Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Main kAvyamAlA 5. zrImurAriviracitam anargharAghavam / rucipatyupAdhyAyakRtayA TIkayA sametam / mUlyaM rUpyakaddhayam / - For Private and Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org KAVYAMALA. 5. THE ANARGHARAGHAVA OF MURARI. WITH The Commentary of Ruchipati. EDITED BY PANDIT DURGAPRASAD, AND WASUDEV LAXMAN SHASTRI PANSIKAR. Third Edition. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir PRINTED AND PUBLISHED BY TUKARAM JAVAJI, PROPRIETOR OF "JAVAJI DADAJI'S NIRNAYA-SAGAR" PRESS. BOMBAY. 1908. Price 2 Rupees. For Private and Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (Registered according to Act XX1 of 1867.) [ All rights reserved by the publisher. 1 For Private and Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyamAlA 5. zrImurArikaviracitam anargharAghavam / rucipatyupAdhyAyakRtayA TIkayA sametam / jayapuramahArAjAzritamahAmahopAdhyAyapaNDitadurgAprasAdazarmaNA, mumbApuravAsipaNazIkaropAhvalakSmaNAtmajavAsudeva zarmaNA ca saMzodhitam / ( tRtIyAvRttiH) tacca mumbayyAM tukArAma jAvajI ityanena nirNayasAgarAkhyayantrAlayAdhipatinA svIye'GkanAlaye'GkayitvA prAkAzyaM nItam / 1908. mUlyaM rUpyakadvayam / For Private and Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| zrImurArikaviracitam anagherAghavam / zrImadupAdhyAyarucipatikRtaTIkAsahitam / prthmo'ngkH| niSpratyUhamupAsmahe bhagavataH kaumodakIlakSmaNaH kokaprIticakorapAraNapaTujyotiSmatI locane / yAbhyAmardhavibodhamugdhamadhurazrIrardhanidrAyito nAbhIpalvalapuNDarIkamukulaH kamboH sapatnIkRtaH // 1 // 1. murArikaviH kasmindeze kAle ca babhUveti samyaG na nizcayaH, kiM tu khristasaMvatsarIyanavamazatakamadhyabhAgasamutpannAddharavijayamahAkAvyakartuH zrIrAjAnakaralAkaramahAkaveH prAcIna iti vaktuM zakyate. yato haravijaye (38 / 67) 'aGkottha (aGke'tha) nATaka ivottamanAyakasya nAzaM kaviya'dhita yasya murAririttham / AkrAntakRtsnabhuvanaH kva gataH sa daityanAtho hiraNyakazipuH saha bandhubhirvaH // ' ityayaM zloko vartate. atra yadyapi 'aGka utsaGge, murArirviSNuH' iti prakRto'rthaH, tathApi ratnAkarakavinA yatnapUrva nivezitA aGkanATaka-kavi-murArizabdA nATakakartAraM murArikavimeva lakSIkurvantIti vibhAvayantu vidvAMsaH. murArikaviprazaMsAyAM keSAMcicchokAH- 'devIM vAcamupAsate hi bahavaH sAraM tu sArasvataM jAnIte nitarAmasau gurukulakliSTo murAriH kaviH / abdhirlavita eva vAnarabhaTaiH kiM tvasya gambhIratAmApAtAlanimagnapIvaratanurjAnAti manthAcalaH // 1 // murAripadacintA cettadA mAghe matiM kuru / murAripadacintA cettadA mAghe matiM kuru // 2 // murAripadacintAyAM bhavabhUtestu kA kathA / bhavabhUtiM parityajya murArimurarIkuru // 3 // bhavabhUtimanAdRtya nirvANamatinA myaa| murAripadacintAyAmidamAdhIyate manaH // 4 // ' iti. asya nATakasya paThanapAThanAdiSu kazmIreSu pracuraH pracAraH. etanATakasya nRsiMhasUnuharihara-mizrabhavanAtha-udayasUnudhanezvara-viSNubhaTTa-rucipatyupAdhyAyapraNItaM TIkApaJcakaM prApyate. tana rucipatikRtaiva TIkAtisamIcIneti saiva gRhItAtrAsmAbhiH. 2. rucipatyupAdhyAyo mithilAdezaprasiddhAtkhistasaMvatsarIyavartamAnazatakaprArambhasamudbhUtagokulanAthopAdhyAyaziSyarucipatitaH prAcInaH. yato'smAbhiretanmurArinATakaTIkApustakaM 1535 mite zake likhitamadhigatam. For Private and Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| dordaNDadvitayena khaNDaparazoH kodaNDamAropaya nkurvANaH sahasA videhanRpatiM pUrNapratijJAbharam / sAnandaM kuzikAtmajena sudRzAM vRndena kautUhalA tsavIDaM priyayAvalokitamukho rAmo'stu naH zreyase // abhUdabhUtapratipakSabhItiH sadA samAsAditabhUrinItiH / / ciraM kRtArthIkRtabhUmidevaH sphuratpratApo narasiMhadevaH // sUnustasya vasuMdharAparivRDhasyAnandakandaH kSite rAdhAro jagatAmazeSaviduSAM vizrAmakalpadrumaH / dAne karNakathAvalepanipuNaH saMsAraratnAGkuro ___ bhUmIpAlaziromaNivijayate zrIbhairavendro nRpaH / arthiprArthitapUrako'pi ramatAM khIye balimandire nAke'nekaphalAnvito'pi sa sukhenAstAM ca devadrumaH / zrImAnsaMprati bhairavendranRmaNiH sarvArthicintAmaNi rjAto locanagocaro yadi tadA kiM tena tenApi vA / yasminrAjani rAjanIticature pAthodhitIrAvadhi prakhyAtapracitapratApanicaye pRthvImimAM zAsati / kokaM rAjakaro na lokanikaraM saMtApayatyunato vikhyAtaH sudRzAM mahotsavavidhau kAntena pANigrahaH // khauAlavaMzajAtastasyAdezAnmahIzasya / zrIrucipatiratigUDhAH spaSTIkurute murArikavivAcaH / / asadbhiradhiropyate yadapi dUSaNaM matkRtI tathApi sumanISiNAM bhavati knntthbhuussocitaa| nipIya khalu nirdayaM prasabhamujjhitA rAhuNA na kiM diviSadaH parAH paripibanti cAndrIH kalAH / / iha khalu sakalapadArthajAteSu skheSTasAdhanatAjJAnAdeva prekSAvatAM pravRttidRzyate / taduktaM nyAyakusumAalAvAcAryacaraNaiH-'tadajJAnaM viSayastasya vidhiH' iti / atra ca prayojanAkAGkSAyAm 'nirdoSa guNavatkAvyamalaMkArairalaMkRtam / rasAnvitaM kaviH kurvankIti prItiM ca vindati // ' iti sarasvatIkaNThAbharaNe bhojarAjena, dharmArthakAmamokSeSu vacakSayaM kalAsu ca / karoti kIrti prItiM ca sAdhukAvyaniSevaNam // ' iti rasaprakAzakAreNa, 'kAvyaM yazase'rthakRte vyavahAravide zivetarakSataye / sadyaH paranirvRtaye kAntAsaMbhitatayopadezayuje // ' iti kAvyaprakAzakAreNa ca viziSTakAvyakaraNe prayojanAbhidhAnAtprekSAvantaH pravartante / taccedaM dvividham , zravyamabhineyaM ca / tatra ye sukumAramatayo rAjakumAraprabhRtayaH 'nisargadurbodhamatinIrasaM khalvetat , kathamivAtra niSphalamAtmAnamavasAdayAmaH' For Private and Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 aGkaH ] anargharAghavam / iti saMtatamAlocayantaH zAstre na pravartante, te tAvadavazyaM caturvargopAyeSu vyutpAdyAH / te'mI dvividhAH / kecitpadapadArthamAtraparicayacaturAstattadrasapradhAnAbhiH kavitAbhiH kavinAmAGkitAdibhizcamatkAriNIbhirgAthAbhirgoSThIbandhamanutraghnanti / kecittato'pi jaDamatayastatrApyanutsahamAnA nRtyAdiprasaGgena samayaM gamayanti / ubhaye'pyete'bhimatavastupuraskAreNa guDajihvikayA rasAkhAdasukhaM mukhe dattvA kaTukauSadhapAnAdAviva pravartayitavyAH / yadAha--' khAdukAvyarasonmizraM zAstramapyupayuJjate / prathamaM lIDhamadhavaH pibanti kaTukauSadham // ' iti / prathamAnprati zravyarUpaM kAvyamadhikriyate / caramANAM tu 'na tajjJAnaM na tacchilpaM na sA vidyA na tAH kalAH / nAsau nayo na tatkarma nATake yanna dRzyate / / ' iti bharatavacanAdabhineye tathA caikAgryeNa pravartamAnAnAmanAyAsena vyutpattyAdhAnamityevaM zAstrApekSayA vAsya vailakSaNyam // atra ca viziSTaziSTAcArAnumitazrutibodhitakartavyatAkaM vighnotsAraNasAdhAraNakAraNaM maGgalamAcaranneva 'devadvijanRpAdInAmAzIrvAdasamanvitA / aSTabhirvA dvAdazabhiH padaiH samyaG niyojitA / nAndI kAryAtiyatnena budhairvighnopazAntaye // ' iti tatrabhavAnmurArikaviH padyadvayenASTapadAM nAndImAdau nirdizati - niSpratyUhamiti / bhagavato locane cakSuSI upAsmaha ArAdhayAma iti saMbandhaH / yattu 'locane ityasya pUrva te ityapekSitaM yatpadAkAGkSitatvAt' iti, tanna / uttaravAkyArthagatatvenopAttena yacchazabdena pUrvavAkyArthagatatacchabdAnapekSaNAt / udAhRtaM ca tathA kAvyaprakAzakRtA --- ' sAdhucandramasi puSkaraiH kRtaM mI - litaM yadabhirAmatAdhike' iti / pUrvavAkyArthagatastu yacchabdastacchabdopAdAnaM vinA sAkAGkSaH / yathA sAdhucandramasItyatraivAdyapAdayorvyatyAsa iti / nanu kimarthamiyamupAsanA kriyata ityata Aha-niSpratyUhamiti / niSpratyUhaM pratyUhAbhAvAya / 'avyayaM vibhakti-' ityAdinAvyayIbhAve 'nAvyayIbhAvAdato'm tvapaJcamyAH' iti caturthyA ambhAvaH / kecittu - niSpratyUhamiti kriyAvizeSaNaM tatra ca klIbatvAdikam / yadAha - 'dvitIyAntatvakarmatve klIvatvaM ca tathaikatA / kriyAvizeSaNasyaivaM mataM sUribhirAdarAt // ' iti, tathA ca 'nirantarayA sevayA sevyaprItistayA ca hitalAbha iti dhvanitam ' -- ityAhuH / bhagavata ityasya sAmAnyazabdasya vizeSaNadvArA vizeSaparatvamupapAdayati -- kaumodakIti / kaumo - dakI harigadA saiva lakSma cihnaM yasya tAdRzasya / etena viziSTazastradhArakatvena bhagavato vighnopazamanasamarthatvaM vyajyate / nanu bhagavato locanayoreva kimityupAsanA kriyate, nAnyeSAM caraNAdInAmityata Aha-kokaprItIti / kokAnAM cakravAkANAM prIti: kokaprItiH, cakorasya pakSivizeSasya pAraNopavAsabhojanaM cakorapAraNA / anayoIndre 'sarvo dvandvo vibhASaikavadbhavati' ityekatvaM 'sa napuMsakam' iti napuMsakatvAt 'hrasvo napuMsake prAtipadikasya' iti hakhatvam / tatra paTunI dakSe jyotiSmatI ceti samAsaH / yadvA kokaprItizca cakorapAraNaM ca kokaprIticakorapAraNe tayoH paTunI jyotiSmatI ceti samAsaH / NyantAdeva pAridhAtornapuMsake bhAve lyuTprayaye pAraNamiti rUpam / yadvA kokaprIticakorapAraNayoH paTu yajayotiH sUryacandrAkhyaM tejastadyayorastIti For Private and Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| matup / atra yadyapi karmadhArayamatvarthIyAdbahuvrIhireveTo lAghavAt , tathApyarthalAghavArthamiha karmadhArayAnmatvarthIya eva kriyate / arthalAghavaM ca karmadhArayamatvarthIye cAbhidhAvRttyA pratipattirbahuvrIhau tu lakSaNayeti sAkSAtsaMbandhaH paramparAsaMbandhazca gamaka iti viziTe'rthe matvarthasaMbandhasya vivakSaNAnoktadoSaH vivakSAyAzca puruSAdhInatayA nAtiprasaGgaH / ata eva 'bisakisalayacchedapAtheyavantaH' ityAdi prayogo'pi / yadvA bhUmanindAprazaMsAsu' iti prazaMsAyAM matup / etena sUryacandravarUpacakSuyena kokaprItithakorapAraNA cetyuktam / tathA ca paramakAruNikayorlocanayorupAdhi vinA kokAnAM priyAzokApahAritayA prItipradAnena, cakorANAM jyotsnAbhakSyadAnena copAsanakarturabhilaSitapradAtRtvaM bhaviSyatIti bhAvaH / yAbhyAM locanAbhyAM nAbhyeva palvalamalpasaraH / nAbhI palvalatvena rUpitA gabhIratvAt / rUpakalakSaNaM cAha daNDI-'upamaiva tirobhUtabhedA rUpakamiSyate' iti / tatsthaM yatpuNDarIkaM zvetAmbhojaM tasya yo mukula ISadvikasitA kalikA sa kamboH zaGkhasya sapatnIkRtaH / sadRzIkRtaH / puNDarIkasya zvetaguNayogitayA zavena saha sAdRzyam / yadyapi sapatnazabdaHpratipakSavAcI, tathApi yaH pratipakSaH sa sadRzo bhavatIti lakSitalakSaNayA sapatnazabdena sAdRzyaM pratipAdyate / ata eva 'pratipakSapratidvandvipratyanIkavirodhinaH / tasya cAnukarotIti zabdAH sAdRzyavAcakAH // ' iti dnnddii| puNDarIkamukulasya zaGkhasAdRzye bIjamAha-ardhetyAdi / ardhe yo vibodhaH prakAzastena mugdhAvyaktA madhurA ramyA zrIH zobhA yasya taadRshH| yadvA mugdhA pratyagrA madhurA ramyA zrIH zobhA yasya sH| yadvA mugdhamadhurAtyantamanoharA / paryAyazabdadvayopAdAnAdatizayita evArtho gmyte| yathA nalacarite (naibadhakAvye 121101) 'unmIlallIlanIlotpala-' ityAdi / yadvA madhu yatrAsti sA madhurA / 'USasuSimuSkamadho raH' iti raH / ardhe nidrAyito mudrito'rdhanidrAyitaH / dalanimIlanena nidrAsAdRzyam / iha sUryacandrayoH sAMnidhyaM hetuH / ata eva zaGkhasAmyam / tathA ca vizeSaNavalAdviSNorlocane upAsmaha iti paryavasitam / atra yadyapi 'gaGgA nAgapatiH somaH sudhAnando jayAziSaH / ebhirnAmapadaiH kAryA nAndI kavibhiraGgitA // ' iti bharatavacanAdavazyopAdeyaM gaGgAdipadaM na kaNThataH zrUyate / tathApi cakorapAraNapaTujyotiHpadena candrasaMkIrtanameva / na ca ebhinImapadairityanena tattatpadenaivopAdAnamiti vA cyam / tasyopalakSaNatvAt / 'jitamuDupatinA' (ratnAvalyAm 1 / 5) ityAdau tathaiva paridRSTatvAt / evaM cArthalabhyatAbhigamyate / atrArdhavibodhamugdhamadhurazrIrityanenaivArdhanidrANatvaM labhyata eveti yadyapi, tathApyavaziSTArdhakhaNDitatvazaGkAnirAkaraNAyArdhanidrAyita iti padamupAttam / kecittu 'arthataH prApte'pi nidrANatve sa eva vizeSaH zAdyA vRttyA paricIyatAmityetadarthaM tadupAdAnaM zAbdyA vRttyA bhaNanaM na paunaruktyamAvahati' iti / tathA ca sarasvatIkaNThAbharaNe 'ArthyA vRttyA labdhasya zAstretihAsAdau zAndyA vRttyA bhaNanaM na paunaruktyAya' ityAhuH / evaM ca nyAyAcAryA api 'zrutiprApte'rthe prakaraNAdInAmanavakAzAt' iti dravyakiraNAvalyAmUcire / apare tu 'yatazcArdhavivodhamugdhamadhurazrIrata evArdhanidrAyita iti hetuhetumadbhAvasaMgatyA na paunaruktyamatra' ityAhuH / anye tu 'bhagavallocanayoH For Private and Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 aGkaH] anargharAghavam / api ca / viramati mahAkalpe nAbhIpathaikaniketana tribhuvanapuraHzilpI yasya pratikSaNamAtmabhUH / kimadhikaraNA kIhakkasya vyavasthitirityasA vudaramavizadraSTuM tasmai jagannidhaye namaH // 2 // sUryacandravarUpatayA tadubhayatejaHsaMbandhAtpuNDarIkamukulasyArdhavikAso'rdhanimIlanaM ca yuktameveti kharUpakathanam' ityAhuH // ___ iha yadyapi nAndIlakSaNe sUcanAyAH kartavyatA na kutrApi bodhitA, na ca patrAvalInAnyAM vAcyArthabIjapadopAdAnAtsUcanA kartavyeti vAcyaM / tatra vAcyArthabIjapadena nAyakAbhidhAnAtU , tathApyatra bahuprAmANikopadezaH zaraNamiti sUcanAvatAraH / tadiha harenetraprAyau rAmalakSmaNau, cakoratulye sItAlocane, tayoH pAraNA rAmacandramukhacandrajyonApAnarUpA, yAbhyAM rAmalakSmaNAbhyAM rAvaNaH zatruH kRta iti saMpradAyaH / vayaM tu brUmaHniSpratyUhamityanena prakRte nirgataH pratyUho rAvaNAdiryasmAtsa niSpratyUho rAmabhadrastamupAsmaha iti rAmabhadrapravezastatkartRkavadhazca sUcyate / kaumodakItyanena ko pRthivyAM modakI harSaheturindrajidvinAzAdistadyogitvAnmodakI lakSmaNo'stIti lakSmaNapraveza indrajidvinAzazca sUcyate / kokaprItItyanena kokatulyaH sugrIvaH / kokAnAM rAtrau tArAdarzanAtsaMtApo bhavati / sugrIvasyApi vAliparigRhItAyAstArAsaMjJikAyAH patnyAH saMtApa ityetAvatA tatsAdRzyaM tasya prItirvAlivadhAditi sugrIveNa samaM rAmacandrasya prItistatkartRkavAlivadhazca sUcyate / cakorapAraNetyanena cakorasadRzo bibhISaNaH / cakorANAM rAtrau candradarzanena harSodayAdvibhISaNasyApi rAkSasasya rAtrau saMcaraNasvAcchandyAdrAmacandrarUpacandradarzanAca harSodaya iti tena tatsAdRzyaM tasya pAraNA laGkAyAM rAjyaprAptirUpA / tathA ca vibhISaNasya laGkAyAM rAjatvaM sUcyate / ardhavibodhetyAdinA rAmabhadrasenAyAH prakAzaH / ardhanidrAyita ityanena rAvaNasenAyA avikAsaH / yadvArdhanidrAyita eva kumbhakarNaH prabo. dhitaH saGgrAmAyeti sUcyate / sapatnIkRta ityanena rAvaNena sItAharaNAdAmaH zatruH kRta iti sUcyate / jyotiSmatI ityatra 'tadasyAstyasmin' iti matup / 'bhagaM zrIyonivIryecchAjJAnavairAgyakIrtiSu' iti medinIkaraH / 'kaumodakI gadA' ityamaraH / 'vighno'ntarAyaH pratyUhaH' iti| 'cihaM lakSma ca lakSaNam' iti c| 'palvalaM cAlpasaraH' iti / 'puNDarIkaM sitAmbhojam' iti / 'kuGmalo mukulo'striyAm' iti / 'kokazcakrazcakravAkaH' iti / 'zaGkho'strI kamburastriyAm' ityapi / 'avyakte sundare mUDhe mugdha ityabhidhIyate', 'madhuro madhuyukte'pi priye cApi manohare' iti vizvaH // ___ aSTapadAM nAndI darzayitumAha-viramatIti / tasmai jaganidhaye jagadAdhArabhUtAya nmH| astviti shessH| tathA coktam-'yatrAnyakriyApadaM na zrUyate tatrAstirbhavantIH paraH For Private and Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| (nAndyante) sUtradhAraH-alamativistareNa / bho bho lavaNodavelAvanAlItamAlatarukandalasya tribhuvanamaulimaNDanamahAnIlamaNeH kamalAkucakalazakelikastUrikApatrAGkurasya bhagavataH puruSottamasya yAtrAyAmupasthAnIyAH sabhAsadaH, kutazcidvIpAdAgatena kalahakandalanAmnA kuzIlavena raudrabIbhatsabhayAnakAdbhutarasabhUyiSThaM kamapi prabandhamabhinayatA nityaM kilAyamudvejito lokaH / prayoktavyaH / tathA 'kAbhyAM tribhuvanatilako rAjA' iti / tasmai kasmai / mahAkalpe pralaye viramati nivRtte sati / saMhArecchAyAM gatAyAM sargecchAyAM pravRttAyAmiti bhAvaH / asau prasiddha AtmabhUrbrahmA kasya padArthasya kimadhikaraNA kimAdhArA kIdRgvyavasthitirAkArasaMniveza iti draSTumupalabdhuM pratikSaNaM pratimuhUrta yasyodaramavizatpraviSTaH / vizeH kartari laG / nAbhireva panthA nAbhIpathaH / 'RkpUrabdhU:--' ityakAraH samAsAntaH / sa evaikamadvitIyaM niketanamAlayo yasya sa tathA / etena brahmaNa: padmAsanatvena sadA saMnidhAnA pratikSaNaM padmanAbhodarapravezaH suzaka iti suucitm| tribhuvanameva pUnagaraM tasya zilpI nirmAtA / iha 'RkpU:-' ityakAraH samAsAnto na bhavati / tadvidheranityatvAt / 'tribhuvanapunaHzilpI' iti pAThe trayANAM bhuvanAnAM punarghaTaka ityarthaH / vizvaMbhararUpasya viSNorudare trailokyamasti / ayaM ca sraSTA tribhuvanaM nirmitsuH / nirmANasya ca pUrvadarzanavyatirekeNAnirvAhAt / kiM kiM kharUpaM kena prakAreNAvasthitamiti jJAtuM tasyodaraM praviSTaH / prAcInA sRSTivismRtaiveti bhAvaH / vAraMvAraghaTanAtpunaHzabda ucita eva / anena padyena dazagrIve viramatyAtmabhU rAmo laGkodaraM tatsaMnivezadarzanAya praviSTa iti sUcitam / yadvA tasminvirate tattatsaMnivezadarzanAyAyodhyAmevAvizaditi sUcitam / a. nayoH padyayoH prasAdanAmA vAkyArthaguNaH / tathA ca sarasvatIkaNThAbharaNe--'yattu prAkaTyamarthasya prasAdaH so'bhidhIyate' iti / yathA-'ayamudayati nidrAbhaJjanaH padminInAmudayagirivanAlIbAlamandArapuSpam / viraha vidhurakokadvandvabandhurvibhindankupitakapikapolakroDatAmrastamAMsi // ' atra padminIvikAsakaraNe udayazailAvataraNe kokazokApaharaNe tamovidAraNe'nukto'pi sUryarUpo'rthaH prkttmuplkssyte| tathA kaumodakIdhAraNe candrasUryacakSuSmattve nAbhyAM puNDarIkaparipAlana udare trilokyAH samAveze'nukto'pi viSNurUpo'rtho lakSyata iti / jagannidhaya ityata 'namaHkhasti-' ityAdinA caturthI / viramatItyatra 'vyAparibhyo ramaH' iti parasmaipadatvAcchacantAtsaptamI / tribhuvanetyatra supsupeti samAsaH / na tu samAhAradviguH / tathA sati tribhuvanIti syAt / 'pU: strI purInagaryo' ityamaraH // 'nAndyante sUtradhAraH' iti vakSyamANalakSaNaM nATakAdyapadyaM nAndI / tathAhi--'devatAde For Private and Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 aGkaH] anargharAghavam / namaskAro gurUNAmapi ca stutiH / gobrAhmaNanRpAdInAmAzIrnAndI' iti kohalaH / yadvA 'nadi stutau' ityatra dhAtau pRSodarAdipAThena sAdhitaH / tathA cAhuH-'stutyarthe nadidhAtau vA samRddhayarthe ca vA punaH / pRSodarAdipAThena nAndIsAdhanamIritam // ' iti / evaM ca ratnakoSaH / pratyAhAragItavAdyAdidvAviMzatyaGgeSvantargatA pUrvaraGgasya pradhAnAGgabhUtA stutireva nAndIti / sA ceyaM dvAdazapadASTapadA vA kAryA / 'sUtradhAraH paThettatra madhyama kharamAzritaH / nAndI padaidazabhiraSTabhirvApyalaMkRtAm // ' iti / padaM cAtra dvividhamabhipretam, suptiGantaM zlokapAdAkhyaM ca / taduktaM nATyalocanakRtA---'suptiGantaM padaM cAtra zlokapAdazca vA padam' iti / tatrAdye dvAdazapadA yathottaracarite-'idaM gurubhyaH' ityaadi| aSTapadA yathA bhagavadabjake-'jayati sitavilolavyAlayajJopavItI' ityAdi / antye dvAdazapadA yathA ratnAvalyAm-'jitamuDupatinA' ityAdi / aSTapadA yathA mudrArAkSase'dhanyA keyam' ityAdi / nanu nAndI dvAdazapadASTapadA ca kartavyeti yadi niyamastadA kathamabhijJAnazAkuntale 'yA sRSTiH sraSTuH' ityAdernAndItvam / dvAdazapadebhyo'dhikapadatvAditi cenna / 'paJcaviMzatpadA nAndI nityameva zubhAvahA / syAnAyakasya ca kaveryadi zaMbhuvibhUSitA // ' iti bharatAbhidhAnAt / yadvA 'nAndI padaidazabhiraSTAbhirvApyalaMkRtAm / tAM SoDazapadAmeke kecidAhuzcatuSpadAm // ' ityanuzAsanAccatuSpadaiva sA nAndIti / iyaM ca nAndI catuSprakArikA / tathA ca dazarUpakam-'namaskRtiGgilikI AzIH patrAvalI tathA / nAndI caturthI nirdiSTA nATakAdiSu dhImatA // namaHpradhAnavAkyena komalena padena ca / kalpitA zaMbhunA yuktA namaskRtiritIritA // devasyArdhenducUDasya vilAsenopavarNitA / maGgalAnugataM vAkyaM yatra mAGgalikIti sA // devadvijanRpAdInAmAzIrvAdavibhUSitA / nAndI maGgalasaMyuktA syAdAzIriti tadvidaH // vAcyArthabIjaracitA zRGgArAdisamanvitA / saMyuktA candrapadmAbhyAM patrAvalyabhidhIyate // ' atra ca namaskRtirUpanAndIlakSaNasattvAtsaiva boddhavyetyalamativAkpallavena / 'nartanIyakathAsUtraM prathamaM yena sUcyate / raGgabhUmi samAsAdya sUtradhAraH sa ucyate // ' nanu, 'nAndyante sUtradhAraH' ityasaMgatam / sUtradhArapaThanIyA nAndI, nAndIpAThAnantaraM ca sUtradhArapravezaH, pravezAnantaraM pAThAvasaraH, ityanyonyAzrayAt / ucyate-nAndInAmA sUtradhArastadante taniSkAntau sUtradhAra iva sUtradhAraH sthApakaH pravizatItyarthaH / taduktaM bharate-'atha pAtrANi tatrAdauM nAndI nAndI tu yaH paThet' iti / tatraiva 'nAndI prayujya niSkAmetsUtradhAraH sahAnugaH / sthApakaH pravizetpazcAtsUtradhAraguNAkRtiH // pUrvaraGgaM vidhAyAdau sUtradhAre vinirgate / pravizya tadvadaparaH kAvyamAsthApayenaTaH // ' zAtakarNaH-'sUtradhAraguNAkAraH sthApakaH pravizettataH / upacAreNa so'pyatra sUtradhAro'bhidhIyate // ' iti / yadvA nAnyanyenaiva paThitA, tadante sUtradhAraH pravizati / vadati ca vakSyamANamiti zeSaH / tathA ca saMgIta 1. kohalo nAma kazcidatiprAcIno nATyazAstrAcAryaH. "viTakhaTake kA nRtyati kohalabharatoditakriyayA' iti kuTanImatagranthe dAmodaraguptaH. For Private and Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| kalpataruH-'sUtradhAraH paThennAndImanyo vA raGgabhUmigaH / maGgalaM sUcayitvA tu lalitena zubhAvintAm // ' apare tu-'paTAntarita eva nAndI paThitvA sUtradhAraH pravizati vadati ca' ityAhuH / nanu 'alamativistareNa' ityasaMgatam / 'raGgaM prasAdya madhuraiH zlokaiH kAvyArthasUcakaiH / RtuM kaMcidupAdAya bhAratI vRttimAzrayet // bhedaiH prarocanAyuktairvIthIprahasanAmukhaiH / sUtradhAro naTI brUte mArSa vAtha vidUSakam // khakArya prastutAkSepi citroktyA yattadAmukham // ' ityAdInAM prastAvanApUrvakartavyanAndyaGgAnAmanabhidhAnAditi nAsaMgatam / prastutAbhineyasyAtivistaratayA prekSakANAM pravRttina syAditi tatpravRttyarthaM tatprayogasya saMgatatvAt / anyathAnekasamayena tatparyavasAne raGgabhaGgaprasaGga ityAnantyAt / sakalapUrvaraGgasya nirvAhayitumazakyatvAnnAndIpAThenaiva saMkSipyata iti bhAvaH / AvazyakatvAt / tathA coktam-'yadyapyaGgAni bhUyAMsi pUrvaraGgasya nATake / tathApyavazyaM kartavyA nAndI vighnopazAntaye // ' iti / alaMzabdasya tRtIyAntapadasAcivyena niSphalAbhidhAyakatvam / yadAhuniSphalaparyAye pAJcajanye harimizrAH--'bhavati hi tRtIyAntena samanvitamalam iti // prastutakathanIye zrotRNAmanavadhAne'navadheyavacanatvamaraNyaruditatvaM ca svasya syAditi tAnsaMbodhayannidAnI prastAvanAmAha-bhobho ityAdi / bho bhoH sabhAsadaH sabhyAH, ayaM loko jano nityaM pratyahaM kenacitkuzIlavena naTenodvejito vyAkulIkRta iti prasiddhiH / kila prasiddhau / bho bho iti saMbodhane / avyaye vIpsAyAM dviruktiH / 'atha saMbodhanArthakAH / syuH pATapyADaGgahehaibhoH' ityamaraH / . 'bharatA ityapi naTAzcAraNAzca kuzIlavAH' ityamaraH / udvejita ityatra NyantatvAnna 'vija iT' iti Gittvam / kIdRzena / kamapyatizayitaM prabandhaM nATakamabhinayatA nRtyatA / kIdRzam / raudramugram, bIbhatsaM vikRtam, bhayAnakaM dAruNam , adbhutamAzcaryam , ete rasA bhUyiSThAH pracurA yatra tam / eSAM kaToratvAdudvegaH / bhUyiSThapadasya rAjadantAdipAThAtparanipAtaH / raudrAdayo hi nATye rsvishessaaH| taduktaM bharate-'zRGgArahAsyakaruNaraudravIrabhayAnakAH / bIbhatsAdbhutazAntAzca nava nATye rasAH smRtAH // ' iti / kIdRzena kuzIlavena / kalahasya kandalaM prakANDaM nAma yasya tena / atikalahazAlinetyarthaH / 'kalahakanda-iti pAThe kalahasya kando mUlaM nAma yasya tena / kutazciddIpAtsihalAderAgatena / sabhAsadaH kIdRzAH / puruSottamasya hareryAtrAyAM pUjotsava upasthAnIyA upasthitAH / kIdRzasya / lavaNamudakaM yatra sa lavaNodaH / 'udakasyodaH saMjJAyAm' ityudAdezaH / tasya velAM tIraM tatra vanAlI vanapatistatra yastamAlatarustApicchavRkSastasya kandalasya prakANDasyeva / 'velA tattIranIrayoH' ityamaraH / 'tamAlo varuNe khaDne tApicche tilake'pi ca' iti vizvaH / 'kandalaM tu navAGkure' iti dharaNiH / maulimastakam / mnnddnmlNkaarH| nIlamaNiriva nIlamaNiH zyAmaratnam / kamalA lakSmIstasyAH kucAveva kalazau tayoH keli: krIDA tadartha kastUrikayA patraM patrAvalI tadaGkarasyeva / hareH kRSNatvAtribhiriha rUpakam / puruSottama ityatra yadyapi puruSANAmuttama iti na nirdhAraNaSaSThIsamAsaniSedhaH syAt / puruSazcAsAvuttamazceti karmadhAraye vizeSaNa For Private and Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 aGkaH anardharAghavam / tatkasyacidabhimatarasabhAvabhAjaH prekSaNakasya prayogAnujJayA nATyavedopAdhyAyabahurUpAntevAsI madhyadezIyaH sucarito nAma bharataputro'hamanugRhye / yataH / prItirnAma sadasyAnAM priyA raGgopajIvinaH / jitvA tadapahartArameSa pratyAharAmi tAm // 3 // tvAduttamapadasya pUrvanipAtApattiH / na ca puruSeSUttama iti vigRhya samAsaH / tathA sati 'na nirdhAraNe' iti sUtramanArabhyaM syAt / saptamIsamAsenaiva sarvatra caritArthatvAt / tathApyatra puruSANAmuttama iti SaSTIsamAsa eva / nirdhAraNasya vivakSaNAt , tadabhivyaJjakapadAbhAvAt , jAtiguNAderazravaNAt / yadvA 'paJcamI' iti yogavibhAgAtsamAsaH / puruSebhya uttamaH puruSottama iti / 'yasmAtkSaramatIto'hamakSarAdapi cottamaH / ato'smi loke vede ca prathitaH puruSottamaH // ' iti gItAsu bhagavadvacanAt / kAvyadarpaNakArAstu---'na nirdhAraNe iti pratiSedhasya tu sa viSayo yatra nirdhAraNAvadhirnirdhAryamANaM nirdhAraNanimittaM ca tritayamupAdIyate / yathA puruSANAM kSatriyaH zUratama ityatra tu tritayaM nopAttamiti nAsau tadviSayaH' ityAhuH / . 'yAtrA syAdyApanAyAM ca gatau devArcanotsave' iti dharaNiH / upasthAnIyA ityatra 'bhavyageya-' ityAdinipAtanAtkartaryanIyar / 'sabhAsadaH sabhAstArAH sabhyAH sAmAjikAzca te' ityamaraH / bhUyiSThAmiti 'bahorlopo bhU ca bahoH' iti bahuzabdasya bhUbhAvaH / 'iSTasya yiT ca' iti yiDAgamaH // tatkasyaciditi / yato'yaM loka udvignastattasmAt / abhimataH premapAtraM yo rasaH zRGgArAdistadbhAvamabhiprAyaM bhajate / 'bhajo NviH' / tasya prekSaNakasya nATakasya prayogAnujJayA prayuktyanuzAsanena bharataputro nttputro'hmnugRhye'nugrhnniiyH| teneti shessH| lokodvegazAntyarthamanugraha iti bhAvaH / 'bharatA ityapi naTAH' iti dharaNiH / anugRhya iti karmaNi laT / prakRSTamIkSaNaM darzanaM yatreti prekSaNakaM nATakam / kvacit 'prekSaNakasya' iti pAThaH / tatrApi prekSaNakasya nATakasyetyarthaH / ikhidhAturgatyartho daNDakasthastatra karaNe lyuTa prapUrvaH / tataH saMjJAyAM kan / kIdRzo'ham / nAma prasiddhau / sucaritaH / nAmapadasya saMjJArthatve 'prakRtyAdibhya upasaMkhyAnam' iti tRtIyayA bhAvyamityavadheyam / punaH kIdRzaH / nATyaM nRtyaM tatra vedastasyopAdhyAyo vyAkhyAtA / nAnAmaSInepathyagrahaNAhurga(bahu)rUpastannAmA vA kazcittasyAntevAsI ziSyaH / madhyadezo bharatakhaNDastatsamudbhavazca / 'avasthA yA tu lokasya sukhaduHkhasamudbhavA / tadIyAnukRtiH prAjJairnATyamityabhidhIyate // ' iti bharataH / madhyadezIyatvenAtivijJatA pradarzitA / yadAha bharataH--'bharataM varSamAzritya kartavyaM nATakAdikam / sthAnAntare samudbhatiryato na sukhaduHkhayoH // ' iti / anugrahe hetumAha-yata iti / nAma saMbhAvanAyAm / yato yasmAtsadasyAnAM pAriSadAnAM yA prItiH sA mama raGgopajIvino naTasya priyApekSitA / tasyAH prIterapahAramapahArakaM kalahaka ana0 2 For Private and Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyamAlA / (AkAze karNa dattvA / ) kiM brUtha / 'vaideziko bhavAnasamagrapAtraH kathamIze karmaNi pragalbhate' iti / (vihasya / saprazrayamaJjaliM baDDA / ) hanta bhoH, kimevamudIryate / bhavadvidhAnAmArAdhanI vRttireva me pAtrANi samagrayiSyati / yataH / yAnti nyAyapravRttasya tiryaJco'pi sahAyatAm / apanthAnaM tu gacchantaM sodaro'pi vimuJcati // 4 // ndalanAmAnaM naTaM jitvaiSo'haM tAM prItiM pratyAharAmi punarAnayAmi / yena tvatprItirapahRtA taM jitvA tAM karomIti bhAvaH / rajyantyanuraktA bhavanyasminniti raGgo nRtyam / 'halaca' ityadhikaraNe ghaJ / 'raGgo nRtye raNakSitau' iti vizvaH // __AkAza iti / 'pAtrasyAlpatayA yatra pAtraM naiva pravezyate / nepathya ityuktvAkAze lakSyaM baddheti cocyte|| kiM bravISyevamityAdi vinA pAtraM bravIti yat / zrutvevAnuktamapyekastasmA(tsyA)dAkAzabhASitam // ' iti bharataH / vividho dezo videzastena cara* tIti vaidezikaH pathikaH / 'carati' iti Thak / ata evAsamanapAtro'saMpUrNabhUmikAdigrAhakaH / yadAha bharata:-'raGge vizanti niryAnti ye tatkAryArthinaH punaH / te sarva eva pAtrANi kIrtitAni prayoktRbhiH // ' iti / IdRze viSame karmaNi pragalbhate dhRSTo bhavati / galbha dhASTye dhAtuH / saprazrayaM saharSamityAdi kriyAvizeSaNam / sarvatra kriyA ca vdtiptthtiruupaadhyaahrtvyaa| prazrayo vinayaH / hanta viSAde / 'hanta harSe viSAde ca' iti vizvaH / svadhAye viSAdaH / yadvA pAtrasamagratA bhaviSyateveti harSaH / udIryata ucyate / bhavateti shessH| ArAdhanI sevaavidhaatrii| karaNe lyuTa / TittvAnDIp / vRttirvyApAraH / pAtrANi nRtyapAtrANi / samagrayiSyati saMpUrNAni kariSyati // dRSTAntamAha-yAntIti / nyAyapravRttasya nItyanuyAyinaH / puruSasyeti zeSaH / tiryacco'pi tiryagyonijAtA vAnarAdayo'vivekino'pi sahAyatAM dvitIyatvaM yAnti gacchanti / 'tirasastiyalope' iti tiryaadeshH| tuzabdaH punararthe / apanthAnamapathaM yAntaM gacchantaM puruSaM sodaraH sahodaro'pi vimuJcati vizeSatastyajati / apanthAnamityatra 'apathaM napuMsakam' iti na klIbatvam / tatra kRtasamAsAntanirdezAt / iha tvatathAtvAt / yadvA 'patho vibhASA' ityataH pAkSikatayA 'pathaH saMkhyAvyayAdeH' iti na klIbatvam / saMkhyAsAhacaryAt patho'pi samAsAntayuktasya grahaNAt / 'apanthAstvapathaM tulye' ityamaraH / nanu samAnazabdasya 'vibhASodare' iti sabhAve 'sodarAyaH' iti yapratyaye sodarya iti syAt / 'samAnodaryasodaryasagaya'sahajAH samAH' ityamaro'pi / tatkathaM sodara iti / ucyte| samAnamudaramasyeti bahuvrIhau sodaraH / 'samAnasya' iti yogavibhAgAt 'vopasarjanasya' iti vA sbhaavH| yadvA sahazabdasya sabhAve rUpamidam / ata eva 'sodaro'pi sahodaraH' iti zabdabhedaH // atra ca dhvaniralaMkAraH / dhvaninA ca sadasyAnAM hRdaye sakalamabhidheyaM suucyte| tathAhi sabhyAMlakSIkRtya zrIrAmavacanamidam / kutazciddIpAntarAdAgatena dvIpAntarAlaGkAtaH samAyA For Private and Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 aGkaH] anargharAghavam / tena, kalahakandalanAmnA kalahAkaratayA prasiddhana, kutsitaM zIlaM kuzIlaM tadyoginA kuzIlavena rAvaNena / vaprakaraNe 'anyebhyo'pi dRzyate' iti matvarthIyo vaH / kamapyanirvacanIyam, prabandhaM kapaTaM paravaJcanopAyam , yadvA prakRSTo bandhaH prabandha indrAdInAM yatra tatprabandhaM yuddhAdivinyAsam , abhinayatAbhivyaJjayatA / kurvateti yAvat / kIdRzam / raudraM tIvratA, bIbhatsaM vikRtarUpatA, bhayAnakaM yuddhAdau bhayaMkaratvam , adbhutamAzcaryakaratvam , etairbhUyiSThaM bahulam / yadvA kasyacinmAraNAdinA raudraH, kasyacidalidAnAdinA bIbhatsaH, kasyacinmAyAdinA bhayAnakaH, kasyacidadbhutakarmaNA kailAsotpATanAdinAdbhuto rasaH, ebhirbhUyiSThaM bahulam / nityaM bahuzaH, ayaM loko bhuvanam , udvejitaH kila / kilAgame / 'lokastu bhuvane jane' ityamaraH / etAvatodvegalakSaNo bindurutpnnH| yadAha bharataH-'prayojanAnAM vicchede phalavicchedakAraNam / phalaM yAvacca nodeti sa binduriti zakya(kathyate // tailabinduyethA toyaM khazaktyA vyApya tiSThati / kAvyAGgAni tathA binduH saMdarya mukhatAM vrajet // ' iti / yathA veNIsaMhAre-'lAkSAgRhAnala-' ityAdinApamAnalakSaNo binduH / udvegazcAyaM saptakhaGkeSu boddhavyaH / yathA 'api kathamasau' iti prathamAGke / 'alamiSTvA makhAn' iti dvitIyAGke / 'kanyAmayonijanmAnam' iti tRtIyAGkAdAbUhyamiti / abhimateti / abhimato raso vIro bhAvazceSTA tadyoginaH prekSaNakasyeti preGkhanti gacchanti vIrA asminniti preGkhaNaM yuddham / adhikaraNe lyuT / prayogAnujJayA kRtyanumatyA kRtismRlyA vA / nATyasya vedo dhanurvedaH / 'naTa avaskandane' caurAdikaNyantAdavaskandanArthatvAddhAtoH 'aco yat' iti yat / hiMsArthatA ca 'jAsiniprahaNanATakAthapiSAM hiMsAyAm' ityatra hiMsAyAM vRtteH| tasyopAdhyAyo'dhyApakaH kauzika eva / sa ca kSatriyajAtitvAtsaMskAravizeSAdrAhmaNatvAca dvairUpyAvagamAdbahurUpaH / etadeva vakSyati-'yaH kSatradeham' ityAdinA / tasyAntevAsI ziSyaH, madhyadezIyo'yodhyAprabhavaH, sucaritaH suSTu caritaM vyApAro yasya saH, nAma pra. siddhaH, 'nAma prAkAzyasaMbhAvyaprasiddhiSu nigadyate' iti vizvaH / bibharti puSNAti bhUmimiti bharato rAjA dazarathaH / 'bhRJAdibhyo'tac' ityauNAdiko'tacpratyayaH / tasya putrH| yadvA bharataH putraH kaniSTho yasya sa rAmaH / 'kaniSThe'pi sute putraH' iti vizvaH / putra. vAcakaparyAyazabdAH kaniSThavAcakA api bhavanti / yathA kirAtArjunIye-'anusmRtAkhaNDalasUnuvikramaH' iti / sadasyAnAM devAnAmRtvijAM vA, prItinAma mama raGgopajIvino raNopajIvino yodhasya kSatriyasya vA yA priyA sItA ca tasyA apahartAraM rAvaNaM jitvA prItiM sItAM cAnayAmi / etena sItAharaNAdArabhya rAvaNavadhaparyantaM sUcitam / 'sadasyA vidhidarzinaH' ityamaraH / 'raGgo nRtye raNe rAge' iti dharaNiH / etAvatA prItisItApahAralakSaNaM bIjam / yadAha bharataH-'svalpamAnaM samuddiSTaM bahudhA yadvisarpati / phalAvasAnaparyantaM tadbIjamiti kIrtitam' iti / yathA veNIsaMhAre--'nipatanti dhArtarASTrAH kAlavazAnmedinIpRSTe // ' iti / vaideziko viH pakSI tasya dezo vanaM tatra sthAtA vaideziko vnvaasii|adhyaatmaaditvaahaa / For Private and Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| (punarAkAze karNaM dattvA / ) kiM brUtha / 'tarhi prahiteyamasmAbhiH patrikA' iti / (pravizya naTaH patrikAM dadAti / sUtradhAro gRhItvA vAcayati / ) 'yatra sarvapuruSArtharahasyaniHsyandini cetaHzuktikayA nipIya zatazaH zAstrAmRtAni kramA dvAntairakSaramUrtibhiH sukavinA muktAphalairgumphitAH / unmIlatkamanIyanAyakaguNagrAmopasaMvalgana prauDhAhaMkRtayo luThanti suhRdAM kaNTheSu hArasrajaH // 5 // tasmai vIrAdbhutArambhagambhIrodAttavastave / jagadAnandakandAya saMdarbhAya tvarAmahe' // 6 // pAtramamAtyAdi / IdRze karmaNi yuddhAdau prazrayo vinayaH / saprazrayamiti kriyAvizeSaNam / hanta harSe, vRttiH pravartanam , pAtrANi sugrIvAdIni / nIyate prApyate'bhimatasiddhiraneneti nyAyaH sanmArgastatra pravRttasyAnugatasya, tiryaJco vAnarabhalUkAdayaH / tadiha sanmArgAnugatasya rAmasya vAnarAdayo'pi sahAyA vRttAH, apathaprapanasya tu rAvaNasya sodaro bibhISaNo'pi taM tyaktvA rAmamAzrita iti dhvanitam / / tarhi prahiteyamiti sadasyavacanAnuvAdaH / apaTIkSepeNa pAtrapraveze prvishyetyucyte| vAcayati paThati / yatretyAdi / tasmai saMdarbhAya tvarAmahe tvaritA bhavAma