA0kae0 kss)| nicor3a, nicor3A huA rasa, svAda / 'biSaya birata khaTAI nAnA kasa / ' vina0 204.2 /kasaka, kasakai : (saM0 kaSAti-kaSa hiMsatyAm>prA0 kasai, kasakkai cubhanA, TIsanA) / A0prae0 / kasakatA hai, TIsatA hai, cubhatA hai, vyathita karatI hai / 'jAnai soI jAke ura kasakai karaka sii|' gau0 1.44.2 . kasakatu : vakR0 pu0kae0 / kasaka anubhava karatA, TIsatA / 'kare jo kasakatu hai|' kavi0 6.16
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tulasI zabda-koza kasama: saM0strI0 (arabI - kasama = sauganda ) / zapatha / 'kasama khAi tulasI bhanI / ' gI0 5.36.6 kasamasata vakR0puM0 (saM0 kaSa maSa hiMsAyAm ) / gharSaNa karatA, sammardana pUrvaka gati letA / gI0 5.22.6 147 kasamasAta : kasamasata / 'kasamasAta AI ati ghanI / ' mA0 6.87.1 kasama se : bhU0 kR0pu N0 ( ba0) saMgharSaNa karane lage, paraspara ghisane lage, kulabulA uThe / 'trona sAyaka kasama se' mA0 6.61.chaM0 kasaha, hIM : A0pra0 (saM0 kaSanti > prA0 kasaMti > a0 kasaha ) / kaSTa dete haiM, klezita karate haiM / 'kahi joga japa tapa tana kasahIM / ' mA0 2.132.7 - kasAI : saM0pu0 (saM0 kaSAyin = hiMsaka > prA0 kasAI - arabI kassAba == bUcara ) | pazuvadha vyavasAyI / 'kAsI kAmadhenu kali kuhata kasAI hai / ' kavi0 7.181 kasi : (1) kaisI ( a0 kaisI = kaisi ) / 'moreM hRdaya kRpA kasi kAU / ' mA0 1. 280.2 ( 2 ) pUkR0 (saM0kasitvA- --kasa bandhane > prA0 kasia > a0 kasi ) / kasakara, haDha bA~dha kara / 'bA~dhi jaTA sira, kasi kaTi bhAthA / ' mA0 .2.230.2 kareM : kri0vi0 (saM0 kasitena > prA0 kasieNa > a0 kasieM ) / bA~dhe hue ( mudrA meM ) / 'munipaTa katinha kaseM tunIrA / ' mA0 2.115.8 (2) (saM0 karSeNa > prA0 kaseNa > a0 kaseM ) / kasauTI para kasane se, nikaSa-parIkSaNa dvArA / 'kase kanaku mani pArIkha pAe~ / ' mA0 2.283.6 kase : bhaka0pu0ba0 (saM0kasita > prA0 kasiya) / bA~dhe / 'basana bana hI ke kaTi kase haiM banAi / ' kavi0 2.15 kahauM : A0bha0 u0 (saM0 kaSayiSyAmi >> prA0 kasAvihimi > a0 kasA vihiu~ ) | kasauTI para kasAU~gA, nikaSa-parIkSaNa karAU~gA / 'cita kaMcanahi kasaM hauM / ' vina0 105.2 kasauTI : saM0strI0 (saM0 kaSa -' - paTTikA > prA0 kasavaTTiA > a0 kasa paTTI ) / nikaSa, sonA parakhane kA kAlA patthara / 'syAmarUpa suci rucira kasoTI, cita kaMcanahi kasaM hauM / ' vina0 105.2 kasyapa : saM0pu0 (saM0 kazyapa ) / RSi vizeSa jo prANisRSTi ke Adi puruSa haiMvizeSata: deva, dAnava, daitya, nAga Adi ke pitA ke rUpa meM purANa prasiddha haiM / " mA0 1.123.3 kasyo : bhU0 kR0pu0kae0 / dRr3hatA se bA~dhA / 'kaTi taTa parikara kasyo niSaMgA / " mA0 6.86.10
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 tulasI zabda-koza kaheM : avyaya (1) (saM0 kutra>prA0 kahiM, kaha) / kahA~, kisa sthAna para / 'kahA~ lakhanu kaheM rAma snehii|' mA0 2.155.2 (2) (saM0 kRte=a0 kehiM) / ke lie, ke prati, ko / 'tumha kaha~ nAtha nihorA naahiiN|' mA0 3.12.3 kaharata : vakR00 / kaSTa-dhvani karate, karAhate, 'kaha~' kha karate / 'kaharata bhaTaH ghAyala taTa gire / ' mA0 6.88.4 kaha : (1) kahai / kahatA hai / 'gAdhisUnDa kaha hRdaya ha~si / ' mA0 1.275 (2) kahA / kyA / 'kahA lAbha kaha hAni / ' vina0 160.5 kahaMta, tA : vakR0 puM0 (saM0 kathayat >prA. kahata) / kahatA huA / 'sApata tAr3ata 'paruSa khtaa|' mA0 3.34.1 kaha, kahai, I : (saM0 kathayati-katha vAkya prabandhe>prA0 kahai-kahanA, vAkya bolanA) A0prae0 / kahatA hai / 'ura dhari dhIra kahai girirAU / ' mA0 1.68.8 'surasari kou apunIta na kahaI / ' mA0 1.66.7 kahauM, U~ : A0 ue0 (saM0 kathayAni>prA. kahami>a. khuN)| kahatA hUM, kahatI huuN| :tadapi eka maiM kahau~ upAI / ' mA0 1.66.1 kahau : A0-saMbhAvanA-prae0 (saM0 kathayatu>prA. khu)| (koI) kahe / ___'loga kahau gura sAhiba drohI / ' mA0 2.205.1 kahata : kahaMta / kahatA, te / 'kahata rAmasiya rAmasiya / ' mA0 2.203 kahati : vakR0 strI0 / khtii| kaha rhii| mA0 2.160.7 kahatu : kahata+kae / akelA kaha rahA / 'kahatu hauM sauhaiM kie~ / ' mA0 2.301chaM0 kahate : kriyAti0 pu0ba0 / yadi kahate 'to / 'jauM 'bhajana prabhAu na khte...|' vina0 67.3 kahateu : kriyAti0 pu. ue / to maiM kahatA / 'kahateu~ tohi samaya nirabahA / ' mA0 6.63.7 kahana : bhakR0 avyaya (saM0 kathayitum>prA0 kahiu>a. kahaNa) / kahanA, kahane (kaha) / 'prabhu sanamukha kucha kahana na pArahiM / ' mA0 7.17.4 'lage kahana hari kathA rasAlA / ' mA0 1.60.5 kahani : saM0strI0 (saM0 kathana >prA0 kahaNa) / kahane kI kriyA / 'kahani hIya mukha __rAma / ' vairA0 17 kahanI : kihanI / khaanii| kahaba : bhU000 (saM0 kathayitavya>prA0 kahiavva) / kahanA (hai, hogA), kahA ___ jAyagA / 'aba kachu kahaba jIbha kari duujii|' mA0 2.16.1 kahabi : kahava+strI0 / kahanI hogI / 'hamahuM kahabi aba Thakura sohaatii|' mA0 2.16.4
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 149 'kaharata : kaharata / kahari : pU0 kR0 / karAha kara, vyathA kI dhvani nikAla kara, Arta dhvani karake / 'Thahara-Thahara pare kahari-kahari utthe|' kavi0 6.42 kaharI : vi0 (arabI-kahara=jabardastI krnaa)| balAtkArI, saMkaTakArI, AkaGa ka DhAne vAlA / 'gar3ha durgama DhAhibe ko kaharI hai|' kavi0 6.26 kaharu : saM0pu0 kae0 (arabI-kahara =balAtkAra) / AtaGa ka / 'Darata hauM dekhi kalikAla ko kaharu / ' vina0 250.4 kahasi, sI : A0mae0 (saM0 kathayasi>prA0 kahasi) / tU kahatA-tI-hai (tU kahe) / 'choTe badana bAta bar3i khsii|' mA0 6.31.7 kahahi, hIM : A0 (1) praba0 (saM0 kathayanti>prA0 kahaMti>a. khhiN)| ve __ kahate haiM / 'bacana kahahiM janu parimArathI / ' mA0 6.11002 (2) uba0 (saM0 kathayAmaH>prA0 kahAmo>a0 kahahuM) / hama kahate haiM / 'sunahu bharata hama jhUTha na khhiiN|' mA0 2.210.3 kahahiMge : A0bha00 pUba / kaheMge / 'kyoM kosikahi khhiNge|' gI0 1.66.1 kahahi : Ao-AjJA-mae / tU kaha / 'satya kahahi dasa kaMTha saba / ' mA0 6.23 kha kahahuM : A0- saMbhAvanA-praba0 / ve kaheM, kahA kareM, kahate rheN| to kahIM jAnahuM naath|' mA0 7.13.6 kahahu, hU : A0maba0 (saM0 kathayatha, kathayata>prA0 kahaha>a0 khhu)| kaho (kahate ho, kahatI ho) / 'madhukara kahahu kahana jo paaro|' kR0 34 'hama sana satya marama kina kahahU / ' mA0 1.78.3 kahA~ : khuuN| kisa sthAna pr| mA0 2.155.2 kahA : (1) bhU0 kR00 (saM0 kathita>prA0 khia)| kathana kiyaa| 'kahA bividha bidhi gyAna biseSA / ' mA0 7.17.3 (2) sarvanAma- napuMsaka / kyA / 'karai ta kahahu kahA bisvAsA / ' mA0 7.46.3 kahAi, I : pUkR0 (saM0 kathApayittva>prA. kahAvia>a0 khaavi)| kahalA kara / 'mora dAsa kahAi nara AsA karai / ' mA0 7.46.3 kahAuti : saM0strI0 (saM0 kathokti=kathAlApa=kathAvArtA>prA0 kahAutti) / bAtaprisaMga meM kathana, bAta jIta meM AI ukti / 'bharata kahAuti kahI sunaaii|' mA0 2.266.4 kahAuba : bhakR00 (saM0 kathApayitavya>prA0 khaavianv)| kahalAnA, khayAti lenA / 'nAhiM ta chAr3a kahAuba rAmA / ' mA0 1.281.2 kasAe, ye : bhUkR.puM0 / kahalAye / 'lachimana kahu~ kaTu bacana kahAe / ' mA0 6.66.8
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza kahA : (de0 kahA tathA dhauM) / kyA bhalA, kaise bhalA, kyoM kara / 'abahIM te sikhe kahAdha carita lalita suta tere / ' kR0 3 kahAnI : saM0strI0 (saM0 kathAnikA > prA0 kahANiA > a0 kahAnI ) / (1) AkhyAna / 'kahahiM purAtala kathA kahAnI / ' mA0 2.149.2 ( 2 ) vArtAlApa | 'mamatA rata sana gyAna kahAnI / ' mA0 5.50.3 ( 3 ) saprasaMga vRttAnta | 'suna rAma banabAsa kahAnI / ' mA0 2.224.8 150 kahAyahu : A0 - bhU0 kR0pu0 + ma0ba0 / tuma kahalAye / 'nija mukha tApasa dU kahAyahu / ' mA0 6.21.6 kahAye : kahAe / = kahAyo : bhU0 kR0pu0 e0 (saM0 kathApita > prA0 kahAvio > a0 kahAviu = kahAviyau) / kahalAyA, kahA gayA / 'nAma tulasI pai bhor3o teM kahAyo dAsu / kavi0 7.13 kahAra : saM0pu0 (saM0 kahAra ? > prA0 kahAra, kAhAra - 'kAhAro jalAdivAhI karmakaraH) / jala Adi Dhone vAlI kiMkara jAti vizeSa / ( 2 ) pAlakI Dhone bAlA / 'biSama kahAra mAra mada mAte / ' vina0 186.3 kAranha : kahAra + saM0ba0 / kahAroM (ne) / ' bhari bhari bhAra kahAramha Ane / ' mA0 2.193.3 kahArA : kahAra / mA0 1.300.7 / kahAva, kahAvai : (saM0 kathApayati > prA0 kahAvai - kahalAnA, kahA jAnA, kahane ko prerita karanA, khyAta honA, nAma pAnA) A0pra0 / kahalAtA hai / kahAva : A0ue / kahalAtA hUM / 'kabi na hou~ nahi catura kahAvau~ / ' mA0 1.12.6 kahAvata :- vaka0pu0 (saM0 kakSApayat > prA0 kahAvaMta ) | kahalAtA / 'lAgeu tohi pisAca jimi kAnu kahAvata morA / mA0 2.35 kahAvatI : kriyAti 0 strI0e0 / kahalAtI / yadi to kahI jAtI / 'gharahI satI kahAvatI, jaratI nAha viyoga / ' do0 254 kahAvahi: Apraba0 (saM0 kathApayanti > prA0 kahAvaMti > a0 kahAvahi ) / kahalAte haiM, kahe jAte haiM / 'te nahiM sUra kahAvahiM / ' mA0 6.26 kahAvA ( 1 ) kahAvai / kahalAtA hai, kahA jAtA hai / 'jauM prabhu dIna dayAla kahAvA / " mA0 1.56.6 (2) bhakR0pu0 | kahalAyA, kathana karAyA / 'preri satihi johi jhUTha kahAvA / mA0 1.56.5 kahAvauM : kahAvau~ / kahalAU~, kahA jAU~, khyAti pAU~ / 'kahauM kahAvoM kA aba svAmI / ' mA0 2.267.1
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza kahA : kahasi / kahate haiM / 'brahma loka saba kathA kahAhIM / ' mA0 7.42.5 kahi : (1) pUkR0 (saM0 kathayittvA > prA0 kahia > a0 kahi ) / kaha kara / 'tau kahi pragaTa janAvahu soI / ' mA0 2.50.6 (2) A0 - AjJA, prArthanA - ma0 / tU kaha / 'jana kI binatI mAni mAtu kahi, mere haiM / ' kavi0 7.164 kahia : A0 karmavAcya - prae0 (saM0 kathyate > prA0 kahIai ) / kahA jAya, 151 kahanA cAhie | 'iMdrajAli kahuM kahia na bIrA / ' mA0 6.26.10 kahiata: vakR0 - karmavAcya - puM0 / kahA jAtA, kahe jAte / 'kahiata bhinna na bhinna / ' mA0 1.18 kahiu~ : A0 - bhUkR0 strI0 + ue0 / maiMne kahI / 'umA, kahiu~ saba kathA suhAI / ' mA0 7.52.6 kahie : kahia / 'so sItala kahie jagamAhIM / ' vairA0 46 kahibI : bhakR0 strI0 (saM0 kathayitavyA > prA0 kahibhavvA > a0 kahiavvI ) / kahanI ( cAhie ) / 'kahibI nAma dasA jalAi / ' vina0 41.3 kahibe : bhaku0pu0 (saM0 kathayitavya > prA0 kahiavvaya) / kahane yogya / 'kahibe kachU kachU kahi jaihai / ' kR0 47 kahibo : bhakR0pu0kae0 (saM0 kathayitavyam > prA0 kahiavvaM < a0 kahivbau ) | kahanA / 'samuha hI bhalo kahibo na rakhA hai / ' kavi0 7.56 kahiyata : ahiata / 'madhukara rasika siromani kahiyata / ' kR0 50 kahiyo : kahehu / tuma kahanA / 'pathika kahiyo mAtu saMdeso / ' gI0 2.87.4 kahisi : A0 bhUkR 0 strI0 pra0 / usane kahI kahIM / 'kahisi kathA sata savati kaM / ' mA0 2.18 (saM0 kahihau : A0bha0 u0 kahUMgA / 'kahiu~ nAi kathathivyAmi >> prA0 kahihima > a0 kahihiu~ ) | rAma pada mAthA / ' mA0 1.13.6 - kahihahi :- A0 bha0 praba0 (saM0 kathayityapti > prA0 kahihiti >> a0 kahihihiM ) | kaheMge 'kahihahi sunihahiM samujhi sacetA / ' mA0 1.15.10 kahihi : A0ma0pra0 (saM0 kathayiSyati > prA0 kahihI, kahihii ) | kahegA | 'giri jar3a sahaja kahihi saba logU / ' mA0 1.71.5 kahihu : A0bhUkR0 strI0 + maba0 / tumane kahI ( thI ) / 'svAmini kahihu kathA mohi pAhIM / ' mA0 2.22.4 kahihaiM : kahihahi / kaheMge, bAtacIta karege / 'Apusa meM kachu paM kahihaiM / ' kavi0 2.23 kahi hai : kahihi / kahegA-gI / 'kyoM kahihai bara nArI / ' kR0 6 // kahiauM : kahihau~ / 'aura mohi ko hai, kahi kahihauM / ' vina0 231.1
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 tulasI zabda-koza kahIM : (1) bhUka strI0bahu0 / 'kahIM kathA upadesa bisessii|' mA0 4.26.11 (2) avyaya / kisI sthAna para / 'parai na kala khiiN|' kavi0 7.68 kahI : bhUka0strI0 / vaNita kii| taba hanumaMta kahI saba rAma kthaa|' mA0 5.6 kahIjai : A0-karmavAcya-prae0 (saM0 kathyate>prA0 kahijjai) / kahA jaae| "hohiM ta kyoM na kahIjeM / ' gI0 3.15.4 kahuM : avyaya (1) kahIM (kahA~+huM) / 'sobhA asi kahuM suni ati naahiiN|' mA0 1.220.6 (2) ko, ke lie, ke prati (=kaha) / 'rAja dena kahuM subha dina saadhaa|' mA0 2.54.7 kaha : Ao-AjJA-mae0 (saM0 kathaya>prA0 kahaH>a0 kahu) / tU kaha / 'kahu kAranu nija haraSa kara / ' mA0 1.228 kahUM : khuN| kahIM para / 'tulasI kahUM na rAma se sAhiba sIla nidhAna / ' mA0 1.26ka kaheM : (1) kahane se / 'kaheM kathA tava parama akAjA / ' mA0 1.166.1 (2) kahane meM / 'jauM nahiM lagihahu kaheM hamAre / ' mA0 2.50.5 kahe : (1) bhUkR.pu0 (bahu0) (saM0 kathita>prA0 kahiya) / vaNita kiye / 'jaha~ lami kahe purAna zruti / ' mA0 1.155 (2) kheN| kahane se, para / 'jauM na calaba hama kahe tumhAreM / ' mA0 1.166.7 kahe, OM : A0 bhUkR00+ue / maiMne khaa-khe| 'avasara pAi bacana eka ' kaheU~ / ' mA0 1.185.4 kaheu, U : bhUkR.pu0kae0 (saM0 kathitam >prA0 kahiaM>a0 khiu=khiyu)| __kahA / 'kaheu, putravara mAgu / ' mA0 1.177 konhi : A0 bhuukRpu+prb| unhoMne khaa-khe| 'dena kahenhi mohi dui baradAnA / ' mA0 2.40.7 kahesi : (1) A0-bhUkR00+prae / usane kahA / 'pAtakini kahesi kophgRheM jAhu / ' mA0 2.22 (2) usane kahe / 'kahesi amita Acaraja bkhaanii|' __mA0 1.163.6 kahesu : A0bha0+AjJA-mae / tU khnaa| 'kahesu jAni jiyeM sayana bujhaaii|' mA0 4.1.4 kahehaM, hU~ : kahane se bhI, kahane para bhii| 'mAtu kahehuM bahurahiM raghurAI / mA0 2.253.4 kahehu, hU : A0 (1) bhUkR00+maba0 / tumane kahA / 'kaheha nIka morehuM mana ___ bhAvA / ' mA0 1.62.1 (2) bha0+AjJA+maba / 'tuma khnaa| kahehu mori sikha avasaru paaii|' mA0 2.82.3
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 153 kahaiM : kahahiM / (1) ve kaheM, kahate haiM / 'Udho haiM bar3e, kahaiM soi kIjai / ' kR0 46 (2) hama kaheM, kahate-tI-haiM / 'koTi jatana kari sapatha kahaiM hm|' kR06 kahai : (1) khi| kahe, kaha sakatA hai, (kahatA hai) / pA~varanhi kI ko khai|' mA0 1.85.chaM0 (2) bhakR0 (saM0 kathayitu >praa0khiNu)| kahane / 'kathA purAtana kahai so laagaa|' mA0 1.163.4 kahaigo : A0-bha0pu0-prae / khegaa| apane-apane ko to kahaigo ghaTAi ko|' __ kavi0 7.22 kahaiyA : vi0 kahane vaalaa| kavi0 1.16 kahaihauM : A0 bha0 ue| khlaauuNgaa| 'yaha charamAra tAhi tulasI jaga jAko dAsa __ kahaihauM / ' vina0 104.4 kaho : kahyo / kavi0 7.61 kahauM : kahau~ / khuuN| 'kahauM kahAvauM kA aba svAmI / ' mA0 2.267.1 (2) kaha sakatA-tI huuN| 'syAma gaura kimi kahauM bakhAnI / ' mA0 1.226.2 (3) kahatA tI huuN| 'gorasa hAni sahauM, na bhahauM kachu / ' kR0 3 kahauMgo : A0bha.pu.ue0 / khuuNgaa| 'bahori na khori lagai, so khauNgo|' kavi0 7.14 kahau : kahahu / 'sakala kaho samujhAi / ' mA0 3.14 kahogI : A0bha0strI0mae / tuma khogii| gI0 1.72.3 kaho : (1) kaheu / kahA / 'kaho hai pachorana chuucho|' kR0 43 'mukha koTihU na para kahyo / ' mA0 1.66 chaM0 (2) kahA huA tathya / 'kahyo mero mAni / kR0 17 (3) kahehu / tumane kahA / 'Aka duhana tuma khyo|' kR0 51 / / kAMkara : saM0pu0 (saM0 karkara=kaThora, karkara= kA~TA>prA0 kakkara, kkkdd| saM0 kaGa karata=kavaca>prA0 kaMkar3a / saM0 kakkarata.>prA0 kkngkhdd-ktthor)| eka prakAra kA prastara tulya kaThora bhUmija khaNDa vizeSa, kNkdd'| mA0 2.62.5 kAMkarI : kAMkara+strI0ba0 / kNkdd'iyaaN| 'kusa kaMTaka kA~karI kuraaii|' mA0 2.311.5 kokinI : kAkinI / kaudd'ii| vina0 143.5 kAMkha : saM0strI0 (saM0 kakSa, kakSA>prA0 kakkha, kakkhA) / bagala, bhujamUla kA natodara bhAga / mA0 6.24 kAMca : saM00 (saM0 kAca>prA0 kacca) / zIzA, pAradarzI dhAtu vizeSa / mA0 . 7.121.12 kAmacani : zreSTha kA~ca (kAMca ko kAcamaNi bhI kahate haiM) / gI0 2.2.3 kAMcahi : kAMca ko| kaMcana kAMcahi sama garna / ' vairA0 27
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 tulasI zabda-koza kAMcA : kAMca / mA0 7.27.6 kA~ca : kAMcahi / 'sama kaMcana kA~cai ginata / ' vairA0 31 kA~co : kAMca bhI / 'mani kanaka saMga laghu lasata bIca bica kaaNco|' vina0 277.2 kAMjI : saM0pU0 (saM0 kAjika>prA. kaMjia) / dahI kA tor3a / mA0 2.231 kA~Ta : saM*pu0 (saM0 kaSTa) / kA~TA / vina. 186.4 kA~The : (saM0 kaNThe upakaNThe) kinAre, samIpa, sImA para / 'prabhu Ai pare suni ___ sAyara kAThe / ' kavi0 6.28 kA~r3i : pUkR0 (saM0 kaNDitvA>prA0 kaMDia>10 kNddi)| kUTa kara, chaTa kara / 'bhArI-bhArI rAure ke cAura se kAMDigo / ' kavi0 624 kA~dhI : pUkR0 / kandhe para uThAkara, dhAraNa kara / 'uThi sukha pitu anuzAsana kaaNdhii|' mA0 1.182.3 kAMdhe : kandhe para / 'dhanuSa bAma bara kA~dhe / mA0 1.244.1 kA~dhyo : bhUka00 kae0 / kandhe para uThAyA, Ara liyA / 'sakata saMgrAma dasakaMdha __kaaNdhyo|' kavi0 6.4 kApahi : A0praba0 (saM0 kampante>prA0 kaMpati>a0 kaMpahiM) / kAMpate haiN| 'thara thara kA~pahiM pura nara naarii|' kaoNpI : bhUka strI0 / kampita huI / mA0 2.54.4 kA~pu : bhUka00kae / tharatharAyA, kAMpane lagA / 'kAMpu tana thara-thara / ' pA0ma0 62 ('zarIra meM kampa' artha leM to--) saM00kae / kpkpii| kAMvari : saM0strI0 (prA0 kAvaDiA) / bhNgii| 'bhari-bhari kAMvari cale kahArA / " mA0 1.305.6 kA : praznArthaka sarvanAma (saM0 kim>prA.ka.>00 =kaa)| kyA / 'kahIM kahAvoM kA aba svaamii|' mA. 2.267.1 (2) kyA =kon-saa|'kaa aparAdha ramApati kInhA / ' mA0 1.124.7 (3) kyaa=kyoN| 'kA anamani hasi, kaha haMsi raanii|' mA0 2.13.5 (4) kisa / 'tumha teM adhika punya bar3a kAkeM / ' mA0 1.264.6 (5) sambandhArthaka parasarga pu0kae. / 'ehiM biAha ati hita sabahI kaa|' mA0 1.223.1 (6) dhvanivizeSa / 'kA kA kararata kaag|' do0 436 kAMti : saM0strI0 (saM0 kAnti) / AbhA, jyoti, chavi / gI0 2.16.1 kAI : sN0strii0| (1) eka prakAra kI ghAsa jaisI vastu jo gande jalAzayoM kA pAnI Dhaka letI hai| 'kAI kumati kekaI kerii|' mA0 1.41.8 (2) morcA, mala / 'kAI biSaya mukuTa mana laagii|' mA0 1.115.1
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 155 kAu, kAU : avyaya (saM0 kadApi>prA0 kaAvi) / kabhI / 'more hRdaya kRpA kasi kaauu|' mA0 1.280.2 'sanmukha citava ki kAu / ' mA0 6.64 kAka : saMpuM0 (saM0) / kauA pkssii| mA0 7.54 kAkapaccha : saM00 (saM0 kA kapakSa) / bAlakoM ke (vizeSata: kSatriyoM ke) ghugharAle keza jo kAnoM kI ora khice laTakate rahate haiN| kAkulA / 'kAkapaccha ghara, kara kodaMDa sara / ' gI0 1.54.1 kAkabhusuMDa, Di, DI : kAkavizeSa jisakI kathA uttarakANDa meM hai| kAkasikhA : (saM0 kAkazikhA)=kAkapaccha / gI0 1.66.3 kAkini, nI : saMstrI0 (saM0 kAkinI, kaakinnii)| kaudd'ii| kavi0 7.155 kAku, kU : saM0strI0 (saM0 kAku) / (1) parivartita kaNThadhvani, tAnA, bhAvAveza meM badale hue svara se kathana / ' jAriuM jAyeM janani kahi kAkU / ' mA0 2.261.6 (2) kahane kI rIti jisase viparIta artha vyakta hotA hai / 'kahiyata kAku kUbarI hUM kauM, so kubAni basa nArI / ' kR0 27 kAvAsotI : vi0 (saM0 kakSAzrotrika>prA. kavakhAsottima) / eka ora kA~kha ke nIce aura dUsarI ora kAna ke nIce (kandhe para) dhAraNa kiyA huA / 'piara uparanA kaakhsotii|' mA0 1.41 kAga, gA : kAkA / mA0 1.41 kAgada : saM0 / kAg2aja, patra / mA0 1.6.11 kAgabhusuDi : kAkabhusuDi / mA0 7.53.8 kAgara : saM00 / paMkha / kavi0 2.2 kAga : kaag+ke| eka kauA, koI kauA / 'bainateya bali jimi yaha kAga / ' mA0 1.267.1 kAcA : vi0pU0 / kaccA, komala / apakva / mA0 5.37.1 kAce : 'kAcA' kA rUpAntara / kacce / 'kAce ghaTa jimi DArauM pherii|' mA0 1.253.5 kAco : kAcA+kae0 / kaccA (binA pakAyA humA) / 'sahabAsI kAco gilahiM / ' do0 404 kAchisa : A0-karmavAcya-prae0 / pahanA jAe, paridhAna sajAyA jAya / 'jasa kAchi. tasa cAhia naacaa|' mA0 2.127.8 kAche : kri0vi0 / paridhAna sajAe, pahane hue (mudrA meM) / 'munibara veSa vane ati kaache|' mA0 3.7.2 kAche : bhU000 (saM0 kakSita>prA0 kacchiya) ba0 / pahane / cautanI colanA kaache|' gI0 1.74.1
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 tulasI zabda-koza kAja : saM00 (saM0 kArya>prA0 kjj)| kAma, karma / (1) 'kalyAna kAja bibAha mNgl...|' mA0 1.103 chaM (2) prayojana, sAdhya, lakSya / 'je binu kAja dAhinehu bAe~ / ' mA0 1.4.1 (3) upayoga, pAtratA, ahatA / 'baribe kauM bole baidehI bara kAja ke / ' kavi0 1.8 kAhiM : kAma meM / 'nija nija kAjahiM lAga / ' mA0 2.6 kAjA : kAja / mA0 2.7.2 kAju, jU : kaaj+ke| eka bhI kArya / 'kAnana kAha rAma kara kAjU / ' mA0 2.50.2 /kATa, kATai : (saM0 kRntati-kRtI chedane>prA0 kaTTai-kATanA, chinna karanA) A0prae / kATatA hai / 'kATai nija kara sakala sriiraa|' mA0 6.26.10 kATata : vaka0pu0 (saM0 kRntat >prA0 kttttt)| kATatA, kATate / 'kATata sira hoihi bikala / ' mA0 6.66 kATana : saM00 (saM0 kartana>prA0 kaTTaNa) / ucchedana, khaNDana / garbha ke arbhaka kATana ko paTudhAra / ' kavi0 1.20 kAhiM : A0praba0 (saM0 kRntAti>prA0 kaTTaMti>a. ktttthiN)| kATate haiM / 'mArahiM kATahiM dharahiM parArahi / ' mA0 6.8 1.5 kATA : bhU000 (saM0 kRtta>prA0 kaTTa) / vicchinna kara DAlA / 'pAlava baiThi __ per3a, ehiM kaattaa|' mA0 2.47.5 kATi : pUkR0 / kATakara / 'bhujA kATi mahi paarii|' mA0 6.70.10 kATia : A0 karmavAcya-prae / kATa DAlie / 'kATia tAsu jIbha jo bsaaii|' mA0 1.64.4 kATie : kATia (saM0 kRtyate >prA0 kaTTIai) / 'kATie na nAtha biSahU ko rUkha ___ lAi ke / ' kavi0 7.61 kATiyatu : vaka00 kae / kATA jAtA / 'surataru kATiyatu hai / ' kavi0 7.66 kATI : bhUkR0 strI0 / khanDita kara ddaalii| eka bAna mAyA saba kaatto|' mA0 6.52.7 kATu : A0 AjJA-mae / tU kATa DAla / 'dharu mAru kATa pachArU / ' mA0 6.81.chaM0 2 kATe : (1) kATane se / 'kATeM sIsa ki hoina suuraa|' mA0 6.26.6 (2) kATane para / 'kATeM bhujA soha khala kaisaa|' mA0 6.70.11 / / kATe : bhUkR0 pu. (bahu0) / khalita kiye / mA0 3.16 kha kATosi : A0-bhUkR pu+prae / usane kATA, kATe / 'kATesi paMkha parA khaga dhrnii|' mA0 3.26.22
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza kAhi : kATane para hI / ' kAhi paM kadarI pharaha mA0 5.58 kA : bha0 (saM0 kartitum > prA0 kaTTiuM) / kATane / 'zravana nAsikA kA lAge / ' 157 5.54.4 kArTa : kATai / kATe, chinna karade / 'jauM sapaneM sira kA koI / ' mA0 1.118.2 kATha : saM0pu0 (saM0 kASTha > prA0 kaTTha) / lakar3I / mA0 2.100.5 kAr3hata : vakR pu N0 (saM0 karSat > prA0 kaDhata) / (1) khIMcatA khIMcate / 'prati uttara sasinha manahuM kAr3hata bhaTa dasa sIsa / ' mA0 6.230 (2) nikAlatA - te 'kAr3hata daMta karaMta dRhA hai / ' kavi0 7.26 1 , kADhUna bhakR0 (saM0 kraSTum > prA0 kaDdiu > a0 kaD DhaNa) | nikAlane, khIMcane / 'nidari lage bahu kAr3hanA / ' vina0 21.1 kAhi : A0 praba0 (saM0 karSanti > prA0 kaDDhati > a0 kaihi) nikAlate haiM, khIMca bAhara karate haiM / 'kathA sudhA mathi kAr3hahiM / ' mA0 7.120 ka kAr3hA : bhUkR0 pu N0 (saM0 kRSTa > prA0 kaDDha, kaDDhia ) / nikAlA / 'so janu hamare mAyeM kAr3hA / ' mA0 1.276.3 (2) khIMcA, rekhAGkita kiyA / ' mAnahuM citra mA~ likhi kAr3hA / ' mA0 3.10.24 kAr3hi : pUkR0 / (1) nikAla kara / 'nija kara nayana kAr3hi caha diikhaa|' mA0 2.46.3 (2) khIMca kara / 'taba maiM mArabi kAr3hi kRpAnA / ' mA0 5.10.6 kAr3hi : A0 karmavAcya - prae0 / nikAlie, khIMca bAhara kiijie| 'bihagarAja bahana turata kAr3hi miTaM kalesa / ' do0 235 kAr3hI : bhUkR0 strI0ba0 / nikAlIM, urehIM, utkIrNakIM / 'surapratimA khaMbhana gar3hi kAr3hIM / mA0 1.288.6 kAr3hI : bhUkR0 strI0 / (1) nikAlI / 'samaya bicAri patrikA kAr3hI / ' mA0 5.56.8 (2) urehIM (citrita kI yA utkIrNa kI ) / 'manahu~ citra likha kAr3hI / ' gI0 2.55.5 kAr3heM : kri0vi0 | nikAle hue ( mudrA meM ) / 'kahA~ lauM kahIM kehi soM rada kAr3heM / " kavi 0 0 7.24 1 kAr3he : bhUkR0pu0 ( ba0) / (1) nikAle, khIMca bAhara kie / 'mIna dIna janu jala teM kAr3heM / ' mA0 2.70.3 (2) ( rekhAoM meM ) khIMce, urehe / 'jaha~ taha~ manahu~ citra likhi kAr3heM / ' mA0 2.84.1 kAr3hosi : A - bhUkR pu0 + pra0 / usane nikAlA, khiiNcaa| 'kAr3heMsi parama karAla kRpAnA / ' mA0 3.26.21 = kAr3heM : kAr3hahi / nikAlate haiM - bAhara karate haiM / 'eka kAr3he sauMjA / ' kavi0 6.6 kAr3ho : kADhyo / nikAlA = bAhara kiyA / 'saba asabAbu DAr3ho, maiM na kAr3ho taiM na ka. r3ho / ' kavi0 5.12
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 tulasI zabda-koza kAr3hI : A. maba0 / nikaalo| 'eka karai dhauMja, eka kahaiM kAr3hI sauNj|' kavi kAr3ha yo : bhUkR00 kae0 / nikAlA, khiiNcaa| 'roSi bAnu kAr3ha yo na dalaiyA dasasIsa ko|' kavi0 6 22 | kAtari : (1) vi0strI0 (saM0 kaatr)| dIna, vikala / ' dekhi parama kAtari mahatArI / ' mA0 2.66.1 (2) saM0 strI (saM0 kartarI>prA0 kptrii)| kRpANa / 'tori jama kAtari maMdodarI kar3hori aanii|' (de0 jama kAtari) hanu0 27 kAtibo : bhakR0 pu0 kae0 / kAtanA (carkhA yA takalI se sUta nikaalnaa)| 'karaSi kAtibo nAnha / ' do0 462 kAdara : vi.pu. (saM0 kAtara> zaurasenI prA0 kaadr)| kAyara, klIba, pauruSa ___ hIna / 'nani mana gunahu mohi kari kAdara / ' mA0 6.6.7 kAna : saM00 (saM0 karNa>prA0 kaNNa) / zravaNa / mA0 1.156.8 kAnana : saM00 (sN.)| vana / mA0 1.161 ka kAnanacArI : vi.pu. (s.)| (1) vana meM vicaraNa karane vAlA / mA0 3.11.18 (2) vanya, jaGgalI (jIva) / 'dhanya vihagamtra kAnana cArI / ' mA0 2.136.2 kAnani : kAnanhi kAnanu : kAnana+kae0 / advitIya vana / 'sundara giri kAnanu jalu pAvana / ' mA0 2.124.6 kAnanhi : kAna+saMba0 / kAnoM (meM) / 'kAnanhi kanaka phUla chabi dehiiN|' mA0 1.216.7 kAnA : kAna / mA0 1.4.6 kAni, nI : saM0 strI0 / (1) Adara, mAnyatA / 'tU jo hama Adaryo sotI nava kamala kI kAni / ' kR0 52 (2) svAbhimAna, pratiSThA / 'rahai na sIlu sanehu na kAnI / ' mA0 162.2 4 (3) sAkha prasiddhi / 'kabi kula kAni mAni sakucAnI / ' mA0 2.303.7 kAne : (1) kAna+adhikaraNa (saM0 karNe>prA0 kaNNe) / kAna meM / 'kAne kanaka tarIvana / ' rA0na0 11 (2) vi.pu0ba0 (saM0 kANAH) / ekAkSa / 'kAne khore kuubre|' mA0 2.14 kAnha : saM0pu0 (saM0 kRSNa>prA0 kaNha) / avatArI kRSNa / ' heri kAnha gobardhana car3hi gyaa|' kR0 16 kAma : (1) saM00 (sN.)| kAmadeva+antaH zatru vizeSa / mA0 1.84; 1.32.7 (2) kAma sukha bhoga, bhoga viSaya, kAma vAsanA / kiMkara kaMcana koha
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza ... 159 kAma ke / ' mA0 1.12.3 (3) kAmanA, phalAsakti / 'je binu kAma rAma ke cere / ' mA0 1.18.4 (4) sAdhya, prayojana / 'tehi tehI sana kAma / ' mA0 1.80 (5) kAmanA=manoratha / 'aba pUre saba kAma hamAre / ' mA0 1.146.2 (6) saundarya gatireka kI vyaJjanA hetu vizeSaNa rUpa meM kAmadeva / 'kAma kalabha / ' mA0 1.233.7 (7) (saM0 karma>prA0 kamma) / kArya / 'dhAe dhAma kAma saba tyaagii|' mA0 1.220.2 kAmakAja : prayojana, upAdeyatA, sArthakatA / 'pAlyo nAtha, sahA so-mro bhayo kAma kAja ko|' kavi0 7.13 kAmakeli : kAma krIDA=rativihaTara / (2) kAmadeva kI krIDA / 'kAmakeli bATikA bibudha bt|' gI0 2.46.7 kAmakRta : kAmajanita, kAmadeva dvArA utpAdita / ' mA0 1.85.chaM0 kAmataru : kAmanA pUrti karane vAlA vRkSa =kalpataru / mA0 1.27.5 kAmatA : citrakUTa meM 'kAmatAnAtha' tIrtha / vina0 24.6 kAmada : vi0 (saM0) / manoratha (kAma) kA dAtA-yatheSTa dAtA yA daatrii| 'kAmada bheda giri rAma prasAda / ' mA0 2.276.1 'rAma kathA kali kAmada gaaii|' mA0 131.7 kAmadudhA kAmavuhA : saM0strI0 (sa.) / kAmanA pUraka dhenu, devadhenu, kAmadhenu / mA0 1.326.4 kAmadhenu : svarga kI go vizeSa jo kalpa vRkSa ke samAna sabhI kAmanAoM kI pUrti karatI hai / mA0 1.155.1 kAmadhuka : kAmaduppA (saM0) kAmaduha,- kAmadhuk / kavi0 7.115 kAmanA : sa0strI0 (saM0) / icchA, lipsA / mA0 1.22 kAmabeli : (saM0 kAmavallI>prA0 kAmavellI)= klpltaa| gI0 2.34.2 kAmabhUruha : kAmataru / vina0 152.13 kAmari : saM0strI0 (saM0 kmblii)| kamalI, choTA kambala / 'tulasI tyoM-tyoM hoigI garuI jyoM-jyoM kAmari bhIjai / ' kR0 46 kAmaripu : kAmadeva ke zatru-zivajI / mA0 1.107.1 kAmarUpa : vi0 (saM0) / icchAnusAra rUpa dhAraNa karane kI zakti vAlA / 'kAmarUpa sundara tana dhaarii|' mA0 1.64.5 kAmasuku : saM00kae / kAmakrIDA janita sukha / mA0 1.87.8 kAmasurabhi : kAmadhenu / mA0 1.331.2 kAmA : kAma / mA0 4.15.10
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 tulasI zabda-koza kAmAdi, kAmAdika : SaDvarga -- kAma, krodha, lobha moha, mada, matsara / mA0 - 1.154, 1.37.6 kAmArinI : kAmaripu / ziva / mA0 1.120 ka, 1.315.2 kAmini : saM0 strI0 (saM0 kAminI) / pramadA, strI / gI0 2.5.1 kaminha : kamI + saMba / kAmiyoM / ' kAminha ke dInatA dekhAI / ' mA0 3.36.2 kAmahi : kAmI ko / 'kamihi nAri piyAri jimi / mA0 7.130 kha kAmI : vi0 (saM0) / (1) viSayI, viSayoM kI kAmanA rakhane vAlA / 'saMtasaMga apavarga kara, kAmI bhavakara paMtha / ' mA0 7.33 (2) bhogA sakta, yauna utte - janAoM se yukta / 'kAmI bacana satI manu jaise / ' mA0 1.251.2 kAmu : kAma + kae0 / kAmadeva / mA0 1.86.2 kAmo : kAma bhI / 'sakucata samujhi nAma mahimA mada lobha moha koha kAmo / vina0 228.2 kAya~ : kAya se, zarIra se / 'kAya~ bacana mana pati pada premA / ' mA0 3.510 kAya : saM0pu0 (saM0) / zarIra / mA0 7.87.8 kAyara : vi0 (saM0 kAtara > prA0 kAyara) / kAdara / mA0 1.274 kAyA : kAya / 5.56.6 kAra : ( samAsAnta meM ) (1) kAraka, karane vAlA (2) dhvani, zabda | 'hAhAkAra'" mA0 1.87.7 'jayajayakAra' mA0 6.76 Adi / kAraka : kartA (saM0 ) / vina0 60.7 kAraja : saM0pu0 (saM0 kArya ) = kAja / ( 1 ) prayojana / 'prabhu sura kAraja kInha / " mA0 1.123 (2) dhandhA, vyavasAya / 'gRha kAraja nAnA jaMjAlA / ' mA0 1. 38.8 (3) kArya-kAraNa sambandha meM upAdAna se nirmita vastu / kAraju : kAraja + kae / 'kArana teM kAraju kaThina / ' mA0 2.176 kArana : saM0pu0 (saM0 kAraNa) / (1) nimitta hetu / ' tehi kArana Avata hiya~ hAre / ' mA0 1.38.5 ( 2 ) upAdAna / ' kArana teM kAraju kaThina / ' mA0 2. 179 ( 3 ) prayojana / 'karahu kavana kArana tapu bhArI / ' mA0 1.78.2 kAranI : saM0pu0 / kAraNa samUha, preraka kAraNa / ( avadhI meM) chipakara pratikUla karma kI preraNA dene vAlA yA bakher3A paidA karane vAlA / 'kAla karama kula kAranI koU na kohAto / ' vina0 151.4 kAranu : kArana + kae0 / eka koI kAraNa | 'kAranu kavanu biseSi / ' mA0 2.37 kAramana: saM0pu0 (saM0 kArmaNa) / jAdU-TonA, indrajAla, mAyA, mAraNa Adi abhicAra-karma / 'kAramana kUTakRtyAdihaMtA / ' vina0 26.7 (de0 karamana) / kAmuka : saM0pu0 (saM0 kArma uka) / dhanuSa / mA0 6.63.5
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 161 kArAgRha : saM00 (saM0) / bandIghara, jela / vina0 136.2 kArikha : saM00 / kAlikha, dhueM Adi se banI syAhI, kajjalI / 'dhUma kusaMgati kArikha hoii|' mA0 1.7.11 kArikhI : saM0 strI0 / kArikha / 'na lAge muha kaarikhii|' mA0 1.15 kArini : (samAsAnta meM) vi0strI0 (saM0 kaarinnii)| karane vAlI / 'bhava bhava bibhava parAbhava kArini / ' mA0 1.235.8 kArI : (1) (samAsAnta meM) vi00 (saM0 kArin) / karame vaalaa| 'aMDa kaTAha amita laya kaarii|' mA0 7.64.8 (2) vi0strI0 / kAlI, kRSNa varNA / 'so janu jaladaghaTA ati kArI / ' mA0 6.13.5 kAruNIka : vi0 (saM0 kAruNika) / kRpAlu / mA0 7.2 zloka 3 kArunIka : kAruNIka / mA0 6.37.2 kArUnya : saM0pu0 (saM0 kaarunny)| karUNA, dayA / 'nIlakaMTha kArunyasiMdhu / ' gI. 1.80.1 kAre : vi.pu. (saM0 kAlaka>prA0 kaaly)| kAle, kRSNa varNa / 'mahAbIra nisicara saba kaare|' mA0 6.46.7 kAro : vi0pU0 (saM0 kAla:>prA0 kAlo) kae0 / kAlA / 'badana karama ko kaaro|' gI0 2.67.2. ... .. kAla : saM00 (sN0)| (1) mRtyu / 'nAtha sakala jaga kAla klebaa|' mA0 7.64.7 (2) samaya (vartamAna, bhUta, bhaviSyat) / 'cahuM juga tIni kAla tihuM lokA / ' mA0 1.27.1 (3) darzana meM padArtha vizeSa / 'kAla subhAu karama briaaiiN|' mA0 1.7.2 (4) yamarAja / 'janu kAladUta ulUka bolahiM / ' mA0 6.78 chaM0 (5) vaiSNava tattva vibhAga meM tattvavizeSa-mA0 7.21 kAlau, U : kAla bhii| yamarAja yA mRtyu bhI / 'kAlau tua pada nAihi siisaa|' mA0 1.165.2 kAlakUTa : saM00 (sN.)| hAlAhaka, viSa / mA0 1.16.8 kAlakaTamukha : vi0 (sN.)| (1) jisake muha meM viSa ho=sarpa Adi (2) viSa dene yogya mukha vAlA (3) viSa tulya vacana bolane vAlA / 'kAlakUTamukha paya mukha naahiiN|' mA0 1.277.7 kAlakUTa : kAlakUTa+kae0 / kavi0 7.158 kAlaketu : eka rAkSasa kA nAma / mA0 1.170.3 kAlagahA : vi0 (saM0 kAlagRhIta>prA0 kaalghia)| mauta dvArA jakar3A huA, mumUrSa / 'rAkhi bibhISana ko sake, asa kAla-gahA ko|' vina0 152.6 kAlachepa : saM00 (saM0 kAlakSepa) / samaya kATana, nirvAha / 'kAlachepa kehibidhi karahiM / ' do0 404
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 tulasI zabda-koza kAladaMDa : yamarAja kA daMDa=jarA, vyAdhi, maraNa / ' mA0 7.106.13 kAladUta : yamadUta / jarA, roga Adi / mA0 6.78 chaM0 kAlanAtha : kAla-bhairava / kavi0 7.171 / / kAlanisA : (de0 nisA) (1) kAlI a~dherI rAta (2) yamarAja kI bahina kA nAma (3) amAvasyA kI rAta (4) Ayu ke 77veM varSa ke sAtaveM mAsa kI sAtavIM rAta jo mAraka mAnI gaI hai (5) pralaya / 'kAlanisA sama nisi sasi bhAnU / ' mA0 5.15.2 kAlanemi : eka rAkSasa kA nAma / mA0 6.56.2-3 kAlarAti : kAlanisA (saM0 kAlarAtri) / 'kAlarAti nisicara kula kerii|' mA0 5.40.8 kAlarUpa : mRtyu rUpa, marsa mRtyu, sarvathA vinaashkaarii| mA0 6.48 kha kAlasarpa : (1) kAle sAMpa (2) mRtyu rUpI sarpa / 'kAlasarpa jana cale spcchaa|' mA0 6.68.3 kAlahi : kAla ko / 'kAlahi mithyA doSa lgaai|' mA0 7.43 kAlahu : kAla bhii| 'kAlahu kara kAlA / ' mA0 5.36.1 kAlA : kAla / mA0 1.60.5 kAli : avyaya (saM0 kalya, klli)| kala, AgAmI prAtaH / mA0 2.11.4 kAlikA : saM0strI0 (sN.)| durgA, mahAmAyA=durgA kA tAmasa ruup| mA0 1.47.6 kAlimA : saM0strI0 (saM0pu0-prA0 strI0) / kAlApana, syAhI, kalara ka / gI. 2.62.1 kAlI : (1) kAli / kl| 'sune je muni sa~ga Ae kaalii|' mA0 1.266.4 (2) kAlikA (3) kAle raMga vaalii| 'laMkA~ kolupa laMkinI kAlI kAla karAla / ' rA0pra0 5.2.3 / kAlInA : vi0 (saM0 kAlika-kAlIna ?) / samaya vaalaa|' gyAnI guna-gRha bahu kaaliinaa|' mA0 7.62.3 kAlu, lU : kAla+kae / (1) mRtyu (2) samaya / 'kAlu sadA duratikrama bhaarii|' mA0 7.64.8 . kAlhi : kAli / kala, pichale sabere / 'bAli danni kAlhi jalajAna pASAna kiye|' kavi0 6.16 kAvya : saM00 (saM0) / kavikarma jisameM zabda aura artha kI saMpa.kta racanA rahatI hai| vina0 28.5 kAzI : saM0strI0 (saM0) / vArANasI tIrtha / mA0 6 zloka 2
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza kAsa : saM0pu0 (saM0 kAza ) / eka prakAra kI U~cI ghAsa / mA0 4.16.2 kAsI : kAzI meM / 'kAsIM bharata parama pada lahahIM / ' mA0 1.46.4 kAsI : kAzI / mA0 1.6.8 kAsInAtha : ziva / kavi0 7.165 kAsIpati : ziva / vina0 13.6 163 kAsIsa : (saM0 kAzIza ) / ziva / vina0 6.5 kAsu : sarvanAma (saM0 kasya > prA0 kassa > a0 kAsu) / kisakA-kI- ke / 'kahi hoi bhala kAsu bhalAI / ' mA0 2.267.7 kAha : praznArthaka (napuMsaka ) sarvanAma / kyA / 'kAnana kAha rAma kara kAjU / ' mA0 2.50.2 kAhalI : vi0 (arabI - kAhila = susta ; kAhalI = sustI ) / kAhila, susta, AlasI, nikammA / 'mo se dIna dUbare kapUta kUra kAhalI / ' kavi0 7.23 kAhA : kAha | 'jAi utasa aba dehau~ kAhA / ' mA0 1.54.2 kAhi : (1) kisako, kisase / 'kAhi kahai kehi dUSanu deI / ' mA0 2.273.1 kAhU kari garne, mitra garne nahi kAhi / ' (2) kAhU / kisI ko / ' satru na vairA0 13 kAhIM : kisa se / 'rAju tajA so dUSana kAhIM / ' mA0 1.110.6 kAhI : kAhi / mA0 1.200.5 kAhu, hUM: koI bhI, kisI ne bhI / 'dacchatrAsU kAhuM na sanamAnI / ' mA0 1.63.1 'so phalu turata lahaba saba kAhUM / ' mA0 1.64.2 kAhu, hU : kAhuM / kisI ko Adi / 'sukhada saba kAhu / ' mA0 1.327 'lokahu~ veda bidita saba kAhU / ' mA0 1.7.8 kAhuka : kisI kA | 'anabhala kAhuka kInha / ' mA0 2.20 kAhuna : kinhIM kA bhI / 'laMkadAhu dekheM na uchAhu rahyo kAhuna ko / ' kavi0 6.1 kAhi : kisI ko, kisI ke prati / 'sanamukha bimukha na kAhuhi kAU / ' mA0 2.267.8 kAhe : sarvanAma (saM0 kasmAt > prA0 kAhe ) / kisa lie, kisa kAraNa | 'kAhe karasi nidAnu / ' mA0 2.36 ki : ( 1 ) praznArthaka avya (saM0 kim > prA0 ki) / kyA / 'sIya ki piya sa~gu pariharihi / ' mA0 2.46 ( 2 ) yA athavA | 'dehu kilehu ajasu / ' mA0 2.33.6 (3) kI ( sambandhArthaka parasarga - strI 0 ) / ' dekhahu prIti ki rIti bhali / ' mA0 1.57 kha (4) kimi / kaise / 'sopuru barani ki jAi / ' mA0 1.64
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 tulasI zabda-koza kiMkara : saM00 (saM0) / dAsa, paricAraka, sevaka / mA0 1.12.3 vaiSNavamata meM 'bhagavalkaikarma' hI mukti rUpa hai, bahI jIva kA svarUpa hai jisa kI anubhUti parama puruSArtha hai| 'dInabandhu raghupati kara kiMkara / ' mA0 7.2.6 kiMkari, rI : kiMkara+strI0 (saM0 kiNkrii)| dAsI paricArikA / mA0 1.120.4 kiMkara : kiMkara+kae0 / ananyadAsa / 'rAma ko kiMkaru so tulsii|' mA0 7.56 kikini, nI : saM0strI0 (saM0 kiMkiNI) / choTI ghaNTI jo AbhUSaNoM meM TaMkI . rahatI hai; una ghaNTiyoM se jaTita AbhUSaNa / 'kaTi kiMkinI udara bhaya rekhA / ' mA0 1.166.4 kiMjalka : saM000 (sN.)| puSpakesara / kR0 23 kinara : (saM0) deva jAti vizeSa jisakA dhar3a manuSya kA aura sira ghor3e kA kahA gayA hai| mA0 1.7 gha kinarI : saM0strI0 (saM0) / kiMgarI; vINA yA sAraMgI se milatA-julatA vAdya vizeSa / do0 358 kiMvA : avyaya (saM0 kiMvA) / athvaa| 'nRpa abhimAna mohabasa kiNvaa|' mA0 6.20.5 kisuka : saM00 (saM0 kiMzaka) / TesU, palAsa / mA0 6.54.1 kiArI : saM0strI0 ba0 / kyAriyAM / 'mahAbaSTi cali phUTi kiaarauN|' mA0 kiArI : saM0strI0 (sa. kedArikA>prA0 keAriA>a0 keaarii)| siMcAI hetu mer3a bAMdha kara banAyA huA kRSi bhAga kie~ : (1) kie hue, karake / rahi na jAi binu kie~ brekhii|' mA0 1.81.3 (2) karane se, karane para / 'kie~ anyathA hoi nahiM / ' mA0 1.174 kie, ye : bhU0 kR00 (ba0) (saM0 kRta>prA0 kima, kiya) / 'kie kaThina kachu dina upbaasaa|' mA0 1.74.5 / / kichu : kachu / kucha / 'bidhi karataba para kichu na basAI / ' mA0 2.206.8 kita : avyaya (saM0 kutaH>prA0 katto) / kidhara, kisa ora, kahA~ / 'kulisa kaThora kahA~ saMkara dhanu, mRdu mUrati kisora kita e rii|' gI0 1.78.3 kitahaM : kisI ora, kahIM / 'jAhu kitahUM jani / ' kR0 5 kito : vi00 kae0 (saM0 kiyAn >prA0 kiyatto) / 'barajyo na karata kito sira dhunie|' kR0 37 kitI : kitanA, kitanA bhI / 'locana mocana bAri kitI smujhaae|' gI0 2.35.4 kidhauM : (ki+dhauM) / yA ki, yA bhalA, athavA kyaa| 'jama kara dhAra kidhauM brinaataa|' mA0 1.65.7
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 165 kina : (1) avyaya (saM0 kinna) / kyoM na / 'to kina jAi parIchA lehU / ' mA0 1.52.1 (2) cAhe kyoM na, bhale hI / 'mohi bar3a mUr3ha kahai kina koU / ' mA0 1.151.5 (3) saM00 (saM0 kiNa) / ghaTThA, ghisane yA chidane Adi se banA camar3I para dhabbA / 'bana phirata kaMTaka kina lhe|' mA0 7.13.chaM0 4 / / kimapi : avyaya (sN.)| kucha bhii| 'hari taji kimaNi prayojana naahiiN|' mA0 1.162.1 kimi : avyaya (saM0 kim >A0 kim)| kaise, kisa prakAra / 'jauM napa tanaya na brahma kimi / ' mA0 1.108 kimikai : kyoM kara / 'inheM kimika banabAsu diyo haiN|' kavi0 2.20 kiya : bhU0 kR0 (saM0 kRta>prA0 kiya) / kiyaa| * satI hRdaya~ anumAna kiy|' ____ mA0 1.57 ka kiyau~ : aa-bhuu00+ue| maiMne kiyaa-kii| 'saba kiyau~ DhiThAI / ' mA0 2.248.8 kiyau : kiya+kae (a0) / kiyaa| 'kiyau niSAdanAthu aguaiiN|' mA0 2.203.1 kiyata : vi00 (saM0 kiyat) / kitnaa| 'sukha so samujha kiyata / ' vina0 - 132.1 kiyahu : A0- bhUkR0+maba0 / tumate kiyA / 'kabahuM na kibahu savatiA resU / ' mA0 2.40.7 kiyA : kiya / mA0 1.68.chaM0 kiyo : kiyau / 'sutanha sameta gavanu kiyo bhUSA / ' bhA0 1.328.2 kiraNaketu, (tU) : saM0pu0 (saM0) / sUrya / 'zatru tama tuhinahara kirnnketuu|' vinA 40.1 kiraNamAlikA : kiraNa samUha / vina0 16.1 kiraNamAlI : karamAlI sUrya / vina0 26.1 . kirana : saM0 (saM0 kiraNa) / mA0 1.168.7 kirAta : saM00 (saM0 kiMra paryanta bhUmimatanti satataM gacchantIti kirAtAH) / parvata-pradezoM meM ghUmane vAlI jaMgalI jAti / mA0 2.60.1 kirAtanha : kirAta+saMba0 / kirAtoM (ne) / 'yaha sudhi kola kirAtanha paaii|' mA0 2.135.1 kirAtini : kirAtI / mA0 2.26 kirAtI : kirAtI+strI0 (sN.)| mA0 2.13.4 kirAto : kirAta bhii| 'mahimA ulaTe nAma kI muni kiyo kiraato|' vina.. 151.7
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 tulasI zabda-koza kirica : saM0strI0 (saM0 kRtti>prA0 kicci) / khaNDa, ttukdd'aa| 'kAMca kirica badale te dehiiN|' mA0 7.121.12 kirina : kirana / kavi0 1.13 kirITa : saM00 (saM.) / mukuTa / mA0 1.11.2 kirITanhi : karITa+saMba0 / mukuToM (meM, pr)| 'puni nRpa nayana kirITanhi paraI / ' mA0 7.106.12 kilakata : vakR 0 / prasannatAsUcaka bacakAnI dhvani karate hue| 'bhAji cale kilakata / ' mA0 1.203 kilakana : bhakR0 kilakane, kilakArI bharane / 'rAma kilakana laage|' gI0 1.13.1 kilakani : saM. strI0 / kilakArI / mA0 7.77.7 kilakaniyA~ : kilakami+ba0 / kilakAriyA~ / gI0 1.34.5 kilakahi, hIM : A0praba0 / kilakArI bharate haiN| 'dekhi khelaunA kilkhiiN|' gI.. . 1.28.8 kilakArI : saM0 strI (saM0 kil-kaarikaa-pri0)| kilaka ne kI dhvapri, zizu . harSa-nAda / kavi0 5.3 kilaki : pUkR0 / kilakArI bhara kara, kilakilA zabda karake / 'kilaki-kilaka ha~se / ' gI0 1.33.4 / kilakilA : saM0pu0 (saM0) / harSa nAda vizeSa, dhvani vizeSa / 'sabada kilakilA kapinha sunAvA / ' mA0 5.28.2 kilakilAi : pUkR0 / kilaliA dhvani karake / 'kilakilAi garajA aru dhaavaa|' mA0 6.65.3 kilakilAta : va pu / kilakilA zabda karatA-te / gI0 5.22.6 kilaka : kilaka hiM / 'kila ke kala vAla binoda kareM / kavi0 1.3 kilabiSI : vi.pu0 (saM0 kilvivin) / pAtakI / 'mana malIna kali kiybissii|' vina0 161.6 kisaba : saM00 (arabI-kasba =pezA) / vyavasAya / 'jAnata na kara kachu kisaba kabAru hai|' kavi0 7.67 kisabI : vi0 (arabI-kasbI=pezevara) / vyvsaayii| kisabI kisAna kula banika bhikhArI bhATa / ' kavi 7.67 kisalaya : saM00 (saM0) / pallava / mA0 2.66.2 kisalayamaya : pallava-nirmita / 'sAtharI' 'kusa kisalayamaya parama suhaaii|' mA0. 2.86.8 kisAna, nA : saM0pu0 (saM0 kRSANa>prA0 kisAna) / khetihara / mA0 4.158
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza kisu : kAsu / kisakA / 'kahahu baseu kisu geha / ' mA0 1.78 kisora, rA : saM0 + vi0pu0 (saM0 kizora) / (1) pandraha varSa se kama vayas kA bAlaka / 'baya kisora suSamA sadana / ' mA0 1.220 (2) kizorAvasthA (saM0 kaizora) / 'kaumara saisava aru kisora / ' vina0 136.6 (3) 'putra' artha meM bhI pracalita hai, para vaya kA artha sammilita rahatA hai / 'kaha~ gae nRpakizora manu citA / mA0 1.232.7 167 kisoraka : (saM0 kizoraH = kizorakaH) kisora = kisoraka + kae0 / eka manohara kizora / 'sasihi cakora kisoraku jaise / ' mA0 1.263.7 kisorI : kisora + strI0 (saM0 kizorI ) / 15 varSa se kama vayas kI lar3akI / (2) kizorAvasthA | 'bItI hai baya kisorI jobana honI / ' gI0 2.22.1 (3) kizorAvasthA ko putrI / 'jaya-jaya giribararAja kisorI / ' mA0 1.235.5 kinI : kahAnI / 'kahi kihanI upakhAna / ' do0 554 kiheM : kie~ / karane se / 'sakRta pranAmu kiheM apanAe / ' mA0 2.166.3 kihosi : kInhesi / usane kiyA / 'kihesi bha~vara kara haravA / ' bara0 32 kIM : (de0 kI) / (1) kI meM / 'rahA bAli kIM kAMkha / ' mA0 6.24 (2) kI se / chUTahi sakala rAma kIM dAyA / ' mA0 3.36.3 ( 3 ) kI... ko / 'phiri - phiricitava rAma kIM orA / ' mA0 7.16.2 (4 ) kI 'Apu rahe makha kI rAkhavArI mA0 1.210.2 ke lie / kI : (1) sambandhArthaka parasarga strI0 / 'bhava aMga bhUti masAna kI / ' mA0 1.10.chaM0 (2) ki / kyA / 'bharata kI mAtu ko bhI aiso cahiyatu hai / ' kavi0 2.4 (3) ki / athavA / ' kI tumha tIni deva maha~ koU / ' mA0 4.1.10 (4) bhU0 kR0 strI0=karI / 'karanI na kachU kI / ' kavi0 7.88 kIca : saM0pu0 / kIcar3a / 'aMtahuM kIca tahA~ jaha~ pAnI / ' mA0 2.182.4 korcAha : kIcar3a meM, par3aka meM / 'kIca hiM milai nIca jala saMgA / ' mA0 1.7.6 kocA : kIe / mA0 1.164.8 kIjahu : A0 abhyarthanA maba0 / tuma karanA / 'kIjahu ihe bicAra niraMtara / ' gI0 2.11.4 kIjia : A0 karmavAcya - prae0 / kIjie, kiyA jAya karie / 'kIjia kAju rajAya pAI / ' mA0 2.38.2 kIjie : kIjia ( saM kriyate > prA0 kijjIai ) | 'Apana dAsa aMgada kIjiai / ' mA0 4.10.chaM 2 kIjiya, ye : kIjaa ( pAlana kIjie ) / ' taji abhimAna anakha apano hita kIjiya munibara bAnI / ' kR0 48
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 tulasI zabda-koza koje, jau : kIjia (praa0>kijjiiai=kijji)| 'tehi sana nAthamayatrI ... kIje / ' mA0 443 'Udho haiM bar3e kahaiM soi kIjai / ' kR0 46 / koTa : saM00 (saM0) / kSur3ajantu-jaise (1) dhuna / 'dAsa sarIra kITa pahale sukha sumiri-sumiri bAsara nisi ghunie|' kR0 37 (2) koza kITa, rezama kA kIr3A / 'pATa kITa teM hoi / ' mA0 7 65 kha (3) koI bhI choTA jIva cIMTI Adi / 'kAha kITa bapure nara naarii|' mA0 2.26.3 kaTa-bhRga : eka muhAvarA jisa kA tAtparya hai ki bhRGga nAmaka patiMgA 'jhIgura' ke paira kATa kara apane gharauMde meM rakhatA hai / phira ma~DarAtA huA AvAja karatA rahatA hai jisa se patiGgA apavaza usI bhRGga ke dhyAna meM tanmaya ho jAtA aura kucha dinoM meM bhRGga banakara nikalatA hai / 'bhai mama kITa-bhRga kI naaii|' mA0 3.25.7 kITu : kITa+kae / eka tuccha janta / ko kuMbhakarnu kITu / ' kavi0 6.2 kItI : saM0strI0 (saM0 kIrti:>prA0 kittii)| yaza / 'jAsu sakala maMgalamaya kiitii|' mA0 5.35.5 kIvahuM : kidhauM (de0 dahuM) / utprekSadi sUcaka avyaya / 'kIdahuM rAni kosiluhiM parigA ___ bhAre ro|' rA0na0 12 kIdhauM : kidhauM / hanu0 37 kone : kInhe / vina0 106.2 kInha, nhA : kiyA (dInha kI samAnatA se hindI meM prayukta huaa)| mA0 1.5.1 konhi : kInha+strI0 / kI, kI gaI / 'jauM parihAsa kInhi kachu hoI / ' mA0 . 2.50.6 konhi : mA0-bhUkR0 strI0+ue / maiM ne kI-kIM / 'Aju lage kInhiu~ tuma sevaa|' mA0 1.257.7 konhisi : A0-bhUkR0 strI0+kae / usane kii-kii| 'uThi bahori konhisi bahu maayaa|' mA0 5.19.6 konhihu : A-bhUkR0strI0+maba0 / tumane kii-kiiN| 'kInhihu prasna manahuM ati mUr3hA / ' mA0 1.47.4 kInhIM : kInhi+ba0 / kii| rAja baiThi kInhIM bahu liilaa|' mA0 1.110.8 kInhI : kInhi / kii| gahi pada binaya himAcala kInhI / ' mA0 1.61.5 / / kInheM : karane para, karane se / 'je adha tiya bAlaka badha kInheM / ' mA0 2 267.6 kInhe : kInhe kA rUpAntara (ba0) / kiye (bnaaye)| jahaM taha~ muninha suAzrama kInhe / ' mA0 1.65.8
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza kInheu : A0 - bhUpu 0 + ue0 / maiM ne kiyA - kiye / 'so phalu pAyau kInhe roSA / ' mA0 3.26.3 kInheu : kInha + kae0 / kiyA / 'nAtha kAjU kInheu hanumAnA / ' mA0 5.26.5 kInhesi : A0 - bhUpu pra0 / usane kiyA - kiye| 'kInhesi rAmacandra kara kAjA mA0 5.28.4 kInhehU : A0- - bhUkapu0 + maba0 / tumane kiyA kiye| bara pAyahu kInhehu saba kAjA / ' mA0 6.20.4 169 kInho : kInhyo / 'bAma bidhi kInho kahA / ' mA0 2.276. chaM0 konhyo : kInheu / 'Isa ke Isa soM bairu kInhyo / ' kavi0 6.18 kobI : karabi / karanI (karaNIyA ) / 'tulasI kI bali bAra barahIM sa~bhAra kIbI / ' kavi0 7.80 kAMbe : karibe / karane (yogya) / 'kIbe ko bisoka loka / ' kavi0 7.17 kIbo : bhakapu N0 kae0 / karanA, karane yogya, karane zakya ( kiyA jA sakegA ) / 'aba brajabAsa mahAra kimi kIbo / ' kR06 koya : kiya / vina0 263.2 koyo : kiyo kiyau / kavi 7.176 kITa : saM0pu0 (saM0) / ( 1 ) zukapakSI / mA0 3.38.6 ( 2 ) zukadeva muni jinhoM ne parIkSita ko bhAgavata kathA sunAI thI / 'kahyI jo bhuja uThAi munibara kIra / ' vina0 166.1 stefa: saM0 [strI0 (saM0 kIrti) / yaza, khyAti / mA0 1.3.5 kIrA : saM0pu0 (saM0 kIra = kITaka > prA0 kIua ) / kIr3A / ' garina jIha muha~ pareu na kIrA / ' mA0 2.162.2 kIru : kIra + kae0 / (koI eka ) totA / 'kIru jyoM nAmu raTaM tulasI / ' kavi 0 - 0 7.60 kIreM : kITa ko, zuka pakSI ke lie, tote ke prati / 'jaise pATha aratha caracA kIraM / ' gI0 6.15.2 kIrtana : saM0pu0 (saM0) / kIrtigAna, guNa varNana / gI0 2.43.2 1 kIti : kIrati / kavi0 6.5 kIla : saM0 (saM0) / 'kanaka kIlamani pAna saMvAre / ' mA0 1.328.8 kole : bhUkR0pu0 ( ba0 ) / kIla die, kIloM se jar3akara niSkriya kara die, mantra yA kisI abhizApa se vyartha banA die / 'jAnata hauM kali tereU mana guna gana kIle / ' vina0 32.2 kIsa, sA: saM0pu0 (saM0 kIza > prA0 kIsa ) / vAnara / mA0 1.18.1
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 tulasI zabda-koza kIsanha : kIsa+saMba0 / bAnaroM (ne) / 'kIsanha gheri puni rAvanu liyo / ' mA0 6.100.chaM0 milA, kumilAi : (saM0 kumlAyati > prA0 kumilAi > kumhilAi - murajhAnA) / A0-prae0 / murajhAtA hai / 'jAni para siya hiyareM jaba ku~milAi / ' bara0 12 ku~vara : kuara / go0 104.3 ku~vara : kuari / gI0 104.3 ku : avyaya (saM0) / kutsita, kaluSa, anucita, duSTa, nIca, pratikUla asAdhya, ghora, viSama Adi arthoM meM yaha pUrvapada hokara AtA hai / kupIra, kuAgi, kuroga, kusaMga Adi bahuza: udAharaNa haiM jinameM se aise zabda yahA~ saMkalita hoMge jinameM vizeSa artha jur3atA hai / kuMkuma : saM0pu0 (saM0 ) / kesara / mA0 1.164.8 kucita : bhUkR0vi (saM0 ) / sikur3A yA simaTA huA; ( kezoM ke sandarbha meM) ghuMgharAle / 'mecaka kuMcita kesa / ' mA0 1.216 ku Mjara : saM0pu N0 (saM0) ( 1 ) hAthI / mA0 1.243 (2) (samAsAnta meM) vi0 / zreSTha / kapikuMjara | kuMjarArI : gajAri / siMha / kavi0 6.42 kuMjaro - naro : saMzayasUcaka muhAvarA / mahAbhArata meM 'azvatthAmA' nAma kA hAthI mArA gayA thA parantu droNAcArya ko dhokhA dene ke lie satyavAdI yudhiSThira se kahalAyA gayA-- 'azvatthAmA mRta: ' jisase apane putra 'azvatthAmA' ke zoka meM magna droNa ko mArA jA sakA - ve nirNaya na kara sake ki jo azvatthAmA marA thA vaha 'kuJjara' thA yA nara / satya ke rUpa meM mithyA pratyaya yA satya aura mithyA ke anizcaya ke artha meM isakA prayoga hotA hai / 'svAratha o paramAratha hU ko nahi kuMjaro naro / ' vina0 226.4 ku MThita : bhUkR0vi0 (saM0 - bhuThi veSTane ) / veSTita, guTThala / 'bhA kuThAru kuMThita nRpaghAtI / ' mA0 1.280.1 kaM. Da : saM0pu0 (saM0) / (1) bar3A pAtra, kuudd'aa| 'jana phUTahi dadhi kuMDa / ' mA0 6.44 (2) garta / 'jagyakuMDa' kavi0 5.7 (3) jalAzaya Adi / 'amRta- kuMDa mahilAvauM / ' gI0 6.8.2 kuMDala : saM0pu0 (saM0 ) / karNAbharaNa, kAnoM kA sAlA / 'kuMDala makara mukuTa sira bhrAjA / ' mA0 1.147.5 (2) koI maNDalAkAra racanA / ( 3 ) sarpa kI DelI / ' 'kuMDala kaMkana pahire byAlA / ' mA0 1.62. 2 ( yahA~ karNAbharaNa artha bhI hai) /
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 171 kuDalani : kuMDala+saMba0 / kuNDaloM (ne) / 'kuMDalani parama AbhA lahI / ' gI0 7.6.3 kuMDu : kuMDa+kae / garta, vedI kA gaDDhA / 'jagyakuMDa' kavi0 5.7 kuMta : saM00 (sN.)| kannIdAra ballama= aisA bhAlA jisakA phala caur3A hotA hai aura lambA dudhArI ke sAtha pIche kI ora ko bhI do nokeM banI rahatI haiN| 'kubalaya bipina kuMta bana srisaa|' mA0 5.15.3 kuda : saM00 (sN.)| (1) zveta puSpa vishess| 'kuMda iMdu dara gaura sriiraa|' mA0 1.106.6 (2) zANayantra jisa para chure Adi kI dhAra teja kI jAtI hai| (3) bar3haI Adi kA pahiedAra upakaraNa vizeSa jisa para lakar3I Adi ko gar3hane-chIlane ke bAda cikanAyA jAtA hai / 'gar3hi-gur3hi choli chAli kuMda kI sI . bhAI bAteM / kavi0 7.63 kuma : saM00 (sN.)| (1) kalaza, ghtt| de0 kuMbhaja Adi / (2) hAthI kA kapola maNDala / 'mattanAga tama kuMbha bidaarii|' mA0 6.12.2 kuMbhaUkarana : kumbhakarNa bhii| 'kuMbhaUkarana bhAi rakSo pAi Aha sii|' kavi0 6.43 kuMbhakarana : (saM0 kumbhakarNa) rAvaNa kA eka anujA / mA0 6.62 kaM makaranna : kuMbhakarana / hanu0 16 kumakarantu : kuNbhkrnn+ke| kavi0 6.57 kaMbhakarnu : "kubhakarna'+kae0 (saM0 kumbhkrnnH)| 'ko kubhakarnu koTu / ' kavi0 6.2 kuMbhaja : saM00 (sN.)| agastya muni jinheM 'matrAvaruNi' bhI kahate haiM-mitra aura varuNa ne ghar3e meM zukrapAta kiyA jisase unakA janma huaa| eka cullU meM samudra pI lene kI paurANika kathA bhI hai| mA0 1.32.6 majAta : kuMbhaja (saM0) / vina0 53.8 kubhasaMbhava : (de0 saMbhava) =kubhaja / vina0 40.3 kumIza : (saM0) kubhI hAthI+Iza / zreSTha hAthI, gajarAja / vina0 15.4 kura : saM00 (saM0 kumAra>prA0kumAra>a0 kurvara) = kumAra / mA0 1.226.1 kuarana, nha, kurvarana, nha : kura+saMba0 / kumaaroN| teja pratApa bar3hata kuva~rana ko|' gI0 1.80.5 kuri, kurvari : saM0strI0 (saM0 kumArI>prA0 kumarI>a0kurvari) = kumaarii| mA0 1.338 kukAru : kuaura+kae / 'sAMvara kuru sakhI suThi lonA / ' mA01.325.1
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 tulasI zabda-koza kuroTA : choTe kuvaMra / laghu vayaska manohara kumAra / 'kosalarAya ke kurottaa|' gI0 1.62.1 kuaMka : azubha cinha, kulakSaNa kI rekhAe~ / 'meTata kaThina kuaMka bhAla ke / ' ___mA0 1.32.6 kuavasara : anupayukta avasara, pratikUla paristhiti / 'bhayau kuavasara kaThina saMkocU / mA0 2.213.1 kuavasaru : kuavasara+kae / advitIya pratikUla samaya / 'kuTila kubandhu kuavasara taakii|' mA0 2.228.4 kuAra : vi.pu0-avivAhita (kumAra) / 'ahai phuAra mora laghu bhrAtA / ' mA. 3.17.11 kuAri : vi.strI.-avivAhitA (kumArI) / 'kuari kuAri rahau kA kruuN|' __ mA0 1.252.5 kumArI : kuaarii| 'varaU~ saMbhu na ta rahau~ kuaarii|' mA0 1.51.5 kukavi : kutsita kavi, kAvya kauzala tathA vyutpatti se rahita kavi, pratibhAhIna arasika kavi / mA0 1.10.5 kukarama : kukrm+ke| ekamAtra (advitIya) pApAcAra; kaluSita karma / 'Arata kAha na karai kukaramU / ' mA0 2.204.7 kukATha : anupayogI kATha, azubha kASTha, amaGgalakArI lkdd'ii| 'kali kukATha kara kInha kujalU / mA0 2.212.4 kukATha : kukATha+kae / dUSita lakar3I, gaThIlA anupayogI kASTha / 'data ATha ko pATha kukATha jyoM phAe~ / ' kavi0 7.104 kukRta : (sukRta kA viloma) kukRtya kaluSakarma / vina0 263.2 kukheta : kutsita kSetra, azubha bhUbhAga (jo svata: apazakuna ho) / 'raTahiM kubhAMti kukheta kraaraa|' mA0 2.158.4 kugahani : kutsita pakar3a, durAgraha+aisI daboca jisase svayaM chUTanA asaMbhava ho| _ 'mIcu basa nIca haThi kugahani gahI hai / ' gI0 5.24.2 kugAMva : asabhya nivAsiyoM vAlA gAMva, nindita+upekSita bstii| 'basahiM kudesa kuvi kubaamaa|' mA0 2.223.7 gharI : kuavasara, anupayukta ghar3I, aisI ghar3I jisameM koI prastAva upayukta nahIM hotA / 'gharI kugharI samujhi jiya dekhU / ' mA0 2 26.8 kughAi : kughAya / do0 325 kughAu : kughAya+kae / ati kaSTakara ghAva jisakA upacAra asaMbhava ho, asAdhya kSata / 'nija tana marama kughAu / ' vina. 100.6
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 173 kudhAtu : kughAr3A / kar3I coTa, vizvAsaghAta+duHsAdhya AghAta / 'bar3a kughAtu kari pAtakini kahesi kopagRhaM jAhu / ' mA0 2.22 kughAya : (de0 ghAya) / marmAntaka AghAta, asAdhya AghAta, karArI coTa / 'asana binu bana, barama binu rana, bacyo kaThina kughaay|' gI0 7.31.2 kuca : saM0pU0 (saM0) mukulitaprAya stana / vina0 14.5 . kucaracA : kutsita carcA, apavAda, lokanindA / 'rAma kucaracA karahiM saba sItahi __ lAi klNkaa|' rA0pra0 6.6.4 kucAla : kucAli / kR0 61 kucAli, lI : saM0strI0 (saM0 kucAla>prA0 kucallI) (1) kutsita gati (nRtya kI gativizeSa ko prAkRta meM 'callI' kahate haiM) / layahIna gati, asaMgata cAla, chalanA, prapaJca / 'phiri sukaMTha soi kInhi kucaalii|' mA0 1.26.6 (2) vi0 / chalI, prapaJcI, dhUrta / 'bidhana manAvahiM deva kucaalii|' mA0 2.11.6 'kupatha kutaraka kucAli kali / ' mA0 1.32 kucAha : azubha samAcAra / 'kaThina kucAha sunAihi koI / ' mA0 2.226.7 kucha : kachu / kR0 45 kuja : saM00 (saM0) / ku=pRthvI kA putra= maGgala graha / gI0 1.26.5 kujaMtu : kSudra kITa-pataGkha, dUSita (abhakSya) jIva / 'janama bhari khAi kujaMtu jiyo hauN|' gI0 3.14.2 kujaMcU : saM00 (saM0 kuyntr)+ke| aTapaTA yantra, bar3haI Adi kA raddI-sA upakaraNa jisameM phaMsAkara vaha lakar3I ThIka se nahIM gar3ha pAtA phira bhI apaTU kArIgara usI se kAma karatA hai / mA0 2.212.4 / kujana : (1) ku=pRthvI bhara ke loga / (2) kutsita jana, dussttjn| 'kujanapAla guna bajita akula anAtha / ' bara0 35 kujAcaka : anucita prArthanA karane vAlA, adeya yA alabhya vastu kI mAMga karane vAlA / vina0 177.4 kujAti, tI : (1) adhama jAti vaalaa| 'sAdhu asAdhu sujAti kujaatii|' mA0 1.65 (2) adhama jAti / 'dhiga tava janma kujAti jar3a / ' mA0 6.33ka kujugati : dUSita tarka (hetvAbhAsa) / gI0 2.78.1 kujoga : (de0 joga) pratikUla yoga, mizraNa, milAvaTa Adi / 'graha bheSaja jala pavana paTa pAi kujoga sujoga / hohiM kubastu subastu jaga / mA0 1.7ka kujorgAna : kujoga+saMba0 / kuyogoM (ne), graha Adi ke pApayogoM ne / 'dheri liyo rogani kujogani kulogani jyoN|' hanu0 35 kujogI : dambhI yogI, yogabhraSTa pti| mA0 6 34.14
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 tulasI zabda-koza kujoga : kujog+ke| (1) pApagraha-yoga+viparIta paristhiti / 'miTihi kujogu rAma phiri Ae~ / ' mA0 2.212.6 (2) dambhapUrNa samAdhi (yogI kA bhraSTa yog)| jogu kujogu gyAnu agyAnU / ' mA0 2.261.2 kuTi : vi0 (saM0 kuTi=kauTilya) / kuTila, vakra / 'bar3e nayana kuTi bhRkuTI bhAla bisAla / ' bara01 kuTila : vi0 (saM0) (1) vakra, tteddh'aa| 'mAkhe lakhanu kuTila bhaI bhauhaiM / ' mA0 1.252.8 (2) kuJcita / 'kuTila kesa jana madhupa smaajaa|' mA0 1.147.5 (3) mAnasa stara para granthiyukta, kpttii| 'kuTila kubandhu'-mA0 2.228.4 kuTilaI : kuTilAI / mA0 7.121.34 kuTilapana : (de0 pana) / kuTilatA / raci paci koTika kuTilapana / ' mA0 2.18 kuTilapanu : kuTilapana+kaeM / (yahI eka) kuTilatA / 'kArana kavala kuTilapanu ___tthaanaa|' mA0 2.47.6 kuTilAI : (1) kuTilatA te / so hari lInha mAtu kuTilAI / ' mA0 2.178.1 (2) kuTilatA se / 'kapaTa kuTilAI bhare / ' kavi0 7.116 (3) kuTilatA meN| 'tumhahi sugAi mAtu kuTilAI / ' mA0 2.184.6 kuTilAI : saM0strI0 (saM0 kuTilatA>prA0 kuttilyaa)| Ter3hAI, vakratA / mA0 2.6 kuTI : saM0strI0 (sN.)| parNazAlA, jhoMpar3I / gI0 2.46.5 kuTIra : saM00 (saM0-hasvA kuTI kuTIraH) / choTI kuTI / mA0 2.321 kuTIrA : kuTIra / mA0 2.323.2 kuTuMba : saM00 (sN.)| parivAra, parijana, pArivArika kAryakalApa / eka rasoI meM ___ sammilita janasamUha / mA0 1.172 kuTuMbI : vi.pu. (saM0 kuTumbin) / gRhapati, parivAra kA svaamii| mA0 4.16.8 kuTeba : (de0 Teva) kutsita svabhAva / 'merio deva kuTeva mahA hai / ' kavi0 7.101 kuThAkura : (de0 ThAkura) / anAcArI svAmI, abhISTa virodhI rAjA aadi| vina0 170.5 kuThATa : kaluSita sAjasajjA, anucita kAryoM kI pravRtti / 'kAyA nahiM chAr3i deta ThAribo kuThAra ko|' kavi0 7.66 kuThATu : kuTAra+kae 0 / anokhA duHkhada sAja / 'sohi lagi yahu kuThATu tehiM tthaattaa|' mA0 2.212.5 kuThAya : (1) kutsita sthAna para+ (2) marma sthAna para (3) rakSaka hIna zUnya sthAna para / 'mAresi mohi kuThAyeM / ' mA0 2.30 kuThAya : (1) arakSita sthAna (2) marma prahAra / 'dekhi baMdhu saneha, aMba subhAu, lakhana kuThAya / ' gI0 6.14.5 kuThAra : saM00 (saM0) / kulhAr3A, parazu / mA0 1.276
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 175 kuThAraghara : parazurAma / kavi0 7.112 kuThArapAni : parazupANi =parazurAma / kavi0 5.16 kuThArA : kuThAra / mA0 6.26.2 kuThArI : saM0 strI0 (saM0) / kulhAr3I, choTA kuThAra / mA0 1.114.2 kuThAru, rU : kuThAra+kae0 / 'bhA kuThAru kuMThita nRpadhAnI / ' mA0 1.280.1 kaThAhara : pratikUla sthAna, viparIta paristhita, kuavasara / mA02.36.2 kaNapa : saM00 (saM0) / zava / (2) vi0 (sN.)| zava ke samAna durgandhayukta, vIbhatsa, jugupsita / 'kuNapa abhimAna sAgara bhayaMkara ghora / ' vina0 58.3 kutaraka : (1) kutsita tarka mithyAtarka (hetvAbhAsa) / 'miTi gai saba kutaraka ke ___ rcnaa|' mA0 1.116.7 (2) mithyA tarka vaalaa| 'kupatha kutaraka kucAli kali / ' mA0 1.32 kutarako : vi0 strii| mithyA tarka vitarka vaalii| 'hari hara pada rati, mati na kutrkii|' mA0 1.6.6 kutaru : niSphala vRkSa / kutsita phala vAlA vRkSa / 'kutaru suphara phrt|' vina0 134.4 kRtaruka : kutaru / guNahIna choTA vRkSa, eka niSphala vRkSa / 'kuta ruka surapura rAja maga . lahata bhuvana bikhyAti / ' do0 16 / kutarka : (de0 kutaraka) / 'taji kutarka saMsaya sakala / ' mA0 7.60 kha kutrApi : avyaya (saM0) / kahIM bhI / vina0 57.8 kudAu : kudaay+ke| (1) pAse Adi kA viparIta daab| (2) pratikUla pariNAma kA kArya / 'pApini dInha kudAu / ' mA0 2.73 kudAnA : (saM0 kudAna) / anucita dAna-dakSiNA / pretakarma Adi kA dAna / 'meli __ janeU lehiM kudaanaa|' mA0 7.66.2 kadAma : khoTA sikkA / vi0 151.1 kudAya : (de0 dAya) / kapaTa kA pAsa Adi (chala dhUta) / pratikUla pariNAma vAlA AcaraNa (dhokhA, vishvaasghaat)| 'tyoMhi rAma gulAma jAni nikAma deta kudAya / ' vina0 220.4 kudArida : duranta dAridraya, atizaya nirdhanatA / kavi0 7.56 kudArI : saM0strI0 (saM0 kuchaalii)| bhUmi khone kA upakaraNa vizeSa phAvar3A / mA0 ___7.120.14 kadina : pratikUla samaya, viparIta paristhiti, kuyoga kA divasa / saMkaTa Adi / 'kudina hitU so sudina hita / ' do0 322 kRASTi : kaluSita dRSTi / pApadRSTi / mA0 4.6.8
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 tulasI zabda-koSa kudeva : apUrNa deva-bhUta, pretAdi jo devarUpa meM pUje jAte haiM / vina0 170.5 kudesa : nindita deza, suvidhAhIna bhU-bhAga, asabhya nivAsiyoM kA deza / 'basahi kudesa kugA~va kubAmA / ' mA0 2.223.7 kudhara : saM00 (sN0)| ku=pRthvI kA dhAraNa kartA=parvata / 'kudhara Dagamagata Dolati dhraa|' mA0 6.70.8 kudharama : (saM0 kudharma) / dharma kA pApapUrNa ADambara, tAmasa dharmAcaraNa / vina0 . 246.4 kudharu : kudhara+kae / parvata / kavi0 7.115 kughAta : (saM0 kudhAtu) / loha Adi nIca koTikA dhAtu, apavitra dhAtu, malina dhAnu / 'pArasa parasi kudhAta suhAI / ' mA0 1.3.6 kunaya : (de0 naya) / anAcArI nIti, anIti, anyAya do0 514 kunAja : (de0 nAja) kadanna, kSudra anna / do0 506 kunAri, rI : pApAcAriNI strii| mA0 4.7.6 kunapa : anyAyI rAjA / do0 514 kupaMtha : kupatha / kumArga / mA0 1.12.2 kupatha : saMpu0 (1) (saM0 kupanthAH) / asan mArga, niSidya mArga / kupatha nivAri supaMtha calAvA / ' mA0 4.7.4 (2) kumArga para calane vaalaa| 'kupatha kutaraka kucAli kali / ' mA0 1.32 (3) (saM0 kupthy)| asvAsthyakara bhojana Adi / 'kupatha bhAga ruja byAkula rogI / ' mA0 1.133.1 kupatha : kupatha+kae0 / kumArga, anAcAra yukta / 'rAja kAju kupathu / ' kavi0 7.68 kupathya : saM00 (saM0) / roga bar3hAne vAlA AhAra Adi / mA0 7.122.4 kupIra : (de0 pIra) / kaThina vyathA, asAdhya piiddaa| kavi0 7.166 kapUta : kapUta / kavi0 7.5 kupeTaka : kutsita peTaka, pApamaya peTArA, kaluSa-peTikA / kavi0 7.86 kuphera : (de0 phera) kutsita cAla, ghumAva, bhUlabhulaiyA, aTapaTA cakkara / do0 437 kupherai : kuphera ko| 'DarauM kaThina kupherai / ' gI0 5.27.1 / / kubandhu : pApAcArI yA pratikUlakArI bandhu / mA0 2.228.4 kubarana : vi0 (saM0 kuvarNa) / (1) kaluSita rUpa vAlA+(2) kujAti / 'hauM subarana kubarana kiyo|' vina0 266.2 kubarihi : kubarI ko / 'kubarihi rAni prAna priya jaanii|' mA0 2.23.1 kubarI : (1) vi0 strI0 / kUvara vAlI strI / (2) saM0 strI0 / kubjA sundarI = kRSNa kI mathurA meM preysii| (3) mantharA / mA0 2.13 kubalaya : saM00 (saM0 kubalaya) nIla kamala / mA0 5.15.3
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koSa 177 kubastu : agrAhya vastu / mA0 1.7 ka kubAni : (1) anucita vaannii| 'mana mAni galAni kubAni na muukii|' kavi0 7.88 (2) kaluSi svabhAva gahita prakRti / kR0 27 kubAmA : asabhya strI, saMskArahIna jaMgalI strI / mA0 2.223.7 kubAsanA : kaluSa viSayavAsanA ne, pApAmaya icchA ne / 'karam upAsanA kubAsanA na sAyo gyAnu / ' kavi0 7.84 kubicArI : kaluSita vicAroM vaalaa| mA0 1.8.10 kubihaga : hiMsaka pakSI / mA0 2.28.8 kubuddhi : (1) vi0 (saM0) / duSTa buddhi bAlA, vaalii| 'karai bicAru kubuddhi ___ kujaatii|' mA0 2.13.3 (2) saM0 strI0 (saM0) / dubuddhi, kaluSita buddhi / ___ 'maThi kubuddhi dhAra nitthuraaii|' mA0 2.31.2 kubuddha : kubuddhi+sambodhana e0 / hya durbuddhi / mA0 6.64.5 kubera : saM0pU0 (sN0)| yakSoM kA rAjA rAvaNa kA vaimAtra agrj| mA0 1.176.8 kuberai : kubera ko| 'kRpAnidhI ko milauM 4 mili ke kuberai|' gI0 5.27.1 / / kubeli : (de0 beli) / viSaphala Adi kI latA, kutsita latA / 'kula kubeli ___ kaikeI / ' gI0 2.10.2 kubeSa (SA) : (1) saM0pu0 / kutsita veSa, abhavya rUpa racanA / 'kiehuM kubeSa sAdha sanamAnU / ' mA0 1.7.7 (2) vi0 / kutsita veSa vaalaa| 'nirguna nilaja kubeSa kpaalii|' mA0 1.76.6 kubeSatA : saM0 strI0 / kaluSa veSa yukta kA AcaraNa, kutsita veSa kI sthiti / __'kumatihi kasi kubeSatA phaabii|' mA0 2.25.7 kubeSu, pU : kubeSa+kae / azubha veSa / 'begi priyA pariharahi kubeSu / ' mA0 2.26.7 kubola : kar3avA bola / do0 466 kubyAja : kutsita byAja (sUda); cakravRddhi se lagane vAlA bar3A byAja jo mUladhana se bhI adhika hokara diyA na jA sake / do0 478 kubhA~ti, tI : vi0+kri0vi0 / (1) pratikUla rIti se, viparIta rIti vaalaa| anucita, ananurUpa / 'rAmu kubhAMti saciva sa~ga jaahiiN|' mA0 2.36.8 (2) asvAbhAvika, avasara-viruddha, rIti-viparIta / 'priyA bacana kasa kahasi kubhaaNto|' mA0 2.31.5 (3) amaGgala, azubha / 'raTahiM kubhAMti kukheta karArA / ' mA0 2.158.4 kumAu, U : (de0 bhAu) durbhAvanA, kaluSapUrNa manaH sthiti / mA0 2.257
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 tulasI zabda-koza kubhAgya : durbhAgya / mA0 6.64.5 kubhAminI : duSTa strI gI0 2.36.4 kubhAyeM : (de0 bhAyeM, bhAya) / durbhAvanA se, kaluSa bhAva ke saath| 'bhAyeM kubhAyaM __ anakha aalshuuN|' mA0 1.28.1 kubhoga : kaluSita bhoga, pApavAsanApUrNa viSayavilAsa / mA0 7.14 chaM0 4 kumaMta : kumantra / 'kaMta bIsa locana bilokie kumaMta phalu / kavi0 6.27 kumaMtra : (1) pApapUrNa mantraNA, nIti viruddha mantra / 'kInha kumaMtra kuThATu / ' mA0 2.265 (2) abhicAra mantra, mAraNa Adi ke prayoga kA tAlikA mantra / kumaMtrina : kumaMtrI+saMba0 / duSTa mntriyoN| 'kahyo kumaMtrina ko na mAniye / ' gI0 5.12.4 kumatru, trU : kumaMtra+kae / (1) kaluSita mantraNA, SaDyantra / kari kumaMtru mana sAji samAjU / ' mA0 2.228.5 (2) mAraNa Adi kA tAki abhicaar-jp| 'gADi avadhi par3hi kaThina kumaMtrU / ' mA0 2.212.4 kumaga : (de0 maga) kumArga, kupatha / mA0 2.315.5 kumata : kaluSita mata, azubha vicAra, amAGgalika abhiprAya / 'mAtu kumata bar3aI aghamUlA / ' mA0 2.212.3 kumati : kubuddhi / (1) kaluSita buddhi, pApabuddhi / 'sumati kumati saba ke ura rhhiiN|' mA0 5.40.5 (2) pApabuddhi vAlA-vAlI / 'kumatihi kasi kubeSatA phAbI / mA0 2 25.7 kumayA~ : (de0 mayA) kaluSita mamatA se, chalapUrNa AtmIyatA se / 'kumayA~ kachu hAni na aurana kii|' kavi0 7.47 kumAca : saM0 (turkI-kumAca=moTI roTI; saM0 kumbA = peTIkoTa jaisA paridhAna vizeSa) / dusAlA, rezamI vastra (?) 'kAma ju Avai kAmarI kA lai karia kumAca / ' do0 572 kumAta : kumAtu / gI0 2.65.2 kumAtA : duSTa mAtA ne / 'sAi~-droha mohi kInha kumAtA / ' mA0 2.201.6 kumaratu : duSTa mAtA, putra kA kaSTa na samajhane vAlI mAM / 2.183 kumAra (rA) : saM00 (saM0) / (1) pAMca varSa kA bAlaka / 'bhae kumAra jabarhi saba bhrAtA / ' mA0 1.204.3 (2) bAlaka, putra (raajkumaar)| 'eka rAma avadhesa-kumArA / ' mA0 1.46.7 (3) kArtikeya / 'taba janameu SaTabadana kumaaraa|' mA0 1.103.7 kumAraga : kupaMtha / mA0 3.46.6
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 179 kumAragagAmI : durAcArI, anIti para calane vAle / 'mArahiM mohi kumAraga-gAmI / ' mA0 5.22.4 kumAri, ri : kumAra+strI0 (saM0 kumArI) / mA0 1.67.3 kumArikA : kumArI / 'cAhati kAhi kudhara kumArimA / ' pA0ma0 chaM0 5 kumAra : kumAra+kae0 / 'sumiri samIra kumAru / ' do0 230 kumitra : duSTa mitra, chalI mitra / mA0 4.7.8 kumukha : (1) duSTa mukha, kaTuvAdI mukha / 'lAgahiM kumukha bacana subha kaise / ' mA. 2.43.7 (2) saM00 (saM0) / eka rAkSasa-yUthapa / mA0 1.180 kumuda : saM0pu0 (sN.)| (1) jalAzayoM meM hone vAlA puSpavizeSa jo candrodaya __se khilatA hai / 'arunodaya sakuce kumuda / ' mA0 1.238 (2) eka vAnarayUthapa / 'saMga nIlanala kumuda gada / ' rA0pra0 3.7.2 kumudabaMdhu : candramA / mA0 1.243.5 kumudini : (saM0 kumudinI) kumuda puSpa / 'bilakhita kumudini ckor|' gI0 1.36.1 kumudinI : kumudinI+ba0 / kumudiniyAM / 'janu kumudinI kaumudI possiiN|' mA0 - 2.118.4 kumulAnI : bhUkR0strI0 (saM0 kumlAnA) / murajhA gaI, sUkha gaI / 'hRdaya kaMpa mukha duti kumulaanii|' mA0 1.208.1 kamhar3a : saM0pu0 (saM0 kUSmADa>prA0 kumhNdd)| ka cha / kumhar3abatiyA : kachU kA kaccA choTA phala / mA0 1.273.3 kumhar3e : 'kumhar3a' kA rUpAntara / 'kumhilahai kumhar3e kI jaI hai / ' vina0 136.8 kumhArA : saM00 (saM0 kumbhakAra>prA0 kuNmaar)| ghar3A banAne vAlI jAti, kumAra / mA0 7.100.5 kumhilAhiM, hIM : A0praba0 / murajhAte haiM, sUkha se jAte haiN| 'bAganha biTapa bali kumhilAhIM / ' mA0 2.83.8 kumhilaihe : A0bha0 prae / kumhalA jAyagI, murajhAyagI / 'kummilaihai kumhar3e kI jaI hai|' vina0 139.8 kuyoginAM : (saM0 pada) mithyA yogasAdhanA karane vAle yatiyoM ke / mA0 3.4.chaM0 kuraMga : saM0pU0 (saM0) / hariNa / mA0 2.86.8 kuraMgA : kuraMga / mA0 1.46.4 kuraMgini, nI : saM0strI0 (saM0 kurNgii)| hrinnii| 'citavata cakita kuraMga kuraMgini / ' gI0 3.2.5
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 tulasI zabda-koza kudarI : saM0strI0 (saM0) / pakSivizeSa / mA0 3.31.3 kurava : saM0pu0 (saM0) / na ma rajhAne vAle phUloM kA eka vRkSa jise 'mahAsahA' bhI kahate haiM / gI0 2.48.1 kurAI : kurAya+strI0ba0 / latAoM ke lipaTane se banI huI jaaliyaaN| mA0 2.311.5 kurAja : burA rAjya, duSTa zAsakoM kA rAjya / do0 513 kurAya : saM0pU0 (saM0 kulAya) / latA Adi kA jAlA / 'kA~Ta kurAya lapeTana loTana / ' vina0 186.4 / karitu : pratikUla Rtu / mA0 6.5.5 kurI : saM0strI0 (saM0 kul)| jAtIya varga / 'haraSita rahahiM loga saba kurii|' mA0 7.15.8 kuru : A0-prArthanA-mae0 (saM0) / tU kara / mA0 5 zloka 2 kurukheta : saM00 (saM0 kurukSetra) / tIrtha vizeSa jahA~ mahAbhArata saMgrAma huA thaa| ___ kavi0 7.162 kuruci : kaluSita icchA, anucita vAsanA / mA0 2.161.7 kurupati : kururAja / vina0 240.3 kururAja : kuruvaMza kA rAjA+duryodhana / vina0 63.6 kurUpa : vi0 (saM0) / asundara, vikRta veSa vaalaa-vaalii| 'kari kurUpa bidhi parabasa kInhA / ' mA0 2.16.5 kurUpatA : saundryhiintaa| kR0 26 kurUpA : kurUpa / mA0 7.66.3 kuroga, gA : asAdhya roga, ati kaSTakara sthAyI rog| 'ehi kuroga kara auSadhu naahiiN|' mA0 2.212.2 kurvanti : A0praba0 (saM0) / karate haiM / 'madhuratara mukhara kurvanti gAnaM / ' vina0 51.5 kula : saM00 (sN.)| (1) vaMza / 'jaladAtA na rahahiM kula koU / ' mA0 1.174.3 (2) varga / 'sAdhu bibudha kula hita girinandini / ' mA0 31.6 (3) samUhA 'soi bahuraMga kamala kula sohA / ' mA0 1.37.5 kalaketu : vaMza meM patAkA ke samAna sarvopari / mA0 3.11.14 kulakhana : saM00 (saM0 kulakSaNa>prA0 kulkkhnn)| apazakuna, durbhAgyasUcaka Adi / 'miTe kaluSa kalesa kulakhana / ' gI0 7.1.2 kulagura : kulaguru / mA0 5.50
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 181 kulaguru : sampUrNa kula kA guru / (1) vaMza kA AcArya (vasiSTha) / mA0 2.263.2 (2) vaMza kA pUrvapuruSa (sUrya) / 'bidhuhi jori kara binavati kulaguru jAni / ' bara0 41 kulaghAtI : (de0 ghAtI) / sampUrNa vaMza kA vinAza karane vAlA / mA0 5.52.8 kuladIpA : vi00 (saM0 kuladIpa) / vaMza meM prakAza karane vAlA=kulazreSTha / mA0 2.283.5 kuladevA : (saM0 kuladeva) / sampUrNa vaMza meM pUjya deva / mA0 2.6.8 kulapUjya : sampUrNa vaMza meM pUjanIya / mA0 2.6.8 kulabadhU : kulIna strI, kulaGganA, kula kI maryAdAoM kA pAlana karane vAlI vadhU / gI0 1.34.6 kulabdaddha : vaMza bhara meM bar3A-bUr3hA / mA0 1.286 kulamAnya : vaMza bhara meM sammAna yogya =kulapUjya / mA0 2.46.3 kularIti : sampUrNa vaMza meM pracalita rIti, paramparAgata maryAdA / mA0 1.336.1 kulavaMti : vi. strI0 (saM0 kulavatI>prA0 kulvNtii)| kuliinaa| 'kulavaMti nikArahiM nAri stii|' mA0 7.101 chaM0 kulaha : saM0strI0 (phrA0) / TopI (A~khoM kA AvaraNa) / 'kumata kubihaga kulaha jana kholii|' mA0 2.28.8 kula hi : (1) kula ko| 'kahau~ subhAu na kulahi prsNso|' mA0 1.284.4 (2) kulaha kulahI : kulaha / TopI / 'kulahI citra, bicitra jhNguuliiN|' gI0 1.31.5 kulamhaNa : kolAhala / gI0 1.4.6 kuli : vi0 (arabI-kula =tamAma, pUrA; saM0 kulya = kula samUha) sampUrNa / 'kali kucAla kuli kaluSa nasAvana / ' mA0 1.35.10 kulipi : kutsita lipi, pratikUla lekha, durbhAgya rekhA, 'lopati bilokata kulipi bhoMr3e bhAla kii|' kavi0 7.182 kulisa : saM00 (saM0 kuliza) / (1) vajra, indra kA Ayudha / mA0 1.113.7 (2) pairoM kI rekhA vizeSa / 'rekha kuliza dhvaja aMkuma sohe|' mA0 1.166.3 (3) loho vizeSa / 'subhaga dvAra saba kulisa kpaattaa|' mA0 1.214.1 (4) hIrA : 'mAnika marakata kulisa pirojaa|' mA0 1.288.4 kulisani : kulisa+saMba0 / kuliza hIroM (ne)| 'manahuM sona sarasija maheM kulisani tar3ita sahita kRta bAsA / ' gI0 7.12.6 kulisarada : vajra tulya dAMtoM vAlA=rAkSasa vizeSa / mA0 1.180
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 tulasI zabda-koza kRlisAdika : sAmudrika kI cAra rekhAeM-kuliza, dhvaja, aMkuza tathA dhanuSa / mA0 7.76.7 kulisu : kulisa + kae / vajra / 'nidari kulisu jehiM lahI bdd'aaii|' mA0 2.1768 kulIna : vi0 (saM0) uttama kula vAlA =abhijAta / mA0 2.145.1 kulInA : kulIna / mA0 5.7.7 kalu : kula+kae / 'jauM gharu baru kula hoi anUpA' mA0 1.71.3 kuloga : durjana / do0 178 / kulogani : kuloga+saM0ba 0 duSTa logoM / 'gheri liyo rogani kujogani kulogani __jyoN|' hanu0 35 kuva~ra : kuara / kR0 27 kuSTa : saM0pu0 (saM0 kuSTha) / rogavizeSa, kor3ha / mA0 7.121.34 kusa : saM00 (saM0 kuza) / (1) tRNavizeSa jo yajJopayogI hotA hai-darbha / mA0 2.311.5 (2) sItAjI ke jyeSTha putra kA nAma / mA0 7.25.6 kusaMkaTa : ati viSama pristhiti| mA0 1.22.5 kusaMga : duSToM kA sAtha / mA0 1.7.8 kusaMgata : duSToM kI mitratA (saMgata=mitratA) / 'bidhi basa sujana kusaMgata prhiiN|' mA0 1.3.10 kusaMgati : kusaMga / mA0 1.7.11 kusaketu : janakarAja sIradhvaja ke anajA=kuzadhvaja sItA ke pitRvya =mANDavI tathA zrutakIti ke pitA / mA0 1.325 chaM. kasaguna : dunimitta, azubhasUca zakuna / mA0 2.81.4 kusapane : (kusapana+ba0-de0 sapana) duSTa svapna, azubha svapna / mA0 2.20.6 kusamau : kusamaya+kae0 / 'tehi maha~ kusamau bAma bidhaataa|' mA0 2.253.5 kusamaya : kusamaya meM-para / 'kusamaya tAta na anucita morA / ' mA0 2.306.7 kusamaya : pratikUla samaya / mA0 1.50.2 kusamAja : pApapUrNa samudAya, kaluSa-samUha / 'paribAru biloku mahA vu samAjahi re / ' kavi0 7.30 kasamAju : kusamAja+kae / 'tulasI taji kusamAju / ' do0 22 kusala : (1) saM0 (saM0 kuzala) / maGgala, zubha / 'saMbhu birodha na kusala mohi / ' mA0 1.83 (2) vi0 / dakSa, nipuNa, pravINa / 'kevaTa kusala utara sabibe kaa|' mA0 1.41.2
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 183 kusalAI : saM0strI0 (saM0 kuzalatA>prA0 kuslyaa)| zubha dazA, uttama samAcAra / 'kahi asIsa pUchI kusalAI / ' mA0 1.308.2 kusalAta, tA : saM0strI0 (saM0 kushlvaartaa)| zubha samAcAra, hAlacAla / 'ha~si pUchI kusalAta / ' mA0 1.55 'bAra-bAra bUjhI kusalAtA / ' mA0 7.2.12 kusalI : vi0 (saM0 kuzalin) / kuzalamaGgalayukta / mA0 2.151 chaM0 kusAMsati : (de0 sA~sati) asAdhya kleza / vina0 256.1 kasAja : (1) kutsita sAja, pratikUla rIti / kR0 61 (2) kutsita sAja vAlA kusAju : kusAja+kae0 / (1) kaluSita saaj| 'rAjakAju kupathu kusAju bhoga roga hI ke / ' kavi0 7.68 (2) pratikUla sAja vaalaa| 'narapati nipaTa kusAju / ' mA0 2.36 kusAtha : kusaMga / kavi0 7.26 kusAsana : saM00 (saM0 kuzAsana) / kuza nirmita kA Asana / mA0 7.1kha kusAheba : kaSTa-dAyaka svAmI / kavi0 7.12 kusumi : vi0 (saM0 kusumbhin = kosumbha) / kusumbha puSpa ke (samAna) raMga vaalaa| - 'kusubhi cIra tana sohahIM / gI0 7.16.4 kusuma : saM00 (saM0) / puSpa / mA0 3.1.3 kusumAMjali : puSpAJjali / mA0 1.265.3 / kusumita : vi0 (saM0) / puSpasampanna / 'kusumita nava taru rAji biraajaa|' mA0 1.86.6 phusUta : (1) saM0pu0 (saM0 kusIpa-de0 sUta) =kubyAja+ (2) (arabI-kisUta) paridhAna, gherA+(3) (arabI-kusUta) julma, durdAnta anyAya + (4) (saM0 kusUtra) ulajhA dhAgA jo kabhI sulajhe hI nhiiN| 'roga bhayo bhUta so kusUta bhayo tulasI ko|' kavi0 7.167 kusevaku : kusevaka+kae0 / duSTa paricAraka / mA0 1.28.4 kusodaka : kuza aura jala (jo dAna-saMkalpa meM vihita hai)| 'agini thApi mithilesa kusodaka lInheu / ' jA0ma0 144 kuhata : vakR0pu / vadha karatA, mAratA / 'kAsI kAmadhenu kali kuhata kasAI hai|' kavi0 7.181 kuhara : saM0pu0 (saM0) / bila, kandarA . kuharani : kuhara+saMba0 / kuharoM, biloM, kandarAoM (meM) / 'bhujaga rahe kuharani / ' gI0 1.27.4
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 tulasI zabda-koza kuhU : (1) kokilanAda kA anukaraNa zabda / 'kuhU kuhU kokila dhuni krhiiN|' mA0 3.40.6 (2) amAvasyA tithi / 'mohamaya kuha nisA / ' vina0 74.2 kuhI : A0-saMbhAvanA-prae / cAhe mAra hI DAle / 'Apu byAdha ko rUpa dhari ___kuhI kuraMgahi rAga / ' do0 314 kaDi : saM0strI0 (saM0 kuNDI) / lohe kI TopI, zirastrANa / mA0 2.161.2 kUkara : kUkura / kavi0 7.57 kUkaru : kUkara+kae0 / 'jani Dolahi lolapa kUkaru jyoM / ' kavi0 7.30 kUkura : saM00 (saM0 kukura kukkara) / kuttaa| kavi0 7.26 kUca : saM0 (phrA0) / prasthAna, yaatraa| 'soca na kUca mukAma ko / ' vina0 156.3 kUjata : vakR00 (saM0 kUjat) / kUjana (pakSidhvani vizeSa) krte| kUjata maMju ___ marAla mudita mana / ' mA0 2.236.6 kUjahiM : A0praba0 / kUjana karate haiM / 'kUjahiM khg|' mA0 7.23.3 kUja : kUjahiM / 'kala kUja na marAla / ' gI0 3.6.2 kUTa : saM00 (saM0) / (1) samUha (2) parvata zikhara (3) kapAla kI haDDI (4) dhanuSa Adi kI koTi / 'kamaTha pIThi pabi-kUTa kaThorA / ' mA0 1.357.4 (5) chala, bhrAnti, mithyaa| 'kAramana kUTa kRtyAdi hNtaa|' vina0 26.7 (6) gupta viruddhAcaraNa (abhicAra Adi, mAraNa Adi pryog)| 'ghora jaMtra maMtra kUTa kapaTa kuroga joga / ' hanu0 32 kUTakRtyA : gupta chalapUrNa AcaraNa, SaDyantra / vina0 26.7 / / kUTastha : vi0pU0 (saM0) / acala, supratiSTha, nirvikAra (antaryAmI brahma) / vina0 53.6 kuTi : saM0strI0 (saM0 kUTa) / kUTa vacana, gUDha parihAsAdi-vAkya / 'kUTi karahiM nAradahi sunaaii|' mA0 1.134.3 kUTyo : bhUkR0pu0kae0 / kUTa DAlA, cakanAcUra kara diyaa| hAki hanumAna kuli __kaTaku kUTyo / ' kavi0 6.46 kUdata : vakR00 (saM0 kUrdat >prA0 kuiMta) / kUdatA-te, uchAla bhrte| 'kUdata kapi kuraMga kI naiyaa|' kR0 16. kUhi : A0praba0 (saM0 kUrdanti>prA0 kuiMti>a0 kudda hiN)| uchAla bharate haiN| ____ 'kUdahiM gagana manahu~ chiti chodd'e|' mA0 2.161.6 kUdi : pUkR0 / kUda kara, uchAla lekara / 'kUdi parA puni siMdhu mjhaarii|' mA0 5.26.8 kUdie (ye) : A0 bhAvavAcya / uchAla lI laay| hanu0 23 kUdibe : bhakR00 / kUdane / 'pavana ke pUta ko na kUdibe ko palu gor|' kavi0 4.1
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 185 kUde : bhUkR0puba0 (saM0 kUdita>prA0 kuddiya) / uchale / 'kUde jugala bigata am|' ____ mA0 6.45 kUdeM : kUdahiM / kUrdai kapi kautukii|' kavi0 5.26 kudyo : bhUkRpu0 kae0 / uchala gayA / 'kapIsu kUdyo bAtaghAta udadhi halori ke / ' kavi0 5.27 kUpa : saM0pu0 (sN.)| kUA, gaharA garta / mA0 2.21 kUpaka : kUpa / 'saMsAra tama kUpaka / ' vina0 206.5 (tama kUpaka=andhA kuA) kUpA : kUpa / mA0 3.15.5 kUbara : saMpu0 (saM0 kuvra, kubja) / pRSTha gulma vizeSa / mA0 2.163.4 kUbarI : kubrii| (1) kRSNa kI preyasI vizeSa (2) mantharA / mA0 2.31.2 kabare : vi0pU0ba0 / kubja loga / 'kAne khoTe kUbare / ' mA0 2.14 kUra : vi0 (saM0 krUra) (1) chalI, prpnycii| 'ha~sihahiM kUra kuTila kubicaarii|' mA0 1.8.10 (2) nRzaMsa, nirdaya, karkaza, kaThora / mA0 2.266.2 (3) akarmaNya, AlasI / 'sUrani uchAhu, kU ra kAyara Darata haiN|' kavi0 6 46 (4) mUrkha / 'lAta ke aghAta sahai, jImeM kahai, kUra hai|' kavi0 5.3 (5) saM00 (saM0) / ubalA cAvala Adi / 'tulasI parosare tyAgi bhAga kara kaura re / ' vina0 66.5 (6) (saM0 kUTa>prA0 phUDa) / Dhera, UMcI rAzi, zikhara kuruma : saM00 (saM0 kUrma) / kacchapa / mA0 1.261 chaM0 kUro : kUTa+kae0 (saM0 kUTa>prA0 kuuddo)| parvatAkAra Dhera / "bhAMga dhatUro bibhUti ko kuutto|' kavi0 7.155 kUla : saM00 (saM0) / taTa, pArzvabhAga / mA0 1.36 kUladruma : nadI taTa kA vRkSa jo sahajahI dhArA bar3hane se kisI kSaNa Dhaha sakatA hai / 'tumha sugrIva kUladruma doU / ' mA0 6.23.3 kUlA : kUlA / mA0 1.36.12 kRkalAsa : saM00 (saM0) / zaraTa=giragiTa (rAjA nRga vipra-zApa se kRkalAsa hokara garta meM par3e the jinakA uddhAra zrIkRSNa ne kiyaa)| vina0 236.3 yaha tIrtha 'kRkalAsa-tIrtha nAma se dvArakA ke pAsa hai| kRkATikA : saMstrI. (sN.)| grIvA-pazcAd-bhAga / sugar3ha puSTa unnata kRkATikA, kaMbu kaMTha sobhA mana bhAvati / ' gI0 7.17.10 kRta : (1) bhUkR0 (sN.)| kiyA huA, kiye hue| kiyaa| 'sItA te mama kRta apmaanaa|' mA0 5.10.1 (2) vi0 (saM0 kRt)| karane vAlA / 'klpaaNtkRt|' vina0 54.6
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 tulasI zabdakoSa kRtakRtya : vi0 (sN.)| jo apanA kArya sampanna kara cukA ho, saphala, kRtArtha / mA0 7.126 kRtagya : vi0 (saM0 kRtajJa) / kiye hue ko jAnane vAlA= upakAra mAnane vaalaa| 'ati kRtagya prabhu parama sujaanaa|' mA0 6.62.1 kRtayuvA : saM00 (saM0) / caturyugI kA prathama yuga jo sattva pradhAna hotA hai= sattvayuga= satajuga / mA0 7.40 kRtAMta : saM00 (saM0) / yamarAja, mRtyu; kAla / mA0 3.26.12 kRtAratha : vi0 (saM0 kRtaarth)| kRtakRtya, saphala-manoratha / mA0 2.257 kRtin : vi0 (saM0) / kRtI, kuzala, kRtArtha / mA0 4 zloka 2 kRtu : kRta+kae0 / ekamAtra karma / 'sumirie chADi chala bhalo kRtu hai / ' vina0 254.2 kRtyA : saM0strI0 (saM0) / (1) kRtya, karma (2) indrajAla (3) eka prakAra kI devI jise pazubali dI jAtI hai aura jo jAdU kI devI tathA pizAcI mAnI gaI hai / 'kAramana kUTa kRtyAdi haMtA / ' vina0 26.7 kRpana : vi0 (saM0 kRpaNa) (1) kanjUsa / 'sevaka saTha napa kRpana kunaarii|' mA0 4.7.6 (2) daridra, dIna / 'jaiseM parama kRpana kara sonA / ' mA0 1.256.2 / / kRpanAI : kRpaNatA se, dInatAvaza / 'Agama lAga mohi nija kRpnaaiiN|' mA0 1.146.4 kRpanAI : saM0strI0 (saM0 kRpaNatA) / knjuujii| 'dAni kahAuba aru kRpnaaii|' mA0 2.35.6 kRpanu : kRpana+kae0 / ekamAtra kanjU sa / 'kRpana dei pAia pro|' rA0pra0 7 4.3 kRpA~ : kRpA se / 'tumhArI kRpA sulabha sou more / ' mA0 1.14.11 kRpA : saM0strI0 (saM0-kRpU sAmarthya) / samartha dvArA kI huI dayA; anugraha / mA0 kRpAkara : vi0 (saM0) / (1) kRpA+Akara= dayAnidhAna (2) kRpA-kara == kRpA ___karane vAlA=kRpAlu / 'jAni kRpAkara kiMkara mohU / ' mA0 1.8.3 kRpAnA, nA : saM00 (sa0 kRpANa) / talavAra / mA0 5.10.1 kRpApAtra : vi0 (sN.)| kRpA kA Alambana, kRpA pAne yogya / mA0 7.70.2 kRpAmaI : vi0strI0 (saM0 kRpAmayI) / kRpApUrNa / vi0 170.7 kRpAmRta : kRpA rUpI amata; amRtavat amaratva dene vAlI kRpA / mA0 1.145.6 kRpAyatana : kRpA kA AgAra=paramakRpAlu / mA0 1.61 kRpAla, lA : kRpAlu / mA0 1.13.5; 162 chaM0 kRpAlu (lU) : vi0 (saM0) / kRpAyukta, dayAlu / mA0 1.28.ka
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 187 kRpAhIM : kRpA meM, kRpA se / 'tAta bAta phuri rAma kRpaahiiN|' mA0 2.256.1 kRpina : kRpn| mA0 6.31.2 kRpinatara : vi0 (saM0 kRpnntr)| atizaya kRpaNa / 'hamari bera kasa bhayaha kRpinatara / ' vina0 7.2 kRmi : sa0pU0 (sN.)| kSudjantu=kITa / mA0 7.65 kha kRzAnu : saM0pu0 (saM0) / agni / mA0 3.11.5 kRSI : saM0strI0 (saM0 kRSi) / khetI, sasya kSetra / mA0 4.15.8 kRSna : saM0pu0 (saM0 kRSNa) / dvApara kA IzvarAvatAra / mA0 1.88.1-2 kRsa : vi. (saM0 kRsh)| kSINa, durbala / mA0 5.8.8 kRsagAta : vi0 (saM0 kRzagAtra>prA0 kasagatta) / durbala zarIra / kavi0 7.46 kRsadhana : vi0 (saM0 kRshcn)| alpa dhana vAlA / do0 335 kRsAnu, nU : kRzAnu / mA0 1.4.5 kRsna : kRSna / vina0 106.4 ke : kri0vi0 parasarga / (1) ke pAsa, ke adhIna / 'jinha ke bimala bibeka / mA0 1.6 / (2) ke..... para / 'tinha ke bacana mAni bisvaasaa|' mA0 1.76.5 (3) ke..... se / 'kahA hamAra na sunehu taba nArada ke upadesa / ' mA0 1.86 (4) ke..... meM / 'pitu ke jagya jogAnala jarI / ' mA0 1.68 chaM0 (5) ke __ yahA~ / 'tehiM ke bhae jugala suta bIrA / ' mA0 1.153.4 / keMkarahiM : A0praba0 (saM0 keM kurvanti>prA0 keMkaraMti>a. keMkarahiM) / ke-ke dhvani karate haiM / 'keMkarahiM pheru kubhAMti / ' rA0pra0 3.1.5 keMcuri : saM0strI0 (saM0 kaJculikA>prA0 kaMculiA>a. kaMcalI=kaMculi) / sAMpa kI camar3I kA khola jo pUre zarIra se nikala jAtA hai = keMcula = kaaNcurii| 'tulasI keMcuri parihareM hota sA~pahU dIThi / ' do0 82 / (kahate haiM ki keMcala jaba taka nahIM nikalatI, sAMpa ko sUjhanA banda ho jAtA hai / ) ke : (1) sambandhArthaka parasarga-puM0 / 'nAhina rAma rAja ke bhUkhe / ' mA0 2.50.3 (2) upayukta, ke nimitta / 'baribe kauM bole bayadehI bara kAja ke|' kavi0 1.8 keI : kisane / 'anahita tora priyA ke i kInhA / ' mA0 2.26.1 keu : (1) kucha bhI / 'mohi ke u sapanehuM sukhada na laagaa|' mA0 2.68.6 (2) ____ koI / 'hoihi ke u eka dAsa tumhArA / ' mA0 1.271.1 kekaI : kaikaI / mA0 1.41.8 ke ki, kI : saM00 (saM0 kekin) / mayUra (jisakI bolI=ke kA) / 'tulasI kekihi pekhu / ' mA0 1.161 kha 'kekI kAka anaMta / ' vairA0 32 keta : ketu / dhUmaketu / "udaya keta sama hita sabahI ke / ' mA0 1.4.6
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 tulasI zabda-koza ketaki : saM0strI0 (saM0 ketakI) / ketaka jAti kA puSpa vizeSa / bara0 32 ketA : vi0pu0 (saM0 kiyata >kiatta) / kitanA 'gyAnahi bhagatihi aMtara ketaa|' mA0 7.115.11 ketika : (1) ketaa+ik| kitnaa-saa| 'ketika bIca biraha paramAratha / ' ka0 33 / (2) ketI+ika / kitnii-sii| nara pArvara ke ketika baataa|' mA0 7.106.3 ketu, tU : saM0pu0 (saM0) (1) dhvaja / 'patAkA ketu gRha-gRha sohhiiN|' mA0 1.64 chaM0 (2) graha-vizeSa, jo rAhu kA dhar3a kahA gayA hai / 'rAhu ketu ulaTe calahiM / ' rA0pra0 7.2.3 (3) dhUmaketu, ulkA / 'jathA prasiddha adhama graha ketU / ' mA0 7.121.20 (4) (samAsAnta meM) patAkA ke samAna sarvopari= zreSTha / 'kahi jaya jaya jaya raghukula-ketU / ' mA0 1.285.7 (5) sAmudrika kI rekhA vizeSa / 'kulisa ketu java jalaja rekha br|' vina0 63.2 / ketujA : suketu rAkSasa kI putrI tAr3akA / hanu0 36 kete : ketA kA rUpAntara (ba.) kitane / 'sUna rAvana rAvana jaga vete / ' mA0 6.24.12 keto : keto+kae / kitanA / 'roSa keto bar3o kiyo hai|' kR0 16 kedAra : kedAra+kae / kyArI, kheta / kavi0 7.115 kena : (saM0 pada) sarvanAma / kisase / 'jena kena bidhi dInheM dAna karai kalyAna / ' mA0 7.103 kha (yena kena vidhinA=jisa kisI prakAra se) keyUra : pu0saM0 (saM.) / bahUrA, aGgada=bAhubhUSaNa vizeSa / vina0 51.6 kera : sambandhArthaka parasarga-puM0 (a.) / kaa| 'nahiM nisicara kula kera ubaaraa|' __ mA0 536.2 kerA : (1) kera / kaa| 'dhuA~ dekhi dasakaMdhara keraa|' mA0 3.21.5 (2) saM0 pu0 (saM0 kadala>prA0 kela) kelA, kadalI vRkSa / 'saphala rasAla, pUga phala, keraa|' mA0 2.6.6 keri, rI : kera+strI0 / kI / 'sItA keri karehu rakhavArI / ' mA0 3.27.6 'puni ____ kahu khabarI bibhISana kerii|' mA0 5.53.4 kereM : ke| ke lie, ke prati / 'parahita hAni lAbha jinha ke reN|' mA0 1.4.2 kere : ke / kera kA rUpAntara / 'carana kamala baMdau tinha kere / mA0 1.14.3 kero : kera+kae / kaa| 'bahibo tAhU kero|' vina0 87.3 keli : saMstrI0 (sN.)| krIDA, kautuka, vinoda / mA0 2.10.5 / / keligRha : krIDAgRha, vilAsa bhavana, ratimandira, kohabara / gI0 1.107.3 kelimaga : krIDAmRga, vinodArtha pAlitamRga / mA0 2.83
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 189 kevaTa : saM00 (saM0 kaivarta>prA0 kevtttt)| mallAha, nAvika, naukA vyavasAyI jAti (nissaad)| mA0 1.41.2 kevaTa : kevaTa+kae. / 'kevaTu bheTeDa rAma / ' mA0 2.241 kevala : vi. (saM0) / ekamAtra, amizrita, advitIya, zuddha / mA0 1.13.5 keza : (1) de. kesa / (2) ka+Iza= brahmA tathA ziva / 'keza baMdita padadvandva / ' vina0 46.5 kesa : saM00 (saM0 ke za) / ziroruha, sira ke bAla / mA0 1.147.5 kesariNi : kesarI+strI. (saM0 kesrinnii)| siNhii| vina0 15.4 kesarI : saMpu0 (saM0 kesrin)| (1) siMha / mA0 6.12.2 (2) hanUmAn ___ ke pitA / kavi0 5.12 kesava : saM00 (saM0 kezava) / viSNu, rAma, kRSNa / kR0 61 kesA : kesa / mA0 2.2.7 kehari, rI : kesarI / mA0 1.32.7 keharinakha : saM00 (saM0 kesarinakha) = vyAghranakha / baghamahA / gI0 25.3 keharinAda : siMhagarjana / mA0 5.35.10' / kehi : kisa..... se / 'ko jAnai kehi sukRta syaanii| mA0 1.135.4 kehi : sarvanAma (saM0 kIdRzR>a0 keha) (1) kisa / 'kahahu tUla kehi lekhe - maahiiN|' mA0 1.12.11 (2) kise, kisko| 'mija kabitta kehi lAga na nIkA / ' mA0 1.8.11 (3) kisake / 'dui mAtha kehi / ' mA0 1.84 chaM0 kehI : ke hiN| (1) kisI ne| 'pura nara nAri na jAne u kehIM / ' mA0 1172.4 (2) kisI...... se| 'sobhA kahi na jAta bidhi kehiiN|' mA0 1.325.8 (3) kisI..... ke dvArA / 'anucita kahaba na paMDita kehiiN|' mA0 2.175.5 (4) kisI....... meM / 'tumha jAnahu jiya jo jehi ke hiiN|' mA0 2.261.2 kehI : kehi / 'so baranai asi mati kabi kehii|' mA0 1.286.4 keha : kisI ko| 'nAma sattya asa lAga na keh| mA0 2.271.2 ke : ke iN| kisane / 'tuma soM mana bhAvata pAyo na ke|' kavi0 7.38 ke : (1) avyaya (saM0 kRta>prA0 kae) / ke lie, ke prati, ke sthAna para / 'dui ke cAri bhAgi maka lehuu|' mA0 2.28.3 (2) sambandhArthaka vi0 parasargastrI0 / kii| 'janama lAbha ke avadhi aghaaii|' mA0 2.52.8 (3) pUkR0 = kari / karake / 'locana lAhu leta aghAi kai / gI0 1.5.2 (4) ke| kisane / 'ke na lahyo kauna pharu / ' kR0 17 (5) ki / athavA / 'sAdhu ke asAdhu ke bhalo ke poca / ' kavi0 7.107 (6) aura / 'khvai hauM nA paThAvanI ke hahauM nA ha~sAi ke / ' kavi0 2.6 kakai, I : kaikeI / mA0 2.24.2.12 kaikaya : saM00 (saM0 kekaya) / janapada vizeSa / mA0 1.153.2
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 tulasI zabda-koza kaikeI : saM0strI0 (saM0 kaikayI) / kekaya rAjakumArI dazaratha ko madhyamA raanii| mA0 1.160.3 kaika : kari ke / karake / taiso kapi kautukI DerAta DhIle gAta kairbha / ' kavi0 5.3 kaiTabha : saM0pU0 (sN.)| eka asura jise sRSTi ke pUrva pralaya sAgara meM viSNu ne mArA thaa| mA0 6.48 ka kaiTabhAre : 'kaiTabhAri' kA sambodhana (saM.) / he kaiTabha ke zatru / gI0 1.38.3 kaMdhauM : avyaya (saM0 kiM dhruvam ) ke+dhauM / kyA nizcaya hI, kyA bhalA, athavA kyaa| 'tulasI suTesa cApu kaidhauM dAminI kalApu kaidhoM calI meruteM kRsAnu sari bhArI hai / ' kavi0 5.5 kairava : kumuda (sN.)| mA0 2.10 kailAsa : saM0pu0 (saM.) / himAlaya parvatamAlA kA zikhira vizeSa / mA0 1.58 kailAsahi : kailAsa meM / 'japahiM saMbha kailAsahiM aae|' mA0 1.103.3 kailAsA : kailAsa / mA0 1.58.6 kailAsu, sa : kailAsa+kae / 'parama ramya giribara kailAsU / ' mA0 1.105.8 kaMvalya : saM00 (saM0) / mukta dazA, mAyA rahita jIva kI zuddha avasthA, mokSa / mA0 7.116.3 kaisA : kasa / mA0 3.35.6 kaisI : kasi / mA0 1.77.1 kaiseM : kri0vi0 / kisa prakAra se / 'so mo sana kahi jAta na kaseM / ' mA0 1.3.12 kaise : 'kaisA' kA rUpAntara (a0 kaisa=ka isaya) / kisa prakAra ke / 'ghAyala bIra ___ birAjahiM kaise / ' mA0 6.54.1 kaise u : kaise bhI, kisI prakAra ke / 'kaseu pAvara paatkii|' vina0 161.8 kaisehuM : kisI prakAra bhI / 'eka bAra kaise huM sudhi pAvauM / ' mA0 4.18.2 kaso : kaiso+ke| (1) kaisaa| 'suddhatA lesu kso|' vina0 106.4 (2) ke jaisA, ke sadRza / 'sahita samAja gar3ha rA~u kaso bhaaNddigo|' kavi0 6.24 kehUM : kisI prakAra se / jyoM kA tyoM karake / 'paThayo hai chapadu chabIle kAnha kehUM khuuN|' kavi0.135 ko : (1) kA+kae0 / baMdau~ nAma rAma raghubara ko|' mA0 1.16.1 (2) sarva nAma (saM0 ka:>prA0 ko)| kauna / 'ko bar3a choTa kahata aparAdhU / ' mA0 1.121.3 (3) koI / 'rAma so na sAhebu na kumati kaTAi ko|' kavi0 7.22 (4) kauN| ke lie, ke prati / 'bharata kI mAtu ko bhI aiso cahiyatu hai|' kavi0 2.4 / 'moso dosa kosa ko bhuvana kosa dUsaro na / ' vina0 258.2
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 191 koi, I : sarvanAma (saM0 ko'pi>prA0 koi= koI) mA0 1.3ka; 1.3.2 kou, U : koI / mA0 1.10ka; 1.58 koe : saM0pu0 (saM0 koca>prA. koca)+ba0 / sikur3A bhAga, koNa / 'kahata ___bhare jala locana koe|' mA0 2.168.7 koka, kA : sa0pu0 (saM0) / cakravAka pakSI / mA0 2.86 kokanada : saM0pu0 (saM0) / raktakamala / kR0 26 kokA : koka / cakavA / 'nisi dina nahiM avalokahiM kokaa|' mA0 1.85.5 kokie : A0 karmavAcya-prae / pukArie, pukArA jAe / 'dhAi jAi tahA~ jahA~ aura koU kokie|' kavi0 5.17 kokila : (1) saMpu0 (sN.)| pakSIvizeSa, koyl| mA0 2.62.7 (2) (samAsAnta meM) vi0 / zreSTha / 'kabi kokila' kavi0 7.86 kokilana : kokila+saMba0 / koyaloM (ne) / 'dharI kokilana mauna / ' do0 564 kokilabayanI : (de0 bacana) vi0 strI0bahu0 / kokilavat madhura bolane vAlI striyA~ / 'karahiM gAna kala kokilbynii|' mA0 1.286.2 kokilA : kokila+ strI0 / mA0 3.30.10 kokI : koka+strI0 / cakravAkI / mA0 2.66.4 kokU : koka+kae / ekAkI cakavA pkssii| 'sasi kara chuata bikala jimi koka / ' mA0 2.26.4 kokhi : saM0strI0 (saM0 kukSi>prA0 kukkhi = kokkhi) / udara, garbha / 'kokhi ke ___ jAe so roSu / ' kR0 16 koche : kocha meM, kroDa meM / 'gayau tumhArehiM koThe ghaalii|' mA0 7.18.2 koTa : saM00 (sN.)| gar3ha, durga / mA0 6.40 koTara : saM00 (saM0) / khoha, vRkSAdi kA bila / mA0 7.107.8 koTi, TI : saMkhyA strI0 (saM0) / karor3a / mA0 6.40 koTika : (koTi+ika) / eka karor3a, lagabhaga karor3a / 'karahiM kalapa koTika bhari lekhaa|' mA0 1.342.2 / koTinha : koTi+samavAcArthaka ba0 / karor3oM (eka saath)| 'haya gaya koTinha kelimRga / ' mA0 2.83 koTharI : saM0strI0 (saM0 koSThaka>prA0 koTua>a0 kottuddii)| choTA kmraa| gI0 3.17.7 koThi : saM0strI0 (saM0 koSThikA>prA0 karoTThiA>a0 koTThI= koTThI) / bhaNDAra, kotthaa| 'soka kalaMka koThi jani hoh|' mA0 2.50.1 avadhI meM bAMsa kI dhAna ko bhI 'koThi' kahate haiM jahAM sadaiva bA~sa ugA karate aura bar3hate rahate haiN|
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 tulasI zabda-koza koThilA : saM00 (saM0 koSTha>prA0 koTTha= koTillaa) koThA, miTTI kA annA gAra, DaharA / 'ha hai kIca koThilA dhoe / ' kR0 11 kor3ha : saM0pu0 (saM0 kuSTha, koTha>prA0 koddh')| saMkrAmaka carma roga vizeSa jo ___ asAdhya hotA hai / kavi0 7.177 kor3hI : kor3ha roga vAlA (saM0 kusstthii)| do0 466 kotala : saM0pu0 (saM0 kontl)| kuntala dezIya azva / 'otala saMga jAhiM ___ DoriAe / ' mA0 2.203.4 kotavAla : saM00 (saM0 koTapAla >prA0 koTTavAla) / rakSaka, paharedAra, rakSAdhi___ kArI / kavi0 7.171 kodaMDa : saM00 (saM0) / dhanuSa / 'saMdeha hara kodaMDa / ' mA0 3.25 kodaMDakalA : dhanurvidyA, bANa-cAlana kozala / gI0 1.74.2 kodaMDA : kodaMDa / mA0 6.80.8 kodaMDu : kodaMDa+kae / eka dhanuSa ko hI / 'tAkeu hara kodNddu|' mA0 1.256 kodeva : saM00 (saM0 kodava>prA0 koddava) / kSudra anna vizeSa / 'pharai ki kodeva __ bAli susaalii|' mA0 2.261.4 kodo : kodeva / gI0 2.40.4 konA : saM0pu0 (saM0 kona) / mA0 259.2 kone : 'karenA' kA rUpAntara / kora / 'parasapara lakhatara sulocana kone / ' gI0 1.107.1 kopa : saM00 (saM0) / roSa, krodha, amarSa / mA0 1.123 kopara : saM00 (saM0 karpara>prA0 kappara=pAtra) bar3A thAla, parAta / 'kanaka kalasa mani kopara ruutt|' mA0 1.324.5 adhikatara 'karpara' lauha pAna kA artha detA hai ataH kar3hAI kI sI gaharAI vAlA pAtra hI-jo adhika natodara ho'kopara' kahA jAegA, sAmAnya thAla nahIM / kanaka kalasa bhari kopara thaaraa|' mA0 1.305.1 kohi : A0praba0 (saM0 kupyanti, kupyantu>prA0 koppaMti, koppaMta >a. kopphi)| kopa karate haiM yA kareM / 'jauM hari hara kopahiM mana maahiiN|' mA0 1.166.4 kopA : (1) ko| 'sunahu bacana priya parihara kopaa|' mA0 6.6.4 (2) bhUka0pu0 / kupita huA / 'samujhi rAma pratApa kopi kopaa|' mA0 6.34.8 kopi : (1) prakR0 / kupita hokara, kopa krke| 'sunata kopi kapi kuMjhara dhaae|' mA0 6.47.2 (2) (saM0 ko'pi) koI / 'guna dUSaka bAta na kopi gunii|' mA0 7.101.6 kopita : vi0 / kopamukta / vina0 24.1
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ tumasI zabdakoza 193 kopihi : A0ma0prae* / kopa kregaa| jabahiM samara kopihi raghunAyaka / ' mA0 6.27.6 kopihaiM : A0bha0praba0 / kopa kareMge / 'ko hai rana rAri ko, jo kosalesu kopihaiN|' ___ kavi0 61 kopI : (1) kopi / koI / 'so gosAi~ nahiM dUsara kopii|' mA0 2.266.7 (2) vi00 (saM0 kopit) / krodhii| 'rana durmada rAvana ati kopii|' mA0 6.82.4 kopu : kopa+kae / jarA bhI krodha / 'sapanehuM to para kopu na mohii|' mA0 2.15.1 kopeM : kupita hone se, kopa karane se / 'kopeM soca poca kara / ' do0 186 kope : bhU000ba0 / kopayukta, kruddha / 'ripu parama kope jAni / ' mA0 3.20.7 kopeu : bhU.kR.pu.kae0 / kupita huA / 'kopeu samara zrI rAma / mA0 3.20.2 kopyo : kopeu / 'samarabhUmi dasakaMdhara kopyo|' mA0 6.63.3 kobida : vi0pu0 (saM0 kovida) / anubhavI, zAstra marmajJa, nipuNa, pratibhAzAlI, vizeSajJa, vivekI, paNDita / 'bidhi hari hara kabi kobida bAnI / ' mA0 1.3.11 komala : vi0 (saM0) / sukumaar| (1) sukha sparza / 'komala kalisa supetI nAnA / ' mA0 1.356.2 (2) sukha-zravya, sukumAratA nAmaka kAvyaguNa se yukta / 'puni umA bacana binIta komala / ' mA0 1.67 chaM0 (3) darzanIya+mRdula / 'komala carana calata binu pnhiiN|' mA0 2.311.4 (4) sarasa, sAnugraha / saMvedanazIla / 'komalacita kRpAlu raghurAI / ' mA0 5.14.4 komalatA : saMstrI0 (saM0) / sukumAratA, mRdulatA / mA0 7.102 chaM0 komalatAI : komltaa| mA0 7.11.6 koya : koI / 'sunata saba samajhata koya / ' bara0 63 kora : saM0strI. (saM0 kor=klik)| konA, kalikAkAra saMkucita bhAga / ' ____ 'kIjai rAma bAra yahi merI ora cakha kora / ' kavi0 7.123 kori : pUkR0 (saM0koTayitvA>prA. koDia>a. koDi-kuTa chede) / kATa-chIla kara, randa kara, khuracane dvArA cikanA kara / cIri-kori paci race srojaa|' 1.288.4 korI : saMkhyA (saM0 koTi>prA0 koddii)| karor3a / nahiM nistAra kalapa sata korii|' mA0 7.1.5 koreM : kore para, alikhita para, binA prayoga kie hue para / 'satya kahahuM likhi kAgada koreN|' mA0 1.6.11
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ '194 tulasI zabda-koza kola : saM00 (saM0) / (1) vanya jAti vizeSa / 'kola kirAta bhilla bnbaasii|' mA0 2.250.1 (2) zUkara, varAha / 'kola karAla dasana chabi gAI / ' mA0 1.156.7 kolanI : kola jAtIya strI zabarI / kavi0 7.16 kolanhi : kola+saMba0 / koloM (ne) / 'saba samAcAra kirAta kolanhi Ai tehi ___avasara khe|' mA0 2.226 chaM0 kolA : kola / zUkara (jo paurANika mata se pRthvI ko roke hue haiM varAha bhagavAn) / mA0 1.260.1 kolAhala : saM00 (saM0) / janakha, bhIr3a-bhAr3a kA samudita zabda / mA0 2.153 kolAhalu : kolAhala+kae / 'rAura nagara kolAhalu hoI / ' mA0 2.23.8 kolini, nI : kolanI / go0 3.6.2 kolu : kola+kae0 / varAha bhagavAn / 'kola kamaTha ahi klmlyo|' ___ kavi0 1.11 kolhunha : kolhU+saMba0 / kolhuo (meM) / 'mUlyo sUja karama kolhunha tila jyoM bahu bArani pero|' vina0 143.2 . kolhU : saM00 (saM0 koSTu>prA0 kolhu) yantravizeSa, tailAdipIDanayantra / 'perata kolhU meli tila / ' do0 403 kozocha : (saM0) zarIra-racanA ke koza samUha, pA~ca koza / (1) annamaya koza= sthUla zarIra, (2) prANamaya koza=paJca prANa+paJcakarmendri, (3) manomaya koza =mana+paJcajJAnanendriya, (4) vijJAnamaya koza =buddhi+paJcajJAnendriya, (5) Anandamaya koza =kAraNa zarIra yA suSuti dazA) / vina0 58.2 kosa : saM00 (1) (saM0 kroza>prA0 kos)| lagabhaga do mIla kI dUrI / 'gae kosa dui dinakara DharakeM / ' mA0 2.226.1 (2) (saM0 koSa, koza>prA0 kosa) / dhanAgAra / 'pAvA rAja kosa pura naarii|' mA0 4.184 (3) talavAra Adi kA khola yA myAna / (4) khAni / 'kaThina kAla mala kosa / ' mA0 3.6kha (5) khoha yA anya gheraa| 'mo so dosa kosa ko bhuvana-kosa dUsaro na / ' vina0 258.2 (6) puSpAdi kA AkAra tathA bhItarI bhaag| 'aruna kaMja kosa / ' gI0 1.25.4 "paMkaja kosa-osa kana jaise / ' mA0 2.204.1 (7) rezama ko khola jisa meM kIr3A rahatA hai (ata eva rezama ko kauzeya kahate haiM) / 'kIra kosa-kRSi kIsa / ' do0 243 kosakRmi : (de0 kosa) rezama kA kiidd'aa| do0 243 . kosala : saM00 (saM0) / avadha janapada / mA0 2.270 kosalapanI : kosala kA raajaa| mA0 6.86.8 kosalanAtha : kosala kA rAjA / mA0 5.35.chaM0 1
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza kosalapati : kosalanAtha / mA0 1.118 kosalapAla : kosalanAtha / mA0 2.313 kosalapura : kosala kI rAjadhAnI = ayodhyA / mA0 1.204 kosalapurI : kosalapura / mA0 6.115 kosalarAU : kosalarAya + kae0 / kosalapati / mA0 1.28.10 kosalarAja : kosalapati / mA0 1.242 kosalarAya : (de0 rAya) = kosalarAja / mA0 2.135 kosalA : kosala / mA0 2.103 kosalAdhIsa, sA : (saM0 kosalAdhIza ) / kosalarAja mA0 6.7.7 kosalAdhIsu : kosalAdhIsa + kae0 / rAma / kavi0 6.16 kosalendra : (saM0 ) = kosalarAja | mA0 7 zlo0 kosalesa : (saM0 kosaleza ) / kosalarAja / (2) rAma / 2 (1) dasaratha / 195 mA0 4.7.2e kosale : kosalesa + ka90 / rAma / kavi0 6.1 kosA : kosa / khajAnA / mA0 1.2083 kosu : kosa + kae0 / (1) khajAnA / 'desu kosa parijana parivArU / ' mA 0 1.315.7 (2) AgAra, khola / 'lobha moha kAma koha dosa kosa / ' kavi0 7.62 koha, hA : saM0 puM0 (saM0 krodha > prA0 koha) / mA0 1.12.3 kohabara : saM0pu0 / kautukAgAra, maGgala kArya kA devagRha, krIDAgAra jisameM vivAha ke anantara vara-vadhU ko le jAkara biThAte haiM / mA0 1.326.chaM0 5 kohabara hi : kohabara meM / 'kohabarahiM Ane kua~ra kua~ri / ' mA0 1.327.chaM0 2 kohA : koha / mA0 4.18.7 kohAto: kriyAti0pu0e0 / yadi to * krodha karanA / 'kAla karama kula kAranI koU na kohAto / ' vina0 151.4 1 kohAnI : bhUkR0 strI0 / kuddha huI / 'ridhi sidhi tinha para sabai kohAnI / gI 1.4.11 kohAba : bhaka0pu0 (saM0 kroddhavya > prA0 kohi avva) / krodha karanA / rUThanA / 'tumhahi kohAba parama priya ahaI / ' mA0 2.28 kohI : vi0 (saM0 krodhin > prA0 ko hI ) / kopazIla, dveSI / 'kAma lobha mada rata ati kohI / ' mA0 6.110.6 koha, hU : koha + e0 / krodha / 'asa vicAri ura chAr3ahu kohU / ' mA0 2.50.1
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 tulasI zabda-koza ko : (1) kaun| kisa / 'upamA tAki tAkata hai kavi kauM kii|' kavi0 7.143 (2) kahuM / ke lie| 'baribe kauM bole bayadehI bara kAja ke / ' kavi0 1.8 kor3I : saM0 strI. (saM0 kapardikA>prA0 kamaDDiA>a0 kavaDDI) / eka prasiddha samudrI vastu jisakA upayoga choTe sikke ke rUpa meM kiyA jAtA thaa| mA0 7.66 ka kautuka : saM00 (sN0)| (1) Azcarya, vismaya / 'so hari par3ha yaha kautuka bhaarii|' mA0 1.204.5 (2) vismayapUrNa kArya, indrajAla (jaaduu)| 'kAma kRta kautuka ayaM / ' mA0 1.85 chaM / (3) khela, tamAzA, svAMga, abhinayAdi / 'karahiM vidUSaka kautuka nAnA / ' mA0 1.302.8 (4) vismayapUrNa mngglotsv| kautuka dekhi pataMga bhulaanaa|' mA0 165.8 (5) maGgalotsava (maatr)| 'kAli hI kalyAna kautuka / ' gI0 7.32.1 (6) Ananda-vinoda, hAsa-parihAsa / 'kautuka bibidha hohiM maga jaataa|' mA0 1.64.1 (7) liilaa| 'muni kara hita mama kautuka hoI / ' mA0 1.126.6 (8) krIDA-vinoda / 'kautuka dekhahiM saila bana bhUtala bhUri nidhAna / ' mA0 1.1 kokinanha : kautukI kautukiA+saMba0 / kautukiyoM, tamAzabInoM, byAha Adi karA kara vinoda karane vAloM (ko) / 'tI kotukianha Alasu nAhIM / mA0 1.81.4 kotuko : vi00 (saM0 kautukin) / (1) mAyAvI, liilaakaarii| 'pragadeDa prabhu kautu kI kRpaalaa|' mA0 1.132.3 (2) kautuka dekhane kA icchuka / 'muni kautukI nagara tehiM gayaU / ' mA0 130.7 (3) parihAsapriya, vinodii| 'parama kotakI teu / ' mA0 1.133 kautuku : kautuka+kae / eka kautuka, eka tamAzaH / 'kautuku karauM bilokia soU / ' mA0 1.253.7 kautUhala : kautuka (sN.)| (1) Azcarya / 'yaha kautUhala jAnai soI / ' mA0 6.55.3 (2) maGgalotsava / 'nabha nagara kautUhala bhle|' mA0 1.326 chaM0 4 kona : kavana / mA0 2.227.8 konu : kona+kae / kauna-sA / 'dahau~ utaru kaunu muhu lAI / ' mA0 2.146.7 kauneM : kisane / 'pAru kabi kaune lhyo|' mA0 1.361 chaM0 kaune : koneN| (1) kisane / 'kone yaha rasa rIti calAI / ' kR0 50 (2) kisa .....se / 'kone jatana bisArauM / ' kR. 33 / (3) kisa / 'dehi dhauM kaune ko doSa / ' ka0 37
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza kaumAra : saM0pu N0 (saM0) / (1) kuArApana - 16 varSa kI vayas taka (2) bacapana pA~ca varSa kI vayas taka / 'kaumAra saisava aru kisora apAra agha ko kahi sake / " vina0 133.6 197 kaumudI : (saM0 kaumudI) kaumudI ne, cA~danI ne / 'janu kumudinoM kaumudIM poSIM / " mA0 2.118.4 kaumodakI : saM0 strI0 (saM0 ) / viSNu kI gadA kA nAma / vina0 46.5 kaura : kavala / kavi0 7.26 1 kaurava : saM0pu0 (saM0) kuru vaMza kA kSatrIya = duryodhana Adi / do0 428 kaula : saM0pu0 (saM0 ) / vAmamArgI tAntrika jA paJcamakArI kahalAte haiM - mAMsa, madya matsya, maithuna aura mudrA (eka prakAra kI roTI) ye pA~ca makArAdi padArtha unakI sAdhanA ke aGga haiM / 'kaula kAmabasa kRpina bimUDhA / mA0 6.31.2 kauzeya : vi0 puM0 (saM0 ) / rezamI / vina0 51.2 kausala : kosala / 'kosalanAtha / ' mA0 7.5.chaM0 2 'kosalapurI / mA0 7.15.8 kausalyA : kausalyA ne / 'kausalyA~ aba kAha bigArA / ' mA0 2.46.8 kausalyA : saM0 strI0 (saM0 ) / rAma kI mAtA = dazaratha kI bar3I rAnI / mA0 1.16.4 kausika : saM0pu0 (saM0 kauzika ) / kuzika - vaMzaja = vizvAmitra / mA0 1.331 kausiku : kausika + kae0 / mA0 1.369.3 kausilahi : kausalyA ko / 'bhayau kausilahi bidhi ati dAhina / ' mA0 3.14.3 kausilA~ : kausalyauM / kausalyA ne / 'jasa kosilA mora bhala tAkA / ' mA0 2.33.8 kausilA : kausalyA / mA0 2.282 kausilyahi : kausalyA ko / mA0 2.154.4 kyoM : kimi (saM0 kim = katham > a0 kevaM) / (1) kisa hetu / 'so nara kyoM dasa kaMTha abhAgA / ' mA0 6.33. ka ( 2 ) kisa prakAra / 'jaTa jUTa bA~dhana soha kyoM / ' mA0 3.18. chaM kyoMhU : kisI prakAra / 'kyoMhU koU pAli hai / ' kavi0 5.10 krama : (1) karma / 'rAma bhagata tuma mana krama bAnI / ' mA0 1.47.3 (2) yathA saMkhya (saM0 ) / mAnasa meM aprayukta hai / *manAsA : karanAsa / 'kAsIM maga surasari kramanAsA / ' mA0 1.6.8 kriyanha : kriyA + saM0ba0 (saM0 kriyANAm ) / kriyAoM / ' kriyanha sahita phala cAri / ' mA0 1.325 yajJa = devakArya, Addha = pitRkArya, yoga = sAdhanA, upAsanA, jJAna == brahmasAkSAtkAra - ye cAra kriyAe~ abhipreta haiM /
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 tulasI zabda-koza kriyA : saM0 strI0 (saM0) / (1) karma, vyApAra / 'jehite biparIta kriyA kariai / ' mA0 6.111.20 (2) nityakarma, dinacaryA Adi / 'prAta kriyA kari ge gura pAhIM / ' mA0 1.330.4 ( 3 ) karmakANDa Adi kI vyavasthA vAle AcArato hi / ( 4 ) pitR karma, aurdhvadehika AGga Adi / 'kari pitu kiyA beda jasi baranI / ' mA0 2.248.1 krIr3ata: vakR0 pu N0 (saM0 krIDat > prA0 kIDaMta ) / khelatA, khelate / 'prabhu krIData / ' mA0 6.101kha kohi : A0 praba0 / khelate-tI haiM / 'bahu bidhi krIr3a hi pAni pataMgA / ' mA0 1.126.5 krIr3A : saM0 strI0 (saM0 ) / khela, vinoda, lIlA / 'jaba raghunAtha kInhi rana krIr3A / ' mA0 7.58.3 kruddha : bhUkR0vi0 (saM0 ) / kupita, roSAviSTa / mA0 5.52 kruddhA: kruddhA / mA0 6.67.1 krujhe 'kruddha' kA rUpAntara ( ba0 ) / kruddha hue / 'dekhiata bipula kAlA janu kruddhe / ' mA0 6.81.8 kor3a : saM0pu0 (saM0) vUkara, varAha / vina0 52.2 krodha : saM0pu0 (saM0) / kopa, roSAveza, dveSa, kamarSa |mA0 3.43 krodhavaMta : vi0pu0 (saM0 krodhavat ) / krodhayukta | mA0 6.32.1 krodhA : krodha / mA0 1.63.8 koSAtura : vi0 (saM0 ) / krodha se chaTapaTAyA huA, kopAveza meM vyAkula / 'krodha se tva ( har3abar3I) karane vAlA / 'sunata gIdha krodhAtura dhAvA / mA0 3.26.15 koSAnala : krodharUpI agni, agnitulya bhasmAntakArI krodha mA0 6.55.1 Sihi : krodhI ko, se / krodhihi sama kAmihi hari kathA / ' mA0 5.58.4 kroSI : vi0pu0 (saM0 krodhin ) / kopAviSTa, krodhazIya mA0 2.168. 1 krodhu : krodha + kae0 / eka mAtra krodha / 'krodhu pApa kara mUla / ' mA0 1.277 klezaha (de0 ha) klezanAzaka / vina0 46.5 (saM0 ) / klezoM kA nivAraNa karane vAlI / mA0 zahAriNI : vi0strI0 1. zlo05 balesa : kalesa / mA0 7.109 gha kvacit : avyaya ( saM 0 ) / kahIM, kahIM-kahIM / mA0 1. zloka 7 : koi / 'karanihUM na pUje kvai / ' kavi0 7.163 ba : kou / nahi mAnata kvI anujA tanujA / ' mA0 7.102.3
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabdakoza 199. kSatriya : saM00 (saM0) / kSatravaMzaja, kSatrajAtIya mAtA-pitA kI sannati / vina0 51.6 kSuradhAra : saM0strI. (saM0 kSuradhArA) chure kI dhArA tadvat tIvra kATa karane vaalii| aisI tIvra ki usa para calanA asambhava hai, jisa se AtmarakSA asambhava ho jAya yadi usa para gati kI jAya / * bikaTatara vakra suradhAra prmdaa|' vina0 60.7 khaMcAi : pUka0 / khIMcakara, (rekhA) banAkara / 'dekha kheMcAi kahau~ balu bhaassii|' mA0 2.16.7 kheseu : bhU.kR.pu.kae0 (saM0 kasitaH>prA0 khasio>a. khsiyu)| gira __ gayA, khisaka gayA, patita huaa| 'surapura teM janu khaseu jjaatii|' mA0 2.148.6 kha : saM00 (saM0) / AkAza, zUnya / khaga, khadyota Adi meM prayukta hai| khaMjana : saM00 (sN.)| khaJjarITa, khaDcA pakSI / mA0 2.1177 khaMjarITa : saM00 (saM0) / khaJjana / kR0 22 khaMDa : saM00 (saM0) (1) Tukar3A, Tukar3e / 'khaMDa khaMDa hoi hRdau na gayaU / ' mA0 2.162.1 (2) bhAga, aMza / 'dhari kudhara khaMDa pracaMDa mrktt...|' mA0 6.41chaM0 khaMDana : vi00 / vicchedakArI, vinAzaka / 'khala khaMDana maMDana ramya chmaa|' mA0 6.111.21 khaMDani : vi.strI0 / vicchedakAriNI, vinAza karane vaalii| 'caMDa bhujadaMDa khaMDani / ' vina0 15.4 khaMDahiM : A0praba0 (saM0 khaNDayanti>prA0 khaMDaMti>a0 khNddhiN)| kATakara Tukar3e Tukar3e kara dete haiM / 'raghubIra bAna pracaMDa khaMDahiM bhaTanha ke ura bhuja siraa|' mA0 3.20 chaM01
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 tumasI samda-koza khaMDA : (1) khaMDa bhaag| bhArata Adi bhU-bhAga / 'asi rava pUri rahI nava khaMDA / ' mA0 6.53.7 (2) Tukar3e / 'bahutaka bIra hohiM sata khNddaa|' mA0 6.68.5 khaMDi : prakR0 (saM0 khaNDayitvA>prA0 khaMDia>a0 khNddi)| (1) Tukar3e-Tukar3e karake / / 'khaMDi khaMDi DAre te bidAre hanumAna ke / ' kavi0 6.48 (2) matavAda kA pratyAkhyAna (khaNDana) krke| 'khaMDi sagunamata aguna niruupaa|' mA0 7.111.12 khaMDita : bhUkR vi0 (sN.)| (1) chinna-bhinna, Tukar3oM meM vibhakta / kaTe hue| 'muMDita sira khaMDita bhuja bIsA / ' mA0 5.11.4 (2) kATa DAlA, vinaSTa kiyA / 'bhuja bala bipula bhAra mahi khaMDita / ' mA0 6.51.5 khaMDeu : bhUkR.pu0kae0 (saM0 khaNDitam >prA0 khaMDio>a0 khaMDiyau) / ucchinna kiyA (todd'aa)| 'khaMDeu hara kodaMDaM / ' mA0 3.25 khaMDyo : khaMDeu / 'caMDIsa kodaMDa khaMDyo / ' kavi0 1.21 khaMbha : saM0 (saM0 stambha skambha>prA0 khaMbha) / 'mani khaMbha bhIti biraMci bircii|' mA0 7.27 chaM0 khaMbhana, ni : khaMbha+saMba0 / khaMbhoM / 'jagamagAta mani khaMbhana maahiiN|' mA0 1.325.3 khaMbhA : khaMbha / mA0 6.44.6 khaMI : saM0strI0 (saM0 kSati:>prA0 khii)| (1) hAni, kSaya / 'gati kahe pragaTa, khunisa khAsI khaI hai|' gI0 1.66.5 (2) kalaha 'kAhUM soM na khunisa khii|' gI0 5.37.1 khaga : saM00 (sN.)| kha=AkAza meM ga=calane vAlA / (1) pakSI / 'khaga mRga bRda anaMdita rhhiiN|' mA0 3.14.3 (2) graha-nakSatra / 'deva danuja nara nAga khaga preta pitara gaMdharba / ' mA0 1.75 (3) deva jAti vizeSa / khagaIsA : khagesa / mA0 1.114.10 khagaketU : pakSiyoM meM patAkAvat sarvopari=garur3a / mA0 6.42.11 khaganAtha, thA : pakSirAja garur3a / mA0 7.106.5 khaganAyaka : grudd'| mA0 7.761 khaganAyaku : khaganAyaka+kae / 'gati biloki khaganAyaku laaje|' mA0 1.316.7 khaganAhA : khaganAtha (de0 nAha) / mA0 7.63.5 khagapati : (1) grudd'| mA0 3.26.13 (2) pakSi zreSTha jaTAyu / gI0 3.13.2 khagabhUpA : garur3a / mA0 1.114.14 khagarAI : khgraayaa| garur3a / mA0 7.86.3 khagarAU : khagarAya+kae / garur3a / 'puni saprema boleu khgraauu|' mA0 7.121.1
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 201 khagarAja, jA : (1) garur3a / mA0 7.60.5 (2) jaTAyu / 'rAma kAja khagarAja Aju lryo|' gI0 3.8.3 / / khagarAya, yA : khagarAja (de0 rAyA) / mA0 7.78.1 khagahA : saM00 (saM0 khaDgin =khaDgabhRta>prA0 khaggI khggh)| gair3A (pazu vizeSa) / mA0 2.236.3 khagahI : pakSI hI / 'samajhai khaga khagahI ke bhaassaa|' mA0 7.62.6 khagI : khaga+strI0 (saM0) / pakSiNI, cir3iyA / gI0 5.20.2 khage : bhUkR00 / dhuse, khapa gaye, chupa gaye / 'khagge khaga khapuA kharake / ' kavi0 6.35 khagesa, sA : saM0pu0 (saM0 khageza) / garur3a / mA0 4.7.24 khagga : (1) khaga=pakSI / 'khapparinha khagga alujjhi jujjhahiM / ' mA0 6.88 chaM0 (2) (saM0 khagga>prA0 khagga) talavAra / 'bhire bhaTa, khagga khage, khapuA kharake / ' kavi0 6.35 khacAI : bhU00strI0 / khiiNcii| 'rAmAnuja laghurekha khacAI / ' mA0 6.36.2 khacita : bhUkR vi0 (saM.) jaTila =jar3A huA / gaharI rekhAe~ banA kara jar3A huA; paccIkAra kiyA huA / kanaka koTa mani khacita dRDha / ' mA0 1.178ka khacI : bhU.kR0strI0 (saM0 khcitaa)| jar3AU, paccI kI huii| 'mani khaMbha, bhIti biraMci biracI kanaka, mani marakata khcii|' mA0 7.27 chaM0 khace : khacita (bahu0) / jaTita / 'prati dvAra dvAra, kapATa puraTa banAi bahu bajranhi khace / ' mA06.27 chaM0 khaccara : saM00 (saM0 khcr)| pazu vizeSa jo azva-gardabha-yoga se utpanna hotA hai / mA0 5.3 chaM0 1 khajAno : saM.pu.kae0 (arabI-khajAna:-na kahI kA godAma) / mudrAkoza, baiMka / 'tulasI ko khulaigo khajAno khoTe dAma ko|' kavi0 7.70 sari : saM0strI0 (saM khajUrI>prA0 bajjUrI) / khajUra kA pedd'| do0 514 khaTA khaTAi : (sambandha nibhAnA, kisI ke sAtha nibhnaa)| A0 prae / nibhatA hai, nibha sakatA hai / 'kaho, aise sAheba kI sevA na khaTAi ko|' kavi0 7.22 khaTAi : khaTAI / 'viSaya birata khaTAi nAnA ks|' vina0 204.2 khaTAI : saM0strI0 (prA0 khaTTa) / amla / mA0 1.57kha khaTAhi : Apraba0 / nibhate haiM, nibhatI haiM / 'sahaja ekAkinha ke bhavana kabahuM ki nAri khaTAhiM / ' mA0 1.76 khaTolA : saM00 (saM0 khaTvA>a0 khaTTollaa) choTI halkI khATa (pAlakI Adi kA aasn)| vina0 189.2
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 tulasI zabda-koza khar3aga : khaDga / 'dAna khar3aga suuro|' vina0 80.2 khaDga : saM0pu0 (saM0 ) / talavAra / vina0 36.2 khaDgadhArA: talavAra kI dhAra / vina0 60.7 khadyota : saM0pu0 (saM0 ) / AkAza ( kha = zUnya) meM camaka ( dyota ) karane vAlA = juganU / mA0 5.6 khana : china (saM0 kSaNa > prA0 khaNa) 'dhanya Ali e dina e khana / ' gI0 1.75.2 / khana khanai : (saM0 khanati > prA0 khaNai - khanu avadAraNe - khodanA) A0pra0 / khodatA hai, khoda nikAlatA hai, khoda pheMkatA hai / 'maMgalamUla pranAma jAsu jaga, mUla amaMgala ke khanai / ' gI0 5040.2 khanata: va puM0 (saM0 khanat > prA0 khaNata ) / khodate / 'sara khanatahi janama sirAnyo / ' vina0 88.4 khanAvata : (1) vakR pU0 (saM0 khAnayat > prA0 khaNAvaMta ) / khudavAtA -te / (2) kriyAti0pu0 | to khudavAte / 'na taru sudhAsAgara parihari kata kUpa khanAvata khAre / ' gI0 1.68.6 khanAvauM : A0ue0 / khodakara banavAtA hUM, khudavAtA huuN| 'sudhAgRha taji nabha kUpa khanAvoM / ' vina0 142.6 vani : (1) pUkR0 / khodakara / 'mahi khani kusa sA~dharI sa~vArI / ' mA0 2.234.3 (2) saM0 strI0 (saM0 ) / khAni, Akara / ' rAma pranAma mahA mahimA khani / ' gI0 5.36.5 khane : bhUkR0pu0ba0 (saM0 khAtA: > prA0 khaNiA ) / khode / 'sAgara sRje khane aru sokhe / ' gI0 5.12.5 khanaM : de0 khana kharnago : A0bha0pu0praga0 / khodegA, khodakara banAegA / 'joi joi kUpa khanego para kaha~ / ' vina0 137.5 khanyo : bhU0 kR0pu0kae0 / khodA, khodakara taiyAra kiyA / 'yaha jalanidhi khanyo / ' gI0 6.11.5 khapata : vakRRpuM0 / khapatA, kraya-vikraya vyApAra meM khapa jAtA, bAjAra meM bika jAtA / 'kalijuga bara banija bipula nAma nagara khapata / ' vina0 130.4 khapara: khappara / kavi0 6.50 khapu : saM0pu0kae0 (saM0 kSapa ) / kSaya, kaSTa sahakara dehAdizoSaNa, valeza sahana / jAkI na tapa-khapu kiyo na tamAi joga / ' kavi 0 7.77
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 203 khapumA : vi0pU0 (saM0 khapura=AkAza meM nagara basAne vAlA) / jo vijaya Adi __ kI havAI kalpanA (manorAjya) karatA hai para yuddha se ghabarAtA hai=kAyara / khagga khage khapuA kharake / ' kavi0 6.35 / / khappara : saM00 (saM0 kharpara>prA0 khappara) / kapAla, kapAlAkAra pAtra / 'jogini bhari bhari khappara saMcahiM / ' mA0 6.88.7 khapparinha : khapparI+saMba0 / choTe khapparoM (meM, se)| 'khapparinha khagga alujjhi jajjhahiM / ' mA0 6.88 chaM0 / khabari : saM0strI0 (arabI-khabara) / sandeza, samAcAra / 'khabari leta hama paThae nAthA / ' mA0 2.272.7 khabhAra : saM00 (saM0 akSabhAra>prA0 anmvbhaar-shkttbhaar)| eka bailagAr3I kA bojha, mAnasika bojha jo daboca de, anizcaya yA har3abar3I, indriya yAmana (akSa) kA bhAra (turkI-khAbUra=paccara yA khuuttii)| 'dekhi nibiDa tama dahuM disi kapidala bhayau khabhAra / ' mA0 6.46 khabhAru : khabhAra+kae / (1) ekamAtra duzcintA kA bar3A bojha, manovyathA / 'phirahu ta saba kara miTa khabhAru / ' mA0 2.67.3 (2) advitIya khabhAra=anizcaya kA dabAva / 'lakhana lakheu prabhu hRdaya khabhAru / ' mA0 2.227.6 (3) sannATA, avasAda kA bhAra / 'soka magana saba sabhA khabhAru / ' mA0 2.263.2 khaya : saM.puM0 (saM0 kSaya>prA0khaya) / vinAza / 'napati nikara khayakArI / ' gI0 1.106.4 khaye : saM00 (saM0 kha) ba0 / aGga-vizeSataH bhujamUla tathA pAdamUla jinheM pahalavAna loga lar3AI meM ThoMkate haiN| 'mana kasi kasi ThoMki ThoMki khye|' gI0 1.45.2 khara : (1) vi00 (sN.)| tIkSNa / 'khara kuThAru maiM akaruna kohii|' mA0 1.275.6 (2) tIbra, duHsaha / 'paMtha kathA khara Atapa pavanU / ' mA0 1.42.4 (3) zuddha, nirdoSa / 'parakhyo na pheri khara khoTa / ' vina0 161.8 (4) vi0pU0 (saM0) gadhA / 'khara svAna suara sukAla / ' mA0 1.93 chaM0 (5) eka rAkSasa jise janasthAna meM rAma ne mArA thaa| 'khara dUSana pahiM mai bilapAtA / ' mA0 3.18.2 kharake : bhUkR00 (bahu0) / khisaka gaye, cupake bhAga khar3e hue| 'khagga khage khapuA kharake / ' kavi0 6.35 kharakhauko : bhUkR0 strI0 (saM0 khara+kholkA tIvra pucchala tArA) / pucchala tAre ke samAna AkAzavyApI rekhA banAtI huI damaka uThI; dhUmaketU ke samAna Ara-pAra
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 tulasI zabda-koza tIbratA ke sAtha lIka banA gaI / 'lahakI kapi laMka jathA kharakhokI / ' kavi0 7.143 kharagosa : saM0pu0kae0 (phrA0 kharagoza) / gadhe (khara) ke samAna kAna (goza) vAlA jaMgalI jantuvizeSa sazaka / 'cahata kehari jasahi sei sugAla jyoM kharagosu / ' vina0 156.3 kharaca : saM00 (arabI-kharja=phA0 kharca-pravAsa meM jAnA arabI artha hai, phArasI meM vyaya meM AyA dhana artha he) / (hindI meM) vyaya / do0 471 kharatara : vi0 (saM0) / tIvratara, ati tIkSNa / 'avaloki kharatara tIra / ' mA0 3.20.3 kharani : khara+saMba0 / gadhoM (pr)| 'bhae khara nimi asavAra / ' gI0 2 47.15 kharabhara : saM00 (dhvni-cessttaanukrnn)| khalabhalI, kAndizIkatA, kiMkartavyamUDha dazA meM eka prakAra kA kalakha, kSubdha dhvani / 'kapidala kha rabhara bhayau dhneraa| mA0 6.100.10 ('khara' tinakoM ke 'bhara' bhAra kA-sA zabda tathA avyavasthA kA artha abhipreta rahatA hai|) kharabharI : kharabhara / viphalatA / 'siya hiya kI biseSi bar3I kharabharI hai|' gI0 1.92.3 yahAM ghar3e meM jala kI khalabhalAne vAlI dhvani kA artha AtA hai jisase hRdaya ke umathane kA abhiprAya nikalatA hai| kharabharu : kharabhara+kae / samudita khalabhalI, sAmUhika vikltaa| 'kharabharu nagara socu saba kAhU / ' mA0 2.46.2 kharabhare : bhUkR0pu030 / kSubdha ho uThe, khalabhala dhvanipUrNa hue| 'lola sAgara khrbhre|' mA0 5.35 chaM0 1 kharAri, rI : khara rAkSasa ke zatru =rAma / mA0 5.22 khari : (1) saM0strI0 (saM0 khali, khlii)| tila Adi kA vaha bacA bhAga (yA talakSaTa) jo tela nikAlane ke bAda raha jAtA hai / 'dai dai sumana tila bAsi ke khari parihari rasa leta / ' vina0 160.3 (2) vi0strI0 / tIvra, kharI, tiikhii| 'jhari jhakora khari khIjhi / ' do0 284 khariyA : saM0strI0 (saM0 kSArikA>prA0 khaariyaa)| (1) ghAsa-bhUsA Adi bA~dhane kI jAlI / 'gharabAta ghare khurapA khariyA / ' kavi0 7.46 (2) jholI (sAdhuoM kii)| 'khariyA kharI kapUra saba ucita / ' do0 255 / / kharI : (1) saM0strI0 (sN.)| gadhI / 'kharI seva suradhenuhi tyaagii|' mA0 7.110.7 (2) saM0strI0 (saM0 khaTikA, khaDikA, khddi)| khar3iyA miTTI
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 205 (jisase tilaka Adi karate haiM) / do0 246, 255 (3) bhU.kR0strI0 / khar3I huI / 'maMdirani para kharI nAri / ' gI0 7.5.7 kharu : khara+kae / (1) gadhA, anyatama mUrkha / 'soi naru kharu hai|' vina0 255.3 (2) rAkSasa vizeSa / 'bAli balI khara dUSanu / ' kavi0 6.12 khare : (1) bhUkR00ba0 / khar3e hue / 'jaheM so taha~ citavata khre|' mA0 6.86 I0 (2) vi.puba0 / zuddha, nirdoss| 'khoTa khare hota / ' kavi0 7.16 kharo : baru / (1) nirdoSa, zuddha / 'janu khoTo kharo raghunAyaka hI ko|' kavi0 7.56 (2) tIkhA, cubhane vaalaa| adhika / 'cale mudita mana Daru na kharo so|' mA0 2.321.8 kharoi : kharA hI, atyanta hii| 'tulasI rAma jo Adaryo khoTo kharo khroi|' dau0 106 kharpara : saM00 (sN.)| (1) bhikSApAtra, kapAla, kapAlAkAra pAtra; khopar3I yA tadAkAra pAtra, pAtra kA golAkAra khaNDa / 'bhUta preta pisAca kharpara sNchiiN|' mA0 3.20 chaM0 (2) kachue kI pITha jo ukta AkAra kI holI hai| 'janu kamaTha kharpara sarparAja so likhata / ' mA0 5.35 chaM0 2 kharba : (1) vi0 (saM0 khrv)| bInA, choTA / / 'mahAmatta gajarAja kahuM basa kara aMkUsa kharba / ' mA0 1.256 (2) kSudra, nIca / 're kapi barbara kharba khl|' mA0 6.25 kharvIkaraNa : vi0pU0 / akharva (bar3e) ko kharva (laghu) karane vAlA / 'rAhu ravi zakra pavi gavaM kharcIkaraNa / ' vina0 25.2 kharyo : bhUkR00kae / khar3A huaa| 'jovaTa paMtha kharyo / ' vina0 236.7 khala : saM0+vi.pu. (sN0)| (1) duSTa jana / 'baMdau~ khala jasa seSa srossaa|' mA0 1.4.8 (2) (sa0) kharala (jisameM davA pIsI jAtI hai) / 'rAvana so rasarAja, subhaTa rasa sahita, laMka khala, khlto|' gI0 5.13.2 (3) (saM.) khalI tela rahita tila kI pinnddii| 'bhae mukha malikhAi khala khaajii|' kR061 khalaI : saM0strI0 (saM0 khalatA>prA0 khlyaa)| dusstttaa| 'khala bilasata hulasata khalaI hai|' vina0 136.5 khalau : duSTajana bhI / 'khalau karai bhala pAi susNguu|' mA0 1.7.4 khalaka : saMstrI0 (arabI-khalaka) / (1) sRSTi, sampUrNa loka samUha / 'pAta na chatrI-khoja khojata khalaka maiM / ' kavi0 6.25 (2) paidAyaza, sRSTi kI utpatti / 'kiyo kalikAlu kuli khalalu khalaka hii|' kavi0 7.68 khala-khAjI : (de0 khala tathA khAjI) / khalI kA banA huA khAdya / kR061
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 tulasI zabda-koza khalato : kriyAti.pu0e0 / kharala karatA, ghoTatA, pIsa kara milAtA / (jo... to) rAvana so rasarAja subhaTa rasa sahita laMka khala khlto|' gI0 5.13.2 khalani, nha : khala+saMba0 / duSToM (ke) / 'khalanha hRdaya paritApa visessii|' mA0 7.36.3 khalatA : saM00 (arabI-khalala) / bAdhA, pratyavAca, chalaprapaJca / 'dekhi khalala adhikAra prabhU so bhUri bhalAI bhani haiN|' vina0 65.2 khalalu : khalala+kae / 'kiyo kalikAla kuli khalala khala khiiN|' kavi0 7.68 khalahu : khala+sambodhana b0| ai duSTo ! 'khalahu jAhu kaha~ more aage|' mA0 6.67.7 khalAi : (de0 khalAya) pUkR0 / nIcA karake, khAlI karake / khlaaiiN| khalAI se, duSTatAvaza / 'gae khala khecara khIsa khlaaii|' kavi0 7.131 khalAI : (1) khalaI (de0 khlaaii)| (2) pUkR0 / khala kara, bhItara ko jhukA kara, nIcA kara / 'prabhu soM kahyo bAraka peTu khlaaii|' kavi0 7.57 / khalAe : bhUkR0 / bhItara dhaMsAe hue, gartAkAra kie hue / 'phirate peTa khlaae|' vina0 168.3 khalAnAM : (saM.)= khalanha / mA0 6 zloka 3 / khalAya : khalAi / dhaMsA kara / 'phirata peTI khalAya / ' kavi0 7.125 balAyo : bhUkR00kae0 / gartAkAra banAyA, dhNsaayaa| khina khina peTa khlaayo|' vina0 276.3 khalu : (1) avyaya (saM0) / nizcaya hI / 'Aju karau~ khalu kAla hvaalo|' mA0 6.90.8 (2) to, vastutaH / 'mAyA khalu nartakI bicArI / mA0 7.116.4 / khalela : saM00 (saM0 khalatala>prA. khlell)| khalImizrita tela; tela kA talachaTA / gI0 1.4.13 / khalo : khalau / duSTa bhii| tari gayo ajAmila so khlo|' gI0 5.42.3 khavAsu : saM00kae0 (arabI-khabAsa = khidmtgaar+musaahb)| paricAraka yA sabhAsad / 'khoji ke khavAsu khAso kubarI sI bAla ko / kavi0 7.135 khasa : saM0 (saM0) / jAti vizeSa / mA0 2.194 khasa, khasai : (saM0 kasati-kasa gatI>prA0 khasai-khisakanA, giranA) A. prae / khisakatA hai, khisake, gire / 'nhAta khasa jani bAra / ' jA0ma0 26 khasata : vakR00 (saM0 phasat>prA0 khsNt)| khisakatA-te / 'paTa ur3ata bhUSana khasata / ' gI0 7.19.4 khasama : saM0pU0-pati, svaamii| 'rAma ke prasAda guru gautama khasama bhae / ' gI0 1.67.3 .
