________________
नयरहस्य
प्रकरणम.
॥
७॥
संप्रदायेऽपि विशेषिततर शजुसूत्रानिमताथग्राही अध्यवसायविशेष इतिशब्द इत्यापादितसंज्ञान्तरस्यास्य लक्षणम् । "श्व विसेसियतरं पच्चुप्पस प सद्दो त्ति” सूत्रम् । अत्रापि तरप्रत्ययमहिम्ना विशेषिततमाधोवर्तिविषयग्रहणान्न समनिरूढायतिव्याप्तिरिति स्मर्तव्यम् । जुसूत्राहिशेषः पुनरस्येचं नावनीयः। यत संस्थानादिविशेषात्मा नावघट एव परमार्थः सन् तदितरेषां तत्तुट्यपरिणत्यनावेनाघटत्वात् । घटव्यवहारादन्यत्रापिघटत्वासिद्धिरिति चेन्न, शब्दानिखापरूवपव्यवहारस्य संकेतविशेषप्रतिसन्धाननियंत्रितार्थमात्रवाचकतास्वनावनियम्यताविषयतथात्वेऽतंत्रत्वात्, प्रवृत्त्यादिरूपव्यवहारस्य चासिके । घटशब्दार्थत्वा विशेषे जावघटे घटत्वं नापरत्रेत्यत्र किं नियामकमिति चेत्, अर्थक्रियैवेति गृहाण । श्रत एवात्रानुपचरितं घटपदार्थत्वम्, अन्यत्र तूपचरितमिति गीयते विशेषः। अथवा जुसूत्रस्य प्रत्युत्पन्नो विशेषितः कुंज एवानिमतः, अस्य तु मत ऊर्ध्वग्रीवत्वादिस्वपर्यायैः सनावेनार्पितः कुंजः कुंज इति जयते । इदंत्वकुंजत्वाद्यवश्वेदेन स्वशिष्यनिष्ठस्वपर्यायावछिन्नतत्त्वसत्ताबोधप्रयोजकप्रकृतवाक्येचारूपगुर्वर्पणयाऽयमूर्ध्वग्रीवत्वादिना कुल एव कुल ऊर्ध्वग्रीवत्वाविना कुल एवोष्णादिवाक्यप्रयोगात् । इत्यमेवोद्देश्यसावधारणप्रतीतेर्वादान्तरोत्थापितविपरीताजिनिवेशनिरासस्य च सिधेः इदमेव जंगान्तरेऽप्यर्पणप्रयोजनं बोध्यम् ॥१॥ पटादिगतैस्त्वक्त्राणादिन्तिः परपर्यायैरसन्नावेनार्पितोऽकुंनो लण्यते, कुंने कुंजत्वानवच्छेदकधर्मावचिन्नाकुलत्वासत्त्वात् । नन्वेवं कुंजत्वानवच्छेदकप्रमेयत्वावलेदेनाप्यकुंजत्वापत्तिः, नानाधर्मसमुदायरूपकुंजत्वे प्रमेयत्वस्याप्यवच्छेदकत्वात् ॥२॥ तथा सर्वोऽपि घटः स्वपरोनयपर्यायैः सनावासनावान्यामपितोऽवक्तव्यो जण्यते, स्वपरपर्यायसत्त्वासत्त्वान्यामेकेन केनापिशब्देन सर्वस्यापि तस्य युगपछतुमशक्यत्वात् । श्रथैकपद