ityanvayaH / tasmA iti tAdayeM caturthI / saMdarbho racanAvizeSo viziSTa padArthAtmakaH prabandhaH / iha nATakarUpa eva saH / kIdRzAya / vIrAdbhutarasayorArambha udyamo dhanurbhaGgarUpastena gambhIro'nAkalitarUpa udAtto hRdyo vastupradhAnanAyako yatra tasmai / yadvA vIra utsAhazaktizAlyadbhuto jagadvismayanIyacaritastasyArambho rAkSasacakravinAza-kauzikayajJasiddhi-zaMkarakArmukAkarSaNa-parazurAmagarvadalana-mugrIvAbhiSeka-dazagrIvavadharUpabahukAryasaMbhArastena gambhIramanuttAnam, sakalalokacamatkArakAraNam, udAttaM rAjyatyAgavanagamanAdimahattvaM tAdRzaM vastu padArthoM vAcyaM yasya tasmai / 'bahukAryasya saMbhAra Arambha iti kIrtitaH' iti bharataH / 'yasya prabhAvAdantasthAH zokaharSAdayo bahiH / dehasthA nopalabhyante tadgAmbhIryamudAhRtam // ' iti bhrtH| Azayasya vibhUtervA ynmhttvmnuttmm| udAttaM nAma tatprAhuranekaguNasaMzrayam // ' iti / jagatAM sahRdayAnAmAnandakandAya harSamUlAya / yattadornityasaM. bandhAdAha-yoti / samastako'yaM zlokaH / puruSArthI dharmArthakAmamokSAsteSAM rahasyaM gopyatattvaM tasya niHsyandaH kSaraNaM tadyoginItyarthaH / yatra nATaka ityasya vizeSaNam / tathA ca nATyasya caturvargopAyatvamAha saMgItakalpataruH----'devarSi kSitipAlapUrvacaritAnyAlocya dharmodayastadbhAvAzritabhUmikAbhinayane syAdarthasiddhiH parA / saMgItAhRtacittavRttitaralA vazyA bhavantyaGganA jJAnaM zaMkarasevayeti kathitaM nATyaM caturvargadam // ' iti yatra nATake hara For Private and Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 aGkaH ] anargharAghavam / 13 (vimRzya saharSasmitam / ) mAriSa, rAmAyaNamiti zRNoSi tatrabhavataH kavitvAvatAraprathamatIrthasya valmIkajanmano muneH sarakhatIniryAso yazaHzarIramikSvAkUNAm / zyaH ntIti hArA ramyAH sraja iva srajo hArAzca tAH srajazceti karmadhArayaH / tena hArasrajo'kSaramAlA ityarthaH / suhRdAM zobhanamanasAM sukavInAM tattvajJAninAM vA kaNTheSu luThanti saMbadhyante / zobhanaM hRdyeSAM te suhRdaH / ' svAntaM hRnmAnasaM manaH' ityamaraH / yadvA hArasraja iva hArasrajo hArANAM mAlAH / gadyapadyAnItyarthaH / kIdR| unmIlandIpyamAnaH kamanIyaH kAmyo yo nAyakaguNagrAmo nAyakaguNasamUhastasyopasaMvalganaM saMbandhaH zobhAdipratipAdanaM vA / tena prauDhA udbhaTA ahaMkRtayo'haMkArA yAsu tAH / iha mAlAkarturahaMkArastatkArya upacaritaH / anyanATakebhyo'tivailakSaNyenAhaMkAra ucita eva / iha nAyakaH pradhAnapAtram / 'pradhAnapAtratAkhyAto nRtye yaH syAtsa nAyakaH' iti bharataH / iha ca nAyakasya zrIrAmasya jagadvilakSaNatayA kaverahaMkAraH samUla eva / 'upasaMvardhana -' iti pAThe saMbandha evArthaH / 'alaMkRtayaH' iti pAThastu ramyaH / punaH kIdRzyaH / sukavinA zAstrANyevAmRtAni sudhAH, ceta eva zuktikA, tayA zatazo bahuvAraM nipIya sAdaraM pItvA krameNa vAntairudgIrNairakSaramUrtibhirakSarANi mUrtaya AkAra saMnivezA yeSAM tairgadyapadyAdibhirgumphitA racitA / gumphanaM gumphaH / bhAve ghaJ / tatastArakAditvAditac / te sati 'aniditAM -' ityanunAsikalopapattiH / iha gadyAdilAbho vizeSaNadvAreti nyAyena / kIdRzaiH / muktaM tyaktamaphalamasAraM yaiH sArabhUtaiH / anyA api hArasrajo muktAmAlAH zuktikayA bahuzaH pAnIyaM pItvA krameNa vAntairmuktAphalairviracitA bhavanti / kIdRzaiH / akSarAH kSaraNazUnyAH / svacchA iti yAvat / mUrtayo yeSAm / atisvacchairityarthaH / kaviriha zilpAdipaNDitaH / ' kaviH kAvyakare sUrau' ityamaraH / nAyako hAramadhyamaNiH / guNA grathanasUtrANi tAravRttatvAdayo vA / upasaMvalganaM saMbandhaH prazaMsAbhirupasthAnaM vA / ahaMkRtirujjvalateti dhvaniH / zataza ityatra 'bahvalpArthAt -' iti zas / nipIyeti 'pI pAne' ityasya rUpam, na tu pibateH / tatra 'na tyapi' itItvaniSedhAt / 'sudhAyAmamRtaM jale' iti vizvaH / vAntairityatra grAmyatve'pi gauNavRttitvAdguNatvam / tathA ca daNDI - 'niSThayUtodgIrNavAntAdi gauNavRttivyapAzrayam / atisundaramanyatra grAmyakakSAM vigAhate // ' iti / nAyakalakSaNaM rasaprakAze -- 'zuddhottuGga - kula: kalAsu kuzalastyAgI yuvA nirgado mAnI vAkpaTurujvalAkRtiratho gambhIraceSTaH sthiraH / vizrambhI sujanaH priyaMvada udAro'sau mato nAyakaH so'tra syAdanukUladakSiNazaThA dhRSTazcaturdhA punaH // etaccatuSTayanAyakamadhye bhagavAndakSiNanAyakaH / tallakSaNaM tu rasikasarvasve~~~'yo gauravaM bhayaM prema sadbhAvaM pUrvayoviti / na muJcatyanyacitto'pi dakSi sau smRto yathA // ' 'nAyako netari zreSThe hAramadhyamaNAvapi' iti vizvaH / 'grAmaH saMvasathe saGgha' iti ca / smitalakSaNam - 'ISatpraphullitairgaNDaiH kaTAkSaiH sauSThavAnvitaiH / For Private and Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 kaavymaalaa| naTaH-atha kim / sUtradhAraH-tatpratibaddhaprabandhAnubandhinI pariSadAjJA / naTa:-(vihasya / ) aho, sakalakavisArthasAdhAraNI khalviyaM vAlmIkIyA subhaassitniivii| mUtradhAraH-mAriSa, kimucyate / api kathamasau rakSorAjastatApa jagatrayI___mapi kathamabhUdikSvAkUNAM kule garuDadhvajaH / api kathamRSau daivyo vAcaH svataH pracakAzire sucaritaparIpAkaH sarvaH prabandhakRtAmayam // 7 // adRSTadantakusumairuttamAnAM smitaM bhavet // ' iti / mAriSa iti naTasaMbodhanam / yadAha bharataH-sUtradhAraH punaH pAripArzvakenAbhidhIyate / bhAva ityeva tenAsAvapi mArSastu mAriSaH // ' iti / 'utkRSTo vidyayA bhAvaH kiMcidUnastu mAriSaH' ityapi bharataH / tatrabhavato mAnyasya / tacchabdAtprathamAntAt 'itarAbhyo'pi dRzyante' iti bhavacchabdayogena tral / 'lAdhye tatrabhavAnuktaH' iti trikANDaH / avatIryate'tra hyvtaarH| 'ave tRstrorghaJ' ityadhikaraNe ghaJ / ntvvtrnnmvtaarH| tathA sati 'Rdorap' ityap syAt / yadvA 'kRtyalyuTo bahulam' iti bahulavacanAdavatAraNamevAvatAra iti ghaJ / yadvA avatAra ityatra 'kvacidapavAdaviSaye'pyutsargaH pravartate' iti nyAyena bhAve ghaJ / kavitvasyAvatAraH kvitvaavtaarH| tatrAdhikaraNe ghani kavitvAvatAraH kavitvAvataraNAdhikaraNaM cAsau prathamatIrtha AdyopAdhyAyazceti samAsaH / tasya bhAvaghatri kavitvAvataraNe prathamopAdhyAyasya prathamopAyasya cetyarthaH / 'tIrtha zAstrAdhvarakSetropAyopAdhyAyamantriSu' iti vizvaH / valmIko munibhedaH, tato janma yasya / vAlmIrityarthaH / sarasvatI vANI / niryAsaH sArabhUtaH / yazorUpaM zarIraM yazaHzarIram / zAkapArthivAdiH / ikSvAkUNAM sUryavaMzyAnAm / atha kiM khIkAre / 'yatsatyamiti bhAvArthamatha kiM svIkriyArthakam' iti bhrtH| taditi / rAmAyaNAzrayanATakAnuvartinItyarthaH / prisstsbhaa| sArthaH samUhaH / sAdhAraNI tulyA / sAdhAraNAdani 'TiDDANaJ-' iti GIp / khalu nizcaye / subhASitaM zobhanavAkyam / su pUjAyAm / tadeva nIvI mUladhanam / 'nIvI syAdvasanagranthau nIvI mUladhane'pi ca' iti vizvaH / nIvIva nIvI / kavisArthAnAmasyA upajIvyatvAt / kimucyate / kimajJAtaM khyApyata ityarthaH / apItyAdi / apiH sarvatra prazne saMbhAvanAyAmasaMbhavoktau vA / kathametAni saMbhAvyanta ityarthaH / 'apiH saMbhAvanApraznazaGkAgarhAsamuccaye' iti vizvaH / yadIdaM sakalakavinivahopajIvyaM na bhavati tadA rakSorAjo rAvaNo jagatrayIM trailokyamapi kathaM tatApa saMtaptIkRtavAn / ekasya jagatrayatApane'zakteH / garuDadhvajo viSNurvA ikSvAkUNAM raghUNAM vaMze kathama For Private and Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 aGkaH] anargharAghavam / 15 tatra tAvannirUpayAmi rUpakamabhirUpamIdRzam / (muhUrtamiva sthitvA / smaraNamabhinIya / sollAsam / ) asti maudgalyagotrasaMbhavasya mahAkaverbhaTTazrIvardhamAnatanUjanmanastantumatInandanasya murAreH kRtirabhinavamanargharAghavaM nAma nATakam / tatprayuJjAnAH sAmAjikAnupAsmahe / (vicintya saharSam / ) aho ramaNIyA khalviyaM sAmagrI pariSadArAdhanasya / yataH / bhUtkathamutpannaH / ajasya tasya janmAyogAt / RSau vAlmIkimunau daivyo devasaMbandhinyaH saMskRtavANyaH kathaM khataH pracakAzire svayamAvirbhUtAH / devavANyA manuSye prveshaayogaat| tathA caitatsarvaM yathA syAdevaM prabandhakRtAM kavInAmevAdRSTapariNAmenAbhUditi tAtparyam / paripAka ityatra 'upasargasya ghaJyamanuSye bahulam' iti dIrghatvam / jagatrayImityatra samAhAre dvigu: / dvigoH' iti DIp / rUpakaM nATakAdi / 'rUpakaM nATakAdi syAt' iti bharataH / abhirUpamutkRSTam / 'abhirUpaM mataM ramye sAdRzyotkRSTayorapi' iti vizvaH / abhinIya ziraHkampAdinA sphuTIkRtya / sollAsa saharSe yathA syAdevam / maudgalyanAmakaM gotram / kavergotrakIrtanAdikamapi kartavyam / yadAha bharataH-'gonaM nAma ca banIyAtpUjAvAkyaM ca pArSadaH / nATakasya ca yannAma garbhanirdiSTalakSaNam // ' iti bhaTTazcaturdazazAstrAbhijJaH / mAlatImAdhavaTIkAyAM tathaiva sarvarakSitena vyAkhyAtatvAt / dezabhASA ceyam / tanUjanmanaH putrasya / tantumatI tanmAtA tatputrasya / kRtinATakapadayorajahalliGgatayAnvayaH / anarghaH pUjyo rAghavo rAmo yatra tat / 'amUlye dRzyate'narghastathA pUjye sudurlabhe' iti / nATakalakSaNaM saMgItakalpatarau---'prakhyAtonnatanAyakaM rasamayaM rAjarSivaMzodbhavaM sAGgaM bhaGgajayAnvitaM rasamayaM tattatpurANAzrayam / bhASAvaibhavasundaraM pravilasannAnAvilAsaM valadvRttivyAptamazeSasaMdhisahitaM saptAGkavanATakam // ' nATake niyamAstu-'nATake sUcyamartha tu paJcabhiH pratipAdayet / viSkambhatUlikAGkAsyAGkAvatArapravezakaiH // ebhiH saMsUcayetsUcyaM dRzyamakaiH pradarzayet / dUrAdhvAnaM vadhaM yuddhaM rAjAdezAdiviplavam // nirodhaM bhojanaM snAnaM surataM cAnulepanam / asuragrahaNAdIni pratyakSANi na nirdizet // aGkenaiva nibadhnIyAnnaivAnyena kadAcana / nAdhikArivadhaH kvApi lAjyamAvazyakaM na ca // ekAhAcaritaikArthamitthamAsannanAyakam / pAtraistricaturairaGkasteSAmante ca nirgamaH // evamaGkAH prakartavyAH pravezAdipuraskRtAH / paJcAGkametadavaraM dazAGka nATakaM varam // ' iti bhrtH| prayuJjAnA nRtyantaH / vayamiti zeSaH / 'propAbhyAM yuje:-' iti taG / 'sabhAyAmupaviSTA ye sabhyAH sAmAjikAzca te' iti bharataH / saharSamiti / pariSadArA. dhanasAmagrIsmaraNAditi bhaavH| khalu vAkyAlaMkAre / ArAdhanasAmagrIkathanavyAjena khotkarSamapyAha-madvA ityAdi / varge bhavA vAH / 'vargAca' iti yat / rasaH zRGgArAdiH / pAThaH paThitiH / giitidhuvaadiH| gtishcrnnnyaasH| yadvA gatirhastAdyabhinayaH / . 1. keghucitpustakeSu 'mahAkaveH' ityasmAtpUrvam 'bAlavAlmIkeH' ityadhikaM vizeSaNam. For Private and Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 16 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyamAlA / dvaya rasapAThagItigatiSu pratyekamutkarSiNo maudgalyasya kavergabhIramadhurodvArA girAM vyUtayaH / vIrodAttaguNottaro raghupatiH kAvyArthabIjaM muni vAlmIkiH phalati sma yasya caritastotrAya divyA giraH // 8 // teSu pratyekamekaikaza eva utkarSavantaH / yadvA rasAdInAM gatirjJAnaM tatrotkRSTAH / nanu rasapAThAdayo'pyAzrayotkarSAdevotkarSiNo bhavantyata AzrayotkarSamAha - maudgalyasyeti / maudgatyasya mudgalagotrasaMbhavasya murAreH kaveH girAM vyUtayo viracanAH / vyUtiriti prasiddhA rAzayo vA / gabhIro'nuttAnaH / madhuro manoharaH / AbhyAmudArAH / udbhaTA iti yAvat / 'rAzirvyUtiH striyau tulye' iti zAzvataH / nirguNanAyake kavitvotkarSo'pi vRthA bhavatItyAzaGkAyAmAha -- vIrodAttetyAdi / vIraH zUraH / udAtto mahAn / guNai rAjaguNairuttaro mAnyaH / 'udAtto dAtRmahato:' ityamaraH / yadvA vIrodAtto nAyakabhedastasya guNairuttaraH zreSThaTo raghupatI rAmaH / tathA ca yatra rAmo nAyaka ityarthaH / 'vIrodAtto vIroddhataH syAdvIralalitastathA / vIraprazAnta ityeva caturdhA nAyakaH smRtaH // iti bharataH / tathA ca vIro - dAttasya guNairuttaraH zreSThaH / tatra ca ' mahAsattvo dayAyuktaH kSamAvAnavikatthanaH / sthiro nigUDhAhaMkAro vIrodAtto dRDhakriyaH // darpamAtsaryabhUyiSTho mAyAcchadmaparAyaNaH / vIroddhato hyahaMkArI jJeyo raudro vikatthanaH // rUpayauvanasaMpanno nAnAkrIDAparAyaNaH / kalAyuktaH sukhI vIralalitazcintayojjhitaH // sAmAnyaguNasaMyukto nAnAvasthaH kSamAnvitaH / vIraprazAnta ityeva nirdiSTo nATyavedibhiH // ' nAyakotkarSameva punarAha - kAvyArthabIjami - tyAdinA gira ityantena / kAvyArthabIjamiti munivizeSaNam / kAvyaM kavikarma nATakAdi tasyArtho'bhidheyo rAmAyaNaM tasya bIjamutpattiheturyata iti vAlmIkiryasya raghupatezcaritastotrAya divyA divi bhavA giraH phalati sma / kecittu kAvyAbhidheyo rAmAyaNaM tasya bIjaM pradhAnamuddezyaM zrIrAma eva yasya rAmasya caritavarNanAya vAlmIkinAmA munidivyA giro vANIH phalati sma prasUte smeti yojayanti / ayaM tu zlokaH prarocanA / yadAha raGgazekhare jyotirIzvaraH - ' prarocanApi kartavyA pUrvaraGgArthasiddhaye' / 'bhAvasiddhiH prarocanA' iti nATyadarpaNe / yathA ratnAvalyAm 'zrIharSo nipuNaH kaviH' ityAdi praro - canA | maudgalyasyetyatra mudgalasyApatyamityarthe 'gargAdibhyo yaj' / yadvA 'ata ij' ityanena iJi maudgalizabdAdanantarApatye 'vRddhetkosalAjAdAJyaG' iti JyaG, na ca tatra kSatriyAdityanuvRtteH kathaM maudgalizabdAJJyaGiti vAcyam / mudgalo hi pUrva kSatriya evAsIditi purANa evaM pravyaktam / vyUtirityatra veJdhAtoH 'UtiyUtijUtisAtihetikI1. ' syUtayaH' iti keSucitpustakeSu pAThaH. 2. sarvatra mUlapustakeSu vIrodAtta - ' iti pATha: anyatrApi vIrodAttAdaya eva nAyakAH prasiddhAH . atra tu kevalaM TIkAnurodhena 'vIrodAtta -' iti pATha: svIkRta:. For Private and Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 aGkaH anargharAghavam / ayaM tu prAcetasIyaM kathAvastu bahubhiH praNItamapi prayuJjAno nAparAdhyati zrotriyaputraH / pazya / yadi kSuNNaM pUrvairiti jahati rAmasya caritaM ___ guNairetAvadbhirjagati punaranyo jayati kaH / khamAtmAnaM tattadguNagarimagambhIramadhura sphuradvArabrahmANaH kathamupakariSyanti kavayaH // 9 // upakramamANazca sa kaviH khanirbhAsazabdabrahmANamAcArya prAcetasaM giraM ca devatAmevamupazlokitavAn / tamRSi manuSyalokapravezavizrAmazAkhinaM vAcAm / suralokAdavatAraprAntarakhedacchidaM vande // 10 // tayazca' iti ktinanto nipAtaH / divyA ityatra 'digAdibhyo yat' / phalati smeti 'laTa sme' iti bhUte laT / nanu vAlmIkIyamapi bahubhiranekadA piSTameva, tatkathaM piSTapeSaNameva kriyata ityata Aha-ayaM tviti / ayaM tu muraarikviH| praacetsiiymiti|prcetso'ptymitynni kRte prAcetaso vAlmIkistasyedamityarthe vRddhAcchaH / kathA kAvyazarIraM tasya vastu padArtho rAmAyaNaM vahubhiH kRtamapi kurvazrotriyadachandodhyetA / janmasaMskAravidyAvAnvA / tasya putro nAparAdhyati nAparAdhavAnbhavati / zrotriya iti 'zrotriyaMcchando'dhIte' iti vyAkaraNe sAdhu / lakSaNAntaraM ca-'janmanA brAhmaNo jJeyaH saMskArairdvija ucyte| vidyayA yAti vipratvaM tribhiH zrotriya ucyate // ' aparAdhAbhAve hetumAha-yadItyAdi / pUrvairvAlmIkiprabhRtibhirmunibhI rAmasya caritaM kSuNNamiti kRtvA yadyAdhunikA jahati tyajanti tadA tattadguNAnAM dhairyAdInAM garimNA gauraveNa gambhIramanuttAnaM madhuraM manoharaM sphuraddIpyamAnaM vAgrUpaM brahma yeSAM te kavayaH kathaM khaM khIyamAtmAnamupakariSyanti prasiddhiM nessynti| brahmadvayaM zabdabrahma paraM brahma c| taduktam-'zabdabrahmaNi niSNAtaH paraM brahmAdhigacchati' iti / atha tathApi kazcidanyastAdRzo bhaviSyatItyata aah-gunnairiti| etAvadbhirguNairnAnAguNai rAmAdanyaH kaH punarjagati saMsAre jayati / api tu na ko'pi / tathA ca rAmacaritaM prayuJjAno nAparAdhyati zrotriyaputra iti prakaTitamiti bhAvaH / upakramamANa ArabhamANaH / 'upaparAbhyAm' iti taG / svenAtmanA nirbhAsata AvirbhUya prakAzate khanirbhAsam / pacAdyac / zabdabrahma yatra tam / zabdabrahmaNa: prakAzatA vistarabhayAdupekSitA / prAcetasaM vAlmIkim / giraM devatAM vANIrUpAM devIM sarasvatImupazlokitavAJzlokaiH stutavAn / zlokena stautItyarthe 'satyApapAza-' iti Nic / 'upazlokastu nindAyAM kathitaH saMstutAvapi' iti dharaNiH / adhunA kAvyanidAnatvAnmuni kaviH praNamati-tamiti / tamRSi For Private and Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| dhAtuzcaturmukhIkaNThazRGgATakavihAriNIm / nityaM pragalbhavAcAlAmupatiSThe sarasvatIm // 11 // muni vande naumi / kiidRshm| vAcAM manuSyalokapraveze vizrAmavRkSam / tathA suralokAtsvargAdyo'vatAro'rthAdvAcAmeva / idaM ca kAkAkSinyAyenobhayAnvayi / tena yaH prAntare dUrazUnyavarmani klezastasya cchettAramityarthaH / brahmalokAdavatarantI vANI vAlmIkivRkSe'tyAyAsavazAdvizramya manuSyalokamavizaditi bhAvaH / nanu manuSyalokapraveza iti kathaM samAsaH / tathA hi 'kartRkarmaNoH kRti' iti SaSTyA na bhavitavyam / vAcAM karmaNAM manuSyalokasya karmaNaH pravezakriyAyAM sattvAt , na ca 'ubhayaprAptau karmaNi' iti SaSTIti vAcyam / tarhi 'karmaNi ca' iti samAsaniSedhApatteH / evaM vAcAmityatrApi SaSTI na yuktA 'ubhayaprAptau karmaNi' iti niyamena karmaNyeva SaSThIvidheH kartari tadasaMbhavAditi / ucyate-manuSyaloke praveza iti 'saptamI-' iti yogavibhAgAtsamAsaH / vAcAmityatra tu saMbandha eva SaSTI / vArasaMbandhI praveza ityarthAt / niyamazca prAyika iti nyAsakAra iti dik / nanu vizrAmetyatra 'zramu tapasi khede ca' iti dhAtorvipUrvAddhaji kRte 'nodAttopadezasya-' iti bRddhiniSedhe vizrama iti syAt / maivam / 'cau zramaH' iti mahAbhASyavacanAdvipUrvAdapi zramevRddhiH / ata eva cAndravyAkaraNe vizrAma eva sAdhitaH / vAcAmityabhyarhitatvAdbahuvacanam / 'RSide munau razmau' iti vizvaH / 'prAntaraM dUrazUnyo'dhvA' ityamaraH / khedacchidamilyatra 'satsUdviSa-' iti kvim / idAnIM kAvye pravRttatvAtkAvyasya zabdArtharUpatvAttasya cAsAdhAraNadevatAtvAtsarakhatIM nauti-dhAturiti / sarakhatImapatiSTe yajAmi saMgatIkaromi vA / 'upAddevapUjA-' iti naG / kIdRzIm / dhAtubrahmaNo yA caturmukhI / caturNA mukhAnAM samAhArazcaturmukhI tamyA ye kaNThAsta eva zRGgATakAni catuSpathAni teSu vihAriNI viharaNazIlAm / yadvA catvAri mukhAni yasyAM tanau sA caturmukhI tanuH / vizeSaNadvAraiva vizeSyalAbhaH prAyo dRzyate / yathA 'nidhAnagarbhAmiva sAgarAmbarAm' ityatra sAgarAmbaratvena pRthivyA evaanvyH| tathA caturmukhayogAdbrahmatanoreva pratItiH / tasyA ye kaNTAsta eva zRGgATakAni tatra vihAriNIm / na ca prathamavyAkhyAne pAtrAdipAThAdatra klIvatvaM syAditi vAcyam / tadvidheranityatvAt / yadvA alpArthe DIp / yathA mRNAlI maNDapItyAdi / punaH kIdRzIm / nityaM pragalbhA nityapragalbhA / 'dvitIyA' iti yogavibhAnA samAsaH / nityapragalbhA ca vAcAlA ca tAm / bahubhASiNImityarthaH / 'AlajATacau bahubhASiNi' ityAlajvidhAnAt / nanu bahubhASitvena sarasvatyAH kA stutiriti cena / sarakhalyAzcaturmukhavihAritvena paNyastrIvarUpaNAttAzca pragalbhameva vadanti / tathA ca khakarmAnuSTAtRtvAtstutireva / yadvA vAcAM lAyAdatte sA vAcAlA / 'TApaM cApi halantAnAm' iti vacanAdvAcAzabdasya sattvAttasminkarmaNyupapade 'Ato'nupasarge kaH' iti kapratyayaM kRtvA rUpametaditi sarva sustham / apare tu vAcAlAmutkRSTabhASiNIm / 'A For Private and Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anargharAghavam / naTaH-(saharSam / ) bhAva, tatprastUyatAm / asya hi maudgalyAnAM brahmaKNAmanvayamUrdhanyasya murArinAmadheyasya bAlavAlmIkervAGmayamamRtabindunipyandi kandalayati kautukaM me| sUtradhAraH-mAriSa, sthAne bhavataH kutUhalamIdRzamevaitat / tathAhi / tattAdRgujvalakakutsthakulaprazasti saurabhyanirbharagabhIramanoharANi / vAlmIkivAgamRtakUpanipAnalakSmI metAni bibhrati murArikavervacAMsi // 12 // lajATacau bahubhASiNi' iti sUtreNa yogakbhiAgAtprazaMsAyAmapyAlajATacAvityAhuH / ayaM ca raGgavartinAvazyaM paTanIyaH zlokaH / yadAha bharata:-'zlokaM paThedekam' iti / 'zRGgATakaM bhavedvArikaNTake ca catuSpathe' iti medinIkAraH / 'syAjalpAkastu vAcAla:' iti vihAriNImityatra tAcchIliko NiniH / maudgalyAnAmityatra 'tadrAjasya bahuSu tenaivAstriyAm' iti yatro na luk / ekazeSeNa tatkRtabahutvAbhAvAt / RSaya iva brAhmaNA brhmrssyH| anvayo vaMzaH / mUrdhanyaH zreSThaH / 'mUrdhanyaH syAcchirobhUte pradhAne zreSThasaMjJite' iti vizvaH / 'nAmadheyaM ca nAma ca' ityamaraH / bAlazcAsau vAlmIkizceti samAsaH / bAlapadena purANavAlmIke daH / vAGmayaM kartR, vAGmayaM vacanavikAro nATakam / vikArArthe 'nityaM vRddhazarAdibhyaH' iti mayaT / kandalayatyaGkurayati / iha kandalo'GkaraM tadasyAstIti kandalavAMstaM karotIti 'tatkaroti tadAcaSTe' iti Nic / 'NAviSThavatprAtipadikasya' itISTavadbhAvAt 'vinmato k' iti matupo luk / sthAne yuktam / avyayo'yaM sthaaneshbdH| 'yuktArthe sAMprataM sthAne' iti vizvaH / saptamyantameva vA / sthAne viSaye / 'kutukaM tu kutUhalam' ityamaraH / tattAdRgiti / etAni murArikavervacAMsi vAlmIkeryadvAgevAmRtaM tasya yaH kUpastasya nipAnalakSmI kUpasamIpastheSTakAdivaddhakhalpajalAzayazobhAM bibhrati dadhati / ayaM bhAvaH yathA kUpAnyUnaM nipAnaM tathA vAlmIkivacanebhyaH kiMcinyUnAni murArivacanAnI. ti / kIdRzAni / tatprasiddha tAdRgapUrvaguNavadujvalaM pavitraM yatkakutsthakulaM kakutsthaH sUryavaMze rAjavizeSastasya kulaM tasya prazastiH prazaMsA tasyAH saurabhyaM khyAtatvaM manojJatvaM vA, tena nirbharamatizayena gabhIrANi manoharANi ceti krmdhaaryH| athavA prazasti 1. mUlapustakeSu 'maudgalyAyanAnAm' iti pAThaH. 2. keSucinmUlapustakeSu 'tattAdRgu. jjvala-' ityAdi zlokAdagre 'apica / devIM vAcamupAsate hi bahavaH' ityAdi zloko dRzyate, sa ca prakSipta iti jJeyam. ata eva TIkAkartA na svIkRtaH. asmAbhistvayaM loko granthArambhe TippaNyAM murArikaviprazaMsAzlokeSu likhitaH. For Private and Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyamAlA / (nepathye gIyate / ) diNaarakiraNukkero piAaro ko vi jIaloasya / kamalamaulaMkavAlIkiamahuarakaDaNaviaDDo // 13 // sUtradhAraH--(AkarNya / ) kathamupakrAntameva nartakaiH, yadiyaM dazarathosaGgAdAmabhadrAkarSiNo vizvAmitrasya prAvezikI dhruvA / (puro'valokya sasaMbhramam / aye, kathamatraiva tatrabhavataH kamalayonijanmano munerAyatanAtpratinivRttena RtvijA vAmadevena kimapi tadvAcikamabhidhIyamAno mahArAjo dazarathastiSThati / tadehi / na dvayostRtIyena bhavitavyamityAvAmapyanantarakaraNIyAya sajjIbhavAvaH / (iti niSkrAntau / ) prastAvanA / ryazaH, saurabhyaM saugandhyam , yazaH sugandhIti kavisaMpradAyasiddham / yathA tasyaiva zvetatvam / prazastiriti 'kticktau ca saMjJAyAm' iti tic / saurabhyaM syAttu saugandhye saubhAgye guNagaurave / khyAtatAyAM manojJatve saurabhyaM pravadanti hi // ' iti vizvaH / 'prazastizca prazaMsAyAM kIrtAvapi nigadyate' iti dharaNiH / 'AhAvastu nipAnaM syAdupakUpajalAzaye' ityamaraH // nepathya iti / raGgabhUmebahisthAnaM yattannepathyamucyate' iti bharataH / 'nepathyaM varNikA kSitiH' iti ca / adhunA nRtyopakramavyAjena prathamAGkasya paryavasitamartha sUcayandhruvAmAha-diNaareti / 'dinakara kiraNotkaraH priyAkaraH ko'pi jIvalokasya / kamalamukulAGkapAlIkRtamadhukarakarSaNavidagdhaH // ' [iti cchAyA / ] dinakarakiraNotkaraH sUryatejaHsamUhaH / astIti zeSaM dattvA yojyam / kIdRzaH / jIvalokasya prANivargasya ko'pyanirvacanIyaH priyAkaraH priyakArakaH kamalamukuleneSadvikasitakamalakalikayAGkapAlIkRtaH kroDIkRto yo madhukaro bhramarastasya karSaNe bahiHkaraNe vidagdhaH kuzalaH / te. jaHsaMbandhena kamaladalaprakAzAt / 'aGkapAlI parirambhaH' iti medinIkaraH / priyA. kara ityatra 'sukhapriyAdAnulomye' iti DAc / 'vidagdhazcature khiGge nAgare kuzale'pi ca' iti vizvaH / adhunA diNaaretyAdi gAthayA sUcitamartha prkttyti-ydiymiti| utsaGgaH koDa: / prAdezikI pravezasUcikA / dhruvA gItibhedaH / tathA ca bharata:-'dhuvA tu gItibhedo'yaM vRndasAmA(?) nibadhyate' iti / sA ca paJcadhA / tathAhi.-'prAvezikI niSkAmaNI parikAmaNyavasthitiH / utthApanI tu paJcamyA dhruvA nATyArthasiddhaye // tatra 1. ekasminmUlapustake 'nadvayostRtIyena bhavitavyamiti niSkrAntau' ityetAvadeva pAThaH. bhAti cAyameva pAThaSTIkAkArasaMmataH. asmAbhistu bahupustakAnurodhena 'ityAvAmapyanantarakaraNIyAya sajjIbhavAvaH' ityadhikaH pAThaH svIkRtaH. For Private and Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 aGkaH] anargharAghavam / 21 (tataH pravizati yathopadiSTo dazaratho vAmadevazca / ) dazarathaH-aho, bahudhA zrutamapi bhagavato vasiSThasyAnuzAsanaM navaM navamiva pramodayati mAm / vAmadevaHmadhukaiTabhadAnavendramedaHplavavisrA viSamaiva medinIyam / adhivAsya yadi svakairyazobhizciramenAmupabhuJjate narendrAH // 14 // prAvezikI jJeyA praveze gAnayogataH // ' anayA sUcanApi vRttA / 'asUcitasya pAtrasya pravezo naiva yujyate' iti bharataH / sasaMbhramaM sAdaram / aye iti sAnunaye saMbodhane / kamalayonibrahmA tato janma yasya tasya vasiSThasyAyatanAdAzramAkimapi rahasyaM tasya vAcikaM tadvAcikam / 'saMdezavAgvAcikaM syAt' ityamaraH / ehyAgaccha / na dvayostutIyeneti 'SaTkarNo bhidyate matraH' ityabhiprAyAditi / nisskaantau| naTasUtradhArAviti zeSaH / prastAvanA / nirvartiteti shessH| prastAvanAlakSaNaM tu bharate-'naTI vidUSako vApi pAripArzvaka eva vaa| sUtradhAreNa sahitAH saMlApaM yatra kurvte|| citrairvAkyaiH khakAryotthairvIthyakaizcApi nATake / prastAvanA hi sA jJeyA prakRtArthocitaM vcH||' iti / ayameva puurvrnggH| 'pUrvaraGgaH sabhApUjA kavergotrAdikIrtanam / nATakAdestathA saMjJA sUtradhAro'pyatho mukham // gItikriyA ca vAdyaM ca varNikAgrahaNaM tathA / dhRtirjavanikAyAzca pUrvaraGgazcaturvidhaH // ' iti // dazarathaH kiMcittadvAcikAmRtapAnasaMjAtaharSastatprastauti-aho bahudheti / bahudhA bahuvAram / 'saMkhyAyA vidhArthe dhA' iti dhApratyayaH / anuzAsanamAjJA eva / vasiThavacanasya rAjJAviSkAraH kRtaH / vasiSTha iti dantyamadhyaH / vasu tejastadyasyAstIti sa vasumAn / tasmAdiSThani kRte 'vinmato:-' iti matorukArasya ca lope dhAtupArAyaNe sAdhitatvAt / ata eva 'prasRtAsanAnuvAsanavasiSTharasavisoDhavisrabdhAH ' iti gadasiMhaH / AzcaryamaJjayoM tu zleSAnurodhena vaziSTha iti tAlavyazakAro darzitaH / pramodayati hRSTaM karoti / anuzAsanamevAha---madhvityAdi / iyaM medinI pRthivI viSamaiva duHsAdhyaiva / yadvA anupabhogyaivAsti / kIdRzI / madhuzca kaiTabhazceti dvandvaH / tayordAnavendrayormedaso vasAyAH plavena prokSaNena pUraNena vA visrA AmagandhavatI ata evAzakyabhogyA narendrA rAjanaH khakairyazobhiradhivAsya dhUpayitvA yadyenAM pRthivImupabhuJjate tadA paramupabhuJjate, no cedupabhuJjata eva netyrthH| tathA ca bhavanto'pi yazobhiradhivAsya bhuvamupabhuJjantAmiti bhAvaH / tathA coktam-'yazodhanA hi rAjAnaH' iti / medoyogAnmedinItyucitaM nAma / pRSodarAditvAtsAdhuH / 'syAnmedastu vapA vasA' ityamaraH / 'visraM syAdAmagandhi yat' ityapi 'plavaH syAtplavane bheke' iti / 'adhivAso nivAse syAtsaMskAre dhUpanAdibhiH' iti medinIkaraH / yazaHsugandhitA kavisaMpradAyaH / upabhujata iti 'bhujo'navane' iti taG / ana03 For Private and Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 kAvyamAlA / dazarathaH-(savimarzasmitam / ) sakhe vAmadeva, tasyAjJayaiva paripAlayataH prajAM me ___ karNopakaNThapatiMkaraNI jareyam / yadgarbharUpamiva mAmanuzAsti sarva madyApi tanmayi gururgurupakSapAtaH // 15 // vAmadevaH-mahArAja, kimucyate / samAnavRtterapi kvacideva kasyacittArAmaitrakam / tathAhi sa tatrabhavAn sAdhAraNo raghUNAM gurubhavannapi vizeSadRSTiste / nAmodayati kaminduH kumudaM punarasya sarvasvam // 16 // smitamISaddhAsaH / svasya vasiSThAdhInatvaM prakaTayati-tasyeti / tasya vasiSThasyAjJayaiva prajAM rakSato mameyaM karNopakaNThe karNasamIpe palitakaraNI zauklayakAriNI jarA / upasthiteti zeSaH / upakaNThaH samIpam / 'upakaNThAntikAbhyarNa-' ityaadymrH| palitaMkaraNItyatra 'Adyasubhaga-' ityAdinA khyun / 'aruSidajantasya-' iti mum 'TiDANaJ-' ityAdinA GIp / 'palitaM jarasA zauklayam' ityamaraH / palitaM kriyate yayA sA palitaMkaraNI / svasminvasiSThasya snehAdhikyaM draDhayitumAha-yadgarbharUpamiti / yadadyApi vRhattve'pi sati garbharUpamivAtibAlakamiva yuvAnamiva vA yathAkartavyamanuzAstyupadizati / tattasmAdgurorvasiSThasya mayi pakSapAto'nugraho gururatizayitaH / tathA ca vasiSThAdezo mayAvazyaM kartavya iti bhAvaH / dazarathastu saMskRtavAcI / tadAhuH-'devAnAM bhUpatInAM ca sacivAnAM purodhasAm / amAtyavaNigAdInAM pAThyamicchanti saMskRtam' iti / 'bAlake taruNe'pi syAdrbharUpaH' iti vizvaH / 'gurumahati pitrAdAvupadezakRti smRtaH' iti ca / kA. kutsthakulasAdhAraNo'pi vasiSThastvayyevAnurakta iti bodhayitumAha-samAnavRtterapi / samAnavRttestulyavyApArasya tArAmaitrakaM svabhAvikI cakSuHprItiH / yadvA nakSatrayogakRtA maitrI / kvacideva, na sarvatra / 'akSiputryAM ca nakSatre tAroktA vAliyoSiti' iti vizvaH / tArAmaitrakamiti 'dvandvamanojJAdibhyazca' iti vuny| prakRte tadupapAdayati-sAdhAraNa iti / raghUNAM raghorapalyAnAM sAdhAraNo gurubhavannapi vasiSTastavakRte vizeSadRSTiH / tvayyatyantamanurakta ityarthaH / atra dRSTAntadvAropapattimAha-induzcandraH kaM nAnandayati, api tu bahutarameva / asya candrasya punaH kumudaM sarvavabhUtam / yadyapi bahUnAmAnandadAyI bhavati candrastathApi kumudasyAtyantamiti bhAvaH / prativastUpamAyamalaMkAraH / yadAha daNDI-'vastu kiMcidupanyasya samAnAttatsadharmaNaH / sAmyapratItirastIti prati 1. 'RSe' iti pAThAntaram. For Private and Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 23 1 aGkaH] anargharAghavam / dazarathaH-vAmadeva, mama hi guruvacanazravaNatRSNAmaGkuzIkaroti zrotravRttirindriyAntarAnusAriNo hRdayamahAgajasya / tenna kiMcidaparamava. ziSyate / vAmadevaH-mahArAja, niHzeSamabhihitam / imAM tu sarvasaMdezasaMgrahakArikAM kArikAmatiprayatnena bhagavAnbhavantamanusmArayati / dazarathaH--(sAdaram / ) avahito'smi / kimAjJApayati / vAmadevaH hutamiSTaM ca taptaM ca dharmazcAyaM kulasya te / gRhAtpratinivartante pUrNakAmA yadarthinaH // 17 / / dazarathaH- (saharSam / ) suSThu zirasi kRtamAcAryavacanam / kiM ca / vastUpamA matA // ' mama hItyAdi / mama hRdayasya manasaH zrotravRttiH zravaNavyApAro guruvacanazravaNatRSNAmabhilASamaGkuzIkaroti / aGkuzaM kRtvA mana AkarSatItyarthaH / kIdRzasya manasaH / indriyAntarAnusAriNa indriyAntarAnusaraNazIlasyApi manasaH sakalendriyasaMvandhazAlitvAttRSNA maccittamindriyAntarAdAcchidya zrotralagnaM karotIti bhaavH| 'hi hetAvavadhAraNe' iti / avaziSyata ityatra 'ziSu vizeSaNe' karmaNi laT / yadvA 'zAsa idahaloH' itItvam / saMgrahaH saMkSepaH / kArikA zlokaH / 'kArikA tu kRtau zloke' iti vizvaH / anusmArayatyavagamayati / na kevalaM madanuzAsanA. deva tvayaivaM vakSyamANaM kartavyaM kiMtu bhavatkulAyAto'pyayaM dharma ityAha-hutamityAdi / hutaM homaH / devatoddezena vahnayAdau havistyAgaH / iSTamagnihotrAdi / taptaM tapaH / ayaM tava vaMzasya dharmaH svabhAvaH / yaccArthinaH prArthakAH pUrNakAmAH saMpUrNecchAH santastava gRhAtpratinivartante pratinivRttA bhavanti / so'pi bhavatkuladharma eva / anena rAmaprArthanAsAphalyaM sUcitam / 'agnihotraM tapazcaiva vedAbhyAsastathaiva ca / AtithyaM vaizvadevaM ca iSTamityabhidhIyate // ' iti smRtiH / 'kAmaH puMsi smarecchayoH' iti zAzvataH / 'suSTha prazaMsane' ityamaraH / hutamityAdivAkyasya tAtparya viSayIbhUtarAmacandrapradAnajanyavizleSajanyaduHkhAvimarSaNAtsAmAnyato vasiSThAnuzAsanatvena harSamAviSkaroti-asmadityAdi / adya raviH sUryaH kratubhujAM devAnAmAdyaH prathamaH / zreSTha iti yAvat / asmadgotramahattaro raghuvaMzavRddhaH / yadvA devAnAmAdyo raviradyAsmadgotramahattaro'timahattvavAn / 1. 'aGkuzayati' iti pustakAntarapAThaH. 2. 'tatkimaparamavaziSyate'; 'tanna kiMcidavaziSyate' iti pATha:. 3. 'kimAjJApayanti gurava iti' iti pAThAntaram. For Private and Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24 kAvyamAlA / asmadgotramahattaraH kratubhujAmadyAyamAdyo ravi__ yajvAno vayamadya te' bhagavatI bhUradya rAjanvatI / adya khaM bahumanyate sahacarairasmAbhirAkhaNDalo __ yenetAvadarundhatIpatirapi khenAnugRhNAti naH // 18 // vAmadevaH-rAjarSe, sahajAnubhAvagambhIramahimAno yUyameva tAdRzAya yazase / vaiyaM tu kevlmupdessttaarH|| unmudrayati hi kumudAkaramazarannizAnizAtanistuSo'pi tuSArakiraNaH / sa punaH kimucyate bhavagAndvitIyaparameSThI vasiSThaH // 19 // adya te prasiddhA vayaM yajvAno yAjJikAH / adya bhUH pRthvI rAjanvatI prkRssttraajyuktaa| adyAkhaNDala indro'smAbhiH sahacaraiH svamAtmAnaM bahu yathA syAdevaM manyate'tyutkRSTaM jAnAti / yena hetunArundhatIpatirapi vasiSTho'pi svenAtmanA no'smAnetAvadartham / yadvAnugrahakharUpakriyAvizeSaNam / anugRhnnaati| yajvAna ityatra 'suyajo nip' / rAjanvatItyatra 'rAjanvAnsaurAjye' iti nipAtanAnnalopAbhAvo vatvaM ca / 'ugitazca' iti DIp / anugRhNAtItyatra 'RvarNAca' iti Natvam / 'barhirmukhAH kratubhujaH' ityamaraH / 'yajvA tu vidhineSTavAn' 'surAjJi deze rAjanvAn' ityapi / 'gotraM nAmni kule'pi ca' iti vishvH| 'AkhaNDala: sahasrAkSaH' ityamaraH / anubhAvaH prabhAvaH / tAdRzAya yazase / alamityadhyAhAryam / vayaM vsissttaadyH| kevalaM yazase yazorthamupadeSTAraH vasiSThAdiSTArthAnuSThAnArtha vasiSThasyaivAptatvaM draDhayitumAha-unmudrayatIti / zarado nizA rAtristayA nizAtastejitaH / prasannIkRta iti yAvat / ata eva nistuSo meghaadynaavRtH| nirmala iti yAvat / zaranizAnizAtanistuSa iti samAsaH / pazcAnnA samAse'zaranizAnizAtanistuSo'pi tuSArakiraNa: zItarazmiH kumudAkaraM kairavasamUhaM kairavasthAnaM vA unmudrayati prakAzayati / zAradazuklapakSe kumudaprabodhavarNanamiti kvisNprdaayH| sa punarvasiSTo dvitIyaparameSThI dvitIyabrahmA kimucyate / api tu sa sarvAdhiko'vazyaM kumudAkaraM prakAzayatyeva / koH pRthivyA muddharSaH kumut, tasyA AkaraH sthAnaM dazarathastam / kIdRzo basiSThaH / zaratsaMvatsarastasya nizAyAM nizAtaH prabuddhaH zaranizAnizAtaH, na shrnishaanishaato'shrnishaanishaatH| dhyAnAzrayatvAt / tato nistuSo nirmala: pApazUnyatvAt / dvayoH karmadhArayaH / idaM tu kumudAkaraM nAma vRttam / 'ekAdazabhirvarNairaSTAdazabhiHkramAdubhau pAdau / tatkumudAkaravRttaM caramau tu dazAkSarau yasya // ' dvitIyapAThe chandovirodhazcintyaH / 'AkaraH zreSThanivahAvutpattisthAnamAkare' iti 1. 'no bhagavatI' iti pAThAntaram. 2. 