Book Title: Nyayasindhu Prakaranam
Author(s): Vijaynemusuri
Publisher: Chimanlal Gokaldas Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022406/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ digmentage No 25AMANG hodi c ||shrii nyAyasindhaprakaraNam // praNetAsAsanasamA yogAdhirAma parivaLasArvabhaumabhaTAraka // zrI vijayanemisariH // Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.O // zrIH // // paramakAruNikagItArthatvAdiguNopetanijacaraNavi-- dyApratibhAtizayAdiguNasaMsmAritAtItayugapra-- dhAnaguruvaryazrIvRddhicandrAparanAmazrIvRddhivijayasadgurubhyo nmH|| Mata ROC Yo bhavyasattvAnugrahavihitAnekagranthasandarbha-sakalamUrisArvabhaumazAsanasamrAT-tapogacchAcArya-- bhaTTArakazrIvijayanemisUrIzvarapraNItam // zrInyAyasindhuprakaraNam ACCOGC9688566668ce2 // idaJca // prAgvATavaMzavibhUSaNa-dharmakarmakarmaThazreSThipravaramanasukhabhAItanujanuSA mANekalAlabhAIzreSThipravaraiNa. svazreyase sammudya prAkaTayaM prApitam // vIra saM0 2449 prata. 500, vikrama saM0 1980 sanne 1923, prathamAvRttiH, // amUlyam // Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~ mrani.... . . RAAN. .... . ... A pustaka "jaina eDavokeTa mI. presamA zA. cImanalAla gokaladAsa chApyuM, bIkAsabArI-amadAvAda A pustaka. 1867 nA 25 mA ekTa pramAle rajIsTara karAvI prakAzake chApavA pAvavA vigere sahaka svAdhIna rAkhyA - Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svaparasamayapArAvArapArINa-zAsanasamrAT - tIrtharakSApravaNa-paropakAraikArpitakaraNa- tapogacchAdhirAja mUricakracakravarti ATATALERE AcArya zrIvijayanemisUrIzaH janma saM. 1929 dIkSA sa 1945 gaNipada saM. 1960 pannayAsapada saM. 1960 sUripada saM. 1964 kArtika zu. 1 jyeSTha zu. 7 kArtika kRSNa. 7 jyeSTha zu. 6 mAgazara zu. 3 phInIkSa prInTIMga varksa Page #5 -------------------------------------------------------------------------- Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA Annarvivahanmuvvvvvvvvv ||shriinyaaysindhuvissyaanukrmnnikaa // 1. -- - vipayaH zlokaH maGgalAcaraNam AdhantatIrthaGkaragurUNAM smaraNalakSaNam 1-3 granthatatkattunAmohaGkanamabhidheyasUcanazca lakSaNamAnAbhyAM jJAnasya prathamatonirUpaNe bIjamupadarzitam 5 jJAnasya svarUpataTasthalakSaNadvayopadarzanam taTasthasvarUpalakSaNavizeSopadarzanam 8 ( mAveditam 9 jJAnasvarUpe viSayaghaTitatva' paramatenopadaya svaprakAzakatva sUryadRSTAntena jJAne svaparaprakAzakatvaniSTaGkanam paraprakAze'navasthApAdanaM gauravapradarzanaJca 11-12 janakasyaiva viSayatvamityasyApAkaraNam 13-14-15 indriyaMsannikRSTArthasyaiva viSayatvamityasyApAkaraNam 16-17 laukikaviSayatvasyendriyayogyatAvacchedakatvakhaNDanam 18-19 / indriyArthasannikarSasya pratyakSajanakatvamapAkRtya yogya tvasya tatvamupapAditam 20-24 (parihAraH 25-27 jainasvaprakAzavAde prabhAkaramatAdvizeSopadarzanena taddoSaparaprakAze jJAnajJAnasyAsambhavopapAdanam 28 29-30-31 svaprakAze'rthe pravRtyupapAdana parakIpadoSonmUlanaJca 32-33 vedAntimatAjjainamate svaprakAze vizeSopadarzanam 33-34 sAGakhyamatAdvizeSopavarNanam 35-35 bauddhamatAdvizeSapradarzanam paraprakAzavAdibhyo vaizeSikAdibhyo vailakSaNyopadazanam 38 svasaMvedanAtmaka svameva svasminpramANamiti nigamitam 39 pramANasya lakSaNam 40 svamatavyavasthApane paramatakhaNDamasyAvazyakatvamupadarzitam41 nirvikalpakasyaiva prAmANyaM natu savikalpakasyetyabhyupaga cchato bauddhasya prakriyAyAM savikalpakadvArA nirviklp| sya prAmANyopadarzanam tanmate'numAnasya prAmANyapradarzanam pAramArthikasA vyavahArikaprAmANyayolakSaNaM tammatena 44-45 jaimoktapramoNalakSaNasya nirvikalpake 'vyAptyupadarzanama 46 43 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasindhoH bauddhoktAvyAptelakSaNaphalopradarzanena bAdhatayA doSe paryavasAnamAvedyApAkaraNam 47-48.41 tatraiva pramANatvena svaparavyavasAyitvAnumAne pakSakadeze nirvikalpake pratyakSAdinA bAdhasyoddhAraH tatra svasaMvedane nirvikalpakasAdhakatvasyApAkaraNam 51.53 anumAnasya nirvikalpakasAdhakatvApAkaraNaM taduktavyA ptyAdyasiddhazupapAdanena 55-69 (dhakatvam 60 pratyakSAnumAnavyatiriktapramANasyAnabhyupagamAdeva na tatsA. bauddhAbhyupagatapAramArthikaprAmANyalakSaNakhaNDanam savikalpadvArA'rthopadarzakatayA nirvikalpasya prAmANyamiti bauddhasammatasyonmUlanam 62-66 vastumaH kasyApi pratyakSabuddhau vizeSaNatayAbhAnAsambhavena na savikalpakapratyakSatAsambhava iti na tathA tasya prAmANyamiti bauddhapUrvapakSaH tatra pratyakSe'rthe zabdasya vizeSaNatayA bhAnApAkaraNam 68-69 arthe jAtevizeSaNatayA bhAnakhaNDanam 70 avayavino dravyasya cAtiriktasthAnabhyupagamena tAbhyAM vaiziSTayabhAnasya vyudasanam 71-72 (73-74 saMyogavibhAgAbhyAM karmaNA ca vaiziSTayamAnasyApAkaraNam pUrNatvAdInAmupAdhInAM vizeSaNatvApAkaraNam daNDAdevizeSaNatayA bhAnasya vidhvaMsanam 76-78(nirAsaH79. vastumAtrasya svAtmapratiSThitatvena bhUtalAzritaghaTAdibuddhe sannikarSAsambhavena dezAdito viziSTavuddhayasambhavaH asannikRSTe tadabhyupagame doSapradarzanazca 80.82 viziSTabuddha:kalpanAmAtratvoGkanena bauddhapUrvapakSanigamanam 83 bauddhamatakhaNDanArambhaH pratyakSe'rthe zabdavaiziSTayabhAne bauddhoktadUSaNasyonmUlanam 85 pratyakSa jAtiviSayakatvavyavasthApanam anugatabuddherapohAvagAhitvasya bauddhasammatasya khaNDanam87-90 nAyAtItyAdinA bauddhoktasya doSanikarasya naiyAyika sammatAyAM jAtAveva sambhavo na tu jainasammatAyAmityasya vyavasthApanam jAtyAdiviziSTabuddhau kathaJcittAdAtmyasyeva saMsAtayA / bhAnaM na tu samavAyAderityasyavyavasthApanam 96-98 tatra saMyogasya naiyAyikasammatasyApAkaraNam 99-105 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA (3.) viSayA: zloka. 106-109 tatra samatrAyasya khaNDanam kathaJcittAdAtmyena jAtiviziSTabuddhinigamanena jAtyAna viziSTabuddhiriti vadato bauddhasya zikSaNam pratyakSe'vayavino vaiziSTayabhAnasyopapAdanam-bauddhadUSaNa jAlo naiyAyikasammatamevAvayavinamA krAmatItyasyopadarzanam 110 111 112 ( 113-14 svamate calanAcalanAdyanantadharmakatvenAvayavino niSTaGkana m paramANupuJjenaiva ghaTAdyavayavibuddhiriti bauddhamatastha khaNDanam 115 guNavyatiriktandravyannAstItyasyabauddhamatasya khaNDanam 116-17 bauddhauktadoSa nikarasyAtiriktasaMyoge saJcAraNena svasa mmata paryAyAtmaka saMyogena viziSTabuddherupapAdanam 118-22 vibhAgena karmaNA ca vaiziSTayasya pratyakSe rukmatena mAnamupapAditam 123-124 kSaNikAkSaNikatvapakSejaina siddhAnte kriyAsamsa vopadarzanam 125 ekAntakSaNikatvasyaikAntasthairyasya trAsambhavopadarzanam 126 yattattatkSaNikamiti bauddhamatamupAyanyAyamazeta : pravi vandhA nirAkRtam 127-134 tArkikasya pratibandivalAdvauddhamatakhaNDanaM na yuktaM kitu bauddhoktadoSakadambakasya svarUpa sahakArizaktyAdikarabite'rthe'vakAza eva nAstItyupadarzitam 135-136 jainarAddhAnte saMyogAdivaiziSTyA vagAhipratyakSa nigamanam 137 kevalavarttamAnasya pratyakSe bhAnamiti bauddhamatasyonmUlanam .138-140 pUrvAparayoH pratyakSe na bhAnamityasya khaNDanena tadviziSTabuddhe nirgamanaM sAnnidhyasya na pratyakSe niyAmakatvaM kintu pratiniyatayogyatvasyaiveti darzitaJca 141-144 pUrvAparayoH pratyakSe'bhAne sugatasya sarvajJatvAnupapattirupadarzitadaNDAdiviziSTatayA zabalAtmakavastutaH pratyakSasya pratiniyatavacasollekhe bIjamupadarzitam 147-150 bauddhAbhimatasya svAtmapratiSThitatvasya jainamatA yaNena yuktatvamupapAditam vastUnAmanyatamAzritatve bauddhoktadUSaNasyoddhAraH lana zabdAzrayatayA niraMzamAkAzamabhyupagachato. 151 152 153.54 159-156 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasindhoH 183 naiyApikasya matamAzaGkaya zabdasya paugalikatva vyavasthApanena nirAkRtam 157-159 zrotrasyAkAzarUpatvakhaNDanam 160-161 cakSuSaH prApyakAritvakhaNDanam 162 cakSuSastaijasatvApAkaraNam vistarataH 163-171 tatraiva tamasaH paudgalikatvapradarzanam 172-173(haraNam 174 jagato bhinnAzritatvanigamanena tataH savikalpakabuddhyupasaMtadAdhArasya tadAdheyaviziSTatvAviziSTatvAnekAntopa pAdanena sannikarSasya pratyakSe sarvatrAniyAmakatvena cAvRtadezasyApi viziSTapratyakSe bhAnamupapAditam 175-76 yogyatvavalAtpratiniyatasyaiva pUrvAparAde: pratyakSe bhAnamiti na sarvasya sarvajJatvApattirityupadarzitam 177-78 // iti savikalpakavAdaparisamAptiH / jJAne sAkAratvavAdinAM bauddhAnAM pUrvapakSaH 179-282 tatra sautrAntikayogAcArayovizeSopadarzanam smAvAdino bauddhamatapratividhAnam 184 tatra sautrAntikAbhyupagatasya viSayavyavasthAhetoJjanaga tasya sAkAratvasya khaNDanam vastusvabhASasya pratikarmavyavasthAhetutvamupapAditam tadanabhyupagame doSazvopadarzitaH 186-187 ( 188-189 sAkAratvasya viSayavyavasthAhetutve'navasthAdidoSopadarzanam sautrAntikasya sokAratvAbhyupagame bAhyAsiddherApAdanam 190-191 bAhyAkArayobimbapratibimbabhAvenAnumeyAnumApakabhAvasyA pAkaraNam 192-295 (kattuM na zakta ityupadarzitam 196 naiyAyiko'pi svabhAvavizeSamazaraNIkRtya viSayavyavasthA sAkAravRtyabhyupaganturvedAntino'pi viSayavyavasthAyAM svabhAvasyaiva zaraNIkaraNIyatvamiti tanmate doSopa. darzanena niSTaGkitam 197-198 bauddhamatakhaNDanAtidezaH sAGkhyamate 199 svamate sAkAronAkArayorupayogayorupadarzanam 200-201 arthAbhidhAnapratyayAnAM samAnazabdAbhidheyatvAdevArthazabdA. bhilApyatvaM jJAnena tu sAkAratayeti niSTakSitam 202-3 svamate samAnazabdAbhidheyatvena jJAnArthayoH kathaJcidabhedopadarzanam 204 185 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA viSayaH zlokaH anAkAravijJAnAbhyupagantRvaibhASikamatakhaNDanam 205-6 bAhyApalApinassAkAravijJAnAbhyupaganturyogAcArasya mataM khaNDitam 207-8 ( tamAzaGkayApAkRtam 209.10 tatra abhinnopalambhaviSayasvAjjJAnArthayorabheda iti tanmajJAnArthayorabhede citrAkArajJAnAnupapattiH tatrAtiriktacitrAkAratAyA apAkaraNaJca 211-12-13 yathArtha kriyAsAkaryAdvAhyayorbhedastathA pratibhAsasAkaryAjjJA. nAkArayArapi bhedastatreti darzitam 214 jJAnArthayorabhede jJAnaM ghaTa ityAdyApattirdarzitA 215 jJAnasya tAdAtmya viSayatvaniyAmakamiti vijJAnavAdhabhimatamapAkRtam 216-17 sAdRzyasya jJAnAdyatiriktatvaM vyavasthApitam 218 arthopalApe jJAnAnAM mithobhedapratIteranupapattiH guruziSyA. divyavasthAnupapattiH muktiriti jJAnAdeva muktayApattizca darzitAH 219-21 (karaNam 222 artha vinA'pi vAsanAbalAjjJAnAnAM bheda ityasyApAjJAnamAtrasya svapnopamatvamapAkRtam - 223 grAhyatvAdarthasya mithyAtve jJAnasya tasvApattirupadarzitA 224 vijJAnavAdinaH kathAyAmapraveza upapAditaH 225 vAdyAdInAM vaijJAnika sasthamAzaGkayApAkRtam 226-227 jJAnArthayossadasatostanmate'bhedAnupapatsirdarzitA 228 bAhyavAde bhedAbhedAdivikalpena arthasyAjJAnena grahaNaM na sambhavatItyAzaGkodbhAvya vyudastA 229.232 vijJAnavAdinastAdAtmyasya grAhyatvaniyAmakatve jJAne kSa NikatAunumAnavaiyarthyatadasambhavAderupadarzanam 233-237 tanmate 'NvAtmakasya jJAnasyAsiddhiH pratipAditA 238 jJAna vinApyarthasya satvaM pratiprAdyadRSTisRSTikhaNDanama 239 jJAnAbhAvasyArthAbhAvAsAdhakatvamupapAditam 240-41 vAghamapalapato yogAcArasya vedAntimatAzrayaNamarthata - ApAditam skara viruddhadharmAdhyAsAdekasya vedAntyabhyupagatasyAtmano'. sambhavazvenkSaNikavijJAnamapyekaM tadA na sambhavatItyu- papAditam 243.246 (pAdAnatvAnupapattiH 247 ekasya dharmadvayAnabhyupagame ekasyAlayapravRttivijJAnayo. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) nyAyasindhoH kSaNikavijJAnavAde bandhamokSavyavasthAnupapatirAveditA udayanAcArya sammatizca mAdhyamikasya zUnyavAdinaH praznaH tatra AtmAdInAM vicArAsahatvaM pratijJAtam vastuta AtmAdInAmabhAve'pi saMvRtisatvAdvyavahAro papAdanam 251 anavasthAyA saMvRttisatvasya zUnyatve paryavasAnaM sUcitam 252 253 grAhyasyAkhaNDarUpatvAdyApAkaraNam kAraNaM tadabhyo vA jJAnasya viSayo na sambhavatIti vikalpanikareNAveditam 248 249 250 254-256 mAnAdhInAyA vyavasthAyA asambhava AveditaH 257 jJAne pramAbhramarUpavizeSanirAkaraNam 258 jJAne bhramatvasAdhakasya bAdhitagocaratvasyonmUlanam 259-71 jJAnArthayoranyonyasmin phalakAritvatadabhAvayordoSo padarzanam 272.274 ( nigamanam 275-277 jJAne prAmANyasya bhramatvasya cAsiddhirupapAdya zUnyatva zUnyavAdi-matakhaNDanam 278 ( padarzanam 279-280 tatra jagadalIkatvasAdhakavicArasya satvAsatvayordoSo zUnyatvasya tatsAdhakapramAbhAvAbhAvayorasiddhyupadarzanam 281 jagato jJAnAnadhInaM satvamupadarzitam 282 ( dvAraH 283 jJAnasya jainamate svasaMviditatvena saMvRttisaravapakSa doSozunyatvavAdino grAhyakhaNDanasya khaNDanam 284-285 tatra ghaTAdeH sthUlatvANutvA dhupadarzanam kSayopazama vizeSAderviSayatvaniyAmakatvamAveditam kAraNakhaNDanayukterapAkaraNam mAnAnavasthAyAH parihAra: jAgratsvapnabodhayo vailakSaNyopadarzanam 286 287 288-289 290 291-292 svapne'prathananirAkaraNenAnyathAprathanasya vyavasthApanam 294 nyAyasAMkhyajaiminIyeSvanyathA prathanaM vedAnte tvanirvacana 295 prathanaM svapne pradarzitas svapne satkhyAtiH sadRSTAntamupavarNitA amAnabhyupagantRprabhAkara matamupadarzitam 296 297 298 zramANAM vailakSaNyamanyathA prathana evetyupadarzitam zazazaGgAdivAkyAdbodhopapattiranyathAprathana pavetidarzitam 299 bhramatve'nubhavaH pramANatayA darzitaH tena ca prabhAkarasyApi Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // viSayAnukramaNikA // 319 viSayaH zlokaH pratikSepaH 300-1 ( vyavasthApanena 302-7 bhrame bAdhitArthAviSayatvakhaNDanasya khaNDanaM bAdhakAnAM svapnajAgradazayorbhedavyavasthApanam 308 arthakriyAjJAnaprAmANyasya svatastvopapAdanena zUnyavAdi. kRtatatkhaNDanasya khaNDanam zUnyavAdikRtaprAmANyAsidvikhaNDanasya nyAyamImAMsa sayora vakAza AveditaH saMvAdakhaNDanasya khaNDana saMvAdakavyavasthApanena 311-13 -arthajJAnayogrAhyagrAhakabhAvasya svabhAvatovyavasthApanam314-15 jJAnasya grAhmatvaM grAhakatvaJca nimittabhedena vyavasthA pitama316-17 (nAvakAza ityAveditam 318 ekAntavAdamavalambya pradarzitAnAM doSANAM syAdvAdearthasiddhi prAmANyasiddhicAvedya tannyAyena bhramatva siddhirAveditA arthakhaNDanapravaNasya zUnyavAdinI nairAtmyadarzane'pi nAbhISTasiddhiH syAdvAdAzrayaNamantareti darzitam 320-21 iti zUnyavAdimatakhaNDanam. jJAnAtiriktasyendriyAdeH pramAkaraNatvena prAmANyaM naiyA. yikasammataM dravyendriyabhAvendriyasvarUpanirUpaNam 323.24 naiyAyikasammatasyendriyasyArthanatovahetutvamupapAditam 325 manaso'NutvamapAkRtya mahattvaM vyvsthaapitm| 326 labdhIndriyakramavazAnnetrAdijJAnakramasya manaso'ni ndriyatvasya copadarzanam jJAnamAtrasya svAMze pramAtvamarthAze ca kasyacitpramAtvaM kasyaciccApramAtvamityupadarzitam / jainamate prAmANyAprAmANyayorutpattau paratastvaM jJaptausvatastvaM paratastvaJca mImAMsakakApilayozca pramAtvamutpattijJaptiphaleSu svata iti darzitam . vedAntinaye pramAtvasya svatastvaM nyAyanaye prAmANyAprAmANyayoHparatastvaM bauddhamate'pi tathaivAthIzamavala... myeti darzitam upadarziteSvekAntatvamAtraM jainabAdhyamityupadarzitam 331 mImAMsakamatonmUlanAya prAmANye guNajanyamasAdhakamanumAnamupadarzitam 332(dhakatvApattipratibandhA'pAkaraNam 333 328 330 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasindhoH mImAMsakasammatasya pratyakSe guNabAdhakatvasya doSabAdhakatvAzaktirUpapramAtvasya svatastvaM zaktirUpApramAtvasvata stvaMprativandhA'pAkRtam (<) pramAtvasya kAraNAgatatvAtsvatastvamityasya jJAnatvabhramatvayostattvApatti pratiSandyA'pAkaraNam zaktizaktirekakAraNakatvaM sadRSTAntamupadarzitam pramAyAM doSAbhAvasya kAraNatve'pyatiriktabhAvAjanyatvena svatastvamityasya khaNDanam doSasya guNAbhAvarUpatvena bhramasyaiva svatastvamiti mImAMsakamate doSapradarzanam guNadoSayossamAnamAnatvamupadarzitam prAmAtvasyautsargikatvamapAkRtam pramAtvasyautsargikatvaM prativandhA'pAditam prAmANyasya jana kajJAne jJaptiHparata upadarzitA prAmANyasyArthakriyAjJAne jJapti jainamataupapAdyAna 334 335 336 337 338 339 340 341-42 343 vasthA parihRtA prAmANyasya svato jJaptI saMzayAnupapattirUpadarzitA prAmANyasya jainamate kathazcijjJAnasvarUpatve'pi tadaMzekSayopazamavizeSAbhAvAnna svasaMviditena jJAnena pUrva grahaNamiti darzitam 344 345 346 347 kevalajJAne prAmANyasya svata eva grahaNamupadarzitam prAmANyasya jJaptau saMvAditvAdyapekSA manaGgIkurvato mImAMsakasya buddhAgamo'pi pramANaM syAditi darzitam 348 bAdhika bodhakatvena buddhAgamasyAprAmANye bAdhAbhAvasya prAmANyasAdhakamiti darzitam 349 bAdhAbhAvasya tanmate saMvAditAdau paryavajJAnaM darzitam 350 svAgame nityatvataH prAmANyamiti mImAMsakAbhyupaga masya khaNDanam doSamukta puruSApalApato vede prAmANyAbhyupagame'prAmANyameva tataH syAdityAveditam 352-53 ekAntena nityatvasyAnityatvasya cAbhAva upadarzitaH 354 zabdAnAM dhvanivyaGgyatvaM mImAMsakasammatamapAkRtam 355-60 zabdApratyakSanimittatayA vAyUnAmAvaraNatvakalpanamapAkRtam nitye zabde kramAsammavapradarzanam (361-65) 366-67 paulikasyApi zabdasya madhyadezAvinAzazrutiprAptyo 351 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA (9.) viSayaH zlokaH - rupapAdanaM sadRSTAntam 368-69 (370-72 anitye zabde parasya zaktigrahAdyasambhavAzaGkodbhAvya parIkRtA jAtizaktivAda vyaktizaktivAdaJcApAkRtya svasiddhAntitasAmAnyavizeSobhayAtmakavastuzaktivAdasyo padarzanam 373-374 ( 375 sAmAnyavizeSobhayAtmakasya zabdasya zaktatvavyavasthApanam nityatvena vede doSAbhAvAdaprAmANyAbhAva ityasya tathaiva guNAbhAvAtprAmANyAbhAva iti pratibandhA'pAkaraNam 376 smaryamANakarttRkatSAdvauddhAgamAdivadvede pauruSeyatva vyavasthApanam 377 (379-380 siddhArthakasya vacanasya na prAmANyamityAzaGkaya nirAkRtam siddhArthAtkarttRrasmaraNe bauddhAgamAderapauruSeyatvApAdanam 381 sarvajJavicAraH 382 385-86 387-88 tatra vaktRtvataH sarvajJatvAbhAvasAdhanasya khaNDanam 383-84 AgamAtmakakAryavizeSeNa sarvajJasiddhirupadarzitA sarvajJe rAgAderAtyantikaH kSayaH prasAdhitaH mImAMsakasya sarvajJAnabhyupagantuH pUrvapakSa: tatra sarvajJe pratyakSapramANAbhAva upadarzitaH sarvajJe'numAnopamAnayorabhAva upadarzitaH sarvajJa AgamapramANasyApAkaraNam sarvajJaH samAnakAlikaibhinnakAlikaizca jJAtumazakyo'rthApattirapi na tatra pravarttata ityupadarzitam abhAvapramANAdapi na sarvajJasiddhiriti darzitam sarvajJAnasyotpattyasambhavaH tatrendriyasya tadutpAdaka 389 390 391 392-94 395-96 397 tvakhaNDanam 398 sarvajJAnasya netrAdijanyatveprati niyataviSayatvameva syAdityupapAditam 399-401 sarvajJAnasya manasA'pyutpattirapAkRtA sarvajJAnasyAlaukikasannikarSajatvamapAkRtam sarvajJAnasya liGgAdutpattira pAkRtA liGgajanyajJAnavataH sarvajJatvamapahastitam 402 403-404 405 406-407 408 sarvajJAnasyopamAnAdutpattirapAkRtA Agamasya sarvajJAnajanakatvamapAkRtam 409 savajJAnasyArthApatyotpattiH parAkRtA 410 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) nyAyasindhoH viSayaH lokaH sarvajJAnasyAbhyAsajanyatvamapAkRtam 411 sarvajJasya bhrAntijJatvAddhAntatvApAdanam 413 sarvajJAnumAne pratyakSAnumAnabAdhopadarzanam 414 sarvajJatvAdhabhAvasAdhakAnAmanumAnamupadarzanam sarvajJAnumAne upamAnabAdhopadarzanama 417 sarvajJAnumAne AgamabAdhopadarzanam sarvajJAnumAne abhAvapramANabAdhopadarzanam sarvaze kITAdijJAnasya vaiyarthyamupadarzitam 420 paraduHkha sAkSAtkurvataH sarvakSasya duHkhitvApAdanam 421 mImAMsakamatakhaNDanam 422 tatra pratyakSatatpUrvakAnumAnayoH sarvajJatvasAdhakatvakhaNDa. nasyeSTApattyA parihAraH 423 424-27 sarvajJAnasAdhakAni sAmAnyato pRSTAnumAnAni darzitAni Agamasya sarvajJasAdhakatvaM vyavasthApitam 428 sarvajJAnasya pratyakSavaM niSTaGkitam 429.430 abhyAsAkSAne prakarSaniSThA sadRSTAntamupavarNitA 431 sarvajJasya bhrAntijJatve'pi na bhrAntatvamiti vyavasthApitam433 sabase pratyakSAnumAnabAdhayoradAraH sarvaze'numAnavAdhasya jaiminyAdau mImAMsakatvAderanu mAnabAdhapratibandhA'pAkaraNam 435-436 (437-438 sarvajJasya svasamakAlikAdibhinitvaM sadRSTAntamupapAditam upamAnasya sarvajJabAdhakatvamapahastitam 439 paraduHkhasAkSAtkaraNe'pi sarvajJasya na duHkhitvamityu. padarzitam 540 mImAMsakalakSaNalakSitasya pramANasya nirAkaraNam 441-448 bhaTTAbhyupagatajJAtatAyA apAkaraNam 449-451 bhaTTamatejJapterjJAnarUpavyANaganumANakatvasya khaNDanam 454-52 prAbhAkarasya dhamasthale vivekAkhyAtimabhyupacchato. mataM nirAkRtam 456-458 (459 prAmANyasya jJaptAviva kArya'pi paratastvaM vyavasthApitama vedAntimatakhaNDanam 560-461 tadabhimatasyAvidyakatvasyApAkaraNam 462-463 mithyAtvasAdhakaM na kimapi pramANamityupadarzitam 464 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA (11) -Anr-n.. - -- - - - .475 viSayaH zlokaH mithyAtvasAdhakAnumAnasya tatsAdhakadRzyatvAderapAkaraNena khaNDanam 465-467 zabdasya mithyAtvasAdhakatvaM khaNDitam 468 jagato brahmAtmakatvasya khaNDanam "5691470 utpAdavyayadhrauvyarUpAyAM sattAyAM mAyeti nAmAntarakaraNaM parasyeti darzitama 471-472 svaprakAze brahmaNi avidyAyA asambhava upadarzitaH 473 niyuktikavedAntiprakriyAzrayaNasyAyuktatvamAveditam 74 nyAyamatakhaNDanama tatra tanbhatasiddhAnAM pramAtRpramAtatsambandhAnAmaprAmANikatvamupadarzitama *476 Atmani nityatvaparamamahatvayorapAkaraNama 477 Atmani svadehasamAnamAnAvagAhi pratyakSasya paramamahanparimANavAdhakatvamupadarzItam / 478 'Atmano'pakRSTa parimANatve'pi na janyatvApattirityupapAditam 479 "AtmanastatparimANasya ca kathazcijanyatvaM prasAvitam 480 otmanaH svadehasamAnamAnatve dehAvayavakhaNDamavRddhAdinA taddezakhaNDanavRddhayAdiprasaJjanasyeSTIpattyA pariharaNam 481 Atmapradezasya khaNDitazarIrAvayavapravezeM yuktirupadarzitA482 apakRSTaparimoNatvenAtmanaH sAvayavatvAdiprasaGgasyaSTApayA pariharaNam 483 (pAkaraNam 484 ArammakasaMyoganAzAd dravyanAza iti nyAyamatasyAAtmani dehasamAnamAnatve'numAnaM darzitam 485 nityavibhvAtmavAde bandhAdyanupapattirupadarzitA 486 adRSTasya sarvakAryakAraNatvAnurodhenAtmano vibhutvAbhyupagamasyApAkaraNam487-88(vibhutvamityupapAditam489-92 adRSTasya kAraNatvamapi zaktyaiveti na tato 'pyAtmakAraNatvasya zaktayAtmakatvamupaNitam vibhuvAde gauravopadarzanam . 495 asvasaMviditajJAnavAdino naiyAyikasya na jJAnasiMdhirna vA vibhorAtmanastattaccharIraniyamasiddhina vA'dRSTAtmanessvasvAbhibhAva niyamasiddhiriti darzitamIzvaravAdArambhaH tatra sarvAdhiSThAyakatayezvara mazIkurvatI naiyAyikasya pUrvapakSaH * 493 498 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasindhoH zlokaH 505 viSayaH IzvarAnumAnasya kArya sakartRkamityasyopadarzanam 499 Izvarasya nityatva vibhutve tajjJAnasya nityatvasarva viSa yatve copadarzite 500 (zceti darzitam 5.1 taduktAgamasya tattra prAmANya tatpratikSepakAnumAnApravRttiIzvarakartRtvakhaNDanam 502 (nam 503 tatrAcetanaM cetanasavyapekSameva kAryajanakamityasya khaNDakAryasAmAnyasya kAraNasAmAnyenaiva vyAptinna tu kareMti darzitam 504 kartuH koryavizeSeNa vyAptirdarzitA IndramUnoM narakartakatvApAdanaprativandyA kAryamA sktRktvniymsyonmuulnm| 506 zarIrarahitasya kattarUpagamo nirAkRtaH 507 kAryatvasya kAraNajanyatvAdi sAdhakatvameva nezvarajanyatvasAdhakatvamityatra yuktirudghATitA 508 kAryatvahetAvasiddhyAdhupadarzanam 509 kAryatvasAdhakasya sAvayavatvasya khaNDanam zonatvena sAmye'pyasmadAdijJAnavilakSaNamIzvarajJAnaM nityatvasvasaMviditatvAdinA'bhyupagacchato naiyAyikasya kSityAdikamapyakartakatvena ghaTAdivilakSaNamastviti / darzitam IzvarajJAnasya sarvagatatvApAdanam kartRtvasvarUpaparyAlocanena doSopadarzanam 517-518 kartuH sakalajanakAvagatimattvasyApakAraNena tAdRzezvara___ syAsiddhazupadarzanam 519.520 sAmAnyataH kAryeNa sahAnuvidhAnAbhAvAccharIrasyeva karturakAraNatvamupadarzitam 222 vyatirekAbhAvAnnezvarasya kAraNatvamityupadarzitam522-23 sarvadA sarvakAryajananaprasaGga IzvarakavArtRde darzitaH 524 sahakAryantarApekSayezvarasya kartRtvamityasya khaNDanam525-30 prayojanAbhAvAdIzvarasya prapaJcakaraNapravRttyanupapattyupadarzanam kAruNyakrIDAdita IzvarapravRttarapAkaraNam (531) 532-33 dharmAcapekSyezvarasya vicitrasRSTau svAtanyahAniH svAtantryevAsukhimAtrasajanamityupadarzitam 534-35 svasantatau pApaM motpAdayatu jJAnamutpAcaiva vA taM vinA. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA (13) . . . viSayaH zlokaH zayatu tenApi kAruNyamIzvare bhaviSyatItyarthasyopadarzanam 536-37 daNDAdikAritve Izvarasya nRpasAmyaM parAbhipreta dRSTAntadASrTAntikayo_lakSaNyapradarzanenApAkRtam538-40 Izvarasya dharmAdyadhiSThAyakatvApAkaraNam kSetrajJAdhiSThAyakatvenezvarasiddhirAzaGkaya nirAkRtA 542-43 dharmya siddharadoSatvena vikalpato dharmisiddhayA cezvare zarIritvAdiprasaGgasyopapAdanam 545 jainarAddhAnte'pIzvarasyAbhyupagatatvena tatkhaNDana kartRtva khaNDanaparamityupadarzitam tIrthakare tIrthakRtvamupapAditam 547-48 karmaNaH paugalikatvamupadarzitam cArvAkamatopavarNanam tatra na jIvaH svargAdigAmI dehavyatirikto'sti na vA paralokaH na ca pratyakSabhinnaM mAnamityAdyupadarzitam 552 bhUtasyaiva caitanya sadRSTAntamupavarNitam 553-554 pratyakSAbhAvAdAtmano'siddhirupadarzitA ahampratIteH zarIraviSayakatvavyavasthApanam Atmani na liGgannApi vyAptigrahastadupAyatakAMdisa. ___ mbhava ityanumAnIbhAva AveditaH 557-561 gauNatvato'numAnasyAprAmANyamupadarzitam 562-63 (564-65 sAmAnyasya vizeSasya tadubhayasya ca sAdhyatvaM nirAkRtam anumAnasya sambhAvanAtvasmRtitve darzite anumititvasyAsatkhyAtyA bhAnamupadarzitam 567 anumititvasya mAnasatvavyAvyatvaM vyavasthApitam 568-69 sAGkayaryasyAbAdhakatvata AtmatvajAtehagatatvamupa pAditam 570 zarIrasyAtmatve saMyogasannikarSAkalpanalAghaSa upadarzitaH jJAnasya vibhinnajAtIyakAraNaprabhavatvaM vRzcikadRSTAnte- nopapAditam ___572-573 jJAnAdeH zarIradharmatve yuktyupadarzanam 574 (575-576 vAlasya stanyapAne pravRttiH svabhAvAtsadRSTAntamupavarNitA kAryakAraNabhAvasyAsatyamupadarzitam 577 mUteSu pratyekaM caitanyasyAsatve'pi tatsamudAyavizeSe Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) nyAyasindhoH wwwwwwwwwwwvvvvvnner viSayaH zlokaH satyamupapAditam 578-579 mRtazarIre caitanyAbhAve hetUpadarzanam AtmAdeH sAdhakabAdhakapramANayorasatve'pi taniSedhaka bRhaspatisUtrANAmApAdanaparatayopapAdanam 581-583 cArvAkamatacaNDanam 584 (585-586 tatrAnumAnAnabhyupagame cArvAkasya paragatAjJAnAdeH paraga gatasvargAdyabhyugamasya ca jJAnaM duzzakyamiti darzitam sattvasya pratyakSaviSayatvena vyAptAdhanumAnasyAvyAptAdhAtmanazca siddhirupadarzitA 587-588 meyavyavasthAyA mAnena vyAptAvanumAnasyAvyAptau zaza zRGgAdeH prameyatvasya cApAdanam 589 (rzanam 590-92 AtmanaH svAdRSTenikhilAdRSTervA'bhAvopagame doSapradalokasiddhAnumAnAbhyupagame tadavizeSAtparalokAdhanumAnA'bhyupagamo'pIti darzitam, 593 pratyakSe prAmANyAbhyupagame tatsAdhakatayAnumAnAbhyupaga mo'pIti darzitam, . AptAgamasya prAmANya vyavasthApitam, svargAdisiddhirAdheditA. AgamaprAmANyAbhyupagamazcArvAkasyAvazyakaH 597-98-99 dehasya caitanyamapAkRtaM bhUtavyatiriktatvAdivikA .lpanena, 600-601 modakAdeH kathaJciddhaSirguDAdhabhinnatvaM 602-603 pratyekAvRttaH samudAyAvRttitvaM ca vyavasthApya cAkotavRSTAntonmUlanam 604 pratyakabhUtagatAyAzcaitanyazakarapAkaraNam 605.606 (608) pratyakSAbhAvAcchazazajavadAtmA nAstItyasya khaNDanam 607parAtmani svAtmani ca mAnamupadarzitam "609 ahamiti pratItena zarIraviSayatva kintvAtmaviSayatvamityupapAditam 610-13 vyAptigrahaH pareNApi svIkaraNIyo na cAnumAnamantarAvyabhicArazaGkApIti darzitam 614-15 anyathAnupapannatAmAtrasya saddhetulakSaNasya satarkasya ___ma cArvAkazAbhItiriti darzitam 616-617 pratyodito na vyAptigrahaH kintUhapramANAditi Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayA: darzitam // viSayAnukramaNikA // (15) zloka. 619-22 618-19 ( niSTaGkitam 621 zabdavRttergauNatve'pyabAdhitvAdanumAnasya prAmANyaM pakSadharmatAyA anumityanaGgatvena pakSaprayogasya gauNatvAdivikalpa namanavasa ropahatameveti darzitam pkssdhrmtaay| anumityanaGgatvaM vyavasthApitam 622-26 sAmAnyavizeSobhayAtmakasya sAdhyatvena na cAcakadopAvakAza iti darzitam 627 ( darzitA 628-631 anumiteH sambhAvanAtve tatra saMvAdAbhimAnAsprAmANyAbhimAnasyAsambhavaH pradarzito'numiterAvazyakatA ca (632 sambhAvanAyAM pramAtvasya svasaMviditatvAsambhavaH pradarzitaH sAmAnyasya satvaM vyavasthApya tadviSayatvenAnumAnasya prAmANyaM darzitam 633 cArvAkamate saMzayAtmikAyAH sambhAvanAyA utpatyasa* mbhave utpAditaH anumiteH smRtitvamapAkRtam asankhyAtiM nirasyAnumititvasya tadupanItatvaM nirAkRtaM pratyakSatvasyAsatvamApAditaJca savikalpasyApramAtve pratyakSatvasyAsiddhirupadarzitA anumititvasya mAnasatvavyApyatvamapAkRtam AtmavAderdehagatatve cAkSuSatvaprasaJjanam 637-639 640 641.645 646 634-655 636 647.49 Atmatvasya dehagatatve saMyogasannikarSAkalpanalAghavasya svamatena bhyAyamatena ca khaNDanam vRzcikadRSTAntena jJAnasya vijAtIyahetubhavanve'pyekajAtyamityasya khaNDanam 650-651 abhyAsasyaivaikasya jJAnasAmAnye hetutvaM vyavasthApitam dehavRddhayA niyamena caitanyavRddhe dehavikArAzcaitanyadhikA ( 652-654 rasya ca khaNDanam 155-357 658-659 dehasya caitanye smRtyanupapattirupapAditA kArmaNazarIrasiddhirupadarzitA 660-661 bAlasya stanyapAne pravRtiH pUrvabhavasaMskArAdhInaiva na tu svabhAvAdityupapAditam 662-667 kAryakAraNabhAvavyavasthApanam 668-670 tritvAdidRSTAntena pratyekAvRtterapi caitanyasya bhUtasamu mudAyavRttitvamityasya khaNDanam 671-674 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) nyAyasindhoH viSaya: zlokaH dehe caitanyasya vyAsavRjyattitvAdivikalpanena khaNDanamU676 mRtazarIre prANAbhAvAzcaitanyAbhAva ityasya khaNDanam 677-78 mRtazarIre cArvAkamate caitanyApatte ThIkaraNam 679-82 vyApti vinA prasaGgasyApi na pravRttiriti darzitam 686 sAGkhyamatapradarzanam 684 685 686-687 688 tatra prakRtisvarUpopavarNanam buddhe mahattatvasya svarUpopavarNanam jJAnasya pramAyAzca svarUpopadarzanam buddhipuruSayoranyonyasminpratibimvanatazcaitanyakartRtvayoru padarzanam 689 ( bhoktRvAdayazcopadarzitAH 690 pavandhanyAyena kAryArtha buddhipuruSayoranyonyApekSApuruSa puruSasya na saMsarApavargoM kintu prakRtereveti darzitam 691 paJcaviMzatitatvAni kapilasammatAnyupadarzitAni 692-95 paJcaviMzatitatvajJAnasya muktiH phalatayopavarNitA 696 697 698 sAGkhyamata khaNDanam tatra satkAryavAdasya khaNDanam sAGkhyanAmasatkAryavAdanirAkriyA na syAdvAde kintu nyAyamata eveti darzitam 699 ghaTAdInAM satvaguNAditRtayAtmatvasyApAkaraNam 700-701 sukhAdyAtmakasya bAhyasya buddhau prativimbanataH sAtAdiniyatapariNAmasyApAkaraNam 702-3 svatulyabahirarthaguNavyapekSAbuddheH sAtAdiniyatapariNatirityasya khaNDanam 704-6 (pariNAmopapAdanasya khaNDanam 707 bAhyasya stradraSTRpuruSabhedAd bhedamupagamya sAtAdiniyatabuddhau vaicitryataH sAtAdiniyatapariNAmasambhavAdvAhyasya sukhAdyAtmakatvopagamo na kArya iti darzitam 708-10 Atmana eva kartRtvAdikaM natu prakRtyAdikalpanena kRtyamiti darzitam AtmaniduHkhAdyasammava AzaGkaya parihRtaH satyA api buddheryathA na muktau kAryayogastathA svAbhA vikasyApi duHkhAderna muktau sammava iti pratipAditam 715-16) atra 717 etadaGkasthAne 718 etadavinyAso mudraNadoSAdekamagre'pi kArmaNasyaiva bhaGgayantareNa liGgatayA'bhyupagamanaM liGgakArma 711 712-14 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA (17) - viSayaH zlokaH utpAdavyayadhrauvyarUpasattvasyaiva prakRtiriti paribhASeti darzitam 720 (darzitam 721 vRtikramo'pi sAGkhyasyAvagrahAdimatikramAnAnya ityupabuddhipuruSayobimbapratibimbabhAvasya khaNDanam 725 prakRtereva mokSe puruSa eka eva kalpyo na bahavaH puruSA ityupapAditam 726-27 muktAvAtmano jaDatvamApAditam 728 ( khaNDanam 729-33 saGghAtaparArthatvena sAGkhyAbhipretasyAtmasAdhanasya paGgvandhanyAyena puruSaprakRtyoH kArye pravRttirityasya khakUTasthe bhoktRtvAdhasammava upadarzitaH 736 (NDanam 735 Atmani sAkSitvAdhanekadharmAbhyupagame syAvAda AyAta iti darzitam737(zvarakhaNDanamasaGgatamityupapAditam739 puruSataH kiJcitphalAprApteH prakRteH pravRtyanupapattiranyathe. nyAyaprakriyAmAzrityezvarakhaNDane prakRteH pravRtyabhAva upadarzitaH 740 (khaNDanam 741 vatsavRddharthathakSIrapravRttidRSTAntena prakRtipravRttyupapAdanasya prakRtigate bandhamuktIbhrAntyA puruSaH svasminnabhimanuta ityasyApAkaraNam 742-743 buddhigatabhrAntyA puruSasya bandhAderapAkaraNam 744-46 dRSTA mayetyupekSaka ityAderIzvarakRSNaprarUpaNalyApAkaraNama muktAtmanaH prati prakRteH sRSTiprasaJjanam 749 ( 747-48 muktau buddhayabhAvAnna sRSTirityasyApAkaraNam 750-51 buddhenauzasthAnAbhiSiktasya tirobhAvasya sadAtanatve'sadAtanatve ca doSa upadarzita: 752-53 buddhitirobhAvasya tirobhAvAbhyupagame doSa upadarzita:795 buddhitirobhAvasyotpAdAbhyupagame doSopadarzanam 756 buddhitirobhAvasyotpAdasya prAkaTaya rUpasya sarvadA prakaTatve'prakaTatve ca doSopadarzanam 757 uktaprAkaTayagataprAkaTayasya sarvadA''virbhAvAtmanA pariNatau kadAcittathAtve ca doSa upadarzita: 749-761 buddhivinAzasya tirobhAvAtmakasyotpAdAnabhyupagame doSa upadarzitaH 762-764 tarave paJcaviMzatimitatvasya khaNDanam 765 (pradarzanam 766 savAdiguNatrayasya pratyekaM pradhAnatve. tavayasyAdhikasya Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) nyAyasindhoH - 781 viSayaH zlokaH satvAdessamuditasya pradhAnatve'pi samudAyatvenaiva taktA pratyekazastadbhAve'pi kAryAjanakatvato na tathA vivakSeti vikalpya khaNDanam vistarataH / 767-776 satvAditrikasya nikhilavastvanugantRtvAdiyogata ekatatva tvasyAvicAritaramaNIyatvamupadarzitam 777 (778-779 sattAsvarUpaM tattanmatenopadarya tasya tatvAntaratvamApAditam jJAnAdInAM tattvAntaratvamAvazyakamiti darzitam 780 zAnAdInAM buddhitAdAtmyAbuddhAvantarbhAve buddhayAdInAM prakRtAvantarbhAva ApAditaH dharmimAtrasya tattvatA vikalpapya dUSitA 782-83 mokSopayogimAtrasya tattvatenyasyApAkaraNam 785-86 pramANasya pRthaktatvatA prasaJjitA 787 sAmAnyasya tatvAntaratvaprasaJjanam 788-91 AvirbhAva tirobhAvayostatvAntaratvaprasaJjanam 792-93 AvirbhAvatirobhAvayoH kAryAtmakatvamapahastitam 794 98 AvirbhAvatirobhAvayoH kAraNAtmakatve doSopadarzanam sAGkhyamatakhaNDanayuktayA pAtaJjaladarzanasyApi khaNDanamiti ___darzitam 808-9 (dhAnna sambhavatIti praznaH 81012 jainAbhyupagataM pramAtrA saha jJAnasya kathaJcittAdAtmyaM virojainasya virodhabhItyabhAve vedAntiyogAcAramAdhyamikasautrA__ntikamatAzrayaNaprasaJjanam tArkikAbhyupagatamuktayabhyupagamaprasaJjanam 816 jainasya cArvAkamatAbhyupagamApAdanam 817 jainasya virodhabhItyabhAve muktau bandhatvasya kevalajJAne bhramasvasya naye pramANatvasya tIrthakare rAgasya siddhe'siddhatvasya __baddhe muktatvasya duSTe'duSTatvasya ca prasaJjanam 818-21 mAne saMzayatvasyAnavasthAdAvadoSatvasyacApAdanam 822-23 paramatakhaNDakadoSasya tayavasthApakatvastha svapakSasthApaka guNasya svapakSakhaNDakatvasya ca prasaJjanam 824-25 syAdvAde ekAntavAdasvasya jaye parAjayatvasya ca prasaJjanam jainamate virodhApAdanAdidoSANAM khaNDanAtmaka jainasya pratividhAnam 828 ( 826-27 ) ( 829 tatra doSA api syAvAdAnabhyupagamena siddhayantIti darzitam kevalasyAsAmAnAdhikaraNyasya virodhalakSaNatve doSopada 813-15 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA viSayaH zlokaH rzanam 830 ( iti darzitaH 831 dezakAlAdhavacchedakagarbhasya virodhatve tu noktadoSAvakAza dharmasya virodhalakSaNe pravezo naiyAyikasyApISTa ityu papAditam abhede AdhArAdheyabhAvo vaizeSikasyApISTa iti darzitam bhedasyAThayApyavRttitvamabhyupagacchatA ziromaNinA bhedAbhedavirodhalakSaNe vyavacchedakapraveza AzrayaNIyaityupadarya tato bhedavirodhalakSaNe nAvacchedakapraveza ityasya khaNDanam 836-39 lakSaNabhedo yathAlakSyabhedAttathAnayapramANavibhedato'pIti virodhalakSaNe'vacchedakapravezo nayAnmA'stu pramANAttusyA deveti darzitam 840-41 bhedasvarUpe ekAntasyAdvAdayorvizeSa upadarzitaH 842 bhinnAzritatvalakSaNavirodhazAlidharmadvayAdhyAsAddharmibheda sAdhane'nyonyAzrayadoSapradarzanam AdhArabhedamananamantaraiva virodhasiddhau na tato dharmibhedasiddhiriti darzitam 844 (845 bauddhakhaNDanAyoktaprakArasya naiyAyikAzrayaNIyatvaM darzitama nyAyamate kAlabhedenaikatra parimANabayApattirboddhoktA / darzitA 846 (pAkRtam 847-50 tatra parimANasyAzrayanAzakanAzyatva nyAyAbhimatamaAzrayAvinAze'pyavagAhanAvizeSabalAtpUrvaparimANasyottaraparimANarUpatayA pariNamanaM sadRSTAntamupapAditam anavayavasaMyogato na parimANabheda iti nyAya- (851-53 matasyApAkaraNama 854-55 (sarvathA vinAza ityupapAditama raktAdInAmapi pAkena raktatarAdibhAvena pariNamanameva na kathaJcidabhedAbhedAbhyupagama eva naiyAyikasya boddhoktadoSAnmuktiriti darzitam 858 (856-57 syAbAdaprabhAvopavarNanama syAvAdasya sakalAgamavaiziSTayAdhupavarNanama 860 vedAntyAdInAmekAntatvAgraha nivRttau syAdvAdimitratvamupadarzitam 861 (darzitam 862 samahanayAbhyupagantRtvena syAvAdino vedAntimaitryamupasyAvAdino yogAcAreNa mAdhyamikena sautrAntikena ca Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) nyAyasindhoH AhARunnervern" viSayaH zlokaH 866 sakhyamupapAditam 863-65 naiyAyikasya svamitratvamupadarzitam vyavahAranayAbhyupagantRtvena cArvAkasakhyamupadarzitam 867 syAdvAdina ekasminnanantadharmopagamo niyantAvacchedakApekSayaiveti darzitam 868 mukteH kathaJcidvandhatva pramAyA bhramantra tIrthaGkarasyApi pUrvAvasthAmAzritya bhrAntatvamiti darzitam 869-71 syAdvAdatAnAliGgane dezena dezadalana natu syAhAdatAyA miti darzItam 872 syAvAde rAgAdInAM viruddhaguNAnandhitatvamupadarzitam 883 syAdvAdisammatapramANasya parApAditasya saMzayatvasyApA. karaNaM virodhAbhAnopapAdanena 874 76 avyApyavRttitvajJAnasya virodhabhAvapratibandhakatvamupapAditam 877-78 ratrakozakAramatAzrayaNena zabdAditaH saMzayasya sambhave'pi na syAvAdavAkyAttatsambhava iti darzitam 879-81 pramANe 'nekaprakAratA nirUpitAyA ekasyAvizeSyatAyA abhAvAdapi na saMzayatvamiti darzitam 882 anavasthAdidoSANAM syAdvAdatatve doSatvAbhAve'pi ekAntamazve doSatvameveti darzitam 883 anaSasthAdidoSANA nayeSvekAntatAyA unmUlanato vyavasthApakatvamapIti darzitam 884 (darzitam 885-86 hetUnAmapi yadA sasya prAdhAnyena sthApakatvaM tadeva na tasya guNatasyaditi khaNDakatvaM syAdvAdino'nuguNameveti ekApacchedena viruddhadhamaghaTanaikatra na syAvAdino'bhimateti bhinnAvacchedenaikamprati sAdhakatvabAdhakatve'bhimate evaikasyeti darzitam 887-88 syAdvAde nayAzrayaNena syAvAda upadarzitaH 889 (tam 890 vAde ekAntavAdino jayAbhAvo na syAvAdina iti dazivirodhAbhAvena pramANasya pramAtRsvarUpatvaM pramArUpatvaM ca / nayabhedena nigamitam 891 (892-93 ekasminmAne pramAtvapramANatvapramAtRtvAnyupapAditAni nayasya pramANAbhede yuktirupadarzitA Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA (21) virSayaH zlokaH naye pramANalakSaNAtivyApteruddharaNam 895 (896-97 kevalajJAnasyaiva mukhyataH pramANatvaM pramAtvaJceti darzitam . matyAdInAM guNataH pramAtvaM prathamamupadarya mukhyataH pramAtvamupapAditam 898-900 pramAyAM bhedAMzagocaratvena nayatvamapIti darzitam 901 mAnasya nayasamUhatvokterAzaya upadarzitA 902-3 mAnayadurnayavacanAnAmupadarzanam 904 cArvAkavauddhavaizeSikAdInAM pratyakSAdhekadvitrAdipramANA__ bhyupagamaprakAra upadarzitaH 905-6 (darzitam 907 jainamate pratyakSaparokSabhedena pramANadvaividhya pratyakSalakSaNaJca sAMvyavahArikapAramArthikAbhyAMpratyakSadvaividhyamupadarzitam908 pAramArthikasya sakalavikalabhedena dvaividhya kevalajJAnaM __ sakalamiti ca darzitam 909 (ziMtam 910-11 kevalasya jJAnadarzanAbhyAM dvaividhya tadutpatyAdi ca dajJAnadarzanayoyauMgapA kramotthatvaM yaugapadyazca mallavAdi jina bhadragaNikSamAzramaNasiddhasenadivAkaramatabhedena darzitam tatra yaugapadyAbhyupagantumallavAdina Azaya upavarNitaH914-18 jinabhadragaNikSamAzramaNamataM tadbhASyAdito'vaseyamiti darzitam aikyAbhyupagantusiddhasenadivAkarasya matamupapAditam920-23 vikalapAramArthikapratyakSanirUpaNam tatra avadhijJAnanirUpaNam 925 tasya bhavapratyayatvaM guNapratyayatvaM copadarzitam 926 tatra chAyAtamaH prabhRtInAM paudgalikatvamupadarzitam 927-28 rUpAdInAM caturNA pudgalamAtra sattvaM vyavasthApitam 929 pRthivyAdiparamANubhyaH pudgalaikajAtIyebhyo zaktiprabhAvAdbha__ myAdivicitrakAryajanirupapAditA 930.31 zaktivicAraH tatra mImAMsakasya zaktyabhyupagamaprakAra upadarzitaH 933 zaktayanabhyupagantunaiyAyikasya matamupavarNitam 93435. ekAntavAdino mImAMsakasyAtiriktazaktipakSe gaurava. mupadarzitam 936 ( zitam 937-38 nyAyamate tRNAdijanyeSu vadviSu vaijAtyakalpanamupadarya zaktayabhyupagantRmImAMsakamate tadakalpanalAghaSamupada . 