Dharmratna Prakaranam

Author(s): Punyavijay
Publisher: Sarabhai Manilal Nawab Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600153/1

Page #1

Nein Educh intematona
For Prate & Personal use
weary

Page #2

अर्हम् । जैनप्राचीनसाहित्योद्धारगन्थावली-चतुर्थ पुष्पम् आचार्यप्रवरश्रीशान्तिसूरिविरचितं
धर्मरत्नप्रकरणम् तपोगच्छीय-आचार्यश्रीदेवेन्द्रसरिसंदृब्धया विस्तृतव्याख्ययोपेतम् ।
प्रथमो भागः
संपादकः प्रवर्तकश्रीकान्तिविजयमहाराजप्रशिष्यः मुनिपुण्यविजयः इदं पुस्तं पूज्यपादमहाराजश्रीगुलाबविजयजी-शिष्यश्रीमन्मुनिमंगलविजयोपदेशेन लब्धद्रव्यसाहाय्येन 'वडोदरा
लीमडा पोळ' स्थितेन नवाब साराभाई मणिलाल इत्यनेन प्रकाशितम् । प्रतयः ५०० विक्रम संवत् १९९१
मूल्यं to-01

Page #3

इदं पुस्तकं अमदावाद जैनसोसायटीस्थित श्रीशारदामुद्रणालये तदधिपतिना सुधावक-हर्षचंद्रात्मजेन पं. भगवानदासेन मुद्रितम् ।

Page #4

समर्पण.
REEEEEEEEEEEEXXXXXXXX
मारा हृदयमंदिरमा वास करनार
मारी आत्म ज्योतने
साराभाई नवाब.
Jain Educatan Internationa
For Private & Personel Use Only

Page #5

सम्पादकीयं निवेदनम् । विदाइकुर्वन्तु सज्जनाः, यदुताधोपदीक्रियते श्रीमतां करकमलेषु तपोगच्छगगनाङ्गणगभस्तिमालिसरिपुरन्दरश्रीदेवेन्द्रसूरिसूत्रितविस्तृतव्याख्योपेतस्य आचार्यप्रवरश्रीशान्तिमूरिसन्हब्धस्य धर्मरत्नाख्यप्रकरणस्य प्रथमो विभागः । एतद्न्थकादिपरिचयं वयं यथाशक्यमेतद्ग्रन्थस्य द्वितीयविभागस्य प्रकाशनावसर एवोल्लिखिष्यामः । सम्पत्येतावदेव तावनिवेदयामः यत्-ग्रन्थस्यास्य सम्पादनसमये पुस्तकयुग्ममासादितमस्माभिः । तत्रैकं तपागच्छान्तर्गतसंविग्नशाखीयाद्याचार्यश्रीमद्विजयानन्दररिपट्टप्रभासनभास्करोपमानाचार्यवरश्रीविजयवल्लभसूरिपशिष्यप्रज्ञांशपदधारकमहाराजश्रीउमङ्गविजयान्तिषन्मुनिश्रीचरणविजयसकाशादासादितम् । द्वितीयं पुनरणहिल्लपुरपत्तनस्थतपागच्छीयभाण्डागारान्तर्गतं श्रेष्ठिवर्यश्रीमलुकचन्द्रद्वारा संपाप्तम् । प्रथमं तावदतीव शुद्धं प्राचीनं सुवाच्यसुन्दरवर्णावल्युपेतं च, द्वितीयं पुनः शुद्धप्रायं प्राचीनं सुवाच्यसुन्दरतमलिपिविभूषितमेकतश्चाखुभक्षिताक्षरम् । सविशेषमेतत्प्रतियुगलपरिचयः प्रकाशयिष्यमाणापरविभागे दास्यते । एतत्प्रतिकृतियुगलाधारेण सावधानतया संशोधितमिदं विस्तृतव्याख्योपेतं प्रकरणमिति ।
किञ्च-विभागस्यास्य चतुष्पश्चाशत् पत्राणि मुद्रितानि शारदामुद्रणालयादन्यत्र, अपरं च तत्पत्राद्यप्रतिकृतिरपि (ग्रुफपत्राणि) नास्मदन्तिकं व्यवस्थिततया प्रेषितेति मुद्रायन्त्र-ग्रुफपत्रानवलोकनादिकारणतस्तावदंशेऽशुद्धिभूयस्त्वं वरीवृत्यते। किन्तु ग्रन्थमकाशनकारकमुनिवराधैर्येण एतच्छुद्धिपत्रं वयमस्य द्वितीयविभागेऽन्तर्भावयिष्याम इति भद्रम् ।
सम्पादकः

For Private Personal Use Only

Page #6

=
(
@
જન્મ સંવત ૧૮૯૬
કિશનગઢ
દીક્ષા સંવત ૧૯૩૧ અમદાવાદ
@
@
@
@
@
@
@
@
@ 1h18the • 1? *K)
@
શાન્ત સમાન મુનિ મહારાજ શ્રી ગુલાબવિજયજી
વગરેહણ સં. ૧૯૭૬ ના માર્ગશીર્ષ વદિ ક . ધા
For private sector
anon

Page #7

Page #8

પ્રકાશકનું નિવેદન
પ્રાતઃ સ્મરણીય પંડિત પ્રવર જૈનાચાર્યો તથા ધર્મધુરવર મુનિવરેએ રચેલી સાહિત્ય ખાણમાંથી અપ્રગટ અને અમૂલ્ય રત્ન સમાન પ્રાચીન કૃતિઓને રસાસ્વાદ જાહેર જનતા લેતી થાય તે માટે તેવી અમૂલ્ય રસસામગ્રીઓ પ્રગટ કરવાને મુખ્ય ઉદ્દેશ મારા તરફથી શરૂ થએલી આ જૈન પ્રાચીન સાહિત્યોદ્ધાર ગ્રન્થાવલિ'ને હોવાથી તેના પ્રથમ પુષ્પ તરીકે નૈનસ્તોત્ર લખ્યો પ્રથમ માનઃ (પ્રાચીન-સ્તોત્ર-સંગ્રહ-ભાગ ૧ લે) ઈ. સ. ૧૯૩૨માં પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવ્યું હતું, જેમાં પ્રાચીન મહર્ષિઓની સો ઉપરાંત નિર્મલ કૃતિઓ, તથા મંત્ર યંત્રના શોખીન-જિજ્ઞાસુઓને માટે આટપેપર ઉપર સુંદર યંત્રો કરાવીને છાપવામાં આવ્યા હતા, ત્યારપછી ચાલુ સાલના પિષ માસમાં નેવાર્થ સાહિત્યસંગ કથનો વિમા: ' માં શ્રી સોમપ્રભસૂરિ કૃત શતાથી તથા કલિકાળ સર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજીના શિષ્ય શ્રીવર્ધમાનગણિકૃત કુમારવિહાર પ્રશસ્તિ' ના ૮૭ મા લૈક ઉપર ૧૧૬ અર્થવાળું કાવ્ય તથા બીજા બે પાંચ પાંચ અર્થવાળા કાળે મળીને કુલ ચાર અનેકાથ કૃતિઓ મૂળ તથા ભાષાંતર સાથે છપાવવામાં આવી, તૃતીય પુષ્પ તરીકે “નૈનસ્તોત્ર હોદ્દે દ્વિતીય વિમા (પ્રાચીન સ્તોત્ર સંગ્રહ ભાગ. ૨ ) યાને “ચિંતામણિ મંત્રાષિરાન થવુ ' નામને ગ્રંથ જેમાં શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુના મળી આવતા બધાએ અપ્રગટ મંત્રમય સ્તોત્રો શ્રીઉવસગ્ગહર સ્તોત્ર તથા શ્રીનમિણસ્તોત્રની મંત્રમય ટકા તેના લગભગ અઢાર યંત્રો સાથે, ધરણારગેન્દ્રસ્તવ ટીકા સહિત બીજા અઢાર યંત્ર સાથે ચિંતામણિ કલ્પ, મંત્રાધિરાજ ક૫ વગેરે પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવનાર છે તથા મંત્ર સાધનાને લગતાં સ્પષ્ટીકરણ અને ગુજરાતીમાં ટુંક સાર સહિત ડા સમયમાં પ્રસિદ્ધ થનાર છે અને ચતુર્થ પુષ્પ તરીકે પ્રસ્તુત “શ્રીમૈત્નીના પ્રથમ વિમા”

For Private & Personel Use Only

Page #9

પત્રાકારે જનતા સમક્ષ રજુ કરતાં મને જે અવર્ણનીય આનંદ થઈ રહ્યા છે તે આ નિર્જીવ લેખિનીથી શી રીતે દર્શાવી શકું ! વાસ્તવિક રીતે આ ગ્રંથ રત્નને સર્વાગ સંપૂર્ણ અને સુન્દર બનાવવાને યશ પરમ પૂજ્ય વયેવૃદ્ધ ગુરુદેવ પ્રવર્તક શ્રીકાંતિવિજયજીના શિષ્ય વિદ્વદ્રય મુનિમહારાજ શ્રી પુણ્યવિયજીનાજ જ્ઞાન અને શ્રમને ફાળે જાય છે.
આ “નવરા” ગ્રંથ પ્રસિદ્ધ કરવાની પ્રેરણા આજથી બે વર્ષ પહેલાં આ ગ્રંથ પ્રકાશન કાર્યમાં ઉપદેશ આપી આર્થિક સહાય અપાવનાર સ્વર્ગસ્થ મુનિમહારાજ શ્રીગુલાબવિજયજીના પરમ વિનય શિષ્ય મુનિ મહારાજ શ્રીમંગલવિજયજીએ કરેલી અને પૂજ્ય શ્રી પુણ્યવિજયજીની તથા સિનેર બિરાજતા વયોવૃદ્ધ ગુરુદેવ શ્રીઅમરવિજયજીના શિષ્યરત્ન શ્રીચતુરવિજયજીની કે જેઓએ પ્રસ્થાવલિના પ્રથમના ત્રણે પુષ્પનું સુંદર સંપાદન કાર્ય કરેલું છે, તેઓશ્રીની શબ્દાતીત સહાયથીજ પ્રત્યક્ષરૂપે આ ગ્રન્થરત્ન હું પ્રકાશિત કરી શક્યો છું.
પ્રસ્તુત ગ્રન્થના અગાઉના નવ ફરમાં અમદાવાદ રતનપેળ-ગેલવાડમાં આવેલા “શ્રી જનઅભ્યદય પ્રિન્ટીંગ પ્રેસ'માં છપાવવામાં આવ્યા છે. અને બાકીના ફરમાએ શ્રીશારદામુદ્રણાલયમાં છપાવવામાં આવેલા છે; આ પ્રન્થના મુફ સંશોધન વગેરેમાં પંડિત ભગવાનદાસ હરખચંદભાઈએ ખાસ મદદ આપી છે તેમજ વડોદરા નરસિંહજીની પિળના શ્રી આત્માનંદ જ્ઞાનમંદિરના સ્વર્ગસ્થ મુનિ મહારાજ શ્રીહંસવિજયજી શાસ્ત્રસંગ્રહના વહીવટદારેએ હસ્તલિખિત પ્રતે ઉપયોગ માટે આપી તે માટે તેઓને અને પરમપૂજ્ય ગુરુદેવ શ્રીમંગલવિજયજીના ઉપદેશથી જે જે સદગૃહસ્થાએ આર્થિક મદદ આ ગ્રન્થ પ્રકાશન કાર્યમાં આપી છે જેઓનાં મુબારક નામ આગળ આપવામાં આવેલા છે, તેઓને તથા સ્વર્ગસ્થ ગુરુદેવ શ્રીગુલાબવિજયજીના જીવનચરિત્રના લેખક આચાર્ય શ્રી વિજય મેહનસૂરીશ્વરજીના શિષ્ય અને મને જૈન સાહિત્યને સૌથી પ્રથમ રસાસ્વાદ લેવાની પ્રેરણા કરનાર ઉપાધ્યાયજી શ્રી પ્રતાપવિજયજીને અત્રે આભાર માનું છું.

For Private & Personel Use Only

Page #10

પ્રાતે આ પછીના મારા તરફથી હવે પછી પ્રગટ થનાર પ્રસ્થાવલિના ચતુર્થ પુષ્પ ઉપરક્ત. પ્રાચીન–સ્તોત્ર-સંગ્રહ ભાગ ૨ જે અને પંચમ પુષ્પ તરીકે “શ્રી જૈન ચિત્રકલ્પદ્રુમ” નામને ગ્રંથ કે જેમાં જૈન ગ્રંથભંડારોમાં છુટા છુટાં વેરાયેલાં કિંમતી કળા મૌક્તિકેની માળા સમા અને પૂર્વના જૈન મંત્રીશ્વરે તથા ધનાઢય જૈનેએ લાખ અને કરડે રૂપિઆ ખચીને તૈયાર કરાવેલ અને આજ સુધી સંઘરી રાખેલા રત્નોની ખાણ સમા કલાસંગ્રહ તરફ વાચકેનું ધ્યાન ખેંચીને મારૂં આ ટુંક નિવેદન સમાપ્ત કરૂં છું.
શ્રાવણ વદિ. ૮
જન્માષ્ટમી સંવત. ૧૯૯૧
) ઈ.
સારાભાઈ મણિલાલ નવાબ
હાલ લીમડાળ, વડેદરા,

For Private & Personel Use Only

Page #11

श्रीमन्मुक्तिविजयगणिपादपद्मेभ्यो नमः પ્રાતઃસ્મરણીય તપાગચ્છાધિપતિ પૂજ્યપાદ ૧૦૦૮ શ્રીમાન શ્રીમૂલચંદજી (શ્રીમુક્તિવિજયજી ગણિ ) શિષ્ય-પૂજ્ય શ્રી ગુલાબવિજયજી મહારાજનું
જીવનચરિત્ર
साधूनां दर्शनं पुण्यं तीर्थभूता हि साधवः । काले फलन्ति तीर्थानि सद्यः साधुसमागमः ॥ १॥
પ્રસ્તાવના યથાર્થ સાધુજનનું માહામ્ય જરાપણું અતિશક્તિવાળું હોતું નથી, જેઓ પિતાના ચારિત્ર્યજીવન અને ઉપદેશ વડે હજારે મનુષ્યોને માનવજન્મની સાર્થક્તાને સન્માર્ગ દર્શાવી, નશ્વર પદાર્થોના મેહમાં તણાતા બાલજીને સત્ય (મુકિત) માર્ગના પંથ તરફ વાળી ગયા હોય, તેઓના માહાભ્યનું તે કહેવું જ શું ? જેઓ સ્થલ દેહે પિતે વિદ્યમાન નહિ હોવા છતાં પિતાની અમૃત વાણી વડે અનેક ભવ્ય મનુષ્યના હૃદયાસન પર બિરાજી રહ્યા હોય છે, તેઓના માહાભ્યને કેણું કળી શકે ? પૃથ્વી પટપર પેદા થઈ, વિલુપ્ત થઈ ગયેલા વિપુલવૈભવશાળી ચક્રવતિ જેવાઓનાં નામ પણ કાળબળે સ્મૃતિ પટથી નાશવંત થતાં જાય છે, પરંતુ ઉત્તમ ચારિત્ર્યવાન સાધુ પુરૂષોનાં કથન અને વર્તન સમયના વહેવા સાથે ઉત્તરોત્તર પ્રચલિત થઈ અનેક ભવ્ય મનુષ્યનાં હૃદયના દુષ્ટ વિકાને હંફાવી ચાવત્ મુક્તિસુખનાં અધિકારી બનાવવામાં સહાયભૂત થાય છે.
જે મહાપુરુષ ધનાદિક ક્ષણભંગુર પદાર્થથી નહિ પરંતુ પિતાની અસાધારણ શકિત અને બુદ્ધિથી અંગત કઈપણ જાતના

For Private & Personel Use Only

Page #12

સ્વાર્થ વિના માત્ર પરોપકાર બુદ્ધિથી તત્ત્વજ્ઞાનના પ્રચાર કરી અનેક ભવ્ય પ્રાણીઓને સદાચાર-પ્રામાણિકપણુ' ઇત્યાદિ ગુણાયુકત બનાવી ગયા ાય, જો કે ખાલ જીવો પોતાના સંસારવ્યવહાર બંધ પડી જવાના ભયથી તેવાં ઉત્તમ મહાપુરૂષ ઉપર અનેક જાતના હલ્લા કરેજ છે, છતાં પરાપકાર એકજ જેનુ' ધ્યેય છે એવા મહાપુરૂ તેષા ન ગણકારતાં કેવળ સૌંસારાસક્ત પ્રાણીઓને દુતિથી કેમ બચાવ થાય તેજ માત્ર લક્ષ્યમાં રાખીને કાર્ય ધપાવેજ ગયા હોય એવા મહાપુરૂષાનુ' જીવનચરિત્ર જાણવુ અને બની શકે તેટલા સાર લઈને તે પ્રમાણે વર્તવું, તે કઈ કઈ રીતે પોતાનુ અને ખીજાઓનુ` ક્લ્યાણુ સાધી શકયા તે જાણવા અને તેના જીવનને આપણી સન્મુખ આદર્શ તરીકે રાખી આપણી કઈ કઈ ખામીઓ છે તે જાણીને સુધારવા માટે મહાપુરૂષોનાં જીવનચરિત્ર પ્રગટ કરવાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ હાય છે. આવાજ ઉદ્દેશને ધ્યાનમાં રાખી આ મહાપુરૂષનુ જીવનચરિત્ર અત્રે આપવામાં આવ્યું છે. શ્રીદીક્ષાપ્રાપ્તિવન અધિકાર—
જે મહાપુરૂષનું જીવનચરિત્ર અત્રે કહેવા ધારીએ છીએ તે મહાપુરૂષ પૂજ્ય શ્રી મૂલચંદજી મહારાજના મુખ્ય શિષ્ય અને પૂજ્ય ખાલબ્રહ્મચારી શ્રીમદ્ વિજયકમલસૂરીશ્વરજીના વડીલ ગુરૂભ્રાતા સ્વનામધેય શ્રીગુલાબવિજયજી મહારાજ છે.
જન્મસ્થાન
ત્રિકાલજ્ઞાની શ્રીજિનેશ્વર ભગવતાએ શ્રીમદ્ ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રાદિ સિદ્ધાન્તામાં સાધુ ધર્મના યથા પાલનથી નિર્જરા જ કુલિત થઇ શકે ઇત્યાદિ હેતુથી કમાવ્યું છે કેઃ—
સાધુ–મુનિત્યાગી શ્રમણા પાતાનાં પૂર્વ અવસ્થાનાં પરિચિત જન્મસ્થાન સ્વજન સબંધી પરિજનાદિ યાદ ન કરે.' એ આજ્ઞા પાલનના પ્રત્યક્ષ અમલ આપણા ચરિત્રનાયકમાં જોવાતા હતા. કેમકે તેઓશ્રીએ એકંદર ૫૫ વર્ષ સુધી સાધુજીવન ગાન્યુ

Page #13

હતું. તથાપિ તેમના ભકતે, રાત્રિદિવસ ગાઢ પરિચયમાં આવનાર શિષ્ય સુદ્ધાં પણ નથી જાણી શકયા કે તેઓશ્રીએ કઈ ભૂમિ, કઈ જાતિ, કયા કુલ તથા કયા માતાપિતાને ત્યાં જન્મ લીધું હતું ? તેઓનું પિતાનું ગૃહસ્થાવસ્થામાં શું નામ હતું તે પણ જાણી શકયા નથી, કેટલી હદ સુધીની કીર્તિલાલસાને અભાવ અને નિરભિમાનિતા ! ચરિત્રપ્રારંભે એ વસ્તુને નિર્દેશ જોઈએ. પરંતુ ઉપરોક્ત પરિસ્થિતિમાં આપણે કયા સાધનથી તે દર્શાવી શકીએ. આ મહાપુરૂષે સ્વમુખે કદાપિ પિતાના જન્મ સ્થાનાદિને પરિચય આપે નથી. એમ છતાં તેઓની પૂર્વાવસ્થાના પરિચિત મનુષ્ય ક્યારે કયારેક વંદનાદિ પ્રસંગે આવ્યા હોય તે તે સમયે તેવા જાણકારોથી જે કાંઈ માહિતી ઉપલબ્ધ છે તે અત્ર નેંધીએ છીએ. આ મહાપુરૂષને જન્મ વિકમ સંવત ૧૮૯૬માં મેવાડ દેશમાં (અજમેર મેરવાડા પ્રાન્તમાં) આવેલ પ્રસિદ્ધ શહેર કીશનગઢમાં કે જે સ્થાન જગશેઠની જન્મભૂમિ કહેવાય છે ત્યાં જૈનધર્મારાધક પિરવાડ વણિક કુળમાં થયેલ હતો. સ્વનામ ધન્ય માતા પિતા સ્વજનાદિનાં નામ વગેરે મલ્યાં નથી, સિદ્ધાન્તમાં અનેક ઠેકાણે ઉલ્લેખ છે કે જિન ધર્મવાસિત કુળમાં જન્મ થ તે અનહદ પુણ્યરાશિ વિના ન હોય. પંડિત પુરૂષો યાવત્ ઈદ્રાદિ દેવે પણ એવા જિનધર્મવાસિત કુળમાં જન્મ લેવાની વાંછના આ રીતે કરે છે.
जिनधर्मविनिर्मुक्तो मा भूवन चक्रवर्त्यपि । स्यां चेटो दरिद्रोपि जिनधर्माधिवासितः ॥१॥ વૈરાગ્ય
પ્રાણીમાત્રને પ્રાયઃ ભરયુવાની જ્યાં આવી કે તેની સાથે જ સાંસારિક વાસનાઓ ચારે બાજુથી ઘેરાઈ વળે છે–જેમ સ્વેચ્છાએ મહાલતા વૃષભ (ગેધલા) ને નાથી પલટી તેની ખાંધ ઉપર ધસર નાખી પરાધીન બનાવી દે છે તેમ યુવાનીને પણ તેવી લાચાર સ્થિતિમાં કઈ મહાપુણ્યવંત સાત્વિક મહાપુરૂષે જકડી દે છે અને ભોગની અવસ્થામાં પણ ભેગેને ઠોકરે મારી ગની ભૂમિકામાં સ્વતપણે આત્મકલ્યાણ સાધવા તત્પર થઈ જાય છે.

For Private & Personel Use Only

Page #14

આપણા ચરિત્રનાયક જન્મથીજ ધર્મ સંસારને વેગ હોવાથી દિન પ્રતિદિન એક બાજુ વય ને બીજી બાજુ ધર્મભાવના વૃદ્ધિ પામતાં બરાબર ભર યુવાની-પચીસ વર્ષની વયે પહોંચતા-આંતરવૃત્તિમાં રહેલ-વૈરાગ્યે સામે આવતાં વાસનાના મેજાને હડસેલી વૈરાગ્ય રસને ઝીલતા ચારિત્ર નાવમાં બેસવા શીધ્ર ઉઘુક્ત થયા. વૈરાગ્ય રસ તે કંઈકને જાગે છે, પણ આ મહાપુરૂષ માટે દરેક સામગ્રીને વેગ હોવા છતાં તેને—સંસારવૃદ્ધિના કારણરૂપ એ પાગલિક સુખે દુઃખરૂપ લાગતાં હોવાથી ‘ણા વર્ મોજુ છે વાર પુર' એ શ્રીદશવૈકાલિકસૂત્રના વાકયના યથાર્થ આદર્શરૂપ વૈરાગ્યની ઝાંખી પ્રત્યક્ષ થવા લાગી.
ભરયુવાવસ્થાએ માખણ જેવું કમળ અને વર્ણ સુવર્ણપિડ જેવું સુંદર શરીર ! સંપત્તિએ ગર્ભશ્રીમંત, તીવ્રબુદ્ધિ, અખંડ અંગોપાંગ સૌન્દર્ય, લાવણ્ય, લલિતતા આદિ ભેગ ચગ્ય સામગ્રીમય એમની મેહક અવસ્થા છતાં પૂર્વે ચારિત્રાદિ ગુણેને-કેળ
વ્યા હશે તેના પ્રભાવે (ઉદયે) ભેગને સ્થાને ગ–ચારિત્રની પૂર્વવાસના જાગી ને શુદયે ૨૫ વર્ષની વયે વૈરાગ્યે દઢ થઈ ચારિત્ર ગ્રહણ કરવાને પૂર્ણ ભાવ જાગે. ગુરૂની શોધ
સવેગી મુનિ સંખ્યાને તે સમયને ઇતિહાસ તપાસતાં-૭૫ વર્ષ પહેલાં સંવેગી શાખાના મુનિઓ ગયા-ગાંઠયા ૨૦૨૫ થી વધારેની સંખ્યા ન હતી. મૂળમાં સંખ્યા ઓછી, એમાંએ વિહારક્ષેત્ર તે વખતે પ્રાયઃ ગુજરાત, કાઠીઆવાડમાં વિશેષ અને ગુજરાત-કાઠીઆવાડ, મેવાડ–માલવા-મારવાડ-પંજાબ-બંગાલ એમ સર્વત્ર ગુરૂ તરીકે બહોળી સંખ્યામાં પરિગ્રહધારી યતિ (ગેર) ના નામે ઓળખાતા વર્ગ મુખ્ય હતું. સાધારણ નિયમ છે કે -જે વસ્તુ મેળવવાની ઈચછા થાય છે તે સિદ્ધ કરવા તરફ લક્ષ્ય જાય છે, અને તેથી તેના આધાર–સ્થાનની ગુણ દેષ તરીકે તપાસમાં સમય વિલંબ અસહ્ય થઈ પડે છે, અને તે એકજ તાલાવેલી હોય છે કે અધ્યાપિ અનં’ ત્યાં તે ભલેને વિષ્ટામાં હોય પણ તેનું છે તે લઈ લેવું જોઈએ. એ વખતે સોનાને
Jan Education Intemanong
For Private Personal use only
www.ainelibrary.org

Page #15

આધાર વિષ્ટા કે તેમાં હાથ નાંખ વગેરે દોષ–દષ્ટિ હોતી નથી. પણ ફકત ઉત્તમ પદાર્થ હાથ કરી લે એજ મુખ્ય ધ્યેય હોય છે. તેવીજ રીતે ચારિત્ર-ત્યાગની ભાવના પ્રબલ જાગી કે બસ એ મેળવવું એજ એક ધ્યેય !
આપણા આ ચરિત્રનાયક મહાપુરૂષને રસને પ્રત્યક્ષ સ્વાદ લેવાની તમન્ના લાગી છે ને તે સ્થાને સહવાસ વિશેષે કરીને યતિવર્ગને હતે, ચારિત્રગ્રહણની તમન્નામાં ને તમનામાં ત્યાં એક યતિની પાસે આ મહાપુરૂષે દીક્ષા ગ્રહણ કરી.
પૂર્વાચાર્યોએ સિદ્ધાન્તમાં આત્મવિકાસની ભૂમિકા વર્ણવતા સમજાવ્યું છે કે જે આત્માને એઘથી પણ ધર્મભાવના જાગે તે આત્મા જ્યારે ત્યારે પણ ચડતો ચડતો અનુક્રમે શુદ્ધ ચારિત્રાદિ ઉત્તમ વેગ મેળવે ! પૂર્વાચાર્યોની આ કારિકા આપણા ચરિત્રનાયકને બરાબર સત્યરૂપે નિવઠી. યતિદીક્ષા લીધા બાદ સ્વગુરૂની આજ્ઞામાં રહીને તેમના તરફથી મળતા શિક્ષણ મુજબ ચારિત્ર આરાધન કરતાં બે વર્ષ લગભગ પૂરાં થયાં. તે દરમ્યાન આ મહાપુરૂષ શાસ્ત્રસિદ્ધ:ન્તના અભ્યાસપૂર્વક તવ નિર્ણયની વિવેચનામાં મશગુલ રહી જીવનશુદ્ધિની વૃદ્ધિ કરી રહ્યા હતા છતાં તેટલાથી સંતુષ્ટ નહી થતાં પિતે જે ગુરૂકુલવાસમાં રહ્યા હતા ત્યાં તેમને ત્યાગના સાધનમાં ઘણી અપૂર્ણતા ભાસતી હતી, તેથી તે માટે યોગ્ય સાધનની શોધ પણ ચાલુ રાખવા લાગ્યા. પરંતુ દેશ ભિન્ન હોવાથી ને યતિસંપ્રદાયના નકકી કરેલા–મર્યાદિત ક્ષેત્રમાં રહેવાનું હોઈ સંવેગી ગુરૂને ગ તેમને તુરતજ ન મલ્યા, તથાપિ તે તરફની તીવ્ર અભિલાષાના બળે સાત વર્ષ વીતી ગયા બાદ ત્રણયવાળા એક સાધુને વેગ તેઓશ્રીને થયો. યતિવર્ગની અપેક્ષાએ એમના તે બાહ્યત્યાગથી આર્ષાઈ તેમને આશ્રય લીધે, છતાં જિજ્ઞાસા એ વસ્તુ કે એરજ હોય છે. તેઓના હૃદયમાં ત્યાં પણ હમેશાં થયા કરતું હતું કે મારા પુણ્યગે પ્રાપ્ત થએલાં આલબને છે કે મને પિતાને તે અમુક અંશે ઉચ્ચમાર્ગે સચરવાને કારણભૂત-મદદગાર થયાં છે, તથાપિ મારું મન જે સ્થિતિમાં રહેવા તલસી રહ્યું છે તેવું આ લંબન હું જ્યાં છું ત્યાં હજુસુધી દેખાતું નથી ઈત્યાદિ નિર્મલ વિચારોએ સવેગી ગુરૂની શોધમાં પ્રેરણા ચાલુ રખાવી અને એ
Jan Education Internal
For Private 3 Personal Use Only
www.jainebraryorg

Page #16

વાળીને ધિતામણિ અને એક માં મહાકાળી
અર પરીશ્રમ કરી
જિજ્ઞાસાએ આખરે તેઓશ્રીને યોગ્ય સ્થાન મેળવી આપ્યું. ઉધમની સફલતા
ઇચ્છિત વસ્તુની શોધ કરતાં કોઈ પ્રાણીને ચિંતામણિ, કલ્પવૃક્ષ કે કામધેનુ જેવી કઈ વસ્તુ મળી જાય એ વખતે જે હર્ષ-પ્રમોદ થાય તે તેજ જાણી શકે, આ મહાપુરૂષને પણ તેવું જ બને છે, આ મહાપુરૂષની સત્યપ્રરૂપક શુદ્ધ ત્યાગી ગુરૂની ગવેષણ સતત ચાલુ તે હતીજ અને તે માટે તેઓશ્રીના પ્રશંસા મનેરથ-ઉધમ–ભાવ હોવાથી આખરે પરીણામ પણ સુંદર આવ્યું. સદ્દગુરૂની શોધમાં સમય બહુ વ્યતીત થયો ને કોટી પણ ખુબજ થઈ છતાં પણ કહેવત છે કે ‘૩૧મેન હિ સિવંત થffor” ઉદ્યમથીજ સવ કાર્યની સિદ્ધિ થાય છે. અહીં આપણા ચરિત્ર નાયકને પણું એવું જ બન્યું અને ત્યાગી, સવેગી, નિલેભી, મહાપ્રભાવક પારસમણિ જેવા મહાન પુરૂષને ગુરૂ તરીકે વેગ મળી ગયા. સદગુરૂને સજોગ થ એ પણ એક મહત ભાદયની નિશાની છે ! પૂજ્ય શ્રી મૂલચંદજી (મુક્તિવિજયજી ગણિ) મહારાજ આપણા પ્રસ્તુત મહાપુરૂષને મળી ગયા.
શ્રી મૂલચંદજી મહારાજને ટુંક પરિચય, પ્રસંગોપાત શ્રી મૂલચંદજી મહારાજને કિંચિત્ પરિચય આપે અસ્થાને નહિ લેખાય. એક વખતે પૂર્ણ હિંસકવૃત્તિવાળા સમ્રાટ અકબર બાદશાહ જેવા મેગલ સમ્રાટને પ્રતિબંધ આપી અહિંસાનું ફરમાન મેળવનાર જગદ્ગુરૂ શ્રી શ્રીહીરવિજયસૂરી. શ્વરજીની પટ્ટપરંપરામાં શ્રીમદ્દ શ્રીવિજયસિંહસૂરીશ્વરજી થયા. તેમના શિષ્ય શ્રીસત્યવિજયજી પન્યાસજીએ શ્રીવિજયપ્રભસૂરિ જીની છત્રછાયામાં ન્યાયવિશારદ ન્યાયાચાર્ય મહામહોપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી ગણિ તથા ઉપાધ્યાયજી શ્રીવિનયવિજયજી આ દિ મુનિવરોની સહાયથી જિદ્ધાર કરી ત્યાગી-સંવેગી સાધુની બાલ ને પીછાણુ જેવા માત્રથી થાય તે માટે ક્ષેતને સ્થાને પીત વસ્ત્રની વ્યવસ્થા બાંધી સગી શાખાને આવિર્ભાવ કર્યો હતે. તે શાખાની પરંપરામાં પંન્યાસજી શ્રીમણિવિજયજી દાદા

For Private Personal Use Only

Page #17

થયા. તેઓના શિષ્ય તરીકે પ્રસિદ્ધ ગુરૂદેવ શ્રીબુટેરાયજી (બુદ્ધિવિજયજી) મહારાજ અને તેમના મુખ્ય અંગભૂત શિષ્ય તે આપણુ ગુરૂ શ્રીમૂલચંદજી મહારાજ, તેઓશ્રીને પણ પ્રથમ દીક્ષા લેગ પંજાબમાં સ્થાનકવાસી પંથમાં થએલે, કિંતુ તત્વશાધના પરિણામે સંવેગી દીક્ષા પછીથી તેઓશ્રીએ લીધેલી. તેઓશ્રીને પ્રભાવ સમગ્ર મુનિમડલ ઉપર વર્તતું હતું, તેઓની આજ્ઞાનું અખંડ પાલન કરવામાં મહાપુરૂષ શ્રીવૃદ્ધિચંદ્રજી, વીસમી સદીના પરમપ્રભાવક મહાપુરૂષ શ્રી આત્મારામજી મહારાજ જેવા સમર્થ પુરૂષે પણ સદા નમ્ર થઈ રહેતા અને મહાગીતાર્થે સમર્થ સાત્વિક મહાપુરૂષ શ્રી ઝવેરસાગરજી મહારાજ સાહેબ પણ જેની છત્રછાયા નીચે રહી આજ્ઞા માટે અધીરા થઈ રહેતા. આવા અનેક ઉચ્ચ ગુણના સાગર પૂજ્ય શ્રીમૂલચંદજી મહારાજને આપણા ચરિત્રનાયકને પુણ્યદયે સુંદર વેગ મળી ગયે.
મહાન પરીક્ષક દીર્ઘદશી નિરીક્ષણ શક્તિ સંપન્ન અને ઉદાર ગુરૂમહારાજે આ પુરૂષનું મુખ ચહેરો જોતાં જ તેમની વ્યતા ઉચ્ચ જીવ તરીકે સમજી ગયા ને તેઓશ્રીએ દીક્ષા આપીને પિતાના શિષ્ય તરીકે મુનિશ્રી ગુલાબવિજજી નામ જાહેર કર્યું. આ મહાપુરૂષની સગી દીક્ષા આ રીતે સંવત્ ૧૯૩૧ ની સાલમાં એક સુવર્ણ પ્રભાતે થઈ એટલે કે શ્રી આત્મારામજી મહારાજ તથા શ્રીવિજયકમલસૂરીશ્વરજી, પચાસજી શ્રીગંભીરવિજયજી વગેરે કરતાં છ મહીના અગાઉ દીક્ષા તેઓશ્રીની થઈ હતી અને પિ તાના વડીલ ગુરૂભાઈઓ પ્રસિદ્ધ ચારિત્રપાત્ર શ્રીમાન હંસવિજયજી (વડોદરાવાળા શાંતમૂર્તિથી અન્ય) તથા તેમના શિષ્ય શ્રી લખ્યવિજયજીના સહવાસી થયા. ગુણવર્ણન
શ્રીવીતરાગદેવના શાસનના પ્રભાવકમાં ધર્મના મુઝ જેવાં અને ચારિત્રમાં ચંદ્ર જેવા નિર્મલ શ્રીમૂવંદ્રગી ગુરુ આપણા ચરિત્રનાયકને મલ્યા, એટલે આ મહાત્મા સ્વાત્મ સાધના માટે ચારિત્ર ગુણમાં લીન થઈ વિતરાગ માગનું આરાધન દત્તચિત્તે
Jan Education Intemanal
For Private Personal Use Only
www.jane brary.org

Page #18

કરવા લાગ્યા. અને અખંડ૪૫ વર્ષથી પિતાની ૮૦ વર્ષની છેલ્લી વય સુધી પાલન કરી સ્વ પર કલ્યાણ સાધી ગયા. તેઓએ શાસનપ્રભાવનામાં જે મૂલ્યવાન ફાળો આપે છે તે અહીં આપણે શી રીતે રજુ કરી શકીએ ? તે પણ ભવ્યાત્માઓના હિતના કારણે બેઠી ઘણી નેધ કરવી ઈષ્ટ લાગે છે. તેઓનું શરીર સુવણુ પિંડ જેવું કે ઉત્તમ રાજવંશી જેવું સુંદર હતું. શરીરનું બંધારણું પણ મધ્યમ દહીનું ભવ્ય અને દરેક અવયવ પ્રમાણે પેત હોવાથી માખણના પિંડ જેવું સંસ્થાન બહુજ મનહર હતું. તેઓની મુખમુદ્રા સદાએ સ્મિત કરતી, તેજસ્વી અને ગંભીર હતી જાણે વૈરાગ્ય રસને સાક્ષાત્ પ્રવાહ ! ને તેથી જ તેમનાં દર્શન કરવા આવનાર મનુષ્ય માત્ર મુખાવિંદનું દર્શન કરતાંજ આનંદિત થઈ પરમ શાંતિ મેળવતા હતા. તેમનું લલાટ અને મુખૌંદર્ય એવું તેજસ્વી હતું કે જાણે પૂર્ણિમાને બીજે ચંદ્ર સાક્ષાત્ સ્વર્ગ પુરીમાંથી અહીંયાં મૃત્યુ લેકમાં આવી ન વચ્ચે હોય તેવો ભાસ થતો હતો. તેઓશ્રીની મુખમુદ્રાના દર્શન માત્રથી જ કોધી આત્માઓ પણ શાંત થઈ જતા હતા. તેઓશ્રી સ્વભાવે-શાન્ત-સૌમ્ય-સરલ અને મીલનસાર, ઉદાર, ધીર, નિસ્પૃહ ઈત્યાદિ ગુણે કરીને અલંકૃત હતા, તેમણે કોઈ પણ દિવસે ઉચ્ચ સ્વરે કઠોર ભાષાથી કેઈને પણ બેલાવ્યા ન હતા. પિતાના શિષ્ય પૈકી કઈ પિતાની પાસે રહે અને ભક્તિ સેવા કરે કે બીજે અન્યત્ર યાત્રા વગેરે કરતે વિચારીને આવે છતાં બંને તરફ સમાન ભાવ જ રાખતા. અભ્યાસ તે મરણને છેલ્લા સમય પયત અખંડ ચાલુ હતો. તેઓશ્રીની પ્રથમાવસ્થા યતિ સમુદાયને આધીન હતી. તથાપિ તે સમયે ત્યાં પણ અભ્યાસક્રમ તે પ્રાચીન પરિપાટીએ પ્રતિક્રમણ, જીવવિચાર, નવતત્વ, દંડક, લઘુ સંગ્રહણી, બૃહત્ સંગ્રહણી, ક્ષેત્રસમાસ, કર્મગ્રંથ, કમ્મપયટી, લેકપ્રકાશ આદિ પ્રકરણ, વ્યાકરણું, કાવ્ય, તિષ, ન્યાય, સૂત્ર, સિદ્ધાંત એ દ્રવ્યાનુયોગ આદિ ગ્રંથનું ક્રમશ: અધ્યયન કરાતું હોવાથી વસ્તુતત્વના જ્ઞાનની જડરૂપે જ્ઞાન મેળવેલું એમાં સાથે સાથે જ્યોતિષમાં પણ તે વખતે પરિશ્રમ કરેલો. એ વધતાં વધતાં તેમાં અનુભવજ્ઞાને તે કઈ એરજ ચમત્કાર પ્રત્યક્ષ થએલા અને તેથી એ જ્યોતિષવિદ્યાના તેમના દિવ્યજ્ઞાનથી દીક્ષા,

For Private & Personel Use Only

Page #19

પ્રતિષ્ઠા આદિ ધાર્મિક કાર્યો સંબંધી અપાતા મુહૂર્તાદિના સુગે તે તે કાર્યો નિવિદનપણે પાર પડતાં હતાં, જીવનના અંત સુધી તેઓશ્રી પ્રતિદિન ૧૫૦૦ દેઢહજાર કેને સ્વાધ્યાય કરતા હતા. આ પુણ્યપુરૂષને પૂર્વ પુર્યોદયે શરીર એટલું બધું સુકોમળ પ્રાપ્ત થયું હતું કે જે ત્યાગ વૈરાગ્યને દિક્ષિત અવસ્થા ન હોય તે આવા શરીરવાળાને કંઈ જતના એશઆરામ ભાગવવાનું કલ્પી શકાય ! પરંતુ અહીં તે પૂર્વપુણ્યોદયે ત્યાગમાગ અને તે પણ જિનેશ્વરદેએ પ્રરૂપે પ્રાપ્ત થએલ એટલે એવા સુકુમાર શરીરને પણ જેટલું બને તેટલું કરવું જોઈએ “દુવં મારું–હસ્ય સારું વ્રતધાર ૨' એ એકજ દયેય તેઓશ્રીની સન્મુખ હોવાથી ઉનાળા જેવી ઋતુમાં ભલભલાને પણ પ્રમાદ ઘેરી લે. તેઓશ્રીના સુકમલ શરીરને તે તે ઋતુ તદન અસહ્ય લાગતી છતાં આ મહાપુરૂષ તેવા સમયે પણ વિહારમાં કે શ્રી સંઘના કોઈ કાર્યમાં સમયાતીત થતું હોય તે તે થવા દેતા છતાંએ પિતાના નિરંતર ચાલુ સ્વાધ્યાયમાં ખલેલ પડવા દેતા નહિ. વળી પ્રાયઃ છેલ્લા મૃત્યુ અવસર સિવાય સહેજ હવાજન્ય સુસ્તી જેવું કંઈ વખત થયું હશે તે એ સ્વાધ્યાય ધ્યાનમાં કોઈપણ દિવસે ભંગ નહિ. આ ચરિત્રના લેખકને પણ અનુભવ છે કે આ મહાપુરૂષ પ્રાતઃકાળે બહુજ વહેલા ઉઠતા અને સ્વાધ્યાય હમેશાં ચાલુ રાખતા.
દીક્ષાની શરૂઆતથી કે છેવટની અંતિમ ઘડી સુધી આહારનિહારમાં તેઓશ્રી બહુ નિયમીત હતા. પ્રાયઃ બપોર પછી તે આહાર કઈ ખાસ કારણ સિવાય લેતા નહિ. તેઓ અમુક ગણતરીની વસ્તુઓ જ આહારમાં વાપરતા, આવી રીતે ઇન્દ્રિયનું દમન કરી નાખનાર મહાપુરૂષના કષાય જયને માટે તે કહેવું જ શું ? વિહાર અને પ્રતિબેધ
તેઓશ્રીએ ગુજરાત, કાઠીઆવાડ, મારવાડ, મેવાડ આદિ અનેક પ્રદેશમાં વિચરી અનેક ભવ્યાત્માઓને પ્રતિબધ્યા છે. અંતિમ અવસ્થાના છેલ્લાં થોડાં વર્ષે ગુજરાત અને કાઠીઆવાડમાં જ બહુધા તેઓશ્રી વિચર્યા હતા. આ પુરૂષમાં પ્રતિબંધ કર

For Private Personel Use Only

Page #20

વાની શક્તિ અજબ હતી. તેઓશ્રીની પ્રતિબંધ કરવાની શકિતથી તે માંસાહારી એવા માછીમાર લેકે પણ માંસાહાર વગેરે ત્યાગ કરતા હતા. જેમાંના તેઓશ્રીથી પ્રતિબધ પામેલા કઈ કઈ માણસે તથા તેમના વંશજ પાસેથી આ મહાત્માના અનહદ ઉપકારના શબ્દ આપણે જાતે સાંભળીએ છીએ ત્યારે આપણને બહુજ આશ્ચર્ય ઉપજે છે. તેમની પ્રતિબધ શક્તિને એકજ દાખલે અહીં આપ બસ થશે. સમુદ્ર કિનારે આવેલું ઘેઘા શહેર કે જ્યાં મુસ્લીમ ખારવા વગેરે હિંસક મનુષ્યોની બહોળી સંખ્યા છે, ત્યાં હિંસા એક પણ દિવસ બંધ કરાવવી હોય તે બહુજ મુશીબત વેઠવી પડે છે. એવી કેમના આગેવાને આ મહાપુરૂષની અંતિમ અવસ્થાની દિશામાં વદન–નમસ્કાર કરવા આવ્યા, ગુરૂ મહારાજે દયાને જ ઉપદેશ આપ્યો કે તમે તમારી ઉત્તમ જીદગી હિંસક કાર્યો કરીને શા માટે વ્યર્થ ગુમાવે છે” આટલું કહેતાંની સાથે જ તે અવસરે તે આગેવાને આવા પરમ ઉપકારી મહાપુરૂષના વિયોગજન્ય દુઃખે અશુ સારવા લાગ્યા અને ગુરૂવાક્યને ઈશ્વર-પરમાત્માના વાકયની માફક મસ્તકે ચઢાવી ગુરૂમહારાજના અવસાન સમયે કેઈની પણ પ્રેરણુ વિના પિતાને ધંધે અન્ય રાખે.
લુણાવાડા-ગેધરા આદિ ગામેની ભૂમિ જ્યાં સુધી આ મહાપુરૂષના ચરણકમલેથી પાવન નહતી થઈ ત્યાં સુધી તે જૈન નામ ધરાવનાર પૈકી ઘણા માટે ભાગ લગભગ પિતાના બાહ્ય આચાર વિચારની પરિસ્થિતિ પણ વિસરી ગયો હતો અને બહુલતાએ વૈષ્ણના સહવાસથી વૈષ્ણવ જે જ લગભગ થઈ ગયા હતા એ વગને પણ ઉપદેશ વાકથી સમજાવી સમકત-શ્રદ્ધાવાન આચાર વિચારની શુદ્ધિ વગેરે સંસ્કારોથી વાસિત કર્યો હતો. તે અત્યારે પણ ત્યાં જનાર મનુષ્ય ત્યાંના શ્રાવકના વિવેકની મુકતકંઠે પ્રશંસા ર્યા વિના નહી રહી શકે. ત્યાં અગાડી કોઈ કોઈ ભવ્યજીને પ્રવજ્યા દાન પણ કરાવ્યું હતું. આ સર્વેમાં મુખ્ય કારણભૂત તે આ મહાત્માપુરૂષની પ્રતિબધ કરવાની શકિત જ હતી. તેઓશ્રીના સચોટ ઉપદેશથી ધમરંગે રંગાયેલ ગામવાસી લેકેને લીધે તે તે ક્ષેત્ર આ મહાપુરૂષના નામ સહ પ્રખ્યાત છે. એ રીતે શિહેર, ઘોઘા, બેરૂ વગેરે કંઈક સ્થાનના
તાએ વાર પૈકી અદિ ગામના 9 પ્રેરણા લાગ્યા અને કહેવાના ચાને એવી કે મનુષ્પની ય ચિની , એ જમા પતાકા આકરા . અરમાના વા
થી હરિ વીર રામબાગ થઇ જાય અને વિશ્વ બન નહતી મા

For Private Personel Use Only

Page #21

જેને હજી પણ તેઓશ્રીનાં પુષ્ય નામને યાદ કરે છે. દીક્ષાદાન
તેઓશ્રીના હસ્તદીક્ષિત શિષ્યો પૈકી લેખક શિરોમણી વક્તા મુનિ મહારાજ શ્રીમણિવિજયજી તથા જ્ઞાન, ક્રિયા રૂચિ તપસ્વી મુનિમહારાજ શ્રીમંગલવિજયજી જેવા મહાત્માએ આજે પણ ચારિત્ર નિરતિચાર પણે આરાધી રહ્યા છે. ગચ્છનાયક પૂજ્યપાદ સ્વગુરૂ સુગૃહીત નામધેય શ્રીમૂલચંદજી મહારાજશ્રીની આજ્ઞાથી પણ કેટલાક મુમુક્ષુઓની દીક્ષા તેઓશ્રીના હસ્તે થએલ છે, ખુદ આચાર્યપદે વિભૂષિત થઇ પૂજ્ય શ્રીમૂલચંદજી મહારાજના મુખ્ય પટ્ટધર તરીકે પ્રસિદ્ધ થએલા બહાળા પરિવારવાળા અને અનેક સ્થળે વિચરી અનેક સાધુ, સાધવી, શ્રાવક, શ્રાવિકાની જીહાઝે જેઓનું પવિત્ર નામ ચઢેલું છે તે આ ચરિત્રના લેખકના દાદાગુરૂ પૂજ્યપાદ શ્રીમવિજયકમલસૂરિશ્વરજીને પણ પૂજ્ય ગુરૂમહારાજની આજ્ઞાથી લઘુ દીક્ષા આપનાર આ મહાપુરૂષજ હતા પરસ્પર સં૫, વિવેક, વિનય, એક બીજાની મર્યાદા અને સ્નેહ અલોકિક હતે. દરેક મુનિવગને પિતે ખરા જીગરથી ચહાતા ને પિતે વડીલ હોવા છતાં પણ મુનિવર્ગનું માન ઉચિત સાચવી પરિપૂર્ણ પિતાની લઘુતામાં રહેવું પસંદ કરતા, નાના મુનિએને પણ બહુ માયાળુ શબ્દોથી બેલાવતા, એતે અત્યારે ઉદાહરણું રૂપ લેખાય. વચન સીદ્ધી
જ્યાં જ્યાં આ મહાપુરૂષ વિચર્યા છે ત્યાં ત્યાં આ મહાપુરૂષના મુખકમલમાંથી ધર્મલાભ એ આશીઃ શબ્દો જેના જેના કાને પડ્યા કે દરિદ્રી જેવાને પણ સત્તાગત કમને શુભ વિપાકેદય પ્રત્યક્ષ થઈ જાય કે જીદગી સુધી તે સુખ સમૃદ્ધિમાં મને હાલતે અને ધાર્મિક કામમાં સ્વલક્ષમીને સદ્વ્યય કરી આ મહાપુરૂષના ઉપકારનું સંભારણું કરતો રહે છે. શિષ્યને પણ ફકત એમજ કહી દે કે જા અમુક પુસ્તકગ્રંથ હાથમાં લે અને વાંચી જા ! શિષ્ય શંકિત થઈ બેલી ઉઠે કે કૃપાળુ ! તેના અને

For Private Personel Use Only

Page #22

ભ્યાસ વિના અને આપશ્રીના વંચાવ્યા વિના શીરીતે વાંચી શકાય ? પુનઃ જવાબ એજ મળે કે જા હું કહું છું તેમ કર, વાંચી હે ! શિષ્ય તહરિ કહી ગ્રંથ ઉકેલી શકે ને બંધ ખીલી નીકળે. આવા પ્રસંગે મેજુદ જોવા-અનુભવવા છતાં કોણ ત્યાં ઈન્કાર કરી શકે કે પૂજ્યશ્રીના વચનમાં અશીર્વાદ શક્તિ તથા વચનસિદ્ધી ન હતી ?
શિહેરમાં એક વખત અઠ્ઠા મહોત્સવ ચાલતું હતું. સમવસરણની રચના વગેરે ઠાઠ હતો. એક દિવસ અકરમા એછવના મંડપમાં કાંઈ ખાસ નિમિત્ત વિના ધુમાડાના ગોટેગોટા અને અંધારા જેવું ઉપદ્રવરૂપે છવાયું. શ્રીસંઘ ચિંતાગ્રસ્ત થયા. તે વખતે ત્યાં બિરાજમાન પૂજ્ય મહાત્માશ્રીએ પિતાની આત્મીક નિર્મલતાના બલે શું કર્યું કે ક્ષણવારમાં તુર્ત સર્વ ઉપદ્રવ શાંત થઈ ગયો.
વિહારમાં વિચરતાં જે કઈ ગામ અગર શહેરમાં આપસ આપસમાં વૈરવિધ હોય ત્યાં બન્ને પક્ષેને એવા તે મિષ્ટ વચ્ચનથી સમજાવતાં કે તે લેકે વૈર-વિધ ભૂલી જઈને અભેદ ભાવે ભાઈચારાથી વર્તાવ કરી લેતા એવાં એવાં શાસનન્નતિનાં કાર્યો આ મહાપુરૂષના હાથે થએલાં કે જેની નેંધ પણ આ ટુંક જીવનચરિત્રમાં કેવી રીતે લઈ શકાય.
જાણે ભવિષ્યવેત્તાજ ન હોય તેવી રીતે તેઓશ્રી બહુજ સમયસૂચક હતા લેખકને યાદ છે કે તેઓશ્રીએ અમુક મુનિને માટે કહેલું કે આ કુલ ગચ્છને વિઘાતક છે ને તે વાત બરાબર સાચી નીવડી છે.
બીજો એક સાદે પણ બેધક દાખલ તેઓશ્રીની સમયસૂચકતાને મેં નજરે જેએલે અહીં આપું છું. એક સ્થળે લાંબા વખતથી દેરાસરના પૂજારી તરીકે એક આસ્થાવાળે માણસ કામ કરતો હતો. એક વખતે તેને દબુદ્ધિ સુજવાથી એક લોટામાં લગભગ શેર એક ઘી પિતાના ઘેર લઈ જતા હતા તે કેઈના જોવામાં આવ્યા, એ બાબતની વાતચીત આગેવાન જાણુવામાં આવી એટલે પૂજારી ઉપર ગુસ્સે થયા, પૂજારીએ આટલા વર્ષોથી નિમકહલાલીથી બજાવેલી બેકરીની વાત વિસારે પડી ને

For Private & Personel Use Only

Page #23

તેના ઉપર દબાણ શરૂ થયું. આ બાજુ આ બિચારે બે હાથ જોડી કરગરવા લાગ્યો અને દયાની યાચના કરવા લાગ્યું. એટલે આગેવાનને ગુસ્સો દ્વિગુણીત વૃદ્ધિ પામ્યા અને તેના આ નજીવા ગુન્હા બદલ દંડમાં તેની સ્ત્રીના પગમાં પહેરવાના દાગીના ઉતરાવી કબજે લીધા-ગુન્હામાં આવેલે પૂજારી મુંઝાવા લાગે, પણ ત્યાં તેની મુંઝવણમાં પ્રભુભક્તિના બળે તે વખતે ત્યાં બિરાજતા આ મહાપુરૂષનું સ્મરણ તેને થયું. વાઘના પંજામાંથી છુટી જતું હરણ જેમ કે ગંજીનું શરણુ શોધે તેમ દેડતે દેડતા ઉપાશ્રયે આવી ગુરૂના ચરણકમલમાં માથું ઝુકાવી છાતી ફાટ રૂદન કરીને અશ્રુજળને પ્રવાહ વહેવડાવી દીધું. ગુરૂ મહારાજે તેના શિરે હાથ મુકી આશ્વાસન-ધીરજ આપી તેને ઘેર નિરાંતે બેસવા કહ્યું. આ વખતનું ગુરૂમહારાજનું વાકય તે પૂજારી ને જીવનદાન જેવું લાગ્યું હશે તે તે સહેજે કલ્પી શકાય !
આગેવાનનું આ અધિકાર દશ્ય ખાસ જોવા જેવું હતું, આગેવાને મહારાજ શ્રી પાસે આવ્યા, મહારાજ શ્રી પણ આગેવાનોના ચહેરા જોઈને કષાય ઉપશમ તથા સજજનેના દયા ઉદારતાના સ્વરૂપને ઉપદેશ તે સમયે આપવો તે બીન અવસરને જાણ
ત્પાતિકી બુદ્ધિ અને સમયસૂચકતા વાપરી આગેવાનને કહ્યું કે –“તમે આ શું ડહાપણું ડાન્યું ? એક વખતની સામાન્ય ભૂલ જીંદગીમાં પહેલીવાર થઈ તેમાં રજનું ગજ કરી નાખ્યું. તમે નથી જાણતા કે કે એને પડખે ચઢીને મારા ઘરમાંથી કલ્લાં કાઢી ગયાં છે એ ફજદારી આરોપ તમારા ઉપર મૂકાવશે તે ત્યાં તમારી આબરૂદારીને શો બચાવ ?' ઈત્યાદિ વચનેની ચાતુરીથી એવા તે ગભરાવી નરમ થેંશ જેવા કરી નાખ્યા કે આગેવાને મહારાજશ્રીને જ પૂછવા લાગ્યા કે ત્યારે હવે શું કરવું? આપજ ફરમાવે ! અવસરના જાણુ ગુરૂ મહારાજે પણ ફેંસલે આપ્યો કે–આ માણસને આવું કાર્ય કરવાની દબુદ્ધિ કરાવનાર દરિદ્રતા સંભવે છે માટે હું તે સમાધાન આપું છું કે તેના દાગીના પાછા મેંપવા ને તેને પગાર વધારી આપ તેમજ તે પૂજારી પ્રભુ સન્મુખ પિતાના કરેલા કૃત્ય બદલ પશ્ચાતાપ પૂર્વક માફી માગે ! કે સુંદર ન્યાય, ગુન્હાના મૂળનેજ નાશ

For Private Personel Use Only

Page #24

તે આનુનામ ! ગુરૂ મહારાજના આ સાચા ન્યાયથી સર્વ કેઈને આશ્ચર્ય સહ આનંદ થયે ને મહાત્માશ્રીની બુદ્ધિની તારીફ કરવા લાગ્યા આવા તે તેઓશ્રીએ કંઈક દાખલાઓમાં સમાધાન આપ્યાં હશે. સ્વાધ્યાય ને અપ્રમોદ
પ્રતિદિન દેઢ હજાર સ્પેકને સ્વાધ્યાય તે કરતાજ તે ઉપરાંત નવકારવાલી જ૫ અને સિદ્ધાંતાદિ ગ્રંથનું અવલોકન-વાંચનમાં ઘણે સમય પસાર કરતા. તેઓશ્રીની પાસે આવનાર અને બેસનાર શ્રાવકાદિ વગ પણ કાર્ય પૂરતું બેલી શકતા-દુનિઆદારીની ખટપટમાં તેમ વિકથા વાર્તામાં તેઓ કદાપિ પડતા નહિ. પિતાના જ્ઞાન માન-સ્વાધ્યાયમાં હમેશાં રકત રહેતા, પૃવૃત્તિમાન જન સમૂહમાં રહેવા છતાં નિવૃત્તિ માર્ગમાં રમણુતા, એ પૂર્વે થઈ ગએલા મહાત્માઓની પ્રસાદી આ ગુરૂમહારાજમાં તુરતજ ઝળકી ઉઠતી હતી. ખરેખર તેઓનું સાધુ જીવન ઘણુંજ ઉચ્ચ કોટીનું અને અલૈકિક હતું, તેઓ પિતાની બેસવાની બેઠક હમેશાં એવી રાખતા કે જ્યાં ભિંત, થાંભલો કે પાટીઆનું એઠીગણ લઈ ન શકાય. આખી જીંદગીભરમાં આ પ્રમાણે શાતાગીરવમાં તેઓશ્રી બેઠા હોય તેવું જાણવામાં નથી. વૃદ્ધાવસ્થાને લીધે પાટ ઉપર બેસતા તે પણ ટેકે ન દઈ શકાય તેવી રીતે પાટની વચ્ચેવચ અધ પદ્માસન જેવું કે જેથી પ્રમાદ તેઓશ્રી પાસે પિતાનું સ્થાન જમાવી ન શકે. આવી રીતે સારી જીદગીભર તેઓશ્રી અપ્રમાદી રહ્યા હતા. પિતાના શિષ્યાદીને પણ જ્ઞાન દર્શન ચરિત્રમાં ઉઘુક્ત રહેવા ઉપદેશ દેતા. તેઓ કોઈની પણ શરમ રાખ્યા વિના સત્ય જ બોલતા અને તેમાં કોઈની પણ દાક્ષિયતા રાખતા નહિ, કેઈએ કાંઈ ભૂલ કરી હોય તે તે કડવાશથી અપભ્રાજના નહિ કરતાં મધુર યુકિતગત વચનામૃતથી સામાને માર્ગ ઉપર લાવવાની તે તેઓશ્રીમાં અજબ શક્તિ હતી અને તેથી તેઓ શ્રીની આજ્ઞા પિતાના આશ્રિત પરિવાર ઉપર અખંડ પ્રવર્તતી હતી, તેઓશ્રી એકવચની સત્યવકતા હોવાથી લોકોમાં એવી આસ્થા બેસી ગએલી કે આ મહાત્મા વચનસિદ્ધ મહાપુરુષ છે.
Jan Education Intematonal
For Private
Personal Use Only

Page #25

પરિવાર તથા સ્વાવલંબીપણું—
વ્યાખ્યાનકાવિદ જનમનરંજક ઉપદેશક કવિશેખર પ્રસિદ્ધ વિદ્વાન મુનિપ્રવર શ્રીમણિવિજયજી (શહેારવાળા ) તથા સન્મા પ્રચારક જ્ઞાનક્રિયા–તપસ્યા પ્રેમી મુનિરાજ શ્રીમ'ગલવિજયજી, મુનિશ્રીપદ્મવિજયજી વગેરે શિષ્ય પ્રશિષ્યા હાલમાં આર્યભૂમિને પાવન કરતાં વિદ્યમાન વિચરી રહ્યા છે, સાધ્વી શ્રીઆણુદશ્રીજી, મણિશ્રીજી (લુણાવાડાવાળા ) વગેરે મહેાળા પિરવાર તે પેાતાની પાછળ ભવ્યવાના હિતની ખાતર મૂકી ગયાં છે, તેઓશ્રી એવા તેા સ્વાવલ'ખી હતા કે પેાતાના શિષ્ય ઉપર પણ મમત્વ ભાવ લવલેશ ન હતા, પેાતાનાથી દીક્ષાએ લઘુ પરંતુ પદસ્થ તરીકે વૃદ્ધ ગુરૂભાઇ શ્રીવિજયકમલસૂરીશ્વરજીને સ્વપરિવારની ચિંતા સાંપી દીધી હતી એટલે પાતે તે તરફથી ચિંતાથી પણ મુક્ત હતા. દા. ત. મુનિમહારાજ શ્રીમગલવિજયજીને વ્યાકરણાદિના અભ્યાસ કરવા લેખકના ઉદ્ધારક ગુરૂદેવ શ્રીમદ્ભૂવિજયમાહનસૂરીશ્વરજીને અમુક સમયની સોંપણી કરી હતી. તાત્ક એજ કે પરિવાર આત્મવતી હાવા છતાં પાતે તેમાં મમત્વભાવને અવકાશ આપતા ન હતા. તત્ત્વથી આ મહાપુરૂષ કેવલ સ્વાવલંબી જ હતા, શિષ્યા પેાતાની જાતે સમય સમજી ગુરૂનાં વસ્ત્રાદિની પડિલેહણા આદિની ક્રિયા કરવા પહેાંચી જાય તે વાત ખની શતી. પણ પાતે તેની રાહ જોઇ બેસી રહે અથવા ન આવવાથી પેાતાને શિષ્ય તરફ દુઃખ ઉપજે અગર ઉપાલંભ આવે એવું કદાપિ બનવા પામતું નહિ, ઘણીવાર ઈંગિતભાવથી અનુમાન કરી શકાતુ કે તેઓશ્રી એમ જણાવતા હાય કે જો મારા ખળ ઉપર ચારિત્ર લીધું છે પણ શિષ્યાદિના બળ ઉપર નથી લીધુ. આવા નિસ્પૃહ સ્વાવલ બીતાદિ ગુણાથી શિષ્યાદિ પરિવાર તેશ્રીના ઉપર સવિશેષ પૂજ્ય બુદ્ધિ, અને એકાંત ભક્તિ કરવા તત્પર રહેતા. તેઓશ્રીના આવા ઉચ્ચતમ ગુણેનું કેટલુ વધુન રીએ. ઉપકાર-
તેઓશ્રી દીક્ષાગ્રહણ કરી ત્યારથી પેાતાની છેલ્લી ૮૦ વર્ષોંની વયે પહોંચતાં સુધી અમદાવાદ, ખેડા, લુણાવાડા, એરૂ, શિ

Page #26

હાલમાં દેખાય છે. અત્રાએ આવન
નજરે પડે કે પતગ
હેર, ઘોઘા વગેરે ઘણાખરાં ગામોમાં વિચરી પિતાની અમેઘ નિમલ સરસ રસિક પ્રશાંત સમાચિત વાણીવડે ઘણા ભવ્ય જીને પ્રતિબંધ કરી કેટલાંએ શુભ કાર્યોના નિમિત્તભૂત થયા હતા. શ્રી જિનમંદિર, જીર્ણોદ્ધાર, ઉપાશ્રય, ધર્મશાળા, ઉચાપન, - પધાન, સંઘયાત્રા, સ્વામિવાત્સલ્ય, તીર્થોન્નતિના કાર્યો, માછલાની જાળ, ખેડા ઢાર વગેરે જીવદયાના કાર્યો, આંગી, મુકુટ, કેસર-સુખડ, ચક્ષુટીકા, ચાંદીના રથ, પાલખી, સમવસરણ, તેર વગેરે પરમાત્માની ભકિત અંગેના કાર્યો, આયંબિલખાતું, જ્ઞાનખાતું, સાધારણખાનું વગેરે ધાર્મિક કાર્યોમાં તેઓશ્રીએ પિતાની અમૃતસમી વાણીના ઉપદેશથી હજારે નહીં બલકે લાખે. રૂપીઆ શ્રાવકે પાસે સદુમાર્ગે ખરચાવ્યા હશે. ઘોઘામાં યાત્રાએ આવનાર યાત્રાળુઓને જે ભાતું અપાય છે અને તેઓને ઉતરવા માટે જે ધર્મશાળાદિની સગવડ હાલમાં દેખાય છે તે આ મહાત્માશ્રીના ઉપદેશનું પ્રત્યક્ષ ફલ છે. કેઈ દીન-દુઃખી દીનતા કરતે નજરે પડે કે પિતેજ જાણે દુઃખી ન હોય ! તેમ ગળગળા થઈ જતા ને પિતાનાથી બનતી કોઈને કાંઈ સહાય જરૂર કરાવતા. અંતિમ અવસ્થા અને ભવિષ્ય જ્ઞાન
ઉપર વર્ણવી ગયા તે પ્રમાણે વીતરાગમાર્ગના આરાધનમાં સ્વઆત્માને ઝુકાવી રત્નત્રયીનું આરાધન કરતાં કરતાં લગભગ ૮૦ વર્ષની ઉમર તેઓશ્રીની થઈ ત્યારે તેઓશ્રીનું છેલ્લું ચાતુર્માસ ઘેઘા શહેરમાં થયું હતું. શ્રીસંઘ તેઓશ્રીની અનેક પ્રકારે ભકિત વૈયાવચ્ચાદિ કરી ગુરૂમહારાજને અમૃતપમ ઉપદેશ શ્રવણ કરી પિતાના કમદાવાનલને શાંત કરતું હતું, ચાતુર્માસ પૂર્ણ થયું, મન એકાદશીનું પર્વ પણ રૂઠી રીતે પસાર થયું તે દરમ્યાન તેઓશ્રીનું શરીર લથડ્યું છતાં તેઓશ્રી કહેતા કે “સડન અને પડન એ તે આત્માને સ્વભાવ છે! તેમાં ખેદ છે? આવી રીતે સમભાવે દુઃખ સહન કરતા, શરીરમાં ચડ ઉતરને તાવ, ઝાડા, ઉલટી વગેરેએ દેખાવ દીધો, આવા વ્યાધિ ઉદયે અજ્ઞાની છો તે ગભરાઈ જઈ દોડાદોડી કરી મૂકે, પરંતુ આ મહાત્મા પુરૂષને આવી માંદગી આવવાથી ઉલટા ચેતી ગયા ને પિતાના આયુષ્યને સમય કેટલે શેષ રહ્યા છે તે પિતાના અનુભવિક જતિષ જ્ઞાનથી જાણી લીધું, બી

For Private & Personel Use Only

Page #27

અને ચા પહલાં માગ
જી બાજુ સમતાના પ્રભાવે હજુ છ દિવસ અયુષ્યના બાકી છે ત્યાં કુદરતે તાવ, ઝાડા બધું શાંત થઈ ગયું. પોતાના મનથી દવા ઔષધ ઉપચારને ત્યાગ કર્યો ને પિતાના પરિચિત શિષ્યાદિને કહી દીધું કે મને દવા વગેરે આપવાં નહિ.
ભકતવર્ગ સાધુ-શ્રાવકાદિ ઔષધાદિ માટે આગ્રહ કરતા, ત્યારે બે હાથ જોડી એમ કહેતા કે મારે પચ્ચખાણ છે મેં સાગારી અણસણ કરેલ છે. દરેક ને ખમાવતા, પિતાના શિષ્ય વગેરે પરિવાર જે ત્યાં હાજર હતા તેને તથા બહારગામ હતા તેમનાં પણ બબે ત્રણત્રણ વાર નામ લેવાપૂર્વક ખમાવવું, ભવિષ્યમાં સમુદાયના રક્ષણ માટે સોનેરી સૂચનાઓ-શિખામણ દેવી ને પુસ્તક વગેરેની વ્યવસ્થાપૂર્વક સેંપણી કરવી, શ્રાવકને પણ કેટલીક બાબતે સ્પષ્ટ, કેટલીક વ્યંગમાં પણ કહી દેવી વગેરે કહેવા યોગ્ય અને કરવા ચગ્ય બધી વ્યવસ્થા પિતાને પરલોકમાં પ્રયાણ કરવા અગાઉ પિતે જાતેજ કરી દીધી હતી.
પિતાના અવસાન પામ્યા પહેલાં માગશર સુદી ૩ ના દિવસે દવા વાપરવા બાબત શિષ્ય તેમજ અગ્રગણ્ય ભક્ત શ્રાવક શેઠે બહુ આગ્રહ કર્યો ત્યારે છેવટે તેઓશ્રી મુખે બેલ્યા કે – સૂવા ટુવા શું કરો છો? ચારે બીગ છે ને, થર્ટી વંદ્વ હિવસે પણ સ્ત્રી છે પછી શું છે ! શિષ્યવગર આ વાકયને ગૂઢાર્થ ન સમજવાથી ફરી પુછતાં મૌન રહ્યા. વળી બારમે દિવસે પણ બેલેલા કે હવે સ્થિતિ છેઠી છે. આમ વારંવાર પિતાના મૃત્યુ અવસરને જાણી લીધેલ હેવાથી સૂચના આપતા હતા. પરંતુ ભક્તિઘેલે ભકતવર્ગ એ તાત્પર્યને સમજી શકો નહિ, ને દવા આદિ ઉપચાર માટે મથ્યા કરતે, એટલે ગુરૂજી કે ઇવાર કહે કે મારે ખપ નથી, કેઈવાર કહે કે મારું મન હશે ત્યારે લઈશ અને કઈવાર કહે કે મારે ત્યાગ છે. કઈ કઈવાર ફકત પાણી લેતા ને છેવટના દિવસમાં તે પાણીને પણ ત્યાગ કરી દીધેલ. જે આવે તેને હાથ જોડી ખમાવે અને આ રીતે જિનેશ્વર દેવેની આજ્ઞા મુજબ પિતાની અંતિમ આરાધના વિધિપૂર્વક પિતાની જાતે જ કરી રહ્યા હતા. બીજી બાજુ ચતુવિધ સંઘ આ ઉપકારી ગુરૂની ભકિતમાં પિતાને હિ આપતું હતું, ને બધા વચ્ચે યાત્રા, ઉપવાસ, આયંબિલ, નવી, એકાસણાં, સામાયિક, જીવદયા, જીર્ણોદ્ધાર
ર દવા
બાબત શિવ પોતે જાતે ગમ પણ કરી
છતાં ન

For Private Personel Use Only

Page #28

વગેરે વ્રત, નિયમ જાહેર કરતા. પૂજ્ય ગુરૂદેવને સભળાવતા. તેઓશ્રી પણ સાંભળી અનુમેદના કરી આશિર્વાદ આપતા. સ્વગમન
આખરે દુષ્ટ યમરાજાએ પેાતાના પત્રો લખાવ્યા અને આ મહાત્માશ્રીને આ ફાની દુનિઆમાંથી ઉપાઠી લીધા, મરણ તા પ્રાણી માત્રને માટે નિર્માણુ છે, મરણુ એ પ્રકારનાં થાય છે, પડિત મરણુ અને ખાલ મરણુ, આખી જીંદગીનુ' છેવટ સમાધિ મરણમાં રહેલ' છે. ભલભલા જ્ઞાની મહાત્માઓની અતિમ અવસ્થા કેાઇ કાઇ વાર એવી કાઠી બની જાય છે કે અજ્ઞાનીઓને જે જોઇને હાંસી આવે છે. આપણે નિરતર ચૈત્યવંદનમાં પ્રાર્થનાસૂત્ર ( જયવીયરાય) વગેરેમાં એજ ઈચ્છીએ છીએ કે સમાધિ મરણુ હેજો' હમણાંજ આપણે ઉપર જણાવી ગયા કે આ પુણ્ય પુરૂષને તો પેાતાના મરણની અગાઉથીજ માલુમ પડી ગઈ હતી કે મારૂ' અવસાન ત્રીજને દિવસે થવાનું છે, જેણે બીજાને જાગૃતિ આપેલી, એવા જ્ઞાનીને મૃત્યુ એ શબ્દમાં ભય કયાંથી હાય ! પેાતાના સ્વાધ્યાય અને શ્રીપંચપરમેષ્ઠિનુ સ્મરણ હૃદયમાં એક ધારાએ, અરિહંતાદિ શરણાં, ક્ષમાપના, આત્મગાઁ, ઔદું મસ્જિ મે શો' અનિત્યાનિ શરીરાપ્તિ' ઇત્યાદિ ભાવનાથી આત્માને વાસિત કરતા. આ પુણ્યપુરૂષે ઘણાં વષૅ ચારિત્રધર્મનું પાલન કરી, પોતાની નિલ ચશઃકીતિને અખંડ મુકી શિષ્ય પરિવારાદિ શ્રીચતુવિધસંઘને નિરાધાર કરતા. વિક્રમ સંવત્ ૧૯૭૬ ના માગશર વદિ ત્રીજને બુધવારના દિવસે, ઘાઘા શહેરમાં પ્રાતઃકાળના ચઢતા પ્રહરે સવાઆઠ વાગે ઉત્તમ ચાઘડીએ આ ફાની દુનિઆના ત્યાગ કરી સ્વર્ગગમન કર્યું". આખા શહેરમાં ચારે બાજુ હાહાકાર વર્તાઇ રહ્યો, તેઓશ્રીના માનમાં પેટપ અજારા તથા બધાએ ધંધા બંધ થઈ ગયા, તે એટલે સુધી કે ઘાંચીઓએ ઘાણી અને માછીમારોએ પાણીમાં જાળ સુદ્ધાં તે તે વગે સ્વયં ન નાખી. લોકોના ટોળેટોળાનુ ઉપાશ્રયે આવવુ શરૂ થયું, માછીના આગેવાનો જેવા હિંસકેાને પણુ ગુરૂવિયેાગથી અશ્રુધારા નયનમાંથી વહેવા લાગી, હવે તે તેઓશ્રીના ગુણાનુ સ્મરણુ પૂજન વગેરે સિવાય બીજો એકે ઉપાય ન હતા કે સાક્ષાત ગુરૂજી સામું જુએ!

Page #29

હવે તે તેમના સ્થલ દેહની ભક્તિને સમય પણ અંતિમજ હતું, સૌ સૌને લાયક નિસ્તેજ ચહેરે અને શેકગ્રસ્ત દિલથી ભક્તિ કરવા લાગ્યા એટલે કે- તે વખતે હેરોને નાંખવામાં આવતું ઘાસ, કબુતરને દાણા, કુતરાને રોટલા, દિનદુખી જોને અનાજ વગેરે દાનક્રિયાઓ ભક્તજને કરવા લાગ્યા. કીનખાબ-જરીથી મઢવી શિબિકા (માંડવી) તૈયાર કરી ગુરૂજીના શરીરને તેમાં પધરાવી જ્યાં ઉપાડી ચાલે છે. દરમ્યાન હિંદુ-મુસલમાન ભાઈઓ તથા અઢારે વણે તેઓશ્રીની સ્મશાન યાત્રામાં સામેલ થઈ. તેથી સખ્ત ભીડ જામી, બીજી બાજુ દરેકને પિતાને ખભે ઉપાડવાની લાગણી એટલે છેવટે હાથથી પણ સ્પર્શ કરી કેટલાક લેકે પિતાને ભાગ્યશાળી સમજવા લાગ્યા, તેઓશ્રીને મુખ્ય ભાગે સુખડથી અગ્નિસંસ્કાર થયા, તે વખતે ભકિત વિષે ચડાવે થતાં સારી રકમ ઉત્પન્ન થયેલી; વળી તે સ્થળે માંડવી જરા આડી મુકાઈ હતી તે સ્વયમેવ પૂર્વદિશા તરફ થઈ જવાથી લેકેને ચમત્કાર થયો અને ગુરૂમહારાજના પ્રભાવ માટે લેકે જયજયકાર બોલવા લાગ્યા. ગુરૂના ઉપકારની સદા યાદગિરી વંશપરંપરા રહે તે માટે શ્રીસંઘે તેઓશ્રીના સ્મારક તરીકે
બીજે દીવસે પાખી પાડી ને કાયમ માટે દરવર્ષે તે તિથિએ પાખી પાળવાનું, માછીની જાળ બંધ રખાવવાનું તથા આંગી રચાવવાનું નકકી કરી તે માટે ઠરાવ કરાવવામાં આવ્યા. ત્યાંના શેઠ ધરમચંદ મગનલાલ કે જે ગુરૂમહારાજના ખાસ ભકત હતા તેમણે અઢાઈ મહોત્સવ તથા સમાધિસ્થાને ગુરૂ પાદુકા કરાવી દેરી કરાવી, વગેરે સત્કાર્યો પિતાના ખર્ચ કર્યા–કરાવ્યાં ને ગુરૂભકિતને
હા લીધે. બહારગામ પણ તાર તથા ટપાલ દ્વારા આ વિષયની ખબર આપવામાં આવી. ઉપસંહારતેઓશ્રીની યાદગિરીની નેંધ આ પ્રમાણે છે –
For Private Personel Use Only
Jan Education Intemani
www.jane brary.org

Page #30

બન્મ વિક્રમ સંવત ૧૮૬. શહેર કીસનગઢમાં.
ત્રણ થાયની દીક્ષા વિક્રમ સંવત ૧૯૨૮ તિક્ષા વિક્રમ સંવત ૧૯૨૧ ૨૫ વર્ષની ઉમરે
સગી દીક્ષા વિક્રમસંવત ૧૯૩૧ સ્વરોદણ-વિક્રમ સંવત ૧૭૬ના માગશર વદિ ૩ બુધવાર ઘોઘા શહેરમાં.
નાઝિર ૫ વર્ષ. બધા મળી ત્યાગપર્યાય ૫૫ વર્ષ એકંદર ઉમ્મર૮૦ વર્ષ. આ રીતે ૮૦ વર્ષની વૃદ્ધ વયે પિતાના યશેદેહને અહીં સુકી સ્વર્ગ સંચર્યા. આપણે એવું ઈચ્છીએ કે એ પવિત્ર નિર્મલ આત્માને જ્યાં હો ત્યાં સદા શાંતિ મળશે અને તેઓશ્રીનું આત્મબળ અમને પણ વીતરાગદેવની શુદ્ધ આજ્ઞાપૂર્વક સન્માર્ગના પંથે આગળ વધવાને સહાય અર્પે.
વંશવૃક્ષ પૂજ્યશ્રીમાન મૂલચંદજીગણિ,
આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજય
કમલસૂરિશ્વરજી
પૂજ્યશ્રી ગુલાબવિજયજી
મહારાજ
આચાર્ય મહારાજ શ્રીવિજય મોહનસૂરિજી
મુનિ મહારાજ શ્રીમણુવિજ્યજી
મુનિ મહારાજ શ્રીમંગલવિજયજી
ઉપા. શ્રી પ્રતાપવિજયજીગણિ.
મુનિ મહારાજ શ્રીપદ્યવિજયજી. ઉપરોક્ત વંશવૃક્ષના એક વંશજ તરીકે મેં પૂજ્ય ચરિત્રનાયકનું પ્રસ્તુત ચરિત્ર, ગુણગાન, યશગાન રૂપે રચ્યું છે. યદ્યપિ

For Private & Personel Use Only

Page #31

તેમના અગાધગુણનું વર્ણન પૂર્ણ આ નિર્જીવ લેખિનીથી શી રીતે થઈ શકે. તથાપિ મારા જીવનાધાર-ઉદ્ધારક-શાસન પ્રભાવક પૂજ્યપાદ ગુરુદેવ શ્રીમાન વિજય મેહનસૂરીશ્વરજી મહારાજના અનુભૂત પ્રસંગોએ તેમની મળેલી પ્રસાદી રૂપે તથા પૂજ્યશ્રીના શિષ્યવર્ગ તથા ભકતવર્ગ પાસેથી, કંઈક મને પિતાને થએલ તે મહાપુરૂષના કિંચિત્ દર્શન સેવા લાભના સહવાસે ભકિત ગુણે આઈ જેટલી મળી તેટલી સામગ્રીને આ લેખમાં ઉપયોગ કરી મારા આત્માને કૃતાર્થ કર્યો છે. આ ભકિતલાભ મળવાના પ્રેરક તરીકે મૂળ જ્ઞાનક્રિયા રૂચી તપસ્વી મુનિશ્રી મંગલવિજયજી છે અને પ્રોત્સાહક મારા પૂજ્ય ગુરુદેવ શ્રીવિજય મેહનસૂરીશ્વરજી છે. તે બંને મહાત્માઓને તથા બીજે જ્યાં જ્યાંથી આ મહાપુરુષના જીવનચરિત્ર સંબન્ધી હકીકતે મને મળી છે તે સર્વેને સહાયક તરીકે ત્રણ સ્વીકાર કરીને આ જીવનચરિત્ર સમાપ્ત કરું છું.
અંતે બને તેટલે ઉપગ રાખી પ્રાયઃ અતિશયોકિત વિના આ જીવનચરિત્ર આલેખવા મેં પ્રયત્ન કર્યો છે તથાપિ કાંઈ પણ ચૂનાધિક લખાયું હોય તે માટે ક્ષમા ચાહી “મિચ્છામિ દુક્યા દઈ સજજનેને સુધારી વાંચી ગુણગ્રહણ કરવાની સૂચના કરી એ ચિરસ્મરણીય-પૂજ્ય મહાપુરૂષને આશીર્વાદ લઈ મંગલ પ્રાપ્ત કરી લઈએ.
निर्ग्रन्थ तव वैदुष्यं निर्मदत्वं सुशीलता । गाम्भीर्य निस्पृहत्वं च कुत्रान्यत्र विलोक्यते ॥१॥ संयमे सर्वदा रक्त, चन्द्रोज्जवलगुणाकर । त्वयि भक्तिभरो भूयाद् भद्रकरः शुभैषिणः ॥२॥
इति शुभं भूयात्
લેખક, ઉપાધ્યાય શ્રી પ્રતાપવિજયજી ગણી.

For Private & Personel Use Only

Page #32

॥ धर्मरत्नप्रकरणप्रथमभागस्य विषयानुक्रमणिका ॥
गाथा
पत्रम्
| गाथा
विषयः टीकाकृतो मङ्गलादि मङ्गलाभिधेयप्रयोजनानि मनुजत्व-सद्धर्मरत्नयोर्दुर्लभत्वम् धर्मरत्नप्राप्तिदुर्लभत्वसमर्थनम्
तत्र पशुपालस्य दृष्टान्तः धर्मरत्नप्राप्तियोग्यगुणाः ___पीठिकाधिकारविषयानुक्रमः एकविंशतेर्गुणानां नामानि अक्षुद्र इति प्रथमगुणस्वरूपम्
तत्र सोम-भीमकथानकम् रूपवान् इति द्वितीयगुणस्वरूपम्
तत्र सुजातस्याख्यानकम् प्रकृतिसोम इति तृतीयगुणस्वरूपम्
तत्र विजयश्रेष्ठिकथा
onormwar9922
विषयः
पत्रम् लोकप्रिय इति चतुर्थगुणस्वरूपम्
तत्र विनयन्धरस्योदाहरणम् अक्रूर इति पञ्चमगुणस्वरूपम्
तत्र कीर्तिचन्द्रनृप-समरविजयकुमार
कथानकम् भवभीरुः इति षष्ठगुणस्वरूपम्
तत्र विमलस्य दृष्टान्तः अशठ इति सप्तमगुणस्वरूपम्
तत्र सार्थवाहपुत्रचक्रदेवस्य चरितम् सुदाक्षिण्य इत्यष्टमगुणस्वरूपम्
तत्र क्षुलककुमारस्याख्यानकम् लज्जालुः इति नवमगुणस्वरूपम्
तत्र विजयकुमारचरितम्

For Private & Personel Use Only

Page #33

गाथा
गाथा
श्रीधर्मरत्नप्रकरणम
विषयानुक्रमः
विषयः
पत्रम् दयालुः इति दशमगुणस्वरूपम्
तत्र यशोधरस्य चरितम् मध्यस्थसोम दृष्टिः इत्येकादशगुणस्वरूपम्
तत्र सोमवसुब्राह्मणस्योदाहरणम् गुणराग इति द्वादशगुणस्वरूपम्
तत्र पुरन्दरराजर्षिचरितम् सत्कथ इति त्रयोदशगुणस्यरूपम्
तत्र रोहिणीशातम् सुपक्ष इति चतुर्दशगुणस्वरूपम्
तत्र भद्रनन्दिकुमाराण्यानकम् दीर्घदर्शी इति पञ्चदशगुणस्वरूपम्
तत्र धनधेष्ठिशातम् विशेषज्ञ इति षोडशगुणस्वरूपम्
तत्र सुबुद्धिमन्त्रिकथानकम् वृद्धानुग इति सप्तदशगुणस्वरूपम्
तत्र मध्यमबुद्धिचरितम्
विषयः
पत्रम् विनय इति अष्टादशगुणस्वरूपम्
तत्र भुवनतिलककुमारकथानकम् कृतज्ञता इति पकोनविंशतितमगुणस्वरूपम्
तत्र विमलकुमाराख्यानकम् परहितार्थकारी इति विंशतितमगुणस्वरूपम्
तत्र भीमकुमारकथानकम् लब्धलक्ष्य इति एकविंशतितमगुणस्वरूपम्
तत्र नागार्जुनकथा एकविंशतिगुणोपसंहारः त्रिधा धर्माधिकारिणः धर्मार्थिनां गुणार्जनोपदेशः
तत्र प्रभासायचित्रकरोदाहरणम् भावश्रावकत्वम्
पीठिकाधिकारसमाप्तिः भावश्रावकस्य षड् लिङ्गानि कृतव्रतकर्माख्यप्रथमलक्षणस्य चत्वारो मेदाः ११४
BBER
३३
- ३४
Jan Education International
For Private
Personel Use Only

Page #34

११४
गाथा विषयः
पत्रम् ३५ पू० व्रताकर्णनाख्यकृतव्रतकर्मणः स्वरूपम्
तत्र सुदर्शनश्रेष्ठिनो शातम् ३५ उ० व्रतज्ञानाख्यकृतव्रतकर्मणः स्वरूपम् थावकवतभङ्गकस्वरूपम्
११७ द्वादशक्तस्वरूपम्
११९ तत्र तुङ्गिकानगरीश्रावकोदाहरणम् १३१ ३६ पू० व्रतग्रहणाख्यकृतव्रतकर्मणः स्वरूपम् १३२
तत्रानन्दश्रावकदृष्टान्तः ३६ उ० वतप्रतिसेवनाख्यकृतव्रतकर्मणः स्वरूपम् १३५-अ तत्रारोग्यद्विजज्ञातम्
१३६-अ ३७-३८ शीलवदाख्यद्वितीयलक्षणस्य षड् मदाः १३५-ब
| गाथा विषयः
पत्रम् ३९ पू० आयतनसेवाख्यशीलस्य स्वरूपम्
१३५-ब तत्र सुदर्शनशातम्
१३६-ब परगृहप्रवेशवर्जनाख्यशीलस्य स्वरूपम् तत्र धनमित्रचरित्रम्
१३९ पू० अनुद्भटवेषाख्यशीलस्य स्वरूपम् १४३ तत्र बन्धुमतीज्ञातम्
१४३ सविकारवचनवर्जनाख्यशीलस्य स्वरूपम् । १४५ तत्र मित्रसेनचरितम्
१४५ ४१ पू० बालक्रीडावर्जनाख्यशीलस्य स्वरूपम् १४६ तत्र जिनदासाख्यानकम्
१४७ ४१ उ० परुषवचनाभियोगत्यागाख्यशीलस्य स्वरूपम् १४८ तत्र महाशतकज्ञातम्
१४८

For Private & Personel Use Only

Page #35

आ ग्रंथप्रकाशन कार्यमां मदद आपनारनां मुबारक नामो
१५०-०-० १५०-०-०
संवत १९८९ ना लुणावाडाना उपाश्रय तरफथी शान खाताना गोधावीना संघना ज्ञान भंडारना गाम वळाना बाइ अंबाबेन (हाल दीक्षित छे) लुणावाडा पोथी पूजनना. गांधी गुलाबचंद दलसुख बाइ जडाव लुणावाडा तेली शंकरलाल देवचंद तेली छोटालाल दलसुख शंकरलाल गोकळ शाह हेमचंद-भुराभाइ शाह प्राणलाल दलसुख
२५-०-०
१०-०-० १०-०-०
७५१-०-०
कुल सातसो एकावन रूपीआ.

For Private & Personel Use Only

Page #36

श्रीमद्देवेन्द्रसूरिविरचितबृहद्वृत्तिविभूषितं चन्द्रकुलनभश्चन्द्रश्रीनेमिचन्द्रसूरिशिष्य श्री शान्तिमूरिसन्दृब्धं श्रीधर्मरत्नप्रकरणम् ।

॥ ॐ नमः प्रवचनाय ||
सज्ज्ञानलोचनविलोकितसर्वभावं, निःसीमभीमभवकाननदाहदावम् । विश्वार्चितं प्रवरभास्वरधर्मरत्नरत्नाकरं जिनवरं प्रयतः प्रणौमि ।। १ ।।
श्री धर्मरत्नशास्त्रं, बह्वर्थं स्वल्पशब्दसन्दर्भम् । स्वपरोपकारहेतोर्विवृणोमि यथाश्रुतं किश्चित् ॥ २ ॥
इह हि हेयोपादेयादिपदार्थसार्थपरिज्ञानप्रवीणस्य जन्मजरामरणरोगशोकादिदुर्गदौर्गत्यनिपीडितस्य भव्य सत्त्वस्य स्वर्गापवर्गादिसुखसम्पत्सम्पादनावन्ध्यनिबन्धनं सद्धर्मरत्नमुपादातुमुचितम् । तदुपादानोपायश्च गुरूपदेशमन्तरेण न सम्यग् विज्ञायते, न चानुपायप्रवृत्तानामभीष्टार्थसिद्धिः इत्यतः कारुण्यपुण्यचेतस्तया धर्मार्थिनां धर्मोपादान- पालनोपदेशं दातुकामः सूत्रकारः शिष्टमार्गानुगामितया पूर्व तावदिष्टदेवतानमस्कारादिप्रतिपादनार्थमिमां गाथामाह

Page #37

धर्मरत्न
प्रकरणम्
१
नमिऊण सयलगुणरयणकुलहरं विमलकेवलं वीरं । धम्मरयणत्थियाणं, जणाण वियरेमि उवएसं ॥ १ ॥
इह पूर्वार्द्धेनाभीष्टदेवतानमस्कारद्वारेण विघ्नविनायकोपशान्तये मङ्गलमभिहितम्, उत्तरार्द्धेन चाभिधेयमिति । सम्बन्ध-प्रयोजने पुनः सामर्थ्यगम्ये । तथाहि — सम्बन्धस्तावदुपायोपेयलक्षणः साध्य साधनलक्षणो वा । तत्रेदं शास्त्रमुपायः साधनं वा । साध्यशु॒पेयं वा शास्त्रार्थपरिज्ञानमिति । प्रयोजनं तु द्विविधम् — कर्तुः श्रोतुश्च । पुनरनन्तर-परम्परभेदादेकैकं द्वेधा । तत्रानन्तरं कर्तुः सत्वानुग्रहः, परम्परमपवर्गप्राप्तिः । तथा चोक्तं वाचकमित्रैः

'सर्वज्ञोक्तोपदेशेन, यः सच्त्वानामनुग्रहम् । करोति दुःखतप्तानां स प्राप्नोत्यचिराच्छिवम् ।। " इति ।
श्रोतुः पुनरनन्तरं शास्त्रार्थपरिज्ञानम्, परम्परं तस्याप्यपवर्गप्राप्तिः । उक्तं च—
11
" सम्यक् शास्त्रपरिज्ञानाद्, विरक्ता भवतो जनाः । लब्ध्वा दर्शनसंशुद्धिं ते यान्ति परमां गतिम् ।। इति । साम्प्रतं सूत्रव्याख्या
'नत्वा' प्रणम्य, कम् ? वीरम्' कर्मविदारणात् तपसा च विराजनाद् वर्यवीर्ययुक्तत्वाच्च जगति यो वीर इति ख्यातः । यदवादि - “ विदारयति यत् कर्म तपसा च विराजते । तपोवीर्येण युक्तश्च, तस्माद्वीर इति स्मृतः ॥ " तं वीरं-श्रीमद्वर्द्धमानस्वामिनम् । किंविशिष्टम् ? 'सकलगुणरत्नकुलगृहम्' सकलाः- समस्ता ये गुणाः-क्षमामार्दवार्जवादयस्त
।

66
मङ्गलामिधेयप्रयो
जनानि
१

Page #38

| एव रौद्रदारिद्यमुद्राविद्रावकत्वात् सकलकल्याणकलापकारणत्वाच्च रत्नानि सकलगुणरत्नानि तेषां कुलगृहम्-उत्पत्तिस्थानं तं सकलगुणरत्नकुलगृहम् । पुनः किंविशिष्टम् ? 'विमलकेवलम्' विमलं-सकलतदावारककर्मरेणुसम्पर्कविकलत्वेन निर्मलं केवलंकेवलाख्यं ज्ञानं यस्य स विमलकेवलस्तम् । क्त्वाप्रत्ययस्य चोत्तरक्रियासापेक्षत्वादुत्तरक्रियामाह-'वितरामि' प्रयच्छामि, कम् ? 'उपदेशम् उपदिश्यत इत्युपदेशः-हिताहितप्रवृत्तिनिवृत्तिनिमित्तवचनरचनाप्रपञ्चस्तम् । केभ्यः? 'जनेभ्यः लोकेभ्यः। कथम्भूतेभ्यः ? 'धर्मरत्नार्थिभ्यः' दुर्गतिप्रपतन्तं प्राणिगण धारयति सुगतौ धत्ते चेति धर्मः । उक्तं च---
"दुर्गतिप्रसृतान् जन्तून् , यस्माद्धारयते ततः । धत्ते चैतान शुभे स्थाने, तस्माद्धर्म इति स्मृतः ।। " इति । | स एव रत्नं-प्राग्व्यावर्णितशब्दार्थ तमर्थयन्ते-मृगयन्त इत्येवंशीला ये ते धर्मरत्नार्थिनस्तेभ्यः । सूत्रे च षष्ठी चतुर्थ्यर्थे प्राकृत- 1) लक्षणवशात् । यदाहुः प्रभुश्रीहेमचन्द्रसूरिपादाः स्वकृतप्राकृतलक्षणे-"चतुर्थ्याः षष्ठी" (सिद्ध०८।३।१३१) इति गाथाक्षरार्थः।। भावार्थः पुनरयम्-'नत्वा' इति पूर्वकालाभिधायिनाऽऽक्षिप्तोत्तरकालक्रियेण स्याद्वादशार्दलनादसंवादिना पदेनैकान्तनित्यानित्यवस्तुविस्तारवादिप्रवादिमृगयोर्मुखबन्धो व्यधायि, यतो नैकान्तेन नित्योऽनित्यो वा कर्ता क्रियाद्वयं कर्तुमीष्टे, क्रियाभेदे कर्तृभेदात् , ततो द्वितीयक्रियाक्षणे कर्तुरनित्यनित्यत्वाभावप्रसङ्गाभ्यां द्वयोरप्यपाकृतिरिति । 'सकलगुणरत्नकुलगृहम्' इत्यनेन भगवतः श्रीमदपश्चिमतीर्थाधिनाथस्य पूजातिशयः प्रकाश्यते, तथा च पूज्यन्त एवाहंप्रथमिकाविधीयमानावनामवशसमुत्पन्न शिरःकोटीरकोटीविटङ्कसङ्घट्टैः सुरासुरनरनिकरनायकैरपि गुणवन्तः । उक्तं च

For Private & Personel Use Only

Page #39

धर्मरत्नप्रकरणम्
मङ्गलामिधेयप्रयोजनानि
" सच्यो गुणेहि गणो, गुणाहियस्स जह लोगवीरस्स । संभंतमउडविडवो, सहस्सनयणो सययमेइ ॥” इति ।।
'विमलकेवलम्' इत्यमुना तु ज्ञानातिशयसम्पन्नतया प्रसिद्धसिद्धार्थपार्थिवकुलविमलनभस्तलनिशीथिनीनाथस्य जिननाथस्य वचनातिशयः प्रपश्यते, यतः केवलज्ञाने सत्यवश्यम्भाविनी भगवतां तीर्थकृतां सद्देशनाप्रवृत्तिः, तीर्थकरनामकर्मण इत्यमेव वेद्यमानत्वात् । यदुक्तं श्रीभद्रबाहस्वामिपादैः
- "तं च कहं वेइज्जइ, अगिलाए धम्मदेसणाईहिं ।" इत्यादि । 'वीरम्' इति सान्वयपदेन च भगवतः समूलकाकषितनिःशेषापायनिवन्धनकर्मशत्रुसङ्घातस्य चरमजिनेश्वरस्यापायापगमातिशयः प्रस्पष्टं निष्टक्यते, यतोऽपायभूतं भवभ्रमणकारणत्वात सर्वमपि कर्म । तथा चागमः
" सव्वं पावं कम्मं, भामिजइ जेण संसारे । " इति । 'धर्मरत्नार्थिभ्यः' इत्येतेन श्रवणाधिकारिणामर्थित्वमेव मुख्यं लिङ्गमित्यभाणि । यदुक्तं परोपकारभूरिभिः श्रीहरिभद्रसूरिभिः"तत्थ हिगारी अस्थी, समत्थो जो न सुत्नपडिकुट्ठो । अत्थी उ जो विणीओ, समुडिओ पुच्छमाणो य ।।" इति ।
'जनानाम्' इत्यनेन बहुवचनान्तेनेदमुदितं भवति, यथा नैकमेवेश्वरादिकमाश्रित्योपदेशदाने प्रवर्तितन्यम्, किन्तु सामान्येन सर्वसाधारणतया । तथा चाह भगवानसुधर्मस्वामी
JainEducation international
For Private
Personal Use Only

Page #40

"जहा पुष्णस्स कत्थइ तहा तुच्छस्स करथइ, जहा तुच्छस्स कथइ तहा पुण्णस्स कथइ ।।" इति ।
'वितराम्युपदेशम्' इतीहायमाशयः-न निजप्रज्ञाभिमानेन, न परपरिभवाभिप्रायेण, न कस्यचिदुपार्जनाय प्रवर्ने, किं तर्हि ? कथं नु नामामी जन्तवः सद्धर्ममार्गमासाद्यापर्यवसितं महानन्दामन्दानन्दसन्दोहमवाप्स्यन्ति ? इत्यनुग्रहबुद्धया परेषामात्मनश्च । यदभाणि
“शुद्धमार्गोपदेशेन, यः सत्त्वानामनुग्रहम् । करोति नितरां तेन, कृतः स्वस्याप्यसौ महान् ।।" न भवति धर्मः श्रोतुः, सर्वस्यैकान्ततो हितश्रवणात् । बुधतोऽनुग्रहबुद्धथा, वक्तुस्त्वेकान्ततो भवति ॥" (तत्वा० का० २९) उक्तः सभावार्थः सकलोऽपि गाथार्थः ।। १॥ अथ यथाप्रतिज्ञातं विमणिपुः प्रस्तावयन्नाह
भवजलहिम्मि अपारे, दुलहं मणुयत्तणं पि जंतूणं ।
तत्थ वि अणत्थहरणं, दुलहं सद्धम्मवररयणं ॥२॥ भवन्त्यस्मिन् नारकतियङ्नरामररूपेण कर्मवशवर्तिनः प्राणिन इति भवः-संसारः, स एव जन्मजरामरणादिजलधारणाद् | जलधिस्तस्मिन् अनादिनिधनतया 'अपारे' अदृष्टपर्यन्ते बम्भ्रम्यमाणानामिति शेषः, 'दुर्लभ' दुरापं 'मनुजत्वमपि' मनुष्यभवोऽपि
रे तावद् देशकुलजातिप्रमृतिसामग्रीत्यपेरर्थः। यजगदे जगदेकबन्धुना श्रीवर्डमानस्वामिना अष्टापदादागतं श्रीगौतममहामुनि
Jain Education Interational
For Private & Personel Use Only

Page #41

धर्मरत्न- प्रकरणम्
धर्मरत्न दौलम्यम्
प्रति-" दुलहे खलु माणुसे भवे, चिरकालेण वि सव्वपाणिणं । गाढा य विवाग कम्मुणो, समयं गोयम ! मा पमायए ॥
(उत्त० अ० १० गा०४) इति । अन्यैरप्युक्तम्"संसारकान्तारमपास्तपारं, चम्भ्रम्यमाणो लभते शरीरी । कृच्छ्ण नृत्वं सुखसस्यबीजं, प्ररूढदुःकर्मशमेन नूनम् ।।" " नरेषु चक्री त्रिदशेषु वज्री, मृगेषु सिंहः प्रशमो व्रतेषु । मतो महीभृत्सु सुवर्णशैलो, भवेषु मानुष्यभवः प्रधानः ॥"
"अनाण्यपि रत्नानि, लभ्यन्ते विभवैः सुखम् । दुर्लभो रत्नकोट्याऽपि, क्षणोऽपि, मनुजायुषः ॥” इति ।
'जन्तूनाम् ' प्राणिनाम् । तत्रापि ' मनुजत्वे सत्यपि 'अनर्थहरणम्' इतिनार्थ्यन्ते-नामिलष्यन्ते ये दारिद्रयक्षुद्रोपद्रवादयोऽपायास्ते हियन्ते-विध्वस्यन्ते येन तदनर्थहरणम् 'दुर्लभम्' दुःपापम् । किं तत् ? इत्याह सन्-साधुः पूर्वापराविरोधप्रभृतिगुणगणालङ्कृतत्वेन परप्रावादुकपरिकल्पितधर्मापेक्षया शोभनो धर्मः सद्धर्मः-सम्यग्दर्शनादिकः स एवैहिकार्थमात्रपदायीतररत्नापेक्षया शाश्वतानन्तमोक्षार्थदातृत्वेन वरं-प्रधानं रत्नं सद्धर्मवररत्नमिति ॥ २॥
अथामुमेवार्थ दृष्टान्तविशिष्ट स्पष्टयनाह
जह चिंतामणिरयणं, सुलहं न हु होइ तुच्छविहवाणं । गुणविहववज्जियाणं, जियाण तह धम्मरयणं पि ॥३॥
Jain Education Interational
For Private Personal Use Only

Page #42

'यथा' येन प्रकारेण 'चिन्तामाणरत्न' सुप्रतीतं 'सुलभ' सुप्रापं 'न हु' नैव 'भवति' जायते 'तुच्छविभवाना' तुच्छ:स्वल्पो विभव:-कारणे कार्योपचाराद् विभवकारणं पुण्यं येषां ते तुच्छविभवाः, स्वल्पपुण्या इत्यर्थः. तेषाम् तथाविधपशुपालवत् । तथा गुणाः-अक्षुद्रतादयो वक्ष्यमाणस्वरूपास्तेषां विशेषेण भवनं-सत्ता गुणविभवः, अथवा गुणा एव विभवः-विभूतिर्गुणविभवः तेन वर्जितानाम्-रहितानां 'जीवानां' पञ्चेन्द्रियप्राणिनाम् । उक्तं च
"प्राणा द्वित्रिचतुः प्रोक्ताः, भूतानि तरवः स्मृताः । जीवाः पञ्चेन्द्रिया ज्ञेयाः, शेषाः सत्त्वा इतीरिताः॥१॥
अपिशब्दस्य वक्ष्यमाणस्येह सम्बन्धादेवं भावना कार्या–एकेन्द्रियविकलेन्द्रियाणां तावद् धर्मप्राप्तिास्ति, पञ्चेन्द्रियजीवानामपि तत्तयोग्यताहेतुगुणसामग्रीविकलानां 'तथा' तेन प्रकारेण धर्मरत्नं सुलभं न भवतीति प्रकृते सम्बन्ध इति ॥ पूर्वसूचितपशुपालदृष्टान्तश्चायम्--
बहुविबुधजनोपेतं, हरिरक्षितमप्सरःशतसमेतम् । इह अस्थि हथिणउरं पुरं पुरंदरपुर व परं ।। १ ।। तत्र श्रेष्ठिगरिष्ठः, पुन्नागो नागदेवनामाऽऽसीत् । निम्मलसीलगुणधरा, वसुंधरा रोहिणी तस्स ॥ २॥ तत्तनयो विनयोज्ज्वलमतिविभवभरो बभूव जयदेवः । दक्खो रयणपरिक्ख, सिक्खइ सो बारससमाओ॥३॥ विजितान्यमहसममलं, वित्रासं चिन्तितार्थदानपटुम् । चिंतामणि पमुत्तुं, सेसमणी गणइ उवलसमे ।। ४ ।। चिन्तामणिरत्नकृते, सुकृती स कृतोद्यमः पुरे सकले । हट्टं हदेण घरं, घरेण भमिओ अपरिततो ॥ ५॥