'kevalamupadeSTAro vayam'; 'kevalaM vayamu. padeSTAraH' iti pAThAntaram. For Private and Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 aGkaH] anargharAghavam / api ca / idaM vo yAjyAnAmuditamuditaM yatkulamabhU__ yadiSTaM vA kurvannakRta sagaraH pUrtamudadhim / asau pUrveSAM te sucaritapatAkA yadamara ___ sravantI kRtsno'yaM tribhuvanagurostasya vibhavaH // 20 // kiM ca / kauzikakhIkRtasyApi yadAjJAtikramAdabhUt / trizaGkorupabhogAya na dyaurapi na bhUrapi // 21 // dharaNiH nizAteti 'zo tanUkaraNe' ktaH / 'parameSThI pitAmahaH' ityamaraH / vasiSTa iti padena tejakhitvamuktam / nanu vasiSThasya dvitIyaparameSThitve'pi kimAyAtamasmAkamiti dazarathavacanamAzaGkayAha-idamiti / ayaM kRtsnaH sakalastasya tribhuvanagurostrilokImAnyasya vasiSThasya vibhavaH prabhAvaH / kimityAha-vo yuSmAkaM yAjyAnAM kulamidamuditamatyartha prathitam / yadvA uditamudayayuktam / muditaM hRSTam / pazcAtkarmadhArayaH / abhUditi bhUtasAmAnyavivakSAyAM luG / yacca iSTaM yAgaM kurvansagaro rAjA udadhiM samudraM pUte khAtamakRta kRtavAn / yaccAsAvamarasravantI devanadI gaGgA tava pUrveSAM bhagIrathasya sucaritapatAkA / zobhanavyApAravaijayantItyarthaH / tathA ca vasiSThAdezaH sarvathA kartavya iti bhAvaH / 'pUrta triSu pUrite syAtklIbaM khAtAdikaM matam' iti medinIkaraH / 'patAkA vaijayantI syAt' iti ca / 'sravantI nimnagApagA' ityamaraH / 'pubhUmni pUrvajeSu syAtpUrvaH prAgAdyayostriSu' iti dharaNiH / etAvatApi tasyAjJAnyathAkaraNe trizaGkudRSTAntena trAsayankauzikapravezasUcanAmAha-kiM ceti / yasya vasiSThasyAjJAtikamAtkauzikakhIkRtasyApi vizvAmitrAnumatasyApi trizaGkorupabhogArtham / tAdarthya caturthI / na dyaurapi svargo'pi, na vA bhUH pRthivyapyabhUdityarthaH / purA kila trizaGkuH kSatriyo rAjA khadehena kharga gantukAma iSTiM kartuM vasiSThaM vRtavAn / sa tena parihRtaH / pazcAttatputrAMstadartha vRtavAn / tairapi tyktH| tataH kauzikamunimanugataM vIkSya cnnddaaltvenaabhishptH| tato'syaivaMvidhasyApi yajJArambhe devagaNAnAmAmatraNe'pyanAgamanAdanyathA sRSTiM kurvankauziko brahmaNA prasAditastrizaGku khapuNyabhAgena svarga preSitavAn / tatazcANDAlo'pi svargamadhirohatItyanahatayendreNa huMkArakaraNAttasmAtpAtito dyAvApRthivyorantarAle sthitaH-iti purANe vyaktam / 'trizaGkurnI rAjabhede zalabhe vRssdNshke| turuSkasilake mlecchajAtau dezAntare'pi c||' iti vishvH|prvishy prtiihaariiti| tallakSaNaM tu 'saMdhivigrahasaMbandhaM nAnAcAramupasthitam / nivedayanti yAH kArya pratIhAryastu tA mtaaH||'iti|dvaarmdhyaast iti 'adhizI For Private and Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 26 kaavymaalaa| pratIhArI-jayatu jayatu devaH / deva, bhagavAnkauziko dvAramadhyAste / dazarathaH---(sasaMbhramam / ) kiM kauzikaH / vAmadevaH-ahaM tamupetya zrautena vidhinA puraskRtya pravezayAmi taponidhim / (iti pa~tIhAryA saha niSkAntaH / ) dazarathaH- (saharSam / ) yaH kSatradehaM paritakSya TaGkastapomayaiAhmaNamuccakAra / parorajobhiH khaguNairagAdhaH sa gAdhiputro'pi gRhAnupaiti // 22 // sthAsAM karma' iti karmasaMjJA / dvAri tiSThatItyarthaH / anAdiSTo'pyativijJatayA rAjAbhiprAyajJaH prAha-ahamityAdi / upetya gatvA zrautena vedoktena / puraskRtyeti 'puro'vyayam' iti nityaM gatisaMjJAyAM satyAM lyabAdezaH / atiduSprApasya prAphyA svazubhahetutAmabhijJAya saharSe tarkayannAha-ya ityAdi / sa gAdhiputro'pi kauziko'pi gRhAngRhamupaityAyAti / apiratyutkarSasUcanAya / sa kaH / yastapomayaistapaHpracuraistatprakRtibhirvA TakaiH pASANadAraNaiH / 'TAMkI' iti prasiddhaiH / kSatradehaM kSatriyazarIraM paritakSya tanUkRtya / khaNDIkRtyeti yAvat / brAhmaNazarIraM brAhmaNajAtisaMbaddhamuccakAra kRtavAn / parorajobhI rajasaH paraiH sAttvikaiH / jAtyAkhyAyAM bahuvacanam / 'pAraskaraprabhRtInAM ca' iti suT nipAtitaH / yadvA rajoguNa Adyo guNastasmAtpare ye sAttvikAratAmasAzca tatsvarUpaiH svaguNairagAdho gabhIraH / sAttvikatAmasaguNasadbhAvAtkauzikasyAnugrahayogyAtA krodhazAlitA ca prakAzitA / parorajasa iti supsupeti samAsaH / paritakSyeti 'takSu tvakSu tanUkaraNe' lyap / brahmANamiti jAtiparam / tena brahmaNa idaM brAhmaNamityaNi kRte 'brAhmo'jAtau' iti Tilopo na bhavati / yadyapi vizuddhamAtApitRyonijatvaM brAhmaNatvamiti sarvatAntrikasiddhaM tathApi kSatriyajAtasya parazurAmasya yojanagandhAjAtasya vyAsasya ca brAhmaNyaM tapaHprabhAvAdyathA tathAsyApItyadoSaH / acintyo hi tapaHprabhAvaH / ko hi sAgaramagastya iva pibediti / 'gRhAH puMsi ca bhUmyeva' ityamaraH / 'TaGkaH pASANadAraNaH' iti ca / 'rajoguNe rajo reNuH' iti vishvH| 'agAdhamatalasparzam' iti / tapomayetyatra 'tatprakRtavacane my| vizvAmitra ityatra vizvasya mitraM vizvAmitraH / 'mitre cA~' iti dIrghaH / tathA ca puM. liGgo'pi mitrazabda ityavadheyam / yadvA vizvaM mitraM yasya pUrvavadIrghatvam / 'kaccitkAmapravedane' / kAmamapekSitaM nivedayetyarthaH / kuzalI kuzalayukta iti / jyotiriva jyotiH 1. 'pratIhAraH' iti pAThAntaram. 2. 'jayati jayati devaH'; 'jayatu devaH' iti pAThAntaram. 3. 'kiM. kauzikaH' ityasmAdagre keSucitpustakeSu 'pratIhAraH-atha kim' ityadhikaM dRzyate. 4. 'pratIhAreNa saha' iti mUlapustakeSu pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 aGkaH ] anargharAghavam / (tataH pravizati vAmadevopadizyamAnavA vizvAmitraH / ) vizvAmitraH-sakhe vAmadeva, tvamadhunaiva vasiSThAzramAdAgato'si / kaccitkuzalI tAvadarundhatInAmnA pativratAmayena jyotiSA sahacaritadharmA tatrabhavAnmaitrAvarumiH / __vAmadevaH-vizeSeNa punaradya yAjyakulamupatiSThamAne ciraMtanapraNayini kauzike / vizvAmitra:--sakhe vAmadeva, cireNa dazaratho draSTavya iti sarvamanorathAnAmupari vartAmahe / vAmadevaH-(savinayam / ) bhagavankuzikanandana, dhanyaH khalvayaM rAjA sAvitro yamevamanurudhyante bhavanto'pi / vizvAmitra:-sakhe, dhanya evAyam / namannRpatimaNDalImukuTacandrikAdurdina__sphuraccaraNapallavapratipadoktadoHsaMpadA / anena sasRjetarAM turagamevamuktabhrama turaMgakhuracandrakaprakaradanturA medinI // 23 // pativratAtvam / sahacaritadharmeti / 'dharmAdanickevalAt' ityanisamAsAntaH / maitravaruNivasiSThaH / arthataH stuvannAha-vizeSaNetyAdi / yAjyakulamupatiSThamAne yajamAnagRhaM ladhumicchati / 'vA lipsAyAm' iti taG / ciraMtanapraNayini pUrvapremavati / 'sAyaMciram-' iti TyuH, tuTa ca / 'priyasuhRdi' iti pAThe priyaH prItaH / 'igupadhajJAprIkiraH kaH' iti kaH / suhRcchobhanaM hRnmano yasya / pazcAtkarmadhArayaH / kauzika ityatra 'yasya ca bhAvena bhAvalakSaNam' iti sptmii| anurudhyante kAmayante / 'anorudha kAme' ityasmAt zyan daivAdikaH / sAvitraH saviturapatyam / dhanyaH kathamayamityata Aha-namadityAdi / anena rAjJA dazarathena medinI pRthivI turagamedho'zvamedho yajJastadarthe tyakto'nantaraM bhramanyasturaMgo'zvastasya yaH khuracandrakaprakarazcandrakalAkArakhurasamUhastena danturA nimnonnatA sasRjetarAmatyarthena sRSTA / karmaNi liT / 'tinazca' iti tarap / 'kimettiGavyayaghAdAmbadravyaprakarSe' ityAmuH / kIdRzena / namantI yA rAjamaNDalI / 'maNDalaM triSu' ityamaraH / tasyA 1. 'vAmadeva' ityasmAdane 'kathaya' ityadhikaM kvacit. 2. 'vizvAmitre' iti pAThAntaram. 3. 'bhagavanto'pi' iti pAThAntaram. For Private and Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 28 (puro'valokya saharSam 1) www.kobatirth.org kAvyamAlA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cirAdakSNorjADyaM zamayati samastAsuravadhUkacAkRSTikrIDAprasabhasubhagaMbhAvukabhujaH / trilokIjaGghAlojvalasahajatejA manukula prasUtiH sutrAmNo vijaya sahakRtvA dazarathaH // 24 // sakhe vAmadeva, iyamanena pIyUSatuSArasIkarAsAravarSiNI sujanasaMvAdakautukameghalekhA paurastyeneva marutA lokanAthena sahasrazikharIkriyate / yA mukuTacandrikA zirolaMkArajyotsnA tayA yaddurdinamiva durdinaM tena sphuranyazvaraNapalavastena pratipadaM pade pade sthAne sthAne uktA kathitA do: saMpadbAhubalaM yasya tAdRzena / yadvA pratipadoktaM vyaktoditam / yadvA pratipadoktaM kaNThoktam / 'candrikA kaumudI jyotsnA' ityamaraH / 'meghacchanne'hni durdinam' iti ca / 'dordoSA ca bhujA bhujaH' ityapi / 'danturastUnnatadante tathonnatanate'pi ca' iti medinIkaraH / idAnImasya zUratvaM prakaTayannAha - ci rAditi / ayaM dazaratho'kSNozcakSuSorjADyaM jaDatAM viSayAgrAhakatvaM zamayati / utphuklanetratAmAtanuta ityarthaH / samastadaitya strIkacAkRSTiH kezAkarSaNaM saiva krIDA tathA prasabhaM haThena subhagaMbhAvuko manoharIbhUto bhujo bAhuryasya / tathA trayANAM lokAnAM samAhArastrilokI tatra jaGghAlamatizIghragaM yadujjvalaM sAhajikaM tejastadyasyAsti saH / sutrAmNa indrasya vijayasahakRtvA vijayasahakArI / dvitIyaH / subhagaMbhAvuka ityatra asubhagaH subhago bhavatIti kartari bhuvaH khiSNukhukaJa' iti khukaJ / 'arurdviSadajantasya -' iti mum / jaGghAla ityatra 'prANisthAdAto lajanyatarasyAm' iti lac / 'jaGghAloStijavastulyau' ityamara: / 'sutrAmA gotrabhidvajrI' iti ca / sahakRtveti saha karotItyarthe 'sahe ca' iti kvanip / iyamaneneti / iyaM sujanAnAM mahatAM yaH saMvAdo mitho bhASaNaM tatra yatkautukaM tadeva meghalekhA meghazreNI / paurastyena prAcIbhavena / yadvA puraH sthitena / maruteva marutA deveneva lokanAthena dazarathena sahasrazikharIkriyate / vistIrNA kriyata ityarthaH / anyApi ca meghalekhA marutA vAyunA vistIryate / 'zikharaM zailavRkSAgravistAreSvapi dRzyate' iti vizvaH / yadvA yadyayametAdRzo mitraM tatkathamaticireNAsya darzanaM kriyata iti vAmadevavacanamAzaGkaya ciradarzane nimittamAha - iyamaneneti / anena lokanAthena dazarathena yaH sujanasaMvAdastajjanyaM yatkautukaM tadeva meghalekhA meghazreNI paurastyena pUrvadigIzena marutA devenendreNa saha sahasrazikharIkriyate / tathA ca kSaNamapyenamindro na tyajatIti bhAvaH / kIdRzI / pIyUSameva yattuSAraM himaM tasya sIkaro'mbukaNAstasyAsAro dhArAsaMpAtastadvarSiNI / amRtavarSiNItyarthaH / anyApi meghalekhA tuSArAsAravarSiNI paurastyena marutA pUrvavAtena sahasrazikharIkriyata itastataH kSipyata iti dhvaniH / paurastyenetyatra For Private and Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 aGkaH] anargharAghavam / 29 vAmadevaH-bhagavan , adya khalu dilIpakulakuzalakarmakalpalatAnAmaGkuragranthibhirudIryante kisalayAni / yadatrabhavAnapi tribhuvanasanAtanagururevamasmai narendrAya spRhayati / ___ (iti parikrAmataH / ) dazarathaH-(saharSe sasaMbhramamAsanAdutthAyopasRtya ca / ) bhagavankuzikanandana, aikSvAkaH patiratho'bhivAdayate / vizvAmitraH-svasti bhavate saparivArAya / (iti sarve yathocitamupavizanti / ) 'dakSiNApazcAtpurasastya' / 'sIkaro'mbukaNAH smRtAH' ityamaraH / 'marutau pavanAmarauM' iti ca / 'dhArAsaMpAta AsAraH' ityapi / kuzalakarmANyeva kalpalatA iti rUpakam / 'granthirnA parvaparuSI' ityamaraH / udIryante prakAzyante / sanAtano nityaH / narendrAyetyatra 'smRherIpsitaH' iti saMpradAnatA / ikSvAkurmanuvaMzajo rAjA / 'tasthApatyam' ityaN / 'dANDinAyana-' ityAdinA TilopaH / bhagavaniti / 'Aryeti nRpatirvipraM tathAyuSmanniti dvijaH / bhagavannAha rAjA taM rAjaniti tapodhanaH // ' iti bharataH / patiratha iti patizabdo dazasaMkhyAvAcako lakSaNayA dazarathe vartate / 'guronAma na gRhNIyAdAtmanaH kRpaNasya ca' iti niSedhAdazaratha iti sAkSAnnoktam / 'patirdazAkSaracchandodazasaMkhyAliSu striyAm' iti medinIkaraH / svasti kuzalam / 'vastyAzI:kSemapuNyAdau' iti vizvaH / bhavate ityatra 'namaHkhasti-' ityAdinA caturthI / 'parivAraH parijane khaDgakoSe'pi jaGgame' iti vizvaH / saparivArAyeti saha parivAreNa vartata iti / 'tena saheti tulyayoge' iti samAsaH / 'vopasarjanasya' iti sahasya saH / nanu 'prakRtyAziSi', 'agovatsahaleSu' ityAzIrvivakSAyAM prakRtibhAvaprAphyA sahabhAva eva bhavet , na tu sabhAva iti / atra kecit / ihAzIrvivakSAyA abhAvAtsvastItyAdinA praznasyaiva krnnaat|anye tvAzIvivakSaivAtra, na tu praznaH, tena 'sahaparivArAya' ityeva pAThaH / anayoruttaraH pakSaH sAdhIyAniva / dazarathAbhivAdanAnantaraM vizvAmitrasyAzIrdAnasyaivocita. tvAt / ata eva 'kaccitkAntArabhAjAm' ityAdinA prazrayapUrvakaM dazarathaprazno'pi saMgacchata iti / anyathA praznAnantaramuttaradAnasyaivocitatvAditi vizvAmitrasyAgamananimittaM vikalpayannAha-kaJciditi / kaccitkathaya kAntArabhAjAM mahAraNyavAsinAM ko'pi zauvApadaH zvApadakRtaH paribhavo'bhibhavo bhavati yasmAddhetoH saMprApto'sIti sarvatra prazne yojyam / yadvA kAntArabhAjAM durgavamasevinAm / dasyUnAmiti yAvat / paribhavo'bhi 1. 'udgIryante' iti pAThAntaram. For Private and Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyamAlA / dazarathaH--(saprazrayam / ) bhagavanvizvAmitra, kaccitkAntArabhAjAM bhavati paribhavaH ko'pi zauvApado vA __ pratyUhena kratUnAM na khalu makhabhujo bhuJjante vA havIMSi / kartuM vA kaccidantarvasati vasumatIdakSiNaH saptatantu__ yatsaMprApto'si kiM vA raghukulatapasAmIdRzo'yaM vivartaH // 25 // vizvAmitra:-(vihasya / ) janayati tvayi vIra dizAM patInapi gRhAGganamAtrakuTumbinaH / ripuriti zrutireva na vAstavI pratibhayonnatirastu kutastu naH // 26 // bhavaH ko'pyanirvacanIyo'sti / zauvApado vAbhibhavo'sti / athavA kratUnAM yajJAnAM pratyUhena vighnena makhabhujo devA havIMSi havanIyadravyaM ghRtAdi na khalu bhuJjate na vA bhakSayanti khalu / jijJAsAmAha-ayaM nakhaluzabdo vitarka vA / vasumatI pRthvI dakSiNA yasya tAdRzaH saptatanturyajJo vAntarmanasi vartate / / kimarthamityapekSAyAmAha-kartumiti / atra kartumityasyApekSayA yajJasya yadyapi karmatvaM tathA cAnabhihite karmaNi dvitIyAyAM saptatantumiti yujyate / tathApi vasatIti pradhAnakriyayA prathamasaMbandhAttadapekSayA yajJasya kartRtve'bhihite kartari prathamaiva bhavati / pradhAnakriyAnvayasyAbhyarhitatvAdityavadheyam / tathA cAcAryakArikApyatra-'yadevoktaM vizeSyeNa tiDA vA yadi vA kRtA / vizeSaNakriyAnuktamapyuktaM tadbhavediti // ' AnIya guruH pUjyate, Amantrya brAhmaNo bhojyata ityasyodAharaNam / pRthvI dakSiNaM yajJa vA kartuM mano valata iti tAtparyam / kiM vA na paribhavaH, na vA RtupratyUhaH, na vA yajJArambhaH, kiM ca raghuvaMzatapasAmIdRzaH pariNAmo yattvamasmadgRhamAgato'sIti bhAvaH / zuna iva padamasyeti zvApado vyaaghrH| 'anyeSAmapi dRzyate' iti dIrghaH / 'tasyedam' ityaNi 'dvArAdInAM ca' ityaici zauvApadamiti rUpam / 'zauvApado vaH' iti pAThe vo yuSmAkaM kAntArabhAjAmityanvayaH / 'kAntAro'strI mahAraNye vile durgamavamani' iti medinIkaraH / 'vighno'ntarAyaH pratyUhaH' ityamaraH / 'saptantaturmakhaH kratuH' iti ca / 'vivartaH pariNAme syAt' iti medinIkaraH / rAmabhadraprAptirUpasvakAryasiddhyartha dazarathaM stotumupakramate--janayatIti / iha 'janIjRS' iti mitsaMjJA / 'mitAM hrasvaH' iti hrasvaH / he vIra, dizAM patInapi dikpAlAnapi / yadvA dizAM narANAM patInRpatIn / 'vaizyaprepyanarA dizaH' iti dharaNiH / gRhAGganamAtrakuTumbino gRhAGganamAtrAvasthAyinaH / tvadbhayAttvadIyAGganAvasthitatvAt / tvayi janayati sati ripuH zatruriti vAstavI vastusiddhA zrutireva na zravaNameva na / tuzabdaH punararthe / no'smAkaM pratibhayaM zatruprabhRtitrAsastadunna 1. 'sapraNayam' iti pAThAntaram. For Private and Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 aGkaH] anargharAghavam / api ca / dattendrAbhayavibhramAdbhutabhujAsaMbhAragambhIrayA tvadvattyA zithilIkRtastribhuvanatrANAya nArAyaNaH / antastoSatuSArasaurabhamayazvAsAnilApUraNa prANottuGgabhujaMgatalpamadhunA bhadreNa nidrAyate // 27 / / tistadutthAnaM kuto'stu / api tu na kuto'pIti bhAvaH / mAtrapadena teSAmakiMcitkaratvaM sUcitam / atrAGganazabdo NakArAnta iti kecitpaThanti, tadaprAmANikam / na ca pRSodarAdipAThena Natvamiti vAcyam / pRSodarAdipAThe pramANAbhAvAt / tathAvidhAnuprAsayamakAderadarzanAt / pratyuta 'tavargapaJcamopAntamaGganaM kevalaM viduH' iti zabdabhedadarzanAt / 'aGganaM prAGgaNe yAne kAminyAmaGganA matA' iti medinIkarAdikoSe nAntavarge tasya pAThAccetyavadheyam / 'bhayaMkaraM pratibhayam' ityamaraH / 'pratizrayaH sabhAyAM vAzraye pratibhayaM bhaye' iti vizvaH / punaH stutimAha-dattetyAdi / na bhayamabhayam , vibhramo vilAsaH, adbhutamAzcaryam , vibhramasyAdbhutaM vibhramAdbhutam , abhayaM ca vibhramAdbhutaM cetyabhayavibhramAdbhute / indreNa saha SaSThIsamAsaH / datte indrAbhayavibhramAdbhute yayA bhujayA tAdRzI ca bhujA ceti karmadhAraye 'striyA:-' ityAdinA puMvadbhAvaH / tasyAH saMbhAro dhAraNaM pUrNatvaM vA tena gambhIrayAnAkalitasvarUpayA tvadvRttyA tvadIyazauryAdivyApAreNa nArAyaNastribhuvanarakSAyai zithilIkRtaH san / uktaM ca-'sRjalajo rakSati zAGgapANiH' iti / antastoSeNAbhyantaraharSeNa yastuSArasaurabhamayaH zItala: sugandhizca tathAvidhaH zvAsAnilazceti samAsaH / tenApUraNaM pUrtiryasya prANasya vAtavizeSasya tenottuGga ucchrito yo bhujaMgaH sarpaH sa eva talpaM zayanIyaM yathA syAdevam / adhunA saMprati bhadreNa mukhena / rakSAvyAkulatArahitatvAt / nidrAyate / nidrAM karotItyarthaH / ayamabhiprAyaHzeSe zete bhagavAn , sarpasya ca vAyurbhakSyaH, tathA ca zvAsAnilabhakSaNAttasya svAsthya upajAyamAne dehasya samatvaM jAtam , tena bhagavataH sukhena nidrA bhavatIti / etenendrAdInAmabhayadAtRtvenAsmadAdInAmabhayapradAtRtvaM bhavatAmIpatkaramiti bhAvaH / 'tuSAraH zItalaH zItaH' ityamaraH / 'dordoSA ca bhujA bhujaH' ityapi / 'talpaM tu zayanIye syAt' iti dharaNiH / nidrAyata iti 'kartuH kyaD' iti kyaG / savailakSamiti / vailakSaM sNkocH| tribhuvanazirolaMkArabhUto'pi mAmayaM vizvAmitraH kezavendrAbhyAmahaNIyAbhyAmutkarSayatItyatrAzravaNazra 1. 'ihAGgaNapade'nuvidhAyakAbhAvANNatvazrutirayuktA' pRSodarAditvANNatvamityapi vaco'mUlakameva, pratyuta 'aGganaM prAGgaNe jAle kAminyAmaGganA matA' iti vizvAdikoSAt 'tavargapaJcamopAntamaGganaM kevalam' iti zabdaprakAzAca nAntatvamevetyavadheyamiti mAlatImAdhavaTIkAyAM prathamAGke jagaddharaH. For Private and Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 32 www.kobatirth.org kAvyamAlA / dazaratha: - ( savailakSasmitam ) bhagavanvizvamitra abhyamitrINasya tatra - bhavataH sunAsIrasya nAsIrapUrakeNa padAtiparamANunA mayApi kadAciduddhRtaM dhanuryanmUlo'yamalIkalokapravAdo bhavantamapyApyAyayati / vizvAmitraH - (sotsAhasmitam 1) sekhe trailokyAbhayalagnakena bhavatA vIreNa vismAritastajjImUtamuhUrtamaNDanadhanuH pANDityamAkhaNDalaH / kiM cAjasramakhArpitena haviSA saMphullamAMsollasatsarvAGgINavalIviluptanayanavyUDhaH kathaM vartate // 28 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir P vaNayorapyanaucityamityubhayataH pAzA rajjuriti bhAvaH / atra tAvatprathamapAzamapAsayituM smitamiti / 'sotprAsaH sa manAksmitam' ityamara: / 'alakSyadazanadvAraM smitamicchanti sUrayaH' iti bharataH / dvitIyapAzamapAsayannAha ---- abhyamitrINasyetyAdi / abhyamitrINasya zatroralamabhimukhaM gacchataH / ' abhyamitrAccha ca' iti cakArAtkhaH / 'yo gacchatyalaM vidviSataH prati / so'bhyamitryo'bhyamitrIyo'pyabhyamitrINaH // ' ityamaraH / sunAsIrasyendrasya / 'sunAsIraH puruhUtaH puraMdaraH' ityamaraH / ' nAsIro'gragantari' iti vizvaH / padAtiSu madhye prmaannurtilghuH| 'alIkaM tvapriye'nRte' ityamaraH / pravAdo'tra prakRSTavacanam / ApyAyayati tRptaM karoti / 'ApyAyI vRddhau' / Nici kRte rUpam / ayametAdRzo'pyatyantaM zatamakhapakSapAtI, tasmAdavazyamadhvararakSaka ityabhiprAyAdAha - sotsAhamiti / tatphalitamasmadAyAseneti bhAvaH / khoddezyasiddhaye vAraMvAraM stutipUrvakamuttaralayatitrailokyeti / bhavatA vIreNeti sahetukaM vizeSaNam / AkhaNDala indraH / jImUte meghe muhUrtamalpakAlaM maNDanamAbharaNaM yaddhanustasya pANDityaM kauzalaM vismAritastyAjitaH / trailokyasyAbhaya lagnakenAbhayapratibhuvA / kiM ca sa indraH kathaM vartate / kaSTasRSTyA tiSThati / tadabhAve hetumAha -- ajasretyAdi / anavaratamakhArpitena yajJadattena haviSA ghRtAdinA saMphullaM pravRddhaM yanmAMsam / devAnAM havirbhuktvAt / tenollasantyudgacchantI yA sarvAGgINA sarvAGgavyApinI valI trivalI tathA vilupta AcchAdito nayanavyUho locanasamUho yasya sa tathA / sarvAGgINeti tadvyApnotItyarthe 'tatsarvAdeH' iti khaH / ' ghanajImUtamudira -' ityamaraH / 'AkhaNDalaH sahasrAkSaH' iti ca / vyUhastarkasamUhayo:' iti vizvaH / vAmadevo vizvAmitravAkyaM draDhayituM dazarathaM protsAhayati - yathAhetyAdi / bhUkazyapa iti dazarathasya nAmAntaram / anekadhetyatra 'saMkhyAyA vidhArthe dhA' iti thA / sudharmAyAM devasa 1. 'sotprAsasmitam' isi pAThAntaram. 2. 'sakhe' ityasmAdagre 'dazaratha' ityadhikaM kvacit. For Private and Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 aGkaH ] anargharAghavam / 33 vAmadevaH-mahArAja bhUkazyapa, yathAha bhagavAnkauzikaH / khayamanekadhA sudharmAyAmadhyakSIkRtamahamapi bravImi / / tvayyardhAsanabhAji kiMnaragaNodgItairbhavadvikramai rantaHsaMbhRtamatsaro'pi bhagavAnAkAraguptau kRtii| unmIladbhavadIyadakSiNabhujAromAJcaviddhoccara dvAppaireva vilocanairabhinayatyAnandamAkhaNDalaH // 29 // dazarathaH--(sasmitam / ) vAmadeva, tvamapi bhagavantaM gAdhinandanamanupraviSTo'si / etasmai samarAGgaNapraNayine tiSTheta kaH prajvala dambholidyutimaNDalodbhaTabhujastambhAya jambhAraye / niryadbhirbahireSa roSadahanajyotiHsphuliGgairiva khai rajyadbhirapIkSaNaiH samatanodAneyamastraM dviSAm // 30 // bhAyAm / 'syAtmudharmA devasabhA' ityamaraH / adhyakSa pratyakSam / tvayIti / tvayya rdhAsanabhAjyardhAsana upaviSTe sati, AkhaNDala indro vilocanairevAnandaM harSa. mabhinayati prakAzayati / kIdRzaH / kiMnaragaNairudgItairuccaigItairbhavatparAkramairantarabhyantare saMbhRta udbhino matsaro mAtsarya parAbhyudayAsahiSNutA yasya saH / svaparAkramAtiriktatvatparAkamazravaNAt / AkAraguptau bAhyavikAragopanakriyAyAM kRtI kuzalaH / dazaratho matkrodhaM mA jAnAtvityAzayAt / locanaiH kIdRzaiH / unmIladyo bhavadIyadakSiNabhujAromAJcaH / svaparAkramazravaNAt / tena romAJcena viddhA vedhitA ata evocaranta udgacchanto bASpA yeSu taiH / azruNaH pUrvAvasthA bASpaH / 'matsaro makSikAyAM syAnmAtsaryakrodhayoH pumAn' iti medinIkaraH / 'viddhaM syATedhite kSipte' iti ca / anupraviSTo militaH / etasmA iti / etasmai jambhAraya indrAya kastiSTheta ka AtmAnaM prakAzayet / api tu na ko'pi / 'prakAzanastheyAkhyayozca' iti taG / 'zlAghahuG-' iti saMpradAnatA / samarAGgaNapraNayine saGgrAmAGgaNasAdhave / prajvalanyo dambholirvajaM tasya dyutimaNDalena tejaHsamUhenodbhaTaH khyAto bhujastambho yasya tasmai / saGgrAmAGgaNe zatronaravasthAne hetumAha-niryadbhiriti / eSa indro dviSAM zatrUNAmAgneyamastraM samatanodvistAritavAn / kaiH / khai rajyadbhirapi svayaM raktIbhavadbhirapi locanaiH / 'kuSirajoH prAcAM zyan 1. 'vAmadevaH' ityasmAdagre "vihasya' ityadhikaM kvacit. 2. 'yadAha' iti pAThAntaram. 3. 'bandhocarat' iti pAThAntaram. 4. 'sakhe vAmadeva' iti kvacit. ana0 4 For Private and Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34 kaavymaalaa| vizvAmitraH-(sagauravaM dazarathabAhumAmRzan / ) rAjarSe vasiSThaziSya, saMvRtto'yaM yadi tava bhujacchAyayA saMpratIndro nirvighnazrIriyamabhinavA kIdRzI te prazastiH / ikSvAkUNAM likhitapaThitA kharvadhUgaNDapITha krIDApatraprakaramakarIpAzupAlyaM hi vRttiH // 31 // dazaratha:-bhagavansarvodbhutanidhe, bhagavantamanugantumuktipratyuktikayA ke vayam / evaM kila trizaGkusaMkIrtanopakhyAnapAradRzvAnaH paurANikAH kathayanti / trAsotkampatridazapariSanmaulimANikyamAlA bAlAdityaprakarakiraNasmerapAdAravinde / prAcImetAM bhuvanaracanAmanyathA nirmimANe kArpaNyoktIstvayi racitavAnantarAyaM mahendraH // 32 // parasmaipadaM c'| kIdRzaiH / bhirnirydbhirbhirnirgcchdbhiH| roSadahanasyati rUpakam / jyotiHsphuliGgaiH / jyotiryuktAgnikaNairivetyarthaH / 'triSu sphuliGgo'gnikaNaH' ityamaraH / 'dambholirazaniyoH' iti ca / agneridamAgneyam / 'sarvatrAgnikalibhyAM Dhak' / AmRzanspRzan / vizvAmitro rAjarSitvaM draDhayituM vasiSThaziSyeti saMbodhanamAha-saMvRtto'yamiti / tava bhujacchAyayA bhujAzrayeNa bhujalakSmyA vA nirvighnazrIH saMpratIdAnIM yadyayamindraH saMvRttaH saMpannastadeyaM tava kIdRzI nUtanAbhinavA prazastiH stutiH / api tu na kApi / prazasteraprAzastye bIjamAha-hi yata ikSvAkUNAM raghUNAM kharvadhUnAM devastrINAM yo gaNDapITheSu krIDApatraprakaraH patrAvalIsamUhastatra makarI jalajantuvizeSastrI tasyAH pAzupAlyaM rakSA saiva vRttiH sthitiH / likhitA paThitA ceti samAsaH / lokoktiriyam / devakRtyamapi bhavAneva karotIti bhAvaH / sarvAdbhutanidhe iti vakSyamANAdbhutakAritvAtsaMbodhanam / uktipratyuktikayA bhASottareNa ke vayam / api tu na ke'pi / azaktA ityarthaH / kila Agame / saMkIrtanamityadhikaraNe lyuTa / upAkhyAnamitihAsaH / dRzvAna ityatra 'dRzezca' iti kvanip / paurANikA iti purANaM jAnanti / 'AkhyAnAkhyAyiketihAsapurANebhyaSTagvaktavyaH' / sAMprataM vizvAmitraM stotumupakramate-trAsotkampeti / tridshprissddevsbhaa| mANikyaM ratnabhedaH / tasya lohitatvAdvAlasUryeNa rUpaNam / smeraM vikAsi / etAM prAcI purAtanI nirmimANe kurvANe / 'mAG mAne zAnac / dvivacanamitvam / kArpaNyoktIrdainyava 1. 'dazarazasya bAhuM spRzan'; 'dazarathabAhumAspRzan' iti pAThAntaram. For Private and Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 1 aGkaH] ( vihasya 1 ) www.kobatirth.org anargharAghavam / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir javAdArAddhuM tvAmupanamati varge diviSadAmaipavyasto mandairajani rathahaMsaiH kamalabhUH / niyacchAmo jihvAM na tava caritebhyaH kimuta te sudhAsadhrIcInAmatipatati vAcAmavasaraH // 33 // (aJjaliM baccA / ) bhagavan, prasIda tAvat / uttarottareSAM mahotsavAnAM kadAcidapi na tRpyanti puMsAM hRdayAni, yadiyaM tvadupasthAnasulabhasaMbhAvanAtiprasaGgasaMgIta nartakI me cittavRttirniyogAnugrahAya spRhayati / api ca / 35 canAni / antarAyaM vinnam / 'purA vizvAmitreNAnyA sRSTiH kartumArabdhA / anantaramindrAdInAM dainyoktyA pAdapAtena ca samupazamitA' iti purANam / brahmaNo'pavyastatAmutprekSyAha --- vihasya javAditi / javAdvegAddiviSadAM devAnAM varge tvAmArAddhumupanamatyupanate sati kamalabhUrbrahmA mandairmantharagamanai rathahaMsai rathabaddhahaMsairapavyasto'jani visaMsthalo jAtaH / satvarakArye mandagamanAdapavyastatA / tava caritebhyo jihvAM na niyacchAmo na nivArayAmaH / vayaM nRma eva tava caritAnItyarthaH / kiM tu sudhAsadhrIcInAmamRtasahaca * rINAM tava vAcAmavasaraH prastAvo'tipatatyatikrAmati / tvadAgamanaprayojanaM jJAtumicchAmi tadAdezayeti bhAvaH / atra caritebhya iti paJcamI / 'prastAve'vasaro varSe' iti vizvaH / 'vyasto visaMsthule khyAte' iti dharaNiH / yadvA caritebhya iti caturthI / tava caritebhyo jihvAM na niyacchAmo vayaM na dadmo dAtumasamarthAH kimuta kiM ca sudhAsadhrIcInAM tava vAcAmavasaro'tikrAmati / dANo yacchAdezaH / sadhrIcInAmiti aJcateH sahazabdopapadAt 'Rtvik- ' AdisUtreNa kvin / 'sahasya sadhi:' / 'aJcatezcopasaMkhyAnam' iti GIp / 'acaH' ityakAralopaH / 'cau' iti dIrghaH / uttarottareSAmagrimAgrimANAm / mahotsavAnAmiti karaNe SaSThI / atra yadyapi SaSThIvidhAyakaM pramANaM nAsti, tathApi 'pUraNa-' ityAdisUtreNa SaSThIsamAsaniSedhAtkaraNe SaSThyanumIyate / yathA - 'nAgnistRpyati kASTAnAM nApagAnAM mahodadhiH' iti / upasthAnaM pUjAstavAdikam / yadvopasthAnamupasthitiH / saMbhAvanA gauravam, tasyA atiprasaGgo'tizayaH sa eva saMgItaM tatra nartakI / niyoga AjJA tadrUpo'nugrahastasmai spRhayati / 'spRherIpsitaH' iti saMpradAnatA / etA 3. prasI 1. 'apavvastaH' iti pAThAntaram. 2. 'abhipatati' iti pAThAntaram. datAmuttarottareSAm' iti pAThAntaram. 4. 'niyogAnuyogAya' iti pAThAntaram. For Private and Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 36 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyamAlA / etAbhistava kautukoktibhirapi traividyamUrteriva tvaSTasyAmarazilpinA dinakRto'vacchedavedAkSaraiH / pUtAH smo vayamadya yadyapi tadapyAjJAmapi syAmaho voDhuM viSTiranardhatA raghukule kalpAntamunmIlatu // 34 // vizvAmitraH - (vihasya |) aindumateya, kimanyanniyojyam / nirmuktazeSadhavalaira calendramanthasaMkSubdhadugdhamayasAgaragarbhagauraiH / rAjannidaM bahulapakSadalanmRgAGka cchedojjvalaistava yazobhirazobhi vizvam // 35 // 1 bhiriti / etAbhistava kautukoktibhirapi parihAsavacanairapi yadyapi vayaM pUtAH pavitrAH smaH, tadapi tathApi tavAjJAM voDhumudroDhuM viSTiH karmakaraH syAM bhaviSyAmi | kairiva / trividyaiva traividyam / svArthe SyaJ / mUrtiH zarIram | traividyamUrtestrivedIzarIrasya dinakRtaH sUryasyAvacchedAH khaNDAni tAnyeva vedAsteSAmakSarairiva / tathA ca vedatulyoktisaMbandhAtpAvitryaM yujyata eva | amarazilpanA vizvakarmaNA tvaSTasya / kunde tanUkRtasyetyarthaH / 'takSu tvakSU tanUkaraNe' / karmaNi ktaH / purA vizvakarmaNA sUryaH kunde nidhAya sundarIkRtaH - iti purANavArtA | niyogakaraNe phalamAha - raghukule'narghatAmUlyatA / atipUjyatA vA / kalpAntaM kalpa paryantamunmIlatu prakAzatAm / tavAjJAkaraNAditi bhAvaH / 'viSTiH karmakare triSu' iti medinIkaraH / kalpAntamiti 'kAlAdhvano:-' iti dvitIyA / aindumateya indumatI - putraH / 'strIbhyo Dhak' / niyojyaM vaktavyam / nirmukteti / he rAjan, tava yazobhivizvamazobhi / dIptamityarthaH / kIdRzaiH / bahula: kRSNapakSo'rdhamAsaH / bahulapakSe kRSNapakSe yo dalaMsruTanmRgAGkazcandrastasya yazchedaH khaNDaM tadvadujjvalaiH / nirmukto muktakako yaH zeSanAmA sarpastadvaddhavalaiH / acalendro mandarasaMjJako'driH sa eva mantho mandhanadaNDastena saMkSubdho mathito yo dugdhamayaH sAgaraH kSIrasamudrastasya garbho'bhyantaraM tadvadvIraiH zrutaiH / saMkSubdhetyatra 'kSubdhakhAntadhvAnta - ' ityAdinA manthe kSubdhanipAtanAdapazabdatA nAzaGkayA / kSubdha ityetatparo nipaatH| na tu saMkSubdha ityatrApi / sopasarge'niyamAt / yadvA manye bhAvye kSubdha ityeva bhavati, kSobhe tu kSubhitaM kSubdhamiti dvayamapi bhavatIti nipAtArthaH / yadvA kSubhyate'neneti kSup / samyakprakAreNa kSupaM dadhAtIti saMkSubdha iti / 'nirmukto muktakabukaH' itya maraH / 'gauraH pIte'ruNe zvete' iti medinIkara: / 'bahulA nIlikAyAM syAdelAyAM gavi yoSiti / kRttikAsu striyAM bhUni vihAyasi napuMsakam // puMsyagnau kRSNapakSe ca vA : 1. 'tathAsyAjJAmapi syAmaham' iti pAThAntaram. For Private and Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 aGkaH ] anargharAghavam / punaridAnImapi yazaHstomAnuccairupacinu cakorapraNayinI rasajJApANDityacchidurazazidhAmabhramabharAn / api tvattejobhistamasi zamite rakSatu dizA masau yAtrAmaitrI nabhasi nitarAmambaramaNiH // 36 // kiM tu ketipayarAtramAyudhasadhrIcA rAmabhadreNa saMnihitavaitAnavatAnAmasAkamAzramapadaM sanAthIkariSyate / api ca / cyavatprAjyakRSNayoH' iti medinIkaraH / rAmabhadrapradAnena kimasmAkaM prayojanaM syAditi dazarathasyAgrimazaGkAmAzaya tannirAsAya pradAnaphalamAha-punaridAnImapItyAdi / idAnImapyuccairatyartha yazaHstomAnyazaHsamUhAnupacinUpacayaM ny| rAmabhadrapradAneneti bhaavH| kiMbhUtAn / cakorasya praNayinI priyA cakorI tasyA rasajJA jihvA tasyA yatpANDityaM prAvINyaM tasya chiduraM bhedakartR yacchazidhAma candratejastasya bhramo'tadvati tatprakArakaM jJAnaM tasya bharaH prAcuye yeSu tAn / upacinviti 'utazca pratyayAdasaMyogapUrvAt' iti herlak / ayamarthaH--darzanena tAvanna jJAtam , rasanenApi cakorIbhirna jJAtam , strItvAttAsAM maugdhya yataH / chiduramityatra 'vidibhidicchideH kurac' iti kurac / vRttikArastu 'karmakartaryeva kurac' ityAha / ata IdRzI yojanA vidheyA-cakorapraNayinIrasajJApANDiyena chiduraH khatazchedanazIla: zazidhAmabhiH saha bhramabharo yeSAM tAn / tAbhistAvadrasajJApANDityena jJAtamasau zazikaraH / darzanena jJAyate kimidaM yazaH zazitejo veti / etena yazasAmatizayo nairmalyaM ca darzitam / 'atizayo bharaH' ityamaraH / idAnIM yazasa utkarSamuktvA pratApotkaghamAha-apIti / tvattejobhistvatkiraNaH prabhAvairvA tamasyandhakAre zoke vA zamite zAnti nIte satyasAvambaramaNiH sUryA dizAM yAtrAmaitrI gamanena maitrI mitratvaM yadi na rakSati nitarAM rakSatu tathApi na kApi hAniH / yasyAM dizi ravirudeti sA prAcItyAdi vyavahAramAtre tadanvayAt / dizAM tamonAzasya tvatpratApaireva kRtatvAditi bhaavH| 'chiduraM chedanadravye' iti medinIkaraH / 'stomaughanikaravAta-' ityamaraH / 'rasajJA rasanA jihvA' iti ca / 'tejaH prabhAve kiraNe' iti vizvaH / 'tamo dhvAnte ca zoke'pi' iti ca / 'dyumaNistaraNimitraH' ityamaraH / adhunA prayojanamudghATayati-kiM tviti / katipayarAtramiti katipayazabdarAjayorvizeSaNasamAsaM kRtvA 'ahaHsavaikadeza-' ityAdinAc samAsAntAt 'kAlAdhvanoratyantasaMyoge' iti dvitIyA / 'poTAyuvati-' ityanena tu samAse dArakatipayavatparanipAtaH syAt / AyudhasadhrIcAyudhadvitIyena / vitAno yajJastasyedaM vaitAnaM vratam / 'vitAno yajJa ulloce' iti medinIkaraH / saMnihitayajJakarmaNAmityarthaH / sanAthIka 1. 'bhramakarAn' iti pAThAntaram. 2. 'katipayamahorAtram' iti pAThAntaram. For Private and Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| madhyekRtya ghanaM dhinoti jaladhiH khairambubhirmedinI ___ hanti khaiH kiraNaistamisramaruNaM kRtvAntarAle raviH / tvaM rAmAntaritazca pAlaya nijaireva pratApaiH prajA___mIdRkko'pi paropakArasuhRdAmeSa khabhAvo hi vaH // 37 / / kiM ca / dRSTaH sAkSAdasuravijayI nAkinAM cakravartI ___ mAtsyo nyAyaH kathayati yathA vAruNI daNDanItiH / pAtAlendrAdahibhayamathAstyeva nityAnuSaktaM tannaH puNyairajani bhavatA vIra rAjanvatI bhUH // 38 // ripyate sarakSakaM vidhaasyte| abhUtatadbhAve cviH / karmaNi luT / nanu rAmeNa tavAzramapadamalaMkRtaM tenAsmAkaM kimAyAtama , yataH sarvaH svArtha samIhata ityAzaGkAnirAsAyAha-api ceti / tathApi karaNaphalasya kartari kva paryavasAnamityata Aha-madhyekRteti / kecittu yadyevaM bhavatAM mahatprayojanaM tadA yajJarakSArtha mayaiva gantavyam , kiM phalaM rAmabhadragamaneneti dazarathavacanamAzaGkaya madhyekRtyetyAgutthApayanti / jaladhiH samudro ghanaM megha madhyekRtyAntarAmakRtvAmbubhiH pAnIyamadinIM pRthivIM dhinoti prINAti / meghAH khalu samudrAjalamAdAya varSanti, tanmeghadvArA samudraH pRthivIM prINAtIti bhAvaH / raviH sUryo'ruNaM svasArathimantarAle madhye kRtvA kiraNaistamisramandhakAraM hanti nAzayati / tvamapi rAmAntarito rAmo'ntarito madhyIbhUto yasya sa tAdRzaH san , rAmamantarAle kRtvA nijaiH svakIyaiH pratApaiH prajAM pAlaya rakSa / prakRtaprayojaka rUpamAha-yataH paropakArasuhRdAM vo yupmAkaM jaladhyAditrayANAmIgIdRzaH ko'pyanirvacanIyaH khabhAvaH / tathA ca rAmadvArA matkAryamanupAlayeti bhAvaH / madhyekRtyeti 'madhyepade nivacane ca' iti gatisaMjJA / 'kugatiprAdayaH' iti samAse ktvo lyap / dhinotIti 'dhinvikRNvyora ca' ityukArapratyayo'kArazcAntAdezaH / 'tamisraM timiraM tamaH' ityamaraH / 'aruNo'vyaktarAge'rke saMdhyArAge'rkasArathau' iti medinIkaraH / 'nijaM svIye ca niye ca' iti ca / tatkimanye zakAdayo rakSakA na sanyevetyata Aha-dRSTa ityaadi| kiM ca / anyacetyarthaH / nAkinAM cakravartIndraH sAkSAtpratyakSameva dRSTaH / kIdRzaH / asuravijayyamurasyaiva jetA, nAdharmasyeti stutinindAparaM vacanam / yadvAsuramAtravijayI sa tvaM punaradharmavijayyasuravijayI ca / yadvAmurANAM vijayI yataH, atastasya sakulyavijayitvAdanyAyapravRttasya rAjye sthAtuM na yukta miti| yadvAmurAdigato jayo yasya taadRshH| yadvA tasyAsuravijayitvAtsadaiva yuddhaM lagnameva vartate, tena tasya 1. 