924 932 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) nyAyasindhoH zlokaH viSayaH zaktipakSe sahakAriniyamAnupapatito vaijAtyakalpanasya jyAyastvamiti nyAyamataM darzitam kAraNatAyAssAvacchinnatvamupapAdya zaktestadavacchedakatvaM nAnyonyAzrayAditi nyAyamatamAveditam mImAMsakAbhimatAyA zaktessvatassvAzrayakAraNakalApA ttadanyasmAdvotpattiriti vikalpya nyAyanayena khaNDanam tasya ca vedAntamate'pyati dezaH 943-47 nyAyoktazaktikhaNDakadoSANAM na jainAbhyupagatazaktau svarUpa sahakArirUpAyAmavakAza iti darzitam 948 954 zakteH kAraNatArUpatvaM svarUpazakteH svarUpaM ca darzitam 949 sahakArizaktinirUpaNam uktazaktayorvacanAntareNa parasyApyupagama iti darzitam 951 pratibandhakagatAyAH zakteH svarUpasahakAribhyAM taddvaiSi 952-53 939 940-942 dhyasya ca pradarzanam maNyAdisamavadhAnAdvahrau dAhAnukUlazakternAzaH tadanukUlazaktibalAcca punastadudbhava iti darzitam 954 ( heturupadarzita: 955 maNyAdibhAve dAhAnukUlazakterudbhave'pi na dAha ityatra uttejakarahitasya maNeH zaktinAzakatvaM darzitama 956 -zaktirUpAkAraNatAyA nAvacchedakApekSeti darzitam 957 hetutvasya zaktyatiriktasya naiyAyikAdyabhipretasya khaNDanam jainazaktivAde na vahnau vaijAtyakalpanaM na vA mImAMsakamatAvizeSa iti darzitam tatraikaprativandhakakAle'pyanyapratibandhakAbhAvAd vAha 963 964 zaktirUpa hetutvagrahopAyapradarzanam kAraNatAvacchedakatayA parAbhipretAnAM tadvyaJjakatvaM darzitam tRNAdInAmanvayamAtrAdeva janakatvamiti vyavasthApya tasya jainaM pratyanuguNatvaM mImAMsakamprati doSatvaM ca darzitam pUrvapradarzitAnyonyAzrayAdidoSo'pi na jenamate ityupa diSTam 969 ( 936-68 ) ( khaNDanam 970-72 naiyAyikAbhyupagatasya vahnarvahnitvena dAhaM prati kAraNatvasya naiyAyikasammatasya pratibandhakAbhAvakAraNatvasyonmUlanam ApAditaH 975-76 ( 973-74 ) pratibandhakAbhAvAnAM kUTatvena kAraNatvamAzaGkaya pratikSiptam ( 977-82 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // viSayAnukramaNikA // - - viSayaH zlokaH pratibandhakAbhAvIyapratiyogitAyAM sambandhAvavinnatvapravezAtpravezayordoSopadarzanam 983-80 pratibandhakAbhAvIyapratiyogitAyAM dharmAvacchinnatvanivezasyAvazyakatvamupadarya pratitvandhakadhvaMsaprAgabhAvayorajanakatvaprasaJjanam 988-989 ( vatIti darzitam 990 prAcInamate pratibandhakAtyanyAbhASasya kAraNatvaM na sambhanavyamate'pi pratibandhakAtyantAbhAvasya kAraNatvaM dUSitama maNikAle maNyabhAvasya saMsargAbhAvAnna hApatti- (991-93 riti nyAyamatamAzaGkaya khaNDitam svarUpasambandha. khaNDanena 994-98 (na vastuta iti darzitam 999-2000 naiyAyikasammatasya pratibandhakAbhAvasyAtyantAbhAvatvamapi . pratibandhakavizeSaNa uttejakAbhAve uktadoSA atidiSTAH pratibandhakAbhAvAnAmuttejakAnAJca pRthageva kAraNa. tvamityAzaGkaya nirAkRtam 1002-3 sahakarizaktireva parAbhyupagatAdheyazakti: zabde'pi ___ cArthabodhaphalikA zaktiriti darzitam 1004 naiyAyikasya zaktikhaNDanAzaktatvasyAvadhijJAne rUpimAtraviSayakatvasya ca nigamanam 1005 manaHparyavajJAnanirUpaNam 1006-8 ThavAvahArikapratyakSasyendriyajAnindriyajabhedena dvaividhya - prarUpitam indriyajAnindriyajapratyakSayorupavarNanam1010 (darzitam1011 nayanamanasoraprApyakAritvaM zrotrAdInAM prApyakAritvaJca manaso mahattve'pi jJAnakrama upapAditaH 1012 indriyajAnindriyajapratyakSayoraikaikazo'vagrahAdi caturvidha tvamavagrahasvarUpaJca darzitam avagrahapUrvavartini darzane navInasyAsammatirUpadarzitA 1014 vyaJjanAvagrahasya nayanamanaso stadabhAvasya ca pradarzanam1015 ihAvAyadhAraNAmAM nirUpaNam 1016-17 avagrahAdInAM svAvaraNakSayopazamavizeSakamAtkramaH pUrva pUrvasya kAraNatvAdveti darzitam avgrhaadikrmsyottttngknm| teSAM kvacitkramAnupalakSaNe bIjamupadarzitam 1020 parokSapramANasya paJcavidhatvaM tatrAdyasya smRtipramANasya 2009 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (24) nyAyasindhoH .............................................. 1027 viSayaH zlokaH kAraNaviSayAkArainirUpaNam 202 smRteH prAmANyavyavasthApanam 1022-24 ( varNitam 1025 mImAMsakoktAjJAtagocaramatitvasya pramANAlakSaNatvamupasmRteH prAmANAntarato viviktaM phalaM darzitam 1026 pratyabhijJApramANanirUpaNam upamAnasya pratyabhijJAyAmantarbhAva upavarNitaH 1028 tasmAdayaM vizadRza ityAdInAM pratyabhijJAtvamupadarzitam 29 surabhicandanamiti jJAnasya parokSe pratyabhijJAne'ntarbhAvena jJAnalakSaNapratyAsatti khaNDanam 1030 surabhicandanamiti bodhasya pratyakSaparokSabhayarUpatvamabhyupagacchato vedAntino'pAkaraNam 103133 pratyabhijJAyAH prAmANyamanabhyupagacchato bauddhasya mataM nirA. tarkapramANanirUpaNam tasya vyAptizabdArtha- (kRtam 1034-40 sambandhakAryakAraNabhAvAdyavavodhakanvaM darzitam 1041-42 anena gatArthatvAtsAmAnyalakSaNasannikarSasyAnupagamaH tarkapramANAnabhyupagantubauddhasya khaNDanam 1043-47 anumAnasya lakSaNam tasya svArthaparArtha bhedena vaividhyamupavarNitam 1058 lisyAnyathAnupapattirekaiva lakSaNamiti darzitam 1049 sAdhyapakSayorlakSaNamupadarzItam parAmarzasyAnumitihetutvaM naiyAyikasammataM nirAkRtam 1051 vikalpAtpramANAttadubhayAvA dharmiprasiddhiriti dharmyaprasiddherdoSatayA parAbhipretAyA apAkaraNam 1052 nyAyAvayavAnAM pratijJAdInAM kvacitsAmastyena kvadhi danyathApyupadarzana vAde iti sopapattikamupadarya bauddhAdInAmapAkaraNam 105355 liGgAghavayavavAkyasya parArthAnumAnatvavat vAkyavizeSAdeH parArthapratyakSasvAdikaM sadRSTAntamupadarzitam 1056-58 vastvaMzayoH sadasatovidhiniSedhAnumApakasyopalavdhyanu palabdhibhedena liGgasya dvaividhyamupadarzitam 1059 abhAve vastugatAsadaMzatvoktitA naiyAyikAbhimatasya bhAvAtiriktatvasya khaNDanamAveditam abhAvasya caturvidhatvopadarzanaM prAgabhAvanirUpaNaM ca 1061 dhvaMsanirUpaNam 1062 1060 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA viSayaH zlokaH bheda nirUpaNam 1064 atyantAbhAvanirUpaNam 1065 saMyogena ghaTAdiniSedhapratIteviSayavivecanam 1066 upalabdhyAtmakahetodvaividhyaM tatra vidhisAdhakasyAviruddho. palabdheH SaDvidhatvaJca darzitam 1071 vidhisAdhakasya hetoH kAryasvabhAvAbhyAM vaividhyameveti bauddhamatasya khaNDanama 2072 satra kAraNasya kAryAnumitau hetutvamupapAditam 1073 kAryavyApyayohe tutvamupapAditam 2074 pUrvottaracarayohetutvamupapAditam 1075 sahacarasya hetutvaM vyavasthApitam 1876 (diSTam. 1077 viruddhopalabdheH saptavidhatvaM niSedhasodhakatvaM bauddhAbhyu pagatasyAnupalabdhimAtre'bhAvasAdhakatvasya khaNDanaM copasAkSAniSedhyaviruddhasya niSedhahetutvamupapAditam 1078 niSedhyaviruddhajanakAdayo hetavo'tidezena pratipAditAH __ anupalabdhirUpahetodvaividhya darzitazca 1079 aviruddhAnupalabdheniSedhasAdhakatvaM viruddhAnupalabdhevidhisAdhakatvaJca darzitam 1180 . aviruddhAnupalabdhessaptaprakAratvaM viruddhAnupalabdheH paJcaprakAratvazca darzitam 1081-83 AgamapramANanirUpaNam zabde pramANavacanaM gauNavRttyeti darzitam Aptasya lakSaNaM taduktasyaiva prAmANaNyamiti darzitam 1086 Apto laukikAlaukikabhedena dvividhaH prarUpitaH 1087 zabdasya paudgalikatvaM natu naiyAyikAbhimataM guNatvamiti __ pratipAditam 1088 niHsparzatvanibiDadezapravezitvapUrvottarAvayavAnupalambhasUkSmamUrtAprerakatvaiH zabdasya paugalikatvAbhAvasAdhanaM naiyAyikasya khaNDitam 1089-93 (pratikSitam 1994 AkAzaguNatvena zabdepaudgalikatvAbhAvasAdhanamapi parasya bAjhendriyagrAhyatvena zabde paugalikatvaM sAdhitam 1095 zabdasyArthe svAbhAvikazaktipradarzanam saGketamAtreNA NArthaprakAzakatvaM zabde parAbhipretamapAkRtam 1096-98 svAbhAvikazaktipakSe vAcyavAcakabhAvavyavasthA zakiyA 1084 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) nyAyasindhoH Aur-rrenchernmAM Anni viSayaH 1099 tmanA zabdArthahetutastasyAjananaJca zaktassathigatatve'pi paTAdizabdono niyatArthabodha katvaM niyatasamayApekSayeti darzitama 1100-1 sAmAnyavizeSobhayAtmakavastunaH zakyatvamupadarzitam 1102 zabdasya vikalpamAtrajanakatvannatu vastvabhidhAyakanvami. tyabhyupagantubauddhasya pUrvapakSaH 1103 tatra dRzye svalakSaNe na zAbdAtmakavikalpabhAsyatvaM na vA tatra samayagrahasammava iti darzitam 2104 na ca sAmAnyamekanavA tasya jJAnAtiriktA'rthakriyeti tadapi na vAdhyamiti darzitam 1105 pratyekapakSadoSato nobhayasyApi vAcyatvamiti darzitam1106 zabdArthayostAdAtmyatadutpatyonirAkaraNe na tAtvikaH kazcitsambandha ityupapAditam 1107-12( darzItam 1113 zabdajanyodhasyApohaviSayatvenAprAmANyamapohasvarUpaJca zabdasyApoharUpArthena saha kAryakAraNabhAvasambandhastataca vAdhyatvasya janyatve vAcakatvasya janakatve paryavasA. vAcakatvamapyapohe darzitam (namuktam 1914 ) 1995 ekAntamatakhaNDana eva bauddhoktadUSaNAnAM prAgalbhya na syAhAra iti darzitam zabde'rthaprakAzajanakavaM svAbhAvikaM yAthArthyAyAthAyeM parApekSe iti darzitama 1118 (darzitam 1119 ekAntavAdivacanasya na yathArthatva kintu saptabhAyA iti saptabhaGgInirUpaNam 1920 tatra vAkye'vadhAraNasyAvazyakatva darzitam 1121 kumbhAdAvastitvAdeH prazne syAdvAdasyaiva samyakprati. vidhAnatvamiti darzitam 1122 syAdastyeva kumbha ityAdInAM saptAnAM bhakAnAM kameNa svasvanimittata upadarzanam 1123-07 saptabhaGgAdadhiko bhaGgo na sambhavatItyupapAditaH 1128 anekAntatAvagamakasya syAtpadasyoktabhene AvazyakatvaM yatsvarUpAdinA satvaM tadeva pararUpAdinA'satvamiti boddhamatamAzaGkaya pratikSiptam (darzitam1129-30) 1131-26 syAvAdAsahiSNoH parasya pUrvapakSaH tatra prathamabhaGgapratipAyasyAstitvasya nyAyamattasiddhasattArUpatve jaina siddho Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA 1154 viSayaH zlokaH tpAdavyayadhrauvyAtmakasattArUpatve doSopadarzanam 1137-39 astitvasya kAlavRttitvarUpatve doSaH pradarzitaH 1140-41 astitvasya dezavRttitvarUpatve doSaH pradarzitaH 1142-43 ghaTatvAdinA'stitvasya naiyAyiko nApyupagamAtprethamabhaGge vyadhikaraNadharmAvacchinnAbhAvasya vedAntinA'pyupagamAd dvitIyabha naikAntavAdAdvizeSa iti darzitam 1144-45 uktapraznapratividhAnam 1146-47 uktapraznakattaH savAdikaM na pratIyate nAvyApyavRtti na darzitArthabhinnarUpaM kiMga'vAcyamiti catvAraH pakSA abhISTA na sambhavantIti darzitam 1148-52 prathamabhAna vidhyaMzarUpAstitvaM dvitIyabhaGgena niSedhAMza___ rUpanAstitvaM pratIyata iti darzitam tRtIyAdInAmapi bhaGgAnAM vastvaMzabodhakatvaM gautamamatA. dvizeSazca darzitaH / / astitvAdhazAvacchedakatvasya dharmAdigatasyAnanyasiddhasya bhAnapratipAdanena myAyAditau vizeSa upapAditaH1152-58 vRttitvarUpAstitvasya prathamabhaGgapratipAdyatve'pi na doSa iti darzitam 1159 ( gama upadarzitaH 116, tannirUpitavRttitAyAM tasyAvacchedakatvaM sArvabhaumAbhyupautpAdavyayadhrauvyarUpasastrasya prathamabhaGgapratipAdyatve doSakAlAstitva pakSe doSaparihAraH ( parihAraH 1161 ) 1122 dvitIyabhaGge vedAntamatAdavizeSasya parihAraH 1163 vedAntamatamupadarya tato jainamate vizeSasyopadarzanamabhAvAdivailakSaNyapradarzanena / 1964-74 vyadhikaraNadharmasyaiva dvitIyabhaGge'vacchedakatayA bhAnamityapi nAstItyupapAditam 1175-76 vastvaMzAnAmeva dharmANAM syAdvAdato vibhajanaM na tu vivakSayA kAlpanikatvamiti darzitam dvitIyabhaGge vedAntAdvizeSasya nigamanam 1178 tRtIyAdibhaGgAnAmupapAdanam 1179-80 avaktavyatvabhaGge vedAntamatAdavizeSa AzaGkaya parihRtaH tasya prathamAditayogataH paJcamAdibhaGgAH pratipAditA:81-86 vidhiniSedhAvabodhanipuNAyAH saptabhajhyA dravyaparyayAbhyAmabhedavRtyupacArata ekadharmapratipAdanamukhenAnantadharmaprati 1157 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) nyAyasindhoH viSayaH zlokaH 1187-99 pAdakatvaM kAlAdibhiraSTabhiriti darzitam dravyaparyayanayAbhyAM bhedopacArabhedamukhyavRttitaH kAlAdibhi - raSTabhiH saptabhaGgayAH pratibhaGgamekaikadharmapratipAdakatvamityevaM pramANasaptabhaGgatvaM nayasaptabhaGgItvaM ca nigamitam 1200 - 1 sakalAdezavikalAdezavicAraH tatra prathamatRtIyaturyabhaGgAnAM sakalAdezatvamanyeSAM vikalAdezatvamiti mataM tatpratipakSamataJcopadarzitam 1202-14 ( darzitam 1215 tatra sarveSAM bhaGgAnAM sakalAsakalAdezate iti dvitIyamatamAdritavAndevasUriprabhRtimatopajIvI vidvAniti trayANAM bhaGgAnAM sakalAdezatvamanyeSAM vikalAdezatvamiti matamanusRtavAn tattvArtha bhASya tadvRttirahasya vidvidvAni ti darzitam 1216-22 parokSasya paJcaprakAratvanigamakaM mAnasAmAnyasya kutraci jjainagranthe caturvidhatvoktirnayavAdamAzrityeti darzitam 1223 pramANAnAM saMkhyAsvapara viSayaprayojanAnAM jinAgamamatAnAM yAthArthyamanyoktAnAJcAbhAsatvamiti darzitam tatra pramANasaGkhyAyAthArthyAyAthArthya darzite pramANasvarUpatadAbhAsopadarzanam savizeSasya sAmAnyasya pramANaviSayatvantadanyasya tadAbhAsatvaM darzitam 1224 1225 1226 1227 sAmAnyasyodUrdhvatAtiryagbhedena dvaividhyaM udUrdhvatA sAmAnyaM tiryagsAmAnyaJca nirUpitam dravyasyodUrdhvatAsAmAnyatvaM pratipAditam dravyasya SaDvidhatvaM te ca bhedAjIvapudgaladharmAdharmAkAzakAlAH prarUpitAH ye kAlaM bhinnamAhustanmatena dravyasya SaDvidhatvamanyatra paJcavidhatvamiti vivekaH kRtaH 1228 1229 1230-39 1240 1242 diza AkAzadezavyatiriktAyA nyAyamatAyA apAkaraNam manasaH kSityAdInAJca punale'ntarbhAvanam paryAyAtmakasya vizeSasya guNaparyAyAbhyAM vaividhyaM tadubhayaJca nirUpitam 1243 44 karmaNaH paryAye'ntarbhAvaH nyAyAbhimatayoH sAmAnyavizeSayojanamate 'siddhatvam aviSvagbhAvato guNAdiviziSTabuddharupapattyA samavAyAsiddhizceti darzitam 1245-46 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // viSayAnukramaNikA // (29) viSayaH zlokaH pramANasAmAnyaphalasya sAkSAtparamparitabhedena daividhyaM tadubhayaM pradarzitam 1247 hAnopAdAnopekSAsu gauNaphaleSpeva phalaM kevalasya matyA dInAM tu tastritayasya phalatve bhajane ti darzitam 1248-49 phalasya pramANAdbhinnAbhinnatvameva na tu gautamamataM bhinnatvaM sugatamataM cAbhinnatvamiti darzitam 1250 matyAdInAM trayANAM bhrama AbhAso natu manaHparyavakevalayodhamo'stviti pradarzitam 1251-52 smRtyabhijJAtANAmAbhAsA upadarzitAH 1253-55 anumAnAbhAsanirUpaNam 12.6 dharmyaprasiddharadoSatvamupapAditam 1257 siddhayarthAntarabAdhAnAM trayANAM pakSAbhAsatyamupadarzitam 58-59 vyabhicAravirodhasiddhInAM trayoNAM liGgadoSANAM nirUpaNam svarUpAsiddherdoSatvamapAkRtam 1267 ghAdhasya na hetudoSatvaM sampratipakSastu doSa eva netItyunavavidhA dRSTAntadoSA: prarUpitam(padarzitam 68)1269-74 zabdAbhAsasya caturvidhanvaM prarUpitam 1275-77 nayanirUpaNam 1278 nayasya samAsato dravyaparyayabhedena daividhyaM vyAsAtsapta vidhatvaM dravyaparyayayoH sakalamUlatvaM ca darzitam 1279 dravyanayaH prAdhAnyena dravyaM paryavanayaH prAdhAnyena paryAyamabhyupagacchatoti darzitam 1280 jinabhadragaNikSamAzramaNamatai naigamasaMgrahavyavahAra sUtrANAM dravyArthikatvaM zabdasamabhirUdvaivabhbhUtAnAM paryAyArthikatva siddhasena divAkaramate tu RjusUtrasya paryAyAthike'ntarbhAva iti vizeSodarzitaH / 1281-82 zabdanayatvenaikena sAMpratasamabhirUdvaivambhUtAnAmupAdAne nayAnAM paJcavidhatvamiti darzitam 1283 saMgrahanayanirUpaNam saMgrahamUlatvaM vedAntanaye ekAntata. svAvagAhitvAJca durnayatvamiti darzitam 1284 saMgrahanAmno'nvarthatvaM parAparabhedena daividhya darzitam 1285 parasaGghasya zuddhatvamaparasaGgrahasyAzuddhatvaJca darzitam 1286 atra saGgrahanapamUlakasya vedAntasya vizeSAMze buddharna pramAtvaM astIti sattAbhidhAyakazAbdasya satyArtha Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30) nyAyasindhoH viSayaH zlokaH tvaM na kumbhAdizabdAnAM sarvAnugAminaH satyasya satvasya brahmarUpatvaM jJAnasukhayozca jJAnagharayozcAdhyAsikassambandhastatra jJAnasya satyatvaM ghaTAdInAmAroSyatva iSTasyAnugAmitvaM saccidAnandasvarUpatvaM brahmaNa iti darzitam 1287-95 sAGkhyamatasyAzuddhavaM saGgrahamUlatvamupapAditam 1296 yogAcAranayasya saMGgrahamUlatve 'pi RjusUtramUla tvamupadarzitam 1297 arannayasya vyavahAramUlakatvaM vyavahArasya dravyAthiMkatvaM saGgrahavirodhaH patanmate sAmAnyabuddhermithyAtvaM kumbhAdInAM paramANu samUhatvaM bhUtabhinnasyAvastutvaM vizeSasyaiva satyatvaM pratyakSasyaiva prAmANyaM paralokAbhAnaigamanayanirUpaNam 1302 ( vazceti darzitam 1298-1302 ) myAyavaizeSikamImAMsakanayAnAM naigamanayamUlatvaM darzitam 1303 saMgrahavyavahArayornaguNAdiviziSTabuddheH pramAtvaM naigamanaye tu taditi vizeSa upadarzitaH naigamasya dravyArthikatve RjusUtrAdInAM paryAyArthikatve heturupadarzita: 13.5 (pAditam 1306-1309) Rbhenaya nirUpaNam sautrAntikavaibhASikayogAcAra mAdhyamikAnAM caturNAM bauddhAnAM tannayAnugAmitvamupa naigamAdInAM caturNAmarthanayatvaM zabdAdInAM trayANAM za badanayatvamupadarzitam 1304 1310 zabdAdInAM trayANAmRju putranayodbhAvatvamupadarzitam 1311 zabdanayanirUpaNam tannaye liGgAdibhedAdarthabheda upadarzitaH 1312-1315 bhartRharimate zabdanayamUlakatvaM saMgrahamUlakatvamapi nirvikalpakamaterabhAvo vizeSaNajJAnasya viziSTabuddhi pratyakAraNatvaM sautrAntikAbhipretani vakalpakamaterapAkaraNaJceti darzitam samabhirUDhanayanirUpaNam zAbdikanaye etannaya prakRti 1316-9319 katvamupapAditam 1320-23 evambhUtanayanirUpaNam 1324-26 ( upadarzita 1327-28 niHkSepanirUpaNam nayabhedena niHkSepAbhyupagamaprakArabheda upadaprazastiH' iti nyAyasindhuviSayAnukramaNikA' (rzitaH 139-40 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aI namaH // // paramakAruNikagItArthatvAdiguNopetanijacaraNavidyApratibhAtizayAdiguNasaMsmAritAtItayugapradhAnaguruvaryazrIvRddhica ndrAparanAmazrIvRddhivijayasadgurubhyo namaH // bhanyabhavyAnugrahavihitAnekagranthasandarbhasakalamUrisArvabhaumazAsanasamrATatapogacchAcAryabhaTTArakazrIvijayanemisUrisaMhabdhaH 888@@@@@@@@00000 ||shriinyaaysindhuH|| ( mAlinIvRttam ) jayati RSabhadevo buddhatattvaprabandhaH prathita iha jinAnAmAdyatIrthapravaktA // kSapitanikhilakarmAvAptazuddhasvarUpo vibhurapi mitamAne siddhideze ya Aste // 1 // ( sragdharAvRttam ) grvaakuupaarvaadiprthitnijmtaakuutvidhvNsliilaasdhriiciinsvpkssprthnprvcovismitaakhnnddlaadin| netA'smAn pAtu vIro mitanayanilayo vizvamAGga lyakartA janmitrAtAbhipUjyo jayati jinavaro yo'ntima stIrthakartA // 2 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) nyAyasindhau. // zArdUlavikrIDitam // prodyattattvavibodhabIjavidalanmithyAdharotthAkuraprotsappa'jinabhaktisantatilatA jaatopdeshaambutH|| yasyAzeSanayAmbudhermunivarasyoddAmadhAmaukasaH zrIcandrottaravRddhinAmaviditassyAnmaGgalAyAtra sH||3|| // sragdharAvRttam // siddhAntAmbhonivAsaM prabalaparajhaSoMDhegakAripravAha mAnAtyaktaprayogaM sunayatarimilatsphItabhaGgovi lasim // sadravyaM baddhatIrtha guNamaNinilayaM prAptaparyAyabhAvaM sadvRttaM nyAyasindhuM gurucaraNarato nemisUrista noti // 4 // // mAlinIvRttam // ghaTapaTazakaTAdyAssvasvabhAvAnusAri vyavahRtiviSayatvaM yAnti buddhiM vinA no|| yata iha tata eva jJAnatattvaM purastAd bhavati mananayogyaM lakSaNAnmAnatazca // 5|| vyavahRtiriha loke triprakArA yayA sA vibudhajanamatA dhIlakSaNaM tattaTastham // jinamataprathitaiSA tvAtmarUpA kathaJci diti bhavati sadiSTaM lakSaNaM tatsvarUpam // 6 // visadRzamatiriSTA bhinnato lakSaNena yata iha tata eSA lakSaNAdanyatazcet // bhavati nanu vilambAt tena tATasthyamasya svayamiha yadi sA syAt tatsvarUpaMtadAnIm // 7 // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSaNabhedavicAraH kathayati vibudho'nyastatsvarUpA'praviSTaM yadiha taditarasmAd bhedakaM tattaTastham // bhavati punarathAnyat tatsvarUpapraviSTaM visadRzamatiheturlakSaNaM tatsvarUpam // 8 // viSayavimukhametanna pravRttyAdikArye prabhavati yata uktaM tena tasya svarUpam // viSayaghaTitamanyairbAhyavat svasvarUpam vizadayati parantannAnyato'sya prakAzaH // 9 // // vasantatilakAvRttam // sUryo yathAyamakhilArthavibhAsako'pi meghA''vRtatvavigame svata eva bhAsyaH // karmAvRtatvavilaye ca tathaiva bodho' thagrAhako'pi bhavati svata eva bhaasyH||10|| yadyanyabodhata iha vyavasAyabhAnaM tasyApi tarhi paratastu bhvetprkaashH|| itthaM vyavasthitilayAdanavasthitiH syAd doSatrayA''kalitamUrttiriyaM na kiM vH||11|| yadyakSajanyamatikAraNamiSTamatra bodhe tu mAnasabhave pratibandhakante // kiM gauravAnna hi bibheSi vinApi tena ___ svasmAt prakAza upapadyata eva yasmAt // 12 // grAhyo hi bodhajanako yadi sammataH syAn Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) nyAyasidhau. na syAttadA tvajanakaH svayameva bhAsyaH // vyAptiH pramANaviSayA nahi vidyate'tra syAccettadezvaramatizzazazRGgakalpA janyatvato'pyanugatA vizadAvabhAsiyogIzvarapramitito vimukhA na kiM sA // // 13 // kiM zuklazaGkhagatapItimarUpabuddhe grAhyaM vinA'pi jananaM na mataM tavAsti // 14 // etena laukikavizeSaNasaMvidhAnAd yogIzvarapramitivAraNamapyapAstam // sAkSAtkaromyanubhavasya balAdbudhaiya doSodbhave'pyabhimatannanu laukikatvam // 15 // na prApyakAryabhimataM nayanaM tato no'dhyakSA matirbhavati hIndriyasamprayogAt // spaSTatvameva vibudhairjinatantravijJaiH spaSTIkRtaM tadiha lakSaNamasya yuktam // 16 // tenendriyArthaghaTanAprabhavatvamasya svIkRtya yairiha nirUpitamanyabuddheH // jJAnasya bhAnamiti te'pi vicAramArgA dUrIkRtA vizadayantu kathaM pratiSThAm // 17 // yogyatvamindriyanirUpitamekamatra yailaukikatva kalitAdviSayattvato'tha // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnasvaprakAzavAda: Azritya mAnasabhavaM kathitaM nu bodha jJAnaM na te'pi sudhiyo vibudhAgragaNyoH // 18 // yasmAnmahezamatigocaravRttiyogAd doSotthadhIviSayavRttisamanvayAcca / / vyAptinna darzitapade na tathA'nukUla. starko vipakSavimukhIkaraNe samarthaH // 19 // kiMcendriyArthaghaTanaiva yadi tvadiSTA pratyakSabuddhijanikA bhavitA tadAnIm // gandhe'pi cAkSuSamatina kathaM rasAdau __ ghrANodbhavA matiriyaM hyakhile samAnA // 20 // kiM vA na mAnasamatistata eva dharme'___dhamma ca bodha iva te samudeti tasmAt // yogyattvameva prativastu vilakSaNaM ca __ svIkamiSTamiti tarkavirdA supanthAH // 21 // etena cAkSuSamatau pratibandhakAH syu. gandhAdayo na hi matistata eva teSAm // dhAdi mAnasamatau ca tato na tasye tyevaM parasya kathanaM na tiraskRtaM kima // 22 // ekendriyasya viSayAvapi karmarUpe __ yogye ca candramasi yena bhavet prakAzaH // rUpe na karmaNi tava svayameva kinno jijJAsayA budha bhaviSyati satprakAzaH // 23 // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) nyAyasindhau. jJeye matau matimati pravibhaktameva yogyatvamiSTamiha janamatAnugAnAm // kAryaikagamyamidamatra tato na kAryaH prazno vikalparasikairvibudhairasAraH nAtra prabhAkaramatena samAnatA'pi zaGkayA yato hi guruNA vyavasAya eva // prAdhAnyato ghaTa iti pratipAdito'tra jAnAmyahaM ghaTamiti pravibhAga eSaH // 25 // // 24 // etena cet svaviSayatvamiha prasiddhaM syAt svaprakAza upadarzitamAnataste // tasya prathA yadi tadA viSayatvasiddhiritthannirasta itaretarasaMzrayo'pi kiJcAsya bodhaviSayatvamapekSya bodho na svaprakAza udito'bhinave tu tantre // sattA yathA'parata eva satI tathaiva bodho'vabhAsata iti prathitantu tena // 27 // jJAnasya dhIrapi bhavenna paraprakAze // 26 // yasmAd vizeSaNamatirjanikA matA te // pUrva viziSTamatitaH prakRte tu tasyA no sambhavo bhavati doSavitAnayogAt ||28|| arthe yato'kSaghaTanA prathamakSaNe syAjajJAnaM ghaTAdiviSayaM tadanantarante // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnasvaprakAzavAdaH ( 7 ) pazcAt tato matimatirnanu nirvikalpA tasmAd vizeSaNamatestu viziSTabuddhiH ||29|| eSA kSaNadvayagate na vizeSaNe syAjjJAne vizeSaNamatessamaye'pyavRttau // pratyakSabuddhijanako viSayo mato yatatkAryakAlagata eva na cAnyathA'pi // 30 // tattA vizeSaNamapi prathate vinaiva sattvaM tathaiva prakRte yadi sammataM te // jJAnaM mayIti vada bodhavizeSyikA dhIH kasmAt tadApi bhaviteti budhAgragaNya ||31| AtmA hi yadyapi vizeSyatayA pradhAno jJAnasya bodhaviSayatvavivakSaNe'sti // arthastathApi viSayo'tra pradhAna eva yatnAdikAryajanane svavivakSayA syAt // 32 // etena yairanumitistviha liGgabuddhe mukhyatva saMvalitapakSavizeSyatAtaH // uktA svataH pramitibhAnanirAkriyArthaM te khaNDitA apasarantu vicAramArgAt ||32|| svaprakAzavigamastu nijaprakAzo brahmAtmabodhagata ityabhimanyamAnAH // vedAntino vidhimukhasvaprakAzakatva svIkartR jaina vimukhA iti bhinnamArgAH // 33 // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) nyAyasindhau. vRttestu yadyapi mate svata eva bhAnaM teSAM tathApi na jinAgamanItitastat // yasmAcca tairviSayadezagatiM prakalpya proktA hRdaH pariNatirviSayasvarUpA // 34 // vedAntinAmiva na kApilanItibhAjAM jJAnaprakAza iha iSTo yato na jaDa eva bhavetprakAzo no vAstabimbapratibimbavikalpanaM sat // 35 // vIthigAnAm // sAGkhyairmataM tu viSayapratibimbanaM hi netre tathA'sya hRdi tasya pradhAnabuddhau // dvAraM svakRtirapi prathitastayAtmA kUTasthanitya iha bimbanatastu tadvat // 36 // bauddho'pi yadyapi dhiyaM svata eva bhAsyAM te tathApi na jinAgamasiktacittaH // saMvedanaM na savikalpaka miSTamasya svasmAddhitaM prakaTayanti jinAnugAstu // 37 // vaizeSiko'kSacaraNazca dhiyaM vadantau bhAsyAM parairna jinadarzitamArganiSThau // bhaTTo murArirapi nAtra tathA vadantau jJAnaM hyatIndriyamanuvyavasAya gamyam ||38|| itthaM prasiddhipadavIM svata eva prAptaM jJAnaM na mAnamatiriktamapekSate naH // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANalakSaNamH ( 9 ) syAdvAdalAJchitapadArthaprathA samartha tagocaratvata iti pravadanti jainAH svArthAvagAhi savikalpakamatra siddhaM jJAnaM pramANamiti tatra tiraskriyAM ye // kurvanti te'tra sugatAnucarA na jainaiH kiM khaNDitAssvamatatattvavicAraNAyAma ||40|| saGkSepatastu parakIyamataprapaJcaM prodbhAvya khaNDanamihAsya bhavettu yuktam // na hyanyadIyamatakhaNDanamantarA yacchraddhAspadaM bhavati tacca parIkSakANAm // 41 // akSAdbhavaM bhavati vastvavagAhi pUrva jJAnaM vikalpanadhiyaH pRthageva tasmAt // sAmAnyagocaramatiH savikalpikA tA mAzritya tadbhavati mAnamimAM vinA no // 42 // liGgodbhavaM tu savikalpakameva tacca sAmAnyagocaratayA'pi bhavet pramANam // arthodbhavatva ahi yatkhalu nirvikalpa - dvArA pramAtvagamakaM ca paramparAtaH prAmANyamatra paramArthata uktamebhiH // 39 // // 43 // sadgocaratvamatha sAMvyavahArikaM tu // saMvAdakatvamata eva bhavecca tasya jJAnAntarAdadhigatirna mate svato'smin // 44 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10 ) nyAya sindhau. saMvAdakatvamapi tatra pravattakatvAt tatprAptikArakatayA'bhimataM ca sA'pi // darzakatA tata eva bauddha dvaraM vikalpakamanaMzamatemataM ca tenAgataM pramitilakSaNamuktamatra jainaina sarvagamanaM zamatAvavRtteH // no nirvikalpakamatirvyavasAyarUpA yasmAt tathA yadi tadA na niraMzatA'syAH || 46 // etanna yuktamiha yadbhavati svarUpanizcAyakaM jinamate nanu lakSaNaM tat // prAmANyalakSaNamidaM ca tathaiva mAna tvasya vyavasthitiparaM na tadanyathA tat // 47 // talakSaNaM svayamanizcitarUpameva ^^^^^^^^^^^ // 45 // lakSyavyavasthitiparaM na bhavettato'sya // siddhiH parAbhimatamAnata eva vAcyA mAnatvamasya gamakaM khalu liGgabhAvAt // 48 // evaM sthitau bhavati bAdhatayaiva doSo SvyAptiH pareNa kathitA na tu so'tra yuktaH // pratyakSato bhavati kiM khanumAnato vA bAdho na tatra prathamastava kalpanAhaH // 49 // no nirvikalpanadhiyo'kSamatirbhavenno nAsmadviziSTajanuSAmapi sA prasiddhA // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bauDoktadUSaNaparihAraH (11) saMvedanaM svata iha pramitau samartha no sammataM kSaNikatAyanumApraNetuH // 50 // yasmAt kSaNakSayitayA sakalAkSabuddhi nIlAdikantu viSayIkurute mate'smin // sA sAdhayedyadi vika pamatiM vinArtha sattvena kaH kSaNikatA'numayA tavArthaH // 51 // syAt svAnurUpasavikalpakasaMvidhAnA nmAnatvamasya na ca so'pyanubhUyamAnaH // saMvedanAtsvata ihApi yadi prasiddhiH kiM syAt tadA kSaNikatA'vagatA na tena // 52 // tasyAnurUpasavikalpakabodhatazcet siddhistadA kimanavasthitiratra te no // tasmAttvayA'numitito'tra niraMzabuddhe ssyAtsAdhanaM tadapi naiva vicAramArge // 53 // yajAyate'tra savikalpakabuddhi kAle tannirvikalpakamiti pramitA yadi syAt / / vyAptistado'kSajadhiyo'numitiprasiddhaM ___ syAnirvikalpakamatitvamimAM vinA no // 54 // tatrAzvakalpanadhiyastamaye tvayoktA buddhigavAdiviSayA niyamaprasiddhayai // dRSTAntabhAvamamalaM pratipadyate no siddhiryato na sugatA'numatApi tasyAH // 55 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasindhau dRSTA yadaiva vipine bhramatA mayA gauzvastadaiva vidito'nilatulyavegaH // ityAdikA smRtirihAbhimatA pramANaM yasmAnnasA'pi savikalpakamantarA syAt // 56 // abhyAsapATavaprasaGgavazAd yadi sthA dArthitvato'tha ca niraMzamateH smRtiste // kinna kSaNakSayadhiyo'pyavikalpikAyAssyAttatsmRtiH sugataziSya ? tadoktahetoH // 57 // sAmarthya tadvirahasaGghaTanApi tasyAH syAt kathaM vada niraMzamatitvavAdina ? | yena tvayApagatamapyanumoditaM syA dekatra sA taditaratra na seti vAkyam // 58 // smRtyudbhavAd bhavati sA savikalpikaiva tasyA na janma savikalpakajanmakAle || tasmAt kathaM kathaya saugata te'numAnaM syAnnirvikalpakamatipramitau samartham // 59 // ( 12 ) mAnAntaraM na ca tavopagataM yataH syAt tasyAH prasiddhiriti jainamataM pramANam || pUrvoktalakSaNayutaM na kuto'pi bAdha prApnoti na svadupadarzitamatra mAnam // 60 // yasmAt svalakSaNamatitvamanaMzabuddhau svapne'pi kasyacidiha prathate na caiva // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bauddhoktanirvikalpakaprAmANyApAkaraNama. (13) tatpAramArthikamidaM zapathaikagamyaM mAnatvalakSaNamavijJajanopagamyam // 61 // arthopadarzakatayA'tha niraMzabodho mAnaM vikalpanadhiyo jananAttathA ca // dvAraM sadeva savikalpakamatra mAnaM __klaptaM niraMzamatito vyavahArakAle // 2 // yadyarthagocaratayA'bhimato vikalpaH syAttarhi tasya jananAdupadArzakA dhIH // yasmAnna saMzayaviparyayakAraNaM dho mAnaM tathA ca savikalpakameva tatvam // 63 // sAmAnyagocaratayA yadi mAnatA'sya sadgocaratvavigamAnna tava prasiddhA vyApAratA'pi tata eva niraMzabuddhe ssyAdasya naiva viparItamaterivArthe // 4 // no dRzyakalpyaviSayA matirasti kAci dbhede'pyabhedaghaTanA'tra yayA bhavette // nAropito bhavati ko'pi prabhuH kriyAyAM tRSNA kRzA bhavati kiM mRgatRSNikAtaH // 65 // kiJcAkSajAtra savikalpakabuddhireva / neSTA kuto bhavatu yena niraMzabuddhaH // taddhArato niyatagocaramAnatA te mAnaprasiddhipadavImavalambamAnA // 66 // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) nyAyasindhau. nanvatra buddhatanayA vividhairvikalpai dussandihAnamanasaH prtibodhniiyaaH|| yasmAdinA nahi vizeSaNagocaratvaM buddhau mate tava viziSTamatitvamiSTam // 6 // zabdo vizeSaNatayA nahi bhAsate'rthe 'dhyakSAnna zAbdikamataM tata eva yuktam // zabdo na netraviSayo na sa vartate'rthe na vyApako na ca tato'bhimato hyabhinnaH // 6 // smRtyA'pi tasya nayanotthamatau prakAzo' nyonyAzrayeNa nahi yujyata eva yasmAt // udbodhakAkSajadhiyassmaraNasya janma tasmAcca seti na bhavedubhayaprasiddhiH // 69 / / jAtissamAnamatito na ca samprasiddhA sApohagocaratayaiva yataH prasiddhA // tahattvato'pi na viziSTatayA ghaTAdau ___bodhodayo bhavati gautamatatrasiddhaH // 7 // no yujyate tvavayavI vyatirikta ekaH sthUlastato'pi na viziSTamatevilAsaH // dravyaM guNAdhikaraNanna ca vidyate'tra tasmAt kathA'pi na vishissttdhiyo'kssjaayaaH71|| buddhighaTAdiviSayA paramANupuJjAd dravyaM na ko'pi viSayIkurute'kSamadhye // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savikalpakakhaNDanAtmA bauDapUrvapakSaH rUpAdayo hi nayanAdimatau prathante dravyANi naiva tu tadanyatayeti vijJAH // 72 // saMyojanaM vibhajanazca pRthaG na cAsti __ bhAvAdihANunicayAt kuta eva tAbhyAm / / karmaprasiddhirapi yena viziSTabodha stahattvato'kSajanito'numato budhaanaam||73|| sthairye tathA'sya jananaM ca bhavetkathaJci no vai kSaNakSayamate sugatAnugAnAm // arthakriyAdighaTanA mata eva tasmi sthairyantvavijJajanatAnumataM na yuktam // 74 // pUrvAparAdivigataM khalu vartamAna mevAkSasannidhibalAdvizadAvabhAse // bodhe parisphuTavapuH prathate na cAnyat pUrvAditA'pi tata eva vizeSaNaM no // 75 // daNDIti buddhirapi cAkSasamudbhavatve kinno bhavenniyamato vada sarvapuMsAm / / yenaiva daNDasahakAribalAtsamartho ___ dRSTo'tra kintu puruSo nanu tadgataiva // 6 // daNDastathA na ca vizeSaNameva puMsa. stasyApi kintu sa vizeSyatayA mato'tra // puMsA tu yena puruSopakRtena daNDe nAlakSitaH phalabhavo nanu tena kinna // 77 // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasindhau. cedastuto yadi vizeSyavizeSaNatve naitAdRzA vinimayo bhavitA tadAnIm // tasmAdviziSTamatirakSasamudbhavA no yuktA niraMzamatireva tato'rthatazca // 7 // svAtmapratiSThitamidaM jagadeva no vai vRttiH parasya paradharmiNi saMprasiddhA // tattve'navasthitilatApariveSTanaM syA__ nno bhUtalAzritaghaTAdimatistato'pi // 79 // yazcANudeza iha yena viziSTa iSTo no tasya netraghaTanA'pi tadAvRtatvAt // yo'nAvRtassa tu na tena bhavediziSTI dezAdito'pi na viziSTamatistato'kSaH // 8 // kiJcAkSayogavimukhAnapi bhAvasArthAn pratyakSabodha iha cedavagAhate te // kinno bhavedakhilatattvaprakAzikA dhI ssarvajJavatsakalasattvasamAzritA'pi // 1 // pUrvAdike yadi tu sannidhimantaM rAte vakSotthabodha, bodha upapadyata eva tarhi // kasmAdanAgatavinaSTapadArthasArthe' dhyakSAmatirbhavati naiva tathaiva bhinne // 2 // tasmAd vizeSaNamihAtha vizeSyamAbhyAM saMsargamajJajanatA prathamaM prakalpya // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savikalpakavyavasthApanam / (17) bodhaM viziSTaviSayaM manute tataH kiM, pratyakSatAyupagamo'pi bhavecca tasya // 8 // etanna cAru sugatAnugadarzitaM yat, sarva palAlanikarasya samaM vibhAti / syAhAdasAJchitapadArthamahendhaneddha-- bodhAgninA samamupaiti na ca pratiSThAm // 8 // nAtrAkSajastvabhimato nikhilo'rthabodha-- zabdAnvitArthaviSayastava yena doSaH // anyonyasaMzrayabhavasmaraNena janye, zabdAvagAhini bhavennayanotthabodhe // 85 // jAtiH samAnapariNAmatayA svayApi, jainarikyamativibhramavAdineSTA // mantuM tathA vidhimukhasya na pratyayasya, tucchAvagAhanatayopagamo'pi yuktaH // 86 // nApoha eva tava jAtipadAbhiSiktaH syAttAM vinA'nugatabuddhibhave samarthaH // bhedadvayAkalitamUrtirayaM yataste'- . gonyatvarUpa iha sammata Agamena // 7 // govyaktibheda uta kiM sakalasya gorvA bhedo niviSTa iha na prathamo'tra yuktaH / / tattve hi goSvapi parasparabhinnabhAvAdgobhinnataiva na gavAnyavibhinnatA syAt / / 88 // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) nyAyasindhau. pakSo dvitIya iha te'numato yadi syA jAtistadA svarasatastata eva siddhA // jAti vinA'khilagavapratiyogikasya bhedasya nirvacanameva na zakyate yat // 89 // tatrApyapohaghaTanA yadi te matA syAt kinnAnavasthitighaTA paritastadAnIm // jAtina tArkikamatA'tra mate tato na svadoSabhItirapi sambhavinIti viddhi // 9 // sthAnaM jahAti nahi pUrvamitastathA vA nAnyatra gacchati navAMzavatI na janyA // tadazavRttikalitA na ca taskutassA govyaktimAtraniyatA'bhyupagantumiSTA // 11 // evaM hi doSasamudAyasamarthanena naiyAyikastyajatu tAmatiriktabhAvAm // jaino na kiM zabalavassvanuraktabuddhi stAM svIkarotu vizadapratibhAsasiddhAm / / 92 // yasmAtkathaJcidiha jAyata eva jAti yaMtyujhave'pi tadananyatayA tathA sA // tannAzato layavatI dhruvabhAvinI ca naitattrayaM hi virahayya matA'tra sattA // 9 // sAcorkhatA jinamate prathitA ca tiryak, svadravyameva prathamAnugatA ghaTAdau / / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savikalpakavyavasthApanam / (19) vvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvv sAdhAraNI pariNatistu bhavedvitIyA, pUrvA trikAlagamaneyamanalpadezA // 9 // sAmAnyamatra na vizeSapRthaksvarUpaM no vA sa bhinna ita iSyata Ahatairyat // ekAntato'pRthagapIha mataM ghyaM no jAtyantaraM bhavati tajinasampradAye // 15 // vyAvRttibuddhiratha cAnugatatvabuddhi stahastuto bhavati no samavAyayogAt // tAdAtmyameva yata ArhatatattvavAde saMsargatAzrayatayAbhimataM kathaJcit // 96 // bhinne hime bhavati naiva hi vindhyavRtti ! vA ghaTasya ghaTa eva ghaTA prasiddhA // tAdAtmyatA bhavati tena bhidAnuviddhA saMsargamAtraniyatA jinasampradAye // 17 // saMyuktatApariNatestu balAdabhedo dravyahayasya khalu bheda iha svarUpAt // tAdAtmyameva nanu bhedayutantato'tra saMyuktayorapi mataM jinatantravijJeH // 98 // ekAntato'kSacaraNAnu mato vibhinno yogo vikalpamukhajarjaritasvarUpaH // bhinne sa kiM bhavati kinnu bhavedabhinne jAtyantare bhavati vA na gatizcaturthI // 19 // Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) nyAyasindhau. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / Aye bhavedvada kathaM na hime'pi vindhya vRttistato budhamatA tava sampradAye // cetkAryakAraNasamAzrayaNena nAyaM doSastadA bhavatu no matasiddhireva // 100|| yassarvathA bhavati sanna ca tasya janma no vA'sato bhavati hetubalAttathA tat // jAtyantarasya tu bhavedapi te matanna tattve vivAda iha naiva bhavenmayA te // 101 // pakSe dvitIya iha kinna ghaTAdayassyu ssvAtmAzritA vada tato na ca so'pi yuktaH // antye vivAdavilayo budhajainatattve zraddhA tvayApi kapaTAtprakaTIkRtA yat // 102 // saMsarga eSa tava kiJca mate mato'sti saMsRSTarUpa uta vA viparIta Aye // svasmAt sa cedyadi tadA na tamantarApi kindravyayorapi tavAnumatassa vidvan // 103 // cedanyato nanu bhavedanavasthitiste tasyApi sambhavati so'nyata eva yasmAt // neSTA'navasthitiriyaM na hi mAnasiddhA tAmantarApi gatirasti yatassvarUpAt // 104 // haitIyake na niyamo'vinigamyabhAvAt sarvasya kiM sakala eva tato na vRttiH // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savikalpaka vyavasthApanam / (21) yuktissamaiva samavAyanirAkriyAyAmeSA vizuddhamatibhissvayameva cintyA // 105 // vAyau na kiM bhavati rUpaviziSTabuddhireko vibhuzca samavAya iheSyate yat // sambandhasattvaniyataiva matArthasattA nA cettadA bhavatu tasya prayojanaM kim // 106 // syAccenna rUpapratiyogika eSa vAya vAcyastadA vinigamo nanu ko'pi yena // bhUmyAdike'sti sa tu no pavanAdibhAve jJAnAd vyavasthitiriyaJca na yujyate te // 107 // vAyau hi rUpavirahasya matistaveSTA sA rUpabuddhijanitaiva na rUpabuddheH // AropatAvagatirasti vinaiva rUpAbhAvapramApramitimityavadhAraNIyam lAghavAttava prathA yadi tasya tarhi nAstyeva tacca budha tadvyatiriktatAyAm // dravyAdibheda ghaTanAdiprakalpanena yagauravaM bhavati tatra tadAtmatAtaH tAdAtmyato bhavati jAtiviziSTabuddhistAdAtmyamatra tu kathaJcidananyataiva // tasmAtkathaM kathaya bauddha vikalpabuddhirakSodbhavApi kimu naiva prayAti siddhim // 110 // - // 108 || // 109 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) nyAyasindhau. no sarvathAvayavato vyatirikta eva sthalo ghaTAdyavayavI jinasampradAye // bhinnastato'tha ca kathaJcidayaM tataH kiM tasmAd viziSTamatirakSabhavA na tasmin // 111 // aMzena vRttiruta kiM nikhilAtmanAM'ze svarasammatAvayavino'pyathavA na sAsti / ityAdidoSabhayato vyatiriktataiva syAt sarvathAkSicaraNAnumatAsya luptA // 112 // so'nantazaktikatayA ca bhavedanantadharmA tato'vayavasaGghasamAzrito'pi kiJciJcalatyapi na gacchati saMsthito'pi no sthairyavAn bhavati citramacitrarUpaH // 113 // dezena dRSTa iha naiva bhavecca dRSTo dezAvRto'pi tadanAvRta eSa iSTaH // rakto'pyarakta iha naiva virodhacarcA 'nantasvabhAvavati vastuni mAnasiddhe // 114 // nAsya prathA bhavati vA paramANupuJjA yasmAnmahattvamaNuSUpagatantvayA no|| saMyuktatApi na ca teSu tava prasiddhA' dRzyANupuJjajanitanna ca dRzyapuJjam // 115 // rUpAdibhinnamiha naiva samasti kiJciddravyanvayeti kathitannahi tacca yuktam // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savikalpakavyavasthApanam / ( 23 ) dRSTaM spRzAmi kanakAdi sa eva cAhamityAdikA matirudeti na tadvinA yat // 116 // sparzo na netraviSayo na ca rUpamiSTanavaggocaraM kathaya kasya bhavettathA dhIH // dravyantadAzrayatayAbhyupagamyate cet tatra dvayorapi tadA viSayasvazaktiH saMyogakhaNDanamapi prathitanvayA yat tattArkikasya matameva nirAkarotu // paryAyatA'sya kathitA nanu yena tasmin syAdvAdavAdini kathantava doSapoSaH // 118 // // 117 // saMyogino'tra paramANava eva kiM syusaMyogahetava utetarathAdyapakSe // saMyogakalpanamanarthakameva teSAM saMyogitA prathamato nanu yatprasiddhA // 119 // dvaitIyake tu kimu sAtizayAstathA syuH kiM vA na te'tizayatazca viziSTarUpAH // Adye'nyato yadi tu sAtizayatvameSAM kinnAnavasthitilatApariveSTanaM syAt svasmAddhi cedyadi tadA tvavizeSataH kiM dezAntarasthitimatAmapi tadbhavenno || doSAdato'tizayazUnyatayApi naiSAM // 120 // svIkArapakSa upapadyata eva yuktyA // 121 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (24) nyAyasindhau. avyApyavRttiratha tArkikasammato'yaM tadvattvato'NuSu kathannahi sAMzatA syAt // ityAdi doSaghaTanA jinasampradAye syAdvAdalAgchitatano na bhavecca tasmin // 122 // saMyogavadvibhajanazca sathaiva siddha no dravyatastadubhayaM vyatiriktameva // tatkAraNaM bhavati karma tathaiva tasmAt kinno viziSTamatirakSabhavA tato naH // 123 // karmodbhavo bhavati no kSaNikatvapakSe sthairye bhavedapi na sa pramitastu pakSaH // ityAdi yatpunarihAbhihitantvayA tat syAdeva tArkikabhayastha nidAnabhUtam // 124 // no naH kSaNakSayatayAbhimatAH padArthA ekAntato na ca tathA sthiratAlayAzca // syAdvAda eva nanu tatra nirastadoSaH kAdibhUtiphalako'bhyupagantumarhaH // 125 // yasmAd bhavenna ca niranvayameva janma tasmAt kathaM kSaNikapakSakRtAdarastvam / pUrvAparakSaNagatAzca vibhinnadharmA dhyAsAt kathaM sthiratayeva tthopgmyaaH||126|| yaracaikadA bhavati yajanane samartha tatsarvadeti niyamena prasaGgato yat // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savikalpakavyavasthApanam / (25) ANNNNNNN sAmarthyatadviraharUpaviruddhadharmAdhyAsAnmataM kSaNikatAniyatazca sattvam // 127 // arthakriyAjanakataiva matA'tra sattA tasyA balAt kSaNikatA tava sarvabhAve // etadvayannanu vicArasahanna yasmAnnaiyAyikairapi kRtA sthiratAvyavasthA // 128 // ekanna kizcidapi kAraNamarthakAri sAmagrayameva janakantata eva kAryam // yasmAttatastu sahakArisahAyato'rtha kuryunna kuryurapi tadvirahAt padArthAH // 129 // kiM vA yathA'tra karaNAkaraNe na kAlabhede sthire bhavata ekapadArthaniSThe // ete tathaiva bhavato nanu dezabhede'pyekatra dharmiNi kathaM kSaNike'pi bauddha // 130 // yaccaikadeza iha kAryajanau samarthastatsarvadeza ita eva karotu kAryam // no ceviruddhaghaTanAdiha cApi bheda evaM tavopari kathanna patet prasaGgaH // 131 // yo'yaM kSaNaH prakRtakAlagataM padArthaM kartuM samartha iha so'nyagataM tathA cet // kAryaM trikAlagamasau janayettathA ca sAdhu kSaNakSayamataM bhavatA nyagAdi // 132 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) nyAyasindhau. ............................................... yo vai kSaNaH prakRtakAlagadezavRttikAryodbhave prabhurasau yadi te samarthaH // kAryaM trikAlagatadezagataM vidhAtuM nityaM vibhu prathitameva tadA tvayA'pi // 133 // pUrvaprasaJjanabhayAdayadi tadviruddha miSTaM tadA kSaNagate'pi bhavecca bhedaH // tattve'navasthitighaTA tava zUnyatA vA pakSe kSaNakSayakathA na tu sAvakAzA // 134 // itthaM svabuddhivibhavo nanu tArkikeNa vyaktIkRtastu prativandibalAnna tattvAt // ekakSaNe'pi bahudharmayutaM padArtha yasmAdviveda na ca so'pi kutrkmohaat||135|| zaktiH svarUpasahakArivibhedato'tra vedhA matA ghaTapaTAdipadArthaniSThA / / bauddhoktadoSanivahasya kuto'vakAzaH syAhAdavAdini vRthA prativandicarcA // 136 // sthairye sthite kSaNikatA'nugate kriyAyAH kinnodbhavo na ca viziSTamatistataH kim // saMyogato vibhajanAca tadudbhavAhA kinnAkSajA bhavatu dhIvizadA'vabhAsA // 137 // yadvartamAnamiha kevalamakSabodhe vastu prakAzata iti pratipAditantat // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savikalpakavyavasthApanam / (27) dhyAndhyaM yato nahi bhavet tava kevalasya pUrvAparAyaviSayIkaraNe'vabhAsaH // 138 // aikyaM yathAtra pratiyogyanuyogyapekSaM no bhAsate tadubhayaM virahayya buddhau // bhedastathaiva pratiyogyanuyogyapekSaH kiM bhAsatAntadiva kevalazabdavAcyaH // 139 // bhedaH svalakSaNatayaiva mato hi tena tabuddhito yadi bhavet sa gahIta eva / / aikyaM svalakSaNatayaiva mataM kathanna / taccApi tarhi tata eva gRhItarUpam // 14 // sAnnidhyato bhavati cAkSamatervilAMsaH pUrvAparau na viSayokurute tataH sA // ityAdikantava mate na hi yujyate yat sAnnidhyameva tu na cAsti pRthakpadArthAt // 141 // naikyatvato grahaNamatra bhavettathAtve bhedatvato grahaNamapyanumoditaM kim // dharmisvarUpamubhayatra samAnameva tasmAt kathanna savikalpakabuddhiraNaH // 142 // rUpe yathaiva nayanasya tathaiva gandhe sAnnidhyamasti nayanAnna tu gndhbuddhiH|| yogyatvameva niyatantata AhatAnAM grAhyasvabhAvagamakammatamindriyANAma // 143 // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 28 ) nyAyasindhI syAccadatItaviSaye tadanAgate vA tIkSajApi matirastu tatazca teSAm || pUrvAparau ca bhajanAnna vinA vibhinnau sto varttamAnata iyaM kva tadA kathA te || 144 // yayAgrahastava tayozca vibhinnakAlavRttitvato na vizadAbhamatistadAnIm // sarvajJatA sugatato'pahRtA svayaivaM tAtkAlikAnyaviSayAvagaterabhAvAt ||145|| etena kevalavizeSaNamantaraiva bodho niraMzavizado nanu varttamAnam // artha prakAzayati nAnyamiti pralApo'vyastaGgatassugataziSyagaNopajIvyaH // 146 // daNDAnvitaH puruSa ityapi buddhiraNa evaM sthita zabalavastuta eva yuktA // sarvasya sA bhavati kintu vivakSito'rtho yassyAt sa eva vacanaprathitastu lokaiH // 147 // citrAtmake ghaTapaTAdipadArthajAte yasyaiva yena puruSeNa kRtA vivakSA // tatraiva tasya puruSasya vacovilAso jJAteSu satsvapi ca dharmagaNeSu bauddha || 148 // etAvataiva niyamo vacane na cAsti buddhistu sarvaviSayAkSabhavArthajanyA // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasya paudgalikatvavyavasthApanam / (29) dharmasvarUpavadato'tra matazca dharmI dharme vizeSaNamapIti jinAnugAnAm // 149 // dharmo yathaiva na ca dharmivibhinnarUpo dharmI tathaiva na ca dhamavibhinnarUpaH / / ekAntato hi tata eva viziSTabuddhiranyonyato'stu na ca kAcidihAsti hAniH150 evaJca mugdhajanatApi vicitrarUpaM pazyazca daNDapuruSaghyameva baddham // pUrvakSaNe'pi nayanena na vakti yattu tatrAnyahetuviraho na ca buddhyabhAvaH // 151 // svAtmapratiSThitamidaM jagaduktavAnya tayuktameva jinatantrasamAbhayeNa // bhede'pyabheda iha yatsakaleSu jaine ssatvAdidharmaghaTanAkRta ukta eva // 152|| yA cAnavasthitighaTA'nyasamAzritatve proktA'tra sUkSmamatinA na ca sA tu yuktA // AkAza Azrayatayaiva mato'khilAnAM nAsyAzrayo bhavati ko'pi kuto'nvsthaa|[153|| ekapradezavati tatra tadanyadezAvacchinna eSa nanu tiSThatu tAvatApi // sAdhAratAniyama AhatasampradAye uktaH paraunikhilabhAvagato'pi yuktaH // 154 // AAM Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 30 ) nyAyasindhau, nanvatra tArkikamatena vibhurniraMzazabdAzrayaH prathita eSa na kintavApi // yenAMzakalpana parizramato'pi muktiH zreyaskarI nabhasi te bhavitA tadAnIm // 155 // zabdo guNo yadi bhavennanu yuktametat syAtkintu paugalika eSa mate jinAnAm // saGkhyAkriyAdimatiratra yato guNatvA bhAvaprasAdhanaparA vizadA na bAdhyA // 156 // sAkSAnna tasya yadi kintu paramparAta saGkhyA tavAzrayagatA kimu hetugA sA // dvittvAdidhInahi bhavet prathame dvitIye syAdekatAmatilayo bahukAraNotthe // 157 // dUrAdayaM jhaTiti zabda upAgato'yaM zAGkhazrutiJca badhirIkurute balIyAn // zaile svayaM pratihataH punareti karNe dvAradato'yamakhilo mama bhAti no te // 158 // ityAdidharbhavati tatra vinA na karma sattve ca tasya guNatA nahi yuktisiddhA // sarvA matirmatimatAmupacArato no mukhyAttathAbhyupagame vada ko'tra doSaH // 159 // nAkAzarUpamiha tu zravaNaM mataM ca tattve'khilasya yugapatpuruSasya buddhiH // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakSuSastaijasatvApAkaraNam / (31) zabde bhaveSTyavahite'pi tatazca zabdo dravyaM zrutiH paricitaiva tayostu prAptiH // 160 // zaktistathAtra bahirindriyamAtravRttiH pratyekameva niyatA jinasampradAye // tasyAH kSayAbadhiratAdyupapadyate'tra nAdRSTakalpanabhavo'pi mahAnprayAsaH // 16 // tasyA balAnnayanajA yugapanmatistu saMjAyate zazini zAkhini caiva vihan / saMyogato yadi bhavet kramatastadAnIM candre ca zAkhini matihayameva naikA // 16 // no razmimannayanamasti kuto'pi mAnAta siddhaM yato'tra nayanAttava niHsRtAste // candrazca zAkhinamapi prajavena gatvA saMyujyamAnatanavo hyavabhAsayantu // 163 // madhye rasAdiSu bhavedyadi rUpamAtraprodbodhakatvata idannanu taijasante // tasmAcca dIpakalikeva samasti razmi cakAspadantadapi tanna vicAraramyam // 16 // pratyakSabAdha iha pakSagato hi doSazcakSunna razmisahitaM kvacidapyaloki // yogyA na razmaya itIkSaNagocarA no cetarhi bhAskarakarA api kinna rAtrI // 165 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasindhau. mArjAracakSuriha bAhyaprakAzayuktaM cakSuSTvato bhavati rUpamatau samartham // yadvadivA manujanetramiti pramANaM kinnAstyadRzyaracirazmiSu rAtriSu // 166 // udbhUtatAparigatAssvata eva te cen - mArjAracakSuSi padArthamatau samarthAH // no tAdRzA manujacakSuSi tena teSAM rAtrau na sUryakiraNasya bhavedvyapekSA // 167 // yAdRzaM bhavati darzanagocarastat ( 32 ) tvaM svIkaroSi yadi tAdRzameva vidvan // netre divA kathamadarzanagocarAste rAtrau na kiM ravikarA api tAdRzAssyuH // 168 // kiM vA suvarNamapi samAnamevA, nudbhUtarUpamapi te na prakAzakaM syAt // yogyatvamatra zaraNaM yadi taijasatvaM vyarthantadA nayanagaM parikalpitante // 169 // sUryAzavo'tha yadi sannihitA rajanyAM kiM rUpagocaramatirna bhavennarANAm // naivaM kathaM bhavati tArkika sUryarazmau nokapakSiNa ihAhi matirvizuddhA // 170 // dIpo yathA bhavati rUpamatau samartha - stadvattamo'pi kathamasya na taijasatvam // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasya paudgalikatvavyavasthApanam / ( 33 ) rAtriJcarAdi tadapekSya yato rajanyAM spaSTaM vilokayati tadvyabhicAri hetuH || 171 // nAbhAvatA tamasa ArhatasampradAye iSTA tu paugalikatA'titarAdiyogAt // tejo'Nubhirbhavati tasya janistathA'smin sparzazca zItalatayAbhimato budhAnAm // 172 // no jAtibheda iha jainamatAnugAnA miSTeSu pugalatayA'NuSu sammato yat // tejo'Navo'pi tata eva bhavanti zItAstajjantamaH pavanato'sya matizca zIte // 173 // tasmAnna cAkSicaraNAnumato'tra zabdo nAkAza zrAzrayatayAbhimato'sya jainaiH // bhinnAzritaM jagadidanna tataH kathaM syAnnetrodbhavApi savikalpanabuddhireSAm // 174 // yenaiva yo'tra sahito'sahito'pi tena naikAntataH kimapi sammatamAgame'smin // yo'nAvRtaH sa tu na tena bhavedviziSTa ityAdi te na vacanaM vacanIyameva // 175 // prAptaprakAzapaTu nendriyamatra kiJcAvaSThabdhadezamatirakSabhavA na kiM syAt // AdhArasaGghaTitamUrttirato'kSajanya Adheya iSTa iha bhAsyatayA ca bodhe // 176 // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (34) nyAyasindhoM yogyatvamatra phalagamyamataH pratItau yasyaiva yatra viSayasya bhavetprakAzaH // pUrvaH paro bhavatu vA nikaTo'tha dUra stasyAssa eva viSayassavikalpikAyAH // 177 // tasmAt kathaM sakalapUrvaparAdibhAvaH syAd gocaro'kSajadhiyo'tha ca sarvavittvam // kiM vartamAnamakhilantava bhAsate no kiM vA tathA nikaTavartisamastabhAvAH // 178 // nanvevamastu savikalpabodhasiddhissAkAratA'sya kimu tadviparItatA vA // sAkAratA sugataziSyamatA tu tatra jAgarti yuktinivahAnugatA na heyA // 179 // AkAramuktamiha naiva nirIkSyate yaj jJAnaM tadajJajanakalpitameva sanno // sAkArapakSavimukhAdviSayavyavasthA jJAnAt tathA na niyatAnyamate kathaJcit // 190 // kumbhaH paTo'yamiha nIlamiyaJca zuktireSA nadI panasa eSa iyaM vnaalii|| ityAdibodhajanitA vyavahArayogyA sAkAravAdini bhaved viSayavyavasthA // 181 // vijJairapi vyavahRto nanu kiM ghaTAyAkArA matinnayanato vizadAvabhAsA / / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnesAkAratvavAdinassautrAntikasyApAkaraNam / (35) PR.. dIpairvinA na bhavatIti nigadyate no'nAkArapakSa iha tena budhairupekSyaH // 182 // svAkAratorpakatayaiva ghaTAdayaH syuH sautrAntikasya ca mate nanu siddhibhaajH|| bAhyAnurAgavimukhIkRtacittayogAcArasya te'pi nahi bodhaviviktarUpAH // 183 // ApAtamAtraramaNIyamidaM hi bauddhasantAnabAlavacanaM vacanIyameva // syAhAdavAdina ihApi mahAstrameSa syAhAda eva vimukhIkurute vipakSam // 184 // sAkAratA matigatA viSayavyavasthAheturmatA bhavati sA nanu tAM vinA'pi // netrAdinA niyamitAnniyatasya bodhAt tatraiva taniyamanazca tathA svabhAvAt // 185 // vastusvabhAva iha paryanuyogato no heyassvahetubalato'calitasvarUpaH // kinnAnyathA tava mate'pi bhavecca nIlA kAro'pyatAdRzatayeti parasya praznaH // 186 // nIlAdyathA'yamabhavannayanAttathaiva svAkAratArpakamabhUnnayanaM kathanna // vastusvabhAvamamalaM zaraNaM vihAya kAnyA tavApi gatiratra tathaiva kalpye // 187 // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (36) nyAyasindhau. sAkArabodhamatirasti navA tathA te nAntye prasiddhirapi tasya bhavetkathaJcit // Aye'navasthitimukhAnna bhavedvimukti ssAkAratA yadi bhavennanu bodhabodhe // 188 // sAkAratA na yadi tatra tadA kathaM syAd bodhavyavasthitikathApi bhavanmatena // kiM vA tayaiva na kathaM viSayavyavasthA sAkAratAvirahitAdapi bodhataste // 189 // sAkArabodha iha kiJca na cetpadArtha bAhyaM tavopagamato viSayIkaroti // siddhistadA bhavatu tasya kuto na cArthA pattarhi tasya viSayokaraNantato no // 19 // kizcAnumAnata iyaM na pRthak tvayeSTA vyAptigrahantu virahayya na tasya janma // vyAptigraho'pyaviSayIkaraNe na tasya bAhyaprathAvilaya eva bhavenmate te // 19 // bimbAnumA bhavati yA pratibimbanena tatrApi bimbapratibimbanabhAvabandhaH // AkAra eSa nanu tAdRza iSyate ced bimbaprasiddhirapi tarhi tadanyataH syaat||192|| yo veda bimbamatiriktamihAnubimbAnmAnAntarAdbhavati ttprtibimbhetoH|| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnesAkAratAvAdinaH sautrAntikasyApAkaraNam / (37 ) tasyaiva bimbaviSayAnumatinaM teSAM sAkAratA nikhilabodhagatA matA yaiH // 193 // bodhakSaNe kSaNikavAdimate na sattA kArArpakasya viSayasya matA tato no // syAdanyakAlagatayormatibAhyayoste bimbAdikalpanakathApi vicAramArge // 124 // bAhyo yathaiva pratibimbati te mato kiM tanmatinna pratibimbati bAhya eva // tatra svabhAvamurarIkuruSe'tha kinno tenaiva no'pyabhimatA viSayavyavasthA // 195 // etena tArkikamatAdviSayatvabandhAd grAhyAhibhinnatanuto viSayavyavasthA // kSiptA svabhAvazaraNA yadi te tadA syuH syAhAdinAM suhRda eva na tadvipakSAH // 196 // vedAntinAmapi mate viSayapradeza gatvA mano'pi bahirindriyakapraNAlyA sAkAravRttipariNAmabhave ghaTAdyA kAratvayogi bhavatIti na tacca satyam // 197 // yasmAcca tairapi matA viSayavyavasthA sAkAravRttijanitaiva parazca sApi // no cetsvabhAvazaraNA vyavatiSThate no nasmi~stu netragamanAdikakalpanA'lam // 198 // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (38) nyAyasindhau. bauddhoktavatkapilaziSyanibhAlito'pi sAkAravAda iha vRttigato na yuktaH // kUTasthanityapuruSo'tra na yuktiyuktastatprakriyA bhavatu yena pramANasiddhA // 199 // sAkArabodha iha kizca mato'pi jainaibauddhapradarzitadizA na tu so'bhyupetaH // jJAnaM vizeSaviSayaM pratipAdyate yat sAkArametadupayogatayA prasiddham // 20 // sAkAratAvirahitaM pravadanti bodhaM sAmAnyagocaramanalpavidAM variSThAH // yatsopayoga iha darzanasaMjJayA vai / nItaH prasiddhipadavIM jinatatravijJaiH // 201 // arthAbhidhAnamatayo vyavahAribhiryaccaikena sadvyavahRtau tu prayujyamAnAH / / zabdena tena nahi siddhayati bodhadharmaH sAkAratApi budha te'numatA'tra kintu // 202 // sAkArabodha iha yena na cAbhyupeta zabdAbhilApya iha tena na kimmatastaH // grAhyArthazaktavacanAnnanu yena tasya na syAcca bodha iha svyvhaaryogyH||203|| ekAbhilApaviSayatvabalAdabhedo bhede'pi bodhabahirarthakayomato'tra / / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaibhASikayogAcArayorapAkaraNam / (39) bhedena saGghaTitamUrtirabheda eva saMsargamAtraniyato yata AhatAnAm // 204 // vaibhASikaH sugataziSya ihAlpavijJassAkAratAvirahitArthamitiM yadApi // te tadApi na jinAgamanItitastAM spaSTIkaroti tata eva budhairupekSyaH // 205 / / bodhaM tadarthamapi yena samAnahetu sAmagraghatassa samakAlamuvAca bauddhaH / yuktassa kiM yata iha vyatiriktahetvobhinnakSaNe tadubhayojananaM prasiddham // 206 // grAhya bahiH sthitamabAdhitabodhabhAsyaM kinnattakInayanaceSTitamIkSyate no sAdhAraNaM pariSadA tata eva yogA cAraprapaJcitamatanna vicAraramyam // 207 // nolAditA bhavatu te'tra kutaH pramANAt grAhye na kintu matimAtragataiva bauddha // sAkAratAdighaTanA niyatA na bAhyamartha vinA niyatamajJa tavApi bodhe // 208 // yasmAtpRthagbhavati yo niyamena tasmAdbhinnopalambhaviSayassa nirIkSyate'tra // nIlAdikastu matito na kadAcideva bhinnopalambhaviSayassa kathantadanyaH // 209 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (40) nyAyasindhau. itthanna cAnumitiratra tava pramANa suspaSTadRSTa iha hi vyabhicAradoSaH // bhinnA prabhApi niyamena ghaTAdinA yat sArddha prakAzaviSayo na pRthaktvatastu // 210 // kiM vA na citramatiratra pRthakpadArthAt saMvedyate bhavatu yena na hesvsiddhiH|| nilAdibhinnatanureva yatastu pItA kAro mato sphuTavapuH prathate na cekyaat||21|| jJAnAdabhinnatanutA yadi cettavArthe pItAnna nIlamapi bhinnamabhedataH syaat|| jJAnaM yadekamubhayAdapRthaksvarUpaM citranvayeva vinibhAlitamatra citram // 212 // no nIlapItaracitavyatiriktacitrA kAro'pi citramatigo'tra nirIkSyate jnyaiH|| nIlAdibhinnatanutaiva bhavecca yena te citrabuddhiniyatA khalu citratAkhyA // 213 // arthakriyA ghaTapaTAdipRthaksvabhAvAnnaikA viruddhaghaTanAt tata eva bAhye // bhedo yathA nanu tathA pratibhAsasAGka r2yAMpattito na ca kathammatigo'pi bhedH||214|| kinno ghaTo'yamitivattava sampradAye jJAnaM ghaTaH paTamaThAviti vaagvilaasH|| Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // yogAcAramatakhaNDanam // (41 ) pUrvaH paro'tha niyamo na ca dazyate yo'bhinno hi yena prathitazca tayoH prayoge // 215 // tAdAtmyato viSayatA niyatA materhi grAhya ghaTAdi yadi tena materabhinnam // sarvajJatA sugatato'pagatA tadA te sarvasya caikyamuta vA tadabhinnatAtaH // 216 // no lAghavAda bhavati mAnavahiSkRtAhA vastvaikyasiddhiriha yena tava vyavasthA / tattve kathaM ghaTapaTAdipadArthajAto nekasvarUpa iti kinna bhavetprasaGgaH // 217 // pUrva ya eva bhavatA vinibhAlito'zvo dRSTo'dya seva tu mayeti bahiSpadArthe / sajAyate matiraso sadRzasvataste sAdRzyamatra matito na kathaM vibhinnam // 218 // nIlasya bodhata iyaM pRthageva buddhiH pItatvagocaratayeti matistathA no // vijJAnataiva yadi sarvapadArthagA syAd bAhyakSayAd bhavitumarhati tarhi vidvan // 219 // buddho'smyahaM parijanA mama sarvabauddhA ityAdibuddhiriha cedyadi cAnsyajAnAm // kintarhi te na guravo bhavatAM bhaveyulabdho mahAniha guNassugatena ziSyAt // 220 // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (42) nyAyasindhau. kiJcAsti muktiriti bodhata eva mukti ssampatsyate tava vRthA sugatasya sevA // prekSAvatA'pi sugatena vRthaiva zAstre dharmapradarzanamakAryapavargasiddhaye // 221 // yahAsanAtiparipAkavazAhinA'rtha jJAnAdibheda iha te'numato na so'pi // yukto yato bhavatu sApi kathaM vicitrA bAhyaM vinA na paripAkakathA'pi tasyAH // 222 // svapnopamaM yadi tu bodhatayaiva sarva jJAnaM satassaviSayaM nahi tahadeva // itthantadA tava bhavedyadi bAdhitArthA jApradazAmatirapIha na caivameSA // 223 // yaH spaSTabodhaviSayassa mRSaiva bodhyaH svapnopalabdhakanakAdipadArthavaJcet // bodho'pi siddhipadavInna tadA'tra gacchet saMvedanAdvizadatassvata ityanarthaH // 224 // vijJAnavAdamavalambya tathA kathAyAM vAdI jayenna prativAdijanaM kadApi // vAdI na cAsti prativAdyapi naiva no vA madhyastha ityapi vicAraya boddha citte // 225 // vaijJAnikaM bhavati satvamathAtra teSAM no pAramArthikamidantava sammatazcet // Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // yogAcAramatakhaNDanam || vijJAnamatra kimu satyatayA matante kiMvA bhramAtmakamiha prathamaM yadISTam // 226 // nAnyattadA bhavati sattvamato mate no nAmAntaraM bhavatu tacca na tena hAniH // tates tu nikhilo'pi vinaiva bAdhAM bhrAntaH kathaM bhavatu bodha upeya AptaiH // 227 // artho hyasaMstavamato'tha ca tena bodho' bhinnaH kathambhavatu vA kimu so'pyasanno // artho'thavA bhavatu sansadabhedavattvAnno'bhinnatA sadasatorupapadyate yat // 228 // bhinnaGkimarthamavagAhata eSa bodho'bhinnaJca vA na tadubhayavyatiriktamasti // Adhe kathanna bhuvanatrayavartibhAva ( 43 ) sArthaprathA bhavati te vyatiriktatAtaH || 229 // dvaitIyake tu bahirarthavilopa eva vijJAnavAdimata sevanayA''gataste // kiM vattamAnamuta tadvayatiriktamevaM grAhyaM prakAzayati bodha ihAdyapakSe // 230 // Adhe kathannahi bhavennikhilasya bodho dezAntara sthitimato'pyavizeSato vaH // no varttamAnaviSayA matirantyapakSe ityAdidoSaghaTanA tava kinna vidvan || 231 // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (44) nyAyasindhau ARC Hy. AN yo bhAsate sa viSayo budha no mato'trAbhinno'tha bhinna iti vA niyamo na cAsti // syAdvartamAnamathavA viparItamevA nekAntataH sugataziSya kathaM hi doSaH // 232 // jJAne'pi vA bhavatu kizca matiH kathante tAdAtmyataH kSaNikatAdiviziSTarUpe // tatve kSaNakSayitayA svata eva bodhaH siddho bhavedanumiteranapekSaNaM syAt // 233 // nAnantadharmaghaTanA'bhimataikarUpe'pyastyAzraye tava yato'zavibhAgatassyAt / / bodhe'pyabodha uta vA'kSaNikatvamithyA ropAdikalpanamiti pravicArayAntaH // 234 // kizcAnumAnamapi naiva vibhinnamartha svasmAta prakAzayati yena tato'pi siddhayeta // jJAnaM kSaNakSayitayA na ca te mate syAd vyAptiprasiddhirapi sarvasamanvayena // 235 // etena te'numitito'numataJca bodhe tAdAtmyamarthapratiyogikamapyapAstam // vyAptigrahasya vilayAdakhilAnumAyA uccheda eva nayatastava siddhimeti // 236 // jJAneSu cedyadi vibhinnadhiyaH prakAzo bAhyeSu tarhi na sa kinnu mato'pi yena // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // yogAcAramatakhaNDanam // (45) appAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA dveSo'pi teSu na bhavet tava ninimitto janmAndhatA'pi tava nazyatu bAhyadRSTeH // 237 // sthUlo na bodha iha te'numatazca kiJca yasmAt svalakSaNamaNUpagatantvayaiva // aNvAtmakastu na kadAcidapIkSyate sa bodhaH kathaM bhavatu bodhavibhAsitAGgaH // 238|| utpattyavasthitivinAzasamanvayena sattvaM svarUpata ihArthagataM prasiddham // jJAnaM vinApi na kathaM vyavatiSThate'rthoM dRSTayArthassRSTiparikalpanamapramANam // 239 // yogyopalabdhivirahADhiraho ghaTAdessiddhiM prayAti na tu kebalabuddhadhabhAvAt // yogyatvamatra pratiyogyupalambhakasya svavyApyabhinnanikhilasya bhavecca sttvm||24|| evaJca sannapi ghaTotra yadA na dRzyo 'yogyatvameva tu tado'bhyupagantumarham // naitAvatA viraha eva bhavecca yogA cAraprarUpitadizA jagato'khilasya // 241 // pradveSa eSa tava cedyadi bAhyabhAve jJAne kSaNakSayanirUpaNamarthavanno // AtmA trikAlakalito nanu bodharUpo vedAntinAmiva kathanna mate tavApi // 242 // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (46) nyAyasindhau. ....................................................... sAmarthyataDhiraharUpavirUddhadhA dhyAsAdabhinnatanureSa mato na te cet // jJAnaM kSaNakSayamapi pramitantvayA no yuktaM viruddhaghaTanAta ihaikarUpam // 243 // jJAnaM svasantatigataM vidadhAti bodho no bhinnasantatigatantava sammatantat // itthaM viruddhaghaTanA kSaNike'pi bodhe kiM svAnyasantatisamAzrayaNAnna cAsti // 244 // svAdazanAnna parasantatirasti tarhi tenAsya dRSTivirahAnna kathaM hyasattvam / / saMvedanAt svata ihAsya yadi prasiddhiH kintarhi tasya tata eva bhavenna siddhiH||245|| kizcAnyasantatilaye sugato'pi no te sarvajJa iSTa uta vA nikhilo'pi sa syAt // jJAnaM vilakSaNamathAsya vinaiva yuktyA / nAnyasya cetasi padaM vidadhAti bauddha // 246 // kiJcAlayAdbhavatu bodhata eva kasmA jjJAnaM dvidhA tava pravattakamAlayazca // tattve'tha vA zabalavastu na kintvayA'pi . tahajinAgamamataM bahirAhataM syAt // 247 // no santatibhavati kiJca matA tavaikA syAJcedvivAda iha nAni tu kevalaM syAt / / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sautrAntikAdimatakhaNDanopasaMhAraH zUnyavAdimatapradarzanam (47) bandho na muktirapi no na ca vAsanAdiH santAnatastava mato bhavitA tadAnIm // 248 // ( taduktamudayanAcAryeNa ), ( na grAhyabhedamavadhUya dhiyo'sti vRttistabAdhane valini vedanaye jayazrIH // no cedanindyamidamIdRzameva vizva ntathyaM tathAgatamatasya tu ko'vkaashH||) sautrAntiko'stu vimukho vimukho'stuyogAcAro hi tau na sugatAbhimatArthavijJau // vaibhASiko'pi tata eva na yuktavAdI kiM zamyatA bhavatu mAdhyamikairmatA no // 249 // nAtmA na bodha iha naiva ghaTAdibAhyassAkAratAdighaTanA kuta eva bodhe / sarve vicArapadavImupanIyamAnAstiSThanti no yata ime vibudhaistu yuktyaa||250|| saMvRttisattvamupagIyata etadeSAM yayAvahArikaprathA sakalApi loke / / bAhyo yathA bhavati naiva dhiyA vinA san buddhissatI nahi tathA svadhiyaM vinaiva // 251 // antyasya sattvavigamo yadi buddhadyabhAvAta tatpUrvapUrvamapi kinna bhavecca zanyam // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (48) nyAyasindhau. svenaiva siddhirapi nAtra nijAzrayeNa buddhadhantarAnusaraNe tvanavasthitiH syAt // 252 // grAhyo'NurUpa uta vAtra mahAn ghaTAdiH kiM vobhayanna prathamo'tra pratIyate'kSNA // aMzAdivRttivilayAnna bhaveda dvitIyo vyAghAtato nahi bhavecca tRtIyapakSaH // 253 // kiM kAraNaM viSaya iSTa utAnya eva jJAnasya tatra prathamo yadi sammataste // vAcyastadA bhavati sAtizayassa hetuH / kiM vA vinA'pyatizayaM caramo'tra snno||254|| tattve prathA bhavati kiM vyavadhAnabhAjAM hetutvato na vizadAkSadhiyo'vizeSAt // Aye yadi tvatizayo'tizayAntareNa kinnAnavasthitiraparyavasAnatastat // 255 // yadyantarAtizayameva bhavetsa hetau sarvatra kiM bhavati na hyavizeSatastat // dvaitIyake'janakamapyupagamyate ced grAhyantadA na niyamo'tra dhiyAM prkaashye||256|| kiJca vyavasthitiriyaM nikhileSu mAnAt pramANikairupagatA na tu bodhamAtrAt // mAnAntarAdbhavati tasya punaH prasiddhireSA'navasthitilatArthamatAvanI // 257 // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zUnyavAdimatapradarzanam // (49) bhrAntiH prameti nahi bodhagato vizeSaH svapne prabodhasamaye ca yato vishessH|| saMvAditAdighaTanApyubhayossamAnA nApAtamAtramadhurA hyavivekinAM kim // 258 // bodho bhramo bhavati bAdhitagocaratvAta jJAnAntarAdbahuvidho'tra vikalpajAlaH // jJAnAntareNa kimu tasya nijasvarUpahAnirbhavet kimuta tadviSayasya lopaH // 259 // Aye vinAzajanakAt pramitevinAzo yahattathA bhramamateH sa na bodhato'smAt // kiM bAdhitA paTamatighaTabuddhito no pUrvA tathottarajanerita eva hetoH // 260 // lopassato'tha viSayasya na zakyate'msye kattuM nu kazcidasato'pi na yujyate sH|| mithyAtvamasya sa hi bodhayatIti cetsa tadgrAhakaH kimu mataH kimu vA'nya ev||261|| cedgrAhakaH svaviSayaM sa hi bAdhatAM no tattve bhramatvamapi tasya bhavetkathanna // agrAhako yadi tadA'grahaNAnna vAdhA syAhA kathannikhilameva tato na vAdhpam // 22 // mithyAtvabodhanamapISTamabhinnakAle bhinnakSaNe'tha prathamo yadi sammataste // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (50) nyAyasindhau no tarhi pUrvamatigocaravAdhanaM syA dantye vibhinnasamayAgrahaNAnna bAdhA // 263 // kiM vA yathottaramateH prathamA matissyAd bAdhyA tathaiva kimu nottaradhozca tasyAH // anyonyagocaraviruddhamatitvamAbhyAM vyAvarttate na hi yataH prathamasya bAdhaH // 264 // saMvAdanaM bhavati satyamatau yathA te jJAnAntarAd bhavati tahadihApi kinno // dvittvanna candramasi taimirikA aneke pazyanti kiM hyabhilapanti na kiM mithste||265 jAgradazotthamatito nanu yahadeva svapnotthadhIviSayabAdhanamasti tahat // svapnAt prabodhaviSayasya na bAdhanaM kiM naite daze api mitho bhavato vibhinne // 366 / / yadbAdhakaM tadapi bAdhyamabAdhakaM syA nmAnAntarAcca tadabAdhyatayA mataJcet // mAnAntarantadapi vAdhyatayA pratItantatsAdhakaM bhavati neti dRDhAnavasthA // 267 // saMvAdakaM yadapi tatra mataM bhavettat, kiJcitkaraM kimuta vA na karoti kiJcit / / Aye tvabhinnamuta vA vyatiriktameva saMvAdyabuddhita idaM prakaroti tacca // 268 // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shuunyvaadimtprdrshnm // (51) saMvAdyabuddhijananaM prathame na yuktaM saMvAdakAt kvacidasau na ca dRSTapUrvam / antye'tiriktajanane'pi na pUrvabuddhau vyAvartakaM bhramamaterabhavacca kizcit // 269 // yazcopakAra upadarzitabuddhito'bhUt saMvAdyabuddhayasamakAlatayaiva naasyaaH|| bhinnassa vA kimapi tatra karoti no vA tatrAnavasthitighaTA prathame'nivAryA // 270 // antye vizeSavirahAddhamatulyataivAsambandhato bhavati tena hi pUrvabuddheH // antye vizeSavirahAbhramatulyataiva saMvAdakAt kimapi na kriyate yto'syaaH||271|| arthe phalaM kimapi kiJca karoti bodho no vA karoti yadi kiM vyatiriktamarthAt // arthasvarUpamuta vA prathame'navasthA pUrvapradarzitadizA'tra duruddharaiva // 272 // antye yathArthajananaM pramayA tathaiva bhrAntyApi kinna na vizeSa ihAsti kazcit // bodhaH phalaM kimapi nArthagataM vidadhyA dantye yadA na niyamo'pi tadA kthnycit||273 jJAne ghaTAyapi karoti yadA vizeSo bhinne'navasthitirihApi ca pUrvanItyA // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (52) nyAyasindhau. jJAnasvarupajanane na vizeSa eva kazciyato bhavatu te niyamo'rthato'pi // 27 // prAmANyamarthaghaTitaM na vinArthasiddhi jJAne prasiddhapati na sApi tamansareNa // prAmANyabuddhimanapekSya pramA na mAnyA tattve'pramApi tava kinna pramAbhyupeNa // 275 // prAmANyabuddhirapi naiva pramAsvarUpA svasmin pramAsvamatimaGkagatAgnivezya // kinvanyayA bhavati sApyatiriktabuddhyA siddhayetpramAtmakatayetyanavasthitizca // 276 // evaM bhramasvamapi na pramiti vineva, bhrAnto prasiddhathati pramApi tathA'nyathA syAt // ityAdidoSagaNabhItiviviktarUpaM zUnyatvameva sakalAnugatantu tattvam // 277 // etanna bauddhaparizolitayuktijAlaM yuktaM svaziSyagaNamAtramano'dhirUDham / / syAhAdalAJchitapadArthatiraskriyAyAM sAmarthyalezamapi naiva dadhAti yasmAt // 278|| yansvaM vicAramadhikRtya jagahayalokaM brUSe sa sa~stava bhaveduta vA vyalIkam // Aye tathaiva na bhavantu samastabhAvAH kiM siddhibhAja itare'pi na zanyatA te // 279 // Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zUnyavAdimatakhaNDanam // antye svayaM hyasata eva vicArato na zUnyatvasiddhirapi yena jagadvyalIkam // prAmANikai saha kathApi na yujyate te kaste bhavecca pratimalla ihAlpavijJa // 280 // zUnyatvagocarapramA yadi sammatA'sti mAnantadA tava mate'pi na zUnyatAvat // no cettadA pramitigocaracAriNI no syAcchUnyatA jagati yena bhavetprasiddhA // 281 // jJAnaM vinA'pi jagataH svata eva sattvaM saMvRttisatvamata eva na sammataM naH // jJAnAnavasthitibhayAnna tato'pyasattvaM ( 53 ) jAgratsu vastuSu bhavettava rodanena // 282 // nAtmAzrayo bhavati bodhamateH svatastve prAmANike vibudha doSatayA'bhyupeyaH // saMvRttisattvamapi jainamatA'valambAdhuktanna kiM vyavahRterupayogi loke // 283|| grAhyaM vikalpya tava khaNDayato'tra bhAvaH kaH kiM ghaTAdi nahi bhAsata eva bodhe // tadbhAsamAnamapi vA na vicAramArga yuktyA prayAti tata eva na cAbhyupeyam // 284 // AstavApi nahi sammata ISyate yat saMvRttisattvamakhileSvapi lokadRSTyA // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (54) nyAyasindhau. ekAntameva na vicAravizuddharUpa mantye prasiddhayatu kathanna jinoktabhAvaH // 285 // sthUlo ghaTAdiraNurUpatayA'pi jaina dravyasvarUpamavalambya nimittabhedAt // iSTastathA sa bahuzaktisamanvayenA nekAMzavRttirapi taizca kathaJcidekaH // 286 // yatkAraNaM bhavati tadviSayastadanya vetthanna cAtra niyamo jinasampradAye // yattattadAvaraNakamalayopazAntyAderjAyate niyatagocara eva bodhaH // 287 / / yatkAraNaM bahuvikalpya vicAramArgAd dUrIkRtantadapi vAkchalameva sarvam / yasmAdikalpanikaro janakApalApe kiM kAraNaM tava mataM kimu vA na caiva // 288 // Aye vikalpanikara svayameva tatrApyAlocya vAiinayamanaM bhavatA vidheyam / antye kathanna janaka sthiratAmupaitu bAdhAM vikalpanikarAnna ca prApa yattat // 289 // mAnanna mAnamatiriktamapekSate ta navAnavasthitirapIha vicArataste // kiM vA vicAra upadarzita eSa te'pi siddhiM prayAtu kathamatra tathaiva bauddha // 290 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zUnyavAdimatakhaNDanam // svapne'sthiraM calamasambhavitAtmajanmA dyAlocanAdi ca parasparabAdhitazca // jJAnaM prabodhasamaye tu viviktamasmA devaM sthitau hi na tayorvyatiriktatA kim 291 yatkAkatAlamiva satyamatAviva syAt svapne'pi yadyapi samAnamatervilAsAt / / saMvAditAdighaTanAndhaparampareva kiM syAttathApi nahi bAdhitagocaratvam // 29 // satyatvanirNayamatistu bhavecca jAgrat svasthaprabodhamatito'rthavinirNayena // svapne'pyasatprathanamiSTamanalpavize jainena yad bhavatu tena kathanna bhAvaH // 293 // nAsanmato tava tu kAraNamasti kiJci no vAsanApi niyatA tu vinA padArtham // kintvanyathA prathanameva jinAgama - ssvapne nirUpitamato'nyaprathaiva tasmAt // 294 // naiyAyikairapi na tatra mataM vyaloka bhAnanna vA kapilajaiminitantravijJaH // kintvanyathAprathanamebhirapi prazastaM vede tvanirvacanagocarateva tasya // 295 // khyAtissatAM bhavati na tvasatAmabhAvAt svAkArasaMvaraNato'nyaparigrahAcca / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasindhau. tra prathAsnikarasya yathaiva zuktezvAkcakyadoSavazato rajatasvabhAvAt // 296 // (56) prAbhAkareNa bhayatastava bodhamAtre yAthArthya meva prathitaM bhramatAvirodhi // bhedAgrahastvabhimataH smaraNAkSabuddhayostattApramoSa upapAdita etadartham // 297|| vandhyAsutAcca khasumaM pRthageva loke - sattvAvizeSakalanepi mataM bhavettat // kiJcAnyathAprathana eva tathA vivakSAvaicitryamapyasati tanna bhavetkathaJcit // 198 // pratyekazabdasamayAcchazazRGgavAkyAd bodho'nyathAprathana eva bhavedgRhItAt ! saGketahetughaTanA'pi na ca vyalIke zAbdapravRttirapi no niyatA vinA tAm // 299 // pUrva mayA rajatarUpatayaiva doSA cchuktistviyaM vizadato'vagatA pura: sthAityAdibuddhibalato bhramatAprasiddhi na rodanAttava bhavedapahAtumarhA || 3000 // prabhAkArasya matamapyanayaiva yuktyA kiM khaNDitaM bhavati no yadi no mataM saH // bhitya tiSThatu tadA na bhayasya lezastattAdimoSamananazramato'pi muktiH // 309 // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zUnyavAdimatapradarzanam // (57) etena siddhamasadeva tavoktijAlaM yabAdhitArthaviSayatvanirAkriyArtham // yena bhramatvamananaM sudRDhaM bhrame syAt tatsarvameva nanu bAdhakamiSTamiSTaiH // 302 // tagrAhako'nyaviSayo'tha ca tulyakAlaH kimvAnyakAla iti nAtra vizeSa issttH|| syAhAdinA bhramamatitvavinirNayo ye ste bAdhakA budhavikalpabhareNa te'lam // 303 // anyonyagocaraviruddhamatitvasAmye'pyekaM bhramatvamaparatra prakAzayedyat // tabAdhakaM bhavati tasya pramAsvarUpaM pUrvaM bhaved bhavatu vottaramanyadetat // 304 // zuktau yathottaramateH prathamasya bodho dRSTastathA prathamato na kimuttarasya / kiM vartamAnamapi zauklyamatinna zaGke pItatvabodhamupahanti janasya pUrvA // 305 // dvitvaJca candramasi yadyapi doSasAmyAt pazyanti ye'pi mitha eva tadAlapanti // teSAntathApi kimu naikyamateH smRtAyA bhrAntitvanirNaya udeti tathAptavAkyAt // 306 // naikAntato bhavati ca bhramataiva tasya candre ca satyamatitA'pi matArhatAnAm // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (58) nyAyasindhau. tasmAtkathaM kathaya zanyatayaiva vizvaM svIkAryamandhajanatApraNigadyamAnam // 307 // saMvedanAt svata ubhe ca daze prabodha svapnAtmake pratijanaM pRthageva bhAtaH // prAmANyatadviraharUpatayA tathA'tra svapne vyalokaprathanannahi sarvathA'sti // 308 // arthakriyAvagatiranyapramAM vinaiva mAnaM svato bhavati mAnatayA gRhItA // tasyAstu sAdhanamateH pramitatvabuddhi naikAntataH parata eva pramAtvabuddhiH // 309 // etena