Book Title: Adhyatmasara Devdharm Pariksha Adhyatmopanishad Adhyatmik Khandan Satik Yatilakshan Samucchay Nayrahasya Naypradip Nayoapdesh Savchuri Jain Tark Paribhasha Gyanbindu
Author(s): Yashovijay, 
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034179/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aarN kriraariss nyAyAcArya zrIyazovijayajIkRta graMthamALA // dhyAtmasAra, devadharmaparIkSA, adhyAtmopaniSad, adhyAtmikamata khaMDana saTIka, yatilakSaNasamuzcaya, nayarahasya, nayapradIpa, nayopadeza sAvacUri, jainatarkaparibhASA, mAnabiMdu-A daza graMthono saMgraha. zrInAvanagaranivAsI gRhastha zA. ANaMdajI puruSottamadAsanI sahAyavaDe chapAvI prasiddha karanAra zrIjainadharmaprasAraka sajA. bhAvanagara. Asojaojoojoooopoofooles tukArAma jAvajInA nirNayasAgara chApakhANAmAM bALakRSNa rAmacaMdra dhAnekare chApI prasiddha kI . vikrama saMvata 1965. vIra saMvata 2435. jalajalajajajajajajajajajalara Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAsa sUcanA. khAsa sUcanA. vArANasIvibudhavijayAvApta nyAyavizAradabiruda nyAyasudhAsudhAdIdhitigraMthazatIgraMthenAvApta nyAyAcAryapada zrImadyazovijaya mahAmahopAdhyAyakRta A graMthamALA saMskRta prAkRtanA anyAsI dareka sAdhu sAdhvIne temaja dareka pustakalaMmAra mATe neTa zrApavAnI , tethI tenA jIjJAsueM __ maMgAvI sevA kRpA karavI. jainalAibrerIvALAe posTeja mokalIne maMgAvavI. zrIjainadharmaprasAraka sajA. jAvanagara. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA. A graMthamALA eka evA uttama zrane mahAn puruSanI karelI bahAra pAruvAmAM zrAvI be ke je puruSanA vacananI prAmAeyatA mATe dareka vidhAnane ghaNoja uco mata be. e mahApuruSanA samakAlIna zrImAnavijaya upAdhyAyajIe zrI dharmasaMgraha nAmano atyupayogI graMtha svopajJavRtti sameta sumAre paMdarahajAra zloka pramANa saMvata 1730 mAM racyo be. te graMthanI prazastimAM yA graMthamALAnA karttA viSe te sAheba sakhe ve ke sattarkakarkaza dhiyAkhiladarzaneSu, mUrddhanyatAmadhigatAstapagacchadhuryAH / kAiyAM vijitya parayUdhikaparSado'yyA, vistAritapravarajainamataprabhAvAH // tarkapramANanayamukhya vivecanena, prodbodhitAdimamunizrutakevalitvAH / cakruryazovijayavAcakarA jimukhyA, graMthe'tra mayyupakRtiM parizodhanAdyaiH // vAla iva maMdagatirapi, sAmAcArI vicAra durgamye / atrAnUvaM gatimAMsteSAM hastAvalaMbana // "C je satya tarkathI utpanna yaelI tIkSNa buddhivane samagra darzanomAM agresarapaNuM pAmyA be, jezro tapa gannumAM mukhya be, jemaNe kAzImAM anya darzanI onI sabhAone jItIne zreSTha jainamatanA prajAvane vistAryo ke ane jee | 5. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastA // 2 // tarka, pramANa ne nayAdikanA vivecanavaDe prAcIna munionuM zrutakevaLI paNuM ( yA kALamAM ) pragaTa batAvI pyuM ve te vAcaka samUhamAM mukhya zrI yazovijayajIe yA graMthanuM parizodhanAdi karIne mArA upara upakAra karelo be. sAmAcArI vigerenA vicArathI durgama evA zra graMthamAM huM bALakanI jevo maMdagativALo batAM paNa tezro ( zrIyazovijayajI ) nAja karakamaLanA avalaMbanathI gativALo thayo buM, arthAt temanAja prasAdathI A graMtha racavAne samartha thayo nuM. " chapara pramANe je mahApuruSanI kIrtino yazapaTaha temanA samakAlIna dhuraMdhara graMthakarttA bagAmI gayA be, teno yazavAda karavA mATe have zramAre kAMi paNa vizeSa kahevAnI jarura nathI. e mahApuruSanA karelA aneka graMtho paikI hAlamAM ghaNAja thomA hastagata thAya be. AgaLa pelA upodghAtamAM jaNAvelI hakIkata uparathI jANI zakAze ke tetro sAhebe rahasya zabdAMkita 100 graMtho banAvyA e. yA hakIkata jApArahasya graMthanA prAraMbhamAM tezro sAhebeja jaNAvI ne ane nyAyanAso graMtho banAvyAnI hakIkata tezro sAhebaja pratimAzataka graMthanI prastAvanAmAM sAvyA e. zrA be samUha zivAya bIjA paNa aneka graMtho mAgadhI temaja saMskRta bhASAmA tezro sAhebe racyA haze evaM zratyAre sabdha thatA rahasya zabda vinAnA ane nyAyanA viSaya vinAnA anya graMthothI temaja temaNe sAkSI tarIke jalAmaNa karelA ghaNA graMthothI pUravAra thAya be. yA mahApuruSanuM buddhikauzasya koi evA vicitra prakAranaM hatuM ke evaM nyAyakhamakhAdya jevA durghaTa graMtha banAvavA zakti dharAvatA hatA, te sAthe gujarAtI bhASAmA ghaNI sarala padyaracanA paNa karI zakatA hatA. emaNe 'jagajIvana jagavAlaho' evA zradya padavALI covIzI ghANIja sarala bhASAmAM banAvI be. gujarAtI bhASAmAM paNa avyaguNaparyAyanA rAsa jevI durghaTa racanA vanA. // 2 // Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | banAvavAne terja zaktimAna thayA be. emanI zaktino anubhava karanArA Adhunika vidhAno emane apUrva zakti dhAraNa karanArA mAne ve chAne te akSarazaH satya be. AvA uttama mahApuruSanuM janmacaritra zrApa te khAsa zrAvasyakatAvAluM kArya be paraMtu te zreNibaMdha upalabdha zratuM va hovAthI je prakAranuM upalabdha thA zakyuM ve te prakAre yA prastAvanAne aMte ApavAmAM AvyuM be. vA mahApuruSonA graMtho prakAzamAM lAvavAthI jainazAsananI apUrva prajAno anya matavALArjune paNa jAsa thai zake be. A sajAe e kArya bahu varSathI hAtha dharyu ve. te khAte mahAn upagAra zrImanmunirAja mahArAja zrIvRddhicaMdajIno be. te sAhebanI khAsa preraNArthI prathama kaLikALasarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajInI kRti bahAra pAravAnI dhAraNA amalamAM mukIne te mahAtmAnuM kareluM zrItriSaSTizalAkA puruSa caritra bahAra pAruvAnuM zaru karyu. hAlamAM te mahAgraMtha saMpUrNa thavA Avyo ve. | daramyAnamAM te sAhebano karelo abhidhAnaciMtAmaNi graMtha avacUri temaja zabdonA akrAnukrama sAthe bahAra pADyo be | temaja te sAhebanIja prasAdI tarIke zrI vinaya vijayajI upAdhyAye banAveluM laghu haimaprakriyA vyAkaraNa bahAra pADyuM che. hAlamAM zrIharijana sUri mahArAja ne zrIsiddhasena dIvAkarajInI kRti tarIke temanA karelA RNa RNa graMthonI graMthamALA bahAra pAmI be ne umAsvAtI vAcaka mahArAjAne paNa jUlI javAmAM AvyA nathI. evaM sAhebanI uttama kRtivAlo prazamarati graMtha avacUri tathA TIkA sahita upAvavA mATe taiyAra karavAmAM Ave ve. 1 zrIsiddhasena dIvAkarajIkRta prathamALA thoDA vakhatamAM bahAra paDanAra che. chapAya che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastA vanA. // 3 // dhuraMdhara pUrvAcAryo apUrva graMtho racIne ApaNA upara je mahAn upakAra karI gayA ke teno paripUrNa khAja temanA racelA| graMtho zudharIte, suMdara TAipathI, uMcA kAgaLa upara upAvIne bahAra pADyA zivAya jainavarga ke anya lazzake ema nathI. tethI jainadharmanI dareka jAhera saMsthAonI khAsa ane prathama pharaja eja ve ke temaNe A kArya upAmI khevU. te sAye zrImaMta gRhastho ke jemane pUrva nave karelA puNyodayathI lakSmI prApta tha ne temaNe te kAryamA pUratI sahAya ApavI. jJAnadAna e sarvotkRSTa dAna de ane tena mATe A eka parama sAdhana ce. AvA graMtho khakhAvavAmAM je kharca thAya ne te karatAM upAvavAmA karatAM paNa uge kharca thAya ne. te paNa uMcA kAgaLa upara ne sArA presamA upAve tyAre. ta'parAMta eka bIjo lAla e thAya be ke prato lakhavAmAM sahIyA azucatAnI vRddhi karyA kare , jethI tenI lakhelI dareka prata zuddha karavI pake ce, tyAre upAvavA mATe eka vakhata jo pUrato prayAsa karyo hoya ne to panI tenAparathI jeTalI nakato kADhavAmAM Ave temAM pharIne tevo prayAsa karavo pamto nathI. je zrImaMto zrAvA ati sAjakArI kAryamA potAnA vyano upayoga karatA nathI temanuM vya niSphalatAne pAme. zrA ane bIjI graMthamALA vigere pragaTa karavAno A sannA taraphathI betraNa varSazrI je prayatna zaru karavAmAM zrAvyo ne temAM khAsa preraNA ane dareka graMthanI prato meLavI ApavAnI temaja tenI presakopI tapAsI ApavA vigerenI dareka prakAranI madada panyAsajI zrI ANaMdasAgarajI mahArAje ApI ne ane Ape temaja ApavA kabula kayu ne tethI A sajA te khAte temanA saMpUrNa AjAra to ve. | // 3 // Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrA sajA taraphathI pragaTa yatA graMthamA judA judA gRhastho taraphathI anya saMbaMdhI sahAyo zrApavAmAM zrAvI te paikI| zrA graMthamAlAnI 500 nakalo pragaTa karavA mATe tamAma kharca zrInAvanagaranivAsI gRhastha zA ANaMdajI puruSottamadAsa taraphathI ApavAmAM Avela ce. te saMbaMdhamAM paNa upadezAdino prayAsa sadarahu panyAsajI mahArAjeja karelo . A graMthamAlAmAM zrImadyazovijayajI upAdhyAyaviracita aneka graMthopaikI daza graMtho pragaTa karavAmAM AvyA ve. temAM prathama ApekSA adhyAtmasAra nAmanA graMtha upara hAlamA panyAsajI zrIgaMjIravijayajI mahArAje sumAre 9000 zloka || pramANa TIkA racI ce, te zivAya bIjI ko TIkA nathI. coyo graMtha AdhyAtmika mataparIkSA nAmano svopajJa TIkA sahita Apelo ke tenuM bIjuM nAma AdhyAtmikamatakhaMgana . emAM kevaLIne kavaLAhAra na hoya evI digaMbarInI mAnyatAnuM khaMgana ne. Aja nAmano Aja karttAno karelo bIjo moTo graMtha ne tenApara paNa temaNeja pote TIkA karelI je. tenI aMdara digaMbaronI kevaLI saMbaMdhI bIjI paNa mAnyatA vigerenu khamana be. zrAThamo graMtha nayopadeza nAmano avacUri sahita Apalo , te avacUri zrInAvaprajasUrinI banAvelI be. yA graMtha upara emaNe poteja nayAmRtataraMgiNI nAmanI vistAravALI TIkA racI , tenA uparathIja saMkSepamA A avacUri banAvavAmAM zrAvI . zrA traNa graMtho zivAya bAkInA sAta graMtho| upara TIkA ke avacUri kAMpaNa banela jANavAmAM nathI. Adaza graMthomAM pAMcamo graMtha yatilakSaNa samuccaya nAmano Apelo || ne te mAgadhI gAthAbaMdha ne. bAkInA nava graMtho saMskRta ne. temAM paNa adhyAtmasAra, adhyAtmopaniSad, AdhyAtmikamata Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastA // 4 // | parIkSA ne nayopadeza e cAra padyabaMdha ke ane bAkInA pAMca graMtho ( devadharmaparIkSA, nayarahasya, nayapradIpa, jainatarka pari jASA, jJAnabiMdu) gadyabaMdha be. yA daze graMtho bahuja upayogI be. zivAya Aja graMthakartAe batrIza vatrIzI ( dvAtriMzat pAtriMzikA ) svopajJa TIkA sahita racelI ne te paNa mArA | taraphathIja nRpAvavAnuM zaru karavAmAM AveluM ve. yA graMthakarttAne lagabhaga baseM varSa thayAM ne batAM temanA graMthono moTo jAga anya zrai paDhyo ne tenuM cokasa kAraNa kahI zakAtuM nathI topaNa je kAraNa kalpanAmAM AvI zakyuM ne te yA | sAthe ApelA e mahApuruSanA janmacaritramAM batAvavAmAM AvyuM ve eonA karelA graMthoMpaikI varttamAnamA keTalA graMtho | maLI zakene keTalAnAM nAma jANavAmAM zrAvyAM be tenuM lIsTa temanA caritrane te ApavAmAM AvyuM che. te uparAMta koi paNa graMtha laya ke anya koI paNa munimahArAjanA jANavAmAM hoya to te sAheve te graMthanuM nAma vigare amane lakhI mokalavA kRpA karavI ke jethI evI hakIkatano saMgraha karIne jainavarganA jANavAmAM Ave tema pragaTa karazuM. AlI hakIkata rozana karIne prastAvanAnuM laMbANa na karatAM have pachI te mahApuruSanuM janmacaritra tathA zrA graMthamALAmAM AvelA daze graMthomAM zuM zuM hakIkata samAvelI ne te saMbaMdhI panyAsajI zrI ANaMdasAgarajI mahArAje lakhAvelo | upodghAt zrapavAmAM Avyo be te tarapha lakSa ApavA vAMcakavargane vinaMti karIne prastAvanA samApta karavAmAM Ave ve. zrI jainadharmaprasAraka sanA. } bhAvanagara. saMvat 1965. kArttikazudi pUrNimA. vanA. // 4 // Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // nyAyAcArya shriiyshovijyopaadhyaaykRt|| // adhyAtmasAragraMtha // dudhAra yugAdI yo jagAyAjana staumi juyanaM yazovA bahurUpanAka // . // aijazreNinataH shriimaanNdtaanaajinNdnH|| uddadhAra yugAdau yo jgdjnyaanpNktH|| 1 // zrIzAMtistAMtinidbhUyAnavinA mRgkhaaNgnH|| gAvaH kuvalayosAsaM kurvate yasya nirmlaaH||||shriishaiveyN jinaM staumi nuvanaM yazaseva yH|| mArutena mukhojena pAMcajanyamapUpurat // 3 // jIyAt phaNiphaNaprAMtasaMkrAMtatanurekadA // cartumiva vizvAni zrIpArtho bahurUpatnAk // // jagadAnaMdanaH svAmI jayati jnyaatnNdnH|| upajIvati yaghAcamadyApi vibudhAH sudhAm // 5 // etAnanyAnapi jinAnnamaskRtya gurUnapi // adhyAtmasAramadhunA prakaTIkartumutsahe // 6 // zAstrAtparicitAM samyaksaMpradAyAcca dhImatAM // ihAnunavayogAcca prakriyA kAmapi bruve // 7 // yoginAM prItaye padyamadhyAtmarasapezalaM ||joginaaN nAminIgIta saMgItakamayaM yathA // // kAMtAdharasudhAsvAdAcUnAM yajAyate sukham // biMpuH pArthe tadadhyAtmazAstrAsvAdasukhodadheH // e|| adhyaatmshaastrsNnuutsNtosssukhshaakhinH|| gaNayaMti na rAjAnaM na zrIdaM nApi vAsavam // 10 // yaH kilAzikSitAdhyAtmazAstraH paaNdditymiti|| utkSipatyaMgulI paMguH sa svarduphalalipsayA // 11 // daMnaparvatadaMgoliH sauhaardaabudhicNmaaH|| adhyAtmazAstramuttAlamoha Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamAra jAkhavanAnalaH // 12 // adhvA dharmasya susthaH syAtpApacauraH pakhAyate // zradhyAtmazAstrasaurAjye na syaatkshcimupplvH|| || // 13 // yeSAmadhyAtmazAstrArthatattvaM pariNataM hRdi // kaSAyaviSayAvezaklezasteSAM na kahiMcit // 15 // nirdayaH kAmacaMDAkhaH / paMmitAnapi pImayet // yadi nAdhyAtmazAstrArthabodhayodhakRpA navet // 15 // viSavalisamA tRSNAM vardhamAnAM manovane // zradhyAtmazAstradAtreNa jidaMti prmrssyH|| 16 // vane vezma dhanaM dausthye tejo dhvAMte jakhaM marau // rApamApyate dhanyaiH kalAvadhyAtmavAGmayam // 17 // vedAnyazAstravit kvezaM rasamadhyAtmazAstravit // jAgyanRnogamApnoti vadati caMdanaM kharaH // 10 // nujAsphAlanahastAsyavikArAniyAH pare // adhyAtmazAstravijJAstu vdNtyvikRtekssnnaaH|| 15 // zradhyAtmazAstrahemAdhimathitAdAgamodadheH // yAMsi guNaratnAni prApyate vibudhaina kim // 20 // raso jogAvadhiH kAme sadbhadaye jojanAvadhiH // adhyAtmazAstrasevAyAM raso miravadhiH punH||21|| kutarkagraMthasarvasvagarvajvaravikAriNI // eti dRrmitIjAvamadhyAtmagraMthaleSajAt // 12 // dhaninAM putradArAdi yathA saMsAravRdhaye // tathA pAMDityahaptAnAM zAstramadhyAtmavarjitam // 23 // adhyetavyaM tadadhyAtmazAstraM jAvyaM punaH punaH // anuSTheyastadarthazca deyo yogyasya kasyacit // 24 // // ityadhyAtmasAre mAhAtmyAdhikAraH // 1 // | // nagavan kiM tadadhyAtma yadivamupavarNyate // zRNu vatsa yathAzAstraM varNayAmi purastava ||1||gtmohaadhikaaraannaamaatmaanmdhikRty yA // pravartate kriyA zudhA tadadhyAtma jgurjinaaH||2|| sAmAyika yathA sarvacAritreSvanuvRttimat // adhyAtma | sarvayogeSu tathAnugatamiSyate // 3 // punabaMdhakAcAvadgaNasthAnaM caturdazam // kramazuddhimatI tAvat kriyAdhyAtmamayI matA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 4 // zrAhAropadhipUjarddhi gauravapratibaMdhataH // javAjinaMdI yA kuryAt kriyAM sAdhyAtmavairiNI // e // jhupro khojaratidIMno matsarI jayavAn zaThaH // zrajJo javAjinaMdI syAnniSphalAraMjasaMgataH // 6 // zAMto dAMtaH sadA gupto mokSArthI vizvavatsalaH // nirdanAM yAM kriyAM kuryAt sAdhyAtmaguNavRddhaye // 7 // zrata eva janaH pRSThotpannasaMjJaH pipRSThiSuH // sAdhupArzva jigamiSurdhammai pRSThan kriyAsthitaH // 8 // pratipitsuH sRjan pUrva pratipannazca darzanam // zrAddho yatizca trividho'naMtAMzarUpakastathA // e // dRGmoharUpako modazamakaH zAMtamohakaH // kSapakaH kSINamohazca jino'yogI ca kevalI // 10 // yathA kramamamI proktA asaMkhya guNa nirjarAH // yatitavyamatodhyAtmavRddhaye kalayApi hi // 11 // jJAnaM zuddhaM kriyA zuddhetyaMzau ghAviha saMgatau // cakre mahArathasyeva pakSAviva patatriNaH // 12 // tatpaMcamaguNasthAnAdArajyaivaita dinchati // nizcayo vyava hArastu pUrvamapyupacArataH // 13 // caturthepi guNasthAne zuzrUSAdyA kriyocitA / zraprAptasvarNabhUSANAM rajatAbharaNaM yathA // 14 // punarbaMdhakasyApi yA kriyA zamasaMyutA // citrA darzanabhedena dharmmavighnayAya sA // 15 // azuddhApi hi zuddhAyAH kriyA | hetuH sadAzayAt // tAmraM rasAnuvedhena svarNatvamadhigacchati // 16 // chato mArgapravezAya vrataM mithyAdRzAmapi // avyasamyaktvamAropya dadate dhIrabuddhayaH // 17 // yo budhvA javanairguSyaM dhIraH syAdvatapAlane // sa yogyo jAvanedastu durlakSyo nopayujyate // 18 // nocenAvAparijJAnAtsiddhyasiddhiparAhateH // dIkSA'dAnena janyAnAM mArgochedaH prasajyate // 19 // azu| cAnAdare'nyAsAyogAnno darzanAdyapi || sidhyennisargajaM muktvA tadapyAcyAsikaM yataH // 20 // zuddhamArgAnurAgeNAzavAnAM yA tu zuddhatA // guNavatparataMtrANAM sA na kvApi vihanyate // 21 // viSayAtmAnubaMdhairhi tridhA zuddhaM yathottaraM // bruvate karma Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra 112 11 tatrAdyaM muktyartha patanAdyapi // 22 // ajJAninAM dvitIyaM tu lokadRSTyA yamAdikam // tRtIyaM zAMtavRttyA tattattvasaMvedanAnugam | // 23 // zrAdyAnnAjJAnabAhulyAnmokSabAdhakabAdhanaM // sadbhAvAzayalezenocitaM janma pare jaguH // 24 // dvitIyAddoSahA| niHsyAtkAcinmaMDUkacUrNavat // zrAtyaMtikI tRtIyAntu gurulAghavaciMtayA // 25 // api svarUpataH zuddhA kriyA tasmAdizuddhikRt // maunIM'vyavahAreNa mArgabIjaM dRDhAdarAt // 26 // gurvAjJApArataMtryeNa pravyadIkSAgrahAdapi // vIryollAsakramAtprAptA bahavaH paramaM padam // 27 // zradhyAtmAcyAsakAlepi kriyA kApyevamasti hi // zutraughasaMjJAnugataM jJAnamapyasti kiMcana // 28 // atojJAna kriyArUpamadhyAtmaM vyavatiSThate / etatpravarddhamAnaM syAnnirdanAcArazAlinAm // 27 // // // ityadhyAtmasvarUpAdhikAraH // 2 // 11 // daMjo muktilatAvandino rAhuH kriyAvidhau // daurbhAgyakAraNaM daMjo daMjo'dhyAtmasukhArgalA // 1 // daMno jJAnAdiMno| sirdanaH kAmAnale haviH // vyasanAnAM suhRhaMjo daMzcauro vratazriyaH // 2 // daMnena vratamAsthAya yo vAMchati paraM padam // lohanAvaM samAruhya so'bdheH pAraM yiyAsati // 3 // kiM vratena tapobhirvA daMzcenna nirAkRtaH // kimAdarzena kiM dIdhairya| dyAMdhyaM na dRzorgatam // 4 // kezalocadharAzayyA nikSAbrahmatratAdikam // daMnena duSyate sarva trAseneva mahAmaNiH ||2|| sutyajaM rasasAMpavyaM sutyajaM dehabhUSaNam // sutyajAH kAmabhogAdyA dustyajaM daMjasevanam // 6 // svadoSaninhavo khokapUjA syAjauravaM tathA // iyataiva kadarthyate daMjena bata bAlizAH // 7 // asatInAM yathA zIlamazIlasyaiva vRddhaye // daMnenAvrata vRddhyarthaM vrataM veSanRtAM tathA // 8 // jAnAnA api daMjasya sphuritaM bAkhizA janAH // tatraiva dhRtavizvAsAH praskhasaMti pade pade // 5 // adhikAra. 3 // 2 // Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aho moisya mAhAtmyaM dIkSAM jAgavatImapi // denena yaDiMpaMti kAkheneva rUpakam // 10 // zrane himaM tano rogo vane vanhirdine nizA // graMthe maukhyaM kaliH saukhye dharme daMla upplvH|| 11 ||shrt eva na yo dhartu mUlottaraguNAnakham // yuktA suzrAvatA tasya na tu daMnena jIvanam // 12 // parihartuM na yo liMgamapyalaM dRDharAgavAn // saMvijJapAlikaH sa syAnnidainaH saadhusevkH|| 13 // nirdanasyAvasannasyApyasya zudhArthajASiNaH // nirjarAM yatanA datte svaTpApi guNarAgiNaH // 14 // vratanArAsahatvaM ye vidaMtopyAtmanaH sphuTam // danAdyatitvamAkhyAti teSAM nAmApi pApmane // 15 // kurvate ye na yatanAM samya kAlocitAmapi // tairaho yatinAmnaiva dAMjikairvacyate jagat // 16 // dhItikhyAtikhojena pravAditanijAzravaH // tRNAya manyate vizva hInopi dhRtakaitavaH // 17 // zrAtmotkarSAttato daMnI pareSAM cApavAdataH // bannAti kaThinaM karma bAdhakaM yogjnmnH|| 10 // zrAtmArthinA tatastyAjyo daMlo'narthanibaMdhanam // zuddhiH syAdRjunUtasyetyAgame pratipAditam // 1 // jinanAnumataM kiMcinniSidhaM vA na sarvathA // kArye jAvyamadaMnenetyeSAjJA pAramezvarI // 20 // adhyAtmaratacittAnAM danaH svaTpoalspi nocitH|| viSlezo'pi potasya siMdhu saMghayatAmiva // 21 // dalalezopi madhyAdeH strItvAnarthanibaMdhanam // atastaparihArAya yatitavyaM mahAtmanA // 2 // // // // // // iti daMbhatyAgAdhikAraH // 3 // // tadevaM nirdanAcaraNapaTunA cetasi lava-svarUpaM saMciMtyaM kSaNamapi samAdhAya sudhiyaa|iyN ciMtA'dhyAtmaprasarasarasInIrakhaharI satAM vairAgyAsthApriyapavanapInA sukhakRte // 1 // itaH kAmaurvAgnicalati parito duHsaha itaH pataMti grAvANo viSaya Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma- sAra adhikAra. girikUTAvighaTitAH // itaH krodhAvarto vikRtitaTinIsaMgamakRtaH samuphe saMsAre tadiha na jayaM kasya javati // 2 // priyA- jvAlA yatrodhamati ratisaMtApatarakhA kaTAkSAn dhUmaughAn kuvakhayadakhazyAmakharucIna // athAMgAnyaMgArAH kRtabahuvikArAzca viSayA dahaMtyasminvahnau navavapuSi zarma va sukhanam // 3 // gale datvA pAzaM tanayavanitAsnehaghaTitaM nipIDyaMte yatra prakRtikRpaNAH praannipshvH|| nitAMtaM puHkhArtA viSamaviSayairghAtakaTaibhavaH sUnAsthAnaM tadahaha mahAsAdhvasakaram // 4||avidyaayaaN rAtrau carati vahate mUrdhni viSamaM kaSAyavyAlaughaM kSipati viSayAsthIni ca gale // mahAdoSAn daMtAn prakaTayati vakrasmaramukho na vizvAsArho'yaM navati javanaktaMcara iti // 5 // janA labdhvA dharmaviNalavanihAM kathamapi prayAMto vaamaakssiistnvissmaargsthitikRtaa|| viluTyaMte yasyAM kusumazaranilena balinA javATavyAM nAsyAmucitamasahAyasya gamanam // 6 // dhanaM me geI me mama sutakalatrAdikamato viparyAsAdAsAditavitataHkhA api muhuH // janA yasmin mithyAsukhamadanRtaH kUTaghaTanAmayo'yaM saMsArastadiha na vivekI prasajati // 7 // priyAneho yasminnigamasadRzo yAmikanaTopamaH svIyo vargo dhanamajinavaM baMdhanamiva // madAmedhyApUrNa vyasanabilasaMsargaviSamaM navaH kArAgehaM tadiha na ratiH kApi viSAm // // mahAkrodho gRdhro|'nuparatizRgAlI ca capalA smarokhUko yatra prakaTakaTuzabdaH pracarati ||prdiiptHshokaagnisttmpyshojsm paritaH smazAnaM saMsArastadabhiramaNIyatvamiha kim // e|| dhanAzA yachAyApyativiSamamUrgapraNayinI vikhAso nArINAM guruvikRtaye ytsumrsH|| phalAsvAdo yasya prasaranarakavyAdhinivahastadAsthA no yuktA javaviSatarAvatra sudhiyAm // 10 // kvacit prAjyaM rAjyaM vacana dhanakhezopyasukhanaH kvacijAtisphAtiH kvacidapi ca niictvkuyshH|| kvacivAvaNyazrIratizayavatI kApi na vapuHsva // 7 // piyAlA api muhuH ||jnaactmshaaysy gamanamA vAmAkSI // 3 // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpaM vaiSamyaM ratikaramidaM kasya nu nave // 11 // zhoddAmaH kAmaH khanati paripaMthI guNamahImavizrAmaH pArthasthitakupariNAmasya klhH|| bilAnyataHkAmanmadaphaNavRtAM pAmaramataM vadAmaH kiM nAma prakaTalavadhAmasthitisukham // 12 // tRSArtAH khidyate viSayavivazA yatra navinaH karAlakrodhArkAcamasarasi zoSaM gatavati // smarasvedavedagkhapitaguNamedasyanudinaM navagrIme nISme kimiha zaraNaM tApaharaNam // 13 // pitA mAtA cAtApyanilaSitasijhAvanimato guNagrAmajhAtA na khalu dhanadAtA ca dhanavAn // janAH svArthasphAtAvanizamavadAtAzayanRtaH pramAtA kaH khyAtAviha javasukhasyAstu rasikaH // 14 // paNaiH | prANairgrahAtyahaha mahati svArtha iha yAn tyjtyuccailokstRnnvdghRnnstaanprthaa // viSaM svAMte vaktre'mRtamiti ca vizvAsahatikRdbhavAdityugo yadi na gaditaiH kiM tadadhikaiH // 15 // dRzAM prAMtaH kAMtaiH kasayati mudaM kopakakhitairamIniH khinnaH| syAghanadhananidhInAmapi guNI // upAyaistutyAdyairapanayati roSaM kathamapItyaho mohasyeyaM navanavanavaiSamyaghaTanA // 16 // priyA prekSA putro vinaya iha putrI guNaratirvivekAkhyastAtaH pariNatiraniMdyA ca jananI // vizudhasya svasya sphurati hi kuTuMbaM sphuTimidaM nave tanno dRSTaM tadapi bata sNyogsukhdhiiH|| 17 // purA premAraMje tadanu tadavicchedaghaTane ta'cchede mukhAnyatha kavinacetA viSahate // vipAkAdApAkAhitakalazavattApabahukhAUnoyasminnasminkvacidapi sukhaM haMta na nave // 10 // mRgAkSIdRgbANairiha hi nihataM dharmakaTakaM viliptA hRddezA iha ca bahulai rAgarudhiraiH // bhramaMtyUz2a krUrA vyasanazatagRdhrAzca tadiyaM mahAmohadoSIramaNaraNanUmiH khalu navaH // 17 // hasati krIDati haNamaya ca khicaMti bahudhA rudaMti kaMdaMti kSaNa 1 mohasyaivamiti pAThAMtaram / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // 4 // // zradhikAra. rapi tu svAtmAnanIya pIyUSaitita tattvaviSaye navodaya vitathA svApakalanA magadRza iva mapi vivAdaM vidadhate // palAyaMte modaM dadhati parinRtyaMti vivazA nave mohonmAdaM kamapi tanujAjaH prigtaaH||20|| apUrNA vidyeva prakaTakhasamaitrIva kunayapraNAlIvAsthAne vidhavavanitAyauvanamiva / aniSNAte patyau mRgadRza iva snehasaharI javakrIDAbrImA dahati hRdayaM tAttvikadRzAm // 21 // pranAte saMjAte javati vitathA svApakalanA vijJAna vA timiravirahe nirmAkhadRzAm // tathA mithyArUpaH sphurati vidite tattva viSaye navo'yaM sAdhUnAmuparatavikahapasthiradhiyAm // 2 // priyAvANIvINAzayanatanusaMbAdhanasukhairjavoyaM pIyUSairghaTita iti pUrva matirajUt // akasmAdasmAkaM parikalitatattvopaniSadAmidAnImetasminna ratirapi tu svAtmani ratiH // 23 // dadhAnAH kAThinya niravadhikamAvidyakanavaprapaMcAH pAMcAlIkucakakhazavannAtiratidAH // gakhatyajJAnAne prasRmararucAvAtmani vidhau cidAnaMdasyadaH sahaja iti tejyostu viratiH // 24 // jave yA rAjyazrIgaMjaturagagosaMgrahakRtA na sA jJAnadhyAnaprazamajanitA kiM svamanasi // bahiryAH preyasyaH kimu manasi tA nAtmaratayastataH svAdhInaM kastyajati sukhamiSThatyatha param // 25 // parAdhInaM zarma kSayi viSayakAMdoghamalinaM jave jIteH sthAna tadapi kumatistatra ramate // budhAstu svAdhIne'kSayiNi karaNotsukyarahite nitInAstiSThati pragalitajayAdhyAtmikasukhe // 26 // tadetadbhAte jagadalayadAnaM khalu javasvarUpAnudhyAnaM zamasukhanidAnaM kRtdhiyH|| sthirIjUte yasminvidhukiraNakarpUravimalA yazaHzrIH prauDhA syAkinasamayatattvasthitividAm // 27 // // iti bhavasvarUpaciMtAdhikAraH // 4 // iti zrInayavijayagaNiziSyanyAyavizAradazrIyazovijayopAdhyAyaviracite'dhyAtmasAraprakaraNe prathamaH prabaMdhaH // // 4 // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||jvsvruupvijnyaanaadvessaannairgunnydRssttijaat // tadincholledarUpaM prAgvairAgyamupajAyate // 1 // siddhyA viSayasaukhyasya vairAgya | varNayaMti ye // mataM na yujyate teSAM yaavdaaprsiddhitH||2|| apraapttvntrmaa'ccairvaaptessvpynNtshH|| kAmajogeSu mUDhAnAM | samIhA nopazAmyati // 3 // viSayaiH hIyate kAmo nedhanairiva paavkH|| pratyuta probasavaktiya evopavardhate // 4 // saumyatvamiva siMhAnAM pannagAnAmiva damA // viSayeSu pravRttAnAM vairAgyaM khalu ursanam // 5 // akRtvA viSayatyAgaM yo vairAgyaM didhIrSati // apathyamaparityajya sa rogolchedamichati ||6||n citte viSayAsakte vairAgyaM sthAtumapyatam ||ayodhn zvottate| niptnvipurNjsH||7|| yadIpuH syAt kuhUrAtrau phalaM yadyavakezini // tadA viSayasaMsargicitte vairaagysNkrmH||7|| javahetuSu tdvessaavissyessvprvRttitH|| vairAgyaM syAnnirAbAdhaM navanairguNyadarzanAt // e|| caturthepi guNasthAne nanvevaM tat prasajyate // yuktaM khalu pramANAM javanairguNyadarzanam // 10 // satyaM cAritramohasya mahimA kopyayaM khalu // yadanyahetuyoge'pi phasAyogo'tra dRzyate // 11 // dazAvizeSe tatrApi nacedaM nAsti sarvathA // svavyApArahatAsaMgaM tathA ca stavanASitaM // 1 // yadA marunnarejazrIstvayA nAyopanujyate // yatra tatra ratirnAma viraktatvaM tadApi te // 13 ||jvelaa yasya vicinnA pravRttiH karmajAvajA // ratistasya viraktasya sarvatra shujvedytH|| 14 ||shrtshcaadepkjnyaanaat kAMtAyAM logasannidhau // na zuddhipra yo yasmAcArijaNamidaM vacaH // 15 // mAyAMnastattvataH pazyannanupignastato drutam // tanmadhyena prayAtyeva yathA vyaaghaatvrjitH||16||jogaan svarUpataH pazyaMstathA mAyodakopamAn // muMjAnopi hyasaMgaH san prayAtyeva paraM padam // 17 // nogata 1 durvacamiti vA paatthH| Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra adhyAtma sAra / / 5 // svasya tu punarna navodadhisaMghanam // mAyodakadRDhAvezAttena yAtIha kaH pathA // 17 // sa tatraiva navodino yathA tiSThatyasaM- zayaM // mokSamArgepi hi tathA logajaMbAlamohitaH // 15 // dharmazaktiM na hatyatra jogayogo balIyasIM // iti dIpApaho| vAyuvataM na dabAnalam // 20 // badhyate bADhamAsakto yathA zleSmaNi mkssikaa|shusskgokhvdshlisstto viSayecyo na badhyate // 1 // bahudoSanirodhArthamanivRttirapi kvacit // nivRttiriva no 'STA yogAnunavazAlinAm // 2 // yasminniSevyamANepi yasyAzuddhiH kadAcana // tenaiva tasya zuddhiH syAt kadAciditi hi zrutiH // 23 // viSayANAM tato baMdhajanane niyamosti | na // ajJAninAM tato baMdho zAninAM tu na kahiMcit // 24 // sevate'sevamAnopi sevamAno na sevate // kopi pArajano na syAcchayana parajanAnapi // 25 // zrataeva mahApuNyavipAkopahitazriyAm // godArajya vairAgyaM nottamAnAM vihanyate // 26 // viSayecyA prazAMtAnAmazrAMtaM vimukhiikRtaiH|| karaNaizcAruvairAgyameSa rAjapathaH kila // 27 // svayaM nivrtmaanaistairnudiiryNtritaiH|| tRptAnavatAM tatsyAdasAvekapadI matA // 20 // balena preryamANAni karaNAni vanenavat ||n jAtu vazatAM yAMti pratyutAnarthavRzcaye // 25 // pazyati lAyA nIcarDAnaM ca prayuMjate // zrAtmAnaM dhArmikAjAsAH kSipati narakAvaTe // 30 // vaMcanaM karaNAnAM tariktaH kartumarhati // sadbhAvaviniyogena sadA svAnyavijAgavit // 31 // pravRttervAnivRttervA na saMkarapo na ca zramaH // vikAro hIyate'kSANAmiti vairAgyamanutam // 32 // dAruyaMtrasthapAMcAlInRtyatujhyAH prvRttyH|| yogino naiva bAdhAyai zAnino khokavartinaH // 33 // zyaM ca yogamAyeti prakaTa gIyate paraiH // lokAnugrahahetutvAnnAsyAmapi ca dUSaNam | // 5 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 34 // siddhAMte zrUyate ceyamapavAdapadeSvapi // mRgaparSatparitrAsanirAsaphalasaMgatA // 35 // audAsInyaphase jJAne paripAkamupeyupi // caturthepi guNasthAne tabairAgyaM vyavasthitam / / 36 // // iti vairAgyasaMbhavAdhikAraH // 5 // ||tbairaagyN smRtaM duHkhamohajhAnAnvayAtridhA // tatrAdyaM viSayAprApteH saMsArogalakSaNam // 1 // atrAMgamanasoH khedo jJAnamApyAyakaM na yat // nijAnIpsitakhAne ca vinipAtopi jAyate // 2 // duHkhAdiratAH prAgevecaMti pratyAgateH padam // adhIrA iva saMgrAme pravizaMto vanAdikam // 3 // zuSkatarkAdikaM kiMcikaidyakAdikamapyaho // pati te zamanadIM na tu siddhAMtapatim // 4 // graMthapakSavabodhena garvoSmANaM ca vinati // tattvaM te naiva gar3hatiprazamAmRtanirkaraM // 5 // veSamAtranRto'pyete gRhasthAnAtizerate // na pUrvocAyino yasmAnnApi pazcAnipAtinaH // 6 // gRhe'nnamAtradaurkhanya khanyate modakA vrate // vairAgyasyAyamartho hi khagarjasya lakSaNam // 7 // kuzAstrAcyAsasaMjUtaM navanairguNyadarzanAt // mohagarna tu vairAgyaM mataM bAkhatapasvinAm // 7 // siddhAMtamupajIvyApi ye virudhaarthnaassinnH|| teSAmapyetadeveSTaM kurvatAmapi duSkaraM // // saMsAramocakAdInAmivaiteSAM na taattvikH|| zujo'pi pariNAmo yajAtA naajnyaarucisthitiH||10||shrmiissaaN prazamo'pyuccairdoSapoSAya kevakham // aNtrnikhiinvissmjvraanudbhvsnninH||11|| kuzAstrArtheSu dakSatvaM zAstrArtheSu viparyayaH // svachaMdatA kutarkazca guNavasaMstavozanam // 1 // AtmotkarSaH paramohaH kakhaho dalajIvanam // zrAzravAsAdanaM zaktyujhaMghanena kriyAdaraH // 13 // guNAnurAgavaidhuryamupakArasya vismRtiH // anubaMdhAdhaciMtA ca praNidhAnasya vicyutiH|| 15 // zrayAmRdutvamauJcatyamadhairyyamaviveki Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zradhikAra. adhyAtmasAra taa|| vairAgyasya vitIyasya smRteyaM lakSaNAvalI ||15||jnyaangrne tu vairAgyaM smyktttvpribidH|| syAhAdinaH shivopaaysprshinstttvdrshinH||16|| mImAMsA mAMsalA yasya svaparAgamagocarA // buddhiH syAttasya vairAgyaM jJAnagarnamudaMcati // 17 // na svAnyazAstravyApAre prAdhAnyaM yasya karmaNi // nAsau nizcayasaMzuddhaM sAraM prAmoti karmaNaH // 10 // samyaktva|| maunayoH sUtre gatapratyAgate ytH|| niyamo darzitastasmAt sAraM samyaktvameva hi // 15 // zranAzravaphalaM jnyaanmvyubaanmnaashrvH|| samyaktvaM tdbhivyktirityektvvinishcyH||20|| bahirnivRttimAtraM syAccAritrAvyAvahArikAt // aMtaHpravRttisAraM tu samyakprajJAnameva hi // 1 // ekAMtena hi SaTkAyazramAne'pi na zucatA // saMpUrNaparyayAkhAlAd yanna yaathaatmyni||shcyH||2|| yAvaMtaH paryayA vAcAM yaavNtshcaarthpryyaaH|| sApratAnAgatAtItAstAvadravyaM kilaikakam // 33 // syAtsarvamayami| tyevaM yuktaM svprpryyaiH|| zranuvRttikRtaM svatvaM paratvaM vyatirekajam // 2 // ye nAma paraparyAyAH svAstitvAyogato matAH // svakIyA apyamI tyAgasvaparyAyavizeSaNAt // 25||shrtaadaatmyepi saMbaMdhavyavahAropayogataH // teSAM svatvaM dhanasyeva vyajyate sUkSAyA dhiyA // 26 // paryAyAH syurmunejhndRsstticaaritrgocraaH|| yathA jinnA api tathopayogAghastuno hyamI // 27 // no cedalAvasaMbaMdhAnveSaNe kA gatinavet // AdhArapratiyogitve viSThe na hi pRthag ghyoH||20|| svAnyaparyAyasaMzleSAt sUtrepyevaM nidarzitam // sarvamekaM vidanveda sarva jAnastathaikakam ||she|| zrAsaktipATavAnyAsasvakAryAdinirAzrayan // paryAyamekamapyartha vetti jAvAda budho'khikham ||3||aNtraa kevalajJAnaM prativyaktirna yadyapi // kvApi grahaNamekAMzaghAraM cAtiprasanAktimat // 31 // anekAMtAgamazrakA tathApyaskhalitA sadA // samyagdRzastayaiva syAt saMpUrNArthavivecanam // 3 ||shraagmaa // 6 // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rthopanayanAda jJAnaM prAjJasya sarvagaM // kAryAdervyavahArastu niyatozlekhazekharaH // 33 // tadekAMtena yaH kazcitiraktasyApi kugrahaH // zAstrArthabAdhanAtso'yaM jainAnAsasya pApakRt // 34 // utsarge vApavAde vA vyavahAre'tha nizcaye ||jhaane karmaNi vAyaM cenna tadA jJAnagarjatA // 35 // svAgame'nyAgamArthAnAM zatasyeva parAya'ke // nAvatArabudhatvaM cenna tadA jJAnagarjatA // 36 // nayeSu svArthasatyeSu mogheSu paracAlane // mAdhyasthyaM yadi nAyAtaM na tadA jJAnagarnatA // 37 // zrAjJayAgamikArthAnAM yauktikAnAM ca yuktitH||n sthAne yojakatvaM cenna tadA jJAnagarnatA // 30 // gItArthasyaiva vairAgyaM jJAnagarna tataH sthitam // upacArAdagItasyApyanISTaM tasya nizrayA // 35 // sUdakSikA ca mAdhyasthyaM sarvatra hitaciMtanam // kriyAyAmAdaro nuuyaan| dharme lokasya yojanam // 40 // ceSTA parasya vRttAMte mUkAMdhabadhiropamA // utsAhaH svaguNAbhyAse 5Hsthasyeva dhnaarjne||1|| madanonmAdavamanaM madasaMmardamardanam // asUyAtaMtuvicchedaH samatAmRtamAnam // 45 // svannAvAnnaiva calanaM cidAnaMdamayAtsadA // vairAgyasya tRtIyasya smRteyaM khakSaNAvatI // 43 // jJAnagarnamihAdeyaM yostu svopamardataH // upayogaH kadAcit syaanijaadhyaatmprsaadtH||44|| // iti vairAgyabhedAdhikAraH // 6 // ||vissyessu guNeSu ca dvidhA nuvi vairAgyamidaM pravartate // aparaM prathamaM prakIrtitaM paramadhyAtmabudhairSitIyakam // 1 // viSayA upakhaMjagocarA api cAnuzravikA vikAriNaH // na navaMti viraktacetasAM viSadhAreva sudhAsu maUtAm // 2 // suvizAlarasAkhamaMjarI vicaratkokilakAkalInaraiH // kimu mAdyati yoginAM mano nitAnAhatanAdasAdaram // 3 // ramaNImRupANika Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra 119 11 kaNakaNa nAkarNanapUrNaghUrNanAH // anubhUtinaTI sphuTIkRta priyasaMgItaratA na yoginaH // 4 // skhalanAya na zuddhacetasAM khalanApaMcamacA rugholanA // yadiyaM samatApadAvalI madhurAlAparaterna rocate // 5 // satataM kSayi zukrazoNitaprabhavaM rUpamapi priyaM na | hi // zravinAzinisarga nirmalaprathamAnasvakarUpadarzinaH // 6 // paradRzyamapAyasaMkulaM viSayo yatkhalu carmacakSuSaH // na hi rUpamidaM mude yathA nirapAyAnunavaikagocaraH // 7 // gativibhramahAsya ceSTitairlasanAnAmiha modate'budhaH // sukRtAdripaviSvamISu no viratAnAM prasarati dRSTayaH // 8 // na mude mRganAjima jhikAlavalI caMdana caMdra saurabham // viduSAM nirupAdhibAdhitasmara| zIlena sugaMdhivarSmaNAm // e // upayogamupaiti yacciraM harate yanna vijAvamArutaH // na tataH khalu zIkhasaurajAdapara sminnida yujyate ratiH // 10 // madhurairna rasairadhIratA kvacanAdhyAtmasudhA lihAM satAm // zrarasaiH kusumairivAlinAM prasaratpadmaparAgamo| dinAm // 11 // viSamAyatininu kiM rasaiH sphuTamApAtasukhairvikAriniH // navame'navame rase mano yadi manaM satatAvikAriNi // 12 // madhuraM rasamApya niSpate'sanAto rasakhojinAM jalam // parijAnya vipAkasAdhvasaM viratAnAM tu tato dRzorjalam // 13 // iha ye guNapuSpapUrite dhRtipatnImupaguhya zerate || vimale suvikapatarUpake va bahiHsparzaratA javaMtu te // 14 // hRdi nirvRtimeva bijratAM na mudde caMdanalepanAvidhiH // vimalatvamupeyuSAM sadA salilasnAna kalApi niSphalA // 15 // gaeyaMti januH svamarthavatsuratolAsa sukhena joginaH // madanA hiviSogramUrtanAmayatulyaM tu tadeva yoginaH // 16 // tadime viSayAH | kilaihikA na mude kespi viraktacetasAm || paralokasukhe'pi niHspRhAH paramAnaMdarasAlasA mI // 11 // madamoha viSAda| matsarajvarabAdhAvidhurAH surA zrapi // viSamizritapAyasAnnavat sukhameteSvapi naiti ramyatAm // 10 // ramaNIviraheNa vahninA adhikAra. 9 119 11 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahubASpAnikhadIpitena yat // tridazaidivi duHkhamApyate ghaTate tatra kathaM sukhsthitiH|| 1 // prathamAna vimAnasaMpadAM cyavanasyApi divo viciMtanAt // hRdayaM na hi yadiIryate dhusadAM tatkukhizANunirmitam // 10 // viSayeSu ratiH zivArthino na gatiSvasti kilAkhilAsvapi // ghananaMdanacaMdanArthino girijUmiSvaparadrumeSviva // 21 // iti zudhamatisthirIkRtA'paravairAgyarasasya yoginaH // svaguNeSu vitRSNatAvaI paravairAgyamapi pravartate // 2 // vipulpuilaakcaarnnprbkhaashiivissmukhykhbdhyH|| na madAya viraktacetasAmanuSaMgopanatAH palAlavat // 23 // kakhitAtizayo'pi ko'pi no vibudhAnAM mdkRdgupvrjH||shrdhikN na vidaMtyamI yato nijajAve samudaMcati svtH||4|| hRdaye na zive'pi subdhatA sadanuSThAnamasaMgamagati // puruSasya dazeyamiSyate sahajAnaMdataraMgasaMgatA // 15 // iti yasya mahAmatenavediha vairaagyvilaasjRnmnH|| upayaMti varItumuccakaistamudAraprakRtiM yazaHzriyaH // 26 // // iti vairAgyaviSayAdhikAraH // 7 // // iti zrInayavijayagaNiziSyazrIyazovijayena viracite'dhyAtmasAraprakaraNe dvitIyaH prabaMdhaH // nirmamasyaiva vairAgyaM sthiratvamavagAhate // parityajettataH prAzo mamatAmatyanarthadAm // 1 // viSayaiH kiM parityaktairjAgati mamatA yadi // tyAgAtkaMcukamAtrasya nujaMgo na hi nirviSaH // 2 // kaSTena hi guNagrAma praguNIkurute muniH|| mamatArAkSasI| sarva lakSyatyekahekhayA // 3 // jaMtukAMtaM pazUkRtya ghAgavidyauSadhibalAt // upAyairbahuniH patnI mamatA krIDayatyaho // 4 // ekaH paranave yAti jAyate caika eva hi // mamatokataH sarva saMbaMdhaM kahapayatyaya // 5 // vyAmoti mahatI bhUmi vaTavIjA Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra 110 11 | dyathA vaTaH // tathaikamamatAbIjAtprapaMcasyApi kalpanA // 6 // mAtA pitA me jAtA me jaginI vajA ca me // putrAH sutA me mitrANi jJAtayaH saMstutAzca me // 7 // ityevaM mamatAvyAdhiM varddhamAnaM pratikSaNam // janaH zaknoti nochetuM vinA jJAnamadauSadham // 8 // mamatvenaiva niHzaMkamAraMjAdau pravarttate // kAlAkAlasamucchAyI dhanakhojena dhAvati // e // svayaM yeSAM ca poSAya khidyate mamatAvazaH // ihAmutra ca te na syurastrANAya zaraNAya vA // 10 // mamatvena bahUn lokAn puSNAtyekos - jitairdhanaiH // soDhA narakaduHkhAnAM tIvrANAmeka eva tu // 11 // mamatAMdho hi yannAsti tatpazyati na pazyati / jAtyaMdhastu yadastyetadbheda ityanayormahAn // 12 // prANAnabhinnatAdhyAnAt premabhUmnA tato'dhikAM // prANApahAM priyAM matvA modate mamatAvazaH // 13 // kuMdAnyasthIni dazanAn mukhaM zleSmagRhaM vidhuM // mAMsagraMthI kucau kuMjI deno vetti mamatvavAn // 14 // manasyanyazcasyanyat kriyAyAmanyadeva ca // yasyAstAmapi kholAkSIM sAdhvIM vetti mamatvavAn // 15 // yA ropayatyakArye'pi rAgiNaM prANasaMzaye // durvRttAM strIM mamatvAMdhastAM mugdhAmeva manyate // 16 // carmAcchAditamAMsAsthiviSamUtra piTharIdhvapi // | vanitAsu priyatvaM yattanmamatva vijitam // 11 // sAlayan bAlakaM tAtetyevaM brUte mamatvavAn // vetti ca zleSmaNA pUrNAmaMgulI mamRtAM citAm // 10 // paMkArDamapi niHzaMkA sutamaMkAnna muMcati // tadamedhye'pi medhyatvaM jAnAtyaMbA mamatvataH // 19 // | mAtApitrAdisaMbaMdho'niyato'pi mamatvataH // dRDhabhUmI camavatAM naiyatyenAvajAsate // 20 // bhinnAH pratyekamAtmAno vibhinnAH | pukhA zrapi // zUnyaH saMsarga ityevaM yaH pazyati sa pazyati // 21 // tAmamate svatvasvI yatvajramahetuke || nedajJAnAtpakhAyete rajjujJAnAdivAhinIH // 22 // kimetaditi jijJAsA tattvAMtajJAnasaMmukhI // vyAsaMgameva noThAtuM datte va mamatA adhikAra. M // 8 // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthitiH||1||priyaarthinH priyAprAptiM vinA kvApi yathA rtiH||n tathA tattvajijJAsostattvaprAptiM vinA kvacit // // zrata eva hi jijJAsAM viSTajati mamatvadhIH // vicitrAjinayAkrAMtaH saMtrAMta va sakSyate // 25 // dhRto yogo na mamatA hatA na samatA''dRtA // na ca jijJAsitaM tattvaM gataM janma nirarthakam // 26 // jijJAsA ca vivekazca mamatAnAzakAvunau // atastAnyAM nigRhNIyAdenAmadhyAtmavairiNIm // 27 // // // // iti mamatAtyAgAdhikAraH // // // tyaktAyAM mamatAyAM ca samatA prayate svataH // sphaTike galitopAdhau yathA nirmkhtaagunnH||1|| priyApriyatvayoryA3-14 rvyavahArasya kaTpanA // nizcayAttavyudAsena snaimityaM samatocyate // 2 // teSveva dviSataH puMsasteSvevArtheSu rajyataH // nizcayA-y kiMcidiSTaM vA'niSTaM vA naiva vidyate // 3 // ekasya viSayo yaH syAtsvAbhiprAyeNa puSTikRt ||shrnysy kSeSyatAmeti sa eva mtinjedtH||4||vikpkhiptN tasmAdyametanna tAttvikam // vikalpoparame tasya vitvaadivpkssyH||5|| svaprayojanasaMsiddhiH svAyattA nAsate yadA // bahirartheSu saMkalpasamucAnaM tadA hataM // 6 // khabdhe svanAve kaMThasthasvarNanyAyAzramakSye // rAgaSAnupasthAnAt samatA syAdanAhatA // 7 // jagajIveSu no jAti daividhyaM karmanirmitam // yadA zudhanayasthityA tadA sAmyamanAhatam // 7 // svaguNenyopi kauTasthyAdekatvAdhyavasAyataH // zraAtmArAmaM mano yasya tasya sAmyamanucaram // e|| samatAparipAke syAviSayagrahazUnyatA // yayA vizadayogAnAM vAsI caMdanatudhyatA // 10 // kiM stumaH samatAM sAdho yA svArthapraguNIkRtA // vairANi nityavairANAmapi ItyupatasthuSAm // 11 // kiM dAnena taponirvA yamaizca niyamaizca kim // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // e // ekaiva samatA sevyA tariH saMsAravAridhau // 12 // dUre svargasukhaM muktipadavI sA davIyasI // manaH saMnihitaM dRSTaM spaSTaM tu samatAsukham // 13 // dRzoH smaraviSaM zuSyet krodhatApaH kSyaM vrajet // zrautyamakhanAzaH syAt samatAmRtamAnAt // 14 // jarAmaraNadAvAgnijvakhite javakAnane // sukhAya samataikaiva pIyUSaghanavRSTivat // 15 // zrAzritya samatAmekAM nirvRtA jaratA - | dayaH // na hi kaSTamanuSThAnamabhUtteSAM tu kiMcana // 16 // zrargalA narakadvAre mokSamArgasya dIpikA // samatA guNaralAnAM saMgrahe / | rohaNAvaniH // 17 // mohAcchAditanetrANAmAtmarUpamapazyatAm || divyAMjanazalAkeva samatA doSanAzakRt // 10 // kSaNaM | cetaH samAkRSya samatA yadi sevyate // syAttadA sukhamanyasya yadvaktuM naiva pAryate // 19 // kumArI na yathA vetti sukhaM dayitajogajam // na jAnAti tathA loko yoginAM samatAsukham // 20 // natistutyAdikAzaMsAzarastItraH svamanit // samatAvarmaguptAnAM nArttikRtsopi jAyate // 21 // pracitAnyapi karmANi janmanAM koTikoTijiH // tamAMsIva prajA jAnoH | kSiNoti samatA kSaNAt // 22 // zranyaliMgAdisiddhAnAmAdhAraH samataiva hi // ratnatrayaphalaprApteryayA syAdbhAva jainatA ||23|| | jJAnasya phalameSaiva nayasthAnAvatAriNaH // caMdanaM vahnireva syAt kugraheNa tu jasma tat // 24 // cAritrapuruSaprANAH sama| tAkhyA gatA yadi // janAnudhAvanAvezastadA tanmaraNotsavaH // 25 // saMtyajya samatAmekAM syAdyatkaSTamanuSThitam // tadIpsi |takaraM naiva bIjamuptamivoSare // 26 // upAyaH samataivekA mukteranyaH kriyAjaraH // tattatpuruSajedena tasyA eva prasiddhaye // 27 // 1 jJAnasAphalyameSaiva iti pAThAMtaram / adhikAra e // e // Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | diGmAtradarzane zAstravyApAraH syAnna duurgH|| asyAH svAnunavaH pAraM sAmarthyAkhyo'vagAhate // 20 // parasmAt parameSA yannigUDhaM tattvamAtmanaH // tadadhyAtmaprasAdena kAryo'syAmeva nirjrH||25|| // iti samatAdhikAraH // 9 // // parizudhamanuSThAnaM jAyate samatAnvayAt // katakadodasaMkrAMteH kaluSaM sakhilaM yathA // 1 // viSaM garo'nanuSThAnaM tazetu-|| ramRtaM param // gurusevAdyanuSThAnamiti paMcavidhaM jaguH ||||shraahaaropdhipuujprinRtyaashNsyaa kRtam // zIghraM saccittaItRtvAdiSAnuSThAnamucyate // 3 // sthAvara jaMgamaM cApi tatkSaNaM nakSitaM viSam // yathA haMti tathedaM saccittamaihikanogataH // divyajogAjilASeNa kAlAMtaraparikSayAt // svAdRSTaphalasaMpUrtergarAnuSThAnamucyate // 5 // yathA kuSavyasaMyogajanitaM garasaMjhi-|| tam // viSaM kAlAMtare haMti tathedamapi tattvataH // 6 // niSedhAyAnayoreva vicitraanrthdaayinoH|| sarvatraivAnidAnatvaM jineH pratipAditam // 7 // praNidhAnAdyanAvena kAnadhyavasAyinaH // saMmUrbimapravRttyAjamananuSThAnamucyate // 7 // ughasaMjJAna sAmAnyajJAnarUpA nibaMdhanam // lokasaMjJA ca nirdoSasUtramArgAnupekSiNI ||e // na lokaM nApi sUtraM no guruvAcamapekSate // anadhyavasitaM kiMcitkurute caughasaMjhayA // 10 // zusyAnveSaNe tIrthocchedaH syAditi vAdinAm // khokAcArAdarazrayA | khokasaMkati gIyate // 11 // zikSitAdipadopetamapyAvazyakamucyate // vyato jAvanirmuktamazumbhasya tu kA kathA // 12 // tIrtholedaniyA haMtAvizudhasyaiva cAdare // sUtrakriyAvikhopaH syAntAnugatikatvataH // 13 // dharmodyatena karttavyaM kRtaM bahujireva cet // tadA mithyAdRzAM dharmo na tyAjyaH syAtkadAcana // 14 // tasmAjatAnugatyA yat kriyate sUtravarjitam // Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma OM// adhikAra. sAra ughato lokato vA tadananuSThAnameva hi // 15 // akAmanirjarAMgatvaM kAyaklezAdihoditam // sakAmanirjarA tu syAt sopayogapravRttitaH // 16 // sadanuSThAnarAgeNa tazeturmArgagAminAm // etacca caramAvarte'nAjogAdevinA navet // 17 // dharmayauvanakAlo'yaM javabAladazAparA // atra syAtsakriyArAgo'nyatra caastkriyaadrH|| 10 // jogarAgAd yathA yUno bAkhakrIDAkhilA hiye / / dharme yUnastathA dharmarAgeNAsakriyA hiye // 15 // caturtha caramAvarte tsmaadhrmaanuraagtH|| anuSThAnaM vinirdiSTaM bIjAdikramasaMgatam // 20 // bIjaM ceha janAn dRSTvA zujhAnuSThAnakAriNaH // bahumAnaprazaMsAnyAM cikIrSA zudhagocarA // 1 // tasyA evAnubaMdhazcAkalaMkaH kiirtyte'kurH|| ta tvanveSaNA citrA skaMdhakarapA ca varNitA // 12 // pravR-| ttisteSu citrA ca patrAdisadRzI matA // puSpaM ca guruyogAdihetusaMpattilakSaNam // 13 // jAvadharmasya saMpattiryA ca saddezanAdinA // phakhaM tadatra vijJeyaM niyamAnmokSasAdhakam // 24 // sahajo jAvadharmo hi zudhazcaMdanagaMdhavat // etAnamanuSThAnamamRtaM saMpracakSate // 25 // jainImAjJAM puraskRtya pravRttaM cittshuddhitH|| saMvegaganamatyaMtamamRtaM takdio viduH // 26 // zAstrArthAsocanaM samyak praNidhAnaM ca karmaNi // kAsAdyaMgAviparyAso'mRtAnuSThAnalakSaNam // 27 // yaM hi sadanuSThAnaM| trayamatrAsadeva ca // tatrApi carama zreSThaM mohogaviSanAzanAt // 20 // zrAdaraH karaNe prItiravighnaH saMpadAgamaH // jijJAsA tajjJasevA ca sadanuSThAnalakSaNam // e ||daininN nvedikaaprvRttisthirsiddhiniH|| caturvidhamidaM mokSayojanAdyogasaMzitam // 30 ||shvaa tatkathA prItiyuktAvipariNAminI // pravRttiH pAlanaM samyak sarvatropazamAnvitam // 31 // satkSayopazamotkarSAdaticArAdiciMtayA // rahitaM tu sthira siddhiH pareSAmarthasAdhakam // 32 // ledA ime vicitrAH syuH yopa // 10 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zamabhedataH // zrAmItyAdiyogena janyAnAM mArgagAminAm // 33 // anukaMpA ca nirvedaH saMvegaH prazamastathA // eteSAmanujAvA: syuriSThAdInAM yathAkramam // 34 // kAyotsargAdisUtrANAM zrAmedhAdinAvataH // ivAdiyoge sAphalyaM dezasarvavrataspRzAm // 35 // gurukhaMDAdimAdhuryabhedavat puruSAMtare // bhede'pIThAdibhAvAnAM doSo nArthAnvayAdiha // 36 // yeSAM nehA| dilezopi teSAM tvetatsamarpaNe / sphuTo mahAmRSAvAda ityAcAryAH pracakSate // 37 // unmArgotthApanaM bADhamasamaMjasakAraNe // jAvanIyamidaM tattvaM jAnAnairyogaviMzikAm // 38 // tridhA tatsadanuSThAnamAdeyaM zuddhacetasA // jJAtvA samayasadbhAvaM lokasaMjJAM vidAya ca // 39 // // 11 11 11 11 11 // iti sadanuSThAnAdhikAraH // 10 // // ucitamAcaraNaM zubhamiThatAM prathamato manasaH khalu shodhnm|| gadavatAM kRte malazodhane kamupayogamupaitu rasAyanam // 1 // | parajane prasanaM kiMmu rajyati viSati vA svamano yadi nirmalam // virahiNAmaraterjagato raterapi ca kA vikRtirvimale vidhau // 2 // rucitamAkalayannanupasthitaM svamanasaiva hi zocati mAnavaH / upanate smayamAnamukhaH punarbhavati tatra parasya kimucyatAm // 3 // caraNayogaghaTAnpravilogyan zamarasaM sakalaM vikiratyadhaH // capala eSa manaH kapiruccakai rasavaNig vidadhAtu munistu kiM // 4 // satatakuTTitasaMyamajUta losthita rajonikaraiH prathayaMstamaH // zratidRDhaizca manasturago guNairapi niyaMtrita epa na tiSThati // 5 // jinavacoghanasArama limlucaH kusumasAyakapAvakadIpakaH // zrahaha kopi manaHpavano balI zujamatidrumasaMtatinaMgakRt // 6 // caraNagopurajaMgaparaH sphuratsamayabodhatarUnapi pAtayan // bhramati yadyatimattamanogajaH kva kuzalaM ziva Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra // 11 // | rAjapathe tadA // 9 // vratatarUnpraguNI kurute jano dahati pRSTamanodahanaH punaH // nanu parizrama eSa vizeSavAn kva javitA | suguNopavanodaye // 8 // nigRhItamanA vidadhatparAM na vapuSA vacasA ca zubhakriyAm // guNamupaiti virAdhanayA'nayA bata duraMta vajramamaMcati // e // zranigRhItamanAH kuvikalpato narakamRcchati taMDulamatsyavat // iyamanakSaNajA tadajIrNatA'nupanatArthavikalpakadarthanA // 10 // manasi lolatare viparItatAM vacananetra kareM gitagopanA // vrajati dhUrttatayA hyanayAkhilaM niviDadaMnaparairmuSitaM jagat // 11 // manasa eva tataH parizodhanaM niyamato vidadhIta mahAmatiH // idamabheSajasaMvananaM muneH parapumartharatasya ziva zriyaH // 12 // pravacanAnja vilAsara viprajA prazamanI rataraMgataraMgiNI // hRdayazuddhirudIrNamadajvaraprasaranAzavidhau paramauSadham // 13 // anubhavAmRtakuMDamanuttaravratamarAla vilAsapayojinI // sakalakarmakalaMka vinAzinI manasa eva hi zuddhirudAhRtA // 14 // prathamato vyavahAranaya sthito'zuna vikaTapa nivRttiparo javet // zubhavikalpamayatratasevayA | harati kaMTaka eva hi kaMTakam // 15 // viSamadhItya padAni zanaiH zanairharati maMtrapadAvadhi mAMtrikaH // javati deza nivRtti - rapi sphuTA guNakarI prathamaM manasastathA // 16 // cyutamasadUdviSayavyavasAyato lagati yatra mano'dhikasauSThavAt // pratikRtiH | padamAtmavadeva vA tadavalaMbanamatra zubhaM matam // 17 // tadanu kAcana nizcayakalpanA vigalitavyavahArapadAvadhiH // na kima - pIti vivecanasaMmukhI javati sarvanivRttisamAdhaye // 18 // iha hi sarvabahirviSayacyutaM hRdayamAtmani kevalamAgatam // cara| darzanabodhaparaMparA paricitaM prasaratyavikaTupakam // 19 // tadidamanya'paityadhunApi no niyatavastuvilAsyapi nizcayAt // | kSaNama saMgamudIta nisargadhI hRtabahirgrahamaMtarudAhRtA // 20 // kRtakaSAyajayaH sagajI rima prakRtizAMtamudAttamudAradhIH // samanu adhikAra. 11 // 11 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gRhya mano'nujavatyaho gakhitamohatamaH paramaM mhH||1|| galitapuSTavikaTapaparaMparaM dhRtavizuddhi mano javatIhazam // dhRtimupetya tatazca mahAmatiH samadhigannati zunyazaHzriyam // // // iti manaHzuddhayadhikAraH // 11 // / // manazuddhizca samyaktve satyeva prmaarthtH|| tapinA mohagarjA sA pratyapAyAnubaMdhinI // 1 // samyaktvasahitA evazuddhA dAnAdikAH kriyAH // tAsAM mokSaphakhe proktA yadasya sahakAritA // 2 // kurvANo'pi kriyAM jJAtidhanajogAMstyajannapi // duHkhasyoro dadAno'pi nAMdho jayati vairiNam // 3 // kurvannivRttimapyevaM kAmanogAMstyajannapi // duHkhasyorodadA no'pi mithyAdRSTina sidhyati // // kanInikeva netrasya kusumasyeva saurajam // samyaktvamucyate sAraH sarveSAM dharmakarma| pAm // 5 // tattvazradhAnametacca gaditaM jinazAsane // sarve jIvA na iMtavyAH sUtre tattvamitISyate // 6 // zuSo dharmo'yamityetaddharmarucyAtmakaM sthitam // zucAnAmidamanyAsAM rucInAmupalakSaNam // 7 // athavedaM yathA tasvamAyaiSa samAskhilam // navAnAmapi tattvAnAmiti shrddhoditaarthtH|| 7 // ihaiva procyate zuddhA'hiMsA vA tttvmitytH|| samyaktvaM darzitaM sUtraprAmANyopagamAtmakam // e // zuddhA'hiMsoktitaH sUtraprAmANyaM tata eva ca // ahiMsAzukadhIrevamanyonyAzrayajIrnanu // 10 // naivaM yasmAdahiMsAyAM sarveSAmekavAkyatA // tanuzatAvabodhazca saMjavAdivicAraNAt // 11 // yathA'hiMsAdayaH paMca vrtdhrmymaadiniH|| padaiH kuzaladharmAH kathyate svasvadarzane // 1 // prAdurbhAgavatAstatra vratopatratapaMcakam // yamAMzca niyamAn pAzupatA dharmAn dazAgyadhuH // 13 // ahiMsA satyavacanamastainyaM cApyakahapanA // brahmacarya tAkrodho Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // 12 // hyArjavaM zaucameva ca // 14 // saMtoSo guruzuzrUSA ityete daza kIrtitAH // nigadyate yamAH sAMkhyairapi vyAsAnusAribhiH // // 15 // zrahiMsA satyamastainyaM brahmacarya turIyakam // paMcamo vyavahArazcetyete paMca yamAH smRtAH // 16 // zrakrodho guruzuzrUSA zaucamAhAralAghavam // zrapramAdazca paMcaite niyamAH parikIrtitAH // 17 // bauddhaiH kuzaladharmAzca dazeSyaMte yamucyate // hiMsAsteyAnyathAkAmaM paizunyaM paruSAnRtam // 18 // saMcinnAlApavyApAdamanidhyAdRviparyayam // pApakarmeti dazadhA kAyavAGmAnasaistyajet // 19 // brahmAdipadavAcyAni tAnyAdurvaidikAdayaH // zrataH sarvaikavAkyatvA dharmazAstramado'rthakam // 20 // kva caitatsaMjavo yukta iti ciMtyaM mahAtmanA // zAstraM parIkSamANenAvyAkulenAtarAtmanA // 21 // pramANalakSaNAdestu nopayogo'tra kazcana // tannizcaye'navasthAnAdanyathArtha sthiteryataH // 22 // prasiddhAni pramANAni vyavahArazca tatkRtaH // pramAlakSaNasyoktau jJAyate na prayojanam // 23 // tatrAtmA nitya eveti yeSAmekAMtadarzanam || hiMsAdayaH kathaM teSAM kathamapyAtmano'vyayAt // 24 // manoyogavizeSasya dhvaMso maraNamAtmanaH // hiMsA taccenna tattvasya siddherArtha samAjataH // 25 // naiti buddhigatA duHkhotpAdarUpeya maucitIm // puMsi jedAgrahAttasyAH paramArthA'vyavasthiteH // 26 // na ca hiMsApadaM nAzaparyAyaM kathamapyado // jIvasyaikAMta nityatve'nujavAbAdhakaM bhavet // 27 // zarIreNApi saMbaMdho nityatve'sya na saMjavI // viju tve naiva saMsAraH kalpitaH syAdasaMzayam // 28 // zrAtmakriyAM vinA ca syAnmitANugrahaNaM katham // kathaM saMyogabhedAdikaH hapanA cApi yujyate // 29 // zradRSTAddehasaMyogaH syAdanyatarakarmmajaH // ivaM janmopapattizcenna tadyogAvivecanAt // 30 // | kathaM cinmUrttatApattirvinA vapurasaMkramAt // vyApArayogatazcaiva yatkiMcittadidaM jaguH // 31 // niHkriyo'sau tato daMti [ adhikAra 12 // 12 // Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ inyate vA na jAtucit // kaMcitkenacidityevaM na hiMsAsyopapadyate // 32 // zranityakAMtapakSe'pi hiNsaadiinaamsNjvH|| nAzahetorayogena kSaNikatvasya sAdhanAt // 33 // na ca saMtAnanedasya janako hiMsako javet // sAMvRtatvAdajanyatvAt nAvatvaniyataM hi tat // 34 // narAdiH kSaNahatuzca sUkarAdene hiMsakaH // sUkarAMtyakSaNenaiva vyabhicAraprasaMgataH // 35 // anaMtarakSaNotpAde bujhlubdhakayostulA // naiva taditiH kvApi tataH shaastraadysNgtiH|| 36 // ghaTate na vinA'hiMsAM satyAdInyapi tttvtH|| etasyA vRttijUtAni tAni yannagavAn jagau // 37 // maunIMce ca pravacane yujyate sarvameva hi // nityAnitye sphuTa dehAdbhinnAninne tathAtmani // 30 // zraAtmA vyArthato nityaH paryAyAdhinazvaraH // hinasti hanyate tattatphakhAnyapyadhigati // 35 // iha cAnunavaH sAkSI vyaavRttynvygocrH|| ekAMtapakSapAtinyo yuktayastu mitho hatAH ||40||piiddaakrtRtvto dehavyApattyA dRSTalAvataH // tridhA hiMsAgame proktA nahIbamapahetukA // 41 // haMturjAgrati ko doSo hiMsanIyasya karmaNi // prasaktistadalAve cAnyatrApIti mudhA vacaH // 42 // hiMsyakarmavipAkeyaM pussttaashynimitttaa|| hiMsakatvaM na tenedaM vaidyasya syADiporiva // 3 // zvaM samupadezAdestannivRttirapi sphuTA // sopakramasya pApasya naashaatsvaashyvRddhitH|||| apavargataro/jaM mukhyAhiMseyamucyate // satyAdIni vratAnyatra jAyaMte pakhavA navAH // 45 // ahiMsAsaMjavacecaM dRzyate'traiva zAsane // anubaMdhAdisaMzudhirapyatraivAsti vAstavI // 46 // hiMsAyA jJAnayogena smygdRssttemhaatmnH|| taptalohapadanyAsatulyAyA nAnubaMdhanam // 4 // satAmasyAzca kasyAzcid yatanAjaktizAlinAm // anubaMdho hyahiMsAyA jinapUjAdikarmaNi // // hiMsAnubaMdhinI hiMsA mithyAdRSTestu dharmateH // ajJAnazaktiyogena tasyAhiMsApi Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra tAdRzI // 4 // yena syAnnivAdInAM diviSadurgatiH kramAt // hiMsaiva mahatI tiryaGnarakAdilavAMtare // 50 // sAdhUnAmapramattAnAM sA cAhiMsAnubaMdhinI // hiMsAnubaMdhavizvedAdguNotkarSo ytsttH||51|| mugdhAnAmiyamajhatvAt sAnubaMdhA na kahiMcit // jJAnokApramAdAcyAmasyA yadanubaMdhanam // 55 // ekasyAmapi hiMsAyAmuktaM sumahadaMtaram // jAvavIyodivecitryAdahiMsAyAM ca tattathA // 53 // sadyaH kAlAMtare caitadipAkenApi jinnatA // pratipakSAMtarAlena tathAzaktiniyogataH // 54 // hiMsApyuttarakAlInaviziSTaguNasaMkramAt // tyktaavidhynubNdhtvaadhiNsaivaatinktitH|| 55 // IdRgnaMgazatopetA'hiMsA yatropavarNyate // sarvAMzaparizuddhaM tatpramANaM jinazAsanam // 56 // zrartho'yamaparo'nartha iti nirdhAraNaM hdi|| zrAstikyaM paramaM cinheM samyaktvasya jagurjinAH // 57 // zamasaMveganirvedAnukaMpAtiH pariSkRtam // dadhatAmetadachinna samyaktvaM sthiratAM brajet // 50 // // // // // // ||iti samyaktvAdhikAraH // 12 // // mithyAtvatyAgataH zuddhaM samyaktvaM jAyateM'ginAm // atastatparihArAya yatitavyaM mahAtmanA // 1 // nAsti nityo na kartA ca na joktAtmA na nirvRtaH // tamupAyazca netyAhurmithyAtvasya padAni SaT // 2 // etairysmaannvebuddhvyvhaarvilNghnm||| zrayameva ca mithyAtvadhvaMsI smupdeshtH||3|| nAstitvAdigrahe naivopadezo nopadezakaH // tataH kasyopakAraH syaatsNdehaadivyudaastH||4|| yeSAM nizcaya eveSTo vyavahArastu sNgtH|| viprANAM mlebanAva svArthamAtropadezanAt // 5 // yathA kevalamAtmAnaM jAnAnaH zrutakevalI // zrutAnizcinuyAtsarvaM zrutaM ca vyvhaartH||6|| nizcayArtho'tra no sAkSAghaktuM kenApi| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAryate // vyavahAro guNakArA tadarthAvagamakSmaH // 7 // prAdhAnyaM vyavahAre cettatteSAM nizcaye katham // parArthasvArthate tujhye shbdjnyaanaatmnorssyoH|| // prAdhAnyAnyavahArasya tatastabvedakAriNAm // mithyAtvarUpataiteSAM padAnAM parikIrtitA // e|| nAstyevAtmeti cArvAkaH prtykssaanupkhNjtH|| ahaMtAvyapadezasya shriirennoppttitH||10|| madyAMgecyo madavyaktiH pratyekamasatI yathA // militecyo hi nUtanyo jJAnavyaktistathA matA // 11 // rAjaraMkAdivaicitryamapi nAtmabalAditam // svA-dhU nAvikasya nedasya grAvAdiSvapi darzanAt // 12 // vAkyairna gamyate cAtmA prsprvirodhitiH|| dRSTavAnna ca ko'pyenaM pramANaM yaco bhavet // 13 // zraAtmAnaM paralokaM ca kriyAM ca vividhAM vadana // jogenyo ghaMzayatyuccaiokacittaM pratArakaH // 14 // tyAjyAstannaihikAH kAmAH kAryA nAnAgataspRhA // jasmInUteSu nUteSu vRthA pratyAgatispRhA // 15 // tadetaddarzanaM mithyA jIvaH pratyakSa eva yat // guNAnAM saMzayAdInAM prtykssaannaamnedtH|| 16||n cAhaMpratyayAdInAM zarIrasyaiva dharmatA // netrAdigrAhyatApatteniyataM gauravAdivat // 17 // zarIrasyaiva cAtmatve nAnunUtasmRtirjavet // bAlatvAdidazAjedAttasyaikasyAnavasthiteH // 10 // nAtmAMga vigamepyasya tllbdhaanusmRtirytH|| vyaye gRhagavAkSasya tabdhArthAdhigaMtRvat // 15 // na doSaH kAraNAtkArye vAsanAsaMtramAcca na // bhrUNasya smaraNApatteraMbAnunavasaMkramAt // 20 // nopAdAnAmupAdeyavAsanAsthaiyadarzane // karAderatathAtvenAyogyatvApraNusthitau // 1 // madyAMgecyo madavyaktirapi no melakaM vinA // jJAnavyaktistamA nAvyA'nyathA sA sarvadA navet // // rAjaraMkAdivaicitryamapyAtmakRtakarmajam // sukhaHkhAdisaMvittivizeSo nAnyathA javet // 13 // zrAgamAjamyate cAtmA dRssttessttaarthaavirodhinH|| tacakkA sarvaviccainaM dRssttvaanviitkshmkhH|||| zrantrAMtAnAM Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // 14 // ca killA nAmuSmikyaH pravRttayaH // parabaMdhana hetoH kaH svAtmAnamavasAdayet // 25 // siddhiH sthANvA divazyaktA saMzayA| deva cAtmanaH // kAsau kharaviSANAdau vyastArthaviSayaH punaH // 26 // zrajIva iti zabdazca jIvasattA niyaMtritaH // asato na niSedho patsaMyogAdiniSedhanAt // 27 // saMyogaH samavAyazca sAmAnyaM ca viziSTatA // niSidhyate padArthAnAM ta eva na tu sarvathA // 20 // zuddhaM vyutpattimajIvapadaM sArtha ghaTAdivat // tadarthazca zarIraM no paryAyapadabhedataH // 29 // zrAtmavyavasthitestyAjyaM tatazcArvAkadarzanam // pApAH kilaitadAkhApAH sadvyApAra virodhinaH // 30 // jJAnadaNAvalI rUpo nityo nAtmeti saugatAH // kramAkramAcyAM nityatve yujyate'rthakriyA na hi // 31 // svabhAvahAnito dhauvyaM krameNArthakriyAkRtau // zrakrameNa ca tadbhAve yugapatsarvasaMbhavaH // 32 // RSike tu na doSo'smin kurvaDUpa vizeSite || dhruveNotyatRSNAyA nivRttezca guNo mahAn // 33 // mithyAtva vRddhikRnnUnaM tadetadapi darzanam || kSaNike kRtadA niryattathAtmanyakRtAgamaH // 34 // ekavyAnvayAjAvAdvAsanAsaMkramazca na // paurvAparyyaM hi nAvAnAM sarvatrAtiprasaktimat // 35 // kurvadrUpavizeSe ca na pravRttirna vA'numA // zranizcayAnna vAdhyakSaM tathA codayato jagau // 36 // na vaijAtyaM vinA tat syAnna tasminnanumA javet // vinA tena na tatsiddhirnAdhyakSaM nizcayaM vinA // 37 // ekatApratyabhijJAnaM kSaNikatvaM ca bAdhate // yo'hamanvanavaM so'haM smarAmI| tyavadhAraNAt // 30 // nAsminviSayabAdho yat kSaNike'pi yathaikatA | nAnAjJAnAnvaye tahat sthire nAnAkSaNAnvaye || 3 || nAnA kAryaikya karaNasvAnAvye ca virudhyate // syAdvAdasannivezena nityatve'rthakriyA na hi // 40 // nIlAdAvapyatadbhedazatayaH suvacAH katham // pareNApi hi nAnekasvajAvopagamaM vinA // 41 // dhuveo'pi na prema nivRttamanupalavAt // grAhyA adhikAra. 13 // 14 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAra iva jJAne guNastannAtra darzane // 42 // pratyutAnityajAve hi svataH kRNajanurDiyA // hetvanAdarataH sarvakriyAviphalatA |navet // 3 // tasmAdidamapi tyAjyamanityatvasya darzanam // nityasatyacidAnaMdapadasaMsargamitA // 4 // na karttA nApi lAnoktAtmA kApilAnAM tu darzane // janyadharmAzrayo nAyaM prakRtiH pariNAminI // 45 // prathamaH pariNAmo'syA buddhirdharmASTa-I kA'nvitA // tato'haMkAratanmAtrejiyanUtodayaH kramAt // 46 // cidrUpapuruSo bujheH sidhyai caitanyamAnataH // sidhistasyA|| aviSayA'vazledaniyamAJcitaH // 4 // hetutve pusprakRtyarthe priyANAmatra nirvRtiH // dRSTAdRSTavinAgazca vyAsaMgazca na yujyate 40 // svame vyaaghraadisNklpaannrtvaannimaantH|| ahaMkArazca niyatavyApAraH parikahapyate // // tanmAtrAdikramasta| smAtprapaMcotpattihetave // zvaM buddhirjagatkI puruSo na vikArajAk // 50 // puruSArthoparAgau dhau vyApArAveza eva ca // atrAMzo vezyahaM vastu karomIti ca dhIstataH // 51 // cetano'haM karomIti bujhernedaagrhaatsmyH|| etannAze'navachinnaM caitanyaM mokSa iSyate // 5 // kartRbudhigate du:khasukhe puNsyupcaartH|| naranAthe yathA nRtyagatau jayaparAjayau // 53||krtaa noktA ca no tasmAdAtmA nityo nirNjnH|| zradhyAsAdanyathAbudhistathA coktaM mahAtmanA // 54 // prakRteH kriyamANAni, guNaiH karmANi sarvathA // zrahaMkAravimUDhAtmA kartAhamiti manyate // 55 // vicAryamANaM no cAru tadetadapi darzanam // kRticaitanyayorvyaktaM saamaanaadhikrnnytH|| 56 // buddhiH kI ca jokI ca nityA cennAsti nivRtiH|| anityA cenna saMsAraH praagdhrmaaderyogtH|| 57 // prakRtAveva dharmAdisvIkAre budhireva kA // suvacazca ghaTAdA syAdIgdhAnvayastathA 1.1 'vaccheda niyamAnvita iti vA pAThaH / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra // 15 // // 58 // kRtijogau ca buddhezcedvaMdho mokSazca nAtmanaH // tatazcAtmAnamuddizya kUTametadyaducyate // ee // paMcaviMzatitattvajJo yatra yatrAzrame rataH // jaTI muMDI zikhI cApi mucyate nAtra saMzayaH // 60 // etasya copacAratve mokSazAstraM vRthA khilam // anyasya hi vimokSArthe na ko'pyanyaH pravartate // 61 // kApilAnAM mate tasmAdasminnaivocitA ratiH // yatrAnujavasaMsiddhaH karttA joktA ca lupyate // 62 // nAsti nirvANamityAddurAtmanaH ke'pyabaMdhataH // prAkpazcAdyugapadApi karmmabaMdhAvyavasthiteH | // 63 // anAdiryadi saMbaMdha iSyate jIvakarmaNoH // tadAnaMtyAnna mokSaH syAttadAtmAkAzayogavat // 64 // tadetadatyasaMbaddhaM | yanmiyo hetukAryayoH // saMtAnAnAditA bIjAMkuravat dehakarmaNoH // 65 // karttA karmAnvito dehe jIvaH karmaNi dehayuk // | kriyAphalopabhukuMne damAnvitakulAlavat // 66 // zranAdisaMtaternAzaH syAdbIjAMkurayoriva // kukuTyaMmakayoH svarNamalayo riva vAnayoH // 67 // vyeSu ca vyavastheyaM saMbaMdho jIvakarmaNoH // zranAdyanaMto'javyAnAM syAdAtmAkAzayogavat // 60 // | dravyajAve samAne'pi jIvAjIvatvanedavat // jIvanAve samAne'pi navyAnavyatvayormiMdA // 65 // svAjAvikaM ca janyatvaM | kalazaprAgabhAvavat // nAzakAraNa sAmrAjyAvinazyanna viruddhyate // 70 // janyocchedo na caivaM syAdgurvAnaMtyAnnajoMzavat // pratimAdakhavat kvApi phalAnAvepi yogyatA // 71 // naitaghayaM vadAmo yadbhavyaH sarvo'pi sidhyati // yastu sidhyati so'vazyaM javya eveti no matam // 72 // nanu mo'pi janyatvAdvinAzinI javasthitiH // naivaM pradhvaMsavattasyAnidhanatvavyavasthiteH | // 73 // zrAkAzasyeva vaiviktyA muGgarAderghaTaye // jJAnAdeH karmaNo nAze nAtmano jAyate'dhikam // 74 // na ca karmA 1 bhavabaMdhanAt iti vA pAThaH / adhikA 13 // 15 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMbaMdhAnmuktasyApi na muktatA // yogAnAM baMdha hetUnAmapunarjavasaMjavAt // 15 // sukhasya tAratamyena prakarSasyApi sNjvaat|| anaMtasukhasaMvittirmokSaH sidhyati nirbhayaH // 76 // vacanaM nAstikAnAnAmAtmasaMttAniSedhakam // prAMtAnAM tena nAdeyaM para| mArthagaveSiNA // 99 // na mokSopAya ityAddurapare nAstikopamAH // kAryamasti na hetuzcetyeSA teSAM kadarthanA // 78 // zrAka| smAdeva javatItyalIkaM niyatAvadheH // kAdAcitkasya dRSTatvAdvabhASe tArkiko'pyadaH ||19|| hetubhUti niSedho na svAnupAkhyA| vidhirna ca // svanAvavarNanA naivamavadherniyatatvataH // 80 // na ca sArvatriko mokSaH saMsArasyApi darzanAt // na cedAnIM na taghayaktirvyajako hetureva yat // 1 // mokSopAyo'stu kiMtvasya nizcayo neti cenmatam // tanna ratnatrayasyaiva tathA nAva| vinizcayAt // 82 // javakAraNarAgAdipratipakSamadaH khalu // tadvipakSasya mokSasya kAraNaM ghaTatetarAm // 83 // atha rakSatryaprApteH prAkkarmmalaghutA yathA // parato'pi tathaiva syAditi kiM tadapekSayA // 84 // naivaM yatpUrvasevaiva mRghI no sAdhana| kriyA // samyaktvAdikriyA tasmAdU dRDhaiva zivasAdhane // 85 // guNAH prAdurbhavatyuccairathavA karmakhAghavAt // tathAjanyatayA teSAM kuto'pekSA nivAraNam // 86 // tathAjanyatayAdepAhuNA na ca na hetavaH // anyonyasahakAritvAd daMDacakrapramAdivat // 87 // jJAnadarzana cAritrANyupAyAstapravakSye // etanniSedhakaM vAkyaM tyAjyaM mithyAtvavRddhikRt // 80 // mithyAtvasya | padAnyetAnyutsRjyottamadhIdhanaH // jAvayetprAtilomyena samyaktvasya padAni SaT // 8 // // // iti mithyAtvatyAgAdhikAraH // 13 // // mithyAtvadAvAnalanI ravAhamasa ityAgamudAharati // ato ratistatra budhairvidheyA vizuddhabhAvaiH zrutasAravahniH // 1 // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra. 14 adhyAtmA asanahAgnijvalitaM yadaMtaH ka tatra tattvavyavasAyavaliH // prazAMtipuSpANi hitopadezaphalAni cAnyatra gaveSayatuM // 2 // sAra adhItya kiMcizca nizamya kiMcidasanahAtpaMDitamAnino ye // mukhaM sukhaM cuMbitamastu vAco lIlArahasyaM tu na tairjagAhe // 16 // // 3 // asahotsarpadaturbodhAMzatAMdhIkRtamugdhalokaiH // viDaM bitA haMta jamairvitamApAMDityakaM DUkhatayA trilokI // 4 // vidhoSikalama patra rahistamopana tasvarabirSitImaH // azuklapakSasthitireSa nUnamasahaH ko'pi kuhUvikSAsaH // 5 // kutarkadAtreNa nAti tattvavahIM rasAtsiMcati doSavRkSam // pityadhaH svAyuphalaM zamAkhyamasadvannamatirmanuSyaH // 6 // asanAvamaye hi citte na kvApi sadbhAvarasapravezaH // ihAMkurazcittavizudhabodhaH siddhAMtavAcAM bata ko'parAdhaH // 7 // pratAni cIni tapo'pi taptaM kRtA prayatnena ca piMDazuddhiH // anUtphalaM yattu na nindavAnAmasadbhahasyaiva hi so'parAdhaH and // sthAvaM svabuddhiH sugurozca dAturupasthitA kAcana modakAlI // asagRhaH ko'pi galegrahItA tathApi joktuM na dadAti 5ssttH|| e|| guruprasAdI kriyamANamartha gRhNAti nAsagrahavAMstataH kim // prAhA hi sAdApanIyamAnAH kramalekaH kaMTakanuGna huMkte // 10 // asadahAtpAmarasaMgatiM ye kuvaiti teSAM na ratirbudheSu // viSTAsu puSTAH kila vAyasA no miSTAnaniSThAH prasannaM javati // 11 // niyojayatyeva matiM na yuktau yuktiM matau yaH prasanaM niyukta // sadbhahAdeva na kasya | hAsyo'jale ghaTAropaNamAdadhAnaH // 12 // sadbhado yasya gato na nAzaM na dIyamAnaM zrutamasya zasyam // na nAma vaikasyakalaMkitasya prauDhA pradAtuM ghaTate nRpazrIH // 13 // zrAme ghaTe vAri dhRtaM yathA sadvinAzayetsvaM ca ghaTaM ca sadyaH // asa-| brahagrastamatestathaiva zrutAtpradattAunayorvinAzaH // 14 // asadgrahagrastamateH pradatte hitopadezaM khalu yo vimUDhaH // zunI-| Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIre sa mahopakArI kastUrikAlepanamAdadhAti // 15 // kaSTena labdhaM vizadAgamArtha dadAti yo'saddhahadUSitAya // sa khidyate yatazatopanItaM bIjaM vapannUSaramideze // 16 // zRNoti zAstrANi gurostadAjJAM karoti nAsadhavAn kadAcit / / vivecakatvaM manute tvasAragrAhI bhuvi svasya ca cAlanIvat // 17 // danAya cAturyamaghAya zAstraM pratAraNAya prtijnyaapttutvm|| | garvAya dhIratvamaho guNAnAmasaddhahasthe viparItasRSTiH // 10 // asadahasthena samaM samaMtAtsauhArdanuhuHkhamavaiti tAdRg // upaiti yAdRkkadakhI kuvRkSasphuTatruTatkaMTakakoTikIrNA // 15 // vidyA viveko vinayo vizuddhiH siddhAMtavAvabhyamudAratA ca // asadahAdhAMti vinAzamete guNAstRNAnIva kaNAhavAgneH // 20 // svArthaH priyo no guNavAMstu kazcinmUDheSu maitrI na tu tattvavitsu // asadahApAditavizramANAM sthitiH kilAsAvadhamAdhamAnAm // 21 // idaM vidastattvamudArabudhirasahaM | yastRNavajAhAti // jahAti nainaM kukhajeva yoSizuNAnuraktA dayitaM yazAzrIH // 2 // // ityasadgrahatyAgAdhikAraH // 14 // ||asdbhhvyyaaghaaNtmithyaatvvissvigrussH // samyaktvazAlino'dhyAtmazu'yogaH prasidhyati // 1 // karmajJAnavijedena sa vidhA tatra caadimH|| zrAvazyakAdivihitakriyArUpaH prakIrtitaH // 2 // zArIraspaMdakarmAtmA yadayaM puNyalakSaNaM // karmAtanoti sabhAgAtkarmayogastataH smRtH||3|| zrAvazyakAdirAgeNa vAtsahayAnagavajirAM // prAmoti svargasaukhyAni na yAti paramaM padam // 4 // jJAnayogastapaH zudhamAtmaratyekalakSaNaM // iMjiyArthonmanInAvAtsa mokSasukhasAdhakaH ||5||n parapratibaMdho'sminnaspo'pyekAtmavedanAt // zugnaM karmAvi naivAtra vyApAyopajAyate // 6 // na hyapramattasAdhUnAM kriyApyAvazyakA Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra dikA // niyatA dhyAnazumchatvAdyadanyairapyadaH smRtaM // 7 // yastvAtmaratireva syAdAtmatRptazca maanvH|| zrAtmanyeva ca saMtuSTastasya / adhikAra. kArya na vidyate // 7 // naivaM tasya kRtenArtho nAkRteneha kazcana // na cAsya sarvabhUteSu kshcidrthvypaashryH|| e|| avakAzo | niSidho'sminnaratyAnaMdayorapi // dhyAnAvaSTaMnataH vAstu takriyANAM vikaTapanam // 10 // dehanirvAhamAtrAo yApi likSATa-||| nAdikA // kriyA sA jJAnino'saMgAnnaiva dhyAnavighAtinI // 11 // ratnazikSAdRganyA hi tanniyojanadRg yathA // phakhajedA-1 ttathAcArakriyApyasya vijidyate // 1 // dhyAnArthA hi kriyA seyaM pratyAhRtya nijaM manaH // prArabdhajanmasaMkaTapAdAtmajJAnAya karapate // 13 // sthirInUtamapi svAMta rajasA calatAM brajet // pratyAhRtya nigRhNAti jJAnI yadidamucyate // 14 // zanaiH zanairuparamedbuddhyA dhRtigRhItayA // zrAtmasaMsthaM manaH kRtvA na kiMcidapi ciMtayet // 15 // yato yato niHsarati manazcacalamasthiram // tatastato niyamyaitadAtmanyeva vazaM nayet // 16 // ata evAdRDhasvAMtaH kuryAcAstroditAM kriyAm // sakakhAM viSayapratyAharaNAya mhaamtiH|| 17 // zrutvA paizAcikI vArtA kulavadhvAzca rakSaNaM // nityaM saMyamayogeSu vyApRtAtmA pravedyatiH // 17 // yA nizcayaikalInAnAM kriyA nAtiprayojanAH // vyavahAradazAsthAnAM tA evaatigunnaavhaaH|| 15 // karmapo'pi hi zucasya zramAmedhAdiyogataH // aktaM muktihetutvaM jJAnayogAnatikramAt // 20 // zranyAse sakriyApekSA yoginAM cittazudhaye // jJAnapAke zamasyaiva yatparairapyadaH smRtaM ||1||dhaarurukssormunryogN karmakAraNamucyate // yogArUDhasya tasyaiva zamaH kAraNamucyate // 22 // yadA hi dhiyArtheSu na karmasvanuSajyate // sarvasaMkalpasaMnyAsI yogArUDhastadocyate| // 17 // | // 13 // jJAnaM kriyAvihIna na kriyA vA jJAnavarjitA // guNapradhAnanAvena dazAnedaH kikhainyoH||24||jnyaaninaaN karmayo-|| Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gena cittazuddhimupeyuSAM // niravadyapravRttInAM jJAnayogaucitI tataH // 25 // zrataeva hi suzrAcacaraNasparzanottaraM // muHSpAla| zramaNAcAragrahaNaM vihitaM jinaiH // 26 // ekoddezena saMvRttaM karma yatpaurvajRmikaM // doSomchedakaraM tatsyAd jJAnayogapravRddhaye // 27 // jJAninAM tu yatkarma na tatazcittazodhanaM // yAgAderatathAjAvAn mlecchAdikRtakarmavat // 28 // na ca tatkarmayo|ge'pi phala saMkaTapavarjanAt // saMnyAso brahmabodhAghA sAvadyatvAtsvarUpataH // 29 // no ceditthaM javenuddhigahiMsAderapi | sphuTA || zyenAghA vedavihitAdvizeSAnupalakSaNAt // 30 // sAvadyakarma no tasmAdAdeyaM buddhiviplavAt // karmodayAgate tvasmi | saMkapAdabaMdhanam // 31 // karmApyAcarato jJAturmukijAvo na dIyate / tatra saMkalpajo baMdho gIyate yatparairapi // 32 // | karmaNyakarma ya: pazyedakarmaNi ca karmma yaH // sa buddhimAnmanuSyeSu sa yuktaH kRtsnakarmmakRt // 33 // karmaNyakarma vA'karma | karmmaNyasmin zrapi // none vA jaMgavaicitryAdakarmaNyapi no mate ||34|| karma naiSkarmya vaiSamyamudAsIno vibhAvayan // jJAnI na lipyate jogaiH padmapatramivAMjasA // 35 // pApAkaraNamAtrAddhi na maunaM vicikitsayA || chAnanyaparamAtsAmyAt jJAnayogI javenmuniH // 36 // viSayeSu na rAgI vA gheSI vA maunamaznute // samaM rUpaM vidaMsteSu jJAnayogI na lipyate // 37 // | satattvaciMtayA yasyAjisamanvAgatA ime // zrAtmavAn jJAnavAnveda dharmabrahmamayo hi saH // 38 // vaiSamyabIjamajJAnaM ninaMti | jJAnayoginaH // viSayAMste parijJAya lokaM jAnaMti tattvataH // 35 // itazcApUrva vijJAnAccidAnaMda vinodinaH // jyotiSmaMto javaM | tyete jJAnanirdhUtakakSmaSAH ||40|| tejolezyAvivRddhiryA paryAya kramavRddhitaH // jApitA jagavatyAdau sevaMbhUtasya yujyate // 61 // viSame'pi samehI yaH sa jJAnI sa ca paMktiH // jIvanmuktaH sthiraM brahma tathAcoktaM parairapi // 42 // vidyAvinayasaMpatre brAhmaNe Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra. sAra adhyAtma- gavi istini // zuni caiva zvapAke ca paMmitAH samadarzinaH // 43 // ihaiva tairjitaH sargo yeSAM sAmye sthitaM mnH||nirdoss hi samaM brihma tasmAd brahmaNi te sthitaaH||dhaan prahRSye tpriyaM prApya novijetprApya cApriyaM ||sthirbudhirsNmuuddho brahmavidbrahmaNi sthitaH / 10 // Dual arvAgdazAyAMdoSAya vaiSamye sAmyadarzanam // nirapekSamunInAM tu rAgaSakSyAya tat // 46 // rAgaSadayAdeti zAnI viapyshunytaa|| vidyate nidyate vA'yaM hanyate vA na jaatucit||47|| anusmarati nAtItaM naiva kAMkSatyanAgatam // zItoSNasukhaduH kheSu samo mAnApamAnayoH // 40 // jiteMjiyo jitakrodho mAnamAyAnupadrutaH // lojasaMsparzarahito vedakhedavivarjitaH // 4 // saMnirudhyAtmanAtmAnaM sthitaH svakRtakarmajit // haraprayaloparataH sahajAcArasevanAt // 50 // lokasaMjhAvinirmukto mithyAcAraprapaMcahat // nasatkamakasthAnaH pareNa prmaashritH||51|| zraddhAvAnAjJayA yuktaH zastrAtIto yazastravAn // gato| dRSTeSu nirvedmnindutpraakrmH|| 55 // nikSiptadaMDo dhyaanaagnidgdhpaadhnvjH| pratisroto'nugatvena khokottaracaritranRt // 53 // khandhAn kAmAnbahiSkurvannakurvanbahurUpatAm // sphArIkurvan paraM cakuraparaM ca nimIlayan // 54 // pazyannaMtargatAn jAvAn puurnnjaavmupaagtH|| muMjAno'dhyAtmasAmrAjyamavaziSTaM na pazyati // 55 // zreSTho hi jJAnayogo'yamadhyAtmanyeva yajAgau // baMdhapramodaM jagavAn khokasAre sunizcitam // 56 // upayogaikasAratvAdAzvasaMmohabodhataH // mokSApteyujyate caita tathAcoktaM parairapi // 57 // tapasvinyo'dhiko yogI jJAninyo'pyadhiko mtH|| karminyazcAdhiko yogI tasmAdyogI javArjuna // 50 // samApattiriha vyaktamAtmanaH paramAtmani // anedopAsanArUpastataH zreSThataro hyayam // ee|| upAsanA jAgavatI sarvenyo'pi garIyasI // mahApApakSayakarI tathA coktaM parairapi // 60 // yoginAmapi sarveSAM majatenAMtarAtmanA / / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAvAn jajate yo mAM sa me yuktatamo mtH|| 61 // upAste jJAnavAn devaM yo niraMjanamanyayam ||s tu tanmayatAM yAti dhyAnaniSUtakalmaSaH // 6 // vizeSamapyajAnAno yaH kugrhvivrjitH|| sarvajJa sevate so'pi sAmAnyayogamAsthitaH // 63 // ||sarvajJo mukhya ekastatpratipattizca yAvatAm // sarvepi te tamApannA mukhya sAmAnyato budhAH // 6 // na jJAyate vizeSasta sarvathA srvdrshiniH||shrto na te tamApannA viziSya nuvi kecana // 65 // sarvajJapratipattyaMzAttulyatA sarvayoginAm // darAsannAdijedastu tadanRtyatvaM nihati na // 66 // mAdhyasthyamavalaMbyaiva devatAtizayasya hi // sevA sarvaidhariSTA kAlAtIto. pi yajAgI // 67 // anyeSAmapyayaM mArgo muktAvidyAdivAdinAm // anidhAnAdinedena tettvarItyA vyvsthitH||6|| mukko buhoInvApi yadaizvaryeNa smnvitH|| tadIzvaraH sa eva syAt saMjJAnedo'tra kevalam // 6e|| anAdizuddha ityAdiyoM jedo yasya kahapyate // tattattaMtrAnusAreNa manye so'pi nirarthakaH // 70 // vizeSasyAparijhAnAd yuktInAM jaativaadinH|| prAyo virodhatazcaiva phalAnedAcca bhAvataH // 71 // avidyAkvezakarmAdi yatazca navakAraNam // tataH pradhAnamevaitatsaMjJAnedamupAgatam // 7 // asyApi yo'paro jedazcitropAdhistathA tathA // gIyate'tItahetunyo dhImatAM so'pyapArthakaH // 13 // tato 'sthAnaprayAso'yaM yattannedanirUpaNam // sAmAnyamanumAnasya yatazca viSayo mtH|| 4 // saMkSiptarucijijJAsorvizeSAnavalaM banam // cArisaMjIvinIcArazAtAdatropayujyate // 5 // jijJAsApi satAM nyAyyA yatsare'pi vdNtydH|| jijJAsurapi yogasya zabdabrahmAtivartate // 16 // zrArto jijJAsurarthArthI jJAnI ceti cturvidhaaH|| upAsakAstrayastatra dhanyA vstuvishesstH||7|| 1 tattvanItyA iti vA paatthH| Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // 19 // jJAnI tu zAMtavikSepo nityanaktirviziSyate // zratyAsanno hyasau jarturaMtarAtmA sadAzayaH // 18 // karmayoga vizuddhastaj jJAne yuMjIta mAnasam // zrazvAzraddadhAnazca saMzayAno vinazyati // 79 // nirbhayaH sthiranAsAgradattadRSTirvate sthitaH // sukhAsanaH | prasannAsyo dizazcAnavalokayan // 80 // dehamadhyazirogrIvamavakaM dhArayanbudhaH // daMtairasaMspRzan daMtAn suzliSTAdharapallavaH // 81 // zrArttarau parityajya dharmye zukle ca dattadhIH // zrapramatto rato dhyAne jJAnayogI javenmuniH // 82 // karmayogaM samanyasya jJAnayogasamAhitaH // dhyAnayogaM samAruhya muktiyogaM prapadyate // 83 // // 11 // // iti yogAdhikAraH // 15 // sthiramadhyavasAnaM yattaddhyAnaM cittamasthiram | jAvanA cApyanuprekSA ciMtA vA tatridhA matam // 1 // muhUrttAtarbhaveTyA| namekArthe manasaH sthitiH // bahvarthasaMkrame dIrghApyanA dhyAnasaMtatiH // 2 // zrartta raudraM ca dharmya ca zuktaM ceti caturvidham // tat syAnedAviha dhau dhau kAraNaM javamokSayoH // 3 // zabdAdInAmaniSTAnAM viyogAsaMprayogayoH // ciMtanaM vedanAyAzca vyAkusatvamupeyuSaH // 4 // iSTAnAM praNidhAnaM ca saMprayogAviyogayoH // nidAnaciMtanaM pApamArttamivaM caturvidham // 5 // kApotanIlakRSNAnAM lezyAnAmatra saMbhavaH // zranatikliSTAvAnAM karmmaNAM pariNAmataH // 6 // kraMdanaM rudanaM proccaiH zocanaM paride vanam // tAnaM luMcanaM ceti siMgAnyasya vidurbudhAH // 7 // moghaM niMdannijaM kRtyaM prazaMsan parasaMpadaH // vismitaH prArthaya - netAH prasaktazcaitadarjane // 8 // pramattazceM priyArtheSu gRko dharmmaparAGmukhaH // jinoktamapuraskurvannArttadhyAne pravarttate // e // pramattAMtaguNasthAnAnugataM tanmahAtmanAM / sarvapramAdamUlatvAttyAjyaM tiryyaggatipradam // 10 // nirdayaM vadhabaMdhAdiciMtanaM nibiru adhikAra. 