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 tulasI zabda-koza khasamu : khasama+kae / ekamAtra svAmI / 'lasama ke khasamu tuhIM 4 dasaratha ke|' kavi0 7.24 khasAI : bhUkR0strI0 / giriyo / 'mIca basa nIca soU cAhata khasAI hai|' kavi0 7.181 khasi : pUkR0 / gira kara, khisaka kara / 'muruchita bikala dharani khasi prii|' mA0 6.104.1 khasI : bhaka0strI0 / chUTa girI, khisaka gaI 'khasI mAla mUrati musukAnI / ' mA0 1.236.5 khase: bhUkR00ba0 / gira par3e, khisake / 'Dolata dharani sabhAsada khase / ' mA0 6.32.4 khaseu, U : bhUkR0pu0kae / khisakA, giraa| 'jaba teM zravanapUra mahi khaseU / ' mA0 6.14.6 khasai : de0 /khasa / khasahauM : A0 bha0ue / girAU~gA, khisakane duuNgaa| 'urakara teM na khshauN|' vina0 105.2 khAMgihe : A0ma0prae / kama rahegA, kama pdd'egaa| 'tulasIdAsa svAratha paramAratha na khaaNgihai|' vina0 70.5 khAMgeM : kama hone se, kamI se, kamI pUrA karane hetu / 'rAkhauM deha nAtha kehi khAMgeM / ' mA0 3.31.7 khA~go : bhUkR00kae / alpa huA, kama pdd'aa| 'na khA~go kachu, jani mA~gie thoro|' kavi0 7.153 khAMcI : bhUkR0 strI0 / khiiNcii| 'pUcheu~ guninha rekha tinha khaaNcii|' mA0 2.21.7 khAMco A0 AjJA--prae / khIMca debe / 'koDa rekha dUsarI khaaNco|' vina0 277.1 khAMr3a : puM0saM0 (saM0 khnndd)| (1) khA~DA, Ayudha (dhanuSa) zakara / 'ayamaya khA~r3a na Ukhamaya / ' mA0 1.275 khAMr3e : khAMDa kA rUpAntara (b0)| Ayudha / 'eka kusala ati or3ana khAMr3e / ' mA0 2.161.6 khA, khAi: (1) (saM0 khAdati>prA0 khAi-bhojana karanA-khAda bhakSaNe) A.prae0 / khAtA hai (bhojana karatA hai) / 'bina bole saMtoSa janita sukha khAi soi pai jAne / ' vina0 123.4 (2) (saM0 khAyati-khai adane hiMsAsAM c)| cabA jAtA hai, mAra kara khA letA hai / kehi jaga kAlu na khaai|' mA0 2.47 khAi : pUka0 / khAkara / :sAgu khAi sata baraSa gNvaae|' mA0 1.74.4
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 tulasI zabda-koza khAia : A0 karmavAcya-prae / khAyA jAtA hai / 'khAia pahirima rAja tumhaareN|' mA0 2.16.4 khAI : saM0strI0 (saM0 khAtikA>prA0 khAiA)+ba / khAiyA~, gar3ha ke AsapAsa ke gahare garta / 'khAI sindhu gabhIra ati / ' mA0 1.178 ka khAI : (1) khAi / khA jAtI hai / 'yahi bidhi sakala gaganacara khAI / mA0 5.2.2 (2) khaai| khAkara / 'kaMdamUla phala khAI.....'cale / ' mA0 2.124.4 (3) bhUkRstrI0 / 'belapAtI..... 'khaaii|' mA0 1.74.6 khAu~, U : A0ue / khAtA hUM (khAyA karatA thA) / 'jUThani........ khAu~ / ' mA0 7.75 ka khAu~go : A0bha00 ue / khAU~gA / 'UbarI jUThani khaauuNgo|' gI0 5.30.4 khAu : A0 AjJA-prae / khAe / 'so nara khehara khAu / ' vina0 100.1 khAe~ : khAne se, khAne para / 'vahi ke khAeM marata hai|' do0 502 khAe (ye) : bhUkR00(ba0) / 'siya saumitri rAma phala khaae|' mA0 2.125.4 . khAesi : aa0-bhuukR.pu+pre| usane khAyA, khAye / 'phala khAesi tara tora laagaa|' mA0 5.18.1 khAko : (phA0 khAka=miTTI) khAka bhI, dhUla bhI, jarA bhI / dhUla ke barAbara bhii| ___'bAlisa bAsI avadha ko bujhiai na khaako|' vina0 152.10 khAjI : saM0strI0 (saM0 khAdya>prA0 khajja>a0 khajjI) / khAjA, bhakSya / 'bhae mukha malina khAi khl-khaajii|' kR0 61 (de0 khalakhAjI) khAju : saM0strI0 (saM0 khaju =kharju>prA0 khajju =khjjuu)| khujalI roga / ___'kor3ha meM kI khAjU sI sanIcarI hai mIna kii| kavi0 7.177 khATI : vi.strI0 (prA0 khaTTa) / khaTTI, amla / mA0 1.260.5 khAta : vakR pu / khAtA, khAte / 'calata payAdeM khAta phala / ' mA0 2.222 khAtI : khAta+strI0 / 'khAtI dIpamAlikA, ThaThAiata sUpa haiN|' kavi0 7.171 khAteu~ : A.kriyati00ue / maiM khA letA, khA jaanaa| pitahi khAi khAteu~ aba tohI / ' mA0 6.24.10 khAto : kiyAti.pu0e0 / yadi..to.. khAnA / 'bAjIgara ke sUma jyoM khala beha na khaato|' vina0 151.2 khAna : (1) saM00 (sN.)| khAne kI kriyA / 'khAna pAna ko ek|' mA0 2.315 (2) bhakR0 avyaya / khAne / 'jaha~ taha lAge khAna phala / ' mA0 5.35 khAnapAna : saM00 (saM0) / khaanaa-piinaa| mA0 2.315; kavi0 7.168 khAni : saM0strI0 (sN.)| (1) Akara (jisase dhAtu, ratna Adi khanija nikalate haiM) / 'hA guna khAni jAnakI siitaa|' mA0 3.30.7 (2) jAti, jIva prakAra
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 209 (jo vizeSa khani yA vaMza-paramparA se saMbaddha hai)| 'cAri khAni jaga jIva apaaraa|' mA0 1.35.4 (cAri khAni = aNDaja, piNDaja, svedaja aura udbhijja) khAtika : khAna kA, khAna sambandhI / 'guputa pragaTa jaha~ jo jehi khAnikA / ' mA0 1.1.8 khAnI : khAni+ba0 / khAne / 'sobhAsIla teja kI khAnI / ' mA0 1.160.7 khAnI : khAni / 'sujana samAja sakala guna khaanii|' mA0 1.2.4 khAba : bhakR0pu0 (saM0 khAtavya>prA0 khAanva) / (hameM) khAnA (hai) / 'so bhanu __ manuja khAba hama bhaaii|' mA0 6.6.6 khAyau~ : A.bhUkRpu+ue / maiMne khAyA-khAye / 'khAyau~ phala mohi lAgI bhuukhaa|' mA0 5.22.3 khAyago : A0bha00 (1) prae0 / vaha khaaegaa| (2) mae0 tU khaaegaa| "ha hai biSa bhojana jo sAni sudhA khaaygo|' vina0 68.4 khAyA : bhUkR00 / bhakSita kiyaa| 'ciMtA sA~pini ko nahiM khaayaa|' mA0 771.4 khAyo : khAyA+kae / 'khAyo kAlakUTa / ' kavi0 7.158 khArA : vi00 (saM0 kSAra>prA0 khAra) / namakIna, kSArayukta / mA0 2.116.4 khAre : 'khAra' kA rUpAntara (b0)| kSArayukta / 'kUpa khanAvata khaare|' gI. 1.68.6 khAro : khArA+kae / 'sakati khAro kiyo cAhata meghahU ko bAri / ' kR0 53 khAla : saM0strI0 (saM0 khallA) / carma, camar3A, tvcaa| 'khAla kar3hAi bipati sahi mrii|' mA0 7.121.17 khAle : kri0vi0 (saM0 khalle garte>prA0 khalleNa>a0 khlleN)| gar3he meM, nIce (saMkaTa Adi meM) / 'calehuM kumaga paraparahiM na khaaleN|' mA0 2.315.5 khAvA : khAyA / 'puroDAsa caha rAsabha khAvA / ' mA0 3.26.5 khAsa : vi0 (arabI-khAsa) / vizeSa / 'mariye to anAyasa kAsIbAsa khAsa phala / ' kavi0 7.166 khAtI : khAsa+strI0 / 'khunisa khAsI khaI hai|' gI0 1.66.5 khAto : khaas+ke| viziSTa, nijI / 'khoji ke khavAsu khAso kUbarI sI bAla ko|' kavi0 7.135 khAhi, hIM : A0praba0 / khAte-tI-haiM / 'nisi na nIMda dina anna na khaahiiN| mA0 3.28.8
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 tulasI zabda-koza khAhigo : A0bha00mae / tU khaaygaa| 'bhAge teM khiriri kheha khaahigo|' kavi0 6.23 khAhu, hU : A0maba0 / khAo, khAlo, khA DAlo / 'khAhu surasa sudara phala naanaa|' ____ mA0 4.25.2 khijhAi : pU0 / khi jhAkara, khinna karake / kR0 22 /khijhAva khijhAvai : (saM0 khedayati>khijjAvai-kheda denA, ruSTa yA kSubdha karanA) A0prae / khizAtA hai / 'jarai barai aru khIjhi khijhAvai / ' vairA0 57 khijhAvato : kriyAti.pu0e0 / (yadi to...) khijhaataa| 'tI hauM.."khi jhAvato na. jo hoto kahUM ThAkura Thaharu / ' vina0 250.1 khina : (1) khinna / thakA huaa| 'usnakAla aru deha khina / ' do0 310 (2) khana / kSaNa khinu : khina+kae0 (saM0 kSaNam >prA0 khaNaM>a0 khnnu-kri0vi0)| kSaNa bhara, eka kSaNa / 'khinu khinu peTa khlaayo|' vina0 276.3 khinna : bhUkR0vi0 (sN.)| (1) Arta (bhakta), dIna jana / 'baMdau~ sItA rAma pada jinahi parama priya khinna / ' mA0 1.18 (2) thakA huA, pariAnta / 'kheda khinna chuddhita tRSita / ' mA0 1.157 (3) mAnasika klAnti se yukta, kSabdha / 'kheda khinna mana tarka bar3hAI / ' mA0 7.59.2 * khiriri : pUkR0 / ghisaTane kI kharoMceM khAkara; kharoMcoM ke sAtha ghisiTa kara / 'bhAge teM khiriri kheda khaahigo|' kavi0 6.23 khilAe : bhU0 kR0pu0ba0 / khelAe, dularAe / 'jiyata khilAe rAma / ' do0 221 khisiAi : pUkR0 / lajjita hokara / 'cale khisiaai|' mA0 6.54 khisimAI : khisiAi / mA0 6.61.4 khisiAna, nA : bhUkRpu / lajjita huA / 'bolA ati khisiAna / ' mA0 5.6 khisiAni, nI : bhU0 kR0strI0 / lajjita huI / 'taba khisiAni rAma pahiM gii|' mA0 3.17.16 khIjha : khIjhi / amarSa, kheda, halkA roSa, kSobha / 'khIjhahUM maiM rIjhibe kI bAni / ' kavi0 7.136 khIjhata : vakRpu / kheda karatA-te, ruSTa hotaa-te| 'dekhata doSa na khIjhata / ' vina0 157.4 khIjhati : khIjhata+strI0 ruSTa hotI / 'khIjhati madovai sabiSAda dekhi meghanAdu / ' kavi0 5.42 khIjhana : bhA0kR0 avyaya / khIjhane, ruSTa hone / 'nija sArathi sana bIjhana laagaa|' mA0 6.100.7
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 211 khojhi : (1) saM0strI0 / roSa, kheda / 'jhari jhakora khari khIjhi / ' do0 284 (2) pUkR0 / khIjha kara, khinna hokara / 'jarai barai aru khIjhi khijhAvaM / ' vairA0 57 khojhina : A0 bhAvA0 / kheda kiyA jAya, khIjhA jAya, amarSa kiyA jAya / 'kAhe ___ko khIjhia, rIjhia pai|' kavi0 7.63 khIbhibe : bhaka0pu / khIjhane, ruSTa hone / 'khIjhibe lAyaka karataba koTi koTi kaTu / ' vina0 252.5 khIjhe : bhUkapu0 / amarSayukta hue (hone para), ruSTa hue (pr)| rIjhe basa hota, khIjhe deta nija dhAma re / ' vina0 71.6 khIna : vi0 (saM0 kSINa>prA0 khINa) durbala, kRsa / 'tana khIna kou ati piin|' ___ mA0 1.63 chaM0 khIra : saM00 (saM0 kSIra>prA0 khIra) / dUdha / 'khIra nIra bibarana gati hNsii|' mA0 2.314.8 khIru : khIra+kae / 'sagunu khIru avagunu jalu tAtA / ' mA0 2.232.5 khIra : kSIra kI, kSIra se / 'upamA..... kyoM dIjai khorai nIra / ' gI0 6.15.3 khIsa, sA : vi0 (saM0 kssi=kssii-vinaash+ss=ant)| naSTa, asta-vyasta, bikherA huA ki sameTA-sakelA na jA sake; ucchinna kiyA huA, chinna-bhinna; sarvathA naSTa ki aMzataH bhI zeSa na pAyA jA ske| 'jani ghAlasi kula khIsa / ' mA0 5.56pha 'kehiM ke ghAlehi bana khIsA / ' mA0 5.21.1 / khuAra : vi0 (phA0 svAra=jalIla, kharAba, beaitbaar)| duSTa+nindita+ avizvanIya / 'bacana bikAra, karatabau khuaar|' kavi0 7.64 khuAru, rU : khuAra+kae / 'hamahi sahita sabu hota khuArU / ' mA0 2.305.6 khuTAnI : bhU.kR0strI0 / khuTa gaI, samApti para pahuMcI (mauta A phuNcii)| 'so jAnai janu Ai khuttaanii|' mA0 1.266.3 khunisa : saM0strI0 (arabI-khansa =sustI, tteddh'aaii)| glAni, vakratA, amarSa Adi kA mizrabhAva / 'khelata khunisa na kabahUM dekhii|' mA0 2.260.6 (isakA vizeSaNa 'mukhannasa' hotA hai jo 'kuTala hRdaya' kA artha detA hai ataH kuTilatApUrNa roSa mukhya artha hai|) khura : saM00 (saM0) / pazu kA paira / 'hota ajAkhura bAridhi baaddh'e|' kavi0 2.5 khurapA : saM0pU0 (saM0 kSarapna>prA0 khurappa) / ghAsa chIlane kA upakaraNa vizeSa / 'gharabAta ghare khurapA khariyA / ' kavi0 7.46 khulAhiM : A0praba0 / khulate-tI-haiM; ughdd'te-tii-haiN| 'khulahiM sumaMgala khAni / ' rA0pra0 1.1.5
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 tulasI zabda-koza khulI : bhRkR0strI0 / anAvata huI, prakaTa hokara zobhita huii| 'piyarI jhInI jhaMgulI sAMvare sarIra khulii|' gI0 1.33.2 khule : bhUka00 (ba0) / anAkta hue, prakaTa hue| 'eho anurAga khule bhAga tulasI ke haiM / ' gI0 2.30.6 khuleu : bhUkR0pu0kae / anAvRta hokara prakAzamAna huaa| 'bharata darasu dekhata khuleu mRga loganha kara bhAgu / ' mA0 2.223 khulaMgo : A0bha00kae / khulegA, ujAgara hogA / 'tulasI ko khulaigo khajAno khoTe dAma ko|' kavi0 7.70 khUTa : saM00 (saM0 khuNTa khuNDa=khaNDa-khuTi khaNDane) / bhAga, Tukar3A, aJcala, chora / 'dekhi ati lAgata AnaMdu kheta khUTa so|' kavi0 7.141 saMda : saM0strI. (saM0 kSoda>prA. khaMda) / eka hI sthAna para nirantara paroM kI gati; anavarata cAla jo eka hI lakSya para ho (ekaagrtaa)| 'tulasI jo mana khUda sama, kAnana basahuM ki geha / ' do0 62 khuba : vi0 (phA0 khUba) / uttama, dRr3ha / 'koU kahai rAma ko gulAma kharo khUba hai / ' kavi0 7.108 jhUsara : saM0pa0 / khUsaTa, ullU / 'rAjaparAla ke bAlaka peli ke pAlata lAlata khUsara ko / kavi0 7.103 khUsaro : khUsara bhI, ullU bhii| 'sumire kRpAla ke marAla hota khuusro|' kavi0 7.16 khe : (de0 kha) AkAza meM (saM0) / 'go khaga, khe khaga, bAri khg|' do0 538 khei : pUka0 / khe (kara), nAva calA (kara) / 'sakahiM na khei|' mA0 2.276 khecara : saM00 (saM0) / (1) pakSI, khaga / 'bAnara bAja, bar3he khala khecara / ' hanu0 18 (2) graha, betAla Adi / 'DAkinI zAkinI khecaraM bhUcaraM / ' vina0 11.6 (3) AkAzagAmI rAkSasa Adi / 'gae khala khecanha khIsa khalahiM / ' kavi0 7.131 kheta, tA : saM00 (saM0 kSetra>prA0 kheta) / (1) nizcita parimANa kA bhU-bhAga / (2) kRSi yogya bhU-bhAga / vairA0 5 (3) raNakSetra / 'sAnuja nidari nipAtau~ khetaa|' mA0 2.2230.7 (4) tIrtha Adi pAvana bhU-bhAga / 'dekhi ati lAgata anaMdu kheta khUTa so|' kavi0 7.141 khetI : saM0strI0 / kRSi, annotpAdana kI AjIvikA / kavi0 7.67 kheda : saM00 (sN0)| (1) zrama / 'jinahiM na sapanehuM kheda baranata raghubara bisada jasu / ' mA0 1.14 chaM0 (2) zArIrika thakAvaTa / 'kheda khinna chuddhita tRSita / "
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 213 mA0 1.157 (3) mAnasika klAnti, viSAda / 'kheda khinna mana tarka bddh'aaii|' mA0 7.56.2 khedA : kheda / 'ubhaya harahiM bhavasaMbhava khedaa|' mA0 7.115.13 khedu : kheda+kae. / 'soI hai khedu jo bedu khai.......|' kavi0 7.60 khema, mA : chema (saM0 kSema>prA0 khen)| jIvanacaryA kI nirvighna vyavasthA; ___ avyAhata AjIvikA (yogakSema) / 'hoi ki kusala khema rotaaii| mA0 2.35.6 khereM : khere meM, laghu grAma meM / 'gharu byAdha ajAmila khereN|' kavi0 7.62 khere : saM00 (saM0 kheTaka>prA0 kheDaya) ba0 / choTe gaaNv| 'janu pura nagara gAu~ ___ gana khere / ' mA0 2.236.1 khero : saM0pu0kae0 (saM0 kheTam, kheTakam >prA. kheDayaM>a0 kheddu)| choTA pahAr3I gA~va / 'Apa pApa ko nagara basAvata sahi na sakata para khero|' vina0 143.4 khela : saM00 (sN.)| (1) krIDA, vinoda aadi| 'hArehuM khela jitAvahiM mohii|' mA0 2.260.8 (2) svA~ga, lIlA / 'prabhu kRta khela suranha bikalaI / ' mA0 6.64.3 khela : A0e0 (saM0 khelAmi>prA0 khellami>a0 khella) / khelatA rahatA hUM (thA) / 'khela' tahUM bAlakanha miilaa|' mA0 7.110.4 khelaka : vi0 (sN.)| khilAr3I / gI0 1.45.3 khelata : vakR00 (saM0 khelat>prA0 khelaMta) / kheltaa-te| 'khelata manasija mIna juga / ' mA0 1.258 / / khelana : bhakR. avyaya / khelane / 'puruSasiMgha bana khelana aae|' mA0 3.22.3 khelani : saM0strI0 (saM0 khelana) / krIDana kriyA / gI0 1.21.2 khelanihAre : vi0 ba0 / khelane vAle / gI0 1.46.1 khelavAra : saM0+vi.pu. (saM0 khelakAra>prA0 khellaar)| khilAr3I yA ___ zikArI / 'muni AyUsa khelavAra / ' mA0 2.215 khelahi, hIM : A0praba0 (saM0 khelanti>prA0 khellati>a0 khelahiM) / khelate haiM / __'khelahiM khela sakala nRpalIlA / ' mA0 1.204.6 khelahu : A0maba0 (saM0 khelata>prA0 khelaha>a0 khellahu) / khelo| 'khelahu ___mudita nAri nara, biha~si kadeu raghubIra / ' gI0 7.21.4 khelA : khela / mA0 5.25.5 khelAi, I : pUka0 / khilAkara, khela karAkara (ncaakr)| 'hatauM na samara khelAi __ khelAI / ' mA0 6.35.11
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 tulasI zabda-koza khelAuba : bhakR00 (saM0 khelayitavya>prA0 khellAvialva) / khelanA (hogaa)| 'taha taha tumhahi ahera khelAuba / ' mA0 2.136.7 khelArU : saM00 (saM0 khelitA>prA0 khellAro>a0 khellArU) kae / khilaadd'ii| 'car3hI caMga janu khaica khelArU / ' mA0 2.240.6 khelAvata : vakR.pu0 (saM0 khelayat >prA0 khellaavNt)| khela karAtA-te (hue)| 'juA khelAvata gAri dehiM giri nArihi / ' pA0ma0 135 khelAvana : saM00 (saM0 khelanA>prA0 khellaavnn)| krIr3A karanA / 'juA khelAvana kautuka kInha sayAninha / ' jA0ma0 150 khelAvahiM : A0praba0 (saM0 khelayanti>prA0 khellAvaMti>a0 khellAvahiM) / khela karAte haiM; khelane ko prerita karate haiM, khela meM sammilita rakhate haiM / 'saMtata saMga khelAvahiM / ' kR0 4 khelAvahu : A0maba0 (saM0 khelayata>prA0 khellAvaha>a0 khellAvahu) / khela karAvo / 'aba jani nAtha khelAvahu ehii|' mA0 6.86.6 / khelAvA : bhUkRpu0 (saM0 khalita>prA0 khellaavia)| khela kraayaa| 'ehi __ pApihi maiM bahuta khelAvA / ' mA0 6.76.14 kheli : pUkR0 (saM0 khelitvA>prA0 khellia>a0 khelli)| khelakara, khilavAr3a karake / 'Dagari cale ha~si kheli / ' kR0 26 khelibe : bha0 kR00 (saM0 khelitavya >prA0 khellianvaya) / khelane / khelibe ko khaga mRg|' vina0 231.3 khelibo : bhkR00ke| (saM0 khelitavyam >prA0 khelli avvaM>a0 khellivvau) / khelanA / 'inha ke lie khelibo chaaNddyo|' kR0 4 / kheliya : A0kavA0prae0 (saM0 khelyate>prA0 khelliiai)| khelA jAya, khelie| 'kheliya aba phaagu|' vina0 203.17 khelihahiM : A0bha0 praba0 (saM0 kheliSyanti>prA0 khelihiti>a0 khellihihiN)| kholeMge / 'kholi hahiM bhAnu kIrU caugAnA / ' mA0 6.27.5 khelihau : A0 bha0maba0 (saM0 kheliSyatha>prA0 khellihita>a0 khellihihu) / kheloge / 'chagana magana a~ganA khelihI mili / ' gI0 1.8.3 khelai : khelahiM / kholate haiM / 'sA~pani soM kholeM / ' kavi0 5.11 khelaunA : saM00 (saM0 kholanaka>prA0 khollaavnna)| jIDanaka, khola kA upakaraNa / ' gI0 1.22.1 khelyo : bhUkR0pu0kae / khelA, khela kiyaa| 'bAla dasAhU na khelyo khela ta sudAu maiM / ' vina0 261.2 khevAM : kheve meM / 'prAta pAra bhae ekahi khevA / ' mA0 2.221.3
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 215 khevA : saM00 (saM0 kSepa>prA0 kheva) / nAva kI khepa, eka bAra pAra jAne vAlA naukaabhaar| khevaiyA : vi0| khene vAlA, nAvika / 'na bohita nAva na nIka khevaiyaa|' kavi0 7.52 khesa : saM00 (arbii-khesh)| moTe dhAgoM se ghanA bunA vastra-vizeSa jo or3hane bichAne ke kAma AtA hai / 'sAtharI ko sodUbo, or3hibo jhUne khesa ko|' kavi0 7.125 kheha : saM0strI0 / rAkha, dhUla / 'bhAge teM khiriri kheha khaahigo|' kavi0 6.23 khehara : kheha / 'so nara khehara khAu / ' vina0 100.1 VkhaMca baiMcai : (saM0 khaccAti>prA. khaMcai-khIMcanA, apanI ora ko tAnanA) A.prae0 / khIMcatA hai, khIMca le| 'car3hI caMga janu khaica khelArU / ' mA0 2.240.6 bacata : vakR00 (saM0 khaccat >prA0 khaMcaMta) / khIMcate, tAnate (hue) / 'leta car3hAvata ba~cata gaaddh'eN|' mA0 1.261.7 khaMcahi : A0praba0 (saM0 khaccanti>prA0 khaMcaMti>a.khaMcahiM) / khIMcate-tAnate haiN| 'khaihi gIdha AMta taTa bhe|' mA06.88.5 ba~cahu : A0maba / khIMco, tAna kara cddh'aao| 'khaicahu cApa miTai saMdehU / ' mA0 1.284.7 vaMci : pUrva0 / khIMca kara, tAna kr| 'baMci sarAsana chA~r3e sAyaka / ' mA0 6.62.6 khaibo : bhUkR00kae0 ((saM0 khAditavyam >prA0 khAiavvaM>a.khAivvau) / khAnA / 'mAgi ke khaibo masIta ko soibo|' kavi0 7.106 khaihoM : A0bha0ue0 (saM0 khAdiSyAmi>prA0 khAihimi>a0 khaaihiuN)| khAU~gA / sigariye hoMhI khaihauM / ' kR0 2 khoMca : saM0strI0 (saM0 kruJcA>prA0 kuMcA=koMcA) / ulajhane se banane vAlI __ vastrAdi kI phaTana, kharoMca / 'tulasI cAtaka prema-paTa mAtahuM lagI na khoMca / ' ___ do0 302 kho : ko| kA / 'dUjo ko kahaiyA au surnayA cakha cAri kho|' kavi0 1.16 khoi : pUrva0 (saM0 kSapayittvA>prA0 khavia>a0 khavi) / khokara, kSapita kara, ___ miTA kara, gavAM kara / 'pUcha bujhAi khoi zrama / ' mA0 5.26 khoI : (1) khoi / 'gujA grahai parasa muni khoI / ' mA0 7.44.3 (2) bhU0 kR0 strI0 (saM0 kSapitA>prA0 khviaa)| kho gaI, mittii| 'rAma pratApa biSamatA khoI / ' mA0 7.44.3
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 tulasI zabda-koza khoe~ : (saM0 kSapitena>prA0 khavieNa>a0 khavie~) / khone, gavAM dene para / 'khoe~ rAkheM Apu bhalA / ' do0 252 khoja : (1) saM0strI0 / gaveSaNA, DhUMr3hanA / 'sItA khoja sakala disi dhaae|' mA0 7.67 1 (2) patA, DhUMr3hane ke cinha / 'rathakara khoja katahuM nahiM pAvahiM / ' mA0 2.86.2 (3) bheda, rahasya / do0 406 khoja, khojai : (saM0 khojati-steye-khoI vastu kA patA lagAnA, DhUMr3hanA) A.prae / khojatA hai / 'khojai so ki agya iva naarii|' mA0 1.51.2 / / khojata : vakR.pu / khojatA-khojate / 'khojata raheu~ tohi suta ghaatii|' mA0 6.83.2 khojana : bhaka0 avyaya / khojane, DhUMr3hane / 'sugrIvahiM taba khojana laagaa| mA0 6.66.4 khojahu : prA0maba0 / khojo, ddhuNddh'o| 'janaka sutA kahu~ khojahu jaaii|' mA0 4.22 7 khoji : pUka0 / DhUMDhakara / 'dekheu~ khoji loka tihu maahiiN|' mA0 3.17.6 khojauM : A0 ue / DhUMDhU / 'Apu sarisa kaheM khojauM jAI / ' mA0 1.150.2 khoTa : vi0pU0 (saM0 khoTa=-khaja, laMgar3A) / truTipUrNa, doSayukta, duSTa / 'tAhi dikhAvai nisicara nija mAyA mati-khoTa / ' mA0 6.51 / / khoTAI : saM0strI0 / khoTApana, dusstttaa| 'ahaha baMdhu te konhi khoTAI / ' mA. mA06.63.4 khoTi, TI : khoTa+strI0 / duSTA / tohi sama ko khottii|' mA0 3.5.17 khoTeM : khoTa hone se, kapaTa se / 'tulasI khoTeM caturapana / ' do0 546 khoTe : 'khoTa' kA rUpAntara (b.)| dossyukt| 'nikhoTa hota khoTe khala / ' kavi0 7.17 khoTeu : khoTe bhI / 'a~kare kie khoTeu choTeu bAr3he / ' kavi0 7.127 khoTane : khoTa+kae0 / kaluSita, sadoSa / 'janu khoTane kharo raghunAyaka hai| ko|' kavi0 7.56 khoyo : bhUkR00kae. / (1) kho diyA, gvaayaa| 'khoyo so anUpa rUpa / vina. 74.2 (2) kho gayA, bhaTaka gyaa| nikaTahi rahata dUri janu khoyo|' vina0 245.2 khori, rI : (1) saM0strI0 (saM0 khoDa, khora, khola laMgar3AnA) / truTi, hInatA, kSati, doSa, aparAdha / 'kahahu ta hamahi na khori / ' mA0 1.165 (2) cacita rekhAe~ / 'tana anuharata sucaMdana khorii|' mA0 1.219.4 (3) galI / 'khori khori dhAi Ai bA~dhata la~gUra haiN|' kavi0 5.3 (4) pUkR0 / snAna karake / tIra tIra baiThIM so samara sari khori ke|' kavi0 6.50
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 217 khore : (1) saM0+vi.pu0ba0 (saM0 khora, khoDa, khola lNgdd'aa)| laMgar3e, __ sadoSa / 'kAne khore kUbare / ' mA0 2.14 (2) bhUka00 / snAna kie hue| 'jyoM nava ghana sudhA sarovara khore / ' gI0 3.2.2 (3) nahAne se / 'hama soM kahata biraha zrama jaihai gagana kUpa khani khore|' kR0 44 / kholana : saM00 (saM0 kholana-kholTa apanayane) / anAvaraNa kriyaa| 'adharAdhara pallava kholana kii|' kavi0 1.5 kholi : pUkR0 (1) khola kara, anAvRta karake / 'kholi dikhAI / ' kR0 41 / (2) durAva haTAkara / 'kyoM milAe mana kholi / ' do0 332 kholia, ai : A0kavA0prae0 (saM0 kholyate>prA0 kholliiai)| prakaTa kIjie, nikAlie / 'roSa na rasanA kholie, baru kholia taravAri / ' do0 435 kholI : (1) kholi / 'turata deba maiM thailI kholii|' mA0 1.276.4 (2) bhUkR. strI0 / anAvRta kI / 'kumat kubihaga kulaha janu kholii|' mA0 2.88.8 khole : A0praba0 / kholate haiM, bandhana mukta karate haiN| 'bolai kholeM sela asi camakata cokhe haiN|' gI0 1.65.1 khovata : vakR00 (saM0 kSapayat>prA0 khavaMta) / gaataa-te| 'khovata apAna / ' - kavi0 7.162 khovahiM : A0praba0 / kho dete haiM, kho jAte haiN| 'bahuta dukha khovahiM ho|' rAna0 17 khovai : bhakR0 avyaya / khone, miTAne ko| 'so khovai caha kRpAnidhAnA / ' mA0 7.62.8 khoha, hA : saM0pu0 / kandarA, guhA / bhItarI bhaag| 'saritA sara giri khoha / ' mA0 4.23 khohI : saM0strI0 / ghoMghI, tRNanimita chatarI / 'tausie lasati nava pallava khohI / ' gI0 2.20.2 khauMdi : pUkR0 / khuroM se kucala kara, cUra-cUra karake / 'bhArI bhIra Theli peli rauMdi khauMdi ddaarhiiN|' kavi0 5.15 khori : saM0strI0 / Ar3I rekhA racanA / 'caMdana khori suhaaii|' gI0 1.52.3 khyAla : (1) khola / 'khyAla hI pilAku toryo| kavi0 1.2 (2) saMpuM0 (arbii-khyaal)| kalpanA, mAnasa bimba, dhyAna / 'jauM jamarAja kAja saba parihari ihai khyAla ura anihaiM / ' vina0 65.1 khyAlI : vi0 kotukI, krIDAzIla / kavi0 7.155 khvahauM : A0bha0 ue0 / khoU~gA, gAU~gA / 'khvahauM na paThAvanI / ' kavi0 2.6
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 tulasI zabda-koza gaMbhIra, rA : gaMbhIra / 'bole bacana gaMbhIra / ' mA0 6.86; 'kiyo maganAyaka nAda gaMbhIrA / ' mA0 6.66.2 gaMvAi : (1) gAi / gavAM kara, khokara, hArakara / 'madhavA apane soM kari gayo garva gavAi / ' kR0 18 (2) A0 AjJA-mae / tU bitA, gavAM de / 'lakhi dina beThi gvaai|' do0 257 gaMvAI : (1) ga~vAi / khokara / 'jahau~ avadha kaunu mahu laaii| nAri hetu priya bhAi gavAI / ' mA0 6.61.11 (2) gavA~I / khodI, kho gaI / 'mAnahuM saMpati sakala gNvaaii|' mA0 6.35.5 gavAyo : bhU000kae0 / kho diyA, bitA DAlA / 'janama gaMvAyo tere hI dvAra ___kiMkara tere / ' vina0 146.1 gavAra : gavAra / kavi0 7.36 ga~vAri, rI : gavArI kR0 53 gaeNvAra : gavA~ru / gI0 7.10.5 gaeNvAva gaeNvAvai : (saM0 gamayati>prA0 gamAvai>10 gavAMvai-khonA, bitAnA) / A0prae / khotA hai, gA~tA hai / 'rAga dveSa maha~ janama gavAve / ' vairA057 gaeNvAvauM : gAMvauM / kho rahA hUM / 'so binu kAja ga~vAvauM / ' vina0 142.6 gaeNsa : saM0strI0 / tIra Adi kI noka, noka kI cubhana; mana ke bhItara kI cubhana, . durbhAva / 'jananihu gaeNsa na ghii|' gI0 7.37.2 ga : (samAsAnta meM) vi0 (sN.)| calane vAlA / khaga, anuga Adi gaMga : gaMgA / mA0 1.32.14 gaMgA : saM0strI0 (saM0) / nadI vizeSa, devndii| mA0 1.62.3 gaMgAdhara : vi0+saM00 (sN.)| gaGgAnadI ko dhAraNa karane vAlA=ziva / vina0 12.3 gaMgojha : vi0 (saM0 gaGgA-vAhya>prA. gagaujja) / gaGgAjI se bAhara kA / 'soI salila surA sarisa gaMgojha / ' do068 gaMjana : vi.pu. / vinAzakartA / 'gaMjana bipati bruthaa|' mA0 1.186 chaM0 gaMjanihAra : vi0puM0 / vinAzakArI / 'kuMjara gaMjanihAra / ' do0 381 gaMjaya : A0-prArthanA-mae / tU naSTa kara / 'hRdi basi rAma kAma mada gaMjaya / ' mA0 7.34.8
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 219 gaMjA : bhUkR.puM0 / naSTa kiyaa| 'tehi sameta nRpa dala mada gNjaa|' mA0 5.27.8 gaMjeu : bhUkR00kae0 / naSTa kiyA, mAra giraayaa| 'jana mRgarAja kisora mahAgaja gaMjeu / ' jA0ma0 104 gaMDa : saM00 (sN.)| kapola / gI0 7.4.3 gaMDaki : saM0strI0 (saM gnnddkii)| eka nadI jisake kAle patthara se| bane hue zAlagrAma pUje jAte haiN| gar3hi gur3hi pAhana pUjiai gaMDaki silA subhaauN|' __ do0 362 gaMtA : vi0pu0 (saM0 ganta) / jAne vAlA , gamanazIla / 'bhUmi pAtAla jala gagana gaMtA / ' vina0 25.8 gaMdha : saM0pu0 (sN.)| (1) ghrANagrAhya guNa jo pRthvI kA vizeSa guNa hai / 'binu mahi gaMdha ki pAvai koI / ' mA0 7.60.4 (2) sAMkhyAdi darzanoM meM paJca tanmAtroM yA sUkSmabhUtoM meM anyatama / 'parama rasa zabda gaMdha aru rUpa / ' vina0 203.6 gaMdharaba : gaMdharba / gI0 1.2.15 gaMdharba, barbA : saM00 (saM0 gndhrb)| saMgItajJa devajAti vizeSa / mA0 1.75; gaMbhIra : vi0 (saM0) (1) gaharA / nirmala jala gaMbhIra / ' mA0 7.28 (2) ghanA, gahana / 'nisA ghora gaMbhIra bana / ' mA0 1.156ka (3) mandra (svr)| 'gagana girA gaMbhIra bhai / ' mA0 1.186 (4) bharApUrA, paripUrNa (5) dhairyazAlI gaMbhIratara : ArIzaya gaMbhIra / vina0 51.5 gaMbhIrA : gaMbhIra / (1) paripUrNa / 'nIla kaMja bArida gaMbhIrA / ' mA0 1.166.1 (2) dhairyazAlI / 'kahi na sakata kachu ati gaMbhIrA / ' mA0 1.53.2 gaha : gaI / 'dhari paMca gai rAti / ' mA0 1.354 gaiu~ : A0-bhUka0strI0+ue / maiM gaI / 'gaiu~ na saMga na prAna paThAe / ' mA0. 2.166.5 gaI : gaI+ba0 / 'sidhi saba..gaIM jahA~ janavAsa / ' mA0 1.306 gaI : bhUka0strI0 (saM0 gatA>prA0 gayA=gaI) / mA0 1.72.5 gaIbahora : vi.pu. / gaI = khoI vastu ko lauTA lAne vAlA, zaraNadAtA / 'gaIbahora garIbane vAjU / ' mA0 9.13.7 / gaIbahori : saM0strI0 / 'gaIbahori' hone kA bhAvakarma / khoI vastu ko punaH dene kI kriyA / 'kahi pAratha sArathihi sarAhata gaIbahori griibnebaajii|' kR0 61 gae~ : jAne para, jAne se / 'gae~ jAna sabu koi / ' mA0 1.48ka gae : bhUkapu0 (b0)| mA0 1.48.1 gagana : saM0pu0 (saM0) / AkAza, zUnya (antarikSa) / mA0 1.7.6
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 tulasI zabda-koza gaganagirA : AkAzavANI, devI adRzya vaannii| mA0 1.186 / / gaganacara : AkAza meM vicaraNa karane vAle jIva (pakSI Adi) / 'ehi bidhi sakala gaganacara khAI / ' mA0 5.3.3 gaganapatha : antarikSamArga, vAyumArga / mA0 3.28 gaganu : gagana+kae / saba-kA-saba (ekIbhUta) AkAza / 'gaganu magana maku meghahiM milaI / ' mA0 2.232.1 gaganopari : (gagana+upari-sa0) AkAza para / mA0 6.71.11 gaca : saM0strI0 (phA0) / pakkI (jar3AU) pharsa / 'nAnA raMga cAru gaca DhAroM / ' mA0 7.27.3 gacakAMca : kAMca kI banI pharsa / 'jyoM gacakAMca biloki syena jar3a chA~ha Apane tana kii|' vina0 60.3 gacchanti : A0praba0 (saM0) / jAte haiM, pahuMcate haiM, prApta karate haiM / vina0 57.50 gaja : saM00 (saM0) / hAthI / mA0 1.11.1 gajagavani, nI : gajagAmini (saM0 gajagamanA) / pA0ma0 116 gajagAmini : vi0strI0 (saM0 gajagAminI) / hAthI ke samAna matta cAla calane vAlI / mA0 1.317 gajagAha : (de0 gAha) hastisenA athavA hAthI kA hodA / 'sAji - sanAha gajagAha sauchAha dala / ' kavi0 6.31 gajachAla : (de0 chAla) hAthI kA carma / pA0ma0 chaM0 12 gajabadana : gajAnana / gaNeza / mA0 1.235.6 gajamani, nI : gajamukutA / mA0 7.6.3 gajamaniyAM : gajamani+ba0 / gajamuktAe~ / 'kaMThulA kaMTha maMja gajamaniyAM / ' gI0 1.34.3 gajamukatA : (de0 makutA) hAthI ke kumbhamaNDala ke bhItara utpanna hone vAlI muktA / rA0na04 gajamoti : gajamukutA (de0 motI) / gI0 7.21.8 gajarAja : (saM0) zreSTha hAthI / mA0 1.256 gajarAjA : gajarAja / mA0 5.16.7 gajarAju : gajarAja+kae / mA0 2.36 gajAnana : saM00 (sN.)| gaja ke mukha ke samAna mukha vAlA=gaNeza gajAnanu : gajAnana+kae / 'sumiri gajAnana kInha pyaanaa|' mA0 1.336.8 gajAri, rI : hAthI kA zatru =siMha / mA0 6.30.3
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 221 gajAlI : saM0strI0 (saM0) / gaja samUha, hAthiyoM kI shrennii| 'kehi sohAti ratha bAji gjaalii|' mA0 2.228.7 gaju : gaja+kae0 / eka vaha hAthI=gajendra jisakA bhagavAn ne uddhAra kiyA thaa| ____ 'apatu ajAmilu gaju ganikAU / ' mA0 1.26.7 gajjata : garjata (saM0 garjat >prA0 gajjata) / 'bIru bAridu jimi gajjata / ' kavi. 6.47 gaThibaMdha : saM00 (saM0 granthibandha>prA. gaMThabaMdha) / gaThajoDa, gaThabandhana (vivAha kA granthi bandhana) / mela-milApa / 'gaThibaMdha te paratIti bar3i / ' do0 453 gar3hata : vakR.pu / (garta meM) pha~satA-te / 'gar3ata gor3a mAno sakuca paMka maha~ / ' gI.. gar3I : bhUkR0strI0 / dhaMsI, cubha gaI, praviSTa hokara (mAnoM garta meM) adRzya hokara baiTha gaI / 'chabi gar3I kabi jiyare / ' mI0 1.43.2 gar3e : bhUka00 (b0)| (mAnoM garta meM) dhaMsa gaye / 'jiya jAta janu sakucani gdd'e|' vina0 135.4 gar3ha : saM0pU0 (prA0) / durga, kilaa| mA0 1.76.3 /gar3ha gar3ha : (saM0 ghaTayati>prA0 ghaDai= ghar3hai-racanA, saMvAra kara banAnA, kalAtmaka nirmANa karanA) gar3hata : vakR.pu. (saM0 ghaTayat>prA0 gata) (1) racanA, racate / (2) bAteM banAtAte / 'aba ye gar3hata mahari mukha joe / ' kR0 11 gaDAihauM : A0 bha0 ue0 (saM0 ghaTayiSyAmi>prA0 gaDhAvihimi>a0 gddhaavihiuN)| gaDhAU~gA, banavAU~gA / 'hauM dIna bittahIna kaiseM dUsarI gar3hAihauM / ' kavi0 2.8 gaDhAyo : bhUkR00kae / bnvaayaa| 'Ani ke sabai ko sAru dhanuSa gar3hAyo hai|' kavi0 1.10 gar3hi : pUkR0 (saM0 ghaTayittvA>prA0 gar3hia>a0 gaDhi) / racakara / 'sura pratimA khaMbhana gar3hi kaaddh'iiN|' mA0 1.288.6 gar3hIvai : gar3hI huI bAteM (de0 gar3hovai) gar3ha : gar3ha+kae / ekamAtra (advitIya) durga / 'chetru agama gar3ha gAr3ha suhAvA / ' mA0 2.105.5 gar3he : bhUkR00 (ba0) (saM0 ghaTita>prA. gddhiy)| (1) chIla DAle, randa diye| 'rAvana rAr3ha suhAr3a gddh'e|' kavi0 6.6 (2) kRtrima rUpa se chIla chAla kara race hue / 'citra se nayana aru gar3he se carana kara / ' gI0 5.18.2 gayA : vi0 gar3hane vAlA, kRtrima racanA karane vAlA, kapola kalpita karane vAlA / 'gyAna ko gaDhyA / ' kavi0 7.135
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 tulasI zabda-koza gar3hova : gar3he meM, gar3ha meM-kile yA garta meM (Aja-kala avadhI meM gataM aura durga donoM ko 'gar3havA' yA 'gar3hovA' kahate haiM) / 'ho bhale nagapha~ga pare ho gar3hovai / ' kR0 11 gaNati : vakR0 strI0 (saM0 gaNayantI>prA. gnnNtii)| ginatI = gaNanA krtii| ___ 'yasya guNagaNa gaNati bimalamati zAradA / ' vina0 11.6 gata : bhUka0vi0 (saM0) / (1) sthita, upasthita / 'aMjali gata subha sumana jimi|' mA0 1.3 (2) gyaa=phuNcaa| 'medhA mahi gata so jalu pAvana / ' mA0 1.36.8 (3) bIta gyaa| 'ehi prakAra gata bAsara soU / ' mA0 2.273.3 (4) rahita / saMta hRdaya jasa gata-mada-mohA / ' mA0 4.16.4 (5) samApta huaa| 'nAtha kRpA mama gata saMdehA / ' mA0 7.126.8 gatakrodha : vi0 (saM0) / krodha rahita / mA0 6.110 chaM0 gatavyaloka : (de0 byalIka) mAyA-mithyA-rahita / gI0 1.36.1 gatabhedA : vi. (saM0 gatabheda) / bhedabhAvanA rahita, mAyAkRta vividhAtAoM se pare dvatahIna / 'sakala bikAra rahita gatabhedA / ' mA0 2.63.3 gatattAja : vi0 (saM0 gatalajja) / mA0 2.178 gati : saM0strI0 (sN)| (1) cAla / 'caleu barAha maruta gati bhaajii|' mA0 1.157.1 (2) upAya / 'bhaniti bhagati nati gati phicaanii|' mA0 1.28.6 (3) pahu~ca / 'gati sarvatra tumhAri / ' mA0 1.66 (4) lakSya, gantavya / 'gati paramiti lahibe hii|' kR0 40 (5) mArga, pantha / 'aba nirguna gati gahI hai|' kR042 (6) prApyaka, roya / 'jAnA cahahiM gUr3ha gati jaiU / ' mA0 1.22.3 (7) dazA, pariNAma / 'bhai jagabiditadacchagati soii|' mA0 1.65.3 (8) banAva, sAja / 'kou apAvana gati dhreN|' mA0 1.63.chaM0 (8) zakti, kssmtaa| 'sumirata harihi zrApa gati baadhii|' mA0 1.125.4-5 (10) prapatti, zaraNa / 'gati ananya tApasa nRpa rAnI / ' mA0 1.145.5 (11) puruSArtha prApti, lakSyasiddhi / 'jo sukha pAvahiM jo gati lhhiiN|' mA0 1.150.8 (12) pravRtti, icchA / 'mana kI gati jaanii|' mA0 1.218.3 (13) prazikSita vizeSa cAla / 'pherahiM catura turaga gati nAnA / ' mA0 1.266.2 (14) (saMgIta meM) laya / 'anuhari tAla gAtihi naTu naacaa|' mA0 2.241.4 gatikArI : vi00 (saM.) / cAla lene vAlA / 'ajara amara mana sama gtikaarii|' mA0 6.86.4 gatI : gati / sadgati, uttama mArga / 'gaha AnahiM ceri nibairi gtii|' mA0 7.101.3
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza gatha : saM0pu N0 (saM0 grantha > prA0 graMtha ) | dhana / 'bAjAra rucira na banai baranata bastu binu gatha pAie / ' mA0 7.28 chaM0 gada : saM0pu0 (saM0) / (1) roga / (2) eka vAnara yUthapa kA nAma / mA0 5.54 gadagada : (1) vi0 (saM0 gad gada) / kaNTharodhayukta | 'gadagada girA gaMbhIra / ' mA0 1.215 (2) ruddhasvara / 'gadagada kaMTha na kachu kahi jAI / ' mA0 1.72.7 gadA : saM. strI0 (saM0) / mudgarAkara AyudhavizeSa / mA0 1.182.4 223 gana : saM0pu N0 (saM0 gaNa) / (1) samUha / 'kie~ tilaka guna gana basa karanI / ' mA0 1.1.4 ( 2 ) ( ziva ke ) pArSada | 'die mukhya gana saMga taba / mA0 1.62 ( 3 ) ( yama ke ) dUta / 'jana gana muha~ masi jaga jamunA sI / ' mA0 1.31.11 (4) kaSTaprada devadUta Adi / 'rucihi kAmAdi ghana ghere / vina0 210.3 (5) karmacArI, adhikArI / 'prabhu teM prabhu gana dukhada / ' do0 501 (6) loga (bahu0 ) / ' bahuri baMdi khala gana sati bhAe~ / ' mA0 1.4.1 /gana ganai : (saM0 gaNayati - gaNa saMkhyAne > prA0 gaNai - (1) ginatI karanA (2) mAnanA, apekSA karanA) A0pra0 / (1) ginatA hai / ' inha sama koTinha ganai ke nAnA mA0 5.55.1 (2) mAnatA yA apekSA karatA hai / 'ati garba ganai na saguna asaguna / mA0 6.68 chaM0 ganaka : saM0 + vi0pu0 (saM0 gaNaka) / (1) gaNanA karane vAlA, gaNitajJa / 'tereM helo lipi bidhihu ganaka kI / ' kavi0 7.20 (2) jyotiSI / 'ganaka voli dinu sAdhi / ' mA0 2.323 1 ganakanha : ganaka+saMba0 / gaNakoM, jyotirvidoM (ne) / 'ganI janaka ke ganakanha joI / ' mA0 1.312.7 ganata : vapu N0 ( gaNayat > prA0 gaNaMta ) / ginatA -ginate / 'rAma bharata guna ganata saprItI / ' mA0 2.260.1 ganati : ganata + strI0 / ginatI, apekSA karatI, mAnatI / 'ganati na so sisu pIra / ' mA0 774ka (2) A0pra0 (saM0 gaNayati ) / ginatA hai / 'bimala guna gati zukanAradAdI / ' vina0 26.8 ganatI : ginatI / vima0 208.3 gananAyaka : rudra gaNoM meM zreSTha = vinAyaka = gaNeza / mA0 1.257.7 gananha : gana+saMba / gaNoM / 'gananha sameta basahi kailAsA / ' mA0 1.103.5 * ganapa: saM0pu0 (saM0 gaNapa) gaNapati / mA0 2.273.4 ganapati: saM0pu0 (saM0 gaNapati ) / sadgunoM meM zreSTha gaNeza / mA0 2.6.8 anuzruta ke anusAra vyAsakRta mahAbhArata tathA pAtaJjala mahAbhASya ke lekhaka gaNeza jI the / 'tulasI ganapati soM tadapi mahimA likhI na jAi / ' vairA0 35
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 tulasI zabda-koza ganapu : ganapa + kae / gaNeza / rA0pra0 1.1.6 ganarAU : ganapati (saM0 gaNarAja: > prA0 1.16.4 ganarAjA : saM0pu0 (saM0 gaNarAja ) / gaNeza / mA0 1.347.8 gaha, hIM : A0pra0 (saM0 gaNayanti > prA0 gaNaMti > a0 gaNahi ) / (1) ginate haiM / (2) samajhate- mAnate haiM / 'tumha samAna lokahi ganahIM / ' mA0 5.55.2 (3) mana meM lAte haiM, mahattva dete haiM / 'bAla doSa guna ganahiM na sAdhU / ' mA0 gaNarAo >> a0 gaNarAu ) / mA0 1.275.5 ganahi : A0 AjJA-mae0 (saM0 gaNaya > prA0 gahi / tUgina / 'mesAdika krama teM nahi / ' do0 456 ganA : gn| mA0 4.60 chaM0 nAye, e : bhU0pu0ba0 / parigaNita karAye, ginAye / 'ati asIma nahi jAhi ganAye / ' vina0 136.6 nAva : A0ue / ginAtA hUM, apanI ginatI karatA huuN| 'saba saMtana mAjha ganAvauM / vina0 142.8 ni: kR0 / (1) gaNanA kara / bijana bahu gani sakai na koI / ' mA0 1.173.2 (2) varNana karake / 'mati anuhAri subAri guna gana gani mana anhavai / ' mA0 1.43 (3) vivecita karake / 'gani guna doSa beda bilagAe / ' mA0 1.6.3 (4) eka ke bAda eka - nirantara / ' dehi gani gArauM / ' mA0 1.7.10 gania : A0 - kavA 0 - pra0 (saM0 gaNyate > prA0 gaNIai) / (1) ginie, ginA jAtA hai, ginA jAya / ( 2 ) mAnie, samajhanA cAhie / 'laghu kari gania na tAhu / ' mA0 1.170 (3) sthAna diyA jAya / ' prathama gania mohi mUr3ha samAjA / mA0 2.42.2 afoni : gaNikA ne / 'ganikAM kabahIM mati pema pagAI / ' kavi0 7.63 ganikA : saM0 strI0 (saM0 gaNikA) / vezyA / mA0 7.130 chaM0 1 afterU : gaNikA bhI / 'apatu ajAminu gaja ganikAU / ' mA0 1.26.7 ( eka bhakta gaNikA kA bhagavAn ne uddhAra kiyA thA / ) ganibo : bhakR0pu0kae0 (saM0 gaNAyitabhyaH > prA0 gaNiavvo ) / ginanA, yogya / 'nyAro ke ganibo / ' vina0 77.3 ganiyata: vakR0pu0 0 - kavA0 / ginA jAtA -gine jAte / ' tei ganiyata bar3abhAgI / " vina0 65.4
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 225 ganihi : ganI ko, dhanI ko| 'gahihi gunihi sAhiba lahai / ' vina0 274.2 ganI : (1) vi.pu. (arabI-gannI) / dhanADhya, nizcinta, amIra / ganI garIba grAmanara nAgara / ' mA0 1.28.6 (2) bhU0 kR0strI0 / ginI, gaNita karake nikAlI / 'ganI janaka ke ganakanha joI / ' mA0 1.312.7 gane : (1) ganai / gina sakatA hai| bibidha bAhana ko gne|' mA0 6.87 chaM0 (2) bhUkR00ba0 / parigaNita=gine-cune / 'gane loga lie saath|' mA0 2.245 (3) gine gaye / 'jahAM gane garIba gulAma / ' vina0 77.3 ganesa : saM00 (saM0 gaNeza) / gaNapati / mA0 1.255.8 ganesu, sU : ganesa+kae / mA0 1.301 garne : ganahiM / 'cAri padAratha meM ganai / ' do0 359 ganai : (1) ganai / ginatA hai, gine, gina sakatA hai| 'gana beSa aganita ko garna / ' mA0 1.63 chaM0 (2) bhakR0 avyaya / ginane ko| 'gane ko pAra nisAcara __ jaatii|' mA0 1.181.3 gapata : (phA0 gapa=mithyA kathana, cApalUsI, bakavAsa) vakRpu / gapa mAratA, bakatA / 'gAla gUla gapata / ' vina0 130.2 gabhIra : gaMbhIra (sN.)| (1) saghana / 'viMdhyAcala gabhIra bana gyuu|' mA0 - 1.156.4 (2) mandra / 'gadagada girA gabhIra / ' mA0 1.215 (3) gaharA, gaharI / 'khAI siMdhu gabhIra ati / ' mA0 1.178ka (4) ajJeya / mA0 7.108.5 gabhIrA : gabhIra / mA0 1.84.8 gabhuAre : vi0pU0bahu0 / garbha ke bAloM Adi kA vizeSaNa / garbha ke| 'cikkana ___kaca mecaka gabhuAre / ' mA0 1.166.10 gama : saM00 (sN.)| gati, pahuMca / 'gama nahiM girA guna gyAna gunI ko|' kavi 7.146 gamana : saM00 (saM0) / prasthAna, jAne kI kriyaa| gamanu : gamana+kae / 'sItAM gamanu rAma pahiM kInhA / ' mA0 1.263.8 gamihaiM : (arabI-gama ranja, du:kha) A0bha0praba0 / grama kareMge, duHkhI hoNge| _ 'khala anakhe haiM tumheM, sajjana na gmihaiN|' kavi0 7.71 gamu : gama+kae0 / koI gati / 'sesa mahesa girA gama naahiiN|' mA0 2.325.8 gamya : vi0pU0 (saM0) / gantavya, lakSya, prApya, sAdhya, prameya, jJeya / saMvedanIya yA anubhavanIya / 'anubhava-gamya bhajahiM jehi sNtaa|' mA0 3.13.12 gaya : (1) gaja (prA0 gaya) / 'aganita haya gaya sena smaajaa|' mA0 1.130.2 (2) (saM0 gata>prA0 gaya)-de0 gayau
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 tulasI zabda-koza gayaMda : saM0pu N0 (saM0 gajendra > prA0 gaiMda) / hastiyUthapa, gajarAja / 'rajanIcara matta gayaMda ghaTA / ' kavi0 6.36 gayaMdu : gayaMda + kae0 / advitIya gajendra / 'nava gayaMdu raghubaMsamani / mA0 2.51 gayau~, U~ : A0 - bhUkR0pu0 + ue0 / (1) maiM geyA / 'maiM puni gayau~ baMdhu sa~ga lAgA / ' mA0 4.6.4 ( 2 ) maiM miTa gayA, samApta ho gayA / 'gayau nAri bisvAsa / ' mA0 2.26 gayau, U : bhUkR0pu0kae0 / gayA / 'rAu gayau suradhAma / ' mA0 2.155 gayahu : A0 - bhUpu 0 + maba0 / tuma samApta ho gaye / 'garbha na gayahu vyartha tumha jAyahu / ' mA0 6.21.6 gayAdika : gayA ityAdi / 'gayA' tIrthavizeSa kA nAma hai jo pitR karma ke lie prasiddha hai / mA0 2.43.7 gaye : gae gayo : gayau | ( sArathI ) 'turata laMkA le gayo / ' mA0 6.84 chaM0 gara : saM0pu0 (saM0 gala ) / galA, kaNTha, grIvA / mA0 6.33.4 / gara gara : (saM0 galati - gala sravaNe > prA0 galai - galanA, ghulanA, pighalanA, bahanA) A0pra0 / ghulatA tI hai / 'garai galAni kuTila kaikeI / mA0 2.273.1 garaja : saM0 strI0 ( 1 ) ( arabI - garaja = nizAna:, hAjata, makasada ) / lipsA, prayojana, lAlasA / 'garaja ApanI sabana ko / ' do0 300 (2) (saM0 garja - gaja zabde ) zabdoM meM vyakta karanA / 'garaja karata ura Ani / ' do0 300 / garaja garajai : (saM0 garjati - gajaM rakhe - megha garjana ) A0pra0 / garajatA hai / 'madhura madhura garajai ghana ghorA / ' mA0 6.13.2 garajata : vakR0pu N0 (saM0 garjat) / garajatA, garajate / 'ghana ghamaMDa garajata nabha ghorA / ' mA0 4.14.1 (2) garajate ( hone para ) / ' paluhata garajata meha / ' do0 316 garajani : saM0strI0 (saM0 garjana ) / garajane kI kriyA / 'du'dubhi dhuni ghana garajani ghorA / ' mA0 1.347.5 garaja hi : A0 praba0 / garajate haiM / ' garajahiM gaja ghaMTA dhuni ghorA / mA0 1.301.1 garaja : pUkR0 / garaja kara, gambhIranAda karake / 'garaja akAsa caleu tehi jAnA / ' mA0 6.66.6 garajI : (de0 garaja) vi0pu0 / cAhane vAlA / 'anaMgu bhayo jiya ko garajI / kavi 0 0 7.133 garaja : garajai / kavi0 6.36
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza garata : vakR0puM0 / ghulatA, ghulate / 'guru galAni garata / ' bina0 134.5 garada : garda / 'gatha gATharI garada kI / ' kavi0 7.158 garadani: saM 0 strI0 (saM0 gala + duNi= bAlTI - - phA0 gardana) / grIvA / (gale kA bhAga jo bAlTI ke AkAra kA hotA hai) / mA0 2.185.6 I garana : saM0pu0 (saM0 galana ) / ghulanA / 'tulasI paM cAhata galAni hI garana / ' vina0 227 246.4 garaba : garba / mA0 2.14.3 garabita : vi0 (saM0 garvita ) / garvayukta, sAbhimAna / 'garabita bharata mAtu bala pI ke / ' mA0 2.18.3 garama : garbha / vina0 136.3 garama : vi0 (saM0 dharma = phA0 vina0 246.1 garala : saM0pu0 (saM0 ) / viSa, hAlAhala / mA0 1.5 garaha : (1) saM0 strI0 (saM0 garhA > prA0 garahA) / nindA (2) saM0pu0 (saM0 galahan) / gale kA roga, kaNThamAlA Adi roga / 'haraSa biSAda garaha bahutAI / " mA0 7.121.33 mA0 2.162.2 ( 2 ) gI0 5.36.5 garma ) / uSNa / 'jUr3e hota thore, thore hI garama / ' gahi, hIM : A0pra0 (saM0 galanti >> prA0 galaMti > a0 galahi ) / ghulate haiM, pighala jAte haiM / 'jimi hima upala kRSI dali garahIM / ' mA0 1.4.7 gari : (1) bhUkR 0 strI0 / galI, ghula geI / 'gari na jIha muha~ pareu na kIrA / " pUkR0 / gala kara / 'gae garaba gari gari ganI / * garimA : saM 0 strI0 (saM0 gariman --puM0 > prA0 garimA - strI0 ) | gaurava, bhArIpana / 'ugra bhArgava garva garimApahartA / ' vina0 50.4 garimAgAra : gaurava kA bhANDam; mahimA kA AkAra / vina0 54.5 garIba : vi0 (arabI - garIba = pravAsI ) / paradesI, asahAya, besahArA, nirdhana, akiMcana / mA0 1.28.6 garIbanavAja : vi0 ( arabI - garIba + phA0 nivAja ) / azaraNa ko zaraNa dene vAlA, dInapAlaka / 'nAtha garIbanivAja haiM / ' vina0 148.5 garIba navAjI : dInapAlakatA, zaraNadAtRtva / ' sarAhata gaIbahori garIbanivAjI / " kR0 61 garIbI : saM0 strI0 / dInatA, nirdhanatA / 'maiM gahIna garIbI / ' vina0 148.5 garIsA : vi0pu0 (saM0 garIyas ) / bar3hakara bhArI, atiguru / 'paraniMdA sama agha na garIsA / ' mA0 7.120.22
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 tulasI zabda-koza garu : garua (saM0 guru) / bhArI / 'na TareM pagu meThahu teM garu bho / ' kavi0 6.15 garuna : vi0pu0 (saM0 guruka > prA0 garua ) / bhArI / mA0 1.250.1 / garuA garunAi : (saM0 gurukAyate > prA0 garuAi - bhArI honA) A0pra0 / bhArI hotA hai, bhArI hotA jAtA hai / 'manahuM pAi bhaTa bAhubala adhika-adhika garuAi / ' mA0 1.250 garuprAI saM0 strI0 (saM0 gurukatA > prA0 garuAyA) / (1) bhArIpana / 'kari hitu harahu cApa garuAI ) / ' mA0 1.257.6 (2) bhAra / harahi dharani garuAI / gI0 1.16.3 garui : garuI / 'jAni garui guru giri bahorI / ' mA0 2.213.2 garuI : vi0 strI0 (saM0 gurukA > prA0 garuI) / bhArI 'tulasI tyoM tyoM hoigI garuI jyoM jyoM kAmari bhIjaM / ' kR0 46 garur3a : saM0pu N0 (saM0) / sarvabhakSI pakSi vizeSa jo viSNu-vAhana kara ke purANa prasiddha hai / mA0 1.120kha garuru : garur3a +kae0 / 'citava garuru laghu byAla hi jaise / ' mA0 1.256.8 garUra : saM0 pu N0 (arabI - garUra ) / kSudra aha~kAra, mithyAbhimAna / 'goro garUra gumAna bharyo / ' kavi0 1.20 - gareM gale meM / 'biSu pAvaku byAla karAla gareM / ' kavi0 7.154 gare : (1) gareM (saM0 gale ) / grIvA meM / 'gare (2) bhU0 kR0pu0ba0 (saM0 galita > prA0 uhA~ glAni gare gAta / ' kavi0 5.20 AsA Dori / ' vina0 158.5. galiya ) / 'ihA~ jvAla jare jAta, gare : gAi / pighala kara baha jAtA hai / 'tApa gare gAta kI / ' kavi0 7.138 garaMgI : A0 - bha strI0 pra0 / gala jAyagI / 'garaigI jIha jo kahIM aura ko hauM / " vina0 226.1 garI A0 - AjJA, saMbhAvanA - prae0 (saM0 galatu > prA0 galau ) / gala jAya / 'to jari jIha garo / ' vina0 226.6 garja garjai : (saM0 garjati > prA0 gajjai - garajanA ) A0pra0 / garajatA hai / 'garjA ghora rava bArahibArA / ' mA0 6.76.5 garjata : garajata / 'garjata tarjata sanamukha dhAvA / mA0 6.10.2 garjaha, hIM : garajahiM / mA0 3.18.8 1 garjA : bhU0 kR0pu0 / garjana kiyA, megharava kiyA / 'garjA ati aMtara bala thAkA / ' mA0 6.62.2 gaja : pUkR0 | garaja kara, megha dhvani karake / 'garji pare ripu kaTaka majhArI / ' mA 6.447
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulaso zabda-koza 229 garjeu : bhUka00kae. / garaja uThA, megharava kiyaa| 'garjeu prabala kAla sama jodhA / ' mA0 6.43.5 garjesi : A0 -bhUkapu+prae / vaha garajA, usane meghanAda kiyaa| 'garjesi jAi nikaTa balu paavaa|' mA0 4.7.26 gataM : saM00 (saM0) / khAta, gaDDhA / vina0 43.5 garda, dvA : saM0strI0 (phA0) / dhUla / 'madi garda milavahiM dasa siisaa|' mA0 . 5.55.7 gardA : garda / mA0 6.67.3 garba : saM00 (saM0 garva) / rUpa, dhana, yauvana, vidyA, bala, kula, pada, prabhAva Adi se apane mahattva kA jJAna karake dUsare kI avahelanA karane vAlA abhimAna garva hai| mA0 6.26.4 garbu : garba+kae0 / advitIya garva / 'parasudhara garba jehi dekhi biitaa|' kavi0 6.17 garbha : saM00 (sN.)| (1) garbhAzaya, strI ke udara kA bhAga vizeSa jisameM bhrUNa palatA hai / 'garbha na gayahu byartha tumha jAyahu / ' mA0 6.21.6 (2) bhrUNa, garbhastha zizu / 'ehi bidhi garbhasahita saba rAnI / ' mA0 1.190.5 (3) kisI kA bhItarI bhAga / jaisa, kadalIgarbha, garbhagRha, grbhaangg| vina0 15.2 garbhanha : garbha+saMba0 / garbho / 'garbhanha ke arbhaka dalana / ' mA0 1.272 garbhahiM : garbha meM / 'jA dina teM hari garbhahiM aae|' mA0 1.160.6 / garyo : bhUkRpu0kae / gala gayA, ghulA / 'jAta galAninha gryo|' gI0 5.27.1 garvaghna : vi0 (saM0) / garvanAzaka / vina0 54.5 garvahara : vi0 (saM.) / garva harane vAlA=garvaghna / vina0 36.5 garvApaharI : vi0 (saM.) / garvahara / 'manobhava koTi grvaaphaarii|' vina0 44.3 gala : gara / grIvA / 'gala a~tAvari melahiM / ' mA0 6.81 chaM0 galakaMbala : saM00 (sN.)| gAya ke gale meM jhUlatA huA kambalAkAra carmIGga vizeSa / vina0 22.3 galagAje : bhUkapu0 (saM0 gala+gajita>prA0 glgaajjiy)| gala-gala dhvani ke sAtha garaja uThe, kaNTha se vijayanAda kara cle| 'alasI hamase glgaa|' kavi0 7.1 galabala : saM0pU0 (saM0 galla=kapola+valla gtii)| gAla calAne kA dhvani samUha, aspaSTa kolAhala, cillapoM, bhagadar3a kI cillAhaTa / 'para pura galabala bho|' hanu06
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 tulasI zabda-koza galAni : saM0strI0 (saM0 glAni>prA0 gilAji-gla harSakSaye) / ullaashiintaa| (1) kuMbhalAhaTa, bhurajhAhaTa / (2) mAnasika klAnti, eka prakAra kI mana kI pazcAttApapUrNa sthiti / 'garai galAni kuTila kaikeI / ' mA0 2.273.1 malAninha : galAni+saMba0 glAniyoM, vividha avasAdoM (se)| 'jAta galAninha __ gryo|' gI0 5.27.1 galAnI : galAni / mA0 1.43.3 galita : bhUkR0vi0 (saM0) / ghulA, samAnta / 'tumha sarikhe galita abhimAnA / mA0 1.161.1 galina, nha : galI+saMba0 / galiyoM, vIthiyoM (meN)| 'tulasI galina bhIra / ' gI0 1.62.4 'galinha rahyo pUri / ' gI0 7.21.23 galI : (1) galiyA~ / 'maga gRha galI saMvArana laage|' mA0 1.266.4 (2) galI meM 'balavAna hai svAnu galI apanI / ' kavi0 6.13 galI : saM0strI0 (saM0 gati>prA0 gaI gillii)| gaila, bIthI, patalA mArga / gI0 1.2.5 gale : (saM0 pada) / gale meM / mA0 2 zloka 1 navaM saM00 (saM0 gama>prA0 gama>10 gave) / (1) upAya, lakSya, tAka, daaveN| jimi takai leu~ kehi bhAMtI / ' mA0 2.13.4 (2) bahAnA, byAja, chala / gahi : garva se, bahAne se / "gahiM johArahiM jaahiN|' mA0 2.158 gavana : gamana (a0 gavaNa) / prasthAna, yAtrA / mA0 1.143 gavanata : gavana+vakR00 / gamana krtaa-te| 'turata pavanasuta gavanata bhayaU / ' mA0 6 121.3 gavanaba : gavana+ bhaka0 pu / jAnA (hogaa)| "gavanaba avahiM ki prAta / ' mA. 2.114 mavanahiM : gavana+A0praba0 / (1) prasthAna karate haiN| 'makara bhajji gavanahiM muni badA / ' mA0 1.45.2 (2) jAte haiM =bItate haiM / 'pAta khAta dina gavanahiM / ' pA0ma038 pavanahu : gavana+A0 maba0 / jAo, prasthAna kro| 'tumha gRha gavanahu bhayau ___ bilaMbA / ' mA0 1.81.7 gavani : gavana =pUkR0 / jAkara / 'gRha teM gavani parasi pada pAvana ghora sApa teM taarii|' vina0 166.2 gavAna haiM : gavana+A0bha0praba0 / prasthAna kara jaayeNge| 'gavani haiM gahi gavA~i garaba gRha / ' gI0 1.70.6
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 231 gavanI : gavana+bhUkR0strI0ba0 / giiN| 'chabi khAni mAtu bhavAni gavanI / ' mA0 1.100 chaM0 gavanI : (1) gavana+bhUkR0strI0 / gayI, calI / 'gavanI bAla marAva gati / ' mA0 1.263 (2) (samAsAnta meM) gati vAlI / 'surasarI sohai tIni-gavanI / ' gI0 1.58.3 gavanu : gamanu (gavana+kae0) / mA0 1.263.2 gavane : gavana+bhUka puba0 / prasthita hue, cala pdd'e| 'haraSi sapta riSi gavane gehA / ' mA0 1.82.3 gavaneu : gavana+bhUkR00kae / gayA, prasthAna kiyaa| 'nija bhavana gavaneu siMdhu / ' __ mA0 5.60 chaM0 gAia : Ao-kavA0-prae / bitAie, dUra kiijie| 'kahahiM, gAia china ku zramu / ' mA0 2.144 gavAMi, I : prakR0 / gavA kara, khokara / 'phireu baniku jimi mUra gAI / ' mA0 2.66.8 gavAI : bhUkR0strI0 / khodI, gavAM dii| 'manahu kRpana dhanarAsi gAI / ' mA0 2.144.7 gavAe, ye : bhUkR00 (b0)| (1) bitA die / 'sAgu khAi sata baraSa gaae|'. mA0 1.74.4 (2) kho die, kho gye| 'mada abhimAna gAye / ' vina0 201.4 gAyau~ : A0-bhUkR.pu+ue / maiMne bitaayaa| 'taha~ puni rahi kachu kAla ___ gAyau~ / ' mA0 7.82.2 gavAra : vi0pu0 (saM0 grAmaDa, grAmINa>prA. gAmAla>a0 gAvAla) / asabhya, mUrkha, asNskRt| mA0 5.56.6 gavArI : gavAra+strI0 / 'bilagu na mAnava na jAni gavArI / mA0 2.1167 garu : gavAra+kae / advitIya murkha, bejor3a asabhya / 'ati mati maMda gAru / ' mA0 1.103 gavAMvA : bhUka00 (saM0 gamita>prA0 gamAvima>ma0 gaavia)| khoyA, bitaayaa| 'baiThi, biTapa tara divasu gavAvA / ' mA0 2.147.4 gAvoM : Aue0 (saM0 gamayAmi>prA. gamAvami>a0 gA~vau~) / khoU~, dUra kruuN| 'phahi bhrama kahA gAMvauM / ' vina0 232.2 gavAsA : vi0+saM00 (saM0 gavAza>prA0 gvaas)| gobhakSI, gomaaNsvyvsaayii| 'maru mArava mahideva gavAsA / ' mA0 1.6.8
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 tulasI zabda-koza gavya : saM0pu0 (saM0) / gAya ke pAMca bikAra:-dUdha, dadhi, ghI, gomaya aura gomUtra jinheM paJcagavya kahate haiN| vina0 22.7 /gaha gahai, I : (saM0 gRhaNAti>prA0 gahai-pakar3anA, gheranA, hastagata karanA) A0prae / pkdd'taa-tii-hai| 'gaha sisu baccha anala ahi dhAI / ' mA0 3.43.6 'gahai chA~ha saka so na udd'aaii|' mA0 5.3.3 'kari mAyA nama ke khaga gahaI / ' mA0 5.3.2 gahagahi, hI : vi0strI0 / 'gahagaha' dhvaniyukta / gahagahi gamana dudubhI vaajii|' mA0 1.161.7 'bAja duMdubhi gahagahI / ' mA0 6.103 /0 1 gahagahe : vi.pu0bahu0 / 'gahagaha' dhvani-yukta / 'haraSi hane gahagade nisAlA / ' mA0 1.266.1 gahaDorihauM : A0 bha0 ue0 saM0 gAhU viloDane+dula utkssepe)| avagAhana karake uthala-puthala kara DAlUMgA=matha kara gandA kara dUMgA / 'sudhA so salija sUkarI jyoM gahaorihauM / ' vina0 258.3 gahata : vakR0pu0 (saM0 gRha Nati>prA0 gahaMta) / pakar3atA, pakar3ate / 'bhUmi parA kara gahata akAsA / ' mA0 5.57.2 gahati : vakRstrI0 / pkdd'tii| 'mAyA..... gahAye teM gahati / ' vina0 246.3 gahatu : gahata+kae / pakar3atA / 'gAjyo mRgarAju gajarAju jyoM gahatu hauM / ' kavi0 1.18 gahate : kriyAti 00ba0 (saM0 agrahISyan >prA. gahata) / yadi grahaNa karate-to) / 'jo hari jane ke avaguna gahate / ' vina0 67.1 gahana : (1) saM0pu0 (saM0) / vana / 'gayau dUri ghana gahna barAhU / ' mA0 1.157.5 (2) vi0 (saM0) / saghana, viSama, ghora / paMgu car3hai giribara gahana / ' mA0 1.0.2 (3) (saM0 grahaNa) grAhma / 'tyAgana gahana upecchanIya / ' vina0 124.2 (4) duSkara (saM0 ghn)| 'mayana mahanu puradahanu gahanu jAni / ' kavi0 1.10 (5) uparAga (saM0 grahaNa) sUrya-canda kA rAhugrAsa / (6) bhakR0 avyaya / pakar3ane, grahaNa karane / 'jAu~ samIpa gahana pada / ' mA0 7.77ka gahani : (1) saM0strI0 (saM0 grahaNa) / pakar3a (grahaNa kI kriyaa)| 'grAha ati gahani garIbI gAr3he gahyo hauM / ' vina0 260.2 (2) Agraha pUrNa pAlana / 'sIla gahani sabakI sahani / ' vairA0 17. gahanu : gahana+kae0 / (1) kaThina / 'puradahanu gahanu jAni / ' kavi0 1.10 (2) vana / 'gahanu ujjAri go kIsu / ' kavi0 6.21 (3) uparAga / 'samau rabi ghnu|' rA0pra0 7 2.4
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 233 gahabara : vi0 (saM0 ghvr)| saghana, ghora, duSpraveza / 'nagaru sakala bUna gahabara bhArI / ' mA0 2.84.2 (2) saMkula, bharA huA (bhAvapuJjita, bhAvazabala), ulajhA huA / 'gahabara mana pulaka sarIra / ' vina0 163.8 gahabari : gahabara+pUka0 / bhAva saMkula hokara / gahabari hRdaya~ kahahiM bara bAnI / ' mA0 2121.2 gaharU : saM0pu0kae0 (saM0 gahvara =granthi, smsyaa)| roka, vilamba / 'hoihi __ jAta gaharu ati bhAI / ' mA0 1.132.1 gahasi : A0mae0 (saM0 grahlAsi>prA0 gahasi) / tU pakar3atA hai / 'gahasi na rAma carana saTha jaaii|' mA0 6.35.3 gahahi, hIM : A0praba0 (saM0 gahNanti>prA0 gahati>a0 ghhiN)| (1) grahaNa karate haiM, svIkAra karate haiM / 'saMta haMsa guna gahahiM paya / ' mA0 16 (2) pakar3ate haiM / 'gahahiM sakala pada kaMja / ' mA0 6.106 gahahu, hU : A0mava0 (saM0 gRhNIta>prA0 gahaha>a0 ghhu)| (1) grahaNa karo= pakar3o (dbaao)| 'dasana gahahu tRna / ' mA0 6.20.7 (2) samajho, maano| 'suni mama bacana hRdayaM dRr3ha gahahU / ' mA0 7.45.1 (3) ghera lo| 'gahahu ghATa bhaTa samiTi saba / ' mA0 2.162 gahA : bhUkR00 (saM gRhIta>prA0 ghia)| pkdd'aa| 'sara paiThata kapi pada gahA, makarI / ' mA0 6.57 gahAgaha : vi0+kri0vi0 / dhvanivizeSayukta / 'bAja gahAgaha avadha badhAvA / ' mA0 2.7.3 gahAgahe : ghghe| gI0 1.6.1 gahAye : bhUkR00 / pakar3Aye (pakar3Ane) / 'gahAye teM gahati / ' vina0 246.3 gahi : pUkR0 (saM0 gRhItvA>prA0 gahia>a0 ghi)| (1) pakar3a kara / 'gahi prabhu pada guna bimala bakhAne / ' mA0 6.117.2 (2) grahaNa kara cuna kara / 'gahi guna paya taji avaguna bArI / ' mA0 2.232.7 (3) kasa kara / 'apane kara ni gA~Thi gahi dInhI / ' vina0 136.3 gahibe : bhaka0 (saM0 grahItavya>prA0 gahiavva =gahiavvaya) / grahaNa karane yogya / 'jJAna girA kUbarI khana kI suni bicAri gahibe hii|' kR0 40 gahibo : bhaka0kae0 (saM0 grahItavyam>prA0 gahiavvaM>a0 ghiavvu)| pakar3anA (hogA) / 'jIvata durita dasAnana ghibo|' gI0 5.14.2 gahiyatu : vaka-kavA0-pu0kae0 (saM0 gRhyamANaH>prA0 gahIaMto>a0 ghiiaNtu)| pakar3A jAtA, grasta kiyA jaataa| 'tAhU para bAhu binu rAhu gahiyatu hai|' kavi0 2.4
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 tulasI zabda-koza gahisi : A-bhUkR0strI0+prae0 / usane pkdd'ii| 'gahisi pUMcha kapi sahita ur3AnA / ' mA0 6.65.5 gahihauM : A0 - bha0-ue0 (saM0 grahISyAmi>prA0 gahihimi>a0 gahihiu~) / __pakar3a lagA / 'kahata pAnaho gahihI / ' vina0 231.4 gahI : bhU0 kR0strI0 / pakar3I, svIkAra kii| 'aba nirguna gati gahI hai|' kR0 42 gahIle : vi00 (sa0 ahila>prA0 gahillaya) / AgrahI, haThI (abhimAnI) / haTha pakar3e hue / 'so bala gayo, kidhauM bhaye aba garaba gahIle / ' vina0 32.3 gahu : A0-AjJA-mae0 (saM0 gRhaNa>prA0 gaha>a0 gahu) / tU pkdd'| 'sakhIM ___ kahahiM, prabhu pada gahahu siitaa|' mA0 1.265 8 gaheM : (1) pakar3ane se| 'mama pada gaheM na tora ubaaraa|' mA0 6.35.2 (2) pakar3e hue (tatpara mudrA meM) / 'cahari capeTe deta nita kesa gaheM kara mIca / ' do0 248 gahe : bhUkR00ba0 / pakar3e / 'gahe rAma pada kNj|' mA0 6.35 ba gaheu : bhUkR00kae0 (saM0 gRhItaH>prA0 gahio>a0 ghiyu)| pakar3a liyaa| _ 'gaheu carana gahi bhUmi pchaaraa|' mA0 6.66.7 gahesi : Ao-bhUka00+prae / usane pkdd'aa-pkdd'e| 'yAtura sabhaya gahesi pada jAI / ' mA0 3.2.11 gahehu, hU : A0bha0+AjJA-maba0 / tU pakar3anA / 'bAra bAra pada paMkaja gahehU / ' mA0 2.151.6 gahauM : A0ue0 / grahaNa karatA huuN| 'ulUka jyoM....'kutaru koTA gahauM / ' mA0 2.151.6 gahoMgo : A0bha00ue / grahaNa karUMgA / 'saMta subhAva ghauNgo|' vina0 172.1 gaha, yo : gaheu / (1) grahaNa kiyaa| 'kAraNa ihai gahyo girijAbara / ' kR0 31 (2) pakar3A huA / 'garIbI gAr3heM gahyo hauM / ' vina0 260.2 gAMTharI : saM0strI0 (saM0 granthi>prA0 gaMThI>a. gaMThaDI) / gaTharI, bakucA, pottlii| 'liyo rUpa de jJAna gA~TharI / ' kR0 41 gAMThi, ThI : saM0strI0 (saM0 granthi>prA0 gaMThi, gaMThI) / (1) poTalI yA usakI ghuDI / 'mani giri gaI chUTi janu gaaNtthii|' mA0 1.135.5 (2) rassI kI ghuDI / 'aisI haTha jaisI gAThi pAnI pare sana kii|' vina0 75.1 (3) pottlii| 'gA~ThI bA~dhyo dAma / ' vina0 1618 (4) vivAha meM vara-vadhU ke vastra kI mAGgalika granthi / 'gA~Thi jorI, hona lAgI bhAMvarIM / ' mA0 1.324 chaM0 4 gAMDara : saM0 / tRNa vizeSa jo 'gaNDa' granthiyoM se yukta nAla vAlA hotA hai aura jisase sIka nikalatI hai| 'bAja surAga ki gAMDara taaNtii|' mA0 2.241.6
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 235 gAMva : saM00 (saM0 grAma>prA0 gAma>a0 gaaNv)| choThI bstii| mA0 2.113.1 gA : bha000 (saM0 gata>prA0 gaa) / gyaa| 'ati saprema gA nisari durAU / ' ___mA0 5.52.1 'hari purahiM na gA ko|' vina0 152.12 gAi : (1) gAya / 'mArasi na gAi nahArU laagii|' mA0 2.36.8 (2) pUkR0 / gAkara kIrtana karake / 'soi jasa gAi bhagata bhava trhiiN|' mA0 1.122.1 gAia, gAie : gAie / jehiM yaha sujasu loka tihaM gAia / ' mA0 5.60.4 A0kavA0prae0 (saM0 gIyate>prA0 gaaiiai)| gAyA jAya, gAyA jAtA hai| mA0 7.28. chaM0 gAinha : gAi+saM0 / gAyoM gAibI : bhakR0strI0 / gAne yogya (gAI jAyagI) / 'tulasI so tihuM bhuvana gAibI naMdasubana snmaanii|' kR0 48 gAibe : bhakR00 (saM0 gAtavya>prA0 gAivva) / gAne (ko) / 'gAibe ko dhyAibe ko seibe sumiribe ko|' gI0 2.33.3 gAiya : gAia mAiye : gAie / 'gAiye ganapati jagavaMdana / ' vina0 1.1 gAihaiM : Ao-bha0-praba0 (saM0 gAsyanti>prA0 gAihiMhiM) / gaayeNge| mA0 6.106 chaM0 gAihauM : a0bha0ue0 (saM0 gAsyAmi>prA0 gAihimi.>ma0 gAihiu~) / gaauuNgaa| 'cAru carita gAihauM / ' gI0 1.21.4 gahi : gAI+ba0 gAna kara calIM ! 'baraSi prasUna apacharA gaaiiN|' mA0 1.248.5 gAI : (1) saM0strI0 (saM0 go>prA0 gAI, gAvI) gAya / 'sura mahiSura harijana aru gAI / ' mA0 1.273.6 (2) gaai| gAnakara / 'rAmu na sakahiM nAma guna gAI / ' mA0 1.26.8 (3) bhU.kR.strI0 / vaNita kii| 'muninha prathama hari kIrati gaaii|' mA0 1.13.10 gAu~, OM : gAveM+kae0 / 'gAu~ jAti guha nAu~ sunaaii......|' mA0 2.163.8 'AvA so prabhu hamare gAU~ / ' mA0 4.6.2 gAu : A0 AjJA-mae0 (saM0 gAhi>prA0 gAhi>a0 gAu) / tU gA / 'sunata kahata phiri gAu / ' vina0 1006 gAe : bhUka.pu. (saM0 gIta>prA0 gAiya) ba0 / vaNita kiye| 'beda purAna bidita manu gaae|' mA0 2.28.6
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 tulasI zabda-koza gAja : saM0strI0 (saM0 garjA-garjane vAlI>prA. gajjA>a0 gjj)| bijalI, vajra / 'lAja gAja unavani kucAla kali / ' kR0 61 'made kAna jAtu dhAna mAno gAje gAja ke / ' kavi0 6.6 gAjahi, hIM : garjahiM (saM0 gajanti>prA0 gajjati>a. gjhiN)| 'haya gaya ___ gAjahiM hane nisAnA / ' mA0 1.304.4 gAjI : bhUka0strI0 / garajI, garjana kara uThI / kR0 61 gAje : garajane para / 'mUde kAna jatudhAna mAno gAje gAja ke|' kavi0 6.6 gAje : bhUkRpu0 (saM0 gajita>prA0 gajjiya) ba0 / garaja uThe / 'bhayau kolAhala haya gaya gAje / ' mA0 1.302.5 gAjyo : bhUka0pu0kae0 / garaja uThA / 'gAjyo mRgarAja gajarAjujyoM gahatu hauM / ' kavi0 1.18 gATharI : gA~TharI / poTalI / 'bhavana masAnu, gatha gATharI garada kii|' kavi0 7.158 gAr3a : saM00 (saM0 gata>prA. gaDDa) / gaDDhA, gaDDhe / 'rudhira gAr3a bhari bhari jmyo|' mA0 6.53 gAr3ahiM : A0praba0 / garta meM topa dete haiN| nisicara bhaTa mahi gADahiM bhAlU / ' mA0681.7 gAr3i : pUka0 / gAr3akara, garbhastha karake / mA0 2.212.4 gAr3I : saM0strI. (saM0 gantrI>prA0 gaDDI) / pravahaNa / rA0na0 17 gAr3e : bhUkR.pu. (saM0 gatita>prA0 gaDDiya) / (garta meM) AvRta kiye / 'gAr3e __ bhalI, ukhAre anucita / ' kR0 40 gAr3eM : gAr3a+ba0 / gaDDhe / 'kamaTha kI pIThi jAke gor3ani kI gaadd'eN| hanu0 7 gAr3o : bhUka.pu0kae 0 / gar3A huA, gartastha kiyA huA / 'haro dharo gAr3o diyoM / ' do0 457 gAr3ha, r3hA : vi00 (saM0 gaaddh)| (1) saghana, durgama, viSama / 'chetru agaga gar3ha gAr3ha suhAvA / ' mA0 2.105.5 (2) adhika, kaThora / 'kaha sItA dhari dhIraju gAr3hA / ' mA0 3.28.14 (3) ugra, bhayAnaka / 'tinhahi sarApa dInha ati gaaddh'aa|' mA0 1.135.8 gAr3hI : gAr3ha+strI0 / (1) gahana, duratikrama / 'dekhI mAyA saba bidhi gaaddh'ii|' mA0 1.202.3 (2) pracura, aviralA prgaaddh| 'harijana dekhi prIti ati gaaddh'ii|' mA0 5.14.1 (3) ghora, pracaMDa / 'bisarA marana bhaI risa gAr3hI / ' mA0 6.63.1 (4) saghana / 'chUTI tribidha ISanA gaaddh'ii|' mA0 7.110.13
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 237 tulasI zabda-koza gAr3heM: kri0vi0 / (1) pragAr3hatA ke sAtha, niSThara hokara / 'leta car3hAvata bacata gaaddh'eN|' mA0 1.261.7 (2) saMkaTa meM / 'rAma sahI dina gaaddh'eN|' kavi0 7.54 (3) dRr3hatA se / 'garIbI gAr3heM gahyo hauM / ' vina0 260.2 gAr3he : (1) gAr3ha kA rUpAntara (b0)| durgharSa, kaThora, pracaNDa / 'mile na kabahu~ subhaTa rana gaaddh'e|' mA0 1.276.7 (2) gAr3heM / viSama saMkaTa meM / 'eka pare gAr3he, eka DAr3hata hI kaaddh'e|' kavi0 5.18 gAta : saM00 (saM0 gAtra>prA0 gatta) / (1) aGga (2) zarIra / 'pulaka gAta girijA haraSAnI / ' mA0 1.75.5 gAtA : (1) gAta / 'parasi akhayabaTu haraSahiM gaataa|' mA0 1.44.5 (2) vi.pu. (saM0) / gAyaka, gAnakartA / 'rAma guNa gAtha gAtA / ' vina0 36.5 gAtu : gaat+ke| zarIra / 'puni puni haraSata gaatu|' mA0 1.81 gAtha, gAthA : saMstrI0 (saM0) / geya kathA, gAnara (varNana) / 'baranau~ bisada tAsu guna gaathaa|' mA0 1.105.7 gAthe : bhUkR00 (saM0 granthita>prA0 gatthiya) ba0 / bA~dhe, pahane hue / 'gAthe mahAmAne mora maJjula / ' mA0 1.327 chaM. 1 gAdura : saM00=camagAdara / do0 387 gAdhi : saM0puM0 (saM0) / vizvAmitra ke pitA, kuzika rAjA ke putra / mA0 1.360 mAdhitanaya : vizvAmitra / mA0 1.206.5 gAghinaMdana : vizvAmitra / gI0 1.87.2 gAdhisuta : vizvAmitra / mA0 1.352.5 gAdhisuvana : vizvAmitra / gI0 1.86.6 gAdhisUnu : vizvAmitra / mA0 1.275 gAdheya : saM00 (saM0) / gAdhiputra==vizvAmitra / vina0 38.3 gAna : saM0pU0 (saM0) / (1) gAyana kriyA / 'karahiM nirantara gAna / ' mA0 2.12 (2) gIta, geya / 'gAvata hariguna gAna prbiinaa|' mA0 1.128.3 gAnA : gAna / mA0 1.11.7 gAminI : gAminI+ba0 gAminiyA~ / 'kuMjaragAminIM / ' jA0maM.chaM0 23 'matta ___ kuMjara gAminIM / ' mA0 1.322 chaM0 gAminI : (samAsAnta meM) calane vAlI / jaise, kuMjara gAmitrI hAthI ke samAna calane vaalii| gAmI : vi.pu. (sN0)| calane vaajaa-le| 'kaThina bhUmi komala pada gAmI / ' mA0 4.1.8 gAmo : (saM0 grAma>prA0 gAma)+u / grAma bhI, gAMva bhI / jehi kiye nagara gata gaamo|' vina0 228.5
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 tulasI zabda-koza gAya : gAi / pazuvizeSa / hanu0 43 gAyaMti : A.praba0 (saM0 gAyanti) / gAte haiM / vina0 52.1 gAyau, U : bhUkR.pu0kae0 (saM0 gItam >prA0 gAiyaM>A0 gAiyau) / gAyA, varNana kiyA / dAsa tulasI gAyaU / ' mA0 5.60 chaM0 gAyaka : vi00 (saM0) / gAnakartA, varNanakartA / mA0 1.164.6 gAyA : bhUkR00 / gItabaddha kiyA, vANita kiyaa| mA0 1.106.3 gAye : gaae| gAyo : gAyau / 'beda purAna jAsu jasu gaayo|' mA0 6.48.8 gAri, ro : (1) saM0strI0 (saM0 gAli, gAlI) / dUsare ke lie apazabda / 'dei devatanha gAri pcaarii|' mA0 1.182.8 (2) pU0 (saM0 gAlayitvA>prA0 gAlia>a0 gAli) nicor3a kara / 'Amia gAri gAreu garala gAri konhi karatAra / ' do0 328 gArI : gArI+ba0 / gAliyA~ / 'lAgIM dena gArI madu baanii|' mA0 1.66.8 gArur3i : saM00 (sN.)| viSa vaidya, sarpa viSa dUra karane vAlA / mA0 7.63.6 gAreu : bhUkR00kae0 (saM0 gAlitam>prA0 gAliyaM>a0 gAliyaU) / nicor3A, rasa nikaalaa| 'amia gAri gAreu garala gAri kInhi karatAra / do0 328 gAro, rau : saM00 (saM0 gaurava>prA0 gaarv)| mahattva, yaza / 'gAro bhayo paMca ___maiM punIta pacchu pAi ke / ' kavi0 7.61 gAla : (1) saM0pU0 (saM0 gll)| kpol| byartha karahu jani gAla bjaaii|' mA0 1.246.1 (2) saM00 (phA0) jAlasAjI (makara-phareba), dhokhaadhdd'ii| ___phariyAda, prapaJca / gAla gUla gapata / ' vina0 1.30.2 gAlava : saM00 (saM0) / eka RSi kA nAma / mA0 2.61 gAlA : gAla / kapola / mA0 2.35.5 gAla : gaal+ke| kapola+phariyAda yA phareba / 'gAlu karaba kehi kara bala paaii|' mA0 2.14.1 /gAva gAbai, I : (saM0 gAyati>prA0 gAvai-gAna karanA, kIrtana karanA) A0prae / gAtA hai / 'zruti purAna muni gAva / ' mA0 1.45 'dei gArI ranivAsa hi pramudita gAvai ho|' rAna0 8 'dAsa tulasI gAvaI / ' mA0 3.6 chaM0 gAvau~ : A0e0 / gAtA hUM / 'mati anurUpa rAma guna gAvau~ / ' mA0 1.12.6 gAvata : vakR0pu0 (saM0 gAyat>prA0 gAvata) / gAtA, gAte / 'gAvata hari guna gAna prbiinaa|' mA0 1.128.3 gAvati : gAvata+strI0 / gaatii| 'gAvati gIta sabai mili sudarI / ' kavi0 1.17
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 239 tulasI zabda-koza gAvatI : gAvati+ba0 / gAtI huiiN| 'bara nAri calIM gaavtiiN|' kavi0 1.13 gAvana : bhakR0 / gAne / 'sumana baraSi jasu gAvana lAge / ' mA0 1.320.4 / gAvahi, hIM : A.praba0 (saM0 gAyanti>prA. gAvaMti>a0 gaavhiN)| gAte haiM, ____ gAtI haiM / 'subhaga suAsini gAvahiM gItA / ' mA0 1.313.4 gAvahiMge : A0bha00praba0 / gaayeNge| 'jasa nAradAdi munijana gAvahiMge / ' gI0 5.10.4 gAvahi : a0mae0 (saM0 gAyasi, gAya>prA. gAyasi, gAvahi>a0 gaavhi)| 'tU ___gAna kara, tU gAtA-gAtI hai / 'kAhe na rasanA rAmahi gAvahi / ' vina0 237.1 gAvA : (1) mAyA / 'ripu kara rUpa sakala te gaavaa|' mA0 6.16.4 (2) gAvai / __ jaheM taha~ rAma byAhu saba gaabaa|' mA0 1.361.4 gAvai : gAvahiM / gAte haiN| rA0na0 20 gAva : gAvai / 'tulasIdAsa jAcaka jasa gAvai / ' vina0 6.5 gAvauM : gAvau~ / gAtA hUM, gAU~ / 'kahA eka mukha gAvauM / ' vina0 142.6 gAha : (1) saM0 (phA0) / zivira (khemA); siMhAsana (tkht)| de0 gajagAha / (2) gAhA gAhaka : (1) vi.pu. (saM0 grAhaka) / grahaNa karane vAlA / (2) krayakartA / 'syAma so gAhaka pAi sayAnI kheli dekhAI gauM hii|' ka0 41 (2) aGgIkAra karane vAlA / 'asarana sarana dIna jana gAhaka / ' mA0 7.51.4 (3) lebA, lene vaalaa| 'gAhaka jI ke|' vina0 176.2 gAhakatAI : saM0strI0 (saM0 grAhakatA) / grahaNa karane kI pravRtti, grhnnshiiltaa| 'kaha kapi tava guna gaahktaaii...|' mA0 6.24.5 gAhA : gAthA (prA0 gAhA) / 'karana cahau~ raghupati guna gAhA / ' mA0 1.8.5 gAhaiM : gAha+ba0 / gAthAe~, geya gAthAe~ / 'raghunAyaka kI aganI guna gaahaiN|' kavi0 7.11 ginatI : saM0strI0 (saM0 gaNita, gaNiti ?) / (1) gaNanA, sNkhyaa| vina0 200.3 (2) sthAna yA pada, mAnyatA / 'kehi ginatI maha~ ginatI jasa bana ghAsa / ' bara0 56 girata : vakR.pu / dharAzAyI hotaa-hote| mA0 4:10 girana : bhaka0 / girane / 'bhUmi girana na pAvahIM / ' mA0 6.62 chaM0 girahiM : A0praba0 / girate haiM / 'bhaTa girahiM dharani para aai|' mA0 6.41 girahuM : girA=vANI meM bhii| 'hari hara jasa sura nara girahuM baranahiM sukabi smaaj|' do0 161
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 tulasI zabda-koza 1 girauM : vANI se / 'gadagada girI binaya karana / ' mA0 6.114 kha girA : (1) saM0 strI0 (saM0 ) / vANI, sarasvatI / 'sira dhuni girA vlAta pachatAnA / ' mA0 1.11.7 (2) bolI / 'girA grAmya / ' mA0 1.10 kha (3) zabda / 'girA aratha jala bIci sama / ' mA0 1.18 (4) bhUkR0pu0 / gira par3A bhUpatita huA / 'jAnu Teki kapi bhUmi na girA / ' mA0 6.84.1 girAe : bhUka0pu0ba0 / pAtita kie| mA0 6.76.6 girApati : saM0pu0 (saM0) / (1) gISpati = vAcaspati = bRhaspati / 'guru ganapati girijApati gauri girApati / ' jA0maM0 1 ( 2 ) vANI ke preraka antaryAmI rAma / 'sumiri girApati prabhu dhanupAnI / mA0 1.105.4 ( 3 ) sarasvatI ke pati brahmA / 'sure sura gauri girApati nahi japane / ' kavi0 7.78 girAyo : bhUkR0 pu0kae0 / girAyA, dharA- patita kiyA / mA0 6.67.8 girAvA : bhUkR0pu0 / girAyA, adha:patita kiyA / mA0 6.92.5 giri: (1) saM0pu0 (saM0 ) / parvata / mA0 1.11.1 ( 2 ) prakR0 / patita ho ho (kara), gira kara | 'giri go girirAju jyoM gAja ko mAro / ' kavi 0 6.38 girida, dA: saM0pu0 (saM0 girIndra > prA0 girida) / zreSTha parvata / mA0 5.35.3 girijA : saM0 strI0 (saM0 ) / pArvatI / mA0 5.15.5 girijAU : girijA bhI, pArvatI bhI / 'jAna bhusuMDi saMbhu girijAU / ' mA0 5. 48.1 girijApati: zivajI / mA0 6 zloka 2 giridhara : (de0 dhara ) govardhana parvata ko dhAraNa karane vAle = zrIkRSNa / kR0 32 girinAthA : parvatarAja himAlaya / mA0 1.48.5 girinha : giri + saMba0 / parvatoM / 'mAnahuM apara girinha kara rAjA / ' mA0 4.30.7 giripati : himAlaya / mA0 1.61.1 giribara : zreSTha parvata / mA0 4.6.5 giribaru : giribara + ka0 / mA0 1.105.8 girirAI : girirAja (de0 rAI) / mA0 1.203.1 girirAU : girirAya + kae0 / himAlaya (de0 rAU ) / mA0 1.68.8 girirAja : himAlaya / mA0 1.115 girisaMbhava : vi0 (saM0 ) / parvata se utpanna (jar3a) / mA0 1.78 girihi : A0pra0 / gireMge, nipatita hoMge ( hoMgI ) / girihahi rasanA saMsaya nAhIM / ' mA0 6.33.e
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 241 tulasI zabda-koza girIsa, sA: saM0pu0 (saM0 girIza ) / (1) ziva / 'calI tahA~ jaha~ rahe girIsA / ' mA0 1.55.8 (2) himAlaya / 'gahi girIsa kusa kanyA pAnI / ' mA0 1.101.2 gire : bhUkR0pu0 / (1) nipatita hue / 'kaha~ rata bhaTa ghAyala taTa gire / ' mA0 6.88.4 (2) girane para / 'sirau gire saMtata subha jAhI / ' mA0 . 6.14.4 girauM : A0ue / maiM gira par3a / 'tumha sahita giri teM girauM / ' mA0 1.16 chaM0 giryo : bhUkR0 pu0 kae0 / gira gayA / 'giryo dharani dasakaMdhara / ' mA0 6.84 chaM0 gila gilai, I : (saM0 gilati - gR nigarave > prA0 gilai - nigalanA ) A0pra0 / nigalatA hai, nigala jAya, nigala sake / 'timiru taruna taranihi maku gilaI / ' mA0 2.232.1 gilaha : A0 praba0 (saM0 gilanti > prA0 gilaMti > a0 gilahi ) / nigala jAte haiM / 'sahabAsI kAco gilahiM / ' do0 404 go : bhaviSya sUcaka zabda strI0 / 'taranI taraMgI merI / ' kavi 0 2.8 gIta : saM0pu0 (saM0 ) / geya pada / mA0 1.63 gItA : gIta / 'subhaga suAsini gAvahiM gItA / ' mA0 1.313.4 godha : (1) saM0pu0 (saM0 gRdhra > prA0 giddha ) / pakSijAtivizeSa / mA0 6.86.1 (2) gIdharAja = jaTAyu / 'sabarI gIdha susevakani / ' mA0 1.24 godhapati : jaTAyu / mA0 3.30.18 godharAja : jaTAyu / mA0 3.13 godhu : gIdha + kae0 / jaTAyu / kavi0 7.24 gorabAna : saM0pu0 (saM0 gIrvANa) / deva / hanu0 33 govA~ : grIvA meM, kaNTha meM / 'rekheM rucira kaMbu kala gIva / mA0 1.243.8 gIvA : saM0strI0 (saM0 grIvA > prA0 gIvA) / kaNTha | mA0 1.233.7 gUMjAre : bhUkR0pu 0ba0 (saM0 guJjArutA: > prA0 guMjAriya) / guJjanaraba kara cale / 'maMjutara madhura madhukara gujAre / ' gI0 1.37.4 guMja, gu Mjai : (saM0 guJjati - guJjazabde - gU MjanA, guJjA (karanA) A0pra0 / guJjana karatA hai- karatI hai / 'guMja maMtara madhukara zrenI / ' mA0 2.137.8 guMjata: vakR0pu0 (saM0 guJjat > prA0 guM MjaMta ) / guJjana ( avyaktarava) karate / 'guMjata maMju madhupa rasa bhUle / ' mA0 2.124.7 guMjami : guMjA + saM0ba0 / guJjAoM (ne) / 'guMjani jito latAmo / ' vina0 228.4 gRha : A0pra0 (saM0 guJjanti > prA0 guMjaMti > a0 guMjahi ) / guJjana karate haiM / 'kUrjAha kokila gujahi bhRMgA / mA0 1.126.2
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 tulasI zabda-koza gujA : saM0strI0 (saM0) / ghughacI, rattI / 'giri samahohiM ki koTika guNjaa|' __ mA0 2.28.5 gujArahIM : gujahiM (saM0 gujA+ruvanti>prA0 gujAraMti>a0 gujaarhiN)| ___ gujA= guJjana karate haiM / mA0 7261 chaM0 guMDa : saM00 (sN.)| madhura dhvani, madhura dhvani kA saMgIta / 'rAma sujasa saba ___ gAvahiM susura susAraMga guDa / ' gI0 7.16.4 guMDamalAra : saM00 (saM0 guNDamallAra-guNDa =madhura tAna+mallAra=rAga vizeSa) / goMDamalAra gama kA saMgIta rAga / gI0 7.16.4 guccha : saM0 pu0 (saM0) / stavaka, gucchaa| 'guccha bIca bica kusumakalI ke / ' mA0 1.233.2 gur3I : saM0strI0 (saM0 guDikA>prA0 guDDiyA>a0 guddddii| pataMga, pNg)| 'janu bAla gur3I ur3AvahIM / ' mA0 3.30 chaM0 gur3hi : pUkR0 (saM0 ghuTitvA-ghuTa parivartane>prA0 ghuDia>a0 ghuddi)| ulaTa pulaTa kara, ghoTa-pITa kara, saMvAra kara / 'gar3hi gar3hi choli chAji kuMda kI sI bhAIM bAteM / ' kavi0 7.63 guNa : saM00 (saM0) / vastu kA vizeSa dharma / mA0 5.zlo0 3 de0 gana guNagrAma : guNa samuha / mA0 3.11.16 guNanidhi : guNoM kA sAgara, sarva guNa sampanna, kalyANa guNa yukta / mA0 6.zlo0 2 guNagAra : kalyANa guNoM ke AgAra / mA0 7.108.4 guthae : bhUkR00ba0 (saM0 grathitAH>prA0 gutthaviyA) / gumphita, pohe hue / 'bacana prIti guthae haiN|' gI0 6.5.2 gudarata : vakR.pu0 (arabI- gudr=vevphaa)| upekSA yA avajJA karate, kRtaghna __ hote / 'mili na jAi nahiM gudarata banaI / ' mA0 2.240.5 gudari : pU0 kR0 / kRtaghnatA karake / 'prabhu soM gudari nibaryo hauM / ' bina0 266.4 gudArA : saM0 / pahalA khevA (?) (saM0 godAraNa =hanna) laMgara / bhara bhilusAra gudArA laagaa|' mA0 2.202.7 guna : guNa / (1) rUpa-rasa Adi dravya-dharma / (2) mAyA (prakRti) ke tIna guNa-sattva, rajas aura tamas / 'mAyA guna gopAra / ' mA0 1.192 (3) tIna saMkhyA (triguNa ke AdhAra para) do0 456 (4) vaiSNava mana meM brahma ke kalyANa guNasatya saMkalpatA, satya kAmatA, kSudhApipAkhAhInatA, ajarAmaratA, sarvakartatA, sarvajJatA, vyApakatA, antaryAsitA aadi| 'neti neti kahi jAsu guna karuhiM niraMtara gAna / ' mA0 1.120 (5) vizeSatA / 'suni gunabhedu samujhi hahiM sAdhU / ' mA0 1.21.3 (6) zubha lakSaNa / 'kahahu sutA ke doSa guna / ' mA0 1.66
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 243 (7) lAbha puSTi aadi| 'adbhuta salila sunata gnkaarii|' mA0 1.43.2 (8) gaNitIya guNana-duguna Adi (8) dayA, jJAna, vairAgya, zraddhA Adi mAnavIya udAtta dharma / 'gyAna birAga sakala guna jaahiiN|' mA0 1.116.6 (10) vastu kA aparihArya dharma / 'jalaja joMka jimi guna bilgaahiiN|' mA. 1.5.5 (11) rassI, dhAgA, DorI / 'nAtha eva gunu dhanuSa hmaare|' mA0 1.282.7 (12) brAhmaNa ke nava sAttvika dharma-zama, dama, tapa, zauca, kSamA, saralatA, jJAna, vijJAna, aastiktaa| 'nava guna parama pabitra tumhaareN|' mA0 1.282.7 (13) acchAI / 'bidhi prapaMca guna avaguna sAnA / ' mA01.6.4 (14) cAritrika udAttatA Adi / 'karana cahau~ raghupati guna gaahaa|' mA0 1.8.5 (15) niSka laGa katA, zuddhatA Adi / 'sAka banika mani gana guna jaise / ' mA0 1.3.12 (16) kAvya guNa-zleSa, prasAda, samatA, samAdhi, mAdhurya, ojas, sukumAratA arthavyakti, udAratA aura kAnti / 'kabita doSa guna bibidha prkaaraa|' mA0 1.6.10 /guna, gunai : (saM0 guNati-guNa AmantraNe>prA0 guNai-soca bicAra karanA, nirNaya khojanA, mana meM tarka-vitarka karanA yA udher3a buna karanA, ulajhana ko mana meM sulajhAne kA prayAsa karanA) A.prae / soca vicAra karatA hai| 'asa mana gunai rAu nahiM bolA / ' mA0 2.45.3 gunau~, U~ : A.ue0 (saM0 guNAmi, prA0 guNami>a0 guNau~) (1) soca bicAra karatA huuN| 'samujhau~ sunau~ ganau~ nahiM bhAbA / ' mA0 7.110.5 (2) guNa-doSa para vicAra karatA huuN| 'ehi bidhi amiti juguti mana gunaU~ / ' mA0 7112.11 gunau : guNa bhI / 'gunau bahuta kalijuga kr|' mA0 7.102 / gunakArI : vi.puM0 (saM0 guNakArin) / lAbhakArI (de0 guna) mA0 1.43.2 gunakhAnI : sabhI guNoM kA utpatti sthAna / guNarUpI ratnoM kA aakaar| mA0 1.148.3 gunagana : guNa samUha / mA0 1.358.6 gunagAthA : guNa kIrtana / guNoM kA AkhyAna / mA0 1.42.7 gunagAna, nA : guNa kIrtana / mA0 1.166.1 gunagAyaka : guNa kIrtana karane vAlA-vAle / mA0 1.300.5 gunagAhaka : vi0 (saM0 guNa grAhaka) / doSoM kI upekSA kara kevala guNoM kA lene vaalaa| gunakahakatAI : (de0 gAhakatAI) guNa grAhitA / mA0 6.24.5
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 tulasI zabda-koza gunagAhaka : guna gAhaka + kae0 / ananya guNa grAhI / mA0 1.268.3 gunagya : vi0 (saM0 guNajJa ) / guNoM kA jJAtA, vidvAn / mA0 4.23.7 T "nAhI : vi0pu0 (saM0 guNa grAhin ) / guna gAhaka / ' madhukara sarisa saMta gu grAhI / ' mA0 1.10.6 gunata : va0kR0pu0 (saM0 guNana > prA0 guNaMta) / (1) soca bicAra karatA-karate / 'sithila saneha~ gunata mana mAhIM / ' mA0 2.262 . 2 ( 2 ) guNana ( gaNita ) karatA-te / 'hanata gunata gani guni hanata jagata jotiSI kAla / ' do0 246 gunati: gunata + strI0 / soca bicAra karatI / kR0 60 gunada : vi0 (saM0 guNada ) / guNadAyaka, lAbhakArI / 'bibudha dhAri bhai gunada gohArI / ' mA0 2.317.3 gunadhAma : sabhI guNoM se sampanna, kalyANakArI guNoM se yukta / gunadhAmA : gunadhAma / mA0 6.17.6 guni : guna + saMba0 / guNoM (se) / 'kAlakarma gunani bhare / ' mA0 7.13.chaM0 2 gunanidhi : (1) gunAkara / guNa sampanna / mA0 5.17.3 (2) paurANika kathA meM eka brAhmaNa kA nAma / 'kavani bhagati kInhI gunanidhi dvija / ' vina0 7.3 gunamaMdira: guNadhAma mA0 1.186. chaM0 = gunamaya: vi0 (saM0 guNamaya) / (1) guNarUpa, guNoM kA mUrtarUpa + ( 2 ) sUtrarUpa = sadAcArAdirUpa dhAgoM se pUrNa / 'sAdhu carita subha carita kapAsU / nirasa bisada gunamaya phala jAsU / mA0 1.2.5 gunamaI : gunamaya + strI0 / guNa yukta = triguNAtmikA / 'jA kI viSama mAyA gunamaI / ' vina0 136.4 gRnarahita: prakRti ke tIna guNoM se pare ( phira bhI kalyANa guNa yukta ) | nirguNa ( + saguNa ) ; viruddhanAnAdharmAaya = brahma / vairA0 4 (2) kAvya ke guNoM se zUnya / 'saba gunarahita kukabikRta bAnI / ' mA0 1.10.5 gunarAsI : (de0 gunarahita ) / guNoM kA puJja / sarva kalyANa guNAaya / 'cidAnaMdu nirguna gunarAsI / 1.341.6 gunavaMta, tA: viopuM0 (saM0 guNavat > prA0 guNavaMta ) / guNa yukta | mA0 7.68.6 gunavAna : gunavaMta / nu0 8 gunavAri : vi0strI0 / guNoM vAlI, kalyANa guNa sampanna / 'syAmaghana gunavAri chabi mani murali tAna taraMga / ' kR0 54
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 245 gunaha : saM00 (phA0 gunAha ) / aparAdha, doSa / 'gunaha lakhana kara hama para rossuu|' mA0 1.281.5 gunahiM : guNoM meM / 'jaba taji doSa gunahiM manu rAtA / ' mA0 1.7.1 gunahu, hU : A0maba0 (saM0 guNata>prA0 guNaha>a0 guNahu) / samajho, maano| ___ 'jani mana gunahu mohi kari kAdara / ' mA0 6.6.7 gunAkara : guNoM kI khAni; guNapUrNa / mA0 1.17.8 gunAgAra : gunadhAma / mA0 3.46 gunAnIta : vi0 saM0 guNAtIta) / mAyA ke triguNa se pre| 'gunAtIta sacarAcara svAmI / ' mA0 3.36.1 gunAnI : guna+kaba0 (saM0 guNA:>prA0 gunnaanni)| guNa samUha / 'rAma anaMta __ anaMta gunAnI / ' mA0 7.52.3 guni : pUva0 (saM0 guNitvA>prA0 guNia>a0 gunni)| (1) soca bicAra krke| 'suni guni kahata niSAdu / ' mA0 2.234 (2) gaNanA meM guNanaphala nikAla kara / 'hanata gunata gani guni hanata jagata jotiSI kAla / ' do0 246 gunipra : gunie / 'dekhia sumia gunia mana maahiiN|' mA0 2.62.8 gunie : A0 kava0prae0 (saM guNyate>prA0 guNIai) / vicArie, samajhie / 'mere ___ jAna aura kachu na mana gunie|' kR0 37 ganita : vi0 (saM0 guNita) / gunA / 'koTi gunita / ' gI0 2.6.1 guninha : gunI+saMba0 / guNIjanoM (se) / 'pUMcheu~ guninha rekhatinha khaaNcii|' mA0 2.21.7 gunaya, ye : gunia, gunie| gunihi : guNI ko| ganihi gunihi sAhiba lahai / ' vina0 274.2 gunI : (de0 guna) vi00 (saM0 guNin) / (1) guNa yukt| mA0 3.21.11 (2) bhUkR0strI0 / samAkI, soca-bicAra lI / 'nIkeM mana gunI maiM / ' kavi. 7.21 gunu : guna +kae / (1) vizeSatA+(2) DorI / 'nAtha eka gunu dhanuSa hmaareN|' mA0 1.282.7 guputa : gupta / 'guputa pragaTa jaha~ jo jehi khAnika / ' mA0 1.1.8 gupta : bhUkR0vi0 (sN.)| chipA huA (rakSita) ; nigUDha / 'gupta rUpa avatareu mebhu / ' mA0 1.48 ka gumAna : saM.pu. (phA0 gumAn = zaka) / sandeha / 'gyAnI bhagata siramani tribhuvana pati kara jAna / tAhi moha mAyA nara pAvara karahiM gamAna / ' mA0 7.62 ka isakA abhimAna artha meM bhI hindI prayoga hotA hai /
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 tulasI zabda-koza gumAnI : vi0pu / abhimAnI (saMzayAla) / lobhI jasu yaha cAra gumAnI / ' mA0 3.17.16 gumAnu : gumaan+ke| abhimAna / 'kalapAMta na nAsa gumAnu asaa|' mA0 7.102.chaM0 gura : (1) guru / AcArya / 'guragRhaM basahaM rAma taji gehuu|' mA0 2.50.4 (2) bhArI / 'dhIraja dharama dharanidharahU teM gura dhura gharani dharata ko|' gI. 6.12.2 (3) bRhaspati / 'gura sana kahe u karia prabhu soI / ' mA0 2.217.8 (4) saM00 (saM0 guDa) / madhura padArtha vizeSa / gurakala : saM00 (saM0 gurukula) / guru vaMza, guru kA Azrama jahA~ zikSasa kArya hotA hai / 'rAjakula>rAura' ke samAna 'guru' ke artha meM bhI isakA prayoga dekhA jAtA hai| 'tAta, tAta bina bAta hmaarii| kevala guravu.la kRpA sNbhaarii|' mA0 2.305.5 gurajana : (saM0 gurujana) bar3e vayaska loga - mAtA-pitA, agraja Adi / mA0 1.248 guratiya : (saM0 guru strI) guru patnI / mA0 2.320 guradachinA : saMstrI0 (saM0 gurudakSiNA) / zikSA, mantra Adi grahaNa ke anantara AcArya ko diyA jAne vAlA dhana Adi / mA0 6.58.4 guru : saM0+vi0 (saM0) / (1) AcArya / 'baMdauM guru pada paduma praagaa|' mA0 1.1.1. (2) vayaska jana, apane se bar3e / gIdhu mAno gRru, kapi bhAlu mAne mIta ke :' kavi0 7.24 (3) bhaarii| 'baMdha baira kapi bibhISana guru galAni garata / ' vina0 134.5 (4) mahAna, bar3A, AdaraNIya / 'tulasI guru laghutA lahata / ' do0 360 (5) pitA-mAtA / 'guru girA..... rAjya tyakta / ' vina0 50.5 (6) zreSTha, uttama / 'prati chAMha chabi bi sAkhi dai prati soM kahai garu hori / ' gI0 7.18.1 (7) bRhaspati / 'bacana sunata sura guru musukAne / ' mA0 2.218.1 (8) bRhaspati dina / 'sudi pAMca guru Tinu / ' pA0ma0 5 (6) gura +kae0 gRr3a / 'mIjo guru pIThi / ' bina0 763 gurutA : saM0strI0 (saM0) / bhArIpana / 'karahu cApa gurutA ati thorii|' mA0 1.257.8 gurudinI : saM+vitrI0 (saM0 gudiNI) / gaNiI strii| 'gura binI sukumAri siyamani / ' gI0 7.26.2 garU : garu / apavRSTa gRru / koTi kuTilamani gurU par3hAI / ' mA0 2.27.6 guvi : vi0strI0 (saM0 gurvI) / (1) bhArI, garuI / 'Digati uvi ati guvi / "
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 247 kavi0 1.11 (2) gaurava zAlinI, mhtii| 'nigama Agama guvi / ' vina0 155 gulAma : saM00 (arabI-gulAma) / lar3akA, sevaka, bhRtya, pAlya / pAlitadAsa / 'mahArAja ko subhAu samujhata manu mudita gulAma ko|' kavi0 7.14 (2) (dAsa-prathA meM) krIta-pAlya / 'sAhahI ko gotu gotu hotu hai gulAma ko|' kavi0 7.107 gulAmani : gulAma+saMba0 / gulAmoM=pAlita putroM yA pAlya anucroN| 'kAma ripu rAma ke gulAmani ko kaamtru|' kavi0 7.167 gulAmu : gulAma+kae0 / ananya pAlya / 'hauM gulAma rAma ko / ' kavi0 7.70 gulAla : saM0pU0 / lAla abIra, rolii| gI0 2.47.16 guluka : saM00 (saM0 gulpha) / TakhanA, paira kI granthiyA~ jo caraNa pITha ke Upara donoM ora hotI haiN| 'caranapITha unnata natapAlaka, gUr3ha guNaka, jaMghA kadalI jAti / ' gI0 7.17.84 gusAIM : gosaaiiN| svAmI / vina0 143.1 guheM : gRhane / 'gAu~ jAti gRha nAu~ sunAI / ' mA0 2.193.8 guha : siMgaraura kA niSAdarAja mA0 2.102.1 gahA~ : gahA meM / 'giribara guhAM baiTha so jAI / ' mA0 4.6.5 guhA : saM0strI0 (saM0) / kandarA / mA0 4.12 gahibe : bhUkR00 (saM0 guphitavya>prA0 guhiavvaya) / gUMthane, pohane / 'tehi ___ anurAga tAga guhibe kaha~ mati mRganayani bulAvauM / ' gI0 1.18.2 gRhauM : A0e0 (saM0 guphAmi>prA0 gRhami> a0 guhau~) / guha dUM, pohuuN| 'ubaTauM nhAhu gRhauM coTiyA bali / ' kR0 13 gUgehi : gUMge ko, mUka ko, vANIhIna vyakti ko / 'bhA janu gUMgehi girA prasAdU / ' mA0 2.307.4 gUr3ha : vi0 (saM0) / gupta, rahasyamaya, durbodha, sAmAnyataH ajJeya / mA0 1.30 kha gUDha u : gupta bhI / 'gUr3hau tattva na sAdhu durAvahiM / ' mA0 1.110.2 gUr3hA : gUr3ha / mA0 1.47.4 gUDhAci : saM0 strI0 (saM0 gUDhAciSa ) / gupta jyoti, antaryAmI rUpa se sarvavyApaka brahmajyoti / vina0 53.6 gUDhArthabita : vi0 (saM0 gUDhArthavid) / gupta padArthoM kA jJAtA=antaryAmI=sarvajJa / vina0 54.5
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 tulasI zabda-koza lugadI, bhejA / gUdA : saM0pu0 (saM0 gorda > prA0 gocha = gucha) / mastiSka kI 'zrotoM sAnisAni gUdA khAta satuA se / ' kavi0 6.50 gUna : vi0pu0 (saM0 guNya > prA0 guNa) / guNanIya, gunA, guNita / 'aMka raheM dasa gUna / ' do0 10 gUla : saM0pu N0 (phrA0 ) (1) jAlasAjI ( makara - phareba ), chalanA / (2) mUkha ( ahamaka ) ' gAla gula gapata / ' vina0 1302 gUlara : saM0 strI0 / udumbara vRkSa / gUlara phala kA vRkSa jisake phala ke bhItara ur3ane vAle choTe kIr3e (bhunage ) rahate haiM / ' gUlara phala samAna tava laMkA / ' mA0 6 34.3 gRdhra : saM0pu0 (saM0) gIdha / vina0 43.6 I gRha~ : ghara meM / 'bAlaka bRnda bihAi gRhU~ / " mA0 2.84 gRha : saM0pu0 (saM0 ) / ghara / mA0 1.38.8 gRhakA : (du0 kAju) / gharelU kAma / mA0 2.114.2 gRhakakarI : saM0 strI0 (saM0 ) / gharelU kAma kAja karane vAlI dAsI / mA0 1.101 gRhapasu : saM0pu0 (saM0 gRhapazu) / gharelU pAlatU pazu - kuttA ( Adi) / 'lolupa ma gRha-pa jyoM jaha~ taha~ sira padatrAna baje / ' vina0 86.3 gRhapAla : saM0pu0 (saM0 ) / gRhapati, parivAra kA svAmI / vina0 1368 gRhAdI : ghara, vRkSa ityAdi mUrta padArtha / 'bAlaka bhramahi na bhramahi gRhAdI / ' mA0 7.73.6 gRhAsakta : vi0 (saM0) gRhasthI meM saMlagna + patnI meM anurakta = rAgayukta | mA0 7.73 ka gRhI : vi0 (saM0 gRhin) / gRhastha, gRhasvAmI, gAhasrthyaM nAmaka Azrama meM sthita, dAradharma kA pAlana karane vAlA / mA0 2.172 .: saM00 (saM0 genduka > prA0 a) / takiyA, sote meM sira ke nIce rakhane vAlA upadhAna : 'karata gagana ko geMDuA so saTha tulasIdAsa / ' do0 461 ge : (1) gae / 'prAta kriyA kari ge gura pAhIM / ' mA0 1.330.4 (2) bhaviSya darthaka vikArI zabda- puM0 bahu0 / 'AvahiMge' ityAdi / geru : saM0pu N0 (saM0 gaira = gairika > prA0 gera = geria ) / parvata se nikalane vAlI lAla khar3iyA / mA0 3.18.1 gehU~ : ghara meM / 'nRSu gayau kaikaI gehU~ / ' mA0 2.24 geha : saM0pu0 (saM0 ) / ghara / mA0 1.78 gehA : geha / mA0 1.62.5 gehinI : saM0pu0 (saM0 ) / gRhiNI, patnI, gRhasvAminI / vina0 58.7
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 249 gehu, hU : geha+kae / 'gura gRha~ basahaM rAma taji gehU / ' mA0 2.50.4 gai : gi| (1) gii| biitii| 'muruchA gai bahori so jaagaa|' mA0 6.84.3 (2) khoI huii| 'gai mani manahuM phanika phiri paaii|' mA0 2.44.3 (3) (sahAyaka kriyA) / khelata rahA so hoi gai bhedA / ' mA0 6.18.3 gayA : gAya / 'heri kanha gobardhana car3hi gyaa|' kR0 16 gaihahiM : gAihaiM (saM0 gAsyanti>prA0 gAihiMti>a0 gaairihiN)| gAyeMge, kIrtana ___kareMge / 'nAradAdi jasa gaihahiM / ' mA0 5.16.5 gaihaiM : gAihaiM / 'kabi kula kIrati gaihaiM / ' gI0 1.50.3 gahai : A0bha0 prae0 (saM0 gAsyati>prA0 gaaihii)| gAyegA, kIrtana kregaa| 'tulasIdAsa pAvana jasa gaihai / ' gI0 5.50.6 gahauM : A0bha0 ue0 (saM0 gAsyAmi>prA0 gAhini =gAihimi>a0 gAihiu~ >gAihau~.> gaaihauN)| gaauuNgaa| gaauuNgii| 'rasanA aura na gaihauM / ' vina0 104.3 goMr3a : saM0pu0 (saM0 goNDa) / zUdra jAti vizeSa / 'goMr3a gAra nRpAla mahi / ' do0 556 go : saM00+strI0 (sN.)| (1) gAya / 'go dvija hitakArI / ' mA0 1.186.chaM 1 (2) indriya / 'mAyA guna go pAra / ' mA0 1.162 (3) pRthvii| 'go khaga, khe khaga, bAri khg|' do0 538 (4) gayo / gyaa| 'baMka gar3ha laMka so DhakAM Dhake li DhAhi go|' kavi0 6.23 (5) bItA / 'na kUdibe ko palu go|' kavi0 4.1 (6) samApta huaa| 'aurani ko kalu go|' kavi0 4.1 (7) bhaviSya sUcaka bikArI zabda-pu0e0 / 'TUTyo so na juraigo / ' kavi0 1.16 (8) rUpa meM badalA, pariNata hokara samApta ho gayA / 'saba hoi na go|' mA0 6.111.15 goi : pUkR0 (saM0 gopitvA>prA0 govia>a0 govi)| gupta rakhakara, chipA __ kara / 'rAkheu~ kachu nahiM goi / ' mA0 7.123 kha goiyA~ : saM00 ba0 / khela ke sAthI jo eka pAlI meM sAtha-sAtha vipakSa pAlI ke viruddha khelate haiN| gami gani goiyA~ bAMTi lye|' gI0 1.45.1 gohahahiM : A0bha0praba0 (saM0 gopiSyanti>govihiti>a. govihihiM) chipAeMge / 'nirakhi nagara nara nAri biha~si mukha goihahiM / ' pA0ma0 57 goI : bhUkR0strI0bahu / chipAIM, rakSita kii| 'phanikanha janu sira mani ura goiiN|' __mA0 1.358.4 goI : (1) goi / chipA kara / 'locana oTa baiTa muhu goI / ' mA0 2.36.6
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 tulasI zabda-koza (2) bhUkR0strI0 (saM0 gopAyitA>prA. goviaa=goviii)| chipaayii| 'aisiu pIra biha~si tehiM goI / ' mA0 2.27.5 goU : A0 a jJA mae0 / tU chipA rkh| 'kRpina jyoM saneha so hiye sumeha gouu|' gI0 2.16.3 goe : bhakR00 (saM0 gopita>prA0 goviya) ba0 / chipAye / 'je hara kamala hRdaya mahuM goe / ' mA0 1.328.5 gokula : saM0pu0 (saM0) (1) go samUha (2) mathurA maNDala kA eka bhU-bhAga / kR0 42 gokhurani : gokhura+saMba0 / gAya ke khuracihnoM (meM) / 'kuMbhaja ke kiMkara bikala ___ bUr3e gokhurani / ' hanu0 38 gogana : indriyagaNa vina0 261.3 goghAta : saM0pu0 (saM0) / govadha, gohatyA mA0 6.32 2 gocara : saM00 (saM0) / go= indriyoM ke vicaraNa kI vastu =viSaya / 'indriya bodhya padArtha / pratyakSa / 'locana gocara sukRta phala / ' mA0 2.106 / goTha : saM0pu0 (saM0 goSTha>prA0 goTTha) / kharika, gAyoM kA nivAsa sthAna, gAyoM kA bAr3A, braja / mA0 2.167.5 gor3a : saM00 / para / 'gar3ata gor3a mAno sakuca paMka maha~ / ' gI0 2.69.3 gor3ani : gor3a+saMba0 / pairoM / 'kamaTha kI pIThijA ke gor3ani kI gAr3e maano|' hanu0 7 gor3ie : A0-kavA0-prae0 / khodie, kudAla se sa~vArie / 'tulasI vihAi ke ___ babUra reMDa godd'ie|' kavi0 7.25 / gor3iyA~ : saM0strI0ba 0 / baccoM ke sundara komala para (godd')| 'choTI-choTI gor3iyA~ aMguriyA~ chabIlI chottiiN|' gI0 1.33.1 / / gota : saM00 (saM0 gotra prA. gotra) / vaMza paramparAgata jAti jo pUrva puruSa ke nAma se calatI hai| gotIta : gopara (saM0) / indriyAtIta, atIndriya / 'avigata gotIta carita punItaM / ' mA0 1.186.chaM0 3 gotu : gota + kae / eka hI gotra / 'sAha hI ko gotu gotu hota hai gulAma ko|' kavi0 7.107 goto : saM0pu0kae0 (arabI-gotaH) / DubakI / 'jyoM mudamaya basi mIna bAri taji uchari bhabhari leta goto|' vina0 161.3 goda : saMstrI0 / kror3a, godI, aMkavAra, aGa kapAlI / mA0 1.72.6 godahi : godA=godAvarI ko / 'paMcabaTI godahi pranAma kari / ' mA0 3.11.2 godAvari : godaavrii| mA0 3.30.5 godAvarI : saM0strI0 (saM.) / dakSiNa kI eka nadI / mA0 3.13
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 tulasI zabda-koza godhana : saM0pu0 (saM0 ) / pAlita pazu- samUha / 'dUdha dadhi mAkhana bho, lAkhana godhana dhana / ' kR0 16 gopa: saM0pu0 (saM0 ) / gvAlA / kR0 17 gopada : gAya kA khura, khurakA cihna ( jisameM varSA jala bhara jAtA hai) / 'gopada jala bar3ahi ghaTa jonI / ' mA0 2.232.2 gopara : vi0 (saM0) go = indriya se pare, atIndriya | mA0 3.32 chaM0 2 gopAra : gopara / indriya bodha se pAra = pare / 'mAyA guna go pAra / ' mA0 1.162 goha A0pra0 (saM0 gopAyanti > prA0 goppaMti > a0 goppa hi ) / chipAte haiM / 'prema pramoda paraspara pragaTata gopahiM / ' jA0maM0 85 gopAla : saM0pu0 (saM0) / (1) gvAlA, ahIra, pazupAlaka / ( 2 ) indriyoM kA svAmI = kRSNa, gocAraka avatArI brahma / kR0 4 gopikani gopikA + saMba0 / gopikAoM | 'gopikani para kRpA atulita kInha / ' vina0 2.4.3 gopikA : gopI / vina0 106.4 gopita : bhUkR0 (saM0 ) / gUhita, chipAyA, topadiyA / 'khani garta gopita birAdhA / ' vina0 43.5 gopI : saM0 strI0 (saM0 ) | gvAlina / kR0 17 kRSNa bhaktimata meM 'gopI bhAva' eka mahA bhAva hai jise upalabdha kara bhakta apane ko gopIvat kRSNa kI premikA mAna kara madhura - rati meM lIna rahatA hai / gopyamapi : (saM0) gopyam + api / gopanIya bhI / 'gopyamaNi sajjana karahiM prakAza / ' mA0 7.66 kha gobara : saM0pu0 (saM0 gomaya > prA0 govara ) / gAya-bhaiMsa kA purISa / do0 73 gobardhana : saM0pu0 (saM0 govardhana ) / brajamaNDala meM eka parvata / kR0 16 goviMda : saM0pu0 (saM0 gA vindate iti govindaH) / gAyoM ko prApta karane vAlA + indriya dhAraNa kara avatIrNa hone vAlA = indriyAdhIza / kRSNa / paramAtmA / mA0 3.32.chaM0 2 gomati : saMsI0 (saM0 gomatI ) / eka nadI / mA0 2188.8 gomatI : gomatI nadI meM / 'saI utari gomatI nahAe / ' mA0 2.322.5 gomara : saM0pu0 (saM0) / gAya mArane vAlA, gomAMsavyavasAyI / 'kAmadhenu dharanI, kali gomara / ' vina0 136.6 gomAya : saM0pu0 (saM0 gomAyu) / siyAra / mA0 678 chaM0 gomukha : kri0vi0 (saM0 ) / gAya ke sammukha, gAya kI ora / 'dekhi haiM hanumAna gomukha nAharani ke nyAya / ' vina0 220.7
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 tulasI zabda-koza goyo : bhUka0pu0kae0 (saM0 gopitam >prA. goviaM>a0 goviyau) / chipAyA / 'maiM nija doSa kachu nahiM goyo|' vi0 245.4 / / gora : vi00 (saM0 gaura>prA. gora) / gauravarNa / rA0na0 12 gorakha : saM0pu0 (saM0 gorakSa>prA. gorkkh)| yogI gorakhanAtha jo haThayoga praNAlI ke pracAraka tathA nAthapaMtha ke pravartaka the| 'gorakha jagAyo jogu / ' kavi0 7.84 gorasa : saM00 (saM0) / dahI, dUdha Adi / (mukhyata:) dahI / kR. 3 / gorasahAI : vi0strI0ba0 (saM0 gorasa-dhAnya:>prA0 gorasahAIoM>a0 gorasa hAII) / gvAline / gorasa rakhane vAlI striyA~ / gvAlinI gorasahAI le-le AIM bAvarI dAMvarI ghara-ghara teM / ' kR0 17 gorI : vi0strI0 (saM0 gaurI>prA0 gorI) / gauravarNA / 'gorI sobhA para tana torii|' kavi0 1.14 gore : 'gora' kA ruupaantr| gauravarNa / 'sahaja subhAya subhaga tana gore / ' mA0 2.1175 goro : gora+kae / 'goro garUra gumAna bhro|' kavi0 1.20 gorocana : saM00 (strI) / eka prakAra kA sugandhita mAGgalika dravya jo uttama gAya ke peTa se nikalatA hai / mA0 7.77.5 golaka : saMpu0 (sN.)| (1) golaa| (2) A~kha kI putalI / 'palaka vilocana golaka jaiseM / ' mA0 2.142 1 golA : golaka (prA0 golaa) / topa Adi se pheMkA jAne vAlA golAkAra praharaNa / mA0 6.46 chaM0 golI : saM0strI0 (saM0 golikaa)| (1) baccoM kA vizeSa khilaunA / 'golI bhauMrA caka Dori / ' gI0 1.43.3 (2) bandUka Adi kA choTA golA / 'golI bAna su maMtra sara / ' do0 516 govati : vakR0strI0 (saM0 gopAyantI>prA. govNtii)| chipAtI / 'sakuci gAta ___ govati kamaThI jyoN|' kR0 60 gosAi : gosAIM / mA0 2.297.4 gosA~I : gosaaiiN| mA0 2.251.2 gosAi~ : gosAIM / mA0 2.64 gosAI : saM0+vi.pu0 (saM0 gosvAmI>prA. gosaamii)| pAlaka, svAmI (indriyoM para prabhutA rakhane vAlA) / mA0 1.56.2 gosuta : bachar3A, bachar3e / kR0 18 gohAri, rI : sN0strii0| (1) rakSA / 'kIni gohArI Ani / ' do0 536 (2) rakSaka, zaraNa / 'bibudha dhAri bhai gunada gohaarii|' mA0 2.317.3 gauM : gardai / (1) avasara, dA~va / 'jo hama taje pAi gauM mohana / ' kR06 (2) gama
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koma 253 cAla, gati / 'calata matta gaja gauM haiN|' gI0 1.63.3 (3) lakSya, dhAgA 'gauM haiM takata subhauMha sikore / ' gI0 3.2.4 gaur3amalAra : guDamalAra / rAga vizeSa / 'gAvai suho goMDamalAra / ' gI0 7.18 gautama : saM00 (saM0) / eka muni == ahalyA ke pati =zatAnanda muni ke pitA = __ janakavaMza ke purohita / mA0 1.210 gauna : gavana / kavi0 7.44 gaunu : gavanu / mA0 2.160 gaune : gavane / gaye / 'samau keli gRha gaune / gI 1.107.3 gaura : vi0 (saM0) / gauravarNa, ujjvala / mA0 1.72 gaurava : saM00 (saM0) / nahattva, garimA / mA0 2.132.8 gauri : gaurI / mA0 1.15 gaurI : saM0strI0 (sN.)| pArvatI gaurInAtha : ziva jI / kavi0 7.166 gaurIsa, sA : saM00 (saM0 gauriish)| ziva / mA0 6.28 gyAtA : vi.pu. (saM0 jJAtR, jnyaataa)| jAnakAra, vidvAn, jJAnavAn / mA0 mA0 2.143.2 gyAti : saM0strI0 (saM0 jJAti) / bandhu-bAndhava, bhAI bandhu, vaMza sambandhI / mA0 1.214 gyAna : saM.pu. (saM0 jnyaan)| (1) bodha, pratyaya / 'rUpa gyAna nahiM nAma bihIna / ' mA0 1.21.4 (2) cetanaguNa =caitanya yA sNvedn| 'gyAnaghana' Adi / (3) zAstrIya buddhi / 'kahaba gyAna bigyAna bicaarii|' mA0 1 37.6 (4) yoga sAdhanA se sAkSAtkAra / 'sadagura gyAna birAga joga ke / ' mA0 1.32.3 (5) jJAnaniSThA jo bhaktirUpa hotI hai| 'gyAnagamya jaya raghurAI / ' mA0 1.211 chaM0 (6) viveka / 'upajA gyAna bacana taba bolA / ' mA0 4.7.15 gyAnagamya : vi0 (saM0 jnyaangmy)| svasaMvedanasiddha, jJAnaniSThA (bhakti) kI aparokSa anubhUti se prApya (aindriya bodha se apraapy)| 'gyAna-gamya jaya raghurAI / ' mA0 1.211 chaM0 gyAnadhana : ghanIbhUta jJAnarUpa, caita-yamaya, saMvedanoM ke AdhAra / mA0 6.111 chaM0 gyAnadRSTi : yogI kI aparokSAnubhUti, divyadRSTi jo adRzya ko bhI dRzya banAtI hai / mA0 6.576 gyAnavaMta : vi.pu. (saM0 jJAna vat) / jJAnI, yogajanita parasAkSAtkAra tathA zAstrIya jJAna-sampanna, paramatattva kA draSTA / gyAnavaMta koSTika maha koU / jIvanamukta sakRta jaga soU / ' mA0 7.54.4
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 -- tulasI zabda-koza gyAnAtIta : aindriya pratyayoM se tathA zAstrIya jJAna se pr| 'mAyA guna gyAnAtIta amAnA / ' mA0 7.162.6 gyAninha : gyAnI+saMba0 (saM0 gyAninAm) / jJAniyoM / 'jo gyAninha kara cita apaharaI / ' mA0 7.56.5 gyAnI : jJAnI ne / 'baiThata sakala kaheu gura gyAnIM / ' mA0 1.247.1 gyAnI : gyAnavaMta (saM0 jJAnin) / mA0 1.22.7 gyAnu, na : gyAna+kae / viveka, samajha / 'bhAbI basana gyAna ura ArA / ' mA0 1.62.7 (2) Atma sAkSAtkAra, paramAtmAnubhUti / 'bhae~ gyAna baru miTa na mohU / ' mA0 2.169.3 (3) vyAvahArika vastu bodha / rahA na gyAnu na dhIraju lAjA / ' mA0 2.276.7 (4) aparokSAnubhUti, prakRtipuruSaviveka / * sohana rAma pema binu gyAnU / ' mA0 2.277.5 (5) zAstrIya bodha / 'lakhi gati gyAnu birAgu birAme / ' mA0 2.262.1 graMtha : saM00 (saM0) / prabandhAtmaka zabdaracanA / zAstra / mA0 7.122.14 paMthani, nhi : graMtha+saMba0 / granthoM (maiM ne Adi) / 'sRSTi hetu saba graMthani gaaye|' mA0 5.56.3 'sura durlabha saba graMthanhi gaavaa|' mA0 7.43.7 aMthi : saM0strI0 (saM0) / (1) gAMTha, jodd'| 'jar3a cetanahiM graMthi pari gii| mA0 7117.4 (2) mAnasika ulajhana, bhAvagranthi / 'bhramita puni samajhi cita prathi abhimAna kii|' vina0 206.4 (3) vivAha Adi meM jor3I jAne vAlI gA~Tha; gaThabandhana prathibidhi : saM0strI0 / vara-vadhU ke vastroM meM bA~dhI jAne vAlI vaivAhika rIti / pA0ma0 132 graMthita : bhUkR0 (saM0) / grandhividhi se baMdhe hue| 'grathita cUnakI pIta pichorii|' gI0 1.105.3 prasa, asai : (saM0 grasati-grasa adane>prA0 gasai>a0 grasai-khAnA, __ nigalanA, gheranA, pakaDanA-grAsayati-grasa grahaNa) / A0prae0 / pakar3atA hai, nigalatA yA gheratA hai / 'grasai rAhu nija saMdhihi paaii|' mA0 1.238.1 prasata : vakR00 / gherate, grAsa karate, nigalate / mA0 5.36 prasana : (1) saM0pu0 (sN.)| niglnaa| 'mAnahaM prasana cahatahahiM lNkaa|' mA0 5.55.8 (2) vi0 / nigalane vaalaa| 'saMsaya sarva grasana uragAda: / ' mA0 prasasi : A0mae0 (saM0) / tU nigala yA ghera / 'asasi na mohi kahA hnumaanaa|' mA0 5.2.6