For Private Personel Use Only

Page #43

मरत्नकरणम्
पशुपालदृष्टान्तः
न च तमवाप दुरापं, पितरादूचे च यन्मयात्र पुरे । चिंतामणी न पत्तो, तो जामि तयत्थमन्नत्थ ॥ ६ ॥ ताभ्याममाणि वत्स!, स्वच्छमते ! कल्पनैव खल्वेषा । अन्नत्थ वि कत्थइ नत्थि एस परमत्थओ भुवणे ॥ ७॥ तद् रत्नैरसपत्नैर्यथेष्टमन्यैरपि व्यवहरस्व । निम्मलकमलाकलियं, भवणं ते होइ जेणमिणं ॥ ८ ॥* इत्युक्तोऽपि स चिन्तारत्नाप्तौ रचितनिश्चयश्चतुरः । वारिज्जतो पियरेहिं निग्गओ हथिणपुराओ ॥९॥ नगनगरमामाकरकर्बटपत्तनपयोधितीरेषु । तम्मग्गणपवणमणो, सुइरं भतो किलिस्संतो ॥ १० ॥ तमलममानो विमनाः, दध्यौ किं नास्ति सत्यमेवेदम् ? । अहवा तस्सत्थितं, न अन्नहा होइ सत्थुत्तं ।।११।। इति निश्चित्य स चेतसि, निपुणं बम्भ्रमितुमारभत भूयः । पउराओ मणिखाणीउ पुच्छापुच्छि नियच्छतो ॥१२॥ वृद्धनरेणैकेन च, सोऽभाणि यथा मणीवतीहास्ति । खाणी मणीण तत्थ य, पवरमणी पावइ सपुण्णो ॥ १३ ॥ तत्र च जगाम मणिगणममलमनारतमथो मृगयमाणः । एगो य तस्स मिलिओ, पसुवालो बालिसो अहियं ॥१४॥ जयदेवेन निरक्ष्यत, वर्तुल उपलश्च करतले तस्य । गहिओ परिच्छिओ तह, नाओ चिंतामणि त्ति इमो ॥१५॥ सोऽयाचि तेन समुदा, पशुपालः प्राह किममुना कार्यम् ? । भणइ वणी सगिहगओ, बालाणं कीलणं दाहं ॥१६॥ सोऽजल्पदीदृशा इह, ननु बहवः सन्ति किन गृह्णासि ? । सिद्विसुओ भणइ अहं, समुस्सुओ निययगिहगमणे ॥१७॥
तद्देहि मह्यमेनं, त्वमन्यमपि भद्र! लफ्स्यसे छत्र । अपरोवयारसीलत्तणेण तह वि हुन सो देइ ॥ १८ ॥ १°वरो°क । * प्रस्थानम् १०० । २ नगरनिगम ग ।

Page #44

तत एतस्यापि च वरमयमुपकर्ताऽस्तु मास्म भूदफलः । इय करुणारसियमई, सिद्विसुओ भणइ आभीरं ॥११॥ यदि भद्र! ममन दत्से, चिन्तामणिमेनमात्मनाऽपि ततः। आराहसु जेण तुहं, पि चिंतियं देइ खलु एसो ॥२०॥ इतरः प्रोचे यदि सत्यमेष चिन्तामणिर्मयाऽचिन्ति । ता बोरकयरकच्चरपमुहं मह देउ लहु बहुयं ॥२१॥ अथ हसितविकसितमुखः, श्रेष्ठिसुतः स्माऽऽह चिन्त्यते नैवम् । किन्तुववासतिगंतिमरयणिमुहे लित्तमहिवीटे ॥२२॥ शुचिपट्टनिहितसिचये, स्नपितविलितं मणिं निधायोच्चैः। कप्पूरकुसुममाईहि पूइ नमिय विहिपुवं ॥ २३ ।। तदनु विचिन्त्यत इष्टं, पुरोऽस्य सर्वमपि लभ्यते प्रातः । इय सोउं सो चालो, वि छालिआगाममभिचलिओ ॥२४॥ न स्थास्यति हस्ततलेऽस्य मणिरयं नूनमूनपुण्यस्य । इय चिंतिय सिद्विसुओ, वि तस्स पुहिं न छड्डेइ ॥२५॥ गच्छन् पथि पशुपालः, प्राह मणे ! छागिका इमा अधुना । विकिणिय किणिय घणसारमाइ काहामि तुह पूयं ॥२६॥ मचिन्तितार्थपूर्त्या, सान्वयसञ्चो भवेस्त्वमपि भुवने । एव मणिमुल्लवंतेण तेण भणियं पुणो एयं ॥ २७ ॥ दूरे ग्रामस्तावद्, मणे! कथां कथय काञ्चन ममाग्रे । अह न मुणसि तो हं तुह, कहेमि निसुणेसु एगग्गो ॥ २८ ॥ देवगृहमेकहस्तं, चतुर्भुजो वसति तत्र देवस्तु । इय पुणरुत्तं वुत्तो, वि जंपए जाव नेव मणी ॥२९॥ तावदुवाच स रुष्टो, यदि हुकृतिमात्रमपि न मे दत्से । ता चिंतियत्थसंपायणम्मि तुह केरिसी आसा?॥३०॥ तचिन्तामणिरिति ते, नाम मृषा सत्यमेव यदि वेदम् । ज तुह संपत्तीए, वि न मह फिट्टा मणे ! चिंता ॥३१॥
en Education Inter
For Private
Personal Use Only

Page #45

धर्मरत्नप्रकरणम्
पशुपालदृष्टान्तः
किच क्षणमपि योऽहं, रब्बात विना नहि स्थातुम् । सत्तो सो हं कहमिह, उववासतिगेण न मरामि ॥३२॥ तत् मम मारणहेतोर्वणिजा रे ! वर्णितोऽसि तद् गच्छ । जत्थ न दीससि इय भणिय लंखिओ तेण सो सुमणी ॥३३॥ जयदेवो मुदितमनाः, सम्पूर्णमनोरथः प्रणतिपूर्वम् । चिंतामणि गहित्ता, नियनयराभिमुहमह चलिओ ॥३४॥ मणिमाहात्म्यादुल्लसितवैभवः पथि महापुरे नगरे । रयणवइनामधूयं, परिणीय सुबुद्धिसिहिस्स ॥३५।। बहुपरिकरपरिकरितो, जननिवर्गीयमानसुगुणगणः । हत्थिणपुरम्मि पत्तो, पणओ पियराण चलणेसु ॥३६॥ अभिनन्दितः स ताभ्यां, स्वजनैः सम्मानितः सबहुमानैः । थुणिओ सेसजणेणं, भोगाणं भायणं जाओ ॥३७।। ज्ञातस्यास्योपनयोऽयमुच्चकैरमरनरकतिर्यक्षु । इयरमणीण खणीसु व, परिब्भमंतेण कह कह वि ॥३८॥ जीवेन लभ्यत इयं, मनुजगतिः सन्मणीवतीतुल्या । तत्थ वि दुलहो चिंतामणि ब्व जिणदेसिओ धम्मो ॥३९॥ पशुपालोऽत्र यथा खलु, मणिं न लेभेऽनुपात्तसुकृतधनः । जह पुण्णवित्तजुत्तो, वणिपुत्तो पुण तयं पत्तो ॥४०॥ तद्वद् गतगुणविभवो, जीवो लभते न धर्मरत्नमिदम् । अविकलनिम्मलगुणगणविहवभरो पावइ तयं तु ॥४१॥ दृष्टान्तमेनं विनिशम्य सम्यक् , सद्धर्मरत्नग्रहणे यदीच्छा।अमुद्रदारिद्रयविनाशदक्षं, तत् सद्गुणद्रव्यमुपार्जयध्वम् ॥४२॥
इति पशुपालकथा । इति गाथार्थः ॥३॥
इति पर

For Private & Personel Use Only

Page #46

कतिगुणसम्पन्नः पुनस्तत्प्राप्तियाग्यः । इति प्रश्नमाशङ्क्याह

इगवीस गुणसमेओ, जुग्गो एयस्स जिणमए भणिओ । तदुवज्जणम्मि पढमं ता जइयव्वं जओ भणियं ॥ ४ ॥
एभिः एकविंशतिगुणैः वक्ष्यमाणैः समेतः - युक्तः पाठान्तरेण समृद्धः - सम्पूर्णः समिद्धो वा - देदीप्यमानः 'योग्यः' उचितः 'एतस्य' प्रस्तुतधर्मरत्नस्य 'जिनमते' अर्हच्छासने 'भणितः प्रतिपादितः तदभिज्ञैरिति शेषः। ततः किम् ? इत्याह - " तदुवज्जणम्मि" ति तेषां गुणानां उपार्जने - विढपने 'प्रथमम्' आदौ "ता" तस्माद्धेतोः यतितव्यम् । इहायमाशयः - यथा प्रासादार्थिनः शल्योद्वारपीठबन्धादावाद्रियन्ते, तदविनाभावित्वाद्विशिष्टप्रासादस्य, तथा धर्मार्थिभिरेते गुणाः सम्यगुपार्जनीयाः, तदधीनत्वाद् विशिष्टधर्मसमृद्धेरिति । 'यतः' यस्माद् 'भणितम्' गदितम् पूर्वसूरिभिरिति गम्यत इति ||४||
भणितमेवाह
धम्मरयणस्स जुग्गो, अवखुद्दो रुववं पगइसोमो । लोगपिओ अकूरो, भरू असढो सुदविखण्णो ॥ ५ ॥
१० समिद्धो पाठान्तरे । २० वाचनान्तरेण 新

Page #47

धर्मरत्नप्रकरणम्
२१ गुणनामानि
लज्जालुओ दयालू, मज्झत्यो सोमदिट्ठि गुणरागी । सकह सुपक्खजुत्तो, सुदीहदरिसी विसेसण्णू ।। ६ ।। वुड्डाणुगो विणीओ, कयण्णुओ परहियत्थकारी य ।
तह चेव लद्धलक्खो , इगवीसगुणेहिं संपन्नो ॥७॥ धर्माणां मध्ये यो रत्नमिव वर्तते जिनप्रणीतो देशविरतिसर्वविरतिरूपो धर्मः स धर्मरत्नम् तस्य योग्यः-उचितो भवति इत्यध्याहारः, एकविंशत्या गुणैः सम्पन्न इति तृतीयगाथान्ते सम्बन्धः । तानेव गुणान् गुणगुणिनोः कथश्चिदभेद इति दर्शनाय गुणिप्रतिपादनद्वारेणाह-"अक्खुद्दो" इत्यादि। तत्र 'अक्षुद्रः' अनुत्तानमतिः। 'रूपवान्' प्रशस्तरूपः स्पष्टपश्चेन्द्रिय इत्यर्थः, मतोः प्रशंसावाचित्वात् , रूपमात्राभिधाने पुनरिनेव, यथा “रूपिणः पुद्गलाः प्रोक्ताः" इति २। 'प्रकृतिसोमः स्वभावतोऽपापकर्मा ३। 'लोकप्रियः सदा सदाचारचारी ४॥ 'अक्रूरः' अक्लिष्टचित्तः ५। भीरु: ऐहिकासुष्मिकापायमीरुकः ६। 'अशठः परावञ्चकः७। 'सुदाक्षिण्य प्रार्थनाभङ्गभीरुरिति ८॥ "लज्जालुओ" इत्यादि, 'लज्जालु: अकार्यवर्जकः ९ । 'दयालुः' सत्वानुकम्पकः १०। 'मध्यस्थ' रागद्वेषरहितोऽत एवासौ 'सोमदृष्टिः' यथावस्थितधर्मविचारवित्त्वाद् दूरं दोषत्यागी, सोमदृष्टिरित्यत्र विभक्तिलोपः प्राकतत्वात् , इह पदद्वयेनाप्येक एव गुणः ११। 'गुणरागी' गुणपक्षपाती १२। सती धर्मकथा अभीष्टा यस्य स सत्कथः १३ । 'सुपक्षयुक्तः' मुशीलानुकूलपस्विारोपेतः १४ । 'सुदीर्घदर्शी' सुपयालोचितपरिणामसुन्दरकार्यकारी १५ । 'विशेषन्नः' अपक्षपातित्वेन गुण

Page #48

दोपविशेषवेदीति १६ ॥ "वुड्ढाणुगो" इत्यादि, 'वृद्धानुगः' परिणतमतिपुरुषसेवकः १७ । 'विनीत' गुणाधिकेषु गौरवकृत् १८। 'कृतज्ञः' परोपकाराविस्मारकः १९ । 'परहितार्थकारी' निरीहः सन् परार्थकृत ; सुदाक्षिण्यो ह्यभ्यर्थित एव परोपकारं करोति, अयं पुनः स्वत एव परहितमेतिरिति विशेषः २० । “तह चेव" ति तथाशब्दः प्रकारार्थः, 'च' समुच्चये, 'एव:' अवधारणे । ततश्च यथैते विंशतिः'तथैव' तेन प्रकारेण लब्धलक्ष्यश्च धर्माधिकारीति पदयोगः । पदार्थस्तु-लब्ध इव-प्राप्त इव लक्ष्यः-लक्षणीयोधर्मानुष्ठानव्यवहारो येन स लब्धलक्ष्या-सुशिक्षणीयः२१ इति।एकविंशत्या गुणैःसम्पन्नो धर्मरत्नयोग्य इति योजितमेवेति द्वारगाथात्रयार्थः॥६॥७॥ भावार्थ पुनः सूत्रकृदेव व्याख्यातुकामस्तावदक्षुद्र इति प्रथमगुणं प्रकटयन्नाह
खुद्दो त्ति अगंभीरो, उत्ताणमई न साहए धम्म ।
सपरोवयारसत्तो, अक्खुद्दो तेण इह जुग्गो॥ ८॥ यद्यपि क्षुद्रशन्दस्तुच्छङ्करदरिद्रलघुप्रभृतिष्वर्थेषु वर्तते, तथापीह क्षुद्र इत्यगम्भीर उच्यते तुच्छ इति कृत्वा । स पुनः 'उत्तानमतिः' अनिपुणधिषण इतिहेतो तोः 'न साधयति' न आराधयति धर्मम् , भीमवत्, तस्य सूक्ष्ममतिसाध्यत्वात् । उक्तं च
"सूक्ष्मबुद्धया सदा ज्ञेयो, धर्मो धर्माणिमिनरैः । अन्यथा धर्मबुद्धथैव, तद्विघातः प्रसज्यते ॥१॥ गृहीत्वा ग्लानभैषज्यप्रदानाभिग्रहं यथा । तदप्राप्तौ तदन्तेऽस्य, शोकं समुपगच्छतः॥२॥ गृहीतोऽभिग्रहः श्रेष्ठो, ग्लानो जातो न च क्वचित् । अहो? मेऽधन्यता कष्टं, न सिद्धममिवाञ्छितम् ।।३।। १ प्रति° प्रत्यन्तरे ॥
Jan Education Intemann
For Private
Personal Use Only

Page #49

धर्मरत्न
प्रकरणम्
अक्षुद्रत्वगुणः१
एवमेतत्समादानं, ग्लानभावाभिसन्धिना । साधूनां तत्त्वतो यत्तद्, दुष्टं ज्ञेयं महात्मभिः
(हारि० अष्ट० २१, श्लो. १-४)॥ ४ ॥” इति ॥ एतद्विपरीतः पुनः स्वपरोपकारकरणे शक्तः-समर्थो भवतीति शेषः । 'अक्षुद्रः सूक्ष्मदर्शी सुपर्यालोचितकारी । 'तेन' कारणेन 'इह' धर्मग्रहणे 'योग्यः' अधिकारी स्यात् , सोमवत् । भीमसोमकथा चैवम्
नरगणकलियं सुजई, छंद पिव कणयकूडपुरमत्थि । तत्थाऽऽसि वासवो वासवु व्व विबुहप्पिओ राया ॥१॥ कमला य कमलसेणा, सुलोयणा नाम तिणि तरुणीओ । भूमीवइदुहियाओ, दुस्सहपियविरहदुहियाओ ॥२॥ अण्णायसरूवाओ, अन्नुन्नं पि हु तहिं रुयंतीओ। समदुहदुहिय त्ति ठिया, एगत्थ गमंति दिवसाई ॥३॥ तत्थेगो सुगुणेहिं, अवामणो वामणो उ रूवेणं । सम्म निर्ययकलाहिं, रंजइ निवपभिइसयलपुरं ॥४॥ कइया वि निवेणुत्तो, सो जह इह विरहदुहियतरुणीओ। जइ रंजिहिही नूणं, तो तुह नजइ कलुक्करिसो ॥५॥ थोवमिणं ति स भणिरो, रणोऽणुणाइ बहुवयंसजुओ। पत्तो ताणं भवणे, कहेइ विविहे कहालावे ।। ६॥ एगेण वयंसेणं, वुत्तं किमिमाहि मित्त ! वत्ताहिं । किं पि सुइसुहयचरियं, कहसु तओ कहइ इयरो वि ।।७।। महिमहिलाभालत्थलतिलयं व पुरं इहत्थि तिलयपुरं । तत्थ य पूरियमग्गणमणोरहो मणिरहो राया ॥८॥ सुइसुरहिसीलजियविमलमालई मालइ त्ति से दइया । पुत्तो य भुवणअक्कमणविक्कमो विक्कमो नाम ॥९॥
नियमंदिरसन्निहिए, गिहम्मि कम्मि वि कया वि संझाए । सो सुणइ सवणसुहयं, केण वि एवं पढिजतं ॥१०॥ १° सन्धिमत् °मु।२° सुलोचना क।३ °मुअणेति अ°का ४० नियइ °ख ।५ ० रंजिहि सि° ख।६ रण्णाएसेण ° क।
तत्र सोमभीम कथा

For Private Personel Use Only

Page #50

नियपुण्णपमाणं गुणवियढिमा सुजेणदुजणविसेसो । नाइ नेगत्थठिएहि तेण निउणा नियंति महिं ॥११॥ तं सुणिय सणियमवगणिय परियणं देसदसणसतण्हो । कुमरो रयणीइ पुराउ निग्गओ खग्गवग्गकरो ॥१२॥ सो वचंतो संतो, अग्गे मग्गे निएइ के पि नरं । निठुरपहारविहुरं, पिवासियं महियले पडियं ॥१३॥ तो सरवराउ सलिलं, गहित्तु उप्पन्नपुण्णकारुण्णो । तं पाइत्ता पवणप्पयाणओ कुणइ पउणतणुं ॥१४॥ पुच्छइ य भो महायस!, को सि तुमं किं इमा अवत्था ते ? । सो भणइ सुयणसिररयण !, सुणसु सिद्ध त्ति हं जोई १५ विजाबलिएण विपक्खजोइणा छलपहारिणा अहयं । एयमवत्थं नीओ, तए पुणो पगुणिओ सगुण! ॥१६॥ तो सो तोसेणं गरुडमंतमप्पित्तु नरवरसुयस्स । सट्ठाणं संपत्तो, कुमरो पुण इत्थ नयरम्मि ॥१७॥ निसि मयणगिहे वुत्थो, चिट्ठइ जा सुट् ठुजग्गिरो कुमरो । ता तत्थेगा तरुणी, समागया पूइ मयणं ॥१८॥ बहिनीहरि जम्पइ, अम्मो! वणदेवया! सुणह सम्मं । इह वासवनरवइणो, सुहिया कमल त्ति हं दुहिया ॥१९॥ मणिरहसुयस्स विक्कमकुमरस्सुजलगुणाणुराएण । दिन्ना पिउणा सो पुण, इण्हि न नजइ कहिं पि गओ ॥२०॥ जह मह इह न हु जाओ, सो भत्ता तो परत्थ वि हविजा । इय पभणिय उल्लंबइ, वडविडविणि जाव सा अप्पं ॥२१॥ मा कुणसु साहसं इय, भैणिरो छुरियाइ छिंदिउं पासं । कमलं कमलसुकोमलवयणेहिं संठवइ कुमरो ।। २२ ॥ इत्तो तस्सुद्धिकए, भडचडगरपरिवुडो तहिं पत्तो। वासवनिवो वि कुमरं, दद्लै हिट्ठो भणइ एवं ॥ २३ ॥ तिलयपुरे अम्हेहिं, गएहिं मणिरहसमित्तमिलणत्थं । तं बालत्ते दिट्ठो, दक्खिण्णसुपुन्न ! वरकुमर ! ॥२४॥ १ °सुयण °क-ख । बहि नीउ जंपड़ जा क । ३°भणिंउ क । ४° सु० क-ख ।
Jan Education Intematon
For Private Personel Use Only

Page #51

धर्मरत्नप्रकरणम्
अक्षुद्रत्वगुणः १
निच्चेणुरत्ता एसा, पइ कमला कमलिणि व्व दिणनाहे । तुह दाहिणकरमेलणवसा सुहं लहउ मह दुहिया ॥ २५ ॥ इय महुरगुहिरभणिईइ पत्थिओ वासवेण नरवइणा । विक्कमकुमरो कमलं, परिणेइ तिविकमु व्व तओ ॥२६॥ गोसे तोसेण पुरे, पवेसिओ निवइणा समजो सो । तीइ समं कीलंतो, चिटइ निवदिनपासाए ॥ २७ ॥ तो किं भग्गे ? कमलाइ जंपिए भणिय रायसेवाए । समओ त्ति गओ खुजो, बीयदिणे कहइ पुण एवं ॥ २८ ॥ कइया वि सुणिय रयणीइ कलुणसदं रुयंतरमणीए । तस्सद्दणुसारेण य, स गओ कुमरो मसाणम्मि ॥ २९ ।। दिट्टा बाहजलाविलविलोललोयणजुया तहिं जुबई । तीए पुरओ जोई, तह कुंडं जलिरजलणजुयं ॥३०॥ होउं लयंतरे पउरपउरिसो जाव चिहए कुमरो । विसमसरपसरविहुरो, तो जोई भणइ तं बालं ॥ ३१॥ पसियच्छि ! पसिय सयवत्तपत्तनयणे! ममं करिय दइयं । चूलामणि व्व तं होसु सयलरमणीयरमणीणं ।। ३२ ॥ सा रुयमाणी पभणइ, किं अप्पमणत्थयं कयत्थेसि । जइ सि हरी मयणो वा, तहा वि तुमए न मे कजं ॥३३॥ अह रुट्ठो सो जोई, बला वि जा गिहिही करेण तयं । ता पुकरियं तीए, हहा ! अणाहा इमा पुहवी ॥ ३४ ॥ जं सिरिपुरपहुजयसेणनिवइदुहिया अहं कमलसेणा । दिन्ना पिउणा मणिरहनिवसुयविक्कमकुमारस्स ।। ३५ ॥ संपइ विजावलिओ, अहह ! अखत्तं करेह को वि इमो । इय निसुणिय पंउणियकोवविन्भमो विक्कमो भणइ ॥३६॥
पुरिसो हवेसु सत्थं, करेसु सुमरेसु देवयं इटुं । परमहिलमहिलसन्तो, रे रे पाविट्ठ ! नट्ठो सि ॥३७॥ १°तिवणु' क । २ पयडिय° प्रत्यन्तरे ॥
तत्र सोमभीम कथा

For Private & Personel Use Only

Page #52

तो खलभलिओ जोई, भणइ परत्थीपसंगवारणओ । निवडतो हं नरए, साहु तए रक्खिओ कुमर ! ॥ ३८ ॥ उवयारओ त्ति दाउं, स्वपरावत्तिकारिणि विजं । पभणइ जोगी मन्ने, गुरुविक्कमसाहसगुणेहिं ॥ ३९ ॥ तुह पइ इमीड दिट्ठीवलणेणं तं सि विक्कमकुमारो । इयरो वि साहइ अहो !, तुहिंगियागारकुसलत्तं ॥४०॥ तो जोगिपत्थिओ तं, बालं परिणित्तु तं विसजेउं । तीए जुओ कुमारो, निवभवणुजाणमणुपत्तो ॥४१॥ ता किं जायं तस्सऽग्गओ ति पुट्ठम्मि कमलसेणाए । ओलग्गाए वेल त्ति, जंपिउं निग्गओ खुञ्जो ॥ ४२॥ अह तइयवासरम्मी, आगंतुं कहइ तत्थ पुण एवं । कुमरो जावुजाणे, कीलइ सह कमलसेणाए ॥४३॥ परकजसज्ज! सुपुरिस!, मह कजं कुणसु ताव तं कोई । अह कुमरो विय पभणइ, करेमि जीवियफलं एअं॥४४॥ तयणु विमाणारूढो, कुमरो वेयढि कणयपुरपहुणो । विजयनिवस्स समीवे, नीओ सो तेण इय भणिओ ॥ ४५ ॥ कुमर! मह अस्थि सत्तू, भद्दिलपुरसामि धूमकेउनियो । तं अक्कमिउं आराहियाइ कुलदेवयाइ मए ॥ ४६॥ तविजयखमो तं कुमर ! पभणिओ गिण्ह ता इमा विजा । आगासगामिणीमाइयाउ तह चेव सो कुणइ ॥४७॥ अह साहियबहुविजं, हयगयघडसुहडकोडिसंघडियं । कुमरं इंतं निसुणिय, संखुद्धो धूमकेउनिवो ॥४८॥ अतुच्छलच्छिविच्छड्डमंडियं छोडउं गओ रजं । तं गहिय महियसत्तु, पत्तो कुमरो वि सट्ठाणं ॥४९॥ हरिसुक्करिसपरेणं, रण्णा वि सुलोयणं निययधूयं । परिणाविओ कुमारो, चिइ तत्थेव कइ वि दिणे ॥५०॥
१ परित्थी क । २ .परावित्तिक । पराउत्तिख । ३ चलणेणं. क । लवणेण ख । ४ जुत्तो कुमरो° क । ५ °आगओ° क । ६ सज्ज ! मह कज्जमज कुणसु त्ति ताव । प्रत्यन्तरे ॥७°छडियं गरुयरजं° क ।
en Education Interior
For Private
Personal Use Only

Page #53

धर्मरत्नप्रकरणम्
अक्षुद्रत्वगुणः १
दटुं पुव्वपियाओ, कया वि कुमरो सुलोयणासहिओ। इत्थेव पुणो नयरे, नियभवणुजाणमोइण्णो ॥५१॥ सो कत्थ गओ ति सुलोयणाइ पुट्टम्मि वामणो हसिरो । नो तुम्हे विव अम्हे, खणिया इय वुत्तु नीहरिओ ॥५२॥ नियनियचरियसवणओ, नियनियतणुनिउणफुरणओ ताहि । कयरूवपरावत्तो, नियभत्ता तकिओ खुजो ॥५३॥ अह रायपहे खुजो, गच्छंतो सुणिय कम्मि वि गिहम्मि । करुणसरं तो कं पि हु, पुच्छइ रोइजए किमिह ? ॥५४॥ सो भणइ तिलयमंतिस्स पुत्तिया सरस्सइ ति नामेणं । भवणोवरि कीलंती, डक्का कसिणेण उरगेण ॥ ५५॥ चत्ता नरिंदविंदारएहिं तो तीइ मायपियसयणा । उम्मुक्तकंठमुम्मुक्तविजया इह रुयंति बहुं ॥५६॥ तं सोउं भणइ खुजओ, गच्छामो भद्द ! मंतिगेहम्मि । पिच्छामि तयं बालं, अहमवि उंजेमि तह किं पि ॥ ५७॥ इय वुत्तु मंतिभवणम्मि वामणो तयणु तेण सह पत्तो । पउणेइ पोढमंतप्पभावओ झत्ति तं बालं ।। ५८ ॥ नियविण्णाणं व तुम, सरूवमवि दंससु त्ति सचिवेण । सो पत्थिो खणेणं, नडु व्व जाओ सहावत्थो ।। ५९ ॥ तस्स पहाणं रूवं, दर्दू अइविम्हिओ तिलयमंती । जा चिट्ठइ ता पढियं, मागहविदेण पयडमिमं ।। ६०॥ मणिरहनिवकुलससहर !, हरहारकरेणुधवलजसपसर ! । पसरियतिहुयणविक्कम !, विक्कम ! वरकुमर ! जय सुचिरं ॥६१॥ तो मंती वरकुलरूवविक्कम विक्कमं निएऊण । कुमरीइ पाणिगहणं, कारावइ हहतुट्ठमणो ॥ ६२ ॥ तं सुणिय जाणिउं नियसुयाइ कमलाइ पिययमं हिहो । वासवराया कारइ, महुस्सवं सव्वनयरम्मि ॥ ६३ ॥
तत्तो मंतिगिहाओ, नीओ नियमंदिरे विभूईए । सो सव्वपियाहि जुओं, सुहेण चिट्ठइ सुरु ब्व तहिं ॥ ६४॥ १ ° मुक्कंठविज्जा क । ° मुक्कंठवज्जिया' ख । २° सयल° क ख ।
तत्र सोमभीम कथा

For Private Personel Use Only

Page #54

कइया वि जणयलेहेण पेरिओ पुच्छिउं ससुररायं । चउहि वि भजाहि समं, कुमरो पत्तो तिलयनयरे ॥६५॥ पणओ य जणणिजणए, इत्तो उजाणपालएण निवो । विष्णत्तो सिरिअकलंकमरिआगमणकहणेणं ॥ ६६ ।। तो भासुरभूइजुओ, सकुमारो मारसासणु व्व निवो । चलिओ गुरुनमणत्थं, रायपहे नियइ नरमेगं ।। ६७ ।। अइसलवलंतकिमिबहुलजालमच्छिन्नमच्छियाछन्नं । निक्किट्ठकुट्टसल्लिरसिरहरमइदीणहीणसरं ॥ ६८॥ तं दद्रुमणिहमरिहमंडलं पिव विसायमलिणमुहो । पत्तो गुरूण पासे, नमिउं निसुणेइ धम्मकहं ॥६९ ॥ जीवो अणाइतणुकम्मबंधसंजोगओ सया दुहिओ । भमइ अणाइवणस्सइमज्झगओ गंतपरियट्टे ॥ ७० ॥ तो बायरेसु तत्तो, तसत्तणं कह वि पावए जीवो । लहुकम्मो य तओ जइ, पावइ पंचिंदियत्तं च ॥ ७१ ॥ पुण्णविहूणो य तओ, न अज्जखित्ते लहेइ मणुयत्तं । लद्धे वि अजखित्ते, न कुलं जाई बलं रूवं ॥ ७२ ॥ एवं पि कह वि पावइ, अप्पाऊ वा हविज वाहिल्लो । दीहाउओ निरोगो, हविज जइ पुण्णजोएणं ॥ ७३ ॥ पत्ते नीरोगत्ते, दंसणनाणस्स आवरणओ य । न य पावइ जिणधम्म, विवेयपरिवजिओ जीवो ॥ ७४ ॥ लद्धण वि जिणधम्मं, दसणमोहणियकम्मउदएणं । संकाइकलुसियमणो, गुरुवयणं ने सद्दहइ ॥ ७५ ॥ अह निम्मलसम्मत्तो, जहट्टियं सद्दहेइ गुरुवयणं । नाणावरणस्सुदए, संसिजंतं न बुज्झेइ ॥ ७६ ॥
अह संसियं पि बुज्झइ, सयं पि सद्दहइ बोहए अन्नं । चारित्तमोहदोसेण संजमं न य सयं कुणइ ।। ७७ ॥ १ ° कुट्ठवसल्हसिरनहर प्रत्य० ॥ २ °अणज्ज° क । ३ °नेय° क-स्त्र ।
REEEXX

Page #55

धर्मरत्नप्रकरणम्
अक्षुद्रत्वगुणः१
खीणे चरित्तमोहे, विमलतरं संजमं च जो कुणइ । सो पावइ मुत्तिसुहं, इय भणियं खीणरागेहिं ।। ७८ ॥ चुल्लग पासग धन्ने, जूए रयणे य सुमिण चक्के य । चम्म जुगे परमाणू दस दिटुंता सुयपसिद्धा ॥७९॥ एएहि इमं सव्वं, भणुयत्ताई कमेण दुल्लंभं । लद्धं करेह सहलं, काऊण जिणिंदवरधर्म ॥ ८ ॥ अह समए भणइ निवो, भयवं ! किं दुक्कयं कयं तेण । उकिटकुहिएणं? तो इय जंपेइ मुणिनाहो ॥ ८१॥ मंणिसुंदरमंदिररेहिरम्मि मणिमंदिरम्मि नयरम्मि । दो सोमभीमनामा, कुलउत्ता निच्चमविउत्ता ॥ ८२ ॥ पढमोऽणुत्ताणमई, अक्खुद्दो भद्दओ विणीओ य । तविवरीओ बीओ, परपेसणजीविणो दो वि ॥ ८३ ।। अन्नदिणे दिणमणिकिरणभासुरं सुरगिरिं व उत्तुंगं । कत्थ वि वच्चंतेहिं तेहिं जिणमंदिरं दिढें ॥ ८४ ॥ सुहुममई सोमो भणइ भीम ! सुकयं कयं न कि पि पुरा । अम्हेहि तेण नूणं, परपेसत्तणमिणं पत्तं ।। ८५ ॥ जं तुल्ले वि नरत्ते, एगे पहुणो पयाइणो अन्ने । तं सुकयदुक्कयफलं, अकारणं हवइ किं कजं? ॥८६॥ तो पणमामो देवं, देमो य जलंजलिं दुहसयाणं । उत्ताणमई वायालभावओ भणइ अह भीमो ॥८७॥ न य अत्थि भूयपंचगपवंचअहिओ जिओ चिय जयम्मि । हे सोम! वोमकुसुमं व तयणु देवाइणो किह णु? ॥८८॥ पासंडितुडअइचंडतंडवाडंबरेहि किं मुद्ध! । देवो देवु त्ति मुहा, कयत्थसे अप्पमप्पमई १ ॥८९॥
इय वारिओ वि तेणं, सोमो सोमु व्व सुद्धमइजुण्हो । गंतुं जिणभवणे भुवणबंधवं नमइ समियतमो ॥ ९ ॥ १ विमलतवं प्रत्य० ॥ २ मणिमयसुंदरमंदिररम्मे प्रत्य० ॥
| तत्र सोमभीम कथा

For Private & Personel Use Only

Page #56

गहिउं स्वगकुसुमे, पूएइ जिणं पराइ भत्तीए । तप्पुणवसा अजइ, स बोहिवीयं नराउजुयं ।। ९१ ।। मरिउं स एस सोमो, जाओ मणिरहनरिंद ! तुह पुत्तो । पडिपुण्णपुण्णसारो, मारो इव विक्कमकुमारो ॥ ९२॥ मीमो उण खुद्दमई, जिणाइनिंदणपरायणो मरिउं । जाओ एसो कुट्ठी, पुरओ भमिही भवमणंतं ॥ ९३ ।। अह जायजाइसरणो, कुमरो हरिमुल्लसंतरोमंचो । नमिउं गुरुपयकमलं, गिण्हह गिहिधम्ममइरम्मं ॥ ९४ ॥ मणिरहनिवो वि विक्कमकुमरे संकमियरजपब्भारो । गहियवओ उप्पाडियकेवलनाणो गओ सिद्धिं ।। ९५ ।। जिणमंदिरजिणपडिमाजिणरहजत्ताकरावणुज्जुत्तो । मुणिजणसेवणसत्तो, दढसम्मत्तो विमलचित्तो ।। ९६ ।। संपुण्णकलो पडिपुण्णमंडलो हणियदुरियतमपसरो । विक्कमराया राउ ब्व कुवलयं कुणइ सुहकलियं ॥९७॥ अन्नम्मि दिणे निवई, नियपुत्तनिहित्तगरुयरजधुरो । अकलंकसरिपासे, पव्वजं संपवजेइ ॥ ९८॥ अक्खुद्दो गंभीरो, सुहुममई सुयमहिजिउं बहुयं । विहिणा मरि पत्तो, दिवम्मि लहिही कमेण सिवं ॥ ९९॥
श्रुत्वेति गम्मीरगुणस्य वैभवं, महान्तमुत्तानमतेश्च वै भवम् । श्रेद्धाधना श्राद्धजनाः! समाहिताः, अक्षुद्रता धत्त सदा समाहिताः ॥१०॥
इति श्रीसोममीमकथा ॥
१ श्रद्धालवः ? श्राद्ध प्रत्यन्तरे ।।

For Private & Personel Use Only

Page #57

धर्मरत्नप्रकरणम्
रूपवगुणः२
११
उक्तोऽक्षुद्र इति प्रथमो गुणः सम्प्रति द्वितिय रूपवद्गणमाह
___ संपुण्णंगोवंगो, पंचिंदियसुंदरो सुसंघयणो ।
___ होइ पभावणहेऊ, खमो य तह रूववं धम्मे ॥९॥ सम्पूर्णानि-अन्यूनानि अङ्गानि-शिर-उर-उदरमभृतीनि उपाङ्गानि च-अङगुल्यादीनि यस्य स सम्पूर्णाङ्गोपाङ्गः, अव्यङ्गिताङ्ग इत्यर्थः । 'पञ्चेन्द्रियसुन्दर काणकेकरबधिरमूकत्वादिविकल इत्यभिप्रायः । "सुसंघयणु" ति शोभनं संहननं-शरीरसामर्थ्य यस्य, न पुनराद्यमेव, संहननान्तरेऽपि धर्मप्राप्तः, "सव्वेसु वि संठाणेसु लहइ एमेव सव्वसंघयणे" इति वचनात , सुसंहननः, तपःसंयमाधनुष्ठानसामोपेत इत्याकूतम् । एवंविधस्य धर्मप्रतिपत्तो फलमाह-'भवति' जायते 'प्रभावनाहेतु: तीर्थोन्नतिकारणम्, तथा 'क्षमश्च' समर्थो रूपवान् 'धर्मे' धर्मकरणविषये स्यात्, सुसंहननत्वात्तस्येति, सुजातवत् ।
नच नन्दिषेणहरिकेशबलादिभिर्व्यभिचार उद्भावनीयः, तेषामपि सम्पूर्णाङ्गोपाङ्गत्वादियुक्तत्वात, मायिकं चैतत्, शेषगुणसद्भावे कुरूपत्वस्य गुणान्तराभावस्य चादुष्टत्वात् , अत एव वक्ष्यति-"पायऽद्धगुणविहूणा एएसि मज्झिमावरा नेया" इति ।
सुजातकथा चेयम्रिउचक्कअकंपाए, चंपाइ पयावविजियमित्तपहो । मित्तपहो नाम निवो, सधम्मिणी धारणी तस्स ॥१॥

For Private Personel Use Only

Page #58

सिट्टी य धम्मरत्तो, धणमित्ता सुयणकमलवणमित्तो । भजा तस्स धणसिरी, सिरी व वररूवलावण्णा ॥ २ ॥ ताणं जाओ पुत्तो, बहुओवाईय एहि सुपवित्तो । संजणियजणचमक्को, तणुप्पहापडलचिच्चिक्को ॥ ३ ॥ जं जाओ इह रिद्धे, कुलम्मि हे जाय ! तं तुह सुजायं। भण्णइ जणेण तेणं, नाम कयं से सुजाओ ति ॥ ४ ॥ पडिपुण्णं गोवंगो, निरुवमलवणिमसुरूवरूवधरो । सो सव्वकलाकुसलो, कमेण तरुणत्तमणुपत्तो ॥ ५ ॥ कईयावि पवितो, जिणथुइपूयाहि वाणिपाणितलं । गुरुपयकमलं विमलं, कया वि भ्रमरु व्व सेवंतो ॥ ६ ॥ काहे वि य जिणपवयणपभावणं पावणं पुण कुणंतो। सवणपुडेहिं पियंतो, कयाइ जिणसमयअमयरसं ॥ ७ ॥ ललिएहिं मणहरेहिं, सहिययहिययंगमेहि भणिएहिं । नयरे नयरोहिल्ले, कस्स न सो कासि तोसभरं ॥ ८ ॥ इत्तो तत्थेव पिरंगुनामिया धम्मघोसमंतिपिया । पेसणपहियाउ चिरागयाउ तजेइ दासीओ ॥ ९ ॥ ताओ भणति सामिणि !, मा कुप्पसु अम्ह जयअपडिरूवं । दहुं सुजायरूवं कस्स न मोहिजए हिययं १ ॥ १० ॥ सा पडिभणइ हलाओ !, जया स गच्छज पणेण मग्गेण । ताहे मम साहिजह, तं सुहयं जेण पिच्छामि ॥ ११ ॥ गुणिजणअवयंसवयंसपरिगयं तं कयाइ तम्मि पहे । जंतं दासीकहियं, नियइ पियंगू सवत्तिजुया ॥ १२ ॥ वम्महरूवमडप्फरभंजणपषणं निएवि तं एसा । पभणइ धन्ना स च्चिय, नारी जीसे वरो एसो ।। १३ ।। काउं सुजायवेसं, अइसाइ कया विसा अभिरमेइ । अन्नाण सवत्तीणं, मज्झे तव्वयणचिट्ठाहिं ॥ १४ ॥ इत्तो पत्तो मंती, गिहदारं निजणं ति कलिऊण । अवसप्पिऊण सणियं, कवाडछिद्देण पिच्छेइ ।। १५ ।।

Page #59

धर्मरत्नप्रकरणम्
रूपवगुणः२
अंतेउरचिट्ठे दडु चिंतए हा ! विणट्ठयं एयं । होही रहस्सभेए, सुइरं ता होउ पच्छन्नं ॥१६॥ अह लिहइ कूडलेह, सुजाय ! तुमए महं इमं कहियं । जह बंधिय अप्पिस्सं, मित्तपहं दसदिणस्संतो ॥१७॥ किं नु विलंबसि अञ्ज वि?, इच्चाइ निदसए निवस्सऽग्गे। चिंतइ निवो वि हद्धी!, एयम्मि इमं कहं घडइ ? ॥ १८ ॥ अहवा लोहंधाणं, नराण किं अकरणिजमिह भुवणे ? । ता हंतव्वो एसो, रक्खेयव्वो जणववाओ ॥१९॥ तो निवकजमिसेणं, सलेहमप्पिय स पेसिओ रण्णा । नयरीअरक्खुरीए, चंदज्झयनिवइपासम्मि ॥२०॥ सो दह निवाएसं, तस्स य रूवं विचितए चित्ते । न घडइ एरिसरूवे, इमम्मि नरवइविरुद्धमिणं ।। २१ ॥
यत उक्तम्विषमसमैर्विषमसमाः, विषमैर्विषमाः समैः समाचाराः। करचरणदन्तनासिकवनौष्ठनिरीक्षणैः पुरुषाः ॥२२॥ अह ओसारिय सव्वं, साहइ दंसेइ निवइलेहं च । भणइ सुजाओ नरवर !, कुणसु तुमं सामिाएसं ॥ २३ ॥ चंदज्झओ वि जंपइ, न तुम मारेमि किंतु पसिऊण । अच्छिन्नपुष्ण! अच्छिन्नकित्ति ! पच्छन्नमच्छाहि ॥ २४ ॥ इय भणिऊणं तेणं, चंदजसानामिया निया भइणी । तयदोसदसियतणू, दिण्णा से गरुयहरिसेण ॥२५॥ तस्संसग्गवसेणं, सा सावयधम्मनिचला जाया । निकिटकुट्टविहुरा, सुचंगसंवेगरंगिल्ला ॥२६॥ गहियाणसणा सम्मं, तेणं निजामिया इमा मरि । भासुरवरबुंदिधरो, जाओ सोहम्मसग्गसुरो ।। २७ ।। पत्तो स पउत्तोही, नमिउं जाणाविउंच अप्पाणं । भणइ सुजायं सामिय!, कहेसु किं ते करेमि पियं १ । २८ ।।
तत्र सुजात
कथा
१२

For Private Personel Use Only

Page #60

सो चिंतइ जइ पियरो, पिच्छंताहं गहेमि पव्यजं । तन्मावमिणं नाउं, अमरो चंपापुरीउवरिं ॥ २९॥ विउलं सिलं विउव्वइ, तो निवपमुहा जणा भिसं मीया । धूवकडुच्छयहत्था, भणंति सिरमिलियकरकमला ॥ ३०॥ भो! भो! खमेह जो जस्स किंचिं अम्हेहि चिट्ठियं दुटुं । अह वित्तासइ तियसो, कहिं गमिस्सह हहा दासा!१ ॥३१॥ पावेण अमञ्चेणं, सुसावओ दूसिओ अकज्जेण । चूरेमि तेण तुरियं, अज्ज अणज्जे तुमे सव्वे ॥ ३२॥ छुट्टह जइ तं खामह, नरसिररयणं तओ जणो भणइ । सो संपइ कत्थ ? सुरो भणेइ इत्थेव उज्जाणे ॥३३॥ नायरजणसहिएणं निवेण सो खामिओ तर्हि गंतु । आरोविओ य सिंधुरमइउद्धरकंधरं झत्ति ॥ ३४॥ सो सोहंतो सिरउवरिधरियहिमधामधवलछत्तेण । वीइज्जतो सुरसरिलहरीभरसेयचमरेहिं ।। ३५ ।। थुन्वंतो जलभरभरियजलयगुरुसबंदिविंदेण । दितो दाणं मणतकियाहियं तक्कियजणाण ॥ ३६॥ धम्मुदया तुह रूवं, तुह उदओ धम्महेउ इय पीई । अण्णुण्ण होउ थिरा, इय जणवयणाई निसुणन्तो ॥३७॥ धण्णो अहो इमो खलु, जस्स सुरा अवि कुणंति आएसं । धम्मो वि एस पवरो, कुणन्ति जं एरिसा पुरिसा ।। ३८ ।। इच्चाई जइणसासणपभावणं सो कुणंतओ सगिहे । पत्तो पणमइ अम्मापिऊण पयकमलममलमणो ॥३९॥ इत्तो य धम्मघोसो, मंती वज्झो निवेण आणत्तो । मोयाविओ सुजाएण कारिओ तह वि निविसओ ॥४०॥ अह दाउं निययदव्वं, धम्मे पुच्छिय निवं तह सुजाओ। पियरेहि समं दिक्खं, गिण्हइ दुविहं तहा सिक्खं ॥४१॥ कयदुक्करतवचरणा, निम्मलकेवलकलाहि कंतिल्ला । तिण्णि वि तिण्णपइण्णा, सिवमयलमणुत्तरं पत्ता ॥ ४२ ॥ १°पियरे ग । २°ताक ।३ किं पिख । ४°इच्चाई जिण ख । ५० दुच्चरक-ख ।
For Private
Personal Use Only

Page #61

धर्मरत्नप्रकरणम्
रूपवद् गुणः २
मंती वि धम्मघोसो, रायगिहगओ फुरंतवेरग्गो । गुरुमूलगहियदिक्खो, पवन्नपडिमाविहारो य ॥४३॥ वारत्तपुरेऽभयसेणरायवारत्तमंतिगेहम्मि । निवडियबिंदुक्खीरिं, सघयमहुं अगहिउं चलिओ॥४४॥ किं न हु गहिया भिक्खा, मुणिणा? इय जाव चिंतए मंती । निज्जूहठिओ ता तत्थ मच्छियाओ निलीणाओ॥४५॥ पिच्छइ घरकोइलिया, तं सरडो तं पि दुट्ठमञ्जारो । तं पच्चंतियसुणओ तं पि य वत्थव्वओ सुणओ ॥४६॥ ते कलहंते दढे, उवडिया तप्पहू पहूयबला । जायं च महाजुझं, तो मंती चिंतए चित्ते ।। ४७ ॥ इय कारणा न गहिया, भिक्खा तेणं ति सुद्धभाववसा । जाइसरो गहियवओ, पत्तो सो संसुमारपुरे ॥ ४८ ॥ तत्थ निवधुंधुमारो, अंगारवई सुया य से तं च । परिणयणकए मग्गइ, पज्जोओ देइ न य इयरो ॥४९॥ अह दुट्ठो पज्जोओ, पबलबलो रंभए तयं नयरं । अप्पबलो मज्झनिवो, पुच्छइ नेमित्तियं भीओ ॥ ५० ॥ सो वि निमित्तनिमित्तं, भेसइ डिंभाणि ताणि मीयाणि । नागहरे वारत्तयचरणे सरणं पवन्नाणि ॥५१॥ तो सहसाकारेणं, मा बीहेह त्ति पभणियं मुणिणा । नेमित्तिएण कहियं, निवस्स जे तुह जओ नूणं ॥५२॥ वीसत्थो मज्झण्हे, पजोओ घि, धुंधुमारेणं । नीओ नियनयरीए, अंगारवई य से दिण्णा ॥ ५३ ।। पुरि भमिरो पज्जोओ, अप्पबलं दट्ठ धुंधुमारनिवं । कह गहिओ हं? पुट्ठा, दइया सा कहइ मुणिवयणं ॥ ५४ ॥
कहइ निवो तुज्झ नमो, नेमित्तियखवग! सो वि उवउत्तो । आपव्वज्जं सुमरइ, चेडयसंवइयरं नवरं ॥ ५५ ॥ १° तेणं विसुद्धक।
तत्र सुजातकथा १३

Page #62

आलोइयपडिक्कतो, वारत्तरिसी परं पयं पत्तो । भणियमिणं तु पसंगा, सुजायचरिएण इह पगयं ॥५६॥ एवं च धर्मोन्नतिहेतुरुच्चैः, जातः सुजातः शुचिरूपरूपः । तद्युक्तमुक्तं यदभीष्टरूपो, जीवो भवेद्धर्मसुरत्नयोग्यः ॥५७॥
इति सुजातकथा ॥
उक्तो रूपवानिति द्वितीयो गुणः॥२॥ अथ तृतीयं प्रकृतिसोमत्वगुणमाह
पयई सोमसहावो न पावकम्मे पवत्तए पायं ।
होइ सुहसेवणिज्जो, पसमनिमित्तं परेसिं पि॥ १० ॥ 'प्रकृत्या' अकृत्रिमभावेन 'सौम्यस्वभावः' अभीषणाकृतिर्विश्वसनीयरूप इत्यर्थः 'न' नैव 'पापकर्मणि' आक्रोशवधादौ हिंसाचौर्यादौ वा 'प्रवर्त्तते' व्याप्रियते 'प्रायः बाहुल्येनानिर्वाहादिकारणमन्तरेण । अत एव भवति' 'सुखसेवनीयः' अक्लेशाराध्यः। 'प्रशमनिमित्तम्' | उपशमकारणं च, अपिशब्दस्येह समुच्चायकस्य योगात् 'परेषाम्' अन्येषामनीदृशानां भवेद् । विजयश्रेष्टिवत् ।
तत्कथा चैवम्इह विजयवद्धणपुरे, अत्थि विसालु ति विस्सुओ सिट्टी । कयकोहजोहविजओ, विजओ नामेण से पुत्तो॥१॥ सो उज्झायमुहाओ, कयाइ आयण्णई इमं वयणं । " अप्पहिएण नरेणं, खमापहाणेण होयव्वं "२॥

For Private Personel Use Only

Page #63

जओ
धर्मरत्नप्रकरणम् १४
प्रकृतिसोमत्व गुण:३
"खंती सुहाण मुलं, मूलं कोहो दुहाण संयलाण । विणओ गुणाण मूलं, मूलं माणो अणत्थाणं ॥३॥ जिणजणणी रमणीणं, मणीण चिंतामणी जहा पवरो । कप्पलया य लयाणं, तहा खमा सव्वधम्माणं ॥४॥ इह इक्कं चिय खति, पडिवज्जिय जियपरीसहकसाया । सायातमणंता, सत्ता पत्ता पयं परमं ॥५॥ पीऊसवरिससरिसं, तं सोगिण्हेइ तत्तबुद्धीए । जाओ विउसो कमसो, पत्तो य सुतारतारुणं ॥६॥ पियरेहिं वसंतपुरे, सागरसिहिस्स गोसिरि धूयं । परिणाविओ तहिं चिय, मुत्तु पियं नियपुरं पत्तो ॥७॥ ससुरगिहाउ कयाइ वि, घित्तु पियं नियगिहम्मि सो इंतो । अद्धपहे पडिभणिओ, नियपियरुक्कंठियपियाए ॥८॥ बाहइ तिसापिसाई, भिसं ममं नाह ! तो इमो तुरियं । पत्तो कूवे सद्धि, णुमग्गलग्गाइ दइयाए ॥९॥ जा कड्दइ वारि तओ, ता अवडे तं खिवित्तु सा पत्ता। जणयगिहे भणइ अहं, न तेण नीया असउणत्ता ॥१०॥ निवडतो स तडुब्भवतरुम्मि लग्गिय विणिग्गओ तत्तो । चिंतइ सहावसोमो, किं तीइ अणुल्लिओ अहयं ? ॥११॥ हुं नायं पियेंगिहगमणपवणचित्ताइ ता अरे जीव ! । मा कुणसु तीई उवरिं, रोसं सोसं च देहस्स ॥१२॥ सव्वो पुवकयाण, कम्माणं पावए फलविवागं । अवराहेसु गुणेसु य, निमित्तमित्वं परो होइ ॥१३॥
जइ खमसि दोसवंते, ता तुह खंतीइ होइ अवयासो । अह न खमसि तो तुह अवि, सया अखंतीइ वावारो ॥ १४ ॥ १०कोवो क-ख । २°सव्वाणं ग । ३°संगिणइ ग । ४०सो सिरिंक-ख ।५°पिउ°ख ।
तत्र विजयश्रेष्ठि कथा १४
an Education Inter
For Private
Personal Use Only

Page #64

इय चिंतिय नियगेहं, पचो जणणीइ पुच्छिओ भणइ । अवसउणकारणा मे, सुण्हा नो आणिया अंब!॥ १५॥ बहुहा वहुआणयणे, पिऊहि भणिओ वि सो न उच्छहइ । को तीइ वराईए, काहिइ दुक्खं ति काऊणं ॥ १६ ॥ कइया वि भिसं मित्तेहि पेरिओ सो गओ ससुरगेहे । ठाऊणे कइवयदिणे, पितु पियं सगिहमणुपत्तो ॥१७॥ पियरेसु उवरएमुं, जायं तेर्सि गिहस्स सामित्तं । पिम्मपराण कमेणं, चउरो तणया समुप्पन्ना ॥ १८॥ पयईसोमसहावो, विजओ पाएण हणियबहुपावो । जाओ सुसेवणिजो, परियणसुहिसयणपभिईणं ॥ १९ ॥ तस्संसग्गिवसेणं, पसमिक्कधणो घणो जणो जाओ । जं संगाउ जियाणं, गुणागुणा हुंति भणियं च ॥२०॥
“सन्तप्तायसि संस्थितस्य पयसो नामापि न ज्ञायते, मुक्ताकारतया तदेव नलिनीपत्रस्थितं राजते । स्वातौ सागरशुक्तिसम्पुटगतं तज्जायते मौक्तिकं, पायेणाधममध्यमोत्तमगुणः संसर्गतो दृश्यते ॥ २१॥"
निव्वुइदाणपहाणं, खमागुणं मुणिय सुहमणो विजओ । जइ नियइ के पि कलहंतयं तओ भणइ इय वयणं ।।२२।। विलसिरपरमपमोया, खमापहाणा भवेह भो लोया ! । मा कुणह कह वि कोहं, ओहं पिव भवसमुदस्स ॥ २३ ॥ धम्मत्थकाममुक्खाण हारणं कारणं दुहसयाणं । कलह कलहंसा इव, कलुसजलं चयह भो भविआ! ॥ २४ । सव्वस्सावि विलीय, अजंपियं जंपियाउ वरमिहयं । निउणमइस्स परस्स वि, अपुच्छियं पुच्छियाउ वरं ॥ २५ ॥ इय पइदिणमुवएस, दितं जणयं भणेइ जिट्ठसुओ। किं ताय ! तुमं पुणरुत्तमेवमुवइससि सव्वेसि ? ॥ २६ ॥
विजओ जंपइ अणुहवसिद्धमिणं वच्छ ! मज्झ सो आह । कह णु ? भणइ तो सिट्ठी, अजंपियं जंपियाउ वरं ॥२७॥ १° ठाऊणं कइ विक-ख ।

For Private & Personel Use Only

Page #65

धर्मरत्नप्रकरणम् १५
लोकप्रिय त्व गुणः४
गाढायरेण तणएण पभणिओ अह भणेइ सिट्ठी वि । तुह जणणीइ पुरा है, पणुल्लिओ वियडअवडम्मि ॥२८॥ न य तं तीए वि मए, कहियं जायं सुहावहं जाय ! । तुमए वि तओ ए, कहियव्वं नेव कस्सावि ॥ २९॥ हसिऊण ऊणमइणा, तेणं पुढे कयाइ किं अम्मो ! । सञ्चमिणं जं ताओ, तुमए कूवम्मि पक्खित्तो ? ॥३०॥ कह नायमिणं ? तीए, पुढे सो आह तायवयणाओ । तं सुणिय लजिया सा, हिययं फुडिउं धस ति मया ॥३१॥ ऐयं नाउँ विजओ, अप्पं अप्पासयं ति निंदतो । सोयभरभरियहियओ, करेइ दइयाइ मयकिच्चं ॥३२॥ संवेगरंगियमणो, कया वि सिरिविमलमरिपासम्मि । निरवज्ज पव्वज्जं, सज्जो पडिवजए विजओ ॥ ३३ ॥ सामण्णं बहुवरिसे, परिपालिय चइय पाडवं देहं । लहिउं च अमरगेहं, कमेण पाविहिइ सिद्धिं पि ॥ ३४ ॥
इति निशम्य सुसाम्यनिवन्धनं, विजयवृत्तमुदारमनुत्तरम् । प्रकृतिसौम्यगुणं गुणशालिनः, श्रयत भव्यजना ! जननच्छिदे ॥ ३५ ॥
इति विजयकथा । प्ररूपितः प्रकृतिसोम इति तृतीयो गुणः।। ३ ॥
अथ चतुर्थ लोकप्रियगुणमाहइहपरलोयविरुद्धं, न सेवए दाणविणयसीलड्ढो।
लायप्पिओ जणाणं, जणेड धम्मम्मि बहमाणं ॥११॥ १°एवं°क-ख ।

For Private & Personel Use Only

Page #66

' इहलोकविरुद्धं ' परनिन्दादि,
यदुक्तम्
" सव्वस्त चैव निंदा, विसेसओ तह य गुणसमिद्धाणं । उजुधम्मकरणहसणं, रीढा जणपूयणिज्जाणं ॥ १ ॥ बहुजणविरुद्धसंगो, देसादाचारलंघणं तेह य । उव्वणभोगो य तहा, दाणाइ वि पंयडमन्नेसिं ॥। २ ।।” साहुवसणम्मितोसो, सइ सामत्थम्मि अपडियारो य । ऐमाइयाई इत्थं, लोगविरुद्धाई नेयाणि ॥ ३ ॥ " इति । ( पञ्चा १२, गा ८-१० )
'परलोकविरुद्धं' खरकर्मादि ।
तद्यथा
बहुधा खरकर्मित्वं, सीरपतित्वं च शुल्कपालत्वम् । विरतिं विनाऽपि सुकृती, करोति नैवंप्रकारमयम् ॥ १ ॥।” 'उभयलोकविरुद्ध' द्यूतादि ।
तद्यथा
“द्यूतं च मांसं च सुरा च वेश्या, पापर्द्धि चौर्य परदारसेवा । एतानि सप्त व्यसनानि लोके, पापाधिके पुंसि सदा भवन्ति ॥ | १ || इहैव निन्द्यते शिष्टैर्व्यसनासक्तमानसः । मृतस्तु दुर्गतिं याति गतत्राणो नराधमः ।। २ ।। " इति । अयमभिप्रायः–एतानि कर्माणि लोकवैमुख्यकारणानि परिहरन्नेव शिष्टजनप्रियो भवति, धर्मस्यापि स एवाधिकारीति । तथा दानं त्यागः विनयः - उचितप्रतिपत्तिः शीलं - सदाचारपरता, एमिराढ्यः - परिपूर्णो यः स लोकप्रियो भवति ।
१° चेव ° ग । २° पगडमण्णे तु ग । ३° एमाइयाणि एत्थं लोगविरुद्धाणि ग ।

Page #67

धर्मरत्नप्रकरणम्
लोकप्रियत्वगुणः ४
१६
उक्तंच
" दानेन सत्त्वानि वशीभवन्ति, दानेन वैराण्यपि यान्ति नाशम् ।
परोऽपि बन्धुत्वमुपैति दानात, तस्माद्धि दानं सततं प्रदेयम् ॥१॥ विणएण नरो गधेण चंदणं सोमयाइ रयणियरो । महुररसेणं अमयं, जणप्पियत्तं लहइ भुवणे ॥२॥ सुविसुद्धसीलजुत्तो, पावइ कित्तिं जसं च इह लोए । सव्वजणवल्लहो चिय, सुहगइभागी य परलोए ॥३॥"
इति । एतस्य धर्मप्रतिपत्तौ फलमाह
एवंविधो लोकप्रियः जनानां असम्यग्दृशामपि 'जनयति' उत्पादयति 'धर्मे' यथावस्थितमुक्तिमार्गे 'बहुमानम्' आन्तरप्रीतिं धर्मप्रतिपत्तिहेतुं बोधिबीजं वा । विनयन्धरवत् । तथा चोक्तम्
"युक्तं जनप्रियत्वं, शुद्धं सद्धर्मसिद्धिफलदमलम् । धर्मप्रशंसनादे/जाधानादिभावेन ॥ १॥" इति । अत्थिह सुवण्णरुइरा, चंपा चंपयलय व्य पवरपुरी । फुरियनयधम्मबुद्धी, तत्थ निवो धम्मबुद्धि त्ति ॥१॥ अमरीओ वि जयंती, रूवेण पिया य तस्स विजयंती । सिट्ठी य इब्भनामो, पुण्णजसा णाम से भजा ॥२॥ णिच्च गुरुजणपणओ, नियतणुअइकंतकंतिजियकणओ । उल्लसिरबहुलविणओ, ताणं विणयंधरो तणओ ॥३॥ सो सव्वकलाकुसलो, कोमुइनाहु व्व सयलजणइट्ठो । निरुवमसुंदेरिमरंगसंगयं जुन्वर्ण पत्तो ॥ ४ ॥ सुहसंगहियकलाओ, लवणिमउवहसियतियसरमणीओ । सावयकुलजम्माओ, पडिवन्नगिहत्थधम्माओ ॥ ५ ॥
तत्र विनयन्धर कथा.

For Private Personel Use Only

Page #68

तारा सिरीय विणया, देवी नामाउ विमलसीलाओ । जमगं चउरो परिणेइ पवरसिट्टीण धूयाओ ॥ ६ ॥ ववहारमुद्धिसारो, पायं परिहरियपावपन्भारो । सो सुहजलहिनिमग्गो, कालं वोलेइ अणुव्विग्गो ॥ ७ ॥ को असुहिओ इहयं, नयरे नयकुलहरे सया सुहिए ? । बत्ता इमा पवत्ता, कया वि नरनाहअत्थाणे ॥ ८ ॥ एगेण तत्थ भणियं, सुहियाण जणाण मत्थयमणि व्व । अत्थि इह इन्भपुत्तो, धणियं विणधरो नाम ॥ ९ ॥ जस्स धणं धणयस्स व, जणप्पियं रूवममरपहुणु व्व । जीवस्स व अमलमई, करिरायस्स व सया दाणं ॥ १० ॥ जस्सय पिया उ चउरो, अइसयसुंदेरमंदिरं दहुं । विलियाओ अमरीओ, मण्णे नो इंति दिट्ठिपहं ॥ ११ ॥ इच्चाइ बहुपयारं, णिरु निरुवमवण्णणं सुणिय ताणं । मयणसरपसरविहुरो, राया रायाउरो जाओ ।। १२ । तिहुयणमणोहरीओ, कहमह संपअिहं ति एयाओ ? । इय चिंताउरचित्तस्स तस्स बुद्धी इमा जाया ॥ १३ ॥ पच्चाइय पउरजणं, दोसं उप्पाइउं च से वणिणो । गिण्हामि बला ताओ, न होमि गरिहारिहो जेण ॥ १४ ॥ इय निच्छिय एगंते, निभिच्चभिच्चो पर्यपिओ तेण । विणयंधरेण सद्धिं, कुण मित्तिं कवडनेहेण ।। १५ ।। तत्तो वि भुज्जखंडे, लडुं लिहाविय इमं तुमं गाहं । पच्छन्नमेव मज्झं, उवणेहि अयाणियं तेण ।। १६ ।।
तथा हि"पसियच्छि ! रहवियक्खणि !, अज्ज अभग्गस्स तुह दुसहविरहे ।

Page #69

धर्मरत्नप्रकरणम् १७
लोकप्रिय त्व गुणः४
सा जामिणी तिजामा, वि जामसहस्सि व्व मह जाया ॥ १७॥" तेण वि तहेव विहिए, निवेण पउराण पेसियं भुजं । देवीए गंधपुडे, पहियं विणयंधरेणेयं ॥ १८ ॥ भो ! भो ! लिवीपरिच्छं, विहिऊण विणिच्छयं कहह ममं । न हु पच्छा कहियव्वं, अहह अजुत्तं कयं रण्णा ॥१९॥ ते वि हु न हुंति दुद्धे, पूयरया तह वि सासणं पहुणो । कायव्वं ति भणंता, कुणंति हत्थे लिविपरिच्छं ॥२०॥ पिच्छिवि लिविसंवायं, भणियं नायरजणेण सविसायं । जइ वि लिवीसंवाओ, न य घडइ इमं तु एयाओ ॥२१॥ जो चरइ मणभिरामे, सल्लइतरुनियरबहलआरामे । सो कंटइयसरीरे, करी करीरे कहं रमइ ? ॥ २२ ॥ जो दुल्ललिओ सलिले, सया वि माणससरस्स अइविमले । सो कह करेइ किडं, कलहंसो गामनडुम्मि ? ॥ २३ ॥ जो अच्छइ तप्पासे, खणमवि पडिपुण्णपुण्णपसरस्स । वंजुलसंगेण विसं, व पन्नगो मुयइ सो पावं ।। २४ ।। ता मज्झत्थो होउं, देवो चिंतेउ वत्थुपरमत्थं । अघडतयं पि घडियं, एयं केणावि पिसुणेणं ॥ २५ ॥ सुद्धो वि फालिहमणी, उवाहिवसओ धरेइ अण्णत्वं । खलसंगाउ इमस्स वि, खलियं अक्खलियसीलस्स ॥ २६ ॥ इय भणिरे पउरजणे, पडियारं मयगल ब्व अगणंतो । भजियमेरालाणो, पगओ असमंजसं निवई ॥ २७ ॥ भणइ य रे रे सुहडा, हढेण आणेह तस्स दइयाओ । मुद्देह हट्टगेहे, निद्धाडिय परियणं दूरे ॥ २८ ॥ तुम्भे पुण नायरया!, हहो ! दोसिल्लपक्खवाइल्ला! । तं कारह मह पुरओ, सुद्धं जेणासु मुंचामि ॥ २९ ॥
तत्र विनयन्धर कथा
१७
Jain Education Interational

Page #70

इय परं फरुसगिराहि ताडिया धाडिया नरिंदेण । किवणेण मग्गणा इव, पउरा पत्ता सगेहेसु ॥ ३० ॥ fariघरभजाओ, ताओ निरवज्जकजसजाओ । आणाविय सुहडेहिं, राया पक्खिवइ ओरोहे ॥ ३१ ॥ ताण सुरूवं दहुं, चिंतइ निवई अहो ! अहं धन्नो । जं निसुया दिट्ठाओ, मम गेहमिमाउ पत्ताओ || ३२ || बहुचाडुवयणपुर्व्व, विस पत्थितओ निवो ताहिं । लज्जोणयवयणाहिं, महासईहिं इमं भाणओ ॥ ३३ ॥ पररमणीरमणीयं, रूवं पासंति अहह मूढमणा । न मणागं पि हु अप्पं, निवडतं भीमभवकूवे ॥ ३४ ॥ परजुवइजुव्वणभरं, जे जोअन्ते जणे जए जिइ । कुसुमसरो वि अणंगो, कह ते वच्चंति नरसीहा १ ३५ ॥ परकंतं कामंता, गयसुचरियजीविया महामलिणा । गुरुपावकारिणो इव, कह ते दंसंति निययमुहं १ || ३६ ॥ इह निर्वडियअप्पाणं, कुलं कलंकिय अकित्तिअकंता । अइदुस्सहनरयदुहग्गितावतविया भमंति भवे ।। ३७ ॥ इय सुणिय दोसजालं, नराहमाणं विणट्ठसीलाणं । मणसा वि सीलरयणं, मा महलसु सुकुलसंभूअ ! ॥ ३८ ॥ इय सुणिय सो विलक्खो, सयलदिणं तं निसं च कह कह वि । गमिउं गोसे पत्तो, तासिं पासे पुणो वि निवो ॥ ३९ ॥ तानि ताउ सव्वा जलणजालालिकविलकेसाओ । अइसयबीभच्छाओ, जरचीवरमलिणवेसाओ ॥ ४० ॥ परिगलियजुव्वणाओ, रागीण वि रागहरणपरणाओ । चिंतइ य निराणंदो, वेरग्गगओ नरवरिंदो ॥ ४१ ॥ किं एस दिट्टिबंधो, मइमोहो वा वि सुविणओ किं वा । किं वा दिव्वपओगो, अहवा पाबप्पभावो मे १ ॥ ४२ ॥ * ग्रन्थाग्रम् ५०० । १° तो विणगंधरभज्जा १ ग । २° विनडिय क ख ।

Page #71

धर्मरत्नप्रकरणम् १८
लोकप्रियत्व गुणः४
अहह हयासेण मए, कलंकियं नियकुलं सया । विमलं वित्थारिओ य भुवणे, तमालदलसामलो अयसो ॥ ४३ ।। इच्चाइ बहुविहं झूरिऊण राया विसञ्जए ताओ । विणयंधरस्स पासे, सज्जो जाया सरूवत्था ॥ ४४ ॥ इत्तो य तत्थ नयरे, पत्तो सिरिसूरसेणवरसूरी । पत्ता गुरुनमणत्थं, निवविणयंधरपउरलोया ॥ ४५ ॥ तिपयाहिणपुचमपुव्वभावभावियमणा नमिय गुरुणो । निसियंति उचियदेसे, इय कहइ गुरू वि धम्मकहं ॥ ४६॥ "धम्मो दुविहो भणिओ, जिणेहिं जियरागदोसमोहेहिं । सिवनयरनयणमग्गो, सुसाहुधम्मो य गिहिधम्मो ॥४७॥ तत्थ य पढम सावज्जकज्जपरिवज्जणुज्जुओ उज्जू । पंचमहव्वयपव्वयगुरुभारसमुन्वहणपवणो ॥४८॥ समिईगुत्तिपवित्तो, अममत्तो सत्तुमित्तसमचित्तो । खेतो दंतो संतो, अवगयतत्तो महासत्तो ॥ ४९ ।। निम्मलगुणगणजुत्तो, गुरुपयभत्तो करेइ जो सत्तो । सो अचिरेणं पावइ, सुमग्गलग्गोऽपवग्गपुरं ॥५०॥ तकरणासत्तेहिं, सावगधम्मो वि होइ कायव्यो । कालेण सो वि सिवसुक्खदायगो देसिओ समए ॥५१॥" इय सोउं धम्मकहं, लद्धावसरेण पुच्छियं रण्णा । भयवं! किं कयमसम, सुकयं विणयंधरेण पुरा ? ॥५२॥ जं सवपिओ एसो, पियाउ एयस्स पवररूवाओ । केण पओगेण तया, ताउ विरूवाउ जायाओ ? ॥ ५३॥ अह भणइ गुरू निव! इह, आसी नयरम्मि हत्थिसीसम्मि । राया वियारधवलो, धवलजसो धवलियदियंतो ।। ५४ ॥ तस्स चरो वेयाली, अगण्णकारुण्णमाइगुणसाली । निच्चं परोवयारी, आसि दढं पावपरिहारी ।। ५५ ।।
तत्र विनय
र कथा १८
Jan Education International
For Private 3 Personal Use Only

Page #72

सो अइउदारयाए, पइदिवसं असणमाइ समणुन्नं । दाउं कस्सइ उवियं, पच्छा भुंजइ सयं नियमा ॥५६ ॥ सो अण्णदिणे बिंदुजाणे पडिमाठियं सुविहिनाहं । उवसमरस व मुत्तं, दर्बु तुट्ठो थुणइ एवं ॥ ५७ ॥ वपुरि अंगविन्नासु वपुरि लोयणघणलवणिम, कटरि भालु सुविसालु कटरि मुहकमलपसन्निम । अरिरि सरलु भुयजुयलु अरिरि सिरिवच्छह सच्छिम, अई य चरण भवहरण अइ य सव्वंगसुचंगिम । अरि कुणह नयण घणुरंक धउ, बलि वलि जोइवि एहु पहु। देवाहिदेवु! तिहुयणतिलउ परमप्पउ जिम लहु हुं लहुँ।।५८॥ एवं थुणिऊण अणूणभत्तिराएण सुद्धसद्धिल्लो । बहुमाणमुबहतो, जिणम्मि सगिहं इमो पत्तो ॥ ५९॥ पुण्णाणुबंधिपुण्णोदएण अह तस्स भोयणावसरे । सिरिसुविहिजिणो भिक्खाइ आगओ गिहदुवारम्मि ।। ६०॥ तं सुट्ट दट्ट वंदिअ, अमंदआणंदजायरोमचो । पडिलाभेइ जिणिदं, परिवेसिय कामगुणिएणं ।। ६१ ॥ चिंतइ य अहं धन्नो, अञ्ज ममं जम्म जीवियं सहलं । जं पाणिपुडेणमिणं, दाणं गिण्हइ सयं भयवं ।। ६२ ।। अह उग्घुटुं गयणे, अहो ! सुदाणं अहो! सुदाणं ति । वियसियमुहेहि विबुहेहिं ताडिया अमरभेरीओ ॥ ६३ ।। बहुजणजणियचमक, गंधोदगकुसुमवरिसणं जायं । उकोसा वसुहारा, पडिया भुवणंगणे तस्स ।। ६४ ॥ नरसुरअसुरपहू वि हु, बंदित्तं बंदिणो वि से पत्ता । सुहपरिणामेण तया, जाया सम्मत्तसंपत्ती ॥ ६५॥ काउं सुपत्तपत्तं, वित्तं चित्तम्मि जिणमणुसरंतो । सो चइय पूइदेहं, पत्तो पढमं अमरगेहं ।। ६६ ।। तत्तो चविओ एसो, जाओ विणयंधरो उ लोयपिओ । तदाणपुण्णवसओ, इमाउ जायाउ जायाओ ।। ६७॥
काउं सुपत्ताह वि हु, बंदितासमवरिसणं जायं

For Private & Personel Use Only

Page #73

धर्मरत्नप्रकरणम् १९
अक्रूरत्वगुण ५
तह देरग्गनिमित्तं, तासि सुइसीलरजियमणाए । सासणदेवीइ तया, इमा विरूवाउ विहियाओ ॥ ६८॥ इय सुणिय फुरियगुरुचरणधम्मबुद्धी स धम्मबुद्धिनिवो । काऊण रज्जसुत्थं, सुत्थमणो गिण्हए दिक्खं ॥ ६९ ॥ विणयंधरो वि धम्मे, बहुमाणं बहुजणाण वडंतो । चउहि वि भज्जाहि समं, महाविभूईई पव्वइओ ।। ७०॥ पउरा वि ससत्तीए, धर्म गहिउं वयंति सट्ठाणं । सूरी वि सपरिवारो, सुहेण अन्नत्य विहरेइ ॥७॥ तो धम्मबुद्धिविणयंवरमुणिणो चरिय चरणमकलंकं । निहणियअसेसकम्मा, जाया संकलियसिवसम्मा ॥ ७२ ॥ श्रुत्वेति वृत्तं विनयन्धरस्य, प्रभूतसत्त्वाहितबोधिबीजम् । भो भव्यलोका! विलसद्विवेका!, लोकप्रियत्वं गुणमाश्रयध्वम्७३
इति विनयन्धरकथा समाप्ता॥ इत्युक्तो लोकप्रिय इति चतुर्थो गुणः॥४॥ साम्प्रतमकर इति पञ्चमं गुणं व्याचिख्यासुराह
कूरो किलिट्ठभावो, सम्मं धम्मं न साहिउं तरह।
इय सो न इत्थ जोगो, जोगो पुण होइ अक्कूरो ॥ १२ ॥ 'क्रूर क्लिष्टभावो मत्सरादिषितपरिणामः 'सम्यम्' निष्कलङ्घ धर्म 'न' नैव 'साधयितुम् आराधयितुम् 'तरति शक्नोति । समरविजयकुमारवत् । 'इति' अस्माद्धेतोरसौ नैव 'अत्र' शुद्धधर्मे 'योग्य' उचितः । योग्यः 'पुनः' एवकारार्थः, ततो योग्योsक्रूर एव । कीर्तिचन्द्रनृपवदिति ।
कीर्तिचन्द्रसमरविजय कथा।
an Education Inter
For Private Personal Use Only

Page #74

कीर्तिचन्द्रनृपसमरविजयकुमारकथा चैवम्
बहुसाहारा पुग्नागसोहिया उच्चसालरेहिल्ला । आरामभूमिसरिसा, चंपा नामेण अत्थि पुरी ॥१॥ तत्थत्थि कित्तिचंदो, नरनाहो सुयणकुमुयवणचंदो । तस्स कणिट्ठो भाया, जुवराया समरविजउ ति ॥२॥ अह हणियरायपसरो, समियरओ मलिणअंबरो सदओ। अंगीकयभद्दवओ, पत्तो सुमुणि ब्व धणसमओ ॥३॥ तम्मि य समए नीरंधनीरपूरेण अइबहुवहंती । भवणोवरिट्टिएणं, दिवा सरिया नरिंदेणं ॥४॥ तो कोऊहलआउलहियओ बंधवजुओ तहिं गंतुं । चडइ निवो इक्काए, तरीइ सेसासु सेसजणो ॥ ५॥ जा ते कोलंति तहिं, ता उवरि जलहरम्मि बुट्टम्मि । सो को वि नइपवाहो, पत्तो अइतिव्ववेगेण ॥ ६॥ निजंति कड़ियाओ, अण्णणदिसासु जेण वेडीओ । थेवो वि तत्थ न फुरद, वाचारो कण्णधाराणं ॥ ७ ॥ तो सरियामझगओ, तडडिओ पुकरेइ पुरलोओ । अह पडुपवणहया निवदोणी उ अदसणं पत्ता ॥ ८॥ लग्गा दीहतमालाभिहाणअडवीइ सा कहिं रुक्खे । तत्तो उत्तरइ निवो, कइवयपरिवारबंधुजुओ ॥९॥ जा वीसमेइ संतो, तत्तीरे ताव पिच्छइ नारंदो । नइपूरस्खणियदुत्तडिदरपयर्ड सुमणिरयणनिहिं ॥१०॥ गंतूण तत्थ सम्मं, पासिय दंसेइ समरविजयस्स । चलियं च तस्स चित्तं, भासुरस्यणुच्चयं द९ ॥ ११ ॥ चिंतइ सहावकूरो, मारितु निवं इमं पगिहामि । तं रज्जं सुहसज्जं, अणिट्ठियं रयणनिहिमेयं ।। १२ ॥ रणो मुक्को घाओ, पुरीइ लोयम्मि पुकरंतम्मि । हा! हा! किमियंति विचिंतिऊण वंचाविओ तेण ॥ १३ ॥
Jan Educh an intematona
For Private Personal Use Only

Page #75

धर्मरत्नप्रकरणम्
२०
भणइ य अक्कूरमणो, निवई बाहाइ तं धरेऊण । नियकुलअणुचियमसमं, किं भाय ! तए इमं विहियं ॥ १४ ॥
अक्रूरत्व
गुण ५ जइ कज्ज रज्जेणं, निहिणा इमिणा व ता तुमं चेव । गिण्हाहि आहिमुक्को, समर ! धरेमो वयं तु वयं ॥ १५ ॥ तं सो निसुणिय अमुणियकोवविवागो विवेगपरिमुक्को । विच्छोडिऊण वाहं, ओसरिओ निवसगासाओ ॥ १६ ॥ जस्स निमित्तं अनिमित्तवइरिणो बंधुणो वि इय हुंति । अलमिमिणा निहिणा मे, तं मुत्तु निवो गओ सपुरं ॥ १७ ॥ समरो भमरोलिसमो, पुण्णवसाओ पुरट्ठियं पि तयं । रयणनिहाणमदर्दू, चिंतइ रण्णा धुवं नीयं ॥ १८ ।। तो जाओ चारहडो, चरडो लुटेइ बंधुणो देसं । सामंतेहिं धरित्रं, कया वि नीओ निवसमीवे ॥ १९ ॥ मुक्को अणेण रज्जे, नियंतिओ चिंतिउं गओ एवं । गहियव्वं रज्जमिणं, हटेण न ई दिनमेएण ॥ २० ॥ एवं कयाइ देहे, भंडारे जणवए य सो चुको । पत्तो निवेण मुक्को, रज्जेणऽभत्थिओ य ददं ॥२१॥ तो जाओ जणवाओ, नियह अहो ! सोयराण सविसेसं । एगस्स दुञ्जणतं, असरिसमन्नस्स सुयणतं ॥ २२ ॥ गुरुवेरग्गो राया, अइविरसे वासरे खिवइ जाव । ता तत्थ समोसरिओ, पबोहनामा पवरनाणी ॥ २३ ॥ चलिओ पमोयकलिओ, तन्नमणत्थं निवो सपरिवारो । निसुणिय धम्म पुच्छइ, समए नियबंधवचरित्तं ॥ २४ ॥ जंपइ गुरू विदेहे, सुमंगले मंगलावईविजए । सोगंधिपुरे सागरकुरंगया मयणसिटिसुया ।। २५ ॥
कीर्तिचन्द्र
समरविजय पढमवयसमुचियाहिं, कीलाहिं ते कया वि कीलंता । पिच्छंति बालगदुर्ग, तह एगं बालियं रम्मं ॥ २६ ॥
कथा। १°समाचरेमो ख। २°हुग।
10२०

For Private & Personel Use Only

Page #76

पुट्ठाय तेहि एए, के तुमे । ता भणेइ ताणेगो । अस्थित्थ मोहनामा, निवई जगतीतलपसिद्धो ॥। २७ ॥ तस्सऽथ वइरिकरिकर केसरी रायकेसरी तणओ । तप्पुत्तोऽहं सागरमहासओ सागरभिहाणो ॥ २८ ॥ मह तणओ फुडविणओ, एसो उ परिग्गहाभिलासु ति । वइसानरस्स धूया, एसा किर कूरया नाम ॥ २९ ॥ इय सुणिय हरिसिया ते, कीलंति परुप्परं तओ मितिं । निम्मे सागरो सह, सिमूहि न उ कूरयाए वि ॥ ३० ॥ कुण कुरंगो मित्तिं, तेहि समं क्रूरयाइ सविसेसं । भायभिभूय त्ति कमा, पत्ता ते तारतारुण्णं ।। ३१ ।। अह मित्तपेरियमणा, दविणोवज्जणकर गहियभंडा । पियरेहि वारिया वि हु, चलिया देसतरम्मि इमे ॥ ३२ ॥ भिलेहि अंतरा अंतरायवसओ य गहियभूरिधणा । उद्धरियथेवदव्वा, धवलपुरं पट्टणं पत्ता ॥ ३३ ॥ द्विषेण तेण तहियं, गहिउं हवं कुणंति ववसायं । दीणारसहस्सदुगं, दुक्खसहस्सेहि अजंति ॥ ३४ ॥ तो वडियबहुतण्हा, कप्पासतिलाइभंडसालाओ । पकुर्णति करिसणं पि हुँ, उच्छुकखित्ताइ कारंति ।। ३५ ।। तससंसत्ततिलाणं, निपीलणं गुलियमाइववहारं । कारंति एव जाया, ताणं दीणारपणसहस्सा ।। ३६ ॥ तो तेहसगे इच्छा, कमेण लक्खे वि जाव तं मिलियं । अह कोडिपूरणिच्छा, जाया मित्ताणुभावेण ।। ३७ । तो गुरुगंतीनिवहा, पहिया देसंतरेसु विविहेसु । जलहिम्मि पोयसंघा, पवत्तिया करहमंडलिया ।। ३८ ।। गहियाई निवकुलाओ, पट्टेण बहूणि कठाणाई । विहिया धणगणियाओ, बद्धाओ हयाइहेडाओ || ३९ ॥ इच्चाइ पावकोडीहि जाव कोडी वि तेसि सम्मिलिया । तो पावमित्तवसओ, उववण्णा रयणकोडिच्छा ।। ४० ।। १ तत्तो दसगे । २° सुंकख ।
११

Page #77

धर्मरत्नप्रकरणम्
२१
अक्रूरत्वगुण ५
अह खिविऊणं सव्वं, पोए ते पत्थिया रयणभूमिं । ता कूरया विलग्गा, गाढं कण्णे कुरंगस्स ॥४१॥ जंपेइ हंत हंतुं, अंसहरमिमं करेसु अप्पवसं । सयलं दविणमिण जं, धणिणो सव्वे वि इह सुयणा ।। ४२ ॥ इय सा जंपइ निच्चं, तहेव तं परिणयं इमस्त तओ । पक्खिवइ सागरं सागरम्मि लहिऊण सो छिदं ॥४३॥ असुहज्झाणोवगओ, जलहिजलुप्पीलपीलियसरीरो । मरिऊण तइयनरगम्मि नारओ सागरो जाओ ॥ ४४ ॥ काउं मयकिच्चं भाउगस्स हिट्ठो कुरंगओ हियए । जा जाइ कि पि दुरं, ता फुट्ट पवहणं झत्ति ॥ ४५ ॥ बुड्डो लोओ गलियं, कयाणगं फलहयं लहिय एसो । कह कह वि तुरियदिवसे, संपत्तो नीरनिहितीरं ॥ ४६ ॥ अजिणिय धणं भोए, अँजिस्सं इय विचिंतिरो धणियं । भमिरो वणम्मि हरिणा, हणिओ धूमप्पहं पत्तो ॥४७॥ तो भमिय भवं ते दो वि, कह वि अंजणनगे हरी जाया । इक्कगुहत्थं जुझिय, चउत्थनरए गया मरित्रं ॥४८॥ तो अहिणो इगनिहिणो, कए कुणता मैहंतयं जुझं । विज्झायसुद्धझाणा, पत्ता धूमप्पहं पुढविं॥ ४९ ॥ अह बहुभवपजंते, एगस्स वणिस्स भविय भजाओ । तम्मि मए विहवकए, जुझिय मरि गया छढेि ॥५०॥ भमिय भवं पुण जाया, तणया निवइस्स उवरए तम्मि । कलहंता रज्जकए, मरि पत्ता तमतमाए । ५१ ॥ एवं दव्वनिमित्तं, सहियाओ तेहि वेयणा विविहा । न य तं कस्सइ दिण्णं, परिमुत्तं तं सर्य नेव ।। ५२ ॥ अह पुव्वभवे काउं, अण्णाणतवं तहाविहं कि पि । जाओ सागरजीवो, तं निव! इयरो उ तुह बंधू ।। ५३ ।। तुम्हाण वि पच्चक्खो, इओ परं समरविजयवुत्ततो । सो काही उवसग्गं, इक्कसि तुह गहियचरणस्स ॥५४॥ पत्तो नीरनिहितीरम्मि॥ क-ग। २० महत्तयं ख। ३ निवई °क।
कीर्तिचन्द्रसमरविजय कथा।
१
२१

For Private & Personel Use Only

Page #78

तो कूरयाइ सहिओ, अहिओ तसथावराण जीवाणं । दुसहदुहदहियदेहो, भमिहीही भवमणतमिमो ।। ५५ ॥ इय सुणिय गरुयवेरग्गपरिगओ गिण्हए वयं राया । नियभाइणिज्जहरिकुमरवसहसंकमियरजधुरो ॥ ५६ ।। कमसो अइतवसोसियदेहो बहुपढियसुद्धसिद्धंतो । अन्भुजयं विहार, उज्जुयचित्तो पवज्जेह ।। ५७॥ कस्सइ नगरस्स बहि, पलंबवाहू ठिओ य सो भयवं । दिह्रो पाविडेणं, समरेण कहिंचि गमिरेण ॥ ५८॥ वहरं सेमरंतेणं, हणिओ खग्गेण कंधराइ मुणी । गुरुवेयणाभिभूओ, पडिओ धरणीयले सहसा ॥ ५९॥ चिंतइ रे जीव! तए, अण्णाणवसा विवेगरहिएण । वियणाओ अमाणाओ, नरएसु अणंतसो पत्ता ॥ ६॥ गुरुभरवहणंकणदाहवाहिसीउण्हखुहपिवासाई । दुस्सहदुहदंदोली, तिरिएसु वि विसहिया बहुसो ॥ ६१ ॥ ता धीर! मा विसीयसु, इमासु अइअप्पवेयणासु तुमं । को उत्तरि जलहि, निबुड्डए गुप्पए नीरे १ ॥ ६२ ॥ वज्जेसु कूरभावं, विसुद्धचित्तो जिएसु सव्वेसु । बहुकम्मखयसहाए, विसेसओ समरविजयम्मि ॥ ६३ ॥ तं लद्धो इह धम्मो, जं न कया कूरया पुरा वि तए । इय चिंतंतो चत्तो, पावेण समं स पाणेहिं ॥ ६४ ॥ सुहसारे सहसारे, सो उववष्णो सुरो सुकयपुण्णो । तत्तो चविय विदेहे, लहिही मुर्ति समुत्ती वि ॥६५॥
श्रुत्वेत्यशुद्धपरिणामविरामहेतोः, श्रीकीर्तिचन्द्रनरचन्द्रचरित्रमुच्चैः। भव्या नरा! जननमृत्युजरादिभीता, अक्रूरतागुणमगौणधिया दधध्वम् ।। ६६ ॥
इति कीर्तिचन्द्रनृपकथा समाप्ता । १°सुमरंतेण°क-ख।

For Private & Personel Use Only

Page #79

धर्मरत्नप्रकरणम्
२२
अपश्चितोऽक्रूर इति पञ्चमो गुणः ॥ ५॥
भवभीरुत्व
गुण ६ इदानीं भवभीरुरिति षष्ठं गुणं विवृण्वन्नाह
इहपरलोयावाए, संभावंतो न वट्टए पावे ।
बीहइ अजसकलंका, तो खलु धम्मारिहो भीरू ॥ १३ ॥ इहलोकापायान् राजग्रहप्रभृतीन परलोकापायान् नरकगमनादीन् 'सम्भावयन्' भाविनो मन्यमानः 'न वर्तते' न प्रवर्तते 'पापे' हिंसानृतादौ । तथा 'विभेति' उत्त्रस्यति 'अयशःकलङ्कात् ' निजकुलमालिन्यहेतोः, अतोऽपि कारणात् पापे न प्रवर्तते । 'ततः' तस्माद् कारणात् 'खलुः' अवधारणे, स चोपरिष्ठात् सम्भत्स्यते । ततः 'धर्मार्हः' धर्भयोग्यः 'भीरुरेव' पापभीरुरेव । विमलवत् । 60 विमलदृष्टान्तश्चैवम्
सिरिनंदणं समयरं, अस्थि कुसत्थलपुरं मयणसरिसं । तत्थ य कुवलयचंदो, चंदो ब्व जणप्पिओ सिट्ठी ॥१॥ गयदंदा गंदसिरी, सिरीव पुरिसुत्तमस्स से भज्जा । विमलसहदेवनामा, ताणं पुत्ता सया भवा ॥२॥ पगईइ पावभीरू, जिट्टो विवरीयओ कणिडो उ । कइया वि कीलिउं ते, उज्जाणगया नियंति मुणिं ।। ३॥ तस्स कमकमलममलं, सुट्ट पहिडा नमित्तु उवविट्ठा । साहू वि कहइ धम्म, ताणुचियं सयलजीवहियं ॥४॥
तत्र विमल
दृष्टान्तः हयसयलकम्मलेवो, देवो गुरुणो विसुद्धगुणगुरुणो । धम्मो दयाइरम्मो, भुवणे रयणत्तयं एवं ॥५॥
२२

For Private Personal Use Only

Page #80

इय सुणिउं तुडेहिं, गहिओ सम्मत्तमाइगिहिधम्मो । असमत्थेहिं तेहिं दुद्धरजइधम्मधुरधरणे ॥६॥ ते अण्णादणे चलिया, गहिउँ पणियाइ पुष्वदेसम्मि । केण वि पहिएण इम, अद्धपहे पुच्छिओ विमलो ॥ ७ ॥ भो! कहसु पंजलपह, घणइंधणनीरनीरणाइजुयं । विमलो वि दंडमीरू, जंपइ अहयं न याणामि ॥ ८॥ पभणेइ पुणो पहिओ, गामे नयरे व कत्थ गंतव्वं । सिट्ठि! तए ? सो साहइ, अग्घिस्सइ जत्थ नणु पणियं ॥९॥ पुण पहिएणुल्लवियं, नियनयरं कहसु जत्थ तं वससि । स भणइ निवहाणीए, न य नयरं अत्थि मह किंचि ॥१०॥ जइ पभणसि विमल! तुमं, तए समं एमि तेण इय वुत्ते । सो आह सइच्छाए, इंताण तुमाण के अम्हे ? ॥११॥ अह पत्तो पुरबाहिं, पागत्थं जाव जालए जलणं । विमलो ता पहिएणं, भणिओ अप्पेसु मह दहणं ॥ १२॥ सो वि पयंपइ तं पड़, मह पासे जिमसु अवि य भो पहिय!। न य अगणिपमुहदाणं, तु कप्पए समयपडिसेहा ।।१३।।
तथा हि"महुमज्जमंसमेसज्जमूलसत्थग्गिजंतमंताई । न कया वि हु दायव्यं, सट्टेहिं पावभीरूहि ॥ १४ ॥"
अन्यत्राप्युक्तम्"न ग्राह्याणि न देयानि, पञ्च द्रव्याणि पण्डितैः । अग्निर्विषं तथा शस्त्रं, मद्यं मांसं च पश्चमम् १ ॥ १५॥"
तो सो कुविउ व्व अरे, रे धिट्ट ! निकिट्ठ! दुट्ट! धम्मिट्ठ! । ठुत्तराई पकुणसि, मह पुरओ विमल ! इय भणिउं॥१६॥ १ कुविओ कूरो ख।
विउ व अरे, पञ्च द्रव्याणि पशिन्यत्राप्युक्तम
१२
Jan Education Intemanona
For Private
Personal Use Only

Page #81

धर्मरत्नरकरणम् २३
भवभीरुत्व
गुण ६
उत्तासियसयलजणो, कसिणतणू तह पवडिउं लग्गो । जह तस्स किंचि भीयं, वउवरिहत्तं गयं गयणं ॥१७॥ तह जंपइ विमलं पइ, रे! पागकए महग्गिमप्पेसु । जं भुक्खिओ म्हि बाढं, इहरा ते नासिहं पाणे ॥ १८ ॥ इयरो वि भणइ जललवचलाण पाणाण कारणा भद्द! । को नाम पावभीरू, इय एरिसपावमावहइ ? ॥ १९ ॥ अथिरेहिं थिरो समलेहिं गयमलो परवसेहिं साहीणो । पाणेहिं जइ विढप्पइ, धम्मो ता किं न खलु पत्तं ? ॥२०॥ जं जाणसि तं पकुणसु, न उण निरत्थं करेमि पावमहं । तो सो संहरियतणू, नियरूवं काउमाह तयं ॥ २१ ॥ विमल ! अइविमलगुणगण !, धण्णो सि तुम तुम चिय सउण्णो । जं सको वि पसंसइ, तुह पयर्ड पावभीरुत्तं ॥ २२ ॥ सावज्जवयणवज्जणपच्चल! निचलसुधम्म ! वरसु वरं । सो भणइ तए दिणं, दितेण सदसणं सव्वं ॥ २३ ॥ वरदाणपरे अमरे, पुणो वि जंपइ इमो अहो भद्द! । निययमणं अइपउणं, करेसु गुणिजणगुणग्गहणे ॥ २४ ॥ अह तम्मि अइनिरीहे, सप्पविसुच्छायणं मणिं सुमणो । बंधिय तदुत्तरीए, बला वि पत्तो सयं ठाणं ।। २५॥ विमलो करेइ सई, सहदेवाईण ते वि तो पत्ता । पुच्छंति पहियचरियं, जहट्ठियं सो वि साहेइ ॥ २६ ॥ जिणमुणिसुमरणपुव्वं, ते भुत्तं(तुं ?) अह गया नयरमज्झे । ता तत्थ पुरे वणिएहि आवणा लहु पिहिज्जति ॥ २७॥ चउरंगवलं पबलं, इओ तओ भमइ समरसज्ज व । मालिज्जइ पायारो, दिज्जति य गोपुरकवाडे ॥ २८॥ तं असरिच्छं पिच्छिय, विमलेणं को वि पुच्छिओ पुरिसो । भीयं पिव पुरमेयं, किं दीसइ भद्द ! सयलं पि? ॥२९॥ तो विमलसवणमूले, ठाऊण भणेइ सो वि जह इत्थ । बलिबंधकरो पुरिसुत्तम व्व पुरिसुत्तमो राया ॥३०॥
तत्र विमल दृष्टान्तः २३

Page #82

इको चिय से पुत्तो, अरिमल्लो नाम विजियअरिमल्लो । सो अज्ज केलिभवणे, सुत्तो डसिओ भुयंगेण ॥ ३१ ॥ तप्पणइणीइ गाद, पुकरिए परियणेण मिलिएण । अइनिउणं पि गविट्ठो, न य दिट्टो विसहरो दुट्ठो ॥ ३२॥ पत्तो निवो वि तहियं, मयं व कुमरं निएवि झत्ति गओ । मुच्छमतुच्छं पवणाइएहि जाओ पुणो पउणो ॥ ३३ ॥ किरियाओ बहुविहाओ, नरिंदविंदारएहिं विहियाओ। न य जाओ को वि गुणो, तत्तो भणियं निवेण इमं ॥ ३४ ॥ जइ कहवि किं पि कुमरस्स मंगुल जायए अमच्चवरा तो मज्झ वि नणु सरणं, जलणो जालाभरियगयणो॥ ३५ ॥ तो दुन्नो परिवारो, रुयंति अंतेउरीउ करुणसरं । सामंता वि विसन्ना, खलभलिओ सयलपुरलोओ॥ ३६ ।। अह दाविओ पडहओ, निवेण आउलमणेण इय नयरे । जो जीवावइ कुमरं, तस्स अहं देमि रज्जद्धं ॥ ३७॥ तं सुणिय भणइ विमलं, सहदेवो भाय ! कुणसु उवयारं । ओहलिय मणि छंटसु, कुमरं जं जियइ लहु एसो ॥ ३८ ॥ गेरुयं अहिगरणमिणं, बंधव ! को रजकारणे कुणइ ? | इय विमलेणं वुत्ने, सहदेवो भणइ भो भाय ! ॥३९॥ उज्जीविऊण कुमरं, अम्ह कुलस्स वि दलेसु दालिई । कइया वि जीविओ किर, करिज्ज कुमरो वि जिणधर्म ।। ४०॥ एमाइ तम्मि भणिरे, जा विमलो कि पि उत्तरं देइ । चेलंचलाउ इमिणा, गहिय मणि छित्तओ पडहो ॥४१॥ नीओ कुमरसमीवे, मणिमोहलिऊण छंटिओ एसो। सुत्तविउडु व्व खणेण उडिओ पुच्छइ नरिंदं ॥४२॥ किं ताय! एस पुरिसो, अंबा अतेउरीउ पुरलोओ । सव्वो वि इत्थ मिलिओ?, तो राया कहइ तं सव्वं ॥४३॥
हिट्टेणं सहदेवो, रजद्धेणं निमंतिओ रण्णा । सो आह देव ! जस्स प्पभावओ जीविओ कुमरो ॥ ४४ ॥ १°गुरुयं क-स्व । २° उत्तरद ताव ख-ग । ग्रन्थानम्७०० ।

For Private Personal Use Only

Page #83

धर्मरत्नप्रकरणम्
भवभीरुत्वगुण ६
२४
SAKXXXXXXX
सो मह भाया जिट्ठो, विमलो विमलासओ सपरिवारो। चिट्ठइ चउहडे तस्स देसु एयं इहाणेउं ॥४५॥ तो गच्छइ तत्थ निवो, सह सहदेवेण करिवरारूढो । तं दटुं संतुट्ठो, अवगूहिवि पभणए एवं ॥४६॥ भो विमल ! पुत्तभिक्खा, दिण्णा सुण्णासयस्स मज्झ तए । ता काऊण पसायं, लहु मह गिहमेहि देहि मुहं ।। ४७ ।। जह जह जंपइ तं पइ, राया वयणाइ पणयपउणाई । गुरुअहिगरणपवित्ती, तह तह सल्लइ विमलहियए ।। ४८॥ पडिभणियं तेण नरिंद ! अन्नयविसपसरहरणसुनरिंद! | सहदेवविलसियमिणं, ता किञ्जउ उचियमेयस्स ।। ४९ ॥ आरोविओ गयवरे, सबंधवो नियगिहे इमो नीओ। भणिओ य रजविसए, रण्णा पडिभणइ इय विमलो ॥५०॥ इकं ता खरकम्म, बीयं अइरित्तया परिगहस्स । ता निव! मह न हु कजं, रजेणमवजमूलेण ॥५१॥ अह सजिगीसं नाउं, सहदेवं तस्स निवइणा दिणं । हयगयरहभडजणवयपुरपमुह विभइउं सव्वं ।। ५२॥ अप्पित्ता धवलहरं, सरं व कमलाउलं उदयकलियं । विमलो पुण सिद्धिपए, संठविओऽणिच्छमाणो वि ॥ ५३॥ नियजणयपमुहलोओ, समाणिओ तत्थ तेहिं अह विमलो । कुव्वतो जिगधम्म, सम्ममइक्कमइ बहुकालं ॥ ५४॥ सहदेवो उण रज्जे, रढे विसएसु अइसयसयण्हो । अकरं करेइ वइ, पुव्वकरे दंडए लोयं ॥ ५५ ॥ वियरइ पावुवएसे, अहिगरणे कुणइ हणइ अरिदेसे । असुहज्झाणोवगओ, कया वि विमलेण तो भणिओ ॥ ५६ ।। करिकलहकण्णचवलाइ रायकमलाइ कारणा भाय ! । को पावेमु पवत्तइ, नियनियमधुरं विराहित्ता ? ।। ५७ ॥ वरमणलम्मि पवेसो, फणिमुहकुहरे वरं करो खित्तो । वरमसमामयपीडा, न हु विरइविराहणा भाय ! ॥ ५८ ॥
तत्र विमल दृष्टान्तः २४

For Private Personel Use Only

Page #84

इय निसुणंतो जाओ, जलभरियषणु ब्व कसिणवयणो सो । विमलेण तओ मोणं, विहियमजोगु त्ति काऊणं ॥५९॥ जिणघम्मे विगयेरुई, विवण्णविरई फुरंतपावमई । अइघणमणत्थदंडं, कुव्वंतो वंतसम्मत्तो ॥६॥ केण वि नरेण पुर्व, विराहिएणं कया वि सहदेवो । लहिउं छलं छुरीए, हणिओ पत्तो पदमपुढविं ॥ ६१ ॥ तयणु गुरुगहिरभवजलनिहिम्मि अइसहिय दुसहदुहनिवहं । कहकहवि लहिय नरजम्म कम्म हणिउं गमीस सिवं ॥२॥ अच्चतपावभीरू, विमलो पुण पालिऊण गिहिधम्मं । जाओ अमरो पवरो, महाविदेहम्मि सिज्झिहिइ ॥६३ ॥ इत्यवेत्य विमलस्य चेष्टितं, वेष्टितं न खलु कर्मकोटिभिः । हे जना! भवत पापभीरवो, धीरबोधिचरणव्यवस्थिताः॥६४॥
इति विमलहष्टान्तः समाप्तः ॥छ।
__ऊक्तो भीरुरिति षष्ठो गुणः ॥६॥ साम्प्रतमशठ इति सप्तमं गुणं स्पष्टयन्नाह
असढो परं न वंचइ, वीससणिज्जो पसंसणिज्जो य ।
उज्जमई भावसारं, उचिओ धम्मस्स तेणेसो ॥१४॥ शठः-मायावी, तद्विपरीतः 'अशठः' 'परम्' अन्यं, 'न वश्चति' नातिसन्धत्ते, अत एव 'विश्वसनीयः' प्रत्ययस्थानं भवति । इतरः पुनरवचनपि न विश्वासकारणम् ।
१३

For Private & Personel Use Only

Page #85

धर्मरत्न प्रकरणम् २५
अशठत्वगुण ७
यदुक्तम्"मायाशील: पुरुषो, यद्यपि न करोति किञ्चिदपराधम् । सर्प इवाविश्वास्यो, भवति तथाप्यात्मदोषहतः॥१॥"
(प्रशम० गा० २८) तथा 'प्रशंसनीय श्लाघनीयश्च स्यादशठ इति प्रक्रमः।
यदवाचि“यथा चित्तं तथा वाचो, यथा वाचस्तथा क्रियाः। धन्यास्ते त्रितये येषां, विसंवादो न विद्यते ॥ १॥"
तथा 'उद्यच्छति' प्रैयतते धर्मानुष्ठान इति शेषः। 'भावसारं सद्भावसुन्दरं स्वचित्तरञ्जनागुगतं, न पुनः पररञ्जनायेति। दुःप्रापं च स्वचित्तरञ्जनम् ।
तथा चोक्तम्"भूयांसो भूरिलोकस्य, चमत्कारकरा नराः । रञ्जयन्ति स्वचितं ये, भृतले तेत्रं पञ्चषाः॥१॥"
तथा"कृत्रिमैडम्बरैश्वित्रैः, शक्यस्तोषयितुं परः । आत्मा तु वास्तवैरेव, हेन्त ! कः परितुष्यति ॥२॥" इति ।
'उचितो' योग्यो 'धर्मस्य' पूर्वव्यावर्णितस्वरूपस्य । 'तेन' कारणेन 'एषः' अशठः । सार्थवाहपुत्रचक्रदेववत् । १ लभ्यते । २ प्रवर्तते क। ३ ते तु.. क । ४ °हतकः ग ।

For Private Personal Use Only

Page #86

चक्रदेवचरित्रं त्वेवम्
अस्थि विदेहे चपा, वासपुरं पउरपउरपरिकलियं । तत्थासि सत्थवाहो, अइरुद्दो रुद्ददेवु त्ति ॥१॥ तस्स य भज्जा सोमा, सहावसोमा कयाइ गिहिधम्मं । सा पडिवाइ गणिणीइ बालचंदाइ पासम्मि ।।२।। तं किंचि विसयविमुह, द? पउट्ठो भणेइ से भत्ता । मुंच पिए ! धम्ममिम, भोगि पिव भोगविग्धकरं ॥३॥ सा साहइ भोगेहिं, रोगेहि व मह कयं इमो आह । किं चइ दिट्ठमदिट्ठकप्पणं कुणसि तं मूढे! ॥४॥ सा भणइ इमे विसया, पसुगणसाहारणा वि पच्चक्खा । आणिस्सरिआइफलो, वि किं न धम्मो समक्खो ते ॥५॥ उत्तरदाणअसत्तो, विलक्खचित्तो अईव स विरत्तो। आलवणाइ वि तत्तो, तीइ समं चयइ सव्वत्तो ॥६॥ अन्नं मग्गइ कन्नं, सोमा अत्थि त्ति लहइ न ये तो सो । तम्मारणहेउमहि, ठवइ गिहंतो घडे खिविउं ॥७॥ भणइ पिए ! अमुगघडाउ दाममाणेसु सा वि सरलमणा । जा खिवइ कर कुंभे, ता डक्का कसिणभुयगेण ॥८॥ डका अहं ति पइणो, सा साहइ सो वि गाढसढयाए । गारुडिया ! गारुडिया ! इच्चाइ करेइ हलबोलं ॥९॥ सिग्धं से उल्लडिअं, विहुरेहिं निवडियं च दसणेहिं । विसभीएहि व पाणेहिं दूरदूरेण ओसरियं ॥१०॥ अचइयधम्मा सोहम्मकप्पलीलावयंससुविमाणे । पलिओवमट्टिईया, सोमा सुरसुंदरी जाया ॥११॥
रुद्दो स रुद्ददेवो, नागसिरि नागदत्तसिटिसुयं । परिणीय नीइबाहाइ भंजिउं पंचविहविसए ॥ १२॥ १ तचरितं त्वेम्क । २ हुक।