16 // 15 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krudhA // pizunAsajya mithyAvAk praNidhAnaM ca mAyayA // 11 // cauryyadhIrnirapekSasya tIvrakrodhAkulasya ca // sarvAnizaMkAkakhuSaM cittaM ca dhanarakSaNe // 12 // etatsadoSakaraNakAraNAnumatisthiti // dezavira tiparyaMtaM rauSadhyAnaM caturvidham // 13 // | kApotanIlakRSNAnAM lezyAnAmatra saMbhavaH // zratisaMkliSTarUpANAM karmaNAM pariNAmataH // 14 // utsannabahudoSatvaM nAnAmA| raNadoSatA || hiMsAdiSu pravRttizca kRtvAghaM smayamAnatA // 15 // nirdayatvAnanuzayau bahumAnaH parApadi // siMgAnyatretyado dhIre| styAjyaM narakaDuHkhadam // 16 // prazaste ime dhyAne duraMte cirasaMstute // prazastaM tu kRtAnyAso dhyAnamAroDhumaIti // 17 // jAvanA dezakAlau ca svAsanAlaMbanakramAn // dhyAtavyadhyAtranuprekSAlezyAliMgaphalAni ca // 18 // jJAtvA dharmya tato dhyAye|ccatasrastatra jAvanAH // jJAnadarzanacAritravairAgyAkhyAH prakIrtitAH // 19 // nizcalatvamasaMmoho nirjarA pUrvakarmaNAm // saMgA| zaMsAnayochedaH phalAnyAsAM yathAkramam // 20 // sthiracittaH kilaitA niryAti dhyAnasya yogyatAm // yogyataiva hi nAnyasya tathAcoktaM parairapi // 21 // caMcalaM hi manaH kRSNa pramAthi balavat dRDham // tasyAhaM nigrahaM manye vAyoriva suduSkaram | // 22 // zrasaMzayaM mahAbAho mano durnigrahaM calam // zranyAsena tu kauMteya vairAgyeNa ca gRhyate // 23 // zrasaMyatAtmano yogo duHprApya iti me matiH // vazyAtmanA tu yatatA zakyo'vAptumupAyataH // 24 // sadRzapratyayAvRttyA vaitRSNyAdvahirarthataH // etacca yujyate sarva jAvanAbhAvitAtmani // 25 // strIpazuklI baDuH zIlavarjitaM sthAnamAgame // sadA yatInAmAjJaptaM | dhyAnakAle vizeSataH // 26 // sthirayogasya tu grAme'vizeSaH kAnane vane // tena yatra samAdhAnaM sa dezo dhyAyato mataH // 27 // | yatra yogasamAdhAnaM kAlo'pISTaH sa eva hi // dinarAtrikSaNAdInAM dhyAnino niyamastu na // 28 // yaivAvasthA jitA jAtu Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra // 20 // na svAsyAnopaghAtinI // tayA dhyAyenniSaso vA sthito vA zayito'thavA // 27 // sarvAsu munayo dezakAlAvasthAsu keva lam // prAptAstanniyamo nAsAM niyatA yogasusthatA // 30 // vAcanA caiva pRSThA ca parAvRtyanuciMtane // kriyA cAlaMbanAnI da sadharmAvazyakAni ca // 31 // zrarohati dRDhavyAlaMbano viSamaM padam // tathArohati sakhyAnaM sUtrAdyAsaMbanAzritaH // 32 // AlaMbanAvarodbhUtapratyUharUyayogataH // dhyAnAdyArohaNa zo yoginAM nopajAyate // 33 // manorodhAdiko dhyAnapratipattikramo jine // zeSeSu tu yathAyogaM samAdhAnaM prakIrtitam // 34 // AjJApAya vipAkAnAM saMsthAnasya ca ciMtanAt // dharmadhyAnopayuktAnAM dhyAtavyaM syAccaturvidham // 35 // nayajaMgapramANADhyAM hetUdAharaNAnvitAm // zrAjJAM dhyAye jineMdrANAmaprAmA| syAkakhaMkitAm // 36 // rAgadveSakaSAyAdipI mitAnAM januSmatAm // aihikAmuSmikAMstAMstAnnAnApAyAnviciMtayet // 37 // dhyAyetkarmavipAke ca taM taM yogAnubhAvajam // prakRtyAdicaturbhedaM zubhAzubha vibhAgataH // 38 // utpAda sthitinaMgAdiparyAyaikSaNaiH pRthak // nedairnAmAdinirlokasaMsthAnaM ciMtayed nRtam // 35 // ciMtayettatra karttAraM noktAraM nijakarmaNAm // zrarU| pamavyayaM jIvamupayogasvalakSaNam // 40 // tatkarmajanitaM janmajarAmaraNavAriNA // pUrNa mohamahAvarttakAmauvanasanIpaNam | // 41 // AzAmahAnikhApUrNakaSAyakalazoSchalat // zrasavikalpakolacakraM dadhatamutam // 42 // hRdisrota sikAvelAsaMpAtaduratikramam // prArthanAva lisaMtAnaM puSpUraviSayodaram // 43 // ajJAnadurdinaM vyApavidyutpAto vanayam // kadAgrahakuvAtena hRdayotkaMpakAriNam // 44 // vividhavyAdhisaMbaMdhamatsyakanupasaMkulam // ciMtayecca javAMnodhiM caladoSAduirgamam ||45||aatrini| vizeSakam // tasya saMtaraNopAyaM samyaktvadRDhabaMdhanam / bahuzIlAMgaphalakaM jJAna niryAmakAnvitam // 46 // saMvarAstAzrava viSaM guptiguptaM adhikAra. 16 11 20 11 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ smNttH|| zrAcAramaMmpoddIptApavAdotsargajUSyam ||47||asNkhydhurdhryodhairddssprdhRssyN sdaashyaiH|| sadyogakUpastaMnAnanya-|| stAdhyAtmasitAMzukam // // tpo'nukuulpvnodbhuutsNvegvegtH|| vairAgyamArgapatitaM cAritravahanaM shritaaH||paasnaavnaakhy mNjuussaanystsnycittrtntH||ythaa'vighnen gacaMti nirvANanagaraM budhaaH||pNcnniH kukhkm||ythaa ca mohapalIze khabdhavyatikare sati // saMsAranATakochedArzakApaMkAvile muhuH||51|| sajIkRtasvIyajaTe nAvaM purbudhinAmikAm // zrite unItinauvRMdArUDhazeSajaTAnvite // 5 // zrAgavatyatha dharmezajaTaughe raNamaMmpam // tattvaciMtAdinArAcasajIjUte samAzrite // 53 // mitholagne raNAveze samyagdarzanamaMtriNAmithyAtvamaMtrIviSamAM prApyate caramAM dshaam||5||cturtiH kulakam ||khiilyaiv nirudhyate kaSAya carATa api // prazamAdimahAyodhaiH zIlena smarataskaraH // 55 // hAsyAdiSaTkaluTAkavRMdaM vairAgyasenayA // nijAdayazca tAjyaMte shrutodyogaadinittaiH||56|| naTAnyAM dharmyazuklAnyAmArtaraumAnidhau jttau|| nigraheNeMjiyANAM ca jIyate praagsNymH|| // 57||kssyopshmtshckssurdrshnaavrnnaadyH|| nazyatyasAtasainyaM ca puNyodayaparAkramAt // 50 // saha peSagajeMNa rAgakesariNA tathA // sutena mohanUpo'pi dharmajUpena hanyate // ee|| tataH prAptamahAnaMdA dharmAnUpaprasAdataH // yathA kRtArthA jAyaMte sAdhavo vyavahAriNaH // 6 // viciMtayettathA sarva dhrmdhyaannivissttdhiiH|| IdRganyadapi nyastamarthajAtaM yadAgame // 6 // manasazcejiyANAM ca jayAdyo nirvikAradhIH // dharmadhyAnasya sa dhyAtA zAMto dAMtaH prkiirtitH|| 6 // parairapi yadiSTaM ca sthitaprajJasya pakSaNam // ghaTate hyatra tatsarva tathA cedaM vyavasthitam // 63 // prajahAti yadA kAmAn sarvAn pArtha manogatAn ||shraatmnyevaatmnaa tuSTaH sthitaprajJastadocyate // 65 // duHkheSvanuvinamanAH sukheSu vigtspRhH|| vItarAgajayakrodhaH Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // 21 // 6 sthitadhImunirucyate // 65 // yaH sarvatrAnanisnehastattasrApya zunAzanam // nAjinaMdati na peSTi tasya prajJA prtisstthitaa||66|| adhikAra. yadA saMharate cAyaM kUrmo'gAnIva srvshH|| iMDiyANIMjiyArthenyastasya prajJA pratiSThitA // 67 // zAMto dAMto javedIhagAtmArAmatayA sthitH|| sighasya hi svajAvo yaH saiva sAdhakayogyatA // 6 // dhyAtAyameva zukkasyApramattaH paadyorpyoH|| pUrvavid yogyayogI ca kevapsI parayostayoH // 6e|anitytvaadynuprekssaa dhyAnasyoparame'pi hi // jAvayennityamantrAMtaHprANA dhyAnasya tAH khalu // 70 // tIvAdijedanAjaH syurkhezyAstisra zhottarAH // liMgAnyatrAgamazrA vinayaH sshunnstutiH||1|| zIkhasaMyamayuktasya dhyAyato dharmyamuttamam // svargaprAptiM phalaM prAhuH prauDhapuNyAnubaMdhinIm // 12 // dhyAyebulamatha kAMtimRDatvArjavamuktinniH // badmastho'yo mano dhRtvA vyapanIya mano jinaH // 13 // savitarka savicAraM sapRthaktvaM tadAdimam // nAnAnayAzritaM tatra vitarkaH pUrvagaM zrutam // 14 // arthavyaMjanayogAnAM vicAro'nyonyasaMkramaH // pRthaktvaM vyaparyAyaguNAMtaragatiH punH|| 15 // triyogayoginaH sAdhorvitarkAdhanvitaM hydH|| paccakhataraMgA'bdheH holAnAvadazAninam // 76 // ekatvena vitarkeNa vicAreNa ca saMyutam // nirvAtasthapradIpAjaM hitIyaM tvekaparyayam // 7 // sUkma kriyAnivRttyAkhyaM tRtIya tu jinasya tat // ardharujAMgayogasya rughayogaSyasya ca // // turIyaM tu samucinakriyamapratipAti tat // zaikhavaniSpakapasya zailezyAM vizvavedinaH // e|| etaccaturvidhaM zuknadhyAnamatra pyoH phalam // zrAghayoH surakhokAptiratyayostu mahodayaH | // 70 // shraashrvaapaaysNsaaraanulaavjvsNttiiH|| arthe vipariNAma vAnupazyeSuktavizrame // 1 // ghayoH zuklA tRtIye ca / 11 // khezyA sA paramA matA // caturthazuklajedastu khezyAtItaH prkiirtitH|| 2 // viMga nirmakhayogasya shukldhyaanvto'vdhH||al Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asaMmoho vivekazca vyutsargazcAnidhIyate // 3 // avadhAyupasargenyaH kaMpate na bijeti ca // saMmohAnna sUmArthe mAyAsvapi ca muhyati // 3 // vivekAtsarvasaMyogAgninnamAtmAnamIkSate // dehopakaraNAsaMgo vyutsargAjAyate muniH|| 5 // etasthAnakramaM zucha matvA jagavadAiyA // yaH kuryAdetadanyAsaM saMpUrNAdhyAtmavinavet // 6 // // / // iti dhyaanaadhikaarH||16 // yatra gati paraM paripAkaM pAkazAsanapadaM tRNakaTapam // svaprakAzasukhabodhamayaM tadhyAnameva navanAzi jajadhvam // 1 // thAturairapi jamairapi sAkSAt sutyajA hi viSayA na tu raagH|| dhyAnavAMstu paramadyutidarzI tRptimApya na tamRti nuuyH||2|| yA nizA sakakhajUtagaNAnAM dhyAnino dinamahotsava essH|| yatra jAgrati ca te'niniviSTA dhyAnino javati tatra suSuptiH // 3 // saMplutodakamivAMdhujalAnAM sarvataH sakasakarmaphalAnAm // sidhirasti khalu yatra taphuccaiAnameva paramArtha nidaanm| // 4 // bAdhyate na hi kaSAyasamurmAnasaina tNtnuupnmniH|| atyaniSTaviSayairapi mukhaiAnavAninRtamAtmani khInaH // 5 // spaSTadRSTasukhasaMnRtamiSTaM dhyAnamastu zivazarmagariSTham // nAstikastu nihato yadi na syAdevamAdinayavAGamayadamAt // 6 // yatra nArkavidhutArakadIpajyotiSAM prasaratAmavakAzaH // dhyAnajinnatamasAM muditAtmajyotiSAM tadapi jAti rahasyam // 7 // yojayatyamitakAlaviyuktAM preyasI zamaratiM tvaritaM yat // dhyAnamitramidameva mataM naH kiM parairjagati kRtrimmitraiH|||| vAritasmarabalAtapacAre zIlazItalasugaMdhiniveze // navite prazamatarUpaniviSTo dhyAnadhAni khajate sukhamAtmA // e||shiikh 1 natanUpanamadbhiH iti pAThAMtaram / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra. pradhyAtmasAra pezava vivAdaH // dhyAmaratimatAM vidazAnavI dhyAnasa 18 viSTaradamodakapAdyamAtilArghazamatAmadhuparkaiH ||dhyaandhaamni javati sphuTamAtmAhUtapUtaparamAtithipUjA // 10 // zrAtmano hi paramAtmani yo'nuchedabudhikRta eva vivaadH|| dhyAnasaMdhikRdamuM vyapanIya hAganedamanayorvitanoti // 11 // vAmRtaM viSanRte phaNikhokeka kSayiSyapi vidhau tridive vA ||kaapsrortimtaaN tridazAnAM dhyAna eva tadidaM budhapeyam // 12 // gostanISu na sitAsa subhAyAM mApi nApi vanitAdharabiMbe // taM rasaM kamapi vetti manasvI dhyAnasaMjavadhRtau prathate yaH // 13 // ityavetya manasA paripakkabhyAnasajavaphale garimANam // tatra yasya ratirenamupaiti prauDhadhAmanRtamAzu yshHshriiH||14|| // // // iti dhyAnastutyadhikAraH // 17 | ||shraatmjnyaanphlN dhyAnamAtmajJAnaM ca muktidam / zrAtmajJAnAya tannityaM yatnaH kAryo mahAtmanA // 1 // jJAte hyAtmani / no nUyo jJAtavyamavaziSyate // ajJAte punaretasmin jJAnamanyannirarthakam // 2 // navAnAmapi tattvAnAM jJAnamAtmaprasidhye // yenAjIvAdayo nAvAH svjedprtiyoginH||3|| zruto hyAtmaparAledo'nunUtaH saMstuto'pi vA // nisargAmupadezAghA vetti nedaM tu kazcana // 4 // tadekatvapRthaktvAnyAmAtmajJAnaM hitAvaham // vRthaivAniniviSTAnAmanyathA dhIvimabanA // 5 // eka |eva hi tatrAtmA svanAvasamavasthitaH ||jnyaandrshncaaritrlkssnnH prtipaaditH||6|| prajAnairmavyazaktInAM yathA ratnAnna ninatA // jJAnadarzanacAritralakSaNAnAM tathAtmanaH // 7 // zrAtmano lakSaNAnAM ca vyavahAro hi jinnatAm // SaSTha-yAdivyapadezena manyate na tu nishcyH|| // ghaTasya rUpamityatra yathA jedo viklpjH|| zrAtmanazca guNAnAM ca tathA do na tAttvikaH // e||shuch yadAtmano rUpaM nizcayenAnunUyate // vyavahAro jidAdhArAnujAvayati tatparam // 10 // vastutastu guNAnAM | Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadrUpaM na svAtmanaH pRthak // AtmA syAdanyathA'nAtmA jJAnAdyapi ja javet // 11 // caitanyaparasAmAnyAt sarveSAmekatAtmanAm // nizcitA karmajanito bhedaH punarupaplavaH // 12 // manyate vyavahArastu bhUtagrAmAdijedataH // janmAdezca vyavasthAto mitho nAnAtvamAtmanAm // 13 // na caitannizcaye yuktaM bhUtagrAmo yato'khilaH // nAmakarmaprakRtijaH svabhAvo nAtmanaH punaH // 14 // janmAdiko'pi niyataH pariNAmo hi karmaNAm // na ca karmakRto nedaH syAdAtmanyavikAriNi // 15 // Aropya kevalaM karma kRtAM vikRtimAtmani // bhramaMti bhraSTavijJAnA jIme saMsArasAgare // 16 // upAdhibhedajaM nedaM vettyajJaH sphaTike yathA // tathA karmakRtaM nedamAtmanyevAnimanyate // 17 // upAdhikarmajo nAsti vyavahArastvakarmaNaH // ityAgamavaco luptamAtmavairUpyavAdinA // 18 // ekakSetra sthito'pyeti nAtmA karmaguNAnvayam // tathAjanyasvabhAvatvAnuko dharmAsti - kAyavat // 17 // yathA taimirikazcaMmapyekaM manyate dvidhA // zranizcayakRtonmAdastathAtmAnamanekadhA // 20 // yathAnubhUyate hyekaM svarUpA stitvamanvayAt // sAdRzyAstitvamapyekamaviruddhaM tathAtmanAm // 21 // sadasaddAda pizunAt saMgopya vyavahArataH // darzayatyekatAralaM satAM zunayaH suhRt // 22 // nRnArakAdiparyAyairapyutpannavinazvaraiH // ninnairjahAti naikatvamAtmavyaM sadAnvayi // 23 // yathaikaM hema keyUrakuMmalAdiSu varttate // nRnArakAdijAveSu tathAtmaiko niraMjanaH // 24 // karmaNaste hi paryAyA nAtmanaH zuddhasAkSiNaH // karma kriyAsvanAvaM yadAtmAtvajasvanAvavAn // 25 // nANUnAM karmaNo vAsau javasargaH svjaavjH|| ekaikavirahe'nAvAnna ca tattvAMtaraM sthitam // 26 // zvetapravyakRtaM zvaityaM nittinAge yathA ghyoH // nAtyanaMtarjavanyaM prapaM co'pi tathedayatAm // 27 // yathA svamAvabuddho'rtho vibuchena na dRzyate // vyavahAramataH sargo jJAninA na tathekSyate // 28 // Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // 23 // adhikAra 17 madhyAhe mRgatRSNAyAM payaHpUro yathekSyate // tathA saMyogajaH sargo vivekAkhyAtiviplave // 2e|| gaMdharvanagarAdInAmaMbare kaMbaro yathA // tathA saMyogajaH sarvo vilAso vitathAkRtiH // 30 // iti zudhanayAyattamekatvaM prAptamAtmani // aMzAdikapanApyasya neSTA yatpUrNavAdinaH // 31 // eka zrAtmeti sUtrasyApyayamevAzayo mtH|| pratyagjyotiSamAtmAnamAhuH zudhanayAH khalu // 32 // prapaMcasaMcayakliSTAnmAyArUpAdvilemi te // prasIda jagavannAtman zudharUpaM prakAzaya // 33 // dehena samamekatvaM manyate | vyavahAravit // kathaMcinmUrtatApattervedanAdisamunnavAt // 34 // tannizcayo na sahate yadamUrtI na mUrtatAm // aMzenApyavagAheta pAvakaH zItatAmiva // 35 // uSNasyAgneryathA yogAd ghRtamuSNamiti nmH|| tathA mUrtIgasaMbaMdhAdAtmA mUrta iti namaH // 36 // na rUpaM na raso gaMdho na na sparzo na caakRtiH|| yasya dharmo na zabdo vA tasya kA nAma mUrtatA // 37 // dRzAdRzyaM hRdAgrAhyaM vAcAmapi na gocrH| svaprakAzaM hi yadrUpaM tasya kA nAma mUrtatA // 30 // AtmA satyacidAnaMdaH / sUkSmAtsUkSmaH parAtparaH // spRzatyapi na mUrttatvaM tathA coktaM parairapi ||3e|| iDiyANi parANyAhuriMjiyenyaH paraM mnH|| manaso'pi parA buryoi bujheH paratastu sH||40|| vikale iMta khoke'sminnamUrte mUrttatAtramAt / / pazyatyAzcaryavad jJAnI vdtyaashcryvcH||41|| vedanApi na mUrttatvanimittA sphuttmaatmnH|| pujavAnAM tadApatteH kiM tvazudhasvazaktijA // 4 // zrakSaghArA yathA jJAnaM svayaM pariNamatyayam // tatheSTAniSTaviSayasparzadhAreNa vedanAm // 53 // vipAkakAkhaM prApyAsau vedanApa|riNAmajAk // mUrta nimittamAtraM no ghaTe daMmvadanvayi // 45 // jJAnAkhyA cetanA bodhaH karmAkhyA viSTaraktatA // jaMtoH karmaphasAkhyA sA vedanA vyapadizyate // 45 // nAtmA tasmAdamUrttatvaM caitanyaM cAtivartate ||shrto dehena naikatvaM tasya mUrtena // 3 // Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahiMcit // 46 // sannikRSTAnmanovANIkarmAderapi pujalAt // viprakRSTAdhanAdezca jAvyavaM jinntaatmnH||47|| pujavAnAM guNo mUrtirAtmA jJAnaguNaH punH|| pujalenyastato ninnamAtmavyaM jgurjinaaH||4|| dharmasya gatihetutvaM guNo jJAna tathAtmanaH // dharmAstikAyAttanninnamAtmajavyaM jgurjinaaH||4e||adhrme sthitihetutvaM guNo jJAnaguNo'sumAn // tato'dha stikAyAnyamAtmavyaM jgurjinaaH|| 50 // abagAho guNo vyomno jJAnaM khaTvAtmano gunnH|| vyomAstikAyAttabhinnamAtmajavyaM jgurjinaaH||51|| AtmA jJAnaguNaH siddhaH samayo varttanAguNaH // tanninnaM samayanyAdAtmanavyaM jagurjinAH // 55 // zrAtmanastadajIvenyo vijinnatvaM vyavasthitam // vyaktijedanayAdezAdajIvatvamapISyate // 53 // ajIvA janminaH zudhanAvaprANavyapekSyA // sighAzca nirmakhajJAnA vyaprANavyapekSayA ||54||iNjiyaanni balaM zvAsocAso hyAyustathA param // javyaprANAzcaturnedAH paryAyAH pujalAzritAH // 55 // jinnAste hyAtmano'tyaMtaM tadetairnAsti jiivnm||shaanviiysdaashvaasnitysthitivikaaritiH||56|| etatprakRtijUtAntiH zAzvatInistu zaktinniH // jIvatyAtmA sadetyeSA zujanyanayasthitiH // 57 // jIvo jIvati na prANairvinA taireva jIvati // idaM citraM caritraM ke haMta paryanuyuMjatAm // 50 // nAtmA puNyaM navA pApamete yatpujalAtmake // zrAdyabAlazarIrasyopAdAnatvena kahipate // ee|| puNyaM karma zunaM proktamazunaM pApamucyate // tatkathaM tu zunaM jaMtUn yat pAtayati janmani // 6 // na hyAyasasya baMdhasya tapanIyamayasya ca // pArataMtryAvizeSeNa phalajedo'sti kazcana // 61 // phalAnyAM sukhaphuHkhAnyAM na jedaH punnypaapyoH|| duHkhAnna nidyate iMta yataH puNyaphalaM sukham // 6 // sarvapuNyaphalaM duHkhaM krmodykRttvtH|| tatra phuHkhapratIkAre vimUDhAnAM sukhatvadhIH // 63 // pariNAmAcca tApAcca saMskArAcca Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // 24 // budhairmatam // guNavRttivirodhAcca duHkhaM puNyajavaM sukham // 64 // dehapuSTernarAmartyanAyakAnAmapi sphuTam // mahAjapoSaNasyeva pariNAmo'tidAruNaH // 65 // jalUkAH sukhamAninyaH pibatyo rudhiraM yathA // jhuMjAnA viSayAn yAMti dazAmaMte'tidAruyAm // 66 // tIvrAmisaMgasaMzuSyatpayasAmayasAmiva // yatrautsukyAtsadAkSANAM taptatA tatra kiM sukham // 67 // prAkpazcA cAratisparzAtpuTapAkamupeyuSi | iMDiyANAM gaNe tApalyApa eva na nirvRtiH // 68 // sadA yatra sthito gheSollekhaH svapratipaMdhiSu // sukhAnubhavakAle'pi tatra tApahataM manaH // 6e // skaMdhAt skaMdhAMtarArope nArasyeva na tattvataH // zrAhAde'pi duHkhasya saMskAro vinivarttate // 70 // sukhaM duHkhaM ca mohazca tisro'pi guNavRttayaH // viruddhA api varttate duHkhajAtyanatikramAt // 71 // kruddhanAgaphaNAjogopamo jogonavo'khilaH // vilAsazcitrarUpo'pi jayaheturvivekinAm // 72 // itthamekatvamApannaM phalataH puNyapApayoH // manyate yo na mUDhAtmA nAMtastasya navodadheH // 73 // duHkhaikarUpayorjinnastenAtmA puNya - pApayoH // zuddhanizcayataH satyacidAnaMdamayaH sadA // 74 // tat turIyadazAvyaMgyarUpamAvaraNayAt // jAtyuSNodyotazIlasya ghananAzAtraveriva // 75 // jAyaMte jAgrato 'nyazcitrAdhisukhavRttayaH // sAmAnyaM tu cidAnaMdarUpaM sarvadazAnvayi // 76 // sphuliMgairna yathA vahidIpyate tApyate'thavA // nAnutiparAbhUtI tathaitAniH kikhAtmanaH ||99 || sAkSiNaH sukharUpasya suSuptau | nirahaMkRtam // yathA jAnaM tathA zuddha viveke tadatisphuTam // 18 // taccidAnaMdAvasya noktAtmA zuddha nizcayAt // azuddhanizcayAtkarmakRtayoH sukhaduHkhayoH // 79 // karmaNo'pi ca jogasya svagAdervyavahArataH // naigamAdivyavasthApi jAvanIyA - nayA dizA // 80 // karttApi zuddhabhAvAnAmAtmA zudhanayAdhinuH // pratItya vRttiM yatuharUNAnAmeSa manyate // 81 // adhikAra 18 // 24 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | anupalavasAmrAjye visanAgaparikSaye // zrAtmA zuddhasvabhAvAnAM jananAya pravarttate // 82 // cittameva hi saMsAro rAgAdi| klezavAsitam // tadeva tairvinirmukta javAMta iti kathyate // 83 // yazca cittakSaNaH kliSTo nAsAvAtmA virodhataH // ananyavikRtaM rUpamityanvarthaM hyadaH padam // 84 // zrutavAnupayogazcetyetanmithyA yathA vacaH // tathAtmA zuddharUpazcetyevaM zabdanayA jaguH // 85 // zuddhaparyAyarUpastadAtmA zuddhaH svabhAvakRt // prathamAprathamatvAdibhedo'pyevaM hi tAttvikaH // 06 // ye tu | dikpaTadezIyAH zuddhavyatayAtmanaH // zuddhasvabhAvakartRtvaM jaguste'pUrvabuddhayaH // 7 // anyAstikasya prakRtiH zuddhA saMgrahagocarA // yenoktA saMmatau zrImatsiddhasenadivAkaraiH // 88 // tanmate ca na kartRtvaM jAvAnAM sarvadAnvayAt // kUTasthaH kevalaM | tiSThatyAtmA sAhitvamAzritaH // 8 // karttuM vyApriyate nAyamudAsIna iva sthitaH // zrAkAzamiva paMkena lipyate na ca karmaNA // 90 // svarUpaM tu na karttavyaM jJAtavyaM kevakhaM svataH // dIpena dIpyate jyotirna tvapUrva vidhIyate // 91 // anyathA | prAganAtmA syAtsvarUpAnanuvRttitaH // na ca hetusahasreNApyAtmatA syAdanAtmanaH // 92 // naye teneda no karttA kiM tvAtmA | zuddhabhAvanRt // upacArAtu khokeSu tatkartRtvamapISyatAm // 93 // utpattimAtmadharmANAM vizeSagrAhiNo jaguH // zravyaktirAvRtesteSAM nAjAvAditi kA pramA // e4 // sattvaM ca parasaMtAne nopayuktaM kathaMcana // saMtAninAmanityatvAtsaMtAno'pi na ca dhruvaH // ee // vyomApyutpattimattattadavagAhAtmanA tataH // nityatA nAtmadharmANAM tadddRSTAMtabalAdapi // 6 // rujusUtranayastatra kartRtAM tasya manyate // svayaM pariNamatyAtmA yaM yaM jAvaM yadA yadA // e // kartRtvaM parajAvAnAmasau, nAnyupagamThati // kriyAghayaM hi naikasya pravyasyAjimataM jinaiH // e8 // jUtiryA hi kriyA saiva syAdekapravyasaMtatau // na sAjAtyaM vinA ca Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra. adhyAtma sAra // 25 // syAt para'vyaguNeSu sA // ee|| nanvevamanyajAvAnA na cetkartA paro janaH // tadA hiMsAdayAdAnaharaNAdyavyavasthitiH // 10 // satyaM parAzrayaM na syAt phalaM kasyApi yadyapi // tathApi svagataM karma svaphakhaM nAtivartate // 11||hinsti na paraM kopi nizcayAnna ca rakSati // tadAyuHkarmaNo nAze mRtirjIvanamanyathA // 102 // hiMsAdayAvikahapAnyAM svagatAnyAM tu kevalam // phalaM vicitramApnoti parApekSA vinA pumAn // 103 // zarIrI ghiyatAM mA vA dhruvaM hiMsA pramAdinaH // dayaiva yatamAnasya vadhe'pi prANinAM kvacit // 104 // parasya yujyate dAnaM haraNaM vA na kasyacit // na dharmasukhayoryatte kRtamAzAdidoSataH // 105 // ninnAnyAM jaktavittAdipujalAnyAM ca te kutH|| svatvApattiryato dAnaM haraNaM svatvanAzanam // 106 // karmodayAcca tahAnaM haraNaM vA zarIriNAm // puruSANAM prayAsaH kastatropanamati svtH|| 107 // svagatAnyAM tu jAvAnyAM kevalaM daancauryyoH|| anugrahopaghAtau staH parApekSA parasya na // 107 // parAzritAnAM jAvAnAM krtRtvaadyjimaantH|| karmaNA badhyate'jJAnI jJAnavAMstu na lipyate // 10e|| kattaivamAtmA no puNyapApayorapi krmnnoH|| rAgaSeSAzayAnAM tu kaHSTAniSTavastuSu // 110 // rajyate aiSTi vArtheSu ttttkaaryvikruuptH|| AtmA yadA tadA karma jamAdAtmani yujyate // 111 // snehAnyakkatanoraMga reNunAzliSyate yathA // rAgaSAnuvidhasya karmabaMdhastathA mataH // 11 // AtmA na vyApRtastatra rAgaSAzayaM sRjana // tannimittopanaveSu karmopAdAnakarmasu // 113 // khohaM svakriyayAjyeti ghrAmakopakhasaMnidhau // yathA karma tathA citraM raktaviSTAtmasaMnidhau // 114 // vAri varSan yathAMjodo dhAnyavarSI nigadyate // jAvakarma sRjanAtmA tathA pukhakarmakRt // 115 // naigamavyavahArau tu brUtaH karmAdikartRtAm // vyApAraH phalaparyaMtaH paridRSTo yadAtmanaH // 116 // anyo Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAnugatAnAM kA tadetaditi vA nidA // yAvaccaramaparyAyaM yathA pAnIyamugdhayoH // 117 // nAtmano vikRtiM datte tadeSA nayakahapanA // zuSasya rajatasyeva zuktidharmaprakaTpanA // 11 // muSitatvaM yathA pAMthagataM pathyupacaryate // tathA pujasakarmasthA vikriyAtmani baakhishaiH|| 11 // kRSNaH zoNo'pi copAdhe zudhaH sphaTiko yathA // rakto viSTastathaivAtmA sNsrgaatpunnypaapyoH|| 10 // seyaM naTakalA tAvad yAvadhividhakalpanA // yadrUpaM kalpanAtItaM tattu pazyatyakapakaH // 11 // kahapanAmohito jaMtuH zukvaM kRSNaM ca pazyati // tasyAM punarvilInAyAmazuklAkRSNamIkSate // 12 // takhyAnaM sA stutitiH saivoktA prmaatmnH|| puNyapApavihInasya yadUpasyAnuciMtanam // 13 // zarIrarUpakhAvaNyavapravatradhvajAditiH // varNitaivIMtarAgasya vAstavI nopavarNanA // 12 // vyavahArastutiH seyaM vItarAgAtmavartinAm ||jnyaanaadiinaaN guNAnAM tu varNanA nizcayastutiH // 125 // purAdivarNanApAjA stutaH syaaupcaartH|| tattvataH zauryagAMjIryadhairyAdiguNavarNanAt // 16 // mukhyopacAradharmANAmavijAgena yA stutiH||n sA cittaprasAdAya kavitvaM kukaveriva // 17 // zranyayAninivezena pratyutAnarthakAriNI // sutIdaNakhaDgadhAreva pramAdena kare dhRtA // 17 // maNiprajAmaNizAnanyAyena zujakahapanA // vastusparzitayA nyAyyA yAvannAnaMjanaprathA // 12e // puNyapApavinirmukta tattvatastvavikarUpakam // nityaM mama sadA dhyeyameSA zumbanapasthitiH // 130 // zrAzravaH saMvarazcApi nAtmA vijJAnalakaNaH // yatkarmapujalAdAnarodhAvAnavasaMvarau // 131 // AtmAdatte tu 2 vaiH svataMtraH karmapujalAn // mithyAtvAviratI yogAH kaSAyAste'tarAzravAH // 13 // jaavnaadhrmcaaritrpriisshjyaadyH|| Azravodino dharmA zrAtmano jaavsNvraaH|| 133 // zrAzravaH saMvaro na syAtsaMvarazcAzravaH kacit // javamokSapha Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . adhikAra adhyAtma sAra // 16 // sAvahAH // ye tu jJAnAdayo // prazastarAgayukta nAva tannAnaM jJAnI tatra namayamayoH khAnedo'nyathA syAtusaMkarAt // 134 // karmAzravaM ca saMvRevanAtmA jinnniNjaashyH|| karoti na parApekSAmakhejaSNuH svataH sadA // 135 // nimittamAtrajUtAstu hiNsaa'hiNsaadyo'khilaaH|| ye paraprANiparyAyA na te svphkhhetvH|| 136 // vyavahAravimUDhastu hetUMstAneva manyate // bAhyakriyAratasvAMtastattvaM gUDhaM na pazyati // 137 // hetutvaM pratipadyate naivaite'nipmshH|| yAvata AzravAH proktAstAvato hi prishrvaaH||130 // tasmAdaniyataM rUpaM bAhyahetuSu sarvathA // niyatI nAvavaicitryAdAtmaivAzravasaMvarau // 13 // ajJAnAviSayAsakto badhyate viSayaistu na // jJAnAdhimucyate cAtmA na tu zAstrAdipujavAt // 10 // zAstraM gurozca vinayaM kriyAmAvazyakAni ca // saMvarAMgatayA praadurvyvhaarvishaardaaH|| 141 // viziSTA vAkanusvAMtapujalAste'phalAvahAH // ye tu jJAnAdayo jAvAH saMvaratvaM prayAMti te // 14||jnyaanaadilaavyuktessu zunayogeSu tamatam // saMvaratvaM samAropya smayaMte vyavahAriNaH // 143 // prazastarAgayukteSu cAritrAdiguNeSvapi // zulAzravatvamAropya phakhanedaM vadaMti te // 14 // navanirvANahetUnAM vastuto na vipryyH|| ajJAnAdeva tanAnaM jJAnI tatra na muhyati // 15 // tIrghakRnnAmahetutvaM yatsamyaktvasya varNyate // yaccAhArakahetutvaM sNymsyaatishaayinH||146|| tapaHsaMyamayoH svargahetutvaM yacca puurvyoH|| upacAreNa tadyuktaM syAd ghRtaM dahatItivat // 14 // yenAMzenAtmano yogstenaaNshenaashrvomtH|| yenAMzenopayogastu tenAMzenAsya saMvaraH // 14 // tenAsAvaMzavizrAMtI vinadAzravasaMvarau // nAtyAdarza iva svaSThAsvacajAgaghayaH sadA // 14 // zudhaiva jJAnadhArA syAtsamyaktvaprAptyanaMtaram // hetujedAhicitrA tu yogadhArA pravartate // 15 // samyagdazo vizuSatvaM sarvAsvapi dshaasvtH|| mRmadhyAdijAvastu kriyAvaicitryato javet // 151 // yadA tu sarvataH zuddhi syAd mRtaM dahatIvinAtI bhitradAzayatacitrA tu yogadhA N|16 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rjAyate dhaaryorssyoH||shaileshiisNjnyitH sthairyAttadA syAtsarvasaMvaraH // 15 // tato'rvAg yacca yAvaJca sthiratvaM taavdaatmnH|| saMvaro yogacAMcayaM yAvattAvatkilAzravaH // 153 // azudhanayatazcaivaM saMvarAzravasaMkathA // saMsAriNAM ca siddhAnAM na zuddhanayato jidA // 154 // nirjarA karmaNAM zATo nAtmA'sau krmpryyH|| yena nirjIyate karma sa naavstvaatmlkssnnm||15|| sattapo bAdazavidhaM zudhajJAnasamanvitam // zrAtmazaktisamubAnaM cittavRttinirodhakRt // 156 // yatra rodhaH kaSAyANAM brahmadhyAnaM jinasya ca ||jnyaatvyN tattapaH zudhamavaziSTaM tu khaMghanam // 157 // bujukSA dehakArya vA tapaso nAsti lakSaNam // titikSAbrahmaguptyAdisthAnaM jJAnaM tu tachapuH // 158 // jJAnena nipuNenaikyaM prAptaM caMdanagaMdhavat // nirjarAmAtmano datte tapo nAnyAdRzaM kvacit // 15 // tapasvI jinajaktyA ca zAsanonnAsanenchayA // puNyaM badhnAti bahukhaM mucyate tu gtspRhH|| // 160 // karmatApakaraM jJAnaM tapastannaiva vetti yH||praapnotu sa itasvAMto vipulAM nirjarAM katham // 161 // ajJAnI tapasA janmakoTinniH karma yannayet // aMtaM jJAnatapoyuktastat kSaNenaiva saMharet // 16||jnyaanyogrtp:shudhmityaahurmunipuNgvaaH // tasmAnikAcitasyApi karmaNo yujyate yH|| 163 // yadihApUrvakaraNaM zreNiH zudhA ca jAyate // dhruvaH sthitikSyastatra sthitAnAM prAcyakarmaNAm // 164 // tasmAd jJAnamayaH zucastapasvI lAvanirjarA // zucanizcayatastveSA sadA zugdhasya kApi n||165 // baMdhaH karmAtmasaMzleSo avyataH sa caturvidhaH // takSetvadhyavasAyAtmA lAvatastu prkiirtitH|| 166 // veSTaya-| tyAtmanAtmAnaM yathA sarpastathAsumAn // tattannAvaiH pariNato banAtyAtmAnamAtmanA // 167 // bannAti svaM yathA kozakArakITaH svtNtuniH|| zrAtmanaH svagatai vaidhane sopamA smRtA // 160 // jaMtUnAM sAparAdhAnAM baMdhakArI na hIzvaraH // tadvaM Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // / 27 // dhakAnavasthAnAda baMdhasyApravRttitaH // 165 // na tvajJAnapravRttyarthe jJAnavannodanA dhruvA // zrabuddhipUrvakAryeSu svapnAdau tadadarza - nAt // 170 // tathAjavyatayA jaMturnoditazca pravarttate // babhran puNyaM ca pApaM ca pariNAmAnusArataH // 171 // zuddha - | nizcayatastvAtmA na baddho baMdhazaMkayA / jayakaMpAdikaM kiMtu rAva himateriva // 172 // rogasthityanusAreNa pravRttI rogiNo yathA // navasthityanusAreNa tathA baMdhe'pi varNyate // 173 // dRDhAjJAnamayIM zaMkAmenAmapaninISavaH // adhyAtmazAstramicaMti zrotuM vairAgyakAMkSiNaH // 174 // dizaH pradarzaka zAkhAcaMdranyAyena tatpunaH / pratyakSaviSayAM zaMkAM na hi haMti parokSadhIH | // 175 // zaMkhe zvaityAnumAne'pi doSAsI tatvadhIryathA // zAstrajJAne'pi mithyAdhI saMskArAdvaMdhadhIstathA // 176 // zrutvA matvA muduH smRtvA sAkSAdanuvaMti ye / tattvaM na baMdhadhIsteSAmAtmAbaMdhaH prakAzate // 171 // pravyamokSaH kSayaH karmajanyANAM nAtmalakSaNam // nAvamokSastu taddheturAtmA ratnatrayAnvayI // 178 // jJAnadarzanacAritrairAtmaikyaM labhate yadA // karmANi kupitAnIva javatyAzu tadA pRthak // 179 // zrato ratnatrayaM modastadabhAve kRtArthatA // pASaM bhigAliMgezca gRhiliMgaizca kApi na // 100 // pASaMkigAliMgeSu gRhiliMgeSu ye ratAH // na te samayasArasya jJAtAro bAlabuddhayaH // 101 // jAvaliMgaratA ye | syuH sarvasAravido hi te / liMgasthA vA gRhasthA vA sidhyaMti dhUtakalmaSAH // 102 // jAvaliMgaM hi mokSAMgaM pravyaliMgamakAraNam // 'vyaM nAtyaMtikaM yasmAnnApyekAMtikamiSyate // 103 // yathAjAtadazAliMgamarthAdavyabhicAri cet // vipakSamAdhakAbhAvAt taddhetutve tu kA pramA // 104 // vastrAdidhAraNecchA cedvAdhikA tasya tAM vinA // dhRtasya kimavasthAne kurA| devi bAdhakam // 185 // svarUpeNa ca vastraM cetkevalajJAnabAdhakam // tadA dikpaTanItyaiva tattadAvaraNaM bhavet // 106 // adhikAra. 18 // 25 // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itthaM kevalinastena mUrdhni diptena kenacit // kevasitvaM palAyetetyaho kimasamaMjasam // 107 // jAvaliMgAttato mokSo | bhinnasiMgeSvapi dhruvaH // kadAgrahaM vimucyaitanAvanIyaM manasvinA // 108 // zunayato hyAtmA baddho mukta iti sthitiH // na zuddhanayatastveSa badhyate nApi mucyate // 109 // anvayavyatirekAbhyAmAtmatattvavinizcayam // navajyo'pi hi tattvenyaH | | kuryAdevaM vicakSaNaH // 150 // idaM hi paramadhyAtmamamRtaM hyada eva ca // idaM hi paramaM jJAnaM yogo'yaM paramaH smRtaH // 151 // guhyAdguhyataraM tattvametatsUkSAnayAzritam // na deyaM svapabuddhInAM te hyetasya vimaMbakAH // 172 // janAnAmahpabuddhInAM naita| ttattvaM hitAvaham // nirbakhAnAM kSudhArttAnAM jojanaM cakriNo yathA // 193 // jJAnAMzadurvidagdhAnAM tattvametadanarthakRt // azuddhamaMtra pAThasya phaNiratnagraho yathA // 194 // vyavahArAviniSNAto yo jJIpsati vinizcayam // kAsArataraNAzaktaH sAgaraM | sa titIrSati // 155 // vyavahAraM vinizcitya tataH zudhanayAzritaH // zrAtmajJAnarato bhUtvA paramaM sAmyamAzrayet // 156 // // ityAtmanizcayAdhikAraH // 18 // utsarpadvyavahAranizcayakathAkalola kolAhalatrasyaddurnayavAdikaJcapakulazyatkupakSAcalam // udyadyuktinadI pravezasujagaM syAdvAdamaryAdayA yuktaM zrI jinazAsanaM jalanidhiM muktvA paraM nAzraye // 1 // pUrNaH puNyanayapramANaracanApuSpaiH sadAsthArasaistatvajJAnaphalaH sadA vijayate syAghAdakalpadrumaH // etasmAt patitaiH pravAdakusumaiH SaTdarzanArAmamUrbhUyaH sauranamughamatya nimatairadhyAtmavArtAsavaiH // 2 // citrotsargazunApavAdaracanAsAnuzriyAlaMkRtaH zraddhAnaMdana caMdanadruma nijaprajJollasatsaurataH // trAmyaGgiH paradarzanamahagaNairAsevyamAnaH sadA tarkasvarNazilocchrito vijayate jainAgamo maMdaraH // 3 // syAddoSApagamastamAMsi ja Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra adhyAtma sAra // 20 // gatihIyaMta eva kSaNAdadhyAno vizadIjavaMti nibimA nizA hazogacchati // yasminnanyudite pramANadivasaprAraMjakaTyANinI pauDatya bhayagIpAti sa rabijainAgamo maMdatAt ||4||adhyaatmaamRtvrssinniH kuvalayonAsaM vilAsairgavAM tApavyApavinAzinirvitanute andhodayo yaH sadA // tarkasthANuziraHsthitaH parivRtaH sphArairnayaistArakaiH so'yaM zrIjinazAsanAmRtaruciH kasyaiti no rucyatAm // 5 // baughAnAmRjusUtrato matamajUdAMtinA saMgrahAtsAMkhyAnAM tata eva naigamanayAd yogazca vaishessikH|| zabdabrahmaSido'pi zabdanayataH sarvairnayairguphitA jainI dRSTiritIha sArataratA pratyakSamuvIkSyate ||6||uussmaa nArkamapAkaroti dahanaM naiva sphuliMgAvalI nAbdhi siMdhujalaplavaH suragiri grAvA na cAnyApatan // evaM sarvanayakalAvagarimasthAnaM jineAgama / tattadarzanasaMkAMzaracanArUpA na haMtuM kSamA // 7 // puHsAdhyaM paravAdinAM paramatadepaM vinA svaM mataM tatpe ca kaSAyapaMkaka-|| buSaM cetaH samApadyate // so'yaM niHsvanidhigrahavyavasito vetAkhakopakramo nAyaM sarvahitAvahe jinamate tattvaprasimyarthinAm ||7||vaartaaH saMti sahasrazaH pratimataM jJAnAMzabapakramAzcatastAsu na naH prayAti nitamAM sInaM jineAgame ||notspaiti khatAH kati pratidizaM puSpaiH pavitrA madhau tAnyo naiti ratiM rasAyakalikAraktastu puMskokilaH // e|| zabdo vA matirartha eva vasu vA jAtiH kriyA vA guNaH zabdArthaH kimiti sthitA pratimataM saMdehazaMkuvyathA // jaineM tu mate na sA pratipadaM jAtyaMtarArthasthiteH sAmAnyaM ca vizeSameva ca yathA tAtparyamanviti // 10 // yatrAnarpitamAdadhAti guNatAM mukhyaM tu vastvapitaM tAtparyAnavakhaMbanena tu navedbodhaH sphuTa laukikaH // saMpUrNa tvavanAsate kRtadhiyAM kRtsnAdhivakSAkramAt tAM lokottaragapaJcatimayI syAghAdamunAM stumaH // 11 // AtmIyAnulavAzrayArthaviSayo'pyuzcaryadIyakramo mThAnAmiva saMskRtaM tanudhi Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaamaashcrymohaavhH|| vyutpattipratipattihetuvitatasyAghAdavAgguMphitaM taM jainAgamamAkasayya na vayaM vyApajAjaH kvacit // 1 // mukhaM sarvavacogatasya viditaM jainezvaraM zAsanaM tasmAdeva samucitairnayamataistasyaiva yatkhananam // etatkiMdhana kauzakhaM kalimalanAtmanaH svAzritAM zAkhAM netumivodyatasya kaTukodarkAya tarkArthinaH // 13 // tyaktvonmAdavilajyavAdaracanAmAkarNya karNAmRtaM siddhAMtArtharahasyavit ka khannatAmanyatra zAstre ratim // yasyAM sarvanayA vizati na punarvyasteSu teSveva yA mAlAyAM maNyo khutaMti na punarvyasteSu mAlApi sA ||15||anyonyprtipksslaavvitthaan svasvArthasatyAnayAnnApekSA viSayAgrahairvinajate mAdhyasthyamAsthAya yH|| syAghAde supathe nivezya harate teSAM tu diGmUDhatAM kuMdeMpratimaM yazo vijayinastasyaiva sNvrdhte||15|| // iti jinamatastutyadhikAraH // 19 | zAstropadarzitadizA gakhitAsagrahakaSAyakaluSANAm // priyamanulavaikavedhaM rahasyamAvirjavati kimapi ||1||prshrmaanyaasvikhaasaadaavirjuuyaiv yatkSaNAdhInam // caMcattaruNI vinamasamamuttarakhaM manaH kurute // 2 // suviditayogairiSTaMkSiptaM mUDhaM tathaiva vikSiptaM // ekAgraM ca niruka cetaH paMcaprakAraMmiti // 3 // viSayeSu kahipateSu ca puraHsthiteSu ca nivezitaM rajasA // sukha5:khayugbahirmukhamAnAtaM kSiptamiha cittam // 4 // krodhAdinirniyamitaM viruSkRtyeSu yattamojUnA // kRtyAkRtyavinAgAsaMgatametanmano mUDham // 5 // satvodhekAsarihatapuHkhanidAneSu sukhanidAneSu // zabdAdiSu pravRttaM sadaiva cittaM tu vikssiptm||6|| apeSAdiguNavatAM nityaM khedAdidoSaparihArAt // sadRzapratyayasaMgatamekAgraM cittamAnAtam // 7 // uparatavikalpavRttikamavanahAdikramacyutaM zubham // AtmArAmamunInAM javati niruhaM sadA cetH||0||n samAdhAvupayogaM tinazcetodazA iha khate // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra 2e // | satvotkarSAt sthairyAne samAdhisukhAtizayAt // 9 // yogAraMbhastu nave vikSipte manasi jAtu sAnaMde // kSipte mUDhe cAsmin vyuvAnaM javati niyamena // 10 // viSayakaSAyanivRttaM yogeSu ca saMcariSNu vividheSu // gRhakheladvAlopamamapi calamiSTaM mano'nyAse // 11 // vacanAnuSThAnagataM yAtAyAtaM ca sAticAramapi // ceto'nyAsadazAyAM gajAMkuzanyAyato''STam // 12 // jJAnavicArAjimukhaM yathA yathA bhavati kimapi sAnaMdam // zrarthaiH prasonya bAhyairanugRhNI yAttathA cetaH // 13 // anirUpa jinapratimAM viziSTapadavAkyavarNaracanA ca // puruSavizeSAdikamapyata evAlaMbanaM bruvate // 14 // AlaMbanaiH prazastaiH prAyo jAvaH | prazasta eva yataH // iti sAlaMbanayogI manaH zujAlaMbanaM dadhyAt // 15 // sAbanaM kSaNamapi kSaNamapi kuryAnmano nirAlaMbam // ityanujjavaparipAkAdAkAlaM syAnnirAlaMbam // 16 // zravyaikapadArtha yadA na kiMcidhiciMtayedanyat // anupanateMdhanavahnivadupazAMtaM syAttadA cetaH // 17 // zokamadamadanamatsara kalaha kadAgraha viSAdavairANi // zrIyaMte zAMtahRdAmanujava evAtra sAkSI naH // 18 // zAMte manasi jyotiH prakAzate zAMtamAtmanaH sahajam / jasmIjavatyavidyA mohadhvAMtaM vilayameti // 195 // bAhyAtmano'dhikAraH zAMtahRdAmaMtarAtmanAM na syAt // paramAtmAnudhyeyaH sannihito dhyAnato jayati // 20 // kAyAdirbahi|rAtmA tadadhiSThAtAMtarAtmatAmeti // gataniHzeSopAdhiH paramAtmA kIrttitastajjJaiH // 21 // viSayakaSAyAvezaH tattvAzrayA guNeSu ca dveSaH // zrAtmAjJAnaM ca yadA bAhyAtmA syAttadA vyaktaH // 22 // tattvazraddhA jJAnaM mahAvratAnyapramAdaparatA ca // mohajayazca yadA syAt tadAMtarAtmA navedvyaktaH // 13 // jJAnaM kevalasaMjJaM yoganirodhaH samagrakarmmatiH // siddhinivAsazca yadA paramAtmA syAttadA vyaktaH // 24 // zrAtmamanoguNavRttI vivicya yaH pratipadaM vijAnAti // kuzalAnubaMdhayuktaH prA adhikAra. 20 // 2e // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ moti brahmajUyamasau // 25 // brahmastho brahmajJo brahma prAmoti tatra kiM citram // brahmavidAM vacasApi brahmavitAsAnanulavAmaH // 26 // brahmAdhyayaneSu mataM brahmASTAdazasahasrapadalAvaiH // yenAptaM tat pUrNa yogI sa brahmaNaH paramaH // 27 // dhyeyo'yaM sevyo'yaM kAryA jaktiH sukRtadhiyA'syaiva // asmingurutvabudhyA sutaraH saMsArasiMdhurapi // // avalaMbyehAyogaM pUrNAcArAsahiSNavazca vayam // jatyA paramamunInAM tadIyapadavImanusarAmaH ||shyaa aTpApi yAtra yatanA nirdalA sA shujaanubNdhkrii|| ajJAnaviSavyayakRSivecanaM cAtmanAvAnAM // 30 // siddhAMtatadaMgAnAM zAstrANAmastu paricayaH zatyA // paramAkhabananUto darzanapakSo'yamasmAkam ||31||vidhikthnN vidhirAgo vidhimArgasthApanaM vidhIbUnAM // avidhiniSedhazceti pravacananaktiH prasijhA nH||3||adhyaatmnaavnojvlcetovRttyocitN hi naH kRtyam // pUrNa kriyAnilASazceti pyamAtmazuddhikaram // 33 ||dhymih zulAnubaMdhaH zakyAraMjazca zupakSazca // ahito viparyayaH punarityanulavasaMgataH paMthAH // 34 // ye tvanujavAvinizcitamArgAzcAritrapariNatintraSTAH // bAhyakriyayA caraNAlimAnino zAnino'pi na te // 35 // lokeSu bahihie| vigopakAnAM bahiSkriyAsu rtiH|| zradhAM vinA na caitAH satAM pramANaM yato'nihitam // 36 // bAlaH pazyati jiMga madhyamabuddhirvicArayati vRttam // zrAgamatattvaM tu budhaH parIdate sarvayalena // 37 // niMdyo na kopi loke pApiSTheSyapi javasthitizciMtyA // pUjyA guNagarimADhyA dhAryo rAgo guNalave'pi // 30 // nizcityAgamatattvaM tasmAtsRjya lokasaMjJAM ca // zraghAvivekasAraM yatitavyaM yoginA nityam ||3e| grAhyaM hitamapi bAlAdAlApaiUrjanasya na deyam // tyaktavyA ca parAzA pAzA zva saMgamA jnyeyaaH|| 40 // stutyA smayo na kAryaH kopo'pi ca niMdayA janaiH kRtayA // sevyA dharmAcAryAstattvaM Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhyAtma sAra / 30 // jijJAsanIyaM ca // 41 // zaucaM sthairyamadaMno vairAgyaM cAtmanigrahaH kAryaH // dRzyA javagatadopAzcityaM dehAdivairUpyam // 42 // jaktirbhagavati dhAryA sevyo dezaH sadA viviktazca // sthAtavyaM samyaktve vizvAsyo na pramAdaripuH // 43 // dhyeyAtmabodha| niSThA sarvatraivAgamaH puraskAryaH // tyaktavyAH kuvikarUpAH stheyaM vRddhAnuvRttyA ca // 44 // sAkSAtkAryaM tattvaM cidrUpAnaMdameDurairbhAvyam // hitakArI jJAnavatAmanujavavedyaH prakAro'yam // 45 // 11 // 11 // // ityanubhavAdhikAraH // 20 // yeSAM kairavakuMdavRMdazazanRtkarpUrazubhrA guNA mAlinyaM vyapanIya cetasi nRNAM vaizadyamAtanvate // saMtaH saMtu mayi prasanna - manasaste ke'pi gauNIkRtasvArthA mukhyaparopakAra vidhayo'tyucchRMkhalaiH kiM khalaiH // 1 // graMthArthAn praguNIkaroti sukaviryalena teSAM prathAmAtanvaMti kRpAkaTAkSalaharI lAvaNyataH sajanAH // mAkaMdadrumamaMjarIM vitanute citrA madhuzrIstataH saubhAgyaM prathayaMti paMcamacamatkAreNa puMskokilAH // 2 // doSollekhaviSaH khakhAnana bilADuvAya kopAjjvalan jihvA hirnanu kaM guNaM na guNinAM / bAlaM kSyaM prApayet // na syAccetmabalaprajAvanavanaM divyauSadhIsannidhau zAstrArthopaniSadvidAM zubhahRdAM kAruNyapuNyaprathA // 3 // uttAnArthagirAM svato'pyavagamA niHsAratAM menire gaMjIrArthasamarthane bata khalAH kAThinyadoSaM daduH // tatko nAma guNo'stu kazca sukaviH kiM kAvyamityAdikAM sthityuvedamatiM daraMti niyatAM dRSTA vyavasthAH satAm // 4 // adhyAtmAmRtavarSiNImapi kathAmApIya saMtaH sukhaM gAte viSamubhiraMti tu khalA vaiSamyametatkutaH // nedaM cAdbhutamidIdhitipivAH prItAzvakorA nRzaM kiM na syurbata cakravAkataruNAstvatyaMta khedAturAH // 5 // kiMcitsAmyamavekSya ye vidadhate kAceMnI sAjidAM teSAM na pramadA adhikA 21 // 30 // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vahA tanudhiyAM gUDhA kavInAM kRtiH // ye jAnaMti vizeSamapyaviSame rekhoparekhAMzato vastunyastu satAmitaH kRtadhiyAM teSA mahAnutsavaH // 6 // pUrNAdhyAtmapadArthasArthaghaTanA cetazcamatkAriNI mohannannadRzAM bhavettanudhiyAM no paMkitAnAmiva // kAkuvyAkulakAmagarvagaDnaproddAmavAkcAturI kAminyAH prasanaM pramodayati na grAmyAn vidagdhAniva // 1 // snAtvA siddhAMtakuM vidhukara vizadAdhyAtmapAnIyapUraistApaM saMsAraduHkhaM kalikaluSamalaM lonatRSNAM ca hitvA // jAtA ye zuddharUpAH zamadamazucitAcaMdanA liptagAtrAH zIlAlaMkArasArAH sakalaguNanidhInsanAMstAnnamAmaH // 8 // pAthodaH padyabaMdhairvipularasanaraM varSati graMthakarttA premNAM pUraistu cetaHsara iha suhRdAM plAvyate vegavadbhiH // truyyaMti svAMtabaMdhAH punarasamaguNadveSiNAM durjanAnAM citraM nAvajJanetrAt praNayarasavazAnniHsaratyazrunIram // e // uddAmagraMthanAvaprathanajavayazaH saMcayaH satkavInAM kSIrAbdhirmadhyate yaH sahRdaya vibudhairmeruNA varNanena // etaDDikI rapiMkI javati vidhurucermataM vipluSastAstArAH kailAsazailAdaya iha dadhate vIcivi donalIlAm // 10 // kAvyaM dRSTvA kavInAM hRtamamRtamiti svaHsadAM pAnazaMkI khedaM dhatte tu mUrdhnA mRdutarahRdayaH sano vyAghutena // jJAtvA sarvopanogyaM prasRmarabhatha tatkIrttipIyUSapUraM nityaM rakSApidhAnAniyatamatitarAM modate ca smitena // 11 // niSpAdya zlokakuMjaM nipuNanayamRdA kuMjakArAH kavIMnA dAda cAropya tasmin kimapi paricayAtsaparIkSArkajAsam // pakka kurvati bAr3ha guNaharaNamatiprajvaladdoSadRSTijvAlAmAlAkarAle khalajanavacanagvAla jihve nivezya // 12 // iduSAkSArasaughaH kavijanavacanaM durjanasyAgniyaMtrAnnAnArtha'vyayogAtsamupacitaguNo madyatAM yAti sadyaH // saMtaH pItvA yaduccairdadhati hRdi mudaM ghUrNayatyahiyugmaM svairaM harSaprakarSAdapi ca vidadhate nRtyagAnaprabaMdham // 13 // navyo'smAkaM prabaMdho'pyanaNuguNanRtAM sajAnAnAM Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra. // 31 // adhikAra 1 pranAvAvikhyAtaH syAditIme hitakaraNavidhau prArthanIyA na kiM nH|| niSyAtA vA svataste ravirucaya ivAMjoruhANAM guNAnAmulAse'pekSaNIyo na khalu pararuceH kApi teSAM svnaavH||14|| yatkIrtisphUrtigAnAvahitasuravadhUvRMdakolAhalena prakSubdhasvagasiMdhoH patitajakhajaraiH dAkhitaH zaityameti // azrAMtAMtakAMtagrahagaNakiraNaistApavAn svarNazaikho jAte te munIMghA nayavijayabudhAH smaantaatdhuryaaH|| 15 // cakre prakaraNametattasadasevAparo yazovijayaH // zradhyAtmadhRtarucInAmidamAnadAvahaM javatu // 16 // // iti zrImaddhyAtmasAragraMthaH smaaptH|| // 31 // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha devdhrmpriikssaapraarNbhH|| // aindhavRndanataM natvA vIra tattvArthadarzinam / nirAkaromi devaanaamdhrmvcnnnmm||1|| iha kecinmUDhamatayo devA zradhamiNa iti niSThuraM jApate tattuncham / devAnAmasaMyatatvavyapadezasyApi siddhAMte niSiddhatvAt / tathAcoktaM jagavatyAM paMcamazate. caturthoddezake-devANaM naMte saMjayatti vattavaM siyA goyamA no zNa sama anarakANameyaM devANaM / devANaM te asaMjayattivatavaM siyA no iNale samanichuravayaNameyaM devANaM / devANaM te saMjayA'saMjayatti vattavaM siyAgoyamA nozNa samayasablUameyaM devaaeN| se kiMkhAieNaM naMte devattivattavaM siyAgoyamA devANaM nosaMjayatti vattavaM siyaa|ptr yadi devAnAmasaMyatatvavyapadezo'pi niSidhastadA kathamadharmitvavyapadezaH sacetasA kartavya iti paryAkhocanIyam // 1 // nanu tarhi nosaMpatAitivamodharmiNaiti vaktavyam / na |devaanaaN saMyamasAmAnyAnAve'pi niSThurajASAparihArArtha nosaMyatatvavyapadezavidhAvapi dharmasAmAnyAjAvA jAvena tatprayuktanodharmitvavyapadezAsikadharmasAmAnyAnAvasteSu kathaM nAstIti cet "5vihe dhamme pannatte suzradhamme ya carittadha Nmme ya" iti sthAnAMgavivecitazrutadharmasya teSAmanAvAsijheH // 2 // syAtkeSAMcidAzaMkA-sUtrApaunAcchrutadharmo'pi teSAM na javiSyatIti ayuktA sA"suyadhamme suvihe pannatte taM suttasuyadhamme ceva atyasuadhamme ceva" iti vijAgaparyAkhocanayA samyagdRSTimAtre zrutadharmasanAvasyAvazyakatvAt // 3 // zratha nerajhyANaM puchA "goyamA nerazyA nodhamme chiyA adhamme ThiyAno dhamAdhammevi giyA evaM jAva calariMdiyA paMciMdiyatirikajoNiyA nodhamme chiyA adhamme diyA dhammAdhammevi diyA Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devadharma // 32 // maNussA jahA jIvA vANamaMtarajoisiyavemA liyA jahAnerazyA" iti jagavatI saptadazazataka dvitIyodezakavacanasya kA gatiriti cedevAzAtanayA badurgatikarmaNAM javatAM na kAcidasti gatiH asmAkaM tu samyagupA sitagurukulAnAmasti samIcInaiva gatiH / tathAhi - upakrame cAtra dharmazabdaH saMyamaparyAyo dharmAdharmazabdazca deza viratiparyAyaH "sthA" dhAtvarthazcAnanyupagama ukto'dharmasthitatvaM ca tadanyatarapratijJAnAvAda viratipratipattimAtramuktam yathAzrutazca sthAdhAtvarthaH kaMThata evAkSipya niSiddha iti kimanupapannam / evaM hi saMmugdhArtha vivaraNena sAdhAraNopadezena ca deveSu niSThurabhASAprasaMgo'pi na bhavati / sacAyaM pAThaH- "se nUNaM naMte saMjaya virayapa kiyapaJcarakAyapAvakamme dhamme vite saMjaya virayAppa mizrapaJcarakAyapAvakamme adhammeThite saMjayAsaMjaya dhammAdhamme vite haMtA goyabhA saM jaav| eyaMsi jaMte dhammaMsi vA zradhammaMsi vA dhammAdhammaM | si vA cakkiyA kei zrasattae vA jAva tuyaTTittae vA no isake samar3e se keNaM khAzraNaM aMte evaM buccaI jAva dhammAdhamme die goyamA saMjayaviraya jAva dhamme die dhammaM ceva uvasaMpattiAeM viharai zrasaMjaya jAva pAvakamme dhammevite adhammaM caiva uvasaMparittANaM viharai saMjayA saMjaya dhammAdhamme die dhamAdhammaM navasaMparittANaM viharai se te gheNaM jAva vipatti" // 4 // etena "nerazyAeM puchA goyamA nerazyA bAlA no paMkiyA no bAlapaMkiyA evaM jAva cariMdiyAeM paMciMdiyati rika joNiyANaM puchA goyamA paMciMdiyatiriraka joziyA bAlA no paMkiyA bAlapaMkiyA ki maNussA jahA jIvA vAeaMtarajoi siyavemAziyA jahA nerazyA" ityametanasUtramapi vyAkhyAtam / pUrvasUtrAdasyArthato'nedAt vyavahAramAtre va paraM nedAt / tathA ca vRttiH prAguktAnAM saMyatAdInAmihokAnAM ca paMkitAdInAM yadyapi zabdata eva jedo nApyarthatastathApi parIkSA: // 32 // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyatatvAdivyapadezaH kriyAsavyapekSaH paMmitatvAdivyapadezastu bodha vizeSApekSa iti / itthaM ca vratakriyApekSayA samyagdRzAM devAnAM bAlatve'pi samyagjJAnApekSayA kathaM bAlatvamiti paryAlocanIyam // 5 // yadi ca bAlAdizandazravaNamAtreNa tAtparyArNAnAlocanenAtra tava vyAmohastadA "je buddhA mahAbhAgA vIrA sammattadaMsiyo / suddhaM tesiM parakkataM phala ho sa baso // 1 // " iti vIryAdhyayanoktagAthAyAM samyaktvasyAphalatvaznavazena tava puruttara eva vyAmohaH syAt / tAtparyaparyAlocanAyAM tu na kAcidanupapattiriti nAvanIyaM gurukulavAsinA // 6 // etena nArakA tidezena tAdRzA eva devA iti | jAmagrala pitamapAstam / tadvaisadRzyasyApi sUtre bahuzo darzanAt / tathoktaM jagavatyAM tRtIyazatake turyoddezake - "jIveNaM jaMte je navie zeraie uvavattie seNaM jaMte kiMlesesu uvavajati goyamA jallessAI dabAI pariyAzttA kAlaM karei talesesu navavajAti / taM kaNhalessesu vA nIlalessesu vA kAulessesu vA / evaM jarasa jA lessA sA tassa jANiyavA jAva jIveNaM je javie joisiesa javavattie puSThA goyamA jallessAI dabAI pariyAittA kAlaM karei talessesu javavajati taM0 tejasessesu vA / jIveNaM jaMte je javie vemANiesu javavattie se jaMte kiMlessesu javavakAi jallessAI dabAI pariyAittA kAkhaM karei talessesu uvavakai taM tejalessesu vA paThamalessesuvA sukkalessesu veti" / zrathAtra sAmAnyoktAvapi mithyAha| ssttismygdRshorvishesso'nvessnn| yaiti cettva padarzitasthale'pi kimityasau nAnveSaNIya iti madhyasthadRzA vicAraNIyam // 7 // evaM caturdazazatakatRtI yoddezake - "asthi jaMte nerajhyANaM sakkAreti vA sammAaiti vA kitikammeti vA chANeti vA aMjalipaggadeti vA zrAsA niggaheti vA zrAsa padAti vA gatassa paggahaNatA zrAgatassa pakuvAsatA gatasma Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devadharma parIkSA. pamisaMsAhaNatA No Na samajhe / atthiNaM te asurakumArANaM sakkAreti, jAva pamisaMsAhaNatA 5 haMtA atyi evaM jAva- thaNiyakumArANaM" ityatrAnyutthAnAdikaM nairayikANAM niSi devAnAM coktaM tacca sAdhvAdigocaraM tapovizeSa eva naviSyati zuzruSAvinayarUpatvena tasya paMcaviMzatitamazatake'STamoddeze pratipAdanAdityayamapi vyavahAravinayakriyArUpo vizeSaH samyagdRSTidevAnAM kuto manasi jAyate // 7 // anyAnyapi samyagdRzAM devAnAM samyaktvadharmodyotakAni bahUnyakSarANi dRzyate / tathoktaM sanatkumArenjamAzritya tRtIyazatake prathamoddezake-"saNaMkumAreNaM naMte deviMde devarAyA kiM javasidhie ajavasidhie sammadichI milAdichI parittasaMsArae apaMtasaMsArae sukhanabohie unalabohie zrArAhae virAhae carime acarime goyamA saNaMkumAraNaM deviMde devarAyA javasihie evaM sama parin sulana zrArA0 cari0 pasatthaM aiyavaM / se kepaNaM te goyamA |saNaMkumAraNaM deviMde bahUNaM samaNANaM bahUNaM samaNIyaM bahUNaM sAvagANaM bahUNaM sAvigAeM hiyakAmae suhakAmae pasatyakAmae zrANukaMpie hisseyasie hiyasuhaNisseyasakAmae setepaNaM goyamA saeMkumAraNaM javasiddhie jAva carimae" atra hetupraznottarAcyAM devajavasya sAdhuvaiyAvRttyAdikriyayA'pi sAphaTyaM darzitam / na ca samyagdarzanAdau svata eva sidhestadanupayogaH zaMkanIyaH, asato guNasyotpAdanAya satazca sthairyAdhAnAya kriyAvyApAropayogasya tatrazsaMmatatvAt anyathA guNasthAne sidhyasiddhiyAM bAhyakriyAvilopaprasaMgAditi dik // e|| tathA zakrenjamAzritya pomazazate ditIyoddezakennihitam "sakkeNaM naMte deviMde devarAyA kiM sammAvAI miThAvAI goyamA sammAvAdI no miThAvAdI / sakkeNaM naMte deviMde devarAyA kiM saccaM jAsaM jAsati, mosaM jAsaM jAsati, saccAmosaM jAsaM jAsati, asaccAmosaM nAsaM jAsai / goyamA saccaMpi jAsaM jA Al // 33 / / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | sai jAva saccAmosaMpi jAsaM jAsai / sakkeNaM jaMte deviMde devarAyA kiM sAvaja jAsaM jAsai praNavAM jAsaM jAsa goyamA sAvapi jAsaM jAsai zraNavapi jAsaM jAsa, jAva se keANaM naMte evaM vuzcai sAvaUMpi jAva zraNavapi nAsaM jAsai / goyamA jAheAM sakke deviMde devarAyA suhamakAzyaM NijjudittANaM jAsaM jAsai tAheAM sakke deviMde devarAyA sAvajaM jAsaM jAsaI, | jAheNaM sakke deviMde devarAyA suhumakAzyaM nija hittANaM jAsaM nAsati tAheAM sake deviMde devarAyA aNavajI jAsaM jAsaI, se te gheNaM jAva0jAsai / sakkeNaM aMte deviMde devarAyA kiM javasiddhie anavasiddhie sammadiThie milAdidhie evaM jahA | mouddesae sakumAro jAva No acarimetti" atra zakrendrasya pramAdAdinA jASAcatuSTayApitvasaMbhave'pi samyagvAdIti naNitinA svarasataH samyagvAdazIlatvamuktam sudumakAyaM zraNuvizeSaM vA saMjavatIti bodhyam // 10 // "zra Nijja hittANaM" ityatra sUkSmakArya hastAdikaM vastraM vA'dattvetyarthAddhastAdyAvRtamukhatvena jApamANatayA jIvasaMrakSaNato'navadyabhASAbhASitvamuktam / etacca | dharmakathAvasare jinapUjAvasare c| tathA tatraiva - "kati videNaM jaMte uggahe patte sakkA paMcavihe patte taMjahA deviMdoggahe 1 rAyAva ggahe 2 gAhAvaiuggahe 3 sAgA rijaggahe 4 sAhammiyauggahe e je ime te attAe samayA niggaMthA viharaMti eesi ahaM uggahaM zraNujANA mi" ityanena zakrasyAvagrahadAtRtvamuktam sa ca sAdhUnAM vasatidAnarUpo mahAneva dharma, iti // 11 // | tathA dazamazate paMcamoddezake - " panUNaM naMte camare suriMde asurakumArarAyA camaracaMcArAyahANIe sajAe summAe camaraMsi siMhAsAMsi tukieNaM saddhiM dibAI jogajogAI muMjamANe viharittae ho isake samar3e se kedveNaM aMte evaM buccara No pa Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devadharma // 34 // parIkSA. camare asura0 camaracaMcAe rAyahANIe jAva viharittae ajo camarassaNaM asuriMdassa asurakumAraranno camaracaMcAe rAyahANIe sajAe suhammAe mANavae ceze khaMne vAmaesu golavaTTasamuggaesu bahu jiesakahA saMNikhittA jAuNaM camarassa asuriMdassa asurakumAraraNo amesi ca bahUNaM asurakumArANaM devANa ya devINa ya zraccaNijA vaMdaNijA namasapikA pUyaNikArDa sakAraNikA saMmANaNijA kahANaM maMgalaM devayaM cezyaM pazvAsaNijATa javaMti se tepaNaM zrajo evaM vucca No pajU camare asuriMde jAva rAyA camaracaMcAe jAva viharittae" ityAdisUtrakadaMbakena camarenjasya tadatidezena balIMghAdInAmIzAnenjaparyaMtAnAM talokapAlAnAM ca jagavadasthyAzAtanAparihAra uktH| sa ca lagavadhinayarUpadharma eva paryavasthatIti bodhyam // 12 // tathottarAdhyayaneSu harikezIye-"puddhiM ca ipiMha ca aNAgayaM ca maNappau~so na me asthi ko ) jarakA hu veyAvamiyaM kati tamhA duee NihayA kumArA" ityatra maharSiNopasargakartRzikSAdAtRyakSasya vaiyAvRttyaguNa nAvitaH sa ca tapovizeSa eva / atha hiMsArUpe'smin yakSavyApAre kathaM vaiyAvRttyakRtyoktiriti cedetattvayA vaktuH samIpa eva gatvA praSTavyam anyatrAnAzvAsAtsariNAbhaprAdhAnyavAdinAM tu na kazcidatra zaMkAlezo'pi // 13 // kiMca samyaktvaM prathamaH saMvaraneda iti samyagdRSTitvenaiva devAnAmavarjanIyaM dharmitvam / taduktaM sthAnAMge--"paMca zrAsavadArA pannattA taMjahA miSThattaM, aviraI, pamATha, kasAyA, jogaa| paMca saMvaradArA pamattA taMjahA-sammattaM, viraI, apamA, akasAyattaM, ajo gattam" iti / itaivaM mithyAdarzanazadhyaviramAna samyagdRSTimAtrasya viratattvaM prasaktamiti caturthaguNasthAnakodo na ekaashrv-||||34|| vattayApi trayodazaguNasthAne'nAzravatvavyapadezavadekasaMvarasattayA caturthaguNasthAne'viratatvavyapadezasyAviruSyatvAt phalaM tu| Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hetumAtrAdhInaM na pANipidheyamiti zraddheyam // 14 // ityameva dharmavyavasAyagrahaNapUrvakaH sUryAjadevasya devAdhidevapratimArcanavidhiratizayitajaktyupabRMhitaH zrIrAjapraznIyasUtroktaH saMgachate / tathA ca tatpAThaH-taeNaM tassa sUriyAjassa devassa sA mANiyaparisovavannagA devA potyayarayaNaM uvaNAmati / tateNaM se sUriyAje deve potyayarayaNaM gieha potyayarayaNaM gieihattA kApotyayarayaNaM vighA potyayarayaNaM vAei potyayarayaNaM vAettA dhammiyaM vavasAyaM giehati potthayarayaNaM pamirikavati siMhAsaNA zrannuche 2 vavasAyasanA puritimileNa toraNeNaM tisovANapabhirUvaeNaM paJcorUha 3 hatyapAdaM parakA leti 5 zrAyaMte corake paramasuIjUe seyarayayAmayaM vimalasakhilapurNa mattagayamahAmuhAgitisamAeM niMgAra pagieha 2 jAI taTha uppalAI jAva sayasahassapattAI tAI giehati 2 eMdAto purakaraNIto paccoruhati jeNeva sihAyataNe teNeva pahAretyagamaNAe / tateNaM taM sUriyAnaM devaM cattAri sAmANiyasAhassI jAva solasa thAyararakadevasAhassI anne ya bahave sUri-|| yAna jAva devI ya zrappegatiyA cappalahatyagayA jAva sayasahassapattahatthagayA sUriyAnaM devaM picto samaNugachati / tateNaM | taM sUriyAnaM devaM bahave yAnigiyA devA ya devI ya appegazyA kalasahatthagayA jAva appegazyA dhUvakamucchayahatyagatA hantucha jAva sUriyAnaM devaM pighto 2 samaNugachati tateNaM sUriyAne jAva devehi ya devIhi ya sahiM saMparivume saviDDIe jAva NAtiyaraveNaM jeNeva sihAyataNe teNeva navAgaDhati sihAyataNaM purikhimileNaM dAreNaM aNupavisati 2 jeNeva devavaMde | jeNeva jiepamimA teNeva uvAgavati jiNapamimANaM zrAkhoe paNAmaM kareti lomahatyagaM giehati 2 jiNapamimAto suraniNA gaMdhodaeNaM ehAeti ehAzttA saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM gAyAiM aNusiMpittA jiNapamimANaM ahayAI devadUsaju yasahassapattAI tAI giehatijAlalapurNa mattagayamahAmuhAmiti cokahA 1 ityapAdaM parakA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devadharma // 35 // alAI niyaMsei 2 puSphAruhaNaM mallAruhaNaM cunnAruhaNaM vatthAruhaNaM zrAbharaNAruNaM kareti karittA zrAsattosatta vijalavaTTavagghA - parIkSA. riyamaladAmakalAvaM karei karittA kayaggaga hiyakarayalappanacha vippamukkeNaM dasavaneNaM kusumeNaM mukkapupphapattovayArakaliyaM | kareti karitA ji parimANaM purato achehiM sahehiM rayayAmaehiM avarasAhiM taMDulehiM maMgalae zrAkhiiha taMjahA satthiyaM jAva dapyaNaM / tayaNaMtaraMcaNaM caMdappanarayaNavajharaveru liya vimaladaMkakaMcaNamaNirayaNana tticittaM kAlAgurupavara kuMDurukka dhUvamaghamaghaMtagaMdhuttamANuviddhaM dhUvavahiM viNimmuyaMtaM veru liyamayaM kakuhuyaM paggahiya patteyaM 2 dhUvaM dAUNa jiNavarANaM zrahasaya| visuddha gaMdhajuttehiM mahAvitehiM saMyuei / sattapayAI paccIsakkai 2 vAmaM jAeM aMce dAhiNaM jANuM dharaNitakhaMsi nihaTTa tirakutto muddANaM dharaNitasaMsi nivesei 2 isiM paJjannamai 2 karayala pariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTu evaM vayAsI namotthuNaM jAva saMpattANaM vaMdai esai // 15 // zrayameva pAThaH prAyo vijayadevavaktavyatAyAM jIvA nigame'pi // 16 // zramUnyakSarANi jaMbUdIpaprajJaptyAdAvapyUhyAni / nanu jinapratimAnAmiva dvArazAkhAzAlanaM jikAdInAmapyarcanazravaNaM "dhammiyaM vavasAyaM vavasaitti" dhArmikaM dharmAnugataM vyavasAyaM vyavasyati kartumajilapatIti jAvaH iti sAmAnyata eva vRttau vyA| khyAnAcca kuladharmAnugata evAyaM vyavasAyo bhaviSyati "dasavihe dhamme pannatte gAmadhamme, nagaradhamme, rajadhamme, pAsaMkadhamme, kuladhamme, gaNa, saMgha, sujha, carittadhamme, atyikAyadhammetti" sUtre dazadhA dharmapadArthasya vijaktatvAditi cenna dvArazAkhA| dyarcanA nipratimArcane zrAlokapraNAmazakrastavASTottarazatavRttastotrAdInAM sphuTatarasya vizeSasya sUtra evopalabhyamAnatvAt / | dharmavyavasAyasya tatra samyaktvAnugatasyaiva saMjavAt / ata evAnivotpannasya sUryAjasya "kiM me pUrva zreyaH kiM me pazcA // 35 // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cchreya" iti prazne sAmAnikadevairjinapratimArcanaM jinasaMbaMdhyarcanaM ceti ghyameva tathottaritamityujayatra vaidhIyaM pravRttiranyatra tu | rAgaprAptA yathA jaratezasya jagavajjJAnotpattau cakrosattau ceti na kazciddoSaH / zrayaM cAtra pAThaH - "taeNaM tassa sUriyAjassa devassa paMcavihAe padmattie pattabhAvaM gayassa samAessa ime etArUve pratthie ciMtie patthie mahogae saMkappe samuppatthiA " kiM me puddhiM karaNiUM kiM me pacA karaNikAM kiM me puchiM seyaM kiM me pannA seyaM kiM me puSiM pazcAvi | hiyAe suhAe khamAe nisseyasAe zraNugAmiyattAe vissara taraNaM tassa sUriyAjassa devassa sAmAyipari| sovavannagA devA sUriyAjassa zmametArUvamanatthiyaM jAva samuppannaM samanijANittA jeNeva sU0 te 0 sUriyAnaM devaM karayalapariggadiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTu jae vijaevaM vanAveti 2 evaM vayAsI evaM khalu devANuppiyAeM sUriyAne | vimANe sikAyata si ji parimANaM jiNussehappamANa mittANaM zrahasayaM sannikhittaM citi samAeNaM suhammAe mANavae | ceie khaMne vairAmaesa golavaMTTasamuggaesu bahuI jiesakahAuM sannirikattA cirhati tANaM devANuppiyANaM annesiM bahUNaM vaimANiyANaM devAya devIe ya zracaNikA jAva pakuvAsa kA taMjahA eyaNaM devANuppiyANaM puSiM karaNika evaM | devANuppiyANaM palAkara kiM taM eyaNaM devANuppiyAeM pubiM seyaM taM eyaNaM devANuppiyANaM paJcA seyaM taM eyaNaM devANuppiyANaM | pudhiM pacAvi hiyAe suhAe khamAe nisseyasAe zrANugAmiyattAe javissa" iti // 17 // nanvatra pUrvapazcAnabdAnyAM tanavIya kAlatrayavyApizreyohetutAyA eva pratipAdanAtsUryAjAdInAM jinapratimArcanamapi nAmuSmikaphalaheturiti mokSArthinA | viratimatA naitadAlaMbanaM vidheyamiti cenna pazcAbdena tanavIyAnAgatakAlasyaivAkSepa ityatra mAnAbhAvAt - "kSammatAya mae / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parIdA. devadharma- // 36 // jogA juttA visaphalovamA / paJcA kamuyavivAgA aNubaMdhahAvahA // 1 // " iti mRgAputrIyAdhyayane pazcAcchabdenAmuSmi- kAnAgatakAlasya spaSTamevAnidhAnAt / kiM ca "kiM me puddhiM karaNika kiM me pachA karaNi" ityane natanave kAlatraye tasyAvazyakartavyatvameva jijJAsitaM sUryAjAditiH / tacca nizcitya ghyamanihitaM nizcitAptajAvaiH sAmAnikairiti kathaM na tasyAmuSmikaphalatA pradezine kezyAjJaptapUrvapazcAumaNIyatAyA zveti vicAraNIyam / navAMtarArjitazulakarmajogarUpocitapravRttimAtreNa taccaritArthamAtroktAvanyatIrthikamatapravezaH / evaM hi tapaHsaMyamAdikaSTamapitnavAMtarArjitakarmajogasAdhanamAtramiti vadana baudharUDha eva / vijayenAmuSmikazunAvahAdRSTArjanena samAdhAnaM tUnayatra tuTyam / aihikavidhvaMsahetumaMgalamAtratayA ||mokSahetutAnirAkaraNaM codyamapyujayatra suvacaM samasamAdhAnaM ca "dhammo maMgalamukki"mityAdinA tapaHsaMyamAdau maMgalarUpa tAyAH spaSTamevoktatvAt // 17 // etena sthitirUpameva jinapratimAdyarcanaM devAnAM na tu dharmarUpamiti dharmazRgAlAdipralapitamapAstam / sthiterapi dharmAdharmarUpatayA vivecane dharmasthitAveva tasyAntAvasya vAcyatvAt / dharme sthitipadaM nAstIti tu mugdhajanadhyAMdhyakaraNamAtram bRhatkaepaSaSThoddezake sAdhudharme'pi sthitipadasya spaSTamanidhAnAt / "ubihA kappachiI pannattA taMjahA sAmAzyasaMjayakappachi 1 bevAvaNiyakappaziNivisamANakappachi 3 NiviSkAzyakappaThi 4 jiNakappalie therakappaTiitti 6 // 15 // etena lokasaMgrahArthatAsthitAvapi pratyuktam jJAninAmapi lokasaMgrahasya karmakSapaNArthatayaivAniyuktairvyAkhyAtatvAt / tathA ca prAkRtakarmaphalanogapakSa evamupatiSThate sa ca prAgeva pratibaMdyA nirasta iti // 20 // etenaiva yatra pratyakSa nirdeze pazcAtpUrvazabdAnyAM phakhopadezastatraivaihikamAtraphalakatvam / yatra ca paralokavAcizabdena nirdeza | // 36 // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ statrAmuSmikaphalakatvaM sabhyate / yathA skaMdakodezake - "alitte te khoe zrAlittapalitteSaM jaMte khoe jarAe maraNeNa ya se jahA NAmae kei gAhAvatI agAraMsi priyAyamANaMsi je se tattha jaMge navati appAramokSagurue taM gahAya AtAe egaMtaM avakkamati esa me picArie samANe puro hiyAe suhAe khamAe hissesAe zraNugamiyattAe javissati evAmeva devANuppiyA egejaMke ise kaMte pie maNuse maNAme thio vesAsie saMmate zraNumate bahumate jaMgakaraMrugasamANe mANaM sIyaM mANaM uedaM mANaM khudA mANaM pivAsA mANaM corA mANaM vAlA mANaM daMsA mANaM masayA mANaM vA tiyapettiyasa zivAtiya vividA rogAtaMkA parissadovasaggA phursatutikaTTu esa me pitthArie samANe paralogassa hitAe khamAe hissesAe zraNugAmiyattAe javissatI" tyatra gRhapaterjInaM gRhItvApakramaNasyai dikamAtra phalakatvam skaMdakasya ca svAtmanistAraNasyAmuSmikaphalakatvaM prasiddham / evaM ca jinapratimArcanAdi sUryAjAdInAmaihikamAtraphalakamevetyapi nirastam anyatra dRSTajanmamAtravedanIyakarmaNo'dRSTajanakasya pretyAphalajanakatvasyArtha siddhatvAt / anyathA jagavadanAdikamapi devAnAM pretya hitAvahaM na syAttasya ca tathAtvaM kaMThata evoktaM sUtre / tathA ca rAjapraznIye sUryAjokti:- "taM mahAphalaM khalu tahArUvAeM arihaMtANaM jagavaMtANaM NAmagoyassavi savaNyAe | kimaMga puNa abhigamaNavaMdanamaMsaNa paripuNapabvAsaNayAe egassavi Ayariyassa dhammiyassa suvayaNassa savaNyAe kimaMga puNa vidyakhassa ahassa gaNayAe taM gannAmiyaM samayaM jagavaM mahAvIraM vaMdAmi emaMsAmi sakkAremi sammANemi kalANaM maMgalaM devayaM cezyaM pakuvAsAmi eyaM me peccA hitAe suhAe khamAe nissAe zraNugAmiyattAe navissaitti" | // 21 // nanu vaMdanapUjanAdiphalasthale devAnAM pAThavaisadRzyadarzanAdevAsmAkaM bhrama iti cenna vaMdanAdhikAre paryupAsanAvaMdana - Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devadharma parIkSA. pUjAyA api grahaNAt ko hyekAdhikArikRtasya vihitakarmaNaH phale vizeSaH / adharmiNAM hi devAnAmadharmitve'nyupagamyamAne ghyamapi teSAM viparItaphalaM vAcyaM dhArmikamUrdhanyaisteSAM dharmitvamanyupagalanizca tuTyajAtIyazujaphasamiti / na ca vaMdanAdhikAre "pecAhiyAe" ityeva sArvatrikaH pAge jagavatyaupapAtikAdau-"eyace iha nave vA parajave vA zrANugAmiyattAe javissaitti" pAThasyApi darzanAt / tasmAcabdabrukhanaM jAhmAnAmeva paMmitAstvarthatAparyaMkarasikA iti pratyeyam // 15 // atha svarUpato niravadyaM jagavadanaM devAnAM paralokahitam / ata eva sUryAnAniyogikadevAnAM vaMdanAdipratijJA jagavatAnumatA / tathA ca sUtram-amheNaM naMte sUriyAjassa devassa AjiyogiyA devANuppiyaM vaMdAmo emasAmo sakAremo sammANamokavANaM maMgala devayaM cezya pachuvAsAmo devAti samaNe jagavaM mahAvIre deve evaM vayAsI porANameyaM devA jIyameyaM devA kiccameyaM devA karaNijameyaM devA AInameyaM devAjaNaM javaNavazvANamaMtarajosiyavemANiyA devA arihaMte jagavate vaMdati maMsaMti vaMdittA namaMsittA sAiM sAiMNAmagoyAI sAdhiti taM porANameyaM devA jAva anaNunnAyaM devANaM" iti sUryAjavaMdanAdipratijJAyAmapyayameva paatthH| pUjAdikaM tu svarUpataH sAvadyamiti na taddevAnAM paralokahitavidhyAgatam kiM tu rAgaprAptameva / tathA ca sUryAjeNa svasya javasidhikatvAdiprazne kRte takRttare vAcAvadhRte jAtaharSeNa triHkRtvo'pi nATakAnujJAyA vacane jagavatA tUSNImeva sthitam / tathA ca sUtram-"zrahannaM te sUriyAne javasidhie ajavasidhie sammadinI milAdichI parittasaMsAre zraNaMtasaMsAre sukhanabohie mukhajabohie thArAhae virAhae carime zracarime sUriyAnAti samartha jagavaM mahAvIre sUri yAnaM devaM evaM vayAsI sUriyAnA tumamaM javasidhie no ajavasidhie jAva carime ko acarime taeNaM sUriyAle deve // 3 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaNeNaM jagavayA mahAvIreNaM evaM vutte samANe hacatucittamAeM die paramasomaNase samaSaM jagavaM mahAvIra vaMdati namasati 2 evaM vayAsI tupramaM naMte jAva sarva jANaha sarva pAsaha sarva kArya jANaha sadhe nAve pAsaha jANaMtiNaM devANuppiyA mama || purvi vA pachA vA mameyArUvaM divaM devihiM divaM devajuI divaM devANujAgaM khaca pattaM anisamamAgayaM taM zvAmiNaM devANuppiyANaM jattipubagaM goyamAdiyAeM samaNANaM niggaMthANaM divaM deviDhi divaM devajuI divaM devANujAgaM divaM battIsatibacha navihaM uvadaMsittae taeNaM samaNe jagavaM mahAvIre sUriyAneNaM deveNaM evaM vutte samANe sUriyAjassa devassa eyama no zrADhAti ko pariyANAti tusiNIe saMciti taeNaM se sUriyAne deve samaNaM jagavaM mahAvIraM doccaMpi taccapi evaM vayAsItuleNaM te sarva jANaha jAva uvadaMsittaetti kachu samaNaM jagavaM mahAvIra tikhutto AyAhINaM payAhIeM vaMdaI"ityAdi iticenmaivam navasidhikatvAdinA nizcitayogya nAve sUryAne nATakarUpatravyapUjAnujhA yAcamAne jagavato'niSedhasyaivAnumatirUpatvAt "aniSidhamanumatamiti" nyAyAt / kathamanyathA dharmahetumupasthite prathamaM sarvaviratimanupadizya dezaviratyupataze"gAhAvazcoragAhaNavimokaNacyAe" ityAdisiddhAMtasiJcanyAyena kramokhaMghanakAriNaH sthAvarahiMsAnumatirapratiSedhAnumatireva hiMsA / evamatrApi yogye praSTari apratiSedhAnumatiravAritaiva / tadidamabhipretyoktaM zrIharijamasUriji:-" jijava kAraNAvi jaraheNa na NivAriyaM ? teNaM / jaha tesiMciya kAmA sakSasarisAzyAteNa ||1||taa esa aNumacciya appamisehAGa taMtajuttIe / zya sesANavi itthaM aNumozraNamAz aviruSa // 2 // ayaM cAtra prayogaH nATakAdi - vyArcanaM jagavato'numataM yogyaM pratyaniSiJcatvAt yanagavadanumataM na bhavati tadyogyaM prati pratiSicha javati yathA kAmano Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devadharma - // 38 // gAdikamiti vyatirekI yadyena yaM prati na niSidhyate tattaM prati tadanumataM yathA'kramazasya prathamadezaviratyupadeze sthAvarahiMsA| dikamiti sAmAnyato vyAptAvanvayI vA // 23 // nanu na vayamanumAnarasikA maunakAraNAbhAvAt sUtre sAkSAtphalAdarzanAcca vyastave vipratipadyAmaha iti cecchRNu maunakAraNaM tAvannATakopakramasya vAraNe sUryAne jagavana ktidhvaMsaH pravartane ca gautamAdInAM svAdhyAyopaghAta iti tujhyAyavyayatvameveti vRttikRdabhiprAyaH / vastutastu svarUpataH sAvadye'nubaMdhatazca niravadye bhagavato jASAsvabhAva evAyaM paryanuyogasya viSaye'nyatrApi svataMtrachAyA aparyanuyojyatvokteH / ata eva cAritragrahaNavi dhAvapi ziSyaM prati jagavataH kvacidiSThAnulomA jASA kvaciccAjJApanIti vaicitryaM dRzyate / ivAnulomAnedaprAyaM caitanmaunamiti vicAraNIyamaninivezaM vihAya cetasi / yaccoktam- "phalaM vyastavasya na dRzyate sUtra" iti tatra na hyayaM sthANoraparAgho yadenamandhA na pazyaMtIti nyAyaH "devANuppiyANaM jatipuvagaM" ityAdinA jagavaMtaM prati bhaktirUpatvena gautamAdIn pratica gauravAt prItihetukriyA ArAdhaneti lakSaNAdArAdhanAkhyazuzrUSArUpatvena siddhasya sUryAjanATakasyottarAdhyayaneSu samyaktvaparAkramAdhyayane caturbhajaspottara eva sAkSAtphaladarzanAt / tathA ca sUtram - "gurusAdammiyasussUsaNayAeNaM jaMte jIve kiM jaNa goyamA gurusAra mmiyasustusaNayAe viNayavamivattiM jAi viSayapamivattieNaM jIve zraNaccAsAyaNasIkhe nerazya| tiriraka joziyamaNussadevaduggaI niraMjai vannasaMjalana ttibahumANyAe maNussadevasugaI nibaMdha siddhisugaI ca visodeza pasatyAI ca NaM viSayamUlAI sabakajAI sAhei anne ya baDhve jIve viNaittA javaitti" / chAtra manuSyadevasagatI banAti ityanena samyagdRSTe rivApunarbadhakasya mithyAdRSTerapi jagavanaktiH saphaleti darzitam / na hi samyagdRSTirmanuSyo vaimA parIkSA. // 38 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nikagatiM vinAnyAM gatiM badhnAti devakRtajaktiviSayo vAyaM nirdezaH devasya samyagdRzo'pi bhagavadbhaktyA manuSyagatereva baMdhAditi dhyeyam // 24 // etena " dANaghyAi je pANA hammaMti tasthAvarA / tesiM sArarakaechAe tamhA sthiti no vae // 1 // jesiM taM savakappaMti annaM pAeM tahAvihaM / tesiM sAmaMtarAyaMti tamhA tyitti ho vae // 2 // jeA dANaM pasaMsaMti va miSThaMti pASiNaM / jeThANaM pariseti vittizleyaM karaMti te // 3 // " ityAdisUtrakRtAMgaikAdazAdhyayanoktadAnAdyupa| deza iva jinapUjAdyupadezo'pi sAdhoH puNyapApAnyataradarzanadoSa niyAnucita iti nirastam / uktadAnopadezasyAyogyAnyatIrthika pratibodhitasAmAnyadharmiviSayatayA niSiddhatve'pi yogye praSTa ra vibhAga nirdhAraNasyAvazyakatvAt anyathA praSTuH saMdehasamunmanaprasaMgAt / prakRte ca yogyaprazne jagavato maunamanumatimeva vyaMjayati / na hyayogyasya jamAkhervihAraprazne mauna|susyametaditi / dAnAnupadezo'pyavasthA vizeSaviSayo viziSTaguNasthAnAvAptiyogyatAkAraNena ghorApavAdikadAnasyApi zAstrA| tvAdityapyuktamAcAryairaSTakAdau / kiM ca dAnAdau pApapuNyAnyatarAnupadezaH sAdhoH kiM tathAjASAsvabhAvAt uta tadanyataraphalAbhAvAt Ahozvit saMkIrNaphalabhAvAt utAho'nyataropadeze kasya cicchetu viparyastabuddhayutpAdanayAt / nAdyo nirbI| jasya svabhAvasyAnAzrayaNIyatvAt / na dvitIyaH pApapuNyAnyataraphalAjanakasya brahmasthakarmaNo'prasiddheH / na tRtIyo 'vyanAvarUpANAM yogAnAmadhyavasAyAnAM ca zubhAzunavyatiriktatRtIyarAzyArUDhAnAmabhAvAt saMkIrNakarmabaMdharUpaphalAsiddheH / yo'pi vyavahArato'vidhinA dAnAdirUpaH zuddhAzuprayoga iSyate so'pi pariNAmaprAdhAnyAnnizcayata utkaTaikakoTizeSatayaiva paryavasyanna saMkIrNakarmabaMdhAyAlam / pravyakoTernairbahyasya jAvakoTeH prAbasyasya ca sarvatra saMbhavAt / anyathA nadyut tArAdau Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devadharma parIkSA // 3 // yatamAnasya yaterapi avyahiMsAjAvacAritranimittakamiznakarmabaMdhaprasaMgAt / tasmAddhaMdhata ekarUpameva karma / saMkramatastu minamohanIyarUpaM saMkIrNa saMjavatyapIti prasiddhaM mahAlASyAdAviti na saMkIrNabaMdhapakSo jyAyAn / caturthe tu po vizeSadharmavivekAnajijJasya sAmAnyadharmapriyasya vipratyayotpAdanameva vivicyAnupadeze kAraNamAgatamiti yogya mArganize ca vivicya phalopadeza zrAvazyako'nyathA karmakarAdInAM niSedho'pi sUtre'nupapannaH syAt / tatrApi vAraNAvAraNayovRttivilledaprANavadhAnumodanaprasaMgarUpAyA ujayataHpAzArajo'nivAratvAt / tasmAdyogyatayA'niSedhAnumataM jinapUjAdi jagavateti vyavasthitam // 25 // ata evArthadamakriyAyAM nAganUtayakSArthajUtavidhivajinapUjAdhAraMjaH sUtre pratipadoktyA na prignnitH| idamapyaMjanaM