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 255 prasi : pUkR0 / grasta karake, nigalakara / 'janu bana dureu sasihi prasi rAhU / ' mA0 1.156.5 grasita : bhUkR0 / AvRta, nigalA huA, grasta / 'kalimala grasita bimUr3ha / ' mA0 1.30 kha asihi : A 0bha0prae / grasta karegA, niglegaa| 'grasihi na kekai karataba rAhU / ' mA0 2.206.4 grase : bhUkR00ba0 / nigala liye / 'lobha grase subha karma / ' mA0 7.67 graseu : bhUkR00kae / nigala liyaa| 'saMsaya sarpa graseu mohi taataa|' mA0 7.63.6 (Dasane se tAtparya hai) grasa : grasai / kavalita karatA hai / 'badanahIna so grasa carAcara / ' vina0 111.3 asyo : grsyo| jhaSarAja grasyo gajarAja / ' kavi0 7.8 / / graha : saM00 (saM.) / (1) sUryAdinavagraha / mA0 1.160 (2) devavizeSa jo Aveza meM letA hai / 'graha grahIta puni bAna basa / ' mA0 2.180 (3) dhUmaketu, pucchala tArA / 'jathA prasiddha adhama graha ketU / ' mA0 7.121.20 /graha, grahai : (saM0 gRha jAti>prA0 gahai>a0 grahai-pakar3anA, bodha prApta karanA, grahaNa yA dhAraNa karanA) A0prae0 / grahaNa varatA hai / 'grahai ghrAna binu -bAsa aseSa / ' mA0 1.118.7 grahIta : bhUkR0 (saM0 grhiit)| pakar3A huaa| 'graha grahIta puni bAta basa / ' mA0 prAma : saM0pU0 (sN.)| (1) samUha / 'jaga maMgala guna grAma rAma ke / ' mA0 1.32.2 (2) bastI / 'grAma bAsu nahiM ucita / ' mA0 2.88 grAmadebi : grAma pUjya devI (grAmamAtRkA) / mA0 2.8.5 prAmanara : grAmya jana, grAmINa / 'grAmanara nAgara / ' mA0 1.28.6 prAmA : grAma / mA0 1.14.4 grAmya : vi0 (saM0) / grAmINa, grAma sambandhI / 'girA grAmya siyarAma jasa / ' mA0 1.10 kha prAsa : saM0pU0 (sN.)| kavala / 'caMDakara maMDala-grAsa-kartA / ' vina0 25.2 prAha : saM00 (saM0) magara / vina0 260.2 grIva : grIvA grIvA : saM0strI0 (saM0) / galA, kaNTha / mA0 1.147.1 grASama : saM00 (saM0 grISma) / vasanta ke anantara Ane vAlA garamI kA Rtu vizeSa / mA0 1.42.4 glAni, nI : galAni (sN.)| avasAda, harSanAza / mA0 1.184.4
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 tulasI zabda-koza gvAla : saM00 (saM0 gopAla>prA0 gopAla) / ahIra / kR0 18 gvAli, lI : saMstrI0 (saM0 gopAlI>prA0 govAlI) / gvAlina / kR0 5 gvAlini : gvaalii| ka0 4 ghaMTa : saM0pu0 (saM0) / vAdyavizeSa / 'cale matta gaja ghaMTa biraajii|' mA0 1.50.2 ghaMTA : ghaMTa / mA0 1.301.1 ghaMTi : saM0strI0 (saM0 ghaNTA=ghaNTikA>prA0 ghaMTA=ghaMTiA>a0 ghNttii=ghNtti)| choTA ghNttaa| mA0 1.302.7 ghaI : saM0strI0 / garva, kuNDa, gaharA pravAha kA Avarta / 'thake bacana para na saneha sari, paryo mAno ghora ghaI hai / ' gI0 2.78.3 ghaTa : saM00 (saM0) / (1) ghar3A, kalaza / 'saje jabahiM hATaka ghaTa nAnA / ' mA0 1.66.3 (2) zarIra / 'jaya jaya abinAsI saba ghaTa baasii|' mA0 1.186 chaM0 VghaTa ghaTai : (1) (saM0 ghaTate-ghaTa ceSTAyAma>prA0 ghaTTai-honA) A0prae / hotA hai, ghaTanA meM prakaTa hotA hai, A par3atA hai| 'dAruna doSa ghaTai aba mohii|' mA0 1.162 4 (2) (saM0 ghaTTate-ghaTTa calane >prA0 ghaTTai-kama honA) A0prae0 / kama hotA hai, kSINa hotA hai| 'ghaTai bar3hai birahini dukhadAI / ' mA0 1.238.1 ghaTau : A0pra0 saMbhAvanA (saM0 ghaTTatAm >prA. ghaTTau) / cAhe kSINa ho jAya / _ 'ghaTau sakala bala deha / do0 563 ghaTakarNa : kumbhakarNa / rAvaNa kA bhAI / vina0 28.5 ghaTaja : kumbhala, agastya muni / mA0 2.267.2 ghaTajonI : ghaTaja (saM0 ghaTayoni) / mA0 1.33 ghaTata : vkR00| (1) (saM0 ghaTayat) ? karatA, sampanna krtaa| 'ghaTata na kAja parAe / ' vina0 201.1 (2) kSINa hotA / 'ghaTata na tej| kR0 26 ghaTati : ghaTata+strI0 / kSINa hotii| 'rAma dUri mAyA bar3hati, ghaTati jAni mana maah|' do0 66
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI sanda-koza 257 ghaTana : vi.pu. / ghaTita karane vAlA, nirmAtAH / 'appaTita ghaTana sughaTa bighaTana / ' vina0 30.2 ghaTanA : saM0strI0 (saM.) / racanA, kriyA, ceSTA, sRSTi / adhaTa ghaTanA sughaTa / ' vina0 25.8 ghaTani : ghaTA+saMba0 / ghaTAoM, meghamAlAoM / "sAMvare biloke parba ghaTata ghaTani __ ke|' kavi0 2.16 ghaTaba : bhaka00 (saM0 ghaTitavya>prA0 ghaTTiamva) / (mujhe) karanA (hogA) / 'saba bidhi ghaTaba kAja maiM tore / ' mA0 4.7.10 / ghaTasaMbhava : ghaTaja (saM0) / agastya muni / mA0 7.32.7 ghaTahuM : A0 saMbhAvanA-praba / cAhe kSINa ho jaayeN| 'zravana ghaTahuM puni dRga ghtthuN|' do0 563 ghaTA : saMstrI0 (saM0) / samUha, yUtha / (1) hastisamUha / 'citavata manahuM magarAja prabhu gajarAja ghaTA nihAri ke / ' mA0 3.18'chaM0 (2) 'meghasamUha / 'mAnahu~ jalada ghaTA ati kaarii|' mA0 6.13.5 (ekAko prayogoM meM 'meSasamUha' artha hI calatA hai-do ghaTani) ghaTAi : pUka0 / kama karake / 'kaheMgo ghaTAi ko|' 'kavi0 7.22 ghaTATopa : saM00 (sN.)| ghaTAoM kA ADambara, megha samUha ke samAna sadhana sAja___ sajjA / 'ghaTATopa kari cahuM disi gherii|' mA0 6.36.10 ghaTi : (1) pUka0 / kama hokara, tuccha hokara / 'cAtaku raTani ghaTeM ghaTi jAI / ' 2.205.4 (2) kama yA kamI / 'kahehUM teM kachu dukha ghaTi hoI / ' mA0 5.15.5 ghaTita : bhUkR0vi0 (saM0) / gar3hA huA, gar3he hue / 'hAThaka ghaTita jaTita mani kaTi___taTa raTa maMjIra / ' gI0 7.21.11 ghaTihi : A0bha0prae0 (saM0 ghaTiSyate, ghaTTiSyate>prA0 ghttttihii)| (1) kama pdd'eg| ghaTihi na jaga nabha dina dina dUnA / ' mA0 2.206.2 (2) ghaTita karegA, sampAdita karegA / 'so saba bhAMti ghaTihi sevakAI / ' mA0 2.258.5 ghaTihai : ghaTihi / kSINa ho jAyagA / 'ghaTihai capala cita cAya / ' vina0 220:8 ghaTu : ghaTa+kae / ghdd'aa| viSa rasa bharA kanaka ghaTu jaiseM / ' mA0 1.278.8 ghaTa : kama hone se / 'cAtaku raTani ghaTeM ghaTi hoI / ' mA0 2.205.4 ghaTe : bhUkR.pu.ba0 / kama hue, kSINa ho gye| miTe ghaTe tamIcara timira bhuvana ke|' kavi0 6.3 ghaTa : ghtti| (1) kama par3e, kSINa ho| 'kavahaM ghaTa jani neha / ' mA0 7.46 (2) ho, ghaTita ho / 'sapane nRpa kaheM ghaTa vipra badha / ' vina0 122.2
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 tulasI zabda-koza ghaTegI : A0bha0strI0prae / kama hogii| 'ghaTeM ghaTegI aani|' do0 276 ghaTTA : saM00 (saM0 ghaTTa) / vizAla jamAva, saMgharSapUrNa dhAvanazIla samUha, bhIr3a bhAr3a / 'pralaya kAla ke janu ghanaghaTTA / ' mA0 6.87.2 ghaTThA : saM0pU0 (saM0 pRSTaka>prA. ghaTTaa) / kaThora gharSaNa se janita moTA kaThina ... dhabbA / 'kamaTha kaThina pIThi ghaTTA paryo maMdara ko|' kavi0 6.16 ghaTyo : bhUka00kae / kiyaa| 'ghaTyo to na sahAya / ' gI0 6.14.2 ghana : (1) saM00 (saM0) / megha / 'pralaya kAla ke janu ghana ghttttaa|' mA0 6.87.2 (2) lohe kA bar3A hathor3A / 'analadAhi pITata ghanahi / ' mA0 7.37 (3) vi0 pujIbhUta, rAzIbhUta / 'sata cetana ghana AnaMda raasii|' mA0 1.23.6 (4) ghanA, avirala / 'gayau dUri ghana gahana barAhU / ' mA0 1.157.5 (5) mUrta, sAkAra / 'gunAgAra ghana bodha / mA0 6.48 kha ghanaghora : vi0 (saM0) / ghanIbhUta ghora, atizaya ghora, meghADambaravat AvaraNa kArI / 'pApa saMtApa ghana-ghora saMsRti / ' vina0 11.8 ghananAda, dA : meghanAda=rAvaNaputra / mA0 7.67, 6.51.5 ghanasyAma : saM0+vi0pU0 (saM0 ghanazyAma) / (1) kAlA bAdala / 'rAma ghanasyAma tulasI ppiihaa|' vina0 15.5 (2) megha ke samAna zyAma varNa / mA. 2.113.5 ghanasyAmA : ghanasyAma / mA0 1.162.3 ghanahi : ghana se, bar3e hathaur3e se / pITata ghanahiM / ' mA0 7.37 ghanahi : megha ko / 'nidari ghanahi ghurmarahiM nisAnA / ' mA0 1.301.2 ghanA : ghana / (1) Thosa, sudRDha / 'kanaka koTa......... sudagayatanA ghnaa|' mA0 5.3 chaM0 1 (2) pracura, adhika / 'gajAdi khala tAre ghnaa|' mA0 7.130 chaM. 1 ghanI : ghanA+strI0 / (1) adhika / 'dudubhI bAjahiM ghnii|' mA0 1.317 chaM. (2) saMgharSayukta avirAla / 'nisAcara anii| kasamasAta AI ati ghnii|' mA0 6.87.1 ghanu : ghana+kae0 / eka megha / 'bhUSita ur3agana tar3ita ghanu / ' mA0 1.316 ghane : 'ghanA' kA rUpAntara (ba0) / adhika, avirala / 'aneka parva sumana ghane / ' mA0 7.13 chaM0 5 dhanerA : vi.pu. (saM0 ghanatara>prA0 ghnnyr)| atizaya ghanA, adhikatara; atyadhika 'nagara kolAhalu bhayau ghneraa|' mA0 6.46.6 (ghana ke sabhI artha) / ghanerI : vi0strI0 (saM0 ghanatarA>prA0 ghnnyrii)| atyadhika / tehi sItA para prIti ghanerI / ' mA0 5.40.8 (ghana ke sabhI artha)
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 25 ghanere : 'ghanerA' kA rUpAntara / (1) pracara tathA saghana -saMgharSa yakta avirala / 'cale matta gajajUtha ghanere / mA0 6.79.3 (2) bahusaMkhyaka / 'je AcarahiM te nara na ghanere / ' mA0 6.78.3 ghanero : ghanerA+kae0 / atyanta ghanA / tinha soM prema ghro|' vina0 143.3 ghane : ghanahi / megha ko / 'bhayo jAtaka rAma syAma sudara ghane / ' gI0 5.40.4 ghano : ghanA+kae0 / pracura, adhika / 'hATaku pighili calo ghI so ghno|' kapila 5.24 ghamaMDa : saM0 / (1) dhamar3anA, garvAreka se ghumar3ane-gherane kI kriyA, AvaraNakArI ADambara yA ATopa / 'ghana ghamaMDa garajata nabha ghoraa|' mA0 4.14.1 (2) utsAhatireka, samAroha, atizaya ullAsa / 'bhUpa bhavana ghara ghara ghamaMDa / ' gI0 1.46.4 ghamaMDa : ghamaMDa+kae / advitIya ADambarapUrNa gherA / 'sAvana ghana ghamaMDu jana ThayaU / ' mA0 1.347.1 ghamoI : saM00 (saM0 gamat) / (1) taNa vizeSa jo bAMsa ke samAna hotA hai| (2) bAMsa ko hI jAti kA vanaspati vizeSa / 'bA~sa baMsa suta bhayahu ghmoii|' mA0 6.10.3 'ghara : saM00 (1) (saM0 ghara = gRha>prA0 ghara) / mA0 1.75.3 (2) (saM0 ghaTa >prA0 ghaDa) / ghar3A / 'kari puTapAka nAka-nAyaka hita, ghane ghane ghara ghlto|' go0 5.13.2 (yahA~ ghara rUpI ghaTa kA zleSa hai) gharajAyaU : ghara jAyA bhii| 'gharajAyaU hai ghara ko|' kavi0 7.122 gharajAyA : saM0pu0 (saM0 ghara jAta>prA0 ghara jAya) / ghara meM hI paidA huA sevaka / gharani : (1) ghrnii| patnI / 'japata sAdara saMbha sahiti gharani / ' vina0 247.2 (2) ghara+saMba0 / gharoM (meN)| 'jaga jagadIsa ghara-gharani ghanere haiN|' vina0 176.2 gharanI : saM0strI0 (saM0 gRhiNI>prA0 ghrinnii)| patnI 'sravahiM garbha rajanIcara ghrnii|' mA0 5.36.7 gharanyo : ghrniibhii| 'gharanyo baradA hai|' kavi0 7.155 gharaphorI : vi0strI0 (saM0 gharasphoTI>prA0 ghaDapphoDI+gharasphoTI>prA ghrpphoddii)| ghara (parivAra) meM phUTa DAlane vAlI+ghaDe phor3ane vAlI (bezaUra)-dAsI / 'gharehu mora gharaphorI nAU~ / ' mA0 2.17.3 / / gharabasI : vi0strI0 (saM0 gRhoSitA) / ghara baiThI, upapati ke ghara jAkara rahane vAlI yA gharajAI dAsI (eka prakAra ko gaalii)| duSTa, nIca / 'DAri dai gharabasI lakuTI begi kara teN|' kR0 17
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI sandakoza gharabAta : saM0strI0 (saM0 gRhavArtA>prA0 gharavatA>a0 ghrvtt)|-ghreluu AjIvikA, kRSi yA vANijya ke upakaraNa, jIvana sAdhana / 'gharabAta ghare khurapA khriyaa|' kavi07 46 gharika : gharI+ika / eka ghar3I, ghar3I bhara / gharika bilaMbu kInha baTa chaahiiN|' mA0 2.115.3 gharini : gharani / mA0 2.285.2 gharinI : gharanI / mA0 2.100.6 gharI : (1) gharI+ba0 / ghar3iyAM / 'mAna huM mIca gharI gani leI / ' mA0 2.40.2 (2) gharI+adhikaraNa kAraka / ghar3I meM / kehi sukRtI kehi gharI bsaae|' mA0 2.113.2 gharI : saMstrI0 (saM0 ghaTI>prA0 ghaDI) / dina kA sAtavAM bhAga, dnndd| 'gharI paMca gai rAti / ' mA0 1.354 (2) pratIkSA (kA samaya) / 'gharI karohama johii|' kR0 41 (3) avasara / 'gharI kugharI samujhi jiyaM dekhU / ' mA0 2.26.8 dharIka : gharoka / ghar3I bhara, thor3I dera / parikho piya chAhe gharIka ha tthaaddh'e|' kavi0. 2.12 ghara : ghara+kae / "gharuna sugama banu biSamu na laagaa|' mA0 2.78.5 ghareM : ghara meM / 'gharabAta ghare khurapA khriyaa| kavi0 7.46 gharo : saM00kae / (1) (saM0 ghaTa:>prA0 ghddo)| miTTI kA ghar3A / (2) ghara +kae0 / vRkSa Adi ke Asa-pAsa banAyA huA miTTI kA gheraa| 'bigarata mana saMnyAsa leta, jala nAvata Ama gharo so|' vina0 173.4 gharauMdhA : saM.pu / baccoM ke khilavAr3a kA ghara jo dhUla se thor3I dera ke lie banAyA aura sA~jha hote hI bigAr3a diyA jAtA hai / 'bApuro bibhISanu gharauMdhA huto bAlu ko|' kavi0 7.17 ghAzu : saM00 (sN.)| uSNa kiraNoM vAlA sUrya / vina0 28.6 ghalato : kriyAti0pU0e0 / yadi to naSTa kara detaa| 'ghane ghane ghara ghlto|' gI0 5.13.2. ghavari : saM0strI0 (saM0 gahvara ?) / phaloM yA phaliyoM kA gucchA (prAyaH kadalI phala-stavaka ke artha meM calatA hai; Amraphala-guccha Adi artha bhI pracalita haiN)| 'hema baura marakata ghavari lasata pATamaya Dori / ' mA0 1.288 ghasITana : bhakR0 (saMgharSa+iTa go) / ghasITane, ghisate hue bhUmi para khIMcane, gharSaNa pUrvaka calAne / 'lage ghasITana dhari dhari jhottii|' mA0 22163.7
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI 'zabda-koza 'ghaharAta: vakR0pu0 / gharvara dhvani karate, laharAte, vajra dhvani karate / 'ghaharAta jimi pabipAta garajata janu pralaya ke bAdale / ' mA0 6.49 chaM0 ghAu, U : ghAya + kae0 / (1) AghAta / 'asa kahi para nisasnahi ghAU / ' mA0 1.313.7 (2) coTa, mAra / 'hatahiM kopi tehi ghAu na bAjA / ' mA0 6.76.8 (3) coTa se hone vAlA kSata ( ghAva ) / 'hRdaya ghAu mere pIra raghubIraM / ' gI0 6.15.1 : ghAeM ghAta meM, lakSya banAkara, dA~va lagAye hue / 'saMkara sAkhi raheu~ ehi ghAe~ / ' mA0 2.262.5 ghA : ghAe~ (saM0 ghAte > prA0 ghAe ) / coTa meM, prahAra meM / 'oDiahiM hAtha asanihuM ke ghAe / ' mA0 2.306.8 ghATa, TA: saM0pu0 (saM0 ghaTTa) / janAvatAra, jalAzaya meM utarane kA mArga / ' mA0 1.36 mA0 3 7.4 2617. ghATAroha : saM0pu0kae0 (saM0 ghaTTArodhaH > prA0 ghaTTAroho > a0 ghaTTArohu) / ghATa ke cAroM ora gherAbandI / 'kIjia ghATArohu / ' mA0 2.186 ghATi : pUkR0 / ghaTakara ( kama, hIna) / hama tumha sana kachu ghATi / ' mA0 7066 kha 'ghATU : ghATa +kae0 / eka (uttama) ghATa / 'raghubara kaheu, lakhana bhala ghATU / " mA0 2.133.1 ghAta, tA: saM0 strI0 (saM0 ghAta > prA0 ghatA > a0 ghata) / (1) lakSya, sAdhanA, nizAnA | 'cukai ma ghAta mAra muThabherI / mA0 2.133.4 (2) prahAra (saM0 pu N0) / 'ura lAta ghAta pracaMDa lAgata / ' mA0 6.68 chaM0 (3) vadha / 'kahi bipra gura ghAta / ' mA0 7.66 (4) saMhAra / 'dekhi bhAlu kapi nija dala ghAtA / ' mA0 6.68.15 (5) ghAtaka / 'ghAta caMdra jiya~ jAnu / ' do0 456 'ghAtaka : vi0 (saM0 ) / vinAzakArI / 'bhrAtA kuMbhakarana ripu ghAtaka / ' gI0 6.3.2 ghAtinI: ( samAsAnta meM) vi0strI0 (saM0 ) / vinAza karane vAlI jaise, bIraghAtinI / mA0 6.54.7 ghAtI : ( samAsAnta meM) (1) vi0pu0 (saM0 ghAtin ) / vinAzakArI, ghAtaka / 'yA kuThAru kuThita nRpaghAtI / mA0 1.280.1 ( 2 ) patanakArI, adhogatidAyI / 'te jar3a jIva nijAtmaka ghAtI / ' mA0 7.53.6 'ghAnoM : ghAnI meM / 'mAri dahapaTa diyo jama kI ghAnIM / ' kavi0 6.20 I 'ghAnI : saM0 strI0 (saM0 grahaNI) / tela ke kolhU meM eka bAra meM DAlA jAne vAlA tila Adi; usake grahaNa kI mAtrA yA taula / (2) tila DAle jAne vAlA kolhU kA bhAga / 'samaya tolika yaMtra, tila samIcara nikara, peri DAre subhaTa ghAli ghAnI / ' vina0 25.7 ( 'grahaNI' zabda mUlataH aMta ke prArambhika aMza ke
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 tulasI zabda-kozaH . artha meM hai jo AmAzayagata bhojana ko lekara AMtoM meM prerita karatA hai / usI kA lAkSaNika prayoga kolhU ke usa bhAga ke lie hotA hai jisameM perane vAlI vastu DAlI jAtI hai|) 'ghAma, mA : saM0pU0 (saM0 dharma>prA0 ghmm)| (1) dhUpa, uussmaa| 'madhya divasa ati sIta na ghAmA / ' mA0 1.161.2 (2) tApa, kleza / 'sumire tribidha ghAma hrt|' vina0 255.1 ghAmu : ghAma+kae0 / 'ghora ghAmu hima bAri byaarii|' mA0 2 62.4 ghAma : ghAma ko| 'calyo surataru taki taji ghora ghAma / ' gI0 5.25.4 ghAmo : ghAma bhI / 'karata chA~ha ghora ghaamo|' vina0 228.2 cArya : ghAvoM se, coToM yA vRNoM se / 'ghUmata ghAyala ghAyeM ghane haiN|' kavi0 6.36 ghAya : saM00 (saM0 ghAta>prA0 ghaay)| (1) coTa, vraNa, kSata / 'manahuM ghAya mahuM mAhura deI / ' mA0 2.35.3 (2) prahAra / 'muehi ghAlata ghaay|' vina.. - 222.3 ghAyani : ghAya+saMba0 / ghAvoM (se) / 'ghana ghAyani akulaanyo|' gI0 3.8.2 ghAyala : vi0pU0 (saM0 ghAtavat >prA0 ghaail)| vraNayukta, Ahata, kSatavikSata / "kachu mAre kachu ghAyala / ' mA0 6.47 ghAla : (samAsAnta meM) ghAlaka / 'gharaghAla cAlaka klhpriy|' pA0ma0chaM0 13 VghAla ghAlai : (prA0 ghalai-pheMkanA, naSTa karanA, bhIsanA) A0prae / (1) naSTa-bhraSTa kara DAlatA hai| 'dhari saba ghAlai khiisaa|' mA0 1.183 chaM0 (2) saMkaTagrasta karatA hai / jimi kapi la hi ghAlai hrhaaii|' mA0 7.36.2 cAlaka : vi0 / vinAzaka / 'upajehu baMsa anala kula ghAlaka / ' mA0 6.21.5 cAlaku : ghAlaka+kae / akelA hI vinAzakAraka / 'kuTila kAla vasa nija kula ghAlaku / ' mA0 1.274.1 ghAlata : vakR00 (prA0 ghallaMta) / DAlatA, chor3atA (maartaa)| 'muehi ghAyata ghaay|' vina0 220.3 / ghAlati : palita+strI0 / bigAr3atI, naSTa karatI, asta-vyasta karanA / 'ghane kara ghAlati hai ghane ghara ghaalihai|' kavi0 7.120 ghAlasi : A0mae0 / (prA0 ghallasi) / tU miTA, naSTa kara (miTAtA hai) / jani ghAlasi kula khIsa / ' mA0 5.56 ka ghAlahiM : A0praba0 (prA0 gharalaMti>a0 gharalahiM) / 'miTAte haiN| 'Apu gae ara ghAlahiM AnahiM / ' mA0 7.40.5 ghAlA : bhUkR00 (prA0 ghahila a) / naSTa kiyA, bigAr3a ddaalaa| citraketu kara gharU unha ghaalaa|' mA0 1.76.2
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulaso zabda-koza 263 ghAli : pUkR0 (prA0 ghalliya>a0 ghlli)| (1) DAlakara / 'kabahuM pAlane ghAli jhukAvai / ' mA0 1.200.8 (2) ghAte yA pAsaMga ke barAbara karake / 'bibhISana ghAli nahiM tA kahuM garna / ' mA0 6.64 chaM0 ghAlihai : A0bha0e0 (prA0 dhallihii) / naSTa kregaa-gii| 'bAnarU bar3I balAi ghane ghara ghAlihai / ' kavi0 5.10 ghAlI : (1) bhUka strI0 / DAla dI, chor3a dii| 'rAma sena nija pAche ghaalii|' mA0 6.70.6 (2) ghAli / DAlakara (chipAkara) / 'so bhujabala rAkhehu ura ghAlI / ' mA0 6.26.8 (3) DAlakara / 'gayau tumhArehiM koche ghaalii|' mA0 7.18.2 ghAleM : ghAlane se, chor3ane se (mArane se) / 'bhalo na ghAleM ghADa / ' do0 424 ghAle : (1) bhUkR00ba0 / naSTa kiye, ukhAr3a pheMke / 'thapa thira ke kapi je ghara ghAle / ' hanu0 17 (2) ghAleM / mizraNa se, DAlane se, ota-prota karane se / 'aba deha bhaI paTa neha ke ghAle / ' kavi0 7.133 ghAlesi : mA0 bhUkR00+prae / usane naSTa kara DAlA / 'ghAlesi saba jaga bAraha bATA / ' mA0 2.212.5 ghAlehi : A0-bhUkR00+mae0 / tUne naSTa kiyaa| 'kehi ke bala ghAlehi bana khiisaa|' mA0 5.21.1 ghAle : (1) ghAlai (2) bhakR0 avyaya / ghAlane, naSTa karane / 'ghAla lie sahita samudAI / ' mA0 1.174.1 ghAlo : bhUkR00kae / bigAr3A, naSTa kiyaa| 'jAhi ghAlo cAhie, kahI dhauM, rAkhai tAhi ko|' kavi0 7.100 ghAsa : saM0pU0 (saM0) / pazu khAdya tRNa / bara0 56 ghAsI : ghAsa / tRNa, cArA / vina0 22.8 dhAhaiM : saM0strI0ba0 / ghATiyAM, kuNDa / 'dhArai bAna, kUla dhanu, bhUSana jalacara, bhaMvara subhaga saba ghaahaiN|' gI0 7.13.3 ghina : saM0strI0 (saM0 ghaNA>prA0 ghi >a0 ghinn)| jugupsA / 'kAla cAla heri hoti hithe ghanI ghina / ' vina0 253.2 ghinAta : vakR00 / ghRNA karatA-te / 'jo 4 adhika ghinaat|' vina0 217.6 ghiya : saM00 (saM0 ghRta>prA0 ghiya) / ghI / pighale haiM A~ca mATha mAno ghiya ke / ' gI0 4.1.2 ghI : ghiya / 'soi Adarau Asa jAke jiya bAri bilobata ghI kii|' kR0 43 ghIya : ghii| vina0 263.3
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264. tulasI zabdakoza ghuTaruvani : (ghaTurubA=pairoM kA ghuTanA, lAnu)=ghuTuruvA+saMba0 / ghuTanoM (se) / 'A~gana phirata ghuTuruvani dhaae|' gI0 1.26.1 ghuna : saM00 (saM0 ghuNa) / eka kSudra kITa jo anna, kASTha Adi ke bhItara hI janma pAtA aura usI ko khAtA hai (ghuna paidA hone kI kriyA 'ghunanA' kahalAtI hai)| 'kITa manoratha dAru sarIrA / jehi na lAga ghuna, ko asa dhIrA / ' mA0 7.71.5 ghanAcchara : (ghuna+acchara) lakar3I ko ghuna kATatA-khAtA hai to akasmAta kabhI. kabhI akSara kA AkAra bana jAtA hai, ise 'ghuNAkSara' kahate haiN| isI prakAra anAyAsa koI kAma bana jAya to vahA~ 'ghuNAkSara nyAya' se kAma honA kahA jAtA hai-de0 nyAya / 'hoi ghunAkSara nyAya jauM puni pratyUha aneka / ' mA0 1.118 va ghunie : A0kavA0prae / ghuna lagane kI-sI sthiti meM rahA jAya, mana meM jarjara ___hokara jiyA jAya / 'sumiri sumira bAsara nisi ghunie / ' kR0 37 / / ghurabiniA : vi0 ghare meM dAnA cugane vAlA, malarAzi meM anna bInane vaalaa| 'tulasI mana pariharata nahiM ghurabiniA kI bAni / ' do0 13 ghuraghurAta : vakR.puM0 / ghumaghura bani krtaa| 'ghuruSurAta haya' Aro pAe~ / ' mA. 1.156.8 ghurmarahiH : A0praba0 / ghUma rahe haiM+ghumar3a rahe haiM+taraGgAkAra gati lete haiN| midari ghanahiM ghurmarahiM nisAnA / ' mA0 1.301.2 ghumi : pUkR0 / canakara khAkara / 'ghumi dhumi ghAyala mahi prhiiN|' mA0 6.68.6 ghumita : bhUkR0 (saM0 ghUNita) / cakarAyA huaa| 'ghUrmita bhUtala pareu turNtaa|' ____ mA0 6 65.8 pUghaTa : saM0 / mukhAvaraNa / 'kA ghUghaTa mukha mUdahu abalA nAri / ' bara0 17 ghuTaka : ghUTa+eka / eka ghUTa bhara / 'leta jo ghUTaka pAni / ' dI0 287 ghUgharavAre : vi00 ba0 / ghugharAle, challedAra / 'kaca ghughrvaare|' mA0 1.233.4 ghaTI : saMstrI0 / ghuttttii| (zizuoM ko dI jAne vAlI auSadhi) / 'loca na sisunha dehu amiya ghttii|' gI0 2.21.2 ghumata : vakR.pu0 (saM0 ghUrNat>prA0 ghummata) / ghUmatA, ghUmate / 'ghUmata ghAyala ghAya ghane haiN|' kavi0 6.36 ghUmi : pUkR0 (saM0 pUNitvA> ghummia>a0 ghummi) / ghUmakara, cakkara yA pachAr3a khAkara / 'bhUmi pare bhaTa ghUmi karAhata / ' kavi0 6.32 ghUra : saM0 / kUr3e kA Dhera, mala rAzi / 'cAhata ahArana pahAra dAri ghara naa|' kavi0 7.148 ghRta : saM00 (saM0) / ghii| mA0 1.4.4
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI mAnda-koza 2,65 ghRtu : ghRta+kae.0 / ekamAtra ghI / liyo kAr3hi pAmadeva nAma ghatu hai / ' vina0 254.2 Vghera gherai : (saM0 gaherayati-guhera=AvaraNa>prA. guherai. Avata karanA), A0prae0 / gheratA hai| sAvana sarita siMdhu rukha sUpa se gherai / ' pA0ma0 56 dherata : vakR.pu0 / gheratA, gherate / 'bAla rabihi gherata danuja / ' mA0 3.18 gherahiM : A.praba0 / gherate haiM, maNDalAkAra batta meM Asa-pAsa pahuMcate haiM / 'kou muni milai tAhi saba gherhiN|' mA0 4.24.2 gherA : bhRkR.pu0 / ghera liyaa| 'kopi kapinha durghaTa gaDha gherA / ' mA0 6.46.6 gheri : prakR0 / gherakara / 'kIsanha.gheri puni rAvanu liyo / ' mA0 6.100 chaM0 gherI : (1) gheri / mA0 6.36.10 (2) bhUkR0strI0 / ghera lI, chApa lii| 'dharama saneha ubhaya mati gherii|' mA0 2.55.3 ghereM : gherA DAle (sthiti meM) / 'mahAbiSa byAla davA ari ghereM / ' kavi0 7.50 ghere : bhUkR00ba0 / 'tinha rAma ghere jaai|' mA0 6.1017 . gherenhi : A0-bhUka00+praba0 / (unhoMne) ghera liya the| 'gherenhi nagara nisAna bajAI / ' mA0 1.175.5 gheresi : A0-bhUka00+prae / (usane) ghera liyA-ye / 'sena sAji gar3ha gheresi jAI / ' mA0 1.176.3 ghero : bhUka00kae / ghera liyA (gayA), ghere meM par3A huaa| 'tU nija karama jAla jaheM ghero|' vina0 136.4 gheroi : gherA huA hI / 'gheroi 5 dekhi bo laMka gddh'|' gI0 5.51.2 dhaiyA : (1) ghaI / garta, kandarA, udara garta / 'bhUkha na jAti aghAti na gheyaa|' kR0 16 (2) gAya Adi kA stanamaNDala, AyanA / 'paya saprema ghanI ghyaa|' gI0 1.20.3 ghara : saM0 / gupacupa vArtA, phusaphusAhaTa, gopanIya carcA / ghera : ghera+kae / eka hI carcA / 'samujhi tulasIsa kapi karma ghara ghara chru|' kavi0 6.4 ghora : (1) vi0 (saM0) / bhayAnaka, AtaGakakArI, viSama / 'ghora dhAra bhRgunAtha risaanii|' mA0 1.4.1.4. (2) tIvra, asahya / 'ghora ghAmu hima bAri byaarii|' mA0 2.62.4 (3): saM0pu0 (saM0 ghoTa>prA0 ghodd)| ghor3A, azva / de0 ghorasAra / ghorata : (1) vaka00 (saM0 ghUrNat>prA0 gholaMta) / ghumar3atA, ghumar3ate / 'sohata syAma jalada mRdu ghorata dhAtu-raMgamane sRgani / ' gI0 2.50.3 (2) ghora iva
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 tulasI zabda-koza - krtaa-krte| (3) gholate, drava mizraNa krte| (Upara tInoM artha eka sAtha dekhe jA sakate haiM / ) ghorasAra : saM0strI0 (saM0 ghoTazAlA>prA0 ghoDasAlA>a0 ghoddsaal)| azva zAlA / 'hAthI hathasAra jare ghore ghora-sAra hI / ' kavi0 5.23 ghorA : (1) ghora / tIvra, bhayAnaka / 'ghana ghumaMDa garajata na ghoraa|' mA0 4.14.1 (2) saM00 (saM0 ghoTa ka>prA. ghodda)| ghor3A, azva / 'hAthI chorI ghorA choro|' kavi0 5.6 ghori : pUka0 (1) (saM0 ghUNitvA>prA0 gholia>a0 gholi) / ghumar3akara / 'bararSe musalAdhAra bAra bAra ghori ke / ' kavi0 5.16 (2) gholakara, ghola banAkara / 'preta eka piata bahori ghori ghori ke / ' kavi0 6.20 (3) ghora zabda krke| 'kaMda bRda baraSata chabi madhura ghori ghorii|' gI0 7.7.5 / ghorI : (1) ghori / gholakara / 'deti manahuM madhu mAhUru ghorii|' mA0 2.22.3 (2) ghora rava karake yA ghumar3a kara / 'kaMda bRda baraSata chavi madhura ghori ghorii|' gI0 7.7.5 ghore : ghorA+ba0 / azva / 'cara karAhiM maga calahiM na ghore|' mA0 2.143.5 ghosu : A0-AjJA-mae0 / tU kaha, japa, ghoSa kara / 'nita rAma nAmahi ghosu|' vina0 159.4 ghrAna : saM0pU0 (saM0 ghrANa) / nAsikA, gandhagrAhaka indriya / 'lahai ghrAna bina bAsa AseSA / ' mA0 1.118.7 caMdovA : saM00 (saM0 candrodaya = caNDAtaka>prA0 caMdovaa) / vastramaNDapa, paTa vitAna / 'ratanadIpa suri cAru caMdovA / ' mA0 1.356.4 caMvara : saM00 (saM0 camara>prA0 camara>a0 cr)| camara nAmaka vanya pazu kI pUMcha kA banA vyajana (mora chala) / mA0 1.266.4 ca : avyaya (saM0) / aura mA0 1 zloka 1 .
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 267 caMga : saM0 strI0 ( phA0 caMga = panja:, hAtha ) | pataMga, kanakoA / 'car3hI caMga janu khaica khelArU / ' mA0 2.240.6 (saM0 'caGga' dakSa tathA uttama kA vAcaka hai jo yahA~ abhipreta nahIM) caMgu : saM0pu0 ( phA0 caMga = panjA) / hAtha kI pakar3a, caMgula / 'caraga caMgu gata cAtakahi / ' do0 301 caMgula : caMgu / panjA, pakar3a / do0 303 caMcarIka : saM0pu0 (saM0 ) / bhramara / mA0 5.3.6 caMcala : vi0 (saM0) / (1) capala, nirantara gatizIla / 'caMcala turaga manohara cArI / ' mA06.86.4 (2) asthira, adhIra / 'kapi caMcala sabahIM bidhi honA / " mA0 5.7.7 caMcalatA : saM0 strI0 (saM0 ) / capalatA, asthiratA / vina0 83.4 caMcalatAI : caMcalatA / vina0 62.10 caMDa : vi0pu0 (sa~0) / (1) tIkSNa, tIvra / 'caMDa sara maMDana mahI / ' mA0 3.32 chaM0 1 (2) ugra, bhayAnaka / 'kodaMDa dhuni ati caMDa / ' mA0 6.61 chaM0 (3) uSNa, garama / de0 caMDakara / (4) saM0pu0 (saM0 ) / asura vizeSa jise durgA ne mArA thA / 'caMDa bhujadaMDa khaMDani / ' vina0 15.4 caMDakara : saM0pu0 (saM0 ) / uSNa kiraNoM vAlA = sUrya / 'caMdini kara ki caMDakara corI / ' mA0 2.265.6 caMDA : (1) saM0pu0 (saM0 cANDAla ) / zUdra jAti vizeSa / (2) vi0puM0 dhUrta, nIca, krUra / 'sapadi hohi pacchI caMDAlA / ' mA0 7.112.15 caMDikA : saM0 [strI0 (saM0 ) / durgA, pArvatI / kavi0 6.41 caMDIpati : saM0pu0 (saM0 ) / pArvatIpati = ziva / kavi0 6.41 caMDIsa : caMDIpati (saM0 caNDIza ) / ziva / kavi0 1.18 caMDI : caMDIsa + kae0 / kavi0 6.45 caMda : caMdra ( prA0 ) / (1) candramA / mA0 1.106.8 (2) mora paMkha kA candraka 'mora ke caMda kI jhalakani / ' gI0 1.22.3 caMdana : saM0pu0 (saM0) / mA01.194.8 caMdanu : (1) caMdana + kae0 / candana ke samAna zItala / 'dhIra kRpAla bhagata ura caMdanu / ' mA0 2.141.7 (2) caMdana | mA0 2.176 7 caMdabadana : vi0strI0 (saM0 candravadanI) / candramA ke samAna AhlAdaka mukha vAlI, candramukhI / mA0 2.63.8 caMdabadaniyA~ : caMdabadana + ba0 / candramukhiyA~, sundariyA~ / gI0 1.34.6
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 tulasI zabdakoza caMdabhUSana : saM00 (saM0 cndrbhuussnn)| ziva / pA0ma0/01 caMdA : caMda / (1) candramA (candravat AlAdakArI) / kInhA daMDavata rghukulcNdaa|' mA0 2.134.6 (2) morapaMkha kA camakIlA golaka / 'mora caMdA cAru sira / ' __kR0 20 caMdini, nI : saM0strI0 (saM0 candrikA>prA. caMdiNI) / cA~danI / 'caMdini kara ki caMDakara corI / ' mA0 2 265.6 caMdu, dU : caMda+kae0 / candramA / "caMdu cavai baru anala kala / ' mA0 2.46; 2.122.1 caMdra: saM00 (sN.)| candramA / mA0 1.321 caMdramahi : candramA ko / 'bakra caMdramahi grasai na rAhU / ' mA0 1.281.6 caMdramA : saM0puM0 (saM0 candra mas) / (1) candra / mA0 1.238.2 (2) eka muni kA nAma / 'muni eka nAma caMdramA ohii|' mA0 4.28.5 caMdramAlalAma : candrabhUSaNa / ziva / kavi0 1.6 caMdramukhI: caMdramukhI+ba0 / candramukhiyA, sundriyaaN| 'ha hai silA saba cNdrmukhii|' ___ kavi0 2.28 cadramukhI : candramA ke samAna AhlAdakArI mukha vAlI, sundarI, priyaa| kavi0 7.44 caMdramauli : saM00 (saM0) / zivajI / mA0 1.64.7 caMdrahAsa : saM00 (saM0) / (1) cA~danI (2) rAvaNa kI talavAra / 'caMdrahAsa haru mama paritApaM / ' mA0 5.10.5 caMdralAlAma : caMdra mAlalAma / ziva / vina0 157.2 caMdrArka : (candra+akaM) / candramA aura sUrya / vina0 10.6 caMdrikA : saM0strI0 (sN.)| cAMdanI, jyotsnA / mA0 2.67.6 caMpaka : saM00 (sN.)| campA, puruSavizeSa / (jisake pAsa bhramara nahIM jAte, aisI kavi prasiddhi hai) / 'caMcarIka jimi caMpaka bAgA / ' mA0 2.3247 cauthi : vi0+saM-strI0 (saM0 caturthI>prA0 cautthI>a0 cautthi) / (1) cauthI (saMkhyA) (2) pAkha kI cauthI tithi / 'tasau ca uthi ke caMda ki naaii|' mA0 5.38.6 cauthiu : vi0pU0 (saM0 cAturthika:>prA0 cautyio>a. cautthiu) / cautha tithi kA; cauthiyA / 'cautheM cauthiu caMda / ' do0 466 cauthe : (saM. caturthe>prA0 cautthe =cauttheNa>a0 cutthe)| cauthe sthAna para / 'cautheM cauthiu caMda / ' do0 466
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ khulasI mAndakoza 269 kalahaTTa : saMpu. (saM0. catuITa svatu ghaTTaprA0 cuhtttt)| bAjAra kA boka, cauramahA / canahaTTa haTTa subaTTa bI thiiN|'. mA0 5.3 chaM0 1 cae : caya / samuccaya, puJja / 'barahiM sumana cy|' gI0.1.3.2 caka : saM00 (saM0 cakra>prA0 cakka) / (1) cakavA pakSI / 'saMpati calaI bharatu __ caka / ' mA0 2.215 (2) cakarI, eka prakAra kA khilaunA, - laTU / golI bhauMrA ckddori|' gI0 1.43.3 cakaihi : cakaI ko| 'cakaihi sarada caMda nisi jaiseN|' mA0 2.64.2 cakaI : saM-strI0 (saM0 cakrikA>prA0 cakkiA >a0 ckkii)| strI-cakavA __ pakSI / mA0 2.215 cakacauMdhI : saM0strI0 / kiraNa Adi se hone vAlA dRSTidoSa, prakAza meM A~khoM kI darzana zakti kA abhAva tathA jhilamilAhaTa / gI0 2.20.3 cakAcauMdhI : cakacauMdhI / 'locanani cakAcauMdhI cittani khamIra so|' hanu0 4 cakAra : AbhU0prae0 (sN.)| kiyaa| mA0 7.130 zloka 1 caki : pUka0 / cakita hokara, digbhrAnta hokara, vismita hokara / 'tulasI prabhumukha nirakhi rahI cki|' kR0 10 cakita : bhUkR0vi0 (saM0-'caka prtighaate+kt)| (1) vismita / girijA cakita bhaI nimbaanii|' mA0 1.124.6 (2) anizciya grasta, 'vimUDha / 'cakita bhae bhrama hRdayaM biseSA / ' mA0 1.53.1 cake : A0praba0 / cakita hote haiM / 'mRgI mRga cauMki cakai citavai citu dai|' kavi0 2.27 cakoTa : saM0pu+strI0 / cikoTI, nakhAghAta, paje kA AghAta / "caMcala capeTa 'coTa carana cakoTa / kavi0 6.40 (2) capeTA-dhvani, thappar3a Adi kI cttaak| 'carana coTa caTakana cakoTa ari ura'sira bajjata / ' kavi0 6.47 cakora : saM00 (saM0) / pakSi vizeSa / mA0 1.47.7 cakoraka : cakora / vina0 251 cakora kumAri : cakora kumaarii| mA0 2.303 kora kumArI : ckorii| mA0 2.140.2 cakorA : cakora / mA0 2.206.1 cakorI : cakorI+ba / cakoriyA~ / 'mAnahaM cakorI cAru baiThI nija nIDa / ' kavi0 1.13 cakorI : cakora+strI0 (sN.)| mA0 1.231.6 cakora, rU: cakora+kae / ekamAtra cakora / manu taba jAnana caMda ckoruu|' mA0 2.26.4
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 tulasI zabdakoza cakka : caka / cakavA pakSI / 'cakka cakki sama pura nara naarii|' mA0 2.187.1 cakkavai : saM00 (saM0 cakrapati>prA0 ckkvi)| cakravartI rAjA, samrATa, rAjAdhirAja / 'sasura cakkavai kosalarAU / ' mA0 2.68.3 cakkavani : cakkavA=cakavA+saMba0 / cakavA pakSiyoM, cakravAkoM (ko)| 'jyoM cakora caya cakkavani tulasI cA~dani rAti / ' do0 194 cakkavai : cakkavai / jA0ma0/0 17 cakki : cakka+strI0 / cakaI pakSiNI / mA0 2.187.1 cakra : saM0pu0 (saM0) / (1) cakka / cakavA pkssii| (2) (ratha kA) pahiyA / mA0 6.87 chaM0 (3) maNDala, smuuh| 'naRcakrA-kulA..... tIvra dhaaraa|' vina0 56.8 (4) AyudhavizeSa / 'koTinha cakra trisUla pavArai / ' mA0 6.61.6 (5) viSNu kA sudarzana cakra / 'jathA cakra bhaya riSi durvAsA / ' mA0 3.2.3 (6) rAjamaNDala, rASTramaNDala-jisakA prayoga 'cakravartI' Adi meM hotA hai| (7) zAsanatantra / 'sarala daMDe cakra / ' do0 537 cakradhara : sudarzana cakra dhAraNa karane vAle viSNu / vina0 60.6 cakrapAni, nI : (saM0 cakrapANi) / viSNu / kavi0 7.172 cakravati, tI : saM00 (saM0 cakravatin) (1) samrAT / mA0 1.156.4 __(2) zreSTha, sarvopari / 'bhaTa-cakrabartI / ' vina0 27.3 cakrabAka : saM00 (saM0 cakravAka) / cakavA pakSI / mA0 4.17.4 cakha : saM00 (saM* cakSan, cakSu N>prA0 cakkha, cakkhu) / netra / mA0 2.23.3 caTakana : saM00 / caTakanA, thappar3a, capeTA / 'bikaTa caTakana coTa / ' kavi0 6.46 caTAka : (saM0 caTatkAra>prA0 caTakka) / dhvani vizeSa jo miTTI ke pAtra Adi ke phUTate samaya hotI hai / 'capeTa kI coTa caTAka dai phorauN|' kavi0 6.14 car3ha : cddh'i| car3hatA hai (thA) / 'maMdira teM maMdira car3ha dhAI / ' mA0 5.26.1 /car3ha, car3hai : (prA0caDai-AroharaNa karanA, lepa Adi se camakanA, abhimAna karanA, bali ho jAnA) A0prae / (1) ArohaNa karatA hai / 'gagana car3hai raja pavana prsNgaa|' mA0 1.7.6 (2) (lepa se) camakatA hai| 'kanakahiM bAna car3hai jimi dAheM / ' mA0 2.205.5 car3hata : vakR.puM0 (prA0 caDaMta) / (1) ArohaNa karate / 'car3hata matta gaja jimi laghu trnii|' mA0 6 25.7 (2) bheMTa kiyA jAtA / 'tAteM sura sIsanha car3hata jaga ballabha zrI khaMDa / ' mA0 7.37 car3hati : car3hata+strI0 / ArohaNa krtii| 'lAtahuM mAreM car3hati sira...dhUri / ' mA0 2.226
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI-zabda-koza 271 car3hahu : A.maba0 / car3ho, ArUDha hoo| 'tAta car3hahu ratha / ' mA0 2.188.5 car3hA : bhUkR00 (prA0 caDia) / AruDha huaa| mA0 5.16.8 car3hAi, ya : pUkR0 / (1) car3hA kara =AruDha karA kara / 'ratha car3hAi dekharAi bana phirehu / ' mA0 2.81 (2) tAna kara / 'cApa car3hAi bAna saMdhAnA / ' mA0 6.13.8 car3hAinhi : A0-bhUkR0strI0+praba0 / unhoMne car3hAIM, tAnI, saMdhAna kI / 'bhAthIM bAMdhi car3hAinhi dhnhiiN|' mA0 2.161.4 car3hAihi : aa0bh0pre| car3hAegA=upahAra degaa| 'jo gaMgA jalu Ani car3hAihi / ' mA0 6.3.2 car3hAihauM : A0bha0 ue0 / car3hAU~gA=car3hane dUgA / 'nAtha na nAva car3hAihauM jU / ' kavi0 2.6 car3hAI : bhUkR0strI0ba0 / AruDha karAyIM / 'kuri car3hAI paalkinh|' mA0 1.338 car3hAI : (ka) bhUkR0strI0 / Arur3ha kraayii| (kha) car3hAi / car3hA kara / (1) bheMTa karake / 'dUjeu~ nija sira surana car3hAI / ' mA0 6.25.2 (2) svIkRta karake / 'lInhi Apa maiM sIsa cddh'aaii|' mA0 7.112.16 (3) AruDha karAkara / 'lie duo jana pIThi car3hAI / ' mA0 4.415 car3hAuba : bhk00| (1) car3hAnA, saMdhAna karanA / 'rahau car3hAuba toraba bhaaii|' mA0 1.252.2 (2) car3hAnA hogA (car3hAe~ge) / 'ajahuM avasi raghunaMdana cApa car3hAuba / ' jA0ma071 car3hAeM' : car3hAe hue (AkAra meM), saMdhAna kiye hue (mudrA meM) / 'aruna nayana sara cApa cddh'aaeN|' mA0 4.6.2 car3hAe : bhUka00ba0 / (1) bheMTa kiye / 'sAdara siva kahuM sIsa cddh'aae|' mA0 6.64.6 (2) AruDha karAye / 'kabi binatI ratha rAma cddh'aae|' mA0 2.83.1 car3hAya : cddhaai| car3hAyo, yo : bhUka0kae / (1) car3hAyA=ArohaNa kraayaa| 'tihAroi nAmu gayaMda cddh'aayo|' kavi0 7.60 (2) pratyaJcAyukta kiyA, taanaa| 'capari car3hAyo cApu caMdramA lalAma ko|' kavi0 1.6 car3hAvata : vakR00 (prA0 cddaavNt)| car3hAtA, car3hAte saMdhAna karate / 'leta car3hAvana bacata gAr3heM / ' gI0 1.261.7 car3hAvana : saM00 (prA0 cddaavnn)| car3hAnA, saMdhAna karanA / 'cahana capari siva cApa car3hAvana / ' gI0 1.60.5 car3hAvanu : car3hAvana+kae / cddh'aanaa| 'rAma cahata siva cApahi capari car3hAvana / ' jA0ma068 .
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 tulasI zabdakoza car3hAvaha : A0praba0 (prA0 caDAvaMti a0 caDAvahi ) / car3hAte-tI haiM / kari kula rIti kalasa thapi telu car3hAvahi / ' ja0maM0 115 car3hAvA : bhUka0pu0 | caDhAyA / (1) upahRta kiyA / 'kari pUjA naivaidha car3hAvA / ' mA0 1.201.3 (2) saMdhAna kiyA / 'kAhuM na saMkara cApa car3hAvA / ' mA0 1 252.1 car3hAva : A0 u0 (prA0 caDAvamu> a0 caDAvau~ ) / car3hAtA hU~, saMdhAna kara sakatA hUM, car3hA sakatA hUM / 'kamala nAla jimi cApa caDhAvauM / ' mA0 1.253.8 0 / (1) ArUDha hokara / 'giri para car3hi laMkA tehi dekhI / ' mA0 5. 3.10 ( 2 ) abhiyAna karake / rana car3hi karia kapaTa caturAI / ' mA0 3.16.13 car3hi : car3hihahi : A0bha0 praba0 ( prA0 caDihiti > a0 caDihihi ) / ArUDha hoMge-gI, tatpara hoMgI / 'tiya car3hihahi pativrata asidhArA / ' mA0 1.67.6 car3hIM : bhUkR0 strI0ba0 / ArUr3ha huI / mA0 6.10 ka car3hI : bhUkR0 strI0 / ArUDha huI / mA0 1.301.4 car3ha : A0 AjJA mae0 (prA0 sAyaka sela sametA / ' mA0 6.60.6 a0 car3a) / tU ArohaNa karA 'bar3ha mama car3he : bhUka0pu M0ba0 (prA0 caDiya) / (1) ArUDha hue / 'dekhahi sura nama bar3he vimAnA / ' mA0 1:246.8 ( 2 ) abhiyAna meM tatpara hue / 'capari bar3he saMgrAma / ' do0 422 (3) car3hai | car3hatA hai / 'pAtha mAthe car3he tRna / ' vina0 72.4 car3he : bhU0pu0 ka0 ( prA0 caDio > a0 caDiyau) / (1) Arur3ha huA / 'tehi para car3heu madana mana mAkhA / mA0 1.87.1 ( 2 ) prabhAva DAlA / 'taba cita car3heu jo saMkara kaheU / ' mA0 1.63.5 car3he : car3hau / car3ha sake / 'jo cita car3he nAma mahimA ati / ' vina0 96.3 car3hau : car3hahu | car3ho, ArUDha hoo / 'kudhara sahita car3hau bisikha begi paThavIM / ' gI0 6.11.3 baDhyo : car3heu / 'parama barbara kharba garva parbata caDhyo / ' vina0 208.3 catura : vi0 (saM0) / (1) kuzala, dakSa, nipuNa / 'ubhaya prabodhaka catura dubhASI / mA0 1.21.8 (2) vivekazIla / 'cahU catura kahuM nAma adhArA / ' mA0 1.22.7 (3) loka, zAsana, kAvya Adi se prApta nipuNatA (vyutpatti ) se yukta / kabi na hou~ nahi catura kahAvau~ / ' mA0 1.12.6 (4) satarka' gopana kuzala / parama catura na kaheu nijanAmA / mA0 1.158.8 (5) tatpara / 'tei ehi tAla catura rakhavAre / ' mA0 1.38.1 (6) aba sarocita kArya karane vAlA =s = pratyutpannamati "jo baru nAtha catura nRpa mAgA / mA0 1.150.4 (7) cAlAka, "gupta svArthanIti vAlA- vAlI / 'catura gaMbhIra rAma mahatArI / ' mA0 2.18. 1
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 273 caturaMga : vi0 =caturaMginI / 'sena saMga caturaMga apaaraa|' mA0 1.154.3 caturaMginI : saM0+vi0 strI0 (saM0 cturngginnii)| cAra aGgoM-hasti, azva, ___ratha aura paidala-se yukta senA / mA0 3.38.10 caturatA : saM0 strI0 (saM0)=caturAI / mA0 1.163 caturadasi, sI : saM0 strI0 (saM0 cturdshii)| pAkha kI caudahavIM tithi / gI0 1.5.2 caturasama : saM0 0 (saM0 catu:sama) / cAra gandha dravyoM-kapUra, candana, kesara aura kastUrI-kA mizrita paGa ka / aragajA / 'bIthIM sIMcI caturasama / ' mA0 1.266 caturAI : saM0 strI. (saM0 caturatA>prA0 caturayA, caturAyA) / (1) cAturI, nipuNatA Adi (de0 ctur)| 'caturAI tumhAri maiM jaanii|' mA0 1.47.3 (2) cAlAkI, dhUrtatA / 'rana car3hi karia kapaTa caturAI / ' mA0 3.16.13 caturAnana : saM00 (saM0) / cAra mukhoM vAlA=brahmA / mA0 1.202.1 caturbhuja : saM00 (sN0)| cAra bhujAoM vAlA=viSNu / mA0 3.10.18 canaka : saM0 (saM0 caNaka) / anna vizeSa=canA / 'jAnata ho cAri phala cAri hI canaka ko|' kavi0 7.73 canA : canaka (saM0 caNaka>prA0 cnna)| kavi0 7 96 canAra : saM00 kacanAra vRkSa / gI0 2.43.3 capata : vakR0 pu0 (saM0 capat -capa sAntvane) / zAnta yA manda par3a jaataa| 'rAma nAma mahimA kI caracA cale capata / ' vina0 130.3 (2) TAla jAtA, dhyAna nahIM detaa| 'nija karunA karatUti bhagata para, capata calata caracAu / ' vina0 100.6 capari : pUkR0 (1) capala hokara (phurtI ke sAtha) / 'capari caleu haya / ' mA0 1.156 (2) utsAha karake (sollAsa) / 'ropyo pAu capari / ' kavi0 6.23 capala : vi0 (saM0) / caJcala / mA0 1.203 capalatA : saM0strI. (sN.)| caJcalatA (1) daihika asthirtaa| (2) mAnasika asthiratA / 'sAhasa anRta capalatA mAyA / ' mA0 6.16.3 capalA : saM0strI0 (saM0) / bijalI / 'capalA camakai ghana bIca / ' kavi0 1.5 capeTa : cpettaa| (1) dabAva / 'cArihaM carana ke capeTa cAyeM cipiTi go|' kavi0 4.1 (2) thappar3a / 'capeTa kI coTa caTAka dai phorauM / ' kavi0 6.14 capeTanhi : capeTa+saM0ba0 / thappar3oM (se) / 'mArahiM cpettnhi|' mA0 6.81 chaM0 capeTA : saM0strI0+pu0 (saM0 capeTa, capeTA) / thappar3a, talaprahAra / 'prAna lehiM eka eka cpettaa|' mA0 4.24.1
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 tulasI zabda-koza capeTe : saM0pU0ba0 / thappar3a+dabAva / 'capari capeTe deta nita kesa gaheM kara mIca / ' do0 248 cabAi : pUkR0 / cabAkara / 'Apane canA cabAi hAtha cATiyatu hai / ' kavi0 7.66 cabenA : saM00 (saM0 cayannika>prA0 cavviyannaa) / canA Adi cabAne yogya anna / mA0 2.30.6 camakahiM : Apraba0 (saM0 camatkurvanti>prA0 camakkaMti>sa0 cmkkhiN)| camacamAte haiM / mA0 6.87.3 camakata : vakR00 / camakate / 'asi camakata cokhe haiN|' gI0 1.65.1 /camakAva, camakAvai : (saM0 camatkArayati>prA0 camavakAvai-camakAnma, dIpti se cakacauMdhanA, prakAza pheMkanA, maTakAnA) A.prae / camakAtA hai, camakAtI hai = maTakAtI hai / 'na uniyA bhauM camakAvai ho / ' rA0na0 8 camakai : (1) camaMkahiM / camacamAtI haiM / (2) camaka+ba0 / camacamAhaTeM / 'capalA camakai dhana bIca jaga chabi / ' kavi0 1.5 camagAdara : saM0 / eka jantu jise dina meM nahIM sUjhatA, jisake paira nahIM hote camar3e ke paMkha jaise hote haiM aura unhI meM kAMTe hote haiM jinake sahAre vRkSa Adi meM ulaTA laTaka jAyA karatA hai; muMha kharagoza ke jaisA hotA hai; ise pazu-pakSI kA madhyastha mAnA jAtA hai| mA0 7.121.27 camara : saM00 (sN.)| cavara (morachala) / mA0 2.226.2 camU : saM0strI0 (saM0) / senA / kavi0 6.23 caya : saM00 (sN0)| samUha / 'jyoM cakora caya cakkavani tulasI cA~dani rAti / ' do0 164 cayana : cena / caina, Ananda / 'bhasura ura cale umagi cayana / ' gI0 1.51.2 cayanarUpa : AnandasvarUpa / 'karunA rasa ayana cayana rUpa bhUpa mAI / ' gI0 7.31 caye : caya, cae / gI0 1.45.3 cara : (1) vi0 (saM0) / jaMgama, gatizIla (sthAvara kA viloma) / 'je sajIva jaga acara cara / ' mA0 1.84 (2) saM00 (saM0) / guptacara, bhediyA, dUta / 'bole cara barajoreM hAthA / ' mA0 2.270.7 (3) cala / caJcala / 'caladala ko so pAta karai cita cara ko|' gI0 1.66.3, /cara, carai, I : (saM0 carati-cara gatibhakSaNayoH>prA0 carai-AhAra karanA; calanA, AcaraNa karanA) A0prae / khAtA hai / 'carai harita tRna bali pasu jaiseM / ' mA0 2.22.2 caraga : saM0pU0 (saM0 caraka>prA0 caraga) / bAjapakSI / 'caraga caMgu gata cAtakahi nema prema kI pIra / ' do0 301
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 275 caracA : saM0strI0 (saM0 crcaa)| vArtA, bAtacIta kA prasaMga / pA0ma0/0 2 caracAu : carcA bhii| 'capata calata caracAu / ' vina0 100.6 caracita : bhUkR0vi0 (saM0 cacita) / lipta, lepa kiye hue / 'syAma sarIra sucandana caracita / ' gI0 7.17 6 caracI : bhUkR0strI0 / bAta calAI, bahAne se prasaMga / claaii| 'caracA carani soM caracI jAna mani raghurAi / ' gI0 7.27.1 carana : saMpu0 (saM0 crnn)| paira / mA0 1.207.3 caranani, nhi : carana+saMba0 / crnnoN| 'carananhi laagii|' mA0 1.211 chaM0 caranapITha : saM0pu0 (saM0 caraNa pITha=pAda piitth)| (1) pIr3hA, paira rakhane kA Asana / mA0 2.316.5 (2) pAdukA, khar3AU~ / 'tulasI prabhu nija caranapITha misa bharata prAna rkhvaaro|' gI0 2.67.4 caranA : carana / mA0 1.2.3 / caranAMbuja : (saM0 crnnaambuj)| kamalatulya komala-lalita caraNa / mA0 6.111 chaM0 carani : (1) calani / calane-phirane kI kriyA / 'lasata kara pratibiMba mani A~gana ghuTuruvani carani / ' gI 1.27.5 (2) cara+saMba0 / caroM, duutoN| 'caracA - carani soM caracI jAnamani raghurAi / ' gI0 7.27.1 carapharAhiM : A0praba0 / caJcala hokara phar3aphar3Ate haiM, eka hI sthAna para gati karane evaM tilamilAte haiM / 'carapharAhiM maga calahiM na ghore / ' mA0 2 143.5 carama : (1) saM.pu. (saM0 carma) / cmdd'aa| 'cAmara carama basana bahu bhA~tI / ' mA0 2.6.3 (2) vi0 (saM0) / antima / 'carama deha dvija ke maiM pAI / ' mA0 7.110.3 caravAhai : caravAhe ko, pazupAlaka ko| 'bhaje binu bAnara ke crvaahai|' kavi0 7.56 caravAho : saM00kae0 / pazuoM ko carAne vAlA, pazupAlaka / 'kahUM koura bho na caravAho kapi bhAlu ko|' kavi0 7.17 carahiM, hIM : A0praba0 / (1) bicarate-ghUmate haiM / 'bayaru bihAi carahiM eka sNgaa|' ___ mA0 2.236.4 (2) khAte haiM / 'nara ahAra rajanIcara crhiiN|' mA0 2.63.1 (3) AcaraNa karate haiM / 'carahiM bisvapratikUla / ' mA0 1.277 carahi : A0mae0 (saM0 cara>prA0 carahi) / tU vicaraNa kara / 'duija dvaita mati chADi carahi mahimaMDala dhIra / ' vina0 203.3 carahu, hU : A0praba0 (saM0 carata>prA0 caraha>a. carahu) / vicaraNa kro| 'tAta bigata bhaya kAnana carahU / ' mA0 2.308.5
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 tulasI zabda-koza carAcara : (1) vi0 (saM0 craacr=cr+acr)| sthAvara tathA jaMgama / ____ soi prabhu mora carAcara svaamii|' mA0 1.116.2 (2) saM00 (saM0) = __cara / gatizIla, jaMgama / 'sevahiM sakala carAcara tAhI / ' mA0 1.131.4 / / caria, ai : A0-kavA0-prae / AcaraNa-vicaraNa kIjie, rahie / 'dukha so sukha mAni sukhI criai|' mA0 6.111 chaM0 carita : (1) saM0pU0 (saM0) / AcaraNa, vyavahAra, kAryakalApa, jIvanacaryA, kriyA citi, kAryapaddhati, zIla-sampati, zAstrIya maryAdA / (2) (saM0 cAritra>prA0 critt)| kartavya, prakRti, vyavahAra Adi / mA0 1.12.2 caritA : carita / mA0 1.15.1 caritra : caritra (saM0) / AracaNa, vyavahAra, lIlA Adi / mA0 1.205 cagyi, ye : criai| carU : saM0pu0 (saM0 caru) / (1) khIra, pAyasa jo dUdha-cAvala tathA ghI ke mizraNa se banatA hai| (2) pAyasa-pAya / 'pragaTe Agini caru kara lInheM / ' mA0 1.186.6 carerI : vi0 strI0 / sUkhI pattiyoM ke samAna 'caracara' dhvani karane vAlI, nIrasa, sUkhI-rUkhI / 'yaha batakahI capala cerI kI nipaTa carerIai rahI hai|' kR0 42 careM : carahiM / bhakSaNa karate haiM / 'mAno hare tRna cAru carai / ' lavi0 7.144 caraM : carai / bhakSaNa kare / 'tei tRna harita carai jaba gaaii|' mA0 7.117 11 carma : saM00 (saM0 carman) (1) camar3A, khAla / 'Anahu carma kahati baidehI / ' mA0 3.27.5 (2) DhAla / 'birati carma saMtoSa kRpAnA / ' mA0 6.80.7 carmAmbara : vi0 (saM0) / carma-vastra baalaa| vina0 11.6 carmAsi : (carma+asi) DhAla-talavAra / vina0 444 cala : (1) vi0 / caJcala / 'ajAmila kI caliga cala cuukii|' kavi0 7.86 (2) calai / 'cala na brahma kula sana bariAI / ' mA0 1.165.5 /cala, calai : (saM0 calati>prA0 calai-gati karanA, prasthAna karanA, vicalita honA, kA~panA) A0prae / calatA-tI hai / 'pada binu calai sunai binu kaanaa|' mA0 1.118.5 calau~, U~ : A0ue0 (saM0 calAmi>prA0 calami>a0 cluN)| calatA hUM, calU / 'calau~ bhAji taba pUpa dekhaavhiN|' mA0 7.77.10 calata : vakR00 (saM0 calat>prA0calaMta) / calatA, calate / mA0 1.12.2 calati : calata+strI0 / cltii| mA0 2.123.5 / calate : calata+ba0 / calate the, calA karate / 'je calate bahu chatra kI chaahiiN|' kavi0 7.132
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 277 calato : kriyAti0 pu eka. yadi calatA.. to / 'joM hauM prabhu Ayasu le clto|" ____gI0 5.13.1 caladala : saMpu0 (sN.)| caJcala pattoM vAlA=pIpala vRkSa / gI0 1.66.3 calana : saM00 (sN.)| calanA / 'prAna nAtha cAhata calana / ' mA0 2.146 calani, nI : saM0strI0 / calane kI kriyA yA rIti / 'rAma bilokani bolani clnii|' mA0 7.16.4 calanu : calana+kae0 / calanA / 'prAna' 'calanu cherii|' gI0 5.46.3 calano : calanu / 'calano aba ketika / ' kavi0 2.11 calaba : bhUka.pu / calanA (pdd'egaa)| 'calaba payAdehiM binu pdtraanaa|' mA0 2.62.5 (2) calanA (hogI-caleMge) / 'joM na calaba hama kaheM tumhaareN|' mA0 1.166.7 calahi, hIM : A0praba0 (saM' calanti>prA0 calaMti>a0 clhiN)| calate haiN| 'Thumuka-Thumama prabhu calahiM parAI / ' mA0 1.203.7 (2) vicalita hote yA Digate haiM / 'parama dhIra nahiM calahiM calAe / ' mA0 1.145.3 calahiMge : A0bha00praba0 / caleMge / 'bAhu jori kaba ajira clhiNge|' gI0 2.55.4 calahu : A0maba0 (saM0 calata>prA0 calaha>a0 calahu) / clo| 'begi calahu suni saciba johAre / ' mA0 2.188.4 / calA : bhUkR00 (saM0 calita>prA0 clia)| mA0 1.171.6 calAi : pU0 (saM0 cAlayitvA>prA0 calAvia>a0 calAvi) / calA (kr)| 'dInhehu kaTaku calAi / ' mA0 2.202 calAihi : A0 bha0prae / (saM0 cAla.Syiyati>prA0 calAvihii) / claaegii| 'aruMdhatI mili mainahi bAta calAihi / ' pA0ma0 76 calAI : (1) calAi / 'jala bhAjana saba die claaii|' mA0 2.310.1 (2) bhUkR0 strI0 / cAlita kI, pheNkii| 'bAna saMga prabhu pheri claaii|' mA0 6.61.4 (3) cAlU kI, Arambha kara dI, pracArita kii| 'kAyara koTi kucAli claaii|' kavi0 7.130 (4) mudrA cAlU kii| 'nAma rAma rAvaro to cAma kI calAI hai|' kavi0 7.74 calAe : bhUkR.pu.ba. (saM0 cAlita>prA0 claaviy)| mA0 1.145.3 calAkI : saM0strI0 / cAlUpana, kuTila cAturI / 'ye aba lahI catura cerI 4 cokhI cAli calAkI / ' kR0 43 / saMskRta meM calAka pracalAka mora yA sarpa ko kahate haiM ataH mora ke samAna madhura vANI ke sAtha sarpa bhakSaNa kA krUra vyavahAra tathA sarpa ke samAna gupta-viSatulya AcaraNa 'calAkI' hai /
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 tulasI zabda-koza calAyau : bhUkR00kae0 (saM0 cAlita:>prA0 calAvio>a0 claaviyu)| ___cAlita kiyaa| 'saciveM calAyau turata rathu / ' mA0 2.85 calAyahu : A0-bha+AjJA-maba0 / tuma calAnA / 'jAhu himAcala geha prasaMga calAyahu / ' pA0ma0 78 calAye : claae| calAyo : calAyau / 'asa kahi tarala trisUla claayo|' mA0 6.74.6 calAvahiM : A0praba0 (saM0 cAlayanti>prA0 calAvaMti>a0 calAvahiM) / calAte haiM / 'laMkA sanamukha sikhara calAvahiM / ' mA0 6.5.6 calAvA : bhUkR00 (saM0 cAlita>prA0 calAvia) / claayaa| mA0 1.157.3 cali : (1) pUkR0 (saM0 calitvA>prA0 calia>a0 cli)| calakara / 'nahiM acirija juga juga cali aaii|' mA0 2.165.1 (2) A0 -AjJA-mae. (saM0 cala>prA0 cala>a0 cli)| tU cala / 'cali rI AlI dekhana / ' kR0 20 (3) calI / 'cAli tribidha bayArI / ' mA0 6.116.7 calia calie : 'avasi calia bana rAma jhai|' mA0 2.184 A0-kavA0 prae0 (saM0 calyate>prA0 cliiaai)| calA jAya, calanA cAhie / 'rahi calie sudara raghunAyaka / ' gI0 2.3.1 calibe : bhakR0pu0 (saM0 calitavya>prA0 cali anvaya) / calanA / gI0 2.31.3 caliya : clia| calihau~ : A0bha0 ue0 (saM0 caliSyAmi>prA. calihimi>a0 calihiu~) / cluugaa-gii| 'prAta kAla calihau~ prabhu pAhIM / ' mA0 2.183.2 calihahiM : A0bha0praba0 (saM0 caliSyanti>prA0 cali hiMti>a. calihihiM) / cleNge| 'kimi calihahiM mAraga agama / ' mA0 2.120 calihi : A0bha0prae0 / (saM0 caliSyati>prA0 clihii)| clegaa| 'tumhareM calata calihi sabu logU / ' mA0 2.188.6 calihaiM : calihahiM / 'prAnI calihaiM paramiti pAI / ' kR0 25 calihai : calihi / kavi0 2.18 calihI : A0-bha0maba0 (saM0 caliSyatha>prA. calihiha>a0 calihihu) / cloge-gii| kyoM calihI madu pada gaja gAmini / ' gI0 25.2 calI : bhUkR0strI0ba0 / mA0 1.52.4 calI : bhUka0strI0e0 / mA0 1.36.11 calu : Ao-AjJA-mae / tU cala / 'calu dekhia jAi / ' kavi0 2.23 5.leM : calane para, calane se / 'bAta caleM bAta ko na mAnibo bilagu / ' kavi0 7.16
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza cale : bhUkR0pu M0ba0 / cala par3e / mA0 1.48.6 caleuM : A0bhUkR0pu0 + ue / maiM calA / 'silA dei taha~ caleu parAI / ' mA0 279 4.6.8 caleu, U : bhUkU0pu0kae0 (saM0 calitaH > prA0 calio > a0 caliyau) / calA / 'caleu hRdaya~ dhari kRpaanidhaanaa|' mA0 4.23.12 calesi : A0 - bhUkR0pu0 + mae0 | tU calA hai / 'nirbhaya calesi na jAnehi mohI / ' mA0 3.26.11 calehuM : (1) calane para bhI / 'calehu~ kumaga paga pahi na khAleM / ' mA0 2.315.5 (2) chir3ane para bhI / 'calehu~ prasaMga durAehu tabahUM / ' mA0 1.127.8 caleM : calahiM / calate haiM / kavi0 6.7 cala : (1) calai | cale, cala sake / 'cale ki jala binu nAva / ' mA0 7.86 kha (2) bhakR0 / calane / 'sakala cala kara sAjahiM sAjU / ' mA0 2.185.5 calego : A0bha0 puM0 pra0 / calegA / 'nAtha na calaMgo balu / ' kavi0 5.8 calo : (1) calyo / calA / 'hATa bATa hATaku pighili calo / ' kavi0 5.24 (2) calahu / tuma calo / 'avalokana tIratharAja calo re / ' kavi0 7.144 1 calauM : calau / calU / 'nAtha caloM maiM sAtha / ' mA0 2.268 calo : calahu / calo / 'calo marAlI cAla / ' do0 333 calyo : caleu | calA / 'sanamukha calyo bajAi / ' mA0 6.46 cava~ra : ca~vara (saM0 camara > prA0 camara > a0 cara ) | pA0maM0 87 / cava cavai : (saM0 cyavate > prA0 cavai - TapakAnA, srAva karanA) A0pra0 / TapakAtA hai, TapakAe, cuvAe / 'bidhu biSa cavaM srave hima agI / ' mA0 2.166.2 carcA, hIM : A0praba0 / (saM0 cyavante > prA0 cavaMti > a0 cavahi ) / culAte haiM, girAte haiM / 'latA biTapa mArge madhu cavahIM / ' mA0 7.23.5 cava : cavai / bahAe, culAe / 'vaMdu cavai baru anala kana / ' mA0 2.48 caha : cahai / 'jo nahAi caha ehiM sara bhAI / ' mA0 1.36.8 / caha, cahaha, I : (saM0 spRhayati > prA0 chihai -- icchA yA apekSA karanA, Azakti yA saMbhAvita honA) A0pra0 / (1) icchA karatA hai / 'chala kInha cahai nija kAjA / ' mA0 1.160.6 ( 2 ) AzaGkita yA saMbhAvita hai / 'yaha nisicara dukAla sama ahaI / kapi kula desa parana aba cahaI / ' mA0 6.70.3 cahau~, U~ : A0 ue0 / cAhatA hUM / 'kInha cahau~ nija prabhu kara kAjA / mA0 5.22.6
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 tulasI zabda-koza cahata : vakR.pu / cAhatA, cAhate / 'calana cahata aba kRpAnidhAnA / ' mA. 3.31.4 cahati : vakR0strI0 / caahtii| mA0 2.28 cahatu : cahata+kae / eka bAra cAhatA / 'tA ko dekhie cahatu hauN|' kavi0 1.18 cahate : kriyAti pu0 ba0 / yadi cAhate / 'jauM japa jAga joga brata barajita kevala prema na chte|' vina0 67.2 cahani : saM0strI0 / cAhane kI kriyA (prema) / 'tulasI taji ubhaya loka rAma carana cahani / ' gI0 1.81.3 cahasi, sI : A0mae / tU cAhatA hai / 'mahAmaMda mana sukha cahasi / ' mA0 3.36 cahahiM, hIM : (1) Apraba0 / cAhate haiM / 'rAmu cahahiM saMkaTa dhanu torA / ' mA0 1.260.2 (2) Apraba0 / (hama) cAhate haiM / 'binu paMkhanhi hama cahahiM udd'aanaa|' mA0 1.78.6 cahahu, hU : A0maba0 / cAhate-tI ho / 'kehi avarAdhahu kA tumha cahahU / ' mA0 1.78.3 cahina, ya : A0kavA0prae / cAhie abhISTa hai / 'cahia bipra ura kRpA ghnerii|' mA0 1.282.4 cahibo : bhakR0pu0kae 0 / apekSita hogaa| 'utaribo udadhi, na bohita chibo|' gI0 5 14.2 cahiyatu : vakR00-kavA0-kae / ucita hotA / 'bharata kI mAtu ko kI aiso cahiyatu hai / ' kavi0 2.4 | cahihauM : A0bha0 ue / cAhUMgA / 'tau phala cArina cahihauM / ' vina0 231.2 cahI : bhUka-strI0 / cAhI, abhISTa mAnI / 'hoigI pai soI jo bidhAtA cita cahI ___ hai|' gI0 2.41.2 cahuM : caaroN| 'cahuM juga cahuM zruti nAma prabhAU / ' mA0 1.22.8 cahu : cahuM / bAla carita cahu baMdhu ke / ' mA0 1.40 cahUM, cahU : cArohIM / 'citavati cakita cahuM disi sItA / ' mA0 1.232.1 'cahu ___ catura kahuM nAma adhArA / ' mA0 1.22.7 cahe : bhUka.puba0 / icchA kiye hue / 'prAna....''calanu cahe rii|' mA0 5.463 cahaiM : cahahiM / cAha karate haiM / 'jo jehi samaya muni mana mahuM chaiN|' mA0 1.323 chaM0 1 cahai : (1) cahai / cAhatA hai, cAha kre| 'saba saMpadA cahai sivadrohI / ' mA0 2.267.2 (2) cahasi / tU cAhatA hai, cAha kare / 'rAma japu jo bhayo cahai supAsI / ' vina0 22.6
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 281 ca haigo : A0-bha00 -prae / caahegaa| 'tohi binu mohi kabahUM na koU chaigo|' vina0 256.4 cahauM : cahau~ / 'na nAtha utarAI cahauM / ' mA0 2.100 chaM0 cahauMgo : A0 bha00 ue / cAhUMgA / 'kAhU soM kachu na chauNgo|' vina0 172.2 cahayo : bhUkR.pu.kae / cAhA / 'utaru na dena cahyo ha / ' gI0 4.2.3 cAMkI : cAkI / bhUkR.strI0 / cakrita kara dI, mudrita kI, ghera dii| (khaliyAna kI rAzi ko gobara ke maNDala ke samAna) surakSita kara dii| 'tilaka dekha sobhA janu caaNkii|' mA0 1.216.8 cAMcAra : saM0strI0 (saM0 carcarI>prA. caccarI) / sAmUhika gIta vizeSa, holI gIta / 'tulasIdAsa cA~cari misa kahe rAma gunagrAma, gAvahiM sunahiM nAri nara / ' gI0 2.47.22 cA~da : caMda / 'cA~da saraga para sohata / ' bara0 17 cA~dani, nI : caMdini / jyotsnA / kavi0 7.158 cApi : pU0 / (1) dabAkara, saMvAhana karake / 'carana cApi kahi kahi mRdu baanii|' mA0 2.198.3 (2) adhikAra meM kr| 'sIma ki cApi sakai kou tAsU / ' mA0 1.226.8 cAMpI : bhUkR0strI0 / dabAyI / 'kubarI dasana jIbha taba caaNpii|' mA0 2.20.2 cAu, U : saM0'0kae0 (saM0 cAyaH- cAya pUjAnizAmanayo:>prA0 cAo>a0 cAu) / (1) cAha, sne hAdara / 'rAma carana Azrita cita caauu|' mA0 2.235.8 (2) utsAha / 'camU ko cAu cAhi go|' kavi0 6.23 cAura : saM00 (saM0 tndul>praa0caaul)| cAvala / kavi0 6.24 cAkara : saM00 (phaa0)| dAsa, kiMkara / kavi0 7.66.67 cAkarI : saM0strI0 / cAkara kA kAra, dAsatA / kavi0 7.67 cAkA : saM00 (saM0 cakra = cakraka>prA0 cakka = cakkaa) pahiyA / 'sauraja dhIraja tehi ratha caakaa|' mA0 6.80.5 cAkhA : (1) bhUkR.pu / AsvAdita kiyA / (2) caakhi| A.prae / cakhatA hai, bhogatA hai / 'jo jasa karai so tasa phala cAkhA / ' mA0 2.216.4 cAkhyo : bhUkR.pu0kae / cakhA, svAda liyaa| 'nAhina rAsa rasika rasa cakhyo, tA teM Dela so ddaaro|' kR0 34 cATata : vakR00 / cATatA, jIbha se letaa-khaataa| 'cATata rahyo svAna pAtari jyoN|' vina0 226.3 cATi : pUkR0 / jIbha se lupta kara / 'jAhiMge cATi divArI ko dIyo / ' kavi0 7.176
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 tulasI zabda-koza cATiyata : vakR0-kavA0-pu / caTa kiyA jAtA-cATe jAte / 'Apane canA cabAi hAtha cATiyata hai|' kavi0 7.66 cAr3a : saM0strI0 (saM0 cATa>prA0 caadd')| hita, svArtha / 'toreM dhanuSu cAr3a nahiM srii|' mA0 1.266.4 ('cATa' kA mUla artha vaJca ka hai aura 'cATu' prazaMsA. paryAya hai / hindI meM artha badalA hai / ) cAtaka : saM00 (sN.)| papIhA, pakSivizeSa / mA0 1.227.6 cAtakahI : cAtaka ko / 'dAdura cAtakahI-ha~sahiM / ' mA0 1.6.2 cAtaki : cAtakI / mA0 2.52 cAtako : cAtaka+strI0 (sN.)| 'jana cAtakI pAi jala svaatii|' mA0 2.263.6 cAtaku : cAtaka+kae 0 / 'cAtaku raTani ghaTeM ghaTi jAI / ' mA0 2.205.4 cAturI : (1) saM0strI0 (saM0) / nipuNatA, kauzala / kR0 4 (2) dhUrtatA / 'cala na cAturI mori / ' mA0 4.6 cApa : saM00 (saM0) / dhanuSa / mA0 1.17 cApata : vakR00 (saM0 capat>prA0 cappaMta) / dabAtA, dabAte / 'capata carana lakhanu ura laaeN|' mA0 1.226.7 cApana : bhaka0 avyaya / cApane, dabAne / 'lage carana cApana doU bhaaii|' mA0 1.226.3 cApamakha : dhanuryajJa (sItA-svayaMvara) / mA0 1.221 cApalatA : saM0strI. (saM0 capalatA) / caJcalatA / mA0 2.304.1 cApA : cApa / 'rAvana bAna chuA nahiM cApA / ' mA0 1.256.3 cApi : pUkR0 / cApa kara, dabA kara / 'bole bacana carana cApi brhmdd|' mA0 1.256 cApu, pU: cApa+kae / eka mAtra dhanuSa / 'saMkaTa cApu jahAju / ' mA0 1.261 cApeM : capane se, dabAne se / 'cArihaM carana ke capeTa cA cipiTi go|' kavi0 4.1 cApauMgI : A0bha0strI0 e0 / dbaauuNgii| 'thAke carana kamala caapauNgii|' gI. 2.6.2 cAma : saM0pu0 (saM0 carma>prA. camma) / camar3A / vairA0 37 (2) camar3e (kA sikkA) / 'nAma naresa pratApa prabala jaga, juga-juga cAlata cAma ko / ' vina0 66.4 cAmara : cavara (sN.)| 'vyajana cAra cAmara sira ddhrhiiN|' mA0 1.350.4 (camara gAla sambandhI vyjn)|
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 283 cAmIkara : saM00 (saM0) / suvarNa / 'rasanA racita ratana cAmIkara / ' gI0 7.17.5 cAmuDA : saM0strI0 (saM0) / caNDa.muNDa daityoM kA saMhAra karane vAlI durgA / mA0 6.88.8 cAya : saM00 (saM0-cAya puujaanishaamnyoH)| Adara, sneha, mamatA, lagAva / 'mAna sanamAna ke jevAe cita cAya so|' kavi0 5.25 (2) ullAsa, utsAha / 'sakhI, bhUkhe pyAse pai calata cita cAya haiN|' gI0 2.28.2 cAra : saM00 (sN.)| (1) dUta =cara / 'cAra cale te rahUti / ' mA0 2.271 (2) sevaka / 'svAmI sarabagya so cale na corI cAra kii|' vina0 71.4 (3) cAla gati / 'padacAra' gI0 2.41.3 (4) sadgati / 'lobhI jasu caha cAra gumAnI / ' mA0 3.17.16 (5) AcaraNa karane vAlA / 'je apakArI cAra mA0 7.68 kha cArA : saM00 (saM0 cAra =cara bhkssnne+ghn)| pazu pakSiyoM kA bhojya / 'cArA cASu bAma disi leI / ' mA0 1.303.2 cAri : saMkhyA (saM0 catvAri>prA0 cayAri) / cAra mA0 1.2 cAriu : cAroM hI / 'jaha~ khelahiM nita cAri u bhaaii|' mA0 7.76.3 cArika (cAri+ika) / catuSTaya, ekIbhUta cAra kA samUha / 'kanaka biMdu dui cArika dekhe|' mA0 2.169.3 cArikho : (de0 kho) / cAra kA / 'dUjo ko kahaiyA au sunayA cakha caarikho|' kavi0 1.16 cAridasa : saMkhyA / caudaha / mA0 2.1.2 cArihuM : cAroMhI / 'lage bhAlu kapi cArihuM dvArA / ' mA0 6.78.3 cAriha : cArihuM / 'cArihu bidhi tehiM kahi smujhaavaa|' mA0 4.16.2 cArI : (1) cAri / cAra (sNkhyaa)| 'karatala hohiM padAratha caarii|' mA0. 1.315.2 (2) vi0 (saM0 cArin) / vicaraNa karane vAlA yA vaalii| 'surasara subhaga banaja bana caarii|' mA0 2.60.5 cAra : vi0 (sN.)| (1) pavitra / citrakUTa cita cAru / ' mA0 1.31 (2) manohara _ 'puraini saghana cAru caupAI / ' mA0 2.37.4 cArutara : atizaya cAru, atyuttama / mA0 7.14.chaM 3 cArU : cArU / * amia mUrimaya cUrana cArU / ' mA0 1.1.2 cAroM : cAryo, cArihuM / 'tulasI phala cAroM karatala / ' vina0 31.6 cAro : (1) cAroM / 'jAgata cAro juga jAma so|' vina0157.4 (2) saM00
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 tulasI zabda-koza (phA0 cAra:- saM0 cAra=gati) / upAya, upacAra, davA, mArga / 'kahA karama soM caaro|' kR0 34 cAryo : cAriu / cAroM / 'cirU jiahuM jorI cAru caaryo|' mA0 137.chaM0 4 cAla : cAli (sN.)| gati, chalanA Adi / 'cerI kI cAla calAkI / ' kavi0 7.134 cAlaka : vi0 (saM0) / calAne vAlA, vicalita karane vAlA, DigAne vaalaa| 'pAravatI mana sarisa acala dhanu cAlaka / ' jA0ma0 63 cAlata : vakR0pu0 (saM0 cAlayat>prA0 cAlaMta) / calAtA, calAte / 'nAma naresa pratApa prabala jaga juga-juga cAlata cAma ko|' vina0 66.4 cAlati : vakR0strI0 / calAtI / 'cAlati na bhujbllii|' mA0 1.327 chaM0 cAlahiM, hIM : A0praba0 (saM0 calayanti>prA0 cAleMti>a0 cAlahiM) / calAte-tI haiM / 'ghara kI na caracA caalhiiN|' gI0 1.5.6 cAlahi, hI : A0mae0 (saM0 cAlaya>prA. caalhi)| tU claa| 'jani bAta dUsari caalhii|' mA0 2.50.chaM cAli : saM0strI0 (saM0 cAla) (1) gati / "cATina biloki matta gaja lAjahiM / ' mA0 1.318.4 (2) dhUrtatA, kuTila cAla / 'aba ye lahI catura cerI pai cokhI cAli calAkI / ' kR0 43 (prAkRta meM 'callI' eka prakAra kI nRtyagati ko kahate haiM jisameM nartaka nAcate-nAcate darzaka ko cakamA dekara ghUma jAtA hai; isI kA ukta artha meM lAkSaNika prayoga hai|) (3) svabhAva / 'nIti au pratIti prItipAla cAli prabhu / ' kavi 7.122 cAlI : cAli / gati, AcaraNa / 'sIlu sanehu sarisa, sama caalii|' mA0 2.222.2 cAlu : (1) cAla+kae / 'pIre paTa or3he cale cAru cAlu / ' gI0 1.42.2 (2) A0-AjJA-mae / tU calA, Arambha kara / 'caracA na dUsarI cAlu / ' vina0 193.7 cASa : saMpu0 (saM0) / nIlakaNTha pakSI / do0 460 cASa : cASa+kae 0 / eka nIlakaNTha (kaTanAsa) / 'cArA cASu bAma disi leii|' mA0 1.303.2 cAha : saM0strI0 (saM0 cAyA-cAya pUjAnizAmanayoH) / icchA, apekSA, khoja, Adara / 'karihahiM cAha kusala kavi morii|' mA0 2.12.7 (2) prema, sneha, Asakti, rAga / 'nigama agama sAheba sugama rAma sAMcilI cAha / ' do0 80 (3) samAcAra, hAlacAla, sandeza / 'kou sakhi naI cAha suni AI / ' kR0 32
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulaso zabda-koza 285 cAhau': (de0 cAha) A0e0 / cAhatA-tI-hUM / 'cAhau~ tumhahi samAna sutA' mA0 1.146 cAhata : vkR00| cAhatA-te / (1) icchA krtaa| 'baiTho sakuci sAdhu bhayo cAhata / ' kR0 3 (2) sneha karate / jehi cAhata nara nAri saba / ' mA0 2.52 (3) saMbhAvita yA AzaGikata hotA / 'sohiM, cAhata hona akAjU / ' mA0 2 265.1 cAhati : cAhata+strI0 / 'carana kamala raja cAhati / ' mA0 1.210 cAhana : bhakR0 avyaya / khojane / 'phala cAhana clii|' gI0 3.17.1 cAhasi : A0bhae0 / tU cAhatA hai / 'jauM cAhasi ujiAra / ' mA0 1.21 cAhahiM : A0 praba0 / cAhate haiN| (1) icchA karate haiN| 'rAma kInha cAhahiM soi hoI / ' mA0 1.128.1 (2) dekhate haiN| 'madhura manohara mUrati cAhahiM / ' jA0 maM0 20 cAhatu : A0maba0 / cAhate yA cAhatI ho| 'cAhahu suna rAma guna gUDhA / ' mA0 1.47.4 cAhA : (1) cAha / 'haripada bimukha parama gati caahaa|' mA0 1.267.4 (2) cAhai / icchA karatA hai / jimi pipIlikA sAgara thAhA / mahA maMdamati pAvana caahaa|' mA0 3.1.6 (3) bhUkR.pu / icchA kii| 'kathA AraMbha kareM soi cAhA / ' mA0 7.63.5 (4) dekhA (satRSNa avalokana kiyA) / 'sIya cakita cita rAmahi cAhA / ' mA0 1.248.7 cAhi : (1) cAha / 'jAke mana te uThi gaI tila-tila tusnA cAhi / ' vairA0 26 (2) pUka0 / dekhakara / 'lehi dasa sIsa aba bIsa cakha cAhi re / ' kavi0 5.16 (3) tulanA meM lekara, apekSAkRta / 'kulisaTu cAhi kaThora ati komala __ kusumahuM cAhi / ' mA0 7.16 ga cAhima (ya) : cAhiai / abhISTa hai / 'cAhia sadAsivahi bhrtaaraa|' mA0 1.78.7 cAhiai, ye : A0kavA0prae / abhISTa hai, apekSita hotA hai / 'mukhiA mukha so caahie|' mA0 2.315 cAhI : cAhi / (1) dekha kara / 'asa mAnasa-mAnasa cakha cAhI / bhai kabi buddhi bimala avgaahii|' mA0 1.36.6 (2) tulanA meM lekara (apekssaakRt)| 'maranu nIka tehi jIvana cAhI / ' mA0 2.21.2 cAhu : A0 AjJA- bhae / tU cAha, dekha / 'cAri parihareM cAri ko dAni cAri cakha cAhu / ' do0 151 cAheM : dekhane se, dekha kara / 'cakoTa cAheM, haharAnI phauja maharAnI jAtudhAna kii|' kavi0 6.40
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 nulasI zabda-koza cAhe : bhUkR00ba0 / (1) abhISTa mAne, apekSita kiye / 'die ucita jinha jinha tei cAhe / ' mA0 7.50.4 (2) cAheM / dekhane para / 'cAhe cakacauMdhI laage|' gI0 2.20.3 cAhaiM : cAhahiM / 'bahuro bharata kahyo kachu cAhaiM / ' gI0 2.73.1 cAhai : cAhaicahai / icchA kare / 'jauM Apana cAhai klyaanaa|' mA0 5.38.5 cAhauM : cAhau~ / 'kahI cAhauM bAta / ' gI0 1.72.2 cicinI : saM0strI0 (saM0) / imlii| vina 0 33.2 cita : ciNtaa| sArasaMbhAla / 'so karau aghArI ciMta hmaarii|' mA0 1.186 chaM0 citata : vakR00 (saM0 cintayat >prA. citNt)| smaraNa yA dhyAna karate / ___ 'sArada sesa saMbha nisi bAsara citata ruup|' gI0 1.108.10 citahiM : A0praba0 (saM0 cintayanti>prA0 citaMti>a0 citahiM) / dhyAna meM lAte haiM / 'jehi ciMtahiM paramArathabAdI / ' mA0 1.144.4 citA : cintA se / 'ciMtA jara chaatii|' mA0 4.12.3 citA : saM0strI0 (sN.)| (1) sArasa~bhAla, rakSAvyavasthA (de0 cita) / (2) soca, khuTakA, mAnasika asthiratA / 'ciMtA amita jAi nahiM brnii|' mA0 1.58.1 (3) udher3a buna, ulAyana / 'gAdhi tanaya mana ciMtA byaapii|' mA0 1.206.5 (4) cintai / soca-vicAra kara rahA hai / 'kaha gae nRpa kisora manu manu ciNtaa|' mA0 1.232.1 (5) dhyAna (vyavasthA kA bhaar)| 'ciMtA gurahi napahi ghara bana kii|' mA0 2.315.1 citAmani : saM0strI0 (saM0 cintAmaNi) / (1) svarga kI eka maNi jisase abhISTa vastu kI tatkAla prApti batAI gayI hai| (2) dhyAna rUpI maNi, maNitulya prakAzakArI dhyAna / 'rAmacarita ciMtAmani cAru / ' mA0 1.32.1 ciurA : saM0pU0 (saM0 cipiTa>prA0 civiDa) / ubale yA bhune dhAna kUTakara banAyA huA vizeSa cabenA, pohA / mA0 1.305.6 cikanAI : saM0strI0 (saM0 cikkaNatA>prA0 cikknnyaa)| snigdhatA / jimi khagapati jala ke cikanAI / ' mA0 7.86.8 cikane : vi0pu0ba0 (saM cikkaNa) / snigdha / 'cikane rAma saneha / ' do0 61 / 'cikAra, rA : saM00 (saM0 cItkAra>prA0 cikkaar)| (1) ciMghAr3a / 'taba dhAvA kari ghora cikArA / ' mA0 6.76.6 (2) nAdavizeSa kA samUha / 'gajaratha turaga cikAra kaThora / ' mA0 6.87.4 (3) cI-cI dhvani / 'pareu~ bhUmi kari ghora cikArA / ' mA0 4.28.4 cikura : saM0pu0 (saM0) / keza / gI 0 7.5.3 cikurAvalI : saM0strI0 (saM.) / kezakalApa / gI0 1.25.5
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 287 cikkana : vi0 (saM0 cikkaNa) / snigdha / mA0 1.166.10 cikkarata : vakR00 (saM0 cItkurvat >prA0 cikkrNt)| (1) ciMghAr3ate / 'gaja cikkarata bhAjahiM / ' mA0 6.78 chaM0 (2) cIkhateM, cIM-cI dhvani karate / ' 'cikkarata lAgata bAna / ' mA0 3.20.10 cikkarahiM : A0praba0 (saM0 cItkurvanti>prA0 cikkaraMti>a.cikkarahiM) / cItkAra karate haiM, ciMghAr3ate haiN| cikkarahiM diggaja / ' mA0 1.261 chaM0 (2) cikhate haiM, ciciyAte haiM / 'cikkarahiM markaTa bhAlu / mA0 6.81 chaM0 1 cikkarahIM : cikkarahiM / mA0 5.35.10 cicchAkti : (cit+shkti-sN0)| caitanya, jIva, puruSa tattva / vina0 54.2 cita : (1) citta / mA0 1.3 ka (2) saM0 strI0 (saM0 cit) / caitanya, AtmA / 'sItAnAtha nAma nita citahU ko citu hai|' vina0 254.3 citai : (1) pU0 (saM0 citrayitvA>prA0 cittavia>prA0 cittvi)| vismaya pUrvaka dekha kara, tAka kara / 'prabhuhi citai puni citava mahi / ' mA0 1.258 (2) cinaI / / dekhI / 'tulasI prabhu sugrIva kI citai na kachU kucAli / ' do0 157 citaie, ye : A0kavA0prae0 (saM0 cinyate>prA. cittviiai)| dekhie / 'jo citavani sauMdhI lage, citaiye sabere / ' vina0 273.3 citaiho : A0bha0maba0 (saM0 citrayiSyatha>prA0 cittaihi>a0 cittihihu)| dekhogii| 'tuma ati hita citaihI nAtha tanU / ' gI0 5.51.6 citaI : bhUkR0strI.prA. citrviaa)| dekhii| citai sIya kRpAyatana / ' mA0 1.260 citae : bhUkRpu0ba0 / dekhe / 'je citae prabhu jinha prabhu here / ' mA0 2.217.1 citagraMthi : saM0strI0 / citta kI gAMTha, manogranthi, kuNThA (jo mana kI asAmAnya nimna avasthA hai); anAcAra kI ora le jAne vAlI manovRtti (jise mAnasa zAstra tathA darzana meM gahita mAnA gayA hai)| 'bhramita puni samujhi citagraMthi abhimAna kii|' vina0 206.4 citaSTatti : saM0strI0 (saM0 cittvRtti)| antaHkaraNa ke vyApAra--(1) mano vyApAra = saMkalpa-vikalpa, manovega; (2) ahaMkAra-vRtti =bodha ke sAtha 'ahaM' kA kendrIbhUti pratyaya; (3) buddhi =nizcayAtmaka bodha vyApAra / viSayoM ke prati citta kI pratikriyAoM kA samavAyAtmaka vyApAra / vina0 56.3 bibidha citavRtti khaga nikara zyenolUka kAka baka gRdhra AmiSa ahArI / vRttayaH patyatacyaH kliSTAH aabilssttaa| prmaann-viprcm-viklp-nidraa-smRtyH| yoga 1.5-6
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 tulasI zabda-koza ('citta' ukta tInoM- mana, ahaMkAra aura buddhi kI samadazA hai jisakI viSamatA tIna vyApAroM meM prakaTa hotI hai|) citabhaMga : saM.pu0 (saM0 cittbhngg)| (1) citta kI TUTana, samUce anta:karaNa mana ahaMkAra aura buddhi-kI zaktiyoM kA bhaGga utsAha kI pUrNa hAni+ (2) vadarikAzrama ke mArga kI eka parvatamAlA jo yAtriyoM kA utsAha bhaGga karatI hai (citta ko tor3a detI hai) / 'mAna manabhaMga, citabhaMga mada, krodhalobhAdi parvata durga / ' vina0 60.6 citaya : A0 bhUkR0pu0+ue / maiMne dekhA / ' citayau~ A~khi udhAri / ' mA0 7.76 ka citayau : bhUkR0pu0kae0 / dekhA / 'napu citayau A~khi udhAri / ' mA0 2.154 citava, citavai : (saM0 citrayati>prA0 cittavai-vismaya Adi se dekhanA, tAkanA) A0 prae / sAzcarya dekhatA hai yA dekhatI hai / 'cakita citava mudarI phicaanii|' mA0 5.13.2 citavata : vakR00 (saM0 citrayat>prA. cittvNt)| (1) dekhatA, dekhate / 'citavata cakita dhanuSa mkhsaalaa|' mA0 1.268.6 (2) dekhate hii| 'citavata kAmu bhayau jari chArA / ' mA0 1.87.6 citavati : citavata+strI0 / dekhtii| citavati cakita cahU~ disi sItA / ' mA0 1.2321 citavani : saM0strI0 (saM0 citraNa>prA0 cittavaNa) / tAkane yA dekhane kI kriyA jisameM vismaya kA citra raMga ho / 'citavani cAru mAra mana hrnii|' mA0 1.243.3 citavaniyAM : citavani+ba0 / citavane / gI0 1.34.5 citavanihArA : vi.pu / dekhane vAlA, tAkane vAlA (dRSTi DAlane vaalaa)| 'ko prabhusa~ga mohi citvnihaaraa|' mA0 2.67.7 citarvAha : A0praba0 (saM0 citrayanti >prA0 cittavaMti>a0 cittavahiM) dekhate-tI. haiM / 'jaha~ citavahiM taha~ prabhu AsInA / ' mA0 1.54.6 citavA : bhUkR.pu / tAkA, sAzcarya nihaaraa| 'phiri citavA pAche prabhu dekhaa|' mA0 1.54.5 citavai : citavahiM / tAkate haiM / 'mRga cauMki cakai citavaM citu dai|' kavi0 2.27 citahi : citta ko / 'citavata citahi cori janu lehIM / ' mA0 1.216.7 citA : saM0strI0 (sN.)| zavadAha kI kASTha racanA vizeSa / mA0 2.170.4 citu : cita+kae / antaHkaraNa / 'raghupati pada saroja citu raacaa|' mA0 1.256.4
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 289 citareM : saM00 karta kAraka (saM0 citrakareNa>prA0 cittayareNa>a0 cittyreN)| citrakAra dvArA / 'citrita janu ratinAtha citereN|' mA0 1.213.5 citere : (1) saM00ba0 (saM0 citrakarA:>prA0 cittyraa)| citrakAra / (2) vi.puba. (saM0 citrIkRtA>prA0 cittyriyaa)| citrita, citra meM urehe hue / 'rahe nara nAri jyoM citere citrasAra haiN|' kavi0 2.14 citero : saM0+vi.pu.kae0 (saM0 citrakara:>prA0 cittyro)| citrakAra / piya carita siya cita citero likhata nita hita bhIti / ' gI0 7.35.4 cita : (1) citai / dekhkr| 'saila sikhara car3hi cita cakita cita ati hita bacana ___ kahyo bala bhaiyA / ' kR0 16 (2) A0-AjJA-mae0 / tU dekha / 'prAta kAla raghubIra badana chabi citai catura cita mere / ' gI0 7.12.1 cite haiM : A.bha.praba0 / dekheMge / 'bAra-bAra prabhu tamhahi cita haiN|' gI0 5.51.6 citahauM : A0bha0 ue0 / dekhUgA / 'bhUli na rAvarI ora citahauM / ' kavi0 7.102 citahI : A0bha0maba0 / dekhoge / 'raghubIra mohU citaiho / ' vina0 270.1 / citau : A0 AjJA-mae / tU dekha / 'neku sumukhi citalAi cito rii|' gI0 1.77.1 citta : saM00 (sN.)| antaHkaraNa =saMkalpAtmaka mana, abhimAnAtmaka ahaMkAra aura nizcayAtmaka buddhi kA samaveta sama svarUpa / zaivadarzana meM citta prakRti paryAya hai jo ukta tInoM kI sAmyAvasthA hai-tInoM antaHkaraNa citta meM ekIbhUta rahate haiM; viSaya kI pratikriyA ke rUpa meM tIna vyApAra ho calate haiM jo mana, aham aura buddhi kahalAte haiM jo krasazaH rAjasa, tAmasa tathA sAttvika haiM / 'ahaMkAra siva, buddhi aja, mana sasi, citta mahAn / ' mA0 6.15 ka cittani : citta+saM0ba0 / cittoM (meM) / hanu0 4 / citra : (1) saM00 (sN.)| Alekhya / mA0 1.260 (2) Azcarya, vismayapUrNa dazya / 'khagamaga citra bilokata bica-bica / ' gI0 1.55.5 (3) vi0 / citraparNa, vividha raMgoM se yukta / 'citra cAru cauMke rciiN|' gI0 1.6.7 citrakUTa : saM00 (saM0) / vividha raMgoM se yukta vismayajanaka zikharoM vAlA= parvata vizeSa / mA0 1.31 citraketu : eka nizAcara kA nAma / mA0 1.76.2 citralikhita : citra meM banAyA huaa| 'citralikhita kapi dekhi dderaatii|' mA0 2.60.4 citrasAra : citrasAlA / kavi 2.14 citrasAlA : saM0strI0 (saM0 citrazAlA) / vaha zAlA jisameM citra bane hoN| mA0 7.27
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 tulasI zabda-koza citrita : bhUkR0vi0 (saM0) / citra kiyA huA / 'citrita janu / ratinAtha citereM / ' mA0 1.213.5 cidabilAsa : saM00 (saM0 cidvilaas)| caitanya kA vilAsa, Atmatattva kA prasAra / paramAtmA kA prapaJca rUpa meM lIlA vistAra / vina0 124.5 cidAnaMda : (cit+Ananda) / caitanya tathA Ananda / 'cidAnaMda sukhadhAma siva / ' mA0 1.75 cidAnaMdamaya : caitanya tathA Ananda guNoM se pripuurnn| mA0 2.127.5 cidAnaMda : cidAnaMda+kae / caitanya tathA Ananda kalyANa guNoM vAlA=brahma / 'cidAnaMdu niraguna gunarAsI / ' mA0 1.341.6 cinamaya : vi0 (saM0 cinmy)| caitanyasvarUpa, caitanyapUrNa / 'rAma brahma cinamaya abinaasii|' mA0 1.120.6 cintaka : vi00 (saM0) / dhyAna karane vAlA / mA0 7 zlo0 1 cinha : saM00 (saM0 cihna>prA. ciNha) pahacAna, lakSaNa / 'dvija cinha janeu / ' mA0 7.101.7 cinhArI : saM0strI0 (saM0 cihnakAri:>prA0 cinnhaarii)| pricykriyaa| ___ 'asamaya jAni na kInhe cinhaarii|' mA0 1.50.2 cipiTi : pUkR0 / cipaTA ho (kara) / 'cArii carana ke capeTa cA cipiTi go|' kavi0 4.1 cibuka : saM0pu0 (saM.) / Thor3I, ThuDDI / mA0 1.147.1 ciyA : saM0strI0 / phalI (imalI Adi kI) / vina0 33.2 cira : avyaya (sN.)| bahuta samaya, sdaa| 'sakala tanaya cira jIvahuM / ' mA0 1.166 cirajIbI : vi00 (saM0 cirajIvin) / diirghaayussm| mA0 2.286.7 cirAnA : bhU000 (saM0 cirAyita >prA. ciraann)| adhika samaya ThaharA huA / 'sukhada sIta ruci cAru cirAnA / ' mA0 1.36.6 /cirAva, cirAvai : (saM0 cirAyayati-ciri hiMsAyAm +preraNA>prA. cirAvai-cIrA lagavAnA, zalyakriyA karavAnA) A0 prae0 / cIrA lagavAtA tI-hai / 'mAtu cirAva kaThina kI naaiiN|' mA0 7.74.8 ciru : kri0vi0 (saM0 ciram >prA. ciraM>a0 ciru) / sadaiva, bahuta samaya taka / 'ciru jIvahuM suta cAri / ' mA0 1.265 cokhA : bhU000 (prA0 ckkhia)| cakhA, svAda liyaa| 'DAri sudhA viSu cAhata cIkhA / ' mA0 2.47.3
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza cIThI : saM0 strI0 / ciTThI, patra / 'rAma lakhana ura kara bara cIThI / ' mA0 1.260.5 cIThe : saM0pu0ba0 / ciTTha e, paravAne, Adezapatra ( uccapada ke ) niyukti patra | ' nAma kI lAja rAma karunAkara kehi na die kara cIThe / ' vina0 166.3 cIta, tA : citta / 'jA ko hari binu katahuM na cItA / ' vairA0 14 cInhA : ( 1 ) cinha / lakSaNa, pratIka | 'mana kapaTI tana sajjana cInhA / ' mA0 1.76.4 (2) bhUkR0pu0 / pahacAnA, cinhoM se jAnA / 'nAmu jAna pai tumhahi na cInhA / mA0 1.282.2 cInhI : pUkR0 / pahacAna kara / 'haraSa hRdaya~ nija nAthahi cInhI / ' mA0 4.2.7 cInheM: pahacAna lene para / 'karma ki hohiM svarUpahi cInheM / ' 'mA0 7.112.3 cInhe : bhUkR0pu0ba0 / pahacAne, lakSita kiye / 'tinha kahaM kahia nAtha kimi cInhe |' mA0 1.262.3 cInho : cInhyo / ( 1 ) pahacAnA, lakSita kiyA / 15 (2) pahacAna meM AyA huA / 'cInho 266.4 'cInho rI cora jiya 291 subhAya tero / ' kR0 mArihai / ' vina0 cInhayo : bhUkR0pu0 kae0 / pahacAnA, jAnA / 'taM tau na cInhyo / kavi 6.18 cora : saM0pu0 (saM0 ) ( 1 ) vastra | mA0 1.262 ( 2 ) vastrakhaNDa | 'pahire balakala cIra / ' mA0 2.165 cIrA : cIra / mA0 1.106.6 cori : pUkR0 / cIrakara, phAr3akara / 'cIri kori paci race sarojA / ' mA0 1.288.4 cIrI : saM0 strI0 (saM0 cIri, cIrikA = jhIMgura ) / patiMgA / 'cIrI ko maranu khela bAlakana ko so hai / ' hanu0 26 ( bacce patiMge ko tAMge meM bA~dha kara khelate haiM / ) cuMbata vakR0pu0 (saM0 cumbat > prA0 cubaMta ) | cUmatA cUmate / 'dhavala dhAma Upara nabha cuMbata ) / ' mA0 7.27.7 cubati : cuMbata + strI0 / cUmatI / 'mukha cuM bati mAtA / mA0 2.52.3 cuA : caupAyA ( ? ) / cAru cuA cahuM ora caleM / ' kavi0 7.143 cuka, cuka : (saM0 cyutkaroti > prA0 cukkai -- cUkanA, hucanA, lakSya kA asaphala raha jAnA) A0pra0 / cUkatA - tI hai / 'cukai na ghAta mAra muThabherI / " mA0 2.133.4 cukAhIM : A0praba0 / cUkate haiM, avasara khote haiM / 'teu na pAi asa samau cukAhIM / " mA0 2.42.4
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 tulasI zabda-koza cukeM : samApta hone para, cUka jAne para, khodane ke bAda / 'samaya cuke puni kA pachitAne / ' mA0 1.261.3 cuke : curke / 'cuke avasara manahuM sujanahi sujana sanamukha hoi|' gI0 5.5.4 cuke : cukai / cUka jAya / 'avasara kaur3I jo cuke, bahuri dieM kA lAkha / ' do0 344 cucAte : vakR00ba0 / atizaya srAva karate, dhArA bahAte / 'jhUmata dvAra aneka mataMga jaMjIra jare mada aMbu cucAte / ' kavi0 7.44 cucukAri : pUkR0 / cU-cU dhvani krke| (1) bAlaka ko dularAne kI dhvani / gI 1.11.2 (2) pazu ko rokane kI dhvani / 'utari-utari cucukAri turaMgani sAdara jAi johAre / ' gI0 1.46.1 cucakAre : bhUkR00ba0 / mukha dhvani vizeSa se dularAe hue / gI0 2.87.2 cuTakI : saM0strI0 / aMguliyoM se kI huI dhvani vizeSa-cuTacuTAhaTa / 'kilaki kilaki nAcata cuTakI suni / ' gI0 1.32.5 /cana, canai : (saM0 cinoti>prA. cuNai-bInanA, cayana karanA yA cuganA) A0prae / cunatA-tI hai / 'mukutAhala gunagana cunai / ' mA0 2.128 cuni : pUkR0 / cunakara, cayana karake / mA0 3.1.3 cunina : cunI+saMba0 / cuniyoM, jar3Ava kI mUlyavAn kaNikAoM / 'kanaka cunina soM lasita naharanI lie kara ho|' rA0na0 10 (saM0 'cUNi' mUlata: cUrNa-paryAya hai / parantu usase niSpanna 'cunnI' yA 'cunI' sone-cAMdI Adi ke una donoM kA artha AtA hai jo jar3e jAte haiN| una donoM se yukta goTe ko bhI 'cunI' kahA jAtA hai|) cunautI : saM0strI0 (saM0 caya+patrI>prA0 cuNavattI)-lar3AI ke lie cayana karane kI ciTThI, lalakAra, AhvAna / 'tAke kara rAvana kahuM manahuM cunautI dInhi / ' mA0 3.17 capa : (1) vi0 (saM0 cupa-cupa mandAyAM gto)| mauna, vAcaMyama / 'cupahiM rahe raghunAtha skocii|' mA0 2.270.3 (2) saM0strI0 / cuppI / 'dekhi dasA cupa sArada sAdhI / ' mA0 2.307.2 cupaki : pUkR0 / cuppI sAdha kara, mauna hokara / 'cupaki na rahata, kahyo kachu, cAhata / ' kR0 11 cupacApa : vi0+kri0vi0 (saM0 cupa mandAyAM gatau+capa sAntvane) / mauna zAnta / saba cupacApa cale maga jaahiiN|' mA0 2.322.2
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 293 cupari : pU0 / cupar3akara / (1) ghI Adi se snigdha karake / 'roTI cikanI cupari ke tU de rI maiyaa|' kR0 2 (2) tela lagAkara / 'cupari ubaTi anhavAi ke|' gI0 1.10.1 Vcuva cuvai : (saM0 zcotate>prA0cuai-cUnA, TapakanA, srAva karanA) ___ A0prae / cUtA hai, TapakatI hai / 'bolata bola samRddhi cuvai / ' kavi0 7.180 cuvata : vakR.pu / cUtA, cUte / 'jalakana cuvata locana cAru / ' kR0 14 cuvana : bhUkR. avyaya / cUne , Tapakane / 'lAge locana cuvana / ' gI0 5.48.2 cuvAi : pUkR0 (saM0 zcotayitvA>prA. cuAia>a0 cuAi) / rasa TapakAkara / _ 'suci bacana kahaiM cuvAi / ' kavi0 7.116 cUka : sN0strii0| (1) bhUla / 'chamia debi bar3i cUka hamArI / ' mA0 2.16.8 (2) doSa, aparAdha / 'rahati na prabhu cita cUka kie kii|' bhA0 1.26.5 cUkA : bhUkR00 (saM0 cutkRta>prA0 cukka)| cUka gayA, kho baiThA / 'ahaha maMda _maiM avasara cuukaa|' mA0 2.144.6 cUkibo : bhaka0pu0kae / cUkanA, kho denA / 'ausara ko cUkibo sarisa na haani|' gI0 5.7.2 cUkI : cUka / 'ajAmilakI caliga cala cuukii|' kavi0 7.86 cUko : bhUkR00kae0 / caka gyaa| 'kalikAla karAla na cuuko|' kavi0 7.60 cUDAkarana : saM00 (saM0 cUDAkaraNa) / caulakarma, bAlaka kA muNDana saMskAra / mA0 1.203.3 cUDAmani : saM0 strI0 / (1) zirobhUSaNa vizeSa / mA0 5.27.2 (2) ziromaNi __ =zreSTha / 'udAra-cUr3Amani / ' vina0 185.6 cUnarI : saM0strI0 / nava badhU kA paridhAna vizeSa / gI0 1.105.3 cUmi : pUkR0 (saM0 cumbitvA>prA0 cubia>a0 cubi)| cUmakara, cumbana lekara / gI0 1.11.2 cUrana : saM0pU0 (saM0 cUrNa) / (1) dhUli / vina0 31.4 (2) dhUli banAyA huA ___ auSadha / 'amia mUrimaya cUrana cArU / ' mA0 1.1.2 ceTaka : saM00 (sN.)| (1) dAsa, karmacArI (2) jAra, upapati (3) bAjIgara / 'naTujyoM jani peTa kupeTaka koTika ceTaka kautuka ThATa tthtto|' kavi0 7.86 (ceTaka kautuka =indrajAla) ceTakI : saM0strI0 / ceTaka kautuka / indrajAla / kavi0 7.66 ceTuvA : saM00 / aNDe se nikalA navajAta zizu / 'aMDa phori kiyo ceTuvA / ' do0 303
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 tulasI zabda-koza ceta : saM00 (saM0 cetas) / saMjJA, bodha, hoza (smaraNa) / 'bhrama basa rahA na ceta / ' mA0 1.172 cetana : vi0 (sN.)| cetanAyukta / je jar3a cetana jIva jhaanaa|' mA0 1.3.4 cetanahiM : cetana meM / 'jar3a cetanahiM graMthi pari gaI / ' mA0 7.117.6 cetA : (1) ceta / 'paThavana cale bhagata kRta cetaa|' mA0 7.16.1 (2) bhuukR00| socA huA, cAhA huA / 'hoi cita cetaa|' mA0 2.11.5 ceti : pUkR0 / ceta kara, cetanA meM aakr| 'aba cita ceti citrakUTahi calu / ' vina0 24.1 cetu, tU : (1) ceta + kae0 / 'rahata na Arata ke cita cetU / ' mA0 2.266.4 (2) A0-AjJA - mae / tU ceta, hoza kara, smaraNa kara / 'citrakuTa ko caritra cetu citta kari so|' vina0 264.5 / cete : bhUkR00ba0 (saM0 cetita) / cetanA meM Aye / dhyAnayukta hue / 'hauM aba loM karatUti tihAriya citavata huto, na rAvare cete / ' vina0 241.5 (2) sAvadhAna hue / 'sevahi te je apanapI cete / ' vina0 126.2 cena : caina / Amoda-pramoda, sukha / 'subhaTanha ke mana cena / ' mA0 6.87 cerA : saM00 (saM0 ceTaka>prA0 ce ua) / dAsa / mA0 2.131.8 cerAI : saM0 / dAsatA, sevA bhAva / jo 4 cerAI rAma kI karato na ljaato|' vina0 151.1 ceri : cerI / mA0 2.13.8 / cerI : saM0strI0 (saM0 ceTI>prA0 ceDI) / daasii| mA0 2.22.5 cere : cerA kA rUpAntara (ba0) / dAsa / mA0 1.18.4 cero : cerA+kae / dAsa / 'cero rAmarAya ko|' kavi0 7.166 caita : saM0pu0 (saM0 caitra>prA0 citt)| mAsavizeSa jisakI purNimA ko citrA nakSatra rahatA hai / gI0 1.2.2 caitanya : saM00 (saM0) / cetanA, saMjJA / 'jar3a hi karai caitanya / ' mA0 7.119kha caina : saM0strI0 (saM0 cetanA>prA0 ceaNA) / sukha, Ananda, harSollAsa / 'manu bur3ana lagyo sahita cita caina / ' gI0 5.21.2 caila : saM00 (sN.)| vastra / 'cala cAru bhUSana phiraaiiN|' mA0 1.353.4 coMca : saM0strI0 (saM. caJcu) / ToMTa / mA0 3.1.7 coMcanma : coMca+saMba0 / coMcoM (se)| 'coMcanha mAri bidAresi dehii|' mA0 __3.26.20 cothe : bhUka00 (saM0 cuNTita>prA0 cuTiya) noce hue (noca DAlane pr)| 'Ayo sarana sukhada pada paMkaja cauthe rAvana bAja ke / ' gI0 5.26.3
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 295 cokhA : vi.pu. (saM0 cokSa>prA0 cokkh)| uttama, vicitra, manohara, dakSa / ____ 'calA bimAna tahAM teM cokhA / ' mA0 6.120.4 cokhI : vi.strI0 (saM0 cokSA>prA0 cokkhI) / uttama, vilakSaNa / 'ye aba lahI catura cerI pai cokhI cAli claakii|' kR0 43 cokheM : cokhe se / 'lekheM jokheM cokheM cita... / ' kavi0 7.24 cakhe : cokhA+ba0 / (1) dakSa, uttama, vilakSaNa / 'asi camakata cokhe haiN|' gI0 1.65.1 (2) tIkhe, nukIle / 'bisikha kAla dakhanani teM cokhe / ' gI0 5.12.1 coTa : saM0strI0 (saM0 cuTa chedne)| AghAta / 'capeTa kI coTa caTAka dai phorauM / ' kavi0 6.14 coTiyA : saM0strI0 (saM0 coTikA?>prA0 cottttiyaa)| choTI zikhA, keza shikhaa| coTI : cottiyaa| (1) zikhA (2) (lakSaNA se) maryAdA, pratiSThA / 'hAtha kapinAtha hI ke corI cora sAhu kii|' hanu0 28 copa : saM0pu+strI0 / utsAha / 'siMgha kisorahi copa / ' mA0 1.267 cora : saM0+vi0 (saM0) / taskara / mA0 1.242 coraU : cora bhI / 'nAtha hI ke hAtha saba coraU paharu / ' vina0 250.3 corata : vakR00 (saM0 codayat>prA0 coraMta) / curAtA, curAte / 'corata citahi sahaja musukAta / ' gI0 2.2 corati : vakR0 strI0 (saM0 corayantI>prA0 coraMtI>a. corNti)| curAtI; ___ apaharaNa karatI / 'corati citahicAru citavaniyA~ / ' gI0 1.34.5 corahi, hIM : A0praba0 (saM0 corayanti>prA0 coraMti>a0 corhiN)| curAte haiM / 'aMga saba cita corhiiN|' mA0 1327.chaM0 corA : cora / mA0 5.4.3 corAi : pUkR0 / curAkara / 'leta citahi caurAi / ' gI0 7.33.5 corAI : corAi / 'lehiM na bAsana basana corAI / ' mA0 2.351.3 corAe, ye : bhuukR00| apahRta kiye / 'aruna adhara cita leta coraaye|' gI0 1.32.3 cori : corAi (saM0 corayittvA>prA0 coria>a0 cori) / (1) curAkara, apahRta kara / 'lie cori cita rAma bttohiiN|' mA0 2.123.8 (2) chipaakr| 'agha hRdaya rAkhe cori / ' vina0 158.3 corI : saM0strI0 (saM0 caurya =caurI>prA0 corii)| cora-karma, apaharaNa / 'caMdini kara ki caMDakara corI / ' mA0 2.265.6 (2) gopana / 'aurau eka
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 tulasI zabda-koza kahau~ nija corii|' mA0 1.166 (3) cori / curAkara / 'leta citavata cita corI / ' gI0 7.7.7 coru : cora+kae / 'aise hU sAhaba kI sevA soM hota coru re|' vina0 71.1 coreM : curAkara, curAe hue / 'cale lai citu coreN|' kavi0 2.26 core : bhUkR00ba0 / curAye / gI0 3 2.3 coryo : bhUkRpu0kae0 / curA liyaa| 'coryo hai cita cahuM bhAI / ' gI0 1.15.3 colanA : saM00 (saM0 cola) / aMgarakhA, paridhAna vizeSa / gI0 1.74.1 /cauMka, cauMkai : (saM0 camatkaroti>prA0 camakkai>a0 cakkai- camatkRta honA, vismita honA, cakapakAnA) A0e0 / cauMkatA hai, vismaya pAtA hai / 'kona kI hAMka para cauMka caMDIsu / ' kavi0 6.45 cauMki : pUkR0 / Azcaryacakita hokara / cauMki cakai citavai citu de|' kavi0 2.27 cauMke : bhUkR00 (saM0 camatkRta>prA0 camakkiya>a0 cavaM kkiya) b0| cakita ho gaye / 'cauMke biraMci saMkara sahita / ' kavi0 1.11 cauMdhI : cakacauMdhI / 'citavata mohi lagI cauMdhI sii|' gI0 2.35.3 cauka : saM0strI0 (saM0 catuSka>prA0 caukka) / caukora racanA vizeSa / raMgolI Adi / 'gajamani raci bahu cauka purAI / ' mA0 7.6.3 caukI : saM0 strI0 (saM0 catuSkikA>prA0 caukkiA>a0 cukkii)| caukora racanAvizeSa jo AbhUSaNa Adi meM banAyI jAtI hai / lavi0 7.147 cauke : cauka+ba0 / raMgoliyAM / mA0 1.266 caugAna, nA : saM0 / geMda kA eka khela / 'khelahahiM bhAlu kIsa caugaanaa|' mA0 6.265 (phrA0 caugAna balle yA tirache DaMDe kA artha detA hai| usakA prayoga polo kI kandukakrIDA ke lie huA hai|) caugAna : caugAna+ba0 / balle, geMda khelane kI tirachI lakar3iyAM / 'karakamalani bicitra caugAna / ' gI0 1.45.2 cauguna : vi0pU0 (saM0 catugaNa>prA0 caugguNa) / caugunA / mA0 2.51.8 caugune : 'cauguna' kA rUpAntara (prA0 cuggunny)| "caMcalatA caugune cAya / ' vina0 53.2 cauguno : cauguna+kae / gI0 1.104.1 cautani : cautanI / 'cautani sirani, kanaka kalI kAnani / ' gI0 1.62.2 cautaniyA~ : cautanI / gI0 1.344 cautanI : cautanI+ba0 / caukora TopiyAM / rucira cautanI subhaga sira / ' mA. 1.216
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 297 cautanI : saM0strI0 / cAra bandoM vAlI caukora TopI / 'kala kuMDala cautanI cAru ____ ati / ' gI0 1.63.3 cautha : vi.pu. (saM0 caturtha>prA0 cauttha) / cauthA / mA0 1.142 cauthi : cauthi / cauthI / mA0 3.35 / / cauthe : cauthe...... meM / 'cauthepana jehiM ajasu na hoI / ' mA0 2.42.5 . caudasi : saM0+vi0strI0 (saM0 caturdazI>prA0 cauddasI>a0 cuddsi)| (1) caudasa tithi+(2) caudahavIM / vina0 203.15 caudaha : saMkhyA (saM0 caturdazan >prA0 cauddaha) / mA0 2.28.3 caupaTa : saM0+vi0 (saM0 catuSpaTTa>prA0 cupptttt)| caurasa, samatala (dhvaMsa se __ kiyA huA samatala bhUtala) / mA0 6.30 caupAI : caupAI+ba0 / caupAiyA~ / 'sata paMca caupAIM manohara / ' mA0 7.130 / chaM0 caupAI : saM0strI0 (saM0 catuSpAdikA>prA0 cauppAiA>a. cuppaaii)| eka ___ chaMda jisake pratyeka caraNa meM 16 mAtrAeM hotI haiM / mA0 1.37.4 caubAre : saM0pu0ba0 (saM0 caturika>prA0 cuvvaary)| cAra daravAjoM vAle __ havAdAra baMgale / 'manimaya racita cAru caubAre / ' mA0 2.60.8 caurAsI : saMkhyA (saM0 caturazIti>prA0 caurAsIi) / mA0 1.8.1 caura : cora / vina0 28.4 cauhaTa : cauhaTTa / cauka, caurAhA / mA0 7.28.8 cva : pUkR0 / cU kara, srAva karake, baha (kara) / 'aMkhiyA~ ati cAru calIM jala cvaM / ' kavi0 2.11 cca haiM : A0bha0 praba0 (saM0 zcotiSyante>prA0 cuihiti>a0 cuihihiM) / culAeMge, bahAeMge, srAva kareMge, cuyeNge| 'khaga mRga muni locana jala cce haiN|' gI0 6.18.3 chaganama~gana : (de0chagana) kri0vi0 / bAlagaNoM ke bIca krIDA meM magna / 'chaMganamaigana a~ganA khelata / ' gI0 1.30.1
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 tulasI zabda-koza chaTi : bhUkR.puM0ba0 / chaTe hue, cune hue / 'sAji car3he chaTi chaila chabIle / ' kavi0 6.32 cha : saMkhyA (saM0 SaS>prA0 cha) / chaha / 'sAtha kirAta cha sAtaka dInhe / ' mA0 2.2728 chaMDa : chA~Dai / chor3a de, gyAga kare / 'jAya so jatI kahAya biSaya bAsanA na chaMDeM / ' kavi0 7.116 chaMda, dA : saM0pu0 (saM0 chandas) / (1) padya / 'janu tanu dharai sakala zruti chaMdA / ' mA0 1.300.4 (2) padya vizeSa-harigItikA Adi / 'chaMda soraThA sundara dohA / ' mA0 1.37.5 (3) (saM0 chanda) abhiprAya, svecchA / 'riSibara taha chaMda bAsa / ' gI0 2.43.2 chaI : (1) bhUkRstrI0 / chA gaI, vyApta hue / 'aMga pula kAvali chii|' mA0 1.318.chaM0 (2) chaya (saM0 kSaya) / rAjayakSmA roga / 'para sukha dekhi jarani __ soi chii|' mA0 7.121.34 chae : chye| chagana : saM00 (saM0 cha=zizu+gaNa) / bAlaka (dularAne meM prayukta) / 'chagana chabIle choTe chayA / ' gI0 1.20.2 chaganamagana : kri0vi0+vi0 (saM0 chagaNa-magna) / zizugaNa ke madhya krIDArata / 'chaganamagana aMganA khelihI mili / ' gI0 1.8.3 chachudari : saM0strI0 (sN.)| mUSika jAtIya jantuvizeSa jo chU-chU dhvani karatA hai aura kahA jAtA hai ki use sA~pa nigala le to mara jAtA hai tathA pakar3ane ke bAda chor3a de to andhA ho jAtA hai| 'bhai gati sA~pa chachaMdari kedI / ' mA0 2.55.3 chaTani : chaTA+saMba0 / chttaaoN| 'bidhi bira, barutha bidyuta chaTani ke|' kavi0 2.16 chaTA : saM0strI0 (saM0) / (1) dyuti, AbhA-puJja (2) samavAya (3) nirantara rekhA, shrennii| chaTAni : chaTani / chaTAoM (se) / 'zronita chITa chaTAni jaTe / ' kavi0 6.51 chaTha : vi0 (saM0 SaSTha>prA0 cha?) / chaha saMkhyA kA pUraka, chaThA / mA0 3.36.2 chaThI : chtth+strii0| (1) chaha saMkhyA kI puurnnii| (2) tithivizeSa / (3) kArtikeya-patnI devasenA devI jo navajAtakoM kI rakSikA tathA prasavadevI mAnI gayI haiM=SaSThI devI / (4) janma se chaThe dina SaSThI devI ke upalakSa meM kiyA jAne vAlA utsava / gI0 1.4.12 chaThe : chaThe...meM / 'chaThe zravana yaha parata khaanii|' mA0 1.166.2
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 299 char3Ai : pU0 (saM0 chardayitvA=mocayitvA>prA0 chaDDAvia>a0 chaDDAvi) / chur3A (kara), chIna (kara) / 'lehu char3Ai sIya kaheM koU / ' mA0 1.266 3 char3Aisi : A0-bhUkR0strI0+prae (mae) / tUne (usane ) chur3A dii| 'saTha raca bhUmi char3Aisi mohii|' mA0 6.100.8 ('zaTha ne chur3A dI' yA 'ai saTha tUne chur3A dI') char3AI : char3Ai / (1) chIna kara / 'jAsu desa nRpa lInha chdd'aaii|' mA0 1.158.2 (2) viyukta kara, alaga kara / 'tilu bhari bhUmi na sake chdd'aaii|' mA0 1.252.2 (3) mukta karA (kara) / 'bharatu dayAnidhi dInhi char3AI / ' mA0 2.163.8 char3AvA : bhUkR.pu / chur3AyA, haTAyA, dUra kiyaa| 'deha janita abhimAna chddaavaa|" mA0 4.28.6 chata : saM0pu0 (saM0 ksst)| vraNa, ghAva / 'pAkeM chata janu jAga ahArU / ' mA0. 2.161.5 chataja : saM00 (saM0 kSa tj)| (ghAva se nikalA tAjaH rudhira) rakta (laal)| 'chataja nayana ura bAhu bisaalaa|' mA0 6.53.1 chati : saM0strI0 (saM0 kssti)| (1) hAni / 'kA chati lAhu jUna dhanu toreN| mA0 1.272.2 (2) bhaGga, nAza / 'TUTata ati Atura ahAra basa chati bisAri Anana kii|' vina0 60.3 chatra : (1) saM00 (sN.)| chAtA, Ata patra / 'chatra megha DaMbara sira dhaarii|' mAla 6.13.5 (2) (saM0 kSatra) kSatriya / 'chatra jAti kara roSa / ' mA0 6.23 gha chatraka : saM00 (sN.)| chatrAkAra udbhijjavizeSa, kukurmuttaa| 'torauM chatraka daMDa jimi / ' mA0 1.253 chatrabaMdhu : saMpu0 (saM0 kSatrabandhu) / kSatriyAdhama, nIca kSatriya / 'chatrabaMdhu tai bipra: bolAI / ' mA0 1.174.1 chatri : chatriya / 'chatri jati raghukula janama / ' mA0 2.226 chatriya : saM0pu0 (saM0 kSatriya) / kSatra vaMzaja (kSatra jAtIya mAtA-pitA kI santAna) / mA0 3.16.6 chatrI : chatriya / 'bairI puni chatrI puni raajaa|' mA0 1.160.6 chatru : chatra+kae0 rAjA kA chatra / 'eku chatru eku mRkuTamani / ' mA0 120 chana : saM00 (saM0 kSaNa) / laghutama kAlakhaNDa / 'chana mahuM miTe sakala zruti setuu|' mA0 1.84.6 (2) (de0 /chana) chana, chanai : A.prae / chanatA-tI hai (jhaMjhare avakAza meM se nikalatI hai)| 'ghana chAMha chana prabhA na bhAna kii|' gI0 2.44.2
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 tulasI zabda-koza chanabhaMgu, gU : chanabhaMga (saM0 kSaNabhaGga)+kae / kSaNika, kSaNavinAzI, kSaNoM meM parivartana lekara naSTa hone vAlA kSaNabhaMGga ra / mA0 2.160.3, 211.7 chapata : va000 (saM0 kSapyamANa>prA0 chappaMta) / naSTa hote / (2) chipate / 'kalimala chala chapata / ' vina0 130.1 chapada : saM00 (saM0 SaTpada) / bhramara / 'chapada senahu bara bacana hmaare|' kR0 57 chapadu : chapada+kae / bhramara (pratIkarUpa meM uddhava) / 'paThayo hai chapadu chabIleM kAnha kAhUM khuuN|' kavi0 7.135 chapana : vi00 (saM0 kSapaNa) / nAzaka / 'chonipa chapana bAMko biradu bahuta hauN|' kavi0 1.18 chapanihAra : vi.pu.0=chapana / vinAzakartA / 'kInhI chonI chatrI bina chonipa chapanihAra / ' kavi0 6.26 chapA : saM0strI0 (saM0 kSapA) / rAtri / gI0 1.16.3 /chapA, chapAi, I : (chipanA, antahita honA) A0pra0e0 / chipatA hai, antardhAna ho jAtA hai / 'kabahuMka pragaTai kabahuM chapAI / ' mA0 3.27.12 chapAi, I : pUkR0 / chipa (kara) / 'uThI renu raSi gayau chapAI / ' mA0 6.79.7 chapAe : bhUkR00 ba0 / chipA lie, Dhaka lie / 'nIla jalada para uDugana nirakhata ___ taji subhAva mAno tar3ita chapAe / ' gI0 1.26.6 chapyau : bhUkR.pu0kae / chipA huA / kavi0 1.18 chabi, bI : saM0strI0 (saM0 chabi) / AbhA, kAnti, dIpti / 'jaise divasa dIpa chabi chUTe / ' mA0 1.263 5 chabIlI : chabIlI+ba0 / AbhA yukta / 'aMguriyAM chabIlI chottii|' gI0 1.33.1 chabIleM : chabIle..'ne / 'paThayo hai chapadu chabIleM kAnha / ' kavi0 7.135 chabIle vi00 (saM0 chavimat >prA0 chavilla = chavillaya) b0| AbhAyukta, saundaryacchaTA sampanna, zobhAzIla / 'chare chabIle chayala sb|' mA0 1.268 chabIlo : vi0pu0kae0 (saM0 chavimAn >prA0 chvillo)| shobhaashaalii| gI0 1.16.5 chama : vi0pu0 (saM0 kssm)| samartha / 'brahmAMDa dahana-chama / ' vina0 236.4 'dukha doSa dalana chama / ' vina0 275.1 chamata : saM00 (saM0 SaT / prA0 cha+mata) / SaDdarzana-nyAya, vaizeSika, sAMkhya; yoga, mImAMsA, vedAnta / 'par3hibo para yo na chaThI chamata / ' vina0 155.2 'cha-mata bimata na purAna mata ekamata / ' vina0 251.4 chamaba : bhUkR00 (saM0 kSantavya>prA0 chaniavva) / kSamA karanA (caahie)| 'anucitu chamaba jAni larikAI / ' mA0 1.45.6
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 30+ chamabi : chamaba+strI0 / chamA karanI (caahie)| "chamabi debi bar3i abinaya morI / ' mA0 2.64.5 chamahu : A0maba0 (saM0 kSAmyata>prA0 chamaha>a0 chamahu) / kSamA kro| 'chamahu ca ka anajAnata kerI / ' mA0 1.282.4 chamahUM : Ao-prArthanA-praba0 / (ve) kSamA kareM / 'laghumati cApalatA kabi chmhuuN|' mA0 2.304.1 chamA : kSamA se / 'toSa maruta taba chamA~ jur3Avai / ' mA0 7.117.14 chamA : saM0strI0 (saM0 kSamA) / (1) sahiSNutA, dUsare ke aparAdha ke prati sahana zIlatA / 'chamA dayA damalatA bitAnA / ' mA0 1.37.13 (2) pRthvii| 'bisva bhAra bhara acala chamAsI / ' mA0 1.31.10 (3) zakti, sAmarthya-'nIti sunahi karahi chmaa|' mA 6.90 chamAi : pUkR0 / kSamA karavA kara / 'chami aparAdha chamAi kRpA kari / ' vina0 100.5 chamAsIla : vi0 saM0 kSamA zIla) / kSamA kI prakRti vAlA / mA0 7.106.5 chami : pUkR0 / kSamA karake / 'chami saba karihahiM kRpA biseSI / ' mA0 2.183.4 chamia. ya : chamie / 'kausika kahA chamia aparAdhU / ' mA0 1.275.5 chamie : A0-kavA0-prae0 (saM0 kSamyate>prA0 chamIai) / kSamA kiyA jAya, kSamA kIjie / ' chamie agha auguna mere / ' gI0 2.76.2 chamibo : bhUka.pu.kae0 (saM0 kSantavyaH>prA0 chamiavvo>a0 chamiavvau) / kSamA karanA / 'aparAdhu chmibo|' mA0 1.326.chaM chamihahi : A0bha0praba0 (saM0 kSasyati>prA0 chamihiMti>a0 chamihihiM) kSamA __kareMge / 'chamihahiM sajjana mori ddhitthaaii|' mA0 1.8.8 chamihi : A0 bha0prae0 (saM0 kSasyati.>prA0 chmihii)| kSamA kregaa| 'chamihi deu ati Arati jAnI / ' mA0 2.300.8 chamihaiM : chamihahiM / ' soceM saba, yA ke agha kaise prabhu chmihaiN|' kavi 7.71 chamukha : SaNmUkha / kArtikeya / kavi0 7.1766 chamehu : A0.-bha+prArthanA-maba0 / tuma kSamA karanA / 'chamehu sakala aparAdha __ aba / ' mA0 1.101 chamayA : vi0 (saM0 kSantaka>prA. chamiiya) / kSamA karane vaalaa| 'aparAdha sabai chalu chADi chamaiyA / ' kavi0 7.53 chaya : saM00 (saM0) / (1) vinAza / 'jehiM ripu chaya soi racenhi upAI / ' mA0. 1.170.8 (2) rogakizeSa--de0 chaI chayala : vi.pu. (prA0 chailla=vidagdha) / catura, dakSa, nipuNa, kuzala / 'chare. chabIle chayala saba / ' mA0 1.268
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 tulasI zabda-koza chaye : bhUka0pu0ba0 / AcchAdana kiye hue / 'byoma vimAnani bibudha bilokata khelaka peSaka chA~ha chaye / ' gI0 1.45.3 chara : saMpu0 (saM0 chala) / (1) byAja, bahAnA, kapaTa / (2) dhAna kUTane kI kriyA vizeSa / 'tahA~ tahA~ nara nAri bina chara chrige|' gI0 2.32.1 (jaise dhAna binA kUTe hI kuTa jAya, usI prakAra binA japatapa Adi kA byAja lipa hI loga kaluSamukta ho gaye / ) charani : saM0strI0 (saM0 chalatA) (1) pravaJcanA, prtaarnn| (2) kUTane kI kriyaa| ___ 'bIca pAi ehi nIca bIca hI charani charyo hauM / ' vina0 266.2 charamAra : (de0 charubhAru) uttaradAyitva / 'yaha charabhAra tAhi tulasI jaga jAko dAsa kahaihauM / ' vina0 104.4 charasa : (saM0 SaDrasa>prA0 charasa) chaha prakAra ke svAda-madhura, amla, lavaNa, kaTU, kaSAya aura tikta / mA0 1.173.1 chari : pUkR0 (1) chale hue ho (kara) / (2) dhAna kUTe jAkara / 'jehi jehi maga siya rAma lakhana gae, taha taha nara nAri binu chara chari ge|' gI0 2.32.1 (jaise dhAna binA kuTe hI bUsI se mukta ho jAya usI prakAra binA japa-tapa ke vyAja ke hI loga mAyAvaraNa-mukta ho gaye) charI : saM0strI0 / char3I, patalI yaSTi / liye charI beMta sodheM vibhAga / ' gI0 7.22.5 charu : saM00 (saM0 tsaru =talavAra kI mUTha>prA0 charu) / (lakSaNA se ) yuddhakArya, saMgharSa-kArya kA kaThina uttaradAyitva; vipatti meM ulajhA kArya bhAra / mA0 2.315.7 charumArU : (de0 charu tathA bhAru) / sampUrNa kaThina uttaradAyitva / 'lakhi apane sira saba charu.bhArU / ' mA0 2.26.2 chare : vi.puba0 / (saM0 chalika>prA0 chaliya) / custa, catura, satarka, vidagdha / _ 'chare chabIle chayala saba / ' mA0 1.268 charegI : A0bha0strI0prae / (1) chalegI, tthgegii| (2) kucala DAlegI, dhAna ke samAna kUTegI / 'bAhubala bAlaka chabIle choTe chregii|' hanu0 25 charo : charyo / chala liyA, ThagA / 'nigama niyoga teM so keliDI charo so hai|' kavi0 7.84 charyo : bhUkR00kae0 (saM0 chalita:>prA0 chlio)| (1) chalA huA, ThagA gayA (2) kUTA gayA, kucalA huaa| 'bIca pAi ehi nIca bIca hI charani charyo hauM / ' vina0 2662 'chala : saM0pU0 (sN.)| chana, dhUrtatA, vaJcanA, vyAja=bahAnA / 'saba mili karahu chADi chala chohU / ' mA0 1.8.3 'bole madhura bacana chala saanii|' mA0 1.68.8