For Private & Personel Use Only

Page #87

धर्मरत्न
प्रकरणम्
२६

रुद्दज्झाणोवगओ, नरयावासम्मि पढमपुढवीए । खाडवखडा मिहाणे, पलिआऊ नारओ जाओ ॥ १३ ॥ अह सो सोमाजीवो, चविउं सोहम्मओ विदेहम्मि । सेलम्मि सुंसुमारे, जाओ दंती धवलकंती ॥ १४ ॥ इयरो वितउव्वद्विय, जाओ कीरो तहिं चिय गिरिम्मि । कीरीइ सह रमतो, नरभासाभासिरो भमइ ॥ १५ ॥ कइया वितं गईं, करेणुयानियरपरिगयं दहुं । पुव्वभवन्भासाओ, बहुलबहुलो विचिंतेइ ॥ १६ ॥ विसयसुहाउ इमाओ, किह णु मए वंचियव्वओ एस १ । एवं उवायचिंतणपवणो पत्तो सए नीडे ॥ १७ ॥ ता तत्थ चंदलेहाभिहाण खयरिं हरित संपत्तो । लीलारय त्ति खयरो, भयभीओ भाइ तं कीरं ॥ १८ ॥ भो ! इत्थ गिरिनिउंजे, चिट्ठामेगो इहागमी खयरो । न हु से कहियव्त्रो हं, गओ य मम सो कहेयव्वो । १९ ॥ तो कीर ! खीरमहुमडुरवयण ! मह एवमुवकथं तुमए । तुज्झ वि अहं अवस्सं, करिस्समणुरूवमुवयारं ॥ २० ॥ अह आगओ स खयरो, अदडु लीलारहं पडिनियत्तो । कहियं सुएण एयं, इमस्स सो हरिसिओ हि ॥ २१ ॥ इत्थंतरम्मि तत्थागयं गयं तं जहिच्छियाभमिरं । पासित्तु चिंता सुओ, अहह ! अहो सुंदरोऽवसरो ॥ २२ ॥ तो निविडनियडिनडिओ, ठाउं करिसन्निहिम्मि भणइ पियं । भणियं चसिद्धेरिसिणा, कामितित्थं इमं खित्तं ॥ २३ ॥ जो इत्थ भिगुनिवार्य, करेइ सो लहइ कामियं खु फलं । इय भणिय पियाइ समं, तर्हि वि पत्तो निलुको य ||२४|| तव्वयणपेरिओ पुण, लीलारह खेयरो पियासहिओ । चलचवलकुंडलधरो, उप्पइओ गयणभग्गमि ॥ २५ ॥
१ " वसिह क । " विसिह च ।

अशठत्वगुण ७
तत्र चक्रदेव दृष्टान्तः २६

Page #88

तंदटुं चिंता करी, कामियतित्थं इमं खुजं इहय । खेयरमिहुणं जायं, पडियं किर कीरमिहुणं पि ॥ २६ ॥ तो किं इमिणा तिरियत्तणेण मज्झं ति चिंतिय नगाओ । झंपावइ सो तहियं, अहुडिडय कीरमिहुणं तं ॥ २७ ॥ संचुणियंगुवंगो, हत्थी गलहत्थिओवि वियणाए । फुरियसुहज्झवसाओ, जाओ वंतरसुरो पवरो ॥ २८ ॥ अइसयकिलिढचित्तो, विसयपसत्तो सुओ वि संपत्तो । रयणाइ लोहियक्खे, नरए अइतिक्खदुहलक्खे ।। २९ ।।
अस्थि विदेहे सिरिचक्कवालनयरम्मि सत्थवाहवरो । अप्पडिहयचक्कक्खो, सुमंगला पणइणी तस्स ॥ ३०॥ अह सो करिंदजीवो, चविऊण ताण नंदणो जाओ। नामेण चक्कदेवो, सया वि गुरुजणविहियसेवो ॥ ३१ ॥ उव्वट्टिय इयरो वि हु, जाओ तत्थेव जण्णदेवु त्ति । सोमपुरोहियपुत्तो, दुवे वि तरुणत्तमणुपत्ता ॥ ३२॥ सम्भावकइयवेहिं, जाया मित्ती य तेसिमण्णोणं । पुवकयकम्मदोसा, कयावि चिंतइ पुरोहिसुओ ॥ ३३ ॥ कह एस चक्कदेवो, इमाउ अत्तुच्छलच्छिविच्छड्डा । पाविहिह फुडं भंसं, हुं ! नायं अत्थि इह उवाओ ॥ ३४ ॥ चंदणसत्थाहगिह, मुसिउं दविणं खिवित्तु एयगिहे । कहिउं निवस्स पुरओ, मंसिस्सं संपयाउ इमं ।। ३५ ।। काउं तहेव स भणइ, वयंस! गोवेसु मज्झ दविणमिणं । नियगेहे सो वि तओ, एवं चिय कुणइ सरलमणो ।। ३६ ॥ वत्ता पुरे पवत्ता, मुटुं चंदणगिह ति तो पुट्ठो। सत्याहसुएणेसो, दविण मिणं कस्स ? भो मित्त ! ॥३७॥ सो आह मज्य दवं, तायभया गोवियं तुह गिहम्मि । आसंका न मणागवि, कायन्या चक्कदेव ! तए ॥ ३८ ॥
१४

For Private Personel Use Only

Page #89

धर्मरत्नप्रकरणम् २७
अशठत्वइत्तो य चंदणेणं, अमुगं अमुगं च मह गयं दध्वं । कहियं निवस्स तेणं, नयरे घोसावियं ऐवं ॥ ३९ ॥
गुण ७ चंदणगिह पमुहूं, जेणं केण वि कहेउ सो मज्झ । इण्डिं न तस्स दंडो, पच्छा सारीरिओ दंडो॥४०॥ अह दिणपणगम्मि गए, पुरोहिपुत्तो निवं भणइ देव! । जइवि न जुज्जइ नियमित्तदोसफुडपयडणं काउं॥४१॥
परमइविरुद्धमेयं ति धारिउं पारिमो न हिययंम्मि । चंदणधणं अवस्स, अत्थि गिहे चक्कदेवस्स ॥ ४२ ॥ राजा-नणु सो गरिद्वपुरिसो, रायविरुद्धं इम कह करिज्जा ? । यज्ञदेवः-गरुया वि लोहमोहियमइणो चिट्ठति बाल ब्व ॥४३॥ राजा-सो संतोससुहारसपाणप्पवणो सुणिज्जए सययं । यज्ञदेवः-अवि तरुणो दविणमिणं, पाविय पाएहिं पसरंति ॥४४॥ राजा-नणु सो महाकुलीणो, यज्ञदेवः-को दोसो इह कुलस्स विमलस्स ? । अइबहलपरिमलेसु वि, कुसुमेसु न हुंति किं किमओ राजा-जइ एवं ता किजउ, समंतओ गेहसोहणं तस्स । यज्ञदेवः-एवं किं देवस्स वि, पुरओ जंपिज्जए अलियं ॥ ४६ ॥
तो निवइणा तलारो, चंदणभंडारिएण सह भणिओ । भो! चकदेवगेहे, नहूँ दव्वं गवेसेहि ॥४७॥ सो चिंतइ नवरवइणा, अहह ! असंभावणिज्जमाइ8 । किं कइया पाविज्जइ, रविबिंबे तिमिरपब्भारो ॥४८॥
अहवा पहुणो आणं, करेमि पत्तो तओ निहे तस्स । पभणइ चंदणदव्यं, नढे जाणेसि भो भद्द! ॥४९॥ चक्रदेवः-न हुन हुमणेमि किंचिवि, तलवरः-तो भो ! तुमए न कुप्पियव्वं मे । ज रापसासणेणं, तुहगेहं किंपि जोइस्सं ५०12
तत्र चक्रदे चक्रदेवः-कोवस्स को णु समओ १ सया पयापालणत्यमेव जओ । नयकुलहरस्स देवस्स एस सयलो वि संरंभो ॥५१॥ दृष्टान्तः १ एयं क-ख । २ गम्मि° ग। ३ किमिओ. ग। ४ गिह क-ख
For Private Personal use only
२७
an international

Page #90

Jain Educatio
तो तलवरी गितो, पविसिय जा निउणयं निहालेई । ता कंचणवासणयं, चंदणनामंकियं लद्धं ॥ ५२ ॥
तो भइ सदुकूखमिमो, कुओ तए चक्कदेव ! पत्तमिणं १ । किह मित्तत्थवणियं पायडेमि निययं ति सो भइ ॥ ५३ ॥ तलवरः- कह चंदणनामंकं ?, चक्रदेवः - नामविवज्जासओ कहवि जायं । तलवरः - जइ एवं ता कित्तियमित्तं इह वासणे कणगं ? ॥ चक्रदेवः - चिरगोवियम्मि न तहा, सुमरेमि अहं सयं चिय निएह । तलवरः - भंडारिय किं संखं, धणमिह सो आह अजुयमियं ५५ तो छोडाविय नउलं, नियंति सव्वं तहेव तं मिलियं । भणइ पुणो रक्खिपहू, भो भद्द ! फुडक्खरं कहसु ॥ ५६ ॥ अइ वीसत्थं सह पंसुकीलियं कीलियंव चित्तम्मि । मित्तं दूसेमि कहं, ति चकदेवो पुणाह नियं ॥ ५७ ॥ तलवर:- कित्तियमित्तं परसंतियं धणं तुह गिहम्मि चिट्ठेइ ? । चक्रदेवः - निययं पि अत्थि बहुयं, पज्जत्तं मम परधणेणं ॥ ५८ ॥ तो तलवरेण सव्वं, गिहं नियंतेण तं धणं पत्तं । कुविएण चक्कदेवो, हढेण नीओ निवसमीवे ॥ ५९ ॥ रणा भणियं न पर, अप्पाडिहयचकसत्थवाहसुए । न हु संभवइ इमं तो, कहेसु को इत्थ परमत्थो १ ॥ ६०॥ परदोसकहणविहो, न किंचि जा जंपए इमो ताहे । बहुयं विडंबिऊणं, निव्त्रिसओ कारिओ रण्णा ॥ ६१ ॥ अह सो विसायविहुरो, गुरुपरिभवदवझलक्कियसरीरो । चिंतह किं मम संपइ, पणट्टमाणस्स जीएण १ ॥ ६२ ॥
यतः
वरं प्राणपरित्यागो, मा मानपरिखण्डना । प्राणत्यागे क्षणं दुःखं, मानभङ्गे दिने दिने ॥६३॥ १ ० गौविय ति ● कख । ग्रन्थानम् ८००

Jainelibrary.org

Page #91

धर्मरत्नप्रकरणम्
२८

इय चिंतिय पुरबाहिं, वडविडविणि जाव बंधए अप्पं । ता तग्गुणगणरंजियहियया पुरदेवया झति ॥ ६४ ॥ ठाउं निवजणणि, निवपुरओ तं कहेइ वृत्ततं । उव्वंधणपेरंतं, तो दुहिओ चिंतए राया ॥ ६५ ॥ उपकारिणि विश्वस्ते, सांधुजने यः समाचरति पापम् । तं जनमसत्यसन्धं, भगवति । वसुधे ! कथं वहसि १ ॥ ६६ ॥ इय परिभाविय रण्णा, पुरोहिपुत्तं घराविडं तुरियं । तत्थ गएणं दिट्ठो, सत्थाहसुओ तह कुणंतो ।। ६७ ।। छिंदि झति पासं, सो गयमारोविऊण हिद्वेण । महया विच्छड्डेणं, पवेसिओ नयरमज्झमि ॥ ६८ ॥ भणिओ य भो महायस !, तुज्झ कुलीणस्स जुत्तमेव इमं । तह पुच्छिरस्स वि ममं, जं परदोसो न ते कहिओ ॥ ६९ ॥ किंतु तुह जमवरद्धं, अण्णाणपमायओ इहम्मेहिं । तं खमियव्वं सव्वं, खमापहाणा खु सप्पुरिसा ||७० || इत्यंतरे भडेहिं, बंधिय तत्थाणिओ पुरोहिसुओ । रोसारुणनयणेणं, रण्णा वज्झो समाणो ॥ ७१ ॥ तो भइ चकदेवो, वच्छलहियएण पगइसरलेणं । मह मित्तेण इमेणं, किं नाम विरुद्धमायरियं १ ॥७२॥ पुरदेवयाइ कहियं, कहर निवो दुट्ठचिट्ठियं तस्स । मन्नुभरभरियचित्तो, तो चिंता सत्थवपुत्तो ॥ ७३ ॥ अमयरसाउ विसं पिव, ससहरबिंबाउ अग्गिबुट्टी व्व । एरिसमित्ताउ इमं, किमसममसमंजसं जायं ९ ॥ ७४ ॥ एवं सो परिभाविय, गाढं निवडित निवइचलणेसु । मोयावइ नियमित्तं, तो हिडो भइ नरनाहो ॥ ७५ ॥ उपकारिणि वीतमत्सरे वा, सदयत्वं यदि तत्र कोऽतिरेकः १ । अहिते सहसापराधलब्धे, सघृणं यस्य मनः सतां स धुर्यः । ७६। अह सत्थवाहपुत्तो, सयवत्तसुपत्तनिम्मलचरित्तो । भडचडगरपरियरिओ, नियगेहे पेसिओ रण्णा ||७७|| १० विश्रब्धे क ख । २० आर्यजने क-ख ।

अश
गुण ७
तत्र चक्रदेव दृष्टान्तः २८
jainelibrary.org

Page #92

तेणावि जण्णदेवो, आलविओ पणयसारवयणेहिं । सक्कारिय सम्माणिय, पट्टविओ निययभवणम्मि ॥७८।। जाओ जणप्पवाओ, धन्नो एसेव सत्यवाहसुओ। अवयारपरे वि नरे, इय जस्स मई परिप्फुरइ ॥७९॥ वेरग्गमग्गलग्गो, कयावि सिरिअग्गिभूइगुरुपासे । गिइ चक्कदेवो, दिक्खं दुहकक्खदहणसमं ॥८॥ बहुकालं परिपालिय, सामण्णं सो अणनसामण्णं । जाओ अजिंभवंभो, नवअयराऊ सुरो बंभे ॥८१॥ तत्तो चइय विदेहे, अरिअजिए मंगलावईविजए । बहुरयणे रयणउरे, सत्थप्पहुरयणसारस्स ॥८२॥ सिरिमइपियाइ जाओ, चंदणसारु ति नंदणो तस्स । कंता य चंदकंता, दुवे वि जिणधम्मपरिकलिया ॥८३॥ मरिउंस जण्णदेवो वि दुचपुढवीए नारओ जाओ । पुण आहेडयसुणओ, भविउं तत्थेव उववन्नो ॥८४॥ तत्तो भमिय बहुभव, जाओ सो रयणसारदासिसुओ। अहणगनामा पीई, पुवुत्ता तेसि संजाया ॥८५॥ अन्नदिणे रयणउरं, दिसिजत्ताए गयम्मि निवइम्मि । सबरवई विंझकेऊ, भंजिय गिहइ बहुं दव्वं ।।८६।। हरिया य चंदकता, सेसजणो को वि कत्थ वि य नट्ठो । आवासिओ य चलिओ, सबरवई जिष्णकूवतडे ॥८७॥ वोलीणे सयलदिणे, निसावसेसे पयाणकालम्मि । अइरहसवसपुरक्खडनियनियकिच्चेसु भिच्चेसु ।।८।। उत्तालकाहला तरलबहलरवपसरभरियनहविवरे । अग्गाणीयम्मि वहतयम्मि दीणे य बंदियणे ॥८९|| सा चंदणपाणपिया, सलीलनियसीलखंडणभएण। पंचनमुक्कारपरा, झंपावइ तम्मि कूवम्मि ॥९॥ भवियव्ययानिओगा, पडिया तीरम्मि जीविया तेण । पडिकूवयम्मि ठाउं, गमेह सा वासरे कइ वि ।। ९१॥ रुक्न °ग । दक्खं ख ।
१
१६
Jain EducaticIOXIT
For Private
Personel Use Only

Page #93

धर्मरत्न
प्रकरणम् २९
Jain Educati
national
इत्तोय गया धाडित्ति चंदणो नियपुरे समणुपत्तो । दइया हड त्ति नाउं जाओ अहविरहदुहदुहिओ ॥९२॥ तो तीइ मोयणत्थं, संबलयं दविणनउलयं गहिउं । अहणगवीओ चलिओ, वारेण वहंति तं भारं ॥ ९३ ॥ पत्ता कमेण तं जिष्णकूवदेसं तया पुणो अत्थि । धणजायं पासे दासयस्स इयरस्स पाहेयं ॥ ९४ ॥ तो पुव्वभवन्भासा, दासो चिंतेइ सुण्णरण्णमिणं । अत्थमिओ गगगमणी, उल्लसिओ गरुयतिमिरभरो ।। ९५ ।। ता इत्थ कूवकुहरे, खिविऊणं सत्थवाहसुयमेयं । धगजाएग इमेणं, भवामि भोगाण आभागी ॥ ९६ ॥ तो भइ निविडनियडी, मिसं तिसा बाहए ममं सामि ! । सो वि हु सहावसरलो, जा कूवे नियइ तत्थ जलं ॥९७॥ ता तेण पावपान्भारपिल्लिएणं स प्पिल्लिओ अवडे । तत्तो वि पएसाओ, पाविडो अहण्णगो णट्ठो ॥ ९८ ॥ अह चंदणो जलतो, सिरठियपाहेयपुढलो पडिओ । पडिकूवे लहु लग्गो, य चंदकंता कहवि छित्ता ॥ ९९ ॥ भयविहला भइ नमो अरिहंताणं ति तं सरेण फुडं । उवलक्खिय आह इमो, जिणधम्माणं अभयमभयं ॥ १०० ॥ तं सुणिय मुणिय दयं, सरेण रोएड तारतारमिमा। तो अन्नुष्णं सुहदुहवचाहिं गर्मति तं स्यणिं ॥ १०१ ॥ उइए सहस्सकिरणे, तं पाहेयं दुवेवि भुंजंति । कवयदिणेसु एवं पक्खीणं संबलं सव्वं ॥ १०२ ॥ अह चंदणो पर्यप, दहए। एयाउ वियडअवडाओ । गंभीराउ भवाउ व, उत्तारो दुत्तरो नूणं ॥ १०३ ॥ तम्हा कुणिमोऽणसणं, मा मणुयभवं निरत्थयं नेमो । इय जा कहेइ ता से, दाहिणनयणेण विष्फुरियं ॥ १०४ ॥ इयए वामेणं, सो आह पिए! इअंगफुरणेहिं । एस किलेसो न चिरं, होही अम्हं ति तक्केमि ॥ १०५ ॥

अक्ष...
गुण ७
तत्र चक्रदेव दृष्टान्तः २९
jainelibrary.org

Page #94

Jain Educatio
इत्थंतरम्मि पत्तो, सत्थवई नंदिवर्द्धणो तत्थ । रयणउरनयरगामी, उदयत्थं पेसए पुरिसे ॥ १०६ ॥ ते जा नियंति कूं, ता चंदणचंदकंतमभिदद्धं । साहित्तु सत्थवइणो, कति य मंचियाइ लहुं ॥ १०७ ॥ पुट्ठो य सत्थवरणा, वृत्तंतं कहइ चंदणो सव्वं । संचलिओ नियनयराभिमुहं वूढो य दिणपणगं ॥ १०८ ॥ दिट्ठो तेण निवहे, छट्ठदिणे हरिविदारिओ पुरिसो । नाउं घणोवलंभा, हहा ! बराओ अहणगु ति ॥१०९॥ तं दव्वं गहिऊणं, पकाम विसुज्झमाणपरिणामो । रयणउरे संपत्तो, पत्तेसु निउंजिउ दव्वं ॥ ११० ॥ गिह्नित्तु विजयवद्भणस्ररिसमीवेऽणवज्जपब्वज्जं । जाओ य सुककप्पे, सोलसअयरट्ठिई अमरो ॥ १११ ॥ तो चविउं इह भरहे, रहवीरपुराभिहाणनयरम्मि । गेहवहनंदिवद्वणसुंदरिपुत्तो इमो जाओ ॥ ११२ ॥ नामेण गंगदेवो, अनंगदेव न लडहरूवेण । सिरिदेव सेणगुरुणो, पासे पडिवनगिरिधम्मो ॥११३॥ अह अहणगो वि हरिणा, हणिओ सेलाइ नारओ जाओ। सीहो भविय तर्हि चिय, पुणो वि पत्तो असुहचित्तो ॥ ११४॥ तो हिंडिय भूरिभवे, तत्थेव य सोमसत्थवाहस्स । नंदिमइमारियाए, जाओ धणदेव नाम सु ॥ ११५ ॥ असदसढमाणसाणं, तेसिं पीई परुप्परं जाया । ते दविणज्जणमणसो, कयात्रि पत्ता रणदीवे ॥ ११६ ॥ कड़वयदिणेहि चलिया, सपुराभिमुहं वित्तबहुवित्ता । अह धणदेवो जाओ, नियमित्तपर्वचणप्पवणो ॥११७॥ कम्मविगामे हट्टे, कराविया मोयगा दुवे तेण । इक्कम्मि विसं खित्तं, एवं मित्तस्स दाहं ति ॥ ११८ ॥ आउलमणस्स जाओ, मग्गे इंतस्स तस्स वच्चासो । सुद्धो सहिणो दिष्णो, सयं तु विसमोयगो भुत्तो ॥ ११९॥*
* प्रन्धाप्रम् ९००

ainelibrary.org

Page #95

अशठत्व
धर्मरत्नप्रकरणम् ३०
गुण ७
XXXEXXX
अइविसमविसविसप्पिरगुरुवेयणपसरपरिगओ झत्ति । धणदेवो परिचत्तो, धम्मेण व जीविएणावि ॥१२०॥ बहु सोइऊण तस्स य, मयकिच्चं काउ गंगदेवो वि । पत्तो कमेण सपुरे, तन्नियगाणं कहइ सव्वं ॥१२१॥ तोस पभूयदव्वं, दाउं पुच्छित्तु पियरपमुहजणं । सो पुन्वगुरुसमीके, गिलइ वयमुभयलोयहियं ॥१२२॥ दुक्करतवचरणपरो, परोवयारिकमाणसो मरिउं । गुणवीससागराऊ, पाणयकप्पे सुरो जाओ॥१२३।। कालेण तओ वि चुओ, जंबुद्दीवम्मि एरवयवासे । गयपुरनयरे हरिनंदिसिद्विणो पवरसडउस्स ॥१२४॥ लच्छिमइपणइणीए, जाओ पुत्तो य वीरदेवु त्ति । सिरिमाणतुंगसुहगुरुसमीवकयगिहिवउच्चारो ॥१२५॥ धणदेवो वि हु तइया, उक्कडविसवेगपत्तपंचत्तो । नवसागरोवमाऊ, उववण्णो पंकपुढवीए ॥१२६॥ पुणरवि भविय भुयंगो, दारुणवणदावदड्सव्वंगो । जाओ तहिं चि किंचूणअयरदसगाउ नेरइओ ॥१२७।। तिरिए भमिय सो तत्थ गयपुरे इंदनागसिद्धिस्स । नंदिमईभज्जाए, दोणगनामा सुओ जाओ ॥१२८॥ पुव्वुत्तपीइजोगा, इगहढे ववहरंति ते दोवि । वित्तं बहुं विद्वत्तं, तो चिंतइ दोणगो पावो ॥१२९॥ कह एसो अंसहरो, हणियव्यो हुं कराविउं इण्हि । नवधवलहरं उच्चत्तणेण नह्मणुलिहंतं व ॥१३०॥ तत्थुवरि भुवि अउमयकीलगजालानियंतियगवक्खं । भोयणकए निमंतित्तु वीरदेवं कुटुंबजुकं ॥१३॥ तो से दंसिस्समिम, रमणीयत्ता सयं स आरुहिही । खडहडिऊण निवडही, पाणेहि वि झत्ति मुच्चिहिही ॥१३२॥
अह निबिवायमेसो, विहवभरो मज्झ चेव किर होही। न य कोइ जणववाओ, इय चिंतिय कारइ तहेव ॥१३३।। १°निश्चयप्प°ग।
तत्र चक्रदेव
दृष्टान्तः ३०
Jain Educa
For Private & Personel Use Only
Jw.jainelibrary.org

Page #96

Jain Educatio
national
जा तुत्तरमेए, दुवेवि धवलहरसिरहमारूढा । सइ महरहिओ दोणो, अणप्यसंकप्पभरियमणो ॥१३४॥ भो मित ! एहि इहयं, निज्जू हे विससु जंपिरो तत्थ । सयमारूढो इको, पडिओ मुको य पाणेहिं ॥ १३५ ॥ हाहारवमुहलमुहो, तुरियं उत्तरिय वीरदेवो वि । जा नियइ ताव दिट्ठो, मित्तो पंचत्तमणुपत्तो ॥ १३६॥ हा मित्त ! मित्तवच्छल !, छलदूसणरहिय ! रहिय! नयमग्गे । इय बहुविहं पलबिउं, मयकिच्चं कुणइ सो तस्स ।। १३७ ।। जललवतरले जीए, विज्जुल्लयचंचलम्मि तरुणत्ते । को नाम गेहवासे, पडिबंधं कुणइ सविवेओ १ ।। १३८ ॥ इय चिंतिऊण सम्मत्तदाइगुरुपासपत्तसामण्णो । उववण्णो गेविज्जे, सो तइए भासुरो अमरो ।। १३९ ।। अस्थिह विदेहवासे, वासवदेहं व सज्जवज्जहरं । अंबयसहस्सकलियं, चंपावासं ति वरनयरं ॥ १४० ॥ तत्थासि माणिभद्दो, भद्दोवज्जणमणो सया सिट्ठी । जिणधम्मरम्मकम्मा, तस्स पिया हरिमईनामा || १४१ ॥ सो वीरदेवजीवो, तत्तो गेविज्जगाउ चविऊण । नामेण पुष्णभद्दो, ताणं पुत्ती समुप्पण्णो ॥ १४२ ॥ तेणं च पढणसमए, घोसं पढममवि उच्चरंतेणं । अमरु ति समुल्लवियं, बुच्चइ अमरो वि तेणेसो ॥ १४३ ॥ दोणो विमओ धूमाइ बारअयराउ नारओ जाओ । मच्छो सयंवरमणे, भविउं तत्थेव उववण्णो ।। १४४ ॥ भमिय भवे तत्थ पुरे, नंदावत्तभिहसिट्ठिदइयाए । सिरिनंदाए धूया, संजाया नंदयंति त्ति ।। १४५ ॥ भवियव्वयावसेणं, परिणीया सा उ पुण्णभद्देण । सा पुव्वकम्मवसओ, जाया पइर्वचणिकमणा ।। १४६ । से परियणेण कहियं, 'वधुत्तरकूडकवडनियडिकुडी । सामिय ! पिया तुहेसा, न य सद्दहियं पुणो तेणं ।। १४७ ॥
१० वठुत्तर ० क ख ।
१६

jainelibrary.org

Page #97

धर्मरत्न
प्रकरणम् ३१
Jain Education
कइयावि सव्वसारं, कुंडलजुयलं सयं अवहरित्ता । आउलहियय व्व इमा, साहह पहणो पाठ्ठे ति ॥ १४८ ॥ तेण वि नेहवसेणं, घडाविउं नवयमप्पियं 'तीसे । इय हरियमण्णमण्णं, तीए दिष्णं पुण इमेण ॥ १४९ ॥ न्हाणावसरे कइया, मुद्दारयणं समप्पियं तीसे । संझाइ मग्गियं पुण, सा आह कहिंवि नणु पडियं ॥ १५० ॥ ततो असंभंतो, निउणं एसो निहालइ गिहंतो । भज्जाभरणसमुग्गे, नहं दव्वं नियइ सव्वं ॥ १५१ ॥ किं कुंडलाइ दव्वं, गयं पि लद्धं इमीइ न गयं वा । करकलियदविणजाओ, एसो चिंतेइ सवियक्कं ॥ १५२ ॥ इत्तोय सा तहिं चिय, पत्ता इयरो य झत्ति नीहरिओ । झाएइ नंदयंती, धुवमिमिणा जाणिया अहयं ।। १५३ ॥ जा सयणाण वि मज्झे, नो उप्पाएइ लाघवं मज्झ । सज्जो संजोइयकम्मणेण मारेमि ताव इमं ।। १५४ ॥ काउं तयं सयं चिय, अणेगमरणावहेहिं दव्वेहिं । तमिसम्मि संठवंती, डक्का दुट्ठेण सप्पेण ।। १५५ ॥ पडिया धस ति धरणिं, जाओ हाहारखो अइमहतो । तत्थागओ पई से, आहूया पवरगारुडिया ।। १५६ ।। सव्वेसि नियंताणवि, खणेण निहणं गया पावा । छट्ठी पुढवीए, पुरओ भमिही अणतभवं ।। १५७ ।। तं दट्टु पुण्णभद्दो, सोयजुओ तीइ काउ मयकिच्चं । वेरग्गभावियमणो, जाओ समणो वि जियकरणों ।। १५८ । सुक्कज्झाणानलदडूसयलकम्मिंधणो धुणियपावो । सो भयवं संपत्तो, लोयग्गसुसंठियं ठाणं ।। १५९ ।। णिरु निव्वेयनिमित्त, पकित्तिया पुरिमपच्छिमिल्लभवा । इहयं असढगुणम्मि, पगयं पुण चकदेवेण ।। १६० ॥ १० तं से खग ।

अश...
गुण ७
तत्र चक्रदेव दृष्टान्तः ३१
ww

Page #98

XXXXXXXXXXXXX
इति फलमतिरम्यं चक्रदेवस्य सम्यक्, प्रतिभवमपि शाठथाभावभाजो निशम्य । भवत भविकलोका ! स्पष्टसतोषपोषाः, कथमपि हि परेषां वञ्चनाचञ्चवो मा ॥१६१॥
इति चक्रदेवचरितं समाप्तम् ।
उक्तो शठ इति सप्तमो गुणः॥७॥ इदानीं सुदाक्षिण्य इत्यष्ठम गुणं विवृण्वन्नाह
उवयरइ सुदक्खिण्णो, परेसिमुज्झिय सकज्जवावरो।
तो होइ गज्झवको, णुवत्तणीओ य सव्वस्स ॥ १५॥ 'उपकरोति' उपकारतया प्रवर्ततेऽभ्यर्थितसारतया 'सुदाक्षिण्यः' शोभनदाक्षिण्यवान् । कोर्थः ? यदिह परलोकोपकारि प्रयोजनं तस्मिन्नेव दाक्षिण्यवान्, न पुनः पापहेतावपीति सुशब्देन दाक्षिण्यं विशेषितम् । 'परेषाम् अन्येषाम् । कथम् ? इत्याह 'उज्झितस्वकार्यव्यापारः' परित्यक्तात्मप्रयोजनप्रवृतिः । 'ततः कारणाद् 'भवति ग्राह्यवाक्य अनुल्लङ्घनीयादेशः, तथा 'अनुवर्तनीयच अभीष्टचेष्टितच 'सर्वस्य धार्मिकलोकस्य । स हि किल सुदाक्षिण्यगुणेनाकामोऽपि धर्ममासेवते । क्षुल्लककुमारवत् ।
क्षुल्लककुमारकथा चैवम्
RECEBSRKI
For Private Personal Use Only

Page #99

धर्मरत्नप्रकरणम्
सुदाक्षिण्यगुण८
३२
अत्थि पुरं साएयं, मुत्ताहारं सया सिवपुरं व । अरिकरडिपुंडरीओ, तत्थ निवो पुडरीओ ति ॥१॥ तस्स कणिहो भाया, कंडरिओ नाम आसि जुवराया । जसभद्दा से भजा, सुसीलसज्जा गरुयलजा ॥२॥ तं कत्थइ वीसत्थो, कयावि राया नियंतओ हियए । ईसो इव मयणेणं, हणिओ बाणेहिं चिंतेह ॥३॥ पित्तव्वा ताव इमा, मए मयच्छी तओ पलोमेमि । आमिसपासनिबद्धो, कजमकज पि कुणइ जणो॥ ४ ॥ तो कुसुमफलविलेवणतंबोलाईणि तीइ पट्टवइ । सा वि हु अदुभावा, जिट्ठपसाउत्ति गिण्हेइ ॥५॥ अह अन्नदिणे दूई, विसज्जए तीइ सा पडिनिसिद्धा । अइ निब्बंधे रण्णो, पुण भणियं सरलहिययाए ॥६॥ हा पावेसो राया, किं न हु लहुबंधुणो वि लज्जेइ । जं तुह मुहेण एवं, मं उल्लवए विगयलज्जो ॥७॥ इय भणिय धाडिया सा, तयं कहइ निवइणो स चिंतेइ । लहुबंधुम्मि जियंते, एसा नो तीरए पितुं॥८॥ तो पच्छिन्नं अच्छिन्नपावअण्णाणछन्ननयणेणं । केणावि पओगेणं, तेण विणासाविओ भाया॥९॥ अह चिंतइ जसभद्दा, हणाविओ जेण सलहुभाया वि । मह सीलं सो हणिही, नूणं रक्खेमि तमियाणिं ॥१०॥ इस परिभाविय भावियजिणवयणा गहियनिययआहरणा । एगागिणी वि सिग्धं, साएयपुराउ निक्खंता ॥ ११ ॥ पडिवण्णजणगभावस्स थेरवणियस्स पउरपणियस्स । सत्थेण सह सुहेणं, सावत्थि नयरिमणुपत्ता ॥ १२॥ दुवारंतरभडकोडिअजियसिरिअजियसेणमरिस्स । मयहरिया मयरहिया, कित्तिमई नाम तत्थ त्थि ॥१३॥ तं नमिउं जसभद्दा, भद्दासइणी सुणेइ धम्मकहं । कहिउँ नियवुत्ततं, संबुद्धा गिलए दिक्खं ।। १४॥ विज्जतो वि हुँ गम्भो, जाणंतीए वि तीइ न हु सिहो। मयहरियाए पुरओ, सा मम ममदिक्ख न दाहि ति ॥१५॥
तत्र क्षुल्लककुमार दृष्टान्तः
३२

For Private Personel Use Only

Page #100

Jain Education Xtional
कालकमेण बुद्धि, गयम्मि गन्भम्मि मयहरीह इमा । पुट्ठा रहम्मि साहइ, जहट्ठियं कारणं तीसे ॥ १६ ॥ पच्छा पच्छष्णं चिय, ता घरिया जा सुयं पसूया सा । कयखुङगकुमरक्खो, सडगिहे वडिओ सो उ ।। १७ ।। सिरिअजियसेणगुरुणा, समए पञ्चाविओ समयविहिणा । सिक्खिविओ य समग्गं, जड्जणजुग्गं समायारं ॥ १८ ॥ अह सो कसो अरू उव्वणं जुव्वणं समणुपत्तो । हीरिज्जतो विसएहिं, करणग्गामेण रुग्भतो ॥ १९ ॥ सज्झाये सीयंतो, संजममणुपालिउं अचायंतो । पडिभग्गो जणणि सो, पुच्छइ उन्निक्मणहेउं ॥ २० ॥
सुणि सा सहसा, करालकुलिसाहय व्ब दुक्खत्ता । गग्गरसरं पर्यपर, हा ! किं ते चिंतियं वच्छ १ ॥ २१ ॥ जइ चलइ मंदरो सुसह सायरो ल्हसह सयलदिसिचकं । तहवि हु सप्पुरिसाणं पयंपियं नन्नहा होइ ॥ २२ ॥ सारयससहरकरनियरधवलसीलस्स पाणिणो वच्छ ! । मरणं पि वरं न कयावि, सीलभंगो जओ भणियं ॥ २३ ॥ वरमरिसदनेभ्यो भिक्षया प्राणवृत्तिर्वरमनलनिपातप्लोषणाद्देहमुक्तिः ।
वरमसमगिरीन्द्रप्रस्थपातः पवित्रो, भवति तदपि नेष्टः शीलभङ्गो बुधानाम् ॥ २४ ॥ पडुपवणपहयधयवडचवलं नाऊण जुव्वणं जीयं । मा मुज्झसु वच्छ ! तुमं, अकजसज्जं मणं काउं ।। २५ ।। को सुरनाहसमिद्धिं, चहउं दासत्तमहिलसह वच्छ ! । चहउं चिंतारयणं, कायमणि को व गिण्हेइ १ ।। २६ ।। अवि लब्भइ इंदत्तं, अहमिंदत्तं महानरिंदत्तं । असुरिंदत्तं न उणो, हे पुत्तय ! निव्वणं चरणं ॥ २७ ॥ इच्चाइ बहुपयारं, भणिओ वि हु जाव ठाइ न हु एस। तो गुरुकरुणारसभरपणुल्लिया भणइ इय जणणी ।। २८ ।।
१७

linelibrary.org

Page #101

धर्मरत्नप्रकरणम्
सुदाक्षिण्यगुण ८
३३
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXX*
जइ एवमज्झवसिओ, पुत्त ! तुमं ता ममोवरोहेण । इहयं गुरुकुलवासे, बारस वासे वइक्कमसु ॥२९॥ भग्गे वि परीणामे, मणम्मि कामं फुरंतए कामे । एवं ति सो पवजइ, सुपुण्णदक्खिण्णजलजलही ॥३०॥ बोलीणेसु य तेसुं, तेण पुणो पुच्छिया भणइ जणणी । आपुच्छसु वच्छ ! तुमं, मह गुरुणिं जणणिसारिच्छं॥३१॥ तेणवि तहेव विहिए, मयहरियाए वि तत्तियं कालं ! अम्भत्थिय सो धरिओ, आयरिएणावि एमेव ॥ ३२॥ एवमुबज्झाएण वि, अडयालीसं गयाणि वरिसाणि । तहवि मणं पि मणं से, चरणे बंधइ न धिइभावं ॥ ३३॥* ही मोहविसपसत्ता, कहवि न चेयंति अप्पयं जीवा । इय चिंतिऊण एसो, उवेहिओ सूरिपमुहेहिं ॥ ३४॥ पिउनामंका मुद्दा, कंबलरयणं च पुव्वसंठवियं । तस्स प्पिऊण नवरं, जणणीए सो इमं भणिओ ॥३५॥ इत्तो जत्थव तत्थव, मा गमिही वच्छ ! किंतु साएए । अत्थि निवो पुंडरिओ, सो तुह होई महल्लपिया ॥ ३६॥ पिउनामका मुद्दा, रयणं दरिसिज्ज तस्स तं एयं । उवलक्खिऊण सम्मं, सो दाही रजभागं ते ॥ ३७॥ एवं ति पवज्जित्ता, गुरुणो नमिउंच निग्गओ एसो। कमलाइ कुलनिकेए, कमेण पत्तो य साकेए ॥ ३८ ॥ तव्वेलं निवभवणे, पउरजणो जाइ अहमहमिगाए । पिच्छणयपिच्छणत्थं, खुड्डगकुमरो वि तत्थ गओ ॥ ३९ ॥ कल्ले पिच्छिस्सं नरवई ति चिंतिय तहिंचि आसीणो । नवनवभंगीसंदोहसुंदरं पिच्छए नढें ॥४०॥ तत्थ सयलंपि रयणिं, पणचिउ नट्टिया परिस्संता । ईसि पयलायंती, पभायसमयम्मि जणणीए॥४१॥
बहुभावहावकरणप्पओगसंजायरंगभंगभया । गीईगाणमिसेणं, सम्म पडिबोहिया एवं ॥ ४२ ॥ * ग्रन्थाग्रम् १०००।
तत्र क्षुल्लक
कुमार दृष्टान्तः
in Educat
N
ational
For Private Personel Use Only
Tw.jainelibrary.org

Page #102

वलकर
ल
"सुट्ट गाइयं सुट्ट वाइयं, सुट्ट नचियं सामसुंदरि!। अणुपालिय दीहराइओ, सुमिणते मा पमायए ।। ४३॥"
(आव. नि. गा.१३८७) तं सुणिय खुड्डएणं, कंबलरयणं पयच्छियं तीए । कुंडलरयणं निवनंदषण जसभइनामेणं ॥४४॥ सत्थाहिवकंताए, सिरिकताए सुमासुरो हारो। चिच्चिकरयणकणगो, कडगो जयसंधिसचिवेण ॥ ४५ ॥ मिंठेण कण्णपालेणं, कुसरयणं च लक्खमुल्लाई । पत्तेयमिमाइ इओ, उदयपयं दिणयरो पत्तो॥ ४६॥ अह भावजाणणहा, निवेण पढम पि पभणिओ खुड्डो । किं कारणमिह दाणं, महप्पमाणं तए दिण्णं? ॥४७॥ तो तेण मूलओ कि हु, कहिओ सव्वोवि निययवुत्तंतो । जा सज्जो रज्जकए, तुह पासे इत्थ पत्तो म्हि ॥४८॥ गीइं इमं निसामिय, संबुद्धो 'विसयविसयविगइच्छो । पव्वजापरिपालणपञ्चलचित्तो य जाओ म्हि ।। ४९ ॥ उवकारिणि त्ति काउं, कंबलरयणं इमीड मे दिन्नं । तं भायनंदणं जाणिऊण राया भणइ तुदठो ॥५०॥ अइसुच्छ! वच्छ ! गिण्हसु, रज्जमिणं विसयविसयसुहसहियं । किं इमिणा देहकिलेसकारिणा वयविसेसेण? ॥५१॥ खुड्डो वि भणइ नरबर 1, को णु सकण्णो करेह रजकए । आउयसेसे चिरकालपालियं संजमं विहलं? ॥ ५२ ।। अह नियपुत्तप्पमुहा, निवेण भणिया कहेह भो! तुम्ह । दाणम्मि कारणं किं, तो उत्तं निवइतणएण ॥५३॥ ताय! तुमं वावाइय, रज्जमिमं गिहिउं समीहंतो । गीइं सुणिय नियत्तो, रज्जे विसएमु य विरत्तो ॥५४॥
सिरिकता वि पयंपइ, नरवर! पइणो ममं पवुत्थस्स । अकंताई दुवालस, वरिसाई अहं च चिंतेमि ॥ ५५ ॥ १°विसयगयइच्छो क-ख ।
XXXSXEEEK
Jain Educat
XXXI!
For Private & Personel Use Only
Trjainelibrary.org

Page #103

धर्मरत्न
प्रकरणम् ३४
Jain Educate national
अवरं करेमि कंतं, किं नु किलिस्सामि तस्स आसाए ? । गीइसवणेण पुणो, थिरचित्ता संपयं जाया ॥ ५६ ॥ जय संधिणा उ फुडसचव्वयणअणुसंधिणा समुल्लवियं । देव ! अहं अण्णनिवेहि भत्तिपणइकपवणेहिं ॥ ५७ ॥ सद्धिं घडेमि किंवा, नव ति पुव्वं इमं विचिंततो । गीईसवणा संपइ, तं पर भत्तिन्भरो जाओ ॥ ५८ ॥ मिंठेण पुणो भणियं, अहं पि सीमालढुट्टराईहिं । आणेह पट्टहत्थि, अहवा मारेहि इय बुत्तो ॥ ५९ ॥ संसयदोलाचलचित्तवित्तिओ संठिओ चिरं कालं । इहिं सुणित्तु गीहं, जाओ पहु ! वंचणाविमुहो ।। ६० ।। अह तेसिमभिप्पायं, जाणिय तुट्ठेण पुंडरियरण्णा । दिन्नाणुन्ना जं भे, पडिहासह तं करेह ति ॥ ६१ ॥ एयंविहं अकअं, काऊणं किञ्चिरं वयं कालं । जीविस्सामु त्ति पर्यपिऊण संजायवेरग्गा ॥ ६२ ॥ खुड्डगकुमरसमीवे, सव्वे विहु तक्खणेण पव्वइया । तेहि समं स महप्पा, पत्तो नियसुगुरुपयमूले ॥ ६३ ॥ गुरुणा पसंसिओ सो, दक्खिण्णमहोयही अहीयसुओ। पालियअकलंकवओ, पत्तो अपुणन्भवं ठाणं ॥ ६४ ॥ एवं फलं क्षुल्लकुमारकस्य, स्पष्टं सुदाक्षिण्यवतो निशम्य । सदा सदाचारविवृद्धिहेतोस्तदत्र भव्याः ! कुरुत प्रयत्नम् ॥ ६५ ॥
इति क्षुल्लककुमारकथा समाप्ता ।

सुदाक्षिण्यगुण ८
तत्र क्षुल्लककुमार दृष्टान्तः ३४
jainelibrary.org

Page #104

Jain Educatio
निरूपितः सुदाक्षिण्य इत्यष्टमो गुणः ॥८॥ सम्प्रति लज्जालुरिति नवमं गुणं व्याख्यानयन्नाह
लज्जालुओ अकज्जं, वज्जइ दूरेण जेण तणुयं पि । आयरइ सयायारं, न मुयइ अंगीकयं कहवि ॥ १६ ॥
'लज्जालुओ' ति लज्जावान् 'अकार्य' कुत्सितकृत्यम् । नञः कुत्सनार्थत्वात् । 'वर्जयति' परिहरति 'दूरेण' विप्रकर्षेण 'येन' हेतुना, तेन धर्माधिकारीति प्रकृतेन योगः । 'तनुकमपि' स्तोकमपि आस्तां बह्निति ।
तथा चोक्तम्
"अवि गिरिवरगरुयदुरंतदुक्खभारेण जंति पंचतं । न उणो कुणति कम्मं, सप्पुरिसा जं न कायव्वं ॥ " इति ॥
तथा 'आचरति' अनुतिष्ठति 'सदाचारम्' शोभनव्यवहारम्, तस्याऽलआहेतुत्वाद् । तथा 'न' नैव, मुञ्चति' त्यजति 'अङ्गीकृतम्' कक्षीकृतं प्रतिज्ञाविशेषमिति योगः । 'कथमपि' स्नेहबलाभियोगादिना प्रकारेणापि, लआहेतुत्वादारब्धपरित्यागस्य ।
उक्तं च
दूरे ता अमजणो, अंगे च्चिय जाई पंच भूयाई । तेसिं पि य लज्जिज, पारद्धं परिहरंतेहिं ॥ प्रायः सुकुलोत्पन्न एवंविधो भवति । विजयकुमारवत् ।
१८

Xainelibrary.org

Page #105

धर्मरत्नप्रकरणम् । ३५
लज्जालुगुण ९
विजयकुमारकथा चैवम्अत्थि सुविसालसाला, दुहा विसाला पुरी विसाल त्ति । तत्थ निवो जयतुंगो, चंदवई तस्स पाणपिया ॥१॥ लज्जानइनइनाहो, पडुपयडपयावविजियदिणनाहो । परकजसजचित्तो, विजओ नामेण तप्पुत्तो ॥२॥ अन्नम्मि दिणे कोइ, जोई निवभवणसंठियं कुमरं । भालयलमिलियकरकमलसंपुडो फुडमिमं भणइ ॥३॥ कुमर ! मह अज कसिणहमीइ रयणीई भइरवमसाणे । मंतं साहंतस्स य, तं उत्तरसाहगो होसु ॥४॥ तं पडिवजइ कुमरो, परोपरोहप्पहाणमणकरणो। पत्तो य भणियठाणे, करे करेऊण करवालं ॥५॥ तो जोई जोइं जोइकुंडकलियं करितु सुपवित्तो । रत्तकणवीरगुग्गुलमाईहिं तं च तप्पेउं ॥ ६ ॥ पभणिय निसग्गउवसग्गवग्गसंसग्गरंगिरे इत्थ । नियसत्तचत्तडरभर ! कुमर ! खणं होसु अपमत्तो ॥७॥ णिरु नियनासावंसग्गलग्गनयणो जवेइ जा मंतं । कुमरो वि जाव चिट्ठइ, तप्पासे खग्गवग्गकरो ॥८॥ ताव निरवजविजो, एगो विजाहरो तहिं पत्तो । अह जंपइ कुमरं पइ, निडालतडघडियकरकोसो ॥९॥ तुममुत्तमसत्तधरो सि सरणपत्ताण तं सरण्णो सि । बहुअस्थिसत्थमणचिंतियत्थकप्पमो तं सि ॥१०॥ ता तायव्वा ताय व्व पुत्तिया मह पिया इमा तुमए । जा वेरिखेयरं दप्पदुद्धरं जिणिय एमि अहं ॥ ११ ॥
किं कायव्यविमूढो, जाव अमूढो वि चिट्ठए कुमरो । ता झत्ति उप्पइत्ता, पत्तो खयरो अदिहिपहं ॥ १२ ॥ १० तत्कथा चैवम् °क-ख ।
ॐ
तत्र विजय
कुमार दृष्टान्त: ३५
Jain Educatil
For Private & Personel Use Only

Page #106

BXXXXX
इत्थंतरम्मि नियसियकत्ती कत्तीरउद्दपाणितलो । असिमसिकसिणसरीरो, गुंजापुंजारुणत्थिउडो ॥१३॥ अट्टहासजियफुट्टमाणभंडभंडचंडरवो । हण हण हण त्ति भणिरो, समुडिओ रक्खसो एगो॥ १४ ॥ भणइ य जोई रे ! रे !, अणज ! अञ्जवि अकजसज! इह । मज्झ वि पूयमकाउं, चिट्ठसि ता धिट्ठ ! नहो सि ॥१५॥ मह मुहकुहरहुयासे, तुह संगिल्लं इमं कुमारं पि । लहु दहउ तणगणं पिव, अहव कुसंगो न किं जणइ ?।। १६ ॥ तव्वयणसवणउप्पन मन्नुभरिओ भणेइ तो कुमरो। रे! रे ! तुह ज पत्तं, कयंतदंतं समुणपत्तं ॥ १७ ॥ मइ पासठिए विग्धं, इमस्स सक्को वि काउ न हु सक्को । इय जंपतो पत्तो, झत्ति कुमारो तयासन्नं ॥ १८ ॥ अइ दोवि कोवकवडनिविडभिउडिणो फुरफुरंतअहरदला । अण्णुण्णं पहरंता, तज्जंता फरुसवयणेहिं ॥ १९ ॥ जा संपत्ता दूरं, ता नवरयणीयरु ब्व रयणियरो । खिणमित्तेणं कुडिलो, नयणअगोयरपहं पत्ता ॥२०॥ पडियागओ कुमारो, गयजीयं जोइयं निएऊण । गुरुतरविसायविहुरो, पलोयए खेयरिं तेण ॥२१॥ तमवि मयच्छिमपिच्छिय, हयसव्वस्सु च दीणकसिणमुहो । निंदइ अत्ताणमत्ताणकारणं सरणपत्ताण ।। २२ ॥ इत्तो झत्ति स पत्तो, खयरो कुमरं नमित्तु वजरइ । तुज्झ पभावेण मए, निहओ दक्खो वि पडिवक्खो ॥ २३ ।। ता परनारिसहोयर !, सरणागयवजपंजर ! सुधीर !। अणवञ्जकज ! अप्पसु, मह पाणपिय पियं कुमर ! ॥ २४ ॥ परकजउज्जयमणो, तुह वीओ नत्थि इत्थ जियलोए । जयतुंगरायवंसो, विभूसिओ तुज्झ जम्मेण ।। २५ ॥ जह जह धुव्वइ कुमरो, तह तह उव्विग्गमाणसो धणियं । लज्जाभरमंथरकंधरो य न दु किंपि जंपेइ ॥ २६ ॥
Jain Education that
For Private Personel Use Only
Jainelibrary.org

Page #107

धर्मरत्नप्रकरणम्
गुण ९
३६
तं पइ पुणो पयपइ, खयखारं पिव खरं गिरं खयरो । जइ तुह कजं मह पणइणीइ ता जामि एस अहं ॥२७॥ तुह सरिसपवरपुरिसस्स मह प्पिया जइ सि जाइ उवओगं । लद्धं जं लहियवं, मण पि मा कुणसु मणखेयं ॥ २८॥ इय वुत्तुं उप्पइओ, खयरो ता चिंतए इमं कुमरो । अहह ! बहुपावभरिओ, निम्मलकुलदसणो अहयं ॥ २९ ॥ सरणागए न रक्खइ, विजयकुमारु ति किं न पजत्तं । जं कुणसि परिस्थिकलंकअंकियं मं अरे ! दिव! ॥३०॥ वरमिह पाणच्चाओ, लज्जिकधणाण पवरपुरिसाण । भट्ठपइण्णाण कलंकियाण न जियं पि जं भणियं ॥ ३१ ॥
लजां गुणौधजननी जननीमिवार्यामत्यन्तशुद्धहृदयामनुवर्तमानाः ।
तेजस्विनः सुखमसनपि सन्त्यजन्ति, सत्यव्रतव्यसिननो न पुनः प्रतिज्ञाम् ।। ३२ ॥ इय चिंताभरविहुरं, कुमरं को वि हु सुरो सुकंतिल्लो । जंपइ आहरणपहाउज्जोइयसयलदिसिचको ॥ ३३ ॥ मा कुणसु कुमर ! खेयं, सेयं एवं सुणेहि मह वयणं । इयरो वि भणइ तुह वयणसवणप्पवणा इमे सवणा ॥ ३४ ॥ आह सुरो वीरपुरे, पुरम्मि जिणदासनामवरसिट्ठी । कयगुरुजणअणुसट्ठी, अइधम्मिट्ठी विमलदिट्टी ॥ ३५ ॥ तस्स य मिच्छद्दिट्ठी, मित्तो अइवल्लहो धणो नाम । सो पडिवज्जइ वज्जियविसओ तावसवयं कइया ॥ ३६ ॥ तो चिंतह जिणदासो, एए अण्णाणिणो वि जइ एवं । पावभरपसरभीरू, विसं व विसए परिहरंति ॥ ३७॥ अवगयभवस्सरूवा, जिणपवयणसवणनायनायव्वा । निम्मलविवेइणो वि हु, ता कि अम्हे न ते चइमो १॥३८॥ इय चिंतित्तु सविणयं, विणयंधरगुरुसमीवगहियवओ। अणसणविहिणा मरिउं, जाओ सोहम्मसग्गसुरो ।। ३९ ॥
तत्र विजयकुमार दृष्टान्त: ३६
Jain Educational
For Private Personal Use Only

Page #108

मि पि बंतरतं, पत्तं सो झत्ति ओहिणा दढं। नियय रिद्धिसमुदयं, निदंसए बोहणत्थं से ॥४०॥ चिंतेइ बंतरो तो, अब्बो ! लहिऊण मणुयजम्ममहं । जइ जिणधर्म तइया, सेवंतो तो सुदी हुँतो ॥४१॥ जह रे जिय! गुणगुरुणो, गुरुणो अमरत्तरु व सेवतो तो रुद्ददरिदं पिव, न लहतो हीणअमरतं । ४२ ।। जइ जिय ! जिणपत्रयणअमयपाणपवणो तया तुम हुँतो। असरिसबमरिसविसपरवसत्तणं तो न पावतो ॥४३॥ इचाइ बहुविहं भूरिऊण नियमित्तअमरवयणण । सम्मं धम्म धन्नो, पडिवन्नो मुक्वतरुवीयं ॥४४॥ दसवरिससहस्सटिइं, निययं जाणित भणइ सुरपवरं । परकञ्जचित्त ! मणुयत्तणे विमोहिज में मित्त ! ॥४५॥ तियसेण विपडिवन्ने, उबट्टिय वंतरो तुम जाओ। एकंतवीरविती, न मुणसि नाम पि धम्मस्स ।। ४६ ॥ तो तुज्य बोहणकए, मए इमा बहुलबहुलिया विहिया । ओहावणं अपत्ता, जंन हु बुझंति माणधणा ॥४७॥ इय मुणमाणु चिय, जाइसरणफुडवियडमुणियनियचरित्रो । कुमरो विष्णवइ सुरं, विवोहिओ साहु साहु नए ॥४८॥ तं मह मित्तं तं मज्ज्ञ बंधनो तं सया गुरू मज्झ । इय भणिय गिण्हइ वयं, सुरअप्पियसाहुनेवत्यो । ४९ ।। तो कयकाउस्सग्गं, कुमरमुणिं खामिउं पणमिउं च । पत्तो सुरो सठाण, उदिओ इत्थंतरम्मि रवी ॥ ५० ॥ तत्व तया पत्तो, जयतुंगनिवो वि कुमरसुद्धिकए । पुत्तं निइत्तु सहस त्ति, लुत्तचिहुरं भणइ दीणो ॥५१॥ हा वच्छ ! पणयवच्छल! छलिया अम्हेवि कह तए एवं । धवलजस ! धरसु अजवि, रजधुरुद्धरणधवलतं ।। ५२॥ बुट्टचयाचियमेयं, वयमुज्यसु झत्ति सत्तिनयकलिय! । तुह वयणामयपाणं, लडु लहउ जणो इमो वच्छ ! ।। ५३ ॥
For Private
Personal Use Only
elibrary.org

Page #109

धर्मरत्नप्रकरणम्
लजालु
३७
EXXXXXXXXXXXXXXXXKAREERS
इय जपत निसुणिय, पिसुणियमोहं निवं विबोहेउं । पारियकाउस्सग्गो, कुमरमुणी भणइ वयणमिणं ।। ५४॥ भो भो नरिंद ! तडिलयचलाइ अभिमाणमित्तसुहयाए । सग्गापवग्गसंसग्गमग्गगुरुविग्धभूयाए ॥५५॥ नरयअइदुसहदुहकारणाइ धम्मतरुजलणजालाए । को णप्पमई अप्पं, विडंबए रायलच्छीए ? ॥५६ ।। पिउणा जणियं लच्छिं, भइणि पिव अप्पणा उ धूयं व । परसंतियं परत्थिं व किह णु सेविज्ज लज्जालू ॥५७ ॥ पवणपहल्लिरकमलग्गलग्गजललवचलम्मि जीयम्मि । कल्ले काहं धम्म, को भणइ सकण्णविण्णाणो ? ॥ ५८॥
जओ"जस्स स्थि मच्चुणा सक्खं, जस्स वत्थि पलायणं । जो जाणे न मरिस्सामि, सो हु कंखे सुएसियं ॥ ५९॥"
(उत्तरा. अ,१४ गा. २७)
तथा"जा जा वचइ रयणी, न सा पडिनियत्तए । अहम्म कुणमाणस्स, अहला जति राइओ ॥६०॥"
( उत्तरा. अ. १४ गा. २४)
तथाको जाणइ पुणरुत्तं, कइया होही उ धम्मसामग्गी । रंकधणु व विहिजउ, वयाण इण्डिंपि पत्ताणं ॥ ६१ ।। इय सुणिय गलियमोहो, संवेयविवेयपरिगओ राया । कुमररिसिपायमूले, सम्मं गिण्हेइ गिहिधम्मं ।। ६२ ॥
तत्र विजय कुमार दृष्टान्त:
Jain Education thematical
For Private Personel Use Only
W.jainelibrary.org

Page #110

भत्तीइ मुर्णि नमिउं, खामित्तु गओ निवो सठाणम्मि । साहू वि दढपइण्णो, सया सयायारसारवओ ॥ ६३ ।। लजातवाइसहिओ, स हिओ तिहुयणजणाण मरिऊण । जाओ तत्थेव सुरो, जिणदासो अच्छए जत्थ ॥ ६४ ॥ तत्तो चुया समाणा, महाविदेहम्मि जिणसमीवम्मि । निम्मिय निधणचरणा, सिद्धिं ते दोवि गमिहंति ।। ६५ ॥
लामकार्यपरिहायसुकार्यकार्यरूपां सदा विदधतः क्षितिपात्मजस्य। एवं निशम्य फलमुत्तममेकताना, नित्यं समाश्रयत भव्यजनास्तदेनाम् ॥६६॥
इति विजयकुमारकथा ।
इति निरूपितो लज्जावानिति नवमो गुणः ॥९॥ सम्पति दयालुरिति दशमं गुणं प्रचिकटयिषुराह
मूलं धम्मस दया तयणुगयं सव्वमेव, णुट्ठाणं ।
सिद्धं जिणिंदसमए, मग्गिज्जइ ते णिह दयालू ॥ १७ ॥ 'मूलम् ' आद्यं कारणम्-'धर्मस्य उक्तनिरुक्तस्य 'दया' पाणिरक्षा
यदुक्तं श्रीआचाराङ्गसूत्रे"से बेमि जे अईआ जे य पडुप्पन्ना जे आगमिस्सा अरहंता भगवंतो, ते सव्वे एवमाइक्खंति, एवं भासंति, एवं पन्नवंति,
Jain Education
For Private Personel Use Only
Wjainelibrary.org

Page #111

धर्मरत्न- प्रकरणम्
गुणः१०
एवं परूवंति । सव्वे पाणा सम्वे भूया सव्वे जीवा सन्चे सत्ता न हंतव्वा, न अज्जावेयब्वा, न परिचित्तव्वा न परितावेयव्वा, न उद्दवेयव्वा । एस धम्मे सुद्धे निइए सासए समिच लोयं खेयण्णेहिं पवेइए" (सू० १२६) इत्यादि। यतो ऽस्या एवं रक्षार्थ शेषव्रतानि।
तथा चावाचि___“अहिंसैव मता मुख्या, स्वर्गमोक्षमसाधनी । अस्याः संरक्षणार्थ च, न्याय्यं सत्यादिपालनम्" इति ।
अत एव 'तदनुगतं' जीवदयासहभावि 'सर्वमेव' विहाराहारतपोवैयावृत्यादि 'सदनुष्ठानं 'सिद्धं' प्रतीतं 'जिनेन्द्रसमये। पारगतगदितसिद्धान्ते ।
तथा चोक्तं श्रीशय्यं भवसूरिपादैः"जयं चरे जयं चिट्टे, जयमासे जयं सए । जयं भुजंतो भासतो, पावं कम्मं न बंध ।। इतिए ।। (दश० अ.४, गा.८)
अन्यैरप्युक्तम्"न सा दीक्षा न सा भिक्षा, न तहानं न त तपः। न तत् ज्ञानं न तव्यानं, दया यत्र न विद्यते " ।। इति ॥
'मृग्यते' अन्विष्यते 'तेन' कारणेन'इइ' धर्माधिकारे 'दयालुः' दयाशीलः । स हि किल स्वल्पस्यापि जीववधस्य यशोधरजीवसुरेन्द्रदत्तमहाराजस्येव दारुणविपाकमवबुध्यमानो न जीववधे प्रवर्तते इति ।
यशोधरचरितं त्वेवम्पयडियदइकधम्म, दंसिय जीववहदारुणविराग । किंपि जसोहरचरियं, भणामि संवेगरसभरियं ॥१॥
तत्र यशोधर दृष्टान्त: ३८

For Private Personel Use Only

Page #112

RCCCCXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
अस्थि पुरी उजेणी, जत्थ जणो विमलसीलदुल्ललिओ। कलिओ विहवभरेणं,न कयावि निएइ परदारं ॥२॥ अमरू ब्व अमरचंदो, सुहासो तत्थ आसि नरनाहो । वरलावण्णगणहरा, जसोहरा तस्स पाणपिया ।। ३ ।। ताण कयविवुहतोसो, सुरिंददत्तो सुओ सुरिंदु च । परमेस गुतभेई, नेव य कझ्यावि वइरकरो ॥४॥ नियसंगमउजीबियमयणा सारयससंकसमवयणा । तस्स य नीलुप्पलदलनयणा नयणावली भजा ॥५॥ अनदिणे रजभरं, पुत्ते संकमिय अमरचंदनियो । पडिवण्णो कयउण्णो, समणतं असमसुमणतं ।। ६ ।। महिहरबुझंतकरो, पयडियकमलो य हणियरिउतिमिरो । रविरिख सुरिंददत्तो वि कुणइ सच्चक्कमइसुहियं ॥ ७ ॥ अह अन्नदिणे रणो, सारसिया नामियाइ दासीए । पलियच्छणेग कहिओ, समागओ धम्मदूओ ति ॥ ८ ॥ तत्तो चिंतेइ निवो, अथिरत्तं अहह सबभावाणं । ही तुच्छया भवस्स य, ह हा चलत्तं तरुणयाए ॥९॥
अवि यदिवसनिसाघडिमालं, आउयसलिलं जणस्स पित्तणं । चंदाइचवइल्ला, कालरहट्ट ममाडंति ॥१०॥ (वैराग्य श०गा०६) जीवियजलम्मि झीणे, सरीरसस्सम्मि परिसुसंतम्मि | को वि हु नथि आओ, तहवि जणो पात्रमायरह ।।११।। ता किं इमीद मज्झ, रंगततरंगभंगुरतराए । निवलच्छीइ सुतुच्छाइ, नरयपुरसरलसरणीए ॥ १२ ॥ गुणहरकुमरं गुणरयणकुलहरं ठाविऊण नियरजे । पुबपुरिसाणुचिण्णं, सामण्णं अणुचरामि त्ति ॥ १३॥ तो सिहो दइयाए, नियभिप्पाओ निवेण सा आह । जं भे रोयइ तं कुणसु, नाह! न करेमि विग्धमहं ॥ १४॥
Jain Educat
i
on
For Private Personel Use Only
Frjainelibrary.org

Page #113

धर्मरत्न
प्रकरणम् ३९

किंतु अपि गहिस्सं, सहेव पव्वजमञ्जउत्तेण । चिट्ठा पच्छा जुण्हा, फुडमुडुवइणो विणा कह णु १ ।। १५ ।। तो चिंतइ नरनाहो, अहो अहो मज्झ उवरि देवीए । अइ निविडो पडिबंधो, अहो अहो विरहभीरुतं ।। १६ ।। इत्थंतरम्मि मिउगहिरसद्दओ नमियदाहिणकरेण । कालनिवेएण निउणं, पढियमिणं तन्निउत्तेणं ।। १७ ॥ लधुं पसिद्धमुदयं, पयावपसरं कमेण वडित्ता । उज्जीवित्ता भ्रुवणं, संपर अत्थमइ दिणनाहो ॥ १८ ॥ तं सोउचित निवो, हा इहं नत्थि कोइ निचसुही । इत्तिय दसाउ विवसो, पइदिवस सहइ सूरो वि ॥ १९ ॥ संझाकिञ्चं तो काउ ठाउमत्थान मंडवम्मि खणं । नयणावली समलंकियम्मि पत्तो रइगिहम्मि ॥ २० ॥ संसारसरूवनिरुवणिकपवणस्स निहुयचित्तस्स । विसयविमुहस्त रण्णो दूरं ओसरियनिदस्स ।। २१ ।। सुत्तो निबु त्ति उक्कडमयणा नयणावली समुट्ठे । उग्घाडिउं कवाडे, विणिग्गया वासगेहाओ || २२ ॥ चिंतनवो अवेलं, किं एसा निग्गय त्ति हुं नायं । मह भाविविरहभीरू, नूणं मरिहि त्ति बारेमि ॥ २३ ॥ तयणु अणुपुवमेईइ जाइ जा नरवईवि गहियासी । पासायपालओ ताव, खुज्जओ तीह उट्ठविओ ॥ २४ ॥ अह ते देवि पमत्ते, करालकरवालघायपायले । जा खिविही काववसा, निवई इय चिंतए ताव ।। २५ ।। उन्भडरिउभडसंघडियकरडिघडकरडदलण दुल्ललिओ । वियलियसीलेसु इमेसु एस कह वहउ मह खग्गो ।। २६ । अहवा किमिमी चिंताइ पत्थुयत्थस्स अणणुरूवाए । इय वलियविलियचित्तो, सिज्जाठाणं निवो पत्तो ॥ २७ ॥ चिंतइ सयणिज्जगओ, अहो महेला अनामिया वाही । विसकंदली अभूमा, विवइया भोयणेण विणा ।। २८ ।।

दय... गुणः १०
३९
तत्र यशोधर
दृष्टान्तः ३९

Page #114

Jain Education
arat अकंदरा तह अणग्गि चुडली, अवेयणा मुच्छा निबिडं निगडमलोहं, अकारणो तह य मच्चु ति ॥ २९ ॥ इजा चिंते इमो, ता देवी तत्थ आगया सणियं । गंभीरयाइ न हु किंपि जंपियं नरवरणे तया ॥ ३० ॥ इतो समाहयाई, पभावतूराई किंकरगणेण । काल निवेयगपुरिसेण गहिरसदेण इय पढियं ॥ ३१ ॥ एसा बच्चई रयणी विकगुरुतिमिरचिहुरपन्भारा । दाई जलंजलिं पिव, परलोगगयस्स सूरस्स ।। ३२ ।। तो काउं गोसकिच्वं, अत्थाणसहाइ आगओ राया । पणओ य मंतिसामंतसिद्विसत्थाहपमुहेहिं ॥ ३३ ॥ कहिओ नियभिप्पाओ, निवेण विमलमइमाइमंतीणं । भालयलमिलियकरको रगेहिं तेहिंपि विभवियं ॥ ३४ ॥ देव ! न अज्जवि जाय, कवचहरो जाव गुणहरो कुमरो । ताव सयं चिय सामी, एयाउ पायउ पालेउ ॥ ३५ ॥ भइ निवो मंतिवरा ! किं अम्ह कुले समागए पलिए । कोवि ठिओ गिवासे ? भांति ते देव! न हु एवं ॥ ३६ ॥ इय सह मंतीहि निवो, विविहालावेहि तं दिशं गमिउं । सुहसुतो रायणीए, विरागसमए नियइ सुमिणं ॥ ३७ ॥ जह सत्तभूमिमंदिरउवरि सीहासम्म उबविडो । पडिकूलमा सिगीए, अंचाए पाडिओ हिट्ठा ॥ ३८ ॥ निवडतो पत्तो हं, भूमीओ सत्त तह य अंबावि । उट्ठिय कईपि मंदिरगिरिसिहरं पुत्रि आरूढो ॥ ३९ ॥ अह गयनिदो राया, चिंतर आवायदारुणाविवागो । परिणामसुहो सुमिणो, एसो किं भावि न हु जाणे ॥ ४० ॥ अत्रान्तरे पठितं प्राभातिककालनिवेदकेन
पतितोपि दैवयोगात् पुनरुत्थाने क्षणेन किल भमते । कन्दुक इव सत्तो न भवति चिरकालविनिपातः ॥ ४१ ॥

Page #115

धर्मरत्नप्रकरणम
दयालुगुणः१०
अह कयपभायकिच्चो, जा अत्याणम्मि उवविसइ राया । बहुपरियणपरियरिया, जसोहरा ता ता तहिं पत्ता ॥४२॥ अन्भुट्ठिया निवेणं, निवेसिया आसणे अइमहंते । पुच्छेइ वच्छ ! कुसलं, स भणइ अंबापसाएण ॥४३॥ चिंतइ य निवो मज्झं, वयगहणं कह णु मन्नही अंबा । अइबंधुरपडिबंधा, हुँ अस्थि इमो इहोवाओ ।। ४४ ॥ तं चेव सुमिणयं तह, कहेमि पडिघायहेउ जह तस्स । मन्नइ मह मुणिवेसं, पब्बइउ च्चिय तओ अहयं ॥ ४५ ॥ इय सामत्थिय कहिओ, सुमिणो जणणीइ अंब! जह अन्ज । गुणहरकुमरस्स अहं, रज्जं दाऊण पव्वइओ॥ ४६ ॥ धवलहराओ निवडिओ, इच्चाइ सुणित्तु तीइ भीयाए थुत्थुक्कियं च वामकमेणअक्कमिय महिवलयं ।। ४७ ॥
यशोधरा प्राहएयरस विधायकए, दाउं कुमरस्स रज्जमित्तरियं । गिण्हेसु समणलिंग, राजा-एवं जं आणवइ अंचा ।। ४८ ॥
यशोधरानिवडणनिमित्तयं पुण, जलथलखेयरजिए बहुं हणिउं । कुलदेवयच्चणेणं, करोहि तं संतिकम्मं ति ॥ ४९ ॥
. राजाजियघायणेण संती, हहा कहं अंच! ते समाइट्ठा । जे धम्मेणं संती, सो पुण धम्मो दयामृलो॥५०॥
तथा चोक्तम्"नेह भूयस्तमोधर्मस्तस्मादन्योऽस्ति भृतले । प्राणिनां भयभीतानामभयं यत् प्रदीयते ॥५१॥
तत्र यशोधर दृष्टान्तः
in Educeme
For Private Personal Use Only

Page #116

हेमधेनुपरादीनां दावास मुलमा भावि दुर्लयः पुरुषोलीके, यो प्राणिभदाः ॥५९ III अङ्गतामवि दानानां, कालेमामीबते फसम्भ-भीतामयप्रदानस्य, य एवंम वियते ॥ ५३॥ Anitiati बालमिष्टं सपस्तप्त-तीर्थसेवा तथा श्रुतम् । सोयनयानक कला नाहसिडनीम् ॥ ५४Hal |.. || एकता ऋतक सर्वे, समया करदक्षिणा । एक्लो भयामीतस्य, प्राणिनः प्राणरक्षणम् ॥ सर्वे, वेदाज ततायुः सर्वे यत्रा यथोदिताः। सर्वे तीर्थाभिशेकाला यह भाव प्रणिनां दयान ।। ||
जंबसंतिकम्मं तं किया सव्वासाहणसमस्यं । जंजावंतिपरस्स. नेव- चिंतिजए पावं ।। ५७॥ 1114 A1 . यामाधारtralia
मुत्य परिणामसा पुम पावं चाहोल अहवावि । देहारुग्गनिमित्त पाबंपि.हु कीरए,इत्य.॥ ५५ .. 1 A dit Atulstakत उक्तम् -4414121! | पांव पि हु कायव्वं बुद्धिमया कारणं मुणतेणं तह होइ किंपि कन्ज, विसंपि जह ओसहं होइ ॥ ५९॥
राजा
अझवि परिणामवसोलापुण्णं पाहवे जीवाजातहविवति मतले, पस्मिामविसोहिमियठता।६० ॥ Hugam Hirinakalat || जो, पण हिंसायस्पोासु बहई तस्स नणु परीक्षामो । द न त लिंगं, कोई विदामा जोगम् ॥ ११ ॥
Jain Education a
ina
For Private & Personel Use Only
Wilainelibrary.org

Page #117

धमरत्नप्रकरणम्
दयालुगुणः १०
न वहिषय विधा में जो
५१
पुन्नमिणं पावं चिय, सेवंतो तं फलं न पावेइ । हालाहलविसभोई, न जीवइ अमयबुद्धी वि ॥ ६२ ॥ न य तिहुयणे वि पावं, अण्णं पाणाइवायओ गरुयं । जं सव्वे वि य जीवा, सुहेसिणो दुरकभीरू य ॥ ६३ ॥ देहारुग्गकए वि हु, जीवदया चेव अंब ! कायब्बा | आरुग्गमाइ सव्वं, जं जीवदयाफलं नूर्ण ।। ६४ ॥
- तथा हि-- "जं आरुग्गमुदग्गथप्पडिहयं आणेसरत्तं फुडं, रूवं अप्पडिरूवमुजलतरा कित्ती धणं जुव्वणं । दीहं आउ अवंचणो परियणो पुत्ता सुभत्ता सया, तं सव्वं सचराचरम्मि वि जए नूणं दयाए फलं ॥६५॥ वयणकलहेण इमिणा, अलं ममं चिय करेसु तं वयणं । इय जंपिरी नरवई, जसोहरा धरइ बाहाए ॥६६॥ तत्तो निवो वि चिंतइ, एगत्तो अंबयावयणलोवो । अण्णत्तो जीववहो, इत्थ मए किं नु कायव्वं ? ॥ ६७ ॥ अहवावि अइदुरंतो, गुरुवयणविलोवओ वि वयभंगो। ता अत्ताणं पिय हणिय, रक्खिमो पाणिणो अहं ॥ ६८ ॥ इय चिंतिउं निवइणा, पकड़ियं मंडलग्गमइउग्गं । तो हाहारवमुहलाइ, तीइ धरिओ भुयादंडे ॥ ६९ ॥ भणिओ य पइविवन्ने, वच्छ ! अहं किं नु जीविहं पच्छा। माइवहो चेव इमो, ता तुमए ववसिओ इत्थ ॥ ७॥ इत्तो य कुक्कुडेणे, रूइयं सुणिओ य तीइ तस्सहो । भणियं यः वच्छ ! निहणसु, एवं जं अस्थि इह कप्पो ॥ ७१ ॥ एरिसकज्जे पगए, जसरो सुम्मए तयं हणिउ । तप्पडिबिवंअहवा, करिज स समीहियं पुरिसो।। ७२ ॥
तत्र यशोधर
दृष्टान्त: .४१
Jain Education
nations
jainelibrary.org

Page #118

राजाहे माय ! कायमणवइजोगेहि हणे न जीवमन्नमहं ।
यशोधराजइ एवं पिट्टमयं पि, कुक्कुडं हणसु ता वच्छ ! ॥ ७३ ।। तो माइनेहमोहियमणेण संछन्ननाणनयणेण । जणणीवयणं रण्णा, पडिवन्नं गयविवेएण ॥ ७४ ॥
यद्वाबहुयं पि हु विन्नाणं, नाइसय होइ निययकज्जम्मि । सुट्ट वि दालोयं, न पिच्छए अप्पयं अच्छी ।। ७५ ।। नरनाहवयणपरिपेरिएहि सिप्पीहि झत्ति निम्मविओ। पिट्ठमयं तंवचूडो, जसोहराए समुवणीओ ।। ७६ ॥ सा वि तओ निवसहिया, गंतुं कुलदेवया पुरो भणइ । इय कुक्कुडेण तूसिय, मह सुयकुसुमिणहरा होमु ।। ७७ ॥ अह तीइ पेरिएणं, निवेण असिणा स कुक्कुडो वहिओ । भक्वसु एवं मंसं ति जंपिए तेण पडिभणियं ॥ ७८ ॥ वरमंब! विसं भुत्तं, न उ मंसं नरयदुसहदुहहेउं । तसजीवबहुप्पन्न, दुग्गंधं असुइबीभच्छं ॥ ७९ ॥ तत्तो जसोधराए, जसोहराए य पत्थिओ बाढं । पिट्टमयतंबचूडस्स, नरवरो भुंजए मंसं ।। ८० ॥ अह बीयदिणे कुमरं, रज्जे संठविय जाव पव्वइही । ता देवीए भणिओ, पडिवालसु देव ! अज्जदिणं । ८१ ॥ पन्चइहमहं पि सुए, अणुहविउं अज्ज पुत्तरज्जसुहं । चिंतइ नियो इमीए, 'किमिणं पुव्यावरविरुद्धं ? ॥ ८२ ॥

Page #119

दयालु
प्रकरणम्
गुणः१०
बहवा अयहा जियत, मयं सि अशुभरही कवितारं । बिसहरमई बंक, कोजाणइ चरिपलिस्थीणं ।। ८३॥ मा पिच्छामि किसा, करे तो अब देवि! इस होड। सा चिंतह अाइन इस, अपम्वइह तो मजा | होही महांकलंको, कहमति कावाइए पुगनिसम्मिा बालसुवपालणकर अपणुमरंगी बिज.दोसो ॥८५॥ पुग्मन्
या चिंतिय सः गणो, नसुतीसंठियं विसं हे । मंजंतस तबो सो जानो विसपंपलो शक्ति ।। ६६ ॥ ताओविसमलोगो, आया बिसविषायमा विजा । बिमाहबगं न हु संदरं किंतितु आह देवी-16 ॥ कोयमाकंता इव, घस.सि निवडेहमरवरस्सबसिगळवमुद्रपओगेण हाणह निययं पई पाषाः॥॥रामस्। ।। अह अहसायपरो राया मवि सिलंग्रसेसम्मि। जाओ अऊरपोओ, पहिलो जयनारलाना ।। ९ ।।।। नंदावाइयगामेचंडतलारस्म दिनयत । सत्ययपत्थपणं, सो.तं सिखबइ नइकलं.॥९॥1 ॥ बहुविहरयणा मेलयं, सत्थह पहुँपिच्छभाररमणीओ । सो पाहुडं तिं तेणं, पविभो गुणहरनिवस्स ॥ ९१ ॥ पत्तो जसोहरा निसुयमरणापलसमझाणपरा । तहिवस देव मया, घसारे मारो जाओ॥ ९२ ॥ सोवि जियवपूर्णवेगमे, वपुरपडपण या गुणाहरस्सेव । कोमल्लियं ति पहिओं, पत्ता ते समगमुवनिवई ॥ ९३ ॥ परिहिण सुगरालाण, समपिया निवइमा पहिदेण । एणो, अव इई ति तेवि पालंति जत्तेणं ॥ ९४ ।। कालकमेण मरिडं, ते दोति हु. दुप्पोसनामबाणे । जाया पसयभुयंगा, अन्नुन्नं भक्खिऊग मया ॥९५॥ ते मीणसुंसुमरा, जायां सिप्पीना मझम्मि । पंजिसिय नांडणवि, कयावि मसासिणा निहया ।। ९६॥
नावहरयणा मेलयं, सत्थह
पमाणपण, तो
ति पहिओं,
वित्र यशोधर दृष्टान्त: ४२
Jain Education intona
For Private Personel Use Only

Page #120

तो उज्जेणिपुरीए, मेसो छगली य ते समष्पन्ना । पारद्धिपसत्तेणं गुणहररण्णा कयावि हया ।।९७॥ तत्थेव पुणो जाया, मेसो महिसो य गुणहरनिवेण । अइमसलोलुएणं, किच्छेण हणाविया कइया ॥९८॥ भवियबयावसेणं, पुणरवि तत्थेव ते विसालाए । मायंगपाडयम्मी, उववन्ना कुक्कुडीगम्भे ॥ ९९ ।। तीए कुकुडियाए, दुद्दविरालेण खज्जमाणीए । भीयाइ अंडगदुर्ग, परिगलियं कयवरस्सुवरि ॥१०॥ इत्तो य तेसिमुवरिं, डुंबीए कज्जओ परिवविओ । तसुण्हाए हाए कमसो, कुक्कुडपाया दुवे जाया ॥१०१ ॥ तेसि पिच्छाई चंदचंदिमाधवलयाई जायाई । चूला य समुन्भूया, सुयमुहगुंजद्धरागसमा ॥ १०२॥ कइयावि कालनामेण, तलवरेणं इमे निएऊणं । उवणीया खिल्लणयं ति काउ गुणहरनरिंदस्स ।। १०३॥ भणियं निवेण तलवर !, जत्थ अहं जामि तत्थ तत्थ तुमएवि । एए सह आणेया, इमो वि पच्चाह एवं ति ॥१०४॥ महुसमयम्मि पयट्टे, अंतेउरसंजुओ निवो पत्तो, कुसुमायरआरामे, कुक्कुडए गहिय कालो वि ।। १०५ ॥ तत्थ य कयलीहरमज्झमाहवीमंडवे ठिओ राया । कालो असोयवीहीइ तत्थ पिच्छेइ मुणिपवरं ।। १०६ ।। सो तेण भावसहियं ति बंदिओ तस्स मुणिवरेणावि । दिन्नो य धम्मलाभो, संपाडियसयलसुहलाभो ॥ १०७ ॥ तं ददु पगइउवसंतकंतरूवं पसन्नसुहवयणं । हिटो भणइ तलारो, भयवं ! को तुज्झ धम्म ति? ॥ १०८ ॥ साहइ मुणी महायस ! असेससत्ताण रक्खणं सययं । इक्कु च्चिय इह धम्मो, ओहेण विभागओ उ इमो ॥१०९ ।। जीवदय सञ्चवयणं, परधणपरिवज्जणं सया बंभं । सयलपरिग्गहचाओ, विवज्जणं रयणिभत्तस्स ॥ ११ ॥
तथा
HainEducational
For Private sPersonal use Only

Page #121

धर्मरत्नप्रकरणम्
दयालुगुणः१०
४३
बयालीसेसणदोससुद्धपिंडस्स भोयणं विहिणा । अप्पडिबद्धविहारो, सारो धम्मो इय जईणं ।। १११ ॥ जंपेइ तलवरो पुण, गिहत्थधम्मं कहेसु मे भयवं । परउवयारिकमणो, मुणीवि जंपइ तओ एवं ।। ११२।। अरिहं देवो गुरुणो, सुसाहुणो जिणमयं मह पमाणं । इय सम्मत्तपुरस्सरमिमाइ बारस वयाइ इह ॥११३ ॥ संकप्पनिरवराहा, दुहा तिहा तस जिया न हंतवा । कन्नालिआइपमुह, धूलमलीयं न वत्तव्यं ॥ ११४ ॥ खत्तखणणाइ चोरंकारकरमदिन्नयं न घेत्तव्यं, परदारपरीहारो, अहवावि सरदारसंतोसो ॥ ११५ ॥ धणघन्नाइपरिग्गहपरिमाणं माणवेहि कायव्वं । किच्चो सयलदिसासु, अवही अवहीरिउं लोहं ।। ११६ ॥ महुमंसाईचाया, कायव्वा विगइपमुहपरिसंखा । जहमत्ति जत्थदंडो, वज्जेयचो अइपयंडो॥११७॥ समभावो सामइयं, खणिएणं तं सयावि कायव्वं । देसावगासियं पुण, सयलवयाणं पि संखिवणं ।। ११८ ।। देसे सब्वे य दुहा, ससत्ति पोसहवयं विहेयव्वं । साहूण सुद्धदाणं, भत्तीए संविभागवयं ॥ ११९ ॥ एयं दुवालसविहं, गिहिधम्म पाणिणो विहिय विहिणा । कममो विसोहिय कम्मकयवरं जंति परमपयं ।। १२० ।। तं सोउ भणइ कालो, भयवं! एयं करेमि गिहिधम्मं । किंतु कमागयमेयं, हिंसं सेकमि नो चइउं ।। १२१ ।। वागरइ तओ साहू, जइ एवं नो चएसि भो भद्द । इय कुकुडमिहुणं पिव, तो लहिसि भवे अणत्थभरं ॥१२२ ॥ सो आह कहमिमेहिं, जीववहं अचइउं दुहं पत्तं । तो मूलाओ कहिया, मुणिणा तेसिं भवा एवं ॥ १२३।। सुयजणणी सिहिसाणा पसयअहीं मीणसुसुमारा य । मेस छगली य मेस य महिसा कुक्कुडजुगं जाव ॥ १२४ ॥
तत्र यशोधर दृष्टान्तः
४३

For Private Personel Use Only

Page #122

RSSXXXEXECXEXXEMEXIKEKK
तेसि निसुणिय अगणिय-दुहदंदोलिं विसुद्धसंवेगो । पभणइ भनीए दंडपासिओ वासिओ हियए ॥१२५।। भयवं ! म नित्थारसु, इमाउ भवभीमकूवकुहराओ । गिहिधम्मवरत्ताए, निप्फनाए गुणगणेहिं ॥१२६।। तो साहुणा तलवरो, सावयधम्मस्स भायणं विहिओ। पंचपरमिट्टिमंतं, निन्भंतं तह य सिक्खविओ ॥१२७।। अह तेहि कुक्कुडेहि वि, तं मुणिवयणं फुडं सुणंतेहिं । पत्नं जाईसरणं, तहेव गिहिधम्मवररयणं ॥१२८|| अइनिव्वेयपरेहि, संविग्गमणेहिं हरिसविवसेहिं । महया महया सद्देण, कूइयं तं सुयं रण्णा ॥१२९।। अह मह सरवेहितं, जयावलि निययदेविमिय भणिउं । नरवडणा इगइसुणा, ते दोवि हया गया निहणं ॥१३०॥ गम्मे जयावलीए, पुत्तत्ताए सुरिंददत्तजिओ । तेसुववन्नो एगो, बीओ पुण पुत्तिभावेण ॥१३॥ गम्भणुभावा देवी, हिंसापरिणामविरहिया सुहिया । जिणपवयणसवणमई, संजाया अभयदाणरई ॥१३२॥ नीसेसजीवअभयप्पयाणपउणो य डोहलो तीसे । नयरे पयंडेउ अमारिघोसणं पूरिओ रण्णा ॥१३३॥ कालक्कमेण देवी, पसवेइ जुगलिणि व्य वरजुगलं । तो कारवियं नयरे, निवेण वद्धावणं गरुयं ॥१३४॥ अह वारसम्मि दिवसे, ठवियं कुमरस्स अभयरुह नामं । कुमरीए अभयमइ, ति दो वि वदति सुहसुहओ ॥१३५।। निम्मलकलाकलावा, कमेण जुब्वणमणुत्तरं पत्ता । ता हट्टतुट्ठचित्तेण, राइणा चिंतियं एवं ॥१३६।। सामंताइसमक्वं, जुवरजपए ठवेमि कुमरमहं । कुमरीइ रूवविजियामरीइ कारेमि वीवाहं ॥१३७।। इय चिंतिऊण पत्तो, पारद्धिकएऽभिराममारामं । छिको य सुरहिपवणेण, पिच्छए मयलदिसिचकं ॥१३८॥
CCCCCCC
Jain Education
For Private & Personel Use Only
Mainelibrary.org

Page #123

धर्मरत्नप्रकरणम् ४४
दयालुगुण:१०
जालुपयाहिणतियं, अणापमाणावर इमे सुणया । न
ता तत्थ तिलयतरुवरतलम्मि कंचणगिरि व्व निकंपो । नासग्गनिहियनयणो, सुदत्तनामा मुणी दिवो ॥१३९।। हा अवसउणु ति पयंपिऊण कुविएण भूमिनाहेण । मुणिवरकयत्थणत्थं, छुच्छुक्किय मंडला मुक्का ॥१४॥ अइतिक्खदंतदाढाउग्गाढा हरिणपवणजइणगई । लल्लकमाणजीहा, ते पत्ता मुणिसमीवम्मि ॥१४॥ जलिरजलणं व तवसा, दित्तं तं ददु निप्पहा जाया । साणा ओसहिभरभग्गउग्गगरला विसहरु व्व ॥१४२।। काउं पयाहिणतियं, अणप्पमाहप्पओ मुणिवरस्स । चरणे पडियं महियलमिलंतमउलिं सुणयवंदं ॥१४३।। तं दडु वलियचित्तो, चिंतइ राया वरं इमे सुणया । न उण अहं जो अकुसलकारी एयस्स वि मुणिस्स ॥१४४॥ अह निवइबालमित्तो, सिद्विसुओ नामओ अरिहमित्तो। जिणमुणिपवयणभत्तो, मुणिनमणत्थं तहिं पत्तो ॥१४५।। नाओ य तेण मुणिवरउक्सग्गपरो निवस्सऽभिप्पाओ। भणियं च देव ! किमिणं, सविसायं आह राया वि॥१४६।। भो मित्त ! अलाहि ममं, चरिएणं पुरिससारमेयस्स । इयरो वि भणइ मा देव! एरिसं वयणमुल्लवसु ॥१४७।। लहु ओयरसु तुरंगा, भयवंतं बंदिमो सुदत्तमुणिं । भुवणच्छरियं चरियं, इमस्स किं देव ! न सुयं ते ? ॥१४८॥ अह संभंतेण निवेण, पमणियं कहसु कहसु भो मित्त ! | सुपुरिसकहा वि जा पावतिमिरहणणिक्कसरपहा ।।१४९।। जंपेइ अरिहमित्तो, कलिंगपहुअमरदत्तनरवाणी । पुत्तो आसि सुदत्तो, राया नायाबदायमई ॥१५०॥ तस्स य कयावि चोरो, उवणीओ तलवरेण भणियं च । देव ! इमो बुडूनर, वावाइय मुसिय अमुगगिहं ॥१५१॥ मणिकणगरयणधणजायमाइबहु गिहिउं च गच्छंतो । अम्हेहि अज्ज पत्तो, संपइ देवो पमाणं ति ॥१५२॥
मुणिपवयणभत्तो,
सायं आ
तत्र यशोधर दृष्टान्तः ४४
Jain Educat
la
For Private Personel Use Only
How.jainelibrary.org

Page #124

REXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
तो धम्मसत्थपाढा, अबराहं कहिय पुच्छिया रण्णा । एयस्स को णु दंडो!, तेहि वि एवं समुल्लवियं ॥१५३॥ करचरणसवणकप्पणपुबमिमो अरिहए वह चेव । तं सोउ चिंतह निवो, धिरत्यु एयस्स रज्जस्स ॥१५४॥ जीववह-अलियभासण-अदिनागिण्हण-अचंभचेराइ । आसवदारा दारा, व कुगइणो जत्थ वट्ठति ॥१५५।। रज्जे तओ सुदत्तो, ठविउं आणंदनामजामेयं । पासे सुहम्मगुरुणो, दिक्खं गिण्हइ इमो साहू ॥१५६॥ अह उत्तरिय तुरियं, तुरयाओ हरिसिओ महीनाहो । नमइ मुर्णिदं तेण वि, दिन्नो से धम्मलाभु त्ति ॥१५७।। तं दड्ड साहुरूवं, तन्वयणं सवणसुहयरं सुणिउं । लज्जाभरोणयमुहो, अणुतावा चिंतइ नरिंदो ॥१५८॥ कह कह वि नत्थि सुद्धी,रिसिघायणववसियस्स इह मज्झं । इमिणा असिणा ता लहु, लुणामि कमलं व नियमउलिं१५९ इय झायंतो वुत्तो, मुणिणा मणनाणिणा महाराय!। चिंताइ अलमिमीए, जं आयवहो वि पडिसिद्धो ॥१६०॥
आह च"भावियजिणवयणाणं, ममत्तरहियाण नत्थि हु विसेसो । अप्पाणम्मि परम्मि य, तो वज्जे पीडमुभो वि ।।१६१॥"
पञ्चवस्तु. गा. ५३९ न य अन्नं पावकलंकपकपक्वालणक्वमं राय ! । जिणवरपणीयपवयणवयणाणुट्ठाणवारि विणा ॥१६२॥ अह हिययगयाभिप्पायकहणओ रंजिओ भिसं राया । हरिसंसुपुण्णनयणो, नमिउं विष्णवइ मुणिपबरं ।।१६३।। भयवं! किं पच्छित्तं, इमस्स पावस्स घायणसमत्थं ? । मुणि आह नियाणविवज्जणेण पडिवक्खआसेवा ॥१६४॥
KkkkkkkkkERKKXXXXC
JainEducational
For Private Personal Use Only

Page #125

धर्मरत्नप्रकरणम्
४५
दयालुगुणः१०
इत्थ नियाण मिच्छत्तसंगयं पावहेउ अण्णाणं । तं चऽन्नहा ठियाणं, भावाणं अन्नहा गहणं ॥१६५॥ तुमए विचिंतियं निव!, अवसउणं समणओ इमो दिट्ठो । अवसउणत्ते य इम, निमित्तमज्झवसियं भद्द ! ॥१६६॥ जह किर एसो चिक्कणमलमइलतणू सिणाणपरिवज्जी । सोयायारविमुक्को, परघरभिक्खोवजीवि त्ति ॥१६७॥ ता मज्झत्थो होउं, खणमेगं मालवेस ! निसुणेसु । मलमलिणत्तं मइलत्तकारणं नो जओ भणियं ॥१६८॥ "मलमइलपंकमइला, धूलीमइला न ते नरा मइला । जे पावपंकमइला, ते मइला जीवलोयम्मि ॥१६९॥ खणमित्तं सलिलेहि, सरीरदेसस्स सुद्धिजणगं जं । कामंगं ति निसिद्ध, महेसिणं तं नणु सिणाणं ॥१७०॥"
उक्तं च"स्नानं मददर्पकर, कामाङ्गं प्रथमं स्मृतम् । तस्मात् कामं परित्यज्य, नैव स्नान्ति दमे रताः ॥१७१॥"
किमहला, गं मालवेसाणपरिवजी । अवसउण
ANS
"आत्मा नदी संयमतोयपूर्णा,सत्यावहा शीलतटा दयोर्मिः। तत्राभिषेकं कुरु पाण्डुपुत्र !,न वारिणा शुध्यति चान्तरात्मा॥१७२॥"
(महाभारते) "अक्खंडियवयनियमा, गुत्ता गुर्तिदिया जियकसाया । अइसुद्धबंभचेरा, सुइणो इसिणो सया नेया ॥१७३॥"
तथा चावाचि"नोदकक्लिनगात्रोऽपि, स्नात इत्यभिधीयते । स स्नातो यो दमे स्नातः, स बाह्याभ्यन्तरः शुचिः ॥१७॥
LAMBAॐ
तत्र यशोधर दृष्टान्तः ४५

For Private Personel Use Only
law.jainelibrary.org

Page #126

चित्तमन्तर्गतं दुष्टं, तीर्थस्नानन शुध्यति । शतशोऽपि जलधांत, सुराभाण्डमिवाशुचि ॥१७५।। सत्यं शौचं तपः शौचं, शौचमिन्द्रियनिग्रहः । सर्वभूतदया शौचं, जलशौचं च पञ्चमम् ॥१७६॥"
(महाभारते) आरंभनियत्तस्स य, अप्पडिबद्धस्स उभयलोए वि । भिक्खोवजीविगत्तं, पसंसियं सब्बसत्येसु ॥१७७॥
उक्तंच"अवधूतां च पूतां च, मूर्खाद्यैः परिनिन्दिताम् । चरेन्माधुकरी वृत्ति, सर्वपापप्रणाशिनीम् ॥१८८।। चरेन्माधुकरी वृत्तिमपि प्रान्तकुलादपि । एकत्र नेव भुञ्जीत, बृहस्पतिसमादपि ॥१७९॥ एवं च गुणग्यवियं, तियसाण वि मंगलं समणरूवं । गुणहरनरनाह ! कह, अवसउणत्तेण ते गहियं ? ॥ १८० ॥ एमाइ सुणिय राया, अइहिहो नहृदुट्ठमिच्छत्तो । मुणिनाहं पयलग्गो, खमावए निययमवराहं ॥ १८१॥ भणइ मुणी वि नरेसर !, इद्दहमित्तेण संभमेण कयं । नणु खमियं चेव मए, खंति चिय जं समणधम्मो ॥ १८२ ॥ नत्थि हु मुणिवरनाणस्स अविसओ इय विचिंतिउं रण्णा । तायस्स अजियाए, गईविसेसं मुणी पुट्ठो ॥ १८३ ॥ मुणिणा वि पिट्ठकुक्कुडवहमूलो तेसि सयलवुत्ततो । कहिओ जयावलीगम्भसंभवावच्चपरंतो ॥ १८४ ॥
तो चिंतियं निवइणा, अहह ! अहो ! महिलियाण करतं । ही ! मोहस्स गुरुत्तं, भवस्स धिक्कुच्छणीयत्तं ॥१८५॥ १० पकाम्नं क । एकानं ख ।
Jan Educat an inte

Page #127

धर्मरत्नप्रकरणम्
दयालुगुणः१०
जइ संतिनिमित्तं पि हु, विहिओ पिट्ठमयकुक्कुडवहो वि । तायज्जियाण जाओ, एवंविहदारुणविवागो ॥१८६॥ हा अहयं किह होहं, निरत्थयं जेण जियसया वहिया । अइकोहलोहमोहाभिभूयचित्तेण निच्चं पि ॥१८७॥ ता नूणं गंतव्वं, सरसरलेणं पहेण नरयम्मि । नत्थि हु इत्थ उवाओ, अहवा पुच्छामि भयवंतं ॥ १८८ ॥ अह मुणिउं निवहिययं, आह मुणी सुणसु नरवर ! उवायं । मणवयणतणुविसुद्धा, जिणिंदसद्धम्मपडिवत्ती ।। १८९॥ मिनी पमोय करुणा, मज्झत्थं सब्बया वि कायव्वं । नीसेसजियगुणाहियकिलिस्समाणाविणीएसु ॥ १९० ॥ एवं काउं सम्मं, परिपालिय निरइयारवयनियमा । निद्ववियअट्टकम्मा, परमपयं जंति अचिरेण ॥ १९१ ॥ अह तुट्ठो भणइ निवो, भयवं! अहमवि वयस्स किं उचिओ? । वागरइ गुरू नरवर !,अन्नो को नाम उचिओत्ति ॥१९२॥ तो रण्णा नियपुरिसा, वुत्ता भो! भो! कहेह मंतीणं । जह देवाणुपिएहि, कुमरो रज्जेभिसित्तब्वो ॥ १९३ ॥ न य कायब्बो खेओ, गहेमि दिक्खं सुदत्तगुरुपासे । तेहि वि तहेव कहियं, गंतूणं मंतिपमुहाणं ॥ १९४ ॥ ते संभंता सब्वे, अंतेउरिआउ कुमरकुमरीओ । सेसो परियणलोओ, तत्थारामे लहुं पत्तो ॥ १९५॥ मेइणितलासणत्थं, विच्छड्डियछत्तचामराडोवं । कह कह वि निवं नाउं, सगग्गयं ते भणंति इमं ॥ १९६ ।। गयदादु व्व भुयंगो, वारीढ़ व मत्तमायंगो । सीहो व्व पंजरगओ, किं झायसि रज्जभट्ट व्व ? ॥ १९७ ॥ तो रण्णा सव्वेसि, मुणिवयणं साहियं निरवसेसं । तं सुणिय जाइसरणं, संजायं कुमरकुमरीण ॥ १९८ ॥ संवेगमाविएहि, भवउविग्गेहि तेहि उल्लवियं । ताय ! अलं अम्हाणं, भोगेहिं भोगिभीमेहिं ॥ १९९ ॥
तत्र यशोधर दृष्टान्त: ४६
JainEducatcia13
For Private Personal use only
ainelibrary org

Page #128

गिहिस्सामो अम्हे, वि तायपाएहि सह समणभावं । पडिभणियं नरवडणा, मा पडिबंधं कुणह वच्छा ! ॥२०॥ तो विजयवम्मनियभाइणिजकुमरे ठवित्तु रजभरं । जिणनाहचेइएमुं, काउं अट्ठाहियामहिमं ॥२०१॥ कइवयअंतेउरपुत्तपुत्तिसामंतमंतिमाइजुओ । गिण्हइ सुदत्तगुरुणो, पासे गुणहरनिवो दिक्खं ।। २०२॥ कारुण्णसुपुण्णेणं, विण्णत्तो कुमरसाहुणा सूरी । नयणावलिं पि भयवं!, नित्थारसु भवसमुद्दाओ ॥२०३ ॥ भणइ गुरू करुणायर !, सा संपइ कुट्ठवाहिविहुरतणू । अच्छिन्नमच्छियाजालपरिगया लोयपरिभूया ॥ २०४ ॥ पइखणफुरंतरुद्दज्झाणवसा बद्धतइयनरगाऊ । अइदीहरसंसारा, धम्मस्सुचिया न थेवं पि ।। २०५॥ तो गुरुवेरग्गगओ, चरणं पालित्तु अभयरुइसाहू । तह अभयमई समणी, जाया देवा सहस्सारे ॥ २०६ ॥ इत्थेव भरहखित्ते, खित्ते इव करिसएहि कयसोहे । संकेयनिकेयं वरसिरीइ पुरमत्थि साएयं ।। २०७ ।। विणयंधरो धरो इव, सुपइट्टो सफलओ निवो तत्थ । लच्छिमई तस्स पिया, पियामहस्सेव सावित्ती ॥ २०८ ।। अह सोऽभयरुइजीवो, तत्तो चविऊण तीइ उयरम्मि । मुत्तामणि ब्व सुत्तीपुडे सुचित्तो समुप्पन्नो । २०९॥ पडिपुण्णेसु दिणेसुं, सुसुमिणपिसुणियसुपुण्णपन्भारं । सा पसवइ मलयमहि, व्व चंदणं नंदणं परमं ॥२१॥
नाऊण इमं राया, पियंवयादासचेडिवयणाओ । कारेइ हट्टतुट्ठो, नयरे बद्धावणं एवं ॥ २११॥ १°अह इत्थ°ख । २ एयंक-ख ।
Jain EducationR.15
For Private
Personal Use Only
M.jainelibrary.org

Page #129

धर्मरत्नप्रकरणम्
दयालुगुण:१०
तथा हिमुच्चंति झत्ति पुरगुत्तियाई, दाणाई महंति पवत्तियाई । निरु निरुवम किज्जइ हट्टसोह, नच्चंति पउरपाउल अखोह ॥२१२॥
आवंति बहुयजणअक्खवत्त, गायंति कुलबहु कमलनित्त । तहिं पढहि नगारिय भट्ट चट्ट, दीसंति ठाणठाणम्मि नट्ट ।२१३॥ बझंति हु घरि घरि तोरणाई, सोहिज्जइ वररच्छामुहाई। उझिजइ जूवहमूसलसहस, ठाविज्जइ कंचणपुनकलस।।२१४॥ एवं भूमिप्पहु जम्ममहामहु,कारिय दस दिवसइ नयरि। तउ कुमर मणोहरु नामु जसोहरु,संठावइ अइहरिसभरि ॥२१५॥ सो वडंतो नवनवकलाहि नवससहरु व्य पइदिवसं । जाओ य जुब्बणत्थो, जसधवलियसयलदिसिवलओ ।। २१६ ।। अहे अस्थि कुसुमनयरे, ईसाणो इव तिसत्तिपरिकलिओ। ईसाणसेणराया, विजया नामेण से देवी ।। २१७ ॥ सो अभयमईजीवो, सग्गाओ चविय तीइ उयरम्मि । वरधूया संजाया, विणयमैई नाम विक्खाया ।। २१८ ॥ पत्ता य तरुणभावं, सयंवरा पेसिया नरिंदेण । बहुभडचडगरसहिया, कुमरस्स जसोहरस्स इमा ॥२१९ ।। विणयंधरस्स रण्णो, य बहुमए नयरबाहिरुज्जाणे | आवासिया य एमा, विवाहदिवसे य अह पत्ते ॥ २२० । लच्छिबईपमुहेहि, कुमरो मणिरयणकणयकलसेहिं । मज्जाविओ विलेवणवत्थाहरणेहिऽलंकरिओ ॥ २२१॥ आरोविओ गईदे, वीइज्जतो य चारुचमरेहिं । सिरधरियधवलछत्तो, थुव्बंतो मागहजणेण ॥ २२२ ।।
सिंधुरखंधगएणं, अणुगम्मतो निवाइलोएणं । पइदिसिविसट्टरहतुरियघट्टकलिओ य जा जाइ ।। २२३ ॥ १° तह ° ग । २० वई ख-ग । ३° विसद्दक पइदिवसि व ख ।
तत्र यशोधर दृष्टान्तः
४७
in Educatan Interational
For Private Personal use only