'prabhAvaiH' iti pAThAntaram. For Private and Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 aGkaH ] anargharAghavam / dazarathaH -- (saviSAdamAtmagatam / ) kathamidamasmAkaM sakalalokazokazaGkaddharaNazIlazItalebhyaH kauzikaprasAdebhyo rAmabhadrapravAsavaimanasyamutpa For Private and Personal Use Only 39 svAsthyaM nAsti, ataH sthAtumayuktaM tatreti / yadvA yAdRza indro'suravijayI tAdRzo dRSTa eva / sohuSTaM vacanametaditi / tadagre gaNezAdinAmurA jitAH, ayaM tvazakta eva kathaM parAjeSyatIti / yadvAsurANAM vijayo'suravijayaH / kartari SaSTI / so'syAstItyamuravijayI / asurakartRkavijayayukta ityarthaH / tathA ca sa na rakSAkSama iti na yuktaM tadrAjye sthAtumiti / varuNasyeyaM vAruNI daNDo duSTAnAM vadhabandhAdinA zAsanaM tatprakAzikA nItiranuzAsanam / rAjyasthitiriti yAvat / tathA ca vAruNI daNDanItirvaruNasaMbandhinI rAjyasthitiryathA tathA matsyo nyAyo vyavahAraH kathayati / mAtsyo hi nyAyo balavatAM durbalasajAtIyabhakSaktvam / tathA ca sAdhUnAmatpavanAnAM mahAdhanairasAdhubhirupadrava iti pazcimadikpatervaruNasyAjJoktA / tathA ca tatrApyavasthAtuM na sAMpratam / athazabdaH samuccaye / 'atha praznasamuccaye' iti vizvaH / pAtAlendrAdvAsukera hibhayaM sarpabhayaM nityAnuSaktaM nitya saMbaddhamasti / tasya sarpavAt / yadvA yo yasya pratipakSaH sa tasyezvara iva / tatra tasya zaktimattvAt / tena pAtAlendro garuDastasmAdbhayaM sarpANAM nityamastyeva / tadrakSaNAsamarthatvAdvAsukeH / yadvA vAsukereva sarpANAM nityaM bhayaM kasyAyaM vadiSyati 'garuDakartRkabhakSaNArthaM tvaM gaccha' iti / iti pAtAle doSa uktaH / tatkimasmAsu tAdRgguNasya vyatireka ityata Aha-- tattasmAnno'smAkaM puNyaiH he vIra, bhavatA tvayA karaNabhUtena rAjanvatI prakRSTarAjayuktA bhUH pRthvyajani jAtA / kartari ciN / tathA ca / indrAdibhyo'pi tvamadbhutapratApa iti bhAva: / mAtsya iti 'tasyedam' ityaN / 'sUryatipyAgastya matsyAnAM ya upadhAyAH' iti yalopAbhAvaH / saviSAdamiti / zizurAmabhadrapradAnAditi bhAvaH / viSAdalakSaNaM rasaprakAze - 'sattva - nAzo viSAdaH syAdiSTAnAptirasattvajaH / akartavyAdijanito daivavyApattijo yathA // ' asya cAbhinaya: - 'nizvAsocchvAsahRttApasahAnveSaNakAdibhiH / dhyAnanidrAvaimanasya viSAdaizvAbhinIyate' AtmagatamaprakAzam | 'hRdayasthaM vaco yattu tadAtmagatamucyate / yattu zrAvyaM na sarvasya svagataM tadihocyate // ' iti bharataH / viSAdameva prakaTayati -- kathamityAdi / zaGkuH zalyam / 'zaGkuH saMkhyAntare kIle' iti vizvaH / uddharaNamutpATanam / 'uddharaNaM samuddhAre vAntAnne pAlane'pi ca' iti dharaNiH / uddharaNameva zIlaM svabhAvastena zItalebhyaH / sukhajanakebhya ityarthaH / vaimanasyaM duHkhicittatvam / kauzikaprasAdasya visadRza - phalatvAt / sakalAnurAgaviSayAcchItalavastuno'pi vaimanasyaM bhavatItyatra dRSTAntamAha 1. 'kauzikapAdebhyaH' iti pAThAntaram. 2. 'apyutpasyate' iti pAThAntaram.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 40 kaavymaalaa| tsyate / dRSTaM vA niHzeSAnandaniHsyandinInAmapIndukarakandalInAM kamalavanImIlanaM kalaGkasthAnam / (vihasya / ) kA gatiH / kUrmarAjabhujagAdhipagotragrAvadikkaribhirekadhurINaH / mAM prasUya kathamastu vigIto hA parArthavimukho raghuvaMzaH // 39 // vizvAmitra:-(sasmitam / ) rAjarSe, mamakAro hi rAjaputreSu rAjJAmupalAlanaklezAya kevalam / upayogastu prajAnAm / yathaitat / kaSTA vedhavyathA kaSTo nityamudvahanaklamaH / zravaNAnAmalaMkAraH kapolasya tu kuNDalam // 40 // dazaratha:--bhagavan , paramanugRhItA vayamevaM tatrabhavatA saMbhAvyamAnAH / kiM punarakRtAstraH kSIrakaNTho vatso'yamiti Kgdho'smi / dRSTamityAdi / jagadAnandadAtRNAmapi candrakiNakandalInAM kamalavanImudraNaM kalaGkasthAnaM dRSTamiti yojanA / kamalavanItyatrAlpArthe GIS / gatirupAyaH prakAro vaa| 'upAye'pi prakAre'pi gatiruktA manISibhiH' iti dharaNiH / atra tAvadatipriyatamarAmabhadrasyApradAnameva zreya iti vikalpya tatrApi duussnnmaashngkte-kuurmraajeti| hA kaSTam / mAM prasUya janayitvA raghuvaMzo'pi parArthavimukho'nyakAryavimukhaH sankathaM vigIto nindito'stu / api tu nAmtu / 'sugItaH' iti kvacitpAThaH / tatra hA kaSTam / parArthavimukho'nyaprayojanaparAGmukhaH kathamastu / api tu nAstu / sugItaH prasiddhaH sannityarthaH / "vigIto nindite mataH' iti vizvaH / kUrmarAjaH kacchapapatiH, bhujagAdhipaH sarparAjaH, gotramAvA kulaparvataH, dikkarI ca diggajazca, ebhiH samamekadhurINaH / dharaNIdhAraka ityarthaH / 'kulaM gotram' iti zAzvataH / 'grAvAcalazailaziloccayAH' ityamaraH / ekadhurINa ityekA cAsau dhUzcaikadhurA / 'RkpU:-' ityAdinAcsamAsAntaH / 'khaH sarvadhurAt' ityanuvRtteH 'ekadhurAlluka ca' iti khaH / dhUrbhAraH / 'dhUH syAdbhAracintayoH' iti vizvaH / vizvAmitraH svaprayojanAya rAmabhadraviSayakadazarathAnurAgaM zithilayati-mamakAra iti / mamakAro mamatvam / mamazabdo'yaM vibhaktipratirUpako'vyayam / yathA mamatetyAdau / upalAlanaM daulIlityam / atra dRSTAntamAha-kaSTeti / zravaNAnAM karNAnAM vedhavyathA vedhanapIDA kaSTA duHkhprdaa| vahanaklama udvahanaparizramazca nityam / kuNDalaM punaH kapolasya gaNDasyAlaMkaraNam , na tu zravaNAnAm / tathA ca rAmaprayojanaM khalvasmadAdInAm , na tu bhavatAmiti bhAvaH / saMbhAvyamAnAH samyakprabhAvyamAnAH / akRtAstro'zikSitAyudhavedo'nabhyastAstro vaa| 1. 'kamalinImIlanam'; 'kamalavanIvinimIlanam' iti pATAntaram. 2. 'aGkasthAnam' iti pATAntaram. 3. 'kSIrakaNThazca' iti pAThAntaram. 4. 'pramugdho'smi' iti pAThAntaram. For Private and Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anargharAghavam / 41 vizvAmitra:-(vihasya / ) sakhe, tatrabhavantaM maitrAvaruNimRrSi purodhAya caritabrahmacaryavratasya dhanurvedasaMskArAstAvadasya kRzAzvaprasAdAdasmAkhAyatante / dazaratha:--(savinayoparodham / ) bhagavan , ucchasitamapi raghurAjabIjinAM tvadAyattameva, kimuta kArmukavidyAsaMpradAyaH / zaGke sahasrakiraNakulaikapakSapAtenaiva sahasraM vatsarAnbhagavantaM kRzAzvamupAsIno divyAstramantropaniSadamadhyagISThAH / vizvAmitraH-alaM ca te rAmabhadre'pi bAlo'yamityalIkasaMbhAvanayA / divaspRthivyostimiratiraskariNIM taraNiraNutaro'pi tejasA tiraskaroti / kSIrakaNTho dugdhapAyI / bAlaka ityarthaH / maitrAvaruNiM vasiSTam / purodhAya purohitaM kRtvA / 'puro'vyayam' iti gatitvAtsamAsaH / saMskAro'pUrvazaktyAdhAnam / 'apUrvazaktyAdhAne ca saMskAro'nubhave'pi ca' iti vizvaH / kRzAzvo vizvAmitraguruH / Ayatanta aayttaaH| ucchrasitaM jIvitam / raghurAjabIjI raghurAjavaMzyaH / bIjaM prathamapuruSaH pradhAnapuruSo vA / 'raghurAjabIjAnAm' iti pAThe raghurAjaiva bIjAnyaGgharakAraNAni teSAmucchasitamudgamaH / saMpradAya upadezaH / zaGke trkyaami| sahasraM vtsraanshsrvrssaan| 'atyantasaMyoge dvitiiyaa'| iha sahasrazabdenaikavacanavataiva sahasrasaMkhyAyA abhidhAnaM vatsarazabdena bahuvacanavatA bahutvAbhidhAnam, atstaadshyorevaanvyH| anyathA yogyatAyA abhAvaH / tanmUlakameva 'viMzatyA dyAH sadaikatve saMkhyAH saMkhyeyasaMkhyayoH' itymraabhidhaanmpi| upAsIna upasthitaH / samIpe sthita ityarthaH / 'IdAsaH' itItvam / mantropaniSanmantrabahulavedabhAgabhedaH / yadvA mantro mantrAtmako vedaH / tathyAkhyAgrantha upaniSat / adhyagISTA adhItavAnasi / 'iT adhyayane' luG / 'vibhASA luGluDoH' iti gADAdezaH / gAGkuTAdisUtreNa Gittve sati 'ghumAsthA-' itItvam / alaM nissedhe| alaM cetyAdyarthAntareNa draDhayati-diva iti / aNutaro'pi sUkSmataro'pi / abhinavo'pIti yAvat / taraNiH sUryastejasA kiraNena divaspRthivyoH khargabhuvostimirameva tiraskariNImavarodhikAm / 'phalakI' iti prasiddham / yadvA javanikApaTIm tiraskarotyapasArayati / timiratiraskariNIti timireNa tiraskariNyA rUpakam / divaspRthivyoriti / dyauzca pRthivI ceti samAse 'divasazca pRthivyAm' iti divazabdasya divasAdezaH / 'aNuH sUkSme vrIhibhede' iti vizvaH / 'pratisIrA javanikA syAttiraskariNI 1. 'kiM punaH' iti pAThAntaram. 2. 'parivatsarAn' iti pAThAntaram. 3. 'dyAvApRthivyoH'; 'divaspRthivyorantarAle' iti pAThAntaram. For Private and Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 42 kaavymaalaa| dazaratha:-( sasmitam / ) bhagavankuzikavaMzaketo, kasya talinI tAdRzI jihvA yastvAmapi bruvANamadharottareNAbhisaMdhatte / (apavArya / ) vAmadeva, evamatrabhavAnkauziko bravIti / vAmadevaH-rAjarSe, kimatra praSTavyA vayam / kauziko'rthI bhavAndAtA rakSaNIyo mahAkratuH / rakSitA rAmabhadrazcedanumanyAmahe vayam // 41 // api ca / jagatIbhArakhinnAnAM vizrAmo bhavatAmayam / yadyathAkAmasaMpattiprItArthimukhadarzanam // 42 // kiM ca vizeSeNa / pUrayitumarthikAmAnmatrAvaruNena gotraguruNA te / saMdizatA saMdiSTaH samAdhidRSTo'yamevArthaH // 43 // ca sA' ityamaraH / ketuH patAkA / talinI svacchA / paTutareti yAvat / yadvA viralA / yathA ca vizvaH--'talinaM virale stoke svacche'pi vAcyaliGgakam' iti / kecittu zakteti vadanti / adharo'dhovartI bAdhyaH / uttaraH zreSTho bAdhakaH / tathA ca bAdhyabAdhakabhAvenetyarthaH / abhisaMdhatte bAdhitumIhate vivadate vA / yadvA kasya brahmaNastAdRzI samarthA jihvA sa eva tatra samarthaH / 'kaH prajApatiruddiSTaH' ityekAkSaraH / apavAryeti / 'rahasyaM tu yadanyasya parAvRttya prakAzyate / nATyadharmasamAvezAtsmRtaM tadapavAritam // ' iti bhrtH| evamiti / kimatra vidheyamiti bhAvaH / vAmadevo rAmapradAnaupayika rUpamAha-jagatIti / bhavatAM raghuvaMzyAnAM yathAkAmaM yathecchaM saMpattyA prIto yo'rthI prArthakastasya mukhadarzanaM yadayaM vizrAmaH / zramopazamaheturityarthaH / kIdRzAnAm / jagatIbhAreNa pRthvIbhAreNa khinnAnAm / rAmabhadrapradAnaupayikaM pUrva kathitaM saMdezamanusmArayati--kiM ceti / ayameva kauzikAgama. nAnantaraM rAmabhadrapradAnarUpo maitrAvaruNena vasiSTena 'hutamiSTaM ca taptaM ca' (1|17)ityaadipuurvoten tvayi sNdissttH| nanu tenAnAgato'yamarthaH kathaM jJAta ityata Aha-samAdhinA dhyAnena dRSTaH / vasiSThAdezasyAvazyakartavyatAmAha-gotraguruNeti / gotraM kulam / arthikAmAnprArtha 1. 'adharottaraiH' iti pAThAntaram. 2. kauzikelyAdizlokaSTIkAkAreNa na vyAkhyAtaHkadAcitprakSiptaH syAt. mUlapustakeSu vartata eva. For Private and Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 43 1 aGkaH] anargharAghavam / dazarathaH-vAmadeva, evametat / dhyAnamayadRSTipAtapramuSitakAlAdhvaviprakaSeSu / / viSayeSu naiSThikAnAM sarvapathInA matiH kramate // 44 // (vimRzya / ) kriyANAM rakSAyai dazarathamupasthAya vimukhe munau vizvAmitre bhagavati gate saMprati gRhAn / tapolezaklezAdupazamitavighnapratibhaye __ pravRtte yaSTuM vA raghukulakathaivAstamayate // 45 // (muni prati / ) jagadguro gAdhinandana, tvaM ceddIkSiSyamANo me rAmabhadraM pratIkSase / tannaH pativratAvRttamiyaM caratu medinI // 46 // kAbhilaSitAnpUrayituM sNdishtaa| tathA ca rAmo'vazyaM dAtumarha iti bhAvaH / dhyAneti / naiSThikAnAM niSThAvatAM munInAM matirviSayeSu kAryeSvindriyArtheSu sarvapathInA srvpthvyaapinii| sarvakulamArgavyApinIti yAvat / kramate vRddhiM yAti / na kenApi prativadhyata ityarthaH / 'vRttisargatAyaneSu kramaH' iti taG / kIdRzeSu / dhyAnamayI yA dRSTistasyAH pAtena pramuSito dUrIkRtaH kAlasyAtItAnAgatasyAdhvano mArgasya viprakarSoM dUratvaM yeSu / yogajJAnakharUpeNa cakSuSA sarvaM pazyatItyarthaH / pUrva kUrmarAjetyAdinA sAmAnyato'niTamAtramAzaGkitama, idAnImatikrodhazIlAttapasvino'tyantAniSTamAzaGkate-kriyANAmiti / kriyANAM yajJAnAM prakRtatvAt / rakSAya dazarathaM mAmupasthAya saMgatIbhUya bhagavati vizvAmitre munI vimukhe'prAptakAme'nantaraM gRhAngate tatastapolezaklezAtsvalpatapovyayAdupazamite dUrIkRte vighnapratibhaye vighnatrAse / atha munau yaSTuM yajJaM kartuM pravRtte sati raghuvaMzakathAstamayate'sta nAzameSyatyeva / 'aya go' vartamAnasAmIpye laT / astamiti maantmvyym| tasmAdavazyaM rAmo dAtumarha iti bhAvaH / tvamityAdi / he mune, tvaM yadi dIkSiSyamANo yajJa kariSyanrAmaM pratIkSase pratyavekSakamicchasi, tato no'smAkamiyaM medinI pativratAvRttaM pativratAcaritramekapatitvaM caratu / carati vA / tadA vartamAnasAmIpye laT / patyuvrataM yasyAH sA pativratA / tasyA vRttaM caritramekapatitvam / ayamAzayaH-ya evAsyAH patI rakSitA tahatavRttaM caritamanugacchati / patizabdastu 'pA rakSaNe' pAterDatiH / tasmAdrakSaNAtpatiH / tathA ca rAma evAsyAH patirbhavatviti bhAvaH / yadyapi sarvapatitayA kulaTAtvaM bhavati, na tu pativratAtvam , tathApi ya evAsyA rakSitA sa eva patiriti niyamAna doSaH / yathA 1. 'jJAnamaya' iti pAThAntaram. For Private and Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44 kaavymaalaa| (nepathyAbhimukhaH / ) kaH ko'tra bhoH / (pravizya) dauvArikaH-kimAjJApayati devaH / dazarathaH-AhUyatAM rAmabhadraH / vAmadevaH-lakSmaNazca / dazaratha:--(sammitam / ) RSe, pRthakprayatnApekSI nAyamarthaH / na khalu prakAzamantareNa tuhinabhAnurujihIte / ___ (dauvAriko niSkrAntaH / ) __ (tataH pravizato rAmalakSmaNau / ) rAmaH-(saharSam / ) surAdhIzakrodhAjjagadaparathA kartumapare purANabrAhmaNo bhuvanapitaraH sapta ca kRtAH / dhRtAstuSTenAmI bahirapi ca vaizvAnarapathA kathA paurANI yacaritamitiha sma prathayati // 47 // kathaM so'pi bhagavAnvizvAmitraH khayamammAbhirupacariSyate / (iti papAJcAlyAH paJcapANDavasvAmitve'pi nAsatItvaM vRttamiti / etena yA mama pativratA kaikeyI tasyA vRttaM caritraM rAmapravAsabharatarAjyaprAptirUpaM medinI caratvanusaraviti sUcitamiti gaNDaH / gaNDalakSaNaM tu bharate.--'anAvaraNabhAvyarthavAdo gaNDa iti smRtaH' iti / 'vRttaM vRtte'pyadhIte ca caritre'pi' iti vizvaH / nepathya iti / tallakSaNamahamalikhaM prAgeva / dauvArika ityatra dvAre caratIti Thak / 'dvArAdInAM ca' ityaic| ayamoM lkssmnnaagmnruupH| unihIte / udetItyarthaH / 'ohAG gatau' / 'I halyaghoH' / abhyAsasya 'bhRJAmit' itItvam / surAdhIzeti / paurANI purANasaMvandhinI itiha kathA aitihyakathA yacaritaM vizvAmitracaritaM prathayati khyAtaM kArayati sma / tatkimityata Aha-murAdhIzeti / murAdhIzasyendrasya krodhAdaparathAnyathA jagatkartumapare'nye purANabrahmANaH / agnissvaattaadypekssyaaprtvm| sapta ca bhuvanapitaro marIcyatriprabhRtayaH saptarSayaH kRtAH / tato nAnAdevapraNipAtAttuSTena saMtovaM gacchatAmunA kauzikenAmI brahmANo vaizvAnarapathAvahiSa'tAH / vaizvAnarapatha AkAzavizeSasthAnam, yatra saptarSayaH santi / yadvA vaizvAnarapatho'gnipathastatra saptarSayaH santi tadvahireva / yadvA vaizvAnarapathAddhavinAdbahireva bAhya eva vRtAH / AhutibhAgino na kRtA ityarthaH / prathayatIti / 'pratha AkhyAne ghaTAdiH / 'laT sme' iti bhUte laT / rUpayannA 1. 'khayamupacariSyate'smAbhiH' iti pAThAntaram. For Private and Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 aGkaH] anargharAghavam / 45 rikAmanpuro'valokya harSAtizayaM rUpayan / ) nUnaM vinayanamrayostAtavAmadevayostRtIyaH prazAntapAvanIyAkRtiH sa bhagavAnvizvAmitro bhaviSyati / lakSmaNaH-(sAzcaryasmitam / ) Arya, ayamayamIdRzaprazamavizvasanIyatanu bhuvanabhayaMkarIH kathamadhatta ruSo'pi muniH / sthitamidameva vA mRdumanojJatuSAratamA stamasi sati jvalanti sahasaiva mahauSadhayaH // 48 // rAmaH-vatsa lakSmaNa, evaM duravagAhagambhIrAzcitrIyante mahAntaH / api ca / vratavihatikarIbhirapsarobhiH saha jagadasya nigRhNato gRNanti / namadamaraziraHkirITarocirmukulitaroSatamAMsi ceSTitAni // 49 // Tayan / nUnaM nizcaye / pUyate'nayeti pAvanI / karaNe lyuT / lakSmaNasya kaniSThatvAdrAma pratyAryapadenAbhidhAnam / taduktaM bharate-'viprAmAtyAgrajA AryA naTIsUtrakRtau mithH'iti| ayamayamiti / 'saMbhrame dve bhavataH' iti dvirvacanam / ayaM munirvizvAmitraH kathaM ruSo'pi krodhAnapyadhatteti yojanA / IdRzena prazamena zAntyA vizvasanIyatanurapItyAzcaryasphoraNam / ruSaH kIdRzIH / bhuvanabhayaMkarIH / 'meghartibhayeSu kRtraH' iti khaz / 'arudvaiiSadajantasya-' iti mum / kathamityAkSepasamAdhAnAya khayamevArthAntaraM nyasyati-sthitamiti / idameva vA sthitam / yuktametadityarthaH / mahauSadhayo divyalatAstamasyandhakAre sati sahasaiva haThenaiva jvalanti / kIdRzyaH / mRyaH sukumArAH, manojJA ramaNIyAH, tuSAratamA atizItalAH / etAdRzyo'pItyarthaH / atha ca tamasi krodhe / lakSmaNavAkyamanumodate-evamiti / duravagAho'navagAhyaH / gambhIro mahAn / citrIyanta Azcarya kurvanti / 'namovarivazcitraGaH kyac / DiskaraNasAmarthyAttaG / duravagAhagambhIramahimatvameva sphorayati-vratetyAdi / asya kauzikasya ceSTitAni karmabhUtAni paurANikA gRNanti vadanti / 'gR zabde' krayAdiH / kIdRzAni / namanto ye'marA devAsteSAM ziraHkirITAnAM ziromukuTAnAM yadrocistejastena mukulitAni saMkucitAni roSarUpANi tamAMsi yatra tAni / vratavihatikarIbhistaponAzakAriNIbhirapsarobhiH saha jagadviSTapaM 1. 'vilokya'; 'avalokya ca' iti pAThAntaram. 2. 'tRtIyA prazAntapAvanIyamAkRtiH' iti pAThantaram. 3. keSucitpustakeSu 'Arya' iti nAsti. 4. 'gambhIracaritAH' iti pAThAntaram. ana0 5 For Private and Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyamAlA / vAmadevaH-(saharSe dRSTvA / ) kathamAgato rAmabhadraH / (muni prati / ) bhagavan , brahmajyotirvivartasya caturdhA dehayoginaH / RSyazRGgacaroraMzaH prathamo'yaM mahAbhujaH // 50 // vizvAmitra:-(saharSasaMbhramamaivalokya / ) vAmadeva, kimucyata AraNyakeSu kimapi praikRSTatamaM brAhmaNyamRSyazRGgasya / na kevalamamunA vatsena brahmarSivibhANDakaH putravatAM dhuramAropitaH, dazaratho'pi / dazarathaH-bhagavan , evamevaitat / ye maitrAvaruNaM purohitavato vaMze manorjajJire ___ tAstA vainayikIH kriyA vidadhire yeSAM ca yussmaadRshH| teSAmaJcalameSa te dazarathaH saMpratyamI ye puna rjAtAste dhruvamRSyazRGgatapasAmaizvaryamikSvAkavaH // 51 / / nigRhNato bhasmIkartumicchataH / vratavihatikarIbhiriti 'kRjo hetutAcchIlyAnulomyeSu iti TaH / TittvAt GIp / 'viSTapaM bhuvanaM jagat' ityamaraH / vAmadevo rAmabhadraM paricAyayatibrahmetyAdi / RSyazRGgasya munivizeSasya carohavyAnnasyAyaM mahAbhujo rAmaH prathamoM'za Adyo bhAgaH / kIdRzasya / brahmatejaHpariNAmasya caturdhA catuSprakAreNa rAmAdirAjaputracatuSTayatvena dehayoginaH zarIrabhAginaH / 'aMzaH skandhe ca bhAge ca' iti vizvaH / 'jalAvate'pyatha caruH pumAnhaDhyAnnabhANDayoH' iti dharaNiH / brahmajyotirvivarto'yamiti kRtvA lIlAmAtreNaiva madiSTasAdhanakSama ityAzayAdAha-saharSamiti / ata eva saMbhrama AdaraH / AraNyakeSu vanavAsiSu madhye / 'araNyAnmanuSye' iti vuJ / brAhmaNyaM brahmakarma / brAhmaNAditvAtSyaJ / vatsena putraprAyeNa / 'putrAdau tarNake varSe vatsaH' iti vizvaH / amunA RSyazRGgeNa / 'vibhANDakasyApi RSyazRGgaprasAdAdeva putro vRttaH' iti purANam / vizvAmitravAkyamanumodamAna eva RSyazRGgastutimAha-ye maitrAvaruNamiti / ye rAjAno maitrAvaruNaM vasiSThaM purohitavataH purohitaM kurvataH / yadvA puro'gre hitavato'rpitavataH / manovaize jajJire jAtAH / yeSAM ca rAjJAM yuSmAdRzo bhavadvidhAstAstAH prasiddhA vainyikiirvinyprdhaanaaH| yadvA vinyaadhaarhetubhuutaaH| kriyA vyApArakalApAnvidadhire vihitvntH| te tavAyaM dazarathasteSAM rAjJAmaJcalaM praantdeshH| 'aJcala' iti khyAteH ashclshbdsyaajhllinggtyaanvyH| saMpratyadhunA ye punaramI rAmAdaya ikSvAkavo jAtAste dhruvaM nizcitamRSyazRGgatapa 1. 'rAmaM dRSTvA saharSam' iti pAThAntaram. 2. 'Alokya' iti pAThAntaram. 3. 'pra. kRSTatamaM kimapi' iti pAThAntaram. 4. 'rAjarSirdazaratho'pi' iti pAThAntaram. 5. 'vAmadevaH' iti pAThAntaram. 6. 'bhaitrAvaruNim' iti pAThAntaram. 7.'aJcalaH' iti pAThAntaram. For Private and Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 1 aGkaH ] anargharAghavam / (rAmalakSmaNAvupasarpataH 1) dezarathaH - vatsau, bhagavAneSa niHzeSabhuvanamahanIyo mahAmuniH kauzikaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir praNamyatAm / rAmalakSmaNau - (upasRtya 1) bhagavanvizvAmitra, sAvitrau rAmalakSmaNAva - bhivAdayete / vizvAmitraH - vatsau, AyuSmantau bhUyAstAm / (iti bhujAbhyAM gRhItvA rAmaM nirvarNya ca sabahumAnam / Atmagatam / ) vasiSTho tairmantrairdadhati jagatAmAbhyudayikIM dhuraM saMpratyete dinakarakulInAH kSitibhujaH / gRhe yeSAM rAmAdibhirapi kalAbhizcatasRbhiH svayaM devo lakSmIstanakalazavArIgajapatiH // 52 // 47. For Private and Personal Use Only sAmaizvarya pariNAmaH / atrApyajaliGgatA / vainayikIriti 'vinayAdibhyaSThak' iti Thak / upasarpataH samIpaM gacchataH / mahanIyaH pUjanIyaH / sAvitrau sUryApatye / 'tasyApatyam' ityaN / bhUyAstAmityAzIrliG / madhyamapuruSadvivacanam / nirvarNya dRSTvA / taduktam --'samau nirvarNananibhAlanau' iti / sabahumAnaM pracurasaMmAnaM yathA syAdevam / vizvAmitrazchalato vasiSThaM stauti - vasiSThoktairiti / ete dinakarakulInAH sUryavaMzajAtAH kSitibhujo rAjAnaH saMprati vasiSThokairmantrairjagatAmAbhyudayikImabhyudayaprayojanAM dhuraM bhAraM dadhati vahanti / jagatAmAbhyudayikabhAradhAraNe hetumAha - yeSAmiti / yeSAM rAjJAM gRhe rAmAdibhI rAmalakSmaNabharatazatrughnarUpAbhizcatasRbhiH kalAbhizcaturbhiraMzairdevo nArAyaNaH svayamasti sAkSAdasti / astItyadhyAhAryam / 'yatra kriyApadaM nAsti tatrAstirbhavantIparaH prayoktavyaH' iti bhASyakAravacanAt / devaH kIdRzaH / lakSmyAH stanAveva kalazau tAveva vArI gajabandhanI tatra gajapatirhastirAjaH / iha kalazAbhyAM stanau rUpyete, vAryA ca kalazau iti rUpakarUpako'yamalaMkAraH / yadAha daNDI - ' mukhapaGkajaraGge'sminbhrUlatAnartakI tava / lIlAnRtyaM karotIti ramyaM rUpakarUpakam // ' iti / 'stanaviSamavArI -' iti pAde viSamA kaThinA vArI viSamavArI tasyA gajapatiriva / atra tu rUpakam / etena 'vizeSaNadvArA -' iti nyAyena nArAyaNo'tra labhyate / AbhyudayikImiti 'tadasya prayojanam' iti Thak / kulInA ityatra 'kulAtkhaH' iti khaH / na ca 'grahaNavatA prAtipadikena tadantavidhirnAsti' iti tadantatvAbhAvAtkhapratyayAbhAva iti vAcyam / paribhASAyA jJApakamUlatvAdanityatvAt 'jJApakasiddhaM na sarvatra' iti vacanAt / yadvA dinakarA iva kulInA dinakarakulInAH / 'vArI syAdgaja1. 'vAmadeva:' iti pAThAntaram. 2. ' ca nirvarNya' iti pAThAntaram.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 48 api ca / www.kobatirth.org kAvyamAlA / tvaM tAstAH smRtavAnRco dazatayIstvatprItaye yajvabhiH khAhAkAramupAhitaM haviriha tretAmirAcAmati / tvAM kSIrodajalezayaM Rtuliha: pRthvImavAtItara nudvRttA dazakaMdharaprabhRtayo nigrAhitArastvayA // 53 // vAmadeva: - ( sasmitam 1) vatsau, ayamatrabhavAnbhavantau netumAgataH / rAmalakSmaNau -- yadabhirucitaM bhavate tAtAya ca / (dazarathastau sasnehamAdAya 'bhagavankauzika' ityarvokte manyUtpIDanigRhyamANakaNTho vAmadevasya mukhamIkSate / ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bandhanyAm' iti dharaNiH / vasiSThastutiprasaGgAdrAmaM stutvA svAtantryeNa viSNurUpatayA punastaM stauti - tvamiti / tvaM tAstA anirvacanIyakharUpA dazatayInAmadheyA RcaH smRtavAn / brahmarUpitvAt / dazatayInAmadheyA Rco Rgvede bahvayaH santi / yadvA dazatayIrdazAvayavAH // 'saMkhyAyA avayave tayap' / tvatprItaye yajvabhiryAjJikaiH svAhAkAraM svAhAkRtvopAhitaM dattaM havirghRtAdi tretArUpo'gnistretAgnirAcAmati khAdati / 'camu adane' | 'SThivukkamucamAM ziti' iti dIrghaH / svAhAkAramiti 'dvitIyAyAM ca' iti Namul / nanu vIpsAyAM NamulvidhAnAtkathamatrAvIpsAyAM taditi cenna / 'anudAttaM padamekavarjam' iti jJApakAdavIsAyAmapi Namula vidhAnAt / tretAgniriti 'dakSiNAgnirgArhapatyAhavanIyau trayo'gnayaH / agnitrayamidaM tretA' ityamaraH / atra yadyapi tretAzabdenaivAgnitrayaM labhyate tathApyagnizabdopAdAnaM sphuTArtham / yathA karikalabha ityatra karizabda iti / yadvA tretAzabdasya nAnArthatvAdagniskharUpatre tAbodhanArthamagnipadam / kSIrodasya samudrasya jalezayaM jalazAyinaM tvAM Rtuliho devAH / duSTadAnavanigrahArthamityarthAt / avAtItarannavatAritavantaH / kSIrodazadena rUDhyA samudra evocyate / yadvA jalazabdena lakSaNayA kSIramucyata ityanayorna sAmAnAdhikaraNyavirodhaH / jalezayamiti 'adhikaraNe zeteH' iti TaH / ' zayavAsavAsiSvakAlAt' ityaluk / avAtItarannityavata rerNyantAluG caG / NyantatvAdvikarmakatA / udvRttA gatacaritrA garviSThA vA / dazakaMdharaprabhRtayo rAvaNAdayastvayA nigrAhitArastvayaiva nigRhItavyAH / etena rAvaNavadhaparyantamasmAkamuddezyamiti sUcitam / nigrAhitAra iti praherluTi karmaNi taGi rasi 'syasic -' ityAdinA ciNvadbhAvAdvRddhiriT ca / ayaM kauzikaH / bhavate tAtAya cetyatra ' rucyarthAnAM prIyamANa:' iti saMpradAnatA / manyurdainyam / duHkhamiti yAvat / 'manyurdainye Rtau kudhi' iti vizvaH / utpIDaH samUha udgamo vA / 2. keSucitpustakeSu 'sasmitam' iti nAsti. 1. 'RtubhujaH' iti pAThAntaram. 3. 'tAtAya bhavate ca' iti pAThAntaram. For Private and Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 aGkaH ] an2ardharAghavam / vAmadeva: - imau tau rAmalakSmaNau / (ityarpayati / ) . (vizvAmitraH sAdaraM gRhNAti / ) (nepathye zaGkhadhvaniH / ) (vAmadevo nimittamanumodamAno dazarathamullAsayati / ) (punarnepathye) vaitAlikaH -- sukhAya mAdhyaMdinI saMdhyA bhavatu devasya / saMprati hi kirati mihire viSvadrIcaH karAnativAmanI sthalakamaThavaddehacchAyA janasya viceSTate / gajapatimukhodgIrNairApyairapi trasareNubhiH ziziramadhurAmeNAH kacchasthalImadhizerate // 54 // For Private and Personal Use Only 49 api cedAnIM paTIratarukoTara kuTIramedhyAsInAH pratyakSarasrutasudhArasanirviSAbhirAzIrbhirabhyadhika bhUSitabhogabhAjaH / nigRhyamANo'bhibhUyamAnaH / dazaratho vAmadevasya mukhamIkSata iti / imau tau rAmalakSmaNau / munaye samarpyatAmiti bhAvaH / nimittaM zubhalakSaNam | nepathye vaitAlikaH paThati / sukhAya sukhArtham / tAdarthe caturthI | mAdhyaMdinIti madhyaM dinasya madhyaMdinam / yadvA ' madhya madhyaM dina cAsmAt' iti dinaN / madhyazabdasya madhyamAdezaH / madhyaMdinasyeyaM mAdhyaMdinI / aN / GIp / vaitAlika eva madhyAhnaM varNayati --- kiratIti / mihire sUrye viSvadrIcaH sarvato gamanazAlinaH karAnkirati kSipati sati janasya dehacchAyA sthalasthitakacchapavadviceSTate calati / ativAmanyatikharvA / madhyAhne pAdapradeze'tisUkSmA chAyA dRzyata eveti bhAvaH / apiH samuccaye / eNA hariNA api kacchasthalIM jalabahula pradezamadhizerate / tatra svapantItyarthaH / kIdRzIm / hastirAjamukhenodgIrNaiH kSiptairApyairjalIyestrasareNubhidyaNukatrayArabdhairdravyaiH ziziramadhurAM zItalAM manoharAM ca / viSvadrIca iti viSvagaJcatItyarthe 'Rtvig-' ityAdinA kvin / viSvagdevayozca TeradryaJcatAvapratyaye' ityayAdeze rUpam / ativAmanIti gaurAditvAnGIS / adhizerata iti 'zIGo ruT' | kacchasthalImiti 'adhizIG -' ityAdinA karmatA / 'mihirAruNapUSaNa:' ityamaraH / 'viSvaG viSvagaJcati' iti ca / 'paramANuzca vyaNukaM trasareNustato rajaH / trasareNubhiraSTAbhiratha reNuriti smRtaH' iti zikSA / 'kamaThaH kacchape puMsi' iti medinIkaraH / 'jalaprAyamanUpaM syAtpuMsi kacchastathAvidhaH' ityamaraH / 'pRSataiNarNya rohitAH' ityapi / api cedAnImiti / paTIrataruzcandanavRkSastasya yaH koTaro randhraH sa eva kuTI 1. 'zaGkhadhvanirmaGgalagItizca' iti pAThaH 2. 'madhyamadhyAsInAH' iti pATha:.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyamAlA / gAyanti kaJcukavinidrutalomaharSa khedormayastava guNAnuragendrakanyAH // 55 // vizvAmitra:-sakhe dazaratha, priyamapi tathyamAha vaitAlikaH / mandodbhUtaiH zirobhirmaNibharagurubhiH prauDharomAJcadaNDa sphAyannirmokasaMdhiprasaradavigalatsaMmadakhedapUrAH / jihvAyugmAbhipUrNAnanaviSamasamudgIrNavarNAbhirAmaM velAzailAGkabhAjo bhujagayuvatayastvadguNAnudgRNanti // 56 // ro'lpakuTI tAmadhyAsInAH sarparAjakanyAstava guNAngAyanti / AzIbhirdeSTrAbhirabhyadhikamatyantaM bhUSito'laMkRto yo bhogaH phaNA tadvatyaH / adhikabhUSaNamamRtarasena nirviSatvAt / kIdRzIbhiH / pratyakSaramakSare'kSare / prativarvIpsAyAm / kSarito yaH sudhArasastena nirvissaabhiH|sudhaarsen nirviSatvamucitam / kaJcakena nirmokena vinibuto gopito lomaharSo romo. dmaH khedormidharmakallolazca yAsAM tAH / 'paTIrazcandanatarau' iti mediniikrH| kuTIra ityatra 'kuTIzamIzuNDAbhyo raH' / 'alpA kuTI kuTIraH syAt' ityamaraH / 'adhizIsthAsAM karma' iti karmatA / 'bhogaH sukhe'vane cAheH shriirphnnyorpi|' iti mediniikrH| 'svedastu sve. dane dharme' iti ca / 'AzIH syAdahidaMSTrAyAm' ityapi / priyamapItyatrApizabda ekatra priyatathyayordurlabhatAmAha / tathA ca kirAtArjunIye-'hitaM manohAri ca durlabhaM vacaH' iti| 'vaitAlikA bodhakarA bandinaH stutipAThakAH' ityamaraH / vaitAlikavAkye tathyatvaM sthApayati-mandoddhRtairiti |jihvaayugmenaabhipuurnn yadAnanaM mukham / sarpANAM dvijihtvaat| tena viSamaM kRtvA samudgIrNo yo varNo'kSaraM tenAbhirAmaM manoharaM yathA syAdevam / nArINAmavispaSTavacanAnAmeva ramaNIyatvAt / bhujagayuvatayastvadguNAnuguNanti gAyanti / velAyAM samudratIre yaH zaila: parvatastasyAGkabhAjaH parvatamadhyasthAH / 'bhajo NviH' shirobhirlkssitaaH| itthaMbhUtalakSaNe tRtIyA / maNibhareNa gurubhirgurutaraiH / tAdRzasarpazirasi maNeravazyaMbhA. vAt / ata eva mandodbhUtairlaghulaghu cAlitaiH / prauDha udgato romAJco daNDa iva romAJcadaNDaH / 'upamitaM vyAghrAdibhiH sAmAnyAprayoge' iti samAsaH / tena sphAyanvRddhiM gacchan / AtmanepadAnityatvAdatra na taTa / yo nirmokasaMdhiH kaJcukAvakAzastasmAtprasaranavigalaMzca saMmado harSaH khedapUro dharmapravAho yAsAM taastthaa| prasaradavigaladityetayoH saMmadakhedapUrayoryathAkramamanvayaH / yadvobhayamubhayatrAnvayi / bhujagavadhUnAM harSAtizayena romAJcadaNDo vRttastena nirmoksNdhirucchsitH| anayozca madhyaM khedapUraiH pUritaM saMdhyabhAvAttanna galitamiti nirgalito'rthaH / 'nATakAGke'pi saMdhiH syAdavakAze'pi ceSyate' iti dharaNiH / 'pramodAmodasaMmadAH' ityamaraH / 'velA tattIranIrayoH' iti ca / pratyAsIdati pratyAsanno bhavati / dIkSA yajJaH / niSThurANAmiti nirdhAraNe SaSTI / prathame AdyAH / For Private and Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 aGkaH] anargharAghavam / (savinayavilakSasmitaM ca / ) rAjarSe, pratyAsIdati dIkSApravezasamayaH / tadevaMvidhamadhuragoSThIbhaGganiSThurANAM prathame tAvadvayameva bhavitumicchAmaH / (dazaratho rAmalakSmaNAvavalokya bASpabharottaraGgitalocano muni prati _ 'bhagavan' itya?ke vAcaHstambhaM nATayati / ) vAmadevaH-(sasaMbhramam / ) bhagavankauzika, sAdhaya / zivAH santu panthAno vatsayo rAmalakSmaNayoH / (ityutthAya sarve yathocitamAcaranti / ) vizvAmitra:-evamAsyatAM bhavadbhiH / (iti rAjaputrAbhyAmanugamyamAno nikaantH|) dazaratha:--(dIrghamuSNaM ca niHzvasya / ) vAmadeva, nUnamidAnImasmAniva bhagavantamapi kauzikamakAraNavatsalaM vatso me rAmabhadraH kvacidasmadviyogArtiduHkhI duHkhAkariSyati / apUrvaviSayAlokasukhI ca sukhayiSyati // 57 / / vAmadevaH-(vihasya / ) rAjarSe, vayaM vA kauziko veti ka punareSa' kakSAvibhAgo rAmabhadramAdhuryasya / pazya / / yadindoranveti vyasanamudayaM vA nidhirapAmupAdhistatrAyaM jayati janikartuH prakRtitA / 'prathamacarama-' iti jasi vikalpena sarvanAmasaMjJA / uttaraGgita caJcalam / sAdhaya gcch| "sAdhayeti ca gatyarthaH' iti bharataH / yadvA sAdhaya kAryamiti shessH| zivAH klyaannyktaaH| niHzvasyeti / rAmasyApi vizleSo mayIti bhAvaH / akAraNavatsalaM nirupadhibandhum / kvaciditi / 'vatso me rAmabhadro bhagavantaM kauzikamapi' iti mastakasthamAdAyAsmadiyogAAsmadvizleSapIDayA du:khI sanduHkhAkariSyati duHkhitaM krissyti| 'duHkhAtprAtilomye' iti DAc / apUrvaviSayasya, arthAttapovanavivartasya, Alokanena sukhI sansukhayiSyati sukhinaM kariSyati / viSayo vastu / 'artiH pIDAdhanuSkoTyoH' ityamaraH / kakSA spardhA / 'kakSA prakoSTaH spardhA ca' iti / mAdhuryasya sauzIlyasya / vayaM vA kauziko vetyAdi poSakaM sajjanAnAmanimittaM premotthApayitumAha-yadindoriti / apAM nidhiH samudra indozcandrasya yadvyasanaM vipattimudayamucchrAyaM vAnvetyanugacchati, tatrA 1. 'dazarathaH-(savinayavilakSasmitam / ); vizvAmitraH-rAjarSe' iti pAThaH. 2. 'tAvadbhavitum' iti pAThaH, 3. 'uttambhitalocanaH' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 52 kaavymaalaa| ayaM kaH saMbandho yadanuharate tasya kumudaM vizuddhAH zuddhAnAM dhruvamanabhisaMdhipraNayinaH // 58 / / dazarathaH-(vimRzya / ) evametat / ratnAkaro janayitA sahajazca vargaH kiM kathyatAmamRtakaustubhapArijAtAH / kiM tairacintyamiha tatpunaranyadeva tattvAntaraM kumudabandhurasau yadinduH // 59 / / (punaravalokya / ) kathaM locanapathamatikAntaH sarAmalakSmaNo bhagavAn / tadvayamapi vatsapravAsadurmanAyamAnAM dakSiNakozalezvarasutAM devImupetya sAntvayAmaH / (iti niSkrAntAH sarve / ) iti munIndrasaMvAdo nAma prthmo'ngkH| nugame'yamupAdhiH kAraNam / prayojako dharma iti yAvat / janikarturjananakAraNasya pituH prakRtitA svabhAvo jayati / tatra janyajanakabhAva eva saMbandhaH / janakaH samudraH, janya induH, ato janyavRddhikSayau janako dhatta ityucitameva / yadvA jananakAraNasya prakRtikArya bhavati / tathA ca samudro janakaH sanvRddhikSayavAniti tajjanye'pi vRddhikSayau yujyate / upAdhi vinApi vyasanodayau dRSTAvityAha-kumudaM kartR tasya candrasya yadvyasanamudayaM vAnuharate'nugacchatyanukaroti vA / candre hyudayati sati kumudamunmIlati, tasmitrastamite nimIlati tadityanugame'yaM kaH saMvandho janyajanakabhAvAdiH / api tu na ko'pi / kathamevamata Aha-vizuddhA iti / dhruvaM tarkayAmi / vizuddhAH zuddhAnAmabhisaM. dhAnaM vinA priyA bhavantItyarthaH / tathA ca yadyapyatra na saMvandhastathApi nirupAdhireva candrakumudayoH sAhajikI prItiriti bhAvaH / prakRte'pi rAmasya tAdRza eva guNavibhavo yatsansuikhayatIti / anuharata iti 'haratergatatAcchIlye' iti taG / 'vyasanaM vipadi bhraMze doSe kAmajakopaje' ityamaraH / 'janirutpattirudbhavaH' ityapi / 'prakRtirguNasAmye syAdamAtyAdikhabhAvayoH' iti medinIkaraH / 'dhruvaM nizcitatarkayoH' iti vishvH| praNayaH premNi vizvAse' iti ca / vAmadevoktamanuvadati-ratnAkara iti / asya candrasya ratnAkaro janayitotpAdakaH / sahajaH sodoM vargo'mRtAdayaH kiM kathyatAm / tadupamAnAbhAvAt / amRtAdibhiH sahajaistaiH kim , api tu na kimapi / iha punastadanyadevAcintyamacintanIyakharUpaM tattvAntaraM svabhAvAntaraM svabhAvavizeSo yadasAvinduH kumudabandhu 1. 