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 303 chalaka : saM0strI0 / (drava padArtha kA) ubarA kara uchalanA, taraGga lekara bAhara baha ___ calanA / 'bUr3i gayo jA ke bala bAridhi chalaka maiM / ' kavi0 6.25 chalakArI : chala karane vAlA / mA0 3.25.2 chalaki hai : A0bha0 prae / chalakegI, ubara kara lhraaygii| 'chabi chala kihai bhari aMganaiyA / ' gI0 5.6.3 chalake : A0praba0 / chalakate-tI haiM / ubara kara laharAte-tI haiM 'manahuM umagi aMga aMga chabi chalake / ' gI0 1.31.2 chalagyAnI : kapaTa se jJAnI banA huA, dhUrta / mA0 1.170.1 chalana : vi00 / chalane vAlA / 'chalana bali / ' vina0 52.5 chalahi, hIM : A0praba0 / chalate haiM, Thagate haiM / 'baMcaka biraci beSu jagu chlhiiN|' __ mA0 2.168.7 chalAI : chalanA meM, dhokhA dene meM / 'sujodhana bho kali choTo chlaaiiN| kavi0 chali : pUkR0 (saM0 chalitvA>prA0 chalia>a0 chli)| chala karake, chaghna apanA ___ kara / 'kahai kAha, chali chuati na chAMhI / ' mA0 2.288.5 chalina : chalI+saMba0 / chliyoN| 'chalina kI chodd'ii|' kavi0 7.18 chalI : vi.pu. (saM0 chalin) / chalanAyukta, dhUrta, kpttii| 'chalI malIna katahuM na prtiitii|' mA0 2.302.2 chalu : chala+kae / advitIya chala / 'kari chalu mUr3ha hari baideI / ' mA0 1.46.5 chale : bhUkR00 (saM0 chalita>prA. chaliya) ba0 / Thage, pravaJcita kiye| 'siva __biraMci bAcA chle|' gI0 5.41.2 chalo : bhU.kR.pu0kae / pravaJcita kiyA (tthgaa)| bibudha kAja bAvana balihi chalo bhalo jiyeM jAni / ' do0 366 chavanI : saM0strI0 / chonI, bAlikA / "bhaI hai pragaTa ati dibya deha dhari mAno tribhuvana chabi chavanI / ' gI0 1.58.1 chavA saM0 / (1) paira, crnntl| (2) (saM0 sava=prasava) zAvaka, zizu / __'bidale ari kuMjara chaila chavA se / ' hanu0 18 chahu, cha hUM : (cha+hUM) chahoM, sabhI chaha / 'kIrati sarita chahUM ritu ruurii|' mA0 1.42.1 /chA~r3a chAr3a i : (/chAr3a+chAr3ai) chor3atA hai, pheMkatA hai, calatA hai / 'sara chor3a hoi lAhiM naagaa|' mA0 6.73.10 chA~r3ata : vakR00 (cchaadd't)| chodd'taa| 'bhUmi na chA~r3ata kapi carana / ' mA. 6.34 chor3ahu : (chAr3ahu) / 'chAMDahu tAta mRSA jalpanA / ' mA0 6.56.5 choDi : (chaadd'i)| chor3a (kara) / 'saba chUche ke ke chA~r3i go|' kavi0 6.24
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 tulasI zabda-koza chor3a, ya, e (chAr3aa ) / chor3A jAya / 'kA chA~r3ia kA saMgrahia ) / ' do0 351 chA~r3iyo : A0 - bhavi0 + prArthanA - maba0 / tuma chor3anA / 'taha~ taha~ jani cita choha chA~r3iyo / ' vina0 103.3 chA~r3ihi : ( chAr3ihi) chor3egA / 'mama kara tIratha chA~r3ihi dehA / ' mA0 3.26.14 chA~r3I : (chA~r3I) chor3I, calAyI / 'chA~r3I sakti pracaMDa / ' mA0 63 chA~r3a : A0--AjJA - mae0 / tU chor3a de| 'tulasI rAma nAma japu Alasa chA~r3a / ' . bara0 66 chA~r3e : (chAr3e) (1) chor3e, calAye, pheMke / 'khaci sarAsana chA~r3e sAyaka / ' mA0 6. 12.6 (2) chor3e hue ( tyAga kara ) / 'calahi kupaMtha beda maga chA~r3e / ' mA0 1.12.2 - chA~r3eu~ : A0 - bhUkR0pu0 + u0 / maiMne chor3A, mukta kiyaa| 'bUr3ha jAni saTha chA~r3a u tohI / ' mA0 6.74.5 chA~u : ( chor3eu) chor3A, calAyA / 'pAvaka sara chA~r3a eu raghubIrA / ' mA0 6.61.3 chA~Desi : (chAr3a si) (1) usane calAyA, pheMkA / prabhu kaha~ chA~r3asi sUla pracaMDA / ' mA0 7.76.7 (2) usane pheMke / 'astra sastra chA~r3e si bidhi nAnA / ' mA0 6.e2.3 (3) chor3a, tyAge / 'asa kahi chA~r3e si prAna / ' mA0 6.76 chA~r3e : (chAr3a ) / chor3ane, pheMkane / 'kulisa samAna lAga chA~r3a sara / ' mA0 6.61.1 chA~DyauM : (chA~r3a u~) / maiMne chor3a diyA, tyAga diyA / ' inha ke lie khelibo chA~r3a yauM taU na ubarana pAvahiM / ' kR0 4 chA~ha : saM0 strI0 (saM0 chAyA > prA0 chAhA > a0 chAha ) / pratibimba / 'tanu taji rahati chA~ha kimi cheMkI / ' mA0 2.67.5 ant : chA~ha (prA0 chAhI ) / mA0 2.288.5 chA~hU : chAyA bhI / ' sakucata chui saba chA~hU / ' vina0 275.2 chAi : pUkR0 (saM0 chAdayitvA > prA0 chAia > a0 chAi) / (1) chappara Adi se chAyA karake / 'rahe paranagRha chAi / mA0 3.13 ( 2 ) vyApta hokara, AcchAdita kara / 'rahe chAi nabha sira aru bAhU / ' mA0 6.62.14 (3) A0 - AjJA - ma0 / tU chA / 'tulasI ghara bana bIcahIM prema pura chAi / ' do0 256 chAIM : bhU0 kR0 strI0ba0 / phaila gayIM, vyApta thIM / 'sakala siddhi saMpati tahaM chAIM / ' mA0 1.65.7 chAI : (1) chAi / rahyo ura nabha para chAI / ' kR0 26 (2) bhUkR0 strI0 / AvRta ho gayI / 'phUleM kAsa sakala mahi chAI / ' mA0 4.16.2 (3) vyApta huI, bhara gayI / 'mUka badana jana sArada chAI / mA0 1.350.8 (4) sajAI / 'purI rucira kari chAI / ' gI0 1.1.6
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 305 chAu : chAe+kae0 (saM0 chAda:>prA0 chAo>a0 chaau)| AvaraNa, durAva / 'tina na tajyo chala chAu / ' vina0 1008 chAe : bhUka.pu. (saM0 chAdita>chAiya) b0| (1) bhara gaye / 'Azrama dekhi nayana jala chAe / ' mA0 1.46.6 (2) phaila gaye, vyApta kara rhe| 'jathA jogu jahaM tahaM saba chaae|' mA0 1.64.7 (3) paripUrNa hue / 'sakala loka sukha saMpati chaae|' mA0 1.160.6 (4) AvRta / 'manahuM manoharatA chabi chaae|' mA0 1.241.1 (5) ghere hue / 'muni mana madhupa rahata jinha chaae|' mA0 1.327.2 (6) rahe, virAjamAna hue / 'citrakUTa raghunaMdanu chAe / mA0 2.134.5 (7) chAvanI DAla kara rahe / 'janu bhaTa bilaga-bilaga hoi chaae|' mA0 3.38.4 (8) (chappara Adi) DAla kara bnaae| 'tAla samIpa muninha gRha chaae|' mA0 3.40.5 chAka : saM0strI0 (saM0 cakSA>prA0 ckkhaa)| tRptikArI bhojana / 'baladAU dekhiyata dUri te Avati chAka paThAI merI maiyA / ' kR0 19 (saM0 cakSaNa do artha detA hai-(1) bhUkha uddIpta karane vAlA khAdya padArtha, caTanI Adi / isI 'cakhanA' yA 'cIkhanA' hindI meM calatA hai jisakA 'caka tRptI' se bhI sambandha hai| (2) madirA pIne ke sAtha jo namakIna Adi khAte haiM use bhI 'cakSaNa' kahA . gayA hai| isa 'cakkha>chakka>chAka' madya, madyapAna tathA mada ke arthoM meM brajabhASA meM calatA hai-'chAke' meM isI kA prayoga hai|) chAke : bhUka00 ba0 (de0 chAka) / naze meM dhutta, matta, pAna kiye hue / 'jAhiM saneha surA saba chAke / ' mA0 2.225.3 chAchI : saM0strI0 / chAcha, dahI kA tor3a, takra / 'cahia, amia jaga jurai na chaachii|' mA0 1.8.7 chAja, chAjai : (saM0 chAdyate-virAjate>prA0 chajjai-suzobhita honA, virAjanA) A0prae / sohatA hai, phabatA hai, phabatI hai| 'chonI meM ke chonIpati, chAje jinheM chatra chAyA / ' kavi0 1.8 chAjati : vaka0strI0 / suzobhita hotI / 'pIta dukUla adhika chabi chAjati / ' gI0 7.176 chAjA : chAjai / phabatA hai / 'jo kachu karahiM unhahi saba chAjA / ' mA0 3.17.14 chAr3a : A0-AjJA-mae / tU chor3a de| 'nAhiM ta chAr3a kahAuba raamaa|' mA0 1.281.2 /chAr3a, chAr3ai : (saM0 chardayati-muccati>prA0 chaDDui-chor3anA, pheMkanA, bAhara karanA) A0prae / chor3atA yA chor3atI hai (ugalatI hai) / 'chAr3ai svAsa kAri janu sAMpini / ' mA0 2.13.8
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 tulasI zabda-koza chAr3ata : vaka0pu0 (saM0 chardayat >prA0 chaDta) / chor3atA, chor3ate / hanu0 32 chAr3ana : saM00 (saM0 chardana>prA0 chddddunn)| chor3anA, pheMkanA / 'millini jimi chAr3ana cahati bacanu bhayaMkara bAju / ' mA0 2.28 chAr3aba : bhakR00 (saM0 charditabya >prA0 chaDDiavva) / chor3anA (cAhie) / debi na hama para chAr3aba chohU / ' mA0 2.118.1 chAr3ahiM : A0praba0 (saM0 chardayanti>prA0 chaDDuti>a0 chddddhiN)| chodd'te-tii-haiN| 'chAr3ahiM nacAi hAhA karAi / ' gI0 7.22.7 chAr3aha : A0maba0 (saM0 chardayata>prA0 chaDDaha>a0 chddddh)| chodd'o| 'asa bicAri ura chADahu kohU / ' mA0 2.50.1 chAr3A : bhUka00 (saM0 chadita>prA. chaDDia) / chor3A, pheMkA / 'chAr3A bAna, mAjha ura lAgA / ' mA0 6.76.16 chADi : pUkR0 (saM0 chardayitvA>prA0 chaDDia>a0 chaDDi) / (1) tyAga kara / 'saba mili karahu chADi chala chohuu|' mA0 18.3 (2) mukta kara / 'la la daMDa chADi nRpa dInhe / ' mA0 1.154.7 (3) atirikta, binaa| 'rAmahi chADi kusala kehi AjU / ' mA0 2.14.2 chADia, ya : A0kavA0prae / chor3ie, tyAgA jAya / 'leia saMga mohi chADia 'jani / ' mA0 2.66.7 chADisi : A0-bhUkR strI0+prae / usane chor3I, pheNkii| 'bIraghAtinI chADisi saaNgii|' mA0 6.54.7 chADihau~ : A0bha0 ue0 (saM0 chardayiSyAmi>prA0 chaDDihimi>a0 chaDDihiu~) / chodd'gaa| taba mArihauM ki chADihauM / ' mA0 1.181 chADihi : A0bha0prae0 (saM0 chardayiSyati>prA0 chddddihii)| chodd'egaa| 'sIla saneha na chADihi bhIrA / ' mA0 2.76.3 chAr3I : bhUkR0strI0 / tyaagii| 'sevaka choha teM chAr3I chmaa|' kavi0 7.3 chAr3e : bhUkRpu0 (saM0 chadita>prA0 chaDDia) / chor3e, pheMke / 'chAr3e sara eka tIsa / ' mA0 6.102 chAr3eu : bhUkR0pu0kae / chor3a diyaa| 'prabhu chAr3eu kari choha / ' mA0 3.2 chAr3enhi : A0-bhUkR.pu+praba0 / unhoMne chor3e, calAye, pheMke / 'chAr3enhi giri taru jUha / ' mA0 6.66 chAr3esi : A0-bhUka00+prae / (1) usane chor3e, tyAge / 'rAma rAma kahi chADesi praanaa|' mA0 6.58.6 (2) calAye, pheMke, phekA / 'saMdhAni dhanu sara nikara chAr3esi / ' mA0 6.82 chaM0 /
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 307 chAI : (1) chAr3ai / chor3a de / 'sahuja chamA baru chAI chonii|' mA0 2.232.2 (2) bhakR0 / chor3ane / 'sara samUha so chAI laagaa|' mA0 6.50.5 chADyo : chAr3eu / 'chonI meM na chADyau chapyo chonipa ko chonA chotto|' kavi0 1.18 chAtA : chatra (prA0 chattaa) / rA0na0 8 chAtI : saM0strI0 / (1) vakSaHsthala / 'nAri baMda kara pITahiM chaatii|' mA 6.44 4 (2) antaHkaraNa, mana-prANa / 'hRdaya lagAi jur3AvahiM chaatii|' mA0 1.265.5 (3) kalejA / 'biTarati nahiM chaatii|' mA0 6.33.4 . chAni, nI : pUka 0 / (1) chAna kara, channe se zuddha karake / 'majjana pAna kiyo ke surasari karmanAsa jala chAnI / ' kR0 46 (2) bhaTaka kara, idhara-udhara niruddezya ghumaghAma kara, thaka kara / 'koTika kalesa karo maro chAra chAni so|' kavi0 7.161 chAma : vi.pu0 (saM. kSAka) / kSINa, kRza / 'rAma chAma larikA lakhana / ' gI0 5.23.2 chAya : saM00 (saM0 chAda>prA0 chAya) / AvaraNa, chipakha-durAva / 'rAma rAja na cale mAnasa malina ke chala chAya / ' vina0 220.3 chAyau : bhUka00kae (saM0 chAditam >prA0 chAiyaM >a0 chaaiyu)| chA gayA, byApta huaa| 'jaga janu chAyau / ' jA0ma0 180 chAyAM : chAyA meM / 'baTa chAyAM bedikA bnaaii|' mA0 2.237.8 chAyA : saM0strI0 (saM0) (1) pratibimba / trividha samIra susItali chAyA / ' mA0 1.106.3 (2) chAtA Adi / 'nahiM padatrAna sIsa nahiM chaayaa|' mA0 2.216.5 (3) jhalaka, aabhaa| 'kehi chAyA kabi mati anusrii|' mA0 2.241.3 (4) saMskAra, avazeSa, chApa / 'ajahuM na chAyA miTati tumhaarii|' mA0 1.141.5 (5) chAya / AvaraNa / 'pAlu bibudhakula kari chala chAyA .' mA0 2.265.2 chAyo : chAyau / (1) vyApta / 'saba saneha chala chAyo / ' vina0 200.2 (2) vyApta huA, bhara gyaa| 'haraSa ura chaayo|' mA0 6.107.8 (3) AvRta huA / 'bipati jAla jaga chAyo / ' vina0 243.4 chAra, rA : saM0pu0 (saM0 kSAra) / (1) bhasma, rAkha / 'tana chAra byAla kapAla bhUSana / ' mA0 1.65.chaM0 'citavata kAmu bhayau jAri chArA / ' mA0 1876 (3) dhUla, miTTI / 'chAra teM saMvAri ke pahArahUM teM bhArI kiyo / ' kavi0 7.61 chAra : chAra ko, miTTI ko| 'pabbaya teM chAra, chArai pabbaya plkhiiN|' kavi0 7.68 chAla : saM00 (saM0 challa) / carma, tvacA / pA0ma0chaM0 12
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 tulasI zabda-koza chAlA : chAla / 'ehi mRga kara ati sundara chAlA / ' mA0 3.27.4 . chAli : pUka0 / chAla nikAla kara / 'gar3hi gur3hi choli chAli kuMda bhIsI bhAI bAteM / ' kavi07 63 (2) prakSAlana karake, svaccha kara chAlikA : vi.strI0 (saM0 kSAlikA) / dho bahAne vAlI, svaccha karane vaalii| ___ 'pApa chAlikA / ' vina0 17.1 chAlita : bhUka0vi0 (saM0 kSAlita) / dho kara svaccha kiyA huA / 'raghapati bhagati . bAri chAlita cita / ' vina0 124.5 chAvata : vakR00 / AcchAdita karatA-te, ApUrita karatA-te / 'janu sunaresa prajA sakala sukha chAvata / ' gI0 2.50.2 chAvana : bhaka0 / chAne ko, AcchAdana karane , 'gunigama boli kaheu napa mAMDava chAvana / ' jA0 maM0 113 cAvahiMge : aa0000prb| bhara deMge, vyApta kreNge| 'aMga-aMga chabi bhinna bhinna sukha nirakhi nirakhi taha taha chAvahiMge / gI0 5.10.2 chAvA : bhUkR.puM0 (saM0 chAdita>prA0 chAvia) / chAyA huA, AvRta kiyaa| 'dhvaja patAka torana pura chAvA / ' mA0 1.194.1 (2) chA gayA, vyApta huA, phailaa| 'sujasu punIta loka tihuM chAvA / ' mA0 1.361.4 (3) chaavi| vyApta hotA hai, phailegaa| 'dharam .. tajeM tihUM pura apajasu chAvA / ' mA0 2 95.6 chAvauM : A0ue0 (saM0 chAdayAmi>chAvami>a0 chaavuN)| chAtA hUM, chappara .. banAtA hUM / 'kapaTa dala harita pallavani chAvauM / ' vina0 208.2 chAha : chAyA meM / 'parikho piya chAhaM dharIka hai tthaaddh'e|' kavi0 2.12 chAhIM : (1) (saM0 chAyAyAm >prA0 chAhIhiM) / chAyA meM / 'pAya pakhAri baiThi taru chaahiiN|' mA0 2.67.3 (2) chaaNhii| AbhA, dIpti, chttaa| jimi ghaTa koTi eka rabi chaahiiN|' mA0 2.344.4 (3) pratibimba / 'sundara silA sukhada taru chAhIM / ' mA0 2.246.8 chAhaiM : (1) chAMha+bahu0 / chAyAe~ / 'Arata dIna anAthana ko raghunAtha kareM . nija hAtha kI chAhaiM / ' kavi0 7 11 (2) chaahiiN| chAyAoM meM / 'bilama na __ china china chAhaiM / ' vina0 65.5 chiTaki : pU0 / chaTA bikherkr| 'chapA chiTaki chabi chAI / ' gI0 1.16.3 chiti : saM0strI0 (saM0 kSiti) / (1) bhUloka / 'bana cara deha dharI chiti maahiiN|' mA0 1.188.3 (2) pRthvI, bhUtala / 'kUdahiM gagana manahuM chiti chaaNdd'e|' mA0 2.161.6 (3) paJca mahAbhUtoM meM pRthvI tatva / 'chiti jala pAvaka gagana samIrA / ' mA0 4.11.4
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 309 chitipAla : rAjA / kavi0 7.181 chidyo : bhUka00 kae0 / (saM0 chidrita:>prA0 kSiddio) / viddha huaa| 'chidyo na taruni kaTAccha sara / ' do0 438 / chidra : saM00 (sN.)| (1) cheda, randhra, sandhi / 'chidra so pragaTa iMdu ura maahiiN|' mA0 6.12.8 (2) durAva-chipAva / 'mohi kapaTa chala chidra na bhAvA / ' mA0 544.5 (3) guptAGga (4) gopanIya bAta / 'jo sahi dukha para chidra duraavaa|' mA0 1 2.6 (5) ghAta karane kA avasara / 'akhila khala.. chidra nirakhata sdaa|' vina0 563 china : saM00 +kri0vi0 (saM0 kSaNa>prA0 khaNa = chaNa) samaya kA atyanta sUkSma bhAga jo kriyAkhaMDa ke saMyoga-vibhAga se nApA jAtA hai| 'bilamu na china china chaahaiN|' vina0 65.5 chini : chIni / chur3A (kara) / 'dekhi badhika basa rAjanmarAlini lakhana lAla chini liij|' gI0 3.7.2 chinu : china+kae / kSaNa bhara, eka kSaNa / pratikSaNa / mA0 2.66.4 chinuku : chinu / eka kSaNa, kSaNa bhara, thor3A-sA / 'kahahiM gAia chinuku bhrm|' mA0 2.114 chipAi : chapAi / chipA kara, chipa kara / gI0 1.84.4 chiyA : (1) saM0strI0 (sN.)| vinAza / (2) avyaya (saM0 chi:) / dhikkAra / (3) (avadhI meM ghRNArthaka) niSThA / 'hauM samujhata sAIM droha kI gati chAra chiyA re|' vina0 33.6 chirakata : vakR00 (saM0kSarat +kurvat >prA0 charakkaMta) / chir3akate / 'manahuM ara gajA chirakata, bharata gulAla abIra / ' gI0 2.47.16 chirakahiM : A.praba0 / chir3akate haiN| 'kuMkuma agara aragajA chirakahiM / ' gI. 1.2.16 chirake : chirakahiM / 'chiTakai sugaMdha bhare malaya renu / ' gI0 7.22.3 chIMka : saM0strI0 (saM0 chikkA) / akasmAt nAka se tIvra vAyu-niHsaraNa / 'etanA ___ kahata chIMka bhai baaeN|' mA0 2.162.4 chIke : saM00 adhikaraNa (saM0 zikye>prA0 sikke)| sikahara para / 'yoM kahi mAgata dahiu dharyo jo hai chIke / ' ka0 10 /choja chIjai : (1) (saM0 chichate>prA0 chijjai) A.prae / vichinna yA khaMDita hotA hai, kaTatA yA TUTatA hai / 'sakhi saroSa priya doSa bicArata prema pIna pana chiij|' kR0 45 (2) (saM0 kSIyate>prA0 chijji)| kSINa yA kRza hotA hai / 'kona dinahuM dina chIja / ' kR0 7
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 tulasI zabda-koza chohi. hI : A.praba0 (saM0 chidyante, kSIyante>prA0 chijjati>a0 chijjhiN)| kaTate-miTate haiM / 'chIjahiM nisicara dina aru raatii|' mA0 6.72.3 chIje, je : chI jai / (1) vicchinna ho (saM0 chidyate / 'jehiM choja nimicara sama daaii|' mA0 6.75.6 (2) kSINa ho (saM0 kSIyane) / 'majjana karia samarazrama choje / ' mA0 6.116.5 (3) kSINa+vichinna ho / 'prauDha abhimAna citaSTatti chIjai / ' vi0na 472 choTa : saM0strI0 / chIMTa, bUdoM kI shrennii| 'zronita chITa chaTAni jaTe / ' kavi0 chona : vi0pU0 (saM0 kSINa, chinna >prA0 kSINa, chinna) / durbala tathA vicchinna = ___vyagracitta / 'chadhA chIna balahIna sura / ' mA0 1.181 chInata : v0kR00| dUsare se balAt lete; chInate, jhapaTa lete / khelata khAta parasapara Dahakata chInata / ' kR0 16 chInatA : saM0strI0 (saM0 kssiinntaa+chinntaa)| alpatA+nAza / 'sumirata hota kalimala chala chiintaa|' vina0 262.5 chInA : chIna / rahita, zUnya / 'udAsIna saba saMsaya chInA / ' mA0 1.67.8 choni : pUka0 / chIna kara, jhapaTa-lekara / 'eka te eka chIni lai khAhIM / ' mA0 688.2 chInI : bhUkR0strI0 / chIna lI, balAt svAyat kara lii| 'dAminI kI chabi chiinii|' go0 1.44.1 chIne : bhakR00 / (1) chIne hue, jhapaTakara svAyatta kie hue / 'leta janu chIne / ' mA0 2.118.7 (2) chIne hue, kSINa kiye hue / 'bikala manahuM mAkhI madhu chIne / ' mA0 76.4 (3) kATa die, chinna kara diye / 'rAma bahori bhujA sira chIne / ' mA0 66.11 chobo : bhaka0kae0 (saM0 choptavyama>prA0 chiviavvaM>a0 chiviavvu)| chUnA, sparza krnaa| 'bhalo na bhUmi para bAdara chIbo / ' kR. 6 chora : saM00 (saM0 kSIra) / dUdha / mA0 2.61.1 choranidhi : chIra sAgara / chorasAgara : saM00 (saM0 kssiirsaagr)| purANa prasiddha samudra vizeSa jisameM jala ke sthAna para dUdha mAnA gayA hai aura jisameM pralaya meM viSNu zayana karate haiM / mA0 1.0.3 chorasiMdhu : chIrasAgara / mA0 2.231 choru : chIra+kae / dUdha / mA0 2.151.2
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 311 /chaa, chaai : (saM0 chupati-chupa sparza>prA0 chuai=chuvai) A0prae / chUtA __ hai, chutI hai| de0 chuai| chaata : vaka pu0 (saM0 chupat>prA0 chuaNt)| chUtA, chUteH chUte hI / 'chumata TUTa raghupatihi na doSU / ' mA0 1.272.3 chapratahi : chUte ho|' chuatahiM TUTa pinAka puraanaa|' mA0 1.283.8 chaati : vkR0strii0| sparza krtii| 'kahai kAha, chali chuati na chaaNhii|' mA0 2.288.5. chupA : bhUkR00 (saM0 chupta>prA0 chuvidh=chuia)| sparza kiyaa| 'rAvana bAna chuA nahiM caapaa|' mA0 1.256.3 chai : pUkR0 chUkara / 'jAsu chA~ha chui leia siiNcaa|' mA0 2.164.3 chae~ : chU jAne se / 'jA kI chA~ha chueM sahamata vyAdha baadhko|' kavi 7.68 cha e : bhUka 00 ba0 / sparza kie hue / 'janaka bacana chue biravA lajArU kaise bIra ___ rahe sakala sakuci sira nAi ke / ' gI0 1.84.6 chaai : cha ai / rAna0 13 chau : A0maba0 (saM0 chupata>prA0 chu aha>a0 chuahu) sparza kro| 'chuo mAthe hAtha amI ke / ' gI0 1.12.3 /chaTa, chaTai : (saM0 chuTati-chuTachede>prA0 chuTTai-chaTanA, mukta honA, bandhana haTanA) A0prae / chuTatA-tI hai / 'chuTa na bipati bhaje binu raghupati / ' vina. 87.4 chaTakAye : chur3Ane se / 'Darapati janani pAni chTa kAye / ' gI0 1.32.5 chaTi : pU00 / vicchinna ho (kara) / 'chu Ti jAihi tava dhyAna / ' mA0 6.66 chaTihahiM : A0bha0praba0 / chUTeMge, mukta ho cleNge| 'chu TihahiM ati karAla bahu sAyaka / ' mA0 6.27.6 chuTihi : A0 bha0prae / chuuttegaa-gii| 'moha zRkhalA chuTihi tumhAre chore / ' vina0 114.5 chur3AI : pUkR0 (saM0 choTayitvA>prA0 chur3Avia>a0 chur3Avi) / chur3A kara / . 'liyo chur3Ai cale kara mIjata / ' vina0 241.2 chaddhita : chudhita / mA0 1.157 chad : vi0 (saM0 kSudra) / tuccha, niHsAra, alpa, laghu, adhama / mA0 3.28.15 chatrA : saM0strI0 (saM0 kSudha) / bubhukSA, bhUkha / mA0 7.102 chaM0 chudhAvaMta : vi00 / bhUkhA, bhUkhe / mA0 6.40.3 chadhita : bhUkR.pu (saM0 kSudhita) / bubhukSita, bhUkhe / mA0 2.235.2
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 tulasI zabda-koza chubhita : bhUkR0vi0 (saM0 kSubhita) / vicalita uttaraGgita / 'chubhita payodhi kudhara ddgmghiiN|' mA0 6.76.6 churA : saM00 (saM0 chura, kssur)| cAkU, kaTAra / 'mela gare churA dhAra soN|' kavi0 511 charI : saM0strI (saM0 kSurikA, churikA) / kaTAra, kataranI, cAkU / 'kapaTa charI ura pAhana TeI / ' mA0 2.22.1 chuvata : chuata / 'silA chora chuvata ahalyA bhaI dibya deha / ' gI0 1.67.3 chuvana : bhakR0 (saM0 choTatum >prA0 chuviuM>a0 chuvaNa) / chUne (ko)| 'mana ke __ karana cAhaiM carana chuvana / ' gI0 5.48.2 chuhe : vi0pu0 (saM0 sudhita= sudhAlipta>prA0 chuhima lipta) ba0 / rocanA Adi ke lepa se yukta / 'chuhe puraTa ghara sahaja suhaae|' mA0 1.346.6 chUchA : chUchA / vi0pU0e0 (saM0 tuccha>prA0 chuccha) / sAra zUnya, sUnA, rikta / _ 'prema bharA mana nija gati chuuchaa|' mA0 2.242.7 chachI : chUchA+strI0 / 'bolI asubha bharI subha chuuchii|' mA0 2.38.8 chUche : rikta meM, abhAva meM, zUnya meM / 'pareu manorathu chUche / ' mA0 2.32.2 chUche : chUchA+ba0 / rikta, sAra zUnya / 'saba chUche ke ke chor3i go|' kavi0 6.24 chUcho : chUchA+kae / nissAra / 'kahyo hai pachorana chuucho|' kR0 43 chaTa : (1) chUTai / 'haTha na chUTa chUTa baru dehA / ' mA0 1.80.5 (2) bhUkR.pu / chUTA huA, mukta / 'chUTa jAni bana gavanu suni ura anaMdu adhikAna / ' mA0 1.51 /chUTa, chUTai : (1) saM0 chuTati -chuTa chede>prA0 chuTTai-vicchinna honA; (2) saM0 kSoTati-kSoTa kSaye>prA0 chuTTai-kSINa yA samApta honA) A0 prae0 / (1) samApta hotA hai / 'chUTai mala kimalahi ke dhoeN|' mA0 7.46.3 (2) vichinna hotaa-tii-hai| 'chuTa i rAma karahu jaba daayaa|' mA0 4.21.24 (3) mukta tIvra gati letA hai / 'chuTai pabi parabata kahuM jaiseM / ' mA0 3.26.8 chaTau : A0-- AzaMsA, kAmanA-prae0 (saM0 chuTatu>chuTTau) / chUTe, samApta ho / 'chUTa u begi deha yaha morI / ' mA0 1.56.7 chaTata : vkR00| (1) chUTata, chUTate / 'ati macata chUTata kuTila kc|' gI0 7.16.4 (2) chUTate hue (chUTane meN)| 'jadapi mRSA chUTata kaThinaI / ' mA0 7.117.4 chuTati : chuTata+strI0 / chUTatI / 'chUTati chor3Ae teM / ' vina0 246.3 chaTahiM : A0praba0 / (1) bhaGga ho jAte haiM / 'chUTahiM muni dhyaanaa|' mA0 1.61.4 (2) tyakta yA samApta hote haiN| 'jAsu kRpA chUTahiM mada mohA / ' mA0
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasA zabda-koza 313 4.18.6 (3) mukta hote haiM / 'bhava baMdhana te chUTahiM / ' mA0 7.58 (4) khulate haiM / 'chUTahiM bhava pAsA / ' mA0 7.126.1 chaTi : (1) chaTI / bhaGga huii| 'chaTi samAdhi saMbhu taba jaage|' mA0 1.87.3 (2) khula gyii| 'mani giri gaI chUTi janu gA~ThI / ' mA0 1.135.5 (3) pUka0 / mukta hokara, chUTa kara / 'cali haiM chUTi puja pApina ke|' vina0 65.2 chU Tibe : bh000| chUTane / 'chuTibe ke jatana biseSa bA~dho jAya go|' vina0 68.4 chaTI : chUTI+ba0 / chor3I gayIM / 'kusumAMjali chuuttii|' mA0 1.265.5 chaTI : bhUka0strI0e0 / (1) samApta huI / 'chUTI tribidhi ISanA gaaddh'ii|' mA0 7.110.13 (2) baca rahI / 'ratyau racI bidhi jo cholata chabi chuuttii|' gI0 2.21.1 chaTe : bhUka 00b0| (1) khule| 'mukta bhae chuTe bhava baMdhana / ' mA0 6.114.7 (2) bandhana se vimukta hue| 'chUTe kaca nahiM deha sNbhaaraa|' mA0 6 104.3 (3) mukta hokara tIvratA se cle| 'chUTe tIra sarIra samAne / ' mA0 6.70.7 (4) chuutti| samApta ho jAtI hai| jaiseM divasa dIpa chabi chUTe / ' mA0 1.263.5 chaTa : chUTai / (1) samApta ho sakatA hai, vyakta ho jAya / 'haTha na chUTa chUTa baru dehA / ' mA0 1.80.5 (2) khula makatA-tI-hai / 'abhyaMtara graMthi na chUTa / ' vina0 115.1 chaTyo : bhUkR0pU0e0 / chUTa gayA, samApta ho gayA / 'satu saba ko chuuttyo|' kavi0 chati : saM0strI0 (saM0 chupti>prA0 chutti) / aspRzyatA, azuddhi / 'karataba chala chUti / ' do0 411 chekA : bhUka0pU0 / ghera liyaa| 'gur3ha puni chekA Ai / ' mA0 6.46 chekI : bhuukR0strii0| (1) ruddha kara dI, roka dii| 'so gosAi~ bidhi gati jehi chekii|' mA0 2.255.8 (2) rokI huI / 'tanu taji rahati chAMha kipi cheko|' ___ mA0 2.67.5 chetra : saMpu0kae0 (saM0 kSetram>prA0 chettaM>a0 chetru)| (1) rakSa kSetra (2) tIrtha sthala (3) bhU-bhAga / 'chetru agama gar3ha. gAr3ha suhAvA / ' mA0 2.105.5 chedana : saM0 pu. (saM.) / kATanA / 'bhava kheda chedana daccha / ' mA0 7.13 chaM0 2 chedanihArA : vi00| kATane vaalaa| 'sahasabAhu bhuja chedanihArA / ' mA0 1.272.8
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 tulasI zabda-koza chede : bhUka000 (saM0 chedita) / kATa DAle / 'eka eka sara sira nikara chede / ' mA0 6.62 chaM0 chama : saM0pu0 (saM0 kssem)| (1) zubha, kalyANa / 'chemakarI kaha cheya bisessii|' mA0 1.303.7 (2) 'yoga-kSema' ke yugma meM kSema kA artha 'prApta vastu kI rakSA' hotA hai / 'joga jAya binu chema / ' do0 103 chemakarI : saMstrI0 (saM0 kSemakarI) / maGgala sUcaka lAla raGga kI, camakIlI cIla (jisakA uttama varNana kavi0 7.180 meM huA hai)| 'chemakarI kaha chama bisessii|' mA0 1.303.7 chemA : chama / mA0 7.65.6 cherI : saM0strI0 (saM chelI, chelikA, chglii)| bakarI / kavi0 5.6 chayA : saMpu / chaunA, dulArA zizu / 'chagana chabIle choTe chyaa|' gI0 1.20.2 chala : chayala / kavi0 6 32 chahai : A0bha0prae / chA jAegA, vyApta hogA / 'nabha tala bimala bimAnani chahai / ' gI0 5.50.3 choTa : vi.pu / choTA, hrasva, laghu / mA0 1.21.3 choTAI : saM0strI0 / chuTapanA, laghutA / vina0 262.1 / choTi : choTI / 'Apu choTi mahimA bar3i jAnI / ' mA0 2.303.7 choTie : choTI hI / 'choTie kachoTI kaTi, choTie trksii|' gI0 1.44.1 choTI : vi0strI0 / kavi0 7.18 / choTe : 'choTa' kA rUpAntara / 'choTe badana kahau~ bar3i baataa|' mA0 2.263.6 choTeu : choTe bhI / 'choTeu baaddh'e|' kavi0 7.127 / choTo : choTa+kae / ekamAtra chottaa| 'rAma soM bar3o hai kona, mo soM kauna chotto|' vina0 72.2 chor3a : A0 ue / chor3atA huuN| bacA detA huuN| 'utara deta chor3auM bina maareN|' mA0 1.2757 chor3ati : vakR0strI0 / chor3atI, mukta krtii| 'chor3ati chor3Aye teM gahAye teM gahati / ' vina0 246.3 chor3AI : char3AI / chur3A, mukta kraa| 'dayA lAgi bali dInha chor3AI / ' mA0 6.23.14 chor3Ae : bhUka000 / mukta karAye / 'dayA lAgi ha~si turata chodd'aae|' mA0 5.52.7 chor3Aye : chodd'aae| vina0 246.3
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 315 chor3AvA : bhuka.pu0e0 / mukta karA diyaa| 'so pulasti muni jAi chor3AvA / ' mA0 * 6.24.16 choDie : A0kavA0prae / 'doSa du:kha dArida daridra ke ke chodd'ie|' kavi0 7.25 chor3I : saM0strI0 / choTI lar3akI / 'chalina kI chor3I so nigor3I bhoMr3e bhIla kii|' __ kavi0 7.18 chor3o : bhUkR.pu.kae / chor3a diyaa| 'Apana chor3o sAtha jaba / ' do0 534 chonA : chonA / kavi0 1.18 chonipa : saM00 (saM0 kSoNIpa) / rAjA / mA0 1.241.7 chonI : saMstrI0 (saM0 kSoNI) / pRthvI / mA0 2.232.2 chonIpati : chonipa (saM0 kSoNIpati) / kavi0 1.8 chobha : saM00 (saM0 kSobha) / khalabalI, halacala, azAnti, Avega / 'muni bigyAna __ dhAma mana karahiM nimiSa mahuM chobha / ' mA0 3.38 chobhA : bhU000 / kSubdha huA, azAnta ho gayA / 'sahaja punIta mora manu chobhaa|" mA0 1.231.3 chobhu : chobha+kae / 'saMkara ura ati chobhu / ' mA0 1.48 kha chora : (1) (samAsAnta meM) vi0pU0 / chor3ane vAlA, mukta karane vAlA / 'bibudha bandI chora / ' hanu0 6 (2) saMpu0 / antima bhAga, sirA / 'silA chora chuata ahalyA bhaI dibya deha / ' gI0 1.67.3 chora, chorai : (saM0 kSorayati-kSara chede; chorati-chura chede>prA0 choraikATanA, bandhana ucchinna karanA) A0prae0 ! bandhana mukta karatA hai| 'dekhI bhagati jo chorai tAhI / ' mA0 1.202.4 chorata : vakR00 / chor3ate, kholate, kATate / 'chorata graMthi jAni khgraayaa.....|' mA0 7.118.6 chorana : bhakR0 avyaya / kholane, kATane / 'chorana graMthi pAva jauM soI / ' mA0 7.118.5 chori : (1) pUrva0 / kholakara, nikAla kara / 'dInhI hai asIsa cAru cUr3Amani chori ke|' kavi0 5.26 (2) A0 - AjJA-mae / tU kATa, khola / 'dusaha dAvarI chori bAvarI / ' kR0 15 choribe : bhaka0 pu / chor3ane, mukta karane / 'choribe ko mahArAja, bA~dhibe ko koTi bhaTa / ' vina0 260.2 chorI : (1) chori / 'kavana sakai bhava baMdhana chorii|' mA0 1.1003 (2) bhUkR. strI0 / kholI, kATa dii| gA~Thi binu guna kI kaThina jar3a cetana kI chorI anAyAsa / ' gI0 1.88.3
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 tulasI zabda-koza 'chore : bhuu000| (1) khole, AvaraNa mukta kiye / 'prAna kapAna bIra sI chore / ' gI0 2.11.2 (2) alaga kiye / 'sudinu sodhi kala kaMkana chore / ' mA0 1.360.1 (3) kATe (kATane yA kholane se)| 'moha zRMkhalA chuTihi tumhAre chore / ' vina0 114.5 (4) chIne (chInakara) / 'leta sarada sasi kI chabi chore|' gI0 3.2.3 chorai : chorai / khola sakatA hai / jehiM bA~dhyo soi chorai / ' vina0 102.5 chorau : A0maba0 / kholo, bandhanarahita kro| 'hAthI choro, ghorA choro, mahiSa bRSabha chorau|' kavi0 5.6 cholata : vaka00 / cholate hue, cholate samaya / 'ratyo racI bidhi jo cholata chabi chuuttii|' gI0 2.21.1 choli : pUka0 / cholakara / 'gar3hi gur3hi choli chAli kuMda kIsI bhAI bAta / ' kavi0 7.63 cholI : choli / gar3hi cholI / avadha sAr3hasAtI taba bolii|' mA0 2.17.4 choha : saMpu / kRpApUrNa mamatva, dayAbhAva, vAtsatya / 'prabhu chAr3eu kari choha / ' mA0 3.2 choharA : saM0 / lar3akA, chokarA, chorA / kavi0 5.7 chohA : choha / mA0 4.3.2 chohu, chohU : choha+kae / 'karahiM chohu saba / ' mA0 2.3.4 chaunA : saM0pU0 (saM0 savana) / zAvaka, ziza / 'manahuM binoda larata chabi chonA / ' __ gI0 1.24.5 chu vai : chui / chU kara / 'sakucAti mahI pada paMkaja chavai / ' kavi0 2.18 jaMjIra : saM0strI0 (phrA0 janjIra) / loha-zRkhalA / kavi0 7.44 jaMbhAta : vakR00 (saM0 jRmbhamANa+prA. jNbhNt)| jaMbhAI lete| 'ho jaMbhAta __ alasAta taat|' gI0 1.16.4 ja : sarvanAma (saM0 yad>prA0 j)| jo, jA, jina Adi kA mUla zabda /
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 317 jaM : sarvanAma (saM0 yam>prA0 jN)| jise, jisako / mA0 3.32 chaM0 4 / jaMgama : vi0pU0 (saM0) sthAvara kA viloma / (1) gatizIla, calatA-phiratA / 'jo jaga jaMgama tIratharAjU / ' mA0 1.2.7 (2) parivrAjaka sAdhu jo calate rahate haiN| 'jAgeM jogI jaMgama / ' kavi 7.106 jaMgha, ghA : saM0strI0 (sN.)| pairoM ke Takhane aura ghuTane ke madhya kA mAMsala aNngg| ___ 'carana saroja, cAru jaMghA, jAnu, aru, kaTi / ' gI0 7.73.3 / jaMjAla, lA : saM0 / pAza, jAla, bandhana, jhaMjhaTa / mA0 1.211 .. jaMtu : saM00 (sN.)| (1) praannii| 'khaga maga jIva jaMtu jaha~ naahiiN|' mA 1.110.11 (2) chudra kiitt-ptngg| 'gUlari phala samAna tava lNkaa| basahu madhya tumha jaMta asNkaa|' mA0 6.36.3 jaMtra : saM00 (saM0 yantra) / (1) bandhana, shRNkhlaa| (2) bAMdhane kA stambha ___ Adi / (3),zalya Adi upakaraNa / (4) jyotiSa ke cakra Adi / (5) tantra __ zAstra ke rahasyalekha / 'jaMtra maMtra' hanu0 26 (6) kolhU / 'sukRta sumana tila moda bAsi bidhi jatana jaMtra bhari ghaanii|' gI0 1.4.13 jaMtrita : bhUkR0 (saM0 yntrit)| Abaddha, niyantrita, saMsakta / 'locana nija paMda jaMtrita / ' mA0 530 jaMtrI : bhUka0strI0 (saM0 yantritA>prA0 jatiA>a0 jaMtrI) / bA~dha dI, kIla dI, niyantrita kara dI / 'bharata bhagati saba ke mati jNtrii|' mA0 2.303.2 . jaMbu : saM00 (saM0) / jAmuna kA vRkSa, phareMda vRkSa / mA0 2.237.2 . jaMbuka : saM00 (saM0) / siyAra / mA0 3.20 chaM0 1 (2) nIca manuSya / / jaMbukani : jaMbuka+saMba0 / (1) siyAroM (ne) / (2) nIca lureroM (ne) / 'hATa sI uThati jaMbukani luuttyo|' kavi0 6.46 jaMbukAdi : siyAra ityAdi / kavi06.2 jaihaiM : A0bha0praba0 (saM0 yAsyanti>prA0 jAihiti>a0 jAihihiM) / jAyaMge (naSTa hoNge)| 'jaihaiM sahita samAja / ' do0 416 jae : (1) jaya / 'sura bikala bolahi jaya je|' mA0 6.102 chaM0 (2) bhUka00 ba0 / jIta gaye / 'ripu janu rana je|' jA0ma0chaM0 17 jaga : saM00 (saM0 jgt)| (1) vizvaprapaJca / 'jaga jasa bhAjana cAtaka miinaa|' mA0 2.234.3 (2) jaMgama (sthAvara kA viloma) / 'agajagamaya saba rahita viraagii|' mA0 1.185.7 (3) donoM kA ekatra prayoga : 'agajagamaya jaMga mama uparAjA / ' mA0 7.60.5 jaga jagaha : (saM0 jAgati>prA0 jaggai-prabuddha honA, sokara saMcetana honA, sAvadhAna honA, jagamagAnA) Aprae / jagamagAtI hai / 'jaga chabi motina mAla amolana kii|' kavi0 1.5
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 tulasI zabda-koza jagajanani : saM0 strI0 (saM0 jagajjananI ) / jagadambA, paramAtmA kI mUla zakti / mA0 1.48.2 jagajAnI : vi. strI0 / vizva meM vidita / kR0 46 jagajAla : vizvaprapaJca, vizvavistAra / 'ko hai jagajAla jo na mAnata itAti hai / ' hanu0 30 jagajonI : (saM0 jagadyoni) vizva kI utpatti kA mUla kAraNa / mA0 2.267 3 jagat : saM0pu0 (saM0 ) / vizva | mA0 5 zlo0 1 jagata : jagat, jaga / mA0 9.3 kha / jagatapati : (1) jagatpati (2) (saM0 jAgratpati) jAgane vAloM meM zreSTha / 'gura teM pahilehi jagatapati jAge rAma sujAna / ' mA0 1.226 jagatabaMdha : vizva bhara ke praNamya / mA0 1.50.6 jagatamani : jagat meM ziromaNi, vizva meM sarvottama / kavi 7.113 jagatI : saM0 strI0 (saM0 ) / pRthvI / 'jagatI jAmati binu baI / ' gI0 5.38.5 jagatItala : bhUtala / pRthvImaNDala / mA0 2.46.1 jagatu : jagata + kae0 / mA0 2.262.1 jagatpati: paramezvara / kavi0 7.27 jagad : jagat / vina0 18.1 'jagadaMba jagadaMbA | jagadaMbA : (saM0) jaganmAtA / durga, mahAlakSmI, sItA / 'jagadambA jAnahu jiya~ sItA / ' mA0 1-246.2 jagadaMbikA : jagadaMbA / mA0 1.247.1 jagadaMba jagadaMbikA + sambodhana (saM0 ) / he jagadIzvari ! jaya jaya jagadaMbike bhavAnI / ' mA0 1.81.4 jagadAtamA: saM0pu0 (saM0 jagadAtman) / antaryAmI / 'jagadAtamA mahesa purArI / ' mA0 1.64.5 jagadAdhAra : vizva kA AdhAra / zeSanAga = lakSmaNa | 'jagadAdhAra seSa !' mA0 6.54 jagadAdhArA : jagadAdhAra / mA0 6.77.4 jagadIsa, sA: saM0pu0 (saM0 jagadIza ) / paramezvara / mA0 2.121.4; 1.6.7 jagadIsu : jagadIsa + kae0 / eka mAtra Izvara / 'hetu jAna jagadIsu / ' mA0 238 jagadguru : vi0 saM0 (saM0 ) / vizva meM zreSTha + vizva kA upadezaka = paramezvara / mA0 3.46 jaganivAsa : jagannivAsa / mA0 1.161 jagannivAsa: vizva ke adhiSThAna = rAma / 'bhaI Asa sithala jagannivAsa dIla kI / ' kavi0 6.52
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 319 jagapati : jagatpati / vina0 136.6 jagapAvani : vi0strI0 (saM0 jgtpaavnii)| jagat ko pavitra karane vaalii| 'gae jahA~ jagapAvani gaMgA / ' mA0 1.212.1 jagamagata : vakR.puM0 / jagamaga prakAza karatA, camacamAtA / 'jagamagata jInu jarAva / ' mA0 1.316 chaM0 jagamagati : vaka0strI0 / jagamagAhaTa phailAtI, cmcmaatii-sii| vidyamAna / 'jaga magati jorI eka / ' kavi0 1.16 jagamagAta : jagamagata / mA0 13253 jagamagi : pU0 / dedIpyamAna ho (kara) / 'mani jaTita duti jagamagi rhii|' gI0 7.16.3 jagamaya : vi00 (saM0 jgnmy)| vizvarUpa, vizvavyApta / 'jagamaya prabhu kA. bahu kalapanA / ' mA0 6.15.8 jagamUlA : jagat kA mUla kAraNa / mA0 1.148.2 jagahi : jagat ko / 'jo mAyA saba jagahi nacAvA / ' mA0 7.72.1 jagAi : pUkR0 / jagA kara / 'rAvana bhAi jagAi taba kahA prasaMgu aceta / ' rA0pra0 5.71 jagAIbo : bhakR.pu0kae / jagAnA, sAvadhAna yA saceta karanA / 'upadesibo jagAibo tulasI ucita na hoi / ' do0 486 jagAI : bhUkR00ba0 jgaaye| gI0 1.103.4 jagAehi : A0 - bhUkR00+mae0 / tU ne jagAyA / 'aba mohi Ai jagAehi __kAhA / ' mA0 6.63.1 jagAyo : bhUkR00kae / jagAyA, ujAgara kiyaa| gorakha jagAyo jogu, bhagati bhagAyo logu / ' kavi0 7.84 jagAvati, tI : vakR0strI0 / jagAtI, zayana se uThAtI / 'kabahuM prathama jyoM jAi jagAvati / ' gI0 2.52.2 jagAvahu : A0maba0 (saM0 jAgarayata>prA0 jaggAvaha>a0 jaggAvahu) / jagAvo, nIMda se uThAo / ' 'jAhu sumaMtra jagAvahu jAI / ' mA0 2.38.2 jagAvA : bhUkR00 (saM0 jAgarita>prA0 jaggAvia) / jgaayaa| saceta kiyA / 'muni hi rAma bahu bhA~ti jagAvA / ' mA0 3.10.17 .. nagAvI : jagAvahu / 'sovai so jagAvI, jAgi jAgi re|' kavi0 5.6 jagu : jaga+kae / jagat / mA0 1.216 jaga : jagaha / de0 /jaga / jagya : saM00 (saM0 yajJa) / havana Adi vaidika karma / mA0 1.183.8
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 tulasI zabda-koza jagya upabIta : yajJopavIta / janeU / 'pIta jagya upabIta suhAeM / ' mA0 1.244.2 jagyaku MDu : saM0pu M0kae0 / yajJakuNDa, gaharI havana vedI / 'tulasI samidha sauMja laMka Gra's fkha / ' kavi0 5.7 o jagyopabIta : jagyaupabIta / gI0 1.108.6 ccha : saM0pu0 (saM0 yakSa ) | devajAti vizeSa / mA0 1.176.4 acchapati : yakSa jAti ke rAjA = kubera / mA0 1.176.2 jacchesa: jajchapati (saM0 yakSeza ) / kubera / kavi0 7.115 jAti, tI : saM0pu0 (saM0 yayAti ) / candravaMza kA eka rAjA / mA0 2.173.8 jAtI : jajAti / 'surapura teM janu khaseDa jajAtI / ' mA0 2.148.6 jajuTa : saM0pu0 (saM0 yajurveda) 'rigu jajuTa atharbana sAma ko / ' vina0 155.2 jaTAjUTa : jaTAjUTa mA0 3.18 chaM0 jani : jaTA + saMtra0 / jaTAoM / 'mAthe mukuTa jaTani ke / ' kavi0 2.16 jaTA : saM0strI0 (saM0) / aprasAdhita kezakalApa, luTAye - ulajhe kezoM kA puJja / mA0 1.268.5 jaTAi : jaTAyu / ' sarAdhu kiyo sabarI jaTAi ko / ' kavi0 7.22 1 jaTAjUTa : saM0pu0 (saM0 ) / jaTAoM kA jUr3A, luTarAye kezakalApa kA baMdhA huA 1 stUpAkAra puJja / mA0 2.324.3 jaTApaTala : saM0pu0 (saM0 ) / jaTAoM kA samUha, jaTAjUTa / gI0 5.22.2 jaTAya : jaTAyu / 'gIdha jasI jaTAya / ' gI0 7.31.4 jaTAyu yU : saM0pu0 (saM0 jaTAyuS) / rAmAyaNa kathA meM eka gRdhra kA nAma / mA0 3.26.14 jaTita : vi0 (saM0 ) / jar3A huA, jar3I huI, khacita / kikinI kalita kaTi hATaka jaTita mani / ' gI0 1.33.2 jaTila : vi0 0 (saM0 ) / jaTAdhArI / ' jogI jaTila akAma mana / ' mA0 1.67 jaTe : bhUkR0pu0 (saM0 jaTita ) / jar3e hue, gumphita / zronita chITa chaTAni jaTe tulasI prabhu sohaiM / ' kavi0 6.51 1 jaTa : bhUka0pu0ka0 / jaTita, jar3A huA, jakar3A huA, guMphA huaa| 'sabu lAgata phokaTa jhUTha-jaTo / ' kavi0 7.86 jaThara : saM0pu N0 (saM0) / udara, garbha / ' jaThara dhareu jehi kapila kRpAlA / ' mA0 1.142.6 jaTharAgI : saM0pu0 + strI0 (saM0 jaTharAgni) / AmAzaya kI pAcaka zakti / 'jimi so asana pacavai jaTharAgI / ' mA0 7.116.6
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza _321 jaThori, rI : vi0strI0 (saM0 jyeSThatarA>prA. jeTTayarI), zreSTha tathA vaya meM ___ bar3I / 'biprabadhU kulamAnya jaTherI / ' mA0 2.46.3 jaTherinha : jttheri+sNb0| vayaskAoM (ne) / bar3I-bUr3ho striyoM ne / 'jaraTha jaTherinha AsirabAda daye haiN|' gI0 1.11.4 / jar3a : (1) vi0+saM0 (sN.)| sthira, gatihIna / kR. 24 (2) mUrkha / 'chIni lei jAni jAni jdd'|' mA0 1.125 (3) acetana tattva / 'jar3a cetana guna doSamaya bisva kInha karatAra / ' mA0 1.6 (4) mahAbhUta-pRthvI, jala, teja, vAya, AkAza / 'jar3a paMca mila jehiM deha krii|' kavi0 7.27 jar3atA : saM0strI0 (sN.)| kaThoratA, acetanatA / mA0 1.258.7 jar3atAI : jar3atA se, vyAmohavaza / 'apanI jar3atAI-tumhahi sugAi / ' mA0 2.184.6 jar3atAI : jar3atA / mA0 1.78.4 jar3anta : jar3a+saMba0 / jar3a tttvoN| 'jaha~ asi dasA jar3anha ke brnii|' mA0 1.853 jar3amati : vi0 (saM0) / mUr3habuddhi, durbuddhi / mA0 6.101 ka jar3ahi : jar3a ko, acetana ko| 'jar3a hi karai caitanya / ' mA0 7.119kha jata : vi.pu / jitanA, jitane / 'jar3a cetana jaga jIva jata / ' mA0 1.7ga jatana : saM00 (saM0 yatana, ytn)| (1) upAya / ' nAma nirUpana nAma jatana teN|' mA0 1.23.8 (2) prayAsa / 'kari dekhA hara jatana bahu / ' mA0 1.62 (3) yukti / 'karauM jAdU soi jatana bicaarii|' mA0 1.131.7 (4) sAdhanA / 'jehi kArana muni jatana kraahiiN|' mA0 1.146.4 jatanu : jatana+kae0 / 'karehu jAi soi jatanu bicArI / ' mA0 1.52.3 jati, tI : (1) saM00 (saM0 yati) / saMyamI, yogii| 'jatihi abidhA nAsa / ' mA0 2.26 (2) saM0strI0 (saM0 yti)| virAma, siimaa| 'jaMghA kadalI jAti / ' gI0 7.17.4 jatinha : jAti+saMba0 / yatiyoM, yogiyoN| 'daMDa jatinha kara bheda jaha~ / ' mA. 7.22 jatI : jati / yogI / 'socia jatI prapaMcarata / ' mA0 2.172 jatru : saM0 (sN.)| gale kI do haDDiyAM jinheM ha~sulI kahate haiM / 'gUDha jatru bani pIna aMsa tati / ' gI0 7.17.10 jathA : avyaya (saM0 ythaa)| jisa prakAra, jaisA, jaise / 'jathA baMsa byavahAru / ' mA0 1.286 (2) samAna / 'sou sarbagya jayA tripuraarii|' mA0 1.51.1
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 tulasI zabda-koza jathAjoga : kri0vi0 (saM0 yathAyogya>prA0 jhaajogg)| yogyatAnusAra / 'jathA joga sanamAni prabhu / ' mA0 2.134 (2) yathocita / jathAjogu : jathAjoga (saM0 yathAyogyam >prA0 jahAjoggaM>a0 jahAjoggu) / 'jathAjogu nija kula anuhArI / ' mA0 1.224.7 jathAthiti : kri0vi0 (saM0 ythaasthiti)| sthiti ke anurUpa; jaisA thA vaisA, pUrvavat sthiti meM / 'bhayau jathAthiti saba saMsArU / ' mA0 1.86.2 jathAbidhi : kri0vi0 (saM0 yathAvidhi) / vidhipUrvaka, vidhAna ke anusAra / 'mile jathAbidhi sabahi prabhu / mA0 1.308 jathAmati : kri0vi0 / buddhi ke anusAra / mA0 2.272.1 jathAratha : kri0vi0 (saM0 yathArtha) / artha ke anusAra, jaisA artha hai usI ke anurUpa / 'bodha jathAratha beda puraanaa|' mA0 3.46.5 jathArathu : jathAratha / tattvataH, vastu svabhAva ke anusAra, yathArthataH / 'nIti prIti , paramArathu svAratha / kou na rAma sama jAna jathArathu / ' mA0 2.254.5 jathAruci : kri0vi0 / ruci ke anurUpa / 'abinaya binaya jathAruci bAnI / ' mA0 2.300.8 jathAlAbha : kri0vi0 / jitanA mile utane meM ; lAbha ke hI anusAra / 'jathAlAbha sNtossaa|' mA0 3.36.4 jathAzruta : kri0vi0 (saM0 yathAzruta) / (1) AgamoM ke anusAra (2) jaisA sunA hai usI ke anusAra / 'tadapi jathAzruta kahau~ bkhaanii|' mA0 1.114.5 jathocita : jathAjogu (saM0 yathocita) / jaisA ucita ho tadanusAra / 'sabahi jatho cita Asana dInhe / ' mA0 1100.1 jadapi : kri0vi0 avyaya (saM0 yadapi, yadyapi) / mA0 1.150.5 jadu : saM00 (saM0 yadu) / yAdavoM ke pUrvapuruSa =yayAti ke putra jinake vaMza meM kRSNa ne avatAra liyA thA / mA0 1.88.1 jadunAtha : yAdavoM ke svAmI+yaduvaMza meM zreSTha = zrIkRSNa / jadurAi, I : (de0 rAI) / yadurAja zrIkRSNa / kR0 1 adyapi : jadapi / mA0 1.264.2 jana : saM00 (saM.) (1) log| 'jogijana' - mA0 2.276 chaM0 (2) bhakta, dAsa / 'kRpAsiMdhu jana hita tanu dhrhiiN|' mA0 1.122.1 jana, janai : (saM0 janayati>prA0 jaNai-utpanna karanA, prAdurbhUta karanA) A0 prae / janana karatA hai / 'jo phala cAri cAryo jana / ' gI0 5.40.1 janaka : vi0+saM0 (saM0) / (1) utpAdaka / 'tumha brahmAdi janaka jaga svAmI / ' mA0 1.150.6 (2) pitaa| 'jananI janaka baMdhu sukhdaataa|' mA0 2.43.3
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 323 (3) mithilA deza-jaise, janakapati / (4) mithilA kA rAjA / (5) mithilA nareza =sIradhvaja jinakI putrI sItA thiiN| 'janakatanayA' mA0 1.231.1 janakapati : janaka deza kA rAjA-sIradhvaja = sItA ke pitA / mA0 2.275.2 janakapura : janaka deza kI rAjadhAnI / mA0 1.218.1 janakapura : janakapura+kae0 / mA0 1.314.4 janakarAja : janakapati / mA02.2813 janakasuta hi : jAnakI ko / 'janakasutahi samujhAi kari / ' mA0 5.27 janakasutA : jAnakI=sItA / mA0 1 18.8 janaku : janaka+kae / rAjA sIradhvaja == jAnakI ke pitA / mA0 1.244.4 janako : janaka bhI, pitA bhii| hitU jananI na jnko|' kavi0 7.77 janakaura : saM00 (saM0 jnkpur)| siya naihara janakaura nagara niyarAinhi / ' jA0 maM0 120 janakaurA : vi.pu. (saM janakapaura) / janakapura-vAsI / 'kosalapati gati suni janakorA / bhe saba loka soka basa borA / ' mA0 2.271.1 janateu~ : kriyAti0 pu0 ue / (yadi) maiM jaantaa| 'jauM janateu~ binu bhaTa bhuvi bhAI / to panu kari hoteu~ na ha~sAI / ' mA0 1.252.6 janani : saM0+vi0strI0 (sN.)| janma dene vAlI, mAtA / mA0 1.18.7 jananinha : janani+saMba0 / mAtAoM (ne) / 'jananinha sAdara badana nihAre / ' mA0 1.358.8 jananihi : mAtA ko / mA0 1.67.5 jananI : (1) jananI+ba0 mAtAeM / 'nimakhahiM chabi jananI tanatorI / ' mA0 1.168.5 (2) jananI ne / 'bahu bidhi jananI kInha prabodhA / ' mA0 1.63.8 jananI : janani / mA0 1.201.5 janapada : saM00 (saM0) / deza, rAjya, rASTra / gI0 1.4.3 janapAlaka : bhaktoM ke tathA janatA ke rakSaka , mA0 7.28.7 janama : saM00 (saM0 janman) / (1) utpatti, prasava / mA0 1.34.6 (2) sampUrNa jIvana / 'janama gayau hari bhagati binu / ' mA0 1.142 /janama, janamai : janama+prae0 / janma letA hai| 'jaga janamai bAyasa sarIra dhari / ' mA0 7.121.24 janamata : janama +vakR0 / (1) utpanna hotA / 'janamata jagata janani dukha laagii|' vina0 140.3 (2) utpanna hote hii| 'janamata kAhe na mAre mohI / ' mA0 2.161.7 (3) janma detii| 'sundara suta janamata maiM oU / ' mA0 1.165.1 janamathala : janma kA sthAna / kavi0 7.138
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 tulasI zabda-koza janamapatrikA : janma kuNDalI jisameM janmakAla kI grahasthiti Adi kA byorA rahatA hai| do0 268 janamaphala : janamaphala+kae / jIvana kA ekamAtra phala, parama puruSArtha / mA0 2.121.8 janamA : janama+bhU000 / utpanna huaa| 'nahiM asa kou janamA jaga maahiiN|' mA0 1.60.8 janami : (1) jnmii| utpanna huii| 'jauM janami ta bhai kAhe na baaNjhaa|' mA0 2.164 4 (2) pUkR0 / janma lekara, utpanna hokara / 'bhae jaga janami janakapura baasii|' mA0 1.310.4 janamI : janamI+ba0 / utpanna huI / 'janamI pAravatI tanu paaii|' mA0 1.65.6 janamI : janama+bhUkR0strI0 / utpanna huii| 'janamI jAi himAcala gehA / ' mA0 1.83.2 janam : janama+kae / 'jadyapi janama kumAtu teN|' mA0 2.183 janame : janama+bhUkR00ba0 / utpanna hue| 'janame eka saMga saba bhAI / ' mA0 2.10.5 janameuM : A0 - bhUka00+ue / maiMne janma liyaa| 'kavana joni janameuM jaga ___ nAhIM / ' mA0 7.66.8 jamameu : janama+bhUkRpu0kae / utpanna huaa| taba janameu SaTabadana kumaaraa|' ___ mA0 1.103.7 . janamyo : janameu / kavi 7.32 janayatrI : vi0strI0 (saM0 jnyitrii)| utpanna karane vAlI, jananazIlA / 'dvija __ pada prIti dharma janayatrI / ' mA0 7.38.6 janavAsa : saM00 (saM0 janya =dUlhA tathA sahayAtrI+bAsa>prA0 jnnvaas)| bArAta Thaharane kA sthAna / 'gaIM jahA~ janavAsa / ' 1.308 / janavAsA : janavAsa mA0 1.308.6 janavAse : (1) janavAsA kA rUpAntara / 'janavAse kahuM cale lvaaii|' mA0 1.306.4 (2) (saM0 janyavAse-prA0 jaNNavAse) / janavAsa meM / 'ge janavAse raau|' jA0ma0 158 janavAsehiM : janavAsa meM / 'ubarA so janavAsehiM aavaa|' mA0 1.326.7 janavAsehi : janavAse ko / 'janavAsehi cale / ' jA0ma0 chaM0 20 janAi : (1) paka0 (saM0jJApayitvA>prA0 jANAvia>a0 jANAvi / jatA kara / 'kahibI nAma dasA jnaai|' vina0 41.3 (2) jnaaii| btaayii| 'Apani bAta jnaai|' rA0pra0 5.2.7
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 325 janAI : (1) bhUka0strI0 (saM0 jJApitA>prA0 jaannaaviaa)| nivedita kI, jatAI / 'bhUpa dvAra tinha khabari jnaaii|' mA0 1.260.2 (2) vidita kI huI / 'aparAdha agAdhani meM hI janAI / ' kavi0 7.43 (3) janAi / jatA kara / 'bole u adhika saneha janAI / ' mA0 1.161.7 (4) saM0strI0 (saM0 jJapti>prA0 jaannaaviii)| pahacAna, parakha, prakaTIbhAva / 'kapaTa catura nahiM hoi janAI / ' mA0 2.18.4 janAu : saM0pu0kae0 (saM0 jJApa:>prA0 jANAvo>a0 jANAvu) / suucnaa| 'bhItara karahu janAu / ' mA0 1.332 janAe~ : (saM0 jJApitena>prA0 jANAvieNa>a0 jANAvie~) jatAne se, vijJApita karane se / 'prabhu jAnata saba binahiM janAe~ / ' mA0 1.162.2 janAe : bhUkR00 (saM0 jJApita>prA0 jANAvia) b0| (1) jatAe, prakaTa kiye| 'likhi nAma jnaae|' gI0 1.6.7 (2) prakaTa hue / 'rAma sIya tana saguna jnaae|' mA0 2.7.4 janAyau, U : bhUkR.pu.kae0 (saM0 jJApita>prA0 jANAvio>a0 jaannaaviyu)| jatAyA, sUcita kiyaa| 'lakhi rukha rAni janAyau raauu|' mA0 2.287.8 janAyo : janAyau / 'makha rAkhi janAyo Apu / ' gI0 6.1.2 /janAva, janAvai : (saM0 jJApayati>prA0 jANAvai-batAnA, jatalAnA, sucita karanA, prakaTa karanA) A.prae0 / jJApita yA sucita karatA hai / 'mana ati haraSa janAva na tehI / ' mA0 3.26.8 janAvau~ : A0 ue0 (saM0 jJApayAmi>prA0 jANAvami>a0 jANAvau~) / jatAtA hUM, jJApita karatA hUM / 'maiM na ja nAvau~ kAhu / ' mA0 1.161 janAvata : vakR00 (saM0 jJApayat >prA0 jANAvaMta) / prakaTa karatA, jAna pdd'taa| 'hari niramala mala grasita hRdaya asamaMjasa mohi janAvata / ' vina0 185.3 janAvahiM : Apraba0 (saM0 jJApayanti>prA0 jANAvaMti>a0 jANAvahiM) prakaTa karate haiM / 'barisahiM sumana janAvahiM sevaa|' mA0 1.255.3 janAvahu : A0maba0 (saM0 jJApayata >prA0 jANAvaha>a0 jANAvahu) / jatAo, jJAta kraao| 'to kahi pragaTa janAvahu soI / ' mA0 2.50.6 janAvA : bhUkR00 (saM0 jJApita>prA0 jANAvia) / jatAyA, vyakta kiyaa| 'nija prabhAu kacha pragaTi jnaavaa|' mA0 1.54.3 janAvauM : janAvau~ / vina0 142.7 jani : niSedhArthaka avyaya (a0 jANi) / 'soka kalaMka koThi jani hohU / ' mA0 2.50.1 janihiM : A0-kavA0 praba0 (saM0 jJAyante>prA0 jANIaMti>a0 jaanniiahiN)|
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 tulasI zabda-koza (1) jAna par3ate haiM / pala sama hohiM na janiahiM jAtA / " mA0 2.280.8 (2) jAne jAyeM / 'rahata na janiahiM prAna / ' mA0 2066 nita: bhUkR0 (saM0 ) / utpAdita / 'dehajanita abhimAna char3AvA / ' mA0 4.28.6 nibe : jAnibe / jAnane / 'janibe ko raghurAu / ' do0202 aniyata : jAniyata / jAne jAte rahe ( haiM ) / 'tulasI rAma janamahiM teM janiyata / ' gI0 1.46.3 jana haiM : (1) jaanihaiN| samajheMge / (2) A0praba0 (saM0 janayiSyanti > prA0 jaNihita > a0 Nihihi ) / janeMge, utpanna kareMge / 'calihaiM chUTi puMja pApina ke, asamaMjasa jiya jani haiM / ' vina0 65.2 jatI : (1) vi0strI0 (saM0 jani = janI ) / strI + mAtA, jananI / 'sakala sumaMgala mani janI / ' gI0536.5 (2) bhUkR0strI0 / utpanna kii| purI sumati jananI janu janI / ' gI0 1.51 (3) utpanna huI / 'sarasa suSamA janI / ' gI 75.3 / jaise / 'janu bahu manasija rati tanu 'janu binu paMkha bihaMga behAlU / ' janu : (1) avyaya ( a0 jaNu ) 1. 130.1 ( 2 ) mAnoM / (3) jana + kae0 | ananya jana / 'jaba lagi janu na tumhAra / ' mA0 2.107 janeu : janeU / 'cAru janeu mAla mRga chAlA / ' mA0 1.268.7 janeU : saM0pu0 (saM0 yajJopavIta > prA0 jaNNovaIa ) / dvijoM dvArA dhAraNIya yajJa dhArI / ' mA0 mA0 237.1 sUtra / mA0 1.147.7 janeta : saM0 strI0 (1) (saM0 janya yAtrA - janya : - dUlhA tathA usake sAthI > prA0 jaNNayattA > a0 jaNNayatta ) / barAta / 'bhUta pisAca preta janeta aihaiM sAji ke / ' pA0maM0cha0 7 (2) (saM0 janyAyAtrA ) / badhU ko sAtha lie hue barAta (janyA: vadhU) / pahuMcI Ai janeta / ' mA0 1.343 janesu : janesa + kae0 / ' jehi janesu dei jubarAjU / ' mA0 2.14.2 jana : de0 / jana | janeSu : (saM0 pada) logoM meM / 'aha mama malina janeSu / ' mA0 2.225 janesa : saM0pu0 (saM0 janeza ) / rAjA / 'hamareM jAna janesa bahuta bhala kInheu / ' jA0 maM0 67 = janma : janama | mA0 1.34.8 janmata: janamata / 'janmata bhayau~ sUdra tanu pAI / ' mA0 7.67.1 janaMgI : A0bha0 strI0pra0 / utpanna karegI + prasava karegI / ' prabhu kI bilaMba aMba doSa dukha jagI / ' vina0 176.5
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 327 janma daridra : janma se daridra, daridra hokara (daridra mAtA-pitA se) utpanna / mA0 1.2863 janmabhUmi : saM0strI0 (saM0) apane janma kA bhuubhaag| mA0 7.4.5 janma : janma+kae / 'pArabatI kara janma sunaavaa|' mA0 1.76.7 janmauM : janma+ue / janma lUM / 'jehiM joni janmauM karmabasa taha~ rAma pada anurAgaU~ / ' mA0 4.10 70 2 janyo : bhUka0kae0 (saM0 janita:>prA0 jaNio>a0 jnniyu)| utpanna kiyA / 'aditi janyo jaga bhAnu / ' gI0 1.22.11 japa : saM00 (saM0) / mantra (Adi) kA sUkSma uccAraNa--jisake tIna bheda kiye gaye haiM (1) kiMcit zravya (2) upAMzu = jisameM mukha ke bAhara dhvani na nikale (3) mAnasa japa-jisa meM maMtra ke akSaroM kA dhyAna mAtra hotA hai| uttarottara phala meM adhikatA batAI gayI hai / japayajJa / mA0 1.131.8 japaMta : japata / mA0 3.32 cha0 japa, japai : (saM0 japati>prA0 jappai-japa karanA) A0prae0 / jptaa-tii-hai| _ 'jAgibo jo jIha japai nIke rAma nAma ko|' kavi0 7.83 japa : A0 ue / japatA hUM, japA karatA hU~ (thaa)| 'japau~ maMtra siva maMdira jAI / ' mA0 7.105.8 japajAga : anuSThAna ke rUpa meM japakarma ; japa kA niyama se vidhAna ke anusAra anuSThAna / 'samana amita utapAta saba bharata carita upjaag|' mA0 1.41 japata : vakR00 (saM0 japat >prA0 jappaMta) / japatA, japate / 'umA sahita jehi ____ japata puraarii|' mA0 1.10.2 / / japati : japata+strI0 / japA krtii| mA0 5.8.8 japana : bhaka0 / japa karane / 'asa kahi lage japana hari nAmA / ' mA0 1.52 8 japane : bhaka00ba0 (saM0 japanIya) / 'gauri girApati nahiM japane / ' kavi0 7.78 jayahi : A0praba0 (saM0 japanti>prA0 jappaMti>a0 jpphiN)| japa karate haiM / . 'sAdhaka nAma japahiM laya lAeM / ' mA0 1.22.4 japahi : japu (saM0 japa>prA0 jappahi) / tU japa / 'maMtra so jAi japahi / ' vina0 24.4 japahu : A0 maba 0 (saM0 japata.>prA0 jappaha>a0 jppddu)| japo / 'japahu jAi saMkara sata nAmA / ' mA0 1.138.5 japAmi : A0 ue0 (sN0)| japatA hUM / mA0 7.14 cha / japi : pUka0 / japa karake / japi jeI piya saMga bhvaanii|' mA0 1.16.6
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 tulasI zabda-koza japie, ye : A0kavA0prae0 (saM0 japyate>prA. jappIai) / japA jAya / 'mahAmaMtra japiye soI jehi japata mahesa / ' vina0 108.2 japihai : A0bha0 (1) prae0 (saM0 japiSyati>prA0 jppihii)| vaha jpegaa| (2) mae0 (saM0 japiSyasi>prA0 jappihisi>a0 jppihihi)| tU japegA / 'rAma jIha jau lau tU na japihai / ' vina0 68.1 japu : A0-AjJA-mae0 (saM0 japa>prA0 jappa>a0 jppu)| tU japa / 'japu rAma nAma SaTamAsa / ' do0 5 japeM : japane se / 'jahA~ bAlamIki bhae byAdha te muniMda sAdhu 'marA marA' jpeN|' kavi0 7.138 jape : japeM / 'rAma nAma ke jape jAi jiya kI jarani / ' vina0 184.1 japeu : bhUka00kae 0 / japA, japa kiyaa| 'dhra vaM saga lAni japeu hari naauuN|' ___ mA0 1.26.5 ja4 : japahiM / 'hara se haranihAra japaM jAke nAma / ' gI0 5.25.2 japa : de0jp| japyo : japeu / 'jIhahU na japyo nAma / ' vina0 361.2 jaba : avyaya / jisa samaya / mA0 1.3.5 jabahi, hIM : jabhI, ThIka jisa samaya, jyoNhii| 'Adi saSTi upajI jabahiM / ' mA0 1.162 jabahU : jaba bhI, jo kabhI / 'surapati sarisa hoi napa jbhuuN|' mA0 7.128.5 jaba : jabahiM / kavi0 7.51 jama : saM00 (saM0 yama) / (1) yamarAja, mRtyudeva / mA0 1.175 (2) aSTAGga yoga kA prathama aGga. jisake pA~ca bhAga haiM-ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya aura aparigraha / 'kSama jama niyama phUla phala gyAnA / ' mA0 1.37.14 jamakAtari : saMstrI0 (saM0 yamakartarI>prA0 jamakattarI>a0 jmttri)| mRtyu deva kI talavAra, yamadhArA (jmdhaar)| 'tori jamakAtari madodarI kaDhori aanii|' hanu0 27 jamagana : saM00 (saM0 yamagaNa) / yamadUta / vina0 66.3 jamaghaTa : sN0puu0| yamadUta / to jamaghaTa sA~satihera hama se baSabha khoji khoji bahate / ' vina0 67.4 'jamaghaTa' samUha yA jamAva kA artha bhI detA hai jise tridoSaja sannipAta roga kA Azaya bhI nikalatA hai-'dhakkA de dai jamaghaTa thke|' vina0 267.2 jamajAtanA : saM0strI0 (saM0 yama-yAtanA) / nArakIya vyathA / naraka / 'jamajAtanA sarisa sNsaaruu|' mA0 2.65.5
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 329 jama jAtanAmaI : (de0 maI) / yamayAtanA se vyApta, naraka kI prcurtaa| kIjai mo ko jama jAtanAmaI / ' vina0 171.1 jamadUta, tA : saM00 (saM0 ymduut)| mRtyu-sandezavAhaka devavizeSa / ' mA0 2.83.7 jamadhAra : (1) saM00 (saM0 yamadhAra) / dudhArI talavAra / (2) saM0strI0 (saM0 yamadhArA) / yamarAja kI senA, dhArA pravAha yamadUtoM kI zreNI / 'jamadhAra sarisa nihAri saba nara nAri calihahiM bhAji ke / ' pA0ma0 chaM0 7 jamaghAri : jamadhAra / 'kari bicAra bhava tariya, pariya na kabahu~ jamadhAri / ' vina0 203.18 jamana : (1) yavana / mA0 2.194 (2) meccha, muslima / 'jamana mahA mahipAla / ' do0 556 jamanikA : saM0strI0 (saM0 jvnik=ymnikaa)| AvaraNa, pardA, (nATaka kA pardA) / 'hRdayeM jamanikA bahu bidhi laagii|' mA0 7.73.8 jamapAsa : saM0pu0 (1) saM0 yamapAza>prA0 jamapAsa) / mRtyu jAla / (2) (saM0 yamapArzva>prA0 jamapAsa) / mRtyu ke samIpa / 'nAmu raTo, jama-pAsa kyoM jAu~, ko Ai sakai jama kiMkaru nereN|' kavi0 7.62 jamapura : saM00 (saM0 ympur)| yamaloka / mA0 1.280.6 jamarAja : saM00 (saM0 ymraaj)| yamadeva, mRtyudeva / rA0pra0 5.3.6 jamAta : saM0strI0 (arabI-jamAata) / yUtha, samudAya / 'jogi jamAta baranata __ nahiM bane / ' mA0 1.63 chaM. jamAti : jamAta / 'joginI jamAti kAlikA kalApa toSi haiN|' kavi0 6.2 jamAtI : (1) jamAti (2) jamAta yA maNDalI banAkara rahane vaalaa| 'jatI jamAtI dhyAna dharai / ' kavi0 7.106 jamAno : saMpu0kae0 (phA0 jamAnaH) / yuga, kAlakhaNDa, daura / 'jAhira jahAna meM jamAno eka bhAMti bhyo|' kavi0 7.76 jamAlaya : saM00 (saM0 yamAlaya) / yamaloka, naraka / vina0 144.2 /jamAva jamAvai : (1) (saM0 yama yati>prA0 jamAvai-sthira karanA, ropanA, ghamIbhUta karanA (2) saM0 janayati-janmayati >prA0 jammAvai-utpanna karanA) A0prae / sthira kare+ghanIbhUta kare (dUdha se dahI karane kA upakrama kare) / 'dhRti sama jAvana dei jamAva / ' mA0 117.14 / jamihahiM : A0bha0 praba0 (saM0 janiSyante>prA. jammihiMti>a0 jammihahiM) / jameMge, ugeMge / 'jamihahiM paMkha karasi jani citaa|' mA0 4.28.6
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 tulasI zabda-koza jamI : vi00 (saM0 yamin >prA0 jmii)| saMyamI, yogii| 'dekhi loga sakucAta jamI se / ' mA0 2.215.5 jamu : jama+kae / mRtyu devatA / 'kehi jama yaha lInhA / ' mA0 2.26.1 jamuna : jamunA / mA0 1.147 jamunahiM : yamunA pAra, yamunA meM 'bIca bAsa kari jamunahiM aae|' mA0 2.220.8 jamunahi : yamunA ko / 'jamunahi kInha pranAmu bhorii|' mA0 2.112.1 jamunA : saM0strI0 (saM0 yamunA>prA0 jamuNA) / nadI vizeSa / mA0 1.31.11 jamuhAta : vakR00 (saM0 jammabhANa>prA0 jaMbhaMta>a0 jamhaMta) / jaMbhAI letA te / 'rAma kahata jamuhAta / mA0 2.311 jamuhAna : bhUkR0pu0 (prA0 jammANa> jamhANa) / jaMbhAyA (jaMbhAI lii)| "kuMbhakarana jamuhAna / ' rA0pra0 57.2 jamuhAhi, hIM : A0praba0 / a~bhAte haiN| 'rAma rAma kahi je jmuhaahiiN|' mA0 2.164.5 jamyo : bhUkR00kae / jama gayA, ghanIbhUta ho gyaa| 'rudhira gAr3a bhari bhari jamyo / ' mA0 6.53 jaya : saM00+strI0 (sN.)| (1) vijaya, jIta / 'nija pura gavane jaya jasu paaii|' mA0 1.175.8 (2) viSNu ke eka dvArapAla kA nAma / mA0 1.122.4 (3) praNAma sUcaka zabda / jaya ho / 'jaya jaya sura nAyaka / ' mA0 1.186.1 (4) eka saMvatsara kA nAma / 'jaya saMbata phAguna sudi / ' pA0ma0 5 (5) abhyudaya kAmanA meM jaya zabda / 'jaya jaya dhuni pUrI brahma ddaa|' mA0 6.103.10 (6) de0 jayati / jayaMta, tA : saM00 (saM0 jayanta) / indra kA putra / mA0 2.141; 3.2.6 jayaU : bhUkR.pu0kae / jIta gayA / 'bharata dhanya, tumha jasu jaga jayaU / ' mA0 2.210.6 de0 jayati / jayakara : vi0 (sN.)| vijetA / 'jaya jayaMta jayakara / ' kavi0 7.113 jayakAra, jaya jayakAra : jayadhvani, jayaghoSa, 'jaya jaya' dhvani / 6.76 jayajIva : (jaya = vijayI ho, sarvopari raho+jIva=jio) / brAhmaNa dvArA rAjA ko kahA huA AzIrvAda-vijaya prApta karo aura ciraMjIvI hoo| 'kahi jayajIva baiTha siMha naaii|' mA0 2.38.6 jayati : A.prae0 (saM0 jayati =sarvotkarSeNa vrtte)| sarvopari sattAvAna hai, parAtpara rUpa meM vidyamAna hai / 'jayati sccidaanNdaa|' mA0 1.185 chaM0 4 (sarvopari sattA se praNAma artha kI svata: vyaJjanA hotI hai / ) jayamaya : vi0 (saM0) / vijayapUrNa, abhyudayasUcaka / 'jaya' zabda sahita nAma yukta / 'jayamaya maMjula mAla ura / ' rA0pra0 4.7.3
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 331 jayamAla : jayamAlA / mA0 1.131 jayamAlA : saM0strI0 (saM0) / (1) vijetA ko vijayopalakSa meM pahanAI jAne vAlI mAlA / 'sohata jana juga jalaja snaalaa| sasihi sabhIta deta jayamAlA / ' mA0 1.264.7 (2) varamAlA jo svayaMvara meM kanyA vara ko pahanAtI hai / 'kuA~rI haraSi mele u jayamAlA / ' mA0 1.135.3 jayasIla : vi0 (saM0 jayazIla) / vijetA, vijyii| 'kapi jayasIla rAma bala tAte / ' mA0 6.81.3 jaye : bhUkR.pu0va0 / jIta liye gaye (hAre hue)| 'prabhu khAta........ Adara janu jye|' gI0 3.17.5 jayo : jayaU / (1) vijayI huA / 'janaka ko panu jyo|' kavi0 1.14 (2) pUrNa kiyA / 'cahata mahAmuni jAga jyo|' gI0 1.41.1 jara : (1) saM00 (saM0 jvara>prA0 jara) / roga vizeSa+saMtApa / 'jarahiM dusaha jara pura nara nArI / ' mA0 2.262.2 (2) saM0strI0 (saM0 jaTA>prA0 jaDA >a0 jaDa) / mUla 'tahA~ krodha kI jara jari gii|' vairA0 51 (3) jaii / jalatA-tI hai / citA jara chaatii|' mA0 4.12.3 /jara jarai, I : (1) (saM0 jvalati>prA. jalai-dagdha honA, jalanA) A0pra0 / jalatA hai, bhasma ho rahA hai / 'jarai nagara yA loga bihaalaa|' mA0 5.26.2 (2) (saM0 jvarati-jvara saMtApe>prA0 jarai-santapta honA, jvara grasta honA, Arta honA) 'sUkhahiM adhara jarai saba aMgU / ' mA0 2.38.1 (3) (saM0 jIryati z2a vayohAnau>prA. jarai-jIrNa honA, kSINa honA) 'risa tana jarai hoi bala hAnI / ' mA0 1.278.6 (yahA~ tInoM artha eka sAtha haiN)| (4) jalatA hai+santapta hotA hai+kSaya grasta hotA hai / 'mahAghora trayatAe na jaraI / ' mA0 1.36.6 'rAma roSa pAvaka so jaraI / ' mA0 2.218.5 jarau~ : A0 ue / dagdha+santapta+kSINa hotA hUM (thaa)| 'harijana dvija dekheM jarau~ / ' mA0 7.105 jara u : A0-saMbhAvanA-prae0 (saM0 jvalata>prA0 jala u+saM0 jIryatu>prA0 jarau) / jala jAya, naSTa ho jAya / 'jarau so saMpati sadana sukhu / ' mA0 2.185 jarakasI : vi0strI0 (saM0 jaTa saMghAte.+kasa bandhane) / jar3AU, hIraka-maNDita, jar3Ava se khacita / 'sundara badana sira pagiyA ja rksii|' gI0 1.44.1 jarajara : jarjara / hanu0 38 jaraTha : vi0 (saM0) / (1) vRddha / 'bAla juvAna jaraTha nara naarii|' mA0 1.240.6 (2) jarAgrasta, jrjr| 'jAnA jaraTha jaTAyU ehA / ' mA0 3.26.14
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 tulasI zabda-koza (3) kaThora ( 4 ) paripakva / ' milahi jogI jaraTha tinhahi dikhAu niraguna khAni / ' kR0 52 (sabhI artha mile rahate haiM / ) jaraThapanu: (jaraTha + panu - de0 pana) kae0 / bur3hApA / 'manahuM jaraThapanu aru upadesA / ' mA0 2.2.7 jaraThAi, I : saM0 strI0 (saM0 jaraThatA) / bur3hApA / 'jaraThAi - disA~ rabi kAlu ugyo / ' kavi0 7.31 jarata : vakR0pu N0 (1) (saM0 jvarat > prA0 jaraMta ) / saMtapta / 'aya iva jarata parata paga dharanIM / ' mA0 1.298.5 (2) (saM0 jvalat > prA0 jalaMta ) / prajvalita hotA-te / 'pAvaka jarata dekhi hanumaMtA / mA0 5.25.8 (3) dagdha hotA-te / 'jarata niketu dhAvo dhAvo lAgi Agi re / ' kavi0 5.6 ( 4 ) saMtapta + dagdha ho rahA hai / 'ajahUM hRdau jarata tehi A~cA / mA0 2.32.5 (5) jAjvalyamAna, jvAlAkula + saMtapta 'AgeM dIkhi jarata risi bhArI / ' mA0 2.31.3 jaratI : kriyAti0 strI0pra0 / 'yadi jalatI + santapta hotI + kSINa hotI rahatI ! 'gharahIM satI kahAvatI jaratI nAha biyoga / ' do0 254 jarani, nI : saM0strI0 (de0 / jara- saM0 jbalana > prA0 jalaNa + saM0 jaraNa, jaraNa > prA0 jaraNa) / (1) dAha / 'jiya ke jarani na jAi / mA0 2.182 (2) santApa / 'rAma syAma sAvana bhAdau binu jiya ke jarani na jAI / ' kR0 26 ( donoM prayogoM meM tInoM artha guthe milate haiM ) ( 3 ) parasantApa, IrSyA / 'para sukha dekhi jarani soi chaI / ' mA0 7.121.34 ( yahA~ tInoM artha sampRkta haiM - kSINa honA + santapta honA + dagdha honA ) jahi : A0pra0 (1) (saM0 jvalanti > prA0 jalaMti > a0 jalahi ) / dagdha hote haiM / 'jahi pataMga moha basa / ' mA0 6.26 (2) (saM0 jvaranti > prA0 jaraMti > a0 jarahiM) santapta hote haiM / 'jarahiM viSamajara lehiM usAsA / ' mA0 2.51.5 (3) dagdha + santapta + kSINa hote haiM = IrSyAgrasta ho jAte haiM / 'surata jarahi khala rIti / ' mA0 1.4 ja: jarA se, bur3hApe ke kAraNa / 'adharo adhama jar3a jAjaro jarA~ javanu / ' kavi0 7.76 jarA : (1) saM0 strI0 (saM0 ) / bur3hApA / 'jarA marana dukha rahita tanu / ' mA0 1.164 (2) bhUkR0pu N0 (saM0 jvalita + jvarita > prA0 jalia + jaria ) : bhasma ho gayA + santapta huA / 'sunata jarA dInhisi bahu gArI / ' mA0 3.26.1 jae, ye : de0 jarAya / jar3AU / nagoM se khacita / ' gI0 1.32.2 jarAya: saM0pu0 / javAva, nagoM kI paccIkArI / 'hie~ jaga jIti jarAya kI caukI / ' kavi0 7.143
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ talasI zabda-koza 333 jarAva : vi0pU0 / jar3AU, naga jaTita / 'jagamagata jInu jarAva / ' mA0 1.316 chaM0 jari : (1) saM0strI0 / jar3a, mUla / jari tumhAri caha savati ukhaarii|' mA0 2.17.8 (2) pUkR0 (saM0 jvalitvA>prA0 jalia>a0 jli)| dagdha hokara / 'citavata kAmu bhaya u jari chArA / ' mA0 1.87.6 (3) (saM0 jvaritvA >prA0 jaria>a0 jari) / santapta hokara / 'tulasI kAnha biraha nita nava jara jari jIvana bharibe ho|' kR0 36 (4) (saM0 jIrvA>prA0 jaria>a0 jari) jIrNa hokara, kSINa hokara / 'aba jora jarA jari gAtu gyo|' kavi0 728 jarie, ye : (de0jara) A0-kavA0-prae0 / dagdha+santapta+kSINa huA ___ jAya / 'dekhi para sukha binu kArana hI jariye / ' vina0 186.3 / / jarita : bhUkR0vi0 (saM0 jaTita) / jar3AU / 'jarita kanaka mani palaMga ddsaae|' mA0 1.3561 jaribe * bhakR00 (saM0 jvalitavya>prA. jliavvy)| jalane / 'tanu jarive kaha rahI na kachU saka / ' gI0 5.6.2 jarihi : A0bha0praba0 (saM0 jvaliSyanti+jvariSyanti>prA0 jalihiti+ jarihiMti>a0 jalihihiM+jarihihiM) / dagdha evaM santapta hoNge| 'jauM paM kRpA jarihiM muni gaataa|' mA0 1.280.5 jarihi : A0prae0bha0 (saM0 jvaliSyati+jvariSyati>prA0 jalihii+ jrihii)| jalegI, santapta rhegii| 'nAhiM ta jarihi janama bhari chaatii|' mA0. 2.24.8 jarI : jarI+ba0 / dagdha huIM, jliiN| "pitu ke jagya jogAnala jarI / ' mA0 1.98 chaM0 jarI : (1) bhUkR0strI0 / jalI, dagdha huI / (2) jara / jar3a, mUla / (3) jar3I jo auSadhi ke kAma Ae / 'avadhi jarI jorati haThi puni-puni / ' kR0 56 (3) abhintrita bUTI jisase vazIkaraNa, mohana Adi kiyA jAtA hai / 'jarI 'sughAi kUbarI kautuka jogI badhA jur3AnI / kR0 47 jare : (1) bhUkR00 (saM0 jvalita>prA. jlia)| jala gaye / 'chana mahuM jare nisAcara tIrA / ' mA0 6.61.3 (2) (saM0 jvrit+jvlit)| santapta+ dagdha ho gye| 'sutA biloki jare saba gaataa|' mA0 1.63.3 (3) (saM0 jaTita>prA. jar3iya) / jar3e, jakar3e, baMdhe / 'jhUmata dvAra aneka mataMga jaMjari nare mada aMbu cu cAte / ' kavi0 7.44 jareM : bhaka0 avyaya / jalane / 'jarai na pAva deha birhaagii|' mA0 5.31.8
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 tulasI zabda-koza jara : jarai / jale tathA santapta hove / 'so nita mAna agini meM jarai / ' vairA0 41 (2) santapta tathA jvaragrasta hotA hai 'jarai barai aru khIjhi khijhAvai / ' vairA0 jaraigo : aa0bh0puu0pre| jala jaaygaa| sAsana salabha jrNgo|' gI0 . 1.68 11 jarauM : jarau~ / jala jAU~ / 'pAvaka jarauM, jalanidhi mahuM parauM / ' mA0 1.66 chaM0 jarjara : vi0 (sN.)| jhA~jhara, kSatavikSata, jIrNa zIrNa / 'tana jarjara bhae / ' mA0 6.46 chaM0 jaryo : bhUkRpu0kae0 / (1) jalA huA / 'dUdha ko jaryo piyata phUki-phaMki mahyo ___hauM / ' vina 0 260.3 (2) jalA / 'garbha na nRpati jar yo / ' vina0 236.4 jala : saM00 (saM.) / pAnI / 1.7.6. jalaMdhara : saM00 (saM0 laMdhara) / eka asura kA nAma / mA0 1.123.5 jalakukkuTa : saM0pU0 (saM0) / bana murgI, pakSivizeSa / mA0 3.40.2 jalakhaga : jalAzrayavAsI pakSI / mA0 1.227.8 jalacara : saM00 (saM0) / jala jantu / mA0 1.34 jalacaraketU : jalacara=makara rUpI patAkA vAlA: makaradhbaja==kAmadeva / mA0 1.125.6 jalacaranhi : jalacara+saM0ba0 / jalacaroM (ke) / anya jala caranhi Upara / ' mA0 6.4 jalaccara : jalacara / 'koTi jalaccara daMta ttevaiyaa| kavi0 7.52 jalaja : saM00 (saM0) / kamala / mA0 2.266 jalajantu : jalacara / mA0 6.87 chaM0 jalajAe : saM00 (saM0 jalajAta>prA0 jala jaay)| kamala / 'locana manahuM jugala __jljaae|' gI0 1.26.4 jalajAta : saM00 (saM0)=jalaja / kamala / mA0 7.1 kha jalajAtA : jalajAta mA0 5.42.5 jalajAna, nA : saM00 (saM0 jalayAna>prA0 jalajANa) / pota, jahAja / 'upala kie jalajAna / ' mA0 1.20 jalajAnU : jala jAna+kae0 / (koI eka) jahAja / 'karanadhAra bina jimi jala jAnU / ' mA0 2.277.5 jalajAbha : vi0 (saM0) kamala kI AbhAtulya AbhA vAlA, kamala samAna / 'nIla pIta jalajAbha sriiraa|' mA0 1.233.1 jalajAruna : kamala ke samAna aruNa varNa / mA0 6.111 chaM0
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 335 jalaja : jalaja+kae0 mA0 1.325.6 jalaThAu~ : (de0 tthaauN)| jalAzraya (sthAna jahA~ jala mila sakatA hai) / mA0 2.135.7 jalada : saM00 (saM0) megha / mA0 1.232 jaladAtA : (1) jala dene vAlA+(2) jaladAna =tarpaNa Adi pretakarma karane vAlA (vaMzadhara) / 'jaladAtA na rahihi kula koU / ' mA0 1.174.3 jaladAbha : jalada=megha kI AbhAtulya AbhA vAlA= megha sadRza / 'nIla jaladAbha - tanu syAma / ' vina0 46.4 jaladu : jalada+kae0 / 'jaladu janama bhari sarati bisArau / ' mA0 2.2053 jaladhara : saM00 (saM0) / megha / mA0 1.32.10 jaladharani : jaladhara+saMba0 / meghoM (ko) / nirakhata bibudha..... oTa dai jala- dharani / gI0 1.28.5 jaladhAra : (1) saM00 =jaladhara (2) saMstrI0 jala prvaah| mA0 1.211 chaM0 jaladhArA : (1) jaladhAra / megha / 'uThai dhUri mAna huM jaladhAra' / buda bhai bRSTi apaaraa|' mA0 6.17.6 (2) jala pravAha (de0 dhAra) / mahi teM pragaTa hohiM jaladhArA :' mA0 6.52.1 jaladhi : saM00 (sN.)| mmudr| mA0 1.5.6 jalanAtha : samudra / 'jehiM jalanAtha baMdhAyau helA / ' mA0 6.37.1 ('jalanAtha' - ruNa kA nAma hai jo 'pAzadhara' haiN| unheM bhI bAMdha DAlA- isa artha kI vyaJjanA jalanidhi / jaladhi / mA0 166 0 . jalapati : jalpati / kR strI0 (saM0 jlpntii)| ka rahI, pralApa karatI / 'jala pati janani dukha mAnaI / ' pA0ma0/0 13 jalapAtra : kamaNDalu (ghar3A Adi) / vina0 18.2 jalapAnA : (saM0 jalapAna) jala pIne kI kriyaa| mA0 7.63.3 jalapAnu : jalapAna+kae / (1) eka bAra jala pInA (2) kevala jala pInA (nirAhAra) / 'nhAi rahe jalapAnu kari / ' ma 0 2.150 jala bihaga : jala khaga / mA0 1.37.11 jalamala : saM0pU0 (saM0) / kIcar3a , paGa ka / mA0 1.41 jalayAna : jalajAna (saM0) / vina0 26.5 jalaratha : jalayAna / vina0 136.6 jalarAsI : saM00 (saM0 jalarAzi) / samudra / mA0 2.257.2 jalaruha : saM00 (saM0) kamala / mA0 2.156.2
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 tulasI zabda-koza jalAzraya : saM00 (saM0) / sarovara, nadI, kUpa Adi / 'punya jalAzraya bhUmi ____ bibhaagaa|' mA0 2.312.2 jalAsaya : saM00 (saM0 jalAzaya) / sarovara Adi / mA0 2.215.4 jalu : jala+kae / 'sagunu khIru avagunu jalu tAtA / ' mA0 2.232.5 jale : jare / dagdha hue| gI0 5.41.3 jalo : jala bhI / 'jo na lahai jAce jlo|' gI0 5.42.2 jalpaka : vi0 (sN.)| bakavAsa karane vAlA / bAcAla / mA0 6.33 jalpata : vakR00 (saM0 jalpat) / bakatA, bkte| ehi bidhi jalpata bhayau bihAnA / ' mA0 6.72.6 jalpanA : saM0strI0 (sN.)| bakagasa / 'chA~r3ahuM nAtha mRSA jlpnaa|' mA0 6.56.5 jalpasi : A0mae0 (sN.)| (1) tU baka rahA hai| 'kaTu jalpasi jar3a kapi / ' mA0 6.31.8 (2) tU bakavAsa kara / 'jani jalpasi jar3a jaMtu kapi / ' mA0 6.22 jalpahiM : A0praba0 / bakate rahate haiN| jalpahiM kalpita bacana anekA / ' mA0 java : saM00 (saM0 yava) / anna vizeSa =jau| mA0 5.53.5 (kabhI- bhI yavAkA aGga.STha rekhA ke artha meM AyA hai|) javana : (1) sarvanAma / jo, jauna / (2) saM00 (saM0 yavana>prA0 jvnn)| meccha jAti vizeSa / javana kavana sura tAre / ' vina0 101.2 javani : javana+strI0 / jo| 'baMcehu mohi javani dhari dehA / ' mA0 1.137.6 javanu : javana+kae0 / mleccha vizeSa / kavi0 7.76 jabAru : saM0pu0kae0 (phA0 javAla =mAnava zarIra, ladI yA bojha, guddd'ii)| jaMjAla, jhaMjhaTa / jagu jIva ko javAru hai / ' kavi0 7.67 javAsa, sA : saM0pu0 (saM0 cavAsa, javAsa) / eka prakAra kA choTA paudhA jo grISma meM harAbharA rahatA aura varSA meM sUkha jAtA hai / mA0 2.54.2 javAse : javAsA kA rUpAntara / 'jarie javAse sama / ' hanu0 35 jasa : (1) saM00 (saM0 yazas>prA0 jasa) / kIrti / 'soi jasa gAi bhagata bhava nrhiiN|' mA0 1.122.1 (2) vi.pu. (saM0 yAdRza>prA0 jarisa>a0 jaisa) / jaisA, jaise / 'jo jasa karai so tasa phala cAkhA / ' mA0 2.216.4 (3) kri0vi0 / jyoM, jaise / 'jasa jasa calia dUri tasa tasa / ' vina0 186.4 jasi : jasa+strI0 (a0 jaisI) / jaisI / 'tulasI jasi bhavatabyatA taisI milai shaai|' mA0 1.156 jaso : vi00 (saM0 yazasvI>prA0 jasI) / kiirtishaalii| gIdha jasI jttaay|' gI0 7.31.4
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 337 jasu : jasa+kae0 / kIrti / 'nija pura gavane jaya jasu paaii|' mA0 1.175.8 jasumati : jasomati / / jasodA : saM0strI0 (saM0 yazodA) / kRSNa kI upamAtA=nanda patnI / jasomati : (saM0 yazomati =yazodA) jasodA / mA0 1.20.8 jaha~ : avyava (saM0 yatra>prA0 jahaM, jahiM) / jahA~, jisa sthAna para / mA0 1.1.8 jahara : saM00 (phA0 jahara) / viSa / 'sudhA taji pIvani jahara kii|' kavi0 7.170 jaharu : jahara+kae / 'sudhA so bharoso / 'ehu dUsaro jaharu / ' vina0 250.2 jahavAM : jahA~ / mA0 3.23.7 jahAM : jaha~ / mA0 1.3.5 jahAja : saM00 (phA0 jahAja) / samudrI pota / 'car3he vibeka jhaaj|' mA0 2.220 jahAju, jU : jahAja+kae0 / eka mAtra jahAja / 'saMkara cApu jahAju / ' mA0 1.261 jahAna : saM00 (phA0) vizva / 'jAhira jahAna meN|' kavi0 7.76 jahAnA : jahAna / mA0 1.3.4 jahAnu : jahAna+kae / 'jAMgaru jahAnu bho| kavi0 5.32 jahi : vi0 (saM0 jhk)| tyAgane vAlA / 'namata rAma akAma mamatAjahi / ' mA0 7.30.5 jahiA : samaya bodhaka avyaya (saM0 yadA>prA0 jaiA) / jaba 'bhuja bala bisva jitaba tumha jhiaa|' mA0 1.136.6 jaha nu : saM0pu / muni vizeSa jinhoMne gaGgA jI ko pI liyA thA aura devoM kI prArthanA se chor3A to jAhnavI =jahna putrI nAma se prasiddhi milii| 'jaya jaha nabAlikA / ' vina0 17.1 jAMgaru : jAMgaru+kae0 (saM0 jaGgala=nirjana pradeza>prA0 jaMgala>a0 jNgl)| zUnya, jana dhana rahita (avadhI meM ur3ada, canA Adi ke puAla ko kahate haiM jo mar3anI ke bAda ulajhA huA baca rahatA hai-jA~gara, jagarA-annarahita (khaNDita puAla) / 'tulasI tiloka kI samRddhi sauMja, saMpadA, sake li cAki rAkhI rAsi, jAMgaru jahAnu bho|' kavi0 5.32 jAMgha : jaMgha / (1) gulpha aura jAnu kA madhyAGga (2) jAnu ke Upara kA bhAga= Uru / 'mahArAja lAja Apu hI nija jAMgha ughAre / ' vina0147.1 jAMcata : jAcata / gI0 3.5.4
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 tulasI zabda-koza jAcie, ye : A0-kavA0-prae / prArthita kiyA jaay| 'jAMciye girijApati ___ kaasii|' vina0 6.1 jA~cI : bhUkR0strI0 / maaNgii| 'Ayasu jA~cI janani / ' gI0 2.11.3 jA~cauM : A0ue0 / mA~gU, mAMgatA huuN| 'jA~cauM jala jAhi, kahai, amia piyAu so|' vina0 182.3 jA : (1) 'ja' sarvanAma kA ruupaantr| jisa jo| 'jA basa jIva parA bhavakUpA / ' mA0 3.15.5 jA ke, jAsoM, jA teM, jAhi, jA kI, jA ko Adi meM parasarga sahita prayoga meM draSTavya haiN| (2) (samAsAnta meM) vi0strI0 (saM0) / utpannA / 'bisnu pada saroja-jAsi / ' vina0 17.1 / putrii| 'bAma disi janakajA / ' vina0 51.6 /jA jAi, I : (1) (saM0 yAti>prA0 jAi) A0prae0 / jAtA hai / 'jAi mRga bhaagaa| mA0 1.157.4 (2) karmavAcya sUcaka prayoga-sakatA hai / 'sadA ekarasa barani na jAI / ' mA0 1.42.8 (3) bItatA hai / 'ekanimeSa baraSa sama jaaii|' mA0 2.158 3 (4) pahucatA hai / 'tAhi tahA~ le jAi / ' mA0 1.156 (5) (saM0 jAyati-jai kSaye>prA0 jaai)| samApta hotA-tI hai, miTatA-tI hai| 'jiya ke jarAni na jAi / ' mA0 2.182 (6) (saM0 yAti-yA prApaNe> prA0 jAi) pAtA hai / 'AtmAhana gati jaai|' mA0 7.44 (7) (saM0 jAyate >prA0 jAi) paidA hotA-tI hai / 'darAra na jaaii|' gI0 6.6.3 jAi~ : kri0vi0 / jisase / 'sakuca svAmi mana jAi~ na pAvA / ' mA0 2.266.7 jAi : pUkR0 / jAkara (jA ke sabhI artha ythaavsr)| 'surapati sabhA~ jAi saba brnii|' mA0 1.127.3 jAia : A0 bhAvA0 / jAie , jAnA cAhie / 'jAia binu bolehuM na sNdehaa|' mA0 1.62.5 jAihi : aa0bh0pre0| (1) jaaygaa-gii| 'na jAihi kaauu|' mA0 2.36.5 (2) jAnA cAhie / 'cauthe pana jAihi nRpa kAnana / ' mA0 6.7.3 (3) jA sakegA / 'nAtha vegi puni jAti na jAihi / ' mA0 6.75.5 (4) mittegaa| 'jAihi sunata sakala saMdehA / ' mA0 7.61.8 jAI : bhUkR0strI0ba0 / uppanna huii| 'umA saila gRha jaaiiN|' mA0 1.65 7 jAI : (1) jAi / 'gadagada kaMTha na kachu kahi jAI / ' mA0 1.72.7 (2) jAia / jAyA jAya / 'kahA~ jAI kA krii|' kavi0 7.67 (3) jAi / jAkara / 'baiThe muni jAI / ' mA0 1.134.1 (4) jAihi 'rAma syAma sAvana bhAdo bina jiya ke jarani na jAI / ' kR0 26 (5) bhUkRstrI0 (saM0 jAtA>prA0 jAyA =jAI) / utpanna huI / 'jAI rAjaghara byAhi AI rAjaghara mAha / ' kavi0 2.4
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 339 jAu~, U~ : A0 ue / 'hauM bana jAu~ tumhahi lei sAthA / ' mA0 2.71.3 jAU~go : A0 bha.pu.ue0 / jAU~gA / gI0 5.30.1 jAu, U : A0-saMbhAvanAdi-prae0 (saM0 yAta>prA0 jaau)| jAya, miTa jAya (Adi-de0jA) / 'gharu jAu apajasu hou / ' mA0 1.66 chaM0 jAe~ : jAyeM / vRthA / 'tAta galAni karahu jani jaaeN|' mA0 2.110.2 jAe : (1) saM00 (saM0 jAtaka>prA0 jAyaya) / putra / 'kosalesa dasaratha ke jaae|' mA0 4 2.1 (2) bhUkR00 (saM0 jAta>prA0 jaay)| utpAdita, utpanna / 'kokhi ke jAe soM roSu keto bar3o kiyo hai / ' kR0 16 (3) utpanna kie| 'dui suta sUdara sItA jaae|' mA0 7.25.6 jAehu : A0 - AjJA+bha0-maba0 / tuma jAnA / 'jAehu hota bihAna / ' mA0 1.156 jAga : saM00 (saM0 yAga) / yajJa / mA0 1.155 /jAga jAgai : (saM0 jAgati>prA0 jaggai-sokara uThanA, sAvadhAna yA jAgarUka honA, prakaTa honA) A0prae0 / jAgatA hai / 'jAga i manobhava muehu~ mana / ' mA0 1.86 chaM. jAgata : vakR00 (saM0 jAgrat >prA0 jggNgt)| (1) jAgatA, jAga te / 'jAgata rahai jo jo soi|' do0 486 (2) jagate hI ! 'jAgata hoi tihUM pura traasaa|' mA0 1.180.4 (3) ujAgara hotA, dIpta ho rahA / 'jaga jagata jAsu pvaaro|' kavi0 6.38 jAgati : vakR.strI0 (saM0 jAgratI>prA0 jggNtii)| jaga rahI, jagA rhii| _ 'jAgati manahUM masAnu / ' mA0 2.36 (2) prakAzamAna ho rahI / 'kAsI karAmAti jogI jAgati marada kii|' kavi0 7.158 jAgana : (1) bhakR0 avyaya (saM0 jAgatum >prA0 jAggIu~>a0 jggnn)| jagane / 'jAgana lage baiThi bIrAsana / ' mA0 2.60.2 (2) saM00 (saM0 jAgaraNa>prA0 jaggaNa) / jagane kI kriyA / 'Aju kAlihu parahuM jAgana hohiNge|' gI0 1.5.5 jAgabalika : saM00 (saM0 yAjJabalki) / munivizeSa / mA0 1.30 jAgarana : saM00 (saM0 jAgaraNa) / mA0 1.358.2 jAhiM : A.prA0 (saM0 jAgrati>prA0 jaggaMti>a0 jgghiN)| jagate haiM, jAgarUka rahate haiM (tattva jJAna ke prabhAta meM jAga raNa karate haiN)| 'nAma jIha japi jAgahiM jogii|' mA0 1.22.1 / jAgahi : A0mae0 (saM0 jAgarSi, jAgahi>prA0 jgghi)| tU jAgatA hai,jge| 'ajahUM jar3a jIva na jAgahi re|' kavi0 7.31
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 tulasI zabda-koza jAgahu : A0maba0 (saM0 jAgRta>prA0 jaggaha>a0 jaggahu) / jago, jAgarU hoo (saMjJA lAbha karo) / 'asa bicAri jiya jAgahu taataa|' mA0 6.61.8 jAga : (1) jAga / yajJa / 'satI jAi dekheu taba jaagaa|' mA0 1.63.4 (2) bhUkR0 puM0 (saM0 jAgarita>prA0 jggia)| jaga uThA / 'dekhi muehuM mana manasija jaagaa|' mA0 1.86.8 (3) jAgarUka huaa| 'jAnia tabahiM jIva jaga jaagaa|' mA0 2.63.4 jAgi : (1) pUkR0 (saM0 jAgaritvA>prA0 jaggia>a0 jaggi) / jagakara / 'jAgi karahiM kaTu koTi kalapanA / ' mA0 2.157.6 (2) A0-lAjJAmae0 (saM0 jAgRhi>prA0 jagga>a0 jggi)| tU jaga utth| 'sovai so jagAvI, jAgi jAgi re / ' kavi0 5.6 jAgie, ya. ye : A0-bhAvA0 / jAga jAya / 'jAgie na soie bigoie janamu ___jAyeM / ' kavi0 7.83 bAgibo : bhakR00kae0 (saM0 jAgaritavyam >prA0 jaggiavvaM>a0 jggivvu)| jAganA / 'jAgibo jo jIha japa nIkeM rAma nAma ko|' kavi0 7.83 jAgihai : A0ma0prae0 (saM0 jAgIriSyati>prA. jggihii)| jaga utthegaa| 'rAma nAma soM virAga joga japa jAgihai / ' vina0 70.3 jAgI : jAgI+ba0 / jaga uThIM / 'sudasA janu jaagiiN|' gI0 1.6.13 mAgI : bhUkR0strI0 / (1) saMjJA milI, sajagatA meM pariNata huii| 'meghanAda ke muruchA jaagii|' mA0 6.74.1 (2) prakaTa huI, vikhyAta huii| 'dharamasIlatA taba jaga jaagii|' mA0 6.22.8 (3) dIpta huI / 'jIvana teM jAgI Agi / ' kavi0 5.16 jAgu : (1) jAga+kae / yajJa / 'putra jAgu karavAi riSi rAjahi dInha prasAda / ' rA0pra0 1.2.5 (2) A0 -AjJA-mae0 (saM0 jAgRhi>prA0 jagga>a0 jaggu) / tU jaga, sAvadhAna ho / 'jAgu jAgu jIva jdd'|' vina0 73.1 jAgU : jaagu| jaga jA, jAgarUka ho jaa| 'mahAmoha nisi sUtata jaaguu|' mA0 jANe : jagane para / 'jageM jathA sapana bhrama jAI / ' mA0 1.112.2 mAge : (1) jAgeM / 'doSa dukha sapane ke jAge hI 4 jAhiM re|' vina0 73.3 (2) bhUkR00 (saM0 jAgarita>prA0 jaggiya) ba0 / so uThe / 'jAge rAma sujAna / ' mA0 1.226 jAgeu, go, gyo : bhUkR00kae0 (saM0 jAgarita:>prA0 jaggio>a0 jggiyu)| jagA, sokara uThA / 'jAgeu nRpa anabhae~ biha'nA / ' mA0. 1.172.2
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 341 jAga : jAgahiM / kavi0 7.106 jAga : jAgai / (1) jAgaraNa kare / 'kAhe ko aneka deva sevata jAgai masAna / ' kavi0 7.162 (2) ujAgara ho jAya / 'ajasu jaga jAga / ' jA0ma0 70 (3) jagatA hai / 'kRpApAtra jana jAge / ' vina0 116.3 (4) prakAzamAna hai| 'beda purAna pragaTa jasa jaag| vina0 2.5 jAgo : jAgyo / 'nisi jAgo hai masAnu so|' kavi0 5.28 jAgyo : jAgeu / 'muruchita bhUpa na jaagyo|' gI0 2.12.3 /jAca jAcai : (saM0 yAcate>prA0 jAcai-mAMganA) A0prae0 / mAMgatA hai| 'jAMce bAraha mAsa, piai papIhA svAti jala / ' do0 307 jAcaka : vi0 (saM0 yAcaka) / prArthI, mNgtaa| mA0 1.265 jAcakatA : saM0strI0 (saM0 yAcakatA) / maMgatApana, bhikhArIpana / 'jehi jAcaka jAcakatA jari jaai|' kavi0 7.28 jAcakani, nhi : jAcaka+saMba0 / yAcakoM (ko)| 'dInha jAcakanhi jo jehi bhAvA / ' mA0 1.326.7 jAcata : vakR00 / (1) mA~gatA, mAMgate / 'gati dInhI jo jAcata jogii|' mA0 3.33.2 (2) mAMgane para, mAMgate samaya / 'jAcata jala pabi pAhana DArau / ' mA0 2.205.3 (3) mA~gate hI / 'jehi jAcata jAcakatA jari jAi / ' kavi0 7.28 jAcati : vakR0 strI0 / maaNgtii| 'avani jamahi jAcati kaikeI / ' mA0 2.252.6 jAcana : bhakR0 avyaya / mA~gane / 'maiM jAcana Ayau~ nRpa tohii|' mA0 1.207.6 jAhi, hI : A0 praba0 / mAMgate haiM / 'jAcaka jana jAhiM joi joI / ' mA0 1.351.7 jAcA : bhUkR00 / mAMgA / 'rAvana marana manuja kara jaacaa|' mA0 1.46.1 jAcia : A0 -kavA0-prae0 / mAMgie, mA~gA jAya / 'jaga jAcia kAhu na, jAcia jauM, jiya~ jAcia jAnakI jAnahi re / ' kavi0 7.28 jAce : bhUkR00 / mA~ge (mA~gane pr)| 'jo na lahai jAce jlo|' gI0 5.42.2 jAce : jAcai / mAMge 'jAce ko naresa / ' kavi0 7.25 jAjyo : bhUkR00kae0 / mAMgA, prArthita kiyaa| 'joi jAcyo soi jAcakatAbasa / ' vina0 163.1 jAjaro : vi0pu0kae0 (saM0 jarjara:>prA0 jjjro)| jhAMjhara, jIrNa-zIrNa, zithilAGga / 'A~dharo adhama jar3a jAjaro jarA javanu / ' kavi0 7.76 jAr3a : saM00 (saM0 jADya>prA0 jaDDa) / jAr3A, zIta / 'jar3atA jAr3a biSama ura laagaa| mA0 1.36.2
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 tulasI zabdakoza bAta : (1) bhUkR0vi0 (saM0) / utpanna / jala jAta Adi / (2) vakR00 (saM0 yAt>prA0 jaMta) / jAtA, jAte / 'hoihi jAta gaharU ati bhAI / ' mA0 1.132.1 (3) saM00 (sN.)| samUha / eka bana begi hI ur3Ane jAtu dhAna-jAta / ' gI0 1.67.2 jAtaka : saM00 (saM0) / zizu / 'nena su khaMjana jAtaka se / ' kavi0 1.1 jAtakarama : sa0pu0 (saM0 jaatkrm)| SoDaza saMskAroM meM anyatama=putra-janma sambandhI karNakANDa vizeSa / mA0 1.163 jAtanA : saM0strI0 (saM0 yaatnaa)| (1) yantraNA, pIDA / 'jamajAtanA sarisa saMsArU / ' mA0 2.65.5 (2) naraka / 'udara udadhi adhago jaatnaa|' mA0 6.15.8 ('yAcanA' mUlata: yAtita yA cakatA karane-niryAtana-kA artha detA hai| pApoM ke bhugatAka kA mUla artha hai ataH 'naraka' kA paryAya-sA bana gayA hai|) jAtarUpa : saM0pU0 (saM0) / suvarNa / mA0 7.27.3 jAtahiM : jAte hI / 'jAtahiM nIMda jur3AI hoI / ' mA0 1.36.1 jAtahi : jAtahiM / 'jinha jAtahi jadunAtha pddh'aae|' kR0 50 mAtA : jAta / (1) de0 jala jAtA / (2) 'cale maga jaataa|' mA0 2.234:4 (3) jAte hue, jAte samaya / 'satI dokha kautuka maga jaataa|' mA0 1.54.4 jAti, tI : saMstrI0 (saM0 jaati)| (1) kAvya kalpanA vizeSa jisameM doSa na hone para bhI doSa kA AbhAsa hotA hai / 'kavita guna jaatii|' mA0 1.37.8 (2) varga vibhAga / 'ganai ko pAra nisAcara jaatii|' mA0 1.181.3 (3) janma / 'abalA abala sahaja jar3a jAtI ' mA0 7.115.16 (4) uttama jAti / 'saba jAti kujAti bhae bhgtaa|' mA0 7.102.6 (5) (saM0 jnyaati)| bandhu varga, sajAtIya / 'janaka jAti avalokahiM kaise|' mA0 1.242.2 (6) vakR0 strI0 / jAtI (hai)| 'sobhA kimi kahi jAti / ' mA0 1.213 (7) kriyAti0 strI0 / 'manuja dasA kaseM kahi jaatii|' mA0 1.338.3 jAti jana : svajAtIya jana tathA jJAti jana=bandhu jana / mA0 1.308 jAti pA~ti : (de0 pAMti) jAti tathA jevanAra kI paMgata meM sthAna / 'mereM jAti pAMti na cahauM kAhU kI jAti-pAti / ' kavi0 7.107 (eka jAti hone para bhI jevanAra kI pAMti meM sthAna nahIM milatA-ataH donoM kA yugmaka calatA hai) jAtudhAna : saM0pU0 (saM0 yAtudhAna) / rAkSasa (maayaavii)| mA0 3.18.3 jAtudhAnani : jAtudhAna + saMba0 / raaksssoN| 'jAtudhAnani soM rana bho|' gI0 jAtudhAnI : jAtudhAnI+bahu0 / rAkSasiyAM / sunata jAtudhAnI saba lAgI karana viSAda / ' mA0 6.108
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 343 jAtudhAnesa : rAvaNa / gI0 5.42.3 jAte : (1) (jA+te) jisase / 'jA te lAga na chudhA pipAsA / ' mA0 1.206.8 (2) kriyAti0 pu0bahu0 (saM0 ayAsyan >prA0 jNtyaa)| cAhe jAte hoN| pona ke gaunahuM teM bar3hi jAte / ' kavi0 7.44 (3) yadi to jaate| 'jo mohi rAma lAgate miitthe| to navarasa SaTarasa anarasa rasa ha jAte saba siitthe|' vina0 166.1 jAteu~ : kriyAti0 pu.ue / (to) maiM jAtA / 'la jAteu~ sItahi barajorA / ' mA0 6.30.5 jAto : kriyAti0 pu0e0 / yadi..to jaataa| 'jo paM cerAI rAma kI karato na lajAto... (to).. so jar3a jAya na jAto!' vina0 151.8 jAdava, do : saM00 (saM0 yAdava) / yaduvaMzI kSatriya / vina0 214.2 jAdau : jAdava / do0 425 jAna : (1) saM00 (saM0 yAna>prA0 jaann)| vAhana, savArI / 'cale jAna car3hi / ' mA0 1.300.5 (2) bhakR0 avyaya / jAne ko| 'pura baikuMTha jAna kaha koI / ' mA0 1.185.2 (3) saM00 (saM0 jJAna>prA0 jaann)| bodha, samajha / mere jAna aura kachu na mAna gunie / ' kR0 37 (4) vi.puM0 (saMjJa>prA0 jANa) / jAnakAra, jJAnI, prabuddha / 'jehi jAnyo so jAna / ' do0 60 'jAnasiromani kosalarAU / ' mA0 1.28.10 (5) jAnai / 'sura bijaI jaga jAna / ' mA0 1.122 (6) de0 jAnakI-jAna / jAna jAnai : (saM0 jAnAti>prA0 jANai-jAnanA, samajhanA) A0e0 / jAnatA hai, jJAna pAtA hai| 'soi jAnai jehi dehu jnaaii|' mA0 2.127.3 (2) samajhatA hai, saMbhAvanA karatA hai / 'soi jAnai janu Ai khuttaanii|' mA0 1.268.3 jAna' : A0 ue0 (saM0 jAnAbhi>prA0 jaannaabhi>jaannuN)| jaantaa-tii-hN| 'kaha tApasa, nRpa jAnau~ tohI / ' mA0 1.163.8 jAnaki : jAnakI / mA02.73.4 jAnakihi : jAnakI ko, ke lie / 'jogu jAnakihi yaha baru ahii|' mA0 1.222.1 jAnakI : jAnakI ne / 'suni jAnakI parama sukha paavaa|' mA0 3.6.1 jAnakI : saM0strI0 (saM0) / janakarAja kI putrii=sotaa| mA0 1.18.7 jAnakIjAna : jAnakI jAni / 'jiya~ jAcia jAnakI jAnahi re / ' kavi0 7.28
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 tulasI zabda-koza jAnakojAni : vi.pu. (saM0-jAnakI jAyA yasya / jAnakI jaani:)| jAnakI jinakI patnI haiM=rAma / 'gar3ha gati jAnakI-jAni jaanii|' vina0 36.4 (jAyArthaka 'jAni' samAsAnta meM hI AtA hai) jAnakI jIvana : sItA ke prANAdhAra=rAma / kavi0 7.42 jAnako jIvana : kae0 / eka mAtra rAma / :jAnakIjIbanu jAna na jaanyo| kavi0 7.36 jAnakIsa : (saM0 jaankiish)| rAma / hanu0 12 jAnakIsu : kae / kavi0 7.121 jAnata : vaka00 (saM0 jAnat>prA0 jaannNt)| jAnatA, jAnate / 'jAnata hauM kachu bhala honihArA / ' mA0 1.156.7 jAnatI hUM : jAnate hue bhI / 'jAnata pUchi kasa svaamii|' mA0 3.67 jAnati : jAnata+strI0 (saM0 jAnatI>prA0 jaannNtii)| mA0 7.24.4 jAnana : saM0pU0 (saM0 jJAna>prA0 jAvaNa) / pratyaya, bodha / 'jAneM jAnana joiye / ' . do068 jAnanihAra, rA : vi0pu / jAnakAra, jAnane vaalaa| 'aura tumhahi ko jAna nihArA / ' mA0 2.127.2 jAnanihArI : vi0strI0 / jAnane vAlI / 'piya hiya kI 'siya jaannihaarii|' mA0 2.102.3 jAnanihAre : vi000| jAnane vAle / 'je mahAtama jAnanihAre / ' kavi0 7.145 jAnapanI : saM0strI0 (saM0 jJatva>prA0 jANattaNa>a0 jANappaNa == jaannppnnii)| vivekazIlatA / 'dama dAna dayA nahiM jAnapanI / ' mA0 7.102.6 jAnaba : bhakR00 (saM0 jJAtavya>prA0 jANi avv)| jAnanA / (1) jAnanA caahie| 'so jAnaba satasaMga prabhAU / ' mA0 1.3.6 (2) jAnA jAyagA, samajha meM aaygaa| 'jAnaba se saba hI kara bhedaa|' mA0 7.85.8 jAnabi : jaanibii| jAnanI caahie| gauri sajIvana bhUri bhori jiyeM jAnabi / ' pA0ma0 142 jAnamani : de0 jAna tathA mani) jJAniyoM meM zreSTha / kavi0 7.15 jAnarAya : (de0 jAna tathA rAya) jJAniyoM meM zreSTha / gI0 1.38.1 jAnasi : A0mae0 (saM0 jAnAsi>prA0 jaannsi)| tU jAnatI-tI-hai / 'jAnasi ___ mora subhAu barorU / ' mA0 2.26.4 jAnasiromani : jJAniyoM meM zreSTha / mA0 1.28.10 jAnahiM : A0praba0 (saM0 jAnanti>prA0 jANaMti>a0 jANahiM) / jAnate haiM / 'te jAnahiM saba bheu / ' mA0 1.133
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ talaso zabda-koza 345 jAnahi : jAnasi (a0 jANahi) / tU jAnatA hai / 'kevala muni jar3a jAnahi mohii|' mA0 1.272.5 jAnahu~' : A0 -saMbhAvanA-praba0 / cAhe ve jAne / 'jAnahuM rAmu kuTila kari mohii|' mA0 2.205.1 jAnahu : A0maba0 (saM0 jAnItha, jAnIta>prA0 jANaha>a0 jANahu) / (1) tuma jAnate ho| 'so tumha jAnahu aMtarajAmI / ' mA0 1.146.7 (2) tuma jaano| 'aga jaga nAtha atula bala jAnahu / ' mA0 6.36.8 jAnA : (1) bhUkR00 / jAna gayA, samajhA, pahacAnA / 'dekhi subeSa mahAmuni jaanaa|' mA0 1.158.7 (2) kriyAti / yadi jAnA hotA / 'jauM pai prabhu prabhAu kachu jaanaa| to ki barAbari karata ayAnA / ' mA0 1.277.2 (3) jAna / jAne hetu / 'rAmahi rAya~ kaheu bana jaanaa|' mA0 2.262.3 (4) jAna (yAna) / 'khaga maga haya gaya bahu bidhi jaanaa|' mA0 1.305.4 (5) jAnai / 'tehi na jAna nRpa napahi so jAnA / ' mA0 1.160.5 (6) jJAna, bodha / samajha / 'hamareM jAnA..... saba dhanuSa smaanaa|' mA0 1.272.1 jAnAbhi : A0 ue0 (saM0) / jAnatA huuN| mA0 7.108.8 jAni : (1) pU0 / jAnakara, jJAta kara / 'karahu kRpA jana jAni munIsA / ' mA0 1.18.6 (2) A0-AjJA-mae0 / tU jAna / 'jUjha juA jaya jAni / ' rA0pra0 2.4.2 (3) (samAsAnta meN)=jaayaa| patnI / de0 jAnakI jAni / jAnia : A0-kavA0-prae0 (saM0 jJAyate>prA0 jANIai) / jAna par3a jAtA hai, jJAta rahatA hai / 'gura prasAda saba jAnia rAjA / ' mA0 1.164.2 jAni : aa0-bhuukR0strii0+ue| maiM ne jaanii| 'jAniu priyA tori cturaaii|' mA0 6.16.6 jAnie : jAnia / jAnanA cAhie / 'saMtarAja so jaanie|' vairA0 33 jAniai : jAnie / 'mohi jAniai nija dAsa / ' mA0 6.113.8 jAnibI : bhaka0strI0 (saM0 jJAtavyA>prA0 jANiavvA>a0 jANivvI) jAnanI (cAhie, hogii)| 'prAna priya siya jaanibii|' mA0 1.336 ch| jAnibe : bhakR00 (saM0 jJAtavya>prA0 jANiavvaya) / jAnane (caahieN)| 'sevaka jAnibe bina gatha lae~ / ' mA0 1.326 chaM0 2 (2) jAna pdd'eNge| 'divasa chasAta jAta jAnidhe na mAtu / ' kavi0 5.27 jAnibo : bhakR00kae0 (saM0 jJAtavya:>prA0 jANiavvo) / jAnanA (caahie)| 'nIca gur3I lauM jaanibo|' do0 401 jAniya, ye : jAnia / dhAna ko gAMva payAra teM jAniya / ' kR0 44
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 tulasI zabda-koza jAniyata : vakR0 (saM0 jJAyamAna>prA0 jANI aNt)| jJAta hote (tii)| ___ 'jAnimata sabahIM kI rIti rAma rAvare / ' hanu0 37 jAnihahiM : A0bha0praba0 (saM0 jJAsyanti>prA0 jANihiti>a0 jaannihihiN)| jAneMge, samajha leNge| 'thore mahuM jAnihahiM sayAne / ' mA0 1.12.6 jAnihi : A0ma0prae0 (saM0 jJAsyati>prA0 jaannihii)| jaanegaa| 'parama tumhAra rAma kara jaanihi|' mA0 2.175.7 janihaiM : jAnihahiM / 'kahibo jAnihaiM laghu loi / gI0 5.5.6 jAnihIM : A0bha0 ue0 (saM0 jJAsyAmi>prA0 jANihimi>a0 jaannihiuN)| jaanuuNgaa-gii| 'to jAnihauM sahI suta mere|' gI0 2.113 jAnihau : A0 bha0maba0 (saM0 jJAsyatha-prA0 jANihiha>a0 jaannihihu)| jAnoge / 'Apano kabahu~ kari jAniho / ' vina0 223.1 jAnI : (1) bhUka strI0 / jAna lI, smjhii| 'caturAI tumhAri maiM jaanii|' mA0 1.47.3 (2) jAni / jAnakara / 'tajia biSAdu kAla gati jaanii|' mA0 2.176.2 (3) pUrva-nirdhArita / 'sakala sabhA le uThI, jAnI rIti rahI hai|' vina0 276.2 (4) jAnia / jAnA jAya / 'mahAbala bIra hanumAna jaanii|' kavi0 6.20 (5) vi0 strI0 / jJAnavatI, buddhimatI / 'jAnI hra gvAli parI phiri phIke / ' kR0 10 jAnu : (1) saM00 (saM0) / paira kA ghuTanA / mA0 1.166.11 (2) A0 AjJAdi-mae / tU jAna / jAnU : jAnu / tU jAna / 'cApa suvA sara Ahuti jAnU / ' mA0 1.283.2 jAneM : jAnane para, jAnane se / 'jehi jAne jaga jAi heraaii|' mA0 1.112.2 jAne : bhU000ba0 / jJAta kiye / 'sisu saba rANa premabasa jAne / ' mA0 1 225.1 (2) jAne-mAne hue, prabuddha / kR0 46 (3) jAneM / jAnakara / 'phirI apanapau pitu basa jAne / ' mA0 1.234.8 (4) jAnanA, jJAna / 'sou jAne kara phala yaha liilaa|' mA0 7.22.5 jAne : A0-bhUka00+ ue / maiM ne jaanaa| 'jAneu~ maramu rAu ha~si khii|' mA0 2.28.1 jAneu : bhUka00kae0 (saM0 jJAtama>prA0 jANiaM> a0 jANiyau) / jAnA, jJAta kiyA / 'jaba tehiM jAneu maramu taba / ' mA0 1.123 jAnesi : A0 bhUka 00+prae / usane jaanaa| 'jAnesi nipaTa akela / ' mA0 3.37 jAnesu : A0-bha0+AjJA-mae0 / tU jAnanA / 'nahiM AvauM to jAnesu maaraa|' mA0 4.6.6
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 347 tulasI zabda-koSa jAnehi : A0-bhU000+mae / tU ne jAnA / 'nirbhaya calesi na jAnehi mohii|' mA0 3.26.11 jAnehu : (1) A0 bha+AjJA-maba / tuma jAnanA / 'te jAnehu nisicara saba praanii|' mA0 1.184.3 (2) bhUkR00+maba0 / tuma ne jAnA thaa| 'jAnehu leihi mAgi cbenaa|' mA0 2.30.6 jAne : (1) jAnahiM / jAnate haiM, jAna leN| 'jaga jaga jAnai jaga bedahU barani / ' vina0 184.4 (2) bhaka0 / jAnane / jAneM kahuM bala buddhi biseSA / ' mA0 5.2.1 jAne : (1) jAnai / jAna sake / 'ko jAne kehi sukRta sayAnI / ' mA0 1.335.4 (2) jAnatA ho / 'tA soM karahu cAturI, jo nahiM jAne marama tumhArA / ' vina 0 188.5 (3) jAnahi / tU jAna / 'prIti parakhi jiya jAne / vina0 65.3 (4) bha0 kR0 / jAnane / 'ko jaga jAna jogu / ' mA0 2.77 jAno : (1) jAnyo / smjhaa| 'nahiM jAno biyogu so rogu hai AgeM / ' kavi0 7.133 (2) jAnahu / jAnate ho, jAna lo / 'jhUTha kyoM kahauMgo jAno saba hI ke mana kii|' vina0 75.1 . jAnauM : jAnau / (1) jAnatA huuN| 'jAnauM na bigyAnu gyAnu / ' kavi0 7.62 (2) jAnatA hoU~ / 'jananI jauM jAnauM yaha bheU / ' mA0 2.168.8 / jAnyo : jAneu / samajhA / 'samaya deva karunAnidhi jaanyo|' mA0 6.71.1 jApa : japa / 'maMtra jApa mama dRr3ha biravAsA / ' mA0 3.36.1 jApaka : vi0 (saM0) japa karane vAlA / mA0 1.27 jApakI : saM0strI0 / jApaka kA karma =japa / 'jApakI na tapakhapu kiyo|' kavi0. 7.77 jApa, pU : jApa+kae / eka mAtra japa / 'bhaya u suda kari ulaTA jApU / ' mA0 jApya : vi00 (saM0) / japanIya, mantra devatA / 'vAcya-vAcakarUpa maMtra jApaka jApya / ' vina0 53.7 jAba : bhakR00 (saM0 yAtavya>prA0 jaaavv)| (1) jAnA / 'mora jAba tava nagara na hoI / ' mA0 1.167.3 (2) jAnA hogA / 'jAba jaha~ pAuba thiiN|' mA0 1.67 cha jAbAli, lI : saM0pU0 / RSi vizeSa kA nAma / mA0 2.316.6 jAma : saM00 (saM0 yAma>prA0 jAma) / pahara / mA0 1.172 5 jAmati : bhUka0strI0 / jamatI, ugatI, aGa karitayA aGa kura sampanna hotii|" _ 'jagatI jAmati binu baI / ' gI0 5.38.5 jAmavaMta : saM00 (saM0 jAmbavat>prA. jNbvNt)| sugrIva ke senA meM RkSarAja= jAmbavAn / mA0 5.1.1
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 tulasI zabda-koSa jAmabaMtu : jAmavaMta+kae / rA0pra0 3.7 2 jAmahiM : A0praba0 (saM0 jAyante, jAyantAm >prA. jammaMti, jammaMtu>a0 jammahiM) (1) ugate haiN| 'bae na jAmahiM dhAna / mA0 7.101 (2) cAhe ugeM / 'kamaTha pITha jAmahiM baru baaraa|' mA0 7.122.17 jAmA : (1) jAma / pahara / 'baiThahiM bIti jAta nisi jaamaa|' mA0 5.8.7 . (2) bhUkR.pu / jamA, ugA, aGa kurita huaa| 'pAi kapaTa jalu aMkura jaamaa|' mA0 2.23.6 jAmAtA : saM00 (saM0 jAmAta) / jamAI, putrI kA pati, damAda / mA0 1.341.2 jAmika : saM00 (saM0 yAmika) / praharI (rakSa ka) / mA0 2.316.5 jAmini, nI : saM0strI0 (saM0 yAminI>prA0 jAmiNI>a0 jaaminni)| rAta / mA0 1.330.1; 2.50 chaM0 jAmI : bhuukR0strii0| (saM0 jAtA>prA. jmmiaa)| aGa kurita (utpanna) huI / 'kAhU sumati ki khala sa~ga jaamii|' mA0 7.112.4 jAmu : jAma+kae / eka pahara mAtra / 'disa rahA bhari jAmu / ' mA0 1.217 jAmo : bhUkR.pu0kae0 (saM0 jAtaH, jAtam >prA. jammio, jammizra>a0 jammiya u>jaamiyu>jaameu>jaamyo)| ugaa| 'silA saroruha jaamo|' vina0 228.3 jAya~ : avyaya / vRthaa| 'nataru janama jaga jAyeM / ' mA0 2.70 jAya : (1) jAyeM / vathA / 'jAya joga bina chema / ' do0 104 (2) jAi / jAtA hai / 'jAya jIva jaMjAla / ' rA0pra0 6.3.6 (3) jaai| jAkara / 'jAya mAya pAyeM pari kathA so sunAI hai|' gI0 5.26.1 (4) jAhi / tU jA / 'tU kahUM jAya, tihU~ tApa tapihai / ' vina0 68.1 (5) bhUkR00 (saM0 jAta>prA0 jAya) / utpanna / de0 jAyaU~ Adi / jAyau~ : A0 - bhUkR.pu+ue / maiM utpanna huaa| 'ahaha deva maiM kata jaga jAyau~ / mA0 6.60.3 jAyau, U : (1) saM0pu0kae0 (saM0 jAtaka:>prA0 jAyao>a0 jAyau) / putra (2) vi0 bhUka00 (saM0 jAtaH>prA0 jAo>a0 jAyau) / utpanna huA (3) saMpu0kae0 (saM0 yAcakaH =jAtaka::>prA0 jAyao>a0 jAyau) bhikhArI / 'tulasI tihAro ghara, jAyaU hai ghara ko|' kavi0 7.122 jAyago : A0bha00 (1) prae / vaha jAyagA (2) mae / tU jAyagA / 'chu Tibe ke jatana biseSa bA~dho jaaygo|' vina0 68.4 jAyahu : A0-bhUka0pu0+maba0 / tuma utpanna hue, tumane janma jiyaa| garbha na gayahu byartha tumha jAyahu / ' mA0 6.21.6
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koSa 349 jAyA : (1) saMstrI0 (sN.)| ptnii| 'udAsIna dhana dhAma na jAyA / ' mA0 1.97.3 (2) saM00 (saM0 jAtaka>prA. jAyaa) / putra / 'jIti na jAi prabhaMjana jAyA / ' mA0 5.16.6 (3) bhUka00 (saM0 jAta>prA0 jaay)| utpanna huaa| 'jehi na moha asa ko jaga jaayaa|' mA0 1.128.8 . jAye : (1) jaae| utpanna kiye| 'pUta jAye jAnakI hai|' gI0 7.34.1 (2) utpanna hue / 'saba ke samAna jaga jaaye|' vina0 201.4 (3) jAyeM / vathA / 'te nara jar3a jIvata jaga jaaye|' gI0 1.32.7 jAyo : jAyau / (1) putra / 'asakahi calyo bAli napa jaayo|' mA0 6.35.10 (2) utpanna huA / 'jAyo kula maMgana / ' kavi0 7.73 (3) utpanna kiyA / 'pUta sapUta kosilA jAyo / ' gI0 1.2.1 /jAra jArai : (saM0 jvalayati>prA0 jAlai-jalAnA, dagdha karanA, santapta karanA) A0prae / jalAtA hai, jalA sakatA hai| 'jArai bhuvana cAridasa aasuu|" mA0 6.55.1 jArata : vakR00 / jalAtA, jalAte hue / 'jArata nagara kasa na dhari khAhU / ' mA. 7.6.3 (2) jalA rahA (hai)| 'jArata pacAri pheri pheri so nisaMka lNk|" kavi0 5.22 jArati : vaka0strI0 / jalAtI / 'jo jArati jora jahAnahi re|' kavi0 7.28 jAranihAre : vi.pu.ba 0 / jalAne vAle / ka0 56 jArA : (1) jAla / 'asthi saila saritA nasa jArA / ' mA0 6.15.7 (2) jArai / jalAtA, saMtApa detaa| 'krodha pitta nita chAtI jaaraa|' mA0 7.121.30 (3) bhUkR00 / jalA diyA / 'asa kahi joga agini tanu jaaraa|' mA0 1.64.8 jAri : pUkR0 / jalAkara / 'kAmu jAri rati kahuM baru dInhA / ' mA0 1.86.2 jAri : A0-bhUka0strI0+ue / maiMne jalAI, santapta kii| 'jAriu~ jAyeM janani kahi kaakuu|' 2.261.6 jArie, ye : A0kavA0prae / jalAie, jalAyA jAya / 'jAriye javAse jasa / ' hanu0 35 jArI : (1) bhUka strI0 / jalA dI / 'saparne bAnara laMkA jArI / ' mA0 5.11.3 (2) jAri / jalAkara / 'karata bibidha joga, kAma krodha lobha jaarii|' gI0 1.25.6 jAreM : jalAne se / 'gAi goTha mahisura pura jaaeN|' mA0 2.267.5 jAre : bhaka00ba0 / (1) jalAye / 'jAre haiM laMka se baMka mavAse / ' hanu0 17. (2) jalAye hue / 'nRpati lAja jvara jaare|' gI0 1.68.4 . . . . . .