Page #130

Jain Educationtional
ता फुरियरुइरदाहिणन यणेण जसोहरेण कुमरेण । कल्लाणासिद्धिभवणे, कल्लाणागिर मुणी दिट्ठो ।। २२४ ॥ मन्ने एरिसरूवं, कत्थ वि मे दिट्ठपुव्त्रयं ति इमो । ईहापोहगयमणो, समुच्छिओ हत्थिखंधम्मि ॥ २२५ ॥ धरिओ य निवडमाणो, पासट्ठियरामभदमित्तेण । किं किं ? ति जपमाणा, निवाइणो वि य तहिं पत्ता ॥ २२६ ॥ चंदणजलपडुपवणप्पयाणपउणीकओ कुमारवरो । सुमरियजाई पुट्ठो, रण्णा किं वच्छ ! एयं ? ति ॥ २२७ ॥ कुमारः - ताय ! अड़गहिरसंसारविलसियं दारुणं इमं एवं ।
राजा - को इत्थ अवसरो भवविलसियचिताह ते वच्छ !१ ।। २२८ ।
कुमारः
एसा कहा महंती, ता ताय ! कहिं पि एगदेसम्मि । उवविसह जेण एयं, ' कहेमि सयलं निययचरियं ।। २२९ ।। रणावि तहेव कए, कुमरो साहइ सुरिंददत्तभवा । आरम्भ पिट्टकुक्कुडवहजणियकिलेसभरविरसं ।। २३० ॥ नियतं तं जाईसुमरणपअंतयं तयं सुणिउं । भणइ निवाइजणो कह, विरसो जियत्रहविगप्पो वि १ ।। २३१ ॥ तो कयअंजलिबंधो, कुमरो जंपर पसीय मह ताय ! । अणुमन्नसु चारितं, तरेमि जेणं भवसमुदं ||२३२ || पुत्तअ नेहमोहियमई नरिंदो कहिं पि जा कुमरं । न विसजड़ ता इमिणा, महरसरं विष्णवियमेयं ||२३३ || संसारो दुहहेऊ, दुक्खफलो दुसहदुक्खरूवो य । नेहनियलेहि बद्धा, न चयंति तहावि तं जीवा ॥ २३४ ॥
१० एवं क ग ।

jainelibrary.org

Page #131

धर्मरत्नप्रकरणम्
दयालु
EXCBEF
गुणः१०
जह न तरइ आरुहिउँ, पंके खुत्तो करी थलं कह वि । तह नेहपंकखुत्तो, जीवो नारुहइ धम्मथलं ॥२३५ ॥ छिज्जे सोसं मलणं, बंधं निप्पीलणं च लोयम्मि । जीवा तिला य पिच्छह, पावंति सिणेहपडिबद्धा ॥ २३६ ॥ दूरुझियमाया, धम्मविरुद्धं च कुलविरुद्धं च । किमकजं जं जीवा, न कुणंति सिणेहपडिबद्धा ।। २३७॥ थेवो वि जाव नेहो, जीवाणं ताव निबुई कत्तो। नेहक्वयम्मि पावइ, पिच्छ पईवो वि निव्वाणं ॥२३८ ।। इय सोउ निवो जंपइ, एवमिणं किं तु वच्छ ! अइसच्छ ! । ईसाणरायधूया, एसा कह होहिहि वराई ? ॥२३९ ॥ कुमरो भणइ इमा वि हु, साविजउ एस वइयरो ताय ! । सोऊण इमं सम्मं, कयावि बुझिज जिणधम्मे ॥ २४॥ जुत्तं इमं ति रण्णा, पुरोहिओ संखवद्धणो नाम । पट्टविओ तत्थेयं, संबंधं कहसु कुमरीए ॥२४१ ।। सो वि हु गंतूण खणेण, आगओ भणइ निवकुमारस्स । सिद्धा मणोरहा किह ?, निवेण पुट्ठो इमो आह ॥ २४२॥ देव ! इओ हं पत्तो, तत्थेवं पभणिया मए कुमरी । एगमणा होउ खणं, देवाएसं सुणसु भद्दे ! ।। २४३ ॥ नीरंगीपिहियमुही, कयंजली चत्तासणा सा वि । आइससु ति भणंती, पयंपिया मे निवइपुत्ती ॥ २४४ ॥ इह इतस्स कुमारस्स, साहुदंसणवसेण अजेव । जायं जाईसरणं, संभरियं पुत्वभवनवगं ।। २४५॥
तथाहिआसि विसालाइ निवो, सुरिंददत्तो जसोहरापुत्तो। वुत्ते इत्तियमित्ते, वि झत्ति मुच्छं गया कुमरी ।। २४६ ।। खणमित्तण संपत्तचेयणा जंपिया मया एसा । किमियं ? ति तीइ बुत्तं, जसोहरा भद्द ! हं चेव ॥२४७ ।।
तत्र यशोधर दृष्टान्तः ४८

For Private Personel Use Only

Page #132

तो कुमरेण व सव्वं, कहिऊणं जंपियं ईमं तीए । वीवाहेण अलं मे, जं रुचइ कुणउ तं कुमरो ।। २४८॥ तं सुणिय आगओ हं, एवं कहिए पुरोहिएण निवो । संठवइ लहुं पुतं, मणोरहं नाम नियरजे ॥२४९ ।। कुमरजसोहरसामंतमंतिअंतेउरेण परियरिओ । सिरिइंदभूइंगणहरपासे दिक्वं पवजेइ ॥ २५० ॥ अह सो जसोहरमुणी, छज्जीवनिकायपालणुज्जुत्तो । दुद्धरतवचरणजलंतजलणनिद्दहियदुरियदुमो ।। २५१ ।। गुरुपायपसायविबुद्धसुद्धसिद्धंतसारसब्यस्सो । सव्वस्सोयविमुक्को, उक्कोसचरित्तसुपवित्तो ॥२५२ ॥ संपत्तायरियपओ, पओसरहिओ हिओवएसेहिं । नित्थारिय भवियजणं, उप्पाडिय केवलं नाणं ।। २५३ ।। दुदृढमूलपगई, उत्तरपगईण अट्ठवन्नसयं । खविउं निवियदुहो, पत्तो अयरामरं ठाणं ॥ २५४ ॥ विणयवई वि हु सव्वं, जणगाईणं कहेवि नियचरियं । संबुद्धा पब्बइया, सुगईए भायणं जाया ।। २५५ ।। एवं दुःखपरम्परामसुमतः सङ्कल्पितस्यापि भो :, आरंभेण यशोधरस्य सततं श्रुत्वा पुराजन्मसु । दुःखध्वंसकरी भवार्णवतरी सद्धर्मवासस्तुरी, नित्यं जीवदयां हताखिलभयां भव्या ! विधत्ताक्षयाम् ॥ २५६ ।।
इति यशोधरचरितं समाप्तम् । उक्तो दयालुरिति दशमोगुण :॥१०॥
RACKKAKEEKEXXXXXX.
१ तो°क-ख । २. दत्तख ।
Jain Education Tenidiona
For Private & Personel Use Only
Lainelibrary.org

Page #133

धर्मरत्नप्रकरणम् ४९
उक्तो दयालुरिति दशमो गुणः, सम्प्रति मध्यस्थसोमदृष्टिरित्येकादृशं गुणमभिधित्सुराहमज्झत्थसोमदिट्ठी धम्मवियारं जहट्ठियं मुणइ
कुणइ गुणसंपओगं, दोसे दूरं परिचयइ ॥ १८ ॥
मध्यस्था क्वचिद्दर्शने पक्षपातविकला, सौम्या च प्रद्वेषाभावाद् दृष्टिः दर्शनं यस्य स मध्यस्थसौम्यदृष्टिः सर्वत्रारक्तद्विष्ट इत्यर्थः । ' धर्मविचारं' नानापाषण्डमण्डलीमण्डपोपनिहितधर्मपण्यस्वरूपं ' यथावस्थितं ' स्वगुणनिर्गुणाल्पबहुगुणतयाव्यवस्थितं कनकपरीक्षानिपुणविशिष्टकनकार्थिपुरुषवत् 'मुणति' बुध्यते, अत एव 'करोति' विदधाति 'गुणसम्प्रयोगं' गुणै - ज्ञानादिभिः सह सम्बन्धम्, । 'दोषान्' प्रतिपक्षभूतान् 'दूरं' ति दूरेण 'परित्यजति' परिहरति । सोमत्रसुब्राह्मणवत्

तत्कथा चैवम्
कोसंबी अत्थि पुरी, पभूयपव्त्रा सुउच्छुलट्ठि व्य । आजम्मअइदरिदो, सोमवसू तत्थ वरविप्पो ॥ १ ॥ जं जं करेइ कम्मं तं तं सयलं पि होइ से विहलं । ता उब्बिग्गो घणियं, जाओ धम्मुम्मुहो किंचि ॥ २ ॥ सो धम्मसत्थपाढेण धम्मसालाइ अन्नदियहम्मि । सिस्साण कहिज्जतं, धम्मफलं इय निसामेइ || ३ || गिरिसिहरसुतुङ्गा दंतिणो भूरिदाणा, जियजलहितरंगा वाउवेगा तुरंगा । रहभडवरकोडी लच्छिविच्छहसारा, नगरनिगममाई हुंति धम्मा जियाणं || ४ ||

मध्यस्थ
सोमदृष्टि
गुणः ११
तत्र सोमवसु
दृष्टान्तः ४९

Page #134

अमरनियरपुज्ज वासवत्तं पवितं, मयलभरहरज्जं भूरिभोगेहि सज्ज । हलहरनिवइत्तं जं इहं केसवत्तं, कयभुवणचमकं धम्मलीला इयंतं ॥ ५॥ रहसवसनमंतुद्दामदेविंदविंदप्पणयमसमसुक्ख जं च तित्थाहिवत्त । अवरमवि पसत्थं पाणिणो जं लहंते, तमिहफलमसेसं धम्मकप्पडुमस्स ॥ ६ ॥ तं सोउ जंपइ दिओ, सच्चमिणं किंतु कहसु पसिऊण । कस्स सयासे एसो, धम्मो मे गिहियचु त्ति ? ॥७॥ सो पडिभणेइ मिट्ट, भुंजेयत्वं सुहं च सोयव्वं । लोयप्पिओ य अप्पा, कायव्यो इय पए तिहि ॥ ८॥ जो सम्म अवबुज्झइ, अणुचिट्ठइ तस्स पायमूलम्मि । गिहिज्ज तुमं धम्मं, भद्दपयं भद्द ! लहु लहिसि ॥ ९ ॥ को पुण एसिं अत्यु त्ति पुच्छिओ कहइ धम्मपाढी वि । भो भ६ ! विमलमइणो, परमत्थं एस बुज्झति ॥ १० ॥ अह सुद्धधम्महेउं, दंसणिणो बहुविहे वि पुच्छंतो । एगम्मि सन्निवेसे, समागओ भिक्खवेलाए ॥ ११ ॥ ओयरिओ मढियाए, एगस्स चत्तलिंगधारिस्स । होसु अतिहि ति तं ठविय, अप्पणा सो गओ मिक्ख ॥ १२ ॥ गहिउँ खणेण भिक्ख, सो पत्तो तो दुवेवि ते भुत्ता । समयम्मि धम्मतत्त, दिएण पुट्ठो कहइ लिंगी ।। १३ ॥ भद्द ! हइ सोमगुरुणो, अम्हे जससुजसनामया सीसा । उवइ8 णो तत्तं, मिट्ठ भुतवमिच्चाइ ।। १४ ।। न य अत्थो परिकहिओ, अचिरेण गओ गुरू य परलोयं । तो हं नियबुद्धीए, इय आराहेभि गुरुवयणं ।। १५॥ मंतोसहमाईहिं, विहिओ मे लोगवल्लहो अप्पा । पावेमि मिट्ठमन्नं, इह मढियाए सुवेमि सुहं ॥ १६ ॥
in Education
For Private Personal Use Only
ainelibrary.org

Page #135

धर्मरत्न
प्रकरणम् ५०
अह चिंतह सोमवम्, अहो इमो गुरुवइट्ठतत्तस्स । भमइ बहिं जं गुरुणो, भिप्पाओ संभवइ नेवं ।। १७ ।। तथाहि"मंतोसहिपमुहेहिं, जायइ जीवाण घायणं नूणं । तो लोगपिओ अप्पा, कह परमत्थेण इह होइ || १८ || पाएण मिट्ठमन्नं जणे जीवाण गाढरसगिद्धिं । तत्तो भवपरिबुट्टी, ता परमत्थेण कडुमिणं ॥ १९ ॥ हिमधामधामनिम्मलसीलाण रिमीण विजियकरणाणं । एगंतवामबद्धा, नणु सुहसिज्जा वि पडिसिद्धा ॥ २० ॥" तथा चोक्तम्
"सुखशय्यासनं वस्त्रे, ताम्बूलं स्नानमण्डनम् । दन्तकाष्ठं सुगन्धं च ब्रह्मचर्यस्य दूषणम् ॥ २१ ॥ इय चितिऊण तेणं, पुट्ठो लिंगी कहेसु भद्द ! तुहं । गुरुभाया कत्थ स आह अमुगगामम्मि निवसेइ ।। २२ ।। यदि सोमव तत्थेव गओ ठिओ य सुजसमढे । भुत्ता दुवेवि गेहे, इकस्स महिडिसिस्स ।। २३ ।। पुट्ठो य तेण तत्तं, सुजसो कहिऊण पुव्ववत्ततं । भणइ इगंतरमहयं, जिमेमि मह होइ तो मिट्ठे || २४ ॥ झाणज्झयणपसंतो, जत्थ व तत्थ व सुहं सुवामि त्ति । लोयपिओ निरीह त्ति, एवं पकरेमि गुरुवयणं ।। २५ ।। तं सुणिय दिओ चिंत, चारुतरो एस किं तु गुरुवयणं । अइगंभीरं को नणु, जाणइ गुरुयाण भिप्पायं १ ।। २६ ।। कवि वई इमीए, सुद्धं अत्थं अहं सुणिस्तामि । इय चिंतासंतत्तो संपत्तो पाउलिपुरम्मि ॥ २७ ॥
१० समश्वयई गू

मध्यस्थ
सोम
गुणः ११
तत्र सोमवसु दृष्टान्तः ५०

Page #136

Jain Education
ational
सत्थपरमत्थवित्थारवेहणो जरण समयकुसलस्स । विबुहस्स तिलोयणनामगस्स गिहमेस संपत्तो ॥ २८ ॥ पवितो य निरुद्धो, जा अणवसरुत्ति दारवालेणं । दंतवणकुसुमहत्थो, ता एगो किंकरो पत्तो ॥ २९ ॥ मग्गिज्जतो वि अदाउ दंतवणमाइ सो गओ मज्झे । निस्सरिय खणेण अमग्गिओ वि तं दाउमारद्धो ॥ ३० ॥ एस न दिंतो पुत्र, किमिन्हि देइ त्ति सोमवसुपुट्ठो । पभणह वित्ती पढमं, पहुणो दिन्ने हवइ भत्ती ।। ३१ ।। इहरावन्ना तस्स उ, उद्धरियं सेसयाण सेसे व । इत्तो य दोहि पुरिसेहि मग्गियं तत्थ आयमणं ॥ ३२ ॥ एगए तरुणी, दिनं तं वालुगाइ एगस्स । बीयस्स दीहदंडग उल्लंकेणं दिएण तओ ॥ ३३ ॥ पुट्ठो भइ दुवारी, भो भद्द! इमीड़ पढमओ भत्ता । बीओ उण परपुरिसो, ता एवं चैव उचियं ति ॥ ३४ ॥ इत्थं रम्मि बहुभट्टचपयडिज्जमानमइविहवा । वरसिवियं आरूढा, तत्थेगा आगया तरुणी ।। ३५ ।। का एसा किं एवं समेइइय पुच्छिए पुणो तेणं । दोवारिएण भणियं, पंडियध्या इमा भद्द ! ।। ३६ ।। रायउलम्मि समस्सापयपूरणपत्तगरूयसम्माणा । सगिहं समेइ एवं सरस्सई नाम विक्खाया ॥ ३७ ॥ कह पूरियं इमीए, पयं ति दियपुच्छिओ भणह वित्ती । अवलंबियं पयमिमं रण्णा इय पूरियमिमीए ॥ ३८ ॥ ' तेन शुद्धेन शुद्धयति '
तयथा
यत्सर्वव्यापकं चित्तं मलिनं दोपरेणुभिः । सद्विवेकाम्बुसंपर्कात् तेन शुद्धेन शुद्धयति ॥ ३९ ॥

२६
jainelibrary.org

Page #137

धर्मरत्नप्रकरणम् ५१
Jain Education
अइसा गिहं पविट्ठा जणगेण मिनंदिया तओ विप्पो । चिंतइ इमस्स सयलो, परिवारो वि हु अहो ! विबुही ॥ ४० ॥ लद्भावसरो व गओ, पणओ य तिलोयणस्स पयकमलं । विन्नवह विबुहपुंगव ! वयगहणं काउमिच्छामि ॥ ४१ ॥ ता पसिय साहस गुरुं कस्स सयासंसि हं गहेमि वयं १ । सो आह जो पयतियं, मिट्टं त्तव्वमिच्चाई ॥ ४२ ॥ चक्खाणइ तह पाल, तस्स सयासे गहेसु तं दिवखं । तो जंपड़ सोमवसू, को पुण एएसि परमत्थो १ ॥ ४३ ॥ भणइ बुहोबि महायस ! अकयमकारियमकप्पियं सुद्धं । महुयरवित्तीलद्धं, रागद्दोसेहि परिमुकं ॥ ४४ ॥ मणिमंतमूलओसहपओगपरिवज्जियं च आहारं । जो भुंजइ सो इहयं, परमत्थेणं जिमइ मिट्ठ ।। ४५ ।। जं सुद्धं आहार, भुंजतो न खलु बंधए कम्मं । कडुयविवागं तेणं, एरिसमिह बुच्चए मिट्ठे ॥ ४६ ॥ एयव्विवरीय पुण, भुजतो हिंसगु चि बंधेइ । असुहविवागं कम्मं, तेण अमिहं जओ भणियं ।। ४७ ।। “अजयं भुंजमाणो उ, पाणभूयाह हिंसइ । बंधई पावयं कम्मं तं से होइ कइयं फलं ॥ ४८ ॥ ( दशवै० अ. गा. ) जो आहिमुको, सज्झायज्झाणसंजमुज्जुत्तो । गुरुणुन्नाए विहिणा, निसि सुबइ सुहेण सो सुबइ ।। ४९ ।। धणधन्नसुवण्णहिरण्णरयणचउचरणपमुहदविणम्मि । जो निचं निप्पिवासो, लोयपिओ होइ सो चेव ।। ५० ।।
यतः
“विश्वस्यापि स बल्लभो गुणगणस्तं संश्रयत्यन्वहं तेनेयं समलंकृता वसुमती तस्मै नमः सन्ततम् । तस्माद् धन्यतमः समस्ति न परस्तस्यानुगा कामधुक् । तस्मिन्नाश्रयतां यशांसि दधते सन्तोषभाग् यः सदा ॥ ५१ ॥

[मध्यस्थसोमदृष्टि
गुणः ११
तत्र सोमवसु
दृष्टान्तः ५१
jainelibrary.org

Page #138

एवं निसामिऊणं, तिलोयणं पइ भणेइ सोमवसू । परमत्यवत्थुपयडणनिउणस्स नमो हबउ तुज्य ॥ ५२ ॥ पभणइ बुहोवि भो भद्द ! तं सिधन्नो सुलक्खणो तं सि । अवितहधम्मवियारं, जो एवं नियसि मात्थो ॥५३॥ अह पुच्छिऊण विबुहं, तग्गेहाओ विणिग्गओ एस । अइसुद्धधम्मगुरुलाभलालसो नालसो जाव ॥५४॥ पुन्बुत्तजुत्तिजुत्तं, आहारं फासुयं गवसंते । जुगमित्तनिहियनयणे, जिणमयसमणे नियइ ताव ।। ५५ ॥ तो चिंता सो हिट्ठो, मयं पुण्णा मणोरहा सम्वे । कप्पतरुणु व गुरुपायसंगया जं इमे दिवा ॥ ५६ ॥ तिर्सि पिट्ठीइ गओ, आरामे बंदिउं सुघोसगुरुं । पुट्टो पयतिगअत्थो, कहिओ सूरीहि वि तहेव ॥ ५७ ।। नाओ पढमपयत्थो, मुणिजणआहारगहणओ चेव । सेसपयजाणणत्थे, तत्थेव ठिओ य सो रतिं ।। ५८ ॥ आवस्सयाइ काउं, भणिउं पोरिसिमणुनविय सूरिं । आगमविहिणा सुत्ता, मुणिणो गुरुणो पुणुट्ठित्ता ।। ५९ ।। उवउत्ता वेसमणझयणं परियट्टि लहु पयट्टा । चलियासणो कुबेरो, समागओ तत्थ तब्वेलं ॥६॥ तं निसुणइ एगग्गो, माणसमत्तीइ नमिय गुरुचरणे । जंपेइ वरेसु वरं, भणइ गुरू धम्मलाहो ते ॥ ६१ ।। तो अइहरिसियहियओ, भासुरदिपंतकंतरूवको । नमिऊणं गुरुपाए, पत्तो धणओ सयं ठाणं ॥ ६२ ॥ त दह पहिट्ठमणो, सोमवसू लद्धसुद्धधम्मवसू । चिंतह अहो भयवओ, तिजयपसिद्धं निरीहतं ॥ ६३ ।। साहिय नियत्तत्तो, दिक्वं गिण्हइ सुघोसगुरुपासे । मज्जत्थसोमदिही, कमेण जाओ सुगइभागी ॥ ६४ ॥
Jain EducationaNerior
For Private & Personel Use Only
Pjainelibrary.org

Page #139

धर्मरत्नप्रकरणम् ५२
गुणर... गुणः १२
इत्येवमुच्चैस्तरबोधिलाभमुख्यं फलं सोमवसोविशिष्टम् । माध्यस्थ्यभाजः परिभाव्य भव्या भव्येन भावेन तदेव धत्त ॥६५॥
इति सोमवसुकथा समाप्ता। उक्तो मध्यस्थसोमदृष्टिरित्येकादशो गुणः, इदानीं द्वादशं गुणरागिगुणमाह
गुणरागी गुणवंते, बहु मन्नइ निग्गुणे उवेहेइ ।
गुणसंगहे पवत्तइ, संपत्तगुणं न मइलेइ ॥१९॥ ____ गुणेषु-धार्मिकलोकभाविषु रज्यतीत्येवशीलो 'गुणरागी' गुणभाजो यतिश्रावकादीन्'बहु मन्यते' मनःप्रीतिभाजनं करोति, यथा-अहो धन्या एते, सुलब्धमेतेषां मनुष्यजन्मेत्यादि । तर्हि निर्गुणान्निन्दतीत्यापन्नम्, यथा देवदत्तो दक्षिणेन चक्षुषा पश्यतीत्युक्ते वामेन न पश्यतीत्यवसीयते ।
तथा चाहुरेके'शत्रोरपि गुणा ग्राह्या, दोषा वाच्या गुरोरपि' इति । न चैतदेवं धार्मिकोचितमित्याह 'निर्गुणानुपेक्षते' असंक्लिष्टचित्ततया तेषामपि निन्दा न करोति,
यतः स एव मालोचयति"सन्तोऽप्यसन्तोऽपि परस्य दोषा,नोक्ताः श्रुता वा गुणमावहन्ति। वैराणि वक्तुः परिवर्द्धयन्ति,श्रोतुश्च तन्वन्ति परां कुबुद्धिम्॥१॥
Jain EducationlineCHHati

Page #140

Jain Education
तथा-
कालम्म अणाईए, अणाइदोसेहि वासिए जीवे । जं पात्रियइ गुणो वि हु, तं मन्नह भो ! महच्छरियं ॥ २ ॥ भूरिगुणा विरल च्चिय, एकगुणो वि हु जणो न सव्वत्थ । निदोसाण वि भद्दं, पसंसिमो थोवदोसे वि ॥ ३ ॥ इत्यादि संसारस्वरूपमालोचयन्नसौ निर्गुणानपि न निन्दति, किंतूपेक्षते - मध्यस्थभावेनास्त इत्यर्थः । तथा गुणानां संग्रहे समुपादाने 'प्रवर्त्तते' यतते । 'सम्प्राप्तम्' अङ्गीकृतं गुणंसम्यग्दर्शन विरत्यादिकं न मलिनयति' नसातिचारं करोति पुरन्दरराजवत् ।
तचरितं त्विदम्
अस्थि सयामयरहिया, नयरी वाणारसी हरिपुरि व्व । निद्दलियसत्तुसेणो, तत्थ नरिंदो विजयसेणो ॥ १ ॥ तस्सासि कमलमाला, सुकमलमाल व्व गुणजुया देवी । पुत्तो पुरंदरो तह, पुरंदरो इव सुरूवधरो || २ || सो पगईए गुणरागसंगओ चंगओ स सीलेण । अणवरयं से गिज्जइ, पुररमणीहिं गुणप्पसरो ॥ ३ ॥ तस्स महदाण परिस बन्नणपउणो विमुक्कनियकिच्यो । अभिरमइ विबुह मग्गण सुहडजणो सयलनयरीए ॥ ४ ॥ तं च तहा गुणभवणं, सुणिउं च तम्मि अणुरत्ता । गाढं अन्ना निवइस्से, पणइणी मालई नाम || ५ || पेसेइ निययधाई, उज्जाणगयं भणेइ सा कुमरं । एगंतं काउ खणं, मह वयणं सुणसु कारणियं ॥ ६ ॥
१ ० विजयस्स क
२७
National

jainelibrary.org

Page #141

धर्मरत्नप्रकरणम् ५३
Jain Educationational
कुमरेण वि तह विहिए, सा जंपइ निवडणो हिययदद्दया । मालइनामा देवी, भवस्स गंगेव सुपसिद्धा || ७ | सा तुह दंसणगुणसवणपउणमयणुग्गअग्गिसंतत्ता । सिच्चउ कुमर ! वराई, तुमए नियसंगमजलेण ॥ ८ ॥ तं सुणिय चिंतह इमो, अहह अहो मोहमोहिया जीवा । इह परलोयविरुद्धे वि कहमकज्जे पयति ।। ९ ।। इय सविसाओ चिंतिय, तं धाई भणइ नरवरंगरुहो । मज्झत्था होऊणं, मह वयणं सुणसु खणमेगं ॥ १० ॥ परनरमित्ते वि कुलंगणाण जुत्तो न होड़ अणुराओ । जो पुण पुत्ते त्रि इमो, सो अह दूरं चिय विरुद्धो ॥। ११ ॥ सुकुलुब्भवनारीओ, परपुरिसं चित्तभित्तिलिहियं पि । रविमंडलं व दट्टु दिट्ठि पडिसंहरंति लहुं ॥ ॥ १२ ॥ अविच्छिन्न कण्ण करचरणनासमवि वाससयगपरिमाणं । परपुरिसं कुलनारी, आलवणाईहि वज्जेइ ॥ १३ ॥ इय भणिय तेण धाई, विसज्जिया तीइ कहइ सा सव्वं । तहवि हु अठायमाणी, सा पेसइ दुइमन्नन्नं ॥ १४ ॥ तत्तो विसन्नचित्तो, चिंतर कुमरो हणेमि किं अप्पं १ | अहवा परघाओ विव, पडिसिद्धो अप्पघाओ वि ।। १५ ।। जय कहिज्जइरण्णो, इमा वराई तओ विणस्सेइ । ता देसंतरगमणं जुत्तं मे सयलदोसहरं ।। १६ ।। इय वीमंसिय हियए, करकलियकरालकालकरवालो । नयरीओ निक्खंतो कुमरो जा जाइ किंपि भुवं ॥ १७ ॥ ता मिलिओ तस्सेगो, दिओ भगइ कुमर ! ऽहं गमिस्सामि । सिरिसंडिन्भाविसइकमंडणे नंदिपुरनयरे ।। १८ ।। कुमरो वि आह अहमवि, तत्थेव गमी अहो सुसत्थु ति । इय बुत्तु दोवि चलिया, अग्गे मग्गे अणुव्विग्गा ॥ १९ ॥ अह उच्छुरिओ बहुसिल्लभल्लदुल्ललियभिल्लसंघजुओ । पल्लिवई वज्जभ्रुओ, इय भणिओ तेण निवतणओ ॥
२० ॥

गुणराग गुणः १२
तत्र पुरन्दर राजर्षिकथा
५३
v.jainelibrary.org

Page #142

मा भणसि जन कहियं, रे! रे! एस म्हि तुज्झ पिउ सत्तू । तो खलभलियं विष्पं, संठविउ भणइ कुमरो वि॥२१॥ जं पिउरिउणो उचियं, तं बालो वि हु इमो जणो कुणउ | करुणारसो जइ परं, किंपि खणं नणु निवारेइ ॥ २२ ॥ इय सवियडू कुमरस्स, भणियमायन्निऊण पल्लिवई । फुरियगुरुकोवविज्जू, वरिसइ सरविसरधाराहि ॥ २३॥ खरमारुयलहरी इव, विहलाविय असिलयाइ ताउ लहुं । कुमरो किरणपओगा, चडिऊण रहम्मि चरडस्स ॥ २४ ॥ दाउँ हियए पायं, कर करेणं गहित्तु अह भणइ । रे! कत्थ हणामि तुमं? स आह सरणागया जत्थ ।। २५ ।। चिंतइ कुमरो इमिणा, वयणेण निवारए पहारमिमो। सरणागयाण गरुया, जेण न पहरति भणियं च ॥ २६ ॥ "नयणहीणहं दीणवयणहं करचरणपरिवज्जियहं । बालवुदृबहुखंतिमंतहं विससियहं वाहियहं । रमणिसमणवणिसरण पत्तहंदीणहं दुहियह दुत्थियहं । जे निद्दया पहरंति आसत्तवि कुल सत्तमइ फुड पायालि नयंति ॥२७॥ इय भाविय सो मुको, पल्लिवई विष्णवेइ कुमरवरं । तुह अम्हि किंकरो है, तुह आयत्तं सिरं मम ॥ २८ ॥ इय सप्पणय भणिउं, वज्जभुओ इच्छियं गओ देसं । कुमरो वि दिएण समं, कमेण नंदिउरमणुपत्तो ॥ २९ ॥ तत्थ य बहिरुज्जाणे, वीसमइ इमो समाहणो जाव । ताव वरलक्खणजुयं, ससहरकरधवलसिचयधरं ॥ ३० ॥ गुणगणजुत्तं इंत, कंपि नरं ददु चिंतए कुमरो । एयारिसा सुपुरिसा, नूणं अरिहंति पडिवत्तिं ।। ३१ ।। तो अन्मुट्ठिय दूराउ पायमवधारह त्ति जंपेइ । उववेसिउं सठाणे, कयंजली विष्णवइ एवं ॥ ३२ ॥ सामि! तुह दंसणेणं, जायं सफलं ममागमणमित्य । जइ नाइरहस्सं ता, पहुचरियं सोउमिच्छामि ॥ ३३ ॥
JainEducati-RIX
.
ForPrivate sPersonal use Only
Jainelibrary.org

Page #143

धर्मरत्नप्रकरणम् ५४
गुणरागगुणः१२
अह सो निवसुयविणयावज्जियहियओ इमं पसाहेइ । गरुयं पि रहस्सं तुह, कहियव्वं किं पुण इमं ति ॥ ३४॥ इह नाइसुदूरे सिद्धकूडसेलम्मि सिद्धबहुविज्जो । भूयाणंदो नामेण कुमर ! निवसामि हं सिद्धो ॥ ३५॥ मह अत्थि सारभूया, इक्का विज्जा अहाउयं थोवं । नाऊण अप्पणो हं, चिंतिउमेवं समारो ॥३६॥ पत्तस्स अभावाओ, विज्जं एयं करेमि कहमिहिं । नय विज्जाए दाणं, उचियमपत्ते जओ भणियं ॥ ३७॥ मरिज्ज सह विज्जाए, काले पत्ते वरं विऊ । अपत्तं नेव वाइज्जा, पत्तं तु न विमाणए ।। ३८ ।। इय चिंतिरस्स मज्झं, निवेइओ तीइ चिव विजाए । गुणरागचंगगुणगणकलिओ तं चिय सुजोग त्ति ॥ ३९॥ तो तं दाउमिह तुह, समागओ गिण्ह भो महाभाग! । जेग भवामो सुहिया, ओहरियभाव्य भारवहा ।। ४० ॥ एसा य महाविज्जा, विहिणा संसाहिया पइदिणं पि । ऊसीसयम्मि ठावइ, कणयसहस्सं निवंगरुह ! ॥४१॥ पायमिमीइ पभाषा, संगामपराजयाइ नहु होइ । इंदियविसयाईयंपि, नज्जए वत्थुजायं च ॥ ४२ ॥ उल्लसिरविणयभरनमिरमउलिकमलेण निवइतणएण । संजोडियकरजुयलेण, तयणु इय वयणमुल्लवियं ॥ ४३ ॥ गंभीरा उवसंता, निम्मलगुणरयणरोहणसमाणा । बुद्धिसमिद्धिसमेया, गुणिजणअणुरायपरिकलिया ॥४४॥ परिभमिरभुवगकित्ती, परोवयारिकमाणसा धणियं । पहु ! तुम्हारिस य च्चिय, जुग्गा एवं रहस्साणं ॥ ४५ ॥ बालाण सुतुच्छमईण सुद्धविण्णाणनाणरहियाण । के अम्ह गुणा का अम्ह, जुग्गया इय सुविजाणं ॥ ४६ ॥ किंतु गुरुएहि बिहिया, पुरओ लहुणो वि डंति कज्जकरा । रविणा अग्गे विहिओ, अरुणो वि हणेइ तिमिरभरं ॥४७॥
तत्र पुरन्दर राजर्षिकथा
Jain Education internationa
For Private Personel Use Only

Page #144

तथाशाखामृगस्य शाखायाः, शाखां गन्तुं पराक्रमः । यत् पुनस्तीर्यतेऽम्भोधिः, प्रभावः प्राभवो हि सः॥४८॥ अह भणइ सिद्धपुरिसो, जुग्गु च्चिय तं सि इय रहस्साणं । गुणराओ जस्सित्तियमित्तो विप्फुरइ चित्तम्मि ।। ४९ ॥ जं दूरे ते गुणिणो, गुणगणधवलियअसेसमहिवलया। जेसिं गुणाणुराओ वि, ते वि विरला जओ भणियं ॥५०॥ नागुणी गुणिनं वेत्ति, गुणी गुणिषु मत्सरी । गुणी गुणानुरागी च, विरलः सरलो जनः॥५१॥ इय वुत्तु सबहुमाणं तं विज्जं दाउ तस्स पभणेइ । भद्द ! इहं अडवीए, इगमासं सुद्धबंभधरो ॥ ५२ ॥ अट्ठउववासपुव्वं, कसिणचउद्दसिनिसि इमं विज्ज । सम्मं साहिज तओ, अइउग्गुवसग्गवग्गंते ॥ ५३॥ रणिरमणिवलयरसणा, पयडियअइदित्तकंतनियरूवा । वरसु वरं ति भणंती, सिज्झिस्सइ तुह इमा विजा ॥ ५४ ॥ थिरकरणत्थं पच्छ वि, धरिज बंभमिगमासमिय वुत्तुं । जा गमिही सो सिद्धो, ता विनत्तो कुमारेण ॥ ५५॥ मह मित्तस्स इमस्स वि, दियस्स दिज्जउ इमा महाविज्जा । कयजयभूयाणंदो, भूयाणंदो वि जंपेइ ।। ५६ ॥ भो कुमर ! एस विप्पो, मुहरो तुच्छो अवनवाई य । गुणरागेण विमुक्को, विजाए नेव जोग्गु त्ति ॥ ५७ ।। अगुणमि नरे गुणरागवजिए गुणिअवन्नवाइम्मि । विजादाणं सप्पे, दुद्धपयाणं व दोसकरं ॥५८॥ तह अपत्ते निहिया, विजा तस्सेव कुणइ अश्यारं । विजादायगगुरुणो गरुयं पुण लाघवं जणइ ॥ ५९॥
तथाहि
Jain Educati
o
n
For Private & Personel Use Only
Jainelibrary.org

Page #145

गुणराग
धर्मरत्नप्रकरणम्
गणः
जह आमघडे निहियं, नीरं लहु होइ से विणासाय । तह अप्पाहारनरस्स होइ विज्जा अणत्थाय ॥ ६॥ परिपूणगसमपत्ते, दितो विज्जं गुरू वि पावेइ । बहुविहकिलेसभारं, जणाववायाइदोसे य ॥ ६१॥ भत्तिम्भरनिभरेणं, कुमरेणं पुणवि पणिओ सिद्धो । दाऊण माहणस्स वि, विज्ज पत्तो सए ठाणे ।। ६२॥ तो पुव्वोइयविहिणा, कुमरेण पसाहिया महाविज्जा । पयडीहोउं पभणइ सिद्धा हं तुह सया भद्द ! ॥ ६३ ॥ किंतु दिओ कत्थ गओ, इच्चाइ तए न चिंतियव्वं पि । कालेण फुडं होही, इय भणिय तिरोहिया देवी ॥ ६४ ॥ हा हा कि से जायंति चिंतिरो काउ तीइ विज्जाए। पच्छासेवं कुमरो, पत्तो नंदिउरमझमि ॥६५॥ विज्जाविइन्नचामीयरेण, बहुभोगदाणकलियस्स, मंतिसुएणं सिरिनंदणेण जाया य से पीई ॥६६॥ अह तत्थ पुरे सिरिसरराइणो मंदिरोवरि रमंती । बंधुमइनाम धूया, हरिया केणवि अदिगुण ॥ ६७ ।। तो तन्विरहे राया, मुहूं मुहं मुच्छए रुयइ बहुसो । सयलो वि रायलोओ, सपुरजणो आउलो जाओ ॥६८॥ तं दटुं तिलयमंती, भणेइ सिरिनंदणं नियं पुतं । वच्छ ! नरनाहतणयाणयणोवायं विचिंतेसु ॥६९॥ नहि तुह बुद्धितरीए, विणा इमो वसणसागरो गरुओ। नित्थरिउं पारिज्जइ, तत्तो सिरिनंदणो भणइ ॥७॥ ताय! तुमंमि वि संते, मह सिसुणो को णु बुद्धिअवयासो। उइए सहस्सकिरणे, रेहइ फुरियं न दीवस्स ॥७१॥ तिलयसचिवो वि जंपइ, न य एगंतो इमो इहं वच्छ! । जं पिउणो तणएहिं, गुणाहिएहिं न होयव्वं ॥७२॥
जओ
तत्र पुरन्दर राजर्षिकथा
Jain Educational
For Private & Personel Use Only
Mainelibrary.org

Page #146

जडसंभवो वि चंदो, पिच्छह उजोयए तिहुअणपि । पंकुम्भवपि कमलं, वहति अमरा वि सीसेणं ॥७३॥ सिरिनंदणो पयंपइ, जइ एवं तो तुहप्पभावेण । नाओ मए उवाओ, एगो तीए समाणयणे ॥७॥ मेरु व्व थिरो चंदु व सोमओ कुंजरो व्व साडीरो । भाणु ब्व गुरुपयावो, गंभीरो नीरनाहु व्व ॥७५॥ निवविजयसेणतणओ, पुरंदरो देसदसणवसेणं । वाणारसीपुरीओ, भमिरो पत्तो इहं अत्थि ॥७६॥ मह मित्तं सो नजइ, विचिट्ठिएहिं च सिद्धवरविजो । बंधुमईआणयणे, सत्तो जइ ताय ! सो चेव ॥७७॥ तोऽणुन्नाओ पिउणा, पत्तो सिरिनंदणो कुमरपासं। अन्भत्थिऊण निउणं, कुमर आणेइ निवमूले ॥७८॥ विहिओचियपडिवत्तिं, तं भणइ निवो अहो पमाओ मे । नियमित्तविजयसेणस्स नदणो जमिह पत्तो वि ॥७९॥ नहु विनाओ सम्माणिओ य नवि तो भणेइ वरकुमरो । देव!न वुत्तुं जुत्तं, तुम्हं एवं जओ भणियं ॥८॥ गरुयाणं सम्माणो, सुच्चिय जो माणसो पसाओ ति । बहिपडिवत्तीओ पुण, मायावीणं पि दीसति ॥८॥ तत्तो भूसन्नाए, रना सिरिनंदणो समाइटो । तं वुत्ततं कहिउँ, कुमरं पड़ जंपए एवं ॥८२॥ धीरखर ! चिंतिऊणं, इत्थ उवायं करेसु तं किंपि । जं अम्हे सयलजणो, देवो य सुनिव्वुओ होइ ।।८३॥ परकज्जकरणसज्जो, कुमरो वि पवजिऊण तं कजं । पत्तो नियम्मि भवणे, विहिणा सुमरेइ तं विज्जं ॥८४॥ सा पञ्चक्खीभूया, पुट्ठा कुमरेण कहसु निवधूया । केणं हरिय ? ति तओ, सा भणइ इहऽस्थि वेयड्ढे ॥८५॥ १° उ पुणो °क।
JainEducationline
For Private
Personel Use Only

Page #147

धर्मरत्न
करणम्
148 11
Jain Education
tional
गंधसमिद्धाभिहपुरसामी विजाहरो मणिकिरीडो । नंदीसरवरचलिओ, बंधुमई इह निएसी य ॥ ८६ ॥ मयणसरसल्लिओ सो, तं बालं हरिय धवलकूडनगे । पत्तो अह कुणमाणो, चिट्ठह वीवाहसामरिंग || ८७|| ता एयं सुविमाणं, आरोहसु जेण नेमि तं तत्थ । तेणवि तह चेव कए, नीओ कुमरो तहिं तीए ॥८८॥ दिट्ठो य तत्थ खयरो, बंधुमई अंसुपुन्ननयणजुयं । परिणयणं पत्थंतो, य हक्किओ नरवरसुण ॥८९॥ रे रे सरेसु सत्थं, सुहु गेविट्ठे करेसु जियलोयं । अविदिन्नकन्नअवहरणपवण ! संपइ विणडो सि ॥ ९० ॥ तं सोऊणं खयरो, संभंतो विम्हिया य रायसुया । किमियं ? ति नियंतेर्हि, दिट्ठो अमरु व्व निवतणओ ॥ ९१ ॥ नूर्ण बंधुमईए, कुढियत्ते कोवि आगओ एस । इय चिंतिय करपगहियकोदंडो खेयरो भइ ॥९२॥
रे बाल ! ओसर लहुं, मा मह सरपसरजलिरजलणम्मि । सलभ्रु व्व देसु झंप, तो हसिरो भणइ रायसुओ ॥ ९३ ॥ जो मुज्झइ कज्जेसुं, तं चिय बालं भांति समयविऊ । तं पुण तिहुयणपयडं, बंधुमईहरणओ तुज्झ ॥९४॥ किह तुह पहरेमि अहं ? नियदुच्चरिएहि चैव पहयस्स । जइ पुण अखव्वगव्बो, अज्ज वि ता पहरसु तुमेव ॥ ९५|| तो कोवदट्ठउट्ठो, खयरो मुंचेइ निसियसरनियरं । विज्जाबलेण कुमरेण तं हयं निययबाणेहिं ॥ ९६ ॥ एवं खेयरमुकं, नीरत्थेणं हणेइ जलणत्थं । सप्पत्थं गरुडत्थेण वायवत्थेण मेहत्थं ॥९७॥
अह मुक्को अयगोलो, खयरेणं बहुफुलिंगसयभीमो । चुण्णीकओ खणेणं, पडिगोलेणं निवसुणं ॥ ९८ ॥ १० मचिट्ठग ।

गुणरागगुणः
१२
तत्र पुरन्दर राजर्षिकथा
॥ ५६ ॥

Page #148

***
*****************
इअ असमसुहडभावं, बंधुमई पिच्छिरी निवसुयस्स । विद्धा मयणेण सरेहि खेयरो पुण कुमारेण ॥१९॥ गाढप्पहारविहुरो, खयरो सहस त्ति निवडिओ धरणिं । पवणाइणा पउणियं, निवपुत्तेणं पुणो भणिय ॥१०॥ उद्वेसु सुहड ! गिण्हसु, धणुमतणुबलो हवेसु रणसज्जो । काउरिस चिय जम्हा, न संठवंते पुणो अप्पं ॥१०॥ तो अणुवमसुहडत्तणहयहियओ खेयरो भणइ कुमरं । तुह किंकरु चिय अहं, जं उचियं तं समाइससु ॥१०२॥ चिंतइ नरिंदधूया, सुहडा वुचंति ति च्चिय जयम्मि । जे थुव्वंते एवं, दप्पुद्धरवइरिवग्गेण ॥१०३।। अह तं बालं आसासिऊण गहिउं च जा निवंगरुहो । नंदिपुरं पइ चलिही, ता भणियं मणिकिरीडेण ॥१०॥ अज्जप्पभिई भगिणी, बंधुमई तं च कुमर ! मह सामी । ता पसिय नियपएहिं, लहु मह नयरं पवित्तेसु ॥१०५॥ दक्विन्नसारयाए, गंधसमिद्धं पुरं गओ कुमरो । निवतणयाइ समेओ, तेण कया गरुयपडिवत्ती ॥१०६॥ तत्तो नरिंदपुत्तो, जुत्तो खयरेण निवसुयाए य । पवरविमाणारूढो, पत्तो नंदिउरआसन्नं ॥१०७॥ बद्धाविओ य गंतुं, एगेणं खेयरेण सूरनिवो । सो गुरुसामग्गीए, चलिओ कुमरस्स पचोणिं ॥१०८॥ तो विहियहट्टसोहे, पुरे पविट्ठो महाविभूईए । कुमरो कुमरी य तहा, ओयरिउं वरविमाणाओ ॥१०९॥ पणया य निवइचरणे, तेणवि अभिनंदिया पहिडेण । सव्वो रन्नो सिट्ठो, खयरेणं कुमरवुत्तंतो ॥११॥ अइहरिसपरवसेणं, सूरनिवेणं पुरंदरो तत्तो । बंधुमइपाणिगहणं, कराविओ गुरुविभूईए ॥११॥ वरपासायतलगओ, मणइच्छियसयलविसयदुल्ललिओ। दोगुंदुगु व्व अमरो, कुमरो अक्कमइ बहुकालं ॥११२।।
विओ य गर, पुरे पत्रित अभिनंदिया । धुमपाणि दोगुंदुगुच्छ
Jain Educat
i on
For Private Personel Use Only
jainelibrary.org

Page #149

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
गुणराग
JUT
॥५७॥
अन्नदिणे जाव इमो, चिट्ठइ भडकोडिसंकुडत्थाणे । करकलियकणयदंडेण वित्तिणा ताव इय भणिओ ॥११३॥ देव ! तुह दंसणत्थी, बहि चिट्ठइ चउरवयणनाम नरो । लहु मुंचसु इय कुमरेणुत्ते स पवेसिओ तेण ॥११४॥ तं नियजणयपहाणं, जाणिय अवगूहिउं च पुच्छेइ । कुसलं अम्मापिउणो, एवं चिय आह सो किं तु ॥११५॥ तुह अइदुस्सहविरहे, जे ते पिउणो दुहं अणुहवंति । बाहजलाविलनयणा, सम्वन्नू चेव तं मुणइ ॥११६॥ तं सुणिय विसन्नमणो, कुमरो पुच्छित्तु सूरनरनाहं । बंधुमईए सहिओ, हयगयरहसुहडपरिकलिओ ॥११७॥ सम्मुहआगयसिरिविजयसेणनिवविहियगरुयपरितोसो। अइसयविच्छड्डेणं, इमो पविट्ठो नियं नयरिं ॥११८॥ कुमरो दइयासहिओ, पणओ अम्मापिऊण पयकमलं । तेहिवि आसीवाएहि नंदिओ नंदिसहिएहिं ॥११९॥ अह हरिसियसयलजणस्स निवइतणयस्स दसणत्थं व । संपत्तो हेमंतो, फुडपयडियकुंदकुसुमभरो ॥१२०॥ अत्रान्तरे क्षितिपतेः, सविनयमुद्यानपालका एत्य । श्रीविमलबोधसुगुरोरागमनमचीकथन्नुच्चैः ॥१२१॥ तच्छ्रुत्वा धरणिधवस्तेभ्यो दत्त्वा च दानमतिमानम् । युवराजपौरसामन्तसचिवशुद्धान्तपरिकलितः ॥१२२॥ उद्दामगन्धसिन्धुरमधिरूढः प्रौढभक्तिसम्भारः । यतिपतिविनतिनिमित्तं, निरगच्छदतुच्छपरिवारः ॥१२३॥ हृदयाकर्षितनिर्मथितरागरसरञ्जितैरिव प्रसभम् । सिन्दूरसुपूरारुणकरचरणतलैर्विराजन्तम् ॥१२४॥ पुरपरिघप्रतिमभुज, सुरशैलशिलाविशालवक्षस्कम् । पार्वणमृगाङ्कवदनं, राजा मुनिराजमैक्षिष्ट ॥१२५।। युग्मम् तत उत्तीर्य करीन्द्रादुन्मुच्य च चामरादिचिह्नानि । नत्वा गुरुपदकमलं, प्रोवाच सुवाचमिति हृष्टः ॥१२६॥
तत्र पुरन्दर राजर्षिकथा ॥५७॥
Jain Educ
a
tion
For Private Personel Use Only
jainelibrary.org

Page #150

किं युष्माभिर्भगवनिति सत्यपि रूपलवणिमप्रसरे । नृपवैभवोचितैरपि, सुदुष्करं व्रतमिदं जगृहे १ ॥१२७॥ जगदे जगदेकहितेन सूरिणा शृणु समाहितो भूप! । सुजनहृदिवातिविस्तरमस्तीह पुरं भवावर्तम् ।।१२८॥ तस्मिन्नहं कुटुम्बी, संसारिकजीवनामकोऽभूवम् । सोदर्यैश्च ममैव हि, तन्नगरं वसति सकलमपि ॥१२९||
तत्र च वयं वसन्तः, सर्वेऽप्येकेन निष्ठुरविषेण । निःशूकदन्दशूकेन नवधनाभेन किल दष्टाः ॥१३०॥ तदनु विषमविषभावितत्वेन समागच्छत्यस्माकमतुच्छमूर्छा, निमीलन्ति लोचनानि, विगलन्ति मतयः, न बुध्यते कार्यादिविभागः, न परिज्ञायते निजमपि स्वरूपम् । तथाऽस्माभिर्न गण्यन्ते हितोपदेशाः, न दृश्यन्ते समविषमाणि, न विधीयन्ते औचित्यप्रतिपतयः, नालप्यन्ते समीपस्थान्यपि स्वजनवृन्दानि, केचन काष्ठवन्निश्चेष्टाः सञ्जाताः, केचिदव्यक्तशब्देन घुघुरायमाणा लोलुख्यन्ते महीपीठे, अपरे शून्यहृदया इतस्ततो बम्भ्रम्यन्ते, अन्ये तीव्रतरविषप्रसरसम्भूतप्रभूतदाहवेदनापरिभूता निपतन्त्यतिप्रचुरदुःखदन्दोलौ, केचित् पुनरारसन्त्यव्यक्तवाग्भिः, न शक्नुवन्ति जल्पितुमपि स्फुटवचनैः, केचन पुनः कदाचन स्खलन्ति, कदाचिनिपतन्ति, कदाचिन्मछन्ति, कदाचन स्वपन्ति कदाचिज्जाग्रति क्षणमेकं पुनश्च स्वपन्ति विषावेगात् , अन्ये पुनः सदैव निर्भरं स्वपन्ति, न किमपि चेतयन्ते।
एवं च तस्मिन् सकलेऽपि पुरे विषधरविषवेदनाभिभूते समागादेको महानुभागो विनीतविनयविनेयवृन्दपरिवारो महानरेन्द्रः। तच्च तथाविधं पुरमालोक्य समुत्पन्नपुण्यकारुण्येन तेन वभाषिरे लोकाः-यथा भो भो लोकाः ! मोचयामि वः सर्वानप्येतस्या महोरगविषवेदनाया यदि मयोपदिष्टां क्रियामाचरत । तैरुक्तम्-कीदृशी सा ? । गारुडिकक्रियापरिवृढःप्रोवाच-अहो लोकाः! प्रथममेव तावद् मामकीनशिष्यसन्दोहवेषवत् प्रतिपत्तव्यो वेषः, रक्षणीयाः सकलत्रिभुवनोदरविवरवर्तिनः पाणिनः, न वक्तव्यं सूक्ष्म
For Private 3 Personal Use Only
Sainelibrary.org
Jain Educati

Page #151

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
गुणरागगुण:
॥५८॥
मप्यलीकम्, न ग्रहीतव्यमदत्तम् , पालयितव्यं नवगुप्तिसनाथमजिह्म ब्रह्मचर्यम् , मोक्तव्यः स्वदेहेऽपि प्रतिबन्धः, वर्जनीयं रजन्यां चतुर्विधमप्याहारजातम् , वस्तव्यं स्त्रीपशुपण्डकविरहितवसतिश्मशानगिरिगह्वरशून्यसदनकाननादिषु, कर्त्तव्यं भूमिकाष्ठशय्याशयनम् , परिभ्रमितव्यं युगमात्रदत्तलोचनैः, जल्पनीयं हितमितागर्हितनिरवद्यं वचः, भोक्तव्यमकृताकारितमननुमतमसंकल्पित पिण्डजातम् , निवारणीयं सदाऽप्यकुशलचिन्तायां मानसम् , परिवर्जयितव्याः सर्वथा राजादिकथाः, परित्यक्तव्यो दूरमकल्याणमित्रसम्पर्कः, परिहरणीयः सर्वेण कुगारुडिकसम्बन्धः, कर्त्तव्यानि यथाशक्ति सुदुश्चरतपश्चरणानि, बम्भ्रमितव्यमनियतविहारेण, सोढव्याः सम्यक् परीषहोपसर्गाः, तितिक्षणीयानि च दुर्भाषितानि, भवितव्यं सर्वसहयेव सर्वसहैः, किंबहुना ? क्षणमप्यस्यां क्रियायां न प्रमाद्यम् , तथा कर्तव्यो मदुपदिष्टस्य मन्त्रस्य निरन्तरं जापः, ततो निवर्तन्ते पूर्ववर्णितविषविकाराः, उन्मीलन्ति निर्मलबुद्धयः, किं बहुभाषितया? प्राप्यते परम्परया तदपि परमानन्दपदमिति ।
एवं च तस्य वचनं महाराज ! कैश्चन विषावेशविवशैन श्रुतमेव, यैरपि श्रुतं तेषामप्येके उपहसन्ति, अन्ये अवधीरयन्ति, अपरे निन्दन्ति, केचन दुर्विदग्धत्वेन स्वशिल्पिकल्पितानल्पकुविकल्पैः प्रतिघ्नन्ति, एके न श्रद्दधति, अपरे श्रद्दधाना अपि नानुतिष्ठन्ति, केचित् पुनर्लघुकर्माणो महाभागा युक्तियुक्तमिति श्रद्दधतेऽनुतिष्ठन्ति च ।
ततो मयाऽपि महाराज! विषधरवेदनानिर्विण्णेनामृतमिव प्रतिपेदे तद्वचः, उररीकृतः सबहुमानं तत्समार्पतो वेषः, प्रारेभे चेयमतिदुष्करा क्रिया, तदेतन्मम व्रतग्रहणे कारणं समजनिष्ट ।
तदाकानवगतपरमार्थेन विजयसेनपार्थिवेन प्रणम्य पृष्टो भूयोऽपि मुनीन्द्रः-भगवन् ! कथं तत्तादृशविस्तारं भवावर्त्तनगरं
तत्र पुरन्दर राजर्षिकथा ॥५८॥
in EU
For Private Personal Use Only

Page #152

सकलमपि सहोदरैर्वसति ? कथमेकेन दर्वीकरेण सर्वेऽपि ते एकहेलं दष्टाः कथं चैक एव महानरेन्द्रवृन्दारकः सकलजननिर्विषत्वकरणे समर्थः कथमेतादृशो विषनिर्घातनविधिरिति । ततः प्रोक्तं गुरुणा-महाराज ! नेदं बहिरङ्गं वचनमात्रम् , किन्तु भव्यजनभववैराग्यकारणं समस्तमप्यन्तरङ्गभावार्थकलितम् ।
तथाहिनैरयिकादिभवानामावों येन तत्र नरनाथ ! । संसारस्तेनेह, न्यगादि नगरं भवावर्त्तम् ॥ १॥ कर्मपरिणामराजः, सर्वेषां कालपरिणतिसमेतः । जनको येन ततोऽमी, जीवाः सर्वेऽपि सोदर्याः ॥२॥ अत्र भवावर्तपुरे, त एव निवसन्त्यनन्तका जीवाः । एकैकविषधरेण च, ते दष्टा येन शृणु तच्च ॥३॥ अष्टमदस्थानफणो, दृढरूढकुवासनामलिनदेहः । रत्यरतिचपलरसनो, ज्ञानावरणादिडिम्भयुतः॥४॥ कोपमहाविषकण्टकविकरालो द्वेषरागनयनयुगः । मायागृद्धिमहाविषदाढो मिथ्यात्वखरहृदयः॥५॥ हास्यादिधवलदशनः, सपरिकरत्रिभुवनं दशति निखिलम् । कृतचित्तबिलनिवासो, मोहमहाविषधरो भीमः ॥६॥ दष्टाश्च तेन जीवा, मूच्छितवच्चेतयन्ति न हि कार्यम् । मीलन्ति लोचनानि, क्षणमात्रसुखानुभवनेन ॥७॥ अङ्गैरत्यधरैरिख, संचार्यन्ते च सेवकजनेन । लग्नाः करे न देवं, न गुरुं च मुणन्ति गतमतयः ॥ ८॥ किं मम युक्तमयुक्तं, किं वा मम कोऽहमिति तथाऽऽत्मानम् । न विदन्ति हितमपि तथा, शृण्वन्ति न गुरुभिरुपदिष्टम् ॥९॥ समविषमाणि न सम्यग, वीक्षन्ते नैव गुरुजनस्यापि । विदधत्यौचित्यं किल, मूका इव नालपन्ति परम् ॥१०॥
Jain EducaticalH
For Private Personel Use Only
Hjainelibrary.org

Page #153

धर्मरत्नप्रकरणम्
॥ ५९ ॥
Jain Educatio
अतितीव्रविषाभिहताः, प्रोक्ता एकेन्द्रिया विगतचेष्टाः । अव्यक्तं च रसन्तो, लुठन्ति विकलेन्द्रिया धरणौ ॥ ११ ॥ ज्ञेयाश्च तन्त्रयुक्त्या, शून्याश्चेष्टा असंज्ञिनां राजन् ! । दाहादिदुःखदन्दोलयस्तु नैरयिकजन्तूनाम् ॥१२ ॥ येनासाताभिधलघुभ्रुजङ्गमस्यातिनिष्ठुरो दंशः । तेषां जातो ह्येवं ज्ञेयः सर्वत्र च विशेषः ॥ १३ ॥ अव्यक्तं विरसन्तः, करिकरभप्रभृतयो विनिर्दिष्टाः । स्खलनपतनादिधर्मा, विज्ञेया मानवानां तु ॥ १४ ॥ जाग्रति ते प्रतिपन्ना, विरतिं विपलाघवानुभावेन । भूयो मोहविषवशात् स्वपन्ति परिमुक्तविरतिगुणाः ॥ १५ ॥ अविरतिनिद्रावशतः, स्वपन्ति देवाः सदेति सकलजने । मोहोरगविषविधुरे, गारुडिकं बोधत जिनेन्द्रम् ॥ १६ ॥ यतिजनकरणीयायां सदा क्रियायां हि तदुपदिष्टायाम्। यदि विगलितप्रमादैः क्रियते सिद्धान्तमन्त्रजपः ॥ १७ ॥ तत एकोऽपि समर्थो, मोहविषोच्छेदने त्रिभुवनस्य । निष्कारणबन्धुरसौ, भव्यानां परमकारुणिकः ।। १८ ।। एवमवगम्य नरपतिरपूर्वसंवेगमुद्रहन् कमपि । भालस्थलमिलितकरः, प्रणम्य मुनिराजमित्यूचे ॥ १९ ॥ सत्यमिदं मुनिपुङ्गव !, वयमपि मोहविषघारिता अधिकम् । आत्महितमियत्कालं, चेतितवन्तः किमपि नैव ॥ २० ॥ अधुना तु राज्यसौस्थ्यं कृत्वाऽऽदास्ये व्रतं प्रभुपदान्ते । गुरुरप्याह नरेन्द्र !, क्षणमपि मा स्म प्रमादीस्त्वम् ॥ २१ ॥ तदनु पुरन्दरपुत्रे, राज्यभरं न्यस्य विजयसेननृपः । सामन्तकमल मालामन्त्र्यादियुतः प्रवत्राज ॥ २२ ॥ अथ मालत्यपि देवी, निजदुश्चरितं निवेद्य सुगुरूणाम् । कर्मवनगहनदहनप्रतिमां दीक्षां समादत्त ॥ २३ ॥ नम्रसुरासुरकिारविद्याधरगीयमानशुभ्रयशाः । भव्योपकार हेतोर्गुरुरप्यन्यत्र विजहार ॥ २४ ॥

गुणराग
गुणः
१२
तत्र पुरन्दर राजर्षिकथा
॥ ५९ ॥
jainelibrary.org

Page #154

अह परिपालइ रज्ज, पुरन्दरो दरियवइरिबलदलणो । अप्पुब्वचेइयाई, जिण्णुद्धारे य कारन्तो ॥२५॥ साहम्मियवच्छलम्मि उज्जुओ निज्जिओ न करणेहिं । पालतो य पयाओ, पयाउ इव वसणवारणओ ॥२६॥ कइयावि सो नरिन्दो, बन्धुमईसंजुओ सपरिवारो। उल्लोयणोपविट्ठो, जा पिच्छइ निययपुरसोहं ॥ २७॥ ता बहुयडिंभनियरेहि वेढिओ कोढिओ ब्व मच्छीहिं । धूलीधूसरदेहो, निम्मियअइबहुलहलबोलो ॥ २८ ॥ दंडी खंडनिवसणो, द्धो धावंतओ चउदिसासु । दिट्ठोस मित्तविप्पो, जेणं नाराहिया विज्जा ॥२९॥ तं उवलक्खिय सरिया, विज्जादेवी निवेण इय भणइ । गुणिजणउवहासपरो, विज्जाइ विराहयो य इमो ॥ ३० ॥ तो कुवियाए वि मए, तुह दक्खिन्नेण मारिओ न इमो । सिक्वामित्तमिणं पुण, महराया विनवइ एवं ॥३१॥ जइवि इमो एरिसगो, तहावि सज्ज करेसु तं देवि!। काऊण मह पसायं, खमेसु एयं तु अवराहं ॥ ३२ ॥ ता देवी तं विप्पं, सज्जीकाउं अदंसणं पत्ता । सक्कारिय जहउचियं, रन्ना वि विसज्जिओ एसो॥ ३३ ॥ इत्तो य चिरं कालं, पालिय अकलंकचरणकरणगुणो । सो विजयसेणसमणो, अणंतसुक्खं गओ मुक्खं ॥ ३४॥ राया पुरंदरो विहु, सिरिगुत्तं नंदणं ठविय रज्जे । सिरिविमलबोहकेवलिपयमूले गिण्हइ चरितं ॥ ३५॥ जाओ कमेण गीओ, एगल्लविहारपडिमपडिवन्नो । कुरुदेसट्टियगामस्स बाहि आयावणापरमो ॥ ३६॥ संठवियरुक्खपुग्गलदिट्ठी सुज्झाणलीणपरमप्पा । जा चिट्ठइ स महप्पा, वज्जभुएणं तु ता दिट्ठो॥ ३७॥ तो कुविओ पल्लिवई, रे रे तइया मलित्तु मह माणं । गच्छिहिसि कत्थ इण्हि, इय भणिय स निठुरं पायो ॥ ३८॥
KRAKRA ABHAR***
*
Jain Education will
For Private Personel Use Only
Pollainelibrary.org

Page #155

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम् ॥६ ॥
गुणरागगुणः
मुणिणो चउद्दिसिं झत्ति खित्तु तणकट्ठपत्तउक्करं । पिंगलजालाभरभरियनहयलं जालए जलणं ॥ ३९ ॥ तो जह जह डझंतं, संकुडइ कलेवरे नसाजालं । तह तह मुणिणो वड्डइ, झाणमसंकुडियसुहभावं ।। ४०॥ तत्तो चिंतइ रे जिय !, अणतवाराउ ते सहियपुग्यो । इत्तो अणंतगुणदाहदायगो निरयदहणो वि ॥४१॥ वणदवदुसहहुयासे, तिरिएसु वि शंतसो तुम जीव ! । दद्धो परं अकामत्तणेण न तए गुणो पत्तो ॥ ४२ ॥ इहि सहतस्स विसुद्धझाणिणो नाणिणो सकामस्स । तत्तो अणंतगुणिया, थेवेण वि निज्जरा तुज्झ ॥ ४३॥ ता सहसु जीव ! सम्मं, खणमित्तं काउ केवलं मित्तिं । एयम्मि पल्लिनाहे, अणंतकम्मक्खयसहाए ॥४४॥ इय सुहभावानलदड्डकम्मगहणो पलित्तबहिगत्तो । स पुरंदररायरिसी, अंतगडो केवली जाओ ॥ ४५ ॥ वजभुओ वि हु अइगरुयपावकारि त्ति परियणविमुक्को । एगागी नस्संतो, निसि पडिओ अंधकूवम्मि ॥ ४६ ॥ कलखुत्तसारखाइरकीलयविद्धोयरो दुहकतो । रुद्दज्झाणोवगओ, मरिउं पत्तो तमतमाए ॥४७॥ जत्थ य पुरंदररिसी, सिद्धो अमरेहि तत्थ दिद्वेहिं । महिमा विहिया परमा, गंधोदगवरिसणाईहिं ॥ ४८ ॥ बंधुमई वि हु अइसुद्धबंधुरं संजमं निसेवित्ता । वरनाणदसणजुया, परमाणंदं पयं पत्ता ॥ ४९ ॥ इत्यवेत्य गुणरागसम्भवं, श्रीपुरन्दरनृपस्य वैभवम् । तत्तमेव भविका गुणाकराः, धत्त चित्तनिलये कृतादराः ॥५०॥
इति पुरन्दरराजचरितं समाप्तम् । इति प्रथितो गुणराग इति द्वादशो गुणः
एक्दोयरोहणविमुक्कोला , अंतगडोलयसहाए
तत्र पुरन्दर राजर्षिकथा ॥६ ॥
Jain Educational

jainelibrary.org

Page #156

अथ त्रयोदशस्य सत्कथाख्यगुणस्यावसरः, तं च विपर्यये दोषदर्शनद्वारेणाहनासइ विवेगरयणं, असुहकहासंगकलुसियमणस्स। धम्मो विवेगसारु, ति सक्कहो हुज धम्मत्थी॥२०॥ ___ 'नश्यति' अपैति 'विवेकरत्न' विवेकः-सदसद्वस्तुपरिज्ञानं स एव रत्नमज्ञानध्वान्तान्तकारित्वात्, अशुभकथा:-स्त्र्यादिकथास्तासु सङ्ग:-आसक्तिस्तेन कलुषितं मनः-अन्तःकरणं यस्य स तथा तस्य अशुभकथासङ्गकलुषितमनसः । इदमत्र तात्पर्यम्-विकथाप्रवृत्तो हि प्राणी न युक्तायुक्तं विवेचयति, स्वार्थहानिमपि न लक्षयतीति, रोहिणीवत् । धर्मः पुनः 'विवेकसार एवं' हिताहितावबोधप्रधान एव भवति, सावधारणत्वाद् वाक्यस्येति । 'इति' अस्माद्धेतोः सत्यः-शोभनास्तीर्थकरगणधरमहर्षिचरितगोचराः कथाःवचनव्यापारा यस्य स सत्कथः 'भूयाद्' भवेत् 'धर्मार्थी' धर्मचरणाभिलाषुकः, येन धर्मरत्नाईः स्यादिति ।
पूर्वसूचितरोहिणीज्ञातमिदम् । इह कुंडिणि ति पवरा, नयरी नयरीइराइया अस्थि । तत्थ निवो जियसत्तू, जो सत्तू दुजणजणस्स ॥१॥ पायं विगहविरतो, सकहगुणरयणरोहणसमाणो । सिट्ठी सुभद्दनामा, मणोरमा भारिया तस्स ॥२॥ पुत्ती य चालविहवा, नामेणं रोहिणी अहीणगुणा । जिणसमए लट्ठा, गहियट्ठा पुच्छियट्ठा य ॥३॥ पूयइ जिणे तिसंझं, अवंझमजणयमाइ आयरइ । आवस्सयाइकिच्चं, निच्चं निश्चिंतिया कुणइ ॥४॥ धम्म संचइ न हु कपि वंचए अंचए गुरूण पए। नियनामं व वियारइ, कम्मप्पयडीपमुहगंथे ।।५।। दाणं देइ पहाणं, सुरसरिसलिलुज्जलं धरइ सीलं । जहसत्ति तवेइ तवं, भावइ सुहभावणा सुमणा ॥ ६ ॥
JainEducation
For Private Personel Use Only

Page #157

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
***********
सत्कथाख्यः गुणः १३
॥६१॥
इय निम्मलगिहिधम्मा, अचलियसम्मा ददं वलियमोहा। अवितहजिणमयपयडणपंडिया सा गमइ दिवसे ॥७॥ अह चित्तवित्तिअडवीइ भुवणअक्कमणअइसयपयंडो। मोहो नाम नरिंदो, पालइ निक्कंटयं रजं ॥८॥ कइयावि निययदोसुग्घट्टणपवणं तु रोहिणिं सुणिउं । चरवयणाओ मोहो, विचिंतए धणियमुव्विग्गो ॥९॥ अइसढहिययसदागमवासियचित्ताइ पिच्छह इमीए । कित्तियमित्तं अम्हाण दोसगहणे रसप्पसरो ॥१०॥ जइ कहवि इमा एमेव चिट्ठिही कित्तियं धुवं कालं | ताणे निस्संताणं, न कोवि पिच्छिहिइ धूलिं पि ॥ ११ ॥ इय चिंतंतस्स इमस्स आगओ रायकेसरी तणओ । पणमंतो वि न नाओ, तो एसो भणइ अइदुहिओ ॥ १२ ॥ इत्तियमित्ता चिंता, किं कज्जइ ताय! तायपायाणं । जं तिजएवि न अणं, समं च विसमं च पिच्छामि ॥ १३ ॥ तो से कहेइ मोहो, जहट्ठियं रोहणीइ वुत्तंतं । तं सोउ सिरे वज्जाहओ व्व जाओ इमो विमणो ॥ १४ ॥ अह सयलंपि हु सिणं, सुविसष्णं मुक्ककुसुमतंबोलं । जायमथक्के थक्कवियनट्टगीयाइवावारं ॥ १५ ॥ इत्थंतरम्मि सिसुणा, एगेणं इत्थियाइ एक्काए । अट्टहाससई, हसियं सुणियं च मोहेण ॥ १६ ॥ तत्तो चिंतइ गुरुमन्नुपसरपरिमुक्कदीहनीसासो । के मइ दुहिए एवं, अइसुहिया नणु पकीलंति ? ॥१७॥ अह कुवियस्साकूयं, नाऊणं निययसामिसालस्स । दुट्ठाभिसंधिमंती, गयभंती विनवइ एवं ॥१८॥ देव ! निवजुबइजणवयभत्तकहाकरणचउमुहा एसा। भुवणजणमोहणी जोइणि व्व विगह त्ति मह भज्जा ॥१९॥ एस सिसू अइइट्ठो, पमायनामा ममेव वरपुत्तो । जं पुण हसियमथक्के, तं पुच्छेमो इमे चेव ॥ २० ॥
*********
तत्र रोहिणी ज्ञातम् ।

Jaw.jainelibrary.org

Page #158

तो हक्कारिय रण्णा, ते पुट्ठा भो तुमेहि किह हसियं ? । वज्जरइ तत्थ इत्थी, पुज्जा ! सम्म निसामंतु ॥ २१ ॥ सिसुमित्तसज्झकज्जे, किं ताओ इत्तियं वहइ चिंतं ? । इय विम्हयववसाए, मए सपुत्ताइ हसियं तु ॥२२॥ जं तायपसाया रोहिणिं इमं धम्मओ खणद्धेण । पाडेउमहं पि खमा, अहवा केयं वराई मे ? ॥२३॥ जे उवसंता मणनाणिणो य मे सुयजुया य चरणाओ । मंसियपुव्वा तेसिं, संखं पि न कोवि जाणेइ ॥२४॥ जे पुण मए चउद्दसपुव्वधरा खडहडाविया धम्मा । अज्जवि धूलि ब्व रुलंति, तायपायाण पुरओ ते ॥२५॥ तं सोउ चिंतइ निवो, धन्नो हं जस्स मज्झ सिन्नम्मि । भुवणजणजिणणमंसलबलाउ अबलाउ वि इमाओ ॥२६॥ इय सामत्थिय रना, सा तणुअंगी तणूरुहसमग्गा । सयहत्थदिन्नबीडा, सहरिसजिंघियंसिरोदेसा ॥२७॥ तुह संतु सिवा मग्गा, पिट्ठीइ च्चिय बलं पि आगमिही । इय लहु विसज्जिया रोहिणीइ पासम्मि सा पत्ता ॥२८॥ अह तीइ जोइणीए, अहिट्ठिया सा गया जिणहरेवि । अन्नन्नसावियाहिं, समं कुणइ विविहविगहाओ ॥२९॥ न य पूएइ जिणिंदे, देवे वि न वंदए पसन्नमणा । बहुहासबोलबहुला, कुणइ विघायं परेसि पि ॥३०॥ न य कोवि किंपि पभणइ, महिड्डिधूय त्ति तो अइपसंगा । सज्झायझाणरहिया, भणिया एगेण सड्डेणं ॥३१॥ किं भइणि ! अइपमत्ता, धम्मट्ठाणेवि कुणसि इय वत्ता । जं भवियाण जिणेहिं, सया निसिद्धाउ विगहाओ ॥३२॥
तथा चोक्तम्'चुंबियक।
Jain Educatan Internationa
For Private & Personel Use Only

Page #159

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
सत्कथाख्यः गुणः
१३
॥६२॥
78*
*
सा तन्वी सुभगा मनोहररुचिः कान्तेक्षणा भोगिनी, तस्या हारि नितम्बबिम्बमथवा विप्रेक्षितं सुभ्रवः । धिक् तामुष्ट्रगतिं मलीमसतर्नु काकस्वरां दुर्भगामित्थं स्त्रीजनवर्णनिन्दनकथा रेऽस्तु धर्मार्थिनाम् ॥३३॥ अहो क्षीरस्यानं मधुरमधुगावाज्यखण्डान्वितं चेद् , रसः श्रेष्ठो दध्नो मुखसुखकर व्यञ्जनेभ्यः किमन्यत् । न पक्वान्नादन्यद्रमयति मनः स्वादुताम्बूलमेक, परित्याज्या पारशनविषया सर्वदैवेति वार्ता ॥३४॥ रम्यो मालवकः सुधान्यकनकः काञ्च्यास्तु किं वर्ण्यतां, दुर्गा गूर्जरभृमिरुद्भटभटा लाटाः किराटोपमाः । कश्मीरे वरमुष्यतां सुखनिधौ स्वर्गोपमाः कुन्तला, वा दुर्जनसङ्गवच्छुभधिया देशीकथैवंविधा ॥३५॥ राजाऽयं रिपुवारदारणसहः क्षेमङ्करश्चौरहा, युद्धं भीममभूत्तयोः प्रतिकृतं साध्वस्य तेनाधुना । दुष्टोऽयं म्रियतां करोतु सुचिरं राज्यं ममाप्यायुषा, भूयो बन्धनिबन्धनं बुधजनै राज्ञां कथा हीयताम् ॥३६॥ सिंगाररसुत्तुइया, मोहमई हासकेलिसंजणगा । परदोसकहणपवणा, सावि कहा नेव कहियव्वा ॥३७॥ ता जिणगणहरमुणिमाइसक्कहाअसिलयाइ छिदित्ता । विगहावल्लि तं होसु धम्मझाणम्मि लीणमणा ॥३८॥ सा भणइ तओ हे भाय !, जिणगिह पिउगिह व पावित्ता । नियनियसुहृदुहकहणेण, हुंति सुहिया खणं महिला ॥३९॥ न य वत्ताण निमित्तं, को वि हु कस्सवि गिह समल्लियइ । ता पसिय अम्ह तुमए, न किंपि इय जंपियन्वं ति ॥४०॥ तो सव्वहा अजोग्ग त्ति चिंतिउ मोणसंठिओ सड्रो । इयरी चिराउ गेहे, समागया पभणिया पिउणा ॥४॥ वच्छे ! विगहाविसए, सुम्मइ तुह उवरवो भिसं लोए । एसो सच्चो अलिओ, व हणइ पयर्ड पि नणु महिमं ॥४२॥
*
तत्र रोहिणी ज्ञातम्। ॥६२॥

For Private 8 Personal Use Only

Page #160

उक्तं च
विरुद्धस्तथ्यो वा भवतु वितथो वा यदि परं, प्रसिद्धः सर्वस्मिन् हरति महिमानं जनखः । तुलोत्तीर्णस्यापि प्रकट निहताशेषतमसो, खेस्तादृक् तेजो न हि भवति कन्यां गत इति ॥ ४३ ॥ तापुति ! मुत्तिपडिकूलवत्तिणिं वत्तणिं च नरयस्स । मुंचसु परदोसकहं सुहं जइच्छसि जओ भणियं ॥ ४४ ॥ यदीच्छसि वशीकर्तु, जगदेकेन कर्मणा । परापवादसस्येभ्यश्चरन्तीं गां निवारय ॥४५॥ यावत् परगुणपरदोषकीर्त्तने व्यापृतं मनो भवति । तावद्वरं विशुद्धे, ध्याने व्यग्रं मनः कर्तुम् ||४६ || तो रोहिणी पर्यंपइ, पढमं ता ताय ! आगमो वज्जो । जं परगुणदोसकहा, इमाउ सव्वा पयति ॥४७॥ नय कवि इत्थ दीसह, मोणधरो जं इमेवि महरिसिणो । परचरियकहणनिरया, चिट्ठति विसिडचिट्ठा वि ||४८ || इच्चाइ आलमालं, भणिरी अवहीरिया य पिउणावि । गुरुमाईहि वि एसा, उवेहिया भमइ सच्छन्दं ||४९|| अह रायअग्गमहिसी, सीलविसए विभासिरी कइया । दासीहि सुया देवीइ, साहिए सा कहइ रष्णो ॥५०॥ कुविएण निवेण तओ, हक्कारिय से पिया उवालद्धो । तुह धूया अम्हं पि हु, विरुद्धमेवं समुल्लवइ ॥५१॥ देव ! न अहं भणियं, करेइ एस त्ति सिट्टिणा बुत्ते । बहुयं विडंबिउमिमा, निव्विसया कारिया रन्ना ॥५२॥ तत्तो निंदिज्जंती, पए पए पागएण वि जणेण । पिच्छिज्जंती सुयणेहि, नेहतरलाइ दिट्ठीए ॥ ५३ ॥
१० मनो धीयताम् ग ।

Page #161

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
॥६३॥
कह दारुणो विवागो, विगहासत्ताण इत्थवि जियाण । इय वड्डन्ती निव्वेयरसभरं सक्कहजणाण ॥५४॥ नूणं धम्मो वि इमाण, एरिसो जं इमं फलं पत्तं । इह बोहिबीयघायं, कुव्वंती ठाणठाणम्मि ॥५५॥
सुपक्षयुक्ताबहुविहसीयायवखुष्पिवासवासाइदुक्खसंतत्ता । मरिऊण गया नरयं, तत्तो उच्वट्टिऊण पुणो ॥५६॥
*ख्य:गुणः
१४ तिरिएसुं बहुयभवे, अणंतकालं निगोयजीवेसु । भमिउं लहिय नरभवं, कमसो किर रोहिणी सिद्धा ॥५७।। अह सो सुभद्दसिट्ठी, नियपुत्तिविडंबणं निएऊण । गुरुवेरग्गपरिगओ, जाओ समणो समियपावो ॥५८॥ तवचरणकरणसज्झायसक्कहासंगओ गयपमाओ । विगहाविरत्तचित्तो, कमेण सुहभायणं जाओ ॥५९॥ एवं ज्ञात्वा दुष्कथाव्यापूतानां, दुःखानन्त्यं दुस्तरं देहभाजाम् । वैराग्याथैबन्धुराबन्धमुक्ता, नित्यं वाच्या सत्कथा एव भव्यैः६० |
इति रोहिणीज्ञातं समाप्तम् । उक्तः सत्कथ इति त्रयोदशो गुणः, सम्पति सुपक्षयुक्तं चतुर्दशं गुणं व्याख्यातुमाहअणुकूल धम्मसीलो, सुसमायारो य परियणो जस्स । एस सुपक्खो धम्म, निरंतरायं तरइ काउं॥२१॥ इह पक्षः परिवारः परिकर इत्येकोऽर्थः, शोभनः पक्षो यस्य स सुपक्षः, तमेव विशेषेणाह-'अनुकूलः' धर्माविघ्नकारी 'धर्मशीलः'
तत्र भद्रन
न्दिकुमार धार्मिकः 'सुसमाचारः सदाचारचारी 'परिजन' परिवारो यस्य एष सुपक्षोऽभिधीयते । स च धर्म निरन्तरायं निष्प्रत्यहं "तरइ" त्ति
कथा। शक्नोति 'कर्तुम्' अनुष्ठातुं भद्रनन्दिकुमारवदिति । इदमत्र हृदयम्-अनुकूलो धर्मप्रयोजनानि कुर्वतः प्रोत्साहका साहाय्यकारी च स्यात् । धर्मशीलो धर्मप्रयोजनेष्वभ्यर्थितो नाभियोग मन्यते, अपि त्वनुग्रहं मन्यते । सुसमाचारो राजविरुद्धाद्यकृत्यपरिहारी धर्मला

Page #162

घवहेतुर्न भवेत् । अत एवंविधः सुपक्षो धर्माधिकारी स्यादिति ।
भद्रनन्दिकुमारकथा चैवम्इह सुरयणसोहिल्लं, करिवयणसमं समत्थि उसभपुर । ईसाणदिसाइ तहिं, थूमकरंडं ति उजाणं ॥१॥ सव्वोउगतरुनियरे, तत्थासी पुष्णनामजक्खस्स । सन्निहियपाडिहेरस्स, चेइयं बहुयजणमहियं ॥२॥ तं नयरं परिपालइ, मालइकुसुमं व मालिओ अहयं । लहुयकरो पवरगुणो, धणावहो नाम नरनाहो ॥३॥ सहसंतेउरसारा, अक्खलियविसालसीलपब्भारा । तस्सासि महुरसुंदरसरस्सई सरस्सई भज्जा ॥४॥ सा निसि कयाइ वयणे, हरिं विसंतं निएवि पडिबुद्धा । नरवइसमीपमुवगम्म, सम्ममक्खेइ तं सुमिणं ॥५॥ रज्जधरो तुह पुत्तो, होही भणिए निवेण सा एवं । होउ ति भणिय रइभवणमुवगया गमइ निसिसेसं ॥६॥ गोसे तोसपरवसो, राया व्हाओ अलंकियसरीरो। सीहासणमासीणो, सद्दावइ सुमिणसत्थविऊ ॥७॥ तेवि तओ लहु व्हाया, कयकोउयमंगला समागम्म । वद्धावित्तु जएणं, विजएण निवं सुहनिसण्णा ॥८॥ भदासणम्मि पवरे, देविं ठावित्तु जवणियंतरियं । राया पुप्फफलकरो, तं सुमिणं अक्खए तेसिं ॥९॥ सत्थाई वियारेउं, निवपुरओ ते कहंति जह सत्थे । बायालीसं सुमिणा, तीसं वुत्ता महासुमिणा ॥१०॥ चउदस गयाइसुमिणे, नियंति जिणचकिमायरो तेसिं । कमसो सग चउ एकं, हरिवलमंडलियजणणीओ ॥११॥ देवीए जं दिट्ठो, सुमिणे पंचाणणो तओ पुत्तो । समयम्मि रज्जसामी, राया होही मुणी अहवा ॥१२॥
Jain Educaton International
For Private Personel Use Only

Page #163

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
॥ ६४ ॥

उवलद्धविउलपीइदाणा तो ते गया सगेहेसु । देवी पसत्थसंपुष्णदोहला वहह तं गन्भं ॥ १३ ॥ समए पसवइ पुत्तं, कंतिल्लं दिणमणि व पुव्वदिसा । वद्धावणयं राया, कारावर गुरुविभ्रूईए ॥ १४ ॥ भद्दकरो नंदिकरोति, से कयं नाम भद्दनंदि त्ति । पणधाईसंगहिओ वड्डर गिरिगयतरु व्वकमा || १५ || सो समय सयलकलाकुसलो अणुकूलपरियणो धणियं । पत्तो तारुण्ण मणुष्णपुण्णलायष्णनीरनिहिं ॥ १६ ॥ पासायसए पंच उ, कारिय परिणाविओ इमो पिउणा । सिरिदेवीपमुहाओ, पंचसय नरिंदधूयाओ ||१७|| ताहि समं सोसिए, विसायविसवेगविरहिओ संतो। भुंजइ देवो दोगुंदगु व्व देवालए दिव्वे ॥ १८ ॥ धूभकरिंदुज्जाणे, तत्थऽन्नदिणे समोसढो वीरो । वद्धाविओ नरिंदो, पउत्तिपुरिसेण लहु गंतुं ॥ १९ ॥ सङ्घदुवालसलक्खे, पीईदाणं दलितु तस्स निवो । वीरं वंदिउकामो, निग्गच्छइ कूणियव्व तओ ॥२०॥ कुमरो वि भद्दनंदी, नंदीजुयधम्मसीलपरिवारो । पवरं रहमारूढो, पत्तो सिरिवीरनमणत्थं ॥ २१ ॥ कुमरस्स पीइवसओ, राईसरतलवराइपुत्ता वि । वीरजिणवंदणत्थं, चलिया कलिया परियणं ॥ २२ ॥ नमिय जिणं ते सव्वे, सुति धम्मं कहेइ सामी वि । जह बज्झंति जिया इह, कम्मेहि जहा व मुच्चंति ॥२३॥ इय सोउ भद्दनंदी, नंदियहियओ गहित्तु जिगपासे । सम्मत्तमूलमणहं, गिहिधम्मं सगिहमणुपत्तो ||२४|| अह पुच्छइ सिरिगोयमसामी सामियदुहं महावीरं । पहु ! एस भद्दनंदी, कुमरो अमरो इव सुरूवो ॥ २५॥ सोमु व्व सोममुत्ती, सोहग्गनिही य सयलजगइट्ठो । साहूणं पि विसेसेण, सम्मओ केण कम्मेण ? ||२६||

सुपक्षयुक्ताख्यः गुणः १४
तत्र भद्रनन्दिकुमार कथा ।
॥ ६४ ॥

Page #164

*******
*********
जंपइ जिणो विदेहे, आसी पुंडरिगिणीइ नयरीए । विजओ नाम कुमारो, सणंकुमारो इव सुरूवो ॥२७॥ सो कइआवि सभवणे, भुवणगुरुं गुरुगुणोहकयसोह । जुगबाहुं जिणनाह, भिक्खाइ कए नियइ इंतं ॥२८॥ तो झत्ति चत्तवित्तासणो गओ सम्मुहं सगट्ठपए । तिपयाहिणीकरित्ता, वंदइ तं भूमिमिलियसिरो ॥२९॥ भणइ य सामिय! आहारगहणओ मह करेसु सुपसायं । दवाइसु उवउत्तो, जिणोवि पाणी पसारेइ ॥३०॥ अह सो विजयकुमारो, हरिसभरुम्मिन्नबहुलरोमंचो । विष्फारियनयण जुओ, वियसंतपसंतमुहकमलो ॥३१॥ आहारेण वरेणं, पडिलाभइ परमभत्तिसंजुत्तो । कयकिच्चं अप्पाणं, मन्नतो मणवइतणूहि ॥३२॥ चित्तं वित्तं पत्तं, तिन्निवि एयाई लहिय दुलहाई । पडिला तेण तया, समज्जियं तेष फलमेयं ॥३३॥ पुण्णाणुबंधि पुण्णं, उत्तमभोगा य सुलहबोहित्तं । मणुयाउयं च बद्धं, कओ परित्तो य संसारो ॥३४॥ अण्णं च तहिं तइया, पाउम्भूयाई पंच दिव्याई । पहयाउ दुंदुहीओ, चेलुक्खेवो सुरेहि कओ ॥३५॥ मुक्का हिरनवुट्ठी, बुट्ठी कुसुमाण पंचवप्णाणं । गयणंगणम्मि घुटुं, अहो सुदाणं सुदाणं ति ॥३६॥ रायप्पमुहो लोओ, मिलिओ बहुओ य तत्थ तेणावि । सो विजओ विजियमओ, पसंसिओ हरिसियमणेण ॥३७॥ भुत्तूण बहुं कालं, विजओ भोए समाहिणा मरिउं । लोयपियाइगुणजुओ, जाओ सो भद्दनंदि ति ॥३८॥ पुच्छइ पुणिंदभूई, किं एसो गिहिही समणधम्मं । भणइ जिणो गिहिस्सइ, समयम्मि समाहिओ सम्मं ॥३९॥ विहरइ अन्नत्थ पहू, कुमरो वि हु कुणइ सावयं धम्मं । अणुकूलविणीयसुधम्मसीलपरिवारपरियरिओ ॥४०॥
*****
स
For Private
Personal Use Only

Page #165

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
सुपक्षयुक्ताख्य: गुण:
१४
अह अन्नया कयाई, अट्ठमिमाईसु पव्वदियहेसु । गंतुं पोसहसालं, पासवणुच्चारभूमीओ ॥४॥ पडिलेहिउँ पमज्जिय, रइउं संथारयं च दब्भस्स । तम्मि दुरूढो अट्ठमभक्त जुयं पोसह कुणइ ॥४२॥ कुमरो जिणपयभत्तो, अट्ठमभत्तम्मि परिणमंतम्मि । पुव्वावरत्तकाले, चिंतिउमेवं समाढत्तो ॥४३॥ धन्ना ते गामपुरा, धन्ना ते खेडकब्बडमडंबा । मिच्छत्ततिमिरसूरो, वीरजिणो विहरए जत्थ ॥४४॥ ते च्चिय धन्नसुपुण्णा, रायाणो रायपुत्तमाईया । वीरजिणदेसणं निसुणिऊण गिहंति जे चरणं ॥४५॥ इत्थंपि जइ समिजा, वीरो तेलुकबंधवो अज्ज । तो हं तप्पयमले, गिहिस्सं संजमं रम्मं ॥४६॥ तस्सऽज्झत्थं नाउं, गोसे वीरो समोसढो तत्थ । तो भद्दनन्दिसहिओ, पहुनमणत्थं निवो पत्तो ॥४७॥ नमिय जिणं उबविट्ठा, उचियट्ठाणे नरिंदकुमरवरा । तो नवजलहरगज्जियगहिरसरो भणइ इय सामी ॥४८॥ भव्वा ! भवारहट्टे, कम्मजलं गहिय अविरइघडीहिं । चउगइदुहविसवल्लिं, मा सिंचह जीवमंडवए ॥४९॥ तं सुणिय निवो पत्तो, सगिहे कुमरो उ जंपए एवं । पब्वजं गिहिस्सं, पियरो पुच्छिय परं सामि ! ॥५०॥ मा पडिबन्धं कुणसु त्ति, सामिणा सो पयंपिओ तत्तो । पत्तो पिऊण पासे, नमिऊण कयंजली भणइ ॥५१॥ वीरसगासे रम्मो, धम्मो अजंबताय ! निसुओ मे । सद्दहिय पत्तिओ रोइओ य सो इच्छिओ य मए ॥५२॥ ते वि अणुकूलहियया, भणति तं वच्छ ! धन्नकयउष्णो । एवं दुच्चं तच्चंपि, जम्पिए जम्पए कुमरो ॥५३॥ तुम्भेहि अणुण्णाओ, पव्वजं संपर्य पवज्जिस्सं । सोउं एयमणिहूँ, वयणं देवी गया मुच्छं ॥५४॥
तत्र भद्रनन्दिकुमार कथा। ॥६५॥

For Private Personel Use Only

Page #166

पउणीकया च कलुणं, विलवंती भणइ दीणवयणमिणं । जाय ! तुम मह जाओ, बहुओवाइयसहस्सेहिं ॥५५॥ ता कह ममं अणाहं, पुत्तय ! मुत्तुं गहेसि सामण्णं । सोयभरभरियहिययाइ, वच्चिही मज्झ जीयपि ॥५६॥ ता अच्छह जावऽम्हे, जीवामो तो पवुड्डसंताणो । पच्छा कालगएहिं, अम्हेहि तुमं गहिज्ज वयं ॥५७॥
कुमार:वसणसयसमभिभूए, विज्जुलयाचञ्चले सुमिणसरिसे । मणुयाण जीविए मरणमग्गओ पच्छओ वा वि ॥५८॥ को जाणइ कस्स कहं, होही बोही सुदुल्लहो एस १ । तो धरियधीरिमाए, अम्ब ! तए हं विमुत्तव्वो ॥५९॥
पितरौजाया ! तुह अङ्गमिणं, निरुवमलवणिमसुरूवसोहिल्लं । तस्सिरिमणुहविऊणं, वुड्डवओ तयणु पव्वयसु ॥६॥
कुमार:विविहाहिवाहिगेहं, गेहं पिव जज्जरं इमं देहं । निवडणधम्ममवस्सं, इण्हि पि हु पन्चयामि तओ ॥६॥
पितरौसुकुलुग्गयाउ लायन्नसलिलसरियाउ तुज्झ दइयाओ। पंचसयाउ इमाओ, कह मुंचसि तं अणाहाओ? ॥६२॥
कुमार:विसमीसपायससमे, विसए असुइब्भवे असुइणो य । दुक्खतरुवीयभूए, को सेविज्जा सचेयन्नो ॥६३॥

For Private Personel Use Only

Page #167

श्रीधर्मरत्न प्रकरणम्
सुपक्षयुक्ताख्यो गुण: १४
॥६६॥
पितरौपुरिसपरंपरपत्तं, वित्तमिणमणिदियं तुमं वच्छ ! । दाउं भुत्तु पकाम, पच्छा पडिवज्ज पव्वजं ॥६॥
कुमार:जलजलणपमुहसाहारणम्मि जलनिहितरंगतुल्लम्मि । मइमं वित्तम्मि न कोइ, इत्थ पडिबन्धमुव्वहइ ॥६५॥
पितरौजह तिक्खखग्गधाराइ, वियरणं दुकरं तहा पुत्त ! । वयपालणं विसेसा, तुह सरिसाणं अइसुहीणं ॥६६॥
कुमार:कीवाण कायराणं, विसयत्तिसियाण दुक्करं एयं । उज्जमधणाण धणियं, सव्वं समं तु पडिहाइ ॥६७॥ तमिच्छयमह मुणिउं, राया सिंचेइ एगदेवसिए । तं रज्जे तह पभणइ, संपइ तुह वच्छ ! किं देमो? ॥६८॥ भणइ कुमारो दिज्जउ, रयहरणं पडिगह च तो राया । लक्खदुगेणं दुनिवि, आणावइ कुत्तियावणओ ॥६९॥ लक्खेणं कासवअं, सद्दाविय भणइ कुमरकेसग्गे । निक्खमणप्पाउग्गे, कप्पसु सो वि हु करेइ तहा ॥७॥ देवी पडेण गहिउं, एहविउं तह अच्चिउं च सियवसणे । बन्धिय रयणसमुग्गे, काउं ते ठवइ उस्सीसे ॥७१॥ राया पुणोवि कुमरं, कंचणकलसाइएहि हविऊण | लूहइ सयमंगाई, गोसीसेणं विलिंपेइ ॥७२॥ परिहावइ वत्थजुयं, कुमरमलंकुणइ कप्परुक्खु ब्व । कारइ निवो विसिटुं, सीयं थंभसयसुनिविट्ठ ॥७३॥
तत्र भद्रनन्दिकुमार
कथा। ॥६६॥
in Education Intematon

Page #168

तत्यारुहिउँ कुमरो, निविसइ सीहासणम्मि पुव्वमुहो । दाहिणपासे भद्दासणम्मि, कुमरस्स पुण जणणी ॥७४॥ षित्तुं रयहरणाई, वामे पासे तहंबधाई से । छत्तं पित्तुं एगा, वरतरुणी पिटुओ य ठिया ॥७॥ चामरहत्थाउ दुवे, उभओ पासे तहेव पुव्वाए । वीयणगकरा तह हुयवहाइभिंगारवग्गकरा ॥७६॥ समरूवजुव्वणाणं, समसिंगाराण हरिसियमणाणं । उक्खित्ता अह सीया, रायसुयाणं सहस्सेण ॥७७॥ अह सुत्थियाइ संपत्थियाई से अट्ठ मंगलाई पुरो । समलं कियाण हयगयरहाण पत्तेयमट्ठसयं ॥७८॥ चलिया बहवे असिलट्ठिकुंतधयचिंधपमुहगाहा तो । अत्थत्थिया य बहवे, जयजयसई पउंजंता ॥७९॥ मग्गणजणस्स दितो, दाणं कप्पदुमु ब्व सो कुमरो। दाहिणहत्थेण तहा, अंजलिमालापडिच्छन्तो ॥८॥ दाइज्जतो मग्गे, सो अंगुलिमालियासहस्सेहिं । पिच्छिज्जतो य तहा, लोयणमालासहस्सेहिं ॥८॥ पत्थिज्जतो अहियं, हिययसहस्सेहि तह य थुवंतो । वयणसहस्सेहि इमो, संपत्तो जा समोसरणं ॥८२॥ सीयाओ उत्तरिउं, जिणपयमूलेऽभिगम्म भत्तीए । तिपयाहिणीकरेउं, बंदइ वीरं सपरिवारो ॥८३॥ अह वंदिउं जिणिदं, भणति पियरो इमं जहेस सुओ। अम्हं एगो इट्ठो, भीओ जरजम्ममरणाणं ॥८॥ तो तुम्हें पयमूले, निक्खमिउं एस इच्छइ तओ मे । देमो सचित्तभिक्खं, पुज्जा पसिऊण गिण्हंतु ।।८५॥ भणइ पहू पडिबंधं, मा कुवह तयणु भद्दनंदी वि । गंतुं ईसाणदिसं, मुंचइ सयमेवऽलंकारं ॥८६॥ लुंचइ केसकलावं, पंचहि मुट्ठीहि तो तहिं देवी । तं च पडिच्छइ हंसगपडेण अंसूणि मुंचती ॥८७॥
For Private Personal Use Only

Page #169

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
दीर्घदर्शित्वाख्योः गुणः
॥६७॥
१५
भणइ य अस्सि अटे, जइज्ज मा पुत्त ! तं पमाइज्ज । इय वुत्तुं सट्ठाणे, पत्ता सा आह कुमरो वि ॥८८॥ गंतुं भणइ जिणिंदं, आलितपलित्तयम्मि लोयम्मि । भयवं! जराइ मरणेण, देसु तन्नासणिं दिक्खं ॥८९॥ तो दिक्खिऊण विहिणा, जिणेण एसो सयं समणुसिट्ठो । सव्वंपि वच्छ ! किरियं, जयणापुव्वं करिज्जाहि ॥९॥ इच्छामि ति भणंतो, थेराण समप्पिओ इमो तेसिं । पासे तवचरणरओ, गिण्हइ इकारसंगाई ॥९१॥ सुचिरं पालित्तु वयं, मासं संलेहणं च काऊणं । आलोइय पडिकन्तो, सोहम्मे सुरवरो जाओ॥१२॥ भुत्तण तत्थ भोए, तत्तो आउक्खए चुओ संतो। होऊण उत्तमकुले, मणुओ पालित्तु गिहिधम्मं ॥९३॥ पथ्वज्ज काऊणं, होही देवो सणंकुमारम्मि । एवं बंमे सुक्के, आणयकप्पे य आरणए ॥९४॥ तो सव्वढे एवं, चउदससु भवेसु नरसुरेसु इमो। उत्तमभोए भोत्तुं, महाविदेहे नरो होही ॥१५॥ पध्वजं पडिवज्जिय, खविउं कम्माई केवली होउं । सो भद्दनन्दिकुमरो, लहिही अवहीविमुक्कसुहं ॥१६॥ एवं सुपक्षः किल भद्रनन्दी,निर्विघ्नमाराध्य विशुद्धधर्मम् । स्वर्गादिसौख्यं लभते स्म तस्मात् ,श्राद्धस्य युक्तो गुण एष नित्यम्।।
इति भद्रनन्दिकुमारोदाहरणं समाप्तम् ।
उक्तश्चतुर्दशो गुणः, सम्पति पञ्चदशं दीर्घदर्शित्वगुणमाहआढवइ दीहदंसी, सयलं परिणामसुंदरं कजं । बहलाभमप्पकसं, सलाहणिज्जं बहजणाणं ॥२२॥ 'आरभते' प्रतिजानीते दीर्घ-परिणामसुन्दरं कार्यमिति गम्यते क्रियाविशेषणं वा, द्रष्टुम्-अवलोकयितुं शीलमस्येति दीर्घदर्शी,
तत्रधनश्रेष्ठि
ज्ञातम् । | ॥६७॥

Page #170

'सकलं' समस्तं 'परिणामसुन्दरं' आयतिसुखावह 'कार्य' कृत्यम् । तथा 'बहुलाभं प्रचुराभीष्टसिद्धिकम् 'अल्पक्लेश' स्तोकायासं 'श्लाघनीय प्रशंसनीयं 'बहुजनानां' स्वजनपरिजनानां शिष्टानामिति भावः। स हि किल पारिणामिक्या बुद्धया सुन्दरपरिणाममैहिकमपि कार्य करोति, धनश्रेष्ठिवत् । ततो धर्मस्यापि स एवाधिकारीति ।
धनश्रेष्ठिज्ञातं त्विदम्अस्थि स्थ मगहदेसे, देसियदंसियमहल्लकोहल्ले । रायगिहं केलिगिहं व भुवणकमलाइ वरनयरं ॥१॥ तत्थासि रासिकयवहुमणिरयणो मइधणो धणो सिट्ठी । समुवज्जियबहुभद्दा, भद्दा नामेण से गिहिणी ॥२॥ धणपालो धणदेवो, धणओ धणरक्खिओ त्ति सुपसिद्धा । चउरो चउराणणआणणु व तेसिं सुया पवरा ॥३॥ कमसो तेसिं भज्जा, सिरी य लच्छी धणा य धन्ना य । निरुवमसुंदेरिमसालिणीउ चिट्ठति सुहियाओ ॥४॥ कइयावि परिणयवओ, सिट्ठी चिंतइ वयं गहिउकामो । एए विहिया सुहिया, तणया मे इच्चिरं कालं ॥५॥ जइ पुण कावि हु सुण्हा, कुटुंबभारं धरिज्ज अविणहूँ। तो पच्छावि अइसुही, न मुणति गयपि कालमिमे ॥६॥ का पुण इमाण उचिया, गिहचिंताइ त्ति हुं सपुन्ना जा । सा उण मईइ नेया, पुनणुसारेण जं बुद्धी ।।७।। जुज्जइ तओ परिक्खा, इमाण सुहिसयणबन्धुपच्चक्खं । जं संठवियकुडुंबा, कुडुबिणो हुंति कित्तिपयं ॥८॥ इय चिंतिऊण मुदंडमंडवं ताडिऊण नियगेहे । नियमित्तनाइवग्गं, निमंतए भोयणट्ठाए ॥९॥ भुत्तुत्तरं च सम्माणिऊग तंबोलकुसुममाईहिं । तस्स समक्ख सिट्ठी, हक्कारावेइ बहुयाओ ॥१०॥
in Education International
For Private & Personel Use Only

Page #171

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
दीर्घदर्शित्वाख्यो
गुणः
पण पण सालिकणे अप्पिऊण पभणेइ रक्खियव्य ति । जइया मग्गेमि तया, एए मे अप्पियव्वा य ॥११॥ एवं ति ताहि भणिए, विसज्जिया गउरवेण नियसयणा । पत्ता य सयं ठाणं, किमित्थ तत्त? ति सवियका ॥१२॥ मग्गिहिइ जया ताओ, जओ तओ गिहिउं समप्पिस्सं । इय चिंतिय पढमाए, वहूइ ते उज्झिया झत्ति ॥१३॥ बीयाए तुसभावं, अवणेउं भक्खिया लहुंचेव । तइयाए तायसमप्पिय त्ति अइगउरवपराए ॥१४॥ उज्जलवसणेणं बंधिऊण पक्विविय भूसणकरंडे । पइदिणतिकालपडियरणजोगओ रक्खिया ते उ॥१५॥ अह धन्नाए नियपिउगेहाओ सद्दिऊण सयणजणो । भणिओ जह पइवरिसं, वुड्डिमिमे जंति तह कुणह ॥१६॥ तेणवि वरिसारत्ते पत्ते ते वाविया पयत्तेण । खुड्डम्मि कियारे जलभरियम्मि परोहमणुपत्ता ॥१७॥ तो सब्वे उक्खणिउं, पुणरवि आरोविया कमेण तओ। जाओ पढमे वरिसे, पसत्थओ पत्थओ तेसिं ॥१८॥ बीयम्मि वच्छरे आढओ उ तइयम्मि खारिया जाया । तुरिए कुभो पंचमवरिसे पुण कुंभसहसाणि ॥१९॥ अह सिद्विणा वि भोयणपुरस्सरं सयणमाइपच्चक्खं । सद्दाविय वहुयाओ, सालिकणा मग्गिया ते उ ॥२०॥ किच्छेण सुमरिय सिरी, जओ तओ अप्पए कणे पंच । अइसवहसाविया भणइ, उज्झिया ते मए ताय !॥२१॥ एवं लच्छी वि कहेइ, केवलं भक्खिया मए ते उ । आभरणकरंडाओ, ते गहिय धणा समप्पेइ ॥२२॥ अइधन्ना अह धन्नावि मग्गिया सविणयं भगइ ताय !। ते एवमेव अइभूरिभावमिहि समणुपत्ता ॥२३॥ एवं भवंति एए सुरक्खिया ताय ! वाविया संता । सन्निक्खाया पुग वुड्भिावरहियत्तओ नेव ॥२४॥
तत्र धनश्रेष्ठिज्ञातम्। ॥६८॥
For Private & Personel Use Only

Page #172

संति मम जणयगेहे, बहुकुट्ठारेसु संनिखित्ता ते । सगडाइवाहणेहिं, तो आणावइ लहुँ सिट्ठी ॥२५॥ तो नियभिप्पायं कहिय सिविणा पुच्छिओ सयणवग्गो। किं इत्थ उचियमिहि ? स आह तुम्भि च्चिय मुणेह ॥२६॥ जंपइ धणोवि उज्झणसीला पढम त्ति उज्झिया नाम । छारछगणाइछडणवावारा वसउ मह गेहे ॥२७॥ रंधणकंडणसोहणदलणाइनियोगिणी हवउ बीया । नियआयरणवसेणं, भोगवई नाम सुपसिद्धा ॥२८॥ जं सालिकणा जत्तेण रक्खिया रक्खियाभिहा तेण । मणिकणगरयणभंडारसामिणी हवउ तइयवहू ॥२९॥ अणइकमणिज्जाणा, तुरिया सव्वस्ससामिणी होउ । सालिकणरोहणवसा, रोहिणिनामा गरुयपुण्णा ॥३०॥ एवं च दीहदंसित्तणेण काउं कुटुंब सुत्थं सो । धणसिट्ठी निम्मलधम्मकम्मआराहगो जाओ ॥३१॥ अन्लोवि इहोवणओ, छटुंगे रोहिणीइ नायम्मि । भणिओ सुहम्मपहुणा बहुणा, किर वित्थरेणेवं ॥३२॥ जह सो धणो तह गुरू, जह नायजणो तहा समणसंघो । जह वहुया तह भव्वा, जह सालिकणा वयाई तहा ॥३३॥ जह सा उज्झियनामा, ते सालिकणे समुज्झिउं पत्ता । पेसणदुक्खं परमं, तह कोइ जिओ कुकम्मवसा ॥३४॥ सयलसमीहियसंसिद्धिकारए तारए भवसमुद्दा । उज्झित्तु वए मरणाइ आवयाओ उवजेइ ॥३५॥ अन्नो उण बीयबहु ब्व वत्थभोयणजसाइलोमेण । भुत्तुं ताई परलोयदुक्खलक्खक्वणी होइ ॥३६॥ तत्तोवि य जो अन्नो, सो ताई जीवियं व रक्खित्ता । रक्खियवहु व जायइ, सव्वेसि गउरवट्ठाणं ॥३७॥ जो पुण तओवि अन्नो, रोहिणिवहुय व्व बुड्डिमाणेई । पंचवि वयाइ स हवइ, संघपहाणो गणहरु व्व ॥३८॥
Join Education International
For Private 8 Personal Use Only