gautamamatantava yuktijAlAn mImAMsakasya ca matannirupadravanno // ekAntataH parata eva pramAtvasiddhirekAntato'parata eva matA hi tAbhyAm // 310 // yaistu pramAtvamatiranyamatau prasiddhayet, saMvAdakA nanu bhavanti ta eva bodhAH // tulyAvagAhyasamagocaratAdi jainai naikAntato niyamatazca matantathAtve // 311 // kiJcitkarAdikavikalpabhareNa te cet saMvAdakhaNDanamagAmavijJa tarhi // siddhayeThikalpanikaro'pi kathaM svahetostatrApyaraNyaruditanikhilanvaduktam // 312 // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zUnyavAdimatakhaNDanam // saMvAdakhaNDanamanena yadi vyalIkaM, saMvAdasiddhiriha tarhi bhavedabAdhyA // satyaM mataM yadi tadA nahi sarvameva, zUnyaM tavopagamato'pi prasiddhimetu, // 313 // grAhyo jaDo'tra kimu no na tathAsvabhAvAt, kiM grAhako'pi tata eva bhavenna bodhaH // vahniyathA dahati kASThamasau tathA kiM, nAgni svabhAvabalameva bhavedihApi // 31 // zUnyatvasiddhiriha te nanu yairvicAraissatyatvasiddhirapi taina kathaM jagatsu // ityatra kiM budha tavApi tamantarAsti, vAde vipakSadalane hi gatihitIyA // 315|| grAhyo'pi bodha iha saMvidito nijena, no no virodhaghaTanA pramite svabhAve // sveSTaprasAdhakatayA tava sammataH kiM, nAnyeSTabAdhakatayA'bhimato vicAraH // 316 // grAhyasvabhAvapariNAmatayA tu bAhyo, jJAnena bodha iha bodhakatAsvabhAvaH // arthena kinnahi kathaJcidanantadharmA, sajAyate bhavatu yena vikalpaduSTaH // 317 // ekAntavAdamavalambya pradarzito na, . doSo'tra jainasaraNau labhate pratiSThAm // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (60) www nyAyasindhau moc ApAdanaM bhavati sarvamaniSTarUpaM, syAhAdavAdini na tasya yato'vakAzaH // 318 // arthaprasiddhirapi na pramitevibhinnA, prAmANyabuddhirapi tatra ca pUrvanItyA // anyonyasaMzrayaghaTA nahi vidyate'tra, bhrAntitvasiddhirapi tadiha prasiddhA / / 319 // arthAnanarthajanakAnanucintya bauddha, nairAtmyadarzanamataM prkttiikrossi|| tatrApi te'sti nahi vAsanayA vinaiva, lokavyavasthitiratastu mahAnanarthaH // 320 // mA vAsanAjalabhRtAndhuparamparAyAM, lokAH patanviti padArthatatau vicintya / / lokopakArarasiko'pi kimarthamajJa, syAhAdatantramamalaM na karoSi citte // 321 // naiyAyikopagatamindriyamapramANaM, sAkSAtpramAjanakatAvirahAttathA cet // annAdi tarhi na paramparayA'pi kintai nimmataM janakatAghaTanAcca tahat // 322 // jainardidhendriyanirUpaNamuktamatra, dravyendriyaM prathamato dvividhazca tatra // zaktimatopakaraNendriyamindriyANAnirvRttirUpamaparaM khalu golakAdi // 323 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // indriyavicAraH pramAtvesvastvaparatastvavicArazca // (61) bhAvendriyantadiva labdhyupayogabhedA dantyaM dvidhA prathamamAvaraNakSayAdi / jJAnaM dvitIyamupayogatayA prasiddha, sAkSAttadeva janakaM pramiterha mAnam // 324 // kiJcendriyaM bhavati nArthamatau samartha kumbhAdivajaDatayA'svaprakAzakatvAt // tadbhautikantitra mataJca suSuptikAle kintUlikAdiSu matina karoti sttvaat||325|| no mAnasaM bhavati cANu yatastadAsya bAhyendriyeNa ghaTanAvilayAnna bodhaH // syAdindriyatvata idaM ca mahattvayogi netrAdivattava matena kathanna vidvan // 326 // labdhIndriyakramavizeSavazAt kamo'pi netrAdijanyamatiSUpagato'tra jainaiH / nAsminmate manasa indriyatA'pyabhISTA proktaM hyanindriyamidaM jinatantravijJaiH // 327 // svAMze pramA nikhila eva mato'tra bodho 'rthe tvapramApi viparItaprakAzakatvAt / / yAthArthyagocaramatitvamiha pramAtvaM syAdapramAtvamitarattata ArhatAnAm // 328 // etadadvayaM svajanane paratassvato na jJaptau svatazca paratazca mataM jinAnAm // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (62) nyAyasindhau. utpattibodhanaphalatritaye pramAtvaM mImAMsakasya kapilasya mataM svatastu // 629 // vedAntino'parata eva pramAtvamiSTa mAnvIkSikImatavidaH parato dvayantu bauddhastathaiva parataH kathitaM vayaM tat tvarthAzamAtramavalambya na ca svarUpam // 330 // ekAntavAdamavalambya pravRttibhAja ete na yuktipadavIM jinadevatAnAm // Azritya yAti kimu siddhipadaM vidoSA ekAntataiva parameSvapi yuktibAdhyA // 331 // sAmAnyavodhajanakavyatiriktahetu janyA pramA bhavati bodhavizeSatAtaH / / bhrAntiyathA tava matA vyatiriktadoSa janyA tathA guNabhavA pramitina kinnaH // 332 // pratyakSato yadi guNo nayanAdigo'tra vAbhyastato'numitito'pi na cAsya siddhiH|| doSo'pi tarhi tata eva na ca prasiddhaye bhrAntiH prameva janane svata eva kinno||333|| jhAne pramAtvamatha zaktiradRSTavastuprobodhikA bhavati sA svata eva bodhe // zAne'pramAsvamapi zaktirasatprathA'rthA kinna svatastava tathaiva matA'tra vidvan // 334 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // pramAtvasya svatastvaparatastvavicAraH // (63) hetau pramAtvamatha nAsti yato na tasmA khetoH pramAtvabhavanazca mato matante // jJAnatvamapyanumatanna ca tarhi te syAt kiM vA bhramatvamapi te svata eva tdvt||335|| yatkAraNAd ghaTapaTAdipadArthajanma, zaktizca teSu tata eva na jAyate kim // nairmalyato nayanagAtpramitiH pratItA prAmANyazaktirapi tasya guNAttato'stu // 336 // mImAMsakaina pRthageva mato'pyabhAvo bhAvAcca doSaviraho'tra guNaH pramAyAm // yenAstu heturapi na vyatiriktabhAva janyatvamasya tata eva bhavetsvatastvam // 337 // doSo'thavA bhavatu kinna guNasvabhAvA bhAvo'pramAjanaka ityapi bhAvayAntaH / / prAmANyameva parato'stu guNasvabhAvAt, syAddhAntitA'parata eva viparyayeNa // 338 // pittAdiko nayanago'tha yathaiva doSo, lokaprasiddhapadavImavagAhate te // kinno tathaiva janatApramito guNo nassiddhiM prayAtu na vizeSa ihAsti kazcit 339 autsargikaM bhavati bodhagataM pramAtvaM, tasmAt svato yadi matanna ca tacca yuktam // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasindhau. ( 64 ) hetuM vinA na niyamo'sya bhavettathA ca, kiM bhrAntivRttirapi nAniyatasya vAsya // 340 // jJAnatvavannikhila bodhagataM pramAtvaM, svAbhAvikaM bhavitumarhati na kvacit // doSAnna tasya yadi janma tadA kathaM na, pUrvoktanItibalataH parato'sya janma // 349 // kiM vApramAtvamapi tatsamakakSameva, svAbhAvikanna tava sammatamatra vidvan // kiM prakriyA bhavatu yuktimRte tvaduktA, hAsyAspadaM na zatadhA'pi pralapyamAnA // 342 // saMvAditAdiparahetuta eva tasya, jJaptistathA janakabodhagatasya yuktA // bhrAntitvabuddhiriva nAtra vizeSalezo, lokAnusArisaraNAvupalakSyate yat // 343 // arthakriyAmatigataM pramititvamiSTaM, jJaptau svato jinamatAnugataistato no // mAnAnavasthitirapIha bhavecca yena, prAmANyabuddhirakhileSu parAnapekSA || 3 44 // prAmANyasaMzayamatinna bhavet svatastve, jJAnagrahe tadapi nizcitameva yasmAt // jJAnAgrahe tu na bhavetsutarAM yato'syAM, dharmigraho budhamato janako budhAya // 345 || Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // prAmANyasya svatastvaparatastvavicAraH // (65 prAmANyamaMzamiha bodhagataM vizeSa karmakSayopazamato jinasampradAye // bodho'vagAhata itISyata evameva jJAnasvarUpamapi tatprathate na pUrvam // 446 / / etena kevalamatau pramititvabuddhiH svasmAdbhavenikhilakamalayAnna bhinnAt // ityuktameva tata eva tadutthabodhe prAmANyasaMzayakathA'pi na sAvakAzA // 347 // kiJca pramANamaparaM yadi naiva kiJcit saMvAditAdikamapekSata Atmasiddhau // mImAMsakAhata ivAstu tathAgatoktaH / prAmANyabhAgiha tadAgama AptamAnyaH // 348 // buddhoktavAkyajanite yadi na pramAtvaM, bAdhAttadA bhavatu taDhiraheNa bodhe / / prAmANyasiddhiriti kiM parato na siddhi bhaMDyantarAttava matA pramitau hijAgraya // 349 // yasmAtpRthaktava mate viraho na tuccho bAdhasya kintu sa bhavecca tadanyabhAvaH // saMvAditA bhavatu vA guNajanyatA vA kiM vA'nya eva parataH pramitistu siddhaa||350 kaNThAdito'kSarajanirjanatAprasiddhA teSAntatiH kathamajanyatayA'bhyupeyA // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (66) nyAyasindhau. nityavato bhavatu tena pramANabhAvaH kasmAttvadAgamagataH puruSApalApAt // 351 // doSAkalaDitamatiH puruSo na ko'pi tasmAttvayA zrutirajanyatayA'bhyupetA / / prAmANyarakSaNakRte na ca so'pi kAmaH sampatsyatepramitibuddhijaniprasaGgAt // 352 // no sattvamAtrata iha prabhavanti zabdA. zAbyAM parantu samayagrahasavyapekSAH // saGketakartRpuruSA na ca doSamuktAstasmAt kathaM kathaya mAnamatiH zrutessyAt353 naikAntato bhavati ko'pi vinAzadhA nityo'thavA pramitigocarasaJcariSNuH // arthakriyAjaniranityata eva naivaM no nityato bhavati kintu tadanyato yat // 354 kaNThosthitA maruta eva vicitrazakti sAmarthyatastava mate dhvanizabdavAcyAH // ye vyajakA abhimatA janakatvabhAjaH kAdhakSarasya ca bhavanti ta eva kinno // 355 // nityo vibhuzca tava sammata eSa kAdi wGgayaH kathaM bhavatu tairavikArirUpaH // avyaGgayarUpavigame ca kathanna janyaH pUrvasvabhAvavigamAdaparasya lAbhAt // 356 // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || vedApauruSeyatvA pAkaraNam // vyaGgo'pyayaM yadi tu dezata eva tarhi sarvAtmanA bhavati dezagato'tha dezAt // Adhe vibhuvaliyo niyataikadezasthityA'ntime kimnvsthitidossmuktiH||357|| (67) sarvAtmanA yadi tathA'tra mato'tha kAdidezAntarastha puruSairapi kinna tAha // tasya zrutirbhavatu vA nikaTasthitasyApyazrAvaNantadiva kinna tadekabhAve || 358 // ekendriyagrahaNayogyatayA'pi varNA vyaGgathA pRthaGniyatavAyubalAtkathaM syuH // tattve samAdhikaraNeSu vibhinnato na vyaGgyatvamatra vibudhairavalokitaM yat // 359 // tasmAtkathaM vada bhavenna yadaikavarNo'dhyakSaprathAmupagato nikhilo'pi kAdiH // tatkAla eva pramiteH padavIM prapanno, yuktanna cAvaraNakalpanameSu yuktyA // 360 // no vAyavo varaNakAriNa AptamAnyA ste vyaJjakAstava yato'bhimatA budhAyaca // yadvyaJjakaM bhavati tatsamajAtikanno dRSTaH kvacidraraNakAritayA ca tasya // 361 // zabde tvayAssvaraNakAriNa AhatAH kiM zrotre'thavA yadi purassarakalpa iSTaH // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (68) nyAyasindhI tatrApi kiM vacanavadvibhavo matAste kiM vA'pakRSTaparimANapavitritAzca // 362 // Aye layo nahi bhavedvibhutAnviteSu nityatvameva bhavatA'dRtamatra yasmAt // zabdopalabdhikathayApi gataM tathA ca bAdhiryameva jagati prathitanna kiM syAt // 363 // antye na caikapavanena vibhostu kAdeH syAdAvRttirbahava eva tataH prakalpyAH / / pratyekameva na tu teSu pramANamasti tairantarA'pi ca gatiH khalu janyapakSe // 364 // syAvyaJjakena pavanena virodhivAyo staddezagasya vilaye kimu sarvadA no / tatrasthataThacanabuddhirato'pyaneke kalpyA gurutvamadhikaM kimataH paraM syAt // 365 // doSastvayaM zrutigatAbaraNe'pi tasmAt kalpo'ntimo'pi kathamatra tavopapannaH // kizca kramo'pi nahi yujyata eva nitye varNe dvidhA sa hi yto'bhimtobudhaanaam||366|| dezAt kramo'viraladezasamAzriteSu, mUrtaSu puSpanikareSu yato'tra dRSTaH // janyeSu tantuvasaneSu ca kAlajanyo, dRSTaH kramastadubhayaM prakRte na cAsti // 367 // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // vedApauruSeyatvApAkaraNam // (69) vAyoryathaiva gamane'pi na madhyadeze, svArabhbhakAvayavayogavinAzajanyaH // nAzastathaiva vacanasya bhavenna nAzo, vizleSato'vayavakasya vizeSabandhAt // 368 // etena paudgalikatopagame pareNa, prAptizrutennahi bhavedvacanasya nAzAt // dravyAntaraprabalayogata ityapAstaM, vAyona kintava mate'pi tathaiva nAzaH // 369 // zaktigraho'sti nanu yasya na so'sti zabdastajanyatA'bhyupagame vyavahArakAle // yo vartate'tha sa bhavenna gahItazaktistasmAnna zAbdamatirAhatasampradAye // 370 // ityAdidoSaghaTanApi paraprayuktA, syAttasya yena na matA vacaneSu jAtiH // katvAdikA nikhilakAdigatA tu bhinnAbhinnA samAnapariNAmatayA matA yaiH / / 371 // teSAM na doSakaNato'pi jinAnugAnAM, sparzo mate bhavati paudgalike'pi zabde // jAtiM vinA nahi tavApi ghaTAdike'rthe, zaktirmatA'nugatajAtyabhidhApralApin // 372 / / zakyA na jAtiriha vAhanadohanAdi- (yugmam) kAryAnvayApagamato hi vishessbhinnaa| Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (70) nyAyasindhau. AkSepato bhavati naiva matistu zAbdI no lakSaNA'pyanupapattimatiM vinA'rthe // 373 // sAmAnyato virahito na vizeSa eva zakyastathA'nanugamena bhvetprntu| etadvayaM bhavati bhinnamabhedayogi saMsRSTameva vacasAmiha zakyamiSTam // 374 // zaktastathA bhavati nAnugatasvarUpo no vyaktirUpa iha kaadirsttvyogaat|| sAmAnyasaMvalita eSa vibhinnarUpo janyo'pi kinnahi bhvedgmko'rthraasheH||375|| nityatvato'sti vacasAM yadi doSamukten! bhrAntibuddhijanane paTutA tadA kim|| tenaiva teSu na bhaveDguNayogalabhyaM prAmANyamapyanumataM budha te mate tu // 376 // bauddhAgamAdiSu yathA puruSasya kartuH smRtyA matA puruSakartRkatA tathaiva / / vede smRtinahi kimasti yato na tasya kartA prasiddhayati pumAn tava niitibhiitH||377|| siddhArthakaM ca vacananna mataM pramANaM mImAMsakasya tata eva na krtsiddhiH|| vidhyaMgatAM stutiparatvabalena kintu tasyAbhyupetya phalavattvamapi prazastam // 378 // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // srvjnyvicaar.|| (71) etadvaco nahi vicArapathaM budhAnAM mImAMsakasya kthmpyvgaahte'tr| svArthe na cedayadi pramANamasau tadAsya vidhyaGgatA'pi niyatasya na bhedataH syaat||379|| sarvasya sarvavidhibodhitakarmayogaH syAdarthavAdavacanasya nirrthktve|| bAdhyArthakasya yadi cAnyaparatvamasya naitAvatA sakalameva nijArthazUnyam // 380 // siddhArthakAcca vacasaH smRtireva kartu nnoM cettadA sugatakartRkatAdisiddhiH // bauddhAgamAdiSu kathaM bhavitA tathA ca veSo'pi teSu bhavatAmanimittikaH syAt // 381 // sarvajJa eva yadi ko'pi bhavenna vaktA yuktastadA puruSadoSakRtastu doSaH // zabde paraM viditasarvapadArthatattvastIrthaGkaro na bhavatAM zrutigocaraH kim // 381 sarvajJatA vacanakartRtayA viruddhA siddhA bhavedyadi tadA na bhavet sa vktaa| na tvetadasti vada kA'tra tavAsti yuktiH siddhayedyayA nahi pumAnnikhilArthavijJaH // 383 // svArthAvagAhimatijanyamiha prasiddhaM vAkyaM pramANamiti tena vilkssnnen|| Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 72 ) nyAyasindhau. vaktA prasiddhayati vilakSaNa eva loke vyAptistathaiva niyatA na viparyayeNa // 384 // dRSTArthakaJca vacananna jinapraNItaM bAdhAM pramANanikareNa yato nijArthe || syAdvAdalAJchitatanau bhajate tadaikyavAkyAt tadanyadapi mAnatayaiva mAnyam // 385 // etAdRzena vacanena nijapraNetR siddha kathanna sakalArthavidaH prasiddhiH || bAdhapramANavigamAdapi kiJca yuktA sarvajJasiddhiranumAtmatayA pramANam // 386|| yavRddhito'pacayavAniha yaH prasiddho 'syantaprakarSagamane nanu tasya tasya // AtyantikakSaya itassakalArthavijJAdrAgAdidoSaghaTanA'pyatidUramAt // 387 // etena yuktinikaro'pi vibhoH parasya sarvajJatApanayane'bhimato na yuktaH // tatsammataM kathakapaddhatimatra yuktyA - ssnIyopahanti jinadarzanavijJa ittham ||388 // nanvapramANakamihAbhyupagantumarham prAmANikaiH kimapi no tata eva vAcyam // satve pramANamiha sarvavidaH kimasti pratyakSamatra labhate na nijasvarUpam // 389 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // srvjnyvicaarH|| yasmAt parAtmamatigocarabuddhizAlI nAsmadvidho'kSajamateH kathamapyazakteH / / asmadviziSTajanuSAM matirasya cetta cchaddhAspadaM jaDamatiM virahayya kasya // 390 // pratyakSapUvakatayaiva na cAnumAnaM no vAsya sAdhakatayA prathito'sti hetuH / / naitAdRze tu viSaye'styupamApracAra zabdo'pi nAtra kurute mtimujjvlaabhaam||391 yasmAdaco bhavati sarvavidaH pramANa metAdRze tu viSaye na tu cammadRSTeH / / siddhe tu sarvavidi tadvacanatvasiddhi ranyonyasaMzrayaghaTA prakRte tatassyAt // 392 // ekasya siddhiriha ced yadi bhinnasarva jJoktAgamAdaparato nanu tasya kasmAt // tasyApi bhinnanikhilArthaviduktavAkyAta siddhirbhaved yadi tadA sudRDhA'navasthA // 393 // anyonyavAkyajamateH prabhavA na siddhiranyonyasaMzrayalatApariveSTanAt syAt // syAccakrakastadatiriktasamAzraye tu naitAvatA niyatasarvavidaH prasiddhiH // 394 // jJAnaM tathA nijagataM vacanena so'pi nodhyakSamanyajanavRttitayA'tra kartum / / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (74) nyAyasindhau. sAmarthyavAniti na tatsamakAlikaizca jJAto bhavennanu janairapi tatvadRSTayA // 395 // no bhinnakAlapuruSairvyavadhAnabhAgbhiH sarvajJatA paragatA viditA hyayogyA // tAmantarA tvanupapannamihAsti kiJcinnavArthato'pi tava siddhayatu yena vijJaH // 396 // bhAvo hyayaM bhavati na pratiSedhadakSA bhAvapramANaviSayo'sya tato na siddhiH|| naivoktabhinnamiha te'pi mataM pramANaM prAmANikasya sa ca kena prasiddhimetu // 397 // notpattamahati tathA sakalArthabodho hetuM vinA niyatadezakatAdihAneH // hetustu tasya nayanAdi yadIndriyaM syAt pratyakSatA nanu tadopagatA tava syAt // 398 // tattve na tasya sakalArthaprakAzakatvaM netrAdinA niyamanAdviSaye svakIye // yasmAnna cAkSuSamatiH pratibandhakAnAmucchedato'pyaviSaye'tra janasya dRSTA // 399 // yadyanyagocaracaro'pi bhavet kadAci dakSAntarasya viSayo na tadendriyANi // kalpyAni netraprabhRtIni bahUni yasmAsparzendriyeNa sakalendriyakAryabhAvaH // 400 // Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // sarvajJavicAra. // (75) tasmAdyadA nayanato'sya matistadA no gandhAdivastuviSayA na ca sarvavittvam // akSAntarAdapi janiyadi tasya tatrApyakSAntarasya viSayo viSayo na yuktaH // 401 // no mAnasazca bahirindriyamantareNa bAhye pravRttimadato na tato'pi tasya / yuktA janinna ca tathA viSayaM vinaiva pratyakSabodha upapadyata eSa vihan // 402 // nAlaukiko bhavati gautamasammato'pi, sambandha indriyagaNasya samastabhAvaiH // pratyakSabodhajanako'bhimato budhAnAM tattve'thavA sakala eva na sarvavikima // 403 // vAcyatvatassakalameva samAnabhAvAt sambaddhamatra manaso bhavatAmmatena // tasmAt samastaviSayapratibhAsanaM ki nAlaukikAd bhavitumarhati snnikrssaat||404|| liGgAdayaM yadi bhavedanumAnarUpo vyAptigrahaH prathamatassakaleSu vAcyaH / / nAdhyakSarUpa iha so'pi bhaveddhi tasya liGgAntaraprabhavataiva matA tvayA syAt // 405 // tatrAnavasthitilatApariveSTanAnna muktiH kathaJcidapi te bhavitA'numAyAm // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (76) nyAyasindhau. annanoranoon rrrrrrrrrrrrrrrrrrrr kizcAnumAmatimato yadi sarvavittva masmAdRzAmapi kathannahi sarvavitvam // 406 // vAcyatvatassakalameva bhavet prameyamityAdikAnumitirasti na kintathApi // nAsmAdRzAM yadi bhavediha sarvavittvaM kiM zraddhayo'pi tava kevalayA bhavettat // 407 // sahizyabuddhijanitopamitebalAnno sarvajJatA bhavitumarhati puMsi yasmAt // sAdRzyagocaratayaiva matA budhAnAmeSA na cAnyaviSayA pramitA'sti loke||408|| pratyekazastakalavastumatau samartha zabdo'tha ko'pi nahi vidyata eva loke // astyAgamaH paramasau bahuvistRtatvAnnAzeSato'dhyayanagocarasaccariSNuH // 409 // sarva vinA kimapi nAnupapannamarthA pattyApi sarvaviSayAvagatinna yuktA // nAbhAvamAnaviSayaH khalu vasturAzi stasyAsadarthakatayaiva yataH prasiddhiH // 410 // nAbhyAsato'pi sakalAvagamodbhavaH syA cchaktiM vihAya nahi so'pi prabhuH kriyAyAm // kintApyamAnamapi nIramanekazo vai vahnitvameti nijatattvaparikSayeNa ||411 // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // srvjnyvicaarH|| (77) - nollaGghanazca zatazaH kriyamANameva mAtyantikaM kvacidapi pravilokyate'tra // vyApArarAzisahakArisamanvaye'pi netreNa saurabhamatejananaM na dRSTam // 412 // bhrAntintathA paragatAmavaboddhumIzo bhrAnto bhavedaparathA nahi sarvavitsyAt // jJAnaM yataH svaviSayeNa vinA kRtaM na bodhe'vabhAsata iti prathito'tra panthAH // 413 // pratyakSabAdhitatayA'pyanumA pratiSThAM prApnoti sarvavidi naiva parAbhyupetA // kizcAnumApi parakalpitapuMsi sarva jJatvApavAdakatayA'pratighAsti kinno // 414 // puMstvAdasAvahamivAlpaSidabhyupeyo no sarvavinna ca tathAgamasampraNetA // . vaktRtvato'hamiva so'pi ca sarvavinno rAgAdimAnahamivAyamapi pramAtA // 415 // pUrvAparau na samayau nikhilajJayuktau kAlatvato'bhinavakAla iva prasiddhaH // dezAntare prakRtadeza ivAsti naiva sarvajJa ityanumitIravadhArayAntaH // 416 // vaktRsvato bhavati tena samAnadharmA kinnAsmadAdirita eva bhavecca so'pi // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (78) nyAyasindhau. asmAdRzaizca sadRzo'lpapadArthavittvAt tasmAt kathaM bhavati nopamitestu baadhaa||417|| zabdassvalaukika ihAsti vidhipradhAno no siddhigocaracaro na tato'sya baadhH|| kintvasmadAdiracitA bahavaH pratItAstadbAdhakA na bhavatAM zrutigAcarAH kim||118|| syAssarvavidyadi tadA tava sammato'tra paJcapramANaviSayo'pi bhavenna caivam // tasmAnna cAsti sa idaM kimu bAdhakanno bhAvapramANamapi taviSayAnumAyAH // 419 // kizcAsya kITamazakAdimatiH kimarthA prekSAvatA'pi bhavatA'bhimatA'tra puNsH|| saukhyAspadAbhimatasarvamati prakalpya nAnugrahaH kimu kRto'sya nijopadeSTuH // 420 // duHkhAnubhUtivazataH khalu duHkhabhogI duHkhIti lokasaraNau janatAprasiddhaH // duHkhaM parasya vizadapramayA vijAnan duHkhI bhavet sakalavinnahi kintavAptaH // 421 // itthaM vadan svagRha eva janairupAsyo mImAMsako bhavatu no budhamaNDape'pi / / vAGmAtrato'tra nahi siddhimupaiti kiJci. yuktina kA cidapi tena satI prayuktA // 422 // Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // sarvajJavicAraH // ( 79 ) pratyakSabuddhiriha naiva mamApi mAnyA tatkhaNDanaM kSatikaranna ca sarvavitve // naivA'numA tadudayA'pi ca tatra mAnaM kenopamAnamiha mAnatayA prayuktam ||423 // sAmAnyato bhavati dRSTamihAnumAnantatsAdhanAya nirupadravayuktisiddham // jJAnaprakarSajanito vacanaprakarSaH kinnAsmadAdiniyato niyamo na yena // 424 // spaSTekabodhaviSayA nanu sarvabhAvAH kasyApi sAtizayabodhavato'tra puMsaH // paJcAGgulIvadabhidheyaprameyatAde vyaptarna cAtra viraho na ca doSalezaH // 425 // sAmAnyato bhavati yo matigocarassoSsAdhAraNena matigocara ityato'pi // sattvAdinA matigatA nanu sarvabhAvAH kasyApi bodhaviSayA niyatasvarUpaiH // 426 // vyAptigraho'pi sulabho manasohato vA kiM vAnyato'stu bhavatAmapi mAnya eSaH // dhUmAnumAnamapi tena vinA kathaM syAd yatrobhayoriti gatirbhavataiva dattA // 427 // siddhArthakasya vacanasya ca pUrvanItyA / prAmANyamatra bhavatAmapi samprasiddham // Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (80) nyAyasindhI NAAM www tattve ca tasya bhavadAgamato'pi siddhihastastharatnamativatkimu nAsti ghidvan // 428 // pratyakSa eva sa ca kevalabodha iSTo jainaistadAvaraNakarmalayo'sya hetuH|| nAkSodbhavatvamiha lakSaNamasya kintu spaSTatvameva vizadIkRtamAhatairyat / / 429 // tasmAdvikalpanikaro bhavato'rthavAnno hetadbhavatvaviSaye jinatantrasiddhaH / / svAbhAviko hi guNa Atmani bodharUpo nizzeSakarmavilaye prathate vizuddhaH // 430 // abhyAsato bhavati naiva prakarSaniSThA'nyaupAdhikasya prakRte tu kathaM na sA syAt // nairmalyamambhasi na kiM katakaprayoge'tyantaprakarSapariNAmi janena dRSTam // 431 // bhrAnti tu yadyapi parasya sa vetti tena bhrAntatvamasya ca tathApi na yujyate yat // bhrAnteH pramANavidhayA'vagatau bhavettat bhrAntitvato'vagamane tu pramAtRtaiva // 432 // grAhyAMzato'pi prakRte'sti na tasya bhAvo bhrAntau tu tadviSayatAyavagAhane'pi // yannAsti yatra nanu tasya mato tu tatra tatkiM na tahiSayatAsti tadapramAyAm // 433 // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // sarvajJavicAra // (81) adhyakSabAdha iha yogyatayA prasiddhaM grA bhavennahi parastu parasya yogyaH // tvaddarzitAnumitito na bhavecca bAdhA naikatra darzanabalAnniyamA hi yuktaH // 434 // mImAMsakatvamapi jaiminito'nyathA syAt puMstvAdito'pahRtasattvamadarzanaM kim // rathyAnare bhavatu no niyamo'tra yena kazcidvizeSa iha naiva nibhAlito'sti // 435 // prAbhAkaro'pi puruSatvasamanvayena mImAMsako nahi bhavetsa ivAlpabuddhiH // etAdRzAnumitayassvavadhAya kRtyo- tthAnaM bhaveyuriti taddhRdaye kuruSvaM // 436 // tAtkAlikairaviditAkhilavedatattva jJato babhUva tatra jaiminiratra yadvat // tadvajjano'pi viditAkhilavastutattvo jJAto vineyabhavikairiha kinna mAnyaH // 437 // vyAkhyAtRtAguNabalena yathA trivedI vedaikabhAgaviduSAmapi jaiminirvaH // jJAto babhUva kimu no'pi tathaiva no'rhan siddhAntadezaviduSAM vidito'khilajJaH // 438 // sAdharmyato yadi bhavennahi sarvavitsa mImAMsako'pi tava jaiminiratra na syAt // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (82) nyAyasindhau. sAmAnyato'tha niyamo vacanasya cAsti buddhathaiva nA'lpaviSayAvagamena vidvan // 439 // svAtmasthitaM hyanubhavannanu duHkharAziM svAbhedato bhavati karmaTha duHkhabhogI // anyAtmaniSThamavayannapi ca pramAtA duHkhaM kathaM bhavatu sarvavidasya bhoktA // 440 // AptoktatAguNabalAhacanaM pramANaM prAmANyasiddhirapi tatra tatastato'stu // kiJca pramANamapi jaiminitantrasiddhaM nAsti svato bhavatu kasya prmaatvmissttm||441|| vyApAra eSa kathito nanu taiH pramAtu AthArthyamarthaniyataM prathate hi tasmAt // vyApArayukta iha kAryabhabe samartho heturna tantu virahayya paTuH kriyAyAm // 442 // nanvIhazo niyama Adriyate bhavadbhiThApAra iSTa iha heturathApyahetuH / / yAye'navasthitirathAniyamaprasaGgo vyApAratavirahakalpanayA bhavette // 443 // antye svabhAvavilayo'janako yato na vyApAratAparigato vibudhaprasiddhaH // vyApArabhinnajanakasya ca sahyapekSA no tasya seti yadi ko'tra vizeSa iSTaH // 444 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // mImAMsakamatepramANAdyasiddhipratipAdanam // (83) no tatsvabhAvazaraNena padaprasAro yukto'tra yuktizaraNaikaprakalpyarUpe // pratyakSasiddhiviSaye khalu tatra tasyA pattito bhavati kalpanamatra naivam // 445 // vyApAra eSa kimu janyatayA mataste kiM vA na janya iti nAtra tRtIyakalpaH // Aye na hetumanapekSya bhavecca janma nirhetukasya niyamo nahi yujyate yat // 44 // vyApArayukta iha cedyadi tasya hetu statrApyaparyavasitirbhavatAmavAryA // vyApAramuktamapi tajanakammataJcet tasyeva tarhi nahi kaspanamarthavatsyAt // 447 // antye sadaiva viSayAvagatiH prasaktA Atmo tadanvita ihAsti sadA pramAtA // andho'pi pazyatu ghaTAdipadArtharAzIn netrAdikaM viphalameva tava prasaktam // 448 // bhaTTena kiJca sa hi nendriyagocarastu prokto'numAviSaya eva matastathA ca // syAjjJAtatA'numitiheturathAsya kiMvA jJaptistu tena janitA prathamo na yuktaH // 449 jJAnasya bAhyaviSayeNa na cAsti bandho no taM vinA niyatabAhyagatA tu sA syAt // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (84) nyAyasindhau. sambandha iSTa iha cettava ko'pi tarhi kiM jJAtatAbhyupagamena nirarthakena / / 450 // jJAnazca sarvamiha sAmpratagocaranna bhUtaM bhaviSyadapi yadviSayIkaroti / / no jJAtatA bhavitumarhati tatra tasmAja jJAnaM prasiddhayatu tayA'numiteH kathante / / 451 // kiJceSTatAdikamapi prathitanna kasmA dicchAdayo'pyanumiteviSayAstatassyuH // jJAtA tathA bhavati sA'numitau samarthA tatrAnavasthitiraparyavasAnataH syAt / / 452 // vyAptigraho'pi ca tayA saha tasya vAcyaH so'pi prasiddhayati na tAmaparAM vihAya / / eSAnavasthitilatA tvaparoditA syAta tasmAt kathaM kathaya tasya tyaa'numaastu||153|| jJaptiH phalaM yadi bhavedanumApake sA svenaiva siddhayati tadosa vibhinnabodhAt / / Aye tayaiva nikhilo vyavahAra iSTaH syAtte'nyabodhaparikalpanamarthavanno // 454 // antye'navasthitinipAtabhayAnna mukti AtA yato bhavati sAnumitau tu hetuH // vyApArato'sti nahi ko'pi vizeSalezastasyAH kimarthamiha kalpanamAdRtaM syaat||455|| Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || dedAntamatakhaNDanam // (85) prAbhAkarotra viSaye na kathAdhikArI saMvedanaM bhavatu yena taduktamiSTam // jJAnatvameva pramititvamanena bodhe proktaM bhramathamaparanna ca tasya kiJcit // 456 // bhedAgrahaH khalu pravartaka iSyate taibhrantisthale paramasau na vicAramArge // suptasya tena nahi jAyata eva yatnastucchastato nahi sa te'pi mate bhavecca // 457 dAho bhavati te nanu paryudAsavRttyA tvabhedamatireva tathA ca siddhA // bhrAntyAtmikA matiriti svata eva naiva bodhato bhavati mAtvamateH prasiddhiH // 458 // jJaptau yathaiva paratazca bhavet pramANaM kArye tathaiva parato vinibhAlanIyam // hetupramAtvadhikRtA prakRte tato na syAdvAdapakSavimukhaH parato'pi pakSaH // 459 // mImAMsake pratihate na ca sarvavastvadvaitapravAdimatamapyanumodanIyam // yuktissamA tadubhayorhi nirAkriyAyAM pUrvapradarzitadizA tvavadhAraNIyA // 460 // zUnyatvavAdimatakhaNDanadarzitokta nItistathA bhavati tasya nirAkriyAyAm // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasindhau. vijJAnavAdaparimarddanayukti jAlo'pyastyeva kiJca tadupajJaprakAramArge // 461 // ( 86 ) sarva sadeva nahi vizvamasattathA no AvidyakaM bhavati kintvaha dRzyavastu // etacca tairupagataM paramatra tattvaM jJAtvApi no vizadayanti tadeva citram // 462 jAtyantare bhavati vastuni naiva doSaH pratyeka pakSamavalambya yato'sya vRttiH // yadvyAvahArikamidantava sasvamiSTa ntatpAramArthikatayaiva vicArayAntaH // 463 // zUnyatvamasya jagato na vinA pramANaM prAmANikasya nikaTe tava siddhimeti // pratyakSamAnamiha sasvaprasAdhakanna mithyAtvasAdhakatayA'bhyupagantumarham // 464 // mAnAntaraM bhavati kintu tato'pi naiva pratyakSavAdhitatayA tadupaiti siddhim // syAdvAdatassakala eva tathA ca heturjAtyantarasya gamako na tu zUnyatAyAH // 465 // dRzyatvato jagati te'bhimatanna siddhiM mithyAtvameti budha doSatatevilAsAt // liGgavidaM yadi na dRzyamato na siddhijJataM yato bhavati liGgamiha pramANam // 466 // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // vedAntamatakhaNDanam // (87) dRzyaM bhaved yadi tadA svayameva midhyA nAnyAnumAjananazaktiyutaM bhavetat // vyAptistathA bhavati nAtra na pakSatAsti rUpatrayantava matazca na yujyate'smin // 467 // zabdassvayaM tava mate nahi satyarUpo mithyAtvasiddhirapi tena kathaM ghaTeta // zaktigrahAdyapi na cAsti na zAbdabodha zrotA na cAsti na cako'pi tavAsti vaktA468 brahmAtmakaM yadi bhavetprathitaJca vizva madvaitavAda iha tarhi tava prasiddhayet // stambho ghaTaH paTa iti pravibhedato na pratyakSabuddhirupapadyata eva tattve // 469 // niSTaGkAnaM bhavati cAkSamateghaMTAde na svAnyabhedakalanAM hi vinaiva tasmAt / / bhedAvagAhimatitastava bAdhyamAnA nAdvaitabuddhirapi siddhipathaM prayoti // 470 // sattvaM rajastama iti tritayasvarUpA mAyA matA mama tu sA nikhileSu sattA // vAdo'pi nAmni paramatra na tatra kAci ddhAnijinakazaraNAnugataprakAre // 471 // satvaM sthitibhavati janma rajoguNo'tra nAzastamoguNa iti tritayAtmakaM yat // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (88) nyAyasindhoM .. ... MALAMAN.A sattvaM mataM sakalavastugataM jinAnAM tAdAtmyasaMvalitabhedayutaM mithastat // 472 // yatsvaprakAzamiha tatra tamo na dRSTaM brahmasvarUpaniyatA kathamastvavidyA // vidyA tathA bhavati no viSayaM vinaiva tattve'thavA nanu tayoriha ko vizeSaH // 473 // vAGmAtrato vizadabodhaprakAzamAnaM vizva na cApalapituM khalu zakyamanyaiH / / evaM sthitau bhavati tanmatameva mithyA tatprakriyAzrayaNamatra budhairna kAryyam // 474 // jJAnasvarUpamapi yasya mate na siddhathe nnaiyAyikasya na kathAkaraNe'dhikAraH / / vyaktiM vinaiva nanu dharmaparIkSaNaM hi khe citranirmitisamaM pravadanti vijJAH // 475 // AtmA yato bhavati tasya mate pramAtA jJAnaM pramA tadubhayoH smvaaybndhH|| etatrayannahi pramANapathaM prayAti prAmANyatattvamananaM kva tadA'svato'stu // 476 / / nityo mahAnsakalamUrtagato'yamAtmA naikAnto bhavitumarhati sattvahAneH / / bauddhoktayuktikavalena bhavenna nityo mAne mahasyapi na mAnamihAsti kinycit||477|| Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // nyAyamatakhaNDanam // pratyakSatassakaladehabhRtAM svadeha tulyAtmamAnaviSayeva matiH prasiddhA // pratyakSabAdhitatayA'numitinna cAtrAtyantaprakRSTaparimANaprasAdhikA syAt // 478 // naivApakRSTaparimANatayA mahattve kAryatvato bhavati nAzaprasaJjanazca // vyAptistayonnahi prayojakamantareNa yenAtmano'pi vilayo'thata AgataH syaat||479 kiJcAsya mAnamapi nastanunAmakamrmo dbhutaM matambhavati tanna ca nityameva // nAze'tha tasya ca bhavedanugAmino'pi jIvasya tatpariNatasya layaH kathaJcit // 480 // no sarvathA jinamate vilayo'sti kasyApyevaM sthite na paradarzitadoSapoSaH / / yatkhaNDane'pyavayavasya tanoH karAdestaddezakhaNDanamiha pravadanti vRddhAH // 481 // kampopalabdhirata eva ca khaNDiteza AtmapradezagamanAdupapadyate nH|| no no mano'ntarapravezavikalpanena kampopapAdanaparizramaduHkhalezaH // 482 // etena sAvayavatA'lpamahattvayogAt saMyogajatvamupagamya vinAzitA'sya // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (90) nyAyasindhau. tannAzato nanu pareNa pradarzitA yA seSTaprasaJjanatayA kSatikAriNI no // 483 // no prakriyA'pi paramArthata iSyate sA naiyAyikoparacitA paramArhataistu / / saMyoganAzamanapekSya yato vinAzaH keyUrabhAvapariNAmakakuNDalasya // 484 // kizcAnumAnamapi dehasamAnamAna AtmanyabAdhitatayA'tra pravartate naH // yatraiva yo bhavati dRSTaguNassa tatra kumbhAdivad bhavati cAtra na doSalezaH // 485 // nitye vibhau ca nahi karmakalApabandho 'bhAve ca tasya sutarAnnahi muktiyogaH // no janma mRtyurapi naiva na kartRbhoktR bhAvo tathA'vicalitAtmani tArkikANAma 486 no'dRSTamiSTamakhile'pi ca janyabhAve heturbudhAgya nanu yena vibhustavAsau // siddhayetsamastajanimatsu ca tasya yoga sampAdanArthamiti bhAvaya tArkika tvam // 187|| vAyogatirhatabhujo jvalanaM svabhAvAt svasvasvabhAvaniyatA hi samastabhAvAH // kiJcoparAddhamaNubhistava yena teSu nAnantazaktimavalokayase sphuTAbhAm // 488 // Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // nyAyamatakhaNDanam / / kiJcAstvadRSTamiha kAraNamartharAzau naiyAyikasya na tato'pi vibhutvasiddhiH // svAdhArayogaparikalpanamantarA'pi zaktyaiva yadbhavitumarhati hetutA'sya // 489 // vaicitryameva zaraNaM vibhuvAdino'pi yatno yato nahi tatorthabhave smrthH|| yatne kRte'pi bahuzo na mukha prayAti grAso vinaiva ca karagrahaNaM janAnAm // 490 // AkarSaNaM bhavati taJca vinApi mAnyaM sparzAdayomaNiguNAdayasastavApi // sAnnidhyato na ca paro'sti tayostu prApti nrno'dRSTakalpanamihApi tava prazastam // 491 // zatroryathA maraNaheturayaM tathaiva zyenAdiyAgajanitaH suhRdo na kiM syAt // uddezyatAdyaparabandhamurIkaroSi cettahyalaM vibhutayA''tmaprakalpanena // 492 // saMsargasaMghaTitameva na kAraNatvaM zaktyAtmakaM bhavati kintu jinAgame tat // zaktiH svakAyaniyatA niyatAtmabhAvasthityA bhavenniyatakAraNagaiva kiJca // 493 // syAd gauravantava virodhyavirodhakatve'vacchedakasya niyatasya pravezanena // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (92) nyAyasindhau. yasmAd ghaTAtmani matevirahe'pi dehA smanyasti buddhighaTanaikavibhusvarUpe // 494 // jJAnAdikaM prati tanojanakatvamevaM syAtkalpanIyamiti gauravamatra kinna / thApAdakApagamato'vibhutAmate no nApattirasti tata eva na gauravaM syAt // 495 // jJAnAdikaJca nahi tatra paraprakAze siddhayet kuto'sya nanu sAzrayatA guNatvAt // tattaccharIraniyamo'pi vibhona yukto jJAnAdi tanniyamitaM sutarAnna ca syAt // 496 // nAdRSTato'pi niyamastava yujyate'tra tasyaiva yanna ca niyAmakamasti kiJcit // svasvAmibhAvaniyamo'pi kathantathaivA' dRSTotmanoniyatayorupapadyate te // 497 // nanvetadarthamiha sarvapadArthavijJo'dhiSThAyako'kSicaraNAnumato mahezaH // pazyan sa eva niyatAtmagatantvadRSTaM svasvAmibhAvaniyamena karotu kinno // 498 // kArya sakatakamiti svata eva lokaiH, sAmAnyato'tra niyamo'vagato ghaTAdau // bhUmyaGkurAdyavayavitvavazAt prasiddhaM kArya svakartRzivasAdhanatatparannaH // 499 / / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // nyaaymtkhnnddneishvrvicaarH|| (93) syAllAghavAt sa vibhurekatayaiva mAnyo jJAnAdyajanyamata eva bhavecca tasya // nityatvato bhavati cAvinigamyabhAvAjjJAnAdi sarvaviSayaM paramezvarasya // 500 / / etAvatA sakalavitsakalapraNetA yuktyA prasiddhayati tathA sati tatra mAnam // zabdo'pi tadviracito nahi dharmyasiddhidoSAdito'numitito'sya nirAkriyAsti // 501 // ityAdi gautamasutairupagIyamAnaM nyAyAnusAripathavatti na yuktyabhAvAt // yuktissatI bhavati vastuprasAdhikA yA naikAntavAdimatanirbharato bhavetsA // 502 // nAcetanaM bhavati cetanasavyapekSa- . meva svakAryajanane paTurityamandaiH // vyAptirmatA tava tu yena pravRttibhAja statpreritA aNumukhAH svata eva naivam // 503 // nAkAraNAd bhavati kAryamato'numA syAt kAryeNa hetuviSayo na tato mahezaH // kartA prasiddhayati yato nahi janyamAne kA vinA'bhavanamavyabhicAri dRSTam // 50 // yadRSTimAtrata iha smRtirasti katustAdRgpadArthajanako bhavato'stu kartA // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (94) nyAyasindhoM kSityaGkurAyanubhave'pi na jAyate yat kartuH smRtina ca sakartRkamiSyate tat // 505 // ekatra darzanabalAdyadi kAryamAtre kA mato janaka Iza ihendramUnaH / / kiM kAraNannahi naro bhavatAM mate syAt kumbhAdivad bhavati so'pi mRdo vikaarH||506| kartA zarIrarahito na ca saMprasiddho 'dRSTo'picettava mato niyamAnurodhAt // kSityaGkurAyapi ghaTAdivilakSaNanna kAryantadA kimiha dRSTamakartRkaM syAt // 507 // kAryatvato bhavatu kAraNajanyatA'sya tatrApi lAghavabalAdaNujanyataiva // bhAseta laiGgikamato bhavajanyatA tu no gauravapratihatA tava nItirIteH // 508 // ekAntatastava matA na ca kAryatA'tra pakSe'styato bhavati no kimu hetvasiddhiH // sAmAnyato bhavati sA'vyabhicAriNI no AtmAdyapakSagamanAditi cintanIyam // 509 // etena nAvayavitA'pi matA tava syAt kAryatvasiddhayanuguNA zazazRGgakalpA // sAmAnyato bhavatu sA na tayArthasiddhiH kAcittavAbhilaSiteti vicArayAntaH // 510 // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // nyAyamatakhaNDaneIzvaravicAraH // (95 ) jJAnatvato nikhilameva bhavecca janyaM jJAnaM tadanyadapi te'numataM kathaM syAt / / kiM vA tathaiva na ghaTAdivilakSaNaM sat kArya mRdAdyapi matantava katrajanyam // 511 // saMvedanaM svata ihopagataM tvayA no jIvAtmabodhagatamIzvarabodhagantat // jJAnatvato bhavitumarhati naiva tahat sarvajJatA vada tadA'sya kathannu yuktA // 512 // jAtyA samAnamapi tannikhilAvagAhi svAtmAvabhAsi ca vilakSaNamiSTamasya // kAryatvatastadiva tulyamakatakaJca kumbhAdinA'GkuramRdAdi vilakSaNa sat // 513 // janyasya vRttiniyamo nanu kAyabhAvA yadyena janyamiha tanniyataM tadastu // jJAnantu tattava mate nahi janyamiSTaM kasmAt tato na sakalAtmagataM bhavettat // 514 // etena sarvaviSayatvaprasAdhikA te yuktibhavetsakalayattiprasAdhikA'pi // atra svabhAva urarIkriyate'tha tarhi karturvinA'pi tata eva na kiM mRdAdi // 515 // syAllAghavAdyadi na sarvagatassa bodhastenaiva sarvaviSayo'pi na yujyate'tha // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (96) nyAyasindhau. ekatra tadinigamo na paratra cettat tulyaM nibholaya mRdAdiSu kAryatAyAm // 516 / / kartatvamasya yadi vodhaprayatnakAma saMsarga eva nanu tarhi samastabhAve // kartatvamApatitamasya tato na nityaM kizcittavApyabhimataM sthiratAmupaitu // 517 // yaddhetugocaramatinnanu tasya karttA nAnyasya tahigamato yadi sammataste // jJAnAdi tarhi nahi kevalamarthakAri kAryavyavasthitirihAnyabalAdyato'bhUt // 518|| kartA na sarvajanakAvagatau samarthaH kumbhAdikAryajanane'pyavalokito'sti // yasmAdadRSTamapi kAraNamastyadRSTakAlAdikaM ghaTapaTAdividhAnadaH // 519 // evaM samastajanakAvagaterabhAve 'pozo'kurAdividadhAtu tato na tasya // syAtkalpanaM sakalakAraNaprerakatvA dajJAtaheturapi kinna karotu kAryam // 520 // sAmAnyato na vapuSA'nuvidhAtanasti kAryasya tena nahi kAraNamiSyate tat // kApi naiva samamasti vilokyamAnaM prekSavatA taditi so'pi na kAraNante // 521 // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // nyAyamatakhaNDana IzvaravicAraH (97) na prakriyAnusaraNena bhaved vyavasthA kartA prasiddhyatu yato nikhile'pi kArye // kiJcAnvayo na niyato vyatireka eva / kintvatra kAraNatayA'bhyupagamyamAne // 522 // IzastvayA sakalakAlagato mato'sti / kAle tato na viraho'sya tathA na deze // vyAptyAnvayAditi kathaM vyatirekazUnye hetutvamapyupagatantava siddhimetu // 523 // jJAnAdayo nikhilakAryajanau samarthA vyApAratAmanubhavanti sadaiva tasya // kAryantato nikhilameva sadaiva kinna sAmadhyabhAji janake na jnevilmbH||524|| so'pekSate yadi paraM sahakAriNaM ta. nnityaM bhaveduta tato vyatiriktameva // Aye bhavejanimatAnna janervilambaH kartA sadA'sti sahakArikarambito yt||525|| antye sa IzvarakRto'bhyupagamyate cet tasyApi kinnahi bhavecca sadeva janma // tatrA'pi so'nyasahakArisamAzrayeNa heturbhavedyadi tadA sudRDhA'navasthA // 526 // iSTAnavasthitiriyaM hi pramANamulA vizvavyavasthitiriyaM na yato'ntarA tAma Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (98) . nyAyasindhI ityAditArkikavaco na vicAraramyaM bhAvAvabodhaviraheNa pravartamAnam // 527 // anyAni yAni janakAni tvayoditAni, vastUni tAnyapi mahezakRtAni cetsyuH // sarvANi tAni na bhavanti sadaiva kasmA devaM sthitau ca janakAni kutaH krameNa // 528 // tatrAnavasthitilatA na hRdi sthitA te jainairapIha nanu sopagataiva yasmAt // kinvIDazApekSaNa IzvarasyApekSAnavasthitighaTA tvaparaiva kAcit / / 529 / / tatkAraNAni yadi nezvarasambhavAni taireva kiM bhavati no vyabhicAri liGgam // prekSAvatAM bhavati kiJca prayojanena vyAptA pravRttiriha netarathA kriyAyAma // 530 // samprAptakAmanikarasya mahezvarasya no te prapaJcakaraNAkimapISTamiSTam // kSityaGkurAdikamayaM vidadhAtu kasmAsprekSA'thavA kimu bhavenna tvayA'sya luptA // 531 kAruNyato bhagavato yadi te pravRttiH sRSTibhavecchabhamayI na ca tadviruddhA // krIDA tu rAganiyatA na bhavenmaheze na krIDayA'pi tata eva jagatpravRttiH // 532 / / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || nyAyamanakhaNDana IzvaravicAra: duHkhApanodanakRte ca bhavedvilAsaH kiM vA sukhAya tadubhAvapi no maheze // svAtantryamAtmaniyataM sakaleSu pazyan duHkhAnvayaM jagadidaM prakarotu kasmAt // 933 // dharmAdyapUrva sahakArivazAnmahezo vaicitryazAli jagadeva karoti nAnyat // evaM mataM yadi tadA paratantrataiva (99) svAtantryamasya nahi te'bhimatantu yuktam 534 dharmaM vilokya nanu tena sukhaM karotu pApaM vilokya viratosstu ca duHkhassRSTeH // evaM kRte bhavati no paratantratA'nu kampApi sarvajanimatsu prakAzitA syAt // 535 pApaM vidhAya punarasya vinAzakarttu bhagena mUDhajanato'pyapakRSTatA'sya // nUnaM bhavenna niyamo'sti tathA vinAzo bhAgena karmapaTalasya na cAnyatheti || 536 // jJAnAgninA'pyazubhakarmmatatervinAzaH zAstre tavApi nanu sampratipanna eva // jJAnaM svasantatigatanna kathaM vidhAya sarvopakAranipuNo'pyabhavanmahezaH ||537 // daNDyAya daNDamiha yannRpatirdadAti rAgAdidoSakalito vyapadizyate tat // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (100) nyAyasindhau. daNDyApakAraviSaye ca na kartatA'sya zambhustavAbhilaSitastu tato viruddhaH // 538 // rAjA svatantra iha naiva tathA kriyAyAM mandhyAyanekakaraNopakRtaH prabhussaH // rAjyakSayAdibhayato nayamArgagAmI naivaM zivastava mato'khilakAryakarttA // 539 / / rAjA prasannahRdayo draviNaM dadAti kruddho haratyakhilameva dhanaJca kiM vA // kopaprasAdavigato bhavatAM mahezaH kasyeSTakRd bhavatu kasya ca duHkhakArI // 540 // dharmAdayo niyamitA niyamena kArya kurvanti no'niyamitA iti zambhusiddhiH // zambhussvayaM yadi na kAryajanau prabhussyAt siddhistado bhavatu tasya kathaM paTiSThA // 541 // netrAdikaM niyatagocaramatra dRSTaM kSetrajJato'niyatagocaratassvakIye // grAhye pravRttimadadhiSThitameva tahat kSetrajJarAzirapi kinna tato mahezaH // 542 / / etanna yuktamanavasthitidoSataste' dhiSThAyakAnuzaraNasya yato na kASThA // vizrAntirasti yadi tahi na zambhusiddhivyApterlayAd bhavitumarhati gautamAnAm // 543 // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // nyaaymtkhnnddneiishvrvicaarH|| (101) pakSAprasiddhiriha doSatayA na ceSTo jainairyato bhavatu tasya zarIritAye // sAdhye'prasiddhighaTanA khalu dharmyasiddhayA vaikalpikI tvabhimatA budha dhammisiddhiH // 544 kizca svatantragamake khalu dharmyasiddhi doSo bhavenna ca prasaGgatayA'pyabhISTe // evaM sthite bhavatu kinna ca kartatAde rIze zarIraghaTanAdiprasaJjanannaH // 545 // Izo'thavA kimu na jainamate mato'sti dharmyaprasiddhivacanaM vacanIyameva // kartA paranna ca bhavettata eva tasya kartatvakhaNDanaparaM zivakhaNDanannaH // 546 // tIrthapravartanapaTurbhavatAM mate'pi kasmAd bhavetsa iti naiva pareNa coyam // kAmAdidoSarahito'pi hi tIrthakRttvasvAbhAvyato bhavati tIrthakaro jinendrH||547|| yattena tIrthakaranAma zubhairanekaiH kArjitantadudayAdbhavikopakRtyai // tIrtha pravartayati karmavazena siddho niHzeSakarmaviyuto'tanurAhatAnAma // 548 // naitadguNAtmakamihAbhimataM jinAnAM jJAnAdivad bhavati paugalikaM parantu // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (102) nyAyasindhau. svAbhAvikordhvagatimAnapi yasya yogAdAtmA bhave bhramati matta iveha madyAt // 549 // nanvatra gautamasutAnumato na mAto jJAnannavA na ca tayossamavAyabandhaH || itthaM tvayaiva vinibhAlitametayaiva nItyA na kiM gurumataM matamadvitIyam // 550 // na svargalokamanugacchati ko'pi jIvo dehAbhinna iha so'pi na mAnasiddhaH // pUrvaH paro na ca bhavo narakAdikanno pratyakSabhinnamatha mAnamamAnameva // 559 // kiM pUjayA kimu tathendriyanigraheNa dArAdibhogavimukhaizca mudhA tapobhiH || kazcAgato'tra paralokata ityavijJA dhUrtapralApavacanaiH kimu vaJcitA no // 552 // catvAri sarvajanatA'kSajagocarANi bhUtAni santi nahi tadvyatiriktamasti // tAnyeva dehapariNAmavizeSalAbhe kiJcetanAni na bhavanti yato'nya AtmA553 dRSTa havirguDakaNikasamaSTirUpe kiM modake na hi vicitrarasaprakarSaH || kiM vA tathA na madazaktirananyarUpe saMyogatassamudayAtmani dRSTapUrvA // 554 // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // cAvakamatapradarzanam zRGgaM zazIyamapi kinna matantvayA'Gga no dRzyate kvacidapIti na tanmataM cet // Atmopalabdha iha kiM bhavatA kadAci - netrAdinA nanu yato na bhavet sa mithyA 555 nAhaM pratItiviSayo bhavatAmihAtmA gauro'hamityanubhavo hi zarIradhammaiH // ekatra dharmiNi sahAvagatau pravINo'hantvasya sukhyahamiti prathanantu mithyA // 556 // liGgaM na cAtra nirupadravamIkSyate yat tenAnumAnamapi tasya bhavenna siddhau // no vyAptibuddhimanapekSya tavAnumAyAH faralaistbhamato budha liGgajAyAH // 557 // vyAptigraho bhavati na vyabhicArazaGkAbhaGgAnukUlamanapekSya ca tatra tarkam // vyAptigrahaJca virahayya na tarkajanma tatrApi kiM bhavati na vyabhicArazaGkA ||558|| tasyAH kSayo'pi yadi tarkasamAzrayeNa (03) syAccakrako bhramaNato'bhramaNe'navasthA // vyAptigraho'kSajanitaH kimu liGajo vA tatrAkSajo yadi mato na ca yujyate saH // 559 // yasmAt puraHsthitapadArthamatau pravINannaitrAdika vyavahitArthamatAvalanno // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 104 ) nyAyasindhau. vyAptigraho nikhilasAdhanasAdhyadharmigrAhI kathaM bhavatu tena na liGgajo'pi // 560 // naivAgRhItaniyamo 'numitau samartho hetustato niyamabuddhirihApi liGgAt // tatrApi tadgrahaNamanyata eva liGgAdeSA'parA niyamabuddhikRtA'navasthA // 561 // gauNaM pramANamiha naiva mataM budhAnAM pratyakSamAtramata eva bhavetpramANam // gauNAt tvayA'numitikAraNavRttiruktA, gauNatvato na tava mAnamato'numAnam // 562 // pakSo yato bhavati sAdhyaviziSTadhammI vyAptigrahe sa tava sAdhyaparo mato'tha // vyApyasya pakSaghaTanAgrahaNe sa dharmI gauNAdvinA kathaya kA'tra tavAsti nItiH // 563 // sAmAnyamatra yadi sAdhyatayA matante tatsAdhanaM bhavati tarhi vRthaiva siddheH // kiJca pravRttirapi naiva phalArthinAM sthAjjJAnaM vinA'nyadiha tasya yato na kAryam 564 vyApyagrahAd bhavati naiva vizeSarUpararisraeAdighaTanA na vizeSato yat // pratyeka pakSaparidarzita doSatastu, naivobhayaM bhavati sAdhyatayApyaduSTam // 565 // Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // cArvAkamatapradarzanam // ( 105) loke tu dhUmamatito girigahare yA dhUmadhvajAvagatirasti na sAnumAkhyA // sambhAvanA bhavati kintvathavA smRtissAsaMsargabhAnavikalA vyavahArayogyA // 566 // yaccAstyanuvyavasitAvanumAtvabhAnamasyAstato bhavati nAnumititvasiddhiH // yasmAdasammatibalAdupanItamevAsatkhyAtibodhaviSayo'numititvamasyAH // 567 // tanmAna satvaniyatanna parokSavRtti kiM vAstavato bhavati lAghavamatra pakSe || sAmAnyato bhavati mAnasabodhamAtre bAhyAkSavobhajanakaM pratibandhakaM yat ||568 // tasmin parokSamatiyogini kalpite tu kiM gauravanna pratibandhakatAnyatAtaH // pratyakSatA nikhilavijJajanaprasiddhA heyA na tarka rasikairanumAtmabodhe // 569 // sAGkadoSaghaTanA tu kutArkikANAM jAtitvabAdhakatayA'bhimatA na vijJaiH // AtmatvajAtirapi yena na bhUtasaGke dehAtmake gurumatena bhavetprasiddhA ||570 || saMyoga indriyabhave na pRthakprakalpyo vyApAra AtmaviSaye manaso'pi bodhe // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (106) nyAyasindhau. saMyogino hi samavAyata eva dehe netrAdinA matirudeSyati tArkikANAm // 571 // zAlUkato bhavati gomayato'pi janma zAlUkajAtiniyame'pi ca vRzcikAnAm // jJAnaikajAtiniyame'pi vibhinna jAte torbhavet kimu na buddhijanistathaiva // 572 // pitroH kadAcidiha zukrarajassamuttho bodho rasAyana prayogabhavaH kadAcit // abhyAsato bhavati so'tha ca tena nAtmA dehAt pRthaktava prasiddhimupaiti yuktayA // 573 // prajJAdikaM pratidinaJca zarIravRddhayA prAptaprakarSamiha sarvajanaprasiddham // dRSTvApi dehaguNatAM yadi tasya naiva mantA tadA bhavatu tasya tu ko vipakSaH || 574 // bAlasya janmasamaye'pi ca dugdhapAne, vRttissvabhAvabalato na ca vAsanAtaH // zaGkA na tatra viduSAM khalu yujyate'rthe svAbhAvikI hi bahudhA jagato vyavasthA // 575 zItaM jalaM kathaya kena kRtantathAgniruSNasvabhAva iha kena vinirmito'bhUt // AkarSaNAnugatazaktirayomaNInAM kasmAdabhUnna ca tathA prakRte vitarkaH // 576 // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // cArvAkamatapradarzanam // no kAryakAraNasamAzrayaNena ko'pi kAryoM vicAra iha tarkavitarkadakSaiH // no vastuto gurumate'numataH kayozci dyatkAryakAraNatayA niyamena bandhaH // 577 // pratyekazo ghaTapaTAdiSu vartate no tritvAdikaM punaridaM samudAyavRtti // tadanna bhUmijalavahnimarutsvapi syAt pratyekazazca kimavRttyapi cetanatvam // 578 // kumbhAdibhAvamiha yogyamavApya dRzyo'dRzyo'pi cANunikarassamudAyyabhinnaH // dehasvabhAvamavalambya tathaiva kinna bhUtAni cetanatayA pariNAmavanti // 579 // muktAtmanAM vibudhagautamatantrasiddho jJAnAdikasya viraho'pi yathA tathaiva // prANAdiyogavigame nanu cetanAyA dehe layo'pi mRtake gurutantrasiddhaH // 580 // zrAtmaprasiddhijanakaM na yathA'tra mAnaM tadAdhakaJca na tathaiva vibhAti mAnam // yasmAdicorakatayA'kSajabodha iSTo nAptestu yadyapi tathApi bhavet prasaGgaH // 581 // yadyatitasya zazazRGganiSedhane'pi tasyaiva yad bhavati vRttiravAdhitasya // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasindhau. (108) AtmA'sti neti na niSedhavidhAnamevaM yadyasti tatra tava kintu kimasti mAnama 582 sarvatra tena budha paryanuyogamAtraM kRtvA bRhaspatiramandamatiprabhAvAt // dhyAndhyaM vimUDhajanacittasamAzritantu svargAdikhaNDanagirA'nayadantadhAma // 583 // cArvAkabAlalapitaM gurugauraveNa mAnyaM bhavedanupasevitasadgurUNAm // etadvaco na ca jinAgamatattvaniSThAkASThAvizuddhamanasAM punarAhatAnAm // 584 // cArvAkamandamatayo hi parAtmasaMsthA ajJAnasaMzayaviruddhamatIranakSAH // jJAtvendriyainna prabhaviSNava ADhadhAnA buddhi yathArthaviSayAmapanetumete // 585 // svargAdikaJca jina gautamatantra vijJariTakikamiti pramitantvayA yat // tannAkSa pramitito nayanAdyayogyaM ceSTAdiliGgajanitAnumiteH parantu // 586 // adhyakSagocaratayA niyamo'sti no vA ya ihAprazasyaH // sattvasya te'bhimata yasmAttathA sati tavApi mate pramANaM prAptaM bhavedanumiterjanakaM viviktam // 987 // Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // cAnIkamatakhaNDanam AtmA'ntime vada tavApi kathanna satyopratyakSagocaracaro'pi mRSA pralApin // vyAptA vyavasthitiriyaM kimu mAnato vA meyasya kintu tava naiva mate'sti vidvan / 588 Adhe'numAnamapi kinna karoSi citte bhaGgayantareNa vacasA pratipAditaM yat // antye kathanna zazazRGgamapi prameyaM siddhabRhaspatimatantu tato vicitram // 599 // svAdhyakSabodhavigamAt kimu nAsti jIvo dehAdvivika uta vA nikhilairadRSTeH // Adhe svakIyanayanAdyapi naiva siddhedhadandhasya te kimu ghaTAdyapi siddhimetu // 590 // pratyakSato nahi kadAcidapi kvacidvA (109) kaizcittanosvagato vyatirikta AtmA || evantavAbhilaSito'ntimakalpa eSA buddhirmatA janitAta paraiva kAcit // 591 // kalpo na cAdya iha te'bhimato yato no netrAdikasya viSayA vyavadhAnabhAjaH // antye parokSamatireva bhavettataste mAnyA'numA'pi ca mate kimu naiva vidvan 592 yA laukikairupagatA'numitiryathArthA lokapravRtticaturA tatra sammatA sA / / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasindha zAstre'pi laukikaparIkSakayorvizeSo no kazcidatra vibudhairavalokito yat // 593 // ( 110 ) AAJ prAmANyalakSaNamavAdhitagocaratvaM saMvAditeti tavasammatametadeva // prAmANyasAdhakatayA'kSabhave tu bodhe tatrAnumA'bhyupagamo'rucito'pi kinno / / 594 // zabdArthayozca samayagrahasavyapekSobuddhasvabhAva iha vAcakatAdirUpaH // saMsarga Arhatamate pramito'sti kinno AptAgamo'pi tava yena na ca pramANam // 595 // sarvajJasiddhiriha darzitanItitaste mAnyaiva tadvacanataH pratipAditA ye svargAdayo nahi bhavanti ca te'pyasatyAH pratyakSagocaracarAH paramasya puMsaH // 596 // yathAgamo na ca bhavettava mAnamiSTaM astra nahi parasya bhavetpramArthe // no vA paroktavacanAttava bodhalezo loke kathAspi ca pareNa nirarthikA te // 597 // zAstranirarthakatayaiva gurupraNItaM - vAcyanna kaizcidapi tattvamatAvahetu // prekSAvatA'pi guruNA svayameva prekSAkAritvamAtmaniyataM viphalIkRtaM kim // 598 // Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // carvAkamatakhaNDanam // (111) kiJca prasiddhipadavInna gurustavApi, zabdAnumAnapramitI virahayya yAti // zAbdapramANamurarIkRru lokadRSTyA - pyAsthA gurorapi mate tava tadvinA no / / 599 // dehasvarUpapariNAmabalena bhUtA nyevAsti cetanamiti pratipAditaM yat // tatrApi kiM sa ca tato vyatirikta iSTobhinno'thavA na prathamastava sammato'sti // 600 // tattve vRhaspativilokitatattvasaMkhyAloposdhikasya vacasA ca tavaiva prApteH // pakSa dvitIya iha te yadi sammatastat kinno ghaTAdiSu bhavedavizeSatastat // 601 // no modakAdyapi havirguDakAdyabhinna mekAntato jinamate prathitaM parantu // bhinnasvabhAvagamanAdvyatiriktatAvat syAdvAdato bhavati bhinnamabhinnamebhiH ||602 // pratyekavRttiriha cApi na cedrasAdi yato bhavati tarhi kathaM prakRSTaH // yaddhavirguDakaNikkasamudbhavassa tadvatkathanna tilareNujalAdibhissaH ||603 // madye na mAdanaphalo samudAyyabhinne bhinne'pi kintu samavaiti mate'tra zaktiH // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasindhau. ( 112 ) cArvAka tattadubhayantava sammatanna dRSTAntabhAvamamalaM pratipadyate'tra // 604 // no zaktito bhavati cetanatA mate te pratyeka bhUtaparamANugatA yatassA // dRzyA na cAsti na ca tadvyatiriktatAyAM pratyakSamAnamaparantava sammatanna // 305 // zaktizca cetanatayA yadi sA vibhinnA sambandha eva bhavitA na tayostadAnIm // tAdAtmyameva yadi te'numatantayostat pratyekazo bhavatu cetanatAprakAzaH ||606 || nAyogya miSTamiha zRGgamato yadi syAt tadvai zaze kimu na tanmatirakSajA tat // pratyakSabodhavirahAcca tato na tasya sadbhAvasiddhiriyameva gatirna jIve ||607 // dRSTe - AtmA paro na ca parasya hi yogyastato vizadabuddhicaro na cAnyaiH // sarvajJabodhaviSayAstu samastabhAvA statrAtmano'pi nikhilasya kathanna bhAnam 608 ceSTAdiliGgajanitA mitirasmadAde manaM parAtmaviSayA'pi ca carmadRSTeH // svAtmA svasaMviditabodhata eva sAkSAt siddho na cAnyadiha mAnamapekSate naH // 609 // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // cAvAkamatakhaNDhanam' (113) tatrAhamityadhigatina zarIrato'sti yasmAt tamasyapi mahAnibiDe rajanyAma // dehaprabodhavirahe nayanAdito'syA bhAvo janaiH svavidito nirapahnato'sti // 610 // netrAyajanyaviSayakhavatastvahantvaM svAbhAvikaM bhavati no nayanAdiyogye // kintvopacArikamato vyatirikta yAtmA'hantvapratItiviSapo na zarIramevam // 12 // atyantasannidhajane nijakAryaniSThe dRSTAhamityadhigatinanu laukikAnAm // dehe svabhogajanakatvabalAt tathaivA hantvapratItirupapadyata eva puMsAm // 612 / / tasmAnna sukhyahamiti pramitima'SArthA gaurohamityadhigatarupatAstava // AtmA mamAyamiti kevalamuktilAso dehe svayaM bhavati vastuta eva vodhaH // 613 // vyAptyagrahAdanumitinna parAtmanazced dhUmAdbhutAzanamatistava kinnimittA // naivAnumAnamiha sammatamityavAcyaM pUrvoktadoSagaNabhItimatA tvayA tu // 614 // dezAntarantava mate na gRhItamakSaiH kAlAntaranna tava bhUtaviviktimasti / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (114) nyAyasindhau. tasmAt kathaM kathaya te vyabhicArazaGkA syAdantarAnumitimajJa parokSabhAve // 615 // no paJcalakSaNamihAnumatantu liGgaM no vA trilakSaNamathAnupapannatA yA / / sAdhyaM vinA bhavati hetugatA tu saikA saddhetulakSaNamato na ca doSapoSaH // 616 // sA kAryakAraNabalAduta vA svabhAvAki vAnyataH kvacidapi prathitA yadi syAt // lokapravRttivirahAdiprasaGgatarkA jayyA tadA nahi bibheti ca zaGkayA te // 617 // pratyakSato'numitito'tha ca zAbdato vA vyAptigraho na ca mato budha jainatantre // tatkhaNDanannikhilameva sahAyakanno vaMzena te'pi hRdi pallavitA jinoktiH // 618 // tarkAtmakassakalasAdhyasamagrahetvA. kSepeNa monamiha jainamatAnugAnAm // vyAptermatAvalamayaM zrutigocaraH kiM jAtaH kadAcidapi te na gurossakAze // 619 // zabdapravRttiriha ceyadi gauNavRttyA naitAvatA bhavati bAdhitagocarasvama // no taM vinA bhramamatisvamupeyamasyA yena pramAtvamavigItatayA na siddhayet // 20 // Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // cArvAkamatakhaNDanam // hetona pakSaghaTanAmitirAhatAnA kiJcAnumAphalatayopagatA mate tu // pakSaprayoga iha gauNatayota mukhyAdityAdipakSaracanAnucitA vikalpaiH // 21 // ambhonidho bhavati vRddhapanumodayena candrasya vRSTayanumitistu pipIlikAdeH // sANDasya saMcaraNato'tha ca kRttikAdeH pUrvodayAdanumitistvaparodayasya // 622 // brAhmaNyasAdhyaviSayA'numitizca putre brAhmaNyatassakalalokamateva pitroH|| naitAdRzeSvapi parizramato budhena liGgeSu pakSaghaTanA'nugatirvidheyA // 623 // yatraiva yo bhavati yena vinA'tra hetuH sAdhyena dhArmiNi yato'napapannarUpaH // tatraiva tasya gamakassa nijopapatyai syAtpakSasAdhyaniyamo'pi ca tAvataiva // 624 // nAmbhonidherudaravartyanalena dhUmo dRSTo girau khalu vinA'nupapannarUpaH // tasmAnna tasya gamako vada sopayuktA heto'stu pakSaghaTanA kva tava sthitA'pi // 25 // heto samasti tata eva na dhIdhanena, vAcyAnumAphalatayA paramArthatassA // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (116) nyAyasindhau kiM jJAtatAdirapi tatra ca vidyamAno'. bhISTastathA vibudha gautamatantrayuktyA // 26 // sAmAnyamAtramiha sAdhyatayA matanno no vA vizeSa ubhayAtmakameva kintu // pratyekapakSaparidarzitadoSajAlaH syAhAdatantravimukho labhatAM kva siddhim||627|| sambhAvanA nahi pramAbhimatA pramAtvaM, saMvAdato bhramadhiyA'vagatantu tasyAm // kAryArthino'bhimatahetupravRttaye syAt saMvAditArthaviSayatvamayI na cAsti // 28 // saMbhAvanA hi savikalpakabuddhirUpA sA nArthagocaratayA tava sammatA'sti // saMvAditAmatirapi bhrama eva tasyAM cettarhi kintava bhavedanavasthitinna // 629 / / syAnnirvikalpakasamutthavikalpabhAsya grAhitvamatra savikalpanamAtravRtti / / saMvAditA paramasau na ca nirvikalpe tiSThatyataH kathamiha pramititvabuddhiH // 630 // sA nirvikalpakabhavAvagatArthadhItvaM syAnirvikalpasavikalpanamAtravRtti // iSTA tadAnumatireva pramAtvasAdhyA tasmAcchalAdabhimatA bhavatAmmate'pi // 631 // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // cAvakimatakhaNDanam // saMvedanaM svata ihAnumiteH pramAtve cAsmanmate bhavitumarhati tasvayAgAt // sambhAvanAyadimA tava sammatA syAt saMvedanaM svata ihApi bhavenna caivam || 632 // sAmAnyamatra nahi tucchamabAdhyabodhagrAhyatvato niyataliGgajabodhabhAsyam || yena pramA'numitireva bhavetsvato na saMvedanaM tadavagAhi kathaM pramAtve // 633 // pratyakSameva tava sammatamatra nAnyat sambhAvanA'pyudayametu kathammate te // pratyakSahetuvirahAddhi parokSavaherbhAnaM bhavennahi parantu viparyayasya // 634 // koTidvayAvagatito nanu saMzayaH syAt koTidvayAvagatiheturatastu vAcyaH // ekaikako TiviSayIkaraNe samartha bodho'kSajanya iti nobhayakoTibhAnam // 335 // syAdiyaM smRtirato niyatapradeze vRttistadA'numitito na bhavecca puMsAm // pUrvAnubhUtiviSaye smRtitaH pravRtti - dRSTA na sannihitadharmiNi laukikAnAm 636 nAsatpadArthaviSayAvagame'sti hetuH khyAtistato bhavati sadviSayaiva sarvA // (117) Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasindhau. abhyatra dRSTaviSayasya yadanyadeze jJAnaM bhaved bhramamatistu tadeva yasmAt // 637 // evaM sthite tvanumititvamatiryathArthA kutrApi cettava matA'numitistadAsti // no cedanuvyavasitAvasatastu tasya bhAnaM kathaM bhavitumarhati hetvabhAvAt // 638 // adhyakSato'pi tava bodhagatA na siddhyet kiJcAsato'pyupagate matigocaratve // tasyAstvanuvyavasitau na kathantathaivAsatkhyAtito bhavati bhAnamihAkSavodhe // 639 // no nirvikalpakamattissvata eva siddhA svapne'pi bhAti nanu yena tayaiva siddhayet // pratyakSatA svaniyatA kimu zUnyatA no siddhayecca kalpanamate bhramatAmate te ||640 // no mAnasatvaniyatA'numititvajAti (118) rvyAptigrahodbhavamatau niyamena bhAvAt // syAdanyathA ghaTapaTAdyapi mAnase'smin sAmAnyahetubalataH kimu naiva bhAsyam // 641 // tadvyApyavattvaviSayA matiranyabodhe tvatsammateha pratibandhakabhAvatazcet // vodhassukhAdi viSayo'pyanumAnaheto sattve kathaM bhavatu mAnasa iSyate yat // 642 // Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // cArvAkamatakhaNDanam // ( 119) bhogodbhavo niyamatassukhaduHkhabhAve tattadvayaM tava mataM yadi bodhamAtre // jAtyaikayAsnugatayA pratibandhakaMtaduttejakaM ca kathitapratibandhake'tha // 143 // kiM laghavAdanumitivyatiriktatAM tvaM tyaktvA na kalpayasi mAnasabodhamAtre // pUrvoktayuktibalataH pratibandhakatvaM tasve'numA kimu na mAnasabodhabhinnA // 644 // etena yairanumitivyatirikta eva bhogAnyamAnasabhave'nugatAntu jAtim // svIkRtya tadvati mataM pratibandhakatvaM teSAM mataM bhavati gauravato nirastam // 645 // AtmatvajAtiriha dehagatA yadi syAt kiM cakSuSA bhavati nAtmamatistu tatra // jJAnAdikaJca paradehagatanna kasmAd rUpAdivannayanataH sphuTameva bhAti // 646 // svAtmaprakAza iha jainamate pramAtA, saMyogakalpanabhavA gurutA na cAsti // na prApya kAryabhimataM nayanaM manazca sambandha indriyabhave nikhile na hetuH // 647 // nApekSya gautamamataJca tathA laghutvaM tatprakriyAta iha yanniyamena tasya // Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (120 ) nyAyasindhau. saMsargatA truTimateranurodhatastu kalpyaiva nAtra viSaye'nyagatistavAsti // 38 // saMyogino hi samavAyabalAnna cANorUpasya cAkSuSamatibaMdha yena tasmAt // saMyogino bhavati yogyatayA nivezo nobhinnajIvaparikalpanato gurutvam // 649 // zAlUkagomayabhavAvapi vRzciko na vaici yato'tra bhavatastu samAnajAto // zAlUkato'tha ca na gomaya iSyate vA vaijAtyayogya'pi ca podgalikatvabhAvAt // 650 // abhyAsazukrarasayogajacetanAsu vaijAtyamaNvapi na ca pratipadyate jnyaiH|| tatkAraNeSu tu tathA tava sammateSu sAjAtyamasti na ca bodhajaDatvabhedAt // 651 abhyAsa eva niyato nanu teSa hetu nnoM zukazoNitarasAyanasevanAdiH // dRSTo yato yamalayostu rasAyanAdeH / sAmye'pi tena janito'tra mateH prkrssH||65|| kasmiMzcidekaviSaye'bhyasanena zAstre zAstrAntare bhavati yanmatipATavAdiH // tenApi siddhapati baToraparaprayatnA buddhivinA'pyanupamA'bhyasanaprakarSAt // 653 // Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // cAvIkamatakhaNDanam ' (121) etadbhave nahi yato'bhyasanAdirasya janmAntarasya sa tu siddhayati kAryaliGgAt // kAryakajAtiniyamo'sati bAdhake no . syA tujAtiniyamavyatirekato'tra // 654 // no dehavRddhibalato niyamena prajJA vRddhimahAjagaranAgavarAdikeSu // vRddhiH kvacittu sahakArivizeSato'stUpAdAnatA nahi tano nanu cetanAyAH // 655|| kSetrAdihetuvazato'pi vivRddhibhAjo vRkSAdayaH kimu bhavanti na cApabIjaiH // dehe vikArajananAnniyamena bodhe no vA vikAra upalabhyata eva kizca / / 656 // dehekadezadalane'pi ca sAttvikAnAM jJAne vikArakaNikA'pi na jAyate yat // svAtmaikatAnamanasAM ca vikAralezo jJAne na cAsti vikRte'pi zarIradeze // 657 / / nAnyAnubhUtaviSayasmRtiranyapuMso dRSTo bhavet smaraNameva na dehapakSe // bAlye vilokitapadArthatatejarAyA mekaM na vRddhyapacayAca yatazzarIram // 659 / / santAnato'pyanubhavasmaraNAtmabodhau no hetujanyavidhayA'tra prakalpanIyau // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 122 ) nyAyasinyau. bAlye bhavetprathamato nanu cetanA te kasmAnna mAtRgatacetanatAta eSA ||659 // tattve'thavA bhavatu mAtranubhUtavastujAta smRtirna kathamatra zizostu bAlye // pUrvAparAnugatakArma Nadehato'nyasmAnno bhaveccapalatAdyupasarpaNaJca ||660|| dehassa cAtmaniyato'dhyavasAyabhedAdvandhasvarUpapariNAmatayAtmanaiva // saMsthApitaH prakRtito'tha ca dezatazca sthityAnubhAvata iti pravibhAga iSTaH // 661 // vRttirna ceSTajanakattvamatiM vinaiva jJAnaM dvidhA tvanubhavasmRtibhedato'tra // bAlasya cAnubhavahetuviyogato no janmakSaNe'nubhavabodhabhavo'bhyupeyaH // 662 // kintu smRtirbhavati sA'nubhavaM vinA no naivAnubhUtiriha janmani tasya yasmAt // saMskArataH parabhavAnubhavAtmalAbhAt sA stanyapAnasukhasAdhanatA'vabhAsA // 663 // evaM sthite tava tu kAraNamantarA cet, svAbhAvikI yadi pravRttirasau matA tat // kiM sarvadA sakalagocara eva yatno nodeti hetunirapekSatayA svabhAvAt ||664 || Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // cArvAkamatakhaNDanam // zaityaM jale bhavati kAraNamantarA no naivoSNatA'nalagatA janakaM vinA'tra // zaktissvakAryaniyatA janakaM vinA'yaskAntAdigA jinasutairna ca sammatA'sti // 665 kiJca svabhAvavacananna nirarthakante vAcyantu kiJcidapi tasya bhavedavazyam || bhUtAtiriktamabhidheyamaniSTameva bhUtAtmakaM bhavati tanna vizeSakRtte ||666 // yasmAd ghaTAdyapi matantava bhUtamadhye stanyAdipAnaviSayA kRtirasya kinno || vyAvRttito bhavati yazca vizeSabhAvo no tAtvikassa tu mitho'pi ca sambhavI yat667 dhUmArthinAnniyamato hyanale pravRtti ( 123) stRptyarthinAM tu nanu bhojanapAna kAdau / no kAryakAraNamatiM virahayya kiJca syAdanyathA jagadidaM na kathannirIham // 668|| daNDAdikaM yadi bhavenna ca kumbhahetuH kintadvinA'pi vada kumbhabhavo na te syAt // yo yasya no bhavati heturasau vinA taM dRSTo yathA paTakaTAdi vinaiva daNDam // 669 // yasyodbhavo niyamatastva vadherya tassyAt pUrvo'vadhirbhavati kAraNameva so'yam // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (124) nyAyasindhau. mononnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn taM svIkaroSi yadi kinna tadA svanItyA hetutvamapyanumataM vacanAntareNa // 670 // tritvAdikaM ca samudAyiSu khaNDazazce nno sattadA na samudAyagataM bhavettat // no sarvathA samuditassamudAyibhinnaH syAhAdavAyabhimato budha tattvadRSTayA // 671 // no sarvathA'vayavarUpatayaiva jainaiH kumbhAdayo'vayavino'bhimatAstathAtve // arthakriyAmativacAMsi vibhedato na syuvoM mate'vayavino'vayavAdyato'tra // 672 // zaktyAtmanA ca mahadAyapi mAnamAsIt kumbhAtmakANunicayeSu mate jinAnAma // naivAsato hi zazazRGgavadeva janmA bhISTantato bhavati cetanatA na bhUte // 673 // bhinnanna cAstyaNucayAnmahadAdi mAnaM syAhAdavAyabhimataJca kathaJcideva // tatprakriyA tava mate ghaTate na caikA ntocchedabhItita iti pravicArayAntaH // 17 // dehe tu cetanatayA'bhyupagamyamAne vyAsajyavRttiriha cetanatA'nyathA vA // Adhe bahusvamiva nANucayAtmake'smin kasyApyaNorvigamato nanu sA tava syAt 675 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // cArvAkamatakhaNDanam // (125) antye kathanna bahavo'bhyupagamyamAnA stattaccharIraniyatA mtigocraassyuH|| aikyAnubhUtirapi naiva vibhinnarUpe caitanyayogini sukhAdidhiyastatho syAt // 676 bede'pi kizca ziraso'nyasamAzritA sA kinnAsti yena maraNaM ziraso viyogAt // prANotkramAttava mate na ca cetanAyA yuktaH kSayo'pi khalu bhuutsmaashritaayaaH||677|| prANatvajAtiraparA na mate tavAsti yantrAditastanugatAtpavanAhizeSaH // prANasya siddhayatu kuto yadi vA vizeSo jAtiM vinA'pyabhimato'tra tadAtmasiddhiH 678 AyuHkSayAtprabalakarmaparAhatezca kazcinmRto bhavati na tvaparastamAne // roge cikitsanavidhau ca cikitsake ca pathye tathaiva karaNe paricArake'pi // 679 // vAyuH kSayo na na ca karma viruddhamasti bhUtAtparantava mate niruje zarIre // kiM kAraNaM vada na yena tu cetanatvaM doSatrayopazamane mRtake'vikAre // 680 // naiva jvarAdikatamasti tadoSNatAdi yujyeta yena nanu tatra vikAribhAvaH // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (126) nyAyasindhau. ******.. naivAvikAriNi nijasya guNasya dRSTo hrAsaH paraM sa tu vivRddhimupaiti bhUyaH // 681 // kiJcidvilakSaNatayA'bhimataJca bhUtaM vaiguNyato bhavati yasya citAM vinAzaH // bhUtasvabhAvaghaTanAvyatirikta eSa Atmaprayogajanito nanu tatsvabhAvaH // 682 // vyAptiM vinA na ca prasaGgapravRttirasti vyAptigraho'bhimata eva prasaGgakartuH // tattve'numAnamapi kinna bhavetpramANaM kiM vA nacAgamamatiH pramitirviviktA // 683 // nanvetadarbhakamataM bhavatAM vicitrayuktiprathAvidalitaM zatazo'lpamAnam // kiM kApilaM matamapi prathitaM nirastaM kUTasthanitya iha yena bhavenna cAtmA // 684 // kartR pradhAnamiha sattvarajastamobhirekaM sadeva ca guNaistritayAtmakaM yat // vyApya sthitaM tribhuvanaM pariNAmayoginityaM kriyArahitamajJamananyatantram // 685 // ! tasyaiva sattvaguNavRddhikRtA tvavasthA buddhirguNatrayamayI mahadAdivAcyA // AmokSamAtmaniyatA tata eva puMso'bhedAdbhavo bhramakRto'pariNAmino'pi // 686 // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // sAthamatapradarzanam // (127) ekAtmasaMmRtivimuktivazAdhato na sarvAtmasaMsmRtivimuktaya AptamAnyAH // tasmAdbhavanti bahavaH puruSAstathaiva syurbuddhayo matisukhAdiguNAstu tAsu // 687 // tavRttiratra kapilAnumataM pramANaM jJAnaM ghaTo'yamiti saiva janaprasiddham // yAtmA tadAlikhita eva pramAphalaM syAdanyonyameva pratibimbanamiSyate'tra // 688 // buddhijjaDApi puruSapratibimbanena caitanyatAparigateva vibhAtyabhedAt // tahat pumAn bhavati tatpratibambanena karteva bodhaviSayaH svayamapyakartA // 689 // panavandhayoriva parasparasavyapekSA buddhayAtmanobhavati kAryajanau samarthA / bhoktRtvato viSayasAkSitayA puMmAsa. zcaitanyabhAvaniyatA vibhavo'tha nityAH // 690 // AtmA na saMsarati nApi vimucyate yat kUTasthanityamata eva tamAmananti // buddhayAtmanA prakRtireva ca baddhayate sA tattvaprabodhajanane tu vimucyate vai // 691 / / tattvanna cAnyabudhadarzanatantrasiddhaM tatpazcaviMzatitayA kapiloktameva // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 128 ) nyAyasindhoM tatra zrayaM prathamadarzitamanyaditthaM buddherahaMkRtirasAvapi pUrvavatsyAt ||692|| ghrANasvagakSirasanA zrutisaMjJakAni jJAnendriyANi ca bhavanti tatastathaiva // kamrmendriyANi vacanagrahaNAdikarma kArINi paJca kapilAnumatAni tAni // 693|| vAkpANipAdasahite bhavatazca pAyU pasthe manastadubhayAtmakamevamasmAt // tanmAtrasaMjJakatayA prathitAni paJca bhUtAni SoDazagaNassamudetyahantvAt // 694 // bhUtebhya ebhya itarANi bhavanti paJca bhUtAni tAni ca mahAnti matAni vijJaiH // AkAzavAyvanalajIvanapArthivAni tattvAntaraM bhavati no janitaJca tebhyaH // 695|| muNDI zikhI bhavatu vAstu gRhI kapAlI yo veda kApilamataprathitaJca tattvam // pUrvapradarzitamidaM gRhiNIva tasya muktissadA bhavati sannihitA'prayatnAt 696 ityAdi kApilamataM na vicAraramyaM prAdhAnyameva prakRtau nahi siddhimeti // satkAryavAdamavalambya bhavecca tasya siddhirguNatrayamayasya na cAnyathA'pi // 696 // Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / saathmtkhnnddnm|| ekAntataH paramasau tava yujyate no niSpAdanaM bhavati kAraNakUTato yat // siddhasya no'nyanirapekSatayA parantu sAdhyasya pUrvamasatastu kathaJcideva // 698 / / yA cAsato janinirAkaraNe'sti yukti ssA syAtparopagatanItipathe tvaduktA // syAhAdatantravimukhe na tu sarvavijJamAnaprathAparigate sabalAtmake'pi // 699 // sattvaM sukhaM bhavati duHkhamayaM rajo'tha mohastamo guNa iti tritayAtmakaM cet // bAhyaM ghaTAdi nanu tarhi pradhAnasiddhi yuktA tadAtmakatayA tava naitadevam / / 700 // sAtAnubhUtiviSayaH sukhamiSyate sva saMvedanAtmakatayA tadapi prmaatuH|| jJAnAtmakaM bhavati tanna ghaTAdi bAhya duHkhantathA tadiva no na ca moharUpam // 701 // bAhya sukhAtmakamato nayanAdito'sya buddhau tu bimbapratibimbanabhAvatazcet // sAtAtmikA pariNatina tathA kathaM syAd duHkhAtmikA'pi ca tadaiva tatastathA sA // 702 // tAtkAlikaM yadi rajastamasI vyapekSya sattvaM vivRddhamata eva sukhaM na duHkhama // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (130) nyAyasindha taddarzane'pi nanu tarhi samAna kAlaM kiM pazyatAM bhavati no sukhameva bAhyam // 703 // iSTo'tha te yadi mahAnapi dehabhedabhinno guNatrayayutastata eva yasyAm // buddhau bhavedupacayo nanu yasya tasyAM tasya svatulyabahirarthaguNavyapekSA // 704 // evaM sthite bhavati sattvaguNaprakarSe buddha sukhAtmapratibimbanamartharAzeH // sattvodayAdatha ca tadviparItatassyAd duHkhAdijanmaniyamo 'pyupapanna evam // 705 // nanvetadapyanupapannamavaihi yasmAt sattvAdivRddhayupacayAdi bhavetkathaJcitaH // bhinnatvayogiSu mahatsu samAnakAle bA kathaM bhavatu caikatayA'vabhAte // 706 || ekakSaNe'pi yadi bAhyaghaTAdivastu svadraSTRbhedavazatastu vibhinnameva / tasmAtsukhAdiguNavRddhadhupamardanAbhyAM www. bhinnAvabhAsi pratibimbanamasti tarhi // 707 // ekAntatatvavacanantava naiva siddhayerasi ghaTanopagamena kiJca / bAhye guNatrayasamAzrayaNaM vinA'pi buddha bhaviSyati sukhAdi vicitratAt // 708 // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // sAGkhyamataravaNDanam // etena kiJcidiha kizcidapekSya sasvarUpAtmanA jananatassukhakAri tasya / duHkhAtmanA tu jananAdatha duHkhakArimohAtmanA jananato nanu mohakAri // 709 // etannirastamatha vA'tra kathamnu pakSe yo yasya duHkhajanako'tha sa eva tasya / kAlAntare bhavatu mohajanau samartha Anandaheturapi saiva kathaJca bhAvaH // 710 // AtmA tu cetanatayA tava sammato yaH kartA sa eva sukhaduHkhaphalopabhoktA // astu pradhAnamahadAdi nirarthakante kaTasthatA kimiha sattvavirodhinI no // 711 // svAbhAvikasya vigamo na kadAcidasti . duHkhAdikaM puruSagaM yadi cettadA'sya // muktAvapi prakaTanazca bhavet svabhAvAt tasmAt sukhAdiguNato viyutAH pumaaNsH||712|| ekAzritatvamiha kartRtayA sukhAdeH pratyakSataH prathata eva na kartRtA'pi // yuktA tathA''tmani sukhAdiguNairvihIne ityetadapyanucitaM kapilAnugAnAm // 713 // duHkhAdi tasya kha kArmaNadehayogAjjainairmataM bhavati tahigame'sya naashH|| Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (132) nyAyasindhau. mukto sukhAdi nijarUpamabAdhamasya svAbhAvikasya nahi tairapi nAza iSTaH // 714 // buddhissatI tava mate na vinAzameti AtyantikaM bhavati kinna kdaacidsyaaH|| muktAvapi prathamavannijakAryayogaH svAbhAvikassakala eva sukhAdibhAvaH // 715|| tasmAd yathA tava mate mahatAM pravRttimuktAtmanaH prati satAmapi no tathA mH|| dehAdiyogavigamAtpuruSeSu satsu mukto svabhAvabalato'pi na dukhabhautiH // 716 / / kizca svayA'pi kimu no jinasampradAyo 'bhISTo'tra liGgatanukalpanayA prmaatuH| yatkArmaNaM jinamate prathitantadeva bhaGayantareNa kapilena pradarzitaM yat // 718 // tabuddhyahaMkRtimano niyataM zarIraM tanmAtrabhUtaghaTitaM dazabhistathAH // liGgammatantava jinAgamatastu siddhaM tadpudgalAsmakamiti pravicArayAntaH // 719 // yaJca trayAtmakatayA prathitaM pradhAnaM tajjainatattvasaraNau nikhikheSu sattvama // utpatsyavasthitilayeSu guNatrayasyAntarbhAvanaJca budha kevalamatra kAryama // 721 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // saGkhyamatakhaNTanam // (133) vRttikramo'pi tava tatvata eva nAsti bhinno jinotyavagatAn matidhIkramAcca // bAlocanantava mate bahirindriyAghaj jainairmatazca tadavagrahanAmadheyam // 721 // yanmAnasantava mate'rthavizeSadharma saMsparzi nirNaSamateH prathamaM vivekAt // sambhAvanantadapi jainamate prasiddha. mohAkhyakaM paramaso bahirindriyAca // 722 // yA nirNayAtmakamatirmanasA tavAsti yA vAstyahaMkRtivazAdabhimAnarUpA // buTayudbhavAdhyavasitizca matA'tha yA sA sarvA'pyavAyamatibhedatayA jineSTA // 23 // zaktyAtmanA smRtibhavAnuguNA'tha vRttibuddhau tavAstyabhimatA nanu yAhatAnAma // sA dhAraNA''vRttilayakramataH parantu teSAM kramo jinamataH karaNakamAnno // 72 // patra yobhavati bhinnasamAzritatva mavyApitA tadubhayoH pratibimbanaM syAt // anyonyamatra na vibhoH puruSasya yukto buddhyA tu bimbapratibimbanabhAvabandhaH // 25 // kUTasthanityapuruSasya kadAcidasti muktinna te bhavati sA prakRteH parantu / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (134) nyApasinyau. evaM sthite tu puruSA bahavaH kimarthamiSTAstvayA prakRtivatkimu naika eva // 726 // eko'pyupAdhivigamAt kacideva mukto duHkhAdiyogavigamoei tathA kvacittu // bimbAdikalpanamapi pratidehameva bhinnaM bhaviSyati vibhoH puruSasya yasmAt 727 kiJca svato'sya viSayeNa na cAsti saGgo buddhyAdikalpanamato bhavatA nyagAdi // muktau tubuddhivigamAjaDataiva tasya hyarthaprabodhavirahe na nijaprakAzaH // 728 // saGghAtarUpamakhilaJca parArthameva dRSTaM yatazzayanabhojanacandanAdi / tasmAtpradhAnamahadAdi tadAtmakaM sadAtmAnamanyamanumApayatIti tatra // 729 // AtmA parastava mato vibhutAvidhA'nekAtmako bhavatu tena parastato'pi // pUrvapradarzitadizA svaparastathA ca nevAnavasthitibhayAtpuruSaprasiddhiH // 730 // traiguNyameva yadi hetutayA matante tannAtmavRtti tata eva paro na tasmAt // AtmA'pi tarhi tava naiva paraH prasiddhayet // praiguNyazanya iha yo'bhimatastataH saH // 731 // Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // sAMkhyamatakhaNDanam // (135) dehArthameva zayanAdyupabhAgyamiSTaM deho na kintava matastriguNasvarUpaH tatpumAnapi parastriguNasvarUpasiddhayettato bhavati hetvaprasiddhirevam // 732 // traiguNyayogyapi yathA na tava pradhAnaM kAryammataM janakakoTayanavasthayaivam // tasyArthameva sakalaM prakaroti vastu nokasya cittaditi kinna matantavAbhUt // 733 // kiJcAprayojakamidaM vyabhicArazaGkA nAzodhato'sti na hi tarka iha pragarabhaH // pavandhanyoriva tadA na pravRttibodhau saMyoga kalpanavazAdubhayostu yuktau || 734 || caitanyatAparigato puruSau mitho'bhiprAyArthabodhakuzalovalamarthasiddhau // anyAdRzetu prakRte puruSapradhAne dRSTAntamAtrata upeyagatinna yAtaH // 735 // kUTasthatAparigate puruSe na yuktaM bhoktRtvamanyasahakArivazAttathaiva // sAkSitvamapyavikRtasya na lokasiddhadRSTAntamAtrabalato'sya budhairupeyam // 736|| sAkSitvamasya vibhutA'tha ca cetanatvaM kUTasthatA triguNAdi mitho viviktam Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (136) nyAyasindhau. NonmranAmr vyAvRttibhedavalato na vibhinnatAM kiM zAstyekato vada matanna matantvayA naH // 737 // prekSAvatAnna viphalA'tra pravRttirastItyetAvataiva bhavatezanirAkriyeSTA // saiSA tathA sati bhavetprakRtena bhogArthA niSphalA puruSato phalasiddhayabhAvAt // 738 // jAdhyAt pravRttiraphalA'pi matA tvayA'syA yujyeta sA yadi bhavetsaphalA'tra puMsaH // kintu pravRttirakhilA jaDa eva te'taH sAmAnyatassaphalatA niyatA pravRttau // 739 // anyaprasiddhimavalambya nirAkriyA ce. dIzasya tarhi tata eva pradhAnabhaGgaH // neyAyikairiha yato na jaDasya vRtti yatnAtmikA'bhyupagatA prakRtau kutassA // 740 // vatsasya vRddhiriha vAstavikI svahetoH kSIrAdatIndriyaprayatnaSalapravRttAt // yuktA tathA na puruSasya sRterabhAve muktissamasti tava yA prakRtestu janyA // 741 yattattvaraSTimavalamya na tattvato'sti bandho na muktirapi bodhamayasya puMsaH // kintu pradhAnagatameva pumAn dvayantad / bhrAntyAbhimanyata iti prathitanna stym||742 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAGkhyamatakhaNDanam / / (37) bodhassadaiva puruSasya nijaM svarUpaM taM cAnyathA na prakRtiH kurute kadAcit " bhrAntirna bimbapratibimbanato'tiriktA sAnAtmano bhavitumarhati pUrvanItyA // 743 // buddhau bhavedapi ca sA na tayA tu baddho hyAtmopacArabalato'pi pareNa vAcyaH // syAdanyathA kimu paro'pi tayA na baddho muktaH pumAnsa iva sarvagato'vizeSAt // 744 // sarvasya sarvagatatA tava sampradAye puMso matA yugapadeva tato'stu bandhaH // muktizca buddhipratibimbanatA'vizeSAdanyastato na ca yato'bhimato vizeSaH // 745 // svasvAmibhAvavacanannahi yujyate te'saGgitvamasya kapilena yato niruktam // tatrApi kiJca na niyAmakamasti kiJcit kUTasthatA nikhila punniyatA'viziSTA // 746 // dRSTA mayeti puruSaH prakRterupekSA kArI tathoparamati prakRtistu dRSTA // ityAdikaM mananamIzvarakRSNavAco labdhaM na muktiphalalAbhanidAna bhUtam // 747 // yasmAtsamAnaviSayAH puruSAstu sarve santyeva buddhinikareSu samasvabhAvAH // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (138) nyAyasindhau vyApi pradhAnamapi sarvasamAnameva kiGkAraNaM yugapadeva na te vimuktAH // 748 // mAlinyamasya nitarAM tava muktikAle chinnaM tato'mbhasi zazIva na kimprasanne // tasmin pradhAnamamalaM pratibimbanAdi buddhayAdikazca vidadhAtu subandhanAya // 749 // buddhina cAsti tata eva na baddhayate'sau yasmAtpradhAnamapi buddhibalena tasmin / / bimbAdikalpanamukhena karoti bandha mityAdi zUnyavacana kapilAnugAnAma750 satkAryameva kapilena nirUpitaM yannAzo na kasyacidapi tasya mate'sti tttvaat|| buddhayAdikaM na vilayaM tata eva tasmin yAtItyato bhavatu bandhanameva puMsaH // 751 // nAzastirobhavananAmaka iSyate cet tatsarvadAsti kimu vA kvacideva kAle // Aye sadaiva vilayAnmahatassadaiva muktirbhavetpuruSagA na tu bhedabodhAt // 752 // antye svasajjananameva mate tavApi prApta tathA sati ghaTAyapi kiM tathA no // pUrva tirohitatayA yadi tasya sattvaM nityaiva sA tava tadA kimuvA'styanityA // 753 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // sAGkhyamatakhaNDanam // (139) Adhe tirobhavanameva tirohitaM te yatsarvadA bhavatu tena sadaiva bandhaH buddheH sadA sphuraNataH puruSasya yasmAd bimbAdikalpanaghaTA tvanapAyinI te // 754 // antyetirobhavanameva punastvayA'syA vAcyaM vinAzaghaTanAnupagantRNAGga // tatrAnavasthitikRtAntamukhapravezo durvAra eva tava tattvarasaprahANeH // 755 // utpadyate tava mate'tha tathA vinAzo buddhestirobhavananAmaka iSyate yaH // notpAdavAnuta mato yadi pUrvakalpastatrAnavasthitighaTA tvaparoditA tat // 756 // 'prAkaTayameva kapilena tavoktamAvi rbhAvAkhyayA janitamatra na cAtmalAbhaH // tatsarvadA prakaTameva mataM tvayA ce nmuktissadaiva puruSasya tadA mate te // 757 // tatsarvadA'prakaTameva mataM tvayA ced bandhassadaiva puruSasya tadA mate te // prAkaTathamasya prakaTaM kvacideva kAse // cetsammataM tava tadA nanu tatra vAcyaH // 758 // prAkaTagA prakaTatA tava sarvadAvi rbhAvAtmanA pariNatA kvacideva vA syAt // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (140) nyAyasindhau. thAye punarbhavatu muktiranagalaiva puMsassadaiva hi tirobhavanAcca buddheH // 759 / / antye tu sA prathamamasti naveti tatra pakSo'ntimo yadi tadA svamataprakopaH // kiM vA tathaiva na ghaTadipadArthasArthaH pUrva hyasannapi mato janimAn budhAgya // 760|| Aye tirohitatayaiva tu tasya sattvaM muktiprasaGgabhayato bhavatA'numodyam // tatrApi kiM prakaTamasti tirohitatvaM kiM vA na tatprakaTamityapi codyameva // 76|| notpAdavAnyadi matastava buddhinAzo vyomAdivad bhavatu tarhi sa nityameva // tattve sadaiva puruSasya na bandhalezo, muktiH parantu gahiNIva samIpagA syaat||762|| vyomotpalAdivadasAvatha vA hyasan syA ddhatvantarAnudayato na tu sankadAcit // evaJca zAzvatikabuddhiniyogato'sya bandhassadaiva puruSasya bhavenmate te // 763 // ityAdidoSaghaTanA svayameva buddhau buddhayAdibhAvamadhikRtya ca te'prayatnAt / / pUrvoktayuktimananAdanasUyayAvibhUtA kutarkabalato na vighaTTanIyA // 764|| Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // sArakhyamatakhaNTanam // yatpaJcaviMzatimitaM bhavatAnyadarzi tattvaM na tattvamidamapyavicAritaM yat / / sattvAdikaM tritayamatra pradhAnamiSTaM pratyakezaH kimu mitho ghaTanAtmakaM vA // 765 / / Aye pradhAnamapi naikamanekarUpaM tattvatrayaM bhavatu kintu tato dvayaM vai // tatvaM tvaduktagaNanAdadhikaM praviSTaM nyUnatvanigrahabhavaM na ca kiM bhayante // 766 // antye samaSTipariNAmatayaiva teSAM tattvasvabhAva urIkriyate tvayA kim // pratyekazo'tha paramasya na vai vivakSA kAryAkSamatvata iha prathamo na yuktaH // 767 // yasmAt pRthaksamudayassamudAyito no. mAnyo'tiriktakalasAdinirAkariSNoH // ekAntavAdalayabhItimatA na zakyaM vaktuM kathaJcidatiriktapadArthajAtam // 768 // evaJca tadyadi pRthaGna ca tatsvarUpaM saMttvAdikaM samudayAtmani tattvateSAm // no yujyate bhavatu vA khasumAghalIka. puche na kintava matA budha tattvatA'nyA // 769 // pakSo'ntimo yadi tavAbhimatastadA'tra vAcyastayA na janaka kimu kAryamAtre // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (142) nyAyasindhau. tattvAntare na janakaM kimu vA na tatra kalpastavAbhilaSitaH prathamastu yuktaH / / 770 // yasmAtsadeva bhavato'bhimato'tra bhAvaH svasvasvabhAvasamabhAvatayA'nyathA vA // puMso vinA'pariNato vyavatiSThate no tattvatrayazca janakaM samabhAvakArye // 771 // tattvAntarAjananato yadi tattvatA no syAttarhi te caramapakSa ihAstvavighnaH // tatsvIkRto kathaya kinna mahatsu bhUtedhvastaGgatA'bhyupagatA budha tattvatA te // 772 / / yatsaGghato bhavati kAryamasau yadi syAt tatsanniviSTajanakAjanitaM tadA tu // na syAnmahAguNasamUhabhavo'samUhAt sattvAdikAnna tu tathopagamo'pyabhISTaH // 773 // sAmAgraghato bhavati kAryajanina caika hetostatastava mate nayanAdayo'pi // tattvasvabhAvamamataM na pRthaktvato vai gaccheyurityapi mahA~stvayi doSadaNDaH // 774 // arthakriyAjanakataiva na tattvatAyA nayatyatastava matA budha yena tasyAH // pratyekazo vigamatastriSu tattvatAyA rAhityato vibhajananna bhaveddhi honam 775 // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // saakkhymtrkhnnddnm|| kUTasthanityapuruSasya yatastvayaivA kizcitkarasya gaNanA khalu tattvamadhye // spaSTIkRtA zapathamAtrata eva tasmAtsattvatrikasya tava tattvagaNe'nivezaH // 776 // sattvAdikaM nikhilavastvanugantukatvA danyonyasaMzrayasamudbhavarodhanAcca // tulyAnvayitvavirahAnvayatazca bhede pyekaM mataM yadi tadAstvavicAritantat // 777 arthakriyAjanakatA sugatena sattA naiyAyikairabhimatA parajAtireSA // utpattyavasthitilayAnvayitA tu jainervedAntinA'pyabhimatA trividhA vicitrA. 778 tadvattvayA'pyanugatA nikhileSu tatvebvekA sadAdimatito'bhyugantumiSTA / / ukteSu tattvanikareSvanivezanena tattvAntaraM bhavatu sA na ca kimmate te // 779 // jJAnAdayastava matA nanu buddhidharmA. steSAM na tattvata ihAbhimataM pRthaktvam / tattvAntaratvamata eva niruktatattveSvaprAptito na ca kathantava sammataca // 780 // tAdAtmyato yadi mate tava dharmitattve teSAM niveza iti na vyatirekiNaste // Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 144 ) vyaktaM pradhAnajanitaM mahadAdyAbhinnaM kasmAttvayaiva pRthagatra nirUpitaM tat // 781 // cettavatA tava mate yadi dharmamAtre dhammI tadA tava mataH kimu dharmabhinnaH // dharmatvayogyapi ca vA prathame pradhAnAd bhinnanna kiJcidapi tattvamaninditaM syAt / / 782 kiM vA pradhAnamapi naiva bhavecca tattvaM dharmmAdabhinnatanutopagatA'sya yasmAt || tAdAtmyameva ca tavo'pi kathaJcidiSTaM yaddharmmadharmmighaTanAnipuNaM na cAnyat // 783 // nyAyasindhau. jJAnAdayo'pi kimu naiva mate tavAnyapakSe bhavantu budha tattvatayA prasiddhAH // ko vA'parAdha iha dharmagaNasya yena dveSazca teSu kapilena prakAzito'bhUt // 784 // mokSopayogi yadi tattvatayA taveSTaM tattvaM tadApi matireva nirUpaNIyA || grAhyaM vinA matinirUpaNameva no cedicchAdayo'pi diyayAssamupAsanIyAH // 785 // buddhapAtmabhedamatireva hi muktihetubuddhayAtmanobhavatu bhedamatAvapekSA // anyanna kiJcidapi tajjanane'tra sAkSAddhetuH kimarthamatha tasya nirUpaNaM ca // 786 // Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainmtevirodhaapaadnm|| (145) mokSo'pi mAnaviSayassamabhIpsyate I rmAnaM vinA na prakRtimahadAdayo vA // AtmA'thavA'tra vibudhairupagantumiSTA mAnaM pRthagbhavatu tatvata eva tatvama // 787 // sAmAnyameva bhavato'bhimataJca zaktaM zakyaM vidheyamapi kinna pRthakca tattvam / tAdAtmyato yadi vizeSata eva tasya no vA pRthakathanamasti tadAjJataiva // 798 // sAmAnyameva prathamaM sakalAnugAmi vAcyaM vizeSamananaM tata eva yasmAt // tAdAtmyato bhavati lApavamatra pakSe sAmAnyato'nugamane sulabho'vabodhaH // 789 // bhAlocanAtmakadhiyo janakAni yAni jJAnendriyANi tava paJca matAni tAni // sAmAnyatattvamanane tu na bhedabhAji jJAnendriyatvamakhileSu yatassamAnam // 79 // karmendriyatvamapi tattvamathaikameva karmendriyeSu na ca bhinnatayA'bhyupeyam // bhUtatvamekamatha bhUtagaNeSu tattvamityAdi lAghavamavehi samAnabhAve // 79 // svatprakriyA hi nikhilaiva niraGkuzA''vibhIvAttirobhavanatazca prasiddhimeti // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasindhI tasmAdvayaM tadapi tattvatayaiva vAdhyaM nAtavato bhavati tattvanirUpaNaM yat // 792 // (146) ukteSu tattvanivaheSu nivezanaM na yasmAttayorbhavati tadvyatiriktataiva // jijJAsitasya ca nirUpaNamiSTamiSTastattadvayoryadi tadA caturasramatra // 793 // kAryAtmakaM dvayamidaM yadi tatsamagrakAryyasvarUpamuta vA'bhimatantu kiJcit // ye bhavetkimu pRthaga pratikAryameva kiM vaikameva nikhilAtmakamAdyapakSe // 794 // kiM sarvathaikyamanayornanu kAryataste kiM vA kathaJciditi kalpa ihAdimazcet // satkAryavAdapariniSThitatattvabuddherutpattinAzaghaTanA tava sarvadA tat // 795 // antye na kijinamatantava sammataM yat syAdvAda eva zaraNaM tava tattvasiddhau // kiJcAnyabhAvamavalambya tathA pRthaktvaM prAptaM dvayaM bhavati tena pRthakca tattvam ||796 // ekassamapra janimanniyatastadAtmo tpAdo vinAza iti te'bhimato dvitIye // tatkiM pradhAnamiva tattvatayA na mAnyau tAvapyabheda iha bhedasamanvito yat // 797 // Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // jainamatevirodhApAdanam // no vAsti te vinigamo nanu yena kizcit kAryAtmakatvamubhayorupapadyate'nsye // utpattinAzaghaTanA kvacideva kizca kArye bhavettadubhayozca tadAtmatAtaH // 790 / / syAtkAraNAtmakatayopagamo'nayoste tarika pradhAnamuta vA nijahetavassyuH // pratyekazo yadi mataH prathamo'tra pakSo no sarvadAdayavinAzaprasaJjanaM kim 1799 // kiJca pradhAnamanumAviSayastakaM tattadvayaM yadi tadA na tayorvizeSaH // utpadyate ghaTa iti prathate yadA pIH kumbho vinazyati matizca tadA na kiMsyAt800 kiMvA yadaiva tava kazcidapIha bhAva utpadyate vilayametyatha vA tadeva // kiM kAryamAtramapi no janimahinAzi vetyatra ko niyamakRSda sAkhyavijJa // 801 // kizca tvayo triguNasAmyamakAryayogamiSTaM pradhAnamanayostu tadAtmatAyAm // na syAttayoH sakalakAryalayaM vihAya, pratyakSasiddhighaTanA nanu laukikAnAma ||802 // yatpradhAnamanumAnamatiM vinA no lokasya siddhipadavImupayAti tahat / / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (148) nyAyasindhau. nAzodbhavAvapi tadAtmatayA'kSabodhe syAtAM na caiva viSayAviti tarkapanthAH // 803 // kizca pradhAnamapi naikyavibhutvayogi tattve bhaved vividharUpasamanvayena // pAdaprasAraNamabAdhyakathazciduktyA syAne tadA yadi jinAgamatatvaniSThA // 804 // utpadyate nanu yadeva kaTAdibhAvo hemni sthite bhavati kuNDalabhAvanAzaH / / kinno tadeva vibudhaikapadArthacintA yAmapyabheda iha tatprakRtena yuktaH // 805 // pakSo'ntimo yadi matastava tarhi so'pi yuktyA na siddhimupagacchati bAdhyamAnaH // heturmatastava yato na ca kAryakAle svasvasvabhAvasahito'calitasvabhAvaH // 806 // kiJca ghyaM janimatAM prathamaM tava syA ddhatostadeva niyamena yato'sti vRttiH // nAzakSaNe svasamaye ca na hetusattAsvasvasvarUpaniyatA'sti vibhinnibhAvAt 807 ityAdidoSaghaTanA kapilAnugAnAM no kevalaM bhavati kintu samAnatantre // pAtaJjale'pi ca tathaiva subudribhAjAM saSTIbhaviSyati kimatra prayatnato naH // 808 // Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // jainamatevirodhApAdanam // tenApi tattvamananaM kapilAnusAri yasmAtkRtaM paramanena mahezvarA'pi // karttA mato bhavati tasya nirAkriyA tu pUrvapradarzita dizezanirAkriyAtaH // 809 // nanvastu lakSaNamidaM nirUpadravaM va stAdAtmyamasya ca punannahi bhedamizram // mAtrA sahopagatamasti kathaJcaduktivyAjAtprakAzitatanu pramayA prasiddham // 810 // agnirjalena raviNA saha candrabimvaM naktaM divA himagirimalayAcalena // kAkaH pikena virahaH pratiyoginA cedvartteta te nanu tadedamapi prasiddhayet // 811 // // jaino'smyahaM pratipadaM prativAdiyukti vrAtaM kathaJciditi mantravareNa kAmam // hantuM prabhuH kimiha yuktigaveSaNena garvastvayantava virodhabhayena bhagnaH // 812 // no virodhaharibhItiralaM kathaJcid vAdaM kalaGkamiva cetasi vAkprapaJcaH // tvaM svIkaroSi budha kevalamAtmamAtraM durmattadantivaramAya nirvikAram ||893 || vijJAnatAM jaDagatAmupagamya yogA cAreNa sakhyamapi kinna kRtaM tvayA'bhUt // (149) Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (150) nyAyasinyau. zanyatvamapratihata nikhileSu sattvA bAdhyaM vadan kuru guruM budha buddhaputram // 814 // sthairye sthite'pi ca virodhavilopakAsnityatvamasya jagato budha boddhanotyA // svIkRtya kinna bhavatA vyavahAralopi sautrAntikena saha sakhyamakAri navyama815 bhAvo'pyabhAva iti te'bhimato virodhAbhAvAvagAhinayasUtraNatatparasya / tattve sukhaM na kimu duHkhavinAzarUpaM svIkRtya tArkikamatA'bhimatAstu muktimaa816|| bhUtatvato'pyabhimatanna ca cetanatvaM yatsarvathA tava viruddhamato nibodha / / cArvAkavAlalapitaM hRdi buddhizAlin kRtvA guruM gurutayA smara tattvadRSTyA // 817 // syAhAdinastava mate nanu muktidevI kiM bandhatAM zirasi naiva dadhAtyaniSTAma // kastAM budho vihatamohanarendradapasseveta tatvarasiko hitamAtrakAmaH // 818 // jJAnaM tathA sakalavastvagAhi mAnyaM nosarvathA'bhramatayaiva tavAtra vidvan / kintu bhramatvamapi tatra tathA ca te'han bhrAntaH kathaM vizadayaviha tattvarAzim // 819 // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // jainamatevirodhApAdanam // (151) vasvaMzamAtraviSayo'pi mato nayaste mAnatvayogyapi bhavedavirodavAde // tatkhaNDanaM svamatakhaNDanameva tasmAnnaiyAyikAdimatakhaNDanamapyayuktam // 820 // rAgAdidoSarahito'pi ca sarvazvA tIrthaGkaro bhavatu rAgayuto mate te // siddho'pyasiddha iha baddhajano'pi mukto . doSAnvito'pi tava kinna ca doSamuktaH // 8 // mAnaM tavAbhilaSitaM paripUrNavastu pradyotakaM tadapi saMzayarUpameva / / yasmAviruddhaghaTanAviSayaiva buddhi rekatra dhammiNi mato budha saMzayAsyA / / 822 // ye cAvanasthitimukhAstava doSasaGghA ste sarvathA na khalu doSatayaiva mAnyAH // itthazca vAdinivahAn vada kaiH prakArevAde prajeSyasi paroktivibhedadakSaH // 23 // ekAntavAdabhayato na ca sarvathA te doSAH paroktamatakhaNDana eva dakSAH / / tatsthApakA api na kiM bhavitAra ete sAdhu tvayA'bhinava eva prakAra iSTaH / / 824 // ye vA svapakSamananodbhavatatparAste liGgAdayo guNatayA pratitantrasiddhAH // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (152) nyAyasinko. te kiM svapakSadalanA api no bhaveyu khabdho vipakSagaNatoSakaro guNo'pi // 25 // syAhAda eva tava kizca na sarvathA syAt syAhAdatAzraya iha svamataprakopAt // ekAntavAdaghaTanApi ca pAkSikI kiM mAnyA tato na ca yato na nayADisevA 826 // vAde parAbhavaghaTA sulabhA tathA te ekAntato hi jaya eva na cAsti vidvan / / syAhAdinaH paraparAbhavamizritassa svIkArayogya iti kinna karoSi citte 827 itthazca vAdinivahairupagIyamAno doSaprapaJca iha jainamate na dossH| ekAntatattvamananavyatiriktapakSe syAhAdinAM kva nu bhevadguNadoSacarcA // 428 // syAhAdatattvamananazramapUrvikA no doSAMzamAtraghaTanA'pi samasti kizca // syAhAdatattvamananAzramapUrvakAstu doSAH prasiddhipadavImapi naiva yAnti // 829 // ekAzritatvavirahaH kimu vo virodha ssAmAnyato'sti kimu vA savizeSa eSaH // naiyAyikainna prathamo viraheNa sAkamavyApyavRttipratiyogina iSyate saH // 830 // Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / jainmtevirodhprihaarH|| AAAAAAAAAINAVANA pakSo'ntimo yadi tadA nanu dezakAlA. vacchedakena ghaTito'bhimatassa te syAt // dharmAdayo'pyabhimatA mama vijJa tatrA vacchedakAMzavidhayeti na dattadoSaH // 831 // dharmAdisaGghaTanamatra na kevalanno naiyAyikasya ca mate'numataM yatastat / / saMyoga iSTa iha tena guNatvasattvameyatvadharmamukhato na ca dezavRttiH // 832 // saMyogato bhavati dezagato'tha vahnissyAvyApyavRttirapi yatsamavAyatastaH // saMsargabhedaghaTanA'pi virodhakoTI naiyAyikairanumataiva virodhasiddhathai / / 833 // kAle vizeSaNatayA nanu asatAde ravyApyavRttirapi vAcyaprameyatAdeH // yadvyApyavRttiriha tArkisammato'sti tajjainatattvasaraNoM na virodhabhaGgaH // 834 / / vaizeSikasya ca mate'bhimatAH padArthAH saptaiva teSvanumatAH prtiyogitaayaaH|| te svAzrayAnnahi bhavanti pRthaktvavanta ekatra dhArmimaNi tathA'zrayadharmabhAvaH // 35 // zravyApyavRttiriha kiJca mato'pi bhedo nyAye ziromaNimukharbahubhistu navyaiH // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (154) nyAyasindhI viVAANNavara vAcyo virodha iha tairapi ko'pyapUrvo bhedasthale'pi sa ca kinna bhavenmate naH // 836 // etena gItamitarairiha yatirodha mAtrasya naikamapi lakSaNamasti kiJcit // kintu pRthagbhavati lakSaNamatra lakSya bhedAt tathA ca na jinAnumataprasiddhiH // 837 // bhedo yato na ca budhairiha dezakAlAvacchedakAnusaraNena mato'rthaniSThaH // sa vyApyavRttirapi tu prathitastatazcA. vacchedako na ca tadIyavirodhakukSau // 838 // astaGgatantadiha tArkibhUSArha navyaziromaNimukhairapi yuktijAlaiH // syAhAdatattvarasalezabhavaprayatnai Aye nirupitamidanna ca kiM yathArtham // 839 // kiM vA yathA tava mate nanu lakSyabhedAt tallakSaNaM pRthagiha vyavahArahetuH // tadvatkathannayapramANavibhedato na lakSyasvarUpamapi bhinnamihArhatAnAm // 840 // tattve nayakavalato na ca lakSaNe'stva vacchedakasya ghaTanA pramiteH kathanno // dunnItimAtraparikalpitamarthazUnyametatparantu na ca tatvadRzAM manojJam // 841 // Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // jainamatevirodhaparihAraH // ekAntatattvaghaTanA nanu yasva pakSe bheDo viruddhabalato'bhinavastu tasya / bhedassadaiva paripandhidalena yeSAM teSAM samagranayayogavatAM ka bhautiH // 812 // bhede sthite tu nijadharmiSu dharmayoH syAdbhinnAbhitatvabalatastu virodhsiddhiH|| tasmAcca bhedaghaTanA nijadharmiSu syA danyonyasaMzrayaghaTA kathamatra na syAt // 843 // thAdhArabhedamananAJca vinaiva mAnAt tadgrAhakAd yadi virodhaghaTA prasiddhA / monAttadA'nubhavato na kathaM viruddha... . dharmAzrayo'stviha kazciyananyatAvAn 814 // eSaiva yuktiriha bauddhanirAkriyAyAM naiyAyikairapi matA sthirapakSahetuH // .. no cedvirodhahatireva bhavedghaTAdau sAmarthyataDhirahayoH sthiratAprathAyAm // 845 // kiJcAparassagataziSyapradarzito'sya doSo mahAn bhavati tatvata aikyavAde // yasmAt sthite'pi kimu dharmiNi kAlabhedA dekatra bhinnapariNAmasamanvayo no // 46 // dravyasya nAzajanito yadi tasya nAzo rUpasya kinnahi tathaiva vinAza issttH|| Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (156) nyAyasindhau. ................................ ............ pUrvAparaikyaviSayAvagatestu tatra no dravyanAza iti cetprakRte'pi tulyam // 847 dravyAntaropajananAdatha vA tu pUrva dravye'vinAzini bhavetpRthageva mAnam // sAjAtyadoSavalato na pRthagpratItiH pUrvasya tena na vinAzaprakalpanA'pi // 848 // tenekadoghataratantuvitAnatAnA bhyAM yatra vastra janiraMzupayogato'sti / no khaNDatantubhavanaM na ca pUrvatantu nAzo'pi tatra kaNabhakSasutairupeyam // 849 // tantvaMzuyogajanakAdubhayatra vastraM sajAyatAM kimapi nAtra ca dRSaNaM vaH // yasmAdavirodhaniyamopagame na mUrtI nAM mUtayoratha ca mAnamihAsti kishcit||850|| kiJcAvagAhanavizeSavazAcca pUrva mAnaM dvitIyaparimANatayAvinAze // dravyasya kimpariNataM na bhavettatazca dravyAntaropajananaM na pRthakaprakalpyam // 851 // dRSTo'vagAhanavizeSabalAca loSThaH kArpAsakAdita ihAlpatanugaMriSThaH // ArambhakAvayavagA tu bahutvasaGkhyA tatra sthitA'pi na vilakSaNamAnahetuH / / 852 // Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||jainmtevirodhprihaarH // (157) ~~~~~~~~~~~~~~ ~~~~~~~~~~ ~~~~~ ~ ~~~ ~ ~~ saMyogipudgalabalAdavagAhanasya vaiziSTayato'pi parimANavizeSa iSTaH / dugdhaM hi pAradavinirmitapAtrapItaM . .. bAntaM mitanvitarathAdhikamAnameva 853 // etena yo'pyavayavAnyajalAdivastusaMsargato'vayavino na hi mAnabhedaH // svArambhakAvayavayogabhave tu tasmin nAzo navInajananAtprathamasya yuktaH // 854 // vyAsajyavRttiriha vastraghaTAdibhAvo naikatra tiSThati parantu samagra eva / / svArambhake yata iti prathito nirasto . mArgo'kSapAdasutakalpita eSa kaSTaH // 855 // daktaM yadeva prathamannanu rUpamAsIt pAkena raktataramatra tadeva jAtam / / ityAdisarvajanasiddhapratItito hi rUpAdayo'pi pariNAmitayA'bhyupeyAH // 856 / / uccheda eva yadi raktaguNasya pAkAt pUrvasya tarhi vada ko'tra bhaved vizeSaH // raktastu raktataratAM samupaiti nAnya cchayAmAdikaM paramasau budha raktimAnam // 857 tasmAtkathaJcidiha bhinnamabhinnamartha rUpAdikaM yadi kariSyasi. bodhaniSTham // . . . Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasindhau. (158) sthairyaM bhaviSyati tadaiva tava prasiddha buddhAnvayAdavihataM na tu sarvathaikye 858 // mAnaikadRSTirapi kinna virodharakSAM kurvanaSAnusaraNena vibhajya dharmAn // syAdvAdamantrazaraNo'rhati vijJa vaktumekatra dharmiNi nirastasamastadoSAn // 859 // syAdvAda eSa sakalAgamato viziSTa. sarve nayA iha yato'bhimatA niviSTAH // teSAM na khaNDanamihArhatatattvavijJassyAnmaNDanaM paramasau nayamevanena // 86 // vedAntikApilamukhAH paravAdino'bhye ekAntatatvamanAviratA bhaveyuH // syAdvAdinAM kimiti no suhRdastadA te mokSAnusAriraNau kA virodhacarcA || 861 // iSTastu saGgrahanayo mama tena yukto brahmatvAdibhirapIha sakhitvamadhyam // kiM punale na mamatAviratirjinAnAM svAtmanyananyasukha siddhimupAgatAnAm ||862|| AtmapradezaghaTanAvazato na kinno jJAmAnvayitvavazato'tha ca punalAdeH // caitanyamiSTamata eva bhavecca yogA cAreNa sakhyamapi vijJa kathacidatra // 863 // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // jainmtevirodhprihaarH|| (159) rAgo na putrakanakAdiSu nazvareSu yogyo'vinazvaranijAtmasukhe prazaste / / ityetadarthamiha zUnyatayaiva neSTaM vizvaM kima na ca mAdhyamikena sakhyam // 864 iSTo na kiM budha jinairRjusUtranAmA vijJennayaH kSaNikatA na kathaJcidiSTA // sautrAntiko'pi mama kinna suhadbhavetsa ekAntavAdakaluSAvRta eva no cet // 65 // kiM tArkika tvamiha tarkaparAyaNo'pi syAhAdamAzrayasi cennayasaGghamizrama // no naH suhRd bhavasi yena na cAzrayAmo muktiM tavAbhilaSitAM hitasiddhirUpAm / / 866 / / kinnAstiko'pi gurudoSakalaGkito'pi cArvAkabAla iha cedadhamo nayeSu // syAhAdadattahRdayo na suhRdyato no kiM vyavahArAkinayo'pi mato jinAnAm // 837 syAhAdavAdyapi hi sarvamanantadharmA. dhAraM vadanniyatadharmasamAzrayeNa // spaSTIkaroti pRthageva nirUpakasyA vacchedakasya bhajanAta iha svarUpam // 868 // muktyAtmanA pariNato'pi ya eva jIvo bandhAtmanA pariNato'bhavadeSa pUrvam // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (160) nyAyasindhau. anwwwwwww pUrvAparAdisamayAdipravezataH kiM no muktirapyanumatA mama bandhamizrA // 869 // kAvRtatvavigame'vitathAvabhAsA jjJAnaM bhramAtmakamihAbhimataM yadeva // kAvRtattvavigame'vitathAvabhAsA jjJAnaM pramAtmakamathAbhimatantadeva / / 870 // kaivalyajanmasamayAt prathamaM jino'pi // bhrAnto mayA'bhyupagato'khilatatvavettA // tIrthaGkarassa tu yadA pramayA tadAnI mAliDinto na ca kimatra yathArthavaktA // 871 // dezena dezadalanaM nanu sammataM no' nekAntavAdaghaTanAvirahitvakAle // syAhAdataiva budha sarvanayeSu yatra tatrArthatatvamananArthaka eva yatnaH // 872 // rAgAdayo'pi ca viruddhaguNanvito no no sammatAstamanirUpakadharmato'tra // pUrvoktadoSaghaTanA mama yena kintva vacchedakAdibhajanAnugatAzca te tu // 873 // mAnaM mamAbhilapitaM paripUrgavastu pradyotakaM bhavati nirNayarUpameva / / yasmAdanantaghaTanAviSayaiva buddhirekatra dharmiNi pramAbhimatArthavatvAt // 874 // Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || jainamatevirodhaparihAraH // (161) nAnantadharmaviSayatvata evamasya sandehatA bhavitumarhati nirNayasya // dolAyamAnatanureva tu bodha iSTo yatsaMzayo budhavarairna tu nirNayAtmA // 875 // dolAyamAnatanutA tu virodhabhAnA jjJAne bhavenna tu vibhinnaprakAzakatvAt // mAne tu nAsti niyatasya ca dezakAlAvacchedakasya mananena virodhabhAnam ||876 // yasmAt samuccayamatirbhavatAmmate'pi no saMzayAtmakatayA prathitA'virodhe // zravyApyavRttimatiratra virodhabhAna syaitAvatA budha matA prativandhikA'pi // 877 // zabdo niyantritatayA tata eva vidvan no saMzayAtmakamatipraguNo mataste // kizcAta eva na ca satpratipakSato'pISTassaMzayo'numitirUpatayA budhAya // 878 // cedratnakozakRdanizcayarUpazAbda liGgotthadhImananatatpara Apta iSTaH // tarhyastu saMzayamatirnanu zabdaliGgajanyA paranna bhajanAGkitazabdatassA ||889 // no saMzayatvamiha tena mataM hi kAryAvacchedakaM bhavati cArthasamAjatastat // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (162) nyAyasindhau. sandehatAghaTakadharmasamAjahetusAmagyakUTaghaTanArthasamAjavAcyA // 880 // avyApyavRttimatizUnyatayaiva sArddha koTidvayAvagamako nipuNo'nyathA no / / sandehabuddhijanane na kathaJciduktA vavyApyavRttimatisannidhito'sti sA tu // 881 // kiJca pramANamatigA na vizeSyateke. katrAstyanekagaprakAratayA nirUpyA // bhinnA parantu tata eva na saMzayatva mApAdyamAnamiha yujyata AkSapAdaiH // 882|| ye cAnavasthitimukhA mama doSasaGkAH syAhAdatattvaviSaye nahi te tu doSAH // ekAntatattvamanane tu kathanna doSA jayyA mayaiva pratipakSijanA hi doSaiH // 883 // sarve nayA jinanaye'bhimatAH kathaJcit tattvapravezabalato na ca kintathA ca // tatsthApakA api bhavanti ta eva doSA ekAntataiva parameSvapi tainivAryA // 884 // prAdhAnyagauNavidhayA dvividho'tra mArgassyAhAdinAM sakalavastugataH prasiddhaH // ekatra caikasamaye niyataikahetoreko dvayaM na puruSaH prathituM samathaH // 885 // Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / jainmtevirodhprihaarH|| (193) evaM sthite bhavaMti basya pradhAnabhAvAta saMsthApanA nanu yato guNatastato nA // etAvatA bhavati khaNDakatA'pi tasya syAhAdinAmanuguNaiva pramANabhAjAm // 886 // kiM vismRtaM ca bhavatA jinatantravijJaissandarzitaM hi zatazo'tra prakArabhedAt // ekatra dharmiNi viruddhapadArthasArtha saMyojanaM na ca nirUpakato'dvitIyAt // 887 // yasyaiva yo bhavati sAdhaka thAhatAnAM tasyaiva bAdhakatayA'bhimatassa kintu // sthAAdanItizabalAM bhajanAM vinA no kvaikAntavAdigaNatoSakaro'yamarthaH (1888 // sthAhAdasiddhipravaNe nayasiddhibhAjI dveSo nayaikazaraNe ma ca muktibhAjAma // syAhAdapakSavimukho naya eva nAsti yena prasaktirapi tasya bhavecca teSAm // 889 // vAde parAbhavaghaTA sulabhA tu te syA dekAntato'tra jaya eva na cAsti yasmAt // syAhAdinAM sa tu parAbhavamizrito'sti svIkArayogya iti kinna karoSi citte // 890 tasmAt pramANamanavadyamiha pramAtarUpaM pramA'pi ca bhavennayabhedatastat // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (164) nyAyasindhau dravyAvagAhiyato hi pramAtrabhinnaM paryAyagocaranayAttu pramAsvarUpam // 899 // kizcArthagocaratayA pramitau pramAtvaM svAtmaprakAzakatayA tu pramANabhAvaH // arthAvagAhanaghaTA parato vibhinnA'bhinnAtmavodharacanA svata eva yasmAt // 892 // bodhaH svapUrvamatito jananAtpramAtmA svodocyodhaphalato'tha pramANarUpaH // bodhAtmanA''tmaniyatazca pramAtRrUpo varthatA bhavati tena pramANatAdeH // 893 // thaikadeza iha nArthatayA prasiddho yaza eva sa tu vijJajanairniruktaH // tadgocaro'rthaviSayatvaviyogatastu prokto nayo budhavarairadhikaH pramANAt // 894 // evaJca lakSaNagato'bhimato'rthabda ssyAdvAdalAJchita padArthaparo nayajJaiH // nAtiprasaJjanamato'sya bhavennayeSu vastvaMzamAtraviSayeSu mate jinAnAm // 895 // mukhyaM pramANamiha kevalabodha eva saiva pramA bhavati vastuprakAzakatvAt // yaH sarvavid bhavati saiva padArthamekaM vetIti yannayavidAM prathito'tra panthAH || 896 // Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // jnmtevirodhprihaarH|| .. . . . ... ~ ~ ~ ~ ~ -r u .. .. . . . ~ ~ - ~ . ekatra dhammiNi yato nikhilasya bandhaH sAkSAtparamparatayA ca mato budhAnAm // yuktastato nikhilavastumato ghaTAdessaMsargiNo'vitathabodha imAM vinA no // 897 // matyAdayastviha tu yadyapi mAnamadhye proktAstathA'pi guNataH prmititvbhaajH|| yasmAdasarva viSayAH prathitA mate'sminnakSAyikatvata ime jinatantravijJaiH // 898 bhedasvabhedasahitaH prathamanniruktassaMsarga Arhatamate nikhileSu yasmAt // tasmAd ghaTAdimatayo'pi pramA abhedAM zAlambanAt khalu bhavanti prdhaanbhaavaat||899|| kumbho'yamityavagatistu ghaTatvamekaM kumbhe'vabhAsayatu mAtvamathApi tsyaaH|| sattvAdayo'pyavagatAstadabhinnatAdAsmyAdekatAzrayatayA''zrayato yato'syAm // 900 / bhedAMzagocaratayA tu nayatvamasyAM suspaSTamarthaviSayatvalayAd vibhAvyam // yatsarvathA vibudha mAnavibhinnarUpe no sammatA sunayatA nayakovidAnAm // 901 // mAnaM ca yainnayasamRhatayA niruktaM, teSAmapi prathamadarzita eva bhAvaH / / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasindhau. no cennayA iha pramAmatito vibhinnA, dutito'tha ca kathanna vivecanIyAH // 902 // evaJca nAndhasamudAyavadasya vastvadraSTRtvamajJajanasaJjitamasti kiJca // no yogapadyata ihAghaTanAnnayAnAM, mAnApalApaghaTanA jinadevatAnAm // 903 || astyeva kumbha iti durnayavAgvilAsassyAcchabdayojanabalAtsa ca mAnazabdaH // astIti nItivacanaM punaratra vijJerbhedena tadvibhajanaM kRtameva zabde // 904 // pratyakSameva gurusammatamatra mAnaM, atrisamAnasahitaM tadavaiti mAnam // vaizeSiko'pi ca tadeva karoti citte, sAGkhyastu zabdasahitaM tadurIkaroti // 905 // taccopamAnasahitaM nanu gautamIyAH prAbhAkarAstadapi kalpanato vimizram || bhAvAstvabhAvasahitaM bruvate tadeva, vedAntatattvaviduSAmapi mAnyamasti // 906 // saGkSepato bhavati tadvividhaM jinAnAM, pratyakSamekamaparaJca parokSamiSTam // yatrAnumAdimatito'dhikadharmabhAnaM, spaSTaM tadArhatamataM prathamaM pramANam // 907 // (166) Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||jnyaandrshnyoyauNgpkssaadivicaarH // (167) Anna-numan dvaividhyamasya punarAhatasampradAye // tatrAdimaM bhavati sAMvyavahArakAkhyam / / syAtpAramArthikamananyasahAyajIvApekSAnijAvaraNakarmalayAdito'nyat // 908 // sAkalyavadvikalatAvaditi dvidhA'ntyaM, syAninijAvarakakarmalayAttu tatra // yadravyaparyayasamagraprakAzazAli tatkevalaM prathamamAdimadakSayazca // 909 // tajjJAnadarzanabhidA dvividhaM budhendra ruktaM samagranijagocarabhAji pUjyaiH / / svasvasvabhAvabalato vyavadhAna zUnyamutpattimanavati tatparahetuzUnyam 1910 / / grAhyakSayodayavazAttu kathaJcidasya nAzodayAvapi mato jinasampradAye // .. utpattyavasthitilayAnvayitApi sattA yujyeta tena nanu tatra na cAnyathA sA // 911 // taJca dvayaM yugapadeva samAmananti zrImallavAdipramukhA vyavahAramAptAH // ... zuddharjusatramupagamya dvayaM kramotthaM prAhuzrutaikarasikA jinabhadramukhyAH // 912 // ekantu saGgrahanayasya samAzrayeNa vAdI samAdizati yoktikasiddhasenaH // Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (168) nyAyasindhau. itthaM virodhavimukhA nanu sUripakSA no jJasya modamiha kasya dadatyalpam // 993 // yasya kAryamiha tattata iSTamanya cchAdmasthikaM bhavatu tacca tadanyakAlam / jJAnena tulyasamayaM tviha darzanaM syAt svAbhAvyato ravigatAviva tApadIptI // 994 // naiveha jaM samayamityapi sUtramanyai rvAcyaM vighAtakatayA samayasya yasmAt // tulyArthataiva pramitA samayArthatA no tattve'rhato nahi bhavedubhayasya yogaH // 995 // hetvostadAvaraNakarma vinAzayozca syAdyaugapadyabalato'pi ca yaugapadyam // nAtrAnayormitha upaimi ca hetubhAvaM chadmasthavadbhavatu yena na yaugapadyam // 996 // yatsAdya paryavasitatvavidhAyi sUtraM tadyaugapadyamata eva bhavedyathArtham dravyAdigocaratayA'sya gatirna yuktApraznottare api yato na tathA pratIte / / 997 // ithaM prarUpayati yuktikadambamatra vAdI vipakSamatakhaNDanamallamaslaH / tatpakSamAgamavirodhamahApracaNDa vAteH kSipanti jinabhadramukhAzrutajJAH // 998 // Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | jJAnadarzanayoryogapadyAdivicAraH // (169) tadbhASya eva matamasya tu saprapaJcamAlokanIyamanavadyama kuNThabodhaiH // dRzyA'tra tanmatarahasyavido'pi sUreH zrI hemacandra vibudhasya pragalbhavRttiH // 999 // sAmAnyagocaratayA khalu darzanaM tajjJAnantadeva tu vizeSaprakAzakatvAt // aspRSTagocaratayA'tha ca darzanaM sthA netrAdivaditi vakti ca siddhasenaH // 920 // ekakSaNe tadubhayAvRttikarmanAzAdekaM dvidharmakamidaM bhavadarthatassyAt // sAmagryabhAji janake na janervilambo dRSTo yato bhavati tatkamikaM dvayanno // 929 // no yaugapadyamapi tatra tato nayajJa rvAcyaM tathAnupagamAgamabhaGgabhItyA // pArthakyataH kathanamapyanayAzzrute tu dharmaiyAvagataye na pRthaktvasiddhayai // 922|| ityAditanmatarahasya makhaNDyamanyaivistAratastvabhayadevakRtessuvRtteH // jJeyaM budhaira malabodhavidhAnadakSa rbhAvyA parasparavirodhahatizca buddhayA // 923 // jJAnaM dvidhA vikalamArhatasampradAye tatpAramArthikatayA'bhimataM yadantyam // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 170 ) nyAyasindhau. no kSAyikaM bhavati tena samagratA no spAt paramArthamavahiHkaraNodbhavatvAt // 924 // jJAnaM bhavedbhavaguNodbhavamatra rUpi dravyArthamAvaraNakarmalayopazAnteH // yattadbudhairavadhibodha iti pratItaM ntirvibhaGga iti tasya ca kIrtyate'tra // 925 // utpattimAtrata idaM khalu nArakeSu deveSu ceti bhavahetutayA prasiddham // saddarzanAtmaguNato bhavatIha nRNAM yasmAda guNodbhavamidantu tathA tirazcAma // 926 chAyAtamaH kSitijalAnalavAyucittadravyANi pulabhavAnyatha rUpavanti // krodhAdikarmapaTalaJca tathA''gamajJai riSTaM tvanudbhavarasAdyaNubandhajanyam // 927 // yanna gautamanaye kaThinAdibhinnasparzo'pi pAkavazataH pRthivIvikAraH // bhinnaH parantu pRthivItvasamAnabhAvastanna kiM bhavatu pudgala ekajAtiH // 928 // sparzAnta iSTa iha yaH khalu gautamena bhUmau sa eva ca jalAdyaNupudgaleSu // udbhUtameva sakalaM na ca tatsamutthe kArye'khile'pyabhimataM paratathikAnAm // 929 // Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shktivicaarH|| (171) vA wovvwww vaizeSikasya ca mate paramANumAtra pAke ghaTAdipiTharasya yathaiva nAze // jAte'pi smRSTiraparA paramANumAtrAcitrA tathaiva na ca pudgalato'pi kiM saa||930|| pAkaprabhedaghaTanA yadi tatra teSAM zaktiprabhedabhajanA na ca tatra kinnaH // zaktyaikajAtirapi pudgala eva bhinnAn bhUmyAdikAn sRjati nAtra kutarkabAdhaH // 931 // mImAMsako vihatazaktirabAdhyamAnAM zaktiM parairyadi na sAdhayituM samarthaH // kiM tAvatA jinamatAkhilatatvavijJAH syAhAdazaktizaraNA na ca zaktimantaH // 932 // vahau sthite'pi maNisannidhito na dAho pajjAyate bhavati tadvigame ca dAhaH // satve'pi sUryamaNisannidhito maNervA ... vahau tatazzrutividA nanu zaktiriSTA // 933 / / neyAyikaiH punarihAnubhavApalApa doSAkurairadhikakalpanabhItimadbhiH // syAdvAdamudritapadArthavivekazUnyai ssA lAghavohabalazAlibhiriSyate no // 934 // dAhe maNestu pratibandhakatA tathA tadrAhityamasya janakaM iyameva kalpyama / Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasindhau. naiyAyikasya ravikAntamaNestu tasmin uttejakatvamata eva na zakticI / / 935 // mImAMsakasya tu bhaved vyatiriktazakti. pakSe gurutvamaparAparazaktiyogAt // tajanmanAzaparikalpanato gurutva mekAntatattvamananAnipuNasya kiJca // 936 // vahau tRNAdijanite pRthageva kiJca vaijAtyamakSacaraNAnugataiH prakalpya // hetutvamabhyupagataM niyataM tRNAdestattadvilakSaNahutAzanajAtimatsu // 937 // vahitvajAtimati