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 tulasI zabda-koza jAreu : bhUkR.pu.kae / jalA ddaalaa|' 'jAreu kAmu mahesa / ' mA0 1.86 jArehuM : jalAne para bhI / 'jArehuM sahaja na pIhara soI / ' mA0 1.80.6 jAreM : A0praba0 / jalAte haiM / 'chAtI parAI au ApanI jreN|' kavi0 7.104 jAra : bhaka * avyaya / jalAne / 'jAra jogu kapAru abhaagaa| mA0 2.16.7 jAro : jaaryo| nAmahaM pApa na jaaro|' vina0 64.6 jAryo : jAreu / 'utari siMdhu jAryo pacAri pura / ' gI0 6.1.6 jAla, lA : saM00 (saM0 jAla-jAlaka>prA0 jAla =jaala)| (1) jAlI, jhAlara Adi / 'kanaka kalasa torana mani jAlA / ' mA0 1.266.8 (2) pAza, phaMsAne vAlA bAgura / 'jalacara bada jAla aMtara gata hota simiTi ika pAsA / ' vina0 62.6 (3) bandhana / 'sumirata samana sakala jaga jaalaa|' mA0 1.27 5 (4) lapeTa, lapaTa / 'ugilata jvAlA jAla / ' do0 375 (5) samUha / 'bithakI suni juvati jAla / ' gI0 2.17.3 (6) phailAva, bauMDa' pratAna / 'zrIphala kuca, kaMcuki latA jAla / ' vina0 14.5 jAlikA : jAla (saM.) / jaalii| (1) pAza, baaguraa| 'bhUta graha betAla khaga mRgAli jaalikaa|' vina0 16.2 (2) samudAya / 'pranata jana kumuda bana iMdu kara jaalikaa|' vina0 48.5 jAla, lU : jAla+kae / 'jarama maranu jaha~ lagi jaga jAlU / ' mA0 2.62.6 jAle : jAlA+ba0 / 'makarI ke se jaale|' hanu0 17 jAvaka : saM00 (saM0 yaavk)| mahAvara, lAkSAnimita raMga vizeSa jise saubhAgya vatiyA~ pAvoM meM racAtI haiN| vivAhAdi meM vara ke pairoM meM lagAyA jAtA hai| 'jAvaka juta pada kamala suhaae|' mA0 1.327.2 jAvanu : saM0pu0kae / jAvana =dahI banAne hetu dUdha meM DAlA jAne vAlA dAvana / mA0 7.117.14 jAsu, sU : sarvanAma-saMbandha e0 (saM0 yasya>prA0 jasya>a0 jAsu) / jisakA-kI ke| 'jAsu gun....|' mA0 1.12 'bar3a rakhavAra ramApati jAsU / ' mA0 1.126.8 jAhi, hIM : A0praba0 (saM0 yAnti>prA0 jAMti>a0 jaahiN)| (1) jAte haiM / 'jAhiM jahA~ jaha~ baMdhu dou / ' mA0 1.223 (2) jA sakate haiM (karmavAcyArthaka) / pada rAjIva barani nahiM jaahiiN|' mA0 1.148.1 (3) A0 uba / hama jAte haiM, jAya~ / 'nAtha kahia hama kehi maga jaahiiN|' mA0 2.106.1 (4) sarvanAma-jisameM, jahA~ / 'so baru milihi jAhiM manu rAcA / ' mA0 1.236.8 jAhiMge : A0ma0praba0 / jAyeMge / 'nIca jAhiMge kAli / ' do0 145
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 351 jAhi, hI : (1) sarvanAma / jise, jisako / 'barai sIlanidhi kanyA jaahii|' mA0 1.131.4 'jAhi dUsaro bhAva / kR0 33 (2) A0-AjJA-mae0 (saM0 yAhi prA0>jAhi) / tU jA / 'kariA maha kari jAhi abhaage|' mA0 6.46.3 'aba jani nAtha kahahu, gRha jaahii|' mA0 7.18.8 jAhigo : A0bha00mae0 / tU (naSTa ho) jaaygaa| dehi siya, nA to piya, paramAla jaahigo|' kavi0 6.23 jAhira : vi0 (arbii-jaahir)| prasiddha / kavi0 7.76 jAhuM : A0praba0 / jAyeM / 'aba e nayana jAI jita erii|' gI0 1.78.2 / jAhu : A0maba0 (saM0 yAtha, yAta>prA0 jAha>a0 jaahu)| (1) jAte ho| 'khalahu jAhu kaha~ more aage|' mA0 6.67.7 (2) jAo / 'sahita sahAya jAhu mama hetU / ' mA0 1.125.6 jAhU : (1) jAhu / 'bipra bada uThi uThi gRha jAhU / ' mA0 1.173.6 (2) jA+ hai| jisake / 'sakai na barani sahasa mukha jAhU / ' mA0 1.331.8 /jia jiai : (saM0 jIvati-jIva prANadhAraNe>prA0 jiai) A0prae / jItA-tI hai; jI sakatA-tI hai / 'jiai ki lavana payodhi mraalii|' mA0 jiata : vakR00 (saM0 jIvat>prA0 jiaNt)| jItA, jIte (jIvana dhAraNa karate hue)| 'dekhau~ jiata bairI bhUpa kisora / ' mA0 1.276 (2) jItA (hai), jIte (haiM) / 'jiata avadhi kI Asa / ' mA0 2.322 jiana : saM0pu0 (saM0 jIvana >prA0 jiaNa) / (1) jIvana / 'jiana mUri jimi jogavata rahaU~ / ' mA0 2.56.6 (2) jIne kI kriyA / 'jiana marana phalu dasaratha pAvA / ' mA0 2.156.1 jianamUri : jIvana mUlikA / jIvana-dAyinI jdd'ii| jIvana kA mUla tattva / aisI jar3a jisameM prANa nihita hI (jisake ukhAr3e jAne para prANahAni nizcita ho)| de0 jiana / jiaba : bhakR00 (saM0 jIvitavya>prA0 ji iavv)| (1) jIvana / 'bhUpati jiaba maraba uraAnI / ' mA0 2.282.7 (2) jInA hogA (jI sakanA hogA =jiU~gA) / 'mai na jiaba jini jala binu mInA / ' mA0 2.66.8 jiasi : A0mae0 (saM0 jIvasi>prA0 jiasi) / tU jItA hai| 'jiasi sadA saTha mora jiaavaa|' mA0 5.41.3 jiahiM : A0praba0 (saM0 jIvanti>prA0 jiti>a0 jiahiN)| jIte haiM, jI jAya~ / 'jiahiM bicAre nisicara khaaii|' mA0 5.37.3 jiahaM : jIvahuM / jIvita raheM / 'cira ji ahu~ jorI / ' mA0 1.327 cha0 4
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 tulasI zabda-koza jia : A0-AzI:-maba0 / jio| 'ji ahu jagatapati barasi karorI / ' mA0 2.5.5 jiprAi, I : pUkR0 / jilA, jIvita kara / 'prabhu saka tribhuvana mAri jiAI / ' mA0 6.114.4 jiAu : A0-AjJA-mae0 (saM0 jIvaya>prA0 jiAva>a0 jiAyu) / tU jIvita kara / 'sakala jiAu suresa sujAnA / ' mA0 6.114.1 jiAe~ : jilAne se / 'mAreM maria jiAe~ jiij|' mA0 3.25.4 jiprAe : bhUkR0pu0ba0 / jIvita kiye / 'sudhA baraSi kapi bhAla jiAe / ' mA0 6.1145 jiAyau : bhUkR0pu0kae / jilAyA, jIvita kiyA / 'mohi jimaAyau jana sukha dAyaka / ' mA0 7.63.7 jiAyo : jiAyau / 'dhiga bidhi mohi jiaayo|' gI0 2.56.3 /jiAva jiprAvai : (Vjia+preraNA-saM0 jIvayati>prA0 jiAvai_ jilAnA) A0prae / jilAtA hai, jIvita rakhatA hai| 'soi bidhi tAhi jiAva na aanaa|' mA0 6.66.10 jiAvata : vakR00 (saM0 jIvayat>prA0 jiaavNt)| jilAtA, jilAte / 'ari basa deu jiAvata jaahii|' mA0 2.21.2 jiprAvani : saM0strI0 (saM0 jIvanI>prA0 jiAvaNI) / saMjIvanI, jiivndaatrii| 'mRtaka jiAvani girA suhaaii|' mA0 1.145.7 jiAvasi : A0mae0 (saM0 jIvasi>prA0 jiAvasi) / tU jilAtA hai| 'saMkara bimukha jiAvasi mohii|' mA0 1.56.4 jiAvA : bhUkR00 (saM0 jIvita>jiAvia) / jilA huaa| 'jiasi sadA saTha mora jiAvA / ' mA0 5.41.3 (2) jiAvai / jilAtA hai / 'jo etehuM dukha mohi jiAvA / ' mA0 2.165.8 jiAvai : jiAvai / jIvita rakhe / 'jauM jar3a deva jiAvai mohii|' mA0 6.61.10 jihahiM : A0ma0praba0 (saM0 jIviSyanti>prA0 jiihiti>a. jiihihiN)| jieMge / 'prajA mAtu pitu jiihahiM kaiseM / ' mA0 2.100.1 jiihi : A0bha0prae0 (saM0 jIviSyati>prA. jiihii)| jiyegaa| napa ki jiihi binu raam|' mA0 2.46 jiu : (de0 jIva) saM0pu0kae0 (saM0 jIva:, jIvam >prA0 jio, jiaM>a0 jiu) / (1) jIvana, prANa / 'jiu na jAi ura avadhi kpaattii|' mA0 2.145.4 (2) jiivaatmaa| 'jiu sukha kabahuM na pAvai / ' vina0 120.5 (3) jantu, prANI / 'guha garIba gata gyAti jehiM jiu na bhakhA ko / ' vina0
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda koza 353 152.7 (4) (AzIrvAda artha meM) jIva, jii| 'kAhe rAma jiu savira lachimana gora ho|' rA0na0 12 jie~ : jIne se / 'tulasI jaga meM phala kauna jieN|' kavi0 1.2 jie : bhUkR00ba0 / jI uThe / 'jie sakala raghupati kI IchA / ' mA0 6.114.8 jiye : (1) jiai / jItA hai| 'soI jiai jaga meM tulsii|' kavi0 7.36 (2) jI sake, jItA rahe / 'jiai mIna baru bAri bihiinaa|' mA0 2.33.1 (3) bhakR0 / jInA jAne ko / 'jiai marai bhala bhUpati jaanaa|' mA0 2.166.8 jiauM : A0ue0 (saM0 jIvAmi>prA0 jiAmi>a0 jiu~) / jiU~, jIvita rhuuN| 'jaba lagi jiauM / ' mA0 2.36.7 / jita : (1) vi. (saM0 jit) jItane vAlA / 'SaTa bikAra jita anagha akAmA / ' mA0 3.45.7 (2) kri0vi0 avyaya (saM0 yata:>prA0 jtto)| jidhara, jisa ora / 'e nayana jAhuM jita harI / ' gI0 1.78.2 /jita jitai : (saM0 jitaM karoti=jitayati-jItanA, parAjita karanA) A0 prae / jItatA hai| jitaI : bhUkR0strI0 / jitAyI, vijayayukta kara dI / 'sukRta sena hArata jitaI hai|' vina0 136.11 jitana : bhakR0 / jItane / 'balihi jitana eka gayau patAlA / ' mA0 6.24.13 jitane : jete / 'raMka niragunI nIca jitane nivAje haiN|' vina0 180.8 jitaba : bhakR.pu / jItanA, parAjita krnaa|' bhujabala bisva jitaba tumha jhiaa|' mA0 1.136.6 jitahiM : A.praba / jItate haiM, jIta pAte haiM (the) / tehiM bala tAhi na jitahiM puraarii|' mA0 1.123.8 jitA : (1) bhUkR.pu / jIta gayA, jIta liyaa| 'jitA kAma ahamiti mana maahiiN|' mA0 1.127.5 (2) jita / jetA, jItane vAlA / 'dharama dhuraghara dhIra dhura guna sIla jitA ko|' vina0 152.6 jitAye : bhUkR00 / vijayI banAye / 'tere bala bAnara jitAye rana rAvana soN|' hanu033 jitAhi : A.praba0 / jitAte haiM, vijaya dilAte the| 'hArehuM khela jitAhiM ___ mohii|' mA0 2.260.8 jiti : jIti / jItakara / jiti surasari kIrati sari torii| gavanu kInha / ' mA0 2.287.3 jitihahi : A0bha0praba / jIteMge / jitihahiM rAma na saMsaya yA mahiM / ' mA0 6.57.5
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 1 tulasI zabda-koza jite : bhUkR0pu0 ( ba0 ) / (1) jIta liye, parAjita kiye| 'jite asura saMgrAma / ' mA0 1.216 (2) vijayI hue / 'hAri jite raghurAu / ' do0 433 (3) jItane para / 'jite sakuca sira nayana nae / ' gI0 1.45.7 jiteu~ : A0 - bhUkR0pu0 + ue0 / maiM ne jItA - jiite| ' bhujabala jiteu~ sakala digapAlA / ' mA0 6.8.3 jitehu : A0 - - bhUkR0pu0 + maba0 / tumane jIta liye / 'jitehu carAcara jhamare / ' mA0 5.21 jite : jitai / jIte, jIta sake / 'samara jitai jani kou / ' mA0 1.164 jirtayA : vi0 / jItane vAlA, vijetA / 'dale jAtudhAna je jitaiyA vibudhesa ke / ' 1 kavi0 1.21 jitehI : A0bha0 maba0 / jitAoge; vijayI banAoge / 'janama janama hauM mana jityo, aba mohi jita ho / ' vina0 270.2 jito : jityo / jIta liyA, parAjita kiyA / 'kuMkuma raMga su aMga jito / ' kavi0 7. 180 (2) jito jito : jeto| jitanA / 'kahyo na parata sukha hota jito rI / ' gI0 1.77.2 'jigo : A0 bha0pu0 u0 / jItUMgA / 'kAlihIM jitoMgo rana, kahata kucAli hai / ' kavi0 7.120 jita haiM : vi0pu0ba0 / vijayonmukha, vijigISu / 'tinha ke jito haiM mana / ' gI0 * bar3AI jityo 1.86.3 jiyo : bhUkR0 0 ka 0 / jIta liyA / 'begi jityo mAruta bAvano / ' kavi0 5.6 jina : jinha / 'sumirata jinahi rAmu mana mAhIM / ' mA0 2.217.3 jinasa : saM0 strI0 ( phA0 jinsa) / jAti jathA upajAti ke bhedopabheda tathA avAntara bheda / 'kAmarUpa khala jinasa anekA / ' mA0 1.176.7 jini : jani / 'mero kahyo mAni tAta bA~dhe jani berai / ' gI0 5.27.3 jinha : sarvanAma + saMba0 / jina jinhoM / ( 1 ) jina / 'parahita hAni lAbha jinha kereM / ' mA0 1.4.2 (2) jinhoMne / 'jinha sAdara hari carita bakhAnA / ' mA0 1.14.2 'jinhahi : jinako / 'jinhahi na sapanehuM kheda / ' mA0 1.14 Ga janhe : jinhahi / 'chAjaM jinhe chatra chAyA / ' kavi0 1.8 jimi : avyaya (saM0 yathA = a0 jima) / jyoM, jaise, jisa prakAra / mA0 1.3 ka jiya~ : jI meM / 'abhaya bhaI bharosa jiya~ AvA / ' mA0 1.187.6 jaya : saM0pu0 (saM0 jIva > prA0jia = jiya) / (1) jIva / ' barana bilocana jana jiya joU / ' mA0 1.20 1 (2) mana, citta, antaHkaraNa / bidhi basa
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 355 kumati basI jiya toreN|' mA0 2.36.1 (3) prANa, jIvana / 'jiya bina deha; nadI binu baarii|' mA0 2.65.7 jiyata : jiyata / do0 221 jiyati : jiyata+strI0 / jItI, jIvita / 'kaikeI jolauM jiyati rhii|' gI0 7.37.1 jiyabe : jiaba, jIbe / gI0 2.1.2 jiyare : (saM0 jIve>prA0 jie>a0 jiyaDe) / jI meM, hRdaya meM / 'kuMDala tilaka chabi gar3I kabi jiyre|' gI0 1.43.2 jiyA : bhuukR00| (1) jI uThA, punarjIvita huaa| rA0pra0 6.5.5 (2) jItA rahA / 'Aju lauM jaga jAgi jiyA re / ' vina0 33.4 jiyAihauM : A0bha0 ue0 (saM0 jIvayiSyAmi>prA. jiAihimi>a. jiaaihiuN)| jilAUMgA, ajIvikA dUMgA / 'larikA kehi bhAMti jiyAihIM ___ ja / ' kavi0 2.6 jiye : jie / jIvita rahe / 'sabha sukha jIvana jiye|' gI0 1.5.5 jiyeM : jiahiM / jIte haiM / 'asi deha dharAi ke jAyeM jiye|' kavi0 7.38. jiye : jiai / (1) jItA hai| 'mani liye phani jiya byAkula bihAla re / ' vina0 67.3 (2) jIvita rahe / 'jiye jaga meM tumhAro binu haba / ' kavi0 7.40 jiyo : (1) A0-AzI:-prae / cirajIvI hove / 'jorI jiyo juga juga / ' ___ kavi0 1.14 (2) jiyA+kae / jIvita rhaa| bichureM kaise prItama logu jiyo hai|' kavi0 2.20 jiva : jIva / 'hoi acala jimi jiva hari paaii|' mA0 4.14.8 jivana : jIvana / 'asa mama jivana baMdhu binu tohI / ' mA0 6.61.10 jivanu : jivana+kae / 'jivanu jAsu raghubIra adhInA / ' mA0 2.146.6 jivau : Ao-AzI:-prae0 (saM0 jIvatu>prA0 jivau) / jIvita rahe / 'cira __ jivo tanaya sukhdaaii|' gI0 1.1.7 jiSNu : vi0 (saM0) / vijayazIla, sarvopari sattAvAna, sarvazaktimAn =viSNu / jiSNo : jiSNu +saMbodhana (saM0) / vina0 54.3 jisu : jAsu / jisakA / 'zrI bimoha jisu rUpu nihArI / ' mA0 1.130.4 jihi : jehi / jise / 'jarani jAi jihi joe|' gI0 2.61.2 jI : jiya / jIvA / 'pUjI sakala bAsanA jI kii|' mA0 1.351.1 jIata : jiata (prA0 jiaNt=jiiaNt)| 'jIata bhabana jAhu dvo bhaaii|' mA0 3.16.6
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 tulasI zabda-koza jIjI : saM0strI0 (saM0 AryA+jIva>prA0 ajjA+jIva>a0 ajjii+jiiv)| bar3I bahana ke liye prayukta Adara sUcaka zabda / kavi0 2.4 joje : A0bhAvA0 (saM0 jIvyate>prA. jiijjai) / (1) jiyA jAtA hai, . jIvita rahA jAtA hai / 'mAreM maria jiae~ jiij|' mA0 3.25.4 (2) jIvita rahA jAya, jiyA jA sakatA hai / gvAlini to gorasa sukhI, tA binu kyoM jiij|' kR07 jIta : jItai / jIta sakatA hai| 'samara bhUmi tehi jIta na koii|' mA0 1.131.3 jIta jItai : (saM0 jitayati>prA0 jitai-vijaya karanA) A0prae / jItatA hai, jIta sakatA hai| ehi jItai rana soi / ' mA0 1.82 jItana : bhakR0 avyaya / jItane / 'jItana kahuM na katahuM ripu tA ke|' mA0 6.80.11 jItanihAra, rA : vi.pu / jItane vAlA / rAmahi samara na jiitnihaaraa|' mA. 2.186.7 jItaha : A0maba0 / jIta lo| 'jItahu samara sahita dou bhaaii|' mA0 1.266.5 jItA : bhUka00 / 'jIta liyaa| 'khyAla hI bAli balasAli jiitaa|' kavi0 nIti : (1) pUka0 / jIta kara / puSpaka jAni jIti lai aavaa|' mA0 1.176.8 (2) saM0strI0 (saM0 jiti>prA. jitti)| vijaya / 'suna tinha kI kona tulasI jinhahi jIti na hAri / ' kR0 53 jItia : jItie / jItA jA sakatA hai / 'sapanehuM samara ki jItia soI / ' mA0 6.56.8 jotie : A0-kavA0-prae / jItA jA sakatA hai / 'tulasI tahA~ na jiitie|' do0 430 jotibo : bhaka00kae / jItanA / 'prabhu ke hAtha hAribo jiitibo|' vina0 246.4 jotihahiM : jitihahiM / 'jadyapi umA jItihahiM Age / ' mA0 6.43.1 jItI : (1) bhUkR0strI0 / jIta lI / 'sakhi inha koTi kAma chabi jiitii|' mA0 1.220.5 (2) jIti / jItakara / 'ekahi eka sakai nahiM jiitii|' mA0 6.54.1 jIteM : jItane meM / 'jIteM hAri nihAru / ' do0 426 jIte : bhUkR00ba0 / jIta liye / 'jIte sakala bhUpa bariAI / ' mA0 1.154.6 jItehu : jitehu / tumane jiite| 'jItehu lokapAla saba raajaa|' mA0 6.20.4 jIte : jItai / jIta sake / 'jo na tumhahi jIta smaahiiN|' mA0 5.55.4 jItyoM : jiteu~ / maiMne jIta lie / 'jItyoM ajaya nisaacrraauu|' mA0 6.112.3
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ tumasI zabda-koza 357 jItyo : bhUkR.pu.kae / (1) jIta liyA gayA, parAjita huaa| 'mAtu samara ___jItyo dasa siisaa|' mA0 6.107.7 (2) jItA (jItanA) / 'cahata jItyo rAri rana meM / ' gI0 5.23.1 jIna : saM00 (saM0 jIna=camar3e kA thailA-phA0 jIna) / ghor3e kI kaatthii| 'raci raci jIna turaga tinha sAje / ' mA0 1.298.4 jonu : jIna+kae / 'jagamagata jInu jarAva / ' mA0 1.316 chaM0 jIvikA : saM0strI0 (saM0 jIvikA) / jIvana-vRtti, jIvana yAtrA, jIvanayApana hetu vyavasAya, rojI / 'jIbikA bihIna loga sIghamAna / ' kavi0 7.67 jobe : bhakR00 (saM0 jIvitavya>prA0 jiiavvy)| jIne (ko)| "jIve na ThAu~, na Apana gAu~ / ' kavi0 7.62 jIbo : bhakR00kae / jInA (jiyA jA sakatA hai)| 'hai jaga ThAu~, kahUM vaM ___jiibo|' kR. jIma : saM0strI0 (saM0 jihvA>prA0 jibbhA>a0 jibbh)| mA0 1.64.4 jIyeM : jiyeM / jI meM, mana yA antarAtmA meM / 'jaisI mukha kahauM taisI jIyeM jaba AnihauM / ' kavi0 7.63 jIya : jiya / vina0 263.1 jIva : saM00 (sN.)| (1) prANI / 'jar3a cetana jaga jIva jata / ' mA0 1.7 (2) cit tattva, IzvarAMza AtmA, (sAMkhya meM) puruSa, jiivaatmaa| 'brahma jIva bica mAyA jaiseM / ' mA0 2.123.2 (3) jIvana / 'sudara jubA jIva prheleN|' mA0 1.156.3 (4) (saM0 jIvati iti jIvaH ke anusAra AzIrvAdArthaka) ciraMjIva, jI / 'kahi jaya jIva sIsa tinha naae|' mA0 2.5.2 jIvajAla : (de0 jAla) jIva samUha / hanu0 24 jInata : vakR00 (saM0 jIvat >prA0 jiivNt)| jItA, jIte, jIte hue| 'jIvata sakala janama phala paae|' mA0 2.161.3 (2) jIte-jI, jIvita rahate / 'jIvata hamahi kuAri ko baraI / ' mA0 1.266.4 jIvati : vakR0strI0 / jItI, prANadhAraNa krtii| 'katahuM rahau jo jIvati hoii|' ___ mA0 4.18.3 jIvana : saM00 (sN.)| (1) prANadhAraNa / 'mama jIvana timi tumhahiM adhiinaa|' mA0 1.151.6 (2) jIvana sAdhana / 'rAma bhagata jana jIvana soii|' mA. 1.36.7 (3) AyuSya janma se maraNa taka kA smy| 'laghu jIvana saMbata paMcadasA / ' mA0 7.102.4 (4) bhakR0 (saM0 jIvitum>prA0 jIviuM>a. jIvaNa) jIne / 'kavani rAma binu jIvana AsA / ' mA0 2.51.5 (5) jilAne vAlA / 'zrIjAnakIjIvanam / ' mA0 4 zloka 2 (6) jIva+saMba0 / jIvoM
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 tulasI zabdakoza (ko) / jIvana mukuti hetu janu kaasii|' mA0 1.31.11 (7) jala / 'jIvana teM jAgI Agi / ' kavi0 5.19 (8) prANadhAraNa+jala / 'hoi jalada jaga jIvana daataa|' mA0 1.7.12 bIvanataru : jIvana rUpI vRkSa+vaha vRkSa jisameM jIvana rahatA ho (loka kathAoM meM kisI rAjA kA jIvana eka vRkSa meM sthita kahA jAtA hai, vahIM se jIvana vRkSa kI kalpanA hai / usa vRkSa ko chalapUrvaka haTA dene para rAjA kA maraNa kathAoM meM AtA hai|) 'jIvanataru jimi jogavai raauu|' mA0 2.201.1 bIvananAtha : jIvananAtha+kae / jIvana ke ekamAtra svaamii| prANAdhAra / mA0 2.58.3 jIvanamukta : vi0 (saM0 jIvanmukta) / jIvita dazA meM hI brahmalIna rahane vAlA yati / 'jIvanamukta brahma para / ' mA0 7.42 jIvani : saM0strI0 (saM0 jiivnii)| jIvanadAtrI, jIvanabUTI, jilAne vAlI auSadhi / 'avadhi Asa sama jIvani jI kii|' mA0 2.317.1 jIvana : jIvana+kae / 'satya ki jIvana leihi moraa|' mA0 2.31.3 jIvanha : jIva+saMba0 / jiivoN| miTai na jIvanha kera kalesA / ' mA0 7.76.1 jIvahiM : A0praba0 (saM0 jIvanti>prA0 jIvaMti>a0 jIvahiM) (1) jIte haiN| _ 'mahari mahara jIvahiM sukha jIvana / ' kR0 48 (2) jiyeM (ge)| kyoM jIvahiM, mere rAma lADile, te aba nipaTa bisAre / ' gI0 2.87.2 jIvahi : (1) jIva ko| 'janu jIvahi mAyA lapaTAnI / ' mA0 4.14.6 (2) jIva kA / 'Isbara jIvahi bheda kahahu ks|' mA0 7.78.5 bovahuM : A0-AzI:-praba0 / jiyeM, cirAyu hoM / 'sakala tanaya cira jIvahu~ / ' mA0 1.166 jIvahu : (1) jiivhuN| 'napa suta cAri cAru cira jIvahu / ' gI0 1.2.10 (2) jovoM ke hI / 'saba jIvahu sama priya mohi soii|' mA0 7.86.6 jIvA : jIva / mA0 2.238.5 jIve : jIvai / jI sakatA hai / 'pratigrAhI jIva nhiiN|' do0 533 jIvauM : A0 ue0 (saM0 jIvAmi>prA0 jIvami>a0 jiivuN)| jIvita rhuuN|' ____ 'jIvauM to bipati sahauM nisi bAsara / ' gI0 2.54.4 joha~ : jIbha se / 'nAma jIha~ japi jAgahiM jogii|' mA0 1.22.1 jIha : jIhA (a.) / jIbha / 'jIha jasomati hari haradhara se / ' mA0 1.20.8 johA : saM0strI0 (saM0 jihvA>prA0 jiihaa)| jIbha / 'haMsini jIhA jAsu / ' mA0 2.128 tu : (1) jo| yadi / 'rAbana ju paM rAma rana roSe / ' gI0 5.12.1 (2) jo| jisako / 'ko ju moha kInho jaya na / ' kavi0 7.117
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 359 juA : saM0pu0 (saM0 dyUta>prA0 jUa) / dyuutkriiddaa| 'kahA bhayo kapaTa juA jo hauM haarii|' kR0 60 juArA : vi0pU0 (saM0 dyUtakAra>prA0 jUAra) / dyUta khelane vAlA / 'bAr3he khala , bahu cora juaaraa|' mA0 1.184.1 juAri, rI : juArA (saM0 dyUtakArin>prA0 juArI) / 'sUjha juArihi Apana dAU / ' mA0 2.258.1 juga : (1) saMkhyA (saM0 yugma>prA0 jugga-saM0 yuga) yugala, do| 'suni prabhu bacana ___ jori juga paanii|' mA0 1.146.1 (2) saM00 (saM0 yuga.) / prasiddha cAra yuga -kRta, tretA, dvApara aura kali / 'juga kalijuga malamUla / ' mA0 1.66 kha 'cahuM .. juga cahuM zruti nAma prabhAU / ' mA0 1.22.8 jugama : saMkhyA (saM0 yugma) / yugala / 'bhajahi pada jugama / ' vina0 166.2 jugala : saMkhyA (saM0 yugl)| jor3A, yugma, do| mA0 1.15.1 juga-SaTa : (yuga+ SaT =642) / bAraha / 'juga-SaTa bhAnu dekhe|' kavi0 5.20 . (pralaya meM udaya lene vAle dvAdaza AdityoM se tAtparya hai) jugati : (saM0strI0 (saM0 yukti) / (1) upAya / 'mama AdhIna juguti nRpa soI / ' mA0 1.167.3 (2) yojanA / 'joga juguti tapa maMtra prabhAU / ' mA0 1.168.4 (3) cAturI / 'boleu juguti sameta / ' mA0 1.160 (4) tarka, upapatti / 'ekau juguti na mana ThaharAnI / ' mA0 2.253.7 (5) anumAna / 'tinha kari juguti rAma phicaane|' mA 2.110.4 (6) bahAnA / 'maiyA inhahi bAni para ghara kI nAnA juguti banAvahiM / ' kR0 4 (7) gupta mantraNA Adi / 'ihAM rAma asi juguti bnaaii|' mA0 3.23.8 (8) kalA-kauzala, kAvyagata aucitya, kAvya-prabandha- nirvAha, nATakIya ghaTanAkrama kI samyak yojanA / 'juguti bedhi puni pohiahi rAma carita bara tAga / ' mA0 1.11 jugula : jugala / kR0 21 jujjhahiM : A0e0 (saM0 yudhyante>prA0 jujjhaMti>a0 jujjhhiN)| lar3ate haiM, yuddha ___kara rahe haiM / mA0 688 chaM0 juAjhaU : vi00 / yuddha sambandhI, raNottejaka / 'kaheu bajAu jujhAU DholU / ' mA0 2.162.3 jujhArA : vi.pu0 (saM0 yoddha>prA0 jujjhAra) / yoddhA / 'apita subhaTa saba samara jujhArA / ' mA0 1.154.3 juTata : vakR0 pu / samudAya meM ekatra hote, jur3ate / 'markaTa bikaTa bhaTa juttt|' mA0 juThAri, rI: pUkR0 / jUThA karake / 'saba 'upamA kavi rahe jutthaarii|' mA0 1.230.8 6.46 chaM0
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 tulasI zabda-kosa jur3AI : saM0strI0 / ThaNDha, zIta, jAr3A, jar3I roga, zItajvara / 'jAtahiM nIMda jur3AI ____ hoI / ' mA0 1.36.1 jur3Au, U : A0-AjJA-mae / tU zItala kara / 'neku nayana mana jarani judd'aauu|' mA0 2.198.6 jur3AnA : bhUkR0pu / zItala huA / 'turata phire sura hRdaya judd'aanaa|' mA0 1.187.8 jur3AnI : bhUka0strI0 / zItala huii| 'dekhi rAmu saba sabhA judd'aanii|' mA0 1.356.2 jur3Ane : bhUka puba0 / zItala hue / 'prabhu biloki muni nayana jur3Ane / ' mA0 1.132.4 jur3Ayo : bhUkR0pu0kae / zItala kiyA / kAhu na hari kari kRpA judd'aayo|' vina0 243.3 jur3Ava : A0ue / zItala karatA huuN-kruuN-kruuNgaa| 'Aja nipAti jur3Avau~ * chaatii|' mA0 6.83.2 jur3AvahiM : A.praba0 / zItala karate haiN| 'hRdaya lagAi jur3AvahiM chaatii|' mA0 1.265.5 jur3Avahu : A0maba0 / zItala kro| 'Aju jur3Avahu chaatii|' mA0 2.22.5 jur3AvA : bhUkR0pu / zItala kiyaa| 'nija locana jala soMci judd'aavaa|' mA0 4.3.6 jur3Ava : jur3Avai / A0prae / zItala kre| 'toSa maruta taba chamA jur3Avai / ' mA0 7.117.14 juta : vi0 (saM0 yukta, yuta>prA0 jutta) / sahita, saMyukta / mA0 1.160.8 juttha : jUtha / 'jubati juttha maha~ sIya subhAi birAjai / ' jA0ma0 141 juddha : saM00 (saM0 yuddha) / saMgrAma / mA0 6.44.1 junhaiyA : saM0strI0 (saM0 jyotsnA>prA0 junnhaa=junnhiyaa)| caaNdnii| gI0 1.6.4 jubati : javati / taruNI / 'jaga asi jubati kahA~ kmniiyaa|' mA0 1.247.4 jubatI : jubati, tI+ba0 / yuvatiyAM / 'jubatI bhavana jharokhanhi laagiiN|' mA0 1.220.4 jubatI : saM0strI0 (saM0 yuvatI) / strii| 'putravatI jubatI jaga soI / ' mA0 275.1 jubatina, nha : jubati, tI+saMba0 / taruNiyoM (ne), striyoM (ne)| 'jaha~ taha~ jubatinha maMgala gaae|' mA0 1.263.2
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabdakoza 361 jubarAja, bA : (1) saM00 (saM0 yuvraaj)| 'Apu achata jubarAja pada rAmahi deu nresu|' mA0 2.1 (2) (saM0 yauvarAjya >prA0 jumvrjj)| yuvraaapd| 'rAju dInha sugrIva kaha~ aMgada kaha~ jabarAja / ' mA0 4.11 (3) kiSkindhA ke anantara 'aGgada' ke lie prAyaH prayukta hai| jubarAja, jU : jubarAja+kae / (1) yuvarAja / 'rAmu hohiM jubarAju / ' mA0 2.4 (2) yauvarAjya, yuvarAjapada / 'jehi janesu dei jubarAjU / ' mA0 2.14.2 jubA : saM0pu0 (saM0 yuvan>prA0 juvA) / yuvaka / mA0 156.3 khuvAna : jubA (saM0 yuvan >prA0 juvANa) / mA0 1.240.6 jubAnU : jubAna+kae / 'sarisa svAna maghavAna jubAnU / ' mA0 2.302.8 jura : saM00 (saM0 jvara) jara / (1) santApa / 'jIbana jarata jura / ' kavi0 7.68 (2) dAha / 'kAlakUTa jura jarata surAsura / ' vina0 3.2 (3) kleza, dukha AdhyAtmika, mAnasa tathA daivika tApa / 'mana jarata trividha jura / ' vina0 81.1 /jura jurai : (saM0 juDati-juDa saMghAte>prA0 juDai-saMcita honA, ekatra honA, milanA) A0prae / jur3atA-tI hai| 'cahia amia jaga jurai na chaachii|' mA0 1.8.7 jarana : bhakR0 avyaya / juTane, ikaTThA hone / 'lAgI jurana barAta / ' mA0 1.266 jarahiM : A0praba0 / ekatra hoM, juTate haiM / 'sakala surAsura jurahiM jujhaaraa|' mA0 2.186.7 jurA : bhUkR00 / ekatra huA / 'bhoranhAi saba jurA samAjU / ' mA0 2.313.1 juri : pUkra0 / juTakara, samaveta hokara / 'beda juvA juri bipra pddh'aahiiN|' kavi0 1.17 jurihi : A0bha0prae / (1) jur3egA / 'TUTa cApa nahiM jurihi risAne / ' mA0 1.278.2 (2) milegaa| girijA jogu jurihi baru anudina locahiM / ' pA0ma06 jurI : bhUkR0strI0 / jur3I, prIti banI / 'karata jatana jA so joribe ko jogI jana, tAsoM kyoMhU jurI, so abhAgo baiTho tori hauM / ' vina0 258.1 jure : bhUkR.puM0ba0 / juTe, samaveta hue| 'paraba joga jana jure smaajaa|' mA0 1.41.7 jura : jurai / 'sAyara jurai na nIra / ' do0 72 juraigo : A0 bhavi0pU0prae / jur3egA / 'TUTyo na juraigo|' kavi0 1.16 juvati, tI : jubati, tii| juvA : jubA / kavi0 1.17 juvAri : saM0strI0 / jvAra, annavizeSa / 'bagare nagara nichAvari manigana janu juvAri java dhaan|' gI0 1.2.16
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 tulasI zabda-koza muhArata : vaka00 (de0 johAru) / johAra krtaa-te| 'milata juhArata bhUpa / ' rA0pra0 6.2.7 jUThani : jUThani / gI0 1.36.5 jU : jiu, jIva / jI / 'bAlaka nRpAla jU ke|' kavi0 1.12 /jUjha jUjhai : (saM0 yudhyate>prA0 jujjhai-lar3anA, saMgrAma karanA) A0prae / yuddha karatA hai / bhir3atA hai lar3atA hai| 'rAr3hau rAuta hota phiri ke jujhe|' vina0 176.6 jUjha : saMpu0 (saM0 yuddha>prA0 jujjh)| saMgrAma / 'jUjha juA jaya jAni / ' rA0pra0 2.4.2 jUjhA : jUjha / 'karaba kavana bidhi ripu sauM jUjhA / ' mA0 6.8.7 jUjhibe : bhakR00 (saM0 yoddhadhya>prA0 jujjhiavvy)| yuddha karane / 'jUjhibe jogu na ThAharu naatthe|' kavi0 6.28 jUjhibo : bhakR.puM0kae0 (saM0 yoddhavyam >prA0 jujhiavvaM>a0 jujhivvu)| ___lar3anA / 'ke jUjhibo ki buujhibo|' do0 451 jUjha : yuddha karane se / 'bar3i hita hAni jAni binu jUjheM / ' mA0 2.192.8 jUjhe : (1) bhUka00ba0 / lar3e, yuddha meM kAma Aye, lar3a mare / 'jUjhe sakala subhaTa kari krnii|' mA0 1.175.6 (2) 'jUjhA' kA rUpAntara / yuddha / 'jUjhe teM bhala buujhibo|' do0 431 jUjha : (1) bhaka0 / jUjhane, yuddha karane / 'puni raghupati se jUjhai laagaa|' mA0 6.73.10 (2) jUjhai / 'kyoM kabaMdha jyoM jUjhai / ' vina0 238.1 jUTa : saM00 (saM0) / samUha, gumpha / jUr3A / 'zirasi saMkulita kala jUTa piMgala ___ jttaa|' vina0 11.2 jUTI : bhUkR0strI0ba0 / juTa gaIM, ekatra huii| 'la kara khappara jogini jUTIM / ' ___ kavi0 6.51 jUThana : jUThani / vina0 170.3 jUThani : saM0strI0 (saM0 juSTAnna>prA0 juTaNNa) / acchiSTa anna, khAte samaya gire yA pheMke hue sItha / 'jUThani parai ajira mheN|' mA0 7.75 jUr3I : (1) saM0strI0 / zItajvara, jAr3A bukhAra / 'svarasa lehiM janu jUr3I AI / ' mA0 7.40.2 (2) ThaMDhaka (3) ThaMDhI / 'rAma nAma ko prabhAu jAni jUr3I Agi hai|' vina0 70.2 jUr3e : vi0pu0ba0 / ThaMDhe / 'jUr3e hota thore, thore hI garama / ' vina0 246.1 jUtha, thA : saM00 (saM0 yUtha) / (1) samUha / 'jUtha jUtha mili sumukhi sunayanIM / ' mA0 1.286.2 (2) senA kI ttukdd'ii| 'sunahu sakala rajanIcara juuthaa|' mA0 1.181.5
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-kona 363 mUvapa : vi.pu. (saM0 yUdhapa) / senA-vibhAga kA nAyaka / 'Ae jUthapa jUtha / ' mA0 nUna : vi00 (saM0 jIrNa=jUrNa>prA0 juNNa) / purAnA, sar3iyala / 'kA chati lAhu jUna dhanu toreN|' mA0 1.272.2 jUrI : saM0strI0 (saM0 jUThikA>prA0 jUDiA>a0 juuddii)| jaTTI, pUlI, AMTI, puJja / 'kaMda mUla phala aNkur-juurii|' mA0 2.250.2 jUha, hA : jUtha (saM0 yUtha>prA0 juuh)| (1) samUha / 'chAr3enhi giri taru jh|' mA0 6.66 (2) senA vibhAga / 'paThavahu jaha~ taha~ bAnara jUhA / ' mA0 4.16.4 je : (1) ye| jo loga, jo saba / 'je nija bhagata nAtha tava ahhiiN|' mA0 1.150.8 (2) jaba, jyoM hI / 'lakhana sakopa bacana je bole / Dagamagani mahi - diggaja Dole / ' mA0 1.254.1 jeIa, ya : A0kavA0prae / bhojana kiyA jaay| 'baMdhu boli jaiya jo bhAva / ' gI0 2.52.3 neI : bhUka0strI0ba0 / kRta bhojana hUI (bhojana kiyaa)| 'japi jeI piya saMga ___bhavAnI / ' mA0 1.16.6 jeI : (je+i) jo saba bhI ! 'bU DahiM, Anahi borahiM jeI / ' mA0 6.3.8 neU : (je+u) (saM0 ye'pi>prA0 jevi) / jo loga bhii| 'jeTha kahAvata hitU hamAre / ' mA0 1.256.1 jeu : jeu / 'jAnA cahahiM gUr3ha gati jeU / ' mA0 1.22.3 meTha : vi0pU0 (saM0 jyeSTha>prA0 jeTTha) / jeThA, saba meM bar3A / mA0 1.153.5 / / jeThi : vi0strI0 (saM0 jyeSThA>prA0 jeTThI>a0 jaiTThi) (1) buddhi, vaya Adi meM zreSTha strI / 'kosalyA kI jeThi dInha anusAsana ho / ' rA0na06 (2) agrjaa| .... 'jeThi bharata kaha~ byAhi / ' jA0ma0 153 jeThe : 'jeTa' kA rUpAntara / bar3e / jeThe sutahi rAja napa dInhA / ' mA0 1.153.8 netane : jete / jitane / 'rabi tapa jetanehi kaaj|' mA0 7.23 netA : (1) vi.pu0 (saM0 yAvat >prA. jettia)| jitnaa| 'kimi kahi jAta ___ modu mana jetaa|' mA0 1.330.3 (2) vi0pU0 (saM0 jetR-jetaa)| vijetaa| __'gAna guna garva gaMdharva jetaa|' vina0 26.3 jete : 'jetA'+ba0 / jitane / 'raghupati carana upAsaka jete / ' mA0 1.18.3 jena : (saM0 yena>prA0 jeNa) jisa.......se / 'jena kena bidhi dInheM dAna karai ___kalyAna / ' mA0 7.103 (yena kena bidhinA=jisa kisI prakAra se) jenha : jinha / jina / 'muni mana madhupa basahiM jenha maahiiN|' mA0 1.148.1 .
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 tulasI zabda-koza jero : bhuukR00e0| (phA0 jera =nIca, nirbala) / daboca liyA, nirbala kara diyA / 'nAma oTa aba lagi bacyo, mala-juga jaga jero|' vina0 146.4 je javai (saM0 jemati>prA. jemai>a0 jevai-bhojana karanA) A0prae / __ bhojana karatA hai, khAtA hai / 'puni tinha ke ghara jevai joU / ' mA0 1.168.7 jevaMta : vakR00 / bhojana karatA-karate / 'jevata dehi madhura dhuni gaarii|' mA0 jevahi : A.praba0 (saM0 jemanti>prA0 maMti>a0 jehiM) / bhojana karate haiM / 'bibudha jana jevahiM / ' pA0ma0 138 jevana : bhaka0 avyaya / bhojana karane / 'paMca kavala kari jevana lAge / ' mA0 1.326.1 jevanAra : saM0strI0 (saM0 jemanakAra>prA0 jemaNAra>a0 jevnnaar)| bhojana vyavasthA, bhojana kI paMgana / 'dinahiM karabi jevanAra / ' mA0 1.168 jevanArA : jevanAra / 'bhAMti aneka bhaI jevnaaraa|' mA0 1.66.4 jevarI : saM0strI0 / rassI / 'khAyo jevarI ko sA~pa re / ' vina0 73.2 jevAi : pUka0 (pu. jamayitvA>prA. jemavia>a0 jevAvi) / bhojana karA kr| bipra jevA~i dehiM bahu daanaa|' mA0 2.126.7 jevAia, ya : AkavA0prae / khilAie, bhojana kraaie| 'peTa bhari tulasihi ___ jevAiya bhagati sudhA sunAju / ' vina0 216.5 jevAe : bhUkR00ba0 / bhojana karAye / 'charasa asana ati hetu jevaae|' mA0 jehiM : sarvanAma (1) jisane / 'Adi sakti jehiM jaga upajAyA / ' mA0 1.152.4 ' (2) jisa meM / jehiM samAja baiThe muni jaaii|' mA0 1.134.1 (3) jisase / 'jehiM na hoi pAche pachitAU / ' mA0 2.4.5 jehi : sarvanAma / (1) jisa, jise / 'jehi jasa raghupati karahiM jaba / ' mA0 1.124 (2) jisakA-kI-ke / 'seSa jehi Anana ghne|' mA0 6.71 chaM. jehIM : jehiM / mA0 2.46.1 jehI : jehi / mA0 1.4.10 je: jaya / jai jai jAnakIsa / ' kavi0 5.27 jae : jAia / calie, jAyA jAya / 'hiMDolanA jhUlama jaie|' gI0 7.18.1 aMbe : bhUkR00 / jAne (ko) / 'jabe ko aneka Teka / ' kavi0 782 jaisA : jasa (a0 jaisaa) / mA0 3.10.15 sie, ye : jaisI bhI / 'taiso mana bhayo jAkI jaisiye sagAI hai|' gI0 1.71.4 jaisI : vi0strI0 (saM0 yAdRzI>10 jaisI) / mA0 1.286.6
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 365 maiseM : kri0vi0 / jisa prakAra se, ythaa| 'sajana sage priya lAgahiM jaiseM / ' mA0 1.242.2 jaise : (1) vi0pU0ba0 / jisa prakAra ke / 'jaise hota Ae hanumAna ke nivAje haiN|' hanu0 15 (2) jaiseM / 'jaise kou eka dIna dukhita ati / ' vina0 123.3 jaisehiM : jaipa hI, jisa bhI avasthA meM / 'jo jaisehiM taisehiM uThi dhAvahiM / ' mA0 7.3.7 jaiso : vi.pu.kae0 (a0 jisu)| jaisA, jisa prakAra kA / jaiso taso raavro|' do084 jahau~ : A0bha0 ue / jaauuNgaa-gii| 'kaba jahau~ dukha sAgara paaraa|' mA0 1.56.1 hasi : A0ma0mae / tU jAyagA (miTa jaaygaa)| 'jaihasi te sameta privaaraa|' mA0 1.174.2 bahahi : A.praba0 bha0 / jAya~ge / 'na ta mAre jahahiM saba rAjA / ' mA0 1.271.5 jaihaiM : jaihahiM / (1) ve jAyeMge / 'anuja sakhA sisu saMga le khelana jaihaiN|' gI0 1.22.13 (2) uba0 / hama jAya~ge / mA0 4.26.6 hai : A0bha0e0 / (1) jaaygaa-gii| 'kahibe kachukachU kahi jaihai|' kR0 47 (2) mittegaa-gii| rAma nAma jape jaihai jiya kI jarani / ' vina0 247.1 (3) bigar3egA / 'mero kahA hai|' kavi0 6.11 jahauM : jaihau~ / ura lAi vArane jaihoM / ' gI0 1.8.2 joMka : saMstrI0 (saM0 jalaukA) / jala-jantu vizeSa jo cipaka kara rakta casatA hai| 'jalaja joMka jimi guna bilgaahiiN|' mA0 1.5.5 jo : (1) sarvanAma-kae / 'guputa pragaTa jaha~ jo jehi khAnika / ' mA0 1.1.8 (2) jauM / yadi / 'syAma biyogI braja ke logani joga joga jo jaanii| kR0 35 (3) yataH, jisase / 'glAni jiya joho jo na lAgai muheM kaarikhii|' kavi0 1.15 joi : (1) (jo+i) / jo bhI, jo kucha / 'mAgahu bara joi bhAva mana / ' mA0 1.148 (2) pUkR0 / dekhakara / 'sama bhayo Isa Ayasu.. joi|' gI0 5.5.3 (3) A0-AjJA-mae / tU dekha / 'timi prapaMca jiya joi / ' mA0 2.62 joDaai : A0kavA0prae / dekhie / 'jAneM jAnana joiai|' do0 68 joihi : A0bha0prae / dekhaagaa-gii| 'jananI jiata vadana bidhu joihi / ' mA0 2.68.8 joI : (1) bhUkR0strI0 / dekhI / 'bharI krodha jala jAi na joii|' mA0 2.34.2 (2) joi / jo / 'aguna arUpa alakha aja joii|' mA0 1.116.2
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 tulasI zabda-kona bou : (1) (jo+u)| jo bhii| (2) A0-AjJA-mae / tU dekha / 'saba baranani para jou / ' mA0 1.20 joU : joU / (1) jo bhI, jo koI (jo kucha) / "puni tinha ke gaha~ je vaI joU / ' mA0 1.168.7 (2) tU dekha / 'kisora locana bhari joU / ' gI0 2.16.2 joe : (1) bhUkR00ba0 / dekhe / ' jAhiM na joe|' mA0 2.61.3 (2) dekhkr| 'aba e gar3hata mahari mukha joe|' kR0 11 / jokha : saM0strI0 / taula / 'tulasI prema payodhi kI tAte nApa na jokha / ' do0 281 jokheM : taula meM, tolane meM / 'lekheM jokheM cokheM cita tulasI svAratha hita / ' kavi0 7.24 jokhe : bhUkR0pu / taule hue, taula liye / 'bala ina ko pinAka noke nApe jokhe ___ haiN|' gI0 1.65.2 joga : saM00 (saM0 yog)| (1) sambandha, samparka / 'deha-jIva-joga / ' vina0 277.2 (2) prApti / 'manahuM mIna gana nava jala jogaa| mA0 2.264.5 " (3) avasara, prsNg| 'paraba joma janu jere smaajaa|' mA0 1.41.7 (4) jIvanacaryA hetu aprApta vastu kI prApti (de0 joga chm)| jAyeM joga binu chama / ' do0 104 (5) jyotiSa meM tithi aura nakSatra ke sambandha se banane vAlA yoga / 'joga lagana gRha bAra tithi / ' mA0 1.160 (6) jyotiSa meM grahayoga / mA0 1.8 ka (7) milana, saMyoga (viyoga kA vilom)| 'kabahUM joga biyoga na jA ke|' mA0 1.46.8 (8) citta kI ekAgratA=samAdhi / 'dharma teM birati joga te gyaanaa|' mA0 3.16.1 (8) aSTAGgayoga yA rAjayoga-jisake yama, niyama, Asana, prANAyAma, pratyAhAra, dhAraNA, dhyAna aura samAdhi-ye ATha aGga haiM / mA0 1.37.10 (10) Ayurveda meM nuskhA yA auSadhiyoM kA mizraNa / mA0 1.7 ka (11) vi0 (saM0 yogya>prA. jogg)| upayukta, ucita / 'ha~sibe joga haMseM nahiM khorii|' mA0 1.6.4 (12) upayukta prApya / 'negI nega joga saba lehiiN|' mA0 1.353.6 (13) yogasAdhana+ cikitsA+upayukta+prApti / 'joga juguti tapa maMtra prabhAU / 'phalai tabahiM jaba karia duraauu|' mA0 1.168.4 (14) pAtra, yogya adhikaarii| 'paTatara joga banAvai laagaa|' mA0 2.120.5 jogachema : (yugmaka-saM0 yogakSema) yoga= aprApta vastu kI prApti+kSema prApta vastu kI rakSA / jIvanavRtti, jIvikA kA saMcAra jisameM prayatna se vastu prApta karake prayatna se hI rakSita kI jAtI hai / gI0 1.66.6
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 367 jogapaTa : saM00 (saM0 yogapaTTa) / vastra kA paTTA jise yogI loga janeU ke samAna gale meM DAle rahate haiM (2) (saM0 yogapaTa) yogiyoM ke bhagavA vastra / 'tulasI ye nAgarinha jogapaTa / ' kR0 41 jogabida : vi0 (saM0 yogavid) / yogazAstra yA samAdhi sukha kA jnyaataa| vina0 236.2 jogava jogavai : (rakSA yA sAra saMbhAla karanA) A.prae0 / vacAtA hai, prayAsa pUrvaka rakSA karatA hai / 'jIvana-taru jimi jogavai raauu|' mA0 2.201.1 jogavata : vaka00 / rakSA karatA-te; ruci kA anusaraNa karatA-te / 'mana jogavata raha napu ranivAsU / ' mA0 1.352.7 jogavati : vaka0strI0 / rakSA krtii| 'mana jogavati rahati rmaasii|' vina0 22.6 jogavahiM : Apraba0 / sAra-saMbhAla karate haiM; saprayAsa rakSita karate haiN| 'jogavahiM __ jinhahi prAna kI naaii|' mA0 2.61.5 jogA : joga / mA0 2.178.5 jogAnala : yoga-zakti se utpanna kI huI Aga / mA0 1.68 chaM0 jogi : jogii| mA0 6.104 jogini :saMstrI0 (saM0 yoginii)| (1) durgA kI sahacariyAM, devI vizeSa / 'saMga bhUta preta pisAca jogini / ' mA0 1.65 chaM0 (2) zmazAnavAsinI pretasAdhikA / 'jogini bhari bhari khappara saMcahiM / ' mA0 6.88.7 (3) yoga saadhikaa| joginI : 'jogini'+ba0 / yoganiyAM / kavi0 6.50 joginha : jogI+saMba0 / yogiyoM (ko) 'joginha parama tattvamaya bhAsA / ' mA0 1.242.4 jogI : yogI ne / 'pAvA parama tattva janu jogii|' mA0 1.350.6 jogI : vi0+saM.pu0 (saM0 yogin) / (1) yogasAdhaka (2) yaugika samAdhi ko siddha kiye hue yati / 'bhae akaMTaka sAdhaka jogii|' mA0 1.87.8 (3) nirguNavAdI haThayogI / kR0 47 (4) zmazAnasAdhaka deva vizeSa / mA0 1.63 chaM0 (5) yogya / 'binu bAnI bakatA bar3a jogii|' mA0 1.118.6 jogIMdra : (saM0 yogIndra) zreSTha yogI, siddha yogI / mA0 1.327 chaM0 4 jogIsa : (saM0 yogIza) jogIMdra / 'bhae kAma basa jogIsa tApasa / ' mA0 1.85 chaM0 jogIsani : jogIsa+saMba0 / yogIzvaroM / vina0 246.3 / jogIsu : jogIsa+kae / kavi0 7.151 jogu, gU : joga+kae0 / (1) / yogya / 'rAma sarisa suta kAnana jogU / ' mA0 2.50.7 (2) yoga / 'karatala bhogu jogu jaga jehI / ' mA0 2.166.6
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 tulasI zabda-koza jogya : vi0 (saM0 yogya) / upayukta, ucita / vina0 118.5 jojana : saM0pU0 (saM0 yojana) / cAra kosa kI lambAI yA mArga / mA0 1.126 joTA : saM0pU0 / yugala, yagma, jodd'aa| mA0 1.221.3 joti : saM0strI0 (saM0 jyotiS) / dyuti, AbhA, prakAza / mA0 1.238 notirUpaliga : jotiliMga / kavi0 7.182 jotiliMga : saM00 (saM0 jyotiliGga) / prakAza puJjarUpa zivaliGga vizeSa jo sRSTi ke AdikAla meM udita huA / brahma aura viSNu donoM kramaza: Upara aura nIce kI ora usakA anta khojane cale parantu pAra na pA sake / viSNu ne parAjaya mAna lI, parantu brahma ne chala kiyA-anta taka na pahuMca kara bhI bIca meM eka bilvapatra pAkara batA diyA ki mastaka para se use le Aye haiM, phalataH unako ziva ne yajJoM meM apUjya hone kA zApa diyaa| 'jotiliMga kathA suni tAko aMta pAe binu, Ae bidhi hari hAri, soI hAla bhaI hai|' gI0 1.86.2 jotiSI : saM0+vi0 (vi0 jyotiSin) / daivajJa, jyotirvid / mA0 1.312.8 jotI : joti / 'aruna carana paMkaja nakha jotii|' mA0 1.166.2 jote : (1) bhU000ba0 / jota diye, nahe / 'te tinha rathanha sArathinha jote|' mA0 1.266.5 (2) kheta meM hala calAye / 'jote binu, bae binu niphana nirAe binu / ' gI0 2.32.2 joto : bhUka00kae0 / jotA huA, hala calAkara bone yogya kiyA huA / 'tere rAja rAya dasaratha ke, layo bayo vinu joto|' vina0 161.4 jodhA : vi0+saM00 (saM0 yoddha'>prA. joddaa)| lar3AkU, subhtt| mA0 3.26.2 joni, nI : yoni / (1) jIvajAti / 'jehiM jehiM joni karama basa bhrmhiiN|' mA0 2.24.5 (2) utpatti sthAna, udgama / 'jagajonI / ' mA0 2.267.3 (3) mUla kAraNa / 'gyAna joni pAvaka jimi arnii|' mA0 7.32.8 jobana : saM00 (saM0 yauvana>prA. jovvaNa) / yuvAvasthA, javAnI / 15 varSa ke anantara kA vy| 'jobana jvara kehi nahiM blkaavaa|' mA0 7.71.2 (2) striyoM ke varNana meM vakSasthala ke ubhAra kA bhI artha detA hai-de0 jobanu / jobanu : jobana+kae / javAnI+uroja / 'unarata jobana dekhi nRpati mana bhAvai ho|' rAna0 5 jora : (1) saM00 (phA0 jor)| bala, dRddh'taa| 'silA dravati jala jor|' do0 173 (2) kri0vi0 / balAt / 'jo jarati jora jahAnahi re|' kavi0 7.28 (3) vi. baliSTha, dRr3ha / 'aba jora jArA jari gAtu gyo|' kavi0 7.88 (4) jor3a, barAbarI / 'na dekhata suhRda rAvare jora ko hauN|' vina0 226.2
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRlaso zabda-koza 369 jorata : vakR.pu / jor3atA-te, sandhAna karatA-te ||rghupti cApa sara jorata bhe|' ___ mA0 6.102 chaM0 jorahiM : A0praba 0 / jIr3ate-tI haiM / 'sIya sahita saba sutA saupi kara jorahiM / ' jA0ma0 167 jorA : (1) jora / bala, prabalatA / uta sAhiba sevA basa joraa|' mA0 2.240.4 (2) saM00 (saM0 joDaka>prA0 joDaa) / yugala, jor3A, vastra yugala aadi| 'darajini gore gAta lihe kara jorA ho|' rA0na0 6 jori : pUkR0 . (1) jor3akara, saMpuTita karake / 'pAni juga jori jana binatI karai saprIti / ' mA0 1.4 (2) ekatra karake / 'saTha zAkhAmRga jori sahAI / ' mA0 6.28.1 (3) jorI jodd'ii| de0 jorihi| joria : A0kavA0prae / jor3A jAya, jor3a liijie| 'joria kou bar3a gunI bolAI / ' mA0 5.278.3 joribe : bhaka0pU0 / jor3ane, sambandha banAne / 'karata jatana jA so jogI jana joribe kii|' vina0 258.1 morihi : (jorI+hi) / jor3I ke, barAbarI vAle ke| 'bhire sakala jorihi sana jorii|' mA0 6.53.4 jorI : jorI+ba0 / jor3iyAM, jor3e, yugala / 'ciru jiahaM jorI cAru caaryo|' mA0 1.327 chaM0 4 jorI : (1) jori / jor3akara / 'kari pranAmu pUjA kari jorii|' mA0 1.330.5 (2) bhU00strI0 / jor3I, bA~dhI / 'bidhivata gAMThi jorii|' mA0 1.324 chaM0 4 (3) saM0strI0 / jor3I, yugala / 'syAma gaura sudara dou jorI / ' mA0 1.168.5 (4) dampatI / 'jAi na barani manohara jorii|' mA0 1.325.2 (5) barAbarI vAlA / 'bhire sakala jorahi sana jorii|' mA0 6.53.4 joru : jora+kae / pauruSa, tejI / 'jAni ke joru krau|' kavi0 7.102 joreM: kri0vi0 ! jor3e hue| 'satarUpahi biloki kara joreN|' mA0 1.150.3 jore : (1) bhUkR.pu / juTAe gaye, jote gaye / 'bana mRga manahuM Ani ratha jore|' mA0 2.143.5 (2) sampuTita kiye / 'bharata kara jore / ' mA0 2.204.5 (3) sambaddha kiye| 'jore nae nAte neha phokaTa phIke / ' vina0 176.2 (4) vi00ba0 / jor3e, yugala / 'rAjahaMsa ke se jore / ' gI0 2.86.4 (5) joreN| 'mAMgata tulasidAsa kara jore / vina0 1.4 / joreM : jorahiM / 'debI deva dAnana dayAvane va jorai hAtha / ' hanu0 12 joro : bhUkR00kae / jor3A huA, juTAyA / kavi0 7.153 jolahA : saM00 (phA0 jolAha, jolaahH)| kapar3e bunane vAlI eka jAti / kavi0 7.106
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ *390 tulasI zabda-koza jova jovai : (saM0 dyotate>prA. joai-dekhanA) A0prae0 / dekhatA hai| jonati : vaka0strI0 / dekhatI / gI0 5.17.3 jovana : bhaka0 avyaya / dekhane / 'girirAja magu jovana lge|' pA0ma0chaM0 11 jovahiM : A.praba0 / dekhate-tI haiM / 'nAcahi nagana, pisAca pisAcini jovahiM / ' pA0ma0 50 jovahu, hU : A0maba0 / dekho / dekhate ho| 'madhura murati kasa na sAdara jovahU / ' jA0ma0chaM08 jovA : bhUka00 / dekhA / kahata na banai jAna jehiM jovA / ' mA0 1.356.4 joSita joSitA : (1) strI, putalI / 'dArujoSita'= kaThaputalI / ' mA0 4.11.7 (2) saM0 strI0 (saM0 yoSit) / strii| mA0 1.110.1 josi : (saM0 yo'si yaH+ asi)| tU jo hai / 'josi sosi tava carana nmaamii|' mA0 1.161.5 joha johai : (/jova) A0prae / dekhatA hai / 'rUpa na jAi bakhAni, jAna joi __ johai / ' pA0ma0 12 johata : vaka00 / dekhatA, dekhate / 'tulasI prabhu johata pohata cita / ' gI0 1.51.3 johana : bhakR0 avyaya / dekhane / 'cale. 'nAri nara johana / ' pA0ma0 113 johA : bhuuk00| (1) dekhA-jAnA huA / 'saba hamAra prabhu paga paga johaa|' mA0 2.136.6 (2) dekhA / 'siya saneha baTu bAr3hata johaa|' mA0 2.286.6 johArata : vakR00 / 'abhivAdana karatA-te / 'dIpa dIpa ke napa.. johArata / ' gI0 6.23.3 johArana : bhakR0 avyaya / abhivAdana karane / 'purajana dvAra johArana Ae / ' mA0 1.358.6 johArahiM : A0praba0 / abhivAdana karate haiM / 'gahi johArahiM jAhiM / ' mA0 2.158 johari, rI : pUkR0 / abhivAdana karake / 'cale niSAda johAri johaarii|' mA0 2.161.3 johArI : bhUka0strI0ba0 / abhivAdina kii| 'sAdA sakala johArI raanii|' mA0 2.166.4 johAru : saM00 kae / abhivAdana / 'purajana kari johAru ghara aae|' mA0 2.86.6 johAre : bhU000ba0 / abhivAdina kiye / 'purabAsinha taba rAya johAre / ' mA0 1.348.5
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabdakoza 371 bohi : pU0 / dekhakara, dekhadAkha kara / 'johi jAtu dhAna senA calyo leta thAha sii|' kavi0 6.43 johI : (1) johi / dekhakara / 'bAra bAra madu marati johI / lAgihi tAta bayAri na mohii|' mA0 2 67.6 (2) bhUka0strI0 / dekhI / 'maiM prabhu kRpA rIti jiye johI / ' mA0 2.260.8 johe : dekhane se / 'laMka jarI joheM jiya soca so bibhISana ko|' kavi0 7.22 / johe : (1) bhUkR00ba0 / dekhe / 'hari hita sahita rAmu jaba johe|' mA0 1.317.3 (2) joheM / dekhane se, para / 'johe jiya Avati saneha kI saraka sii|' gI0 1.44.2 joheu : bhUkR.pu0kae / 'dekhA rAmahi bhAinha sahita jabahiM muni joheu / ' jA0ma0 18 johaiM : A0prava0 / dekha rahe haiM / 'jori jori hAtha jodhA johaiM / ' hana0 5 johai : (1) johai / dekhatA hai| 'bhauMha jAsu jana johai|' vina0 230.1 (2) A0 - AjJA-mae / tU dekha / 'jAgu jAgu jIva jar3a johai jaga jaaminii|' vina0 73.1 joho : A0maba0 / dekho| 'jAni jiya joho jo na lAge muha~ kaarikhii|' kavi0 1.15 jauM : avyaya / yadi, jo / 'jauM parihAsa kInhi kachu hoI / ' mA0 2.50.6 jo : (1) jauM / yadi / 'tulasI ucita na hoi roibo, prAna gae sa~ga jo na / ' gI0 2.83.3 (2) jaba / 'jo lagi karauM nisAcara nAsA / ' mA0 3.24.2 jauna : sarvanAma / jo| 'bAri dhArA uladai jaladu jona saavno|' kavi0 5.8 jobana : jobana / javAnI / 'jananI jobana biTapa kuThArU / ' mA0 2.160.8 jaubanu : jobana+kae0 / tanaya jajAtihi jobanu dayaU / ' mA0 2.174.8 jaulagi : (de0 jo tathA lagi) / jaba taka / mA0 3.24.2 jolauM : avyaya / jaba taka / kR0 11 jJAna : (de0 gyaan)| isakA prayoga bhaktivirodhI zAstrajJAna, vAkyajJAna tathA yoga sambandha pratyaya ke artha meM huA hai / 'jJAna gAhaka nAhine braja / ' kR0 53 jyAibe : bhaka00 (saM0 jIbayitavya>prA0 jiaavianvy)| jilAne, jIvita ___ karane / 'jyAibe ko sudhApAna bho|' hanu0 11 jyAiye : A0kavA0prae / (saM0 jIvyate>prA0 jiavIai) / jilAie / 'jyAiye to kRpA kari niruja sarIra hauN|' kavi0 7.166 / jyAe, ye : bhUka00ba / jilAye (pAle-pose) / 'suka sarikA jAnakI jyaae|' mA0 1.338.1
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 tulasI zabda-koza jyAyo : jiAyau / jilaayaa| 'ko ko na jyAyo jagata meM / ' do0 261 jyoM : avyaya (a0 jeva) jimi / yathA, jisa prakAra / mA0 1.10 chaM0 jyoti : joti / gI0 7.5.6 jyotimaya : vi.pu. (saM0 jyotirmy)| dIptisampanna / gI0 7.16.8 jyotiSI : saM00 (sN.)| daivajJa, gaNitajJa, jyotivid ==nakSatra vidyAvAn / ___do0 246 . jyotiSa : jyotiSa+kae / jyotiSa vidyA, nakSatrazAstra / 'jyotiSu jhUTha hamAreM bhaaeN|' mA0 2.112.5 jvara : saM00 (sN.)| (1) santApa / 'nRpati lAja jvara jAre / ' mA0 1.68.4 (2) rogavizeSa / 'jobana jvara kehi nahiM balakAvA / ' mA0 7.71.2 jvAla : jvaalaa| jvAlA : saM0strI0 (saM0) / agnizikhA, Aga kI lapaTa / 'uThi udadhi ura aMtara jvAlA / mA0 5.58.6 jva : joi / jo bhI / kavi0 7.163 jhaMgA : saM0 / baccoM kA paridhAna vizeSa; jhblaa| 'nava nIla kalevara pIta __aNgaa|' kavi0 1.2 jhaMguliyA : saM0strI0 / choTA sa~gA / gI0 1.32.3 jhaMgulI : a~guliyA / kR0 13 ma~galI : a~gUlI+ba0 / aMguliyAM, jhabale / gI0 1.31.4 ma~galI : a~gulI / gI0 1.44.1 jhaMr3a le : vi0pu0 ba0 (saM0 jhuNTa>prA0 jhaTullaya) / ghugharAle / 'jhaMr3a le kesa / ' ___ gI0 1.33.3 jhaI : pU0 (saM0 dhyAmitvA>prA0 jhamia>a0 jhavi) / jhulasa kara, kuMbhalA kara; vivarNa hokara / 'muruchita avani parI jhaI AI / ' mA0 2.164.1 jhakajhorA : saM0 / vAyuvega, dhacakA, tIvra dhakkA / 'maMda bilaMda abherA dalakana pAia dukha jhakajhorA re / ' vina0 186.3
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 373 jhakora : saM0strI0 / jhoMkA, vega / 'jhari jhakora khari khIjha / ' do0 284 jhagara : saM00 (saM0 jhakaTa>prA0 jhagaDa) / vivAda, kalaha / rA0pra0 6.6.2 jhagarata : jhagara+vaka0 / vivAda karate / 'khaga ulUka jhagarata bhe|' rA0pra0 jhagerA : jhagara / 'ganatika e laMgari jhagarA U / ' kR0 12 jhagareM : jhagara+prava0 / kalaha yA vivAda karate-tI haiM / 'dekhi cale jhagarai suranAri / ' . kavi0 7.145 jhagaro : jhagarA+kae0 / vivAda, vaimatya / 'bahumati muni, bahu paMtha, purAnani jahA~ tahA~ jhagaro so|' vina0 173.5 jhagaliyA : jhguliyaa| 'pIta jhaguliyA tana pahirAe / ' mA0 1.166.11 jhagulI : a~gulI / pIta jhIni jhagulI tana sohI / ' mA0 7.77.7 jhaTiti : kri0vi0 avyaya (saM0) / jhaTapaTa, tatkAla, zIghra / 'kaTata jhaTiti puni nUtana bhe|' mA0 6.62.12 jhanakAra : saM0 strI0 (saM0 jhaNatkAra>prA0 jhaNakAra) jhanajhanAhaTa, svanivizeSa / _ 'kara kaMkana jhanakAra / ' gI0 1.2.13 jhapaTa : saM0strI0 (saM0 jhappA+aTa gato, aTTa atikramahiMsayo:>prA0 jhaMppaTTA> a0 jhNptttt)| jhapaTTA, jhappomAra AkramaNa, dabocane vAlA AkramaNa / 'bAja jhapaTa janu lavA lukAne / ' mA0 1.268.3 jhapaTa jhapaTai : (saM0 jhappa+aTTa atikrama hiMsayo:>prA0 jhaMpaTTai-jhappA mAranA, dabocane hetu TUTa par3anA) A0prae0 / jhapaTatA hai, dabocane hetu uchalakara TUTa par3atA hai / 'jhapaTa bhaTa koTi mahI paTaka / ' kavi0 6.36 jhapaTahiM : A0praba0 / jhapaTa kara TUTa par3ate haiN| 'puni uThi jhapaTahiM sura aaraatii|' mA0 6.34.13 jhapaTi : pUkR0 / AkrAnta kara, jhapaTTA mArakara / 'ita uta jhapaTi dapaTi kapi jodhaa| ___mardai lAga / ' mA0 6.82.5 jhapaTe : bhUka00ba0 / TUTa par3e / 'lakhi ke gaja kehari jyoM jhapaTe / ' kavi0 6.32 jhapaTeu : bhUkR00kae0 / jhapaTa kara AkramaNa kiyA / 'janu sacAna bana jhapaTeu lAvA / ' mA0 2.26.5 jhapaTa : jhapaTahiM / 'jhapaTa bhaTa je suradAvana ke / ' kavi0 6.34 jhapaTai : jhptti| jhapeTeM : jhapaTane se, para / 'lavA jyoM lukAta tulasI jhapaTeM bAja ke|' kavi0 6.6 /jhara jharai : (saM0 kSarati>prA. jharai-Upara se lambI dhAra meM bahanA) A0prae / jharatA hai / 'trividha samIra nIra jhara jharanani / ' gI0 2.46.5
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 tulasI zabda-koza karakata : jhalakata / 'jharakata marakata bhauMra / ' gI0 7.19.3 jharake : Apraba0 (saM0 jhaTa saMdhAte+aka gatI jhaTa+akanti>prA0 jhaTakkaMti >a0 jhaDakkahiM) / coTa karate calate haiM, AghAta dene calate haiM / 'muDa soM muDa pare jhrke|' kavi0 6.35 jharata : vakR00 (saM0 kSarat >prA0 jharaMta) / dhArAsaMpAta karate, jhdd'te| 'bolata bacana jharata janu phuulaa|' mA0 1.280.4 jharanani : jharanA+saMba0 / jharanoM (seM, se)| 'tribidha samIra nIra jhara jharanani / ' gI0 2.46.5 jharanA : saM00 (saM0 jharaNa) / nirjhara), prapAta / 'jharanA jharahiM matta maga gAjahiM / ' mA0 2.335.5 jharahiM : A0praba0 (saM0 kSaranti>prA0 jharaMti>a0 jharahiM) / dhArA yA samUha meM girate haiM / 'jharanA sarahiM sudhA sama bArI / ' mA0 2.246.6 jharAvati : vakR0strI0 / jhAr3a-phUka krtii| 'ojhA se dRSTidoSa Adi dUra kraatii| gI0 1.12.4 jhari : saM0strI0 (saM0 jhaTI>prA0 jhaDI) / nirantara vRSTi / 'devanha sumana vRSTi jhari lAI / ' mA0 7.11.1 kareM : jharahiM / 'jharai budiyA sii|' kavi0 5.14 jharokhanha, nhi : jharokhA+saMba0 / gavAkSoM (meM) / 'jabatI bhavana jharokhanhi laagiiN|' __ mA0 1.220.4; jA0ma0 72 jharokhA : saM0 / gavAkSa, mokhA, choTA vAtAyana / 'iMdrI dvArA jharokhA naanaa|' mA0 7.118.11 jharokheM : gavAkSa meM-se / 'jhAMkatI jharokheM laagiiN|' kavi0 1.13 karokhe : jharokhA+ba0 / 'samujhi hitAhita kholi jharokhe / ' gI0 5.12.4 jhalaka : (1) saM0strI0 (saM0 jhalA, jhallikA) / dyuti, camaka, aabhaa| 'tilaka jhalaka bhAli bhAla / ' vina0 44.5 (2) jhalakai / 'mukutA jhAlari jhalaka janu rAma sujasa sipu hAtha / ' do0 160 /jhalaka jhalakai : A0prae / camacamAtA hai, dIpti pheMkatA hai / 'nava nIla kalevara pIta a~gA jhalakai / ' kavi0 1.2 jhalakata : vaqa pu / cmktaa-te| 'jhalakA jhalakata pAyanhi kaiseM / ' mA0 2.204.1 jhalakati : vaka0strI0 / cmktii| 'jhalakati bAla bibhUSana jhAI / ' gI0 1.24.2 jhalakani : saM0strI0 / jhilamilAhaTa, jhalakane kI kriyA, camaka / gI0 1.22.3 alakA : saM0 / phapholA / mA0 2.204.1
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 375 jhalakAhIM : A.praba0 / camakate haiN| 'bhAla bisAla tilaka jhlkaahiiN|' mA. 1.243.6 jhalaki : pUka0 / camaka kara, dIpti bikhera kara / 'jhalaki jhalajhalata sobhA kI dIyaTi / ' gI0 1.10.3 jhalakI : bhUka0strI0ba0 / camacamA utthiiN| 'jhalakI bhari bhAla kanI jala kii|' ___ kavi0 2.11 jhalaka : jalakAhIM / 'tana duti mora caMda jimi jhalaka / ' gI0 1.31.2 jhalaka : jhlkh| jhalamalata : vaka0 / jhilamilAtA-te / gI0 1.10.3 jhaSa : saM00 (sN.)| machalI / mA0 6.4.5 jhaSaketU : saM00 (saM0 jhaSaketu) mInaketu =makaradhvaja=kAmadeva / mA0 1.83.8 jhaSarAja : saMpu / magara, grAha / 'jhaSarAja grasyo gajarAja / ' kavi0 7.8 jhaharAne : bhUkR00ba 0 / jhulasa gaye / 'lapaTa jhapaTa jhaharAne / ' kavi0 5.8 VjhaharAva jhaharAvaha : A0e0 / jhiTakAratA hai, jhulasAtA hai| 'bAladhI phirAvai bArabAra shhraavai|' kavi0 5.14 jhAI : (1) saM0strI (saM0 dhyAmikA>prA0 zAmiA>a0 jhaaviiN)| kAlimA, kAlA dhabbA, chaayaa| 'sasi mahuM pragaTa bhUmi ke jhaaii|' mA0 6 12.5 (2) AbhA, praticchavi, pratibimba / 'tana mRdu maMjula mecktaaii| jhalakati bAla bibhUSana jhAI / ' gI0 1.24.2 jhAMkata : vaka00 / oTa se taaktaa-taakte| 'jhuki jhAMkata pratibiMbani / ' gI0 jhAMkatI : vaka0strI0ba0 / Ar3a meM se taaktiiN| 'jhAMkatI jharokheM laagiiN|' kavi0 1.13 jhAMkani : saM0strI0 / jhAMkane kI kriyA, Ar3a se dekhane kI rIti / gI0 1.28.3 jhAMkahiM : A.praba0 / Ar3a se dekhate-tI haiN| 'lAgi jharokhanha jhAkhahiM bhUpati ___ bhAmini / ' jA0ma0 72 jhAMkI : pUkR0 / jhAMka kara / kavi0 6.44 jhAMkhA : bhUkRpu0 / jhIMkhA, bar3abar3AyA, vyAkula pralApa karatA rhaa| 'asa kahi __rAu manahiM mana jhAMkA / ' mA0 2.30.1 jhAMjha, jhi : saMstrI0 (saM0 jhAJjhA) / vAdyavizeSa / mA0 1.263.1 jhopeu : bhUkR.pu.kae0 (saM0 jhampitaH>prA0 jhaMpio>a0 jhaMpiyau) / AcchAdita ho gyaa| 'jhopeu bhAnu kahahiM kubicArI / ' mA0 1.117.2
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 tulasI zabda-koza jhAMvare : vi.puba 0 (saM0 dhyAmatara>prA0 jhAmara>a0 jhAvara) / jhulase, kuMbhalAye hue, beraMga / 'tadapi dinahiM dina hota jhAvare manahuM kamala hima mAre / ' gI0 2.87.3 jhAra : saM0strI0 (saM0 jhallA:= jvaalaa)| AMca, Aga kI lapaTa / 'tAta tAta tauMsiata jhauMsiata jhAra hiiN|' kavi0 5.15 (jhArahIM =jhAra meM) jhAri, rI : vi0+kri0vi0 / (1) sampUrNa, sabake saba / 'jiteu~ carAcara jhaari|' mA0 6.27 (2) nirantara, nitAnta / 'jharanA jharata jhAri sIlata punIta baari|' kavi0 7.141 jhArI : jhari / saba-ke-saba / 'eka nAri brata rata saba jhaarii|' mA0 7.22.8 jhArauM : A0 ue / jhAr3a duuN| 'jhArauM hauM carana saroruha dhUri / ' gI0 1.13.2 / / jhAlari : saM0 strI0 (saM0 jhallarI kuJcita keza racanAvizeSa) / jhalakoM ke samAna kuJcita mAlA racanA, bandanavAra, mAGgalika kAryoM meM puSpa racanA tathA patra racanA / rA0na0 3 (2) mAlA, hAra / 'mukutA jhAlari jhalaka janu rAma sujasa sisuhAtha / ' do0 160 jhiga : dhvanivizeSa / 'jharanA jharata jhiMga jhiMga jhiMga jala trNginii|' gI0 2.47.10 jhilli jhillI : saM0strI0 (saM0 jhallikA) / jhIMgura, kITavizeSa / gI0 2.47.10 jhoni, nI : vi0strI0 (saM0 jhIrNA>prA0 jhinnnnii)| jhAMjhara bunAvaTa vaalii| 'pIta jhIni jhugulI tana sohI / ' mA0 7.77.7 majhanu : ghughurI Adi kA ravavizeSa / 'jhujhunu jhujhunu pAyeM paiMjanI mRdu mukhara / ' ___gI0 1.33.1 jhuMDa : saM00 (saM0 jhuNTa) / samUha / kavi0 6.31 jhaMDani : jhuDa+saMba0 / jhunDoM (meM) / 'calIM jhuDani jhAri / ' gI0 7.18.4 jhukani : saM0strI0 / jhukane kI kriyA, nata honA / gI0 1.28.3 jhukare : vi0pu0ba0 / maNDalAkAra gati meM jhUka bhare hue+jhuke hue| 'ruMDana ke jhuDa ___ jhUmi jhUmi jhukare se nAce / ' kavi0 6.31 jhuki : pUkR0 / jhuka kara, nata hokara / 'jhuki jhAMkata pratibiMbani / ' gI0 1.31.6 jhukI : bhaka strI0 / (1) nata huii| kavi0 7.133 (2) AkrAmaka mudrA meM nata ___ khar3I huI / 'jhukI rAni aba rahu aragAnI / ' mA0 2.14.7 jhuke : bhakR00ba0 / nata hue, AkrAmaNa hetu udyata hue / 'tulasI uta jhuDa pracaMDa jhuke / ' kavi0 6.34 jhuTuga : jhoTiMga (saM0 jUTiMga) / jhoMTAdhArI+samUhavadya / kavi0 6.50 jhuThAI : saM0strI0 / jhUThApana, mithyAvAda / 'mur3ha sikhihi vaha~ vahuta jhuThAI / ' mA0 6.34.5
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza. 377 jhalAi : pUkR0 / jhulA kara, jhUle para Andolita kara / 'mathura jhulAi mlhaavhiiN|' gI0 1.22.10 alAva jhulAvai : (saM0 dolayati>prA0 jhullAvai-Andolita karanA) __ A0prae0 / jhulAtA-tI hai / 'kavaDaM pAlane ghAli jhulAvai / ' mA0 1.200.8 alAvata : vakR.pu / jhUle para Andolita karatA-te / gI0 1.12.1. jhalAvahiM : A0praba0 (saM0 dolayanti>prA0 jhallAvahiM>a0 jhullAvahiM) / __ jhulAte-tI haiM / 'jhUlahiM jhulAvahiM osarinha / ' gI0 7.18.5 / jhulAvai : jhulAvai / 'pAlane raghapati jhulAvai / ' gI0 1.23.1 jhulAvauM : A0 ue / jhulAU~ / 'paur3hie lAlana pAlane hauM jhulAvauM / ' gI0 1.18.1 jhUTha : jhUTha / mithyAvacana / 'jo kaha jhUTha masakharI jaanaa|' mA0 7.68.6 / jhaTha : vi0 (saM0 juSTa>prA0 jhaTTha) / mithyA / mA0 7.36.7 jhUThai : mithyA hii| 'jhuThai bhojana jhUTha cbenaa| mA0 7.36.7 jhUThA : jhUTha / dhokhe se bharA, mithyA / 'jehiM kRta kapaTa kanaka mRga jhuutth|' mA0 6.667 bhUThi . jhUTha+strI0 / jhUThI, mithyA / 'jhUThi na hoi devariSi bAnI / ' mA0 1.68.7 jhUThe : jhUThe se / 'jhUThe agha siya pariharI / ' do0 166 jhUThe : vi.puba / nirarthaka, mithyaa| 'dekhe sune bhUpati aneka jhUThe jhUThe nAma / ' gI0 1.87.2 jhUTheu : jhUTha hI / 'jhUTheu satya jAhi binu jAne / ' mA0 1.112.1 jhUThehuM : jhUThamUTha bhii| 'jhUThehuM hamahi doSa jani dehU / ' mA0 2.28.3 jhaThehu : jhUThehuM / 'mo kaha~ jhUThehu doSa lagAvahiM / ' kR0 4 jhUTho : jhUThA+kae0 ! mithyA, nissAra / 'jhUTho hai jhUTho hai jhUTho sadA jaga / ' kavi0 7.36 jhane : vi0pu0 (saM0 jhUrNa, jUrNa>prA0 jhuNNa =jhuNNaya) / jhIne, jhA~jhare / 'or3hibo jhUne khesa ko|' kavi0 7.125 jhUmaka : saM0pu0 / rAga vizeSa, lokagIta vizeSa / 'cAMcari jhUmaka kahaiM sarasa rAga / ' ___ gI0 7.22.5 jhUmata : vakR0 pu / jhUmatA-jhUmate, ghUrNana karate / 'jhUmata dvAra aneka mataMga / ' kavi0 7.44 jhami : pUkR0 / pUrNita hokara / kavi0 6.31 bhUro : vi0pU0kae / sUkhA / hanu0 3 jhUlata : vakR00 / jhUle para Andolita hote / 'jhUlata rAma pAlale sohaiM / ' gI0 1.24.1
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 tulasI zabda-koza jhUlana : bhakR0 avyaya / jhUlane / 'rAgho ke rucira hiMgolanA jhUlana jaie|' gI0 ___7.18.1 jhalahi : A0praba0 / jhUlate-tI haiM / 'jhUlahiM jhulAvahiM osarinha / ' gI0 7.18.5 jhoMTI : saM0strI0 (saM0 jhuNTa>prA0 jhuTI=jhoMTI) / ulajhA huaa| kezasamUha / __ mA0 2.163.7 jhoTiMga : saM00 (saM0 jottingg)| ziva, zivIpAsaka zmazAnasAdhaka yogI+ jhoMTAdhArI / 'prathama mahA jhoTiMga karAlA / ' mA0 6.88.1 jhoparI : saM0strI0 (prA0 jhupar3I) / jhoMpar3I, kuTI, tRNakuTIra / 'khyAla laMkA lAI kapi rAMr3a kI sI jhoparI / ' kavi0 6.27 jhorI : saM0strI0 (saM0 jholikA>prA. jholiA>a0 jholii)| lambI thelii| ojharI kI jhorI kA~dhe / ' kavi0 6.50 jholinha : jholI+saMba0 / jholiyoM (meM) / 'jholinha abIra picakAri hAtha / ' gI0 7.22.2 jhauMsiata : vakR.pukavA0 / jhulase jAte / 'tAta tAta tauMsiata jhauMsiata jhaarhiiN|' kavi0 5.15 Takora, rA : saM0strI0 (saM0 TaM+kora =kura zabde +ghan) / TaMkAra dhvani / mA0 3.16 chaM0 TakorA : TaMkora / mA0 6.68.2 TaMkikA : saM0strI0 (saM.) / TAMkI, patthara Adi kATane kI chenI / do0 342 TaI : (1) saM0strI0 (saM0 taya gatau) / cAla, cAlAkI / 'karata phirata binu Tahala TaI hai|' vina0 136.7 (2) bAdhA, AtaGa ka / 'bhRgupati kI TArI ttii|' gI0 5.37.4 TakaTori : pUrva0 / TaTola kara, sparza se dekhabhAla kara / 'TakaTori kapi jyoM nAriyaru siru nAi saba baiThata bhe|' jA0maM chaM0 11 Takora : TaeNkora / 'Ta' dhvani / 'prabhu kInhi dhanuSa Takora / ' mA0 3.16 chaM0 /Tara, Tarai, I : (saM Talati-Tala vaiklavye>prA0 Talai-calita honA, khisakanA, haTanA) A0prae / TalatA hai / (1) sthAna se haTatA hai / :lage uThAvana Tarai
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda - koSa na TArA / ' mA0 1.251.1 ( 2 ) mukaratA hai, mukara sake / 'taba mAgehu ha bacanu na TaraI / ' mA0 2.22.7 379 Tarata : vakR0puM N0 / TalatA -te / 'nema ko nibAha eka Teka na Tarata / ' vina0 251.2 Tarati : vakR0 strI0 / TalatI, haTatI / 'nayanani Age teM na Tarati mohana mUrati / kR0 28 Taha, hIM : A0praba0 / Talate haiM, haTate haiM / 'prabhuhi bilokahi Tarahi na TAre / ' mA0 6.4.7; 3.40.6 Tarihai : A0bha0pra0 (1) (saM0 TaliSyati > prA0 Talihii ) / TalegA / cAtaka jyoM eka Teka te na Tarihai / ' vina0 268.2 (2) (saM0 TAlayiSyati > prA0TAlihidda) / TAlegA, haTAyegA / 'thapihai tehi ko hari jo Tarihai / ' kavi0 7.47 TarI : bhU0 kR0 strI0 / TalI, vicalita huI ( TUTI ) / 'ghora dhuni suni siva kI samAdhi TarI hai|' gI0 1.62.5 Tare : bhUkR0pu0 / Tale, haTe / mA0 5.35 chaM0 1 Tara : Tarai / 'TaraM na kapi carana / mA0 1.34 ka Ta: bhUkR0pu0kae0 / TalA, haTA / mA0 6.47.6 Tasakatu: vakR0pu0kae0 / Tasa se masa hotA, sthAna se hilatA / 'na neku Tasakasu hai / ' kavi0 6016 1 Tahala : (1) saM 0 strI0 / gharelU kAmakAja / 'nIci Tahala ghara ke saba karihauM / ' mA07.18.7 (2) kArya, prayojana / 'karata phirata binu Tahala TaI hai / ' vina0136.7 TAMkI : TaMkikA | 'jo paya phenu phora pani TA~kI / mA0 2.281.8 TA~ca : saM0 strI0 (saM0 taJcA -- taJcu gatau ) / cAla, cAlAkI / TA~cana : TA~ca + saMba0 / cAlAkiyoM, vaJcanAoM (se) / deha-jIva-joga ke sakhA saba TA~cana TA~co / ' vina0 277.2 TA~co : bhUkR0pu0kae0 / ThagA pratArita kiyA / vina0 277-2 TA~The : kri0vi0 / TA~Tha = kaThora hokara, ugratA ke sAtha / 'komala kAja na kIjie TA~The / ' kavi0 6.28 TAka : saM0pu0 (saM0 Ta ) / cauthAI khaNDa | 'rAma nAma leta mAgi khAta TUka-TAka hauM / ' hanu0 40 TATa : saM0pu0 / borA, sana kA phaTTA / 'siani suhAvani TATa paToreM / ' mA0 1.14.11
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 tulasI zabda-koSa TATikA : (1) saM0strI0 (saM0 taTikA>prA0 taTTI) / TaTTI, vRti / (2) chappara kA ThATa jima para phUsa chAyA jAtA hai / 'biraci hari bhagati bara TATikA kapaTa dala harita pallavani chAvauM / ' vina0 208.2 TApa : saM0strI0 / ghor3e kA khura / 'TApa na bUr3a bega adhikaaiiN|' mA0 1.269.7 . TArati : vaka0strI0 / haTAtI (bitaatii)| 'sIya nimeSa kalapa sama TArati / ' gI0 5.16.1 TArana : bha00 avyaya / TAlane (ko); khisakAne (ko)| 'dIpa bAti nahiM TArana kahaU~ / ' mA0 2.56.6 TArA : bhUkR.pu / hilAyA-DulAyA, haTAyA (huaa)| 'Tarai na ttaaraa|' mA0 1.251.1 TAri : pUka / TAla, haTA (kara) / 'bhrama na sakai kou TAri / ' mA0 1.117 TArI : (1) TAri / 'jauM mama carana sakasi saTha ttaarii|' mA0 6.34.6 (2) bhUkR. __strI0 / haTAI / 'Isa aneka karavareM TArI / ' mA0 1.357.1 TAreM : TAlane, haTAne se / 'na cApa sajjana bacana jimi TAreM Tarai / ' jA0ma0chaM0 11 TAre : bhUka00ba0 / haTAye / 'prabhuhi bilokahiM TarahiM na TAre / ' mA0 6.4.7 / / TAreu : bhUka.pu0kae / TAlA, vicalita kiyaa| 'chala kari TAreu tAsu brt|' mA0 1.123 TAryo : TAreu / 'bhavataru Tarai na ttaaryo|' vina0 202.2 TAhalI : vi0pU0 / TahaluA, Tahala karane vAlA, gharelU sevaka / 'sabani sohAta hai sevA sujAna ttaahlii|' kavi0 7.23 TiTibha : saM0pu0 (saM0) / TiTiharI pakSI / mA0 6.40.6 TipAre : saM00ba0 / cautaniyA~, TopiyA~ / 'sIsani TipAre, upabIta pIta paTa kaTi / ' gI0 1.71.1 TipAro : saM00kae0 / TopI, cautanI / gI0 1.43.2 TIkA : (1) saM00 (prA0 ttikk)| tilaka (rAjatilaka, raajyaabhissek)| 'karaha haraSi hiya~ rAmahi ttiikaa|' mA0 2.5.3 (2) zreSTha, sarvottama (tilaka ke samAna suzobhita) / 'rAvanu jAtudhAna kula TIkA / ' mA0 6.38.6 TIr3I : saM0strI0 / TiDDI; patiMgA vizeSa jo samUha meM ur3akara khetI Adi para TUTatA aura khA jAtA hai / mA0 6.67.2 Tuka, TUka : vi0 (saM0 stoka) / thor3A, choTA, khaNDa / 'paMkha karau Tuka TUka / ' do0 282, Tuka / (1) Tukar3A, khaNDa / do0 282 (2) roTI kA Tukar3A, cauthAI roTI / 'khAe TUka saba ke / ' kavi0 7.73 / / TUkani, na : TUka+saMba0 / Tukar3oM. roTI ke khnnddoN| 'kUkara TUkani lAgi lalAI / ' kavi0 7.57
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza TUkA : TUka / khaNDa / 'ajahuM na hRdaya hota dui TUkA / ' mA0 2.144.6 TUku : TUka+kae / eka Tukar3A, eka bhI khaNDa / 'cAhai cAru cIra paM lahai na TUku TATa ko|' kavi0 7.66 TUTa : (1) bhUkR00 (saM0 truTita>prA0 tutttt)| bhagna ho gyaa| 'chuata TUTa raghupatihi na doSU / ' mA0 1.272.3 (2) TUTai / 'TUTa na dvAra parama ktthinaaii|' mA0 6.43.4 /TUTa, TUTai : (saM0 truTyati>prA0 tuTTai-TUTanA, vicchinna honA) A0prae / TUTatA hai| TUTata : vkR00| (1) bhagna hotA, hote / 'TUTata hI dhanu bhayau bibAhU / ' mA0 1.286.8 (TUTate hI) (2) AkramaNa karatA-te / 'TUTata ati Atura ahAra basa / ' vina0 60.3 TUTi : (1) prakR0 / TUTa kara / gI0 2.58.2 (2) bhUkR0strI0 / TUTI huii| TaTiyo : TUThI huI bhI / 'TUTiyo bAMha gare para / ' vina0 271.4 TUTihi : A0bha0prae / ttuuttegaa| 'avasi rAma ke uThata sarAsana TUTihi / ' jA0ma061 TUTeM : TUTane se, TUTane para / 'hoihahiM TUTeM dhanuSa sukhAre / ' mA0 1.236.3 TUTe : (1) bhUkR00 ba0 / bhagna hue / 'ura lAgata mUlaka iva TUTe / ' mA0 6.25.6 (2) TUTeM / TUTane para / 'zrIhata bhae bhUpa dhanu TUTe / ' mA0 1.263.5 TUTe u : bhUkR0pu0kae / bhagna ho gayA / 'TUTe u kubara phUTa kapArU / ' mA0 2.163.5 TUTa : ttuutti| TUTa sake / 'mAdhava moha phAMsa kyoM TUTa / ' vina0 115.1 TUTyo : TUTe u / kavi0 1.10 Teka : Teka / mA0 2.324 TeI : bhUkR0strI0 / teja kI, painAI / 'kapaTa churI ura pAhana tteii|' mA0 2.22.1 Teka, TekA : sN0strii0| (1) dRr3ha Agraha / 'sakai ko TAri Teka jo TekI / ' mA0 2.255.8 (2) sthiratA / 'sAdhana kaThina na mana kahuM ttekaa|' mA0 7.45.3 (3) Azraya, AdhAra, avalamba / 'soka sari bUr3ata karIsahi daI kAhu na Teka / ' vina0 217.3 (4) upAya (maarg)| 'jaibe ko aneka Teka, eka Teka vabe kii|' kavi0 7.82 Teki : pUka0 / sahArA lekara / 'jAna Teki kapi bhUmi na giraa|' mA0 6.84.1 TekI (1) Teki / pakar3a kara (Agraha karake, grahaNa karake) / 'bharadvAja rAkhe pada TekI / ' mA0 1.45.4 (2) bhUkR0strI0 / pakar3I, grahaNa kii| 'sakai ko TAri Teka jo ttekii|' mA0 2.255.8
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda- kotha Ter3ha : vi0 (saM0 tiryaka + ardha > prA0 tiyaDDha ) / vakra, kuTila / 'Ter3ha jAni saba baMda kAhU / ' mA0 1.281.6 Ter3hI : viostrI0 / vakra / 'tilaka bhAla Ter3hI bho haiM / ' gI0 1.63.3 Ter3he : vi0 0 ( bahu0 ) / 'sUdhe Ter3he sama biSama / ' do0 500 382 TepAro : TipAro / 'taniyA~ lalita kaTi bicitra TepAro sIsa / ' kR0 2 Terata: vakR0pu0 / pukAratA, pukArate / 'bhuja uThAi U~ce car3hi Terata / ' gI0 2.14.1 Teri: (1) pU0 / pukAra kara / 'aru hauMhu kahata hauM Teri / ' vina0 190.7 (2) A0 - AjJA - mae0 / tU pukAra / 'Tari kAnha gobardhana car3hi gayA / ' kR0 16 TerI : bhUkR0 strI0 / pukArI / 'prAnaballabhA TerI / ' gI0 3.10.2 TereM : pukAra kara / 'tehi teM kahahiM saMta zruti TereM / ' mA0 1.161.3 Tere : (1) bhUkR0pu0ba0 / pukAre, bulAye / mA0 1.63.4 (2) TereM / pukArane se / 'abhaya kiye***bAraka bibasa nAma Tere / ' vina0 138.1 (3) pukAra kara / 'bhuja uThAi kahIM Tere / ' vina0 227.1 Teva : saM0 strI0 / svabhAva, prakRti / 'yA kI Teva larana kI / ' kR0 8 vaiyA : vi0 / dene vAlA, painA karane vAlA, teja karane vAlA / ' 'koTi jalaccara daMta TevaiyA / ' kavi0 7. 52 ToTaka : saM0pu0 (saM0 troTaka ) / roganivAraNa Adi hetu ojhA Adi dvArA karAyA huA tAntrika upAyavizeSa jisameM bhojana Adi koI abhimantrita vastu ko caurAhe Adi para rakha Ate haiM, phira ghUma kara nahIM dekhate / 'svAratha ke sAthinha tajyotijarA ko so ToTaka, aucaTa ulaTi na hero / ' vina0 272.2 ToTakAdi : troTaka Adi tAntrika upAya | hanu0 30 -Tone : 'TonA' kA rUpAntara / himAlaya kI thArU jAti ke jantara-mantara ko 'TonA' kahate haiM jisameM mAraNa, vazIkaraNa Adi kI kriyA hotI hai / vazIkaraNa Adi kA mantravizeSa / 'prabhu kidhauM prabhu ko prema par3he pragaTa kapaTa binu Tone / ' gI0 2.23.3 TolU : saM0pu0 ( Tola + kae0 ) / TolI, sajAtIya dala / ' dekhi niSAdanAtha nija TolU / ' mA0 2.192.3 ( prA0 'Tola' TiDDIdala kA artha detA hai)
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabdakoSa 383 uI : bhUka0strI. (saM0 sthApitA>prA0 tthviaa)| (1) sthira kI, tthhraayii| 'ko jAne cita kahA ThaI hai / ' vina0 136.7 (2) rkhii| 'so to kachu eko cita na ThaI / ' kR0 36 (3) sthita huI, ThanI / 'Thavani bhalI ThaI hai / ' gI0 1.66.2 Thae, ye : bhUkR00ba0 / ThAne, Arambha kiye / 'samaya sama gAna Thae / ' gI0 1.3.2 ThakarasohAtI : saM0strI0 / svAmI (ThAkura) ko acchI lagatI (sohAtI) huI bAta = cATukAritA, cApalUsI / 'hamahuM kahabi aba tthkursohaatii|' mA0 2.16.4 ThakurAini : ThAkura+strI0 / svAminI / kavi0 7.170 ThakurAI : saM0strI0 / svAmitva, rAjya / 'aba tulasI giridhara binu gokula kauna __ karihi ThakurAI / ' kR0 32 Thaga : saM00 (saM0 Thaka>prA0 Thaga) / vaJcaka, dhokhA dekara lUTane vAlA / mA0 1.76.7 Thagati : Thaga+vakR0strI0 / ThagatI, vaJcita krtii| gI0 2.823 Thagi : (1) pUka0 / luTakara, Thage jAkara, Thakka hokara, nistabdha hokara / 'teu yaha carita dekhi Thagi rhhiiN|' mA0 7.6.6 (2) tthgii| 'Thagi sI rho|' kavi0 1.1 (3) Thage / 'rahe Thagi se nRpati / ' gI0 1.51.1 Thagini, nI : Thaga+strI0 / gI0 2.82.3 ThagI : Thaga+bhUkR0strI0 / Thaga lI gaI, dhokhA khA gaI, stabdha raha gaI / 'tulasidAsa ___gvAlinI tthgii|' kR. 8 Thagu : Thaga+kae / advitIya vaJcaka / 'bhalo Thagyo Thagu ohii|' kR0 41 Thage : bhUkR.puba0 / luTa gaye, stabdha (lutte-se)| 'biloki sura nara muni tthge|' ___ mA0 1.316 chaM0 ThagorI ThagaurI : ThagaurI / 'tulasidAsa gvAlinI ThagI-sI, Ayo na utara kachu, kAnha ThagorI lAI / ' kR0 8 saM0strI0 (saM0 Thaka-puTI>prA0 tthgudd'ii)| Thaga dvArA dI huI bisalI pur3iyA jisase mUchita karake ThagI kA kAma karatA hai / mohanI / 'nakhasikha aMgani ThagaurI Thaura Thaura haiN|' gI0 1.73.4 Thagyo : bhUka.puM0kae / Thaga liyA, dhokhe meM DAlakara lUTa liyA / 'bhalo Thagyo Thagu ohii|' 0 41 ThaTa : saM00 (prA0 thaTTa=samUha) / jhuDa / 'uneha sithila gopa gAinha ke ThaTa haiN|' kR0 20
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 tulasI zabda-kozaH ThaTahiM : A0praba0 / sajAte haiM, jugAr3a banAte haiN| 'ThaTahiM je kUra kuThATa / ' do0 417 ThaTu : ThaTa+kae / banAva, sAjasAra / gI0 1.80.3 ThaTuki : pUkR0 / acAnaka ruke raha kara, Thahara kara / 'ThaTuki rahe eka Taka pala rokii|' mA0 5.45.3 ThaTo : A0-AjJA-maba0 / bnaao| 'naTa jyoM jani peTa-kupeTaka koTika ceTaka kautuka ThATa tthtto|' kavi0 7.86 ThaT TA : ThaTa / 'mardahu bhAlu kapinpa ke ThaTTA / ' mA0 6.76.11 ThaThaI : saM0strI0 / ThaTThApana, ha~sor3apana, parihAsa+ni:sAra tathA rUkSa vyavahAra / ___hari pare uri sa~desahu ThaThaI / ' kR0 36 ThaThAi : pUkR0 / tthtttth| mArakara, ThahAkA lagAkara / 'haMsaba ThaThAi phulAuba gAlU / ' mA0 2.35.5 ThaThAiyata : vakR0-kavA0-pu / ThoMkA jAtA, ThoMke jAte; Ahata kiye jaate| ___'khAtI dIpamAlikA ThaThAiyata sUpa haiN|' kavi0 7.101 Thaniyata : vakR00-kavA / ThAnA jAtA, kiyA jA rhaa| 'dInabaMdhu dvAre haTha, Thaniyata hai|' vina0 183.3 ThanI : bhUka0strI0 / Thana gayI, hone lgii| rAma kRpA aura ThanI / ' gI0 5.36.2 ThayaU : bhUka00kae0 (saM0 sthApitam>prA. ThaviyaM>a0 tthviyu)| ThAnA, Arambha kiyA, sthApita kiyA, nizcita kiyA / 'ehi bidhi hitu tumhAra maiM tthyuu|' mA0 1.133.2 Thayo : tthyuu| (1) ThAnA, nizcita kiyaa| 'taba yaha maMtra tthyo|' gI0 1.47.2 (2) sajAyA, bnaayaa| 'catura janaka Thayo ThATa itau rii|' gI0 1.77.3 Thavani : saM0strI0 (saM0 sthApanA>prA0 ThavaNA>a0 ThavaNI=ThavaNi) / (1) khar3e hone meM pairoM kI vizeSa sthiti / 'Thavani jubA mRgarAja ljaaeN|' mA0 1.254.8 (2) banAva, sAja sa~vAra / 'samaya samAja kI Thavani bhalI ThaI hai|' gI.. 1.96 2 (3) sadRza sthiti / 'laMka mRgapati Thavani / ' gI0 7.5.2 Thahara : sN0| sthAna / 'Thahara Thahara pare kahari kahari uThe / ' kavi0 6.42 ThaharAnI : bhUkR0 strI0 / ThaharI, sthira huI, nizcita kI jA skii| 'ekau juguti na mana tthhraanii|' mA0 2.253.7 Thaharu : Thahara+kae / eka bhI ThikAnA, Azraya ! 'jo pai mo ko hoto kahUM ThAkura Thaharu / ' vina0 250.1 ThahI : bhUkR0strI0=ThaI / ThaharI, vyApta ho rhii| 'lAgi davAri pahAra tthii|' kavi0 7.143 ThA~va : ThAveM / vina0 151.3
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 385 ThAu~, U~ : (1) saM0pu0kae0 (saM0 sthAma>prA0 ThAmaM>a0 ThA) / sthAna / 'lai raghunAthahiM ThAu~ dekhAvA / ' mA0 2.86.5 (2) pada / 'pAyau acala anupama ThAU~ / ' mA0 1.26.5 (3) Azraya, sahArA / 'jaga dUsaro na ThAkura na ThAkura tthaauuN|' vina0 153.1 ThAkura : saM00 (saM0 Thakkura) / svAmI, rAjA / kavi0 7.170 ThATa : ThaTa / (1) samUha, prabandha, bandhAna / 'ceTaka kautuka ThATa tthtto|' kavi0 7.86 (2) banAva, sAja / 'catura janaka Thayo ThATa ito rii|' gI0 1.77.3 ThATahu : A0maba0 / ThIka-ThAka karo, jamAo, sjaao| 'ThATahu sakala bhara ke tthaattaa|' mA0 2.160.1 ThATA : (1) bhUkR00 / gUtha diyA, jamA diyaa| 'sukha mahaM soka ThATu dhari tthaattaa|' mA0 2.47.5 (2) ThATa / 'ThATahu sakala bhara ke ThATA / ' mA0 2.160.1 ThATibo : bhakR0pu0kae / sajAnA, racanA, ThATa banAnA / 'kAyA nahiM chAr3i deta ThATibo kuThATa ko|' kavi0 7.66 ThATu, TU : ThATa+kae0 / (1) sAjabAja, bndhaan| 'sukha mahaM soka ThATu dhari tthaattaa|' mA0 2.47.5 (2) prabandha, taiyArI / 'karahu katahuM aba ThAhara ThATU / ' mA0 2.133.1 ThAr3ha : bhUkR00 (saM0 stabdha>prA0 ThaDDha) / khar3A, khdd'e| 'ThAr3ha bhae uThi sahaja subhaaeN|' mA0 1.360.5 ThAr3hA : ThAr3ha +kae / 'ahamiti manahuM jIti jagu tthaaddh'aa|' mA0 1.283.6 ThAr3hi : ThAr3hI / 'suni sura binaya ThAr3hi pchitaatii|' mA0 2.12.1 ThAr3hI : ThAr3hI+ba0 / khar3I huIM / 'maMgala drabya lie~ saba tthaaddh'iiN|' mA0 1.288.6 ThAr3hI : ThAr3ha+strI0 (saM0 stabdhA>prA0 ThaDDhI) / khar3I / 'nayananhi nIru romAvali tthaaddh'ii|' mA0 1.104.2 ThAr3heM : kri0vi0 / khar3e-khar3e, stabdha hokara / 'kAhuM na lakhA dekha sabu tthaaddh'eN|' mA0 1.261.7 ThAr3he : bhUkR00ba0 / khar3e / mA0 1.145.1 ThAr3hei : khar3e hI / 'paMcabaTI pahicAni ThAr3hei rhe|' gI0 3.10.1 ThAr3ho : ThAr3hA / 'rAvana bhavana car3hi ThAr3ho tehi kAla bho|' kavi0 5.4 ThAnA : bhuukR00| cAlU kiyaa| 'suni bacana sujAnA rodana tthaanaa|' mA0 1.162 chaM0 ThAni : (1) pUkR0 / ThAna kara, nizcita kara / 'maranu ThAni mana racesi upaaii|' mA0 1.66.5 (2) A0 -AjJA-mae / tU ThAna kr| 'bhajahi aise prabhuhi tulasI kuTila kapaTa na ThAni / ' vina0 215.7
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 tulasI zabda-koza ThAnI : (1) bhUka0strI0 / Arambha kI / 'ati nirmala bAnI astuti tthaanii|' mA0 1.211 chaM0 2 (2) ThAni / ThAna kara / gI0 1.4.2 ThAya~ : sthAna para / 'te lajAta hota ThAr3he ThAya~ / ' vina0 83.6 ThAlI : ThAlI+ga0 / 'ThAlI gvAli jAni paThae ali kahyo hai pachorana chuucho|' kR0 43 ThAlI : vi0 strI0 / niThallI, ThaluI, nikammI (jise kucha kAma na ho)| 'ThAlI gvAli orahane ke misa Ai bakahi bekAmahiM / ' kR0 5 / ThAva : ThAya~ / sthAna para / 'ThAva~ ThAe~ rAkhe ati priitii|' mA0 2.60.3 ThAva : saM00 (saM0 sthAma=sthAna>prA0 ThAma>a0 ThA) sthAna / 'ThAvahiM ThAu~ bajhAU re / ' vina0 186.4 (ThAvahiM ThAu~=sthAna hI sthAna =pratyeka sthAna) ThAhara : Thahara / ThaharAva, sthAna / 'karahu katahuM aba ThAhara ThATU / ' mA0 2.133.1 ThAharu : ThAhara+kae0 / (1) sthAna (aGga, bhAga) / 'marama ThAharu dekhii|' mA0 2.25 chaM0 (2) avasara / 'jUjhibe joguna ThAharu / ' kavi0 6.28 (3) Azraya, avalamba / 'tumha hI bali ho mo ko ThAharu hereN| kavi0 7.62 ThIka : (1) saM0strI0 / ThekA, ThaharAva, sthiratA, virAma, nizcaya / 'nIkeM ke ThIka daI tulsii|' kavi0 7.88 (2) vi0 / sthira, nizcita, ucita / 'ThIka pratIti kahai tulasI / ' kavi0 7.131 (3) vyavasthita, samaJjasa / 'karama bacana mana ThIka lehi, tehi na sake kali dhUti / ' do0 88 ThIkA : ThIka (saM0 sthitikA>prA0 ThiikkA) / ThaharAva, dhairya, nizcaya, dRddh'taa| ___'kari bicAru mana dInhI ThIkA / ' mA0 2.266.7 / / Thumuka : baccoM kI gati ceSTAnukaraNa, Thahara Thahara kara kara nirantara cAla / 'Thumuku Thumaku prabhu calahiM parAI / ' mA0 1.203.7 ThUTha : saM00 / sthANu, patrAdirahita vRkSa / 'sevata kali taru tthuutth|' do0 76 ThekAne : 'ThekAnA' kA rUpAntara / TikAva, AdhAra, sthAna / 'bar3e ThekAne Thora ko hauN|' vina0 226.3 Theli : pUka0 / Thela kara, dhakiyA kara, dhakkA de dekara / 'Dhakani Dhakeli peli saciva cale le ttheli|' kavi0 5.8 ThoMki : pUka0 / ThoMka bajA kara, pAtrAdi para 'ThoM' dhvani ke sAtha AghAta dekara, parIkSA karake / 'ThoMki bajAi lakhe gajarAja / ' kavi0 7.54 (2) AghAta dekara / 'ThoMki ThoMki khaye / ' gI0 1.45.2 ThorI : kri0vi0 / saMgama dazA meM, sthAna para / 'chabi siMgAra manahu~ eka tthorii|' mA0 1.265.7 Thosu : Thosa+kae0 / anta:sAra yukta, dRr3ha, bharA huA / 'rAma prIti pratIti polI, kapaTa kara taba Thosu / ' vina0 156.1
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza Thaura : saM0pu0 / (1) sthAna / 'Thaura Thaura dInhI Agi / ' kavi0 5.3 (2) Azraya / 'nAhina Thaura kahUM / ' vina0 86.1 ThaurI : ThaurI / 'locana lAhu lahyo eka ThorI / ' gI0 1.104.3 Thauru : Thaura + kae0 / eka bhI sthAna, Azraya / 'auru kahA~ Thoru raghubaMsamani mere / ' vina0 210.1 Da 387 Daga : saM0pu0 / padavikSepa, eka padakrama | 'dhari dhIra dae maga meM Daga dve / ' kavi0 2.11 // Daga, Dagai : A0pra0 / calita hotA hai, hilatA hai, sthAna se kucha calatA hai / 'Dagai na saMbhu sarAsana kaiseM / mA0 1 251.2 gata: vakR0pu0 / vicalita hotA te, lar3akhar3AtA - te / 'bUr3ata lakhi paga Dagata lakhi / " O do0 520 Dagati : Dagata + strI0 / hilatI / 'Dolati nahi Dagati / ' gI0 2.82.2 Dagamagata: vakR0pu0 / lar3akhar3AtA te, hilatA te / mA0 6.70.8 DagamagahiM, hIM : A. praba0 / hilate Dolate haiM / "chubhita payodhi kudhara DagamagahIM / ' mA0 6.7.6 DagamagAni : bhUkR0 strI0 / hila- Dola gayI; kA~pa uThI / ' DagamagAni mahi diggaja Dole / ' mA0 1.254.1 DagamagAhi : DagamagahiM / mA0 5.35.10 Dagamage : bhUka0pu0ba0 / DA~vADola ho gaye / mA0 6.86 chaM0 gari : kR0 / Dagara para calakara, rAha pakar3a kara apanA rAstA lekara / 'Dagari cale ha~si kheli / ' kR0 26 Dagaro : saM0pu0kae0 / mArga / 'rAmabhajana .. * mohi lagata rAja-Dagaro so / ' vina0 173.5 Daha, hIM : A0pra0 / calita yA cyuta hote haiM / 'DagahiM na tAla ba~dhAna / ' mA0 1.302 (2) kampita hote haiM, lar3akhar3Ate haiM / 'calata kaTaka digasiMdhura DagahIM / " mA0 6.76.6
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 tulasI zabda-koza Dagi : pU0 / DagamagA kara, lar3Akhar3A kara / 'sithila aMga paga maga Dagi DolahiM / ' mA0 2.225.4 Dage : bhUkR0pu0ba0 / hile, DagamagAe / 'Dage digakuMjara / ' kavi0 6.7 Dagyo : bhUka 00kae0 / hilA / 'Dagyo na dhanu / ' gI0 1.86.7 DaTayA : vi0 / DA~Tane vAlA / 'kauna suna cahuM ora DaTaiyA / ' kavi0 7.51 Dapha : saM0pu0 / DhapalI, vAdya vizeSa / khaijar3I jaisA eka bAjA / DaphatAra : Dapha / tAla dene vAlI DhapalI / gI0 1.2.13 Daphori : pUka0 / DaphAra lagAkara, hA~ka dekara, lalakAra bharI pukAra dekara / 'tulasI trikUTa car3hi kahata Daphori ke|' kavi0 5.27 Damaru, rU : saM00 (saM0) / vAdya vizeSa / mA0 1.62.5 DamaruA : saM0pu0 (saM0 DamarUka) / eka roga jijhameM gAMThe sUja kara DamarU ke samAna ho jAtI haiM / 'ahaMkAra ati dukhada ddmruaa|' mA0 7.121.35 Dara : saM00 (saM0 dara>prA0 ddr)| mA0 1.218.5 (2) bhaya kA kAraNa / _ 'ekahiM Dara Darapata mana morA / ' mA0 1.166.8 /Dara, Darai : A.prae / DaratA hai / 'kAnha Darai tere Dara teM / ' ka0 17 Darau~, U : A0 ue / ddrtaa-tii-huuN| 'basau bhavana ujarau, nahiM ddruuN|' mA0 1.80.7 Darata : vakR.pu / DaratA, Darate / 'tava bhaya~ Darata sadA sou kaalaa|' mA0 3.13.8 Darani : (1) saM0strI0 / Darane kI kriyA / (2) Dara+kae0 / DaroM (se)| hAryo hiya khAro bhayo bhUsura ddrni|' vina0 247.3 Darapata : vakR.pu0 (saM0 dara+Atman >prA. Darappa) / apane Apa meM ddrtaa-ddrte| 'ekahiM Dara Darapata mana morA / ' mA0 1.166.8 Darapati : vaka0strI0 / apane-Apa meM bhaya khAtI / 'tA teM tehi Darapati ati maayaa|' mA0 7.116.5 Darapasi : A0mae0 / tU svata: ddre| 'jani saneha basa Darapasi bhoreN|' mA0 2.53.8 Darahi : A0praba0 / svataH Dara jAte haiM / 'DarapahiM dhIra gahana sudhi aaeN| mA0 2.83.4 Darapahi : Darapasi / 'jani Darapahi / ' vina0 84.4 Darapahu : A0maba0 / svataH (apane Apa hI-akAraNa) ddro| 'jani Darapahu sura siddha suresA / ' mA0 1.187.1 /DarapAva, DarapAvai : A0prae0 / apane Apa hI, akAraNa, bhaya detA hai| 'DarapArka gahi svalpa sapelA / ' mA0 651.8 Darape : bhUkR0ba0 / svataH Dara gaye / 'Darape sura bhae asura sukhaarii|' mA0 1.87.7.
