________________
नयरहस्य
प्रकरणम
॥
४॥
व्यजीवाव्यप्रव्याद्यसिस्याजिलाप्यनावव्यापिताया अपि वक्तुमशक्यत्वाच्च । अन्त्ये “ जत्यविय ण जाणिजा चउक्कयं पिरिकवे तत्यत्ति” सूत्रविरोधः, अत्र यत्तत्पदान्यां व्याप्त्युपस्थितेरिति चेदत्र वदन्ति, तत्तयन्निचारस्थानान्यत्वविशेपणान्न दोषः। तदिदमयुक्तम्, यद्येकस्मिन्न संजवति, नैतावता नवत्यव्यापितेति । अपरे वाहुः, केवसिप्रज्ञारूपमेव नामानजिलाप्यनायेष्वस्ति, अव्यजीवश्च मनुष्यादिरेव, जाविदेवादिजीवपर्यायहेतुत्वात् । व्यजन्यमपि मृदादिरेव, श्रादिष्टव्यत्वानां घटादिपर्यायाणां हेतुत्वादिति । एतच्च मतं नातिरमणीयम्, व्याधिकेन शब्दपुजलरूपस्यैव नाम्नोऽन्युपगमात् । मनुष्यादीनां व्यजीवत्वे च सिघस्यैव जापजीवत्वप्रसंगात्, आदिएभव्यहेतुअव्याव्योपगमे नावअन्योन्जेदप्रसंगाच्च । गुणपर्यायवियुक्तः प्रशास्थापितो व्यजीव इत्येकेषां मतं, एतदपि न सूदमम्, सतां गुणपर्यायाणां बुध्यापनयनस्य कर्तुमशक्यत्वात् । न हि यादृचिकज्ञानायत्तार्थपरिणतिरस्ति, जीवशब्दार्थज्ञस्तत्रानुपयुक्तो जीवशब्दार्थज्ञस्य शरीरं वा जीवरहितं धन्यजीव इति नाच्यापिता नामादीनामित्यपि वदन्ति । ननु तथापि नैगमेन नामादिचतुष्टयान्युपगमे तस्य ||
व्यार्थिकत्वव्याहतिः स्यात्, च्यार्थिकेन न्यस्यैवान्युपगमात्, अन्य पर्यायतया, पर्यायं च गौणतयान्युपगबन् प्रन्याथिकोऽपि नावनिक्षेपसह इति । इन्त तर्हि त्वदुक्तरीत्या शब्दनया श्रपि व्यनिक्षेपसहा इति कथम् " जावं चिय सहया सेसा छति समणिकेवे ति" नाष्योक्तव्यवस्था । एतेन व्यार्थिकपर्यायार्थिकयोध्योस्तुत्यवादेनोजयान्युपगमः,
al॥ परमाद्यस्य सर्वथाऽनेदेनान्त्यस्य तु सर्वथा जेदेन ततो नैकस्योजयविषयत्वे विषयान्तरमहाधमन्यकरपनानुपपत्तिः, जेदादोपरागणोजयग्रहार्थमुजयकल्पनावश्यकत्वादिति च्यार्थिकस्यापि पर्यायसहत्वमित्यपास्तम् । एवं सति पर्यायार्थिकस्य
४
॥
