________________
बिन्दु
ज्ञान
॥१६॥
र्निबधाः । अर्थगत्यैव सामर्थ्येनैव तेषामर्थानां व्यक्तिं सर्वप्रवादमूलघादाशांगाविरोधेन ज्ञको ज्ञाता करोति । तथा च 'ज समयं ' इत्यादेर्यथाश्रुतार्थे केवली श्रुतावधिमनःपर्यायकेवड्यन्यतरो ग्राह्यः, परमावधिकाधोवधिकछद्मस्थातिरिक्तविषये| स्नातकादिविषये वा तादृशसूत्रप्रवृत्तौ, तत्र परतीर्थिकवक्तव्यताप्रतिबद्धत्वं वाच्यमेवमन्यत्रापीति दिक् । 'केवलनाणे| केवलदसणे' इत्यादिनेदेन सूत्रनिर्देशस्यैकार्थिकपरतैवेत्यभिप्रायेणोपक्रमते-" जेण मणोविसयगयाण दंसणं एस्थि दबजादाणं । तो मणपज्जवनाणं नियमा नाणं तु णिदिकं ॥ १७॥" यतो 'मनःपर्यायज्ञानविषयगतानां तषियसमूहानुप्रविष्टानां परमनोषव्यविशेषाणां बाह्यचिन्त्यमानार्थगमकतापयिकविशेषरूपस्यैव सन्नावादर्शनं सामान्यरूपं नास्ति, तस्मान्मनःपर्यायानं ज्ञानमेवागमे निर्दिष्टं, ग्राह्यसामान्यानावे मुख्यतया तग्रहणोन्मुखदर्शनानावात् । केवलं तु सामान्यविशेषोजयोपयोगरूपत्वाउन्नयरूपैकमेवेति भावः । सूत्रे उत्नयरूपत्वेन परिपठितत्वादप्युन्जयरूपं केवलं, न तु क्रमयोगादित्याह“घरकुश्वचरकुशवधिकेवलाण समयम्मि दसणविअप्पा। परिपरिश्रा केवलनाणदसणा ते ण विय अणा ॥१७॥" स्पष्टा । चक्षुरादिज्ञानवदेव केवलं ज्ञानमध्ये पागत् ज्ञानमपि, दर्शनमध्ये पागच्च दर्शनमपीति परिलाषामात्रमेतदिति ग्रन्थकृतस्तात्पर्यम् । मतिज्ञानादेः क्रम इव केवलस्याक्रमेऽपि सामान्यविशेषाजहवृत्त्यैकोपयोगरूपतया ज्ञानदर्शनत्वमित्येकदेशिमतमुपन्यस्यति-"दंसामुग्गहमेत्तं घमोत्ति निषणा हवइनाणं । जइश्य केवलाण विविसेसणं इत्तियं चेव॥१॥"|||॥१६० ।। अवग्रहमात्र मतिरूपे बोधे दर्शनं, इदं तदित्यव्यपदेश्य, घट इति निश्चयेन वर्णना तदाकाराजिसाप इतियावत् । कारणे कार्योपचाराच्च घटाकाराजिलापजनक घटे मतिज्ञानमित्यर्थः। यथाऽत्रैवं तथा केवलयोरप्येतावन्मात्रेण विशेषः।