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 3891 DarahiM, hI : A0 (1) praba0 / (ve) Darate-tI haiM / 'kAlahu DarahiM na rana rghubNsii|' mA0 1.284.4 (2) uba0 / (hama) ddrte-tii-haiN| tiya subhAya~ kachu pUchata ddrhiiN|' mA0 2.116.6 Darahi, hI : A0mae / tU DaratA hai / 'bAyasa iva saba hI teM ddrhii|' mA0 7.112.14 Darahu : Amaba0 / tuma Darate ho / 'Darahu daridrahi pArasu pAe~ / ' mA0 2.210.2 Darahuge : A0bha0pu0maba0 / Daroge / 'kuTila mana malina jiya jAni jo ddrhuge|' vina0 211.4 Dari : kR0 / bhaya khA kara / 'bidA bhaI debI soM janani Dara Dari / ' gI0 2.72.4 uribe : bhaka00 DaranA / 'laukika Dara Daribe ho / ' kR0 36 Dariye : A0bhAvA0 / DarA jAya, DaranA par3atA hai| 'nija Acarana bicAri hAri hiya mAni jAni Dariye / ' vina0 186.1 DarihaiM : A0bha0praba0 / DareMge / 'DarihaiM sAsu sasura corI suni / ' ka0 13 Darihai : A0bha0 prae / DaregA / 'sapaneM nahiM kAlahu teM Darihai / ' kavi0 7.47 DarI : bhUkR0strI0ba0 / Dara gyiiN| tAsu bacana suni te saba DarI / ' mA0 5.11.8 Daru : (1) Dara+kae / ekamAtra bhaya / 'mana Daru locana laalcii|' mA0 1.48 (2) A0-AjJA-mae0 / tU Dara / 'rAmahi Daru karu rAma soM mamatA prIti pratIti / ' do0 65 Dare : bhakR00ba0 / Dara gaye / 'Dare kuTila nRpa prabhu hi nihaarii| mA0 1.241.6 Dareu~ : A0-bhUka00+ue / maiM Dara gyaa| 'apabhaya~ Dareu~ na soca smuuleN|' mA0 2.267.3 Dareu : bhuukR0pu0ke| Dara gyaa| 'nija bhaya~ Dareu manobhava pApI / ' mA0 1.126.7 DareM : DarahiM / 'kabahUM pratibiMba nihAri Darai / ' kavi0 1.4 Dara : Darai / 'so pari Darai mara raju ahi teN|' vina0 188.5 uraMgI : A0bha0 strI0prae0 / bhayabhIta hogii| hanu0 25 DarauM : Darau~ / (1) DaratA huuN| tehi teM bUjhata kAju DarauM / ' jA0ma0 22 (2) DarU~, DaratA hoU~ / 'anadya nAma anumAni DarauM / ' vina0 141.1 Daryo : Dareu / 'bhava bhaya bikala ddryo|' vina0 61.4 Dasata : vakR00 (saM0 dazat >prA0 ddsNt)| daMza karatA, DasatA, Dasate rhii| ___bhava bhuaMga tulasI nakula Dasata gyAna hari leta / ' do0 180 DasAI : (1) bhU0 kR0strI0 / bichaayii| 'guha~ sAri sAtharI DasAI / ' mA0 2.89.7 (2) pUkR0 / bichAkara / 'The kapi saba darbha ddsaaii|' mA0 4.26.10
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 tulasI zabda-koza DasAe : bhUku0pU0bahu0 / bichAye / 'pala~ga ddsaae|' mA0 1.356.1 usahI : A0bha0 ue / bichAU~gA / ' jAgeM phiri na DasahauM / ' vina0 105.1 Dahakata : vkR00| (1) ThagatA, pravaJcita karanA / 'bahu bidhi Dahakata loga phirauM / ' vina0 141.3 (2) chInA jhapaTI karatA-te / khelata khAta parasapara Dahakata / ' kR0 16 (3) vizvAsaghAta karate / 'Dahakata ekahi eka / ' do0 547 Dahakati : vakR0strI0 / (1) chala karatI+(2) dahakatA, jala jlaatii| 'Dahakati hai ujiariA nisi nahiM ghAma / ' bara0 37 DahakAibo : bhakR00 kae0 / ThagAnA, (apane ko) pratArita karA lenaa| 'Dahake teM DahakAibo bhlo|' do0 431 DahakAyo : bhUkR00kae / (apane ko) tthgaayaa| 'ajahaM viSaya kaha~ jatana karata, jadyapi bahu bidhi ddhkaayo|' vina0 199.4 / / Dahaki : pUka 0 / vaJcanA karake / 'Dahaki Dahaki paricehu saba kAhU / ' mA0 1.137.3 (2) hor3a lagAkara, avajJA karake / 'bAla boli Dahaki birAvata / ' ka0 2 Dahake : bhUka00ba0 / (1) Thaga gaye, Thaga liye, pratArita kiye / 'kali Dahake kahu ko na / ' do0 546 (2) Thagane / 'Daha ke teM DahakAibo bhlo|' do0 431 rahAra : saM00 (saM0 dahara>prA0 Dahara / bAlaka / kAyara kara kapUta kali ghara ghara ___sahasa DahAra / ' do0 560 / DAMga : saM0 / pazu vizeSa / gI0 2.47.12 DAMTati : DATati / 'nipaTahi DaoNTati niThura jyoN|' ku0 14 DAMTe : DATe / 'DA~Te bAnara bhAlu saba / ' rA0pra0 3.6.5 DAMDi : pUka0 (saM0 daNDayitvA>prA0 DaMDia>a0 DaMDi) / daNDita kara / 'kesarI ___ kumAru so adaMDa kaiso DAMDi go|' kavi0 6.24 DAMDiyata : vaka pukabA0 (saM0 daNDyamAna>prA0 DaMDIaMta) / daNDita kiyA jAtA-kiye jAte / 'DAMDiyata siddha sAdhaka pacAri / ' gI0 2.46.6 DAMr3I : saM0strI0 (saM0 daNDikA>prA0 DaMDiA>A0 ddNddii)| choTA ddaaNddaa| 'marakata bhaMvara DA~r3I kanaka mani jaTita / ' gI0 7.16.3 / DoDo : saM0pu0kae0 (saM0 daNDa:>prA0 ddNddo)| char3I, daNDa, chatra Adi kA __daNDAkAra bhAga / gI0 7.18.2 DAkini, nI : saM0strI0 (saM0 ddaakinii)| zmazAnAdi kI devI, ziza bhakSiNI pizAcI, DAyana / mA0 2.132.6 DATata : vaka00 / DA~TatA-te, bhartsanA karatA-te / 'khijhe teM DATata nayana tarere / ' kR03 DATati : vakR0strI0 / bhartsanA karatI, phaTakAratI / 'mAtu kAja lAgI lakhi ddaattti|' kR0 10
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 391 DATana : bhaka0 avyaya / DATane, bhartsanA dene / 'mohi dAsa jyoM DATana Ayo / ' gI0 DAhiM : A0praba0 / DATate haiM, bhatsaMnA dete haiM / 'kapi jayasIla mAri puni DATahiM / ' mA0 6.53.5 DATi : pUka0 / DapaTa kara, bhatsita karake / 'A~khi dekhAvahiM DATi / ' mA0 7.66 kha DATe : bhUka00ba0 / DapaTe hue, bhatsita hue (para) / DATe navahiM aceta / ' rA0pra0 DATehi : DATane para hI, DapaTane se hI / 'DATehiM pai nava niic|' mA0 5.58 DAr3ha : saM0strI0 (saM0 daaddh'aa-dNssttraa)| daaddh'| jabar3A / DAr3hata : vakR0 (saM0 dagdha>prA0 DaDDha+vaka0= ddddddhNt)| jalatA-te / kavi0 5.12 DAr3hana : bhakR0 avyaya (a0 DaDDha+ aNa=DaDDhaNa) / jalAne / 'tulasIdAsa jagadadha ___ javAsa jyoM anagha megha lage DAr3hana / ' vina0 21.2 DAr3hani : DAr3ha+saMba0 / dAr3ho, daMSTrAoM, jabar3oM / 'baiTho kAja DAr3hani bIca / ' gI0 5.6.2 DAr3hA : saM00 / dAhaka agni jo dUra.dUra taka tinakoM meM phaila jAtI hai| jimi tana pAi lAga ati DAr3hA / ' mA0 6.72.2 DAr3he : bhUkR00ba0 / dagdha hue, jale / 'tulasI tihuM tApa na ddaaddh'e|' kavi0 7.127 DAr3ho : bhUka.pu0kae0 (saM0 dagdhaH>prA0 ddddddho)| jala gyaa| 'saba asabAbu ddaaddh'o|' kavi0 5.12 DAbara : saM0pU0 / pokhara, kSudra tAlAba / mA0 2.136.7 DAra : (1) saM0strI0 (saM0 dAlA>prA0 DAlA>a0 ddaal)| zAkhA / 'prabhu taru tara kapi DAra pr|' mA0 1.26 ka (2) DAri / pheMka kara / 'nija nija marajAda moTarI sI DAra dii|' kavi0 7.183 VDAra, DArai, I : (saM0 dAlayati, drADayati-dala vizaraNe, drATa vizaraNe>prA. DAlai) A0prae / DAlatA hai, pheMkatA hai, girAtA hai / 'DArai parasu paridha paassaanaa|' mA0 6.73.2; 85 chaM0 DArau : A-AzaMGa kA, saMbhAvanA-prae0 (saM0 drADayatu>prA0 ddaalu)| girAye, DAle / 'jAcata jala pabi pAhana DArau / ' mA0 2.205.3 DArata : vaka00 (saM0 drADayat>prA0 ddaalNt)| girAtA-te / 'DArata kulisa kaThora / ' do0 283 DArana : DAra+saMba0 / DAloM, zAkhAoM (pr)| 'avani kuraMga bihaga druma DArana / ' gI0 2.14.2
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 tulasI zabda-koza DArahi, hI : A.praba0 (saM0 drADayanti>prA0 DAlaMti>a0 DAlahiM) / girAte haiM, pheMkate haiM / 'jaha~ taha avani paTaki bhaTa DArahiM / ' mA0 6.81.6, 3.20 chaM03 DArA : bhUka00 / DAlA, pheMkA / 'ati risa meghanAda para ddaaraa|' mA0 6.51.2 DAri : (1) pUka0 / DAla (kr)| 'dInhi mudrikA DAri taba / ' mA0 5.12 (2) DAru / tU DAla / 'roma roma chabi nihAri Ali vAri pheri DAri / ' gI0 2.17.1 DArie : A0kavA0prae / DAlie, DAlA jAya / 'nIca ko DArie mAri / ' vina0 258.4 DAribI : bhakR0strI0 / DAlanI, chor3a denI / ' nipaTahi DAribI na bisAri / ' gI0 7.26.3 DAriyata : vaka0kavApu / DAlA jAtA / 'rogasiMdhu kyoM na DAriyata gAya khura ke|' hanu0 43 DAriye : ddaarie| DArihau~ : A0bha0 ue / DAlUMgA / 'baigi so maiM DArihau~ ukhaarii|' mA0 1.126.5 DArI : (1) DAri / 'mama disi dekhi dInha paTa DArI / ' mA0 4.5.4 (2) bhUka0 . strI0 / DAla dI / 'ThagaurI ddaarii|' gI0 1.100.1 DAru : A0-AjJA-mae0 (saM0 drADaya>prA0 DAla>a0 DAli, DAlu) / pheMka, chor3a de / 'lakuTa kara teM DAru / ' ka0 14 DAre : (1) bhUkR.pu0ba0 / DAle, pheMke / 'koTinha Ayudha rAvana DAre / ' mA0 6.83.4 (2) DArai / (3) DAla deve / 'rucira kA~camani dekhi mUr3ha jyoM kara tala teM ciMtAmani DAre / ' gI0 2.2.3 DArenhi : A0-bhUkR00+praba0 / unhoMne DAlA-DAle / 'DArenhi tA para ekahi bArA / ' mA0 6.12.2 DAresi : aa0-bhuukR.pu+pre| usane DAlA-DAle / jaha~ taha~ paTaki paTaki bhaTa DAresi / ' mA0 6.65.6 DAro : DAryo / 'Dela so ddaaro|' kR0 34 DArauM : A0ue / DAlUM, DAlatA hU~, DAla sakatA huuN| 'kAce ghaTa jimi DArauM phorI / ' mA0 1.253.5 DAryo : bhUka0pu0kae / DAlA, pheMka diyA / do0 303 DAvara : saM00 / putra, lar3akA / DAvare : DAvara ne, lar3ake ne / 'soI bAMha gahI jo gahI samIra DAvare / ' hanu0 37 DAMvADola : vi. (saM0 dAma+dola>prA0 dAmADola>a. dAvA~Dola ?) / (rassI meM par3e jhUle ke samAna) kampita, vicalita / 'kAlu lokapAla mere Dara DAvAMDola haiN|' kavi0 5.21
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasA zabda-koza DAsata : vaku0pu N0 (saM0 dAzayat > prA0 DAsaMta) / bichAtA, bichAte / 'DAsata ho gaI bIti nisA saba / ' vina0 245.4 393 DAsana : saM0pu0 (saM0 dAzana > prA0 DAsaNa ) / bichonA / 'lobhai or3hana lobhai DAsana / ' mA0 7.40.1 DAsi : pUkR0 / bichAkara / 'e mahi parahiM DAsi kusa pAtA / ' mA0 2.116.7 DAsI : DAsi / mA0 2.67.5 DiMDima : (1) / saM0pu0 / dhvani vizeSa / ( 2 ) DimaDi dhvani se bajane vAlA vAdyavizeSa (saM0 ) / 'tAMDavita nRtya para Damaru DiMDima pravara / ' vina0 10.5 DiMDimIM : saM 0 strI0ba0 / DiDimiyA~, DauMr3I bAje | mA0 1.344.2 DiMba : saM0pu0 (saM0 ) / zizu / ' anukUla aMbaka aMba jyoM nija Diba hita sanamAni ke / ' gI0 3.17.3 DiMbha : saM0pu0 (saM0) DiMba | kavi0 7.81 Digati : Dagati / 'Digati ubi ati gubi / ' kavi0 1.11 DiThi : DIThi / najara (dRSTi doSa ) / 'DiThi muThi niThura nasAihauM / ' gI0 1.21.2 DiThAro : vi0pu0kae0 / dRSTi vAlA, netrayukta / 'aMdha kaheM dukha pAihai, fsfoAro kehi DIThi / ' do0 481 DITha : bhU0pu0 (saM0 dRSTa > prA0 diTTha) / dekhA, dekhe / 'daI pITha binu DITa maiM / ' vina0 146.4 shor : DI 1 dekhA / 'pitu baibhava bilAsa maiM DIThA / ' mA0 2.68.1 DIThi : saM0 strI0 (saM0 dRSTi prA0 diTThi) / ' netra netra jyoti / 'locana sajala DIThi bhai thorI / ' mA0 2.145.3 DoThI : DIThi / mA0 1.2317 DoThe : bhUkR0pu M0ba0 / dekhe / 'anubhave sune aru DIThe / ' vina0 166.2 DerA : saM0pu0 (saM0 dvAra > prA0 dera ? ) / zivira, par3Ava (mukAma) / 'rAma karahu tinha ke ura DerA / ' mA0 2.131.8 (2) zivira ke loga tathA sAmAna / 'DerA cale lavAi / ' mA0 2.167 / DerA DerAi, I : (saM0 darAyate > prA0 DarAi - bhaya karanA, DaranA) A0pra0 / (1) DaratA-tI hai / 'abhaya hoi jo tumhahi DerAI / ' mA0 1.284.5 (2) Dare, Dara jAya / 'jaba siya kAnana dekhi DerAI / ' mA0 2.82.3 DerAU~ : A0 ue0 / DaratA hUM / 'tumha pUchahu maiM kahata DerAU~ mA0 2.17.3 DerAta : vakR0pu0 / DaratA / ' teso kapi kautukI DerAta DhIle gAta ke ke / ' kavi0 5.3 DerAti, tI : vakR0 strI0 / Dara jAtI / 'citra likhita kapi dekhi DerAtI / ' mA0 2.60.4
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 tulasI zabda-koza DerAnA : bhU00pu / Dara gyaa| 'muni gati dekhi suresa dderaanaa|' mA0 1.125.5 DerAne : bhUka00 ba0 / Dara gaye / "ugra bacana suni sakala DerAne / ' mA0 6.42.6 DerAvahiM : A0 praba0 / DarAte haiM, bhaya dikhAte haiM, bhayabhIta karate haiN| 'kapi lIlA kari tinhahi dderaavhiN|' mA0 6.44.5 DerAhi, hIM : A0praba0 / Darate haiM / bhaya khAte haiN| 'kuTila kAka iva sabahi dderaahiiN|' mA0 1.125.8 DerAhu, hU : A0 maba0 / Daro, bhayabhIta hoo| 'jani hRdaya DerAhU / ' mA0 6.32.6 Dere : 'DerA' kA rUpAntara / zivira, rukAva, Azraya (dvaar)| 'dIna bittahIna hauM bikala bina Dere / ' vina0 210.4 Dero : DerA+kae / nivAsa / 'hRdaya karahu tuma ddero|' vina0 143.8 Dela : saM0 / DhelA, miTTI yA patthara kA loMdA (nirarthaka vstu)| 'nAhina rAsa rasika rama cAkhyo tA teM Dela so ddaaro|' kR0 34 Devar3ha : vi0 (saM0 dvayardha>prA0 devaDDha) / Dyor3hA, ddyoddh'e| 'bidhi teM Devar3ha locana lAhU / ' mA0 1.317.5 DoMgara : saM00 (prA0 DuMgara= DoMgara) / parvata, pahAr3I 'citra vicitra bibidha mRga Dolata DoMgara DAMga / ' gI0 2.47.12 Dori : DorI rassI / 'lasati pATamaya Dori / ' mA0 1.288 DoriAe : bhUkR00ba0 / DorI meM bA~dhe hue| 'kotaka saMga jAhiM ddoriaae|' mA0 2.303.4 DorI : saM0strI0 (saM0 dorI>prA0 DorI) / rssii| 'mama pada manahi bA~dha bari DorI / ' mA0 5.48.5 Dola : (1) Dolai / 'cikkarahiM diggaja Dola mahi / ' mA0 1.261 chaM0 (2) hilatI thI / 'taba bala nAtha Dola nita dhrnii|' mA0 6.104.5 /Dola Dolai : (saM0 dolate-dula utkSepe>prA0 Dollai-hilanA, Andolita honA, DagamagAnA, calita honA) A0prae / Andolita hotA-tI hai| 'acala sutA mana acala bayAri ki ddoli|' pA0ma058 Dolata : vakR00 / (1) hilate, ghUmate, bhaTakate / 'dIna malIna chIna tanu Dolata / ' kR0 35 (2) kA~pate (meM), Andolita hote (samaya) / 'Dolata dharani sabhAsada khase / ' mA0 6.32.4 Dolati : vakRstrI0 / hilatI, kaaNptii| 'calata dasAnana Dolati avanI / ' mA0 1.1825 DolahiM : A0praba0 (saM0 dolante>prA. DollaMti>a0 ddollhiN)| (1) vicala
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 395. hote haiM / 'samadama niyama nIti nahi DolahiM / ' mA0 7.38.8 (2) calate-phirate haiM (acetanavat gati lete haiN)| 'sithila aMga paga maga Dagi DolahiM / ' mA0 2.225.4 Dolahi : A0mae0 / tU Dola, bhaTakatA raha / "jani DIlahi lolupa kukuru jyoN|" kavi0 7.30 DolA : (1) bhU000 / kAMpA, hilA, calita huaa| 'pIpara pAta sarisa manu ddolaa|' mA0 2.45.3 (2) sa0pu0 (saM0 dola>prA0 ddol=ddola)| jhUlA, pAlakI / 'hamahi dihala kari kuTila karamacaMda maMda mola binu DolA re| vina0 189.2 DolAvA : bhakR00 (saM0 dolita>prA0 DollAvia) / hilAyA, vicala kiyaa| 'kAhi na soka samIra DolAvA / ' mA0 7.71.3 DolAvauM : A0ue / calAtA huuN| 'jahaM taha~ citahi DolAvauM / ' vina0 232.2 DolAvauM gI : A0bha0strI0ue / 'hilAU~gI / 'ama bhae bAu ddolaavoNgii|' gI0 2.6.2 DolihaiM : A0 bha0praba0 / hileMge, kA~pa jAyaMge / 'bhUlihaiM dasa disA sIsa puni Doli haiM / ' kavi0 6.20 DolI : (1) saM0strI0 (saM0 dolA>a0 ddolii)| paalkii| 'jAi samIpa rAkhi nija ddolii|' mA0 2.188.4 (2) bhUkR0strI0 / vicala ho gayI / 'so mati ddolii|' mA0 1.162 chaM0 (3) hila gayI / 'DolI bhUmi girata dasakaMdhara / ' mA0 6.103.5 Dole : bhUkR00 ba0 / (1) hile, kAMpa uThe / 'DagamagAni mahi diggaja Dole / ' mA0 1.254.1 (2) vicalita (cyuta) hue / 'je sapanehu~ nija dharama na Dole / ' mA0 2.186.6 Dola : Dolai / kavi0 7.148 Dolyo : bhUkR00 kae / hilA / 'parama dhIra nahiM ddolyo|' gI0 3.13.3 DollAha : DolahiM / bhaTaka rahe haiM, ghUma-ghAma rahe haiM / 'koTinha ruMDa muDa bina ___ DollahiM / ' mA0 6.88.10 DauA : saM00 / bar3A camacA / 'lakar3I DauA krchulii|' do0 526
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 396 tulasI zabda-koza DhaMDhorI : bhUkR0strI0 (saM0 DhuNDhitA=gaveSitA>prA0 ddhNddholii)| DhaMr3hI, khojI / 'sArada upamA sakala ddhNddhorii|' mA0 1.346.7 DhaMga : saM0pu / rIti, zailI, prakAra / gI0 1.2.14 Dhakani : DhakA+saMba0 / dhakkoM (se) / 'Dhakani Dhakeli / ' kavi0 5.8 tukA : dhakke se / 'DhakA Dhakeli DhAhi go|' kavi0 6.23 DhakA : (1) saM0 / dhakkA / 'neku DhakA daihaiM haiM Dhelana kI DherI sii|' kavi0 6.10 (2) gherA / 'bAsara DhAsani ke ddhkaa|' do0 236 Dhakeli : pUkR0 dhakela kara, dhakkA dekara / 'Dhakani Dhakeli peli saciva cale le ttheli|' kavi0 5.8 Dhakelyo : bhUka.pu0kae0 / dhakkA dekara girAyA / kavi0 7.76 DhanamanI : bhU0kR0strI0 / DhulamulA gaI, lur3haka gayI, asta-vyasta hokara pasara gyii| _ 'rudhi bamata dharanI DhanamanI / ' mA0 5.4.4 Dharake : Dhalane para / 'gae kosa dui dinakara ddhrkeN|' mA0 2.226.1 Dharata : vakR0pU0 / Dhala rahA / (1) sAMce meM ddhltaa| 'jobana nava Dharata DhAra / ' gI0 2.43.3 (2) anukUla pravAha meM cala rahA / 'rAma saba ko suDhara Dharata / ' vina0 134.6 (3) maya DhalatA / darani : saM0strI0 / Dhalane kI kriyA / bahAva / (1) cAla, zailI, rIti / 'tulasI DhareMge rAma ApanI Dharani / ' vina0 184.5 (2) DharrA, mArga, svabhAva / 'to mathurAhiM mahA mahimA lahi sakala Dharani Dharibe ho / ' kR0 36 (yahA~ ucita mArga se tAtparya hai) Dhahi, hI : A0praba0 / Dhalate haiM, calAe jAte haiN| 'byajana cAru cAmara sira ddhrhiiN|' mA0 1.350.4 / / Dharie, ye : A0 bhAvA0 / Dhalie, gati lIjie, calie / 'Dharani ApanI Dharie / ' vina0 271.1 Dharibe : bhUkR00 / Dhalane, pravAhita hone, calane / 'sakala Dharani Dharibe ho / ' kR0 36 Dharihai : A0bha0e0 / DhalakegA, bahegA / 'nIra nayanani Dharihai / ' vina0 268.4
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 397 Dhare : bhUkR.puba0 / Dhale, cale, par3e / 'pAse suDhara Dhare rii|' gI0 1.76.3 DhareMge : A0bha00praba0 / DhaleMge, gati leNge| 'DhareMge rAma ApanI Dharani / ' vina0. 184.5 DhahA : bhUka00 / dhvasta ho gayA , 'rAja samAja DhahA hai / ' gI0 2.64.2 DhahAe : bhUkR00ba0 / girAye / 'gar3ha te parbata sikhara DhahAe / ' mA0 6.46.10 DhahAvahiM, hIM : A0praba0 / (1) dhvasta karate haiN| 'subhaTa bhaTanha ddhhaavhiiN|' mA0 6.88 chaM0 (2) girAte haiM / 'nisicara sikhara samUha DhahAvahiM / ' mA0 6.41.8 DhahAvA : bhUkR00 / dhvasta kara dharAzAyI kiyaa| 'bhavana DhahAvA / ' mA0 6.44.3 Dhahe : bhUkR00 ba0 / dhvasta hue / 'Dhahe samUla bisAla tru|' rA0pra0 6.3.5 DhAMkI : pUkR0 / DhA~ka kara, AvRta kara / mA0 2.117.6 DhAke : bhUka0puba0 / (prA. Dhakkiya=DhaMkiya) / Avata kiye| 'bhImatA nirakhi ____ kara nayana DhAMke / ' kavi0 6.45 DhAbara : vi.pu. / gaMdalA, ka~dailA, malina / 'bhUmi parata bhA DhAbara paanii|' mA0 4.14.6 DhAra : saM0strI0 / (1) DhAla, DhalakAva, bahAva / (2) madirA DhAlane kI kriyaa| (3) sA~dha lene kI kriyA / 'jobana nava Dharata DhAra dutta matta mRga marAla / gI0 2.43.3 (naye sAMce meM yaubana-madirA Dhala rahI hai jisase mRga Adi matavAle /DhAra, DhArai : (saM0 dhrADayayi-dhrADDha vizaraNe>prA0 DhAlai-DhAlanA, bahAnA, u~DelanA, pratimA aAdi ko sAMcA denA) A.prae / DhAlatA-tI hai / 'nAri carita kari DhA rai A~sU / ' mA0 2.13.6 (mantharA A~sU sA~ce meM mAnoM DhAla kara bahA rahI hai jaise koI strI madirA DhalakA rahI ho) DhArata : vakR00 / DhalakAtA-te ; bahAte / 'dUdha dahyo mAkhana DhArata hai|' kR06 DhArati : vaka0strI0 / DhAlatI, bhaatii| 'barata bAri ura Upara DhArati / ' gI0 5.16.2 DhAri : (1) pUka0 / u~Dela (kara) / 'Upara DhAri dehiM bahu bAlU / ' mA0 6.81.7 (2) pratipA gar3ha kara / 'sobhA ko sA~co sa~vAri, rUpa jAtarUpa DhAri, nAri biraco biraMci, saMga sohii|' gI0 2.20.3 (3) A0 - AjJA-mae / tU DhAla, DhalakA / 'jogi jana muni maMDalI meM jAi rItI DhAri / ' kR0 53 DhArI : bhUka0strI0ba0 / DhAlI gaIM, DhAla kara banAI gaI / 'nAnA raMga rucira gaca DhArI / ' mA0 7.27.3 DhArI : bhUka0strI0e0 / DhAlI gyii| 'ati bistAra cAru gaca ddhaarii|' mA0 1.224.2
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 tulasI zabda-koza DhAro : DhAryo / 'maiM DhAro bigAro tihAro khaa|' kavi0 7.101 DhAryo : bhUka0pu0kae0 / DhAla diyA, DhalakA kara pheMka diyA, hAni kara ddaalii| 'khAyo ke khavAyo ke bigAryo DhAryo larikArI / ' kR0 16 Dhasani : DhAsa+saMba0 / DhAsoM, ThagoM, lutteroN| 'bAsara DhAsani ke DhakA, rajanI cahuMdisi cora / ' do0 236 DhAhata : vapu / DhahAtA-te, dhvasta kara girAtA-te / mA0 2.34.4 DhAhi : pUka0 / DhahAkara, dhvasta-dharAzAyI karake / 'baMka gar3ha laMka so DhakAM Dhakeli ___ DhAhi go|' kavi0 6.23 DhAhibe : bhakR00 / DhahAne, dhvasta karane / kavi0 6.26 DhAhe : bhUka.pu. 0 / dhvasta kara girA diye / 'DhAhe mahIdhara / ' mA0 6.46 chaM. Dhiga : kri0vi0 / samIpa meM / 'anuja sahita mili Dhiga baitthaarii|' mA0 6.46.3 DhiThAI : DhiThAI se, dhRSTatA karane se| 'sevaku samaya~ na DhITha ddhitthaaiiN|' mA0 2.227.7 DhiThAI : saM-strI0 / dhRSTatA / 'so maiM saba bidhi kI nhi ddhitthaaii|' mA0 2.298.8 DhoTha : vi.pu. (saM0 dhRSTa>prA0 dhiTTa) / haThI, durAgrahI, aziSTa / nirbhaya / mA0 2.227.7 DhIThu : DhITha+kae0 / advitIya dhRSTa / 'dihuM mili kInha DhIThu haThi mohU / ' mA0 2.314.6 DhoThe : DhITha+ba0 / dhRSTatApUrNa / 'bacana kahata ati DhIThe / ' vina0 169.3 DhITho : saM0strI0 / dhRSTatA bhii| 'prabhu soM maiM DhITho bahuta daI hai|' gI0 2.78.1 DhoThyo : DhITho / 'bahuta hauM DhIThyo kaI / ' mA0 1.336 chaM03 Dhola : (1) vi.pu0 (saM0 zithila>prA. siDhilla=Dhilla) / susta / 'pIla uddharana sIla siMdhu DhIla dekhiyatu / ' vina0 248.4 (2) saM-strI0 / shithiltaa| 'merI bAra mere hI abhAga nAtha DhIla kii| kavi0 7.18 DhIli : (1) DhIla / shithiltaa| (2) pUka0 / zithila karake, DhIlA karane pr| ___'DhIli die~ giri parata mahi / ' do0 401 DhIlI : vi0strI0 / zithila / 'DhIlI kari dAMvarI baavrii|' ka0 16 Dhole : vi0pu0ba0 / zithila / 'DerAta DhIle gAta ke ke|' kavi0 5.3 Dheka : saM0pu / pakSivizeSa / mA0 3.38.5 Dhera : saM00 ! rAzi / kavi0 7.46 DherI : Dhera / mA0 2.114.5 Dheru : Dhera+kae / ekIbhUta rAzi / 'suSamA ko Dheru kaidhauM / ' kavi0 7.136 Dherai : Dherahi / Dhera ko / 'raMka luTibe ko mAno maniga na Dherai / ' gI0 5.273 Dhelana : DhelA+saMba0 / DheloM, mRtpinnddoN| 'Dhelana kI DherI sii|' kavi 6.10
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 399 DhehaiM : A0bha0 praba0 / DhahA deMge, dhvasta kara bhUmisAt kareMge / kavi0 6.10 DhoTani : DhoTA+saMba0 / bAlakoM / 'jasa rAvaro lAbha DhoTani huuN|' gI0 1.50.1 DhoTA : saM0pu / bAlaka / 'taisei bhUpa saMga dui DhoTA / ' mA0 1.311.3 DhoTo : DhoTA+kae0 / yaha eka bAlaka / 'kosika, choTo se DhoTo hai kaako|' ___kavi0 1.20 Dhola : saM00 (saM0) / vAdya vizeSa / mA0 1.263.1 DholU : Dhola+kae / 'kaheu bajAu jujhAU DholU / ' mA0 2.162.3 Dhova : saM0pu0 (saM0 Dhoka>prA. ddhov=bhaar)| upahAra-saMbhAra / 'lai lai Dhoba prajA pramudita cle|' gI0 1.2.11 tabolini : saM0strI0 (saM0 tAmbalinI>prA. taMboliNI>a0 taMboliNi) / tAmbala vyavasAyI strii| rAna06 ta : (1) avyaya (saM0 tu) / to / 'nayana mUdi na ta calia praaii| mA0 1.64.4 (2) (saM0 tadA, tarhi) taba, to| 'jauM nRpa tanaya ta brahma kimi / ' mA0 1.108 'kahahu na hamahi na khori / ' mA0 1.165 (3) (saM0 ta>prA0 ta) sarvanAma / tinha, tA, te Adi kA mUlarUpa taMtu : saM00 (saM0) tAgA, sUtra / vina0 54.4 taI : bhUka0strI0 (saM0 taptA>prA taviI) / tacI huI / 'kAla ke pratApa kAsI tihuM tApa taI hai|' kavi0 7.175 tau, U : avyaya (saM0 tadapi>prA0 tayi) to bhI, tathApi / 'tau na tajA tanu prAna abhAgeM / ' mA0 2.166.6 'taU na ubarana pAvahiM / ' kR0 4 tae : bhUka.pu0ba0 (saM0 tapta>prA0 taviya) / tace hue / 'saba a~ga paritApa tae haiN|' gI0 6.5.1 taka : saM00 (saM0 tarka>prA0 takka) / tAkane kI kriyaa| 'dou locana dina aru raini rahata ekahi taka / ' gI0 5.6.2 (ekahi taka =eka Taka hii)| Vtaka, takai : (saM0 tarkayati.>prA0 takkai-tAkanA, TakaTakI lagAnA, lakSya sAdhanA, ghUranA, lakSita krnaa)| prA0 prae0 / tAkatA-tI hai / 'jimi gae~ takai jeu~ kehi bhAMti / ' mA0 2.13.4
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 tulasI zabda-koza takata : vakR* (saM0 tarkapa > taat)| taaktaa-te| 'tarani takata ulUka ___jyoN|' vina0 222.2 takahi, hIM : A0praba0 (saM0 tarkayanti >prA0 takkaMti>a0 takkahiM) / tAkate haiM / bhUpa bacana suni ita uta tkhiiN|' mA0 1.267.8 takahu : A0maba0 (saM0 tarkayata>prA0 takkaha>a0 takkahu) / tAko, dekho, khojo| _ 'takahu giri kaMdara / ' mA0 666.7 taki : pUkR0 / tAka kara (lakSya sAdha kara) / 'taki taki tIra mahIpa calAvA / ' mA0 1.156.3 takiyA : saM0strI0 (phA0 takiya:-ArAma kI jagaha, sirahAne rakhane kI ciij)| upadhAna, Azraya / 'mose dIna dUbare ko takiyA tihAriye / ' hanu0 22 taka : A0.AjJA-mae0 (saM0 tarkaya>prA0 takka>a0 tkku)| tU dekha, khoja, lakSya kara / 'tulasI taka tAhi sarana / ' vina0 133.5 take : bhUkR0puba0 (saM0 takita>prA0 takkiya) / khoje, lakSya kara cale / 'devanha take meru giri khohA / ' mA0 1.182.6 / / takeu : bhUkR0pu0kae / tokA, lakSya kiyA / 'siyahi biloki takeu dhana kaiseM / ' mA0 1.256.8 takai : takahiM / 'banitA suta bhauMha taka saba vai / ' kavi0 7.410 taka : takai / 'taka nIcu jo mIcu sAdhu kii|' vina0 137.2 takyo : take u / 'jana takyo tar3Aga tRSita gaja / ' gI0 2.68.3 tagya, rA : vi0 (saM0 tajja) / usa viSaya kA jJAtA, tattva draSTA / 'soi sarbagya tagya soi paMDita / ' mA0 7.46.6 taja : taju / tU chor3a de / 'tI taja biSaya bikAra / ' vina0 205.1 tija, tajai, I : (saM0 tyajati>prA0 tajai-chor3anA) A0prae0 / chor3atA hai| 'tadapi na mRga maga tajai naresU / ' mA0 1.157.6 (2) chor3a sakatA hai| paraMtu pana rA u na tajaI / ' mA0 1.222.4 tajau : A0 ue / chor3atA-tI hUM; chor3a sakatA-tI huuN| 'tajau~ na nArada kara upadesU / ' mA0 1.81.6 tajau : A0-AjJA, saMbhAvanA-prae / vaha chor3a de (use chor3a denA caahie)| 'so para nAri..... tajau / ' mA0 5.38.6 tajata : vakR00 / chor3atA, te / 'tajata bamana jimi jana bar3a bhaagii|' mA0 2.324 tajana : bhakR0 / chor3anA, chor3ane ko| 'tajana cahata suci svAmi sanehI / ' mA0 2.64.3 tajaba : bhakR00 / chor3anA (cAhie) / 'tajaba chobhu / ' mA0 2.66.5 tahi, hIM : A0praba0 / chor3ate haiM / 'jo dukhu pAi tajahiM tanu praanaa|' mA0 2.81.7
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 401 tajahi : A0-prArthanA, AjJA-mae / tU chor3a de| 'sudari tajahi saMsaya mhaa|' mA0 6.66 chaM0 tajahu : A0maba0 / (1) chodd'o| 'saMsaya tajahu girIsa / ' mA0 1.70 (2) chor3a dete ho / 'tumha tajahu ta kAha basAi / ' mA0 2.71 tajA : bhUkR00 / chor3A / 'rAja tajA so dUSana kaahiiN|' mA0 1.110.6 taji : pUka0 / chor3akara / 'taba taji doSa gunahiM manu raataa|' mA0 1.7.1 tajia, e, tajiya, ye : A0-kavA0prae / chor3ie, chor3a diyA jAya, chor3anA cAhie / 'nIti na tajia rAjapadu paaeN|' mA0 2.152.3 'tulasI tajiya kucAli / ' kR0 46 'tajiye tAhi koTi bairI sama / ' vina0 174.1 tajihau~ : A0bha0ue / chodd'gaa-gii| 'tajihau~ turata deha tehi hetU / ' mA0 1.64.7 tajI : bhUka0strI0 / chodd'ii| 'tajI samAdhi saMbhu abinAsI / ' mA0 2.60.2 tanu : A0-AjJA-mae / tU chor3a / 'taju saMsaya bhaju rAmapada / ' mA0 1.115 tajeM : chor3ane se, para / 'prabhu sara prAna tajeM bhava taraU~ / ' mA0 3.23.4 taje : bhUka00ba0 / chor3a diye / 'nimi taje digacala / ' mA0 1.230.4 tajeu' : A0-bhaka00+ue / maiMne chor3A / 'so tanu tjeu|' mA0 7.106 kha tajeu : bhUka00kae / chor3A, chor3a gyaa| 'kou na mAna mada tajeu nibehI / ' mA0 7.71.1 tajehi : chor3ane se-meM-para hI / 'hari biyoga tanu tajehi parama sukha / ' kR0 59 tajeha : A0 (1) bhUka00+maba0 / tumane chor3A-chor3e / 'mama hita lAgi tajeha pitu mAtA / ' mA0 6.61.4 (2) bhavi0+prArthanA+maba0 / tuma chor3anA / _ 'sevaka jAni tajehu jAni tajehu jani nehU / ' mA0 3.6.3 tajaige : A0bha0pU0praba0 / chor3a deMge / 'aMtahu tohi tajaige pAmara / ' vina0 198.3 taja : tji| (1) chor3atA hai / 'mIna jala binu talaphi tanu ta / ' kR0 54 (2) chor3e, chor3a sake / 'carana saroruha nAtha jani kabahuM taje mati mori / ' mA0 3.4 (3) tajahi / tU chor3atA hai / 'tU na tajai aba hI te / ' vina0 168.3 tajauM : tjuN| chor3a duuN| 'bhAgo turata tajauM yaha sailaa|' mA0 4.1.5 tajJa : tagya / vina0 12.5 tajyo : tajeu / 'hauM tajyo lakhana so bhraataa|' gI0 6.7.2 taTa : saM0pU0 (saM0) / tIra, kinArA / mA0 3.23.7 taTanhi : taTa+saMba0 / taToM (pr)| 'DArahiM ratna taTanhi nara lhhiiN|' mA0 723.6 taTinI : saM0strI0 (sN.)| nadI / kR0 20 tar3AgaH gA : saM00 (saM0 taTAka =taDAga) / tAla, sarovara / mA0 7.31.7 7.23.10
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 tulasI zabdakoza tar3Agu : tar3Aga+kae0 / vaha eka sarovara / 'bAgu tar3Agu biloki prabhu haraSe / ' mA0 1.227 tar3ita : saM0strI0 (saM0 taDit) / bijalI / mA0 1.147 tat, d : sarvanAma (saM0) / vaha, use / mA0 7.130 zlo0 1 tatakAlA : kri0vi0 (saM0 tatkAla) / usI samaya, tatkSaNa, turanta / 'majjana phalu pekhia ttkaalaa|' mA0 1.3.1 tatpara : vi0 (saM0) / usI eka meM saMlagna / mA0 4 zlo0 1 tatra : kri0vi0 avyaya (saM.) / vahA~ / 'yatra hari tatra nahi bhedamAyA / ' vina0 47.5 tatraiva : (tatra+eva-saM0) / vahIM, vahA~ hii| vina0 57.5 tattva : saM00 (sN.)| (1) niSkarSa, sAra, marma / 'tattva prema kara mama aru tora / ' mA0 5.15 (2) rahasya, antanihita vastu svarUpa / 'gUr3hau tattva na sAdhu durAvahiM / ' mA0 1.110.2 (3) sAMkhya bhAva jo sarvAntaryAmI ho / 'veda tattva nRpa tava suta cArI / ' mA0 1.198.1 (5) vaiSNava darzana meM tIsa tattva-de0 tattva vibhaag| tattvadarasI : vi00 (saM0 tattvazin) / tattva draSTA, marmajJa, vizva rahasya kA jJAtA, brahmajJAnI / vina0 47.6 tattvAvibhAga : sAMkhyazAstra ke 25 tattvoM kA vargIkaraNa-prathamataH prakRti aura puruSa (cetana tattva); phira prakRti kA pariNAma mahatattva (buddhi); usakA vikAra ahaMkAra / prakRti aura puruSa avyakta tattva haiM / prakRti ke vikAroM se vyaktattva banate haiM / jo 23 haiM jinameM se do Upara A cuke haiN| ahaMkAra ke sAttvika (vaikRta), rAjasa (tejasa) aura tAmasa (bhUtAdi) bheda hote haiM jinase Age ke 21 pariNAma banate haiM - rAjasa yA taijasa ahaMkAra zeSa donoM ke sAtha rahatA hai / sAttvika+rAjasa se 11 tattvoM kA pariNAma hotA hai-mana, jJAnendriya paJcaka tathA karmendriyapaJcaka / tAmasa+taijasa ahaMkAra se pAMca tanmAtra (zabda, rUpa, rasa, sparza aura gandha) pariNata hote haiM jinheM sUkSmabhUta kahA gayA hai| inhIM sUkSma bhUtoM kA pariNAma sthUla mahAbhUta haiM-AkAza, teja, jala, vAyu aura pRthvI / 'baranahiM tattvabibhAga ' mA0 144 vaiSNava darzana meM Izvara kAla, karma, guNa aura svabhAva milAkara 30 tattva haiM / mA0 7.21 tattvamaya : vi0 (saM0) tattva svarUpa, nigUDha rahasyarUpa (brahmasvarUpa) / 'joginha parama tattvamaya bhAsA / ' mA0 1.242.4 tathA : kri0vi0 avyaya (saM0) / usa prakAra, vaise / mA0 1.114.4 tathApi : kri0vi0 avyaya (sN.)| usa prakAra se bhI, phira bhI, vaise bhI / mA0 1.164.8 tadapi : (tad+api-saM0) to bhI, tathApi / mA0 1.6.6
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 403 tadbhAta : usakA bhAI / vina0 58.3 tadyapi : tadapi (yadyapi ke sAdRzya para banAyA huA zabda) / 'parama prabala ripu sIsa para tadyapi soca na trAsa / ' mA0 6.10 tana : (1) tanu ('phaa0)| zarIra / mA0 1.1.3 (2) avyaya / ora, prati / 'citai jAnakI lakhana tn|' mA0 2.100 / tanaka : vi0 (saM0 tRNaka) / svalpa, tuccha / 'bAtahU ketika tina tulasI tanaka kii|' kavi0 7.201 tanako : tanaka bhI, thor3A-sA bhii| 'jAga na birAga tyAga tIratha na tnko|' kavi0 7.77 tanaya~ : tanaya ne, putra ne / 'tehi para vAMdheu~ tanaya~ tumhAre / ' mA0 5.22.5 tanaya : saM0pU0 (saM) / putra / mA0 1.88.1 tamaruha : tanoruha (saM0 tanuruha) / roma, roe~ / gI0 1.1.2 tanAe : bhUkR.puM0ba0 (saM0 tAnita>prA0 tnnaaviy)| phailAe, vistAra meM lagavAye / 'dhujA bitAna tnaae|' gI0 1.6.6 taniyAM : saM0strI0 (saM0 tnii)| (1) paridhAna kasane-bAMdhane kA sUtra, kamarabaMda Adi / 'kaTi kiMkinI kalita pIta paTa taniyAM / ' gI0 1.34.2 (2) karadhanI, kaTisUtra / 'taniyAM lalita kaTi / ' kR0 2 tanI : bhaka0strI0 / vistRta kI, phailaayii| gI0 7.5.5 tanu : tn+ke| zarIra / 'priya tanu tana iva parihAreu / ' mA0 1.16 (2) saM0strI0 (sN.)| zarIra / 'biSnu jo sura hita nara tanu dhaarii|' mA0 tanujA : saMstrI0 (saM0) / putrii| mA0 1.178.2 tanUja : saM0pu0 (sN.)| putra / tanUjo : putra bhI / pAlyo jyoM kAhuM na bAla tnuujo|' kavi0 7.5 (tanU = zarIra " se janA huA bhI) tane : tanaya / putra / 'bhae rAjaha~sa bAyasa tana / ' gI0 5.40.3 tanotu : A0-prArthanA-prae0 (saM0) / kare, phailAe / mA0 3.11.16 tanoruha : saM0pu0 (saM0 tanUruha, tanuruha) / roma / mA0 7.5.3 tapa : (1) tapai / 'rabi tapa jetanehi kaaj|' mA0 7.23 (2) saM00 (saM0 tapas) / tapasyA, sAdhanA / 'bhRgupati gae banahi tapa hetU / ' mA0 1.285.7 (3) (saM0 tapa) grISma / 'binu tapa teja ki kara bistArA / ' mA0 7.60.5 (tapatapasyA+grISma) /tapa tapai : (1) (saM0 tapati-tapa dAhe>prA0 tappai-jalAnA) (2) saM0 tapati, tapyate-tapa santApe>prA0 tappai-tacanA, santapta honA, jalanA) A0prae / jalatA hai, tacatA hai| 'tapai avAM iva ura adhikAI / ' mA0 1.58.4
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 tulasI zabda-koza tapata : (1) va kR0pu / jalAtA, dAhaka teja pheMkatA / 'kAla karama guna subhAu saba ke sIsa tapata / ' vina0 130.3 (2) tacatA, jalatA / 'tulasI tapata tihu tApa jaga / ' gI0 1.5.6 (3) (saM0 tpt)| tacA huA, garbha, tapAyA huaa| 'bArida tapata tela janu brisaa|' mA0 5.15.3 tapana : saM00 (saM.) / sUrya / vina0 55.4 tapani : saM0strI0 / tapane kI kriyA, dAha, sntaap| 'tulasI koTi tapani hre|' vairA0 21 tapasAnala : tapasyA rUpI agni / kavi0 7.55 tapasAli : vi.pu. (saM0 tapaH zAlin) / tapasvI / mA0 1.330 tapasinha : tapasI+saMba0 / tapasviyoM / 'mama pura basi tapasinha para prIti / ' mA0 5.41.5 tapasI : vi00 (saM0 tapasvI) / tapasyA karane vaalaa| mA0 7.101 chaM0 tapasyA : saM0strI0 (saM0) / samAdhi Adi kI niSThA ke sAtha kaThora saMyama jIvana caryA / ' mA0 1.78.1 tapasvI : tapasI (sN.)| tApasa / vina0 55.4 tapahiM : tapa meM / 'bisarI deha tapahiM manu laagaa|' mA0 1.74.3 tapihai : A0bha0mae / tU tapegA, santapta hogaa| to lauM tU kahUM jAya tihUM tApha tpihai|' vina0 68.1 tapI : vi.pu / tapasvI / 'dvija cinha janeu ughAra tpii|' mA0 7.101 chaM0 tapu : tapa+kae0 / vahI ekamAtra tapazcaryA / 'kara so sapu jehiM milahiM mahesU / ' mA0 1.72.2 tapodhana : vi0 (saM.) / tapastI (jisakA tapa dhana dhana hai)| mA0 1.105 tapta : bhUkR0vi0 (saM0) / tapA huaa| 'tapta kAMcana / ' vina0 50.2 taba : avyaya / usa samaya / mA0 1.7.1 tabahi, hIM : tabhI, usI samaya / mA0 1.77.8 tabahuM, hUM : taba bhI, usa samaya bhii| mA0 1.127.8 tam : sarvanAma (saM0) / use, usako mA0 1.zloka 6 tama : saM00 (saM0 tamas) / (1) andhakAra / 'sama prakAsa tama pAkha duhu~ / mA0 1.7 kha (2) prakRti ke tIna guNoM meM anyatama =tamoguNa / (3) avidyA, ajJAna, aviveka / 'jIva hRdaya tama moha bisessii|' mA0 7.117.7 tamaki : pUkR0 / tamatamAkara, Avezayukta hokara, kruddha hokara / 'tamaki dharahiM dhanu mUr3ha nRp|' mA0 1.250 tamakUpa : saM010 (saM0 tamaHkUpa = andhakUpa) / andhA kuA, itanA gaharA ki usake bhItara kucha sUjhatA na ho (2) ajJAna rUpI kUpa / 'paryo bhIma tama-kUpa / ' vina0. 144.5
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasA zabda-koza 405 tamakUpaka : tamakUpa / tamake : bhUka.puba0 / tamatamA uThe, roSAveza se bhara gaye / 'tamake ghananAda se bIra pacAri ke / ' kavi0 6.15 tamakyo : bhU.pu.kae0 / tamatamA uThA, roSAviSTa huaa| 'dusAsana durajana tamakyo taki duI kara gahi sArI / ' kR0 60 tamacura : saM00 (saM0 tAmracUDa>prA0 taMba cuudd)| murgA, kukkuTa (pkssivishess)| gI0 1.36.1 tamatoma : saM00 (saM0 tamaHstoma>prA0 tmtthom)| andhakAra samUha / gI. 1.16.3 tamapara : vi0 (saM0 tamaHpara) / andhakAra, avidyA tathA tamoguNa se pare-triguNA tIta, mAyAtIta / vina0 55.4 tamasA : saM0strI0 (saM0) / nadIvizeSa / mA0 2.84 tamAi : saM0strI0 (arabI-tama=khAhiza, laalc)| lobha, icchA / 'loka paraloka ko bisoka so tiloka, tAhi tulasI tamAi kahA kAhU bIra bAna kii|' hanu0 13 tamAri, rI : saM00 (saM0 tamori) / andhavAra kA zubha sUrya / mA0 2.86; 272.4 tamAla : saM00 (sN.)| vRkSavizeSa jisakI zAkhAe~ nIlI hotI haiN| mA0 2.115.6 tamAlA : tamAla / nIla jalaja tanu syAma tmaanaa|' mA0 1.206.1 tamI : saM0strI0 (sN.)| rAtri / mA0 5.47.3 tamIcara : nizAcara / mA0 6.74 kha taye : te| tayo, yo : bhUkR000kae0 (saM0 taptaH>prA0 tvio)| santapta / 'tayo hai tihUM tAva re / ' hanu0 37 tara : saM0+kri0vi0 (saM0 tala) / nIce, nicalA bhAga / 'prabhu taru tara kapi Dari para / ' mA0 1.26 ka (2) samIpa, sAmane / 'aba na A~khi tara Avata koU / ' mA0 1.263.5 (3) nIce meN| "parnakuTI tara baiThe haiN|' kavi0 3.1 (4) alpa, avara, laghu / 'punya siloka tAta tara toreN|' mA0 2.263.6 (5) adhInatA meM, vaza meM / 'so ki baMdha tara aavi|' mA0 6.73 (6) trh| pAra karatA hai| 'bhava nidhi tara nara bimahiM pryaasaa|' mA0 7.55.6 (7) (atizayArthaka saMskRta pravyaya) adhika, bar3hakara / 'hohiM biSayarata maMda maMda tara / ' mA0 7.121.11
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 tulasI zabda-koza taraMga, gA : (1) saMstrI0 (saM0 trngg-pu.)| lahara / mA0 1.32.14 (2) svr-lhrii| 'karahiM gAna bahu tAna trNgaa|' mA0 1.126.5 (3) ullAsa / 'nAhi nAnA raMga taraMga bar3hAvahiM / ' pA0ma063 taraMgini, nI : saM0ratrI0 (saM0 taraGgiNI) / nadI / mA0 2.34.1 taraMgI : vi.pu. (saM0 taraGgin) / mAnasika taraMgoM vAlA, ullAsayukta, svatantra, sanakI, naze meM dhutta / 'parama taraMgI bhUta saba / ' mA0 1.63 taraMti : A0praba0 (saM0 taranti>prA0 taraMti) pAra karate haiM / dustaraM taraMti te|' mA0 7.123 zloka 1 Vtara taraha : (saM0 tarati-ta palvana-taraNayo:>prA0 tarai-utaranA, utarAnA, AlpAvita honA, pAra jAnA, tairanA) A.prae / pAra jAtA hai / 'guru binu bhavanidhi tarai na koii|' mA0 7.63.5 tarau~, U~ : A0ue / pAra karU~ / 'prabhu sara prAna tajeM bhava truuN|' mA0 3.23.4 taraka : saMstrI0 (saM0 trk-pu0)| (1) yukti| 'tAsu taraka tiya gana mana maanii|' mA0 2.222.5 (2) anumAna / 'mana mahu~ taraka karai kapi laagaa|' mA0 5.6.2 (3) vAda-vivAda, sandehavAda, vitarka-de0 tarakA tarakasa : saM00 (phA0 tarakaza) / tUNIra, tIra rakhane kA coMgA / mA0 2.160 tarakasI : choTA tarakasa / gI0 1.42.2 tarakA : taraka / vivAda / 'dUSahiM zruti kari trkaa|' mA0 7.100.4 / taraki : pUka0 / (1) tarka kara, yukti lagA (kr)| 'taraki na sakahiM sakala anumAnI / ' mA0 1.341.7 (2) tar3aka kara, kUdakara / 'taraki car3heu kapi khel|' mA0 6.43 tarako : bhUka strI0 / tarka kI (huI), yukti yA anumAna se jAnI (huii)| 'prIti pratIti jAi nahiM tarakI / ' mA0 2.286.5 tarake u : bhUka.pu0kae / tar3aka gayA, phAMda gyaa| 'tarake u pavana tanaya bala bhaarii|' mA0 5.1.6 tarajata : tarjata / tarajati : vaka0strI0 / ddaaNtttii| 'tarajaninha tarajati / ' kR0 11 tarajaninha : tarajanI+saM0ba0 / tarjaniyoM se (kaI vAra tarjanI aMgulI camakAne se)| garajati kahA tarajaninha tarajati / ' kR0 11 tarajanI : saM0strI0 (saM0 tarjanI) / hAtha ke aMgUThe ke pAsa kI aMgulI (jisase tarjana kiyA jAtA hai) / mA0 1.273.3 taraji : pUka 0 / tarjana karake, DA~Takara, bhaya dikhAkara / "upala baraSi garajata taraji / ' do0 283
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 407 tarajie, ye : A0kavA0prae / DA~Tie / 'saruSa baraji tarajiye tarajanI kumhile hai __kumhar3e kI jaI hai|' vina0 136.8 tarata : vakR00 / pAra karatA-karate / 'yaha laghu jaladhi tarata kati bArA / ' mA0 tarana : (1) saM00 (saM0 taraNa) / pAra jAnA / 'siMdhu tarana kapi giri harana / ' do0 445 (2) vi00 / pAra karane vAlA / 'hota tarana tArana nara teU / ' mA0 2.217.4 (3) bhaka0 avyaya (saM0 tattum >prA0 tariu>a0 trnn)| pAra karanA / 'bhava sAgara cAhe tarana / ' vina0 173.6 (4) sN00-naukaa| gI0 5.43.5 tarani : (1) saM0pu0 (saM0 taraNi) / sUrya / 'taha ki timira jaha~ tarani prkaasuu|' mA0 2.265.7 (2) saM0strI0 / nAva / 'hathavAMsahu borahu tarani / ' mA0 2.186 taraniu : nAva bhI / 'taraniu muni gharanI hoi jAI / ' mA0 2.100.6 taranI : tarani / (1) sUrya / 'bhe punIta pAtaka tama trnii|' mA0 2.248.1 (2) nAva / 'karau~ kathA bhava saritA trnii|' mA0 1.31.4 (3) pAra karane vaalii| taranu : tarana+kae0 / pAra jAnA / 'seta sAgara taranu bho|' kavi0 6.56 tarapana : saM00 (saM0 tarpaNa) / devoM tathA pitaroM ko jala dene kI dhArmika kriyA / mA0 2.126.7 tarapahiM : A0praba0 / tar3apate haiM; bijalI kI phurtI se gati lete haiN| 'ati tarala taruna pratApa tarapahiM / ' mA0 6.41 chaM0 / tarala : vi0 (sN.)| caJcala, phurtIlA, vegazIla / 'asa kahi taraja trisUla ___ claayo|' mA0 6.74.6 (2) dravIbhUta / taravAri : saM0strI0 (saM0) / talavAra / mA0 2.31.1 tarasata : vakR.pu. (saM0 tarSat >prA0 trisNt)| tRSAkula hotA-te / icchApUrti ke binA kleza pAte / 'hama paMkha pAi pIjarana tarasata / ' gI0 2.66.4 tarasyau : bhUkR.pu0kae0 (saM0 tRSita:>prA0 trisio)| tRSNAkula huA, llcaayaa| 'tyoM raghupati pada paduma parasa ko tanu pAtakI na trsyau|' vina0 170.4 tarahiM, hIM : A0praba0 (saM0 taranti>prA0 taraMti>a0 tarahiM) / pAra karate haiN| 'tarahiM bhava prAnI / ' mA0 7.103.1 'bhava bAridhi gopada iva trhiiN|' mA0 1.116.4 tarahi : A0mae / tU pAra jaa| 'tulasIdAsa bhava tarahi / ' vi0 237.5 tarAka : tar3a-tar3a dhvani ke sAtha / 'baiTho tori taraki tarAka hauM / ' hanu0 40
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 tulasI zabda-koza tari : (1) pUkR0 / pAra kara, taira (kr)| 'tari sake sarita saneha kii|' mA0 2.276 chaM0 (2) saM0strI0 (sN.)| choTI nAva / 'bahuta patita bhavanidhi tare binu tari binu bere / ' vina0 273.2 / / taria, e : A0kavA0prae0 (saM0 tIryate>prA0 tarIai) / pAra kiyA jAya / __'kehi bidhi taria jaladhi gNbhiiraa|' mA0 5.50.5 tarita : kriyAti / taratA, pAra paataa| 'ghora bhava apAra siMdhu tulasI kimi tarita / ' vina0 16.3 taribe : bhakR0 / pAra karane (yogya) / 'neha nidhi nija bhujabala taribe ho|' tariya, ye : taria / 'para hita kInheM triye|' vina0 186.3 tarihau~ : A0bha0ue0 (saM0 tariSyAmi>prA0 tarihimi>a0 tarihiu~ / tarUMgA, pAra kruuNgaa| 'pada paMkaja biloki bhava tarihau~ / ' mA0 7.18.7 tarihahiM : A0ma0praba0 / pAra kareMge / 'gAi gAi bhava nidhi nara tarihahiM / ' mA0 tarihi : A0ma0prae0 (saM0 tariSyati>prA0 tarihii trihii)| pAra karegA gii| 'binu prayAsa sAgara tarihi sakala bhAla kapi dhAri / ' mA0 5.50 'so zrama binu bhava sAgara trihii|' mA0 6.3.4 tarihaiM : tarihahiM / pAra jAyaMge / 'te kula jugala sahita tarihaiM bhava / ' gI0 1.16.4 tarI : bhUkR0strI0 / pAra gaI, tara gaI / 'je pada parasi tarI riSi nArI / ' mA0 tarIvana : saM00 / taryonA, kAna kA bAlA, karNAbharaNavizeSa / rA0na0 11 taru : saM0pU0 (saM0) / vRkSa / mA0 1.26 ka tarujIbI : vi0 (saM0 tarujIvin) / vRkSa vyvsaayii| do0 341 taruna : vi.pu. (saM0 trunn)| (1) yuvaka / 'taba maiM taruna raheu bala bhaarii|' mA0 4.26.8 (2) praur3ha, puSTa, prakhara / / 'timiru taruna taranihi maku gilii|' mA0 2.232.1 (3) vikasita, pUrNa vikAsa yukta / taruna aruna aMbuja sama crnaa|' mA0 1.106.7 tarunatara : atyanta taruNa / vina0 218.2 taranatA : saM0strI0 (saM0 taruNatA) / javAnI / vina0 164.7 tarunAI : truntaa| mA0 4.28.2 taruni : trunii| do0 438 tarunI : vi0strI0 (saM0 trunnii)| yuvatI / mA0 1.11.2 taruvara : zreSTha vRkSa / mA0 2.116.8
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koSa 409 taruvaranha : taruvara+saMba0 / truvroN| jinha taruvaranha madhya baTu sohA / ' mA0 2.237.3 taru : taru / mA0 7.121.16 tare : bhuukR00b0| (1) taire, utarAye / 'siMdhu tare pASAna / ' mA0 6.3 (2) utara gaye, pAra pA gaye / 'khala nara tre|' vina0 211.1 tarerI : pUka0 / tarera kara, amarSapUrvaka tirachA karake / 'kahata dasAnana nayana trerii|' mA06.22.3 tarere : bhuuk000| (1) vakra kiye / 'nayana tarere rAma / ' mA0 1.278 (2) vakra kiye hue (mudrA meN)| khijhe teM DATata nayana tarere / ' kR0 3 tara : tarai / pAra jAya / 'jo na tarai bhavasAgara / ' mA0 7.44 taraMgI : A0ma0strI0prae / tara jaaygii| 'gautama kI gharanI jyoM taranI taraMgI merii|' kavi0 2.8 taro: (1) taryo / 'kapi kaTaka tro|' vina0 226.4 (2) A0-saMbhAvanA prae0 (saM0 taratu>prA0 tarau) / tara jAya, pAra utara jAya / 'rAma nAma bohita, bhava sAgara cAhai tarana taro so|' vina0 173.6 tarauM : tarau~ / pAra kara jAU~ / 'gopada jyoM bhavasiMdhu trauN|' vina0 141 tarka : saM00 (sN.)| (1) ulajhI yukti / 'kheda khinna mana tarka bddh'aaii|' mA0 7.56.2 (2) nyAya meM apuSTa anumAna / 'duSTa tarka saba dUri bahAI / ' mA0 7.46.8 (3) AnumAnika kalpanA / 'rAmahi bhajahiM tarka saba tyaagii|' mA0 6.74.2 (4) yukti / taki : pUkR0 / tarka dvArA jJAta kara / 'takiM na jAhiM buddhi bala bAnI / ' mA0 tarjata : va.pu / ddaaNtttaa-ddraataa| 'garjata tarjata sanmukha dhaavaa|' mA0 6.60.2 tarjana : vi.puM0 / tarajane vaalaa| bhaya dikhAne vAlA / mA0 3.11.13 tarjahi, hI : A0praba0 / DA~Tate-DarAte haiM / mA0 3.18.8; 5.3 chaM0 2 tarjA : bhUkR00 / tarjana kiyA, DA~TA / 'bAlI ati tarjA / ' mA0 4.8.2 tarpana : tarapana / do0 304 taryo : bhUkR00kae / (saM0 tIrNaH>prA0 tario) / tara gyaa| 'suni suni loka tryo|' vina0 236.2 tarSa : saM0pU0 (saM0) / tRSA, tRSNA, vAsanA, viSaya-lAlasA, trsnaa| 'tama tarSa gaNa.. vicchedkaarii|' vina0 577 tala : saM00 (saM0) / (1) caurasa bhAga, UparI bhAga / pareu dharani tala sudhi kachu naahiiN|' mA0 6.83.7 (2) pradeza / 'nabha tala / ' hanu0 5 (3) adhobhaag| 'kAma tUna tala sarisa jAnu jaga / ' gI0 7.17.5 (4) para, meM, nIce (de0 tara) / 'sakala siddhi karakamala tala / ' rA0pra0 6.4.1
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 tulasI zabda-koza talaphata : vakR00 (arabI-talafa =hlaak)| chaTapaTAtA, tiloMchatA, tila milAtA, tar3aphar3AtA / 'talaphata mIna pAva jimi baarii|' mA0 5.28.5 talaphati : vaka0strI0 / (A~ca meM) chaTapaTAtI, kholtii| 'kanaka karAhI laMka talaphati tAya soN|' kavi0 5.24 / talaphi : pUkR0 / tar3aphar3A kara, chaTapaTA kara, (maraNAsanna) tilamilAkara / 'mIna jala binu talaphi tanu tjai|' kR0 54 / talaI : talAI+ba0 / talaiyA~, pokhariyA~ / 'saMgama karahiM talAva tlaaiiN|' mA0 1.85.2 talAva, vA : saM00 (saM0 taDAga>prA0 talAya) / tAla, pokhara, jalAzaya / 'bana sAgara saba nadI tlaavaa|' mA0 1.64.4 tala : tala+kae / 'jagatI talu / ' vina0 24.6 talpa : saM00 (saM.) / zayyA / vina0 54.6 tava : sambandhArthaka sarvanAma (saM0) / terA-terI-tere / mA0 1.51.6 tavA : saM00 (saM0 tapaka>prA0 tavaa) / lehi Adi kA chichalA pAtravizeSa / 'tulasI yaha tanu tavA hai, tapata sadA trayatApa / ' vairA0 6 tavAnana : terA mukha / mA0 7.52 kha tasa : vi0pu0 (saM0 tAdRza>prArisa>a0 taisa) / vaisaa| 'jehi jasa raghupati karahiM jaba, so tasa tehi chana hoi|' mA0 1.124 tasakara : saMpu0 (saM0 taskara) / cora / vina0 125.8 tasi : bi00strI0 (saM0 tAdazI>a0 taisI tisi)| vaisii| 'tasi pUjA cAhia jasa devatA / ' mA0 2.213.7 taha : avyaya (saM0 tatra>prA0 tahiM, taha) / vahA~ / mA0 1.55.1 tahai : vahA~ hI / 'taha~i divasu jaha~ bhAnu prakAsU / ' mA0 2.74.3 taha~u : tahahu~ / 'tahau~ tumhAra alapa aparAdhU / ' mA0 2.207.7 tahahu~ : vahA~ bhI / 'taha~hu~ satI saMkarahi bibaahiiN|' mA0 1.68.6 tahavA : taha / vahA~ / 'bahuri mAtu tahavAM cali aaii|' mA0 1.201.4 tahasanahasa : naSTa-bhraSTa, satyAnAsa / kavi0 5.2 tahA~ : taha~ / mA0 1.13.2 tahiA : krivi. avyaya (saM0 tadA>prA0 taimA) / taba / 'dharihahiM bisnu manuja tanu thiaa|' mA0 1.136.6 tahIM : thNii| vahIM / 'jAba jaha~ pAuba thiiN|' mA0 1.67 chaM0 tahUM : (1) taha~u~ / vahA~ bhii| khelau~ tahUM bAlakanha miilaa|' mA0 7.110.4 (2) tU bhI / 'tahU~ baMdha sama bAma / ' mA0 1.282 tAMti, tA~tI : saM0strI0 (saM0 tantrI>prA0 tNtii)| tAroM vAlA vAdya = vINA Adi / 'bAja surAga ki gA~Dara taaNtii|' mA0 2.241.6
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 411 tA : 'ta' sarvanAma kA rUpAntara / usa / 'tA kaha~ yaha biseSa sukhdaaii|' mA0 7.128.8 tAko, tAteM, tAso, tAkI, tAmahiM Adi parasargIya prayoga draSTavya haiN| tAMDava : saM00 (sN.)| uddhata nRtya, ugra nartana (jo ziva ke lie prasiddha hai) tAMDavita : vi0 (saM0) / tANDavayukta / vina0 10.5 tAMbUla : saM00 (sN.)| pAna / vina0 47.3 tAi : pUkR0 (saM0 tApayitvA =prA0 tAvia>a0 taavi)| tapA kara, AMca dekara (kharI parIkSA lekara) / 'aura bhUpa parakhi sulAkhi toli tAi leta / ' kavi0 7.24 tAu : tAya+kae / tAva, roSAveza / 'bhRgunAtha khAi gae tAu / ' vina0 100.5 tAe : bhuukR00b0| (saM0 tApita>prA0 tAiya=tAviya) / tacAe hue, santApita, klezita / 'nAtha biyoga tApa tana taae|' mA0 2.226.4 /tAka, tAkai : takai / dekhatA hai, bicAratA yA cAhatA hai| 'tAkai jo anartha so samartha eka AMka ko|' hanu0 12 tAkata : (1) vakR00 =takata / dekhatA, dekhate / (2) saM0strI0 (arabI tAkata) zakti / 'upamA taki tAkata hai kabi kauM kii|' kavi0 7.143 tAkara : (tA+kara) usakA / mA0 1.167.7 tAhi : takahiM / dekhate haiM, lakSya krte| 'je tAkahiM para dhana para daaraa|' mA0 2.168.3 tAkA : bhUkR00 (saM0 takita>prA0 tkkia)| dekhA, lakSya kiyA, socA bicArA, cAhA / 'jasa kausilA mora bhala taakaa|' mA0 2.33.8 tAki : taki / lakSya karake, soca-samajhakara / 'tamaki tAki taki siva dhana dhrhiiN|' __ mA0 1.250.7 tAkisi : A0-bhUkR0strI0+prae / usane lakSita kI, nizcita kii| 'taba __ tAkisi raghunAyaka srnaa|' mA0 3.26.5 tAkihai : A0bha0prae / tAkegA, ghUra kara dekhegaa| 'tAkihai tamaki tAkI ora ko|' vina0 31.1 tAkI : (1) tAki / mA0 2.228.4 (2) (tA+kI) uskii| 'kauna tAkI kAni / ' vina0 215.2 tAke : (1) (saM0 takitena>prA0 takkieNa>a0 takkie~) tAkane se| 'jimi gaja hari kisora ke tAkeM / ' mA0 1.293.4 (2) (tA+ke) usake prati, ___ usake lie / 'maMgala saguna sugama saba tAkeM / ' mA0 1.304.1 tAke : (1) (tA+ke) usake / 'tAke juga pada kamala manAvau~ / ' mA0 1.18.8 (2) bhUka.pu.ba0 / dekhe, lakSita kiye / 'sarana ko samaratha tulasi u tAke haiN|' gI0 1.64.4
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 tulasI zabda-koza tAkeu : takeu / lakSya kiyA / 'tAkeu hara kodaMDu / ' mA0 1.256 tAka : tAkai tAko : (1) A0-AjJA-mae / dekho| 'sAkhI beda purAna haiM, tulasI tana tAko / ' vina0 152.13 (2) (tA+ko) usakA / 'taha~ tAko kAja sro|' vina0 226.5 tAga : saM00 (prA0 tagga) / dhAgA, sUtra, DorA / mA0 1.11 tAja : saM.pu+strI0 (phA0) / mukuTa, TopI / 'mAno khelavAra kholI sIsa tAja bAja kii|' kavi0 6.30 tAjI : saM00 (saM0 tAjIya) / tAja deza kA ghor3A, turkI yA IrAnI azva / mA0 3.38.6 tATaMka : saM0pu0 (saM0) / tarakI, karNAbharaNa, karNapUra / mA0 6.13 ka tATakA : tATaka / mA0 6.13.6 tAr3akA : saM0strI0 (saM0) / eka rAkSasI jo subAhu aura mArIca kI mAtA thii| mA0 1.206.5 tAr3ata : vakR00 (saM0 tADayat >prA0 taart)| tAr3ana (prahAra) karatA-te / mA0 3.34.1 tAr3ana : saM0pu0 (saM.) / prahAra, pITanA / 'ura tAr3ana bahu bhAMti pukaarii|' mA0 6.77.7 tAr3anA : saM00 (saM0) tAr3anA / 'ura tAr3anA karahiM / ' mA0 6.104.4 thApa yA tAla, karatala prahAra; phaTakAra; prazikSaNa paraka vAcika vyApAra; kAmazAstrI prahajana - Dhola ga~vAra sUdra pasu naarii| sakala tAr3anA ke adhikaarii| mA0 tAr3a kA : taadd'kaa| tAta : saM00 (saM0) / (1) pitA / 'tAta mAta gura sakhA tUM saba bidhi hitu mero|' vina0 76 (2) sammAnya, mAnanIya / 'binatI karau~ tAta kara joreN|' mA0 2.66.1 (3) snigdha jana, priya bandhu Adi / 'nataru tAta hoihi bar3a doSU / ' mA0 2.71.5 (4) mamatA bhAjana / 'tAta jAu~ bali begi nhaahuu|' mA0 2.53.1 (5) klezAdi sUcaka prayoga meM-bApa-re-bApa / 'tAta tAta tauM siat| mA0 5.15 (6) vi00 (saM0 tapta>prA0 tatta) / uSNa tAtapyamAva : vakR00 (saM0) / bAra bAra atizaya santApa pAtA huaa| mA0 7.108 chaM016 tAtA : tAta / (1) pitA, snigdha, priya, sammAnya Adi / 'mAgahu bara prasanna maiM taataa|' mA0 1.177.2 (2) uSNa / 'saba jagu tAhi anala hu~te taataa|' mA0 3.2.8
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 413 tAti : vi0strI0 (saM0 taptA>prA0 tattI>a0 tatti) / uSNa / 'bhuI taranihuM te tAti / ' vina0 221.3 tAteM / (tA+teM) isase, isa kAraNa / 'tAteM maiM tehi barajau~ raajaa|' mA0. tAte : (1) tAteM / 'tAte maiM ati alapa bakhAne / ' mA0 1.12.6 (2) (de0 tAta) uSNa, dAhaka / piya binu tiyahi taranihuMte tAte / ' mA0 2.65.3 tAto : (1) tAta+kae / uSNa (2) kriyAtipu0e0 / to santapta hotA / _ 'tulasI rAma prasAda soM tihuM tApa na taato|' vina0 151.6 tAna : saM00 (saM0) / (1) vistAra (2) saMgIta ke rAgoM meM svarAlApa yA svara vistAra / 'karahiM gAna bahu tAna trNgaa|' mA0 1.126.5 tAnata : vaka00 / phailAtA, phailAte / 'lakhyau na car3hAvata, na tAnata, na toratahU / ' gI0 1.62.5 tAni : pUkR0 / khIMcakara, phailAkara / 'puni dhanu tAni kopi raghunAyaka / ' mA0 tAni haiM : A0bha0praba / khIMceMge, phailAe~ge / 'baya kisora barajora bAhubala meru meli guna tAnihaiM / ' gI0 1.80.6 tAnI : (1) tAni / 'dhAyau dasahu sarAnana tAnI / ' mA0 6.63.2 (2) A0bha0 prae0 (saM0 tAnayiSyati>prA0 taannittii)| khIMcegA, saMdhAna karegA / 'kopi raghunAthu jaba bAna taanii|' kavi0 6.20 tAne : bhUkR00ba0 / car3hAe, phailAye, khiiNce| mA0 6.50.4 tAneu : bhUkR00kae / tAnA, khiiNcaa| 'tAneu cApa zravana lagi / ' mA0 6.61 tAnyo : taaneu| vina0 88.1 tApa : saM0 (saM0) / (1) dAha, uussmaa| 'nAtha biyoga tApa tana tAe / ' mA0 2.226.4 (2) tritApa / 'tulasI yaha tanu tavA hai tapana sadA traya tApa / ' vairA06 tApaghna : vi0 (saM0) / santApa-nAzaka / vina0 55.4 tApatraya : tIna prakAra ke kleza- (1) AdhyAtmika= zArIrika pIDA Adi tathA mAnasika cintA Adi (Adhi-vyAdhi); (2) daivika= zIta, uSNa Adi; (3) bhautika =prANiyoM se milane vAle du:kha / 'badana mayaMka tApatraya mocana / ' mA0 1.216.6 tApasa : vi0 (sN.)| tapasvI / mA0 1.23.3 tApasani : tApasa+saMba0 / tpsviyoN| pAli bI saba tApasani jyoN|' gI0 7.26.3 tApasI : tApasI+ba0 / tapasviniyA~ ! kavi0 6.50 tApasI : tApasa+strI0 / tapasvinI / gI0 7.26.2
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza tApa : tApasa + kae / vaha tapasvI / 'jimi tApasu kathai udAsA / mA0 7.162.5 tApa : (de0 ha) tApaghna / mA0 3 zloka 1 hara : vi0 (de0 hara ) / tApa haraNa karane vAlA, tApanAzaka / mA0 2.246.6 tApa : A0pra0 / tApate haiM, zIta se bacane hetu apane ko uSNa banAte haiM / 'hare carahiM tApahiM bare / ' do0 52 tApA : tApa / 'daihika daivika bhautika tApA / ' mA0 7.21.2 414 tAmarasa: saM0pu0 (saM0 ) / kamala / mA0 3.11.3 tAmarasu : tAmarasa +kae0 / 'parasata tuhina tAmarasu jaiseM / ' mA0 2.71.8 tAmasa : (1) saM0pu0 (saM0 ) / tamoguNa ( ajJAnakArI prakRti kA guNa jisase jJAna para AvaraNa par3a jAtA hai) / ' tAmasa bahuta rajoguNa thorA / mA0 7.104.5 (2) vi0pu0 / tamoguNI, ajJAnAvaraNayukta, mohagrasta / ' tAmasa asura deha tinha pAI / mA0 1.122.5 tamaso : tAmasa bhI, tamoguNI bhI / 'jAke bhaje tiloka tilaka bhae trijaga joni tana tAmaso / ' vina0 157.4 tAya : saM0pu0 (saM0 tApa > prA0 tAya) / (1) saMtApa 'dAha, A~ca / 'kanaka karAhI laMka talaphati tAya soM / ' kavi0 5.24 ( 2 ) santApa kI anubhUti, tacana kI vedanA / 'tulasI jAge teM jAya tApa tihUM- tihUM tAya re / ' vina0 73.4 tAyo : bhUkR0pu0 e0 / tacAyA, jalAyA huA / ' grISama ke pathika jyoM dharani tarani tAyo / ' gI0 5.15.2 tAra : tAla ( saMgIta meM ) / 'kAma karatala tAra / ' gI0 7.18.5 tAraka : saM0pu N0 (saM0) / (1) nakSatra ( 2 ) eka asura jise kArtikeya ne mArA O thA (3) A~kha kI putalI / ' rucira palaka locana juga tAraka syAma / ' gI0 7.12.1 (4) vi0pu0 0 (saM0 ) / tArane vAlA, pAra pahuMcAne vAlA / 'bhavatAraka / ' vina0 145.6 tAraka : vi0 (saM0 tArakamaya ) / nakSatroM se pUrNa / 'mano rAsi mahAtama tArakamaM / ' kavi0 2.13 tAraku : tAraka+kae0 | tArakAsura / mA0 1.82.5 tArati: vakR0 strI0 (saM0 tArayantI > prA0 tAraMtI ) / AplAvita karatI, bhigotI, dhotI / gI0 5.16.2 1 tArana : vi0 / tArane vAlA, pAra pahuMcAne vAlA / ' hota tarana tArana nara teU / ' mA0 2.217.4 tAranatarana : (de0 tarana ) / pAra le jAne kI naukA | 'pAhi kaheM kAhi kInho na tAranatarana / ' gI0 5.43.5 ( tAranatarana - pAra le jAne vAlI nAva = ve svayaM dUsaroM ke lie nAva bana gaye / )
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 415 tAraya : A0-prArthanA-mae0 (saM0) / pAra phuNcaao| 'tAraya saMsRti dustara / ' mA0 6.115.6 tArA : (1) saM00 (saM0 tAraka>prA0 taara)| nakSatra / 'avani na Avata ekau tArA / ' mA0 5.12.8 (2) saM0strI0 (saM0) / nakSatra / 'maMdira mani samUha janu tArA / ' mA0 1.165.6 (3) A~kha kI putalI (4) vAnara-rAja bAli kI patnI / mA0 4.11.2 tArAgana : nakSatra samUha / mA0 6.3 tAri : pUka0 / tAra kara, sadgati dekara / 'silA tAri puni kevaTa mIta kiyo|' gI0 5.46.2 tAribo : bhakR00 kae / tAranA (caahie)| 'tulasI au taaribo|' kavi0 7.18 tAriho : A0-0-maba / tAroge, pAra phuNcaaoge| to tulasihi tAriho bipra jyoM / ' vina0 96.3 tArI : (1) bhUkR0 strI0 (saM0 tAritA) / pAra pahuMcAI (saMsAramukta kI) / 'rAma eka tApasa tiya taarii|' mA0 1.24.6 (2) saM0strI0 (saM0 taalii)| hathelI, hathelI se tAla dene kI kriyA, thpedd'ii| 'bAhiM Dhola dehiM saba taarii|' mA0 5.25.7 tAru : A0-AjJA-mae / tU utAra, (tola kara tarAjU se utaar)| 'pana au kuvara doU prema kI tulA dhauM tAru / ' gI0 1.82.3 tAruNya : saM00 (saM0) tarunAI / taruNa avasthA / vina0 51.1 tAre : (1) bhUkR00ba0 (saM0 tAritA:>prA0 tAriyA) / pAra pahuMcAye / 'gajAdi khala tAre ghanA / ' mA0 7.130 chaM0 1 (2) saM0pu0ba0 / A~kha kI putaliyA~ / 'ekaTaka locana calata na tAre / ' mA0 1.244.3 (3) nakSatra / 'janu rAkesa udaya bhae~ tAre / ' mA0 1.245.1 tArehu : A0-bhUkR00+maba0 / tumane tAre-pAra pahuMcAye / 'to kata bipra byAdha ganikahi tArehu, kachu rahI sgaaii|' vina0 112.2 tAro : tArA+kae0 (saM0 tAraka:>prA. tArao>A0 tArau) / eka nakSatra / _ 'TUTi tAro gagana maga jyoM hota china china chIna / ' gI0 2.58.2 tAryo : bhUkR.pu.kae0 (saM0 tAritaH>prA0 taario)| pAra pahuMcAyA / 'nija mAtamA na tAryo / ' vina0 202.3 tAla : saM0pU0 (saM.) (1) saMgIta kA tAla / anuhari tAla gatihi naTu nAcA / ' mA0 2.241.4 (2) vAdya vizeSa jisa se tAla diyA jAtA hai / 'bAhiM tAla pAvAuja bInA / ' mA0 6.10.6 (3) karatAla (vaady)| 'kapAla tAla bajAi jogini nNchiiN|' mA0 3.20 chaM0 1 (4) tAr3a vRkSa / 'kadali tAla bara dhujA patAkA / ' mA0 3.38.2 (5) tAlI kA zabda / 'ur3ata agha bihaga suni tAla
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 tulasI zabda-koza karatAlikA / ' vina0 48.2 (6) (saM0 talla) =tlaav| sarovara / 'giri bana nadI tAla chabi chaae|' mA0 3.14.2 tAlaU : tAr3a vRkSa bhii| 'tAlaU bisAla bedhe / ' kavi0 6.11 tAlA : tAla / sarovara / mA0 7.57.6 tAlikA : saM0strI0 (sN.)| hthelii| hAtha kA cikanA prasRta bhaag| vina0 48.2 tAlU : (1) tAla+kae0 / eka tAr3a vRkSa / 'dAmini haneu manahuM taru tAlU / ' mA0 2.26.6 (2) saM00 (saM0 tAlu) / mukha ke bhItara UparI bhAga / 'nija tAlU gata rudhira pAna kari mana saMtoSa dharai / ' vina0 62.4 tAva : saM00 (saM0 tApa>tAva) / (1) santApa, du:kha / 'tayo hai tihUM tAva re / ' hanu0 37 (2) krodha / 'bhRgunAtha khAi gae tAva / ' tAvat : avyaya (saM0) / taba taka / mA0 7.108 14 tAvauM : A0 ue0 (saM0 stAyati-STa veSTa ne; tAyati-tAya saMvaraNe>prA0 tAyami>a0 tAya) / Dhaka dU, lei se mUda dU', saMvRta kara duuN| 'bhedi bhuvana kari bhAnu bAhiro turata rAhu de tAvauM / ' gI0 6.8.2 tAsu : sarvanAma (saM0 tasya>prA0 tassa>a0 tAsu) / uskaa-kii-ke| 'tAsu nAsa kalpAMta na hoI / ' mA0 7.57.1 tAsU : tAsu / 'nita nUtana maMgala gRha taasuu|' mA0 1.66.4 tAhi, hI : usako / 'sara niMdA kari tAhi bujhAvA / ' mA0 1.39.4 'kAla dharma nahiM byApahiM tAhI / ' mA0 7.104.7 tAhu, hU : use bhii| 'haraSu birahu ati tAhu / ' mA0 7.4 kha 'Ae~ sarana tajau~ nahiM tAhU / ' mA0 5.44.1 tikAla : trikAla / kavi0 7 121 tikkhana : vi.pu. (saM0 tIkSNa>pro0 tikkha) / (1) tIvra / 'te rana tikkhana lakkhana lAkhana / ' kavi0 6.33 (2) nukIlA / praveza karane vAlA / 'lakkha maiM pakkhara tikkhana teja / ' kavi0 6.36 tijarA : saM00 (saM0 trijvara>prA9 tijjara=tijjaraa) / eka prakAra kA jvara jo tIsare dina AtA hai aura sthAyI hotA hai / vina0 272.2 tijArI : saM0strI0 (saM0 trijvArikA>prA0 tijjAri">a0 tijjaarii| ___ tijarA / mA0 6.121.18 titIrSA : saM0strI0 (saM0) / pAra jAne kI icchA / mA0 1 zlo0 6 tithi : saMstrI0 (sN0)| sUrya aura candra kI gatiyoM ke antara se banane vAlA samayabhAgavizeSa / mA0 1.160
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabdakoza 417 tina : (1) saM00 (saM0 taNa>prA0 tiNa) / tinakA / 'biloki saba tina torhiiN|' mA0 1.327 chaM01 (2) ghAsa / 'carai harita tina bali pasu jaiseM / ' mA0 2.22.2 (3) tinha / una / 'sodha kIje tina ko jo doSa dukha deta haiN|' hanu0 32 tinu : tina+kae / eka tinakA / 'giri sira tinu dhrhiiN|' mA0 2.285.3 tinha : ta+saMba0 (saM0 teSAm>prA0 taann)| una / 'tinha nija ora na lAuba bhorA / ' mA0 1.5.1 'tinha kaha sukhada / ' mA0 1.6.3 (2) unhoMne / 'tinha pAtI dInhI / ' mA0 1.260.3 tinhahi, hI : unheM / mA0 1.6.5 tinheM : tinhahi / 'tinheM samujhAi kachU musukAi clii|' kavi0 2.22 tipurAri : tripurAri / mA0 1.271 tibhuprana, tibhuvana : tribhuvana / mA0 2.263.6; 164.6 timi : (1) avyaya (saM0 tathA =a0 tim)| usa prakAra, vaise, tyoN| timi surapatihi na lAja / ' mA0 1.125 (2) saM00 (sN.)| hala machalI / 'mahAmInAbAsa timi tomani ko thalu bho|' hanu0 7 timira : saM00 (saM0) / andhakAra / mA0 1.116.4 timiru : timira + kae / eka kSudra a~dherA / 'timiru taruna taranihi maku gilaI / ' mA0 2.232.1 timuhAnI : saM0 strI0 / tIna dhArAoM kA saMgama (jahA~ tIna muhAne hoM) / 'trividha tApa bhAsaka timuhAnI / ' mA0 1.40.4 tiya : tI / strI0 / mA0 1.16.7 (2) ptnii| rAma eka tApasa tiya taarii|' mA0 1.24.6 tiyana, ni, nhi : tiya+saMba0 / striyoN| 'dekhi tiyani ke nayana samla bhae / ' gI0 1.107.3 tiyamani : striyoM meM ziromaNi, zreSTha strI / 'mainA tAsu gharani ghara tribhubhava tiya mani / ' pA0ma06 tirachI : vi0strI0 (saM0 tirazcIcalA>prA0 tiricchI) / Ter3hI; vakra / rAna. 14 tirache : vi00ba0 / 'tirache kari naina, da saina / ' kavi0 2.22 tirachauMhaiM : kri0pa0 (saM0 tiryaGa mukha>prA0 tiricchamuha) / tirache hokara, tirache prakAra se / 'acAna diSTi parI tirachauM / ' kavi0 2.25 tirahuti : saM0strI0=terahuti / 'bhUmi tilaka sama tirahuti / ' jA0ma0 4 tirahUti : tirhuti|
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418 tulasI zabda-koza tirA : bhUkR.pu / tIra para pahuMcA, taira gayA, pAra ho gyaa| 'loha la lokA tiraa|' mA0 2.251 chaM0 tirIchI : tirchii| kavi0 2.21 tiroche : kri0vi0 / vakratA se, Ter3he-Ter3he / 'tirI, priyAhi cita / ' kavi0 2.26 tirIche : tirache (saM0 tirazcIna>prA. tiricchy)| aadd'e-tteddh'e| khaMjana maMju __ tirIche nayanani / ' mA0 2.117.7 tila : saM00 (sN0)| dhAnya vizeSa jisase tela nikalatA hai| mA0 3.16 kha (2) zarIra meM tilAkAra cinha / 'cAru cibuka tila jAsu / ' do0 161 tilaka : saM00 (saM0) / ttiikaa| (1) mastaka kA UrdhvapuNDa / 'kie~ tilaka guna gana basa krnii|' mA0 1.1.4 (2) rAjyAbhiSeka kA ttiikaa| 'rAmahi tilaka kAli jauM bhayaU / ' mA0 2.16.6 (3) tilaka ke samAna uttama (ziromaNi); zreSTha / 'raghukula tilaka jori dou haathaa|' mA0 2.52.1 (4) tila kA puSpa-nAsA tilaka ko baranai pAre / mA0 1.166.8 tilaku : tilaka+kae / mA0 1.327.6 tila-tila : (tila ke samAna) thor3A-thor3A, dhIre-dhIre / 'jA ke mana te uThi gaI tila-tila tasnA caahi|' vairA0 26 tilAMjali : saM0strI0 (sN.)| pitR karma meM tila sahita jala kI anyjli| 'deu tilAMjali tAhi / ' mA0 4.27 tilAMjuli : tilAMjali / mA0 2.170.5 tilI : telI (prA0 tellia=tillia) / 'perata kolhU meli tila, tilI sanehI ___jAni / ' do0 403 tila : tila+kae / eka tila (kI maatraa)| 'tila bhari bhUmi na sake char3AI / ' ___ mA0 1.252.2 tiloka : triloka / mA0 2.206.3 tilokie : trilokI bhara meM tInoM hI lokoM meN| 'mAnahuM rahyo hai bhari bAnaru tilokie / ' kavi0 5.17 tiloku : tiloka+kae / ekIbhUta sampUrNa trailokya / kavi0 6.56 tilocana : kavi0 7.157 tilau : tila bhI, tila bhara bhI, thor3A-sA bhI / 'tulasI tilo na bhayo bAhera agAra ko| kavi0 5.12 tiSTai : A0 praba0 (saM0 tiSThati>prA0 maagdhii--tistti)| ThaharatA hai, raha sakatA hai| 'bhUta droha~ tiSTai nahiM soI / ' mA0 5.38.7 tiSThanti : A0praba0 (sN.)| rahate haiM, sthiti haiM / vina0 57.5 tisirA : trisirA / mA0 3.25
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koSa 419 M tihAriya, ye : terI hI / 'mose dIna dUbare ko takiyA tihAriye / ' hanu0 22 tihArI : terii| kR06 tihAreM : tere' se / 'sujasa tihAreM bhare bhuana / ' kavi0 1.16 tihAre : tere / 'mahari tihAre pAya~ parauM / ' kR. 7 tihAro : bi.pu.kae / terA / 'sadA jana ke mana bAsa tihaaro|' hanu0 16 tihAroi : terA hii| 'taharoi nAmu gayaMda car3hAyo .' kavi0 7.60 / tihaM, tiha : tiinoN| 'cahuM jagatIni kAla tihuM lokaa|' mA0 1.27.1 'puruSasiMgha, tihu pura ujiAre / ' mA0 1.262.1 / / tihU~ : tihuN+u| tInoM hI / 'tajeM tihUM pura apajasu chaavaa|' mA0 2.65.6. tihuna : tihU~ / 'prIti paricchA tihuna kii|' do0 352 tI : (1) hutI thii| (2) tiya / strii| 'kiya bhUSana tiya tI ko|' mA0 1.16.7 tIkhI : vi0strI0 (saM0 tIkSNA>prA0 tikkhii)| tIvra / 'tIkhI turA tulasI ___ kahato, 4 hie~ upamA ko samAu na aayo|' kavi0 6.54 tIkhe : vi0puba0 (saM0 tIkSNa>prA0 tikkh=tikkhy)| tIvra, ati vegazIla / 'tIkhe turaMga kuraMga suraMgani / ' kavi0 6.32 tocchana, tIchana : tikkhana (saM0 tIkSNa>prA0 ticcha) / vina0 55.4 'rAma bhajana tIchana kuThAra / ' vina0 202.2 / tIchI : vi0strI0 (saM0 tIkSNA>prA0 ticchii)| tIkhI, tIvra / 'tajahi biSama biSu tAmasa tiichii|' mA0 2.262.8 / toche : (saM0 tIkSNena>prA0 ticcheNa>a. ticche) tIkSNa se / 'rAma biyogi bikala dukha tiiche|' mA0 2.143.6 tIja : saM0+vi0 (saM0 tRtIya, tRtIyA>prA0 tiijja, tiijjA>a0 tiijja = ___tijja) / (1) pakSa kI tIsarI tithi+ (2) tIsarI (bAta) / vina0 203.4. tIje : vi0pu0 (saM0 tRtIye>prA0 tiijje) / tIsare / 'mohi tohi bhUpa bheMTa dina tIje / ' mA0 1.166.7 tItara : saM0pu0 (saM0 tittiri) / pakSivizeSa / kavi0 6.26 tItira * tItara / mA0 3.38.7 tIni : saMkhyA (saM0 triinni)| tIna / mA0 1.27.1 tIniavasthA : turIya ko chor3akara cetana kI zeSa tIna dazAe~ :-- (1) jAgrata = sthUla zarIra =annamaya koza= sthUla dehAbhimAnI jiivdshaa| (2) svapna sUkSmaza-rIra = (ka) paJcakarmendriya sahita prANapaJcaka kA prANamaya koza (kha) paJcajJAnendriya sahita mana kA manomaya koza (ga) jJAnendriya sahita buddhi kA vijJAnamaya koza sUkSmazarIrAbhimAnI-jIvadazA (3) suSupti =kAraNazarIra= -IS :
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 tulasI zabda-koza Anandamaya koza=Ananda rUpa AtmA+sUkSma mAyAvRtti kA AvaraNa= AnandAbhimAnI jIvadazA / 'tIni-avasthI tIni guna tehi kapAsa teM kaaddh'i|' mA0 7.117 ga / de0 turIya toniu~ : tInoM ne / 'kInhi daMDavata tIniu~ bhAI / ' mA0 7.33.1 tIniu : tiinoN| 'tIniu bhAi rAma sama jAnI / ' mA0 1.328.6 tInihuM : tIniu~ / 'kInha bibidha tapa tInihuM bhAI / ' mA0 1.177.1 tInI : tIni / mA0 7.71.6 tIno : tIniu / do0 538 tIvra : vi0 (saM0 tIvra) / tIkSNa, vegayukta / mA0 6.71.4 toya, yA : tiya / mA0 1.247.4 tIra : saM00 (saM.) (1) taTa / 'jana sari tIra tIra bana baagaa| mA0 1.40.6 (2) (saM0+phA0) bANa / 'taki taki tIra mahIsa calAvA / ' mA0 1.157.3 tIratha : saM00 (saM0 tIrtha) / (1) pUjya sthAnoM ke adhideva / 'tIratha sakala tahA~ cali AvahiM / ' mA0 1.34.6 (2) pUjya pAvana bhuu-bhaag| 'tIratha bara naimiSa bikhyaataa|' mA0 1.143.2 (3) tIrthATana / 'Aju suphala tapu tIratha tyAgU / ' mA0 2.107.5 (4) pUjya jana ke janma-karma kA prasiddha sthAna / 'carana rAma tIratha cali jaahiiN|' mA0 2.126.5 (5) uttama jalAzraya=nadI-sarovara Adi / 'tIratha.........nimajjahiM / ' mA0 1.224.2 'tIratha-majjana / ' mA0 7.46.2 tIrathanha : tIratha+saMba0 / tIrtho / 'saba tIrathanha bicitra banAe / ' mA0 1.155.8 tIrathapati : tIratharAja / prayAga / mA0 2.1062 tIratharAU : (de0 rAU) / ekamAtra tIrthoM kA rAjA, prayAga / mA0 1.2.13 tIratharAja, jA : prayAga / mA0 1.2.11; 44.7 tIratharAju, jU : tIratharAja+kae / ekamAtra tIrtharAja / ' mA0 1.2.7; 2.105.2 tIrA : tiir| (1) taTa / 'pahu~ce jAi dhenumati tiiraa|' mA0 1.143.5 (2) baann| ____ 'chana mahuM jare nisAcara tIrA / ' mA0 6.61.3 tIrthATana : (tIrtha+aTana-saM0) tIrtha yAtrA / mA0 7.126.4 tIsa : saMkhyA (saM0 triMzat >prA0 tIsA) / mA0 6.62.10 tIsara : vi0pu / tRtIya / mA0 1.87.6 tIsari : vi0strI0 / tIsarI / mA0 3.35 tIsareM : tIsare meM, para / 'tIsareM upAsa.. eka dina dAnu bho|' kavi0 5.32 tIsare : 'tIsara' kA rUpAntara / 'bharata tIsare pahara kaheM kInha prabesa prayAga / ' mA0 2.203
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza tu : avadhAraNArthaka avyaya (sN.)| to| 'na tu kAmI biSayA bs.........| mA0 ____7.115 ka to tu dehiM kabi khori / ' do0 317 tuga : vi0 (sN.)| uttuGga, U~cA / mA0 3.101 chaM0 1 tuMDa : saM00 (sN.)| (1) nAsikA / (2) coMca / 'suka tuMDa biniMdaka subhaga suunnata nAsA / ' gI0 7.12.7 (3) mukha / 'sArada sasi sama tuDa / ' gI0 7.16.4 tubari : saM0strI0 (saM0 tumbI>a0 tu baDI) / lokI / mA0 1.113.4 tua, va : tava (prA.) / terA, terI, tere / mA0 2.21 tupaka : saM0strI0 / top| do0 515 tubhyaM : sarvanAma (sN.)| tujhako, tere lie / mA0 7.108 chaM0 15 tuma : tumh| mA0 1.56.3 tumha : sarvanAma (saM0 yuSmad>prA0 tumha) / tuma / mA0 1.46 tumhai : tuma hI, tumhI / 'jAnata tumhahi tumhai hoi jaaii|' mA0 2.127 3 tumhau : tuma bhI, tumako bhii| 'hamareM bayara tumhau bisraaii|' mA0 1.62.2 tumharihi : tumhArI hI / mA0 2.127.4 tumharI : tumhArI ke / 'hai tumharI sevA basa rAU / ' mA0 2.21.8 tumharI : tumhArI / mA0 1.14.11 tumhareM : tumhAre meM, se / 'bharata bhagati tumhareM mana AI / ' mA0 2.266.2 tumhare : tumhAre / 'tumhare hRdaya hoi saMdehU / ' mA0 2.56.6 tumhareI : tumhAre hI / 'tumhareI bhajana prabhAva / ' mA0 3.13.5 tumharehiM : tumhreiiN| mA0 2.75.3 tumharo : tumhaaro| tumhArA / kavi0 7.41 tumhahi, hI : tumako / 'jAnata tumhahi tumhai hoi jAI / ' mA0 2.127.3. tumhahi, hIM : tumhI, kevala tuma / tumhahu, hUM, hu, hU : tuma bhI / 'tumhahU tAta kahahu aba jAnA / ' mA0 5.27.7 tumhAra, rA: (saM0 yuSmadIya>a0 tumhAra) mA0 1.77.6; 46.3 tumhAri, rI: mA0 1.47.3 tumhAreM : tumhreN| tumhAre lie| 'saba bidhi soi karatabya tumhaare|' mA0 2.66.2 tumhAre : mA0 1.146.3 tumhAro : tumhArA+kae0 / mA0 6.106 chaM0 tumhaiM : tumhAre / 'tumheM vidyamAna.. kapi ropyo pAu / ' kavi0 6.22 tumhai : tumhiiN| parinAma tumhai pchitaiho|' kavi0 7.102 turaMga : saM0pU0 (saM0) / azva / mA0 2.143
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 tulasI zabda-koza taraMgani : turaMga+saba0 / ghor3oM (ko)| 'cucukAri turaMgani sAdara jAi johAre / ' ___gI0 1.46.1 turaMgA : turNg| mA0 1.316.5 turaMta : vi0+kri0vi0 (saM0 tvaramANa>prA0 turaMta) / druta gati letA huA (zIghra) / 'jaihau~ nAtha turaMta / ' mA0 6.60 ka taratA : turaMta / mA0 5.1.7 turaga : turaMga (sN0)| mA0 2.187.4 turagA : turaga / mA0 6.62.1 turata : turaMta; turita / 'turata kapinha kahuM Ayasu dInhA / ' mA0 534.7 turatahiM : jIghra hI / tatkAla hii| tAsu kapaTu kapi turatahiM cInhA / ' mA0 5.3.4 turA : saM0strI0 (saM0 tvarA) / ati zIghratA, ati vega / kavi0 6.54 turAI : turAI+ba0 / tulAiyA~, gadde, dulAiyA~ / 'bividha basana upadhAna turAI / ' ___ mA0 2.61.1 tarAI : saM0strI0 (saM0 tUlikA) / ruI kA gaddA-dulAI Adi / mA0 2.14.6 tarita : kri0vi0 (saM0 tvarita) / zIghra, tatkAla / 'turita gayau kapi rAma pahiM / ___ mA0 7.2 kha turIya : saM0+vi0 (saM.) (1) caturtha / (2) cetana kI caturtha dazA jo tIna avasthAoM-jAgrata, svapna aura suSupti-se pare antaryAmI avasthA hotI hai aura jo brahma kA hI sUkSma rUpa hai-de0 'tIni avsthaa|' 'tUla turIya saMvArI puni / ' mA0 7.117 ga turIyameva : (saM0) caturthadazAmAtra (brahma) / mA0 3.4.6 tulasi : tulasI / kSupavizeSa / mA0 1.346 5 talasikA : tulasI (sN.)| (1) kSapavizeSa / 'uranhi tulasikA mAla / ' mA0 1.243 (2) jAlandhara asura kI patnI jo tulasIkSupa ke rUpa meM avatIrNa mAnI gayI hai / 'ajahuM tulasikA harihi priya / ' mA0 3.5 ka tulasidAsa : tulasIdAsa / mA0 1.166 tulasI : tulasIdAsa ne / 'tulasI lakhyo rAma subhAu tihaaro|' kavi0 7.3 tulasI : saM0strI0 (saM0) / (1) tulasI nAmaka pUchya kSupavizeSa / 'jo sumirata bhayo bhAMga te tulasI tulasIdAsu / ' mA0 1.26 (2) jAlandha kI patnI jo tulasI vRkSa hokara avatIrNa huI jaba viSNu ne usakA satItva bhaGga kara jAlaMdhara ko mArA; usake satItva ke kAraNa viSNu ne use aGgIkAra kiyA / 'rAmahiM priya pAvani tulsii-sii|' mA0 1.31.12 (3) tulasIdAsa kavi / mA0. 1.10 chaM0
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 423 tulasIka : tulasIdAsa ke lie / 'to nIko tulasIka / ' mA0 1.26 kha tulasIdAsa : kavi kA nAma / mA0 1.28 kha tulasIdAsu : tulasIdAsa+kae0 / mA0 1.26 tulasIsa : (saM0 tulasIza) tulasIdAsa ke svAmI rAma / mA0 1.336 chaM0 tulasIsvarI : (saM0 tulasIzvarI) tulasIdAsa kI ArAdhyA= sItA / kavi0 6.2 tulA : tulA para, tarAjU para (upamA meN)| 'bhale sukRtI ke saMga mohi tulA taulie|' kavi0 7.71 tulA : saM0strI0 (saM0) / (1) upamA-jisake upamAna aura upameya do mukhya ___ aGga hote haiM / (2) tarAjU-jisake aGga do palle hote haiM / 'gharia tulA eka ___ aNg|' mA0 5.4 taSa : saM00 (saM0) / bhUlI, chilakA / do0 303 tuSAra : saM00 (saM0) / pAlA, hima (barpha) / mA0 6.115.5 (2) osa / tuSArAdri : saM00 (sN.)| himAlaya / mA0 7.108.3 tuSAru : tuSAra+kae / osa / 'manahuM marakata madu sikhara para lasata bisada tuSAra / ' ka0 14 tusAra : tuSAra / mA0 2.163 tusAru, rU : tuSAru / pAlA / 'manahuM kamala bana pareu tuSArU / ' mA0 2.263.2 tuhina : saM00 (saM0) / tuSAra, pAlA, hima / mA0 2.71.8 tuhinagiri : himAcala / mA0 1.67 tuhinAcala : himAcala / mA0 1.64.6 tuhI : tU hii| 'rAma gulAma tuhI hanumAna / ' hanu0 36 tahUM : tU bhI / 'tuhUM sarAhasi karasi sanehU / ' mA0 2.32.7 tUM : madhyama puruSIya sarvanAma (saM0 tvam >prA0 tuM) / tU / 'jananI tUM jananI bhii|' mA0 2.161 tU : tU (fA0) / mA0 2.162.7 tUThani : sa0strI0 / tuSTa (prasanna) hone kI kriyA / 'rUThani tUThani kilkni...|' gI0 1.30.3 tU Thahi : A0praba / santuSTa hote haiM / 'tUThahiM nija ruci kAja kari / ' do0 476 tUNIra : saM00 (sN.)| niSaGga, tarakasa / mA0 3 zloka 2 tUna : tUNIra / (saM0 tUNa) / mA0 1.268.8 tUnIra : tUNIra / mA0 1.244.1 tUnIrA : tUnIra / mA0 2.115.8
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 tulasI zabda-koza / vAdya, vAdyavizeSa = tur3aho / 'pAcheM lAge bAjata nisAna tUra : saM0pu0 (saM0 tUrya ) Dhola tUra haiM / ' kavi0 5.3 tUranA : tura / 'Dole lola bUjhata sabada Dhola tUranA / kavi0 7.148 tUrI : pUkR0 / tor3akara / 'mana tana bacana taje tina tUrI / ' mA0 2.324.5 tUla : (1) saM0pu0 + strI0 (saM0 ) / rUI | mA0 7.117ga ( 2 ) vi0 (saM0 tulya > prA0 tulla) / samAna, sadRza / 'tUna na tAsu sakala mili / ' mA0 5.4 tulA : tuul| (1) rUI / 'jAsu nAma pAvaka aghatUlA / ' mA0 2.248.2 (2) tulya / de0 samatulA / mA0 1.113.4 tRna : tina / tinakA, ghAsa / mA0 1.167.7 (2) pApI se bAta karane meM tinake kA vyavadhAna karake bAta karane kI paramparA rahI hai de0 dUtavAkyam ( bhAsakRta vyAyoga) zloka 35 vAsudeva: - bhoH kurukula kalaGkabhUta ayazolubdha vayaM kila tRNAntarAbhi bhASakA: / duryodhanaH- bho gopAlaka tRNAntarAbhi bhASyo bhavAn - avadhyAM pramadAM hatvA hayaM govRSameva ca / mallAnapi sunirlajjo vaktumicchasi sAdhubhiH || 36 // ataeva gosvAmI jI kA vacana hai tuna dhari oTa kahati baidehI / mA0 5 tRnAsana : (1) (saM0 tRNAsana ) tinakoM kA Asana / (2) (saM0 tRNAzana) ghAsa kA bhojana = sAgapAta / 'bAra koTi sira kATi sATi laTi rAvana saMkara pai laI / soi laMkA lakhi atithi anavasara rAma tRnAsana jyoM daI / ' gI0 5.38.3 tRnu : tRna + kae0 / ghAsa kI eka pattI / 'deha geha saba sana tanu toreM / ' mA0 2.70.6 tRpita : bhUkR0vi0 (saM0 tRpta ) / santuSTa, pUrNakAma | mA0 2.260 tRpiti : tRpti / mA0 7.116.6 tRpti : saM0 [strI0 (saM0 ) / tuSTi, aghAva, icchApUrti / 'tRpti na mAnahi manu satarUpA / ' mA0 1.148.6 tRSA : saM0 strI0 (saM0 ) / pyAsa / mA0 4.17.5 tRSAvaMta : vi0pu0 (saM0 tRSAvat) pyAsA / mA0 7.2.6 tRSita: vi0 (saM0 ) / pyAsA / ' tRSita bAri binu jo tanu tyAgA / mA0 1.261.2 tRsna : tRSNA ne / 'tusnA kehi na kInha baurAhA / ' mA0 7.70.8
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 425 tRsnA : saM0strI0 (saM0 tRssnnaa)| (1) tRSA, pyAsa / (2) dRr3ha icchA, tIvra _ lAlasA / 'tRsnA udarabRddhi ati bhaarii|' mA0 7.121.36 teM: avyaya (saM0 tena>prA0 teNa>a0 teM) / se| tehi teM kachu guna doSa bakhAne / ' mA0 1.6.2 te : (1) teN| se / 'ahi masaka te hIna / ' mA0 7.122 kha (2) hute| the| 'tinha ke kAja sAdhu samAju taji kRpAsiMdhu uThi ge te / ' vina0 241.3 (3) prathamapuruSIya sarvanAma (saM0 te)| ve| 'te bara puruSa bahuta jaga naahiiN|' mA0 1.8.12 (4) madhyama puruSa sarvanAma (saM0 te) / tujhe, tere lie / 'rAma namAmi te|' mA0 7.130 chaM0 1 teI : usane / "eka mAsa tei~ jAta na jaanaa|' mA0 1.165.8 tei, I : ve hI / tei raghunaMdana lakhana siya / ' mA0 2.262 'bhae upala bohita sama teI / ' mA0 6.3.8 teu, U : ve bhI / 'parama kautukI teu / ' mA0 1.133 'beSa pratApa pUjiahiM teU / ' mA0 1.7.5 teja : saM00 (saM0 tejas) / (1) Atapa (ghAma) (2) oja (AbhA aadi)| ___'binu tapa teja ki kara bistArA / ' mA0 7 90.5 tejavaMta : vi.pu / tejasvI, pratApI / 'tejavaMta laghu gania na raanii|' mA0 1.256.6 tejasI : vi.pu. (saM0 tejsvii)| pratApI, prabhAvazAlI / mA0 1.170 tejahata : vi0 (saM0 tejoht)| pratApa se rahita, niThaprabha, prabhAvahIna / mA0 6.35.40 tejAyatana : (teja+Ayatana) / pratApAgAra, prbhaavshaalii| vina0 461 tejI : vi0strI0 (phA0 teja) / mhNgii| 'tejI mATI magahU kI mRgamada sAtha jU / ' kavi0 7.16 teju : teja+kae / ekamAtra pratApa / 'dure nakhata jaga teju prakAsA / ' mA0 1.236.4 tete : vi.0ba0 / (saM0 tAvat>prA0 tettia)| utane / 'kahi na sakahiM sArada zruti tete|' mA0 3.46.8 tenha : tinha / 'tenha kara marana eka bidhi hoii|' mA0 1.181.7 tepi : (saM.) ve bhI / 'tepi kAmabasa bhae biyogii|' mA0 1.85.8 terasa : saM0+vi0strI0 (saM0 trayodazI>prA0 tersii)| (1) terahavIM (2) pakSa ____ kI terahavIM tithi / ' vina0 203.14 terahuti : saM0strI0 / janaka deza, mithilA / mA0 2.271
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 tulasI zabda-koza terahUti : terahuti / mA0 2.262.8 teriye : terI hii| 'avalaMba mere teriye / ' hanu0 34 terI : sArvanAmika vi0 (strii0)| hanu0 28 tere : vi.pu / 'saheu~ kaThora bacana saTha tere|' mA0 6.30.4 tereu : tere bhI / 'kali tereu mana gRna gana kIle / ' vina0 32.2 tero: vi.pu.kae / terA / hanu0 23 tela : saM0pu0 (saM0 taila>prA0 tella) / mA0 2.157.1 telA : tela / mA0 5.25.5 teli : saM0pu0 (saM0 tailika>prA. tellia)| taila vyavasAyI jAti / mA0 7.100.5 tela : tela+kae / mAGgalika tailavizeSa / 'kari kularIti kalasa thapi telu car3hAvahiM / ' jA maM0 115 teSAM : sarvanAma (saM0) / unakA-kI-ke / mA0 7.108.6 tehiM : (1) usane / 'tehiM apane mana asa anumaanaa|' mA0 6.46.4 (2) usase / 'tehiM kari bimala bibeka bilocana / ' mA0 1.2.2 (3) usa para / tehiM maga calata sugama mohi bhAI / ' mA0 1.13.10 tehi : (1) usa / 'sanamukha hoi na sake tehi avasara / ' mA0 6.50.6 (2) use, usake lie, usake prati / 'jo jehi bhAva nIka tehi soI / ' mA0 1.5.6 tehI : tehiM / usI / tehI samaya bibhISanu jaagaa|' mA0 5.6.2 tehI : tehi / usa, usii| 'bahuri sakra sama binavau~ tehI / ' mA0 1.4.10 te : madhyamapuruSa sarvanAma (saM0 tvayA>prA0 tai>a0 tiN)| (1) tUne / 'sItA te mama kRta apmaanaa|' mA0 5.10.1 (2) tU / 'tai nisicara pati garba bhuutaa|" mA0 6.30.7 (3) parAyepana kA bhAva (ahaMkAra kA rUpa) / 'maiM teM mora mUr3hatA tyAgU / ' mA0 6.56.7 tailika : telii| vina0 25.7 taisai : vaisA hI / 'taisai sIlarUpa subinItA / ' mA0 3.24.4 taisia, ya ya : vaisI hI / tasia nAtha puruSa binu nArI / ' mA0 2.65.7 taisI : vi0strI0 (saM0 tAdazI>prA0 tArisI>prA0 tisii)| vaisii| mA0 2.286.6 taiseM : usa prakAra se / 'teja nidhAna lakhanu puni taiseM / ' mA0 1.263.3 taisei : vaise hI / 'taise i bhUpa saMga dui DhoTA / ' mA0 1.311.3 taisehiM : usI prakAra se / mA0 2.230.7 taiso : vi0pu0kae / vaisA / 'mukha taso risa lAla bho|' kavi0 5.4
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 427 tehaiM : A0ma0praba0 / (1) (saM0 tapsyanti>prA0 tavihiti>a0 tavihihiM) / santapta kareMge (2) (saM0 tAyiSyante>prA0 tAihiti>a0 tAihihiM) / saMvRta kareMge, chipA deNge| 'tanu chabi koTi manojanhi tehaiN|' gI0 5.50.4 (de0 tAvoM) to : (1) tua / tava , tujh| 'sapanehuM to para ko puna mohii|' mA0 2.15.1 (2) tu / 'aba to dAdura boli haiN|' do0 564 (3) to (tarhi) / 'to tulasihi taariho|' vina0 66.3 (4) huto / thaa| 'mo teM kou na sabala to|' gI0 5.13.5 totarAta : vakR.pu / tutalAte, ruka-ruka kara zizuvANI bolate, jIbha ke vyAghAta se aspaSTa uccAraNa karate / 'munimana harata bacana kahaiM totarAta / ' kR0 2 totari : vi0strI0 / tutalI, lar3akhar3AtI (dhvani) / 'jauM bAlaka kaha totari baataa|' mA0 1.8.6 totare : vi0pU0ba0 / tutale, lttpttaate| 'ati priya madhura totare bolaa|' mA0 1.166.6 topacI : saMpu0 (phA0) / topa dAgane vAlA / do0 515 topie~ : A0ma0praba0 / pATa deMge, (garta) bhara deNge| 'tulasI bar3e pahAra le payodhi topihaiN|' kavi0 6.1 topaM : A0praba / tope de rahe haiM, pATa rahe haiN| 'topeM toyanidhi, sura ko samAju hrssaa|' kavi0 6.7 topyo : bhUkR.pu0kae0 / topa diyA, pATa diyA (Dhaka diyaa)| 'baraSi bAna raghupati ratha topyo|' mA0 6.63.3 toma : saM00 (saM0 stotra) / samUha / 'tItara toma tamIcara sena / ' kavi0 6.26 tomani : toma+saMba0 / smuuhoN| 'mahAmInAbAsa timi tomani ko thalu bho|' hanu07 tomara : sapu0 (saM0) / lohe kA bar3A bhArI bhAlA / mA0 3.16 chaM0 toya : sa0pu0 (sa0) / jala / mA0 2.306 toyanidhi : samudra / mA0 6.5 tora : vi.pu / terA / 'jadapi na dUSana tora / ' mA0 1.174 (2) parAyepana kA bhAva / 'maiM aru mora tora te maayaa|' mA0 3.15.2 /tAra, torai : (saM0 toDati-tuDa chede>prA0 toDai-tor3anA, chinna karanA) A0e0 / tor3atA hai, tor3a sakatA hai, tor3e, tor3a ske| 'dhanu torai so barai jAnakI / ' gI0 1.86.3 torata : vakR.pu / tor3atA-te / tulasI torata tIra taru / ' do0 468
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 tulasI zabda-koza torana : saM00 (saM0 toraNa) (1) bahiri, phATaka / (2) maGgalotsava meM banAyA sajAyA kRtrima dvAra / mA0 1.164.1 toraba : (1) bhakR00 (saM0 toDitavya>prA0 toddiavv)| tor3anA / 'rahau car3hAuba toraba bhAI / ' mA0 1.252.2 (2) tor3anA hogA (tor3eMge) / 'rAma cApa toraba, saka nAhIM / ' mA0 1.245.2 torahIM : A0praba0 (saM0 toDanti>prA0 toDaMti>a0 toddhiN)| tor3ate haiM / 'biloki saba tina torhiiN|' mA0 1.327 chaM01 torahuM : A0-kAmanA-praba0 (Izvara kare ki) tor3a DAleM, tor3a skeN| 'tI siva dhanu manAla kI naaiiN| 'torahuM rAma ganesa gosaaii|' mA0 1.255.8 torA : (1) tora / torA / 'kRSna tanaya hoihi pati toraa|' mA0 1.88.2 (2) bhakR.pu0e0 (saM0 toDita >prA0 toddia)| tor3A, khaNDita kiyA / tehi chana madhya rAma dhanu toraa|' mA0 1.261.8 torAi : pUkR0 (saM0 toDayitvA>prA0 toDAvia>a. toDAvi) / tur3A kara, bandhanaviccheda karake / 'bAgura viSama torAi manahuM bhAga magu bhAgabasa / ' mA0 2.75 torAI : vi0strI0 (saM0 tvarAvatI) / drutagAminI / (2) (saM0 tvarayittvA>prA0 torAvia>a0 torAvi) / zIghratA karake / 'chudra nadI bhari calI torAI / ' mA0 4.14.5 (yahA~ 'torAi' vAlA artha bhI hai-jisa prakAra kSudra strI maryAdA tor3akara calatI hai, usI prakAra nadI sImA tor3akara baha calI) torAvati : vi0strI0 (saM0 tvraavtii)| drutagAminI+ (saM0 toDayantI>prA. toDAvaMtI) maryAdA bhaGga karane vAlI =sImA tor3akara zIghra gati letI huii| ____ biSama biSAda torAvati dhaaraa|' mA0 2.276.3 tori : (1) sArvanAmika vi0strI0 / terii| 'bhUpaM pratIti tori kimi kInhI / ' mA0 2.162.3 (2) pUkR0 (saM0 toDayitvA>prA0 toDia>a0 toddi)| todd'kr| saMbhu sarAsana tori saTha karasi hamAra prabodhu / ' mA0 1.280 torie : A0kavA0prae0 (saM0 toDyate>prA0 toDIai) / tor3A jAya / 'tulasIsa torie sarAsana isAna ko|' gI0 1.88.5 toribe : bhUkR.pu / tor3ane / 'maiM tava dasana toribe lAyaka / ' mA0 6.34.1 torihiM : A0bha0 praba0 (saM0 toDiSyanti>prA0 toDihiMti>a0 toddihihiN)| ___tor3eMge / 'tamaki tAhi e torihiM kahaba mahesa / ' bara0 15 torI : bhUkR0strI0ba0 / tor3I, ucchinna kii| 'bahu dhanahIM torI larikAI / ' mA0 1.271.7 torI : (1) tori / terI / 'astuti torI kehi bidhi karauM / ' mA0 1.163 chaM.
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-kAza 429 (2) tori / tor3akara / 'nirakhahiM chabi jananIM tRna torii|' mA0 1.168.5 (3) bhUkR0strI0 / tor3a ddaalii| toreM: (1) tujhameM / 'sakala prakAra bhagati dRr3ha toreN|' mA0 3.36.7 (2) tere meN| 'kara gata beda tattva saba toreM / ' mA0 1.45.7 (3) tere.. se / 'anudina bar3hau anugraha toreN|' mA0 1.205.2 (4) tor3ane se (saM0 toDitena>prA0 toDieNa >a0 toDie~) / 'toreM dhanuSu cAr3a nahiM saraI / ' mA0 1.266.4 (5) tor3e hue (sthiti meM) / 'deha geha saba sana tanu toreN|' mA0 2.70.6 tore : (1) sArvanAmika vi0pU0 / tere / 'rAma pratApa nAtha bala tore / ' mA0 2.162.1 (2) bhUka00ba0 (saM0 toDita>prA0 toDiya) / ucchinna kiye| ____ 'tulasI je tore taru, kie deva, die baru / ' kR0 17 tore : A0-bhUka00+ue / maiMne tor3e / 'kapi subhAva teM toreu~ ruukhaa|' mA0 5.22.3 torehuM : tor3ane para bhii| 'torehuM dhanuSa byAhu avagAhA / ' mA0 1.245.6 torai : bhakR0 avyaya / tor3ane / 'phala khAesi taru torai laagaa|' mA0 5.18.1 to : torai / torauM : A0ue0 (saM0 toDAmi>prA0 toDami>a0 todduN)| tor3atA hUM, tor3a DAlU , tor3a sakatA huuN| 'torauM chatraka daMDa jimi / ' mA0 1.253 toryo : bhUkR.pu.kae / tor3a ddaalaa| 'bAlaka nRpAla jU ke khyAla hI pinAku ____toryo|' kavi0 1.12 toSa : saM00 (saM0) / santoSa, tuSTi / 'toSa maruta taba chamA jur3Avai / ' mA0 7.117.14 toSaka : vi0 (saM.) / tRSTa karane vAlA / mA0 1.43.4 toSana : vi00 / tuSTa karane (ke zIla) vAlA / mA0 7.106.11 toSanihArA : vi.0 / tuSTa karane vAlA / mA0 2.41.8 toSaye : santuSTa karane ke lie| mA0 7.108.6 toSA : toSa / mA0 1.43.4 toSi : pUkR0 / santuSTa karake / 'poSi toSi thApi Apano na avdderie|' hanu0 34 toSie, ye : A0kavA0prae / saMtuSTa kIjie / 'tulasidAsa hari toSiye so sAdhana nAhIM / ' vina0 106.5 toSi haiM : A0 bha0prae / tuSTa kareMge / 'joginI jamati kAlikA kalApa toSihaiM / ' kavi0 6.2 toSa : toSa+kae / 'bina adhAra mana toSu na saaNtii|' mA0 2 316.2 toSe : bhUkR00ba0 / toSayukta hue / 'toSe rAma sakhA kI se|' mA0 2.221.3 toSeu : bhUkR00kae0 / toSayukta huA / 'prabhu toSeu / ' mA0 1.77.6
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ 430 tulasI zabda-koza tohArA : (a0 tuhAra) terA / mA0 1.282.6 tohi : tohi / 'tohiM syAma ko sapatha jasodA / ' kR0 3 tohi : tujhe / 'sapana sunAvau~ tohi / ' mA0 1.72 tohI : tohi / 'priya bAdini sikha dInhiu~ tohii|' mA0 2.15.1 toha : tujhe bhii| 'tohU hai bidita blu|' kavi0 6.11 / / tauMko : pUkR0 / tauMka kara, tamaka kara, A~ca se tamatamA kr| 'lapaTeM jhapaTa so ___ tamIcara tauMkI / ' kavi0 7.143 tauMsiata : vakR.pu0kavA0 (tamas+karmavAcya kR0)| (dhue~ ke dhundha meM) aMdharAye jAte (hue) / 'tAta tAta tauMsiata jhauMsiata jhaarhiiN|' kavi0 5.15 tau : avyaya / (1) to, usa dazA meM, taba / 'to kahi pragaTa janAvahu soii|' mA0 2.50.6 (2) tu / 'gaMgAjala kara kalasa to turita ma~gAiya ho|' rA0na0 3 (3) (saM tAvat >prA0 tAva) / pahale, sarvaprathama / 'prabhu kara carana pachAli to ati sukumArI ho / ' rA0na0 15 (4) ta u / to bhii| 'aise bhae to kahA tulasI / ' kavi0 7.44 tauli : pUkR0 / tolakara (AjamAkara) 'manahuM tauli nija bAhu bala claa|' mA0 1.176 taulie, ye : A0kavA0prae0 / tolA jAya / 'bhale sukRtI ke saMga mohi tulA toliye ___ to nAma ke prasAda bhAru merI ora namihai / ' kavi0 7.71 taulauM : taba taka / 'jo lauM kAnha rahI guna goe| tolauM tumhahi patyAta loga sb|' kR0 11 taulyo : bhUkR0pu0kae / tola liyA (uThA liyaa)| jehiM taulyau kailAsa / ' do0 167 tyakta : bhUkR0 (saM0) / tyAgA huA-tyAge hue| vina0 50.5 tyAga : saM00 (sN.)| (1) parihAra, chor3anA / 'saMgraha tyAga na binu pahicAne / ' mA0 1.6.2 (2) dAna, sAMsArikatA ke prati virAga / 'dhyAna ko bhaSana tyaag|' varA044 tyAgai : tyAga+prae / chor3atA hai| 'jalahIna mIna tanu tyAgai / ' pA0ma0 60 tyAgata : tyAga+ vakR0pu / chodd'taa| mA0 7.14 chaM0 7 tyAgana : tyAjya / 'tyAgana gahana upecchanI / ' vina0 124.2 tyAhiM : tyAga+praba0 / chor3ate haiM / 'muni dhyAna tyAgahiM / ' mA0 1.322 chaM0 tyAgahu, hU : tyAga+maba0 / (1) chor3ate ho| yaha sAmaratha achata mohi tyAgahu / ' vina0 64.5 (2) chodd'o| 'tyAgahu tama abhimAna / ' mA0 5.23 tyAgA : tyAga+bhUkR00 / chor3a diyaa| 'sahaja bayaru saba jIvanha tyaagaa|' mA0
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 431 tyAgi : tyAga+pUkR0 / chor3a (kara) / 'sakau~ pUta pati tyAgi / ' mA0 2.21 tyAgihahiM : tyAga+bhapraba0 / chor3eMge / 'Apana jAni na tyAgihahiM / ' mA0 2.183 tyAgihai : (1) tyAga+bha0prae0 / chodd'egaa| (2) mae / tU chodd'egaa| 'kuTila kapaTa kaba tyaagihai|' vina0 224.1 tyAgI : (1) vi.pu / udAra, dAnI / (2) chor3ane vaalaa| 'mAyA tyAgI saMta / ' vairA0 32 (3) tyaagi| 'siva samAdhi baiThe saba tyaagii|' mA0 1.83.3 (4) tyAga+bhUkR0strI0 / chor3a dii| 'mana hauM tajI, kAnha hauM tyaagii|' kR0 25 tyAga, gU : (1) tyAga+kae / dAna Adi / 'Aju suphala tapu tIratha tyAga / ' mA0 2.107.5 (2) tyAga+AjJA-mae / tU chor3a / 'maiM teM mora mUr3hatA tyAga / ' mA0 6.56.7 tyAgeM : chor3e hue, chor3a kara / 'taba cali gayau nikaTa bhaya tyaageN|' mA0 6.54.8 tyAge : tyAga+bhUka.puba0 / chor3a diye / 'bAri adhAra mUla phala tyAge / ' mA0 1.144.2 tyAgeu : tyAga+bhaka.pu.kae / chor3a diyaa| 'barasa sahasa dasa tyAgeu souu|' mA0 1.145.1 tyAga : tyAgai / chor3a de / 'jo pana tyAge / ' jA0ma0 70 tyAgauM : tyAga+ue / chor3a, chor3a sakatA huuN| 'hauM tau nahiM tyAgauM / ' vina0 177.1 tyAgo : tyAgahu / 'jo tuma tyAgau rAma / ' vina0 177.1 tyoM, tyauM : (1) timi (a0 tev)| usa prakAra / 'tulasI jyoM jyoM ghaTata teja tana tyoM tyoM prIti adhikAI / ' gI0 2.76.4 (2) ora (tana) / 'cita tumha tyoM hamaro mana mohaiM / ' kavi0 2.21 trapA : saMstrI0 (sN.)| lajjA / 'bhae bihAla napAla pA haiM / gI0 7.13.5 traya : saM00 (saM0) / tIna kA samUha (tiin)| 'tapata sadA traya tApa / ' vairA0 6 trayatApa : tApatraya / mA0 1.36.6 trayo : saM00 (sN.)| (1) tIna kA samUha (2) vedatrayI=Rk, yajuH, sAma / 'adabhuta trayI kidhauM paThaI hai|' gI0 2.24.3 trasita : bhUkR0vi0 (saM0 trasta) / bhayabhIta / mA0 1.174.8 trase : trasita / Dara gaye / 'kamaTha bhU bhUdhara trse|' mA0 6.61 chaM0 trasta : trasita / vina0 59.6 trasyo : bhUka00kae / Dara gayA / 'balI trAsa trasyo hauM / ' vina0 181.4 trAtahi : trAtA ko, rakSaka ko / mA0 7.30.3
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ 432 tulasI zabda-koza trAtA : vi0pu0 (saM0) / rakSaka / mA0 7 83.2 trAta : A0-prArthanA-prae0 (saM0 trAyatAm =pAtu) / rakSA kare / mA0 3.11.6 trAna : saM00 (saM0 trANa) / rakSA, rakSA sAdhana / 'nahiM pada trAna sIsa nahiM chaayaa|' mA0 2.216.5 trAnA : bAna / mA0 6.80.3 trAsa : saM00+strI0 (saM0) / bhaya / mA0 1.63.1 trAsai : trAsa +prae / bhayabhIta karatA hai / 'tehi bahu bidhi trAsai desa nikAsai / ' mA0 1.183 chaM0 trAsaka : vi0 (sN.)| bhayadAyaka / trividha tApa trAsaka timuhaanii|' mA0 1.40.4 trAsaka : trAsaka+kae0 / ekamAtra bhayadAtA / 'tarani traasku|' gI0 6.14.5 trAsana : (1) trAsa+saMbala / trAsoM (se) / 'trAsana cakita so parAvano paro so hai|' kavi0 7.84 (2) saMpu0 (saM0) / trasta karanA / 'bAMdhi kari trAsana dInho / ' kavi0 7.117 trAsahu : trAsa+maba0 / DarAo, bhayabhIta kro| 'sItahi bahu bidhi trAsahu jAI / " mA0 5.10.8 trAsA : trAsa / 'bhAji bhavana paiThI ati traasaa|' mA0 1.66.5 trAsita : bhUka0vi0 (saM0) / DarAyA huA, bhayAkrAnta kiyA huA / 'eka eka ripu. - teM trAsita jana / ' vina0 63.5 trAhi : A0-prArthanA-mae0 (saM0 trAyasva =pAhi) / tU rakSA kara / 'trAhi trAhi Arata jana traataa|' mA0 7.83.2 (2) rakSA hetu kahA jAne vAlA zabda / trAhi tIni kahyo draupdii|' do0 169 trikAla : tIna kAla =bhUta, vartamAna, bhaviSyat / 'tumha trikAla darasI muni naathaa|' mA0 2.125.7 trikAlagya : (saM0 trikaaljny)| tInoM kAloM ke viSayoM kA jnyaataa| mA0 1.66 trikUTa : saM00 (saM0) / tIna zikharoM vAlA parvata vizeSa jisa para laGakA basI thii| mA0 1.178.5 trikUTa : trikUTa+kae / 'trikUTa upAri lai bAridhi borauM / ' kavi0 6.14 triguna : mAyA (prakRti) ke tIna guNa - (1) sattva guNa=prakAza, sukha, jJAna / (2) rajoguNa =capalatA, duHkha / (3) tamoguNa =moha, ajJAna / trigunapara : mAyA ke tInoM guNoM se pare=niguNa / 'tripurAri trilocana trigunpr|" ___ kavi0 7.150 trijaga : saM00 (saM0 tiryak-ga) / tamoguNI sRSTi = pazupakSI Adi / 'trijaga deka nara asura smete|' mA0 7.87.6
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 433 trijaTA : trijaTAne / 'trijaTA kahA / ' mA0 6.66 chaM0 trijaTA : (saM0) eka rAkSasI jo sItA kI sakhI ho gayI thii| mA0 5.11.1 tritApa : tApatraya / hanu0 28 tridasa : saM00 (saM0 tridsh)| deva / kavi0 7.150 tridoSa : saM00 (sN.)| Ayurveda varNita tIna tattva- vAta, pitta aura kapha jaba ___ kupita hote haiM to sannipAta roga (tridoSa) banatA hai / hanu0 26 tridoSadAha : sannipAta roga kI jalana / kavi0 6.25 tridoSe : bhUka00ba0 / tridoSagrasta, sannipAta rogI / 'kaidhauM kUra kAla basa tamaki tridoSe haiN|' gI0 1.65.2 tripatha : tIna mArga (svarga, pAtAla, mrty)| 'tripatha lasasi nabha patAla dharani / ' vina0 20.1 tripathagA : saM0strI0 (saM0) / gaGgA / vina0 17.1 tripathagAmini : tripthgaa| kavi0 2.6 tripuMDa : saM00 (saM0 tripunndd)| mastaka para bhasma Adi kI tIna Ar3I rekhAe~ / mA0 1.268.4 tripura : saM00 (sN.)| (1) asuravizeSa ke tIna nagara=svarNa, cA~dI tathA lauha ke pura jo triguNa ke pratIka haiM (2) una nagaroM kA svAmI asura= tripurAsura / mA0 1.57.8 tripurAri, rI : tripura ke zatru-zivajI / mA0 1.46; 48.6 tribali, lI : saM0strI. (saM0 trivali, trivlii)| udara kI tIna sikur3aneM yA rekhAeM / gI0 7.16.3 'nAbhI sara tribalI nisenikA / ' gI0 7.17.6 tribikrama : saM+vi0 (saM0 trivikrm)| viSNu, virAT bhagavAn jinhoMne tInoM lokoM ko tIna DagoM =pAdakSepoM (vikramoM) meM nApA thA (Rgveda meM triloka vyApI paramAtmA) / mA0 4.26.8 trividha : vi0 (saM0 trividh)| tIna prakAroM (vidhAoM) vaalaa| 'trividha tApa trAsaka timuhaanii|' mA0 1.40.4 tribidhi : tribidha / tIna vidhiyoM (rItiyoM prakAroM) vAlA / 'tribidhi tApa bhava dApa nasAvani / ' mA0 7.35.1 tribenihiM : triveNI meM / 'tribenihiM aae|' mA0 2.204.3 tribenI : triveNI meM / 'sAdara majahiM sakala tribeniiN|' mA0 1.44.4 tribenI : saM0strI0 (saM0 triveNI) / prayAga meM gaGgA-yamunA-sarasvatI kI tridhArA (tIna veNiyoM) kA saMgama / mA0 2.205.6
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza tribhaMga : saM0pu0 (saM0 ) / khar3e hone kI vizeSa mudrA jisameM ghuTane, kaTi aura grIvA Ter3he rahate haiM / (2) usa mudrA meM khar3A hone vAlA - lI (kRSNa) / 'jo haiM mUrati tribhaMga / ' kR0 20 tribhuana : tribhuvana / mA0 6.83 chaM0 tribhuvana : saM0pu0 (saM0 ) / svarga, martya aura pAtAla lokoM kA samudAya / mA0 434 6.116.4 triya : tiya / mA0 1.67.6 trirekha : tribalI / 'udara trirekha manohara / ' gI0 7.21.11 triloka : tribhuvana | mA0 3.4 chaM0 trilocana: vi0 saM0 (saM0 ) / tIna netroM vAlA = ziva / kavi0 7.146 trividhAti : ( trividha + Arti) = tritApa / vina0 43.6 trisaMka : saM0pu0 (saM0 trizaGa ku ) / eka sUryavaMzI rAjA harizcandra kA pitA / mA0 2.226.1 trisirA : saM0pu0 (saM0 triziras - trizirA : ) / khara-dUSaNa bandhu eka rAkSasa / = mA0 5.21.6 = trisirAri : (saM0 triziroDari ) trisirA ke zatru - rAma / mA0 4.30 ka trisiru : trisirA + kae0 / kavi0 6.4 trisUla : saM0pu0 (saM0 trizUla ) / (1) Ayudha vizeSa jisameM tIna noke~ hotI haiM / mA0 6.76.4-6 (2) ziva kA Ayudha jo tApatraya kA pratIka hai / mA0 1.62.5 trisUlanhi : trisUla + saMba0 / trizUloM (se) / 'byAkula kie bhAlu kapi paridha trisUlanhi mAri / ' mA0 6.42 tretA~ : tretA yuga meM / ' tretAM brahma manuja tanu dharihI / mA0 4.28.7 I tretA : saM0 strI0 + puM0 (saM0 ) / caturyugI kA dUsarA yuga / 'sattva bahuta, raja kachu, ratirmA / saba bidhi sukha tretA kara dharmA / ' mA0 7.104.3 traikaTaka : (saM0 trayakaTaka) tIna tattvoM kI senA / 'sattvaguNa pramukha traikaTaka kArI / ' vina0 58.2 naina : trinayana | trilocana = ziva / vina0 46.5 1 trailoka : trailokya | mA0 1.167.5 1 trailokA : trailoka | mA0 1.87.5 trailokya : (saM0) tonoM lokoM kA samUha - de0 tribhuvana / kR0 21 varga: (saM0 trivarga = vargatraya) artha, dharma aura kAma puruSArthoM kA gaNa jise 'abhyudaya' kahate haiM (laukika mUlya ) / vina0 57.2 tours : (saM0 vyAdhitraya ) = trividhAti - de0 tApatraya / vina0 57.6
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 435 trona : saM00 (saM0 tUNa) / tUNIra, tarakasa / mA0 6.71.3 tvaM : sarvanAma (saM0) / tU / vina0 54.4 tvaca : saM0 strI0 (saM0 tvaca) / camar3I, chAla / mA0 7.13 chaM0 5 tvadAMghri : (sN.)| tere caraNa / mA0 3.4 chaM0 tvadIya : sArvanAmika vi0 (sN.)| terA, terI, tere / mA0 3.4 chaM0 tvadbhakti : (saM0) terI bhakti / vina0 57.8 tvadrUpa : (saM0) terA rUpa, tujha se abhinna, tujha se ekAkAra / 'sarva mevAtra tvadrUpa / ' _ vina0 54.3 tvayi : sarvanAma (sN.)| tere..... para / 'gati tvayi prasanne / ' vina0 57.2 . thaki : pUka0 (saM0 stakitvA-Taka pratighAte, sthitvA>prA0 thakkia>a0 thkki)| (1) parizrAnta hokr| 'jaha~ taha~ rahe pathika thaki naanaa|' mA0 4.15.12 (2) akacakA kara, sthira hokara / 'rAmahi citai rahe thaki locana / ' mA0 1.266.8 thakita : bhUka0 (saM0 stakita, sthita>prA0 thakkiya) / (1) eka tAna-sthira, (mugdha tathA acaMcala / 'sahaja birAga rUpa manu morA / thakita hota jimi caMda ckoraa|' mA0 1.216.3 (2) rukA huaa| 'caMDakara thakita phiri turaga hA~ke / ' kavi0 6.45 (3) parizrAnta, stabdha / 'thakita rahe dhari mauna / ' mA0 2.160 thakeM : thakane para, parizrAnta hone para / 'pairata thakeM thAha janu paaii|' mA0 1.263.4 thake : bhUka pu0= thakita -ba0 / eka tAna-sthira, mugdha-stabdha / 'thake nayana raghupati chabi dekheM / ' mA0 1.232.5 (2) parizrAnta / 'thake biloki pathika hiye haare|' mA0 2.276.5 thana : saM00 (saM0 stana>prA0 thaNa) / payodhana, kuca / mA0 2.166.5 Vthapa thapai : (saM0 sthApayati>prA0 thappai>sthApita karanA, sthAyI banAnA, pratiSThita karanA) Aprae / sthApita karatA hai 'uthapa tehi ko jehi rAma thapa / ' kavi0 7.47
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ 436 tulasI zabda-koza thapata : vakR00 (saM0 sthApayat>prA0 thppNt)| sthApita karatA-te / 'nAma soM pratIti prIti hRdaya suthira thapata / ' vina0 130.5 thapati : saM00 (saM0 sthapati) / thavaI, vAstu kalAkAra / 'cale sahita sura thapati prdhaanaa|' mA0 2.133.6 thapana : (1) vi0pu / sthApita karane vAlA / 'uthape thapana thira, thape uthpnhaar|' hanu0 22 (2) saM00 (saM0 sthApana>prA0 thappaNa) / pratiSThita karanA, sthAyitva denA / 'uthape thapana thape uthapana pana / ' vina0 31.3 thapi : thApe / sthApita kara / 'kari kularIti kalasa thapi tela car3hAvahiM / ' jA0ma0 115 thapihai : A0bha0e0 / sthApita karegA, pratiSTha degaa| thapihai tehi ko hari jo ttrihai|' kavi0 7.47 thape : bhaka0pa0 / sthApita kiye hae (ko)| 'tere thape uthapaina mahesa / ' hana017 thapa : thapai / thApa sakatA hai / 'thapa thira ko kapi je ghara ghAle / ' hana0 17 thapyo : kR00 kae0 / sthApita kiyaa| 'bAli so bIru bidAri sukaMTha thapyo / " kavi0 7. thara : thala / tharathara : kA~pane kI ceSTA / 'nayana sajala tana thara thara kaaNpii|' mA0 2.54.4 tharu : thara+kae0 / sthAna / 'pratIti mAni tulasI bicAri kAko tharu hai|' kavi0 7.136 thala : saM00 (saM0 sthala>prA0 thala) / sthAna, bhuubhaag| mA0 1.8.1 thalacara : sthala (bhUmi) para rahane vAle jIva / mA0 1.3.4 thalacArI : thalacara / mA0 1.85.4 thalaruha : saM00 (saM0 sthalaruha) / pRthvI para ugane vAle vRkSAdi / gI0 2.46.3 thalu : thala+kae0 / vaha sthAna / 'thalu biloki raghuvara sukhu pAvA / ' mA0 2.133.5 thahAibI : bhaka0strI0 / avagAhita krnii| 'dhAi na jAi thahAibI sara saritA avagAha / ' do0 446 thahAvauM : A0 ue0 (saM0 stAdhayAmi>prA0 thAhAvami>prA0 thAhAvau~) / thAha letA huuN| 'gopada buDibe joga karama kari, bAtani jaladhi thahAvauM / ' vina0 232.3 thAkA : bhUkR00 (saM0 sthita, stakita>prA0 thakka) ruka gayA, parizrAnta huaa| 'garjA ani aMtara bala thAkA / mA0 6.92.2 thAka : saM00kae / roka Toka, kbhii| 'mere kahA thAku gorasa ko|' kR0 5 thAke : thake / pari pari thAke haiN|' gI0 1.64.3
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 437 thAkeu : thAkA+kae / acala huA, stabdha raha gyaa| 'rabi sameta rathu thAkeu / ' mA0 1.165 thAko : thAkeu / ruka gayA, niSTa ceSTa ho gayA, thaka gyaa| 'mero saba puruSAratha thAko / ' gI0 6.7 thAkyo : thAkeu / raha gayA, rukA par3A rahA / 'so thAkyo barahyo ekahiM tk|' kR0 56 thAti, tI : saM0strI0 (prA0 thtti)| (1) sthAyI nidhi / 'agha avagunani kI thAti / ' vina0 221.2 (2) dharohara, nyAsa / 'dui baradAna bhUpa sana thaatii|' mA0 2.22.5 thAnA : saM00 (saM0 sthAnaka>prA0 thANaa) / caukI, par3Ava / 'taha~ tahaM baiThe sura kari thAnA / ' mA0 7.118.11 thAnI : vi0pU0 (saM0 sthAnika>prA0 thaannia)| kisI sthAna kA svAmI dikpAla Adi / 'sukha saneha saba diye dasarathahi khari khalela thira thaanii|' gI0 1.4.13 thApana : thapana / sthApita karane vAlA / 'tuma uthapana thApana / ' jA0ma0 172 thApanA : saM0 strI0 (saM0 sthApanA) / 'karihau~ ihAM saMbhu thApanA / ' mA0 6.2.4 thApano : thApana+kae / ekamAtra sthApana kartA / 'rAya dasa ratha ke tU uthapana thaapno|' vina0 180.1 thApahi : Apraba0 (saM0 sthApayanti>prA0 thappaMti>a0 thpphiN)| sthira pratiSThA dete haiM / 'asura mAri thApahiM suranha / ' mA0 1.121 thApi : thapi / liMga thApi bidhivata kari puujaa|' mA0 6.2.6 thApina, e, thApiya, ye : A0 kavA0prae0 / sthApita kIjie / 'thApia janu saba __ logu sihAU / ' mA0 2.88.7 / / thApeu~ : A0-bhUkR00+ue / maiMne sthApita kiyaa| 'thApeu~ siva sukhadhAma / ' mA0 6.116 ka thApyo : thapyo / kavi0 7.10 thAra : saM00 (saM0 sthAla >prA0 thAla) / mA0 1.66.3 thArA : thAra / mA0 1.305.1 thArI : thAlI meM / 'lie~ AratI maMgala thArI / ' mA0 1.301.4 thArI : saM0strI0 (saM0 sthAlI>prA. thaalii)| choTA thAla / thAlikA : (1) thArI (saM0 sthAlikA) / (2) AlabAla, thAlA jo vRkSoM ke Asa pAsa sIMcane ko banAte haiN| 'bhakti kalpa thAlikA / ' vina0 17.2 thAha : saM0strI0 (saM0 stAdha>prA0 thAha) / pAnI meM rukane ko bhUmi / 'parata tharke thAha janu pAI / ' mA0 1.263.4
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ 438 tulasI zabda-koza thAhata : vaka0pu / thAha lete / 'sari thAhata jaha~ taha ghii|' gI0 5.38.4 thAhA : thAha / mA0 7.61.6 thAhaiM : thAha meM / 'kou lAMghata kou utarata thAhaiM / ' gI0 7.13.1 thiti : saM0strI0 (saM0 sthiti) / (1) sthiratA, dhRti / 'prabhu cita hita thiti pAvata naahiiN|' mA0 2.227.4 (2) rakSA, dhAraNa-poSaNa / 'utapati thiti laya / ' mA0 2.282.5 (3) rahanA / 'tulasI kie~ kusaMga thiti hohiM dAhine bAma / do0 361 thira : vi0 (saM0 sthira>prA0 thira) / dRr3ha, acala, TikAU / 'manu thira kari taba saMbhu sujaanaa|' mA0 1.82.4 thiratA : saM0strI0 (saM0 sthiratA) / acalatA, dRr3hatA, sthAyitva / thiratAi : thiratA / 'rAma bhagati thiratAi / ' do0 140 thirathAnI : (de0 thAnI) acala sthAna vAlA-dikpAla, lokapAla / gI0 1.4.13 thirAto : kriyAti pu0e0 / sthira ho jAtA+nirmala hotaa| 'janama koTi ko kAMdalo hrada hRdaya thiraato|' vina0 151.6 thirAnA : bhUka.pu / (1) sthira huA (2) nirmala huaa| 'bhareu sumAnasa suthala thirAnA / ' mA0 1.36.6 thirAne : 'thirAnA' kA rUpAntara / (1) sthira hue (2) nirmala hue / 'sadA malIna paMtha ke jala jyoM kabahuM na hRdaya thirAne / ' vina0 235.3 thorA : saM00 (saM0 sthairya>prA0 thiir)| dRDhatA, sthiratA / 'nija sukha binu mana hoi ki thIrA / ' mA0 7.60.7 (2) thira / thani, nI : saM0strI0 (saM0 sthUNA>prA. thUNA>a0 thuunnii)| stambha / jA0ma0. 85 thelI : saM0strI0 (saM0 sthagikA>prA0 thaviA=thaillI) / rupayA-paisA Adi rakhane ___ kA vastra-pAtra / mA0 1.276.4 thora : vi.pu0 (saM0 stoka>prA0 thoa>a. thoaDa=thoaDaa / thor3A / 'mohi. budhi bala ati thora / ' mA0 1.14 kha thorA : thora / mA0 7.104.5 thori : thorI / 'mati thori kaThori na komltaa|' mA0 7.102.2 thoriu : thor3I bhii| mAtu tohi nahiM thoriu khorii|' mA0 2.12.2 thorika : (thori+ika) / kucha thor3I= alpatara / 'ehi ghATa teM thorika dUri ahai / " kavi0 2.6 thorihiM : thor3I hI / 'thorihiM bAta pitahi dukhu bhaarii|' mA0 2.42.6 thorI : thora+strI0 / thor3I, alpa / mA0 1.43.6
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 439 thoreM: (1) thor3e se / 'sithila sarIru saneha na thoreN| mA0 2.198.5 (2) thor3e meN| rIjhata thoreN|'kvi0 7.46 thore : 'thora' kA rUpAntara / thor3e / 'thore mahuM jAnihahiM sayAne / ' mA0 1.12.6 thorehi : thor3e hI / 'thorehi mahuM saba kahau~ bujhAI / ' mA0 3.15.1 yorehu : thor3e meM bhI / 'jasa thorehuM dhana khala itraaii|' mA0 4.14.5 yoro : thorA+kae0 / 'jani mAgiye thoro|' kavi0 7.153 daMtiyAM : saM0strI0ba0 / zizu ke dAMta / kavi0 1.3 baturiyAM : datiyA~ / 'damakati dvai dvai daMturiyAM rUrauM / ' gI0 1.31.4 da : (samAsAnta meM) vi0pU0 (saM0) / dene vAlA / narmada, jalada Adi / daMDa : saM00 (sN.)| (1) dhvaja Adi-sambandhI lggii| 'raghupati kIrati bimala patAkA / daMDa samAna bhayau jasu jaakaa|' mA0 1.17.6 (2) DaMDA, yaSTi / 'kAla daMDa gahi kAhu na maaraa|' mA0 6.37.7 (3) (samAsAnta meM) dRr3ha, puSTa, samartha / 'ura bisAla bhujadaMDa caMDa / ' hanu0 2 (4) nAla, DaMThala / 'torauM chatraka daMDa jimi / ' mA0 1.253 (5) praNAma kI sASTAGga vidhi jisameM daNDAkAra pRthvI para girate haiM daMDavata / 'lage karana saba daMDa pranAmA / ' mA0 1.266.2 (6) ghar3I bhara kA samaya=60 pala / 'dui daMDa bhari brahmAMDa bhItara kAma kRta kautuka ayaM / ' mA0 1.85 chaM0 (7) aparAdha kI niSkRti=sajA / 'Ana daMDa kachu karia gosAIM / ' mA0 5.24.8 (8) parAjita zatru se grAhya dhana Adi / 'lai lai daMDa chADi nRpa dInhe / ' mA0 1.154.7 (6) rAjanIti meM sAma, dAna aura bheda ke atirikta-caturtha upAya ==daNDanIti =zatru para AkramaNa kI nIti / 'sAma dAna aru daMDa bibhedA / ' mA0 6.38.6 daMDa daMDai : (saM0 daNDayati>prA0 daMDai-daNDa denA, DA~r3anA) A0prae / daNDa detA hai, DAMr3atA hai| 'sarala daMDai ckr|' do0 537 daMDaka : saMpu0 (saM0) / paurANika rAjA 'daNDa' ke nAma se prasiddha dakSiNa kA vana pradeza-vizeSa / mA0 3.13.16 daMDakAraNya : (daMDaka+araNya) / daNDaka vana / vina0 50.6
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ 440 tulasI zabda-koza daMDakAri, rI : vi0 (saM0 daNDa-kArin) / daNDAdhikArI, nyAyapAla, sajA dene vAlA / 'kAla nAtha kotavAla, daMDa-kAri daMDapAni / ' kavi0 7.171 daMDapAni : vi0+saM0 (saM0 daNDapANi) / (1) hAtha meM daNDa liye hue / (2) ltthait| (3) yamarAja (4) kAlabhairava, bhairavanAtha / kavi0 7.171 daMDavata : (saM0 daNDavat =daNDatulya) praNAma kI rItivizeSa jisameM praNAmakartA bhUmi para sASTAGga praNipAta karatA huA daNDAkAra ho jAtA hai / mA0 1.145 daMDe : dNddi| daMta : saM00 (saM0 danta) / dA~ta / kavi0 1.5 daMtakathA : saM0strI0 (sN.)| kiMvadantI, kahakUta, kahI-kahAvata, loka-pracalita __ managaDhanta kahAnI / 'iti beda badaMti na daMtakathA / ' mA0 6.111.16 daMtana : daMta+saMba0 / dA~toM / 'nakha daMtana soM bhuja daMDa bihaMData / ' kavi0 6.35 daMti, tI : saM0pU0 (saM0 dantin) / dantAvala, hAthI / gI0 1.60.5 daMpati : saM00 (saM0) / pati-patnI (kA yugl)| mA0 1.68.7 daMbha : saM00 (sN.)| (1) chalanA (2) dharma, sadAcAra Adi kA mithyA pradarzana (3) dhUrtatA (4) mithyAbhimAna / 'lobha ke icchA daMbha bl|' mA0 3.38 kha baMbhA : daMbha / mA0 1.35.6 daMbhApahana : vi0 (saM0 dambhApahan) / dambhanAzaka / vina0 56.1 vaMbhinha : daMbhI+saMba0 / dambhiyoM, pAkhaNDiyoM / 'janu daMbhinha kara jurA smaajaa|' mA04.15.6 daMbhihi : dambhI ko / 'daMbhihi nIti ki bhAvaI / ' mA0 7.105 kha daMbhI : vi00 (saM0 dambhin) dambha-yukta / mithyAcArI, paakhnnddii| daMsa : saM00 (saM0 daMza) / eka prakAra kI bar3I makkhI jo tIvra daMzana ke lie prasiddha hai=DA~sa / mA0 4.17.8 daia : saM00 (saM0 deva>prA0 dia)| bhAgya, niyati, karmadeva / 'Aha daia maiM kAha nsaavaa|' mA0 2.163.6 daiu : daia+kae / bhAgya / 'dAhina daiu hoi jaba sabahI / ' mA0 2.280.5 daI : bhUka0strI0ba0 / diiN| 'asIsa saba kAhUM daI / ' mA0 1.102 chaM0 daI : bhUka0strI0 / dI / 'bidhi ''tumhahi suMdaratA daI / ' mA0 1.66 chaM0 dae : bhUkR00 / diye, diye hue / 'janu baMsI khelata cita dae / ' mA0 6.88.5 dakSa : (1) saM00 (saM0) / satI ke pitA ziva ke zvazura=eka prajApati / 'dakSamakha akhila vidhvNskrtaa|' vina0 46.7 (2) vi. nipuNa / 'yajJa rakSaNa dakSa / ' vina0 50.4 (3) dakSiNa, dAhinA / 'dakSa dizi rucira vArIza knyaa|' vina0 61.7 dakSiNa : vi0 (saM0) (1) dAhinA; (2) dishaavishess| vina0 51.7
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 441 dakhina : dakSiNa (prA0 dakSiNa) / 'dekhi dakhina disi haya hihinAhIM / ' mA0 2.142.8 dagA : saMstrI0 (phA0 dagA) / dhokhA, vizvAsaghAta / 'jaba palakani haThi dagA dii|' __ kR0 24 dagAI : dagA / 'nAma suheta jo deta dagAI / ' kavi0 7.63 dagAbAja : vi0 (phA0 dgaabaaj)| vizvAsaghAtI, vaJcaka / kavi0 7.13 dagAbAji, jI : saM0strI0 (phA0 dgaabaajii)| vizvAsaghAtI kA karma, dhokhaa-dhdd'ii| ___ 'suhRda samAja dagAbAjihI ko saudA sUta / ' vina0 264.2 dago : bhRkR00kae / topa ke ghoSa ke samAna sarvatra vidita / 'loka beda hUM lauM dago nAma bhale ko poca / ' do0 373 daccha : dakSa / (1) prajApativizeSa / mA0 1.60.5 (2) nipuNa / 'bhavakheda chedana dcch|' mA0 7.13 chaM0 2 (3) dAhinA / 'daccha bhAga anurAga sahita iMdirA adhika lalitAI / ' vina0 62.12 dacchina : dakhina / 'dekhu bibhISana dacchina aasaa|' mA0 6.13.1 dachinA : saM0strI0 (saM0 dakSiNA) / yajJAdi meM brAhmaNoM ko pradeya dravya / 'bipranha puni dachinA bahu paaii|' mA0 1.203.3 datta : bhUkR0 (sN.)| diyA huA, dI huii| 'so brahma datta pracaMDa sakti / ' mA0 6.83 chaM0 dadAti : A0prae0 (sN.)| detA hai / mA0 6 zloka 3 dadhi : saM00 (saM0) / dahI / mA0 1.203 dadhimukha : eka vAnara-yUthapa / mA0 5.54 dadhIca dadhIci : eka muni jinakI asthiyoM se indra ne vajra banAyA thA / mA0 2.65.3; mA0 2.30.7 daniyA~ : dAnI+ba0 / dene vaale| 'nakha sikha subhaga sakala sukha daniyA~ / gI0 1.34.1 danuja : saM0pu0 (saM0) / kazyapa-patnI danu ke putra dAnava jo ditiputra daityoM ke sAthI the| mA0 1.7 gha danujAri, rI : danujoM ke zatru viSNu / mA0 1.136.4 danujeza : danujoM ke svAmI (hiraNyAkSa Adi) / vina0 52.2 danujesa : danujeza / dapaTi : pUkR0 (saM0 darpa-|-aTTa atikramahiMsayoH>prA0 dpptttt)| DapaTa kara, DA~Ta kr| mA0 6.82.5 dapahi : A0praba0 DapaTate haiM / 'khAhiM huAhiM aghahiM dapaTTahiM / ' mA0 6.88.6
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ 442 tulasI zabda-koza dabaki : prakR0 / dabA kara, rauMda kara / 'dabaki dabore eka / ' kavi0 6.41 dabata : vakR00 / dhasakatA, dhasakate, dabAte / 'mahAbalI bAli ke dabata dalakati bhUmi / ' kavi0 6.16 / dabAI : bhUka0strI0 / dabA lI, daboca rkhii| 'dArida dasAnana dabAI dunI dInabaMdhu / ' kavi0 7.67 dabi : dAbi / 'maiM to diyo chAtI pabi, layo kalikAla dabi / ' vina0 259.2 dabore : bhUkR00ba0 / daboca liye, kucala DAle / kavi0 6.41 dama : saM0pu0 (saM0) (1) damana, niyantraNa / (2) indriyoM tathA mana kA nigraha, vAsanAoM se citta ko haTAnA jo vedAnta kI chaha sampattiyoM meM dvitIya hai| mA0 1.37.13 damaMkahiM : damakahiM / 'janu dahu~ disi dAminI damakahiM / ' mA0 6.87.3 damakA : damaka / 'soi prabhu jana dAminI damakA / ' mA0 6.13.6 damaka : saM0strI0 / damakane kI kriyaa| cakacauMdhane vAlI tIkhI dIpti; bijalI kI teja camacamAhaTa / mA0 1.14.2 /damaka damakai : damaka+prae / damakatI hai| 'kahata bacana rada lasahiM damaka janu dAmini / ' jA0ma0 72 damakati : vakR0strI0 / damakatI, camacamAtI / kR0 18 damakahiM : A0praba0 / camacamAtI haiM, tIkhI kiraNe phekatI haiN| 'cAru capala janu damakahiM dAmini / ' mA0 1.347.4 / damake u : bhUkRpu0kae / camacamA utthaa| 'damake u dAmini jimi jaba lyuu|' mA0 1.261.6 damakai : damakahiM / 'damakai datiyA~ duti dAmini jyoN|' kavi0 1.3 damana : (1) vi0 (saM0) / saMcata karane vAlA, damana karane vaalaa| 'saMsaya samana damana mana rAma sujasa sukha mUla / ' mA0 3.6 ka (2) saM0 / damana karane kI kriyA / 'duvana dala damana ko kauna tulasIsa hai|' hanu0 3 damanIya : bhakR00 (saM0) / damana-yogya, khaNDanIya / 'raceu na dhanu damanIya / ' mA0 1.251 damana : damana+kae / ekamAtra dmnkaarii| 'maMgala mUla amaMgala damanU / ' mA0 2.6.5 damasIlA : vi0 (saM0 dmshiil)| mana tathA indriyoM kA svabhAvataH nigraha karane vAle, saMyamI / mA0 7.22.5 damAnaka : saM0strI0 (phA0 damAna =hAthI, ajagara, siMha, magara, nadI, bAr3ha, josh)| tIvra AkramaNa, AkrAmaka vega / 'deva bhUta pitara karama khala kAla graha mohi para davari damAnaka sI daI hai|' hanu0 38
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 443 dami : pUkR0 / damana karake, nigraha dvArA vaza meM krke| 'deha dami karata bibidha joga japa / ' kavi0 2.6 damu : dama+kae0 / indriyanigraha+manonigraha / 'damu durgama dAna dayA makha karma / ' kavi0 7.87 damaiyA : vi0 / damana karane vAlA / 'kauna hai dAruna dukkha damaiyA / ' kavi0 7.53 dayaU : bhUkR.pu0kae / diyaa| 'tanaya jajAtihi jaubanu dyuu|' mA0 2.174.8 dayA : saM0 strI0 (saM0) / eka manovRtti jo dUsare ke kaSTa meM rakSAbhAva ke sAtha dravIbhAva utpanna karatI hai| kRpA, karuNA, anukampA / mA0 1.37.13 dayAkara : (1) dayA karane vAlA (2) dayA kA AkAra / mA0 7.18.1 dayAnidhi : dayA kA sAgara / mA0 2.163.8 dayAla : vi0 (saM0 dayAla) / dayAyukta, dayAzIla / mA0 1.21 dayAlA : dayAla / mA0 1.162 chaM0 1 dayAlu : dayAla / mA0 1.59.6 dayAvane : vi0puba0 / dayA utpanna karane vAle = dayanIya, dIna / 'debI deva dAnava dayAvane hA jorai hAtha / ' hanu0 12 dayAvano : vi.pu.kae / dIna / kavi0 7.125 daye : de| dayo : dayaU / diyA / gI0 1.47.3 dara : saM00 (sN.)| (1) zaGkha / 'kuMda iMdu dara gaura sriiraa|' mA0 1.106.6 (2) Dara, bhaya / 'parama dara vAraya / ' mA0 6.115.6 (3) 'dAruna dusaha dara durita darana / ' vina0 248.1 daraki : pUkR0 / vidIrNa hokara / 'daraki darAra na jAI / ' gI0 6.6.3 darajini : darajI+ strI0 / rA0na0 6 (phArasI meM 'darja-jana' silAI karane vAlI strI ko kahate haiM aura 'darjana' sUI kA nAma hai; phalata: 'jina' zabda sIdhA phArasI se vikasita hai jabaki 'darajI' usakA uttara vikAsa (puMliGgIkRta rUpa) hai) darajI : saM00 (phA0 drjii)| silAI kA vyavasAya karane vAlI jAti vizeSa / 'byoMta karai birahA darajI / ' kavi0 7.133 darana : vi.pu.| (1) vidIrNa karane vAlA (2) dalana karane vaalaa| 'dIna dukha doSa dArida darana / ' gI0 5.43.4 darani : darana+strI0 / vina0 20.2 darapa : darpa / vina0 63.4 darapana : saM0pU0 (saM0 darpaNa) / zIzA, ArasI / do0 244
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ 444 tulasI zabda-koza darabAra : saM00 (phA0 drbaar)| rAjasabhA / mA0 2.23 darabArA : darabAra / mA0 2.76.6 darasa : saM00 (saM0 darza>prA0 darisa) / (1) darzanIya rUpa / 'dekhibo darasa dUsarehu cauthe / kR0 48 (2) darzana / 'darasa parasa majjana aru paanaa|' mA0 1.35.1 darasana : saM00 (saM0 darzana>prA0 darisaNa) / dekhnaa| mA0 1.48 kha darasanI : saM0strI0 (saM0 darzanI>prA0 darisaNI) / darpaNa / do0 460 darasanu : darasana+kae / eka bAra darzana / 'inha kara darasanu dUri / ' mA0 1.222 darasAi : darasa+prae / dekhane meM AtA hai, dikhatA hai| yaha praphulita nita drsaai|' vara0 26 darasI : (samAsAnta meM) vi.pu0 (saM0 dazin >prA0 drisii)| dekhane vaalaa| 'tumha trikAla darasI muni nAthA / ' mA0 2.125.7 darasu : darasa +kae0 (1) eka bAra darzana / 'kaheM yaha darasu punya parinAmA / ' mA0 2.223.7 (2) ekamAtra darzanIya rUpa / 'dIkha darasu bhari nayana tumhArA / ' mA0 2.136.3 darAja : vi0 (phA0 darAja lmbaa)| dIrgha / 'umari darAja mahArAja terI caahie|' kavi0 7.76 darAra, rA : saM0strI0 (saM0 dara=randhra, sandhi, chidra) / lambI phaTana (jo varSA ke bAda sUkhI bhUmi meM gaharI bana jAtI hai) / 'ajahuM avani bidarata darAra misa / ' vina0 2.12.2 'suni kAyara ura jAhiM draaraa|' mA0 6.41.3 daridra : (1) vi0pU0 (sN.)| durgata, nirdhana, du:kha pIr3ita / mA0 1.146.5 (2) saM0puM0 / daridratA / 'sahi ki daridra -janita dukhu soii|' mA0 1.108.3 daribe : bhakR00 (saM0 dartavya>prA. drianvy)| vidIrNa karane+dalane / 'dasa ___mukha dusaha daridra daribe ko bhayo / ' hanu0 8 dariyA : saM0pu0 (phA0) / nadI / 'dasarattha ko dAni dayA dariyA / ' kavi0 7.46 darero : saM0pu0kae0 (prA0 ddd'ydd'o)| darerA, kucalane vAlA kasAva, saMgharSaNa, saMmarda / 'tA para sahi na jAi karunAnidhi mana ko dusaha drero|' vina0 143.7 darpa : saM0pu0 (saM0) / uddaNDa ahaMkAra; nirAtaGa ka vyavahAra kI pravRtti / kavi0 7.150 darpA : bhUkR0pu0 (saM0 dRpta) / darpita / 'rana mada matta nisAcara darpA / ' mA0 6.67.5 darpita : vi0pu0 (saM0) / darpayukta / 'raghubIra bala darpita bibhISanu / ' mA0 6.64 chaM0 darbha : saM00 (saM0) / kuza (tRNavizeSa) / mA0 5.51.7
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 445 varzanAdeva : (saM.) darzana se hI / 'darzanAdeva apaharati pApaM / ' vina0 55.8 darzanArata : (saM0 darzanArta) darzana hetu vikala / vina0 60.8 dala : saM00 (saM0) / (1) senA, samUha, yUtha / 'nRpa dala mada gaMjana / ' mA0 5.21.8 (2) pttii| 'lage lena dala phUla mudita mana / ' mA0 1.228.1 (3) phUla kI pNkhudd'ii| 'rAjiva dala nayana / ' gI0 5.47.1 dila, dalai : (saM0 dalati-dala vizaraNe>prA0 dalai) A0prae0 / dalana karatA hai, chinna-bhinna karatA hai, naSTa karatA hai / jimi kari nikara dalai mRgarAjU / ' mA0 2.230.6 dalakati : vakR0strI0 / dalaka uThatI, vizIrNa hone-bikharane lagatI, pAnI se dravIbhUta hokara thalathalAtI / 'mahAbalI bAli ke dabata dalakati bhUmi / ' kavi0 6.16 dalakana : (1) dalakA+saMba0 / dalakoM se, jhaTakoM se lagane vAle hRdaya para AghAtoM se / 'maMda bilaMda abherA dalakana pAiya dukha jhakajhorA re / ' vina0 189.3 (2) dalakane kI kriyA, bikharAva / dalaki : pUka. / bikhara kara / 'dalaki uTheu suni hRdaya ktthoruu|' mA0 2.27.4 (2) daladalA kara, dravIbhUta hokara / 'tulasI kulisahu kI kaThoratA tehi dina dalaki dlii|' gI0 2.10.3 (ubhayatra donoM artha gumphita haiM / ) dalata : vakR.pu / chinna-bhinna karatA-karate, naSTa krtaa-te| 'dalata dayAnidhi dekhie|' do0 234 dalato : kriyaati00e0| yadi.'to.. ucchinna kara DAlatA / 'jo hauM prabhu Ayasu le clto| to yahi risa tohi sahita dasAnana jAtudhAna dala dlto|' gI0 5.13.1 dalana : (1) saM00 (sN.)| vinAza / 'mahAmoha nisi dalana dinesU / ' mA0 2.326.6 'dukha doSa dalana chama / ' vina0 275.1 (2) vi0 / naSTa karane vAlA / 'dalana moha tama so su prakAsU / ' mA0 1.1.6 (3) bhaka0 avyaya / naSTa karane / 'cale dalana khala nisicara alI / ' mA0 2.126 chaM0 dalani : (1) vi0strI0 / dalane vAlI, binAzinI / 'dusaha doSa dukha dalani, karu debi dAyA / ' vina0 15.1 (2) dalanhi / pattoM (se) / do0 526 dalanihAra : vi00 / vinAzakArI / vina0 156.1 dalanhi : dala+saMba0 / daloM, pattoM (para), paMkhar3iyoM (para) / 'kamaladalanhi baiThe janu motii|' mA0 1.196.2 dalamale : bhUkR00ba0 (dala vizaraNe+mala marda ne)| chinna bhinna kara kucala DAle; rauMda diye / 'ranamatta rAvana sakala subhaTa pracaMDa bhujabala dalamale / ' mA0 6.65 chaM.
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza dalA: bhUkR0pu0e0 / naSTa kiyA / 'dalA dukAlu dayAla / ' rA0pra0 5.7.3 da : kR0 / naSTa karake / 'dali dukha sajai sakala kalyAnA / ' mA0 2.255.7 dalita bhUkR0 (saM0 ) / chinna bhinna / 'dalita dasana mukha rudhira pracArU / ' mA0 2.163.5 dalibe : bhakR0pu0 / dalana karane, miTAne / 'dharibe ko dharani tarani tama dalibe ko / ' hanu0 11 mili : pUkR0 ( yugma ) / 446 naSTa kara tathA mardana kara= rauMda khauMda kara / ripudala dalila Ae jaha~ bhagavaMta / ' mA0 6.45 dalihauM : A0bha0 ue0 (saM0 daliSyAmi > prA0 dalihimi >> a0 dali hiu~ ) / ucchanna kara duuNgaa| dhanu ko dalyo, hoM dalihoM balu tAko / ' kavi0 1.20 dalI : bhUkR0 strI0 / (1) naSTa kI huI / 'dunI dukha doSa daridra dalI hai / ' kavi0 7.85 (2) bikhara gayI / 'tulasI kulisaha kI kaThoratA tehi dina dala ki dalI / ' gI0 2.10.3 .. dalu : dala + kae0 / samUha / 'bar3hata dharama dalu / ' mA0 2.325.2 da: bhU0pu0ba0 / naSTa kiye / 'nisicara nikara dale raghunaMdana / ' mA0 1.24.8 daleM : A0 praba0 (saM0 dalanti > a0 dalahi ) / naSTa karate haiM / ' rAvana durita dukha dalaiM / ' gI0 1.42.4 dalai : dalai / dalana kare; naSTa kara sakatA hai / 'dInatA dArida darla ko / ' vina 216.4 kavi0 6.22 dayA : vi0pu0 / dalanakArI, vinAzakarttA / 'dalaiyA dasasIsa ko dalauM : A0 ue / naSTa karU~, dhvasta kara sakatA hUM / 'kheta meM kehari jyoM gajarAja dalauM dala / ' kavi0 6.13 dalyau : bhUkR0pu0kae0 / dalita kiyA, ucchinna kiyA, ucchinna kiyA / ' jabahiM rAma sivadhanu dalyo / ' kavi0 1.11 dava : saM0pu0 (saM0) / dAvAnala, vanAni / ' dekhe loga biraha dava dAr3he / ' mA0 2.80.1 davana : damana (a0 davaNa) / (1) vi0pu0 / nAzakArI / 'davana biSAda raghupati guna ganA / ' mA0 5.60 chaM0 (2) vinAza / 'dAsa tulasI doSa davana hetU / ' vina0 38.5 davafra : dauri / dor3a kara dhAvA bola kara / 'deva bhUta pitara mohi para davari damAnaka sI daI hai / ' hanu0 38 davA : dava | 'sahai tulasI dukha doSa davA se / ' hanu0 18 davAnala : saM0pu0 (saM0 ) / vanAgni / kavi0 7.28 1 ...
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 447 davAri, davArI : saM0strI0 (saM0 dvaalii)| dAvAnala / sarvadAhI agni / mA0 1.32.8 'ekai ura basa dusaha dvaarii|' mA0 2.182.6 dasa : saMkhyA (saM0 daza>prA0 ds)| mA0 1.4.6 (2) dasa indriya / vina0 203.11 dasaI : vi0strI0 (saM0 dazamI>prA0 dasamI>a0 dasavIM =dasavi) / (1) dazamI tithi (2) dasaI bAta / vina0 203.11 dasau : dasoM; sabhI dasa eka sAtha / 'dasau mukha torauN|' mA0 6.34.2 dasakaMTha : rAvaNa / mA0 5.23.7 dasakaMdha : rAvaNa / mA0 6.16 ka dasakaMdhara : rAvaNa / mA0 3.21 kha / dasakaMgharu : dasakaMdhara+kae / 'gayau gahiM dasakaMdharu / ' jA0ma0 62 dasakaMdhu : dasakaMdha+kae / 'calana cahata dasakaMdhu / ' rA0pra0 5.1.6 dasagAta : saM00 (saM0 dazagAtra) / paitRka karma meM ekAdazAha se pUrva dasa piNDadAnoM kI vidhi / 'kInha bharata dasagAta vidhaanaa|' mA0 2.177.6 dasaguna : vi0 (saM0 dazaguNa) / dasagunA / rA0pra0 3.3.6 dasagUna : dasaguna (saM0 daza-guNya>prA0 dasaguNNa) / do0 10 dasacAri : caudaha (saMkhyA) / kavi0 6.18 / / dasana : saM0pu0 (saM0 dazana>prA0 dasaNa) / dA~ta / mA0 1.156.7 dasanana, ni, nhi : dasana+saMba0 / dAMtoM (se) / 'dasananhi kATi nAsikA kaanaa|' mA0 6.5.8 dasamAla : rAvaNa / kavi0 7.2 dasamukha : rAvaNa / mA0 5.6.7 dasamauli : rAvaNa / mA0 6.23 ca dasarattha : dasaratha / mA0 1.265 dasaratha : saM00 (saM0 dazaratha) (1) daza dizAoM meM jisake ratha kI gati ho / (2) dasa indriyoM kA nAyaka =citta yA jIva / (3) rAma ke pitA / mA0 1.16.6 dasarathu : dasaratha+kae / zreSTha dazaratha / 'samadhI dasarathu janaku puniitaa|' mA0 1.304.2 dasIsIsa : saM.pu. (saM0 dazazIrSa>prA0 dasasIsa) / rAvaNa / mA0 3.22.12 dasasIsA : dasasIsa / mA0 5.11.4 vasasIsu : dasasIsa+kae / ekamAtra rAvaNa / 'jo dasasIsu mahIdhara Isa ko bIsa bhujA khuli khelnihaaro|' kavi0 6.38
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448 tulasI zabda-koza dasahi : dazA ko 'baranauM kimi tina kI dasahi / ' gI0 2.17.3 dasahuM, hu, hUM : (1) dasau / dasoM indriyoM / 'dasahu kara saMjama / ' vina0 203.11 (2) dsoN| 'maMgala kalasa dasahuM disi sAje / ' mA0 1.61.8; mA0 1.28.1 dasA : (1) saM0strI0 (saM0 dazA) / avasthA, sthiti / 'satIM so dasA saMbhu ke dekhii|' mA0 1.50.5 (2) jAgrat, svapna aura suSupti avasthAe~ / 'prema bibasa tana dasA bisArI / ' mA0 1.345.8 dasAnana : dasamukha / mA0 1.176.5 dasAnanu : dasAnana+kae / ekAkI rAvaNa / 'utahA~ka dasAnana deta / ' kavi0 6.36. dasi : pUrva0 / (saM0 daSTvA >prA0 dasia>a0 dsi)| kATakara / 'adhara dasana dasa bhIjata hAthA / ' mA0 6.31.6 daha~ : dsoN| 'janu daha~ disi dAminI damaMkahiM / ' mA0 6.87.3 /daha dahai, I : (1) (saM0 dahati>prA0 dahai-jalAnA) A0prae0 / jalAtA hai| 'dahai koTi kula bhUsura roSU / ' mA0 2.126.4 (2) (saM0 dahyatejalanA) / jalatA hai, dagdha hotA hai| ehiM dukha dAha~ dahai dina chaatii|' mA0 2.212.1 vahata : vakR00 (1) jalAtA-te / 'dArida dahata ati nita tanu / ' kavi0 7.124 (2) jalatA-te / 'aha~kAra kI agini meM dahata sakala sNsaar|' vairA0 53 dahate : kriyAti.puba0 / (yadi 'to) jalA DAlate / jo suta hita liye nAma ajAmila ke agha amita na dhte|' vina0 67.4 dahana : (1) saM00 (saM0) / dagdha honA, dagdha karanA / 'madana dahana suni ati dukha pAvA / ' mA0 1.61.1 (2) agni / 'nIca mahipAvalI dahana binu dahI hai|' gI0 1.87.1 (3) vi0pU0 / jalAne vAlA / 'sahasabAhu bhuja gahana apArA / dahana anala sama jAsu kuThArA / ' mA0 6.26.2 (4) agni+jalAne vAlA / 'kAlarUpa khalabana dahana / ' mA0 6.48 kh| dahanu : dahana+kae / jalAnA / 'mayana mahanu pura dahanu gahanu jAni / ' kavi0 1.10 dahapaTa : vi0kri0vi0 / samatala, caupaTa, dhvasta kara kiyA huA caurasa / 'mAri dahapaTa diyo jama kI ghAnI / ' kavi0 6.20 dahasi : A0mae0 (saM0) / tU jalatA-tI hai / 'aMbu vara bahasi, dukha dahasi / ' vina0 18.1 dahahi, hIM : A0praba0 (1) (saM0 dahanti>prA0 dahaMti>a0 dahahiM) / jalAte haiN| 'je japa joga anala tana dhhiiN|' mA0 7.85.4 (2) (saM0 dahyante) jala jAte haiM / 'te naresa binu pAvaka dhhiiN|' mA0 2.126.3 vahA : bhUkR.pu / jala gyaa| saba binu dahana dahA hai|' gI0 2.64.2 dahi : pU0 / jalAkara / 'pura dahi nAgheu bahuri payodhI / ' mA0 7.67.5
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ tumasI zabda-koza 449 dahiu : saM0pu0kae0 (saM0 dadhikam>prA0 dahiaM>a0 dhiu)| dahI, dadhi / 'yoM kahi mAgata dahiu dharyo hai jo chiike|' kR0 10 vahina : vi.pu. (saM0 dakSiNa>prA0 dahiNa) / dAyA~ / 'bAma dahina disi cApa nissNgaa|' mA0 6.11.5 / bahini : dahina+strI0 / daayiiN| 'dahini Akhi nita pharakai morii|' mA0 2.20.5 bahibo : bhakR0pu0kae0 / jalanA / 'miTi jaihai sabako soca dava dhibo|' gI0 5.14.4 rahihaiM : A0ma0praba0 / jala jAyeMge / 'rAvare punya pratApa anala maha~ alapa dinani ripu dhihaiN|' gI0 3.16.2 dahihIM : A0ma0e0 / jalUMgA / 'yA binu parama padahuM dukha dahihauM / ' vina0 231.3 vahI : bhuukR0strii0| (1) jalA dii| jehiM pAvaka kI kaluSAI dahI hai|' kavi0 7.6 (2) jala gii| 'nIca mahipAvalI dahana bina dahI hai|' gI0 1.87.1 .. (3) saM00 (saM0 dadhi>prA0 dhi)| 'sukhamA surabhi siMgAra chIra duhi mayana ____ abhiyamaya kiyo hai dahI rii|' gI0 1.106.3 vahaM, hUM : (1) dhauN| maanoN| rA0na0 12 (2) sNkhyaa| dsoN| lapaTa karAla jvAla jAla mAla dahUM disi / ' kavi0 5.16 vaheMDi : saM0strI0 (saM0 dadhi-bhANDI>prA0 dhihNddii)| dahI kI maTakI / 'ahirini _ hAtha daheMDi saguna lei Avai ho / ' rA0na0 5 bahe : (1) bhUkR.pu.ba0 (saM0 dagdha>prA0 dahiya) / dagdha kiye, jalAye / 'dAruna dukha dhe|' mA0 7.13.1 (2) jale / 'te sukha sakala subhAya dahe rii|' gI. 5.46.2 baheu, U : bhUkR00kae / (1) jlaayaa| 'dui suta mAre, daheu pur|' mA0 3.37 'prabhu apamAna samujhi ura daheU / ' mA0 1.63.5 (2) jala gayA, jala utthaa| 'ura daheu kaheu ki dharahu dhAvahu / ' mA0 3.16 chaM0 vaha : dahahiM / jalate haiM / 'ahaM agini te nahiM dhaiN| vairA0 54 vahai : dahai / jalatA-tI hai; jalAtA-tI hai| 'dahe na dukha kI Agi / ' vairA0 42 dahego : A0ma0pU0prae / jalegA, jlaayegaa| 'duhU~ bhAMti dInabaMdhu dIna dukha dhego|' vina0 259.1 daho : dahyo / 'tulasI tihu~ tApa dahI hai|' kavi0 7.61 dahauM : A0ue / jalatA huuN| 'dusaha dAha dAruna dhauN|' vina0 222.3
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ 450 tulasI zabda-koza vahauMgo : A0bha0pu0 ue / jalUgA / 'prabhu kI samatAM bar3e doSa dhauNgo|' kavi0 7.147 vahyati : A0praba0 (saM0 dahyante) / jalate haiM / mA0 7.130 zloka 2 dahyo : (1) dheu| jala gyaa| 'mari boi mataka dhyo|' gI0 2.84.2 (2) dahiu / dadhi / 'dUdha dahyo mAkhana DhArata haiN|' kR06 dA~ta : daMta / vina0 136.7 dA~varI : saM0strI0 (saM0 dAman>prA0 dAma>a0 daavNddii)| rassI, dauMrI / 'dusaha dAvarI chori / ' kR0 15 dAi, I : (samAsAnta meM) vi.pu. (saM0 dAyin) / dene vAlA / 'sakala sumaMgala dAI / ' gI0 1.16.2 dAija : saM00 (saM0 dAyAdya>prA0 dAyajja) / vivAha meM pradeya kanyA kA bhAga, - cautuka, jaheja / mA0 1.333 / / dAu~ : dAu / 'sUjhata sabahi Apano daauN|' vina0 153.2 dAu : saM0pu0kae0 (saM0 dAyaH>prA0 dAo>a0 daau)| paita, dAMva / 'deva divAvata daau|' vina0 100.3 bAU : (1) dAu / 'sUma juArihi Apana daauu|' mA0 2.258 (2) saM00 (saM0 tAta:>prA0 tAo>a0 taau)| tAU, zrIkRSNa ke agraja-baladAU / kR0 12 dAga : saM0pu0 (phA0 dAga) / (1) dhabbA (kalaGa k)| 'parai prema paTa daag|' do0 314 (2) jalatI salAka Adi banA huA cinha / 'bAma bidhi bhAlahU na karama daagdaagihai|' vina0 70.3 dAgihai : dAga+bha0prae / dAga lgaaegaa| vina0 70.3 dAgI : dAga+bhUka0strI0 / jalAyI gaI, jala gii| 'kalapalatA dava dAgI / gI0 ___3 12.1 (isakA sambandha saM0 dAgha-dAha se hai|) dAge : bhUkRpu0ba0 / dagdha (jaise, jalatI salAka se dAga lagAye hue) / 'loga biyoga biSama dava daage|' mA0 2.184.2 dAr3ima : saM00 (saM0) / anAra : mA0 3.30.11 dAr3hojAra : vi.pu0 (eka prakAra kI gAlI) / dAr3hI ke roe~ jalAne vAlA; itanA kaSTa dene vAlA ki hRdaya-tApa se dAr3hI taka jala jAya; AtatAyI AtmIyajana jo parivAra vAloM ke lie kaSTakara ho / 'bayo luniyata saba yAhI dAr3hIjAra ko|' kavi0 5.12 dAr3he : bhUkR00ba0 (saM0 dagdha>prA0 daDDha) / jale hue| 'dekhe loga biraha dava daaddh'e|' mA0 2.80.1
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 451 dAtanha : dAMta+saMba0 / dAMtoM (se) / 'dAtanha kATahiM / ' mA0 6.53.5 (yahA~ saM0 dAtra>prA. datta>dAta kI vyutpatti se 'kATane kA upakaraNavizeSa' artha liyA jA sakatA hai-dantarUpI dAtra athavA dAtratulya dAMta) dAtA : vi.pu. (saM0) / dene vAlA / mA0 1.7.12 dAtAra : dAtA / 'abhimata phala dAtAra / ' mA0 1.303 dAdi : saM0strI0 (saM0 dAda=upahAra; saM0 dAti>prA0 zaurasenI-dAdi=upahAra; phA0 dAda nyAya, bakhzIza) / nyAya, ucita pradeya / 'deU to dayAniketa deta dAdi dInana kii|' kavi0 7.18 dAda : saM00 (saM0 dap>prA. ddu)| eka sthAyI carmaroga / mA0 7.121.33 dAdara : saM0pU0 (saM0 dardura>prA0 dadura) / meMDhaka / mA0 4.15.1 dAna : (1) saM0pu0 (saM0) / denaa| mA0 1.103.2 (2) rAjanIti ke cAra upAyoM meM dvitIya upAya / 'sAma dAna bheda bidhi bedahU labeda sidhi / ' hanu0 28-de0 daMDa dAnava : dAnava ne / 'so maya dAnave bahuri sNvaaraa|' mA0 1.178.6 dAnava : danuja / mA0 1.6.6 dAnA : daan| mA0 1.155.6 bAni : (1) dAnI / 'baradAyaka bara dAni / ' mA0 1.25 (2) dAyanI / 'rAmakathA suradhenu sama sevata saba sukhadAni / ' mA0 1.113 dAntihi : dAnI ko| do0 327 vAnI : vi.puM0 (saM0 dAnin) / dAna karane vAlA, dene vAlA / mA0 2.44.8 dAnu : dAna+kae / kevala dAna / 'ruca mAganehi mAgibo tulasI dAnihi dAnu / ' __ do0 327 dApa dApA : darpa (prA0 dappa) / mA0 6.81 'hAre sakala bhUpa kari dApA / ' mA0 . 1.256.3 dApu : dApa+kae / advitIya ghamaMDa / 'bhaMjeu cApu dApu bar3a bAr3hA / ' mA0 1.283.6 dAbi : pUkR0 / dabAkara, dabocakara / 'heTha dAbi kapi bhAla nisAcara / ' mA0 6.71.7 dAma : (1) saM0pu0 (saM0 dAman >prA0 dAma) / rassI / 'tAhi byAla sama daam|' mA0 1.175 (2) lar3I (hAra Adi) / 'bica bica mukutA dAma suhaae|' mA0 1.288.3 (3) (saM0 dramya>prA0 damma>a0 dammaDI) / eka prakAra kA choTA sikkaa-dmdd'ii| 'lobhihi priya jimi daam|' mA0 7.130 kha (4) dhana / 'bahu dAma sa~vArahiM dhAma jtii|' mA0 7.101.1 (5) sikkA / 'tulasI ko khulego khajAno khoTe dAma ko|' kavi0 7.70
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ 452 tulasI zabdakoza dAmini : dAminI / mA0 1.235.6 dAminI : dAminI+ba0 / bijaliyAM / 'jana daha~ disi dAminI damaMkahiM / ' mA0 6.87.3 dAminI : saM0strI0 (saM0) / vidyut, bijalI (jo meghoM meM damakatI hai) / mA0. 3.30.11 dAmodara : saM00 (saM0-dAma udare yasya sa daamodrH)| zrIkRSNa (yaha nAma yazodA dvArA udara meM rassI se bAMdhane ke kAraNa par3A batAyA jAtA hai+sampUrNa mAyA-pAzoM ko udara meM rakhane vAlA pratIkArtha bhI hai)| kR0 17 dAya : (1) saM00 (saM0) / dAMva / 'vidhi ke suDhara hota suDhara sudAya ke / ' gI0 1.67.4 'deva dAruna dAya / ' gI0 7.31.3 (2) (saM0 dAva) dAvAnala / 'koDa: na mIta hita dusaha dAya / ' vina0 83.5 (3) (saM0 dAya) durbhAgya / dAyaka : vi0 (sN.)| dene vAlA / mA0 1.15 vAyaka : dAyaka+kae / ekamAtra dene vAlA / 'jo dAyaku phala cAri / ' mA02 bAyanI : vi0strI0 (saM0 dAyinI) / dene vaalii| mA0 7.52.5 vAyA : dyaa| mA0 1.46.5 dAra : saM0 (saM0) / patnI / mA0 7.36 bAra vArai : (saM0 dArayati>prA0 dArai) mA0prae / vidIrNa karatA hai, kare, kara sakatA hai / 'abhimata dAtAra kauna dukha daridra daar|' vina0 80.1 vAradI : dAridI / 'sAhiba saroSa dunI dina dina daaridii|' kavi0 7.183 vArana : (1) saM00 (saM0 daarnn)| vidAraNa (2) vi.pu| vidAraNa karane vAlA / 'bhava bArana dArana siMha prbho|' mA0 6.111.1 vAraya : A0-prArthanA-mae0 (saM0) / tU vidAraNa kara / 'mana saMbhava dAruna dukha dAraya / ' mA0 7.35.4 dArA : (1) dAra / patnI / mA0 5.48.4 (2) vi.pu. (saM0 dAtR>prA0 daaaar)| dAyaka, dene vAlA / 'jAge jagamaMgala sukha daaraa|' mA0 2.64.2 dAri : saM0strI0 (saM0 dAli) / dAla (khAdyAnnavizeSa) / 'cAhata ahArana pahAra, dAri ghUra naa|' kavi0 7.148 dArikA : saM0strI0 (sN.)| lar3akI, putrI / mA0 1.326 chaM0 3 / dArida : saM00 (saM0 dAridraya>prA0 dAridda) / daridratA, durdazA, nirdhanatA / mA0 2.102.5 dAridI : vi.pu / daridratA se yukta, nirdhanatAgrasta / 'je surataru tara dAridI, surasari tIra malIna / ' do0 414 dAridu : dArida+kae / 'dina dina dUno dekhi dAridu dukAlu dukhu / ' kavi0 7.81 dAru : saM00 (saM0) / kASTha, lakar3I / mA0 1.23.8
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 453 cAruna : vi.pu. (saM0 daarunn)| vidAraka=ati kaSTaprada / 'manasaMbhava dAruna dukha dAraya / ' mA0 7.35.4 dArunAri : (dAru+nAri) kaThaputalI / mA0 1.105.5 bAni : dAruna+strI0 / kaThora, vidAraka / 'dAruni haTha tthaanii|' mA0 1.25802 cArU : (1) saMstrI0 (phA0 daaruu=dvaa)| zarAba (jise palIte meM lagAkara topa dAgI jAtI hai / (2) bArUda (?) / 'kAla topacI tupaka mahi dArU anaya karAla / ' do0 515 bAre : bhUkR00ba0 (saM0 dArita>prA. dAriya) / vidIrNa kiye, naSTa kiye / 'bhAge jaMjAla bipula dukha kadaMba dAre / ' gI0 1.38.5 hAra : daarh| vAli : pUka0 / dalita kara, bhagna kara / pinAku toryo maMDalIka maMDalI pratApa dApu dAli rii|' kavi0 1.12 dAvana : vi.pu. (1) (saM0 drAvaNa>prA. daavnn)| bhagAne vAlA / (2) (saM0 dAvana-du upatApe) santapta karane vaalaa| trividha doSa dukha dArida dAvana / ' mA0 1.35.10 (3) saM00 (saM0 draavnn)| bhagadar3a / 'jAtudhAna dAvana parAvana ko durga bhyo|' hanu0 7 vAvani, nI : dAvana+strI0 / bhagAne vAlI, jalAne vaalii| trividha tApa bhava bhaya daavnii|' mA0 7.15.1 vAvA : saM00 (saM0 dAva) / dAvAnala, vanAgni / miTe doSa dukha dArida dAvA / ' mA0 2.102.5 dAvAnala : (saM0 dAva=vana+anala=agni) dAvA=davAnala / kavi0 7.161 dAzarathi : (saM0) dazaratha ke putra rAma / vina0 38.2 dAsa : saM00 (sN.)| (1) paricAraka, sevaka / 'dAsI dAsa turaga ratha naagaa|' mA0 1.101.7 (2) dAsabhAva kA bhakta / 'prabhu sarbagya dAsa nija jaanii|' mA0 1.145.5 vAsani, nha : dAsa+saMba0 / dAsoM (ko)| 'saMtata dAsanha dehu bdd'aaii|' mA0 3.13.14 vAsarathIM : (de0 dAzarathi) dazaratha putra rAma ne / 'pala meM dalyo dAsarathIM dasakaMdharu / ' kavi0 7.1 dAsA : dAsa / mA0 3.17.13 bAsinha : dAsI+saMba0 / dAsiyoM (ne) / 'dAsinha dIkha saciva bikalAI / ' mA0 2.148.3 vAsI : dAsI+ba0 / dAsiyo / mA0 1.101.7
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454 tulasI zabdakoza bAsI : dAsa+strI0 (saM0) / sevikA, paricArikA / mA0 1.108.1 vAsu : dAsa+kae / ekamAtra sevaka, akiMcana dAsa, ananya bhakta / 'nAtha dAsu meM svAmi tumha / ' mA0 2.71 bAha : dAha se, santApa se / ehiM dukha dAha~ dahai dina chaatii|' mA0 2.212 1 dAha : saM00 (sN.)| (1) jalana, santApa / mA0 2.164.8 (2) tritApa / 'so tahA~ tulasI tihuM dAha daho hai|' kavi0 7.61 (3) DAha, IrSyA / 'para guna sunata dAha / ' vina0 143.4 dAha, dAhai : (saM0 dAhayati>prA0 dAhai) A0prae / jalAtA hai, jalA sakatA hai / 'ahaM agina nahiM dAhai koI / ' vairA0 52 vAhaka : vi0 (saM0) / (1) santApakArI / 'sItali sikha dAhaka bhai kaiseM / ' mA0 2.64.2 (2) dagdhakArI / 'doSa durita dukha dArida dAhaka nAma / ' bara0 58 dAhA : (1) dAha / sntaap| 'ura upajA ati dAruna daahaa|' mA0 154.2 (2) bhasmIkaraNa / 'socehUM kIsa kInha pura daahaa|' mA0 6.23.7. (3) bhUkR.pu / jalAyA / 'kehi kara hRdaya krodha nahiM daahaa|' mA0 7.70.8 dAhi : pUkR0 / jalA kara, tapA kara / 'anala dAhi pITata ghanahiM / ' mA0 7.37 gahie : A0kavA0prae / jalAyA jAya / 'nAma ke pratApa na tritApa tana daahie|' kavi0 7.76 dAhina : dahina / (1) dAyA~ / 'dAhina kAga sukheta suhAvA / ' mA0 1.303.3 (2) anukUla / 'dAhina daiu hoi jaba sbhii|' mA0 2.280.5 (3) dAyAM +anukUla / 'dAhina bAma na jAnau~ kaauu|' mA0 2.20.8 vAhini, nI : dAhina+strI0 / 'mRgamAlA phiri dAhini aaii|' mA0 1.303.6 'lakhana dAhinI ora / ' vairA0 1 dAhineu : dAhane bhI dAyeM+anukUla bhii| 'lAge dukha dUSana se dAhineu bA / ' ___ gI0 5.25.4 dAhinehu : dAhineu / 'je binu kAja dAhinehu bAe~ / ' mA0 1.4.1 dAhino : dAhina+kae / 'hoi bidhi daahino|' do0 36 dAhibe : bhakR00 / jalAne ! 'DhAhibe dAhibe ko kaharI hai|' kavi0 6.26 dAhu, hU : dAha+kae / (1) santApa / 'jehiM na bahori hoi ura dAhU / ' mA0 1.71.6 (2) bhasmIkaraNa / 'kara tapa kAnana dAhu / ' mA0 1.161 ka (3) DAha, IrSyA / 'kekayasutA hRdaya ati dAhU / ' mA0 2.24.7 dAheM : dAha se, tapAne se / 'kanakahi bAna car3hai jimi daaheN|' mA0 2.205.5 dAhe : bhUka00ba0 / jalA diye / 'taha~ tinha ke dukha dAhe / ' vina0 145.1
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 455 vAheM : A0praba0 (saM0 dAhayanti>prA0 dAhaMti>a0 daahhiN)| jalAte haiM / 'nivAsu jahA~ saba le mare daahaiN|' kavi0 7.155 dAhai : daahi| diaTi : saM0strI0 / dIpAdhAra / 'citta diA bhari dharai dRDha, samatA diaTi bnaai|' mA0 7.117 kha viA : saM00 (saM0 dIpaka>prA0 dIaa) / pradIpa / 'nahiM kachu cahia diA ghRta baatii|' mA0 7.120.3 (2) dIpti, prakAza kI cakAcauMdha / 'manahuM mRgI mRga dekhi diA se|' mA0 1.116.3 (de0 diyare, diipikaa)| die~ : (1) dene se, dene para ! 'die~ utaru phiri pAtaku lhuuN|' mA0 2.65.8 (2) dekara / 'sunu kAna dieN|' kavi0 7.26 die : bhUkR0pU0ba0 / pradAna kiye / 'taba muni Azrama die suhaae|' mA0 2.125.4 dikavAha : saM00 (saM0 digdAha) / dizAoM meM Aga lgnaa| Aga kI lapaToM ke samAna dizAoM kI bhISaNa lAlI (jo apazakuna mAnI gayI hai)| 'UkapAta dikadAha dina / ' rA0pra0 5.6.3 dikharAvahiMge : A0bha00praba0 / dikhaalaaeNge| 'rAkA sasi mukha dikhraavhiNge|' gI0 5.10.1 vikhAi : dekhAi / dikhalA (kara) / 'hema harina kaha~ dInheu prabhuhi dikhaai|' bara0 26 dikhAI : (1) dikhAi / 'binu pUche magu dehiM dikhaaii|' mA0 6.18.10 (2) dekhane kI kriyA (drshn)| 'sapanehuM nahiM deta dikhAI / ' vina0 165.2 (3) bhUkR0 __ strI0 / dikhalAI / 'tina kI gati pragaTa dikhAI / ' gI0 1.1.12 dikhAu : dekhAu / tU dikhalA / kR0 52 dikhAe : dekhAe / 'mahArisa teM phiri A~khi dikhAe / ' kavi0 1.22 dikhAyA : bhUkR00 / dikhalAyA, prakaTa kiyaa| 'prabhu pratApu saba nRpanha dikhaayaa|' mA0 1.236.5 dikhAyo : dikhAyA+kae / 'jana para hetu dikhaayo|' gI0 5.44.5 dikhAva, dikhAvai : (dekhAvai) (1) dikhAtA hai / 'tAhi dikhAvai nisicara nija mAyA / ' mA0 6.51 (2) dekhane meM AtA hai (apane-Apako dikhAtA hai)| 'ghRta pUrana karAha aMtaragata ravi pratibiMba dikhAvai / ' vina0 115.2 dikhAvata : dekhAvata / 'kAnana bhUmi bibhAga rAma dikhAvata jAnakihi / ' rA0pra0 dikhAvahiM : dekhAvahiM / 'buDihi lobha dikhAvahiM aaii|' mA0 7.118.7 : dikhAva : dikhAvai / 'jo mAraga zruti sAdhu dikhAvai / ' vina0 136.12.