'vimRzya' iti pustakAntare nAsti. 2. 'puro'valokya' iti pAThAntaram. For Private and Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 aGkaH] anargharAghavam / 53 rityasti / tathA ca svAbhAvikarUpanibandhano vyapadeza iti bhAvaH / amRtakaustubhapArijAtA ityatra 'samudAyibhyo'nyaH samudAyaH' iti nyAyAtsamudAyibhyo bahuvacanam / 'sagar2yAsahajAH samAH' ityamaraH / 'kaustubho maNiH' ityapi / 'tattvaM khabhAve satye ca' iti dharaNiH / dakSiNakozalezvarasutAM kauzalyAm / sAntvayAmaH samAzvAsayAmaH / 'aGke pravezaH pAtrANAM nAhetuH parikIrtitaH / arthaprasaGgamAlambya teSAM nirgama iSyate // vistAro guNasaMpatteH khabhAvAduddhRtirnahi / vairasyAya bhavedako dI? rogIva paNyatAm // naikatrAGke prazaMsanti bahupAtravibhAvanAm / na caikaikarasodrekaM nApi vistarayojanam // krodhaprasAdazokAH zApotsargau ca vidravodvAhI / adbhutadarzanamake kvApi pratyakSajA na syuH // yuddhaM rAjyabhraMzo maraNaM nagaroparodhaM ca / apratyakSANi bhavanti pravezakaiH saMvidhe. yAni // na kArya zayanaM raGge nATyayogamapekSatA / kenaciTyapadezena tadvicchedaM ca kArayet // zastrAghAtaM vadhaM caiva maithunaM yuddhameva ca / naite pratyakSato nATye darzanIyAH kathaMcana // bhavedarthavazAdvApi puruSaH sahitaH striyA / na ca taccumbanaM kuryAnniAjAliGganaM na ca // dantacchedaM nakhacchedaM tathA lajjAkaraM ca yat / bhojanaM salilakrIDAM raGgamadhye parityajet // bIjArthayuktiyuktaM ca kRtvA kArya yathA rasam / niSkramaM tu tataH kuryAtsarveSAM raGgavartinAm // ' iti nATakasUtrAttathA samAcaranneva kavirAha-iti niSkrAntAH sarve ityAdi / aGkalakSaNamAha bharata:-'prastutArthopasaMhAro yatrAGkaH so'bhidhIyate' iti / atra ca priyAparitoSApekSayA prastutArthopasaMhAra iti sarva sundaramiti // iti samastaprakriyAvirAjamAnaripurAjakaMsanArAyaNabhavabhaktiparAyaNazrIharinArAyaNapadasamalaMkRtamahArAjAdhirAjazrImadbharavasiMhadevaprotsAhitavaijolIgrAmavAstavyakhauAlavaMzaprabhavazrIrucipatimahopAdhyAyaviracitAyA manargharAghavaTIkAyAM prathamo'GkaH / For Private and Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 54 www.kobatirth.org kAvyamAlA | dvitIyo'GkaH / (tataH pravizati yajamAna ziSyaH / ) ziSyaH - aye, prabhAtaprAyaiva rajanI / tathA hi / tamobhiH pIyante gatavayasi pIyUSavapuSi jvalipyanmArtaNDopalapaTaladhUmairiva dizaH / sarojAnAM karSannalimayamayaskAntamaNiva api ca / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tkSaNAdantaHzalyaM tapati patiradyApi na rucAm // 1 // jAtAH pakkapalANDupANDumadhuracchAyAkirastArakAH prAcImaGkarayanti kiMcana ruco rAjIvajIvAtavaH / vizvAmitrayAgarakSaNArthaM rAmabhadrasya tapovanAgamanaM tatprAsaGgikAhalyAyAH pUrvarUpaprAptistATakAvadho mArIcAderdUrApasaraNAdikaM samyaksUcayituM zunaHzepapravezamAha-- tataHpravizatIti / etAvAneva dvitIyAGkArthaH / yajamAno yaH somavati yajJe dIkSitaH / sa ca kauzikastasya ziSyaH zunaHzepaH / prabhAtaprAyA prabhAtasadRzI / 'prAyo bAhulyatulyayo: ' iti dharaNiH / prabhAtaprAyatvamasyAH kuto'vagatamityata Aha-tamobhiriti / tamobhirandhakArairdizaH pIyante / AcchAdyanta ityarthaH / pIyUSavapuSyamRtamahasi candre gatavi galitavayasi bRddhe sati / pazcimAzAmArohatIti yAvat / kIdRzaiH / jvaliSyansUryodayAdyo mArtaNDopalapaTala: sUryakAntamaNisamUhastasya dhUmairiva / dhUmasya zyAmatvAttamastvena rUpaNam / anyo'pi dhUmo jvaliSyato vahneH pUrva dizo vyApnotIti dhvaniH / samidAharaNarUpagurukAryAya tvaramANaH satvaramanudeSyamANaM sUryamapyAkSipyAha - rucAM patiH sUryo'dyApyevaMvRtte'pi na tapati / nodetItyarthaH / kiM kurvan / sarojAnAM padmAnAmalimayaM bhramararUpamantaHzalyamantaH sthitalohabhAgaM karSanbahiH kurvansan / ayaskAntamaNivaditi samAkarSaNamAtradRSTAntaH / yathAyaskAnto maNivizeSo'yo lohamAkarSati tathetyarthaH / yadvA sarojAnAmantaH padmAbhyantarAdalimayaM zalyaM karSan / antaHzabdo'vyayaM paJcamyantaH | paJcamyAzcAvyayAhuk / yadvAyo lohakAntamaNirlohAkarSaNamaNiH / sarojAnAmityAdinAdityodgamo na vRtta iti sUcyate / Adityodaye sati padmavikAsastadvikAse ca tatra sthitAnAmalInAM bahiniHsaraNamiti svarUpAnuvAdaH / 'vikartanArkamArtaNDamihirAruNapUSaNaH' ityamaraH / 'upalaH prastare ratne' iti medinIkaraH / idAnImavinAbhAviliGgamAha-jAtA iti / pakko yaH palANDuH 'piyAju' iti prasiddhastadvatpANDurdhUsarA madhurA manoharA ca yA kAntistatkSepikAstArakA jAtA vRttAH / kiMcana rucaH kiMciddIptayaH prAcIM pUrvI dizamaGkarayantyuddhe For Private and Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 2 aGkaH] anardharAghavam / latAtantuvitAnavartulamito bimbaM dadhacumbati prAtaH proSitarocirambaratalAdastAcalaM candramAH // 2 // ( sarvato'valokya ca / ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir diGmaNDalImukuTamaNDanapadmarAgaratnAGkure kiraNamAlini garbhite'pi / saukhaprasuptikamadhuvratacakravAlavAcAlapaGkajavanIsarasAH sarasyaH // 3 // For Private and Personal Use Only 55 1 dayanti / aGkurayuktAM kurvantItyarthaH / yadvA kiM cApi cetyarthaH / ruco dIptayaH pUrvA dizaM nAGkuravatIM kurvanti / tathA cAyApyaruNodayo na vRtta ityarthaH / kIdRzyaH / rAjIvAnAM padmAnAM jIvAtavo jIvanauSadhAni / Aditya saMbandhinya ityarthaH / aGkuro'syAstIti ' tatkaroti' iti Nic / 'NAviSThavatprAtipadikasya' itISTavadbhAvAt 'vinmatorluk' / kiMcanazabdo'vyayaM kiMcidarthe / candramA ito'mbaratalAdAkAzAt / gatveti zeSaH / astAcalamastaparvataM cumbatyAliGgati / 'cubi vaRsaMyoge' iti vakrapadamupalakSaNam / 'aGgAracumbitamiva vyathamAnamAste' iti bhavabhUtiprayogadarzanAt / talaM svarUpam | 'svarUpAnUrdhvayostalam' ityamaraH / yadvAmbaratalAdito gatazcumbati / 'iN gatau' ktaH / lUtA markaTakRmiH / markaTasUtravi - stAravadvartulaM bimbaM maNDalaM dadhat / tanoterghaJ / proSitarociH / apagatatejA ityarthaH / dadhaditi 'nAbhyastAcchatu:' iti numniSedhaH / 'bisaprasUna rAjIva - ' ityamaraH / 'jIvAturjIvanauSadham' iti / 'hariNaH pANDuraH pANDuH' iti ca / sAzvaryamAha - dimaNDalIti / saukhaprasuptikAH sukhazayanapraznakartAro ye madhuvratA bhramarAsteSAM cakravAlaM maNDalaM tena vAcAlA bahubhASiNI / sazabdeti yAvat / yA paGkajavanI padmavanI tathA sarasA: sollAsAH sazabdA vA / 'rasa zabde' | 'puMsi saMjJAyAM ghaH prAyeNa' iti ghaH / sarasyaH sarovarAH / santIti shessH| jAtA iti vAnuSaJjanIyam / yo'pi sukhazayanapraSTA so'pi prAtarutthAyAgacchati / madhukarasamUhA api prAtareva madhupAnAya tatra gacchantIti sukhasuptapraSTRtvena ruupitaaH| saukhaprasuptika iti 'pRcchatau susnAtAdibhyaH' iti Thak / kiraNamAlini sUrye garbhite'pi saMjAtagarbhe sati / tArakAditvAditac / gaganatirohite'pItyarthaH / yadvA garbha ivAcarati / 'sarvaprAtipadikebhyaH kvip vA vaktavyaH' iti kvipi kRte ktaH / kIdRze / dizAM maNDalI diksamUhastasyA yanmukuTamalaMkArabhedastasya maNDanaH zobhayitA yaH padmarAgaH / krudhamaNDArthebhyazca' iti kartari karaNe vA yuc / padmarAgazcAsau ratnaM ceti karmadhArayaH / tasyAGkura ivAGkura iti rUpakam / etenAbharaNatvenAti manohAritvamuktam / yadAha kAlidAsaH -- 'AbharaNasyAbharaNaM prasAdhanavidheH prasAdhanavizeSaH / upamAnasyApi sakhe pra tyupamAnaM vapustasyAH // ' iti / sUryasyAbhinavatvena manohAritvAlohitatvAcca padmarAgaratnAGka
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 56 api ca / www.kobatirth.org api ca / kAvyamAlA / prAcIvibhramakarNikAkamalinIsaMvartikA saMprati dve tisro ramaNIyamambaramaNerghAmuccarante rucaH / sUkSmocchvAsamapIdamutsukatayA saMbhUya koSAdbahirniSkrAmaddhamaraughasaMbhramabharAdambhojamujjRmbhate // 4 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ekadviprabhRtikrameNa gaNanAmeSAmivAstaM yatAM kurvANA samakocayaddazazatAnyambhojasaMvartikAH / ratvena rUpaNam / aGkurapadaprakSepo'tilauhityaprakaTanArtha: / 'maki maNDane' | 'makeruT nalopazca' iti nyAsakAramatena makuTa iti bhavati / 'makuTaM mukuTaM viduH' iti zabdabhedAnmukuTazabdo'pyastItyavadheyam / anena padyenAruNodayaH sUcitaH / 'aGkuro'bhinavodbhidi' ityamaraH / 'cakravAlaM tu maNDalam' iti ca / kalikAtroTane nindAzravaNAdvikasitAnAmeva kusumAnAM troTane bodhite tAni vikasitAni na veti jJAtuM sarvato'valokanamapUrvaM prakaTayansUryakiraNAnAM kiMcidudayamAha - prAcItyAdi / ambaramaNerAdityasya dve dvisaMkhyAkAritasrastrisaMkhyAkA rucaH kiraNA ramaNIyaM yathA syAdevaM dyAmuccarante / AkAzaM prati gacchantItyarthaH / 'udazcaraH' ityAdinA taG / kIdRzyaH / prAcyA dizo vilAsArthaM karNikA karNAbharaNaM yA kamalinI padminI tasyAH saMvartikA navadalAnIva / etaduktaM bhavati - prAcIvilAsinyA padmadalabhramAdabhinava sUryakiraNA evAbharaNIkRtA iti bhAvaH / yadvA prAcyA dizo vibhrameNa vilAsena karNikAH karNAlaMkArAH / ' karNalalATAtkanalaMkAre' iti kan / kamilinIsaMvartikAH kamalinInavapatrANi / yadvA saMvartayanti prakAzayanti saMvartikAH / vul / prakAzikA ityarthaH / anayorvizeSaNasamAsaH / bhinnameva vA padam / tasya kAryamAha-alpakiraNodayAtsUkSmocchrAsamalpaprakAzamapIdamambhojaM padmamujjRmbhate'tyarthaM vikasati / na tu kiMcidunmIlitaM sat / kuto hetoratyantaM vikasatItyata Aha -- kasmAt / saMbhUya militvotsukatayotkaNThitatvena koSAtkuDmalAdvahirniSkrAmannirgacchanyo bhramaraughastasya saMbhramabharAttvarAtizayAt / yadvA sUkSmocchvAsaM saMbhUya prApya / 'saMbhUtirvartane prAptau iti bharataH / alpadIdhityudayAtkiMcidvikasitaM padmamanantaramekadaiva bahirgacchadbhirbhramarairatyantavikAsaH kRta iti tAtparyam / niSkrAmaditi 'kramaH parasmaipadeSu' iti dIrghatvam / 'karNikA karihastAgre karamadhyAGgulAvapi / kramukAdicchadAMze'bje varATe karNabhUSaNe // ' iti vizvaH / ' saMvartikA navadalam' iti ca / saMbhramaH sAdhvase'pi syaatsNvegaadryorpi||' ityapi / sUryakiraNAH krameNodgacchanta ityatra parihAsapUrva mAnamAha - ekadvIti / astaM yatAmastaM gacchatAmeSAM kiraNAnAmekadviprabhRtikrameNaika dvyAdirUpeNa gaNanAmiva kurvANA For Private and Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 2 aGkaH] www.kobatirth.org anargharAghavam / bhUyo'pi kramazaH prasArayati tAH saMpratyamUnudyataH saMkhyAtuM sakutUhaleva nalinI bhAnoH sahasraM karAn // 5 // api ca / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pratyAsannasurendra sindhuraziraH sindUrasAndrAruNA yattejastrasareNavo viyaditaH prAcInamatanvate / zaGke saMprati yAvadabhyudayate tattarkuTaGkAnmRjArajyadvimbarajazchaTAvalayito devastviSAmIzvaraH // 6 // For Private and Personal Use Only 57 nalinI padminI yA dazazatAnyambhojasaMvartikAH padmanavadalAni samakocayatsaMkocitavatI, tAH saMvartikA dazazatAnyeva saMpratIdAnIM bhUyo'pi punarapyudyata udayaM gacchato bhAnoH sUryasya sahasraM karAnkautukeneva saMkhyAtuM gaNayituM kramazaH prasArayati / kamalAnAM sahasrapatratvAdbhAnorapi sahasrakiraNatvAdyathA yathA kiraNA astaM yAnti tathA tathA kamalinIpatrANi mudritAni bhavanti / yathodayante tathA tathA vikasitAni bhavantIti bhAvaH / yatAmiti iNaH zatari rUpam / yadyapi dazazatazabdo napuMsakastathApi saMvartikAzabdena strIliGgena vizeSyabhAvo bhavatyeva / 'viMzatyAdyAH sadaikatve sarvAH saMkhyeyasaMkhyayoH' iti vacanAt / vizeSaNavizeSyabhAvazcArthayoriti liGgavizeSopasthApyatAyA atantratvAt / sahasraM karAnityatra karagataM bahutvaM sahasragataM caikatvaM vivakSitam / ato bhinnavacanatve'pi sAmAnAdhikaraNyam / 'karo varSopale razmau' iti medinIkaraH / anekakiraNenAlaMkurvatospi nabhastalaM sUryasyodayaM prati kuto vilamba ityatra nimittamAzaGkate - pratyAsanneti / zaGke tarkayAmi / tviSAmIzvaraH patirdevaH sUryaH / taditi pUrvaprasiddhikhyApanAya / tarkaH kumbhakArasya cakrAkArazilAbhANDaM tatra yA TaGkena dAraNena 'TAMkI' iti prasiddhena / unmRjA zuddhiH / takSaNamiti yAvat / vittvAdaG / tena rajyadraktIbhavat / karmakartari zyan parasmaipadaM ca / yadvimbaM maNDalaM tasya rajazchaTayA kaNasamUhena valayito veSTitaH san yAvadabhyudayata udeSyati / yAvatpurAnipAtayorlaT' iti bhaviSyati laT / tAvadeva tatastrasareNava ito'sminpradeze prAcInaM pUrvadeza saMbandhi viyadAkAzamAtanvata AcchAdayanti / prAcInamityatra prAca: ' vibhASAJceradikstriyAm' iti khaH / ita iti AdyAditvAttasi: saptamyantAt / yadvA ito'smAtkAraNAcchaGka utprekSa iti yojyam / yadvA yAvadityupakrama udayata iti vartamAnataiva / 'aya gatau' taGi rUpam / 'tvaSTRTakonmRjA' iti pAThe tvaSTurvizvakarmaNa ityarthaH / kIdRzAH / pratyAsanno nikaTo yaH surendraH / pUrvadigadhipatvAt / tasya yaH sindhuro hastI airAvatastasya mastaka sindUreNa sAndraM nibiDaM yathA tathAruNA atyantalohitAH / na tu svabhAvataH, kiM tUpAdhisaMbhedAttathA / 'TaGko nIlakapitthe ca khanitre 1. 'Acinvate' iti pAThAntaram. ana0 6
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 58 www.kobatirth.org kAvyamAlA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir puro'valokya / ) kathamidamudayAcala maulimANikyamarkamaNDalamadyApi na vihAyastalamalaMkaroti / tadasmadgurorvitAyamAnayajJasya kulapateH kauzikasyAdezAtsamidAharaNAya prasthito'smi / tettvaritaM gacchAmi / ( iti parikrAmati / ) (pravizya saMbhrAnto vaTuH 1) baTuH - ajja suNasseha, kiM vi accariaM bhIsaNaM ca vadi / zunaHzephaH - (sacamatkAraM parivRtya ) sakhe pazumeDhU, kimAzcarya bhISaNaM ca vartate / pazumedra :- ajja rAmo tti ko vi khattiakumAro Audo ti suNia kodUhalena dhAvantassa taivovaNaperantapariTTidA pattharaputtaliA saccamANusIbhavia mama jjevva samuhaM parAvaDidA / taM pekkhia uttarAsaGgavakkalaM vi ujjhi palAyido hi / zunaHzephaH - ( vihasya 1) sakhe, sAdhu kRtam / diSTyA hi jIvataH punarAvRttiH / TaGkaNe striyAm' iti medinIkara: / mahAmRgaH puSkaridIrgha mArutau vilomajihvo jalakAkSasindhurau' iti hastiparyAye hArAvalI / 'viyadviSNupadaM vA tu puMsyAkAzavihAyasI' ityamaraH / ciratarasamayApekSaNe samidAharaNatvarayotpitsurAha - kathamiti / adyApi / etAvatApi kAlenetyarthaH / vihAyastalamAkAzam / vitAyamAnayajJasya vistArIkriyamANayajJasya / 'tanoteryaki' ityAtvam / baTuvAkye - ajetyAdi / 'Arya zunaHzepha, kimapyAzcarya bhISaNaM ca vartate'[iti cchAyA / ] 'Aryeti brAhmaNaM brUyAt' iti bharataH / zunaHzepha ityatra 'zephapucchalAGgUleSu zunaH saMjJAyAm' ityaluk / pazumeDhUvAkye --- ajjetyAdi / 'adya rAma iti ko'pi kSatriyakumAra Agata iti zrutvA kutUhalena dhAvatastapovanaparyantaparisthitA prastaraputrikA satyamAnuSIbhUya mamaiva saMmukhaM parApatitA / tAM prekSya uttarAsaGgavalkalamapyujjhitvA palAyito'smi' [iti cchAyA / ] atra putrikA 'putaLI' iti prasiddhA / parApatitAgatA / uttarAsaGgamuparivastram | ujjhitvA tyaktvA / zunaHzephaH sopahAsamAha--sakhe, sAdhu kRtamiti / punarAvRttiH punarAgamanam / hi yasmAjjIvata eva dRSTA tasmAttvamuttarIyaM tyaktvA samAyAto'sIti tvayA sAdhu zobhanaM kRtam / jIvane sati punarAgamyata iti bhAvaH / yadvA punarAvRttiH punarjanma | 'punarAvRttidurlabham' ityAdau tathA darzanAt / tena jIvata eva tAvadiha tava punarjanma dRSTamityarthaH / yadvA punarAvRttireva jIvato janasya mayA dRSTA / lokoktiriyam / 'punarAvRtiH' iti kvacitpAThaH / tatra 1. 'nabhaHsthalam' iti pATha: 2. 'tvaritam' iti pATha:. 3. 'godamatabovaNa' iti pATha: * For Private and Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 aGkaH ] anargharAghavam / pazumedaH-tA rakkhadu maM ajjo imAe duTTharakkhasIe muhAdo / (iti vepamAnaH pAdayoH patati / ) __zunaHzephaH ---(sasmitamutthApyAliGgaya ca / ) vayasya, zRNoSi bhagavato gotamasya maharSerahalyAM nAma dharmadArAn / pazumedaH-jA jaNaavaMsapurohidassa tatthabhavado sadANandassa ja. NaNI / tado tdo| ___ zunaHzephaH-seyaM purA puruhUtakhaNDitacaritrA tasya dIrghatapaso munemanyunA nijameva tadindriyadaurbalyamevaM vivartamAnamanubhavantI saMpratya: sya raghurAjaputrasya tejasA tasmAdandhakArAnniramucyata / tadalamAvegena / pazumedraH-(unmIlya cakSuSI srvto'vloky)| aho accri| ajassa pasAdeNa puNo vi jIaloe paviThTho mhi / taha vi saGkajaro aja vi Na maM pariccaadi / tA ajja suNasseha, muhuttaraM visamIadu / jIvato janasya punarAvRtiH punarAvaraNam / vAsa iti yAvat / hi yato dRSTAtastvamuttarIyaM tyaktvA samAyAto'sIti bhadraM kRtamiti bhAvaH / tA rakkhadu iti / tadrakSatu mAmArya etasyA duSTarAkSasyA mukhAt' [iti cchAyA / vepamAna: kampamAnaH / AropitabhayAditi bhAvaH / zunaHzepho'sya trAsopazamanArthamahalyAvRttAntakathanAyopakramatevayasyetyAdi / 'dArAH puMbhUgni' itymrH| pazumer3havAkye-jA iti / yA janakavaMzapurohitasya tatrabhavataH zatAnandasya jananI / tatastataH' [iti cchAyA / ] iha tatrabhavataH pUjyasya / 'jananI tu dayAmAtroH' iti vizvaH / seyamityAdi / seyamahalyA puruhUtenendreNa khaNDitaM nAzitaM caritraM yasyAstAdRzI dIrghatapaso munergotamasya / dIrgha tapo yasyeti bahuvrIhiH / yadvA dIrghatapA iti gotamasyaiva nAma / tasya manyunA krodhena / zApeneti yAvat / nijaM svIyamindriyadaurbalyamindriyAsAmarthyamevaMvidhaM prastaraputrikArUpaM vivartamAnaM pariNatamanubhavantI saMpratyasya raghurAjaputrasya rAmasya tejasA prabhAveNa razminA vA tasmAdandhakArAcchApAt / andhakAra ivAndhakAraH zApaH / yadvAndhamadRzaM karotItyandhakAro munizApa eva / karmaNyaN / niramucyata svayaM muktA / mucla mokSaNe' laDi karmakartari rUpam / anyadapyandhakAraM tejasA tiraskriyata iti dhvaniH / kathA cAtrAtiprasiddhaiva / alaM niSphalam / Avegena bhayena / aho iti / 'aho Azcaryam / Aryasya prasAdena punarapi jIvaloke praviSTo'smi / tathApi zaGkAjvaro'dyApi na mAM paritya 1. 'vatsa, zeNoSi'; 'vayasya, na bhetavyam / 'zRNoSi' iti pAThaH. 2. 'zunaHzephaHatha kim / pazumer3haH-tado tado' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 60 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyamAlA | zunaHzephaH - sakhe, bhayamiti kimetadbrAhmaNasya / tatparyavasthApayA tmAnam / ( ityupavizataH / ) pazumedU : - (ciraM vimRzya niHzvasya ca savismayam / ) kathaM visayamiatihAsalajjhalAe bhaavado hariNo vi hariNadA viTappIadi / zunaHzephaH - (vihasya ) sAdhu vISi / alpIyAnkhalvayaM lokaH kaeNthamaihika sukhAdhyavasAyAdvai amUrbhUyasyo rAtrayaH parAhaNyante / kiM tu manohAribhirAhArye rauhriyamANalocanadvitayasyApi na jano vivekamaGkuzayituma jati / tadArya zunaHzepha, muhUrta vizramyatAm' [iti cchAyA / ] atra jIvaloke praviSTo'smi jIvito'smi / paryavasthApaya saMvRNu / vimRzyetyAdi / ahaha surapatirapi kathametAdRzaM karma kRtavAniti bhAvaH / ata eva niHzvAsopi / kadhamiti / 'kathaM viSayamRgatRSNAsalajjalayA bhagavato harerapi hariNatA viTapyate' [iti cchAyA / ] iha viSaya eva mRgatRSNA marIcikA tasyAH salajjalayAsphAlanenAghAtena / anartha evArthitvajananAt / atizobhayA vA / bhagavato harerapIndrasyApi hariNatA hariNatvam / pazutvamiti yAvat / yadvA hariNatA pANDuratvam / tattu manmathabhAvAt / 'hariNaH pANDuraH pANDuH' ityamaraH / viTapyate'rjyate / viTapirayaM curAdirarjane vartate / yadvA 'arjaterviTapyaH' iti prAkRtasUtrAttathA / viSayasya virasodarkatayAsAratvena marIcikayA rUpaNam | 'mRgatRSNA marIcikA' ityamaraH / 'harizcandrArkavAtAzvazakrabhekayamAdiSu' iti medinIkara: / ' mRga: pazau kuraGge ca' iti ca / 'syAdAsphAle salajjalA' iti hArAvalI / ' salajjalA tu zobhAyAm' iti ratnakoSaH / alpIyAnalpAzayaH / atyarthenAlpo vA / 'dvivacanavibhajya -' itIyasun / alpIyastvameva draDhayati -- kathamiti / aihikametajjanmajam / ihazabdAdbhavArthe ThaJ / adhyAtmAditvAdvA / aihika sukhAdhyavasAyAdetajjanmasukhayatnAt / vai pAdapUraNe saMbodhane vitarke vA / amUrAmuSmikyo rAtrayaH sukhAni parAhaNyante nAzyante / lokeneti zeSaH / ' hanteratpUrvasya' iti Natvam / rAtrizabdena sukhamupalakSyate / sukhakAlatvAt / ata eva kSaNamutsavaM dadAtIti kSaNadeti rAtrivyapadezaH / athavA viSayasyaiva tAdRzaM mahattvamityAha -- kiM tviti / manohAribhirAhAryairAbharaNAdibhirAhiyamANasyAkRSyamANasya locanadvitayasyApi jano loko vivekaM nirmalajJAnamaGkuzayitumaGku 1. 'paryupasthApaya'; 'paryavaSTambhaya' iti pAThau. 2. 'vizramya vimRzya ca' iti pATha: . 3. 'bravIti bhavAn' iti pAThaH 4. ' anyathA katham' iti pAThaH 5. 'sukhAdhyavasAyalubdhaiH'; 'sukhAdhyavasAyAt' iti pAThau. 6. 'AhiyamANasya' iti pATha:. 7. 'dvayasya' iti pAThaH 8. 'I' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 aGkaH ] anargharAghavam / 61 dhISTe / kiM punarnayanasahasratayasya tAdRzi vibhave marutAM patiH / cakSuH prItimudbhavantImanUdbhavanti cAparANi kusumacApacApalAni / pazumeha :- ( vihasya 1 ) maNNe edAe evva muNigharaNIe puNNapariNAmo ettha rAmabhaddasya pavAse kAraNam / zunaHzephaH - idaM tAvatprathamam / pazumedU : - ( sAbhyarthanam 1) ajja, dudIaM vi suNidaM imiNAde vaaNeNa pajjussuo hi / zunaHzephaH - sakhe, tvayi kimakathanIyaM nAma / asti kiSkindhAyAM puraMdarasya nandano vAlirnAma levagarAjaH / taM ca rajanIcaracakravartinA dazakaMdhareNa saha prevRtta maitrIkamavalokya vAnarAcchabhallagolAGgUlaprabhRtInAmAcAryaH sarvAmAtyAnumato jAmbavAnavAdIt / zIkartuM nAdhISTe na samartho bhavati / kiM punarnayanasahasratayasya sahasrAvayavasya tAdRzyanirva canIye vibhave vAgapArasaMpattau satyAM vivekamaGkuzaM kartuM marutAM patirindro'dhIzvaraH syAt / api tu na kadApi / yataH - ' - 'yauvanaM dhanasaMpattiH prabhutvamavivekitA / ekaikamapyanarthAya kimu yatra catuSTayam // ' iti / locanadvitayasyetyatra 'adhIgartha-' ityAdinA karmaNi SaSTI / nayanasahasratayasyeti 'saMkhyAyA avayave tayap' / 'sahasranayanasya' iti kvacitpAThaH / tatra sahasraM ca tAni nayanAni ceti vizeSaNasamAse 'diksaMkhye saMjJAyAm' iti niyamAdasaMjJAyAM samAsa eva na syAt / bahuvacanaprAptizca / ucyate - sahasraM nayanAnAmiti samAhAre dvigu: / pAtrAditvAtstrItvaniSedhaH / tribhuvanavat / anayormAnuSendrayornetravaiSamyakathanena prakRte kiM pratipAditaM syAdityAzaGkya cakSuSastatrAsAdhAraNa kAraNatAmAha - cakSuH prItIti / udbhavantImupajAyamAnAM cakSuHprItiM cAkSuSarAgamanulakSyIkRtyAparANyadhikAni kusumacApacApalAni manmathavikArA udbhavanti / 'anurlakSaNe' iti dvitIyA / maNNe ityAdi / 'manye etasyA eva munigRhiNyAH puNyapariNAmo'tra rAmabhadrasya pravAse kA - raNam' [iti cchAyA / ] iha pariNAmaH pariNatiH / idaM tAvatprathamam / aparamapi vAlibadhAdikamastIti hRdayam / abhyarthanA prArthanA / ajeti / 'Arya, dvitIyamapi zrotumanena tava vacanena paryutsuko'smi' [ iti cchAyA / ] iha paryutsuka utkaNThitaH / astItyAdi / puraMdarasyendrasya nandanaH putraH / 'nandanaM vAsavodyAne nandano harSake sute' iti medinI - 1. ' lavaMgamarAjaH' iti pAThaH. 2. 'pravRddha' iti pAThaH. 3. 'anugataH' iti pATha:. For Private and Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 62 kaavymaalaa| pazumedaH-(sakautukam / ) tado tado / zuna zephaH-tatazca rAjanmAyAvinI khalviyaM rAkSasajAtiH / vizeSeNa mahendrAvaskandakandalitavikramaH pitRvairI tavAyaM rAvaNaH / api ca tvadIyadormUlasaMpIDanagalitapauruSo na vizvavijayIti khayamAzaGkanIyaH / nApi sAmantAntarajighRkSAyAmantarAvartini samudre laghusamutthaH / tadanena virAddhamaNDalena sahA~suravijayinA maitramanarthAnubandhi / kiM ca sarvatheyamanupakAriNI pulastyApatyeSu prItiriti bhagavAnihodAharaNaM hariNAGkazekharaH / karaH / vAliriti hrakhekArAnto'pi / tathA ca vizvaprakAzaH-'aindriAlI ca vAlizca' iti / plavago vAnaraH / taM cetyAdi / jAmbavAnbhanchUkarAjo vAlimantrI dazakaMdhareNa rAvaNena pravRttamaitrIkaM taM vAlinamavalokyAvAdIditi yojanA / kIdRzena / rajanicarA rAkSasAsteSAM cakravartinA sArvabhaumena / acchabhallA bhalUkAH / 'RkSAcchabhallabhalUkAH' ityamaraH / 'RkSabhalla-' iti pAThe bhalUka evocyate / golAGgUla: kRSNamukho vaanrbhedH| 'mantravyAkhyAkRdAcAryaH' ityamaraH / vizeSeNetyAdi / mahendrAvaskandenendraparAbhaveNa kandalito navIbhUto vikramo yasya tAdRzo rAvaNastava pitRvairI / bhavato mahendraputratvAt / tvadIyadormUlasaMpIDanena kakSAyantraNena galitaM bhraSTaM pauruSaM yasya tAdRzaH / ata eva na vizvavijayI / bhavataiva jitatvAt / tenAvazyamAzaGkanIyaH / purA kila vAlinA rAvaNaM kakSAyAmAropya saptasu samudreSu saMdhyAvandanaM kRtam-iti purANam / nApi sAmantAntarasya rAjAntarasya jighRkSayA grahItumicchayAntarAvartini madhyasthite samudre laghu zIghraM samutthaH samutthAnaM yasya tAdRzaH / na zIghraM pAragamane zakta ityarthaH / tvaddormUlasaMpIDanagalitapauruSatvAt / samuttha ityatra 'supi sthaH' iti yogavibhAgAdbhAve kaH / yathA sustha ityAdau / tAtparyamupasaMharati-tadaneneti / virAddhaM viruddha maNDalaM rASTra dvAdazarAjacakraM vA yasya tena saha maitraM mitratAnarthAnubandhi anarthasahitam / anarthamanu. varddha zIlaM yasya tAdRzam / asuravijayinA na surebhyo vijayo bhaGgo yasya tena / yadvAsurazcAsau vijayI ca tena / yadvA na suro vijayI yasya tena / azabdo niSedhArthaH / amAnonApratiSedhavacanAditi nyAyAt / 'suravijayinA' iti vA pAThaH / 'maNDalaM paridhau koSe deze dvAdazarAjake' iti vizvaH / sopahAsaM mitratAvighaTakaM dRSTAntamAha-kiM ceti / pulastyo muni vizeSaH / hariNAGkazekharaH zivaH / viprakRSTadezAvasthitatvena mitrasyApyanupakArakatve mAnyaM na zaGkayata ityAzaGkAvArakamekAlayasthe'pIti vizeSaNam / ekagRhasthite'pi sakhyau dhanAdhinAthe kubere| kuberazivayoH kailAsAvasthAyitvAt / tri 1. "vihasya' iti pAThaH. 2. 'virAddhabhuvanamaNDalena' iti pATaH. 3. 'surAsuravijayinA' iti pAThaH. 4. 'anarthAnubandhi bhavitA' iti pAThaH. 5. 'zekharo'pi' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 aGkaH] anardharAghavam / tathA hi| ukSA ratho bhUSaNamasthimAlA bhasmAGgarAgo gajacarma vAsaH / ekAlayasthe'pi dhanAdhinAthe sakhyau dazeyaM tripurAntakasya / / 7 / / pazumedaH-(sahAsam / ) aho TherabhallUassa mantovaNNAso parihAsakusaladA a| tado tdo| zuna zepha:-tatazca tadvacanaM jarApralapitamityupahasati harIzvara upAMzu tadanumatyA mahAmAtyasya kesariNaH putro hanumAnkumAraM sugrIvamAdAya RSyamUkaM nAma parvatadurgamanupraviSTaH / pazumedaH-(sAkUtam / ) aja, jo so mArudI tedAmallo tti sunniiadi| zuna zepha:-~-atha kim / pazumedaH-(savicikitsam / ) aja, jadhA tadhA bhodu / sAmI sAmI jeva / taM pariccaia Nasariso tArisassa mahANubhAassa paDiUlapariggaho / purAntakasya mahAdevasyeyaM dAridyadyotikA dazAvasthA / dazAkharUpamAha-ukSA vRSaH sa eva rathaH syandanam / vAhanamiti yAvat / asthimAlA bhUSaNamalaMkaraNam / bhasmAGgarAgo'GgAnulepanam / gajacarma vAso vastram / tathA ca pulastyApalena samaM maitraM na yogyamiti bhAvaH / 'dazAvasthAdIpavoH ' iti vizvaH / 'ukSA bhadro balIvardaH' ityamaraH / tripurAntakatvena yogyatoktA-aho ityAdi / 'aho sthavirabhallUkasya mantropanyAsaH parihAsakuzalatA ca / tatastataH' [iti cchAyA / iha TheraH sthaviraH / 'rAjanmAyAvinI rAkSasajAtiH' iti mantrasya mantraNAyA upanyAsa udgAraH / ukSA ratha ityAdi prihaaskushltaa| jarApralapitaM vRddhatvena nirarthabhASitam / 'pralApo'narthakaM vacaH' ityamaraH / harIzvare vAnararAje vAlini / upAMzu ekAnte / 'upAMzu upabhede syAdupAMzu vijane'vyayam' iti vizvaH / 'rahazcopAMzu cAliGge' ityamarazca / tadanumatyA jAmbavatsaMmatyA / iha 'hanumAnkesariNaH kSetrajaH putro'anAyAM vAyunA jAtaH' iti purANam / 'hanUmAnnumAnapi' iti zabdabhedaH / sAkUtaM sAbhiprAyam / ajjeti / 'Arya, yo'sau mArutistretAmalla iti zrUyate' [iti cchAyA / ] iha tretA dvitIyayugaM tatra mallo vIraH zrUyate / so'yamiti zeSaH / yadvA tretAmallo'syaiva nAma / taduktam-'AJjaneyo hanUmAnsyAtretAmallazca mArutiH' iti / 'atha kiM svIkriyArthakam' iti bharataH / savicikitsaM sa 1. 'kesarinAmnaH' iti pAThaH. 2. 'AdAya sugrIvam' iti pAThaH. 3. 'parvataM sadurgam' iti pATa:. For Private and Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 64 kaavymaalaa| zuna zepha:-(vihasya / ) puraiva kilAyamAJjaneyo bhagavataH sahasrakiraNAvyAkaraNavidyAmadhIyAnastadAtmajanmano vAnarayoneH sugrIvasya sAhAyakamabhiprAyajJo gurudakSiNIcakAra / pazumedaH-(sAnandam / ) huM / tA ucitaM jevva guruputto sabahmacArI vA aNuvaTTIadi / tado tdo| zunAzephaH-tatazcAhibhayopajApajarjaraM suhRdhamupazrutya rAkSasarAjaH kharadUpaNatrizirobhirmahAmAtyairadhiSThitamAtmabalaikadezaM sindhorudIci kUle vAlipratigrahAya prAhiNot / pazumedaH-kadhaM aparihINamittadhammo vi so rakkhaso / nindam / vicikitsAyAH prayojaka rUpakamAha-ajeti / 'Arya, yathA tathA bhavatu / svAmI khAmyeva / taM parityajya tatsadRzastAdRzasya mahAnubhAvasya pratikUlaparigrahaH' [iti cchAyA / iha pratikUlo vAlivairI sugrIvastasya parigrahaH svIkAraH / 'pratigrahaH' vA pAThaH / tatrApyayamevArthaH / vAlino'sanmArgaprapanatvAdeva paraM na sugrIvasapakSatvam , kiM tu prakArAntareNa tattvamiti tadupapAdayati-puraiveti / kilaagme| ayamAJjaneyo'JjanIputro hanumAnsahasrakiraNAdAdityAdvyAkaraNavidyAmadhIyAnaH paThaMstadAtmajanmanaH sUryaputrasya sugrIvasya sAhAyakaM sAhAyyam / dvitIyatvamityarthaH / gurudakSiNIcakAra gurudakSiNAM kRtavAn / vAnarayoneriti yonirAkaraH / 'yoniH syAdAkare hetau' iti vizvaH / nanvAdityasvarasaM vinaiva kiM tathA kRtavAniyata Aha-abhiprAyazaH / tasyeti zeSaH / AzayavettetyarthaH / sAhAyakamiti sahAyazabdAt 'yopadhAdgurUpottamAguJ' iti bhAve buJ / humityAdi / 'huN| taducitameva guruputraH sabrahmacArI vAnuvaryate / tatastataH' [iti cchAyA / iha huM vitarke / 'hu~ vitarke pariprazne' iti vizvaH / 'huM tarke syAt' ityamaro'pi / sabrahmacArI ekabrahmavratAcAraH / sahAdhyetA vA / 'ekabrahmavratAcArA mithaH sabrahmacAriNaH' ityamaraH / ahibhayaM svapakSabhayam , upajApo bhedaH, tAbhyAM jarjaraM jIrNam / 'mahIbhujAmahibhayaM khapakSaprabhavaM bhayam' ityamaraH / 'samau bhedopajApau' iti ca / suhRdhaM vAlivezma / rAkSasarAjo rAvaNaH / udIci uttare / 'uda It' itItve'Jcate rUpam / vAlipratigrahAya vAlirakSAyai / yattu kvacidhaNAyeti vyAkhyAnaM tanmandam / 'kathaM aparihINamittadhammo vi so rakkhaso' ityagrimagranthavirodhAt / prAhiNotprahitavAn / kadhamityAdi / 'kathamaparihInamitradharmo'pi sa rAkSasaH' [iti cchAyA / ] 1. 'sakhe puraivAJjaneyo' iti pAThaH. 2. 'vyAkaraNam' iti pAThaH. 3. 'sAnandam' iti pustakAntare nAsti. 4. 'suhRtkulam' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 2 aGkaH ] www.kobatirth.org * anargharAghavam / zunaHzephaH - sakhe, kimucyate / rAvaNaH khalvasau / priyAkartuM tvasmai navanijaziraH kartanarasa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prahRSyadromA yaH sa paramiha laGkAparivRDhaH / vilakSavyApAraM kimapi dadRzuryasya dazamaM ziraste mUrdhAnaH kSaNaghRtapunarjanmasubhagAH // 8 // 65 pazumeha : - ( sakautukam ) tado tado / zunaHzephaH- tataH suketusutA nAgasahasrabaladhAriNI tADakA nAma rAkSasI tasmAdanIkAdAgatya manuSyamaNDalavihArakautukAdimAmasmadIyAM bhUmimadhivasati / For Private and Personal Use Only iha aparihInamatyaktam / mitradharmo maitryam / kathamadbhutamityarthaH / rAkSaso hi kasya mitraM bhavatIti bhAvaH / kimucyate / idaM tvalpamityarthaH / kiM kSepe / khalu vAkyAlaMkAre'nunaye vA / asau prasiddhaH / pulastyApatyaM rAvaNaH / tathA ca rAvaNo mahAvIro mahAsattva iti prasiddha evAyamartha iti bhAvaH / imameva zlokenAha - priyAkartumiti / tuH punararthe / asmai vAline priyAkartuM priyaM vidhAtum / upakartumiti yAvat / sa laGkAprabhureva param / samartha iti zeSaH / nAnyaH / yadvA tvasmai / anyasmai tvazabdaH sarvAdiranyArthaH / ' prabhau parivRDhaH' iti nipAtanam / priyAkartumiti 'sukhapriyAdAnulomye' iti DAc / sa kaH / navasaMkhyAkanijaziraH kartanarasena prahRSyaducchrasadroma yasya tAdRzo yaH / romAJcavAnityarthaH / iha ca nava ca tAni nijazirAMsIti samAsaM kRtvA kartanarasena samAse 'diksaMkhye saMjJAyAm' ityasaMjJAyAM samAsAbhAva iti na vAcyam / saMjJAyAmityasya prAyikatvAt / yadvA navo nUtanazcAsau nijaH ziraH kartanarazceti samAsaH / abhUtapUrvatvAcchiraHkartanasya navarasatvam / yadvA navAnAM nijazirasAM samAhAra iti dviguH / akArAntottarapadatvAbhAvAnna strItvam / kvacit 'priyAkartu kasmaicana' iti pATha: tatra kasmaicanAnirvacanIyasvarUpAya bhagavate zivAya priyAkartuM tAdRzaromAJcavAnsa paramiha rAvaNa eveti yojyam / 'kevale'pi paraM matam' iti dharaNiH / tvasmai ityatra 'kriyAgrahaNamapi kartavyam' iti saMpradAnatA / 'kartanaM tu dvayorachede' iti vizvaH / vilakSatrapAvAnvyApAro yasya tat / kSaNenAlpakAlena dhRtaM yatpunarjanma tena subhagA: prasiddhAH spRhaNIyA vA / apare dazamAdanye mUrdhAnaH / te dazamaM ziro vilakSaM dRSTavanta ityarthaH / ' mUrdhA nA mastako'striyAm' ityamaraH / suketurnAma yakSaH / nAgo hastI sarpo vA / balaM sAmarthya sainyaM vA / 'nAgaH pannagamAtaGga -' iti medinIkaraH / anIkAtsvarAdyadhiSThitasainyAt / 'anIkosstrI raNe sainye' iti medinIkaraH / ' maNDalaM syAdvAdazarAjasu deze'pi kIrtitam' iti vizvaH / vihAraH krIDA / bhUmimadhivasatItyatra 'upAnvadhyAGkasaH' ityadhikara
