________________
ज्ञान
बिन्दु
॥१४॥
जात्यतिरिक्तस्य किंचिधर्मप्रकारेणैव जाननियमाच्च । किं च प्रामाण्यसंशयोत्तरमिदं रजतं न वेत्येव संशयो, न तु रजतमिदं न वा, व्यं रजतं न वेत्यादिरूप इति, यदिशेष्यकयत्प्रकारकज्ञानत्वावजेदेन प्रामाण्यसंशयस्तधर्मविशिष्टे तत्प्रकारकसंशय इति नियमादिदंत्वेन धर्मिलानमावश्यक, इदंत्वरजतत्वादिना पुरोवर्तिन उपनयसत्त्वाच्च तथानानमनुव्यवसाये उर्वारमिति किमपरमवशिष्यते प्रामाण्ये ज्ञातुम् । न चैकसंबन्धेन तति संबन्धान्तरेण तत्प्रकारकशानं व्यावृत्तं, तेन संबन्धेन तत्प्रका-/ रकत्वमेव प्रामाण्यं, तच्च जुर्ग्रहमिति वाच्यं, व्यवसाये येन संबन्धेन रजतत्वादिकं प्रकारस्तेन ततोऽनुव्यवसाये लानात्, संसर्गस्य (तु) तत्त्वेनैव लानात् । तत्प्रकारकत्वं च वस्तुगत्या तत्संबन्धावचिन्नप्रकारताकत्वमिति प्रकारताकुक्षिप्रवेशेनैव वा तन्नानम् । अत एवेदं रजतमिति तादात्म्यारोपन्यावृत्तये मुख्य विशेष्यता प्रामाएये निवेशनीयेति मुख्यत्वस्य उर्घहत्वमित्युक्तेरप्यनवकाशो, वस्तुगत्या मुख्यविशेष्यताया एव निवेशात्, तादात्म्यारोपे आरोप्यांशे समवायेन प्रामाण्यसत्त्वेऽप्य
तेश्च । एतेन तविशेष्यकत्वे सति तत्प्रकारकत्वमात्रं न प्रामाण्यं, 'श्मे रंगरजते' 'नेमे रंगरजते' इति विपरीतचतुष्कन्नमसाधारण्यात् , किं तु तविशेष्यकत्वावचिन्नतत्प्रकारकत्वं, तच्च प्रश्रमानुव्यवसाये उम्रहमित्यपि निरस्तम् । वस्तुगत्या ताहशप्रकारताकत्वस्य सुग्रहत्वादेव, तहेऽनुव्यवसायसामग्र्याऽसामर्थ्यस्य, व्यवसायप्रतिबन्धकत्वस्य वा कहपनमन्निनिवेशेन स्वबुझिविझवनामात्र, तथाकल्पनायामप्रामाणिकगौरवात् । एतेन विधेयतयाऽनुव्यवसाये स्वातंत्र्येण प्रामाण्यत्नाने व्यवसायप्रतिबन्धकत्वकपनापि परास्ता । तत्र तविशेष्यकतोपस्थितितदलाववाहिशेष्यकत्वानावोपस्थित्यादीनामुत्तेजकत्वादिकल्पने महागौरवात् । यदि च विशेष्यत्वादिकमनुपस्थितं न प्रकारः, तदा विशेष्यतासंबन्धेन रजतादिमत्त्वे सति प्रकारि
॥१४॥