Page #173

धर्मरत्नपकरणम्
दीर्घदर्शित्वाख्यो गुणः
॥६९॥
१५
अन्नोवि इत्थ दीसइ, ववहारे उवणओ इहं नाए । जह किल कस्सइ गुरुणो, सीसा चत्तारि निप्पना ॥३९॥ आयरियत्तणजुग्गा, पजाएणं सुएण य समिद्धा । अह चिंतिउं पवत्तो, गुरू समप्पेमि कस्स गणं ॥४०॥ तत्तो तेण परिच्छाहेउं देसंतरे विहाराय । का होइ कस्स सिद्धिति, पेसिया उचियपरिवारा ॥४१॥ चउरोवि तओ पत्ता, खेमाइगुणन्निएसु देसेसु । जो तत्थ सव्वजिट्ठो, सायाबहुलो कडुयवयणो ॥४२॥ एगंताणुवगारी, निव्वेयं तेण तह य आणीओ । सव्वो परिवारो जह, अचिरा तस्सुज्झगो जाओ ॥४३॥ वीओ वि सायबहुलत्तणेण नियदेहसंठियं चेव । कारेइ सादरं सीसवग्गमवरं न उण किरियं ॥४४॥ तइओ पुण सारणवारणाइकरणेण निचमुज्जुत्तो । रक्खइ पमत्तभावं, गच्छंतं तं परीवारं ॥४५॥ जो पुण तुरिओ सीसो, सयलमहीमंडलोवलद्धजसो । जिणसमयामयमेहो, दुक्करसामण्णनिरओ य ॥४६॥ ओइण्णदेवलोगं व, भूरिसंतोसपोसमणुपत्तं । निययविहारधरायलमुवजणयंतो नियगुणेहिं ॥४७॥ देसन्नू कालन्नू , सुदीहदंसी जहेव कालज्जो । जाओ पभूयपरिवारपरिगओ विहियजणबोहो ॥४८॥ पत्तो गुरुणो पासे, उवलद्धो तेण तेसि वुत्तंतो। तो निययगच्छमेलणपुव्वो दिन्नो य अहिगारो ॥४९॥ सच्चित्तमचित्तं वा, जं गच्छे छडणारिहं किंचि । पढमेण परिट्ठावणमिमस्स कज्जं ति संठवियं ॥५०॥ जं भत्तं पाणं वा, उवगरणं वा गणस्स पाउग्गं । तं दुइएणापरितंतएण उप्पाइयव्वं ति ॥५१॥ गुरुथेरगिलाणतवस्सिबालसेहाइयाण य मुणीणं । रक्खा दक्ववियक्खणजुग्गा तइयम्मि संठविया ॥५२॥
तत्र धनश्रेष्ठिज्ञातम्। ॥६९॥

For Private Personel Use Only

Page #174

जो पुण तेसि कणिट्ठो, गुरुभाया तस्स नियगणो सव्वो । बहुपणयपरायणमाणसेण गुरुणा समुवणीओ ॥ ५३ ॥ एवं जहजुग्गनिउंजणेण आराहणं परं पत्तो । सो सूरी तह गच्छो, सव्वो गुणभायणं जाओ ॥ ५४ ॥
किर दीहदं सिगुणसंगएण धणसिट्टिणा इहं पगयं । भवियमइबोहणत्थं, पयंपिया उवणयविभासा ॥५५॥ इति फलमकलङ्कश्लोकमस्तोकमेतद्, गुणिन इह धनाख्यश्रेष्ठिनः संनिशम्य । गुणममलमुदारं दीर्घदर्शित्वमेव, श्रयत भविकलोकाः ! किं बहुन्याकृतेन १ ॥ ५६ ॥ इति घनश्रेष्ठिवृत्तकं समाप्तम् ।
व्याख्यातः सुदीर्घदर्शीति पञ्चदशो गुणः, साम्प्रतं विशेषज्ञ इति षोडशं गुणं प्रचिकटयिषुराह— वत्थूणं गुणदोसे, लक्खेइ अपक्खवायभावेण । पाएण विसेसन्नू, उत्तमधम्मारिहो तेण ॥२३॥ 'वस्तूनां' द्रव्याणां सचेतनाचेतनानां धर्माधर्महेतूनां वा गुणान् दोषांश्च 'लक्षयति' जानाति 'अपक्षपातभावेन' माध्यस्थ्यसुस्थचेतस्तया । पक्षपातयुक्तो हि दोषानपि गुणान् गुणानपि दोषानध्यवस्यति समर्थयति च ।

उक्तं च
आग्रही बत निनीषति युक्तिं, तत्र यत्र मतिरस्य निविष्टा । पक्षपातरहितस्य तु युक्तिर्यत्र तत्र मतिरेति निवेशम् ॥ अतः ‘प्रायेण' बाहुल्येन ‘विशेषज्ञः' सारेतरवेदी 'उत्तमधर्माः' प्रधानधर्मोचितो भवति, सुबुद्धिमन्त्रिवदिति । तत्कथा पुनरेवम्

●

Page #175

विशेषज
श्रीधर्मरत्नप्रकरणम् ॥७ ॥
त्वाख्यो गुण:
१६
इह पुनभद्दचेइयविभूसिया अस्थि पुरवरी चंपा । तत्थ जियसत्तुराया, राया इव सयलजणइट्ठो ॥१॥ रूवेण हारिणी सीलसालिणी धारिणी पिया तस्स । अइदीणीकयसत्तू अदीणसत्तू, य जुवराया ॥२॥ उप्पत्तियाइचउविहविसुद्धनियबुद्धिविजियसुरमंती। जीवाजीवाइपयत्थसत्थवित्थरविसेसन्नू ॥३॥ रजधुराचिंतणपवणमाणसो धम्मकम्मकयकरणो । निवमाणसकलहंसो, अस्थि सुबुद्धी महामंती ॥४॥ मयकुहियविणटुअणिट्टगंधउद्धरसरीरसंछन्ना । मेयवसमंसरुहिराइपिच्छिला असुइबीभत्था ॥५॥ मयसप्पसाणगोणाइदेहदुग्गंधसलिलपडिपुण्णा । ईसाणदिसाइ पुरीइ, तीइ बहि अत्थि गुरुपरिहा ॥६॥ कइयावि हु भोयणमंडवम्मि निवई सुहासणनिसण्णो । राईसरतलवरकुमरसिद्विसत्थाहपभिइजुओ ॥७॥ आसायणिज्जवीसायणिज्जपल्हायणिज्जमाहारं । सुहवण्णगन्धरसफरिसपरिगयं झुंजए हिट्ठो ॥८॥ भुत्तुत्तरम्मि तम्मि य, आहारे जायविम्हओ भणइ । राईसरपमुहजणे, अहो मणुन्नो य आहारो ॥९॥ ते वि हु अणुवित्तीए, भणति जं आणवेइ सामि त्ति । तत्तो य सुबुद्धिं पइ, जंपइ एवं चिय नरिंदो ॥१०॥ निवइस्स एयमढे, मंती नाढाइ न परियाणाइ । तुसिणी चिट्ठइ तत्तो, दुच्चं तच्चं पि आह निवो ॥११॥ अह जंपइ वरमंती, सामिय ! एयम्मि अइमणुनेवि । आहारे अम्हाणं, न मणागवि विम्हओ होइ ॥१२॥ जं पुग्गला सुहा वि हु, असुहत्तेणं खणेण जायंति । असुहा वि हु सुहभावेण परिणमंते खणेणावि ॥१३॥
किंच
तत्र सुबुद्धि मन्त्रिकथा । ॥७ ॥
Jain Educaton international
For Private Personel Use Only

Page #176

सुहसदा सुहरूवा, सुहगंधा सुहरसा सुहा फासा । असुहत्तेणं जायंति, पुग्गला नणु पओगेण ॥१४॥ एवं सुबुद्धिवयणं, न सद्दहइ नरवई कयावि पुणो । सामंतमंतिसहिओ, विणिग्गओ वाहियालीए ॥१५॥ परिहोदयअंतेणं, वयमाणो दुरहिगंधअभिभूओ । दढपिहियवयणनासो, अक्कमिओ कंपि भूभागं ॥१६॥ जंपेड़ मंतिमाई, अहो इमं मंगुलं परिहउदयं । अहिमडयदुरहिगंध, भणंति ते देव ! एवमिणं ॥१७॥ तो भणइ सुबुद्धिं पइ, उब्वेयकर अहोदगं एयं । मंती वि आह नरवर !, न हु जुत्तो इत्थ उव्वेओ॥१८॥ जं अगुरुघुसिणघणसारकुसुमपमुहेहि सुरहिदव्वेहिं । वासियमित्ता असुहा, वि पुग्गला जति सुहभावं ॥१९॥ कप्पूरमाइणोवि हु, अइसुइणो देहमाइमासज्ज । असुहा हवंति तम्हा, सुहअसुहकहा न वत्तव्वा ॥२०॥
अत:पुग्गलाण परीणाम, तेसिं नच्चा जहा तहा । विणीयतण्हो विहरे, सीईभएण अप्पणा ॥२१॥ अह ईसिफरियकोवो, नरनाहो जंपए महामंति !। मा परमप्पं तदुभयमेवं कुग्गाहियं कुणसु ॥२२॥ चिंतइ मंतिवरिहो, अहो इमो नरवरो कहं होही । परमत्थविसेसन्नू, जिणपवयणभावियमई य? ॥२३॥ अइपच्चइयनरेहिं, संझासमयम्मि नवयकुंभेहिं । परिहोदगमाणाविय, गालिय खेवइ नवघडेसु ॥२४॥ पक्विविय सज्जखारे, ते लंबियमुद्दिए करावेइ । महया जत्तेण पुणो, सत्त दिणे परिवसावेइ ॥२५॥ एवं दुच्चं तच्चंपि, सत्त राईदियं कए संते । तं जायमुदगरयणं, अच्छं सच्छं फलिहवण्णं ॥२६॥
Education
For Private Personal Use Only

Page #177

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम् ॥७१॥
विशेषन्नत्वाख्यो गुणः
१६
तो तं वासइ मंती, एलासकरियमाइदव्वेहिं । रण्णो पाणियधरियं, सदावित्ता इमं आह ॥२७॥ भो भो! तुमं निवइणो, भोयणवेलाइ उदगरयणमिणं । उवणिज्ज सोवि जंपइ, जं सामी आणवेइ ति ॥२८॥ तेणवि तहेव विहिए, राया गुरुहरिसपुलइयसरीरो । सपरियणोवि पसंसइ, अहो ! इमं उदगरयणं ति ॥२९॥ तयणु नरिंदो पाणियहरियं सद्दाविउं भणइ भद्द ! | आसाइयं कओ ते, जलरयणमिणं ? इमो आह ॥३०॥ देव ! मए दगरयणं, सुबुद्धिसचिवाउ पावियं एयं । तो राया सद्दाविय, सुबुद्धिमंतिं इय भणेइ ॥३१॥ किं मंति! तुह अणिट्ठो, अहयं ? जेणेयमुदगवररयणं । कल्लाकल्लि भोयणवेलाए नो उवट्ठवसि ॥३२॥ हंहो देवाणुपिया !, कत्तो एवं तए समुवलद्धं । पभणेइ मंतिपवरो, तं परिहोदगमिणं देव ! ॥३३॥ इमिणा मए उवाएण, एरिसं कारियं महीनाह ! । तं वयणममन्नंतो, रायावि तहेव कारेइ ॥३४॥ तं कमसो जलरयणं, जायं माणसजलं व दट्टणं । जंपेइ मंतिराय, राया विम्हयभरियहियओ ॥३५॥ देवाणुपिया ? कत्तो, तए विसेसा इमे परिणाया । अइसुहमबुद्धिगम्मा? स आह जिणवयणओ देव ! ॥३६॥ भणइ निवो जिणवयणं, तुहंतिए मंति! सोउमिच्छामि । केवलिपणीयमणहं, धम्म एसोवि साहेइ ॥३७॥ पदम चाउज्जामं, धम्म मुणिजणनिसेवियं कहिउँ । सम्मईसणमूलं, गिहत्थधम्मपि साहेइ ॥३८॥ तं सोउ भणइ निवई, अमच्चवर ! पवयणं तु निग्गंथं । सच्चमणुत्तरमिच्चाइ, सद्दहामी तहिच्चाइ ॥३९॥ किं तु अहं तुह पासे, सावयधम्म गहित्तुमिच्छामि । मंतीवि भणइ सामिय !, मा पडिबंध करेसु त्ति ॥४०॥
तत्र सुबुद्धि मन्त्रिकथा। ॥७१॥
For Private Personal Use Only

Page #178

Jain Education Intemational
तो जियसत्तुनरिंदो, सुबुद्धिमंतिस्स अंतिए तुट्ठो । सम्मं दुवालसविहं, गिहत्थधम्मं पवज्जे ॥४१॥ तइया थेरागमणं, वंदणवडियाइ निग्गओ राया । मंतीवि सुणिय धम्मं, हिट्ठो विन्नवइ गुरुपाए ||४२|| तुम्हाणमंतिए हैं, पव्वहं नवारे पुच्छिउं भूवं । भणियं गुरूहि भो मंति !, मा पमायं करिज्जासि ॥४३॥ अह तेण निवो पुट्ठो, पपए मंति ! निययरज्जमिणं । पालित्तु किंचि कालं, दुवेवि दिक्खं गहिस्सामो ॥४४॥ एवं होति पयंपियम्मि सचिवेण दोवि तं रज्जं । धम्मं तह पालंता, बारसवरिसाई वोलंति ||४५|| इत्तो य तर्हि पत्ता, थेरा तेसिंतिए सुणियधम्मो । अहीणसत्तु नियपुत्तठवियगुरुरज्जपन्भारो ||४६ || सुहबुद्धिसुबुद्धिसुमंतिसंजुओ पवयणं पभावंतो । गिण्हइ वयं नरिंदो, विम्हावियदेवदेविंदो ॥४७॥ उग्गा उग्गविहारी, दुवेवि इकारसंगसुयधारी । अइसुद्धबंभयारी, कुणंति दिक्खं निरइयारी ॥ ४८ ॥ विलसंतसियज्झाणा, रक्खियनीसेसजंतुसंताणा । उप्पन्नविमलनाणा, सिद्धिं पत्ता मुणिपहाणा ॥ ४९ ॥ इति स्पष्टं यस्माज्जिनवचनपुष्पैकमधुकृत्, सुबुद्धिर्मन्त्रीशः स्वपरहितकर्त्ता समजनि । विशेषज्ञत्वाख्यं गुणममलमेनं कृतधियः !, श्रयन्तां संसारस्फुरदुदधिपोतप्रतिकृतिम् ॥५०॥ इति सुबुद्धिमन्त्रिकथा समाप्ता ।
उक्त विशेषज्ञ इति षोडशो गुणः, सम्प्रति वृद्धानुग इति सप्तदशं गुणमभिधित्सुराह— बुड्डो परिणयबुद्धी, पावायारे पवत्तई नेव । बुड्डाणुगो वि एवं, संसग्गकिया गुणा जेण ॥ २४ ॥

Page #179

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
वृद्धानुगत्वाख्योगुणः १७
॥७२॥
'वृद्धः' प्रवयाः 'परिणतबुद्धिः' परिपक्वधिषणः परिणामसुन्दरमतिः सद्विवेकादिगुणसमन्वित इत्यर्थः ।
तथा चोक्तम्तपःश्रुतधृतिध्यानविवेकयमसंयमैः । ये वृद्धास्तेत्र शस्यन्ते, न पुनः पलिताकुरैः ॥१॥ सत्तत्वनिकषोद्भूतं, विवेकालोकवदितम् । येषां बोधमयं तत्त्वं, ते वृद्धा विदुषां मताः ॥२॥ प्रत्यासत्तिं समायातैर्विषयैः स्वान्तरञ्जकैः । न धैर्य स्खलितं येषां, ते वृद्धाः परिकीर्तिताः ॥३॥ न हि स्वप्नेऽपि सञ्जाता, येषां सद्वृत्तवाच्यता । यौवनेऽपि मता वृद्धास्ते धन्याः शीलशालिनः ॥४॥
किंचप्रायः शरीरशैथिल्यात्, स्यात् स्वस्था मतिरङ्गिनाम् । तरुणोपि क्वचित् कुर्यात् , दृष्टतत्त्वोऽपि विक्रियाम् ॥५॥ वार्द्धकेन पुनर्धत्ते, शैथिल्यं हि यथा यथा । तथा तथा मनुष्याणां, विषयाशा निवर्त्तते ॥६॥
हेयोपादेयविकलो, वृद्धोऽपि तरुणाग्रणीः। तरुणोऽपि युतस्तेन, वृद्धवृद्ध इतीरितः ॥७॥ इति ॥ स एवंविधो वृद्धः 'पापाचारे' अशुभकर्मणि प्रवर्तते नैव, स हि किल यथावस्थिततत्त्वमवबुध्यत इति । यत एव वृद्धो नाहित- हतौ प्रवर्तते ततो वृद्धमनुगच्छति यस्तन्मतानुसारितया स वृद्धानुगः, सोऽप्येवमेव पापे न प्रवर्तते इति भावः । मनीषिवृद्धानुगमध्यमवुद्धिवत् । केन हेतुना ? इत्याह-'संसर्गकृताः' साङ्गत्यजनिता गुणा येन कारणेन प्राणिनां स्युः, अत एव प्रोक्तमागमे
उत्तमगुणसंसग्गी, सीलदरिदं पि कुणइ सीलहूं । जह मेरुगिरिविलग्गं, तणंपि कणगत्तणमुवेइ ॥ त्ति
तत्र मध्यमबुद्धिचरि
तम् ।
एष प्रतिमागमे-
॥७२॥
पे कुणइ सीलहूं । जह मसाजानता गुणा येन कारणेन पाणिनां माइति भावः । मनीषिवृद्धानुग

Page #180

मध्यमबुद्धिचरितं पुनरेवम्अस्त्यत्र भरतक्षेत्र, पुरं क्षितिप्रतिष्ठितम् । तत्र कर्मविलासाख्यो, राजा वीर्यनिधानभूः ॥१॥ तस्य प्रणयिनी ज्येष्ठा, यथार्था शुभसुन्दरी । अन्याऽकुशलमालाख्या, शालेव सकलापदाम् ॥२॥ तयोर्मनिषिबालाख्यौ, पुत्रौ प्रेमपरौ मिथः । स्वगेहोद्यानमन्येास्तौ गतौ क्रीडितुं मुदा ॥३॥ ताभ्यामदर्शि तत्रैकः, पुमानुद्वन्धतत्परः । बालः पाशमपास्याथ, पप्रच्छोद्धन्धकारणम् ॥४॥ अमुना प्रनितेनालमित्युक्त्वोल्लम्बयन पुनः । निवार्य सादरं पृष्टो, चालेनेदं स ऊचिवान् ॥५॥ स्पर्शनाख्यस्य मे भद्र, भवजन्तुरभूत सखा । समं सदागमेनोच्चैः, स मैत्रीमन्यदाऽकरोत् ।।६।। ततः प्रभृति जोऽसौ, त्रुटयत्प्रेमा ममोपरि । ललनातूलिकात्यागी, सुदुस्तपतपोरतः ॥७॥ अङ्गीकृतबहुक्लेशः, केशलुश्चनलालसः । भूकाष्ठशय्याशयनः, प्रान्तरूक्षाशनो भृशम् ॥८॥ युग्मम् । स्फूर्जदूर्जस्वलध्यानो, ज्ञानोत्साहितभावनः । मां मुक्त्वा मदगम्यायां, स ययौ निवृतौ पुरि ॥९॥ ततो मित्रवियुक्तेन, मयेदं भोश्चिकीर्षितम् । श्रुत्वेति तदृढप्रेमा, प्रीतो बालोऽभ्यधादिति ॥१०॥ मित्रवात्सल्ययुक्तानां, दृढसौहार्दशालिनाम् । परोपकारशीलानां, युक्तमेतद् भवादृशाम् ॥११॥
मित्रस्य विरहे स्थातुं, क्षणमप्युचितं नहि । मनस्विनामितीवाशु, दिवसेनास्तमीयते ॥१२॥
Join Education International
For Private & Personel Use Only

Page #181

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
वृद्धानुगतत्वाख्योगुणः
॥७३॥
अहो ते मित्रवात्सल्यमहो ते स्थिररागिता । अहो तव कृतज्ञत्वमहो ते साहसं दृढम् ॥१३॥ भवजन्तोः पुनरहो, क्षणरक्तविरक्तता । अहो हृदयकाठिन्यमहो मौढयमनुत्तरम् ॥१४॥ तथापि धीर ! धीरत्व, कृत्वा हित्वा तथा शुचम् । स्वास्थ्यं धेहि मुदं देहि, मम मित्रं भवाधुना ॥१५॥ स्पर्शनोऽप्याख्यदित्यस्तु, भवजन्तुरिवासि मे । ततस्तेन व्यधान्मैत्री, बालः प्रीतान्तरात्मना ॥१६॥ सदागमत्याजितत्वान्नूनं नैष शुभाशयः। मनीषिणेति विदधे, बहिवृत्या त्वसौ सखा ॥१७॥ तौ तं वृत्तान्तमाख्याता, मातापित्रोर्यथास्थितम् । ततो राजाऽभवद् भूरिहर्षदुमविहंगमः ॥१८॥ उवाचाकुशला हृष्टा, साधु साध्वसि पुत्रक! । यत् त्वया सर्वसौख्यानां, खानिरेष सखा कृतः ॥१९॥ तुषार इव पद्मस्य, स्वर्भानुरिख शीतगोः । स्पर्शनोऽयं सखा सौख्यकारणं मे सुतस्य न ॥२०॥ एवं विषादविवशाऽचिन्तयच्छुभसुन्दरी । किन्तु नाचीकथत् किश्चिद्, गाम्भीर्यात् स्वसुतं प्रति ॥२१॥ युग्मम् । स्पर्शनमूलशुद्धयर्थ, परेद्यवि मनीषिणा । आहूय रहसि प्रोक्तो, बोधो नामाङ्गरक्षकः ॥२२॥ भद्रास्य मूलशुद्धिं मे, शीघ्रं ज्ञात्वा निवेदय । यदाज्ञापयति स्वामीत्युक्त्वाऽसौ निरगात् ततः ॥२३॥ तेनात्मीयः प्रभावाख्यः, प्रैषि प्रणिधिपूरुषः । प्रस्तुतार्थाय सोऽन्येार्यात्वाऽगाद् बोधसन्निधौ ॥२४॥ ततः कृतावनामोऽसौ, बोधेनाप्रच्छि सादरम् । प्रभाव ! कथयात्मीयं, वृत्तान्तं सोऽप्यथाख्यत ॥२५॥ इतस्तदा हि निर्गत्य, बाह्यदेशेषु बभ्रमम् । मया नचापि गन्धोऽऽऽपि, प्रस्तुतार्थस्य तेष्वथ ॥२६॥
| तत्र मध्यमबुद्धिचरि
★
तम्। ॥७३॥

For Private & Personel Use Only

Page #182

आगामान्तरदेशेषु, तत्र चापश्यमुल्बणम् । पुरं राजसचित्ताख्यं, समन्तात्तमसा चितम् ॥२७॥ पुरे तस्मिन्नहं यावत्, प्राप्तो राजकुलान्तिकम् । तावदुल्लसितोऽकाण्ड एव कोलाहलध्वनिः ॥२८॥ ब्रमाण्डमाण्डसंव्यापिस्फूर्जद्घणघणारवाः । लौल्यादिभूपाधिष्ठाना, मिथ्यामानादयो रथाः ॥२९॥ गर्जितर्जितजीमूता, मन्मथाद्या मतङ्गजाः । हेषापूरितदिक्चक्रा, अज्ञानाद्यास्तुरङ्गमाः ॥३०॥ अनेकरणसङ्घट्टप्रौढनियूंढसाहसाः । चेलहीतनानास्त्राश्चापलाद्याः पदातयः ॥३१।। त्रिमिर्विशेषकम् । प्रसर्पदर्पकन्दर्पपटहोघोषणात् क्षणात् । प्राचालीदचलस्थामापरमप्यमितं बलम् ॥३२॥ पृष्टो मयाऽथ विषयाभिलाषस्यैव पूरुषः । विपाकाख्यः समाचख्यौ, राज्ञः प्रस्थानकारणम् ॥३३॥ भो भद्रात्रास्ति वैरीभकुम्भनिर्भेदकेसरी । मुख्यश्चरटचक्रस्य, नरेन्द्रो रागकेसरी ॥३४॥ तस्यास्ति मन्त्री विषयाभिलाषो नाम विश्रुतः। चण्डमार्तण्डवत् प्रौढप्रतापाक्रान्तविष्टपः ॥३५॥ रागकेसरिदेवेन, स मन्त्रीशोऽन्यदा मुदा । जगदे जगदेतन्मे, वश्यं कुरु विशारद! ॥३६॥ ओमित्युक्त्वा महामन्त्री, विश्ववश्यत्वहेतवे । स्पर्शनादीनि पञ्च स्वमानुषाणि समादिशत् ॥३७॥ मन्त्रिणोचेऽन्यदा देव !, देवशासनतो मया । स्वमानुपाणि प्रेष्यन्त, जगत्साधनहेतवे ॥३८॥ तैः साधितं जगत् मायो, ग्राहितं देवशासनम् । केवलं श्रूयते कश्चित्, सस्यानामीतिसावत् ॥३९॥ तेषामुपद्रवकरः, स्फुटोद्भटपराक्रमः । सन्तोषनामा चरटः, कूटः कपटपाटवः ॥४०॥
JainEducation international
For Private Personel Use Only

Page #183

श्रीधर्मरत्न प्रकरणम्
वृद्धानुगतत्वाख्योगुणः
॥७४॥
१७
भूयो भूयः पराभूय, तानि तेन कियान् जनः । देवभुक्तेर्बहिस्थायां, प्रक्षिप्तो निवृतौ पुरि ॥४१॥ तन्मन्त्रिवचनं श्रुत्वा, कोपाटोपारुणेक्षणः। तस्योपरि स्वयं देवः, प्रतस्थे रणकर्मणे ॥४२॥ इतश्चास्मारि देवेन, तातपादाभिवन्दनम् । तरङ्गेणेव पाथोधेर्ववले च क्षणात्ततः ॥४३।। विपाकोऽथ मया नाथ !, सम्भ्रमोभ्रान्तचक्षुषा । पृष्टः कोऽस्य नरेन्द्रस्य, पितेति मम कथ्यताम् ॥४४॥ ईषद् विहस्य स प्रोचे, ननु मोहो महानृपः । त्रिलोकीख्यातमहिमा, दध्यौ वृद्धोऽन्यदेति सः॥४५॥ पार्श्वे स्थित्वाऽपि वीर्येण, क्षमोऽहं रक्षितुं जगत् । तेनाधुना प्रयच्छामि, साम्राज्यं निजसूनवे ॥४६॥ राज्यं देवाय दत्त्वाऽथ, शेते मोहो निराकुलः । तथापीदं जगत् तस्य, प्रभावेणैव वर्त्तते ॥४७॥ तदेष मोहराजस्ते, कथं प्रष्टव्यतां गतः । व्याहारि हारि वचनं, ततस्तं प्रत्यदो मया ॥४८॥ भवता भद्र ! पान्थोऽहं, साधु साधु प्रबोधितः । परं निवेद्यतामग्रे, किमभूत् ? सोऽप्यथावदत् ॥४९॥ गत्वा सारपरीवारयुक्तो देवः पितुः क्रमौ । ननामैनं च वृत्तान्तं, मूलतोऽपि व्यजिज्ञपत् ॥५०॥ मोहोऽवोचत हे वत्स !, यन्मदङ्गस्य वाद्यते । पामाव्याप्तमयस्येव, तत्सारं किल सम्पति ॥५१॥ तत् त्वं तिष्ठ निजं राज्यं, सुचिरं प्रतिपालय । सन्तोषशत्रुघातार्थमहं यास्यामि सङ्गरे ॥५२॥ देवः श्रुतीः पिधायाख्यादाः! शान्तं पातकं ह्यदः । अनन्तकालसंस्थायि, तातीयं भवताद् वपुः ॥५३॥ देवेन वार्यमाणोऽपि, मोहः सर्वाभिसारतः । स्वयं चचाल भद्रेदं, राज्ञः प्रस्थानकारणम् ॥५४॥
| तत्र मध्यमबुद्धिचरि
तम्। ॥७४॥

For Private & Personel Use Only

Page #184

इत्युक्त्वा स ययौ तूर्ण, चित्ते दध्यावहं पुनः । अये ! स्पर्शनसंशुद्धिलब्धेयं सकला मया ॥५५।। किन्त्विदं घटते नायं, यत् सन्तोषात् पराभवम् । स्पर्शनस्याह स पुनस्तमाचख्या सदागमात् ॥५६॥ तत्तस्यानुचरः कोऽपि, सन्तोषो भविता ह्ययम् । एवं वितर्कयनागा, प्रमाणं स्वाम्यतः परम् ।।५७॥ बोधेनाभिदधे साधु, प्रभावानुष्ठितं त्वया। तेनैव सहितो बोधो, ययौ पार्श्वे मनीषिणः ॥५८॥ कृतानतिः कुमाराय, तं वृत्तान्तं न्यवीविदत् । प्रभावं पूजयामास, प्रीतात्मा नृपनन्दनः ॥५९॥ मनीषिणाऽन्यदा प्रोचे, स्पर्शनाख्याहि किं तव । चक्रे सदागमेनैव, मित्रेण विरहो ननु ॥६॥ तत्रासीद् किमुतान्योऽपि ?, स स्माहासीत् परं सखे! । कृतं तत्कथया यन्मां, स कदर्थयते भृशम् ॥६१।। कर्ता हि सैव सर्वस्योपदेष्टैव सदागमः। भूयः किं तस्य नामेति, तं पप्रच्छ नृपात्मजः॥२॥ भयविह्वल ऊचेऽसौ, तस्याहं क्रूरकर्मणः । नामाप्युच्चरितुं नेशस्ततोऽवादीन्नरेन्द्रसूः ॥६॥ त्वया नैवास्मदभ्यणे, भीतिः कार्या मनागपि । भद्र ! नह्यग्निरित्युक्ते, मुखदाहः प्रजायते ॥६४॥ अथ ज्ञात्वातिनिर्वन्धं, स्पर्शनः स्माह दैन्यभाक् । सन्तोष इति दुर्नाम, तस्य पापशिरोमणेः ॥६५॥ नरेन्द्रनन्दनो दध्यावियता सकलोऽप्यहो । प्रभावानीतवृत्तान्तो, घटाकोटिमटीकत ॥६६॥ अन्यदा स्पर्शनः सिद्धयोगिवत् तत्पुरेऽविशत् । बालोऽतीववशीभूतो, मनीषी तु तथा नहि ॥६७॥ ताभ्यां सर्वः प्रबन्धोऽयं, स्वस्वमात्रोनिवेदितः। उवाचाकुशला बालं, वत्सेदं साधु साध्वभूत् ॥६८॥
Jain Educaton Internationa
For Private Personel Use Only

Page #185

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
वृद्धानुगतत्वाख्यो
गुणः
॥७५॥
१७
स्वसुतं मधुरैक्यैिर्वभाषे शुभसुन्दरी । वत्सास्य पापमित्रस्य, सम्बन्धस्ते न सुन्दरः ॥६९॥ सोऽभ्यधादेवमेवैतत्, मातः! किं क्रियते परम् । प्रतिपन्नमकाले हि, सतां हातुं न युज्यते॥७॥ शुभसुन्दर्यथावोचदहो ते वत्स! सन्मतिः। अहो ! ते नतवात्सल्यमहो! ते नीतिनैपुणम् ॥७१॥
तथाहिनाकाण्ड एव मुश्चन्ति, सदोषमपि सज्जनाः। प्रतिपन्नं गृहस्थायी, तत्रोदाहरणं जिनः ॥७२॥ यस्तु मूढतया काले, प्राप्तेऽपि न परित्यजेत् । स दोषं लभते तस्मात्, संक्षयं नात्र संशयः ॥७३॥ कर्मविलासराजोऽपि, तज्ज्ञात्वा दयितामुखात् । तुष्टो मनीषिणो गाढं, रुष्टो बालस्य चोपरि ।।७४॥ अभूत्यक्तान्यकर्त्तव्यो, बालः स्पर्शनदोषतः । विलसन् मृद्वपस्मारो, मारमारितचेतनः ॥७५।। तन्मूलशुद्धिमाख्याय, बालः प्रोक्तो मनीषिणा । स्पर्शनेत्र रिपौ भ्रातर्मा विश्रम्भं कृथाः क्वचित् ।।७६।। बालो जजल्प हे बन्धो !, निःशेषसुखदायकः । अयं वरवयस्यो मे, कथं शत्रुस्त्वयोदितः ॥७७॥ दध्यौ मनीषी बालोऽयमुपदेशशतैरपि । अकार्यकरणोयुक्तो, निषेधुं पार्यते नहि ॥७८॥ अकार्ये दुर्विनीतेषु, प्रवृत्तेषु ततः सदा । न किश्चिदुपदेष्टव्यं, सता कार्याऽवधीरणा ॥७९॥ इत्यालोच्य स्वयं चित्ते, हित्वा बालस्य शिक्षणम् । स्वकार्यकरणोयुक्तो, मनीषी मौनमाश्रितः ॥८॥ अथ सामान्यरूपाख्या, प्रिया तस्यैव भूपतेः । अस्ति मध्यमबुद्ध्याख्यस्तस्याश्च तनयो नयी ॥८॥
तत्र मध्यमबुद्धिचरि
तम्।
*
॥७५॥
in Eduent an international
For Private & Personel Use Only

Page #186

तदा देशान्तरादागात, स दृष्ट्वा स्पर्शनं मुदा । बालं पप्रच्छ कोऽयं ना, स ऊचे तस्य वल्गितम् ॥८२॥ ततो बालस्य वचनात्, स्पर्शनो मध्यमाङ्गके । प्राविशत् तेन जज्ञेऽसौ, बालवद् विह्वलाशयः ॥८॥ मनीषी तत्तु विज्ञाय, मध्यमाय न्यवेदयत् । मूला स्पर्शनसंशुद्धिं, स दध्यौ संशयाकुलः ॥८४॥ एकतः स्पर्शसत्सौख्यमन्यतो भ्रातृवारणम् । नहि जानाम्यहं सम्यक्, किं विधातुं ममोचितम् ? ॥८५॥ तत् पृच्छामि सदासौख्यजननी जननीमिति । ध्यात्वा निवेद्य वृत्तं स्वं, कृत्यं पप्रच्छ तां ततः॥८६॥ जगाद साऽपि माध्यस्थ्यमधुना धेहि नन्दन !। कालान्तरे तु बलिनं, पक्षं निर्दोषमाश्रयेः ॥८७॥
यतःसंशयापन्नचित्तेन, भिन्ने कार्यद्वये सता । कार्यः कालविलम्बोत्र, दृष्टान्तो मिथुनद्वयम् ॥८॥
तथाहिपुरे कस्मिन्नृजो राज्ञः, प्रगुणा नाम पत्न्यभूत् । तस्याश्च तनयो मुग्धो, वधूश्चाकुटिलाभिधा ॥८९॥ पुष्पोच्चयकृतेऽन्येास्ते मुग्धाकुटिले मधौ । स्वगेहोपवनेऽयातां, गृहीत्वा हेमसूर्पिके ॥९॥ का पूर्व पूरयेच्छुर्पमित्याशयपरौ मिथः । दूर दूरतरं यातो, तन्वानी कुसुमोच्चयम् ॥११॥ इतश्च व्यन्तरयुगं, तत्रागात् केलिलालसम् । देवी विचक्षणा नाम, देवः कालज्ञसंज्ञितः ॥१२॥ देवो दैवानुभावेनानुरक्तोऽकुटिलो प्रति । मुग्धं प्रति पुनर्देवी, देवोऽवादीत् प्रियामथ ॥१३॥
Jain Education Internationa
For Private Personel Use Only

Page #187

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
वृद्धानुगतत्वाख्योगुणः १७
॥७६॥
प्रिये ! गच्छ पुरो यावद् , भूपालोपवनादितः । पुष्पाण्यादाय पूजार्थमेष आयामि सत्वरम् ॥१४॥ सङ्केतं च तयोर्ज्ञात्वा, विभङ्गेन सुरः क्षणात् । विधाय मुग्धरूपं स्वं, पुष्पै त्वाऽथ सूर्पिकाम् ॥९५।। आगादकुटिलापार्थे, जिताऽसि त्वं प्रिये ! भणन् । विषण्णां तां च सम्भाष्य, निनाय कदलीगृहे ॥१६॥ एवं विचक्षणाऽप्याश्वकुटिलारूपधारिणी । प्रतार्य मुग्धकं निन्ये, तदैव कदलीगृहे ॥१७॥ तद्वीक्ष्य मुग्धधीर्मुग्धो, वितर्काकुलितोऽजनि । बभूव विस्मयस्मेराऽकुटिलाऽकुटिलाशया ॥९॥ दध्यौ देवाङ्गना केयं, द्वितीया ? हुँ मम प्रिया । तत्परस्त्रीकृतासङ्गं, हन्म्येनं पुरुषाधमम् ।।९९।। स्वैरिणी दयितां चेमा, पीडयामि दृढं तथा । असौ यथा नरेऽन्यत्र, विधत्ते न मनोऽपि हि ॥१०॥ यद्वा स्वयं सदाचारभ्रष्टस्य मम नोचितम् । कर्तुमेतादृशं कर्म, तद्वरं कालयापना ॥१०१॥ ध्यात्वा विचक्षणाऽप्येवं, कालक्षेपपराऽभवत् । क्षणं प्रक्रीड्य तत्रागात, स्वगेहे तच्चतुष्टयम् ॥१०२॥ तद् दृष्ट्वा सप्रियो राजा, प्रीत आख्यादहो सुतः। वधूश्च मे द्विगुणिता, वनदेव्या प्रसन्नया ॥१०३॥ सकलेऽपि पुरे हर्षान्महोत्सवमचीकरत् । तेषां चतुर्णामप्येवं, ययौ कालः कियानपि ॥१०४॥ अथ तत्र पुरे मोहविलयाख्ये सुकानने । मूरिः प्रबोधको नाम, ज्ञानवान् समवासरत् ॥१०५॥ अथ लोका नरेन्द्राद्या वन्दनायै मुनीशितुः । निर्ययुगवांस्तेभ्य इति, चक्रे सुदेशनाम् ॥१०६॥ शल्यं कामा विषं कामाः, कामा आशीविषोपमाः । कामार्थनापरा जीवा, अकामा यान्ति दुर्गतिम् ॥१०७॥
तत्र मध्यमबुद्धिचरि
तम्। ॥७६॥
en Education Intern
For Private 3 Personal Use Only

Page #188

तच्छृण्वतोगुरोर्वाक्यं, तयोर्देवीसुपर्वणोः। मोहजालं प्रविध्वस्त, जाता सम्यक्त्ववासना ॥१०८॥ अत्रान्तरे तयोर्दैहात् , कृष्णरक्ताणुसंचयैः । निर्गता भीषणाकारा, घटितैका नितम्बिनी ॥१०९॥ सा च भागवतं तेजोऽसहन्ती पर्षदो बहिः । गत्वा पराङ्मुखीभूयावतस्थे दुःखिताशया ॥११०॥ अथोत्थायावदद् देवः, सप्रियो भगवन्नहम् । कथमस्मान्महापापान्मुच्ये प्रोचे मुनीश्वरः ॥१११॥ नायं भो! भवतोर्दोषः, किन्त्वस्याः पापयोषितः । काऽसाविति गुरुः पृष्टः, प्राहामृतकिरा गिरा ॥११२॥ भद्रौ ! विषयतृष्णेयं, दुर्जया त्रिदशैरपि । रजनीव तमिस्रस्य, सर्वदोषततेः पदम् ॥११३॥ शुद्धस्फटिकसंकाशी, स्वरूपेण युवां पुनः । एषैव सर्वदोषाणां, कारणत्वेन संस्थिता ॥११४॥ इह स्थातुमशक्तेति, दूरमेषा स्थिताऽधुना । भवन्तौ मत्समीपाच्च, निर्गच्छन्तौ प्रतीक्षते ॥११५।। तौ प्रोचतुः कदा स्वामिन् !, मोक्षो नौ भविताऽनया । गुरुः प्राह भवे नात्र, परं भावी भवान्तरे ॥११६॥ किन्तु सम्यक्त्वमाहात्म्याद् , नात्यन्तं नौ विवाधिका । प्रतिपन्नं ततस्ताभ्यां, सम्यक्त्वं मोक्षसौख्यदम् ॥११७॥ ऋजुराद् प्रगुणा देवी, स मुग्धोऽकुटिला तथा । अथो विज्ञपयामासुगुरुं स्वस्वविडम्बनाम् ॥११८।। अत्रान्तरे तदङ्गेभ्यो, निर्गतैः परमाणुभिः। घटितं वर्णतः श्वेतं, डिम्भमेकमदम्भकम् ॥११९॥ रक्षितानि मया गयं, वाणमिति चोच्चकैः । पश्यद्गुरोमुखाम्भोज, सर्वेषां पुरतः स्थितम् ॥१२०॥ युग्मम् । द्वितीयं कृष्णवर्णाभ, डिम्भं तदनु निर्ययौ । ततो जातं महाकृष्णं, डिम्भरूपं तृतीयकम् ॥१२॥

For Private Personel Use Only

Page #189

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
&&&&&
वृद्धानुगतत्वाख्योगुणः
॥७७॥
आहत्य तच्च शुक्लेन, वर्द्धमानं निवारितम् । ततो द्वे अपि ते कृष्णे, निर्गते गुरुपर्षदः ॥१२२॥ गुरुः प्रोवाच भो भद्रा, ! न दोषो वोत्र कश्चन । अज्ञानपापाभिधयोः, किन्त्वसौ कृष्णडिम्भयोः॥१२३॥
तथाहियत्तावदिदमज्ञानं, युष्मदेहाद्विनिर्गतम् । एतदेव समस्तस्य, दोषवृन्दस्य कारणम् ॥१२४॥ अनेन वर्तमानेन, शरीरे जन्तवो यतः । कार्याकार्य न जानन्ति, गम्यागम्यादिकं तथा ॥१२५॥ ततः पापं निबध्नन्ति, दुःखदन्दोलिदायकम् । यत्तु पूर्व सितं डिम्भं, तदार्जवमुदाहृतम् ॥१२६॥ अज्ञानाद्बर्द्धमानं हि, पापं वोऽवार्यतामुना । रक्षितानि मया यूयमत एवेदमाख्यत ॥१२७॥
यतःधन्यानामार्जवं येषामेतच्चेतसि वर्तते । अज्ञानादाचरन्तोऽपि, पापं ते स्वल्पपातकाः॥१२८॥ तदेवंविधभावानां, भद्राणां युज्यतेऽधुना । अज्ञानपापे निधूय, सम्यग्धर्मनिषेवणम् ॥१२९॥ उपादेयो हि संसारे, धर्म एव बुधैः सदा । विशुद्धो मुक्तये सर्व, यतोऽन्यद् दुःखकारणम् ॥१३०॥ अनित्यः प्रियसंयोग, ईर्ष्याशोकादिसकुलः । अनित्यं यौवनं चापि, कुत्सिताचरणास्पदम् ॥१३१॥ अनित्यं सर्वमेवेह, भवे वार्द्धितरङ्गवत् । अतो वदत किं युक्ता, क्वचिदास्था विवेकिनाम् ? ॥१३२।। श्रुत्वेति राज्ये संस्थाप्य, शुभाचाराभिधं सुतम् । प्रात्राजीजुभूपालो, जायापुत्रवधूयुतः॥१३३॥
&&&&&&XXXXXXXXXXX
तत्र मध्यमबुद्धिचरि| तम्। ॥७७॥
Jain Educati

Haw.jainelibrary.org

Page #190

तथव दिग्धेऽर्थे
हिमापत देवदम्य
ततस्ते कृष्णरूपे द्वे, डिम्भे तूर्ण पलायिते । शुक्लरूपं पुनर्डिम्भ, प्रविष्टं तनुषु क्षणात् ॥१३४॥ कालज्ञेन ततश्चित्ते, सभार्येण विचिन्तितम् । पश्याहो! धन्यताऽमीषां, यैः प्राप्तं व्रतमाहतम् ॥१३५॥ वयं तु देवभावेन, व्यर्थकेनात्र वञ्चिताः । यद्वा सम्यक्त्वसम्प्राप्त्या, सुधन्या वयमप्यहो ॥१३६॥ सहर्षावथ तौ सूरेः, प्रणम्य चरणद्वयम् । तेनानुशिष्टौ स्वस्थानं, प्रापतं देवदम्पती ॥१३७।। इदं पुत्र ! मया तुभ्यं, कथितं मिथुनद्वयम् । सन्दिग्धेऽर्थे हि तत् कालविलम्बो गुणभाजनम् ॥१३८॥ यदादिशति मामम्बा, कर्ताऽहं तत्तथैव हि । इति जल्पन मुदा मध्यः, प्रपेदे जननीवचः॥१३९॥ बालोऽप्यथ स्वमित्रेण, मात्राऽकुशलमालया । अधिष्ठितोऽभवद् गाढमकृत्यकरणाहतः॥१४०॥ कुविन्दडुम्बमातङ्गजातीयास्वपि तद्वशः । अतिलौल्येन नारीषु, प्रावर्तत निरन्तरम् ।।१४१॥ ततश्च गतलज्जोऽयं, पापिष्ठः कुलदूषणः । एवं स निन्द्यते लोकैर्न च पापान्निवर्तते ॥१४२॥ अथ निन्दापरे लोके, स्नेहविह्वलमानसः। लोकापवादभीरुस्तं, मध्यबुद्धिरभापत ॥१४३॥ भ्रातनों युज्यते कर्तु, तव लोकविरुद्धकम् । अगम्यगमनं निन्द्यं, सपापं कूलदूषणम् ॥१४४|| स प्राह विप्रलब्धोऽसि, नूनं बन्धो ! मनीषिणा । नाहोऽयमुपदेशानां, मौन्यभूदिति मध्यमः ॥१४५॥ अपरेधुर्मधौ बालः, समं मध्यमवुद्धिना । ययौ लीलावरोद्यानसंस्थिते कामधामनि ॥१४६॥ तत्र चैक्षिष्ट पार्श्वस्थं, गुप्तस्थानव्यवस्थितम् । कामस्य वासभवनं, मन्दमन्दप्रकाशकम् ॥१४७॥
JainEducation TRI
For Private Personal Use Only
nebrary

Page #191

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
वृद्धानुगतत्वाख्योगुणः
॥७८॥
:१७
कुतूहलवशेनाथ, द्वारे संस्थाप्य मध्यमम् । मध्ये प्रविष्टः सहसा, स बालस्तस्य समनः ॥१४८॥ तत्र कामस्य शयने, कोमलामलतूलिके । मित्राम्बादोषतो बालः, शेते स्म गतपुण्यकः ॥१४९॥ इतश्च तत्रैव पुरे, बहिरङ्गनरेशितुः । शत्रुमर्दननाम्नोऽभृत, प्रिया मदनकन्दली ॥१५०॥ साऽऽगत्य तत्र कामोऽयं, शय्यास्थ इति भक्तितः। स्पृशन्ती सर्वगात्रेषु, तं बालकमपू पुजत् ॥१५१॥ ययौ खमन्दिरे राज्ञी, प्रपूज्य च रतीश्वरम् । बालस्तु तस्याः संस्पर्शवश्योऽभून्नष्टचेतनः ॥१५२॥ मया कथं नु लभ्येयमिति चिन्तापरायणः । अल्पोदके मीन इव, तत्रास्थाच्च स दुःखितः ॥१५३॥ बालः किं चिरयत्येषः ? इति मध्यमबुद्धिकः । प्राविशत् कामधामान्तस्तदवस्थं ददर्श तम् ॥१५४॥ उत्थापितस्ततोऽनेन, यावदाह न किञ्चन । बालस्तावच्च तत्रत्यव्यन्तरेण न्यबध्यत ॥१५५॥ आपात्य तं महीपीठे, सर्वाङ्गीणमयात्यत । बहिरक्षेपि लोकेभ्यस्तद्वृत्तं च न्यवेद्यत ॥१५६।। ततो गाढतरं प्रार्थ्य, व्यन्तरान्मध्यबुद्धिना । लोकैश्च मोचितो बालो, निन्ये च निजमन्दिरे ॥१५७॥ मध्यबुद्धिमथो बालोऽपाक्षीद् बन्धो ! किमु त्वया । व्युदैक्षि वासभवनान्निर्यान्ती काऽपि नायिका ? ॥१५८॥ स प्राहादर्शि यद्येवं, हे भ्रातस्तर्हि कस्य सा ? । स स्माहात्रैव भूपस्य, देवी मदनकन्दली ॥१५९॥ तदाकर्ष्यावदद् बालः, कथं सा मादृशामिति । मध्यमेन तदाकूतं, ज्ञातमुक्तं च तं प्रति ॥१६०॥ भ्रातः ! केयमविद्या ते, यदेवं तप्यसे किमु । त्वयाऽधुनैव व्यस्मारि, यत् कृच्छ्रेणासि मोचितः १ ॥१६१॥
वत्र मध्यमबुद्धिचरि
तम्। ॥७८॥
Jain Education Interational
For Private Personal Use Only

Page #192

तच्छत्वा बालको जज्ञे, कजलश्यामलाननः । अयोग्योऽयमिति ज्ञात्वा, मध्यमो मौनमाश्रयत् ॥१६२॥ इतश्चास्तमिते सूर्ये, निःसृत्य निजमन्दिरात् । गन्तुं प्रववृते बालोऽभिमुखं नृपवेश्मनः॥१६३॥ भ्रातृस्नेहविमूढात्मा, मध्यस्तत्पृष्ठतोऽलगत् । केनापि पुरुषेणाथ, बालोऽवध्यत निश्चलम् ॥१६॥ उत्क्षिप्त आरटन् व्योम्नि, ततो मध्यस्तमन्वगात् । रे रे क्व यासि यासीति, प्राप्तः प्राप्त इति ब्रुवन् ॥१६५॥ गृहीतबालः स पुमान् , क्षणेनाभूददर्शनः । भ्रातृप्राप्त्याशया मध्यस्तथापि ववले न हि ॥१६६॥ बम्भ्रमन् सप्तमे चाहि, पुरं प्राप कुशस्थलम् । नोदन्तमात्रमप्याप, स्वानुजस्य परं क्वचित् ॥१६७॥ ततो भ्रातृवियोगातः, कण्ठबद्धशिलोऽवटे । पतन् नन्दनसंज्ञेन, राजपुत्रेण वारितः॥१६८॥ पृष्टश्च नन्दनायाख्यत् , तं वृत्तान्तमशेषतः । स ऊचे भद्र ! यद्येवं, तीष्टं सिद्धवत् तव ॥१६९॥
तथाहिहरिश्चन्द्रो नृपोत्रास्ति, स चारिभिरभिद्रुतः, । खेचरं रतिकेल्याख्यं, मित्रं प्रोचे कृताञ्जलिः ॥१७०॥ सखे ! कुरु तथा शत्रुविघातं स्याद्यथा मम । ततो नृपाय स ददौ, विद्यां शत्रुविधातिनीम् ॥१७१।। ततः पाण्मासिकी राजा, पूर्वसेवामचीकरत् । अधुना वर्तते भद्र, ! साधनावसरः खलु ॥१७२॥ ततो होमार्थमानीत, आकाशे रतिकेलिना । इतोऽष्टमे दिने कोऽपि, पुमान् लक्षणलक्षितः॥१७३।। पोषं पोपं तदङ्गासृपललैस्तर्पणापरः । विद्या प्रसाध्य राद् चक्रे, पश्चात्सेवां दिनाष्टकम् ॥१७॥
For Private Personal Use Only

Page #193

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
॥ ७९ ॥
Jain Education
राज्ञाऽधुना तु रक्षार्थमर्पितोऽस्ति ममैव सः । मध्यमः प्राह यद्येवं, तर्हि तं दर्शयाशु मे ॥ १७५ ॥ तेनाप्यदर्शि चर्मास्थिशेषाङ्गमुपलक्ष्य तम् । मध्योऽयाचत कारुण्यात्, सोऽपि चास्मै समार्पयत् ॥ १७६ ॥ उक्तश्च मध्यमस्तेन, राजद्रौद्यमिदं ननु । इतोऽपसर शीघ्रं भो !, आत्मानं रक्षिताऽस्म्यहम् ॥ १७७॥ महाप्रसाद इत्युक्त्वा, बालमादाय सोऽञ्जसा । भीतभीतोऽपचक्राम क्रमात् प्राप खपत्तनम् ॥ १७८॥ कथंकथमपि प्राप, बलितां बालकस्ततः । आख्यन्नन्दनवन्मध्यबुद्धेः स्वं वृत्तमुच्चकैः ॥ १७९॥ मनीष्यपि तदा तत्रागमल्लोकानुवृचितः । तत्कुडयान्तरितोऽश्रौषीत्, सर्व बालविचेष्टितम् ॥१८०॥ ततस्तमाह हे भ्रातः ! कथितं ते मया पुरा । यदेष स्पर्शनः पापः, सर्वदोषनिकेतनम् ॥ १८१ ॥ बालोऽप्यजल्पदद्यापि, यदि तामायतेक्षणाम् । प्राप्नुयां कोमलस्पर्शा, तन्मे दुखं न किश्चन ॥ १८२ ॥ दध्यौ मनीषी तच्छ्रुत्वा, ही बालोऽयं वराककः । नैवोपदेशमन्त्राणां कालदष्ट इवोचितः ॥ १८३॥ किं च
एकं हि चक्षुरमलं सहजो विवेकस्तद्वद्भिरेव सह संवसतिर्द्वितीयम् ।
एतद् द्वयं भुवि न यस्य स तत्त्वतोऽन्धस्तस्याप्यमार्गचलने खलु कोऽपराधः ॥ १८४॥ मध्यबुद्धिरथोत्थाप्य, प्रोक्तस्तेन वचस्विना । किं त्वयाऽपि विनंष्टव्यं विलग्नेनास्य पृष्ठतः १ ॥१८५॥
१ तत्र कुड्यान्तरेऽश्रौषीत् पा०

वृद्धानुगतत्वाख्यो
गुणः १७
तत्र मध्य
मबुद्धिचारतम् ।
॥ ७९ ॥
jainelibrary.org

Page #194

Jain Education
मनीषिणमसौ प्रोचे, पद्मकोशीकृताञ्जलिः । अद्यप्रभृति बालस्य, सङ्गोऽत्याजि मयाऽनघ । ॥ १८६॥ इदानीमाश्रयिष्यामि, वृद्धमार्गानुगामिताम् । जलाञ्जलिमलं दास्ये, सकलक्लेशसंहतेः ॥ १८७॥ वृद्धानुगोऽभविष्यं चेत्वमिवाहं पुराऽपि हि । असहिष्ये तदा भ्रातर्नैवं क्लेशवशां दशाम् ॥ १८८॥ ते धन्या पुण्यभाजस्ते, ये हि वृद्धानुगाः सदा । यद्वा वृद्धानुगामित्वं, स्वयं सिद्धं व्रतं सताम् ॥ १८९॥ तथाहि
विपद्युच्चैः स्थेयं पदमनुविधेयं च महतां, प्रिया न्याय्या वृत्तिर्मलिनमसुभङ्गेऽप्यसुकरम् । असन्तो नाभ्यर्थ्याः सुहृदपि न याच्यस्तनुधनः सतां केनोद्दिष्टं विषममसिधाराव्रतमिदम् १ ॥ १९० ॥ परं ममापि धन्यत्वं किश्वनाद्यापि विद्यते । यदहं त्वमिवाभूवं, वृद्धमार्गानुगामुकः ॥१९१॥ किश्च --
रागादिभिः समं याति शान्ति स्मरहुताशनः । धत्ते प्रसन्नतां स्वान्तं, ध्रुवं वृद्धानुगामिनाम् ॥ १९२॥ अहो ! मातेव हितकृद्, दीपिकेवार्थदर्शिनी । विनेत्री गुरुवाणीव, पुंसां वृद्धानुगामिता ॥ १९३॥ माताऽपि विकृतिं यायात्, कदाचिद्दैवयोगतः । न पुनर्वृद्धसेवेयं, कदाऽपि विहिता सती ॥ १९४॥ वृद्धवाक्यामृतस्यन्दसुन्दरे तस्य मानसे । ज्ञानराजमरालीयं, सुस्थिरां स्थितिमश्नुताम् ॥ १९५ ॥ यो वृद्धमण्डलीं मन्दोऽनुपास्यैव समीहते । तत्त्वं विज्ञातुमत्युचैः, स इच्छेद्गमनं करैः ॥१९६॥

jainelibrary.org

Page #195

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
॥ ८० ॥

वृद्धोपदेशतिग्मांशुं प्राप्य यस्य मनोऽम्बुजम् । न प्राबोधि कथं तत्र, गुणलक्ष्मीः समाश्रयेत् १ ॥ १९७॥ कथं तस्य वराकस्य, पापपङ्कः प्रहीयताम् १ । वृद्धवाग्वारिभिर्येन, नात्मा प्राक्षालि कर्हिचित् ॥ १९८ ॥ वृद्धोपजीविनां पुंसां, करस्था एव सम्पदः । किं कदाऽपि विषीदन्ति, फलैः कल्पदुभाजिनः ॥ १९९ ॥ वृद्धोपदेशबोहित्थैः, सत्काष्ठैर्गुणयन्त्रितैः । तीर्यते दुस्तरोऽप्येष भविकै रागसागरः ||२०० || मिथ्यात्वादिनगोत्तुङ्गशृङ्गभङ्गाय कल्पते । देहिनां वृद्धसेवोत्थविवेककुलिशो ह्ययम् ॥२०१॥ नृणां तमिस्रमश्रान्तं, क्षीयते क्षणमात्रतः । वृद्धानुसेवया नूनं, प्रभयेव प्रभापतेः ॥ २०२॥ एकैव वृद्धसत्सेवाखातिवृष्टिर्निपेतुषी । खान्तशुक्तिषु जन्तूनां प्रसूते मौक्तिकं फलम् ॥२०३॥ विश्वविद्यासु चातुर्य, विनयेष्वतिकौशलम् । कलयन्ति गतक्लेशं, वृद्धसेवापरा नराः || २०४ || शरीराहारसंसारकामभोगेष्वपि स्फुटम् । विरज्यति नरः क्षिप्रं वृद्धैस्तत्त्वे प्रबोधितः ॥२०५॥ ज्ञानध्यानादिशून्योऽपि, वृद्धान् यदि महीयते । विलङ्घ्य भवकान्तारं तदा याति महोदयम् ॥ २०६ ॥ कुर्वन्नपि तपस्तीव्रं, विदन्नप्यखिलं श्रुतम् । नासादयति कल्याणं, चेद् वृद्धानवमन्यते ॥२०७॥ न तल्लोके परं धाम, न तत्सौख्यमखण्डितम् । यद् वृद्धवरिवस्याकृमाप्नोति पुरुषः क्षणात् ॥ २०८॥ यामाप्य जायते नृणां स्वप्नेऽपि न हि दुर्मतिः । चिरं विजयतां सैषा, वृद्धपादानुगामिता ॥ २०९ ॥ एवं तस्य वचः श्रुत्वा, मनीषी मोदमेदुरः । स्वं धामागमदेषोऽपि, धर्मकर्मरतोऽभवत् ॥ २१० ॥

वृद्धानुगतत्वाख्यो
गुणः १७
तत्र मध्य
मबुद्धिचरितम् । ॥ ८० ॥

Page #196

बालस्त्वम्बाकुमित्राभ्यां, प्रेर्यमाणो मुहुर्मुहुः । शत्रुमर्दनराट्सौधं, प्रदोषेऽगाद् दुराशयः॥२१॥ तदा मण्डनशालायां, देवी मदनकन्दली । आत्मानं मण्डयन्त्यासीद् , विविधैर्वरवर्णकैः ॥२१२॥ स पापो दैवयोगेनाविशद्वासगृहे द्रुतम् । अस्वाप्सीन्नृपशय्यायामहो ! स्पर्श इति ब्रुवन् ॥२१३॥ इतश्च नृपमायान्तं, दृष्ट्वा बालो भयाकुलः । शय्यातो न्यपतद् भूमौ, ज्ञातश्चासौ महीभुजा ॥२१४॥ क्रुदो राट् स्वनरं प्रोचे, रे रे ! एष नराधमः । सौधेऽत्रैव कदो हि, सर्वामपि तमस्विनीम् ॥२१५।। ततस्तेन निबद्धोऽसौ, स्तम्भे दम्भोलिकण्टके । उसिक्तस्तप्ततैलैश्च, कशाभिरभिताडितः ।।२१६॥ अगुल्यग्रेषु विक्षिप्तास्तस्यायस्यः शलाकिकाः । क्रन्दतोऽस्य वराकस्य, सा ययौ सकला निशा ।।२१७॥ प्रातः क्रुद्धनृपादेशात्, तमारक्षः स्वपूरुषैः । आरोपयत् खरेऽकर्णे, चूर्णगैरिकपुण्ड्रकम् ।।२१८॥ शिरोधृतकलिजं च, निम्बपत्रस्रजाञ्चितम् । कश्चित् केशेषु दधेऽथ, भल्लूकमिव लुब्धकः ॥२१९॥ जघानान्यश्चपेटाभिर्भूतार्तमिव मान्त्रिकः । यष्टयाऽन्योऽताडयद् गेहविष्टमिव कुक्कुरम् ॥२२०॥ एवं विडम्बनापूर्व, भ्रामयित्वाऽखिले पुरे । पादपे सायमुद्रध्य, पुरारक्षोऽविशत् पुरम् ॥२२१॥ अथो दैवनियोगेन, त्रुटितस्तस्य पाशकः । पतितश्च क्षितौ बालः, क्षणात् सम्पाप्तचेतनः ॥२२२॥ स्वमन्दिरे शनैरागात् , प्रच्छन्नस्तस्थिवान् सदा । गाढभीत्या नरेन्द्रस्य, न निर्याति स्म कुत्रचित् ॥२२३॥ इतश्च तत्पुरोद्याने, स्वविलासाहये वरे । प्रबोधनरतिर्नाम, मुनीन्द्रः समवासरत् ॥२२४॥
HainEducation
For Private 3 Personal use only

Page #197

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
वृद्धानुगत्वाख्योगुणः
॥८१॥
उद्यानपालकमुखात्, श्रुत्वा गुर्वागमं मुदा । अधिष्ठितः स्वया मात्रा, मनीष्याह्वास्त मध्यमम् ॥२२५॥ सोऽपि बालं हठेनापि, समाहूय त्रयोऽप्यथ । तत्रोद्यानवरे जग्मुर्भूरिकौतुकसकुले ॥२२६॥ प्रमोदशेखराभिख्ये, चैत्ये तत्र जिनेशितुः। बिम्बं युगादिदेवस्य, नती मध्यमनीषिणौ ॥२२७॥ देवदक्षिणभागस्थं, तौ नत्वा तं मुनीश्वरम् । शुद्धं शुश्रुवतुर्धर्म, कर्ममर्मप्रदर्शनम् ॥२२८॥ अम्बाकुमित्रदोषेण, स बालः शून्यमानसः । गुरुं ग्राम्य इवानत्वा, भ्रात्रोः पार्श्वमुपाविशत् ॥२२९॥ इतश्च जिनसद्भक्तसुबुद्धिसचिवेरितः। समं मदनकन्दल्या, चैत्ये तत्रागमन्नृपः ।।२३०॥ नत्वा जिनं गुरूंश्चापि, राजाऽश्रौषीत् सुदेशनाम् । सुबुद्धिस्तु जिनाधीशं, स्तोतुमित्थं प्रचक्रमे ॥२३२।। जय देवाधिदेवाधिव्याधिवैधुर्यनाशन ! । सर्वदा सर्वदारिद्रयमुद्राविद्रावणक्षम ! ॥२३२॥ अगण्यपुण्यकारुण्यपण्यापण वृपध्वज ! । जय सन्देहसन्दोहशैलदम्भोलिसन्निभ ! ॥२३३॥ स्फुरत्कषायसन्तापसम्पातशमनामृत ! । जय संसारकान्तारदावपावकपावन ! ॥२३४॥ सदा सदागमाम्भोजविबोधनदिनप्रभुम् । नत्वा न त्वा भवे भावि, भविनः पतनं खलु ॥२३५॥ ये देवदेव ! गम्भीरनामे ? नाभेय ? भूरिभिः । त्वद्गुणैः स्वं नियच्छन्ति, ते मुक्ताः स्युर्महाद्भुतम् ॥२३६॥ देव ! त्वन्नामसन्मन्त्री, येषां चित्ते चकास्ति न । मोहसर्पविषं तेषां, कथं यातु क्षयं क्षणात् १ ॥२३७॥ परिस्पृशन्ति ये नित्यं, त्वदीयं पदपङ्कजम् । तेषां तीर्थेश्वरत्वादिपदवी न दवीयसी ॥२३८॥
तत्र मध्यमबुद्धिचरि
॥८१॥
Jain Education
X
For Private Personel Use Only
jainelibrary.org

Page #198

नमः सद्दर्शनज्ञानवीर्यानन्दमयाय ते। अनन्तजन्तुसन्तानत्राणप्रवणचेतसे ॥२३९॥ एवं युगादितीर्थेशं, ये स्तुवन्ति सदा नराः । देवेन्द्रबृन्दवन्द्यास्ते, प्राप्नुवन्ति महोदयम् ॥२४॥ इति तीर्थपतिं स्तुत्वा, सचिवेशः प्रमोदभाक् । नत्वा च सूरिपादाब्जमश्रौषीद्देशनामिति ॥२४१॥ यथा नराविधा ज्ञेया, जघन्योत्तममध्यमाः । तेषु च प्रथमे रक्ताः, स्पर्शने दुःखदायके ॥२४२॥ समतावर्तिनो मध्याः, सदा तद्विष उत्तमाः। क्रमेण नरकस्वर्गशिवाख्यगतिगामिनः ॥२४३।। मनीषिमध्यराजाद्यास्तछ्रुत्वा भाविता भृशम् । बालस्त्वेकमनास्तस्थौ, पश्यन् मदनकन्दलीम् ॥२४४॥ मित्राम्बाप्रेरणाद् देव्याः, सम्मुखं सम्प्रधावितः । अये ! स एव बालोऽयमित्यूचे कुपितो नृपः ॥२४५॥ ततो राजभयानष्टकामावेशः स बालकः । नश्यन् भग्नगतिभूमौ, न्यपतद्गतचेतनः ॥२४६॥ अथ राज्ञा गुरुः पृष्टः, किं पुमानेष ईदृशः। प्रौढस्पर्शनदोषेणेत्यूचे सूरिपि स्फुटम् ॥२४७॥ धराधीशः पुनः प्रोचे, भाव्यस्य किमतः परम् ? । गुरुः प्राह क्षणादेष, कृच्छ्रात् पाप्स्यति चेतनाम् ॥२४८|| इतो नश्यन् कर्मपूरग्रामासन्नसरोवरे । श्रमखिन्नशरीरश्च, स्नानायैष निमङ्क्षयति ॥२४९॥ तत्र स्नानकृते पूर्वमवतीणां श्वपाकिकाम् । स्पृशन्नेकेन बाणेन, चण्डालेन हनिष्यते ॥२५०॥ नरकेषु ततो गन्ता, ततस्तिर्यक्ष्वनन्तशः। भूयोऽपि नरकेष्वेवं, भ्रमिष्यत्येष संसृतौ ॥२५१॥ श्रुत्वेति मन्त्रिणं प्रोचे, नृपतिः क्रोधदुर्धरः । भो भो ! निर्वासय क्षिप्रं, मद्देशात् स्पर्शनं ह्यमुम् ॥२५२ ॥
Jain Eduetan
!!
For Private & Personel Use Only
IGJllnelibrary.org

Page #199

वृद्धानुग
श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
त्वाख्यो
गुणः
॥८२॥
व्याघुटय यदि वाऽऽगच्छेत् , तदा लोहविनिर्मिते । यन्त्रे क्षिप्त्वा तथा पिंष्याद्यथाऽयं भस्मसाद्भवेत् ॥२५॥ अथ स्पष्टमभाषिष्ट, सूरिभों मनुजाधिप! । नान्तरङ्गजनध्वंसे, बाह्योपायः प्रवर्त्तते ॥२५४|| बभाषे भूपतिर्भूयो, भक्तितस्तं गुरुं प्रति । स्वामिन्नुपायः कस्तर्हि ?, प्रोचेऽनूचानपुङ्गवः ॥२५५॥ ज्ञानदर्शनचारित्रतपःसन्तोषलक्षणम् । सुयन्त्रमप्रमादाख्यं, साधवो वाहयन्ति यत् ॥२५६।। तदेवान्तरवैरीभध्वंसे पश्चाननायते । अदृष्टपारसंसारवार्द्धः प्रवहणायते ॥२५७॥ यतिधर्मग्रहाशक्ती, तछ्रुत्वा नृपमध्यमौ । सम्यक्त्वमूलमनघं, गृहिधर्म समाश्रितौ ॥२५८ गाढं विज्ञपयामास, मनीषी तु मुनीश्वरम् । भगवन् ! देहि मे दीक्षा, भवाम्भोनिधिमङ्गिनीम् ॥२५९॥ वत्स! मास प्रमादीस्त्वमेवमुक्ते च सरिणा । ततो मनीषिणं प्रोचे, राजा विस्मितमानसः ॥२६॥ प्रसीद मद्गृहं ह्येहि, मुदं देहि क्षणं च मे । येनाहं ते महाभाग ! कुर्वे निष्क्रमणोत्सवम् ॥२६॥ ततो राजानुवृत्त्येष, ययौ नृपनिकेतनम् । ददानो राज्ञ आनन्दं, तत्रास्थात् सप्तवासरीम् ।।२६२॥ दिनात्ततोऽष्टमे चाहि, कृतस्नानविलेपनः । आमुक्तरत्नालङ्कारः, सदशांशुकशोभितः ॥२६३।। प्रधानस्यन्दनारूढः, सारथीभूतभूपतिः । जङ्गमः कल्पशाखीव, ददद्दानमनुत्तरम् ॥२६॥ वीज्यमानश्यामराभ्यां, श्वेतच्छत्रेण राजितः । वैतालिकैः स्तूयमाननिबिडव्रतसंस्तवः ॥२६५॥ अत्यद्भुतगुणग्रामरामणीयकरञ्जितैः । तदैवोपगतैर्देवैः, स्तूयमानः सुरेन्द्रवत् ॥२६६॥
तत्र मध्यमबुद्धिचरि
तम् । ॥८२॥
in Educatan

Lainelibrary.org

Page #200

&
निषादिसादिपादातिरथिकामात्यमध्यमैः । अन्वीयमानः स प्राप, स्थानं सूरिपवित्रितम् ॥२६७॥
पञ्चभिः कुलकम् । ततो रथात्समुत्तीर्य, मनीषी पातकादिव । प्रमोदशेखराभिख्यचैत्यद्वारे स्थितः क्षणम् ॥२६८॥ अत्रान्तरे नृपस्यापि, मनीषिचरितं मुदा । परिभावयतः सम्यग् , निर्मलेनान्तरात्मना ॥२६९॥ चारित्रपरिणामोऽभूत , कर्मकल्मषवारिदः । अहो ! वृद्धानुगामित्वं, देहिनां सर्वकामधुक् ॥२७०।। युग्मम् । ततः सुबुद्धयमात्याय, देव्यै मध्यमबुद्धये । सामन्तेभ्यश्च भूनाथो, निजाभिप्रायमाख्यत ॥२७१।। अचिन्त्यत्वाच्च महतां, सन्निधेः सुनिधेरिख । सर्वेऽपि जातचारित्रपरिणामास्तमूचिरे ॥२७२॥ साधु साधूदित देव !, युक्तमेतद्भवादृशाम् । संसारे ह्यत्र निःसारे, नान्यच्चारु विवेकिनाम् ॥२७३॥ वयमप्येतदेवेह, कर्तुमीहामहे प्रभो ! । तच्छ्रुत्वा मुमुदे राजा, केकीवाम्भोधरध्वनिम् ॥२७४॥ राजचिह्नार्पणाद्राज्ये, कृत्वा पुत्रं सुलोचनम् । ततो नृपानुगाः सर्वे, प्राविशन् जिनमन्दिरे ॥२७५।। जिनं सम्पूज्य सूरिभ्यः, कथितं तैः स्वचिन्तितम् । साधु साधु महाभागा !, इति प्रोवाच तान् गुरुः ॥२७६।। ततः प्रवचनोक्तेन, विधिना सूरिणा स्वयम् । ते सर्वे दीक्षिता एवं, चावशिष्यन्त सादरम् ॥२७७॥
तथाहिचत्वारि परमाङ्गानि, दुर्लभानीह जन्मिनाम् । मानुषत्वं श्रुतिः श्रद्धा, संयमे वीर्यमुत्तमम् ॥२७८॥
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&
Jain Education
!
For Private & Personel Use Only
F
inelibrary.org

Page #201

विनयाख्योगुणः
श्रीधर्मरत्नप्रकरणम् ॥८३॥
&RAKAKXXXBBC&&&&&&&&&&
एनां समग्रसामग्री, सम्प्राप्य कथमप्यहो ! । भवद्भिनहि कर्त्तव्यः, प्रमादोज़ मनागपि ॥२७९॥ ततस्तैः प्रणतः सर्वैर्जजल्पे सूरिसम्मुखम् । एवमेतदितीच्छामः, कुर्मः पूज्यानुशासनम् ।।२८०॥ प्रहृष्टैः स्थविरर्षिभ्यस्ते सर्वेऽप्यथ सूरिभिः । अर्पिता आर्यिकाभ्यस्तु, साध्वी मदनकन्दली ॥२८१।। कालं विहृत्य भूयांसमागमोक्तेन वर्त्मना । पर्यन्तकाले सम्प्राप्ते, विधायाराधनाविधिम् ।।२८२॥ सर्वेऽपि विमलध्यानाः, प्रतनुभूतकर्मकाः । मध्यमाद्या गताः स्वर्ग, मनीषी तु शिवं ययौ ॥२८॥ बालस्य तु यदादिष्टं, भदन्तै वि चेष्टितम् । तत्तथैवाखिलं जज्ञे, नान्यथा मुनिभाषितम् ॥२८४॥ एवं वृद्धानुगत्वप्रगुणगुणजुषो मध्यबुद्धेर्विशुद्धं, श्लोकं कुन्देन्दुशुभ्रं त्रिदिवशिवफलं धर्मकर्माद्यवेत्य । भो भव्या ! दुःखकक्षक्षयदवदहने पुण्यकन्दाम्बुदाभे, सम्पत्सम्पत्तिबीजे सकलगुणकरे धत्त यत्नं तदत्र ।।२८५॥
इति मध्यमबुद्धिचरितं समाप्तम् । उक्तो वृद्धानुग इति सप्तदशो गुणः, साम्प्रतमष्टादशं विनयगुणमधिकृत्याहविणओ सव्वगुणाणं, मूलं सण्णाणदंसणाईणं । मुक्खस्स य ते मूलं, तेण विणीओ इह पसत्थो विनीयते-अपनीयते विलीयते वा अष्टप्रकारं कर्म येन स विनय इति सामयिकी निरुक्तिः।
उक्तं चजम्हा विणयइ कम्म, अट्ठविहं चाउरंतमुक्खाय । तम्हा उ वयंति विऊ, विणउ ति विलीणसंसारा ॥
तत्र भुवनकुमारकथा। ॥८३॥
Jain Education MIX
For Private & Personel Use Only
vtjainelibrary.org

Page #202

स पुनर्दर्शनज्ञानचारित्रतपऔपचारिकभेदात् पञ्चधा ।
तथा चोक्तम्दसणनाणचरित्ते, तवे य तह ओवयारिए चेव । मुक्खत्थमेस विणओ, पंचविहो होइ नायव्वो ॥१॥ दव्वाइ सद्दहंते, नाणेण कुणतयम्मि कज्जाई । चरणं तवं च सम्मं, कुणमाणे होइ तविणओ ॥२॥ . अह ओवयारिओ पुण, दुविहो विणओ समासओ होइ । पडिरूवजोगजुंजण, तह य अणासायणा विणओ ॥३॥ पडिरूवो खलु विणओ, काइयजोगे य वायमाणसिओ । अट्ठचउबिहदुविहो, परूवणा तस्सिमा होइ ॥४॥ अन्भुट्ठाणं अंजलि, आसणदाणं अभिग्गह किई य । सुस्सूसण अणुगच्छण, संसाहण काय अट्ठविहो ॥५॥ हियमियअफरुसवाई, अणुवाई भासियवाइओ विणओ । अकुसलमणोनिरोहो, कुसलमणोदीरणं चेव ॥६॥ पडिरूवो खलु विणओ, पराणुवित्तिमइओ मुणेयव्यो । अप्पडिरूवो विणओ, नायव्वो केवलीणं तु ॥७॥ एसो भे परिकहिओ, विणओ पडिवत्तिलक्षणो तिविहो । बावन्नविहिविहाणं बिति अणासायणाविणयं ॥८॥ तित्थयरसिद्धकुलगणसंघकिरियधम्मनाणनाणीणं । आयरियथेरुवज्झायगणीणं तेरस पयाई ॥९॥
अणासायणा य भत्ती, बहुमाणो तह य वनसंजलणा । तित्थयराई तेरस, चउग्गुणा हुंति बावन्ना ॥१०॥ एवंविधश्च विनयः सर्वगुणानां मूलं वर्त्तते ।
तथा चोक्तम्
For Private Personal Use Only

Page #203

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम् ॥८४॥
विनयाख्योगुण:
विणओ सासणे मूलं, विणीओ संजओ भवे । विणयाउ विपमुक्कस्स, कओ धम्मो ? कओ तवो?॥ कतमानाम् ? इत्याह-'सज्ज्ञानदर्शनादीनाम् ।
उक्तं चविणया नाणं नाणाउ दंसणं दसणाउ चरणं तु । चरणाहिंतो मुक्खो, मुक्खे सुक्खं अणाबाहं ॥ ततः किम् ? इत्याह-चकारस्य पुनःशब्दार्थस्यैवं योगः, 'ते' पुनर्गुणा मोक्षस्य मूलं, 'सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि मोक्षमार्गः' (तत्त्वार्थ अ. १. सू. १.) इति वचनात् । 'तेन' हेतुना विनीतः 'इह धर्माधिकारे 'प्रशस्तः श्लाषितः। भुवनकुमारवद् ।
तत्कथानकं चैवम्सुइवाणियं सुपत्तं, कुसुमं व समत्थि इत्थ कुसुमपुरं । धणओ विव भूरिधणो, धणओ नामेण तत्थ निवो ॥१॥ आसि पउमेसयस्स व, पउमा पउमावई पिया तस्स । पुत्तो य भुवणतिलओ, तिलओ इव सेसपुरिसाणं ॥२॥ तस्स य रूवाइगुणाण, जइवि उवमापयं इमे हुज्जा । मयणाइणो पसिद्धा, विणयगुणो अणुवमो तहवि ॥३॥ सो कालम्मि सुहेणं, उज्झायमुहन्नवाउ गिण्हेइ । विणओणओ कलाओ, जलपडलीओ जलहरु व्व ॥४॥ तेण य विणयगुणेणं, जणिओ विज्जागुणो उ सो तस्स । जो अमरसुंदरीणवि, मुहाई मुहलाई कासी य ॥५॥ अण्णदिणे सो राया, अस्थाणसभाइ जाव आसीणो । चिट्ठेइ ताव हिटेण, वित्तिणा एव विष्णत्तो ॥६॥ सामिय ! रयणस्थलपुरपहुणो सिरिअमरचंदनरवइणो । चिट्ठइ पहाणपुरिसो, बाहिं को तस्स आएसो ? ॥७॥
तत्र भुवनकुमारकथा। ॥८४॥
Jan Education Inteman
For Private Personel Use Only

Page #204

लहु मुंचसु इय रण्णा, वुत्तो सो वित्तिणा समाणीओ । नमिय निवं उवविट्ठो, समए इय भणिउमारद्धो॥८॥ देव ! सिरिधणयनरवर ! तुम्हं पइ जपए अमरचंदो । अम्ह पहू अस्थि महं, वरधूया जसमई नाम ॥९॥ सा तुह सुयस्स विमलं, गुणनिवहं खेयरीहि गिझंतं । आयण्णिऊण सुइरं, अच्चंतं तम्मि अणुरत्ता ॥१०॥ किं च तयं चिय मित्तं व, कमलिणी निच्चमेव झायंती । परिचत्तकुसुमतंबोलमाइ कहकहवि गमइ दिणे ॥११॥ जा अज्जवि सा बाला, तणं व न हु चयइ जीवियं निययं । ता तुम्भेहिं नरवर , पुव्वसिणेहाभिवुड्डिकए ॥१२॥ सहला किजउ अम्हाण, पत्थणा पेसिउं नियं तणयं । तीए गिण्हाविजउ, वरलक्षणलक्खिओ पाणी ॥१३॥ अह मइविलासवरमंतिवयणमवलोयए निवो सोवि । विणएण भणइ सामिय !, जुत्तमिणं कीरउ पमाणं ॥१४॥ जं भणह तयं कुणिमु त्ति, निवइणा जंपिए पहाणनरो। सो पत्तो निवदिन्ने, आवासे फुरियगुरुहरिसो ॥१५॥ तो रण्णाऽणुण्णाओ, अणेयसामंतमंतिमाइजुओ । सो कुमरो संचलिओ, अखलियचउरंगवलकलिओ॥१६॥ संपत्तो अइदूर, पहम्मि सिद्धउरनयरबाहिम्मि । मुच्छामीलियनयणो, सो पडिओ रहबरुच्छंगे ॥१७॥ अह मज्झिमखंधारे, सहसा कोलाहले समुच्छलिए। मिलिओ अग्गिमपच्छिमखंधारजगो तहिं सव्वो ॥१८॥ तो मंतिमाइणो तं, महुरालावेहिं आलवंति भिसं । कटुं व विगयचिट्ठो, न किंपि पडिजंपए कुमरो ॥१९॥ आदन्ना ते सव्वे, विविहोसहमंततंतमणिपमुहे । पकुणंति बहुवयारे, न य से जायइ गुणो कोवि ॥२०॥ किंतु पवड्डइ अहियं, वियणा वियलंति सयलअंगाई । तो मंतिमाइलोओ, करुणसरं पलवए एवं ॥२१॥
Jain Educata XXXII
For Private Personel Use Only
Marjainelibrary.org

Page #205

धर्मरत्न - किरणम्
। ८५ ॥
Jain Educat
national
हा गुणरयणमोह !, हा निरुवमविणयकणयकणयगिरे !। हा पणयकप्पपायव !, कुमार ! पत्तो सि किमवत्थं १ || २२॥ सुयवच्छस्स देवस्स, किन्तु गंतुं वयं कहिस्सामो १ । इय जा पलवेइ जणो, सिद्धपुरबहिट्टिउज्जाणे ||२३|| ता सुरकिन्नरसेविज्ज माणचरणो अणेगसमणजुओ । नामेण सरयभाणू, वरनाणी आगओ तत्थ ||२४|| अमरकयकणयकमलासीणो धम्मं कहेइ अह तत्थ । सो मंतिप्पमुहजणो, गओ गुरुं नमिय उवविट्ठो ||२५|| अह कंठीरवसामंत पुच्छिओ कुमरदुक्खवुत्तंतं । तेसिं आउलभावा, समासओ कहइ इय सूरी ॥ २६ ॥ धायसंडे दीवे, भरहे भवणागरम्मि नयरम्मि । विहरंतो संपत्तो, इको गच्छो सुगुरुकलिओ ||२७|| तत्थ य एगो साहू, वासवनामा सुवासणारहिओ । गुरुगच्छपञ्चणीओ, अइअविणीओ किलिट्ठमणो ||२८|| सो कयावि गुरूहिं, भणिओ भो भद्द ! होसु विणयपरो । जम्हा विणएणं चिय, कल्लाणपरंपरा होइ ॥ २९ ॥ उक्तं च
विनयफलं शुश्रूषा, गुरुशुश्रूषाफलं श्रुतज्ञानम् । ज्ञानस्य फलं विरतिर्विरतिफलं चाश्रवनिरोधः ॥३०॥ संवरफलं तपोबलमथ तपसो निर्जरा फलं दृष्टम् । तस्मात् क्रियानिवृत्तिः, क्रियानिवृत्तेरयोगित्वम् ॥३१॥ योगनिरोधाद्भवसन्ततिक्षयः सन्ततिक्षयान्मोक्षः । तस्मात् कल्याणानां सर्वेषां भाजनं विनयः ||३२||
तथा-
मूलाउ खंधप्पभवो दुमस्स, खंधाउ पच्छा समुविंति साहा । साहप्पसाहावि रुति पत्ता, तओ सि पुष्पं च फलं रसो य ॥३३॥

विनयारूयोगुणः
१८
तत्र भुवन
कुमारकथा । ॥ ८५ ॥
1.

Page #206

एवं धम्मस्स विणओ, मूलं परमो से मुक्खो । जेण कित्तिं सुयं सिग्छ, नीसेसं चाभिगच्छइ ॥३४॥ इय गुरुवयणं पवणं व, वणदवो पप्प सप्प इव कूरो । कोवेण धगधगतो, सो अहिययरं समुज्जलिओ ॥३५॥ सो अण्णया अकज्जम्मि, कत्थई चोइओ मुणीहिंपि । जाओ भिसं पउट्ठो, इहपरलोए य निरविक्खो ॥३६॥ सव्वेसि घायणत्थं, तालउडविसं खिवित्तु जलमज्झे । सो एगदिसाहुत्तो, सयं पणट्ठो उ भयभीओ ॥३७॥ गच्छाणुकंपियाए, य देवयाए तयं कहेऊण । तप्परिभोगपवत्ता, निवारिया साहुणो सव्वे ॥३८॥ सो वचंतो रण्णे, कत्थवि वणदवपलित्तसव्वंगो । मरिऊण समुप्पन्नो, परमाऊ अप्पइट्ठाणे ॥३९॥ सो मच्छेसुं पुणरवि, नरए तिरिए पुणोवि नरयम्मि । सव्वत्थ दहणछिंदणभिंदणवियणाहिं संतत्तो ॥४०॥ भमिओ भूरिभवेसुं, अण्णाणतवं करित्तु किंपि पुरा । जाओ धणयनरिंदस्स, एस अइवल्लहो पुत्तो ॥४१॥ रिसिघायपरिणएणं, जं च तया अज्जियं असुहकम्मं । तस्सेसवसा इण्हि, एयमवत्थं गओ कुमरो ॥४२॥ तो भीएणं कंठीरवेण पणमित्तु पभगिय नाह ! । कह होइ पुणो एसो, पउणो ? पडिभणइ मुणिनाहो ॥४३॥ खीणप्पायं कम्म, इमस्स संपइ विमुच्चमाणो य । चिट्ठइ वियणाहि इहागओ विमुच्चिहिइ सव्वत्तो ॥४४॥ इय सोउ मंतिपमुहा, लोया हरिसियमणा कुमरपासं । संपत्ता अह दिहो, पउणप्पाओ तओ तेहिं ॥४५॥ कहिओ केवलिकहिओ, पुव्वभवाई य वइयरो तस्स । तो सो भीओ पमुइयमणो य पत्तो सुगुरुपासे ॥४६॥ नमिउं सूरिं कंठीरवाइबहुलोयसंजुओ कुमरो। निस्सीमभीमभवभयभीओ दिक्खं पवज्जेइ ॥४७॥
Jain Education in
For Private Personel Use Only
C
hinelibrary.org

Page #207

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
॥ ८६ ॥
Jain Educati
इय सुणिय जसमईवि हु, तत्थाऽऽगंतूण गिण्हए दिक्खं । सेसजणो पुण वलिउं, वणयनिवस्साऽऽह तं चरियं ॥४८॥ पुव्यकयअवियफलं, सुमरंतो माणसे कुमरसाहू । अइसयविणयपहाणो, जाओ अचिरेण गीयत्थो ॥ ४९ ॥ fare वेयावच्चे, सो तह दढभिग्गहो समुप्पन्नो । जह तग्गुणतुट्ठेहिं, अमरेहि वि संधुओ बहुसो ॥५०॥ तं उवहंति गुरू, अभिक्खणं महुरनिउणवयणेहिं । धन्नो सि भो महायस !, तुह सहलं जम्म जीयं च ॥५१॥ परिचत्तरायसिरिणा, दमगमुणीसुवि पउत्तविणएणं । वेयावच्चपरेण य, सच्चवियं ते इमं वयणं ॥५२॥ पणमंति य पुव्वयरं, कुलया न नमंति अकुलया पुरिसा । पणओ पुर्वित्र इह जइजणस्स जह चकवट्टिमुणी || ५३|| इय उबवूहिज्जतो, सो केवलिणावि फुरियमज्झत्थो । पालइ वयमकलंक, बावन्तरिपुव्वलक्खाई ॥५४॥ सव्वाउ पुव्वलक्खे, असिहं परिपालिऊण पज्जंते । पडिवन्नपायवगमो, अज्झीणज्झाणलीणमणो ||५५|| उपन्नविमलनाणो, विलीणनीसेसकम्मसंताणो । सो भुवणतिलयसाहू, भुवणोवरिमं पयं पत्तो ॥ ५६ ॥ इति विनयगुणेन प्राप्तनिःशेषसिद्धेर्धनदनृपतिस्नोर्वृत्तमुच्चैर्निशम्य । सकलगुणगरिष्ठे लब्धविश्वप्रतिष्ठे, सुगुण इह विधत्त स्वान्तमश्रान्तभावाः || ५७॥ इति भुवनतिलककुमारकथानकं समाप्तम् ।
उक्तो विनीत इत्यष्टादशो गुणः, साम्प्रतमेकोनविंशस्य कृतज्ञतागुणस्यावसरः, तत्र परेण कृतमुपकारमविस्मृत्या जानातीति कृतज्ञः प्रतीत एव, अतस्तं फलद्वारेण व्याचष्टे

विनयारूयोगुणः
१८
तत्र भुवन
कुमारकथा | ॥ ८६ ॥
54
XXw.jainelibrary.org

Page #208

बहुमन्नइ धम्मगुरुं, परमुवयारि त्ति तत्तबुद्धीए । तत्तो गुणाण वुड्डी, गुणारिहो तेणिह कयण्णू ॥२६॥ ___ 'बहु मन्यते' सगौरवं पश्यति 'धर्मगुरुं धर्मदातारमाचार्यादिकम् , 'परमोपकारी ममायम् , उद्धृतोऽहमनेनाकारणवत्सलेनातिघोरसंसारकूपकुहरे निपतन्' 'इति' एवंप्रकारया 'तत्त्वबुद्धथा' परमार्थसारमत्या । स हि भावयत्येवं परमागमवाक्यम्"तिण्हं दुप्पडियारं समणाउसो !, तंजहा–अम्मापिऊणं, भट्टिस्स, धम्मायरियस्स य । तत्थ सायं पाओ वि य णं केइ पुरिसे अम्मापियरं सयपागसहस्सपागेहिं तिल्लेहिं अब्भंगित्ता, सुरहिणा गंधोदएणं उव्वट्टित्ता, तिहिं उदगेहिं मजावित्ता, सव्वालंकारविभूसियं करित्ता, मणुण्णं थालीपागसुद्धं अट्ठारसवंजणाउलं भोयणं भोयावित्ता, जावज्जीवं पिडिवडिंसयाए परिवहिज्जा, तेणावि तस्स अम्मापिउस्स दुप्पडियारं हवइ । अह णं से तं अम्मापियरं केवलिपण्णत्ते धम्मे आघवइत्ता पण्णवइत्ता परूवित्ता ठावित्ता भवइ, तेणामेव अम्मापिउस्स सुप्पडियारं भवइ समणाउसो!१। केइ महच्चे दरिदं समुक्कसिज्जा, तएणं से दरिदे समुक्किडे समाणे पच्छा पुरं चणं विपुलभोगसमिइसमन्नागए यावि विहरिज्जा, तएणं से महच्चे अण्णया कयाइ दरिद्दीहूए समाणे तस्स दरिदस्स अंतियं हव्वमागच्छिज्जा, तएणं से दरिदे तस्स भट्टिस्स सव्वस्समवि दलइज्जा, तेणावि तस्स दुप्पडियारं हवइ । अह णं से तं भट्टि केवलिपण्णत्ते धम्मे आघवइत्ता पण्णवइत्ता परूवित्ता ठावित्ता भवइ, तएणं से तस्स भट्टिस्स सुप्पडियारं भवइ । केइ तहारूवस्स समणस्स वा माहणस्स वा अंतियं एगमवि आरियं धम्मियं सुवयणं निसम्म कालमासे कालं किच्चा अण्णयरेसु देवलोएसु देवत्ताए उववण्णे, तएणं से देवे तं धम्मायरियं दुब्भिक्खाओ वा देसाओ सुभिक्ख देसं साहरिज्जा, कंताराओ वा निक्कंतारं, दीहकालिएण वा रोगार्यकेणं अभिभूयं विमोइज्जा, तेणावि तस्स धम्मायरियस्स दुप्पडियारं हवइ । अह णं से तं धम्मायरियं केवलिपण्णत्ते धम्मे आघवइत्ता
Jain EducatioliAII
For Private Personel Use Only
O
jainelibrary.org

Page #209

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
कृतज्ञाख्योगुणः १९
॥८७॥
| पण्णवइत्ता परूवित्ता ठावित्ता भवइ, तएणं तस्स धम्मायरियस्स सुप्पडियारं हवइ त्ति ।
वाचकमुख्येनाप्युक्तम्दुष्पतिकारौ मातापितरौ स्वामी गुरुश्च लोकेऽस्मिन् । तत्र गुरुरिहामुत्र च, सुदुष्करतरप्रतीकारः॥१॥ इति । तस्मात् कृतज्ञताभावजनितगुरुबहुमानाद् ‘गुणानां क्षान्त्यादीनां ज्ञानादीनां वा वृद्धिर्भवतीति गम्यते । 'गुणाहः गुणप्रतिपत्तियोग्यः 'तेन' कारणेन 'इह' धर्माधिकारविचारे 'कृतज्ञ' उक्तशब्दार्थः धवलराजतनूजविमलकुमारवत् ।
तच्चरितं पुनरिदम्पुरमत्थि वद्धमाणं, सुबद्धमाण सिरीहि पउराहिं । बहुविहमहल्लकल्लाणकारणं वद्धमाणं व ॥१॥ रभसवसनमिरनिवनिवहभसलसेविज्जमाणकमकमलो । रज्जभरधरणधवलो, धवलो नामेण तत्थ निवो ॥२॥ सययं सुहासिणी सुमणसंगया किंतु अइसयकुलीणा । देवी इव देवी कमलसुन्दरी नाम तस्सऽत्थि ॥३॥ नीसेसकलाकुसलो, सरु ब्व सरलो विमुक्ककलिलमलो । ताणं तणओ विमलो, कयण्णुयाहंसवरकमलो ॥४॥ किर सोमदेवसिहिस्स, नंदणो बहुलियाइ कुलभवणं । जाओ य वामदेवु ति, तस्स मित्तं महामइणो ॥५॥ कइयावि कीलणकए, अण्णुण्णं कीलियबनेहेण । कीलानंदणनामे, उज्जाणे दोवि ते पत्ता ॥६॥ तत्थ नरमिहुणपयपंतिमुत्तमं वालुयागयं ददुहुँ । तणुलक्खणनिउणमई, मित्तं पइ जंपए विमलो ॥७॥ जाण इमा पयपंती, चक्कंकुसकमलकलसकयसोहा । दीसइ खेयरसामीहि, तेहि वरमित्त ! भवियव्वं ॥८॥
BEESEX
तत्र विमलकुमारकथा। ॥८७॥

For Private Personel Use Only

Page #210

Jain Education
तयणु घणकोउगेणं, पुरओ गंतुं लयागिहस्संते । आसीणं तं मिहुणं, नियंति ते परमसुन्दरं ॥९॥ इत्तो य दुवे पुरिसा, कड्डियकरवाल भीसणकरग्गा । हण हण हण त्ति भणिरा, लयागिहस्सुवरि संपत्ता ॥ १० ॥ एगेण ताण वृत्तं, रे रे निल्लज्ज ! होसु तं पुरिसो । सुमरेसु इट्ठदेवं, कुणसु सुदिट्ठे च जियलोयं ॥ ११॥ तं सुणिय फुरियगुरुकोवपसरमिसमिस मिसंत अहरदलो । वल्लिगिहमज्झिमनरो, विणिग्गओ खरगवग्गकरो ॥ १२ ॥ तो मुक्कहक्क बहुअसिखडक्कसंभंतखेयरीविंदं । जायं तेसिं गयणंगणम्मि अइदारुणं जुज्यं ॥ १३ ॥ जो उण बीओ पुरिसो, लयागि सो पविट् ठुमभिलसइ । तत्तो मिहुणनरत्थी, भयकंपंता विणिक्खंता ॥१४॥ दठ्ठे च भणइ विमलं, पुरिसुत्तम ! रक्ख रक्ख मं भीयं । सो आह होसु भद्दे !, वीसत्था नत्थि तुज्झ भयं ॥ १५ ॥ इतो तग्गहणत्थं, पत्तो सो खेयरो गयणमग्गे । विमलगुणतुट्ठवणदेवयाइ अह थंभिओ सहसा ||१६|| सोवि य जुज्झतनरो, विजिओ मिहुणगनरेण य पलाणो । तप्पुट्ठीए लग्गो, जियकासी मिहुगगो सोवि ॥१७॥ थंभियनरेण दिट्ठो, संजाया तयणु तस्स गमणिच्छा । तं नाउं देवीए, झडि त्ति उत्तंभिओ सो उ ॥ १८॥ लग्गो य तेसि पिट्ठे, तिष्णिवि पत्ता अदंसणपहम्मि । अह बाला रुयह हहा, मं मुत्तुं नाह ! कत्थ गओ १ ॥१९॥ इत्थंतरम्मि जयलच्छिपरिगओ आगओ मिहुणपुरिसो । जाया य हट्ठतुट्ठा, सा बाला अमयसित व्व ॥ २० ॥ सो नमिय भइ विमलं, तं चिय बंधू तमेव मह मित्तं । जं एसा मज्झ पिया, हीरंती रक्खिया धीर ! ॥ २१ ॥ विमल वि भणे अलं, कयण्णुसिररयण ! संभ्रमेण इहं । किंनु इमं वृत्तंतं १, कहेसु एसोवि इय भगइ ॥२२॥

linelibrary.org

Page #211

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
कृतज्ञताख्योगुणः
॥८८॥
अत्थिह वेयवगिरिंदसंठिए रयणसंचए नयरे । राया मणिरहनामो, कणयसिहा भारिया तस्स ॥२३॥ ताणं च अत्थि पुत्तो, विणयपरो रयणसेहरो नाम । धृयाउ दुण्णि पवरा, स्यणसिहा मणिसिहा य तहा ॥२४॥ रयणसिहा ससिणेहं, परिणीया मेहनायखयरेणं । तेसिं च अहं पुत्तो, नामेणं रयणचूडु त्ति ॥२५।। अमियप्पहखयरेणं, परिणीया मणिसिहा उ तेसिपि । संजाया दुण्णि सुया, अचलो चवलो य पबलबला ॥२६॥ तह रयणसेहरस्स वि, रइकंता नामियाइ दइयाए । जाया एसा किर चूयमंजरी वल्लहा धूया ॥२७॥ सव्वेहि वि बालत्ते, सह पंसुक्कीलिएहि अम्हेहिं । गहियाउ नियकुलक्कमसमागयाओ य विज्जाओ ॥२८॥ चंदणभिहाणनियमित्तसिद्धपुत्तस्स संगमवसेण । जाओ मह माउलओ, अच्चतं जइण धम्मरओ ॥२९॥ तेणं महासएणं, जणणी जणगो य मज्झ अहयं च । कहिऊणं जिणधम्म, गिहिधम्मधुरंधरा विहिया ॥३०॥ निद्दिट्टो हं अह चंदणेण पासित्तु लक्खणं किंपि । विज्जाचक्की होही, एसो खलु दारगो अइरा ॥३१॥ तो विमलो मित्तेणं, वुत्तो संवयइ तुज्झ तं वयणं । सो भणइ न मे वयणं, किन्तु इमं आगमुद्दिढं ॥३२॥ पुण भणइ रयणचूडो, तुडेणं माउलेण मम दिना । ता चूयमंजरी परिणिया मए सा इमा भद्द ! ॥३३॥ तसो य अचलचवला, कुविया न य मं चयंति परिहविउं । भृय व्ब छिद्दमग्गणपउणमणा निग्गमंति दिणे ॥३४॥ छलघायजाणणत्य, फुडवयणो नियचरो पउत्तो मे । सो अण्णदिणे सहसा, आगतुं मम इय कहित्था ॥३५॥ जह देव ! तेसि सिद्धा, काली विज्जा तह, त्थि इय मंतो । जुज्झिहिइ तुह सहेगो, बीओ पुण तुह पियं हरिही ॥३६॥
तत्र विमलकुमारकथा। ॥८८॥
Jan Education Inteman
For Private Personel Use Only

Page #212

को बंधवेहि सरिसं, जुज्झिस्सइ चिंतिऊण एवमहं । अवि तेसि निग्गहखमो, इत्थ निलीणु म्हि लयगेहे ॥३७॥ ते दोवि मए जिणिया, न य हणिया भायरु त्ति काऊण । इत्तो य परं तुम्हवि, पायं सव्वंपि पच्चक्खं ॥३८॥ ता धारतेण इम, मह जीयं धारियं तए अहवा । सयलावि धरा धरिया, जस्सुवयारे मई एवं ॥३९॥
उक्तंच-. . दो पुरिसे धरउ धरा, अहवा दोहिपि धारिया धरणी । उवयारे जस्स मई, उवयरिउं जो न संफुसइ ॥४०॥ तो दिज्जउ आएसो, तुज्झ पियं किं करेसु एस जणो ? । अह दंतकंतिधवलियधरवलओ जंपए विमलो ॥४१॥ भो रयणचूड ! चूडामणी, तुम असि कयण्णुलोयम्मि । सव्वंपि तए विहियं, पयडंतेणं नियरहस्सं ॥४२॥
यतःवचः सहस्रेण सतां न सुन्दरं,हिरण्यकोट्याऽपि न वा निरीक्षितम् । अवाप्यते सज्जनलोकचेतसा,न कोटिलक्षैरपि भावमीलनम् ॥ तो सप्पणयं भणियं, खयरेणं कुमर ! मज्झ पसिऊण । गिण्हसु इमं सुरयणं, चिंतामणिरयणसारिच्छं ॥४४॥ जंपइ धवलंगरुहो, दिन्नं तुमए मए य गहियमिणं । अच्छउतुहेव पासे, मुच्चउ अइसंभमं भद्द ! ॥४५।। अह अइनिरीहभावं, नाउं विमलस्स विमलभावस्स । तच्चेलअंचले तं, रयणं बंधइ रयणचूडो ॥४६॥ पुट्ठो य वामदेवो, अंबापिउनाममाइयं सव्वं । कुमरस्स संतियं कहइ, सहरिसो खेयरवरस्स ॥४७|| तं सुणिय विमलचरियं, अच्छरियकर विचिंतए खयरो । पडिउवगरामि अहयं, जिणबिंबं दंसिय इमस्स ॥४८॥
BREBEOS
विमलस्स विमलायमिणं । अच्छता में सुरयणं,
Jain Educat al
For Private Personel Use Only
Xijainelibrary.org

Page #213

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
कृतज्ञा. ख्योगुणः
॥८९॥
तो भणियं खयरेणं, कुमारवर ! अत्थि काणणे इत्थ । मम मायामहकारियमाइजिणिंदस्स चेइहरं ॥४९॥ तं मम काउ पसायं, कुमरखरो दट्टु अरिहए इण्हि । एवं ति भणिय सव्वे, जिणभवणाभिमुहमह चलिया ॥५०॥ थंभसयसन्निविट्ठ, बहुविहदुमसंगयं व उज्जाणं । नहसुरसरिलहरीहि व, मणोरहं वरपडागाहिं ॥५१॥ अइउन्नएहिं कंचणमयदंडेहिं च दंतुरं व सया । उवरिं विरायमाणं, चामीयरविमलकलसेणं ॥५२॥ कत्थइ पल्लवियं पिव, रोमंचपवंचअंचियं व कहिं । संवम्मियं व कत्थवि, कत्थवि लित्तं च किरणेहिं ॥५३॥ ठाणट्ठाणे वियरियहरिचंदणवासगेहि कयसोहं । सुसिलिट्ठसंधिभावा, इक्कसिलाइ व्ब निम्मवियं ॥५४॥ बहुसालभंजियाहिं, विसिट्ठचिट्ठाहिं रयणमइयाहिं । वरअच्छराहिं सययं, अहिट्ठियं मेरुसिहरं व ॥५५॥ एवंविहजिणभवण, पत्ता दिट्ठा य रिसहनाहस्स । पडिमा अपडिमरूवा, नमिया हिडेहि तेहि तओ ॥५६॥ तं अइसयरमणीयं, विवं उरुफुरियदुरियगिरिसंबं । अणिमिसनयणजुएहिं, पिच्छेउं धवलनिवतणओ ॥५७॥ एरिसरूवं बिंब, पुब्बिपि मए कहिंचि दिढे ति । चिंतन्तो मुच्छाए, पडिओ धरणीयले सहसा ॥५८॥ अह पवणपयाणेणं, पच्चागयचेयणो पुणो कुमरो । अइआयरेण पुट्ठो, खयरेण किं नु एवं ति ? ॥५९॥ तो रयणचूडचरणे, भवहरणे पणमिउं धवलपुत्तो । हरिसभरनिब्भरंगो, एवं थुणिउं समाढत्तो ॥६॥ तं माया तं च पिया, तं भाया तं सुही तुमं देवो । तं परमप्पा जीयंपि, मज्झ तं चेव खयरवर ! ॥६१॥ जेण इमं सुरनरसुक्खकारणं दुरियतिमिररविबिंब । बिंब जुगाइदेवस्स, दंसियं मह तए सामि ! ॥२॥
तत्र विमलकुमार
कथा। | ॥८९॥
Jain Education IXX!!
For Private Personel Use Only
jainelibrary.org

Page #214

Jain Education I
एयं दंसंतेणं, तुमए मह दंसिओ सुगइमग्यो । छिन्नं च दुक्खजालं, विणिम्मियं परमसोजणं ॥ ६३ ॥ खयरोवि भणेइ अहं, परमत्थं इत्थ किंपि न हु जाणे । विमलोवि आह सामिय !, संजायं जाइसरणं मे ॥६४॥ पुव्वभवेसु वि बहुसो, जिणबिंबे वंदिए मए नाह ! । सम्मत्तनाणदंसणचरणं परिपालियं सुद्धं ||६५ || मित्तीपमोयकरुणामज्झत्थगुणेहि भाविओ अप्पा । इच्चाइ मए सरियं, जाईसरणेण सव्र्व्वपि ॥ ६६ ॥ तं मज्झ कयं तुमए, जं परमगुरू कुणंति भो भद्द ! । इय जंपतो कुमरो, पडिओ खयरिंदचलणेसु ॥ ६७॥ अलमित्थ संभ्रमेणंति वुत्तु उट्ठाविउं च निवतणयं । साहम्मियं ति वंदित्तु, सविणयं जंपए खयरो ||६८ ॥ भो भो नरिंदनंदण !, संपन्नं मह समीहियं सव्वं । जं एवं तुह भत्ती, जिणनाहे निच्चला जाया ॥६९॥ ठाणे य एस हरिसो, पयडुक्करिसो कुमार ! तुह जम्हा । मुत्तुं दुहा विमुत्तिं, नऽन्नत्थ रमंति सप्पुरिसा ॥ ७० ॥ उक्तं च
अज्ञानान्धाश्चटुलवनितापाङ्गविक्षेपितास्ते, कामे सक्तिं दधति विभवाभोगतुङ्गार्जने वा ।
विद्वच्चित्तं भवति हि महन्मोक्षसौख्यैकतानं, नाल्पस्कन्धे विटपिनि कषत्यंसभित्तिं गजेन्द्रः ॥ ७१ ॥ किं च नियभावसरिसं, फलमिहमिच्छंति पाणिणो पायं । सुगओ कवलेण हरी, तूसइ करिकुंभदलणेणं ॥७२॥ उत्तालकरो नच्चर, वीहिदलं पप्प मूसओ अहिये । भुंजड़ करी अण्णाइ, भोयणं निवइदिन्नपि ॥७३॥ पुत्रि तुमं सुरयणे, पत्ते मज्झत्थभावमल्लीणो । न हु लक्खिओ मए तुह, हरिसवियारो मागं पि ॥ ७४ ॥

XX ainelibrary.org

Page #215

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम् ॥९ ॥
कृतज्ञताख्योगुणः
अहुणा तं पुण जाओ, हरिसभरुभिजमाणरोमंचो। जिणपवयणस्स लाभे, पुरिसुत्तम ! साहु साहु असि ॥७५।। परमित्थ जणे नेवं, गुरुत्तमारोवणीययं कुमर !। जे बुद्धो सि सयं चिय, निमित्तमित्तं जणो एसो ॥७६॥ लोयंतियदेवेहि, सयसंबुद्धा जिणेसरा जइवि । पडिबोहिज्जंति तहावि, तेसि न हु हुँति ते गुरुणो ॥७॥ तह चेव इमोवि जणो, जाणिजउ तो भणेइ निवतणओ। संबुद्धाण जिणाणं, हेऊ वि न हुंति ते देवा ॥७८॥ तं पुण मज्झं सिरिरिसहनाहपडिमाइ दंसणवसेणं । सद्धम्मलंभणेणं, फुडं गुरू होसि जं भणियं ॥७९॥ जो जेण सुद्धधम्मम्मि, ठाविओ संजएण गिहिणा वा । सो चेव तस्स जायइ, धम्मगुरू धम्मदागाओ ॥८॥ उचियं च सुपुरिसाणं, काउं विणयाइयं सुहगुरुम्मि । साहम्मिअमित्तस्स वि, भणियं किर वंदणाईयं ॥८॥ खयरो जंपइ नेवं, वुत्तुं अरिहेइ नरवरंगरुहो । जं गुणपगरिसरूवो, तं चिय सव्वेसि होसि गुरू ॥८२॥ भणइ कुमारो गुणगणघडियाण कयण्णुयाण सुनराणं । एयं चिय इह लिंगं, जं गुरुणो पूयणं निच्चं ॥८३॥ स महप्पा सो धनो, स कयण्णू सो कुलुब्भवो धीरो । सो भुवणवंदणिजो, स तवस्सी पंडिओ सोय ॥८४॥ दासत्वं पेसत्तं, सेवगभावं च किंकरत्तं च । अणवरयं कुव्वंतो, जो सुगुरूणं न लज्जेइ ॥८५॥ ति च्चिय मणवयणतणू, सकयत्था गुणगुरूण सुगुरूण । जे गिरु चिंतणसंधुगणविणयकरणुज्जुया सययं ॥८६॥
अवि यसम्मत्तदायगाणं, दुप्पडियारं भवेसु बहुएसु । सव्वगुणमेलियाहि वि, उवयारसहस्सकोडीहिं ॥८॥
तत्र विमलकुमारकथा। ॥९ ॥
Jain Educat
!!
For Private Personel Use Only
A
jainelibrary.org

Page #216

Jain Education
भो सुपुरिस ! बुद्धो हं, तुज्झ पसाएण गिरिहहं दिक्खं । किं तु मह तायपमुहा, बहवे इह बन्धवा संति ॥८८॥ जइ तेसिं पडिबोहो, जायइ तो हं भवामि कयकिच्चो । ता उवइससु गुरुं मे, अह हिट्ठो भणइ खयरिंदो ॥ ८९ ॥ अत्थि बुहनामसूरी, जलभरभरियंबुवाहसमघोसो । जइ एइ कहवि सो इह, तो पडिबोहिज तुह बन्धू ॥९०॥ कुमरेण तओ भणियं, सो दिट्ठो कत्थ ते महाभाग ! । सो आह इहुआणे, जिणभवणासन्न भूभागे ॥९१॥ जं अमी, सपरियणेणागरण मे इत्थ । पविसंतेणं जिणमंदिरम्मि दिद्धं सुमुणिविंदं ॥ ९२ ॥ तस्य मज्झे एगो, साहू मसिअसिलयाकसिणदेहो । पिंगलसिरचिहुरभरो, सेलु ब्व जलंतदवजलणो ॥९३॥ आखु व्व लहुयकष्णो, दुट्ठविरालु व्व पिंगनयणजुओ । पवगु व्व चिविडनासो, मिय व्व अइदीहकंठुट्ठो ॥९४॥ लबोयरो व्व धूलोयरो य उब्वेगजणगरूवधरो । धम्मं वागरमाणो, दिट्ठो महुमहुरसदेणं ॥ ९५ ॥
तं असरिसगुणजुत्तं दद मे चिंतियं इमं हियए । जह एयस्स भगवओ, गुणाणुरूवं न रूवं ति ॥९६॥ तो पविसिय जिणभवणं, जिणपडिमं हविय पूइऊणं च । खणमित्तेणं साहूण, वंदणत्थं विणिक्खतो ॥९७॥ ता सो चैव वरमुणी, उवविट्ठो विमलकणयकमलम्मि । रइमुक व्व अणंगो, ससहर इव रोहिणीरहिओ ॥ ९८॥ भासुरसुवण्णवण्णो, तणुष्पहापडलहणियतमपसरो । अलिउलकज्जल केसो, सुसिलिट्ठपलंबसवणजुगो ॥९९॥ नीलुप्पलदलनयणो, अइउन्नयसरलनासियावंसो । कंबुविडंबिरकंठो, नवपल्लवअरुण अहरुट्ठो ॥१००॥ केसरिकिसोरउयरो, बिसालवच्छयलजणियकणयसिलो । सुरकिन्नरपरियरिओ, दिट्ठो दिट्ठीइ सुहहेऊ ॥१०१॥

ainelibrary.org

Page #217

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
॥ ९१ ॥
Jain Educatio
तो चिंतियं मए कह, एस खणेणं अणेरिसो जाओ ? | अहवा चंदणगुरुणा, कहिया से विविहलद्धीओ ॥ १०२ ॥ तथा हि"आमोसहि विप्पोसहि, खेलोसहि जल्लओसही चेव । सव्वोसहि संभिन्ने, ओही रिउविउलमइलद्धी ॥ १०३ ॥ चारण आसीविस केवली य मणनाणिणो य पुव्त्रधरा । अरहंत चक्कवट्टी, बलदेवा वासुदेवा य ॥ १०४ ॥ खीरमहुसप्पिआसव, कोट्टयबुद्धी पयाणुसारी य । तह बीयबुद्धी तेयय, आहारग सीयलेसा य ॥ १०५ ॥ वेउव्त्रिदेहलद्धी, अक्खीणमहाणसी पुलाया य । परिणामतववसेणं, एमाई हुंति लद्धीओ ॥ १०६ ॥ संफरिसमामोसो, मुत्तपुरीसाण विप्पुसो वा वि । अन्ने विड त्ति विट्ठ, भाति पइत्ति पासवणं ॥ १०७॥ एए अन्नेव बहू, जेसिं सव्वेवि सुरहिणोऽवयवा । रोगोवसमसमत्था, ते हुंति तओसहिप्पत्ता ॥ १०८॥ जो सुणइ सव्वओ सुणइ, सव्वविसए य सव्वसोएहिं । सुणइ बहुए व सद्दे, भिन्ने संभिन्नसोओ सो ॥१०९॥ रिउ सामन्नं तम्मत्तगाहिणी रिउमई मणोनाणं । पायं विसेसविमुहं, घडमित्तं चिंतियं मुणइ ॥ ११० ॥ विलं वत्थविसेसणनाणं तग्गाहिणी मई विउला । चिंतियमणुसरह घडं, पसंगओ पज्जवसएहिं ॥ १११ ॥ अइसयचरणसमत्था, जंघाविज्जाहि चारणा मुणओ । जंघाहिं जाइ पढमो, निस्सं काउं रविकरेवि ॥ ११२ ॥ गुप्पा गओ, रुपगवरम्मी तओ पडिनियत्तो । बीएणं नंदीसरमेह इहं तइयएण पुणो ॥ ११३ ॥ पढमेण पंडगवणं, बीउप्पाएण नंदणं एइ । तइउप्पाएण तओ, इह जंघाचारणो एइ ॥ ११४ ॥

कृतज्ञा
ख्योगुणः
१९
तत्र विम
लकुमारकथा ।
॥ ९१ ॥
jainelibrary.org

Page #218

38
&&&&&&XXXXXXXX
पढमेण माणुसुत्तरनग स नंदीसरं तु बीएणं । एइ तओ तइएणं, कयचेइयवंदणो इहयं ॥११॥ पढमेण नंदणवणे, बीउप्पाएण पंडगवणम्मि । एइ इहं तइएणं, जो विज्जाचारणो होइ ॥११६।। आसी दाढा तग्गयमहाविसाऽऽसीविसा भवे दुविहा । ते कम्मजाइभेएण, णेगहा चउविहविगप्पा ॥११७॥ खीरमहुसप्पिसाओवमाणवयणा तयासवा हुंति । कुट्टयधनसुनिग्गलसुत्तत्था कुट्टबुद्धी य ॥११८॥ जो सुत्तपएण बहुं, सुयमणुधारइ पयाणुसारी सो। जो अत्थपएणऽत्थं, अणुसरइ स बीयबुद्धी उ ॥११९॥ समओ जहन्नमंतरमुक्कोसेणं तु जाव छम्मासा । आहारसरीराणं, उक्कोसेणं नव सहस्सा ॥१२०॥ चत्वारि य वाराओ, चउदसपुव्वी करेइ आहारं । संसारम्मि वसंतो, एगभवे दुण्णि वाराओ ॥१२१॥ तित्थयररिद्धिसंदसणत्थमत्थोवगहणहेउं वा । संसयवुच्छेयत्थं, गमणं जिणपायमूलम्मि ॥१२२॥ समणीमवगयवेयं, परिहार पुलायमप्पमत्तं च । चउदसपुब्बि आहारगं च न कयाइ संहरइ ॥१२३॥ वेउब्बियलद्धीए, अणु व्व सुहुमा खणेण जायंति । कंचणगिरि व्व गुरुणो, लहुदेहा अक्कतूलं व ॥१२४॥ पडओ पडकोडीओ, पकुणंति घडाउ घडसहस्साई । चिंतियमित्तं रूवं, कुणंति भणिएण किं बहुणा ? ॥१२५।। अंतमुहुत्तं नरएसु, हुंति चत्तारि तिरियमणुएसु । देवेसु अद्धमासो, उक्कोसविउबणाकालो ॥१२६॥ अक्खीणमहाणसिया, भिक्खं जेणाणियं पुणो तेण । परिमुत्तं चिय खिज्जइ, बहुएहिं वि न उण अन्नेहिं ॥१२७॥ भवसिद्धियपुरिसाणं, एयाओ हवंति भणियलद्धीओ। भवसिद्धियमहिलाणवि, जत्तिय जायंति तं बुच्छं ॥१२८॥
Jain Education in
For Private Personel Use Only
Kolhinelibrary.org

Page #219

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
कृतज्ञताख्योगुणः
॥९२॥
अरिहतचक्किकेसवबलसंभिन्ना य चारणा पुव्वा । गणहर पुलाय आहारगं च न हु भवियमहिलाणं ॥१२९॥ अभवियपुरिसाणं पुण, दस पुग्विाल्लाउ केवलितं च । उज्जुमई विउलमई, तेरस एयाउ न हु हुंति ॥१३०॥ अभवियमहिलाणंपि हु, एयाओ न इंति भणियलद्धीओ । महुखीरासवलद्धी वि, नेव सेसाउ अविरुद्धा ॥१३१॥ ता नूणं वेउब्बियलद्धिपभावेण निम्मियं पहुणा । पुद्धि विरूवरूवं, इमस्स साहावियं तु इमं ।।१३२॥ तो विम्हिएण गुरुणो, मुणिणो य मएऽभिवंदिया सव्वे । दिन्नो य तेहि कयसिवसुहलाभो धम्मलाभो मे ॥१३३॥ सुणिया य सुहारसवरिससुंदरा देसणा खणं तेसिं । पुट्ठो य मुणी एगो, किनामा एस मुणिनाहो? ॥१३४॥ भणियं च तेण मुणिणा, अम्ह गुरू एस भुवणविक्खाओ । बुहनामा बुद्धिनिही, विहरइ अणिययविहारेण ॥१३५।। तं सुणिय अहं हिट्ठो, नमिउं गुरुणो गओ सठाणम्मि। परउवयारिक्कगुरू, गुरूवि अन्नत्थ विहरित्था ॥१३६॥ तेण भणेमि अहं तो, बुहसूरी जइ य एइ इह कहवि । तो तुज्झ बंधुवग्गं, सुहेण धम्मम्मि बोहिज्जा ॥१३७॥ जं मह परिवारस्स य, धम्मे थिज्जत्थमेव तइयावि । विहियं विउविरूवं, तेणं परहियकयमणेगं ॥१३८॥ विमलो भणेइ सुपुरिस !, अन्भत्थिय इत्थ सो समणसीहो । तुमइ च्चिय आणेओ, एवं ति पवज्जए खयरो ॥१३९॥ तो अंसुपुण्णनयणो, कुमरं आपुच्छिउँ रयणचूडो। संपत्तो सट्ठाणं, सुमरंतो विमलगुणनिवहं ॥१४॥ कुमरो वि जिणं थुणिउं, निग्गंतूणं जिणिदभवणाओ। पभणेइ मित्त ! एयं, रयणं इत्थेव गोवेहि ॥१४१॥ गुरूए कहिचि कज्जे, उवजुज्जिहिई इमं महारयगं । गेहे नियं एमेव, जाइही पुण अणायरओ ॥१४२॥
तत्र विमलकुमारकथा। ॥१२॥
in E
AA!
For Private Personel Use Only
jainelibrary.org
.