no vyabhicAratassyA ddhetutvamasya tu tRNatvamaNitvadhammaiH // zaktyaiva kintu dahanArjikayA tato no vaijAtyakalpanamiha zrutipAThakAnAm // 938 // phUtkAra eva sahakRttaNato'gnibhAve no manthanAdi niyamo na samAnazaktau // zatyA'nyayA tadupapAdanayatnavatsu vaijAtyameva varamityapi yaugapanthAH // 939 // no hetutA bhavati jAtirakhaNDadharmoM nA vA sakhaNDa iha kintu bhavettathA ca // nAsyAssvato bhavati dhIrata eva sAvacchinnatvamabhyupagatanniyamena tasyAm // 940 // Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // shktivicaarH|| (173) evaM sthite yadi bhavediha zaktirevAvacchedikA janakatAgrahaNAttadA'syAH // pUrva graho'bhimata eva sakhaNDabodho'vacchedakAvagamananna yadantareNa // 941 // zaktistvatIndriyatayA'kSabhavAvabodhagrAhyA bhavennahi paranvanumAnavedyA / sA cAnumA janakatAmatimantarA no'nyonyAzrayaH sphuTamiheti ca gautmoyaaH||942 zaktistathA bhavati kiM svata eva kiMvA svAdhArakAraNabalAdatha vA'nyahetoH // svasmAtsvajanma nahi yujyata eva naikaM yatkAryakAraNatayAbhimataM janAnAm / / 943 // Aye na cedabhimato janaka vinaiva zakterbhavastava tadA niyatA na sA syAt / svAdhArakAraNagatA svaparA dvitIye zaktirmatA yadi tadA vanavasthitivaH // 944 // zaktiM vinaiva yadi zaktirupeyate'smAt kinno bhavettvadupadArzata eva doSaH // nAdhAradezaniyamo bhavitAntime te zakyato'nyajanakAdupapattirasyAH // 945 // yahad guNAdi samavAyiSu vastu vidvan saJjAyate na janakavyatiriktabhAve // Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (174) nyAyasindhI manovinhvvvvminnnnnvAVIVA-AARARowwww zaktistathaiva bhavatA samupAsanIyAss. dhArastato janaka eva tavApi mAnyaH // 946 // zaktiM vinA bhavati naiva sa cApi zakta zaktI tvaduktanayato hyanavasthitiste // ityAdidoSabhayato na ca zaktisiddhi rvedAntinAmapi mate bhaviteti yogAH // 947 // nete'kSapAdasutato'bhimatAstu doSA jainoktazaktiviSaye prabhavanti tattve // zaktissvarUpasahakArivibhedato yajjainAhadhA prakaTitA nanu tairabodhyA // 948 // yA hetutA janakagA nanu saiva zaktiH jarjAtyAdivad bhavati sA'nugatA kathaJcit // sAdhArakAraNabalAJca tadAtmabhUtotpannA svarUpaniyatA nijazaktiriSTA // 949 // yA svAnyakAraNasamagrasamanvayotthA svasmin svabhinnajanakeSu ca kAryataH prAt // yAmantareNa nahi kAryabhave samartho vanyAdiko bhavati tA sahakArizaktiH // 950 eSA vidhA'pi vacanAntaratonyatantre vapyasti siddhiviSayo na jinakalpyA // yadyogyatAtmakaphalopahitatvabhedAhetutvamatra kathitaM dvividhaJca hetau // 951 // Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || zaktivicAraH // aat yathA janakazaktirananyarUpA zaktistathaiva pratibandhakatAsvarUpA // (175) dAhAdikAryajananAkSamatAnukUlA maNyAdibhAvaniyatA tadananyarUpA // 952 // sApi svarUpasahakArivibhedato'tra dvedhA''zrayasya janakAt prathamA tu tatra // uttejakApagamasannidhito dvitIyA sottejake sati na jAyata eva yasmAt // 953 // maNyAdi bhAva sahacArabalAdvinAzaH kiM vAstu dAhajanakAnalahetutAyAH // zaktestadudbhavaphalA tvaparApi zakti nau samasti tata eva punarbhavo'syAH // 954 maNyAdike'gninikaTe'pica dAhazakti izaktyA svajanmaphalayA muhureva jAtA // maNyAdinAzadakavazAvatiSTha teno no tAvatA bhavati dAhabhavo'pi tasyAH // 955 // maNyAdikeSvapagateSu tu saiva dAhaM vahinasthitA nanu karoti mate jinAnAm // uttejakAnanugataH punaratra zakte maNyAdiko bhavati nAzakRdanyathA no // 956 zaktyArimakA janakatA'bhimatA yato nAvacchedakasya tata eva bhavedvyapekSA // Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasindhau. no jAtyakhaNDaniyatA'bhimatastvayA'pyavacchedyatAniyama ityavadhArayAntaH // 957 // hetutvamatra yadi zaktipadAbhilapyaM no tarhi durvacatayA tadalIkameva // naiyatyato janimatAM vyavadhAnazUnya pUrvakSaNAnugatatA nahi hetutA te // 958 // tattve na kiM gaganamapyanumoditaM syA hetutvatastava budhAgya ghaTAdikArye // daNDatvadaNDapariNAmakulAlahetu vaizAkhanandanamukhAH kimu hetavo no // 959 // saGketato'bhinavato 'bhinavA'nyathAsi tvaM svalakSaNabalAdupagamya teSAm // tadabhinnatAM janakalakSaNasanniviSTA svIkurvato'pi tava vijJa na doSamuktiH // 960 // yasmAda vibhAga iha te'bhimato na hetu ssaMyogakAryajanane khalu tAdRzo'pi // no tatra paJcavidhamasti tavAnyathAsi ddhatvaJca navyamapi kAryamapekSya tattu // 16 // yadyanna yaM prati janeSviha samprasiddhaM hetutvato janakalakSaNagAstu teSAma // bhedA matA yadi tadA nikhilajJabhinnadurbodhatA bhavatu lakSaNago'tra doSaH // 962 / / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ktivicaarH // (177) vaijAtyakalpanakathA'pi na cotra vahanI, no vA tRNAraNimaNitvamukhaizca dhammaiH / / zaktisvarUpajanakatvamupeyate'va cchedyaM na jaimininayAdavizeSatA'pi // 963 // zaktigraho'nvayavilokanasavyapekSAt, saJjAyate ca janake vyatirekabodhAt // UhAkhyabodha iti so'bhimato jinAnAM, vyAptigrahAtmakatayA'pi sa eva siddhaH // 964 // tavyaJjakAstRNamaNitvamukhAstu dharmA, no vyAkeSu niyamo'sti tavApyabhedAt / / yadvyaJjakatvamiha liGgatayAhato'sti, nAnAvidheSu ca vizeSaguNeSu puMsaH // 915 // vaikalpikI bhavati yatra tu hetutA vo, vedapramANaviSayo vyatirekato na // tatrAsti kiJca janakatvamatistathaiva, kinnAnvayaikamatito nanu sA'pi loke // 966 // evaM sthite dahanahetutayA prasiddhA, ye vai tRNAraNimaNipramukhAH pdaarthaaH|| teSAM bhavejanakatA'nvayamAtrabodhA dityAdayo'nanuguNA na jinAnugAnAm // 967 // mImAMsakopari patedapi doSa eSo'vaccheyatA niyamato janakatva iSTA // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (178) nyAyasindhau. zaktissRNAdiSu vayaM pratipAdayAmo' khaNDAM tu tAM janakatAtmatayaiva teSu // 968 // anyonyasaMzrayaghaTA tata eva no no, mImAMsakasya tu bhavedapi soktanItyA // naivAnavasthitighaTApi ca hetutAtma zaktau tu gautamasutairupagIyamAnA // 969 // vahanitvato yadi tu kAraNatA'nalasya, dAhaM prati pratibhayA nanu gautamAnAm // vanitvamasya sakalaM prati nirvizeSaM, kintarhi zAntiranalAnna pipaasitaanaam||970|| sAdhAraNo bhavatu vanigatA tu jAtiH, kinvandhayAdimatito'vagatA vizeSAt // dAhaM pratItya janakatvanirUpakatva vattvena no taDupazAntimukhe'pi kArye // 971 // ityAkSapAdavacanaM vacanIyameva, maNyAdike'pi sati yanna ca vanitastat // dUraM prayAti vada kasya layena dAho, nA jAyate hutbhujo'viclaattdaaniim||972|| maNyAdyabhAva iha tu pratibandhakAbhA vattvena heturata eva na cAgnimAtrAt // dAho na vA bhavati tadgatazaktisiddhirityetadapyanucitaM vacanaJca teSAm // 973 // Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaktivicAraH // (179) bhAvAt pRthaG nahi yato'sti pramANasiddho'bhAvo nRzRGgavadaso na ca kAraNaM syAt // AdhAra eva viraho jinasampradAye maNyAdikasya hutabhuggatazaktirUpaH // 974 // kizcAkSapAdamatadarzita eva bhinno' bhAvostvasau nahi bhavejanakastu dAhe // tattve maNau sati na kiM pratibandhakasya mantrAdikasya virahAdanasena dAhaH // 975 // yatkAraNaM bhavati tatsamajAtikasya sarvasya kAryajananAt prathamanna sattvam // iSTaM yato na bhuvanatrayavartidaNDa mAtratya kumbhajananAt prathamaM hyapekSA // 976 // maNyAdikasya viraho nikhilo'tha hetu sta tutA niyamitA'nugatanena kena / kUTatvato'tha pratibandhakamAtrazanya vasthena cetkvacidapIha tadA na dAhaH // 977 // sarvasya kicidapi kAryamapekSya yasmAt pratyekazo'sti pratibandhakataiva loke // dAhopaghAtanipuNapratibandhakAnAM rAhityakUTamiha cejjanakantadA tu // 978 // bhajayantareNa bhavatA'pi ca zaktiriSTA naipuNyamarthabalato hi na zaktibhinnam // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 180) nyAyasindhau. zaktiM vinA nipuNatA pratibandhakeSu dAhopaghAtaphalikA na ca kAcidekA // 979 // yadyanya eva nanu ko'pi tavAtra mAnyo naipuNyatAzrayatayA budha tarhi vAcyaH // kiM kAraNaM sa maNimantramukheSu yena nAnyatra naiva hi vizeSa ihAnyabhAvAt // 980 // kUTatvamatra guNarUpatayA na teSva bhISTaM yatassa niyamena ca dravyavRttiH // kinvanyadeva matigocaratAvizeSa rUpaM bhavenna tu bhavetprakRtopayogi // 981 / / hetutvabodhajananAya yatastvayaivA vacchedako'pyabhimato matigocaro'tra // naivAntarezvaramatiM prakRtasya tasyA vacchedakasya tu bhaviSyati rUpasiddhiH / / 982 // dUre'stu bodhaghaTanA nanu rUpameva no yasya kizca pratibandhakazanyatA'pi / saMsargato niyamitA'bhimato'nyathA vA nAnyastu kalpa iha te'pi mato budhAmaya // 983 sattve maNerapi yato viraho'sya bhinna sambandhato'sti na ca dAhabhavastatastu // AdyaH paranvabhimato na ca so'pi yuktassasarga iSTa iha no'niyatastu kazcit // 984 // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // shktivicaarH|| (181) yasmAnna kazcidapi tasya samAzraye tva sambandhapakSata ihApi bhavedvizeSaH // syAtvanmatassa niyato nanu tarhi vAcya stAdAtmyameSa uta vA vyatirikta eva // 985 bhedo bhavecca pratibandhakazanyatA''dye no vai virodhaghaTanA pratiyoginA'sya // evaJca kiM bhavati sapratibandhakepi deze na dAhaghaTanA budha te'vizeSAt // 986 // antye tu yena pratibandhakatA bhavet sa saMsarga eva niyato nanu sanniviSTaH // tadbhedato'pi pratibandhakazUnyatAstu, bhinnAH kathaM syuriha te'nugatena vaacyaaH||987|| kizcobhayAdipratiyogikazanyatA'pi maNyAdikasya ca bhavejanikA tathA ca // satve maNerapi na kiM tava dAhabhAvo'vacchedako nivizate yadi tatra dharmaH // 988 // dhvaMso bhavenna janako na ca prAgabhAvo maNyAdikasya budha tarhi tavaiva zAstre // yasmAttayonnahi matA pratiyogitAyAM saMsargadharmaghaTanA phalazanyatAtaH // 989 // evaJca siddha iha te pratibandhakAtyantAbhAva eva janakassa tu naiva yuktH|| Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (182) nyAyasindhau. prAcInapaddhativilopabhayAdyatastai stAbhyAM ca tasya nahi dezasamAnateSTA // 990 / / dhvaMso'pi yatra pratibandhakabhAvarAzeH kAryodbhavo vibudha tatra jnprsiddhH|| cennavyatArkikanayAzrayaNena so'ntya-- ntAbhAvato nanu bhavetpratibandhakAnAm // 991 // nityastvayA sa tu mato vibhurekarUpa ssattve maNerapi tathaiva ca tatra deze // vahanyAdihetusahitaH kimu naiva dAha kArye karoti maNizUnya iva pradeze // 992 // maNyAdisattvabalato yadi tatra dAha sAmarthyameva vihatannanu zaktisiddhiH // kiJca svabhAvavigamena vinAzitA'pi syAttasya tena na bhavetsa ca nityarUpaH // 993 // saMsargato bhavati kAryajano samarthoM hetussvayanna tu tathA ca bhavenna tatra // dAho maNau sati yato virahasya naiva saMsarga iSyata iti pralapanti yogAH // 994 // saMsarga iSTa iha no vyatiriktarUpaH kintu svarUpamidamapyubhayasvarUpam // nityatvato na maNitAviraho vinaSTo nAdhAra evamatha kinna ca tasya sassyAt 995 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zaktivicAraH / / (183) saMsagatA na yadi tasya tadA tvayeSTA rUpaDhayasya ca viziSTamaterabhAvAt // kasmAd viziSTamatireva tadA tato no tadyogyatAvigamato yadi shktisiddhiH||996|| anyonyasaMzrayaghaTA'pi vilokyate'tra yogyatvato bhavati dhIranayA ca tadyat // bhrAmsyAtmabuddhijananAya ca yogyatApi sattve maNerapi kathanna bhavettvayeSTA // 997 / / buddhau pramAsvamapi tatra nivezyate cet sambandhasattvabalatastadapIha tarhi // kiJcatadeva bhavato hRdayaM vicintyAnyonyAzrayaH prathamameva pradarzito'tra // 998 // etAdRzasya virahasya na yuktamatyantAbhAvatA kathanamapyavizeSato vaH // bhedAdito bhavati no khalu rUDhameva yoge'pi sambhavati tadvacanaM budhAgya // 999 // tAdAtmyatA pariNatinna kadApi yatra yasyAssyaso bhavati tadvigamaH parantu // atyantatAparigataH pratibandhakasya netAhazo'sti sa tu dAhabhave'pi kaale||1000|| uttejakasya viraho'pi maNau nivezyaH kUTasvato bhavati nAtra gatirhitIyA // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (184) nyAyasindhI anwwwmom AAAAAAAAAAAN pUrvapradarzitadizA sakalo'pi doSastatrApi tArkikamate vinibhAsanIyaH // 1001 // svAtanyato'tha pratibandhaHkazanyatAnAM hetutvamabhyupagataM mama dAhakAyeM / / uttejako api tathaiva ca kAraNAni pUrvoktadoSaghaTanA na ca vidyate'tra // 1002 // yuktanna caitadapi dAhasamAnatA no tattve yato niyatakAraNato matA sA // no vRzcike'sti niyamo'yamavAcyametacchatyAhatAnumatayA nanu so'sti yasmAta1003 zrAdheyazaktiradhikA'nyamataprasiddhA no no matA'sti nahi sA sahakArizaktiH // zabde'pi bodhaphalikA'bhimatArthabandhastavyaJjakastu samayo'bhimato jinAnAm1004 tasmAdazakta iha zaktinirAkriyAyAM naiyAyikasyajatu pudgalajAtibhedAn // syAhAdavAdyavadhibodhamapetadoSaM jJo rUpimAtraviSayaM prakaTIkarotu // 1005 // cAritrazuddhijanitAtkSayazAntito yo hRtparyayAvaraNakarmaNa mAvirasti // bodhohRdisthapariNAmakadambaniSTho hRtparyayo'tra vikalo'bhimato dvitIyaH // 1006 // Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // manaHparyavajJAnanirUpaNam / / (185) yaJcintyate manasi kiJcidapIha vastu yestanmano bhavati tatpariNAmazAli // dravyAtmakaM tadapi vetti pumAnviziSTo hRtparyayAkhyamatibhRdviSayastathA'sya // 7 // sAkSAtsa yadyapi manogatabhAvameva jAnAti no viSayamasya tathApi vetti // liGgAnmanogatavikalpabharAttu tatta dAkArato'numititastamapi pramANAt // 8 // syAghyAvahArikamathAparasavyapekSa jIvAnnijAvaraNakammalayopazAntaH / / tasyendriNedbhavamanindriyajanyamevaM daividhyamatra kathitaM jinatantravijJaiH // 9 // tatrendriyANyabhimatAni naye'tra pazca jJAnaM tato bhavati sahiSayAvabhAsi // jJAnaM manodbhavamanindriyajanyamatra yasmAdanindriyatayA mana iSyate jJaiH // 1010 // na prApyakAryabhimataM nayanaM manazcA dhiSThAnabhinnagatavastuprakAzakatvAt // zrotrAdikanvabhimatannanu prApyakAryadhiSThAnadezagatavastuprakAzakatvAt // 11 // nAtrANumAnamapi jainapadArthavijJeriSTaM mano mahadidaM pratipAditantu // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (186) nyAyasindhau. jJAnakramovaraNakarmalayopazAnti bhedakramAdupagato na mano'NubhAvAt / / 12 // etadvayanvatha caturvidhamAhatAnA mekaikazo matamavagrahanAmadheyam // jJAnaM bhavetprathamamakSaghaTAdiyogyA vasthAnasaanitadarzanajanyamatra // 13 // sanmAtragocaramavagrahapUrvavarti yadarzanaM tadiha neva mataM navIneH kintvakSapAtasamanantarameva sattva vyApyaprakArakamavagrahajJAnamiSTam // 14 // yaccendriyasya viSayeNa samaM nayajJe ssaMyojanaM matamavagrahabhedarUpam // tavyaJjanaM na manaso nayanasya cAsti yogastayonnahi mato viSayeNa yasmAt // 15 // yassyAdavagrahadhiyA'vagato vizeSa IhAkhyabodha iha tasya vizeSadhammaiH / sambhAvanAtmakatayA sa ca saMzayAt syAdbhinnastvavagrahabhavAnniyamena pazcAt // 16 // IhAgrahAvagatavastuvinirNayAtmA bodhastvavAya iti jainamataprasiddhaH // tiSThansa eva samayaM nanu kazcidatra syAddhAraNA smRtipaTunijazaktiyogAt // 17 // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // avagrahAdinirUpaNam // (187) evaM kramotthanijakamalayopazAntesteSAM kramo bhavati kizca tathopalabdheH // syAtpUrvapUrvamathavottarabuddhihetu nnoM sAMkhyavatta karaNakramataH kramo'tra // 18 // tasmAt sthitaM sadavagAhimatistu pUrva tasmAnmanuSya iti vRkSa iti prakArA // prAyo hyanena mithilAsthajanena bhAvyaM sevAyamityavagatikrama ArhatAnAm // 19 // yatrApi na kramatayA'vagatirjinAnA. mabhyosagocarapadArthaprakAzakeSu // bodheSu tatra zatapatravibhedavarasyA cchIghodbhavatvabalato'nupalakSaNantu // 1020 / / mAnaM parokSamatha paJcaprakAramiSTa maspaSTatA bhavati lakSaNamasya yuktam // saMskArajanyamanubhUtacarantadityA kAraM mataM smaraNamatra pramANamAdyam // 21 // jJAtArthabhAsakatayA yadi mAnatA'sya neSTA'numApi tata eva tadA na mAnam // vyAptigraho nikhiladezagasAthyahetu grAhI yataH prathamato niyamena tasyAH // 22 // tannyUnagocaratayA yadi mAnatA'syAstadvatsmRterapi bhavennahi mAnatA kim // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (188) nyAyasindhI ............nrn . s xci. vVAY A N yasmAnna cAnubhavagocaramAtrabhAsa stasyAM samasti paramarthavizeSabhAnam // 23 // yatpramAtvamanumAnamato svatantraM tahatsmRterapi na cAtra vizeSalezaH // kiJca smRtiryadi pramA na bhavettadA no vyAptismRterapramiteranumA pramA te // 24 // dhArAvagAhipramito na yato'sti vRttirajJAtagocaramatitvama lakSaNantat // mImAMsakAbhimatamasya parantu pUrvasaMdAzatAdmavati lakSaNataH pramAtvam // 25 // bhUyaH smRtebhavati kizca gurau ca deve bhaktidRDhA bhavati mitragaNeSu maivyam // snehassutAdiSu mahAnadhikastu zatrI heSo'nubhUtimatito'sya phalaM viviktam // 26 // jJAnaM bhavedanubhavasmRtihetukaM sAmAnyAdigocarakasaGkalanAsvarUpam // yatropamAdighaTanA'pyatha pratyabhijJA nantatpramANamaparaM jinatantrasiddham // 27 // sAdRzyabuddhiriha jaiminitantrasiddhA. zaktipramA'kSacaraNAnumatopamA yA / sAntargatA'tra na bhavedadhika pramANaM tenopamAnamiti jainamataprasiddhiH // 28 // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // parokSapramANanirUpaNam // (189) tasmAdayaM visahazo gavayasya zakyo nAyaM sa eva sa ca dIrghatarastathAsmAt // hasvo laghurgururayaM sa ca tasya putra ityAdikA bhavati saGkalaneva buddhiH // 29 // na jJAnalakSaNamato'bhimato jinAnAM saMsarga indriyagaNasya tu gautamoktam // jJAnaM yatassurabhicandanamityabhijJA rUpaM parokSamiha na tvaparokSarUpam // 1030 // vedAntibhissurabhicandanabodha iSTo' vacchedavRttivazato dvividhasvarUpaH // pratyakSatA bhavati candanavRttiyogAt saurabhyavRttighaTanAJca parokSatApi // 31 // saurabhyavRttirapi taiH smaraNasvarUpA:bhyastasthale'bhyupagatA'numitiH kvacittu / / caitanyamekamatha tadadvayayogazAlijJAnaM prametyabhimataM tadavadyameva // 32 // pUrvakrameNa tadabhAvavagatya lokaH pazcAdiziSTamavagacchati dhIvizeSAt // yasmAttato bhavati tadvyatiriktameva jJAnaM parokSamatha tavayatastu janyam // 33 / / sAmAnyadharmavirahAt sthiravastvabhAvAnnedaM pramANamiti buddhasutA vadanti // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 190 ) nyAyasindhau. sAmAnyasiddhibalataH sthirasAdhanAccAbhikSA pramANamiti jaina kulodbhavAstu // 34 // kiJcaikatAbhramanimittamavazyamebhi ssAdRzyamabhyupagataM kSaNikeSu tatra // sAdRzyamasti yadi tarhi pramANamevAbhijJA bhavet sadRzavastvavagAhinI yat ||35|| sAdRzyameSu yadi naiva vilakSaNeSu bhAveSu te'bhimatamasti tadA'pyabhijJA // mAnaM vilakSaNatayA'NusamUhameva yasmAtprakAzayati te'pi mate budhAyya // 36 // no vai vilakSaNatayA'vayavo matAste te sammatAH pracayamAtratayaiva vidvan // mAnantathApi pracayAlpamahatvabhAsA bhijJA kathanna tava saGkalanAsvarUpA // 37 // nIlAdirUpamaNumAtramathAbhidhatse tadrUpatApyaNugatopagatA kimartham // vaicitryato matigatAdyadi vA matA sA pUrvoktadharmmaghaTanA'pi na kintathaiva // 38|| syAdvAsanaiva sadRzAdidhiyo'nukUlA nIlAdibuddhirapi kinna tayaiva te syAt // citrA tu sA viSayamantarato matA cet sarvA'pi dharmmaghaTanA tava tarhi mAnyA ||39|| Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | pratyabhijJApramANAnabhyupagantabauddhasyApAkaraNam kezAdivastuviSayA yadi na pramANa naitAvatA bhramamatissakalA'pyabhijJA // adhyakSamekamanRtaM dvizudhAMzubhAsaM dRSTaM samagramapi tanna tathaiva siddham // 1040 // yaddRSTayadRSTijanitaM niyamasya sAdhyahetvostrikAlagatayoravagAhi tatsyAt // tarkapramANamidamatra na tamvinA syAdityAdirUpamanumApramitau samartham // 41 // zabdArthayorapi bhavedata eva mAnAt sAmastyato'vagata AhetasampradAye || saMsarga zrAptavacanodbhavabodhahetussyAtkAryatAdyavagamo'pyata eva mAnAt // 45 // sAmAnyalakSaNamalaukikasannikarSe naivAmananti caritArthamanena jainAH // bauddhAH kutarkarasikA hatabuddhayastu necchanti tarkamiha mAnatayA prasiddham // 43 // teSAM mate ghaTapaTAdyapi naiva siddhaye (91) nmAnaM vinA nahi prameyagatiH prasiddhA // saMvAda liGgajanitAnumitiM vinA no'dhyakSo'pi siddhyati pramANatayA'tra bodhaH // 44 // naivAnumA niyataliGgamatiM vinA syAt tarka vinA na niyamagraha eva ko'pi // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (192) nyAyasindhau. adhyakSabodha iha tadviSayo na yasmAnnaivAnavasthitibhayAdanumA'pi tatra // 1045 // zUnyatvapakSamapi mAdhyamikapradiSTaM mAnaM vinA na ca tathaiti prasiddhimArgam // sAmAnyagocaratayA yadi mAnatA no, kinnAnumAnamapi tahi nirastamebhiH // 46 // yA cAtra doSaghaTanA nanu tairabhISTA sarvA'pi sA'numitibodhagatA'pi teSAma, / / tahoSakhaNDanaprakAragatestu tatrA diSTohagApi sakalA paribhAvanoyA // 47 // syAlliGgabuddhiniyamatito'numAnaM sAdhyAvabhAsakamidaM vividhaM ca tatra // svArtha svato bhavati yadvacanaM parArtha liGgAdikasya tu bhavedupacAratastat // 48 // liGgasya lakSaNamihAnupapattireva sAdhyaM vinA na tu parAbhimataM trikAdi // yasmAtrilakSaNayuto'pi bhavenna hetustAmantareNa gamakassu gatAnugAnAm // 19 // sAdhyanvabAdhitamabhIpsitamapratItamiSTaM na cAnyadiha lakSaNamasya yuktam // dhUmAdinA bhavati yatra tu vahvisiddhidhammA sa eva nanu pakSapadAbhilapyaH // 1050 // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // anumAnanirUpaNam // (193) no gautamAnumatamatra.mataM ca sAdhyavyApyasya pakSaghaTanAmananaM tRtIyam // hetutvato bhavati kintu vinApi tena chAbhyAM pradarzitadizA'numiterhi janma // 51 // dharmiprasiddhiriha jainamatAnugAnAM mAnAdyathA khalu vikalpamatestathaiva // dharmyaprasiddhirata eva jinAgamajJai rdoSatvato nahi matA paratantrasiddhA // 52 // ye nyAyazabdata ihAbhimatA pratijJAhetvAdayastvavayavAH parabuddhihetuH / / udbhAvanaM jinamate prathitaJca teSAM sAmastyataH kvacidiha kvacidanyathApiH // 53 // vijJaH paro.yadi tadA nanu hetureva vAcyo yato'numitirasya tu tAktaiva // vyAptismRtejaDamatistu paro yadi syAt sarve'pi tavayavAH pratipAdanIyAH // 54 // etena buddhakapilAdistopagIta mekAntato'tra niyatAvayavAtmakasya / / nyAyasya vAda upadarzanamastameSu nyUnAdinigrahabhavo'pi mahAnanarthaH // 55' / gauNaM parArthamanumAnamavaiti vihA~lliGgAdikAvayacakIttanamatra tahat / / Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (194) nyAyasindhau. . svAdhyakSagocarapadArthamatipravINaM pratyakSamapyatha parArthamavaiti vAkyam // 56 // pazyodayAcalagataM ravibimbamaGga pazyAstaparvatagataM zazibimbamevam // vAkyaM parAthamuditaM jinatantravijJA adhyakSameva guNataH samudAharanti // 57 // pUrvannijasmRtipathaM samupAgate'tha, meye parasmRtikRte vacanaM parArtham // uktaM budhaiH smaraNameva tu gauNavRttyA mAnAntareSvapi ca tatsvayamahanIyama // 58|| vastvAgame sadasadaMzatayA jinAnAM siddhaM dvirUpamanumAjanakaJca tasya / / liGgaM dvidhA vidhiniSedhaprathApravINa muktaM budhaistadupalambhatadanyabhedAt // 59 // tatrAsadaMzavacanena ca tArkikANAM bhAvAtiriktaviSaye virahAdivANI // ekAntavAdapariniSThitabuddhibhAjAM kSiptA nRzaGgavacanAdisahodarA'bhUt // 1060 // iSTazcaturvidhatayA sa jinAnugAnAM yaH kAryapUrvasamaye sa ca prAgabhAvaH // mRtpiNDameva kalasAtprathamaJca tatra tiSThattadAtmakatayA'bhimatanna cAnyat // 61 // Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || parokSapramANanirUpaNaabhAva nirUpaNam // ( 195 ) yannAzato bhavati yasya janissa eva sAmAnyato niyamatassa ca prAgabhAvaH // yasmAnmataH ka iha piNDavibhinnarUpo dRSTo mRdo bhavatu gautamasammato yaH // 62 // yajjanmato bhavati yasya nivRttireva dhvaMsassa eva nanu tasya mato jinAnAma | dhvaMso ghaTasya ca kapAlakadambarUpA danyastato'kSacaraNAnumato na yuktaH // 63 // rUpAntarAd bhavati yastu vilakSaNassa AtmA nijasya kathito nanu bhedanAmA || nAdhArataH paramayaM pRthageva yukto yo gautamairabhihito 'nupalabhyamAnaH // 64 // kAlatraye'pi ca jaDe nanu cetanAyA yAsyogyatA citi jaDasya ca tatsvarUpI // tAdAtmyatApariNatervinivRttiratya ntAbhAva iSTa iha nAzrayato'tiriktaH // 65 // saMyogino bhavati yo viraho'tha yasya 4 nAtyantikassa tu bhavediha tasya kintu // saMyuktatApAriNateH khalu nAzaprAgabhAvAdikassa prathamottarakAlikAyAH // 66 // saMyoga eva nahi kasya kadApi yatra syAttatra tasya viraho nanu darzito'pi // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasindha (196) saMyoga saGghaTitamattirayaM parantu prAptestu vA bhavati so'skhalita pracAraH ||67 // kiM vA ghaTAdipratiyogikatA jalAdyAdhArAnuyogikatayA sahitA yato no // prAptau tatastadubhayorvirahasvabhAvastattatpratItiviSayo'stviha navyanItyA || 68 // bodhAnatikramaNato virahastu so'pi jJeyo budhairaparathA na ca vastusiddhiH // syAdvAdinaH sakalameva hi vastvanekarUpaM tato'tra kathamaikikavAdayogaH // 1070 // heturbudhairya upalabdhitayA pradiSTo dvaividhyamasya gaditaM prathamo'viruddhaH || poDhA vidho janakajanya niyamya pUrvapazcAtsvakAlacaramukhyaprabhedato'lama // 71 // etena saugatamataM vidhisAdhakantu kAryasvabhAvabhajanAdvividhaM nirastama // yasmAdiha prathamadarzitalakSaNasya sadabhAvato'nyadapi liGgatathaiva bhAti // 72 // tatrAnyakAraNasamagrasamanvitassan hetu kArya janane'niyato'tra yasmAt // tatkAraNaM bhavati kAryamatipravINaM bauddhainna kiM tadapi darzitamasti zAstre // 72 // Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // hetunirUpaNam // (197) rAtro rasAdanumitinnanu tairniruktA rUpasya sA bhavati hetvanumApraNAlyA / / yasmAttayossamasamahasamanvayena taireva tulyajanakodbhavatA matA ca // 73 // dhUmA tAzanamatistviha kAryaliGgAd vyApyAttathA bhavati sttvmtirgunnaadeH|| chAyAditovagatirevamanokahAde noM tulyakAlagatayoriha kAryatAdiH // 7 // yA kRttikodyblaacchkttaanumaa'sti| pUrvAJca sA sahacarAnna ca bauddhahetoH // yA cAnumA zakaTato nanu kRttikAyAssA'pyuttarAt sahacarAnna tu kAryaliGgAt // 75 yA nizcitAtsahacarAdanumA rasAde. rUpAnna sA sugatanizcitahetumAtrAt // tasmAdidhipravaNa uktadizA niruktaH sarvo'viruddha iha no yameva bauddha // 76|| antyo viruddha iha sptprkaarko'sti| taissyAnniSedhaviSayA'numitistatazca // bauddhastvabhAvaviSayAnupalabdhimAtrA dyA sammatA'numitiratra na saiva mAnyA ||77 // sAkSAdviruddha iha cAdyaprakAra iSTassyAhAda Arhatamato nanu dunayAnAm // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... ( 198) nyAyasindhau. ekAntavAdanikarapratiSedhabodho yasmAttato bhavati tattvaprabodhahetuH // 1078|| anye viruddhajanakAdivibhedatassyuH pUrvapradarzitadizA SaDiti pradhAryam // hetustathAhatamate'nupalabdhirUpo dvaividhyavAn vidhiniSedhamatipravINaH // 79|| tatrAviruddhaviSayAnupalabdhihetuHssyAdyasya tasya sa niSedhamatau smrthH|| anyo viruddhaviSayAnupalabdhirUpo heturvidhAyakatayA'bhimato jinAnAm // 1080 // jJeyassvabhAvasahakAlikapUrvakAlapAzcAtyakAryajanakAdhikavRttyabhAvaiH / Adyo niSedhyaviSayasya tu saptabhedo hetuniSedhagamako mata Arhate'smin // 81 // iSTassvabhAvasahakAlikahetukAryanyUnAzrayApagamabhedata ArhatAnAm // antyo viruddhaviSayasya tu paJcabhedo vidhyaGgatAparigato'nupalabdhihetuH / / 82 // dRSTAntatasvayamihAkalayantu vijJAH bhedAn vizeSaviSayAnnanu kiJca vAde // bauddhAnsvabhAvaniyatAnupalabdhihetuproktRJjayantu bhajanAniyataprakAraiH // 83 // Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * AgatapramANanirUpaNam (99) syAdAptavAkyajanito'nvayabodhanAmA vyAptyAdibodhavirahe'pi ca jAyamAnaH // mAnAntaratvaniyato'nanumAdidhItvAt vaizeSikAvihata Agama ArhatAnAm // 84 // zabde tu mAnavacanaM nahi mukhyavRttyA kintUpacArabalato janatAprasiddham // yasmAdanindyamupayogagataM pramANatvannAnyaniSThamiti jainamataprasiddham // 85 // vAcyaM yathAsthitamabAdhitameva buddhvA jJAnAnusArivacanaM ya ihAbhidhatta / Aptassa eva vacanazca taduktamevAsaMvAditAvirahato bhavati pramANam // 86 // Apto dvidhA bhavati laukikatahibhinna bhedAdalaukika ihAbhimato jinAdiH // pitrAdiko bhavati laukika AptavAkyo kyA nityazabdamatakhaNDanamiSTamatra // 87 // tatkhaNDanaM prathamameva tu mAnasAmAnyasyAbhidhAnasamaye kRtamatra yuktyA // janyo'pi varNa iha paudgaliko jinAnAmiSTo na gautamasutAbhimato guNAtmA // 8 // niHsparzatAniviDadezapravezitAdeH, pUrvottarAvayavadarzanazanyatAtaH // Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (280) nyAyasindhau. cetsUkSmamUrtacalanAnanukUlatAtaH zabdo na paudgalika ityatimandameva // 89 // zrAye hyasiddhighaTanAmala eva heto vAgvargaNA'dhikaraNaM na tu khaM ca kAdeH // sparzAzrayAzritatayA tadabhAvarUpo niHsparzatApadamato na ca heturtr||1090|| sparzAzrayatvamanumAmatitaH prasiddhaM zabdAzraye'nupavanapratikUlavAtaiH // dUrasthasannihitadeyupalambhabhAvA bhAvAzrayAzrayatayA tu mRgANDavahaH // 11 // ahaMdvacaHpramitameva jinAnugAnAM sparzAzrayatvamiha nAnumayA prasAdhyam // AptAgame sphurati ko jaDabuddhibhinno mAnAntarAzrayaNatatpara IkSito jJaiH // 12 // heturditIya iha nAvyabhicArirUpo gandhAzrayeNa nanu yadvyabhicAritA'sya // sadAminIprabhRtibhizca tathA tRtIyo dhUmena turya iha kinna tathaiva dRSTaH // 93 // zabde bhavet khaguNatA yadi tarhi tena syAttasya podgalikatAvirahaprasiddhiH // rUpAdivanna khaguNo bahirindriyeNa prAhyatvato bhavati carmazAM tu zabdaH // 9 // Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // parokSapramANezabdArthasambandhanirUpaNam // (201) rUpAdivad bhavati pAdvailikastu zabdo.. bAhyendriyagrahaNatA na tamantareNa // : AkAzasiddhiravagAhanahetubhAvAjjainAgame na tu tadAzritatAdisiddhayA // 15 // svAbhAvikArthagamikA nanu zaktirarthe zabdasya sA samayato'vagatA'tra hetuH // .. zaGketamAtrabalato'rthaprakAzako na: zabdo navAtherAhatassugataprasidhyA // 1096 // icchaiva tArkikamatA samayAbhidhAnA nezasya sA sviha hi jaiminisaMzritAnAma . zabdAttathA sati bhavennahi zAbdabodhaH ... kintvasmadAdisazasya bhavettathA ca // 17 // zabdo'rthabodhakatayA puruSeNa yaha- . cchaGketitastadiva tadgamakatvatazcet // zaGketito'rtha iha tahi viparyayeNa .. syAda vAcyavAcakaghaTA na tayommatA kim||98 nAsmanmate bhavati paryanuyogayoga--- zakyA vyavasthitighaTAprasaro'sti yasmAt / / zabdArthahetubalato jananazca tasyA- .. izaktidvayAtmakatayA na virodhameti // 99 // pratyekazo'pi paTakumbhamaThAdizabdAzakkA ghaTAdiSu padArthakadambakeSu / / Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 202 ) nyAyasindhau. svavyaJjakaistu samayairniyatArthaniSThehaste'pi tanniyatabodhavidhAnadakSAH // 1100 // etena zaktiriha vAstavikI ghaTAdi zabdasya te yadi ghaTAdiSu tarhi na syAt // ekasya bhinnasamayena vibhinnadezamAzritya bhinnaviSayatvamiti prabhagnam // 101 // sAmAnyamAtramatha jainamate na zakyaM no vA vizeSa ubhayAtmakameva vastu // syAdvAdatazca zabalAtmakamekatAdena tatra doSaghaTanA sugatAnugAnAm // 102 // zabdA vikalpajanane nipuNA na cAtra vastusvalakSaNamapi prabhavo'bhidhAtum // eri svalakSaNamato na vikalpabhAsyaM zaktigraho'pi na ca tatra bhavedvikalpAt // 103 // kiJcAnugAmyapi na tattata eva tatra saGketasaMskaraNamapyaphalaM pratImaH // evaM kSaNaikaniyate grahasavyapekSo duizakya eva samayaH sthirapakSabAdhAt // 104 // sAmAnyamekamapi na pramitaM vikalpa grAsAnna vRttirapi tasya bhavet kvacittu // arthakriyApi matito na bhavedvibhinnA kiJcAsya tena samayaH phalavAnna cAtra // 105 // Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zabdArthasambandhanirUpaNam // pratyekapakSaparidarzitadoSajAlo yasmAda bhavedubhayapakSagatastato vaH // syAttadvayaM ca nirupadravamatra vAdhyaM no vAcakaM bhavati vastu tathaiva nIrayA // 10 // zabdArthayobhavati ko'pi na tAtvikassasargoM yato bhavatu tena matizca tasya / / iSTasta ceda bhavati tahi sajanyabhAva stAdAtmyarUpa uta vA nahi tAttviko'nyaH 107 antye'rtharUpa iha te yadi zabda iSTaH.. kaNThAdito nahi tadAsya bhvesvRtiH|| kizcArthapUritamidaM bhuvanatrayaM syA cchabdaprapUritamahammizameva tasmin // 10 // pratyakSavAdha iha durdhara eva doSo daNDAdito ghaTa ivAna na tasyaH zabdaH // no cakSuSA ghaTavilokanakAla eva tahAcakaM ca nanu pazyati ko'pi jantuH // 109 // zabdAtmako'pi na bhavedata eva cArthoM vairUpyadarzanabhayo hyubhayatra tulyaH / / kizcAgnidugdhaturamAdipadapravRttI dAhAdikaM mukhagataM tadabhedatarasyAt / / 1990|| doSAdato bhavati naiva ca zabdato'yI nArthAcca zabvaghaTanA tataH eka doSAH / / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (204) nyAyasindhI Ayo'pi pakSa iha tena bhaveyudastazabdArthayoJjananamanyata eva yasmAt // 999 // arthodbhavo yadi tu zabdata AhatassyAdAridryazUnyamakhilaM jagadeva hi // zabdasya cArthabalato yadi janma mAnyaM kAdambarIprabhRtikAvyabhavo na tarhi // 112 // tasmAdapohaviSayaiva ca zabdato dhI rarthakSayAd bhavati naiva pramANameSA // nApoha iSTa iha bAhyapadArtha rUpa syAtkalpanAtmakatayA pratibimbanAtmA // 113 // zabdasya tena saha kAraNabhAva eva saMsarga iSTa iha saugata sampradAye // janyasvaparyavasitaiva tu vAcyatA'tra hetutvaparyavasitaM nanu vAcakatvama // 114 // vAcyatvavadbhavati vAcakatA'pyapohe zabde svalakSaNatayA na ca soktanItyA // tAdAtmyavibhramavazAdubhayostatra pohAt syAdvAcyavAcakatayA'vagatizca loke // 115 // ityAdikaM jinamate'pyanukUlameva ekAntavAdamatakhaNDanayuktijAlama // bauddhapradarzitamato na ca zAbdabodho'nekAntatattvaviSayeSvapi naiva mAnam // 116 // Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // sptbhnggiivicaarH|| (205) wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww ekAntavastuni bhavedyadi zaktiyogo no tAvatA bhavatu tasya nirAkriyA'tra // syAhAdabhUSitapadArthakadambakeSu no kazcidapyanupapannatayAsti bhAvaH // 117 // arthaprakAzajanakatvamananyalabhyaM svAbhAvikaM bhavati dIpavadasya kintu // yAthArthyatAdighaTanA guNadoSajanyA syAcca praNetRpuruSAdiparavyapekSA // 11 // ekAntavAdivacanaM tata eva sapta- ........ . bhaGgAtmakatvavirahAnna yathArtharUpam // syAhAdalAJchitapadArthamatipravINA monAtmanA pariNatA viha saptabhaGgI // 119 // sA praznato vidhiniSedhanayovivekasAmastyato vividhakalpanayA'virodhAt // syAtkAralAJchitavacoghaTanA'tra yasmAt syAtsaptadhaikaviSaye pratidharmameva // 120 // vAkye'vadhAraNamanuktamapISyate jhaissyAdanyathA'nabhimatArthanivAraNaM no / tattve nirarthakatayA jalatADanAdi tulyaM budhaH ka iha tantu vadetparArtham // 121 // kumbho'sti nAstyuta kimityapareNa pRSTo . vAdyasti nA'styubhayameva vadan pramAtA // Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (206) nyAyasindho. AAAAAAAAAAJ AAAAAAAAnand syAhAdato bhavati saptamayAvalambI naikAntato bhavati nItipathAvalambI / / 122 / / syAdasti kumbha iti yaH prathamo'tra bhaGga ssvadravyabhAvasamayAzrayayogatassaH // syAnnAsti kumbha iti yo'bhimato dvitIyo. 