________________
ज्ञान
॥ १३६ ॥
मनःपर्यायनेदाच्चतुर्विधं क्षायोपशमिकं ज्ञानं, पंचमं च क्षायिकं केवलज्ञानमिति पंचप्रकारा ज्ञानस्य । तत्र मति - ज्ञानत्वं श्रुताननुसार्यन तिशयितज्ञानत्वं अवग्रहादिक्रमवडुपयोगजन्यज्ञानत्वं वा, अवध्यादिकमतिशयितमेव, श्रुतं तु श्रुतानुसार्येवेति न तयोरतिव्याप्तिः । श्रुतानुसारित्वं च धारणात्मकपदपदार्थसंबन्धप्रतिसंधानजन्यज्ञानत्वं तेन न सविकल्पकज्ञानसामग्री मात्रप्रयोज्यपद विषयताशालिनी हापायधारणात्मके मतिज्ञानेऽव्याप्तिः । ईहादिमतिज्ञाननेदस्य श्रुतज्ञानस्य च | साक्षरत्वाविशेषेप्ययं घट इत्यपायोत्तरमयं घटनामको न वेति संशयादर्शनात्, तत्तन्नाम्नोऽप्यपायेन ग्रहणात्, तःधारणोपयोगे इदं पदमस्य वाचकं, अयमर्थ एतत्पदस्य वाच्य इति पदपदार्थसंबन्धग्रहस्यापि धौव्येण, तकनितश्रुतज्ञानस्यैव श्रुतानुसा| रित्वव्यवस्थितेः । अत एव धारणात्वेन श्रुतहेतुत्वात् “मपुत्रं सु" इत्यनेन श्रुतत्वावच्छेदेन मतिपूर्वत्वविधिः, “न मई सुपुधिया" इत्यनेन च मतित्वसामानाधिकरण्येन श्रुतपूर्वत्वनिषेधोऽनिहितः संगछते । कथं तर्हि श्रुतनिश्रिताश्रुतनि | श्रितभेदेन मतिज्ञानद्वैविध्यानिधानमिति चेडुच्यते - स्वसमानाकार श्रुतज्ञानाहितवासनाप्रबोधसमानकालीनत्वे सति श्रुतो|पयोगाजावकालीनं श्रुतनिश्रितमवग्रहादिचतुर्भेदं, उक्तवासनाप्रत्रोधो धारणादार्थ्यायोपयुज्यते श्रुतोपयोगाभावश्च मतिज्ञानसामग्री संपादनाय, उक्तवासनाप्रबोधकाले श्रुतज्ञानोपयोगबलाच्छ्रुतज्ञानस्यैवापत्तेः, मतिज्ञानसामग्र्याः श्रुतज्ञानोत्पत्ति| प्रतिबन्धकत्वेऽपि शाब्देवास्थानीयस्य तस्योत्तेजकत्वात् । मतिज्ञानजन्यस्मरणस्य मतिज्ञानत्ववत्, श्रुतज्ञानजन्यस्मरणमपि |च श्रुतज्ञानमध्य एव परिगणनीयम् । उक्तवासनाप्रबोधासमानकालीनं च मतिज्ञानमौत्पत्तिक्यादिचतुर्भेदमश्रुतनिश्रितमि| त्यभिप्रायेण विविधजागे दोषाभावः । तदिदमाह महाजाप्यकार:- “ पुबिं सुपरिकम्मियमइस्स जं संपयं सुनाई । तं
बिन्दुः
॥ १३६ ॥