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| - pazumedraH-(sakautukam / ) NAasahassabalA itthIatti ti assudapuvvaM kkhu edaM / tado tdo| zuna zepha:-tatazca zrautasya vidheH pratyUhamasyAH zaGkamAnaH kulapatirimau dAzarathI rAmalakSmaNAvAnItavAn / pazumedraH-jANe rAmabhaddo tti ko vi rakkhasANaM uvari avaiNNo kkhu eso| ___ zuna zephaH-sakhe, evametat / rAmabhadra iti ko'pyayaM caturakSaro rAkSasarakSAsiddhamantraH / vizeSeNa punaridAnI bhagavatA kauzikena brahmajyotiSastAdRzaM vivartamAzcarya divyAstramantrapArAyaNamadhyApitaH / __ pazumedraH-maNNe mantamaIhiM atthadevadAhiM samaM balAdibalAo sattIo vi rAme saMkamissanti / zunaHzephaH-atha kim / tadapi vRttameva / / pazumeda:--anja, NaM bhaNAmi jai NiAo jevva sattIo NiAo jevva atthavijjAo / tA kiM tti attaNo vigdhovasame rAhavassa goraamuppAdedi tatthabhavaM kosio| ahavA pAhuNahattheNa sappamAraNaM kkhu edam / Nasya karmatvam / NAasahasseti / 'nAgasahasrabalA strI astItyazrutapUrva khalvetat / tatastataH' [iti cchAyA / ] zrautasya zrutivihitasya / zrutirvedaH / vidheH kartavyasya pratyUha vighnamasyA rAkSasyAH sakAzAt / jANe iti / 'jAne rAmabhadra iti ko'pi rAkSasAnAmuparyavatIrNaH khalvasau' [iti cchAyA / ] caturakSaro rAmabhadra iti / brahmajyotiSo vedatejasaH / vivatai phalam / divi bhavaM divyam / divyAstramantrapArAyaNaM divyAstropasthitihetukaM mantrasamUharUpavedabhAgam / 'sAkalyAsaGgavacane pArAyaNaturAyaNe' itymrH| maNNeityAdi / 'manye mantramayIbhirastradevatAbhiH samaM balAtibale zaktI api rAme saMkramiSyataH' iti cchAyA / dvitve bahuvacanamiti prAkRtaparibhASA / iha balAtibalA ca zaktidvayam / etadrahaNAnmAsamekaM tRptena puMsA sthIyata ityanubhAva iha / ajjeti / 'Arya, nanu bhaNAmi yadi nijA eva zaktayo nijA evAstravidyAH / tatkimityAtmano vighnopazame rAghavasya gauravamutpAdayati tatrabhavAnkauzikaH' [iti cchAyA / ] khayameva zatruzamanazaktatvAtkathaM tathA na karotIti bhAvaH / 'athavA prAghuNahastena sarpamAraNaM kha 1. 'saMvRttameva' iti pAThaH. 2. (vihasya / ) 'ahavA' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 aGkaH] _ anargharAghavam / zunAzephaH-sakhe, anabhijJo'si / svayaM prayogAdantevAsibhirvihitaH prayogo mahimAnamAcAryANAmupacinoti / pazya sthAneSu ziSyanivahairviniyujyamAnA vidyA guruM hi guNavattaramAtanoti / AdAya zuktiSu balAhakaviprakIrNe ratnAkaro bhavati vAribhiramburAziH // 9 // kiM ca dIkSipyamANA na krudhyantIti rakSitAraM kSatriyamupAdadate / pazume:--ajja, sohaNaM mantesi / aNNaM vi kiM vi pucchidukAmo mi| zuna zephaH-kiM tat / pazumedraH-savvadhA NigUDhaM vi vANarANaM chagguNaaM kadhaM ajeNa paDivaNNam / lvetat' [iti cchAyA / ] asyopalakSaNasyAyamabhisaMdhiH-so yadi bhakSayiSyati tadA prAghuNakaM na cettadA sarpamAraNamabhilaSitameva / tathA prakRte'pi yadi rAkSasA bhakSayipyanti tadA rAmamatha na tadA rakSomAraNaM zreya eveti / 'prAghuNastvatithiyoH' iti trikANDazeSaH / 'jai NiAo jevva' ityAdi pazumevAkya uttarayati-svayaM prayogAditi / svayaM prayogAdAtmaprayukteH / antevAsibhiH ziSyaiH karaNabhUtaiH / upacinotyupacitIkaroti / tadeva spaSTayati--sthAneviti / hi yataH ziSyanivahaiichAtrasamUhaiH sthAneSu samIcIneSu viniyujyamAnA satI vidyA gurumAcArya guNavattaramatiguNamAtanoti vistaaryti| atra dRSTAntamAha-AdAyeti / amburAziH samudraH / AdAya / arthAtsamudrAdeva / vAri / valAhakena meghena zuktiSu viprakiNaiH khAtInakSatrayogAdvikSiptaH / vizabdasya vizeSArthAbhidhAyakatvAt / vAribhiH pAnIyaiH karaNabhUtaiH / muktArUpeNa pariNatairiti bhAvaH / ratnAkaro bhavati ratnAnAmutpattisthAnaM bhavati / kvacit 'AdhAya' iti pAThaH / tatra zuktiSvAdhAyAropyetyarthaH / 'valAhako girau meghe' iti medinIkaraH / ajeti / 'Arya, zobhanaM mantrayase' iti cchAyA / ] zobhanaM kathayasItyarthaH / yadyapi 'matri guptaparibhASaNe' iti paThyate tathApi lakSaNayA bhASaNamAtre'pi pryogH| yadvA dhAtoranekArthatvAdidam / aNNaM vIti / 'anyadapi kimapi praSTukAmo'smi' [iti cchAyA / ] sarvathA nigUDhamapi vAnarANAM SADaNyaM kathamAryeNa pratipanam' iti cchAyA / ] praSTukAma ityatra 'tuM kAmamanasorapi' ityamlopaH / nigUDhaM guptam / SADaNyaM mantraNA / AryaNa 1. 'dIkSamANAH' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| zuna zepha:-sakhe, sarvametadayodhyAyAtrAyAM samAdhimayena cakSuSA sAkSAtkRtatribhuvanavRttAntasya tAtavizvAmitrasya mukhAdazrauSam / (sarvato'valokya / ) aye, prAbhAtikI bhuvanasya lakSmIH / tathA hi / pratyagrajvalitaiH pataGgamaNibhirnIrAjitA mAnavaH sAvitrAH kuruvindakandalarucaH prAcImalaMkurvate / prauDhadhvAntakarAlitasya vapuSazchAyAchalena kSaNA daprakSAlitanirmalaM jagadaho nirmokamunmuJcati // 10 // api ca / pItvA bhRzaM kamalakuGmalazuktikoSA doSAtanI timiravRSTimatha sphuTantaH / bhavatA / pratipanaM jJAtam / yAtrA gamanam / samAdhiyA'nam / sAkSAtpratyakSam / 'sAkSA. tpratyakSatulyayoH' iti vizvaH / vRttAnto vArtA / azrauSaM zrutavAnasmi / luGi sici vRddhau ca rUpam / prAbhAtikI prabhAtabhavA / 'kAlAha' / prasaktAnuprasaktyA gurukAryabAdhazaGkayA pazumer3hamatimitramanyatra dattacittaM kArayituM samidAharaNAya jigamiSurAha-pratyagreti / sAvitrAH sauraaH| tasyedam' ityaN / bhAnavaH kiraNAH prAcI pUrvI dizamalaM. kurvate'nuraJjayanti / kIdRzAH / kuruvindasya padmarAgasya yatkandalaM prakANDaH / aGkuramiti yAvat / tadvadrukzobhA yeSAM te tathA / yadvA kuruvindaH padmarAgaH, kandalaM navapallavaH, tayoriva ruco yeSAM te / yadvA kandalaM navAGkuram / 'kandalaM syAtpallave ca navAGkure' iti vizvaH / atilohitA ityarthaH / pratyagrajvalitairabhinavadIptaH pataGgamaNibhiH sUryakAntairnIrAjitAH / nirmanthitA ityarthaH / nIrAjanA zAntikarma / tejoJchana iti prasiddham / kiraNotkarSamuktvA tarjagannairmalyamAha-idaM ca jagacchAyAchalenAtapAbhAvavyAjena vapuSazarIrasya nirmoka kaJcakamunmuJcati tyajati / kIdRzaM jagat / aprakSAlitaM sadapi nirmaH lam / atrAho Azcaryam / anyaddhi vastu prakSAlanAnirmalam / etattu na tatheti citram / virodhAbhAsaH / kIdRzasya vapuSaH / prauDhamupacitaM yaddhAntamandhakAraM tena karAlitasya lepitsy.| vibhAvanA nAmAyamalaMkAraH / yadAha daNDI-'prasiddhahetuvyAvRttyA yatkiMcitkAraNAntaram / yatra svAbhAvikatvaM vA vibhAvyaM sA vibhAvanA // ' iti / 'pataGgaH zalabhe zAliprabhede vihage ravau' iti medinIkaraH / 'kuruvindaH padmarAgaH' iti dharaNiH / pItveti / kamalAnAM ye kuGmalAH kalikAstA eva zuktayastAsAM koSAH kartRbhUtA doSAtanI rAtribhavAM timiravRSTimandhakAravRSTiM bhRzamatyartha pItvAnusphuTantaH santo niryani 1. 'aho' iti pAThaH. 2. 'bhuvanalakSmIH ' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 aGkaH] anargharAghavam / 69 niryanmadhuvratakadambamiSAdvamanti ___ bibhranti kAraNaguNAniva mauktikAni // 11 // api ca / vikasitasaMkucitapunarvikakharepvambujeSu durlakSyAH / kalikAH kathayati nUtanavikAsinImadhulihAmarghaH // 12 / / (AdityamaNDalaM nirvarNya / ) kaTubhirapi kaThoracakravAkotkaravirahajvarazAntizItavIryaiH / timirahatamayaM mahobhiraJjaJjayati jagannayanaughamuSNabhAnuH // 13 // tadanujAnIhi mAM samidAharaNAya / gacchanyo madhuvratasamUhastasya miSAdvyAjAnmauktikAni muktAphalAni vamannyugiranti / nanu madhuvratAnAM zyAmatvAnmuktAnAM ca zvatakhabhAvatvAtkathaM tulyatetyata Aha--kAraNaguNAnbibhrantIva dadhAnAnIva / kAraNaguNA hi kArya guNamArabhanta iti siddhaantH| atra ca timiravRSTipAnaM kAraNaM kArya ca madhuvratarUpamuktAphalamityarthaH / 'kuGmalo mukulo'striyAm' ityamaraH / 'doSA rAtrau bhuje'pi ca' iti vizvaH / doSAtanI miti doSAzabdAt 'sAyaM ciraM-' ityAdinA TyustuT ca / vikasiteti / madhulihAM bhramarANAmargha Adaro nUtanavikAsinIstaddinavikAsitAH kalikAH karmabhUtAH kathayati / kalikA etA iti jJAnaM tatratyAnAM kuruta ityarthaH / kiidRshiiH| pUrvadine vikasitAni praphullitAni rAtrau saMkucitAni nimIlitAni punarvartamAnadine vikakharANi vikAsazIlAni yAnya. mvujAni padmAni tatra lavujhyA duIyAH / nAnAvasthapadmadarzanena kalikAvikasitasaMdehe yatra bhramarAdarastatra madhuprAcuryajJAnAtkalikAtvaM nizcIyata iti bhAvaH / vikasvareSvityatra 'sthezabhAsa-' ityAdinA varac / yadvA! makarando madhulihAM kRte nUtanavikAsinIH kalikAH kathayati / 'pUjAyAM makarande'pi bhavedadhastathAdare' iti vizvaH / 'madhulihAmoghaH' iti pATa oghaH samUhaH / yojanA tu pUrvaiva / nirvarNya nirUpya / kttubhirpiiti| uSNabhAnuH sUryo jayati / kiM kurvan / mahobhistejobhistimireNAndhakAreNa hataM pratihataM jagannayanaughaM saMsArasya locanasamUhamaJjavaktIkurvansan / anyenApyauSadhena cakSuSo'JjanaM kriyate / tenApi timirAdirUpavyAdhivizeSo hanyata iti dhvaniH / kvacit 'timirabharam', kvacit 'timiramayam' iti pAThaH / tadye'pi yojanArthayoravizeSaH / kIdRzaiH / kaTabhirapi tIkSNairapi sadbhiH kaThoro'sahyo yazcakravAkasamUhavirahajvarastasya zAntAvuparAme zItaH parAkramo yeSAM tAdRzaiH / tIkSNairapi zItalairiti virodhAbhAsaH / yadvA kaTubhirapi rUkSairapi / Atapo hi kaTurUkSa iti dravyaguNaH / yacca vastu kaTu bhavati tadapi 1. 'AdityaM nirvarNya ca' iti pAThaH. ana0 7 For Private and Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| pazumedaH-ahaM vi khattiakumArANaM daMsaNe ukkaNThidomi / tA kahehi kahiM pekkhAmi / zuna zepha:-(vihasya / ) nanvetAveva yajJavATamuttareNa vihArabhUmiSu krIDataH / tadupetya niHzaGkamavalokaya / (iti niSkrAntau / ) viSkambhakaH / (tataH pravizato raamlkssmnnau|) rAmaH-aho vicitramidamAyatanaM siddhAzramapadaM nAma bhagavato gAdhinandanasya / tattAdRktRNapUlakopanayanaklezAcciradveSibhi rmedhyA vatsatarI vihasya baTubhiH solluNThamAlabhyate / zItavIryaM saccakSuSyaM bhavati / yathA pippalyAzcakSuSi zItavIryatvam / tathA ca vaidyakam'cakSuSyA pippalI zItavIryA ca' iti / 'maha utsavatejasoH' iti vizvaH / anujAnIhi khIkuru / samitkASTham / samidAharaNAyeti tAdarthaM caturthI / ahaM vIti / 'ahamapi kSatriyakumArayordarzana utkaNThito'smi / tatkathaya kutra prekSe' [iti cchAyA / ] khattiakumArANaM iti 'prAkRte dvivacanasya bahuvacanaM nityam' iti vahuvacanam / yajJavATa yajJasthAnaM yajJamArga vA / 'vATo mArge vRtisthAne' iti vizvaH / 'enapA dvitIyA' iti dvitIyA SaSThyarthe / uttareNottarAsu / 'enabanyatarasyAmadUre'paJcamyAH ' iti saptamyarthe enap / vihAraH krIDA / niSkAntau / pazumeDhazunaHzephAviti zeSaH / viSkambhako nAma paatrbhedH| tathA ca bharataH-'vRttavartiSyamANAnAM kathAGgAnAM nivedakaH / saMkSepoktiH sa viSkambho madhyapAtraprayojita: // kuto'pi svecchayA prAptaH saMbandho nobhayorapi / viSkambhakaH sa vijJeyaH kathArthasyApi sUcakaH // viSkambhako dvidhA jJeyaH zuddhaH saMkIrNa eva ca / zuddho madhyamapAtreNa saMkIrNo madhyamAdhamaiH // saMskRtoktyA ca zuddhaH syAtsaMkIrNo nIcabhASayA' / tatra zuddho yathA mAlatImAdhave zmazAnAGke kapAlakuNDalA / unmattamAdhave saudAminI / saMkIrNo yathA rAmAnande kSapaNakakApAlikau / 'asUcitasya pAtrasya pravezo naiva yujyate / tato viSkambhakeNAsya sUcanaM racayedbudhaH // ' iti saMgItakalpataruvacanAt / 'nanvetAveva' ityAdinA sUcitayo rAmalakSmaNayoH pravezamAhatataH pravizata iti / AyatanaM sthAnam / siddhAzramapadaM vAmanamUrterhareH sthAnam / kuto vicitramidamAyatanamityata Aha-tattAdRgiti / baTubhirmunibAlakairvihasya so 1. "siddhAzramaM nAma' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 aGkaH] anargharAghavam / apyeSa pratanUbhavatyatithibhiH socchAsanAsApuTai rApIto madhuparkapAkasurabhiH prAgvaMzajanmAnilaH // 14 // lakSmaNaH-Arya, kilAtraiva devaH kaustubhakiMjalkanIlotpalamasau hariH / khayaM kimapi tattepe tapaH kapaTavAmanaH // 15 // itthametanmahAtIrthamadhyAsInA dvijAtayaH / akutobhayasaMcArAH SaTkarmANi prayuJjate // 16 // chuNThaM sopahAsaM yathA bhavati tathA medhyA vizuddhA vatsatarI varSadvayavayaskA gaurAlabhyate mAryate / apUrvo labhirmAraNArthaH / yadAha-zvetaM chAgamAlabheta' iti / 'AlambhapiJjavizaraghAtonmAthavadhA api' ityamaraH / vatsatarImAraNaM cAtithAvAgate vihitameva / 'mahokSaM vA tvatsatarI dadyAdatithaye gRhI' iti smRteH / 'idAnIM mayAnItaM navatRNaM bhuva' iti lokoktyopahAsaH / solluNThatAyAM nimittamAha-tattAdRgiti / taduHkhajanakaM tAdRgvatsIyaM yattRNapUlakaM tasyopanayanamupasthApanaM tasya klezAdgurubhAravahanazramAcciradveSibhiH / anyo'pi dveSyupahasya mAryata iti dhvaniH / eSo'pi prAgvaMze janma yasya tAdRzo havirdIhapUrvajAto'nilo vAyuH pratanUbhavati / prakarSeNa kRzo bhavatItyarthaH / madhuparkapAkena hUyamAnamadhuparkasya pAkena surabhirata evAtithibhiH socchAsAH saprakAzA ye nAsApuTAstairAsamantAdbhAvena potaH / ata eva kRzataro'pi / 'prAgvaMzaH prAgyavirgehAt' ityamaraH / 'gandhavAhAnilAzugAH' iti ca / 'medhyaM pUte medhase ca' iti dharaNiH / atraiva siddhAzrama eva / kila prasiddhau / na kevalamanena prakAreNAzramapadasya vaicitryam , kiM tvatipAvitryamapyastItyAha-deva iti / asau harivo nArAyaNo'traiva svayamAtmanA kimapi tadanirvacanIyaM tapastepe taptavAn / anye tapasvino bhagavadArAdhanArthameva tapaH kurvate / ayaM tu bhagavAnkimiti tapaH karotItyanirvacanIyatvaM tapasaH / kIdRzaH / kaustubho maNibhedaH sa eva kiMjalka: kesaro yasya tannIlotpalamiva nIlotpalam / tatazca dvayorvizeSaNasamAsaH / iha bhagavato'tizyAmatvAnnIlotpalatvena rUpaNam / kaustubhasya bhagavato hRnmadhyasthitatvAddIptimattvAca kiMjalkena rUpakam / rUpako'yamalaMkAraH / kapaTavAmano mAyAvAmanamUrtiH / hariNA trivikrameNa kila balicchalanArtha vAmanarUpaM kRtvA tatra siddhAzrame tapaH kRtam-iti purANam / 'kiMjalkaH kesaro'striyAm' ityamaraH / 'khoM hakhazca vAmanaH' iti ca / itthamiti / dvijAtayo brAhmaNAH SaTakarmANi prayuJjate / kurvata ityarthaH / akutobhayena saMcAro yaSAM te / asubvibhaktikatvAttasilo'luk / itthamanena vAmanatapasyAdhikaraNatvena yadetanmahAtIrtha tadadhyAsInAH / mahAtIrthamityatra 'Anmahata:-' ityAdinAttvam / tIrthasya ca mahattvaM mahAjanaparigraheNa / 'yadadhyAsitaM mahadbhistaddhi tIrtha For Private and Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| (anyatazca dRSTvA / ) Arya, pazyaite pazubandhavedivalayairaudumbarIdanturai nityavyaJjitagRhyatantravidhayo ramyA gRhasthAzramAH / yatrAmI gRhamedhinaH pracalitakhArAjyasiMhAsanA vaitAneSu kRpITayoniSu puroDAzaM vaSaTkurvate // 17 // rAmaH-(saharSasmitam / ) vatsa, ito'pi tAvatkRtArthayAvazcakSuSI / prasannapAvano'yamRSINAM samavAyaH / idamamISAm pracakSate' iti smRtiH / 'tIrtha zAstre pure kSetre' iti vizvaH / 'dAnamadhyApanaM pitRtarpaNAtithipUjanam / homo balizca viprANAM SaTkarmANi dine dine' / yadvA yajanayAjanAdhyayanAdhyApanadAnapratigrahAH SaTakarmANi / prayuJjata ityatra 'propAbhyAM yujeH-' iti ta / pazyetyAdi / he Arya rAmabhadra, ete purovartino gRhasthAzramA ramyAH / santIti shessH| tAnpazyetyanvayaH / tAnityadhyAhAryam / yadvA vAkyArthasyaiva karmatvam / tatra vAkyasyApratipAdakatvAnna dvitIyA / kIdRzAH / pazubandho yAgavizaSa stasya vediH pariSkRtA bhUmistasyA valayairmaNDalaiH karaNabhUtairnityaM vyaJjito vyaktIkRto gRhyatantravidhiPhyasiddhAntavidhAnaM yeSu te / yadvA pazUnAM vandho yatra sA pazubandhavedistAsAM valayaiH samUhaiH / kiidRshaiH| audumbaryudumbarakASThasthUNA tayA danturairunataiH / pazubandhayAge hi pazurvadhyate, audumbarIsparzazca kriyate / yadAha-'audumbarI spRSTvodgAyet' iti / 'udumbarastu dehalyAM vRkSabhede ca' iti medinIkaraH / yadvA audumbarI sarpaphaNAkAraH kASThabhedaH / yaH khalu yajJasthAne pazubandhArtha nikhAtya dhriyate tena danturaiH / yatra gRhasthAzrame gRhamedhinaH sapatnakA gRhasthA vaitAneSu yajJasaMvandhiSu kRpITayoniSu vahniSu puroDAzaM caturmuSTivrIhinirmitAzvazaphAkArapiSTakam / 'caturo muTInirvapati', 'azvazaphAkAraH puroDAzaH' iti zrutyA tAdRkpiSTasya puroDAzapadavAcyatvavidhAnAt / vaSaTkurvate / juhvatItyarthaH / taduktam-'svAhA devaha virdAne zrauSaT vauSaT vaSaT svadhA' iti / pracalitaM kampite svArAjyasya svargarAjyasya siMhAsanaM yebhyaste / mamaite kiM svAmino bhaveyuriti teSAM kampa iti bhAvaH / pracalitamiti 'cala kampane' Nic / 'kampane caliH' iti mitsaMjJA / gRhamedhina iti gRhA dArAH / 'na gRhaM gRhamityAhurgha hiNI gRhamucyate' / teSAM medhaH saMgamaH / 'medhR saMgame / sa eSAmastIti gRhamedhinaH / 'ata iniH' / 'danturastUnnatadante tathonatanate'pi ca' iti medinIkaraH / 'kRpITayonirbalanaH' ityamaraH / 'vediH pariSkRtA bhUmiH' iti ca / ita iti / ito'tretyarthaH / AdyAditvAtsaptamyAM tasiH / kRtArthayAvazcaritArthIkurvaH / 'tatka 1. 'anyatra ca' iti pAThaH. 2. 'saharSam' iti pAThaH. 3. 'vatsa, lakSmaNa' iti pAThaH 4. 'tAvatkRtArthaya' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 aGkaH] anargharAghavam / 73 pUrayitveva sarvAGgamatiriktAH zirAtatIH / jaTArUpeNa bibhrANaiH zirobhirgahanaM sadaH // 18 // kiM ca / tapaHkRzatarairaGgaiH sraSTumAkAritairiva / sAyaM prAtaramI puNyamagnihotraM preyuJjate // 19 // (iti parikAmataH / ) lakSmaNaH-(sahAsam / ) Arya, ramaNIyamito vartate / bAleyataNDulavilopekadarthitAbhi retAbhiragnizaraNeSu sarmiNIbhiH / taMtrAsahetumapi daNDamudasyamAna mAghrAtumicchati mRge munayo hasanti // 20 // roti-' iti Nic / samavAyaH samUhaH / idAnImatizAntarUpaM vaicitryamAha-idamamISAmiti / amISAmRSINAmidaM sadaH sabhA zirobhirmastakairgahanaM viSamam / astIti zeSaH / kIdRzaiH / jaTArUpeNa jaTAvyAjena zirAtatIH zirAsamUhAnbibhrANairdhArayadbhiH / nanu zirAyAH zarIrAbhyantarasthAyitvAtkathaM bahirbhAva ityata Aha-sarvAGgaM sarvAvayavaM pUrayitvAtiriktA avaziSTA bahirbhUtAH / nanu tathApyatyantAsaMbhavena bAdhito'yamarthaH 'va. hiranuSNaH' itivadityata Aha-iveti / ivazabda utprekSAyAm / yadvA ivazabdo bhinnakramaH 'tatIH' ityasyAnantaraM draSTavyaH / naitA jaTAH kiM tu zirAtatIriveti bhAvaH / yadvA idaM sadaH sabhAsthAnaM zirobhirgahanaM vanamiva / zirAsvarUpAstatIlatA bibhrANaiH / anyadapi vanaM latAM dhatta iti dhvaniH / tatkimeSAmAkAraH svAbhAvika evetyAha-kiM cetyaadi| amI munayaH sAyaM prAtazca puNyaM pavitramagnihotraM yAgavizeSa prayuJjate kurvate / ajhaiH zarIralakSitAH / 'itthaMbhUtalakSaNe' iti tRtIyA / kIdRzaiH / tapasA kRzatabhaiH / ata eva sraSTumAkAritairiva / ivazabdo bhinnakramaH / srssttumivaakaaritaiH| utkIrNairityeke / anyatrApi citralikhanAdau prathamaM rekhA kriyate, tato varNikAbhiH pUryata iti dhvaniH / ete. 'pyasthipuJjarUpAH, ataH sRSTyarthe kimAnItA iti bhAvaH / na kevalamRSINAmeva prazAntasvabhAvatvam , kiM tu tatpatnInAmapIti prakaTayanvaicitryAntaraM darzayati-tadityAdinA munayo hasantItyanena / mRge hariNa tatrAsahetumapi tasya mRgasya bhayakAraNamapi daNDamAghrAtumicchati sati munayo hasantIti saMbandhaH / mRgAdInAM daNDAdidarzanAdbhayasadbhAva iti tAvadvastugatiH / tatrAnyathAdarzanAdatikautukena haasH| kIdRzam / sdhrminniibhirdvitiiyaabhiH| 1. 'upAsate' iti pATa:. 2. 'vilepa' iti pAThaH, 3. 'utrAsa' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 74 kaavymaalaa| rAmaH-(parikrAmansakautukAnurAgam / ) vatsa, itastAvat / ArdraprasUtiriyamaGganayajJavedi rnediSThameva hariNI tRNute tRNaM ca / vatsIyatApasakumArakaropanIta nIvAranirvRtamapatyamavekSate ca // 21 // api ca / viSvaktapodhanakumArasamaya'mANa__ zyAmAkataNDulahRtAM ca pipIlikAnAm / zreNIbhirAzramapathAH prathamAnacitra patrAvalIvalayino mudamudvahanti // 22 // patnIbhiriti yAvat / prakRtatvAnmunInAmeva / agnizaraNeSvagnigRheSUdasyamAnamutkSipyamANam / 'asu kSepaNe' / kIdRzIbhiH / balyartha ye taNDulAsteSAM vilopenAharaNena / bhakSaNeneti yAvat / kadarthitAbhirduHkhitAbhiH / vAleyetyatra 'chadirupadhibaleDhaJ' / 'bAleyo gardabhe puMsi mRdau balihite triSu' iti vizvaH / 'zaraNaM gRharakSitroH' iti ca / 'dvitIyA sahadharmiNI' ityamaraH / na kevalamanayovRddhatve prazAntakhabhAvatvam , kiM tu bAlasyAticaJcalasvabhAvasyApi prazAntatvamityupapAdayanvaicitryAntaramAha-AdretyAdi / iyaM hariNI tRNaM tRNute khAdati ca apatyamavekSate paripAlayati ca / cakAradvayaM tulyakAlatAdyotanArtham / apatyAvekSaNaprayojakaM rUpamAha-ArdraprasUtiriti / abhinvprsuutetyrthH| kIdRzaM tRNam / aGgane yA yajJavedistasyA nediSTamatinikaTastham / kIdRzamapatyam / vatsIyA vatsebhyo hitA ye tApasakumArAstaiH karairupanItA ye nIvArAH 'turI' iti prasiddhAstairnirvRtaM saMtuSTam / tRNuta iti 'tRNu adane' tnaadirubhypdii| 'saMjJApUrvako vidhiranityaH' iti guNAbhAvaH / vyAkaraNAntare tu vikalpa eva guNe / nediSTamiti 'antikabADhayoneMdasAdhau' itISTani antikasya nedAdezaH / 'nediSThamantikatamam' ityamaraH / vatsIyetyatra 'tasmai hitam' iti chaH / vipvagiti / AzramapathA AzramamArgA mudaM harSamudvahantIti saM. vandhaH / AzramANAM panthA AzramapathaH / 'RkpU:-' ityaH / kIdRzAH / pipIlikAnAM zreNIbhiH patibhiHprathamAnA khyAtA yA citrA patrAvalI patralekhA saiva valayo yatra taadRshaaH| kIdRzInAm / viSvaksarvatra tapodhanakumArairye samarpyamANA dIyamAnAH zyAmAkAnAM 'sAmA' iti prasiddhAnAM taNDulAstadapahArikANAm / 'kvipca' iti kvip / zyAmAkataNDulasyAtiatasvabhAvatvAtpipIlikAnAM zyAmatvAtkiyatInAM ca tAsAmISalohitatvAcitrarUpapatrAva 1. 'idaM tAvat' iti pAThaH, 2. 'tRNAni' iti pAThaH, 3. 'apekSate' iti pAThaH, For Private and Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 aGkaH ] anargharAghavam / lakSmaNa:-aho pazUnAmapyapatyavAtsalyam / aho zizUnAmapi satkarmatAcchIlyam / rAmaH- (anyato'valokya / ) muniviniyogavilUnaprarUDhamRduzAdvalAni bahISi / gokarNatarNako'yaM ta!tyupakaNThakaccheSu // 23 // (IMti parikAmataH / ) lakSmaNa:-Arya, iyamebhirAlavAlaiH pade pade granthilAsu kulyAsu / tIvratamA jalaveNiH pravahati vizramya vizramya // 24 // lIvalayatvamucitam / 'samantatastu paritaH sarvato viSvagilapi' ityamaraH / vAtsalyaM premaa| tAcchIlyaM tatsvabhAvatvam / mRgANAmapi dveSiviSayakAtyantanirbharatvaM darzayanvaicitryAntaramAha-munIti / ayaM gokarNatarNako hariNavizeSabAlaka upakaNThakaccheSu kacchasamIpeSu vahIMSi kuzAMstarNoti khAdati / 'tRNu adane' ubhayapadI / pakSe guNaH / upakaNThaH samIpam / atigartajalabahulaM sthAnaM kcchH| nadItaTaM vA / 'jalaprAyamanUpaM syAtpuMsi kacchastathAvidhaH' ityamaraH / 'kaccho nadItaTe'nUpe' iti vishvH| kIdRzAni / munibhiviniyogArtha kriyAnimittaM vilUnAnyutpATitAni tataH prarUDhAnyutpannAni zAdalAni haritAni yeSAM tAdRzAni / yadvA muniviniyogavilUnAni, prarUDhamRduzAlAni cati karmadhArayaH / 'zAdo jambAlazappayoH' ityamaraH / 'zaSpaM bAlatRNam' iti ca / zAdo'syAstIti 'naDazAdA dddulc'| 'zAdvala: zAdaharite' itymrH| na ca zAdulazabdena barhiHzavdena ca tRNavizeSAbhidhAnAtpaunaruktyApattiriti vAcyam / zAdulazabdasyAtra lakSaNayA haritamAtravRttitvAt / 'gokarNo'zvatare'pi syAnmRgasarpa vizeSayoH' iti mediniikrH| 'tarNako bAlakaH sabhau' ityamaraH / cetanAnAM prazAntasvabhAvatvamuktvAcetanAnAmapyAhaiyamiti / iyaM tIvratamAtivegavatI jalavaNirveNyAkAraM jalam / sUkSmatvAtkuTilatvAca veNyA rUpaNam / yadvA jalapUrNA veNi: pravAho jalaveNiH / 'nadyAderantare veNiH kezasyApi ca bandhane' iti vishvH| kulyAsu kRtrimanadIpu vizramya vidhamya punaH punarvizrAma kRtvA pravahati niHsarati / kiMbhUtAsu / ebhirAlavAlakSamUle jaladhArakaiH 'thala' iti prasiddhaH pade pade sthAne sthAna sakalatarUNAM jalaprAptyarthe granthilAmu parvavatISu / viSamAkhityarthaH / sidhmAditvAlac / prabahatItyatra 'prAdvahaH' iti parasmaipadam / 'kulyA syAtkR 1. 'lakSmaNa:-(dRSTvA)' iti pAThaH. 2. 'prasava' iti pAThaH. 3. 'rAmaH' iti keyucitpustakeSu nAsti. 4. 'ityubhau' iti pATaH. 5. 'tIvratarA jalaveNI' iti pAThaH, For Private and Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| rAmaH-vatsa, sAdhu dRSTam / AlavAlavalayeSu bhUruhAM mAMsalastimitamantarAntarA / keralIcikurabhaGgibhaGguraM sAraNISu punarambu dRzyate // 25 // tadehi / bhagavatI kauzikImAlokayantau muhUrtamAtramAtmAnaM punIvahe / (parikramyAvalokya ca / ) kvacitsAMkAmiko'pi vizeSo naisargikamatizete / tathA hi| jaDavacchasvAduprakRtirupahUtendriyagaNo guNo yadyapyAsAmayamayutasiddho vijayate / tathApyutkarSAya sphurati saritAmAzramasadA midAnI vAnIradrumakusumajanmA parimalaH // 26 // lakSmaNaH-Arya, purastAdanukauzikItIramAlokaya / trimA sarit' ityamaraH / rAmo'tiramyatvena lakSmaNavacanamanuvadati-AlavAleti / ambu pAnIyaM sAraNISu svalpanadISu / yadvA sAraNyo jalapravAhikAstAsu / punadRzyate / kIdRzam / keralI keraladezajAtA strI tasyAzcikurabhaGgiH kezakuTilatA tadvadbhaGguraM svataH kuTilam / keraladezastrINAM cikurAH kuTilA bhavantIti prsiddhiH| bhUruhAM vRkSANAmAlavAlavalayeSu vRkSamUlajaladhArakasamUheSvantarAntarA madhye madhye mAMsalaM pracuram / sidhmAditvAc / stimitaM nizcalaM ceti krmdhaaryH| 'svalpanadyAM ca sAraNI' iti vizvaH / 'AlavAla: sthito mUle vRkSasya jaladhArake' iti ca / kauzikI nadIbhedam / punIvahe pavitrIkurvaH / sAMkrAmika AgantukaH / naisargikaM svAbhAvikam / ubhyorpydhyaatmaadisvaahaa| atizete'bhibhavati / sAMkrAmiNa naisargikasyAbhibhavopapAdanArtha naisargika rUpamAha-jaDeti / AsAM saritAM nadInAmayuta siddhaH pRthaksiddhaH / 'yu mishrnne'| yutaM militaM na yutamayutam / yadvAyutasiddhaH svAbhAviko guNo yadyapi vijayate / pratyakSaviSayIbhavatItyarthaH / kIdRzaH / jaDakhacchasvAduprakRtibhUtaH khabhAvabhUto yasya guNasya sa tthaa| tena jalatvaM svacchatvaM khAdutvaM ca lbhyte| ata evopahUta aahuutH| AkRSTa iti yAvat / indriyagaNo yena sa tthaa| idAnImupapAdyamAha-tathApi vetasavRkSapuSpajanmA parimalo gandha AzramasadAmAzramAzritAnAmutkarSAya prakarSAya sphurati / AzramasadAmiti 'satsUdviSa-' iti vip / 'zItavAnIravaJjulAH' ityamaraH / 'vimardotthe parimalo gandhamAtre'pi dRzyate' iti vizvaH / anu samIpe / avalokanakriyApekSasamudAyavAkyArthasyAtra 1. 'dRSTam / aho' iti pAThaH. 2. 'kauzikIbhagavatImavalokayantau muhUrtam' iti pAThaH. 3. 'punImahe' iti pAThaH. 4. 'naisargikamadhikam' iti pAThaH. 5. 'pazya' iti pAThaH. 6. 'zrayati' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 2 aGkaH] www.kobatirth.org anargharAghavam / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tairmedhAjananatratapraNayibhirvyUhairbahUnAmiyaM siktA nityavasantavibhramavatI ramyA palAzAvalI / etasyAM hariNAripANijasRNizreNizriyaH korakA gopAyanti tapovanaM vanakarikrIDAkarAkarSaNAt // 27 // ( nepathye ) rAmabhadra, kiyacciramavalokanena kRtArthIkriyante tapovanavihArabhUmayaH / saMprati ha pariNamayati jyotirvRttyA yajUMSi rucAM patiH kimapi zeminaH sAvitrAkhyaM rahasyamupAsate / gururayamanuSThAsyanmAdhyaMdinIM savanakriyA miha makhavidhau nedIyAMsaM bhavantamapekSate // 28 // - 77 For Private and Personal Use Only karmatA kecittu anukauzikItIramiti kriyAvizeSaNam / yadvAnuzabdena saha kauzikI - tIrapadasya 'anuryatsamayA' ityavyayIbhAve saptamI / ' tRtIyAsaptamyorbahulam' ityam / idAnImacetanAnAmapyaniSTajanakAdrakSakatvena cchalato munInAM tapaHprabhAvamAha -- tairiti / iyaM palAzAvalI palAzavRkSazreNI ramyA | astIti zeSaH / kIdRzI / bahUnAM munizi zUnAM vyUhaiH samUhaiH siktA / ata eva nityaM sarvadA vasantasya RtuvizeSasya vibhramo vilAso viziSTo vA bhramastadvatI / kimartha taiH palAzAvalI sicyata ityata Ahameveti / 'dhIrdhAraNAvatI medhA' ityamaraH / medhAjananAkhyaM vrataM chandogabrahmacAribhiH kriyate / tatra jalena palAzamUlasecanaM kriyata iti samAcAraH / etasyAM palAzAvalyAM korakAH kalikA vanakariNAM vanahastinAM krIDayA yatkareNa sthUlahastena karSaNaM tasmAttapovanaM gopAyanti rakSayanti / 'gupU rakSaNe' 'gupUdhUpa - ' ityAdinAyaH / rakSaNakAraNaM kalikAvizeSaNamAha -- hariNAreH siMhasya ye pANijA nakhAsta eva sRNizreNyaGkuzapatistadvacchrIH zobhA yAsAM tAstathA / 'vyUhastu balavinyAse nirmale vRndatarkayoH' iti dharaNiH / 'aGkuzosstrI sRNiH striyAm' ityamaraH / 'kalikA korakaH pumAn' iti ca / prastutayajJarakSAmapahAyAprastute'tyantAsaktiM rAmabhadrasyAzakya rasAntarAya zunaHzephaH prerayati - nepathya ityAdi / ayameva cUDikAnAmAlaMkAraH / tathA ca bharataH -' - 'antarjavanikAsaMsthaiH sUtamAgadhavandibhiH / arthopakSepaNaM yaddhi kriyate sA tu cUDikA // ' iti / kRtArthaH kRtaprayojanaH / vihAraH krIDA / parItyAdi / rucAM patiH sUryo jyotirvRttyA jyotIrUpatayA yajUMSi pariNamayati / pariNatAni karotItyarthaH / madhyAhne yajurmayatvAdA 1. ' yaminaH' itiH. 2. 'adhiSThAsyan' iti pATha:.
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyamAlA / rAmaH-(azrutamabhinIya sAnurAgam / ) vairAMstrInabhiSuNvate vidadhate vanyaiH zarIrasthitI raiNeyyAM tvaci saMvizanti vasate cApi tvacastAravIH / tatpazyanti ca dhAma nAbhipatato yaccArmaNe cakSuSI dhanyAnAM virajastamA bhagavatI caryeyamAhlAdate // 29 // (nepathye punastadeva paThyate / ) rAmaH--(zrutvA sasaMbhramamUrdhvamavalokya ca / ) kathaM ga~ganamadhyamadhyArUDho nidAghadIdhitiH / vatsa, tadehi / yajJavATamadhiSThAya krameNa kRtAhnikasya bhabhagavataH kauzikasya pratyanantarIbhavAvaH / (iti parikAmataH / ) dityasya / 'RGmayaH prAtarAdilo madhyAhne ca yajurmayaH / sAyaM sAmamayazceti trayImaya udAhRtaH // ' iti purANam / ata evAgre vakSyati--'etatrayImayaM jyotirAdityAkhyaM nimajjati' iti / zamino munayaH / sAvitrAkhyaM sAvitrI madhyAhnasaMdhyA tasyAH saMbandhi sAvitraM tena tadAkhyA yasya tat / yadvA savitRdevatAkaM sAvitranAmadheyaM vA rahasyaM tattvam / mantramiti yAvat / upAsate / sevanta ityarthaH / ayaM gururvizvAmitro makhavidhau yajJavidhau madhyaMdinabhavAM savanakriyAM snAnavyApAramanuSThAsyan / anuSTAnaM kartumiti yAvat / tumartha laT / bhavantaM rAmabhadraM nedIyAMsaM nikaTasthamapekSate / 'savanaM tvadhvare snAne' iti vizvaH / 'rahastattve rase guhye' iti ca / nedIyAMsamiti 'antikabADhayornedasAdhau' iti nedAdezaH / AzramavaicitryadarzanAsaktamanAH punarAzramamevopavarNayati--vArAniti / dhanyAnAmiyaM virajastamA vigtrjstmogunnaa| sAttvikItyarthAt / caryA kRtiraahaadte| sukhayatItyarthaH / hAdI sukhe ca' / yadvApathasthitizcaryA / 'caryA tvIryApathasthitiH' ityamaraH / Iryate guroH zAstrasyopAsanayA jJAyata IryA / tasyAH panthA upAya iryApathaH / tatra dhyAnadhAraNAyupAye yA sthitiravasthAnaM parivrAjakAdInAM sA caryAzabdavAcyA / caryAsvarUpamAha-bArAniti / ete / dhanyA ityarthAt / trInvArAnvyApyAbhipuNyate khAnti / vArAnityatyantasaMyoge dvitIyA / vanyaiH phalamUlAdibhiH zarIrasthitIH prANarakSA vidadhate kurvanti / aiNeyyAmeNI hariNIbhedastadvikArabhUtAyAM tvaci saMvizanti sherte| tAravIstaruvikArAstvaco vasate paridadhati / yacca dhAma tejazcArmaNe carmamaye cakSuSI nAbhipatato na gacchatastaddhAma pazyanti / samAdhikharUpacakSuSA paramAtmasvarUpaM tejaH pazyantItyarthaH / 1. 'azrutim' iti pAThaH. 2. 'trInvArAn' iti pAThaH. 3. 'tvacaM tAravIm' iti pAThaH. 4. 'virajantamA' iti pAThaH. 5. 'tathaiva' iti pATa:. 6. keSucitpustakeyu cakAro nAsti. 7. 'gaganamadhyArUDhaH'; 'gaganamadhyamArUDhaH' iti pATa:. 8. 'vatsa' iti kvacinnAsti. For Private and Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 aGkaH) anargharAghavam / lakSmaNaH--(sarvato dRSTvA / ) Arya, uddAmAmaNidyutivyatikaraprakrIDadopala___jvAlAjAlajaTAlajAGgalataTIniSkUjakoyaSTayaH / bhaumopmaplavamAnasUryakiraNakrUraprakAzA dRzo rAviSkarma samApayanti dhigamUrmadhyAhnazUnyA dizaH // 30 // antikatamA ceyaM yajJavATabhUmiH / tadetadeva nyagrodhacchAyAmaNDapamaiMdhyAsInA RtvijaH pratyavekSAmahe / galitayauvane punarahani bhagavantaM drakSyAvaH / aiNeyyAmiti 'eNyA DhaJ' iti vikAre DhaJ / vasata iti 'vasa AcchAdane' / 'AtmanepadeSvanataH' iti jhsyaataadeshH| tAravIriti tarovikAraH / aN / 'orguNaH' / 'TiDANaJ-' iti TIp / cArmaNe iti carmaNo vikAraH / tasya vikAraH' ityaN / 'koze Tilopo vaktavyaH' iti niyamAtkozAdanyatra TilopAbhAvaH / sasaMbhramaM sAdaramityarthaH / mAmapi kauziko'pyapekSata iti bhAvaH / vATo mArgo'gnivauM / adhiSThAyAzritya / ahnA divasena nivRttamAhnikam / 'tena nivRttam' iti ThaJ / 'ahnaSTakhoreva' iti niyamAhilopAbhAvaH / 'alopo'naH' ityalopaH / pratyanantaraH saMnihitaH / madhyAhnasaMcArasyAtiduHkhajanakatayA kSaNaM chAyAmAzrayitumanA gurukAryAnurodhena rAmaM chAyAzrayaNAnutkaNThitamAlokya sAkSAdvaktumazakyatayA madhyAhnavarNanenArthAdvizrAmaM kartumAha-uddAmeti / dhikaTe nindAyAM vaa| amUmadhyAhne zUnyA dizaH / madhyAhne khalvAtapabhayAjanasaMcArAbhAvAt / dRzozcAporAviSkAviSkAraH / prasaraNamiti yAvat / samApayantyapaharanti / kvacit 'AyuSkarma' iti pAThaH / tatra praanndhaarnnsaamrthymityrthH| kacit 'madhye'di zUnyA dizaH' iti pATaH / bhagavataH sUryasyAtyantatejaHprasaraNAcakSustejo na prasarati / sauratejasaivAbhibhUtatvAt / uddAmA prabalA yA AmaNidyutiH sUryadIdhitistasyA vyatikaraH saMbandhaH samUho vA tena prakrIDanyo'pilaH sUryakAntamaNistasya jvAlAjAlena jaTAleva jaTAlA jAGgalataTI nirjaladezastatra niSkUjo niHzabdo'thavA niHzeSeNa zabdayogI koyaSTiSTihibhaH 'koNTADAvuka' iti prasiddho jalapakSI yAsu taadRshaaH| bhUmyA ayaM bhaumaH USmA tApastatra plavamAnA bhramanto ye sUryakiraNAstaiH krUraH kaThinaH prakAzo yAsu tAstathA / jaTAleti 'jaTAghaTAkaTAkAlAH kSepe' lac / 'uddAmo bandhurahite svatantre ca pracetasi' iti medinIkaraH / 'AmaNistaraNimitraH' ityamaraH / 'jaGgalaM nirjalasthAnam' iti dharaNiH / 'krUrastu kaThine ghore' iti ca / madhyamahno ma 1. 'nirUpya' iti pAThaH. 2. 'sUrakiraNa' iti pAThaH. 3. 'yajJabhUmiH / tadetanyagrodha' iti pAThaH. 4. 'adhyAsInAnRtvijaH' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| rAmaH-evamastu / (iti parikramya nATyenopavizataH / ) lakSmaNaH-(pArzvato'valokya / ) Arya, madhyevyoma krIDayitvA mayUkhAnbhAnorbimbe lambamAne krameNa / khairaM khairaM mUlataH pAdapAnAM pazya cchAyAH kazcidAkarSatIva // 31 // rAmaH--(samantAdavalokya / ) vatsa, madhyaMdinamatikrAntamiti dinamapyatikrAntameva / paizya / gaganazikharamudayAdreradhirUDhAH kaSTamarkarathaharayaH / astamahIdharamadhunA jhaTiti sukhenAvarohanti // 32 // lakSmaNaH-Arya, nUnamadya rakSAMsi parApatipyanti / yadayamadhvaravedikAsaMnidhAnaM te zunaHzephamukhena bhagavAnupAdhyAyaH prazAsti / dhyAhnaH / 'rAjAhaHsakhibhyaSTac' / 'aho'ha etebhyaH' ityahAdezaH / madhyAhne zUnyA iti saptamIsamAsaH / nyagrodho kTaH / nyagrodhacchAyaiva maNDapa iti rUpakam / yadvA chAyAyAM maNDapaH / 'nyagrodho bahupAdvaTaH' ityamaraH / ciravilambena kAryAtipAtamAzayAparizrameNa kauzikasakAzamAzrayitumucito'yaM samaya ityarthAdAha-madhyevyometi / vyomno madhye madhyevyoma / 'pAre madhye SaSThyA vA' ityavyayIbhAvaH / mayUkhAnkiraNAnkIDayitvA / prasArayitveti yAvat / bhAnoH sUryasya vimbe maNDale krameNa lambamAne sati khairaM svairaM mandamandaM pAdapAnAM vRkSANAM mUlato mUlAtkazcicchAyA AkarSatIva / yathA ko'pyAkarSati tathA chAyA vardhata ityarthaH / pazyetyatra vAkyArthasya krmtaa| 'chAyA syAdAtapAbhAve' iti vizvaH / dinaM madhyaM madhyAvacchinnam / yadvA madhyaMdinamityatra madhyazabdAnmadinpratyaya auNAdikaH / dinamapyatikrAntameva / madhyaMdinAtikramaNasya bahusamayasAdhyatvAttasminnatikrAnte dinamapyatikrAntamiti bhAvaH / lakSmaNatAtparyamavagamyArthAttatrAnumatimAha-gaganeti / arkarathaharayaH sUryasyandanAzvA udayaparvatAdgaganazikharaM zikharAkAraM gaganam / yadvA gaganazabdenAtyuccapradeza ucyate / tasya zikharamagramadhirUDhAH / kaSTaM yathA syAdevam / UrcagamanasyAzakyasAdhyatvAt / adhunA saMprati jhaTiti zIghramastamahIdharamastaparvataM sukhenAvarohanti / adhogamanasya suzakatvAt / kvacit 'jhagiti' iti pAThaH / tatrApi drutamityarthaH / 'drAgjhaTitya jasAhAya sAGmaGgha sapadi drutam' ityamaraH / 'harizcandrArkavAtAzva-' ityAdi vizvaH / 'zikharo'strI zailazRGge drumAgre zakalAgrayoH' iti medinIkaraH / parApatiSyantyAgamiSyanti / upAdhyAyaH kauzikaH / 1. 