________________
नय
प्रदीप
॥१०३॥
||या प्ररूपयति तत्तदाधारजूतानि व्याणि नाजिमन्यतेऽतस्तन्मतं तदानासतया ज्ञेयम् ।शजुसूत्रो विधा-सूक्ष्मज्ञजुसूत्रो यथै-||
कसमयावस्थायी पर्यायः,स्थूलशजुसूत्रो यथा मनुष्यादिपर्यायास्तदायुःप्रमाणकालं तिष्ठन्ति। इति पर्यायार्थिकस्य प्रथमो नेदः। | अथ वितीयजेदं प्रदयन्ति-कालादिनेदेन ध्वनेरर्थनेदं प्रतिपद्यमानः शब्द इति । एतस्यार्थः--संकेताध्याकरणाप्रकतिप्रत्ययसमुदायेन सिधः कालकारकलिंगसंख्यापुरुषोपसर्गजेदेनार्थ पर्यायमानं प्रतीयते स शब्दनयः । कालजेद उदाहरणं यथा-वजूव नवति नविष्यति सुमेरु रिति, अत्र कालत्रयविनेदात्सुमेरोरपि नेदत्वं शब्दनयेन प्रतिपाद्यते, व्यत्वेन त्वनेदोऽस्योपेक्ष्यते । कारकत्नेदे उदाहरणं-करोति कुलं, क्रियते कुंज इति । लिंगनेदे-तटस्तटी तटमिति । संख्याजेदेदाराः कसत्रं गृहाः । पुरुषजेदे-एहि, मन्ये, रथेन यास्यसि, न हि यास्यति, यातस्ते पिता । श्रथवा- एहि, मन्ये, श्रोदनं जोदयसे, नुक्तः सोऽतिथिनिः। एतं एनं वा, मन्ये, ओदनं नोदयेथे जोक्ष्यध्वे लोक्ये नोदयावहे जोदयामहे इत्यादिः, मन्यसे |मन्यथे इत्यादिरर्थः " प्रहासे च मन्योपपदे मन्यतेरुत्तम एकवच्च" इति सूत्रेणेयं पुरुषव्यवस्था प्रहास एव, यथार्थकथने तु-एहि, त्वं मन्यसे, श्रोदनमहं जोदये, नुक्तः सोऽतिथितिरिति । उपसर्गजेदे-संतिष्ठते, श्रवतिष्ठते । क्वचिदर्थदस्यापि ग्रहणं-संशय्य कर्णादिषु तिष्ठते यः, इति “प्रकाशनस्थेयाख्ययोश्चेत्यर्थे सूत्रेणात्मनेपदम् । एतदानासं प्रकटयन्ति-तन्नेदेन तस्य तमेव समर्थयमानस्तदानास इति । कालादिनेदविजिन्नस्य शब्दस्यार्थस्यापि जिन्नत्वमभिमन्यमानःशब्दानास इत्यर्थः। उदाहरणं-वजूव जवति अविष्यति सुमेरुरित्यादयो जिन्नकालाः शब्दा निन्नमेवार्थमनिदधति, जिन्नकाखशब्दत्वात्ताह सिधान्यशब्दवदिति, अनेन वाक्येनैकार्थस्यैक्यादर्थदस्तुशब्दानासः । इति पर्यायार्थिकस्य वितीयजेदः।
०३।