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ 456 tulasI zabda-kota vikhAvauM : dekhAvauM / 'so bala manahi dekhAvauM / ' vina0 142.10 digaMcala : saM00 (1) (sN.)| dishaavibhaag| (2) (saM0 dRgaMcala) netraphalaka, palakeM / 'manahuM sakuci nimi taje digaMcala / ' mA0 1.230.4 digaMbara : saM0+vi0 (sN.)| jisake vastra dizAe~ hI hoM nirvasana, nagna (zivajI) / 'akula ageha digaMbara byaalii|' mA0 1.76.6 vigavaMti : saM00 (saM0 digdantin) / diggaja / gI0 1.60.5 digapAla, lA : saM00 (saM0 dikpaal)| dizAoM ke svAmI = indra, agni, yama, niRti, varuNa, vAyu, kubera aura IzAna (kramaza: pUrvAdi dizAoM ke dikpAla haiN)| mA0 6.8.3 digapAlanha : digapAla+saMba0 / digpaaloN| 'digapAlanha ke loka suhaae|' mA0 1.182.7 digapura : kisI grAma yA nagara kA nAma jisake aura vAripura ke bIca 'sItAmar3hI' kI sthiti batAyI gayI hai| kavi0 7.138 vigabasana : digbasana / kavi0 7.150 disidhura : (saM0 diksindhura) diggaja / mA0 6.79.6 vigIsa : (saM0 digIza) digapAla / vina0 250.2 vigIsani : digIsa+saMba0 / dikpaaloN| vina0 246.3 diggaja : saM00 (saM0) / ATha dizAoM meM pRthvI ko rokane vAle (purANa-prasiddha) ___ ATha haathii| mA0 1.254.1 digbasana : digaMbara / kavi0 7.146 dicchA : saM0strI0 (saM0 dIkSA) / mantradAna kI dhArmika vidhi / 'dicchA deu~ gyAna ___ jehiM pAvahu / ' mA0 6.57.8 dichita : saM0+vi00 (saM0 dIkSita) / dIkSA prApta; yajJa yA mantra kI dIkSA pAyA huaa| vina0 240.2 vir3hAI : A0e0 (saM0 daDhAyate>prA0 diDhAi) / dRr3ha hotI hai / 'prIti binA nahiM bhagati diddh'aaii|' mA0 7.86.8 vitisuta : kazyapa-patnI diti ke putra daitya / mA0 6.6.7 dina : saM00 saM0 / (1) (divasa=60 gharI vAlA dina-rAta kA samaya / 'sabahi sulabha saba dina saba desA / ' mA0 1.2.12 (2) sUryodaya se sUryAsta taka kA samaya / 'sukha dukha pApa punya dina raatii|' mA0 1.6.5 (3) tithi (dinaangk)| 'jehi dina rAma janama zruti gAvahiM / ' mA0 1.34.6 (4) pratidina / ehi dukha dAha~ dahai dina chaatii|' mA0 2.212.1 (5) ravivArAdi sAta dina / dinakara : saM00 (saM.) / sUrya / mA0 1.32.10 vinavAnI : pratidina dAna karane vAlA / 'pranavau~ dInabaMdhu dindaanii|' mA0 1.15.3
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ tumasI zabda-koza 457 vinana : dina+saMba0 / dinoM (meM, pr)| 'bahute dinana kInhi muni daayaa|' mA0 1.128.6 dinanAtha : sUrya / jA0ma0chaM0 4 dinanAyaka : sUrya / mA0 3.26.2 dinamani : saM00 (saM0 dinmnni)| sUrya / mA0 1.166.1 . dinarAU : (de0 rAU) / sUrya / mA0 1.321.6 dinahi, hI : dina meM hii| mA0 1.168; 6.32.7 dinahu~dina : dinoMdina, uttarottara pratidina / 'deha dinahu~dina dUbari hoI / ' mA0 2.325.1 dinu : dina+kae / 'nisi dinu nahiM avalokahiM kokA / ' mA0 1.85.5 (2) dina bhara / 'nAhita mauna rahaba dinu raatii|' mA0 2.16.4 (3) muhUrta kA eka nizcita dina / 'ganaka boli dinu sAdhi / ' mA0 2.323 (4) eka zreSTha dina / 'nirupama so dinu / ' jA0ma0 100 dineza : saM00 (sN.)| sUrya / mA0 3.4 chaM0 dinesa, sA : dineza / mA0 7.6 ka; 7.31.1 dinesu, sU : dinesa+kae / mA0 2.274, 2.305.7 viboI : diibo+ii| denA hI, dAna karanA hii| 'dIna dayAla diboI bhAvai / ' vina0 4.1 divya : vi0 (saM0 divya) / svargasambandhI, devocita, paramottama / 'siMghAsanu ati divya suhaavaa|' mA0 1.100.3 vibyatara : (de0 tara) atizaya divya / 'divyatara dukala bhavya / ' gI0 7.4.5 vinyadRSTi : devocita dRSTi ; pAradarzinI dRSTi / 'sumirata divyadRSTi hiya~ hotii|' mA0 1.1.5 diya : bhUkR0 / diyA, pradAna kiyaa| gI0 7.16.7 viyau : diya+kae / diyaa| 'nAtha mohi Adara diyau / ' mA0 6.17 kha diyare : (de0 diA) saMpu0ba0 (saM0 dIpaka>prA. dIyaa>a. dIyaDatha) dIpaka, dIptiyA~ / 'dekhi nara nAri rahaiM jyoM kuraMga diyare / ' gI0 1.43.3 viyaha : A0-bhUkR0+maba0 / tumane diyA, dii| 'gyAna bhavana tanu diyahu naath|' vina0 114.3 diyA : diya / 'kehi agha auguna Apane kara DAri diyA re / ' vina0 33.3 diye : die|
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 tulasI zabda-koza diyo : diyau / (1) diyA, pradAna kiyA / 'tumhaha diyo nija dhAma / ' mA0 6.104 chaM0 (2) rakhA / 'sobhA kI dIyaTi mAnoM rUpa dIpa diyo hai / ' gI0 1.10.3 : viramAnI : saM0pu0 ( phA0 daramAn = davA) davA karane vAlA, cikitsaka, vaidya / 'jasa Amaya bheSaja na kInha tasa doSa kahA diramAnI / ' vina0 122.1 divasa : saM0pu0 (saM0 ) / dina / ( 1 ) 60 gharI kA samaya / 'juga sama divasa sirAhi / mA0 1.58 (2) sUryodaya se sUryAsta taka kA samaya / 'jaiseM divasa dIpa chabi chUTe / ' mA0 1.263.5 divasa : divasa + kae / 'divasu rahA bhari jAma / ' mA0 1.217 divaseza : saM0pu0 (saM0 ) / dineza, sUrya / vina0 55.3 divAI : devAI | dilAyI / 'sIsa ughAri divAI dhAhaiM / ' gI0 7 13.6 divAe : bhUkR0pu0ba0 / dilAye / 'taba prabhu kapinha divAe saba bidhi sukhaprada bAsa / mA0 7.14 divAkara : saM0pu0 (saM0) / sUrya / mA0 6.15.2 1 divAna : saM0pu0 ( phA0 dIvAna) / rAjA kA darbAra / 'kehi divAna dina dIna ko Adara / ' vina0 161.5 divArI : saM0 [strI0 (saM0 dIpAlI > prA0 dIvAlI ) / dIpAvalI ( parva vizeSa ) / 'jar3a jAhiMge cATi divArI ko dIyo / ' kavi0 7.176 divAvata: vakR0pu0 dilAtA-dilAte / ' deta divAvata dAu / ' vina0 100.3 dizi : dikhi / (saM0) dizA meM = ora, pArzva meM / 'dakSa dizi rucira vArIza kanyA / ' vina0 61.7 diSTi : dRSTi / 'acAnaka diSTi parI tirachauM haiN|' kavi0 2.25 disAM : dizA meM / 'jaraThAi disA~ rabi kAlu ugyo / ' kavi0 7.31 disA : saM0 strI0 (saM0 diza = dizA > prA0 disA ) / pUrva Adi / 'parama subhaga saba disA bibhAgA / ' mA0 1.86.7 disi : disA ( prA0 ) / ' dekhi dakhina disi haya hihinAhIM / ' mA0 2.142.8 (2) pakSa = ora / 'maiM apanI disi kInha nihorA / ' mA0 1.5.1 ( 3 ) ora = sthAna vibhAga | 'jehi disi baiThe nArada phUlI / so disi tehi na bilokI bhUlI / ' mA0 1.135.1 (4) pArzva / 'rAma bAma disi sItA soI / ' mA0 1.148.4 disikuMjara : diggaja / mA0 1.333.7 disikaM jarahu : disikuMjara + saMbodhana ba0 / he diggajo / 'disiku jarahU kamaTha ahi kolA | dharahu dharani / ' mA0 1.260.1 disitrAtA : dikpAla / mA0 7.81.1 disinAtha, thA : dikpAla / mA0 2.173.7
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza disipa : (de0 pa) / dikpAla / mA0 5.20.7 disipati : dikpAla / mA0 1.321.6 disipAla, lA : dikpAla / mA0 2.134.1 disizrama : saM0pu0 (saM0 digbhrama ) | dizAviSaya bhrAnti / 'jaba jehi disi bhrama hoi khagesA / so kaha pacchima umau dinesA / ' mA0 7.73.4 disirAja, jA : dikpAla / mA0 1.62 disihi : dizA kI ora / 'uttara disihi bimAna calAyo / ' mA0 6.116.2 459 dihala : diyA, dInha ( Adhunika bhojapurI meM pracalita rUpa ) / 'hama hi dihala kari kuTila karamacaMda / ' vina0 186.2 dI : daI / 'nija nija marajAda moTarI sI DAra dI / ' kavi0 7.183 dIkha, khA: bhUkR0pu0 / dekhA / 'lachimana dIkha umA kRta beSA / ' mA0 1.53.1 'nija kara nayana kAr3hi caha dIkhA / ' mA0 2.47.3 * dIkhi : dIkha + strI0 | dekhI / 'dIkhi jAi jaga pAvani gaMgA / ' mA0 2.167.3 'ucita sikhAvanu dIjahu jahu : A0 ba 0 ( 1 ) prArthanA / tuma ( kRpayA ) denA / mohI / ' mA0 4.30.10 ( 2 ) AjJA / tuma denA / pAtI / ' mA0 5.52.8 'rAvana kara dIjahu yaha bIje : A0kavA0pra0 / dI jAya, diyA jAya / 'janakasutA raghunAthahi dIje / ' mA0 5.57.7 do : dIje / 'more kaheM jAnakI dIjaM / ' mA0 5.22.10 dojo : dIjahu / 'urAhano na dIjo mohi / ' kavi0 7.165 doThi : DIThi (saM0 dRSTi > prA0 diTTi) / do0 46 dIna : (1) vi0 (saM0 ) / dayanIya / 'sakala jIva jaga dIna dukhArI / ' mA0 1.23.7 (2) dInha / diyA / 'mudita mAgi ika dhanuhI nRpa ha~si dIna / ' bara0 8 (3) saM0pu N0 (arabI) / dharma, dharma niSThA / 'sura- sAhebu sAhebu dInadunI ko / ' kavi0 7.146 saM0 strI0 (saM0) / dainya, dayanIya dazA / mA0 1.43.1 dInadayAla, lA, lu: (saM0 dInadayAlu) / dInoM para dayA karane vAlA / mA0 donatA : 1.16; 57.7; 56.6 dInana, nha : dIna + saMba0 / dInoM, dayanIya janoM / 'komala cita dInanha para dAyA / mA0 7.38.3 dInabaMdhu : dInajanoM para AtmIya bhAva rakhane vAlA / mA0 1.211 dInA : dIna / mA0 1.115.4 bInha : bhUkR0pu0 (saM0 datta > prA0 diNNa) / diyA / ' jaga jasa apajasa dInha / ' mA0 1.7 kha
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4.60 tulasI zabda-koza dInhA : dInha / mA0 1.30.4 dInhi : dInha + strI0 / dI / 'sugati dInhi raghunAtha / mA0 1.24 dInhiu~ : dInhi + ue0 / maiMne dii| 'priyabAdini sikha dInhiu~ tohI / ' mA0 2.15.1 dInhisi : dInhi + e0 / usane dI / 'dInhisi acala bipati ke neI / ' mA0 2.26.6 bInhIM : dInhI + ba0 / dIM / 'devanha dInhIM duMdubhIM / ' mA0 1.285 dInhI : dInhi / 'kari pranAmu tinha pAtI dInhI / mA0 1.260.3 dInheM: (1) diye hue dekara / 'jogavata rahahahi manahi manu dInheM / mA0 2.214.6 (2) dene para / 'rAma sapatha dInheM hama tyAge / ' mA0 5.54.4 dInhe : dInhA + ba0 / diye / 'ucita bAsa hima-bhUdhara dInhe / ' mA0 1.65.8 1 dInheu : dInha + e0 / diyA / 'dInheu kaTaku calAi / ' mA0 2.202 bInhehu : dInhe + maba0 / tumane diyA / 'hoi prasanna dInhehu siva pada nija / ' vina0 703 dInho : dInheu / ' ko na lobha dRDha phaMda bA~dhi kari trAsana dInho / ' kavi0 7.117 dIpa: saM0pu0 (saM0) / (1) dIpaka / mA0 1.21 se ghirA bhU-bhAga, jambUdvIpa Adi purANa prasiddha nAnA / ' mA0 1.251.7 'sAta dIpa nava khaMDa : dIpaka : dIpa (saM0 ) / ' bhayo mithilesa mAno dIpaka bihAna ko / ' gI0 1.88.4 dIpamAlikA : saM0 strI0 (saM0) / (1) dIpaka zreNI (2) dIpAvalI parva / 'khAtI dIpamAlikA ThaThAiyata sUpa haiM / ' kavi0 7 171 dIpa - sikhA : saM0 strI0 (saM0 dIpazikhA ) / dIpaka kI lau / mA0 7.230.7 (2) (saM0 dvIpa) / TApU, jala bhU-bhAga / 'dIpa dIpa ke bhUpati verA0 50 dIpA : dIpa / mA0 7.118.8 dIpAvali, lI : saM0 strI0 (saM0 ) / dIpaka zreNI / gI0 1.5.1 dIpikA : saM 0 strI0 (saM0) / dIpaka + dIpti samUha / 'rUpa dIpikA nihAri mRga mRgI nara nAri bithake / ' gI0 1.84.6 dIbe : bhaka0pu0 (saM0 dAtavya > prA0 deavva ) | dene / 'dIbe joga tulasI na leta kAhU ko kachuka / ' kavi0 7.165 do : bhakR0pu0e0 / denA / 'samujhi sikhAvana dIbo / ' ku0 35 doryATa : diaTi / 'sobhA kI dIyaTi mAno rUpa-dIpa diyo hai / ' gI0 1.10.3 dIyo: saM0pu0kae0 (saM0 dIpakam > prA0 dIyayaM > a0 dIyau ) / pradIpa / 'jar3a jAhiMge cATi divArI ko dIyo / ' kavi0 7.176 vIra : vi0 (saM0 dIrgha ) / lambA ( deza yA kAla meM adhika Ayata ) / 'dIragha rogI dAridI / ' do0 477
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 461 dIla : saM.pu(phA0 dila) / hRdaya / 'bhaI Asa sithila jagannivAsa dIla kii| kavi0 6.52 dIsA : diikhaa| (1) dekhA gyaa| 'bharata sarIsA.. sunA na dIsA / ' mA0 2.231.8 (2) dikhAI par3A / 'biduSanha prabhu birATamaya dIsA / ' mA0 1.242.1 duva : dvaMdva / 'harana dukha duda gobiMda AnaMdaghana / ' vina0 47.1 dbumi : (1) saM0strI0 (sN.)| vAdyavizeSa, nkkaaraa| mA0 1.347.5 (2) saM00 (sN.)| eka dAnava jise bAlI ne mArA thaa| 'dudubhi asthi tAla dekhraae|' mA0 4.7.12 dudubhI : duMdubhI+ba0 / nakkAre / 'devanha dInhIM dudubhii|' mA0 1.285 dudumI : duMdubhi / nakkArA / mA0 1.161.7 daHkara : vi0 (saM0 duSkara) / karane meM ktthin| vina0 54.7 dAkha : saM00 (saM.) / kleza tritApa / vaHkhata: : (saM0) duHkha se / mA0 2 zloka 2 duHkhaugha : (du:kha+ogha) du:kha rUpI atala pravAha / mA0 7.108.6 duana : vi.pu+saM0 (saM0 durjana>prA0 duaNa) / duSTa, zatru / 'jaya pavana suana dali duana-dApa / ' gI0 5.16.10 duAra : dvAra (praa0)| mA0 6.72.6 duArA : duAra / mA0 6.36.2 buAreM : dvAra para, dvAra taka, dvAra kI ora / 'ura dhari dhIraja gayau duaareN|' mA0 2.36.4 dui : saMkhyA (saM0 dvau, de>prA0 dui) / do| mA0 1.21.2 duicArI : do cAra / mA0 1.67.7 duija : saM0strI0 (saM0 dvitIyA>prA0 duijjA) / dvitIyA tithi / 'duija na caMdA dekhie|' do0 344 duo : donoN| 'lie duau jana pIThi cddh'aaii|' mA0 4.4.5 dukAla : saM0puM0 (saM0 duSkAla>prA0 dukkaal)| akAla, ativRSTi-angavRSTi Adi devI saMkaTa, durbhikSa / 'kali bArahiMbAra dukAla pr|' mA0 7.101.10 dukAlu : dukAla+kae0 / 'dalA dukAlu dayAla / ' rA0pra0 7.5.3 dukUla : saM00 (sN.)| uttama paridhAna, paridheya vastra / mA0 2.65 dukkha : duHkha (prA0) / 'kauna hai dAruna dukkha dmaiyaa|' kavi0 753 dukha : dukkha / mA0 1.7 dukhaI : bhUka0strI0 (saM0 duHkhApitA>prA0 dukkhviaa)| du:khita kii| 'jAtudhAna tiya jAni biyogini dukhaI sIya sunAi kucaahaiN|' gI0 7 13.6 dukhau : duHkha bhI / 'duvau dukhita mohi here| vina0 227.3
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462 tulasI zabda-koza dukhada : (de0 da) / dukha dene vAlA, duHkhajanaka / mA0 3.43 dukhadAI : dukha da (saM0 du:khadAyin >prA0 dukkha dAI) / mA0 1.170.5 dukhadAtA : (de0 dAtA) duHkhada / mA0 6.66.4 dukhaprada : (de0 prada) dukhada / mA0 1.5.3 dukharUpa, pA : duHkhAkAra, mUrta duHkha / mA0 7.73 ka; 3.15.5 dukhavata : vakR00 (saM0 duHkha yat >prA0 dukkhvNt)| duHkha detA-dete / 'sutahi dukha vata bidhi na brjyo|' vina0 216.2 dukhavahu : A0maba0 (saM0 duHkha yata>prA0 dukkha vaha>a0 dukkha vahu) / duHkha do, du:khita kro| 'dukhavahu more dAsa jani / ' gI0 2.47.18 dukhahU : duHkha ko bhI / 'suni bilApa dukhahU dukhu laagaa|' mA0 2.153.8 dukhArA : vi00 (saM0 duHkhin >prA0 dukkhAla) / dukhI / mA0 6.35.12 dukhArI : (1) vi.pu =dukhArA / duHkhI / 'je na mitra dukha hohiM dukhaarii|' mA0 4.7.1 (2) dukhArA+strI0 / duHkhinii| 'dubidha manogati prajA dukhaarii|' mA0 2.302.6 dukhAre : dukhArA+ba / beSu dekhi bhae nipaTa dukhAre / ' mA0 2.270.5 dukhita : vi0 (saM0 duHkhita) / duHkhayukta / mA0 1.60.1 dukhI : vi0 (saM0 du:khin>prA0 dukkhI) / duHkhayukta / mA0 2.216 dukhu : dukha+kae / eka vizeSa duHkha / 'nAri biraha~ dukhu bhayau apArA / ' mA0 / 1.46.8 duguna : vi0 (saM0 dviguNa>prA0 duguNa =duuNa) / dUnA / mA0 5.2.7 dugharI : saM0strI0 (saM0 dvighaTikA>prA0 dughar3iyA>a. dughaDI) / anivArya yAtrA karanI ho to kisI bhI dina do ghar3I kA zubha muhUrta dekha lene kI jyotiSa vidhi hai| pratidina 32 muhUrta hote haiM jo prAyaH do ghar3I ke ThaharAye jAte haiN| unameM hI zubha muhUrta dekhakara yAtrA kI jA sakatI hai / 'dugharI sAdhi cale ttkaalaa|' mA0 2.272.5 ducita : vi.pu0 (saM0 dvicitt>praa0du-citt)| do ora lage citta citta vAlA (anekAgracita), dvividhAgrasta / 'ducita katahuM paritoSa na lhhiiN|' mA0 2.302.7 ducitaI : saM0strI0 (saM0 dvicittatA>prA0 ducittayA) / dubidhA, ekAgra na honaa| ___ 'Ayasu bho rAma ko so mere ducitaI hai|' gI0 1.86.1 / duti : saM0strI0 (saM0 dhuti)| AbhA, kAnti, dIpti / mA0 1.106.7 dutikArI : vi0 (saM0 dyutikArin) / kAnti bikherane vAlA / 'tilaka lalATapaTala dutikaarii|' mA0 1.147.4 dutihIna, nA : (saM0 cutihIna) / kAnti rahita / mA0 2.169.5
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 463 dutIya : saMkhyAtmaka vi0 (saM0 dvitIya) / dUsarA / kavi0 7.65 dutta : vi0 (saM0 druta) / phurtIlA, tIvra gati vAlA / 'dutta matta mRga marAla / ' gI0 2.43.3 duniye : (de0 dunI) duniyA hI, vizva-prapaJca hii| 'biracI biraMci saba dekhiyata ___ duniye / ' hanu 0 44 dunI : duniyA meM / 'bidita bAta dunIM so|' kavi0 7.72 dunI : saM0strI0 (phA0 duniyaa)| saMsAra, pRthvIloka / 'kabibRda udAra dunI na __ sunI / " mA0 7.101.6 dubida : dvibida / mA0 6.43.2 dubidha : vi0 (saM0 dvividh)| do prakAra kA-kI / dubidhAyukta, ducitta / dubidha manogati prajA dukhaarii|' mA0 2.302.6 dubhASI : vi0 (saM0 dvibhaassik)| do bhASAoM kA jJAtA jo vaktA kI bhASA kA anuvAda zrotA kI bhASA meM karatA hai tathA zrotA kI bAta ko vaktA kI bhASA meM rakhatA hai dubhAsiyA / "aguna saguna bica nAma susAkhI / ubhaya prabodhaka catura dubhASI / ' mA0 1.21.8 duraMta : vi0 (saM0) / jisakA anta kaThinAI se pAyA jAya=duSpAra / 'dustara durga duraMta..."durAdharaSa bhagavaMta / ' mA0 7.61 kha duraI : durahiM / mA0 2.163.1 (paatthaantr)| durai : A0prae / chipatA hai / 'baira prema nahiM durai durAe~ / ' mA0 2.264.2 duraghaTa : durghaTa / vina0 56.6 .. durajana : durjana / kR060 durata : vakR00 / chipatA-chipate / 'pragaTata durata jAi mRga bhaagaa|' mA0 1.157.4 duratikrama : vi0 (sN.)| jisakA atikramaNa kaThina (yA asaMbhava) ho / 'kAlu sadA duratikrama bhArI / ' mA0 7.64.8 durdazA : saM0strI0 (saM0 durdazA) / duravasthA, durgati, kssttmyii| sthiti / vina0 146.3 duradina : saM0pu0 (saM0 durdita) / (1) meghAcchAdita dina (2) nairAzyapUrNa saMkaTa ___ kA samaya / 'dina duradina dina duradasA dina dukha dina dUSana / ' vina0 146.3 durani : saM0strI0 / chipane kI kriyA, gopana / 'durani tyAgi dAmini janu ___ damakati / ' gI0 7.17.6 durabAsanA : durvAsanA / kavi0 7.116 durabAsA : saM00 (saM0 durvAsas-durvAsAH) eka muni kA nAma jo krodhI prasiddha haiM / mA0 2.218.6 duralabha : durlabha / mA0 3.36.8
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ 464 tulasI zabda-koza darahi : mA0praba0 / chipate haiM / 'baira prIti nahiM durahiM durAe~ / ' mA0 1.346.4 durAi : pUkR0 / chipAkara / 'sacivaM calAyau turata ratha, ita uta khoja durAi / ' mA0 2.85 dugaI : bhUkR0strI0ba0 / chipAyIM / 'kaTuka kaThora kubastu durAI / ' mA0 2.311.5 durAI : bhUka0strI0 / (1) chipAyI, chipA rakhI / 'jAni kuavasara prIti durAI / ' mA0 1.68.6 (2) chipAyI huI / 'dehu turata nija nAri durAI / ' mA0 3.16.6 durAu, U : saM00kae / chipAva, gopana / 'prabhu sana kavana duraau|' mA0 1.146 1.53.5 durAe~ : chipAne se / 'baira prIti nahiM durahiM duraaeN|' mA0 1.346.4 durAe : bhUka0000 / chipAye / 'tehiM iriSA bana Ani duraae|' mA0 2.120.6 durAehu : A0bha0+AjJA+maba0 / tuma chipA rakhanA / 'calehaM prasaMga durAehu tbhuuN|' mA0 1.127.8 durAnu : saM00kae0 (saM0 dUrAjyam >prA0 durajaM>a0 durajju) / duSTa rAjya, doSayukta zAsana / 'dina dina dUno dukhu durita durAju / ' kavi0 7.81 durAdharaSa : vi0 (saM0 duraadhrss)| jise tiraskRta karanA kaThina (asaMbhava) ho / 'durAdharaSa bhagavaMta / ' mA0 7.61 kha durApa : vi0 (saM0) / durlabha, duSprApya / vina0 55.8 durAyo : bhUkRpu0kae / chipAyA / 'hRdaya dusaha dukha duraayo|' gI0 5.15.2 durArAdhya : vi0 (sN.)| kaThinatA se ArAdhanA-yogya / mA0 1.70.4 durAva : (1) durAu / gopana / 'tumha sana prabhu durAva kachu naahiiN|' mA0 3.13.1 (2) vi0 (saM0 durApa>prA0 durAva) / durlabha / durAvau~ : A0ue / chipAtA-tI huuN| 'tAteM nahiM kachu tumhahiM durAvau~ / ' mA0 7.74.4 durAvahiM : A.praba0 / chipAte haiM / 'gaDha u tattva na sAdhu durAvahiM !' mA0 1.110.2 durAvA : (1) durAvai / chipAtA hai / 'jo sahi dukha para chidra durAvA / ' mA0 1.2.6 (2) bhUkR.pu / chipAyA, chipA liyA / 'bhUpa rUpa taba rAma duraavaa|' mA0 3.10.18 durAveM : durAvahiM / 'pragaTai upAsanA durAvai durabAsanAhi / ' kavi0 7.116 durAva : A0prae / chipAtA hai / 'durAva mukhu sUkhata shmhiiN|' kavi0 6.8 durAvauM : durAvau~ / 'kInhe agha, te kari jatana durAvauM / ' vina0 142.7 durAsA : saM0strI0 (saM0 durAzA>prA0 dugsaa)| dUSita AzA, nirarthaka yA kaluSa viSayaka AzA / mA0 1.24.5
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zaba-koza 465 duri : pUka0 / chipa (kara) / 'kabahuMka pragaTa kabahuM duri jAI / ' mA0 6.76.12 durita : saM0 (saM0) / pAtaka / mA0 1.43.4 duritu : durita+kae / kavi0 7.81 durIdurA : saM0pu+kri0vi0 / lukAchipI; ajJAta-adRzya rahakara / 'durIdurA kari negu sunAta jnaayu|' jA0ma0 148 dure : bhUkR00ba0 / chipe, chipa gaye / mA0 1.84 chaM0 dureu : bhUkR00kae / chipa gyaa| mA0 1.156.5 'jana nihAra mahuM dinakara dureU / ' mA0 6.93.4 raMgI : A0ma0strI0prae / chipegii| kyoM duraMgI bAta / ' vina0 263.3 dudha : (1) vi0 (sN.)| durgama / 'dustara durga duraMta..... bhagavaMta / ' mA0 1.61 kha (2) saM00 (sN.)| gar3ha, kilaa| 'daheu durga ati bNkaa|' mA. 5.33.5 (3) gupta sthAna, chipane kA durgama sthAna / 'jAtudhAna dAvana parAvana ko durga bhyo|' hanu07 durgama : vi0 (saM0) / duSprApya, kaThinatA se pahuMcane (pAne) yogya / 'durAdharaSa durgama bhgvaanaa|' mA0 1.86.4 . durgA : saM0strI0 (saM0) / devI mahAmAyA jinhoMne mahAkAlI, mahAlakSmI aura mahA_____ sarasvatI rUpoM se asura-saMhAra kiyaa| mA0 7.61.7 durghaTa : vi0 (sN.)| jisakA ghaTita honA kaThina ho| (1) kaThinatA se gar3hA (banAyA) huA / 'kopi kapinha durghaTa gar3ha, gheraa|' mA0 6.46.6 (2) kaThina; viSama, gahana / 'jahA~ saba saMkaTa durghaTa socu / ' kavi0 7.53 (3) dusskr| 'durghaTa hai tapa / ' kavi0 7.86 durjana : saM0+vi0 (sN.)| duSTa vyakti / mA0 4.17.4 durjaya : vi0 (sN.)| jise jIta pAnA kaThina ho=ajayya / vina0 58.5 dardoSa : duSTa karmoM se janita kusaMskAra Adi doSa / vina0 56.1 durgharSa : durAdharaSa (saM0) / vina0 50.3 durbacana : saM00 (saM0 durvacana) / dUSita vacana, kaSTakara kathana / 'maiM durbacana kahe ___ bahutere / ' mA0 1.138.4 durbala : vi0 (sN.)| kRzakAya / durbalatA : saM0strI. (sN.)| kRzatA, kSINatA / mA0 7.122.10 durbA : saM0strI0 (saM0 dUrvA) / dUba=eka prakAra kI ghAsa jo maGgala kAryoM meM upayogI mAnI gayI hai| mA0 7.3.5 durbAda, dA : saM00 (saM0 durvAda) / durvacana, kaTUkti, dUSita kathana / mA0 5.20 //
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 tulasI zabda-koza durvAsanA : saM0strI0 (saM0 durvAsanA) / kusaMskAra, dUSita viSayoM kI vAsanA, kaluSa icchA / mA0 3.44.4 durbhada : vi0 (saM0) / duSTa mada se yukta, ahNkaarii| 'kuMbhakarana durbhada rana rNgaa|' mA0 6.64.2 durmukha : (1) vi0 (saM0) / vikRta mukha vAlA / (2) saM0 / rAkSasa vizeSa kA ___ nAma / mA0 6.62.11 durlabha : vi0 (saM0) / kaThinatA se pAne yogya / mA0 1.67.5 durvAsanA : durbAsanA / vina0 56.1 / / duvinIta : vi0 (sN.)| anuzAsanahIna, aziSTa, asabhya, duSTa / vina0 56.6 durvyasana : saM00 (saM0) / dUSita vyasana (1) saMkaTa kI sthiti (2) kaluSa __vAsanA tathA tatsambandhI prakRti / vina0 54.7 dulaha : 'saM0pU0 (saM0 durlabha>prA0 dullaha) / dUlhA, vara / 'dulaha dulahininha dekhi nAri nara harahiM / ' jA0ma0 142 dulahini : dulaha+strI0 / vadhu / mA0 1.62.6 dulahininha : dulahini+saMba0 / dulahanoM (ko) / 'dekhi dulahininha hohiM sukhaarii|' 66 mA0 1.348.8 dulahiyana : dulahiyA+ saMba0 / dulahanoM (ko)| 'pAlAgani dulahiyana sikhAvati / ' gI0 1.110.2 dulahiyA : dulahI / choTI-pyArI-sundara dulahana / kR0 13 dalahI : dulahini / 'rAmu so na baru dulahI na siya saarikhii|' kavi0 1.15 dulAra : (1) saM00 (saM0 duli>prA. dullaal)| zizuoM ke prati pyAra, vAtsalya / (2) bAlahaTha / 'rAkhA mora dulAra gosAIM / ' mA0 2.300.6 /dulAra dulArai : (saM0 duAlayati>prA0 dullAlai-zizu ke prati vAtsalya kI kriyA) A0prae / dulAratA-tI hai / 'mAtu dulArai kahi priya llnaa|' mA0 1.168.8 dulArata : vakR.pu / dulAra karatA-te (pucakArate) / 'jIti hAri cucukAri dulArata / ' vina0 100.3 dulArA : dulAra / 'bidhi na sake u sahi mora dulaaraa|' mA0 2.261.1 dulArI : bhUkR0strI0ba0 / dularAyI, vAtsalyapUrvaka pucakArauM, snehasikta kii| 'bAra bAra hiya haraSi dulaarii|' mA0 1.354.4 dulAre : vi00 (saM0 duAlita>prA0 dullAliya) / (1) pyAre / 'pura jana priya, _pitu mAtu dulAre / ' mA0 2.200.2 (2) putra / 'dasarattha-dulAre / ' kavi0 7 12 dulAro : vi0pu0kae / (1) pyaaraa| 'rAma ko dulAro dAsa / ' hanu0 6 (2) putra / 'smiir-dulaaro|' hanu0 16
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza :467 duvana : duana / hanu0 3 duvAra : duAra / vina0 136.1 dvAre : dvAre / dvAra para / vina0 145.1 duSTa : vi0 (sN.)| (1) doSayukta / 'eka duSTa atisaya dukhruupaa|' mA0 3.15.5 (2) hiMsaka / 'duSTa jutu / ' mA0 2.56 (3) paapii| re re duSTa ThAr3ha kina hohii|' mA0 3.26.11 (4) pratikUlAcArI, khl| 'duSTa saMga jani dei bidhaataa|' mA0 5.46.7 (5) zaTha, zaThatApUrNa, asaMgata / 'duSTa tarka / ' mA0 746.8 duSTatA : saM0strI0 (saM0) / duSTa kA bhAva-karma / mA0 7.121.34 : duSTahRdaya : vi0 (sN.)| kaluSita hRdaya vAlA-vAlI / mA0 5.44.4; 3.17.3. duSTATavI : (aTavI-vana-saM0) duSTarUpI vana, duSTa janoM kA vana, duSTa samUha / _ vibhISaNa basata madhya dussttaattbii|' vina0 58.6 duSpAra : vi0 (sN.)| jisakA pAra pAnA kaThina ho-apAra / vina0 53.4 . duSprApya : vi0 (saM0) / durlabha / vina0 53.4 . duSprekSya : vi0 (sN.)| durdarza = kaThinatA se dekhane yogya / vina0 53.4 dusareM : dUsare ne / 'dusareM sUta bikala tehi jAnA / ' mA0 6.43.8 dusare: dUsare / gI0 1.45.5 dusaha : vi0 (saM0 duHsaha) / sahane meM kaThina, kaSTha se sahane yogya / 'janamata marata dusaha dukha hoI / ' mA0 7.106.7 dusahI : vi0strI0 / dUsare ke zubha ko duHsaha mAnane vAlI, IrSyAlu strI0 / 'asahI dusahI marahuM manahi mana / ' gI0 1.2.10 dusAsana : saM00 (saM0 duHzAsana) / dhRtarASTra putra duryodhana kA anuja kaurava vizeSa kA nAma / kR0 60 dastara : vi0 (sN.)| jisakA pAra pAnA kaThina ho| 'ati agAdha dustara saba bhaaNtii|' mA0 5.50.6 dustal : vi0 (saM0) / tarka dvArA durgama, anirvacanIya, tarkazakti se dujJeya / ' vina0 53.4 dastyaja : vi0 (saM0) / jisakA tyAga kaThina ho / vina0 50.5 duhana : bhakR0avyaya / dahane, dohana karane / 'Aka duhana tumha khyo|' kR0 51 duhAI : (1) dohAI / (2) bhUkR0 strI0 / dohana kraayii| 'sabani sudhena duhaaii|' gI0 1.15.1 dahAe : bhUkRpuba0 / dugdha-dohana kraae| 'gobRda duhaae|' gI0 1.6.4
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 tulasI zabda-koza duhi : prakR0 / duha kara, nicor3a kara, dohana karake / 'becahi bedu dharama duhi lehiiN|' / mA0 2.168.1 duhina : saM00 (saM0 druhiNa) / brahmA / 'jeI cale hari duhina sahita sura bhaainh| pA0ma0 139 bahuM, hUM : donoM / 'grAma nagara duhu~ / kUla / ' mA0 1.36 duhu, hU : duhu~ / mA0 1.237.3 dU: dui / 'kUra kaur3I dU ko hauM / ' hanu0 34 dUka : do kA / 'sudina kudina dina dUka / ' do0 444 dUkhA : dukha / 'sunata bacana bisare saba duukhaa|' mA0 7.2.6 dUmA : vi00 (saM0 dvitIya>prA0 duijj)| duusraa| 'mohi sama bhAgyavaMta nahiM duujaa|' mA0 3 12.12 dUjI : dUjA+strI0 / dUsarI / mA0 2.16.1 dujeM : (1) dUsare ne / 'mohi sama yaha anubhayau na duujeN|' mA0 2.3.6 (2) dUsare ___ meN| dhyAnu prathama juga makhabidhi duujeN|' mA0 1.27.3 / dUmo : dUjA+kae / dUsarA koI, eka bhI dUsarA / 'tulasI jaga dUjo na dekhiyt|' kR0 27 dUta : saM0pu0 (saM0) / cara, basITha, sandezahara, guptacara / mA0 1.287.1 dUtanha : dUta+saMba0 / dUtoM (ko) / 'dUtanha dena nichAvari lAge / ' mA0 1.263.7 dUtA : dUta / mA0 4.16.6 dUtikA : dUtI / sandezahAriNI / 'mukti kI duutikaa|' vina0 48.4 dUtinha : dUtI+saMba0 / duutiyoN| 'dUtinha sana suni purajana baanii| mA0 5.36.4 dUtI : saM0strI0 (saM0) / (1) sandezahAriNI (2) guptacarI (3) kuttttnii| (4) vi0strI0 (saM0 dvitIyA) / dUsarI / 'subha dUtI unacAsa bhali / ' rA0pra0 2.7.7 dUtu : dUta+kae0 / eka dUta / 'avasi dUtu maiM paThaiba prAtA / ' mA0 2.31.7 dUdha : saM00 (saM0 dugdha>prA0 duddha) kssiir| mA0 2.16.7 dUdhamukha : vi0 / dudhamuhA, dUdha pItA bccaa| 'sUdha dUdhamukha karia na kohU / ' __mA0 1.277.1 dUna : vi.puM0 (saM0 dviguNa>prA0 duuNa) dugana / 'tAsu dUna kapi rUpa dekhaavaa|' mA0 5.2.6 dUna u : donoM / 'bharata satruhana dUnau bhAI / ' mA0 1.168.4 dUnA : dUna / 'tumha te prema rAma ke dUnA / ' mA0 5 14.10 dUnI : dUnA+strI0 dugunI / kavi0 7.80 luc tuc tua
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 469 dUno : dUnA+kae0 dugunA / 'dukha dUno dasAduI dekhi|' kavi0 7.46 dUba : durbA (saM0 dUrvA>prA0 duvvA>a0 duvva) / mA0 1.266.8 dUbara : vi00 (saM0 durbala>prA0 dubbl)| kRza, dublaa| dUbari : dUbara+strI0 / dubalI / 'deha dinahuM dina dUbari hoI / ' mA0 2.325.1 . dubare : dUbara kA rUpAntara / dubale / 'mose dIna dUbare ko takiyA tihaariye| hanu0 22 dUbaro : dUbara+kae / dublaa| 'dekhi dIna dUbaro kara na hAya hAya ko|' hanu0 41 dUrati : vakR0strI0 (saM0 dUrayantI>prA0 duurNtii)| dUra karatI / (mUrati) mayanani bahu chabi aMgana dUrati / ' mA0 5.47.1 dUri : (1) kri0vi0 (saM0 dUre>a0 dUri) / duur| mA0 1.77 (2) saM0strI0 / dUrI, viprakarSa / 'biloke duri teM dou bIra / ' gI0 2.66.1 dUrihi : dUra hI / 'dUrihi teM dekhe dou bhrAtA / ' mA0 5.45.2 dUrI : dUri / mA0 1.34.1 dulaha : dulaha / dUlhA / mA0 1.62.8 dUlahu : dUlaha+kae / advitIya dUlhA / mA0 1.64.1 dUSaka : vi0 (saM0) / doSa lagAne vAlA, dUSita karane vaalaa| 'guna dUSaka bAta na ___ kopi gunii|' mA0 7.101.6 dUSaNApaha : vi0 (saM0) / (1) doSanAzaka (2) dUSaNa nAmaka rAkSasa ke nAzaka / mA0 3.4 chaM0 dUSana : saM00 (saM0 duussnn)| (1) doSa, truTi, vikAra / 'dUSana rahita sakala guna raasii|' mA0 1.80.3 (2) doSa lagAnA, dossaaropnn| 'je para-dUSana bhUSana dhaarii|' mA0 1.8.10 (3) aparAdha / 'jadapi na dUSana tora / ' mA0 1.174 (4) vANI ke doSa (kaavydoss)| 'bole bacana bigata saba dUSana / ' mA0 2.41.6 (5) eka rAkSasa jo jana sthAna meM rahatA thA=khara rAkSasa kA bhaaii| 'khara dUSana pahiM gaI bilapAtA / ' mA0 3.18.2 dUSanAri : (dUSana+ari) (1) sabhI doSoM ke zatru (2) dUSaNa rAkSasa ke zatru= rAmacandra / mA0 6.113 chaM0 / dUSanu : dUSana+kae0 / (1) doSa / 'eka bidhAtahi dUSanu dehIM / ' mA0 2.46.1 (2) dUSaNa-rAkSasa / kavi0 6.4 dUSahiM : A0praba0 (saM0 dUSayanti>prA. dUsaMti>a0 dUsahiM) / doSa lagAte haiM, dUSita karate yA batAte haiM / 'je dUSahiM zruti kari trkaa|' mA0 7.100.4 duSA : bhUka0 / dUSita huA / 'gura avamAna doSa nahiM duussaa|' mA0 2.206.5
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ 470 tulasI zabda-koza dUsana : dUSana / gI0 2.3.3 dUsara : vi.pu. / dvitIya, anya / mA0 2.50.4 dUsari, rI : dUsara+strI0 / 'jani bAta dUsari caalhii|' mA0 2.50 cha. dUsare : 'dUsara' kA rUpAntara / do0 54 dUsaro : dUsara+kae / kR0 33 daga : saM0strI0 (saM0 dRz-dag) / dRSTi, netra / mA0 1.1 dRDha : vi0 (saM0) / sthira, sArayukta / mA0 1.178 ka dRDhatA : saM0strI0 (sN.)| sthiratA, sArayuktatA, sbltaa| kavi0 7.87 dRDha-vrata : vi0 (saM0 dRDha-vrata) / sthira saMkalpa vAlA, dRDha pratijJa, avicala niSThA vAlA / mA0 2.82.1 daDhA, daDhAi, I : (saM0 dRDhAyate>prA0 diDhAi>a0 dRDhAi) A0prae / dRDha hotA-tI hai| 'dhIranha ke mana birati dRddhaaii|' mA0 3.36.2 dRDhAi : pUkR0 / dRr3ha karake / 'jorI prIti dRDhAi / ' mA0 4.4 daDhAI : (1) dRDhAi / sthira karake / 'cale sAtha asa maMtru dRDhAI / ' mA0 2.84.7. (2) bhUkR. strI0 / dRDha kI, sthira kI, nizcita kI / 'jaya mahesa bhali bhagati dRDhAI / ' mA0 1.57.4 (3) de0/dRddhaa| dRDhAvA : bhUkR00 (saM0 Dhita>prA0 daDhAvia>a0 dRDhAvia) / sthira kiyaa| ___'lachimana mana asa maMtru dRddh'aavaa|' mA0 6.76.14 dRDhAhi, hIM : A0praba0 / dRDha hote-tI haiN| zravanAdika nava bhakti dRddhaahiiN|' mA0 3.16.8 dRzya : vi0 (saM0) / jo dekhA jA sake, aindriya tattva, dRSTigocara, prameya, jJeya / . 'sakala dRzya dRSTa / ' vina0 53.7 dRSTi : saM0strI0 (saM0) / netra, dekhane kI kriyA / mA0 4.28 de : A0mae0 (saM0 dehi>prA0 de=dehi) / tU de| (1) prArthanA / 'nRpa nAyaka de baradAnamidaM / ' mA0 6.111.22 (2) AjJA / 'DAri de gharabasI lkuttii|' kR. 17 /de, dei, I : (saM0 dadAti>prA0 dei) A0prae0 / detA-tI hai / 'dei sadya phala pragaTa prabhAU / ' mA0 1.2.13 deDa : (1) detA hai / (2) pUkR0 / dekara / 'aragha dei mani Asana bara baitthaayu|' pA0ma0 121 deia : A0kavA0prae / dIjie, diyA jAya / 'Ayasu deia haraSi hiya~ / ' mA0 . 2.45 deigo : A0 bha00prae / degaa| 'so ki kRpAluhi deigo kevaTa-pAlahi piitthi|' do046
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 471 dehahaha : A0bha0maba0 / doge / 'mohi rAja haThi deihahu jbhiiN|' mA0 2.176.2 . dehahi : A0ma0prae / degA / 'suni apajasu mohi deihi logU / ' mA0 2.63.5 deI : (1) dei / detA-tI hai / 'mahi na bIcu bidhi mIcu na deI / ' mA0 2.252 (2) dei / dekara / 'baha bidhi cerihi Adaru gei / kopa bhavana gavanI kaikeI / ' mA0 2.23.3 . deu, U~ : A0 ue0 (saM0 dadAmi>prA0 demi>a0 deu~) / dUM, detA huuN| 'dicchA * deu~ gyAna jehiM pAvahu / ' mA0 6.50.8 'bharatahi samara sikhAvana deU~ / ' mA0 2.230.3 deu, U : (1) deva+kae / svAmI, ArAdhya / 'chamihi deu ati Arati jaanii|' mA0 2.300.8 (2) A0-prArthanA, kAmanA, saMbhAvanA-prae / de, deve / 'aba gosAI mohi deu rajAI / ' mA0 2.313.8 'tinha ke gati mohi saMkara . deU / ' mA0 2.168.8 deU : (1) deu / deva (2) dAtA, dene vAlA / 'deU to kRpAniketa deta dAdi dIna kii|' kavi0 7.18 dekha : (1) dekhai / dekhatA hai / 'jaha-taha dekha dhareM dhnubaanaa|' mA0 2.131.7 (2) dekhe, dekha le / 'jauM sakhi inhahi dekha nrnaahuu|' mA0 1.222.2 (3) dekhaa| 'bhojana karata dekha suta jaaii|' mA0 1.201.4 dekha, dekhai, I : (saM0 pazyati>prA0 dekkhAi) A0prae0 / dekhatA-tI hai / 'sakala dharma dekhai bipriitaa|' mA0 1.184.6 'marama ThAharu dekhii|' mA0 2.25 chaM. dekha : A0ue / dekhatA-tI huuN| 'hitU na dekhau~ kou / ' mA0 1.166 dekhata : vakR00 / dekhatA-dekhate / 'kautuka dekhata saila bana / ' mA0 1.1 dekhana : bhakR0 avyaya / dekhane / 'dekhana bAgu kuara dui aae|' mA0 1.226.1 dekhanihAre : vi0puba0 / dekhane vAle / 'sakhi, saba kotuka dekhanihAre / ' mA0 1.256.1 dekhaba : bhakR.pu / dekhanA (hogaa)| 'so prabhu maiM dekhaba bhari nynaa|' mA0 1.206.8 dekharAi : pUka0 / dikhalA kara / 'dekharAi banu phirehu / ' mA0 2.81 dekharAI : bhUkR0strI0 / dikhalAyI / 'bhaya aru prIti nIti dekharAI / ' mA0 4.19.7 dekharAe : bhUkR00ba0 / dikhalAye / 'dudubhi asthi tAla dekharAe / ' mA0 4.7.12 dekharAyo : bhuuk0ke| dikhlaayaa| 'pachAri nija bala dekhraayo|' mA0 6.74.8 dekha rAvA : bhUka00 / dikhalAvA / 'ThAu~ dekharAvA / ' mA0 2.133.5 dekhavaiyA : vi0 / darzaka / 'sobhA dekhavaiyA binu bittahIM bike haiM / ' gI0 2.37.2
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 tulasI zabda-koza dekhahi, hI : A0praba0 / dekhate haiM / 'dekhahiM darasu nAri nara dhAI / ' mA0 2.106.7 dekhahuM : A0-AjJA-praba0 / dekheN| 'dekhahuM kavi jananI kI naaii|' mA0 6.108.12 dekhahu : A0maba0 / dekhA, dekhate ho / 'dvaMdajuddha dekhahu / ' mA0 6.86 dekhA : (1) bhuuk0pu| avalokana kiyaa| mA0 1.46.8 (2) dekhai / mA0 7.73.5 /dekhA, dekhAi, I : dekhA+prae / dikhAI par3atA-tI hai| 'kAminha ke dInatA dekhaaii|' mA0 3.36.2 dekhAi : pUka0 / dikhalA kara / 'nagara dekhAi turata le AvauM / ' mA0 1.218.6 dekhAiata : vakR0- kavA0-pu / dikhAyA jAtA (hai)| 'kAmu kohu lAi ke dekhAiata AMkhi mohi / ' kavi0 7.100 dekhAihauM : A0bha0ue / dikhAU~gA / 'kaTi lauM jala thAha dekhAihauM jU / ' kavi0 2.6 dekhAiho : A0bha0maba0 / dikhalAoge / 'kabahiM dekhAihI hari carana / ' vina 218.1 dekhAI : (1) dekhAi / dIkhatA hai| de0 /dekhaa| (2) dekhaai| dikhalA kara / 'mAtu tAta kaha~ dehi dekhAI / ' mA0 2.164.3 (3) bhUka0strI0 / dikhlaayii| 'panu kari raghupati bhagati dekhAI / ' mA0 1.104.8 dekhAu, U : A0-prArthanA, AjJA-mae / 'begi dekhAu mUr3ha / ' mA0 1.270.4 _ 'rAma lakhanu siya Ani dekhAU / ' mA0 2.150.2 dekhAuba : bhakR00 / dikhanA hogA (dikhAU~gA, dikhaaeNge)| 'sara nirajhara bana ThAu~ dekhaaub|' mA0 2.136.7 dekhAe, ye : bhUkR00ba0 / dikhalAye / 'ehi bidhi munibara bhavana dekhaae|' mA0 2.132.1 dekhAdekhI : saM0strI / paraspara bAra-bAra dekhane kI kriyA / 'dekhAdekhI daMbha teM ki saMga teM bhaI bhlaaii|' vina0 261.3 dekhAyau : A0-bhUka0 + ue / maiMne dikhlaayaa| 'so bala tAta na tohi dekhAyau~ / ' mA0 6.72.8 dekhAyo : bhUkR00kae / dikhalAyA / 'saranAgata para prema dekhaayo|' gI0 6.4.2 /dekhAva, dekhAvaha : (/dekha+preraNA-prA0 dekkhAvai-dikhalAnA) A0prae / dikhalAtA-tI hai / 'soi-soi bhAva dekhAvai / ' mA0 7.72 kha dekhAvata : vakR00 / dikhalAtA, dikhalAte / 'kapinha dekhAvata nagara manohara / ' mA0 7.4.1
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ 473 tulasI zabda-koza dekhAvato: kriyAti0pu0 e0 / dikhalAtA / 'to kyoM badana dekhAvato / ' vina0 33.5 dekhAvana : bhaku0 avyaya / dikhalAne / 'lai cale dekhAvana raMgabhUmi / jA0maM0chaM0 6 dekhAvasi : Amae0 / tU dikhalA / 'aba jani nayana dekhAvasi mohI / ' mA0 6.46.3 dekhAvahaM : mA0 praba0 / dikhalAte-tI haiM / 'calau~ bhAgi taba pUpa dekhAvahiM / ' mA0 7.77.10 dekhAvahu : A0ma0 / dikhalAte ho, dikhAvo / 'bhRgubara parasu dekhAvahu mohI / ' : mA0 1.276.6 dekhAvA : bhUkR0pu0 / dikhalAyA / 'lovA phiriphiri darasu dekhAvA / ' mA0 1.303.5 dekhAvauM : A0ue0 / dikhalAU~ / 'tumhahi dekhAvauM ThAu~ / ' mA0 2.127 dekhAvagI : A0bha0 strI0e0 / dikhalAU~gI / 'kyoM phiri badana dekhAvoMgI / ' gI0 2.6.3 dekhi : (1) pUkR0 dekhakara / 'dekhi pUra bidhi bAr3hai joii|' mA0 1.8.14 (2) A0 - AjJA, prArthanA - mae0 / tUdekha / 'dekhi dhoM bUjhi boli baladAU / ' 2. kR0 12 dekhia : dekhie / 'dekhia sapana aneka prakArA / mA0 2.63.2 dekhiata: vakR0 - kavA0 - puM0 / dekhA jAtA, dekhe jAte / 'dekhiata pragaTa gagana aMgArA / ' mA0 5.12.8 dekhi ahaM : A0kavA0 praba0 / dekhe jAte haiM / 'suniA sudhA dekhi ahiM garala / ' mA0 2.281 dekhi ahu : A0 - bha0 + prArthanA + maba0 / tuma dekhanA / 'kautuka prAta dekhiahu morA / ' mA0 6.46.6 dekhiai : (1) A0kavA0pra0 / dekhA jAya, dekhA jAtA hai, dekhanA cAhie, dekha lIjie / 'mAyAchanna na dekhiai jaiseM nirguna brahma / ' mA0 3.39 ka (2) dekhI + ai | dekhI hI / 'bIratA bidita tAko dekhiai cahatu hauM / ' kavi0 1.18 dekhinha : A0 - bhUka0 + praba0 / unhoMne dekhA - dekhe / 'dekhinha jAi kapinha ke ThaTTA / ' mA0 6.41.4 dekhibI : bhakR0 strI0 / dekhanI (hogI) / 'aba dekhibI risAni / ' do0 403 dekhibe : bhakR0pu0 | dekhane ( hoMge ) / ' karbAhi dekhibe nayana bhari rAma lakhana doDa bhAi / ' mA0 1.300 dekhiyo : bhaka0pu0kae0 | dekhanA | ! dekhibo dAsa dUsarehu cauthehu bar3o lAbha / ' kR0 48
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474 tulasI zabda-koza dekhiya : dekhi| dekhiyata : dekhiata / 'tulasI jaga dUjo na dekhiyata / ' kR0 27 dekhiyatu : dekhiyt+ke| dekhA jaataa| 'pIla uddharana sIla siMdhu DhIla dekhiyatu / ' vina0 248.4 dekhiye : dekhie / 'Apuhi bhavana mere dekhiye jo na patIjai / ' ku0 7 dekhihau~' : A0bha0 ue0 / dekhUgA / 'Ai pAya puni dekhihau~ / ' mA0 2.53 dekhihahiM : A0 bha0 ue0 / dekhuugaa| 'Ai pAya puni dekhihau~ / ' mA0 2.53 dekhihahiM : A0bha0 praba0 / dekheMge / 'je dekhahiM dekhihahiM jinha dekhe|' mA0 2.120.8 dekhihi : A0bha0e0 / dekhegA / 'dekhihi so umA bibAhu / ' mA0 1.65 chaM0 dekhi haiM : dekhihahiM / gI0 1.80.7 dekhihauM : dekhihau~ / 'sutani sahita dasarathahi dekhi hauM / ' gI0 1.48.2 dekhI : bhUkR0 strI0ba0 / 'dekhIM sAsu Ana anuhaarii|' mA0 2.226.5 . dekhI : (1) bhUkR0strI0 / 'sapanehuM saMta sabhA nahiM dekhii|' mA0 1.115.2 (2) dekhi / 'rIjhihi rAjakuri chabi dekhii|' mA0 1.134.4 dekhu : A0-AjJA, prArthanA-mae0 / tU dekha / 'lachimana dekha bipina kai sobhA / ' mA0 3.37.3 'Ai dekhu gRha mere / ' kR. 3 dekhuvAra : (dekha vAra) vi.pu. / dekhane vAlA-le / vara dekhane vAlA, kanyA ke lie vara kA khojI (dekhuvA) / 'aihaiM suta dekha vAra kAli tere bai byAha kI bAta calAI / ' kR0 13 dakheM : dekhane para, dekhane se, dekhane kI dazA meN| 'yake nayana raghupati chabi dekheN|' mA0 1.232.5 dekhe : bhUkR00ba0 / darzana kiye / 'je dekhahiM dekha hahiM jinha dekhe / ' mA0 2.120.8 dekheu : A0-bhUkR0pu+ue / maine dekhA-dekhe / 'bar3eM bhAga dekheu~ pada aaii|' mA0 1.156.6 dekheu : bhUkR.pu0kae0 / dekhA / 'bhUpa bAgu bara dekheu jAI / ' mA0 1.227.3 dekhenhi : A0bhUkR00+praba0 / unhoMne dekhA-dekhe / 'anupama bAlaka dekhenhi jaaii|' ___ mA0 1.163.8 dekhesi : A0 bhUkR00+prae0 / usane dekhA-dekhe / 'dekhesi Avata pabi sama baanaa| ___ mA0 6.76.11 dekhehu : A0-bha0 +prArthanA+maba0 / tuma dekhanA / 'dekhehu kAli mori manusAI / ' . mA0 6.72.7 dekheM : dekhahiM / 'prabhu dekheM taru oTa lukAI / ' mA0 3.10.13. dekha : dekha i / dekhe, dekha sake / 'jehiM upAya puni pAya janu dekhai dIna dayAla / ' mA0 2.313
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza dekhe hai : ( dekhAihai ) A0bha0 pra0 / dikhlaaegaa| 'kusala kusala bidhi avadha dekhe hai / " gI0 5.50.5 dekhauM : dekhau~ / (1) dekhUM, dekha sakUM / 'ehUM misa dekhauM pada jAI / ' mA0 1.206.7 (2) dekhatA hUM, dekhatI hUM / 'khelata hI dekhauM nija A~gana / ' kR0 5 dekhauMgI : a0bha0 strI0 ue0 / dekhUMgI / gI0 5.47. 1 dekho : dekhahu / 'dekho dekho lakhana larani hanumAna kI / ' kavi0 6.40 dekhyo : dekheu / kR0 27 deta, tA : vakR0pu0 / detA, dete / 'utaru deta mohi badhaba abhAgeM / ' mA0 3.26.6 C 475 'nAtha na sakucaba Ayasu detA / ' mA0 2.136.8 deti : vakR0 strI0 / detI / 'deti manahuM madhu / ' mA0 2.22.3 dete : kriyAti0pu * 0 ba 0 ( yadi na dete / vina0 241.1 deto : kriyAti0pu0e0 / detA / 'deto pai dekhAi bala, phla pApamaI hai / ' gI0 to) dete / 'taba tuma mohU se saThani ko haThi gati 1.85.2 dena : bhakR0 avyaya / dene ( ko ) / 'dena kahetu aba jani bara dei / ' mA0 2.30.5 denA : dena / (1) dAna / 'jhUThai lenA jhUThai denA / ' mA0 7.36.7 (2) dene ( ko ) / 'satya sarAhi kahehu bara denA / ' mA0 2.30.6 denI : dAyanI / dene vAlI / 'sumirata sakala sumaMgala denI / ' mA0 2.106.5 deba, bA : bha0 pu0 (saM0 dAtavya > prA0 de avva) / denA ( hogA ) / 'dukhu tumhahi kausilA deva / ' mA0 2.16 debA : deva | 'joi pU~ chihi tehi Utaru devA / ' mA0 2.146.5 debi : (1) deba + strI0 / denI hogI / (2) debI (sabodhana ) 'tadapi debi maiM debi asIsA / ' mA0 2.103.8 devI : deva + strI0 (saM0 devI) / (1) strI devatA ( 2 ) svAminI ( 3 ) rAnI | 'si punIta kausalyA debI / ' mA0 1.264.4 deboI : debA + e 0 + I / denA hI / 'deboI pai jAnie |' kavi0 7 161 o dekheM : deva ne, svAmI ne / 'deva dInha saba mohi abhArU / ' mA0 2.269.3 deva : saM0pu N0 (saM0) / (1) amara jAti vizeSa / mA0 2.12.2 (2) prAkRtika zakti - agni, parjanya (megha) Adi / ' deva na baraSahiM dharanI mA0 7.101 (3) sAmAnya puruSa / 'deva eka gunu dhanuSa hamAreM / ' mA0 1.282.7 devaka : deva kA / 'sapanehuM Ana bharosa na devaka / ' mA0 3.10.2 devakRta : devoM = prAkRtika zaktiyoM se janita / 'byAdhi bipati saba devakRta / * rA0pra0 7.6.4
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ 476 tulasI zabda-koza devatanha, nhi : devatA+saMba0 / devatAoM (ne aadi)| 'ihA~ devatanha astuti kInhI / ' mA0 6.86.5 devataru : kalpavRkSa / mA0 1.32.11 devatA : deva / mA0 1.276.7 devadhuni, gI : saM0strI0 (saM0 devadhunI) / gaGgA / mA0 1.40.3 devanadI : gaGgA / kavi0 7.145 devanha, nhi : deva+saMba0 / devoM (ne, ko Adi) / 'devanha dInhIM duNdubhii|' mA0 1.285 davapati : indra / mA0 2.266.3 devavadhU : apsarA / mA0 1.262.4 devamAyAM : devoM kI mAyA se / 'devamAyA~ mati moI / ' mA0 2.85.6 / devamAyA : devatAoM kI mAyA=byAmohaka zaktipAta / mA0 2.302 devara : saM00 (sN.)| pati kA anuja / mA0 2.66.1 devariSi : (saM0 devarSi =deva RSi) devajAtIya RSi (nArada) / mA0 1.68.4 devala : saM00 (saM0 devAlaya) / deva mandira / 'tulasI devala deva ko lAge lAkha karori / ' do0 384 devasari : deva nadI / gaGgA / mA0 2.87.2 devahUti : saM0strI0 (sN.)| dhra va ke pitRvya priyavrata kI putrI kardama RSi kI patnI kapila muni kI mAtA / mA0 1.142.5 devA : deva / mA0 1.34.7 devAi : pUkR0 / dilA kr| bhUpati gavane bhavana taba dUtanha bAsu devAi / ' mA0 1.264 devAI : (1) devaai| 'pUMcha rAni nija sapatha devaaii|' mA0 2.16.1 (2) bhUkR0strI0 / dilaayii| 'sakuci rAma nija sapatha devaaii|' mA0 2.66.5 devAna : divAna / rAjA kA darbAra / 'mAre bAgabAna te pukArata devAna ge|' kavi0 devApagA : saM0strI0 (saM0-deva+ApagA=nadI) / gaGgA / mA0 2 zlo0 1 devaiyA : vi0 / dene vaalaa| 'nIkeM dekhe devatA devayA bane gathake / ' kavi0 7.24 desa : saM00 (saM0 deza) / sthAna, bhUbhAga / mA0 1.153 (2) rAjya Adi / desakAla : sthAnagata parimANa =U~cAI, nicAI, moTAI, paratva, aparatva, dUrI samIpatA Adi+kAlagata parimANa=choTAI, bar3AI, kSaNa, ghar3I, varSa, mAsa, kalpa Adi / inhIM se vividha avasaroM tathA paristhitiyoM kA nirmANa hotA hai jina se sabhI vastue~ parichinna rahatI haiN| deza meM hI 'dizA' bhI sammilita hai ataH 'dikkAla' bhI kahA jAtA hai / mukta dazA meM AtmA ina paricchedoM se chuTakArA
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabdakoza 477 pAtA hai / paramAtmA sadA aparichinna hai| 'soka moha bhaya haraSa divasa nisi desa kAla taheM naahiiN|' vina0 167.5 desA : desa / mA0 1.2.12 desa, sU : desa+kae / (1) sthAna / mA0 2.122.6 (2) sthAnagata paristhiti / 'desu kAla lkhi|' mA0 2.304.6 (3) rAjya kA bhUbhAga / 'desu kosu parijana parivArU / ' mA0 2.315.7 deha, hA : saM00+strI0 (saM0 deha) / (1) zarIra / mA0 1.4 (2) viziSTA dvaita darzana meM jIvoM ko brahma kA zarIra mAnA gayA hai| 'te nara pragaTa rAma kI dehaa|' vairA0 28 dehau~ : a0ma0 ue0 (saM0 dAsyAmi>prA0 dehimi>0 dehiuN)| duuNgaa-gii| 'dehau~ utaru konu mahu lAI / ' mA0 2.146.7 dehavasA : sthUla-zarIrAbhimAnI jIva dazA, dehAdhyAsa, dehAbhimAna, jAgrat avasthA __ jisameM sthUla zarIra se caitanya kA ekatva bhAsita hotA hai (zarIra kI sudh-budh)| 'nAcahiM pura nara nAri prema bhari dehadasA bisarAI / ' gI0 1.1.8 behani : deha+saMba0 / dehoM / 'mAlani mAnoM hai dehani teM duti paaii|' gI0 1.30.2 deharI : (1) deharI b0| dehliyaaN| 'deharI biguma rcii|' mA0 7.27 chaM. (2) dehalI para / 'rAma nAma manidIpa dharu jIha deharI dvAra / ' mA0 1.21 baharI : saM0strI. (saM0 dehalI) / daravAje kA nicalA bhAga==caukhaTa / dehA : deh| dehi : Apraba0 / dete-tI haiM / 'bhAgeM bArida dehiM jala / ' mA0 7.27 6hi : de (saM0, prA0) / 'mAtu tAta kaha~ dehi dekhAI / ' mA0 2.164.3 dehI : dehiM / mA0 7.44.2 dehI : (1) dehi / (2) saM0pU0 (saM0 dehin) / jIva, dehadhArI / (3) deha / 'nara tana sama nahiM kavaniu dehI / ' mA0 7.121.6 dehu, hU : A0maba0 (saM0 dattha, datta>prA0 deha>a. dehu) / (1) do| 'bharatahi avasi dehu jubarAjU / ' mA0 2.50.2 (2) dete ho / 'saMtata dAsanha dehu bar3AI / ' mA0 3.13.14 . vahesa : A0-bha0+AjJA-mae0 / tU denA / 'tinhahi dekhAi dehesu te siitaa|' mA0 4.28.6 dai: (1) de / 'uThi kahyo, bhora bhayo, a~gulI dai|' kR0 13 (2) dei| dekr| _ 'dhAe kapi dai chUha / ' mA0 6.66 dai: (1) deva ne, bhAgya ne (saM0 devena>prA0 daieNa>a0 dieN)| 'doM dusaha dukhu dInha / ' mA0 2.20 (2) deva dvArA / 'doM bigoI / ' mA0 2.51.3
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ 478 tulasI zabda-koza vaiahi : (1) deva ko / 'ahi doSu dehiM mana mAhIM / ' mA0 2.116.1 (2) deva ke / 'daiahi lAgi kahI tulasI prbhu|' kR06 daiu : daiu / bhAgya, niyati / 'kara jauM daiu sahAI / ' mA0 1.66.1 daitya : kazyapa-patnI diti ke vaMzadhara / vina0 45.3 daina : (1) dena / 'upamA cahata kabi daina / ' gI0 1.35.1 (2) dene vAlA / 'nija bhagatani sukha-daina / ' gI0 1.86.11 denI : dAyinI / dene vAlI / 'mUrati saba sukha dainii|' gI0 1.81.2 dabe : bhakR00 / dene / 'laibe ko eka na daibe ko douu|' kavi0 7.106 . deva : saM0pu0 (saM0) / adRSTa, bhAgya, niyati (prArabdha karmoM kA bhoga dene vAlI IzvarIya zakti) / 'karia deva jauM hoi sahAI / ' mA0 5.51.1 . daivika : vi0 (saM0 deva-pradatta yA devoM dvArA pradatta (duHkha)-de0 tApatraya / gAja giranA, olA par3anA, pAlA Adi saMkaTa / 'daihika daivika, bhautika taapaa|' mA0 7.21.1 / .. ...... dahau~ : dehau~ / dUMgA / 'utara kAha dehau~ tehi jaaii|' mA0 6.61.16 daihika : vi0 (saM0) / dehastha yA dehajanita (du:kha) / Adhi-vyAdhi / sAMkhya meM 'AdhyAtmika nAma dekara 'mAnasika' aura 'daihika' do bheda kiye gaye haiM-de0 tApatraya / mA0 7.21.1 da haiM : A0bha0 praba0 / deMge / 'neku dhakA dehaiM DhehaiM Dhelana kI DherI sii|' kavi0 6.10 vahai : A0bha0prae / degA / 'ko 'kAr3hi kaleU daihai / ' gI0 1.66.2 dahauM : dehau~ / 'ihai sikhAvana dehauM / ' vina0 104.2 do : dui (prA.) / do0 434 / doi : donoN| 'sama sugaMdha kara doi|' mA0 1.3 ka dou, U : (1) doi (saM0 dvauvapi>prA0 dovi)| donoM / 'barana birAjata dou / ' mA0 1.20 'Akhara madhura manohara douu|' mA0 1.20.1 (2) do| 'laibe ko eka na debe ko doU / ' kavi0 7 106 donau : dUnau / donoM / 'bharata satruhana donau bhaaii|' mA0 7.26.4 donA : saM00 (saM0 droNa =droNaka>prA0 doNaa) / pattoM se banA pAtravizeSa / 'sumana sameta bAma kara donaa|' gA0 1.233.8 donI : saM0strI0 (saM0 droNI) / choTA donaa| 'sobhA sudhA pie kari akhiyA~ donii|' gI0 2.22.2 done : donA+ba0 / 'nayana maMju madu done / ' gI0 2.23.2 doSa : saM00 (sN.)| (1) dUSaNa, vikAra / 'miTahi doSa dukha bhava rajanI ke / ' mA0 1.1.7 (2) aparAdha, truTi / 'daiahi doSa dehiM mana maahiiN|' mA0 2.116.1 de0 dUSana (3) (saM0 dveSa>prA0 dosa) / vaira, virodha / 'so jana
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza jagata jahAja hai jA ke rAga na doSa / ' vairA0 16 (4) (saM0 doSa ) / tApatraya / 'trividha doSa dukha dArida dAvana / ' mA0 1.35.10 479 doSa : doSa bhI / 'doSau guna sama kaha saba koI / ' mA0 1.66.4 doSamaI : vi0strI0 (saM0 doSamayI) / doSapUrNa / 'guna- doSamaI biracI biraMci / ' hanu0 44 doSamaya : vi0pu0 (saM0 ) / doSayukta, doSarUpa / 'jar3a cetanaH guna-doSamaya bisva kInha karatAra / ' mA0 16 doSA : doSa / mA0 1.4.8 doSibe : bhakR0pu0 / dUSita karane, bigAr3ane / 'khala dukha doSiba ko jana paritoSibe : P ko / ' hanu0 11 doSa, doSa : doSa + kae0 / eka doSa = eka hI doSa + eka bhI doSa / 'yaha bar3a doSu dUri kari svAmI / ' mA0 2.314.7 'tumha kaha~ sukRtu sujasu nahi doSU / ' mA0 2.175.2 dosa : doSa ( prA0 ) / mA0 7.43 dosaka : doSa kA / 'sapanehuM dosaka lesu na kAhU / ' mA0 2.261.5 dosA : doSA / mA0 2.131.3 dosu, sU: doSu / 'dosu dehi jananihi jar3a teI / ' mA0 2.263.8; 1.272.3 voha : ( samAsAnta meM ) vi0pu0 (saM0 droha) / droha karane vAlA / 'sAIM- doha mohi kInha kumAtA / ' mA0 2.2016 ( svAmine duhyati iti svAmidroha: ) / dohA : saM0pu0 (saM0 doghaka > prA0 dohaa ) / chandavizeSa jisake prathama- tRtIya caraNoM meM 13 -13 tathA dvitIya caturtha meM 11-11 mAtrAe~ hotI haiM / mA0 1.37.5 dohA : dohAI se, drohabuddhi meM, drohazIlatA meM 'svAmi gosAi~hi sarisa gosAIM mohasamAna maiM sAIM- dohAI / ' mA0 2.268.4 (de0 doha) 1 dohAI : (1) doha + bhAvavAcaka saM0 (saM0 drohatA ) / drohazIlatA / 'svAmI kI sevaka - hitatA saba, kachu nija sAi~ dohAI / ' vina0 17.6 ( 2 ) saM0 strI0 (saM0 drodha = vinAza, droha = virodha yojanA > prA0 doha ? ) zatruvinAza kA AtaGkakArI prabhAva, dhAka / 'phirI dohAI rAma kI ge kAmAdika bhAji / ' vairA0 61 (3) shpth| ' to mArauM rana rAma dohAI / ' mA0 2.230.8 (4) (saM0 dvidhAkRta > prA0 dohaia ) apane Upara saMkaTa Ane para kahA huA zabda = zaraNAgati / dauna : (1) bhakR0 avyaya / jhulasane (du upatApe - davana ) / 'kahA bhalo bhayo bharata ko lage taruna tana dona / ' gI0 2.83.2 (2) vi0puM0: 0 = davana | damanakArI + santApakArI / 'ho tumha Arata Arati dona / ' gI05.20.4
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 tulasI zabda-koza dauri : davari / daur3akara / 'khori khori dauri dauri dInhI ati Agi hai|' kavi0 5.14 doreM: kri0vi0 / daur3ate hue / 'binu pUMcha biSAna phirai dina daureN|' kavi0 7.46 daure : bhUkR.pu0ba0 / daur3a kara cale / 'aneka gire je je bhIti meM daure / ' kavi0 6.12 bAibI : bhakR0strI0 / dilAnI (caahie)| 'merio sudhi dyAibI kachu karuna kathA calAi / ' vina0 41.1 ghAyabI : dyaaibii| bati : saM0strI0 (saM0) / dIpti, kAnti, AbhA, camaka / vina0 60.2 dravya : saM0 (saM0 dravya) / vastu / 'maMgala dravya lie saba tthaaddh'iiN|' mA0 1.288.6 drava : (1) saM00 (saM0) / pighalA huA dravya / 'soI bhayo dravarUpa shii|' kavi0 7.146 (2) dravai / pighalatA-tI hai| 'jimi rabimani drava rabihi bilokii|' mA0 3.17.6 Vdrava dravai : (saM0 dravati-drugatI>prA0 davai>a0 dravai) A0prae / (1) pighalatA hai, pighala kara bahatA hai| (2) kRpA karatA hai, dayArdra hotA hai / 'nija paritApa dravai nvniitaa|' mA0 7.125.8 pravau~ : A.ue / dravIbhUta hotA huuN| 'jAteM begi dravau~ maiM bhaaii|' mA0 3.16.2 dravau : A0 -prArthanA-prae / dravIbhUta hove, kRpA kre| 'dravau so dasaratha ajira bihaarii|' mA0 1.112.4 dravata : vakR0 / AdraM hote, pighala jAte / 'auDhara dAni dravata puni thoreN|' vina0 6.2 dravati : vakR0strI0 / pighala kara baha calatI, dravIbhUta ho jaatii| 'silA dravati jala jora / ' do0 173 dravahiM : Apraba0 / dravIbhUta ho calate haiN| 'paradukha dravahiM saMta supuniitaa|' mA0 7.125.8 dravahu : A0maba0 / dravIbhUta hote ho| 'kasa na dIna para dravahu umaavr|' vina0 7.1 drava : dravai / (1) dravita hotA-tI hai| 'jolauM devI drava na bhavAnI annpuurnaa|' kavi0 7.148 (2) dravita hotA ho / 'binu sevA jo drava dIna para rAma sarisa kou naahiiN|' vina0 162.1 dravau : dravahu / 'yaha jiya jAni dravo nahIM / ' vina0 106.3 draSTA : vi.pu. (sN.)| dekhane vAlA, tasvadarzI, sAkSAtkartA, antaryAmI rUpa se sarvajJa / 'sakala dRzya draSTA / ' vina0 53.7 drupada : paJcAlanareza draupadI ke pitA / kR061
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 481 duma : saM00 (saM0) / vRkSa / mA0 1.65 droNi, NI : saM0strI0 (saM0) / ghATI, do pahAr3oM ke bIca (donI ke AkAra kA) bhU-bhAga, darrA / 'bhUdhara-droNi-biddaraNi bahunAminI / ' vina0 18.2 drona : saM00 (saM0 dronn)| (1) kauravoM (tathA pANDavoM) ke dhanurvidyA-zikSaka ___ AcArya / kR060 (2) parvatavizeSa jise saMjIvanI ke lie hanumAna jI uThA lAye the, jaba lakSmaNa ke rAvaNa kI zakti lagI thii| hanu06 dronAcala : (de0 drona) gI0 6.6.4 droha : droha se / 'tAsu droha sukha cahasi abhaagii|' mA0 7.106.4 droha : (1) saM00 (sN.)| dveSa, vairabhAva / mA0 3.2 (2) (samAsAnta meM) _ vi.pu. (saM0) / droha karane vAlA / 'sAIM-droha / ' vina0 33.6 brohapara : vi0 (sN.)| vaira meM tatpara / vina0 136.7 brohA : droha / mA0 2.130.1 drohihi : drohI ko| mA0 7.127.1 drohI : vi.pu. (saM0 drohin) / dveSI, vaira karane vAlA / mA0 1.238.2 draupadI : saM0strI0 (saM0) / drupada rAjaputrI pANDavoM kI patnI / do0 166 dvaMda, dvaMdva : saM00 (sN.)| (1) yugala, dvaya (jodd'aa)| 'padakaMja dvaMda / ' mA0 7.13 chaM0 4. (2) paraspara virodhI tattva- zIta-uSNa, rAga-dveSa, hAni-lAbha, pApa-puNya, sukha-duHkha, dina-rAtri, jaya-parAjaya, anukUla-pratikUla Adi jinameM eka kI pratIti se hI dUsare kI pratIti hotI hai| 'raghunaMda nikaMdaya dvaMdva-ghanaM / ' mA0 7.14.20 (3) dveta-buddhi jo ukta dvandvAtmaka bodha para pratiSThita hai jisase jAgatika bhedoM kI pratIti hotI hai-mAyika pratyaya / mA0 6.103 chaM0 1 dvadajuddha : do vyaktiyoM kA paraspara yuddh| mA0 6.86 dvaMdvahara : vi0 (saM0) / jAgatika dvandvoM ko dUra karane vaalaa| mA0 3.32 chaM0 dvAdasa : saMkhyA (saM0 dvAdaza) / bAraha / gI0 7.25.1 dvAdasa-acchara : (saM0 dvaadshaakssr)| eka viSNumantra jisameM bAraha akSara hote haiM ___ 'oM namo bhagavate vAsudevAya / ' mA0 1.143 dvAdasi, sI : saM0+vi0strI0 (saM0 dvAdazI) / (1) bArahavIM (2) pakSa kI bArahavIM tithi / vina0 202.13 dvApara : saM00 (saM0) / (1) saMzaya, dubidhaa| (2) caturyugI kA tIsarA yuga / 'bahuraja svalpa sattva kachu tAmasa / dvApara dharma haraSa-bhaya mAnasa / ' mA0 104.4 dvAra, rA : saM00 (saM0 dvaar)| (1) bahirgamana-mArga, nikAsa, 'phATaka / 'subhaga dvAra saba kulisa kpaattaa|' mA0 1.214.1 (2) randhra, chidra / 'iMdrI dvAra jharokhA nAnA / ' mA0 7.118.11 (3) sAdhana, upAya, mArga-sAdhaka aura sAdhya ke
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ 482 tulasI zabda-kona madhya meM Ane vAlA upakaraNa aadi| 'sAdhanadhAma moccha kara dvArA / ' mA0 7.43.8 dvArapAla : saM00 (saM0) / dauvArika, dvAra-rakSA meM niyukta paricAraka / mA0 1.122.4 dvAreM : dvAra para / 'mahAbhIra bhUpati ke dvaareN|' mA0 1.301.3 dvAre : (1) dvAra+20 / 'hATa bATa cauhaTa pura dvAre / ' mA0 1.344.4 (2) dvAreM (saM0) / dvAra para / 'sabahiM dhare saji nija nija dvaare|' mA0 7.6.1 dvArehiM : dvAra para hI / 'dvArehi bheMTi bhavana lei aaii|' mA0 2.156.3 dvija : saM0pu0 (sN.)| (1) upanayana saMskArarUpa dvitIya janma pAne vAlA=trivarNa =brahma, kSatra, vaizya / (2) brAhmaNa / mA0 1.166.5 (3) pakSI jo aNDe se dubArA janma letA hai| (4) dAMta --jo TUTa kara zaizava meM punaH jamate haiM / 'zravana adhara sudara dvija chabi anUpa nyaarii|' gI0 1.25.4 dvijana, nha : dvija+saMba0 / dvijoN| 'sakala dvijanha mili nAyau mAthA / ' mA0 7.5.5 dvijavara : zreSTha brAhmaNa / mA0 7.105.7 dvijAmiSa : (dvija+AmiSa) brAhmaNa kA mAMsa / mA0 6.45.3 dvijarAja : saM00 (sN.)| cndrmaa| dvijarAjU : dvijarAja+kae / 'ge jaha~ bibudha kumuda dvijarAjU / ' mA0 2.264.4 dvivida : eka vAnara yUthapa / mA0 5.54 dveSa : saM00 (saM0) / vairabhAva, droha / mA0 7.101 ka dveSu : dveSa+kae / 'manahuM uDugana nibaha Ae milana tama taji dveSu / ' vina0 76.4 dva : (1) doi / do| 'pApa-punya dvai bIja haiM / ' vairA0 5 (2) donoM hii| 'pharaki uThI dve bhujA bisAlA / ' mA0 4.6.14 dvata : saM00 (sN.)| dvitA, jIva aura brahma ko pRthak mAnane kI vRtti, saMzaya; jIva-brahma ke tAttvika abheda kI anubhUti kA abhAva / 'dvaita ki binu agyAna / ' mA0 7.111 kha dvatabuddhi : dvaita ko tarka se siddha karane vAlI buddhi / 'krodha ki dvaita-buddhi binu / ' mA0 7.111 kha dvatadarasana : (saM0 dvaita-darzana) / (1) dvaitabuddhi / (2) jIva-brahma ko pRthak dekhane vAlI saMsArI pravRtti / (3) jIva-brahma kA pArthakya mAnane vAlA darzanazAstraadvaitavirodhI darzana / mAdhava darzana ko chor3akara anya vaiSNava darzana bhI advaita mAnya karate haiN| rAmAnuja ke viziSTAdvaita meM jIva brahma kA aMza hai ataH vaha aMzI se bhinna hokara bhI abhinna hai-isI abheda kI pratIti mokSa hai aura vahI
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 483 AnandarUpA bhakti hai| 'sapanehuM nahIM sukha dvaita-darasana, bAta koTika ko kahai / ' vina0 136.12 dvau : dou / do yA donoN| 'te dvau baMdhu teja bala siivaa|' mA0 4.7.28 dha ghasati : vakR0strI0 / dhaMsatI, praveza krtii| 'dhaMsati lasati haMsa srani / ' gI0 7.4.4 sani : saM0strI0 / dhaMsane kI kriyA, garta Adi meM praveza / 'tulasI bheMr3I kI dhaMsani jar3a janatA sanamAna / ' do0 465 si : pUrva0 / nikala kara / 'saila teM dhaMsi janu juga jamunA avagAhaiM / ' gI0 7.13.2 ghaMdha : saM00 (saM0 dhAndhya dvandva) / mAyAjAla, prapaJca, chalanA / 'dhaMdha dekhiata - jaga, socu parinAma ko|' kavi0 7.83 ghaMdhaka : dhaMdha+ka / dhaMdhe kI, dvandvamaya / 'dhIMga dharamadhvaja dhaMdhaka dhorii|' mA0 1.12.4 dhakadhakI : saM0strI0 / hRdaya kI tIvra gati / 'suragana sabhaya dhakadhakI dharakI / ' mA0 2.241.7 dhakA : dhakkA / 'neku dhakA daihaiM, DhaM haiM Dhelana kI ddherii-sii|' kavi0 6.10 dhakAna : dhakA+saMba0 / dhakkoM se / 'dharanIdhara dhaura dhakAna hale haiN|' kavi0 6.33 dhakkA : saM0pu0 (saM0 dhakka nAzane) / vegayukta Dhelane kI kriyA / 'dai dai dhakkA ___ jamaghaTa thake, TAre na Taryo hauM / ' vina0 267.2 / / dhatUra : saM0pu0 (saM0 dhattUra, dhuttara) / eka paudhA jisake bisaile bIja bhAMga meM DAlane se nazA adhika hotA hai / 'bhAMga dhatUra ahAra chAra lpttaavhiN|' pA0ma0 51 dhatUre : dhatUra / 'pAta dve dhatUre ke / ' kavi0 7.162 dhatUro : dhatUra+kae0 / 'dhAma dhatUro bibhUti ko kuuro|' kavi0 7.155 dhatUroI : dhatUrA hI / 'bhauna meM bhAMga, dhatUroI oNgana / ' kavi0 7.154 dhana : saM00 (saM0) / mA0 1.4.5 dhanada : saM00 (saM0) / kubera / mA0 1.213.3 ghanadu : dhanada+kae / 'dasaratha dhanu suni dhanadu ljaaii|' mA0 2.324.6
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484 tulasI zabda-koza banadhArI : dhana ko dhAraNa karane vAlA=dhanAdhipa=kubera / rabi sa si pavana baruna dhndhaarii|' mA0 1.182.10 ghanamaya : vi00 (saM0) / dhana se vyApta / vina0 81.4 dhanavAna, nA : vi0pU0 / adhika dhana vAlA, sampanna / mA0 7.62.7 dhanavAnu, nU : dhanavAna+kae / 'socia bayasu kRpana dhanavAna / ' mA0 2.172.5 dhanavaMta : dhanavAna (prA0 dhaNavaMta) / mA0 7.87.2 dhanahIM : dhanahIM / dhanuSa / bhAthIM bAMdhi car3hAinhi dhnhiiN|' mA0 2.162.4 dhanAdhipa : saM00 (saM0) / (1) adhika dhanavAn (2) kubera / 'dhanAdhipa so dhana __ bho|' kavi0 7.42 pani : dhanya / himavAnu dharanidhara dhura dhani / ' pA0ma0 6 / dhanika : vipu0 (saM0) / (1) dhanavAn / mA0 1.213.3 (2) RNa dene vaalaa| _ 'riniyA hauM, dhanika ', patra likhAu / ' vina0 100.7 dhanika : dhanika+kae / 'jAya dhaniku binu dAna / ' kavi0 7.116 dhanI : (1) dhanika / mA0 1.4.5 (2) rAjA / 'kosaladhanI / ' jA0ma0/0 3 dhanu : (1) dhana kae / 'dasaratha dhanu suni dhanadu lajAI / ' mA0 2.324.6 (2) saM00 (saM0 dhanuSa>prA0 dhaNu) : 'rAma cahahiM saMkara dhanu toraa|' mA0 1.260.2 dhanudhara : vi00 (saM0 dhanurdhara) / dhanuSa dhAraNa kiye hue / gI0 2.28.4 dhanupAni, nI : vi0pu0 (saM0 dhanuSpANi) / hAtha meM dhanuSa liye hue| mA. 1.1054 dhanubhaMga : (saM0 dhanurbhaGga) dhanuSa kA TUTanA / mA0 1.262.7 ghanubhakha : (saM0 dhanurbhakha) dhanuryajJa / mA0 1.224.1 ghanubhaMgu : dhanubhaMga+kae / 'dhanubhaMgu suneM pharasAlie~ dhAe / ' kavi 1.22 dhanumakha : (saM0 dhanurmakha) janaka kA dhanuryajJa jisameM ziva dhanuSa tor3ane vAle ko sItA ___ kA dAna abhISTa thA / mA0 1.224.1 dhanuSa : saM00 (saM0 dhnuss)| mA0 1.204.7 dhanuSajagya : saM0 dhanuryajJa) dhanumakha mA0 1.210.10 dhanuSa vidyA : (saM0 dhana vidyA) bANa vidyA / mA0 2.41.3 dhanuSabhaga : dhnubhNg| mA0 1.262.7 dhanuSamakha : dhanumakha / mA0 1.240.40 ghanuSu : dhanuSa+kae / mA0 1.245.3 dhanuhA : saM00 (saM0 dhanuSa>prA0 dhaNuha) / dhanuhAI : saM0 strI0 (saM0 dhAnuSkatA) / dhanu yuddha, dhanurvIra tA / 'jaba dhana haI hva hai mana anumAni ke / ' kavi0 6.26
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 485 dhanuhiyA : dhanuhI / gI0 1.44.1 ghanuhIM : dhanuhI+ba0 / 'bahu dhanuhIM torI lrikaaii|' mA0 1.271.7 dhanuhI : dhanuhA+strI0 / choTA dhanuSa / 'dhanuhI sama tripurAri dhanu / ' mA0 1.271 dhanesa, sA : vi0+saM.pu. (saM0 dhnesh)| (1) dhanAdhIza, dhanavAn (2) kubera / ___ 'adha avaguna dhana dhanI dhnesaa|' mA0 1.4.5 dhanesu : dhanesa+kae0 / kubera / kavi0 7.78 / dhanya : vi.pu. (sN.)| uttama, zreSTha, bhAgya sampanna, mahAmahima, prazasya / 'aho dhanya taba janma munIsA / ' mA0 1.104.4 dhanyA : (1) dhny+strii0| 'mekalasutA godAvari dhanyA / ' mA0 2.238.4 (2) dhanyAH / vina0 61.7 dhanyAH : dhanya +kaba0 (saM0) / mA0 4 zlo0 2 dhanvI : vi00 (saM0 dhanvin) / dhanurdhara / mA0 3.22.6 dhamadhUsara : vi.pu. (saM0 dharmadhUsara ?) / guNoM (dharma) meM malina, svabhAva se kaluSa, mastaMDa, miTTI ke Dhera ke samAna mUr3ha, peTa, niThallA / 'kalikAla bicAru acAru haro, nahiM sUjhai kachU dhamadhUsara ko|' kavi0 7 16 ghamadhUsaro : dhamadhUsara bhii| 'apanAyo tulasI so dhIMga dhmdhuusro|' kavi0 7.16 ghara : (1) vi00 (saM0) / dhAraNakartA / 'kamaTha sesa sama dhara basudhA ke / ' mA0 1.20.7 (2) dharA, pRthvI / 'mama pAche dhara dhAvata dhareM sarAsana bAna / ' mA0 3.26 (3) saM00 / dhar3a, ruMDa / 'dhara teM bhinna tAsu sira kInhA / ' mA. 6.71.4 /dhara dharaha, I : A0prae0 (1) (saM0 dharati-dhUna dhAraNe>prA0 dharai) / dhAraNa karatA hai / 'tapabala seSu dharai mahi bhaaraa|' mA0 1.73.4 (2) rakhatA hai, sthApita karatA hai| 'manu kupaMtha pagu dharai na kAU / ' mA0 1.231.5 (3) (saM0 dharati-dhR grahaNe) pakar3atA hai| (4) (saM0 dhriyate-dhRGa avasthAne) ThaharatA hai, rahatA hai / dharaI : dharahiM / pakar3ate haiM / 'lalanAgana jaba jehi dharai~ dhaai|' gI0 7.22.6 gharau, U : A0ue / dhAraNa karatA huuN| 'dharau deha nahiM Ana nihoreN|' mA0 5.48.8 gharakata : vakR00 / kAMpate, lar3akhar3Ate / 'dAsa tulasI parata dharani dharakata / ' kavi0 dharakI : bhUka0strI0 / dhar3aka calI, (hRdaya gati) tIvra ho clii| 'suragana samaya dhakadhakI dhrkii|' mA0 2.241.7 parata : va.pu. / (1) dhAraNa karatA-karate / mA0 5.21.6 (2) rkhtaa-rkhte| _ 'aya iva jarata dharata paga dhrnii|' mA0 1.268.5 (3) kriyAti00e0 /
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ 486 tumasI sajA- to dhAraNa karatA / 'joM tumha autehu muni kI nAI / padaraja. siku sira parata gosAIM / ' mA0 1.282.3 parati : vaka0strI0 / rakhatI (huii)| 'dharati carana maga calati sbhiitaa|' mA0 2.123.5 gharana : (1) bhakR0 avyaya / dharane, pakar3ane (hetu)| 'tinhahi dharana kahuM bhujA psaarii|' mA0 6.68.7 (2) dhAraNa karane (hetu)| 'bhAra dharana sata koTi ahiisaa|' mA0 7.62.8 (3) vi.puM0 / dhAraNa kartA / 'dhIra raghubIra tUnIra sara dhana dharana / ' gI0 5.43.2 gharanahAra : vi00 / dhAraNa kartA / 'dharanI dharanahAra bhaMjana bhuvana bhAra / ' vina0 37.2 gharanA : dharana / pakar3ane / 'jAna pAni dhAe mohi. dhrnaa|' mA0 7.76.6 dharani : (1) vi0strI0 / dhAraNa karane vaalii| 'zUla sela dhanuSa bANa dharaNi / ' vina0 16.2 (2) saM0strI0 (saM0 dharaNi) / pRthvI / 'saMtata dharani dharata sira renU / ' mA0 1167.8 (3) rakhane kI kriyA / 'Thumaka Thumaka paga dharani naTani larakharani suhaaii|' gI0 1.30.3 gharanitala : dharaNI maNDala, pRthvI tala / mA0 2.142.7 gharaniSara : saM00 (saM0 dharaNIdhara) / parvata / pA0ma0 6 gharani sutA : pRthvI-putrI =sItA ne / 'dharani sutAM dhIraju dhareu / ' mA0 2.286 dharanI : (1) pRthvI para / 'dharanI DhanamanI / ' mA0 5.4.4 (2) pRthvI ne / 'tajyo dhIru dhrniiN|' kavi0 6.16 dharanI : dharani / (1) pRthvI / mA0 1.186 chaM0 (2) pakar3a, Agraha, lagana / 'hie~ dharu cAtaka kI dhrnii|' kavi0 7.32 dharanIdhara : dharanidhara / (1) prvt| mA0 2.306.2 (2) raajaa| paramAtmA=rAma (pRthvI rakSaka) / 'jar3a paMca mila jehiM deha karI, karanI lakhu dhau dharanI-dhara kii|' kavi0 7.27 gharama : dharma / (1) zAstravihita AcaraNa, kartavya karma / 'dharama dhurIna biSaya rasa rUkhe / ' mA0 2.50.3 (2) cAra puruSArthoM meM anyatama / 'aradha dharama kAmAdika cArI / ' mA0 1.37.6 (3) dharmazAstra / 'brahma nirUpana dharama bidhi / ' mA0 1.44 (4) samAja-dhAraNa kArI tattvasamUha / 'jaba jaba hoi dharama ke haanii|' mA0 1.121.6 (5) varNa dharma / 'bhUpa dharama je beda bakhAne / ' mA0 1.155.5 (6) Azrama-dharma / (7) dhRti, kSamA Adi dasa mAnava dharma / (8) yuga dharma (de0 dhrmaa)| gharamaka : dharma kA / 'pitu Ayasu saba dharamaka TIkA / ' mA0 2.55.8
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ tubamI sabako 487 dharamadhvaja : (saM0 dharmadhvaja) dharma kA jhaMDA-ThAye dambhI-dharma vyavasAyI / "dhIMga dharamadhvaja dhaMdhaka dhorii|' mA0 1.12.4 dharamajatu : saM0pu0kae / ekAnta dharma niSThA / mA0 2.171.6 gharamamaya : vi0 (saM0 dhrmmy)| dharmayukta / mA0 2.171.4 dharamasIla : vi0 (saM0 dhrmshiil)| dharmAtmA / mA0 1.155.2 dharamA : dharama / mA0 1.2.11 gharamu, mU : dharama+kae / ekamAtra dharma / 'dharamu dhareu sahi saMkaTa nAnA / ' mA0 2.65.4, 2.204.7 dharaSA : bhUkR00 (saM0 dharSita>prA0 dhrisia)| AkrAnta huA, dabAva meM pdd'aa| 'Dole dharAdhara dhAri dharAdharu dhrssaa|' kavi0 6.7 dharaSi : pUkR0 (saM0 dhRSTvA >prA0 dharisia>a. dharisi) / dharSaNa karake, dalita karake, tiraskRta karake, AkrAnta karake / 'ripu bala dharaSi haraSi kapi / ' mA0 gharahari : saM0strI0 / prabodha denA (dharya baMdhAnA), sahalAnA, pucakAranA / 'cikura'.. karani bibarata' ahisisusasi sana larata, dharahari karata rucira jana jaga phnii|' gI0 7.5.3 gharahi, hI : aa0prb0| (1) pakar3ate haiM / 'mArahiM kATahiM dharahiM pachArahi / ' mA0 6.81.5 (2) dhAraNa karate haiM / 'giri nija siranhi sadA tRna ghrhiiN|' mA0 1.167.7 gharahi : A0-AzA-mae0 / tU dhAraNa kara / 'dharani dharahi mana dhIra / ' mA0 1.184 gharahuM : A0-AjJA, kAmanA-praba0 / dhAraNa kreN| 'ura dharahaM jubatI jana biloki tiloka sobhA sAra so|' pA0ma0 chaM0 16 gharahu, hU : A0maba0 / (1) dhAraNa karo / 'aba ura dharahu brahma bara baanii|' mA0 1.75.2 (2) dhAraNa karate ho / 'vyartha dharahu dhanu bAna kuThArA / ' mA0 1.273.8 (3) pkdd'o| dharahu kapihi dhari mArahu / ' mA0 6.32 kha (4) rkho| 'tulasI jani paga dharahu gaMga maha sAca / ' bara0 24 gharahuge : A.bha.pu0maba0 / rkhoge| 'adhama Acarana kachu hRdaya nahiM dhrhuge|' vina0 211.2 gharA : (1) saM0strI0 (sN.)| pRthvii| 'dharA akulAnI / ' mA0 1.184.4 (2) bhUkR00 / dhAraNa kiyaa| 'kopi kara dhanu sara dharA / ' mA0 1.84 chaM0 (3) pakar3A / 'dhAi dharA jimi jaMtu biseSA / ' mA0 6.24.15 parAi : pUkR0 (saM0 dhArayittvA>prA0 dharAvima>a0 dhraavi)| dharA kara, dhAraNa karake / 'asi deha dharAi ke jAyeM jiye / ' kavi0 7.38 /
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ 488 tulasI zabda-koza gharAI : bhUkR0 strI0 / sthira karAI, rakhavAI / 'rAma tilaka hita lagana dharAI / ' mA0 2.18.6 dharAdhara : saM0pu0 (saM0 ) / pRthvI dharane vAlA / ( 1 ) parvata ( 2 ) zeSanAga / 'Dole dharAdhara dhAri, dharAdharu dharaSA / ' kavi0 6.7 dharAdharu : dharAdhara + kae0 / zeSa / ' dharAdharu dhIra bhAru sahi na sakatu hai / ' kavi0 6.16 dharAyahu : A0 - bha0 + AjJA - maba0 / tuma sthira karAnA, rakhavAnA / 'joM mana mAna tumhAra to lagana gharAyahu / ' pA0maM0 78 1 dharAsura : bhUsura / brAhmaNa ( bhRgu ) / 'ura dharAsura pada lasyo / ' mA0 6.86 chaM0 dhari : pUkR0 / (1) dhAraNa karake / 'dhari dhIraju taba kahai niSAdU / ' mA0 2.143.1 (2) pakar3a kara / 'dharahu kapihi dhari mAraDu / ' mA0 632 kha gharia, e : A0 kavA0pra0 / rakhie, dhAraNa kIjie / 'dhIraju dharia naresa / ' mA0 2.276 dharita : bhUkR0 (saM0 dhRta) / dhAraNa kiyA / ' mRgarAja bapu dharita / ' vina0 524 dharibe : bhaka0pu0 (1) rakhane, sthApita karane / 'jJAna birAga kAlakRta karataba hamarehi sira dharibe ho / ' kR0 36 (2) dhAraNa karane / 'kaThina kuThAra dhAra dharibe ko dhIra / ' kavi0 1.18 dhariya, ye : dharia / 'siya dhIraja dhariye / ' gI0 5.51.1 dharahiu : A0bha0 ue0 / dhAraNa karU~gA, grahaNa karUMgA / 'tumhahi lAgi dharihau~ nara besA / mA0 1.187.1 dharihahi : A0bha0pra0 / dhAraNa kareMge, grahaNa kareMge / ' dharihahi biSnu manuja tanu tahiA / ' mA0 1.136.6 dharihI : A0bha0 pra0 / dhAraNa karegA, grahaNa karegA / 'tI biSnu manuja tanu dharihI / ' mA0 4.28.7 dharihaiM : dharihahi / rakheMge / 'dharihaiM nAtha hAtha mAthe / ' gI0 5.30.3 dhariho : A0bha0 ma0 / dharoge, grahaNa karoge, rakhoge / 'jo paiM jiya dharihI avaguna jana ke / ' vina0 66.1 dharI : (1) dhari / 'masaka samAna rUpa kapi dharI / laMkahi caleu / mA0 5.4.1 (2) bhUkR0 strI0 / grahaNa kI, dhAraNa kI / 'kapi kehi hetu dharI niThurAI / ' mA0 5.14.4 gharu : A0 - AjJA, prArthanA - mae0 / ( 1 ) tU dhAraNa kr| jananI hRdaya~ dhIra pakar3a le / 'mAru mAru dharu dharu dharu mArU / ' mA0 dharu / ' mA0 5.15 ( 2 ) 6.53.6
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 489 ghareM : kri0vi0 / dhAraNa kiye (mudrA meN)| 'mama pAche dhara dhAvata dhareM sarAsana bAna / ' mA0 3.26 ghare : bhUkR00 (b0)| (1) rkhe| 'Ani dhare prabhu pAsa / ' mA0 6.32 ka (2) dhAraNa kiye hue / 'hRdaya Ani siya rAma dhare dhanu bhAthahi / pA0ma0 1 ghareu : A0-bhUka00+ ue / maiMne dhAraNa kiye, grahaNa kiye / 'ehi bidhi dhareu~ bibidha tanu / ' mA0 7.106 gha ghareu, U : bhuukR00ke| dhAraNa kiyA, grahaNa kiyaa| 'rAma dhareu tanu bhuup|' mA0 7.72 ka dharenhi : A0 - bhUkR.pu+praba0 / unhoMne pakar3e / tadapi na uThai dharenhi kaca jAI / ' mA0 6.76.3 dharesi : A0- bhUkR0pu+prae / usane pakar3A, pakar3e / 'kopi kUdi dvo dharesi bhorii|' mA0 668.6 gharehu : (1) A0-bha0+AjJA+maba0 / tuma rakhanA / 'saMtata hRdaya dharehu mama kAjU / ' mA0 4.12.6 (2) A0-bhUka00--maba0 / tumane rkhaa| 'nara tanu dharehu saMta sura kaajaa|' mA0 2.127.6 'gharai : dharahiM / rakhate haiM / 'chabi bhUri anaMga kI dUri dhrai|' kavi0 1.3 dharai : (1) dharai / rakhatA hai / 'mana saMtoSa dharai / ' vina0 62.4 (2) rakhe / 'citta diA bhari dharai dRddh'|' mA0 7.117 kha (3) bhakR0 avyaya / pakar3ane / 'tAhi dharai jananI haThi dhAvA / ' mA0 1.203.8 . dharaMgo : A0bha00prae / dhAraNa kregaa| 'suta sira chatra dhraigo|' gI0 2.60.3 dharo : dhryo| (1) rakhA huA / 'haro dharo gAr3o diyo dhana / ' do0 457 (2) pakar3a rakhA / 'joga sidhi sAdhana roga biyoga dharo so|' vina0 173.3 dharoi : rakhA hI (rakha liyA so rakha liyaa)| 'dIpaka kAjara sira gharyo, dharyo so dharyo dharoi / ' do0 106 gharauM : dharau~ / (1) dhAraNa kruuN| 'kara na dharauM dhanu mAtha / ' mA0 1.253 (2) rakhU, rakhatA huuN| 'dharauM saci paci sukRta silA baTori / ' vina0 158.4 gharI : dharahu / pakar3o / 'kahyo dharau dharo dhAe bIra balavAna haiM / ' kavi0 5.7 dharma : (de0 dharama) mA0 1.77.5 dharmataru : dharmarUpI vRkSa / mA0 3 zlo0 1 dharmaparAyana : dharma meM sadA tatpara / mA0 7.127.2 dharmamaya : vi0 (sN.)| dharma rUpa / 'parama dharmamaya paya duhi bhaaii|' mA0 7.117.13 dharmarata : dharma parAyaNa / mA0 7.21.7 dharmasIla : dharamasIla /
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ 490 tulasI sandakoza dharmasIlatA : dharma praaynntaa| mA0 6.22.5 dharmasIlanha : dharmasIla+saMba0 / dharmAtmAoM / 'jathA dharmasIlanha ke dina sukha saMjata ___ jAhiM / ' mA0 3.36 kha dharmahIna : adhArmika / mA0 6.38 ka dharmA : dharma / 'saba bidhi sukha tretA kara dharmA / ' mA0 7.104.3 gharayo : dhareu / rakhA / dIpaka kAjara sira dharyo / ' do0 106 dhavala : vi0 (saM0) / zveta, ujjvala / mA0 1.213 dhavaladhAma : saM0pu0 (saM0) / dhavalagRha dhaurahara-cUne se pute U~ce mahala / mA0 2.116.8 dhavalihau~ : dhavala+bha0ue0 / zveta kara dUgA / 'jasa dhavalihau~ bhuvana dasa caarii|' mA0 2.160.5 /ghasa, ghasai : (saM0 dhvaMsate-dhvaMsu avasra sane>prA0 dhaMsai, dhasai) A0prae / dhaMsatA-tI hai; adhogati lekara praveza karatA-tI hai; dhasakatA-tI hai| 'dharani dhasai dhara dhAva prcNddaa|' mA0 6.71.6 dhasI : bhUka0strI0 / (1) praveza kara gaI (2) nikalI / 'jana kaliMdajA sunIla saila teM dhasI samIpa / ' gI0 7.7.5 ghA~ke : bhUkR00ba0 / dhAka meM lie. AtaGikata kiye / 'bIra birudaita bara bairi dhA~ke / ' kavi0 6.45 pAi : pUka0 (saM0 dhAvitvA>prA0 dhAvia>a0 dhASi) / daur3a kara / 'dhAi khAi jana jAi na heraa|' mA0 2.38.4 dhAibo : bhakR00kae0 / daur3anA / --tulasI kabaMdha kaiso dhAiyo bicAru / ' kavi0 7.83 dhAI : bhUkR0strI0ba0 / daur3a par3IM / 'jubati bRda rokta uThi dhAIM / ' mA0 6.104.2 dhAI : bhUkR0strI0 / daur3a pdd'ii| 'suni dhAI rajanIcara dhaarii|' mA0 6.67.7 dhAe~ : daur3ane se, para / 'tRla sI jinha dhAeM dhukai dharanI / ' kavi0 6.33 pAe : bhUka00ba0 / daur3a par3e / 'suni muni Ayasu dhAvana dhAe / ' mA0 2.157.4 dhAtA : saMpu0 (saM0) / brahmA / mA0 7.106.3 dhAtu : saM00 (saM0) / (1) suvarNAdi khnij| (2) gerU Adi / 'siya aMga likheM dhAtu rAga / ' gI0 2.44.4 (3) aGga racanA ke ghaTaka tattva / 'saba aMga dhAtu bhavabhaya mocanaM / ' kR0 23 (4) zarIra ke saptadhAtu - rasa, rudhira, mAMsa, medA, asthi, majjA aura zukra / 'sAta sapta dhAtu niramita tanu / ' vina0 203.8 (5) sAta saMkhyA / 'muni gani dina gani dhAtu gani / rA0pra0 7.7.2 dhAna : saM00 (saM0 dhAnya>prA0 dhanna) / zAli, vrIhi (anna vizeSa) / 'bae na jAmahi dhAna / ' mA0 7.101 kha
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulako zora dhAma, mA : saMpu0 (saM0 dhAman) / (1) ghara / 'lakha-ki rahihi dhAma / ' mA ___2.46 (2) loka / 'raghubaMsamani kimi gavane nija dhAma / ' mA0 1.110 dhAmakA : vi strI0 (sN.)| loka dene vAlI / 'mama dhAmadA purI / ' mA0 7.4.7 dhAminI : vi0strI0 / dhAma vAlI, AvAsa karane vaalii| (gaGgA...) tripurAri sira dhAminI / ' vina0 18.2 ghAmu, mU : dhAma+kae / mA0 2.62 7 ghAya : dhaai| dhAyau~ : A0- bhUka.pu+ue / maiM daur3A / 'nirbhara prema haraSi uThi dhAyau~ / ' mA0 7.82.3 pAyau : bhUkR00kae / daur3A / 'dhAyau parama Rddha dasakaMdhara / ' mA0 6.82.1 ghAyala : dhAyau (bhojapurI meM pracalita) / 'kopi gagana para dhAyala / ' mA0 6.67.6 pAye : dhaae| ghAyo : dhAyau / 'dekhi bikala sura aMgada dhAyo / ' mA0 6.67.8 dhAra : saM0strI0 (saM0 dhaaraa)| (1) pracAha / 'surasari dhAra nAu~ mNdaakinii|' mA0 2 132.6 (2) talavAra Adi kA painA bhAga / 'maThi kubuddhi dhAra nitthuraaii|' mA0 2.31.2 (3) (jamadhAra) kRpANa / 'jama kara dhAra kidhauM briaataa|' mA0 1.65.7 dharanA : saM0strI0 (saM0 dhAraNA) / aSTAGga yoga meM citta ko ekAgra (niruddha) karane kA chaThA aGga jisameM kisI viSaya para citta ko bAra-bAra TikAyA jAtA hai| yahI dhAraNa sadha jAne para dhyAna kA rUpa letI hai jaba viSaya para citta kI dhArA ekatAna ho jAtI hai / dhAraNA, dhyAna aura samAdhi ko eka sAtha saMyama kahA jAtA hai / 'dhyAna dhAranA samAdhi sAdhana prbiintaa|' kavi0 7.62 pAramika : vi0 (saM0 dhArmika) / dharmazIla, dharmAtmA / hanu. 10 dhArA : dhAra / (1) pravAha / 'surasaridhArA / ' mA0 1.2.8 (2) khaDga Adi kA tIkSNa bhAga / 'sItala nisita bahasi bara dhaaraa|' mA0 5.10.6 (3) donoM kA zleza / ' 'jAsu pharasu sAgara khara dhaaraa|' mA0 6.26.3 (4) nirantara zreNI / 'caturaMginIM anI bahu dhaaraa|' mA0 6.76.1 (5) bhUkR00 (saM0 dhArita> prA0 dhAria) / rakhA / 'nija pura pagu dhaaraa|' mA0 1.25.5 pAri : saM0strI0 (saM0 dhaaraa)| (1) avicchinna zreNI, samUha / 'bibudha dhAri bhai gunada gohaarii|' mA0 2.3 17.3 (2) (saM0 dhATi>prA0 dhADi) AkrAmaka yUtha / 'prabala moha ke dhAri / ' mA0 3.43 (3) pUka0 / dhAraNa krke| 'aba jani dhAvai dhanu dhaari|' gI0 1.22.14 dhAria, ya : dhArie / 'bhayau samau aba dhAria pAU / ' mA0 1.313.7 pArie, ye : A0-kavA0-prae / rakhie / 'pAu dhArie / ' gI0 5.35.2.
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ 492 tulasI zabda-koza dhArina : ( samAsAnta meM) vi0strI0 (saM0 dhAriNI) / dhAraNa karane vAlI / 'nija icchA lIlA bapu dhArini / mA0 1.68.4 dhArI : (1) dhAri / .. AkrAmaka senA / 'racanIcara dhArI / ' mA0 6.67.7 (2) samUha, zreNI | mA0 3.16.1 ( 3 ) pUkR0 dhAraNa karake / 'rAma bhagatahita nara tanu dhArI kie sAdhu sukhArI / ' mA0 1.24.1 ( 4 ) bhUkR0 strI0 | rakhI / 'siya pagu dhArI / ' mA0 1.248.4 ( 5 ) ( samAsAnta meM ) vi0puM0 (saM0 dhArin) dhAraNa karane vAlA / 'dhanadhArI / ' 'tanudhArI' / mA0 1.182.10-12 dhAreM : dhareM / 'nipaTa dhAreM ura phUlani ke hAra haiM / ' kavi0 2.14 dhAre : bhUkR0pu M0ba0 / rakhe / 'jaha~ ranivAsu tahA~ pagu dhAre / ' mA0 1.354.2 ghAreu : bhUkR0pu M0kae0 / rakhA / 'bhUpati surapati pura pagu dhAreu / ' mA0 2.160.2 dhAre : (1) dhAra + ba0 / dhArAe~ / 'dhAreM bAn, kUla dhanu, bhUSana jalacara / ' gI0 7.13.3 (2) A0praba0 / dhAraNa karate haiM / 'jinha ko punIta bAri dhAreM sira paipurAri / ' kavi0 2.6 dhAva : (1) dhAvai / dauDatA hai / 'dhara dhAva pracaMDA / ' mA0 6.71.6 (2) TUTa par3atA hai, dhAvA bola detA hai / 'capari cahUM disi dhAva / ' do0 520 / dhAva dhAvai : (saM0 dhAvati - dhAvu gatI > prA0 dhAvai) A0pra0 / daur3a par3atA hai, dhAvA bola detA hai / 'Apunu uThi dhAvai / ' mA0 1.153 chaM0 dhAvata: vakR0pu0 / daur3atA, daur3ate / 'dharahu dharahu dhAvata subhaTa / ' mA0 3.18 o dhAvana : saM0pu0 (saM0 ) / dUta, harakArA / mA0 2.157.4 ghAvani : saM0 strI0 / daur3ane kI kriyA / 'dhAvani navani bilokani bithakani / ' gI0 3.3.4 dhAvaha, hIM : A0 praba0 / daur3ate haiM, daur3a par3ate haiM, dhAvA bola dete haiM / 'dekhata jagya nisAcara dhAvahi / ' mA0 1.2064 dhAvahiMge : A0bha0pu0 praba0 / daur3eMge / 'locana bahu prakAra dhAvahiMge / ' gI0 5.10.2 dhAvahi: A0ma0 / tU daur3atA-tI hai / 'kata rabikara jala kaha~ dhAvahi / ' vina0 237.2 Tag: Ama / daur3a par3o / dhAvahu marakaTa bikaTa barUyA / ' mA0 6.1.6 dhAvA : (1) dhAvai / daur3atA-tI hai / 'tAhi dharaM jananI haThi dhAvA / ' mA0 1.203.8 (2) bhUkR0pu0 / daudd'aa| 'prerita maMtra brahmasara dhAvA / ' mA0 3.2.1 ard : dhAvai / daur3a par3e, dhAvA kare / 'aba jani dhAvai dhanu dhAri / ' gI0 1.22.14 dhAva : A0ue / daur3a jAU~, daur3a sakatA hUM / 'jo jana sata pramAna laM dhAvauM / ' mA0 1.253.8
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasA zabda-koza 493 ghAvoMgI : A0bha0strI0ue / dodd'gii| 'suni sa~desa.... uThi dhaavauNgii|' gI0 2.55.3 dhAvau : dhAvahu / daur3o, bhAgo / 'dhAvI dhAvI lAgi Agi re / ' kavi0 5.6 ghAhaiM : saM0strI0pa0 / dhAr3eM, cillAhaTeM (vilApa kI pukaareN)| jinha ripu mAri surAri nAri tei sIsa ughAri divAI dhA haiM / ' gI0 7.13.6 / dhika : avyaya (saM0 dhika, dhig)| chiH chiH, dhikkAra hai| 'je na Thage dhika se|" kavi0 1.1 dhiga : dhika / mA0 2.86.5 ghIMga : vi0+kri0vi0 / dhIMgA muztI vAlA, nitAnta chalanApUrNa, utkaTa / 'dhIMga dharamadhvaja dhaMdhaka dhorii|' mA0 1.12.4 'apanAyo tulasI so dhIMga dhmdhuusro|, kavi0 7.16 ghIya : saM0strI0 (saM0 dhItA, dhIdA, duhitA>prA0 dhiiyaa)| kanyA, putrii| 'dhIya ko namAya, bApa pUta na sNbhaarhiiN|' kavi0 5.15 dhIra : (1) vi0 (saM0) / dharyazAlI / 'dharamadhuraMdhara dhIra sayAne / ' mA0 2.78.2 (2) saM0pu0 (saM0 dhairya>prA0 dhIra) / 'dharamadhuraMdhara dhIra dhari / ' mA0 2.30 dhIraja : dhIra / dhairya / mA0 1.84.7 dhIraju : dhIraja+kae / 'dharani sutAM dhIraju dhareu / ' mA0 2.286 . ghoratara : vi0 (sN.)| atizaya dhairyshaalii| kR0 31 dhIratA : saM0strI0 (saM0) / dhairya / mA0 1.338.5 dhIradhura : vi0 (saM0 dhIradhurya, dhairyadhurya-de0 dhur)| dhairyadhArI, dhIraziromaNi / ___ 'dhIradhura raghubIra / ' gI0 5.4.2 dhIranha : dhIra+saMba0 / dhairyshaaliyoN| 'dhIra-ha ke mana birati dRDhAI / ' mA0. 3.36.2 dhIrA : dhIra / (1) dhairyshaalii| 'sevata jAhi sadA muni dhiiraa|' mA0 1.51.8 (2) dhairya / 'bidhi kehi bhA~ti dharauM ura dhIrA / ' mA0 1.258.5 ghoru : dhIra+kae0 / dhairya / 'tajyo dhIru dharanI / ' kani0 6.16 dhIre : dhairya ko / 'dhIra na sakata dhIrau dhIra / ' gI0 6.15.3 dhIrau : dhairya bhI / gI0 6.15.3 dhuMda : saM0pu0 (saM0 dhundhumAraH=dhuA~) / a~dherA / 'chUTe bAra basana ughAre dhUma dhuda ___aNdh|' kavi0 5.15 . dhuAM : saM00 (saM0 dhUma>a0 dhUrva) / (1) Aga kA dhUma / 'dhuA~ kaiso dhaurahara dekhi tU na bhUli re / ' vina0 66.4 (2) (saM0 dhUma = ulkApAta) vidhvaMsasUcaka apazakuna, vinAza / 'dhuA~ dekhi khara dUSana kerA / jAi supanakhAM rAvana TerA .'