dattvA mithyAtvamasinA dRSTiH sacetasA nairmaTyamAneyA / tathoktaM pitIyAMge ditIyazrutaskaMdhe vitIyAdhyayane-"par3hame| daMgasamAdANe zramadamavattie tti vAhijaise jahANAmae keI purise zrAyahejavA pAzhecha vA mittahecaM vA pAgahecaMvA nUta| helaM vA jarakahelaM vA taM dama tasathAvarehiM pANehiM sayameva Nissira amehiM vA NissirAve annaMpi.nissaraMta sama |NujANa evaM khalu tassa tappattiyaM sAvadhati zAhija paDhame daMgasamAdANe asadametti zrAhie" atra yadi jinapUjA the'pi ko'pi vadhaH parigaNanIyaH syAttadA "nAgahe" ityAdivat "jiNapamimAhe" ityapyavakSyata / tasmAdarthadaMmakiyAyAM pratipadoktiprasaMge'pyanuktatvAnna tasya tAdRzakriyArUpatvamiti na niSiyo'yam // 26 // etena jinapUjAdau yAvAnAraMjastAvAnadharmaH yAvatI ca jaktistAvAn dharma iti mizralApApi parAstA / mizralASAyAH sAdhUnAmasatyajApAyA iva vaktumayogyatvAt / anyathA "kavitA ityapi ihayaMpitti" marIcermizravacanamutsUtraM na syAdata eva zrutajAvajApApi tRtI // 3 // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yannedaparityAgena trividhaiva dshvaikaatikniryuktaavuktaa| haMtavaM miznapakSaH sUtrakRtokta vidyata eveti ceviyata eva / tattvaciMtAyAM pakSaSya eva padatrayasyAMtAvanAt / tathA ca sUtram-"aviratiM pakucca bAle pAhijA viratiM paJca paMmie zrAhijA viratAviratiM pacca bAlapaMmie zrAhi tatyaNaM jA sA savato aviratI esa gaNe zrAraMjahANe zraNArie jAva yasabapurakapahINamagge egaMtamiLe asAhU tatthaNaM jA sA saghato viratI esa gaNe aNAraMjANe vAyarie jAva sabapurakappahINamagge sAhU tatthaNaM jA sA sabato viratAviratI esa gaNe zrAraMjANAraMjANe zrArie jAva sabapurakappahINamagge egaMtasamme sAhU evameva samaNugammamANA samogAhijamANA zmehiM ceva dohiMgaNehiM samodharati taMjahA dhamme veva zradhamme ceva javasaMte ceva aNuvasaMte ceva tatthaNaM je se paDhamassa gaNassa adhammaparakassa vijaMge evamAhijAti tassaeM zmAI tili tevAiM pAvAjaasayAiM navaMtitti arakAyamityAdi" / atra hyanyatIrthikapakSa evAdharmarUpo jainapakSastu apunarbandhakAdirvItarAgacAritraparyavasAno dharmarUpa eva kaMvato viratirUpadharmopAdAne'pyarthataH samyaktvAdidharmasyApyaparityAgAt anyathA caturthaguNasthAnaM kasmin padeM'tAvanIyam / ye tu devAnAMpriyA dezaviratermizrapakSatayaiva kaMgetatvAdekAMtadharmatAM na zraddadhate te sUtrapazavaH kriyAlezavatAM tApasAdInAmapi mArga mizrapakSatayoktaM jAtyaMtaraM kimiti na zraddadhIran / tathA ca sUtram-"ahAvare taccassa gaNassa mIsagassa vinaMge evamAhiti je zme navaMti zrAramiyA zrAvasahiyA gAmaMtiyA kamuzrAhassiyA jAva tato vippamuccamANA jujo ekhamUyattAe paJcAyati esa gaNe zraNArie akevale jAva asaSapuraskappahIsamagge ega|| taminche asAhU esa khalu taccassa gaNagassa vijaMge evamAhietti" tasmAtpareSAmadharma iva jinAjhAvatAM miznapakSo'pi dharma Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devadharma // 40 // eveti dhyeyam / anekAMtAMzaprakAreNaiva vyavavedanIya iti tattvam ! || 29 || stAmanyat paraM jinapUjAdiSavyastavasya dharma| karmatve'bhyupagamyamAne hiMsAyA dUSaNatvaM kva gatamiti cet kayA vidhayA tasyA dUSaNatvaM zraviratividhayA, pramAdavidhayA, kaSAyavidhayA, yogavidhayA vA / nAdyo'saMyatAnAmaviratiM pratItyAtmAdyAraMjakatvasya sadAtanatvena tattadharmakriyAkAlI nAnupaMgikahiMsAyA aviratividhayA vizeSyAnanupravezAt / na dvitIyo naktiyatanAnubaMdha zuddha pravRttasyApi dharmakarmaNi pramAdakAryAnutpatteH / anyathA pramattasaMyatAnAM zubhAzubhayogabhedena zrAtmAdyanAMraMjakatvatadanAraMjakatvanedanaNanAnupapatteH / zrayamati| dezo hi saMyatAsaMyatAdAvapi praSTavyaH pRthak tatra mizrayogakAryAnupadezAt / zrata eva tejolezyAdidaM katraye'pi saMyatA| saMyatapramattApramattabhedabhinnAnyeva sUtrANi jagavatyAmatidiSTAnIti dik / nApi tRtIyacaturthau caktiyatanAnyAmeva kASAyi | kAnAmadhyavasAyAnAM yogAnAM ca zujAnAmeva jananAt / svarUpato doSatvAsaMbhave "AsavA te parissavA" ityAdisUtranyA|yenaivAnaikAMtikatvAt / tasmAddidhinaktizuddhe dharmakarmaNyAraMjo na doSAvada iti sthitam / yattu - "ka sipavattagANaM virayAvirayANa esa khalu jutto / saMsArapayaNukaraNe dabathae kUvadito // 1 // " ityanenAvazyaka niryuktau mahAnizIthe ca pravya| stave kUpakhananaM dRSTAMtI kRtam / tatkUpakhananaM yathA svaparopakArAya javatyevaM snAnapUjAdikaM karaNAnumodanadhAreNa svaparayoH | puNyakAraNaM syAdityevaMparatayA vyAkhyeyam / ye tu prAMco naitaSadhAkhyAnamAgamAnupAti dharmArthapravRttAvapi AraMbhajanitasya pApasyeSTatvAt / kathamanyathA jagavatyAmuktam - "tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA parihayapaJcarakAyapAvakammaM aphAsueNaM zraNesapiNaM asA 4 pamilAnemANe jaMte kiM kakai goyamA appe pAvakamme kabAi bahutariyA se NijArA kakaitti" tathA parIkSA // 40 // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ glAnapraticaraNAnaMtaraM paMcakalyANakaprAyazcittapratipattirapi kathaM syAt / tasmAdyathA kUpakhananaM zramatRSNAkardamopalepAdidoSaSTamapi jalotpattAvanaMtaroktadoSAnapohya svopakArAya paropakArAya ca javati / evaM snAnAdikamapyAraMjadoSamapohya zujA|dhyavasAyotpAdanena viziSTAzubhakarma nirjaraNapuNyabaMdhakAraNaM bhavatyevaM vyAkhyeyamiti vadaMti teSAmAzayaM ta eva jAnaMti / pUjArtha snAnAdikaraNakAle'pi nirmala jalakaTTapazunAdhyavasAyasya vidyamAnatvena kardamalepAdikalpapApAjAvAdityamudAharaNavaiSamyApAtAt / na cedevaM kathaM kriyamANaM kRtamiti jagavamuktanayopagrahaH / kathaM vA tanmUlakamA pariNatasya gurusamIpaM pratiSThA| samAnasyAntaraiva kRtakAlasyArAdhakatvavacanaM bhagavatyAdAvupapadyate / yaccAprAsukadAne'spatarapApArjanamuktaM talubdhakadRSTAMtena | dAyakasyAnyutpannatvAt pravyakSetrAdikAraNa vidhyananijJatvAghA tadAdarasya vyutpannAnijJAdarajanitanirjarApekSyA prakRSTanirjarApekyA vA'nyathA bahutara nirjarAnAMtarIyakapuNyabaMdhakarUpe'pasyApi pApasya baMdhahetorvaktumazakyatvAt saMkramApekSyA tu yathoktaM / yadivA'prAsukadAne AraMbhaja nitADapata ropArjanamAvazyakam / tadAha-"ahAgamAI juMjaMti annamanne sakammuA / uvalitte | viyANikANuvasitetti vA puNo // 1 // etehiM dohiM gaNehiM vavahAro na vijai / etehiM dohiM gaNehiM zraNAyAraM tu jANa // 2 // " iti sUtrakRtotto'prAsukadAtRmokro rupalepAnupalepAne kAMtaH kathaMkAraM saMgamanIyaH / ata evAtrApi kiMkhidaMgavaiguNya eva hi svasyAnucitanirjarApakarSo na tu sarvasAguNye anubaMdhazuddhaca svarUpahiMsAmAtreNa tasyAH svakArye upAdAnatAratamyapArataMtryAcca - "jA jayamANassa jave virANA suttavidisamaggassa sA hoi jiraphalA apratyaviso dijjuttasse " | tyatrApavAdapadapratyayAyA hiMsAyA eva nirjarAhetutvaM vyAkhyAtaM malayagiricaraNaiH / yadapi glAnapraticaraNe paMcakalyANakamA Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devadharma // // yazcittadAnamuktaM tadapi gItArthayatanAkRtayogikAraNAnyatarapadavaikaTyaprayuktaM sarvapadasAguNye'pavAdapratiSeviNo'pi nirdoSatva- parIkSA. syaivAnidhAnAt / tadAhuH saMghadAsagaNikSamAzramaNAH kaTpanASye-"gIyatyo jayaNAe kamajogI kAraNami pidoso / egesi gIyakamo aratto ajayaNAetti" // 1 // tathA "hicANavivi pAvayaNI gaNicyAz athire u / kamajogI jaNisevaI ke zrAdiNidesaMva so pujotti // 2 // " adhaHsthAnasthitatvaM cAtra tAdRgapavAdapratiSevAdhikArivizeSaNamuktam / na tu tenAdhastanasthAnaprAptyA hetunUtayA dRSTAMtAnupapatterityavaseyam / yacca kvacit "Alozya pamikato sujho jaM pijarA vijakheM"tyuktaM tadanyataravaiguNyaprayuktamekatra caritArthamAlocanApratikramaNamanyatra sAdhvAcAraparipAlanArthamAtreNopayujyate vaiyAvRtye parAjya thitasyApi sAdhoradhikAre-"tatyavi so zvaM se karei majAyamUkhIya"mitivadityabhiprAyeNeti zeyam / nanvapavAde'TapasyApi pApasyAnAdare vaidyakavihitadAhadRSTAMtena tatrotsarganiSedhaphalAvarjanAnidhAnAnupapattiriti cenna "na hiMsyAt sarvANi jUtAnI" tyAdilokikotsarganiSedhe svarUpahiMsAyA viSayatve'pi "save pANA sadhe jUyA" ityAdi lokottarotsarganiSedhe pramAdayogena prANavyaparopaNarUpAyA hiMsAyA eva viSayatve doSanAvAt / anyathA khocAnazanAdInAmapi svarUpato puSTatvApatteH / parahiMsAyA zvAtmahiMsAyA api niSiddhatvAdityuktamAcAryaiH padavAkyArthAdivicArAdhikAre upadezapadAdau / vivecitaM cAsmAninibiMghAdAviti tata evaitattattvamavadhAryam / tasmAdyathAguNasthAnamanubaMdhazuddhyA nirjarAsAmagryAmanupravizanni-| ravadyameva jinapUjAdyanuSThAnamiti simyam / etena puNyaikAMtapakSo'pi nirastaH / sarAgacAritra zva jAvazuddhyA puNyajanakasyApi anam pApaprakRti nirjarAjanakatvAvirodhAt / itthaM ca jinapUjA jinavaMdanasAdhuhitakAmanAdhucitAcArakhakSaNacittapuSTizudhizAlinAM Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANehi devAnAmadharmavAdaM vadaMto devAnAMpriyA purkhajabodhikA eveti zradheyam / tamuktaM sthAnAMge paMcamasthAnake-"paMcahiMga jIvA mukhalabohiattAe kammaM pakariti taMjahA arihaMtANaM avamaM vayamANe arihaMtapajhattassa dhammassa avamaM vayamANe pAyariyauvanAyANaM avamaM vymaanne| cAucamassa samasaMghassa avamaM vayamANe vivikatavabaMjacerANaM devANaM zravannaM vayamANetti" atra yathoktavizeSaNena samyagdRSTayo devA upAttAstena bahujananetRvaddevAnAmavarNavAdo'narthahetutvAnnocita ityapAstam yathoktavizeSaNenAIdAdimadhyapAna ca paramArthahitadAtari vRthA vaiguNyojAvanarUpAvarNavAdasyaiva urkhanabodhihetutAyAH spaSTatvAt / ata eva tagharNavAdasya sukhanabodhihetutvamuktam / paMcahiM gaNehiM sukhahabohiattAe kammaM kare tharihatANaM vannaM vayamANe jAva vivikkatavabaMjarANaM devANaM varma vayamANetti" // // // prakAmapihitAnanaibahukadAgrahairjanairjagat kimu na vaMcitaM kRtkdhaarmikkhyaatitH| anugrahavidhAvataH praguNacetasAM sAdarairyazovijayavAcakairayamakAri tttvshrmH||1|| pratyakSaraM nirUpyAsya graMthamAnaM vinizcitam / saMyuktA paMcaviMzatyA zlokAnAM tu catuHzatI // 2 // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iraamaa raamaa // iti nyAyavizAradopAdhyAyazrImayazovijayakRto'yaM devadharmaparIkSAnAma graMthaH saMpUrNaH // zrIrastu // rrrrrrrrrrrrrrrN Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shriiviitraagenyo nmH|| // nyAyavizAradopAdhyAyazrImadyazovijayapraNItAdhyAtmopaniSat // // ainchavRndanataM natvA vItarAgaM svayaMnuvam // adhyAtmopaniSannAmA graMtho'smAnirvidhIyate // 1 // zrAtmAnamadhikRtya syAdyaH paMcAcAracArimA // zabdayogArthanipuNAstadadhyAtma pracadate // 2 // rUDhyarthanipuNAstvAhuzcittaM maitryAdivAsitam // adhyAtma nirmakhaM bAhyavyavahAropabRMhitam // 3 // evaMjUtanaye zeyaH prathamo'rtho'tra kovidaiH // yathAyathaM vitIyo'rtho vyvhaarrjusuutryoH|| // galannayakRtaghrAMtiryaH syAdhizrAMtisaMmukhaH // syAphAdavizadAlokaH sa evAdhyAtmanAjanam // 5 // manovatso yuktigavIM madhyasthasyAnudhAvati // tAmAkarSati pujena tumbaagrhmnHkpiH|| 6 // anarthAyaiva nArthAya jAtiprAyAzca yuktyH|| hastI hantIti vacane prAptAprAptavikarUpavat // 7 // jJAyerana hetuvAdena padArthA ydytiinjiyaaH|| kAlenaitAvatA prAH kRtaH syAtteSu nishcyH|| // zrAgamazcopapattizca saMpUrNa dRSTilakSaNam // atInchiyANAmarthAnAM snaavprtipttye||nnaa aMtarA kevalajJAnaM badmasthAH khaTvacakSuSaH // hastasparzasama zAstrajJAnaM takSyavahArakRt // 10 // zuzoJcAdyapi zAstrAjJAnirapekSasya no hitam // jautahaMturyathA tasya padasparzaniSedhanam // 11 // zAsanAtrANazaktezca buddhaH zAstraM nirucyate // vacanaM vItarAgasya tacca nAnyasya kasyacit // 12 // vItarAgo'nRtaM naiva bruuyaattctvjaavtH|| yastaphAkyeSvanAzvAsastanmahAmohajanitam // 13 // zAstre puraskRte tasmAghItarAgaH purskRtH|| puraskRte punastasminniyamAt sarvasighyaH // 14 // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madyazovi. // 43 // enaM kecit samApattiM vadaMtyanye dhruvaM padam // prazAntavAhitAmanye visajAgarUyaM pare // 15 // carmacakSurcchataH sarve devAzcAvadhicakSuSaH // sarvatazcakSuSaH siddhA yoginaH zAstracakSuSaH // 16 // parIkSaMte kaSachedatApaiH svarNa yathA janAH // zAstre'pi varNikAzuddhiM parIkSaMtAM tathA budhAH // 17 // vidhayaH pratiSedhAzca nUyAMso yatra varNitAH // ekAdhikArA dRzyante kaSazuddhiM vadanti tAm // 18 // siddhAnteSu yathA dhyAnAdhyayanAdividhinAH // hiMsAdInAM niSedhAzca nUyAMso mokSagocarAH // 19 // arthakAmavimizraM yadyacca klRptakathA vilam // AnuSaMgikamokSArthaM yanna tat kaSazuddhimat // 20 // vidhInAM ca niSedhAnAM yogakSemakarI kriyA // vartyate yatra sarvatra taccAstraM bedazuddhimat // 21 // kAyikAdyapi kurvIta guptazca samito muniH // kRtye jyAyasi kiM vAcyamityuktaM samaye yathA // 22 // zranyArthaM kiMcitsRSTaM yatrAnyArthamapohyate // durvidhipratiSedhaM tanna zAstraM vedazuddhimat // 23 // niSiddhasya vidhAne'pi hiMsAderjutikAminiH // dAhasyeva na sadhai dhairyAti prakRtipuSTatA // 24 // | hiMsA jAvakRto doSo dAhastu na tatheti cet // nUtyarthaM tavidhAne'pi jAvadoSaH kathaM gataH // 25 // vedoktatvAnmanaH zuddhyA karmayajJo'pi yoginaH // brahmayajJa itIvantaH zyenayAgaM tyajanti kim // 26 // vedAntavidhizeSatvamataH karmavidherhitam // | jinnAtmadarzakAH zeSA vedAntA eva karmaNaH // 29 // karmaNAM niravadyAnAM cittazodhakatAM param // sAMkhyAcAryA apIlantItyAstAmeSo'tra vistaraH // 28 // yatra sarvanayAlaMbivicAraprabalAgninA // tAtparyazyAmikA na syAttaSThAstraM tApazuddhimat // 25 // yathAha somilaprazne jinaH syApAdasiye // vyArthAdahameko'smi hagjJAnArthAnAvapi // 30 // akSayazcAvyayazcAsmi 1 tAparaM. adhikAra. 1 // 43 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prdeshaarthvicaartH|| anekanUtalAvAtmA paryAyArthaparigrahAt // 31 ||dhyorektvbudhyaapi yathA hitvaM na gachati // nayekAntadhiyApyevamanekAMto na gavati // 32 // sAmagryeNa na mAnaM syAdvayorekatvadhAryathA // tathA vastuni vastvaMzabudhijJeyA nayAtmikA // 33 // ekadezena caikatvadhIyoH syAdyathA prmaa|| tathA vastuni vastvaMzabudhiyA nayAtmikA // 34 // itthaM ca saMzayatvaM yannayAnAM jApate paraH // tadapAstaM vilaMbAnAM pratyekaM na nayeSu yat // 35 // sAmagryeNa ghyAvaMbe'pyavi-14 rodhe smuccyH|| virodhe purnayavAtAH svazastreNa svayaM htaaH|| 36 // kathaM vipratiSidhAnAM na virodhaH samuccaye // apekSAnedato hanta kaiva vipratipichatA // 37 // jinnApekSA yathaikatra pitUputrAdikalpanA // nityAnityAdyanekAntastathaiva na viro tsyate // 30 // vyApake satyanekAnte svruupprruupyoH|| AnekAtyAnna kutrApi niNItiriti cenmatiH // 3e|| zravyApyavRttidharmANAM yathAvacchedakAzrayA // nApi tataH parAvRttistat kiM nAtra tathekSyate // 40 // AnegamAtyajedaM tatparAvRttAvapi sphuTam // ajipretAzrayeNaiva nirNayo vyavahArakaH // 41 // anekAnte'pyanekAntAdaniSTevamapAkRtA // nayasUdakSikAprAnte vizrAnteH suljtvtH||42|| AtmAzrayAdayo'pyatra sAvakAzA na karhi cit // te hi pramANasiddhArthAt prakRtyaiva parAGmukhAH // 3 // utpannaM dadhinAvena naSTaM mugdhatayA payaH // gorasatvAt sthiraM jAnan syAghAdaviD jano'pi kaH // can pradhAnaM satvAdyevirujhaguMphitaM guNaiH // sAMkhyaH saMkhyAvatAM mukhyo nAnekAntaM pratikSipet // 45 // vijJAnasyaikamAkAraM nAnAkArakaraMbitam // zchastAthAgataH prAjJo nAnekAMtaM pratikSipet // 46 // citramekamanekaM ca rUpaM prAmANika vadana // yogo 1 Theva. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazovi. // 44 // vaizeSiko vApi nAnekAMtaM pratikSipet // 47 // pratyakSa mitimAtraMze meyAMze talikaNam // gururjJAnaM vadannekaM nAnekAMtaM pratikSipet // 48 // jAtivyaktyAtmakaM vastu vadannanuvocitam // naTTo vApi murArirvA nAnekAMtaM pratikSipet // 45 // abaddha paramArthena baddhaM ca vyavahArataH // bruvANo brahmavedAntI nAnekAMtaM pratikSipet // 50 // bruvANA bhinnabhinnArthAnnayanedavyapekSayA // pratikSipeyurno vedAH syAdvAdaM sArvatAMtrikam // 21 // vimatiH saMmatirvApi cArvAkasya na mRgyate // paralo kAtmamokSeSu yasya muhyati zemuSI // 52 // tenAnekAntasUtraM yadyaghA sUtraM nayAtmakam // tadeva tApazuddhaM syAnna tu durnayasaM| zitam || 3 || nityaikAnte na hiMsAdi tatparyAyAparikSyAt // manaHsaMyoganAzAdau vyApArAnupasaMnataH // 54 // buddhilepo| spi ko nitya nirlepAtmavyavasthitau / / sAmAnAdhikaraNyena baMdhamokSau hi saMgatau // 25 // nityaikAntapakSe'pi hiMsAdikamasaMgatam // svato vinAzazIlAnAM kSaNAnAM nAzako'stu kaH // 56 // zrAnantarya kSaNAnAM tu na hiMsAdiniyAmakam // vizeSAdarzanAttasya buddhalubdhakayormithaH // 7 // saMklezena vizeSazcedAnantaryamapArthakam // na hi tenApi saMkliSTamadhye nedo | vidhIyate // 28 // manovAkkAyayogAnAM bhedAdevaM kriyAjidA // samatraiva vizIryetetyetadanyatra carcitam // 2 // nityAni - tyAdyanekAntazAstraM tasmAdiziSyate // taddRSTyaiva hi mAdhyasthyaM gariSThamupapadyate // 60 // yasya sarvatra samatA nayeSu tanayeSviva // tasyAnekAntavAdasya kva nyUnAdhikazemuSI // 61 // svataMtrAstu nayAstasya nAMzAH kiM tu prakalpitAH // rAgadveSau kathaM tasya dUSaNe'pi ca bhUSaNe // 62 // zrarthe mahendrajAlasya dUSite'pi ca bhUSite / yathA janAnAM mAdhyasthyaM durnayArthe / tathA muneH // 63 // dUSayeda evoccaiH syAghAdaM na tu paMkitaH // pralApe sujhAnAM na dveSaH karuNaiva tu // 64 // trividhaM | 1 pratyakSaM mitamAtraMze iti pratyaMtare / adhikAra. // 44 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnamAkhyAtaM zrutaM cintA ca nAvanA // zrAdyaM koSThagabIjAnaM vAkyArthaviSayaM matam // 65 // mahAvAkyArtha yattu sUkSmayuktizatAnvitam // tadvitIyaM jale tailabiMpurItyA prasRtvaram // 66 // aidaMparyagataM yacca vidhyAdau yatnavacca yat // tRtIyaM tadazudhoccajAtyaratnavinA nitam // 67 // zrAdye jhAne manAk puMsastajAgAddarzanagrahaH // ditIye na lavatyeSa cintAyogAtkadAcana ||6||caarisNjiiviniicaarkaarkshaatto'ntime // sarvatraiva hitA vRttiniryaatttvdrshinH||6e|| tena syAghAdamAlaMbya sarvadarzanatuTyatAm // mododdezAvizeSeNa yaH pazyati sa zAstravit // 70 // mAdhyasthyameva zAstrArtho yena taccAru sidhyati // sa eva dharmavAdaH syAdanyadbAlizavaganam // 71 // putradArAdi saMsAro dhaninAM mUDhacetasAm // paMmitAnAM tu saMsAraH zAstramadhyAtmavarjitam // 12 // mAdhyasthyasahitaM hyekapadajJAnamapi pramA // zAstrakoTizzravAnyA tathA| |cokta mahAtmanA // 13 // vAdAMzca prativAdAMzca vadaMto'nizcitAMstathA // tattvAMtaM naiva gacaMti tilapIlakavAtau // 4 // iti yativadanAtpadAni budhdhvA prazamavivecanasaMvarAnidhAni // pradalitaphuritaH kSaNAccilAtitanaya zha tridazAlayaM jagAma | // 5 // nacAnekAntArthAvagamarahitasyAsya phalitaM kathaM mAdhyasthyena sphuTamitividheyaM namapadam // samAdheravyaktAdyadannidadhati vyaktasadRzaM phalaM yogAcAyA dhruvamantiniveze vigalite // 76 // vizeSAdoghAghA sapadi tadanekAntasamaye samunmIlanaktirjavati ya shhaadhyaatmvishdH||nRshN dhIrodAttapriyatamaguNojAgararuciryazaHzrIstasyAMka tyajati na kadApi praNayinI75 // iti zrIpaMDitanayavijayagaNizipyapaMDitapadmavijayagaNisahodaropAdhyAyazrIyazovijayagaNiviracite'vyAtmopaniSatprakaraNe zAstrayogazuddhinAmA prathamo'dhikAraH // 1 // 1 mokSoddezAdvizeSeNa / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madyazovi. adhikAra // 45 // // zratha dvitIyo'dhikAraH // ||dishaa darzitayA zAstrairgachannamatiH pathi // jJAnayogaM prayuJjIta tavizeSopalabdhaye // 1 // yogajAdRSTajanitaH sa tu prAtinasaMzitaH // saMdhyeva dinarAtricyAM kevalazrutayoH pRthak // 2 // padamAtraM hi nAnveti zAstraM digdarzanottaram // jJAnayogo muneH pArzvamAkaivavyaM na muMcati // 3 // tattvato brahmaNaH zAstraM ladakaM na tu darzakam // na cAdRSTAtmatattvasya dRSTanA|tirnivartate // 4 // tenAtmadarzanAkAMhI jhAnenAntarmukho bhavet // aSTuIgAtmatA muktiddezyakAtmyaM javanamaH // 5 // zrAtmajhAne munirmagnaH sarva pujalavinramam // mahentrajAlavakSetti naiva tatrAnurajyate // 6 // AsvAditA sumadhurA yena jJAnaratiH | sudhA // na lagatyeva tacceto viSayeSu viSeSviva // 7 // sattattvaciMtayA yasyAnisamanvAgatA zme // AtmavAn jJAnavAn vedadharmavAn brahmavAMzca sH|| 7 // viSayAn sAdhakaH pUrvamaniSTatvadhiyA tyajet // na tyajenna ca gRhNIyAt siyo vidyAt sa tttvtH|| e|| yogAraMjadazAsthasya muHkhamantarbahiH sukham // sukhamantarbahirDaHkhaM sidhyogasya tu dhruvam // 10 // prakAzazaktyA yadrUpamAtmano jJAnamucyate // sukhaM svarUpavizrAntizaktyA vAcyaM tadeva tu // 11 // sarva paravazaM duHkhaM sarvamAtmavazaM sukham // etaduktaM samAsena lakSaNaM sukhaduHkhayoH // 12 // jJAnamagnasya yacarma taktuM naiva pAryate // nopameyaM priyAzleSai pi| tccndnvaiH|| 13 // tejolezyAvivRdhiryA paryAyakramavRddhitaH // jASitA jagavatyAdau setthaMbhUtasya yujyate // 14 // cinmAtralakSaNenAnyavyatiriktatvamAtmanaH // pratIyate yadazrAntaM tadeva jJAnamuttamam // 15 // zujopayogarUpo'yaM samAdhiH // viSayAn sAdhakaH pUrvamA sattattvaciMtayA yasyAni // AsvAditA suH // 45 // yAyakramavRzcitaH // jApitA naktuM naiva pAryate // nopameyaM priyAmAtmavazeSa nAnyavyatiriktatvamAtmanaH Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savikaTapakaH // zuzopayogarUpastu nirvikaTapastadekadRk // 16 // zrAdyaH sAlaMbano nAma yogo'nAkhaMbanaH prH|| gayAyA darpaNAnAve mukhvishraaNtisNnijH||17|| yadRzyaM yacca nirvAcyaM mananIyaM ca yatruvi // tadrUpaM parasaMzliSTaM na zudhAvyalakSa em // 10 // apadasya padaM nAstItyupakramyAgame ttH|| upAdhimAtravyAvRttyA proktaM zumghAtmalakSaNam // 15 // yato vAco ||nivartante aprApya manasA saha // iti zrutirapi vyaktametadarthAnujASiNI // 20 // atIndhiyaM paraM brahma vizuzAnujavaM vinA // zAstrayuktizatenApi naiva gamyaM kadAcana // 1 // keSAM na kaTpanA darvI zAstrahIrAnnagAhinI // virakhAstamasA-| svAdavido'nulavajihvayA // 2 // pazyatu brahmani nidhAnuna vinA // kathaM lipimayI dRSTiH vAGmayI vA mnomyii| // 23 // na suSuptiramohatvAnnApi ca svApajAgarau // kaTpanAziTpavizrAMtesturyaivAnunavo dazA // 25 // adhigatyAkhilaM zabdabrahma zAstradRzA muniH // svasaMvedyaparaM brahmAnujavairadhigacchati // 25 // ye paryAyeSu niratAste hyanyasamayasthitAH // zrAtmasvanAvaniSThAnAM dhruvA svasamayasthitiH // 26 // zrAvApochApavizrAntiryatrAzubhanayasya tat // zuzAnunavasaMvedyaM svarUpaM|| paramAtmanaH // 27 // guNasthAnAni yAvaMti yAvatyazcApi mArgaNAH // tadanyatarasaMzleSo naivAtaH paramAtmanaH // 20 // karmopAdhikRtAn nAvAn ya Atmanyadhyavasyati // tena svAnAvika rUpaM na bujha paramAtmanaH // 25 // yathA nRtyaiH kRtaM yuddha svAminyevopacaryate // zudhAtmanyavivekena karmaskaMdhorjitaM tathA // 30 // muSitatvaM yathA pAMthagataM pathyupacaryate // tathA vyavaharatyajJazcidrUpe karmavikriyAm // 31 // svata eva samAyAMti karmAlyArabdhazaktitaH // ekakSetrAvagAhena jJAnI tatra na 1 ASanchaMdonulaumyAt / mayasmaiivedyaparaM brahmAnubhava sapanAzilpavinAtAraNa kathaM lipimarAnagAhinI vivizudhAnubhava Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padyazovi. // 46 // dopalAk // 32 // dAruyaMtrasthapAJcAlInRtyatujhyAH pravRttayaH // yogino naiva vAdhAyai zAnino lokavartinaH // 33 // prAra bdhAdRSTajanitAt sAmAyika vivektH|| kriyApi jJAnino vyaktAmocitI nAtivartate // 34 // saMsAre nivasan svArthasaGaH / kaUlavezmani // lipyate nikhilo loko jJAnasiddho na lipyate // 35 // nAhaM pujalajAvAnAM kartA kArayitA ca na / nAnumaMtApi cetyAtmajJAnavAn lipyate katham // 36 // lipyate pujalaskaMdho na lipye pukhairaham // citravyomAJjaneneva dhyAyanniti na lipyate // 37 // liptatA jJAnasaMpAtapratighAtAya kevalam // niHpajJAnamagnasya kriyA sarvopayujyate // 3 // tapaHzrutAdinA mattaH kriyAvAnapi lipyate // jAvanAjJAnasaMpanno niSkriyo'pi na lipyate // 3e // samavaM nirmalaM cedamiti taM yadAgatam // zrataM nirmalaM brahma tadaikamavaziSyate // 40 // mahAsAmAnyarUpe'sminmaUti nayajA lidAH // samupha iva kalolAH pvnonmaanirmitaaH||41|| paDUjavyaikAtmyasaMsparzi satsAmAnyaM hi yadyapi // parasyAnupayogitvAt svavizrAMtaM tathApi tat // 4 // nayena saMgraheNaivamRjusUtropajIvinA // saccidAnaMdarUpatvaM brahmaNo vyavatiSThate // 43 // sattvacittvAdidharmANAM dAnedavicAraNe // na cArtho'yaM vizIryeta nirvikalpaprasiddhitaH // 4 // yogajAnulavArUDhe sanmAtre |nirvikaTapake // vikaTapaughAsahiSNutvaM bhUSaNaM na tu dUSaNam // 45 // yo hyAkhyAtumazakyo'pi pratyAkhyAtuM na zakyate // prA na dUSaNIyo'rthaH sa mAdhuryavizeSavat // 46 // kumArI na yathA vetti sukhaM dayitajogajam // na jAnAti tathA loko yoginAM jJAnajaM sukham // // atyaMtapakkabodhAya smaadhinirvikttpkH|| vAcyo'yaM nArdhavijJasya tathA coktaM parairapi // 46 // ||4||shraadau zamadamaprAyairguNaiH ziSyaM prabodhayet // pazcAt sarvamidaM brahma zudhastvamiti bodhayet // 4e|| ajJasyArdhaprabu Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asya sarva brahmeti yo vadet // mahAnarakajAleSu sa tena viniyojitaH // 50 // tenAdau zodhayeccittaM savikalpairbratAdiniH // yatkAmAdivikArANAM pratisaMkhyAnanAzyatA // 51 // vikaTparUpA mAyeyaM vikaTupenaiva nAzyate / avasthAntarabhedena tathA coktaM parairapi // 52 // avidyayaivottamayA svAtmanAzodyamotthayA // vidyA saMprApyate rAma sarvadoSApahAriNI // 53 // zAmyati stramastreNa masena dAvyate malaH // zamaM viSaM viSeNaiti ripuNA hanyate ripuH // 54 // IdRzI jUtamAyeyaM yA | svanAzena harSada // na lakSyate svabhAvo'syAH prekSyamANaiva nazyati // 55 // vratAdiH zubhasaMkalpo nirnAzyAzunavAsanAm // dAhyaM vinaiva dahanaH svayameva vinazyati // 56 // iyaM naizceyikI zaktirna pravRttirna vA kriyA // zubhasaMkalpanAzArthaM yoginAmupayujyate // 27 // dvitIyApUrvakaraNe kSAyopazamikA guNAH // kSamAdyA zrapi yAsyaMti sthAsyati kSAyikAH param // 58 // itthaM yathAbalamanudyamamudyamaM ca kurvan dazAnuguNamuttamamAntarArthe // cinmAtra nirbhara nivezitapakSapAtaH prAtaryuratnamiva dIptimupaiti yogI // 97 // anyasya tu pravitataM vyavahAramArga prajJApanIya iha sadguruvAkyaniSThaH // ciddarpaNapratiphala trijagadhivarte varteta kiM punarasau sahajAtmarUpe // 60 // javatu kimapi tattvaM bAhyamAnyaMtaraM vA hRdi vitarati sAmyaM nirmala zcidhi| cAraH // tadiha nicitapaMcAcArasaMcAracArusphuritaparamanAve pakSapAto'dhiko naH // 61 // sphuTamaparamajAve naigamastAratamyam pravadatu na tu hRSyettAvatA jJAnayogI // kalitaparamanAvaM cicamatkArasAram sakalanaya vizuddhaM cittamekaM pramANam // 62 // hariraparanayAnAM garjitaiH kuJjarANAm sahajavipinasupto nizcayo no vineti // api tu javati lIlojijUMnonmukhe'smin galitamadanarAste nombasaMtyeva jItAH // 63 // kalitavividhabAhyavyApakolAhalaughavyuparamaparamArthe jAvanApAvanAnAm // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madyazovi. adhikAra. // 47 // kacana kimapi zocyaM nAsti naivAsti mocyaM na ca kimapi vidheyaM naiva geyaM na deyam // 6 // iti supariNatAtmakhyAticAturyakelinavati ytiptiryshcinnronaasiviiryH| harahimakarahArasphAramaMdAragaMgArajatakalazazuJA syAttadIyA yshHshriiH||65||y iti zrIpaMDitanayavijayagaNiziSyapaMDitazrIpadmavijayagaNisahodarogadhyAyazrIyazovijayagaNikRte'dhyAtmopaniSatprakaraNe jJAnayogazuddhinAmA // 2 // // zratha tRtIyo'dhikAraH // | // yAnyeva sAdhanAnyAdau gRhNIyAjJAnasAdhakaH // sidhyogasya tAnyeva saNAni svjaavtH||1|| ata eva jagau| yAtrAM sattaponiyamAdiSu // yatanAM somilaprazne lagavAn svasya nizcitAm ||3||shrtshcaiv sthitaprajJanAvasAdhanalakSaNe // anyUnAnyadhike prokte yogadRSTyA parairapi // 3 // nAzAnino vizeSyeta yazrelAcaraNe punaH // jJAnI svalakSaNAlAvAttathA coktaM parairapi // 4 // budhA'tasatattvasya yathecAcaraNaM yadi // zunAM tattvadRzAM caiva ko jedo'zucinakSaNe ||5||abuchipuurvikaa vRttirna puSTA tatra yadyapi // tathApi yogajAdRSTamahimnA sA na saMlavet // 6 // nivRttamazujAcArAbujAcArapravRttimat // syAghA cittamudAsInaM sAmAyikavato muneH|| 7 // vidhayazca niSedhAzca natvajJAnaniyaMtritAH // bAkhasyaivAgame prokto noddezaH pazyakasya yat ||||nc sAmarthyayogasya yuktaM zAstraM niyAmakam // kahapAtItasya maryAdApyasti na jJA|ninaH kvacit // e|| jAvasya siddhyasiddhiyAM yaccAkiMcitkarI kriyA // jJAnameva kriyAmuktaM rAjayogastadiSyatAm // 10 // ly | maivaM nAkevalI pazyo nApUrvakaraNaM vinA // dharmasaMnyAsayogI cetyanyasya niyatA kriyA // 11 // sthairyAdhAnAya sighasyAsi Tima // vidhayazca niSedhAzca / kapAtItasya maryAdAnAm // 20 // yat // 0 // na ca sAmadhyayoga kiyA // jJAnameva kriyAmukta rAjamAdhAnAya sidhasyAsi-all // 4 nus // // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAnayanAya ca // jAvasyaiva kriyA zAntacittAnAmupayujyate // 12 // kriyAvirahitaM hanta jJAnamAtramanarthakam // gatiM vinA pathajJo'pi nApnoti puramIpsitam // 13 // svAnukUlAM kriyAM kAle jJAnapUrNo'pyapekSate || pradIpaH svaprakAzo'pi tailapUrtyAdikaM yathA // 14 // bAhyajAvaM puraskRtya ye kriyA vyavahArataH // vadane kavalakSepaM vinA te tRptikAMkSiNaH // 15 // guNavadbahumAnAdernityasmRtyA ca satkriyA // jAtaM na pAtayenAvamajAtaM janayedapi // 16 // kSAyopazamike jAve yA kriyA | kriyate tayA // patitasyApi tanAvapravRddhirjAyate punaH // 17 // guNavRddhyai tataH kuryAt kriyAmaskhalanAya vA // ekaM tu saMyamasthAnaM jinAnAmavatiSThate // 10 // zrajJAnanAzakatvena nanu jJAnaM viziSyate / na hi rAvahitrAMtirgamane na nivartate // 19 // | satyaM kriyAgamaproktA jJAnino'pyupayujyate // saMcitAdRSTanAzArthaM nAsUro'pi yadanyadhAt // 20 // taMkulasya yathA varma yathA tAmrasya kAlikA // nazyati kriyayA putra puruSasya tathA malam // 21 // jIvasya taMmulasyeva malaM sahajamapyalam // nazya| tyeva na saMdehastasmAdudyamavAn java // 22 // zravidyA ca didRkSA ca javabIjaM ca vAsanA // sahajaM ca malaM ceti paryAyAH karmaNaH smRtAH // 23 // jJAnino nAstyadRSTaM cenasmasAtkRtakarmaNaH // zarIrapAtaH kiM na syAjIvanAdRSTanAzataH // 24 // zarIramIzvarasyeva viduSo'pyavatiSThate // zranyAdRSTavazeneti kazcidAha tadakSamam // 25 // zarIraM viduSaH ziSyAdyadRSTAdyadi | tiSThati // tadA'suhRdadRSTena na nazyediti kA pramA // 26 // na copAdAnanAze'pi kSaNaM kAryaM yatheSyate // tArkikaiH sthiti| mattazciraM viSattanu sthitiH // 27 // nirupAdAnakAryasya kSaNaM yattArkikaiH sthitiH // nAzahetvantarAbhAvAdiSTA na ca sa | durvacaH // 28 // zranyAdRSTasya tatpAtapratibaMdhakatAM nayet // triyamANo'pi jIvyeta ziSyAdRSTavazAdguruH // 25 // svanA Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madyazovi. // 48 // vAnnirupAdAnaM yadi viSattanu sthitiH // tathApi kAla niyame tatra yuktirna vidyate // 30 // uzrRMkhalasya taccityaM mataM vedAntino hRdaH // prArabdhAdRSTataH kiM tu jJeyA viSattanusthitiH // 31 // samArabdheta rAdRSTaM jJAnanAzyaM yadISyate // lAghavena vijAtIyaM tannAzyaM tatprakalpyatAm // 32 // itthaM ca jJAnino jJAnanAzyakarmakSaye sati // kriyaikanAzyakamaghakSayArtha sApi | yujyate // 33 // sarvakarmakSaye jJAnakarmaNostatsamuccayaH // anyo'nyapratibaMdhena tathA coktaM parairapi // 34 // na yAvatsamamanyastau jJAnasatpuruSakramau // eko'pi naitayostAvatpuruSasyeha sidhyati // 35 // yathA bAdmasthike jJAnakarmaNI sahakRtvare // kAyike api vizeye tathaiva matizAlibhiH // 36 // saMprAptakevalajJAnA api yanipuMgavAH // kriyAM yoganirodhAkhyAM kRtvA sidhyaMti nAnyathA // 37 // tena ye kriyayA muktA jJAnamAtrAnimAninaH // te caSTA jJAnakarmanyAM nAstikA nAtra saMzayaH // 38 // jJAnotpattiM samunnAvya kAmAdInanyadRSTitaH // apaDuvAnairlokenyo nAstikairvazcitaM jagat // 39 // jJAnasya paripAkAddhi kriyA'saMgatvamaMgati // na tu prayAti pArthakyaM caMdanAdiva saurabham // 40 // prItinaktivaco'saMgairanuSThAnaM catuvidham // yatparaiyaginigataM taditthaM yujyate'khilam // 41 // jJAne caiva kriyAyAM ca yugapadihitAdaraH // janyajAvavizudhaH san prayAtyeva paraM padam // 42 // kriyAjJAnasaMyogavizrAMta cittAH samudbhUtanirbAdhacAritravRttAH // nayonmeSa nirNItaniHzeSajAvAstapaH zaktisandhaprasiddhaprabhAvAH // 43 // jayatrodhamAyAmadAjJAnanitrApramAdojjitAH zukramudrA munIndrAH // yazaH zrI samAliMgitA vAdidaMtismayocchedaharyatujhyA jayaMti // 44 // 11 " // iti paMDita zrInayavijayagaNiziSya paMDita zrIpadmavijayagaNisahodaropAdhyAya zrIyazovijayagaNiviracite'dhyAtmopaniSatprakaraNe kriyAyogazuddhinAmA 3 1 sahagatvare / // adhikAra. 3 // 48 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zratha caturtho'dhikAraH // // jJAnakriyAzvaghayayuktasAmyarathAdhirUDhaH zivamArgagAmI // na grAmapUH kaMTakajAratInAM jano'nupAnatka ivArtimeti // 1 // zrAtmapravRttAvatijAgarUkaH parapravRttau badhirAMdhamUkaH // sadA cidAnaMdapadopayogI lokottaraM sAmyamupaiti yogI // 2 // parISadaizca prabalopasargayogAccalatyeva na sAmyayuktaH // sthairyAdiparyAsamupaiti jAtu kSamA na zailairna ca siMdhunAthaiH // 3 // itastato nArativahniyogA'DDIya gacchedyadi cittasUtaH // sAmyaikasiyauSadhamUrjitaH san kalyANasiddherna tadA vilaMbaH // 4 // aMtarnimanaH samatAsukhAbdhau bAhye sukhe no ratimeti yogI // TatyavyAM ka ivArthalubdho gRhe samutsarpati kalpavRkSe // 5 // yasminna vidyArpitabAhyavastuvistArajatrAMtirupaiti zAMtim // tasmiMzcidekArNava nistaraMgasvabhAvasAmye ramate subuddhiH // 6 // zuddhAtmatattvapraguNA vimarzAH sparzAkhyasaMvedanamAdadhAnAH // yadAnyabuddhiM vinivartayaMti tadA samatvaM prathate'vaziSTam // 7 // vinA samatvaM prasaranmamatvaM sAmAyikaM mAyikameva manye // zraye samAnAM sati sadguNAnAM zuddhaM hi taluvanayA vidaMti // 8 // nizAnanomaMdiraratnadIprajyotirnirudyotitapUrvamaMtaH // vidyotate tatparamAtmatattvaM prasRtvare sAmyamaNiprakAze // e // ekAM vivekAMkuritAM zritA yAM nirvANamApurbharatAdinUpAH // saivarjumArgaH samatA munInAmanyastu tasyA nikhilaH prapaMcaH // 10 // spe'pi sAdhurna kaSAyavahnAvahAya vizvAsamupaiti jItaH // pravardhamAnaH sa dahedguNaughaM sAmyAMbupUrairyadi nApanItaH // 11 // prArabdhajA jJAnavatAM kaSAyA zrAjAsikA ityabhimAnamAtram // nAzo hi jAvaH pratisaMkhyayA yo nAbodhavatsAmyaratau sa tiSThet // 12 // sAmyaM vinA yasya tapaH kriyAderniSThA pratiSThArjanamAtra eva // svardhanuciMtAmaNikAmakuMjAn karotyasau kA - Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madyazovi. // 4 // kapardamUlyAn // 13 // jJAnI kriyAvAn viratastapasvI dhyAnIca maunI sthiradarzanazca // sAdhurguNaM taM banate na jAtu prAmoti yaM sAmyasamAdhiniSThaH // 14 // phuryodhanenAnihatacakopa na pAMmavairyo na nuto jaharSa / / stumo jadaMtaM damadaMtamaMtaH | samatvavaMtaM munisattamaM tam // 15 // yo dahyamAnAM mithilAM nirIkSya zakreNa nunno'pi namiH purIM svAm // na me'tra kiMcijjvalatIti mene sAmyena tenoruyazo vitene // 16 // sAmyaprasAdAstavapurmamatvAH sattvAdhikAH svaM dhruvameva matvA ||n sehire|'tti kimu tIvrayaMtraniSpImitAH skNdhksuurishissyaaH||17|| lokottaraM cArucaritrametanmatAryasAdhoH smtaasmaadheH|| hRdApyakupyanna yadAcarmaba''pi mUrdhanyayamApa tApam // 10 // jajvAsa nAMtazca surAdhamena projvAlite'pi jjvalanena maukhau // maulimunInAM sa naM kairniSevyaH kRSNAnujanmA samatAmRtAbdhiH // 15 // gaMgAjale yo na jahau sureNa vizo'pi zUkhe samatAnuvedham // prayAgatIrthodayakRnmunInAM mAnyaH sa suuristnujo'nikaayaaH|| 20 // striibhruunngobraahmnnghaatjaatpaapaaddhHpaatkRtaajimukhyaaH|| dRDhaprahAripramukhAHkSaNena sAmyAvakhaMbAtpadamuccamApuH // 1 // zraprAptadharmA'pi purAdimAInmAtA zivaM yannagavatyavApa // nApnoti pAraM vacaso'nupAdhisamAdhisAmyasya vijeMnitaM tat // 22 // iti zulamatirmatvA sAmyaprajAvama-| nuttaraM ya iha nirato nityAnaMdaH kadApi na khidyate // vigatadakhilAvidyaH pUrNasvanAvasamRdhimAn sa khalu bajate jAvArINAM jayena yazaHzriyam // 23 // // iti zrIyazovijayopAdhyAyagANakRte yazaHzyake'dhyAtmopaniSatprakaraNe sAmyayogazuddhinAmA caturtho'dhikAraH smaaptH||4||. // samAptamidamadhyAtmopaniSatprakaraNam // Ue| Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrathAdhyAtmikamataparIkSA // / athvaa| // AdhyAtmikamatakhaMDanam // svastizrIpUrNaghUrNannatasurasurasojhAsimUrdhArpitamraga-rAjIrAjIvaguJjajamaraparikaraiH sevyapAdAravindaH / spardhAbaMdhAtsvajAsAmiva kanakagiri kaMpayan svarNavarNaH zolAnirvardhamAnaH sa jinaparivRDhaH pAtu vo vrdhmaanH||1|| natvA gurupadakamarsa smRtvA vAcaM paropakArakRte / svopAdhyAtmikamatakhaMmanaTIkA karomi mudA // 2 // zaha tAvadraMthAdau graMthakartA prAripsitanirvighnasamAptikAmanayA ziSTAcAraparipAlanAya ca svAbhimatadevatAnamaskArAdilakSaNaM maMgalamAcaraNIyamiti manasikRtya vartamAnazAsanasvAmitayAnyarhitaM zrIvardhamAnasvAminaM namaskurvannAha zrIvardhamAnaM jinavardhamAnaM namAmi taM kAmitakAmakuMnam / thAkAranede'pi kubuchinede zastrasya tulyaM yamupazAstram // 1 // TIkA-taM jinavardhamAnamahaM namAmIti kriyAkArakasaMTaMkaH / jinazcAsau vardhamAnazceti karmadhArayaH / jayati rAgAdizatrUniti jinaH / kathaMbhUtaM zrIvardhamAnaM zriyA sakalakarmakSyAvirjUtAnantacatuSkasaMpadrUpayA'STamahApAtihAryarUpayA vA vardhamAna maMgasamAcaraNIya jinavardhamAna basya tukhyaM yajamAnazceti karma Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 50 // zradhyAtmi. zrIvardhamAnaM / punaH kathaMjUtaM kAmitakAmakulaM kAmitAni vAMjitAni teSu kAmakulamivetyupamAnaM / ke ya'pazazAstraM vAda- | parIkSA. zAMgIrUpam zrAkArajede'pi tathAvidhAvayavaracanAvizeSanede'pi kubudhirajJAnaM tasya nede zastratudhyaM vartate / zrayaM naavH| yathA zastraM pratiniyataM khayaM jinattyevaM yatpravacanamapi sadasadhivecakatvena mithyAtvAninivezaM jinatti nivartayati |n caivaM jamAlipranRtInAM mithyAtvAjinivezanivartakatvAnAvena jagavacanasyAsAmarthya zaMkanIya, yogyAnuddizyaivaitadanidhA nAt / na khalu jAnavIyA jAnavaH kauzikasya khocanamanunmIlayanta upakhaMjasaMjAvanAspadaM bhaveyuriti / pada AkAreNaiva sazastrazAstrayorjedo'ntaraM, na tu varNamAtrAntareNeti // 1 // bandhodayodIraNasatpadAsyamuvoSa krmendhnmiddhtejaaH| dhyAnAnalena prabalena yo vaH samapavitpAtu sa vIradevaH // 5 // TIkA-sa vIradevaH zrIvardhamAnasvAmI vo yuSmAn paatu| kyNjuutH|smgrvit samagraM sarvavyaparyAyAtmaka vastu vetti pazyati jAnAti veti / darzanazAnayozcAyaM nedaH jIvasvAjAvyAtsAmAnyapradhAnamupasarjanIkRtavizeSamarthagrahaNaM darzanamucyate tathA ke pradhAnavizeSamupasarjanIkRtasAmAnyaM ca jJAnamiti / sa ko yo dhyAnAnakhena karmendhanamuvoSAvAkhayat dhyAnameva nirmakhatvAdanakho'gniH kamaiva dAhyatvasAdhAdindhanamiti rUpakam / karmendhanamityatra jAtyajiprAyamekavacanam / kathaMjUtaM karmendhanaM / baMdhodayodIraNasatpadAkhyamtatra mithyAtvAdijibandhahetuniraJjanacUrNapUrNasamujakavanirantaraM pujalanicite loke karmayogyavargaNApuja e0|| Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAtmanaH kSIranIravaSahyayaH piMruvadhAnyonyAnugamAne'dAtmakaH saMbaMdho vadhaH (1) teSAM cayadhAsta sthitibandhAnAM karmapukhAnAmapavarta - | nAdikaraNa vizeSe kRte svAbhAvike vA sthityapacaye satyudayasamayaprAptAnAM vipAkavedanamudayaH ( 2 ) teSAmeva karmapujakSA - | nAmakAlaprAptAnAM jIvasAmarthyavizeSA dayAva vikAyAM prakSepaNamudIraNA ( 3 ) teSAmeva karmapujakSAnAM baMdhasaMkramAcyAM labdhAtmalAjAnAM nirjaraNasaMkramaNakRtasvarUpapracyutyajAve sanAva: sattA ( 4 ) saditi jAvapradhAno nirdezastatazca baMdhodayodI raNasadAcakAni padAni baMdhAdIni tairAkhyAyate vyapadizyate yasadvaMdhodayodI rasatpadAkhyam / zrayaM nAvaH karmaNAmaSTau mUlamakRtayaH / tadyathA - jJAnAvaraNaM 1 darzanAvaraNaM 2 vedanIyaM 3 mohanIyaM 5 AyuSkarsa e nAmakarma 6 gotrakarma 9 antarAyaM ceti cha / uttaraprakRtInAM cASTapaMcAzadadhikazataM bhedAstadyathA - matijJAnAvaraNaM 1 zrutajJAnAvaraNaM 2 avadhijJAnAvaraNaM 3 manaHparyAyajJAnAvaraNaM 4 kevalajJAnAvaraNaM 9 ceti jJAnAvaraNasya paMca jedAH / cakSurdarzanAvaraNaM 1 caturdarzanAvaraNaM 2 avadhidarzanAvaraNaM 3 kevaladarzanAvaraNaM 4 nizA e nizAniyA 6 lA 7 pracalApracalA styAnadhIM e ceti darzanAvaraNasya navaiva bhedAH / vedanIyakarmaNo ghau bhedau sAtAvedanIyamasAtAvedanIyaM ceti / samyaktvamohanIyaM 1 mizramohanIyaM 2 mithyAtvamohanIyaM 3 anantAnubaMdhikrodha 4 mAna 5 mAyA 6 lojAH 7 apratyAkhyAmakrodha mAna e mAyA 10 sojAH 11 pratyAkhyAnAvaraNakrodha 12 mAna 13 mAyA 14 lojAH 15 saMjvalanakrodha 16 mAna 17 mAyA | 10 khojAH 19 strIvedaH 20 puruSavedaH 21 napuMsakavedaH 22 hAsyaM 23 ratiH 24 ratiH 25 jayaM 26 zokaH 27 1 ghodayodIraNa satpadAni 2 prakRtipArthakyAca nAtra sandhiH kacit / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmi. jugupsA 27 ceti mohanIyakarmaNo'STAviMzatirnedAH / narakAyuH 1 tiryagAyuH,2 manuSyAyuH 3 devAyuH / ceti zrAyuSkama | parIkSA ezcatvAro jedaaH| devagatiH 1 manuSyagatiH tiryaggatiH 3 narakagatiH / ekendhiyajAtiH 5 vIyijAtiH 6 trIndhiyajAtiH / caturinjiyajAtiH - paMcendhiyajAtiH e audArikazarIra 10 vaikriyazarIra 11 zrAhArakazarIraM 12 taijasazarIraM 13 kArmaNazarIraM 14 audArikopAMga 15 vaikriyopAMga 16 zrAhArakopAMga 17 audArikaudArikabaMdhanaM 10 vaikriyavaikriyabaMdhanaM 1e AhArakAhArakabaMdhanaM 20 taijasataijasabaM0 21 kArmaNakArmaNabaM0 22 audArikataijasabaM0 23 vaikriyatai-I11 jasabaM0 24 zrAhArakataijasabaM0 25 kArmaNataijasabaM0 26 audArikakArmaNabaM0 27 vaikriyakArmaNabaM0 20 zrAhArakakArmaNa-I |baM0 2e audArikataijasakArmaNabaM0 30 vaikriyataijasakArmaNabaM0 31 zrAhArakataijasakArmaNabaM0 32 zraudArikasaMghAtanaM: 33 vaikriyasaMghAtanaM 34 zrAhArakasaMghAtanaM 35 taijasasaMghAtanaM 36 kArmaNasaMghAtanaM 37 vajrarSajanArAcaM 30 SajanArAcaM 3e nArAcaM 40 ardhanArAcaM 1 kIlikA 42 sevArtasaMhananaM 43 samacaturasra 44 nyagrodhaM 45 sAdi 46 vAmanaM 7 kuna 40 huMmasaMsthAnaM pae kRSNavarNaH 50 nIlavarNaH 51 raktavarNaH 52 pItavarNaH 53 dhavalavarNaH 54 surajigaMdhaH 55 asurajigaMdhaH 56 tiktarasaH 57 kaTurasaH 57 kaSAyarasaH ee bAmbarasaH 60 madhurarasaH 61 guru 61 khaghu 63 mRdu 65 khara 65 zIta 66 uSNa 67 snigdha 60 rukSasparzAH 6e deva 70 manuSya 71 tiryag 75 narakAnupUrvyaH 73 zujakhagatiH 74 azujakhagatiH 75 parAghAta 16 ukhAsa 3 Atapa 70 udyota pue aguruvaghu 70 jinanAma 1 nirmANa 02 upa- // 1 // ghAtAH 3 trasa 4 bAdara 5 paryApta 06 pratyeka 77 sthira 00 zula e sujaga e0 susvara e1 zrAdeya e yazo Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmAni e3 sthAvara eva sUdama ee aparyApta e6 sAdhAraNa e asthira e azuja ee urjaga 100 5-svara 101 zranAdeya 102 ayazAMsi 103 ceti nAmakarmaNaruyuttaraM zataM ledaaH| gotrakarmaNa uccairgotraM 1 nIcairgotraM ceti ko dau|| dAnAntarAyaM 1 sAnAntarAyaM logAntarAyaM 3 upajogAntarAyaM 4 vIryAntarAyaM 5 ceti aMtarAyakarmaNaH paMca jedAH / tadevamaSTapaMcAzadadhikazataprakRtInAM madhyAvaMdhanasaMghAtanayoviMzatirnedAstanuSvevAntarjAvAdapanIyante / tato varNagaMdharasaspa rzAnAM yathAsaMkhyaM paMcamipaMcASTanedainiSpannAM viMzatimapanIya teSAmeva sAmAnyavarNagandharasasparzalakSaNaM catuSkaM gRhyate / tatazca varNAdi SomazakabaMdhanapaMcadazakasaMghAtanapaMcakalakSaNAnAM SaTtriMzatprakRtInAmapasAraNena ghAviMzatyadhikazatamavaziSyate tatrApi samyaktvamizrake baMdhe nAdhikriyete / yato mithyAtvapujalAnAmeva jIvaH samyaktvaguNena mithyAtvarUpatAmapanIya keSAMcidatyaMtavizughimAsAdayati apareSAM tvISavizuddhiM kecitpunarmithyAtvarUpA evAvatiSThate tatra ye'tyantavizudhAste samyaktvavyapadezajAjaHSanizudhA mizravyapadezalAjaH zeSA mithyAtvavyapadezalAja iti / udayodIraNAsattAsu punstyorpydhikaarH| tatazca baMdhaprAyogyA viMzatyadhikazataprakRtayaH udayodIraNAmAyogyAzca ghAviMzatyadhikazataprakRtayaH sattAprAyogyAzca pUrvAkapanItAnAmapi prakRtInAM saMgrahaNAdaSTapaMcAzadadhikazataprakRtayaH / tathA coktam-"baMdhaNasaMyagaho taNUsu sAmamaghAvama caU / zya sattahI baMdhodae zra naya sammamIsayA baMdhe // baMdhudae sattAe vIsa vIsavannasayaMti // " tAsu ca baMdhodIraNaprAyogyAH prakRtIH sayogikevakhiguNasthAnAvasAnA eva ca yogI jAvAt payitvA zeSAzcAyogikevakhicaramasamaye payitvA yo lagavAnimasAvikasakevalabalAvalokitanikhilakhokAlokaH sidhivadhUvakSojayorvitatapatrasatikAmakhikhat / punaH karyanUta zatAkRtayaH udayodIraNAmAyaNamAna iti / udayodoraNAsattAdhArale samyaktvavyapa - panItAnAmapi prakRtInAM saM Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmi. // 52 // | iyatejA iyaM vIryAntarAyakarmasamukhakArSakaSaNAt prakaTitasvarUpaM tejo vIrya yasya sa tathA / atra na zlokadhye jagavataH zrI vardhamAna svAminayatvAro mukhAtizayAH pratipAditAH / tagrAhi samagra vidityanena lokAlokAlokanapravaNa vimalakevalA| khoka saMpatpratipAdanAjjJAnAtizayaH, tathA jinavardhamAnamityatra 'jina' iti vizeSaNena rAgAdizatrUNAM jayapratipAdanAdapAyApagamAtizayaH, tathA AkArabhede'pItyAdinA prathamapadyeottarArdhena mithyAtvavAsanA nirmUlanakSama jAhnavI jala nirmala parasparavirodhalezavarjitasaptanaya vizuddhadvAdazAMgI praNayanajaNa nAvacanAtizayaH tathA zrIvardhamAna mityanenAkRtrimanaktiprAgjAro|dbhUtaprabhUtaromAMcadanturazarI rasakalasuranikAyanAyaka viracitASTamahAprAtihA pahAryasaMpatpratipAdanAtpUjAtizaya iti // 2 // prekSAvatpravRttiprayojakaM svAbhidheyaM pratijAnIte navA zrIvaratI kutIrthikamadApaham / sthApyate kavalAdArastatprasAdAkine zituH // 3 // TIkA - iT tAvatkarAlaka vikAsaprabasakaravAsa vida sitamatayaH kiyazcidigaMbarazAstrAnyupamAt kiccicca zvetAMbarazAsvAbhyupagamAcca saMmUrjimakaTTapA ujayato bhraSTA jAgIrathI salila nirmale'pi pIyUSayUSA tizAyimAdhuyeM jagavaghacasi kAluSyaM dadhAnAH kecana nikAzcitapApakarmakakhuSitAtmAnaH kevalinAM phalAhAraM prati vipratipadyaMta iti tatsthApanamatrAnidheyam / zloko'yaM spaSTArthaH / navaraM jineziyuriti zranyeSAmapi sAmAnyakevalinAmupasaNam / yathA jayaMti rAgAdizatrU niti jinA upazAntamohaguNasthAnavartinasteSAmI zitopazamApekSayA zeyaraya prAdhAnyAtkevasI tasya jinezituriti jAtyabhiprAyaM cAkavacanamiti // 3 // satra tAvatparapakSamutthApayiSyana svasiddhAMtaM prayati parIkSA. // 52 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yo kA zraItAM yayatizayAzcaturviMzattato na kim / vizeSasiddhiH sAmAnyasichimAdipati sphuTam // 4 // TIkA-zraItAM tIrthakRtAM cedyadi catustriMzadatizayA dhanyupagamyanta iti zeSastarhi kevalivizeSasya tIrthakRtaH kavalAhArasiddhiH sAmAnyasidhiM sAmAnyakevalinAmapi kavatAhArasiddhiM kathaM na gamayatItyakSArthaH / lAvArthastvayam-aIntastAvaccatustriMzadatizayavirAjamAnA javantItyujayavAdisiddhaM tatra sahajAzcatvAro'tizayA ekAdaza karmakSayotthA ekonaviMzatizca devkRtaaH| tathA cAhuH-"teSAM ca deho'jhutarUpagandho nirAmayaH svedamaTophitazca / zvAso'nagandho rudhirAmiSaM tu gokSIradhArAdhavalaM hyavinam // 1 // zrAhAranIhAravidhistvadRzya zcatvAra ete'tizayAH sahotthAH / kSetre sthitiryojanamAtrake'pi nRdevatiryagjanakoTikoTeH // // vANI nRtiryaksuralokanApA-saMvAdinI yojanagAminI ca / jAmamakhaM cAru ca maukhipRSThe vijhbitaahrptimNsshri||3|| sAgre ca gavyUtizataSye rujA vairetayo mAryativRSTyavRSTayaH / purjiAmanyasvakacakrato jayaM syAnta ekAdaza krmghaatjaaH||4|| khe dharmacakraM camarAH sapAda-pI mRgenghAsanamujvalaM ca / chatratrayaM ratnamayo dhvajo'dhi-nyAse ca cAmIkarapaMkajAni // 5 // vapratrayaM cArucaturmukhAMgatA caityadumo'dhovadanAzca kNttkaaH| dumAnatiunmuninAda uccakai_to'nukUlaH zakunAH prdkssinnaaH||6|| gandhAMbuvarSe bahuvarNapuSpa-vRSTiH kacazmazrunakhApravRddhiH / catuvidhA martya nikAyakoTirjaghanyatnAvAdapi pArzvadeze // 7 // zatUnAmiJjiyArthAnA-manukUlatvamityamI / ekonaviMzatirdaivyAzcatusviMzacca miikhitaaH|| // iti" tatra ca catustriMzadatizayAH kevalajJAnotpattisamanantarameva prApyaMte nAnyadA kAraNAntaravaiphalyAt / tathA cAhAranIhAravidheradRzyatvaM kevasinAM kavatAhArAnyupagamamantarA kathaM jAghaTIti AhArazabdasya sAmA-| 4 // 3 // sAgre ca gavyAsarakhokanApA-saMvAdinIyAH sahotyAH Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmi. OM nyavAcakatve'pi nIhArazabdasamabhivyAhArasya tatra tAtparyakhyApakAt ; na ca nIhArazabdastaijasazarIreNa pacyamAne lomAhAra eva rUDhaH / yataH kimiyaM rUDhilaukikI pAribhASikI vA nAdyo'saMjavAt nApi dvitIyastathA kutracidapi puurvsuurinirnaa|| 53 // khyAtatvAt / kiM caitadatizayasya sahotyatvena gArhasthye'pi kavalAhAravilopAnna lajase sAmAnyajanasAdhAraNatvAcca kathamatizayatvamapyetasyeti pUrvApara vicAracAturIzUnyahRdayaH saMvAdayitumapyanarho'si / nanu kiM tadatizayatvam na tAvatIrthaMkara* nAmakarmodayajanito labdhivizeSaH tIrthakaranAmakarmodayasya trayodazaguNasthAna evAnihitatvAttathA cAhu:-" udae jassa surAsura nara nivahehiM ca pUje hoi / taM titthayaranAmaM tassa vivAgo Du kevaliNo // 1 // iti" / nApyaIttvasamAnAdhikaraNo vizeSaguNa evAtizayaH ghAtikarmakSyonavAnAM kevalajJAnAdInAM sAmAnyakeva khisAdhAraNatvAt / na cAnyavyAvRttibudhdhyupadhAyakAhattvasamAnAdhikaraNo vizeSaguNa evAtizayaH lakSaNavizeSasyApi tathAtvaprasaMgAt / nApi kazcana zaktivizeSo'nirvacanAt / tasmAdatizayatvamevA siddhamiti kazcit / atrAdidhmahe sahajadevakRtakSAyikatvopAdhijedAvachinnanedapratiyogyavyAsajyavRttitIrthakaratvasamAnAdhikaraNo vizeSaguNa evAtizayaH / nanveSAM yugapadanutpattau kiM niyAmakamiti cecchRNu | sarvatra pratibandhakAbhAvastatkAraNamanyathA tanturUpaM paTotpattimanapekSyApi paTarUpaM janayettasmAdyathA tatra pratibandhakAbhAvaH kAraNamevamatrApi pratibandhakau cAtra garbhAnavatArajJAnAnutpAdau tau ca kAraNIbhUtAbhAvapratiyogitvena kAryaikonneyAviti pratibandhakAnapagama eva niyAmakaH / caturAdInAM ca samakAlotpattau paMcAMgulInAmiva pratibandhakAbhAva eva niyAmaka iti | sarvamavadatam / na tu sarvamilanenaiva catustriMzadatizayasvAmitvamevAItAM manyAmahe na tu kevalajJAnotpattisamanaMtaraM catukhi parIkSA. // 53 // Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zadevAtizayAH prApyanta iti tasmAccatutizayasvAmitvamahatAM udmasthAvasthAyAmeva na tu sArvakAlikamiti vAcyam / / asataH svAmitvAyogAt atizayAnAM catutriMzatsaMkhyApratiyogitvAnupapattezca sakasamekhakasamavadhAne tadanAvAt tatsattve ca tadalAvAditi / asatazca svAmitve gatadazarajato viMzatirajataprArthI dazarajataprAptyaiva caritArthaH syAt / kiM ca kathamevaM kadAgrahagrahagrasto'si yadenaM pratyeva dRDhaH pradeSo javataH zravabodhyamAno'pi kiM nAvabudhyase zRNu joH-"usaraNamavasarittA cautIsaM azsae nisevittA / dhammakahaM ca kahatA arihaMtA iMtu me saraNa" mityAdau caturviMzadatizayavattvaM tvayA kathaM khyApanIyam / tadatyantAnAvApratiyogitvAditi cettadatyantAjAva evAtiprasaMgaH / jAvatve satIti vizeSaNAdapi na sAdhyasiddhiH gAIsthye'pi catustriMzadatizayavattvavyapadezyatAprasaMgAt / na ceSTApattiH tadAnImeva tIrthakaranAmakarmavipAkavedanaprasaMgAt vyavahAravirodhitvAcca / vyavahArAnurodhena hi kaTpanA na tu kaTpanAnuguNyena vyavahArastathA cArSam-"jaza jiNamayaM pavAha tA mA vavahAranicchae mubaha / vavahAranaunjee titthucche janapi // 1 // " iti / sarva caitatsizAntapathAnanuyAyi pUrvapakSavacanamityasamutsUtraprarUpaNavispaMditaiH / pramANaM cAtra arhantaH kavalAhAriNazcatustriMzadatizayavattvAnyathAnupapatteriti / tadevamahatAM catustriMzadatizayAnyupagaMtrA kavalAhAritvaM mantavyameva / tathA ca sAmAnyakevakhinAmapyayamanAyAsasAdhya eveti pracikaTiSayottarArdha vitriyate vizeSeti-sAmAnyakevakhinaH kavatAhAriNaH tavizeSagatanirupAdhikatamapratiyogitvAt tamazca kavakhAhAritvam na cAyaM jAgAsiyo hetuH pakSahetvorekAvachedakAvavinnatvAt ekaM| |cAvalchedakaM sayogikevakhitvamiti / nanu kevakhino na kavalAhAriNaH saMjJAraditatvAdityanena sapratipakSo'yaM heturiti cenna - - Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parIkSA. etasya khomAhArAjAvasyApi sAdhakatvenAprayojakatvAditi sicametenAnumAnena kevasinAM kavalAhAritvamiti // // zramu- mevArtha pUrvapakSanirAsena aDhayitumichuH pUrvapakSamupanyasyati vyApakaM kAraNaM kArya sArvaiyena virudhyate / nanu tatkavalAhArasteSAM nAnyupagamyate // 5 // TIkA-vyApyAdhikavRttiH vyApakam 1 / anyathAsidhizUnyetarajJAnAnadhInazAnakAryaprAgalAvAvaccinnasamayaparicAyitaniyatasamavadhAnapratiyogitvAvacchedakadharmavatkAraNam / ananyathAsiniyatapazcAnnAvi kAryamityeke 3 / etaupalakSyaH svarUpasaMbaMdhavizeSa eva vyApakatvaM 1 kAraNatvaM 2 kAryatvaM 3 ca tatpratiyogi vyApaka 1 kAraNaM 2 kArya 3 ceti vstugtiH|| tathA ca kavalAhArasya vyApakamAhArasaMjJAdi kAraNaM ca bunukSAmohanIyAdi kArya ca nikAdi sarvajJatvena saha nAvatiSThate / / zrayaM jAvaH-yatra khalu kavalAhAraH saMpratipannastatra sAtAvedanIyodIraNamapi tathA ca kevakhinaH sakAzAt sAtAvedanIyodI|raNAlakSaNaM vyApaka nivartamAna svavyApyaM kavalAhAramapinivartayati vyApyanivRttauvyApakanivRtterAvazyakatvAt / na ca vedanIyo dayavatkevakhinAM vedanIyodIraNApi navatyeveti vAcyam tasyA nipichatvAt tathA ca karmastave devensUrayaH-"udanakhudIraNayA |paramapamattAi sagaguNesu / esA payami tiguNA veyaNI AhArajugala thIpatigaM / maNubhAu pamattaMtA ajogi aNudIrago jayavaM // 1 // " sAtAsAtamanujAyuSAM hi pramAdasahitenaiva yogenodIraNa javati nAnyenetyuttareSu na tadIraNeti taTTIkAyAm / tathA noktumicA bujukSati bujudAyA zvArUpatvena sakalamohadhvaMsavatyayogAttatkAryamapi kavalAhAratakSaNaM na // 4 // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjavati / tathA yatrAhArastatra niSA yatrAhAro na javati tatra niSApi na javatItyanvayavyatirekAnyAM nibhAyA AhArakAryatvAvadhAraNAtkevalini kavalAhArAnyupagame nighApyApadheta tasmAtsAyasya kavalAhAravyApakakAraNakAryavirodhitvAkevakhini kavatAhAro nAnyupagamya iti pUrvapakSaH // iti // 5 // yathaitadeva vivRtya dUSayati| tadapyasattasya vedyodIraNaM vyApakaM na yat / darzanAvaraNI nijhA bujudA moha eva ca // 6 // TIkA-yattAvamuktaM "sArvaiyena saha kavalAhAravyApakakAraNakAryANi virudhyate tato na teSAM kavalAhAra" iti tatkhasvanuharate napuMsakAdapatyaprasavamanoratham / yato yatra kavalAhArastatra sAtAvedanIyodIraNamiti na vyAptiH viSamizritamodakalakSaNena vyabhicArAt / atha yadi vedanIyodIraNena vyAptiH syAnvavAsthakavalAhAritvasyaivAstAmanyathA kevalinastannivRttau tadyApyAnAM gatisthitiniSadyopadezadAnAdInAmapi nivRttiH syAt / zratha kavalAhArAtkevalinA sAtAvedanIyodIraNA kathaM na syAditi cettajanyasukhAnusatteH atha tadapi kathaM notpadyata iti cettatsukhasya matijJAnasAdhyatvAtkevalinAM ca tadajAvAditi brUmaH / nanu tarhi kavalAhAreNa kiM kartavyamiti cet kuvedanopazama eveti na vyaapkvirodhH| nApi kAryakAraNavirodhaH yato nitA darzanAvaraNasyaiva kAryamiti jagavati tadanAvenaiva tadanAvaH bunukSA cehAlakSaNo moha eva sa cana kavalAhAraM prati kAraNaM kiM tvanitApamAnaM prati tayoH kavalAhArakAryakAraNatvaM kaTpayanmArgASTo'sIti samAsArthaH / vyAsArthastvayam-jo nagnATamatAnuyAyin "kavalAhAraH sArdaiyena virudhyate" iti yattava saMmataM tat kimAhatya 1 pAraM Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmi. parIkSA. // 55 // paryeNa 2 vA / prathamapo'pi ki kevalI kavalAnna prApnoti 1 uta prAptAnAmyAhartuM na zaknoti 2 zakto'pi vA vimalake valAkhokapalAyanazaMkayA nAharati 3 / nAdyaktiIyau antarAyakarmaNaH samUlakA kaSaNAt / na ca khAjAntarAyakSayopazama eva lAnaprayojakaH sAlAntarAyakSayasya tu zaktirUpameva kArya na tu vyaktirUpamiti tatrApi yogakSmasAdhAraNyAt tasmAdyathA dAnAntarAyadaye'pi dAnaM dAtuM zakyate tadatrApIti na ko'pi doSAvakAzaH anyathA javasthAsighayorantarAsaMjavAt antarAkSyasya tu dAnAdau vighnAlAva eva phalam / tathA cAhurjinanagaNitamAzramaNAH-"ditassa khanaMtassa jujaMtassa va jiessa esa guNo / khIeMtarAyagatte jaM se vigdhaM na saMjavara 1 tti" // nApi tRtIyaM tatra hi kavalAhAravirodhi vyApaka 1 kAraNaM 2 kArya 3 sahacarAdi veti pazcatuSTayamupatiSThate / tatra nAdyaH pakSaH sundaraH kavatAhArasya hi vyApaka zaktivizeSAdarakandarAkoNe kSepaH sa ca sArvaiye sutarAM saMjavI vIryAntarAyakarmaNaH samUkhamunmUkhitatvAt / na ca vedanIyodIraNalakSaNaM vyApaka virudhyata iti vAcyam tasyA gatisthitiniSadyopadezadAnAdInAmapi vyApakatvApatte'SpariharatvAt tasmAdmasthakavalAhAritvasyaiva vedanIyodIraNAyA vyApakatvaM yuktimat / na cAhArasaMjhayA saha virodhaH protAvanIyaH khomAhArasyApyunjedApatteH / yato yatra kavalAhAritvaM tatrAhArasaMjJeti vyAptisanAvAtkavalAhAravyApakatvamAhArasaMjJAyA manyase | tatra vayaM pRSThAmaH kimartha kavalapadopAdAnaM kimekeniyAdiSu vyabhicArAdAhozvijinAnAM lomAhArasyApyunjedApatteH nAdya-|| steSAmapi sUkSmarUpasaMjJAnidhAnAttathA cArSam-"AhAralaya pariggaha mehuNa taha kohamANamAyA ya / kholo khogo uho dasa sapmA sadhajIvANaM ? ti" // yattu jagavatyAM-"tesiNaM jIvANaM no evaM takAzvA samAivA pakSAzvAmaNeza vA vaI ve"| Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAdhuktaM taddIrghakAlikI hetuvAdopadezikIdRSTivAdopadezikyanyatamaniSedhaparam / tathA ca catuzcatvAriMzattamaghAre pravacanasArodhAre hetuvAdopadezikI vyAkhyAnAvasare sighasenasUrayaH-"bhatra ca nizceSTA dharmAdyamitApe'pi tannirAkaraNapravRttinivRttivirahitAH pRthivyAdaya evAsaMjhino javantIti" / tathA saMgrahaNIvRttAvapi "atra paMcaeha mohasanniti paMcAnAM pRthivyAdInAmoghasaMjJA vRttyArohaNAdyaniprAyarUpaughasaMjJA pRthivyaptejovAyuvanaspatInAmAhArAdisaMjJopalakSkamoghasaMjJAmAtrakameva na dIrghakAlikyAdisaMjJAtrayamityartha" iti devanaprasUrayaH prAhuriti bahu vaktavyametavistarajayAnneha tanyate / atra ka zcidvitIyapadopadepadIkSAdakSo digaMbaramiMjaH pratyavatiSThate / sa evaM praSTavyaH kiM tava zivajUteH kavalAhAreNAparAcaM yadAhArasaMjhAyAstubye'pyujayavyApakatve kavalAhArameva niSedhayAmAsa / tasmAdetatsarva udmasthakavalAhAritvasyaiva vyApakam anyathA lAghavAtkavalapadAnupAdAnenAhArasaMjhAyA zrAhAritvasyaiva vyApakatva sidhau kevalinAM lomaahaarsyaapyuchedaapttiH| nApi kAraNavirodhaH yatastadapi kiM bAhyaM virudhyata AnyantaraM vA bAhyamapi kavalanIyaM vastu pAtrAdika vaa| nAdyaH pramApaNAlAvAt / atha sArvaiyaM kavakhanIyavastuvirudhamasmadAdijJAnAtiriktajJAnatvAdityastyeva pramANaM tanna tvajjJAnenaiva vyanicArAt sArvaiyaM na kavalanIyavastuviruSaM jJAnatvAdasmadAdijJAnavadityanena satpratipakSatvAcca / nApi dvitIyastasyAnupadameva nirAkariSyamANatvAt / zrAnyantaramapi na tAvattaijasazarIra virudhyate tavApyananimatatvAt / nApi karma tadapi kiM ghAtyaghAti vA nAdyo jJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyANAM jJAnadarzanAvaraNadAnAdyapAyamAtracaritArthatvAt / nApi moho'ye nirA|kariSyamANatvAt / zrathAghAti karma tatkAraNaM virudhyata iti yadi ditIyapadaM kakSIkuruSe tadA vandhyAtanayakaThe gaganakusu Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmi // 56 // | mamAlAmAropaya tathAvidhAhAraparyAptinAmakarmodayavedanIyodayayostvayApi saMpratipannatvAt / nApi kArya sArvazyena virodhamadhirohati yatastat kiM nidrA vA 1 IryApatho vA 2 visUcikAdivyAdhirvA 3 purISAdijugupsitaM vA 4 riraMsA vA 5 rasanendriyodravamatijJAnaM vA 6 paropakAraNAntarAyo vA anyavA / nAdyastasyA darzanAvaraNakAryatvAt bhagavati tu tadajAvAdeva tadabhAvaH kavalAhArastu ghaTaM prati zasana zvAnyathAsiddhaH / na dvitIyo gamanAdAvapi samAnakakSatvAt / na tRtIyo hita mitAhArAnyavahArAt / nApi turyastatkiM svasyaiva vA parasya vA na prathamo jugupsAmohanIyakarmaNo nirmUlitatvAt na dvitIyo'rhatAM hi AhAranIhArau mAMsacakSuSAmagocarAviti sahajAtizayaprajAveNaiva tadabhAvAt zranyathA sakalasurA - suranaraparivRDhasahasrasaMkulAyAmAsInasya jagavato nAmyamapi kuto na jugupsA heturiti sAmAnyakevalitnistu viviktasthale tatkaraNAddoSAbhAvaH / nApi paMcamo mohanIyakarmaNaH samUlanirmUlanAt / nApi paSTho jAnudanAkIrNavikaca vica kilamandArapuMrurI kacaMpakapratikusumaprakarapravaraparimallasaMbandhena ghAndhiyajJAnavattAvanmAtreNa rasanendriyajJAnAnudayAdacakSurdarzanameva tatra kAraNamiti niSTaMkayAmaH / nApi saptamastRtIyayAmamuhUrtamAtra eva bhagavatAM nukteH zeSamazeSakAlamupakArAvasarAt / | nApyaSTamo'nirvacanAt / nApi sahacarAdivirodhaH yataratat kiM vAsthatvamanyathA / nAdyo'smadAdau tathAdarzanAt tatsAha| caryaniyamAcyupagame'ghAtikarmaNAmapi tatsahacaraM syAt tathA ca kevaliSu kavalAhArAjAvavattadabhAvo'pyanyupagantavyaH syAt / anyattu karavastracAlanAdi bhavati tatsahacaraM na tu kevalitvena viruddhamiti / sarvametacchrI jainaciMtAmaNiratnAka| rAvatArikAyAM hueedhiyAM sujJeyamiti // 6 // punarapi tatkAraNa vizeSa virodhaM zaMkate parIkSA // 56 // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAvasanAve paatraanaavaadhyaanvighnaanmohaanaavaadvRddhitH| paramaudArikAMgAnAM nanu nAhArasaMjJavaH // 7 // TIkA-nanu paramaudArikAMgAnAmasmadAdyapekSyA viziSTazarIrANAM kevalinAM "kvacitsAmAnyazabdA api vizeSatAtparyavazAvizeSavAcakA" iti nyAyAdAhArasaMnavaH kavalAhAropapattirna javati / hetugarna cedaM vizeSaNaM tena yatraudArikazarIradhAripuruSatvaM tatra kavalAhAritvamiti vyAptisaMjave'pi kevalinastaviparItatvasAdhako hetuH sUcito navati / tathA kavakhAhArakAraNAsmadAdyaudArikazarIrasya sArvaiyena saha virodhazceti kaarnnvirodhH| punaH kasmAt ? pAtrAjAvAt pAtrasannAve hi mUrkhayAvazyaM navitavyamiti kSINamohena nagavatA kathaM takSaNIyamityapi kAraNavirodhaH / punaH kasmAt ? dhyAnavighnAt na hi kavakhanIyavastUpanogasamaye dhyAnaM dhyAtuM pAryata iti kAryavirodhaH / punaH kasmAt ? mohAnAvAt zrAhAro hi bunukApUrvakaH bujudA cAhAraviSayaprItyAtmikA mohanIyaprakRtivizeSa eva mohazca jagavatA samUlakASaM kaSita iti kAraNavirodhaH / punaH kasmAt ? avRdhitaH vRsyanAvAdityarthaH paramaudArikaM hi zarIraM na cIyate na copacIyate kavalAhArAnyupagame tvavazyameta'pacayaM prApnotIti kAryavirodhaH / tasmAtkAryakAraNavirodhAt kevalinAM kavalAhAro na prAmANika iti kSapaNakamatAnuyAyinAmAzaya iti // 7 // athaitalokaSyena nirasyati aMgavatpAtradharaNe'pyapramattasya na katiH / gativat sa na mohottho na ca dhyAnaM tadeSyate // 7 // pujalopacayAvRddhistvaudArikazarIriNAm / jinAnAM hi navettena lagnaM ngnaattnaattkm||eaayugmm|| punaH kasmAt / punaH kasmAtA netaupacarya mAmataH vRsyanAvAdityAmakRtivizeSa Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zradhyAtmi 11 49 11 TIkA - zrapramattasya mUrahitasya zarIravatyAtradharaNe'pi na ko'pi doSaH / yathA pAtraM mUjanakamevaM zarIramapi mUrchA - janakaM supratItameva / tatazca zarIre yadi na mohastarhi pAtrAdAvapi kautaskuta iti na pAtrAdikAraNa virodhaH / zratha mohalakSaNakAraNa virodhaM parijihIrSannAha - gatIti sa kavalAhAro mohotyo mohajanyo na javati gatyAdivat kavalAhAro hi asmadAdiSu mohapUrvaka eva dRzyata iti kRtvA kevalini tadabhAvo'bhyupagamyate / tathA ca gatyAdInyapi zrasmadAdiSu mohasahakRtAnyevopalabhyanta iti kevalino mohAjAvena tadabhAvasyApyazakyaparihAratvAtkutastIrthapravRttiH / tathA yathA gatyAdikarmaiva gatyAdInAM kAraNaM na mohastathA tathAvidhAhAraparyAptinAmakarmodayasahakRto vedanIyodaya eva kavalAhArasya kAraNaM na moha ityapi pratipadyatAm / tathA ca zrIratnAkarAvatArikAyAM ratnaprajAcAryAH - " tathAvidhAhAraparyAptinAmakarmodayavedanI| yodayaprabalaprajvaladaudaryajvalanopatapyamAno hi pumAnAhAramAhArayatIti" na mohalakSaNakAraNa virodhaH / atha dhyAnavighnalakSaNaM kAryavirodhaM nirasyati na ceti / tadA zailezI karaNAtmAk dhyAnaM sUkSma kriyAnivRttisaMjJakaM zukladhyAnatRtIyapAdalakSaNaM neSyate nAnyupagamyate saiddhAntikai riti zeSaH iti na dhyAnavighnalakSaNakAryavirodhaH / zratha caturthapaMcamapakSe' dUSayati punale ti / zarIrasya hi vRddhiH pujalopacayAnavati / na cAhArAjAvAdeva tadabhAvasiddhiriti anyo'nyAzrayApAtAt tasmAdvRvilakSaNakAryavirodho'pi na bhavati / tathaudA rikazarIriNAmityetena tadabhimataM paramaudA rikatvaM nirastaM / tannirAsastvagre sphuTIka riSyate / tadevaM pUrvoktA digaMbara vikalpAH zvetAMbara siddhAntavacanairatyaMtaM kadarzitAH kSaNamapyuva situmazaktAH svayameva paMcatvaM 1 pakSau parIkSA. // e7 // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAptA iti / nagnaH sannaTatIti nagnATaH rupaNakastasya nATakamiva nATakaM pratijJAtatyAgAdapratijJAtopAdAnAcca cApaTyAkulaM pUrvapakSavacanaM lagnaM nirastamiti zlokaghayasamAsArthaH vyAsArthastvayam-yattAvaddigaMbarAH sArvaiyena saha pAtrAdivirodhaM pronnAvayanti tat kiM svarUpamAtreNa vA 1 mamakArakAraNatvAghA 2 udmasthasaMyatatvenApi virodhitvAcA 3 jugupsAhetutvAcA | zrAcelakyAphA 5 tatsanAve kevalAnutpattervA 6 AtmanA sahAsaMbadhatvAghA anyasmAchA 0 iti / tatrASTau vikaTapA upatiSThate / tatra nAdyaH padaH sundaraH jagavatAmahatAM pANipAtratvena kevalajJAnotpattyanaMtaramapi tatsanAvasyAjayavAdinyavivAdAspadatvAt / 1 / nApi ditIyaH zarIrasanAve'pi tanAvaprasaMgAt / zratha vINamohasya jagavato na zarIre mamatvasaMjava iti cettaditaratrApi tuTyam asmadAdiSUlayasanAve'pi tanAvadarzanAt tasmAtsAtratvAvacinnasya mamakArakAraNatve mAnAnAvAnmUrgasahakRtasyaiva tasya mamakArakAraNatvam / / nApi tRtIyaH yatastenApi kiM svarUpamAtreNaiva virodhaH 1 mamakArakAraNatvAcA jinAnupadiSTatvAghA 3 parigraharUpatvAhA nAdyastavAnimatasya krpaatritvsyaapynupptteH| na ditIyaH tasya samanantarapakSaprahAreNaivopakSINatvAt / zratha pAtrasyAdAnamocanAdau mohastahiM utthAnopavizanAdAvapi sa kutra gtH| nApi tRtIyaH tasya siddhAnte'nujJAtatvAdeva / tathA cAgamaH-"ja pi vavaMca pAyaM vA kaMbalaM pAyapugNaM / taM pi saMjamakhajAdA dhAraMti parihati ya // 1 // " zrIdazavakAlike na ca kAraNikamidamasamasAhasavatAsmadAdInAM dharmamanucitamiti vAcyam zrAhArasyApi kAraNikatvena tadrahaNasyApyanucitatvApatteH tathA cArSam-hiM gaNehiM samaNe niggaMthe thAhAramA-| hAremANe nAikkama taMjahA-veyaNaveyAvabe iriyacAe zra saMjamAe / taha pANavattiyAe napuNa dhammaciMtAe ti // Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayAsa parIkA. // 20 // hiMti kaMThyam / zrAhAramazanAdikamAhArayannanyavaharannAtikrAmatyAjJAM puSTAlaMbanatvAt anyathA tvatikrAmatyeva rAgAdi- nAvAt / tadyathA-"vezra" gAhA kudanA 1 vaiyAvRttyamAcAryAdikRtyakaraNaM 2 vedanavaiyAvRttyaM muMjIta vedanopazamanArtha vaiyAvRttyakaraNArtha 2 veti jAvaH / ryA gamanaM tasyA vizuryuigamAtranihitadRSTitvamAryAvizudhistasyai ryAvizudyartham / / iha ca vizuddhizabdalopAdIryArthamityuktam / bunudito hIryAzujhAvazaktaH syAditi tadarthamiti / caH samuccaye / saMyamaH prekSotprekSApramArjanAdilakSaNastadartha / tatheti kAraNAntarasamuccaye / prANA uccAsAdayo balaM vA teSAM tasya vA vRttiH pAlanaM| | tadarthaM prANadhAraNArthamityarthaH / SaSThaM punaH kAraNaM dharmaciMtAyai guNanAnuprekSArthamityarthaH / ityetAni SaT kAraNAnIti / tasmAt | kAraNikamapi cedAhAragrahaNaM yuktaM tarhi pAtrAdirakSaNamapi saMyatAnAM kathamayuktamiti mudhA zivajUtinA vipratArito'si / nApi caturthaH mUrgaviSayasya saMyamopaghAtina eva vastutaH parigraharUpatvAt zranyasya tu zarIrasyevAtathArUpatvAt / tathA cAgamaH-"na so pariggaho vutto nAyaputteNa tANA / muThA pariggaho vutto zya vuttaM mahesiNA // 1 // iti" zrIdazavai. kAlike tathA-"tamhA kimasthi vatthu gaMtho gaMthova sabahA loe / gaMtho vama gaMyo muncamamukhAi ninjaya // 1 // vatthAI teNa jaM jaM saMjamasAhaNamarAgadosassa / taM tamapariggahoccitra pariggaho ja tavayArI // 2 // " tasmAt kiM nAma tastvasti loke yadAtmasvarUpeNa sarvathA graMtho'graMtho vA / nAstyevaitadityarthaH / tatazca yatra vastrapAtradehAhArakanakAdau mUrga samutpadyate tannizcayataH paramArthato grNthH| yatra tu sA nopajAyate tadagraMtha iti / etadeva vyaktIkaroti "vatyA teNeti" zeSa sugama-|| // // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mityAdi / kiM ca pAtrAdika vinA yatInAsAdAnanikSepaNAsamitipAriSThApanikAsamitI kathaM javataH yato vastrapAtrAdi|dharmopakaraNamupadadhata eva te javataH / yata uktam-"uhovahovaggahithaM jaMgagaM 5vihaM muNI / ginhaMto nirikavaMto vA palaM-I jila imaM vihiM // 1 // carakusA pamilehittA pamajijA jayaM jaI / zrAzka nirikavijA vA hA vi samie siyA|| // 2 // iti" tathA-"uccAraM pAsavaNaM khelaM siMghANajaviz / zrAhAraM uvahiM dehaM zrama vA vitahAvihaM // 1 // vicinne dUramogADhe nAsanne bikhvjie| tasapANabIyarahie uccArANi vosire // 2 // " iti zrIuttarAdhyayane 24 / tathA ca sami tyAdhupayuktapAtrAdidharmopakaraNadharaNaM saMyatAnAmucitameva / nanu tarhi tIrthakRtAmapi pAtrAdyannAvena samitipaMcakAdyajAva Apadyata iti cenna ahiSapANitvapratilabdhinAjAM teSAM pAtrAdyanAve'pyasamitInAmanAvena tatpratipakSajUtAnAM samitInAmeva sanAvAt anyeSAM tu pAtrAlAvena jojane kriyamANe snigdhapugdhAdibiMdUnAmadhaHpAtAt tagaMdhAkRSTAnAM samuditAnAM pipIkhikAdInAM kasyacitpAdAdinyAsena kRtAntasadanaprAptI kathaM na tunyaM kRtAntaH kupyatItyalamatiprasaMgena / 3 / nApi caturthaH anantazo'zucinAvApannamapi pAtraM yato na jugupsAhetuH vartamAnaparyAyAtmakasyaiva prAmANikatvAnagavato jugupsAmohanIyakarmaNaH kSINatvAcca / / nApi paMcamaH pAtraviSayakalabdhirahitAnAM vastrajanyakAryaviSayalabdhinAjAM ca jinakalpikAnAM satyapyAcelakye pAtradhAritvasyAsmAkamalimatatvAt / kiM ca vastramapi cet sArvaiyena virodhamadhirohettarhi kasyacidAka AsanAdIni saMvIkSya pratilisya ca yatnataH / gRhNIyAnikSipedvA yatsAdAnasamitirmatA // 1 // kaphavipuNmalaprAya nirjatujagatItale / yatnAdyadutsRjetsAdhuH sotsargasamitirmatA // 2 // itiyogazAstre / 2 na ghucAraprasravaNAdInAM pAtraM vinA pariSThApanaM bhavatItyetenApi pAtragrahaNamAkSipyata eva Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmi. // 5e // smikacIvarasaMbaMdhenotpannamapi kevalajJAnaM vilIyeta sahAnavasthAyitvasyaiva viruddhatvalakSaNAt / yathA dUrIkRtyApi timiranikuraMbaM sakalabhuvana maMgalaM prakAzayan mArtakamaMgalaprakAzo durdinenAtriyata iti / na ca badmasthAnAmapi saMyatAnAM vastraM dhartumanucitamiti kuto na kevalinAmapIti vAcyam etasya pAtravirodha nirAkaraNenaiva nirAkRtakaTTapatvAt / na ca "jitAce laparI paho muni" riti vacanazravaNAtteSAM vastradharaNaM na yuktimat evaM hi kutparISada vijayasyApyAhArAjAvenaiva sAdhyatvAdigaMbarANAM vratagrahaNAnaMtarameva yAvajjIvamanazanamAyAtam / tasmAdyathAneSaNIyajaktatyAga eSaNIyopanoge ca kutparISahavijayaH evamacelakaparISada vijayo'pyeSaNIyavastraparinoge na tu sarvathA tadanupanogeneti bahuvaktavyametadvistarajayAnneha tanyate / 5 / SaSTho'pyanitticitrArpitaH tathAhi pAtrasya kevalajJAnotpattipratibaMdhakatvaM kiM svarUpamAtreNa mamakArakAraNAghA / | tatra nAdyapakSeNa tatsAdhanamandhAyA lekhyadarzanamiva sahRdayahRdayacamatkArakAraNam zraItAM pANipAtratvena kevalajJAnAnutpattiprasakteH / nApi dvitIyaH zarIrasaGgAve'pi tadadbhAvaprasaMgAdityAmitamapi kiM na budhyase / 5 / nApi saptamaH nAmaMkavAdI| nAmapi sArvazyavirodhitvaprasakteH zratha tenApi saha saMyogaH saMbandho vartata eveti cedatrApi dhAryadhArakajAvasaMbaMdhaM kathaM na kakSI kuruSe / 9 / nApyaMtyastada nirvacanAditi suvyavasthitaM pAtralakSaNakAraNa virodhanirAkaraNasthalam / zrAhArasya mohakAryatvaM | nirAkriyate / tatra nagnATasyAyamAzayaH - "kavalAhArastAvanmodajanyaH tathA ca kSINasakalaghAtikarmaNAM kevalinAM vicArya - | mANo'yaM kathamupapadyata iti" / atra vayaM vadAmaH - mohaH kiM bubhukSAlakSaNaH kAraNaM sAmAnyena vA zrAdye'pi kiM sarvatrApi | asmadAdAveveti vA / nAdyaH pramANAbhAvAt / atha kriyA inchApUrvikA kriyAtvAt saMpratipannanujikriyAvadityanumAnameva parIkSA. // ee // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatsAdhakamastIti cenna suptamattamUrjitAdikriyAjiya'jicArAt / na ca svavazeti vizeSaNopAdAne'pi sAdhyAsidhiH pakSatAvacchedakAvacinnAyAM suptamattamUrvitAdikriyAyAM svavazakriyAtvasyAvRttyA heto gAsiqhatvAt / nanvevamanumAnamAtrochedApattiH parvato'yamagnimAn dhUmavattvAt mahAnasavadityatra dhUmavattvasyApi hetoH pakSatAvacchedakAvacinnavRttitvAjAvena jAgA siJcatvApatteH / tatra dhUmavatparvatatvaM pakSatAvacchedakamiti cedatrApi svavazakriyAtvameva padatAvacchedakamAstAmiti cettathApi kevkhigtsthitinissdyaadiniyNnicaarH| atra kazcimADhakarmA mUDhamatiH kAzakuzAvalaMbanena zaMkate-nanu gatyAdayaH kevalinAM na jati mohasahakRtatvAt / kiM tarhi yasyopaviSTasyordhvadamasya vA yadA kevalajJAnamutpannaM tataHpravRti sa kevkhii| upaviSTaH sannUva'damo vA svAyuHparisamAptiM yAvadhiyati tUkhavajJAmyannevAvatiSThate na caivaM tasya kAcidanA saMjavati mohAnAvena vedanIyodayasya niHsattAkatvAditi sa tAvatpratyakSamRSAvAdI sarvavisaMvAdI saMvAdayitumapyanaIH tIrthapravRtterapyuchedApAtAt vihAyogatinAmakarmodayAdivaiyarthyApAtAcca / yattu tena vedanIyodayasyaniHsattAkatvamuktaM tadapi mandam anAgamikatvAt zrAgame hi atyantodayaH sAtasya kevakhinyanidhIyate / tathA coktam-"jaM ca kAmasuhaM khoe jaM ca divaM mahAsuhaM / vIyarAgasuhasseyaM paMtanAgapi egghaI" // 1 // ityAdi / sAtAsAtayozcAntarmuhUrtamAnatayA yathA sAtodayaH evamasAtodayo'pi / na caivaM yathAnaMtasukhaM tathAnaMtapuHkhamapi kevalinAmApatitaM sAtodayasya prazamarasapAraMparataMtratvAt asAtodayaH punaH kudAdi kavalAhArAdicikitsA) rogAdivedyastu kAdAcitkaH / yattu kevakhinAM vedanIyaM karma jaravastraprAyamiti | prAvAhikaM vacaH tadapi sAtavedanIyabandhamAtraparamiti sUtrakRtAMgavRttikRtoniprAyamanusRtya vyaakurmH| vitIye tu sihaM naH as // 1 // ityAdinAmApatitaM sAtodayaspayanAM vedanIyaM karma ra si naH || Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhyAtmi. // 60 // | samIhitam na kevasinAmanapAyaM vedanIyAdi kAraNikasya kavalAhArasya siddhatvAt / na dvitIyaH gatyAdInAmapyuvedApatteH / | tathA ca yathA gatyAdikarmajanitaM gatyAdikaM keva sinyanyupagantavyaM tathA vedanIyAdikAraNikA juktirapi pratipadyatAmiti / | kavalAhArasya mohakAryatAnirAkaraNasthalam / atha dhyAnavighnalakSaNakAryavirodhaM nirAkaroti-na ceti / zukladhyAnaM tAvacatuSpAdam / tathAhi / pRthaktvavitarka savIcAram 1 pRthaktvavitarkamavIcAram 2 sUkSmakriyamanivRtti 3 samucinnakriyamapratipAti 4 / talakSaNAni cAmUni - "savitarka savIcAraM sapRthaktvamudAhRtam / triyogayoginaH sAdhorAdyaM zuklaM sunimalam // 1 // zrutaciMtA vitarkaH syAdI cAraH saMkramo mataH / pRthaktvaM syAdanekatvaM javatyetatrayAtmakam // 2 // svazuddhAtmAnubhUtyAtmanAvazrutAvalaMbanAt / antarjapo vitarkaH syAdyasmiMstat savitarkajam // 3 // zrarthAdarthAntare zabdAbdAntare ca saMkramaH / yogAdyogAntare yatra savIcAraM taducyate // 4 // ivyAdravyAntaraM yAti guNAdyAti guNAntaram / paryAyAdanyaparyAyaM sapRthaktvaM javatyataH // 5 // pRthaktvamavIcAraM savitarkaguNAnvitam / sa dhyAyatyekayogena zukladhyAnaM dvitIyakam // 6 // nijAtmadravyamekaM vA paryAyamathavA guNam / nizcalaM ciMtyate yatra tadekatvaM vidurbudhAH // 9 // yayaMja| nArthayogeSu parAvartavivarjitam / ciMtanaM tadavI cAraM smRtaM saddhyAnakovidaiH // 8 // AtmarapandAtmikA sUkSmA kriyA yatrA| nivRttikA / tattRtIyaM javelukkaM sUkSmakriyAnivRttikam // e // bAdare kAyayoge'smin sthitiM kRtvA svanAvataH / sUjhI - karoti vAk cintayogayugmaM savAdaram // 10 // tyaktvA sthUlaM vapuryogaM sUkSmavAk cittayoH sthitim / kRtvA nayati sUjhatvaM kAyayogaM tu bAdaram // 11 // susUkSmakAyayoge'tha sthitiM kRtvA punaH kSaNam / nigrahaM kurute sadyaH sUkSmavAkU cittayogayoH parIkSA. // 60 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 1 // tataH sUkSmavapuryoge sthitiM kRtvA kaNaM hi saH / sUkSma kriyaM nijAtmAnaM cidrUpaM viMdati svayam // 13 // samubinnA |kriyA yatra sUkSmayogAtmikApi hi / samucina kriyaM proktaM tadvAraM muphivezmanaH // 14 // iti guNasthAnakramArohe / tatra ca pUrvapAdaghaye dhyAte sati agretanapAdaSayamaprApta yaiva kevalajJAnamutpadyate tRtIyapAdadhyAnaM tu zailezIkaraNAraMja eva javati nArvAk / na ca kavatAhAramananyupagannirapi tRtIyapAdadhyAnaM tadAnIM susAdhaM bAdarakAyayomavirodhitvAttasyeti dhyAnavina | khakSaNakAryavirodhanirAkaraNam / atha zarIravRddhilakSaNakAryavirodhaM nirAkaroti-pujaleti / tatra zarIravRddhiH sArvaiyena virudhyata ityatra kiM pramANam audArikazarIramAtraniSThatvAdityanumAnamiti cettarhi "mama mAtA ca vandhyA ceti" nyAyaH| saMpannaH / yataH kiM nAmaudArikazarIramAtraniSThatvamaudArikazarIratvAvachinnaniSThatvaM tavRttimattve sati taditarAvRttitvaM vA / / nAdyaH pakSaH sundaro yata etena sArvajhyAviruSatvameva sAdhyate na tu taviparItatvam / yatkhaTvaudArikazarIratvAvacinnaniSThaM | tatkevakhizarIraniSThamapi kathaM na lavatIti hetoviruSyatvAt |n vitIyastasyApyetadarthaparyavasAyitvAt / na hi govRttitve | sati gavitarAvRtti gotvaM gotvAvachinnaniSThaM na navatIti vaktuM pAryate / atha paramaudArikaninnaudArikazarIramAtraniSThatvaM vivakSitamiti cenna tatrApi jinnatvaM yadi sAmAnyato'nyo'nyAnAvapratiyogitvaM tarhi svarUpAsiddhiH / avasthAledaprayojyaledapratiyogitvaM cettathApi gatyAdinirdazananakhAdinizca vyabhicAraH / athaudArikazarIravRtiH sArvaiyavirujhA AhArasaMjJAsamAnAdhikaraNatvAditi cedaudArikazarIreNaiva vyabhicAraH / kavalAhArajanyatvAdityapi na sAdhakam ekendhiyAdizarI-II rANAM kavalAhArajanyavRddhyadarzanena jAgAsijhe dRSTAntIkRtAnAM nighAdInAM tamAmyasyAsiviparItabAdhakatarkAnAbenAmayo Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mANam audArika gatisthitiA pUrvakoTiyA keyaM zatakavatAhAvitasta adhyAtmi. parIkSA. // 61 // jakatvAcca / viparyaye vidaM pramANam-zraudArikazarIravRdhiHsArvajhyasamAnAdhikaraNA audArikazarIravipAkidharmatvAt / na ca paramaudArikatvamupAdhiH sArvajhyasamAnAdhikaraNe gatisthitiniSadyAdau tadanAvAt / sArvaiyaM cAtra tathAvidhasayogikevakhitvAvachinnaM vivakSitamato na kazciddoSaH / kiM ca navavarSAdArajya pUrvakoTiparyantaM yadi kevalinAM zarIraM na vardheta tarhi te sarvadA zaizavAvasthA eva javeyuriti vyavahArAdapi kiM na bijeti javAn / nanu keyaM rItiryadalaukika vicAre vRthaiva laukikavyavahArabAdhaH kaTapyata iti cejAMto'si "pujakhaireva punasopacaya" iti vacanAttathAvidhakavalAhArapujakhaireva kevasinAM zarIravRziH saMjavatIti sakalasaidhAntikasaMmatatvAdetavicArasya / yadapyaudArikalakSaNakAryavirodhaH pronAvitastadapyavicAritakUpapatanakaTapaM yato yadi paramaudArikaM navadapyaudA rikazarIra sArvaiyena virodhamadhirohettarhi bAlakaumArAdyavasthAHsthaM tavApi zarIraM tAvakajJAnena sArdha virudhyetetyahovaidagdhyavikhasitamAyuSmataH / tasmAdaudArikazarIraM na sArvaiyaviruSpam paramau dArikAnanyatvAttathAvidhaudArikanAmakarmajanyatvapratiyogikAnyo'nyAjAvAnAdhAratvAdityarthaH / na caitadasidham anyathA kAyasaptakatvApattipramukhAnekadUSaNaprasaMgAditi shlokaayaarthH|| -e|| zratha kavavAhArAjAvasAdhanatayA kalpitaM tadanimataM paramaudArikatvaM nirAkaroti paramaudArikAMgAnAM saptadhAtuvivarjitaH / juktiM nApekSate kAyastadasaMjavabAdhitaH // 10 // TIkA-paramaudArikazarIravatAM sayogikevakhinA saptadhAturahitaH kAyo juktiM kavalAhAraM nApekSate / kavalAhAreNa hi dhAtUpacayaH kAryaH sa tu kevasizarIrasya dhAturahitatvAdevAsikaH / tatazca kathaM teSAM kavalAhArAnyupagamaH prAmANikaH / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na khalu gaganAravindasya prasighumarIkAtizAyi saurajyamanumimIpati vicAracaturA iti pressaamaashystnnirsyti-tditi| tatpUrvokta pUrvapakSavacanaM kevalinAM zarIrasya saptadhAturahitatvAsidherevAprAmANikamiti samAsArthaH / vyAsArthastvayam-zrIdArikazarIra 1audArikopAMga 2 asthiranAmA 3 zujanAma 4 zulavihAyomatya 5 zujavihAyogatI 6 pratyeka 7 sthira zujanAmAni e samacaturasrasaMsthAnaM 10 nyagrodhasaMsthAnaM 11 sAdisaMsthAnaM 12 vAmanasaMsthAnaM 13 kujasaMsthAnaM 14 hu~masaMsthAnaM 15 agurulaghunAma 16 ubAsanAma 17 upaghAtanAma 17 varNa 1e gaMdha 20 rasa 21 sparza 22 nAmAni 13 nirmA nAma 24 taijasa 25 kArmaNe 26 prathamasaMhananaM 27 duHsvaranAma 27 susvaranAma ze sujaganAma 30 yazonAma31 zrAdeyanAma 33 trasa 33 bAdara 34 paryAptanAmAni 35 paMcenjiyajAtiH36 manujagatiH37 jinanAma 30 sAtAvedanIyaM 3e sAtAvedanIya 40 manujAyuH 41 uccairgotra 42 mityetA vicatvAriMzaprakRtayaH kevalinAmudayamAzritya prApyante / tatra panapadRkIlikAmarkaTabaMdhakRto'sthnAM dRDharacanAvizeSo vajrarSajanArAcasaMhananaM tatsanAve ca kevakhinA zarIraM kathaM dhAtuvarjitamiti vaktuM pAryate / zratha mataM tadanAve'pi kevalinAM tajanakaprakRterevodayaH pratipAdita iti tadapyajJAnavilasitaM tasyAstavipAkavedyatvAt / zranyaudArikazarIramapi kiM nApahnoti javAn tatrApi pUrvoktayukteravatArAt / kiM ca keSAMcinmate | sapta dhAtavaH apareSAM ca mate daza dhAtava iti / tathA cAhuH zrIhemasUrayaH svopajhayogazAkhe-rasAsamAMsamedo'sthimajazukrANi dhAtavaH / saptaiva daza caikeSAM romatvamAyubhiH saha // 1 // iti / tatra cAnyataraniSedhe vinigamakAjAvAkunayaprAmANyasvIkAre tvaksnAyUnAmayajAva Apadyata ityaudArikazarIrasyApi datto jalAJjaliH / kiM ca jagavatAM rudhirAmiSe. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parIkSA // 6 // gohIradhArAdhavale ityayamatizayaH kevalajJAnotpattyanaMtaraM navati na vA / Adye kevalinAM zarIraM nirdhAtukamiti padaH kAkanAzaM palAyita ityAtmIya eva bANo javantaM praharati / vitIye tu ctustriNshdtishyvttvaanuppttiH| kiM ca yayA rasInUtamAhAraM rasAsRGamAMsamedo'sthimajazukralakSaNasaptadhAturUpatayA pariNamayati sA zarIraparyAptiH sA tu tepAmapi vidyata eveti siI teSAM zarIrasya dhAtUpaSTabdhatvam / na ca devAnAmapi zarIrasya tathAtvApattiH, zarIraparyAptivaicitryAt / kiM ca gadmasthye'pi teSAM zarIraM nirdhAtukaM dhAtUpaSTabdhaM vA / zrAdyo'nanyupagamaHsthaH / vitIye'pi kiM ghAtikarmaNAmapagamAttepAmapagamaH kAraNAntarAdhA / nAdya ubAsagatyAdInAmapyuchedApatteH / na ca gatyucchedo'smAkaM mata eveti vAcyam / zunavihAyogatyazunavihAyogatyorudayasamarthane vaiyagryApAtAt, murgatikUpapAtAttu tavaiva shujgtyuchedH| na dvitIyastadanirvacanAt / kazcittu-"samattaMtimasaMghayaNa tiagale bisattari apuDhe" iti vacanAdantimasaMhananatrikaprAyogyAnAmasthyAdInAmaSTamaguNasthAne'pagamaH / tathA-"risahanArAya ga aMto" iti vacanAvAdazamaguNasthAne vajrarSajanArAcavarjazeSasaMhananaghayaprAyogyAnAmasthyAdInAmapagama iti paMcasaMhananaprAyogyAnAmasthyAdInAmapagamAt kevakhizarIrasya paramaudArikatvaM manyate, sa tAvanmUrkhacakracakravartI, yato yadyekasyaiva zarIre SaT saMhananAni javeyustarhi tasya vAcATasya vacanamavakAzaM khaneta / yattu zraSTamaguNasthAne trayANAM saMhananAnAmanudaya uktaH, kAdaze ca guNasthAne saMhananaghayasya / tena tu prathamasaMhananatrayeNaivopaza|mazreNirAruhyate / pakazreNistu prathamasaMhananenaiveti sUcayAJcakrurAcAryAH / tathA coktam-"pUrvajJaH zucimAn yukto hyaadyaiH| |sNhnnaikhiniH| saMdhyAyannAdyazuklAMzaM svAM zreNI zamakaH zrayet // 1 // " tathA-"tatrASTame guNasthAne zukvasadhyAnamAdi Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mam / dhyAtuM prakramate saadhuraadysNhnnaanvitH||1||"rupksaadhusttraassttme guNasthAne zuklanAmakaM pradhAnadhyAnamAdimaM prathama pRthaktvavitarkasapravIcAralakSaNaM vakSyamANaM dhyAtuM prakramate kathaMbhUtaH sAdhurAdyasaMhananAnvito vajrapananArAcanAmakaprathamasaMhananayukta iti guNasthAnakamArohe / tasmAdAdhyAtmikAjimate paramaudArikatve niraste kevalinAM zarIraM kavalAhAramapekSyaiva sthAtuM zaknoti nAnyathA, pramANaM cAtra lagavaddeha sthitiH kavalAhArapUrvikA, nagavaddehasthititvAt , badmasthAvacinnanagavaddehasthitivaditi na ca badmasthAvasthAkRtakavalAhAreNa sighasAdhanaM udmasthasaMyatatvAvacinnadehasthiterapi gRhasthAvasthAkRtakavalAhAreNaiva kavalAhArapUrvakatvaprasaMgAt / na ca ghAtikarmasahakRtatvamupAdhiH, devAnAM dehasthite;tikarmasahakRtatve'pi kavalAhArapUrvakatvAlAvena sAdhyasamavyAptatvAnAvAt / etena jagavato deha sthitirAhArapUrvikA deha sthititvAt asmadAdideha sthitiva-IM |dityanenAhAramAtrapUrvakatvasAdhane karmanokarmAhArAnyupagamAt sighasAdhanaM kavalAhArapUrvakatvasAdhane ca devadehasthityAdinA vyajicAraH / atha manuSyadeha sthititvAdasmadAdivat sA tatpUrvikeSyate tarhi taghadeva sarvadA niHsvedatvAdyannAvaH syAt / asmadAdAvanupalabdhasyApi tadatizayasya tatra saMjave nuktyanAvalakSaNo'pyatizayaH kiM na syAdityAdigraMthamajisapannupAsakAdhyayanaTIkAkRdigaMbaramiMjaH parAkRtaH viparItabAdhakatarkasahakRtena prakRtAnumAnenaiva sAdhyasidhau prtibNdiigrhnnsyaakiNcitkrtvaat|tthaa yathA tIrthakRtAM niHsvedatvAtizayaHsArvadika evaM nuktyanAvAtizayasyApi sArvadikatvApatte kAparijavajayAt paridhAnaM muzcata zva nagnATasya trapApi kiM na bAdhata iti nirdUSaNAnumAnasidhiH kevalinAM kavalAhAraH prAmANika eveti // 10 // atha kavalAhArapratibaMdhakapratibaMdI nirasyati vAt / etena nagavatatvamapAdhiH, devAnAM dehasmitAsyaterapi gRhasthAvasthA Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmi. parIkSA. apramattaguNasthAnAM na juktizcet kutaH paraH / baMdIva pratibaMdIyaM siddhAntavacanasya na // 11 // TIkA-AdhyAtmikAH kiletthamAlapaMti yatsaptamaguNasthAnavartiniH kavalAhArona kriyata iti tAvat sakalazvetAMbarapravAdaH tadidamasmAkamapi cetassu nyAyyamiti jaati| yato nirAlaMbanadharmadhyAnadhyAturyadyasya vyavahArarUpaSamAvazyakAdikriyApi nopyuktaa| tathA ca guNasthAnakramArohe zrIratnazekharasUrayaH-"ityetasmin guNasthAne no saMtyAvazyakAni SaT / satatadhyAnasaMdyo gAbuddhiH svAnAvikI ytH||1||"iti| tatazca dharmadhyAnApAyajUte pramAdahetuni kavalAhArAdAvapi pravRttina yuktaiveti uttaraguNasthAneSvapisA kathaMkAraM saMgacata iti pUrvArdhena pratipAdayati-apreti / apramattaguNasthAnAM "padaikadeze padasamudAyopacArA"zuNeti padaM guNasthAnaparaM saptamaguNasthAnavartinItyarthaH / cedyadi nuktiH kavalAhAro"nokta" iti zeSastarhi puro'grimaguNasthAneSu kuto na kathamapi vizeSakAraNAnirvacanAdityarthaH / athaitasya vicArakSamatAM nirAkurvannAha-baMdIti / iyaM tava pratibaMdI no'smAkaM siddhAntavacanasya baMdIva dRzyate / asmatsiyAMtasyAgre'kiMcitkarametaditi samAsArthaH / vyAsArthastvayam-kevalino juktiH samagrasAmagrItvAt pUrvanuktivadidamanumAna saptamaguNasthAnavartinAnekAMtika navati hi tatrApi paryAptatvaM vedanIyodaya AhArapaktinimittaM taijasazarIraM dIrghAyuSkatvaM ceti zvetAMbaraparikaTipatA samagrasAmagrI juktizca na javatIti tairapi prtipnnm| evaM ca tulye'pi sAmagrIsannAve saptamaguNasthAne kavalAhAro nAnyupagamyate trayodazaguNasthAne cAnyupagamyata iti tatra kayA prakRtyA punarAvRttam / zratha yadi stokakAlatvAttatra kavalAhArAnAve'pi na kAcidanupapattiH trayodazaguNasthAne tu 63 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiMcidUnapUrvakoTiparyaMtaM kathaM tadanAve sthAtuM zakyata iti vivahaMti vivakSAvicakSaNAH tadapi na nazcetasi samAyAti / yato yadi samagrasAmagrIsanAve'pi saptamaguNasthAne stokakAlatvavivakSyA kavalAhArAjAvaH kaTapyate tarhi samAnakadatvAt / SaSThe'pi guNasthAne tadalAva aaptitH| na ca tatra pramattatvAdAhAraH susAdhaH ghaTakuTInyAyenAsmatsighAntasyaiva zrayaNIyatvApatteriti pUrvapakSaH / evaM prApte'nidhIyate / yattAvatkevalinAM kavalAhArasAdhakasyAnumAnasyAnaikAMtikatvamunAvitaM | tanmandaM pradhAnadhyAnavirahasahakRtatvasya hetorvizeSaNAt / na cAhArasaMjhArUpakAraNAlAvAdeva saptamaguNasthAne kavalAhArAnAva iti sayogikevaliguNasthAne'pi tadalAvo'nyupagamyatAmanyathAhArasaMjhApi pratipadyatAmiti vAcyam / etasya manorathamAtratvAt tathAhi-AhArasaMjhA kimAhAramAtra prati kAraNaM kavalAhAramAtraM prati vA / nAdyaH kevalinAM khomAhArasyApyalAvApatteH / pitIye'pi kavalAhAramAtraM prati AhArasaMjJAyAH kAraNatA kimanvayavyatirekagamyA vidhigamyA vA / nAdyaH yatrAhArasaMzA tatra kavalAhAra ityanvayavyAptyasikaH / "dasa sannA sabajIvANaM" tivacanAdekendriyAdiSvAhArasaMjJAyAH satve'pi kavalAhArAnAvAt / nApi vitIyaH tathAvidhavidheralAvAt tasmAdAhArasaMjhAyA AhArAnnilASamAtra pratyeva kAraNatvam / na cAjilASaH khalu prArthanA sA ca yadIdamahaM prApnomi tadA javyamityAdyadarAnuvidhA / tathA caikendhiyAdiSu adarajJAnAnAvena vyaaptysiddhiH| teSAmapyavyaktAdaralAlasyAnujJAtatvAt / tathA cAgamaH-"sabajIvANaMpiyaNaM zrarakarassa apaMtamo jAgo niccugghAmi ci so vizra jaz zrAvarejA teNaM jIvo ajIvattaNaM pAvejA" iti naMdIsUtre / / 1 saMjJAyate'bhilaSyata AhArAdikamanayA sA saMjJA. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmi. | parIkSA. // 65 // tathA "zravattamarakara puNa paMcaehavi thINagidhisahieNa / nANAvaraNudaeNaM udiyamAI kamavisohI // 1 // vyAkhyA-paMcAnAmapi pRthavyAdInAM styAnarSisahitena jJAnAvaraNodayenAvyaktaM suptamattamUrSitAderivAsphuTaM jJAnaM vartate na sarvathAvRtam / / tatrApi pRthvIkAyikAnAmatyasphuTaM tato'pyapakAyikatejaskAyikavAyukAyikavanaspatikAyikAnAM yathottaraM krameNa vizudhataram idaM cUrNikAravacanAnikhitamityAdi kahapavRttau pIchikAyAm / tasmAdAhArasaMjJAyAH kavalAhAraM prati na kAraNatvamiti / nanvAhArasaMjJAyA alAve kavalAhAravat kevalinAM maithunasaMjJAnAve'pi kamanIyakAminIsevAdikamapi prasajyateti cenna, tatkAraNasya mohanIyakarmaNo nirmUlakAkaSaNAt, zrAhArakAraNasya tu vedanIyodayasya pratiSedhumazakyatvAt / na cApramattasya jagavataH kavalAhAraH pramAdahetutvAdeva na kartumucitaH zarIrasannAve'pi pramAdaprasaMgAt yatpAlanArtha khalu pramAdahetuH kavatAhAro grAhyastattu sutarAM pramAdakAraNamityAmitametat / tasmAdiyamAdhyAtmikaparikalpitA pratibaMdI akiMcitkaraveti // 11 // zratha kavalAhArAlAvasAdhakamanumAnamupanyasya dUSayati vyabhicArAkulaM zuksalezyAvattvaM pramattakaiH / tahiziSTamasezyatvamasihaM cAprayojakam // 15 // TIkA-kevakhino na kavatAhAriNaH zulakhezyAvattvAdidamAdhyAtmikaparikalpitamanumAnaM pramattaiH pramattakaiH pramattaguNasthAnavartiliH "svArthe kapratyayaH' vyabhicArAkukhamanaikAMtikaM yatasteSAmapi "pannarasa pamattamI" tivacanAnmithyAtvAjJAnAsaMyamadevanArakatiryaggatirUpaSaDjAvApagame khezyASaTkavedatrikakaSAyacatuSkAsiddhatvamanujagatilakSaNAnAM paMcadazodayika // 6 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAvAnAM sannAve ca zukkalezyAvattvaM saMpratipannaM kavavAhAritvaM cApIti / tadetadevAnumAnaM viziSTaM lezyAMtarAsahacaritatveneti zeSaH zrasiddhamityarthaH / yato yeSAM mate yogapariNAmo khezyA tanmate vidhikoTiH yeSAM ca mate kaSAyaniSpaMdo lezyA tanmate niSedhakoTiriti / akhezyatvaM ca kevalino na kavalAhAriNaH alezyatvAdityanumAnaM tvaprayojaka lomAhArAjAvasyApi sA-|| dhakatvAditi / saMdigdhAsidhatvaM ca dUSaNaM padaghaye'pyavataratIti bodhyamityavayavArthaH / vyAsArthastvayam-zraudayikalAvasya tAvadekaviMzatirnedAH "annANamasichattA saMjama lesA kasAya ga veyA / micaM turietti" vacanAttatra trayodazaguNasthAne manujagatizuklezyAsighatvarUpAstrayo jAvAH prApyate / tathA ca devensUrayaH--"cagayAI gavIsa mili sANe ya hu~ti vIsa ca / mincheNa viNA mIse guNisamannANaviraheNa // 1 // eseva avirayaMmi, suranAragagaI vigaDha dese / sattarasa hu~ti te cciya tirigae saMjamAnAvA // 2 // pannarasa pamattaMmi apamatte Azlesatigavirahe / te citra vArasasukkegalesa dasa apuvaMmi // 3 // evaM aniyaTTimi vi suhume saMjalaNa lottamaNU aMti aMtimalesaasiScattajAvalaM jANa cala lAvA // 4 // saMjalaNalonavirahA vasaMtarakINakevalINa tigaM / lesAlAvA jANasu ajogiNo nAvagameveti" // 5 // pamazItike / tathA zulakhezyAsanAve'pi kavalAhAraH kathaM saMgavate / yato nirAlaMbanadharmadhyAnasanAve'pi nAyamiSyata iti / atra sidhAntayAmaH-dhyAnaM tAvat paramaikAgratArUpaM virudhyatAM nAma kavalAhAreNa / lezyA tu yogapariNatirUpA kavalAhAreNa kathaM virudhyate pratyutAvirudhaiva / anyathA pramattaguNasthAnavartino'pyAhAro na syAt lezyAntarAsahacaritAyAstasyAstaproidhitve saptamaguNasthAne'pyAhAraH syAt / kathaM punaryogapariNAmo khezyA yasmAtsayogikevalizuklasezyApariNAmena 1 etena sAdhyAsattvaM darzitam / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmi // 65 // yaH vihRtyAntarmuhUrtazeSe yoga nirodhaM karoti tato'yogitvamalezyatvaM ca prApnoti, ato'vagamyate yogapariNAmo zyeti / punaryogaH zarIranAmakarmapariNativizeSaH / yasmAduktam - " karma hi kArmaNasya kAryamanyeSAM ca zarIrANAM kAraNamiti" / | tasmAdaudA rikAdizarIrayuktasyAtmano vIryapariNativizeSaH kAyayogaH tathaudArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhRtavAnravyasamUhasAcivyAktIvavyApAro yaH sa vAgyogaH tathaivaudArikAdizarIravyApArAhRtamano'vyasamUhasAcivyAjIvavyApAro sa manoyoga iti / tato yathaiva kAyAdikaraNayuktasyAtmano vIryapariNatiryoga ucyate tathaiva lezyApIti prajJApanAvRttikRtaH / | etanmatamAzrityaiva ca devendrasUri jirauda vikajAvatryaM trayodazaguNasthAna upanyastam / anye tu karmaniSpado lezyAH karmasthitihetutvAt / yathoktam - "tAH kRSNanIlakApotataijasI padmazuklanAmAnaH zleSa iva varNabaMdhasya karmabaMdhasthitividhAtrya iti" / yogapariNAmatve tu lezyAnAM "jogA payampiesaM viti zraNujAgaM kasAyato kuNatitti" vacanAt prakRtipradezabaMdha he - tutvameva syAt na tu karma sthitibaMdhahetutvam karmaniSpaMdarUpatve tu yAvatkaSAyodayastAvanniSpadasyApi sadbhAvAt karmasthitihetutvama pi yujyata ev| zrata evopazAMtahI emohayoH karmabaMdhasaGgAve'pi na sthitisaMbhavaH / yaduktam- "taM paDhamasamae baUM bIyasamaye vezyaM | taizrasamae nikriAMti" Aha yadi karma niSpaMdo lezyAstadA samucinna kriyazukladhyAnaM dhyAyataH karmacatuSTayasaGgAvena niSpadasaMjavena kathaM na lezyAsaGgAvaH / ucyate- nAyaM niyamo bahuta niSpaMdavato niSpadena sadA jaavym| kadAcinniSpaMdavatsvapi vastuSu tathA vidhAvasthAyAM tadadbhAvadarzanAttanmate ca kevalinAM dravyalezyA ciMtaiva / zrapare tvAduH- kArmaNazarIravatpRthageva karmASTakAt karma vargaNAni SpannAni karmalezyAvyApI tyAdhyAtmikaiH kavalAhArAjAvasAdhanArthamupanyastAnyanumAnAni saMdigdhA siddhAni viparItabAdha parIkSA. // 65 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ katarkAjAvAccAprayojakAni / yadi ca pratibaMdhakAnAvasahakRtasakakhakAraNasamavadhAne'pi lAvarUpazuknakhezyAvattvena kavakhAhArAjAvaH sAdhyaH tarhi saMyatatvena hetunA pramattaguNasthAnavartinAmapi tadanAvaH sAdhyatAM sakhomA maMDUkazcatuSpAttve satyutplutya gamanAt mRgavat / zralomA vA hariNaH catuSpAttve satyutptutya gamanAt maMDUkavadityAdihetUnAM ca prAmANyamanyupagamyatAmiti balavatpramANaparicchinnaH kevalinAM kavalAhAraH suvyavasthita iti // 1 // atha kavalAhArasAdhakapramANaM pramANAMtareNa saMvAdayati| kudAdayaH kevalinAmekAdaza parISahAH / vedanIyodayodbhUtAH kavalAhArasAkSiNaH // 13 // - TIkA-akSarArthaH spaSTa eva / jAvArthastvayam-sayogikevaliguNasthAnavartinAM kussipAsAzItoSNadezacaryAvadhamakSazayyArogatRNasparzalakSaNA ekAdaza parIpahA navaMti / yadAgamaH-"egavihabaMdhagassa NaM naMte sajoginavatthakevakhissa kara parIsahA paNattA / goyamA ekkArasa parIsahA paNattA nava puNa vedaMtitti" / tathA "veyaNioNaM naMte kamme kA parIsahA samoaraMti / goyamA ekkArasa parIsahA samodharaMti paMceva zrANupuSI cariyA sinA tahe va roge ya / taNaphAsa janameva ya ekArasaveyakimiti" jagavatyAm / tathA-"bAvIsaM bAdarasaMparAya caudasaya suhumarAyami / banamatyavIyarAge caudasa ekkArasa jiNaMmi // 1 // "asyA arthaH dhAviMzatirapizabdasya luptanirdiSTatvAt ghAviMzatirapi parISahA bAdarasaMparAyanAmni guNasthAnake / ko'rthaH nivRttivAdarasaMparAyaM navamaguNasthAnaM yAvatsarve'pi parISahAH saMjavatIti / tathA caturdaza ca zabdasyaiva Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhyAtmi. | parIkSA. // 66 // kArArthatvAccaturdazasaMkhyA eva ca kut 1 pipAsA 2 zIta 3 uSNa 4 dazamazaka 5 caryA 6 zayyA 7 vadha 6 alAna e roga 10 tRNasparza 11 mala 12 prajJA 13 zrajJAna 14 rUpAH parISahAH sUkSmarAge sUdamasaMparAyanAmni dazamaguNasthAnaka udayamAsAdayanti mohanIyasya kSapitatvenopazamitatvena vA saptAnAM cAritramohanIyaprakRtipratibajhAnAM darzanamohanIyaprakRtipratibadhasya caikasyAsannavAditi nAvaH / tathA udma AvaraNaM tatra sthitaH badmastho vIto'pagato rAgo yasya samastamohopazamAtsakalamohakSyAcca sa tathA tataH karmadhAraye udmasthavItarAgazabdenopazAMtamohadINamohalakSaNaM guNasthAnakaSayaM parigRhyate / tatrApyuktarUpA eva caturdaza parISahAH saMjavaMti / tathA jine sayogikevaThyayogikevavilakSaNe trayodazacaturdazaguNasthAnakaSaye parISadakAraNanUtasya vedanIyasyaiva sanAvAttatpratibadhA evaikAdaza parISahAH saMjavaMti / uktaM ca-"kut pipAsA ca zItoSNe daMzAzcaryA vadho malAH / zayyArogatRNasparzA jine vedyasya saMjavAt // 1 // " iti pravacanasAroghArasUtravRttau 11e patre / tatra kutparISadavijayaH kiM kughedanAmuditAmAgamavihitena laktena samayato'neSaNIyaM pariharatazca javati uta sarvAhAraparihAreNaiva javati / zrAye kevakhinAM kvlaahaarsiddhiH| dvitIye tu SaSThaguNasthAnavartinAmapyA|hArAjAva zrApadyate / nanu javanta eva naNaMtu prathamapadAMgIkAre kiM caturdaze'pi guNasthAne kavalAhAro nApadyata iti cenna khAghavena dhyAnavirahasahakRta eva guNasthAne etanniyamasya bodhyatvAt / anyathA kiMcidUnapUrvakoTiparyaMta kevalinAM| zarIraM kathamavatiSThate? na ca paramaudArikazarIrAnyupagame nAyaM doSa iti vAcyam tatrApyaudArikatvAnapagamAnavadanimatasya || nirastatvAcca / na ca jagavataH kudanIyodayo mandatama evati ne kavalAhAracikitsAmapekSate tAdRzasya tasya parISahazabda 111 patre / tatra kutparata / zrAdhe kevakhinAM kavaka caturdaze'pi guNasthA Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyapadezyatAnaItvAt parISadazabdavyapadezasya tu tasya kavasAhAracikitsAmaMtareNa zarIrabalApacAyakatvasya suprasiddhatvAt / na ca jagavatAmanantavIryatvenedaM dUSaNamasaMjavIti vAcyam balaM zArIraM sthAma vIrya cAntaraH zaktivizeSa iti tayorjiMnnatvAt / tasmAjinAnAM duparISada vijayo'pi kavalAhAraM siddhAMtayatyeveti // 13 // athaitasyAryAyena digaMbaraka Tipata vi| kalpaSya nirAkaraNenAprayojakatvazaMkAM nirasyati - kiM rAgadAnyatizayo yathA tathA naiSu muktayanAvasya / zrAhArakathAmAtrAt kathaM ca sAdhoH pramattatvam // 14 // vedyodaye'pi taulyAmuktikathAyAzca mohjnktvaat| pratiSeddhavya iti lapannupAsakAdhyayanaTI kAkRt // 15 // yugmam // TIkA- eSu kevaliSu yathA rAgAnyatizayo rAgAnAvasya paramaprakarSa zrAkhyAyate tathA nuktyamAvasya kavalAhArAjAvakhyAtizaya iti zeSaH kiM nAkhyAyate / yadi kevalini rAgAbhAvAtizayo'nyupagamyate tarhi nuktyamAvAtizayo'pyanyupagamyatAM samAnakakSatvAdityarthaH / caH punararthe / sAdhorapramattasyeti samajivyAhAragamyam / AhArakathAmAtrAt pramattatvaM kathA javatI tyavayavArthaH / jAvArthastvayam yathA kazcit puruSastIvarAgastadapekSayA kazcinmandarAgaH kazcitpunarmandatamarAga iti vipakSabhAvanAvazAtrAgAdInAM hAnyatizayadarzanAt paramaprakarSaH kevalini prasiddhastathA jojanAbhAvaparamaprakarSo'pi tatra kiM na syAt tanAvanAto jojanAdAvapi hAnyatizayadarzanAvizeSAt / tathA hi-ekasmin dine yo'nekavAraM juMkte vipakSa Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmi 11 89.11 nAvanAvazAt sa eva punarekavAraM nuMkte kazcitpunarekadinAdyantaritajojanaH zranyaH punaH pakSamAsasaMvatsarAdyaMtaritanojana iti / tathA zrapramatto hi sAdhurAhArakathAmAtreNApi pramatto bhavati, jhuMjAnA api kevalino na tatheti mahaccitram, yatka| zrAmAtrameva pratyavAyakAraNaM taDupanoge punaH kiM nigAdyamiti // 14 // athaitannirasyati vedyeti / iti jaspan pUrvoktavikalpaSayama vicArapUrvakamupanyasyan samaMtanopajJasyopAsakAdhyayanasya TIkAkAraH prajAcaMdrasaMjJako digaMbaraH pratiSeddhavya| stiraskaraNIyaH tatparikapitasya vikalpaghyasyAkiMcitkaratvAdityarthaH / tatra hetuSayamAha - vedyeti / dyavikaTapasya kevalini muktatyajAvaparamaprakarSAnyupagame vedanIyodayAbhAvaparamaprakarSasyApi prasaMgAt / AhArakathAyAzca mohajanakatvAdeva pramAdahetutvAcyupagamAdityavayavArthaH / jAvArthastvayam - yattAvaduktaM rAgadAniparamaprakarSadarzanAdbhuktyabhAvaparamaprakarSo'pi | kevalinAM sidhyatIti tadasmatpratibaMdI pracaMrumuraprahAra jarjaritaM spaMditumapi na zaknoti / yata ekasya vedanIyodayastI vrata| rastadapekSayA kasyacinmando'parasya punarmandatama iti vipakSabhAvanAvazAghedanI yodayAbhAvAtizayadarzanAt kevallini tadabhAva| paramaprakarSasiddherapyApatteH / na ca vAcyaM vedanIyodayasyASTAdazadoSAnantarjAvAttadabhAvaparamaprakarSasAdhanamayauktikam / kutpi | pAsayozcASTAdazadoSAntarbhUtatvAt rAgahAnivattadabhAvaparamaprakarSasiddhau muktatyajAvastu saMjavatyeva / tathA cAnupadameva vyAkhyAtam / "kSutpipAsAjarAtaMkajanmAntakannayasmayAH / na rAgadveSamohAzca yasyAptaH sa prakIrtyate // 1 // zrasyArthaH- ku bubhukSA, pipAsA ca tRSNA, jarA ca vRddhatvaM, AtaMkazca vyAdhiH, janma ca karmavazAccaturgatiSUtyattiH, antakazca mRtyuH, jayaM| cehaparalokAdAtraguptimaraNavedanAkasmikalakSaNaM, smayazca jAtikulAdidarpaH, rAgadeSamohAH prasivAH / cazabdAzcintAratini parIkSA // 65 // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAvismaya viSAdakhedasvedA gRhyante / ete'STAdazadoSA yasya na santi sa ptaH prakIrtyate pratipAdyata iti / jagavatAM hu| pipAsayorapahotumazakyatvAnmohanI yApagamena tadabhAve kalpanIye zradArikazarIrAdikamapi kiM nApahotumI ise / vastutastu | | aSTAdaza doSA ajJAnAdikAH / tathA coktam- "annA kohamayamANa, mAyA lona raI araI / niddAsogazca livayaNa, coriyAmanurajayA ya // 1 // pANavaDpemakI khApasaMgahAsAi jassa iya dosA / ahArassa vi paNaThThA, namAmi devAdidevaM taM // 2 // " iti tatra kulipAsayoranantarbhAvena kevalinAM tadabhAvasAdhanaprayAso haridaMbarANAM vyartha eveti / yacvoktam- "zrAhArakathAmAtreNApi zrapramatto yatiH patati kevasI taM muMjAno'pi na tatheti kathaM saMgaSThate" tatredamuttaram - AhArakamA tAvadAhAraviSayaprI tilakSaNamohaja niketi tasyAH pramAdahetutvaM na caivamAhArasyApi zarIrAdevi moha sahakRtasyaiva tasya tathAtvAcyupagamAt / na ca bubhukSAlakSaNamohamantarA kavasAhAro na bhavatyeveti vAcyam etasya nirastataratvAt chudra bujuti tAdAtmyapratItistu zAkhAgrecaMdramA itivadupacAramAtra nibandhaneti / tasmAghacanaracanA cAturI taraMgilI plAvyamAno durga tijatI upAsakAdhyayanaTIkAkartA nyAyakumudacaMdravacanazI kuzAnavasaMbamAnaH na kathamapi svAtmAnaM rakSituM prajurityAryAghyArthaH // 15 // acaitasya yuktijAlasya phalaM prakaTayati 1 paraMparAparAdhAta saMjAtama ti viplavAH / tadevaM pratiSeddhavyA yukti nirdaridaMbarAH // 16 // TIkA - haridevAMbaraM yeSAM te haridaMbarA nagnATAH / atha ca "kvacichandasAmAnyaM vizeSatAtparyasahAnAM vizeSavAcakatvamiti" nyAyAddharidiva sUryodayAvahinnA prAcIvAMbarANi yeSAM te haridaMbarA raktapaTA ityarthaH / etena parenyo'celaM cAri Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmi. // 6 // dharma prarUpayantaH svayaM ca picikAkamamadhvAdInyanyatIrthikacihnAni dadhAnA raktAni ca vAsAMsi vasAnA vRkSava mahAna- parIkSA. tivirudaM vijhavayaMto mAtuH pituH prasavamivaivaMvidhAdapi svadharmAt sajatiphalamanisapaMtaste jagapaMcanasaMpaTAH kadAgrahapahilA evetyuktaM javati / tattasmAt kAraNAt kevakhinAM kavakhAhAraM prati vipratipadyamAnA iti zeSaH / evaM pUrvoktAniyuktitiH pratiSezavyAstiraskaraNIyAH tadarthametatsthalamasmAniH kRtamiti nAvaH / kathaMnUtAste paraMparAparAghAtasaMjAtamativiplavAH paraMparAyAH parAghAta uchedastena saMjAto materbudheviplayo namo yeSAM te tathoktAH / ayaM nAvaH-yeSAM mate siddhAntaH pramANaM taiH paripATIprAmANyaM prathamata evAnyupagantavyaM siddhAntaprAmANyasyApi tamAmANyAdhInatvAt anyathAtmAgamAnantarAgamayorgaNadharataSThiSyAMtatvena maunazaraNa eva namATaH syAt / tatra ca zrIsudharmasvAminaH prArajya zrIvijayadevasUrizrIvijayasiMhasUriniH sAMpratamakhaMkRtaiveyamachinnetyaMgIkartavyam / anyeSAM tu zivajUtyAdeH saMmUrcitatvena tatparipAvyA'cinnatvAnAvAt / tathA hi-ihaiva jaratatre rathavIrapuraM nAma nagaram / tadahizca dIpasArAjidhAnamudyAnaM tatrAryakRSNanAmAnaH sUrayaH samAgatAH / tasmiMzca nagare sahasramajho raajsevkH| sa ca rAjaprasAdAdhivAsAn kurvannagaramadhye paryaTati rAtrezca praharapaye'tikrAMte gRhamAgavati / tadetadIyA jAyo tanmAtaraM prati jaNati sma / "nirveditAhaM tvatputreNa / na khaTveSa rAtrI velAyAM kadAcidapyAgavati tata ujAgarakeNa bujukSayA ca bAdhyamAnA pratidinaM tiSThAmi / " tatastayA proktaM "vatse yadyevaM tahi tvamadya svapihi / svayamevAhaM jAgariSyAmi" / tato vadhvA tathaiva kRtam / tasyAstu jAgratyA rAtripraharaghaye'tikrAMte| GET zivajUtinA samAgatyoktaM "phAramudghATayeti" tatazca kopAkukhayA tayA jaNitaM "re duHzIsa! asyAM velAyAM yatra dhAra anythaayogmetiprtau| Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mupATitaM javati tatra gddh'|" tatazca so'pi kopAhaMkAraprerito nirgataH / paryaTatA ca tenodghATitadhAraH sAdhUpAzrayo dRSTaH / tatra ca tena sAdhavaH kAkhagrahaNaM kurvanto vaMditvA vratagrahaNaM yaacitaaH| taizca mAtrAdinirananujJAto'yamiti kRtvA vrataM na dattaM tataH khekhamakSakAkSAM gRhItvA svayameva khocamakarot / sAdhavazca liMgaM samarpayAmAsuH sarve'pi ca te sAdhavosnyatra vihRtAH / kAkhAMtareNa punarapi tatrAgatAH / rAjJA ca zivanUtaye kaMbalaratnamarpitaM gurunizca zivajUti pratyuktaM "sAdhUnAmadhvAdiSvanarthasArthanibaMdhanaM kimarthametagRhItamiti" / tatastena gurvAjJAmanAdRtyApi mUrkhayA pracannatayA tanidhRtam / pratyahaM ca tadayaM saMjAlayati na ca kasyacidane pradarzayati / tatazca "mUrvito'yamiti" gurujiravagatya tamanApRSTha thaiva tatkaMbalaralaM vidArya sAdhUnAM pronakAni kRtAni / so'pyavagatavyatikaraH pracannakaSAyakaluSitahRdayastiSThati / ekadA ca sUrayo jinakahipakAn varSayati / tathA hi-"jiNakappiyA ya vidA pANIpAyA pamiggahadharA ya / pAuraNamapAuraNA ikikA te nave vihaa||1||bug ti caTaka paNagaM nava dasa kAraseva bArasagaM / ee ajha vigappA jiNakappe hu~ti uvahissa // 2 // ityaadi"| tadetagnizamya zivajUtiruvAca-"hanta yadyevaM tahi kimidAnImetAvAnupadhiH parigRhyate sa eva jinakaTapaH kiM nAbhiyate" / guruniruktaM-"jaMbUsvAmini vyuchinno'sau sAMprataM tathAvidhasaMhananAghajAvAtkartuM na shkyte"| tataH zivajUtirakhapat-"mayi jAprati kathamayaM vyuzvidyate nanvahameva taM kariSyAmi / parakhokArthinA hi sa eva niSparigraho jinakampo jIkAryaH kimanena mUrkhAdidopahetunA paripraheNeti / " sUrijiruka-"dharmopakaraNamevaitanna tu parigrahaH / tapA-"jantavo bahavaH santi purDazyA mAMsacadupAm / tenyaH smRtaM dayArtha tu rajoharaNadhAraNam // 1 // Asane zayane sthAne nidepe grahaNe Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmi. // 69 // tathA / gAtrasaMkucane ceSTaM tena pUrva pramArjanam // 2 // " tathA ca "santi saMpAtimAH satvAH sUkSmAzca vyApino'pare / teSAM rakSAnimittaM ca vijJeyA mukhavastrikA // 1 // kiM ca- navanti jantavo yasmAdannapAneSu keSucit / tasmAtteSAM parIkSArthI pAtragrahaNamiSyate // 1 // aparaM ca samyaktvajJAnazIkhAni tapazcetIha siddhaye / teSAmupagrahArthAya smRtaM cIvaradhAraNam // 1 // zItavAtAtapairdazairmazakaizcApi kheditaH / mA samyaktvAdiSu dhyAnaM na samyak saMvidhAsyati // 2 // tathA vastrAbhAve zItAtapadaMzamazakA dipI mAvyAkulitasyAgnisevA didurdhyAna saMjave saMyamavirAdhanA syAt / tathA pAtrAbhAve bAsaglAnAdInAM vaiyAvRtyamapi kuto javet / yaH punaratisahiSNutayA etadantareNApi na dharmabAdhakastasya naitadasti / tathA cAhaya etAn varja - yeddoSAn dharmopakaraNAdRte / tasya tvagrahaNaM yuktaM yaH syAvina iva prabhuH // 1 // sa ca prathamasaMnana eva na vedAnIM tada| stIti kAraNAbhAvAtkAryasyApyabhAvaH tasmAdyathA saMyamopagrahArtha naidAdikaM gRhyate evaM vastrAdidhAraNamapyucitameve" tyAdiyuktyA prajJApyamAno'pyasau tathAvidhakaSAyamohanIyakarmodayAnna svakadAgrahAbhyavartata kiM tu cIvarAdikaM tyaktvA nirgataH / tatazca vahirudyAne sthitasya tasya vaMdanArthamuttarAnAmnI jaginI samAgatA / sA ca tathAvidhaM svaM cAtaramavalokya svayamapi cIvarANi tyaktavatI / tato jikArya nagaramadhye praviSTA sA gaNikayA'valokitA / tata "evaMvidhAmapi bIjatsAmimAM dRSTvA nAgarikasoko mAsmAsu viraMsIditi" vicitya tayA paridhApitAsau / tata eSa vyatikaro'nayA zivabhUtaye nive|ditastato'nena "vivastrA yoSinnitarAM bIjatsA javatIti" viciMtya tAM pratyuktam - " itthameva tvaM tiSTha etaghakhaM tvayA na tyaktavyaM, devatayA hi tavedaM pradattamiti" / tataH zivabhUtinA kauminya kauTTavIrau dIkSitau tAnyAmAcAryaziSyalakSaNA parIkSA // 65 // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | paraMparA pravRttetyAdi / tasmAtsiddhAntaprAmANyamanyupagannudbhiH paraMparAprAmANyamevAnusartavyamiti midhyAtvamohanIya karmodayava - | zAdviparItaprarUpaNapravaNA digaMbarAH tanmatAnuyAyinazcAdhyAtmikA dUrataH pariharaNIyA ityasmAkaM hitopadeza: ' // 16 // | evaM sAMpratamudbhavadAdhyAtmikamata nirdalanadAra citamidaM sthalamamalaM vikacayatu satAM hRdayakamalam 17 | samaja ni yatsthala metatsukRtaM sRjato'nussRtya vRddhavacaH / mama tena javyaloko bodhimaNeH sukhajatAM lajjatAm 11 TIkA-sugamamidamAryAghyam // 17 // 10 // // // ba vibudhanikarasevyaH zojate prauDhimAndhistapagaNasurazAstrI nUrizAkhAnirAmaH / zrajani rajaninAthasparddhikIrttipratAno matijitasurasUrihara sUristadIzaH // 1 // zrakakhayadAya lIkhAM tasya paTTodayAtrau mahati vijayasenaH sUrirAjaH samAnoH / prasarati ghanagaure yasya kIrtipratAne vidhuranavaDUnAM khayamAtropalakSyaH // 2 // vijayivijayadevaH sUrirAT tasya paTTe sa jayati | yatikoTI maukhikoTI rakalpaH / kakhayati na sapalI vakSya gaurIkRtA yadidhudhavalayazoniH zailaputrI dizaH kim // 3 // zrI vijayasiMhasU ristatpaTTa viyannanomaNirjayati / yasya pratApapUSA durvAditamaH zamaM nayati // 4 // vAcakapariSattikazrImakalyANa vijaya ziSyANAm / gaMgAjala vimaladhiyAM ziSyA budhanAja vijayAnAm ||5|| zrIjIta vijaya vibudhAsteSAM gache jayaMti zuddhadhiyaH / rAjaMti tatsatIrthyAH zrInaya vijayAnidhA vibudhAH // 6 // tacaraNakamakha sevAmadhukarakaTTapena yazovijayagaNinA / | svopajJAdhyAtmikamatakhaMkanavRttirviraciteyam // 7 // // // // 11 // // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhyAtmi. // // 1916 8) iti zrIsakatapamitacakracakravartipamitazrIjItavijayagaNisatIrthyapaMmitazrInayavijayagaNiziSyagaNiyazo- ( vijayakRtaM saMghadattAdhyAtmikamataparIkSAparanAmakamAdhyAtmikamatakhaMkanaprakaraNaM saMpUrNam // . Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zratha ya tilakSaNasamuccayaprakaraNam // sitrAyataM tityaraM paNa maU jattie / sutto zraNIie sammaM jailarakaNaM vunnam // 1 // ussaggavavAyANaM jayakhAjutto jaI sue Ni / biMti kA pubAyariyA sattavihaM sarakaNaM tassa // 2 // maggANusArikiriyA panava kittamuttamA sayA / kirizrAsu appamA zraraMjo sakkaNuThANe // 3 // garuDe guNArAje guruzrANarAhaNaM tahA paramaM / araka ya caraNadhaNANaM sattavihaM sarakaNaM eyaM // 4 // suttAyaraNANugayA sayalA maggaNusAriNI kiriyA / sucAlaMbaNapunnA jaM jaNAM dhammarayami // 5 // maggo AgamaNI I zrahavA saMviggabahujaNAnnaM / ubhayAnusAriNI jA sA maggaNusAriNI kiriyA // 6 // anna jaNi pi sue kiMcI kAlAi kAraNAvirakaM / zrannamannadazciya dI sai saMviggagI ehiM // 7 // kappANaM pAvaraNaM agocaracArDa josiyAjirakA / uvaggadikamAdaya tuMbayamuhadAdorAI // 8 // sikkiganirikavalAI pakkosavalAi tihiparAvatto / jo vinnittaM emAI vivimannaM pi // e // jaM sabahA na sutte parisiddhaM neva jIvavahaheU / taM sarvapi pamANaM cArittadhaNA NizraM ca // 10 // avalaMbiNa karUM jaM kiMci samAyaraMti gIyatthA / zrovAvarAhabahuguNaM sabesiM taM pamANaM tu // 11 // jaM puNa pamAyarUvaM gurulAghavaciMtavirahiyaM savahaM / suhasIlasaDhAinaM carittiNo taM na sevaMti // 12 // jaha sasu mamataM rADhAi zrasuddhamuvahittAi / niddivasahi tUlI masUragAINa parijogo // 13 // izccAI asamaMjasamaNegahA khudda vidhi soe / duhivi AyarizraM na pamANaM suddhacaraNAeM // 14 // sAra siTa pariNAmo Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatila 0 it 9? 11 ahavA uttamaguNappaNappavaNo / iMdi bhujaMgamana sikhAyAmasamAlo marja maggo // 15 // itthaM suhonANA suttAyaraNA ya nAvirahe vi / guruparataMtamaI juttaM maggANusAritaM // 16 // eyArisassa jamiha gamaNamaNAjogarTa vi maggaMmi / appaciMtaehiM sadhaNI va // 17 // sadve'yaMcakajoe galie zra saggami javamUle / kusalANubaMdhajuttaM evaM |dhannA saMjavai // 18 // evaMmi nAephasa hemagharasamA mayA pareiipa / kiriyA jaM jaggA vi hu esA muMcai e tanAvaM | // 19 // na jAvacaraNasiMgaM kaha maggaNusAriNI nave kiriyA / jaM puNabaMdhagANaM davajaI pi sA ichA // 20 // jAya a jAvacaraNaM vAlasahaM khae kasAyANaM / maggaNusArittaM puNa davija tammaMdayAe vi // 21 // sadRatte kammANaM tIe jaziSThAM tayaM ca guNabI zraM / vavahAreNaM nAi nANAijunaM ca nuiya // 22 // nAlAi bisesaju eya taM liMgaM tu jAvacaraNassa / tayajAve tanAvA mAsatusAINa jaM naNiyaM // 23 // gurupArataMtanANaM saddahaNaM eyasaMgayaM ceva / itto u carittI mAsatusAINa | hiddinaM // 24 // tesiM pi dabanAeM eya ruimittArja dabadaMsaNa / gIyaca hissi zrANaM caraNAbhAvappasaMgAuM // 25 // 5viho| puNe vihAro jAvaca rittI jagavayA maNi / ego gIyantrANaM biti tacissivANaM ca // 26 // saMkhevAvirakAe ruirUve daMsaNe ya davattaM / jannai jeNuvagijAi zrayApamANe vi sammattaM // 27 // sabavaesA jannai liMge anaMtarassa caraNassa / jaM dalarUvaM dabaM kajAvannaM ca je jAvo // 28 // // ukkamarUvasarisaM jAvavirahINaM navAniNaMdINaM / zrahava kadaM pi visi liMgaM sA jAvacaraNassa // 25 // irakurasagumAINaM mahuratte jaha phumaM viniSyattaM / tad apuNabaMdhacaraNAznAvaje vi supasiddho // 30 // maggaNusArikiriyA jAvizva cittassa jAvasADussa / vihipa kisedesu jave pannavaNijAttamujujAvA // 31 // samuccaya || 97 || Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vihijAmavannayanayanassagavavAyataulayagayAI / suttAI bahuvihAi samae gaMjIrajAvAI // 3 // piMkesaNaumapattayari chimiyAznarayamaMsAI / bajIvegavihArA vAhitiginchA ya NAyA // 33 // tesiM visayavinAgaM munnA kuggahara zrayAeMto / boheza taM ca NAlaM pannavaNija susIlagurU // 34 // avasigavittA bitiya zramayaraparakavAyaM se / pariNAme sa sammaM jaM jaNiyaM kappanAsaMmi // 35 // saMviggajAvitrANaM khudhyaditanAvizvANaM ca / muttUNa khittakAlaM nAvaM ca kaheMti suddhaM // 36 // so vi ya samma jANa gurudinnaM niravasesapannavaNaM / Naya uttANamae pahalavamitte havaz ko // 37 // jaha bomizrAzvayaNaM socaM AvAyarammamUDhanayaM / vavahArApahANA taM koI suzrA visesei // 30 // e ya jApa apa| riNa apariNaznayA kayammi mUDhanae / kAliyasuaMmi pAyaM uvaDhaMgaM tieha janaNiyaM // 35 // mUDhanazcaM sukaM kAkhivaM|| tu na gayA samoaraMti ihaM / apuhatte samoAro patthi puhatte smoaaro||40||tthaa| eehiM dinviAe parUvaNA suttaatthakahaNAya / iha puNa aNapnuvagamo ahigAro tIhi sannaM // 41 // pAyaM pasijhamaggo pariNaI nAzpariNaI vA vi|| apasidhe tanAvo buhehiM tA sudimiNaM // 42 // vaktyAidisAe amesu vi evamAgamatyesu / pavinAza jAvatyaM nijaNeNaM pannaviDato // 43 // jo naya pannavaNiko guruvayaNaM tassa pagazmadurapi / pittakaragahissa va gurukhamakamuzramA-|| jAi // 4 // pannavaNijAssa puNo uttamasamA have phalaM jIse / vihisevA ya anannA sudesaNA khakhiznaparisuddhI // // 45 // saghAlU sattijurva vihisAraM ceva sevae kiriyaM / tapparakavAyahINo Na have davAzdose vi // 6 // jaha sammamundhiANaM samare kaMmAzNAlamAzNaM / jAvo na parAvacai emeva mahANunAvassa // 7 // mAkhazguNamuSomazvarassa tappa Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatila0 // 72 // ekavAyadIyataM / paribaMdhe vi na kazyA emeva muNissa sujoge // 48 // apayaTTo vi payaTTo jAveNaM esa jeNa tassattI / arakasiyA nivimA kammaraka vasamajogAuM // 49 // nirarja bArasannU kiMci avatthaMga asuhamannaM / juMjai tammi na rakhai suno sAlaso dhaNi // 20 // iya sudhacaraNasahi sevato daba viruddhaM pi / sahAguNeNa eso na jAvacaraNaM zraikkamai // 51 // zravadapannAjaciM nAvaM pAkhelamAyaraskAe / tIe ceva e hANI sukevaliyA jarja zriM // 52 // cirikalabAsa mAvayasareNukaMTagata bahuzrajale / logo vi ni pahe ko biseso jayaMtassa // 53 // jayAjayAM ca gidI sacittamI se parittAMte / na vijANaMti yAsi vahapannA yaha viseso // 24 // zravi ja | maraNajayA parissamanayAja te vivai / te guNadayApariNayA murakala misI pariharati // ee // visimi vi jogaMmi bAhire hoi vidurayA ihraa| siddhassa u saMpattI aphalA jaM desiyA samae // 26 // ikami vi pANivahaMmi desi sumahaMtaraM samae / emeva riphalA pariNAmavasA bahuvihIyA // 27 // je jattizrA ya heU javassa te caiva tattizrA murake / gaNalAI zrA sogA ehavi punnA nave tulA // 58 // irizrAvadizrAIzrA je caiva davaMti kammabaMdhAya / ajayANaM te caiva na jayANa zivAegamaNAya // 5e // egate seiho joge sA desi vihI vA vi / dalidhaM pappa hiseho huA vihI vA jahA roge // 60 // jaMmi Nisevite zrazrAro huA kassai kayA vi / teNeva ya tassa puNo kayA sohI havAhi // 61 // zraNumitto vi na kassai baMdho paravatthupaJca jaNi / taha vi khalu jayaMti jaI pariNAma viso| himitA // 62 // jo puNe hiMsAyayAierA vaTTa taNuparINAmo / cho ya ta liMga hoi trimuddhassa jogarasa // 63 // samuccaya. // 72 // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e karjAmi // 6 // itto cava ahiassa jahA khaNamaviyANAhatujhaM khu dhammakiJca tiyAna nANacaraNa tamhA sayA visuddhaM pariNAma yA suvihieNaM / hiMsAyayaNA save pariharizravA payatteNaM // 65 // eeNa pabaMdheNaM vihisevAkharakaNAzsAe / jAvajazttaM jaNithaM azppasaMgo phuko zharA // 65 // pAuNaNeva tittiM saghAlU nANacaraNakaosu / veyAvaJcatavAzsu apuSagahaNe ya ujmsh||66|| muggayayaravararayaNavAhatujhaM khu dhammakiccaM ti / ahivAhizakhAnatthI aNuvarazno hava taMmi // 67 // bahivassa jahA khaNamavi vicijANeva loaNe zvA / evaM morakatthINaM nibAra zvA kAmi // 6 // itto ceva asaMgaM havazvaNuzaNamo pahANayaraM / tammattaguNAI saMgo tittIu egatya ||6e| suparicizrazrAgamatyo vaDhaMgayasuyaguruzraNumA / majtyo hiakhI suvisuddha desaNaM kuNa // 70 ||nn paricitrA jeNa sumA samayatyA tassa esthi aNuGago / so sattUpayaNiko jaM jaNizaM saMmaI zmaM // 71 // jaha jaha bahussu saMma| sIsagaNasaMparivuDo / aviNi zra samae taha taha sitapariNI ||7||jaasaai jo visesaM na jANae zyarasatyakusalo vi| miSThA tassuvaeso mahANisIhaMmi janaNi // 73 // sAvakrANavANaM vayaNANaM jo na jANa visesaM / |vuttuM pi tassa Na khamaM kimaMga puNa desaNaM kAlaM // 4 // dANapasaMsaNisehe jaha kira chaha vinAsaNaM visamaM / sakkara gIyatvehiM suzrANurUvaM tu doehaM jaM // 5 // pattami jaM padinnaM aNukaMpAsaMgayaM ca jaM dANaM / jaM ca guNaMtaraheja pasaMsaNika tayaM ho // 7 // zramassa ya pamisehe suttaviroho Na khesavi nave / jeNaM pariNAmavasA vittile vahitthA va ||7||pttN pUca ho tivihaM darasabajayA ya ajysudinii| paDhamihaluthaM ca dhammizra mahigicca vayacchi viMgI avaghahAraNapaNa puSo pattamapattaM ca hoi pavijatANiya puNa varga pattamapataM ca No viparva zAje puSa apattadANa kArya bhalika puna maga Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatikha // 73 // | taM khalu phuru pace pattAni veisamahigiccA // 80 // iharA u dANadhamme saMkuie hoi pavayaNuDDAho / minuttamohajA iya | esI desaNAsuddhA // 81 // iyaresu vi visaesu jAsA guNadosajAe evN| jAsai sabaM sammaM jaha jaNi khIedosehiM // 82 // guruNA ya zraNuSA gurujAvaM desa laDhuM jamhA / sIsassa huMti sIsA e DhuMti sIsA asI sassa // 83 // satyaghuNA vi tIrai mantrattheva sAsiddhaM sabaM / sadaM no jaMpai jamesa zrahacca jaNi ca // 84 // jaM ca e sutte vihiAM ya | parisiddhaM jAMmi cirarUDhaM / samaivigappiyadosA taM pi e dUsaMti gIyat // 85 // saMviggA gIyatamA vihira siyA pubasU riNa zrAsI / tadadU simAyara isaI ko zivAre // 86 // sAhasamecaM jaM ussuttaparUvaNAkamu vivAgaM / jANate hi vihitAi ziddosA sutta jatthe // 09 // hiyayAvAsAIcaM gAravara sizrA gahittu mujhajaNaM / zrAlaMbaNaM zrapu pAraMti pamAyagattaMmi // 88 // zralaMbaNA nari logo jIvassa ajayakAmassa / jaM jaM pichai loe taM taM laMbaNaM kui // 8 // jo jaM sevai dosaM saMNihipamuhaM tu so zranivi / Thagave guNamaheDhaM zravavAyapayaM puro kADhaM // e8 // pariharai jaM ca dosaM sachaMda vihAra anivi / kappiyasevANa vidu luMpai taM koI pariNI // 1 // taM puNa visuasA susaMvAyaM viNA Na saMsaMti / zravahI rijaNa navaraM suzrANurUvaM parUviMti // 2 // navaisai dhammagunaM hi kaMkhI | appaNo paresiM ca / pattApattavivego hi kaMkhittaM ca vihai // e3 // pataMmi dekhaNA khalu piyamA kaJjANasAhaNaM hoI / kuM apattapattA vizivAyasahassakomI // e4 // viphalA imA apatte ssalappA tarja jarja NizrA / paDhame kuThe bitie mUDhe vuggAhie tae || 5 || zrame ghane hittaM jahA jalaM taM gharaM viNAsei / iya siddhatarahassaM appAhAraM samuccaya. // 73 // Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAse // 96 // ya evaM saMkoe e jue taba puNa tumlattaM / jaM taM maJjatyattaM virakA sabatujhataM // e7 // ke ya puriseiccAi vayaNacacciya vavahiyaM eyaM / iya dekhaNA visuddhA iyarA mittagamalAI // e8 // zrAija ziSThAM kayAi cara| essa kahavi zrAraM / pAUNa vizraruNAe sorheti muNI vimalasA // ee // zrAuTTizrA uviccA dappo puNa hoi | vaggaNAI / vigahAi pamA kappo puNa kAraNe karaNaM // 100 // sacAlU zrapamatto havija kiriyAsu jeNa teSeva / kiriyANaM sAphalaM jaM jaNiyaM dhammarayAMmi // 101 // pavaUM vija pi va sAhaMto hoi jo pamAilo / tassa paNa sinai esA kare garu ca avayAraM // 102 // parikhedalAI cidyA bakkAyavighANI pamattassa / jAi sumi tamhA apamAI | suvihi duA // 103 // rakai vaesu khakhidhaM uvautto hoi samijhaguttIsu / bajAi zravahelaM pamAyacari sudhira| citto // 104 // kAmi ahiAM kiriyaMtara virahi jahA susaM / zrAyara saccakiriyaM apamAI jo iha caritI | // 105 // jaha zivigdhaM sigdhaM gamaNaM maggannuSo egaralAne / deU taha sivalAne NicaM zrapamAyaparivuDDI // 106 // kammAM apamAyA aNubaMdhAvaNyaNaM ca hokAhi / tatto chAkaraNayimo durakarakayakAraNaM hoi // 107 // paribaMdhAvi a kaMTagajaramohasaM nijAuM / havai aNubaMdha vigamA payANajaMgo e dIhayaro // 108 // khArjavasabhiganAve daDhajattakayaM suhaM zrANaM / parivAiM pi ya huAA puNo vi tanAvabuddhikaraM // 107 // zramahAgiricarizraM jAvaMto mANasaMmi ujAmai / zraNigU hiya yathAmaM zrapamAyassesa kasavaTTo // 110 // saMjamajogesu sayA je puNa saMtaviriyA visIti / kaha te visucaraNA bAhirakaraNAlA huMti // 111 // zraNubaMdhajunaM kusalo zivoDhuM zrappaNI pamAyaM / zrayagurusa~gapaJcayasu Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatikha samuccaya. // 4 // saraciya kueNto|| 11 // sahasA asahacArI parapamAyami jo pamai pahA / khaptamittiSa Na kiriyA salAhaNikA have tassa // 113 // davAinAeniNaM avamannato guruM asakacAri jo| sivanazva kueMto hiMma saMsArarami // 11 // havai sakAraMjo atukkarisajaNaeNa kammeNa / niraNeNa sANubaMdhaM ejAra puNa esaNijaM ca // 115 // saMghayaNAdaNurUve sakAraMje zra sAhae bahudha / caraNaM nivamajha na puNo asaMjamo teNimo garuDha // 116 // saMghayaNAIzrAkhaMbaNaM tu siDhivAejaM crnnghaaii| sakAraMjANa tayaM takhuDDikara janayiM // 117 // saMghayaNakAkhabakhadUsamArayAkhavaNA cittUNaM / sabaM ciya NiyamadhuraM NirujAmAu pamuJcati // 110 // kAlassa ya parihANI saMjamajuggANasthi khittaaii| jayaNA vaddizravaNa ra jayaNA jaMjae aMga // 11 // jAyai guNesu rAgo paDhama saMpattadaMsaesseva / kiM puNa saMjamaguNa ahie tA taMmi | vatta // 10 // guNavuddhi paraggayaguNaratto guNasavaM pi saMse / taM ceva puro kATha taggayadosa uvehe // 11 // jaha azmuttayamuNiNo puro kayaM zrAgamesinahattaM / gherANa puro na puNo vayakhakhi vIraNAheNaM // 12 // ettocciya kizkamme ahigicAkhaMbaNaM subhamudayaM / guNakheso vihigaDha jaMjaNizaMkappanAsaMmi // 153 // dasaNanANacarittaM tavaviNayaM jattha jattikaM pAse / jiNapannattaM jatti pUrae taM tahiM jAvaM // 14 // paraguNasaMsA uciyA anAsAhAraNattaNeva tahA / jaha vihiyA jiNavazNA guNanihiNA gozramAINaM // 125 // paraguNagahaNAveso jAvacarittissa jaha jave pvro| dosakhaveNa vinizraNaM jahA guNe nigguNe guNa ||16||pnibNdhss na heU NiyamA eyassa hoi guNahINo / sayaNo vA kosIso vA gaNibarDa vA janaNi // 12 // sIso sanikhaThavAgaNivarDa vA nsoggii| je tattha nANadasaNacaraNA te Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suragaImaggo // 128 // karuNAvase navaraM ThAva maggami taM pi guNahINaM / acaMtAjugAM pue zraratto uverei || 12 | guNarAgI ya pavaTTara guNarayA nihI pArataMtaMmi / sadhesu vi kakesu sAsaNamA linnamiharA u // 130 // te khamAsamaNANaM ityeti ya jati samayavika / vittasadvijuttA savattha vi puSNamAyA // 131 // e vaha jo guNarAyaM dosalavaM kaDDilaM guDDe vi / tassa ziyamA caritaM natthi ti jati samayannU // 132 // guNadosANa ya jaNiyaM mannatthasaM vinici yamavivee / guNadoso pue sIkhA mohamahArAyANAe / 133 / / sayaNappamuhehiM tA jassa guNaiMmi pAhije rAgo / tassa na daMsaNasuddhI katto caraNaM ca nivANaM // 134 // uttamaguNANurAyA kAlAIdosa pattA vi / guNasaMpayA paratya vi na phullahA hoi jANaM // 135 // guNarattassa ya muNiNo guruprANArAhaNaM have yimA / bahuguNarayaNa nihANA tarja e hije jarja ko vi // 136 // tihaM puSpamitrAraM zrammApiNo taheva jaTTissa / dhammAyariyassa puNo ji guruNo visesecaM // 137 // zraNavatthAI dosA guruzrANArAhaNe jahA iMti / huMti ya kayanukhAe guNA garechA jarja jaNiyA / / 138 // nANassa hoi jAgI dhirayara daMsaNe carite ya / dhannA AvakahAe gurukulavAsaM na muMcati // 139 // sabaguNamUlanU na iyArapaDhamasutta'mi / gurukulavAso tattha ya dosA viM guNA jarja zriM // 140 // eyarasa paricAyA suduMbAvi va hiyayANi / kammAi vi parisuddha guruzraNAvattiNo viMti // 141 // zrAyattayA mahAguNa kAlo | visamo saparakayA dosA / zraitigajaMgeNa vi gahaNaM Ni pakappaMmi // 142 // guruzrANAe cAe jiNavarANA na hoi ziyameNa / sachaMda vihArANaM harimaddeNaM jarja jaNi // 143 // ammi paricatte ANA khalu jagavarDa parivattA / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatila 0 / / 75 / / tIe zra pariccAe 5NDa vi logA cArja ti // 144 // nae evaM kaha RSi dighaMto gAmanoinaravaNo / jannai apattavisae guruNo jaggA na jAvANA // 145 // titthayaravayaNakaraNe AyarizrAeM pae kayaM hoi / ettozciya jazia mi | zyareArabhAvasaMvehA // 146 // jiekappApavittI guruzrANAe virohiNI na jahA / taha kaaMtaragamaNe visesakajassa | paribaMdho // 147 // jAvassa hu rikeve jieguruNA hoi tumhnattaM / sarisaM pAsA jaNiyaM mahANisI iMmi phurumeyaM // 148 // guNapussa vi vRtto gozramaNApaNa gurukule vAso / viNyasudaMsaNarAgA kimaMga pue vaccami rassa // 149 // eya mottabo eso kulavaNAe samayaja thie / bajAjAve vi iha saMvego desAihiM // 150 // khaMtAguNuka riso suvihiyasaMgeNa baMjagutI ya / guruveyAvacceNa ya hoi mahAzirAjAho // 151 // mUDho imassa cAe eehiM guNehiM vaMcita hoi / egAgivihAreNa ya essai jaNi ca uhaMmi // 192 // jar3a sAgaraMmi mINA saMkhohaM sAgarassa asahaMtA / niMti tarja suhakAmI niggayamittA viessaMti // 153 // evaM gannusamudde sAraNamAIhiM coiyA saMtA / niMti tarja suhakAmI mINA va | jahA viNassaMti // 194 // jAi zrAyAraMmi vi puchA doseA NAvariyanti / taddidIe iccAzvayaNa gurukulaM garu // 155 // jaM puNa nayA khanijA iccAIsuttamegacArite / taM puNa visesavisayaM sunibuddhihi dadhvaM // 156 // pArva vivajayaMto kAmesu tahA asajamANo cha / tatthutto eso pue gIyatyo ceva saMjavai // 157 // NAgI annANI kiM kAhicAzvaya o / viyattassa vihAro aviya sisiko phuruM samae // 158 // gIyattho kA vihAro bIrthaM gIyatmanI - si naNi / eto tara vihAro nAthunnA jiNavarehiM // 159 // egAgiyassa dosA itthI sANe taheva pakiNIe / samuccaya. // 75 // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jiraka visohi mahaSaya tamhA saviikhAe gamaNaM // 160 // jArja a ajA ya viho kappo ya hoi vibhe / ikkiko puNa 5viho sammattappo asamatto // 161 // gIyatthajAyakappo zrAgI puNa nave zrajA / paNagaM samantakappo tadUego hoi samanto // 162 // ucabadhe vAsAsu satta samatto tadUgo iyaro / zrasamattAjAyAeM uheNa na hoi zrAjabaM | // 163 // tA gIyaMmi imaM khalu vayaNaM sAmaMtarAya visayati / sutaM zravagaMta jiNehiM taMtaNIIe // 164 // ikkassa | puNo tassa vi visame kAle tahA vi e vihAre / jaNavavAyanayArDa vavadhi esa taMtaMmi // 165 // kAlaMmi saMkisi | bakAyadayAvaro vi saMviggo / jayajogIemasaMne pagannayareNa saMvasai // 166 // iya egAgivihAre idaMpatya suparisuddhe / gurukulavAsaccArja leseNa vi jAvaI etthi // 167 // guNavaM ca gurU sutte jahatyagurusaddanAyaNaM io / iyaro puNa viva|rI gachAyAraMmi jaM jaNi // 168 // tityayarasamo sUrI sammaM jo jiNamayaM payAse / zraNaM ca to so kApuriso sappu | riso // 169 // jaDAyAro sUrI nahAyArANuviraka suurii| ummaggadhi sUrI tithi vi maggaM paNAsaMti // 170 // ee | guruNo aguNA pabajArihaguNehiM pabajA / gurukulavAso a sayA arakayasI khattamavi sammaM // 171 // khaMtI samo damo vi a tattaNutaM ca sutta nAso / sattahimi rayattaM pavayaNavalayA garuI // 172 // jabANuvattayattaM paramaM dhIrattamaviya so - haggaM / ziyaguruNANuhAe payaMmi sammaM zravANaM // 173 // zravisA parasoe thirahatthovagaraNovasamaladhI / ni dhammaka hittaM gaMjIrattaM ca iccAI // 114 // unnayanUciya kiriyAparo imo pavayANurAgI ya / sasamayapaNavarDa pariNa zra | poya atthaM // 175 // jo he vAyaparakaM mi he Agame Agami / so samayapakSavarDa siddhaMta virAhago lo zra Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatila 0 // 76 // | // 176 // kakhidosaMmizrA zivike egAiguNujkiTaM vi hoi gurU / mUlaguNasaMpayA ja ka likhA hoi jaM jaNAM // 175 // guruguNarahi vi ihaM dadho mUlaguNavitto jo / na u guNa mittavihRNotti caMgarur3o udAharaNaM // 178 // mUjaguNasaMju assa ya guruNo vi ya uvasaMpayA juttA / dosalave vizrA sirakA tassucitrA evari jaM jaNicaM // 179 // mUlaguNasaMpatto na dosalavajoga imo hercha / madurovakama puNa pavatichAvo jahrutaMmi // 140 // patto susIsasaddo eva kuteNa paMthageNAvi / gADhappamAiNo vidu selagasUrissa sIseA // 101 // nae selagasevAe jar3a sa1/2 selagassa sIsataM / taM muttUNa gayANaM tA paMcasayANa tamakhaUM // 182 // tassa ya mUlaguNesu saMtesuM gamaNANAraM / tesiM tassa ya jutirakamAi kaha hoMti vehammA // 103 // bhUlaguNasaMjucassa ya dose vi zravaNaM vakkamiThaM / dhammarayami jaNi paMthagaNAyaMti ciMta bhiNaM // 104 // janna paMcasayANaM caraNaM tulaM ca paMcagassAvi / zradigicca va gururAyaM visesiuM paMtha tahavi ||18|| ziyameNa caraNajAvA paMcasayANaM pi jai vi gururAuM / tahaviSThA pariNAmavasA ukkio paMthagasseso // 106 // ya e DuSeyaM jaM gosAlovasaggie vAde / zrakSAvirakA surja bADhaM ratto suparako // 187 // paNurate tahA runnaM sIheA mAlukhAkaDe / tanAvapariNayappA pahuNA saddAvi cha imo // 108 // kassa vi katthaI pII dhammovAyaMmi daDhayarA hoi / eya| kuzAvAhA mUkhAvahA evaM // 189 // zrahiM paMthagassa u gururAguka risarja va saMgAro / gurusevAi sa rato ase ajaya vihAre // 10 // selayamA puzcittA vagavittA paMthagaM ca aNagAraM / guruveyAvaJcakaraM viharaMtANaM pi ko doso // 171 // 1 saMtesu viduNDgamaNaThANAI | samuccaya. // 76 // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gale vi dhammaviNayaM jatyuttariya sanika apatya / Apukhita vihAro tattha jaThe nAsi kappe // 1e / saMviggavihArINaM kiM puNa tersi mahANujAvANaM / vaha uvasaMpayANaM kappizcalabovayArANaM // 13 ||dhmmvinn vi tesiM Apuchiya pachizrANa jaha paramo / taha tehi gavizvassaviNAyabo paMthagamuNissa // 14 // eso vizra siDhilotti ya parimArimaya hayaM hava itto / ja sAhUhiNa siDhilo takale aNumaU hoii|| 195 // kappisevAkhazAvagAsadappeNa sekhagassAvi / siDhikhattaM pa u naMge mUsapanA jaM jaNikaM // 196 // sidikhiznasaMjamakamAvi hoLa ujAmati jai pachA / saMvegA to sekhavArADyA hoti // 17 // pAsatyayAzdosA sikAyaraminozraNAhiM / uvavAzyA ya itto pAyajayaNassa vitIe // 18 // anubATa vihAro ettocciya muttu teNa pamibaMdhaM / pamivanno mUlAI vayanaMgo puNa jaDa jaNiyaM // 1 // benassa jAva dANaM tAvayamegaM piNo azkama / egaM azkamaMto azkkame paMca mUkheNaM // 200 // uvavajA uttaraguNavirAhaNAe ahIsaNivAttaM / jaha na sukumAkhiAe IsANuvavAyajoggAe // 201||nnikaarnnpmisevaa caraNaguNaM pAsa tti jaM jaNikaM / anavasAyavisesA pamibaMdho tassa paSThitte ||10||shy guNajuyassa guruNo ucmavatthaM kayAi pattassa / sevA paMthagaNAyA NihosA hoNAyavA // 203 // je puNa guNehi hINA mihaddiSThI ya sdhpaastyaa| paMthagaNAyA mujhe sIse | bokhaMti te pAvA // 204 // caraNadharaNAkhamo vitha sujhaM maggaM parUvae jo so / teNa guNeNa gurucciya gavAyAraMmi jaM jaNiyaM // 205 // sujhaM susAhumaggaM kahamANo java tazcaparakaMmi / thApANaM zyare puNa gihatyadhammATha cukaMti // 206 // jai vi na sakaM kArya samma jipajAsicaM aNuSThANaM / to samma nAsikA jaha jaNikhINarAgehiM // 207 // sanno ya Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatila samuccaya. // 7 // vihAro kammaM sohei sulahabohItha / caraNakaraNaM visucha uvahaMto parUvaMto // 207 // sammaggamaggasaMpaThiyANa sAhUNa kuNa vacanaM / usahalesakoNa ya sayamanneNaM tu kAreI // 20 // eyArisoe pAvo saMja saMja tti jNpto| jaNi titthayareNaM jaM pAvo pAvasamaNike // 10 // kiM puNa tityapajAvaNavaseNa eso pasaMsaNikaguNo / saghANumozraNAe ilAjogA ya ja jaNiyaM // 11 // nANAhi varataro hINo vi du pavayaNaM pajAvaMto / Na ya mukkara karato sucha vi appA | gamo puriso // 1 // hIessa vi suparUvagassa nANAhivassa kAyavA / zya vayaNA tassa vi sevA naciyA susAhUNaM // 13 // tamhA sujhaparUvagamAsAguru Na ceva muMcaMti / tassANA suvihizrA savisesaM ujAmati puNo // 14 // evaM avamannaMto vutto suttami pAvasamaNutti / mahamohabaMdhago vi akhisaMto apritppNto||15|| savisesa pi jayaMto tesimavarka vivajAe samma / to dasaesohI suI caraNaM khahara sAhU ||16||shy sattalarakaNadharA zrANAjogeNa gatiapAbamatA / pattA arthatajIvA sAsayasurakaM zraNAbAhaM // 17 // sinissaMti zratA sitaMti aparimizrA videhami / / samma pasaMsaNijo tamhA eyAriso sAhU // 10 // eyAriso zra sAhU mahAsaGa hoi dUsamAe vi / gIyatyapArataMte kuppasahaMtaM ja caraNaM // 19 // jo puNa aviratattaM darcha sAhUNa jaNa vujhekaM / tassa u pApavittaM evaM samayaMmi uvazcha| // 20 // jo japaNasthi dhammo pa ya sAmazvaM Na ceva ya vyaaii| so samayasaMghabano kAyabo sabasaMgheNa // 21 // bahumuMmAzvayaNa zrANAjuttesu ghivpmibNdho|vihrto vimuNicciya agahikhagahikhassa jiiiie||shaaatypyjaavnnaannN zrarattamuThassa sudhacittassa / dosakhave viviessaNa jAvacaraNaM jrvjnnishN||53|| bakusakusIkhehi titthaM dosakhavA tesu Niyama Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjaviNo / jaztehiM vANijo avajANijota ptyi||2||shraasysucisht guruparataMtassa sujhaviMgassa jAvajazttaM juttaM annappalANaNirayassa // 25 ||shy sattakharakaNatyo saMgahi subahutaMtavakkatyaM / phuruvidhAmo viya jaNi saparesimaNuggahachAe // 56 // tavagaNarohaNasuragirisiriNayavijayAjihANavibuhANa / sIseNaM pi zrarazcaMpagaraNameaM suhaM del|||| // iti zrIyatilakSaNasamuccayaprakaraNam // Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatilaka samuccaya. 10 // // iti zrIyatilakSaNasamuccayaprakaraNam // samuccayaprakaraNam // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha nayarahasyaprakaraNam // aindrazreNinataM natvA vIraM tattvArthadezinam // paropakRtaye brUmo rahasyaM nayagocaram // prakRtavatvaMzagrAhI taditarAMzApratikSepI adhyavasAya vizeSo nayaH / durnayasyApyadhikRtAMzApratikSepitvAttatrAtivyAptivAraNAya prakRtavastvaMzagrAhIti / evaM ca tatpade tanninnapratipaMthidharmopasthite na doSaH / prakRtavastvaMzagrAhitvamapi purnaye'tivyAptameveti taditarAMzApratikSepIti / saptabhaMgAtmakazabdapramANapradIrgha santatAdhyavasAyaikadeze'tivyAptivAraNAyAdhyavasAyapadam / rUpAdigrAhiNi rasAdyapratike piSyapAyAdipratyakSapramANe'tivyAptivAraNAya vizeSapadam / nayAH prApakAH sAdhakA nivartakA nirmAsakA upalaMjakA vyaJjakA ityanarthAntaramiti jASyam / atra prApakatvaM pramANapratipannapratiyogipratiyogimanAvApannanAnAdharmaikataramAtraprakArakatvam / sAdhakatvaM tathAvidhapratipattijanakatvam / nivartakatvama nivartamAna nizcitasvAni prAyakatvam / nirjAsakatvaM zRMgagrAhikayA vastvaMzajJApakatvam / upalaMjakatvaM prativiziSTakSayopazamApekSasUkSmArthAvagAhitvam / vyaJjakatvaM ca prAdhAnyena svaviSayavyavasthApakatvam / evaM ca padArtha pratipAdayannapi jASyakArastattvato lakSaNAnyeva sUtritavAn / yadyevaM nayAnAmadhyavasAyarUpatA, kathaM tarhi "javaeso so evaM pAma si" satyaM, nayajanyopadeze nayapadopacArAt / tathApyete taMtrAntarIyAH, svataMtrA vA codakapakSaprAhiNo matibhedena vipradhAvitA, ujjayathApi midhyAtvamiti cenna, pramApApekSatvenaiteSAmutprayavailakSaNyAt / svaviSayaprAdhAnyarUpasvataMtratAyAzca mithyAtvAprayojakatvAt / gauNatvamukhyatvayorhasvatvadI Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayarahasya prakaraNam. / / pue| ghatvayorivApekSikavastudharmatvAt / prapaJcitaM cedamanyatreti neha pratanyate / ata eva naikasminnarthe nAnAdhyavasAyarUpANAmeteSAM vipratipattitvamapyAzaMkanIyam, sattvajIvAjIvAtmakatvAvyaguNaparyAyAtmakatvacaturdarzanaviSayatvapaJcAstikAyAvarughatvaSaDjavyakromIkRtatvadhamarekatvamitvatritvacatuSTupaJcatvaSaTtvAdhyavasAyAnAmiva paryAyavizudhivazAt pRthagarthagrAhiNAM matijJAnAdInAmivaikatrArthe pratiniyataviSayavijAgazAlinAM pratyakSAdInAmiva vA naigamAdyadhyavasAyAnAmavirudhanAnAdharmagrAhitve'pyavipratipattirUpatvAditi sNprdaayH| atra ca trijiniMdarzanairvirudharmagrAhitvAMzagrAhitvapramitivailakSaNyatvAnAM vipratipattitvasAdhakahetUnAmasidhivyanicArapradarzanAdiSTasiddhiriti vijAvanIyam / syAdetat , ekatvAdikaM na vAstavasaMkhyArUpaM, kiMtu vijinnadharmaprakArakabudhiviSayatvarUpaM, tacca miyo na viruSaM, nayaviSayInUtaM ledAnedAdikaM tu virudhmeveti / maivam / satAmevaikatvAdInAM buddhivizeSeNAbhivyakteH, anyathA taSiyatvAyogAdekatrapramIyamANatvena cAvirodhAt, tadeva jedAdInAmavirodha iti jAvanIyam / ekaikapadoktadoSApattistu jAtyantaratvAnyupagamAnirasanIyA / dRSTA hi vaikaTyaparihAreNa tatprayuktAyAH parasparAnuvedhena jAtyantaramApannasya gumazuMgIjavyasya kaphapittadoSakAritAyA nivRttiH| neyaM jAtyantaranimittA, kiM tu miyo mAdhuryakaTukatvotkarSahAniprayukteti cenna, yorekatarabalavattva evAnyApakarSasaMjavAt, tanmandatAyAmapi mandapittAdidoSApattezca / etenetaretarapravezAdekataraguNaparityAgo'pi nirastaH zranyataradoSApatteranulavabAdhAcca / zratha samuditagumazugavyaM pratyekagumazuMgIcyAM vijinamekasvajAvameva vyAntaraM, na tu mitho'jivyApyAvasthitojayasvannAvaM jAtyantaramiti cenna, tasyA 'vyAntaratve vilakSaNamAdhuryakaTukatvAnanulavaprasaMgAt, ekasvajAvatve doSayopazamAhetutva || e| Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasaMgAt, unjayajananaikasvajAvasya cAnekatvagarjatvena sarvathaikatvAyogAdekayA zaktyojayakAryajanane'tiprasaMgAdijinnasvanAvAnunavAcca / tasmAnmAdhuryakaTukatvayoH parasparAnuvedhanimittamevojayadoSanivartakatvamityAdaraNIyam / nanu jAtyantaratve'pi pratyekadoSanivRttiriti naikAntaH, pRthasnigdhoSNayoH kaphapittakAritvavat samuditasnigdhoSNasyApi mASasya tathAtvAditi cenna, mASe snigdhoSNatvayorjAtyantarAtmakatvAnAvAdanyonyAnuvedhena svajAvAntarajAvanibandhanasyaiva tattvAt, atra ca snigdhoSNatvayoguJjAphale raktatvakRSaNatvayoriva khaMgazovyAptyA'vasthAnAta, jAtyantarAtmakasnigdhoSNatvazAlini ca dAmima azleSmapittojayadoSAkAritvamiSTameva, "snigdhoSNaM dAmimaM ramyaM zleSmapittAvirodhi ceti" vacanAditi saMpradAyaH / yadyapi jAtyantaratvaM na pratyekakAryAkAritvena niyata, jedAnedena dAjedavyavahArAta, tathApi vijinnadharmayorajivyApya samAveza evoktanidarzanamanyatroktam / nRsiMhanidarzanaM tu samAvezamAtra eva, tatra nRtvasiMhatvayoranyAnyajAgAvacchedenaiva samAvezAt / / na ca dAnedAdyasamAveza eva, anulavabAdhAt / na ca sAmAnyato'samAvezavyAptikaTapanAdanujavajrAntatvam , pratiyogyAkAdigarjatayA viziSyaiva dAnedAdyasamAvezavyAptikarUpanAditi tu tattvam / vyaparyAyayorvAstavo'nneda eva saMkhyAsaMjJAlakSa kAryadAttvasvAjAviko jeda iti tu na ramaNIyam , jedasyAsvAnAvikatve saMkhyAdInAM nirAsaMbanatvAt / kathaM tabaikatraiva kadAcizururityekavacanaM,kadAcicca gurava iti bahuvacanam / ucyte| vyaparyAyayoryathAkramamudbhUtAnudbhUtatvavivakSaNAbAbdanyAyAnusaraNAt / yadA tUjayorapyudbhUtatvaM vivakSyate, tadA jvtu| nanvevaM paryAyanayodbhUtatvaprayuktavivakSyaikatrApi ghaTe "ghaTA" iti | prayogApattiH, avyanayodbhUtattvaprayuktakatvavivakSyA ca"bApo dArA" ityAdAvapyekavacanApattiH, ujayavivakSyA ca "manuSyo Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | prarakaNam. nyrhsy| // G0 // yavivAvivakSyA tazcaivaMzAbyabodhana vA vidhAnaM, kiM tu tAmadhamijAvena prati gabantI"tyAdiprayogApattiH / ekatvadharmitAvacchedakatvabahutvaprakArakapratyaye 'ilAhetutve'pyekatvavitvanyAyenaikatvabahutvabodhasyApratyUhatvAdetAdRzazabdAsAdhutvAnetA zrApattaya iti cettathApi sAdhutvajrAntyA jAyamAnedRzajJAnaprAmANyopapattiriticedatra vadanti-nayavivakSAyAM yadharmaprakAreNaikatvabahutvaviSayatvaM, tajanyazAbyabodhe'pi tadharmaprakAreNaiveti noktdossH| ghaTarUpAdaya eveti vyArthikavivakSyA taccaivaMzAbyabodhAdUghaTo rUpAdaya eveti paryAyArtha vivakSayA ca tathaiva zAbdabodhAt / yadA tu avyaparyAyanayayorekatvabahutvAnyAM noddezo, na vA vidhAnaM, kiM tu ta'parAgaNa satvAdyeva pratipipAdayiSitam , tadA tAnyAM "ghaTo'sti" "rUpAdayaH santi" ityevAjilApaH / yadA tUjayagocarayordharmadharmijAvena pratipipAdayiSA, tadA ghaTasya rUpAdaya ityevAjitApaH / zravachedakavinirmokenaikatra bahutvaM tvanuzAsanopagraheNaiva nayaH prakAzayatIti naikaghaTAdau "ghaTA" ityAdiprayogApattiH / sAdhutvantrAntyA jAyamAnajJAne ca viSayAbAdharUpaprAmANyasattve'pi svAvacchedakadharmAnavadhAraNena svaparavyavasAyitvalakSaNaM na prAmANyaM / ghaTasya rUpAdaya ityekadaivaikavacanabahuvacanaprayogaH, ata eva zabalarUpatve kathamekatarapratipattiriti parAstam / sannikarSaviprakarSAdivazAt yathAkSayopazamaM vyaparyAyapradhAnalAvenArthanyAyAt, nAvenApradhAnaguNajUte'pi vastuni sattvaghaTatvAdipratipatteH, tadidamuktamarpitAnarpitasijherityadhikaM trisUtryAloke / dhau mUlajedI pravyArthikaH paryAyArthikazca / tatra anyamAtramAhI nayo vyArthikaH, ayaM hi vyameva tAttvikamanyupaiti, utpAdavinAzau puna || ratAttviko AvirjAvatironAvamAtratvAt / paryAyamAtragrAhI paryAyArthikaH, ayaM hyutpAdavinAzaparyAyamAtrAnyupagamapravaNaH, pavyaM tu sajAtIyakSaNaparaMparAtiriktaM na manyate, tata eva pratyajijJAdyutpatteH / na caivamitarAMzapratikSepitvAhurnayatvam, 1 ghaTa eva rUpAdaya iti / // 7 // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatpratikSepasya prAdhAnyamAtra evopayogAt, etaviSayavistarastu nAtrAnidhIyate granthAntaraprasaMgAt / Adyasya catvAro jedA "naigamaH saMgraho vyavahAra jhajusUtrazceti" jinajagaNikSamAzramaNapranRtayaH / jusUtro yadi vyaM nAnyupeyAttadA "ukhusuassa ege aNuvautte egaM davAvassayaM puhattaM Neca tti" sUtraM virudhyeta / "jhajusUtravarjAstraya eva vyArthikaledA" iti tu vAdinaH sighasenasya matam / atItAnAgataparakIyajedapRthaktvaparityAgAdRjusUtreNa svakAryasAdhakatvena svakIyavartamAnavastuna evopayogamAtrasya tuTyAMzadhruvAMzalakSaNavyAnyupagamaH, ata eva nAsyAsaghaTitajUtanAviparyAyakAraNatvarUpavyatvAnyupagamo'pi / uktasUtraM tvanuyogAMzamAdAya vartamAnAvazyakaparyAye avyapadopacArAtsamAdheyam / paryAyAdhikena mukhyAyapadArthasyaiva pratipAdadhruvadharmAdhArAMzavyamapi nAsya viSayaH zabdanayeSvatiprasaMgAdityetatpariSkAraH / paryAyArthikasya trayo ledAH "zabdaH samanirUDha evaMnUtazceti" saMpradAyaH / jusUtrAdyAzcatvAra iti tu vAdI sighasenaH / tadevaM saptottaranedAH / zabdapadenaiva sAMpratasamanirUdvaivaMjUtAtmakanayajedatrayopasaMgrahApaMcetyAdezAntaram / te ca pradezaprasthakavasatidRSTAntaiyathAkrama shudhijaajH| tathAhi-jaigamanayastAvadharmAdharmAkAzajIvaskandhAnAM taddezasya ceti SaeNAM pradezamAha / dezapradezo nAtiricyate, "dAsena meM" ityAdinyAyAddezasya svIyatvena tatpradezasyApi svIyatvAvyabhicArAtpaMcAnAmeva pradeza iti saMgrahaH / vyavahArastvAha-pazcAnAM pradezastadA syAdyadi sAdhAraNaH syAt, yathA "paMcAnAM goSThikAnAM hiraNyamiti" prakRte tu pratyekavRttiH pradeza iti paJcavidhaH pradeza iti naNitavyam / nanvevaM ghaTapaTayo rUpamityapi na syAt , hitvAzrayavRttitvabodhe tayorghaTarUpamityasyApi ApatteH.nivRttitvabodhe ca prakRtaprayogasyApyanApatteriti cenna syAdevaitAdRzasthale samudi Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayarahasya | tavRttitvabodha eva vyavahArasAmarthyAt , saMgrahAzrayaNAsu sAmAnyata eva sAkAMkStvAt syAdapi / jusUtrastu brUte-paMcavidha-|| prakaraNam. pradeza ityukte pratisvaM paMcavidhatvAnnayAt paMcaviMzatividhatvaprasaMgaH / na ca sAmAnyatastadanvayAnna bAdha iti vAcyam , vizeH // 1 // pavinirmokeNa tadasidheH / kiM ca, kimatra paMcavidhatvam, paMcaprakAratvamiti cet kaH prakAraH, saMkhyA vA, buddhivizeSaviSayatvaM vA, nedo vA / nAdyaH, ananteSu pradezeSu paMcasaMkhyAvadhAraNA sijheH / na dvitIyaH, paMcaprakArakabudhiviSayatvasya pratyekamannAkAvinaH paMcasvapyanAvAt / na ca geheSu zatamazvAtivatpratyekaM pratyekadharmaprakArakabuddhiviSayatvaM, tatsAmAnyavizrAme'nanvayAt, vizeSavizrAme ca jajanAnAmAntaratvAt / na tRtIyaH, atiriktnedaanirukteH| tato jAjyaH pradezaH syAmAstikAyasya, | syAdadharmAstikAyasyetyAdi / zabdanayastu pratijAnIte-zrayuktamuktametadRjusUtreNa,jajanAyA vikaTparUpatvenaikataramAdAya viniga-| ntumazakyatvAt , dharmAstikAyapradezasyApi adharmAstikAyatvena jajanIyatvaprasaMgAt / tadevamabhidheyaM-dharme dharma iti vA pradezo dharmaH, adharme'dharma iti vA pradezo'dharmaH, zrAkAza zrAkAza iti vA pradeza zrAkAzaH, jIve jIva iti vA pradezo nojIvaH, skandhe skandha iti vA pradezo noskandha iti| atra dharmAdharmAstikAyAderaikyAttatpradezasya dharmAstikAyAdirUpatAnatiprasakteti | tayoktiH / jIvaskandhayostu pratisvamanantatvAt kathamadhikRtapradezasya sakalasantAnAtmakatvasaMjava iti vivakSitapradeze sakakhasantAnakadezavivakSitasantAnAtmakatvapratipAdanAya nojIvatvanoskandhatvoktiriti dhyeyam / samanirUDhastvAha-zabdenApi // 1 // na sUkSmamIkSAzcakre "dharma pradeza" ityAdivAkyAt"kumebadaramityAde"riva jedaprasaMgAt |kcidjede saptamIprayoge'pyajede prakArakabodhArtha karmadhArayasyaivAvazyAzrayaNIyatvAdvitIyapakSa eva yukta iti| evaMjUtastvAha-dezapradezakaTapanArahitamakhamameva vastu zra kAyamadezasyAmatijAnIte-zrAtiriktanedAnita kabuddhiviSayatvaM, Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jidhAnIyam, dezapradezayorasattvAt, jede saMbandhAnupapatteH, anjede sahoktyanupapatteHnaca vandhyahimavadAdijAvAjAvAvavedakatayAkAzAdidezasiddhiH, pareNa sama saMbandhasyaivAnupagamAt tAdAtmyataphutpattyanyatarAnupapatteriti dik||prsthko magadhadezaprasiyo dhAnyamAna vizeSaH, tadartha vanagamanadArubedanakSaNanotkiraNalekhanaprasthakaparyAyAvi veSu yathottarazudhA naigamajedAH / atizudhanaigamastvAkuTTitanAmAnaM prasthakamAha / vyavahAre'pyayameva panthAH / saMgrahastu vizujyatvAtkAraNe kAryopacAraM kAryAkaraNakAle ca prasthakaM nAMgIkurute / na ca tadA ghaTAdyAtmakatvaprasaMgaH, tadarthakriyAM vinA tattvAyogAt / ghaTAdizabdArthakriyA tatrApyastyeveti cenna, asAdhAraNatadarthakriyAkAritvasyaiva tadAtmakatvaprayojakatvAt / tathApi prasthakakriyAvirahe | nAyaM prasthako ghaTAdyanAtmakatvAcca nAprasthaka ityanujayarUpaH syAt / na syAt, pratiyogikoTau svasyApi pravezena yAvadghaTAdhanAtmakatvAsijheH / zrarthakriyAjAvAjAvAnyAM vyajedAnyupagame jusUtramatAnupraveza iti cenna, naigamopagatasaMgrahaNAya kvAcitkatathopagamena tadananupravezAt / itthaM ca vyaktidAttaghayaktigataM prasthakatvasAmAnyamapi nAstIti nAtra kazcidoSo vinA vyavahArabAdhamiti dik / jusUtrastu niSpannasvarUpo'rthakriyAhetuH prasthakaH, tatparicinnaM ca dhAnyamapi prasthaka ztyAha, ujayasamAjAdeva mAnopapattarekataravinAnAve parijedAsaMjavAt / kathaM tarhi prasthakena dhAnyaM mIyata iti karaNa| rUpAnupraviSTasya kriyArUpApravezAditi cet, satyam, vivakSAledA'nayarUpAnupravezopapatteriti dik / zabdasamanirUDhavaMjUtAstu prasthakAdhikArakagatAt prasthakakartRgatAmA prasthakopayogAdatiriktaM prasthakaM na sahante / nizcayamAnAtmakaprasthakasya jamavRttitvAyogAta, bAhyaprasthakasyApyanupakhaMjakAkhe'sattvenopayogAnatirekAzrayaNAta, antato jnyaanaacaitnyaanuprveshaadhaa| , satyam, vivAjedAra prasthakaM na sahante / nitAnayAnupravezApA / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayarahasya prakaraNam, // 2 // na ca jJAnAjJAnAtmakatvojayanayaviSayasamAvezavirodhAt pratyekamanayatvamAzaMkanIyam, tAdAtmyenojayarUpAsamAveze'pi viSayatvatAdAtmyAcyAM tlysmaaveshaat| viSayatvamapi kathaMcittAdAtmyamiti tu nayAntarAkUtam , yadAzrayaNenAnidhAnapratyayAnAM tujhyArthatvamuktamiti dik ||vstiraadhaartaa, sA ca yathottarazuzAnAM naigamaledAnAM loke tiryagloke jaMbUdhIpe jaratakSetre taddakSiNArdhe pATaliputre devadattagRhe tanmadhyagRhe cAvaseyA / atizudhanagamastu vasan vasatItyAha / na cAdhAratAdhArasvarUpA tatsaMyogasvarUpA vA, ujjayathApi gRhakoNa zva loke'pyekatritayA tadavizeSAt kiM vizucitAratamyaM na hyatra prasthakanyAyavauNamukhyaviSayakRto vizeSo'stIti cet satyam, devadattasaMyogaparyAyapariNatagRhakoNakSetrasyAkhaMgakSetrAmajAledAvezena pRthakkRtasya yathAkramaM gurugurutaraviSaye ledopacAreNa vizusyapakarSasaMjavAt, anyathA khoke vasAmItyanvayasyaivAnu-10 papattiH / na hi kRtsne khoke devadattavasatirasti, na ca vinopacAraM kRtsnalokarUDhAlokapadAttaddezopasthitirasti / hantavaM|| vRkSa kapisaMyoga ityatrApyupacAraH syAditi cet, kaH kimAha, syAdevam / kAtyavinirmokeNAnvayopapattau kimupacAreNeti | cet, dezAgrahe tahinirmoka eva kathaM / padazaktyanupagrahAditi cenna, skandhaparasya vRkSapadasyaikatvapariNatirUpaskandhapadArthenaivopagrahAt, / jedaviniTuMThita eva vRkSapadArtha zrAzrIyata iti cennAnujavabAdhena tathAzrayaNAyogAditi dik / prayoge kvetyAdyAkAMkSAbAhuTyAbAhusyakRtaM vizukhyavizuzvaiicitryam / ata eva vasan basatIti prayogasya byuparatAkAMkSatvAtsarvavizudhanaigamajedatvamityapi vadanti / vyavahAre'pyayamevAnusaraNIyaH panthAH / na cAtra kathaM vasan vasatIti jedaH, pATaliputrA-||. danyatra gatasyApi pATaliputravAsitvenaiva vyavahArAditi cet satyam, tatra bahukAlapratibaddhatAtagRhakuTuMbasvAmitvAdyarthe 72 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAsitvapadopacAreNa tathAprayogAt / vastuto vasanneva vasatIti vyavahAreNAnyupagamAt, anyathA nAdya so'tra vasatIti | vyavahAro na syAt / vyavahArabalavattvAbalavattve'nyAsAnanyAsAdhIne iti nAtra nirbalatvAzaMkApi yukteti dik / saMgrahastu saMstArakArUDha eva vasatItyajyupaiti, anyatra hi vAsArtha eva tasya na ghaTate / na cAyaM prAgvaSupacAramapyAzrayate / zrata eva mUle vRkSaH kapisaMyogItyatrApyetanmate mUlAninno vRkSaH kapisaMyogItyevArtha iti dik / jusUtrastu yeSvAkAzapradezeSu devadatto'vagADhasteSveva tapAsamanyupaiti / saMstArake taghasatyupagame tu gRhakoNAdAyapi t'pgmprsNgH| saMstArakAvavinnavyomapradezeSu tu saMstAraka evAvagADho na tu devadatto'pIti na tatrApi taghasatijaNitiH / saMstArakagRhakoNAdau devadattavasativyavahArastu pratyAsattidoSAzAntimUkhakaH / vivakSitAkAzapradezeSvapi ca vartamAnasamaya eva devadattavasatiH nAtItAnAgatayoH, tayorasattvAt, pratisamayaM calopakaraNatayA tAvadAkAzapradezamAtrAvagAhanAsaMjavAcceti dik / zabdasamajirUDhevaMjU-| tAstu svAtmanyeva vasatimaMgIkurvate / na hyanyasyAnyatra vasatisaMnavaH, saMbandhAnAvAt, asaMbadhyorAdhArAdheyanAve cAtiprasaMgAditi dik / / evameliH zrutopadarzitanidarzanaireteSAM yathAkramaM vizuddhatvagavaseyam / athaiteSAM lakSaNAni vkssyaamH| nigameSu navo'dhyavasAyavizeSo naigamaH, tannavatvaM ca khokaprasidhArthopagantRtvam, khokaprasidhizca sAmAnyavizeSAdhujayopagamena nirvahati / zratha svataMtrasAmAnyavizeSojayAcyupagame kaNAdavahurnayatvam, zabakhatadanyupagame ca pramANatvameva, yathAsthAnaM pratyeka gauNamukhyanAvena ta'pagame ca saMgrahavyavahArAnyatarapraveza iti cenna, tRtIyapakSAzrayaNe doSAlAvAta, upadheyasAMkarye'pyupAdhyorasAM Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayarahasya // 3 // prakaraNam. karyAt / zrAha atiriktasAmAnyavizeSAnanyupagame kathamanuvRttivyAvRttibuddhI, nahi te ahetuke, na vaikahetUnave, na vA nirviSaya eva doSaje ti maivam, vastuta eva mRdAditulyapariNAmenAnuvRttibudhavaMtAdyatuTyapariNAmena ca vyAvRttibujherupapatteratiritakahapane mAnAjAvAt / taduktam-" vastuta eva samAnaH, pariNAmo'yaM sa eva sAmAnyam / asamAnastu vizeSo, vastvekamanekarUpaM tu"||1||iti / atiriktaM tu sAmAnya vyaktiSvekadezena samaveyAt, kAtsnyena vA / zrAdye sAvayavatvaprasaMgaH, antye ca prativyakti naanaatvaapttiH| na ca vyaktivRttitvaM sAmAnyasyopagamyata eva, dezakAsya'yostvanupagamAdanukkopAkhna iti vAcyam, uktAnyataraprakAravyatirekeNAnyatra vRttyadarzanAta, atrAnyataraprakArAzrayaNe'nyataradoSApattervajralepatvAdipti saMmatiTIkAkRtAmaniprAyaH / prativyaktiparyAyatve prativyakti parisamAptyApattiH, anyathA tu citvAdituSyatApattiriti nyAyAloke smrthitmsmaabhiH| samAnapariNAmarUpasAmAnyAnyupagame'pi prativizeSaM tadanyatvAdhizeSAdavizeSa iti cenna, svajAvajedena tahizeSAt , ata eva samAnatvaM sAmAnyagarjam, tacca tahe purghahamiti parAstam / tathApyanuvRttidhIjananasvajAvapariNAmatvenAnuvRttidhIjanakatAtmAzrayAditi cenna, vastunastatsvajAvasya mRtparimANatvAdinA janakatve'doSAt, janakatAyA api pariNAmarUpatvena nAnAtvasya doSAnAvahatvAdekatvasaMjavena kAryAnumAnAnuchedAditi dik / aviSaya evAyaM sAmAnyAkAra ityapi na yuktam, bIjAjAvAt / anAdivAsanAdoSo bIjamiti cenna, vAsanAyA bodharUpatve samanantara jJAnepi tatprasaMgAt / viziSTabodharUpatvena ca kiM vaiziSTayamiti vAcyam, anAdihetuparaMparAjanyatyamiti cenna, tatrApi katanmAtrAvizeSAt, samuzormikalpanAyA api citrahetusvajAvAMgIkAraM vinA vaktumazakyatvAditi vivecitamanyatra / vize // 3 // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAtireke'pi na pramANamasti, vizeSANAmiva nityamabyANAmapi svata eva vyAvRttatvAt, anyathA nityaguNeSvapi tatkahapanaprasaMgAt / zrAzrayavizeSeNAzritavyAvRtte yaM doSa iti cedAzritavizeSeNAzrayacyAvRttirityeva kimiti nAghiyate, sadaviziSTameva sarva ledapratiyogitvAnuyogitvAdeH svarUpasaMbandhAtmakatvenApyantato jagadaikyaparyavasAnAta, jedasyA vidyopaka-|| hipatatvAt tathaiva zrutisvarasAdityapaitavAdizrIharSamatamapina ramaNIyam , dasyAvAstavatve tadanAvarUpAnedasyApi tathAtvAt, tAdAtmyasyApi jagataH paunaruktyAdyApattyA sarvathA vaktumazakyatvAccetyanyatra vistaraH / "NegehiM mANehiM miNatti ya puNegamassa ya nirutti tti" sUtram / naikamAnameyaviSayo'dhyavasAyo naigama ityetadarthaH / naigameSvanihitAH zabdAsteSAmarthaH zabdArthaparijhAnaM ca dezasamagramAhI naigama iti tattvArthanASyam / atra pUrvadalaM maktalakSaNakathanAbhiprAyam, uttaradavaM ca viSayavinAgavidhAnirUpaNAniprAyamAtraM / dezamAhitvaM vizeSapradhAnatvaM, samagravAhitvaM ca sAmAnyapradhAnatvaM pArijASikam / anyathA sAmAnyavizeSayodhyorapi vastvekadezatvAt kiM vairUpyaM syAt / evamasya pramANatvaM syAta, na syAtpratyekaM jedaza stakunayavizeSatve'pi saMyojayaviSayatvAyogAt / asya ca catvAro'pi nikSepA animatA nAma sthApanA avyaM jAvakazceti / ghaTa ityanidhAnamapi ghaTa eva "arthAnidhAnapratyayAstulyanAmadheyA" iti vacanAta, vAcyavAcakayoratyantanede pratiniyatapadazaktyanupapattezca / ghaTAkAro'pi ghaTa eva, tujhyapariNAmatvAt / anyathA tattvAyogAt, mukhyArthamAtrAjAvAdeva ttprtikRtitvopptteH| mRtpimAdirSavyaghaTopi ghaTa evAnyathA pariNAmapariNAminAvAnupapatteH / jAvaghaTapadaM cAsaMdigdhattikameva / nanu nAmAdInAM sarvavastuvyApitvamupagamyate, na vA / zrAdye vyabhicAraH, anajilApyanAveSu nAmanidepApravRtteH, Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayarahasya prakaraNama // 4 // vyajIvAvyapravyAdyasisyAjilApyanAvavyApitAyA api vaktumazakyatvAcca / antye " jatyaviya Na jANijA caukkayaM pirikave tatyatti" sUtravirodhaH, atra yattatpadAnyAM vyAptyupasthiteriti cedatra vadanti, tattayannicArasthAnAnyatvavizepaNAnna dossH| tadidamayuktam, yadyekasminna saMjavati, naitAvatA navatyavyApiteti / apare vAhuH, kevasiprajJArUpameva nAmAnajilApyanAyeSvasti, avyajIvazca manuSyAdireva, jAvidevAdijIvaparyAyahetutvAt / vyajanyamapi mRdAdireva, zrAdiSTavyatvAnAM ghaTAdiparyAyANAM hetutvAditi / etacca mataM nAtiramaNIyam, vyAdhikena zabdapujalarUpasyaiva nAmno'nyupagamAt / manuSyAdInAM vyajIvatve ca sighasyaiva jApajIvatvaprasaMgAt, AdiebhavyahetuavyAvyopagame nAvaanyonjedaprasaMgAcca / guNaparyAyaviyuktaH prazAsthApito vyajIva ityekeSAM mataM, etadapi na sUdamam, satAM guNaparyAyANAM budhyApanayanasya kartumazakyatvAt / na hi yAdRcikajJAnAyattArthapariNatirasti, jIvazabdArthajJastatrAnupayukto jIvazabdArthajJasya zarIraM vA jIvarahitaM dhanyajIva iti nAcyApitA nAmAdInAmityapi vadanti / nanu tathApi naigamena nAmAdicatuSTayAnyupagame tasya || vyArthikatvavyAhatiH syAt, cyArthikena nyasyaivAnyupagamAt, anya paryAyatayA, paryAyaM ca gauNatayAnyupagaban pranyAthiko'pi nAvanikSepasaha iti / inta tarhi tvaduktarItyA zabdanayA zrapi vyanikSepasahA iti katham " jAvaM ciya sahayA sesA chati samaNikeve ti" nASyoktavyavasthA / etena vyArthikaparyAyArthikayodhyostutyavAdenojayAnyupagamaH, al // paramAdyasya sarvathA'nedenAntyasya tu sarvathA jedena tato naikasyojayaviSayatve viSayAntaramahAdhamanyakarapanAnupapattiH, jedAdoparAgaNojayagrahArthamujayakalpanAvazyakatvAditi cyArthikasyApi paryAyasahatvamityapAstam / evaM sati paryAyArthikasya 4 // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAderapi vyasahatvApatteratyantajedAjedagrAhiNodhyoH samuditayorapi mithyAdRSTitvAdatyantAtnede paryAyacyAsahoktipra-|| saMgAta, tathA ca guNo vyamiti vyArthikanayAjilApAnupapatteH, atyantanede'pi paryAyArthikena avyagrahe vyArSikasyAntargatvaprasakteH, ekasminnavyapake paryAyArthikanayabhate'pi anyasAmAyikamityasyAvirodhaprasaMgAt, etanmatasya nASyakRtaiva nirastatvAcceti cedatrocyate-avizudhAnAM naigamajedAnAM nAmodyanyupagamapravaNatve'pi vizudhanaigamanjedasya 'vyavizeSaNatayA paryAyAnyupagamAnna tatra laavnikssepaanuppttiH| zrata evAha jagavAn jajabAhuH-"jIvo guNapamivanno eyassa davayissa sAmaiyaM ti" na caivaM paryAyArthikatvApattiH, itarAvizeSaNatvarUpaprAdhAnyena paryAyAnanyupagamAt / zabdAdInAM paryAyArthikanayAnAM tu naigamavadavizudhanAvAnna nAmAdyanyupagantRtvam / vAstavataviSayatvaM tu noktavinAgavyAghAtAyeti paryAlocayAmaH / nanu tathApi "pAmAitiyaM davayissa jAvo zra pajAvaNayassa tti" pUrvamanidhAya pazcAt " jAvaM.ciya saddayA| sesA khaMti sabaNikeve" tathA " sabaNyA jAvamichati ti" vadatAM nASyakRtA ko'bhiprAya iti cedayamajiprAyaH-pUrva zuddhacaraNopayogarUpajAvamaMgalAdhikArasaMbandhAnnaigamAdinA jalAharaNAdirUpannAvaghaTAnyupagame'pi ghaTopayogarUpannAvaghaTAnanyupagamAttayoktiH, pRthaganidepAcca na pratyayasyAnidhAnatuTyatA,agre tuvyavasthAdhikArAvizeSoktiriti mukhyatvarUpasvAtaMtryeNa nAmAditrayaviSayatvameva vyArthikasyetyabhipretya, matAntareNa vA tathoktiH, ata eva tattvArthavRttAvapi atra cAdyA nAmAdayastrayo vikahapA vyArthikasya tathA tathA sarvArSatvAt / pAzcAtyaH paryAyanayasya tathApariNativijJAnAcyAmiti / etanmatAvaSTaMjenaiva " jIvo guNapamivanno Nayassa dabajyissa sAmazyaM / so ceva pakravaNayavyista jIvassa esa gunno"||1|| Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayarahasya // 85 // ityAvazyakagAthA kiM ivyaM guNo vA sAmAyikamiti cintAyAM dhavyArthikanayamate guNaM pratipanno jIvaH sAmAyikam, paryAyArthikanayamate tu jIvasya guNa eva sAmAyikamityuttaram atra ca vyaparyAyanayayoH zuddhadravyaparyAyAveva viSayau, tatra | paryAyavyayorvininnayoH kalpitayoH kuMrulatApannaM svarNa patrasya nIlatetyAdAviva, vizeSaNatayAnidhAnaM tu na svaviSayavyAdhAtAyetyabhiprAyeNa mahatA prabandhena jASyakRtA vyAkhyAtA / matAntarAniprAyeNa tu paryAyArthika eva pravyasya kalpitasya vizeSaNatvam, avyArthike tu prAgupadarzitadizA paryAyasyAkahipatasyApi vizeSaNatvaM nyAyyameva / na ca naye vizeSaNaM kahipatameveti niyamaH " sAvaja jogavira tigutto basu saMjarja / uvatto jayamANo zrAyA sAmAiyaM hoi " // 1 // ityatra saMgrahahnayasvI kRtAtmasAmAnyasAmAyikavidhiniyamanAya pravRttAnAM paryAyazuddhimatAM vyavahArAdinayAnAM yAvadevaMbhUtamuttarottaraparyAya kadaMbaka vizeSaNoparAgeNaiva pravRttidarzanAt / na ca tatra paryAyanayAnAM saMgrahasvIkRta vidhivizeSaparyavasAnArthaM paryAya vizeSaNamuprayA pravRttAvapi savizeSaNa ityAdinyAyAnu paryAya vidhAveva tAtparyAt, anyanayavidhi niyamAnuddeza lakSaNasvAtaM| tryeNa nayAnAM svaviSayanirdeze vizeSaNasya kalpitatva niyama eveti vAcyam / tathApyanyatvasya svaviSayavilakSaNa viSayatvarUpasya nivezena naigamabhedeSu vizuddhanaigame vizeSaNasya paryAyasyAka spitatva siddherapratyUhatvAdityasmAbhiranuzIkSitaH panthAH | samAkalitasvasamayarahasyairdivyadRzA nijAlanIyaH / naigamAdyupagatArthasaMgrahapravaNo'dhyavasAya vizeSaH saMgrahaH / sAmAnyanaigamavAraNAya naigamAdyupagatArthapadam / saMgrahazca vizeSa vinirmoko'zuddha viSaya vinirmokazcetyAdiryathAsaMbhavamupAdeyaH / tena na 1 prANyupadarziteti. prakaraNam. // 85 // Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasthakasthale sAmAnyavidherai'saMgrahAdanupapattistatpravaNatvaM ca tanniyatabudhivyapadezajanakatvam , tena na nAnArtharUpasaMgrahasya nyjnytvaanuppttidossH| " saMgahiyapimiyatvaM saMgahavayaNaM samAsa viti tti" sUtram / atra saMgRhItaM sAmAnyAnimukhagrahaNagRhItaM piMktiM ca vivaditaikajAtyuparAgeNa pratipipAdayiSitamityarthaH / saMgRhItaM mahAsAmAnyaM, pimitaM tu sAmAnyavizeSa iti vArthaH / " arthAnAM savaikadezasaMgrahaNaM saMgraha" iti tattvArthajASyam / atra sarva sAmAnyamekadezazca vizeSastayoH saMgrahaNaM sAmAnyaikazeSaH svIkAra ityarthaH / ayaM hi ghaTAdInAM javanAnAntaratvAttanmAtratvameva svIkurute, ghaTAdivizeSavikalpastvavidyopajanita evetyabhimanyate / jagadaikye ghaTapaTAdiledo na syAditi cenna sthAdeva vAstavaH, rajau sarpajramanibandhanasarpAdivadavidyAjanitaH nirvacanIyastu syAdevetyAdyA etanmUlikA aupaniSadAdInAM yuktayaH / asyApi catvAro nidepA animatAH / ye tvAdu yaM sthApanAmiti, saMgrahapravaNenAnena nAmanikSepa eva sthApanAyA upasaMgrahAt / na ca " nAmaM zrAvakahiyaM hojA jvaNA ittariyA vA hotA AvakahiyA vA hoU tti" sUtra evAnayorvizeSAnidhAnAtkathamaikyarUpyamityAzaMkanIyam, pAcakayAcakAdinAmnAmapyayAvatkathikatvAttadavyApakatvAt / sthUlanedamAtrakathanam padaprakRtikRtiyAM nAmasthApanayorleda iti cet kathaM tarhi gopAladArake nAmentratvam / zratha nAmenmatvaM vividha indha iti padatvamekamaparaM cennapadasaMketaviSayatvam, AdyaM nAsti, dvitIyaM ca padArtha iti na doSa iti cettarhi vyakkyAkRtijAtInAM padArthatvenenjasthApanAyA apIjapadasaMketaviSayatvAt kathaM gopAladArakavannAmenpratvam / nAmajAvanikSepasAMkarya 1 vidhayo'saMgrahAditi. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayarahasya // 86 // paMrihArAyendrapadasaMketa viSayatvaM nAmendratvaM nirucyata iti gveyanta tarhi so'yaM vizeSo nAmasthApanAsAdhAraNa eva saMgRhyatAmiti | tena vicAracaMcuradhiyo devAnAMpriyAH upacArarUpasaMketa vizeSagrahe anya nikSepatyApyanatirekaprasaMgAt, yAdRcikavizeSopagrahasya cAprAmANikatvAt pitrAdikRtasaMketavizeSasyaiva grahaNAnnAmasthApanayoraikyAyogAt / evaM ca bahuSu nAmAdiSu prAtisvikaika| rUpA jisandhireva saMgrahavyApAra iti pratipattavyam / yadanuyaiva saMgrahasvIkAre tu nAmno'pi jAvakAraNatayA kuto na pravyAntarbhAva iti vAcyam / pravyaM pariNAmitayA jAvasaMbadhaM nAma tu vAcyavAcakajAvenetyasti vizeSa iti cettarhi sthApanAyA zrapi tulyapariNAmatayA nAvAsaMbaddhatvAta kiM na nAmno vizeSa iti paryAlocanIyam / syAdetat eNAM pradezasvI karturnaigamAt pazJcAnAM tatsvIkAra ivAtrApi caturnikSepasvI kartustatastatrayasvI kAreNaiva saMgrahasya vizeSo yukta iti, maiyam, dezapradezavat sthApanAyA | upacarita vijAgAjAvena saMgraha vizeSAditi dik / lokavyavahAraupayiko'dhyavasAya vizeSo vyavahAraH / " vaccai viliyanaM vavahAro sabadabesutti " sUtravinizcitArthaprAptizcAsya sAmAnyAnanyupagame sati vizeSAnyupagamAt / zrata eva vizeSeNAvahiyate | nirAkriyate sAmAnyamaneneti niruktyupapattiH / jalAharaNAdyupayogino ghaTAdivizeSAnevAyamaMgI karoti natu sAmAnyamartha kri| yA'hetostasya zazazRMgaprAyatvAd nanu ghaToyaM pravyamityAdau ghaTatvaSavyatvAdikaM kathamapahnotuM zakyamiti cenna kathaMcidanyApoharUpaM tat, na tvatiriktamityeva paramucyate, zrakhaMmAjAvanivezAcca nAnyonyAzrayaH / yadi caivamapyanAvasAmAnyAcyupagamApa| tistadA tu sarvatra zabdAnugamAdevAnugatavyavahAraH kAraNatvanyAtyAdau pareNApItyamevAnyupagamAdityAdikaM prapaJcitamanyatra / " laukikasama upacAraprAyo vistRtArtho vyavahAraititatvArtha jASyaM" / vizeSapratipAdanaparametat / yathA hiloko prarakaNam. // 86 // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizcayataH paMcavarNe'pi camare kRSNavarNatvamevAMgIkaroti tathAyamapIti laukiksmH| na ca kRSNo bhramara ityatra vidyamAnetaravarNapratiSedhAjJAntatvam, anudbhUtatvenetarA vivakSA, tapaudAse'tAtparyAt, udbhUtavarNavivadAyA evAjisApAdivyavahArahetutvAt / kRSNAdipadasyodbhUtakRSNAdiparatvAdhA'tAtparyajhaM pratyetasyAprAmANye'pi tAtparyazaM prati prAmANyAt, lokavyavahArAnukUlatvAt / nApi nizcayataH, avadhAraNAkSamatvAdityasatyameva / nanu kRSNo bhramara iti vAkyavat paMcavarNo bhramara iti vAkyamapi kathaM na vyavahAranayAnurodhi, tasyApi lokavyavahArAnukUlatvAt, AgamabodhitArthe'pi vyutpannalokasya / vyavahAradarzanAt, khokabAdhitArthabodhakavAkyasyAvyavahArakatve cAtmA'rupavAnityAdivAkyasyApyavyavahArakatvApAtAttasyApyAtmagauratvAdibodhakaTokapramANabodhakatvAdatrAntalokabAdhitArthabodhakatvaM cojayatra tuTyam / pratyakSa niyataiva vyavahAravi. SayatA, na tvAgamAdiniyateti tu vyavahAra'nayasya cArvAkadarzanapravartakasya matam, na tu vyavahAranayasya jainadarzanasparzina iti cetsatyam / yadyapi kvacidadRSTArthe naizcayikaviSayatAsaMvalitaiva vyAvahArikaviSayatA svIkriyate, tathApi lokaprasidhAnuvAdasthale kvacideva seti kRSNo bhramara iti vAkye svajanyabodhe bhramaraviSayatAnirUpitapaMcavarNatvAkhyaviSayatAyAM vyAvahArikatvAnAvAnna tathAtvamiti dik / kuMmikA sravati, panthA gavatItyAdI bAhuTyena gauNaprayogAupacAraprAyaH, vizeSapradhAnatvAcca vistRtArtha iti / zrayamapi sakasa nikSepAnyupagamapara eva / sthApanA netyayamiti kecitteSAmAzayaM na jaaniimH| na hInyapratimAyAM nenvya vahAro javati, na vA javannapi brAnta eva, na vA nAmAdipratipakSavyavahArasAMkaryama 1 gaurakharavadaraNyamitivat. 2 gaurakavAdi. kvacideva seti kRSNAyakaviSayatAsaMvakhitaiva vyAvahArika na tu vyavahAranayasya jainadarzana Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayarahasya || 09 || stItyardhajaratIyametat yata lokavyavahArAnurodhitvaM sthApanAnanyupagantRtvaM ceti // pratyutpannagrAhyadhyavasAya vizeSa rujusUtraH " paJcuppaNaggAhI ukusu eyavihI muNeyabo tti " sUtram / pratyutpannagrAhitvaM ca jAvatve'tItAnAgatasaMbandhAbhAvavyApyatvopagantRtvam / nAto'tiprasaMga: / vartamAnakSaNasaMbandhavadatItAnAgatakSaNasaMbandho'pi kathaM na jAvAnAmiti cedi - | rodhAt / zratItatvAnatI tatvayoreva virodho, na tvatI tatvAnAgatatvayoriti cenna, anAgatatvenAnatI tatvAkSepAt / zratItAnAgatAkArajJAnadarzanAda virodhAditi cenna, pratyakSa tathAkArAnuparAgAt, prabuddhe vAsanAdoSajanitatathA vikaTTapAcca / vastvasiceranujjavAvizeSe vikalpAvizeSa iti cenna, upAdAnavyaktivizeSeNopAdeya vyaktivizeSAdityanyatra vistaraH / satAM | sAMpratAnAmarthAnAma bhidhAnaparijJAnamRjusUtra iti tattvArthabhASyam / vyavahArAtizAyitvaM lakSaNamabhipretya tadatizayapratipA| danArthametaduktam / vyavahAro hi sAmAnyaM vyavahArAnaMgatvAnna sahate, kathaM tarhyarthamapi parakIyamatItamanAgataM cApyani| dhAnamapi tathAvidhArthavAcakam, jJAnamapi ca tathAvidhArthaviSayamavicArya sahetetyasyAnimAnaH / na cAyaM vRthAbhimAnaH, svadezakAlayoreva sattAvizrAmAt, yathAkathaMcit saMbandhasya sattAvyavahArAMgatve'tiprasaMgAt / na ca dezakAlayoH sattvaM vihAyA - nyadatiriktaM sattvamasti yadayogitA prakRte syAt, zrasattAbodho'pi cAsti, tanna, sattAnanuvedhAt anyathA kharazRMgAdInAmasattA na siddhyet / uddezyAsiddhyA va vidheyA satteti cet, kathaM tarhi kharazRMgamasaditi vyavahAraH / kharavRttyabhAvapratiyogi zRMgamiti tadarthaiti cenna. etasyArthasyAsvArasikatvAt / tathApyayogatAnizcaye kathaM svArasiko yamrA zrutArthabodha iti cedrUpAdisthala ivAhAryayogyatAnizcayAt, vikalpAtmakajJAne tasyApratibaMdhakatvASA / tathA cotaM zrI harSeNApi zrAtyaM prakaraNam. || 09 || Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAsatyapi hyarthe jJAnaM zabdaH karoti hi / zrabAdhAtu pramAmatra svataH prAmASya nizcalAm // 1 // iti / zrAsato jAvAyatvamanAvapratiyogitvaM ca jAvadharmarUpaM na saMbhavatIti na tanniSedho yuktaH / zazazRMgamasti na veti pRSThato dharmivacanavyAghAtenaiva nigrahAttatrAnyatarAnidhAnenojayaniSedhena tUSNIMbhAvena vA parAjayAjAvAditi cenna yathA pareSAM viziSTasyAti - | riktasyAsattve'pi tatrAjAvAzrayatvasyAbhAvapratiyogitvasya vA vyavahArastathAsmAkamapi samuparAgeNAsatyapi viziSTe vaijJAni kasaMbaMdhavizeSarUpata6 yavahAropapatteH / zazazRMgamasti na veti jijJAsuprazne zazazRMgaM nAstItyevAbhidhAtuM yuktatvAt zrAnupUrvInedA'ddezya siddheH / itthameva pItaH zaMkho nAstItyAderapi prAmANyopapatteH / kAlpanikasyApyarthasya parapratibodhArthatayA kaSpitAharaNAdivaSayavahArataH prAmANyAt / itthameva nayArtharucivizeSopAdAnAya tatra tatra nayasthale darzanAntarIyapakSagrahasya tAMtrikai riSTatvAditi dik / zrasyApi catvAro nikSepA abhimatAH pravyanikSepaM netrutyayamiti vAdisiddhasenamatAnusAriNaH / | teSAmuktasUtravirodhaH / na cokta evaitatparihAra etanmatapariSkAra iti vAcyam, nAmAdivaDupacaritaghanya nikSepadarzanaparatvA| duktasUtrasya tadanupapatteradhikamanyatra / zrAdezAntare yathArthAbhidhAnaM zabda iti trayANAmekaM lakSaNam / jAvamAtrAnidhAnaprayojako'dhyavasAya vizeSa ityetadarthaH / tena nAtiprasaMgAdidoSopa nipAtaH / tatrApi prasi pUrvAnubdAdarthapratyayaH sAMprata iti | sAMpratalakSaNam / prativiziSTavartamAnaparyAyApanneSu nAmAdiSvapi gRhItasaMketasya zabdasya jAvamAtrabodhakatvaparyavasAyIti tadarthaH / tathAtvaM ca jAvAtiriktaviSayAMza uktasaMketasyAprAmANyagrA ikatayA nirvahati / tajAtIyAdhyavasAyatvaM ca lakSaNamiti na kvacidanIdRzasthale'vyAptiH, samanirUDhAdya tivyAptizca adhyavasAye ca tattadanyatva vizeSaNadAnAnirAkaraNIyA / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayarahasya prakaraNama. // 7 // saMpradAye'pi vizeSitatara zajusUtrAnimatAthagrAhI adhyavasAyavizeSa itizabda ityApAditasaMjJAntarasyAsya lakSaNam / "zva visesiyataraM paccuppasa pa saddo tti" sUtram / atrApi tarapratyayamahimnA vizeSitatamAdhovartiviSayagrahaNAnna samanirUDhAyativyAptiriti smartavyam / jusUtrAhizeSaH punarasyecaM naavniiyH| yata saMsthAnAdivizeSAtmA nAvaghaTa eva paramArthaH san taditareSAM tattuTyapariNatyanAvenAghaTatvAt / ghaTavyavahArAdanyatrApighaTatvAsiddhiriti cenna, zabdAnikhAparUvapavyavahArasya saMketavizeSapratisandhAnaniyaMtritArthamAtravAcakatAsvanAvaniyamyatAviSayatathAtve'taMtratvAt, pravRttyAdirUpavyavahArasya cAsike / ghaTazabdArthatvA vizeSe jAvaghaTe ghaTatvaM nAparatretyatra kiM niyAmakamiti cet, arthakriyaiveti gRhANa / zrata evAtrAnupacaritaM ghaTapadArthatvam, anyatra tUpacaritamiti gIyate vishessH| athavA jusUtrasya pratyutpanno vizeSitaH kuMja evAnimataH, asya tu mata UrdhvagrIvatvAdisvaparyAyaiH sanAvenArpitaH kuMjaH kuMja iti jayate / idaMtvakuMjatvAdyavazvedena svaziSyaniSThasvaparyAyAvachinnatattvasattAbodhaprayojakaprakRtavAkyecArUpagurvarpaNayA'yamUrdhvagrIvatvAdinA kula eva kula UrdhvagrIvatvAvinA kula evoSNAdivAkyaprayogAt / ityamevoddezyasAvadhAraNapratItervAdAntarotthApitaviparItAjinivezanirAsasya ca sidheH idameva jaMgAntare'pyarpaNaprayojanaM bodhyam // 1 // paTAdigataistvaktrANAdintiH paraparyAyairasannAvenArpito'kuMno laNyate, kuMne kuMjatvAnavacchedakadharmAvacinnAkulatvAsattvAt / nanvevaM kuMjatvAnavacchedakaprameyatvAvaledenApyakuMjatvApattiH, nAnAdharmasamudAyarUpakuMjatve prameyatvasyApyavacchedakatvAt // 2 // tathA sarvo'pi ghaTaH svaparonayaparyAyaiH sanAvAsanAvAnyAmapito'vaktavyo jaNyate, svaparaparyAyasattvAsattvAnyAmekena kenApizabdena sarvasyApi tasya yugapachatumazakyatvAt / zrathaikapada Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcyatvaM ghaTasya svaparyAyAvacinnatvoparAgeNApi nAstIti tadavacchedenApyavAcyatApattiH, vastutaH svaparyAyAvacinnasyaikapadavAcya-|| tvenAvyaktatvAlAve vastutaH kathaMcikujayaparyAyAvacinnasyApyekapadavAcyatvena tathAtvApatteH, anyathA paraparyAyAvavinnasyAvya-1 ktatvApatteH / vidheyAMza ekapadajanyasvaparaparyAyojayAvacinnaprakArakazAbdabodhAviSayakatvamevAvaktavyatvamiti na doSa iti cenna, ujayapadajanyasyApyekapadajanyatvAvyabhicArAt / kuMjanaJpadAnyAmakuMnatvabodhake vitIyanaMge paryAyAvacchedenApyavyaktatvolekhApatteH / prakRte'pyekena talayAdisAMketikapadena bodhasaMjavAdvAdhAcca / zratha svaparaparyAyojayAvacinnekavidheyatAkazAbdabodhAviSayatvamevAvaktavyatvam / ditIyanaMge ca kuMjanapadAnyAmapi tAtparyavazAdekavidheyakabodhasyaivoddezyatvAnnAtiprasaMgaH, ujjayAdipadAcca budhisthazaktAunnayavidheyakabodhasyaivoddezAnna bAdha iti cenna, aprsiddheH| vikalpabalAtkathaMciprasidhAvapyanApekSikatvena tatra syAtpadaprayogAnupapatteH / tathA cApekSika vizeSa vizrAntavaktavyatvapratipakSAvaktavyatvAsiau vaktavyatvaviSayasyASTamanaMgasyApatteH / zravaktavyatvapratipakSasya vizeSavizrAntatvAdeva nASTamanaMgApattiriti hi saMpradAya iti cenna, prakRtividhiniSedhasaMsargAvachinnaikavidheyatAkazAbdabodhAviSayatvarUpasyAvaktavyatvasya svaparaparyAyojayAvacedena tRtIyanagopasthityA doSAlAvAdavacinnAntopAdAnAdavaktavyatvAyaikavidheyatAmAdAya na bAdha iti dik // 3 // ekasmin deze svaparyAyasattvenAparasiMzca paraparyAyAsattvena vivahito ghaTo'ghaTazca naNyate / ekasmin dharmiNi dezaledena jinnatayA vivakSite ekavAkyAlayabodhatAtparyeNa tathA bodhAt // // ekasmin deze svaparyAyaiH sattvenArpito'nyatra tu deze svaparojayaparyAyaiHsattvAsattvAnyAmarpito'kuMjo'vaktavyazca jaNyate / dezaledenaikatra sattvAvaktavyatyojayabodhanatAtparyaikavAkyeNa tathA vodhAt // 5 // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayarahasya prakaraNam // ne|| umAkunetyAdigAthAha sahassa se ekadeze paraparyAyairasannAvenApito'nyasmiMstu svaparaparyAyaiH sattvAsattvAnyAmekena zabdena vaktumanipreto'kuMjo'vaktavyazca na Nyate / dezaledenaikatrAsattvAdavaktavyatvojayabodhanatAtparyaikavAkyena bodhAt // 6 // tathaikasmin deze svaparyAyaH sanAvenArpitonyasmiMstu paraparyAyairasanAvenArpito'parasmiMstu svaparonayaparyAyaiH sannAvAsanAvAnyAmekena zabdena vaktumiSTaH kulo'kuMjo'vaktavyazca jnnyte| dezajedenaikatra trayabodhanatAtparyaikavAkyena tathAbodhAditi vishessH||7||tthaa ca balASe naassykaarH|"shrhvaa paccu ppanno, rimasuttassAvisesiTa ceva / kuMjI visesi ceva, 'kuMjo'visesiyatarona // 1 // sanAvAdi hi sahassa sanAvAsanAvojayappina / kunAkunAvattabonayarUvAzne so||||tti" atra kuMjAkuMjetyAdigAthArdhena SaDlaMgAH sAdApAttAH saptamastvAdizabdAt, tathAhi kulo'kulo'vaktavyaH kulazcAkuMjazca kuMjazcAvaktavyazcAkulazcAvaktavyazceti trividha unnyruupH,| AdizabdasaMgRhItazca kuMjo'kuMno'vaktavyazceti saptaledo ghaTa iti / atra ca sakaladharmiviSayatvAtrayo naMgA avikatAdezAH, catvArazca dezAvacinnadharmiviSayatvAdhikalAdezA iti yadyapIhazasaptajaMgaparikaritaM saMpUrNa vastu syAghAdina eva | saMgirante, tathApi jusUtrakRtAnyupagamApekSyA etadanyatarajaMgAdhikyAnyupagamAvandanayasya vizeSitataratvamapuSTamiti saMpra-14 daayH| athavA liMgavacanasaMkhyAdinedenArthanedAnyupagamAdRjusUtrAdasya vizeSaH / ayaM khasvatasyAzayaH-yadi zajusUtraNa | al" palAlaM na dahatyagninidyate na ghaTaH kvacit / nAsaMyataH pravrajati javyo 'siyo na simyati // 1 // ityAdau vikArAvi kArAdyarthakakriyAnAmAdipadAnAM sAmAnAdhikaraNyAnupapattyA kiM na tathAkapane ajinivizyeteti / asya copadarzitatattvo jAvanikSepa evAbhimataH / asaMkramagaveSaNaparo'dhyavasAyavizeSaH samajirUDhaH / "vatthULa saMkamaNaM, hoza zravatthU gae / kuno'kuMno'vyaH kunazcAkUnaca ||e // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | samanirUDhe tti " sUtram / satsvartheSvasaMkramaH samanirUDha iti tattvArthabhASyam / tattvaM ca yadyapi na saMjJAjedenArthabhedAnyupagantRtvam, ghaTapaTAdisaMjJAbhedena naigamAdinirapyarthabhedAnyupagamAt, tathApi saMjJAjeda niyatArthanedAnyupagantRtvaM tat / | evaMbhUtAnyatva vizeSaNAcca na tatrAtivyAptiH / zrayaM khasvasyAbhimAnaH, yahuta yadi zabdo siMgAdibhedenArthanedaM pratipadyate tarhi saMjJAjedenApi kimityarthajedaM na svIkurute, anuzAsanabalA ghaTakuTAdizabdAnAmekatra saMketagrahAditi cedRjusUtreNaiva tenAnyathAgRhIto'pi saMketo vizeSaparyAlocanayA kimiti na parityajyate / zratha yena rUpeNa yatpadArthabodhastenaiva rUpeNa tatpadazaktiH, javati ca ghaTapadAdiva kuTapadAdapi ghaTatvenaivArthabodha: iti ghaTakuTapadayoH paryAyatvameva yuktamiti cenna, |ghaTana kuTanA divibhinna kriyApuraskAreNaiva ghaTakuTAdipadebhyo'rthabodhAt / teSAmarthabheda niyamAdasamAnAdhikaraNapadatvApekSayA lAghavAt bhinnapadatvAvacchedenaiva ninnArthatvakaTpanAt paryAyapadAprasiddheH / vyutpattyarthabodhaM vinApi dRzyate padArthabodhAditi cenna, anyatra viparItavyutpannAttadasiddheH / hantaivaM pAribhASikazabdasyAnarthakatvamApannamiti cedApannameva kiM hanteti pUtkAreNa / tamuktaM tatra " pAribhASikI nArthatattvaM bravItIti " / athArthabodhakatvamAtre yadi padatvanAvastadA yahalAzabdasaMketAdapi | tadanivyakteH kiM vaiSamyamiti cenna, padAnAM vyupattinimittopakAreNaivArthabodhakatvasvAnAvyAt, yadRcchAsaMketopapsavAdasvajAvajUtasyaiva dharmasya graheNa vaiSamyAt / zratha nAnArthakapade'rthasaMkramavadarthe'pi padasaMkramaH kiM na syAditi cenna, arthasyeva pada| syApi kriyoparAgeNa nedArthAsaMkramasvIkArAt, / harItyAdau ca padasArUpyeNaivaikazeSaH, na tvarthasArUpyeNeti dik / zrasyApyupadarzitatattvo jAvanikSepa evAnimataH / vyaMjanArthavizeSAnveSaNaparo'dhyavasAya vizeSa evaMbhUtaH / " vaMjaNa attha tanae Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayarahasya prakaraema ||e.|| evaMjU visese" iti sUtram / vyaJjanArthayorevaMcUta iti tattvArthanASyam / tattvaM ca padAnAM vyutpattyarthAnvayaniyatArtha- bodhakatvAnyupagantRtvam / niyamazca kAkhato dezatazceti na samanirUDhAtivyAptirapi / zrayaM khaTvasya siddhAntaH-yadi ghaTapadavyutpattyarthAjAvAt kuTapadArtho'pi na ghaTapadArthastadA jalAharaNAdikriyAvirahakAle ghaTo'pi na ghaTapadArtho'vizeSAditi / nanvevaM prANadhAraNAlAvAt sigho'pi na jIvaH syAditi cedetanaye na syAdeva / tadAha lASyakAra:-" evaM jIvaM jIvo, saMsArI pANadhAraNANujavA / sigho puNa ajIvo jIvaNapariNAmarahi tti // 1 // ata eva jIvo nojIvo'jIvo no'jIva ityAkArite naigamadezasaMgrahavyavahArarjusUtrasAMpratasamanirUDhA jIvaM pratyaupazamikAdilAvapaMcakagrAhiNaH / tanmate vyupattinimittajIvanakhApaudayikalAvopalakSitAtmatvarUpapariNAmannAvaviziSTasya jIvasya jAvapaMcakAtmanaH padArthatvAdityamI paMcasvapi gatiSu jIva iti jIvanavyaM pratiyanti / nojIva iti ca nozabdasya sarvaniSedhArthapakSe'jIvAvyameva, deza|niSedhArthapakSe ca dezasyApratiSedhAjIvasyaiva dezapradezau / ajIva iti nakArasya sarvapratiSedhArthatvAtparyudAsAzrayaNAcca jIvAdanyat pujalavyAdikameva / no'jIva iti sarvapratiSedhAzrayaNe jIvanavyameva, dezapratiSedhAzrayaNe cAjIvasyaiva dezapradezau / evaMnUtastu jIva pratyaudayikalAvagrAhakaH, tanmate kriyAviziSTasyaiva padArthatvAdityayaM jIva ityAkArite javasthameva jIvaM gRhNAti, na tu sijham, tatra jIvanAnupapatteH / nojIva iti cAjIvAvyaM sijhaM thaa| ajIva iti cAjIvavyameva / no'jIva iti ca javasthameva / jIvadezapradezau tu saMpUrNagrAhiNAnena na svIkriyeta ityasmAka prakriyA / kecittvevaMjUtAniprAyeNa siddha eva jIvo jAvaprANadhAraNAt, na tu saMsArIti parijApante / tadAhaH-tikAle ca pANA, iMdiyavasamAuzrA Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papANo zra / vavahArA so jIvo, Nicayado cedaNA jassa // 1 // iti / na ca vicetanAzAlI saMsAryapi jIva eveti vAcyam, zubhacaitanyarUpanizcayaprANasya sidhenaiva dharaNAt / na ca saMsAricaitanyamapi nizcayataH zujhamevoparAgasya tena pratikSepAta, tamuktam-" maggaNaguNagaNehi acaladasa ya havaMti taha asughnnyaa| vibheyA saMsArI sadhe sujhAu sukhaNayA ||1||itiiti vAcyam ekIkRtanizcayena tathAgrahaNe'pi pRthakkRtanizcayatnedena tadagrahaNAditi, taccintyam / evaMjUtasya jIvaM pratyaudayikannAvagrAhakatvAt / na cAsya kriyAyA eva pravRttinimittatvAdhAtvartha eva jAvanikSepAzrayaNe zudhadharmagrAhakatvamapyanAbAdhamiti vAcyam, yAdRzadhAtvarthamupalakSaNIkRtyetaranayArthapratisandhAnaM tAdRzadhAtvarthaprakArakajijJAsayaiva prasaMgasaMgatyaivaMjUtAnidhAnasya sAMpradAyikatvAt / anyathA tatrApi nidepAntarAzrayaNe'navasthAnAta, prakRtamAtrAparyavasAnAdate, zUnyatAyAM vA paryavasAnAt / kiMcaitAdRguparitanaivaMnUtasya prAktanaivaMnUtAnidhAnapUrvamevAnidhAnaM yuktam / anyathA'prAptakAlatvaprasaMgAt / tasmAdhyavahArAdyamitavyutpattyanurodhenaudayikalAvagrAhakatvamevAsya sUriniruktaM caitaditi smartavyam / na cenjiyarUpaprANAnAM jhAyopazamikatvAt kathamevaMjUtasyaudayikanAvamAtragrAhakatvamityAzaMkanIyam, prAdhAnyenAyuHkarmodayalakSaNasyaiva jIvanArthasya grahaNAt, upahatenSiye'pyAyurudayenaiva jIvananizcayAt / nanu yadi jIvaM pratyaudayikannAva eva gRhyata evaMjUtena, kathaM tarhi lAvaprANayogAnavatAmapi sidhasya jIvatvaM. malayagiripratiniruktamiti cet, jAvapaJcaka|||grAdinaigamAdyantiprAyeNeti gRhANa / ata eva prajJApanAdau jIvanaparyAyaviziSTatayA jIvasya zAzvatikatvamajidadhe / yadi | punaH prasthakanyAyAdhizucataranaigamajedamAzritya prAguktasvagranthagAthA vyAkhyAyate paraiH, tadA na kiMcidasmAkaM puSyatIti Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayarahasya prakaraNam. kimapIyasi dRDhatarakSodena / siyo'pyetannaye sattvayogAtsattvaH, atati satatamaparAparaparyAyAn gabatItyAtmA ca syaadev| asyApyupadarzitatattvo bhAvanikSepa evAbhimataH / tadevaM khakSitAH saptApi nayAH // eteSu ca yadyapi kSaNikatvAdisAdhane nityatvAdiparAkaraNamekAntAnupravezAdapramANam, tathApi pareSAM tarka zva pramANAnAM svarucizeSarUpANAmanugrAhakatvA'payu-| jyata iti saMjAvyate / tattvaM tu bahuzrutA vidanti / eteSu ca balavattvAbalavattvAdivicAre'pekSava zaraNam / nizcayavyavahArA , jimatakAraNAnAmAnaMtaryapAraMparyavyavasthitAnAmapyapekSA'vizeSAt / pUrveNa parasyopalyAvizeSa iti cenna, zlAmAtrazaraNatvAt / kriyAnaye svaviSayasamavadhAnaniyatetaraviSayasamavadhAnaM vizeSa iti cenna, caramakAraNIjUtakriyAjanakajJAnaviSayatvAt jJAnanayasyApi vizeSAt / kriyAnaye kAryopayiko vizeSo, jJAnanaye tu vyavahAropayika iti cenna, jJAnanayavizeSasyApi paraMparayA kAryopayikatvAt, pAraMparyAnantaryayorvizeSazcevAmAtrAdevetyuktam / ata evetarakAraNaviziSTaM caramakAraNaM sAmagrIti sAmagrIlakSaNamanyatra nirAkRtam, vinigamanAvirahAt / na ca saMbandhalAghavaM vinigamakaM, vizeSya zva vizeSaNe tatsaMbandhagrahAvazyakatve tadasijheriti dik // syAdetat / kurvadrUpatvAccaramakAraNameva kriyAnayAnimataM kAraNaM yuktaM, nAnyat, ata eva / kriyAsimdhyeva kurvadrupatvopapattau kriyamANaM kRtameveti vdnti|n caivaM kRtakaraNAsamAptiH, sighasyApi sAdhane karaNavyApArAnuparamAditi vAcyam, kAryamutpAdya kriyoparameNa tatsamAptena ca yAdRzavyApAravatAM damAdInAM pUrva sattvaM, tAdRzAnAmeva teSAM kvacid ghaTotpattyanantaramapi saMjaveta, tadA tatpattiprasaMga iti vAcyam, sthUlatatsattve'pi sUdamakriyAvigamAt / na ca takriyAyAM ghaTotpatteH prAk sattve tadApi tatpattiprasaMgo'sattve ca kAryAvyavahitapUrvavRttitvAlAvena kAraNatvAnupapatti // 1 // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ riti vAcyam, kAryavyApyatAvacchedakapariNAma vizeSarUpakAraNatAyAH kAryasahavRttitAniyamAt / zrata eva kurvadrUpatvamaprA. mANikam, bIjatvAdinA sAMkaryAkrAtirUpatada siddheriti nirastam / zrathaivaM cakrabhramaNAnupalakSitadIrgha kriyAkAle kuto na | dRzyate ghaTaH, yadi kriyamANaH kRta eveti cenna, kriyAyA dIrghakAlatvAsiddhezvaramasamaye tadanyupagamAt / ghaTagatAbhilASotkarSavazAdeva mRnmardanAdyAntarAlikakAryakaraNavelAyAM ghaTaM karomIti vyavahArAt / taduktam - "paisamaya kakkomI, hiraverako gharugayA hilAsosi / paisamayakajakomiM, dhUlamaI gharma milAesi // 1 // iti" / kRtasyaiva karaNe kriyAvaiphalya mi tyapi na ramaNIyam, kriyayaiva niSThAM janayitvA kAryasya kRtatvopapAdanAt / kRtameva kriyA janayati, nAkRtam, asattvAt, | kriyAjanitatvAcca kRtamityanyonyAzraya iti cenna, ghaTatvAdineva ghaTAdikriyAjanyatvAttatra kRtatvApravezAdArthAdeva samAjAt kRtatvopapatteH / yadi ca kriyamANaM na kRtaM, tadA kriyAsamaye kAryAbhAvAttatpUrvaM tatpazcAcca kAraNAbhAvAttatkArya na jabe| deva / sAmagryAstaduttarasamaya eva kAryavyApyattropagamAnnaiSa doSa iti cenna, sAmagrI samayasyaiva kAryavyApyatvopagamaucityAt, | vyAptAvuttaratvApravezena lAghavAt, kAraNAnAvasyaiva kAryAbhAvavyApyatvena kAraNottarakAle'pi kAryAsiddhezva / zratha kriya| mANamityatra vartamAnatvamAnazo'rthaH kRtamityatra cAtItatvaM niSThArthaH, tatra vartamAnatvaM vidyamAnakAlavRttitvaM zratItatvaM ca | vidyamAnadhvaMsapratiyogikAlavRttitvam, vidyamAnatvaM ca tattatprayogAdhAratvaM, prayogatvaM ca tattadarthopasthityanukUlavyApAratvam, tipyuccAraNAdisAdhAraNaM, tadAderbusthitvavallamAdeH zakyatAvacchedakatattatkAlAnugamakaM tacca vartamAnatvamatItatvaM vA dhAtvarthe' nveti dhAtUttarapratyayajanyakAlaprakArakabodhe samAna vizeSyatvapratyAsattyA dhAtujanyopasthiterhetutvAt zrata eva nAtItaghaTa Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayarahasya ||e // jJAnAzraye ghaTa jAnAtIti prayogaprasaMgaH, na caivamAraMjasamaye pacatIti prayogo na syAttadA pAkAjAvAditi vAcyam, sthUla- prakaraNama. kAlamAdAya tatsamAdhAnAt, tasmAt kriyamANaM kRtamityanvayAnupapattiriti cenna / evaM satyAraMjakAla iva tatpUrvakAle'pyekasthUlakAlasaMjavena pacatIti prayogaprasaMgAdhyavahArAnukUlaprayogAdarasya vastvasAdhakatvAt, anyathA puruSo vyAghra iti prayogAt puruSasyApi vyAghratvaprasaMgaH / kiM caivaM naSTo ghaTo, nazyan ghaTa ityAdiprayogavyavasthAyAM tava kA gatiH, nAzasyoktAtItatvAyogAt / naSTe'pi ghaTe vidyamAnanAzapratiyogitvAcA / atha tatrAtItatvaM vartamAnatvaM ca kRtpratyayArthotpattAvevAnvetIti || na doSa iti cenna, uktaniyamanaMgaprasaMgAt / dhAtutvapratyayatvAdernAnAtvAt tanniyamasya viziSya vizrAntiriti cenna, zrantato dhAtupadavattvAdinApi tadanugamAt / athAnyatrApyekapadopAttatvapratyAsattyA kRtyAdisvArtha eva svaarthkaalaanvyyoH| vyutpattivaicicyAt , na ca pacatyapi nAvikRtinA prAganAvamAdyakRtidhvaMsaM cAdAya pakSyatyapAhIditi prayogaprasaMga iti vAcyaM, zrAdyakRtiprAganAvacaramakRtidhvaMsayornaviSyadatItapratyayArthatvAditi cenna / jAnAtItyAdau dhAtvarthakAlAnvayadarzanAt / astu vA / tathApi kRtpratyayArthotpatteH prAtipadikArthe ghaTe kathamanvayo'yogyatvAt / paraMparAsaMbandhena tatra tadanvayopapattiriti cenna, vidyamAnaghaTe na naSTo ghaTa iti prayogAnApatteH / vRttyaniyAmakasaMbandhasyAnAvapratiyogitAnavavedakatvAt , utpatteH dhAtvarthe tasya ca prAtipadikArthe'nvayAgna doSa iti cenna, nAmArthayoH sAkSAnedasaMbandhenAnvayAyogAt / anyathA taMmusaMpacatItyatrApi karmatvAsaMsargeNa prAtipadikArthasya dhAtvarthe'nvayaprasaMgAt , anedena nipAtAnyanAmArthaprakArakabodhe samAnavize-IM e|| SyatvapratyAsattyA nipAtapratyayAnyatarajanyopasthiterhetutvAt / nAmArthaprakArakadhAtvarthavizeSyakabodhAsaMcave'pi dhAtvarthaprakAra Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kanAmArthavizeSyakabodhaH prakRte'napAya eveti cenna, caitraH pAka ityAdau kartRtvAdisaMsargeNa pAkAdezcaitrAdAvanvayAbodhAya dhAtvarthaprakArakabodhe'pi nipAtapratyayAnyatarajanyopasthiterhetutvAntarakalpanAkatvAt / syAdetat / atra nazudhAtornAzavati | lakSaNayA'bhedenaivAstu prAtipadikArthena samamanvayaH / na ca dhAtvarthasyAkhyAtAdyartha evAnvayaniyamAt kathamevamiti vAcyaM, | zaktyaiva dhAtvarthaprakArakabodhe zrAkhyAtAdijanyopasthiterhetutvAt zrata eva jAnAtItyAdI jJAnadhAtorjJAnavati lakSaNayA prAtipadikArthenAnvayasaMbhave AkhyAtArtho'yogyatvAnnanAsata iti ciMtAmaNikRtoktaM yuktam / anyathA nirUpitatvasaMsargeNa | jJAnaprakArakA zrayatva vizeSyakAvAntarazAbdabodhataddhetutvAdikalpane gauravAt / na ca sAmAnya'to hetutvaM klRptameveti kva gauravamiti vAcyam, tathApi tattadAkAMkSAjJAnAdihetutAkalpane gauravAditi / maivam / tathA sati jAnAtItyatrAkhyAtArthasaMkhyAnanvayaprasaMgAt, jAvanAnvayitve vAkhyAtArthasaMkhyAnvayAt / zrathAkhyAtArthasaMkhyAnvayo jAvanAvizeSyatvaM na taMtraM, kiM tu prathamAntapadopasthApyameveti na doSa iti cenna dhAtvarthaprakAra kabodhasAmAnya evAkhyAtAdijanyopasthiterhetutvAnnakyetipravezogauravAt, prajayatItyAdAvananvayaprasaMgAcca / pAko'yamityAdau tu stokaM pacati stokaH pAka iti prayogayorvizeSAya ghaJAdInAM dhAtvarthatAvacchedakaviziSTe zaktisvIkArAnna doSa iti dikU / atha jJAto ghaTa ityatra viSayasyeva naSTo ghaTa ityatra pratiyogino'pi pratyaya vizeSArthatvAnnAnvayAnupapattiriti cettathApi nAzotpattikAle'pi niSThArthAvirodhAt kriyamANaM kRta| mityanyayopapatteH pakva ityAdAviva sarvatra kAlavRttitA vizeSa rUpa siddhatvasya niSThArthatvAt / tasya cAdyasamayAvachedena sAdhya - | tvena samama virodhAt / siddhatvaviziSTasAdhyatAyAM vartamAnArthatvAt, prArabdho'parisamAptazca vartamAna iti hi vaiyAkaraNAH, cira Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayarahasya // 93 // naSTe idAnIM naSTa iti, cirotpanne cedAnImutpanna iti ca pratItiH samabhivyAhAravizeSAdetatkAlAvacinnasAdhyatvaviziSTa si- prakaraNam. itvopasthityaiva na bhavati / itthameva kriyamANaM kRtameva, kRtaM ca kriyamANatvena jajanIyamiti siddhAntaH saMgaThate / siddhatvaviziSTasAdhyatAyAH siddhatvaniyatatvAt, zuddha siddhatAyAzca viziSTasAdhyatA'niyatatvAt / astu vA vipariNAmasvarUpaniSpattyAdirUpAnanugataiva niSThA, samabhivyAhAravizeSAdeva bodhavizeSopapatteH / paramuktayukteH kriyAkAlo niSThAkAlaM na viruNazrIti gaMjI ranayamataM kiyadiha vivicyata iti, satyam, nizcayata itthameva tattvavyavasthAyAmapi vyavahArato'kurvato'pi niyatapUrvavartinaH kAraNatvAcyupagamAt / anyathA pUrva kurvattvAnizcaye pravRttyanupapattiprasaMgAt / kiM cedaM kurvadrUpatvamapi saha| kArisaMpattAveva nAnyathetyavasthitakAraNAdeva sahakAricakrAnupravezAt kAryopapattau kiM kurvadakurvatorbhedAnyupagamakaSTena / na copAdAnopAdeyatjAvaniyataiH kSaNaireva kurvadrUpatvaM niyamyata iti vAcyam, kSaNatvena sarveSAmavizeSAdekasvabhAvasya kuto'pi | vizeSAyogAt / kiM caivaM kArye na kAraNAnumAnochedaH, sAmAnyataH kAraNatAgrahAbhAvAt / na ca sAdRzyena tathAgrahAda - | doSaH, pUrvAparAnanusaMdhAnena kSaNikapakSe sAdRzyasyaiva grahI tumazakyatvAdityAdikaM vyutpAditamanekAnta jayapatAkAdau pUrvasUribhiH / | ata eva kriyamANametannayena kRtaM kAraNacakrasaMpattyuttarameva kAryasiddheH / anyathA samasamayajAvitve kAryakAraNabhAvavyavasthAyogAnupAdAnopAdeyabhAvasyApi parasparopamardaniyatasya kSaNabhedaniyatatvAt / na ca vartamAnatvamatItatvaM caikatra vyavahAra - siddhaM, na cAnIdRze'rthe pramANAvatAraH, na ca yatkiMcidvyavahAradarzanAt sarvatra tadanAzvAso nyAyya ityAdikaM vyavahArani|zcayayormiyo vivAdamavalokya vastusthitiranveSaNIyA / phalaM punarvicitranayavAdAnAM jinapravacanaviSayarucisaMpAdanadvArA rAga // e3 // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gheSavilaya eva / ata evAyaM jagavaDupadezo'pi - "savesiMpi yANaM, bahuvihavattavayaM pisAmittA / taM sabaNaya visunaM, jaM caraNaguNa hi sAhU // 1 // tti caraNaguNa sthitizca paramamAdhyasthyarUpA, na rAgaddaiSavilayamantareNeti tadarthamavazyaM prayatita - vyamityupadezasarvasvam // yasyAsan guravo'tra jI vijayaprAjJAH prakRSTAzayA, brAjante sanayA nayAdivijayaprAjJAzca vidyApradAH / preyasya ca sadma padmavijayo jAtaH sudhIH sodaraH, soyaM nyAyavizAradaH sma tanute kAMcinnayaprakriyAm // 1 // granthe dUSaNadarzane nivizate durmedhasAM vAsanA, jAvAjijJatayA mudaM tu dadhate ye kepi tejyo namaH / mandAradrumapallaveSu karajAH kiM no nRzaM deSiNo ye cAsvAda vidastadekara sikAH zlAghyAsta eva kSitau // 2 // kRtvA prakaraNametatpravacanajaktyA yadarjitaM sukRtam / rAgadveSavirahatastato'stu kalyANa saMprAptiH // 3 // kRtaM ca bhaTTArakazrIhIravijayasUriziSyamahopAdhyAya zrIkalyANavijayagaNiziSyapaMDitazrIlAbha vijayagaNiziSya paMDitajItavijaya satIrthyapaMDitanayavijayagaNiziSya paMDitayazovijayagaNinA || 00970 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // iti nayarahasyaprakaraNam // isyaprakaraNam // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha nayapradIpaH // OM zrIvItarAgAya namaH // aindrAdipraNataM devaM dhyAtvA sarvavidaM hRdi / saptajaMganayAnAM ca vakSye vistaramAzrutam // 1 // zratha saptaGgI prAramyate / jainAnAM tAvatsaptaGgI vijijJAsitavyA / saiva teSAM pramANabhUmimAracayati / durdamaparavAdi - vAdamataGgajAn parijighRkSavaH samyak svIya siddhAntarahasyaM vijijJAsavo vAdimatahnikAH samyaktAmavazya manyasyanti / yamuktam- " yA praznAdhidhiparyudAsajidayA bAdhacyutA saptadhA, dharmaM dharmamapekSya vAkyaracanA naikAtmake vastuni / nirdoSA nira| dezi deva javatA sA saptanaGgI yayA, jampaJjasparaNAGgaNe vijayate vAdI vipakSaM kSaNAt // 1 // " tathA cAyaM zabdaH yatki - zcitsadaMzAsadazanAgAcyAM ca svIyamartha pratipAdayam saptamaGgAneva pratyavatiSThate / " sarvatrAyaM dhvanirvidhiniSedhAcyAM svArtha| majidadhAnaH saptanaGgI manugachatIti " sUtram / sA kIdRksvarUpeti lakSaNamAha-" ekatra vastuni ekaikadharmaparyanuyogavazAdavirodhena vyastayoH samastayozca vidhiniSedhayoH kalpanayA syAtkArAGkitaH saptadhA vAkprayogaH saptabhaMgIti " sUtram / eta| syArthaH - ekasya jIvAjIvAdeH padArthasya ekazo dharmaviSayapariprazne sakalapramANAbAdhyatvena jinnAbhinnavidhipratiSedhavijAgAbhyAM prayuktaH syAcabdAMkitaH saptavidhatvena vAkyopanyAsaH sA saptaraMgI vijJeyA / vidhiH sadaMzaH / pratiSedho'sadaMzaH / | padArthasArthasya sadaMzAsadaMzadharmAdyanekaprakAravijajanayA'nantanaMgI prasaMgaH tannirAyAsAyaikapadopAdAnaM / vidhiniSedhAdyanantadha Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya pradIpaH dhyAsite ekasmin jIvAjIvAdivastuni anantadharmaparipraznakAle'nantanaMgasaMjavaH takSyAvRttyartha ekaikadharmaparyanuyogasyopAdAnam / etenAnantadharmAdhyAsiteSvanantapadArtheSu satsvapi pratipadArtha pratidharma paripraznakAle ekaikazo vastudharme ekaikaiva saptanaMgI javatIti niyamaH / anantadharmavivakSyA saptanaMgInAmapi nAnAkapanamanISTameva, etattu sUtrakAreNaiva jJApitaM / / tathAhi-vidhiniSedhaprakArApekSyA pratiparyAyaM vastunyanantAnAmapi saptanaMgInAM saMjavAt pratiparyAyaM pratipAdyaparyanuyogAnAM saptAnAmeva saMjavAditi / zratha saptanaMgI svarUpataH pradaryate, tathAhi-syAdastyeva sarvamiti sadaMzakaTpanAvinajanena prathamo jaMgaH / syAnnAstyeva sarvamiti paryudAsakaTapamAvinajanena dvitIyo naMgaH / syAdastyeva sthAnnAstyeveti krameNa sadaMzAsadaMzakaspanAvinajanena tRtIyo jaMgaH / syAdavaktavyameveti samasamaye vidhiniSedhayoranirvacanIyakhyApanAkaTpanAvinajanayA caturtho jNgH| syAdastyeva syAdavaktavyameveti vidhiprAdhAnyena yugapatidhiniSedhAnirvacanIyakhyApanAkahapanA vijajanayA paJcamo nNgH| syAnnAstyeva syAdavaktavyameveti niSedhaprAdhAnyena yugapatidhiniSedhAnirvacanIyakaTapanAvilajanayA SaSTho nNgH| syAdastyeva syAnnastyeva syAdabaktavyamitikramAt sadaMzAsadaMzaprAdhAnyakaTapanayA yugapatidhiniSedhAnirvacanIyakhyApanAkaTpanAvinajanayA ca saptamojaMgaH / athArthataH prathamajaMgaM pracikaTayiSurAha-vidhiprAdhAnyavivakSAyAmayaM jNgH|syaaditynkaantdyotkmvyyN syAditya. nena kayazcitsvakIyAvyakSetrakAsanAvacatuSTayarUpeNAstyeva ghaTAdivastu nAstyevAnyadIyapavyakSetrakAkhajAvacatuSkarUpeNa / tathAhi-ghaTo vyataH pArthivatvarUpeNa, nAsti jalAdirUpeNa / kSetrataH pATaliputrakatvena nAsti kAnyakunatvena / kAkhataH zaiziratvena, nAsti vAsantikatvena / jAvato raktatvena, nAsti pItatvena / evaM sarvamanyadeva jJAtavyam / svajavyAdicatuSTayApe // 5 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kyA kathaJcidasti, parajavyAdicatuSTayApekSyA nAsti ca ghaTa ityujhekhH| anyasyAnyadIyarUpApattau svruuphaaniprsktiH| evakAreNa tvIhagulekhako naMga ityavadhAraNaM syAt / avadhAraNaM ca kartavyam / anyathA'nuktasamatvAttasya kutracit tathApyastyeva kuMna ityetAvanmAtropAdAnena kuMjasya taMjAdyastitvenApi sarvaprakAreNAstitvaprApteH pratiniyatasvarUpAnupapattiH syAt tatpratipattaye syAdityapyavyayaM prayujyate / kathaJcipeNa svapravyacatuSTayApekSyA'sti, paramavyacatuSTayApekSyA naastiitipryogprtipttye| tasya tu prayogo vyvcchedphkhaivkaarvdnukto'piassttvyH| yamuktam-"so'pyaprayukto vAtaH sarvatrArthAt pratIyate / yathaivakAro'yogAdivyavacchedaprayojanaH // 1 // " tat evakArasyAtkArayoH saptasvapinaMgeSu grahaNaM pratipattavyam / vidhipradhAnatvAdidhireva jNgH| athArthato ditIya pradarzayanti-syAnnAstyeveti niSedhapradhAnakaTpanayA'yaM nNgH| yadeva niyataM sAdhyasanAve'stitvaM tadeva sAdhyAnAve sAdhanasya nAstitvamanidhIyate / yathA ghaTaH svaSavyacatuSTayairastitvena sidhaH tathA mudgarasaMyogAdinA naSTaH san nAstitvarUpeNa siyolavati, astitvasya nAstitvAvinAnAvitvAt / tathA ca kSaNavinazvarANAM nAvAnAmutpattireva vinAze kAraNamiSyate / tamuktam-" utpattireva jAvAnAM vinAze heturiSyate / yojAzca na ca dhvasta" iti utpattirastitvasya siddhiM karoti / saiva vinAzAparaparyAyanAstitvasya mUlakAraNatvAdavinAjAvaH sipazca / na ca tenaiva svarUpeNAstitvanAstitvayorekatra sthAne nirUpaNAnAvAjAvayoraikyApatteraniSTaprasaMga iti| jinnajinnasamayamarUpaNAyAM naiSa dossH| pratisamayakSayitvAtAvAnAM / nApi yasmin samaye utpAdastasmin samaye vinAza ti manyate'smAbhiH, tato'stitvasyAvinA-| nAvi nAstitvaM sigham / evaM sarva vastu svaparavyacatuSTayApekSyA'sti nAsti,astitvapradhAnadazAyAM prathamo jaMgaHniSedhada Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ny|| e6 // zAyAM tu dvitIyo jNgH| athArthatastRtIyajaMgaM prakaTayanti - syAdastyevaM syAnnAstyeveti / sarvavastu krameNa eva svaparapranyAdicatuSTayAdhArAnAdhAravivakSayA prAptapUrvAparajAvAcyAM vidhiniSedhAnyAM pradhAnatayA vizeSitaM tRtIyabhaMganAgvastu navatIti, ghaTavat / yathA ghaTaH svIyavyAdyapekSayA kazcidastyeva syAt, parazvyApekSayA nAstyeva syAt / vidhipratiSedhapradhAno'yaM tRtIyajaMgaH / athArthatazcaturthanaMgaM vyaktI kurvanti syAdavaktavyaM yugapadvidhiniSedhakalpanayA caturtha iti sadaMzAsadaMzayordhayoH | samakAlaprarUpaNA niSedhapradhAno'yaM jaMgaH / tathAhi vidhipratiSedhadharmayoryugapatpradhAnabhUtayorekasya padArthasya yugapadvidhiniSedhadhaya iti pradhAnavidhAna vivakSAyAM tAdRkzabdasyAnirvacanIyatvAdavaktavyaM ghaTAdivastu, tasya vidhipratiSedhadharmAkrAntasyApi yugapaiyadharmasyAvaktavyarUpatvAt yugapadviruddhaghyadharmasyAprayogaH zItoSNayoriva sukhaduHkhayo rivAnayoH krameNaivArthapratyAyane sAmarthyAt na tu yugapaditi, ktaktavatusaMketita niSThAzabdavat / athavA puSpadantazabdena saMketitavat / niSThAzabdena puSpadantazabdena vA krameNaiva ktaktavatvoH sUryacandramasozcArthapratyayaH, tena dhandhAdipadAnAmapi yugapadarthapratyAyakatvamapAstam / dhavakhadirau sta ityatra krameNaiva jJAnaM na yugapaditi / tathaiva pratyayatvAt, samakAlAvAcakatvAt / zravaktavyaM jIvAjIvAdi vastu yugapadvidhipratiSedhavikalpanayA saMkrAntameva pratyavatiSThate / astitvanA stitvadharmaviziSTo'pi samakAlaM astitvanAstitvAnyAM vaktumanirvacanIyo ghaTa iti phalitArthaH caturtho jaGgaH / zrathArthataH paJcamanagaM prASkurvanti - syAdastyeva syAdavaktavyamiti sadaMzapUrvako yugapatsadezAsadaMzA nirvacanIyakalpanApradhAno'yaM jaMgaH / svasvajanyAdicatuSTayaurvidyamAnatve'pi sadaMzo'sadaMza iti prarUpaNAM kartumasamarthe'smin jaMge sarva vastu jIvAdisvajavyacatuSTayApekSyA samastyapi vidhipratiSedharUpAcyAM vaktumani pradIpaH // e6 // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 rvacanIyaM / astyatra pradeze ghaTaH sadrUpAsadrUpAcyAM yaugapadyena svarUpaM nirdeSTumasamarthatvAt vidhitve'pi vaktavya iti phali - tArthaH paMcamo jaMgaH / athArthataH SaSThaM jaMgaM prakaTayanti-syAnnAstyeva syAdavaktavyamiti niSedhapUrvako yugapavidhiniSedhAnirvacanIyapradhAno'yaM jaMgaH / parajavyAdicatuSTayaira vidyamAnatve'pi sadaMzAsadaMza iti prarUpaNAM kartumasamarthe'smin jaMge sarva vastu jIvAjIvAdipara'vyacatuSTayApekSayA nAstyapi vidhipratiSedharUpAcyAM vaktumanirvacanIyam / nAstyatra pradeze ghaTaH sadpAsapAcyAM yaugapadyena svarUpaM nirdeSTumasamarthatyAnnAstitve'pi vaktavya iti phalitArthaH SaSTho jaMgaH / idAnImarthataH saptamajaMgamAviSkurvanti - syAdastyeva syAnnAstyeva syAdavaktavyamiti anukrameNA stitvanA stitva pUrvako yugapavidhiniSedhaprarUpaNA niSedhapradhAno'yaM jaMgaH / itiH saptaraMgI samAptau / svadravyAdicatuSTayApekSayA'stitve'pi parajanyAdicatuSTayApekSayA nAstitve'pi ' vidhirvA pratiSedho veti' pratipAdayitumasamarthe'smin jaMge sarva jIvAdivastu svavyApekSayA'sti para vyApekSayA | nAstyapi samasamayaM vidhipratiSedharUpAcyAM saha yugapatpratipAdayitumasamartham / yathA svavyApekSayA nAstyatra ghaTaH, paravyA|pekSayA nAstyatra ghaTaH vidhiniSedharUpAcyAM yaugapadyena svarUpaM nirdeSTumazakyatvAdavaktavyamiti sphuTArthaH / ityataH syAdastyeva syAnnAstyeva syAdavaktavyamitijaMgenopadarzyata iti // kasmin vastuni anantadharmakalpanA'GgIkArAdanantajaMgI prasaMga iti tatroktaM pramANanayatattvAno kAlaMkAre - " ekatra - vastuni vidhIyamAna niSidhyamAnAnantadharmAcyupagamenAnantajaMgI prasaMgAdasaMgataiva saptajaMgIti na vidheyaM cetasi vidhipratiSedha - prakArApekSayA pratiparyAyaM vastunyanantAnAmapi sahajaMgInAmeva saMjavAt pratiparyAyaM pratipAdya paryanuyogAnAM saptAnAmeva saMja Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya pradIpa vaaditi"| tathA ca tatraiva-"iyaM saptajaMgI pratijaMga sakatAdezasvajAvA vikalAdezasvanAvA ca pramANapratipannAnantadhamAtmakavastunaH kAsAdimirajedavRttiprAdhAnyAdannadopacArAdhA yogapadyena pratipAdakaM vacaH sakalAdezaH, taviparItastu viklaadeshH| ke punaH kAkhAdayaH / kAkha AtmasvarUpaM arthaH sabandhaH upakAraH guNidezaH saMsargaH zabdaH ityaSTau / saMgrahazca" kAkhAtmarUpasaMbandhAH saMsargopakiye tathA / guNidezArthazabdAzcetyaSTau kAlAdayaH smRtaaH||1||" vizeSArthajijJAsuniH syAghAdaratnAkare laghuvRttau ca praSTavyamiti // yadatra rajasAt kiMcidduruktaM mayakA budhaiH / sapta gIvivakSAyAM zodhya shaastraanusaartH|| 1 // // iti samabhaMgIsamarthanaH prathamaH sargaH // athAnusaptajaMgaM nayalakSaNAn prArajante / nAnAsvanAvenyo vyAvRtyaikasmin svajAve vastu nayati prAmotIti nayaH / pramANena saMgRhItArthaikAMzo nayaH / jJAturaniprAyaH zrutavikaTapo vA ityeke / anuyogavRttikRtastu sarva trAna ntadharmAdhyAsite vastuni ekAMzagrAhako bodho naya iti " nIyate yena zrutAkhyapramANaviSayIkRtasyArthasyAMzastaditarAMzIdAsInyataH sapratipattura jiprAyavizeSo nayaH" etasyArthaH-yena pratyakSAdipramANena zabdapramANena viSayIkRtasya padArthasyAMzo aMzA vA nIyate prApyate itarAMzIdAsInyajAvena sa nyH| aMza ityekavacanaM jAtAvekavacanam / taditarIzaMpatipe tu tadAnAsatAprasaMgaH / tamuktaM paMcAzati-" niHzeSAMzajuSAM pramANaviSayIyaM samAseSAM, vastUnAM niyaMtAMzakalpanA DUS Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parAH saptazrutA jaMginaH / zradAsInyaparAyaNAstadapare cAMze naveyurnayA, zvedekAntakalaMkapaMka kaluSAste syustadA durnayAH | // 1 // " jinamate yatkiMcinnayairvihInaM na javati / yaduktaM vizeSAvazyake - " natthi naehiM viduSaM sutaM tyo a jiemae kiMci / sa u soyAraM nae nayavisAra bUyA // 1 // " prasaMgAnnayAjAsakSakSaNamAha-svAbhipretAdaMzAditarAMzApakhApI nayAjAsaH / svasyepsitAdarthA zAdanyArtha pratipadyamAno nayavadAnAsamAna ityarthaH na tu nayaH yathAnyatIrthikAnAM nityAnityAdyanyataraikAntapradezakavAkyamiti / te ca nayA vistAravivakSAyAmanekadhA javanti, nAnAvastunyanantAMzAnAmekaikAMza| vidhAyino ye vakturupanyAsAH / yaduktam - " jAvaIyA vayApahA tAvaIyA caiva iMti nayavAdA" iti vyAsato nayAn pravaktuM na zakyate / samAsato nayaM prakaTayanti-sa dedhA pravyArthikaH paryAyArthikazca / yaduktam- " piThayavavahAranayA mUlimanedA yANa savANaM / zilayasAhAheka dAya pahiyA muha // 1 // " atha avyalakSaNamAha-sat avyalakSaNaM, sIdati | svakIyAn guNaparyAyAn vyApnotIti sata, utpAdavyayadhaunyayuktamarthakriyAkAri ca sat / " yadevArthakriyAkAri tadeva para| mArthasat / yacca nArthakriyAkAri tadeva parato'pyasat // 1 // " iti nija nijapradezasamUhairakhaMmavRttyA svabhAva vijAvaparyAyAn pravati, proSyati, zravaditi dravyaM, guNaparyAyavaddravyaM vA, guNAzrayo janyaM vA / yaduktaM vizeSAvazyakavRttau - "davae yae doravayavo vigAro guNA saMvAdo (spnaavo)| davaM navaM nAvassa nUyanAvaM ca jaM joggaM // 1 // " avati tAMstAn paryAyAn prApnoti muMcati vA, DUyate svaparyAyaireva prApyate mucyate vA duH sattA tasyA evAvayavo vikAro veti pravyam / zravAntarasattArUpANi pravyANi mahAsattAyA zravayavo vikAro vA javantyeveti bhAvaH / guNA rUparasAdayasteSAM sadbhAvaH samUhaH ghaTA Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya. pradIpa: ||e / dirUpo vyam / tathA 'navaM nAvassa tti' naviSyatIti jAvastasya nAvinaH paryAyasya yogyaM yadravyaM tadapi vyaM rAjyaparyAyAIkumAravat / tathA nUtaM hi pazcAtkRto nAvaH paryAyo yasya tadapi avyamanujUtaghRtAdhAratvaparyAya riktaghRtaghaTavat / / cazabdAbUtanaviSyatparyAyaM pravyaM nUtanaviSyaddhRtAdhAratvaparyAyariktaghRtaghaTavat / yadyogya nUtasya nAvasya nUtanaviSyatozca mAnAvayoridAnImasattve'pi yadyogyamaI tadeva pravyamucyate nAnyat, anyathA sarveSAmapi paryAyANAmanubhUtatvAdanujaviSyamANa tvAcca sarvasyApi pujalAdevyatvaprasaMgAditi gaathaarthH| prasaMgAyAtau svalAvavinAvI paryAyI pradarzayate-tatrAgurulaghujavyavikArAH svanAvaparyAyAH, tapiparItaH svajAvAdanyathAlavanaM vijaavH| tatrAgurulaghujanyaM sthiraM sidhiotram / yamuktaM samavAyAMgavRttau-"gurulaghuSavyaM yattiryaggAmi vAyavAdi, zragurulaghu yat sthira sidhiotraM ghaMTAkAravyavasthitajyotiSkavimAnA-1 dInIti"guNavikArAH paryAyAste ca kAdazadhA-anantAsaMkhyAtasaMkhyAtalAgaguNavRdhiyAM tathAnantAsaMkhyAtasaMkhyAtanAgaguNahAniyAM ca SaT SaT iti / vinAvaparyAyAstu naranArakAdicaturgatirUpAzcaturazItilayonayo vA / guNAn vijajate astitvaM, vastutvaM, sAmAnyavizeSAtmaka, anyatvaM, prameyatvaM, agurulaghutvaM, pradezatvaM, cetanatvaM, acetanatvaM, mUrtatvaM, amUtatvaM, ceti vyANAM sAmAnyaguNA daza / pratyekamaSTau aSTau sarveSAM / jJAnadarzanasukhavIryasparzarasagandhavarSagatihetutvasthitihetutvAvagAhanahetutvaM vartamAnahetutvaM cetanatvamacetanatvaM mUrtatvamamUrtatvaM ceti vyANAM pomaza vishessgunnaaH| pratyeka jIvapuja-II khayoH SaT, itareSAM trayo guNAH, antyAzcatvAro guNAH, svajAtivijAtinyAM sAmAnyavizeSAzca / prasaMgato jIvAdiSavyANAM|| 1 mAvasya. 2 vizeSAtmakatvaM. 3 pradezavattvaM ||e / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svajAvAH prarUpyante-astisvanAvaH, nAstisvanAvaH, nityasva jAvaH, anityasvanAvaH, ekasvajAvaH, anekasvajAvaH, neda-1 svajAvaH, zrajedasvajAvaH, javyasvajAvaH, ajavyasvanAvaH, paramasvanAvaH (ca) ete svanAvA pravyANAM saamaanyaaH| cetanAcetanamUrtAmUkapradeza etAn muktvA dharmAditrayANAM (pomaza ) 16 svjaavaaH| bahupradezasvajAvaM muktvA kAlasya 15 (paMcadaza) svajAvAH / saMgrahazca-" ekaviMzatilAvAH syurjiivpujlyormtaaH| dharmAdInAM Somaza syuH kAle paMcadaza smRtAH // 1 // " svajAvA api guNaparyAyayorantajUtA eva aSTavyAH, anyathA avyalakSaNe tayoriva teSAmapi grahaNamanaviSyat / uktA guNAH, guNavikArAH paryAyAste'pyuktA eva / etacca vyanayamizrita vizeSArthapratipattaye javati / yamuktam-"nAnAsvajAvasaMyuktaM kavyaM jJAtvA prmaanntH| tacca sApekSasimyartha syAnnayairmizritaM kuru // 1 // " tadeva avyamarthaH prayojanaM yasyAsau | vyaarthikH| so'pi yuktikapanayA dshdhaa| tathAhi-anvayavyArthikaH,yayA guNaparyAyasva jAvaM avyam / svavyAdigrAhako vA, yathA svAvyacatuSTayApekSyAvyamasti / paramavyA digrAhako vA, yayA parapavyAdicatuSTayApekSyA vyaM nAsti / paramanAvagrAhako vA, yathA jJAnamaya AtmA, atrAnekeSAM svajAvAnAM madhyAhAnAkhyaparamasvajAvo gRhItaH / karmopAdhinirapekSaH zudhavyArthiko vA, yathA jIvaH sighasadRzaH zucchAtmA / utpAdavyayagauNatvena sattAgrAhakaH zucakavyArthikaH, pathA vyaM nityam / nedakalpanAnirapekSaH zuSavyArthiko vA, yathA nijaparyAyasvannAvatvAdajinnaM vyam / karmopAdhisApekSo'sAvazudha vyArthikaH, yathA krodhAdikarmajajAva zrAtmA / utpAdavyayasApekSo'sAvazudhanavyArthikaH, yathaikasmin samaye avyamutpAdavyayadhrauvyayuktam |nedkhpnaasaapeksso'saavshudhvvyaarthikH, yayAtmano darzanazAnAdayo gunnaaH|uktaa vyArthikasya nedaaH| Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaya pradIpa: // ee|| sAMprataM paryAyArthikanayaM vyAcikhyAsurAha-pati utpAdamutpattiM vipattiM ca prApnotIti payAryaH / yamuktam- anAdi- nidhane pravye svaparyAyAH pratikSaNam / unmajAnti nimajAnti kUlakabolabajAle // 1 // " pUrvoktA api SaT hAnivRddhirUpA naranArakAdirUpAzceha paryAyazabdena gRhyante / paryAyo hi vedhA-sahanAviparyAyo'thavA krmnaavipryaayH| tamuktam-1 | " paryAyo dividhaH, kramanAvI sahanAvI ca, sahajAvI guNa ityabhidhIyate, paryAyazabdena tu paryAyasAmAnyasya svavyaktivyApino'nidhAnAnna doSa iti"| tatra sahalAviparyAyA guNAH, yathAtmano vijJAnavyaktizaktyAdayaH / kramanAvinaH paryAyAstvAtmanaH, yathA sukhmuHkhshokhssaadyH| paryAyA api svajAvavinAvAcyA vyaguNAnyAM ca caturnedAH / tathAhisvajAvaNavyavyaMjanaparyAyAzcaramazarIrAt kiNcinyuunsipryaayaaH||1|| svajAvaguNavyaMjanaparyAyAH, yathA jiivsyaanntctussttyruupaaH||2|| vinAvAcyavyaMjanaparyAyA yatyAdayaH // 3 // vinAvaguNavyaMjanaparyAyA matyAdayaH // 4 // pujakhasyApi || cyaNukAdayo vinAvajavyavyaMjanaparyAyAH // 5 // rasarasAntaragandhagandhAntarAdayo vinAvaguNavyaMjanaparyAyAH // 6 // avinAgipujalaparamANavaH svjaavnnvyvyNjnpryaayaaH||7|| varNagandharasaikaikAvirughasparzaSye ca svajAvaguNavyaMjanaparyAyAH // 7 // evamekatvapRthaktvAdayo'pi paryAyAH / uktaM ca-" egattaM ca puhattaM ca saMkhA saMgaNameva ca / saMjogo ya vijAgo ya pajAvANaM tu kharakaNam // 1 // " paryAya evArthaH prayojanamasyAsau paryAyAdhikaH / so'pi SaDUvidhastadyathA-anAdinityaparyAyArthiko yathA pukhaparyAyo medinityH||1|| sAdinityaparyAyArthiko yathA sidhaparyAyoM nityH||2|| saMtAgauNatve notpAdavyayagrAhakasvanAvo'nityazuJjaparyAyArthiko yathA samayaM samayaM prati paryAyA vinaashinH||3|| sattAsApekSasvajAvo ee| Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nityAzu svajAvo nityAzudhaparyAyArthiko yathaikasmin samaye utpAdavyayadhrauvyAtmakaH paryAyaH // 4 // karmopAdhinirape hasvajAvo nityazubhaparyAyArthiko yathA saMsArI jIvaH sisahaka zukhAtmA // 5 // karmopAdhisApekSasvajAvo'pyanityAzucaparyAyArthiko yathA saMsAriNAmutpattimaraNe stH||6|| ityuktAH paryAyArthikasya yuktitaH ssddjedaaH|| atha tayoH sthAnapradhAnamAha-vyAstikanayo hi nityasthAnamevAha,avyasya nityatvAt sakasakAkhajAvitvAcca / paryAyArthikastvanityameva sthAnamAha, pryaayaannaamnitytvaatpraayshH| tamuktaM rAjapraznIyavRttau-" cyArthanaye nityaM paryAyArthanaye tvanityaM" vyAstikanayo avyameva tAtvikamanimanyate na tu paryAyAna, vyaM cAnvayipariNAmitvAt sakasakAkhamAvi javati / nanu guNapradhAnastRtIyo guNArthikanAmA nayaH kathaM na syAditi cenna, guNAnAM paryAyagrahaNenaiva grahaNasaMjavAt / nanu vyANAmeva paryAyAstarhi vyArthikaparyAyAthikanayaghayaM kathamiti cetsatyaM, avyaparyAyayoH svarUpavivakSAyAM kazcidhizeSaH, rAhoH zira iti kathaMcidanede sssstthii| tathA hi-vyAdapi sUdamaH paryAyaH, ekasmin avye'nantAnAM paryAyANAM saMja vAt / avye vardhamAne paryAyA niyamApardhante, prativyaM saMkhyeyAnAmasaMkhyeyAnAmavadhinA paricchedAt / paryAye vardhamAne c| anya jAjyaM " jayaNAe khettakAsA parivaDhatesu daSajAvesu / dave vara jAvo nAve davaM tu jayaNijaM // 1 // " punazca kSetrAdapi cAnantaguNaM avyaM vyAdapi cAvadhiviSayAH paryAyAH saMkhyeyaguNA asaMkhyeyaguNA vA "khittavisesehiMto davamaeMtaguNiya paesehiM / dahiM to jAvo saMkhaguNo'saMkhaguNi vA // 1 // " etatsarva nandiTIkAyAM savistaramajihitaM / / tasmAdravyaparyAyayoH svarUpavivakSAto jinnatvAninnA nayA avyArthikAH paryAyArthikAzca / te ca yadyapi svajAvanedaiH para javati / nana gaNa paryAyAstahi vyArthikaparyAyAdhiha-adhyAdapi sUdamA paryAyaH, ekAnA paricadAt / paryAye vadhamAnAcA Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya pradIpa: sparaM milanto'pi svasvapRthagnAvaM na tyajanti uktaM ca-"zramosaM pavisaMtA ditA gAsa zrasamasassa / melaMtA vi aNicaM sagasagajAvaM na vi jahaMti // 1 // " svanAvajedo'grevadayate / nanu vyaparyAyavyatiriktau sAmAnyavizeSau vidyete tatkathaM na sAmAnyArthikavizeSArthikanAmAnau nayau javataH iti cenna, vyaparyAyavyatiriktasAmAnyavizeSAprasidheH, tadyathA / prasaM| gAtsAmAnyaM darzayati-sAmAnyaM vidhA, eka tiryaksAmAnyamaparamUrkhatAsAmAnyam / zrAdyalakSaNamAha-prativyaktitulyA paripatistiryaksAmAnyaM zabalazAbaleyapiMDeSu gotvamiti / tiryak sAmAnyaM ca gavAdau gotvAdisvarUpatUTyapariNatirUpaM, udA-|| haraNaM ca tajAtIya evAyaM gopiMko vA gosadRzo gavaya iti vA / ditIyalaNamAha-pUrvAparapariNAmasAdhAraNapravyamUrdhvatAsAmAnya, yathA kaTakakaMkaNAdyanugAmi kAMcanamiti / UrdhvatAsAmAnyaM ca parAparavivartavyApi mRtsnAdiSavyaM, trikAlagAmi | caitat / tamuktam- "pUrvAparaparyAyayoranugatamekaM bhavati tAMstAn paryAyAn gavatIti vyutpattyA trikAlAnuyAyI yo vastvaMzastadUrdhvatAsAmAnyamityabhidhIyata iti" / kaTake kaMkaNe ca tattatkAMcanamevAthavA sa evAyaM jinadatta ityudAharaNam / / tatra tiryaksAmAnyaM tu prativyaktisAdRzyapariNatilakSaNaM vyaMjanaparyAya eva sthUlAH kAkhAntarasthAyinaH zabdAnAM saMketaviSayA vyaMjanaparyAyA iti prAvacanikaprasiddhaH / UrdhvatAsAmAnyaM tu avyameva vivakSitaM vizeSo'pi sAmAnyavaisadRzya|vivartanalakSaNe vyaktirUpaH paryAya evAntarbhavatIti na tAnyAmadhikAvakAzo nayasya / zratha saptanayasaMkhyAmAha-zrAdyo vyArthikanayastasya trayo ledA naigamasaMgrahavyavahArajedAta, ditIyaH paryAyArthikanaya-18 |stasya phajusUtrazabdasamajirUDhaivaMjUtanayajedAcatvAro nedAH / taulayoledasaMgrahe ca saptaiva nyaaH| paMcaiva nayAH, Sameva nayAH, // 10 // Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catvAra eva mUlanayAH pravacanasArokAravRttau / savistaramaye vakSyante / yaduktamanuyogatadvRttyAdiSu - " aigehiM mANehiM miitti yogamassa ya niruttI, sesApi nayANaM kharakaNamiNamo subaha vo // 1 // saMgahiyapiMmiyatthaM saMgavayaNaM samAsa viMti / vaccati viziSThayatthaM vavahAro sabadabesu // 2 // paJjappannaragAhI kusu AyavihI muNeyabo / iti visesiyataraM pappannaM naI so // 3 // vatthu saMkamaNaM hoi zravatthU e samanirUDhe | vaMjaNa - zratya ta nae evaM viseseti // 4 // nAyaMmi girihayabe, gihiyave ya ittha zratyami / jayavameva ii jo jayaeso so narja nAma // 5 // " tatra naigamajavyArthika nayaH dharmadharmitravyaparyAyAdipradhAnApradhAnAdigocaratvena gRhItasya vastunaH saMpiMDitArtha vadatIti saMgrahaH / vyArthikastvanedarUpatayA vastujAtaM samekI jAvena gRhNAtIti saMgraheNa vA gRhItasya gocarIkRtasyArthasya jedarUpatayA vastuvyavaharaNaM vyavahAra|'vyArthikaH / naigamavyavahArau cAzuSavyAnubhavikatvenAzuddha, saMgrahaH zuddhavyavAditvAnbudhaH / taduktamanuyogavRttI- "naigamavyavahArarUpo'vizuddhaH kathaM yato naigamavyavahArau anantayaNukAdyanekavyaktyAtmakaM kRSNAdyanekaguNAdhAraM trikAla viSayaM cAvizuddhaM dhavyamiSThataH, saMgrahazca paramANvAdisAmAnyAdekaM tirobhUtaguNakalApama vidyamAna pUrvApara vibhAgaM nityaM sAmAnyameva avyamityeva, tacca kilAnekatAcyupagamakalaMkenAkalaMkitatvAUM, tataH zuddha'nyAnyupagamaparatvAbuddhamevAya miti " / r naigamanayaM prarUpayanti naike gamA bodhamArgA yasyAsau naigamo nAma nayaH syAt / pRSodarAditvAt kakAralopaH / sa tredhA - dharmaghyagocaraH, dharmighyagocaraH, dharmadharmigocaraH / atra dharmidharmazabdena pravyaM vyaMjanaparyAyaM ca vadanti / zrathAdyodAharaNamAha- saccaitanyamAtmanIti / zratra caitanyAkhyasya vyaMjanaparyAyasya vizeSyatvAt mukhyatayA vivakSaNaM, sattvA Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya. pradIpa: // 11 // khyavyaMjanaparyAyasya tu vizeSaNatvAdamukhyatayeti dharmadhyagocaro naigamaH prathamaH / vitIyasyodAharaNamAha-vastuparyAyavadravyamatra vyAkhyasya dharmiNo vizeSyatvena prAdhAnyaM, vastvAkhyasya tu dharmiNo vizeSaNatvenAprAdhAnyamiti dharmiSayagocaro naigamo hitiiyH| atha tRtIyodAharaNaM-kSaNamekaM sukhI viSayAsaktajIva iti, atra hi viSayAsaktajIvasya avyasya vizeSyatvAt prAdhAnyaM, sukhalakSaNasya paryAyasyAprAdhAnyaM tavizeSaNatvAditi dharmidharmAsaMbano naigamastRtIyaH / athavA nigamo vikaTapastatra navo naigamaH, sa trividhaH, nUtanaviSyavartamAnakAlanedAt / zratItasya vartamAnavakathanaM yatra sa nUtanaigamoM yathA tadevAgha dIpotsavaparva yasmin varSamAnasvAmI mohaM gatavAn / nAvini nUtavapacAro yatra sanaviSyannaigamo yathArhantaH siddhatA prAptA eva / kartumArabdhamISanniSpannaM vA vastu kathyate yatra sa vartamAnanagamo yathA zrodanaH pacyate / naigamanayena dharmadharmiporanyatarasyaiva prAdhAnyamanulavatIti prAdhAnyena cyaparyAyayoH saMpiMmitArtha jAnadhijJAnaM pramANatvena pratipattavyaM naanyditi| // atha naigamAjAsaM prarUpayanti-dharmaghayAdInAmaikAntikapArthakyAnisaMdhi gamAnAsa iti / zrAdipadena vyayabhanyaparyAyayorgrahaNam / udAharaNaM yathA-zrAtmani saJcaitanye parasparamatyantaM pRthagjUte ityAdiriti / zrAdizabdena vastuparyAyavadravyayoH kSaNameka sukhIti sukhajIvalakSaNayo'vyaparyAyayorgrahaNam / tayorghayoH sarvathA jinnatAprarUpaNAyAM naigamAjAso purnaya ityarthaH / naiyAyikavaizeSikadarzanamapyetadAnAsatayA zeyamiti / / zratha vyArthikanayasya bitIyannedaM saMgrahanAmAnamupavarNayanti-sAmAnyamAtragrAhI parAmarzaH saMgrahaH / mAtra kAtsnye'vadhAraNe ca / sAmAnyamazeSavizeSarahitaM sattvajavyatvAdikaM gRhNAtItyevaM zIkhaH, samekIlAvena piMmIjatatayA vizeSarAziM gRhA Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIti saMgrahaH / zrayamarthaH-svajAteISTeSTAcyAmavirodhena vizeSANAmekarUpatayA yadrahaNaM sa saMgraha ityetasyArthaH / vizeSarAhityena piMmIjUtasAmAnyavizeSavastu zubhamanulavan jJAnavizeSaH saMgrahatayAkhyAyate / saMgraho'pi parAparajedAdvividhaH tatra parakhakSaNamAha-azeSavizeSeSvaudAsInya jajamAnaH zudhanavyaM sanmAtramanimanyamAnaH parasaMgrahaH, yathA vizvamekaM sadavizeSAt, atra hi vizvasyaikatvaM saditijJAnasAmAnyahetujanitasattAkatvAdarUpeNa gRhyate / parasaMgrahAnAsakhakSaNamAha-sattAvaitaM svIkurvANaH sakasavizeSAnnirAcadANastadAnAsaH / udAharaNaM yathA-sattaiva tattvaM tataH pRthagjUtAnAM vizeSANAmadarza nAditi abaitavAdinA nikhikhAni darzanAni tadAnAsatayA bhaiyAni pitIyAparasaMgrahalakSaNamAha-vyatvAdInyavAntarasAmAnyAni manvAnastanedeSu gajanimIlikAmavalaMbamAnaH punaraparasaMgrahA, yathA dharmAdharmAkAzakAlapujakhajIvavyApAmaikya,vyatvAnedAditi, atra hi vyatvasAmAnyajJAnenAjedarUpeNa SaNAM vyANAmekatvaM saMgRhyate / dharmAdivizeSajedeSu ca gajanimIkhikAvApekSA / evaM caitanyAcaitanyaparyAyANAmaikyaM, paryAyatvasAdhAt / caitanya jJAna-"caitanyamanujUtiH syAt sakriyArUpameva ca / kriyA manovacaHkAyairanvitA vartate dhruvam // 1 // tadhiparItamacaitanyaM, tayoraikyaM kathamiti vizeSa vivakSANAM kAMkSaNamupekSA vyatvenAdabuddhivivakSaNAt / tadAnAsakhakSaNamAha avyatva / dikaM pratijAnAnaH tavizeSAzivAnastadAnAso| yathA vyatvameva tatvamiti, nAsti ca dhrmaadibhvymityphssH| yathA vastu vartate paraM sAmAnya vizeSatvaM ka vartata ityphvH| evaM sAmAnya vizeSAtmano vastuno aSTavyam / athavA saMgrahaH sAmAnyavizeSAnyAM vidhA sAmAnyasaMgrahodAharaNaM sarvANivyANi parasparamavirodhIni / vizeSasaMgraho yathA-sarve jIvAH prsprvirodhinH| iti sNgrhnyH| Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya // 10 // zratha vyavahArapavyArthikanayaM prarUpayanti-saMgraheNa gRhItAnAM gocarIkRtAnAmarthAnAM vidhipUrvakamavaharaNaM yenAlisaMdhinAlA pradIpaH kriyate sa vyavahAra iti / etasyArthaH-saMgrahagRhItasya sattvAdyarthasya vidhIyamAno yo jJAna vizeSastameva vivecayati sa vyavahAranAmA nayaH kathyate budhaiH / udAharaNaM yathA-yat sat tadravyaM paryAyo veti / aparasaMgrahagRhItArthavyavahArasyApyudAharaNamAdipadAvadaya, yathA-yadravyaM tajIvAdiSaDvidhamiti / paryAyo phedhA kramajAvI sahanAvI ceti / evaM jIvA muktAH saMsAriNazca / ye kramanAvinaH paryAyAste kriyArUpAH akriyArUpAzceti / atha vyavahArAjAsaM lakSyantibhyaH punarapAramArthika dhanyaparyAyavinAgamajipreti sa vyavahArAlAsaH, yathA cArvAkadarzana miti / nAstiko hi jIvaSavyAdi nimanyate, sthUladRSTayA ca sUtacatuSTayaM yaavdRssttigocrmiti| svakahipatatvenAtathAtvAdUvyavahArAjAsamiti / zratha katipayamanyato likhyateledopacAratayA vastu vyavahiyata iti vyavahAraH, guNaguNinorSavyaparyAyayoH saMjJAsaMjhinoH svajAvataghatoH kArakatatoH kriyAtaghatojedAnedakaH sdbhutvyvhaarH||1|| zuguNaguNinoH zuSkSapayAyapavyayornedakathanaM shubhstvyvhaarH||shaa sopAdhiguNaguNinornedaviSaya upacaritasatavyavahAraH, yathA jIvasya matijJAnAdayo guNAH // 3 // nirupAdhiguNaguNinornedako'nupacaritasatvyavahAraH yathA kevalajJAnAdayo gunnaaH||4|| ashudhgunngunninorshudhaavypryaayyornedkthnmshujhsdbhtvyvhaarH||5|| svajAtyasadbhUtavyavahAro yathA paramANubahupradezIti kathanam // 6 // vijAtyasaddhRtavyavahAro yathA| mUrtimanmatijJAna mUrtajanitatvAt // 7 // ujayAsadbhutavyavahAro yathA zeye jIve cAjIve jJAnamiti kathanaM tayoniviSa- // 10 // yatvAt // 7 // svajAtyupacaritAsabhUtavyavahAro yathA putradArAdi mama // e|| vijAtyupacaritAsamRtavyavahAro yathA Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vastranUSaNahemaralAdi mama // 10 // taphulayopacaritAsadbhutavyavahAro yathA dezarAjyakIrtimurgAdi mama // 11 // anyatra prasidhasya dharmasyAnyatra samAropaNamasadbhUtavyavahAraH // 12 // asadbhUtavyavahAra evopacAraH, ya upacArAdapyupacAraM karoti sa upacaritAsadbhUtavyavahAro yathA devadattasya dhanamityatra saMzleSarahitaM vastu saMbandhasahitavastusaMbandhaviSayaH // 13 // saMzleSasahitavastusaMbandhaviSayo'nupacaritAsadbhatanyavahAro yathA jIvasya zarIramiti // 14 // upacAro'pi navadhA / tathAhi-avye 'vyopacAraH, 1 guNe guNopacAraH, 2 paryAye paryAyopacAraH, 3 pravye guNopacAraH, 4 bhavye paryAyopacAraH, 5 guNe anyopacAraH,6 guNe paryAyopacAraH, paryAye avyopacAraH, paryAye guNopacAraH,eiti sarvo'pyasadbhUtavyavahArasyArtho assttvyH| zrata evopacAraH pRthagnayo na lvtiiti| mukhyAnAve sati prayojane nimitte copcaarHprvrtte|so'pi saMbandho'vinAjAvaH-saMzleSasaMbandhaH, pariNAmapariNAmisaMbandhaH zradhAzrayasaMbandhaH, jnyaanjnyeysNbndhshceti| upacaritAsadbhUtavyavahArastredhA-satyArthaH, asatyArthaH, unnayArthazceti / vyavahAranayAsyArthAH 14nedA zeyAH, neda viSayo vyavahAra iti vyArthikasya tRtIyo nedH| idAnIM paryAyArthikasya caturnedaprarUpaNAyAM tAvadRjusUtraM vivecayanti-jhaju vartamAnadaNasthAyi paryAyamAtraM prAdhAnyataH sUtrayannatiprAya zajusUtra iti / etasyArthaH-nUtanaviSyavartamAnadaNalaya viziSTalakSaNakauTiTyavimuktatvAdRju saralameva uvyasyAprAdhAnyatayA paryAyANAM daNakSayiNAM prAdhAnyatayA darzayatIti zajusUtraH / udAharaNaM yathA-sukhavivartaH saMpratyastIti, anena vAkyena kSaNika sukhAkhyaM paryAyamAtraM mukhyatayA daryate, tadadhikaraNaM jIvanavyaM gauNatvenApi na pratIyata iti / etadAnAsaM nirUpayanti-sarvathA vyApalApItadAnAsa iti|udaahrnnN yathA tthaagtmtmiti| baudyohi pakSayiNaH paryAyAneva pradhAnata Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya pradIpa // 103 // ||yA prarUpayati tattadAdhArajUtAni vyANi nAjimanyate'tastanmataM tadAnAsatayA jJeyam |shjusuutro vidhA-sUkSmajJajusUtro yathai-|| kasamayAvasthAyI paryAyaH,sthUlazajusUtro yathA manuSyAdiparyAyAstadAyuHpramANakAlaM tisstthnti| iti paryAyArthikasya prathamo nedH| | atha vitIyajedaM pradayanti-kAlAdinedena dhvanerarthanedaM pratipadyamAnaH zabda iti / etasyArthaH--saMketAdhyAkaraNAprakatipratyayasamudAyena sidhaH kAlakArakaliMgasaMkhyApuruSopasargajedenArtha paryAyamAnaM pratIyate sa zabdanayaH / kAlajeda udAharaNaM yathA-vajUva navati naviSyati sumeru riti, atra kAlatrayavinedAtsumerorapi nedatvaM zabdanayena pratipAdyate, vyatvena tvanedo'syopekSyate / kArakatnede udAharaNaM-karoti kulaM, kriyate kuMja iti / liMganede-taTastaTI taTamiti / saMkhyAjededArAH kasatraM gRhAH / puruSajede-ehi, manye, rathena yAsyasi, na hi yAsyati, yAtaste pitA / zrathavA- ehi, manye, zrodanaM jodayase, nuktaH so'tithiniH| etaM enaM vA, manye, odanaM nodayethe jokSyadhve lokye nodayAvahe jodayAmahe ityAdiH, manyase |manyathe ityAdirarthaH " prahAse ca manyopapade manyateruttama ekavacca" iti sUtreNeyaM puruSavyavasthA prahAsa eva, yathArthakathane tu-ehi, tvaM manyase, zrodanamahaM jodaye, nuktaH so'tithitiriti / upasargajede-saMtiSThate, zravatiSThate / kvacidarthadasyApi grahaNaM-saMzayya karNAdiSu tiSThate yaH, iti "prakAzanastheyAkhyayozcetyarthe sUtreNAtmanepadam / etadAnAsaM prakaTayanti-tannedena tasya tameva samarthayamAnastadAnAsa iti / kAlAdinedavijinnasya zabdasyArthasyApi jinnatvamabhimanyamAnaHzabdAnAsa ityrthH| udAharaNaM-vajUva javati aviSyati sumerurityAdayo jinnakAlAH zabdA ninnamevArthamanidadhati, jinnakAkhazabdatvAttAha sidhAnyazabdavaditi, anena vAkyenaikArthasyaikyAdarthadastuzabdAnAsaH / iti paryAyArthikasya vitiiyjedH| 03 / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyadaM samanirUDhaM samarthayanti - paryAyazabdeSu niruktinedena ninnamartha samajirohan samajirUDha iti / etasyArthaH / | zabdanayo hi zabdaparyAya ninnatve'pi anyasyArthasyAnedatvamabhilaSati, samanirUDhanayena hi zabdaparyAyanede jinnaM vyArtha - majimanyate, paryAyazabdAnAmarthata ekatvamupekSate iti / udAharaNaM - indanAdindraH, zakanAThakraH, pUrdAraNAtpurandara ityAdi / zranena vAkyenendre zakre ca purandare cetyAdyekArthaparyAyazabde'pi vyutpattibhedenaitadarthasyApi bhedaH samAdhiyate, zabdabhedAdarthabheda iti phalitArthaH / evamanyatra kalazaghaTakuMnAdiSu praSTavyaH / samajirUDhAjAsamAha - paryAyadhvanInAmanidheya| nAnAtvameva kakSI kurvANastadAnAsaH / udAharaNaM yathA - indraH, zakraH, purandara ityAdayaH zabdA ninnAnidheyA eva ninnazabdatvAt, karikuraMgaturaMgakaranazabdavadityAdiriti / atra hIndre zakre purandare ca nAmaikye'pi ninnazabdatvAnnivAcyA ete zabdAH, yathA kuraMgaturaMgAdayo ninnavAcyAstathaite'pi tataH samanirUDhAnAsatayA / iti paryAyArthikasya tRtIyo nedaH / caturthadaM samAkhyAnti - zabdAnAM svapravRttinimittabhUta kriyAviziSTamarthaM vAcyatvenAnyupaganunnevaMbhUta iti / etasyArthaH - samanirUDhanayenendanAdikriyAviziSTamindrasya piMkaM jayatu vA mA vA bhavatu, paramindrAdivyapadezaH loke vyAkaraNe ca tathaiva rUDhitvAt samanirUDhaH / tathA ca rUDhazabdAnAM vyutpattiH zojAmAtrameva " vyutpattirahitAH zabdA rUDhA " iti vacanAt / evaMbhUtanayo hi yasmin samaya indanAdikriyAviziSTamarthaM pazyati tasmin samaya evendrazabdavAcyo'yamiti manute na tu tahitakAla ityarthaH / etannayamate tu kriyAzabda eva / yadyapi jApyAdiSu jAtiguNakriyAsaMbandhiyadRchAlakSaNA paMcatayI zabdapravRttiruktA sA vyavahAramAtrato'vagantavyA na nizcayAdityayaM nayaH svIkurute / tathAhi - jAtizabdAH Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya // 104 // | kriyAzabdA eva ( yathA ) galatIti gauH, AzugAmitvAdazvaH guNazabdA yathA zucI javatIti zuklaH, nIlajavanAnnIlaH / yadRdvAzabdA yathA deva enaM deyAt, yajJa enaM deyAt / saMyogasamavAyizabdA yathA daMgo'syAstIti daMmI, viSANamasyAstIti | viSANI astikriyApradhAnatvAdastyarthe pratyayAzca / ete sarve kriyAzabdA eva, asti tU ityAdikriyAsAmAnyasya sarvavyApitvAt, udAharaNaM yathA--indanamanutnavannindraH, zakanakriyApariNataH zakraH, pUrdAraNapravRttaH purandara ityucyata iti / etadAjAsaM lakSyanti - kriyAnAviSTaM vastu zabdavAcyatayA pratikSipaMstu tadAjAsa iti / svakIya kriyArahitaM tavastvapi zabdavAcyatayA pratikSipati tacabdavAcyamidaM na javatyevaitAdRza evaMbhUtAjAsaH / udAharaNaM yathA - viziSTaceSTAzUnyaM ghaTAkhyaM vastu na ghaTazabdavAcyaM ghaTazabdapravRttinimittabhUta kriyAzUnyatvAtpaTavadityAdiriti / anena hi vAkyena svakriyArahitasya ghaTAdervastuno | ghaTAdizabdavAcyatAniSedhaH kriyate