________________
दाय मनःपर्यायज्ञानेऽतिव्याप्तिः, अवधित्वेन सांकर्येण तादृशजात्य सिद्धेः । न च पुजला रूपिए इति शाब्दबोधे रूपिस - | मव्याप्य विषयताकेऽतिव्याप्तिः, विषयतापदेन स्पष्टविशेषाकारग्रह्णादिति संक्षेपः ।
मनोमात्र साक्षात्कारि मनः पर्यायज्ञानम् । न च तादृशावधिज्ञानेऽतिव्याप्तिः, मनः साक्षात्कारिणोऽवधेः स्कन्धान्तरस्यापि | साक्षात्कारित्वेन तादृशावधिज्ञानासिद्धेः । न च मनस्त्वपरिणतस्कन्धालोचितं बाह्यमप्यर्थं मनः पर्यायज्ञानं साक्षात्करोतीति | तस्य मनोमात्रसाक्षात्कारित्वमसिद्धमिति वाच्यम्, मनोऽव्यमात्रालंबनतयैव तस्य धर्मिग्राहकमान सिद्धत्वात्, बाह्यार्थानां तु मनोजव्याणामेव तथारूपपरिणामान्यथानुपपत्तिप्रसूतानुमानत एव ग्रहणाच्युपगमात् । श्राह च जाष्यकार:- "जाणइ वनेणुमाणेणंति ” बाह्यार्थानुमाननिमित्तकमेव हि तत्र मानसमचतुर्दर्शनमंगी क्रियते, यत्पुरस्कारेण सूत्रे मनोषव्याणि जानाति पश्यति चैतदिति व्यवहियते । एकरूपेऽपि ज्ञाने प्रव्याद्यपेक्षयोपशमवैचित्र्येण सामान्यरूपमनोऽव्याकारपरिछेदापेक्षया पश्यतीति, विशिष्टतरमनोऽव्याकारपरिच्छेदापेक्षया च जानातीत्येवं वा व्याचक्षते । आपेक्षिकसामान्यज्ञानस्यापि व्यावहारिकावग्रहन्यायेन व्यावहारिकदर्शनरूपत्वात् । निश्चयतस्तु सर्वमपि तज्ज्ञानमेव, मनःपर्यायदर्शनानुपदेशादिति | प्रष्टव्यम्। नव्यास्तु वाह्यार्थाकारानुमापकमनोऽव्या कारग्राहकं ज्ञानमवधिविशेष एव श्रप्रमत्तसंयम विशेषजन्यतावच्छेदकजाते| रवधित्वव्याप्याया एव (कल्पनात्) कपनाधर्मीत न्यायात् । इत्थं हि जानाति पश्यतीत्यत्र दृशेरवधिदर्शन विषयत्वेनैवोपपत्तौ लक्षणकपनगौरवमपि परिहृतं जवति।सूत्रे जेदाभिधानं च धर्मभेदाभिप्रायम्।यदि च संकल्पविकल्पपरिणतप्रव्यमात्रग्राह्यनेदात्तग्राहकं ज्ञानमतिरिक्तमित्यत्र निर्बन्धस्तदा घीन्द्रियादी नामपीष्टानिष्टप्रवृत्तिनिवृत्तिदर्शनात्तजनक सूक्ष्मसंकटपजनन