Page #220

जं आणवेइ कुमर त्ति, भणिय तत्थेव गुविलदेसम्मि । सो गोवइ तं रयणं, अह पत्ता दोवि सगिहेसु ॥१४३।। बहुलीवसओ पवसियबुद्धी चिंतेइ सामदेवसुओ । वंचित्तु विमलकुमरं, हरेमि गंतुं तयं रयणं ॥१४४॥ अगणिय कुमरुवयारे, अगणिय तइया वि चेव सो पावो। जत्थ निहितं चिट्ठइ, रयणं पत्तो तमुद्देसं ॥१४५॥ तत्तो उक्खणिउं तं, तत्थुवलं वत्थवेढियं खिविउ । अन्नत्थ निहिय रयणं गिहपत्तो चिंतइ निसाए ॥१४६॥ न हु साहु मए विहियं, जं रयणं नाणियं तयं गेहे । गिहिहिइ कोवि अन्नो, केणवि दिदं धुवं होहि ॥१४७।। इच्चाइ आलजालं, परिचिंतंतस्स तस्स पावस्स । वारिगयस्स गयस्स व, न मणागवि आगया निद्दा ॥१४८।। उहित्तु सो पभाए, तुरियं तुरियं गओ तहिं ठाणे । जा गिहिस्सइ रयणं, ता कुमरो तग्गिहे पत्तो ॥१४९॥ उज्जाणगयं सुणिउं, च वामदेवं लहुं कुमारोवि । पत्तो तहिं च दिट्ठो, आगच्छंतो य इयरेण ॥१५०॥ तो अइसंभंतेणं, तेणं विस्सरियरयणठाणेणं । भीएण सुन्नहियएण, गिहिउं उबलखंडं तं ॥१५१॥ खिवियं कडिवट्टीए, पुट्ठो विमलेण कीस संभंतो । दीससि ? वयंस ! तुह विरहभावओ सोवि पच्चाह ॥१५२॥ तं संठविउं कुमरो, पत्तो जिणमंदिरे समं तेण । मज्झम्मि गओ विमलो, ठिओ य वामो बहिं देसे ॥१५३॥ नाओ कुमरेण अहं, ति संकिरो भीयमाणसो धणियं । नहो नट्ठविवेगो, तओ पएसाउ सिद्विसुओ ॥१५४॥ दवदवपएहि तिहि वासरेहि अडवीस जोयणे गंतु । जा छोडइ मणिगंठिं, ता पिच्छइ उवलसकलं सो ॥१५५॥ हा हा हओ हओ म्हि, ति मुच्छिओ निवडिओ धरणिवट्टे । पच्चागयचेयण्णो, विविहपलावे करेसी य ॥१५६॥
Jain Eduent and
For Private & Personel Use Only
Hainelibrary.org

Page #221

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
॥९३॥
Jain Educatio
तत्थऽज्जवि गंतूणं, गहेमि तं रयणमिय विचिंतेउं । चलिओ सदेसभिमुहं, मुहुं मुहुं मणसि झूरंतो ॥१५७॥ इत्तोय नमिय देवं, जिणभवणाओ विणिग्गओ कुमरो । मित्तमपासित्तु तओ, गवेस काणणाईसु ॥ १५८ ॥ सव्वत्थवि अनियंतो, चउद्दिसिं पेसए निए पुरिसे । सो पत्तो एगेहिं, उवणीओ कुमारपासम्मि ॥ १५९|| अद्धासणे निवेसिय, पुट्ठो कुमरेण कहसु मे मित्त ! । जं अणुभूयं तुमए, सुहदुक्खं सोवि इय आह ॥ १६० ॥ तया जिणनमणत्थं, चेइगिहंतो गओ तुमं कुमर ! । जिणभवणदारदेसे, अहयं पुण जाव चिट्ठामि ॥ १६९ ॥ ताव सहसति पत्ता, एगा खयरी पकड्डियकिवाणा । सरिरंसाए तीए, गयणे उप्पाडिओ य अहं ॥ १६२॥ नओ य दूरसे, इत्तो अन्नावि आगया खयरी । सा मह रूवविमूढा, उद्दालेउं समाढत्ता ॥ १६३ ॥ ताणं जुज्झतीणं, पडिओ हं महियले तओ नट्ठो । पत्तो य तुह नरेहिं, निवनंदण ! तं च मिलिओ सि || १६४ ॥ तेण निदंसियससिणेहवयणरयणाइ रंजिओ कुमरो । पभणइ रुइरं जायं, जं दिट्ठीए तुमं दिट्ठो ॥१६५॥ इत्थंतरम्मि वामो, अक्कंतो इव महामहिधरेण । दलिओ पिव वज्जेणं, पडिओ वेयणसमुग्धा ॥ १६६ ॥
तथा हि
उप्पन्ना सिरवियणा, गलंति अंगाई पचलिया दसणा । संजायमुयरसूलं, भग्गं तारायणं सहसा ॥१६७॥ तो आदनो विमलो, गुरुओ हाहारखो समुच्छलिओ । पत्तो धवलनरिंदो, किं किं ? ति जणो बहू मिलिओ ॥ १६८॥ आहूया वरविज्जा, तेहि पउत्ताउ विविहकिरियाओ । न य जाओ कोवि गुणो, सरियं विमलेण अह रयणं ॥ १६९ ॥

कृतज्ञताख्योगुणः
१९
तत्र विम
लकुमारकथा ।
॥ ९३ ॥
MMw.jainelibrary.org

Page #222

तं सव्वरोगहरणं, ति तत्थ गंतूण पिच्छए जाव | तमदलृ च विसण्णो, मित्तसमीवं पुणो पत्तो ॥१७॥ अह एगा बुड्डित्थी, वियंभिया मोडियं नियं अंगं । उबिल्लियं भुयजुयं, केसा वि हु मुक्कलीहूया ॥१७१॥ मुक्का सिकाररवा, अइविगरालं पयासियं रूवं । भीओ जणो य पुच्छइ, हे भयवइ ! कहसु का सि तुम ? ॥१७२॥ सा आह अहं वणदेवय म्हि एसो मए कओ एवं । जं इमिणा पावेणं, सरलो वि पवंचिओ विमलो ॥१७३।। इय रइयमालजालं, तं रयणं विणिहियं अमुगदेसे । ता चूरिस्सं सज्जणजणवामं वामदेवं ति ॥१७॥ तो विमलेणं देविं, अब्भत्थिय मोइओ निययमित्तो । सो धिद्धिकारहओ, जाओ लहुओ तणाओ वि ॥१७५।। तहवि हु विमलकुमारो, गंभीरिमविजियअंतिमसमुद्दो । पुव्वं पिव तं पिच्छइ, न हु दंसइ कत्थइ वियारं ॥१७६॥ अन्नदिणम्मि समित्तो, कुमरो पत्तो जिणिंदभवणम्मि । पूइत्तु रिसहनाहं, एवं थुणिउं समाढत्तो ॥१७७।। सिरिरिसहनाह ! तुह पयनहकंतीओ जयंतु तिजयस्स । जंतीउ वज्जपंजरभावं भावारिभीयस्स ॥१७८॥ तुह कमकमलं विमलं, दटुं दूराउ देव ! पइदिवसं । धन्ना कलिमलमुक्का, रायमरालु व्व धावति ॥१७९।। असरिसभवदुहदंदोलिघोलियाणं जियाण जयनाह ! । तं चिय एक्को सरणं, सीयत्ताणं व दिणनाहो ॥१८॥ तिहुयणपहु ! अमयं पिव, सम्मं तुह पवयणे परिणयम्मि । अजरामरभावं खलु, लहंति लहु लहुयकम्माणो ॥१८॥ देव ! वरनाणदंसण !, दुहावि तुह दंसणेण देहीणं । नीरेण चीवराण व, खणेण खयमेइ मालिनं ॥१८२॥ तुह सुमरणेण सामिय !, किलिट्ठकम्मोवि सिज्झए जीवो । किं न हु जायइ कणगं, लोहंपि रसस्स फरिसेण ? ॥१८३।।
Jain Eduetan
For Private Personel Use Only
Mainelibrary.org

Page #223

श्रीधर्मरत्न
कृतज्ञताख्योगुणः
प्रकरणम्
॥९४॥
पहु ! तुह गुणधुणणेणं विसुद्धचित्ताण भवियसत्ताण । घणनीरेण व जंबूफलाई विगलंति पावाई ॥१८४॥ दसणपवणे नयणे, भालं नालं हवेइ तुह नमणे । ता पच्चक्खीभावं, लहु मह तिजईस ! वियरेसु ॥१८५॥ इय संथुओ सि देविंदविंदवंदिय! जुगाइजिणचंद ! । मह देसु निप्पकंपं, भवे भवे नियपए भत्तिं ॥१८६।। एवं जा धवलनरिंदनंदणो थुणिय पढमजिणचंदं । चंदु व्व विमललेसो, पंचंगं कुणइ पणिवायं ॥१८७॥ ता तव्वेलं पत्तो, बहुखेयरपरिगओ रयणचूडो । तं सुणिय विमलविहियं, थयं पहिट्ठो भणइ एवं ॥१८८॥ भो साहु साहु सुपुरिस !, नित्थिण्णो ते भवोयही एस । जस्सेरिसा जिणिंदे, भत्ती विप्फुरइ अकलंका ॥१८९॥ तत्तो नमित्तु देवं, परुप्परं वंदणाइयं काउं । मणिपीढियाइ बाहिं, हिट्ठा ते दोवि उवविट्ठा ॥१९॥ अह पुच्छिय तणुकुसलं, खयरिंदो भणइ भो महाभाग ! । जं मह कालविलंबो, जाओ हेउं सुणसु तत्थ ॥१९१॥ तइया तुम्ह सयासा, पत्तो सपुरम्मि पणमिया पियरो । अभिनंदिओ य तेहि, हरिसंसुयपुण्णनयणेहिं ॥१९२॥ अक्कंते तम्मि दिणे, मह सयणगयस्स सरियजिणगुरुणो । निदाऽऽगया निसाए, य दवओ भावओ न उण ॥१९३।। भो भुवणेसरभत्तय !, उद्वसु एवं सुणंतओ वयणं । बुद्धो निएमि पुरओ, रोहिणिपमुहाउ विज्जाओ ॥१९॥ तुह धीर ! धम्मथिरभावरंजिया पुण्णपेरिया अम्हे । सिद्धाउ त्ति भणित्ता, मह अंगे अणुपविट्ठाओ ॥१९५।। तो सयलखेयरेहिं, विहिओ मे खयरचक्किअभिसेओ । वोलीणा केवि दिणा, नवरज्जं संठवंतस्स ॥१९६॥ सुमरिय तुह आएसं, परिभमिओ भूरिमंडलेसु अहं । दिट्ठो एगत्थ मए, बुहसूरी भूरिसीसजुओ ॥१९७।।
तत्र विमलकुमारकथा। ॥९४॥
Jain Education
For Private Personel Use Only

Page #224

Jain Education
कहिओ तुह वृत्तंतो, सयलो वि हु तस्स समणसीहस्स । तुम्हाणऽणुग्गहट्ठा, अइरा इह सो पहू एइ ॥ १९८ ॥ इय कारणाउ अहयं, कालविलंबेण कुमर ! इह पत्तो । इय जा कहेइ खयरो, ता पत्तो तत्थ सो भयवं ॥ १९९॥ उज्जाणपालएहिं, तुरियं वद्धाविओ धवलराओ । विमलखयराइसहिओ, पत्तो गुरुचरणनमणत्थं ॥ २०० ॥ तिपयाहिणीकरेउ, सपरियणो पणमिऊण गुरुपाए । भत्तिभरपुलइयंगो, उवविट्ठो उचियसम्म ||२०१ || अथ राजा गुरो रूपं भुवनानन्ददायकम् । साक्षान्निरीक्ष्य निर्व्याजं, व्याजहार सविस्मयः ॥ २०२ ॥ भगवन्नीदृशे रूपे, राजभारोचितेऽपि हि । कुतो वैराग्यतः पूज्यैर्जगृहे दुष्करं व्रतम् १ ॥२०३॥ अवबुध्य ततस्तेषां प्रतिबोधं विशेषतः । वाचस्पतिमतिर्वाचमुवाचेति यतिप्रभुः || २०४ ॥ राजन् ! राजकराकारजैनमन्दिरसुन्दरम् । प्रभूतवृत्तवृत्तान्तं पुरमस्ति धरातलम् ॥२०५॥ राजा शुभविपाकाख्यस्तत्र शत्रुवनानलः । सदानभोगा देवी, तद्देवी निजसाधुता ॥ २०६॥ क्रमात् तयोः समुद्भूतः सद्भूतगुणमन्दिरम् | केतकीपत्रपावित्र्यचरित्रस्तनयो बुधः || २०७|| शुभाभिप्रायभूपस्य, पुत्रिकां धिषणाभिधाम् । गृहे स्वयंवरायातामुपायंस्त स यौवने ॥२०८॥ तथाsशुभविपाकोsस्ति, भ्राता तस्यैव भूपतेः । भार्या परिणतिस्तस्य, तथा मन्दाह्वयः सुतः ॥ २०९ ॥ अन्योऽन्यदृढसौहाद, बुधमन्दौ महामुदा । एकदा निजकक्षेत्रे, परिक्रीडितुमीयतुः ॥२१०॥ तस्यान्ते दहशे ताभ्यां विशालो भालपर्वतः । रोलम्बनील केशालिवनराजीविराजितः ॥ २१९ ॥

jainelibrary.org

Page #225

श्रीधर्मरत्न
प्रकरणम्
।। ९५ ।।
Jain Education
अधस्ताद्भालशैलस्य, वरापवरकद्वया । ददृशेऽन्तः स्फुरद्ध्वान्ता, नासिकानामिका गुहा ॥ २१२ ॥ तद्गुहाश्रयिणा घ्राणाभिधेन शिशुना समम् । शिव्या भुजङ्गतानाम्न्या, मन्दो मैत्रीं मुदाऽकरोत् ॥ २१३|| दध्यौ बुधस्तु शुद्धात्मा, सतामन्यस्त्रिया सह । आलापोऽपि न युक्तः स्यान्मित्रतायास्तु का कथा १ || २१४ ॥ तन्मे भुजङ्गता ह्येषा, हेया घ्राणस्त्वसौ ध्रुवम् । स्वक्षेत्राद्रिगुहामध्यवास्तव्योऽर्हति पालनम् ॥ २१५ ॥ एवं ध्यात्वा युधः कृत्वा, घ्राणेन सह मैत्रिकाम् । उभाभ्यामपि मन्दस्तु, खखसद्म समेतुः (१) ॥ २१६ ॥ अथो भुजङ्गतादोषात्, सुगन्धाघ्राणलम्पटः । अमन्दमन्दधीर्मन्दः, प्राप दुःखं पदे पदे ॥ २१७|| इतश्च यौवनारूढो, विचारो बुधदारकः । कथञ्चिन्निरगाद् गेहाद्, देशदर्शनकाम्यया ॥२१८॥ बहिरङ्गान्तरङ्गेषु, भूरिदेशेषु भूरिशः । स भूरिकौतुको भ्रान्त्वा, तदाऽगानिजमन्दिरे ॥ २१९ ॥ अथ तस्मिन् समायाते, मुदितौ धिषणाबुधौ । संतुष्टं राजकं सर्व, भृशमानन्दितं पुरम् ॥ २२० ॥ वृत्ते महाविमर्देन, ततश्रागमनोत्सवे । साऽज्ञायि मैत्रिका तेन, घ्राणेन बुधमन्दयोः ॥ २२१ ॥ ततः पितरमेकान्ते, विचारः प्रोचिवानिति । तात ! घ्राणेन ते मैत्री, न भव्या शृणु कारणम् ॥ २२२ ॥ तदाऽहं तातमम्बां चानापृच्छय निरगां गृहात् । देशान् दिदृक्षुरभ्राम्यं, तातदेशेषु भूरिषु ॥ २२३ ॥ अन्यदा भवचक्राख्ये, सम्प्राप्तोऽहं महापुरे । तत्र राजपथेऽपश्यमेकां प्रवरसुन्दरीम् ||२२४|| ai दृष्ट्वा तात ! जातोsहं, प्रमोदपुलकाङ्कितः । चित्तमाद्रीभवेद् दृष्टे, ह्यविज्ञातेऽपि सज्जने ॥ २२५ ॥

कृतज्ञताख्योगुणः
१९
तत्र विमलकुमारकथा ।
॥ ९५ ॥
lainelibrary.org

Page #226

SEXXXXXXXXXXXXXXXXXX
साऽपि मां वीक्ष्य संजज्ञे, क्षिप्तेव सुखसागरे । सिक्तेवामृतसेकेन, प्राप्तराज्येव हर्षभाक् ॥२२६॥ ततः कृतप्रणामोऽहं, प्रोक्तो दत्ताशिषा तया । कस्त्वं वत्स !? मयाऽप्युक्तं, धिषणाबुधभूरहम् ॥२२७।। अपृष्ट्वा पितरौ मातर्देशकीलिकया गतः। अथो सा मां परिष्वज्य, प्रोचे हर्षाश्रुपूर्णदृक् ॥२२८॥ धन्याऽस्मि कृतकृत्याऽस्मि, यद् दृष्टस्त्वं मयानघ ! । त्वं न जानासि मां वत्स!, लघुर्मुक्तोऽसि यत्तदा ।।२२९॥ अहं हि बुधराजस्य, सर्वकार्येषु सम्मता | धिषणाया वयस्याऽस्मि, नाम्ना मार्गानुसारिता ॥२३०॥ अतो मे भागिनेयस्त्वं, सुन्दरं कृतवानसि । यद् देशदर्शनाकासी, नगरेऽत्र समागमः ॥२३१।। येनेदं नगरं दृष्ट, भूरिवृत्तान्तसंयुतम् । तेन वत्सेक्षितं सर्व, भुवनं सचराचरम् ॥२३२॥ मयोक्तमम्ब ! यद्येवं, तन्मे संदर्शयाधुना । पुरमेतत्तथैवाम्बा, मम सर्वमदीदृशत् ॥२३३॥ अथैकत्र मया दृष्टं, पुरं तत्र महागिरिः । तच्छिखरेऽतिरम्यं च, निविष्टमपरं पुरम् ॥२३४॥ मयोक्तमम्ब ! किनाम, पुरमेतदवान्तरम् । किनामाऽयं गिरिः? किं च शिखरे दृश्यते पुरम् ? ॥२३५॥ अम्बा जगाद वत्सेदं, पुरं साविकमानसम् । विवेकोऽयं गिरिः शृङ्गमप्रमत्तत्वमित्यदः ॥२३६॥ इदं तु भुवनख्यातं, वत्स ! जैन महापुरम् । तव विज्ञातसारस्य, कथं प्रष्टव्यतां गतम् ॥२३७।। यावत्सा कथयत्येवं, तात! मह्यं स्फुटाक्षरम् । तावज्जातोऽपरस्तत्र, वृत्तान्तः श्रूयतां स तु ॥२३८॥ गाढं प्रहारनिर्मिन्नो, नीयमानः सुविह्वलः । पुरुषर्वेष्टितो व्यक्षि, मयैको राजदारकः ॥२३९॥
SXEKXXXXXXXXXXX&&&&
Jain Education
For Private Personel Use Only
Mainelibrary.org

Page #227

श्रीधर्मरत्न
प्रकरणम् ॥९६॥
कृतज्ञताख्योगुण: १९
SEXERRRRRRRRRRRRRRRRRR
मयोक्तं दारकः कोऽयं? किं वा गाढप्रहारितः । कुत्र वा नीयते ? लग्नाः, के चामी परिचारका: १ ॥२४॥ अम्बिका स्माह हे वत्स 1, विद्यतेऽत्र महागिरौ । राजा चारित्रधर्माख्यो, यतिधर्मश्च तत्सुतः॥२४॥ तस्यायं संयमो नाम, पुरुषःप्रौढपौरुषः । एकाकी च क्वचिद् दृष्टो, महामोहादिशत्रुभिः ॥२४२।। बहुत्वादथ शत्रूणां, प्रहारैर्जर्जरीकृतः । अयं निःसारितो वत्स !, रणभूमेः पदातिमिः ॥२४३॥ प्रक्षिप्य दोलिकायां च, नीयतेऽसौ स्वमन्दिरे । अस्य चात्र पुरे जैने, सर्वे तिष्ठन्ति बान्धवाः ॥२४॥ ततोऽहं कौतुकाक्षिप्तस्तात ! मात्रा समं क्षणात् । तेषामनु समारूढो, विवेकगिरिमस्तके ॥२४५॥ अथ तत्र पुरे जैने, राजमण्डलमध्यगः। दृष्टश्चित्तसमाधाने, मण्डपे स महानृपः ॥२४६।। सत्यशौचतपस्त्यागब्रह्माकिञ्चनतादयः । अन्येऽपि मण्डलाधीशा, अम्बया दर्शिता मम ।।२४७|| इतश्च तैनरैस्तूर्ण, समानीतः स संयमः । दर्शितोऽस्य नरेन्द्रस्य, वृत्तान्तश्च निवेदितः ॥२४८॥ तहेतुकस्ततस्तात !, मोहचारित्रभूभुजोः । तदा महाहवो जज्ञे, विश्वस्यापि भयङ्करः ॥२४९॥ क्षणाच्चारित्रभूपालः, सबलो बलशालिना । जिग्ये मोहनरेन्द्रेण, नंष्ट्वा स्वस्थानमाश्रयत् ॥२५॥ ततः परिणतं राज्य, महामोहमहीपतेः । चारित्रधर्मराजस्तु, निरुद्धोऽभ्यन्तरे स्थितः ॥२५१॥ मार्गानुसारिताऽवादीत् , दृष्टं वत्स ! कुतूहलम् ? । स्पष्टं दृष्टं मयाऽप्युक्तमम्बिकायाः प्रसादतः ॥२५२॥ केवलं कलहस्यास्य, मूलमम्ब ! परिस्फुटम् । अहं विज्ञातुमिच्छामि, प्रोचेऽम्बा शृणु पुत्रक ! ॥२५३॥
तत्र विमलकुमार कथा। ॥९६॥
Jain EducatalVIVIL
Jijainelibrary.org

Page #228

रागकेशरिराजस्य, मन्त्री प्रोत्साहसाहसः । त्रैलोक्यामपि विषयाभिलाष इति विश्रुतः ॥२५४॥ अनेन मन्त्रिणा पूर्व, विश्वसाधनहेतवे । मानुषाणि प्रयुक्तानि, पश्चात्मीयानि सर्वतः ॥२५५॥ स्पर्शनं रसना घ्राणं, दृक् श्रोत्रमिति नामतः। जगज्जयप्रवीणानि, विश्वाद्वैतबलानि च ॥२५६।। क्वापि तान्यभिभूतानि, सन्तोषेण पुरा किल । चारित्रधर्मराजस्य, मन्त्रपालेन लीलया ।।२५७|| तन्निमित्तः समस्तोऽयं, जातोऽमीषां परस्परम् । कलहो वत्स! साटोपमन्तरङ्गमहीभुजाम् ॥२५८।। मयाऽवाच्यथ पूर्ण मे, देशदर्शनकौतुकम् । साम्प्रतं तातपादानां, समीपे गन्तुमुत्सुकः ॥२५९।। मात्रोक्तं गम्यतां वत्स !, निरूप्य जनचेष्टितम् । अहमप्यागमिष्यामि, तत्रैव तव सन्निधौ ॥२६॥ ततोऽहमागमं क्षिप्रं, निश्चित्येदं प्रयोजनम् । ततस्तातामुना मैत्री, घ्राणेन न तवोचिता ॥२६१॥ यावनिवेदयत्येवं, विचारो निजबीजिने । मार्गानुसारिता तावदागाद् धवलभूपते ! ॥२६२॥ समर्थितं तया सर्व, विचारकथितं वचः। त्यजामि घ्रागमित्येवं, बुधस्यापि हृदि स्थितम् ।।२६३॥ इतो भुजङ्गतायुक्तो, घ्राणलालनलालसः । मन्दः सुगन्धिगन्धानां, सदाऽन्वेषणतत्परः ॥२६४॥ तत्रैव नगरे भ्राम्यन् , लीलावत्या निजस्वसुः । देवराजस्य भार्याया, ययौ गेहे कदाचन ॥२६५।। सपत्नीपुत्रघातार्थ तस्मिन्नेव क्षणे तया । आत्तो डोम्बकराद् गन्धसंयोगो मारणात्मकः ॥२६६।। तां गन्धपुटिका द्वारे, मुक्त्वा लीलावतीगृहे । प्रविवेश स च प्राप्तो, मन्दः सा तेन वीक्षिता ॥२६७॥
Jain Education
1!
For Private & Personel Use Only
Willainelibrary.org

Page #229

कृतज्ञताख्यो गुण:
श्रीधर्मरत्नप्रकरणम् ॥९७॥
ततो भुजङ्गतादोषात्, छोटयित्वा पुटीमसौ । तान् गन्धान सहसाऽजिघ्रत्, प्राणैश्च मुमुचे क्षणात् ॥२६॥ तं मन्दं घाणदोषेण, विपन्नं वीक्ष्य शुद्धधीः । विरक्तः प्राब्रजद् धर्मघोषाचार्यान्तिके बुधः ॥२६९॥ स क्रमेण समस्ताङ्गोपाङ्गापूर्वविशारदः । अनेकलब्धिवार्यब्धिः, सम्प्राप्तपरिवैभवः ॥२७॥ विहरभत्र सम्प्राप्तः, स एषोऽहं नरेश्वर ! । व्रतहेतुः पुनर्जज्ञे, तन्मे मन्दस्य चेष्टितम् ।।२७१॥ युग्मम् ।। तछ्रुत्वा विस्मयस्मेरलोचनो धवलो नृपः । विमलाया जनाः सर्वे, कृताञ्जलय अचिरे ॥२७२॥ अहो! भगवता रूपमहो! मधुरिमा गिराम् । अहो! परोपकारित्वमहो! बोधनचातुरी ॥२७॥ अहो! सदा स्वयंबोधबन्धुरैकधुरीणता । यद्वा भगवतोऽमुष्य, चरित्रं सर्वमप्यहो। ॥२७४।। अह सविसेसं राया, संवेगगओ पयंपए कुमरं । तं वच्छ ! गिण्ह रज्जं, वयं तु दिक्खं गहिस्सामो ॥२७॥ भणइ कुमारो किं ताय ! तुह अहं इह अणि?ओ तणओ । रज्जपयाणमिसेणं, जेण ममं खिवसि भवअवडे ॥२७६॥ तं सुणिय मणे तुट्ठो, धवलो विमलस्स डहरयं बन्धुं । कमलं कमलदलक्खं, नियरज्जभरम्मि संठवइ ॥२७७।। विमलकुमारेण समं, अंतेउरपउरमंतिमाइजुओ। सिरिखुहमरिसयासे, गिण्हइ दिक्खं धवलराओ ॥२७८॥ इत्थंतरम्मि नट्ठो, मुट्ठी बंधित्तु वामदेवो सो। मा हु कुमारो दिक्खं, बलावि मं गाहइस्स त्ति ॥२७९॥ कुमरमुणिणावि किमिणं?, ति पुच्छिओ जंपए समणसीहो। विमल ! अनिम्मलचरिएणिमिणा किं पुच्छिएणं ते ॥२८०॥ नियकज्जविग्धजणगे, इमस्म चरिएऽवहीरणं कुणसु । इयरोवि आह एवं, जं पुज्जा आणति त्ति ।।२८१।।
तत्र विमलकुमारकथा। ॥९७॥
Jain Educator VVL
For Private Personel Use Only
#
jainelibrary.org

Page #230

Jain Education Int
अह कयकिच्चं अप्पं, मण्णतो रयणचूडखयरिंदो । नमिउं गुरुपयकमलं, संपत्तो निययनयरम्मि ॥ २८२ ॥ चिंत कुमारसाहू, कयण्णुसिरसेहरो कयावि मणे । परउवयारपरत्तं, अहो ! अहो ! रयणचूडस्स ||२८३ ॥ पढमजिणनाहदंसणपवरवरत्ताइ जेण पढमंपि । भवभीमकूबकुहरे, निवडतो रक्खिओ तइया ॥ २८४ ॥ सिरिबुहमुणिंददंसणसंदणसंपायणेण पुण अहुणा । अहयं तह एस जणो, सिद्धिपुरीसम्मुह विहिओ || २८५ ॥ इय चिंततो निच्च, कमेण निट्ठवियअट्ठकम्ममलो । विमलो तह धवलनिवो, अइविमलपयं समणुपत्तो ॥ २८६ ॥ तया स वामदेवो, दिक्खागाहणभया तओ नट्ठो । कंचणपुरम्मि पत्तो, ठिओ गिहे सरलसिट्ठिस्स ॥ २८७॥ सिट्टी सोय अपुतो, तं सव्वत्थवि गणेइ पुत्तं व। अंतद्धपि दंसइ, अइसरलो तस्स कुडिलस्स ॥ २८८ ॥ कवि सो निसार, अंतणमुक्खणित्तु अन्नत्थ । हट्टाउ ठवइ छन्नं, व हेरिओ दंडपासीहिं ॥ २८९ ॥ ता उग्गओ दिणयरो, मुट्ठो मुट्ठ त्ति तेण पुकरियं । मिलिओ पभूयलोओ, सरलो जाओ विसन्नमणो ॥ २९०॥ माकुणसु सिट्टि ! खेयं, लद्धो चोर त्ति भणिय पासीहिं । बंधित्तु वामदेवो, नीओ नरनाहपासम्मि ॥ २९९ ॥ कुविएण तेण वज्झो, आणत्तो सरलसिट्टिणा तत्तो । दाऊग पहूयधणं, कहकहमवि मोइओ एसो ॥ २९२ ॥ तो निंदिज्ज लोए, कयग्यचूडामणी इमो पावो । जेण नियजणयतुल्लो, वीससिओ वंचिओ सरलो ॥२९३॥ अन्नदिणे निवगेहं भिन्नं केणावि सिद्धविज्जेण । न य लक्खिओ य एसो, तो कुविओ नरवई बाढं ॥ २९४ ॥ एयं तु वामदेवस, कम्ममियं जंपिउं तयं पावं । ओबंधावर सो वि हु, मरिउं पत्तो तमतमाए ॥ २९५ ॥

Inelibrary.org

Page #231

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम् ॥९८॥
परहितार्थकारी गुणः
२०
XXXKAREIXEXXES
तत्तो अणंतकालं, भमिय भवे कहवि लहिय नरजम्मं । होउं कयण्णुपवरो, सिवं गओ वामदेवोवि ॥२९६॥ इत्येवं च कृतज्ञतागुणसुधां सन्तापनिळपिकां, दुःप्रापामजरामरास्पदकरीं प्रा• बुधानामपि । पायं पायमपायमुक्ततनवः स्फारीभवत्सम्मदा, भो भव्या ! भवतानिशं विमलवद् निःशेषतृष्णोज्झिताः ॥२९७॥
इति विमलकुमारचरितं समाप्तम् ।। उक्तः कृतज्ञ इत्येकोनविंशतितमो गुणः । सम्प्रति विंशतितमो गुणः परहितार्थकारी, तत्स्वरूपं नामत एव सुगमम्, अतस्तस्य धर्मप्राप्तौ फलमाहपरहियनिरओ धन्नो, सम्मविण्णायधम्मसब्भावो । अन्नेवि ठवइ मग्गे, निरीहचित्तो महासत्तो ॥२७॥ ___ यो हि प्रकृत्यैव परेषां हितकरणे नितरां रतो भवति स धन्यः, धनार्हत्वात् , 'सम्यग्विज्ञातधर्मसद्भावः' यथावबुद्धधर्मतत्त्वो गीतार्थीभूत इति यावत् । अनेनागीतार्थस्य परहितमपि चिकीर्षतस्तदसम्भवमाह।
तथा चागमःकिं इत्तो कट्ठयरं, जं सम्ममनायसमयसम्भावो । अन्नं कुदेसणाए, कट्ठयरागम्मि पाडेइ ।। त्ति 'अन्यानपि' अविज्ञातधर्मान् सद्गुरुपार्श्वे समाकर्णितागमवचनरचनाप्रपञ्चैः 'स्थापयति' प्रवर्त्तयति, ज्ञातधर्माश्च सीदतः स्थिरीकरोति 'मार्गे' शुद्धधर्मे । भीमकुमारवत् । अनेन यतिश्राद्धसाधारणेन परहितगुणव्याख्यानपदेन साधोरिव श्रावकस्यापि खभूमिकानुसारेण देशनायां व्याप्रियमाणस्यानुज्ञामाह ।
तत्र भीमकुमारकथा। ॥९८॥
in Eden
!
For Private & Personel Use Only
Hw.jainelibrary.org

Page #232

सिद्धिप
पञ्चक्वाण
सूत्रस्य
तथा चोक्तं श्रीपञ्चमाङ्गद्वितीयशतकपञ्चमोद्देशके"तहारूवं णं भंते ! समणं वा माहणं वा पज्जुवासमाणस्स किंफला पज्जुवासणा गोयमा ! सवणफला। से णं भंते ! सवणे किंफले ? | नाणफले। सेणं भंते! नाणे किंफले ? विनाणफले। सेणं भंते ! विन्नाणे किंफले? पच्चक्वाणफले । सेणं भंते! पच्चक्खाणे किंफले ? संजमफले । से णं भंते ! संजमे किंफले ? अणण्हयफले । एवं अणण्हए तवफले । तवे चोदाणफले। बोदाणे अकिरियाफले । सेणं भंते ! अकिरिया किंफला ? सिद्धिपज्जवसाणफला पन्नत्ता गोयमा । सवणे नाणे य विष्णाणे, पञ्चक्रवाणे य संजमे । अणण्हए तवे चेव, बोदाणे अकिरिया चेव ॥
अस्य सूत्रस्य वृत्ति:'तहारूव'मित्यादि । 'तथारूपम्' उचितस्वभावं कञ्चन पुरुषं श्रमणं वा तपोयुक्तं उपलक्षणत्वादस्योत्तरगुणवन्तमित्यर्थः। 'माहनं वा' स्वयं हनननिवृत्तत्वात् परं प्रति माहनेतिवादिनम् , उपलक्षणत्वादेव मूलगुणयुक्तमितिभावः । वाशब्दोऽत्र समुच्चये । अथवा श्रमणःसाधुः, माहन:-श्रावकः । 'श्रवणफले ति सिद्धान्तश्रवणफला । 'नाणफल' ति श्रुतज्ञानफलम् , श्रवणाद्धि श्रुतज्ञानमवाप्यते । 'विन्नाणफल' ति विशिष्टज्ञानफलम् , श्रुतज्ञानाद्धि हेयोपादेयविवेककारि विज्ञानमुत्पद्यते एव । 'पच्चक्खाणफल' त्ति विनिवृत्तिफलम् , विशिष्टज्ञानो हि पापं प्रत्याख्याति । 'संजमफल' ति कृतप्रत्याख्यानस्य हि संयमो भवत्येव । 'अणण्हयफल' त्ति अनाश्रवफलम् , संयमवान् किल | नवं कर्म नोपादत्ते । 'तवफल' त्ति अनाश्रवो हि लघुकर्मत्वात्तपस्यतीति । 'वोदाणफल' त्ति व्यवदानं कर्मनिर्जरणम् , तपसा हि पुरातनं कर्म निर्जरयति । 'अकिरियाफल' ति योगनिरोधफलम् , कर्मनिर्जरातो हि योगनिरोधं कुरुते । 'सिद्धिपज्जवसाणफल' ति सिद्धिलक्षणं
तपोयुक्त
Jain Education H
For Private & Personel Use Only
jainelibrary.org

Page #233

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
परहितार्थकारी गुणः
२०
॥९९॥
पर्यवसानफलं-सकलफलपर्यन्तवर्ति फलं यस्याः सा तथा । 'गाह त्ति' संग्रहगाथा, एतल्लक्षणं चैतत्-"विषमाक्षरपादं च०" इत्यादि छन्दःशाखप्रसिद्धमिति ।
श्रीधर्मदासगणिपूज्यैरुपदेशमालायामप्युक्तम्वंदइ पडिपुच्छइ पज्जुवासए साहुणो सययमेव । पढइ सुणेइ गुणेइ य, जणस्स धम्म परिकहेइ ॥ ति । किंविशिष्टः सन् ? इत्याह-निरीहचित्तः' निःस्पृहमनाः, सस्पृहो हि शुद्धमार्गोपदेष्टाऽपि न प्रशस्यते ।
तथा चोक्तम्परलोकातिगं धाम, तपः श्रुतमिति द्वयम् । तदेवार्थित्वनिर्लप्तसारं तृणलवायते ॥ किमित्येवंविधः ? इत्याह-महासत्व इति कृत्वा, यतः सत्त्ववतामेवामी गुणाः सम्भवन्ति ।
तथाहिपरोपकारैकरतिनिरीहता, विनीतता सत्यमतुच्छचित्तता । विद्याविनोदोऽनुदिनं न दीनता, गुणा इमे सत्त्ववतां भवन्ति ॥ इति ।
भीमकुमारकथा चेयम्कपिशीर्षकदलकलितं, जिनभुवनसुकेशरं श्रिया श्लिष्टम् । किंतु जडसंगमुकं, इहत्थि कमलं व कमलपुरं ॥१॥ तत्राभवदरिपार्थिवकरटिघटाविघटनप्रकटवीर्यः । णयकाणणकयवासो, हरि ब हरिवाहणो राया ॥२॥
तत्र भीमकुमार
कथा । ॥९९॥
Jain EducatHYI
For Private Personel Use Only
Jww.jainelibrary.org

Page #234

प्राणेशा तस्य बभूव, मालती मालतीसुरभिशीला । निस्सीमअभीमपरोवयारसारो सुओ भीमो ॥३॥ अतिशुद्धबुद्धिबुद्धिलमन्त्रिसुतः प्रेमवारिवारिनिधिः । भीमकुमरस्स जाओ, वरमित्तो बुद्धिमयरहरो ॥४॥ अन्येयुः सवयस्यः, प्रशस्यविनयो नयोज्ज्वलः स्वगृहात् । कुमरो पभायसमए, संपत्तो रायपयमले ॥५॥ अनमन्नृपपदकमलं, तेन निजाके क्षणं परिष्वज्य । संठविओ पच्छा पुण, उवविट्ठो उचियठाणम्मि ॥६॥ नरनाथचरणयुगलं, सप्रणयं निजकमङ्कमारोप्य । संवाहइ गयबाहं, नीलुप्पलकोमलकरहिं ॥७॥ भक्तिभरनिर्भराङ्गः, शृणोति जनकस्य शासनं यावत् । उज्जाणपालगेणं, ता विष्णत्तो निवो एवं ॥८॥ देव ! नृपदेववन्दितपदारविन्दोरविन्दमुनिराजः । भूरिविणेयसमेओ, पत्तो कुसुमाकरुज्जाणे ॥९॥ तछ्त्वा भूभा, दत्त्वा दानं महन्मुदा तस्मै । बहुमंतिकुमारजुओ, पत्तो गुरुचरणनमणत्थं ॥१०॥ विधिना तिततिसहितं, यतिपतिमभिवन्द्य नृपतिरासीनः । दुन्दुभिउद्दामसरं, गुरूवि एवं कहइ धम्म ॥११॥ विफलं पशोरिवायुनरस्य नित्यं त्रिवर्गशून्यस्य । तत्रापि वरो धर्मो, यत्तमृते स्तो न कामार्थौ ॥१२॥ स रजः कनकस्थाले, क्षिपति स कुरुतेऽमृतेन पदशौचम् । गृह्णाति काचशकलं, चिन्तारत्नं स विक्रीय ॥१३॥ बाहयति जम्भशुम्भनकुम्भिनमिन्धनभरं स मूढात्मा । स्थूलामलमुक्ताफलमालां विदलयति सूत्रार्थम् ॥१४॥ उन्मूल्य स कल्पतरूं, धत्तूरं वपति निजगृहेऽल्पमतिः। नावं स जलधिमध्ये, भिनत्ति किल लोहकीलाय ॥१५॥ भस्मकृते स दहति चारु, चन्दनं यो मनुष्यजन्मेदम् । कामार्थाथै नयते, सततं सद्धर्मपरिमुक्तः॥१६॥ चतुर्भिः कलापकम् ।
Jain Education HY
For Private Personel Use Only
jainelibrary.org

Page #235

SEXX
श्रीधर्मरत्नप्रकरणम् ॥१०॥
परहितार्थकारी गुण:
२०
X
&
सत्सङ्गत्या जिनपतिनत्या गुरुसेवया सदा दयया । तपसा दानेन तथा, तत् सफलं तद् बुधैः कार्यम् ॥१७॥
यतःपुष्णाति गुणं मुष्णाति दृषणं सन्मतं प्रबोधयति । शोधयते पापरजः, सत्सङ्गतिरङ्गिनां सततम् ॥१८॥ सद्यः फलन्ति कामा, वामाः कामा भयाय न यतन्ते । न भवति भवभयभीतिर्जिनपतिनतिमतिमतः पुंसः ॥१९॥ गुरुसेवाकरणपरो, नरो न रागैरभिद्रुतो भवति । ज्ञानसुदर्शनचरणराद्रियते सद्गुणगणैश्च ॥२०॥ प्रौढस्फूर्तिनिरुपममूर्तिः शरदिन्दुकुन्दसमकीर्तिः । भवति शिवसौख्यभागी, सदा दयालङ्कृतः पुरुषः ॥२१॥ जलमिव दहनं स्थलमिव जलधिग इव मृगाधिपस्तस्य । इह भवति येन सततं, निजशक्त्या तप्यते सुतपः ॥२२॥ तं परिहरति भवार्त्तिः, स्पृहयति सुगतिर्विमुञ्चते कुगतिः । यः पात्रत्राकुरुते, निजकं न्यायार्जितं वित्तम् ॥२३॥ इति गुरुवचनं श्रुत्वा, नरनाथः प्रमुदितः सुतादियुतः । गिण्हइ गिहत्यधम्मं, सम्म सम्मत्तसंजुत्तं ॥२४॥ शमिनां स्वामिनमानम्य, मेदिनीशो जगाम निजधाम । भवियजणबोहणत्थं, गुरूवि अन्नत्थ विहरेइ ॥२५॥ आसन्नासीनसखं, निजभवनस्थं कुमारमन्येयुः । सूरिगुणे वनंतं, नमिउं विण्णवइ इय वित्ती ॥२६॥ देव ! नररुण्डमालाकलितः कापालिको बलिष्ठाङ्गः । तुह दंसणमीहइ तो, कुमरेणं मुंच इय भणिए ॥२७॥ तेनासौ परिमुक्तो, दवाशीर्वादमुचितमासीनः । पत्थावं लहिय भणेइ, देहि मह कुमर ! झत्ति रहं ॥२८॥ तदनु भ्रूक्षेपवशाद्, दूरस्थे परिजने जगौ योगी। भुवनक्खोहिणिनामा, कुमार ! मह अत्थि वरविज्जा ॥२९॥
&&&&&&&&&&&&
तत्र भीमकुमार
कथा। | ॥१०॥
Jain EducatHIVIRAL

&
Mpww.jainelibrary.org

Page #236

तस्याश्च पूर्वसेवां, द्वादश वर्षाण्यकार्षमधुना तु । तं कसिणचउद्दसिदिणे, साहिउमिच्छामि पेयवणे ॥३०॥ उत्तरसाधकभावं, त्वं देहि विधेहि मे श्रमं सफलम् । आमं ति भणइ कुमरो, परोक्यारिक्करसियमणो ॥३१॥ अद्य दिनादशमदिने, सा रजनी भाविनी ततो भद्र ।। गच्छ तुम सट्ठाणं, इय भणिओ सो कुमारेण ॥३२॥ योग्यूचे तव पाश्चे, स्थास्यामि कुमार आख्यदित्यस्तु । तो अणुदिणं स कुमरस्स, अंतिए कुणइ सयणाई ॥३३॥ तद्वीक्ष्य सचिवसू नुः, प्रोचे पाषण्डिसंस्तववशेन । मित्त ! नियं सम्मत्तं, करेसि किं साइयारं ? ति ॥३४॥ तत आह नृपतितनयस्त्वयेदमावेदि सत्यमेव सखे!। किंतु मए दक्खिण्णा, एरिसमेयस्स पडिवन्नं ॥३५।। प्रतिपन्ने निर्वहणं, सत्पुरुषाणां महाव्रतं ह्येतत् । किं मुयइ ससी ससयं, नियदेहकलंककारिं पि? ॥३६॥ किं कुरुते हि कुसङ्गो, नरस्य निजधर्मकर्मसुदृढस्य ?। विसहरसिरेवि वसिंओ, किं न मणी हरइ विसमविसं १ ॥३७॥ इतरः स्माह यदि भवान् , प्रतिपन्नं सत्यमेव निर्वहति । निव्वहउ तओ पुच्वंगीकयसुविसुद्धसम्मत्तं ॥३८॥ अहिमणिरभावुकं द्रव्यमत्र जीवस्तु भावुकं तस्मात् । चिंतिज्जतो सम्मं, दिद्रुतो एस किंचि ॥३९॥ एवं सुयुक्तयुक्तिभिरुक्तोऽपि च तेन नृपतितनुजन्मा । तं लिंगि आलिंगियहियओ माणेण न चएइ ॥४०॥ प्राप्ते च तत्र दिवसे, वञ्चित्वा परिजनं गृहीतासिः। कावालिएण सह निसि, पत्तो कुमरो सुसाणम्मि ।।४।। आलिख्य मण्डलमसावचित्वा मन्त्रदेवतां सम्यक् । अह काउंसिहबंध, कुमरस्स समुडिओ जाव ॥४२॥ तावदुवाच कुमारः, सत्त्वं निजमेव मे शिखाबन्धः । नियकज्ज चिय पकुणसु, मा धरसु मणे भयं ति तओ॥४३॥
Jain EducatHANTai
For Private & Personel Use Only

Page #237

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
॥१०१॥
Jain Education AAL
तस्थावुद्यतखङ्गस्तत्पार्श्वेऽसौ कपाल्यथो दध्यौ । कुमरसिरगहणसिहबंधबहुलिया विहलिया ताव || ४४ || तदमुष्य शिरो ग्राह्यं स विक्रमेणैव मनसिकृत्यैवम् । गरुयगिरिसिहरलंघणपवणं काउं नियं रूवं ॥ ४५ ॥ कूपसमकर्णकुहरस्तमालदलकालकर्तिकाहस्तः । दिक्करडिरडियपडिमं, लग्गो धडहडिउमइवियडं ||४६ ॥ तद्दुर्विलसितमिति वीक्ष्य, नृपसुतः केसरीव करियूथम् । अक्खुहियमणो जा मंडलग्गमुग्गं स पडणेह ॥४७॥ तावदुवाच स पापो, रे बालक ! तव शिरःसरोजेन । पूइत अञ्ज नियगुत्तदेवयं होमि सुकयत्थो ||४८ || तत आख्यत् क्षितिपसुतो, रे रे पाषण्डिपाश ! पापिष्ठ ! । चंडालडुंबचिट्ठिय !, निडियकल्लाण ! अन्नाण ! ॥ ४९ ॥ विश्वसितानां येषां त्वया कपालैर्विनिर्ममे माला | ताणवि वहरं वालेमि, अञ्ज गहिउं तुह कवालं ।। ५० ।। मुक्तोऽथ कर्त्तिकाया, घातः कुपितेन तेन भीमोऽपि । तं खलिय खग्गदंडेण, खिप्पमारुहइ तक्खंधं ॥ ५१ ॥ दध्यौ च कमललावं, लुनामि किं मौलिमस्य खड्गेन । सेवमिमं पडिवन्नं, हणेमि कह कहयवेणऽहवा १ ॥५२॥ यदि कथमपि जिनधर्म, बहुशक्तियुतः प्रपद्यते चायम् । तो पवयणं पभावह, इय हणइ सिरम्मि मुट्ठीहिं ॥ ५३॥ यावत्तं हन्तुमना, दोर्दण्डाभ्यां ग्रहीष्यते योगी । ता तस्सवणस्संतो, पविसह करकलियकरवालो || ५४ ॥ तं प्रजहार कुमारः, खरनखरैः पोत्रवन् महीपीठम् । सो सुंडादंडपविट्ठस रडकरडिव्व क रडइ ॥५५॥ कृच्छ्रेण कर्ण कुहरात् करेण निःसार्य नृपसुतं योगी । धरिडं चरणे कंदुव्व, दूरमुच्छाल गयणे ॥ ५६ ॥ स तु निपतन् गगनतलाद्, दैववशात् प्रापि यक्षिणीदेव्या । करसररुहसंपुडए, काउं नीओ य नियभवणे ॥५७॥
"

परहितार्थ
कारी गुणः
२०
तत्र भीमकुमारकथा ।
॥१०१॥
w.jainelibrary.org

Page #238

ति चिंतेइ ॥५८॥
अद्याष्टापदवलिमातसगतमिदं त्रिदशसमा विज्झगिरी, तन्नामेणं
वीक्ष्य च तत्रात्मानं, मणिमयसिंहासने समासीनम् । अहियं विम्हियहियओ, जाव किमेयं ? ति चिंतेइ ॥५८॥ तावद्योजितहस्ता, तस्य पुरोभूय यक्षिणी प्राह । भद्द ! इमो विज्झगिरी, तन्नामेणं इमा अडवी ॥५९॥ विन्ध्याद्रिकन्दरान्तर्गतमतिसंगतमिदं त्रिदशसम ! । अहमित्य सामिणी जक्खिणी य नामेण कमलक्खा ॥६०॥ अद्याष्टापदवलिता, कपालिनोरिक्षप्तमन्तरिक्षतलात् । तं निवडतं पिक्खित्तु, पित्तु पत्ता इहं हिट्ठा ॥६१॥ सम्प्रति दुर्मथमन्मथशितशरनिकरप्रहारविधुराङ्गी । तुह सरणमहं पत्ता, सुपुरिस ! मं रक्ख रक्ख तओ॥६२॥ तदनु विहस्य स ऊचे, हे विबुधे ! बिबुधनिन्दितानेतान् । वंतासवे य पित्तासवे य तुच्छे अणिच्चे य ॥६३॥ नरकपुरसरलसरणिपायानायासनिवहसंसाध्यान् । अन्ते कयरणरणए, जणए बहुदुक्खलक्खाणं ॥६॥ आपातमात्रमधुरान् विषवत् परिणामदारुणान् विषयान् । भवतरुमूलसमाणे, माणेइ सचेयणो कोणु१॥६५॥ त्रिमिर्विशेषकम् शाम्यन्ति नैव विषया, हि सेवया प्रत्युत प्रवर्द्धन्ते । कररुहकंडुयणेणं, पामा इव पामरजियाणं ॥६६॥
उक्तं चन जातु कामः कामानामुपभोगेन शाम्यति । हविषा कृष्णवर्मेव, भूय एवाभिवर्द्धते ॥६७।। तद् दुःखलक्षहेतुं, गृद्धिं विषयेषु मुञ्च भवभीरु! । सिरिजिणनाहे तद्देसियम्मि भत्तिं सया कुणसु ॥६८॥ इति तद्वचनामृतमाप्य, यक्षिणी शान्तविषयसन्तापा । संजोडियकरकमला, कमलक्खा जंपए कुमरं ॥६९।। स्वामिस्तव प्रसादात्, सुलभं खलु मे परत्र विशदपदम् । नीसेसदुहाभोए, भोए सम्मं चयंतीए ॥७॥
For Private 3 Personal Use Only

Page #239

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम् ॥१०२॥
लापरहितार्थ
कारी गुणः
२०
REEEEEEEEEEEEEEEEX
त्वयि सुदृढो भक्तिभरो, राग इव सुपाशितेंऽशुके मेऽस्तु । जो पुज्जो तुह वि सया, सो मह देवो जिणो होउ ॥७॥ इति यावद् गुरुभक्तिः, साऽन्यदपि भणिष्यति स्फुटं किश्चित् । ता सुणिउं महुरझुणिं, कुमरो पुच्छइ तयं देविं ॥७२॥ अतिबन्धुरबन्धसमृद्धशुद्धसिद्धान्तसारवचनेन । के इह कुणंति सज्झायमसरिसं? सा तओ भणइ ॥७॥ सन्तीह गिरौ मुनयो, मासचतुष्काच पारयन्ति विभो !। तेसिं सज्झायपराण, एस सुम्मइ महुरसद्दो ॥७४॥ अथ नृपतिसूनुरूचे, हिमे शिखी सैच तमसि मणिदीपः । इत्यवि पुण्णेहि, सुसाहुसंगो महं जाओ ।।७५॥ तदहमिदानी रजनीशेषममीषां समीपमुपगम्य । गमिहं ति तओ नीओ, सो देवीए मुणीणंते ॥७६॥ प्रातः सपरिजनाऽहं, मुनीन् प्रणस्यामि सेति जल्पित्वा । सट्ठाणं संपत्ता, सुमरंती कुमरउवएसं ॥७७|| इतरोपि गुहाद्वारप्रत्यासन्नस्थितं ननाम गुरुम् । उवलद्धधम्मलाहो, उवविसए सुद्धमहिवीढे ॥७८॥ विस्मितहृदयोऽपृच्छद् , भगवन् ! कथमिह सुभीषणे देशे। तुम्भे चिट्ठह अभया, असहाया निरसणा तिसिया ? ॥७९॥ एवं कुमारपृष्टो, यावत् प्रतिभणति किश्चन मुनीशः । ता नियइ निवइतणओ, गयणे इंतं भुयं एग ॥८॥ दीर्घतरा गवलरुचिः, साऽवतरन्ती नभोङ्गणाच्छुशुभे । नहलच्छीए वेणि व्व लंबिरा लडहलावण्णा ॥८॥ तरलतरभीषणाकृतिरतिकठिना रक्तचंदनोल्लिप्ता । भूमीए पडिलग्गा, जमस्स जीह व्व सा सहइ ॥८२।। अथ विस्मयभरजननी, समागता झगिति तत्पदेशे सा । भयरहियाणं ताणं, मुणिकुमराणं नियंताणं ।।८३॥ आगम्य तदनु सहसा, क्षितिपतितनयस्य मण्डलाग्रं सा । मुट्ठीइ गहिय सुदिदं, चलिया पच्छामुहं झत्ति ॥८४॥
तत्र भीमकुमार. कथा। ॥१०२॥

For Private & Personel Use Only

Page #240

&&&&&&&&&&
कस्य भुजेयं ? किं वा, करिष्यतेऽनेन मम कृपाणेन ? । पिच्छामि सयं गंतुं, इय कुमरो उहिओ सहसा ।।८५॥ प्रणिपत्य सूरिचरणे, पश्चास्य इवातिकौतुकवशेन । उच्छलिउं छेयवरो, आरूढो तीइ बाहाए ॥८६॥ हरगलगवलसुनीलिमभुजाधिरूढो ब्रजन् गगनमार्गे । कालियपुट्ठारूढो, विण्हु व्व विरायए कुमरो ॥८७।। स्थूरस्थिरभुजफलकोपरिस्थितो विपुलगगनजलराशिम् । वणिओ व्व भिन्नपोओ, तरमाणो सहइ निवइसुओ ॥८८॥ बहुतरतरुवरगिरिगणगिरिसरितो याति यावदभिपश्यन् । भीमो अइसयभीम, ता पिच्छइ कालियामवणं ॥८९॥ तद्गर्भगृहासीना, प्रहरणयुग् महिषवाहनासीना । तेणं दिवा नररुंडमंडिया कालियापडिमा ॥९०॥ तस्याश्चाग्रे दशे, स पूर्वकापालिकस्तथा बेन । वामकरेणं एगो, पुरिसो केसेसु परिगहिओ ॥ ९१।। यस्यां किल बाहायामागच्छति नृपसुतः समारूढः । सा तस्स दुट्ठजोगिस्स, संतिया दाहिणा बाहा ।।९२॥ तं केशेषु गृहीतं, दृष्ट्वा परिचिन्तितं कुमारेण । किं एस कुपासंडी, काही एयस्स पुरिसस्स ? ॥१३॥ तत् प्रच्छन्नो भूत्वा, तावत् पश्यामि चेष्टितममुष्य । पच्छा जंकायच्वं, तं काहं इय विचिंतेउं ॥९४|| तस्थावुत्तीर्य भुजानिभृतस्तस्यैव योगिनः पश्चात् । अप्पित्तु कुमरखग्गं, सट्ठाणं सा भुया लग्गा ॥९५॥ तं नरमथ योग्यूचे, स्मरेष्टदेवं कुरुष्व भोः ! शरणम् । तुह सिरमिमिणा असिणा, जं छित्तुं पूइहं देविं ॥९६॥ सपाह परमकरुणारसनीरनिधिर्जिनेश्वरो देवः । सव्वावत्थगएणवि, सरियव्यो मज्झ न हु अन्नो ॥१७॥ दृढजिनधर्मधुरीणो, भीमाख्यो निजसखः कुलस्वामी। केगवि कत्थवि नीओ, कुलिंगिणा सो उ मे सरणं ॥९८॥
&&REEOS
For Private Personal Use Only

Page #241

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
परहितार्थकारीगुणः
२०
॥१०॥
BXXXXXXXXXXXXX
योग्यचे रे पूर्व, स तव स्वामी भयेन मे नष्टः । अन्नह सिरेण तस्सेव, कालियं देविमच्चितो ॥१९॥ तदभावे तत्पूजा, तव शिरसाऽपि हि मयाऽद्य कर्तव्या । ता तुज्झ कहं सरणं, सो होही मूढ ! काउरिसो ? ॥१०॥ रे रे स तव स्वामी, ममाधुनाऽशंसि कालिकादेव्या । विज्झगुहाआसन्ने, पासे किर सेयभिक्खूणं ॥१०१॥ करवालोऽयं तस्यैव, निशित आनायितो मया पश्य । इमिण च्चिय तुह सीसं, छिज्जिहिई इण्हि निब्भंतं ।।१०२॥ उभयालापान् श्रुत्वा, दध्यौ भीमः सदुःखसामर्षम् । हा कह पावो विनडइ, मह मित्तं बुद्धिमयरहरं ॥१०३।। हक्कयति स्म ततस्तं, रे योगिब्रुव ! भवाधुना पुरुषः। गिण्हित्तु तुज्झ मउलिं, मउलेमि जयस्सवि दुहाई ॥१०४॥ तं नरमपास्य योगी, कुमारमभिधावितस्ततस्तेन । दारकवाडपहारेण, पाडिओ से कराउ असी ॥१०५॥ धृत्वा कचेषु भूमौ, निपात्य दत्त्वोरसि क्रमं भीमः । जा लुणिही से सीसं, ता काली अंतरे होउं ॥१०६॥ प्रीताऽऽह वीर ! मैनं, वधीहि मम वत्सलं छलितलोकम् । जो नरसिरकमलेहिं, करेइ मह पूयमइभत्तो ॥१०७॥ भो अष्टशतं पूर्ण, मौलीनां मोलिनाऽमुनाद्य स्यात् । पयडियनिययसरूवा, अहं च एयस्स सिझंती ॥१०८॥ तावत् त्वमसमकरुणापण्यापण आगमः क्षितिपतनय !॥ तुह पउरपउरिसेणं, तुट्ठा मग्गसु वरं रुइयं ॥१०९॥ परहितमतिः स ऊचे, तुष्टा यदि मम ददासि वरमिष्टम् । तो तिगरणपरिसुद्धं, जीववह लहु विवज्जेहि ॥११०॥ तव सुतपाशीलाभ्यां, विकलायाः का हि धर्मसम्प्राप्तिः । एसेव तुज्झ धम्मो, चएसु तसजीववहमेयं ॥१११॥ यदिह नात्मलाभ, लभते किल पादपो विना मूलम् । तह धम्मोवि जियाणं, न होइ नूणं दयाइ विणा ॥११२॥
XXXXXXXXXXXXXXXXXX
तत्र भीमकुमार
कथा। | ॥१०३॥

For Private Personel Use Only

Page #242

मा भद्रे ! स्वस्य पुरो, जीववधमचीकरः कदाचिदपि । तह मा तूससु भवदुहपयाणसज्जेण मग्गेण ॥११३॥ कारुण्यमयं सम्यग्, यद्यकरिष्यः पुरा हि जिनधर्मम् । तो नेवं पावंती, कुदेवजोणीइ देवत्तं ॥११४॥ तत् त्यज जीववधं त्वं, तव भक्ता अपि भवन्तु करुणााः । पूयसु जिणपडिमाओ, धरसु जिणुत्तं च सम्मत्तं ॥११५॥ जिनमार्गसंस्थितानां, कुरु सानिन्ध्यं च सर्वकार्येषु । ज लहिउं नरजम्म, तं भद्दे ! लहिसि लहु सिद्धिं ॥११६।। अद्यप्रभृति समस्तान् , जीवान्निजजीववनिरीक्षिष्ये । अहयं ति भणिय काली, सहसैव अदंसणं पत्ता ॥११७॥ अथ मन्त्रिसुतो भीम, प्रणनामालिङ्गथ सोऽपि तं प्राह । कह मित्त ! मुणतो वि हु, गओ वसमिमस्स पावस्स ? ॥११८॥ सचिवतनूजोऽप्यूचे, मित्र ! प्रथमेऽद्य यामिनीयामे । वासगिहे तुह भज्जा, पत्ता अनिएवि तं तत्थ ।।११९॥ सम्भ्रान्तनयनयुगला, साऽपृच्छद् यामिकांस्ततस्तेऽपि । पभणंति अहो ! छलिया, जग्गंता वि हु कहं अम्हे ? ॥१२०॥ सर्वत्र मागितोऽपि च, यदा न दृष्टोऽसि तदनु भूभर्तुः । कहियं केणवि हरिओ, कुमरो निसिपढमजामम्मि ॥१२॥ श्रुत्वेदं तव जनको, जननी लोकश्च विलपितुं लग्नः । अह ओयरिउँ पत्ते, जंपइ कुलदेवया एवं ॥१२२॥ नृप ! सुस्थो भव तव सूनुरपहतो योगिनाऽधमेन निशि । उत्तरसाहगमिसओ, कुमरस्स सिरं गहिस्सं ति ॥१२३॥ यक्षिण्या निजगेहे, नीतश्चेत्यादि स स्फुटं प्रोच्य । भणियं थोपदिणेहिं, इह एही गुरुविभूईए ॥१२४॥ अथ सा स्वस्थानमगात्, संवादयितुं वचस्त्वहं तस्याः । अवसोइ जोयणत्थं, विणिग्गओ निययभवणाओ ॥१२५।। तावत् सहसा केनाप्युक्तं पुरुषेण मुदितचित्तेन । मणचिंतियत्थसिद्धी, तुह भद्द ! इमा हवउ सिग्धं ॥१२६॥
Jain Eduetan
For Private & Personel Use Only
jainelibrary.org

Page #243

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम् ॥१०४॥
परहितार्थ| कारी गुणः
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
इत्येवं शुभशब्देन, रञ्जितो यावदस्मि चलितमनाः । तो गयणगएणिमिणा, उक्खिविओ इत्थ आणीओ ॥१२७॥ पुण्यभरप्राप्याणां, भवताममुनैव मेलितोऽस्मि ततः । परमुवयारिस्स इमस्स, धम्ममुवइससु वरमित्त ! ॥१२८॥ प्रीतः प्राह स योग्यपि, यः काल्या शिश्रिये प्रवरधर्मः । सो मह सरणं तद्देसओ य देवो तह जिणु ति ॥१२९।।
किंचअपकार्युपकारपरस्य बुद्धिमकरगृह ! तव नतोऽस्मि पदौ । गुणरयणरोहणगिरि, सामिकुमरं च पडिवन्नो ॥१३०॥ इति यावत्ते मुदिता, जल्पन्ति हि तावदुद्गते सूर्ये । पत्तो तत्थ जवक्खो, हत्थी अइथोरथिरहत्थो ॥१३१॥ कृत्वा करेण भीम, सचिवं चास्थाप्य निजकपृष्ठेऽसौ । कालीभवणाउ तओ, लहु नहमग्गे समुप्पइओ ॥१३२।। अथ विस्मितः कुमारः, प्रोचे हे मित्र ! मनुजलोकेऽत्र । करियणमेरिसं कि, दीसह किं वा समुप्पइ य ? ॥१३३॥ जिनवचनभावितमतिः, स्पष्टमभाषिष्ट मन्त्रिमूर्मित्रम् । तं नत्थि संविहाणं, संसारे जं न संभवइ ॥१३४॥ किन्तु तव पुण्यभारप्रणोदितः कोऽषि सुरवरो ह्येषः । ता जाउ जत्थ तत्थ व, इत्तो न मणंपि भयमस्थि ॥१३५॥ इति जल्पतीस्तयोः स, क्षणेन नमसोऽवतीर्य शून्यपुरे । एक्वम्मि पउलिदारे, ते मुत्तु करी कहिंवि गओ ॥१३६।। भीमो मित्रं मुक्त्वा, नगरस्य बहिः खयं विवेशैकः । पुरमझे ता पिच्छइ, नरसिंहसमागिइं जीवं ॥१३७॥ तेन च मुखे गृहीतः, सुरूप एको नरो रसन् विरसम् । मा मम हरेसु पाणे, पुणो पुणो इय पयंपतो ॥१३८॥ तं दृष्ट्वा क्षितिपतिभूरहो इदं किसपि दारुणं कर्म । इय चिंतिय तं सविणयमिय पत्थइ मुच पुरिसमिणं ॥१३९॥
&&&&&&&
तत्र भीमकुमारकथा। ॥१०४॥
Jain Educaton International
For Private Personel Use Only
w
ww.jainelibrary.org

Page #244

उन्मीलिताक्षियुगलेन, तेन संवीक्ष्य नृपतिसुतवदनम् । स नरो मुहाउ मुत्तुं, संठविओ सुठु पयहिटे ॥१४॥ स्मित्वेति वाचमूचे, मुञ्चे कथमेतकं प्रसन्नमुख!। सो अज्ज मए एलद्धोछुहिएण, भक्ख ति ॥१४१॥ आह कुमारस्त्वं कृतवैक्रियरूप इव लक्ष्यसे भद्र !। तो कह तुह भक्खमिणं , जमकवलाहारिणो अमरा ॥१४२॥ अबुधो यद्वा तद्वा, करोति युक्तं हि न पुनरेतत्ते । सदुहं पलवंताणं, सत्ताणं घायणं विबुह ! ॥१४३॥ यः खलु यथातथा वा, देहभृतो हन्ति विरसमारसतः । सो दुक्खलक्खरिंछोलिकवलिओ भमइ भीमभवे ॥१४४॥ स पाह सत्यमेतत्, किन्त्वमुनाऽदर्शि मम पुरा दुःखम् । तह जह सयसो हणिए, वि तम्मि न हु समइ मह कोहो ॥१४५/ अत एव बहुकदर्थनपूर्वमिमं पूर्वशत्रुमतिदुःखम् । मारिस्सामि अहं अह, निवतणओ भणइ भो भद्द ! ॥१४६॥ अपकारिणि यदि कोपः, कोपे कोपं ततो न किं कुरुषे । सयलपुरिसत्थहणए, जणए नीसेसदुक्खाण ॥१४७॥ तन्मुश्च दीनमेनं, करुणारसकारणं कुरु सुधर्मम् । मुक्खं दुक्खविमुक्खं, लहेसि जं अनजम्मेवि ॥१४८॥ इति बहुभणितोऽपि यदा, न मुञ्चते तं नरं स दुष्टात्मा । चिंतेइ कुमारवरो, न सामसज्झो इमुत्ति तओ ॥१४९॥ कोपाविष्टं धृष्ट, तं सहसा प्रेर्य नृपतितनुजन्मा । नियपिट्ठीए ठावइ, तं पुरिसं सो तओ कुविओ ॥१५०॥ भीमं स भीममूर्तिर्निगरीतुमधावत प्रसृतवदनः । तं धरिय खुरे कुमरो, लग्गो भामेउ सिरउवरिं ॥१५१॥ तदनु स सूक्ष्मो भूत्वा, निर्गत्य कुमारहस्तमध्यतलात् । कुमरगुणरंजियमणो, अद्दिस्सो ठाइ तत्थेव ॥१५२।। तस्मिन्नदृश्यमाने, नृपतनयस्तस्य नागरनरस्य । बाहुविलग्गो कोउगभरेण पविसेइ नियभवणे ॥१५॥
Join EducatIXX!

jainelibrary.org

Page #245

वीधर्मरत्न प्रकरणम्
परहितार्थकारी गुणः
२०
॥१०॥
तत्र च सप्तमभूमिस्तम्भाश्रितसालभञ्जिकाभिरिदम् । जोडियकराहि भणियं, सागयमिह भीमकुमरस्स ॥१५४॥ त्वरितं त्वरितं च ततः, स्तम्भोपरिभागतः समवतीर्य । ताहिं बहुमाणेणं, दिन्नं कणगासणं तस्स ॥१५५॥ तेन पुरुषेण सार्द्ध नृपात्मजस्तत्र यावदासीनः । ता मज्जणसामग्गी, सव्वा पत्ता नहाउ तहिं ॥१५६॥ पञ्चालिकाः प्रमुदिताः, प्रोचुः परिधाय पोतिकामेनाम् । अम्होवरि पसिऊणं, करेउ न्हाणं कुमारवरो ॥१५७॥ धरणीधवभव ऊचे, मम मित्रं नगरपरिसरोद्याने । चिट्ठइ तं हक्कारह, आणीओ ताहिं लहु सोवि ॥१५८॥ ताभिर्मित्रसमेतो, भीमः संस्नाप्य भोजितो भक्त्या । जा पल्लंके लल्लकविम्हओ चिट्ठइ सुहेण ॥१५९॥ तावदुवाच समक्षं, कृताञ्जलिनिर्जरः कुमारवरम् । तुह असमविक्कमेणं, परितुद्यो हं वरेसु वरं ॥१६०॥ जगदे जगतीशभुवा, यदि तुष्टस्त्वमसि मम ततः कथय । को तं? को उवयारो? किं पुरमिणमुव्वसं जायं ॥१६॥ प्रोचे सुरः पुरमिदं, कनकपुरं कनकरथनृपोत्राभूत् । जो रक्खिओ तए सो, अहमासि पुरोहिओ चंडो॥१६२॥ सर्वस्य जनस्योपरि, सदाऽपि चास्थात् गधा ज्वलंस्तदनु । सव्वोवि जणो जाओ, मह वइरी कोइ न हु सुयणो ॥१६३॥ अयमपि नृपः प्रकृत्या, करमनाः कर्णदुर्बलः प्रायः । संकाइवि अवराहस्स, कारए दंडमइचंडं ॥१६॥ केनचिदपरेधुर्मयि, मत्सरभरपूरितेन नृपपुरतः । अलियं कहियमिणं जह, सह डुबीए इमो वुत्थो ॥१६५।। कालं च मार्गयन्नप्यविचाय शणेन वेष्टयित्वाऽहम् । छंटावेउं तिल्लेण, जालिओऽणेण विरसंतो ॥१६६॥ तदनु सदुःखं मृत्वा, जातोऽहमकामनिर्जरावशतः । नामेणं सव्वगिलु त्ति, रक्खसो सरिय अह वरं ॥१६७॥
&&&&&&&XXXXXX
तत्र भीम
कुमारकथा। ॥१०५॥
Jain EduceTER

KAww.jainelibrary.org

Page #246

BESEXKXXXXESXEXXXCKERAKAR
इह च समेत्य मया भोः !, सर्वोऽपि तिरोहितो नगरलोकः । एस निवो संगहिओ, निम्मियनरसिंघरूवेण ॥१६८॥ करुणालङ्कृतपौरुषगुणमणिरत्नाकरेण मोचयता । एवं तुमए सुमए ! चमक्कियं मह मणं गाढं ॥१६९॥ एष समग्रोऽपि मया, तवोपचारो ह्यदृश्यरूपेण । मज्जणमाई विहिओ, भत्तीए दिव्वसत्तीए ॥१७॥ तव चरितमुदितमनसा, प्रकटीचक्रे मयैष पुरलोकः । अह नियइ वलियदिट्ठी, कुमरो सयलं नयरलोयं ॥१७१॥ अत्रान्तरे कुमारः, प्रैक्षिष्ट विशिष्टविबुधपरिवारम् । इंतं गयणपहेणं, मोहरिउं चारणमुणिंदं ॥१७२॥ यत्र किल मन्त्रिपुत्रः, कुमारमुक्तः स्थितोऽभवत्तत्र । सुररइयकणयकमले, ठिओ गुरू कहइ धम्मकहं ॥१७३॥ अथ भीमप्रेरणया, सर्वगिलो मन्त्रिम् नुकनकरथौ । सव्वोवि नयरलोओ, पत्तो गुरुपायनमणत्थं ॥१७॥ क्षितितलविनिहितशिरसः, प्रमुदितमनसः प्रनष्टबहुतमसः। पणमेउं मुणिनाह, सुगंति ते देसणं एयं ॥१७५॥ क्रोधः सुखतरुपरशुः, क्रोधो वैरानुबन्धकन्दघनः । सन्तावकरो कोहो, कोहो तवनियमवणदहणो ॥१७६॥ कोपाटोपविसंस्थुलदेहो देही करोति विविधानि । वहमारणअब्भक्खाणदाणमाईणि पावाणि ॥१७७॥ तत ऊर्जस्वलमतिबहु सुदारुणं कर्मजालमर्जित्वा । भमइ भवभीमरण्णे, निस्सामण्णे दुहक्कतो ॥१७॥ तद् भो भव्या ! भव्यं, पदमिच्छन्तो विहाय कोपभरम् । पयडियसिवपयसम्मे, जिणधम्मे उज्जम कुणह ॥१७९॥ श्रुत्वैवं सर्वगिलो, नत्वा मुनिपतिपदौ जगादेति । कोवो कणगरहनिवे, अज्जप्पभिई मए मुक्को ॥१८॥ अत्र च भीमकुमारे, धर्मगुराविव ममास्तु दृढभक्तिः । अह तत्थ गडय डतो, समागओ करिवरो एगो ॥१८१॥
EXXXXXXXXXXXXXXX
Jain Educatmaniram
For Private Personel Use Only
M
w.jainelibrary.org

Page #247

धर्मरत्नकरणम् ।१०६॥
परहितार्थकारी गुणः २०
तदर्शने च सहसा, सा पर्षद् भृशमुपागमत् क्षोभम् । तो कुमरो तं करिणं, बप्पुकारेइ धीरविउं ॥१८२॥ अविहस्तो निजहस्तं, हस्ती सङ्कोच्य तदनु शान्तमनाः । काउं पयाहिणं सपरिसस्स मुरुणो तओ नमइ ॥१८३॥ अथ यतिपतिना जगदे, मतङ्गजोऽसावहो महायक्ष ! । भीमं अणुसरिय इहं, तमागओ करिवरो होउं ॥१८४॥ कालीभवनाद्भवता, पूर्वमसौ क्षितिपतनय आनिन्ये । इहयं नियपडिपुत्तयकणगरहनरिंदरक्खाए ॥१८५॥ संप्रति निजनगरं प्रति, नेतुं भीमं भृशं त्वमुत्सहसे । तं आयण्णिय करिवररूवं सो झत्ति संहरइ ॥१८६॥ भास्वदलङ्कृतियुक्तं, प्रत्यक्षं यक्षरूपमाधाय । पभणइ नाणमहोदहि !, मुर्णिद ! एवं चिय इमं ति ॥१८७॥ विज्ञाप्यं किन्त्वेतत् , पूर्व कक्षीकृतेऽपि सम्यक्त्वे । मह मणभवणे लग्गा, कुलिंगिसंसग्गओ अग्गी ॥१८८॥ तेनाशु दारुदाहं, साऽदाहि विशुद्धदर्शनसमृद्धिः। तो हद्धी अप्पिद्धीवणेसु जक्खो अहं जाओ ॥१८९॥ तस्मात् प्रसद्य भगवन्नारोपय मम विशुद्धसम्यक्त्वम् । कणगरहरक्खसाइहि, भणियमम्हंपि इय होउ ॥१९॥ अथ गुरुगा सम्यक्त्वं, दत्तं नृपयक्षराक्षसादीनाम् । कुमरो कुलिंगिसंगाइयारमालोयए गुरुणो ॥१९॥ अतिनिर्मलसम्यक्त्वो, भीमो मुनिपुङ्गवं नमस्कृत्य । कणगरहरायभवणे, रक्खसमाईहिं सह पत्तो ॥१९२।। कनकरथोऽपि नरेन्द्रः, प्रभूतसामन्तमन्त्रिपरिकलितः। नमिउं भणेइ कुमरं, सव्वमिणं तुह पसाउ त्ति ॥१९३॥ यज्जीव्यते यदेतद्, राज्यं प्राज्यं यदेष पुरलोकः । जं एयस्स अतुच्छा, लच्छी किर जं च सम्मत्तं ॥१९॥ तदयं लोकस्तव नाथ 1, किङ्करः समुचिते ततः कार्ये । तह वावारेयव्यो, जह होइ भिसं अणुग्गहिओ ॥१९५॥
तत्र मीमकुमारकथा। ॥१०६॥
Jain Educat

mww.jainelibrary.org

Page #248

Jain Educational
स माह जननमरणे, अन्योन्यनिबन्धने यथाऽसुमताम् । तह संपयावयाओ, य केइहं हेउणो अने ॥ १९६ ॥ एष पुनर्व्यापारो, भव्यानां सुकुलसम्भवानां वः । जिणधम्मे अइदुलहे, न हु कायव्वो माओ ति ॥१९७॥ सोदरभावः साधर्मिकेषु, सेवासु साधुवर्गस्य । परहियकरणे जत्तो, तुम्भेहि सया विहेव्व ॥ १९८ ॥
अथ विहिताञ्जलयस्ते, बभाषिरे नाथ ! कतिपयान् दिवसान् । इह चिट्ठसु जेणऽम्हवि, जिणधम्मे होइ कोसलं ॥ १९९॥ इति तद्वचनं श्रुत्वा, यावत् प्रतिवक्ति किञ्चिदपि भीमः । ता डमडमंतडमरुयसद्दसमुत्तसियनिवलोया ॥ २००॥ विंशतिवाहा काली, सा कापलिकयुताऽगमत्तत्र । रायसुयं नमिऊणं, उवविट्ठा कुमरनिद्दिट्ठा ॥ २०१ ॥ अभणच्च कुमार ! तदा, त्वयि करिणा नीयमान इह ससखे । ओहीइ नाउ तुह हियमिमं न चलिया पर्यंपि अहं ॥ २०२॥ तव जनकः पुरलोकः, स्मृत्वा तव गुणगणं रुदन्नधुना । कज्जवसेणं तहियं, गयाइ मे कहवि संठविउं ॥ २०३ ॥ विदधे पुरतस्तेषां मया प्रतिज्ञा यथा दिनयुगान्ते । इह मे आणेयव्वो, भीमकुमारो समित्तजुओ || २०४ || कथितं च यथा भीमो, ह्यतिष्ठपद् बहुजनं जिनेन्द्रमते । रक्खित्था बहुलोयं, मारिज्जंतं च गुरुकरुणो ||२०५|| अतिहितनिजसखसहितस्तिष्ठति कुशलेन कनकपुरनगरे । भो ! भो ! पमोयठाणे, मा हु विसायं कुणह तुम्भे ॥ २०६॥ श्रुत्वैवमुत्सुकमना, यावत् प्रस्थास्यते वरकुमारः । ता गयणयले भेरीभंभाइरवो समुच्छलिओ ॥२०७॥ चश्वद्विमानमालामध्यविमानस्थिता कमलवदना । दिट्ठा एगा देवी, दसदिसिनिनासियतमोहा || २०८ || अथ किमिति भणन् रजनीचरः करे मुद्गरं दधद् यक्षः । करकलियदित्तकत्ती, झत्ति समुट्ठेह काली वि ॥ २०९ ॥

w.jainelibrary.org

Page #249

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
॥१०७॥
Jain Educatio
भीमो भीमवदभयो यावत्तिष्ठति च तावदित्युच्चैः । जय जीव ! नंद नंदण !, हरिवाहणनिवइणो कुमर ! ॥२१०॥ इति जल्पन्तो देवा, देव्यश्वायुः कुमारवरपार्श्वे । साहंति जक्खिणीए, कमलक्खाए य आगमणं ॥२११॥ अथ साऽपि वरविमानं, मुक्त्वा मुदिता कुमारपदकमलम् । नमिऊण उचियठाणे, उवविट्ठा विष्णव एवं ॥ २१२ ॥ सम्यक्त्वं मम दत्त्वा, विन्ध्यगुहायां तदा सुमुनिसविधे । तं सि ठिओ निसि गोसे, सपरियणा तत्थ हूं पत्ता ||२१३|| प्रणता मुनयो यूयं, न तत्र दृष्टास्ततो मयाऽवधिना । कारिज्जंता मज्जणविहिमिह दिट्ठा सुहिडाए || २१४ ॥ अथ चलिताऽहं स्खलिता, स्तोकं कालं च गुरुककार्येण । संपइ तुमं महायस !, दिट्ठो सि सुपुण्णजोएण ॥ २१५।। यक्षेण विमानमथो विरचय्य क्षितिपत्र नुरित्युक्तः । आरुहह नाह । सिग्धं, गंतव्वं कमलपुरनयरे ॥ २१६ ॥ तत उत्तस्थौ भीमः प्रीतं सम्बोध्य कनकरथराजम् । आरूढो य विमाणं, सह बुद्धिलमंतिपुत्त्रेण ॥२१७॥ तस्य व्रजतो देवा, गायन्तः केऽपि केऽपि नृत्यन्तः । गयगज्जि हयहेसिं, तप्पुरओ केवि कुव्वता ॥२१८॥ भेरीभम्भादिवैः समस्तमम्बरतलं बधिरयन्तः । कुमरेण समं पत्ता, कमलपुरासन्नगामम्मि ॥ २१९ ॥ तत्र च भीमश्चैत्येऽगमत् ततो यक्षराक्षसप्रमुखैः । पणमेवि जिणवरिंद, हिट्ठो दावेह स महत्थं ॥ २२० ॥ अथ पटहभेरिझल्लरिकंसालकमुख्य सूर्यशब्दौघः । कमलपुरे अत्थाणट्ठिएण सुणिओ नरिंदेण ॥ २२९ ॥ तदनु नृपो मन्त्रिजनं, पप्रच्छ किमद्य कस्यचन सुमुनेः । वरनाणं उप्पन्नं १, जं सुबह अमरतूरवो ||२२२|| यावद् विमृश्य सम्यग् मन्त्रिजनः प्रतिवचः किमपि दत्ते । तग्गामसामिणेवं, राया वद्धाविओ ताव ॥२२३॥

परहितार्थकारी गुणः
२०
तत्र भीम
कुमारकथा |
॥१०७॥
v.jainelibrary.org

Page #250

बहुदेवीदेवयुतः, पाप कुमारः प्रभो ! मम ग्रामे । तेणं जिणिंदभवणे, महसवो एस पारदो ।।२२४॥ दत्त्वा निजाङ्गलग्नामलङ्कृति मुकुटवर्जितां तस्मै । वुत्तो वित्ती रणा, भणेसु सामंतमाइजण ॥२२५।। संवहति येन सर्वः, प्रगे कुमारस्य सम्मुखं गन्तुम् । कारेसु हट्टसोहं, सोवि तहा कारए सव्वं ॥२२६॥ प्रातश्च प्रीतमनाः, सपरिजनः सम्मुखं ययौ राजा । आगच्छन्तो कुमरो, दिहो गयणम्मि इंदु च ॥२२७।। उत्तीर्य वरविमानाननाम भीमो नृपस्य पदकमलम् । जणणीपमुहजणस्स य, अन्नाणवि कुणइ जहजुग्गं ॥२२८॥ जनकादेशात् करिवरमध्यारूढोऽथ बुद्धिलसुतोऽपि । निवनियपिउपभिईणं, जहोचियं कुणइ सव्वेसिं ॥२२९॥ हृष्टेन सचिवमनुर्भीमेन स्वस्य पृष्ठतोऽध्यासि । अह सह पिउणा पत्तो, धवलहरे भीमवरकुमरो ॥२३०॥ भुक्तोत्तरं च राजा, भीमस्याप्रच्छि चरितमतिरुचिरम् । जं जह वित्तं तं तह, साहइ सव्वंपि मंतिसुओ ॥२३१॥ अत्रान्तरे च कथितं, हरिवाहननरपतेः कृताञ्जलिभिः । उज्जाणपालएहिं, अरविंदमुणिंदआगमणं ॥२३२॥ अथ सपरिकरो राजा, तत्र ययौ प्रमुदितो गुरून् नत्वा । निसियइ उचियट्ठाणे, तो धम्म परिकहइ सूरी ॥२३३॥ भो भन्या ! एष भवः, श्मशानतुल्यः सदाप्यशुचिरूपः। विलसिरमोहपिसाओ, परिभमिरकसायगिद्धउलो ॥२३४॥ दुर्जयविभवपिपासापरिसर्पत्सततशाकिनीसङ्घः । अइउग्गरागपावगडझंतपभूयजणदेहो ॥२३५॥ दुर्द्धरमारविकारज्वालामालाकरालदिक्चक्रः । पइसमयपसप्पिरगुरुपओसधूमेण दुप्पिच्छो ॥२३६॥ मिथ्यात्वभुजगसंस्थितिरशुभाध्यवसायभीषणकरकः । निहियबहुनेहथंभो, भर्मतसुमहंतभूयगणो ॥२३७।।
JainEducation

Page #251

श्रोधर्मरत्नप्रकरणम्
॥१०८॥
Jain Educatio
सर्वत्र लोककलहस्फुटदुच्चैः स्थालिकासमूहश्च । सुव्वंत विविहउब्वेय जणगकारुण्णरुण्णसरो ॥ २३८ || स्थानस्थाननिवेशितधनसञ्चयभस्मकूटसञ्छन्नः । किण्हाइअसुहलेसासुहागिद्धिसियालिविकरालो || २३९ ॥ अतिदुस्सहविविधापन्निपतद्बहुशकुनिकानिकररौद्रः । निरुकरगरंतदुज्जणरिट्ठो अण्णाणमायंगो || २४० ॥ विषयविषपङ्कमग्नः, प्राणिगणस्तद्द्भवश्मशानेऽत्र । पडियाणं जीवाणं, कत्तो सुमिणेवि अत्थि सुहं ॥२४१|| यदि तु सुचरित्रसुतपोज्ञानसुदर्शनमहाभटांश्चतुरः । उत्तरसाहगरूवेण, ठाविउं चउदिसिं कमसो ॥ २४२ ॥ धृत्वा सुसाधुमुद्रां, जिनशासनमण्डले समुपविश्य । दाउ पयत्तेण दढं, दुभेयसिक्खासिहाबंधं ॥ २४३॥ मोहपिशाचप्रभृतीनपास्य सर्वानभीष्टविप्रकृतः । अक्खुहियमाणसेहिं निरुद्धइन्दियपयारेहिं ॥ २४४॥ अव्यग्रं प्रत्यग्रैः, सामाचारीविचित्र कुसुमभरैः । सिद्धंतमंतजावो, कीरह विहिणा इहेव तओ || २४५|| मनहितान्यसुमतां, सम्पद्यन्ते समस्तसौख्यानि | पगरिसपत्ते य जावे, सा लब्भइ निव्वुई परमा ॥ २४६ ॥ इति हरिवाहननृपतिर्भावार्थयुतं विबुध्य गुरुवचनम् । भी सणसंसारसुसाणवासओ सुबहु बीहन्तो ॥ २४७॥ साम्राज्यं भीमसुते, विन्यस्यानेकलोकसंयुक्तः । भवपेयवणुल्लंघणपवणं दिक्खं पवजे ॥ २४८ ॥ एकादशाङ्गधारी, सुचिरं परिपालितामलचरित्रः । सो रायरिसी पत्तो, तिहुयणसिहरट्टियं ठाणं ।। २४९|| भीमनरेन्द्रोऽपि चिरं कुर्वन् जिनशासनोन्नतीः शतशः । परहियकरणिक्करई, नीईइ पसाहए रजं ॥ २५० ॥ अन्येद्युर्भवकारागारादुद्विग्नमानसः पुत्रम् । रज्जे ठवित्तु गिव्हिय, दिक्खं भीमो गओ मुक्खं ।। २५१ ॥

परहितार्थकारी गुणः
२०
तत्र भीम
कुमारकथा |
॥१०८॥
w.jainelibrary.org

Page #252

इति हि भीमकुमारसुवृत्तकं, मनसिकृत्य चमत्कृतिकारकम् । परहितार्थकृतः कृतिनो ! मुदा, भवत मावितजैनमताः सदा ॥ २५२ ॥
॥ इति भीमकुमारकथा समाप्ता ॥ उक्तः परहितार्थकारीति विंशतितमो गुणः । साम्प्रतमेकविंशतितमो लब्धलक्ष्यगुणः फलतोऽभिधीयतेलक्खेइलद्धलक्खो, सुहेण सयलंपिधम्मकरणिज्जीदक्खो सुसासणिज्जो, तुरियं च सुसिक्खिओहोइ॥२८॥
_ 'लक्षयति' जानाति प्रतनुज्ञानावरणत्वाद् लब्धमिव लब्धं लक्ष्यं-शिक्षणीयानुष्ठानं येन स लम्धलक्ष्यः 'सुखेन' अक्लेशेनात्मनः | शिक्षयितुश्च निर्वेदमनुत्पादयनित्यर्थः 'सकलं' समस्तमपि 'धर्मकरणीयं' चैत्यवन्दनवन्दनादिकम् । अयमभिप्रायः-पूर्वभवाभ्यस्तमिवसकलं झटित्येवाधिगच्छति ।
तथा चाहप्रतिजन्म यदभ्यस्तं, जीवैः कर्म शुभाशुभम् । तेनैवाभ्यासयोगेन, तदेवाभ्यस्यते सुखम् ॥ इति ॥
अत एव 'दक्षः क्षिप्रकारी, 'सुशासनीयः सुखशिक्षणीयः 'त्वरितं स्तोककालेन, चकारस्योपरि योगात् 'सुशिक्षितश्च शिक्षापारगामी च स्यात् । नागार्जुनवत् ।
तत्कथा चैवम्पुरमत्थि पाडलिपुरं, गंधियहट्ट व सुरहिगंधड्डे । तत्थ मुरुंडो निवई, ईसरसयसहसनमियकमो॥१॥
Jain Education IIVINH
For Private Personel Use Only
P
lainelibrary.org

Page #253

लब्धलक्ष्य
श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
गुण:
२१
॥१०९॥
कयमयणदमो बहुसुद्धआगमो संगमु ति वरसूरी । दरीकयपावभरो, विहरंतो तत्थ संपत्तो ॥२॥ गुणवुड्विभावकलिओ, सक्किरियालंकिओ रुहरसहो । लक्खणगन्थु ब्व समत्थि तस्स एगो पवरसीसो ॥ ३ ॥ सो बालोवि अबालप्पइभागुणरयणरोहणसमाणो । आणिय चउत्थरसियं, कयावि इय कहइ गुरुपुरओ॥४॥ "अंबं तंबच्छीए, अपुफियं पुष्पदंतपंतीए । नवसालिकंजियं नवबहूइ कुडएण मे दिन" ॥५॥ तो गुरुणा संलत्तो, वच्छ ! पलित्तो सि पदसि जं एवं । सो आह मह विहिज्जउ, आयारेणं पसाउ ति ॥६॥ तहविहिए गुरुणा तो, जणेण पालित्तओ त्ति सो वुत्तो । बहुसिद्धिजुओ वाई, ठविओ सूरी हिं निययपए ॥ ७ ॥ कइयावि वसहिबाहिं, वविखत्तो सो कहिंचि कज्जम्मि । जा चिट्टइ ता तहियं, संपत्ता वाइणो केवि ॥८॥ पुच्छति सूरिनिलयं, कहइ इमो वंकदीहरपहेण । कालविलंबकए लहु, वसहीइ सयं पुणो पत्तो ॥९॥ दाउ कवाडे कवडेण, सुवइ जा मुणिवरो तहिं ताव । पत्ता वाई पुच्छंति, कत्थ पालित्तओ सूरी ॥१०॥ अह पभणति विणेया, सुहंसुहेणं सुवंति किर गुरुणो । उवहासकए विहिओ, कुक्कुडसहो तओ तेहिं ॥११॥ गुरुणावि विरालीए, सद्दो विहिओ कहति तो एए। लीलाइ तए जिणिया, अम्हे सव्वेवि मुणिनाह ! ॥१२॥ दिज्जउ दसणमिहि, तो लहु उद्वेइ सो तयं लहय । दट्टुं तज्जिणणत्थं, पवाइणो इय पर्यपति ॥१३॥ पालित्तय ! कहसु फुडं, सयलं महिमंडलं भमंतेण । दिवो कहवि सुओ वा, चंदणरससीयलो अग्गी ॥१४॥ श्रीकालः मरिराजो नमिविनमिकुलोत्तंसरत्नायमानस्तच्छिष्यो वृद्धवादी द्विजकुलतिलकः सिद्धसेनो बभूव ।
तत्र नागार्जुन कथा। ॥१०९॥
Jain EducationliOOL
For Private Personel Use Only
Jainelibrary.org