'nyadravyabhAvasamayAzrayasaMzrayAtsaH // 12 // syAdasti nAsti ca ghaTo'bhimatastRtIyo saGgaH kramAdubhayayoganirUpakAbhyAma // saddharmayovidhiniSedhanayorvivakSA. vaicivyato'tra parapraznavazAca yuktaH // 124 // patrobhayoryugapadeva bhaved vivakSA'vaktavya eva ghaTaityaparAnuyogAt // bhazcaturtha ubhayozca nirUpakAbhyo syAtkAralAJchitatanunnanu tatra bodhyaH // 125 // bhaGgatrayeNa saha praznavizeSatastu turyasya saGgaTanato'tra bhavanti bhaGgAH / antye trayo nijanirUpakabhedayogaiH pratyekazo jinasutAbhimatA viviktAH // 126 // turyasya cAyaghaTanAnnanu paJcamassyAt SaSTho dvitIyaghaTanA- mato jinAnAm bhar3o matastviha tRtIyavimizraNena hassaptamo na ca tato'yadhiko'sti bhaGgaH 127 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / AgatapramANanirUpaNam / yasmAd dvitIyaghaTanAt prathamasya siddho bhaGgastRtIya iti tena bhavenna bhinnaH // anyasya saGghaTanataH punaruktatA syAt siddho'thavA bhavati bhaGga itISyate no // 12 // syAdavyayaM padamato yadi noktirasyA nekAntatAvagamakasya tadoktabhaGgAH // sattvAdikaM ghaTapaTAdigataM yathA svaidravyAdibhiH paragataizca tathA vadeyuH 129 / / kumbhAdikasya nijarUpahatizca tattve sarvAtmatA bhavatu vA na tato vyavasthA // syAcchabdasaMghaTanatastu kathaJcideva sattvAdikAvagamakA na tu sarvathA te // 1130 // yatsatvamatra nijadharmavazAttadevA satvaM parairiti bhavetprathamAnna bhinnaH // bhaDo dvitIya iti tanniyatA na cAnye bhaGgA iheti sugatAnugatAH paThanti // 131 // teSAM kannijamatakSatito na bhItI rUpatrayaM bhavati liGgagatanna yasmAt // tatrApi sAdhyavati yadgamakasya sattvaM tatsyAdvipakSagaNato niyamAdasavama // 132 // kizcaikatA yadi tu bhAvaniSedhayossyAnna syAt pravRttiriha naiva nivartanantat // Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (208) nyAyasindhau. bhAvo yato na ca niSedhavibhinna rUpo no vA niSedha iha bhAvavibhinnarUpaH // 133 || kumbho'yamityavagatestu pravRttiriSTA sattve tu sA bhavitumarhati na tvatve // kumbho na cAyamiti buddhibalAnnivRttirekAntasattvamanane na bhavecca tadvat // 134 // vyApyavRttiviSayopagame tu yuktA - vacchedakasya niyatasya sadAdibhAve // saMyojanA vidhiniSedhanayovirodharakSArthamatra na tu tadviparItapakSe // 1135 // satvantathA ca gatAdimate ghaTAde - rekAntatassakaladharmmabalAtprasaktam // kiM vAmanayohi pakSayostu vRttirnivRttiruta vA viSayApahArAt // 136 // nanvastitA yadi tu tArkikagotrasiddhA sattAtmikA tava matA parajAtiratra // sA vyApyavRttikatayaiva kathaM karotvavacchedakasya niyatasya tadA vyapekSAm // 137 // svasminna sA na ca tathA'nyasamAnabhAve - stitvabuddhirapi tatra kathaM ghaTeta // utpattyavasthitilayatritayastrarUpa mastitvamiSTamatha cetsvamatAvalambAt // 138 // Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 209 ) // saptabhaGgIvicAraH // no tarhi yujyata idaM tritayaM ghaTatvAkadharmmabalato na mataM yataste // yasmAttrayospi mitha eva virodhazIlA ekatra dharmiNi vinA na vibhinnadhammaiH // 139 // vRttitvamiSTamatha kAlanirUpitante'stitvaM tadA sa yadi tArkikagotramAnyaH // siddhAntabhaGga iha tarhi mahAnanartho * doSaH patettvayi bhavecca na kAlagantat // 140 // syAdvarttanAtmakatayA nijatantrasiddhaH kAlastathApi na ca sa vyatiriktarUpaH // kitviSyate navapurANatayopalabhya mAno ghaTAdiriti te na nijAtmaniSThAH // 141 // sA vRttitA'dhikaraNAtmakadezato'thA bhISTAstitA tava budhAya nirUpitA yA // dravyeSvanaMziSu tadA na ca tasya yogo yasmAdanAzritatayA pramitAni tAni // 142 // svakSetrato'pi tava kiJca ghaTAdibhAve - stitvamiSTamiha tanna bhavecca yuktam // kSetraM yato'dhikaraNAparanAmadheyaM svApekSameva na bhavennijavRttitAyAm // 143 // astitvavAn ghaTa ihAbhimato ghaTatvAyaiste'kSapAdamatadarzita eva mArgaH // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasindhau. syAtkArazabdabalato'pi na cAyabhar3e ekAntatattvamananAdadhikaM praviSTam // 144 // yazca dvitIya iha te'bhimato'sti bhaGgo vedAntidarzanamatAdadhiko na so'pi // vedAntibhinnanu paTAdisamAnadhammaiH kumbhAzrayatvaviraho ghaTavatyapISTaH // 145 // bhaGgaDaye pratihate na bhavanti cAnye bhaGgA yatastadubhayAzrayaNAtpravRttAH !! ityAdikaM jinamatAnavabodhalabdhaM dhyAndhya pare prakaTayanti kumArgagatyA // 14 // pUrvapradarzitavikalpabharaiH kimiSTaM satvAdikaM ghaTagataM na pratIyate vA // nAvyApyavRtti kimu vA na ca darzitArthabhinnasvarUpamathavA tadavAcyameva // 147 // AdyassamastajanasiddhapratItilopabhotyaiva no budhavaraissamupAsanIyaH // AdAnahAnaviSayau bhavato na yatnAvekAntatattvamanane na tato dvitIyaH // 148 // bAdhAM vinaiva na ca sattvamatinnayajJai bhrAnteti bodhaviSayo'bhyupagantumiSTA // tasmAdavazyamavalambya yathArthamarthameSodgateti sakalapratipannametat // 149 // Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // sptbhnggiivicaarH|| ukteSu sattvanikareSu yadAsti doSa ssatvantadA bhavatu kinna ca tairvibhinnam // syAdastibhaGgaviSayo na tatastRtIyaH pakSo'pi mAnya iha tattvaparIkSakANAm // 1150 // pakSazcaturtha iha ceyadi bAghabhISTassAmAnyato bhavati kintadavAcyamatra // kiM vA vizeSata iti prathamo na yuktaH ssattvAdizabda iha tatpratipAdako yat // 151 // antye vizeSavacanApratipAdane'pi kSIrAdigA madhurateva na tasya lopaH vidhyAtmatA ghaTapaTAdikavasturUpa magnA'stizabdata ihAbhimatA jinaanaam|152|| vastUcyate vidhiniSedhakarambitaM jhairaMzAvimau tu bhavato'sya nijasvarUpau // syAtkArayojanabalAdavirodhatasto bhaGgamyena prathitau bhavato nayajJaiH // 153 / / vastvaMzabodhakatayA'bhimatAstu bhaGgA anye'pi vastvavagatistviha saptabhaGgayA / no gautamAdimatato'pyavizeSatA'tra vastvaMza eva nanu vastutayA matastaiH // 154 // ApekSike yadi tu vastugate'zamAtreDavacchedakatvamapi tasya tadA tvapUrvam // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (212) nyAyasindhau. A vavAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAN........AnnAAAA dravyAdigaM pramitito'vagataM tadeva no tArkikAdibhirabhISTamananyasiddham // 155 // tairjAtyakhaNDasamabhAvavibhinnamAtre' vacchinnatAniyamamAtrabalAdghaTAdau // sAmAnyamabhyupagataM nanu vRttitAdyavacchedakaM na tu jinAbhimataM tadeva // 156 // avyApyavRttighaTanA nanu yAdRzasyA vacchedakasya mananAdabhimanyate taiH // astitvadharmabhajanApi ca tAdRzenAvacchedakena pramitA jinasampradAye // 157 // taiH kintu dezasamayadvayamAtramevA vacchedakaM prathitamozamAhartastu // dharmAdayo'pyabhimatA anubhUtisiddhA etAdRzA iti kathaM matayona bhedaH // 158 // vRttitvarUpamapi tena yadISyate'trA. stitvantadApi na ca doSagaNapracAraH // tavRttitA bhavati tena nirUpitApya vacchedyabhAvaniyatA'numatA paraistu // 159 / / vyAptisvarUpamananAvasare hi sArva bhaumaiH pradarzitamidaM vacanAntareNa // tadyuktito bhavati deza iva svakAle vRttitvamastipadavAcyamaduSTameva :1160 // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // sptbhnggiivicaarH|| (213) utpattyavasthitilayAtmakatApi sattA syAdastitA yadi tadApi na doSapaGkaH // . ekakSaNe tritayamasti vibhinnadhammaiH pratyekazassamudayAttu niruktarUpai- // 161 // yahattanAtmakatayA nijasaMzrayeNa kAlAstitA nahi ghaTAdiSu tanna yuktam // no sarvathA jinamate'numato hyabhedo bhedA'pi kintu tata eva kathanna sA syAt 162 syAdasti bhaGga upapadyata eva tasmA vastvaMzabodhakatayA prathamo jinAnAm // naiva dvitIya iha vedamatapravezAda bhaGgo'pyasiddhikavalAyata ArhatAnAm // 163 // yadyapyabhAvaghaTanA pratiyogyavRtti dhamrmeNa tairapi matA vyavahArakAle // mithyAtvamapyakhilagaM tata eva teSAM siddhiM prayAti virahayya na taM yatastat // 164 // svAdhAraniSThavirahapratiyogitaiva mithyAtvamiSTamakhilAnugatazca teSAm // tatpAramArthikatayA virahaM ghaTAde rAdAya siddhyati sato vyavahArakAle // 165 // advaitahAnibhayatassa ca kevalAtmo''dhArasvarUpa upadarzita ebhiratra // AA Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (214) nyAyasindhI evaJca jainamatatulyatayA pratItirastyeva tasya vibudhAya tathApi naivama // 166 // yasmAdabhAva iha taiDhividhaH pradiSTa ekastu tatra citirUpatayaiva siddhH|| anyo ghaTAdiviraho vyavahArato ya statsAmyatA bhavati jainamate na caiva // 167 // yasmAdayaM ghaTapaTAdivadeva mAyA janyo mato'dhikaraNAvyatiriktarUpaH // prAcInapaddhatisamAzrayaNe'pyabhedaikAntastato bhavati klpitbhedmuurtiH||168|| jainamato'dhikaraNena samaM tu tasya bhedo'pyabheda iva tulyatayA'vizeSAt // dravyAdinA'pi ca tathaiva guNAdikasya bhedo na kalpitatayA zrutivAdivattu // 169 / / vastvaMzatA vidhiniSedhanayona teSAmiSTA parantu tadubhAvavapi vastubhUtau // evaJca dharmavidhayaiva matazca dharme' vacchedakatvamapi taiH pratiyogyavRttau // 1170 // tasmin dvidhA bhavati jainamate tu dharme 'vacchedakatvamavigAnatayA prasiddham // ekantu dharmavidhayobhayasiddhamanyadavyApyavRttighaTanAbhajanAnimittam // 171 // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' saptabhaGgIvicAraH (215) - - - -- yasmAdasattvamiha naiva paTAdibhAva mAtreNa kumbhagatamiSTamito'nyathApi // dravyAdibhistvabhimataM tata eva sapta bhaGgI matA jinanaye tu sahasnabhaGgI // 172 // ekantu dharmamadhikRtya matA'tra sapta bhar3I budharvidhiniSedhavivakSayA vai // vastvaMzamekamadhikRtya hi saptadhaiva zaGkA tathaiva vacanazcara cAnyathApi // 173 // yadbharmayorvidhiniSedhanayovirodhA dekatra vastuni ghaTA na vinA nimittaH // bhinnaistato'dhikaraNAdigamanyadevA-.. vacchedakatvamiha yannanu tacca dharme // 174 // dharmo'pi no niyamataH pratiyogyavRtti nrnAstitvasaMghaTanatatpara AhatAnAm, dhamauzamAtramavalambya bhavecca yena bhar3e dvitIya iha vedanayapravezaH // 175 // saavyatAdiSu ghaTAdigateSu satsu vaktA vivakSati yameva pradhAnabhAvAt / / tenAsti kumbha iha na tvavivakSitena nAstitvamiSTamata eva bhavecca tena // 176 / / no kalpanAracita eva vivakSiyAsti dharmoM yato bhavatu saMvRtisattvamatra / / Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 216 ) nyAyasindhau. vastvaMzatAzrayatayA sthita eva dharme syAdvAdato vibhajanA tu vivakSayaivam // 177 // itthaM vyavasthita ihAzraya kAladravyAvacchedakairaparavastugatairdvitIyaH // bhaGgo na vedanayasammata evamanyAvacchedakatvamananAdatha dharmmato'pi // 178 // vastvaMzagocaratayA tu yadA prasiddhau bhaGgau tadA na kathamatra tRtIyabhaGgaH // pUrvapradarzita dizobhayayogasiddho hyezAntarAvagamaheturananyalabhyaH // 179 // dharmadvayasya yugapatta vivakSitasya prAdhAnyataH kimapi no vacanaM yato'sti // vastvaMzatAmupagatasya caturthabhaGgo' gata zrArhatAnAM vaktavyarUpa iha tatpratipattibhedAt // 1180 // nanvatra vedanaya yasmAdanirvacanamiSTamidantu vizvam // dRzyaM yathA zrutividAM bhavatAM tathaiva no ceda vizeSa iha ko'pi nirUpaNIyaH // 1181 noccairidaM zrutividA vacanIyamAha syAdvAdatattvamanane sakalasya yasmAt // iSTA nayasya ghaTanA bhajanAvidAM ki. naikAntatA'nabhimatA paramatra tattvAt // 182 // Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // saptabhaGgIvicAraH // vastvaMza eva vacanAviSayatvamiSTaM 1 kiJcAtra jainanayavartmani turyabhaGgA // no vai tathA zrutividAM matamIdRzanta nmithyAtvalakSaNatayA'numataM parantu // 183 // taissarvathaiva sadasatraviyogarUpA' vaktavyatA svabhimatA nanu mAyikeSu // jenaiH punassadasadAtmaka vastuniSThA' vaktavyatA tadatiriktatayaiva gItA // 184 // zassa cApi vacanIyatayA'bhyupeto' (217) vaktavyazabdaracanA nanu tatra yasmAt // ekAntavAdamanane tu caturthabhaGgo vyAghAtato nahi bhavedupadarzanIyaH // 185 // bhaGgatrayantadaparanttratha pUrvayogAt . turyasya yajjinamataM tadapi prasiddham // pUrvaprasiddhibalato'dhigatAMzabhinnAM zAnAM prabodhajanakaM bhajamAnvitaJca // 186 // vastvaMzagocaratayA pratidharmmameSA vastuprarUpakatayaiva vivakSayA vai // tasmAtsthitA vidhiniSedhanayeAH pareSAM sandehanAzanipuNA nanu saptabhaGgI // 187 // dharmmAnsamAdizati vastugatAnazeSA naikasya paryayanayAdupacAravRttyA // 2.6 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wovvwwmA (218) nyAyasindhoM wwwer dravyAtastadapRthaktvapradhAnabhAvA deSA nayAnugamanA pratibhaGgameva // 18 // kAlAtmarUpaguNidezaphalasvadeza saMsargabandhavacainaH prathitA'STabhistA // dravyArthaparyayanayApaNato hyabheda bhedau pradhAnaguNavRttita AdizantI. 189||yugmm kAlo ya eva khalu vastugatasya caika dharmasya saiva tadabhinnatayA pareSAma // dravyArthato bhavati tena samastavastvaM zajJApakozaviSayo'pi sadAdibhaDaH // 1190 // astitvaniSThamiha yatkhalu dhamatAdi tannAstitAdigatamAtmasamAnabhAvAt // dravyAyato bhavati tadguNatA'viziSTA dhammevabhedata ito'pi samaprabodhaH // 191 // ekasya yastu guNideza iha prasiddho'nyeSAM sa eva guNidezasamAnabhAvAt // dravyArthato bhavati caikamukhena bhaGga eko'yazeSaghaTanAvagatipravINaH // 192 // yatsvAnurAgakaraNaM phalamekadhammA datrAsti dharmiNi tadeva vizeSaNatvAt // dharmAntarAJca sakalasya phalaikyabhAvAdudravyArthato'vagamako'bhidayaikabhaH // 193 // Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // sptbhnggiivicaarH|| ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ - ~ ekasya deza iha yo nikhilasya seva dravyArthato bhavati dezasamAnabhAvAt // dharmeSu caikyamata ekamukhena sA neko'pi bodhayati bhaGga iti prmaannm||194|| saMsarga iSTa iha yo nijadezato ve ekasya saiva nikhilasya tadekabhAvAt // dravyArthato nikhiladhammamatipravINa eko'pi dAzatadizA'bhidayaiva bhaDaH // 195 // sambandha evamiha vastugatassadAderekasya yo bhavati saiva parasya nAnyaH // dravyArthato jinanaye'bhidayA pradhAnA deko'pi sarvaghaTanAgamakotra bhaDaH // 196 // saMsargato bhavati yadyapi nAsya bhedA. bhedAtmakatvasamabhAvatayA'tra bhedaH // bhedaH pradhAna iha naiva paravabhedaH kintAvatA bhavati naika tathApi bhedH|| 197 // yazcAstizabda iha satvaviziSTarUpe iSTassa eva nikhilAtmani tatra zaktaH / dravyArthato vacanazaktisamAnabhAvA deko'pi caikamukhato nikhileSu bhaGgaH // 198aa payAyanItibalato'pyupacArato'tra tairaSTabhizca pratibhagamanamtabhedAn // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220) nyAyasindhau. sA'bhedatatvamavalambya pramANasapta bhaGgo samAdizati cakamukhena dhAn // 199 // tairaSTabhirbhavati bhedapradhAnabhAvAt paryAyanItibalato yadi mukhyavRttyA // dravyAthatastadupacArabalAttadA tu sA nItijaikamukhato na samagraniSThA // 1200 // pratyekameva pratibhaGgamanantadharme satvAdikaM bhavati vastuni bhinnabhAvAt / / ekaikanotibalato'vagatantu sapta bhaGgayA hidhA bhavati sA nikhilaihibhH||201|| syAdasti kumbha iti yaH prathamo'tra bhaGgaH syAnnAsti kumbha iti yo'bhimato dvitiiyH|| syAtkAralAJchitatanuzca matazcaturtho' vaktavyakumbha iti tastritayaM pramANam // 202 // sarvAnsamAdizati vastugatAnakhaNDa vastvaMzabodhanabalAdabhidaikamAnAt // etantrayanna tu sakhaNDatadaMzabodha- . kAryanyabhaGga nikaro vikalasvabhAvaH // 203 // ityAmananti nanu kecidabhaGgabhaGga rUpArthatatvamananAnipuNAH parante // sarve'pi dharmavidhayAMzatayA ca bhinnAbhaDevato na sakalAsakalasvabhAvau // 204 // Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sptbhnggiireskldeshvikldeshvicaarH|| (221) aMzo hyakhaNDa iha ceyadi sattvarUpaH kintAvatA sakalabodhaphalo'sya bhaGgaH / / dravyAdabhedaghaTanAbalato nayAccet, tarika sakhaNDamukhato na tthaa'nybhnggH||205|| aMzadvayasya ghaTanAca sakhaNDarUpA dhammI bhidAMzamavalambya prakAzamAnAH // nAbhedavRttibalato mitha eva bha.. ranyaissamastaghaTanAnugatAH sphureyuH // 206 // aMzasvakhaNDa iha tatvata eva bhedAM. zAbhAnato'bhimukhayatyakhilAMzameva // svAtmanyabhedamananAnnijarUpamAtra. . bhAnAt samAviSayo'pi mato'sya bhnggH||207|| etanna yuktamavikalpanabodharUpo'... khaNDasya bodha iha te'bhimato'nyathA vA // Aye na zAbdamatitA na ca mAnatAsya yasmAdubhAvapi vikalpanabodha eva // 208 // ante vikalpakatayA niyataM prakArA dyAlambano'numata eva tavApi so'pi / / bhedAMzagocaratayA nikhilAMzabodhaniSTho na dArzatanayAdibalaM vinA saH // 209 / / vAkyatvato bhavati bhedamatipravINo noccAraNaM saphalamasya vinA tathAsvam // Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (222) nyAyasindhI. wwvvvvvvvvvNNAARAMAY AAPAAN ww syAdanyathaivapadayojanamarthavanno bhaGge'pyakhaNDaviSaye nanu bhedabhAnam // 1210 // aMze bhavenniyamato'tra sakhaNDarUpe grAhyAMzayoyadi tu bhedamatistadApi // nAkhaNDadharmaviSaye'pi nirUpakasyA vacchedakasya kimu bhedamatistu bho // 211 // kiJcAMzayobhavatu bhedamatistathApi bhinno'za iSTa iha tavyamelane yH|| no tasya bhedamatirasita vibhinnato'zAttasmAdabhedamananaM kibhu noDazamAtre // 212 // kiM vA gyorapi pratIyata eva bheda svasvAbhidhAyakavacaHpratipAdyabhAvAt // kinno tayorapi parasparamiSTavastvaM. zAbhedato matirabhinnatayA sakhaNDaiH // 213 // sthADhAM'zayorapi viziSTatayA'tra bhedA bhedAtmavandhanabalAnmatireva zAbdI // bhaGgAtsakhaNDaviSayAdabhidApradhAnA bhedAvagAhanaparA nirupadravA'ya // 21 // zrIdevasUriprabhRteramumeva bhAvaM bodhe phale tu sakalAsakalArthatAbhyAma // bhaGgeSu hetuSu vibhAvya pragalbha eko vihAnupaiti sakalAsakalasvabhAvo // 215 // Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ } saptabhaGgIresakalAdezavikalAdezavicAraH (223) - - - - dravyArthajAtyabhidayA tu samagramekaM dravyArthabhedamupagamya pravRtta AdyaH / / paryAyajAtyabhidayA ca samagramekaM paryAyabhedamupagamya tathA dvitIyaH // 216 // bhaGgazcaturtha iha tayugapadvivakSAsiddhakyamekamupagamya pravRtta evam / / itthaM trayo'pi sakalA nanu cAdvitIyAM zaM khyApayanta itare vikalAstu bhaGgAH // 217 // syAtsaMgraho vyavahRtizca nayau samagrA dezasya mUlamitarevitarasya caivam // nAnyoktatatvaghaTanAghaTanatvatassa khaNDAMzatadigamate nanu bhaGganiSThe // 218 // . yahannare naramatau na sakhaNDadhItvaM siMhe'thavA harimatI nanu tahadeva // uktantribhaGgaviSaye'pi matiSvakhaNDa buddhitvamarthata ime'pi bhavantyakhaNDAH // 219 // yahadmavennaraharau narasiMhabuddhau nAkhaNDadhItvamubhayAMzasamanvayena // - tadvatsakhaNDamatitetarasaGgagArthe bodheSvato'rthata ime tu matAH sakhaNDAH ||1220 // tattvArthabhASyavivRtau budhasiddhasena etanmataM nanu vicAritavAnanindyam // Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (224) nyAyasindhau. ........ sUkSmekSikAta iha naiva virodhalezo'pyastotyakuNThayamatayaH paribhAvayantu // 221 // bhaGgatraye tu sakalA vikalAnyabhar3ebveSeti kiJca vacanaM nayavAdatassyAt // / syAhAdatastu pratibhaGgamiyaM samagradezA'thavA'bhyupagatA vikalasvabhAvA // 222 / / paJcaprakAramiha jainamataM parokSa mAnaM vyavasthitamananyagatestatazca / / yatkutracitprathitamasti caturvidhatvaM / mAnasya tatparanayAnna nijAgamAttu // 123 // saMkhyAsvarUpaviSayAzca prayojanazca teSAM jinAgamamatA viditA ythaarthaaH|| te cAnyatantragaditAH kathitA nayajJai; rAbhAsatAparigatAH khalu yuktyayogAt // 224 // hitvaM pramANagatamatra samAsato'sti: vyAsAbahutvamapi darzitameva pUrvam // cArvAkabaudvakapilAdipradAzato ya AbhAsarUpa iha tattvaviyogatassaH // 225 // jJAnAtmakaM bhavati mAnamananyabhAsyamarthAvagAhi savikalpanarUpamatra // sandigdhatAdirahitaM viparitamasmAdAbhAsamanyanasiddhamudA haranti // 226 // Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANasaMkhyAdiyAyAIyAthArthyanirUpaNam ( 225) sAmAnyamasya viSayassavizeSamiSTa manyonyasaMvalitameva yathArthabhAvAt // tadbhinnamanyanayasiddhamavastubhAvA dAbhAsamasya tu vadanti jinAgamajJAH // 227 / / sAmAnyamatra kathitaM dvividhaM tu tiryagUrddhatvabhedabhajanAdanugAmi rUpam // AdyaM samAnapariNAmatayA prasiddhaM dezAnugAmyabhimataM ghaTatAdinAma // 228 // dravyasvarUpamiha jainamataprasiddhaM kAlatrayAnugatamantyasamAnabhAvAt // tacco teti nijaparyayamAtrakAlAstitvAnmRdAyabhimataM kalasAdyabhinnam // 229 // dravyANi Sajinamate prathitAni tatra yazcopayogaguNavAn sa ca jIva iSTaH // yaH pudgalastaditaro nanu so'tra rUpA dyAliDinto'bhimata AhatatatvavidbhiH // 230 // dharmAstikAya iha jainamate'sti lokA kAzasthito gamanaliGgabalAtprasiddhaH // zUnyatvato bhavati yasya ca no hyalokAkAze gatirgatimato'pi ca pudgalAdeH // 231 // mInAdayo jalacarA gatimanta eva naiva sthale jala iva prabhavanti gantum // Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAyasindho. AAAAAAAAAhan tasmAdyathA jalasahAyavazAca gantuM zaktAstathA'nya iha dharmavazAca te'pi // 232 // dezAdayastu bahavo'nanugAmibhAvAttaghyaktitAdita iha prabhavanti naiva // dharmastadarthakatayaiva mato'nugAmI eko'pyazeSagatimatsahakArirUpaH // 233 // dhammAstikAya iva jainamate prasiddho'. dharmAstikAya iha tatsamadezavRttiH // sthityarthatA bhavati tasya tadA tvalokA kAze'sthitiH sthitimatAM virahe'sya yuktA 234 ko'pyasti no vinigamo yata eva tasmAnnAzayamatra kimu tadvayakalpanena / ekena siddhayati phale vibudhena kiJca mAnaM parokSaviSaye jinavAkyamatra // 235 // rUpAdiyogavirahAdagaganAdivanno / netrAdinA tadubhayomatirasti loke // yuktyA dvayaM bhavati lokagataM prasiddhaM jainAgamo'pi nanu tatra karoti buddhim / / 236 // yazcAvagAhanaphalo'bhimatassa evA kAzAbhidho vibhurnntprdeshyuktH| sarvAzrayo bhavati sAzrayatAbalena pakSyAdikeSu nikhilAnugato'pyabhinnaH // 237 // Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // padravyanirUpaNam // (227) ~ ~ ~vvvvvvvvvvvvvv~~~~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ zabdo hi podgalika eva mato jinena tasyAzritatvabalato gaganasya naiva // siddhistu mautamasutAnumatA parantu jJeyA pradarzitadizA gananaprasiddhiH // 238 // yahavartanAtmakatayA pariNAmi tattvaM kAlAtmakaM bhavati tattata eva naanyH|| kAlo'tra gautamasato'numato vibhustu nityo'khilAdhikaraNo'khilakAryahetuH // 239 // kAlaM ca kecidiha jainamate'pi bhinnamAhustamakSAvaraNAnumanaM spsno|| dravyANi SaT nanu matAni nayena teSAM paJcAnyathA tvabhimatAni bhavanti vijnyaiH||1240|| AkAzadezaviSayaiva hi dikpratItibhinnA tato bhavati dina jinAnugAnAm // AzA tu gautamasutasya vibhinnatAyAmAzAsu naiva saphalA tata eva kizca // 241 // dravyaM mano bhavati pudgalarUpameva no nyAyasammatamato'dhikatA-na vAsya kSityAdayo'pyabhimatA nanu pudraleSu no nyUnatA bhavati tena naye jinAnAm / 242 / / paryAyasaMjJaka ihAbhimato vizeSo daividhyamasya guNaparyayabhedatassyAt Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (228) nyAyasindhau. vvvvvvvvvvvvv dravyeNa tulyasamayassamaye guNo'tra yazca kramAd bhavati paryayanAmakastaH // 243 / / rUpAdayastu sahabhAvitayA guNArasyunolAdiparyayatayA'bhimataJca teSAma / / prAptyAdayo'pyasahabhAvitayaiva paryAyAsmatA na ca bhavanti guNA jinAnAma 244 utkSepaNAdikamapi pramitaM pareNa kamrmeti yada bhavati paryayabheda etat / / jAtivizeSa iti cAbhimataH padAtha bhinnaH pareNa nanu yo na ca so'tra siddhaH 245 tAdAtmyato bhavati tArkikasammatA'tra vaiziSTayabuddhirapi no samavAyasiddhiH // tabuddhito bhavati nApi niruktabhAvA danyasvabhAva upapadyata AhatAnAm // 246 / / sAkSAtparamparitabhedata AhatAnA miSTaM phalaM dvividhamasya pramANarAzeH // svastrAvRtikSayazamAdiphalaM tu sAkSA ddhAnAdikantu guNato'bhimataM dvitiiym||247|| yA syAnnivRttijanikA'bhimatA tu saiva hAnAtmikA matiriyantu na kevalotthA // yA ca pravRttijanikA'bhimatA'tra sA tapAdAnabuddhiraparA na ca kevalAtsA // 248 // Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' pramANaphalapradarzanam mAdhyasthyavRttijanikAbhimatA parA yA sopekSikAmati riyaM khalu kevalAtsyAt // matyAditastviha caturvidhabodhatassyA detattrayasya bhjnaa'niytprvRttyaa||249|| etatphalannahi pramANata eva bhinnaM yadgAtamAnumatamekanayAvalambAt // nAbhinnameva sugatAnumataM ca bhinnAbhinna parantu nayayugmabalatprasiddham // 1250 // yA vyAvahArarikamatisviha doSajanyA''bhAsAtmikA bhavati sA'pramitimatA'tha // bhrAnsyAttakasvavadhibodha udAhRtotrAbhAso vibhaGga iti cAhatatattvavidmiH // 251 / / bhrAntyAtmako na caraNapravizuddhijanyo. hRtparyayo na sakalAvaraNakSayotthaH / / bodhazca kevalina ityanayAnna caivA bhAso mato jinavacomRtapUtacittaiH // 252 // anyAnubhUtijanito'nanubhUtabhAve yA ca smRtibhavati doSavazAjanAnAm // bhrAntyAtmikA nanu matAhatatattvavetrA sAbhAsatAparigatA'nyasamAzritatvAt // 253 / / anyasmRto bhavati yA nanu pratyabhijJA'dhyakSAdibodhaviSaye'bhitA tu tsyaaH|| Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (230) bhyAthasinyo evvvwne AbhAsatA sati ca saGkalanAtmakatve kezAdigocaratayA'mititvabhAvAt // 25 // yaslAdhyasAdhanatayA matayovinApi vyApti prakAzayati tAM viSayApahArAt // tarko bhramAtmakatayA sa mato mata. rAbhAsarUpa iha janamatapratiddhaH // 255 // bAdhAdidoSakaluSArthatayA'numAnA. bhAso mato bahuvidho jinttvvidbhiH|| doSatrayaM bhavati dhammyanusAri pakSA bhAsastadityanumatannanu tatra jainaH // 256 // dhamyaprasidririha naiva matastu doSo yasmAd vikalpavalato'pi ca dhammisiddhiH // sarvajJadharmiNi tato'bhimato'stitAdebarbAdhAyabhAvagamakAdanumA'hatAnAm // 257 // sAdhyaprasiddhiriha jainamate'sti pakSAbhAsastato hanumateH pratibandha iSTaH // arthAntaratvamapi doSa ihAsti pakSA bhAsastato nahi yato'bhimatArthasiddhiH // 258 // bAdhaH parairapi mato nanu liGgadoSaH kinvatra so'bhilaSitaH khalu dharmidoSaH pratyakSato'numitito'tha ca zabdatassyAnmAnAntarAdapi caso'bhimato jinAnAma 259 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / liGgadoSopadarzanam // liGgasya doSa iha jainamate tridhaivA naikAntiko'bhilaSito vyabhicAranAmA // tatrAdimo bhavati sAdhyaviparyayAbhyAmekatra dhAmaNi ghaTA gamakasya hetoH||1260|| sandigdhanizcayaprabhedata iSyate'sau janairdidhA bhavati tadvayato'tra yasmAt / / tAkhyabodhajananapratibandhato na vyAptiprathA na ca tathA'numitistadutthA // 26 // sandehaheturata eva ca kIrtyate'sau sAdhAraNAtmakatayobhayabodhakatvAt // yatrobhayossahacarapratilambhamAtraM tava saMzayamatiH prathitA nayajJaiH // 262 // sandigdhasaMjJakatayA vyabhicArihetuH retAvatA jinanaye'pi mato nayajJaiH // ekAntatA niyama eva tato virodheDanaikAntikatvavacanaJca tathA'tra yogAt // 263 // sAdhyena naiva sahavRttirasau viruddho hetuhitIya iha liGgagatastu doSaH / / tarkaprabodhavigamo'bhimatastato'pi no saMzayAtmakamatipravaNo viruddhaH // 264 / / kintvasya sAdhyaviraheNa vinopapatti vAstyato bhavati tadvirahAnumA'tra // Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (232) nyAyasindhau. kizcAsya sAdhyavirahapratibandhato jairiSTaM viruddha iti nAma nijArthayuktam // 265 / / anyastvasiddhiriti hetugatastRtIyo doSo dvidhA jinamate'bhimato nayajJaiH // vAdidvayAnyatarabhedabalAtsvarUpA ddhatvaprasiddhiriti so'bhimato na cAnyaH 266 pakSe tu hetuviraho'bhimatassvarUpAsiddhinaye'kSacaraNAnumate na jainaiH yasmAnna pakSaghaTanAmatirAhatAnAM hetau matA'numitihetutayA tRtIyA // 267 // bAdhastu darzitadizA nanu pakSadoSo no hetudoSa iti tadbhajanaM ythaarthm|| doSo na ceSTa iha satpratipakSanAmA no nyUnatAvibhajane tata ArhatAnAm // 268 // dRSTAntadoSabhajanA navadhA'nvayena syAdatra tAvadatha ca vyatirekato'pi // dRSTAntAmaNi mataH prathamasvasiddhi ssAdhyasya siddhijanakasya tathobhayasya // 269 // liGgasya liGgina ihAbhimatazca tatra sandeha evamubhagerapi sammatassaH // sonanvayazca kathito'kathitAnvayazca syAdvyatyayAttadubhayAnvayadarzanazca // 1270 // Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // anumAnAbhAsanirUpaNam // (233) Annao anyastu tatra virahApratipattirevaM sAdhyasya siddhijanakasya tathobhayozca // sandigdhasAdhyaviraho'bhimatastathA'tra sandigdhaliGgaviraho jinasampradAye // 271 // sandigdhasAdhyagamakobhayazanyatA'tha vyApterakIrtanamapi vyatirekayozca / / tadarzanaJca viparItata evamatra vyApterabhAva ubhayAvyatirekayozca // 272 // syAnnyAyadoSa iha copanayopasaMhA rAbhAsabhedabhajanAdvividho jinAnAm // dRSTAntadharmiNi vacogamakasya pakSe sAdhyasya vA yadi tadA prathamo'tra doSaH // 273 // sAdhyopadarzanabalAdramakopasaMhArastu dvitIya iha jainamate prasiddhaH // eSAmudAhRtipadaM svayameva viha bhAvyaM sthaleSu vividheSu vivekadRSTayA // 27 // zabdastvanIptapuruSocarito'tra zabdAbhAsazcaturvidhatayA'pi mato'nyabhedaiH // AkAGkSayA virahitAni padAni yatra vAkyaM budhairiha khalu prathamaM tadiSTam // 275 / / yadbAdhitArthaviSayaM tadayogyazabdasaGketagocara ihAbhimataM tiIyam // Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (234) nyAyasindhau. AsattizanyapadasaMghaTitaM tu vAkyamiSTaM tRtIyamiha sannidhizanyanAma // 276 // anyecchayoccaritavAkyamathAnyabodhe cchoccAritatvamatigocara iSTamantyama // etannayAnusaraNAhibudhairvicArya sarve nayo jinamatAnugatA yato vai // 277 // prakrAntamAviSayabhAgavidhipravINo yo nayastaditarAMzaniSedhakuNThaH / / nAmAni prApakanivartakasAdhakopapalambhAvabhAsakamukhAni bahvani tasya // 278 // dravyArthaparyayaprabhedata eSa iSTo dvedhA tathA'rthamananena samAsato'tra / / vyAsAttu saptavidha Ahetatattvavidbhi rukto'tha darzitanayo sakalasya mUlam // 279 // dravyaM pradhAnata upaiti na paryayantu dravyArthiko guNatayopagamo'sya tasmin / paryAyamAtramupagacchati paryayo'pi prAdhAnyato na kunayatvagrasaktirasya // 280 // dravyArthikasya khavu naigamasaMgraharju sUtrA matA vibhajanA vyvhaarmishraaH|| zabdastathA samabhirUDhasamanvitaivaMbhUto'parasya jinabhadramate nayasya // 281 // Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // nayanirUpaNam // zrIsiddhasenakRtinastu mate na carju sUtrasya sammata ihAdinaye pravezaH // anyatsamAnamubhayormata eva sapta syurvai nayA na ca virodhaghaTAprathA'tra // 282 // zabdena sAMpratamukhasya na yannayasyopAdAnato'pi nanu paJca nayAH prasiddhAH // te dezaprasthakavasatyupanItibhissyuH zuddhA yathAkramamanindhadhiyA vibhAvyA // 283 tatrAdimo bhavati saGgrahanAmadheyo vedAntadarzanabhavastata ucyate jJaiH // ekAntatattvamananAzrayaNAtparantu dunnItitA'sya kathitA nayatA'nyathA tu // 284 sagRhNatassakalameva tu bhAvarAziM sattvAdinA bhavati saGgrahatA'sya yuktA // iSTaH parAparatayA dvividhassa tatra sattvAdinA sakalaMgaucara Adimastu // 285 // zuddhassa eva kathito'nyanayApravezAddravyAthako bhavati bhedaguNo'pyabhedAt // dravyAdibhAvamananAdaparo nirukto 'zuddho'nyanItighaTanAzca tathAvidho'pi // 286 // no saGgrahe ghaTapaTAdivizeSabuddhelApo mato'nubhavabAdhabhayAbudhAnAm / / Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasindhau. AAAAward kintu prabho bhavati sA na vizeSabhAge bAdhAditi zrutizikhAnugatA vadanti // 287 // astIti saGgrahanayAbhimatastu zabda. ssattAbhidhAyakatayA sakalAnugAmI / / satyArthako na tu ghaTAdivizeSazaktaH kumbhAdizabda iti te pratipAdayanti // 288|| yaJcAnugAmi nanu satyatayA matantat sAmAnyato'tra niyamo janatAprasiddhaH // sarpAdibodhaviSaye'nugatA vidantA rajjvAdidharmiNi yathA sphuTamaikSi lokaiH // 289 // sattvaM samagraviSayAnugataM na caivedantvAdi tena matamatra tadeva satyam // brahmasvarUpamidamiSTamato na cAsmAjjJAnaM sukhaM ca pravibhaktamananyavedyam // 29 // jJAnaM ghaTIyamiti sarvajanaprasiddhasaMsargamekamavagAhata eva bodhaH / no tAttviko bhavati so'tha tataH zruti - rAdhyAsiko'bhimata uktanayAvalambAt // 291 // saMsarga iSTa iha tAtvika AgamajJaiya'dbhinadezasamayAzritayoyona // AdhyAsikastu sa hi kalpitabhedamizrA. bhedAtmakastadubhayonahi satyatAyAm // 292 // Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // nayanirUpaNam / / - ~~~~~vvvvvvvvvvvvvvv rvvvvvvvvvvvvvvvvvvv~ ~ ekaM tvavazyamata eva bhavedasatya mAropyarUpajaDa eva tathA'bhyupeyaH // jJAnaM samagraviSayAnugataM tu satyaM sattvAtmakaM bhavati saMgrahagocaro'tra // 293 // iSTasvarUpamapi sarvapadArthagAmi tanmataM zrutinaye nanu satvarUpam / / satyaM trirUpamata eva vadanti tajjJA brahmasvarUpamakhilAthagataM svasiddham // 29 // yatkApilammatamiha prathitaM pradhAna. rUpaM jagattadapi saMgrahamalameva // buddhayAdibhedamananAtmatayA parantu zuddhaM bhavenna khalu tadvyavahAramizram // 295 / / jJAnakyavAdamanana pravaNo'pi yogA cAro na zuddhanayadarzitamArgagAmI / yasaMgraho bhavati yadyapi mUlamasya kinno tathApi sRjusUtranayavyapekSA // 296 // cArvAkadarzanamatha vyavahAranAma dheyAnnayAdabhavadeSa nayo'sya malam // dravyArthikaH sthirapadArthavidhAyakatvAt so'pISyate'sya khalu samahato virodhaH // 297 sAmAnyabuddhiriha kalpitagocarasvAmithyaiva no bhavati vastva gAhinI saa|| Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (238) nyAyasindhI kumbhAdayo'pyaNucayAnnahi bhedabhAjo no bhUtabhinnamiha kizcidapi prasiddhama // 298 // lokavyavasthitiriyaM sakalApi yasmA nna syAdvizeSamananavyatirekato'tra / / tastAd vizeSa iha tairvyavahAradRSTayA sAmAnyato virahito'numato yathArthaH // 299 // pratyakSamekamiha mAnatayA'bhyupetaM loke yato bhavati tanniyatA vyavasthA // no pAralaukikakathApi parokSamAnA bhAvAnmateti gurudarzitamArgakASThA // 1300 // iSTo'tha naigamanayo'nugatasvabhAva grAhI vizeSaviSayopi paro nyjnyaiH|| pUrvapradarzitanayadvayamelanAtmA bhinno na cAyamiti ke'pi vadanti vijJAH301 kANAdagotamanayAvata eva jAto mImAMsakasya ca nayo'pi nayAdamuSmAt // nake gamA iha bhavanti yatastato'smin syAnnaigamoktighaTanA nanu yogato'pi // 302 // no saGgrahe na ca mato vyavahAranItau bodho viziSTaviSayastu pramAsvabhAvaH // asminnaye guNapradhAnavivakSayA syAvaiziSTadhadhIravitathA na ca kiM guNAdeH // 30 // Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayanirUpaNam (239) VAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAJMom dravyArthiko bhavati cAyamapi sthirArtha grAhitvato'nugatabhAvaprakArakatvAt / / iSTA budhaistu RjusUtramukhAnayA pa -yArthikAH kSaNikatopagamapravRttAH // 304 // iSTo nayo budhavarai jusUtranAmA sautrAntikAdinayamalatayA prasiddhaH // yadbhUtabhAvisamayAnanugAmivartta mAnaM mataM RjutayA kuTilaM tdnyt|| 305 // tatsUtrayatyanumitipramitAha satvAt sautrAntiko bhavati tannayamArgagAmI / vaibhASiko'pi ca tathA kSaNabhaGapakSa saMsUcanena RjusUtranayaikaniSThaH // 306 // jJAne matA kuTilatA sthirateva bhinnA-- rthagrAhitA tadubhayAnvayazUnyamatra // jJAnaM Rju prakaTayatyata eva yogA cAro'pi kiM na RjusUtranayAvalambo // 307 // no satyatArthaniyatA na ca bodhagA tanmithyAtvametadubhayAnugataM Rjutvam // tatsUtrayankimiha mAdhyamiko na zanya vAdI bhavecca RjusUtranayopagantA // 308 // prAdhAnyato'rthamanana pravaNA ime tu . catvAra yAhaMtamate'rthanayAH prtiitaaH|| Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasindhau. ( 240 ) zranye tu zabdamukhato'rthamatipravINAzabdAdayo'tra nanu zabdanayA matAH jJaiH // 309 // belA A zabdAdayastu RjusUtranayodbhavAssyurasthairyavAdaghaTanA tata eva yasmAt // vaiciyato'tha ca bhavanti mitho vibhinnA naitAvatA bhavati mUlanaye'pi bhedaH // 1310 // ekakSaNe'pi manute'rthagataM pRthaktvaM liGgAdibhedabalato nanu zabdanAmA // iSTo nayo na ca punassa samAnaliGgaparyAyazabdavazato'rthagataM pRthaktvam // 399 // yasmAttaTo'tha ca taTI taTamityazeSaliGgapravRttibalato'bhimato vibhinnaH // zabdAt taTo na ca tathA RjusUtratassa ekakSaNe'bhimata ityatirikta eSaH // 392 // dArAH priyeti vacanAnanugAmibhAvAbhAgo'pyabhimato nayatastathA'smAt // bhedaH paratviha bhavedaparo'pi liGgabhedAt prabheda iti sUkSmadhiyA vicAryam 313 kAlAdbabhUva bhavitA bhavatIti bhinnA bhedastathA bhavati merugirau ca zabdAt // asmyastyasItipuruSAdivibhedato'pi bhedastathaiva puruSAdigato'tra zabdAt // 394 // Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // nayanirUpaNam // (241) Vvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvv etannayaprakRtikastu bhavennayassa vijJena bhartRhariNA ya ihopadiSTaH // kintvasya saGgrahanayaprakRtitvamevaM zabdotmavizvamananapraguNatvayogAt // 1315 // brahmasvarUpamapi tena matazca zabda A~kArarUpamiti tajanitaM hi vizvam // zabdAtmakaM praNavarUpavibhusvasiddhabrahmAtmatattvamananena mate'sya muktiH // 1316 // jJAnaM tathA kimapi zabdasamanvayena, naivAntarA bhavati bha haremate vai no nirvikalpakamatistata eva tasmi nno vA vizeSaNamatestu viziSTabuddhiH // 1317 // sautrAntikasya tu mate RjusUtramUle, yA nirvikalpakamatiH prathamA'kSamAtrAt // seva pramA bhavati zabdaghaTAvihInA tatkhaNDanaM bhavati bhartRharemate ca // 1318 // vyutpattibhedabalataH khalu zabdabhedA darthaprabhedaghaTanAnipuNo nyjnyaiH|| ukto nayassamabhirUDha iti prasiddho rUDhinna zaktiriha kevalamatra yogH||1319|| Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (242) nyAyasindho. www.rranAmAAMANANAanand paryAyatA bhavati tena naye na cAsmin zabdeSu hastigajakumbhimatAjeSu // sarvatra nItiriyameva mato nayo jhairetannayaprakRtikaH khalu shaabdikaanaam||1320|| dravyArthiko bhavati yadyapi zAbdikAnAM nityAkSarAdimananAttu nayastathApi // zabde svavAcakatayopagate nijAMze, paryAyatAvigamatassa kathaJcidasmAt ||1321 // vyutpattiheturiha yo'bhimatassa eva zabdapravRttijanako na tu tadvibhinnaH // vyutpannadharmaghaTanA tu yadA kadApi zakye sthitA bhavati zabdapravRttihetuH // 322 // vyutpattigocaraghaTAsamakAla eva zabdapravRttiriha vastuni nAnyakAle // evaM prarUpayati yo'bhimatassa evaM. bhUto nayo budhavarairaparo'ntimazca // 323 // asminnaye gamanakammaNi vattamAne gozabdavRttirUpapadyata eva goSu // tiSThatsu naiva na ca dohanakarmakAle tacchabdavRttiramalA gatizanyatAtaH // 324 // Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // nayanirUpaNam // evaJca no vyavahRtervilayaprasaGga bhItissamasti vitathArthavatI yatastara kiM vopacArabalato vyavahArabhAvo'smin yujyate na tu sa mukhyatayeti tasvama325 niHkSepA ye pratItA jinavaratanayai Apakatvena vile, catvAro dravyabhAvoM mitinayanipuNe nAma ca sthApanA ca // te sarve saMgrahasyAbhyupagaviSayA naigamasyApi tadvat , nAsamAhyAstathA'mI vyavahRtijusU. tropagantozca mArge // 326 // zabdAdyA bhAvamAtre aya iha tu nayAH sampratItA nayajJaiH, dravyaM naivarjusUtro manuta iti vidu ssidbhasenAnugAstu // necchanti sthApanAntu vyavahRtinipuNA yAmanantauti kecit, anye no saMgrahasyAbhyupagamaviSayo nAmabhinneyamAhuH // 327 // Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (244) nyAyasindhau. // atha prazastiH // ye doSekavilokino'paraguNA - saMspRSTavAmAzayAH, teSAM yadyapi naiva modakaNikA ___'pysmtkRtessyaadtH|| aidamparyavidastu ye sumanaso dhanyA guNagrAhiNaH, teSAM kiM na tathApi tattvamanane syodasya mullInatA // 1328 // siddhAntApratipanthiyuktikalitA navyapracAronmukhA, prAcInoktikRtAdarA nayaghaTA ___ saGghajAtaprathA // saGkIrNArthavivecanaikarasikA sadvRttipakSoddharA sindhorasya tatoktibhaGgalaharo modaM vidhattAtsatAma // 329 // durbodhAgamasUtramAtraghaTite mArge durUhAvadhau gacchannAnyamanAH skhalannapi jano no hAsyapAtraM vidAm // Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' prazastiH / (245) mr-nown zlAghyaH kintu bhavetsa yAvati gato 'syAMze'khala~stAvati prAyastAgahaM bhaveyamapi ce tatkuNThitA he zaThAH // 330 // ye zabdArthagatAH pramAdavazato doSAH pramAbAdhakA granthe'sminnayato'pi bAdhavidhurA . jAtA vibodhasya me|| tAnvijJAH kSapayadhvamahadanugA doSapraNAzoddharA yAce sAJjaliretadeva bhavato 'haM nemiriSTammuhuH // 331 // yasmin sAkSAtkaravadarava sarvadraSTA jinendraH prAptaizvayA vibhurapi nijaM svatvamAdhatta viirH|| yatrotkarSa kamapi gatavAn zrIsudharmA''yavaryo yaJca prApuzcaraNaniratAH sUrayo nye'pyanalpAH // 332 // Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (246) nyAyasindhI pAramparyArthamupagatavAn khyAta sUriharo 'naghagurutapogaccha surestasyAnu caraNaratassenasUriH prakAmaM yatrodyoto'bhavadamitadhIssad guNatrAtadhAma // 333 // kIrttipratApaH padmAMzumAlI // yatra prAptastadanu vijayA liGgito devasUriH siddhAntAmbhonidhiradhigatA zeSanItiprapaJcaH // suriH siMho'pyanu tata iha khyAtakIrttirbudhAyo yamprApyAbhUjinavaramato - llAsavistAra karttA // 334 // paTTe tasmin samajinasuta samyak sutroktavidhicaraNA www. khyAtasAmrAjyayoge vAyakalabhye || Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || prazastiH // gItArthagrayapravitatayazo (247) vRddhicandrAdhisevo dekaprAptAmala zivapatho llAsidIkSA zrutasya // 335 // gambhIrAptAgamamatavibAdhAdiprajJaptiyogo nnIteH zAstrAkalanamahitastutyahemAdisureH || tyaktAnAryaprathitavividhApAtaramyavajasya jainazraddhA'samaphalarasAsvAdino nemisUreH 336 lakSmI candrAzrayaNasubhagevAmitAnandadAtrI dIpAlI yatprathamadivase satsamArambhavatyAm RtvaGkoDupatimitasaMvatsare mAsi corje sindhustasyAM madhupurapure janmatithyAM prapUrNaH 337 santyeveha prasiddhAssuvihitaviSayA mAnanItiprabandhA yeSAM no nyAyasindhuH kalayati tulanAmeSa nvyprcaarH|| kinna prAptArthasiddhistadapi mitarucA varthazabdAnvayAbhyAM - mAsUryendupracAraM sthitimanubhavatu prAjJapAThayastathA'stu // 338 // Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (248) zuddham azurUma lasima ri losam ri yo kSo vikalpa yo zo budha jaina dido teno' nAkAra tathaiva miti dvaya jUni sthA || 300 yai ntava vaann satu ttakaH pUrvaka yA te do kSA vikapa yA ka zA budhajaina di do te 3000 ye ntivra raSTaH sahi ttikaH pUrvaka saca sacca no'-bhA nobhA // zuddhipatram // 182 aisatara - 182 zlo0 | zuddham 4 thyA tayaiva 189 mati 193 mA 5 13 37 chaya 230 Gaini sthA tA dA 42 51 nama 58 ro 78 bho vya tta s no tasya gotamanutasya di vi kathA'dhikAraitivApAThaH 475 divi 520 tana 521 533 535 543 546 560 102 122 tR kaeN tota 591 yogAt yAgAt 632 nA yadi pramA nAyadimA 632 - to'pi tA'pi 638 to'pi 653 651 653 289 300 697 300 zcit 303 tAtaH 325 ri 361 kUTa 366 noni 381 zUnya 391 bhogya azuddhama dhyA 409 noka 419 434 ndhayo ze tu 434 taH pha 441 na 466 | vA rA bhA vyA ute is ka tAta 696 JcitaH tAt ri kaTa no ni zUnya zlo0 bhAgya noka ndhanyo 467 467 zeTha topha na vA 697 706 708 709 711 719 731 732 733 734 735 738. 750 // 776 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (250) nyAyasindho. ANAAAAAAAAAAAAAAAAApnrn zuddham azuddham mA viSa ta zloka zuddham 781 | jJA- jaimi . azuddham jJA jabha zlo0 1027 1028 viya 785 709 miSTha- miSTa 793 eM 798 Ta ssuga ssaeva yokto e - 1046 ssu ga 1048 saeva 2062 toyo 1064 1072 1086 se nA'stu tAstu or Fast t& te For mm. kika sau M kika daktaM Nanvi am m O canaiH tazca nayo nayA yo yA jinaka jina zakavazAda zadakavaMzA 955 SThate no Ta teno 955 totA jinaka naya na 12 carmadazAM' carmazAM 194 1118 nAcuH nAca 1118 1158 bhAvapi bhAvapi 1170 cainaH 1188 yA 1199 rita 1226 1226 ganana 1238 tAnu 1239 1244 nA- nA 1247 ti ri 1249 1250 nyo nyo- 1252 vA- vA 1252 1262 1263 gagana to'nu le ghA- gatena mitra- tApa ndhaka virja bhala ghA - 967 gatanena 977 bhinna khApa 1000 ndhAka 1002 tiji 1020 mala 1025 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lo meme booboo boo Cran itizrI tapogacchAcAryazrIvijayadevasUri vijayasiMha sUripaparamparApratiSThita gItArtha - tvAdiguNopetanijacaraNavidyApratibhAtizayA guNasaMsmAritAtItayugapradhAna guruvaryavRddhicandrA paranAmazrIvRddhivijayacaraNakamalamilindAyamAnAntevAsi saMvignazAkhIyatapogacchAcAryabha hArakazrIvijayane misUriviracitaM // iVAS 2323 // nyAyasindhuprakaraNam // zazazazaza Melodice Page #286 -------------------------------------------------------------------------- _