sa ca pramANabAdhita ityevaMbhUtanayAjAsatayoktamiti / eteSu ke punaranayAH ke punaH zabdanayAstaddarzayati- eSu catvAra zradyA nayA arthanirUpaNAyAM pravINatvAdarthanayAH, agretanAstrayo nayAH zabdavAcyArthagocaratayA zabdanayA iti / ke punarjedAratAnAha - " ekkekko ya sayaviho satta nayasayA havaMti emeva / anno vi eso paMcaiva sayA nayANaM tu // 1 // " vyAkhyA saptAnAM naigamAdinayAnAmekaikaprabhedataH | zatabheda evaM sarvairapi bhedaiH sapta zatAni bhavanti, prakArAntare paMcApi nayAH kadA ? yadA zabdAdinistribhirnayaireka eva | zabdanayo vivakSyate tadaikaikasya zatavidhatvAt paMca zatAni nayAnAm, apizabdaH punararthe / SaT catvAri de vA nayAnAM | kadA? yadA sAmAnyagrAhinaigamasya saMgrahe'ntarbhAvaH, vizeSagrAhinaigamasya tu vyavahAre'ntarbhAvo yadA vivakSyate tadA mUlana pradIpaH // 104 // Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhayAnAM pavidhatvAt SaT zatAni / kadA catvArIti ? yadA eko naigamaH, saMgrahavyavahArajusUtralakSaNAstrayo'rthanayAH, ekastu zabdanayaH, paryAyAstikanayaH, tadA catvAro nayAH / kadA ti? eko vyArthikaH,paryAyArthikazceti ke zate kutrApi-"Nibaya vavahAraNyA mUlimannedA nayANa savANaM / ninyasAhaNadeU davayapAThiyA muNaha // 1 // " iti / utkRSTato'saMkhyAtA api javanti-" jAvaMto vayaNapahA tAto vA nayAvisaddAH / te cevaya parasamayA sammattaM samudiyA sadhe // 1 // " vyAkhyA-yAvanto vacanaprakArAH zabdAtmagRhItAH sAvadhAraNAste sarve nayAH parasamayAstIrthikasidhAntAH,ye ca niravadhAraNAH syAbdalAMvitAste nayAH samuditAH samyaktvaM pratipadyante / na ca pratyekAvasthAyAM mithyAtvahetutvAtsamuditAH sarve mahA-| mithyAtvahetavaH kathaM na javantIti vAcyam, pracuraviSalavasamudAye viSaprAcuryavat / tatra pratyuttarayannAha-satthe samiti samma vegavasA nayA virujhA vi| niccavavahAriNo zva rA dAsANa vsvttii||1||" vyAkhyA-parasparaviruSkA api sarve | nayAH samuditAH samyaktvaM javanti, ekasya jinasAdhorvazavartitvAt yathA nAnAnniprAyavRtyavargavat, yathA dhanadhAnyanUmyAdyartha parasparaM vivadamAnA bahavo'pi samyanyAyavatA kenApyudAsInena yuktinirvivAdakAraNAnyapanIya mIcyante, tatheha parasparavirodhino'pi nayAn jainasAdhurvirodhaM ktvA ekatra mIlayati / tathA pracuraviSalavA api prauDhamaMtravAdinA nirviSIkRtya kuSTAdirogiNe dattA amRtarUpatvaM pratipadyanta eveti sarva vizeSAvazyakaTIkAyAM sphuTameva / atreda-eSu pUrvaH pUrvo nayaH pracuragocaraH, paraH parasta parimitaviSaya iti bodhyam / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ these // iti nayapradIpaH // // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zratha nayopadezaH // aindradhAma hRdi smRtvA natvA gurupadAMbujam / nayopadezaH sudhiyAM vinodAya vidhIyate // 1 // sattvAsattvAdyupetArtheSvapedAvacanaM nayaH / na vivecayituM zakyaM vinApekSAM hi mizritam // 2 // yadyapyanantadharmAtmA vastu pratyakSa gocaraH / tathApi spaSTabodhaH syAt sApekSo dIrghatAdivat // 3 // nAnAnayamayo vyakto matabhedo hyapekSayA / koTyantaraniSedhastu prastutotka TakoTikRt // 4 // tena sApekSajAveSu pratItyavacanaM nayaH / zrajAvAnAvarUpatvAt sApekSatvaM vidhAvapi // 5 // saptanaMgyAtmakaM vAkyaM pramANaM pUrNabodhakRt / syAtpadAdaparollekhi vaco yazcaikadharmagam // 6 // yathA naiyAyikairiSTA citre naikaikarUpadhIH / nayapramANabhedena sarvatraiva tathArhataiH // 7 // zrayaM na saMzayaH koTeraikyAnna ca samuccayaH / na vibhramo yathArhatvAdapUrNatvAcca na pramA // 8 // na samudro'samudro vA samudrAMzo yathocyate / nApramANaM pramANaM vA pramANAMzastathA nayaH // e // svArthe satyAH smRtvA zrIzAradAmatra zrIbhAvaprabhasUribhiH / smRtyarthaM likhyate kazcitparyAyo hyasya vRttitaH // 1 // iti / indra AtmA tasya saMbaMdhi aindraM dhAma tejaH / 'ai' iti vAgbIjamapi smRtam // 1 // sattvAsattva nityAnityabhedAbhedAdayo ye tairupetA ye'rthI jIvapudgalAdayasteSu apekSAvacanaM pratiniyatadharmaprakArakApekSAkhyazAbdabodhajanakaM | vacanaM nayavAkyamityarthaH / idaM vacanarUpasya nayasya lakSaNaM hi nizcitaM mizritaM nAnAdharmaiH karaMbitaM vastu apekSAM vinA vivecayituM na zakyam // 2 // vastu ghaTAdikaM | AdIyate'nenetyAdi jJAnaM dIrghatAyA Adi jJAnaM dIrghatApratyakSavadityarthaH // 3 // bauddhopaniSadAdidarzanI nAnAnayamayaH ko vyantarasyetaranayArthasya niSedho nirAkaraNaM / kathaMbhUto niSedhaH ? prastutA yA utkaTakoTistatkRt, prastutakoTerutkaTatyakRdityarthaH // 4 // tena hetunA parasparapratiyogikeSu bhAveSu vidhau astitvAdibhAve'pi abhAvAbhAvarUpatvAnnAstitvAdya bhAvasvarUpatvAt // 5 // saptabhaMgyAtmakaM syAdastayaiva syAnnAstyevetyAdikaM vAkyaM pramANaM / yataH pUrNabodhakRt syAtkArapadAt // 6 // ArhataiH jainasUribhiH // 7 // ayaM nayAkhyo bodhaH koTeH prakArasyaikyAt saMzayo na // 8 // 9 // svArthe svaviSaye satyA nizcAyakAH parairnayairnunnA aprAmANyAzaMkAviSayIkRtAH / Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayo padezaH // 106 // parairnunA asatyA nikhilA nyaaH| viduSAM tatra naikAntA iti dRSTaM hi saMmatau // 10 // bauzAdidRSTayo'pyatra vastusparzana naaprmaaH| uddezyasAdhane ratnamanAyAM ratnabudhivat // 11 // ayaM saMkSepato vyaparyAyArthatayA vidhA / vyArthikamate vyaM tattvaM neSTamataH pRthak // 12 // tiryagUrvapracayinaH paryAyAH khalu klpitaaH| satyaM teSvanvayi pravyaM kumalAdiSu hemavat // 13 // zrAdAvante ca yannAsti madhye'pi hi na tttthaa| vitathaiH sadRzAH santo'vitathA iva lkssitaaH||14|| zrayaM avyopayogaH syAdhikaTape'ntye vyavasthitaH / antarA avyaparyAyadhIH sAmAnya vizeSavat // 15 // paryAyArthamate 'vyaM paryAyenyo'sti na pRthak / yasairarthakriyA dRSTA nityaM kutropayujyate // 16 // yathA khuunpunrjaatnkhaadaavektaamtiH| tathaiva kSaNasAdRzyAd ghaTAdau vyagocarA // 17 // tArkikANAM trayo nedA zrAdyA vyArthino mtaaH| saighAntikAnAM catvAraH paryAasatyA anizcAyakA nikhilA nayA naigamAdayo viduSAM naikAntA vaktuM yuktA iti dRSTaM parIkSitaM samatigranthe // 10 // atra nayagranthe uddezyaM yadabhiniviSTetaranayakhaMDanaM tatsAdhane tatsAdhananimittaM bauddhAdidRSTayo'pi boddhAdinayaparigrahA api vastusparzena zuddhaparyAyAdivastuprAptyA nApramAH phalato na mithyArUpA ityarthaH // 11 // ayaM sAmAnyalakSaNalakSito nayo dravyArthikaH paryAyArthikaH // 12 // teSu paryAyeSu dravyaM satyaM, kalpitA vAsanAvizeSaprabhavavikalpasiddhA apAramArthikA iti yAvat // 13 // kiMtu vitathaiH zazaviSANAdibhiH kAlpanikatvena sadRzAH santo'nAdilaukikavyavahAravAsanAvazAta, avitathA iva lakSitA lokairiti zeSaH // 14 // ayaM dravyopayogo dravyArthikanayajanyo bodho'ntye vikalpe zuddhasaMgrahAkhye vyavasthitaH paryAyabudhA'vicalitaH syAt, antarA zuddhasaMgrahazuddharjusUtraviSayamadhye dravyaparyAyadhIreva syAt sAmAnyavizeSabuddhivat // 15 // paryAyArthamate dravyaM dravyapadArthaH sadRzakSaNasantatireva na tu paryAyebhyaH pRthagasti yadyasmAtkAraNAttaiH paryAyairarthakriyA jalAharaNAdirUpA dRSTA | nityamapracyutAnutpannasthiraikasvabhAvaM vastu kutropayujyate na kutracidityarthaH // 16 // 17 // tArkikANAM vAdisiddhasenamatAnusAriNAmAdyAH trayo bhedAH naigamasaMgrahavyavahAralakSaNA dravyArthikA iti, saiddhAntikAnAM tu jinabhadragaNikSamAdhamaNavacanAnusAriNAM catvAra AdyA RjusUtrasahitA dravyAdhikA iti / RjusUtrAdayazcalAraH paryAyAdhikA vAdinAmiti, zabdAdayaH traya eva ca kSamAzramaNAnAmiti / RjusUtro yadi dravyaM nAbhyupeyAttadA uktaM " ujusuyassa ege aNuvautte egaM davyAvassayaM puhatteNaM " iti // 106 // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yArthagatAH pare // 18 // naigamaH saMgrahazcaiva vyavahArarjusUtrakau / zabdaH samanirUDhAkhya evaMbhUtazca sapta te // 19 // nigameSu javo bodho naigamastatra kIrtitaH / tanavatvaM punarlokaprasiddhArthopagantRtA // 20 // tatprasiddhizca sAmAnya vizeSAdyujayAzrayA / tadanyatarasaMnyAse vyavahAro hi durghaTaH // 21 // saMgrahaH saMgRhItasya piMmitasya ca nizcayaH / saMgRhItaM parA jAtiH piMkitaM tvaparAH smRtA // 22 // ekadvitricatuH paMcaSaDUnedA jIvagocarAH / jedAcyAmasya sAmAnyavizeSAnyAmudIritAH // 23 // upacA| rA vizeSAzca naigamavyavahArayoH / iSTA hyanena neSyante zuddhArthe pakSapAtinA // 24 // upacAreNa bahulo vistRtArthazca laukikaH / yo bodho vyavahArAkhyo nayo'yaM lakSito budhaiH // 25 // dahyate giriradhvAsau yAti sravati kuMkikA / ityAdirupa cAro'| smin bAhulyenopalabhyate // 26 // vistRtArtho vizeSasya prAdhAnyAdeSa laukikaH / paMcavarNAdi juMgAdau zyAmatvAdi vinizvayAt // 27 // paMcavarNA jilApe'pi zrutavyutpattizAlinAm / na tadbodhe viSayatA'parAMze vyAvahArikI // 28 // jAvatve vartamAnatvavyAptidhIravizeSitA / kajusUtraH zrutaH sUtre zabdArthastu vizeSitaH // 29 // iSyate'nena naikatrAvasthAntarasamA| gamaH / kriyA niSThA nidAdhAraUvyAjAvAdyathocyate // 30 // palAlaM na dahatyagnirbhidyate na ghaTaH kvacit / nAsaMyataH pravrajati sUtraM virudhyeteti saiddhAntikAH, tArkikAnusAriNastu atItAnAgataparakIya bhedapRthakkhaparityAgAdanu " sUtreNetyAdi jJeyam // 18 // 19 // nigameSu lokeSu bhavo bodho naigamaH. tadbhavatvaM tadAzrayeNotpattikatvaM lokaprasiddhArthasvIkartRtvam // 20 // lokaprasiddhiH sAmAnyavizeSAyubhayayutA teSAM bhedAnAM madhye'nyatarasya saMnyAse parityAge // 2.1 // // 22 // 23 // 24 // 25 // giristhatRNadagdhatvaM adhvani mArge gacchannare lakSaNA, kuMDIsthajalAdi // 26 // 27 // agarAM kRSNetaravarNAze vyAvahArikI viSayatA nAsti // 28 // 29 // anena RjusUnayema ekatra dharmiNi anyA ca niSThA siddhAvasthA tayoryA midA bhitrakAlasaMbandhastadAdhArayaikadravyabhAvAda abhiyuktasamAtemA 20 lamiti atra pahanAdikriyAkAla | Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya // 10 // navyo'siyo na sidhyati // 31 // dahyamAne'pi zATyekadeze skandhopacArataH / zATI dagdheti vacanaM zeyametannayAzrayam N // 32 // vizeSitataraH zabdaH pratyutpannAzrayo nyH| tara pratyayanirdezAvizeSitatame'gatiH // 33 // zajusUtrAvizeSo'sya nAvamAtrAjimAnataH / saptanaMgyarpaNAviMgajedAdevArthanedataH // 34 // sAmAnAdhikaraNyaM cenna vikArAparArthayoH / jinnaliMgavacaHsaMkhyArUpazabdeSu tatkatham // 35 // nayaH samanirUDho'sau yaH stsvrthessvsNkrmH|shbdlede'rthnedsy vyAptyacyupagamazca saH // 35 // taTastaTaM taTItyAdau zabdaledo'rthajidyadi / tad ghaTaH kuna ityAdau kathaM netyasya mArgaNA // 37 // saMjJArthatattvaM na brUte tvanmate pArijASikI / anAdisiddhaH zabdArtho nelA tatra nibandhanam // 30 // evaMnUtastu sarvatra vyaJjanArthavize paNaH / rAjacihnayathA rAjA nAnyadA rAjazabdalAk // 3 // siyo na tanmate jIvaH proktaH sattvAdisaMDyapi / mahAjASye eva tanniSThAkAla iti dahyamAnAderdagdhatvAdyavyabhicArAt tadavasthAvilakSaNapalAlAdyavasthAvacchinnena samaM dahanAdikriyAnvayasyAyogyatvAtpalAlaM na dahatyagnirityAdayo vyavahArA niSedhamukhA upapadyante / vidhimukhastu vyavahAro'trApalAlaM dahyate, aghaTo bhidyate, saMyataH pravrajati, siddhaH sidhyatItyevamAkAra eva draSTavyaH / ata evaM "so samaNo pabaIo" ityAdi kriyamANaM kRtameva kRtaMtu kriyamANatve bhajanIyamiti siddhAntaH saMgacchate / tadAha bhASyakAra:-" teNeha kajjamANaM NiyameNa kayaM kayaM tu| bhavaNija / kiMcidiha kanjamANa uvarayakiriyaM ca hojAhi // 1 // iti " // 31 // zATI dagdheti kathaM tadAnIM zATIdAhakiyAkAlasaMvalitasya taniSThAkAlasyAbhAvAditi ? uttara-zATyekadeze dahyamAne'pi tatra skandhopacArataH zATIskandhavAcakazATIpadopacArAcchATI dagdheti vacanametannayAzrayamRjusUtrAbhiprAyakaM zeyam // 32 // vizeSitataraH pratyutpannAzrayaH RjusUtrAbhimatamAhI nayaH zabda iti / atra tara pratyayAttamapratyayo vizeSastena samabhirUDha evaMbhUte cAgatirativyAptina // 33 // asya | zabdanayasya RjusUtrAdvizeSa utkarSaH bhAvamAtrasyAbhimAnAt jalAhArAdikriyAkSama prasiddha bhAvaghaTamevecchati // 34 // vikArAvikArArthakazabdayoH palAlaM dahaH bhinnaliMgAdirUpANi yeSu tAdRzeSu zabdeSu kathaM sAmAnAdhikaraNyaM na kathaMcidityarthaH // 35 // yaH satsvartheSu ghaTAdiSvasaMkramo ghaTAyanyazabdavAcyalaM sa samamirUDhaH // 36 // // 37 // paribhApikI saMjJA DitthaDavityAdikA // 38 // vyajanaM zavdastenArtha vizeSavati sa evaMbhUtaH // 39 // jIvati prANAn bibhartIti dhAtvarthaH // 40 // // 10 // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ca tattvArthanASye dhaatvrthbaadhtH||40|| jIvo'jIvazca no jIvo noyajIva itIhite / jIvaH paMcasvapi gatiSviSTo nAvairhi pNcniH||41|| naji sarvaniSedhArthe paryudAse ca saMzrite / pujasaprativyamajIva iti saMzitam // 4 // nojIva iti nozabde jIvasarvaniSedhake / dezapradezI jIvasya tasmin dezaniSedhake // 43 // jIvo vA jIvadezo vA pradezo vApyajIvagaH / zranayaiva dizA zeyo noajIvapadAdapi // 4 // naigamo dezasaMgrAhI vyavahArarjusUtrako / zabdaH samanirUDhazcetyevameva pracadate // 45 // jAvamaudayikaM gRhNannevaMcUto navasthitam / jIvaM pravaktyajIvaM tu sircha vA pujavAdikam // 6 // noajIvazca nojIvo na jIvAjIvayoH pRthak / dezapradezau nAsyeSTAviti vistRtamAkare // 7 // siyo nizcayato jIva ityuktaM yadigaMbaraiH / nirAkRtaM tadetena yannaye'ntye'nyathA prathA // 40 // zrAtmatvameva jIvatvamityayaM srvsNgrhH| jIvatvapratinUH siddheH sAdhAraNyaM nirasya na // e|| yajIvatvaM kvacidravyanAvaprANAnvayAt smRtam / vicitranagamAkUtaM tajjJeyaM na jIvaH,ajIvaH, nojIvaH,noajIvaH,epA lakSaNAni-audAyikakSAyikakSAyopazamikaupazamikapAriNAmikalakSaNaiH paMcabhirlakSito jiivH||41||nbhi sarvatra niSedhArthe'trAjIvaH pudgalAdikaM drvym||42||nojiiv ityatra tu nozabde dezaniSedhake jIvasya dezapradezau aNgiikrtvyau||43||noajiivo nozabde dezaniSedhake'jIvadezo vA ajIvaH ajIvAzritaH pradezo vA iti| atranaabhAvArthaHnozabdasyatvabhAvaekadazovA ityrthH|punrvipriito'pyoN nojIvo nozabde sarvaniSedhake vivakSite'jIva eva kathyate tRtiiybhNge|evN noajI. | vapadAjIvo jIvapadArthoM vA bodhya iti caturthabhaMge / ayaM bhAvArtha:-jIvaH, ajIvaH pudgalAdikaM dravyaM, nojIvo'jIvo jIvasya dezapradezau vA, noajIbo jIbo jIvadeza jIvapradezo vA ajIvadezo vA ajIvapradezo vA iti||44||uktN mataM kiyantAM nayAnAmAha dezasaMgrAhI // 45 // evaMbhUto bhavasthitaM saMsAriNaM jIvaM pravakti, siddhaM pudgalAdikaM | cAjIvaM prvkti||46||nojiivo noajIvazcaitannaye evaMbhUte jIvAjIvayorvaktavyayoH satorna pArthakyamApadyate, yatosya nayasya dezapradezau neSTI iti nozandaH sarvaniSedhArtha eva | | ghaTata ityetadAkare'nuyogadvArAdau vistRtm||47||ityeten pUrvotana siddho nizcayato jIva iti yaddigaMbarairuktaM tannirAkRtaM, yasmAdantye evaMbhUtanaye'nyathA prathA siddho'jIva ityeva prasiddhiH, zuddha nizcayazca saeveti // 48 // Atmakhameva jIvalaM nizcayAnna sAdhAraNyam // 49 // evaM nizcayataH siddhasyAjIvalaM proktaM tarhi kathaM-" jIvA muttA Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayo padezaH // 10 // tu nizcayAt // 50 // dhAtvarthe lAvanikSepAt paroktaM na ca yuktimat / prasikSAoMparodhena yanayAntaramArgaNA // 1 // zaikhezyantyakSaNe dharmo yathA sidhastathA'sumAn / vAcyaM netyapi yattatra phale cinteha dhAtugA // 55 // uktA nayArthAsteSAM ye zukSyazuddhI vadet sudhiiH| te pradezaprasthakayorvasatezca nidarzanAt // 53 // tathAhi-dharmAdharmAkAzajIvaskandhAnAM nagamo nayaH / tadezasya pradezazcetyAha SamA tamuccakaiH // 55 // dAsena me kharaH krIto dAso mama kharo'pi me / iti svadezasvAnedAt paMcAnAmAha sNgrhH||5||vyvhaarstu paMcAnAM sAdhAraNyaM na vittavat / iti paMcavidho vAcyaH pradeza iti mnyte||56|| paMcaprakAraH pratyeka paMcaviMzatidhA lvet|prtyekvRttau prApadaH syAjeheSviva vaajinaam||5|| pratyekavRttiH sAkAMkSA bahutveneti so'pyasan / jusUtrastato te pradezajajanIyatAm // 50 // janAyA vikaTpatvAdhyavasthaivamati tat / dharme dharmaH pradezo | saMsAriNo ya" ityAdi ? taduparyAha-yajIvatvaM kvacinthe dravyaprANAnAM bhAvaprANAnAM cAnvayAdekIkaraNAt smRtaM saMsArisiddhasAdhAraNamiti zeSaH, tadvicitro vividhAvastho yo naigamastasyAbhiprAyAjJeyam // 50 ||dhaavrthe jIvatyarthe bhAvaprANAropaNAt paroktaM nizcayataH siddha eva jIva iti digaMbaroka naiva yuktimat // 51 // yathA zaile. zIcaramasamaye nizcayato dharmastasmAdagvyivahArato dharmaH, tathA'sumAn jIvo'pi nizcayataH siddha eva bhaviSyati ityapi na vAcyaM / yato dhArayati siddhigatAvAtmAna| miti dharma iti phale phalarUpe dhAlaya cintA // 52 // ye zulazuddhI staH sudhIH paMDitaste zuddhayazuddhI vadet pradezaprasthakavasatidaSTAntaH // 53 // naigamo nayo dharmAsti| kAyAdiskandhAnAM taddezasya pradeza iti SaNNAM taM pradezamucakaiH svamatanirbandhenAha // 54 // saMgrahanayastu svadeze dharmAstikAyAdideze svAbhedAddharmAstikAyAdyabhedAt | |paMcAnAM pradezamAha yathA saMgrahasyAnvarthalaM kayajanyaM dAsaniSThaM kharasvAmilam // 55 // vyavahAranayastu iti manyate yathA paMcAnAM vitte dravye sAdhAraNaM svAmikha tathA pradeze na sAdhAraNa paMcavRttitvaM paMcAnAM pradeza iti na vAcyaM, ki tu paMcavidhaH pradeza iti vAcyam // 56 // paMcaprakAraH paMcavidhaH pradezaH, yadi ca geheSu zatamazvA ityatrevapratyekavRttivAnvayaH prakRte svIkriyate tadA prAk pakSaH paMcAnAM pradeza iti saMgrahanayapakSa eva pariSkRtaH // 57 // 58 // vyavahAranayaH prAha-dhau dharmAstikAye | yaH pradezaH sa dharme dharmAstikAya iti saptamItatpuruSeNa, dharmAstikAyazcAsau pradezo dharmAstikAya iti karmadhArayeNa yA nirNayaH kartavyaH, evamadharmAstikAya 07 // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | vA dharma ityAdinirNayaH // ee // jIve skandhe'pyanante nozabdAddezAvadhAraNam / iti zabdanayaM prAha samAsaghyazuddhimAn // 60 // brUte samanirUDhastu bhedApteratra saptamIm / dezapradeza nirmuktamevaMbhUtasya vastu sat // 61 // prasthakArya vrajAmIti vane ganun bravIti yat / zrAdimo hyupacAro'sau naigamavyavahArayoH // 52 // chAtra prasthakazabdena kriyAviSTavanaikadhIH / prasthake'daM vrajAmIti hyupacAro'pi ca sphuTaH // 63 // binadmi prasthakaM tadaNomyutkirAmyulikhAmi ca / karomi ceti tadanUpacArAH zuddhatAnRtaH // 64 // tametAvati zuddha tUtkIrNanAmAnamAhatuH / citaM mitaM tathA meyArUDhamevAha saMgrahaH // 65 // prasthakazcarjusUtrasya mAnaM meyamiti ghyam / na kartRgatAnAvAbdAnAM so'tiricyate // 66 // loke ca tiryagloke ca jaMbUdIpe ca jArate / kSetre taddakSiNA ca pATalIputrapattane // 67 // gRheca vasatiH koNe naigamavyavahArayoH / zratizuddha tu | nivasan vasatItyAhatuH sma tau // 60 // tadarthastatra tatkAlAvacinnA tasya vRttitA / vasatyadya na so'treti vyavahAraucitI / AkAzAstikAyazca jJeyau // 59 // apicArthaH, jIve skandhe ca anante nozabdAddezAvadhAraNaM kartavyaM, jIve jIva iti vA pradezo nojIvaH skandha iti vA pradezo noskandha iti // 60 // samabhirUDhanayastu dharme pradeza ityAdi saptamIsamAsaM brUte / atra kuMDe jalavadbhede saptamI, ghaTe ghaTasvarUpaM ityAdI kacidabhede saptamI / evaMbhUta nayasya mate dezapradezanirmuktaM dezapradezakalpanArahitamakhaMDameva vastu sat, dezapradezakalpanA tu bhramamAtramiti tanmate nAstyeva pradeza ityarthaH / / 61 / / 62 / / 63 // 64 // etAvati zuddhI naigamavyavahAranayau taM prasthakaM prasthakaparyAyayantamAhatuH / saMgrahanayastu citamAsAditaprasthakaparyAyamitamAkuTTitanAmAnaM meyaM dhAnyavizeSamArUDhaM ca prasthakamAha / 65 / / RjusUtrasya mAnaM meyaM ceti dvayameva tatparicchedAsaMbhavAnmeyArUDhaprasthakaH prasthakatvena vyapadizyata iti / zabdAnAM zabdasamabhirUDhaivaMbhUtAnAM trayANAM nayAnAM mate sa prasthako jJakartRgatAdbhAvAnnAtiricyate na bhidyate, jJaH kartA ca jJakartArI, ikatrargato jJakartRgatastasmAditi samAsaH, prasthakAkArajJagatAtprasthakartRgatAdvA prasthakopayogAdatirikasaha // bhUvAna isI | // 67 // 68 // tadarthoM vasan vasatItyasyArthaH, tatra pATalIpure tasya devadattasya vartamAnakAlAvacchinnavRttitAlakSaNayArthaH kartavyaH pATalIpurAdekasmin dine'nyatra gate Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayo ttH||65|| yatra tatra gatasyApi taghAsitvaM nigadyate / taghAsavRttinAgitve zeyaM tattvaupacArikam // 70 // saMgraho vasati brUte jantoH saMstArakopari / zajusUtraH pradezeSu svAvagAhanakRtsu khe // 71 // teSvapyanISTasamaye na punaH samayAntare / calopakaraNatvenAnyAnyakSetrAvagAhanAt // 72 // svasmin svavasatiM prAhustrayaH zabdanayAH punaH / eSAnuyogabAreSu dRSTAntamayayojanA // 73 // zudhA hyeteSu sUkSmArthA azudhA sthuulgocraaH| phalataH zuddhatAM tvAdurvyavahAre na nizcaye // 4 // kriyAkiyAphalaucityaM guruH ziSyazca yatra na / dezanAnizcayasyAsya puMsAM mithyAtvakAraNam // 15 // pariNAme nayAH sUkSmA hitA nApariNAmake / na vAtipariNAme ca cakriNo jojanaM yathA // 76||shraame ghaTe yathA nyastaM jalaM svaghaTanAzakRt / tathA-|| pariNate ziSye rahasyaM nayagocaram // 7 // pRthaktve nAdhikArastannayAnAM kAkhika zrute / adhikArastitiH prAyo nayairyutpattimintAm // 70 // tenAdau nizcayodrAho nagnAnAmapahastitaH / rasAyanIkRtaviSaprAyo'sau na jgcitH|| e|| unmAdevadatte'dya so'tra na vasatItivyavahArasyaucityaM // 69 // // 70 // 1 // teSu svAvagAhakAkAzapradezeSvapi abhISTasamaye vivakSitavartamAnakAle vasatirna puna| bhinnakAle, vIryasayogasAvyakaraNacApalyena pratisamayamanyAnyakSetrasyAparAparAkAzapradezAnAmavagAhanAditi // 42 // trayaH zabdanayAH zabdasamamilaDhavaMbhUtAkhyAH||| |svapradezeSveva vasatiM prAhuH, svasya mukhyAyA vasateH saMbhavAt , AkAzapradezAnAmapi paradravyatvena svasaMbandhasyAghaTanAt // 3 // eteSu nayeSu ye yataH sUkSmArthAste tataH zuddhAH, ye ca yataH sthUlagocarAste tato'zuddhAH zuddhAH svarUpataH zuddhAM prAhurvyavahAranaye na tu nizcaye // 4 // tathAhi-kriyAkriyAphalayoraucityamityAdi yatra nizcayanayena hi, yataH dUho-"nahi nizcayaI ziSya guru, kriyAkriyAphalayoga / dAtA nahi bhoktA nahi niSphala savaI saMyoga // 1 // " 75 // pariNAma aidaMparyAzraddhAyA | sUkSmArthA nayA hitAH, punarapariNAmake utsargakarucau puruSe na hitAH tathAtipariNAmake'pavAdaikarucau puruSe na hitAH // 76 // 7 // tattasmAtkAra || NAgnizcayanayaH stokAnAmupakArakalAdahUnAM cApakArakatvAJcakribhojanavat sUkSmanayAnAM ca bahUnAmupakArakalAtkAlikazrute pRthaktve'nuyogacatuSTayapRthakaraNe sati nayAnA || | sarveSAM nayAnAmadhikAro nAsti yojanAyAM iti zeSaH, ki tu vibhigamasaMgrahavyavahArairnayairyutpattimicchatA ziSyANAM hi tAM prApnoti prAptAdhikAra iti // 7 // tena||2| sUtroktarItilaMghanenAdau nizcayanayopanyAso digaMbarANAmapahastito nirAkRtaH, asau nizcayo na jagaddhitaH, yathA rasAyanIkRtaMviSaM sarveSAM na hi hitAya // 79 // para Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |rgakAraNaM pApaM parasthAne hi dezanA / bAkhAdernAnyayogyaM ca vaco bheSajavacitam // 80 // ye sIdanti kriyAnyAse jJAnamAtrAnimAninaH / nizcayAnizcayaM naite jAnantIti zrute smRtam // 81 // iSTaH zabdanayairbhAvo nikSepA nikhilAH paraiH / | mataM maMgalavAde'nyanidAM vyArthike traye // 82 // pravyArthe guNavAJjIvaH paryAyArthe ca taguNaH / sAmAyika miti proktaM yaddi - | zAvazyakAdiSu // 83 // ghaTopayogarUpo vA jAvo 'vyArthike'mataH / tena tatra tryaM proktamiti jAnImahe vayam // 84 // tatra nAmaghaTaH prokto ghaTanAmnA paTAdikaH / taccitraM sthApanApavyaM mRnAvo raktimAdikaH // 85 // ekapravye'pyAtmanAmAkRtikAraNakAryatAH / puraskRtya mahAjASye diSTA pakSAntareNa te // 86 // zraprajJApyAnidhA'vyajIvaSavyAdyayogataH / na sthAne svAdhikAribhinnAdhikAriNi nimitte hi nizcitaM dezanonmArgakAraNamiti hetoH pApaM iti / na ca vAlAdermadhye'nyayogyaM vaco'nyasya bheSajavaddhitam // 80 // / / 81 / / atha nikSepAdhikAraH zabdanayairbhAvanikSepa iSTaH paryAyArthike bhAvanikSepa eva paraiH dravyArthikena nikhilAzcatvAro'pi niHkSepAstatkathaM saMgacchate maMgalavArda yaduktaM bhASyakRtA dravyArthike bhidAM traye nAmasthApanAdravyalakSaNe maMgalavAde'bhihite'nyanmataM puraskRtamiti zeSaH tattvArthavRttAvapi // 82 // AvazyakAdiSu pranyeSu dravyArthikanaye guNavAn jIvaH sAmAyikaM, paryAyArthikanaye ca jIvasya guNaH sAmAyikamiti proktaM tanmatametadityarthaH // 83 // iti matAntaramapresanavacanena sahAvirodhaM samarthayannAha - veti pakSAntare ghaTopayogarUpo bhAvo dravyArthike'mato'niSTastena tatra maMgalavAde dravyArthike tryaM nAmAdinikSepatrayaM proktaM, na tu sarvathA bhAvAnabhyupagamAbhiprAyeNa jalAharaNAdipariNatirUpabhAvaghaTasya dravyArthikenAbhyupagamAditi vayaM jAnImahe / tathA ca bhASye pUrva zuddhacaraNarUpabhAvamaMgalAdhikArapravRtternaigamAdinA jalAharaNAdirUpabhAvaghaTAbhyupagame'pi ghaTopayogarUpabhAvaghaTAnabhyupagamAttaniSedhoktiH, agre tu vyavasthAdhikArAdvizeSoktiriti na virodhH|| 84 // UktaM nikSepacatuSTayaM tatra nikSepacatuSTayamadhye ghaTanAnA lRptaH paTAdiko'pi nAmaghaTa ucyate, zeSaM spaSTam // 85 // ekasminnapi dravye Atmano vivakSitapadArthasya nAmAbhidhAyakaM padaM nAma, AkRtiH saMsthAnaM, kAraNatA tatparyAyajananazaktiIvyaM, kAryatA tadrUpeNAbhivyaktirbhAvaH, etAH puraskRtya melayilA bhinnapakSAbhiprAyeNa te nAmAdayazvatvAro'pi nikSepA mahAbhASye diSTAH pratipAditAH // 86 // eteSAM nAmAdInAM nikSepANAmaprajJApye vastuni abhidhAyA nAno'prayogAjjIvadravyayozca jIvatvena dravyatvena ca bhUtabhaviSyatparyAyAbhAvena tatkAra Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayo // 11 // cAvyApitvametepAM tttnedniveshtH|| 7 ||shtiiyN prAyikI vyAptiraniyuktanirUpyate / yattatpadAnyAM vyAptizcAnuyogaghA-nApasI ranizcitA // // zrAdiSTajIvAvyAcyA avyanyAsasya saMjavam / aprajJApye jinaprajJAnAmnazca bruvate pare // e|| tazcintyamupayogo yannAma vyArthikasya na / narAdevyajIvatve sijhe sthAnAvajIvatA // e0 // zrAdiSTavyahetutvAdravyapavyapratizrutau / jAvamavyaM na kiMcit syAhuNe'pi vyatArpaNAt // e1|| anye tu vyajIvo dhiisNnystgunnpryyH| tadasannadhiyA teSAM saMnyAsaH syAtsatAM ytH|| e|| saMgrahe sthApanA neSTA tasyA nAmnaiva saMgrahAt / kiM nennacitraM nAmenDa indhanAmakapiMmvat // e3 // nAmAtirikto nAmenjho khadaya incapadasya hi / tasya mukhyArthasAdRzyaivaisAdRzye ca nAgrahaH // 4 // idaM | kaizcinmataM tacca jAye duussitmucckaiH| nAmnaiva vyanikSepe'pyevaM saMgrahasaMjavAt // e5|| pariNAmitayA vyaM vAcakatvena nAma ca / bhAvasthamiti nedazcennAmnen purvacaM hyadaH // e6 // pariNAmitvajinnazcennAmanidepalakSakaH / saMbandha iSTaH sAmyANatvAbhAvAvyanikSepasyAyogAt, na cAvyAptiH // 87 / / kutaH prAyikI abhiyuktaiH paMDitairnirUpyate, vyAptizca yattatpadAbhyAmanuyogadvArasUtrAdeva nizcitA " jatthaya |jaM jANijA NirukhevaM Nikhsive hiravasesa / jatthaviya na jANijjA caukkayaM nnikhkhivettth||1||iti tatpAThAditi zlokadvayaM yadyekasminna saMbhavati naitAvati bhavatyavyAptitA| | // 88 // pare AcAryA aprajJApye vastuni jinaprajJArUpanAmanikSepasya saMbhavaM bruvate, tatra kevaliprajhaiba nAmatayaiva tatkAryakaraNAt AdiSTadravyalAnAM ghaTAdiparyAyANAM hetu-7 khAvyaM // 89 // yadyasmAiNyArthikasya nayasya mata upayogo nAma na bhavati // 90 // AdiSTadravyahetukhAddhetordravyadravyasya pratidhutau svIkAre ca bhAvadravyaM kimapi na syAt / / 91 // anye khAcAryA dhiyA buddhadhA saMnyastA guNaparyAyA yasya sa tathA guNaparyAyaviyuktaH prajJAsthApitaH tadasata, yataH satAM teSAM guNaparyAyANAM dhiyA saMnyAso na syAt tadeva prAyikavyAptyA nAmAdicatuSTayaM sarvatrecchanti sarve'pi dravyArthikanayA iti vyavasthApitam / / 92 // saMgrahanaye sthApanA neSTA, sthApanAyA nAma // 11 // | nikSepeNaiva saMgrahAt, indrapratimA indranAmakapiMDavat kiM nAmendro na bhavati ! api tu bhavatyeva / / 13 // vaisadRzye sArazye vA nimitte nAprahaH kartavyaH // 94 // idaM mataM bhASye dUSitam // 15 // pariNAmitayA dravyaM bhAve saMbaddha, nAma ca vAcakatvena vAcyavAcakabhAvena saMbaddhaM cet, ado niyAmakaM nAmendra gopAladArake durvacam // 16 // nAma Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dibhinnaH kiM na tazreSyate // e // atiprasaMgo naivaM cAbhiprAyAkArayogataH / yacchrutoktamanullaMghya sthApanA nAma cAnyataH // e8 // ata eva na dhIraItpratimAyAmivAItaH / jAvasAdhoH sthApanA yA avyasiMgini kIrtitA // ee // sA hi sthApyA smRtidhArA jAvAdara vidhAyinI / na cotkaTatare doSe sthApayasthApakajAvanA // 100 // yaghA pratiSThAvidhinA svAtmanyeva parAtmanaH // sthApanA syAt samApattibiMbe sA copacArataH // 101 // pratiSThitapratyabhijJAsamApannaparAtmanaH / zrAhAryAropataH syAcca STraNAmapi dharmaH // 102 // tatkAraNezvAjanakajJAnagocarabodhakAH / vidhayopyupayujyante tenedaM durmataM itam // 103 // pratiSThAdyanapekSAyAM zAzvatapratimArcane / azAzvatApUjAyAM ko vidhiH kiM niSedhanam // 104 // pUjAdivi - nikSepalakSaNaH pariNAmitvabhinna eva draSTavyastadA sthApanAyA api svAmyAdibhinnaH saMbandhaH // 97 // evamuktAsaMkaraprakAreNa cAtiprasaMgo na bhavati yacchatoktaM siddhAnta| vacanamanudhyAkSAdI evAbhiprAyasaMbandhaM pratimAdau cAkArasaMbandhaM puraskRtya sthApanAdriyate'nyato'nyasthale ca nAmanikSepa iti // 98 // ata evAItpratimAyAmaIto dhIriva dravyaliMgini prakaTapratiSeviNi pArzvasthAdau sthApanA bhAvasAdhodhaH siddhAnte na kIrtitA / / 99 / / sA sthApanAdhIH // 100 // yadvA pakSAntare pratiSThAvidhinA pratiSThAkArayituH svAtmanyeva parAtmanaH paramatribhuvanabharturthyAnarUpA samApattireva sthApanA syAt, nizvayataH sA pratiSThA, biMbe copacArataH // 101 // sthApanA pratiSThitapratijJayA samApanno yaH paramAtmA bhagavAMstasyAhAryAropato draSTRNAmupalakSaNAdvandakAnAM pUjakAnAM ca dharmabhUrdharmakAraNaM bhavati // 102 // tasyAhAryAropasya kAraNaM yA icchA tajjanakaM yatpratiSThitapratimAbhagavadabhedenAdhyAropayediti vidhijanitaM jJAnaM tagocarIbhUtAH pratiSThAyA bodhakA iSTasAdhanatvabodhanAdidvArA tadutpatihetava iti yAvat vidhayo vidhivAkyAnyapyupayujyante phalavanto bhavanti, tenedaM vakSyamANaM durmatamAdhyAtmikAbhAsAnAM hRtaM nirAkRtam // 103 // kiM tadityAha - zAzvata iti spaSTaM pratiSThitapra timAM pUjayediti vidhirapratiSThitAM na pUjayediti niSedhanaM ca kiM vidhiniSedhArthAnvayasyAyogyatvAditi // 104 // kathaM nirastaM tadAha--pUjAdividhayaH pratiSThitAM pratimAM pUjayedityAdivAkyalakSaNA jJAnavidheH pratiSThitAM pratimAM bhagavadabhinnatvenAdhyaropayedityaMgavAkyAtmakalyAMgivaM pradhAnatvamAzritAH jJAvatAzAzvatAcI nimedenabhinnarUpeNa vyavasthitA viviviSayanirvAhalaM azAzvatapratimAsthale, anyatra tvanAdipratiSThitatva pratyabhijJAyA eva tathAtvaM tAdRzaziSTAcAreNa tathaiva vidhivIdhanAditi Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayo // 111 // dhayo jJAnavidhyaM gatvaM yadAzritAH / zAzvatAzAzvatArthAsu vinedena vyavasthitAH // 105 // etena vyavahAre'pi sthApanAnAgraho hataH / tatrArdhajaratIyaM kiM nAmnApi vyavahartari // 106 // jusUtre'pi ye pravyanikSepaM pravadanti na / vyAkhyeyA taiH kathaM tatra pravyAvazyakasUtragIH // 107 // tasmAdyazrokta nikSepavijAgo jASyasaMmataH / itIyaM mudurAlocyA nikSepanayayojanA // 108 // jAtaM pravyAstikAnuyAddarzanaM brahmavAdinAm / tatraike zabdasanmAtraM citsanmAtraM pare jaguH // 109 // azu yAghyavahArAkhyAttato'bhUt sAMkhyadarzanam / cetanAcetana'vyAnantapayAyadazakam // 110 // yadyapyetanmate'pyAtmA nirlepo nirguNo viduH / adhyAsAdvyavahArazca brahmavAde'pi saMmataH // 111 // pratyutAtmani kartRtvaM sAMkhyAnAM prAtinAsikam / | vedAntinAM tvanirvAcyaM mataM tadvyAvahArikam // 113 // anutpannatvapazca niryuktau naigame zrutaH / neti vedAntisAMkhyoktyoH | saMgrahavyavahAratA // 113 // tathApyupaniSadRSTiH sRSTivAdAtmikA parA / tasyAM svapnopame vizve vyavahArasavo'pi na // 114 // sAMkhyazAstre ca tannAtmavyavasthA vyavahArakRt / ityetAvatpuraskRtya vivekaH saMmatAvayam // 115 // heturmatasya kasyApi zuddho' zuddho na naigamaH / antarbhAvo yatastasya saMgrahavyavahArayoH // 116 // ghAyAM nayAnyAmunnItamapi zAstraM kaNAzinA / // 105 // etena yuktikadabaMkena saMgrahe sthApanAvyavasthApanena vyavahAre'pi sthApanAyA anAmaho'svIkAro hato nirastaH keSAMcidAcAryANAM yatastatra vyavahAre nAnApi nAmanikSepeNApi vyavahartari vyavahAramabhyupagacchati, kimidamardhajaratIyaM yadupanayA ( yadupamayA ) na vyavahAra iti na hIndrapratimAyAM nendravyavahAro bhavati // 106 // RjusUtrepi ye dravyanikSepaM na svIkurvate tAn dUSayati--anupayogaM dravyamiti, tatra tairdravyAvazyakagIH kathaM vyAkhyeyA // 107 // 108 // eke brahmavAdinaH zabdasanmAtrami |cchanti anye citsanmAtramicchanti // 109 // vyavahArAkhyAdazuddhAt tato dravyArthikanayAt sAMkhyadarzanamabhUt kIdRzaM tat ? cetanazcAcetanadravyaMcAnantaparyAyAyAvirbhA vatirobhAvAtmakAsteSAM darzakaM pratipAdakamiti // 110 // etanmate sAMkhyamate AtmA kartRtvAdileparahito guNasparzacanyaH // 111 // 112 // 113 // tathApyupaniSa|| dvedAntadarzanapravRttiH // 114 // tAtparyaviSayIkRtya ayam // 115 // 116 // dvAbhyAM sAmAnyavizeSaprAhibhyAM saMgrahavyavahArAbhyAM nayAbhyAm // 117 // padezaH // 111 // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zranyo'nyanirapekSatvAnmithyAtvaM svamatAgrahAt // 11 // svataMtravyaktisAmAnyagrahA ye'tra tu naigame / zraulUkyasamayotpatti brUmahe tata eva hi // 110 // zajusUtrAditaH sautrAntikavaijASiko kramAt / avan saugatA yogAcAramAdhyamikAviti // 11 // nayasaMyogajaH zabdAlaMkArAdizca vistrH| kiyAna vAcyo vacastuTyasaMkhyA hyanihitAnayA // 12 // syAghAdanirapekSazca taistAvantaH praagmaaH| zeyopayujya tadiyaM darzane nayayojanA // 11 // nAsti nityo na no kartA na joktAtmA na nivRtiH| tapAyazca netyAhurmithyAtvasthAnakAni SaT // 15 // pametapiparItAni samyaktvasthAnakAnyapi / mArgatyAgapravezAnyAM phakhatastattvamiSyate // 13 // svarUpatastu sarve'pi syurmiyo'nizritA nyaaH| mithyAtvamiti ko ledo naastitvaastitvnirmitH|| 14 ||dhyshe nAstiko hyeko bArhaspatyaH prkiirtitH| dharmAze nAstikA keyAH sarve'pi|| | // 11 // RjusUtrAdita RjusUtrataH sautrAntikaH, zabdato vaibhASikaH, samabhirUDhato yogAcAraH, evaMbhUtato mAdhyamika, iti calAraH saugatA abhUvan / atra kAvyam / "artho jJAnasamanvito matimatA vaibhASikeNekSyate, pratyakSo na hi bAtyavastuvasaraH sautraantikairaashritH| yogAcAramatAnugairabhimatA sAkArabuddhiH parA, manyante bata madhyamAH kRtadhiyaH svasthAM para saMvidam // 1 // iti" // 119 // 120 // nayaiH syAdvAdanirapekSaiH syAdvAdaikavAkyatArahitaistAvanto vacastulyasaMkhyA eva parAgamAH para siddhAntA bhavanti / abhinivezAnvitanayatvasyaiva parasamayalakSaNalAditi / tadidamuktaM sNmtau| iyaM darzane nayayojanA jJeyA // 121 // nAstyAtmeti cAvArkamate, na nitya Atmeti kSaNikavAdimate,na kartA na bhoktAtmeti sAMkhyamate, yadA na karteti saaNkhymte| na bhoketi vedAntimate, nAsti nirvRtiH sarvaduHkhavimokSalakSaNA nAstikAyANAM yajvanAM mate,asti muktiH paraM tadupAyo nAsti sarvabhAvAnA nayatatvenAkasmAdeva bhAvAditi niyativAdimate,ityetAni SaD mithyAvasthAnakAnyAhuH pUrvasUrayaH | ||122||etebhyH prAguktebhyo viparItAni SaT samyaktvasthAnakAni bhavanti / gAthA-"asthi jio Nico kattA bhuttA spunpaavaann|atthi dhuvaM nivvANaM tassovAo achaThANA // 1 // iti" ko vizeSa ityata Aha-nAstivavAde guruziSyakriyAkriyAphalAdivyavahAralopAnmArgatyAgaH, astitvAde coktavyavahAraprAmANyavizvAse tatpravezaH, ityetAbhyAM hetubhyAM phalatastatvaM smyktvmidhyaasthaanklmissyte||123||miyo'nishritaa iti syAdvAdamudrayA parasparAkAMkSArahitA iti teSAM bhedo bhaviSyatItyata aah||124|| Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayo // 112 // | paratIrthikAH // 125 // itthameva kriyAvAde samyaktvoktirna duSyati / mithyAtvoktistathAjJAnA kriyAvinayavAdiSu // 126 // kriyAyAM pakSapAto hi puMsAM mArgAnimukhyakRt / antyapujakhajAvityAdanyenyastasya mukhyatA // 127 // kriyAnayaH kriyAM brUte jJAnaM jJAnanayaH punaH / mokSasya kAraNaM tatra nUyasyo yuktayordvayoH // 120 // vijJaptiH phaladA puMsAM na kriyA phaladA matA / mithyAjJAnAtpravRttasya phalAsaMvAdadarzanAt // 127 // kriyaiva phaladA puMsAM na jJAnaM phaladaM matam / yataH strInakSyajogajJo na jJAnAtsukhito bhavet // 130 // jJAnameva zivasyAdhvA mithyAsaMskAranAzanAt / kriyAmAtraM tvajavyAnAmapi no | durjanaM javet // 131 // taMkulasya yathA varma yathA tAmtrasya kAlikA / nazyati kriyayAmutra puruSasya tathA malaH // 132 // baTharazca tapasvI ca zUrazcApyakRtavraNaH / madyapA strI satI ceti rAjanna zradadhAmyaham // 133 // jJAnavAn zIlahInazca tyAgavAn dhanasaMgrahI / guNavAn jAgyahInazca rAjanna zradadhAmyaham // 134 // iti yuktivazAtprAdurunayostujhyakakSatAm / maMtre'pyAhvAnaMdevAdeH kriyAyugjJAnamiSTakRt // 135 // jJAnaM turye guNasthAne kSAyopazamikaM javet / apekSate phale SaSThaguNasthAnajasaMyamam // 136 // prAyaH saMbhavataH sarvagatiSu jJAnadarzane / tatpramAdo na kartavyo jJAne cAritravarjite // 137 // kSAyikaM kevalajJAnamapi muktiM dadAti na / tAvannAvirbhavedyAvadvaizyAM zuddhasaMyamaH // 138 // vyavadharmiNa Atmano'ze nAstitvabhAge ekazcArvAko nAstikaH proktaH, dharmANAmAtmanaH zarIrapramANatvanAnAtvAdInAmaMze nAstitvapakSe sarve'pi naiyAyikavaizeSikavedAntisAMkhyapAtaM jalajaiminIyAdayaH paratIrthikA nAstikA jJeyAH // 125 // 126 // kriyAyAM pakSapAto mokSecchayA Avezo hi puMsAM mArgAnusAritA / taduktaM dazAcUrNau- "jo akiriyAbAI so bhavio abhavioo vA kamaparikhao sukapatrio vA, jo kiriyAvAI so NiyamA bhavio niyamA sukkaparikhao aMto puggalapariyahassa sijhara ityAdi / asiyasayaM kiriyANaM akiriyavAINa hoi culasII annANiya sattaTThI veNaIyANaM tu battIsA // 1 // " iti gAthA / atra ca kriyAvAdyAdInAM triSaSTayadhikazatatrayabhedA iti // 127 // padezaH // 112 // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAre tapojJAnasaMyamA muktihetavaH / ekaH zabdarjusUtreSu saMyamo mokSakAraNam // 13 // saMgrahastu nayaH prAha jIvo muktaH|| sadA shivH| zranavAptintramAtkaMThasvarNanyAyAt kriyA punH|| 14 // anantamArjitaM jJAnaM tyktaashcaanntvitrmaaH| na citraM kalayApyAtmA hIno'jUdadhiko'pi vA // 141 // dhAvanto'pi nayAH sarve syurjAve kRtvishrmaaH|caaritrgunnliinH syAditi srvnyaashritH||14|| sunipuNamatigamya mandadhIpravezaM pravacanavacanaM na vApi hInaM nayaughaiH / gurucaraNakRpAto yojayaMstAn pade yaH pariNamayati ziSyAstaM vRNIte yshHshriiH|| 143 // gaLe zrIvijayAdidevasuguroH svacche guNAnAM gaNaiH prauDhiM prauDhimadhAni jItavijayaprAjJAH praamaiyruH| tatsAtIrthyavRtAM nayAdivijayaprAjhottamAnAM zizustattvaM kiMcididaM yazovijaya ityAkhyAtRdAkhyAtavAn // 14 // Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // iti nayopadezaprakaraNam // Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha jaina tarkaparibhASA prArabhyate // aindravRndanataM natvA jinaM tattvArthadezinam / pramANanaya nicepaistarkabhASAM tanomyaham // 1 // tatra svaparavasAyi jJAnaM pramANam / svamAtmA jJAnasyaiva svarUpamityarthaH / parastasmAdanyo'rtha iti yAvat / tau vyavasyati yathAsthitatvena nizcinotItyevaMzIlaM svaparavyavasAyi / zratra darzane'tivyAptivAraNAya jJAnapadam / saMzaya viparyayAnadhyavasAyeSu tadhAraNAya vyavasAyipadam / parokSabuddhyA divAdinAM mImAMsakAdInAM bAhyArthApanApinAM jJAnAdyaSaitavAdinAM ca matanirAsAya svapareti svarUpavizeSaNArthamuktam / nanu yadyevaM samyagjJAnameva pramANamiSyate tadA kimanyattatphalaM vAcyamiti cetsatyaM || svArthavyavasitereva tatphalatvAt / nanvevaM pramANe svaparavyavasAyitvaM na syAt, pramANasya paravyavasAyitvAt phalasya ca svavyavasAyitvAditi cenna, pramANaphalayoH kathaMcidanedena tadupapatteH / itthaM cAtmavyApArarUpamupayogendriyameva pramANamiti sthitam / na hyavyApRta zrAtmA sparzAdiprakAzako javati, nirvyApAreNa kArakeNa kriyAjananAyogAt masRNatUlikAdisannika rSeNa suSuptasyApi tatprasaMgAcca / kecittu - " tato'rthagrahaNAkArA zaktirjJAna mihAtmanaH / karaNatvena nirdiSTA na viruddhA kathaJcana // 1 // " iti labdhIndriyamevArthagrahaNazaktilakSaNaM pramANaM saMgirante, tadapezalaM, upayogAtmanA karaNena labdheH phale vyavadhAnAt, zaktInAM parokSatvAcyupagamena karaNaphalajJAnayoH parokSapratyakSatvAbhyupagame prAbhAkaramatapravezAcca / atha jJAna| zaktirapyAtmani svAzraye paricchinne pravyArthataH pratyakSeti na doSa iti cenna avyadhArA pratyakSatvena sukhAdivat svasaMvidita Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ., jJAnena ghaTa jAnAmIti karaNa pratyahaM parodaM ca adamiyama / na caivamavadhyAda jainatarka parijApA // 114 // tvAvyavasthite, jJAnena ghaTaM jAnAmIti karaNolekhAnupapattezca / na hi kalazasamAkalanavelAyAM nyArthataH pratyakSANAmapi kuzUlakapAkhAdInAmulekho'stIti / tahiledaM pratyahaM parokSaM ca / akSamindhiyaM prati garne kAryatvenAzritaM pratyahaM,athavA'znute jJAnAtmanA sarvArthAn vyAmotItyauNAdikanipAtanAdado jIvastaM pratigataM pratyakSam / na caivamavadhyAdau matyAdau ca pratyakSavyapadezo na syAditi vAcyam, yato vyutpattinimittamevaitat pravRttinimittaM vekArthasamavAyinA'nenopasahitaM spaSTatAvattvamiti / spaSTatA cAnumAnAdinyo'tirekeNa vishessprkaashnmitydossH| anyo'kSAghA paratovartata itiparodaM, aspaSTaM jJAnamityarthaH / pratyahaM vividhaM sAMvyavahArika pAramArthikaM ceti / samIcIno bAdhArahito vyavahAraH pravRttinivRttilokAnilApalakSaNaH saMvyavahArastatprayojanaka saaNvyvhaarikmpaarmaarthikmityrthH| ythaa'smdaadiprtykssN| tacIndriyAninchiyavyavahitAtmavyApArasaMpAdyatvAtparamArthataH parokSameva, dhUmAdaprijJAnavadhyavadhAnAvizeSAt / kiM cAsimbanaikAntikavirudhAnumAnAnAsavasaMzayaviparyayAnadhyavasAyasaMjavAtsadanumAnavatsaMketasmaraNAdipUrvakanizcayasaMjavAcca paramArthataH prokssmevaitt| etacca zividhami priyajamanindhiyaca,tatrenjiyajaM cakkurAdijanitaM,anidhiyajaM camanojanmAyadyapIyijAne'pimanovyApiparti,tathApi tatrendhiyasyaivAsAdhAraNakAraNatvAdadoSAdhyamapIdaM matizrutajedAvidhA, tatregjyimanonimittaM zrutAnanusAri jJAnaM, matijJAnaM, zrutAnusAri ca zrutajJAnam / zrutAnusAritvaM ca saMketaviSayaparopadezaM zrutagranthaM vA'nusRtya vAcyavAcakanAvena saMyojya ghaTo ghaTa ityaadyntrjaaNpaakaargraahitvm| nanvevamavagraha eva matijJAnaM syAnna tvIhAdayaH, teSAM zabdo khasahitatvena zrutatvaprasaMgAditi 1 vyaavhaarikN| Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cenna, zrutanizritAnAmapyavagrahAdInAM saMketakAle zrutAnusAritve'pi vyavahArakAle tadananusAritvAt, anyAsapATavavazena zrutAnusaraNamantareNApi vikaTapaparaMparApUrvaka vividhavacanapravRttidarzanAt zraGgopAGgAdau zabdAdyavagrahaNe ca zrutAnanusAritvAnmatitvameva / yastu tatra zrutAnusArI pratyayastatra zrutatvamevetyavadheyam / matijJAnamavagrahe hApAyadhAraNAtjedAccaturvidham / zravakRSTo graho'vagrahaH, se dvividhaH, vyaJjanAvagraho'rthAvagrahazca / vyajyate prakaTI kriyate'rtho'neneti vyaJjanaM kadaMbapuSpagolakA dirUpANAmantarnivRttIndriyANAM zabdAdipariNatavya nikuraMvaM tadubhayasaMbandhazca tato vyaJjanena vyaJjanasyAvagraho vyaJjanAvagraha iti madhyamapadakhopI samAsaH / zrathAjJAnamayaM badhirAdInAM zrotrazabdAdisaMbandhavattatkAle jJAnAnupasaMjAditi cenna, jJAnopAdAnatvena rAtra | jJAnatvopacArAdante'rthAvagraharUpajJAnadarzanena tatkAle'pi ceSTA vizeSAdyanumeya svamajJAnAditujhyA vyaktajJAnAnumAnAghA ekatejo'vayavavattasya tanutvenAnupalakSaNAt / sa ca nayanamanovarjendriyajedAccaturdhA / nayanamanasoraprApyakAritvena vyaJjanAvagrahA | siddheH / anyathA tayorjJeyakRtAnugrahopaghAtapAtratve jalAnaladarzana cintanayoH kkedadAhApatteH / ravicandrAdyavalokane cakSuSo' nugrahopaghAtau dRSTAveveti cenna, prathamAvalokanasamaye tadadarzanAt / anavaratAvalokane ca prAptena ravikiraNAdinopaghAtasya naisargikasaumyAdiguNe candrAdau cAvalokite upaghAtAjAvAdanugrahA nimAnasyopapatteH / mRtanaSTA divastu cintane iSTasaMgamavinavalAjAdicintane ca jAyamAnau daurvasyoraHkSatAdivadana vikAzaromAJcokamA diliGgakAvupadhAtAnugrahau na manasaH, kiM tu manastvapariNatA niSTeSTapudgala nicayarUpavyamano'vaSTaMjena hRnniruddhavAyu taneSajyAcyAmiva jIvasyaiveti na tAbhyAM manasaH prApyakA 1 avagrahaH / 2 vyaMjanAvagrahaH / Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janataka parilASA. ghAtaprasaMgAt / na svapnavijJAnakRtaM kriyAphalaM tu tadayAta eveti cettattIbAdhyavasAyavinavatIti cenna, tadA svamAna ritvsiddhiH| nanu yadi mano viSayaM prApya na paricchinatti tadA kathaM prasuptasya mervAdau gata me mana iti pratyayaH ? iti cenna, mervAdau zarIrasyeva manaso gamanasvapnasyAsatyatvAt, anyathA vibudhasya kusumaparimalAdyadhvajanitaparicamAdyanugrahopa-|| ghAtaprasaMgAt / nanu svapnAnuzatajinasnAtradazanasamIhitArthAlAnayoranugrahopaghAtau vibudhasya sato dRzyete eveti cedRzyetAM svapnavijJAnakRtau tau / svapnavijJAnakRtaM kriyAphalaM tu tRptyAdikaM nAsti, yato viSayaprAptirUpA prApyakAritA manaso yujyeteti bruumH| kriyAphalamapi svapne vyaJjanavisargalakSaNaM dRzyata eveti cettattIbrAdhyavasAyakRtaM, na tu kAminInidhuvanakriyAkRtamiti ko doSaH ? nanu styAnadhinijodaye gItAdikaM zRNvato vyaJjanAvagraho manaso'pi javatIti cenna, tadA svamAjimAnino'pi zravaNAdyavagraheNaivopapatteH / nanu cyavamAno na jAnAtItyAdivacanAt sarvasyApi badmasthopayogasyAsaMkhyeyasamayamAnatvAtpratisamayaM ca manovyANAM grahaNAviSayamasaMprAptasyApi manaso dehAdanirgatasya tasya ca svasannihitahRdayAdicintanavelAyAM kathaM vyaJjanAvagraho na bhavatIti cet, zRNu, grahaNaM hi mano, na tu grAhyaM / grAhyavastugrahaNe ca vyaJjanAvagraho javatIti na manovyagrahaNe tdvkaashH| sannihitahRdayAdidezagrahavelAyAmapi naitdvkaashH| bAhyArthApekyaiva prApyakAritvAprApyakAritvavyavasthAnAt / kyopazamapATavena manasaH prathamamarthAnupalabdhikAkhAsaMjavAphA / zrotrAdIjiyavyApArakAkheDa|pi manovyApArasya vyaJjanAvagrahottaramevAnyupagamAt / manute'rthAn manyante'rthA aneneti vA mana iti manaHzabdasyAnvarthatvAdarthanASaNaM vinA jApAyA zvArthamananaM vinA mnso'prvRtteH| tadevaM nayanamanasorna vyaJjanAvagraha iti sthitam / svarUpa-|| nAmajAtikriyAguNavyakaTpanArahitaM sAmAnyagrahaNamarthAvagrahaH kathaM tarhi tena zabda ityavagRhIta iti sUtrArthastatra zabdAdhu | // 115 // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | lekharAhityAbhAvAditi cenna zabda iti vaktraiva jaNanAt rUparasAdivizeSavyAvRttyanavadhAraNaparatvAghA / yadi ca zabdo'ya| mityadhyavasAyo'vagrahe navettadA zabdollekhasyAntarmuhUrtikatvAdarthAvagrahasyaikasAmAyikatvaM jajyeta / syAnmataM zabdo'yamiti | sAmAnya vizeSagrahaNamapyarthAvagraha ipyatAM, taduttaraM prAyo mAdhuryAdayaH zaMkhazabdadharmA iha, na tu zArGgadharmAH kharakarkazatvAdaya itI hotpatteriti, maivam, zabdavyAvRttyA vizeSapratijAsenAsyApAyatvAt / stokagrahaNasyottaranedApekSayA'vyavasthitatvAt / kiM ca zabdo'yamiti jJAnaM zabdagatAnvayadharmeSu rUpAdivyAvRttiparyAlocanarUpAmI hAM vinA'nupapannaM / sA ca nAgRhIte'rthe saMbhavatIti taGgrahaNaM zrasmadacyupagatArthAvagrahakAlAt prAk pratipattavyam / sa ca vyaMjanAvagrahakAlo'rthaparizUnya iti yatkiM| cidetat / nanvanantaraM ka eSa zabda iti zabdatvAvAntaradharmaviSayakehA nirdezAnubdo'yamityAkAra evAvagraho'bhyupeya iti cenna, zabdaH zabda iti jApakeNaiva jAnAt zrarthAvagrahe'vyaktazabdazravaNasyaiva sUtre nirdezAt / zravyaktasya ca sAmAnyarUpatvAdanAkAropayogarUpasya cAsya tanmAtraviSayatvAt / yadi ca vyaJjanAgraha evAvyaktazabdagrahaNamiSyeta, tadA so'pyarthAvagrahaH syAt zrarthasya grahaNAt / kecittu saMketAdivikalpavikalasya jAtamAtrasya bAlasya sAmAnyagrahaNaM / paricitaviSayasya tvAdyasamaya eva vizeSajJAna mityetadapekSayA tena zabdaityavagRhIta iti nAnupapannamityAhuH / tanna, evaM hi vyaktatarasya vyaktazabda| jJAnamatikramyApi subahu vizeSagrahaprasaMgAt / na ceSTApattirna punarjAnAti ka eSa zabda iti sUtrAvayavasyAvizeSeNoktatvAt / prakRSTamaterapi zabdaM dharmiNamagRhItyottarottara subadudharmagrahaNAnupapattezca / anye tvAkhocanapUrvakamarthAvagrahamAcakSate, tatrAkho 1 rAhilyAditi / vyAvRttyavadhAraNaparatvAdvA / Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainatarka // 116 // vanamavyaktasAmAnyagrAhi, arthAvagraha stvitaravyAvRttavastusvarUpagrAhIti na sUtrAnupapattiriti, tadasat, yata AlocanaM vyaJjanAvagrahAt pUrva syAt / pazcASA ? sa eva vA ? nAdyaH arthavyaJjanasaMbaMdhaM vinA tadayogAt / na dvitIyaH vynyjnaavgrhaantysmye'rthaavgrhsyaivotpaadaadaalocnaanvkaashaat| na tRtIyaH vyaJjanAvagrahasyaiva naamaantrkrnnaat| tasya cArthazUnyatvenArthAlocanAnupapatteH / kiM vAlocanenehaM vinA UTityevArthAvagrahaH kathaM janyatAM / yugapaccedAvagrahau pRthagasaMkhyeyasamayamAnau kathaM ghaTetAmiti | vicaarnniiym| nanvavagrahe'pi kSipretarA dinedapradarzanAdasaMkhyasamayamAnatvaM vizeSa viSayatvaM cAviruddha miti cenna, tattvatasteSAmapAyanedatvAt, kAraNe kAryopacAramAzrityAvagrahabhedatvapratipAdanAt, avizeSaviSaye vizeSa viSayatvasyAvAstavatvAt / athavA'vagraho | dvividho naizvayiko vyAvahArikazca zrAdyaH sAmAnyamAtragrAhI, dvitIyazca vizeSa viSayaH, taduttaramuttarottaradharmAkAMkSArUpehApravRtteH, anyathA'vagrahaM vinehAnutthAnaprasaMgAdatraiva kSipretarAdibhedasaMgatiH, zrata eva coparyupari jJAnapravRttirUpasantAnavyavahAra iti SaSTavyam / zravagrahItavizeSAkAMkSaNamI hA / vyatirekadharma nirAkaraNaparo'nvayadharmaghaTanapravRtto bodha iti yAvat / yathA zrotragrAhyatvAdinA prAyo'nena zabdena javitavyaM / madhuratvAdidharmayuktatvAdvAMkhAdinA veti / na ceyaM saMzaya eva, tasyaikatra dharmiNi | viruddhanAnArthajJAnarUpatvAt, asyAzca nizcayAnimukhatvena vilakSaNatvAt // Ihitasya vizeSa nirNayo'vAyaH / yathA zabda evAyaM zAMkha evAyamiti vA / sa eva dRDhatamAvasthApanno dhAraNA / sA ca trividhA'vicyutiH smRtirvAsanA ca / tatraikArtho|payogasAtatyAnivRttiravicyutiH, tasyaivArthopayogasya kAlAntare tadevetyulekhena samunmIlanaM smRtiH, apAyAditaH smRtihetuH | saMskAro vAsanA / pyoravagrahayoravagrahatvena ca tisRNAM dhAraNAnAM dhAraNAtvenopagrahAnna vibhAgavyAghAtaH / kecittvapanayana paribhASA // 116 // Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mapAyaH, dharaNaM ca dhAraNeti vyutpattyarthamAtrAnusAriNo'sadbhUtArthavizeSavyatirekAvadhAraNamapAyaH sadbhatArthavizeSAvadhAraNaM ca dhAraNetyAhustanna, kvacittadanyavyatirekaparAmarzAt, kvacidanvayadharmasamanugamAt , kvaciccolAnyAmapi, navato'pAyasya ni|zcayaikarUpeNa jedAlAvAt , anyathA smRterAdhikyena mateH pazcanedatvaprasaMgAt / atha nAstyeva jabadanimatA dhAraNeti dacatuSTayAvyAghAtaH, tathAhi,upayogoparame kA nAma dhaarnnopyogsaattylnnaa,avicyutishcaapaayaannaatiricyte|yaa ca ghaTAdupayogoparame saMkhyeyamasaMkhyeyaM vA kAlaM vAsanA'jyupagamyate, yA ca tadevetilakSaNA smRtiH / sA matyaMzarUpA dhAraNA na javati, matyupayogasya prAgevoparatatvAt / kAlAntare jAyamAnopayoge'pyanvayamukhyAM dhAraNAyAM smRtyantarjAvAditi cenna, apAyapravRttyanantaraM kvacidantarmuhUrta yAvadapAyadhArApravRttidarzanAdavicyuteH pUrvAparadarzanAnusandhAnasya tadevedamiti smRtyAkhyasya prAcyApAyapariNAmasya tadAdhAyakasaMskAralakSaNAyA vAsanAyAzcApAyAnyadhikatvAt / nanvavicyutisaMsmRtilakSaNo| jJAnajedau gRhItagrAhitvAnna pramAeM / saMskArazca kiM smRtijJAnAvaraNakarmakSayopazamo vA tajjJAnajananazaktirvA tastuvikahapo veti prayI gatiH / tatrAdyapakSaSyamayuktaM, jJAnarUpatvAcAvAttanedAnAM ceha vicAryatvAt / tRtIyapakSo'pyayukta eva, saMkhyeyamasaMkhyeyaM vA kAlaM vAsanAyA iSTatvAdetAvantaM ca kAlaM vastuvikaTapAyogAditi na kApi dhAraNA ghaTata iti cenna, spaSTaspaSTataraspaSTatamajinnadharmakavAsanAjanakatvenAnyAnyavastugrAhitvAdavicyutaiH prAgananujUtavastvekatvagrAhitvAcca smRteragRhItagrAhitvAt smRtijJAnAvaraNakarmakSayopazamarUpAyAstavijJAnajananazaktirUpAyAzca vAsanAyAH svayamajJAnarUpatve'pi kAraNe kAryopacAreNa jJAnadAnidhAnAvirodhAditi / ete cApagrahAdayau nItkramavyatikramAcyA nyUnatvana pautpadyantai, yasyaitya yadhArApravRttidarzanAdoge'pyanyayamukhyA dhAramatiH / sA matyaMzayate / yAca ghaTA Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainatarka // 117 // | meva jJAnajanasvAnAnyAt kvacidanyaste'pAyamAtrasya dRDhavAsane viSaye smRtimAtrasya copalakSaNe'pyutpalapatrazatavya tineda | iva saudamyAdavagrahAdikramAnupalakSaNAt / tadevamarthAvagrahAdayo manaindriyaiH SoDhA nidyamAnA vyaJjanAvagrahacaturbhedaiH sahASTA| viMzatirmatinedA javanti / zrathavA bahubahuvidhakSiprAnizrita nizcitadhruvaiH sapratipakSairdvAdaza nirbhedairbhinnAnAmeteSAM SaTUtriMzadadhikAni trINi zatAni bhavanti / bahvAdayazca bhedA viSayApekSAH, tathAhi, kazcinnAnAzabdasamUhamAkarNitaM bahuM jAnAti, etAvanto'tra zaMkhazabdA etAvantazca paTahAdizabdA iti pRthagninnajAtIyaM kSayopazamavizeSAtparivinattItyarthaH / anyastvaspakSayopazamatvAttatsamAnadezo'pyabahuM, chAparastu kSayopazamavaicitryAdbahuvidhaM, ekaikasyApi zaMkhAdizabdasya snigdhatvAdibahudharmAnvitatvenApyAkalanAt / parastvabahuvidhaM snigdhatvAdisvaspadharmAnvitatvenAkalanAt / zranyastu kSipraM, zIghrameva parichedAt / itarastvakSipraM ciravimarzenAkalanAt / parastvanizritaM, liGgaM vinA svarUpata eva parichedAt / aparastu nizritaM liMganizrayAkalanAt / ( kazcittu nizcitaM viruddhadharmAnAsiMgitatvenAvagate ritarastvanizcitaM viruddhadharmAGkitatayAvagamAt anyo dhruvaM bahvAdirUpeNAvagatasya sarvadaiva tathAbodhAt / anyastvadhruvaM kadAcidvahvAdirUpeNa kadAcittvabahvAdirUpepAvagamAt / ityuktA matibhedAH / zrutanedA ucyante / zrutamakSarasaMjJisamyaksA disaparyavasitagamikAGgapraviSTabhedaiH | sapratipadaizcaturdazavidham / tatrAkSaraM trividhaM / saMjJAvyaJjanalabdhibhedAt / saMjJAkSaraM bahuvidhalipijedaM vyaJjanAkSaraM jASyamANamakArAdi, ete copacArAcchute, labdhyakSaraM tvindriyamanonimittaH zrutopayogastadAvaraNakSayopazamo vA etacca paropadezaM vinApi nAsaMjAvyaM, anAkalitopradezAnAmapi mugdhAnAM gavAdInAM ca zabdazravaNe tadAnimukhyadarzanAt ekendriyANAmapya | paribhASA. // 117 // Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaktAkSaralAnAcca / zranakrUrazrutamu sitAdi, tasyApi jAvazrutahetutvAt tato'pi sazoko'yamityAdijJAnAvirbhAvAt / zrathavA zrutopayuktasya sarvAtmanaivopayogAtsarvasyaiva vyApArasya zrutarUpatve'pyatraiva zAstrajJalokaprasiddhArUDhaH / samanaskasya zrutaM saMzizrutaM / tadviparItamasaMzizrutaM / samyak zrutamaGgAnaGgapraviSTaM, laukikaM tu mithyAzrutaM, svAmitva cintAyAM tu najanA, samyagdRSTiparigRhItaM mithyA zrutamapi samyak zrutamevAvitathanASitvAdinA yathAsthAnaM tadarthaviniyogAt, viparyayAnmithyAdRSTi parigRhItaM ca samyak zrutamapi mithyA zrutameveti / sAdi avyata ekaM puruSamAzritya kSetratazca jaratairavate, kAlata utsarpiSyavasarpiNyau jAvatazca tattajjJApakaprayatnAdikam / zranAdi pravyato nAnApuruSAnAzritya / kSetrato mahAvidehAn, kAlato noTatsarpiNyavasarpiNI lakSaNaM / jAvatazca sAmAnyataH kSayopazamamiti / evaM saparyavasitAparyavasitabhedAvapi jAvyau / gamikaM sadRzapAThaM prAyo dRSTivAdagataM / zragamikamasadRzapAThaM prAyaH kAlikazrutagataM / zraGgapraviSTaM gaNadharakRtaM anaGgapraviSTaM tu sthavirakRta - miti / tadevaM saprajedaM sAMvyavahArikaM matizrutalakSaNaM pratyakSaM nirUpitam / svotpattAvAtmavyApAramAtrApekSaM pAramArthikaM, tatrividhaM zravadhimanaH paryaya kevalanedAt / sakalarUpiSavyaviSayakajAtIyamAtmamAtrApekSaM jJAnamavadhijJAnaM tacca SoDhA, anu| gAmivardhamAnapratipAtI taranedAt / tatrotpattikSetrAdanyatrApyanuvartamAnamAnugAmikaM jAskaraprakAzavat, yathA bhAskaraprakAzaH prAcyAmAvirbhUtaH pratIcI manusaratyapi tatrAvakAzamudyotayati, tathaitadapyekatrotpannamanyatra gannuto'pi puMso viSayamava - | jAsayatIti / utpattikSetra eva viSayAvabhAsakamanAnugAmikaM, praznAdezapuruSajJAnavat, yathA praznAdezaH kvacideva sthAne | saMvAdayituM zaknoti pRSThayamAnamarthaM, tathedamapi adhikRta eva sthAne viSayamudyotayitumalamiti / utpattikSetrAtkrameNa viSaya 1 bhAkhati / Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainatarka // 110 // vyAptimavagAhamAnaM vardhamAnaM, adharottarAraNi nirmathanotpannopAttazuSkopacIyamAnAdhIyamAnendhanarAzyagnivat yathA'gniH praya| lADupajAtaH san punarindhanalAcAdivRddhimupAgannu tyevaM paramazubhAdhyavasAyakhAnAdidamapi pUrvotpannaM vardhata iti / utpattitrApekSayA krameNApInavadviSayaM hIyamAnaM, parivinnendhanopAdAnasaMtatyagnizikhAvat, yathA'panItendhanAgnijvAlA parihIyate tathedamapIti / utpattyanantaraM nirmUlanazvaraM pratipAti, jalataraGgavat, yathA jalataraGga utpannamAtra evaM nirmUlaM vilIyate | tathedamapi / kevalaprApterAmaraNAghA'vatiSThamAnamapratipAti vedavat yathA puruSavedAdi puruSAdiparyAyaM tiSThati tathedamapIti / manomAtra sAkSAtkArimanaH paryavajJAnaM, manaHparyAyAnidaM sAkSAtparivettumalaM, bAhyAnarthAn punastadanyathA'nupapattyA'numAnenaiva paricinattIti praSTavyam / dvividhaM zajumativipulamatibhedAt / zajvI sAmAnyagrAhiNI matirajumatiH sAmAnya| zabdo'tra vipulamatyapekSayA'pavizeSaparaH, anyathA sAmAnyamAtragrAhitye manaHparyAyadarzanaprasaMgAt / vipulA vizeSagrAhi| matirvipulamatiH / tatra rujumatyA ghaTAdimAtramanena cintitamiti jJAyate, vipulamatyA tu paryAyazatopetaM tatparividyata iti / ete ca ghe jJAne vikalaviSayatvAdhikalapratyakSe paribhASyete / nikhilajavyaparyAyasAkSAtkAri kevalajJAnaM / zrata evaitatsakalapratyakSaM, taccAvaraNakSyasya hetoraikyAnedarahitaM zrAvaraNaM cAtra karmaiva / svaviSaye'pravRttimato'smadA dijJAnasya sAvaraNatvAdasarvaviSayatve vyAptijJAnAbhAvaprasaMgAt, sAvaraNatvAbhAve'spaSTatvAnupapattezca / zrAvaraNasya ca karmaNo virodhinA samyagda| rzanAdinA vinAzAt siddhyati kaivalyam / yogajadharmAnugRhItamano janyamevedamastviti kecittanna, dharmAnugRhItenApi manasA 1 manaH paryAya / paribhASA. // 118 // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcendriyArthajJAnavadasya janayitumazakyatvAt / kavalajojinaH kaivalyaM na ghaTata iti dikUpaTastanna, AhAraparyAptyasAtaveda-| nIyodayAdiprasUtayA kavalajuktyA kaivalyAvirodhAt, ghAtikarmaNAmeva tadvirodhitvAt / dagdharaGkusthAnIyAttato na tatpa| ttiriti cennanvevaM tAdRzAdAyuSo javopagraho'pi na syAt / kiM caudArikazarIra sthitiH kathaM kavalajuktiM vinA jagavataH | syAt / anantavIryatvena tAM vinA tadupapattau badmasthAvasthAyAmapyaparimitabalavattva zravaNAnuktyabhAvaH syAdityanyatra vistaraH / | uktaM pratyakSam / atha parokSamucyate - aspaSTaM parokSam / tacca smaraNapratyanijJAnatarkAnumAnAgamabhedataH paJcaprakAram / anuvamAtrajanyaM jJAnaM smaraNaM, yathA tattIrthakarabiMbam / na cedamapramANaM, pratyakSAdivada visaMvAdakatvAt / zratItatattAMze vartamAna| tvaviSayatvAdapramANamidamiti cenna, sarvatra vizeSaNe vizeSyakAlamAnAniyamAt / anubhavapramAtvapArataMtryAdatrApramAtvamiti cenna, anumiterapi vyAptijJAnAdipramAtvapArataMtryeNApramAtvaprasaMgAt / anumiterutpattau parApekSA viSayaparicchede tu svAtaMtrya mi ti cenna, smRterapyutpattAvevAnubhavasavyapekSatvAt, svaviSayaparicchede tu svAtaMtryAt / anubhavaviSayI kRtajAvAvanA sinyAH smRterviSayaparichede'pi na svAtaMtryamiti cettarhi vyAptijJAnAdiviSayI kRtAnarthAn parivindantyA anumiterapi prAmANyaM dUrata | eva / naiyatyenAjAtaevArtho'numityA viSayI kriyate iti cettarhi tattayAjAta evArthaH smRtyA viSayI kriyata iti tujhyamiti | na kiJcidetat / anubhavasmRtihetukaM tiryagUrdhvatAsAmAnyA digocaraM saMkalanAtmakaM jJAnaM pratyabhijJAnam / yathA tAtIya | evAyaM gopiekaH, gosadRzo gavayaH, sa evAyaM jinadattaH, sa evAnenArthaH kathyate, govilakSaNo mahiSaH, idaM tasmAddUraM, idaM tasmAtsamIpaM, idaM tasmAtprAMzu hrasvaM vetyAdi / tattedaMtArUpaspaSTAkAranedAnnaikaM pratyabhijJAnasvarUpamastIti zAkyaH, tanna, cA Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainatarka parijApA kArajede'pi citrajJAnavadekasya tasyAnunUyamAnatvAt , svasAmagrIpranavasyAsya vastuto'spaSTaikarUpatvAcca / idaMtojhekhasya pratyanizAnibandhanatvAt / viSayAjAvAnedamastIti cenna, pUrvAparavivartavaryekadravyasya viziSTasyaitaviSayatvAt / ata evAgrahItAsaMsargakamanulavasmRtirUpaM jJAnaghayamevaitaditi nirastaM / itthaM sati vishissttjnyaanmaatrochedaaptteH| tathA pratyakSAnvayavyatire-|| kAnuvidhAyitvAt pratyakSarUpamevedaM yuktamiti kecit , tanna, sAkSAdakSAnvayavyatirekAnuvidhAyitvasyA siddheH| pratyanijJAnasya sAkSAtpratyadasmaraNAnvayavyatirekAnuvidhAyitvenAnunUyamAnatvAt / anyathA prathamavyaktidarzanakAle'pyutpattiprasaMgAt / zrathapunadarzane pUrvadarzanAhitasaMskAraprabodhotpannasmRtisahAyamindhiyaM pratyannijJAnamutpAdayatItyucyate, tadanucitaM, pratyakSasya smR|tinirapekSatvAt / anyathA parvate vahnijJAnasyApi vyAptismaraNAdisApekSamanasaivopapattau zranumAnasyApyucchedaprasaMgAt / kiMca pratyabhijAnAmIti vilakSaNapratIterapyatiriktametat / etena vizeSyenjiyasannikarSasattvAvizeSaNAne sati viziSTapratyakSarUpametaupapadyata iti nirastam / etatsadRzaH sa ityAdau tadanAvAt, smRtyanunavasaMkalanakramasyAnunavikatvAcceti dik / zratrAha nATTAnanvekatvajJAnaM pratyanizAnamastu, sAdRzyajJAnaM tUpamAnameva / gavaye dRSTe gavi ca smRte sati sAdRzyajJAnasyopamAnatvAt / tamuktam-"tasmAdyasmayate tatsyAt sAdRzyena vizeSitam / prameyamupamAnasya sAdRzyaM vA tadanvitam // 1 // pratyakSagAvabujhe'pi sAdRzye gavi ca smRte / viziSTasyAnyato'si rupamAnapramANatA // 2 // " iti, tanna, dRSTasya sAdRzyaviziSTapiMmasya, smRtasya ca goH, saMkalanAtmakasya gosadRzo gavaya iti jJAnasya, pratyajijJAnatA'natikramAt / anyathA govisadRzo mahiSa ityAderapi sAdRzyAviSayatvenopamAnAtireke pramANasaMkhyAvyAghAtaprasaMgAt / etena gosadRzo gavaya ityatidezavAkyA // 11 // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rthajJAnakaraNakasAdRzyaviziSTapiMjhadarzanavyApArakaM zrayaM gavayazabdavAcya iti saMjJAsaMjhisaMbandhapratipattirUpamupamAnamiti naiyAyikamatamapyapahastitaM javati / anujUtavyaktau gavayapadavAcyatvasaMkalanAtmakasyAsya pratyanijJAnatvAnatikramAtpratyanizAnAvaraNakarmakSayopazamavizeSeNa yadharmAvacchedenAtidezavAkyAnUdyadharmadarzanaM tadharmAvacchedenaiva padavAcyatvaparivedopapatteH / ata eva payo'mbujedI haMsaH syAdityAdivAkyArthajJAnavatAM payo'mbuleditvAdiviziSTavyaktidarzane satyayaM haMsapadavAcya ityAdipratItirjAyamAnopapadyate / yadi cAyaM gavayapadavAcya iti pratItyartha pratyajijJAtiriktaM pramANamAzrIyate tadAmasakAdidarzanAhitasaMskArasya bisvAdidarzanAt atastatsUkSma mityAdipratItyartha pramANAntaramanveSaNIyaM syAt, mAnasatve cAsAmupamAnasyApi mAnasatvaprasaMgAtU, pratyajijAnAmItipratItyA pratyanijJAnatvamevAnyupeyamitidik / sakaladezakAlAdyavacchedena sAdhyasAdhananAvAdiviSaya UhastakaH / yathA yAvAn kazciddhamaH sa sarvo vahnau satyeva lavati, vahiM vinA vA na javati / ghaTazabdamAnaM| ghaTasya vAcakaM, ghaTamAtraM ghaTazabdavAcyamityAdi / tathAhi svarUpaprayuktavyanicAralakSaNAyAM vyAptau nUyodarzanasahitAnvayavyatirekasahakAreNApi pratyakSasya tAvadaviSayatvAdevApravRttiH, sutarAM ca sakalasAdhyasAdhanavyaktyupasaMhAreNa tavaha iti sAdhyasAdhanadarzanasmaraNapratyabhijJAnopajanitastarka eva tatpratItimAdhAtumalam / atha svavyApakasAdhyasAmAnAdhikaraNyalakSaNAyA vyApteryogyatvAdbhUyodarzanavyabhicArAdarzanasahakRtenenjyeiNa vyAptigraho'stu / sakalasAdhyasAdhanavyaktyupasaMhArasyApi sAmAnyavadANapratyAsattyAsaMjavAditi cenna, tarkayAmItyanulavasidhena tarkeNaiva sakakhasAdhyasAdhanavyaktyupasaMhAreNa vyAptigrahopapattau sAmAnyalakSaNapratyAsattikaTpane pramANAnAvAt , UhaM vinA jJAtena sAmAnyenApi sakalavyaktyanupasthitezca / vAcya Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainatarka // 120 // vAcakajAvo'pi tarkeNaivAvagamyate, tasyaiva sakalazabdArthagocaratvAt / prayojakavRddhoktaM zrutvA pravartamAnasya prayojyavRddhasya | ceSTAmavalokya tatkAraNajJAnajanakatAM zabde'vadhArayato'ntyAvayavazravaNapUrvAvayavasmaraNopaja nitavarNapadavAkya viSayasaMkalanAtmakapratya jijJAnavat, AvApoghApAcyAM sakalavyaktyupasaMhAreNa ca vAcyavAcakajAvapratItidarzanAditi / zrayaM ca tarkaH | saMbandhapratItyantara nirapekSaeva sa yogyatAsAmarthyAtsaMbandhapratItiM janayatIti nAnavasthA / pratyakSapRSThanAvivikaTaparUpatvAnnAyaM pramANamiti bauddhAH, tanna, pratyakSapRSThanAvino vikalpasyApi pratyakSa gRhItamAtrAdhyavasAyitvena sarvopasaMhAreNa vyAptigrAhaka| tvAbhAvAttAdRzasya sAmAnya viSayasyApyanumAnavatpramANatvAt / zravastunirjJAse'pi paraMparayA padArthapratibandhena bhavatAM vyavahA rataH prAmANyaprasiddheH / yastvagnidhUmavyatiriktadeze prathamaM dhUmasyAnupalaMna ekastadanantaramagnerupasaMnastato dhUmasyetyupasaMjayaM, pazcAdabheranupasaMjo'nantaraM dhUmasyApyanupalaMca iti dhAvanupasaMjAviti pratyakSAnupasaMjapazcakAvyAptigraha ityeteSAM siddhAntaH / taduktam- 'dhUmAdhIrvahnivijJAnaM dhUmajJAnamadhIstayoH / pratyakSAnupalaMjAcyA miti paJca niranvayaH // 1 // iti / sa tu mithyA upalaM jAnupalaM svabhAvasya vividhasyApi pratyakSasya sannihitamAtra viSayatayA'vicArakatayA ca dezAdivyavahitasamastapadArtha | gocaratvAyogAt / yattu vyApyasyAhAryAropeNa vyApakasyAhAryaprasaJjanaM tarkaH, sa ca vizeSadarzanava virodhizaMkAkAlInapramA| mAtra sahakArI virodhizaMkA nivartakatvena tadanukUla eva vA / na cAyaM svataH pramANamiti naiyAyikairiSyate, tanna vyAptigradarUpasya tarkasya svaparavyavasAyitvena svataH pramANatvAtsarAnimatatarkasyApi kvacideta vicArAMgatayA viparyayaparyavasAyina | zrAhAryazaMkA vighaTakatayA svAtaMtryeNa zaMkAmAtra vighaTakatayA copayogAt / itthaM cAjJAna nivartakatvena tarkasya prAmANyaM dharma paribhASA // 120 // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nUSaNoktaM tatra satyeva mithyAzAne vyavacchedye saMgavate jnyaanruupe| jJAnAlAvanivRttistvarthajJAnatAvyavahAranivandhanasvavyavasitiparyavasitaiva sAmAnyataH phalamiti aSTavyam / sAdhanAtsAdhyavijJAnamanumAnaM / tadvividhaM svArtha parArtha ca / tatra hetugrahaNasaMbandhasmaraNakAraNakaM sAdhyavijJAnaM svArtha / yathA gRhItadhUmasya smRtavyAptikasya parvato vahnimAniti jJAnam / atra hetugraha saMbandhasmaraNayoH samuditayoreva kAraNatvamavaseyam / anyathA vismRtApratipannasaMbandhasyAgRhItaliGgakasya ca kasyacidanumAnotpAdaprasaMgAt / nizcitAnyathAnupapattyekalakSaNo hetuH na tu trilkssnnkaadiH| tathAhi-trilakSaNa eva heturiti baughaaH| pkssdhrmtvaalaave'sijhtvvyvshvedsy|spd eva sattvAlAve ca viruSatvabyudAsasya / vipakSe'sattvaniyamAnAve cAnaikAntikatvaniSedhasyAsaMjavenAnumityapratirodhAnupapatteriti, tanna, pakSadharmatvAnAve'pyudeSyati zakaTaM kRttikodayApari savitA nUmerAlokavattvAdasti nanazcanyo jalacantrAdityAdyanumAnadarzanAt / na cAtrApi kAlAkAzAdika javiSyacakaTodayAdimat kRttikodayAdimattvAdityevaM pakSadharmatvopapattiriti vaacym| ananunUyamAnadharmiviSayatvenetthaM pakSadharmatvopapAdane jagadhayepekSyA kAkakArthena prAsAdadhAvaTyasyApi sAdhanopapatteH / nanu yadyevaM padadharmatAnumito nAGgaM, tadA kathaM tatra padajAnaniyama iti cet, kvacidanyathA'nupapattyavacchedakatayA grahaNAt pahanAnaM, yathA nanazcanjAstitvaM vinA jalacanmo'nupapanna ityatra / kvacicca hetugrahaNAdhikaraNatayA yathA parvato vahnimAn dhUmavattvAdityatra dhUmasya parvate grahaNAghaDherapi tatra lAnamiti / vyAptigrahavelAyAM tu parvatasya sarvatrAnuvRttyajAvena na graha iti / yattvantAptyA pakSIyasAdhanasaMbandhagrahAt pakSasAdhyasaMsargajAnaM / tamuktaM 1 syAdvAdaranAkarasUtre. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janatarka / / 121 // pakSIkRta eva viSaye sAdhanasya sAdhyena vyAptirantarvyAptiH / anyatra tu vahirvyAptiriti" / tatrAntarvyAptyA hetoH sAdhyapra|tyAyanazaktau satyAM vahirvyApterunAvanavyarthatvapratipAdanena tasyAH svarUpaprayuktavya nicAralakSaNatvasya, bahirvyAptezca sahacAramAtratvasya lAjAt / sArvatrikyA vyApterviSayabhedasya phurvacatvAt, na cedevaM tadAntarvyAptigrahakAla eva ca pakSasAdhyasaMsargajAnAdanumAnavaiphalyApattirvinA parvato vahnimAnityuddezyapratItimiti yathAtaMtraM jAvanIyaM sudhIbhiH / itthaM ca pakkAnyetAni saha| kAra phalAnyekazAkhApranavatvAmupayuktasahakAraphalavadityAdau bAdhitaviSaye, mUrkho'yaM devadattastatputratvAditaratatputravadityAdau satpratipakSe cAtiprasaMgavAraNAyAbAdhita viSayatvAsatpratipakSatvasahitaM prAguktarUpatrayamAdAya pAMcarUpyaM hetulakSaNamiti naiyA - | yikamatamapyapAstam / udeSyati zakaTamityAdau pakSadharmatvasyaivA siddheH, sa zyAmastatputratvAdityatra hetvAbhAse'pi pAMcarUpya| sattvAcca / nizcitAnyathAnupapattereva sarvatra hetulakSaNatvaucityAt / nanu hetunA sAdhyamanumAtavyaM, tatra kiM lakSaNaM ? sAdhyamiti ceducyate, apratItama nirAkRtamajIpsitaM ca sAdhyam / zaMkitaviparItAnadhyavasitavastUnAM sAdhyatApratipattyarthamapratItamiti vizeSaNam / pratyakSAdiviruddhasya sAdhyatvaM mA prasAMkSI dityanirAkRtagrahaNam / zranamitasyAsAdhyatvapratipattaye'nI| psitagrahaNam / kathAyAM zaMkitasyaiva sAdhyasya sAdhanaM yuktamiti kazcit / tanna / viparyastAvyutpannayorapi parapakSa didRkSAdinA kathAyAmupasarpaNasaMjavena saMzayanirAsArthamiva viparyayAnadhyavasAya nirAsArthamapi prayogasaMjavAt / pitrAderviparyastAvyutpannaputrA| dizikSApradAnadarzanAcca / na cedevaM jigISukathAyAmanumAnaprayoga eva na syAttasya sAnimAnatvena viparyastatvAt / anirAkRta| miti vizeSaNaM vAdiprativAdyujayApekSyA, ghyoH pramANenAvAdhitasya kathAyAM sAdhyatvAt / anIpsitamiti tu vAdyapekSayaiva / T. paribhASA. // 121 // Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaktureva svAbhipretArthapratipAdanAyevAsaMbhavAt / tatazca parArthAzcakSurAdaya ityAdau pArArthyamAtrAnidhAne'pyAtmArthatvameva sAdhyaM | sidhyati / anyathA saMhataparArthatvena bauzcakSurAdInAmanyupagamAdityananvayAdidoSa'STametatsAMkhyasAdhanamiti vadanti / svArthAnumAnAvasare'pi parArthAnumAnopayogya nidhAnaM, parArthasya svArthapuraHsaratvenAnatibhedajJApanArtham / vyAptigrahasamayApekSayA sAdhyaM dharma evAnyathA tadanupapatterAnumAnikapratipattyavasarApekSyA tu pakSAparaparyAyastaviziSTaH prasiddha dharmI / itthaM ca svArthAnumAnasya trIeyaMgAni dharmI sAdhyaM sAdhanaM ca / tatra sAdhanaM gamakatvenAMgaM, sAdhyaM tu gamyatvena, dharmI punaH sAdhyadharmAdhAratvenAdhAravizeSaniSThatayA sAdhyasiddheranumAnaprayojanatvAt / athavA pakSI hetu rityaGgavyaM svArthAnumAne, sAdhyadharmavizi|STasya dharmiNaH pakSatvAditi dharmadharmibhedAbhedavivakSayA pakSaghyaM praSTavyam / dharmiNaH prasiddhizca kvacitpramANAt kvacidhikalpAt | kvacitpramANavikalpAcyAm / tatra nizcitaprAmANyakapratyakSAdyanyatamAvadhRtatvaM pramANaprasiddhatvam / nizcitaprAmANyAprAmAeyapratyayagocaratvaM vikalpaprasiddhatvam / tadvayaviSayatvaM pramANavikapaprasiddhatvam / tatra pramANa siddho dharmI yathA dhUmavattvAdanimattve sAdhye parvataH sa khalu pratyakSeNAnubhUyate / vikalpasiyo dharmI yathA sarvajJo'sti sunizcitAsaMbhavadbAdhakapramANatvAadityastitve sAdhye sarvajJaH, athavA kharaviSANaM nAstIti nAstitve sAdhye kharaviSANaM, atra hi sarvajJakhara viSANe astitvanA stitvasiddhiyAM prAgvikapa siddhe / ujjayasiddho dharmI yathA zabdaH pariNAmI kRtakatvAdityatra zabdaH, sa hi vartamAna pratyakSagamyaH, jUto javiSyaMzva vikalpagamyaH, sa sarvo'pi dharmIti pramANavikalpasiddho dharmI / pramANojaya siddhayordharmiNoH sAdhye kAmacAraH / vikarUpasiddhe tu dharmiNi sattAsattayoreva sAdhyamiti niyamaH / taduktam - "vikaTapasiddhe tasmin sattetarasAdhye" Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainatarka // 122 // | iti / atra bauddhaH sattAmAtra syAnajIpsitatvAviziSTasattAsAdhane cAnanvayAdhikaTpAsiddhe dharmiNi na sattA sAdhyetyAha tadasat itthaM sati prakRtAnumAnasyApi jaMgaprasaMgAt, vahnimAtrasyAnajIpsitatvAdviziSTavahnezvAnanvayAditi / atha tatra sattAyAM sAdhyAyAM taddheturbhAvadharmo jAvAbhAvadharmo'jAvadharmo vA syAt / zradye'siddhirasiddhasattAke bhAvadharmA siddheH / dvitIye vyabhicAraH, astitvAbhAvavatyapi vRtteH / tRtIye ca virodho, jAvadharmasya jAve kvacidapyasaMjavAt / taduktaM - "nAsiddhe jAvadharmo'sti vyabhicAryujayAzrayaH / dharmo viruddho jAvasya sA sattA sAdhyate katham ||1||" iti cenna ivaM vahnimakarmatvAdivika| spairdhUmena vahnacanumAnasyApyuvedApatteH / vikalpasyApramANatvAdvikapa siddho dharmI nAstyeveti naiyAyikaH, tasyetthaMvacanasyaivAnupapattestUSNIMbhAvApattirvikapa siddhadharmiNo'prasiddhau tatpratiSedhAnupapatteriti / idaM tvavadheyaM, vikalpasiddhasya dharmiNo nAkhaMDa - syaiva jAnamasatkhyAtiprasaMgAditi, zabdAderviziSTasya tasya jAnAnyupagame vizeSaNasya saMzaye'nAvanizcaye vA viziSTavaizi vyajAnAnupapatteH, vizeSaNAdyaMze AhAryAroparUpA vikalpAdikaivAnumitiH svIkartavyA / dezakAlasattAlakSaNasyAstitvasya, | sakaladezakAlasattAbhAvalakSaNasya ca nAstitvasya sAdhanena, paraparikahipataviparItAropavyavacchedamAtrasya phalatvAt / vastutastu khaMzaH prasiddhapadArtho'stitvanA stitvasAdhanamevocitam / ata eva " asato natthi seiho " ityAdibhASyagranthe kharaviSANaM nAstItyatra khare viSANaM nAstItyevArtha upapAditaH / ekAntanityamarthakriyAsamartha na javati kramayaugapadyAjAvAdityatrApi | vizeSAvamarzadazAyAM kramayaugapadyanirUpakatvAbhAvenArtha kriyA niyAmakatvAbhAvo nityatvAdau susAdhya iti samyagnijAlanIyaM svaparasamayadattadRSTibhiH / parArtha pakSahetuvacanAtmakamanumAnamupacArAttena zroturanumAnenArthabodhanAt / pakSasya vivAdAdeva paribhASA // 122 // Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gamyamAnatvAdaprayogaiti saugataH, tanna, yatkiJcidacanavyavahitAt tato vyutpannamateH pakSapratItAvapyavyutpannAn pratyavazya| nirdezyatvAt / prakRtAnumAnavAkyAvayavAntaraikavAkyatApannAttato'vagamyamAnasya pakSasyAprayogasya ceSTatvAt / zravazyaM cAnyupagantavyaM hetoH pratiniyatadharmidharmatApratipattyarthamupasaMhAravacanavatsAdhyasyApi tadarthaM pakSavacanaM tAthAgatenApi, anyathA samarthanopanyAsAdeva gamyamAnasya hetorapyanupanyAsaprasaMgAt, mandamatipratipattyarthasya cojayatrAvizeSAditi / kiM ca pratijJAyAH | prayogAnaItve zAstrAdAvapyasau na prayujyeta, dRzyate ca prayujyamAneyaM zAkyazAstre'pi, parAnugrahArthaM zAstre tatprayogazca vAde - 'pi tukhyaH / vijigISUNAmapi mandamatInAmarthapratipattestata evopapatteriti / zrAgamAtpareNaiva jJAtasya vacanaM parArthAnumAnaM, yathA buddhiracetanA utpattimatvAt ghaTayaditi sAMkhyAnumAnaM / zratra hi buddhAvutpattimattvaM sAMkhyenaivAnyupagamyate iti, tadetadapezalaM, vAdiprativAdinorAgamaprAmANya vipratipatteH / anyathA tata eva sAdhyasiddhiprasaMgAt / parIkSApUrvamAgamAcyupa| game'pi parIkSAkAle tadvAdhAt / nanvevaM javadbhirapi kathamApAdyate paraM prati, yatsarvathaikaM tannAnekatra saMbadhyate, tathA ca sAmAnyamiti, satyam, ekadharmopagate dharmAntarasaMdarzanamAtratatparatvenaitadApAdanasya vastu nizcAyakatvAbhAvAt, prasaMgaviparyayarU| pasya maulahetoreva tannizcAyakatvAt, anekavRttitvavyApakAnekatva nivRttyaiva tannivRttemalahetuparikaratvena prasaMgopanyAsasyApi | nyAyyatvAt / buddhiracetanetyAdau ca prasaMga viparyaya hetorvyAptisiddhinibandhanasya viruddhadharmAdhyAsasya vipakSavAdhakapramANasyA| nupasthApanAt prasaMgasyApyanyAyyatvamiti vadanti / hetuH sAdhyopapattyanyathAnupapattiyAM dvidhA prayoktavyo, yathA parvato vahnimAn, satyeva vahnau dhUmopapatteH asatyanupapattervA / anayoranyataraprayogeNaiva sAdhyapratipattau dvitIyaprayogasyaikatrAnupayogaH / pakSa Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainatarka | parijASA. // 13 // hetuvacanalakSaNamavayavaSyameva ca parapratipattyaGga, na dRSTAntAdivacanaM, pakSahetuvacanAdeva parapratipatteH, pratibandhasya tarkata eva nirNayAttatsmaraNasyApi pakSahetudarzanenaiva sijherasamarthitasya dRSTAntAdeH pratipattyanaGgatvAttatsamarthanenaivAnyathAsiphezca / samarthanaM hi hetorasiddhatvAdidoSAnnirAkRtya svasAdhyenAvinAjAvasAdhanaM, tata eva ca parapratItyupapapattau kimaparaprayAseneti / |mandamatIMstu vyutpAdayituM dRSTAntAdiprayogo'pyupayujyate, tathAhi-yaH khalu yopazamavizeSAdeva nipItapakSo dRSTAntasmAryaprativandhagrAhakapramANasmaraNanipuNo'parAvayavAnyUhanasamarthazca bhavati, taM prati hetureva prayojyaH / yasya tu nAdyApi pakSani yastaM prati pakSo'pi / yastu pratibandhagrAhiNaH pramANasya na smarati, taM prati dRSTAnto'pi / yastu dAAntike hetuM yojayituM na jAnIte, taM pratyupanayo'pi / evamapi sAkAMdaM prati ca nigamanaM / pakSAdisvarUpavipratipattimantaM prati ca pakSazudhyAdikamapIti so'yaM dazAvayavo hetuH paryavasyati / sa cAya vividho, vidhirUpaH pratiSedharUpazca / tatra vidhirUpo vividhaH, vidhisAdhakaH pratiSedhasAdhakazca / tatrAdyaH SoDhA, tadyathA-kazcidhyApya eva, yathA zabdo nityaH prayatnAnAntarIyakatvAditi, yadyapi vyApyo hetuH sarva eva, tathApi kAryAcanAtmavyApyasyAtra grahaNAnedaH, vRkSaH ziMzapAyA ityaaderpytraivaantaavH| kazcitkAryarUpaH, yathA parvato'yamagnimAn dhUmavattvAnyathAnupapatterityatra dhUmaH, dhUmo hyagneH kAryanUtaH, tadanAve'nupapadyamAno'gniM gamayati / kazcitkAraNarUpaH, yathA vRSTiviSyati, viziSTameghAnyathAnupapatterityatra meghavizeSaH, sa hi varSasya kAraNaM svakArya|nUtaM varSa gamayati / nanu kAryAjAve'pi saMjavatkAraNaM na kAryAnumApakaM, ata eva na vahiNUMmaM gamayatIti cetsatyaM, yasminsAmarthyAprativandhaH kAraNAntarasAkavyaM ca nizcetuM zakyate, tasyaiva kAraNasya kAryAnumApakatvAt / kazcit pUrvacaraH, yathA // 13 // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udeSyati zakaTaM kRttikodayAnyathAnupapatterityatra kRttikodayAnantaraM muhUrtAnte niyamena zakaTodayo jAyata iti kRttikodayaH pUrvacaro hetuH zakaTodayaM gamayati / kazcittaracaro yathodagAnaraNiH prAk kRttikodayAdityatra kRttikodayaH, kRttikodayo hi jaraNyudayottaracarastaM gamayatIti kAlavyavadhAnenAnayoH kAryakAraNAnyAM ledaH / kazcit sahacaraH, yathA mAtuliMga rUpavanavitumarhati rasavattAnyathAnupapatterityatra rasaH, raso hi niyamena rUpasahacaritaH, tadanAve'nupapadyamAnastajamayati, parasparasvarUpaparityAgopakhaMjapaurvAparyAjAvAnyAM svanAvakAraNenyo'sya nedH| eteSUdAharaNeSu nAvarUpAnevAgnyAdIn sAdhayanti dhUmAdayo hetavo nAvarUpA eveti vidhisAdhakavidhirUpAsta evAvirughopalabdhaya ityucyante / dvitIyastu niSedhasAdhako virudhopalabdhinAmA, sa ca svanAvavirughatadvyApyAdhupalabdhiledAt saptadhA / yathA nAstyeva sarvathA ekAntaH, anekAntasyopalaMjAt 1 // nAstyasya tattvanizcayaH, tatra sandehAt za nAstyasya krodhopazAntiH, vadanavikArAdeH 3 / nAstyasyAsatyaM bacaH, rAgAdyakalaMkitajJAnakalitatvAt vA nojamiSyati muhUrtAnte puSyatArA, rohiNyujamAt 5 / nodagAnmuhUrtAtpUrva mRgaziraH, pUrvaphAgunyudayAt 6 nAstyasya mithyAjJAnaM, samyagdarzanAditi / atrAnekAntaH pratiSedhyasyaikAntasya svanAvato virudhaH // tattvasandehazca pratiSedhyatattvanizcayavirughtadanizcayavyApyaH zavadanavikArAdizca krodhopazamavirughatadanupazamakAryam 3 / rAgAdyakalaMkitajJAnakalitatvaM cAsatyaviruSasatyakAraNam / rohiNyujamazca puSpatArojamavirughamRgazIrSodayapUrvacaraH // pUrvaphAgunyudayazca mRgazIrSodayavirughamaghodayottaracaraH 6 / samyagdarzanaM ca mithyAjJAnavirudhasamyagjJAnasaha1 viruddhasvabhAvavyApakakAryakAraNapUrvacarottaracarasahacaropalabhabhedAtsaptadhA / Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainatarka parijApA. // 14 // caramiti pratiSedharUpo'pi heturmividhaH, vidhisAdhakaH pratiSedhasAdhakazceti / zrAdyo virughAnupalabdhinAmA vidheyavirudhakAryakAraNasvajAvavyApakasahacarAnupakhalajedAtpaJcadhA / yathA astyatra rogAtizayaH, nIrogavyApArAnupalabdheH 1 // vidyate'tra kaSTaM, iSTasaMyogAlAvAt za vastujAtamanekAntAtmaka, ekAntasvajAvAnupasalAt 3 // astyatra chAyA, auSNyAnupalabdheH // astyasya mithyAjJAnaM, samyagdarzanAnupalabdheriti / ditIyo'virudhAnupalabdhinAmA pratiSedhyAvirudhasvajAvavyApakakAryakAraNapUrvacarottaracarasahacarAnupalabdhiledAt saptadhA / yathA nAstyatra nRtale kuMlaH, upalabdhilakSaNaprAptasya tatsvajAvasyAnupakhaMcAt 1 // nAstyatra panasaH, pAdapAnupalabdheH zanAstyatrApratihatazaktika bIja, aMkurAnavalokanAt 3 / na santyasya || prazamapravRtayo jAvAH, tattvArthazradhAnAlAvAt / / nojamiSyati muhUrtAnte svAtiH, citrodayAdarzanAt 5 / nodagamatpUrvajAapadA muhUrtAtpUrvamuttarajAprapadojamAnavagamAt 6 // nAstyatra samyagjJAnaM, samyagdarzanAnupalabdheriti / so'yamanekavidho'nyathAnupapattyekalakSaNo heturukto'to'nyo hetvAlAsaH, sa tredhA, asijhavirujhAnaikAntikanedAt / tatrApratIyamAnasvarUpo heturasimaH, svarUpApratItizcAjJAnAtsandehAdiparyayAghA,sa vividha, ujjayAsigho'nyatarAsighazca / zrAdyo yathA zabdaH parihAmI cAnuSatvAditi / ditIyo yathA zracetanAstaravaH, vijJAnenjiyAyunirodhalakSaNamaraNarahitatvAt , acetanAH sukhAdayaH utpattimattvAditi vA / nanvanyatarAsiyo hetvAlAsa eva nAsti, tathAhi-pareNA siddha ityunAvite yadi vAdI na tatsAdhaka pramANamAcakSIta, tadA pramANAlAvA'nayorapyasijho'yAcahIta tadA pramANasyApakSapAtitvAmutnayorapi siddhH| zratha yAvanna para prati pramANena prasAdhyate, tAvattaM pratyasiddha iti cet gauNaM tadyasijhatvaM, na hi ratnAdipadArthastattvato'pratI // 14 // Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | yamAnastAvantamapi kAla mukhyatayA tadAjAsaH / kiM cAnyatarAsiko yadA hetvAbhAsastadA vAdI nigRhItaH syAt na ca nigRhItasya pazcAdanigraha iti yuktam / nApi hetusamarthanaM pazcAdyuktaM, nigrahAntatvAghAdasyeti / atrocyate yadA vAdI samyagdhetuM pratipadyamAno'pi tatsamarthananyAya vismaraNAdinimittena prativAdinaM prAznikAn vA pratibodhayituM na zaknoti, a siddhatAmapi nAnumanyate, tadAnyatarA siddhatvenaiva nigRhyate, tathA svayamananyupagato'pi parasya siddha ityetAvataivopanyasto heturanyatarAsiddho nigrahAdhikaraNaM, yathA sAMkhyasya jainaM pratyacetanAH sukhAdaya utpattimattvAt ghaTavaditi / sAdhyaviparItavyAto viruddhaH / yathA'pariNAmI zabdaH kRtakatvAditi / kRtakatvaM hyapariNAmitvaviruddhena pariNAmitvena vyAptamiti / yasyAnyathAnupapattiH sandihyate so'naikAntikaH, sa ghedhA nirNIta vipakSavRttikaH sandigdhavipakSavRttikazca / zrAdyo yathA nityaH | zabdaH prameyatvAt / atra hi prameyatvasya vRttirnitye vyomAdau sapakSa va vipakSe'nitye ghaTAdAvapi nizcitA / dvitIyo yathA abhimataH sarvajJo na javati vaktRtvAditi / zratra hi vaktRtvaM vipache sarvajJe saMdigdhavRttikaM, sarvajJaH kiM vaktAhosvinneti | sandehAdevaM sa zyAmo mitraputratvAdityAdyapyudAhAryam / akiJcitkarAkhyazcaturtho'pi hetvAbhAsanedo dharmabhUSaNodI rito na zrayaH, siddhasAdhano vAdhitaviSayazceti dvividhasyApyaprayojakAhvayasya tasya pratIta nirAkRtAkhyapAnAsanedAnatiriktatvAt / na ca yatra pakSadoSastatrAvazyaM hetudoSo'pi vAcyaH, dRSTAntAdidoSasyApyavazyaM vAcyatvApatteH / etena kAlAtyayApadi|STo'pi pratyukto veditavyaH / prakaraNasamo'pi nAtiricyate, tujhyavasasAdhyatadviparyayasAdhakahetughyarUpe satyasmin prakRtasA dhanayoranyathAnupapattya nizcaye'siddha evAntarbhAvAditi saMkSepaH // zrAptavacanAdAvirbhUtamarthasaMvedanamAgamaH / na ca vyAptigraha Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainatarka dhavalenArthapratipAdakatvAmavadasyAnumAne'ntAvaH, kUTAkUTakApaNanirUpaNapravaNapratyakSvadanyAsadazAyAM vyAptigrahanaira- parilASA peyeNaivAsyArthabodhakatvAt / yathAsthitArthaparijJAnapUrvakahitopadezapravaNa shraaptH| varNapadavAkyAtmakaM tavacanaM / varNo'kArAdiH // 12 // paulikH| padaM saMketavat / anyo'nyApekSANAM padAnAM samudAyo vAkyaM / tadidamAgamapramANaM / sa ca vidhipratiSedhAnyAM svArthamanidadhAnaH sptnNgiimnugchti| tathaiva paripUrNArthaprApakatvalakSaNatAttvikaprAmANyanirvAhAt, kvacidekanaMgadarzane'pi vyutpanamatInAmitarajaMgAkSepadhrauvyAt / yatra tu ghaTostItyAdilokavAkye saptanaMgIsaMsparzazUnyatA / tatrArthaprApakatvamAtreNa lokApe yA prAmANye'pi tattvato na prAmANyamiti aSTavyam / keyaM saptanaMgIti ceDucyate-ekatra vastunyekakadharmaparyanuyogavazAdavirodhena vyastayoH samastayozca vidhiniSedhayoH kaTapanayA syAtkArAMkitaH saptadhA vAkprayogaH saptanaMgI / zyaM ca saptanaMgI vastuni pratiparyAyaM saptavidhadharmANAM saMjavAt saptavidhasaMzayotthApitasaptavidhajijJAsAmUlasaptavidhapraznAnurodhAupapadyate / tatra syAdastyeva sarvamiti prAdhAnyena vidhikaTpanayA prathamo jNgH| syAtkathaJcit svbhvykssetrkaaljaavaapekssyetyrthH| asti hi ghaTAdikaM bhavyataH pArthivAditvena, na jalAditvena, kSetrataH pATaliputrakAditvena, na kAnyakubjAditvena, kAlataH zaizirAditvena, na vAsantikAditvena, lAvataH zyAmAditvena, na raktAditveneti / evaM syAnnAstyeva sarvamiti prAdhAnyena niSedhakaTapanayA dvitIyaH / na cAsattvaM kAlpanika / sattvavattasya svAtaMtryeNAnulavAt / anyathA vipakSAsattvasya tAttvikasyAjAvena he-||||125| tostrairUpyavyAghAtaprasaMgAt / syAdastyeva syAnAstyeveti prAdhAnyena kramikavidhiniSedhakahapanayA tRtiiyH| syAdavaktavyameveti yugapatprAdhAnyena vidhiniSedhakahapanayA caturthaH / ekena padena yugapaunayorvaktumazakyatvAt / zatRzAnacI sadityAdau sAMke Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | tikapadenApi krameNArthaghyabodhanAdanyataratvAdinA kathaJcidumayabodhane'pi prAtistrikarUpeNaikapadAnayabodhasya brahmaNApi | DurupapAdatvAt / syAdastyeva syAdavaktavyameveti vidhikalpanayA yugapadhidhiniSedhakalpanayA ca paJcamaH / syAnnAstyeva syAdavaktavyameveti niSedhaka panayA yugapadvidhiniSedhakalpanayA ca SaSThaH / syAdastyeva syAnnAstyeva syAdavaktavyameveti vidhiniSe|dhakaTTapanayA yugapadvidhiniSedhakalpanayA ca saptama iti / seyaM saptajaMgI pratijaMgaM sakalAdezasvabhAvA vikalAdezasvanAvA ca / tatra pramANapratipannAnantadharmAtmakavastunaH kAlAdinirajedavRttiprAdhAnyAdaMnedopacArAghA yaugapadyena pratipAdakaM vacaH saka| lAdezaH / nayaviSayIkRtasya vastudharmasya jedavRttiprAdhAnyAne dopacArAghA krameNAnidhAyakaM vAkyaM vikakhAdezaH / nanu kaH kramaH, kiM vA yaugapadyaM ? ucyate - yadAstitvAdidharmANAM kAlAdinirbhedavivakSA tadaikazabdasyAnekArthapratyAyane zaktyabhAvAt kramaH / yadA tu teSAmeva dharmANAM kAlAdinirabhedena vRttamAtmarUpamucyate tadaikenApi zabdenaikadharmapratyAyanamukhena tadAtmaka | tAmApannasyAnekAzeSarUpasya vastunaH pratipAdanasaMvAdyaugapadyaM / ke punaH kAlAdayaH ? ucyate - kAla AtmarUpamarthaH saMbandha | upakAraH guNidezaH saMsargaH zabda ityaSTau / tatra syAGjIvAdi vastvastyeva / tatra yatkAlamastitvaM ta eva kAlAH zeSAnantadharmA vastunyekatreti teSAM kAlenAbhedavRttiH / yadeva cAstitvasya taguNatvamAtmarUpaM tadevAnyAnantaguNAnAmapItyAtmarUpeNAnedavRttiH / ya eva cAdhAro'rtho vyAkhyo'stitvasya sa evAnyaparyAyANAmityarthenAjedavRttiH / ya eva cAviSvagnAvaH saMbandho | sstitvasya sa evAnyeSAmiti saMbandhenAbhedavRttiH / ya eva copakAro'stitvena svAnuraktatvakAraNaM sa evAnyairapItyupakAreNAnedavRttiH / ya eva guNinaH, saMbandhI dezaH kSetralakSaNo'stitvasya sa evAnyeSAmiti guNidezenAbhedavRttiH / ya eva caikava Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainatarka | // 126 // stvAtmanA'stitvasya saMsargaH sa evAnyeSAmiti saMsargeNAbhedavRttiH, guNinUtanedAnedapradhAnAt saMbandhAdviparyayeNa saMsargasya jedaH / ya eva cAstIti zabdo'stitvadharmAtmakasya vastuno vAcakaH sa evAzeSAnantadharmAtmakasyApIti zabdenAbhedavRtiH, paryAyArthikanayaguNanAvena dravyArthikanayaprAdhAnyAdupapadyate / pravyArthikaguNajAvena paryAyArthikaprAdhAnye tu na guNAnAmabhedavRttiH saMbhavati, samakAlamekatra nAnAguNAnAmasaMjavAt, saMjave vA tadAzrayasya jedaprasaMgAt / nAnAguNAnAM saMba|ndhina AtmarUpasya ca ninnatvAt, anyathA teSAM bhedavirodhAt, svAzrayasyArthasyApi nAnAtvAt, anyathA nAnAguNAzrayatvavirodhAt / saMbandhasya ca saMbandhinedena jedadarzanAt, nAnAsaMvandhinirekatraikasaMbandhAghaTanAt / taiH kriyamANasyopakArasya ca pratiniyatarUpasyAnekatvAt zranekairupakAribhiH kriyamANasyopakArasyaikasya virodhAt / guNidezasya ca pratiguNaM nedAt, tadabhede ninnArthaguNAnAmapi guNidezAnedaprasaMgAt, saMsargasya ca pratisaMsarginedAt, tadabhede saMsargibheda virodhAt / zabdasya prativiSayaM nAnAtvAt, sarvaguNAnAmekazabdavAcyatAyAM sarvArthAnAmekazabdavAcyatApatteriti kAlAdinirji| nAtmanAmabhedopacAraH kriyate / evaM nedavRttitadupacArAvapi vAcyAviti paryavasitaM prokssm| tatazca nirUpitaH pramANapadArthaH // // iti zrImahAmahopAdhyAyazrI kalyANa vijayagaNiziSyamukhyapaMkita zrI lAja vijayagaNi ziSyAvataMsapaMmitazrIjIta vijayaga satIrthyapaMmitazrI nayavijayagaNiziSyeNa paMkitazrI padma vijayaga NisahodareNa paMkitayazovijayagaNinA kRtAyAM jainatarkabhASAyAM pramANapa rizchedaH // , paribhASA. // 126 // Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha nayaparichedaH // pramANAnyuktAni, zrama nayA nacyante / pramANaparijinnasyAnantadharmAtmakasya vastuna ekadezagrAhiNastaditarAMzApratikSepipo'dhyavasAyavizeSA nyaaH| pramANaikadezatvAccaiSAM tato nedaH / yathA hi samukadezo na samuno nApyasamujastathA nayA api na pramANaM na vA'pramANamiti / te ca vidhaa| vyArthikaparyAyArthikajedAt / tatra prAdhAnyena avyamAtragrAhI vyArthikaH, prAdhAnyena paryAyamAtragrAhI paryAyArthikaH / tatra cyArthikastridhA naigamasaMgrahavyavahAratnedAt / paryAyArthikazcaturdhA - jusUtrazabdasamanirUdvaivaMnUtanjedAt / jusUtro avyArthikasyaiva jeda iti tu jinngnnikssmaashrmnnaaH| tatra sAmAnyavizepAdyanekadharmopanayanaparo'dhyavasAyo naigamaH, yathA paryAyayormavyayoH paryAyavyayozca mukhyAmukhyarUpatayA vivakSaNaparaH, tatra saccaitanyamAtmanIti paryAyayormukhyAmukhyatayA vivakSaNaM, atra caitanyAkhyasya vyaJjanaparyAyasya vizeSyatvena mukhyatvAt, sattvAlyasya tu vizeSaNatvenAmukhyatvAt , pravRttinivRttinibandhanArthakriyAkAritvopaladito vyaJjanaparyAyaH, nUtanaviSyattvasaMsparzarahitaM vartamAnakAkhAvachinnaM vastusvarUpaM cArthaparyAyaH, vastu paryAyavadravyamiti avyayormukhyAmukhyatayA vivakSaNaM, paryAyavadravyAkhyasya dharmiNo vizeSyatvena prAdhAnyAt , vastvAkhyasya vizeSaNatvena gauNatvAt / kSaNameka sukhI viSayAsaktajIva iti paryAyavyayormukhyAmukhyatayA vivakSaNaM, atra viSayAsaktajIvAkhyasya dharmiNo vizeSyatvena mukhyatvAt, sukhakhakSaNasya tu dharmasya tavizeSaNatvenAmukhyatvAt / na caivaM anyaparyAyojayAvagAhitvena naigamasya prAmANyaprasaMgaH, prAdhAnyena taunnayAvagAhina eva jJAnasya pramANatvAt / sAmAnyamAtragrAhI parAmarzaH saMgrahaH, saphedhA, paro'parazca / tatrAzeSavizeSeSvaudAsInyaM Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainatarka // 127 // najamAnaH zuddhavyaM sanmAtrama nimanyamAnaH paraH saMgrahaH / yathA vizvameka sadavizeSAditi / ivyatvAdInyavAntarasAmAnyAni manvAnastanedeSu gaja nimIkhikAmavalaMbamAnaH punaraparasaMgrahaH / saMgraheNa gocarIkRtAnAmarthAnAM vidhipUrvakamaghaharaNaM yenA| jisa ndhinA kriyate sa vyavahAraH / yatsattadravyaM paryAyo vA yadravyaM tajIvAdiSaDvidhaM, yaH paryAyaH sa dividhaH, kramajAvI sahajAvI cetyAdi / ruju vartamAna kSaNasthAyi paryAyamAtraM prAdhAnyataH sUcayannaniprAya rujusUtraH / yathA sukhavivartaH saMpratya| sti / atra hi kSaNasthAyi sukhAkhyaM paryAyamAtraM prAdhAnyena pradarzyate, tadadhikaraNanUtaM punarAtmapravyaM gauNatayA nArpyata iti / | kAlA dinedena dhvanerarthanedaM pratipadyamAnaH zabdaH / kAlakArakaliMgasaMkhyA puruSopasargAH kAlAdayaH / tatra banUva javati na|viSyati sumeru rityatrAtItAdikAlanedena sumerorbhedapratipattiH, karoti kriyate kuMna ityAdau kArakabhedena, taTastaTI taTami tyAdau liMgabhedena, dArAH kalatramityAdau saMkhyAnedena, yAsyasi tvaM yAsyati javAnityAdau puruSabhedena, saMtiSThate zravatiSThate ityAdAvupasargabhedena / paryAyazabdeSu niruktinedena ninnamartha samajirohan samanirUDhaH / zabdanayo hi paryAyanede'pyarthAnedamajipraiti, samajirUDhastu paryAyabhede jinnAnarthAnabhimanyate / zradaM tvarthagataM paryAyazabdAnAmupekSata iti / yathA indanAdintraH, zakanAcakraH, pUrdAraNAtpurandara ityAdi / zabdAnAM svapravRttinimittabhUta kriyAviSTamarthaM vAcyatvenAnyupaganunnevaMbhUtaH / yathendanamanubhavannindraH / samanirUDhanayo hIndanAdikriyAyAM satyAmasatyAM ca vAsavAderarthasyendrAdivyapadezamanipraiti, kriyopalakSitasAmAnyasyaiva pravRttinimittatvAt, pazuvizeSasya gamana kriyAyAM satyAmasatyAM ca govyapadevazata, tathArUDheH saGgAvAt / | evaMbhUtaH punarindanAdikriyApariNatamartha tatkriyAkAle indrAdivyapadezanAjamanimanyate / na hi kazcit kriyAzabdo'syA paribhASA. // 127 // Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | sti / gaurava ityAdijAtizabdA nimatAnAmapi kriyAzabdatvAt / gachatIti gauH, AzugAmitvAdazva iti / zuklo, nIla iti | guNazabdAjimatA zrapi kriyAzabdA eva, zucI javanAtukko, nIlanAnnIsa iti / devadatto yajJadatta iti yadRcchAzabdAjimatA api kriyAzabdA eva, deva enaM deyAta, yajJa enaM deyAditi / saMyogijanyazabdAH samavAyajanyazabdAzcAjimatAH kriyAzabdA eva, daeko'syAstIti daekI / viSANamasyAstIti viSANItya stikriyApradhAnatvAt / paMcatayI tu zabdAnAM vyavahAramA - trAt, na tu nizcayAdityayaM nayaH svIkurute / eteSvAdyAzcatvAraH prAdhAnyenArthagocaratvAdarthanayAH, antvAstu trayaH prAdhAnyena zabdagocaratvAbdanayAH / tathA vizeSagrAhiNo'rpitanayAH, sAmAnyagrAhiNazcAnarpitanayAH / tatrAnarpitanayamate tujhya | meva rUpaM sarveSAM siddhAnAM bhagavatAm / zrarpitanayamate tvekavitryAdisamaya siddhAH svasamAnasamaya siddhaireva tujhyA iti / tathA lokaprasiddhArthAnuvAdaparo vyavahAranayaH, yathA pazcasvapi varNeSu bhramare satsu zyAmo bhramara iti vyapadezaH / tAttvikAryAcyupagamaparastu nizcayaH, sa punarmanyate paJcavarNo bhramaraH, bAdaraskandhatvena taharIrasya paJcavarNapu sairniSpannatvAt, zuklAdInAM ca nyagbhUtatvenAnupalakSaNAt / zrathavA ekanayamatArthagrAhI vyavahAraH, sarvanayamatArthagrAhI ca nizcayaH / na caivaM nizcayasya pramANatvena nayatvavyAghAtaH, sarvanayamatasyApi svArthasya tena prAdhAnyAnyupagamAt / tathA jJAnamAtraprAdhAnyAnyupagamaparA | jJAnanayAH / kriyAmAtraprAdhAnyAnyupagamaparAzca kriyAnayAH / sUtrAdayazcatvAro nayAzcAritralakSaNAyAH kriyAyA eva prAdhAnyamanyupagacchanti, tasyA eva mokSaM pratyavyava hitakAraNatvAt / naigamasaMgrahavyavahArAstu yadyapi cAritra zrutasamyaktvAnAM trayANAmapi mokSakAraNatvamicchanti, tathApi vyastAnAmeva, na tu samastAnAM etanmate jJAnAditrayAdeva mokSa ityaniyamAt, Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainatarka // 12 // anyathA nayatvahAniprasaMgAt, samudayavAdasya sthitapakSatvAditi aSTavyam / kaH punaratra bahuviSayo nayaH ko vA'paviSayaH, parilASA. jAti ceSucyate-sanmAtragocarAtsaMgrahAttAvannaigamo bahuviSayo jAvAjAvamikatvAt / savizeSaprakAzakAdhyavahArataH saMgrahaH / samastasatsamUhopadarzakatvAdvahuviSayaH / vartamAnaviSayAvalaMbina zajusUtrAtkAlatritayavartyarthajAtAvalaMbI vyavahAro bhuvissyH| kAkhAdinedena ninnArthopadezakAbubdAttapiparItavedaka zajusUtro bahuviSayaH / na kevalaM kAlAdinedenai varjusUtrAdahapArthatA zabdasya, kiM tu jAvaghaTasyApi sanAvAdinA'rpitasya syAdghaTaH syAdaghaTa ityAdilaMgaparikaritasya tenAnyupagamAt tasyarju sUtrAvizeSitataratvopadezAt / yadyapIhazasaMpUrNasaptanaMgaparikaritaM vastu syAhAdina eva saMgirante, tathApi jusUtrakRtaitadanyupagamApekSyA'nyatarajagena vizeSitapratipattiratrA'STetyadoSa iti vadanti / pratiparyAyazabdamarthanedamajIpsataH samanirUDhAbandastaviSayAnuyAyitvAdbahuviSayaH / pratikriya vininnamartha pratijAnAnAdevaMjUtAtsamanirUDhaH tdnythaarthsthaapktvaadduvissyH| nayavAkyamapi svaviSaye pravartamAnaM vidhipratiSedhAnyAM saptanaMgImanugati, vikalAdezatvAt , parametaghAkyasya pramANavAkyAvizeSa iti aSTavyam // aba nyaajaasaaH| tatra vyamAtramAhI paryAyapratikSepI vyaarthikaajaasH| paryAyamAtramAhI vyapratikSepI paryAyArthi-| kAjAsaH / dharmidharmAdInAmekAntikapArthakyAnisandhinaiMgamAjAsaH, yathA naiyAyikavaizeSikadarzanaM / sattAdhaitaM svIkurvANaH // 12 // sakataSizeSAbhirAcakSaNaH saMgrahAnAsaH, yathA'khikhAnyavaitavAdidarzanAni sAMkhyadarzanaM ca / pAramArthikAvyaparyAyavi-10 nAgAnimAyo vyavahArAjAsaH, yathA cArvAkadarzanaM, cArvAko hi pramANapratipannaM jIvanavyaparyAyAdipravijAgaM kaTpanAropi-| Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvenApahRte'vicA ritaramaNIyaM bhUtacatuSTayapravibhAgamAtraM tu sthUkhalokavyavahArAnuyAyitayA samarthayata iti / vartamAnaparyAyAjayupagantA sarvaNA pravyApalApI jusUtrAnAsaH, yathA tathAgatamataM / kAlA dinedamevAnyupaganchan zabdAjAsaH, yathA babhUva bhavati javiSyati sumerurityAdayaH zabdA ninnamevArthamanidadhati, ninna kAlazabdatvAttAdRkU siddhAnyazabdavaditi / paryAmadhvanInAmabhidheyanAnAtvameva kahI kurvANaH samanirUDhAjAsaH, yathA indraH zakraH purandara ityAdayaH zabdA jinnAnidheyA eva, jinazabdatvAt, karikuraMgazabdavaditi / kriyAnAviSTaM vastu zabdavAcyatayA pratikSipannevaMbhUtAjAsaH, yathA vizi |STaceSTAzUnyaM ghaTAkhyaM vastu na ghaTazabdavAcyaM, ghaTazabdapravRttinimittabhUta kriyAzUnyatvAt, paTavaditi / zrarthAbhidhAyI zabdapratikSepI arbanayAjAsaH / zabdAbhidhAyyarthapratikSepI zabdanayAjAsaH / arpitamabhidadhAno'narpitaM pratikSipannarpitanayAjA| saH / zrAnarpitamabhidadhadarpitaM pratikSipannanarpitAnAsaH / lokavyavahAramacyupagamya tattvapratikSepI vyavahArAjAsaH / tattvamajyupagamya vyavahArapratikSepI nizcayAmAsaH / jJAnamacyupagamya kriyApratipI jJAnanayAmAsaH / kriyAmanyupagamya jJAnaprati - kSepI kriyAnayAmAsa iti // // iti mahAmahopAdhyAyazrI kalyANavijayagaNiziSyamukhyapaM kitazrI lAja vijayagaNi ziSyAvataMsazrIjIta vijayagaNitIrthyapaMmitazrI nayavijayagaNiziSyeNa paMkitazrIpadmavijayagaSisadodareNa paMkitayazovijayagaNinA viracitAyAM jainatarkabhASAyAM bhayaparicheda // 2 // 66 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parijApA jainatarka / 11 // ||ath niksseppricchedH|| nayA niruupitaaH| zratha nikSepA nirUpyante / prakaraNAdivazenApratipattyAdivyavacchedakayathAsthAnaviniyogAya zabdArtharacanAvizeSA nidepaaH| maMgakhAdipadArthanikSepAnAmamaMgasAdiviniyogopapattezca niSpANAM phalavattvaM / tayuktam-"aprastutArthApAkaraNAt prastutArthavyAkaraNAcca nikSepaH phkhvaaniti"| te ca sAmAnyatazcaturdhA, nAmasthApanAmavyajAvajedAt / / tatra prakRtArthanirapekSA nAmArthAnyatarapariNatirnAmanikSepaH / yathA saMketitamAtreNAnyArthasthitenenjAdizabdena vAcyasya gopA-| ladArakasya zakrAdiparyAyazabdAnanidheyA pariNatiriyameva vA yathAnyatrAvartamAnena yahallApravRttena mitthamavityAdizabdena vAcyA / tattvato'rthaniSThopacArataH zabdaniSThA ca medinAmApekSyA yAvanyajAvinI, devadattAdinAmApekSayA bA yAvadra-|| vyanAvinI, yathA vA pustakapatracitrAdikhikhitA vastvanidhAnalUtenzAdivarNAvatI / yattu vastu tadarthaviyuktaM tadabhiprAyeNa | sthApyate citrAdau tAdRzAkAramakSAdau ca nirAkAraM, citrAdyapekSyetvaraM nandIzvaracaityapratimAdyapekSyA ca yAvatkathika sa sthApanAnikSepaH, yathA jinapratimA sthaapnaajinH| yathA cenjapratimA sthaapnenchH| jUtasya jAvino vA jAvasya kAraNaM yanihipyate sa vyanikSepaH, yathA'nujUtenjaparyAyo'nujaviSyamANenchaparyAyo vA indhaH, anujUtaghRtAdhAratvaparyAye'nunaviSyamANaghRtAdhAratvaparyAye ca ghRtaghaTavyapadezavattatrentrazabdavyapadezopapatteH / kvacidaprAdhAnye'pi vyanikSepaH pravartate, yathAjhAramardako pravyAcAryaH, AcAryaguNarahitatvAt zrapradhAnAcArya ityarthaH / kvacidanupayoge'pi, yathA'nAjogenehaparakhokAdyAzaMsAlakSaNenAvidhinA ca jaktyApi kriyamANA jinapUjAdikriyA vyakriyaiva, anupayuktakriyAyAH sAkSAnmohAMgatvAnA naa||12|| Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAt / jaktyA'vidhinApi kriyamANA sA pAraMparyeNa mokSAMgatvApekSyA vyatAmaznute, naktiguNenAvidhidoSasya niranubandhIkRtatvAdityAcAryAH / vivakSitakriyAnusUtiviziSTaM svatattvaM yannikSipyate sa jAvanikSepaH, yathA indanakriyApariNato nAvenja iti / nanu jAvavarjitAnAM nAmAdInAM kaH prativizeSatriSvapi vRttyavizeSAt, tathAhi-nAma tAvannAmavati padArthe sthApanAyAM vye cAvizeSeNa vartate / jAvArthazUnyatvaM zrapi / sthApanArUpamapi triSvapi samAnaM, jAvasyAjAvAt / avyamapi nAmasthApanAjavyeSu vartata eva, vyasyaiva nAmasthApanAkaraNAdravyasya avye sutarAM vRttezceti virudhadharmAdhyAsAjAvAnnaiSAM do yukta iti cenna, anena rUpeNa virudharmAdhyAsAnAve'pi rUpAntareNa virudhdhrmaadhyaasaattnnedopptteH| tacAhi-nAmanyAnyAM sthApanA tAvadAkArAbhiprAyabujhikriyAphakhadarzanAnnidyate, yathA hi sthApanenme locanasahasrAdyAkAraH, sthApanAkatuzca sadbhUtennAbhiprAyo, aSTuzca tadAkAradarzanAdinbudhiH, jatipariNatabuddhInAM namaskaraNAdikriyA, tatphalaM ca putrotpa: tyAdikaM saMvIkSyate, na tathA nAmenche anyenche ceti tAnyAM tasya nedaH / avyamapi jAvapariNAmikAraNatvAnnAmasthApanAnyAM nidyate, yathA hyanupayukto vaktA vyaM, upayuktatvakAle upayogakSakSaNasya nAvasya kAraNaM javati, yA vA sAdhujIvo vyenchaH sanAvendharUpAyAH pariNataH, na tathA nAmasthApanenyAviti / nAmApi sthApanApanyAcyAmuktavaidhAdeva niyata iti mugdhatakrAdInAM zvetatvAdinAunede'pi mAdhuryAdinA davannAmAdInAM kenacidrUpeNAnedevapi rUpAntareNa jeda iti sthitam / nanu jAva eva vastu, kiM tadarthazUnyairnAmAdiniriti cenna, nAmAdInAmapi vastuparyAyatvena sAmAnyato jAvatvAnatikramAt , aviziSTe injavastunyuccarite nAgAdijedacatuSTayaparAmarzadarzanAt / prakaraNAdinaiva vizeSaparyavasAnAt / jAvAMgatvenaiva vA Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainatarka // 130 // nAmAdInAmupayogaH jinanAma jinasthApanAparinirvRtamunidehadarzanAnAvozvAsAnujavAt / kevalaM nAmAditrayaM jAvolAsenaikAntikamanAtyantikaM ca kAraNamiti ekAntikAtyantikasya jAvasyAnyarhitatvamanumanyante pravacana vRddhAH / etacca ninnavastugatanAmAdyapekSayoktam / zrabhinnavastugatAnAM tu nAmAdInAM jAvAvinAbhUtatvAdeva vastutvaM sarvasya vastunaH svAnidhAnasya | nAmarUpatvAt, svAkArasya sthApanArUpatvAt kAraNatAyAzca pravyarUpatvAt, kAryApannasya ca svasya jAvarUpatvAt / yadi ca ghaTanAma ghaTadharmo na bhavettadA tatastatsaMpratyayo na syAt, tasya svApRthagbhUtasaMbandhanimittakatvAditi sarva nAmAtmakameSTavyam / sAkAraM ca sarve matizabdaghaTAdInAmAkAravattvAnnI lAkArasaMsthAna vizeSAdInAmAkArANAmanubhavasiddhatvAt / vyAtmakaM ca sarva utpaviphaNakuMDalitAkArasamanvitasarpava vikArarahitasyAvirbhAva tirobhAvamAtra pariNAmasya pravyasyaiva sarvatra sarvadAnubhavAt / jAvAtmakaM ca sarve parAparakAryakSaNasantAnAtmakasyaiva tasyAnubhavAditi / catuSTayAtmakaM jagaditi nAmAdinayasamudAyavAdaH / zrASa nAmAdinikSepA nayaiH saha yojyante / tatra nAmAditrayaM pravyAstikanayasyaivAjimataM, paryAyAstikanayasya ca jAva eva / Adyasya bhedau saMgrahavyavahArau / naigamasya yathAkramaM sAmAnyagrAhiNo vizeSagrAhiNazca anayorevAntarjAvAt / zajusUtrAdayazca catvAro dvitIyasya nedA ityAcArya siddhasenamatAnusAreNA nihitaM / jinana'gaNikSamAzramaNapUjyapAdaiH "6 'nAmAitiyaM dabadviyassa nAvo kA pakavaNayassa / saMgavavahArA paDhamagarasa sesA u iyarassa" ityAdinA vizeSAvazyake / | svamate tu namaskAra nikSepavicArasthale "jAvaM ciya sahAyA sesA icaMti sabasirake ve " iti vacasA trayo'pi zabdanayAH zuddhatvAnAvamevecanti / rujusUtrAdayastu catvArazcaturo'pi nikSepA nizcanti avizuddhatvAdityuktam / rujusUtro nAmanAvanikSe paribhASA. // 130 // Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAveveSchatItyanye, tanna, rujusUtreNa pravyAcyupagamasya sUtrAnihitatvAt pRthaktvAnyupagamasya paraM niSedhAt / tathA ca sUtram suarasa ege aNuvatte zragamarja egaM dabAvassayaM, puhattaM nenui tti " / kathaM zvAyaM piMkAvasthAyAM suvarNAdivyamanAkAraM javiSyatkuMDalA diparyAyalakSaNa jAvahetutvenAbhyupaganchan viziSTendrAdya jilApahetubhUtAM sAkArAmindrAdisthApanAM necet, na hi dRSTe'nupapannaM nAmeti / kiM cendrAdisaMjJAmAtraM tadartharahitamindrAdizabdavAcyaM vA nAmevannayaM jAvakAraNatvAvizeSAt kuto nAmasthApane nevet ? pratyuta sutarAM tadabhyupagamo nyAyyaH / indramUrtilakSaNa'vya viziSTatadAkArarUpasthApanayo| rindraparyAyarUpe jAve tAdAtmyasaMbandhenAvasthitatvAttatra vAcyavAcakajAvasaMbandhena saMbandhAnnAnno'pekSayA sannihitatarakAraNatvAt / saMgrahavyavahArau sthApanAvarjIstrI nipAnicata iti kecittannAnavadyaM yataH saMgrahiko'saMgrAhiko'narpitabhedaH paripUrNo vA naigamastAvat sthApanA miLatI tyavazyamabhyupeyam / saMgrahavyavahArayoranyatra vyArthike sthApanAbhyupagamAvarjanAt / tatrAdyapade saMgrahe sthApanAcyupagamaprasaMgaH, saMgrahanayamatasya saMgrahikanaigamamatA vizeSA dvitIye vyavahAre tadadbhyupagamaprasaMgaH, tanmatasya vyavahAramatAda vizeSAt tRtIye ca nirapekSayoH saMgrahavyavahArayoH sthApanAnanyupagamopapattAvapi samuditayoH saMpUrNanaigamarUpatvAttadanyupagamasya durnivAratvaM / zravibhAgasthAnnaigamAtmatyekaM tadekaikajAgagrahaNAt / kiM ca saMgrahavyavahArayonagamAntarbhAvAtsthApanAcyupagamakhakSaNaM tanmatamapi tatrAntarbhUtameva / ujayadharmalakSaNasya viSayasya pratyekamapraveze'pi sthApanAlakSaNasyaikadharmasya pravezasya sUpapAdatvAt / sthApanAsAmAnyata dvizeSAcyupagamamAtreNaivasaMgradvyavahArayorbhedopapatteriti yaAgamaM jAvanIyam / etaizca nAmAdinikSepaijIMvAdayaH padArthA nikSepyAH / tatra yadyapi yasya jIvasyAjIvasya vA jIva " Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janatarka // 131 // iti nAma kriyate sa nAmajIvaH, devadattAdipratimA ca sthApanAjIvaH, aupazamikAdinAvazAlI ca jAvajIva iti jIva- parijApA. viSayaM nikSepatrayaM bhavati, na tu vyanikSepaH / zrayaM hi tadA saMjavet , yadyajIvaH sannAyatyAM jIvo'javiSyat , yathA'devaH / sannAyatyAM devo naviSyan avyadeva iti / na caitadiSTaM siddhAnte / yato jIvatvamanAdinidhanaH pAriNAmiko nAva iSyata iti, tathApi guNaparyAyaviyuktatvena bumkhyA kahipato'nAdipAriNAmikalAvayukto avyajIvaH, zUnyo'yaM jaMga iti yAvat / satAM guNaparyAyANAM bukhyApanayanasya kartumazakyatvAt / na khalu jJAnAyattArthapariNatiH / kiM tvartho yathA yathA vipariNamate || tathA tathA jJAna prApurastIti / na caivaM nAmAdicatuSTayasya vyApitAjaMgaH, yataH prAyaH sarvapadArtheSvanyeSu tatsaMjavati / yadya traikasminna saMjavati naitAvatA navatyavyApiteti vRkSAH / jIvazabdArthajJastatrAnupayukto avyajIva ityapyAhuH / apare tu vadakAnti-ahameva manuSyajIvo vyajIvo'nidhAtavyaH, uttaraM devajIvamaprAujUtamAzritya ahaM hi tasyotpitsordevajIvasya kAraNaM javAmi, yatazcAhameva tena devajIvanAvena naviSyAmi, zrato'hamadhunA vyajIva iti / etatkathitaM tairjavati / pUrvaH pUrvo jIvaH parasya parasyotpitsoH kAraNamiti / asmiMzca pahe siddha eva jAvajIvo javati, nAnya ityetadapi nAnavadyamiti nAtattvArthaTIkAkRtaH / idaM punarihAvadheyaM-itthaM saMsArijIve vyatve'pi nAvatvA virodhaH, ekavastugatAnAM nAmAdInAM jAvA|vinAjUtatvapratipAdanAt / tadAha jASyakAra:-"zrahavA vavanihANaM nAma uvaNAya jo tayAgAro / kAraNayA se davaM kajA-||2| // 131 // vannaM tayaM jAvo // 1 // " iti / kevakhamaviziSTajIvApekSyA anyajIvatvavyavahAra eva na syAt , manuSyAderdevatvAdiviziTajIvaM pratyeva hetutvAditi zradhikaM nayarahasyAdau vivecitmsmaaniH|| Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // iti mahAmahopAdhyAyazrIkaTyANavijayagaNiziSyamukhyapaMmitazrIkhAjavijayagaNiziSyAvataMsarpamitazrIjItavijaya gaNisatIrthyapaMmitazrInayavijayagaNiziSyeNa paMmitazrIpamavijayagaNisodareNa paMmitayazovijayagaNinA viracitAyAM jainatarkalASAyAM nikSepaparijedaH saMpUrNaH,tatsaMpUtoM ca saMpUrNeyaM jaintrklaassaagrnthH|| sUrizrIvijayAdidevasuguroH paTTAMbarAharmaNau, sUrizrIvijayAdisiMhasugurau zakrAsanaM juSi / tatsevApratimaprasAdajanitazradhAnazumyA kRto, granyo'yaM vitanotu kovidakule modaM vinodaM tathA // 1 // yasyAsan guravo'tra jItavijayaprAjJAH prakRSTAzayA, brAjante sanayA nayAdivijayAH prAjJAzca vidyaaprdaaH| premNAM yasya ca sadma padmavijayo jAtaH sudhIH sodarastena nyAyavizAradena racitA stAttarkanASA mude // 2 // tarkanASAmimAM kRtvA mayA yatpuNyamarjitam / prAmuyAM tena vipulAM paramAnandasaMpadam // 3 // pUrva nyAyavizAradatvavirudaM kAzyAM pradattaM budhaiAyAcAryapadaM tataH kRtazatagranyasya yasyArpitam / ziSyaprArthanayA nayAdivijayaprAzottamAnAM zizustattvaM kiMcididaM yazovijaya ityAkhyAnRdAkhyAtavAn // 4 // 1 dRzyamAnAdarzeSu dRzyate vRttamidaM pRthagaMkAnvitaM, tenAnumIyate'do yadanyaprakaraNAdetatkartRkAdupanItaM bhavetkenApi, yadvA prakaraNagraMthatvenAsya ziSya| zikSAnimittakasvakriyAjJApanAya pUjyapAdairevAyaM pRthagnyasta : pazcAdbhaveta. Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // iti zrI jainatarkabhASA samAptA // 30370300376070 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zratha jJAna binduH // aindastomanataM natvA vIraM tattvArthade zinam / jJAna binduH zrutAMjodheH samyaguddhiyate mayA // 1 // tatra jJAnaM tAvadAtmanaH svaparAvajAsako'sAdhAraNo guNaH, sa cAcapaTala vinirmuktasya jAsvata iva nirastasamastAvaraNasya jIvasya svajAvajUtaH kevalajJAnavyapadezaM sajate / tadAddurAcAryA :- " kevalanANamAMtaM jIvasarUvaM tayaM nirAvaraNaM" iti / taM ca svabhAvaM yadyapi sarvaghAtikevalajJAnAvaraNaM kAtsUryenaivAvarItuM vyApriyate, tathApi tasyAnantatamo jAgo nityAnAvRta evAvatiSThate, tathAsvAjAvyAt - " sabajI vANaM pi ya aaN Arakarassatatamo jAgo higghAmi ciza, so vi ja AvarikA, teNaM jIvo jIvattaNaM pAvikA" iti pAramarSaprAmANyAt / zrayaM ca svabhAvaH kevalajJAnAvaraNAvRtasya jIvasya ghanapaTalannasya raveriva mandaprakAza ityucyate / tatra hetuH kevalajJAnAvaraNameva / kevalajJAnavyAvRttajJAnatvavyApyajAtivize pAvaline tacetutvasya zAstrArthatvAt / zrata eva na matijJAnAvaraNakSyAdinApi matijJAnAdyutpAdanaprasaMga: / ata eva cAsya vibhAvaguNatvamiti prasiddhiH / spaSTaprakAzapratibandhake mandaprakAzajanakatvamanutkaTe cakSurAdyAvaraNe vastrAdAveva dRSTaM, na tUtkaTe kuDyAdAviti kathamatraivamiti cenna, atrAdyAvaraNe utkaTe ubhayasya darzanAt zrata evAtra suThu vi meghasamudae hoMti panA caMdasUrANaM ityeva dRSTAntitaM pAramarSe, zratyAvRte'pi candrasUryAdau dinarajanI vibhAgahetvaspaprakAzavajI ve'pyanyavyAvartakacaitanyamAtrAvirbhAva zrAvazyaka iti paramArthaH / ekatra kathamAvRtAnAvRtatvamiti tvarpitavyaparyAyAtmanA bhedAbhedavAdena nirlo Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vinH unIyaM / ye tu cinmAtrAzrayaviSayamajhAnamiti vivaraNAcAryamatAzrayiNo vedAntinasteSAmekAntavAdinAM mahatyanupapattirevA jJAnAzrayatvenAnAvRtaM caitanyaM yattadeva taSiyatayAvRtamiti virodhAt / na cAkhaMmatvAdyajJAnaviSayazcaitanyaM tvAzraya ityavirodhaH, akhaMmatvAdezcidrUpatve nAsamAnasyAvRtatvAyogAt, acidrUpatve ca jame AvaraNAyogAt / kahipatanedenAkhaMmatvAdiviSaya iti cenna,jinnAvaraNe caitanyAnAvaraNAt, paramArthato nAstyevAvaraNaM caitanye,kalpitaM tu zuktI rajatamiva tattatrAvirudha, tenaiva ca cittvAkhaMmatvAdinedakahapanAcaitanyaM sphurati nAkhamatvAdityevaMrUpAdhIyamAnA na virukSeti cenna, kahipatena rajatena rajatakAryavatkaTipatenAnAvaraNenAvaraNakAryAyogAt / ahaM mAM na jAnAmItyanunnava eva karmatvAMze zrAvaraNaviSayakaH kaTipatasyApi tasya kAryakAritvamAcaSTe'jhAnarUpakriyAjanyasyAtizayasyAvaraNarUpasyaiva prakRte karmatvAtmakatvAt , ata evAsya sA dipratyaktvena svagocarapramANApekSyA na nivRttiprasaMga iti cenna mAM na jAnAmItyasya vizeSajJAnAnAvaviSayatvAt , anyathA mAM jAnAmItyanena virodhAt, dRSTazcetthaM na kimapi jAnAmItyAdimadhyasthAnAM prayogaH / kiM ca viziSTAviziSTayorjedAnedAnyupagamaM vinA'khaMmatvAdiviziSTacaitanyajJAnena viziSTAvaraNanivRttAvapi zudhacaitanyAprakAzaprasaMgaH, viziSTasya kaTipatatvAdaviziSTasya cAnanujavAt , mahAvAkyasya nirdharmakaviSayatvaM cAgre nirloyiSyAmaH / etena jIvAzrayaM brahmaviSayaM cAhAnamiti vAcaspatimizrAnyupagamo'pi nirstH|jiivbrhmnnorpi kaTipatanedatvAt, vyAvahArikalede'pijIvaniSThAvidyayA tatraiva prapaMcotpattiprasaMgAt / na cAhaMkArAdiprapaMcotpattistatreSTaivAkAzAdiprapaMcotpattistu viSayapakSapAtinyA avidyAyA Izvare'sa-|| 1 nirdhrmkbrhmvissytvm| // 133 // Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tvena tatraiva yuktetyapi sAMprataM, ajJAtabrahmaNa evaitanmate Izvaratve'pyajJAtazakte rajatopAdAnatvavattasyAkAzAdiprapaMcopAdAnatyAnidhAnAsaMjavAt, rajatasthale hIdamaMzAvacchedena rajatajJAnamidamaMzAvacchedena rajatotpAdakamiti tvayA klaptaM / zuktyajJAnaM tvadUraviprakarSeNa, tathA prakRte tu brahmaNyavadAsaMjavAnna kiMcidetata, zravavedAniyamena hetutve cAhaMkArAderapIzvare utpattiprasaMgAditi kimatiprasaMgena, tasmAdanekAntavAdAzrayAdeva kevalajJAnAvaraNenAvRto'pyanantatamannAgAvaziSTo'nAvRta eva jJAna-IN svannAvaH sAmAnyata eko'pyanantaparyAyakarmIritamUrtimandaprakAzanAmadheyo nAnupapannaH, sa cApAntarAlAvasthitamatijJAnAdyAvaraNakSayopazamajedasaMpAditaM nAnAtvaM najate, ghanapaTalAvannaravarmandaprakAza zvAntarAlasthakaTakuTyAdyAvaraNakSayopazamanneda-1 |saMpAditavivarapravezAt / itthaM ca janmAdiparyAyavadAtmasvanAvatve'pi matijJAnAdirUpamandaprakAzasyopAdhijedasaMpAditasatAkatvenopAdhivigame tadigamasaMjavAnna kaivalyasvajAvAnupapattiriti mahAlASyakAraH, zrata eva ditIyApUrvakaraNe tAttvikadharmasannyAsakhAne dAyopazamikAH kSamAdidharmA apyapagaDhantIti tatra tatra harijanAcAryanirUpitam / nirUpitaM ca yogayanakarmanirjaraNahetuphalasaMbandhaniyatasattAkasya dAyikasyApi cAritradharmasya muktAvanavasthAnam / na ca vaktavyaM kevalajJAnAvaraNena balIyasAvarItumazakyasyAnantatamannAgasya purbalena matijJAnAvaraNAdinA nAvaraNasaMnava iti, karmaNaH svAvAryAvArakatAyAM sarvaghAtirasaspardhakodayasyaiva balatvAt , tasya ca matijJAnAvaraNAdiprakRtiSvapyaviziSTatvAt / kathaM tarhi zyopazama iti cedatreyamahanmatopaniSadinAM prakriyA-iha hi karmaNAM pratyekamanantAnantAni rasaspardhakAni javanti, tatra kevalajJAnAvaraNakevaladarzanAvaraNAdyabAdazakaSAyamithyAtvanighAkhakSaNAnAM viMzateH prakRtInAM sarvaghAtinInAM sarvANyapi rasaspardhakAni Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna // 134 // sarvaghAtInyeva bhavanti, uktazeSANAM paMcaviMzatighAtiprakRtInAM dezaghAtinInAM rasaspardhakAni yAni catuHsthAnakAni yAni ca tristhAnakAni tAni sarvaghAtInyeva, disthAnakAni tu kAnicit sarvaghAtIni kAnicicca dezaghAtIni, ekasthAnakA ni tu sarvANyapi dezaghAtI nyeva / tatra jJAnAvaraNacatuSkadarzanAvaraNatrayasaMjvalanacatuSkAntarAyapaMcakapuMvedalakSaNAnAM saptadazaprakRtInAmekavitricatuHsthAnakarasA bandhamAzritya prApyante, zreNipratipatterarvAgAsAM disthAnakasya tristhAnakasya catuHsthAnakasya vA rasasya bandhAt / zreNipratipattau tvanivRttivAdarAyAyAH saMkhyeyeSu nAgeSu gateSvatyanta vizuddhAdhyavasAyenAzujatvAdAsA mekasthAnakarasasyaiva bandhAt zeSAstu zubhA zrazunA vA bandhamadhikRtya disthAnakarasA stristhAnakarasAzcatuHsthAnakarasAzca prApyante, na kadAcanApyekasthAnakarasAH / yata uktaM- "saptadazavyatiriktAnAM hAsyAdyAnAmazunaprakRtInAmekasthAnakarasavandhayogyA zuddhirapUrvakaraNapramattApramattAnAM javatyeva na, yadA tvekasthAnakarasabandhayogyA paramaprakarSaprAptA zuddhiranivRttivAdarAdhAyAH saMkhyeyejyo jAgebhyaH parato jAyate, tadA bandhameva na tA AyAntIti " / na ca yathA zreSyArohe' nivRttibAdarAdhAyAH saMkhyeyeSu jAgeSu gateSu parato'tivizudhatvAnmatijJAnAvaraNAdInAmekasthAnakarasabandhaH, tathA rUpakazreSyArohe sU saMparAyasya caramazciramAdisamayeSu vartamAnasyAtIva vizuddhatvAt kevala vikasya saMjabadbandhasyaikasthAnakarasabandhaH kathaM na | javatIti zaMkanIyam / svalpasyApi kevaladhikarasasya sarvaghAtitvAt, sarvaghAtinAM ca jaghanyapade'pi disthAnakarasasyaivasaMjavAt, zujAnAmapi prakRtInAmatyantazuddha vartamAnazcatuHsthAnakameva rasaM badhnAti tato mandamandataravizuddhau tu tristhAnakaM disthAnakaM vA, saMklezAndhAyAM vartamAnastu zubhaprakRtIreva na vanAtIti kutastatarasasthAnaka cintA / yAstvatisaMkliSTe trinduH // 135 // Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | mithyAdRSTau narakagatiprAyogyA vaikriyataijasAdyAH zubhaprakRtayo vandhamAyAnti, tAsAmapi tathAsvAnAvyAjaghanyato'pi visthA naka eva raso bandhamAyAti naikasthAnaka iti dhyeyam / nanUtkRSTa sthitimAtraM saMklezotkarSeNa javati, tato yairadhyavasAyaiH zubhaprakRtInAmutkRSTA sthitirbhavati tairevaikasthAnako'pi rasaH kiM na syAditi cemucyate - iha hi prathama sthiterAracya samaya vRddhyA'saMkhyeyAH sthitivizeSA javanti, ekaikasyAM ca sthitAvasaMkhyeyA rasaspardhakasaMghAtavizeSAH, tata utkRSTasthitau badhyamAnAyAM | pratisthitivizeSamasaMkhyeyA ye rasaspardhakasaMghAta vizeSAste tAvanto disthAnakarasasyaiva ghaTante naikasthAnakasyeti na zubhaprakRtInAmutkRSTa sthitibandhe'pyekasthAnakarasabandhaH / uktaM ca- " ukkosa liI navasAhiM egavANi hoi / suniyA taM na jaM viza asaMkhaguNizrA u zraNujAgA // 1 // iti" / evaM sthite dezaghAtinAmavadhijJAnAvaraNAdInAM sarvaghA tirasaspardhakeSu vizuddhAdhyavasAyato dezaghAtitayA pariNamanena nihateSu, dezaghAtirasaspardhakeSu cAtisnigdheSvasparasI kRteSu, tadantargatakatipayarasaspardhakanAgasyodayAvalikApraviSTasya kSye, zeSasya ca vipAkodaya viSkaMbhalakSaNe upazame, jIvasyAvadhimanaHparyAyajJAnacakSu| darzanAdayo guNAH kSAyopazamikAH prAdurbhavanti / taduktam - "hie sabadhAirasesu phaDDesu desaghAIM / jIvarasa guNA jAyaMti himAcarakumAI || 1 || " nihateSu dezaghAtitayA pariNamiteSu tadAvadhijJAnAvaraNAdInAM katipayadezaghAtirasaspardha| kakSayopazamAt katipayadezaghAtirasaspardhakAnAM codayAt kSyopazamAnuvidha audayiko jAvaH pravartate, ata evodIyamAnAM| zakSayopazamavRddhyA vardhamAnAvadhijJAnopapattiH / yadA cAvadhijJAnAvaraNAdInAM sarvaghAtIni rasaspardhakAni vipAkodayamAgatAni javanti tadA tadviSaya zradayiko jAvaH kevalaH pravartate / kevlmvdhijnyaanaavrnn| yasarvaghA tirasaspardhakAnAM dezaghAtitayA Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna // 135 // tu | pariNAmaH kadAciddiziSTaguNapratipattyA kadAcicca tAmantareNaiva syAt, navapratyayaguNapratyayatnedena tasya dvaividhyopadarzanAva | manaHparyAyajJAnAvaraNIyasya tu viziSTasaMyamApramAdAdipratipattAveva tathAsvajAvAnAmeva bandhakAle teSAM bandhanAt, caturdarza|nAvaraNAderapi tattadindriyaparyAdhyAdighaTitasAmagryA tathApariNAmaH / matizrutAvaraNAcaturdarzanAvaraNAntarAyaprakRtInAM sadaiva dezaghAtinAmeva rasaspardhakAnAmudayo na sarvaghAtinAM, tataH sadaiva tAsAmaudayikakSAyopazamiko jAvo saMmizrI prApyete, na kevala audayika iti uktaM paMcasaMgrahamUlaTIkAyAm / etacca tAsAM sarvaghA tirasaspardhakAni yena tenAdhyavasAyena dezaghA - tIni kartuM zakyante ityanyupagame sati upapadyate'nyathA bandhopanItAnAM matijJAnAvaraNAdidezaghAtirasaspardhakAnAmanivRtti| vAdarAyAyAH saMkhyeyeSu jAgeSu gateSveva saMtrAttadarvAg matijJAnAdyajAvaprasaMgaH, tadabhAve ca tadvalasanyatadavasthAlAjAnu| papattirityanyo'nyAzrayApAtena matijJAnAdInAM mUlata evAbhAvaprasaMgAt / evaM matizrutAjJAnAca surdarzanAdInAmapi kSAyo| pazamikatvena jAnAtsarvaghA tirasaspardhakodaye tadalAnAddezaghAtirasaspardhakAnAM cArvAgabandhAdadhyavasAyamAtreNa sarvaghAtino | dezaghAtitvapariNAmAnanyupagame sarvajIvAnAM tallAnAnupapattiriti nAvanIyam / nanu yadi yena tenAdhyavasAyenoktarasaspardha| kAnAM sarvaghAtinAM dezaghAtitayA pariNAmastadArvAgdazAyAM tadbandha eva kiM prayojanamiti cettatkiM prayojanakSatiniyA sAmagrI kArya nArjayatIti vaktumadhyavasito'si ? / evaM hi pUrNe prayojane dRDhadaMmanunnaM cakraM na bhrAmyet, tasmAtprakRte hetusa| mAjAdeva sarvaghA tirasaspardhakabandhaupayikAdhyavasAyena tadbandhe tattadadhyavasAyena sarvadA taddezaghAtitvapariNAme ca bAdhakAnAvaH / tadevaM jJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyANAM vipAkodaye'pi kSayopazamo'viruddha iti sthitm| mohanIyasya tu mithyA binduH // 135 // Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tvAnantAnubandhyAdiprakRtInAM pradezodaye kSAyopazamiko jAvo'viruyo, na vipAkodaye, tAsAM sarvaghAtinItvena taprasaspardhakasya tathAvidhAdhyavasAyenApi dezaghAtitayA pariNamayitumazakyatvAsasya dezaghAtitayA pariNAme tAdAtmyena dezaghAtinyA hetutvakaTapanAt / vipAkodayaviSkanaNaM tu tAsu sarvaghAtirasaspardhakAnAM dAyopazamikasamyaktvAdilabdhyanidhAyakasiddhAntabalena kyopazamAnyathAnupapattyaiva tathAvidhAdhyavasAyena kaTpanIyam / kevalajJAnakevaladarzanAvaraNayostu vipAkodayaviSkajAyogyatve svajAva eva zaraNamiti prAJcaH / hetvanAvAdeva tadalAvastachetutvena kahapyamAne'dhyavasAye tatkSyahetutvakalpanAyA evaucityAditi tu yuktaM, tasmAnmithyAtvAdiprakRtInAM vipAkodaye na zyopazamasaMjavaH, kiM tu pradezodaye / na ca sarvaghAtirasaspardhakapradezA api sarvasvaghAtyaguNaghAtanasvannAvA iti tatpradezodaye'pi kathaM kAyopazamikalAvasaMlava iti vAcyam , teSAM sarvaghAtirasaspardhakapradezAnAmadhyavasAyavizeSeNa manAgmandAnunAvIkRtavirakhavedyamAnadezaghAtirasaspardhakeSvantaHpravezitAnAM yathAsthitasvabalaprakaTanAsamarthatvAt / mithyAtvAdyabAdazakaSAyarahitAnAM zeSamohanIyaprakRtInAM tu pradezodaye vipAkodaye vA yopazamo'virudhaH, tAsAM dezaghAtinItvAt, tadIyasarvaghAtirasasya dezaghAtitvapariNAme hetuzcAritrAnugato'dhyavasAyavizeSa eva aSTavyaH, paraM tAH prakRtayo'dhruvodayA iti tadhipAkodayAnAve kAyopazamikanAve viz2ulamANe, pradezodayavatyo'pi na tA manAgapi dezaghAtinyaH / vipAkodaye tu vartamAne jhAyopazamikalAvasaMjave manAgmAkhinyakAritvAddezaghAtinyastA javantIti saMdepaH / vistarArthinA tu matkRtakarmaprakRtivivaraNAdivizeSagranthA avlokniiyaaH| uktA kyopazamaprakriyA / itthaM ca sarvaghAtirasaspardhakavanmatijJAnAvaraNAdikSayopazamajanitaM matizrutAvadhi Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna // 136 // manaHparyAyanedAccaturvidhaM kSAyopazamikaM jJAnaM, paMcamaM ca kSAyikaM kevalajJAnamiti paMcaprakArA jJAnasya / tatra mati - jJAnatvaM zrutAnanusAryana tizayitajJAnatvaM avagrahAdikramavaDupayogajanyajJAnatvaM vA, avadhyAdikamatizayitameva, zrutaM tu zrutAnusAryeveti na tayorativyAptiH / zrutAnusAritvaM ca dhAraNAtmakapadapadArthasaMbandhapratisaMdhAnajanyajJAnatvaM tena na savikalpakajJAnasAmagrI mAtraprayojyapada viSayatAzAlinI hApAyadhAraNAtmake matijJAne'vyAptiH / IhAdimatijJAnanedasya zrutajJAnasya ca | sAkSaratvAvizeSepyayaM ghaTa ityapAyottaramayaM ghaTanAmako na veti saMzayAdarzanAt, tattannAmno'pyapAyena grahaNAt, taHdhAraNopayoge idaM padamasya vAcakaM, ayamartha etatpadasya vAcya iti padapadArthasaMbandhagrahasyApi dhauvyeNa, takanitazrutajJAnasyaiva zrutAnusA| ritvavyavasthiteH / ata eva dhAraNAtvena zrutahetutvAt "maputraM su" ityanena zrutatvAvacchedena matipUrvatvavidhiH, "na maI supudhiyA" ityanena ca matitvasAmAnAdhikaraNyena zrutapUrvatvaniSedho'nihitaH saMgachate / kathaM tarhi zrutanizritAzrutani | zritabhedena matijJAnadvaividhyAnidhAnamiti ceDucyate - svasamAnAkAra zrutajJAnAhitavAsanAprabodhasamAnakAlInatve sati zruto|payogAjAvakAlInaM zrutanizritamavagrahAdicaturbhedaM, uktavAsanApratrodho dhAraNAdArthyAyopayujyate zrutopayogAbhAvazca matijJAnasAmagrI saMpAdanAya, uktavAsanAprabodhakAle zrutajJAnopayogabalAcchrutajJAnasyaivApatteH, matijJAnasAmagryAH zrutajJAnotpatti| pratibandhakatve'pi zAbdevAsthAnIyasya tasyottejakatvAt / matijJAnajanyasmaraNasya matijJAnatvavat, zrutajJAnajanyasmaraNamapi |ca zrutajJAnamadhya eva parigaNanIyam / uktavAsanAprabodhAsamAnakAlInaM ca matijJAnamautpattikyAdicaturbhedamazrutanizritami| tyabhiprAyeNa vividhajAge doSAbhAvaH / tadidamAha mahAjApyakAra:- " pubiM suparikammiyamaissa jaM saMpayaM sunAI / taM binduH // 136 // Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pissiyamiyaraM puNa aNissiaM mazcatakaM taM // 1 // iti"| apUrvacaitrAdivyaktibudhau tvautpattikI tvamevAzrayaNIyam / aitriyakazrutajJAnasAmAnye dhAraNAtvena, tadinjiyajanyazrute tadinjiyajanyadhAraNAtvenaiva vA, hetutvAt / prAganupalabdhe'rthe | zrutajJAnAhitavAsanAprabodhAnAvena zrutanizritajJAnAsaMjavAt , dhAraNAyAH zrutahetutva eva ca matizrutayorlabdhiyogapadyepyupayogakramaH saMgannate, prAgupalabdhArthasya copalaMne dhAraNAhitazrutajJAnAhitavAsanAprabodhAnvayAchutanizritatvamAvazyakaM, dhAraNAdirahitAnAmekenjiyAdInAM tvAhArAdisaMjJAnyathAnupapattyAntarjaTpAkAravivaditArthavAcaka zabdasaMspRSTArthajJAnarUpaM zrutajJAnaM kyopazamamAtrajanitaM jAtyantarameva, Aptoktasya zabdasyohAkhyapramANena padapadArthazaktigrahAnantaramAkAMdAjJAnAdisAcivyena jAyamAnaM tu jJAnaM spaSTadhAraNAprAyameva, zAbdabodhaparikarInUtazca yAvAn pramANAntarotyApito'pi bodhaH so'pi sarvaH zrutameva / ata eva padArthavAkyArthamahAvAkyAthaidaMparyArthanedena caturvidhavAkyArthajhAne aidaMparyArtha nizcayaparyantaM zrutopayogavyApArAt sarvatra zrutatvamevetyaniyuktairuktamupadezapadAdau / tatra "save pANA save A Na haMtavA" ityAdau yathAzrutamAtrapratItiH pdaarthbodhH| evaM sati hiMsAtvAvachedenAniSTasAdhanatvapratIterAhAravihAradevArcanAdikamapi prANopaghAtahetutvena hiMsArUpatvAdakartavyaM syAditi vAkyArthabodhaH / yatanayA kriyamANA AhAravihArAdikriyA na pApasAdhanAni, cittazuddhiphalatvAt ,ayatanayA kriyamANaM tu sarva hiMsAntAvAt pApasAdhanameveti mahAvAkyArthabodhAAjhaiva dharme sAra ityapavAdasthave'pi gItArthayatanAkRtayogikAraNapadainiSidhasyApyapuSTatvaM,vihitakriyAmAtre ca svarUpahiMsAsaMjave'pyanubandhahiMsAyA ajAvAnna doSalezasyApyavakAza ityaidaMparyArthabodhaH / eteSu sarveSvekadIrghopayogavyApArAnna zrutAnyajJAnazaMkA, aidaMparyabodhala Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna // 137 // kaNaphalavyApyatayaiva zrutasya lokottaraprAmANyavyavasthitervAkye'pi kramikatAvadbodhajanake tathAtvavyutpattipratisaMdhAnavati vyutpattimati puruSe na virmyvyaapaaraadiduussnnaavkaashH| so'yamiSeoriva dIrghadIrghataro vyApAro, yatparaH zabdaH sa zabdArtha iti nayAzrayaNAt / etena na hiMsyAdityAdiniSedhavidhau vizeSavidhibAdhaparyAlocanayA'numitau vyApakatAnavacchedakenApi vizeparUpeNa vyApakasyeva, zAbdabodhe tattadvihitetarahiMsAtvena vRttyanavacchedakarUpeNApi niSedhyasya praveza iti nirastam / uktabAdhaparyAlocanasya prakRtopayogAntarbhAve'smayuktaprakArasyaiva sAmrAjyAt, tadanantarbhAve ca tasya sAmAnyavAkyArthabodhena saha | milanAbhAvena vizeSaparyavasAyakatvAsaMbhavAt / avyavahitatriNamadhye eka vizeSabAdhapratisandhAnameva sAmAnyavAkyArtha| sya taditara vizeSaparyavasAyakamiti kalpanAyAM na doSa iti cenna, citrakSaNAnanugamAt, paTusaMskArasya paMcapakSaNavyavadhAne'pi phalotpattezca, saMskArapATavasyaivAnugatasyAnusaraNaucityAt, tacca gRhIte'rthe matizrutasAdhAraNavicAraNopayoga evopayujyate, ata eva sAmAnyaniSedhajJAne virodhasaMbandhena vizeSa vidhismRtAvapi vicAraNyA taditaravizeSaparyavasAnam / api ca 'svargakAmo yajeta' ityatra yathA pareSAM prathamaM svargatvasAmAnAdhikaraNyenaiva yAgakAryatAgraho'nantaraM cAnugatAna tiprasaktakAryagata jAti vizeSakarUpanaM, tathA prakRte'pi hiMsAtyasAmAnAdhikaraNyena pApajanakatvabodhe'nantaraM tapratahetutAvacchedakAnuga| tAnatiprasaktarUpaM kapane kiM bAdhakaM sarvazabdabalena hiMsAsAmAnyopasthitAvapi tajatahetusvarUpAnubandhakRta vizeSasya kapa - nIyatvAt / saiva ca kalpanA vAkyArthabodhAtmiketi na tamuchedaH / kiM ca padArthabodhAddhiMsAsAmAnye'niSTasAdhanatvagrahe - hAravihArAdikriyAsvaniSTasAdhanatvavyApyahiMsAtvAropeNAniSTasAdhanatvAropalakSaNatarkAtmaka eva vAkyArthabodhaH, tasya yuktyA binduH // 137 // Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viparyayaparyavasAnAtmako mahAvAkyArthabodhA, tato hetusvarUpAnubandhatrayaviSaya eva hiMsApadArtha ityaidaMparyArthabodhaH, ityete bodhA anubhavasiddhatvAdeva aaraaH|shrutjnyaanmuulohaadeshc zrutatvaM matijJAnamUlohAdermatijhAnatvavadevAnyupeyam / ata eva zrutajhAnAcyantarIjUtamativizeSaireva SaTsthAnapatitatvaM caturdazapUrva vidAmapyAcazte sNprdaayvRkssaaH|tthaa coktaM kaTpanASye-"zrarakarakhaneNa samA jaNahiyA iMti mvisesehi|te vi ya maI visesA sunANAnaMtare jaann||1||" yadi ca sAmAnyazrutajJAnasya vize paparyavasAyakatvameva matijJAnasya zrutajJAnAnyantarIjUtatvamupayogavicchede'pyekopayogavyavahArazca phalaprAdhAnyAdeveti vinAvyate, tadA padArtha bodhayitvA virataM vAkyaM vAkyArthabodhAdirUpavicArasahakRtamAvRttyA vizeSa bodhayadaidaMparyArthakatvavyapadezaMkhajata iti mantavyam / paraM zabdasaMsRSTArthagrahaNavyApRtatve padapadArthasaMbandhagrAhakohAdivattasya kathaM na zrutatvam zabdasaMsRSTArthagrahaNaheturupalabdhivizeSo dhAraNasamAnapariNAmaH zrutamiti nandivRttyAdau darzanAt "soiMdivaladI ho sujhaM sesayaM tu maznANaM / mottUrNa davasudhe barakarakhano zra sesesu // 1 // iti pUrvagatagAthAyAmapyayameva svaraso khnyte|tthaa cAsyArthaH-zrotrenchiyeNopalabdhireva zrutamityavadhAraNaM,na tu zrotrendhiyeNopalabdhiH zrutamevetivigrahehAdirUpAyA:zrotrendhiyopalabdherapi matijJAnarUpatvAt / yannASyakAra:-"soidivasacI ceva sujhaM na u ma sujhaM ceva / soidivasaddhivi kAI jamhA maznANaM " zeSaM tu. yaccakurAdInjiyopalabdhirUpaM tanmatijJAnaM, tuzabdo'nuktasamuccayArthaH, sa cAvagrahehAdirUpAM zrotrendhiyopalabdhimapi samucinoti, yannASyakAra:-"tu samuccayavayaNA kAI soidivaladdhIvi / mai evaM sai souggahAda hoMti mazyA " // 1 // apavAdamAha-muktvA 'vyazrutaM pustakapatrAdinyastAdararUpaM, tadAhitAyAH zabdArthaparyAkhocanAtmikAyAH zeSenchiyopakhamdhe Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna // 138 // | rapi zrutatvAt / akSaralAnazca yaH zeSeSvapIndriyeSu zabdArthaparyAlocanAtmakaH, na tu kevalaH, tasyehehAdirUpatvAt, tamapi muktveti sopaskAraM vyAkhyeyam / nanvevaM zeSendriyeSvapyakSaralAnasya zrutatvokteH zrotrendriyopalabdhireva zrutamiti pratijJA vizIryeta, maivam, tasyApi zrotrendriyopalabdhikalpatvAditi bahavaH / zrotrendriyopalabdhipadena zrotrendriyajanya vyaMjanAkSarajJAnAhitA zAbdI buddhiH, pravyazrutapadena ca cakSurAdIndriyajanyasaMjJAkSarajJAnA hitA sA, akSaralAjapadena ca tadatiriktazrutajJA|nAvaraNakarmakSayopazamajanitA buddhirgRhyata iti / sarvasAdhAraNaNe dhAraNAprAyajJAnavRttiH zabdasaMsRSTArthAkAra vizeSa evAnugatalakSaNam / trividhAkSara zrutAnidhAnaprastAve'pi saMjJAvyaMjanayo'vyazrutatvena, labdhipadasya copayogArthatvena vyAkhyAnAt / tatra cAnugatamuktameva lakSaNamiti / iha govRSanyAyena trividhopalabdhirUpajAvazrutagrahaNamiti tvasmAkamAjAti / zravagrahAdika| mavadupayogatvenApi ca matijJAna eva janakatA, na zrutajJAne, tatra zAbdopayogatvenaiva hetutvAt, matijJAne ca- nAnavagRhItamIhyate, nAnI hitamapeyate, nAnapetaM ca dhAryate iti kramanibandhanamanvayavyatireka niyamamAmananti manISiNaH / tatrAvagrahasye - | hAyAM dharmijJAnatvena, tadavAntaradharmAkArehAyAM tat sAmAnyajJAnatvena vA / IhAyAzca tadharmaprakAratAnirUpitatavarminiSTha siddhatvA| khyaviSayatAvadapAyatvAvacinne tadharmaprakAratA nirUpitatadharminiSThasAdhyatvAkhyaviSayatAvadI hAtvena, ghaTAkArAvaccinna siddhatvA| khyaviSayatAvadapAyatvAvacinne tAdRzasAdhyatvAkhyaviSayatAvadI hAtvena vA, dhAraNAyAM cApAyasya samAnaprakArakAnujavatvena, | viziSTajede samAna viSayakAnujavatvena vA kAryakAraNabhAvaH / tatrAvagraho dvividho vyaMjanAvagrahArthAvagraha nedAt / tatra vyaMja| nena zabdAdipariNatavyanikuraMbeNa vyaMjanasya zrotrendriyAderavagrahaH saMbandho vyaMjanAvagrahaH, sa ca malakapratibodhakadRSTA binduH // 138 // Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAnyAM sUtroktAnyAmasaMkhyeyasamayajAvI / tasyAmapyavasthAyAmavyaktA jJAnamAtrA, prathamasamaye'zenAjavatazcaramasamaye navanAprathAnupapattyA jAvyakRtA prtipaaditaa| yuktaM caitat ,nizcayato'vikasakAraNasyaiva kAryotpattivyApyatvAd ,avikasaMca kAraNaM jAne upayogeDiyameva, tacca vyaMjanAvagrahakAle labdhasattAkaM kathaM na svakArya jJAnaM janayediti ayamupayogasya kaarnnaaNshH| nu vyaMjanAvagrahaH prApyakAriNAmevendhiyANAmukto nAprApyakAriNozcakurmanasoriti tatra kaH kAraNAMzo vAcyaH ? yadyarthAvagrahastahiM sarvatra sa evAstviti cenna, tatrApyarthAvagrahAtyAg khabdhIjiyasya grahaNonmukhapariNAma evopayogasya kAraNAMza tyacyupagamAt / na ca sarvatraikasyaivAzrayaNamiti yuktam , injiyANAM prApyakAritvAprApyakAritvavyavasthAprayuktasya isvadIrghakAraNAMzajedasyAgamayuktyupapannatvena pratibandiparyanuyogAnavakAzAt / arthAvagrahaH sAmAnyamAtragrahaH, yataH kiMcidRSTaM, mayA tu parinAvitamiti vyavahAraH, sa caikasAmayikaH, tata ihopayoga AntamauhUrtikaH pravartate, sa ca sadbhUtAsadbhUtavizeSocAdAnatyAgAnimukhabahuvicAraNAtmakaH paryante tattatprakAreNa dharmiNi sAdhyatvAkhyaviSayatAphalavAn bhavati / ata eva phalapravRttI jJAnaprAmANyasaMzayavatkaraNapravRttAvapIchiyAdigataguNadoSasaMzayena viSayasaMzayAdinjiyasAzuNyavicAraNamapIhayaiva ! janyate, kevalamanyAsadazAyAM tajjhaTiti jAyamAnatvAt kAlasaudamyeNa nopalakSyate,ananyAsadazAyAM tu vaiparItyena sphuTamupalakSyata iti makhayagiripranRtayo vadanti / evaM sati svajanyApAye sarvatrArthayAthAtmyanizcayasyehayaiva janyamAnatvAttakunayamutpattau parata eva, jJaptau tu svataH paratazcetyAkarasUtraM virudhyeta, tanayaM prAmANyamaprAmANyaM ca, parata eveti kAraNagataguNadoSApekSayetyarthaH, svataH paratazceti, saMvAdakabAdhakajJAnAnapekSyA jAyamAnatvaM svatastvaM, taccAnyAsadazAyAM, kevalakSyo Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna // 139 // pazamasyaiva tatra vyApArAt, tadapekSyA jAyamAnatvaM ca paratastvaM taccAnacyAsadazAyAM, ayaM ca vibhAgo viSayApekSayA, | svarUpe tu sarvatra svata eva prAmANyanizcaya ityakSarArtha iti / ihayaiva hi sarvatra prAmANya nizcayAcyupagame kiM saMvAdakapratya - yApekSayA, na khasvekaM gamakamapekSitamiti gamakAntaramapyapekSaNIyam / na cehAyA bahuvidhatvAdyatra na karaNasAmuNya| vicArastatraivoka svatastvaparatastvavyavastheti vAcyam, IhAyAM kvaciduktavicAravyabhicAropagame zranyAsikApAyapUrvehAyAmanupalakSyamANasyApi tadvicArasya niranupapatteH / na cokta vicAra IhAyAM pramAjanakatAvacchedako, na tu tajjJa vijanakatAvacchedaka ityapi yuktam, karaNaguNAdeva pramotpattau tasyAtathAtvAt / na ca nAvijJAnasyAsiddhatvAduktavicAravatyApI - yA tajataprAmANyAgraha ityapi sAMpratam, vicAreNa karaNasAdguNyagrahe nAvijJAnaprAmANyagrahasyApi saMnRtasAmagrI katvA| dityAdivicAraNIyam / nanu bhavatAM saidhAntikamate upayoge'vagrahAdivRtticatuSTayavyApyatvaM, ekatra vastuni prAdhAnyena sAmAnyavizeSojayAvagAhitvaparyAtyAdhAratvaM vA, tArkikamate ca prameyAnyajicAritvaM prAmANyamayogyatvAdanyAsenApi durgrahaM, samarthapravRttyanaupayikatvenAnupAdeyaM / paulikasamyaktvavatAM samyaktvadakSikAnvito'pAyAMzaH pramANaM, kSAyikasa - myaktvavatAM ca kevalo'pAyAMza iti tattvArthavRttyAdivacanatAtparyaparyAlocanAyAM tu samyaktvasamAnAdhikaraNApAyatvaM jJAnasya prAmANyaM paryavasyati, anyathA'nanugamAt, tatra ca vizeSaNavizeSyanAve vinigamanAvirahaH / jJAnaM pramANa miti ) vacanaM vinigamakamiti cettadapi samarthapravRttyaupayikena rUpeNa vinigamayet, na tu viziSTApAyatvenAnIdRzena, samyaktvA - nugatatvena jJAnasya jJAnatvaM, anyathA tvajJAnatvamiti vyavasthA tu nApAyamAtraprAmANyasAkSiNI, samyagdRSTisaMbandhinAM 1 niyamakalpanAca papatteH / binduH // 139 // Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMzayAdInAmapi jJAnatvasya mahAbhASyakRtA paribhASitatvAt / na ca samyaktvasAhityena jJAnasya rucirUpatvaM saMpadyate, rucirUpaM ca jJAnaM pramANamiti samyaktva vizeSaNopAdAnaM phalavadityapi sAMpratam, etasya vyavahAropayogitve'pi pravR| ttyanupayogitvAt / na ca ghaTAdyapAyarUpA rucirapi samyaktvamiti vyavaharanti saiddhAntikAH, jIvAjIvAdipadArthanavaka viSayakasamUhAlaMbanajJAna vizeSasyaiva rucirUpatayAmnAtatvAt, kevalaM satsaMkhyAdimArgaNAsthAnaista nirNayo nAvasamyaktvaM, sAmAnyatastu avyasamyaktvamiti vizeSa iti / na ca ghaTAdyapAye'pi rucirUpatvamiSTameva sadasadvizeSaNA vizeSaNA dinA | sarvatra jJAnAjJAnavyavasthAkathanAt, tadeva ca prAmANyamapratyUhamiti vAcyaM, anekAntavyApakatvAdipratisaMdhAnA hitavAsanAvatA|metAdRzabodhasaMjavAt, tadanyeSAM tu dravyasamyaktvenaiva jJAnasaGgAvavyavasthiteH / ata eva caraNakaraNapradhAnAnAmapi svasama - | yaparasamayamuktavyApArANAM pravyasamyaktvena cAritravyavasthitAvapi nAvasamyaktvAbhAvaH pratipAditaH saMmatau mahAvAdinA dravyasamyaktvaM ca, "tadeva satyaM niHzaMkaM yajinendraiH praveditamiti" jJAnAhitavAsanArUpaM, mASatuSAdyanurodhAnurupArataMtryarUpaM | vetyanyadetat / tasmAnnaite prAmANyaprakArAH pravRttyopayogikAH / tati tatprakArakatvarUpaM jJAnaprAmAeyaM tu pravRttyaupayikamavaziSyaMte, tasya ca svato grAhyatvamevocitam / nyAyanaye'pi jJAne purovartivizeSyatAkatvasya rajatatvAdiprakArakatvasya cAnuvyavasAyagrAhyatAyAmavivAdAt, imaM rajatatvena jAnAmIti pratyayAt, tatra vizeSyatvaprakAratvayoreva dvitIyAtRtIyArthatvAt, tatra | purovarti idaMtvena rajatatvAdinApi copanayavazAdbhAsatAM / na cedaMtvavaiziSTyaM purovartini na jAsata iti vAcyaM, vizeSyatAyAM purovartinaH svarUpato jAnAnupapatteH tAdRzavizeSAjJAnAbhAvAt, anyathA prameyatvAdinA rajatAdijJAne'pi tathAjJAnApatteH, Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna bindu // 14 // jAtyatiriktasya kiMcidharmaprakAreNaiva jAnaniyamAcca / kiM ca prAmANyasaMzayottaramidaM rajataM na vetyeva saMzayo, na tu rajatamidaM na vA, vyaM rajataM na vetyAdirUpa iti, yadizeSyakayatprakArakajJAnatvAvajedena prAmANyasaMzayastadharmaviziSTe tatprakArakasaMzaya iti niyamAdidaMtvena dharmilAnamAvazyaka, idaMtvarajatatvAdinA purovartina upanayasattvAcca tathAnAnamanuvyavasAye urvAramiti kimaparamavaziSyate prAmANye jJAtum / na caikasaMbandhena tati saMbandhAntareNa tatprakArakazAnaM vyAvRttaM, tena saMbandhena tatprakA-/ rakatvameva prAmANyaM, tacca jurgrahamiti vAcyaM, vyavasAye yena saMbandhena rajatatvAdikaM prakArastena tato'nuvyavasAye lAnAt, saMsargasya (tu) tattvenaiva lAnAt / tatprakArakatvaM ca vastugatyA tatsaMbandhAvacinnaprakAratAkatvamiti prakAratAkukSipravezenaiva vA tannAnam / ata evedaM rajatamiti tAdAtmyAropanyAvRttaye mukhya vizeSyatA prAmAeye nivezanIyeti mukhyatvasya urghahatvamityukterapyanavakAzo, vastugatyA mukhyavizeSyatAyA eva nivezAt, tAdAtmyArope AropyAMze samavAyena prAmANyasattve'pya tezca / etena tavizeSyakatve sati tatprakArakatvamAtraM na prAmANyaM, 'zme raMgarajate' 'neme raMgarajate' iti viparItacatuSkannamasAdhAraNyAt , kiM tu tavizeSyakatvAvacinnatatprakArakatvaM, tacca prazramAnuvyavasAye umrahamityapi nirastam / vastugatyA tAhazaprakAratAkatvasya sugrahatvAdeva, tahe'nuvyavasAyasAmagryA'sAmarthyasya, vyavasAyapratibandhakatvasya vA kahapanamanninivezena svabujhivijhavanAmAtra, tathAkalpanAyAmaprAmANikagauravAt / etena vidheyatayA'nuvyavasAye svAtaMtryeNa prAmANyatnAne vyavasAyapratibandhakatvakapanApi parAstA / tatra tavizeSyakatopasthititadalAvavAhizeSyakatvAnAvopasthityAdInAmuttejakatvAdikalpane mahAgauravAt / yadi ca vizeSyatvAdikamanupasthitaM na prakAraH, tadA vizeSyatAsaMbandhena rajatAdimattve sati prakAri // 14 // Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |tayA rajatatvAdimattvameva prAmANyamastu / etajjJAnameva lAghavAtpravRttyaupayika / tasmAjjJaptI prAmANyasya svatastvameva yuktam / zvaprAmANyaM tu nAnuvyavasAyagrAhya, rajatatvAjAvavattvena purovartino'grahaNe tathopanItanAnAyogAt, rajatatvAdimattayA zuktyAdidhIvizeSyakatvaM rajatatvaprakArakatvaM ca tatra gRhyate, ata evApramApi prametyeva gRhyate iti cintAmaNigranthaH prametItyeva vyAkhyAtastAMtrikarityaprAmANyasya paratastvameva / na ca prAmANyasya svatastve jJAnaprAmANyasaMzayAnupapattiH, jJAnagrahe prAmANyagrahAttadagrahe dharmigrahAlAvAditi vAcyaM, doSAt tatsaMzayAdhamInjiyasannikarSasyaiva saMzayahetutvAt / prAk prAmAsyAnAvopasthitau dharmijJAnAtmaka eva vAstu prAmANyasaMzaya iti svatastvaparatastvAnekAntaH prAmANyAprAmANyayo nAnAM na yukta iti ced atra brUmaHorajatatvavadhizeSyakatvAvacinnarajatatvaprakAratAkatvarUpasya rajatajJAnaprAmANyasya vastuto'nuvyavasAyena grahaNAt, svatastvAnyupagame'prAmANyasyApi svatastvApAtaH, rajatantramAnuvyavasAyenApi vastuto rajatatvAjAvavavizeSyakatvAvacinnarajatatvaprakAratAkatvasyaiva grahAt, tatra cAsmArinekAntavAdiniriSTApattiH kartuM zakyate, nyArthataH pratyakSasya yogyavyapratyakSIkaraNavelAyAM tadgatAnAM yogyAyogyAnAM dharmANAM sarveSAmanyupagamAt , svaparaparyAyApekSyA'nantadharmAtmaka tattvamiti vAsanAvata ekatve sarvajJatvabhaubyAnyupagamAJca, "je egaM jANa se sarva jANai, je sarva jANa se egaM jANa tti" pAramarSasyetyameva svArasyavyAkhyAnAt / avocAma caadhyaatmsaarprkrnne-"aasttipaattvaanyaassvkaaryaadijiraashryn| paryAyamekamapyartha vetti jAvAdvadho'khilam // 1 // " iti / na ceyaM rItirekAntavAdino javata iti pratI pratibandidaMmaprahAram / nanu rajatatvavadhizeSyakatvarajatatvaprakAratvayoreva jJAnopari jAnaM, avaJcinnatvaM tu tayoreva mithaH saMsarga, ekatra Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAna bindu bhAsamAyopordhamayoH parasparamapi sAmAnAdhikaraNyevAvacinnatvenApyanvayasaMjavAdityevaM prAmANyasya svatastvaM, aprAmAeyasya tu na tathAtvaM, rajatatvAlAvasya vyavasAye'sphuraNena taghavizeSyakatvasya grahItumazakyatvAt , jJAnagrAhakasAmagryAstUpasthitavizeSyatvAdigrAhakatva eva vyApArAdityevamadoSa iti cenna prAmANyazarIraghaTakasyAvablinnatvasyasaMsargatayA nAnopagame kAtsnyena prAmANyasya prakAratvAsijheH, aMzataH prakAratayA jAnaM ca svAzrayavizeSyakatvAvacinnaprakAratAsaMbandhena rajatatvasya jJAnopari jAne'pi saMjavatIti tAvadeva prAmANyam / syAdastvevaM, jJAnagrAhakasAmagryAstathAprAmANyagraha eva sAmarthyAt, zrata eva nAprAmANyasya svatastvamiti cenna, evamanyupagame apramApi prametItyeva gRhyate ityasya vyAghAtAttatra rajatatvasya jJAno|paryuktasaMbandhAsanavAt , kaMbugrIvAdimAnnAsti vAcyaM nAstItyAdAvanvayitAvacchedakAvacinnapratiyogitAyA zva prakRte uktasaMbandhasya tattadavagAhitAnirUpitAvagAhitArUpA vilakSaNaiva khaMmazaH sAMsargikaviSayateti na doSa iti cenna, tatrApi khakSapAdinaiva bodhaH, uktapratiyogitAyAstu ghaTo nAstItyAdAveva svarUpataH saMsargatvaM, ukta ca mitraiH-"arthApattau neha devadatta ityatra pratiyogitvaM svarUpata eva jAsata ityevaM samarthanAt" vastuto'smAkaM sarvApi viSayatA vyArthato'khaMmA, paryAyArthatazca sakhaMmeti / saMpUrNaprAmANyaviSayatAzAsibodho na saMvAdakapratyayaM vinA, na vA tAdRzAprAmANya viSayatAkabodho bAdhakapratyayaM vinetyujayorananyAsadazAyAM paratastvameva, anyAsadazAyAM tu kyopazamavizeSasadhrIcInayA tAdRzatAdRzeDyA tathA tathojayagrahaNe svatastvameva, ata eva prAmANyAntarasyApi na grahatvaM, svopayogApRthagjUtehopanItaprakArasyaivApAyena grahaNAt, tAdRzI ca prAmANyaviSayatA nAvagrahamAtraprayojyatvena laukikI, nApi pRthagupayogaprayojyatvenAlaukikI, kiMtu vikhakSaNa // 14 // Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ veti na kiMcidanupapannamanantadharmAtmakavastvanyupagame / ata eva vastusadRzo jJAne jJeyAkArapariNAma iti vilakSaNaprAmANyAkAravAde'pi na kSatiH / evaM ca brame'rajatanimitto rajatAkAraH, saMvRtazuktyAkArAyAH zuktareva tatrAkhaMbanatvAt , pramAyAM tu rajatanimittaztyAkAratayAtvasya parataHsvatograhAnyAM prAmANyAprAmANyayostadanekAnta iti prAcAM vAcAmapi vimarzaH kAnta eveti aSTavyamAnyAyAliyuktA api yathA'nnAvalaukikapratyayastadharmasya pratiyogitAvacchedakatvamavagAhamAna eva tadharmaviziSTasya pratiyogitvamavagAhate, tathA jJAnalaukikasAkSAtkAro'pitadharmasya vizeSyatAdhavacchedakatvamavagAhamAna eva tadharmaviziSTasya vize pyatAdikamavagAhata iti idaMtvaviziSTasyaiva vizeSyatvamavagAheta, idaMtvasya vizeSyatAvacchedakatvAt, na turajatatvAdiviziSTasya | rajatatvAderatathAtvAdityaM niyamastu khaukike / tenopanayavazAdalaukikatAdRzasAkSAtkAre'pi na tiriti vadanto vinopanayaM prAthamikAnuvyavasAyasya praamaannyaagraahktvmevaahuH| yadeva ca teSAmupanayasya kRtyaM tadevAsmAkamIhAyAH sAdhyamiti kRtaM prsNgen| prkRtmnusraamH| etAvavagrahAkhyau vyApArAMzI, IhAnantaramapAyaH pravartate 'zrayaM ghaTa eveti' atra cAsattyAdijanitakSayopazamavazena yAvAnIhito dharmastAvAn prakArInavati, tenaikatraiva 'devadatso'yaM 'pAcako'yaM' ityAdipratyayanedopapattiH / itthaM ca rUpavizeSAnmaNiH padmarAga ityupadezottaramapi tadAhitavAsanAvato rUpavizeSAdanena padmarAgeNa navitavyamitIhottaramevAyaM padmarAga ityapAyo yujyate, uktopadezaH pdmraagpdvaacytvopmitaavevopyujyte| ayaM padmarAga iti tu sAmAnyAvagrahehAkrameNaiveti naiyAyikAnuyAyinaH / ghaTa ityapAyottaramapi yadA kimayaM ghaTaH sauvarNo maattto vetyAdivizeSa jijJAsA pravartate, tadA pAzcAtyApAyasyottaravizeSAvagamApekSyA sAmAnyAkhaMbanatvAdhyAvahArikAvagrahatvaM, tataH sauvarNa evAyamityAdirapAyaH, tatrApyutta Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna bincha: // 14 // rottaravizeSa jijJAsAyAM pAzcAtyasya pAzcAtyasya vyAvahArikAvagrahatvaM aSTavyaM / jijJAsAnivRttau tvaMtyavizeSajJAnamavAya evo- cyate, nAvagrahaH, upacArakAraNAnAvAt / ayaM phsaaNshH| kAlamAnaM tvasyAMtarmuhUrtameva, saudAminIsaMpAtajanitapratyakSasya ciramananuvRtteya'nicAra iti cenna, antarmuhUrtasyAsaMkhyajedatvAt, antyavizeSAvagamarUpApAyottaramavicyutirUpA dhAraNA pravartate sApyAntauhUrtikI / ayaM paripAkAMzaH / vAsanAsmRtI tu sarvatra vizeSAvagame aSTavye / tadAha jinanagaNikSamA|zramaNa:-"sAmannamittagahaNe pinbaya samayamoggaho pddhmo| tattopaMtaramIhiyavatthuvisesassa jovA // 1 // so puNa I. hAvAyAverakAe uggahotti uvayari / esa visesAverakaM sAmannaM gipahae jeNaM // 2 // tatto eMtaramIhA ta avArDa zra tabisesassa / iha sAmanavisesAverakA jAvaMtimo ne // 3 // savatyahAbAyA, picaya mottumAisAmannaM / saMvavahAratyaM puNa, |sabatyAvaggahovArDa // // taratamajogAlAvevAcciya dhAraNA tadaMtami / sabatyavAsaNA puNa jaNiyA kAlaMtarasaIyatti // 5 // " na cAvicyuterapAyAvasthAnAtpArthakye mAnAjAvo, vizeSa jijJAsAnivRttyavachinnasvarUpasya kathaMcininnatvAd, zavagRhNAmi, Ihe, avaimi, sthirIkaromItipratyayA eva ca pratiprANyanulavasighAH avagradA dinede pramANaM, smRtijanakatAvazchedakatvenaiva vA'vicyutitvaM dharmavizeSaH kahapyate, tattApekSAnyatvasya smRtijanakatAvacchedakakoTipraveze gauravAditi dharmavizeSa sidhau dharmivizeSasiddhirityadhika matkRtajJAnArNavAdavaseyam / tadevaM nirUpitaM matijJAnaM / tannirUpaNena ca zrutajJAnamapi nirUpitameva / yoranyo'nyAnugatatvAttathaiva vyavasthApitatvAcca / anye tvaMgopAMgAdiparijJAnameva zrutajJAnaM, anyacca matijJAnamityanayorapi najanaiva, yavAca vAcakacakravartI-"ekAdInyekasmin nAjyAni tvAcaturtya iti"| zabdasaMsRSTArthamAtragAhitvena zrutatve // 15 // Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tvavagrahamAtrameva matijJAnaM prasajyeta, dhAraNottaraM svasamAnAkArazrutAvazyatAvakahapanaM tu svavAsanAmAtravijUjitaM, zabdasaMsaSTAyA matereva zrutatvaparilASaNaM tuna pRthagupayogabyApakamiti zAbdajJAnameva zrutajJAnaM, na tvaparokSaminchiyajanyamapItyAhuH / navyAstu zrutopayogo matyupayogAnna pRthak, matyupayogenaiva tatkAryopapattI tatpArthakyakapanAyA vyarthatvAt / ata eva zabdajanyasAmAnyajJAnottaraM vizeSa jijJAsAyAM tanmUlakamatyapAyAMzapravRttau na pRthagavagrahakapanAgauravaM, zAbdasAmAnyajJAnasyaiva tatrAvagrahatvAt / na ca zAbde'zAbdasya tatsAmagryA vA pratibandhakatvadhrauvyAnneyaM kalpanA yukteti vAcyaM, azAbdatvasya pratibadhyatAvacchedakatve pratiyogikoTau zabdamUlamatijJAnasyApi pravezAt, anyathA zrutAnyantarItamatijJAnobledaprasaMgAt / / kiM ca zAbdajJAnarUpazrutasyAvagrahAdikramavato matijJAnAbhinnatvopagame'numAnasmRtitarkapratyanizAnAdInAmapi tathAtvaM syAdityatiprasaMgaH, sAMvyavahArikapratyakSatvAjAvasyApi teSu tulyatvAt / yadi cAvagrahAdinedAH sAMvyavahArikapratyakSarUpasyaiva matijJAnasya sUtre proktA, anumAnAdikaM tu parokSmatijJAnamarthataH simitIpyate, tarhi zrutazabdavyapadezyaM zAbdajJAnamapi | parokSamatijJAnamevAMgIkriyatA, kimardhajaratIyanyAyAzrayaNena / matyA jAnAmi zrutvA jAnAmItyanujava evAnayornedopapAdaka iti cenna, anumAya jAnAmi smRtvA jAnAmItyanulavenAnumAnasmRtyAdInAmapi daaptteH| anumititvAdikaM matitvavyAjApyameveti yadISyate, zAbdatvamapi kiM na tathA ? / matyA na jAnAmIti pratItistatra bAdhiketi cenna vaizeSikANAM nAnumi nomIti pratIteriva zAbde tasyAvizeSaviSayatvAt / na ca nisargAdhigamasamyaktvarUpakAryanedAnmatizrutajJAnarUpakAraNaneda ityapi sAMprataM, tatra nisargapadena svajAvasyaiva grhnnaat| yaghAcakaH-"zikSAgamopadezazravaNAnyekAthikAnyadhigamasya / ekArthaH Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna // 143 // pariNAmo bhavati nisargaH svanAvazceti " / yatrApi mateH zrutabhinnatvena grahaNaM tatra gobalIvardanyAya evAzrayaNIyaH / tadi| damabhipretyAha mahAvAdI siddhasenaH - "vaiyarthyAtiprasaMgAcyAM na matyabhyadhikaM zrutamiti " ityAhuH / jJAnatvaM rUpasamavyApya viSayatAzA lijJAnavRttijJAnatvavyApyajAtimattvaM, rUpisamavyApyaviSayatAzAlijJAnaM paramAvadhijJAnaM "ruvagayaM lahai sabaM " iti vacanAt tadvRttirjJAnatvavyApyA jAtiravadhitvamavadhijJAnamAtra iti lakSaNasamanvayaH / | samavyApyatvamapahAya vyApakatvamAtradAne jagadhyApakaviSayatAkasya kevalasyarUpivyApaka viSayatAkatvaniyamAt tadvRttikevalatvamA dAya kevalajJAne'tivyAptiH, samavyApyatvadAne tvarUpiNi vyabhicArAtkevalajJAnaviSayatAyA ruupyvyaapytvaattnnivRttiH| na ca | paramAvadhijJAne'pyaloke lokapramANAsaMkhyArUpyAkAzakhaMma viSayatopadarzanAdasaMbhavaH / yadi tAvatsu khaMmeSu rUpitravyaM syAttadA | pazyediti prasaMgApAdana eva tadupadarzanatAtparyAt / na ca tadaMze viSayabAdhena sUtrAprAmAeyaM, svarUpabAdhe'pi zaktivizeSajJApanena | phalAbAdhAt / etenAsanAvasthApanA vyAkhyAtA / bahirviSayatAprasaMjikA tAratamyena zaktivRddhizca lokamadhya eva sUkSmasU| mataraskandhAvagAhana phasavatIti na prasaMgApAdanavaiyarthyam / yannASyaM - "vahaMto puNa bAhiM logatthaM ceva pAsaI davaM / sudumayaraM sudumayaraM paramohI jAva paramANuM // 1 // " iti / zraloke lokapramANAsaMkhyeyakhaMga viSayatAvadheriti vacane viSayatApadaM | tarkitarUpyadhikaraNatAprasaM jitatAvada dhikaraNakarUpiviSayatAparamiti na svarUpabAdho'pIti tasvam / jAtau jJAnatvavyApyatva| vizeSaNaM jJAnatvamAdAya matyAdAvativyAptivAraNArtham / na ca saMyamapratyayAvadhijJAnamanaH paryAyajJAnasAdhAraNajAti vizeSamA 1 binduH // 143 // Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAya manaHparyAyajJAne'tivyAptiH, avadhitvena sAMkaryeNa tAdRzajAtya siddheH / na ca pujalA rUpie iti zAbdabodhe rUpisa - | mavyApya viSayatAke'tivyAptiH, viSayatApadena spaSTavizeSAkAragrahNAditi saMkSepaH / manomAtra sAkSAtkAri manaH paryAyajJAnam / na ca tAdRzAvadhijJAne'tivyAptiH, manaH sAkSAtkAriNo'vadheH skandhAntarasyApi | sAkSAtkAritvena tAdRzAvadhijJAnAsiddheH / na ca manastvapariNataskandhAlocitaM bAhyamapyarthaM manaH paryAyajJAnaM sAkSAtkarotIti | tasya manomAtrasAkSAtkAritvamasiddhamiti vAcyam, mano'vyamAtrAlaMbanatayaiva tasya dharmigrAhakamAna siddhatvAt, bAhyArthAnAM tu manojavyANAmeva tathArUpapariNAmAnyathAnupapattiprasUtAnumAnata eva grahaNAcyupagamAt / zrAha ca jASyakAra:- "jANai vaneNumANeNaMti " bAhyArthAnumAnanimittakameva hi tatra mAnasamacaturdarzanamaMgI kriyate, yatpuraskAreNa sUtre manoSavyANi jAnAti pazyati caitaditi vyavahiyate / ekarUpe'pi jJAne pravyAdyapekSayopazamavaicitryeNa sAmAnyarUpamano'vyAkAraparichedApekSayA pazyatIti, viziSTataramano'vyAkAraparicchedApekSayA ca jAnAtItyevaM vA vyAcakSate / ApekSikasAmAnyajJAnasyApi vyAvahArikAvagrahanyAyena vyAvahArikadarzanarUpatvAt / nizcayatastu sarvamapi tajjJAnameva, manaHparyAyadarzanAnupadezAditi | prssttvym| navyAstu vAhyArthAkArAnumApakamano'vyA kAragrAhakaM jJAnamavadhivizeSa eva zrapramattasaMyama vizeSajanyatAvacchedakajAte| ravadhitvavyApyAyA eva (kalpanAt) kapanAdharmIta nyAyAt / itthaM hi jAnAti pazyatItyatra dRzeravadhidarzana viSayatvenaivopapattau lakSaNakapanagauravamapi parihRtaM jvti|suutre jedAbhidhAnaM ca dhrmbhedaabhipraaym|ydi ca saMkalpavikalpapariNatapravyamAtragrAhyanedAttagrAhakaM jJAnamatiriktamityatra nirbandhastadA ghIndriyAdI nAmapISTAniSTapravRttinivRttidarzanAttajanaka sUkSmasaMkaTapajanana Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jhAna binH // 14 // pariNataghanyaviSayamapi manaHparyAyajJAnamanyupagantavyaM syAt,ceSTAhetoreva manasastagrAhyatvAt / na ca tena vInjiyAdInAM samanaskatApattiH, kapardikAsattayA dhanitvasyeva, ekayA gavA gomattvasyeva, sUkSmeNa manasA samanaskatvasyApAdayitumazakyatvAt , tadidamanipretyoktaM nizcayaghAtriMzikAyAM mahAvAdinA-"prArthanApratighAtAnyAM ceSTante cInchiyAdayaH / manaHparyAyavijJAnaM yukta teSu na cAnyathA // 1 // " iti / na caivaM jJAnasya paMcavidhatvavijAgojedAphutsUtrApattiH, vyavahAratazcaturvidhatvenoktAyA api jApAyA nizcayato vaividhyAnnidhAnavanayavivekenotsUtrAjAvAditi dik / / | sarva viSayaM kevalajJAnam / sarvaviSayatvaM ca sAmAnyadharmAnavacinnanikhiladharmaprakArakatve sati nikhiladharmiviSayatvam / prameyavaditi jJAne prameyatvena nikhiladharmaprakArake'tivyAptivAraNAyAnavacinnAntaM, kevaladarzane'tivyAptivAraNAya satyantaM, vizeSyanAgastu paryAyavAdyannimatapratItyasamutpAdarUpasantAnaviSayakanikhiladharmaprakArakazAnanirAsArthaH / vastuto nikhilazeyAkAravattvaM kevalajJAnatvaM / kevaladarzanAnyupagame tu tatra nikhiladRzyAkAravattvameva, na tu nikhilajheyAkAravattvamiti nAtivyAptiH / na ca pratisvaM kevalajJAne kevalajJAnAntaravRttisvaprAkkAla vinaSTavastusaMbandhivartamAnatvAdyAkArAjAvAdasaMnavaH, svasamAnakAlInanikhilajheyAkAravattvasya vivaraNAt / na ca tathApi kevalajJAnagrAhye zrAdyakSaNavRttitvaprakArakatvAvavinnavizepyatAyA dvitIyakSaNe nAzo, ditIyakSaNavRttitvaprakArakatvAvachinnavizeSyatAyAzcotpAdaH, ityameva grAhyasAmAnyavizeSyatAdhauvyasaMjedena kevalajJAne trailakSaNyamupapAditamityekadA nikhilajheyAkAravattvAsaMjava eveti zaMkanIyam , samAnakAlInatvasya kSaNagarjatve doSAlAvAt , astu vA nikhilajheyAkArasaMkramayogyatAvattvameva lakSaNaM, pramANaM ca tatra zAtatvamatyantotkarSava dhanimatapratItyamakArake'tivyAptikAvanninikhila // 14 // Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRtti atyantApakarSavadvRttitvAt parimANatvavadityAdyanumAnameva / na cAprayojakatvaM jJAnatAratamyasya sarvAnubhava siGghatvena tadvizrAnteratyantApakarSotkarSAcyAM vinA'saMjavAt / na cendriyAzritajJAnasyaiva taratamabhAvadarzanAttatraivAntyaprakarSo yukta ityapi zaMkanIyaM, atIndriye'pi manojJAne zAstrArthAvadhAraNarUpe zAstrajAvanAprakarSajanye zAstrAtikrAntaviSaye'tIndriya| viSayasAmarthyayogapravRttisAdhane'dhyAtmazAstraprasiddhaprAtijanAmadheye ca taratamabhAvadarzanAt / nanvevaM jAvanAjanyameva prAtijavatkevalaM prAptaM, tathA cApramANaM syAt, kAmAturasya sarvadA kAminIM jAvayato vyavahitakA minI sAkSAtkAra vanAvanAjanyajJAnasyApramANatvavyavasthiteH, zrama na jAvanAjanyatvaM tatrAprAmANyaprayojakaM, kiMtu vAdhitaviSayatvaM, jAvanAnapekSe'pi zuktirajatAdibhrame bAdhAdevAprAmANyasvIkArAt prakRte ca na viSayabAdha iti nAprAmANyaM, na ca vyavahitakAminI vijramAdau doSatvena jAvanAyAH klRptatvAttakhAnyatvenAsyAprAmANyaM, bAdhita viSayatvava doSajanyatvasyApi camatvaprayojakatvAt, tathA coktaM mImAM| sAjASyakAreNa - " yasya ca duSTaM kAraNaM yatra ca mithyetyAdipratyayaH sa eva samIcIno nAnya iti", vArtikakAreNApyuktam" tasmAdbodhAtmakatvena, prAptA buddheH pramANatA / arthAnyathAtvahetUtthadoSajJAnAdapodyate // 1 // iti " atra hi tulyavadevAprAmANyaprayojakazyamuktaM, tasmAdvAdhAjAve'pi doSajanyatvAdaprAmANyamiti vAcyaM, jAvanAyAH kvacidoSatve'pi sarvatra doSatvA nizcayAt, anyathA zaMkhapI tatvajramakAraNIbhUtasya pItavyasya svaviSayakajJAne'pyaprAmANya prayojakatvaM syAditi na kiMcidetat kvacideva kazciddoSa ityevAMgIkArAt, viSayabAdhenaiva doSajanyatvakalpanAcca, duSTakAraNajanyasyApyanumAnAdervi|SayAbAdhena prAmANyAcyupagamAt, anyathA paribhASAmAtrApatteH / mImAMsAnASyavArtikakArAcyAmapi bAdhitaviSayatvavyA Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna 149 // pyatvenaiva duSTakAraNajanyatvasyAprAmANyaprayojakatvamuktaM na svAtaMtryeNeti cenmaivam tathApi parokSajJAnajanyabhAvanAyA apa| rojJAnajanakatvAsaMbhavAt / na hi vacanumitijJAnaM sahasrakRtva AvRttamapi vahnisAkSAtkArAya kalpate / na cAnyasyamAnaM jJAnaM paramaprakarSaprAptaM tathA bhaviSyatItyapi zaMkanIyaM, laMghanodakatApAdivadanyasyamAnasyApi paramaprakarSAyogAt / na ca khaMghanasyaikasyAvasthitasyAjAvAdaparAparaprayatnasya pUrvapUrvAtizayitasaMghanotpAdana eva vyApArAdyAvasaMghayitavyaM tAvannAdAveva zleSmA| dinA jADyAtkAyo saMghayituM zaknotyanyAsAsAditazleSmakSyapaTujAvazcottarakAlaM zaknotIti tatra vyavasthitotkarSatodakatApe tvatizayena kriyamANe tadAzrayasyaiva dayAnna tatrApyanirUpatApattirUpo'ntyotkarSaH, vijJAnaM tu saMskArarUpaM zAstraparAvartanAdya| nyathAnupapattyottaratrApyanuvartata iti tatrAparAparayatnAnAM sarveSAmupayogAdatyantotkarSo yukta iti taghatA jAvanAjJAnenAparokSaM kevalajJAnaM janyata iti TIkAkRduktamapi vicArasahaM, tasya pramANAntaratvApatteH, mano yadasAdhAraNamiti nyAyAt, | anyathA cakSurAdivyAptijJAnAdisahakRtasya manasa eva sarvatra prAmANyasaMbhave pramANAntarochedApatteH / cakSurAdInAmeva sAdhArakhyAtprAmANyamityanyupagame jAvanAyAmapi tathA vaktuM zakyatvAt / evaM ca parokSabhAvanAyA aparokSajJAnajanakatvaM tasyAH | pramANAntaratvaM cAnyatrAdRSTacaraM kalpanIyamiti mahAgauravamiti cedanukopAkhaMja eSaH, prakRSTabhAvanAjanyatvasya kevalajJAne'nyupagamavAdenaiva TIkAkRtoktatvAt / vastutastu tAnyAtprakRSTAdAvaraNarUyAdeva kevalajJAnotpattirityeva siddhAntAt / yairapi yogajadharmasyAtIndriyajJAnajanakatvamanyupagamyate, tairapi pratibandhakapApakSayasya dvAratvamavazyamAzrayaNIyam, sati | pratibandhake kAraNasyAkiMcitkaratvAt, kevakhaM tairyogajadharmasya manaHpratyAsattitvaM tena sannikarSeNa nikhilajAtyaMze niravati binduH // 145 // Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | prakAratAkajJAne SoDazapadArthaviSayaka vilakSaNamAnasajJAne vA tattvajJAnanAmadheye manasaH karaNatvaM cAkSuSAdisAmagrI kAla iva | laukikamAnasasAmagrI kAle'pi tAdRzatattvajJAnAnupapattestattvajJAnAkhyamAnase taditaramAnasasAmagryAH pratibandhakatvaM tattvajJAnarUpamAnasasAmagryAzca praNidhAna rUpavijAtIyamanaHsaMyogaghaTitatvaM kampanIyamityanantamaprAmANika kalpanAgauravam / asmAkaM tu duritakSyamAtraM tatra kAraNamiti lAghavam / zrata evendriyajJAnAsAcivyena kevalamasahAyamiti prAco vyAcakSate / sa cAvaraNAkhyaduritakSayopi jAvanAtAratamyAttAratamyenopajAyamAnastadatyantaprakarSAdatyantaprakarSamanujavatIti kimanupapannam / tadAdAkalaM ko'pi - " doSAvaraNayorhAnirniHzeSAstya tizAyanAt / kvacidyathA svahetubhyo bahirantarmalakSya iti // 1 // " na ca niMbAdyauSadhopayogAttaratamabhAvApacIyamAnasyApi zleSmaNo nAtyantikakSya iti vyabhicAraH, tatra niMbAdyoSadhopayo| gotkarSaniSThA yA evApAdayitumazakyatvAt, tadupayoge'pi zleSmapuSTikAraNAnAmapi tadaivAsevanAt, anyathauSadhopayogAdhArasyaiva vinAzaprasaMgAt, cikitsAzAstraM ktidhAtudoSasAmyamuddizya pravartate, na tu tasya nirmUlanAzaM, anyataradoSAtyantakSayasya maraNAvinAjAvitvAditi praSTavyam / rAgAdyAvaraNApAye sarvajJAnaM vaizadyajAgnavatItyatra ca na vivAdo rajonIdArAdyAvaraNApAye vRkSAdijJAne tathA darzanAt / na ca rAgAdInAM kaSamAvaraNatvaM kubyAdInAmeva pauUlikAnAM tathAtvadarzanAditi vAcyam, kucyAdInAmapi prAtijAdAvanAvArakatvAt, jJAnavizeSe teSAmAvaraNatvavaccAtIndriyajJAne rAgAdInAmapi tathAtvamanvayavyatirekAbhyAmeva siddham / rAgAdyapacaye yoginAmatIndriyAnubhavasaMjavAtsaugalikatvamapi pravyakarmAnuga| mena teSAM nAsikam / svaviSayagrahaNakSmasya jJAnasya tadagrAhakatAyA viziSTapratyayasaMbandhapUrvakatvaniyamAsI tahRtpUrapuruSajJAne 1 viziSTadravyasaMbandha. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna- cinmuH // 146 // tAdarzanAditi dhyeyam / bArhaspatyAstu-rAgAdayo na lojAdikarmodayanibandhanAH, kiM tu kaphAdiprakRtihetukAH / tathAhi, kaphahetuko rAgaH, pittahetuko peSaH, vAtahetukazca mohaH / kaphAdayazca sadaiva sannihitAH, zarIrasya tadAtmakatvAt , tato na sArvajJamUkhavItarAgatvasaMjava ityAhuH / tadayuktam , rAgAdInAM vyabhicAreNa kaphAdihetukatvAyogAt, dRzyate hi vAtaprakRterapi rAgaSau, kaphaprakRterapi SamohI, pittaprakRterapi moharAgAviti / ekaikasyAH prakRteH pRthak sarvadoSajananazaktyupagame ca sarveSAM samarAgAdimattvaprasaMgAt / na ca svaskhayogyakramikarAgAdidoSajanakakaphAdyavAntarapariNativizeSasya pratiprANi kaTapanAnAyaM doSa iti vAcyaM, tadavAntarabaijAtyAvacinnahetugaveSaNAyAmapi karmaNyeva vizrAmAt / kiM cAnyAsajanitaprasarasvAtpratisaMkhyAnanivartanIyatvAcca na kaphAdihetukatvaM rAgAdInAm / etena zukropacayahetuka eva rAgo nAnyahetuka ityAdyapi nirastam, atyantastrIsevApparasya dINazukrasyApi rAgojekadarzanAt , zukropacayasya sarvastrIsAdhAraNAnikhASajanakatvena | kasyacit kasyAMcideva rAgojeka ityasyAnupapattezca / na cAsAdhAraNye rUpameva hetuH, tAhitAyAmapi kasyacitrAgadarzanAt / / na ca tatropacAra eva hetuH, yenApi vimuktAyAM rAgadarzanAt / tasmAdanyAsadarzanajanitopacayaparipAkaM kamaiva vicitrasvajAvatayA tadA tadA tattatkAraNApedaM tatra tatra rAgAdiheturiti pratipattavyam / etena pRthivyaMbujUyastve rAgaH, tejovAyunUyastve deSaH, jalavAyujyastve moha ityAdayo'pi pratApA nirastAH, tasya viSayavizeSApakSapAtitvAditi dik / karmanUtAnAM rAgAdInAM samyagjJAnakriyAnyAM kSyeNa vItarAgatvaM sarvajJatvaM cAnAvikhameva / zaucodanIyAstu-nairAtmyAdinAvanaiva // 146 // Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | rAgAdiklezahAnihetuH, nairAtmyAvagatAvevAtmAtmIyAninivezAbhAvena rAgadveSozchedAt saMsAramUla nivRttisaMjavAt, AtmAva gatau ca tasya nityatvena tatra snehAttanmUkhatRSNAdinA klezAnivRtteH / taduktam- " yaH pazyatyAtmAnaM tatrAsyAmiti zAzvataH snehaH / snehAtsukheSu tRSyeti tRSNA doSAMstiraskurute // 1 // guNadarzI paritRpyatyAtmani tatsAdhanAnyupAdatte / tenAtmAninivezo yAvattAvacca saMsAraH // 2 // iti " / nanu yadyevamAtmA na vidyate, kiM tu pUrvAparakSaNatruTitAnusandhAnAH pUrvahetupratibadhA jJAnakSaNA eva tathA tathotpadyanta ityabhyupagamastadA paramArthato na kazcidupakAryopakArakasvabhAva iti kathamucyate bhagavAn sugataH karuNayA sakalasattvopakArAya dezanAM kRtavAniti, kSaNikatvamapi yadyekAntena, tarhi tattvavedI kSaNo'nantaraM vinaSTaH sanna kadAcanApyahaM nUyo javiSyAmIti jAnAnaH kimarthaM mokSAya yatata iti ? atrocyate - bhagavAn hi prAcInAvasthAyAM sakalamapi jagaduHkhitaM pazyaMstaddidhIrSayA nairAtmyakSaNikatvAdikamavagaSThannapi teSAmupakAryasattvAnAM niHkvezakSaNotpAdanAya prayatate, tato jAtasakalajagatsAkSAtkAraH samutpanna kevalajJAnaH pUrvAhitakRpAvizeSasaMskArAt kRtArtho'pi dezanAyAM pravartate, adhigatatattAtparyArthAzca svasaMta tigata viziSTakSaNotpattaye mumukSavaH pravartante iti na kimapyanupapannamityAhuH / tadakhilamajJAna vilasitam / zrAtmAnAve bandhamokSAdyekAdhikaraNatvAyogAt / na ca santAnApekSyA samAdhiH, | tasyApi kRSNAnatireke ekatvAsiddheH, ekatve ca pravyasyaiva nAmAntaratvAt, sajAtIyakSaNaprabandharUpe santAne ca na kArakavyApAra iti samIcInaM mumukSupravRttyupapAdanam / athAkliSTakSaNe'kliSTakSaNatvenopAdAnatvamiti sajAtIyakSaNaprabandhopapattiH, 1 tRpyati tRptyA. 2 namAntaraM tat. Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna binH 14 // padakasya kalpane ca viSTakSaNavizeSaNa vA janakatvamityapyAnamaH, tato yAcitakamamanamavaziSTaviziSTatara buddhadezitamArge tu tatprayojakatvajJAnAdeva pravRttiriti cenna, ekAntavAde'nena rUpeNa nimittatvamanena rUpeNa copAdAnatvamiti vinAgasyaiva urvacatvAt / akviSTakSaNe'kliSTakSaNatvenevopAdAnatve AdyAkliSTakSaNasyAnutpattiprasaMgAdantyakliSTaruNasAdhAraNasya hetutAvacchedakasya kahapane ca viSTakSaNajanyatAvacchedakena sAMkaryAjAnyajanakakSaNaprabandhakoTAvekaikakSaNapravezaparityAgayovinigamakAjAvAcca / etenetaravyAvRttyA zaktivizeSeNa vA jnktvmitypypaastm| na caitadanantaramahamutpannamatasya cAhaM janakamityavagati kSaNarUpaM jJAnamiti na javanmate kAryakAraNanAvaH, nApi tadavagamaH, tatoyAcitakamAnametadekasantatipati-| tatvAdekAdhikaraNaM bandhamokSAdikamiti / etenopAdeyopAdAnakSaNAnAM parasparaM vAsyavAsakalAvAuttarottara viziSTaviziSTatarakaNotpatteH muktisaMjava ityapyapAstam , yugapanAvinAmeva tilakusumAdInAM vAsyavAsakalAvadarzanAt / uktaM ca-"vAsyavAsakayozcaivamasAhityAnna vAsanA / pUrvakSauranutpanno vAsyate nottarakSaNe // 1 // iti" / kahipatazupakSAkasantAnArthitayaivamokSopAye saugatAnAM pravRttiH, tadarthaiva ca sugatadezanetyacyupagame ca teSAM mithyAdRSTitvaM, tatkalpitamokSasya ca mithyAtvaM sphuTameva, adhika khatAyAm / etenAkhamAghayAnandaikarasabrahmajJAnameva kevalajJAnaM, tata eva cAvidyAnivRttirUpamokSAdhigama iti vedAntimatamapi nirastam, tAdRzaviSayAjAvena tajjJAnasya mithyAtvAt , kIdRzaM ca brahmajJAnamajJAnanivartakamanyupeyaM devAnAMpriyeNa, na kevakhacaitanyaM, tasya sarvadA sattvenAvidyAyA nityanivRttiprasaMgAt , tatazca tanmUkhasaMsAropakhadhyasaMjavAtsarvazAkhAnAraMjaprasaMgAdanulavavirodhAca, nApi vRttirUpaM, vRtteH satyatve tatkAraNAntaHkaraNAvidyAderapisattvasyAvazyakatvena tayA tanivRtcerazAkyatayA srv-||||17|| vedAntArthaviplavApatteH, mithyAtve ca kthmjnyaannivrtktaa| na hi mithyAjJAnamajJAnanivartakaM dRSTam , svaprajJAnasyApi tattvapra Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgAt / na ca satyasyaiva caitanyasya pramANajanyAparokSAntaHkaraNavRttyajivyaktasyAjJAnanivartakatvAvRttezca kAraNatAva-I vedakatvena daMmatvAdivadanyathAsighatvena kAraNatvAnaMgIkArAt, aballedakasya kahipatatve'pyavacchedyasya vAstavattvaM na hi hanyate, yajjatatvena jAtaM tayuktivyamitivat , tArkikairapyAkAzasya zabdagrAhakatve karNazaSkulIsaMbandhasya kahipatasyaivAvabedakalAMgIkArAt, saMyogamAtrasya niravayave najasi sarvAtmanA sattvenAtiprasaMjakatvAt / mImAMsakaizca kalpitahasvatvadIrghatvAdisaMsargAvacinnAnAmeva varNAnAM yathArthajJAnajanakatvopagamAdhdhvanidharmANAM dhvanigatatvenaiva nAnAt, varNAnAM ca vithunAmAnupUrvIvizeSAjJAnAdatiprasaMgAt, varNaniSThatvena hasvatvAdikalpanasya teSAmAvazyakatvAt, tadasmAkamapi kalpitAvachedakopagame| ko doSa iti madhusUdanatapasvino'pi vacanaM vicArasaI, mithyAgdRSTAntasya samyagdRzA grahaNAnaucityAt, naiyAyikamImAMsoktasthale'pi anantadharmAtmakaikavastusvIkAre kalpitAvacchedakakRtavimbanAyA aprasarAt, vistareNopapAditaM caitatsamativRttau / na coktarItyA vRtteravachedakatvamapi yuktaM, pratiyogitayA'jJAnanivRttau sAmAnAdhikaraNyena samAnavizeSyakasamAnaprakArakavRttereva tvanmate hetutvasya yuktatvAt / ata eva svayamuktaM tapasvinA siddhAntabindau-dividhamAvaraNaM, ekamasattvApAdakamantaHkaraNAvaSThinnasAkSiniSThaM, anyadalAnApAdakaM viSayAvavinnabrahmacaitanyaniSThaM, ghaTamahaM jAnAmItyujayAvalchedAnulavAdAdyaM parokSAparokSasAdhAraNapramAmAtreNa nivartate'numite'pi vaDhyAdau nAstIti pratItyanudayAt, ditIyaM tu sAkSAtkAreva nivartate yadAzrayaM yadAkAraM jJAnaM tadAzrayaM tadAkAramajhAnaM nAzayatIti niyamAdityAdi, tatkimidAnIM turakSAmakudaH sadya eva vismRtaM? .yenoktavRtteravachedakatvenAnyathAsidhimAha, evaM hi ghaTAdAvapi daMmaviziSTAkAzatvenaiva hetutAM vadato eva svayamuktaM tapasvinAtanyaniSThaM, ghaTamahaM jAnA tu sAkSAtkAre.. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jhAna- // 14 // bana vAstavika starayavicAvasyApratyUhatvAmasatyapratItyanukU vadanaM kaH pidadhyAt 1 anayaiva jiyA caitanyaniSThAyAH pramANajanyAparokSAntaHkaraNavRtterevAjJAnanAzakatvAMgIkAre'pi nadoSaH, pAramArthikasattAlAve'pi vyAvahArikasattAMgIkArAt / na ca svapnAdivanmithyAtvApattiH, svarUpato mithyAtvasyAprayojakatvAt , viSayato mithyAtvasya ca bAdhAlAvAdasidheH, dhUmantramajanyavahnayanumiterapyabAdhitaviSayatayA prAmANyAnaMgIkArAcca, kahipatenApi pratibiMbena vAstavabiMbAnumAnaprAmANyAca, svapnArthasyApyariSTAdisUcakatvAcca, kacitta'palabdhamaMtrAde gare'pyanaratteravAbhAveti tapasvinoktamiti detadapyavicAraramaNIyam , tvanmate svamajAgarayorvyavahAra vizeSasyApi kartumazakyatvAt , bAdhAlAvena brahmaNa zva ghaTAderapi paramArthasattvasyApratyUhatvAcca, prapaMcAsatyatve bandhamokSAderapi tathAtvena vyavahAramUla eva kugaradAnAt / etenAjJAnaniSThAH paramArthavyavahArapratijAsasattvapratItyanukUlAstisraH zaktayaH kahapyante, zrAdyayA prapaMce pAramArthikasattvapratItiH, ata eva naiyAyikAdInAM tathAbhyupagamaH, sA ca zravaNAdhalyAsaparipAkena nivatate, tato vitIyayA zaktyA vyAvahArikasattvaM prapaMcasya pratIyate, vedAntazravaNAdanyAsavanto hi nemaM prapaMcaM pAramArthika pazyanti, kiM tu vyAvahArikamiti, sA ca tattvasAkSAtkAreNa nivartate, tatastRtIyayA zaktyA prAtinAsikasattvapratItiH kriyate, sA cAntimatattvabodhena saha nivartate, pUrvapUrvazakteruttarottarazaktikAryapratibandhakatvAcca na yugapatkAryatrayaprasaMgaH, tathA caitadabhiprAyAM zrutiH-" tasyAnidhyAnAdyojanAttattvajAvAyazcAnte vizvamAyAnivRttiriti" / asyA zrayamarthaHtasya paramAtmanonidhyAnAdanimukhAsyAnAcchravaNAnyAsaparipAkAditi yAvat, vizvamAyAyA vizvAraMjakAvidyAyA nivR-IN ttiH, zrAdyazaktinAzena viziSTanAzAt, yujyate'neneti yojanaM tattvajJAnaM tasmAdapi vizvamAyAnivRttiH, vitIyazakti // 14 // Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAzena viziSTanAzAt, tattvajAvo videhakaivaTyamantimaH sAkSAtkAra iti yAvata , tasmAdante prArabdhakSaye saha tRtIyazaktyA vizvamAyAnivRttiH, anidhyAnayojanAnyAM zaktiyanAzena viziSTanAzApekSyA nUyaHzabdo'nyAsArthaka ztItyAdi nirastam, annidhyAnAdeH prAgaparamArthasadAdau paramArthasattvAdipratItyanyupagame'nyathAkhyAtyApAtAt / na ca tattavaktiviziTajJAnena paramArthasattvAdi janayitvaiva pratyAyyata iti nAyaM doSa iti vAcyam , sAkSAtkRtatattvasya na kimapi vastvajJAtamiti prAtinAsikasattvotpAdanasthAnAjAvAdbrahmAkAravRttyA brahmaviSayataivAjJAnasya nAzitA, tRtIyazaktiviziSTatvaM tvajJAnaM yAvaprArabdhamanuvartata eveti brahmAtiriktaviSaye prAtinAsikasattvotpAdanAdavirodha iti cenna, dharmisidhyasidhinyAM vyAghAtAt, vizeSoparAgeNAjhAte tamupagame ca brahmaNyapi prAtinAsikameva sattvaM syAt, tattvajJe kasyacidajJAnasya sthitau videhakaivaTye'pi tadavasthitizaMkayA sarvAjJAnAnivRttI muktAvanAzvAsaprasaMgAcca / atha dRSTisRSTivAde neyamanupapattiH, tanmate hi vastu sadbhajhaiva, prapaMcazca prAtijAsika eva, tasya cAnidhyAnAdeH prAk pAramArthikasattvAdinA pratijAsaH pAramArthikasadAdyAkArajJAnAnyupagamAdeva sUpapAda iti cenna, tasya prAcInopagatasya saugatamataprAyatvena navyairupekSitatvAt, vyavahAravAdasyaiva tairAhatatvAt, vyavahAravAde ca vyAvahArika prapaMcaM prAtinAsikatvena pratIyatAM tattvajJAninAmatyantatrAntatvaM purnivArameva / zratha vyAvahArikasyApi prapaMcasya tattvajJAnena bAdhitasyApi prArabdhavazena bAdhitAnuvRttyA pratijAsaH tRtIyasyAH zakteH kArya, tena bAdhitAnuvRttyA pratimAsAnukulA tRtIyA zaktiH, prAtinAsikasattvasaMpAdanapaTIyasI zaktirucyate, sA cAntimatattvabodhena nivartata ityevamadoSa iti cenna, bAdhitaM hi tvanmate nAzitaM, tasyAnuvRttiriti vadato vyAghAtAt / bAdhitatvena bAdhita Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna // 149 // tvAvacinnasattayA vA pratijJAsastattvajJaprArabdhakAryamiti cettRtIyA zaktirvyarSA, yAvadvizeSANAM bAdhitatve teSAM tathAprati - jAsasya sArvajJAnyupagamaM vinAnupapattezca dvitIyazaktiviziSTAjJAnanAzAt saMcitakarma tatkArya ca nazyati, tatastRtIyazaktyA | prArabdhakArye dagdharajjusthAnIyA bAdhitAvasthA janyate, iyameva bAdhitAnuvRttiriti cenna, evaM sati ghaTapaTAdau tattvajJasya na bAdhitasattvadhIH, na vA vyAvahArikapAramArthikasattvadhIriti tatra kiM cidanyadeva kalpanIyaM syAt, tathA ca lokazAstravi rodha iti suSTutaM harijaprAcAryaiH- " agnijakhabhUmayo yatparitApakarA jave'nubhavasiddhAH / rAgAdayazca raujA zrasatpravRttyA|spadaM loke // 1 // parikalpitA yadi tato na santi tattvena kathamamI syuriti / parikalpite ca tattve javajava vigamau kathaM yuktau // 2 // ityAdi " / tasmAdvRttervyAvahArikasattayApi na nistAraH / prapaMce paramArthadRSTyeva vyavahAradRSTyApi sattAntarA - navagAhanAditi smartavyam / kiM ca niSprakArakajJAnasya kutrApyajJAnanivartakatvaM na dRSTamiti zuddhabrahmajJAnamAtrAtkathamajJAna| nivRttiH ? ( kiM ca saprakAraM niSprakAraM vA brahma ajJAnanivartakamiti vaktavyaM, zrAdye niSprakAre brahmaNi saprakArakajJAnasyAyathArthatvAnnAjJAna nivartakatA, tasya yathArthatve nASaitasiddhiH, dvitIyapakSastu niSprakArakajJAnasya kutrApyajJAna nivartakatvAdarzanAdevAnuGgAvanArthaH " iti pratyaMtarapAThaH ) na ca sAmAnyadharmamAtrAprakArakasamAna viSayapramAtvamajJAnanivRttau prayojakaM, prameya| miti jJAne'tivyAptivAraNAya sAmAnyeti, prameyo ghaTa ityAdAvativyAptivAraNAya mAtreti, tenedaM vizeSaprakAre niSprakAre [ cAnugatamiti niSprakAraka brahmajJAnasyApi brahmAjJAna nivartakatvaM lakSaNAnvayAt / na ca sAmAnyadharmamAtraprakArakajJAMne'vyAptiH, binduH // 149 // Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ idamanidaM vA, prameyamaprameyaM vetyAdisaMzayAdarzanena tadanivartakasya tasyAsaMgrahAditi vAcyam, niSprakArakasaMzayAnAvena niHSprakArakAjJAnAsidhyA niSprakArakabrahmajJAnasyApi tanivartakatvAyogAdekatra dharmiNi prakArANAmanantatve prakAraniSThatayA niravacinnaprakAratAsaMbandhenAdhiSThAnapramAtvena tayA tadajJAnanivartakatvaucityAt / adhiSThAnatvaM ca namajanakAjJAnaviSayatvaM vA'jJAnaviSayatvameva vA'khamopAdhirvA ? na ca viSayatayaiva tattvaM yukta, prameyatvasya ca kevakhAnvayinonaMgIkArAnna prameyamiti jJAnAd ghaTAdyAkArAjJAnanivRttiprasaMga iti vAcyaM, vyamiti jJAnAttadApatteravAraNAt / na ca tasya vyatvaviziSTaviSayatve'pi ghaTatvaviziSTAviSayatvAttadhAraNaM, vyatvaviziSTasyaiva ghaTAvaledena ghaTatvaviziSTatvAtsattvaviziSTabrahmavat, viziSTaviSayajhAnena viziSTa viSayAjJAnanivRttyanyupagame'pi ca brahmaNaH sccidaanndtvaadidhrmvaishissttyprsNgH| etenAnyatra ghaTAjhAnatvaghaTatvaprakArakapramAtvAdinA nAzyanAzakalAve'pi prakRte brahmAjJAnanivRttitvena brahmapramAtvenaiva kAryakAraNalAvaH, na tu brahmatvaprakArakati vizeSaNamupAdeyaM, gauravAdanupayogAvirodhAccetyapi nirastam, viziSTabrahmaNa eva saMzayena viziSTAjJAnanivatyartha vizeSoparAgaNaiva brahmajJAnasyAnveSaNIyatvAt, zuktirajatAdisthakhe'pi viziSTAjJAnaviSayasyaivAdhiSThAnatvaM samityatrApyayaM nyaayo'nustvyH| kiM ca brahmaNo nirdharmakatve tatra viSayatAyA apyanupapannatvAttaviSayajJAnatvamapi tatra murkhanaM, viSayatA hi karmateti tadaMgIkAre tasya kriyAphakhazAkhitvena ghaTAdivajAmatvApatteH, taviSayajJAnAjanakatve ca tatra vedAntAnAM prAmANyAnupapattiH / na ca tadajJAnanivartakatAmAtreNa taviSayatvopacAraH, anyo'nyAzrayAt / na ca kahipatA viSayatA karma1 saMzayAdyadarzanAtsAmAnyamAtrAprakArakAjJAnAnaMgIkAreNa tadanivartakasya tasyAsaMgrahAditi vAcyaM ( pratyaMtare ) Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna // 150 // tvAprayojikA, vAstava viSayatAyAH kutrApyanaMgIkArAdvyAvahArikyAzca tulyatvAt / na ca brahmaNi jJAnaviSayatA'saMnave'pi jJAne brahmaviSayatA tadvibagrAhakatvarUpA'nyA vA kAcidanirvacanIyA saMbhavatIti nAnupapattiH, viSayataivAkAraH prativiSayaM vilakSaNaH, ata eva brahmAkArAparokSapramAyA evAjJAna nivartakatvaM jJAnaviSayasvarUpAkArAparokSapramAtvasya sarvatrAnugata - tvAt / na cedamityAkAraM ghaTAkAramiti zaMkitumapi zakyaM, AkAranedasya sphuTatarasAkSipratyakSa siddhatvAditi vAcyam, | jJAnaniSThAyA zrapi brahmaviSayatAyA brahmanirUpitatvasyAvazyakatvena brahmaNi tannirUpakatvadharmasattve nirdharmakatvavyAghAtAt, utjayanirUpyasya viSayaviSayibhAvasyaikaMdharmatvena nirvAhAyogAt / na ca brahmaNyapi kahipataviSayatopagame karmatvena na jamatvApAtaH, svasamAnasattAkaviSayatAyA eva karmatvApAdakatvAt, ghaTAdau hi viSayatA svasamAnasattAkA ghayorapi vyAvahArikatvAt, brahmaNi tu paramArthasati vyAvahArikI viSayatA na tatheti sphuTameva vaiSamyAditi vAcyam, sattAyA iva viSa| yatAyA api brahmaNi pAramArthikatvoktAvapi bAdhakAbhAvAt, paramArthanirUpitadharmasya vyAvahArike vyAvahArikatvavaghayAvahArika nirUpitasya dharmasya pAramArthike pAramArthikatAyA api nyAyaprAptatvAt / sattAdyupalakSaNabhede'pyupalakSyamekameveti na doSa iti cedviSayatAyAmapyeSa eva nyAyaH / evaM cAnantadharmAtmakadharmyabhede'pi brahmaNi kauTasthyaM pravyArthAdezAdavyAhatameva / tathA cAnyUnAnatiriktadharmAtmaSavyasvabhAvalA nakhakSaNamokSaguNena jagavantaM tuSTAva stutikAraH- " javabIjamanantamujjitaM | vimakhajJAnamanantamarjitam / na ca hInakaso'si nAdhikaH samatAM cApyativRtya vartase // 1 // iti / etena caitanyavi - 1 tamivRttikatvadharmasatve 2 syaikaniSThatvena. binduH // 150 // Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sayataiva jamatvApAdikA, na tu vRttiviSayatApi, "yato vAco nivartante, na cakSuSA gRhyate, nApi vAcA, taM tvaupaniSadaM puruSa pRthlAmi" nAvedavinmanute taM bRhantaM vedenaiva yoditavyam ityAdhujayavidhazrutyanusAreNetthaM kalpanAt "phalavyApyatvamevAsya zAkhakRnnirnivAritam / brahmaNyajJAnanAzAya vRttinyAptirapeditA // 1 // " iti kArikAyAmapi phalapadaM caitanyamAtraparameva paSTavyaM, pramANajanyAntaHkaraNavRttyajivyaktacaitanyasya zAstre phasatvena vyavahiyamANasya grahaNe taghyApyatAyA anvayavyatirekAnyAM jamatvApAdakatve brahmaNa zva sAkSijAsyAnAmapi jamatvAnApatteH, caitanyakarmatA tu cininnatvAvacchedena sarvatraiveti saiva jagatvaprayojikA, na ca vRttiviSayatve'pi caitanyaviSayatvaM niyataM vRttezcidAkAragarjiNyA evotpatteH, tayuktam-"viyaghastusvajAvAnurodhAdeva na kAraNAt / viyatsaMpUrNatotpattau kulasyaivaM dazA dhiyAm // 1 // ghaTapuHkhAdihetutvaM dhiyo dhrmaadihetutH|| svataH siddhaarthsNbodhvyaaptirvstvnurodhtH||2|| iti", tathA ca jamatvaM purnivAramiti vAcyam , vRttyuparaktacaitanyasya svata eva caitanyarUpatvena tavApyatvAjAvAt , phale phalAntarAnutpattestanninnAnAM tu svatojAnarahitAnAM tadhyApteravazyAzrayaNIyatvAdityAdi madhusUdanoktamapyapAstam , vRttiviSayatAyA api nirdharmake brahmaNyasaMjavAt, kahipataviSayatAyAH svIkAre ca kaspitaprakAratAyA api svIkArApatteH, utjayorapi jJAnalAsakasAjhijAsyatvena caitanyAnuparaMjakatvAvizeSAt , jJAnasya svavipayAnivartakatvena prakArAnivRttiprasaMgalayasya ca viSayatAdyanivRttipada zva dharmadharmiNorjAtyantarAtmakajedAjedasaMbandhAzrayanaiva supariharatvAt , kRtAntakopastvekAntavAdinAmupari kadApi na nivarvata iti satra kA prtikaar|| viSaya brahmaNi na vAstavaM, tadA sakRdarzanamAtreNAtmani ghaTAdAviva dRgapagame'pi aSTratvaM kadApi nApatItyuktaM na yujyate / tathA , tadA sakRddarzanamAtreNAtmadinAghapari kadApi na nivavR tabhadharmiNorjAtyantarAtmakannadAna, Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna ca-"sakRtpratyayamAtreNa ghaTazcenAsate tadA / saprakAzo'yamAtmA kiM ghaTavaJca na nAsate // 1 // svaprakAzatayA kiM te taddha- binH ghistattvavedanam / budhizca kSaNanAzyeti codhaM tuSyaM ghaTAdiSu // 2 // ghaTAdau nizcite budhinazyatyeva yadA ghttH| dRSTo netuM tadA'zakya iti cetsamamAtmani // 3 // nizcitya sakRdAtmAnaM yadApekSA tadaiva tam / vaktuM mantuM tathA dhyAtuM zaknotyeva hi tattvavit // 4 // upAsaka zva dhyAya~jhaukika vismredydi| vismaratyeva sA dhyAnAvismRtina tu vedanAt // 5 // " ityAdi dhyAnadIpavacanaM viplaveteti kimativistareNa / tasmAdbrahmaviSayA brahmAkArA vA vRttiravivecitasAraiva / kathaMcAsyA nivRttiriti vaktavyaM, svakAraNAzAnanAzAditi cet, ajJAnanAzakSaNa zvAvasthitasya vinazyadavasthAjJAnajanitasya vA dRzyasya ci-|| ramapyanuvRttau muktAvanAzvAsaH / uktapramAvizeSatvena nivartakatA dRzyatvena ca nivartyateti dRzyatvena rUpeNAvidyayA saha svanivartyatve'pi na doSaH, nivartyatAnivartakatayoravacchedakaikya eva kSaNajaMgApatteriti cenna, pramAyA apramA pratyeva nivartakatvadarzanena dRzyatvasya nivartyatAnavazvedakatvAt / na ca jJAnasyAjJAnanAzakatApi pramANasijhA, anyathA svamAdyadhyAsakAraNIjUta-|| syAjJAnasya jAgarAdipramANajhAnena nivRttau punaH svamAdhyAsAnupapattiH, tatrAnekAjJAnasvIkAre tyAtmanyapi tathAsaMjavena mutAvanAzvAsaH, mUkhAjJAnasyaiva vicitrAnekazaktisvIkArAdekazaktinAze'pi zaktyantareNa svamAntarAdInAM punarAvRttiH saMja-IM vati, sarvazaktimato mUkhAjJAnasyaiva nivRttau tu kAraNAntarAsaMjavAt, vitIyasya ca tAdRzaMsyAnaMgIkArAnna prapaMcasya punarutpattiriti tu svavAsanAmAtra, caramajJAnaM vA mUkhAzAnanAzaka kSaNavizeSo vetyatra vinigamakAjAvAdanantottarottarazaktikAryeSvanantapUrvapUrvazaktInAM pratibandhakatvasya, caramazaktikArye caramazakteH, tannAze ca caramajJAnasya hetutvakaTapane mahAgauravAta, Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmavAtAyAM pramANAnupalabdhestannivA azAnivRttistu brahmAtmajayagarAditrameNa sva pUrvazaktinAza zva caramazaktinAze'pi mUkhAjJAnAnuvRttyApattyanuyArAcceti, na kiMcidetat / etena jAgarAditrameNa svamAditramatirodhAnamAtraM kriyate, sarpantrameNa rajjvAM dhArAntramatirodhAnavat, ajJAnanivRttistu brahmAtmaikyavijJAnAdevetyapi nirastam / evaM sati jJAnasyAjJAnanivartakatAyAM pramANAnupalabdhestannivRttimUkhamokSAnAzvAsAnmA dAharaNopAkhaMjaH, bhutiH zrutArthApattizcaitadarthe pramANatAmavagAhete eva / tatra zrutistAvat-"tameva viditvA'timRtyumeti" mRtyuravidyeti zAstraprasiha, tathA "tattvajJAvAdbhUyazcAnte vizvamAyAnivRttiH" smRtizca-"daivI hyeSA guNamayI mama mAyA puratyayA / mAmeva ye prapadyante mAyAmetAM taranti te // 1 // jJAnena tu tadajJAnaM yeSAM nAzitamAtmanaH / teSAmAdityavajJAnaM prakAzayati / tatparam // 2 // " ityAdi / evaM "brahmavidbrahmaiva navati" "tarati zokamAtmavit", "taratyavidyAM vitatA hRdi yasminnivezite / yogI mAyAmameyAya tasmai jJAnAtmane nmH||1|| iti" "avidyAyAH paraM pAra tArayasItyAdiH" zrutApattizca"brahmajJAnAd brahmajAvaH zrUyamANastakSyavadhAyakAjJAnanivRttimantareNa nopapadyata iti jJAnAdakAnanivRttiM gmyti"| "anRtena hi pratyUdA nIhAreNa prAvRtAH," "anyadhuSmAkamantaraM," "ajJAnenAvRtaM jJAnaM tena muhyanti jantavaH" ityAdi zrutismRti zatenyo'zAnameva mokSavyavadhAyakatvenAvagatam, ekasyaiva tattvajJAnenAjJAnanivRttyanyupagamAJca, nAnyatra, vyabhicAradarzanena jJAnasyAjJAnanivartakatvabAdho'pIti cenna, etasyaikajIvamuktivAdasya zraghAmAtrazaraNatvAt, anyathA jIvAntarapatijAsasya svAmikajIvAntarapatijAsavapinamatve jIvapratijJAsamAtrasyaiva tathAtvaM syAditi cArvAkamatasAmrAjyameva vedAntinA prAptaM / syAt / uktazrutayastu karmaNa eva vyavadhAyakatvaM, hINakarmAtmana eva ca brahmajUyaM pratipAdayitumutsahanta iti kiM zazabhaMga1 (paMDamUleti) Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna // 152 // | sahodarAjJAnAdikampanayA tadabhiprAya viruMbanena / nirvikalpaka brahmabodho'pi zuddhadhavyanayAdezatAmevAvalaMbatAm, sarvaparyAvanayaviSayanyutkrama eva tatpravRtteH, na tu sarvathA jagadabhAvapakSapAtitAmiti samyagdRzAM vacanojAraH / zAbda eva sa ityatra | tu nAmahaH, yAvatparyAyoparAgAsaMbhava vicArasahakRtena manasaiva tadbrahasaMjavAnna kevalamAtmani, kiM tu sarvatraiva pravye paryAyoparAgAnupapatiprasUta vicAre manasA nirvikalpaka eva pratyayo'nubhUyate / uktaM ca saMmatI - "pajAvaNayayuktaM valU davadhiyassa vattamaM / jAva davija'vajaMgo pazcimaviyappanidyayaNo // 1 // iti " / paryAyanayena vyutkrAntaM gRhItvA vicAreNa muktaM vastu pravyArthikasya vaktavyaM, yathA ghaTo dhanyamityatra ghaTatvaviziSTasya paricitasya pravyatvaviziSTenAparicinnena sahAnedA - mvayAsaMjava iti mRdeva pravyamiti 'vyArthikapravRtti, tatrApi sUkSmedikAyAmaparAparavyArthikapravRttiryAvadravyopayogo na vidyate, pazcime uttare vikalpanirvacane savikalpakadhI vyavahArau yatra sa tathA zuddhasaMgrahAvasAna iti yAvat, tataH paraM vikaTapavacanApravRtteH ityetasyA arthaH / "tattvamasi' ityAdAvapyAtmanastattadanyadhanyaparyAyoparAgAsaMbhava vicAra zatapravRttAvevazuddhajanyaviSayaM nirvikarUpakamiti zuddhadRSTau ghaTajJAnAdva ajJAnasya ko jedaH / ekatra sadaSaitamaparatra ca jJAnAdvaitaM viSaya ityetAvati bhede tvaucara kAkhikaM savikalpakameva sAkSIti savikalpakA vikalpakatvayorapyanekAnta eva zreyAn / taduktam"savizvapativiApyaM iya purisaM jo jaNeA zravippaM / saviappameva vA piSThapaNa Na sa vizvi samae // 1 // iti" / na ca nirvikalpako anyopayogo'vagraha eveti tatra vicArasahakRtamanojanyatvAnupapattiH, vicArasyehAtmakatvenehAjanyasya myuparatAkAMkSasya tasya naizciyikApAyarUpasyaivAcyupagamAt, apAyo nAma jAtyAdi, yojanAniyamastu zuddhapravyAdezarUpa binduH / / 152 / Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutanizci(zritAtirikta eveti vijAvanIyam svsmynissnnaataiH|brjhaakaarbodhsy mAnasatve "nAvedavinmanute taM bRhaMta vedenaiva tapeditavyaM taM tvaupaniSadaM puruSa pRvAmItyAdizrutivirodha iti celAbdatve'pi "yaghAcAnanyuditaM, na cakSuSA gRhyate, nApi vAcA, yato vAco nivartante" ityAdizrutivirodhastuDya eva / atha vAggamyatvaniSedhaka zrutInAM mukhyavRttyaviSayatvAvagAhivenopapasirjahadajahamakSaNayaiva brahmaNi mahAvAkyagamyatvapratipAdanAt , manasi tu mukhyAmukhyAnedAnAvAt "yanmanasA jana manute" ityAdi virodha eva "sarve vedA yatraika javanti sa mAnasIna AtmA manasaivAnuaSTavyaH" ityAdizrutau mAnasI natvaM tu manasyupAdhAvupalanyamAnatvaM, na tu manojanyasAkSAtkAratvaM, manasaiveti tu kartari tRtIyA Atmano'kartRtvapratipAdanA manaso darzanakartRtvamAha, na karaNatAM, aupaniSadasamAkhyAvirodhAt / "kAmaH saMkalpo vicikitsA zradhA'zrayA tiradhRtihIMdhInIrityetatsarva manasa eveti" zrutau mRghaTa tivachupAdAnakAraNatvena manaHsAmAnyAdhikaraNyapratipAdanAt , tasya nimittakAraNatvavirodhAcceti cenna, kAmAdInAM manodharmatvapratipAdikAyAH zrutermanaHpariNatAtmalakSaNanAvamanoviSayatAyA eva nyAyyatvAt , "manasA hyeva pazyati manasA zRNoti" ityAdau manaHkaraNasyApi zrutedIrghakAlikasaMjJAnarUpadarzanagrahaNena cakSurAdikaraNasattve'pi tatraivakArArthAnvayopapatteH, tvanmatepi brahmaNi mAnasatvavidhiniSedhayovRttiviSayatvata paraktacaitanyAviSayatvAnyAmupapattezca / zabdasya tvaparokSajJAnajanakatve svanAvajaMgaprasaMga eva spaSTaM dUSaNam / na ca prazrama parokSazAnaM janayato'pi zabdasya vicArasahakAreNa pazcAdaparodajJAnajanakatvamiti na doSa iti vAcyam , ardhajaratIyanyAyApAtAt / na khalu zabdasya parodajJAnajananasvAnAnyaM sahakArisahasreNApyanyathA kartuM zakyaM Agantukasya svajAvatvA Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna binchaH 153 // tAjavi nupapatteH / na ca saMskArasahakAreNa cakSuSA pratyabhijJAnAtmakapratyakSajananavayupapattiH, yadaMze saMskArasApekSatvaM tadaMze smRtitvApAto, yadaMze ca catuHsApektvaM tadaMze pratyakSApAta iti niyava pratyanijJAnasya pramANAntaratvamiti jainaiH svIkArAt / / sve sve viSaye yugapajjJAnaM janayatozcatuHsaMskArayorArthasamAjenaikajhAnajanakatvameva paryavasyati, anyathA rajatasaMskArasaha kAraNAsannikRSTe'pi rajate cAnuSajJAnApatteranyathAkhyAtyasvIkArajaMgaprasaMga iti vadaMstapasvI tUjayAtmakaikajJAnAnanuvyavasAyAdeva nirAkartavyaH, anyathA rajatantrame'pyujayAtmakatApatteH, parvato vahnimAnityanumitAvapi unnayasamAjAdaMze pratyakAnumityAtmakatApattezca / zratha manasa iva zabdasya parokSAparokSazAnajananasvajAvAMgIkArAdadoSaH, manastvena parokSakAnajanakatA, injyitvena cAparokSajJAnajanakatetyasti manasyavacchedakoMda iti celchabdasyApi viSayAjanyajJAnajanakatvena vA jJAnajanakatvena vA parokSajJAnajanakatAyogyapadArthanirUpitatvaM padArthAnedaparazabdatvena cAparokSazAnajanakateti kathaM nAvavedakaledaH / dhArmikastvamasItyAdau vyabhicAravAraNAya nirUpitAntaM vizeSaNaM, itaravyAvartya tu spaSTameva / etacca 'dazamastvamasi' 'rAjA tvamasI'tyAdivAkyAdazamo'hamasmi rAjAhamasmItyAdisAkSAtkAradarzanAtkaTapyate, nAhaM dazama ityAdi namanivRtteH zrata ityameva saMjavAt / sAkSAtkAritrame sAkSAtkArivirodhijJAnatvenaiva virodhitvakaTpanAt / na ca tatra vAkyAtpadArthamAtropasthitau mAnasaH saMsargabodha iti vAcyam , sarvatra vAkye tathA vaktuM zakyatvena zabdapramANamAtrochedaprasaMgAditi cenmaivam , dazamastvamasItyAdau vAkyAtparodajJAnAnantaraM mAnasajJAnAntarasyaiva bramanivartakatvakaTpanAt, dhArmikastvamasItyAdau vizeSyAMzasya yogyatvAdeva yogyapadArthanirUpitetyatra yogyapadArthatAvacchedakaviziSTetyasyAvazyavAcyatvena mahAvA INI // 13 // Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | kyAdapi tatpadArthatAvacchedakasyAyogyatvenAparokSajJAnAsaMbhavAcca, ayogyAMzatyAgayogyAMzopAdAnAnimukhalakSaNAvattvameva yogyapadArthatvamityuktau ca dhArmikastvamasItyAdAvapi zudhAparokSa viSayatve tadvyAvartaka vizeSaNadAnAnupapattiH / tathA ca yogya| lakSyaparatvamahe udAharaNasthAnadaurjanyaM / ayaM ca viSayo'smAkaM paryAyavinirmokena zuddhadravya viSayatAparyavasAyakasya vyanayasyetyalaM brahmavAdena / kiM ca tvaMpadArthAjedaparazabdatvenAparokSajJAnajanakatvoktau yUyaM rAjAna ityato'khilasaMbodhya vizeSyakarAjatvaprakArakAparokSazAbdApattiH, tatra tAdRzamAnasAcyupagame cAnyatra kosparAdhaH / etenaikavacanAntatvapadArthagrahaNespi na nistAra ekasminnaiva yUyamiti prayoge'gatezcaikAbhiprAyakatvaM, padagrahaNe ca tattadabhiprAyakazabdatvena tattavAbdabodhahetutvameva yuktam / zrata eva vAkyAdapi pravyArthAdezAdakharuH, padAdapi ca paryAyArthAdezAt sakhamaH zAbdabodha iti jainI zAstravyavasthA / tasmAna zabdasyAparokSajJAnajanakatvam / etenAparokSapadArthAjedaparazabdatvenAparokSajJAnajanakatvaM ata eva zuktiriyamiti vAkyAdAhatya rajatatramanivRttiH, evaM ca caitanyasya vAstavAparokSatvAdaparokSajJAnajanakatvaM mahAvAkyasyetyapi nirastam, vAstavAparokSasvarUpaviSayatvasya tvannItyA tattvamasyAdivAkye saMjave'pi dazamastvamasItyAdAvasaMbhavAnnivRttAjJAna|viSayatvasya ca zAbdabodhAtpUrvamabhAvAt yadA kadAcinnivRttAjJAnatvagrahaNe parvato vahnimAnityAdivAkyAnAmapyaparokSasvarU| paviSayatayA'parokSajJAnajanakatvaprasaMgAt "yato vA imAni bhUtAni jAyante" "satyaM jJAnamanantaM" ityAdivAkyAnAmaparokSasvarUpaviSayatayA'parokSajJAnajanakatve mahAvAkyavaiyarthyApAtAcca / kiM caivaM ghaTo'stItizAbde cAkSuSatvamapyApatet, apa|rokSapadArthAnedaparazabdAdivAparokSapakSasAdhyakAnumitisAmagrIto'parokSAnumitirapi ca prasajyeta / evaM ca ninnaviSayatvA Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna // 14 // pravezenaivAnumitisAmagryA khApavAdasavattvamitivizeSadarzanakAlInannamasaMzayottarapratyakSamAtrocheda iti bahutaraM urghaTam / etena pramAtranedaviSayatvenAparokSakAnajanakatvamityapi nirastam, sarvajJatvAdiviziSTo'sItyAdivAkyAdapi tathAprasaMgAt , ||iishvro madanimazcetanatvAnmaditi anumAnAdapi tAprasaMgAJceti / mahAvAkyajanyamaparodaM zubrahmaviSayameva kevalajJAnamiti vedAntinAM mahAneva mithyAtvAliniveza iti vinAvanIyaM suuriniH| | imidAnIM nirUpyate-kevalakAnaM svasamAnAdhikaraNakevaladarzanasamAnakAlInaM na vA, kevalajJAnakSaNatvaM svasamAnAdhikarakhadarzanahaNAvyavahitottaratvavyApyaM na vA ? evamAdhAH kramopayogavAdinAM jinajagaNikSamAzramaNapUjyapAdAnAM, yugapapayogavAdinAM ca manavAdipravRtInAM, yadeva kevalajJAnaM, tadeva kevaladarzana miti vAdinAM ca mahAvAdizrIsiddhasenadivAkarANAM, sAdhAraNyo vipratipattayaH / yattu yugapachupayogavAditvaM sijhasenAcAryANAM nandivRttAvuktaM tadanyupagamavAdAbhiprAyeNa, na tu svataMtrasidhAntAbhiprAyeNa, kramAkramopayogaSyaparyanuyogAnantarameva svapakSasya saMmatAvunAvitatvAditi aSTavyam / etacca tatvaM sayuktika saMmatigAdhAnireva pradarzayAmaH-"maNapakSAvanAeMto nANassa ya darisaNassa ya viseso| kevalanANaM puNa dasaNaMti nANaMti ya samANaM // 1 // " yugapacupayogadhyAnyupagamavAdo'yam-manaHparyAyajJAnamantaH paryavasAnaM yasya sa tathA, jJAnasya darzanasya ca vizleSaH pRthagjAva iti sAdhyam / atra ca brahmasthopayogatvaM heturpaSTavyaH, tathA ca prayogaH-cakuracakurakha dhijJAnAni cakuracakuravadhidarzanenyaH pRthakAlAni, udmasthopayogAtmakajJAnatvAt, zrutamanaHparyAyajJAnavat / vAkyAviSaye zrutajJAne, manoSavyavizeSAkhaMbane manaHparyAyajhAne cAdarzanasvanAve matsavadhijAddarzanopayogAninnakAkhatvaM prasijhame Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ veti TIkAkRtaH / darzanatrayapRthakAlatvasya kutrApyekasminnasisAdhayiSitatvAt , svadarzanapRthakkAkhatvasya ca sisAdhayiSitasyokahaSTAmtayorajAvAtsAvaraNatvaM hetuH, vyatirekI ca prayogaH, takanyatvaM vA hetuH yadyajanyaM tattataH pRthakAsamiti sAmAnyavyAptau yathA damAt ghaTa iti ca dRSTAnte iti tu yukta, kevalajJAnaM punadarzanaM darzanopayoga iti vA jJAnaM jJAnopayoga iti vA samAnaM tulyakAsaM tuSyakAlInopayogaghayAtmakamityarthaH, prayogazca-kevakhino jJAnadarzanopayogAvekakAlInau, yugapadAvi tasvajAvatvAt , yAvevaM tAvevaM, yathA raveH prakAzatApau / zrayamaniprAya zrAgamavirodhIti keSAMcinmata, tAnadhikSipannAha"keI jati jajhyA jANa tazyANa pAsa jiyo tti / suttamavalaMbamANA titthayarAsAsaNAlIrU ||||"kecikinjnaanuyaayino japanti--'yadA jAnAti tadA na pazyati jin'iti|suutr-"kevlii te imaM rayaNappAnaM puDhaviM zraAyArehiM pamAhohiM dekAhiM saMgaNehiM parivArahiM jaM samayaM jANaNotaM samayaM pAsa? iMtA goyamA! kevddhiinnmityaadikmvlNbmaanaaH| zrasya ca sUtrasya kilAyamaryasteSAmanimataH kevalI saMpUrNabodhaH pamiti vAkyAlaMkAre / te iti jagavan |imaartnprnaamnvnidhaanaaN pRthvImAkAraiH samaninonnatAditiH, pramANairdaiAdinirhetuniranantAnantapradezikaiH skandhaiH, saMsthAnaiH parimaMmalAditiH, privaarairghnoddhivkssyaadibhiH| "jaM samayaM No taM samayamiti" ca kAsAdhvanoratyantasaMyoge (pA.1.3.5.)iti ditIyA saptamIbAdhikA, tena yadA jAnAti na tadApazyatIti laavH|vishessopyogH sAmAnyopayogAntaritaH, sAmAnyopayogazca vizeSopayogAntaritaH, tatsvAnAvyAditi praznArthaH / uttaraM punaH haMtA goyametyAdikaM praznAnumodakaM gausameti gotreNA maMtraNaM praznAnumodanArtha / punastadeva sUtramuccAraNIya / hetupraznasya cAtra sUtre uttaraM / "sAgAre se nANe havA aNAgArese dasaNe" iti, sAkAra Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna // 155 // | vizeSAvasaMbi sya kevakhino jJAnaM javati, anAkAramatikrAntavizeSaM sAmAnyAlaMbi darzanaM / na cAnekapratyayotpatirekadA | nirAvaraNasyApi tatsvAnAvyAt / na hi cakSurdarzanakAle zrotrajJAnotpattirupalacyate / na cAvRtatvAttadA tadanutpattiH, svasama| ye'pyanutpattiprasaMgAt / na cANunA manasA yadA yadindriyasaMyogastadA tajjJAnamiti kramaH paravAdyanimato'pi yuktimAn, sarvAgINasukhopasaMjAdyupapattaye manovargaNApurulAnAM zarIravyApakatvakaGapanAt, suSuptau jJAnAnutpattaye tvaGmanoyogasya jJAnasAmAnye hetutvena rAsanakAle tvAcarAsanojayotpattivAraNasyetthamapyasaMbhavAcca / tato yugapadanekapratyayAnutpattau svabhAva eva kAraNaM nAnyat, sannihite'pi ca dhyAtmake viSaye sarvavizeSAneva kevalajJAnaM gRhNAti, sarvasAmAnyAni ca kevaladarzana miti | svabhAva evAnayoriti / ete ca vyAkhyAtArastIrthakarAzAtanAyA abhIravaH, tIrthakaramAzAtayanto na vijyatIti yAvat / evaM hi niHsAmAnyasya nirvizeSasya vA vastuno'jAvena na kiMcijAnAti kevakhI na kiMcitpazyatItyadhikSepasyaiva paryavasA nAt / na cAnyataramukhyopasarjana viSayatAmapekSyojayagrAhitve'pyupayogakramAvirodhaH, mukhyopasarjana jAvenojayagrahaNasya hayopazama vizeSaprayojyatvAt, kevalajJAne badmasthajJAnI yayAvadviSayatopagame'vagrahAdisaMkI rUpaprasaMgAmuktasUtrasya tu na javamukta evArthaH, kiM tvayaM, kevakhI mAM ratnaprajAM pRthivIM yairAkArAdiniH samakaM tujhyaM jAnAti, na tairAkArAdibhistukhyaM pazyatIti kimevaM grAhyaM ? evamityanumodanA, tato hetau pRSTe sati tatprativacanaM ninnAlaMbanapradarzakaM tajjJAnaM sAkAraM bhavati yato darzanaM punaranAkAra mityato ninnAsaMbanAvetau pratyayAviti pratyapAdIti TIkAkRtaH / chAtra yadyapi jaM samayaM ityatra jaM iti amUnAvaH prAkRtalakSaNAt, yatkRtamityatra jaM kayamiti prayogasya loke'pi darzanAditi vaktuM zakyate, tathApi tRtIyAnta binduH // 155 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |padavAcyairAkArAdinirbusatRtIyAntasamAsasya yatpadArthasya samaka padArthasya cAnyUnAnatiriktadharmaviziSTasya ralapranAyAM ninna| siMgatvAdanvaya iti yat samakamityAdikriyAvizeSaNatvena vyAkhyeyam / ratnaprajAkarmakAkArAdinirUpitayAvadanyUnAna tiritaviSayatAkajJAnavAn na tAdRzatAvadanyUnAnatiriktaviSayatAkadarzanavAn kevalIti phalito'rthaH / yadi ca tAdRzasya vi - | ziSTadarzanasya niSedhyasyAprasiddherna tanniSedhaH " asato etthi seiho " ityAdivacanAditi sUkSmamIkSyate, tadA kriyApradhAnamAkhyAtamiti vaiyAkaraNanayAzrayaNena ratnapratnAkarmakAkArAdinirUpitayAvadanyUnAnatiriktaviSayatAkaM jJAnaM, na tAdRzaM kevalikartRkaM darzanamityeva bodhaH, sarvanayAtmake jagavatpravacane yathopapannAnyataranayagrahaNe doSAbhAvAditi tu vayamAlocayAmaH / hetuyaugapadyAdapi balenopayogayaugapadyamApatatItyAha - "kevalanANAvaraNakhayajAyaM kevalaM jahA nANaM / taha daMsaNaM pi juvAi | yiAvaraNarakayassaMte // 3 // " spaSTA, navaraM nijAvaraNakSyasyAnta iti darzanAvaraNakSyasyAnantarakSaNa ityarthaH / na caikadojayAvaraNakSye'pi svajAvahetuka evopayogakrama ityuktamapi sAMprataM, evaM sati svajAvenaiva sarvatra nirvAhe kAraNAntarechedaprasaMgAt, kAryotpatisvabhAvasya kAraNenaiva tatkramasvabhAvasya tatkrameNaiva, nirvAhyatvAcca / etena sarvavyaktiviSayakatvasarvajAtiviSayakatvayoH pRthagevAvaraNa kSayakAryatAvacchedakatvAdartha (ta) stadavachinnopayogaghyasiddhirityapyapAstam / tatsiddhAvapi tatkramA| sidhderAvaraNaghayakSyakAryayoH samaprAdhAnyenArthagateraprasarAcca / na ca matizrutajJAnAvaraNayorekadA kSayopazame'pi yathA tadupa| yogakramastathA jJAnadarzanAvaraNayoryugapatye'pi keva khinAmupayogakramaH syAditi zaMkanIyaM tatra zrutopayoge matijJAnasya haitutvena, zAbdAdau pratyakSAdisAmagryAH pratibandhakatvena ca tatsaMjavAt / atra tu kSINAvaraNatvena parasparakAryakAraNabhAvaprati Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna // 156 // badhyapratibandhakajAvAdyajAvena vizeSAt / etadevAha - "jAi khINAvaraNe, jaha manAeM jise e saMbhavai / taha khINAvara - thiyo, visesa daMsaNaM ettha // 4 // " naSyate nizcityocyate dINAvaraNe jine yathA matijJAnaM matyAdijJAnaM avagrahAdi - catuSTayarUpaM vA jJAnaM na saMbhavati, tathA kSINAvaraNIye vizleSato jJAnopayogakAlAnyakAle darzanaM nAsti kramopayogatvasya |matyAdyAtmakatvavyApyatvAtsAmAnyavizeSojayAlaMbanakramopayogatvasya cAvagrahAdyAtmakatvavyApyatvAtkevalayoH kramopayogatve tattvApattirityApAdanaparo'yaM granthaH / pramANaM tu kevaladarzanaM kevalajJAnatulyakAlotpattikaM, tadekakAlInasAmagrI katvAt, | tAdRzakAryAntaravat, ityuktatarkAnugRhItamanumAnameveti draSTavyam / na kevalaM kramavAdino'numAna virodhaH, api tvAgamavirodho'pItyAha - "suptaMmi ceva sAiThApavasiyaM ti kevalaM vRttaM / suttAsAyanI ruhiM taM va dadhvayaM hoi // 5 // " sAdyaparyavasite kevalajJAnadarzane sUtre prophe, kramopayoge tu dvitIyasamaye tayoH paryavasAnamiti kuto'paryavasitatA ? tena sUtrAzAtanAjI ruciH kramopayogavAdinistadapi draSTavyaM / co'pyarthaH / na kevalaM "kevalI NaM jaMte imaM rayaNappanaM puDhavi' ityAdyuktasUtrayathA zrutArthAnupapattimAtramiti jAvaH / na ca vyApekSayA'paryavasitatvaM, 5vyaviSayapraznottarAzruteH / na cArpitAnarpitasiddheriti tattvArthasUtrAnurodhena vyArpaNayoH (a) zrutayorapi tayoH kaDapanaM yukta, anyathA paryAyANAmutpAdavigamAtmakatvAnavato'pi kathaM tayoraparyavasAnateti paryanuyojyaM ? yaddharmAvacine kramikatvaprasiddhiH, tadharmAvacinne'paryavasitatvAnvayasya nirAkAMdhatvAt, anyathA jutvavakratve zraparyavasite iti prayogasyApi prasaMgAt mama tu rUparasAtmakaikadravyavadakramajAvininopAdhikotpAdavigamAtmakatve'pi kevaliSanyAdavyatirekatastayoraparyavasitatvaM nAnupapannam / atha paryAyatvAvachedakadharmavi binduH // 156 // Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirmokeNa zudhanavyAdezapravRtteH kramaikAnte'pi kevalayoraparyavasitatvamupapatsyate, ata eva paryAyavyayorAdiSTa vyapa yatvaM siddhAnte gIyate / tattadavodakavinirmokasya vivakSAdhInatvAditi cetkimayamuktadharmavinirmokastattatpadArthAvabledakaviziSTayorajedAnvayAnupapattyA zuSavyaladANyA, uta uktadharmasya vizeSaNatvaparityAgenopalakSaNatvamAtra vivakSyA? / Adhe zrAdyapada eva sakSaNAyAM zuSavyaM zudhAtmavyaM vA'paryavasitamityeva bodhaH syAt , sAditvasyApi tatrAnvaya(ye)praveze tu kevaliSavyaM sAdyaparyavasitamityAkAraka eva, utjayapadakhadaNAyAM tu zuSavyaviSayako nirvikaTapaka eva bodha iti kevalajJAnadarzane sAdyaparyavasite iti bodhasya kthmpynuppttiH| antye ca kevalatvopalavitAtmapravyamAtragrahaNe tatra sAditvAnvayAnupapattiH, kevaliparyAyagrahaNe ca navavidhopacAramadhye paryAye paryAyopacAra evAzrayaNIyaH syAditi samIcInaM vyArthAdezasamarthanaM / niyatopalakSyatAvacchedakarUpAnAve'pi saMmugdhopalakSyaviSayakatAdRzabodhasvIkAre ca paryAyo'paryavasita ityAderapi prsktiH| vyArthatayA kevalajJAnakevaladarzanayoraparyavasitatvAnyupagame vitIyakSaNe'pi tayoH sannAvaprasaktiH, anyathA vyArthatvAyogAt / tadevaM kramAnyupagame tayorAgamavirodha ityupasaMharannAha-" saMtami kevale dasaNammi nANassa saMjavo pasthi / kevalanANammi ya daMsaNassa tamhA anihnnaaiN||6||" svarUpato dhyoH kramikatve'nyatarakAle'nyataranAvaprasaMgaH, tathA coktavakSyamANadUSaNagaNopanipAtaH, tasmAddvAvapyupayogI kevalinaH svarUpato'nidhanAvityarthaH / itthaM granthakRdakramopayogadhyAnyupagamena kramopayogavAdinaM paryanuyujya svapadaM darzayitumAha-"dasaNanANAvaraNakae samAemmi kassa pubyro| hoja va samappA haMdi ve esthi uvaDhaMgA // 7 // " sAmAnyavizeSaparicchedAvaraNApagame kasya prathamataramutpAdo javet | Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna // 157 // anyatarotpAde taditarasyApyutpAdaprasaMgAt, anyatarasAmadhyA anyatarapratibandhakatve cojayorapyanAvaprasaMgAt " sacArTa lagI sAgArovagovauttasseti " vacanaprAmANyAtprathamaM kevalajJAnasya pazcAtkevaladarzanasyotpAda iti cenna, etadacanasya labdhiyaugapadya eva sAkSitvA'payogakramAkramayoraudAsInyAt / yaugapadyenApi nirvAhe'rthAddarzane'nantarotpattya siddheH ekakSaNotpattikakevalajJAnayorekakSaNanyUnAdhikAyuSkayoH kevalinoH kramikopayogaghyadhArAyA nirvAhayitumazakyatvAcca / zra jJAnopayogasAmAnye darzanopayogatvena hetuteti nirvikarUpakasamAdhirUpavadmasthakAlInadarzanAt prathamaM kevalajJAnotpattiH || kevaladarzane kevalajJAnatvena vizeSahetutvAcca dvitIyakSaNe kevaladarzanotpattiH, tatazca kramikasAmagrI ghyasaMpattyA kramikopayogaghyadhArA nirvAha iti, ekakSaNanyUnAdhikAyuSkayostvekakSaNe kevalajJAnotpattyasvIkAra eva gatiriti cenna, " daMsaNapubaM nANaM " ityAdinA tathAhetutvasya pramANAbhAvena nirasanIyatvAt utpannasya kevalajJAnasya kSAyikajAvatvena nAzAyogAcca / na ca muktisamaye kSAyikacAritranAzavadupapattiH, kSAyikatve'pi tasya yogasthairya nimittakatvena nimittanAzanAzyatvAt, kevalajJAnasya cAnaimittikatvAdutpattau zaptau cAvaraNakSyAtiriktanimittAnapekSatvenaiva tasya svataMtrapramANatvavyavasthiteH, | anyathA sApekSa masamarthamiti nyAyAttatrAprAmANyaprasaMgAt / etena kevaladarzanasAmagrItvena svasyaiva svanAzakatvamiti keva| lajJAna (sya) kSaNikatvamityapyapAstam, anaimittike kSaNikatvAyogAt, anyathA tatkSaNa eva tatkSaNavRttikArye nAzaka iti | sarvatraiva sUkSma rjusUtranayasAmrAjyasya durnivAratvAditi kimatipakSa vitena ? / nanviyamanupapattiH kramopayogapaka evetyakramau dhAvupayogau stAmityAzaMkate malavAdI, "javeghA samayamekakAlamutpAdastayoriti " tatraikopayogavAdI granthakRt siyA binduH // 157 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ntayati haMdi jJAyatAM ghAvupayogau naikadeti, sAmAnya vizeSaparijedAtmakatvAtkevalajJAnasya, yadeva jJAnaM tadeva darzanamityatraiva nirjaraH, unnayahetusamAje samUhAlaMbanotpAdasyaivAnyatra dRSTatvAnnAtrAparidRSTakaTpanAkneza iti jaavH| asminneva vAde kevakhinaH sarvajJatAsaMbhava ityAha-" jai savaM sAyAraM jANa ekkasamaeNa sadhAsU / jujAi sayA vi evaM zrahavA sabaM na jANA // " yadi sarva sAmAnyavizeSAtmakaM jagat sAkAraM tattajAtivyaktivRttidharmaviziSTaM / sAkAramiti kriyAvizeSaNaM vA / niravacinnatattajAtiprakAratAnirUpitatattakSyaktivizeSyatAsahitaM parasparaM yAvadravyaparyAyanirUpitaviSayatAsahitaM vA yathA syAttathetyarthaH / jAnAtyekasamayena sarvajJaH pazyaticeti zeSaH, tadA sadApi sarvakArya yujyate, evaM sarvajJatvaM sarvadarzitvaM cetyarthaH / athavetyetadaiparItye sarva na jAnAti sarva na jAnIyAdekadezopayogavartitvAnmatijJAnavadityarthaH / tathA ca kevakhajJAnameva kevaladarzana miti sthitam / avyaktatvAdapi pRthagdarzanaM kevalini na saMjavatItyAha-" parisuddhaM sAyAraM aviattaM daMsaNaM aNAyAraM / Na ya khINAvaraNiko jujA saviyattamavizrattaM // e||" jJAnasya hi vyaktatArUpaM, darzanasya punrvykttaa| na ca vINAvaraNe'rhati vyaktatA'vyaktate yujyete, tataH sAmAnyavizeSajJeyasaMsparyulayaikasvannAva evAyaM kevakhipratyayaH, na ca grAhyamitvAdrAhakaritvamiti saMjAvanApi yuktA, kevalajJAnasya grAhyAnantyenAnantatApatteH, viSayajedakRto na jJAnaneda ityatyupagame tu darzanapArthakye kA pratyAzAvaraNadhyakSyAunnayaikasvajAvasyaiva kAryasya saMjavAt / na caikasvanAvapratyayasya zItoSNasparzavatparasparavijinnasvannAvaSyavirodhaH, darzanasparzanazakticyAtmakaikadevadattavatsvannAvaSyAtmakaikapratyayasya kevalinyavirodhAt / jJAnatvadarzanatvAnyAM zAnadarzanayorjedaH, na tu dharminedeneti paramArthaH / zrata eva tadAvaraNanede'pi Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna bindu // 15 // syAghAda eva, tamuktaM stutau grandhakRtaiva-"cakudarzanavijJAnaM paramANAvauSeyaraukSyavat / tadAvaraNamapyeka na vA kAryavizeSataH Koin 1 // " iti / paramANAvuSNarUkSasparzaghayasamAvezavaccAkSuSe jJAnatvadarzanatvayoH samAveza ityarthaH / itthaM ca cAkSuSajJAna darzanAvaraNakarmApi paramArthata eka kAryavizeSata upAdhinedato vA naikamiti sigham / evamavadhikevalasthale'pi assttvym| tadAha-" caturva viSayAkhyAtiravadhijJAnakevale / zeSavRttivizeSAttu te mate jJAnadarzane // 1 // iti"| cakurvaccAkuSavaviSayAkhyAtiH spRSTajJAnAjAvaH aspRSTajhAne iti yAvat , jAvAjAvarUpe vastunyatnAvatvAnidhAnamapi doSAnAvahaM, zeSA vRttayo'spRSTajJAnAni tAnyo vizeSaH, spRSTatAvizeSeNa vadayamANarItyA spRSTAviSayavRttitvavyaMgyena, tasmAtte avadhikevale jJAnapadena darzanapadena ca vAcye ityetadarthaH / kramAkramopayogaghayapade jagavato yadApadyate tadAha-" adi amAyaM ca kevalI eva jAsai sayA vi| egasamayammi haMdI vayaNavigappo Na saMnava // 10 // " Adyapade jJAnakAle'dRSTaM, darzanakAle cAjJAtaM, dvitIyapakSe ca sAmAnyAMze'jJAtaM vizeSAMze cAdRSTaM, evamuktaprakAreNa kevalI sadA nApate, tata ekasmin samaye jJAtaM dRSTaM ca jagavAn nApate, ityeSa vacanasya vikalpe vizeSo navadarzane na lavatIti gRhyatAM / na cAnyatarakAle'nyataropalakSaNA'pasarjanatayA viSayAntaragrahaNAccoktavacanavikaTapopapattiH, evaM sati brAntamasthe'pi tathAprayogaprasaMgAt / yadA kadAcit zRMgagrAhikayA jJAnadarzanaviSayasyaiva padArthasya tadbazAvanupravezAditi smartavyam / tathA ca sarvajJatvaM na saMjavatItyAha-"zramAyaM pAsaMto addica arahA viyaaeNto| kiM jANa kiM pAsa kaha sabalU tti vA ho // 11 // " ajJAtaM pazyannadRSTaM ca jAnAnaH kiM jAnAti kiM vA pazyati ? na kiMcidityarthaH / kathaM vA tasya sarvajJatA|| // 12 // Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ javet ? na kathamapItyarthaH / jJAnadarzanayorviSaya vidhayaikasaMkhyAzAlitvAdapyekatvamityAha - " kevala nAmAMtaM jadeva taha daMsaNaM pi pakSa / sAgAragAhaNAdiya piyamaparittaM zrAgAraM // 12 // " yadyekatvaM jJAnadarzanayorna syAttadA'lpaviSayatvA| darzanamanantaM na syAditi " te kevalanANe te kevaladaMsaNe " ityAgamavirodhaH prasajyeta, darzanasya hi jJAnAnede | sAkAra grahaNAdananta vizeSavartijJAnAdanAkAraM sAmAnyamAtrAvalaMbi kevaladarzanaM yato niyamenaikAntenaiva parItamakSpaM javatIti kuto viSayAjAvAdanantatA / na cojayostulyaviSayatvAvizeSe'pi mukhyopasarjanajAvakRto vizeSa iti vAcyaM, vizeSaNa| vizeSyabhAvena tattannayajanitavaijJAnikasaMbandhAvachinnaviSayatayA vA tatra kAmacArAt / zrapekSikasya ca tasyAsmadA dibuddhAvevA| dhirohati / etacca nirUpitaM tattvaM " jaM jaM je je jAve " ityAdiniryuktigAthAyA nayanedena vyAkhyASaye'nekAntavyavasthAyAmasmAbhiH / zrakramopayogaghyavAdI tu prakRtagAthAyAM sAkAre yagrahaNaM darzanaM tasya niyamo'vazyaMbhAvo yAvanto vizeSAstAvantyakhaMrUsakhaMkopAdhirUpANi jAtirUpANi vA sAmAnyAnIti hetostenAparItamanantamityakAraprazleSeNa vyAcaSTe, kramavAde jJAnadarzanayoraparyavasitatvAdikaM nopapadyata iti yaduktaM tatrAkSepamudaMkya samAdhatte - " jaNa jaha calanANI jui ziyamA tadeva evaM pi / jAi Na paMcanANI jaheva rahA taheyaM pi // 13 // " jayate zrAkSipyate tathA kramopayogapravRtto'pi matyAdicaturjJAnI tatra kisamanvayAdaparyavasitacaturjJAno jJAtadRSTajApI jJAtA dRSTA ca niyamena yujyate / tathaitadapyekatvavAdinA | yadaparyavasitatvAdikramopayoge kevalini preryate, tadapi sArvadikakevalajJAnadarzanazaktisamanvayAdupapadyata ityarthaH / jayate 'trottaraM dIyate yathaivAIna paMcajJAnI, tathaivaitadapi kramavAdinA yamucyate, jedato jJAnavAn darzanavAMzca, tadapi na javatItyarthaH / Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna binH 15e matyAdyAvaraNakSaye'pyekadezagrAhiNo matijJAnAderiva, darzanAvaraNakSaye'pi tAdRzadarzanasya kevalini denAnupapatteriti jAvaH / zyAMstu vizeSaH-yadanedenApi kevalajJAne darzanasaMjJA siddhAntasamatA, na tu matijJAnAdisaMjJeti, tatra hetU anvarthopapattyanupapattI eva aSTavye / ayaM ca prauDhivAdaH, vastutaH kramavAde yadA jAnAti tadA pazyatItyAderanupapattireva, zrAzrayatvasyaivAkhyAtArthatvAt / khabdhestadarthatve tu ghaTAdarzanavelAyAmapi ghaTaM pazyatIti prayogaprasaMgAt, ghaTadarzanakhabdhastadAnImapi vidyamAnatvAt / cakSuSmAn sarvaM pazyati, na tvandha ityAdau tvagatyA khabdheryogyatAyA zrAkhyAtArthatvamanyupagamyata eva, na tu sarvatrApyayaM nyAyaH, atiprasaMgAt / na ca siddhAnte vinA nikSepavizeSamaprasiddhArthe padavRttiravadhAryate, SaTSaSTisAgaropamasthitikatvAdikamapi matijJAnAdekhabdhyapekSyaveti purvacaM, ekasyA eva dayopazamarUpalabdhestAvatkAlamanavasthAnAt, avyAdyapekSyA vicitrAparAparakSayopazamasantAnasyaiva pravRttyupagamAt / kiM tvekajIvAvacchedenAjJAnAtiriktavirodhisAmagryasamavahitaSaTSaSTisAgaropamakSaNatvavyApyasvasajAtIyotpattikatve sati tadadhikakSaNAnutpattikasvasajAtIyatvarUpaM tatpArijASikameva vaktavyaM, evamanyadapyUhyam / krameNa yugapaghA parasparanirapekSasva viSayaparyavasitajJAnadarzanopayogI kevalinyasarvArthatvAnmatyAdijJAnacatuSTayavanna sta iti dRSTAntajAvanApUrvamAha-" paNavaNijA jAvA samattasunAedasaNAvisa / himaNapajAvANa ya ayopavirakasaNAvisa // 14 // tamhA caDhavijAgo julAi pana nANadasaNa jiNANaM / sayalamaNAvaraNamaSaMtamarakayaM kevalaM jamhA // 15 // " prajJApanIyAH zabdAjilApyA lAvA adhyAdayaH samastazrutajJAnasya pAdazAMgavAkyAtmakasya darzanAyA darzanaprayojikAyAstaupajAtAyA buddheH viSaya AlaMbanaM, materapi ta eva zabdAvasitA viSayA aSTavyAH, zabdaparika | ||1e| Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rmaNA hitakSayopazamajanitasya jJAnasya yathoktanAvaviSayasya matitvAnmatizrutayorasarvaparyAyasarva'vya viSayatayA tujhyArthatvapratipAdanAcca, zravadhimanaH paryAyayoH punaranyonyavilakSaNA jAvA viSayo'vadhe rUpiSavyamAtraM, manaHparyAyasya ca manyamAnAni dravyamanAMsI tya sarvArthAnyetAni / tasmAccaturNa matyAdInAM vibhAgo yujyate, tattatkSayopazamapratyayanedAt, na tu jinAnAM jJAnadarzanayoH / ' nANadaMsaNa tti' aviktiko nirdezaH sUtratvAt / kutaH punaretadityata zrAha yasmAt kevalaM sakalaM paripUrNa / tadapi kutaH ? yato'nAvaraNaM, na hyanAvRtamasakala viSayaM javati / na ca pradIpena vyabhicAraH, yato'nantamanantAgrahaNapravRttaM / tadapi kutaH ? yato'yaM, kSyo hi virodhisajAtIyena guNena syAttadajAve tasyAkSayatvaM, tatazcAnantatvamana| vadyamiti jAvaH / tasmAdakramopayogaghyAtmaka eka eva kevalopayogaH / tatraikatvaM vyaktyA, ghyAtmakatvaM ca nRsiMhatvavadAM| zikajAtyantararUpatvamityeke / mASe snigdhoSNatvavaghayApyavRttijAtiSyazaktiSayarUpamityapare / kevalatvamAvaraNakSyAt, | jJAnatvaM jAtivizeSo, darzanatvaM ca viSayatAvizeSo, dopakSayajanyatAvacchedaka iti tu vayam / nanu javamuktapakSe ' kevalI ityAdisUtre ' jaM samayaM ' ityAdau yatsamakamityAdyartho na sarvasvarasasiddhaH, tAdRzaprayogAntare tathAvivaraNAjAvAt, tathA 'nAdaMsaNayAe 5ve ahaM' ityAdyAgamavirodho'pi, yadharmaviziSTa viSayAvacchedena nedanayArpaNaM tadharmaviziSTApekSayaiva |dhitvAdeH sAkAMkSatvAt, anyathA'tiprasaMgAdityAzaMkya yuktisiddhaH sUtrArtho grAhyasteSAM svasamayaparasamayAdiviSayabhedena | vicitratvAdityabhiprAyavAnAha - paravattayaparakA avisuddhA tesu tesu atthesu / atthaga cha tesiM viSaMjaNaM jANa kur3a // 16 // pareSAM vaizeSikAdInAM yAni vaktavyAni teSAM pakSA avizuddhAsteSu teSvartheSu sUtre tannayaparikarmaNAdiheto Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bindu jJAna // 16 // rnibadhAH / arthagatyaiva sAmarthyenaiva teSAmarthAnAM vyaktiM sarvapravAdamUlaghAdAzAMgAvirodhena jJako jJAtA karoti / tathA ca 'ja samayaM ' ityAderyathAzrutArthe kevalI zrutAvadhimanaHparyAyakevaDyanyataro grAhyaH, paramAvadhikAdhovadhikachadmasthAtiriktaviSaye| snAtakAdiviSaye vA tAdRzasUtrapravRttau, tatra paratIrthikavaktavyatApratibaddhatvaM vAcyamevamanyatrApIti dik / 'kevalanANe| kevaladasaNe' ityAdinedena sUtranirdezasyaikArthikaparataivetyabhiprAyeNopakramate-" jeNa maNovisayagayANa daMsaNaM esthi dabajAdANaM / to maNapajjavanANaM niyamA nANaM tu NidikaM // 17 // " yato 'manaHparyAyajJAnaviSayagatAnAM taSiyasamUhAnupraviSTAnAM paramanoSavyavizeSANAM bAhyacintyamAnArthagamakatApayikavizeSarUpasyaiva sannAvAdarzanaM sAmAnyarUpaM nAsti, tasmAnmanaHparyAyAnaM jJAnamevAgame nirdiSTaM, grAhyasAmAnyAnAve mukhyatayA tagrahaNonmukhadarzanAnAvAt / kevalaM tu sAmAnyavizeSojayopayogarUpatvAunnayarUpaikameveti bhAvaH / sUtre utnayarUpatvena paripaThitatvAdapyunjayarUpaM kevalaM, na tu kramayogAdityAha"gharakuzvacarakuzavadhikevalANa samayammi dsnnviappaa| pariparizrA kevalanANadasaNA te Na viya aNA // 17 // " spaSTA / cakSurAdijJAnavadeva kevalaM jJAnamadhye pAgat jJAnamapi, darzanamadhye pAgacca darzanamapIti parilASAmAtrametaditi granthakRtastAtparyam / matijJAnAdeH krama iva kevalasyAkrame'pi sAmAnyavizeSAjahavRttyaikopayogarUpatayA jJAnadarzanatvamityekadezimatamupanyasyati-"daMsAmuggahamettaM ghamotti niSaNA havainANaM / jaizya kevalANa vivisesaNaM ittiyaM cev||1||"|||||160 / / avagrahamAtra matirUpe bodhe darzanaM, idaM tadityavyapadezya, ghaTa iti nizcayena varNanA tadAkArAjisApa itiyAvat / kAraNe kAryopacArAcca ghaTAkArAjilApajanaka ghaTe mtijnyaanmityrthH| yathA'traivaM tathA kevalayorapyetAvanmAtreNa vishessH| Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekameva kevalaM sAmAnyAMze darzanaM vizeSAMze ca jJAnamityarthaH / ekadezyeva kramikadapakSaM dUpayati- " daMsaNapubaM nANaM nA - | NimittaM tu daMsaNaM Natthi / teNa suviniyAmo daMsaNanANA | attaM // 20 // " darzanapUrva jJAnamiti bradmasthopayogadazAyAM prasiddham / sAmAnyamupalabhya hi pazcAtsarvo vizeSamupalajjata iti, jJAnanimittaM tu darzanaM nAsti kutrApi, tathA'pra| siddheH / tena suvinizvinumaH 'daMsaNanAthA' iti darzanajJAnenAnyatvaM na kramApAditabhedaM kevalini najata iti zeSaH / kramAjyupagame hi kevalini niyamAjjJAnottaraM darzanaM vAcyaM, sarvAsAM labdhInAM sAkAropayogaprAptatvena pUrva jJAnotpattyupagamau ci| tyAt / tathA ca jJAnahetukameva kevalini darzanamanyupagantavyaM, taccAtyantAdarzanavyAhatamiti jAvaH / yattu kSayopazama nibandhana kamasya kevalinyabhAve'pi pUrva kramadarzanAttAta yatayA jJAnadarzanayoranyatvamiti TIkAkRSa cAkhyAnaM, tatsvabhAvabhedatAparyeNa saMjavadapi darzane jJAnanimittatva niSedhAnatiprayojanatayA kathaM zojata iti vicAraNIyam / nanu yathA pareSAM kapitaH mI varNaniSTho buddhivizeSajanakatAvacchedako'smAkaM ca bhinnAbhinnaparyAya vizeSarUpaH, tathA keva lijJAnadarzana niSThastAdRzaH krama evavaraNakSayajanyatAvacchedakaH syAditi noktAnupapattiriti cenna, varNakramasya kramavatprayatnaprayojyasya suvacatve'pyanamikAvarakSayaprayojyasya kevasyupayogakramasya durvacatvAdananyagatyA'kramikAdapyAvaraNaghyakSyAt kramavaDupayogotpattyanyupagame ca | tanAzakAraNAbhAvAda vikalakAraNAttAdRzopayogAntaradhArAyA zravivedAcca " jugavaM do etthi uvajegA " iti vacanAnupapattiH / na ca jJAnasya darzanamevArthAntarapariNAmalakSaNo dhvaMsa ityupayogAyogapadyaM sAMprataM, sAdyanantaparyAya vizeSarUpadhvaMsa| syaivAvasthitivirodhitvAdarthAntarapariNAmalakSNadhvaMsasyAtathAtvAt / anyathA tattatsaMyoga vibhAgAdimAtreNAnubhUyamAnaghaTAva Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna // 161 // sthityuvedApatteH / na ca "jugavaM do etthi uvaDhaMgA" ityasyopayogayoryugapatpattiniSedha eva tAtparya, na tu yugapadavasthAne'pItyupayogaghyadhArANAM nAzakAraNAbhAvena sahAvasthAne'pi na doSa iti sAMprataM, zrakramavAdinApyevaM kramAvalinopayogaghayayaugapadya niSedhaparatvasya vaktuM zakyatvAt, sUtrAsaMkocasvArasyAdare yadeva jJAnaM tadeva darzana mityasmayuktasyaiva yuktatvAditi dikU / | matijJAnamevAvagrahAtmanA darzanaM, zrapAyAtmanA ca jJAnamiti yaduktaM dRSTAntAvaSTaMbhArthamekadezinA tadUSayannAha - " jai uggaha mittaM daMsaNaM ti mAsi visesiyA nANaM / mainANameva daMsaNamevaM sai hoi pippannaM // 21 // " yadi matirevAvagraharUpA darzanaM, | vizeSitA jJAnamiti manyase, tadA matijJAnameva darzanamityevaM sati prAptaM / na caitadyuktaM, "sa dvividho'STacaturbheda " iti sUtra virodhAnmatijJAnasyASTAviMzatijedo ktivirodhAcca --" evaM sesiMdiyadaMsaNaM mi piyameNa hoi Na ya juttaM / zraha tattha nA - | mittaM khe (gha) ppai carakuMmi vi taheva // 22 // " evaM zeSendriyadarzaneSvapyavagraha eva darzanamityabhyupagamena (game niyamena ) matijJAnameva taditi syAt, tacca na yuktaM, pUrvoktadoSAnativRtteH / zratha teSu zrotrAdiSvindriyeSu darzanamapi navajjJAnameva gRhyate, mAtrazabdasya darzanavyavacchedakatvAt, taghayavacchedazca tathAvyavahArAbhAvAt, zrotrajJAnaM ghrANajJAnamityAdivyapadeza eva hi tatropalabhyate, na tu zrotra darzanaM ghrANadarzana mityAdivyapadezaH kacidAgame prasiddhaH tarhi cakSuSyapi tathaiva gRhyatAM cakSurjJAnamiti, chAtha tatra darzanaM, itaratrApi tathaiva gRhyatAM yuktestulyatvAt / kathaM tarhi zAstre cakSurdarzanAdipravAda ityata Aha- "nAmapuDe (jo) zrAvi|sae atyaMmi daMsaNaM hoI / muttUNa liMga jaM zrAgayAI ya visaesu // 23 // " aspRSTe'rthe cakSuSA ya udeti pratyayaH sa jJAnameva saccakSurdarzanamityucyate, indriyANAmaviSaye ca paramANvAdAvarthe manasA ya udeti pratyayaH sa jJAnameva sadacakudarzana binduH // 161 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mityucyate / anumityAdirUpe manojanyajJAne'tiprasaMgamAzaMkyAhaanAgatAtItaviSayeSu yaviMgajJAnamudeti zrayaMkAkha AsannajaviSyavRSTikastathAvidhameghonnatimattvAt, zrayaM pradezazrAsannavRSTameghaH pUravizeSavattvAdi(tyAdi)rUpaM tanmuktvA zdamupalakSaNaM, lAvanAjanyajJAnAtiriktaparokSajJAnamAtrasya tasyAspRSTAviSayArthasyApi darzanatvenAvyavahArAt / yadyaspRSTAviSayArthajJAnaM darzanamanimataM, tarhi manaHparyAyajJAne'tiprasaMga ityAzaMkya samAdhatte-"maNapajavanANaM dasaNaM ti teNeha hoiNa ya juttAjanna nANaM NodiyaMmi Na ghamAda jamhA // 24 // " etena lakSaNena manaHparyAyajJAnamapi darzanaM prApta, parakIyamanogatAnAM ghaTAdInAmAkhaMbyAnAM tatrAsattvenAspRSTe'viSaye ca ghaTAdAvarthe tasya jAnAt, na caitadyuktaM, zrAgame tasya darzanatvenApAgat / laNyate'trottaram-noiMjiye manovargaNAkhye manovizeSe pravartamAnaM manaHparyAyabodharUpaMjJAnameva,nadarzanaM, yasmAdaspRSTA ghaTAdayo nAsya viSaya iti shessH| nityaM teSAM liMgAnumeyatvAt / tathA cAgamaH-"jApai baleNumANAtti" manovargaNAstu parAtmagatA api svAzrayAtmaspRSTajAtIyA eveti na tadeze'pi drshntvprsNgH| parakIyamanogatAryAkAravikalpa evAsya grAhyaH, tasya cojayarUpatve'pi gadmasthikopayogasyAparipUrNArthavAhitvAnna manaHparyAyAne darzanasaMjava ityapyAhuH / kiM ca-"masuzranANaNimitto ulamatthe hoz zravanavasaMjo / egayaraMmi vi tesiMNa daMsaNaM dasaNaM katto // // " matizrutajJAnanimittaH badmasthAnAmarthopalaMja ukta zrAgame / tayorekatara sminnapi na darzanaM saMjavati / na cAvagraho darzanaM, tasya jJAnAtmakatvAt, tataH kuto darzanaM ? nAstItyarthaH / nanu zrutamaspRSTe'rthe kimiti darzanaM na javettatrAha-"ja paJcakaggahaNaM Na iti sucanANa samiyA avA / tamhA daMsaNasaddo Na hoi sayale vi sunanANe // 26 // " yasmAcchutajJAnapramitA arthAH pratyakSagrahaNaM na Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna // 162 // yAnti, akSajasyaiva vyavahArataH pratyakSatvAt / tasmAtsakale'pi zrutajJAne darzanazabdo na javati / tathA ca vyaMjanAvagra hAviSayArthapratyakSatvameva darzanatvamiti paryavasannaM / pratyakSapadAdeva zrutajJAnavadanumityAdervyAvRttau parokSa ninnatve satIti vizeSaNaM na deyaM, "muttUNa liMga jaM" ityuktasyApyatraiva tAtparya praSTavyam / itthaM cAcaturdarzanamityatra naJaH paryudAsArthakatvAdacakurdarzanapadena mAnasadarzanameva grAhyaM zraprApyakAritvena manasa eva cakSuH sadRzatvAnna prANadarzanAdIti sarvamupapadyate / | tathA cAvabhidarzanamapi kathaM saMgaSThate, tasya vyaMjanAbagraha viSayArthamA hitve'pi vyavahArataH pratyakSatvAnAvAdityAzaMkAyAH pratyakSapadasya vyavahAra nizcayasAdhAraNapratyakSArthatvAt, avadhijJAnasya ca naizcayikapratyakSatvAvyAhateH parihAramajiprA (pre) yannAda"jaM zrappuchA jAvA uhinANassa hoMti paccarakA / tamhA uhinAai daMsasado vi uvatto // 27 // spaSTA / upayuktaH |sandhanimittAvakAzaH kevalajJAne'pIdaM lakSaNamavyAhatamityAha - "jaM puDhe jAve jANai pAsai ya kevalI yimA / tamhA taM nANaM daMsaNaM ca zravisesa siddha // 28 // " yato'spRSTAn jAvAnniyamenAvazyaMtayA kevalI cakSuSmAniva puraH sthitaM jAnAti pazyati cojayaprAdhanyena tasmAttatkevalajJAnaM darzanaM cAvizeSata utjayAnidhAnanimittasyA vizeSAtsiddhaM / manaHparyAyajJAnasya tu vyaMjanAvagrahAviSayArthakapratyakSatve'pi bAhyaviSaye vyabhicAreNa svagrAhyatAvacchedakAvacchedena pratyakSatvAbhAvAnna darzanatvamiti niSkarSaH / zratra yaTTIkAkRtA pramANaprameyayoH sAmAnya vizeSAtmakatve'pyapanItAvaraNe yugapadubhayasvanAvo bodhaH, umasthAvasthAyAM tvanapagatAvaraNatvena darzanopayogasamaye jJAnopayogAjAvAdaprApyakArinayanamanaH prajavArthAvagrahAdi, | matijJAnopayogaprAkAle caturacaturdarzane, zravadhijJAnopayogaprAkkAle cAvadhidarzanamAvirbhavatIti vyAkhyAtaM tadardhajaratIya binduH // 162 // Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyamanuharati, prAcInapraNayamAtrAnurodhe zrotrAdijJAnAt prAgapi darzanAcyupagamasyAvarjanIyatvAt, vyaMjanAvagrahAzravagrahAntarAkhe darzanAnupalaMjAttada nirdezAcca, asaMkhyeyasAmayikavyaMjanAvagrahAntyakSaNe " tAhe iMtikare" ityAgamenArthAvagrahotpatereva jAnAt, vyaMjanAvagrahaprAkkAle darzanaparika panasya cAtyantAnucitatvAt / tathA sati tasyendriyArthasannikarSAdapi nikRSTatvenAnupayogaprasaMgAcca, prApyakArIndriyajajJAnasthale darzanAnupagame cAnyatrApi ninnatatkarUpane na kiMcitpramANaM, 'nANamapuDhe ' ityAdinA jJAnAdabhedenaiva darzanasvabhAvapratipAdanA caturvadiSayA khyAtirityAdizrutigranyaikavAkyatayApi tathaiva svArasyAcca / brahmasthajJAnopayoge darzanopayogatvena hetutve tu catuSyeva darzanaM nAnyatreti kathaM zraddheyaM ? tasmAcchrI siddha senopajJana vyamate na kutrApi jJAnAddarzanasya kAlabhedaH, kiM tu svagrAhyatAvacchedakAvacchedena vyaMjanAvagrahAviSayI kRtArthapratyakSatvameva darzanatva| miti phakhitam / yadi ca cAkSuSAdAvapi jJAnasAmagrI sAmarthyagrAhyavartamAnakAlAdyaMze mitimAtrAdyaMze ca na darzanatvavyavahArastadaviSayatA vizeSa eva darzanatvaM, sa ca kvacidaMze yogyatA vizeSajanyatAvacchedakaH kvacicca jAvanA vizeSajanyatAvacchedakaH, kevale ca sarvAze zrAvaraNacayajanyatAvacchedaka iti pratipattavyaM / na cArthenaiva dhiyAM vizeSa iti nyAyAdarthAvizeSe jJAne viSayatA vizeSAsiddhiriti zaMkanIyaM zrarthe'pi jJAnAnurUpasvanAvaparikalpanAt, arthAvizeSe'pi paraiH samUhAlaMbanAdizi|STajJAnasya vyAvRttaye prakAritAvizeSasyAnyupagamAcca / na hi tasya tatra jAsamAna vaiziSTya pratiyogijJAnatvameva nirUpakavizi STajJAnatvaM vaktuM zakyaM, daMrupuruSasaMyogA iti samUhAlaMbane'tiprasaMgAt / na ca jAsamAnaM yadvaiziSTyapratiyogitvaM tat jJAnasvameva, tathA daMrupuruSasaMyogapratiyogitvAnuyogitvAnIti jJAne dakaviziSTajJAnatvApatteH / na ca svarUpato jAsamAnamityA - Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shni|| 163 // dyuktAvapi nistAraH, pratiyogitvAderatiriktatve prakAritvAderjJAnaniSThasya kalpanAyA eva laghutvAt / zranatireke tu daMDadaMka|tvAdinirvikarUpake'pi daMgAdiviziSTajJAnatvApatteH / etena svarUpato jAsamAnena vaiziSTyena garjitalakSaNamapyupAstam, saMyuktasamavAyAdeH saMbandhatve svarUpata ityasya durvacatvAcca / tasmAtparAcyupagataprakAritA vizeSavadAkAra vizeSaH syAprAdamuSayA'rthAnuruddhastadananurudho vA jJAne darzanazabdavyapadezaheturanA vilastatsamaya evArthajJAnayora vinigamenAkArAkA rijAvasvanA| vAvirbhAvAdityeSa punarasmAkaM manISonmeSaH / tasmAdvayAtmaka eva kevalAvabodha iti phalitaM svamatamupadarzayati - " sAI - | pAva siyaM ti dovi te sasamayaM havai evaM / paratitthiyavattavaM ca egasamayaM taruppArka // 27 // " sAdyaparyavasitaM kevalamiti | hetorghe api jJAnadarzane te ujayazabdavAcyaM taditi yAvat / zrayaM ca svasamayaH svasiddhAntaH / yastvekasamayAntarotpAdastayorbhaNyate, tatparatI thiMkazAstraM, nAIghacanaM, nayAniprAyeNa pravRttatvAditi bhAvaH / evaMbhUtavastutattvazravAnarUpaM samyagda rzanamapi samyagjJAnavizeSa eva samyagdarzanatvasyApi samyagjJAnatvavyApyajAtivizeSarUpatvAdviSayatA vizeSarUpatvAdetyAha" evaM jiNapaNatte saddahamANassa nAva jAve / purisassAniNibohe daMsasaddo havai jutto // 30 // " jinaprajJatyanAva| viSayaM samUhAsaMvanaM rucirUpaM jJAnaM mukhyaM samyagdarzanaM taghAsanopanItArthaviSayaM ghaTAdijJAnamapi jAtaM taditi tAtparyArthaH / nanu samyagjJAne samyagdarzana niyamavaddarzane'pi samyagjJAnaniyamaH kathaM na syAdityatrAha - " sammannANe ziyameNa daMsaNaM daMsaNe u jayakiM / sammannANaM ca imaM ti attha hoi uvavaraNaM // 31 // " samyagjJAne niyamena samyagdarzanaM, samyagdarzane puna binduH | // 163 // Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jajanIyaM vikalpanIyaM, samyagjJAnaM ekAntarucau na saMbhavati, anekAntarucau tu samastIti / ataH samyagjJAnaM cedaM samya|gdarzanaM cetyarthaH / sAmarthyenaivopapannaM javati / tathA ca samyaktvamiva darzanaM jJAnavizeSarUpameveti nirvyUDham / prAcAM vAcAM vimukha viSayonmeSasUkSmedikAyAM ye'raNyAnI jayamadhigatA navyamArgAna jijJAH / teSAmeSA samayavaNijAM saMmatigranthagAyA vizvAsAya svanayavipaNiprAjyavANijyavIthI // 1 // dagrAhI vyavahRtinayaM saMzrito mallavAdI pUjyAH prAyaH karaNaphalayoH sIni zuddharjusUtram / dodonmukhamadhigataH saMgrahaM siddhasenastasmAdete na khalu viSamAH sUripakSAstrayo'pi // 2 // citsAmAnyaM puruSapadajAvalAkhye vizeSe tadrUpeNa sphuTamanihitaM sAdhanantaM yadeva / sUkSmairaMzaiH kramavadidamapyucyamAnaM na duSTaM tatsUrINAmiyama trimatA mukhyagauNavyavasthA // 3 // tamo'pagamacijAnuH kSaNanidA nidAnojavAH zrutA bahutarAH zrute naya vivAdapakSA yathA / tathA ka iva vismayo bhavatu sUripatraye pradhAnapadavI dhiyAM kva nu davIyasI dRzyate // 4 // prasahya sadasattvayorna hi virodhanirNAyakaM vizeSaNavizeSyayorapi niyAmakaM yatra na / guNAguNavinedato matirapekSayA syAtpadA kimatra janorjite svasamaye na saMgaThate // 5 // pramANanayasaMgatA svasamaye'pyanekAntadhIrnayasmayataTastha tona samupAdhikimaritA / kadAcana na bAdhate sugurusaMpradAyakramaM samaMjasapadaM vadaMtyurudhiyo hi saddarzanam // 6 // Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna bindu // 16 // rahasya jAnante kimapi na nayAnAM hatadhiyo virodhaM jASante vividhabudhapakSe bata khalAH / / zramI canmAdityapravRtivikRtivyatyayagirA nirAtakAH kutrApyahaha na gunnaanvessnnpraaH|| 7 // sthAmAdasya chAnabindoramandAnmandAraghoH kaH phlaasvaadgrvH| __ jhAkSAsAkSAtkArapIyUSadhArAdArAdInAM ko vikSAsazca ramyaH // // gaLe zrIvijayAdidevasuguroH svache guNAnAM gaNaiH prauDhiM prauDhimadhAmni jItavijayAH prAjJAH parAmaiyaruH / tatsAtIrthyavRtAM nayAdivijayaprAjhottamAnAM zizustattvaM kiMcididaM yazovijaya ityAkhyAtRdAkhyAtavAn // 5 // RECOREQAQACLEODADALDARSODIACORIES za ||iti upAdhyAyazrIyazovijayagaNinA racitaM jJAnabinchuprakaraNam // // 16 //