Page #254

विभ्राणः कूटनिद्रां कपट इति जने विश्रुतो विश्वरूपः, संजातः सङ्गमोऽयं तदनु च गणभृत् पादलिप्तस्ततोऽहम् ॥१५॥ इय जिणपवयणनयलससिणो वरवाइणो महाकइणो । कहिय नियपुव्वपुरिसे, भणियं पालित्तएणेयं ॥१६॥ अयसाभिघायअभिदुम्मियस्स पुरिसस्स सुद्धहिययस्स । होइ वहंतस्स पुणो, चंदणरससीयलो अग्गी ॥१७॥ इय निजिणिया वाए, अपच्चवाएवि वाइणो गुरुणा । नवरसतरंगलोला, तरंगलोला कहा य कया ॥१८॥ समिया य सिरोवियणा, अदृस्स मुरुंडराइणो तह य । विहिय तं पउमं जं, अज्जवि कइणो न पावंति ॥१९॥
तथा हि"दीहरफणिंदनाले, महिहरकेसरदिसामुहदलिल्ले । उअ पियइ कालभमरो, जणमयरंदं पुहइपउमे ॥२०॥ जे लद्धलखभावेण, सूरिणा गूढसुत्तमाईया । नाया बहुया भावा, वित्थरगंथाउ ते नेया ॥२१॥ अट्ठमिमाईपव्वे, पालित्तो लेविऊण नियचलणे । रेवयविमलगिरीसु, वंदद देवे नहपहेणं ॥२२॥ इत्तो सुरविसए, अज्जुणरससिद्धिलद्धमाहप्पो । सव्वस्थ लद्धलबखो, जोगी नागज्जुणो अस्थि ॥२३॥ सो दटु भणइ सूरिं, वियरसु नियपायलेवसिद्धिं मे । गिण्हेसु मज्झ कंचणसिद्धिं तो भणइ मुणिपवरो ॥२४॥ भो कंचणसिद्ध ! अकिंचणस्स मह कंचणस्स सिद्धीए । किं कज्जमवज्जाए, कंचणसिद्धी वि किंवऽथि ? ॥२५॥ तुह पायलेवसिद्धिं, सावज्जत्तेण न हु पयच्छेमि । जं सावज्जुबएसो, मुणीण नो कप्पए भद्द ! ॥२६॥ तत्तो इमो विलक्खो, सुलद्धलक्खो लहुंपि सिक्खेइ । समणोवासगकिरियं, चिइवंदणदणाईयं ॥२७॥
Jain Education H
For Private & Personel Use Only
ainelibrary.org

Page #255

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
लब्धलक्ष्य गुण:
॥११०॥
तित्थागयाण सूरीण, वंदणं देइ चरणकमलेसु । कुसलत्तणेण पुरओ ठाउं, सव्वेसि सड्डाणं ॥२८॥ गुरुचरणतो काउं, नियमउलिं नमइ तयणु गंधेण । लक्खइ स लद्धलक्खो, सत्तुत्तरमोसहीण सयं ॥२९॥ तेणं ओसहिनियरेण, पायले सयं कुणइ एसो। तव्वसओ गयणे कुक्कुडु व्व उप्पडइ पडइ पुणो ॥३०॥ पुणरागएण गुरुणा, दिडो पुट्ठो य कहइ सो एवं । पहु ! तुह पायपसाया, गंधेण मए इमं नायं ॥३१॥ पहु ! पसिय कहसु सम्मं, जोगं जेणं हवेमि सुकयत्थो । गुरुउवएसेण विणा, जम्हा न हवंति सिद्धीओ ॥३२॥ तो चिंतइ मुणिनाहो, सुलद्धलक्खत्तणं इमस्स अहो ! हेलाए नाओ, धम्मो तह ओसहिगणो य ॥३३॥ अन्नपि इमो नाही, सुहेण इय चिंतिउं भणइ सूरी । जइ होसि मज्झ सीसो, कहेमि तो तुह अहं जोगं ॥३४॥ सो आह नाह ! नाहं, सत्तो जइधम्मभारमुव्वहिउं । किंतु पहु ! तव समीवे, गिहत्थधम्म पवज्जिस्सं ॥३५।। एवं करेसु इय भणिय, सूरिणा गाहिओ इमो सम्म । सम्मत्तमूलममलं, गिहिधम्म पभणिओ य इमं ॥३६॥ सट्ठियतंदुलसलिलेण, कुणसु तं पायलेवमेयं ति । कुणइ तह च्चिय एसो, जाया नहगमणलद्धी से ॥३७।। तीए पभावओ सो, बंदइ उज्जितमाइसु जिणिंदे । पालित्ताणं च पुरं, संठवियं सूरिनामेणं ॥३८॥ गिरिनारगिरिसमीवे, तुरगसुरंगा दसारमंडवओ। चेईपमुहं विहिय, तेणं नेमिस्स भत्तीए ॥३९॥ एवं गिहत्यधम्मं, जिणसासणउन्नई च काऊणं । इहपरलोए कल्लाणभायणं एस संजाओ ॥४०॥ नागार्जुनस्येति फलं विशिष्टं, सल्लन्धलक्ष्यस्य निशम्य सम्यक् । गुणेऽत्र निःशेषगुणप्रधाने, कृतप्रयत्ना भविका! भवन्तु।४१॥
तुत्र नागा
जुन कथा। | ॥११०॥

For Private Personal Use Only

Page #256

इति नागार्जुनकथा समाप्ता ।
उक्तो लब्धलक्ष्य इत्येकविंशो गुणः, साम्प्रतं निगमयन्नाहएए इगवीस गुणा, सुयाणुसारेण किंचि वक्खाया। अरिहंति धम्मरयणं, पित्तुं एएहि संपन्ना ॥२९॥
'एते' पूर्वोक्तस्वरूपा एकविंशतिसंख्या गुणाः 'श्रुतानुसारेण शास्त्रान्तरोपलम्भद्वारेण किंचिद् न सामस्त्येन 'व्याख्याता' स्वरूपतः फलतश्च प्ररूपिताः। किमर्थम् ? इत्याह-यतः अर्हन्ति योग्यतासारं धर्मरत्नं 'ग्रहीतुम्' न पुनर्वसन्तनृपवदाजलीलामिति भावः। के? इत्याह-एभिः' अनन्तरोक्तैर्गुणैः 'सम्पन्नाः' संगताः सम्पूर्णा वेति ।
आह-किमेकान्तेनैतावदुगुणसम्पन्ना धर्माधिकारिणः, उतापवादोऽप्यस्तीति प्रश्ने सत्याहपायऽद्धगुणविहीणा, एएसिं मज्झिमाऽवरा नेया । इत्तो परेण हीणा, दरिद्दपाया मुणेयव्वा ॥३०॥
इहाधिकारिणस्नेधा चिन्त्याः -उत्तमा मध्यमा जघन्याश्च । तत्रोत्तमाः सम्पूर्णगुणा एव । पाद:-चतुर्थाशोऽर्द्ध-दलम् गुणशब्दस्य प्रत्येकमभिसम्बन्धात् पादप्रमाणैरर्द्धप्रमाणैश्च गुणैये विहीनाः-विकलाः एतेषाम् उक्तगुणानां मध्यात ते यथाक्रमं मध्यमाऽवरा ज्ञेयाः, चतुर्थाशविहीना मध्यमाः, अर्द्धविहीना जघन्या इति भावः ।
तेभ्योऽपि हीनतरेषु का वार्ता ? इत्याह-"इत्तो परेण" ति 'एभ्योऽपि परेण' अदिप्यधिकः 'हीनाः' रहिताः 'दरिद्रप्रायाः' अ| किञ्चनजनकल्पाः 'मुणितव्याः' वेदितव्याः। यथा हि दरिद्रा उदरकन्दराभरणचिन्ताच्याकुलतया न रत्नत्रयमनोरथमपि कुर्वन्ति,
XXXXXXXXXXXXXXXXXX
JainEducational
For Private Personel Use Only

Page #257

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
गुणाने
यत्नः
॥१११॥
विधेयः, तदविनामा चित्र' चित्रकर्म पचित्रकृत्कथा चाकंतु बहुरुइरधवला
तथैतेऽपि न धर्माभिलाषमपि विदधतीति ।
एवं च स्थिते यद्विधेयं तदाहधम्मरयणत्थिणा तो, पढमं एयज्जणम्मि जइयव्वं । जं सुद्धभूमिगाए, रेहइ चित्तं पवित्तं पि ॥३१॥
धर्मरत्नं उक्तस्वरूपं तदर्थिना-तल्लिप्सुना 'ततः तस्मात् कारणात् 'प्रथमम्' आदौ एषां-गुणानां 'अर्जने' विढपने 'यतितव्यं' तदुपार्जनं प्रति यत्नो विधेयः, तदविनाभावित्वाद्धर्मप्राप्तः। अत्रैव हेतुमाह-'यस्मात्' कारणात् 'शुद्धभूमिकायां' प्रभासचित्रकरपरिकमितभूमाविवाकलङ्काधारे 'रेहई' त्ति राजते 'चित्र' चित्रकर्म 'पवित्रमपि' प्रशस्तमप्यालिखितं स्यादिति ।
पूर्वसूचितप्रभासचित्रकृत्कथा चैवम्विलसंतनागपुन्नागसंगयं पुरमिहऽस्थि साएयं । कइलाससिहरसिहरं व, किंतु बहुरुइरधवलहरं ॥१॥ राया महाबलो रिउरुक्खाण महाबलु व्य तत्थथि । सो अत्थाणुरविट्ठो, अन्नदिणे पुच्छए यं ॥२॥ भो ! मम रायंतरभाविरायलीलोचियं न कि अस्थि ? सो भणइ सामि ! सम्बंपि, अत्थि मुत्तूण चित्तसहं ॥३॥ नयणमणोहारिविचित्तचित्तअवलोयणेण रायाणो । जकिर तीएवि फुडं, कुणंति चंकमणलीलाओ ॥४॥ इय आयण्णिय रण्णा, महल्लकोहल्लपूरियमणेण । आइट्ठो वरमंती, तुरियं कारेसु चित्तसहं ॥५॥ दीहरविसालसाला, बहुसउणालंकिया सुहच्छाया । उज्जाणमहि व्व लहुं, महासहा तेण निम्मविया ॥६॥ आहूया नरवइणा, चित्तयरा चित्तकम्मकयकरणा । विमलपहासभिहाणा, तत्तो तुरियं पुरपहाणा ॥७॥
तत्र प्रभास चित्र कृत्कथा। ॥११॥
Jain Education

w.jainelibrary.org

Page #258

Jain Education
अद्धद्धविभाएणं, विभत्ता अप्पिया सहा तेसिं । दावित्तु अंतरा जवणियं च वृत्ता निवेवं ||८|| भो ! तुमेहिं कम्मं, कयावि न हु पिच्छियव्वमन्नुन्नं । नियनियमईइ निउणं, इह चित्तं चित्तियव्वं च ॥९॥ विट्ठीन मन्नियव्वा, जहविष्णाणं च काहिह पसाओ । अहमहमिगाइ तत्तो, सम्मं कम्मं कुणति इमे ॥ १० ॥ जाब गया छम्मासा, तो पुट्ठा उस्सुएण ते रण्णा । विमलेण तओ भणियं निष्पन्नो देव ! मह भागो ॥ ११ ॥ मेरु व्व तयं भागं, सुवण्णरुहरं विचित्तभूभागं । पिच्छित्तु निवो तुट्ठो, महापसायं कुणइ तस्स ||१२|| पुट्ठो भइ पासो, चित्तारंभंपि देव ! न करेमि । जं अज्जवि मे विहियं, भूमीए चैव परिक्रम्मं ॥ १३॥
भूकम्मं नणु केरिसं ? ति भूवेण अवणिया जवणी । ताव सविसेसरम्मं, सुचित्तकम्मं तहिं दिट्ठे || १४ || तो भणिओ सो रण्णा, रे किं अम्हेव विष्पयारेसि १ । अन्नोवि न वंचिज्जह, किं पुण सामि १ त्ति सो आह ॥१५॥ पडिबिंबकमो देव !, एस इय भणिय तेण परियच्छा । दिना तओ निवेणं, सा दिट्ठा केवला भूमी ॥ १६ ॥ अह विम्हिण रण्णा, पुठ्ठे कीरह किमेरिसा भूमी १ । सो भणइ देव ! एरिसमहीर चित्तं हवइ सुथिरं ॥ १७॥ वण्णाण फुरइ कँती, अहियं सोहं घरंति रुवाई । पिच्छंताण जाणं, भावुल्लासो भिसं होइ ॥ १८ ॥ तं सुणिउं तस्स विवेगराइणा राइणा पहिट्टेण । विउलो कओ पसाओ, सपसायं पभणियं च इमं ॥ १९ ॥ एमेव इमं चिट्ठउ, चित्तसहा मे चलंतचित्तजुया । होउ अपुव्वपसिद्धि, त्ति एस पुण उवणओ इत्थ ||२०|| साएयं संसारो, राया सूरी सहा य मणुयगई । चित्तयरो भवियजिओ, चित्तसहाभूसमो अप्पा ||२१||

Inelibrary.org

Page #259

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम् ॥११२॥
विरतश्रावक धर्मः।
भूपरिकम्मं सुगुणा, चित्त धम्मो वयाई रूवाई। वण्णसमा इह नियमा, जियविरियं भावउल्लासो ॥२२॥ एवं प्रभासाभिधचित्रकद्वत, कार्याऽऽत्मभूमिर्विबुधैर्विशुद्धा । येनोज्ज्वलं धर्मविचित्रचित्रं,शोभामनन्यप्रतिमां दधीत ॥२३॥
व इति प्रभासकथा । ननु धर्मो द्विधा श्रावकधर्मो यतिधर्मश्च, तत्राद्योऽविरतविरतश्रावकधर्मभेदात् द्विधा, तत्राविरतश्रावकधर्मस्यान्यत्र
"तत्थ हिगारी अत्थी, समत्थओ जो न सुत्तपडिकुट्ठो । अत्थी उ जो विणीओ, समुट्टिओ पुच्छमाणो य ॥ इत्यादिनाधिकारी निरूपितः, विरतश्रावकधर्मस्य तु 'संपत्तदंसणाई, पइदियहं जइजणा सुणेई य । सामायारिं परमं, जो खलु तं सावयं चिंति ॥
तथापरलोगहियं सम्मं, जो जिणवयणं सुणेइ उवउत्तो । अइतिव्बकम्मविगमा, उक्कोसो सावगो इत्थ ॥ इत्यादिभिरसाधारणः श्रावकशब्दप्रवृत्तिहेतुभिः सूत्रैरधिकारित्वमुक्तम् , यतिधर्माधिकारिणोऽप्यन्यत्रैवमुक्ताः, तद्यथा
"पव्वज्जाए अरिहा आरियदेसम्मि जे समुप्पन्ना। जाइकुलेहिं विसिट्ठा, तह खीणप्पायकम्ममला ॥१॥ तत्तो य विमलबुद्धी, दुलहं मणुयत्तणं भवसमुद्दे । जम्मो मरणनिमित्तं, चवलाओ संपयाओ य ॥२॥ विसया य दुक्खहेऊ संजोगे नियमओ विओगो त्ति । पइसमयमेव मरणं, इत्थ विवागो य अइरुद्दो ॥३॥ एवं पयईए चिय, अवगयसंसारनिग्गुणसहावा । तत्तो य तन्विरत्ता, पयणुकसायऽप्पहासा य ॥४॥
॥११२॥

For Private Personel Use Only

Page #260

सुकयन्नुया विणीया, रायाईणमविरुद्धकारी य । कल्लाणंगा सडा, थिरा तहा समुवसंपन्ना ॥५॥"इति ॥ तदेभिरेकविंशत्या गुणैः कतमस्य धर्मस्याधिकारित्वमुक्तमिति?
अत्रोच्यतेएतानि सर्वाण्यपि शास्त्रान्तरीयाणि लक्षणानि प्रायेण तत्तद्गुणस्याङ्गभूतानि वर्तन्ते, चित्रस्य वर्णकशुद्धि-विचित्रवर्णता-रेखाशुद्धिनानाभावप्रतीतिवत् , प्रकृतगुणाः पुनः सर्वधर्माणां साधारणाः, भूमिकेव चित्रप्रकाराणामिति सूक्ष्मबुद्धया परिभावनीयम् ।
वक्ष्यति च दुविहंपि धम्मरयणं, तरइ नरो वित्तुमविगलं सो उ । जस्सेगवीसगुणरयणसंपया सुत्थिया अस्थि ॥ त्ति।
अत एवाह- सइ एयम्मि गुणोहे, संजायइ भावसावगत्तं पि। तस्स पुण लक्खणाई, एयाइं भणंति सुहगुरुणो॥३२॥
'सति' विद्यमाने 'एतस्मिन्' अनन्तरोक्ते 'गुणौघे' 'संजायते' संभवति भावभावकत्वमपि, दूरे तावद् भावयतित्वमित्यपेरर्थः ।
आह-किमन्यदपि श्रावकत्वमस्ति येनैवमुच्यते भावश्रावकत्वमिति ? सत्यम्, इह जिनागमे सर्वेऽपि भावाश्चतुर्विधा एव, "नामस्थापनाद्रव्यभावैस्तन्न्यासः" (तत्वार्थ अ.१ सू. ४) इति वचनात् ।
तथाहिनामश्रावकः सचेतनाचेतनस्य पदार्थस्य यत् श्रावक इति नाम क्रियते । स्थापनाश्रावकश्चित्रपुस्तकर्मादिगतः। द्रव्यश्रावको ज्ञशरीरभ
Jan Ede
For Private Personel Use Only
ainelibrary.org

Page #261

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
॥११३॥
व्यशरीरव्यतिरिक्तो देवगुरुतत्वादि श्रद्धानविकलस्तथाविधाजीविकाहेतोः श्रावकाकारधारकश्च । भाव श्रावकस्तु
“श्रद्धालुतां श्राति शृणोति शासनं, दानं वपेदाशु वृणोति दर्शनम् । कृन्तत्यपुण्यानि करोति संयमं तं श्रावकं प्राहुरमी विचक्षणाः ।। इत्यादिश्रावकशब्दार्थघारी यथाविधि श्रावकोचितव्यापारपरायणो वक्ष्यमाणः, स चेहाधिकृतः, शेषत्रयस्य यथाकथंचिदेव
भावादिति ।
ननु - आगमेऽन्यथा श्रावकभेदाः श्रूयन्ते, यदुक्तं श्रीस्थानाङ्गे– “चडव्विहा समणोवासगा पण्णत्ता, तं जहा - अम्मापिइसमाणे मायमाणे मित्तसमाणे सवत्तिसमाणे ।" अथवा चउब्विहा समणोवासगा पण्णत्ता, तंजहा-आयंससमाणे पडागसमाणे खाणुसमाणे खरंटयसमाणे ।” एते च साधूनाश्रित्य द्रष्टव्याः, ते चामीषां चतुर्णा मध्ये कस्मिन्नवतरन्तीति । उच्यते — व्यवहारनयमतेन भावश्रावका एवैते, तथा व्यवहियमाणत्वात् निश्चयनयमतेन पुनः सपत्नीखरण्टसमानौ मिथ्यादृष्टिमायौ द्रव्यश्रावकौ, शेषास्तु भावश्रावकाः । तथाहि तेषां स्वरूपमेवमागमे व्याख्यायते—

चितइ जइकज्जाईं, न दिट्ठखलिओवि होइ निन्नेहो । एगंतवच्छलो जइजणस्स जणणीसमो सड्डो ॥ १॥ हिए ससिणेहो च्चिय, मुणीण मंदायरो विणयकम्मे । भाइसमो साहूणं, पराभवे होइ सुसहाओ ॥२॥ मित्तसमाणो माणा, ईसिं रूसइ अपुच्छिओ कज्जे । मन्नंतो अप्पाणं, मुणीण सयणाउ अब्भहियं ||३|| थो छिप्पेही, पमायखलियाणि निच्चमुच्चरह । सड्डो सवत्तिकप्पो, साहुजणं तणसमं गणइ ||४|| तथा द्वितीयचतुष्के

भावश्रावकलक्षणा
नि ।
॥११३॥
jalnelibrary.org

Page #262

गुरुभणियो सुत्तत्थो, बिंबिज्जइ अवितहो मणे जस्स । सो आयंससमाणो, सुसावओ वण्णिओ समए ॥१॥ पवणेण पडागा इव, भामिज्जइ जो जणेण मुढेण । अविणिच्छियगुरुवयणो, सो होइ पडाइयातुल्लो ॥२॥ पडिवन्नमसग्गाहं, न मुयइ गीयत्थसमणुसिट्ठोवि । थाणुसमाणो एसो, अपओसी मुणिजणे नवरं ॥३॥ उम्मग्गदेसओ निण्हवो सि मूढो सि मंदधम्मो सि । इय सम्मपि कहतं, खरंटए सो खरंटसमो॥४॥ जह सिढिलमसुइदव्वं, छुप्पंतपि हु नरं खरंटेइ । एवमणुसासगपि हु, दूसंतो भन्नइ खरंटो ॥५॥
निच्छयओ मिच्छत्ती, खरंटतुल्लो सवत्तितुल्लोवि । ववहारओ उ सड्ढा, वयंति जं जिणगिहाईसु ॥६॥ इत्यलमतिप्रसंगेन । 'तस्य' पुनर्भावश्रावकस्य 'लक्षणानि' चिहानि 'एतानि' वक्ष्यमाणानि 'भणन्ति' अभिदधति 'शुभगुरवः' संविग्नसूरय इति । इति श्रीदेवेन्द्रसरिविरचितायां श्रीमच्चारित्रमहाराजप्रसादकल्पायां श्रीधर्मरत्नटीकायां पीठाधिकारः समाप्तः ।
तान्येव लिंगान्याहकयवयकम्मो १ तह सीलवं २ च गुणवं ३ च उज्जुववहारी ४ ।
गुरुसुस्सूसो ५ पवयणकुसलो ६ खलु सावगो भावे ॥३३॥ कृतमनुष्ठितं व्रतविषयं कर्म-कृत्यं वक्ष्यमाणं येन स कृतव्रतकर्मा १। तथा 'शीलवानपि' व्याख्यास्यमानस्वरूपः २।।
JainEducation
For Private
Personel Use Only
ainelibrary.org

Page #263

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम् ॥११४॥
भावश्रावकलक्षणानि।
'गुणवान्' विवक्षितगुणोपेतः३। चकारः समुच्चये भिन्नक्रमश्च । तत्र 'ऋजुन्यवहारी च' सरलमनाश्च ४ । 'गुरुशुश्रूषः' गुरुसेवाकारी ५। 'प्रवचनकुशलो' जिनमततत्त्ववित् ६ । 'खलु' अवधारणे । एवंविध एव श्रावको भवति 'भावे भावविषये भावश्रावक इति गाथाक्षरार्थः। भावार्थ स्वत एव सूत्रकृद् विभणिषुर्यथोद्देशं निर्देश इति न्यायात् कृतव्रतकर्माणमादावाह
तत्थायण्णण १ जाणण २ गिण्हण ३ पडिसेवणेसु ४ उज्जुत्तो।
कयवयकम्मो चउहा, भावत्थो तस्सिमो होइ ॥ ३४ ॥ 'तत्र' तेषु षद्सु लिङ्गेषु मध्ये कृतव्रतकर्मा 'चतुर्दा चतुर्भेदो भवतीति संबन्धः । तानेव भेदानाह-'आकर्णन' श्रवणम् १, 'ज्ञानम्' अवबोधः २, 'ग्रहणं' प्रतिपत्तिः ३, 'प्रतिसेवनं' सम्यक्पालनम् ४, ततो द्वन्द्वः, तेषु, व्रतानामिति प्रक्रमाद् गम्यते, 'उद्युक्तः' उद्यमवान् । 'भावार्थः' ऐदम्पर्य 'तस्य' चतुर्विधस्यापि 'अयं' आसन्नं भणिष्यमाणो भवतीति।
अथ भावार्थ विभणिषुः प्रथममाकर्णनभेद विवरीतुं गाथापूर्वार्द्धमाह
. विणयबहुमाणसारं गीयत्थाओ करेइ वयसवणं । विनयः-अभ्युत्थानादिः बहुमानः-मानसप्रीतिविशेषस्ताभ्यां सारं-प्रशस्तं यथाभवत्येवं व्रतश्रवणं करोतीति योगः । इह | पत्वारो भङ्गाः कश्चिद् धूर्तो विनयसारं वन्दनादिदानतः शृणोति परिज्ञानार्थी, न पुनर्व्याख्यातरि बहुमानवान् भवति, गुरुकर्मत्वात् ।
॥११४॥
Jan Education Internal
For Private 3 Personal Use Only
w

Page #264

EEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEG
अन्यस्तु बहुमानवान् भवति, न विनयं प्रयुक्ते, शक्तिविकलत्वात् , स च ग्लानादिः। अन्यस्तु प्रत्यासन्नकल्याणकलापालड्कृतशरीर: सुदर्शनश्रेष्ठिवत् विनयबहुमानसारं शृणोति । कश्चिद् गुरुतरकर्मा द्वितयमपि परिहरति शृणोति च । न च तस्मै गुरोरप्यागमानुसारिप्रवृत्तेः कथयितुं युक्तम् ।
उक्तं च श्रीस्थानाङ्गे"चत्तारि अवायणिज्जा पण्णत्ता, तं जहा-अविणीए, विगइपडिबद्धे, अविओसियपाहुडे, पबलकोवमाई"।
तथा"ओहेणवि उवएसो, आएसेणं विभागसो देओ । नाणाइवुढिजणओ, महुरगिराए विणीयस्स ॥१॥ अविणीयमालवंतो, किलिस्सई भासई मुसं तह य । घंटालोहं नाउं, को कडकरणे पवत्तिज्जा ? ॥" इत्यादि । अतो विनयबहुमानसारं व्रतश्रवणं करोतीति प्रकृतम् । कुतः सकाशाद् ? इत्याह-गीतार्थात् ।
"गीयं भन्नइ सुत्तं, अत्थो तस्सेव होइ वक्खाणं । गीएण य अत्थेण य, संजुत्तो होइ गीयत्थो" ॥ तसादन्यस्यान्यथापि प्ररूपणासम्भवेन विपरीतबोधहेतुत्वात् । इह च व्रतश्रवणमुपलक्षणम् , तेनान्यदप्यागमप्रभृतिश्रवणं विज्ञेयमित्येकं व्रतकर्म। .
अथ पूर्वसूचितसुदर्शनकथेयम्

For Private Personel Use Only
jainelibrary.org

Page #265

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम् ॥११५॥
कृतव्रतकख्यिं ल
णम्
कामिणिवयणं पिव दीहरच्छमइविमलरयणसोहिल्ला अलियसिरीई विमुक्कं, नवरं पुरमत्थि रायगिहं ॥१॥ बहुदव्वगुणपहाणो, समवायपरो सुकम्मकयचित्तो । वयसेसिउ व्व तत्थरिथ नरवरो सेणिओ नाम ॥२॥ तत्थेव भूरिसारो, मालागारो वसेइ अज्जुणओ । सुकुमालपाणिपाया, बंधुमई पणइणी तस्स ॥३॥ मुग्गरपाणिं जक्खं, नियकुलदेवं पुरस्स बाहिठियं । पवरेहिं कुसुमेहिं, अज्जुणओ निच्चमच्चेइ ॥४॥ तत्थ य ललिया गोही, जं कयसुकया समत्थि अइरिद्धा । तम्मि पुरे अन्नदिणे, महसवो कोवि संपत्तो ॥५॥ कल्लं मुल्लं लहिहं, ति इत्थ कुसुमाइं इय विचिंतेउं । अज्जुणओ सकलत्तो, गोसे उज्जाणमणुपत्तो ॥६॥ गहिउं कुसुमाई तओ, जा जक्खगिहं समेइ तुट्ठमणो । ता बहिजक्खगिहट्ठियगुट्ठियपुरिसेहि सो दिवो ॥७॥ पभणंति अन्नमन, भो भो भद्दा ! समेइ एस इहं । अज्जुणमालगारो, बंधुमईए पियाइ समं ॥८॥ तं सेयं णे एयं, बंधित्तु इमस्स भारियाइ समं । भोए भुत्तुं ते वि हु, अन्नुन्नं पडिसुणंति इमं ॥९॥ तो ते कवाडपच्छाभागे चिटुंति निहुयतणुवयणा । इत्तो इयरो पत्तो, जक्खं पूएइ एगग्गो ॥१०॥ अह दवदवस्स निस्सरिय, ते य तत्तो तयं निबंधति । बंधुमईए सद्धिं, किलिकिलिमाणा पकीलंति ॥११॥ तं तह दटुं असरिसअमरिसविवसो विचिंतए एसो । जक्वमिमं निच्चमहं, पूएमि वरेहिं कुसुमेहिं ॥१२॥ जइ इत्थ कोइ हुँतो, जक्खो तो हं सहतओ नेवं । परपरिभवमसमंता, नूणमिमो पत्थरो चेव ॥१३॥ तयणु अणुकंपियमणो, जक्खो अज्जुणगतणुमणुपविट्ठो । सो तडतडत्ति तोडइ, बंधणं आमतंतु व्व ॥१४॥
तत्र सु न कर
| ॥११५॥
Jain Educat
!
For Private Personel Use Only
jainelibrary.org

Page #266

गहिउं लोहमयं पलसहस्समाणं स मुग्गरं सकरे । ते छवि पुरिसे लहु इत्थिसत्तमे हणइ हेलाए ॥१५॥ इय पइदिणमज्जुणओ, छप्पुरिसे इत्थिसत्तमे हणइ । कमसो एसो जाओ, वुत्ततो पायडो नयरे ॥१६॥ अह सेणिएण नयरे, घोसावियमिय अहो नयरलोया! । निग्गंतव्वं न तुमेहिं, जाव हणिया न सत्त जणा॥१७॥ तम्मिय समये सामी, समोसढो चरमजिणवरो तत्थ । पहुपायवंदणत्थं, निग्गच्छइ कोवि न भएणं ॥१८॥ तत्थाथि विमलदिट्टी, अइधम्मट्ठी सुदंसणो सिट्ठी । जिणपवयणसवणरुई, नवतत्तवियारसारमई ॥१९॥ सो सिरिवीरजिणेसरवयणामयपाणउस्सुओ अहियं ।सम्ममभिगम्म अम्मापिऊण नमिऊण भणइ इमं ॥२०॥ इह अज्ज अंबताओ!, वीरजिणो आगओ तयं नमिउं । तद्देसणं च सोउं, अहं गमिस्सामि तत्थ लहुं ॥२१॥ जं पुच्वावरअविरुद्धसुद्धसिद्धंततत्तसवणमिणं । आलस्समाइबहुविहहेऊहिं सुदुल्लहं भणियं ॥२२॥
तथा चागमः"आलस्स१ मोह२ ऽवण्णा३, थंभाट कोहा५पमाय६ किवणता। भय८ सोगा९ अण्णाणा१०,वक्खेव११कुऊहला१२रमणा१॥२३
एएहि कारणेहिं लघृण सुदुल्लहंपि मणुयत्तं । न लहइ सुई हियकरिं, संसारुत्तारणिं जीवो ॥२४॥" किं पुण जिणवयणविणिग्गयस्स पणतीससुगुणसहियस्स । संसयरयहरणसमीरणस्स वयणस्स किर सवणं ॥२५॥ तो वुत्तो पियरेहि, हे पुत्ता ! अज्जुणो भिसं रुट्ठो । पइदिवसं सत्त जणे, हणमाणो विहरए इत्थ ॥२६॥ ता पुत्त ! जिणं नमिठ, धम्मं सोउं च मा हु गच्छाहि । मा णं तुह देहस्सवि, वायत्ती होहिई खिप्पं ॥२७॥
Jain Education HAR
For Private & Personel Use Only
ANSinelibrary.org

Page #267

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
कृतव्रतकमाख्यं ल
णम्
॥११६॥
ता वंदसु भयवंत, समणं वीरं इहडिओ चेव । सुमरेसु सुणियपुव्वं, सुदेसणं भयवओ वच्छ ! ॥२८॥ जंपइ सुदंसणो वि हु, तिलोयनाहे सयं इहं पत्ते । अनमिय असुणिय धम्म, च किह णु किर जुञ्जए भुत्तुं ? ॥२९॥
किंचसिरिवीरवयणसवणामयपाणसुसित्तसव्वगत्तस्स । विसमविसं पिव किं एस, मज्झ काही धुवं मच्चू १ ॥३०॥ तम्हा जं किंचिवि इत्थ, होइ तं होउ इय भणिय बाढं । पियरो य अणुण्णविउं, निम्गच्छइ सामिनमणत्थं ॥३१॥ तं पासिवि अज्जुणओ, मुग्गरमुग्गाविउं पहावित्था । दिट्ठो सुदंसणेणं, सो इंतो कुवियकालु व्व ॥३२॥ तत्तो अभीयचित्तो, भुवं पमजित्तु पुत्तअंतेण । वंदिय जिणिंदचंदे, वयउच्चार सयं कुणइ ॥३३॥ भुवणजियाण सरण्णा, जिणा य सिद्धा य सव्वसाहू य । तह केवलिपण्णत्तो, धम्मो सरणं मह हवेउ ॥३॥ नीसेसजंतुसंताणताणपच्चलपयावदुल्ललिओ। तिहुयणजणनयचलणो, वीरजिणो चेव मज्झ गई ॥३५॥ सागारं संवरणं, करेइ खामेइ जंतुणो सव्वे । निंदेइ दुक्कडाई, अणुमोयइ सयलसुकयाई ॥३६॥ जइ मुच्चिस्समिमाओ, उवसग्गाओ तो य पारिस्सं । इय चिंतिय नवकारं, झायंतो ठाइ उस्सग्गं ॥३७॥ मुग्गरमुल्लालतो, जक्खो तं अक्कमेउमचयंतो । पुरओ चिट्ठइ संतो, अणिमिसनयणेहि पिच्छंतो ॥३८॥ खणमित्तेण सठाण, पत्तो नियमुग्गरं गहिय जक्खो । छिन्नतरु ब्वऽज्जुणओ, पडिओ सहस त्ति धरणीए ॥३९॥ ---- - नितीनराण जम्मान । जंपड सदसणं पह, इयरो लहु लहिय चेयचं ॥४०॥
तत्र सुदा न कथा
॥११६॥
JainEducation international
For Private
Personal Use Only

Page #268

को सि तुमं कत्थ य पत्थिओ सि ? सो भणइ सावओ अहय । संपत्थिओ म्हि वीरं, नमिउं सोउंच धम्मकहं ॥४१॥ अह भणइ अज्जुणो वि हु, सिहि ! तए सह अहं जिणं नमिउं । सोउं च धम्ममिच्छामि, आह सिट्ठी तओ एवं ॥४२॥ भद्द ! इह मणुयजम्मस्स, सारफलमित्तियं चिय जयम्मि । जं कीरइ जिणवंदणधम्मकहासवणमाईयं ॥४३॥ इय भणिय तेण सहिओ, सुदंसणो पत्तओ समोसरणे । पणविहअभिगमपुव्वं, पयओ पणमेइ जिणनाहं ॥४४॥ हरिसंसुपुण्णनयणो, वियसियवयणो कयंजली सुमणो । भत्तिबहुमाणपवणो, इय निसुणइ देसणं पहुणो॥४५॥
तथाहिभो भविया ! कहमवि लहिय, मणुयजम्म हवेह पवणमणा । जिणवरपवयणसवणे, दुहहरणे सयलगुणकरणे ॥४६॥
जओसोचा जाणइ कल्लाणं, सोचा जाणइ पावगं । उभयं पि जाणई सोचा, जं सेयं तं समायरे ॥४७॥ अंहःसंहतिभूधरे कुलिशति क्रोधानले नीरति, स्फूर्जजाड्यतमोभरे मिहिरति श्रेयोद्रुमे मेघति । माद्यन्मोहसमुद्रशोषणविधौ कुम्भोद्भवत्यन्वहं, सम्यग्धर्मविचारसारवचनस्याकर्णनं देहिनाम् ॥४८॥ धम्मो य तत्थ दुविहो, सब्वे देसे य तत्थ सव्वम्मि । पञ्च य महव्वयाई, देसे पुण बारस वयाई ॥४९॥ इय सुणिय हद्वतुट्टो, सिट्ठी नमिउ जिणिंदपयकमलं । कयकिच्चं मन्नतो, अप्पाणं नियगिहं पत्तो॥५०॥ अज्जुणओ पुण वेरग्गपरिगओ जिणवरिंदपयमूले । छट्टक्खमणअभिग्गहजुत्तं दिक्ख पवज्जेइ ॥५१॥
For Private
Personal Use Only
jainelibrary.org

Page #269

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
॥११९॥
Jain Education
अक्कोसतालणाई, सहिउं काउं वयं च छम्मासं । मासद्धं संलिहिउं, सिवं गओ खविय कम्माई ॥५२॥ सिट्टी सुदंसणो वि हु, चिरकालं दंसणं पभावित्ता । पालेऊण वयाई, सुक्खाणं भायणं जाओ || ५३ || इत्यागमाकर्णनबद्धचित्तः, सुदर्शनः प्राप फलं विशिष्टम् ।
ततः सुधर्मद्रुमवाटिकायां धर्मश्रुतौ भव्यजनाः ! यतध्वम् ॥५४॥ ॥ इति सुदर्शन श्रेष्ठीकथा ॥
इत्युक्तो व्रतकर्मणि आकर्णनं इति प्रथमो भेदः । सम्प्रति ज्ञानाख्यं द्वितीयं भेदं व्याचिख्यासुर्गाथोत्तरार्द्धमाहभंग भेessयारे, वयाण सम्मं वियाणेइ || ३५ ॥
'व्रतानां' अणुव्रतादीनामिव गाथाद्धे भेदातिचारप्रस्तावे वक्ष्यमाणस्वरूपाणां 'भङ्गकान्' द्विविधत्रिविधेत्यादीन् अनेकप्रकारान् " सम्मं " ति सम्यक् - समयोक्तेन विधिना 'विजानाति' अवबुध्यते ।
तथाहि
इह भङ्गकाः षद्भङ्गी - नवभङ्गी - एकविंशतिभङ्गी - एकोनपञ्चाशद्भङ्गी - सप्तचत्वारिंशच्छतभङ्गीगताः ।
तत्र षड्भङ्गीगता एवम् -
दुहितविण पढो १, दुविहं दुविहेण बीयओ होइ २ । दुविहं एगविहेणं ३, एगविहं चेव तिविहेणं ४ ॥ एगविहं दुविहेणं ५, इक्किकविहेण छट्ठओ होइ ६ । त्ति

कृतव्रतज्ञानाख्यं लक्षणम् २
॥११७॥
linelibrary.org

Page #270

स्थापना चेपम्-METREED
स्थापना चेयम्
एते एव त्रिविधत्रिविध-त्रिविधद्विविध-त्रिविधैक विध-स्वरूपानुमतिप्रत्याख्यानसहितभङ्गत्रिकयुक्ता नव ।
तत्र चेयं गाथातिनि तिया तिन्नि दुया, तिनिकिक्का य हुँति जोगेसु । तिदुइकं तिदुइकं तिदुइक्कं, चेव करणाई ॥
S&&&&&RRRRRRRRRESCRI
म०व० का
क. का० अ० स्थापना चेयम्
उत्तरभङ्गाः | १ | ३ | ३ | ३ | षड् भङ्गा एव सर्वोत्तरभङ्गविवक्षया एकविंशतिः
| ९ |
Jain Education
For Private & Personel Use Only
Koxihinelibrary.org

Page #271

क० का० .
.
स्थापना चेयम्
श्रीधर्मरत्न प्रकरणम् ॥१९८॥
म० व० का.
कृतव्रतज्ञानाख्य लक्षणम्
उत्तरभङ्गाः
|
| ३ | ३ |
तथा पूर्वोक्ता एव नवभङ्गा एव सर्वोत्तरभङ्गापेक्षया एकोनपश्चाशद् भवन्ति
तत्रेयं गाथापढमे भंगे एगो, लब्भइ सेसेसु तिय तिय तियं ति । नव नव तिनि य नव नव, सब्वे भंगा इगुणवन्ना ॥ | एत एव कालत्रयगुणिताः सप्तचत्वारिंशं शतं भवति, एते च एककव्रतभङ्गका उक्ताः, द्विकादिव्रतसंयोगप्रकारेण पुनरनेकविधाः।
तदानयनोपायगाथा चेयम्एगवए छब्भंगा १, नवे २ गवीसे ३ गुवन्न ५ सीयालं ५। एगहियछाइगुणिया, छाइजुया वयसमा भंगा ॥
अस्या इयमक्षरगमनिका'एकस्मिन् व्रते' प्राणातिपातादिलक्षणे केवल इति शेषः षड् भङ्गका भवन्ति, तथा नव एकविंशतिः एकोनपश्चाशत् सप्तचत्वारिंशं शतमित्यध्याहारः। द्विकादिव्रतसंयोगे पुनस्त एव षडादिका भङ्गाः 'एकाधिकषडादिगुणिताः' क्रमेण सप्त-दश-द्वाविंशति
॥११८॥
Jain EducatIWILnal

jainelibrary.org

Page #272

पञ्चाशत्-अष्टचत्वारिंशदधिकशतगुणिताश्चेत्यर्थः, 'पडादियुक्ताश्च'इति षट्-नव एकविंशति-एकोनपञ्चाशत्-सप्तचत्वारिंशदधिकशतयुक्ताश्चेत्यर्थः । ततः किम् ? इत्याह-'वयसम'त्ति ईप्सितद्वितीयादिव्रतसंख्यासमानवारागुणिता भङ्गका भवन्ति ।
इदमत्र हृदयम्इह किल पड्भङ्गयां प्रथमव्रते भङ्गाः षट्। त एव व्रतद्विकसंयोगे सप्ततिर्गुणिता जाता द्विचत्वारिंशत्, तत्र षद् प्रक्षिप्ता जाता अष्टचत्वारिंशत् । सैव व्रतत्रिकसंयोगे सप्तगुणने षट्प्रक्षेपे च जाता द्विचत्वारिंशदधिकशतत्रयरूपाः ३४२। एवं व्रतचतुष्कादिसंयोगेऽपि सप्तगुणन-षट्प्रक्षेपक्रमेण तावद् गन्तव्यं यावदेकादश्यां वेलायां द्वादशव्रतसंयोगभङ्गसंख्या १३८४१२८७२०० ।
अन गाथातेरस कोडिसयाई, चुलसी कोडी उ बारस य लक्खा । सगसीइ सहस दो सय, सव्वग्गंछक्कभंगीए॥ नवभङ्गयां तु प्रथमव्रते भङ्गा नव, ततो द्विकादिव्रतसंयोगे दशगुणन-नवकप्रक्षेपक्रमेण तावद् गन्तव्य यावदेकादश वेलायां द्वादशवतसंयोगभङ्गसंख्या ९९९९९९९९९९९९ । एकविंशतिभङ्गयां प्रथमव्रते एकविंशतिभङ्गाः, ततो द्विकादिव्रतसंयोगे द्वाविंशतिगुणन-एकविंशतिप्रक्षेपक्रमेण तावद् गन्तव्यं यावदेकादशवेलायांद्वादशव्रतसंयोगभङ्गसंख्या १२८५५००२६३१०४९२१५। एकोनपश्चाशद्भङ्गयां प्रथमव्रते भगा एकोनपश्चाशत्, ततो द्विकादिव्रतसंयोगे पश्चाशद्गुणन-एकोनपश्चाशत्प्रक्षेपक्रमेण तावद् | गन्तव्यं यावदेकादशवेलायां द्वादशव्रतसंयोगभङ्गसंख्या २४४१४०६२४९९९९९९९९९९९९ । सप्तचत्वारिंशशतभङ्गयां प्रथमत्रते भङ्गाः सप्तचत्वारिंशं शतम् , ततो द्विकादिव्रतसंयोगे अष्टचत्वारिंशशतगुणन-सप्तचत्वारिंशशतप्रक्षेपक्रमेण तावद् गन्तव्यं यावदेकादश
Jain Educati
Mainelibrary.org
o
For Private 8 Personal Use Only
nal

Page #273

श्रीधर्मरत्न - प्रकरणम्
॥११७॥
Jain Education
वेलायां द्वादशव्रतसंयोगभङ्गसंख्या ११०४४३४६०७७१९६११५३३३५६९५७६९५ । एते च भङ्गका अक्षसञ्चारणया स्वधियाऽभ्यूह्याः । एवमनेकधा व्रतानां भङ्गान् विजानाति ।
तथा व्रतानां 'भेदान्' सापेक्षनिरपेक्षादीन् तथा 'अतिचारान्' वधबन्धादीन् विजानाति ।
इहायमाशयः
इह किल श्रावकस्य पञ्चाणुव्रतानि त्रीणि गुणत्रतानि चत्वारि शिक्षात्रतानि भवन्ति । तत्राणूनि - लघूनि व्रतानि अणुव्रतानि, अणोर्वा गुणापेक्षा यतिभ्यो लघोः श्रावकस्य व्रतान्यणुव्रतानि, अथवा देशनाकाले महाव्रतप्ररूपणातोऽनु - पश्चात् प्ररूपणीयानि व्रतान्यनुव्रतानि, तत्प्रथमतया हि धर्मं शुश्रूषोः प्रथमं महाव्रतानि प्ररूपणीयानि, ततस्तत्प्रतिपच्यसमर्थस्य पश्चादणुव्रतानि ।
यदाह—
जइधम्मस्सऽसमत्थे जुञ्जइ तद्देसणंपि साहूणं । इति ॥
पञ्च च तान्यणुव्रतानि च स्थूलप्राणातिपातविरमणादीनि, तत्रान्यतीर्थिकैरपि प्रायः प्राणित्वेन प्रतीयमानत्वात् स्थूलाः- द्वित्रिचतुःपञ्चेन्द्रियास्ते च ते उच्छ्वासादिप्राणयोगात् प्राणाश्च स्थूलप्राणाः; भवति च तद्योगात् तद्वयपदेशः, यथा दण्डयोगाद् दण्डपुरुष इति, तेषामतिपातः - वधो हिंसेति यावत् तद्विरमणं - सङ्कल्पमाश्रित्य प्रत्याख्यानं प्रथममणुव्रतम् । प्रत्याख्यानं चावश्यकचूयमेवमुक्तम्
66
'थूलगं पाणाइवायं संकप्पओ पच्चक्खामि, जावज्जीवाए, दुविहं तिविहेणं, मणेणं वायाए काएणं, न करेमि न कारवेमि, तस्स

कृतव्रतज्ञानाख्यं
लक्षणम्
२
॥११९॥
Inelibrary.org

Page #274

| भंते ! पडिकमामि निंदामि गरिहामि, अप्पाणं वोसिरामि ।"
सङ्कल्पतः-वधाभिसन्धिमाश्रित्य नारम्भतोऽपि, गृहिणामारम्भवर्जनासम्भवात् । एतच्च व्रतं प्रतिपन्नेन पञ्चातिचाराः कदाचिदपि | नासेवनीयाः।
ते चामीबन्धो बधश्छविच्छेदोऽतिभारारोपण भक्तपानव्यवच्छेदश्चेति ।
तत्र बन्ध:-मनुष्यगवादीनां रज्जुदामकादिभिः संयमनम् । अयं च द्विधा सम्भवति अर्थाय अनर्थाय चेति । तत्रानर्थाय तावन्न कदाचिद्विवेकिनाऽसौ समाचरणीयः। यश्चार्थाय सोऽपि द्विविधः-सापेक्षो निरपेक्षश्च। तत्र यदा चतुष्पदचौरादिकं प्रदीपनमरणाद्यपेक्षा मुक्त्वा निर्दयं निश्चलमत्यर्थमाक्रम्य बध्यते तदा निरपेक्षः । यदा तु चतुष्पदानि तावत् तथा बध्नाति यथा प्रदीपनकादिषु तद्वन्धस्य मोचनछेदनादिकं कर्तुं शक्यते, द्विपदेषु तु दासं दासी चौरं वा पाठादिप्रमत्तं पुत्रादिकं वा तन्मरणादिभीरुतया सदयं तथा बध्नाति यथा बद्धानामपि तेषामङ्गानि सप्रवीचाराणि भवन्ति, प्रदीपनकादिषु च विनाशो न सम्पद्यते तदाऽसौ सापेक्षः । इह चायं मुनीन्द्रोपदेशः-यच्छ्रावकेण त एव गवादयः परिग्रहीतव्या ये अबद्धा अप्येवमेवासते, भीतपर्षदा च तथा तेन भाव्यं यथा बन्धादिकमन्तरेणापि दृष्टिदर्शनादिमात्रत एव भीतो दासादिः सम्यक् प्रवत्तते । अथ कोऽपि न तथा प्रवर्तते तदा यथोक्तस्वरूपं सापेक्षं बन्धमपि कुर्वन्न व्रतमतिचरति, निरपेक्षे त्वस्मिन् विधीयमाने व्रतातिचार इति ।
वधः:-यष्टिकशादिभिस्ताडनम् , अर्थानादिका तु भावना अत्रापि बन्धवत् कार्या। नवरं निरपेक्षो वधो निर्दयताडना । भीत
Jain Education !
For Private Personel Use Only
Mhinelibrary.org

Page #275

S
श्रीधर्मरत्न प्रकरणम् ॥१२॥
कृतव्रतज्ञानाख्यं लक्षणम्
ARAB8&&&&&&&&&&&&&&&&
पर्षदोऽपि च यदि तस्य कश्चिन्न विभेत्यतोऽसङ्गतं किश्चिदाचरति तदा मर्माणि मुक्त्वा सदयस्य तं लतया दवरकेण वा सकृत् द्विर्वा ताडयतोऽपि सापेक्षो वधः।
छवि:-त्वक् तद्योगाच्छरीरमपि छविः तस्य च्छेदः-असिपुत्रिकादिभिः पाटनं छविच्छेदः, अत्रापि भावना निगदितानुसारत एव कार्या । नवरं-करचरणकर्णनासिकागलपुच्छाद्यवयवान् निर्दयं छिन्दानस्यासौ निरपेक्षः, अरुगण्डमांसाङ्कुरादिकं च सदयं छिन्दतः सापेक्षः ।
भरणं भारः, अतीवभारोऽतिभारः, प्रभूतस्य धान्यपूगफलादेवृषभादेः पृष्ठादावारोपणमतिभारारोपणम् । इह चैवं पूर्वमुनिनिगदिता | यतना-या द्विपदचतुष्पदवाहनेन जीविका सा श्रावकेण दूरत एव परित्याज्या । अथ कथमप्यन्यथाऽसौ न भवेत् तदा द्विपदस्ता| वद् यावन्तं भारं स्वयमुत्क्षिपत्यवतारयति च तावन्तमेव वाह्यते । चतुष्पदस्तु यावन्तं भारं वो क्षमते ततोऽसौ कियताप्यूनः क्रि यते, हलशकटादिषु पुनरुचितवेलायामसौ मुच्यते ।
भक्तपानयोः-भोजनोदकयोर्व्यवच्छेदः-निवारणं भक्तपानव्यवच्छेदः । अर्थानादिचिन्ताऽत्रापि तथैव कार्या । नवरं सापेक्षा रोगचिकित्सार्थमसौ सम्भवति, अपराधकारिणि च वाचैव ब्रूयात् , यथा-न दास्ये तव भोजनादि । शान्तिनिमित्तं चोपवासं कारयेत् । किंबहुना ? यथा मूलगुणस्य प्राणातिपातविरमणस्य मालिन्यं न भवति तथा यतितव्यमिति ।
अत्राह कश्चित्ननु प्राणिनामतिपात एवानेन प्रत्याख्यातो न बन्धादयः ततस्तत्करणेऽपि कोऽस्य दोषः ? यथागृहीतविरतेरखण्डितत्वात् ; अथ
॥१२०॥
Jain Educatio
For Private Personel Use Only
X
jainelibrary.org

Page #276

Jain Education
बन्धादयोऽपि प्रत्याख्यातास्तेन तर्हि तत्करणे व्रतभङ्ग एव विरतेः खण्डितत्वात् कुतोऽतीचारत्वम् ? किश्च बन्धादीनामपि प्रत्याख्येयत्वेऽङ्गीक्रियमाणे प्रस्तुतव्रतेयत्ता विशीर्येत बन्धादीनामपि पृथग्व्रतत्वादिति ।
अत्रोच्यते
मुख्यतया प्राणातिपात एव तेन प्रत्याख्यातो न बन्धादयः केवलं तत्प्रत्याख्यानेऽर्थतस्तेऽपि प्रत्याख्याता एव द्रष्टव्याः, प्राणातिपातनिबन्धनभूतत्वात्तेषाम् । यदि तेऽपि प्रत्याख्यातास्तर्हि भवतु तत्करणे व्रतभङ्गो नातिचार इति चेत्, नैवम्, द्विविधं हि व्रतम्-अन्तर्वृत्या बहिर्वृत्या च । तत्र मारयामीतिविकल्पशून्योऽपि यदा कोपाद्या वेशात् परप्राणप्रहाण निरपेक्षो बन्धादौ प्रवर्त्तते, न च स्वायुर्वलीयस्त्वादिकारणात्तस्य बन्धादिविषयीकृतस्य जन्तोर्मृत्युः संपन्नस्तदा दयापरिणतिवर्जिततया विरत्यनपेक्षमवृच्या भग्नमन्तर्वृच्या व्रतम्, प्राणिघाताभावात्तु बहिर्वृत्त्या पालितम्, ततो देशस्य भञ्जनाद्देशस्य तु पालनादतिचारव्यपदेशः प्रवर्त्तते ।
उक्तं चन मारयामीति कृतव्रतस्य, विनैव मृत्युं क इहातिचारः ! |
इत्याशङ्क्योत्तरमाह
निगद्यते यः कुपितो वधादीन, करोत्यसौ स्यान्नियमेऽनपेक्षः ॥ १ ॥
मृत्योरभावान्नियमोऽस्ति तस्य, कोपाद् दयाहीनतया तु भग्नः । देशस्य भङ्गादनुपालनाच, पूज्या अती चारमुदाहरन्ति ||२|| यच्चोक्तं व्रतेयत्ता विशीर्येत इत्यादि तदयुक्तम्, विशुद्ध हिंसादिविरतिसद्भावे हि बन्धादीनामभाव एवेति । तस्माद् बन्धादयो

ainelibrary.org

Page #277

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
॥१२॥
XXXREAKERACREAK
ऽतिचारा एव, न पृथग्व्रतानि । बन्धादिग्रहणस्य चोपलक्षणत्वादपरेऽपि हिंस्रमन्त्रतन्त्रादयोऽतिचारतयाऽत्र द्रष्टव्याः।
उक्तं सातिचारं प्रथममणुव्रतम् । अथ स्थूलमृषावादविरमणलक्षणं द्वितीयं तदुच्यते-तत्र स्थलः-परिस्थूरद्विपदादिवस्तुविषयोऽतिदुष्टविवक्षासमुद्भवः स चासौ मृषावादश्च-अनृताभिधानरूपः स्थूलमृषावादस्तस्य विरमणम् ,न तु सूक्ष्मस्य,तस्य महाव्रतविषयत्वात् । स च कन्यागोभूम्यलीकन्यासापहारकूटसाक्षित्वभेदात् किल पञ्चविधः । तत्र निदोषामपि कन्यां सदोषां व्यत्ययेन वा बदतः कन्यालीकम् । कन्यालीक चोपलक्षणमात्रं सर्वस्यापि द्विपदविषयालीकस्य । एवं गवालीकमपि भावनीयम, नवरमिदं चतुष्पदविषयस्य सर्वस्याप्यलीकस्योपलक्षणम् । परसकामप्यात्मादिसत्कां भुवं वदतो भूम्यलीकम् , इदं च सर्वस्याप्यपदविषयस्यालीकस्योपलक्षणम् । यद्येवं कन्यादिविशेषोपादानमुत्सृज्य सामान्येन द्विपदचतुष्पदापदग्रहणमेव कस्मान्न कृतम् । तदतिरिक्तवस्त्वभावेन सर्वसङ्ग्रहसिद्धा, सत्यम् , किन्तु कन्याद्यलीकानों लोकेऽतिगर्हितत्वाद्विशेषेण तद्वजेनार्थं तदुपादानम् । अत एव द्विपदादिविषयालीकतोऽन्यालीकासम्भवेऽपि लोकेऽतिगर्हिततया रूढत्वान्न्यासापहार-कूटसाक्षिकत्वे कन्यालीकत्वादिभ्यः पृथगुपात्त। ननु तथापि न्यासापहारस्यादत्तादानविषयत्वादिहोपादानमसंगतम्, सत्यम्, किन्त्वपलापवचनस्य मृपावादविषयत्वाददोषः।
अत्रापि पञ्चातिचारा वर्जनीयाः, तद्यथासहसाभ्याख्यानं रहसाभ्याख्यानं खदारमन्त्रभेद: सपोपदेशः कूटलेख्यकरणं चेति। तत्र सहसा-अनालोच्य अभ्याख्यानम्असदोषाध्यारोपणम् , यथा--चौरस्त्वं पारदारिको वेत्यादि।
॥१२१॥
Jain Educalan
a

Painelibrary.org

Page #278

SEXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
रहसा-एकान्तेन हेतुभूतेनाभ्याख्यानम् , इदमुक्तं भवति-रहसि मन्त्रयमाणानभिवीक्ष्य वदति, यथा-एष मन्त्रो मया ज्ञातः, | इदं चेदं च राजविरुद्धादिकमिह मन्त्र्यत इति ।
अत्राह-नन्वभ्याख्यानमसदोषाभिधानरूपत्वान्मृषावाद एव, अतस्तदभिधाने व्रतभङ्ग एव, कुतोऽतिचारता? सत्यम्, किन्तु यदा परोपघातकमनाभोगादिनाऽभिधत्ते तदाऽसंक्लेशभावेन व्रतनिरपेक्षत्वाभावान्न तद्भङ्गः, परोपघातहेतुरूपत्वात्तु भङ्गरूपतयाऽतिचारतेति, यदा तु तीवसंक्लेशयुक्तोऽभ्याख्याति तदा व्रतनिरपेक्षत्वाद् भङ्ग एव ।
आह चसहसभक्खाणाई, जाणंतो जइ करेज तो भंगो । जइ पुणऽणाभोगाईहिंतो तो होइ अइयारो॥ स्वदाराणां मन्त्र:-विश्रम्भभाषितं तस्य भेदः-अन्यकथनम् , दारग्रहणं चेह मित्राद्युपलक्षणम् । अयं चानुवादरूपत्वेन सत्यत्वाद् यद्यप्यतिचारोन घटते तथापि मन्त्रितार्थप्रकाशनजनितलज्जादिभावतः खदारादेर्मरणादिसम्भवेन परमार्थतस्तस्यासत्यता, "सच्चं पितं न सच्च, जं परपीडाकरं वयणं" इत्यादिवचनात् । अतः कथञ्चिद्भङ्गात्कथश्चनाभङ्गादतीचारतेति ।
मृषा-अलीकं तस्योपदेशो मृषोपदेशः, इदमेवं चैवं बृहीत्यादिकमसत्याभिधानशिक्षणमित्यर्थः । इह व्रतसंरक्षणे निर्गतापेक्षत्वादनाभोगादिना परेषां मुपोपदेशं यच्छतोऽप्यतिचारता ।
कूटलेख्यस्य-असद्भूतार्थसूचकाक्षरलेखनस्य करणम् , इहापि मृषाभणनमेवमया प्रत्याख्यातम् , इदं तु लेखनम् , इति भावनया मुग्धबुद्धेव्रतसव्यपेक्षस्यातिचारता भावनीया। अन्यथा वा अनाभोगादिकारणेभ्योऽसौ वाच्येति ।
EXREAKHEESEEBAB*
Jain Education
!
For Private & Personel Use Only
Koxifinelibrary.org

Page #279

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
कृतव्रतज्ञानाख्य लक्षणम्
॥१२२॥
उक्तं सातिचार द्वितीयमणुव्रतम् । अथ स्थूलादत्तादानविरमणलक्षणं तृतीयमुच्यते-तत्र चौर्यारोपणहेतुतया प्रसिद्ध स्थूलं इन्धननीरणधान्यादि, न तु कर्णशोधनशलाकादि, तच्च तददत्तं च तस्यादानं-ग्रहणं तस्य विरमणं स्थूलादत्तादानविरमणम् । इदं च सचेतनाचेतनमिश्रवस्तुविषयत्वात् त्रिधा । अत्रापि पश्चातिचारा वर्जनीयाः, तद्यथा-स्तेनाहृतं तस्करप्रयोगो विरुद्धराज्यगमनं, कूटतुलाकूटमानकरणं तत्प्रतिरूपव्यवहारश्चेति । तत्र स्तेनैः-चौरैराहृतं-आनीतं कुङ्कुमादि स्तेनाहृतम् , इदं लोभदोषात् काणक्रयेण गृहंश्चौरो व्यपदिश्यते ।
यदाहचौरश्चौरापको मन्त्री, भेदज्ञः, काणकक्रयी। अन्नदः स्थानदश्चैव चौरः सप्तविधः स्मृतः॥ तदित्थं चौर्यकरणाद् व्रतभङ्गः 'वाणिज्यमेव मया विधीयते न चौर्यम्' इत्यध्यवसायतो व्रतनिरपेक्षत्वाभावादभङ्ग इत्युभयरूपत्वादतिचारता।
तस्कराः-चौरा एव तेषां प्रयोजनं प्रयोगः-'किमिदानीं निर्व्यापारास्तिष्ठथ यूयम् यदि शम्बलादिकं नास्ति भवतां तदा तदहं प्रयच्छामि, युष्मदानीतमोषस्य यदि विक्रायको न कश्चिदस्ति तदाहं विक्रेष्ये, गच्छत चौर्यार्थ यूयम्' -इत्यादिवचनैश्चौराणां स्तेयक्रियायां व्यापारणमित्यर्थः । अत्रापि भङ्गसापेक्षनिरपेक्षताभ्यामतिचारता भावनीयेति ।
विरुद्धः-निजदेशस्वामिनःप्रतिपन्थी तस्य राज्यं-कटकं देशो वा विरुद्धराज्यम् । तत्र निजस्वामिनो निषेधवचनमतिलय क्रमणं विरुद्धराज्यातिक्रमः । अयं च अद्यापि स्वस्वामिनोऽननुज्ञातस्य परकटकादिप्रवेशस्य
॥१२२॥
Jain Educati
For Private Personel Use Only
Alainelibrary.org

Page #280

"सामीजीवादिन, तित्थयरेणं तहेव य गुरूहिं । एयस्स उ जा विरई, अदिन्नदाणस्स सा विरई ॥" इत्यदत्तादानलक्षणयोगाद् विरुद्धराज्यातिक्रमकारिणां चौर्यदण्डयोग्यतावाप्तेश्चादत्तादानरूपत्वाद् भङ्ग एव तथापि 'वाणिज्यमेवेदं मया कृतं न चौर्यम्' इति भावनया व्रतनिरपेक्षत्वाभावाल्लोके चौरोऽयमिति व्यपदेशाभावाच्च अतिचारता।।
कूटतुलाकूटमानयोर्व्यवस्थापेक्षया न्यूनाधिकयोः करणं कूटतुलाकूटमानकरणम् । तेन प्रस्तुतेन कुङ्कुमादिना प्रतिरूपं-सदृशं कुसुम्भादि प्रक्षिप्यते यत्र व्यवहारे स तत्मतिरूपो व्यवहारः, अथवा तत्प्रतिरूपेण-सहजकर्पूरादिसदृशेन कृत्रिमकर्पूरादिना यो व्यवहारः स तत्प्रतिरूपव्यवहारः। एतौ च कूटतुलाकूटमानतत्प्रतिरूपव्यवहारौ यद्यपि वञ्चनापरिणामेन परधनग्रहणरूपतया व्रतभङ्गरूपौ, तथापि 'क्षत्रखननादिकमेव चौर्यम् , इदं तु वणिकलोपजीवनमेव' इति स्वकीयकल्पनामात्रमपेक्ष्यातिचारतयोक्ताविति ।
उक्तं सातिचारं तृतीयाणुव्रतम् ।। अथ परदारविरमणं खदारसन्तोषलक्षणं चतुर्थमणुव्रतमुच्यते-तत्र परे-आत्मीयव्यतिरिक्ताः पुरुषाः तथा मनुष्यजात्यपेक्षया देवास्तियश्चश्च तेषां दाराः-परिणीतसंगृहीतभेदानि नारीरूपाणि कलत्राणि देव्यस्तिरभ्यश्चेति परदाराः तेषां विरमणं वर्जनम् । यद्यप्यपरिगृहीता देव्यस्तिरभ्यश्च काश्चित् संगृहीतुः परिणेतुः कस्यचिदभावाद्वेश्याकल्पा एव भवन्ति तथापि परजातीयभोग्यत्वात् परदारा एवेति वर्जनीयाः । तथा खदारैः सन्तोषः-यथा परकलत्रं तथा वेश्यामपि वर्जयित्वा स्वदौरैरेव कश्चित् सन्तुष्यतीत्यर्थः । उपलक्षणत्वाद् योषितां स्वभर्तृव्यतिरिक्तस्य सामान्यतः पुरुषमात्रस्य वर्जनमित्यपि द्रष्टव्यम् ।
अत्रापि पञ्चातिचारा वर्जनीयाः, तद्यथा
&
&&
&&&&
JainEducation TYMYH
For Private Personal Use Only
ainelibrary.org

Page #281

गीधर्मरत्नप्रकरणम् १२३ ॥
कृतव्रतज्ञानाख्यं लक्षणम्
SEARCREEEEEEE
इत्वरपरिगृहीतागमनं अपरिगृहीतागमनं अनङ्गक्रीडा परविवाहकरणं कामे तीव्राभिलाषश्चेति ।
अमीषां चायं विषयविभाग:परदारवज्जिणो पंच होति तिण्णि उ सदारसंतुठे । इत्थीए तिण्णि पंच उ, भंगविगप्पेहि नायव्वा ॥ तत्रापि इत्वरं-स्वल्पकालं परिगृहीता-स्वीकृता या केनचित् काचिद् वेश्या तस्यां गमनं परदारवर्जकस्यातिचारः, तस्यास्तावन्तं कालमर्थप्रदानतः परेण परिगृहीतत्वेन परदारत्वात्, 'वेश्यामेवैतां याम्यहं न परकलत्रम्' इति स्वकल्पनामावतस्तु वेश्यारूपत्वादि|ति भावः । अपरिगृहीता-अनाथकुलाङ्गना तस्यामपि गमनं तस्यातिचारः, लोके तस्याः परदारत्वेन रूढत्वात्, कामुककल्पनया तु भादेरभावतोऽपरदारत्वादिति भावः।
एतौ च द्वावपि स्वदारसन्तोषिणोऽतिचारतया न सम्भवतः, स्वदारव्यतिरेकिण्याः सर्वस्या अपि स्त्रियास्तेन प्रत्याख्यातत्वात् , तद्गमने व्रतभङ्गस्यैव प्राप्तेरिति भावः।
अनङ्ग:-कामः तत्प्रधाना क्रीडा-अधरदशनालिङ्गनकुचमर्दनिका। 'निधुवनमेव व्रतविषयः, नैषा' इति भावनया परदारेश्वेतां कुर्वतः परदारवर्जकस्यातिचारः । एवं स्वदारसन्तोषिणोऽपि परदारादिष्वेतां कुर्वतोऽतिचारता वाच्या।
योषितस्त्वनयैव भावनया पुरुषे आलिङ्गनादि कुर्वत्या अतिचारता वाच्या । परेषां-स्वकीयापत्यव्यतिरिक्तानां कन्याफललिप्सया स्नेहसम्बन्धादिना विवाहस्य विधानं परविवाहकरणम् । इदं च परदारवर्जकस्वदारसंतुष्टयोर्योषितश्च त्रयाणामप्यतिचारतया सम्भवति, यदा हि 'परदारादिषु मैथुनं न कुर्वे, न कारयामि' इत्यभिग्रहः स्यात्तदा परविवाहकरणेऽर्थतो मैथुनस्य तेषु करणमनुष्ठितं भवत्यतो
॥१२३॥

For Private & Personel Use Only

Page #282

भङ्गः, 'विवाह एवायं मया विधीयते, न परदारादिमैथुनम्' इति भावनया तु व्रतसापेक्षत्वादभङ्ग इत्यतिचारता ।
कामे-कामोदयजन्ये मैथुने अथवा "सूचनात् सूत्रम्" इति कामे-कामभोगेषु, तत्र समयपरिभाषया कामौ-शब्दरूपे भोगा:गन्धरसस्पर्शास्तेषु तीव्राभिलापः-अत्यन्तं तदध्यवसाय:, अयमपि पूर्वोक्तानामतिचारतया युज्यत एव । यद्यपि हि स्वदारादिषु तीयोऽपि कामाभिलाषस्तेषां साक्षादप्रत्याख्यातत्वान्मुत्कल एवेति कुतस्तत्करणेऽप्यतिचारसम्भवः१ तथाप्यसौ न विधेयः,यतो विदितजिनवचनः श्रावकः श्राविका वाऽत्यन्तपापभीरुतया ब्रह्मचर्य चिकीर्षुरपि यदा वेदोदयासहिष्णुतया तद्विधातुं न शक्नोति तदा यापनामात्रार्थ स्वदारसन्तोषादि प्रतिपद्यते, अतीव्राभिलाषिणोऽपि च यापनायाः सम्भवात् तीव्राभिलाषोऽर्थतः प्रत्याख्यात एवेति तत्करणे व्रतसापेक्षत्वे च भङ्गाभङ्गरूपत्वादतिचारता ।।
ननु योषितोऽनङ्गक्रीडादयस्त्रयोऽतिचारा भाविताः, पञ्चातिचारपक्षस्तु तस्याः कथं भाव्यते? उच्यते यदा स्वकीयपतिः सपत्न्या वारकदिने परिगृहीतो भवति तदा सपत्नीवारकमतिक्रम्य तं परिभुजानाया आद्यातिचारोऽपि सम्भवति, द्वितीयस्त्वतिक्रमाद्य वस्थायां परपुरुषमभिसरन्त्याः । ___अतिक्रमव्यतिक्रमातिचारास्तु आधाकर्माश्रित्य शास्त्रान्तरे इत्थं भाषिताः, यथा-आधाकर्मनिमन्त्रणमभ्युपगच्छन् साधुरतिक्रमे वर्तते तावद् यावद् ग्रहणार्थ पदोत्क्षेपः, तत्प्रभृति पुनर्व्यतिक्रमस्तावद् यावदाधाकर्मग्रहणम्, तत्प्रभृति पुनरतिचारस्तावद् यावत् तस्यपरिभोगः, तस्मिंस्तु कृतेऽनाचारः, एषणाभङ्गः इत्यर्थः ।
उक्तं च
Jain Education iral
For Private & Personel Use Only
Mainelibrary.org

Page #283

C
श्रीधर्मरत्नप्रकरणम् ॥१२४ ॥
आहाकम्मनिमंतण, पडिसुणमाणे अइक्कमो होइ । पयभेयाइ वइक्कम, गहिए तइएयरो गिलिए ॥
एवमेतदनुसरतोऽप्यन्यत्राप्याद्यपदत्रयेऽतिचारता भावनीया, अतिक्रमव्यतिक्रमयोरप्यतिचारभेदत्वात् चतुर्थपदे तु विवक्षितव्रतभङ्ग इत्यलं प्रसङ्गेन । तदित्थं पश्चातिचारा योषितोऽपि भाविता इति ।
उक्तं सातिचारं चतुर्थमणुव्रतम् ।
अथ स्थूलपरिग्रहविरमणलक्षणं पञ्चम, तदुच्यतेतत्र स्थूलः-अपरिमितः स चासौ परिग्रहः स्थूलपरिग्रहः, स च क्षेत्रवास्तुहिरण्यसुवर्णधनधान्यद्विपदचतुष्पदकुप्यलक्षणनवविधवस्तुविषयत्वान्नवविधः, तस्य स्वकीयावस्थानुरूपं विरमणं पञ्चममणुव्रतम् ।
अत्रापि पञ्चातिचारा वर्जनीयाः, तद्यथाक्षेत्रवास्तुप्रमाणातिक्रमः हिरण्यसुवर्णप्रमाणातिक्रमःधनधान्यप्रमाणातिक्रमः द्विपदचतुष्पदप्रमाणातिक्रमः कुप्यप्रमाणातिक्रमश्चेति।
उक्तं चखित्ताइ-हिरनाई-धणाइ-दुपयाइ-कुप्पमाणकमा । जोयण-पयाण-बंधण-कारण-भावेहि नो कुणइ ।।
तत्र क्षेत्रम्-सस्योत्पत्तिभूमिः, तच्च सेतुकेतूभयभेदात् त्रिधा । तत्र सेतुक्षेत्रमरघट्टादिसेच्यम् , केतुक्षेत्रं पुनराकाशोदकनिष्पाद्यम् , उभयक्षेत्रं तु तदुभयहेतुकमिति । वास्तु-अगारं ग्रामनगरादि च । तत्रागारं त्रिविधम्-खातमुच्छृतं खातोच्कृतं च। तत्र खातं भूमिगृहादि, उच्छृतं भूम्युपर्युच्छ्रयेण कृतम् , उभयं तु भूमिगृहस्योपरि प्रासादः । तयोश्च क्षेत्रवास्तुनोः प्रमाणस्य योजनेन-क्षेत्रान्तरादि
कृतव्रतज्ञानाख्यं लक्षणम्
AKE&&&&&&&&
दिसेव्यम् , केतक्षात च। तत्र खातरादि
॥१२४॥
Jain Educator
For Private Personel Use Only

Page #284

मीलनेनातिक्रमोऽतिचारो भवति । तथाहि-किल 'एकमेव क्षेत्रं वास्तु वा' इत्यभिग्रहवतोऽधिकतरतदभिलाषे सति व्रतभङ्गभयात् प्राक्तनक्षेत्रादिप्रत्यासन्नं तद् गृहीत्वा पूर्वेण सह तस्यैककरणार्थ वृत्याद्यपनयनेन तत्र योजयतो व्रतसापेक्षत्वात्कथञ्चिद् विरतिबाधनाचातिचार इति।
हिरण्यं-रजतम् , सुवर्ण-प्रसिद्धम् , तत्पमाणस्य प्रदानेन-वितरणेनातिक्रमोऽतिचारो भवति । यथा-केनापि चातुर्मास्याद्यवधिना | हिरण्यादिप्रमाणं विहितम् , ततस्तेन तुष्टराजादेः सकाशात्तदधिकं तत् कथमपि लब्धम् , तच्च व्रतभङ्गभयात् 'पूर्णे व्रतावधौ ग्रहीष्यामि' इति भावनयाऽन्यस्य हस्ते दत्त्वा मुश्चतीति व्रतसापेक्षत्वादतिचार इति ।
धनं-गणिमधरिममेयपारिच्छेद्यभेदाच्चतुर्विधम्। तत्र गणिमं पूगफलादि, परिमं मञ्जिष्ठादि, मेयं घृतादि, पारिच्छेद्यं माणिक्यादि । धान्यं व्रीह्यादि। एतत्प्रमाणस्य बन्धनतोऽतिक्रमोऽतिचारो भवति । यथा-कृतधनादिपरिमाणः कोऽपि पूर्वलभ्यमन्यद्वा धनादिकं कस्यापि पावें लभते, तच्च व्रतभङ्गभयात् 'चातुर्मास्यादिपरतो गृहगतधान्यादिविक्रये वा कृते ग्रहीष्यामि' इत्येवं बन्धनेनवचननियन्त्रणात्मकेन मूढकादिबन्धरूपेण वा सत्यङ्कारदानादिस्वरूपेण वा स्वीकृत्य यदा दायकादिगेह एव तद्धरति तदाऽतिचार इति।
द्विपदं-पुत्रकलत्रदासीकर्मकरशुकसारिकादि, चतुष्पदं-गवाश्वादि, तयोर्यत् प्रमाणं तस्य कारणेन-गर्भविधापनेनातिक्रमोऽतिचारो भवति । यथा किल केनापि संवत्सराद्यवधिना द्विपदचतुष्पदानां परिमाणं कृतम्, तेषां च संवत्सरमध्य एव प्रसवेऽधिकद्विपदादिभावतो व्रतभङ्गः स्यात्, अतस्तद्भयात् कियन्तमपि कालमतिबाह्य गर्भग्रहणं कास्यतोऽतिचारः, गर्भगताधिकद्विपदादिभावाद् बहिरनिर्गमनेन तदभावकल्पनाच्च व्रतभङ्गाभङ्गाप्राप्तेः।
Jain Education
For Private
Personel Use Only
ainelibrary.org

Page #285

श्रीधर्मरत्न
प्रकरणम् ॥१२५॥
कृतव्रतज्ञानाख्य लक्षणम्
कुप्यं-शयनासनकुन्तखड्गभाजनकच्चोलकादिगृहोपस्कररूपम्, तत्प्रमाणस्य भावेन-पर्यायान्तररूपेणातिक्रमोऽतिचारो भवति । यथा किल केनापि कच्चोलकदशकलक्षणं कुप्यमानं कृतम् , कथञ्चिच्च तदधिकसंभवे सति व्रतभङ्गभयाद्भञ्जयित्वा बहुभिरपि पर्यायान्तरेण दशैव कारयतः स्वसंख्यापूरणात् स्वाभाविकसंख्यावाधनाच्चातिचार इति । ____ तदेवमभिहितानि पश्चाणुव्रतानि, एतानि च मूलगुणा उच्यन्ते, श्रावक धर्मतरोमूलकल्पत्वात्। दिग्वतादीनि तु तदुपचयलक्षणगुगनिबन्धनतयैवात्मसत्तां बिभ्रति, ततस्तानि श्रावकधर्मद्रुमस्य शाखाप्रशाखाकल्पान्युत्तरगुणा इत्याख्यायन्ते । उत्तररूपा गुणा उत्तरगुणाः, उपचयहेतव इत्यर्थः । ते चोत्तरगुणा गुणव्रतादयः सप्त ।
तत्रोधिस्तिर्यदिग्गमनपरिमाणकरणलक्षणं तावदिग्वतमुच्यते-अत्रापि पश्चातिचारा वर्जनीयाः। तद्यथाऊर्ध्व दिक्प्रमाणातिक्रमो अधोदिपमाणातिक्रमः तियग्दिक्प्रमाणातिक्रमः क्षेत्रवृद्धिः स्मृत्यन्तर्धानं चेति । तत्राद्यास्त्रयोऽतिचाराःसुबोधा एव । नवरमूर्खादिदिशांगमनमाश्रित्य प्रमाणस्यातिक्रमोऽतिचारोऽनाभोगादिना अतिक्रमव्यतिक्रमादिनावा प्रवृत्तस्य द्रष्टव्यः, अन्यथा भङ्ग एव स्यादिति भावः।।
क्षेत्रवृद्धिस्त्वेवं भावनीया-यथा केनचित् सर्वास्वपि दिक्षु प्रत्येकं योजनशतात् परतो गमननियमः कृतः, ततश्च पूर्वस्यां दिशि भाण्डं गृहीत्वा योजनशतं यावद् गतः, ततोऽपि परतो भाण्डं बहुतरं मूल्यमवाप्नोत्यतः 'अपरस्यां योजननवतिमेव यास्यामि इति चेतसि व्यवस्थाप्य पूर्वस्यां दिशि दशयोजनानि क्षेत्रवृद्धिं कृत्वा दशोत्तरं योजनशतं गच्छतस्तस्य व्रतसापेक्षत्वात् क्षेत्रवृद्धिलक्षणोऽतिचारः।
स्मृतेः-स्मरणस्यान्तर्धानम् , यथा केनापि पूर्वस्यां दिशि योजनशतं गमनपरिमाणं कृतम्, गमनकाले च स्पष्टतया तत् प्रमा
॥१२५॥
Jain EducaticalhamI
For Private Personel Use Only

Page #286

दतो न स्मरति, किं शतं पञ्चाशद्वा? इति । तेन चैवमुभयांशावलम्बिनि संशये पञ्चाशतमेव यावद् गन्तव्यम् , तत्परतोऽपि गच्छतोऽतिचारः, शतादपि परेण गच्छतस्तु भङ्ग इति ।
उक्तं दिखतम् , इदानीमुपभोगपरिभोगव्रतमुच्यते
इदं च द्विधा–भोजनतः कर्मतश्च । तत्र उप इति-सकृदंतर्वा भुज्यते इत्युपभोगोऽन्नपानादि, परीति-पुन:पुनर्बहिर्वा भुज्यत इति परिभोगो हिरण्यवस्त्रादि ।
आह-ननु यद्यत्र हिरण्यादय उपभोगपरिभोगशब्दवाच्यास्तर्हि कर्मत इदं व्रतं नोपपद्यते, कर्मशब्दस्य क्रियावचनत्वेन युष्माकमभिप्रेतत्वात , कर्मणश्चोपभुज्यमानत्वपरिभुज्यमानयोरसंभवात् । सत्यम्-किन्तु कर्मणो वाणिज्यादेरुपभोगपरिभोगकारणत्वाद "कारणे च कार्योपचारात" कर्मण एवोपभोगपरिभोगवाच्यता विवक्षितेत्यलं चर्चया। उपभोगपरिभोगयोतं नियतपरिमाणादिकरणमुपभोगपरिभोगवतम् । तत्र भोजनतस्तावत् श्रावकेण प्रासुकैषणीयभोजिना भवितव्यम् , तदभावेऽनेषणीयमप्यचित्तं, तदसत्त्वे तु बहुसावद्यमशनादिकं परिहरति ।
तत्राशने तावत्"सव्वा य कन्दजाई, सूरणकन्दो य वजकन्दो य । अल्लहलिद्दा य तहा, अल्लं तह अल्लकच्चूरो॥ सत्तावरी विराली, कुमारि तह थोहरी गलोई य। ल्हसणं वंसकरिल्ला, गज्जर तह लोणओ लोढा ॥ गिरिकण्णि किसलपत्ता, कसेरुया थेग अल्लमुत्था य । तह लोण रुक्खछल्ली, खिल्लूडो अमयवल्ली य॥
BADMASase
Jain Education
For Private Personel Use Only
linelibrary.org

Page #287

श्रीधर्मरत्न - प्रकरणम्
॥ १२६॥
Jain Education
मूला तह भूमिरुहा, विरुहाईं ढक्कवत्थुलो पढमो । सूयरवल्लो य तहा पल्लको कोमलंबिलिया ॥ आलुय तह पिंडालु, समभंगमहीरुगाइ लक्खणओ । जाणेज्जऽणंतकायं अन्नं पि जिणेहि निद्दिहं ॥ " इति समयोक्तानन्तकायान् बहुबीजानि मांसादिकं च वर्जयति ।
पाने - मांसरसमित्यादि, खादिमे - वटपिप्पलोदुम्बरप्लक्षकाकोदुम्बरफलानि समये पञ्चोदुम्बरीत्याख्यया प्रसिद्धानि नियमयति, स्वादिमेतु - मध्वादि, शेषेऽप्यल्पसावद्ये ओदनादावचित्तभोजित्वादिकं परिमाणनैयत्यं विधेयम् । अत्यन्तचेतोगृद्धयुन्मादापवादादिजनकं वस्त्रवाहनालङ्कारादिकं वर्जयेत्, शेषेऽपि माननियतता कार्येति ।
कर्मतोऽपि श्राद्धेन तावत् कर्म न किश्चित् कर्त्तव्यम्, निरारम्भतयैव स्थातव्यम् । अथैवं न निर्वहति तदा निस्त्रिंशजनोचितानि बहुसावद्यानि - कोट्टपाल - गुप्तिपालादिकर्मलक्षणानि खरकर्माणि - हलमुशलोदूखलशस्त्रलोहविक्रयादिलक्षणानि च वर्जयित्वा अल्पसाव - द्यमेव कर्म विदधाति ।
अत्रापि भोजनतः पञ्चातिचारा वर्जनीयाः । तद्यथा -
सचित्ताहारे सचित्तपडिबद्धाहारे अप्पोलिओसहिभक्खणया दुप्पोलिओसहिभक्खणया तुच्छोसहिभक्खणया ।
एते च प्रत्याख्यातसचित्तस्याचित्तभोजिनोऽतिचारा द्रष्टव्याः । अस्य चानाभोगातिक्रमादिना कन्दादिसचित्तस्याहारोऽतिचारः । तथा सचित्ते आग्रगोधिकादौ प्रतिबद्धं पक्कत्वगादीति गम्यते, मुखे प्रक्षिप्य पक्वत्वगाद्येवाचितं भक्षयिष्यामि सचित्तं त्वगस्थिकं त्यक्षामीति बुद्ध्या सचितप्रतिबद्धस्याहारोऽतिचारः, व्रतसापेक्षत्वात् ।

कृतव्रतज्ञानाख्यं लक्षणम्
२
॥१२६॥
Jainelibrary.org

Page #288

तथा अपक्वायाः-अग्न्यसंस्कृताया औषधेः-गोधूमादिधान्यरूपाया भक्षणमेव भक्षणतातिचारः। इदमुक्तं भवति-पिष्टत्वादचेतनमिति सम्भावनया सम्भवत्सचित्तावयवं वह्वयसंस्कृतं कणिक्कादिकं भक्षयतोऽतिचारः।
तथा दुष्पक्वायाः-वहिना संस्कृतासंस्कृतस्वरूपत्वेन सम्भवत्सचित्तावयवाया औषधेः-पृथुकादिरूपाया भक्षणतातिचारः । तुच्छा:-तथाविधतृप्त्यजनकत्वेन असारा औषधयः-कोमलमुद्गादिफलीरूपास्तद्भक्षणतातिचारः।
आह-ननु यद्येताः सचेतनास्तहि तद्भक्षणं प्रथमातिचारान्न विशिष्यते, अथाचित्तास्ततिचार एव न सम्भवति, सत्यम् , किन्तु योऽत्यन्तसावद्यभीरुतया सचित्तं प्रत्याख्याति तस्याचेतना अप्येता भक्षयतस्तथाविधतृप्त्यसम्पादकत्वाद् लौल्यमेवावशिष्यते, अतोऽचेतनीकृत्याप्येता न भक्षणीयाः, तद्भक्षणेतु वस्तुतो व्रतविराधनादतिचारः।
एवं रात्रिभोजनमांसादिव्रतेषु वस्त्रादिपरिभोगवतेषु चानाभोगातिक्रमादिनाऽतिचाराः स्वयमभ्यूह्याः, उपलक्षणमात्रत्वादमीषामिति । ___ कर्मतस्तु पञ्चदशातिचारा वर्जनीयाः, के च अङ्गारादिकर्मरूपाः । तत्राङ्गारकर्म-यत्राङ्गारान् कृत्वा विक्रीणीते १। वनकर्म-यत्र समुदितं वनं क्रीत्वा ततश्छिचा विक्रीय च तल्लाभेन जीवति २ । शकटिकर्म-यत्र शाकटिकत्वेन निर्वहति ३ । भाटीकर्म-यत्र खकीयगन्त्र्यादिना परकीय भाण्डं वहति, अन्येषां वा भाटकेन शकटबलीवर्दादीनर्पयति ४ । स्फोटीकर्म-उडत्वं यद्वा हलेन भूमेः स्फो
टनम् ५। दन्तवाणिज्यं यत्र प्रथमत एव पुलिन्द्राणां दन्तानयननिमित्तं मूल्यं ददाति ततस्ते गत्वा तदर्थ हस्तिनो घ्नन्ति एवं | शङ्खचर्मादिमूल्यदानमपीह वाच्यम् ६ । लाक्षावाणिज्यं प्रतीतम् ७ । रसवाणिज्यं-मदिरादिविक्रयः ८। केशवाणिज्यं -यत्र दास्यादिजीवान् गृहीत्वा अन्यत्र विक्रीणीते ९ । विषवाणिज्यं प्रसिद्धम् १० । यन्त्रपीडनकर्म-तिलेक्षुयन्त्रादिना तिलादिपीडनम् ११ ।
Jain Education lian
For Private Personel Use Only

Page #289

श्रीधर्मरत्न
प्रकरणम्
॥१२७॥
निर्लाञ्छनकर्म-बलीवर्दतुरगादीनां वर्धितककरणम् १२ । दवाग्निदानं - सुज्ञेयम्, तच्च किल भूमिषु तरुणतृणरोहणार्थं केचित् कुर्वन्ति १३ । सरोद्द्दतडागादिशोषणमपि तत्र धान्यादिवपनार्थं प्रसिद्धमेव १४ । असतीपोषण – ये केचित् दासीः पोषयन्ति, तत्सम्बन्धिनीं च भाटीं गृह्णन्ति, यथा गोल विषय इति १५ ।
एतानि पञ्चदश कर्मादानानि षड्विधजीवघातादिमहासावद्यहेतुत्वाद् वर्जनीयानि, उपलक्षणमात्रमेतानि, अन्यान्यप्येवंजातीयकानि बहुसावद्यानि कर्माणि परिहार्याण्येव ।
आह--- नन्वङ्गारकर्मादयः खरकर्मस्वरूपा एव, ततश्च येन खरकर्म प्रत्याख्यातं तेनैते प्रत्याख्याता एवेति तेषु वर्त्तमानस्य भङ्ग एव स्यात् कथमतिचारता ? सत्यमिदम्, यत आकुट्या प्रवर्त्तमानस्य भङ्ग एव, अनाभोगातिक्रमादिना तु तत्करणेऽतिचारताऽवगन्तव्येति । उक्तमुपभोगपरिभोगव्रतम् । इदानीमनर्थदण्डविरमणव्रतमुच्यते
तत्रार्थ:- प्रयोजनं तदभावोऽनर्थः, दण्डयते आत्मा अनेनेति दण्डः - पापबन्धादिरूपो निग्रहः, अनर्थेन - प्रयोजनाभावरूपेण निजजीवस्य दण्डोऽनर्थदण्डः ।

स पुनश्चतुर्विधस्तद्यथाअपध्यानं प्रमादाचरितं हिंस्रप्रदानं पापकर्मोपदेश इति ।
तत्रापध्यानम् —
66
'कइया वच्च सत्थो १, किं भंडं ? कत्थ कित्तियं भूमिं १ । को कयविकयकालो १, निव्विसई किं कहिं केण १ ॥ "

कृतव्रतज्ञानाख्यं
लक्षणम्
२
॥१२७॥

Page #290

इत्यादिनिष्प्रयोजनासमञ्जसचिन्तारूपम् । प्रमादः-मद्यविषयकषायनिद्राविकथालक्षणः,तेन तस्य वा आचरितम्-अनुष्ठानं प्रमादाचरितम्,अथवा आलस्योपहतचेष्टितं प्रमादाचरितमुच्यते । तच्च बहुजीवोपघातहेतुभूतं अस्थगितघृततैलभाजनधारणादि।
हिंसनशील हिंस्र शस्त्रानलहलोदूखलविषादि, तस्य प्रदानं-अन्यस्मै समर्पणं हिंस्रप्रदानम् । पापहेतुत्वात् पापं कर्म-कृष्यादिक्रियारूपं तस्योपदेशः पापकर्मोपदेश इति चतुर्विधोऽनर्थदण्डः तस्माद्विरमणमनर्थदण्डविरमणम् ।
अत्रापि पञ्चातिचारा वर्जनीयाः। तद्यथाकन्दर्पः कौत्कुच्यं मौखयं संयुक्ताधिकरणता उपभोगपरिभोगातिरेक इति ।
तत्र कन्दर्पः-कामः, तदुद्दीपको हास्यप्रधानस्तथाविधवाझयोगोऽपि तद्धेतुत्वात् कन्दर्पः। परेषां हास्यजनकं बहुविधनेत्रसको चादिविक्रियागर्भ भाण्डानामिव चेष्टितं कौत्कुच्यम् । एतौ च द्वावप्यतिचारौ प्रमादाचरितस्य द्रष्टव्यौ, तद्रूपत्वादिति ।
मुखमस्यास्तीति मुखरो-वाचालः, तस्य कर्म मौखर्य-धाष्टर्थमायमसत्यासम्बद्धप्रलापित्वम् । अयं च पापकर्मोपदेशस्यातिचारः, मौखये सति पापकर्मोपदेशसम्भवात् ।
अधिक्रियते नरकादिष्वात्माऽनेनेत्यधिकरणं-तूणीरधनुर्मुशलोदूखलारघट्टादि । संयुक्तम्-अर्थक्रियाकरणयोग्यं प्रगुणीकृतं तच्च तदधिकरणं संयुक्ताधिकरणं न धरणीयम् , प्रगुणं हि तद् दृष्ट्वाऽन्योऽपि याचत इति भावः । अयं हिंस्रप्रदानस्यातिचारः। __उपभोगपरिभोगयोरतिरेकः-आधिक्यमुपभोगपरिभोगातिरेकः। इह किल स्वोपयोगिभ्योऽधिकानि ताम्बूलमोदकमण्डकादीनि
JainEducation
For Private Personal Use Only

Page #291

श्रीधर्मरत्न - प्रकरणम्
॥१२८॥
उपभोगाङ्गानि तडागादिषु न नेतव्यानि, अन्यथा हि पिङ्गादयस्तानि भुञ्जते, ततश्वात्मनो निरर्थककर्मबन्धादिदोषः । अयमपि विषयात्मकत्वात् प्रमादाचरितस्यातिचारः । अपध्यानवते त्वनाभोगादिना प्रवृत्तिरतिचारः । आकुटया प्रवृत्तौ भङ्ग एव । एवं कन्दर्पादिष्वपि यथासम्भवमाकुट्या प्रवृत्तिर्भङ्गरूपैव वाच्येति ।
उक्तमनर्थदण्डविरमणव्रतम् ।
एतानि त्रीण्यपि दिखतादीनि गुणव्रतान्युच्यन्ते, अणुव्रतानां गुणाय - उपकाराय व्रतानि गुणव्रतानीति कृत्वा । भवति ह्यणुव्रतानां गुणवतेभ्य उपकारः, विवक्षितक्षेत्रादिभ्योऽन्यत्र हिंसादिनिषेधादिति ।
तदेवमभिहिता गुणव्रतलक्षणास्त्रय उत्तरगुणाः ।
अथोत्तरगुणचतुष्टयरूपाणि शिक्षाव्रतान्युच्यन्ते
तत्र शिक्षा - अभ्यासस्तत्प्रधानानि व्रतानि शिक्षाव्रतानि, पुनः पुनरासेवार्हाणीत्यर्थः । तानि च सामायिकादीनि चत्वारि । तत्र समस्य-रागद्वेषविरहितस्य जीवस्य आयः - लाभः समायः, समो हि प्रतिक्षणमपूर्वैर्ज्ञानदर्शनचारित्रपर्यायैरधः कृतचिन्तामणिकल्पद्रुमादिप्रभावैर्निरुपमसुखहेतुभिर्युज्यते । समायः प्रयोजनमस्य क्रियानुष्ठानस्येति सामायिकम्, सावद्यपरित्यागनिखद्यासेवनरूपो व्रतविशेष इत्यर्थः ।
इदं च सर्वारम्भप्रवृत्तेन गृहिणा गृहवासमहानीरधेर्निरन्तरोच्छ्रयितातुच्छप्रचुरव्यापारवीचीचयावर्त्तजनिताकुलत्वविच्छेदकं अतिप्रचण्डमोहनरपतिबलतिरस्करणमहायोधकल्पं प्रतिदिवसमन्तराऽन्तरा यत्नेन कर्त्तव्यम् ।

कृतव्रतज्ञानाख्यं लक्षणम्
२
॥१२८॥

Page #292

SEXEEEEEEEEEEEEXXXXXBOO
यत उक्तं परममुनिभिः"सावज्जजोगप्परिवज्जणट्ठा, सामाइयं केवलियं पसत्थं । गिहत्थधम्मा परमं ति नचा, कुज्जा बुहो आयहियं परत्था ।
सामाइयम्मि उ कए, समणो इव सावओ हबइ जम्हा । एएण कारणेणं, बहुसो सामाइयं कुज्जा ॥" अस्यापि पश्चातिचारा वर्जनीयाः।
तत्र मनोवाकायदुष्प्रणिधानलक्षणास्त्रयः । मनःप्रभृतीनां च दुष्प्रणिधानम्-अनाभोगादिना सावधचित्तादिषु प्रवर्तनम् , तथा स्मृत्यकरणं सामायिकस्यानवस्थितस्य करणं च ।।
तत्र स्मृतेरकरणं प्रबलप्रमादान्नैवं स्मरति यदुतास्यां वेलायां सामायिक कर्त्तव्यं कृतं न कृतं वेति, स्मृतिमूलं च मोक्षानुष्ठानमिति। यस्तु करणानन्तरमेव त्यजति यथाकथश्चिद् वाऽनादृतः तत् करोति तस्यानवस्थितसामायिककरणमुच्यते ।
उक्तं च"सामइयं काऊणं, घरचितं कुणइ जंपइ जहिच्छं । अनियंतिओ य देहेण, निष्फलं तस्स सामइयं ॥” इत्यादि। अथ देशावकाशिकलक्षणं द्वितीय शिक्षाव्रतमुच्यते
तत्र दिग्व्रते गृहीतस्य सविस्तरदिप्रमाणस्य देशे संक्षिप्तविभागे अवकाशः-अवस्थानं देशावकाशस्तेन निवृत्तं देशावकाशिकम् , बहुतरदिपरिमाणसङ्कोचरूपमिति भावः।
अत्रापि पश्चातिचारा वर्जनीयाः, तद्यथा-आनयनप्रयोगः प्रेष्यप्रयोगः शब्दानुपातो रूपानुपातो बहिःपुद्गलप्रक्षेप इति ।
Jain Education ! XXXII
For Private Personel Use Only
Jainelibrary.org

Page #293

श्रीधर्मरत्न
कृतव्रतज्ञानाख्य
प्रकरणम्
लक्षणम्
॥१२९॥
8888888888&&&&&&&&&
इदमत्र तात्पर्यम्साधूपाश्रयादौ नियतदेशे वर्तमानः कृतसंक्षिप्ततरदिक्परिमाणो यदा स्वयं व्रतभङ्गभयादगच्छन्नपरस्य पार्थात् सन्देशकादिना विवक्षितवस्तुन आनयनप्रयोगं करोति । तथा प्रेष्यस्य-आदेश्यस्य केनापि प्रयोजनेन विवक्षितक्षेत्राद् बहिः प्रयोग-व्यापारणं करोति । तथा विवक्षितक्षेत्राद् बहिःस्थितं कश्चन दृष्ट्वा व्रतभङ्गभयात्साक्षात्तमाह्वातुमशक्नुवन् व्याजेन तस्याकारणार्थ खकीयशब्दस्य-काशितादेः रूपस्य च-निजाकारस्थानुपातनं करोति । तथा विवक्षितजनस्याकारणार्थमेव नियमविषयीकृतक्षेत्राद् बहिः पुद्गलस्य-लेष्टुकादेः प्रक्षेपं करोति तदा देशावकाशिकव्रतमतिचरति ।
इदं हि 'मा भूद् गमनागमने जीवघातादिसमारम्भः' इत्यभिप्रायेण क्रियते । स च स्वयं कृतोऽन्येन वा कारित इति न कश्चितत्त्वतो विशेषः, प्रत्युत स्वयं च गमने गुणः ईर्यापथादिविशुद्धः, परस्य त्वनिपुणत्वात् कुतस्तच्छुद्धिः इति । | इदं तावद् दिक्परिमाणस्यैव संक्षेपकरणं दर्शितम् , तञ्चोपलक्षणमात्रम् , शेषाणामपि स्थूलपाणातिपातादिवतानां संक्षेपोऽत्रैव द्रष्टव्यः, अन्यथा तत्संक्षेपस्यापि दिनमासादिष्ववश्यं कर्त्तव्यत्वाद् व्रताधिक्यप्राप्ादशव्रतसङ्ख्या विशीर्येतेति ।
अथ पौषधलक्षणं तृतीयं शिक्षाव्रतमुच्यतेतत्र पोषं-पुष्टिं प्रक्रमाद्धर्मस्य धत्ते-करोतीति पौषधः-अष्टमीचतुर्दशीपौर्णमास्यमावास्यापर्वदिनानुष्ठयो व्रतविशेषः।
अयं चाहारशरीरसत्कारब्रह्मचर्याव्यापारपौषधभेदाच्चतुर्विधः । पुनरपि प्रत्येकं द्विधा—देशतः सर्वतश्च । अस्मिन्नङ्गीकृते आहारशरीरसत्कारयोर्देशतः सर्वतो वा परिहारः कर्त्तव्यः, ब्रह्मचर्याव्यापारयोस्तु देशतः सर्वतो वा आसेवनं विधेयमिति भावः ।
BISEXEEEEEEEEEXXXXXX
॥१२९॥

For Private & Personel Use Only

Page #294

BXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
अस्यापि पश्चातिचारा वर्जनीयाः, तद्यथाअप्रत्युपेक्षितदुष्प्रत्युपेक्षितशय्यासंस्तारकः अप्रमार्जितदुःप्रमार्जितशय्यासंस्तारकः अप्रत्युपेक्षितदुष्प्रत्युपेक्षितोच्चारमश्रवणभूमी, अप्रमार्जितदुष्प्रमार्जितोचारप्रश्रवणभूमी पौषधस्य च सम्यगननुपालनमिति ।
पञ्चाप्येते स्पष्टाः। नवरमप्रत्युपेक्षितं-दृष्ट्या अनिरीक्षितम् , तयैव प्रमादितया सम्यगविलोकितं दुष्प्रत्युपेक्षितमुच्यते। अप्रमार्जितं रजोहरणादिना अशोधितम् , दुष्प्रमार्जितं च तेनैव सम्यगशोधितम् ।
ननु पौषधिकस्य किं रजोहरणमस्ति ? अस्तीति ब्रूमः, यतः सामायिकसामाचारी भणता आवश्यकचूर्णिकृतोक्तम्"साहूणं सगासाओ रयहरणं निसिजं वा मग्गइ । अह घरे तो से उवग्गहियं स्यहरणमत्थि त्ति ।" शयनं शय्या-तदर्थः संस्तारकः शय्यासंस्तारकः ।
पौषधस्य च सम्यगननुपालनं तदा भवति यदा उपोषितोऽपि चेतसा आहारं प्रार्थयते, पारणके वा आत्मार्थमाहारं कारयति, शरीरे वा केशरोमादिसंस्थापनोद्वर्तनादीनि शृङ्गारबुद्ध्या करोति, अब्रह्म सावधव्यापारं च कश्चिद् मनःप्रभृतिभिः सेवत इति ।
अथातिथिसंविभागलक्षणं चतुर्थं शिक्षाव्रतमुच्यतेतत्र तिथिपदिलौकिकव्यवहारत्यागाद् भोजनकालोपस्थायी श्रावकस्यातिथिः साधुरुच्यते ।
तदुक्तम्तिथिपर्वोत्सवाः सर्वे, त्यक्ता येन महात्मना । अतिथिं तं विजानीयाच्छेषमभ्यागतं विदुः॥
&&&&&&&&&&&&&&&XXEX
Jain Education
!
For Private & Personel Use Only
Killainelibrary.org

Page #295

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
॥१३०॥
तस्यातिथेः संगतः - निर्दोषो न्यायागतानां कल्पनीयानां वस्तूनां श्रद्धासत्कारादिक्रमयुक्तः पश्चात्कर्मपरिहारार्थं विशिष्टो भागःअंशः अतिथिसंविभागः ।
अस्यापि पञ्चातिचाराः, तद्यथा
सचित्तनिक्षेपः सचित्तपिधानं कालातिक्रमः परव्यपदेशः मत्सरिकता चेति ।
तत्र सचित्ते - पृथिव्यादौ साधुदेयस्य वस्तुनो निक्षेपः-स्थापनं सचित्तनिक्षेपः, तस्यैव सचित्तेन - कूष्माण्डफलादिना पिधानं सचित्तपिधानम्, कालस्य - साधूचितभिक्षासमयस्यातिक्रमः - अदित्सयाऽनागतभोजनपश्चाद्भोजनादिद्वारेणोल्लङ्घनं कालातिक्रमः । परस्य- आत्मव्यतिरिक्तस्य व्यपदेशः - स्वकीयेऽपि साधूचितवस्तुन्यदित्सयैव 'परसत्कमिदं न मदीयम्' इति साधुसमक्षं भणतः परव्यपदेशः ।
मत्सरः - असहनं साधुभिर्याचितस्य कोपनम्, अथवा 'असौ कश्चिद् रङ्कमात्रोऽपि ददाति, अहं तु किं ततोऽपि हीनः' इत्याद्यहङ्काररूपो मत्सरः सोऽस्यास्तीति मत्सरिकस्तद्भावो मत्सरिकता ।
तदेवमुक्तानि लेशतो द्वादशापि श्रावकत्रतानि । विस्तरतस्त्वावश्यकादिभ्योऽवसेयानि ।
तदेवंविधान् व्रतानां भेदानतिचारांश्च विजानाति, व्रतपरिज्ञानस्य चेहोपलक्षणत्वात्तपः संयमफलाद्यपि जानाति, तुङ्गिकानगरी श्रावकसमुदायवत् ।

तद्दृष्टान्तश्चैवम्—

कृतव्रतज्ञानाख्यं लक्षणम्
२
॥१३०॥

Page #296

SSSSSSSKEKAXXXEEEKKRAKARI
- तेणं कालेणं तेणं समएणं तुंगिया नाम नगरी हुत्था, वण्णओ । तीसे णं तुंगियाए नयरीए बहिया उत्तरपुरच्छिमे दिसीभागे पुप्फवईए नाम चेइए हुत्था, वण्णओ। तत्थ ण तुंगियाए नयरीए बहवे समणोवासगा परिवसंति, अड्डा दित्ता वित्ता विच्छिन्नविपुलभवणसयणासणजाणवाहणाइप्णा बहुधणबहुजायरूवश्यया आओगपओगसंपउत्ता विच्छड्डियविउलभत्तपाणा बहुदासीदासगोमहिसगवेलगप्पभूया बहुजणस्स अपरिभूया अहिगयजीवाजीवा उवलद्धपुनपावा आसवसंवरनिन्जरकिरियाहिगरणबंधमुक्खकुसला असहिञ्जदेवासुरनागसुवण्णजक्खरक्खसकिन्नरकिंपुरिसगरुलगन्धव्यमहोरगाइएहिं देवगणेहिं निग्गंथाओ पावयणाओ अणइक्कमणिज्जा निग्गंथे पावयणे निस्संकिया निक्कंखिया निव्वितिगिच्छा लट्ठा गहियट्ठा पुच्छियट्टा अभिगयट्ठा विणिच्छियट्ठा अद्विमिंजपेमाणुरायरत्ता-अयमाउसो! निग्गंथे पावयणे अटे अयं परमद्वे सेसे अणहे । ऊसियफलहा अवंगुयदुवारा चियत्तंतेउरपरघरप्पवेसा बहूहिं सीलव्वयगुणव्वयवेरमणपचक्खाणपोसहोववासेहिं चाउद्दसऽढमुद्दिट्ठ पुणिमासिणीसु पडिपुण्णं पोसहं सम्मं अणुपालेमाणा समणे निग्गंथे फासुएसणिज्जेणं असणपाणखाइमसाइमेणं वत्थपडिग्गहकंबलपायपुंछणेणं ओसहभेसज्जेणं पाडिहारिएण य पीढफलगसिज्जासंथारएणं पडिलाभेमाणा आहापरिग्गहिएहिं तवोकम्मेहिं अप्पाणं भावमाणा विहरति ।
तेणं कालेणं तेणं समएणं पासावच्चिज्जा थेरा भगवन्तो जाइसंपन्ना कुलसंपन्ना बलसंपन्ना रूवसंपन्ना विणयसंपन्ना नाणसंपन्ना सणसंपन्ना चरित्तसंपन्ना लज्जासंपन्ना लाघवसंपन्ना ओयंसी तेयंसी वच्चंसी जसंसी जियकोहा जियमाणा जियमाया जियलोहा जियनिद्दा जिइंदिया जियपरीसहा जीवियासामरणभयविषमुक्का पंचहि अणगारसएहिं सद्धिं संपरिखुडा अहाणुपुचि चरमाणा गामाणुगामं दूइज्जमाणा सुहंसुहेणं विहरमाणा जेणेव तुंगिया नयरी जेणेव पुष्फवईए चेइए तेणेव उवागच्छन्ति, अहापडिरूवं उग्गहं उग्गि
Jnin Education
a
l