'tathAhi' iti pAThaH. 2. 'lakSmaNa:-(saharSam / )' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 aGkaH] anardharAghavam / rAmaH-(saroSAhaMkAram / ) vatsa, yadyevaM syAt kalpAntakarkazakRtAntabhayaMkaraM me niSpranataH kratuvighAtakRtAmamISAm / nIrAkSasAM vasumatImapi kartumadya puNyAhamaGgalamidaM dhanurAMdadhAtu // 33 // lakSmaNa:-(vihasya / ) kathaM rajanIcaracakravinAzotkaNThAvisaMsthulamAryahRdayamadIrghadarzinaM bhaigavantaM kauzikamapi saMbhAvayati / avidyAvIjavidhvaMsAdayamArSeNa cakSuSA / kAlau bhUtabhaviSyantau vartamAnamavIvizat // 34 // rAmaH-kirNIcyate tatrabhavAnvizvAmitraH / prajJAtabrahmatattvo'pi svargIyaireSa khelati / gRhasthasamayAcAraprakrAntaiH saptatantubhiH / / 35 // prazAstyAjJApayati / lakSmaNasya rakSaHparApatanabhItimAzaya tAmapanetuM rakSovadhe khaprAgalbhyamAha-kalpAntati / mamedaM dhanurvasumatImapi nIrAkSasAM rakSaHzUnyAM nirgatAH palAyitA rAkSasA yasyAM tAdRzIM kartum / puNyaM ca tadahazceti karmadhArayaH / puNyAhaM rakSomaraNadinam / 'puNyasudinAbhyAmahaH' iti napuMsakatvam / tatra maGgalaM zubhakarmAdadhAtu / na kevalaM laGkAm , api tu bhUmimAtramapItyaperarthaH / yadvA puNyAhaM janmadinasukharAtrikAtsavadinaM tatra maGgalaM yatkriyate tatpuNyAhamaGgalapadenocyate / yasya ca tatkriyate sa satatamabhyudayI bhavati / tathedamapi mama dhanurbhavatviti bhAvaH / mama kIdRzasya / RtuvidhAtakRtAmamISAM rAkSasAnAM niSpranato yajJanAzakAnmArayataH / amISAmityatra 'jAsiniprahaNa-' ityAdinA karmaNi SaSThI / dhanuH kIdRzam / kalpAnte pralaye yaH karkazaH kaThinaH kRtAnto yamastadvadbhayaMkaraM bhISaNam / 'meghartibhayeSu kRtraH' iti khac / 'kRtAnto yamunAbhrAtA zamano yamarAjyamaH' ityamaraH / yadyevaM syAditi rAmabhadravacanaM tarkamukhaM vibhAvyAha-kathamiti / cakraM samUhaH / visaMsthulaM viparyastam / adIrghadarzinamapaNDitam / saMbhAvayati bodhayati / 'dUradarzI dIrghadarzI dhIraH' ityamaraH / tattvajJAnitvamasya sthApayatiavidyeti / ayaM vizvAmitro'vidyAyA mithyAjJAnasya bIjaM kAraNaM pApaM tasyAbhAvAdArSaNa dhyAnarUpeNa ckssussaa| yadvA vedajanitAdhyAtmajJAnena / 'RSide munau tattve' iti vishvH| bhUtabhaviSyantAvatItAnAgatau kAlau vartamAnaM kAlamavIvizatpravezitavAn / bhUtaM bhaviSyantaM 1. 'AdadhAti' iti pAThaH. 2. 'cakra' iti kvacinnAsti. 3. 'bhagavantam' iti kvacinnAsti. 4. 'vatsa, kimucyate tatrabhavAnkauzikaH / tathA hi' iti pAThaH. ana08 For Private and Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyamAlA api ca / ArdIkRto vinayanamramahendramauli mandAradAmamakarandarasairivAyam / prakrAntakuNDalitanUtanabhUtasarga straizaGkavaM caritamadbhutamAtatAna // 36 // lakSmaNaH-(puro'valokya / saharSam / ) AbhiradhvaracaryAbhiH zrautamartha kRtArthayan / aye kulapatiH so'yamita evAbhivartate // 37 // (tataH pravizati dIkSitaveSo vishvaamitrH|) rAmaH-(nirvarNya / sabahumAnam / ) vatsa lakSmaNa, pazya / karmaNaH zrUyamANasya vyaJjanairadhikojjvalAm / tapastejomayIM lakSmImadya puSNAti me guruH / / 38 // va kAlamayaM vartamAnakAlamiva dhyAnena pazyatItyarthaH / avIvizaditi 'viza pravezane / NyantAlluG / [prajJAteti / ] brahmAdhyAtmatattvasvarUpam / yadvA cidAnandarUpaM jJAnam / svargIyaiH khargahitaiH / 'tasmai hitam' iti chaH / yadvA vargaphalakaiH / khelati krIDati / samayo vyavahAraH kAlo vA / AcAraH kriyA pracAro vA / prakrAntairArabdhaiH / saptatantubhiryajJaiH / jJAtabrahmatattvasyApi vizvAmitrasya yadgRhasthAcaraNIyayajJAcaraNaM tatkIDaiveti bhAvaH / 'saptatanturmakhaH kratuH' ityamaraH / 'tattvajJAnitve cAsya sRSTayAdikAritvaM pramANamAha-ArdrAkRta iti / eSa vizvAmitrastraizaGkavaM trizaGkusaMbandhyadbhutamAzcaryakAri caritamAtatAna vistArayAmAsa / vinayena namro yo mahendrastasya maulau yanmandAradAma devatarupurUpamAlA tasya makarandarasairivAIkRtaH / ivazabda utprekssaayaam| dayayA stimita ityrthH| ata eva prakrAnta upakrAntaH / kuNDalitaH saMkocitaH / anayoH karmadhArayaH / nUtanabhUtasa! lokasRSTiyena tAdRzaH / 'pazcaite devataravo mandAraH pArijAtakaH' ityamaraH / 'makarandaH puSparasaH' ityapi / traizaGkavamityaN / 'orguNaH' / 'nAsUcitaM vizetpAtram' ityAdibharatavAkyAdvizvAmitrapravezaM sUcayitumAha-Abhiriti / zrotaM vedoktamarthamabhidheyaM yAgAdi kRtArthayan / satyApayannityarthaH / ziSTAcAro hi tanna prmaannmityaashyH| akasmAdanAkalitAkalane ayezabdaH / ita eva / atraiva tiSThatItyarthaH / yajJAdau kRtasaMkalpAdiniyamo dIkSitaH / pazya / vizvAmitramiti shessH| vizvAmitramatimRdumUrtimAlokya lakSmaNasyAvajJA mA jAyatAmiti tasya stutimAha-karmaNa iti / me mama gururvizvA 1. 'sakautukam' iti pAThaH. 2. 'khAbhiH' iti pAThaH, For Private and Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 aGkaH] anargharAghavam / vishvaamitrH-(prikraamnshrssm|) hanta / kRtakRtyaprAyamAtmAnaM pazyAmaH / ytH| nirvRtto bahu tAvadadhvarabhujAmAtarpaNo'yaM vidhi yAdena samaM suketuduhitA cAcaiva ghAniSyate / pANaukRtya punarvRSadhvajadhanurbhaGgaikazulkAM vadhUmaikSvAke surakAryadikSu calati svAsthyaM vidhAtAsmahe / / 39 / / (raamlkssmnnaavutthaayopsrptH|) vizvAmitra:-(rAmamaticiraM nirvarNya sasnehakautukam / ) eSa vaihArikaM veSamAdadhAno dhanurdharaH / tattvamAntaramasmAkamamRtairiva limpati // 40 // ubhau-(upmRty|) bhagavan , dAzarathI rAmalakSmaNAvabhivAdayete / mitraH zrUyamANasya zrutipratipAditasya karmaNo vyaJjanaizcikairekabhuktAdibhiradhikojjvalAM tapastejomayIM lakSmI puSNAti / hanta harSe / vizvAmitro nirvRttatAmeva sphuTayanrakSovadhaM sUcayati-nirvRtta iti / adhvarabhujAM devAnAmAtarpaNastRptiheturvidhirbahu yathA syAdeva tAvannivRttaH / kiMcidavazeSayitumastIti hRdayam / tAvacchabda upakrame'vadhAraNe vA / adyaivaM suketuduhitA tATakA dAyAdena sutena sapiNDena vA saha ghAniSyate maaryitvyaa|raambhdrdvaareti zeSaH / karmaNi laT / ciNvadiT / nanu tAdRkkaThinakarmaNi rAmabhadraH kathaM pragalbhata ityAzaya tatpravRttyaupayikaM rUpaM sUcayannAha-pANaukRtyeti |mhaadevdhnurbhngg evaikaM zulkaM paNo yasyAstAdRzIM vadhU sItAM pANaukRtya vivAhya surakAryadikSu / surakAryArthI dizaH surakAryadizaH / zAkapArthivAdiH / tA dakSiNAH / tatra rAvaNavadhAt / dakSiNadiza ekatve'pi tatra pradezabahutvAdbahuvacanam / tatra aikSvAke rAme calati bhramati sati svAsthyaM vidhAtAsmahe kariSyAmahe / calatItyatra taDo'nityatvAtparasmaipade zatari sati saptamIyam / yANaukRtyeti 'nityaM haste pANAvupayamane' iti vibhaktipratirUpakasya gatisaMjJAyAm 'kugatiprAdayaH' iti samAsaH / 'AtarpaNaM prINane syAt' iti medinIkaraH / 'dAyAdastu bhavetpuMsi sapiNDe tanaye'pi ca' iti ca / 'zulkaM ghaTAdideye syAtpaNe ca' ityAdi / eSa iti / eSa rAmo mamAntarbhavamAntaram / tattvaMpadArtho mnH| yadvAntaraM hRdayaM tattvaM yathArtha yathA syAdevamamRtairiva limpati / atyantAbhISTakriyAkAritvAdyathAmRtairlipyate tathA karotItyarthaH / kIdRzaH / vaihArikaM vanavihAre vanabhramaNe sAdhuM veSamAkAramAdadhAnaH / vaihA 1. 'kRtakRtyamivAtmAnaM pazyAmi' iti pAThaH, 2. 'yataH' iti kvacinnAsti. 3. 'dhanuva'saika-' iti pAThaH. 4. 'aticirAya' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 84 kaavymaalaa| vizvAmitraH-(AliGgaya / ) vatsau, kimanyadAzAsmahe / yuvAbhyAmabhinivRttayogakSemasya vajriNaH / aizvaryaprakriyAmAtrakRtArthAH santu hetayaH // 41 // (ubhau tUSNImadhomukhau staH / ) vizvAmitra:-(vihasya / ) vatsau, samantAdupazIlito'yaM sNniveshH| kaiccidasmadIyAstapovanabhUmayo ramayanti vAmupasnehayati vA gArhasthyamRSINAm / ubhau-(saprazrayam / ) bhagavan , ramyametadaramyaM vA kaH paricchettumarhati / kiM tu dvayAtigaM cittamadya nau pazyatorabhUt // 42 // (iti sarve yathocitamupavizanti / ) vizvAmitra:-(sAkUtasmitam / ) vatsau, iha vaneSu sa kautukavAmano muniratapta tapAMsi purAtanaH / tamiva vAmavalokya tapasvino nayanamadya manAz2udamImilan / / 43 // (ubhau muhUrtamunmanIbhavataH / ) rikamiti tatra kuzala ityarthe ThaJ / AzAsmaha AziSaM ddmH| 'AGaH zAsu icchaayaam| yuvAbhyAmiti / vajriNa indrasya hetayo'strANyaizvaryaprakriyAmAtre kRtArthAH kRtaprayojanAH santu / dhvaMsanIyavirahAt / prakriyAdhikAraH paricchedaH pratiSThA vA / mAtramavadhAraNe / kIdRzasya / yuvAbhyAM kartRbhUtAbhyAmabhinivRttaH kRto'dhikarUpatvAptiryoga: pUrvarUpApracyavaH kssemH| yadvA yogo havirAdyapUrvalAbhaH kSemaH pratyavAyazUnyatA yasya tAdRzasya / 'yogo dhyAne'pUrvalAbhe' iti dharaNiH / 'hetiH syAdAyudhajvAlAsUryatejaHsu yoSiti' iti medinIkaraH / tUSNIM maune / 'maune ca tUSNIM tUSNIkAm' ityamaraH / upazIlito'vagAhitaH / saMnivezo vanam / prkRtvaat| RSINAM gArhasthyaM gRhasthatvam / kartR / vAM yuvAm / karmabhUtau / upasnehayati prINayati / gArhasthyamiti brAhmaNAditvAtSyaJ / gurugauravAdAzramaM stauti-ramyamiti / dvayAtigaM rajastamaHzUnyam / sattvaikaniSTamityarthaH / nau aavyoH| SaSThIdvivacane rUpam / utsAhavardhanAya janmAntarIyaM saMskAraM rAmalakSmaNayoruddhodhayannAhaiheti / sa purAtano munirihAzrame vaneSu tapAMsyatapta kRtavAn / kIdRzaH / kautukena 1. vihasya' iti pAThaH. 2. 'kvacit' iti pAThaH. 3. 'iti yathocitamupavizanti'; 'iti yathocitamupavizanti sarve' iti pAThaH. 4. udamIlayan' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 aGkaH] anargharAghavam / vizvAmitra:-(khagatam / ) aye, kimapyutsAhavardhanAya prAgbhavIyamanusmAritamantaHkaraNamanayoH / tadetAvadastu / anyataH prakSimApi / (pratyagavalokya prakAzaM saisaMbhramam / ) kathamudayagirikAzmIrakuGkamakedArasya prabhAtasaMdhyAlatAyAH prathamastabako gabhastimAlI hastAhastikayA kutUhalinIbhirdigaGganAbhirvAruNI yAvadupanItaH / (sanirvedaM ca / ) yAto'stameSa caramAcalacUDacumbI ___ paGkeruhaprakarajAgaraNapradIpaH / AH sarvataH sphuratu kairavamAH pibantu jyotsnAkarambhamudaraMbharayazcakorAH / / 44 // krIDayA vAmano vAmanarUpI / yadvA kautukajanako vAmanaH kautukavAmanaH / zAkapArthivAdiH / 'kautukaM kapaTe'pi syAt' iti koSAtkapaTena vAmana iti vArthaH / tamiva purANamunimiva vAM yuvAmavalokyopalabhya tapakhino'dya nayanaM locanaM manAkkhalpamudamImi. lanudamIlayanti sma / "kiMcidISanmanAgalpam' ityamaraH / unmanIbhavata unmanaskI bhavataH prAgbhavIyasaMskArodbodhena tattatkarmasmaraNAt / unmanIbhavata ityatra 'arurmanazcakSuzcetorahorajasA lopazca' iti vipratyayaH salopazca / prAgbhavIyaM pUrvajanmodbhavam / 'vRddhAcchaH' iti chaH / antaHkaraNaM manaH / prakSipAmi prerayAmi / pratyak pazcimataH / "digdezakAle pUrvAdau prAgudakpratyagAdayaH' ityamaraH / udayagirireva kAzmIro dezavizeSastajjAtaM yatkuGkumam / kuGkumasya kAzmIradeza evotpAdatvAt / tasya kedArasya kSetrasya / prabhAtasaMdhyAvizeSaNam / ajhllinggtyaanvyH| prathamastabaka AdyagucchaH / lohitatvAdvartulatvAcca / gabhastimAlI sUryaH / hastazca hastazca hastAhastikA / 'hAthI' iti prasiddhA / mayUravyaMsakAditvAtsamAsaH / 'ickarmavyatihAre' itIc / 'anyebhyo'pi dRzyate' iti dIrghaH / 'na sAmivacane' iti jJApakAtkhArthe kan / 'khArthikAH prakRtito liGgavacanAnyativartante' iti strItvam / 'hastAnuhastikayA' iti pAThe'nugato hasto'nuhastaH / zeSa samAnam / vAruNI pazcimA dik / 'kedAro'dau zive kSetre' iti medinIkaraH / 'vAruNI maNDadUrvAyAM pratIcisurayorapi' iti ca / 'syAdgucchakastu stabakaH' ityamaraH / vairAgyAdinA manaHkhedo nirvedH| nirvedameva sphorayati-yAta iti / eSa sUryo'staM yaatH| caramAcalasyAstaparvatasya cUDaM zirazcumbituM zIlaM yasya saH / 'jAto dhigeSaH' iti pAThe 1. 'kSipAmi' iti pAThaH. 2. 'sasaMbhramam' iti kvacinnAsti. 3. 'jAtaH sa eSaH' iti pAThaH. 4. cUlalambI' iti pAThaH. 5. 'saMprati' iti pAThaH. 6. 'jyotsnAM kaSAyamadhurAmadhunA cakorAH' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 86 ( sarvato'valokya 1 ) api ca / www.kobatirth.org 1. kAvyamAlA | ayamapi kharayoSitkarNakASAyamISadvisRmaratimirorNAjarjaropAntamarciH / madakalakalaviGkIkAkunAndI karebhyaH kSitiruhazikharebhyo bhAnumAnuccinoti // 45 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mantrasaMskArasaMpannAstanvadaudanvatIrapaH / etatrayImayaM jyotirAdityAkhyaM nimajjati // 46 // dhiG nindya eSa sUryazcaramAcalacUDacumbI jAta ityanvayaH / paGkeruhaprakaraH padmasamUhastasya jAgaraNe prakAzane pradIpa iva pradIpaH / AH sarvatra roSoktAvanAsthAyAM vA / 'AH sma - raNe'pAkaraNe kopasaMtApayorapi' iti medinIkaraH / sarvataH sarvatra kairavaM kumudaM sphuratu / zatroH sUryasyAbhAvAt / udaraMbharayaH kukSiMbharayazcakorAH pakSivizeSA jyotsnAkarambhaM candrikArUpadadhisaktukaM pibantu | amRtadIdhiterudayAt / udaraMbhaririti 'phalegrahirAtmaM rizva' iti cakArasyAnuktasamuccayArthatvAtsiddhyati / 'ubhau tvAtmaMbhariH kukSiMbhariH khodarapUrake' ityamaraH / 'site kumudakairave' iti ca / 'candrikA kaumudI jyotsnA' ityapi / 'karambho dadhisaktavaH' iti ca / ayamapIti / kairavasphuraNacakorajyotsnApAnApekSayApizabdaH / bhAnumAnsUryaH kSitiruhazikharebhyo vRkSAgrebhyo'rcisteja uccinoti vartulIkaroti / madakalA yA kalaviGkI caTakastrI 'gartula' iti prasiddhA / tasyAH kAkurdhvanibhedaH saiva nAndI vAdyabhedaH stutirvA tatkarebhyaH / arciH kIdRzam / kharayoSidgardabhI tasyAH karNavatkaSAyeNa raktamiva raktaM kASAyam / 'tena raktaM rAgAt' ityaN / arciSaH kaSAyatvaM kavisaMpradAyasiddham / yathA yazasaH zauklayam / ISatkicidvisRmaraM prasaraNazIlaM yattimiramandhakAraM tarevorNA bhruvorantarAvartakaM tadvajjarjaramantaritamupAntaM samIpaM yasya tattathA / yadvorNA zikhA / meSAdilomaprAyayA timirazikhayA jarjaramantaritamupAntaM samIpaM yasya / yadvA timiramevorNA yogyatvAtkRSNameSAhiloma tayA jarjaropAntam / 'UrNA meSAdilomni syAdAvarte cAntarA bhruvo:' iti medinIkaraH / 'UrNA meSAdilonyagre' iti zAzvataH / visRmareti 'sRghasyadaH kmarac' / ' kharaH syAttIkSNagharmayoH / gardabhe strI- ' ityAdi medinIkaraH / ' bhavenmadakalo matte' iti ca / 'caTakaH kalaviGkaH syAttasya strI kalaviGkikA' ityamara: / 'kAkuH striyAM vikAro yaH zokabhItyAdibhirdhvaneH' iti ca / mantreti / mantrasaMskAro mantrajanitasaMskAraH / mantramayatvAdAdityasya / udanvAnsamudrasta 'dRSTvA '; 'avalokya ca' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 2 aGkaH ] www.kobatirth.org anargharAghavam / rAmaH - (sarvato nirUpya / ) vatsa lakSmaNa, tApanaireva tejobhiH STanirvANamecakAH / dizo jAtAH pratIcI tu samudAcarati kramAt // 47 // kiM ca / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAMcidvibhrati bhUtimAzramabhuvo vaitAnavaizvAnarajvAlopaplavamAna dhUmavailabhIvibhrAntadigbhittayaH / zrUyante vaTavastRtIyasavanakhAdhyAya dIrghAnapi spardhAbandhamanoharaM prati muhuH khAndrAghayantaH kharAn // 48 // 87 syemA audanvatIH apo jalAni tanvatkurvat / trayI vedatrayam / mantramayAditi saMvandhenaiva mantrasaMskArasaMpannatvamapAmityAzayaH / tApanairiti / pratIcyanyA dizastApanairAdityasaMbandhibhiH kiraNaiH pluSTA dagdhA anantaraM nirvANA ata eva mecakAH zyAmA evaMbhUtA iva jAtAH / jvaladaGgArAdikaM nirvANe sati zyAmatvamApnotIti dhvaniH / tu punaH pratIcI pazcimA dik kramAtsamudAcarati pUrvarUpaM prApnoti / yadvA samudAcarati rAjate / yadvA dinAdvibhetItyarthaH / 'samudAcArastu zobhAyAM pUrvarUpe bhaye'pi ca' iti vizvaH / 'nirvANamastaMgamane' iti / 'kAlazyAmala mecakAH' ityamaraH / pruSTapuSToSitA dagdhe' iti ca / kAMciditi / Azramasya bhUmayaH kAMcidanirvacanIyAM bhUtiM zobhAM bibhrati dhArayanti / kIdRzyaH / vitAna saMbandhI yo vaizvAnaro vahnistasya jvAlayopalavamAno'dhikatAM gacchanyo dhUmaH sa eva valabhI saudhoparigraham / uccaistvena rUpakam / tatra vibhrAntA vizeSato bhramaM prAptA digbhittayo dikpradezA yatra tAstAdRzyaH / 'upo'dhike ca' iti sUtrAdupazabdasyAdhikArthatA | 'saudhopari kuTIM valabhIM viduH' iti zAzvataH / 'bhittiH kuDye pradeze ca ' iti dharaNiH / ' vitAno yajJavistAra -' iti vizvaH / vaTavo brahmacAriNaH zizavo'pi / zrUyanta / ihAdhArAdheyayorabhedopacArAvanizravaNameva vivakSitam / yathA mAghe - ' azrUyata pAJcajanyaH' iti / 'savizeSaNe hi vidhiniSedhau vizeSaNamupasaMkrAmataH' iti nyAyAdvizeSaNalAbhaH / kIdRzAH / spardhAnyonyajigISA tasyA bandhenAnubandhena manoharaM yathA syAdevaM prati muhurvAraMvAraM svAnkharAndrAghayanto dIrghIkurvantaH / 'priyasthira-' ityAdinA dIrghasya drAghAdezaH / kIdRzAn / tRtIyasavane snAne svAdhyAyena japena dIrghAnapi / 'svAdhyAyaH 3. ' vaDabhIvizrAnta 1. 'avalokya' iti pATha: . 2. 'dagdha --' iti pATha:. iti pAThaH * For Private and Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 88 www.kobatirth.org kAvyamAlA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizvAmitraH vatsa rAghava, unmuktAbhirdivasamadhunA sarvatastAbhireva svacchAyAbhirniculitamiva prekSyate vizvametat / paryanteSu jvalati jaladhau ratnasAnau ca madhye citrAGgIyaM ramayati tamaH stomalIlA dharitrI // 49 // lakSmaNaH - (sanirvedam / ) tejomayaM tamomayamanyatarasyAM tadeva dikcakram / kimapi vicitrA dhAtrA sRSTiriyaM bhuvanakoSasya // 50 // ( sarvato'lokya 1) cUDAralaiH sphuradbhirviSadharavivarANyujjvalAnyujjvalAni prekSyante cakravAkImanasi nivizate sUryakAntAtkRzAnuH / kiM cAmI zalyayantastimiramubhayato nirbharAhastamisrAsaMghaTTotpiSTasaMdhyAkaNanikaraparispardhino bhAnti dIpAH // 51 // syAjjape' ityamaraH / unmuktAbhiriti / tAbhireva svacchAyAbhiridAnIM sarvataH sarvatra niculitamiva pihitamivaitadvizvaM saMsAraH prekSyate dRzyate / mayA janairvA / kIdRzIbhiH / divasaM vyApyonmuktAbhirucchannAbhiH / dine saureNa tejasAbhibhUtAbhirityarthaH / divasa mityatyantasaMyoge dvitIyA / paryanteSu prAnteSu jaladhau samudre madhye ratnasAnau sumerau ca jvalati sati citrAGgI satIyaM dharitrI pRthivI ramayatitarAmatyartha ratimutpAdayati / kIdRzI / tamaH stomasyAndhakArasamUhasya lIlA vilAso yasyAM sA / ata eva citrAGgI / tamaHstomaratnasalilasaMbandhAcchayAma raktazvetatvasaMbhavAt / 'ratnasAnuH surAlayaH' ityamaraH / tejomayamiti / bhuvanakoSasya brahmANDasyeyaM dhAtrA sRSTiH kimapyanirvacanIyaM yathA bhavatyevaM vicitrAzcaryajanikA / kuta ityata Aha-tejomayamityAdi / anyatarasyAMzabdaH samuccaye vikalpe vA / tadeva dikcakraM tejomayaM tamomayaM ca / ekatastejomayamanyatastamomayamityarthaH / dhAtrA sRSTiriti 'ubhayaprAptau karmaNi-' iti karmaNyeva SaSThI / ataH kartari tRtIyA / 'vicitrA sUtrasya kRtiH pANininA' itivat / 'koSo jIve dhane koze' iti dharaNiH / cUDAratnairiti / viSadhara vivarANyujjvalanyujjvalAnyatyantojjvalAni dRzyante / kaiH / cUDAratnaiH / arthAtsarpANAmeva / kRzAnuragniH sUryakAntAnmaNivizeSAccakravAkI manasi nivizate pravizati / rAtrau cakravAkINAM viraheNa saMtApodayAt / kiM cAmI dIpA bhAnti 1. 'rAmabhadra' iti pAThaH. 2. 'tamastomanIlA' iti pAThaH 3. 'dhAtu:' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 aGkaH] anargharAghavam / rAmaH--(vilokya / ) vizvaM cAkSuSamastamasti hi tamaHkaivalyamaupAdhika prAcyAdivyavahArabIjavirahAddiGmAtrameva sthitam / gRhyante bhayahetavaH paTubhirapyakSAntarai ti ca dhvAntenAtighanena vastu vacasA jJAtaH khareNAmukaH // 52 // . kiM ca / ghanataratimiraghuNotkarajagdhAnAmiva patanti kASThAnAm / chiTairamIbhiruDubhiH kiraNavyAjena cUrNAni // 53 // zobhante / timiramandhakAraM zalyayanto nAzayantaH / kIdRzAH / ubhayata ubhayapArzve nirbharamatyarthaM yo'hastamisrodinarAtryoH saMghaTo milanaM tenospiSTAyAzcUrNitAyAH saMdhyAyA ye kaNasamUhAsteSAM parispardhinastulyAH / lohitatvAdutprekSA / 'tamisrA tAmasI rAtriH' ityamaraH / 'AzIviSo viSadharaH' iti ca / 'andhakAro'striyAM dhvAntaM tamisraM timiraM tamaH' ityapi / nivizata iti 'nervizaH' iti taG / ubhayata iti saptamyAM tasiH / andhakAraprAcuryamAha-vizvamiti / cAkSuSaM cakSurgrAhya vizvaM jagadastamastamitam / tirohitamiti yAvat / viSayasyAlokasahakRtacakSurgrAhyatvAt tamaHkaivalyamandhakAra eva kevalamasti / upAdhirvizeSaNaM tadbhavamopAdhikam / aupAdhiko yaH prAcyAdivyavahArastasya bIjaM kAraNamAdityastasyAbhAvAddiGmAtrameva sthitamasti / sUryopAdhinA hi praacyaadivyvhaarH| sUryopAdhiviziSTA dikprAcI, tadastamanopAdhiviziSTA dikpratIcItyAdirastyaupAdhiko vyavahAraH / sa copAdherAdityasyAbhAvAnnAsti / vastutastvekaiva dik / tathA ca kevalamekameva diksvarUpaM stymstiityrthH| sAmAnyato digavasthitA na tu prAcyAdirUpeNa / tathAtvenAgrahAditi bhaavH| akSAntaraistvagAdibhirbhayahetavo bhayakAraNAni padArthA gRhynte| bhayahetutvenetyarthaH / tathA hi rajjavaH spRSTA bhogitvena jJAyante / paTubhirapi viSayagrahasamathairapi / teSAM tamasAnabhibhavAt / cakSurmAtre hi tamaso'bhibhAvakatvam / tathApi rajaSu bhogijJAnaM tamomAhAtmyAditi bhAvaH / paTubhirapItyapirvirodhe / akSamindriyam / atighanena ca dhvAntenAndhakAreNa hetubhUtena vastu padArtho ghaTapaTAdirUpo vastutvena bhAti / na tu gha. TatvAdinA / yadvA vastu padArthoM vacasA bhAti / ayaM ghaTa ityAptavAkyena ghaTatvena jJAyate na cakSuSA / vareNa cAmuko jJAtanAmni prasiddhaH sarvaparyAyo devadattAditi upalabdhaH / tamaHprAbalyAcakSupAgrahaNAditi bhAvaH / jJAta ityatra 'jAtiH' iti pAThe vacasA sAdhAraNena zabdena / jAtirmanuSyatvAdikA / amuko devadattAdiH / vareNAsAdhAraNena bhAtIti sarvatrAnvIyate / amuka iti lokokti: sarvasAdhAraNI / anyAni tu pAThavyAkhyAnAnya sAratvAdupekSitAni / ghanatareti / kASThAnAM dizAM cUrNAnyamIbhiruDubhirnakSatrarUpaizchidai For Private and Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 90 www.kobatirth.org kAvyamAlA | (nepathye kalakalaH / ) (sarve sasaMbhramamAkarNayanti / ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( punastatraiva / ) nirmajjaccakSurantarbhramadati kapizakrUratArA narAsthi granthi dantAntarAlagrathitamavirataM jihvayA ghaTTayantI / dhvAnte'pi vyAttavaRjvaladanalazikhAjarjare vyaktakarmA nirmAntI gRdharaudrI divamupari parikrIDate tADakeyam // 54 // api ca / tretAgnikuNDapUraM ca varSanto rudhiracchaTAH / hiMsAH subAhumArIcamizrA naH parivRNvate // 55 // randhaiH kiraNavyAjena patanti / kIdRzAnAm / ghanataraM nibiDaM yattimiramandhakAraH sa eva. ghuNotro ghuNasamUhastena jagdhAnAM bhakSitAnAmiva / kASTAdau yo lagati kITaH sa ghuNaH / kASTaM dAru / kASThA dik / anyeSAmapi ghuNabhakSitAnAM kASTAnAM cUrNAni patantIti dhvaniH / ado jagdhyAdezaH / ' kASTaM dAru' ityamara: / 'dizastu kakubhaH kASTAH' ityapi / 'tArakAmyuDDu vA striyAm' iti ca / kalakala iti / zunaHzephaprabhRtInAmityarthaH / tADakAyAH krUrakarmAlokanAditi bhAvaH / 'kolAhalaH kalakala:' ityamaraH / nirmajjaditi / iyaM tADakAnAmnI rAkSasI uparyurdhvadeze AkAze parikrIDate / krIDAM karotItyarthaH / kIdRzI / nirmajjannimanIbhavat / koTararUpamiti yAvat / yaccakSustasyAntarmadhye bhramantya tikapizA krUrA durdarzA tArA netrakanInikA yasyAH sA / dantAntarAle dantamadhye grathitaM lagnaM narAsthigranthi manuSyAsno granthimavirataM vAraMvAraM jihvayA ghaTTayantI cAlayantI / andhakAre kathamevaM kurvANA dRzyata ityata Aha- vyAttaM vistIrNa yanmukhaM tatra jvalantI yAnalazikhA tayA jarjare dhvAnte'pyandhakAre'pi vyaktaM karma yasyAstAdRzI / gRdhrasyeva pakSibhedasyeva raudraM tIvratvaM yasyAM divi tAdRzIM divamAkAzaM nirmAntI kurvANA | 'AcchInadyornum' / parikrIData iti ' krIDosnusaMparibhyazca' iti taG / vyAtteti vyAGpUrvAddadAteH ktaH / 'aca upasargAttaH' / 'abhyantaraM tvantarAlam' ityamaraH / treteti / hiMsrA ghAtukA rAkSasA no'smAnparivRNvate veSTayanti / subAhumArIcAbhyAM mizrA militAH / yadvA mizrA: pradhAnAH / tathA ca subAhumArIca pradhAnA ityarthaH / tretAbhitrayaM tasya kuNDaM pUrayitvA / 'carmodarayoH pUreH' ityanuvartamAne 'varSapramANa UlopazcAsyAnyatarasyAm' iti vRSTipramANe Na 1. 'Akalayanti' iti pATha: 2. ' tatraiva bhoH', 'bho bhoH' iti pATha:: For Private and Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -2 aGkaH] anargharAghavam / vizvAmitraH - ( sAkUtam 1) kathaM tADakA / vatsa rAmabhadra, vidhAnamAnuzravikaM gRheSu naH pratiskirantI kimiyaM pratIkSyate / subAhumukhyaiH samamAtatAyibhirgRhANa cApaM nigRhANa tADakAm // 56 // rAmaH - (saghRNAtirekam / ) bhagavan, striyamimAm / - 91. (punarnepathye / ) abrahmaNyamabrahmaNyam / bhostAta vizvAmitra, paribhUyAmahe / prahIyatA - madhijyadhanvA dAzarathiH / rAmaH--(vihasya / nepathyAvalokitakena / ) bAlarSe zunaHzepha, muhUrta dhIro bhava / alaM klizitvA gurumalpako'yaM vidhistvadAjJaiva garIyasI naH / na kauzikasya tvayi dharmaputre putre madhucchandasi vA vizeSaH // 57 // mul / chaTAH samUhAn / 'agnitrayamidaM tretA' ityamara: / 'zarArurghAtuko hiMsra:' iti ca / vatsetyAdi / vatsa rAmabhadra, iyaM tADakA kathaM pratIkSyate kathaM kSamyate / kiMtu mAryatAmiti bhAvaH / no'smAkaM gRheSvAnuzravikaM vaidikaM vidhAnaM pratiskirantI nAzayantI / tasmAddhetoH zastraM gRhANa | subAhumukhyaiH subAhuprabhRtibhirAtatAyibhiH zastrapANibhiH samaM tADakAM nigRhANa / ghAtayetyarthaH / mukhya AdiH / prazaMseyam / 'AtatAyI vadhodyataH' / 'anido garadazcaiva zastrapANirdhanApahaH / kSetradArApahArI ca SaDete AtatAyinaH // ' iti smRtiH / pratiskirantItyatra 'hiMsAyAM pratezva' iti suT / striyamimAm / kathaM nigRhNAmIti zeSaH / 'abrahmaNyamavadhyoktau' ityamaraH / paribhUyAmahe vayaM paribhavaM prAprumaH / jyA maurvI / adhigatA jyA yatra tadadhijyam / IdRzaM dhanuryasya saH / 'dhanuSazca' ityanaG smaasaantH| yadvA dhanuH zabdasamAnArtho dhanvazabdastasya prayogaH / dhanuzcApau dhanvazarAsanakodaNDakArmukam' ityamaraH / kathamalpIyasi bhayahetAvamI vyAkulA ityAha-vihasyeti / mahaujasAM mahatyapi bhayahetau zauryAtizayAdbhavati hAsa iti svabhAvaH / bAlatvAdajJatvena saMbodhanam / tacchApamAzaGkya taM stuvaMstADakAvadharUpakarmaNi khazauryamapyAha - alamityAdi / guruM vizvAmitraM klizitvAlam / vRthA gururna klezanIya ityarthaH / ayaM tADakAvarUpo vidhirvyApAro'lpako'tyalpaH / alpArthe kan / strIvadhasya sukhasAdhyatvAt / no'smAkaM tavaivAjJA garIyasI / tavaivAjJayA mayA tADakAvadho vidheya iti For Private and Personal Use Only 1. 'sAzaGkamica'; 'sasaMbhramamiva' iti pAThaH 2. 'striyamimAM kathaM haniSye'; 'striyamimAM kathaM nigRhNAmi' iti pAThaH. 3. 'abrahmaNyaM bhoH' iti pAThaH.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 92 www.kobatirth.org kAvyamAlA / vizvAmitraH - vatsa, kRtamuttarottareNa / nanvayaM nedIyAnAzramopaghAtaH / lakSmaNaH - (savyathamiva / khagatam / ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mImAMsate kimAryo'yaM kauzike'pyanuzAsati / vAcameSAmRSINAM hi zAstramevAnuvartate // 58 // rAmaH - (svagatam 1) gurvAdezAdeva nirmIyamANo nAdharmAya strIvadho'pi sthito'yam / adya sthitvA zvo gamiSyadbhiralpairlajjAsmAbhirmIlitAkSairjitaiva // 59 // kiM tu / dIrgha prajAbhiratikautukinIbhirAbhirasminnakIrtipaTahe mama tADyamAne / , bhAvaH / garIyasItyatra guruzabdasya priyasthira-' ityAdinA garAdezaH / klizitvetyatra 'alaMkhalvoH -' ityAdinA ktvA / 'klizaH ktvAniSThayoH' itIT / 'na ktvA seT' iti kittvaniSedhe prApte 'mRDamRda - ' ityAdinA kittvam / dharmeNa hetunA putraH / yadvA dharmArthaM putraH / yadvA dharmapradhAnaH putro dharmaputraH / tasmindharmaputre tvayi madhucchandasyaurase vA putre kauzikasya na vizeSaH / tathA ca sarvathA tavAjJA kartavyeti bhAvaH / madhucchandA nAma vizvAmitrasyaiaurasaH putraH / nedIyAnsaMnihita: / ' antikabAdayornedasAdhau' ityantikazabdasyeyasuni rUpam / kathaM striyamimAM nigRhNAmIti rAmabhadrasya saMdigdhaM vacanamasahiSNoH kauzikAdatitrastasya lakSmaNasya savyathatvamiti mImAMsate vicArayati / api tu vicArayituM nArhatItyarthaH / ' mAnbadha - ' AdisUtreNa sandIrghazcAbhyAsasya / kauzike'pItyapirvirodhAbhAsasphoraNAya / nanvatipApajanakaM karma kathaM na vicAryata ityata Aha-vAcamiti / hi yataH zAstraM kartR, eSAM munInAmeva vAcamanuvartate'nudhAvati / munivAkzAsvArthAnnAtivartate / yathA zAstraM tathaivetyarthaH / 'pravRttirvA nivRttirvA nityena kRtakena vA / zabdena yenAdizyeta tacchAstramabhidhIyate // ' iti smRtiH / yadvA munInAM vAcamanulakSyIkRtya zAstraM vedo vartate pravartate vyavaharati / tAmevoddizya vedapravRtteH / gurvAdezAditi / nirmIyamANaH kriyamANaH / nanu bhavatu pApAbhAvastathApi raghUNAM strIvadhe lokalajjApi na bhavatItyata Aha-alpairiti / alpairbAlakairlajjA jitaiva / adyAsmiMstapovane sthitvA zvo gamiSyadbhiH / ata eva mIlitAkSaiH kRtAkSinimIlanaiH / akSNi lajjA saMkrAmata iti lokoktiH / zvaHzabdaAgAmidinavAcyavyayaH / 'hyo'tIte'nAgate'hi vaH' ityamaraH / dImiti / atikautukinIbhistADakAva dhena sAzcaryAbhirAbhiH prajAbhirjanairdIrghamatyartha mamA1.'kRtaM kRtamuttareNa'; 'kRtaM kRtamuttarottareNa' iti pAThaH 2. 'nirmAyamANa:' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 aGkaH anarAghavam / jyotirmayena vapuSA jagadantasAkSI lajiSyate kulagurubhagavAnvasiSThaH // 60 // . (nepathye / ) alamiSTvA makhAnmUrkhAH khaDgadhAreyamasti naH / adavIyAnayaM panthAH kharlokamupatiSThate // 61 // rAmaH-(zrutvA saroSaM sasaMbhramaM cotthAya savinayamaJjaliM bavA / ) bhagavaJjagatrayaguro gAdhinandana, dazarathagRhe saMbhUtaM mAmavApya dhanurdharaM dinakarakulAskandI ko'yaM kalaGkanavAGkuraH / iti nai vanitAmetI hantuM mano vicikitsate yadadhikaraNaM dharmasthIyaM tavaiva vacAMsi naH // 62 // sminnakIrtipaTahe strIvadharUpe tAGyamAne vAdyamAne sati bhagavAnvasiSThaH kiM tu lajjidhyate / mAmakInastrIvadharUpakarmazravaNAt / nanu kathamimaM vRttAntaM vasiSTho jJAsyatItyata Aha-jyotirmayena brahmamayena nakSatramayena vA vapuSA zarIreNa jagato'nte'pi pralaye'pi yaH sAkSI sAkSAdraSTA / yadvA jagato'ntasya catuHsamudraparyantasya sAkSI / draSTetyarthaH / sA. kSIti 'sAkSAgRSTari saMjJAyAm' itIniH / yadyapyutkarSabuddhyaiva lokena rAmacandrakRtatADakAvadhaprakAzanaM tathApi rAmasya strIvadhenApakarSabuddhirilakIrtipaTahatvena kIrtanam / vasiSThasya tADakAvadhajJAne prajAkRtaprakAzanaM na hetuH / tasya jyotirmayatvenaiva sakalagocarajJAnAzrayatvAt / kiM tu prajAkRtatadvadhaprakAzanaM vasiSThasya lajjAyAM hetuH / tathAhi mamApi yajamAnaraghukulasya strIvadhenApyutkarSaH prathata iti tasya lajjeti / nepathye ghAtukAnAM subAhuprabhRtInAM prathamaM yAganindAparaM svamArgapravartakaM vacanam / alamityAdi / he mUrkhAH / a. trApi pUrvavatktvA / kuto vRthetyata Aha-asmAkamiyaM khaDgadhArAsti / yajJAdhiketi bhAvaH / kuto'syA yajJAdhikyamata Aha-ayaM panthA adavIyAnsaMnihitaH khargalokamupatiSThata upasthito bhavati / 'upAddevapUjA-' iti saMgatikaraNe taG / nAnAGgai/hiprokSaNAvaghAtaphalIkaraNapuroDAzahomaprabhRtibhiryAgaH khalu niSpAdyate, tenApUrva janyate, tena ca kha! janyata iti varlokagamane vakraH panthAH / mama tu khaDgadhArApAtena zIghraM sa prApyata iti yAgenAlamiti bhAvaH / taduktam-'dvAvimau puruSau rAjansUryamaNDalamedinau / paribrADyogayuktazca yuddhe cAbhimukho hataH // ' iti / sasaMbhramaM sodvegamityarthaH / saMbhramastvarA vaa| tadeva sphoryti-dshrthetyaadi| dazarathagRhe saMbhUtaM mAM dhanurdharamavApya dinakaraku 1. 'sasaMbhramamutthAya'; 'saroSasaMbhramamutthAya' iti pAThaH. 2. 'bhagavanguro' iti pAThaH. 3. 'hi' iti pAThaH. 4. "enAm' iti pAThaH. 5. "dharmasthAnam' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyamAlA / (praNipatya nepathyAbhimukham / ) bhostapodhanAH, mA bhaiSTa / rajanicaracamUramUrapAsyannayamahamAgata eva raumacandraH / kuzikasutakuzAgratoyabindoridamanukalpamaveta kArmukaM me // 63 / / (iti dhanurAropayaniSkrAntaH / ) lakSmaNaH-(sAzaGkamAtmagatam / ) diSTayA kSAtreNa dharmeNa kaumAramapyazanyamAryasyAsIta / (nepathyAbhimukhamavalokya harSe nATayanprakAzam / ) bhagavankozika, paizya purastAdArye dhRtadhanuSi vAyavyAstravyatikaranirAlambanastADakeyaH prApto jIvanmaraNamasubhirvipramuktaH subAhuH / lamAskandayituM zIlaM yasya tAdRzaH ko'yaM kalaGkasya navo'GkaraH / ityanena prakAreNaitAM vanitAM striyaM tADakAM hantuM mama mano na vicikitsate / 'anyatrApi dRzyate' iti vAcanAt / na saMdegdhItyarthaH / 'guptikijhyaH san' / 'vicikitsA tu saMzayaH' ityamaraH / nanvevaMvidhe'pi strIvadharUpakarmaNi kathaM na saMdegdhIlyata Aha-yaditi / yadyasmAddheto!'smAkaM tavaiva vacAMsi dharmasthIyamadhikaraNaM dharmakriyApravartakamadhikaraNaM nirNayasthAnam / tathA ca dharmasthIyAdhikaraNena vizvAmitravacaso rUpaNam / tena yathAnyeSAM rAjJAM dharmasthIyAdadhikaraNAtpravRttirnivRttiA tathAsmAkamapi bhavadvaMcanAditi bhAvaH / rUpake bhinnaliGgatA bhinnavacanatA ca na doSaH / saubhAgyAdAnAt / 'yadadhikaraNaM dharmastheyam' iti pATe dharmasthAnamityarthaH / 'yadadhikaraNaM dharmazcAyam' ityAdipATho manoharo vistarabhayAna likhitaH / mA bhaiSTa mA bhItiM kurudhvam / 'jibhI bhye'| 'sici vRddhiH parasmaipadeSu' iti vRddhiH / rajanicareti / aymhmitytyntaahNkaare| rajanicarasenA apAsyanmArayiSyan / 'asu kSepaNe' / 'vartamAnasAmIpye vartamAnavadvA' iti bhaviSyati laT / divAditvAtdayan / kauzikasya kuzAgratoyabindoH zAntijalasyAnukalpaM pazcAtkalpaM gauNamidaM me kArmukaM dhanuraveta jAnIta / 'iN gatau' / sarve gatyarthI jJAnArthI iti zAbdikAH / yathA kauzikasya mantrasaMskRtakuzAgratoyabinduH zatrUnpAtayati tathA mamApIdaM dhanuriti bhAvaH / 'mukhyaH syAtprathamaH kalpo'nukalpastu tato'dhamaH' ityamaraH / AropayanadhijyaM kurvan / 'diSTyetyAnandane matam' iti bhAvaH / kaumAraM bAlyam / azUnyaM kRtikSamam / AsIdityatra 'AzaMsAyAM bhUtavaJca' iti laG / dhRtadhanuSItyatra 'dhanuSazca' ityanaG na bhavati / samAsAntavidheranityatvAt / satisaptamIyaM / vAyavyeti / ayaM tADakeyastADakApunaH subAhu - 1. 