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ 494 tulasI zabda-koza mA0 3.21.5 (jisa prakAra ulkApAta rAjA ke vinAza kA sUcaka hotA hai usI prakAra kharadUSana-vinAza rAvaNa ke vidhvaMsa kA sUcaka thaa|) dhuki : pUkR0 (saM0 dhra gtisthairyyoH)| (1) jhukakara, ghumar3ana ke sAtha nata hokr| 'jalada ghana ghaTA dhuki dhAI hai|' hanu0 35 (2) sthira ho-jhukakara-calakara / 'suni kala benu dhenu dhuki dhaiyA / ' kR0 16 dhuke : A0prae / ruka-ruka calatI hai , dhakadhakatI hai, kA~pa-kA~pa jAtI hai / 'tulasI jinha dhAe~ dhukai dhrnii|' kavi0 6.33 dhuja : dhvaja / dhujA : dhvajA / 'kadali tAla bara dhujA patAkA / ' mA0 3.38.2 Vdhuna dhunai : (saM0 dhunAti, dhUnoti-dhU kampane) A0prae / jhiTakatA hai, jhakajhoratA hai, kapAtA hai (ruI ke samAna dhunakatA hai) 'jo jaha~ sunai dhunai siru soI / ' mA0 2.46.8 dhunata : vkR00| (1) kpaate| 'karani dhunata dhanu tIra / ' gI0 2.66.2 (2) jhiTakate, tAla ThoMka jhakajhorate / 'bAje bAje bIra bAhu dhunata samAja ke|' kavi0 1.8 dhunahiM : A0praba0 / dhunate haiM (jhiTakate haiM) / 'dhunahiM sIsa pachitAhiM / ' mA0 2.66 dhunA : bhUkR.pu / jhiTakA (pITa liyaa)| 'puni kAlanemi siru dhunaa|' mA0 6.56.3 dhuni : (1) prakR0 / dhunakara, jhiTaka kara (pITa kr)| 'pareu dharani dhuni mAtha / ' mA02.34 (2) saM0strI0 (saM0 dhvni)| nAda, zabda, gUMja, ghoSa (de0 paMcadhuni) / 'kaMkana kiMkini nUpura dhuni suni / ' mA0 1.230.1 (3) ndii| de0 devdhuni| dhunie : A0kavAprae0 / jhiTakie (cAhe pITa ddaalie)| 'barajyo na karata kito sira dhunie|' kR0 37 dhune : bhukR0pu0ba0 / jhiTaka DAle (pITa liye) / 'bArida bacana suni dhune sIsa sacivanha / ' kavi0 5.20 dhuneu, U : bhUkR0pU0e0 / dhunA, dhunakA, jhiTakArA (pITa liyaa)| 'nRpa sanehu lakhi dhune u siru / ' mA0 2.73 dhunyo : dhuneu / 'paryo dharani byAku sira dhunyo / ' mA0 6.65.7 dhura : (1) saM0strI0 (saM0 dhur>prA0 dhuraa)| bhAra, bojha / 'sakala gharama dhara dharani dharata ko|' mA0 2.233.1 (2) vi0pu0 (saM0 dhury)| dhurINa (bhAra dhAraNa karane meM samartha) zreSTha / himavAnu dharani-dhara dhura dhani / ' pA0ma06 dhuraMdhara : (1) vi00 (saM0) / bhAra dhAraNa-samartha, dhurINa / 'dharama dhuraMdhara nRpa riSi jaanii|' mA0 1.143.6 (2) zreSTha /
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zAda-koza 495 dhuraMdhara : dhuraMdhara+kae / eka bhI dhurINa, samartha / 'ko avanItala ina sama bIra dhuraMdharu / ' jA0ma0 62 dhuradhArI : dhurINa, dhuraMdhara / 'narabara dhIra dhrm-dhur-dhaarii|' mA0 2.72.2 dhurIna : vi0pU0 (saM0 dhurINa) / dhur=bhAra uThAne meM samartha, dhuraMdhara / 'dharama ___ dhurIna biSaya rasa rUkhe / ' mA0 2.50.3 dhurInA : dhurIna / 'tAta bharata tumha dharama hurInA / ' mA0 2.304.8 dhuva : dhra va / nakSatravizeSa / 'baMdana baMdi graMthibidhi kari dhuva dekheu|' pA0ma0 132 dhurvA : dhuaaN| dhUta : vi.pu. (saM0 dhUrta>prA0 dhutt)| vaJcaka, kapaTI, Thaga / 'chalamalIna khala dhUta / ' rA0pra0 5.2.1 / / dhUti : pUkR0 / dhUrtatA meM DAla kara, chala kr| 'gaI girA mati dhUti / ' mA0 2.206 dhUpa : saM0pu+strI0 (saM0) / eka prakAra kA sugandhita kASTha / ' mA0 1.165.5 dhUma : (1) saM0pU0 (sN0)| dhuA~ / 'dhUma analasaMbhava sunu bhaaii|' mA0 7.106.10 (2) saM0strI0 (saM0 dhUmyA dhUma samUha, kuhaasaa)| vijaya Adi kA AtaGka jo dUsaroM ko dhamila kara de, dhAka / 'bhari bhavana sakala kalyAna dhUma / ' gI0 5.16.6 dhUmau : dhuAM bhI / 'dhUmau tajai sahaja karu aaii|' mA0 1.10.6 dhUmaketu : saM00 (sN.)| (1) rAkSasa-yUthapa, vizeSa kA nAma / mA0 1.180 (2) pucchala tArA, TUTa kara girane vAlA nakSatra / 'dhUmaketu sata koTi sama durAdharaSa bhagavaMta / ' mA0 7.61 kha (yahA~ 'agni' artha adhika saMgata hai)| (3) dhUmadhvaja=agni / 'kaMsa baMsATabI dhUmaketU / ' vina0 52.7 dhUmadhuja : dhUmadhvaja / 'danuja bana dhUmadhaja / ' vina0 48.3 dhUmadhvaja : saM00 (saM0) / jisakA dhvaja dhUma hai=agni / 'zatru vana dahana iva dhUmadhvaja / ' vina0 10.4 dhUri : saM0strI0 (saM0 dhUli) / dhUla, rajaH kaNa / mA0 1.175 dhuridhAnI : saM0strI0 (saM0 dhUli+dhAnI=sthAna) / dhUli kA pradeza, dhUladhakkar3a, ___ rajomaya, cUracUra / 'jAtudhAna dhAri dhUridhAnI kari DArI hai|' hanu0 27 dhUrI : dhUri (saM0 dhUlI) / mA0 1.34.1 dhUli : dhUri (sN.)| gI0 5.2.2 dhUsara : vi00 (saM0) / maTamale raMga kaa| 'dhUsara dhUri bhare tana aae|' mA0 1.203.6 dhUsarita : vi0 (saM0) / dhUsara kiyA huA / 'dhUri dhUsarita aMga / ' rA0pra0 4.3.1
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ 496 tulasI zabda-koza ghRta : bhUkR.pu0 (sN.)| dhAraNa kiye hue / 'dhRta sara rucira cApa tUnIrahi / ' mA0 7.30.4 dhRti : saM0strI0 (saM0) / dhairya, mAnasika sthiratA / mA0 7.117.14 (isa kI gaNanA dasa mAnava dharmoM meM prathama hai)| ghei : pUkR0 / dhyAna karake / 'sei na dhei na sumiri ke pada prIti sudhaarii|' vina 1484 dhenu : saM0strI0 (saM0) / dUdha dene vAlI gAya / 'nirakhi baccha jimi dhenu lavAI / ' mA0 7.6.6 (gosvAmI jIne dhenuri, dhenumati Adi meM ise kevala go-paryAya mAnA hai)| dhenudhUri : saM0strI0 (saM0 godhuuli)| sandhyA kA jhuTapuTA, jaba cara kara lauTI huI gAyoM ke khura kI dhUla AkAza meM chA jAtI hai| mA0 1.312 dhenupada : gopada / gAya ke khura kA cinha / 'nAtha kRpA bhavasiMdhu dhenupada sama jo jAni sirAvauM / ' vina0 142.11 dhenumati : saM0strI0 (saM0 gomtii)| lakhanaU hokara bahane vAlI eka ndii| mA0 1.143 5 dhena : dhenu / mA0 1.146.1 dhaiyA : dhAI (saM0 dhAvitA>prA0 dhAviyA=dhAiyA) / daur3a pdd'ii| suni kala benu dhenu dhuki dheyaa|' kR0 16 ghahai : A0 bha0 prae / daur3egA / 'bibudha samAja bilokana dhehai / ' gI0 5.50.2 ghehI : A0bha0maba0 / daur3oge / 'Thumaka Thumuka kaba dhehau / ' gI0 1.8.3 dhoi : pUkR0 / dho kara, prakSAlita kara / 'kalimala manomala dhoi binu zrama rAma dhAma ___sidhaavhiiN|' mA0 7.130 chaM0 2 dhoe~ : kri0vi0 / dhoe hue / 'binA paga dhoe~ nAtha nAva nA car3hAihauM / ' kavi0 2.8 dhoe : (1) bhUkRpu0ba0 / prakSAlita kiye / 'jinha ehiM bAri na mAnasa dhoe|' mA0 1.43.7 (2) dhoe~ / dhone se / ha hai koca koThilA dhoe|' kR0 11 dhokha : saM0pU0 / dhokhA, chala, bhUla, bhrama / 'bhAihu lAvahu dhokha jani / ' mA0 2.161 (kheta meM pazuoM se rakSA hetu banAyI huI mAnavAkRti ko bhI dhokha' kahate haiN)| dhokheM : ki0vi0 / dhokhe se, bhramavaza / jimi dhokheM madapAna kari / ' mA0 2.144 dhokhe : dhokha+ba0 / tRNa-mAnava (de0 dhokha) / 'jahAM tahA~ bhe aceta kheta ke se dhokheM __ haiN|' gI0 1 65.3 ghokheu : dhokhe se bhI, anajAna meM bhI / 'dhokheu nikasata rAma / ' vairA0 37 dhokhehu : dhokheu / 'so dhokhehu na bicaaryo|' vina0 202.1
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 497 pokho : dhokh+ke| dhokhA, bhUla bhaTaka, cUka / 'tulasI prabhu jhUThe jIvana lagi samaya na dhokho lahauM / ' gI0 3.13.4 ghotI : saM0strI0 / dhauta vastra, svaccha adhovastra, jo kaTi se nIce pahanA jAtA hai| zveta paridhAna vizeSa / mA0 1.327.3 ghobI : saM00 (saM0 dhAvaka) / rajaka / 'dhobI kaiso kUkaru na ghara ko na ghATa ko|' kavi0 7.66 dhoye : dhoe| ghoyo : bhUka.pu0kae / prakSAlita kiyaa| 'cAhata kuTila malahi mala dhoyo|' vina0 245.3 ghorI : (1) saM0strI0 (saM0 dhornnii)| lagAtAra zreNI, akhaNDa pAMta / 'dhIMga gharamadhvaja dhaMdhaka dhorii|' mA0 1.12.4 (de0 dvitIya artha) / (2) vi.pu. (saM0 dhaureya) / dhurINa, bhaardhaarii| 'calata bhagati bala dhIraja dhorii|' mA0 2.2345 /ghova, dhovai : (saM0 dhAvati-dhAvu zuddhau>prA0 dhovai) A0prae0 / dhotA hai, prakSAlita karatI hai| rA0na0 14 ghovani : sN0strii0| dhone kI kriyA (mukhaprakSAla aadi)| 'rovani dhovani anakhAni anarasani / ' gI0 1.21.2 ghovAvaI : A0praba0 / dhulAte haiN| 'jo pagu nAuni dhovai rAma dhovAvaI ho|' rA0na0 14 ghauM : avyaya (saM0 dhra vam>prA0 dhuvN)| (1) nizcaya hii| 'samujhi dhauM jiya bhAminI / ' mA0 2.50 chaM0 (2) bhalA / (prazna) / 'kAhe ko karati roSa, dehi dhauM kone ko doSa / ' kR0 37 (3) sNbhaavnaa| Isu kAhi dhauM dei bdd'aaii|' mA0 1.240.1 (4) athavA / 'kI dhauM sravana sunehi nahiM mohii|' mA0 5.21.2 ghauja : saM0strI0 (saM0 dhRJja-vRji gato) / daur3a, dhAvana kriyA / 'eka karai dhauMja, ____eka kahaiM kAr3hI sauMja / ' kavi0 5.8 dhaura : vi.pu. (saM0 dhaureya) / bar3e, bhArI bharakama, bhaardhaarii| 'dharanIdhara dhora dhakAna hale haiN|' kavi0 6.33 dhaurahara : saM00 (saM0 dhavalagRha>prA0 dhvlhr)| cUne se putA huA vizAla prAsAda / 'car3hi dhaurahara biloki dakhina disi / ' gI0 6.17.1 dhauri : ghorI / shrennii| gI0 7.18.1 ghaula : dhavala / zveta / 'bagare suradhena ke dhaula kalore / ' kavi0 7.144
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ 498 lulasI zabda koma dhyAibe : bhaka0 / dhyAna karane / 'jhyAive ko gAibe ko seiba sumiribe ko| gI0 2.33.3 dhyAna : saM00 (sN.)| citta kI avicchinna ekaagrtaa| mA0 1.34 (2) yoga ke ATha aGgoM meM sAtavAM sAdhana-de0 dhAraNA / dhyAnarasa : ArAdhya meM ekAgra niruddha citta kI vaha dazA jisameM bhakti ke Ananda kA yoga ho aura usI Ananda meM cetanA ArAdhya se akhaNDa ekAkAra ho jAya / 'magana dhyAnarasa daMDa juga / ' mA0 1.111 dhyAnA : dhyAna / mA0 7.113.7 dhyAnu : dhyAna+kae0 / ekamAtra dhyAna sAdhanA / 'dhyAnu prathama juga makhabidhi duujeN|' mA0 1.27.3 VdhyAva, dhyAvai : (saM0 dhyAyati>prA0 dhiAyai) A0prae / dhyAna karatA hai| ___ 'kou brahma niraguna ghyAva / ' mA0 7.113.7 dhyAvahi, hIM : A0praba0 / dhyAna meM lAte haiM / 'jogI.. bimala mana jehi ghyaavhiiN|' mA0 151 chaM0 dhruva : dhruva ne / 'dhra va sagalAni japeu hari naauuN|' mA0 1.26.5 dhruva : saM00 (sN.)| uttAnapAda kI bar3I rAnI sunIti kA putra, jisane vimAtA ke kahane se pitA dvArA apamAnita hokara bAlyakAla meM tapa kiyA thaa| mA0 1.84.4 (2) purANoM ke anusAra unhIM dhra va ko acala nakSatra ke rUpa meM pratiSThA milii| dhU : dhra va / 'sunI na kathA prahalAda na dhU kii|' kavi0 7.88 dhvaja : saM0pu0 (sN.)| bar3A jhaNDA / mA0 1.164.1 / / dhvajA : dhvaja / mA0 6.80.5 dhvAnta : saMpu0 (saM0) / andhakAra / mA0 3 zlo0 1 dhvAntacara : nizAcara / 'dhvAntacara salabha saMhAra kaarii|' vina0 27.1 dhvahauM : A0bha0 ue0 (saM0 dhAviSyAmi>prA0 dhoihimi>a0 dhoihiuN)| dhouuNgaa| 'tI jananI jaga meM yA mukha kI kahA~ kAlimA dhvahauM / ' gI0 2.62.1 na : (1) niSedhArthaka avyaya / (2) 'nAhina' meM nizcayArthaka avyaya / naMcahi, hIM : nAcahiM / mA0 6.88.7; 3.20 chaM0 2 naMda : saM00 (saM0) (1) gopamukhya jinake kRSNa pAlita putra the| kR0 21 (2) putra / 'raghunaMda' / mA0 7.14 chaM0 10
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda koza 499 naMdana : saM00 (sN.)| Ananda dene vAlA (1) putra / 'aMjanI ko naMdana pratApa bhUri bhAnu so|' hanu0 8 (2) santati (gotraapty)| 'nisicara nikara dale raghunaMdana / ' mA0 1.24.8 naMdanu : naMdana+kae / advitIya putra / 'dasaratha ko naMdana baMdi kaTaiyA / ' kavi0 7.51 naMdalalA : kRssnn| kR0 12 naMdalAla : kRSNa / kR0 34 naMdigAMva : naMdigrAma / mA0 2.324.2 naMdigrAma : saM00 (saM.) ! ayodhyA ke samIpa eka gA~va / gI0 2.79.1 naMdini : (saM0 nandinI) / putrI (ke artha meM prayukta) / mA0 1.36.13 / / naMdImukha : saM00 (saM0 naandiimukh)| zubha karmoM meM prathama kartavya zrAddhavizeSa / __ mA0 1.163 naH : sarvanAma (sN.)| hamArA-rI-re / hmko| mA0 4 zlo0 1 nai : (1) nii| nviinaa| 'yaha nai rIti na rAuri hoii|' mA0 2.267.6 (2) pUkR0 (saM0 nattvA>prA0 navia>a0 navi) / jhuka kara, namra hokara / 'baiMci lei nai nIcu / ' do0 476 naI : naI...para / 'naI nAva saba mAtu car3hAI / ' mA0 2.202.8 naI : (1) vi0strI0 (saM0 navA>prA0 nii)| navInA / 'visva kala kIrati nii|' mA0 1.324 chaM0 4 (2) bhUkRstrI0 (saM0 natA>prA0 naI) / jhukii| 'sohata sakoca sIla neha nAri naI hai|' gI0 1.85.3 (jisa prakAra 'naI nAri=navavadhU saMkocAdi se zobhA pAtI hai, usI prakAra jhukI huI grIvA 'nAri', suzobhita huii)| nauniyA : nAuni / rA0na0 8 nae : (1) vi00ba0 / navIva / 'sIMcata biraha ura aMkura nae / ' mA0 2.176 chaM0 (2) apUrva / 'nimiSa nimiSa upajata sukha ne|' mA0 7.8.6 (3) bhRkR00ba0 / jhuke, nata hue / 'sAnuja bharata saprema rAma pAyanha ne|' jA0ma0 30 nakabAnI : saM0 strI0 / nAka se bolane yA pAnI pIne kI kriyA jaba kaNTharodha kI sthiti hotI hai / (muhAvarA) saMkaTa dazA (nAka canA), vikaTa ulajhana / 'tina raMkana ko nAka sa~vArata hauM AyoM nkbaanii|' vina0 5.3 nakIba : saM00 (arbii-nkiib)| senA kA agraNI jo sAvadhAna evaM zUra-vIra hone ke sAtha (svarASTra tathA pararASTra) ke logoM kI pUrI jAnakArI rakhatA ho| 'bolata pika nakIba / ' kR. 32
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 tulasI zabda-koza nakula : saM00 (saM0) / nevalA / mA0 1.303.3 naka : saM00 (sN.)| magara (jalajantu vishess)| mA0 6.4.5 nakha : saM00 (saM0) / nAkhUna / mA0 1.106.7 nakhata : saM00 (saM0 nakSatra>prA0 nakkhatta) / tArAgaNa / mA0 1.236.1 (2) jyotiSa gaNanA meM candramA ke sattAIsa nakSatra =azvinI Adi / nakhatu : nakhata+kae / sattAIsa meM se upayukta zubha nakSatra / 'graha tithi nakhatu jogu bara baaruu|' mA0 1.312.6 nakhanhi : nakha+saMba0 / nakhoM (se)| 'nakhanhi lilAra bidArata bhayaU / ' mA0 6.98.6 nakhasikha : kri.vi. (saM0 Anakha-zikham) / nakhoM se zikhA paryanta =sarvAGga pratyaGga (devoM ke lie nIce ke aGa-caraNa se Arambha karake varNana zikhA taka calatA hai-isa krama ke AdhAra para yaha zabda banA hai)| 'nakha sikha nirakhi rAma ke sobhA / ' mA0 1.234.4 / / naga : saM00 (sN0)| hIrA, rtn| 'sobhA siMdhu saMbhava se nIke nIke naga haiN|" ___ gI0 2.27.2 (2) muktA / 'nija guna ghaTata na nAga-naga parakhi pariharata kola / ' do0 385 nagana : vi0 (saM0 nagna ) / nirvasana / mA0 5.11 4 nagaphaMga : (de0 phaMga) chalI lucce kA phndaa| dhUrta-jAla (saM0 nagna =nirlajja, dhUrta, kSapaNaka>prA0 nagga>naga+phaMga) / kaThina pha~sAva / 'ho bhale nagarkaMga pare gar3hove / ' kR0 11 (ise 'nAga' kA phandA bhI mAnA jA sakatA hai- ajagara Adi kA bandhana / ) nagaphaniyA~ : saM0strI0ba0 / sapaM-phaNAkAra (yA tAmbUlAkAra) karNAbharaNa / 'kAnani ____ nagaphaniyA~ / ' gI0 1.34.4 nagara : saM00 (saM0) / pura, shhr| mA0 1.36 nagarabAsinha : nagarabAsI+saMba0 / pura-vAsiyoM (ko) / 'sakala nagara-bAsinha sukha dInhA / ' mA0 1.20 0.7 nagarI : saM0strI0 (saM0) / nagara / kavi0 7.166 nagara : nagara+kae / 'jAi dekhi Avahu nagaru / mA0 1.218 naghuSu : nhuss>nghuss+ke| rAjA naDuSa / 'sasi guratiya gAmI, naghuSu car3heu bhUmi sujAna / ' mA0 2.228 nacata : nAcata / 'kilaki sakhA saba nacata mora jyoM / ' kR0 16 nahi : nAhiM / 'nacahiM mora / ' gI0 2 47 13
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda koza 501 nacAi : pUkR0 (saM0 nartayitvA>prA0 naccAvia>a0 naccAvi) / nacAkara, nAca karavA kara / 'chAr3a hiM nacAi hAhA karAi / ' gI0 7.22.7 nacAihi : A0bha0prae0 (saM0 nartayiSyati>prA0 nccaavihii)| ncaaegaa-gii| ___ 'nigAnAMga kari nitahiM nacAihi nAca / ' bara0 24 nacAyo : nacAvA+kae / nacAyA / gvAla jubatinha soi nAca nacAyo / ' vina0 68.3 nacAva : nacAvai / 'janu bara barahi nacAva / ' mA0 1.316 nicAva nacAvai : (saM0 nartayati>prA0 naccAvai) A0 prae / nacAtA-tI hai| 'bhakuTi bilAsa nacAvai taahii|' mA0 1.200.5 nacAvata : vakR00 / nacAtA, nacAte / 'jAta nacAvata capala turNgaa|' mA0 1.316.5 nacAvati, tI : vakR0strI0 / ncaatii| 'cuTakI bajAvatI nacAvatI kausalyA maataa|' gI0 1.33.4 nacAvanihAre : vi0pU0ba0 / nacAne vAle (gati dene vaale)| 'bidhi hari saMbhu nacAvanihAre / ' mA0 2.127.1 nacAvahiM : A0praba0 (saM0 nartayanti>prA0 naccAvaMti>a0 naccAvahiM) / nacAte haiM / 'turaga nacAvahiM kuhera bara / ' mA0 1.302 nacAvA : (1) nacAvai / 'jo mAyA saba jagahi ncaavaa|' mA0 7.72.1 (2) bhUkR0pu0 / nacAyA, svAMga kraayaa| jehiM bahubAra nacAvA mohii|' mA0 756.6 naTa : saM00 (saM0) / (1) nartaka, abhinetA, svAMga karane vaalaa| 'nAU bArI bhATa naTa / ' mA0 1.316 (2) saMgIta meM rAgavizeSa / 'gAvata gopAla lAla nIke rAga naTa haiN|' kR0 20 naTata : vakR00 (saM0 naTat) / nRtya karatA-karate / 'kUjata bihaga naTata kala moraa|' mA0 1.227.6 naTanAgara : nATya-kuzala =zrIkRSNa / 'jo barI naTanAgara heri halAkI / ' kavi0 7.134 naTani : saM0strI0 / nRtyakriyA, nartana / 'kilakani naTani calani citavani / ' gI0 naTI : de0 nAka nttiiN| 'naTI : saM0strI0 (saM0) / abhinetrI, nartakI / mA0 7.72.2 'naTu : naTa+kae / nartaka / anuhari tAla gatihi naTu naacaa|' mA0 2.241.4 naTaiyA : saMstrI0 / naTTI, galA / 'le calihaiM bhaTa bAMdhi naTaiyA / ' kavi0 7.51
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI sabdakoza nata : (1) ( na + ta ) nahIM to| 'sItA dei milahu nata AvA kAla tumhAra / ' mA0 5. 52 (2) vi0pu0 (saM0 ) / vinata, praNata, zaraNAgata / 'bahute nata pAle / " hanu0 17 natIva : vi0 (saM0 ) / gardana jhukAye hue / vina0 27.2 natapAla : vi0pu0 (saM0) / zaraNAgatoM kA pAlanakartA / 'bAla jyoM kRpAla natapAla pAli poso hai / ' hanu0 26 natapAlaka : natapAla / 'natapAlaka pAvana panI / ' gI0 5.36.4 502 natapAla : natapAla + kae0 / ekamAtra praNata-rakSaka / 'samaratha kRpAlu natapAlu / vina0 163.7 natamAtra : vi0 (saM0 ) / kevala namana kiye hue / vina0 44.6 nataru : avyaya / nahIM to, anyathA / 'nataru janama jaga jAya~ / ' mA0 2.70 nati : saM0 strI0 (saM0 ) / praNati, namana / 'pitu pada gahi kahi koTi nati / ' mA0 1.65 natu : nata (saM0 ) / nahIM to| 'na tu laM milu sIya cahai sukhu jo re / ' kavi0 6.12 nathuniyA~ : saM0 strI0 / natha, nathunI, nAsAbharaNa / gI0 1.34.3 nada : saM0pu0 (saM0 ) / bar3I nadI / mA0 2.62.7 nadihi : nadI ko / 'nadihi siru nAvA / mA0 2.221.4 nadIM : nadI + ba0 / nadiyA~ / 'saba sara siMdhu nadIM nada nAnA / ' mA0 2.138.5 nadI : saM0 strI0 (saM0 ) / saritA / mA0 1.35.2 nadIsa : saM0pu0 (saM0 nadIza ) / samudra | mA0 6.5 areM : (saM0 nAnikApure > prA0 nANiaureNa ) nanihAla meM / ' paThae bharatu bhUSa naniureM / ' mA0 2.18.2 napuMsaka : saM0pu0 (saM0 ) / strItva tathA puMstva donoM se rahita vyakti / mA0 7.87 ka naphori : saM0 strI0 ( arabI - naphIra ) / bar3I bA~surI, karanAya nAma kA bAjA / 'bAhi bheri naphari apArA / ' mA0 6.41.3 nabIna, nA: vi0 (saM0 navIva) / nUtana / mA0 2.168; 1.126.4 bane : nabIna + ba0 / naye / 'kATatahIM puni bhae nabIne / ' mA0 6.62.11 nabha : saM0pu0 (saM0 namas ) / AkAza / mA0 1.8.1 nabhaga : saM0pu0 (saM0 nabhoga ) | AkAzagAmI = pakSI / mA0 7.70.1 nabhagAmI : nabhaga / mA0 7.64.1 nabha girA : AkAzavANI / mA0 7.114.7 bhagesa : ( nabhaga + saM0 Iza > prA0 Isa ) / pakSirAja = garur3a / mA0 7.21
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI sabako 503: mamacara : nbhgaamii| (saM0 nabhazcara) / pakSI / mA0 1.3.4 namatala : saM00 (saM0 nmstrl)| AkAza bhAga, vyoma maNDala / 'phalaMga phalAMgahU teM ghATi nabhatala bho|' hanu0 5 namabAnI : AkAzavANI / mA0 1.174.6 nabhu : nabha+kae / 'dhUpa dhUma nabhu mecaka bhayaU / ' mA0 1.347.1 namata : (1) vakR00 (saM0 namat>prA0 nmNt)| pragata hotA-hote / 'je na namata hari gura pdmuulaa|' mA0 1.113.4 (2) praNAma karate hii| 'namata narmada bhukti-mukti-daataa|' vina0 40.4 namAmahe : A0 uba0 (saM0 namAmaH) / hama praNAma karate haiM / mA0 7.13 chaM0 1-2-5 namAmi, mI : A0ue0 (saM0 namAmi) / praNAma karatA huuN| 'rAma namAmi namAmi ___ nmaamii|' mA0 7.124.7 mami : pUkR0 / jhukara kara, nata hokara / 'phala bhArana nami biTapa saba rahe bhUmi niarAi / ' mA0 3.40 namita : bhUkR00 (saM0 ) / jhukAyA huA, jhukAye hue / 'baiThi namita mukha socati siitaa|' mA0 2.58.2 namihai : A0bha0e0 / jhukegaa| 'nAma ke prasAda bhAru merI ora namihai / ' kavi0 771 namra : vi0 (saM0) / vinata, praNata (jhukA huA), namanazIla / 'bAhija namra dekhi mohi saaiiN| bipra par3hAva putra kI naaii|' mA0 7.105.6 naya : (ka) saM0pu0 (sN.)| (1) paddhati, rIti, vyavahAra (2) ucita AcAra (3) dUradarzitA, viveka (4) nIti, rAjanIti (5) yojanA (6) siddhAnta (7) mata, sammata, prasthAna, sampradAya (8) dArzanika matavAda (6) nyAya / 'bole bacana rAma naya nAgara / ' mA0 2.70.7 (kha) vi0 (saM0 nava) / navIna / 'naya nagara basAe / ' gI0 2.46.2 nayaU : naya+kae / nayA, navIna / 'hara girijA bihAra nita nayaU / ' mA0 1.103.6 nayana : saM00 (saM0) / netra / mA0 1.2.1 nayanana, ni nayananha, nhi : nayana+saMba0 / netroN| 'nija nayananhi dekhA cahahiM / ' mA0 188 nayanaphala : netroM kA parama prayojana, AMkha pAne kI saarthktaa| 'pAi nayana-phalu hohiM sukhaarii|' mA0 2.114.3 nayanavaMta : vi0 (saM0 nayanavat >prA0 nayaNavaMta) / netradhArI / mA0 2.136.1 nayanA : nayana / mA0 3.11.20
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 tulasI zabda-koza nayanAnaMda : netrasukha, darzana lAbha kA Ananda / mA0 5.45.2 nayanI : (samAsAnta meM) vi0strI0 / netroM vaalii| 'mRga nayanI / ' mA0 2.117.4 (mRga tulya netroM vAlI) nayapAla : vi00 (sN.)| nIti-rakSaka / do0 442 nayavAna : vi0pU0 / nItizAlI / rA0pra0 7.7.3 nayasAlI : vi0 (saM0 nayazAlin) / nItipUrNa / mA0 2.267.8 nayasIla, lA : (de0 naya) vi0 (saM0 nyshiil)| naya nibhAne vaalaa| 'jAmavaMta mAruti nysiilaa|' mA0 6.106.2 naye : ne| nayo : (1) nyuu| navIna / 'jasu tumharo nita nyo|' mA0 6.106 chaM0 (2) bhUkR00kae0 (saM0 nata:>prA0 nao>a. nyu)| jhukA, praNata huaa| bahori prabhu carananhi nyo|' mA0 6.84 chaM0 nara : saM00 (sN.)| (1) puruSa / mA0 1.343.8 (2) viSNu ke avatAra 'nara' jo nArAyaNa ke sahodara kahe gaye haiN| 'nara nArAyaNa kI tumha doU / ' mA0 4.1.8 (3) nArAyaNa ke bandhu nara ke avatAra arjuna-de0 nara nAri / naraka : saM00 (sN.)| yamaloka ke kumbhIpAka, rokha Adi niraya / mA0 1.6.6 narakA : naraka / mA0 7.100.4 naraku : naraka+ kae 0 / 'saragu naraku apabaragu samAnA / ' mA0 2.131.7 narakesarI : saM0+vi00 (sN.)| (1) manuSyoM meM siMhavat sarvopari ; vIrottama / (2) nRsiMha bhagavAn / 'rAma nAma narakesarI kanakakasipu kalikAla / ' mA0 1.27 narakehari : narakesarI / 'pragaTe narake hari khaMbha mahA~ / ' kavi0 7.8 naradeva : rAjA / gI0 1.6.22 naranAtha : rAjA / mA0 1.2867 naranAyaka : raajaa| naranAyaku : naranAyaka+kae0 / mA0 2.42.5 naranAri : nrnaarii| (1) strii-puruss| 'pranavau~ pura nara-nAri bahorI / ' mA0 1.16.2 (2) (de0 nara) narAvatAra arjuna kI patnI draupadI / 'nara-nAri ughAri sabhA mahu~ hoti / ' kavi0 7.6 naranArI : (1) puruSa tathA strii| 'nRpahi sarAhata saba nrnaarii|' mA0 1.28.7 (2) draupadI / 'mUpasadasi saba nRpa biloki, prabhu rAkhu, kahyo nr-naarii|' vina0 63.4
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza naranAha~ : rAjA ne / 'taba naranAha~ basiSThu bolAe / ' mA0 2.6.1 naranAha, hA : naranAtha ( prA0 ) / rAjA / mA0 1.248.7 naranAhu, hU : naranAha + kae0 / mA0 2.152. 2 ' jadyapi nIti-nipuna naranAhU / ' 505 mA0 2.27.7 narapati: rAjA / mA0 2.25.2 narapasu : (saM0 naraH pazuriva = narapazuH ) / pazu tulya mUDha puruSa / 'karahu kRtAratha janma, hohu kata narapasuM / ' jA0maM0 62 narapAla : rAjA / mA0 2.261 narapAlU : narapAla + kae0 / 'bibarana bhayau nipaTa narapAlU / ' mA0 2.26.6 narabara : zreSTha puruSa / mA0 2.72.2 narabhUSana : puruSoM meM alaMkaraNa ke samAna prathama / zreSTha puruSa / mA0 1.241.8 narama : vi0 ( phA0 narma ) / komala, mulAyama / 'karibe kaha~ kaTu kaThora sunata madhura narama / ' vina0 131.2 nararAja : manuSyoM kA rAjA / mA0 2.126 chaM0 naralIlA : manuSya rUpa meM avatIrNa bhagavAn kI lIlA / mA0 3.24.1 naralopha : martyaloka, pRthvIloka / 'nAka naraloka pAtAla / ' kavi0 6.45 naravai : narapati ( prA0 ) / rAjA / 'bhayau na, hoihi, hai na janaka sama naravai / ' jA0maM0 7 narahari : saM0pu0 (saM0 ) / nRsiMha bhagavAn / mA0 1.122.8 naraharI : narahari / mA0 5.4.1 narANAM : (saM0 pada) manuSyoM kA kI- ke / mA0 7.108.13 narAdareNa : ( nara + AdareNa ) manuSya Adara se / mA0 3.4 chaM0 naru : nara+kae0 / koI manuSya / 'sabakI sudhareM jo kareM na pUjo / ' kavi0 7.5 nareSu : (saM0 pada) manuSyoM meM / ' matimaMda sakala- nareSu / ' gI0 7.6.6 naresa, sA: saM0pu0 (saM0 nareza ) / rAjA / mA0 1.167; 164.1 naresu, sU: naresa + kae0 / 'saMkaTa pareu naresu / ' mA0 2.40; 1.153.2 naroM: parasoM ke bAda kA dina = narasoM / 'Aju ki kAli paroM ki naroM / ' kavi0 7.176 naro : nara + kae0 (saM0 naraH > prA0 naro) / vina0 226.4 nartaka : saM0pu0 (saM0) / (1) naTa, nacaniyA nRtyakalA - kuzala / (2) bhA~r3a jAti jo vezyA aura dhobI kA saMkaravarNa hai / 'nartaka nRtyasamAja / ' mA0 7.22 (nRtya kuzala hI nartaka the, rAmarAjya meM saMkara jAti ke nartaka na the) / nartakI : saM0 strI0 (saM0 ) / naTI, nRtya karane vAlI (abhinetrI ) / 'mAyA khalu nartakI bicArI / mA0 7.116.4
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ 506 tulasI zabda-koza narma : saM0pu0 (saM0 narman) / vinoda, vihAra, sukha, raJjana / 1 narmada : vi0 0 (saM0 ) / sukhada, raJjaka, Anandaprada / dharma karma narmada guNagrAmaH / mA0 3.11.16 nala : saM0puM0 (saM0) / (1) eka vAnarayUthapa / mA0 5.60.1 ( 2 ) niSadha deza mahAbhArata - prasiddha rAjA kA nAma / nalina : saM0pu0 (saM0 ) / kamala / 'nalina nayana bhari bAri / mA0 6.114 kha nalinI : saM0strI0 (saM0 ) / kamalinI, kamala vRkSa yA kamala puSpa / 'kabahuM ki nalinI karai bikAsA / mA0 5.6.7 nalu : nala+kae0 / (1) vAnarayUthapa vizeSa / kavi0 5.26 ( 2 ) rAjA nala / 'bigata biSAda bhae pAratha nalu / ' vina0 24.3 nava : ( 1 ) saMkhyA (saM0 navan) / nau / 'sAta dIpa nava khaMDa lauM / ' vairA0 50 (2) vi0 (saM0 ) / navIna / 'nava pallava phala sumana suhAe / mA0 1.227.5 (3) navai / jhukatA hai, namra par3atA hai / 'DATehi pai nava nIca / ' mA0 5.58 / nava navai : (saM0 namati > prA0 namai = navai ) A0pra0 / praNata hotA hai, jhukatA hai / 'nave nAtha nAka ko / ' hanu0 12 -- navaguna : (1) yajJopavIta ke 3 x 3 = 6 sUtra (guNa) (2) brAhmaNa ke nava-dharma:zama, dama, tapa, zauca, kSamA, RjutA, jJAna, vijJAna aura AstikatA / ( gI0 18.42) / 'nAtha eka guna dhanuSa hamAreM / navaguna parama punIta tumhAreM / mA0 1.282.7 navadvAra: no chidroM (dvAroM) vAlA / 'navamI navadvAra pura basi jehiM na Apu bhala kInha / ' vina0 203.10 ( athavaM 0 meM zarIra ko nava dvAroM kI ayodhyApurI kahA gayA hai-- 'aSTAcatrA navadvArA devAnAM pUrayodhyA / ' aura gItA meM bhI-- 'navadvAre pure dehI' AtA hai / nAka, kAna, netra, mukha, mUtrAGga tathA malatyAgAGga ke nava chidra hI isa nagara ke nava dvAra haiM) / navadhA : vi0strI0 (saM0 ) / nau prakAra kI ( bhakti ) | navadhA bhakti ke nau aGga haiM - satsaMga, kathAzravaNa, gurusevA, guNakIrtana, japa, viSaya -virAga, samadarzitA, santoSa aura nizchala samarpaNa / mA0 3.35-36 navani: saM0 strI0 / nati, namratA, jhukane kI kriyA / 'navani nIca ke ati dukhadAI / ' / mA0 3.24.7 navaniddha : navanidhi / navanidhi : (saM0 - mahApadmazca padmazca zaGkho makara-kacchapau / mukunda - kundanIlAzca kharvazca nidhayo nava / ) 'haraSe janu navanidhi ghara AI / ' mA0 2.135.1 ( yahA~
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zaba-kola 507 do artha haiM-(1) apUrva nidhi yA adbhuta dhanAgAra (2) navasaMkhyaka nidhiyA~ mahApA, pana, zaGkha, makara, kacchapa, mukunda, kunda, nIla aura kharva ) navanIta : saM00 (saM0) / makkhana / naina / 'saMta hRdaya navanIta smaanaa|' mA0 7.125.7 navanItA : navanIta / mA0 7.125.8 navama : vi0puM0 (saM0) / nauA / mA0 3.36.5 navamI : vi0+saM0strI0 (sN.)| (1) navIM bAta (2) pAkha kI navIM tithi / _ vina0 203.10 navaratna : muktA, mANikya, billora, gomeda, hIrA, vidruma (lAla mUMgA), padmarAga, marakata aura nIlama ye kramazaH mUlyavAn ratna haiM / 'muktA-mANikya-vaidUrya-gomedA vajra-vidrumau / padmarAgo marakataM nIlazceti yathAkramam / ' mA0 7.23.6 navarasa : zRGgAra, vIra, karuNa, adbhuta, hAsya, bhayAnaka, bIbhatsa, raudra aura zAnta / 'to SaTarasa navarasa rasa anarasa vai jAte saba siitthe|' vina0 166.? navala : vi0 (saM0) / atyanta navIna, sadyaska / mA0 1.248.2 navalA : vi0strI0 (saM0) / navayuvatI, nbelii| 'kA ghUghaTa mukha mUdahu navalA __ nAri / bara0 17 navagraha : sUrya, candra, maGgala, budha, bRhaspati, zukra, zani, rAhu aura ketu-grh| vina0 62.7 navasata : navasapta / 'navasata sa~vAri sudari cliiN|' gI0 7.18.4 navasapta : saMkhyA (saM.) / solaha (SoDaza zRGgAra) / mA0 1.222 chaM0 navasAta : navasapta / 'rAjati bina bhUSana navasAta / ' gI0 2.15.3 navahiM : (1) nau se| . vahiM birodhe nahiM kalyAnA / ' mA0 3 26.3 (2) Apraba0 / jhukate haiM, nata hote haiN| 'para upakArI puruSa jimi navahiM susaMpati paai|' mA0 3.40 navahIM : navahiM / nata hote haiM / 'muni raghubIra parasapara nvhiiN|' mA0 2.108.4 navAvahiM : A0praba0 (saM0 namayanti'>prA0 navAvaMti>a0 navAvahiM) / jhukAte haiM / _ 'prabhu kara joreM sIsa navAvahiM / ' mA0 7.33.4 navAvauM : A0 ue0 / jhukA dU, jhukA sakatA huuN| 'kA bApuro pinAka, meli guna maMdara meru navAvauM / ' gI0 1.86.8 nave : navai / nasa : saM0strI0 (saM0 snasA>prA0 nasA>a0 ns)| snAyu, naadd'ii| 'asthi sala, saritA nasa jaaraa|' mA0 6.15.7 /nasA nasAi, I : (saM0 nazyati>prA0 nAsai) A0prae / (1) miTatA hai / 'suni kali kaluSa nasAi / ' mA0 1.26 ga (2) adRzya hotA-tI hai| kahata
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ 508 tulasI zabda-koza nasAi hoi hiya~ niikii|' mA0 1.26.4 (3) bikAra grasta ho jAtA hai, dUSita hotA hai / 'ko na kusaMgati pAi nasAI / ' mA0 2.24.8 (4) naSTa ho, dUra ho| 'jehi bidhi soku kalaMku nasAI / ' mA0 2.50.8 nasAie, ye : A0kavA0prae / (saM0 nAzyate>prA0 nasAvIai) / naSTa kiyA jAya, miTAyA jAya / 'pApa rAsi nasAiye / ' vina0 136.10 nasAihi : A0bha0prae0 (saM0 naMkSya ti>prA0 naasihii)| naSTa hogA, bigar3a ___ jAyagA / 'kAju nasAihi hota prbhaataa|' mA0 6.60.5 nasAihauM : A0 bha0 ue0 (saM0 nAzayiSyAmi>prA0 nasAvihimi>a. ___ nasAvihiu~) / mittaauuNgaa-gii| 'DiDhi muThi niThura nasAihauM / ' gI0 1.21.2 / / nasAI : (1) nasAi / (2) pUkR0 / naSTa hokara / 'jAi loka paraloku nsaaii|' mA0 2.263.7 (3) bhUkR0strI0 / naSTa kara dii| 'nikAI so nasAI hai|' kavi0 7181 nasAu, U : A0-saMbhAvanA-prae0 (saM0 nazyatu>prA0 naasu)| cAhe naSTa ho jAya / 'sukRtu sujasu paraloku nsaauu| 'tumhahi jAna bana kahihi na kaauu|' mA0 2.76.4 nasAe : bhUkR000 / (saM0 nAzita>prA0 nasAviya) / naSTa kiye / 'siya nidaMka agha ogha nasAe / ' mA0 1.16.3 nasAto : kriyAti0'0e0 (saM0) anaMkSyat >prA0 naasNto)| (yadi to) naSTa ho jaataa| 'tulasI rAma prasAda soM tihuM tApa nsaato|' vina0 151.6 nasAnA : bhUkR00e0 / naSTa ho gyaa| 'svaratha rata paraloka nasAnA / ' mA0 7.41.4 nasAnI : bhUkR0strI0 / (1) naSTa huii| 'prathama abidyA nisA nasAnI / ' mA0 7.31.3 (2) bigar3I / 'sudharai sabai nasAnI / ' kR0 46 nasAyo : bhUkR0pu0kae0 (saM0 nAzitam >prA0 nasAviyaM>a0 nsaaviyu)| naSTa kiyaa| 'dukhu"tumhai~ nsaayo|' mA0 6.110.8 nasAva nasAvai : (saM0 nAzayati>prA0 nasAvai) A0prae / (1) miTAtA hai / 'pApa tApa saba sUla nasAvai / ' vairA0 22 (2) apane ko miTA hai=miTa / hai (nasAi) / 'na bipati nasAvai / ' vina0 123.3 nasAvana : vi0pU0 / nAzaka, ucchepanazIla / 'nAma akhila aghapUga nasAvana / ' mA0 7.62.2 nasAvani : vi0strI0 / naSTa karane vaalii| 'bhagati..... bhavadApa nasAvani / ' mA0 735.1 nasAvahi, hIM : A0bha0 praba0 (saM0 nAzayanti>prA0 nasAvaMti>a0 nasAvahiM) / naSTa karate haiM / 'ubhaya loka nija hAtha nasAvahiM / ' mA0 7.100.7
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza nAvahi : A0ma0 / tU naSTa kara ! 'karana kalaMka nasAvahi / ' vina0 237.3 nasAvA : ( 1 ) nasAvai / 'mamatA kehi kara jasa na nasAvA / ' mA0 7 71.2 (2) bhUkR0pu0 (saM0 nAzita > prA0 nasAvia ) naSTa kiyA, bigAr3A / 'Aha daia maiM kAha nasAvA / ' mA0 2.163.6 nasAve : nasAvai / cAhe miTA de, miTA sake / 'aMdhakAra baru rabihi nasAbe / mA0 509 7.122.18 nasAvauM : A0 u0 (saM0 nAzayAmi> prA0 nasAvami >> a0 nasAvau~) / naSTa karatA hUM, miTA rahA hUM / 'bheka jyoM raTi raTi janama nasAvIM / ' vina0 142.4 nasAhiM, hIM : A0praba0 (saM0 nazyanti > prA0 nAsaMti > a0 nAsaha ) / naSTa hote 1 haiM, miTa jAte haiM / 'para saMpadA binAsi nasAhIM / ' mA0 7.121.16 nase haiM : A0bha0praba | miTeMge / 'sakala paritApa narsa haiM / ' gI0 5.51.5 nasaihauM : nasAihoM / naSTa karU~gA, miTane dU~gA / 'aba lauM nasAnI aba na narsaMhauM / " vina0 105.1 nasvara : vi0 (saM0 nazvara ) / vinAza-zIla / 'nasvara rUpa jagata saba / ' mA0 6.77 naha : nakha ( prA0 ) / nahacha uu : saM0pu N0 (saM0 nakhakSura, nakhackSura > prA0 nahacchura ) / nAkhUna kATane kI kriyA, prathama bAra bAlaka ke nakha kATane ke muhUrta kA utsava / de0rA0na0 / nahata: vakR-pu N0 (saM0 nahyat > prA0 nahaMta ) / jotatA, mAcI yA hala meM bA~dhatA / 'sulauM pasupAla Isa bA~dhata chorata nahata / ' vina0 133.3 nahate : kriyAti0pu0 0 ba 0 (saM0 anakSyan>prA0 nahaMta = nahaMtaya ) / jotate, hala yA jue meM lagAte / 'tau jamaghaTa sAMsati hara hamase bRSabha khoji khoji nahate / vina0 67.4 naharanI : saM0 strI0 (saM0 nakhaharaNI > prA0 naha-haraNI ) / upakaraNa, nakha-kartanI, nAkhunagIra / rA0na0 10 hA nahAi, I : (saM0 snAti > prA0 nhAi ) A0pra0 / nahAtA hai, snAna karatA. hai / 'bimala gyAna jala jaba so nahAI / ' mA0 7 12211 nAkhUna kATane kA hAi : (1) nahAtA hai / ( 2 ) pUkR0 ( a0 nhAi ) / nahAkara, snAna karake / 'prAta nahAi cale raghurAI / ' mA0 2.124.4 ( 3 ) nahAne ( ko ) / 'jo nahAi caha ehi sara bhAI / ' mA0 1.36.8 nahAI : (1) nahAi | nahAtA hai / ( 2 ) nahAi / nahAkara / mA0 2.276.6 nahAe : bhUkR0pu M0ba0 / snAna se nivRtta hue ( snAna kiyA) / 'Ai nahAe si bara / ' ma 0 2.932 nahAta : vakR0pu N0 / snAna karatA te / 'jAnA maramu nahAta prayAgA / ' mA0 2.208.5.
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ 510 tulasI zabda-koza nahAna : bhakR. avyaya / snAna krne| 'prAta nahAna lAga sabu koU / ' mA0 2.273.3 nahAnA : nahAna / 'pAi rajAyasu cale nahAnA / mA0 2.278.8 nahAnI : bhUkR0 strI0ba0 / snAna-nivRtta huiiN| 'mAtu nhaanauN|' mA0 2.167 nahAne : bhUkR00 ba0 / snAna nivRtta hue| 'sabidhi sitAsita nIra nahAne / ' mA0 2.204.4 nahArU : nAharU / 'mArasi gAya nahArU laagii|' mA0 2.36.8 nahAvA : bhUkR00 / snAna kiyaa| saphala sauca kari rAma nahAvA / ' mA0 2.64.3 nahAhI : A0 praba0 (saM0 snAnti>prA0 nhaMti >a0 nhaahiN)| snAna karate haiM / 'ehi prakAra bhari mAgha nhaahiiN|' mA0 1.45.1 nahAhU : nhAhu / 'tAta jAu~ bali begi nahAhU / ' mA0 2.53.1 nahi, hIM : niSedhArthaka avyaya (saM0 nahi) / nahIM / mA0 1.3.2 nahi : (1) nahiM (saM0) / 'jAta nahi kachu khii|' gI0 7.6.1 (2) pUkR0 (saM0 navA >prA0 nahia>a0 nahi) / naha kara, hala Adi meM jota kara / 'na tu aura sabai biSa bIja bae, hara hATaka kAmaduhA nahi ke / ' kavi0 7.33 nahuSa : saM00 (saM0) / eka purANa prasiddha rAjA jo kucha samaya ke lie indra pada para rahA aura indrANI ko pAne kI icchA se brAhmaNoM ko jota kara pAlakI para car3hA aura zApa.bhAgI banA / mA0 2.61 nahe : bhUkR00ba 0 (maM0 naddha>prA0 nahiya) / jote, jue Adi meM bAMdhe hue| 'rahaMTa nayana nita rahata nahe rii|' gI0 546.2 nahyo : bhUkR00kae / nahAyA, snAna kiyaa| 'jUThani ko lAlacI, cahauM na dUdha nahyo hauN|' vina0 260.3 nAMka : nAka / svarga / 'nave nAtha nA~ka ko / ' hanu0 12 nA~ghI : nAghI / gI0 3.7.2 nAya : nAma / 'lalita lAgata nAya / ' gI0 6.14.4 nA : na (sa0) / 'udita sadA athaihi kabahU naa|' mA0 2.206.2 nAi : pUkR0 / navA kara, jhukA kara / 'kahihau~ nAi rAma pada mAthA / ' mA0 1.13.6 nAia : A0kavA0prae0 / jhukAie, nata kiyA jaay| 'tAhi bayaru taji nAia maathaa|' mA0 5.36.5 nAinhi : A0- bhUkR0+praba0 / unhoMne jhukaayaa| siva sumire muni sAta Ai sira nAinhi / ' pA0ma0 75 nAihi : aa0bh0e0| jhukaaegaa| 'kAlau tua pada nAihi sIsA / ' mA0 1.165.2
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ talaso zabda-koza 511 nAihai : (1) nAihi / (2) mae / tU jhukaaegaa| 'bhalo mAnihaiM raghunAtha jori jo mAtho naaihai|' vina0 135.5 nAI : kri0vi0 (saM0 nyAyena>prA. nAeNa>a. naaiN)| samAna / (1) jaise / 'tana milyo jalapaya kI naaiiN|' kR0 25 'saba suta priya mohi prAna ki naaiiN|' mA0 1.208.5 (2) mAnoM / 'muni kaheM cale bikala kI naaiiN|' mA0 1.136.5 nAI : (1) nAi / jhukA kara / 'siMghAsana baiTheu sira naaii|' mA0 6.35.5 (2) bhUka0strI0 / jhukAyI, u~Dela dii| 'mAno madana mohanI mUr3a nAI haiN|' gI0 1.71.3 (3) nAIM / smaantaa| 'asi manmatha mahesa kI naaii|' mA0 1.60.8 nAu~ : saM0pU0kae0 (saM0 nAma>prA0 nAmaM>a. nA') / 'nAu~ gAu~ bUjhata skucaahiiN|' mA0 2.110.3 nAu : (1) nAva / nokaa| do0 358 (2) A0 - AjJA-mae0 / tU jhukA / ___ 'parihari prapaMca saba nAu rAma pada kamala mAtha / ' vina0 84.4 nAuni : saM0strI0 (saM0 nApitI) / nAU jAti kI strI / rA0na0 10 nAU~ : nAu~ / 'mayasuta mAyAbI tehi nAU~ / mA0 4.6.2 nAU : saM00 (saM0 nApita>prA0 naavia)| nAI, kezakartaka jAti vizeSa / 'nAU bArI bhATa naTa / ' mA0 1.316 nAeM : kri0vi0 / (1) jhukAye hue (mudrA meM) / 'mana musukAhiM rAmu sira nAe~ / ' mA0 2.281.4 (2) jhukAne se / 'kapIsu nisicaru apanAe nAe~ mAtha jU / ' kavi0 7 16 (3) avamAnita kiye hue / 'nija sudaratA rati ko madu nAe~ / ' kavi0 7.45 nAe : bhUkR.pu0ba0 / jhukAye / 'Ai sabanhi sAdara sira nAe / ' mA0 1.287.3 nAesi : A0-bhUka pu+prae / usane jhukAyA (yA jhukaaye)| 'jAi kamala pada nAesi maathaa|' mA0 4.25.7 nAka : (1) saM0pU0 (saM0) / svarga / 'mahi pAtAla nAka jasu byApA / ' mA0 1.265.5 (2) saM0strI0 (saM0 nA>prA0 nakkA>a0 nakka) / nAsikA / 'nAka kAna binu bhai bikraaraa|' mA0 3.18 1 nAkacanA : (muhAvarA) aisA kaThina kArya (saMkaTa) jaise nAka se cane cabAnA / ___'dasamukha bibasa tiloka lokapati bikala binAe nAkacanA haiN|' gI0 7.13.7 nAkanaTI : nAkanaTI =svarganaTI+ba0 / svarga kI nartakiyAM, apsraaeN| 'nAkanaTI ___ nAcahiM kari gaanaa|' mA0 1.309.4 nAkapa : nAkapati (saM0) / indra / 'raoNkani nAkapa rIjhi karai / kavi0 7.153 nAkapati : svarga-rAja, indra / 'raMka nAkapati hoi|' mA0 2.62
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 tulasI zabda-koza nAkapAla : nAkapati / kavi0 7.23 nAkesa : (saM0 nAkeza) indra / gI0 7.16.1 nAga : saM00 (saM0) / (1) sapaM / 'khagapati saba dhari khAe nAnA nAga barUtha / ' mA0 6.74 ka (2) hAthI / 'sajahu turaga ratha nAga / ' mA0 2.6 (3) pAtAlavAsI jAtivizeSa jisakA sira (purANoM meM) sarpa kA kahA gayA hai / 'deva danuja nara nAga khaga / ' mA0 1.7 gha nAgapAsa : (saM0 naagpaash)| sarpa-bandhana, mAyika sarpabANoM kA jAla / 'nAgapAla bA~dhesi le gayaU / ' mA0 5.20.2 mAgamani : (1) sarpa kI maNi (2) gajamuktA / 'ura ati rucira nAgamani mAlA / ' mA0 1.216.5 nAgara : vi.pu. (sN.)| (1) ngrnivaasii| ganI garIba grAma-nara nAgara / ' mA0 1.28.6 (2) ziSTa, susaMskRta, sabhya / 'gunasAgara nAgara bara biiraa|' mA0 1.241.2 (3) kalAkuzala / 'nAgara naTa citavahiM cakita hagahiM na tAla baMdhAna / ' mA0 1.302 (4) dakSa, nipuNa, vivekazIla / 'bole bacanu rAma naya nAgara / ' mA0 2.70.7 (5) tIvra, kSiprakArI / 'atinAgara bhavasAgara setuH|' mA0 3.11.14 (6) kAvya kI yA kathana kI komala guNoM se sampanna rIti meM nipuNa / 'jayati bacana racanA ati nAgara / ' mA0 1 285.3 nAgaramani : nAgaroM meM zreSTha / 'naTanAgaramani naMdalalAU / ' kR0 12 nAgarAja : gajarAja / vina0 63.2 nAgari : nAgarI / gvAlini ati nAgari / ' kR0 12 nAgaripu : (1) sarpa zatru =garur3a / (2) gajazatru =siMha / 'nija kara DAsi nAgaripu chAlA / ' mA0 1.106.5 nAgarI : nAgarI+ba0 / nagara kI kuzala sundariyA~ / 'locana lAha lUTati naagrii|' jA0paM0 16 nAgarI : nAgara+strI0 (sN.)| mAgA : naag| (1) haathii| mA0 1.101.7 (2) sarpa / 'janu sapaccha dhAvahiM bahu naagaa|' mA0 6.50.5 (3) pAtAla kI jAti / mA0 1.182.11 mAge : vi.pu. (saM0 nagnaka>prA0 naggaya) / digambara, nirvasana (ziva) / 'nAge ke Age haiM mAgane bAr3he / ' kavi0 7.154 nAgendra : (saM0) / gajarAja, hastiyUthapa / vina0 46.4 nAgo : vi.pu0kae0 (saM0 nagna:>prA0 nggo)| digambara, vastrahIna / 'nAgo phira, kahai mAgano dekhi, na khAgo kachu / ' kavi0 7.153
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza / nAgha, nAghai : (saM0 laGghayati > prA0 laMghai; saM0 nAkhayati- - nakha gatI > a0 nAghai) A0pra0 / kUda jAtA hai, lA~gha jAtA hai, phA~da sakatA hai / 'jo nAghai sata jojana sAgara / ' mA0 4.26.1 513 nAghau~ : A0 ue0 / lA~gha sakatA hUM, pharlAMga jAtA huuN| 'lIlahi nAghau jalanidhi khArA / ' mA0 4.30.8 nAghata: vaka0pu0 / [ lAMghatA, lAMghate / 'nAghata bhayau payodhi apaaraa|' mA0 7.67.3 nArghAha : A0praba0 / lA~gha jAte haiM / 'nAvahiM khaga aneka bArIsA / ' 6.28.2 nAghi : pUkR0 / lAMghakara / 'nAghi siMdhu ehi pArahi AvA / ' mA0 5.28.2 nAghI : bhUkR0 strI0 / lAMghI / 'kahe kaTu bacana rekha nAghI meM / ' gI0 3.7.2 nAgheu : bhUkR0pu0kae0 / lA~gha gayA / 'pura dahi nAgheu bahuri payodhI / ' mA0 7. 67.5 nAghehu : A0 - bhUkR0pu0 + maba0 / tumane lAMghA / 'sou nahi nAgheu asi manusAI / ' mA0 6.36.2 nAca : (1) saM0pu0 (saM0 nRtya > prA0 nacca ) / ' gheri sakala bahu nAca nacAvahiM ! | mA0 6.5.7 (2) nAcai / 'nAca naTIiva / ' mA0 7.72.2 // nAca, nAca : (saM0 nRtyati > prA0 naccai) A0pra0 / nAcatA-tI hai / 'jaha taha~ nAcai parihari lAjA / ' mA0 6.24.1 nAcata : vakR0pu N0 (saM0 nRtyat > prA0 naccaMta ) / nAcatA, nAcate / 'moragana nAcata bArida pekhi / ' mA0 4.13 nAcati : vakR0strI0 / nAcatI, nAca rahI / ' rucira mora jorI janu nAcati / * gI0 7.17.14 nArghAha : A0praba0 (saM0 nRtyanti > prA0 naccati > a0 naccahi ) / nAcate-tI haiM / 'nakaTIM nAcahi kari gAnA / ' mA0 1.306.4 nAcA : (1) nAca | nRtya / 'jasa kAchibha tasa cAhia nAcA / ' mA0 2.127.8 (2) nAcai / nAcatA hai / 'anuhari tAlagatihi naTu nAcA / ' mA0 2.241.4 (3) bhUkR0pu0 / nAca uThA, nRtya kara calA / 'sira - bhujahIna ruMDa mahi nAcA / * mA0 6.103.2 nAci : pUkR0 / nAca kara / 'nAci kUdi kari loga rijhAI / ' mA0 6.24.2 nAcI : (1) nAci / mAru kATu dhuni bolahiM nAcI / ' mA0 6.52.2 (2) bhUkR0 strI0 / nRtya kara calI / 'tiya misa mIcu sIsa para nAcI / ' mA0 2.34.5
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514 tulasI zabda-koza nAce : bhUkR00ba0 / nRtya kara uThe / 'saguna saba nAce / ' mA0 1.304.3 nAceM : nAcahiM / nAca rahe haiM / 'haMDana ke jhuDa jhUmi jhUmi jhukare se nAce / ' kavi0 nAco : naacyo| 'phiri bahu nAca na naacyo|' vina0 163.1 nAcyo : bhUka00kae0 (saM0 nRtta:>prA0 naccio / nAca uThA, nRtya kiyaa| ___ 'aba tava kAlu sIsa para naacyo|' mA0 6.64.7 nAja : anAja / 'sauMghe jaga jala nAja / ' do0 146 nAju : nAja+kae / khAdya padArtha / 'kaMda mUla phala amiya nAju / ' gI0 2.7.2 nAThI : bhUka0strI0 (saM0 naSTA>prA0 naTThA=naTThI) / naSTa ho gayI / 'mUni ati __ bikala moha~ mati nAThI / ' mA0 1.135.5 nAThe : bhUkR00 (saM0 naSTa>prA0 naTTha=naTThaya) / duSTa, vikRta / 'jUjhibe jogu na ThAharu nAThe / ' kavi0 6.28 nAta : saM00 (saM0 jJAtitva>prA0 NAitta) / sambandha, sagApA / 'hoi nAta yaha ora nibAhU / ' mA0 2.24.6 nAtA : nAta / 'mAnau~ eka bhagati kara naataa|' mA0 3.35.4 nAtI : saM00 (saM0 napta = naptaka>prA0 nattia) / putra athavA putrI kA putra; __ pautra yA dauhitra / 'uttama kula pulasti kara naatii|' mA0 6.20.3 nAte : nAte se, sambandha se / kehi nAte mAniai mitaaii|' mA0 6.21.2 nAte : nAtA+ba0 / 'jahaM lagi nAtha neha aru nAte / ' mA0 2.65.3 nAto : nAtA+kae / eka sambandha / 'nAto neha jAniyata / ' kavi0 7.166 nAtra : (saM0 na+atra) isameM nahIM / 'nAtra saMzayaM / ' mA0 3.4.24 nAtha : saM00 (sN.)| (1) svAmI (2) pati / mA0 2.65.3 nAthA : nAtha / mA0 1.210.10 nAthu, thU : nAtha+kae / ekamAtra svAmI / 'calana cahata bana jIvana nAth / ' mA0 2.58.3 nAda : saM0pU0 (saM0) / zabda, dhvani, rava, ghoSa / mA0 2.62.8 nAdA : nAda / mA0 2.160.3 nAdU : nAda+kae0 / 'suni na jAi pura Arata nAdU / ' mA0 2.81.3 nAnA : avyaya (sN.)| aneka, bahuta, vividha / 'jalacara thalacara nabhacara nAnA / ' mA0 1.3.4 nAnAkAra, rA : vi0 / vividha AkAroM vAle / nAnAkAra silImukha dhAe / ' mA0 6.61.2 'nAnA Ayudha nAnAkArA / ' mA0 3.18.5 nAnAyudha : vividha Ayudha / mA0 6.40
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 515 nAnha : vi.pu. (saM0 zlakSNa>prA0 laNha =nanha) / sUkSma, mahIna / 'karaSi kAtibo nAnha / ' do0 462 nApa : saM0strI0 / parimANa, mApa / 'nApa ke bhAjana bhari jalanidhi jala bho|' hanu0 7 nApe : bhUka puba0 / parimita kiye / 'bala inake pinAka nIke nApe-jokhe haiN|' gI0 1.65.2 nAmi, bhI : saM0strI0 (sN.)| udarastha gartavizeSa / mA0 1.147; 7.76 nAbhikuMDa : rAvaNa kI nAbhi jisake lie prasiddha hai ki bhItara amRtakuNDa thA ataH vaha maratA na thaa| mA0 6.102.5 nAma : saM00 (saM0 nAman) / (1) saMjJA-jAtivAcaka, guNavAcaka, kriyAvAcaka aura dravyavAcaka zabda / 'sumiria nAma rUpa binu dekheN|' mA0 1.21.6 (2) vyaktivAcaka zabda / 'samujhata sarisa nAma arunAmI / ' mA0 1.21.1 (3) arthabodhaka Antarika zabda=sphoTa / 'nAma rUpa dui Isa upaadhii|' mA0 1.21.2 (4) mantra zabda / 'nAma jIha japi jAgahiM jogii|' mA0 1.22.1 (5) sUkSma zabda yA zabdatanmAtra jisa para citta ekAgra kara yogI madhumatI bhUmikA prApta karatA hai| 'sAdhaka nAma japahiM laya lAe~ ! hohiM siddha ani mAdika pAe~ / ' mA0 1.22.4 nAmakarana : saM00 (saM0 nAmakaraNa) / bAlaka ke nAma rakhane kA saMskAra jo janma se dasa dina para hotA hai| mA0 1.167.2 nAmanha : nAma+saMba0 naamoN| 'rAma sakala nAmanha teM adhikaa|' mA0 3.42.8 nAmA : (1) naam| 'rAmacaritamAnasa ehi nAmA / ' mA0 1.357 (2) (samAsAnta meM) vi0 / nAma vAlA / 'bhUpa anuja arimrdnnaamaa|' mA0 1.176.3 (3) nAma vAlI / 'maya tanujA maMdodari nAmA / ' mA0 1.178.2 nAmAnI : nAma+kaba0 (saM0 naamaani)| bahuta nAma / mA0 7.52.3 nAminI : vi0strI0 / nAma vAlI, nAma dhAriNI / 'bahunAminI / ' vina0 18.2 nAmI : vi.pu / nAmavAlA, nAmadhArI, sNjnyii| 'samujhata sarisa nAma aru naamii|' mA0 1.21.1 nAmu, nAmU : nAma+kae / ekamAtra nAma / 'japahiM nAmu jana Arata bhArI / ' mA0 1.22.5 nAmaiM : nAma ko, nAma hI ko / 'hara se hara nihAra japeM jAke nAmaiM / ' gI0 5.25.2 nAya' : Ao-bhUkR0+ue / maiMne jhukaayaa| 'dekhi carana siru nAyau~ / ' mA0 7.110 kha nAyau : bhUka00kae0 / jhukAyA / puni siru nAyau Ai / ' mA0 7.10 kha
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ 516 tulasI zabda-koza nAyaka : saM00 (sN.)| (1) mukhya / 'gananAyaka'-1.257.7 (2) padAdhikArI= pradhAna / 'dacchahi kInha prajApati nAyaka / ' mA0 1.60.6 (3) netA, bar3A, sammAnya / 'bihaga nAyaka grudd'|' mA0 1.120 kha (4) saMcAlaka, nirdeza, yUthapa / 'paThaisa kimi sabaho kara nAyaka / ' mA0 4.30.2 (5) svAmI, prabhu / 'carAcara nAyaka / ' mA0 6.102.4 (6) premI (zRGgAra rasa kA aalmbn)| 'aise to socahiM nyAya-niThura nAyaka-rata salabha khaga kuraMga kamala mIna / ' gI0 5.8.2 nAyakA : nAyaka / mA0 3.20 chaM03 nAye : nAe / jhukAe tiraskRta kiye / 'rAjata nayana mIna mada nAye / ' gI.. 1.32.4 nAyo : nAyau / (1) jhukaayaa| 'Ai bibhISana puni siru naayo|' mA0 6.106.7 (2) u~Dela diyA / 'pAvaka jarata manahaM ghRta naayo|' gI0 6.2.5 nArakI : vi.pu. (saM0 nArakin, nArakIya, naarkik)| naraka-sambandhI, naraka nivAsI / mA0 6.2.8; 1.335.6 nArada : saM00 (saM0) / devarSi vizeSa / mA0 1.3.3 nAradI : saM0strI0 (saM0) / nArada kA karma (nAradatva); jJAnadAyakatvakarma (nAraM jJAnaM dadAtIti nAradaH) / 'lakhi nArada nAradI umahi sukha bhA ur|' pA0ma0 17 nArA : saM0pu0 (saM0 naal)| nAlA, nadI ke AkAra kA sotA / 'cahuM disi phireU dhanuSa jimi naaraa|' mA0 2.133.2 nArAca : saM0pu0 (sN.)| loha-bANa / mA0 3.20 chaM0 nArAcA : naaraacaa| mA0 6.68.4 nArAyana : saM00 (saM0 naaraaynn)| (1) trideva-sRSTikartA paramAtmA viSNu / (2) viSNu ke avatAravizeSa jo nara ke bhAI the aura vadarikAzrama meM tapa kiyA thA-de0 nara / 'nara nArAyana sarisa subhraataa|' mA0 1.20.5 nAri : nArI / (1) strii| mA0 1.16.2 (2) janmapatrI meM strI kA sAtavA sthAna / 'dAruna bairI mIcu ke bIca birAjati nAri / ' do0 268 (3) grIvA / 'jiata na nAI nAri cAtaka ghana taji dUsarahi / ' do0 305 (4) strI+ grIvA / 'neha nAri naI hai|' gI0 1.85.3 nAriU : strI bhI / 'nara nAriU anre / ' kavi0 7.174 nAricarita : strI kA caritra jisameM maunadhAraNa, rodana, deva ko doSa lagAnA, apane ko hI doSI batAnA, mithyokti Adi sammilita haiM+ATha avaguNa bhI usI meM
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 517 Ate haiM-sAhasa, mithyA, capalatA, mAyA, bhaya, aviveka, azona aura nirdayatA (mA0 6.16.3) / 'nAri-carita kari DhArai A~sU / ' mA0 2.27.7 nAriSaramu : (de0 dhrm)| ekamAtra strI kA dharma =pAtivrata / 'nAri dharama ___ kularIti sikhaaii|' mA0 1.336.1 nAridharma : strI kA dharma =pAtivrata / 'nAridharma pati deva na duujaa|' mA0 3.5.4 nArinha : nAri+saMba0 / striyoM (ne)| 'nara nArinha pariharI nimeSe / ' mA0 1.246.1 nArimaya : vi0 (saM0 nArImaya) / strI-pUrNa, striyoM se parivyApta / 'dekhahiM carAcara nArimaya je brahmamaya dekhata rhe|' mA0 1.85 chaM0 nAriyara : saM00kae0 (saM0 nArikelam>prA0 nAlieraM>a0 nAlieru) / nAriyala kA phala / 'TakaTori kapi jyoM nAriyaru siru nAi saba baiThata bhe|' jA0ma0chaM0 11 nArI : nArI+ba0 / striyA~ / 'mudita asIsa dehiM gura nArI / ' mA0 1.165.4 nArI : saM0strI0 (sN.)| (1) mAnavI / 'soha na basana binA bara naarii| mA0 1.10.4 (2) ptnii| 'khojai so ki agya iva naarii|' mA0 1.51.2 (3) (phA0 nArI=dojakhI)=nArakI / paapii| 'Dhola gavAra sUdra pasu naarii|' mA0 5.56.6 (yahA~ strI vAlA artha prasaGga-prApta nahIM hai) / (4) de0 nAri / nAre : nArA+ba0 / nAle, sote / 'kaMdara khoha nadI nada naare|' mA0 2.62.7 nAla : saM0pu0 (sN.)| DaMThala, ddaaNdd'ii| 'kamala nAla / ' mA0 1.253.8 nAve : (1) nAva meM / 'tela nA bhari napa tanu rAkhA / ' mA0 2.157.1 (2) nAva para / 'gurahi sunAveM car3hAi bahori / ' mA0 2.202.8 nAva : saM0strI0 (saM0 no>prA. nAvA>a0 nAva) / naukA / mA0 2.100.3 /nAva nAvai : (saM0 namayati>prA0 nAvai) A0prae0 / jhukAtA hai, nata karatA hai| bAra-bAra nAvai pada sIsA / ' mA0 4.7.14 / nAva: A0ue / jhukAtA huuN| 'Azrama jAi jAi siru nAvau~ / ' mA0 7.110.10 nAvata : vkR00| (1) jhukAtA, jhukaate| 'sura nara muni saba nAbata siisaa|' mA0 1.50.6 (2) u~Delate, DharakAte / bigarata mana saMnyAsa leta, jala nAvata Ama gharo so|' vina0 173.4 nAvari : saM0strI0 (saM0 nauTikA>prA0 nAvaDiA>a0 nAvaDI naavddi)| choTI nAva, krIDA-naukA / 'janu nAvari khelahiM sari mAhIM / mA0 6.88.6 nAvahiM : A.praba0 (a.) / jhukAte haiM / 'bAra-bAra sira nAvahiM / ' mA0 6.106
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza nAvA : (1) nAva | 'bhavasAgara dRDha nAvA / mA0 7.53.3 (2) bhUkR0pu0 / jhukAyA / 'maiM saprema munipada siru nAvA / ' mA0 7.113.14 nAva : nAvahi / 'dukhI dina dUrihi teM sira nAveM / ' kavi0 7.2 nAva : 518 nAvau~ / ( 1 ) nata karatA hUM / 'hAtha jori kari binaya sabahi sira nAvauM / ' jA0maM0 2 (2) u~Dela dU~" / 'Ani sudhA sira nAvauM / ' gI0 6.8.1 nAsa : (1) saM0pu0 (saM0 nAza > prA0 nAsa) / mRtyu / ' tAsu nAsa kalpAMta na hoI / ' mA0 7.57.1 ( 2 ) nivAraNa, lopa / 'byAdhi nAsa (3) nAsai -- i - de0 // nAsa / ( 4 ) A0 - prArthanA - mae0 / tU naSTa kara / 'Apuna nAsa Apane poSe / ' gI0 5.12.2 ( 5 ) ( samAsAnta meM ) nAzakartA / 'satya saMkalpa suratrAsa-nAsaM / ' vina0 51.4 mA0 7.74 ka nAsa nAsa : (1) (saM0 nAzayati > prA0 nAsai) A0 pra0 / naSTa karatA tI hai / 'joga - siddhi phala samaya jimi jatihi avidyA nAsa / ' mA0 2.26 (2) (saM0 nazyati > prA0 nAsai) naSTa hotA hai / mAsaha : A0pra0 (a0 ) / naSTa hote haiM / 'rAma kRpA nAsahi saba rogA / ' mA0 7.122.5 nAsahi : A0 - AjJA - mae0 (saM0 nAzaya > prA0 nAsahi ) / tU naSTa kara / 'jani jalpanA kari sujasu nAsahi / ' mA0 6.60 chaM0 nAsA : (1) nAsa / 'jauM lagi karauM nisAcara nAsA / ' mA0 3.24.2 (2) saM0 strI0 (saM0 ) / nAsikA / 'keIM tava nAsA kAna nipAtA / mA0 3.22.2 (3) nAsai / naSTa karatA hai / 'jimi rabi nisi nAsA / mA0 1.24.5 (4) bhUkR0pu0 / naSTa ho gayA / 'uyau bhAnu binu ama tama nAsA / ' mA0 1. 236.4 (5) naSTa kara diyA / 'pApini sabahiM bhA~ti kula nAsA / ' mA0 2.161.6 nAsika: nAsikA / nAsikA : (1) saM0 strI0 (saM0 ) / (2) ghrANendriya / 'bAsa nAsikA binu lahe / ' vairA0 3 nAsibe : bhakR0pu0 / naSTa karane / 'jaise tama nasibe ko citra ke tarani / ' vina0 nAka=aGgavizeSa | mA0 5.54.4 184.1 nAsI : bhUkR0 strI0 / naSTa huI, miTI / 'janita biyoga bipati saba nAsI / ' mA0 7.6.3 nAsU : nAsa + kae0 / vinAza, anta / 'nAtha na hoi mora aba nAsU / ' mA0 1.165.7 nA : nAsai / miTa sakatA hai| 'dukha binu hari kRpA na nAsa~ / ' vina0 81.4
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza nAha : nAtha ( prA0 ) / svAmI, pati / mA0 2.140.3 nAhara : saM0pu0 ( phA0 ) / siMha, cItA, vyAghra / nAhana : nAhara + saMba0 / vyAghroM / 'dekhi haiM hanumAna gomukha nAharani ke nyAya / ' 519 vina0 220.7 nAharu : nAhara + kae0 / advitIya siMha / kR0 18 nAharU : saM0pu0 (saM0 snAyu-ruj > prA0 nhArua ) / nasoM meM hone vAlA roga vizeSa jisameM se rakta dhArA samaya-samaya para baha calatI hai aura usa aGga kI nasa lambI bar3hatI jAtI hai / gorocana se raktadhArA kA zamana hotA hai ( aura gorocana gAya ke peTa se nikalatA hai ) / 'mArasi gAya nAharU lAgI / ' mA0 2.36.8 kucha vidvAn 'nAharU' kA sambandha 'nAhara' se mAnakara pAlita siMha ke lie gAya mArane kA bhI artha lete haiM; parantu adhikatara pATha 'nahArU' milatA hai jo prA0 'harU' ke samIpa hai tathA 'neharuA' kA prayoga bhI gosvAmI jI ne isI artha meM kiyA hai / vastutaH saM0 snAyurUpa > prA0 nhAurUa > nhArU > nahAMrU =nAharU se saMgati adhika yogya hai / aba nAharU kA tAtparya tA~ta se hai jo bakare Adi ke mArane se sulabha hai, tadarthaM govadha karanA jaghanya hai - alpa kArya hetu gohatyA mahApAtaka hai / nAhA : nAha / mA0 6.8.8 nAhi : nahi / mA0 1.65 nAhi nAhina : nahIM hI, kabhI nahIM, kathamapi nahIM, nizcaya hI nahIM / 'nAhina rAma rAja ke bhUkhe / ' mA0 2.50.3 ( isakA antima ghaTaka 'na' nizcayArthaka hai jo 'jAo na, kaho na' Adi meM prayukta milatA hai) / nAhi nAhine : nAhina / 'jJAna gAhaka nAhine braja madhupa kR0 53 nAhIM : nAhi / mA0 1.8.4 anata sidhAri / ' nAhu, hU : nAha + e0 (a0 ) / svAmI, pati / mA0 2.145; 1.67.7 fie ni: (saM0 nindati > prA0 nidai) A0pra0 / tiraskRta karatA hai / 'sarada sudhA sadana chabihi nirde badana / ' gI0 1.82.2 nidaka : (1) vi0pu0 (saM0 ) / nindA karane vAlA vAle, apavAdakartA / 'siya nika agha ogha nasAe / ' mA0 1.16.3 (2) tiraskAra karane vAlA vAle / 'sarada caMda niMdaka mukha nIke / ' mA0 1.243.2 '' niMdaka : niMdaka + kae / advitIya nindAkartA / 'siva sAdhu nidaku maMdamati / ' pA0maM0 chaM0 8
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520 tulasI zabda-koza nidata : vakR0pu / nindA karatA-karate, abhibhUta karatA-karate / 'kalasa manahuM rabi sasi duti niMdata / ' mA0 7.27.7 nidati : vakR0strI0 / nindA karatI, doSa detI / 'nisihi sasihi niMdati bahu __ bhaaNtii|' mA0 6.100.3 nidarI : nidari / nirAdara karake, avahelanA karake / 'calesi mohi niMdarI / ' mA0 5.4.2 nidahiM : A0praba0 / (saM0 nindanti>a0 nidahi) / nindA karate haiN| niMdahiM joga birati muni gyaanii|' mA0 2.274.1 nidA : saM0strI0 (sN.)| gardA, apavAda, tiraskAra / mA0 1.36.4 nidita : vibhUkR0 (saM0) / nindApAtra / 'jo niMdata nidita bhayo bidita buddha avatAra / ' do0 464 nidai : nidahiM / niMdai saba sAdhu / ' kavi0 7.121 nidai : niNdi| nidha : vi0 (sN.)| nindanIya, nindA yogya / vina0 52.8 ni:kaMpa : vi0 (saM0 niSkampa) / acala, sthira / vina0 56.5 ni:kAja : kri0vi0 (saM0 niSkArya) / niSprayojana, vyartha / 'niHkAja rAja bihAya nRpa iva sapana kArAgRha paryo / ' vina0 136.2 ni:kAma : vi0 (saM0 nisskaam)| kAmanArahita, phalecchArahita / 'bhajana karahiM ni:kAma / ' mA0 3.16 ni:prApya : aprApya / vina0 57.2 ni:zubha : (saM0 nishumbh)| zumbha asura kA anuja jise durgA ne mArA thA / vina0 15.4 ni:saMka : nisaMka / hanu0 1 ni:sarita : bhUkR0 (saM0 niHsRt)| udbhUta, AvirbhUta / 'carita surasarita kabi mukhya giri ni:sarita / ' vina0 44.7 / / niHsIma : vi0 (sN.)| sImAtIta, bhedarahita / vina0 56.5 /niarA niarAi, I : (saM0 nikaTAyate>prA0 niaDAi) A.prae / nikaTa AtA hai-AtI hai / tehi ki moha mamatA niaraaii|' mA0 2.277.2 niarAi : pUkR0 / nikaTa Akara / 'rahe bhUmi niarAi / ' mA0 3.40 niarAinhi : A0~bhUka+praba0 / ve nikaTa jA phuNce| 'siya naihara janakaura __nagara niarAinhi / ' jA0ma0 120 / niarAI : (1) niarAi / nikaTa pahuMcatA hai| 'ehi bidhi bharata nagara niaraaii|' mA0 2.158.3 (2) niarAnI / 'turatahiM paMcavaTI niarAI / ' mA0 3.12.8
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza niarAe~: kri0vi0 / nikaTa pahuMce hue ( sthiti meM ) / ' baraSahi jalada bhUmi niarAe~ / mA0 4.14.3 niarAna, nA : bhUkR0pu0 / nikaTa A phuNcaa| 'tAhi kAlu niarAnA / ' mA0 6.35.6 niarAni, nI : bhUkR0strI0 / nikaTa pahuMcI / 'jAi nagara niarAni barAta bajAvata / ' pA0maM0 101 niarAnu : niarAna + kae / 'Ai kAlu niarAnu / ' rA0pra0 5.6.6 nirAne : bhUkR0pu0ba0 / nikaTa pahuMce / 'Azrama nikaTa jAi niarAne / ' mA0 2.235.1 niarAyA : niarAnA / nikaTa A gayA / 'riSyamUka parabata niarAyA / ' mA0 4.1.1 niarAvA : niarAyA / nikaTa pahuMca gayA / 'maiM abhimAnI rabi niarAvA / ' mA0 4.28.3 'nizrAu : nyAu / 'hoihi dharama nibhau / ' rA0pra0 6.6.2 nikaMda : saM0pu0 / nirmUlana, vinAza / 'khala bUMda nikaMda mahAkusalaM / ' mA0 6.111.10 nikaMdana : vi0pu0 / nirmUlanakartA, vinAzaka / 'nAmu sakala kali kaluSa nikaMdana / ' mA0 1.24.8 nikaMdaya : A0 - prArthanA - mae 0 (saM0 ) / tu nirmUla kara / ' raghunaMda nikaMdaya dvaMdvaghanaM / mA0 7.14.20 nikaMdini, nI : vi0strI0 / nirmUla-kAriNI / 'asura sena sama naraka nikaMdini / ' 521 mA0 1.31.6 nikaTa : (1) kri0vi0 (saM0 ) / samIpa meM / 'ehi sara nikaTa na Ava AbhAgA / ' mA0 1.38.3 (2) vi0 / samIpastha | nikara : saM0pu (saM0 ) / samUha | mA0 1.24.8 nikaranhi : nikara + saMba0 / samUhoM (ne) / 'rAma- sara nikaranhi hae / ' mA0 6.88 chaM0 nikaryo : bhUkR0pu0kae0 / nikalA / 'naraka nidari nikaryo hauM / ' vina0 267.2 nikasata : vakR0pu0 (saM0 niSkasat > prA0 nikkasaMta ) / (1) nikalatA-te / 'dhokheu nikasata rAma / ' vairA0 37 (2) nikalate hI / 'sabai sumana bikasata rabi nikasata / ' gI0 1.1.10 nikasaha : A0 praba0 (saM0 niSkasanti > prA0 nikkasaMti > a0 nikkasahi ) / nikalate haiM / !gA~va nikaTa jaba nikasahi jAI / ' mA0 2.114.1
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ 522 tulasI zabda-koza nikasi : pUkR0 / nikala kara / 'nikasi basiSTha dvAra bhaye ThAr3he / ' mA0 2.80.1 nikase : bhUka0pu0ba0 / nikale, prakaTa hue / 'nikase janu juga bimala bidhu / ' mA0 1.232 nikA : nikAI se, bhalAI meM / 'rAma nikAI rAvarI hai sabahI ko nIka / ' mA0 1.26 kha nikAI : (de0 nIka) saM0 strI0 / svacchatA, pavitratA, manoharatA / 'banai na barata nagara nikAI / ' mA0 1.213.1 (2) bhalAI, acchAI / 'bhalo kiyo khala ko, nikAI sonasAI hai / ' kavi0 7.181 nikAja : vi0 (saM0 niSkArya > prA0 nikkajja ) / nikammA, vyartha (tuccha) / 'nirabala nipaTa nikAja / ' do0 544 1 nikAma, mA: kri0vi0 (saM0 nikAmam) / (1) atyadhika, paryApta / 'nikAma syAma su MdaraM / ' mA0 3.4 chaM0 2 (2) yatheSTa / 'dehi kekaihi khori nikAmA / ' mA0 2.202.3 nikAya : saM0pu0 (saM0 ) / samUha, bahuta, jhuMDa ke jhuMDa / 'aise nara nikAya jaga ahahIM / ' mA0 6.6.8 nikAyA: nikAya / mA0 1.183.4 nikAha : A0praba0 / nikAla dete haiM / 'kulavaMti nikAra hi nAri satI / mA0 7.101.3 nikAri : pUkR0 / nikAla kara / mA0 6.85 chaM0 nakAsa nikAsa : (saM0 niSkAsayati > prA0 nikkAsaha) A0pra0 / nikAlatA hai / 'tehi bahu bidhi bhAsai desa nikAsai / ' mA0 1.183 chaM0 nikAsauM : A0 u0 / nikAlUM / 'kahu kehi nRpahi nikAsI desU / ' mA0 2.26.2 nikiSTa : vi0 (saM0 nikRSTa ) / adhama, nIca ( utkRSTa kA viloma ) / mA0 3.5.14 niketa : saM0pu0 (saM0) / (1) ghara, AvAsa / mA0 2.320 ( 2 ) zarIra = jIva kA bhogAyatana / (3) cinha, upastha indriya / parase binA niketa / ' vairA0 3 niketA : niketa | mA0 4.14.6 niketu : niketa + kae0 / ghara / 'jarata niketu, dhAvo dhAvo / ' kavi0 5.6 nikaiyA : nikAI / sundaratA / 'nakhasikha nirakhi nikaiyA / ' gI0 1.9.2 nikhaMga : niSaMga / gI0 1.53.2 = nigar3a : saM0pu0 (saM0 ) / lohe kA kar3A yA zRMkhalA jo kaidI ko pahanAte haiM: ber3I / 'bA~dhyo hauM karama jar3a garaba gUr3ha nigar3a / ' vina0 76.2 nigadita: bhUkR0pu0 (saM0 ) / paThita, pATha meM AyA, kahA yA par3hA gayA / 'rAmAyaNe digadita / mA0 1 zloka 7
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza nigama : saM0pu0 (saM0 ) / veda tathA vaidika paramparA ke granthaH - saMhitA, brAhmaNa, upaniSad, AraNyaka tathA vedAGga (jyoSita, kalpa, chandaH, nirukta, vyAkaraNa aura zikSA) | mA0 1.12 nigamana : nigama + saMba0 / nigamoM (ne) / 'sAkhi nigamani bhane / ' vina0 560.2 523 nigamAgama : nigama + Agama / mA0 1.6.6 nigamAdi : nigama tathA purANa evaM darzanazAstra / mA0 7.86.1 nigamu : nigama + kae0 / ekamAtra vedapramANa / 'mahimA nigamu neti kahi kahaI / ' mA0 1.341.8 nigAnAMga : vi0 (saM0 nagnAGga ? ) / digambara, pUrNatayA nirvasana | 'nigAnAMga kari nitahiM nAcaihi nAca / ' bara0 24 nigUr3hA : vi0strI0 (saM0 ) / gupta, rahasyapUrNa ( durUha ) / 'samujhI nahi hari girA nigUDhA / mA0 1.133.3 nigor3I : vi0strI0 / gavA~ra, asabhya, nIca / 'chalina kI chor3I so nigor3I choTI jAti-pAMti / ' kavi0 7.18 nigraha: saM0pu0 (saM0) / nirodha, daNDa / 'sAgara nigraha kathA sunAI / ' mA0 7.67.8 vaiSNava darzana meM nigraha athavA nirodha pratIka hai / jIva saMsAronmukha cittavRttiyoM kA nirodha kare, etadarthaM bhagavAn avatAra-lIlAoM dvArA nigraha kA upadeza karate haiM / nigraha hI lIlAoM kA prayojana hai / sAgara-nigraha se saMsAra-nirodha kA pratIkArtha AtA hai jisase avidyArUpa rAvaNa ke vinAza kA mArga prazasta hotA hai / 1 nighaTata : (1) ghaTata, cukatA, kSINa hotA / 'jimi jalu nighaTata saradaprakAse / mA0 2.325.3 (2) ghaTate hI / 'nighaTata nIra mIna gana jaiseM / ' mA0 2.147.8 nirghATa : pUkR0 / kSINa yA alpa ho (kara) / ' nighaTi gaye subhaTa, satu saba ko chuTyo / ' kavi0 6.46 nicAihi : nicAI = nIcatA meM hI, adhamAcaraNa se hI / 'lahai nicAihi nIcu / ' mA0 1.5 nicAI : saM0 strI0 (saM0 nIcatA > prA0 niccayA) / adhamatA, duSTatA / 'nIca nicAI nahi tarja / ' do0 337 nicoda : pUkR0 (saM0 nizcotya > prA0 niccoia > a0 niJcoi ) / nicor3a kara, sAra nikAla kara / ' kahe bacana binIta prIti pratIti nIti nicoi / ' gI0 5.5.5 nicoyo : bhUkR0pu0kae0 / nicor3A rasa nikAlane kA prayAsa kiyA / 'phira phiri bikala akAsa nicoyo / ' vina0 245.3
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ 524 tulasI zabda-koza nicora : saM00 (saM0 nizcota>prA0 niccodd)| nicor3a, sAra, niSkarSa / 'dhana dAmini barana tanu rUpa ke nicora haiN|' gI0 1.73.2 nicori : pUkR0 / nicor3a kara, sAra nikAla kara / 'baranahu raghubara bisada jasu zruti siddhAMta nicori / ' mA0 1.106 nicola : saM0pu0 (saM0) / paridhAna / 'nIla nicola chAla bhai / ' pA0ma0 112 nichAvari : nevachAvari / mA0 1.262 nija : vi0 (saM0) / svakIya, apanA / mA0 1.2.11 (2) sva, svayam / nijataMtra : svatantra / (jise apane bAhara kisI kI apekSA na ho) / 'nijataMtra zrI raghukulamanI / ' mA0 1.51 chaM0 nijAtmaka : (de0 ka) apanI AtmA ke / 'te jar3a jIva nijAtmaka ghaatii|' mA0 nijAnaMda : AtmAnanda, AtmasAkSAtkAra-sukha / mA0 1.144.5 / / niju : nija+kae / svayam / 'prIti pratIti nigama niju gAI / ' mA0 2.72.5 nija : apanA hI / 'karata subhAu nija / ' vina0 86.1 niThura : vi0 (saM0 niSThura>prA0 niThura) / kaThora, nirdaya, krUra / mA0 2.68.6 niThuratA : saM0 strI0 (saM0 niSThuratA) / kaThoratA, krUratA, nirdaya vyavahAra / mA0 2.24 niThurAI : niThuratA / mA0 2.41.4 niDara : vi0 (saM0 nirdara>prA0 niDara) / nirbhaya / mA0 1.65 nita : kri0vi0 (saM0 nitya) / sadA, nirantara / mA0 1.56.1 nihi, hIM : nitya hI / 'ati dIna malIna dukhI nithiiN|' mA0 7.14.11 niti : (1) nIti (prA0 nitti)| 'biraha bibeka dharama niti sAnI / ' mA0 6.106.3 (2) (nIti se, niyamataH) ke lie| 'mIna jiana niti bAri uliicaa|' mA0 2.161.8; 1.206.4; 7.121.16 nitu : nita+kae0 / sadA / 'rAma soM sAmu kie~ nitu hai hitu / ' kavi0 6.28 nita : nitya hI / 'nAma dvai rAma ke leta nitai hauM / ' kavi0 7.102 nitya : (1) kri0vi0 / sadaiva / 'rAma ramesa nitya bhajAmahe / ' mA0 7.13 chaM0 4 (2) zAzvata, avinAzI / 'jIva nitya / ' mA0 4.11.5 (3) saM0 / zauca, snAnadi =dainika kArya / 'nitya nibahi gurahi sira naae|' mA0 1.227.1 nityakarama : saM00 (saM0 nitykrm)| anivArya dainika kriyA-snAna, sandhyo pAsana Adi; naimittika evaM kAmya karmoM ke atirikta ve karma jinakA ullaGghana avihita hai| mA0 2.274.2
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza nityakriyA : saM0 strI0 (saM0) nityakarama / nityakriyA kari guru pahi Ae / ' mA 1.23.8 nivara, nidara : ( nirAdara karanA, upekSA yA avahelA karanA) A0pra0 / anAdara karatA-tI hai / 'suci surasari ruci nidara sudhAi / ' mA0 2.288.8 nidarata : (1) vakR0pu0 / anAdara karatA-te / (2) kriyAti0pu0e0 / 'a auguna nidarata ko / ' gI0 6.12.1-2 nidarati : vakR0 strI0 / anAdara karatI, Adara nahIM karatI / 'suci suSamA...... somaduti nidarati / ' gI0 7.17.11 nidaha : Apraba0 / anAdara karate haiM, kama karake mAnate haiM / 'nara nAri nidarahi nehu nija / ' mA0 2.251 chaM0 nidarahuM : A0 - saMbhAvanA - pra0 / cAhe anAdara kareM / 'ke nidarahuM ke AdarahUM -- 525 sihi svAna siAra / ' do0 381 nirdhAri : pUkR0 / upekSita kara, tRNavat samajhakara / 'sAnuja nidari nipAtau~ khetA / ' mA0 2.230.7 nidare : bhUka0pu0ba0 / anAhata kiye, pichAr3a diye / 'nidare koTi kulisa ehi chAtI / ' mA0 2.200.4 nidaresi : A0 - bhUkR0pu0 + pra0 / usane anAdara kiyA / 'jaga jaya mada nidaresi haru / ' pA0maM0 26 nidarauM : A0ue0 / anAdara karatA huuN| 'guna girisamarata teM nidaroM / ' vina0 141.4 nidAna, nA : saM0pu0 (saM0 nidAna) / (1) mUla kAraNa / (2) anta, phala, pariNAma | 'bavai so lavaM nidAna / ' vairA0 5 'jahA~ kumati taha~ pati nidAnA / ' mA0 5.40.6 (3) nAza ( anta ) / ' dehi agini jani karahi nidAnA / ' mA0 5.12.11 nidAnu, nU : nidAna + kae0 / (1) mUla kAraNa | 'tAta sunAvahu mohi nidAnU / ' mA0 2.54.8 (2) anta, nAza / kAhe karasi nidAnu / ' mA0 2.36 nidesa, sA : saM0pu N0 (saM0 nideza, nirdeza ) / AjJA, saMketa / 'soi karehu jehi hoi nidesA / mA0 7.56.8 nidesU : nidesa + kae0 / nirdeza, Adeza / mA0 2.306.2 nidrA : saM0 strI0 (saM0 ) / suSupti / mA0 1.170.2 nidhana : saM0puM0 (saM0) / maraNa | 'baMdhu nidhana suni upajA krodhA / ' mA0 5.19.3 nidharaka : vi0 + kri0vi0 / berokaToka, niHzaGka, nirAtaGka, nirbhaya, bedhar3aka - 'nidharaka baiThi kahai kaTu bAnI / ' mA0 2.41.1
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 tulasI zabda-koza nidhAna : saM0pu0 (saM0) / (1) Akara, khAni / 'bhUtala bhUri nidhAna / ' mA0 1.1 (2) koSa, dhanAgAra / 'aguna anUpama guna nidhAna so / ' mA0 1.16.2 nidhAnA: nidhAna / mA0 1.44.2 nidhAnu : nidhAna + kae0 / ekamAtra Akara yA koSa / mA0 2.58; 1.27.8 nidhi : saM0 strI0 (saM0pu0 ) / (1) Akara, koSa, khAni nidhAna / mA0 7.67 kha (2) Azraya - - jaise, jalanidhi Adi (3) samudra / 'bhava nidhi tara nara binaha prayAsA / ' mA0 7.55.6 (4) de0 navanidhi | 'bidhi nidhi dInha leta janu chIne / mA0 2.1187 1 ninArI : vi0 strI0 | pRthak viziSTa, vilakSaNa | 'avadhapurI pratibhuvana ninArI / ' mA0 7.81.6 ninAre : vi0pu0 0 ba0 / vilakSaNa, alaga, asampRkta, vibhakta / 'ura biharata china china hota ninAre / ' kR0 56 nipaTa : kri0vi0 / nitAnta, sImAnta taka, atyanta / 'bibarana bhayau nipaTa narapAlU / ' - mA0 2.26.7 nipa, hi : nitAnta hI, kevala / 'nipahi dvija kari jAnahi mohI / ' mA0 1.283.1 'nipaTahi DA~Tati niThura jyoM / ' kR0 14 nipAta: saM0pu0 (saM0 ) / patana, vinAza / 'mana jAta kirAta nipAta kie / ' mA0 7.14.7 nipAta: A0 e0 / mAra girAtA hUM / 'sAnuja nidari nipAtau~ khetA / ' mA0 2.230.7 nipAtata: vakR0pu0 / DhahAtA-te / 'rUkha nipAtata khAta phala / ' rA0pra0 5.5.1 nipAtA : bhUkR0pu0 / (1) mAra girAyA / ' ratha turaMga sArathI nipAtA / ' mA0 6.65.2 (2) kATa DAlA / 'jinha kara nAsA kAna nipAtA / ' mA0 6.5.6 nipAti : pUkR0 / DhahAkara, dhvasta karake / 'tAhi nipAti mahAdhuni garjA / ' mA0 5.18.8 nipAte : bhUkR0pu0ba0 / DhahA diye, mAra girAye / 'jAtudhAna jUthapa nipAte bAta-jAta haiM / ' kavi0 6.41 nipuna: vi0 (saM0 nipuNa) / (1) dakSa, kuzala / 'parusana lAge nipuna suArA / ' mA0 1.66.7 (2) vivekazIla avasarocita kArya kuzala / 'buddhi bala nipuna kapi / ' mA0 5.17 (3) satarka, sAvadhAna / nayana nipuna rakhavAre / ' kR0 56 ( 4 ) sAra grAhI, draSTA / ' tattvavicAra nipuna bhagavAnA / mA0 1.142.7 (5) tAttvika, tIvra evaM yathArtha / 'nema pema nija nipuna nabInA / ' mA0
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 527 2.234.3 (6) loka-zAstra Adi ke nirIkSaNa se ucitAnucita kA jnyaataa| 'nIti nipuna soi parama sayAnA / ' mA0 7.127.3 nipunatA : saM0strI0 (saM0 nipuNatA) / kauzala, dakSatA, marmajJatA Adi / 'nipunatA na para khii|' mA0 1.64 chaM0 nipunAI : nipuntaa| mA0 6.24.2 niphana : vi0 (saM0 niSpanna>prA0 niSphanna) / sampanna (kri0vi0-sampanna rIti ___se puurnntH)| 'jote binu bae binu niphana nirAe binu, sukata sukheta sukha sAli phUli phari ge|' gI0 2.32.2 niphala : vi. (saM0 niSphala>prA0 nissphl)| vyartha, bekAra / 'niphala hohiM rAvana sara kaiseM / ' mA0 6.91.6 nibarata : vakR00 (saM0 nivaNvat>prA0 nivvrNt)| nirvata hotA, zAnti pAtA / 'kAla kalA kAsInAtha kaheM nibarata hoN|' kavi0 7.165 / / nibaryo : bhUka0 pu0kae0 (saM0 nivataH>prA0 nivvario) / nirvRta huA, zAnti-lAbha kiyA / 'prabhu soM gudari nibaryo hauM / ' vina0 266.4 nibala : vi0 (saM0 nirbala>prA0 nibbl)| balahIna / 'prabhu samIpa choTe bar3e rahata nibala balavAna / ' do0 527 nibaha : saM0pu0 (saM0 nivaha) / samUha, shrennii| 'manahu~ uDugana-nibaha Ae milana tama taji dveSu / ' gI0 7.6.4 /nibaha, nibahai : (saM0 nirvahati>prA0 nivvahai-nibhanA, yathAvat pariNAma taka pahuMcanA, saphalatA taka jAnA, sampanna honA, pUrA par3anA) A0prae0 / nibhatA hai, pUrA par3atA hai, sampanna ho pAtA hai / 'sakhA dharama nibahai kehi bhaatii|' mA0 5.46.5 nibahati : vaka0strI0 / nibhatI, bAta bana jAtI, pUrti hotii| 'rAvare nibAhe sabahI kI nibahati / ' vina0 246.1 nibahate : kriyAti.pu0ba0 / to nibha jAte / ' lakSya pA jAte / 'to. 'hama kehi __ bhAMti nibahate / ' vina0 97.3 nibahahiMge : A0bha00praba0 / nibheMge, lakSya yA gantavya taka phuNceNge| 'mere bAlaka kaise dhauM maga nibhhiNge|' gI0 1.66.1 nibahA : bhUkR00 / nibha gayA, pUrA-kharA utara gyaa| 'prema nema nibahA hai|' __ gI0 2.64.5 nibahI : bhUka0strI0 / nibha gaI, pUrI par3a gayI / 'rAma rukha lakhi sabakI nibahI / ' gI0 7.37.2 nibahe : bhUka00ba0 / nibhe, pUrti pA gaye / 'kaise nibahe haiM, nibhaiNge|' gI0 2.34.3
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 tulasI zabda koza nibage : nibahahiMge / gI0 2.34.3 niba hai: nibahai / nibha jAya / 'niba hai saba bhA~ti saneha sagAI / ' kavi0 7.58 niba hai : A0bha0pu0pra0 / nibhegA, lakSya prApta karegA / 'tulasI pe nAtha ke nibAheI bigo / ' vina0 256.4 nibahago : A0bha0pu0 u0 / nibha jAU~gA, pAra pA jAU~gA, anta taka pahuMca jAUMgA / 'avadhi lauM bacana pAli nibahoMgo / ' gI0 2.77.3 nibo : bhUka0pu0kae0 / nibha gayA, pUrA par3A / 'kachu na kAja nibahyo hai / ' gI0 4.2.2 nibAha : saM0pu0 (saM0 nirvAha > prA0 nivvAha ) / nibhAva, pariNAma paryanta kArya pitta / 'bidhi basa hoi nibAha / ' rA0pra0 3.7.4 (2) yogakSema, gujArA / ( 3 ) de0 nibAhu | / nibAha nibAhas : (saM0 nirvAhayati > prA0 nivvAhai = / nibaha + preraNA ) | A0prae0 / sampanna karatA hai, pariNAma taka pahuMcatA hai / pUrA karatA hai | nibAhata : vakR0pu0 / nirvAha karatA te; pUrNatA detA te / 'svAtihU nidari nibAhata nema / ' do0 286 nibAhanihArA : vi0pu0 / nibhAne vAlA, chora taka yathAvata pahuMcAne vAlA / 'sIla sanehu nibAhanihArA / ' mA0 2.24.2 nibAhaba : bhUkR0pu0 / nibhAnA, pariNAma taka pahuMcAnA / 'neha nibAhaba nIkA / do04 66 nibAhA: bhUkR0pu0 (saM0 nirvAhita > prA0 nivvAhia ) / nibhAyA, anta taka ucita rIti se phuNcaayaa| 'jehiM tanu parihari premu nibAhA / mA0 2.171.6 nibAhi: pUkR0 (saM0 nirvA> prA0 nivvAhia >> a0 nivvAhi ) | pUrA karake, sampanna karake / 'nitya nibAhi munihi sira nAe / ' mA0 1.227.1 nibAhie : A0kavA0prae / nibhAyA jAe, anta taka pUrNa kiyA jAe / 'tehi nAteM neha ne nija ora teM nibAhie / ' kavi0 7.76 nibAhiba : bhakR0pu0 (saM0 nirvAhayitavya > prA0 nivvAhiavva ) / nirvAha karanA / 'ha~ taha~ rAma nibAhiba nAtha sanehu / ' bara0 66 nibAhibe : nibAhiba ( kA rUpAntara ) ( prA0 nivvAhiavvaya) / nirvAha karane, pUrti dene / 'apanI nibAhibe nRpa kI nirabahI hai / ' gI0 2.41.3 nibAhIM : bhUkR 0 strI0ba0 / nibhA dIM, pUrNa kara diiN| 'prabhu prasAda siva~ sabai nibAhIM / ' mA0 2.4.4 nibAhI : (1) bhUkR0 strI0 / pUrNa kii| ' nAma ke pratApa bApa Aju lauM nibAhI nIke~ / ' kavi0 7.80 (2) nibAhi / cukatA karake, pUrA kara / 'Aju baru saba leu~ nibAhI / ' mA0 6.60.7
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ 529 tulasI zabda-koza nibAha, hU : ( ka ) nibAha + kae 0 / (1) saphalatA, kArya kI pUrti / 'hA~ki na hoi nibAhu / ' mA0 1.156 (2) pahuMca, gati / 'jaha~ nAhina gaja bAji nibAhU / ' mA0 1.157.5 ( 3 ) nistAra, satpariNAma taka pahuMca / 'ugharahiM anta na hoi nibAhU / ' mA0 1.7.6 (4) pariNAma taka yathAvat calanA / 'hoinAta yaha ora nibAhU / ' mA0 2.24.6 ( kha ) A0 - AjJA - mae 0 / tU nibhA / 'rAma nAma para tulasI nema nibAhu / ' bara0 57 nibAheM : nibhAne se, pariNAma paryanta pUrNatA dene se / 'kanakahi bAna car3hai jimi - dA / timi priyatama pada nema nibAheM / ' mA0 2. 205.5 1 nibAhe : nibAheM / 'prema nema ke nibAhe cAtaka sarAhie / ' vina0 178.2 (2) bhUkR0pu0ba0 / nirvAha kie| 'rAvare nibAhe sabahI kI nibahati / ' vina0 246.1 nibAheI : nibhAne se hI / 'tulasI pai nAtha ke nibAheI niba haigo / ' bina0 256.4 nibAheu : bhUka0pu0kae0 / pUrA kara diyA / 'kou kaha nRpati nibAheu nehU / ' mA0 2.202.5 nibAhu : A0 - bha0 + AzA + maba0 / tuma pUrA karanA / 'ora nibAhehu bhAyapa bhAI / ' mA0 2.152.5 nibAhaiM : (1) A0praba0 / nibhAte haiM, pUrti dete haiM / 'bharata' * budhibala bacana nibAhaiM / ' gI0 2.73.1 ( 2 ) nibAheM / 'tulasI hita apano apanI disi abicala nema nibAhaiM / ' vina0 65.5 niba hai: nibAhai | pUrA kara de| 'jauM bidhi kusala nibAhai kAjU / ' mA0 2.10.3 nibAhyo : nibAheu / 'silA sApa samana nibAhyo nehu kola ko / ' kavi0 7.15 nibir3a : vi0 (saM0 ) / saghana, gahana, nizchidra / 'kabahuM divasa mahuM nibar3a tama / ' mA0 4.15 kha nibuki: pUkR0 / uchala kara, phalA~ga lagA kara / 'nibuki car3heu kapi kanaka aTArIM / " mA0 5.25.6 nibRtta : bhUkR0vi0 (saM0 nivRtta ) / samApta | 'tama nibRtta nahi hoI / ' vina0 123.2 nivRtti: saM0 strI0 (saM0 nivRtti) / viSaya- vairAgya, nigraha, tyAga | mA0 7.117.12 nibedita: bhUkR0vi0 (saM0 nivedita) / naivedha rUpa meM arpita / mA0 2.126.2 niberi, rI : pUka0 / samApta kara haTA kara / 'gRha AnahiM ceri niberi gatI / ' mA0 7.101.3 niberI : bhUkR0 strI0ba0 / pUrNa kIM / 'nega sahita saba rIti benirIM / ' mA0 1.325.7
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 530 niberI : niberi / mA0 2.64.8 nibereM: nivRtta karane se / 'tulasidAsa yaha bipati bAgurI tumhahi so banai nibereM / ' vina0 187.5 nibero: bhUkR0pu0kae0 / (1) samApta kara diyA / 'ekahi bAra Aju bidhi mero sIla saneha nibero / ' gI0 2.73 . 2 ( 2 ) nibaTAyA / 'svAna ko prabhu nyAva nibero / ' vina0 146.5 nibehI : vi0 (saM0 nirvedhita > prA0 nivvehia ) / anAviddha = binA cheda kiyA huA; achUtA, asaMpRkta / 'kou na mAna mada tajeu nibehI / ' mA0 7.71.1 nibha: vi0 (saM0 ) / tulya, sadRza / himagiri nibha tanu / ' mA0 653.1 nimajjata: vakR0pu0 / (1) DubakI letA / mA0 2. 310.8 ( 2 ) DUbatA huA / 'soka samudra nimajjata kapIsu / ' kavi0 7.4 nimajjana : saM0pu0 (saM0 ) / DubakI ( snAna ) / mA0 2.312.6 nimajjanu : nimajjana + kae0 / ' kInha nimajjanu tIratha rAjA / ' mA0 2.216.1 nimajjahi : A0pra0 ( a0 ) / DubakI lete haiM / mA0 2.224.2 nimi: sItA-pitA ke pUrvaja kA nAma jinakI mRtyu vasiSTha ke zApa se huI / devatAoM ne unheM palakoM para nivAsa kA varadAna diyA thA ataeva unako palakoM ke jhapakane kA kAraNa mAnA gayA hai-- devoM kI palakoM para nimi kA nivAsa nahIM hai / ata: ekaTaka netroM ke lie utpekSA kI jAtI hai ki nimi ne Asana chor3a diyA - dUra cale gaye / 'bhae bilocana cAru acaMcala | manahuM sakuci nimi taje digaMcala / ' mA0 1.230.4 'nirakhahi nAri nikara bidehapura nimi nRpa ke marajAda miTAI / gI0 1.108.6 nimirAja : nimivaMzaja rAjA = janakarAja / kavi0 1.8 nimirAju nimirAja + kae / janakarAja = sIradhvaja - sItAjI ke pitA / mA0 = 2.277 nimiSa : saM0pu0 (saM0) / (1) A~khoM kA jhapakanA, palakoM ke uThane - girane kI kriyA == nimeSa / ( 2 ) palaka jhapakAne kA samaya bhAga = pala ( jisameM cAra kSaNa hote haiM) / 'nimiSa sarisa dina jAmini jAhIM / mA0 1.330.1 'nimiSa vihAta kalapa sama tehI / ' mA0 1.261.1 nimeSa : nimiSa (saM0 ) / (1) palaka jhapakane kI kriyA / 'sanamukha citavahi rAma tana nayana nimeSa nivAri / ' mA0 6.118 ga ( 2 ) pala kA samaya / 'aradha nimeSa kalapa sama jAhIM / ' mA0 1.270.8 ( 3 ) palaka / nimeSani: nimeSa + saMba0 / palakoM / 'nayana nimeSani jyoM jogavaiM / ' gI01.66.3 nimeSeM, baiM: nimeSa + ba0 / jhapakiyA~ | palakanhihUM pariharIM nimeSeM / ' mA0 1.232.5
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza niyaMtA : vi0pu0 (saM0 niyantR ) / niyamana karane vAlA, saMcAlaka ( sArathI ), niyati kA preraka / vina0 55.6 531 niyata : vi0 (saM0) / (1) niyamAnusAra nizcita, avazya ( 2 ) niyati dvArA nirdhArita / 'taha~ taha~ tU viSaya sukhahi cahata lahata niyata / ' vina0 132.2 niyama : saM0pu0 (saM0) / (1) niyamana, niyantraNa, (2) pratibandha, niSedha (3) sImA, maryAdA; (4) vidhAna ( 5 ) nizcaya ( 6 ) Atma niyantraNa, vrata, niSThA / 'japa tapa niyama joga nija dharmA / ' mA0 7.46.1 (7) aSTAGgayoga kA dvitIya sAdhana jisameM zauca, santoSa, tapa, svAdhyAya aura Izvara praNidhAna kI gaNanA hai / 'sama dama saMjama niyama upAsA / ' mA0 2.325.4 niyarAinhi: niarAinhi / niyarAnu : niarAnu / niyare : kri0vi0 (saM0 nikaTe > prA0 niyar3e ) / samIpa meM / 'manu rahe nita niyare / ' gI0 1.43.1 niyoga: saM0pu0 (saM0) / (1) vidhi, vidhAna / 'nigama niyoga teM so keli hI charo so hai / ' kavi0 7.84 ( 2 ) Adeza, anujJA, niyukti / niyogA : niyoga | 'mAgi mAtu gura saciva niyogA / mA0 2.233.5 niyoga : niyoga + kae0 / 'purajana pAi munIsa niyogU / ' mA0 2.245.8 niraMkusa : vi0 (saM0 niraMkuza ) / maryAdAhIna, svecchAcArI ( aGakuzarahita matta hAthI ke samAna svacchanda), manacAhA karane vAlA / mA0 2.116.3 niraMjana : vi0 (saM0 ) / aJjanarahita / (1) niSkaluSa, niSkalaGka / (2) mAyA hIna, satya svarUpa, nirupekSa (brahma) / mA0 1.168 niraMtara : vi0 + kri0vi0 (saM0 ) / antara- rahita, akhaNDa, avirata, santata, dhArA pravAhatulya / 'ura abhilASa niraMtara hoI / ' mA0 1.144.3 niraMbu : vi0 (saM0 ) / nirjala ( jalarahita upavAsa ) / 'bratu niraMbu tehi dina prabhu kInhA / mA0 2.247.8 nirakhati: A0praba0 (saM0 nirIkSante > prA0 nirikkhati ) / dekhate haiM / mA0 7.12 chaM0 2 nirakha, nirakhai : (saM0 nirIkSate > prA0 nirikkhai - bhalI prakAra dekhanA, tAkanA, nihAranA) A0pra0 / dekhatA hai / 'rAma carita je nirakha muni te mana lehi corAi / ' mA0 7.27 nirakhata: vakR0pu0 1 dekhatA, dekhate; nihAratA te / 'caleu nirakhata bhuja bIsA / ' mA0 6.10.6 nirakhati: vakR0 strI0 / dekhatI, bAra-bAra nihAratI / 'jananI nirakhati bAna dhanuhiyA~ / ' gI0 2.52.1
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ 532 tulasI zabda-koza nirakhanihAru : vi0pu0kae0 / dekhane vAlA / sukha lahata nirakhanihAru / ' gI0 7.8.5 nirahiM : A0praba0 (saM0 nirIkSante>prA0 nirikkhaMti>a. nirikkhahiM) / dekhate-tI haiN| 'nirakhahiM chabi jananI tRna torii|' mA0 1.168.5 nirakhahu : A0maba0 / dekho / 'nirakhahu taji palaka / ' gI0 7.7.6 nirakhi : (1) pUkR0 / dekha kara / 'bigasata bhaI nirakhi rAma rAkesa / ' mA0 7.6 ka (2) A0 - AjJA-mae / tU dekha / 'sakhi nIke ke nirakhi koU suThi sundara baTohI / ' gI0 2.16.1 nirakhihanu : A0bha0 ue / dekhUgA / 'haraSi nirakhihanu gAta / ' mA0 2.68 nirakhu : A0-AjJA-mae / tU dekha le / 'hara-giri mathana nirakhu mama bAhU / ' mA0 6.28.8 nirakhe : bhUkR00ba0 / dekhe / 'nirakhe nahIM aghaai|' mA0 2.206 niragana : nirguna / (1) mAyAguNa rahita / mA0 1.23 (2) uttama vizeSatAoM se hIna / 'nilaja nIca niradhana niraguna / ' vina0 153.1 niragunI : niraguna / kauzala Adi se rahita / 'paMgu aMdha niragunI nisaMbala / ' gI0 5.42.2 nicchara : vi0 (saM0 nirkssr)| akSara-jJAna-rahita, azikSita / 'bipra niracchara lolupa kaamii|' mA0 7.100.8 nirajosu : saM00 (saM0 niSa) kae0 / (1) niSkarSa, nicor3a, sAra, svarasa (taatpry)| 'yaha nirajosu, dosu lidhi bAmahi / ' mA0 2.201.8 (2) pariNAma / 'modamaMgala mUla ati anukUla nija nirajosu / ' vina0 156.5 nirajhara : nirjhara / mA0 2.136.7 nirata : vi0 (saM0) / satpara, tallIna, parAyaNa (nitAnta rata) / dharma nirata paMDita bigyAnI / ' mA0 7.124.3 niradaya : nirdaya / mA0 2.173.3 niradahana : vi00 (saM0 nirdhn)| pUrNata: jalA DAlane vaalaa| 'gahana dahana niradahana laMka / ' hanu0 1 niradahyo : bhUka0pu0kae / sarvathA jalA DAlA / 'kona krodha nirdhyo|' kavi0 7.117 niradhana : nirdhana / vina0 37.4 niranau : niranaya (nirnaya)+kae / eka nizcita mata / 'calata prAta lakhi niranau nIke / ' mA0 2.185.2
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 533 nirapane : (1) (apane kA viloma ) / anAtmIya / 'ThAu~ na samAu~ kahA~, sakala nirapane / ' kavi0 7.78 ( 2 ) sambandhahIna / 'hari nirguna nirlepa nirapane / ' kR0 38 nirapekSa : vi0 (saM0 ) / apekSA - rahita, udAsIna; jisakA bodha sApekSatA meM na ho svasaMvedanasiddha; anyAvalambarahita, svatantra, pUrNa / vina0 57.4 nirabala : nibala (saM0 nirbala) / do0 544 nirabahani : saM0 strI0 / nibahane kI kriyA nibAha / 'dina dina pana prema nema nirupadhi nirabahani / ' gI0 2.81.2 nirabahA : bhUkR0pu0 / (1) nibha gayA, pariNAma taka sampanna huA / ( 2 ) samApta ho gayA, nikala gayA / ' kahateuM tohi samaya nirabahA / ' mA0 6.63.6 nirabahI : niba hI / 'prIti paramiti nirabahI hai / ' kR0 42 nirabahauM : A0ue0 / nibha rahA hUM, nirvAha karatA calatA hUM, kAma calA rahA hUM / 'rAma nibAhe nirabahauM / ' vina0 222.5 nirabahyo : bhUkR0pu0kae0 / nibha gayA, nirvAha kara le gayA / ' apano so nAthahU kahi nirabahyo hauM / ' vina0 260.4 nirabAna : nirvANa / mokSa / 'gati na cahau~ nirabAna / ' mA0 2.204 nirabAhA : nibAhA / 'tumha binu asa bratu ko nirabAhA / ' mA0 1.76.6 nirabAhu : nibAhu / (1) gujarabasara, yogakSema kI pUrti / 'samaya sarisa nirabAhu / ' rA0pra0 7.5.1 (2) niSpatti, kAryapUrti / 'prIti rIti nirabAhu / ' vina0 163.5 nirabikAra : nirbikAra / vina0 136.2 niramaya : nirbhaya / do0 467 1 niramaI : : bhUkR0strI0 / nirmita kI, racI, banAyI / ' 'kanyA, phala kIrati bijaya ... niramaI hai / ' gI0 1.86.4 niramatsara : vi0 (saM0 nirmatsara) / matsara-hIna, IrSyArahita / vina0 118.4 niramayau, U : bhUkR0pu0kae0 / racA, banAyA / 'rAmAyana jehiM niramayau / ' mA 0 1.14 gha 'naja mAyA~ basaMtu niramayaU / ' mA0 1.126.1 niramaye : bhUkR0pu0ba0 / race, banAye / 'jAniyata Ayu bhari yeI niramaye haiM / ' gI0 1.11.3 niramala : nirmala / (1) niSkaluSa / 'niramala mati pAvau~ / ' mA0 1.18.8 (2) dhUli Adi se rahita / 'niramala nIrA / ' mA0 1.143.5 niramAnu : saM0pu0 (saM0 nirmANa ) + kae0 / racanA / 'biraMci buddhi ko bilAsu laMka niramAnu bho / ' kavi0 5.32
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ 534 niramita : nirmita / gI0 7.7.2 niramUla : nirmUla / vina0 122.5 niramUlinI : vi0strI0 (saM0 nirmUlinI) / mUlahIna karane vAlI, ukhAr3a bahAne ... niramUlinI kAma kI / vAlI, vinAzakAriNI / 'AratI rAma kI" vina0 48.1 niramoha, hA : vi0 (saM0 nirmoha) / moharahita, ajJAnamukta / 'nirmama nirAkAra niramohA / mA0 7.72.6 tulasI zabda-koza *****. niramohiyana : (saM0 nirmohinAm ) / mohamamatA-rahitoM, nirmamoM / 'Udho prIti kari niramohiyana soM ko na bhayo dukha-dIna / ' kR0 55 niraya : saM0pu N0 (saM0) / naraka ( durgati ) / ' jA te niraya nikAya niraMtara / ' vina0 166.3 niralajja : nilaja / vina0 276.4 niralepa : nirlepa | mA0 2.317.8 niravadhi : vi0 (saM0 ) / avadhi rahita / ( 1 ) asaMkhya, ananta / 'niravadhi guna nirupama puruSa / ' mA0 2.288 ( 2 ) asIma, amita / niravadhi nirupama prabhu jagadIsA / ' mA0 7.62.8 nirasa : vi0 (saM0 nIrasa ) / rasahIna / ( 1 ) zuSka ( vAsanA hIna ) / 'sAdhu carita subha carita kapAsU / nirasa bisada gunamaya phala jAsU / ' mA0 1.2.5. ( 2 ) vAsanAhIna / 'jiti pavana, mana go nirasa kari / mA0 4.10 chaM0 1 nirasya : pUkR0 (saM0 ) / parihAra karake, nivAraNa karake, pare haTAkara / mA0 3.4.16 nirAI : pUkR0 / sasya ko tRNahIna karake ( pratikUla tattvoM ko haTAkara ) / 'sukha sasasura sIMcata deta nirAI ke / ' gI0 5.28.6 nirAe : bhUkR0pu0 / tRNahIna kiye ( ghAsa haTAye ) / ' jote binu boe binu niphana nirAe binu / ' gI0 2.32.2 nirAkAra: vi0 (saM0 ) / AkArahIna, rUpahIna, amUrta | mA0 7.72.6 nirAcAra : vi0 (saM0 ) / AcAra dharma se hIna, anAcArI / 'nirAcAra saTha bRSalIsvAmI / ' mA0 7.100.8 nirAdara : (1) saM0pu0 (saM0 ) / anAdara, avajJA, upekSA / 'bhavadaMghri nirAdara ke phala e / ' mA0 7.14*e ( 2 ) vi0 (saM0 ) / upekSita / 'raja maga parI nirAdara rahaI / ' mA0 7.106.11 nirAdaru : nirAdara + kae0 / apamAna / 'ucita na tAsu nirAdaru kInhe |' mA0 2.43.6
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 535 nirAdhAra : vi0 (saM0) / AzrayahIna, AdhArahIna, besahArA / vina0 66.4 nirApane : nirapane / parAye / 'saba dukha Apane, nirApane sakala sukha / ' kavi0 7.124 nirAmaya : vi0 (sN.)| Amaya =vyAdhi se rahita, nirvikAra, apariNAmI / 'namAmi brahma nirAmayaM / ' mA0 6.104 chaM0 nirAmiSa : vi0 (saM.) / mAMsa bhojanarahita / 'hohiM nirAmiSa kabahuM ki kaagaa|' mA0 1.5.2 nirArI : vi0strI0 / nirAlI, anokhii| 'tulasI para terI kRpA nirupAdhi niraarii|' ___vina0 34.5 nirAvahiM : (1) Apraba0 / nirAte haiM, sasya ko tRNahIna karate haiM / 'kRSI nirAvahiM catura kisaanaa|' mA0 4.15.8 (2) ukhAr3a pheMkate haiM / 'nIca nirAvahiM nirasa tru|' do0 377 nirAsa : (1) vi0 (saM0 niraash)| AzAhIna, hatAza / 'bhA nirAsa upajI mana traasaa|' mA0 3.2.3 (2) saM00 (nairaashy)| aashaahiintaa| 'basi kusaMga yaha sujanatA tAkI Asa nirAsa / ' do0 362 nirAsA : nirAsa / 'bhe sura surapati nipaTa nirAsA / ' mA0 2.265.4 nirIsa : vi0 (saM0 nirIza) / Izvara ko na mAnane vAlA, kisI ko svAmI na mAnane vAlA / 'nIca nisIla nirIsa nisNkii|' mA0 2.266.2 nirIha : vi0 (saM0) / IhA=icchA se rahita, nirapekSa, udAsIna / 'brahma nirIha biraja abinaasii|' mA0 7.72.7 niruaraI : A.prae / khulatI hai, sulajhatI hai / 'tabahuM kadAcita so niruaraI / ' mA0 7.117.8 /niruAra niruArai : A0prae / kholatA hai, sulajhAtA hai| niruArA : niruArai / 'taba soi buddhi graMthi niruaaraa|' mA0 7.118.4 / nirupAre : bhUkR00ba0 / 'suljhaae| 'nija kara jaTA rAma niruAre / ' mA0 7.11.4 niruja : vi0 (saM0 nIruja) / nIroga, svastha / kavi0 7.166 niruttara : vi0 (sN.)| jisake pAsa uttara na ho; jo uttara na de sake / do0 157 nirupadhi : vi0 (sN.)| AvaraNahIna, nirvyAja, ahetuka, nizchala / 'hita nirupadhi saba bidhi tulasI ke / ' mA0 1.15.4 nirupama : vi0 (saM0) / upamA-rahita, atulanIya, anupama, apratima / mA0 2.288 nirupAdhi, dhI : vi0 (saM0) / upAdhirahita / (1) nirvizeSa, anavacchinna, jagat kI vividhatAoM meM anusyUta rahakara bhI akhaNDa, asIma / 'rAma bhagati nirupama nirupaadhii|' mA0 7.116.6 (2) nirvyAja, nizchala / 'dInabaMdhu dayA kInhI
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ 536 tulasI zabda-koza nirupAdhi nyAriye / ' hanu0 21 (3) nirvighna / 'rAma nAma japu tulasI nita nirupAdhi / ' bara0 48 nirUpau~ : A0 ue / nirUpaNa karatA hUM, vyAkhyApUrvaka svarUpa kA pratipAdana karatA hU~, vivecana karatA huuN| 'saguna nirUpau~ kari haTha bhuurii|' mA0 7.111.13 nirUpana : saM0pu0 (saM0 nirUpaNa) / svarUpa-vivecana, pratipAdana, vyAkhyAtmaka vivaraNa / 'brahma-nirUpana / ' mA0 1.44 'nAma nirUpana nAma jatana teN|' mA0 1.23.8 nirUpama : nirupama / gI0 1.6.26 nirUpayahi : A0praba0 / svarUpa vivecana karate haiM / 'kahi nita neti nirUpahiM bedaa|' mA0 2.63.8 nirUpA : (1) nirUpai / nirUpita karatA hai / 'neti neti jehi beda nirUpA / ' mA0 1.144.5 (2) bhUkR.pu / nirUpita kiyaa| vyAkhyA dvArA spaSTa kiyaa| 'khaMDi saguna mata aguna nirUpA / ' mA0 7.111.2 nirodha : saM00 (saM0) / niyamana, nigraha, niyantrita karanA, vRttiyoM kA zamana / ___ 'mana ko nirodha / ' do0 274 nirgatA : bhUkR.strI0 (saM0) / nikalI huii| 'nakha nirgatA........ surasarI / ' mA0 7.13 chaM0 4 nirgamahi : A0praba0 / nikalate haiN| 'eka prabisahiM eka nirgamahiM / ' mA0 2.23 nirguna, Na : vi0 (saM0 nirgunn)| guNahIna / (1) sabhI guNoM se hIna / 'nirgana nilaja kubeSa kpaalii|' mA0 1.76.6 (2) mAyA guNoM se mukta, triguNAtIta / 'nirguna brahma saguna bpudhaarii|' mA0 1.110.4 (yahAM nirguNa se 'nirAkAra' kA tAtparya bhI hai-mAyAguNoM ko svecchA se grahaNa kara brahma saguNa-sAkAra banatA hai, kyoMki usameM satya-saMkalpatA kA guNa vidyamAna hai ata: saMkalpamAtra se vaha saguNa banatA hai| nigunamata : vedAnta-manISiyoM kA vaha sampradAya jo brahma meM kisI prakAra ke guNa kI sattA mAnya nahIM karatA jabaki vaiSNava mata meM brahma kA nirguNatva itanA hI hai ki vaha mAyA-guNoM se pare hai-anyathA vaha sarvajJatva, sarvakartRtva, satyakAmatva, satyasaMkalpatva, ajarAmaratva, kSudhapipAsAhInatA Adi kalyANa guNoM se sampanna hai tathA svecchA se mAyA guNoM ko grahaNa kara avatIrNa hotA evam AkAra grahaNa karatA hai / 'taba maiM nirgunamata kari dUrI / saguna nirUpau~ kari haTha bhuurii|' mA0 7.111.13 nirbhara : saM0pU0 (saM0) / jharanA, prapAta / mA0 2.308.3 nirdama : vi0 (saM0) / dambhahIna, nizchala / mA0 7.21.7 nirdaya : vi0 (saM0) / dayAhIna, krUra / mA0 7.36.5
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 537 nirdalana : saM00 (saM.) / unmUlana, vinAza, pUrNa dhvaMsa / vina0 57.7 / / nirSana : vi0 (saM0) / dhanahIna, daridra, akiMcana / mA0 1.160 nidho ta : bhUkR0 (saM.) / dUrIkRta, vinaSTa, prakSAlita (saM0 nidhau t)| 'sAdhu pada salila nidhUta kalmaSa sakala / ' vina0 57.3 nirnaya : saM0pu0 (saM0 nirNaya) / dRDha nizcaya, puSTa mata, nirvivAda tathya / mA0 7.41.2 nirbahaI : nibahai / 'jauM nibighna paMtha nirbhii|' mA0 7.116.2 nirbahihauM : A0 bha0 ue / nibhAU~gA, pUrA kruuNgaa| 'tulasI ko pana nirbahihauM / ' vina0 231.4 nirbahe : bhUkR00ba0 / nibha gae, pAra pA gae / 'tribidha dukha teM nirbahe / ' mA0 7.13 chaM0 2 nirbAna : nirvANa / mA0 3.20 ka nirbAnaprada : vi0 / mokSadAyaka / mA0 7.130 chaM. 3 nibikAra : vi0 (saM0 nirvikAra) / vikAra-rahita, jisameM kisI prakAra kA rUpa parivartana na ho, yathAvat rahane vAlA, eka rasa / 'nibikAra niravadhi sukhraasii|' mA0 7.111.5 (vaiSNavamata avikRta-pariNAmavAdI hai-tadanusAra brahma vividha jAgatika rUpa letA huA bhI vikRta nahIM hotA; svarUpastha rahakara hI pariNAma letA hai)| nibighna : vi0+kri0vi0 (saM0 nirvighna) / bAdhArahita / mA0 7.116.2 nirbhaya : vi0 (sN.)| bhayahIna, nirAtaGa ka / mA0 1.187.7 nirbhayakArI : vi0 (saM0) / (dUsaroM ko) bhayamukta karane vAlA, abhaya dene vaalaa| 'mAri asura dvija nirbhykaarii|' mA0 1.210.6 nirbhara : vi0 (saM0) / pUrNa, pracura, ni:zeSarUpa se bharA-purA, atizaya / 'saba ke ura nirbhara haraSu / mA0 1.300 nirbharA : vi0strI0 (sN.)| nirbhara / mA0 5 zloka 2 nirmathana : saM0pu0 (sN.)| pUrNa manthana, sarvAGga AloDana / 'veda paya siMdhu..... muni bRda nirmathana-kartA / ' vina0 57.6 nirmama : vi0 (sN.)| mamatvahIna, kisI ke prati mamatA se rahita, jisakA apanA koI na ho, apanepana kI Asakti se pare / 'nirmama nirAkAra nirmohaa|' mA0 7.72.6 nirmala : vi0 (sN.)| (1) niSkaluSa, nizchala, niSpApa / 'nirmala mana jana so mohi bhaavaa|' mA0 5.44.5 (2) AvaraNa rahita / 'binu dhana nirmala soha akaasaa|' mA0 4.16.6 (3) nirdoSa+dhUli-paGa ka-rahita / 'saMta hRdaya
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ 538 tulasI zabda-koza ___ jasa nirmala bArI / ' mA0 3.36.7 (4) mAyA-guNoM se rahita, vAsanAhIna / 'jo agama sugama subhAva nirmala / ' mA0 3.32 chaM0 4 / nirmalI : nirmala+strI0 (saM0 nirmlaa)| mA0 6.106 chaM0 1 nirmAna : vi0 (sN.)| mAna-rahita pramANarahita+parimANarahita, aprameya tathA ___ asIma / vina0 53.6 nimita : bhUkR0 (saM0) / racita / 'nija icchA nirmita tanu / mA0 1.162 nimukta : vi0 (sN.)| pUrNatayA mukta, sarvathA bandhanahIna / vina0 55.6 nirmUlana : vi0 / nirmUla karane vAlA, unmuuln-krtaa| mA0 7.108 chaM0 10 nirmUlA : vi0 (saM0 nirml)| mUla rahita, jar3a se ukhar3A huA, pUrNata: naSTa / ___'jehi bidhi hoi dharma nirmuulaa|' mA0 1.183.5 nimUlin : vi00 (sN.)| unmUlanakartA, nAzaka / vina0 12.4 nirmoha : vi0 (sN.)| moharahita, tamoguNI vikAroM se pare / vina0 56.5 nirlepa : vi0 (saM.) / leparahita / (1) prabhAvamukta (2) mAyA, karma Adi kI vAsanAoM se pare / 'harinirguna nirlepa nirapane / ' kR0 38 / nivaMza : vi0 (saM0) / vaMzahIna, jisake kula meM koI na bacA ho / vina0 46.6 nirvANa : saM00 (sN.)| (1) zAnti, tApazamana, mokSa / mA0 5 zloka 1 (2) vi.pu. (sN0)| zAnta, mukta / 'nijAnanda nirvANa nirvaanndaataa|' vina0 56.5 nirvApa : saM00 (sN.)| zamana, bujhAnA; tApa nAza / 'agipara garva nirvApa kartA / ' vina0 54.7 nirvikalpa : vi. (sN.)| vikalpoM se pare-zabdamAtra meM sthita vastuzUnya tattva vikalpa hai, usase rahita / guNa Adi vizeSaNoM se viziSTa jJAna savikalpa hai, usase bhinna pratyaya vAlA=nirapekSa / vikalpasvarUpa saMsAra se pre| mA0 7.108.3 niyaMlIka : vi0 (saM0) / vyalIka-rahita; mithyA-mAyA se pare, niSkaluSa / vina0 204.3 nilaja : nilajja / 'rana te nilaja bhAgi gRha aavaa|' mA0 6.85.7 nilajaI : nilajatA (prA0 niljjyaa)| 'rIjhibe lAyaka tulasI kI niljii|' vina0 252.5 nilajatA : saM0 strI0 (saM0 nirlajjatA) / vina0 158.6 nilajja : vi0 (saM0 nirlajja>prA0 niljj)| lajjA rahita / mA0 5.6.6 nilaya : saM00 (sN.)| AvAsa, Alaya / (2) laya, tallInatA / 'yasyAMzi prAthoja..... munivRda ali nilykaarii|' vina0 61.1 nivachAvari : nevachAvari / rA0na0 16
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 539 nivasata : vakR00 (saM0 nivasat >prA0nivasaMta) / nivAsa karatA-karate / 'nivasata jaheM nita kRpAlu / gI0 2.44.3 nivasI : bhUkR0strI0ba0 / basa gayIM, basI huIM / 'mRdu mUrati dvai nivasIM mana mohaiM / ' kavi0 2.25 nivase : bhUkR.pu0 ba0 / base, rahe / tehiM Azrama nivase kachu kAlA / ' mA0 1.152.7. nivAja : vi0 (phA0 nvaaj)| kRpA karane vAlA, zaraNa dene vAlA / 'garIba nivAja / ' hanu0 17 nivAjA : bhUka00 / zaraNa meM liyA, pAlita kiyA / 'namata pada rAvaNAnuja nivaajaa|' vina0 43.7 nivAji : pUka0 / zaraNa dekara / 'bibudha samAja nivAji..... birada khaayo|' gI0 6.21.3 nivAjibo : bhakR00kae / zaraNa meM lenA, kRpA karanA / 'tA ThAkura ko rIjhi nivAjibo kahyo kyoM parata mo pAhIM / ' vina0 4.2 nivAjihaiM : A0bha0praba / zaraNa deNge| 'rAma garIba-nibAja nivaajihaiN|' gI0 5.30.2 nivAju : nivAja+kae / zaraNadAtA / 'rAma garIba-nivAju / ' gI0 3.17.2 nivAje : bhUkR000 / zaraNa pAe hue, kRpAzrita kie hue / jaise hota Aye hanumAna ke nivAje haiN|' hanu0 15 (2) zaraNa dene para / 'tere nivAje garIba nivAja birAjata bairina ke ura sAle / ' hanu0 17 nibAjo, nivAjyo : bhUka0pu0kae / zaraNa meM liyaa| 'hanumAna ko nivAjyo jn|' hanu0 20 /nivAra nivArai : (saM0 nivArayati>prA0 nivArai-niSedha yA parihAra karanA, haTAnA, dUra karanA) A0prae / haTAtA hai| 'binu prayAsa prabhu kATi nivArai / ' mA0 6.61.5 nivAraka : vi0 (sN.)| dUra karane vAlA, nirasta karane vAlA / 'Asa trAsa iriSAdi nivAraka / ' mA0 7.35.5 nivArana : (1) saM0pu0 (saM0 nivaarnn)| nirasana, bacAva (haTAnA), dUrIkaraNa / 'karia jatana jehiM hoi nivArana / ' mA0 2.70.5 (2) vi0 / 'prahalAda biSAda nivArana, bArana tArana, mIta akArana ko|' kavi0 7.6 (3) bhakR. avyaya / dUra karane, nirasta karane / 'racchaka kopi nivArana dhAe / ' mA0 6.108.10 nivArA : bhUkR00 (saM0 nivarita>prA0 nivAria) / rokaa| 'bar3hata bidhi jimi ghaTaja nivaaraa|' mA0 2.267.2
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ 540 tulasI zabda-koza nivAri : pUkR0 (saM0 nivArya>prA0 nivAria>a0 nivaari)| rokakara, haTA kara / 'kupatha nivAri supaMtha claavaa|' mA0 4.7.4 nivAriai : A0kavA0prae0 (saM0 nivAryate>prA0 nivaariiai)| dUra kiijie| _ 'tAsoM rAri nivaariai|' do0 432 nivAribe : bhakR00 (saM0 nivArayitavya>prA0 nivArianvaya) / nivAraNa krne| __'Arata kI vipati nivAribe ko * / ' hana0 11 nivAriye : nivAriai / 'bA~ha pIra mahAbIra begihI nivAriye / ' hanu0 20 nivArI : bhUkR0strI0 / haTAyI 'jaba hari mAyA duri nivArI / ' mA0 1.138.1 nivAre : (1) bhUkR00ba0 / haTAye, nirasta kiye| 'tila pravAna kari kATi nivAre / ' mA0 6.83.4 (2) nivaari| dUra kare, haTA sakatA hai| 'dusaha bipati brajanAtha nivAre / ' kR0 56 nivArai : nivArai / nivAraNa kara sakatA hai| 'aura kAhi mAgie ko mAgibo nivAra / ' vina0 80.1 nivAryo : bhUka00kae0 / rokaa| 'ghora jamAlaya jAta nivaaryo|' vina0 144.2 nivAsa : saM00 (sN.)| (1) AvAsa sthAna / 'siya nivAsa sudara sadana / ' mA0 1.213 (2) AvAsa karanA, rahanA / 'kanha nivAsa ramApati jaba teN|' mA0 4.13.5 nivAsA : nivAsa / mA0 5.6.1 nivAsini : vi0strI0 (saM0 nivaasinii)| vAsa karane vAlI / mA0 1.68.3 nivAsI : vi.pu. (saM0 nivAsin) / nivAsa karane vAlA / mA0 1.80.3 nivAsu, sU : nivAsa+kae / ekamAtra nivAsa / 'nAmu rAma ko kalapataru kali kalyAna nivAsu / ' mA0 1.26 nizicara : saM0pu0 (sN.)| rAkSasa / mA0 3.11.6 nizeza : saM00 (saM0) / rAtri kA svAmI candramA / mA0 3.11.7 nizcita : vi0 (saM0) / nirdhArita, pramANita, sthira mata / vina0 57.6 niSaMga, gA : saM0'0 (saM0 nissngg)| tUNIra, tarakasa / mA0 1.147.8 niSAda : saM00 (saM0) / mRgayA tathA machalI mArane kA vyavasAya karane vAlI eka jaMgalI jAti / mA0 2.88.1 niSAdanAtha : niSAdoM kA rAjA=guha / mA0 2.192.3 niSAdanAtha : niSAdanAtha+kae / mA0 2.233.6 niSAdapati : niSAdanAtha / mA0 2.86.4 niSAdA : niSAda / mA0 7.20.1
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 541 niSAdu, dU : niSAda+kae / 'suni guni kahata niSAdu / ' mA0 2.234] niSiddha : vi0 (saM.) / zAstroM dvArA vajita, avihita, apavitra, tyAjya / 'pAvaka parata niSiddha lAkarI hoti anala jaga jAnI / ' kR0 48 niSedha : (1) saM0pu0 (saM0) / nivAraNa, varjana / (2) dhArmika varjanA, avihita ___ karma / 'bidhi niSeda kaha beda / ' do0 350 niSevamaya : vi0 (saM0) / niSedhapUrNa, dhArmika vajanAoM se yukta / 'bidhi niSedhamaya kalimala hrnii| krmkthaa|' mA0 1.2.6 niSkAma : akAma (saM.) / kAmanArahita / vina0 64.8 niSkevala : vi0 (saM0) / vizuddha, nirmala, sarvathA mizraNa-rahita / 'niSkevala prema / ' mA0 6.117 kha niSpApA : vi.strI0 (sN.)| pAparahita, pApamukta / 'kapi taba darasa bhaiu~ niSpApA / ' mA0 6.58.1 nisaMka, kA : vi0 (saM0 niHzaGa ka>prA0 niisNk)| nirbhaya, zaGa kArahita, nirAtaGka / ' mA0 7.112.2 nisaMkI : nisaMka / dharma Adi ke ullaGgana kI zaGakA se mukta, svairAcArI / 'nIca nisIla nirIsa nisNkii|' mA0 2.266.2 nisaMkU : nisaMka+kae / 'nipaTa niraMkusa niThura nisaMkU / ' mA0 2.116.3 nisaMbala : vi0 (saM. ni:sambala) / pAtheya-rahita, sAdhanahIna / 'saMbala nisaMbala ko ___ sakhA asahAya ko|' vina0 66.1 nisaTha : saM.pu. (saM0 nizaTha) / eka vAnara kA nAma / mA0 5.54 nisarata : vakR00 (saM0 ni:sarat >prA0 nIsaraMta) / nikalatA-te; nikalate hue| 'nisarata prAna karahiM haThi bAdhA / ' mA0 5.31.6 nisari : pUkR0 / nikalakara / 'nisari parAhiM bhAlu kapi ThATA / ' mA0 6 67.4 nisarI : bhUka0strI0 / niklii| 'nisarI rudhiradhAra taha~ bhArI / ' mA0 4.6.7 nisA : rAta meM / 'moha nisAM saba sovanihArA / ' mA0 2.63.2 nisA : saM0strI0 (saM0 niz =nizA>prA0 nisaa)| rAtri / mA0 1.165 nisAkara : saM00 (saM0 nishaakr)| cndrmaa| bara0 14 nisAgama : saM00 (saM0 nishaagm)| rAtri kA Arambha, sandhyAkAla / 'sakuce nisAgama nalina se / ' mA0 2.301 chaM0 nisAcara : saM00 (saM0 nizAcara) / rAkSasa / mA0 1.18.1 nisAcarapati : rAvaNa / mA0 6.44.3 nisAcaru : nisAcara+kae0 / eka bhI nizAcara / 'citraha ke kapi soM nisAcaru na laagihai|' kavi0 5.14
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ 542 tulasI zabda-koza nisAna, na : saM00 (saM0 niHsvAna>prA0 nIsANa) / (1) bAjA, bAdya / 'rAjata bAjata bipula nisaanaa|' mA0 1.267.5 (2) dundubhi / 'suni gahagahe nisaan|' mA0 1.304 (3) dhvani, nAda / 'harahiM suni suni panava nisAnA / ' mA0 1.266.2 nisAnahiM : nakkAre para / 'parA nisAnahiM ghaauu|' mA0 1.313.7 nisi : (1) saM0strI0 (saM0 niz>prA0 nisi) / rAtri / 'dalai nAmu jimi rabi nisi naasaa|' mA0 1.24.5 (2) rAta meM (saM0 nishi)| 'nisi na anala mila sunu sukumArI / ' mA0 5.12.6 nisicara : saM00 (saM0 nishicr)| rAkSasa / mA0 1.24.8 nisicaranhi : nisicara+saMba0 / rAkSasoM (ne) / 'pare bhUmi nisicaranhi je maare|' mA0 6.114.1 nisicari, rI : saM0strI0 (saM0 nizicarI) / rAkSasI / mA0 5.3.2 nisicarinha : nisicari+saMba0 / rAkSasiyoM (ko) / 'kahesi sakala nisicarinha bolaaii|' mA0 5.10.8 nisicarI : nisicarI+ba0 / rAkSasiyA~ / 'sevahiM saba nisicarauM binItA / ' mA0 6.108.5 nisicaru : nisicara+kae / eka rAkSasa-vibhISaNa / 'kapIsu nisicaru apanAe ___nAe~ mAtha jU / ' kavi0 7.16 nisita : vi0 (saM0 nizita) / tIkSNa, tIkhI dhAra vAlA-le; painA / 'cale bisikha nisita nikAma / ' mA0 3.20.2 nisihi : rAta ko| 'nisihi sasihi nidati bahu bhaaNtii|' mA0 6.100.3 nisIla : vi0 (saM0 ni:zIla) / zIlahIna / vinaya, sadAcAra Adi se vimukha / ____ 'nIca nisIla nirIsa nisNkii|' mA0 2.266.2 nisemikA : nisenI (saM0 niHshrennikaa)| 'nAbhI sara tribalI nisenikA / ' gI0 7.17.6 nisenI : saM0strI0 (saM0 niHzreNI>prA0 nisennii)| nasenI, sIr3hI / 'harani soka hariloka nisenii|' mA0 6.120.8 / / nisoca : vi0 (saM0 niHzocya>prA0 niisocc)| nizcinta, zokarahita / 'bhe nisoca ura apaDara biitaa|' mA0 2.242.6 nisotI : vi.strI0 (arabI-nisAha sApha, khaalis)| zuddha, amizrita / 'nisi bAsara sahate bipati nisotii|' vina0 168.1 nisote : amizrita..... se, nitAnta nizchala se / 'rIjhahiM rAma saneha nisoteN|' mA0 1.28.11
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza nisoto : vi0pu0kae0 / nitAnta zuddha, svaccha, amizrita / 'kahIM so sAca nisoto / ' vina0 161.2 543 nistara nistara : (saM0 nistarita > prA0 mAgadhI - nistarai) A0pra0 / pAra pA jAtA hai, chuTakArA pAtA hai / 'nAtha jIva tava mAyA~ mohA / so nistarai tumhArehi chohA / ' mA0 4.3.2 nistafrae, ye : A0bhAvA0 pAra pAyA jAya, mukta huA jA sake / 'dravahu to nistariye / ' vina0 186.6 nistAra : saM0pu0 (saM0 ) / pAra pAnA, chuTakArA / 'binu prayAsa nistAra / ' mA0 7.102 ka nistArA : nisAra / mA0 6.77.4 nihakAma : niHkAma / mA0 3.11 nihAra : (1) saM0pu0 (saM0 nIhAra) / pAlA, kuharA, osa kA dhuMdha / 'janu nihAra mahuM dinakara dureU / ' mA0 6.63.4 (2) A0 - AjJA - mae0 | tU dekha | 'biSaya muda nihAra bhAra - sira kA~dhe jyoM bahata / ' vina0 133.4 nihAra nihArai, I : (saM0 nibhAlayati > prA0 nihAlai - ghUra kara tAkanA, bhalI bhA~ti dekhanA, nihAranA ) A0pra0 / dekhatA tI haiM, nihAratA-tI hai / 'rUpa rAsi jehi ora subhAyeM nihArai / ' jA0maM0 82 'mAnahuM saroSa bhUaMga - bhAmini biSama bhA~ti nihAraI / ' mA0 2.25 chaM0 nihArata: vakR0pu0 / dekhatA dekhate / gI0 2.14.2 nihArati : vakR0 strI0 / dekhatI / 'rAma ko rUpu nihArati jAnakI / ' kavi0 1.17 nihAhi : A0 praba0 (saM0 nibhAlayanti > prA0 nihAlaMti > a0 nihAla hi ) / dekhate haiM, nirakhate haiM / 'bAra bAra prabhu gAta nihArahi / mA0 7.7.4 nihArahi : A0 - AjJA - mae0 (saM0 nibhAlaya > prA0 nihAla hi ) / tU dekha / 'mana, mAdhava ko neku nihArahi / ' vina0 85.1 nihArA : (1) bhUkR0 pu0 / dekhA / 'jiata rAma bidhu badanu nihArA / ' mA0 2. 156 . 2 ( 2 ) nihArai / nirIkSaNa karatA hai, dekhatA hai / 'sahasa nayana para doSa nihArA / ' mA0 1.4.11 nihAri : ( 1 ) nihAru / tU dekha / 'lalita lAlana nihAri / ' kR0 17 (2) pUkR0 / dekhakara / 'latA nihAri navahiM taru sAkhA / mA0 1.85.1 nihArie, ye : A0kavA0pra0 / dekhA jAya, dIkhatA hai, dekhie / 'to se samaratha cakha cArihU~ nihAriye / ' hanu0 24 nihArI : (1) nihAri / dekhakara / 'hiya~ haraSe sura sena nihArI / ' mA0 1.65.3 (2) bhUkR0 strI0 dekhI / 'jehiM terahuti tehi samaya nihArI / ' mA0 1.286.7
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ 544 tulasI zabda-koza nihAru : (1) A0-AjJA-mae / tU dekha / 'hari ko lalita badana nihaaru|' kR0 14 (2) nihAra+kae / kuharA, tuSAra / 'cAru caMdana manahu~ marakata sikhara lasata nihAru / ' gI0 7.8.2 nihAreM : nihArane se, dekhate hue / 'nAtha sakala sukha sAtha hmaareN| sarada bimala bidhubadana nihaareN|' mA0 2.65.8 nihAre : (1) bhUkR00ba0 / dekhe / 'carana parata nRpa rAma nihAre / ' mA0 2.44.2 (2) nihArai / 'nita nija pada kamala nihAre / ' gI0 5.18.2 nihAreu : bhUkR00kae0 / dekhaa| 'sakhI mukha gaurI nihAreu / ' pA0ma0 48 nihAla : vi0 (phA0) / tapta pramudita, pUrNa santuSTa / 'nirakhi nihAla nimiSa maheM __ kInhe / ' vina0 6.4 nihAlu : nihAla+kae0 / 'coTa binu moTa pAi bhayo na nihAlu ko|' kavi0 7.17 nihora : saM0pu0 / (1) manuhAra, anunaya-vinaya / 'puni puni kara nihora / ' mA0 1.14 kha (2) AbhAra, upakAra (ahasAna) / 'rAkhA rAma nihora na ohii|' mA0 4.26.5 /nihora, nihorai : A0prae0 / abhyarthanA karatA hai-kare, anunaya kare / 'kehi kehi dIna nihor|' vina0 102.5 nihorau : A0ue / anunaya karatA huuN| 'sakhA nihorau tohi / ' mA0 6.116 kha nihorata : vakR00 / anunaya karate, samajhAte-bujhAte / 'saba gorihi nihorata dhAma __ ko|' pA0ma0chaM04 nihorahiM : A0praba0 / anunaya karate-tI haiN| 'bAra bAra raghunAthahi nirakhi nihorahiM / ' jA0ma0 167 nihorA : (1) nihora / AbhAra / 'bole rAmahi dei nihorA / ' mA0 1.278.7 (2) bhUka pu0 / anurodha kiyaa| 'so kRpAlu kevaTahi nihorA / ' mA0 2.101.4 nihori : pUkR0 / anunaya karake, apane Upara AbhAra lekr| 'nigama seSa sArada nihori jo apane doSa kahAvauM / ' vina0 142.9 nihorihauM : A0bha0ue / anunaya kruuNgaa| 'duhUM ora kI bicAri aba na nihorihauM / ' vina0 258.4 nihorI : nihori / 'sumiri mahesahi kahai nihorii|' mA0 2.44 7 nihoreM : kri0vi0 / anunaya ke lie, upakAra hetu / 'tajau~ prAna raghunAtha nihoreN|' mA0 2.160.6 nihore : bhUka.pu0ba0 / manAye, prAthita kiye / 'rAma rAu gura sAdhu nihore / ' mA0 2.267.5
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 545 nihora : nihorai / 'sapane para basa para, jAgi dekhata kehi jAi nihor|' vina0 nihoro : nihorA+kae0 / (1) anurodha, manuhAra / 'kie nihoro ha~sata khijhe teM DATata nayana tarere / ' kR0 3 (2) upakAra, AbhAra / 'nAhiM pinAkihi neku nihoro|' kavi0 7.153 nIMda : nIda / mA0 2.38 nIMba : saM00 (saM0 nimba) / vRkSavizeSa / 'kAma bhujaMga Dasata jaba jaahii| biSaya nIMba kaTa lagata tAhI / ' vina0 127.3 nIka, kA : vi.pu. (saM0 nikta=vizuddha>prA0 nikk)| (1) nirmala, svaccha, pavitra, nirdoSa / 'daMpati dharama Acarana nIkA / ' mA0 1.142.2 (2) sundara, manohara / 'hama tumha kahuM baru nIka bicaaraa|' mA0 1.80.1 (3) uttama, zreSTha / 'rAma nikAI rAvarI hai sabahI ko nIka / ' mA0 1.26 kha (4) anukUla, abhISTa, svIkArya / 'jo jehi bhAva nIka tehi soI / ' mA0 1.5.6 (5) saMgata, ucita / 'kahehu nIka, morehuM mana bhAvA / ' mA0 1.62.1 nIki : nIkI / 'nIki donhi hari sudrtaaii|' mA0 1.134.3 nokiya : acchI hI / 'bhUpati bideha kahI nIkiya jo bhaI hai|' gI0 1.85.1 nIko : nIka+strI0 / acchI, zuddha, uttama, saMgata / mA0 1.6.5 nIkeM : kri0vi0 / bhalI bhA~ti / 'mora manorathu jAnahu nIkeM / ' mA0 1.236.3 noke : (1) nIkeM / "hama nIke dekhA saba loI / ' vairA0 40 (2) vi0pU0ba0 (de0 nIka) / bhale / 'kubhakarana sovata nIke / ' mA0 1.4.6 nIko : nIkA+kae / bhalA, acchA / 'to nIko tulasIka / ' mA0 1.26 kha nIca : vi0pU0 (sN.)| adhama, avara / mA0 1.7.6 nIcau * nIca bhI / 'bhagativaMta ati nIcau prAnI / ' mA0 7.86.10 nocana, nha : nIca+saMba0 / 'prItama punIta kRta nIcana nidari so|' vina0 264.5 nIcahu : nIcau / 'ati nIcahu sana prIti / ' mA0 7.63 ka nIcA : nIca / mA0 3.24.6 nIci, cI : nIca+strI0 / mA0 2.12.6 nociyo : nIcI bhI / 'nIciyo kahata sobhA / ' vina0 257.3 nIcu, cU : noca+kae / 'lahai nicAihi nIcu / ' mA0 1.5 nIco : (1) nIca / 'U~co manu UMcI ruci, bhAgu niico|' kavi0 7.67 (2) nIcau / nIca bhI / 'pAtha mAthe car3he tana tulasI jyoM niico|' vina0 72.4 nIr3a : saM00 (saM0) / ghoMsalA, kulAya / mA0 1.346.6 nIti : saM0strI0 (sN.)| (1) samudAcAra, vinayopadeza / 'saMta' kahahiM asi nIti / ' mA0 1.45 (2) vyavahAra rAjanItika nyAya / 'rUpa teja bala nIti
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ 546 tulasI zabda-koza nivAsA / ' mA0 1.130.3 (anIti kA viloma) (3) dakSatA, satarka aacrnn| 'sunu mahIsa asi nIti jaha~ taha~ nAma na kahahiM nRpa / ' mA0 1.163 (4) dhArmika vyvsthaa| nigama nIti kularIti kari / ' mA0 1.346 (5) kUTacAturI / 'jadyapi nIti nipuna naranAhU / ' mA0 2.27.7 nItI : nIti / mA0 2.6.6 noda : saM0strI0 (saM0 nidrA>prA0 niddA>a0 nidd)| suSupti, vizrAmahetuka acetanAvasthA / mA0 1.357 nodau~: nidrAvasthA meM bhI / 'nIdau~ badana soha suThi lonaa|' mA0 1.358.1 nIdarI : nIMda (a0 niddaDI) / gI0 1.16.4 nIra : saM00 (saM0) / jala / mA0 1.34 nIracArI : jalacara / kavi0 6.46 nIraja: jalaja, kamala / mA0 1.243.2 nIrada : jalada / megha / kR0 36 nIraSara : jaladhara, megha / mA0 1.146 nIranidhi : jalanidhi, samudra / mA0 6.5 nIrA : niir| mA0 7.3.10 nIrAjana, nA : saM00+strI0 (sN.)| dIpakamAlA se AratI / vina0 47.4 nIra, rU : nIra+kae / 'nayana nIru haTi maMgala jaanii|' mA0 1.316.1 nIra : nIra kI, jala kii| 'upamA rAma lakhana kI prIti kI kyoM dIjai khIrai niir|' ___ gI0 6.15.3 nIla : (1) vi.pu. (saM0) / nIlavarNa, zyAma / 'nIla pIta jalajAbha sriiraa|' ____ mA0 1.233.1 (2) saM00 (saM.) / vAnara vizeSa kA nAma / mA0 5.60.1 nIlakaMTha : saM00 (saM0) / (1) ziva jI / mA0 7.108 chaM0 (2) cASa pkssii| 'nIlakaMTha kalakaMTha suka / ' mA0 2.137 nIlagiri : saM00 (saM.) / kajjala parvata, nIlA parvatavizeSa / (jo himAlaya ke uttara hai) / mA0 6.103 chaM0 / nIlamani : saM0strI0 (saM0 niilmnni)| rAma-vizeSa (de0 nvrtn)| mA0 1.288 nIlA : nIla / mA0 6.23.5 naulu : nIla+kae / nIla vAnara / kavi0 5.26 nIlotpala : saM00 (sN.)| nIla kamala / mA0 4.30 kha nIsAna : nisAna / 'nIsAna gAna prasUna jhari / ' pA0ma0/0 15 muta : bhUkR.puM0 (saM0) / stuta, prArthita / mA0 4 zloka 1
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ sulasI zabda-koza 547 nUtana : vi0 (saM0) / navIna / mA0 1.66.4 nUpura : saM00 (saM0) / pAdabhUSaNa-vizeSa (pAdAGga libhuussnn)| mA0 1.166.3 na : saM00 (saM0) / nara, manuSya / 'byAla na-kapAla-mAlA biraaj|' vina0 10.2 nRkehari : narake hari / kavi0 7.128 / / nRga : saM00 (saM0) / ikSvAkuvaMza kA eka rAjA, jo brAhmaNoM ke zApa se giragiTa ho gayA thA aura kRSNa ne usakA uddhAra kiyA thaa| mA0 240.2 nRtya : saM0pu0 (saM0) / layatAlayukta aGgavizeSa (jisameM abhinaya sammilita ho)| mA0 3.10.12 nRtyapara : vi.pu(saM0) / nRtya meM tatpara, nRtyalIna / vina0 10.5 nRpa : saM00 (saM0) / narapAlaka, rAjA / mA0 2.50.4 nRpati : nRpa (sN.)| mA0 1.158 nRpatI : nRpati / mA0 7.40.3 napanaya : rAjanIti / mA0 2.258 napanIti : rAjanIti / mA0 2.31 nRpanha, nhi napana, ni : nRpa+saMba0 / rAjAoM / 'napanha keri AsA nisi nAsI / ' mA0 1.255.1 napariSi : rAjariSi / rAjarSi, jo rAjA hote hue RSi ho / mA0 1.143.6 nRpAla, lA : nRpa / rAjA / mA0 1.28.8 nRpa : nRpa+kae / rAjA / 'napu ki jiihi binu rAma / ' mA0 2.46 neI : saMstrI0 (saM0 nIma, nemi) / nIva, AdhArazilA, kue~ ke nIce rakhA jAne vAlA dArucakra jisa para IMTeM jor3I jAtI haiN| 'dInhesi acala bipati ke neiiN|' mA0 2.26.6 neku : kri0vi0 / thor3A-sA / 'neku nayana mana prAna jur3AU / ' mA0 2.198.6 nega : saM0 / kisI maGgala avasara para kisI kA vizeSa mAGgalika kArya tathA usa kArya ke badale milane vAlA dravyAdi / 'negI nega joga saba lehiiN|' mA0 1.353.6 negacAra : nega dene kA AcAra / negacAra kaha nAgari gaharu na lAvahiM / ' jA0ma0 135 negI : vi.pu / nega karane vaalaa| (1) mAGgalika kArya meM nega pAne kA __ adhikArI / mA0 1.353.6 (2) kartavya karma kA adhikaarii| 'lachimana hohu dharama ke negii|' mA0 6.106.2 . negu : nega+kae / 'negu mAgi muninAyaka lInhA / ' mA0 1.353.2 neti : avyaya (saM0-na+iti) yaha nahIM / eka prakAra kI apohana vidhi jisase jJAta vastuoM kA niSedha kara ajJAta vastu jAnI jAtI haiM / jAgatika tattvoM kA
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza apoha ( varjana) karate-karate brahma sAkSAtkAra kI vidhi - kyoMki vaha indriyoM se jJeya ( prameya nahIM hai / sArada sesa mahesa bidhi Agama nigama purAna / 'neti neti kahi jAsu guna karahiM niraMtara gana / mA0 1.12 ba : saM0pu0 (saM0 nIvra > prA0 nivva nevva ) / (1) chappara Adi kI dharana, AdhArakASTha / (2) pahiye ko gherane vAlA loha-maNDala jo use ghisane se bacAtA hai / ( 3 ) rakSaka, Azraya, sahAyaka / 'lakhanu rAma ke neba / ' mA0 2.16 (4) arabI - nAyaba = mAtahata ) / adhIna / 548 nema, mA: niyama / mA0 1.17.3 nemu : nema + kae0 / ekaniSThA / 'nemu pemu saMkara kara dekhA / ' mA0 1.76.4 nerI : vi0strI0 (saM0 nikaTA > prA0 niaDI) / samIpastha / 'jAhi mRtyuAI nerI / ' mA0 5.53.4 nereM : kri0vi0 / (saM0 nikaTena > prA0 niaDe > a0 niaDeM ) / samIpa meM / 'suta mAtu pitA hita baMdhuna nereM / ' kavi0 7.50 nere : nereM (saM0 nikaTe > prA0 niaDe ) / 'jivana avadhi ati nere / ' vina0 27 nero : vi0pu0 e0 / samIpastha / 'jAu~ sumAraga nero / ' vina0 143.6 nevachAvari : saM0 strI0 / maGgalakAryoM meM vara-kanyA, zizu Adi para utarakara diyA jAne vAlA dravya athavA usa dravya ke utArane kI kriyA / 'kari Arati nevachAvari karahIM / ' mA0 1.164.5 prAkRta meM 'nevaccha' dhAtu utArane ke artha meM hai jisakA sambandha saMskRta 'nepathya' ( paridhAna) se jur3atA hai / mudrA ke sthAna para vastroM ko utArakara dene kI pahale prathA rahI hogI (saM0 nepathyAbali > prA0 nevacchAvali) / nevata : saM0pu0 (saM0 taMmantraNaka= nai mantra > prA0 nemaMta > a0 nevaMta ) / nimantraNa, nyotA, nimantraNa patra | 'yaha anucita nahi nevata paThAvA / ' mA0 1.62.1 ant : bhU0pu0 / nimantrita kiyA / 'pAhuna bar3a nevatA / ' mA0 2.213.7 afa : pUkR0 / nimantrita karake / 'pothI nevati pUji prabhAta saprema / ' rA0pra0 7.7 nevate : (1) bhUkR0pu0ba0 / nimantrita kie| 'nevate sAdara sakalasura / ' mA0 1.60 (2) saM0pu0ba0 nimantraNa | 'nevate diye / ' gI0 1.5.5 nevAja : nivAja (phA0 navAjiza = meharabAnI ) / kRpAlu, zaraNa dene vAlA / nevAjA : nivaajaa| 'rAma kRpAla niSAda nevAjA / mA0 2.2508 nevAji : nivAji / bibhISanu nevAji seta sAgara tarana bho / kavi0 6.56 nevAjie : A0kavA0 pra0 / zaraNa diyA jAtA hai / 'rIti mahArAja kI nevAjie jo mA~gano so / ' kavi0 7.25 vAjihaiM : nivAjihaiM / 'rAju dai nevAjihaiM bajAi ke bibhISane / ' kavi0 6.2 nevAjI : nevAji / zaraNa meM lekara / mA0 2.266.5
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasI zabda-koza 549 nevAja : nivAju / 'gaIbahora garIba nevAjU / ' mA0 1.13.7 nevAje : nivAje / zaraNa meM liye / 'nAma garIba aneka nevAje / ' mA0 1.25.2 nevAjo : nivaajo| 'kAkI sevA rIjhi ke nevAjo raghunAtha jU / ' kavi0 7.16 nevAraI : nivArai / 'parasata pAni patihi nevaarii|' mA0 2.25 chaM. nevArihai : A0bha0prae0 / dUra kregaa| biprana ke bhaya ko nivaarihai|' kavi0 7.142 nevAre : nivAre / roke / 'sayanahiM raghupati lakhanu nevaaro|' mA0 1.254.4 nevAreu : nivAryo / rokA, httaayaa| 'soka nevAreu sabahi kara / ' mA0 2.156 nevAsI : nivAsI / mA0 2.270.2 neha : saneha (prA0) / prema / mA0 2.260.3 neharuA : (de0 nAharU) saM0pu0 (saM0 snAyurujA>prA0 nhAruA) ! eka prakAra kA nasoM meM hone vAlA roga jisameM rudhira bahatA hai aura nasa bar3hatI jAtI hai / mA0 7.121.35 nehA : neha / mA0 4.7.6 nehI : vi0pu0 (saM0 snehin>prA0 nehii)| premI, snigdha / 'jogavata nehI neha ___mana / ' do0 307 nahu, hU : neha+kae / ananya prema / 'jauM mopara nija nehu|' mA0 1.76 naiyA : naaiiN| sadRza / 'kUdata kapi kuraMga kI naiyaa|' kR0 16 ne : nai / naI, navIna / 'nita nai hoi rAma pada priitii|' mA0 1.76.3 naina, nA : nayana / mA0 1.228 nainana, ni : nayananhi / netroM (se, ne) / 'jaba nainana prIti ThaI Thaga syAya soN|' ___ kavi0 7.133 nanI : nayanI / 'jaha~ biloka mRga sAvaka nainii|' mA0 1.232.2 nabeda : nabeda / mA0 1.350.3 nabedya : saM00 (saM0 naivedya) / devArpita bhojya padArtha / 'kari pUjA naibedya cddh'aavaa|' mA0 1.2013 naimiSa : saM.pu. (sN0)| tIrtha vizeSa jo uttara pradeza ke sItApura jile meM hai| ____ mA0 1.143.2 nahara : saM00 (saM0 mAtRghara>prA0 mAihara) / maikA, strI ke mAtA-pitA kA ghara / mA0 2.21.1 nahIM : A0 bha0 ue / jhukAU~gA / 'sIsa Isa hI nahauM / ' vina0 104.3 no : naH / hamArA-rI-re / hamako / 'trAtu sadA no bhava khaga bAjaH / ' mA0 3.11.6 noi : saM0strI0 / novana, duhate samaya gAya kI pichalI TA~geM bAMdhane kI rssii| mA0 7.117.1
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ 550 tulasI zabda-koza nau : nava / (1) saMkhyA / kavi0 1.7 (2) navIna / 'ThAr3he haiM no druma DAra ghaiN|' __kavi0 2.13 naukA : saM0strI0 (saM0) / nAva / vina0 62.3 naukArUDha : vi0 (saM0) / nAva para car3hA huA / 'naukArUDha calata jaga dekhaa|' mA0 7.73.5 naumi : A0 ue0 (saM0) / praNAma karatA huuN| 'naumi niraMtara zrIraghubIraM / ' mA0 naumI : navamI / 'naumI tithi madhumAsa puniitaa|' mA0 1.161.1 nyAu : nyAya+kae0 / (1) aucitya / 'mora nyAu maiM pUchA sAIM / ' mA0 4.2.8 (2) vaidha nirNaya / 'svAna khaga jati nyAu dekhyo|' vina0 7.24.2 nyAmaka : vi0 (saM0 niyAmaka) niyNtaa| niyati kA svAmI, niyamita karane vaalaa| vina0 55.6 nyAya : saM00 (sN.)| (1) rIti, AcAra, aucity| 'hauM nyAya nAtha bisraayo|' gI0 2.56.4 (2) ucita nirNaya, kAnUna, vidhi / 'aise to socahiM nyAya-niThura / ' gI0 5.8.2 (3) samAnatA, yathA, naaiiN| 'dekhihaiM hanumAna gomukha nAharani ke nyAya / ' vina0 220.7 (4) sAdRzyamUlaka muhAvarA / 'hoi ghunAcchara nyAya jauM / ' mA0 7.118 kha (5) ucita zAsana-vyavasthA (6) tarka zAstra (7) anumAna (8) nIti / nyAriyai : nyArI hI, anokhI hii| 'dayA kInhI nirupAdhi nyaariy|' hanu0 21 nyArI : vi0strii0| (1) anokhI, vilakSaNa, niraalii| dvija chabi anUpa nyaarii|' gI0 1.25.4 (2) pRthaka, vajita / 'loka beda teM nyaarii|' vina0 166.6 nyAre : kri0vi0 / alaga / 'tulasI nyAre hna rahai / ' vairA0 42 nyAro : vi.pu.kae / alaga, pRthak / 'prAna tyAgi tanu nyaaro|' kR0 34 nyAva : nyAu, nirNaya / 'svAna ko prabhu nyAva nibro|' vina0 146.5 nhAi : nahAi / snAna karake / 'nhAi rahe jala pAnu kari / ' mA0 2.150 nhAhu : A0maba0 (saM0 snAta>prA0 NhAha>a0 hAhu) / nahAo, snAna kro| 'ubaTauM nhAhu guhauM coTiyA bali / ' kR0 13
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNDita baccUlAla avasthI vyAkaraNAcArya, sAhityAcArya, ema.e., pI-eca DI., DI0 liT. janma-zrAvaNa zukla 2 guruvAra saM0 1975 ___dinAGka 8 / 8 / 18 I0 sArasvata sAdhanA ke ekaniSTha sAdhaka / vyAkaraNa, sAhitya aura darzana ke mUrdhanya vidvAn / saMskRta, pAli, prAkRta, apabhraMza aura hindI bhASA evaM sAhitya para vilakSaNa adhikAra, urdU aura AMgla bhASA va sAhitya kA bhI vizada adhyayana / _kAvya meM rahasyavAda, kAvyAGgadIpikA, hindI-racanA prabodha, dhvanisiddhAnta tathA tulanIya-sAhitya-cintana, bhAratIya kAvya-samIkSA meM dhvani-siddhAnta Adi bahucarcita granthoM ke rcyitaa| dIrgha parizrama aura sAdhanA se 'bhAratIya darzanabRhatkoza' aura 'hindIvyutpattikoza' kA nirmANa / pratiSThita samIkSaka, vivecaka aura tattvavettA hone ke sAtha hI gaharI antardRSTi se sampanna / hindI aura vizeSataH saMskRta meM kAvya-praNayana / ___ lakhImapura-khorI (u.pra.) ke mahAvidyAlaya aura hindI vibhAga, sAga meM prAdhyApana ke anantara samprati kAlidAsa akAdamI, ujjaina ke AcAryakula meM variSTha AcArya ke rUpa meM nATya-zAstra ke sampAdana kI mahatvAkAMkSI yojanA tathA pAramparika bhAratIya vidhA ke biziSTa adhyApana ke prati smrpit| samparka-kAlidAsa akAdamI, ujjaina (ma.pra.)
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ BA Books N' Books 77, Tagore Park, DELHI-110009 (INDIA)