N
ainelibrary.org

Page #297

श्रीधर्मरत्न प्रकरणम्
॥१३॥
ण्हित्ता संजमेणं तवसा अप्पाणं भावमाणा विहरति ।
व्रतज्ञानातएणं ते समणोवासगा इमीसे कहाए लद्धट्ठा समाणा हट्ठतुट्ठा अन्नमन्नस्स सद्दावंति, २ एवं वयासि-एवं खलु देवाणुप्पिया! |
ख्योगुणः थेरा भगवंतो जाइसंपन्ना जाव विहरंति, (I. ४०००) तं महाफलं खलु देवाणुप्पिया तहारूवाणं थेराणं भगवंताणं नामगोयस्स वि सवणयाए, किमंग पुण अभिगमणवंदणनमंसणपडिपुच्छणपज्जुवासणयाए ?, तं गच्छामोणं देवाणुप्पिया! थेरे भगवंते वंदामो नमंसामो जाव पज्जुवासामो, एयं णे इहभवे वा परभवे वा अणुगामियचाए भविस्सइ त्ति कटु अन्नमन्नस्स अंतिए एयमदं पडिसुणंति, २ जेणेव सयाई सयाई गेहाई तेणेव उवागच्छन्ति, २ न्हाया कयबलिकम्मा कयकोउय मंगलपायच्छित्ता सुद्धप्पावेसाई मंगल्लाई वत्थाई पवरपरिहिया अप्पमहग्घाभरणालंकियसरीरा सएहिं सएहिं गेहेहिंतो पडिनिक्खमंति, २ एगयओ य मिलायति, २ पायविहारचारेणं तुंगियाए मयरीए मझमज्झेणं निग्गच्छंति। जेणेव पुप्फवइए चेइए तेणेव उवागच्छन्ति, २ थेरे भगवंते पंचविहेणं अभि
तत्र तुङि गमेणं अभिगच्छन्ति, तं जहा-सचित्ताणं दव्वाणं विउसरणयाए, अचित्ताणं दव्वाणं अविउसरणयाए, एगल्लसाडिएणं उत्तरासंगकर
नगरी णेणं, चक्खुफासे अंजलिपग्गहेणं, मणसो एगत्तीभावकरणेणं, जेणेव थेरा भगवन्तो तेणेव उवागच्छन्ति।
श्रावक तिक्खुत्तो आयाहिणपयाहिणं करेंति वंदति नमसंति। तिविहाए पज्जुवासणयाए पज्जुवासंति, तं जहा-काइयाए, वाइयाए, मा-10 दृष्टान्तः णसियाए । काइयाए ताव संकुइयग्गहत्थपाया सुस्वसमाणा नमसमाणा अभिमुहा विणएणं पंजलिउडा पज्जुवासंति । वाइयाए जं जं
॥१३॥ थेरा भगवंतो वागरन्ति तं तं "एवमेयं भंते ! अवितहमेयं भंते ! असंदिद्धमेयं भंते ! इच्छियमेयं भंते ! पडिच्छियमेयं भंते ! से जहेयं तुब्भे वयह" अप्पडिकूलमाणा पज्जुवासंति । माणसियाए महया संवेगं जणयन्ता तिव्वाणुरागरत्ता पज्जुवासंति ।

For Private & Personel Use Only

Page #298

Jain Education
तणं तेथेरा भगवन्तो तेसिं समणोवासयाणं तीसे य महइमहालियाए परिसाए चाउज्जामं धम्मं परिकहन्ति ।
तणं ते समणोवासया थेराणं अंतिए धम्मं सुच्चा निसम्म हट्टतुट्ठा वंदंति नमसंति, २ एवं क्यासि - संजमे णं भंते ! किंफले ? तवे णं भंते! किंफले १ ।
तणं तेथेरा भगवंतो ते समणोवासए एवं व्यासि संजमे णं अज्जो ! अणण्यफले, तवे वोदागफले । तएणं ते समणोवासया ते थेरे भगवंते एवं वयासि - जइ णं भंते ! संजमे अणण्यफले तवे वोदाणफले किंपत्तियं णं भंते ! देवा देवलोएस उववज्जन्ति १ ।
तत्थ णं कालिय पुत्ते नामं थेरे ते समणोवासए एवं क्यासि - पुन्वतवेणं अज्जो ! देवा देवलोएसु उववज्र्ज्जति । तत्थ णं मेहिले नाम थेरे ते समणोवासए एवं क्यासि - पुव्वसंजमेणं अज्जो ! देवा देवलोएसु उववज्जन्ति ।
तत्थ णं आणंदरक्खिए नामं थेरे ते समणोवासए एवं वयासि — कम्मियाए अज्जो ! देवा देवलोएसु उववज्जन्ति । तत्थ णं कासव नामं थेरे ते समणोवासए एवं क्यासि —संगियाए अज्जो ! देवा देवलोएस उववज्जन्ति, पुव्वतवेणं पुव्त्रसंजमेणं कम्मियाए संगियाए अज्जो ! देवा देवलोएसु उववज्जंति, सच्चे णं एस अड्डे नो चेव णं आयभावत्तयाए ।
तणं ते समणोवासया थेरेहिं भगवंतेहिं इमाई एयारूबाई वागरणाई बागरिया समाणा हट्टतुट्ठा थेरे भगवंते बंदंति नमसंति, वंदित्ता नर्मसित्ता पसिणाई पुच्छन्ति, पुच्छित्ता अट्ठाई उवाइत्ता उट्ठाए उहिंति । उट्टित्ता थेरे भगवंते तिक्खुत्तो वंदति नमसंति, वंदि - त्ता नमसित्ता पुण्फवईचेइयाओ पडिनिक्खमंति, जामेव दिसं पाउन्भूया तामेव दिसं पडिगया ।

X jainelibrary.org

Page #299

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
व्रतग्रहणलक्षणो गुणः
॥१३२॥
BEEEEEEEEEEXXXX
___ तए णं ते थेरा अन्नया कयाई तुंगियाओ नयरीओ पुष्फबईचेइयाओ पडिनिग्गच्छन्ति, बहिया जणवयविहारं विहरति ।
एवं च गुणगणड्डा, जिणपभणियसत्ततत्तसुवियड्डा । सुहभायणं अथड्डा, ते जाया तुंगियासड्डा ॥१॥
इति भविकजनौघास्तुङ्गिकाश्रावकाणां, समयशुचिविचारे चातुरी संनिशम्य । जिनगदितयमानां भङ्गभेदातिचारप्रभृतिविशदतत्त्वज्ञाननिष्ठा भवन्तु ॥२॥
॥ इति तुङ्गिकानगरीश्रावकदृष्टान्तः॥ उक्तो व्रतकर्मणि ज्ञान इति द्वितीयो भेदः, सम्प्रति ग्रहणलक्षणं तृतीयं भेदं व्याचिख्यासुर्गाथापूर्वार्द्धमाह
गिण्हइ गुरूण मूले, इत्तरमिअरं व कालमह ताई। 'गृह्णाति' प्रतिपद्यते 'गुरूणां' आचार्यादीनां 'मृले' समीपे आनन्दवत् ।
आह-श्रावको देशविरतिपरिणामे सति व्रतानि प्रतिपद्यते असति वा ? किश्चातः-यद्याधः पक्षः किं गुरुसमीपगमनेन ? साध्यस्य सिद्धत्वात् , प्रतिपद्यापि व्रतानि देशविरतिपरिणाम एव साध्यः, स चास्य स्वत एव सिद्ध इति गुरोरप्येवं परिश्रमयोगान्तरायदोपपरिहारः कृतः स्यादिति । द्वितीयश्चेत् तर्हि द्वयोरपि मृषावादप्रसङ्गात् परिणामाभावे पालनस्याप्यसम्भवात् ।
तदेतत् सकलं परोपन्यस्तमचारु, उभयथापि गुणोपलब्धेः। तथाहि-सत्यपि देशविरतिपरिणामे गुरुसमीपप्रतिपत्तौ तन्माहा| त्म्याद् मया सद्गुणस्य गुरोराज्ञाऽऽराधनीयेति प्रतिज्ञानिश्चयाद् व्रतेषु दृढता जायते, जिनाज्ञा चाराधिता भवति ।
उक्तं च
तत्र 3 न्दश्रावक दृष्टान्त:
॥१३२॥
Jain Education II
For Private & Personel Use Only
Mulainelibrary.org

Page #300

"गुरुसक्खिओ उ धम्मो, संपुष्णविही कया इय विसेसो। वित्थयराणं आणा, साहुसमीवम्मि वोसिरउ ॥" गुरुदेशनाश्रवणोद्भूतकुशलतराध्यवसायात् कर्मणामधिकतरः क्षयोपशमः स्यात् , तस्माच्चाल्पं व्रतं प्रतिपित्सोरपि बहुतमव्रतप्रति- | पतिरुपजायते इत्यादयोऽनेके गुणा गुरोरन्तिके व्रतानि गृह्णतः सम्भवन्ति । तथाऽसनपि विरतिभावो गुरूपदेशश्रवणान्निश्चयसारपालनातो वाऽवश्यम्भावी सरलहृदयस्येति द्वयोरपि गुरुशिष्ययोदृपावादाभाव एव, गुणलाभात् । शठाय पुनर्न देयान्येव गुरुणा व्रतानि । छमस्थतया पुनरलक्षितशाठथस्य शठस्यापि दाने गुरोः शुद्धपरिणामत्वाददोष एव । न चैतत् स्वमनीषिकयोच्यते ।
यदुक्तं श्रावकमज्ञप्तौसंतम्मिवि परिणामे, गुरुमूलपवज्जणम्मि एस गुणो । दढया आणाकरणं, कम्मखओवसमवुड्डी य॥१॥ इय अहिए फलभावे, न होइ उभयपलिमंथदोसोवि । तयभावम्मि वि दुण्हवि, न मुसावाओवि गुणभावा ॥२॥
तग्गहणओ च्चिय तओ, जायइ कालेण असढभावस्स । इयरस्स न देयं चिय, सुद्धो छलिओ वि जइ असढो ॥३॥ कृतं विस्तरेण । कथं गृह्णाति ? इत्याह–'इत्वरं' चतुर्मासादिप्रमितं 'इतरद् वा' यावत्कथिकं वा कालं यावदर्थपरिज्ञानानन्तरं | 'तानि' इति प्रस्तुतव्रतानि इति ।
आनन्ददृष्टान्तश्चायम्वाणियगामे नयरम्मि, अत्थि अत्थियणविहियआणंदो । आणंदु त्ति गहबई, सिवनंदा भारिया तस्स ॥१॥ चउ चउ कंचणकोडी, निहिवुड्डिचउप्पयाइवित्थारे । दसगोसहसपमाणा, चउव्वया पंचसीरसया ॥२॥
JainEducation
For Private Personal Use Only

Page #301

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम् | ॥१३३॥
व्रतग्रहणलक्षणो गुण:
पण पण सगडसयाई, दिग्गमणे चारिमाइवहणे य । चउ पवहणाई संजत्तियाई संवहणियाई च ॥३॥ अह तत्थ महत्थपयत्थसत्थवित्थारपयडणपहाणो । दुइपलासुज्जाणे, समोसढो वीरजिणनाहो ॥४॥ पहुनमणत्थं जंतं, निवाइलोयं निएवि आणंदो । साणंदो तत्थ गओ, भय से कहइ इय धम्मं ॥५॥ कसछेयतावताडणसुद्धं सुपरिक्खिऊण कणगं व । सुयसीलतवोकरुणारम्मं धम्म पगिण्हेह ॥६॥ सो पुण दुविहो तिविहोवद्दवविद्दवणपच्चलो विमलो । सुस्समणसुसावयधम्मभेयओ दसह बारसहा ॥७॥ इय सोउ पमोयजुओ, आणंदो साहुधम्मअसमत्थो । सम्मइंसणमूलं, एवं गिण्हेइ गिहिधम्मं ॥८॥
तथाहिसंकप्पनिरवराहाण, तसजिआणं दुहातिहा सम्मं । वहविरई पडिवज्जइ, निरत्थयं थावराणपि ॥९॥ कन्नालियाइपणविहमलीयवयणं चएइ दुविहतिहा । धूलमदिन्नं च तहा, सिवनंदं मुत्तु मेहुन्नं ॥१०॥ वज्जइ पुव्वपरिग्गहपरिमाणाओ परिग्गहं अहियं । दसदिसिपरिमाणं पि हु, पडिवज्जइ निययसत्तीए ॥११॥ भोगुवभोगे तिल्लं, सयपागसहस्सपागमभंगे । उव्वलणे गंधड्डे, जलकुंभा अट्ठ न्हाणम्मि ॥१२।। गंधकसाई तणुलूहणम्मि जिट्टियमहुं च दंतवणे । वत्थेसु खोमजुअलं, विलेवणे घुसिणसिरिखंडे ॥१३॥ मढे कन्नाभरणे, नामामुदं च तणुअलंकारे । कुसुमेसु पुंडरीयं, वरमालइपुष्फदामं च ॥१४॥ धूवे अगुरुतुरुकं, सूवम्मि कलायमुग्गमासा य । कूरम्मि कलमसाली, घयम्मि सारइयगाविषयं ॥१५॥
BEEEEEEEEEEXXXXXXXXXXXX
तत्र आ न्दश्रावक दृष्टान्तः
॥१३३॥
For Private Personal Use Only
Jan Education Interational

Page #302

घयपुण्णखंडखज्जा, भक्खे सोवत्थियाइं सागम्मि । पल्लंक सालणए, वडगाई धन्न माहुरए ॥१६॥ तंबोले कापूर, लवंगककोलएलजाइफलं । खीरामलं फलम्मी, सलिले आगासजलमेव ॥१७॥ एयं पमुत्तु सेसं, भोगुवभोगं चएइ भोयणओ। पनरस कम्मादाणे, खरकम्माई च कम्मयओ ॥१८॥ अवझाणपमायायरियहिंसदाणं च पावउवएसं । वज्जइ अवज्जभीरू, चउहावि अणत्थदंडं सो ॥१९॥ सामाइयं च देसावगासियं पोसहोववासं च । अतिहीण संविभागं, जहुत्तविहिणा पवज्जेइ ॥२०॥ अह भणइ भुवणनाहो, आणंदा! पंच पंच अइयारा । वज्जेयव्वा सम्मं, वएसु सम्मत्तमूलेसु ॥२१॥ इच्छामो अणुसहि, ति भणिय वंदित्तु वीरजिणचंदं । सो नियगेहे पत्तो, पहुपासे पेसइ समज ॥२२॥ वंदिय वीर गहिउं, तहेव धम्मं गया इमा सगिहं । भुवणजणबोहणत्थं, पहूवि अन्नत्थ विहरेइ ॥२३॥ इय कम्मसम्मनिट्ठवणपवणसद्धम्मकम्मनिरयस्स । आणंदस्स सुहेणं, चउदस वासा वइकंता ॥२४॥ अह चिंतइ रयणीए, जागरमाणो स धम्मजागरियं । इह बहुविक्खेवेहि, विसेसधम्मो न निव्वहइ ॥२५॥ तो ठविय कुटुंबभरे, जिट्ठसुयं उवपुरम्मि कुल्लागे । गंतुं करेमि तमहं, इय चिंतिय काउ तह चेव ॥२६॥ कुल्लागसन्निवेसे, गंतुं कहिऊण निययनियगाणं । पोसहसालाइ ठिओ, इगदसपडिमाउ इय कुणइ ॥२७॥ दसण-यय-सामाइय-पोसह-पडिमा-अबंभ-सच्चित्ते । आरंभ-पेस-उद्दिट्ठवज्जए समणभृए य ॥२८॥
अत्र पूर्वाचार्यप्रणीता इमा विवरणगाथा:
&&&&&&&&&&&&&&&
&&&&&&&
JainEducationirl
For Private Personel Use Only

Page #303

व्रतग्रहणलक्षणो गुणः
श्रीधर्मरत्न प्रकरणम् ॥१३४॥
संकाइसल्लरहिओ, विज्जाइगुणो दयाइ संजुत्तो । सम्मइंसणधारी, एसा खलु होइ पढमा उ ॥२९॥ बीया मुणवयधारी, सामइयकडो उ तइयया होइ । होइ चउद्दसिअट्ठमीपुण्णिममाईसु दिवसेसु ॥३०॥ पोसह चउव्विहं पी, पडिपुण्णं जो उ सम्ममणुपाले । पंचमि पोसहकाले, पडिमं कुण एगराईयं ॥३१॥ असिणाणवियडभोई, पगासभोइ त्ति जं भणिय होइ । दिवसउ न रत्ति मुंजे, मउलिकडो कच्छ नवि बंधे ॥३२॥ दियबंभचारि राईपरिमाणकडो अपोसहीए उ । पोसहिए रत्तिं पि य, नियमेणं बंभचारी उ ॥३३॥ इय जाव पंच मासा, विहरइ इय पंचमा भवे पडिमा । छट्ठीइ बंभचारी, ता विहरइ जाव छम्मासा ॥३४॥ सत्तमि सत्त उ मासे, नवि आहारे सचित्तमाहारं । जंज हिडिल्लाणं, तं चोवरिमाण सव्वंपि ॥३५॥ आरंभसयंकरणं, अट्ठमिया अट्ठ मास वज्जेइ । नवमी नव मासे पुण, पेसारंभे विवज्जेइ ॥३६॥ दसमी पुण दस मासे, उद्दिढकयं पि भत्त नवि भुंजे । सो होई छुरमुंडो, सिहलिं वा धारइज्जा वि ॥३७॥ जं निहियमत्थजायं, पुच्छंत नियाण नवरि सो आह । जइ जाणइ तो साहइ, अह नवि तो बेइ नवि जाणे ॥३८॥ खुरमुंडो लोओ वा, रयहरणपडिग्गहं च गिण्हित्ता । समणभूओ विहरइ, नवरं सन्नायगाणुवरिं ॥३९॥ ममकारमवुच्छिन्ने, बच्चइ सन्नायपल्लि दटुं जे । तत्थवि साहु व्व जहा, गिण्हइ फासुं तु आहारं ॥४०॥ इय फासिय पडिमाओ, छट्टट्ठममाइदुक्करतवेहिं । संलिहियतणू कमसो, पडिवज्जइ अणसणं धीरो ॥४१॥ सो सुहभाववसुप्पन्नओहिणा मुणइ लवणजलहिम्मि । उत्तरवज्जदिसासुं, पणपणजोयणसयाई पुढो ॥४२॥
तत्र आ न्दश्रावक दृष्टान्त:
॥१३४॥
Jain Educational
For Private Personel Use Only
Mirjainelibrary.org

Page #304

&&
&
उत्तरओ पुण आचुल्लहिमगिरिं आसुहम्ममुवरिदिसि । हिट्ठा लोलुयनरयं, स्यणाए मुणइ पासइ य ॥४३॥ इत्तो वाणियगामे, समोसढेणं जिणेणऽणुनाओ। भिक्खाइ कए गोयमसामी पत्तो पुरस्सन्तो॥४४॥ भिक्खं गहिय नियत्तो, जणाउ आणंदअणसणं सुणिउं । कुल्लागसभिवेसे, पोसहसालं गओ भयवं ॥४५॥ आणंदो नमिय पहुं, तुट्ठो पुच्छेइ नाह ! किं गिहिणो। इय उप्पज्जइ ओही?, मयपि भणेइ आमं ति ॥४६॥
तो पुन्बुत्तपमाणं, नियओहि भणइ सामिणो पुरओ । तो सहसाकारेणं, गोयमसामी कहइ एवं ॥४७॥ "अस्थि णं आणंदा! गिहिणो गिहमज्झावसंतस्स ओहिन्नाणं समुप्पज्जइ, नो चेव णं एमहालए, तं गं तुमं आणंदा! एय- | स्स ठाणस्स आलोयाहि पडिक्कमाहि निंदाहि गरिहाहि विउट्टाहि विसोहाहि अहारिहं तवोकम्मं पायच्छित्तं पडिवज्जाहि । : ।
तए णं से आणंदे भयवं गोयम एवं वयासि-अस्थि णं भंते ! जिणवयणे संताणं तच्चाणं तहियाण सन्भूयाण भावाणं आलो- | इज्जइ जाव पडिवज्जिज्जइ ? नो इणद्वे समहे । जइ णं भंते ! जिणवयणे संताणं जाव नालोइज्जइ, तं णं भंते ! तुम्भे चेव एयस्स ठाणस्स आलोएह जाव पडिवज्जह ।
तए णं से भयवं गोयमे आणंदेणं समणोवासएणं एवं वुत्ते समाणे संकिए कंखिए वितिगिच्छसमावन्ने आणंदस्स समणोवासगस्स अंतियाओ पडिनिक्खमइ, जेणेव दूइपलासे चेइए, जेणेव समणे भगवं महावीरे तेणेव उवागच्छइ जाव भत्तपाणं पडिदंसेइ, २ समणं भयवं महावीरं वंदइ नमसइ एवं वयासि—एवं खलु भंते ! तुम्मेहिं अब्भणुनाए तं चेव सव्वं कहेइ जाव हव्वमागए, तंणं मंते ! किं आणंदेणं समणोवासएणं तस्स ठाणस्स आलोएयब्वं ? उयाहु मए ।
RXXBA
JainEducata
For Private
Personel Use Only
w.jainelibrary.org

Page #305

श्रीधर्मरत्न- प्रकरणम्
व्रतासेवनाख्यो गुण:
॥१३५॥
गोयमा!इ समणे भयवं गोयम एवं वयासि-गोयमा ! तुमं चेव तस्स ठाणस्स आलोयाहि जाव पडिवज्जाहि, आणंदं च समणोवासगं एयमढें खामेहि ।
तएणं से भयवं गोयमे समणस्स भगवओ महावीरस्स एयमट्ठ पडिसुणेइ, पडिसुणेत्ता तस्स ठाणस्स आलोएइ जाव पडिवज्जइ, आणंदं च समणोवासयं एयमह खामेइ समणेणं भगवया महावीरेणं सद्धिं बहिया जणवयविहारं विहरइ ।"
अह आणंदो वीसं, वासाई पालिऊण इय धम्मं । मासं अणसणविहिणा, समाहिणा, देहमिह चइउं ॥४८॥ जाओ सुहम्मकप्पे, अमरो अरुणाभवरविमाणम्मि । चउपलियठिई तत्तो, चविय विदेहे सिवं गमिही ॥४९॥
इत्यानन्दचरित्रमुदारं, श्रुत्वा भव्यजनाः ! सुविचारम् । निजशक्त्या श्रयत व्रतभारं, गच्छत येन भवोदधिपारम् ॥५०॥
॥ इत्यानन्दश्रावकदृष्टान्तः समाप्तः॥ उक्तो व्रतकर्मणि ग्रहण इति तृतीयो भेदः, साम्प्रतं प्रतिसेवनास्वरूपं चतुर्थ भेदं व्याचिख्यासुर्गाथोत्तरार्द्धमाह
आसेवइ थिरभावो, आयंकुवसग्गसंगेवि ॥ ३६॥ 'आसेवते' सम्यक् परिपालयति 'स्थिरभावः' निष्प्रकम्पमनाः आतङ्कः-ज्वरादिरोगः उपसर्गाः-दिव्यमानुषतिर्यग्योनिकात्मसंवे- दनीयभेदाच्चतुर्भेदाः, ते पुनः प्रत्येकं चतुर्विधाः।।
तथाहि
तत्रारोग्यद्विजज्ञातम् १३५॥
Jain EducatiodW
For Private Personel Use Only
Jr.jainelibrary.org

Page #306

दिव्वा मणुया तिरिया, तहऽप्पसंवेयणीय उवसग्गा । पत्तेयं चउभेया उवसग्गा तेण सोलसहा ॥१॥ हास-प्पओस-विमरिस-पुढोविमायाउ तत्थ दिव्वा उ । चरिमा हासारद्धा पओसओ निट्ठिया य पुणो ॥२॥ हास-प्पओस-विमरिस-कुसीलपडिसेवणाउ माणुस्सा। भय-दोस-भोयणत्थं, अवच्च-गिहरक्खणा तिरिया ॥३॥ आयस्संवेयणिया, चउहा वायाउ तह य पित्ताउ । सिंभाउ सन्निवायाउ, वाहिणो अहव एवं तु ॥४॥ घट्टण-थंभण-लेसण-पवडणओ घट्टणं तु अच्छिम्मि । रयमाइहिं पीडा, थंभणयं होइ वाएणं॥५॥
लेसण चिरसंकोइयधरणाओ अंगुवंगसंकुडणं । खलियस्स खाणुमाइसु, पवडणयं देहभंजणया ॥६॥ तेषां सङ्गेऽपि सम्पर्केऽपि सति । तत्रातङ्कसङ्गे आरोग्यद्विजवत्, उपसर्गसङ्गे कामदेवश्रावकवत् ।
तत्रारोग्यद्विजज्ञातमिदम्अत्थि पुरी उज्जेणी, सचक्कविभूसिया हरितणु व्व । किंतु गयलक्खकलिया, बहुसंखसिरीइ उवगूढा ॥१॥ तत्थऽथि देवगुत्तो, विप्पो गुतिंदिओ पवरगुत्तो । विहियअमंदाणंदा, नंदा नामेण तस्स पिया ॥२॥ जाओ ताण सुओ जम्मपभिइ रोगेहि मुच्चए नेव । अविहियनामो रोगु, ति चेव सो विस्सुओ जाओ॥३॥ कइयावि तस्स गेहे, भिक्वत्थं कोवि वरमुणी पत्तो । पाडित्तु सुयं पाएसु, माहणेणं इमो भणिओ ॥४॥ रोगोवसमोवाय, इमस्स पहु ! कहसु काउ कारुणं । समुयाणंतेहिं कहा, न कहिज्जइ इय मुणी आह ।। ५॥ तो तेणं मज्झण्हे, सह नियपुत्तेण गंतु उज्जाणं । नमिऊण तयं पुट्ठो, एवं सो महरिसी आह ॥६॥
SUSUBBBBBS&&&&&&&&&RESORN
Jain Eduetan ini
For Private Personel Use Only
finelibrary.org

Page #307

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
व्रतासेवनाख्यो गुणः
॥१३६॥
पाबाउ होइ दुक्खं, तं पुण धम्मेण नासए खिप्पं । बलणपलिलं गेहं, सलिलपवाहेण विज्झाइ ॥७॥ धम्मेण सुचियोणं, सिग्धं नासंति सयलदुक्खाई। एयारिसाई नियमा, नय हुंति पुणो परमवेवि ॥ ८॥ इय सुणिउं ते बुद्धा, गिहत्थधम्म दुवेवि गिण्हंति । दधम्मो सो माहणपुत्तो जाओ विसेसेणं ॥९॥ धारिज्जइ इंतो सायरो वि कल्लोलभिमकुलसेलो। नहु अनजम्मनिम्मियसुहासुहो दिव्वपरिणामो ॥१०॥ इच्चाइ चिंतयंतो, रोगायके सहेइ सम्ममिमो । सावज्जं च तिगिच्छं, मणसावि न पत्थइ कयावि ॥११॥ अह हरिणा दधम्पु, चि संसिओ सो कयाइ तो इत्थ । पत्ता असद्दहंता, दुवे सुरा विज्जरूवधरा ॥ १२॥ जंपंति इमं बालं, पउणेमो जइ करेइ णे किरियं । तस्सयणेहिं पुढे, सा केरिसिया ? इमे विति ॥ १३ ॥ महुअवलेहो पढमे, पहरे चरिमे उ जुण्णसुरपाणं । नवणीयजुयं कूरं, निसि सह पिसिएण भुत्तव्वं ॥ १४ ॥ तो दियपुत्तेणुत्वं, इमेसि एगपि नेव पकरेमि । वयभंगभीरुचिचो, जीक्वहो तह फुडो चेव ॥१५॥
तत्रार,.. द्विजज्ञातम्
"मधे मांसे मधुनि च, नवनीते तक्रतो बहिति । उत्पद्यन्ते विलीयन्ते, तद्वर्णाः सूक्ष्मजन्तवः" ॥१६॥ विज्जेहि तओ मणिय, देहमिणं धम्मसाहणं भद्द !। जह वा तह वा पउणिय, पच्छा पच्छित्तमायरसु ॥१७॥
तथा चोक्तम्सव्वत्थ संजमं संजमाउ अप्पाणमेव रक्खिज्जा । मुच्चइ अइवायाओ, पुणो चिसोही न याविरई ॥१८॥
॥१३६॥
in Education
!
For Private Personal use only

Page #308

&
BEEXXXXXXXXXXX
सो आह जइ विसोही, पच्छावि करिस्सए तओ एयं । किं कीरइ पढम पि हु?, भद्दा ! कद्दमफरिसणं व ॥१९॥ इय सयणेहि निवेणवि, भणिओवि न जाव मण्णए एसो। ता ते पमुइयचित्ता, अमरा पयडंति नियरूवं ॥२०॥ कहिउं सक्कपसंस, नीरोगतणू कओ इमो तेहिं । तुट्ठो से सयणगणो, राया पुलयंकिओ जाओ ॥ २१ ॥ तं दट्ठ पहिट्ठमणा, जइ पयर्ड कुणइ धम्ममाहप्पं । बुद्धा बहवे जीवा, वयपालणउज्जुया जाया ॥२२॥ तप्पभिइ इमो लोए, आरुग्गदिओ त्ति विस्सुओ जाओ। पालिय क्याई जाओ, कमेण सुहभायणं एसो॥ २३ ॥
एवमारोग्यविप्रस्य वृत्तं वरं, धीरधर्मेच्छुचेतश्चमत्कृत् परम् । भव्यलोका ! निशम्याप्रकम्पाः सदा, पालयध्वं व्रतानि स्फुरत्सम्मदाः ॥ २४ ॥
॥इत्यारोग्यद्विजदृष्टान्तः॥ कामदेवदृष्टान्तस्तूपासकदशाभ्योऽवसेय इति । उक्तो व्रतकर्मणि सेवन इति चतुर्थों भेदः, तदुक्तौ च समर्थितं भावभावकस्य प्रथम कृतव्रतकर्मरूपं सप्रभेद लक्षणम् । सम्प्रति शीलवत्स्वरूपं द्वितीयं लक्षणं व्याख्यानयन्नाहआययणं खुनिसेवइ, वजह परगेहपविसणमकज्जे । निच्चमणुब्भडवेसो, न भणइ सवियारवयणाइं॥३७॥ परिहरइ बालकीलं, साहइ कज्जाइं महुरनीईए। इय छव्विहसीलजुओ, विण्णेओ सीलवंतो त्थ ॥३८॥
'आयतनं धार्मिकजनमीलनस्थानम् उक्तं चजत्थ साहम्मिया बहवे, सीलवंता बहुस्सुया । चरित्ताचारसंपन्ना, आययणं तं वियाणाहि ॥
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&
Jain Eduent and
For Private & Personel Use Only
ROWjainelibrary.org

Page #309

श्रीधर्मरत्न प्रकरणम्
आयतनसेवाख्यं
शीलम्
॥१३५॥
'खुः'अवधारणे प्रतिपक्षपतिषेधार्थः, ततश्चायतनमेव निषेवते भावश्रावकः, नानायतनमिति योगः।
न भिल्लपल्लीसु न चौरसंश्रये, न पार्वतीयेषु जनेषु संवसेत् । न हिंस्रदुष्टाशयलोकसन्निधौ, कुसङ्गतिः साधुजनस्य निन्दिता ॥
तथादसणनिम्भेयणिया, चरित्तनिम्भयणीय अणवरयं । जत्थ पयट्टइ विगहा, तमणाययणं महापावं ॥
इति प्रथमं शीलम् । तथा वर्जयति 'परगृहप्रवेशनम्' अन्येषां मन्दिरेषु गमनम् 'अकायें गुरुतरकार्याभावे, नष्टविनष्टादावाशङ्कासम्भवादिति द्वि| तीयं शीलम् । तथा 'नित्यं सदा 'अनुद्भटवेषः' अनुल्वणनेपथ्यो भवति भावश्रावक इति तृतीयं शीलम् । 'न भणति' न ब्रूते सविकाराणि-रागद्वेषविकारोत्पत्तिहेतुभूतानि वचनानि-वाच इति चतुर्थ शीलम् । तथा 'परिहरति' नासेवते 'बालक्रीडां' बालिशजनविनोदव्यापारं द्यूतादिकमिति पञ्चमं शीलम् । तथा 'साधयति' निष्पादयति 'कार्याणि' प्रयोजनानि 'मधुरनीत्या' सामपूर्वकम् 'सोम! सुन्दर ! एवं कुरुष्व'इत्यादिनेति षष्ठं शीलम् । 'इति'पूर्वोक्तप्रकारेण षद्विधशीलयुतो विज्ञेयः शीलवान् अत्र' श्रावकविचार इति । सम्प्रत्येतदेव शीलपटक व्याख्यानयन् प्रथमं शीलं आयतनलक्षणं गाथापूर्वार्द्धन गुणोपदर्शनपूर्वकं भावयति
__ आययणसेवणाओ, दोसा झिज्जंति वड्डइ गुणोहो। आयतनम्-उक्तस्वरूप तस्य सेवनात-उपासनात् 'दोषाः' मिथ्यात्वादयः क्षीयन्ते'हीयन्ते, क्षयं यान्तीति भावः, 'वर्द्धते' वृद्धिम
तत्र सुदर्शनकथा।
॥१३५॥
Jain Education
For Private Personel Use Only
A
jainelibrary.org

Page #310

BESEXXXXXXXXXXXXXXXKSK
पैति 'गुणौधः' ज्ञानादिगुणकलापः सुदर्शनस्येव ।
तज्ज्ञातं चैवम्इह परमहिमसमेया, सई पवित्ता सयावि सिवकलिया। हिमवंतसेलभूमि व्व, अस्थि सोगंधिया नयरी ॥१॥ तत्थ य मिच्छद्दिट्ठी, नयरपहाणो सुदंसणो सिट्टी । सुयपरिवायगभत्तो, अइअवगयसखसिद्धंतो ॥२॥ इत्तो सुरद्वविसए, बारवई नाम पुरवरी अत्थि। सम्मत्तपवित्तमणो, तं परिवालइ निवो विण्हू ॥३॥ तत्थेव सत्यवाहा, थावच्चा नाम पायडा अत्थि। कम्मवसाओ बालम्मि, नंदणे जायपइमरणा ॥४॥ सोयभरनिब्भराए, तीए बालस्स नो कयं नाम । तो थावच्चापुत्तो, सो विक्खाओ सयललोए ॥५॥ कालेण कलाकुसलो, पत्तो तरुणतणम्मि जणणीए । परिणाविओ समं चिय, बत्तीसमहिन्भकन्नाओ॥६॥ ताहि सम सुहमसमं, अणुहवमाणस्स विगयचिंतस्स । दोगुंदुगदेवस्स व, समइक्कतो बहू कालो ॥ ७ ॥ तत्थऽन्नदिणे पत्तो, नेमिजिणो तस्स वंदणनिमित्तं । राया दसारसीहो, सव्वविभूईइ संचलिओ॥८॥ अन्नो वि हु राईसरतलवरसत्थाहसिद्विपभिईओ। नयरीलोओ अहमहमिगाइ चलिओ जिणं नमिउं ॥९॥ दटुं कयसिंगारं, एगमुहं पत्थियं नयरलोयं । नियपडिहारं पुच्छइ, थावच्चानंदणो एवं ॥ १० ॥ कत्थ इमो संचलिओ, कयसिंगारो जणो तुरिय तुरियं ? । सो आह भुवणनाहस्स, नेमिनाहस्स नमणत्थं ॥११॥ तो सोवि रहारूढो, भत्तीए गंतु तत्थ विहिपुव्वं । वंदइ तिलोयनाहं, सुणेइ धम्मं च एगग्गो॥१२॥
CBXXXSE&&&&&&&
&&&&&&&
Jain Eduetan
For Private & Personel Use Only
bullinelibrary.org

Page #311

श्रीधर्मरत्न प्रकरणम्
आयतनसेवाख्यं शीलम्
॥१३६॥
नाऊण असारत्तं, भवस्स नीसेसदुक्खपभवस्स । मुक्खं च महासुक्ख, सज्झं चारित्तधम्मस्स ॥ १३ ॥ संवेगभाविओ तो, थावच्चानंदणो जिणं भणइ । आपुच्छिऊण जणणिं, पहुपासे पव्वइस्सामि ॥ १४ ॥ . जुत्तमिणं ति जिणेणं, भणिए गंतूण मंदिरे जणणिं । विष्णवइ पायवडिओ, अम्मो ! गिहामि पव्वज्जं ॥१५॥ सा वि हु सिणेहमूढा, रुयमाणी भणइ दुक्करा सुटु । अन्नस्सवि पव्वज्जा, विसेसओ तुज्झ सुहियस्स ॥ १६ ॥ आसालग्गं कह मुंचसे ममं पुत्त ! निठुरो होउं । बत्तीसं भज्जाओ, इमाउ तह विणयसज्जाओ ? ॥ १७॥ दाणोवभोगकज्जे, पज्जत्तं कुलकमागयं रित्थं । पुव्वसुकरण पत्तं, विलससु ता दाणधम्मरओ॥१८॥ वड्डियकुलसंताणो, वयपरिणामे करिज्ज हियमहूँ। सो भणइ अणिच्चे जीवियम्मि न य एरिसं घडइ ॥ १९ ॥
___ अवि यअन्नह परिचिंतिज्जइ, सहरिसऽकंडुज्जएण हियएण । परिणमइ अन्नह च्चिय, कज्जारंभो विहिवसेण ॥ २०॥ एमाइउत्तिपडिउत्तिभावणासुठुनिच्छिउच्छाहं । कलिऊणं थावच्चा, अणुमन्नइ तं अकामावि ॥ २१॥ गंतुं केसवमूलं, कहेइ सयलंपि पुत्तवुत्तंतं । मग्गेइ रायचिंधे, दिक्खामहिमाकरणहेउं ॥ २२ । तुट्ठो भणेइ कण्हो, धन्नो सो जस्स निच्छओ धम्मे । तो चिट्ठ निव्वुया तं, दिक्खामहिम अहं काहं ॥ २३॥ गंतूण य तग्गेहं, तीसे पुत्तं सयं भणइ कण्हो । भुंजसु वच्छ ! सुहाई, भिक्खायरिया महादुक्खा ॥२४॥ सो पडिभणेइ सामिय !, भयाभिभूयाण केरिसं सुक्खं ?। ता सव्वभयपणासी, धम्मु चिय जुज्जए काउं ॥२५॥
तत्र सुदर्श नकथा।
॥१३६॥
Jain Educa
t
ional
For Private 8 Personal Use Only
Tw.jainelibrary.org

Page #312

राजामह बाहुच्छायाए, वच्छ ! वसंतस्स ते भयं नत्थि । अह अस्थि ता निवेयसु, जेण निवारेमि तं तुरियं ॥२६॥
थावच्चासुतःजइ एवं ता इंत, जरं च मच्चु च मे निवारेहि । जेण सुनिव्वुयहियओ, भोगसुहं सामि ! माणेमि ॥ २७॥ भणइ नरिंदो सुंदर 1, दुव्वारमिमं दुर्गपि जियलोए । वारिउमिमे न सक्को, सक्को वि कहं पुणो अम्हे ? ॥२८॥
जओकम्मवसेण जियाणं, जरमरणाई हवंति संसारे । इयरो भणइ अउ चिय, कम्माई निहंतुमिच्छामि ॥२९॥ इय नाउ निच्छयं से, नरनाहो भणइ साहु साहु तुमं । पव्वयसु धीर ! एवं, पुज्जंतु मणोरहा तुज्झ ॥ ३०॥ अह आगम्म सभवणे, कारेइ हरी पुरीइ सयलाए । उग्घोसणयं एवं, थावच्चानंदणो एसो ॥३१॥ पव्वयइ मुक्खकामी, जइ ता अन्नोवि कोवि पव्वयइ । तं अणुमन्नइ कण्हो, तस्स कुटुंब च पालेइ ॥३२॥ सोऊण घोसणमिणं, सहस्समेगं उवट्टियं तत्थ | रायप्पमुहसुयाणं, संसारविरत्तचित्ताणं ॥३३॥ निक्खमणमहामहिम, राया तेसिं करेइ सव्वेसिं । इय थावच्चापुत्तो, सहस्ससहिओ विणिक्खंतो ॥ ३४॥ जाओ चउदसपुयी, जिणेण सो चेव तस्स परिवारो। दिन्नो तो उग्गतवो, विहरइ महिमंडलं एसो ॥३५॥ पडिबोहइ जिणधम्मे, जणं बहुं तह य सेलगपुरम्मि। पंचसयमंतिसहियं, सेलगरायं कुणइ सहूं ॥३६॥
Jain Education XXI aton
For Private Personel Use Only

Page #313

श्रीधर्मरत्न
प्रकरणम्
आयतनसेवाख्यं शीलम्
॥१३७॥
पयडियमुणिजणकप्पो, जयनित्थारणपहाणसंकप्पो। हेलाइ हणियदप्पो, निजिणियसदप्पकंदप्पो ॥ ३७॥ चंदुज्जलचारित्तो, पसन्नचित्तो कयावि विहरतो। सो थावच्चापुत्तो, नयरिं सोगंधियं पत्तो ॥३८॥ अहमहमिगाइ गुरुचरणनमणहेउं पुरीजणो नीइ । तं द? कोउगेणं, सिट्ठी वि सुदंसणो चलिओ॥३९॥ रयणत्तयआययणं, भवतरुमुसुमूरणे महाकरिणं । मिच्छत्ततिमिरअरुणं, सो तुट्ठो नमइ मुणिरयणं ॥४०॥ तत्तो सुदंसणस्स य, तीसे य महालियाइ परिसाए । उद्दामगुहिरसई, एवं सूरी कहइ धम्मं ॥४१॥ भव्वा ! जइ भव्वपयं, इच्छह सेवेह तो सयाऽऽययणं । आययणं पुण साहू, पंचविहाचारसंपन्ना ॥ ४२ ॥ आययणसेवणाओ, वर्ल्डति गुणा तरुव्व जलसित्ता । विहडेइ दोसजालं, सीयं पिव सूरकिरणहयं ॥ ४३ ॥ इय सुणिय भणइ सिट्ठी, तुम्भं धम्मो भयंत ! किंमूलो। भणइ गुरू णे धम्मो, सुदंसणा! विणयमूलु ति ॥४४॥ सो पुण विणओ दुविहो, अगारिविणओऽणगारिविणओ य । बारसवयाई पढमे, महव्वयाई च बीयम्मि ॥४५॥ तुम्हं सुदंसणा! पुण, धम्मो किंमूलओ स पच्चाह । अम्हाण सोयमूलो, सग्गफलो सो अविग्घेण ॥ ४६॥ तो भणइ गुरू जीवो, पाणिवहाइहि मइलिओ धणियं । कह तेहि चिय सुज्झइ, रुहिरेण य रुहिरकयवत्थं ॥४७॥
इय सोउं पडिबुद्धो, देसणमूलं सुदंसणो तुट्ठो। गिण्हइ गिहत्थधम्म, पालइ सयकालमकलंकं ॥४८॥ तए णं सुयपरिवायगस्स इमीसे कहाए लद्धट्ठस्स समाणस्स अयमेयारूवे अज्झथिए समुप्पज्जित्था-एवं खलु सुदंसणो सोय- मूले धम्मे विप्पजहाय विणयमूले धम्मे पडिवन्नो, तं सेयं खलु मम सुदंसणस्स दिहि वामित्तए पुणरवि सोयमूले धम्मे आपवित्तए
तत्र सुदर्श
नकथा।
॥१३७॥
Jain Educatiemational
For Private Personel Use Only
l

Page #314

BASER
&&&&
त्ति कटु एवं संपेहेइ, २ परिवायगसहस्सेणं सद्धिं जेणेव सोगंधिया पुरी, जेणेव परिवायगावसहे तेणेव उवागच्छइ, २ भंडनिक्खेवं करेइ, २ घाउरत्तवत्थपरिहिए पविरलपरिवायगसद्धिं संपरिखुडे परिवायगावसहाओ पडिनिक्खमइ, सोगंधियाए नयरीए मज्झमज्झेणं जेणेव सुदंसणे तेणेव उवागच्छइ।
तए णं से सुदंसणे तं सुयं इज्जमाणं पासइ, २ नो अन्भुट्टेइ, नो पच्चुगच्छइ, नो आढाइ, नो परियाणाइ, नो वंदइ, तुसिणीए संचिह । तए णं से सुए परिवायगे दंसणं अणुट्ठियं पासित्ता एवं वयासि-तुम नं सुदंसणा! अन्नया ममं इज्जमाणं पासित्ता
अब्भुटेसि जाच वंदसि इयाणिं सुदंसणा! तुम मम इज्जमाणं पासित्ता जाव नो वंदसि, ते कस्स णं सुदंसणा ! इमे एयारूवे विणय| मूले धम्मे पडिवण्णे ?। तए णं से सुदंसणे सुएणं परिवायगेणं एवं बुत्ते समाणे आसणाओ अब्भुट्टेइ सुर्य, परिव्वायगं एवं वयासि
एवं खलु देवाणुप्पिया! अरहओ अरिहनेमिस्स अंतेवासी थावच्चापुत्ते नामं अणगारे इहमागए इह चेव नीलासोए उज्जाणे विहरइ तस्स णं अंतिए विणयमूले धम्मे पडिवण्णे।।
तएणं से सुए परिवायए सुदंसणं एवं वयासि-तं गच्छामो णं सुदंसणा! तव धम्मायरियस्स थावच्चापुत्तस्स अंतिय पाउब्भवामो, इमाई च णं एयारूवाई अट्ठाई हेऊई पसिणाई कारणाई वागरणाई पुच्छामो, तं जइ मे से इमाई अट्ठाई जाव वागरेइ तओ णं वंदामि नमसामि, अह मे से ईमाई अट्ठाई जाव नो वागरेइ तओ अहं एएहिं चेव अडेहिं णं हेऊहिं निप्पट्ठपसिणवागरणं करेमि ।
तए णं से सुए परिव्वायगसहस्सेणं सुदंसणेण य सिट्टिणा सद्धिं जेणेव नीलासोए उज्जाणे, जेणेव थावच्चापुत्ते अणगारे तेणेव उवागच्छइ-२ थावच्चापुत्तं एवं वयासि-जत्ता ते भंते ? जवणिज्ज पि ते ? अव्वाबाहं पि ते ? फासुयविहारं पि ते ? । तए णं से
&&&&&&&&&&
Jain Education
For Private & Personel Use Only
Prijainelibrary.org

Page #315

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
आयतनसेवाख्यं शीलम्
॥१३८॥
Ass&&&&&&&&&&&&&&&x
थावच्चापुत्ते सुएणं परिवायगेणं एवं वुत्ते समाणे सुयं परिवायगं एवं वयासि-सुया ! जत्तावि मे जवणिज्जंपि मे अव्वाबाहं पि मे फासुयविहारं पि मे । तए णं से सुए थावच्चापुत्तं एवं वयासि-से किं भंते ! जत्ता ? सुया ! जंनं मम नाणदंसणचरित्ततवसंजममाइएहिं जोएहिं जयणा से तं जत्ता । से किं भंते ! जवणिज्जं ? सुया ! जबणिज्जे दुविहे पण्णत्ते तं जहा- इंदियजवणिज्जे य नोईदियजबणिज्जे य । से किं तं इंदियजवणिज्जे ? सुया ! जनं मम सोइंदिय-चक्खिदिय-पाणिदिय-जिभिदिय-फासिंदियाई निरुवहयाई वसे वटुंति से तं इंदियजवणिज्जे । से किं तं नोइंदियजवणिज्जे सुया! नं कोहमाणमायालोमा उवसंता नो उदयंति से तं नोइंदियजवणिज्जे। से किं ते भंते ! अव्वाबाहं ? सुया! जनं मम वाइय-पित्तिय-सिंभिय-सनिवाइया विविहा रोगायंका नो उदीरंति से तं अव्वाबाहं । से किं तं फासुयविहारं? सुया ! जं नं आरामेसु उज्जाणेसु देवउलेसु सभासु पवासु इत्थिपसुपंडगविवज्जियासु वसहीसु पाडिहारियपीढफलगसिज्जासंथारयं ओगिण्हित्ताणं विहरामि से तं फासुयविहारं ।
सरिसवया ते भंते ! किं भक्खेया अभक्खेया ? सुया ! सरिसवया दुविहा पण्णता; तंजहा–मित्तसरिसवया धनसरिसवया य; तत्थ णं जे मित्तसरिसवया ते तिविहा पण्णत्ता, तंजहा-सहजायया सहवड्डिया सहपंसुकीलिया, ते णं समणाणं निग्गंथाणं अभक्खेया; तत्थ णं जे ते धन्नसरिसक्या ते दुविहा पण्णत्ता, तंजहा सत्थपरिणया य असत्थपरिणया य, तत्थ णं जे ते असत्थसरिणया ते समणाणं निग्गंथाणं अभक्खेया; तत्थ णं जे ते सत्थपरिणया ते दुविहा पण्णत्ता, तंजहा–फासुगा य अफासुगा य, तत्थ णं जे ते अफासुया ते समणाणं निग्गंथाणं अभक्खेया; तत्थ णं जे ते फासुया ते दुविहा पण्णत्ता, तंजहा-जाइया य अजाइया य, तत्थ णं जे ते अजाइया ते अभक्खेया; तत्थ णं जे ते जाइया ते दुविहा पण्णता, तंजहा-एसणिज्जा य, अणेसणिज्जा
तत्र सुदर्शनकथा।
॥१३८॥
Jain EducaIYAY
For Private Personel Use Only
Arww.jainelibrary.org

Page #316

य, तत्थ णं जे ते अणेसणिज्जा ते णं अभवखेया; तत्थ णं जे ते एसणिज्जा ते दुविहा पण्णत्ता, तंजहा--लद्धा य अलद्धा य, तत्थ णं जे ते अलद्धा ते णं अभक्खेया, तत्थ णं जे ते लद्धा ते णं समणाणं निग्गंथाणं भक्खेया; एएणं अटेणं सुया! एवं वुच्चइ सरिसवया भक्खेया वि अभक्खेया वि ।
एवं कुलत्था वि भाणियव्वा । नवरं इत्थिकुलत्था य धनकुलत्था य, इत्थिकुलत्था तिविहा पण्णत्ता, तंजहा--कुलकबाइ वा कुलमाउया इ वा कुलवहुया इ वा । धनकुलत्था तहेव । ___ एवं मासा वि । नवरं मासा तिविहा पण्णत्ता, तंजहा--अस्थमासा य कालमासा य धनमासा य, तत्थ णं जे ते कालमासा ते णं दुवालसहा-सावणे जाव आसाढे, ते णं अभक्खेया; अत्यमासा दुविहा पण्णचा, तंजहा--हिरबमासा य सुवष्णमासा य, ते णं अभक्खेयाः धनमासा तहेव ।
एगे भवं ? दुवे भवं ? अक्खए भवं ? अबए भवं ? अवट्ठिए भवं ? अणेगभूयभावभविए भवं ? सुया ! एगे वि अहं दुवे वि अहं जाव अणेगभूयभाविभविए वि अहं । से केणद्वेणं भंते ! एवं बुच्चइ एगे वि अहं ! जाव० ? सुया ! दवट्ठयाए एगे वि अहं, नाणदंसणट्ठयाए दुवेवि अहं, पएसट्ठयाए अक्खए अव्वए अवढिए वि अहं, उवओगट्ठयाए अणेगभूयभावभविए वि अहं ।
इय सुणिय सुओ बुद्धो, विष्णवइ गुरुं तुहंतिए भयवं। परिवायगसहसेणं, सद्धिं पव्वइउमिच्छामि ॥४९॥ मा हु पमायं कुणसु, ति सूरिणा जंपिए इमो तुट्ठो । चइउं कुलिंगिलिंग, गिण्हइ दिक्ख सपरिवारो ॥५०॥ तं कमसो पढियसमग्गआगमं नियपयम्मि संठविउं । मुणिसहसजुओ सूरी, सिद्धो पुंडरियसेलम्मि ॥५१॥
Jain Education 11
For Private Personel Use Only
Jainelibrary.org

Page #317

श्रीधर्मरत्न प्रकरणम्
परगृहप्रवे
शवर्जनरूपं
शीलम्
॥१३९॥
MASKASEXSEXXXXXXXXXXXXXXXX
सुयसूरीवि हु सुइरं, रविव्व बोहित्तु भवियकमलाई । समणसहस्ससमेओ, सिर्व गओ विमलगिरिसिहरे ॥ ५२॥
आययणसेवणामयरसेण विज्झवियदोसविसपसरो। सिट्ठी सुदंसणो सुद्धदसणो सुगइमणुपत्तो ॥५३॥ एवमायतनबद्धसेवनः, प्राप सुन्दरफलं सुदर्शनः। तद्विधूतभववामिन्जनाः, सादरा भवत तत्र सज्जनाः ॥५४॥
॥इति सुदर्शनज्ञातम् ॥ उक्तः शीलवतः प्रथमो भेदः । सम्प्रति द्वितीयं परगृहप्रवेशवर्जनरूपं भेदमभिधित्सुर्गायोत्तरार्द्धमाह
परगिहामणं पि कलंकपंकमूलं सुसीलाणं ॥ ३९ ॥ ____ 'परगृहगमनम्' अन्यमन्दिरगमनम् , अपिशब्द उपरि योक्ष्यते, कलङ्कः-अभ्याख्यानं स एव शुद्धखरूपस्य पुरुषस्य मलिनत्वो-16 त्पादकत्वात् पङ्कः-कर्दमस्तस्य मूलं-निवन्धनं कलङ्कपङ्कमूलम् , अभ्याख्यानप्राप्तिमूलमित्यर्थः । 'सुशीलानामपि' सुदृढशीलानामपि धनमित्रस्येव ।
इत्थ सामायारी-सावगो जइवि चियत्तेउरपरघरपवेसो वणिज्जइ तहावि तेण एगागिणा असहाएण परगिहे न पविसियव्वं, कज्जेवि परिणयवओ सहाओ चित्तव्वो"त्ति। .
धनमित्रचरित्रं पुनरेवम्गुरुसत्तगणसमेयं, गाहाइमदलमिवत्थि विणयपुरं । तत्थासि वसू सिट्ठी, भद्दा नामेण से भज्जा ॥१॥ ताण सुओ धणमित्तो, बालस्स वि तस्स उवरया पियरो । पुण्णे घणे पणडे, नहो विहवो नइरउव्व ॥२॥
For Private Personal Use Only
तत्र धनमिवचरित्रम् ॥१३९॥
JainEducation

Page #318

BREAKINEERESTERBAREEREY
परिवडिओ दुहेणं, सो कमसो परियणेणवि विमुक्को । परिणयणत्थं अधणु, त्ति कोवि न य देह से कणं ॥३॥ तो लजिंतो नयराज, णिग्गओ दविणअज्जणसयण्हे । पिच्छइ कत्थवि मग्गे, पारोहं किंसुयतरुम्मि॥४॥ तो सरह खन्नवार्य, सो सुयपुव्वं जहा अखीरदुमे । जइ दीसइ पारोहो, ता तस्स अहे धणं मुणसु ॥५॥ बिल्लपलासेसु धुवं पारोहे, थूलए बहुं दव्वं । तणुए थोवं तह निसि, जलिरे बहु थोवमियरम्मि ॥६॥ विद्धे पुण पारोहे, रत्तरसे निग्गयम्मि रयणाई । सेए रययं पीए, कणगं न हु नीरसे किंपि ॥७॥ जत्तियमित्ते देसे, पारोहो उच्चओ भवे उवरिं । तत्तियमित्ते देसे, अहे वि निहियं धणं मुणसु ॥८॥ तणुए उवरि परोहे, हिट्ठा पिहुले धुवं धणं मुणसु । विवरीए तयभावो, इय निच्छेऊण धणमित्तो ॥९॥ "नमो धनदाय, नमो धरणेद्राय, नमो धनपालाय" इति मन्त्रं पठन् खनति स तं प्रदेशम् । किंतु अपुन्नवसेणं, केवलमंगारपूरियं नियइ । तंबमयकलसजुयलं, तओ इमो चिंतइ विसण्णो ॥१०॥ पारोहे पीयरसदसणेण कणयम्मि निच्छिए वि धुवं । इंगाल चिय पिच्छेमि, केवले ही! विगयपुण्णो ॥११॥ दविणत्थिणा नरेणं, न हु कायव्यो तहावि निव्वेओ । जं सव्वत्थवि गिज्जइ, सिरीइ मूलं अनिव्वेओ ॥१२॥ इय चिंतिय पुरओ वि हु, बहुभूभागे खणेइ दविणकए । न य पावइ काणवराडियं पि कत्थइ अपुण्णवसा ॥ १३ ॥ सिक्खेइ धाउवाय, मुत्तु किलेसं लहेइ न हु अन्नं । होउं वणिओ तो चडइ, पवहणे भज्जइ तयं तो॥ १४ ॥ अह थलमग्गवणिज्जं, करेइ अज्जेइ कहवि किंपि धणं । तंपि नरेसरतक्करपमुहेहिं पिप्पए तस्स ॥१५॥
Jain Educaton Intl
For Private Personel Use Only
helibrary.org

Page #319

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
परगृहप्रवे
शवर्जनरूपं
शीलम्
॥१४॥
KKKREEKEEEEEEEEEEXXXXXX
तो सव्वपयत्तेणं, ओलग्गं कुणइ निवइपभिईणं । तहवि तदपुण्णक्सओ, न तेवि किंपि हु पसीयंति ॥ १६ ॥ एवं दुहं सहतो, परिभमिरो महियले कयावि इमो। केवलकलियं गुणसायरं गुरुं गयउरे नियइ ॥ १७॥ संजायकम्मविवरो, बहुबहुमाणेण नमइ गुरुचरणे । तो कहइ मुणिवरो तस्स, समुचियं धम्मकहमेवं ॥१८॥ धम्मेण धणसमिद्धी, जम्मो धम्मेण उत्तमकुलम्मि । धम्मेण दीहमाउं, धम्मेण उदग्गमारुग्गं ॥ १९॥ सयलचउजलहिवलयम्मि निम्मला ममइ धम्मओ कित्ती । हसियरइरमणरूवं, रूवं धम्माउ इह होइ ॥२०॥ जं भुजंति सुहाई, मणिरयणपहापहासियदिसेसु । भवणेसु भवणवइणो, तं सव्वं धम्ममाहप्पं ॥ २१ ॥ जं हरिसभरुन्भंत, निवचक्कं चक्किणो नमइ चलणे । तं सुद्धधम्मकप्पद्रुमस्स कुसुमुग्गमं मण्णे ॥ २२ ॥ सरहससुरसुंदरिकरचालियचलचारुचामरुप्पीलो । सुरलोए सुरनाहो, हवेइ धम्मप्पभावेणं ॥ २३॥ किं बहुणा भणिएण, धम्मेण हवंति सयलसिद्धीओ। धम्मेण विमुक्काण उ, जियाण न कयावि फलसिद्धी ॥२४॥ तं सोउं धणमित्तो, कयंजली जंपए नमिय सूरिं । एवमिणं मुणिपुंगव !, जं तुम्भेहिं समाइ8 ॥ २५ ॥ जम्माउ वि मह दुक्ख, मुणह च्चिय पहु! तुमे सनाणेण । को हेऊ पुण इहयं ?, तो कहइ गुरू सुणसु भद्द ! ॥२६॥ इह भरहे विजयपुरम्मि, गंगदत्तु त्ति गिहवई आसि । मगहा से दइया सो, उ धम्मनामपि न हु मुणइ ॥ २७ ॥ धम्मकरणुज्जुयाणं, अन्नेसि पि हु करेइ बहुविग्धे । मच्छरभरिओ कस्सवि, लाभं न हु सक्कए दटुं ॥ २८ ॥ जइ पुण कहंपि से पिच्छिरस्स ववहरइ कोइ बहुलाभं । एइ जरो सत्तमुहेहि, तस्स इय वासरा जंति ॥ २९ ॥
EXEEEEEEXXXXBF
तत्र धनमिवचरित्रम् ॥१४॥

For Private & Personel Use Only

Page #320

अन्नदिणे करुणाए, सुंदरनामेण सावएण इमो । नीओ मुणीण पासे, कहिओ तेहिंपि इय धम्मो ॥३०॥ उवसमविवेगसंवरसारो जहसत्ति नियमतवपवरो। जिणधम्मो कायचो, अतुच्छलच्छीइ कुलभवणं ॥ ३१॥ इय सुणिय किंचि भावेण, किंपि दक्खिण्णओ वि गिण्हेइ । सो पइदिणचिइवंदणकरणजुएऽभिग्गहे केवि ॥ ३२॥ मुणिणो नमित्तु पत्तो, सगिहम्मि पमायपरवसो धणियं। भंजइ अभिग्गहे केवि, केवि अइयरइ मूढमणो ॥ ३३ ॥ इक्कं पुण चिइवंदणअभिग्गहं पालए निरइयारं । कालक्कमेण मरिउं, संपइ सो एस तं जाओ ॥ ३४ ॥ पुवकयदुक्कयवसा, तए इमं एरिसं फलं पत्तं । जिणवंदणप्पभावा, जायं मह दंसणाईयं ॥३५॥ इय सोउं धणमित्तो संवेगगओ नमित्तु मुणिनाहं । बहुदुक्खलक्खदलणं, गिहिधम्मं गिण्हए सम्मं ॥३६ ॥ दिवसनिसिपढमपहरे, मुत्तुं धम्मक्खणं अहं सेसं । सहसाणाभोगेणं, विणा पओसं च वज्जिस्सं ॥ ३७॥ एवं गिहिय घोरं, अभिग्गहं वंदिउं च गुरुचरणे । पुरमज्झे कस्सइ सावगस्स गेहम्णि ? उत्तरइ ॥३८॥ सूरुदए भागेणं, उच्चिणिउं मालिणा समं कुसुमे । घरजिणहरजिणपडिमाउ, निच्चमच्चेइ भत्तीए ॥ ३९ ॥ बीए पहरे लोयागमाविरोहेण कुणइ ववसायं । संपज्जइ अकिलेसेण, तेण खलु भोयणं तस्स ॥४०॥ जह जह धम्मम्मि थिरो, हवेइ तह तह पवड्डए विहवो । विच्चेइ बहुं धम्मे, वीसुं गिण्हेइ तो गेहं ॥४१॥ एगेण महिड्डियसावएण दिना य तस्स नियधूया । अइधम्मिउ त्ति काउं, दुन्नि वि चिट्ठति धम्मपरा ।। ४२॥ पत्तो कयावि सो गोउलम्मि गुलतिल्लमाइ विविकणिउं । तव्वेलं पुण तं गुट्ठमन्नगिह गंतुमुच्चलियं ॥४३॥
JainEducation
ForPrivate sPersonal use Only
linelibrary.org

Page #321

श्रीधर्मरत्न प्रकरणम् ॥१४॥
परगृहपवेशवर्जनरूप शीलम्
तम्मेहरो निहिं ठविय, तंबकलसे तओ गहिउकामो । उज्झावह इंगाले, तं कणयं नियइ धणमित्तो ॥४४॥ किमिणं उज्झाविज्जइ, इय पुढे तेण मेहरो भणइ । कणगं ति कहिय पिउणा, पवंचिया इच्चिरं अम्हे ॥४५॥ संपइ उज्झावेमो, एए इंगालए निएऊण । तो सेट्ठी सुद्धमणो, भणेइ भो भद्द ! सुवण्णमिणं ॥४६॥ जंपेइ मेहरो दढविमूढ ! किं बाउलो सि ? मत्तो सि । धत्तूरिओ ? सि अहवा, सव्वं सुण्णं दरिदस्स ॥ ४७॥ जइ कणगमिणं ता मज्झ, दाउ गुलतिल्लमाइयं किंपि । गिण्हसु इमं तुम चिय, तह चेव करेइ सिट्ठी वि ॥४८॥ तं खिविउ नियजाणे, सगिहे पत्तो नमित्तु जिणबिंब । (ग्रंथानम्-४४००)जा संभालइ ता तीससहसमाणं तयं जायं ॥४९॥ तेणं धम्मपरेणं, अन्नपि समज्जियं बहुं दविणं । जाओ जणप्पवाओ, उअह अहो! धम्ममाहप्पं ॥५०॥ इत्तो तत्थेव पुरे, सुमित्तनामो वसेइ महइन्भो । रयणावलिं स विरएइ, कोडिमुल्लेहि रयणेहिं ॥५१॥ केणवि गुरुकज्जेणं, तस्सवि चिन्ताठियस्स पासम्मि । एगागी संपत्तो, धणमित्तो तह निसन्नो य ॥५२॥ उचियालावं सह तेण, काउ इन्भो पओयणवसेण । पत्तो गिहमझे काउ, कज्जमह एइ जा तत्थ ॥ ५३ ॥ ता रयणावलिमनिएउ, भणइ जा विरइङ मए मुक्का । सा कत्थ गया रयणावलि ? ति भो कहसु धणमित्त ! ॥५४॥ न तुमं ममं च मुत्तुं, कोवि इहासी तओ तुमे चेव । सा गहिया अप्पसु तं, मा चिरकालं विलंबेसु ॥५५॥ तो चिंतइ धणमित्तो, अहह अहो ? कम्मविलसियं नियह । जं अकएवि य दोसे, इय वयणिज्जाई लब्भंति ॥५६॥ इत्तु चिय पडिसिद्धं, परगिहगमणं जिणेहि सड्डाणं । जं परगिहगमणाओ, कलंकमाई जियाण धुवं ॥ ५७॥
तत्र धनमिप्रचरित्रम् ॥१४॥
Jain Educati
For Private & Personel Use Only
How.jainelibrary.org

Page #322

ता परगेहे गेहे, अणज्जवयणिज्जयाइदोसाण । गुरुकज्जेवि कयावि हु, एगागी नेव वच्चिस्सं ॥ ५८॥ इय चिंतिय भणइ अर्ह, इन्भ ! तुमं पिव न किंपि जाणेमि । सो आह न छुट्टिज्जइ, एरिसवयणेहि धणमित्त !॥ ५९॥ काउं ववहारं राउले वि तं लेमि तुह सयासाओ। इयरो वि पडिभणेई, जं जुत्तं कुणसु तं इन्भ!॥६॥ तो धणमित्तो चोरु, ति साहिओ निवइणो सुमित्तेण । न इमं इमम्मि संभवइ, कहवि इय चिंतइ निकोवि ॥ ६१॥ एस पुण निच्छएणं, कहेइ ता पुच्छिमो तयं चैव । अह हक्कारिय पुट्ठो, धणमित्तो कहइ जहवित्तं ॥ २॥ पभणइ निवोवि विम्हियहियओ भो इब्भ ! किमिह कायव्वं । सो आह देव! इमिणा, गहिया रयणावली नूणं ॥६३॥ अह जंपइ धणमित्तो, देव ! कलंक इमं न हु सहेमि । पभणेह जेण दिव्वेण, तेणिमं पत्तियावेमि ॥ ६४ ॥ भणइ निवो इब्भ ! तुम, होसु सिरे जं गहेइ फालमिमो । आमंति तेण भणिए, ठविओ दिवसो तओ रण्णा ॥६५॥ सगिहेसु दोवि पत्ता, अह धणमित्तो विसेसधम्मपरो। चिट्ठइ सुविसुद्धमणो, पत्ते ? पुण दिव्वदिवसम्मि ॥६६॥ काउ सिणाणं अट्ठप्पयारपूयाइ पूइऊण जिणे । तह काउ काउसग्गं, सम्मदिट्ठीण देवाणं ॥६७॥ फाले धमिज्जमाणे, पुरो निविहे निवम्मि लोए य । बहुपउरजुओ पत्तो, धणमित्तो दिव्वठाणम्मि ॥६८॥ इन्भो वि तत्थ पत्तो, धणमित्तो जाव गिहिही फालं । इब्भस्स उट्टियाओ, पडिया रयणावली ताव ।। ६९॥ तो भणियं नरवडणा, इब्भ ! किमेयं ? ति सो वि खुद्धमणो । जा देइ उत्तरं न हु, ता पुट्ठो तेण धणमित्तो ॥७॥ जीइ रयणावलीए, कए विवाओ तुमाण सा किमियं । होइ ? न वति इमो वि हु, जंपइ सा चेव देव ! इमा ॥७॥
Jain Education !
For Private Personel Use Only
Milinelibrary.org

Page #323

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम् ॥१४२॥

परमत्थमित्थ नवरं, मुणंति सव्वन्नुणो तओ राया । नियभंडारियहत्थे, सविम्हओ तं समप्पेइ ॥ ७२ ॥ सम्मं सम्माउं, सुद्धं ति पमुत्तु सिट्टिधणमित्तं । नियपुरिसाणं अप्पिय, इन्भं च गओ निवो सगिहं ॥ ७३ ॥ अह. धणभित्तो नियमित्त पउरसावयगणेण परियरिओ । तित्थुन्नहं कुर्णतो, संपत्तो निययगेहम्मि ॥ ७४ ॥ इत्तो य तत्थ पत्तो, गुणसायरकेवली तयं नमिउं । धणमित्तो नयरजणो, सपरिजणो नरवई वि गओ ॥ ७९ ॥ रण्णा इन्भोवि तर्हि, आहूओ निसुणिउं च धम्मकहं । समए तं वृत्तंतं, पुट्ठो नाणी भइ एवं ॥ ७६ ॥ इह विजयपुरे नगरे, गेहवई आसि गङ्गदत्त त्ति । मुहला मायाबहुला, मगहा नामेण तस्स पिया ॥ ७७ ॥ संवासियाभिहाए, ईसरवणिणो पियाइ वररयणं । पविसिय कहमवि तग्गिहमवहरए लक्खमुल्लं सा ।। ७८ ।। नाइमा तं मग्गह, न य इयरी मन्नए वयइ विरसे । तो देइ उवालंभं, वणिभजा गङ्गदत्तस्स ॥ ७९ ॥ भज्जानेहविमोहियमणो इमो भणइ गिहमणुस्सेहिं । तुह चैव तं अवहडं, मा अलियं देसु णे आलं ॥ ८० ॥ सुणिय वणियदइया, नियवररयणोवलंभट्टा सा । काऊण तावसवयं, उववन्ना वंतरत्तेण ॥ ८१ ॥ विहियतहाविहकम्मा, जाया मगहा वि एस इन्भु ति । मरिऊण गङ्गदत्तो, धणमित्तो एस उवबन्नो ॥ ८२ ॥ कुविएण तेण वंतरसुरेण नियरयणवइयरे तम्मि । इन्भस्स तिन्नि पुत्ता, निहणं गमिया कमेणित्थ ॥ ८३ ॥ तो रण्णा इन्भमुहे, पलोइए सो भणेइ एवं ति । किंतु मरणम्मि तेसिं, हेऊ इण्हि मए नाओ ॥ ८४ ॥ पुण भइ गुरू स्वणावली वि तेषेव अवहडा एसा । पत्तं धणमित्तेणं आलं किल आलदाणाओ ॥ ८५ ॥
।

परगृहपवेशिवर्जनरूपं शीलम्
२
तत्र धनमित्रचरित्रम्
॥१४२॥
ww.jainelibrary.org

Page #324

Jain Educatio
घणमिचधम्मथिस्मावरंजिएहिं सुदिट्ठिअमरेहिं । तं नंतरमकमिउं, रयणावली मोइया तया ॥ ८६ ॥
आह निवो किं अअवि, इमस्स काही सुरो ? भणइ नाभी । रयणावलीइ सहियं, विहवं हरिही सुमित्तस्स ॥ ८७ ॥ · तो अट्टवसट्टग़ओ, मरिउँ इन्भो भवे बहुं भमिही । वंतरसुरजीवो वि हु, बहुहा निज्जाही वेरं ॥ ८८ ॥ इय सोउं संविग्गो, राया रयणावलिं सुमित्तस्स । अप्पित्तु ठवित्तु सुयं, रज्जे गिण्हेइ चारितं ॥ ८९ ॥
- धणमित्तो वि हु जि, पुत्तं ठविऊण नियकुटुंबम्मि । गिण्हिय केवलिपासे, दिक्खं कमस्रो गओ मुक्खं ॥ ९० ॥ इत्यवेत्य धनमित्रवृत्तकं, शुद्धवृत्तजनहर्षकारकम् ।
अन्यगेहगमनं यथा तथा, सन्त्यजन्तु भविनो! हि सत्पथाः ॥ ९१ ॥ ॥ इति धनमित्रचरित्रम् ॥
इत्युक्तः शीलवतः परगृहगमनवर्जनलक्षणो द्वितीयो मेदः । सम्प्रत्यनुद्भटवेष इति तृतीयं भेदं प्रचिकटयिषुर्गाथापूर्वार्द्धमाह - सहइ पसंतो धम्मी, उब्भडवेसो न सुंदरी तस्स ।
'सह' ति राजते - शोभते 'प्रशान्तः' प्रशान्तवेषः 'धर्मी' धर्मवान् धार्मिको भावभावक इत्यर्थः । अतः कारणाद् उद्भटवेषःषिङ्गजनोचितनेपथ्यः -
लंखस्स व परिहाणं, गसइ व अङ्गं तहऽङ्गिया माढा । सिवढो डमरेणं, वेसो एसो सिडंगाणं ॥ सिहिणाणमग्गदेसो, उघाडो नाहिमंडलं तह य । पासा य अद्धपिहिया, कंचुयओ एस वेसाणं ॥

v.jainelibrary.org

Page #325

३
.
इत्यादिरूपो 'न सुन्दर नैव शोभाकारी तस्य धार्मिकस्य । स हि तेन सुतरामुपहासस्थानं स्यात् , "नाकामी मण्डनप्रियः" इति र श्रीधर्मरला लोकोक्तेरिह लोकेऽपि कदाचिदनथै प्राप्नुयाद् बन्धुमतीवत् ।
| अनुद्भटवेप्रकरणम् ___ अन्ये पुनराहु:
रूपं शीलं ॥१४३॥
"संतलयं परिहाणं, झलं व चोलाइयं च मज्झिमयं । सुसिलिट्ठमुत्तरीयं, धम्म लच्छि जसं कुणइ ॥१॥
परिहाणमणुन्भडचलणकोडिमज्झायमणुसरंतं तु । परिहाणमक्कमंतो, कंचुयओ होइ सुसिलिट्ठो"॥ २॥ इत्यादि । एतदपि सङ्गतमेव, किन्तु क्वचिदेव देशे कुले वा घटते । श्रावकास्तु नानादेशेषु कुलेषु च सम्भवन्ति तस्माद्देशकुलाविरुद्धो | वेषोऽनुद्भट इति व्याख्यानं व्यापकमिह सङ्गतमिति ।
बन्धुमतीज्ञातं त्वेवम्अस्थि इह तामलित्ती, नयरी न अरीहि कहवि परिभूया । अइगरुयविहवभारो, सिट्ठी तत्यासि रइसारो॥१॥ सारयससिनिम्मलसीलबंधुराबंधुला पिया तस्स । ताणं धूया रूयाइगुणजुया बंधुमइ नाम ॥२॥
तत्रबन्धुमसा पुण कञ्चणचूडयमंडियबाहा अलवियसरीरा । पगईए उम्भडवेसपरिगया चिट्ठइ सयावि ॥३॥
तीज्ञातम् । अन्नदिणे सा पिउणा, भणिया वयणेहि पणयपउणेहिं । एवं उन्भडवेसो, वच्छे ! पत्थो न सच्छाण ॥४॥
॥१४॥
REXXEEEEEEEEE
कुलदेसाण विरुद्धो, वेसो रणोवि कुणइ न हु सोहं । वणियाण विसेसेणं, विसेसओ ताण इत्थीणं ॥५॥
Jain Educatiotami
For Private Personel Use Only
Iw.jainelibrary.org
।

Page #326

KEEEEEEEEEEEEEEEEEEEXXX
अइरोसो अइतोसो, अइहासो दुजणेहि संवासो। अइउम्भडो य वेसो, पञ्चवि गरुयपि लहुयंति ॥६॥ इच्चाइजुत्तिजुत्तं, वुत्ता वि न मन्नए इमा किंपि । चिट्ठइ तहेव निच्चं, पिउपायपसायदुल्ललिया ॥७॥ भरुयच्छवासिणा विमलसिद्दिपुत्तेण बंधुदत्तेण । सा गंतु तामलित्ति, महाविभूईइ परिणीया ।।८।। मुत्तूण जणयभवणे, बंधुमई बंधुपरियणसमेओ । जलहिम्मि बंधुदत्तो, संचलिओ जाणवत्तेण ॥९॥ जा किञ्चि भूमिभागं, गच्छइ ता असुहकम्मउदएणं । पडिकूलपवणलहरीपणुल्लियं जलहिमज्झम्मि ॥१०॥ सत्थं व विणयहीणे, वियलियसीले विसुद्धदाणं व । तं पवहणं विणहूँ, धणधन्नहिरण्णपडिपुण्णं ॥११॥ सो कहकहमवि फलहेण, दुत्तरं उत्तरित्तु नीरनिहिं । जा पिच्छइ दिसिचक, ता तं निच्छेइ ससुरपुरं ॥ १२ ॥ तो अप्पं जाणावइ, केणवि पुरिसेण निययससुरस्स । तं सुणिय हा किमेयं, ति जंपिरो उढिओ सोवि ॥ १३ ॥ अइउम्भडवेसविसेसरयणलङ्कारसारभूसाए । बंधुमईए सहिओ, जा से पासे समल्लियइ ॥१४॥ वररयणकणयचूडयविभूसियं ताव रुइरकरजुयलं । बंधुमईए छिन्नं, केणवि ज़्यारचोरेण ॥१५॥ तत्तो सो आरक्खियभीओ नासित्तु झत्ति संपत्तो । पहवरिसमवसमुत्तस्स बंधुदत्तस्स पासम्मि ॥१६॥ तेणं च धुत्तयाए, चिंतियमिणमेव पत्तकालं मे । इय मुत्तु तस्स पासे, करजुयलं तक्करो नट्ठो ॥ १७ ॥ पच्छागयतलवस्तुमुलसवणबुद्धो सलुट्टओ एसो । चोरु त्ति काउ तेहिं, सूलाए झत्ति पक्खित्तो ॥१८॥ अह रइसारो सिट्टी, नियपुत्तीए निएत्तु तमवत्थं । बहु रिऊण पत्तो, जा जामाउयसमीवम्मि ॥१९॥
Jan Education !
For Private Personal Use Only

Page #327

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम् ॥१४॥
अनुटवेवरूप शीलं
ता तं मूलामिन, सहसा पिच्छिवि बहुं च पलविता । असुभरपुण्णनयणो, दुहिओ से कुगइ मयकिच्चं ॥२०॥ इत्तो य सुजसनामा, चउनाणी तत्थ आगओ तं च । नमिउं पत्तो सिट्टी, गुरुवि इय कहइ से धम्म ॥२१॥ भो भक्यिा! उब्भडवेसवज्जणं कुणह चयह परुसगिरं । चिंतह भवस्सरूवं, जेण न पावेह दुक्खाई ॥२२॥ तं सोउं संविग्मो, सिट्टी पणमित्तु पुच्छए भय । मह जामाउयदुहियाहि, किं कयं दुक्कयं पुदिव ॥२३॥ भणइ गुरू अभिरामे, सालिग्गामम्मि इत्थिया एगा। आसि अडवि ब्व बहुमयबालसुया दुग्गया विहवा ॥२४॥ सा उयरकंदरापूरणथमीसरगिहेसु निश्चपि । कम्मं करेइ पुत्तो, उ चारए बच्छरूवाई ॥२५॥ सा ठविय भोयणं सिक्कगम्मि पुत्तट्ठमन्नया पत्ता । कस्सइ गेहे कम्मत्थमागओ तम्मि जामाऊ ॥२६॥ सा तस्स तुप्पणन्हाणमाइकम्मेसु निउत्तया पढमं । पच्छा खंडणपीसणरंधणदलणाइ कारविया ॥२७॥ जाया महई वेला, तेण गिहत्थेण वाउलत्तणओ । न हु सा जिमाविया तो, भुक्खियतिसिया गया सगिहं ॥२८॥ तं दद्लु सुएण छुहाइएण भणिया सनिद् ठुरं एसा। किं तत्थ तुमं खित्ता, सूलाए जं न लड्डु पत्ता ॥२९॥ तीइवि अणत्थभरियाइ जंपियं किं करा तुहं छिया। सिकगाउ गहिऊण, भोयणं नेव भुचोऽसि ॥३०॥ इय फल्सवयणजणियं, कम्मं दोहिवि निकाइयं तेहिं । अइनिबिडजडिमभावेण नेव आलोइयं तं च ॥३१॥ तेसिं दाणरयाणं, संजमरहियाण मज्झिमगुणाण । किंचि सुहभावणाए, वर्ल्डताणं गलियमाउं ॥३२॥ तो सो बालो जाओ, जामाऊ तुझ बंधुदत्तु त्ति । सा पुण दुग्गयनारी, बंधुमई तुह सुया जाया ॥३३॥
तत्र बन्धुम| तीज्ञातम् । ॥१४॥

For Private Personel Use Only

Page #328

भवियव्ययानिओगा, विचित्तयाए य कम्मपगिईए । माया जाया जाया, पुत्तो भत्ता य संजाओ ॥३४॥ तक्कम्मविवागणं, बंधुमई पाविया करच्छेयं । पत्तो य बंधुदत्तो, सूलापक्खिवणवसणमिणं ॥३५॥ इय सोउं रइसारो, सिट्ठी संजायगरुयसंवेओ । गिहिय गुरूण पासे, दिक्खं सुहभायणं जाओ ॥३६॥
इत्युद्भट वेषमतिश्रयन्त्याः , श्रुत्वा विपाकं खलु बन्धुमत्याः। भव्या जना ! निर्मलशीलभाजस्तद्धत्त देशाद्यविरुद्धमेनम् ॥३७॥
॥ इति बन्धुमतीज्ञातम् ॥ इत्युक्तः शीलवतोऽनुद्भटवेष इति तृतीयो भेदः। सम्प्रति सविकारवचनवर्जनरूपं चतुर्थभेदं व्याचिख्यासुर्गाथोत्तरार्द्धमाह
सवियारजंपियाई, नृणमुईरंति रागगि ॥४०॥ 'सविकारजल्पितानि' सशृङ्गारभणितानि 'नूनं निश्चितम् 'उदीरयन्ति' उद्दीपयन्ति रागाग्निम्, अतस्तानि न ब्रूते इति शेषः।
उक्तं चजं सुणमाणस्स कहं, सुठ्ठयरं जलइ माणसे मयणो । समणेण सावरण वि, न सा कहा होइ कहियव्वा ॥१॥ उपलक्षणं चैतत्, द्वेषानलमप्युद्दीपयन्ति केषाश्चिदिति, अतोऽनर्थदायकानि मित्रसेनस्येव सविकारजल्पितानि न भाषणीयानि ।
मित्रसेनकथा त्वियम्आसीत् पुर्यामयोध्यायामयोध्यायामरातिभिः । धर्मकर्मणि निस्तन्द्रो, जयचन्द्रो महीपतिः ॥१॥
Jain Education
For Private Personel Use Only
Jainelibrary.org

Page #329

श्री धर्मरत्नप्रकरणम्
॥१४५॥
Jain Education I
तस्य प्रियतमा चारुदर्शना प्रियदर्शना । सनुश्वानूनपुण्यश्री चन्द्रश्चन्द्रसदृग्यशाः ॥२॥ शृङ्गारबहुलः श्येनपुरोहिततनूद्भवः । तन्मित्रं मित्रसेनोऽभूत् केलिकौतूहलप्रियः ||३|| एकदा तत्पुरोधाने, दुयनेिन्धनपावकः । आगादागाम्यतीतादिवेदी सूरिर्युगन्धरः ॥४॥ तं नन्तुं दन्तुरानन्दोद्भिन्नरोमाञ्चकञ्चुकः । जगाम जगतीनाथः, स मित्रसुतसंयुतः ||५|| राजा निष्प्रतिमं रूपं दृष्ट्वा तस्य मुनीशितुः । पप्रच्छ स्वच्छधीरेवं, विस्मयस्मेरलोचनः ||६|| सत्यप्यसदृशे रूपे, साम्राज्य विभवोचिते । कुतो वैराग्यतः पूज्यैर्जगृहे दुष्करं व्रतम् ? ॥७॥ गुरुराह मया दृष्टः, सोsरघट्टो नराधिप ! । सदा युक्तो वहन्नित्यं सम्पूर्णो भवनामकः ॥८॥ चत्वारो रागविद्वेषमिथ्यात्वस्मरसंज्ञिताः । दृढाः सारथयस्तत्र, मोहः सीरपतिः पुनः ॥९॥ विनाऽपि चारिवारिभ्यां, सबला वेगशालिनः । महाकायाः कषायाख्या, वृषभास्तत्र षोडश ॥ १० ॥ हास्यशोकभयाद्यास्तु, कर्कशाः कर्मकारकाः । जुगुप्सारत्यरत्याद्यास्तेषां च परिचारकाः ॥११॥ दुष्टयोगप्रमादाख्यं तत्र तुम्बद्वयं महत् । विलासोल्लासबिब्बोकहावभावादिकास्त्वराः ॥ १२॥ तत्रासंयतजीवाख्यः, कूपोऽदृष्टतलः सदा । पापाविरतिपानीय सम्भारपरिपूरितः ॥ १३॥ पापाविरतिनीरौघमग्नपूरितरेचितम् । सुदीर्घं जीवलोकाख्यं, घटीयन्त्रमभङ्गुरम् ||१४|| षट्कार उच्चकैर्मृत्युरज्ञानं तु प्रतीच्छकः । दृढं मिथ्याभिमानाख्यं तस्य दार्पटिकं सदा ||१५||

सविकारवचनवर्जनम्
४
तत्र मित्रसेनकथा.
॥१४५॥
nelibrary.org

Page #330

अतिसंक्लिष्टचित्ताख्या, तत्र निर्वहणी पृथुः। अतिद्राधीयसी कुल्या, भोगलोलुपताभिधा ॥१६॥ क्षेत्रं विवक्षितं जन्ममालादुःखस्य संहतिः । अपरापरजन्माख्याः, केदारा गणनातिगाः ॥१७॥ पानान्तिकस्त्वसद्बोधो, बीजं कर्मकदम्बकम् । दुष्टो जीवपरीणामो, वापकस्तत्र सोद्यमः ॥१८॥
ततश्चउप्तं तेनारघटेन, सिक्तं निष्पत्तिमागतम् । प्रभूतसुखदुःखादिसस्यं नानाविधं नृप ! ॥१९॥ एवं भवारघट्टातिभ्रमणोद्भीतचेतसा । दीक्षा तद्भयघाताय, मयाऽऽदायि नरेश्वर ! ॥२०॥ श्रुत्वेति नृपतिर्भामभवाद् भीतमना भृशम् । न्यस्य चन्द्रसुते राज्यं, शमसाम्राज्यमाददे ॥२१॥ समित्रश्चन्द्रराजोऽपि, राजन् ! राज्यश्रिया तया । सम्यग्दर्शनसंशुद्धं, गृहिधर्ममशिश्रियत् ॥२२॥ नत्वा गुरुपदद्वन्द्व, निजं धाम जगाम राट् । अन्यत्र मुनिराजोऽपि, विजन्हे सपरिच्छदः ॥२३॥ अन्यदा मित्रसेनेन, राजाऽभाणि रहस्यदः। किमप्यपूर्व विज्ञानं, दर्शयामि सखे! तव ॥ २४ ॥ स प्राह दर्शय क्षिप्रं, ततोऽसौ जम्बुकस्वरम् । तथाऽरसद् यथा रेसुः, पूर्वहिर्जम्बुका अपि ॥ २५ ॥ कुकूजुः कुक्कुटा उच्चैः, कृते कुक्कुटकूजिते । निशीथेऽपि निशाप्रान्तमुन्निद्रा मेनिरे जनाः ॥ २६ ॥ तथा शृङ्गारसाराणि, वाक्यान्याह यथा जनः । दृढशीलोऽपि जायेत, मन्मथोन्माथितो भृशम् ॥ २७ ॥ ततो राजाऽऽह मित्रैवं, माऽतिचारीनिजं व्रतम् । यद्विकारवचो वक्तुं, न युक्तं शीलशालिनाम् ॥ २८ ॥
SSNEHR&
AMARRENORRRCH
Jain Education in
For Private Personel Use Only
linelibrary.org

Page #331

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
॥१४६॥
Jain Educatio
शृङ्गारसारभाषित्वमेवमुक्तोऽपि नोज्झति । यदा केलिप्रियत्वेन, तदा राज्ञाऽप्युपेक्षितः ॥ २९ ॥ प्रोषितभर्तृस्त्रियोऽग्रे, सविकारगिरोऽन्यदा । स तथाऽऽख्यद्यथा सद्यः, साऽभून्मदनविह्वला ॥ ३० ॥ तां तथासविकाराङ्गीं, दृष्ट्वा तद्देवरः क्रुधा । तं बबन्ध दृढैर्बन्धै रे विटोऽसीत्युदीरयन् ॥ ३१ ॥ तदाकर्ण्य नृपो मधु, मोचयित्वा तमाख्यत । व्रतातीचारवृक्षस्य, पुष्पं प्राप्तमिदं त्वया ॥ ३२ ॥ फलं तु नरके घोरे, लप्स्यसे तीव्रवेदनां । यत्तदा वारितोऽसि त्वं नातिचारादुपारमः ॥ ३३ ॥ जिनं देवं गुरून् साधूंस्तदद्यापि सखे ! स्मर । गर्हस्व दुष्कृतं सर्व, क्षमय प्राणिसंहतिम् ॥ ३४ ॥ सोsपि प्राह सखे ! गाढं, बन्धनैः पीडितोऽस्म्यहं । न स्मरामि ततः किञ्चित् प्रतीकारं कुरुष्व मे ॥ ३५ ॥ इति जल्पन्नसौ मृत्वा, गजोऽभूद्विन्ध्यभूधरे । ततो बहुं भवं भ्रान्त्वा, क्रमान्मोक्षमवाप्स्यति ॥३६ ॥ सविकारवचोवार्द्धिकुम्भभूवन्द्र भूपतिः । राज्यं न्यस्य सुते दीक्षां गृहीत्वा च ययौ शिवम् ॥ ३७ ॥ इत्यवेत्य कृतिनः स्वचेतसा, मित्रसेनचरितं गतांहसः । चश्चदुच्चतरदुःखलक्षितं, सन्त्यजन्तु सविकारजल्पितम् ॥ ३८ ॥ ॥ इति मित्रसेनकथा ||
इत्युक्तः शीलवतः सविकारवचनवर्जन इति चतुर्थो भेदः । सम्प्रति बालक्रीडापरिहाररूपं पश्ञ्चमं भेदमभिधित्सुर्गाथापूर्वार्द्धमाहबालिसजणकीला वि हु, लिंगं मोहस्स णत्थदंडाओ ।

सविकारवचनवर्जनम्
४
तत्र मित्र
| सेनकथा.
॥१४६॥

Page #332

'बालिशजनक्रीडाऽपि' बालजनाचरितक्रीडाऽपि द्यूतादिरूपा।
उक्तं चचउरंगसारिपट्टियवट्टाईलावयाइजुद्धाई । पण्हुत्तरजमगाईपहेलियाईहिं नो रमइ ॥ इति ॥ आसतां सविकारजल्पितानीत्यपिशब्दार्थः, 'हु अलङ्कारे, 'लिङ्ग चिह्नं 'मोहस्य' अज्ञानस्य अनर्थदण्डत्वात् निष्फलप्रायारम्भप्रवृत्तेरिहाप्यनर्थजनकत्वेन च, जिनदासस्येव ।
तत्कथा चैवम्रायगिहनयरकमले, सिरिसेणियरायहंसकयसोहे । गुत्तिमइनाम इन्भो, आसि पवित्तो परिमलु व्व ॥१॥ सिट्टी य उसमदत्तो, तस्स सुओ भुवणविस्सुओ पढमो । बीओ उण जिणदासो, आवासो जूयवसणस्स ॥२॥ धणदविणखयकरेणं, दुरोदरेणं रमेइ सो निचं । तत्तो भणिओ सो जिवन्धुणा सप्पणयमेवं ॥३॥ हे माय ! कायसयणाइविविहहेऊउ अत्थदण्डाओ । अन्नो वि णत्थदण्डो, बहुबन्धनिबन्धणं भणिओ ॥४॥
यदुक्तम्अद्वेण तं न बन्धइ, जमणटेणं ति थेवबहुभावा । अढे कालाईया, नियामगा न उ अणट्ठाए ॥५॥ किं पुण जयं बहुवसणकंदकंदलणनवघणसमाणं । नियकुलकलंककारणमेयं ता चयसु तं भाय ! ॥६॥
अन्यत्राप्युक्तम्
JainEducati-WHOLI
For Private & Personel Use Only
X
w.jainelibrary.org

Page #333

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम्
॥१४७||
REEEEESO
कुलकलंकणु सच्चपडिवखु, गुरुलज्जासोयकरु धम्मविग्घु । अत्थह पणासणु जं दाणभोगिहि रहिउ, पुत्तदारपियमाइमोसणु । जहिं न गणिज्जइ देवगुरु, जहि नवि कज्जु अकज्जु । तणुसंतावणु कुगइपहु, तहि को जूइ रमिज ॥७॥
I बालक्रीडा
परिहारः इय पमणिओ वि जूयं, जान चयइ कहवि तो इमो तेण । चत्तो सयणसमक्खं, न देइ गेहे पवेसंपि ॥८॥ अन्नदिणे जिणदासो, केणवि जुआरिएण रममाणो । जायम्मि जूयकलहे, प्रियाए निठुरं हणिओ ॥९॥ सो सत्थघायविहुरो, लुलंतओ महियलम्मि रंकु व्व । केवलकरुणाठाणं, सिट्टो सिद्विस्स सयणेहिं ॥१०॥ सो वि हु करुणारसभरपणुल्लिओ अल्लिओ तयं भणइ । हे भाय ! होसु सत्थो, तुह पडियारं करिस्सामि ॥११॥ सो भणइ विणयपउणो, अज्ज ! अणज्जं खमेहि मे विहियं । परलोयपत्थियस्स य, देसु लहुं धम्मसम्बलयं ॥ १२ ॥ सिट्ठी वि भणइ निउणं, सव्वत्थवि निम्ममो हवसु वच्छ ! । खामेसु सव्वजीवे, करेसु चउसरणगमणं च ॥ १३ ॥ निंदेसु बालकीलं, चित्ते चिंतेसु पश्चनवकारं । भीमभवभीइहरणं, पडिवज्जसु अणसणं वच्छ !॥१४॥ इय सम्म पडिवज्जिय, वज्जियपावो मरित्तु जिणदासो । जम्बुद्दीवाहिवई, अणाढिओ सुरवरो जाओ ॥ १५॥ इति बालिशकेलिशालिनो, जिनदासस्य निशम्य दुःस्थितिम् ।
तत्र जिनभविका ! भवभीतचेतसो, दधतां तत्र निवृत्तिमुच्चकैः॥१६॥
दासकथा. ॥ इति जिनदासकथा ॥
॥१४७॥ इत्युक्तः शीलवतो बालक्रीडापरिहार इति पञ्चमो भेदः । सम्पति परुषवचनाभियोगपरित्यागलक्षणं षष्ठं शीलभेदमभिधि
BE&&&&EEXE&&&

For Private Personel Use Only

Page #334

सुर्गाथोत्तरार्द्धमाह
फरुसवयणाभिओगो, न सम्मओ सुद्धधम्माणं ॥ ४१ ॥ 'परुषवचनेन' रे दरिद्र ! दासीपुत्र ! इत्यादिना 'अभियोगः आज्ञादानं 'न संगतः' नोचितः 'शुद्धधर्माणां' प्रतिपन्नजिनमतानाम् , धर्महानिधर्मलाघवहेतुत्वात् ।
तत्र धर्महानिःफरुसवयणेण दिणतव-महिक्खिवन्तो य हणइ मासतवं । वरिसतवं सवमाणो, हणइ हणंतो य सामणं ॥ इति वचनात् ।
धर्मलाघवं पुनः "अहो ! धार्मिकाः परपीडापरिहारिणः सविवेकाश्च श्रावका यदेवं ज्वलदङ्गारोत्कराकारा गिरो गिरन्ति" इत्यादि लोकोपहासात् ।
तथाअप्रियमुक्ताः पुरुषाः, प्रवदन्ति द्विगुणमप्रियं यस्मात् । तस्मान्न वाच्यमप्रियमप्रियमश्रोतुकामेन ॥१॥ विरज्यते परिवारो, नित्यं कर्कशभाषिणः । परिग्रहे विरक्ते च, प्रभुत्वं हीयते नृणाम् ॥२॥
किश्चअशिक्षितात्मवर्गेण, म्लानिं याति यतः प्रभुः । अतः शिक्षा प्रदातव्या, प्रत्यहं मृदुभाषया ॥३॥ स्वाधीने माधुर्ये, मधुराक्षरसम्भवेषु वाक्येषु । किं नाम सत्त्ववन्तः, पुरुषाः परुषाणि भाषन्ते ॥ ४॥ इत्यादि ।
ARXXXXXXXXX***&&&
&&
an Education
&&
For Private
Personal Use Only
Luinelibrary.org

Page #335

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम् ॥१४८॥
परुषवचना|भियोगपरित्यागः
६
अत एव श्रीवर्द्धमानस्वामिना महाशतकमहाश्रावकः सत्येऽपि परुषे जल्पिते प्रायश्चित्तं ग्राहित इति । मतान्तरे पुनरदुराराध्यताभिधानं षष्ठं शीलम् तदप्यषरुषभाषित्वेन संगृहीतमेव ।
महाशतकसंविधानकं त्विदम्रायगिहपुरसरोवरविभूसणं गिहवई जलरुह व्व । सिरिनिलओ भमरहिओ, नालस्सपयं महासयगो॥१॥ अटकणयकोडी, निहिवुड्डिपवित्थरप्पउत्ताओ । दसगोसहस्सपरिमाणपरिगया तस्स अट्ठ वया ॥२॥ रेवइपमुहा तेरस, भज्जाओ तत्थ रेवईए उ । पिउगेहसंतियाओ, कोडीओ अट्ठ कणगस्स ॥३॥ दसगोसहस्समाणा, अट्ठ वया सेसयाण पिउहरिया । इक्किक कणयकोडी, दसगोसहसो पुढो य वओ ॥४॥ अह तत्थ समोसरिओ, गुणसिलए चेइए जिणो वीरो। वंदणवडियाइ गओ, पउरेहि समं महासयगो॥५॥ नमिऊण तिहुयणगुरुं, उचियट्ठाणे निविट्ठओ एसो । भयवं पि अमयनिस्संदसुंदरं कहइ इय धर्म ॥ ६॥ इह दुलहं गिहिधम्म, लहिउं सावयजणेण पइदिवसं । तस्स विसुद्धिनिमित्त, दिणचरिया इह विहेयव्वा ॥ ७॥
तथाहिसुत्तविउद्धो सड्ढो, सम्मं सुमरिज्ज पंचनवकारं । जाइकुलदेवगुरुधम्मसंगयं अह विचिंतिज्जा ॥८॥ तो छबिहमावस्सयमणुहिउँ न्हाइउं च दिवसमुहे । सियवत्थो मुहकोसं, काउं पूइज्ज गिहबिंबं ॥९॥ पच्चक्खाणं काऊण, इड्डीपत्तो महाविभूईए । गच्छिञ्ज जिणिंदगिहे, पविसिज तहिं समयविहिणा ॥१०॥
तत्र महाशतककथा.
॥१४८॥
For Private Personal use only
Jainelibrary.org

Page #336

Jain Education
१३ ॥
पूएवि जिणं वंदिज्ज, तयणु वञ्चिज्ज सुगुरुपासम्मि । काऊण तेसि विणयं, पञ्चक्खाणं च पयडेउं ॥ ११ ॥ धम्मं सुणिज्ज सम्मं, सुद्धं वित्तिं गिहागओ कुज्जा । मज्झण्हे पुण पूयं, विहिज्ज जिणनाहपडिमाणं ॥ १२ ॥ पडिलाभिज्ञ मुणिंदे, फासुयएसणियअसणदाणेण । साहम्मियवच्छल्लं, करिज्ज दीणाइ अणुकंप ॥ बहुवीयणं कायाइवज्जियं भोयणं तओ कुज्जा । वंदेवि जिणवरिंदे, गुरुणो य विहिज्ज संवरणं ॥ १४ ॥ तो सत्थरहस्साईं, कुसलमईहिं समं वियारिज्जा । इय भत्तासत्तो पुण, अञ्जिज दिट्टमे भागे ॥ १५ ॥ संझासमए गिचेइयाई पूएवि पुणवि वंदिज्जा । आवस्सयं विहेउं, करिज्ज सज्झायमेगग्गो ॥ १६ ॥ नियमाणुसाण तत्तो, कहिज्ज धम्मं गिहागओ उचियं । पायं विसयविरत्तो, सीलं पालिज्ज पव्वेसु ॥ १७ ॥ कयचउसरणगमाई, सावज्जं चइय गंठिसहिएण । पश्ञ्चनमुक्कारपरो, थेवं सेविज्ज तो निदं ॥ १८ ॥ निद्दाविगमे चिंतिज्ज, विसमविससन्निभं विसयसुक्खं । सुरसिवपुरगमणरहे, एवं च मणोरहे कुज्जा ॥ १९ ॥ सिरिअरिहंतो देवो, सुनाणचरणा सुसाहुणो गुरुणो । तत्तं जिणपण्णत्तं भवे भवे इय मह हविज्जा ॥ २० ॥ जिणधम्मवासियमई, चेडो वि वरं हविज्ज सडकुले । जिणधम्मेण विमुको, कयावि मा चक्कवट्टी वि ॥ २१ ॥ मलमलिणतणू जरमलिणचीवरो सव्वसङ्गपरिमुको । महुयरवित्तिपहाणं, कया करिस्सामि मुणिचरियं १ ॥ २२ ॥ चइउं कुसीलसंगं, गुरुपयपङ्कयरयं परिफुसंतो । जोगं अन्भस्संतो, भववुच्छेयं कया काहं ? ॥ २३ ॥ अंकट्टियहरिणसि, वणम्मि पउमासणेण आसीणं । बुड्ढा मिगजूहपहू, अग्घाइस्संति मं कइया ? ॥ २४ ॥

jainelibrary.org

Page #337

श्रीधर्मरत्नप्रकरणम् ॥१४९॥
परुषवचनाभियोगपरित्याग:
मित्ते सत्तुम्मि मणिम्मि लेट् ठुए कश्चणम्मि पाहाणे । मुक्खे भवे भविस्सं, कया अहं निव्विसेसमई १ ॥ २५॥ एवं पइदिणकिरियं, कुणमाणो माणवो निहियमाणो । गिहिवासेवि वसंतो, आसन्नं कुणइ सिद्धिसुहं ॥ २६ ॥ इय सुणिय महासयगो, आणंदो विव गहित्तु गिहिधम्मं । तुट्ठो सगिहम्मि गओ, विहरइ अन्नत्य सामी वि ॥ २७॥ तस्संसग्गवसेणवि, पाविद्या रेवई न पडिबुद्धा । मज्जरसपिसियगिद्धा, खुद्दा धणियं धणे लुद्धा ॥ २८ ॥ अइविसयगिद्धिगहिला, सा अन्नदिणम्मि नियसवत्तीओ। छ स्सत्थपओगेणं, छ ञ्च हणइ विसपओगेणं ॥ २९ ॥ दुपयचउप्पयधणकणगमाइ तासिं च संतियं लेइ । बहुपाणधायणी कूरमाणसा चिट्ठइ सयावि ॥ ३०॥ घुढे य अमाघाए, पलमलहंती कयावि तो एसा । माराविय सवयाओ, आणावइ गोणपोयदुर्ग ॥ ३१॥ चउदसवरिसवसाणे, कुटुंबभारे ठवित्तु जिद्वसुयं । पोसहसालं पविसइ, विरत्तचित्तो महासयगो ॥ ३२॥ सा मज्जपाणमचा, हावविलासाइविविहभावेहिं । तं उवसग्गइ बहुसो, अहियासइ सुट् ठु स महप्पा ॥ ३३ ॥ सम्मं समणोवासगपडिमा इक्कारसावि फासेइ । नाऊण चरिमसमय, विहिणा पडिवज्जएऽणसणं ॥ ३४ ॥ सो सुहभाववसुप्पन्नओहिनाणेण लवणजलहिम्मि । उत्तरवज्जदिसासु, नियइ पुढो जोयणसहस्सं ॥ ३५॥ उत्तरओ हिमवंतं, हिट्ठा रयणाइ लोलुयं नस्यं । चुलसीवाससहस्सद्विइयं जाणेइ पासेइ ॥ ३६॥ इत्तो य मजमत्ता, सा पावा रेवई तहिं पत्ता । उवसग्गिउं पवत्ता, दुस्सहरागम्गिसंतत्ता ॥ ३७॥ तो किमियमेरिसी ? इय, वियफमाणेण ओहिनाणेण । नायं तीसे सयलं, चरियं तह नरयगामित्त ॥३८॥
तत्र महाशतककथा.
| ॥१४९॥
in Education International

Page #338

ईसिकुविएण भणिया, हा पाविटे ! निकिट्ठ ! दुच्चिद्वे ! । निल्लज्जे ! अज्जवि पावपुंजमज्जेसि केवइयं ॥३९॥ जं सत्तरत्तअंतो, आलस्सयवाहिणा समभिभूया। मरिऊण तं गमिस्ससि, निरयावासम्मि लोलुयए ॥४०॥ इय सुणिय अवगयमया, अइकुविओ अज्ज मे महासयगो । मरणभयवेविरंगी, दुहियमणा सा गया गेहे ॥४॥ इत्तो य तत्थ पत्तेण, वीरनाहेण गोयमो भणिओ । तं वच्छ ! गच्छ पभणसु, मह क्यणेणं महासयगं ॥४२॥ भद्द ! न कप्पइ उत्तमगुणाण सड्डाण भासिउँ फरुसं । परपीडाए जणगं विसेसओ उत्तमट्ठम्मि ॥४३॥ ता तस्स तुमं दुब्भासियस्स गिहाहि भद्द ! पच्छित्तं । तत्तो तह त्ति भणिउं, गोयमसामी तहिं पत्तो ॥४४॥ कहिओ पहुआएसो, संवेगगओ तओ महासयगो । वंदित्तु गोयमपहुं, आलोयइ तं अईयारं ॥४५॥ पडिवज्जइ पच्छित्तं, तो पत्तो गोयमो पहुसमीवे । इयरोवि समाहिजुओ, सुमरंतो वीरपयकमलं ॥४६॥ कयसट्ठिभत्तछेओ, विहिणा मरिउं सुहम्मकप्पम्मि । अरुणामम्मि विमाणे, चउपलियठिई सुरो जाओ॥४७॥ तत्तो चविय विदेहे, विसिट्ठदेहो लहित्तु चारित्तं । स महासयगस्स जिओ, अफरुसभासी सिवं गमिही ॥४८॥ महाशतक आलपन् परुषवाक्यमालोचना, गणाधिपतिगौतमाद् भुवनभानुना ग्राहितः। इति स्फुटमवेत्य भो विमलशीलभाजो जनाः, सुधामधुरमुत्तमं वदत सङ्गतं तद् वचः ॥४९॥
॥ इति महाशतकसंविधानकं समाप्तम् ॥
+- -
Jain Education
For Private & Personel Use Only
HOOTainelibrary.org

Page #339

श्रीधर्मरत्न प्रकरणम् ॥१५०॥
का अपमो भागः समायः॥
॥ प्रथमो भागः समाप्तः ॥
॥१५०॥
Jain Educational

wimw.jainelibrary.org,

Page #340
in Education International Fog Private & Personale Only ww.jainelibrary.org