'nepathyAbhimukhamavalokya' iti pAThaH. 2. 'mA bhaiSTa tapodhanAH, mA bhaiSTa'; 'mA bhaiSTa bhostapodhanAH, mA bhaiSTa' iti pAThaH. 3. 'rAmabhadraH' iti pAThaH. 4. 'sotsAhazaGkamAtmagatam' iti pAThaH. 5. 'prakAzam' iti pustakAntare nAsti; 'saprakAzam' iti pATaH. 6. 'pazya pazya' iti pAThaH. 7. 'dhanuSi dhRte' iti pAThaH. 8. 'viprayuktaH' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 95 2 aGkaH] anargharAghavam / kRttonmuktA bhuvi ca karuNAzcaryabIbhatsahAsa___trAsakrodhottaralamRSibhidRzyate tADakeyam // 64 // vizvAmitra:-(vilokya / ) vatsa lakSmaNa, vismayena pramodena ca paravanto vayaM ne vAcAmadhIzmahe / vaktavyameva vA kimasti / na khalviyamadya. tanI vaH prtisstthaa| dikUlaMkaSakIrtidhautaviyato nirvyAjavIryoddhatA ste yUyaM raghavaH prasiddhamahaso yaiH so'pi devAdhipaH / bibhrANairasurAdhirAjavijayakrIDAnidAnaM dhanuH paulomIkucatrabhaGgaracanAcAturyamadhyApitaH // 65 / / vansanmaraNaM praaptH| zakta eva mArita iti bhAvaH / ata evAsubhiH praannairviprmuktstyktH| vAyavyAstrasya vAyudevatAkasyAstrasya vyatikareNa saMbandhena nirAlambana AdhArazUnyaH / tena mAraNAtpUrva kRttA chinnA pazcAdunmuktA tyaktA satIyaM rAkSasI taaddkaa| vadhasya strIviSayatvena karuNA, bAlenaiva mahArAkSasI tADakA saputrA mAritetyAzcaryam, tapovane'pi strIvadhAdvIbhatsaH, AH kathaM bhavatyA kRto yajJabhaGga iti hAsaH, tADakAM saputrAM naSTAmAkarNya rAvaNaH kiM karteti trAsaH, tasyAstAdRzaduzceSTAsmaraNAtkrodhaH, ebhiruttaralaM yathA syAdevamRSibhirbhuvi dRzyata ityarthaH / tADakeya iti 'strIbhyo ddhk'| vismayapramodayoH pUrvokta eva hetuH / paravantaH parAdhInAH / nAdhIzmahe na prbhvaamH| 'Iza aizvarye' / vAcAmiti 'adhIgarthadayezAM karmaNi' sssstthii| adyatanyadyabhavA / vo yuSmAkam / dikUlaMkaSeti / yUyaM te'nirvacanIyaparAkramA raghavo raghUNAmapatyAni / atra yadyapi raghorapatyaM rAghava ityaNpratyayAntAdrAghava ityeva bhavati tathApi 'saMjJApUrvako vidhiranityaH' iti vacanasAmarthyAdRddherabhAvaH vastutastu 'te tadrAjAH' ityanena tadrAjasaMjJAyAm 'tadrAjasya bahuSu tenaivAstriyAm' ityanenApatyavAcino'Npratyayasya lope kRte vaGgA itivadraghava iti siddhyati / kIdRzAH / dizAM kUlaMkaSA dikkUlaMkaSA yA kIrtistayA dhautaM prakSAlitaM viyadAkAzaM yaiste tAdRzAH / nirvyAjavIryeNa sAhajikaprabhAveNoddhatAH pracaNDAH / kvacit 'vIroddhatAH' iti pAThaH / tatra vIreNa vIrarasenoddhattAH pragalbhAH / yadvA vIrAzca ta uddhatAzceti krmdhaaryH| prasiddha mahastejo yeSAM te| tadAkAGkSA pUrayati-yairiti / yai raghubhiH so'pi devAdhipa indraH paulomyAH pulomajAyAH zacyAH kucayoryA patrAbhaGgaracanA patrAvalIkuTilatAcaraNaM tasyAM tasyA vA cAturyamadhyApitaH / raghubhireva kRtakRtyatvAdindrasta 1. 'asubhiH' iti pAThaH. 2. 'na ca' iti pAThaH. 3. 'vIravratAH' iti pAThaH, 4. 'patrabhaGgi' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| lakSmaNa:-bhagavan , pazya / adya naizAcarI senAmenAmunmUlayannayam / AdhAnaM vIradharmasya nirmAya tvAmupasthitaH // 66 // (pravizya / ) rAmaH-(saMvailakSyasmitam / ) pUSA vasiSThaH kuzikAtmajo'yaM trayasta ete guravo raghUNAm / mahAmunesya girA kRto'pi straiNo vadho mAM na sukhAkaroti // 67 / / (Azramamavalokya / ) pratyAsannatuSAradIdhitikaraklizyattamovallarI balyAbhirmakhadhUmavallibhiramI saMmIlitavyaJjanAH / zvaH saMcIvarayiSyamANabaTukavyAdhUtazuSyattvaco nidrANAtithayastapodhanagRhAH kurvanti naH kautukam // 68 // kriyAyAmevAsakta iti bhaavH| asurAdhirAjasya yA vijayakrIDA tasyA nidAnamAdikAraNaM dhanurbibhrANaiH / kUlaMkaSa iti 'sarvakUlAbhrakarISeSu kaSaH' iti khac / paulomIti 'tasyApatyam' itynn| ddiip| vIrya zukre prabhAve ca' iti mediniikrH| 'nidAnaM tvAdikAraNam' itymrH| utkarSamukhena rAmapravezaM sUcayati-adyeti / vIradharmasyAdhAnaM sthAnaM nidhAnaM vA nirmAya kRtvA / svasminnityarthAt / svasminvIradharmamAdhAyetyarthaH / zatrusenAvadhaM kRtveti bhAvaH / evamuktapramANena gurukAryAnurodhenAtyantAkAryamapi kRtvAnutApaM prakaTayannAhapUSeti / pUSA sUryaH / vasiSTho maitrAvaruNiH / kuzikAtmajaH kauzikaH / tathA ca mahAmuneH kauzikasya girA vANyA straiNaH strIsaMbandhI vadho mAM na sukhAkaroti na sukhayati / 'sukhapriyAdAnulomye' iti DAn / straiNa iti 'strIpuMsAbhyAM namo bhavanAt' iti naJ / 'gIrvAgvANI sarasvatI' ityamaraH / anutApApanodAyAnyamanIbhavitumanyadvarNayati-pratyAsanneti / tapodhanagRhA no'smAkaM kautukaM kurvantIyanvayaH / kautukahetumAha-pratyAsannA ye tuSAradIdhitikarAzcandrakiraNAstaiH klizyantI naSTA bhavantI yA tamovallarI andhakArasamUhastayA balyAbhijJeyAbhirmakhadhUmavallibhiryAgadhUmalatAbhiH saMmIlitaM luptaM vyaJjanaM cihna dvArabhittyAdirUpaM yeSAM te / candratejasA tamovinAzAcandrodaye'tyartha dhUmalatA dRzyata iti bhAvaH / zva AgAmidine saMcIvarayiSyamANAH paridhAsyamAnA baTukena vyAdhautA 1. 'iva' iti pAThaH. 2. 'AdhAram' iti pAThaH. 3. 'vidhAya' iti pAThaH. 4. 'savailakSyam' iti pAThaH. 5. 'tasya' iti pAThaH. 6. 'ayam' iti pAThaH. 7. 'kalpAbhiH' iti pAThaH. 8. 'tapovane' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 2 aGkaH] ( purato'valokya / ) www.kobatirth.org anardharAghavam / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sphurati purato mAdyanmAdyacca koravilocanaprakarakiraNa zreNIdattasvahastaghanaM mahaH / hRdaya laghu mA bhUH preyodarzanapratibhUrayaM kuvalayadRzAmindurnaitre sudhAbhiranakti naH // 69 // For Private and Personal Use Only 97. atyartha prakSAlitAH zuSyantyastvaco valkalA yeSu te / klizyadityatra 'klizU vibAdhane' ityasya kryAditvAtnA syAt / 'kliza upatApe' ityasya cAtmanepaditvAcchatu na syAdityasAdhuteti na vAcyam / AtmanepadavidheranityatvAt / sahatItyAdiprayogasya dRSTatvAt / nidrANI nidrAyuktaH / ' Ato dhAto:' iti niSThAtakArasya nakAraH / saMcIvarayiSyamANeti 'pucchabhANDacIvarANNiG' iti paridhAnArthe NiG / 'vallI tu vratatirlatA' ityamaraH / sphuratIti / mahastejo'rthAccandrasya sphurati / kIdRzam / mAdyanto'tyarthaM hRSyantaH / 'madI harSe' divAdiH / 'zamAmaSTAnAM dIrghaH zyani' iti dIrghaH / ye cakorANAM vilocanaprakarAcakSuHsamUhAsteSu kiraNazreNIbhirdattaM svahastasya 'svahatha' iti prasiddhasya ghanaM samUho yena tattAdRzam / yadvA svahasto'valambastena ghanaM nirantaram / he kuvalayadRzAM hRdaya, laghu mA bhUH kAtaraM mA bhUyAH / ayaminduzcandraH preyaso'tyantapriyasya darzane pratibhUrlanako no'smAkaM netre cakSuSI sudhAbhiramRtairanakti limpati / netre iti pratyekaM sNbndhH| anyathA netrANIti syAt / yadvA na iti 'asmado dvayozca' ityekatra bahuvacanam / candrodayasya virahiNAM kaMdarpajvaradAhRdAyitvAccandramAlokya svayameva kusumabANavazaga: priyaH samAgami`SyatIti hRdayAzvAsanamiti bhAvaH / nanu cAprastutamidam / kuvalayadRzAM tantrAsAMnidhyAt / atra kecit -- udvignavacanamidam / yathA - 'kaikeyi priyasAhase sutavadhAnmAtaH kRtArthA bhava' iti / apare tu --- AkAzavacanametat / tathA- - " kaikeyi kAmA phalitAstaveti' / anye tu bhagavato hi cetasyandhakAre sati mahadduHkhamutpannamata Aha--- he hRdaya madIya, mA laghu upataptaM bhUH / ayaM kuvalayadRzAM preyodarzanapratibhUrinduH sudhAbhirnetre anakti / ato'ndhakArApanodaH saMnihita iti bhAvaH / itare tu bhagavataH prAcyAM dizi tejaHpaTalaM dRSTvA kimayamanya eva mAyAvI rAkSasaH samAyAta iti buddhirutpannA tato nirUpyAha - he madIya hRdaya, mA laghu bhUrmA satvaraM bhava / nAsau rAkSasaH kazcit kiM tu kuvalayadRzAM preyodarzanapratibhUrayaminduH- iti varNayanti / na cAtItAnAgatajJatayA rAmasya neyaM zaGketi vAcyam / sarvadA tasya tathAtvAnabhyupagamAt / anyathA mAyAdidarzane tasyetikartavyatAyAM mohasyAprAptiprasaGgAt / mA bhUriti bhavate: 'mAGi luG' / sic / 'gAtisthA-' ityAdinA sico luk / 'na mAGyoge' ityaniSedhaH / 'pratibhUrlanakaH pumAn' iti vizvaH / sakautukaM - 1 1. 'puro'valokya' iti pAThaH.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| api ca / unmIlanti mRNAlakomalaruco rAjIvasaMvartikA___ saMvartavratavRttayaH katipaye pIyUSabhAnoH karAH / apyurdhavalIbhavatsu giriSu kSubdho'yamunmajjatA vizveneva tamomayo nidhirapAmahAya phenAyate // 70 / / (sanirvedam / ) induryAdayAdrimUrdhni na bhavatyadyApi tanmA sma bhU nnAsIre'pi tamaHsamuccayamamUrunmUlayanti tviSaH / ruco ramaNIyatAmAha-unmIlantItyAdi / pIyUSabhAnozcandrasya katipaye'samastAH karAH kiraNA unmIlanti prasaranti / mRNAlavatkomalA rukkAntiryeSAM te / rAjIvAnAM padmAnAM saMvartikA navadalAni teSAM saMvartaH prlyH| patrasaMkoca iti yAvat / vratameva vRttiApAro yeSAM te / utprekSate-tamomayo'pyandhakAramayo'pyandhakArasamUha evApAM nidhiH samudro'hAya jhaTiti phenAyate phenamudvamati / samUhe mayaT / yadvA tamomayo'ndhakAraprakRtiH samudraH / samudratulyo'ndhakAra ityarthaH / kIdRzaH / uauH kiraNairdhavalIbhavatsu giriSu parvateSUnmajatonmajanaM kariSyatA vizvena jagatA kSubdho mathita iva / anyo'pi samudro giriNA mandareNa mathitaH sanphenaM tyaktavAniti dhvaniH / kSubdha iti 'kSubdhakhAntadhvAnta-' ityAdinA manthe nipAtita iti yadyapItyAdi pUrvapakSaH, siddhAntazcAtra 'saMkSubdhadugdhamayasAgara-' (1 // 35) ityAdau prathamAGka eva vivecita iti tatraivAlocanIyametat / katipaya iti 'prathamacarama-' iti jasi vikalpena sarvanAmasaMjJA / phenAyata iti 'phenAca' iti kyng| 'saMvartaH pralayaH kalpaH' itymrH| 'saMvartikA navadalam' iti ca / 'drAgjhaTityanjasAhAya' ityapi / 'vizvaM jagati syAnnapuMsakam' iti medinIkaraH / nirvedo vairAgyam / indurityAdi / induzcandra udayAdrimUrdhyadyApyetAvatApi kAlena yadi na bhavati tadA mA bhUnmA bhavatu / 'smottare laG ca' iti luG / 'na mAGayoge' ityaGniSedhaH / nanu timirapaTalanAzaH kathaM syAdyadi candrodayo na syAdityata Aha-amUsviSo'pi karyaH / apirbhinnakramaH / nAsIre'gre tamaHsamuccayamandhakArasamUhamunmUlayanti / tathA ca candrakartavyAndhakAranAzarUpakarmaNastviSaiva karaNAtkRtamanyathAsiddhena candrodayeneti bhaavH| nanu bhavatvevaM tAvat , cakSuHprItyAdyarthamevodetvityata Aha-akSNorapi cakSuSorapi mudaM harSamudgiranti / kumudaiH karaNabhUtaizca diza Amodayante hRSyanti / khArthe Nic / 'Nicazca' iti taG / anyathA 'gatibuddhi-' AdisUtreNAkarmakAnmudeH karmasaM 1. 'apyupraiH' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 aGkaH] anargharAghavam / apyakSNormudamudviranti kumudairAmodayante dizaH saMpratyUrdhvamasau tu lAJchanamaibhivyatuM prakAziSyate // 71 // (saharSam / ) kAzmIreNa dihAnamambaratalaM vAmajhuvAmAnana dvairAjyaM vidadhAnamindudRSadAM bhindAnamambhaHzirAH / pratyudyatpuruhUtapattanavadhUdattArghadarbhAGkara kSIbotsaGgakuraGgamaindavamidaM bimba samujjRmbhate // 72 / / etAzca paulomIkucakumbhakuGkumarajaHsvAjanyajanmoddhatAH zItAMzocUtayaH puraMdarapurIsImnAmupaskurvate / jJAyAM kumudAnIti syAt / yadvA diza Amodayante gandhayuktA bhavantItyarthaH / etAvatApi candrodaye tasyAniTamAzaGkate-saMpratIdAnImasau candro. lAJchanaM kalaGkamabhivyatamabhivyaktIkartum / spaSTayitumiti yAvat / UrdhvaM yathA bhavati tathA prakAziSyate / kvacit 'abhivyaktam' iti pAThaH / tatrAsau candra UrdhvamabhivyApya vyaktaM sphuTaM lAJchanaM kalaGka prakAziSyate'bhivyaktIkariSyata ityarthaH / etaccAsaMbaddham / prakAzaterakarmakatvAlAJchanasya karmatvAnupapatteriti / atra kazcit-prakAziSyata ilantarbhAvitaNyartho'yamarthaH sakarmaka iti| anye tu-~-vyaktaM lAJchanamabhilakSIkRtya UrdhvaM yathA syAdevamasau candraH prakAziSyate lAJchanasaMbandhinaM prakAzaM vyaktaM dhAsyatIti / tathA ca prakAzo lAJchanaviSayaH sa candraviSayo bhaviSyatItyarthaH-ityAhuriti / vastutastu prathamapAThaH sAdhIyAniti / 'nAsIro'grapAne syAdane'pi' iti vizvaH / 'mutprItiH pramado harSaH' ityamaraH / kAzmIraNeti / idamaindavamindusaMvandhi bimbaM maNDalaM samujjRmbhate prakAzate / kAzmIreNeva / kAzmIreNa kuGkumenAmbaratalamAkAzakharUpaM dihAnaM liptaM kurvANam / 'diha upacaye' / laT / zAnac / prathamoditakiraNAnAmatilohitatvAtkAzmIrasAdRzyam / vAmabhruvAmaGganAnAmAnanasya mukhasya dvairAjyaM prAtipakSyam / sAdRzyamiti yAvat / viddhAnam / indudRSadAM candrakAntamaNInAmambhaHzirAH pAnIyAdhAranADIbhindAnaM dvidhA kurvat / pratyudgacchantyo yAH puraMdaranagaranAryastAbhirdatto yo'rghastatrasthA ye darbhAGkurAstaiH kSIbo mattaH / atibhakSaNAnmatta iva / 'anupasargAtphullakSIba-' iti nipAtitaH / utsaGge koDe kuraGgo hariNo yatra 1. 'udvahanti' iti pAThaH. 2. 'abhivyaktum' iti pAThaH. 3. 'saharSa ca' iti pAThaH. 4. 'dUrvAGkura-' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 100 kaavymaalaa| etAbhilihatIbhirandhatamasAnyudramatIbhirdizaH kSoNImAstRNatIbhirantaratamaM vyomedamojAyate / / 73 // api ca / naivAyaM bhagavAnudaJcati zazI gavyUtimAtrImapi dyAmadyApi tamastu kairavakulazrIcATukArAH karAH / mananti sthalasImni zailagahanotsaGgeSu saMrundhate jIvagrAhamiva kvacitkacidapi cchAyAsu gRhNanti ca / / 74 / / tattAdRzam / 'kAzmIraM kuGkume ca syAt' iti medinIkaraH / 'nADI tu dhamaniH zirA' ityamaraH / 'pUH strI purInagaryo vA pattanaM puTabhedanam' iti ca / etAzca paulomItyAdi / etAH zItAMzoryutayaH puraMdarapurIsImnAmupaskurvate guNAntarAdhAnaM vidadhati / 'gandhanAvakSepaNa-' iti pratiyatne taG / 'upAtpratiyatnavaikRtavAkyAdhyAhAreSu ca' iti suT / yadvA sImAnamalaMkurvata ityarthaH / 'saMparyupebhyaH karotI bhUSaNe' iti suT / 'kRjaH pratiyatne' iti karmaNi ssssttii| purIva purItyupacArAt / kIdRzyaH / indrANIstanakalazakuGkumara jasAM svAjanye samAnakule janma tenoddhatAH sgrvaaH|kungkumsy varNasAmyena svAjanyam ,paulomIsaMbandhenoddhatatvaM dyutInAm / idamantaratamamatimadhyaM vyomAkAzametAbhidyutibhiH karaNabhUtAbhirojAyate ojasvivadAcarati / kyaGastadvadarthe vidhAnAt 'kartuH kyaG salopazca' ityupamAne kyaG salopazca / 'akRtsArvadhAtukayordIrghaH' / 'ojo balamavaSTambhaH syAdojastvitprakAzayoH' iti dharaNiH / andhatamasAni gADhAndhakArAMllihatIbhiH khAdantIbhiH / 'liha AkhAdane' / zatR / 'dhvAnte gADhe'ndhatamasam' ityamaraH / 'avasamandhebhyastamasaH' ityac samAsAntaH / dizaH uddhatIbhiH krameNa pUrvAdidizAmudrathanaM kurvatIbhiH / andhakAreNa prAcyAdibhedAjJAnAdrathitA iva diza Asan , i. dAnI candrAtibhirudrathitAH prAcyAdibhedaM prApitA ityarthaH / kSoNIM pRthivImAstRNatIbhirAcchAdayantIbhiH / 'stRJ AcchAdane' / tatkiMkarANAmetadeva prayojanamityata AhanavAyamiti / ayaM bhagavAJzazI adyApIdAnImapi gavyUtimAtrImapi krozadvayaparimANAmapi dyAmAkAzaM nodaJcati novaM gacchati / karAstu tamo'ndhakAra sthalasImni mananti nAzayanti / zailagahanotsaGgeSu parvatavanakoDeSu saMrundhate'varuddhaM kurvanti / jIvagrAhaM jIvaM gRhItvA chAyAsu kvacidapi gRhNanti / tama iti srvkriyaanvyi| cATurAloko varNanaM vA / 'nRpAdevarNane cATurAloke cATuriSyate' iti dharaNiH / gavyUtimAtrImityatra 'pramANe dvaya. sac-' ityAdinA mAtrac / 'TiDANaJ-' iti DIp / jIvagrAhamityatra 'samUlAkRtajIveSu For Private and Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 aGkaH] anargharAghavam / (jyotsnAtizayaM vibhAvya / ) kiM nu dhvAntapayodhireSa katakakSodairivendoH karai___ratyaccho'yamadhazca paiGkamakhilaM chAyApadezAdabhUt / kiM vA tatkarakartarIbhirabhito nistakSaNAdujjvalaM vyomaivedamitastatazca patitAzchAyAchalena tvacaH // 75 // (pairikramya pArzvato'valokya ca / ) dalavitatibhRtAM tale tarUNAmiha tilataNDulitaM mRgaangkrociH| madacapalacakoracaJcakoTIkavalanatucchamivAntarAntarAbhUt // 76 // (vibhAvya c|) tribhuvanatamoluNTAkInAmaho mihiratviSA mabhivighirasau kokazreNImanasyaivaziSyate / hankRJgrahaH' iti Namul / 'gavyUtiH strI krozayugam' ityamaraH / kiM nviti / ayaM dhvAntapayodhirandhakArasamudraH kiM nu / nanu yadyayamandhakArasamudrastatkathamatizubhratvamAdadhAti' andhakArasya zyAmasvabhAvatvAdityata Aha-indoH karairatyaccho'tidhavalaH / tathA caupAdhikaM dhAvalyamasya pratipAditam / katakakSodairiva / auSadhavizeSadhUlibhirivetyarthaH / katakaM 'kamitra' iti prasiddhavRkSasya phalaM magadhadeze jAtaM tasya kSodo dhUliH / taddAnamAtrAtpaGkAdikamadhaH patati jalaM ca nirmalaM bhvti| payodhijalaM zyAmavarNamiti kavisaMpradAyaH / atra cAndhakArasya kardamatvena rUpaNAcandrakiraNAnAM katakena rUpaNam / nanu pAnIye ka. takAnupravezAtpaGkamadhaH patati, atra tu kimityata Aha-chAyApadezAcchAyAvyAjAdakhilaM paGkamadho'bhUt / tathA cAsya cchAyaiva paGkamityarthaH / athavedaM vyomaivAkAzameva tatkarakartarIbhizcandrakiraNakartarIbhirnistakSaNAtkartanAdabhitaH sarvatrojjvalam / dhavalamityarthaH / itastataH sarvatra cchAyAchalena tvacaH patitA iti / anyasyApi kartitasya vRkSAdestvacaH patantIti dhvaniH kartarI 'kataraNI' iti prasiddhA / 'kSodaH syAtpuMsi rajasi' iti medinIkaraH / dalavitatIti / dalavitatibhRtAM patravistAradhArakANAM tarUNAM vRkSANAM tale'dho mRgAGkarocizcandradyutistilataNDulitam / tilataNDulAbhyAM mizrIkRtamiva zyAmazubhramabhUdityarthaH / sAntarapatracchAyAsaMbandhAt / utprekSate--antarAntarA madhye madhye madena caJcalA ye cakorAsteSAM cazvagreNa kRtaM yatkavalanaM tena tucchamiva zUnyamiva / tribhuvaneti / mihiratviSAM sUryakiraNAnAmabhividhirabhivyAptiH kokazreNImanasyavaziSyate / cakravAkANAM manasi paraM saMtApo bhavatItyarthaH / aho Azcarye / rAtrAvapi saMtApa ityA 1. "vibhAvya ca' iti pAThaH. 2. 'paGkapaTalam' iti pAThaH. 3. 'parikramyAvalokya ca'; 'parikramya sarvato'valokya' iti pAThaH. 4. 'avatiSThate' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 kaavymaalaa| kSudhamapi tamaH kopAdantaH pravizya vinimrataH __ zazadharakarAnacchinnAgrAMzcaranti cakorakAH // 77 // api cedAnI tathA paurastyAyAM dizi kumudakedArakalikA kapATanIminduH kiraNalaharImullalayati / samantAdunmIlaGkahalajalabindustabakino yathA puJjAyante pratiguDakameNAGkamaNayaH // 78 // (parikAmacUrdhvamavalokya / ) taruNatamAlakomalamalImasametadayaM kalayati candramAH kila kalaGkamiti bruvate / tadanRtameva nirdayavidhutudadantapada vraNavivaropadarzitamidaM hi vibhAti nabhaH // 79 // zcaryam / kIdRzInAm / tribhuvanatamoluNTAkInAM tribhuvanatamasA luNTanakINAm / 'luTi steye' / 'jalpabhikSakuluNTaGaH SAkan' / 'SidgaurAdibhyazca' iti GIS / cakorAH punaracchinnA agrA yeSAM tAdRzAzazadharakarAMzcaranti khAdanti / 'cara bhakSaNe' / kIdRzAn / kopAttamaH pravizyAntarmadhye kSudhaM bubhukSAM vinimnato nAzayataH / apirevArthe / yadvA kSudhaM tajjanitaM tamo'pi vinighnataH / yadvA roSAccakorANAmantahRdayaM pravizya kSudhaM nAzayataH / roSAdevAndhakArANAmantaH pravizya tamo nAzayata ityarthaH / tatheti / induzcandraH paurastyAyAM pUrvasyAM dizi kiraNalaharI kiraNakallolamullalayati prasArayati / yathA eNAGkamaNayazcandrakAntAH pratiguDakaM guDikAM guDikAM prati puJjAyante / apuJjAH pujA bhavanti / 'bhRzAdibhyo bhuvyacverlopazca halaH' iti kyaG / yadvA puJjavadAcaranti / AcAre 'kartuH kyaG iti kyaG / kIdRzIm / kumudAnAM yaH kedArastatra yA kalikA mukulaM tadeva kapATamiva kapATaM patrasaMkocastannAzikAm / vikAsakatvAt / kiidRshaaH| samantAtsarvatronmIlanta udgacchantaH / prAdurbhavanta iti yAvat / etAdRzA bahalAH pracurA ye jalabindavastaiH stabakino gucchpraayaaH| saMlagnajalabindUnAmapi candrakAntAkAratvAdekasyApi pujAkArateti bhAvaH / ullalayatIti 'lala IpsAyAm' / curAdiradantaH / 'kapATamararaM tulye' ityamaraH / taruNeti / taruNo yastamAlastApicchastadvatkomalaM manoharaM malImasaM ca zyAmametadvastu, ayaM candramAH kalayati dadhAti / 'kalivalI kAmadhenU' iti vaiyAkaraNAH / kila prasiddhau / tatkalaGkamiti bruvate / janA iti zeSaH / tadanRtameva, kalaGkamidamiti mithyaiva / 1. 'sAkSAdantaH' iti pAThaH. 2. 'nigRhNataH' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 aGkaH] anargharAghavam / 103 kiM ca / rucibhirabhitaSTotkIrNairiva trasareNubhi ryaduDubhirapi cchedaiH sthUlairiva bhriyate namaH / prakRtimalino bhAvadbimbonmRjAkRtakarmaNa stadayamapi hi tvaSTuH kunde bhaviSyati candramAH // 80 // lakSmaNa:-(sarvato'valokya / ) bhUyastarANi yadamUni tamakhinISu jautslISu ca praviralAni tataH pratImaH / saMdhyAnalena bhRzamambaramUSikAyA mAvartitairuDabhireva bhRto'yaminduH // 81 // tarhi yacchyAmalamAlokyate tatkimityata Aha-idaM nabha AkAzaM vibhAti / hiravadhAraNe / atinibiDasyAvayavino nayanagatipratibandhakasyAntarA varmanA kathaM nabho dRzyata ityata Aha-nirdayo yo vidhutudo rAhustasya dantapadavraNavivareNopadarzitam / AveditamityarthaH / padaM sthAnam / rucibhiriti / yadrucibhiH kAntibhirabhitaH sarvatra nabho triyate pUryate / TaGkenotkIrNarutkSiptastrasareNubhirivetyutprekSA / naitA rucayaH, kiM tu vizvakarmaNaTakenotkIrNAstrasareNava ityarthaH / yadvA rucibhistrasareNubhiriti vyastarUpakam / yaccoDabhirapi nakSatrairapi nabho mriyate / sthUlairavayavamahattvavadbhizchedaiH khnndderivetyutprekssaa| TotkI. NarityatrApyanukarSaNIyam / naitAni nakSatrANi, kiM tu Takairiva cchinnAni candramasa eva sthUlAvayavAnItyarthaH / tattasmAdevAyamapi candramAstvaSTurvizvakarmaNaH kunde bhaviSyatyevetyuktivizeSe bhUta evetyarthaH / hizabda evArthe / kIdRzasya / bhAkhataH sUryasya yo bimbastasya yonmRjonmArjanam / proJchanamiti yAvat / tatra kRtakarmaNaH kRtavyApArasya / atikuzalasyetyarthaH / vizvakarmaNA svasutA sUryAya dattA, sA ca tattejosahiSNutAM pitre kathayAmAsa, tena vizvakarmaNA tattejaHkSayArthaM sUryastakSita iti kthaa| prakRlyA svabhAvena mlinH| anyasyApi malinasyAdarzAderunmArjanaM kriyata iti dhvaniH / 'devazilpinyapi tvaSTA' iti dharaNiH / 'tArakApyuDu vA striyAm' ityamaraH / bhUyastarANIti / tamakhinISu tamoyuktAsu rAtriSu yadyasmAdbhUyastarANyatibahUnyamUni / uDUni, prakaraNaprAptatvAt / jyotsnISu candrikAnvitA rAtriSu ca praviralAni svalpAni / santIti zeSaH / tato hetoriti pratImo jAnImaH / saMdhyaivAnalo vahnistena bhRzamatyarthamambaramUSikAyAmAkAza eva mUSikA 'mUsa'iti prasiddhA yatra suvarNAdikamAvartyate tasyAmAvartitairdravIkRtairuDabhireva nakSatrairevAya mi 1. 'kRtaH' iti pATaH. For Private and Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyamAlA / (vihasya ca / ) hanta, yathAdharmametat / yatpIyUSamayUkhamAlini tamaHstomAvalIDhAyuSAM netrANAmapamRtyuhAriNi puraH sUryoDha evAtithau / ambhojAni parAJci tannijamaghaM dattveva tebhyastato gaurAGgIvadanopamAsukRtamAdatte patiryajvanAm / / 82 / / vizvAmitra:-(sarvato'valokya / sasmitam / ) ahaha nAmadheyamAtramAdhuryAdaparamArthadRzvAno vipralabhyante / tathA hi / smerA dizaH kumudamudbhiduraM pibanti __jyotsnAkarambhamudaraMbharayazcakorAH / ndubhRtaH / pUrita ityarthaH / tena candrodaye nakSatrANAM khalpateti bhAvaH / 'jyotsnI candrikayAnvitA' ityamaraH / 'taijasAvartanI mUSA' ityapi hanta khede / 'hanta harSe ca khede ca' ityamaraH / yathAdharma dharmasyAnatikramaH / yathAdharmamAcaSTe-yatpIyUSeti / yadyasmAttamaHstomenAndhakArasamUhenAvalITamAkhAditamAyuryeSAM tAdRzAnAM netrANAmapanRtyuhAriNi / apamRtyurakAlamaraNam / apamRtyurivApamRtyustannAzake / pIyUSa[mayUkha mAlini candre / anyadapyamRtaM mRtyuhAri bhavatIti dhvniH| sUryoDhe saMdhyAkAla eva puro'gre pUrvadizi vA tithau satyambhojAni padmAni parAJci parAGmukhAni / saMkucitAnIti yAvat / bhUtAnIti zeSaH / tattasmAddhetoryajvanAM yAjJikAnAM patirdvijarAjazcandro nijaM svIyamaghaM pApaM tebhyaH padmebhyo dattvA tataH pratyavAyAbhAvAt / tataH padmebhyo vA gaurAdyA yA vadanopamA tadeva sukRtaM puNyamAdatte gRhNAti / candrasadRzaM mukhamiti pratIteH / tathA ca dharmazAstram-'atithiryasya bhagnAzo gRhAtpratinivartate / sa tasya duSkRtaM dattvA puNyamAdAya gacchati // atithau vimukhe proktaM gate yatpAtakaM nRNAm / tadevASTaguNaM proktaM sUryoDhe vimukhe gate // ' vipralabhyante visaMvAdyante / janairiti zeSaH / rAmasyAticiraM candravarNanamavalokya tato nivartayituM bhUmikAmAracayati-smerA iti / AH nindAyAm / atrinAmro munerlocanadUSikAyAM netramale pIyUSadIdhitiriti kIdRganurAgaH prathitaH / netramale'mRtadIdhitiriti vaktuM na yuktamiti bhAvaH / nanu divaprasAdakumudaprakAzacakorodarapUrtikAritvAllakSaNayApi kathaM na vaktuM yuktamityata Aha-dizaH smerAH svabhAvAdeva, na tu candra kiraNasaMvandhAt / kumudamudbhiduramutkarSeNa prakAzazIlaM khaprakRtereva, na tu tataH / udaraMbharayazcakorA jyotsnaiva dadhisaktukaM pibanti / karambhabhrAntyA pibanti, na tu jyotsnAtveneti / udaraMbhaririti 'phalegrahirAtmabharizca' iti cakArasyAnuktasamuccayArthatvAnnipAtAtsAdhuH / tathA ca vRttiH'anuktasamuccayArthazcakAraH kukSibharirudaraMbharirityAdAvapi ziSTaprayogAdavagantavyaH / 1. 'vihasya yathAdharmametat' iti pATaH. 2. 'nAmadheyamAdhuryAt' iti pAThaH, For Private and Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 aGkaH] anagharAghavam / 105 AH kIdRgatrimunilocanadUSikAyAM pIyUSadIdhitiriti prathito'nurAgaH // 83 // (rAmaM ca dRSTvA / saharSasmitam / ) kathamayaM kumArAGkavijayapratyAgato'pi tADakAnigraheNa hiNIyamAnaH sahasA nopatiSThate vatsaH / (lakSmaNaM prati / ) vatsa saumitre, asmAkamanena vRttAntena pradoSalakSmIriyamanUdyate / pazya / nizAcarANAM tamasAM nihantA puro'yamudgacchati romacandraH / athollasadbhirnayanairmunInAmayaM kumudvAnajani pradezaH // 84 // rAmaH-(virbhAvya / ) madayati yadutpanno dugdhAmbudherayamambudhI nnayati nayanAdatreoto mudaM nayanAni ca / tadakhilasurazreNIsAdhAraNapraNayA zacI sahacaracarusthAlI somaH samaJjasamIhate // 85 // (salajjamupasRtya / ) bhagavan , abhivaadye| 'karambho dadhisaktavaH' ityamaraH / 'dUSikA netrayormalam' iti ca / kumArAGkaH prathamayuddhamekatulAyuddhaM vA / 'ekasA' iti prasiddham / nigraho mAraNam / hiNIyamAno lajamAnaH / hRNIzabdAtkaNDvAdiyagantAcchAnac / GittvAttaG / nopatiSThate na sNgcchte| 'upAddevapUjAsaMgatikaraNamitrakaraNapathiSviti vAcyam' iti saMgatikaraNe taG / anena vRttAntena tADakAtADanarUpeNa / anUdyate punaruktA bhavati / aparA pradoSalakSmIrbhavatItyarthaH / pradoSasAdharmyamAha-nizAcarANAmiti / ayaM rAmacandro rAmaH / atha ca rAma eva candraH puro'gre udgacchatyudayate / kIdRzaH / nizAcarANAM rAkSasAnAM tamasAmiti vyastarUpakam / yadvA tamasAM pApayuktAnAm / pakSe nizi rAtrau caratAM tamasAmandhakArANAM cihntaa| athAnantaraM rAmacandra udita AyAte satyullasadbhirmunInAM nayanaiH karaNabhUtairayaM pradezaH kumudvAnkumudabahulo'jani jAtaH / kartari Nic / anyo'pi pradezazcandrodaye sati kumudvAnbhavati / 'kumudvAnkumudaprAye' ityamaraH / madayatIti / ayaM somo dugdhAmbudheryayasmAdutpanno'to'mbudhInsamudrAnmadayati haTAnkaroti / putreNa pituH prItyutpAdanasya yuktatvAt / atremunivizeSasya nayanAdyajjAto nayanAni mudaM nayati / cakAraH kA 1. 'grathitaH' iti pAThaH. 2. 'kumAro'Gkavijaya'; 'kumAro vijaya-' iti pAThaH. 3. 'ghRNIyamAnaH' iti pAThaH. 4. 'vatsaH' iti pustakAntare nAsti. 5. 'rAmabhadraH' iti pAThaH. 6. 'vibhAvya ca' iti pAThaH. 7. 'rAmaH salajja-' iti pAThaH. ana0 10 For Private and Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 106 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyamAlA | vizvAmitra: - ( sasnehabahumAnamAliGgya / ) vatsa raghunandana, itthameva prakRSTakartrabhiprAyakriyAphalavato vidhIn / prayuJjAnAstvayA vIra pairipAlyAmahe vayam // 86 // rAmaH - (khagatam 1 ) zirasA gRhItamAcAryavacanam / vizvAmitraH - ( samaradhUlidhUsaraM rAmasya kaeNpolamunmArjayan ) yatsatyamamunA naktaMcaravyatikareNa priyasuhRdA sIradhvajena vitanyamAne vaitAne karmaNi kampitamiva me hRdayam / rAmaH -- ( sagauravam / ) bhagavan, ka eSa sIradhvajo nAma yamadya te tribhuvanadurlabho'yaM priyasuhRcchabdaprayogaH kamapi mahimAnamAropayati / vizvAmitraH-- vatsa, zRNoSi videheSu mithilAM nAma nagarIm / 1 trtye / sakalanayanAnItyarthaH / yadyapi janyajanakarUpasaMbandhopAdhinA tathA kartumarhati tathApyatropAdhiM vinApi yuktamAcaratItyAha -- tatsomaH samaJjasamIhate yuktaM ceSTate / kIdRzaH / zacIsahacarasyendrasya carusthAlI havyAnnabhANDam / indrabhakSyAmRtasyAdhAratvAt / akhilasurazreNyAM sAdhAraNaH praNayo yasyAH sAkhilasurazreNI sAdhAraNapraNayA / carusthAlIvizeSaNam / ayaM tu sarvadevAnAM pratipadAdikrameNa bhakSaNAtsomatvamavalambata iti bhAvaH / somapada eva cchalam / latAbhedazcandrazca somaH / 'somaH somalatAyAM ca candre ca' iti vishvH| atigurukAryakaraNAdauddhatyaparihArAya salajJamiti / prakRSTeti / he vIra, tvayA vayaM paripAlyAmahe rakSaNIyAH / karmaNi loT / uttamapurubahuvacanam / ete kIdRzAH / prakRSTaM zaucAdisaMpannaM kartAraM yajamAnamabhipretyabhisaMbadhnAti kartrabhiprAyaM kriyAphalam / karmaNyaN / tadyeSAmasti tAnvidhInyAgAnprayuJjAnAH kurvANAH / 'propAbhyAM yuje:-' iti taG / svArthaparAnasmAtpratyupakAranirapekSastvaM rakSiSyasIti rAmasyAtimahattvaM darzitam / kartavyapratyupakAraviSayakotkaNThAM rAmabhadrasyotthApayitumAha - yatsatyamityAdi / naktaMcaravyatikareNa rAkSasavyasanena / 'atha vyatikaraH puMsi vyasanavyatiSaGgayoH' ityamaraH / sIradhvajena janakena vitanyamAne kriyamANe / duHkhenAkRSyate yattaddurAkarSam / 'ISadduH suSu-' iti karmaNi khal / ainduzekharaM mAhezvaram / lAGgalamukhena halamukhenolikhitA kRSTA yA vizvaMbharA pRthivI tasyAH prasUtirapatyam / ata evAgarbhasaMbhavA / ' lAGgalaM halam' itya 1. 'sasnehamAliGgya' iti pAThaH. 2. 'pratipAlyAmahe' iti pAThaH. 3. 'svagatam ' iti pustakAntare nAsti. 4. 'cubukakapola -' iti pATha:. 5. 'vatsa yatsatya - ; 'satya -' iti pAThaH 6. 'naktaMcaracakra -' iti pAThaH. 7. 'yenAdya' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 aGkaH] anargharAghavam / 107 rAmaH-yatra pavitramAzcaryadvayaM janAH kathayanti / sakalarAjadurAkarSamainduzekharaM dhanuH, lAGgalamukhollikhitavizvaMbharAprasUtiragarbhasaMbhavA maanussii| vizvAmitra:-(vihasya / ) atha kim / rAmaH-(sakautukam / ) tataH kiM tasyAm / vizvAmitra: asau sIradhvajo rAjA yo devAyumaNerapi / ___ adhyaiSTa yAjJavalkyasya mukhena brahmasaMhitAm // 87 // tasya saMnyastazastrasya purANarAjarSerjanakavaMzajanmano dIkSAvilopazaGkA paryAkulayati mAm / tadetamAyuSmantau, vidhizeSamasmadIyaM samApya sahaiva mithilAmupatiSThAmahe / rAmaH--(saharSamapavArya / ) vatsa lakSmaNa, mamApi tasminnataruNarohiNIramaNacUDAmaNipANipraNayini zarAsane cirasya kautukamasti / lakSmaNa:-(saparihAsam / ) AryAyAmayonirjanmani rAjakanyakAyAmapi / maraH / rAmasyaivotkaNThAM vardhayannAha-asAviti / sIradhvajo janakaH / dyumaNe: suuryaat| 'AkhyAtopayoge' ityapAdAnatA / adhyaSTAdhItavAn / 'iG adhyayane' / luG sic ATa vRddhizca / brahmasaMhitAM tattvajJAnopadezavedabhArga vedAntam / yAjJavalkyamukhena yAjJavalkyadvArA / yAjJavalkyena sUryAdadhItaM tato janakena / tathA ca sUryapraziSyo'yamityarthaH / tathApi kiMtu tasyAmityAzaGkA na nivartitetyata Aha tasyetyAdi / tatkiM sa na rakSAkSama ityata Aha-saMnyastaM tyaktam / 'asu kSepaNe' / purANazciraMtanaH / janakavaMzajanmeti / tasyApi janaka eva nAma / dIkSA yajJopanayanam / etamAgacchatam / yuvAmiti zeSaH / 'iz gatau' / AyUrvaH / loTa / AyuSmantAviti saMbodhanam / apavArya nibhRtamityarthaH / 'rahasyaM kathyate'nyasya smRtaM tadapavAritam' iti bharataH / ataruNo bAlo yo rohiNIramaNazcandraH sa cUDAmaNiryasya sa zivaH / zarAsanaM dhanuH / cirasya ciram / 1. 'durAdharSam' iti pAThaH. 2. 'utkhAtavizvaMbharAyAH' iti pAThaH. 3. 'mAnuSI ca' iti pAThaH. 4. 'eSa' iti pAThaH. 5. 'tasya ca nyasta-'; 'tasya vinyasta-' iti pAThaH. 6. 'tadetasmAdAdAyAyuSmantau'; 'tadenamAyu-' iti pAThaH. 7. 'makhamasmadIyaM parisamApya' iti pAThaH. 8. 'mamApyataruNa-'; 'mamApi taruNa' iti pAThaH. 9. 'bANAsane' iti pAThaH. 10. 'janmani ca rAjakanyAyAm' iti pATaH. For Private and Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| rAmaH- (saroSasmitam / ) kathamanyadeva kimapi prahasanaM sUtrayati bhavAn / (muniM prati / ) bhagavan ikSvAkuvaMzaguro, yadabhirucitaM bhavate / (iti parikramya niSkrAntAH sarve / ) iti kaumAravikramo nAma dvitIyo'GkaH / mahatvAdAryA / yadvA AryA anveSTavyA / 'R gatau' / 'RhalorNyat' / prahasanaM hAsyapra. dhAnaM nATyam / 'zRGgArahAsyabahulaM zAntAdbhutarasAnvitam / vyaGkamArabhaTIhInaM prAha prahasanaM muniH // ' iti bharataH / 'asUcitasya pAtrasya pravezo naiva yujyate' iti bhara. tamatAdvakSyamANaprahasanasUcanamidam / ikSvAkuvaMzaguro ityAdezakartavyataupayikaM saMbodhanam / bhavate tubhyam / 'rucyarthAnAM prIyamANaH' iti saMpradAnatA / kumAra eva kaumAraH / prajJAditvAtsvArthiko'N // iti samastaprakriyAvirAjamAnaripurAjakaMsanArAyaNabhavabhaktiparAyaNazrIharinArAyaNapadasamalaMkRtamahArAjAdhirAjazrImaddhairavasiMhadevaprotsAhitavaijaulIgrAmavAstavyakhauAlavaMzaprabhavazrIrucipatimahopAdhyAyaviracitAyA manargharAghavaTIkAyAM dvitIyo'GkaH / 1. 'sAsUyasmitam' iti pAThaH. 2. 'anyadeva prahasanaM sUtrayasi'; 'sUcayati bhavAn' iti pAThaH. 3. 'kulaguro'; 'gotraguro' iti pAThaH. 4. 'yadabhirucitaM te'; 'yadabhirucitaM bhavate takriyatAm' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 aGkaH] anargharAghavam / 109 tRtIyo'GkaH / (tataH pravizati kaJcakI / ) kaJcakI--(jarAvaiklavyavisaMsthulAni RticitpadAni daittvA AtmAnaM prati sakhedopAlambham / ) gAtrairgirA ca vikalazcaTumIzvarANAM ___kurvannayaM prahasanasya naTaH kRto'smi / tattvAM punaH palitavarNakabhAjamenaM ___ nATyena kena naTayiSyati dIrghamAyuH // 1 // (puro vilokya / ) aye sItApAdamUlopajIvinI kalahaMsikA / (pravizya / ) kalahaMsikA-aja, paNamAmi / kaJcakI-vatse, kalyANinI bhUyAH / kalahaMsikA-aja, cireNa kudo tujhe / pinAkAropaNasItApariNayAdirUpavAkyAthai sUcayituM kaJcukinaH pravezamAha-tataH pravizatIti / kaJcakI antaHpurAdhikRtaH / 'antaHpuracaro vRddho vipro guNagaNAnvitaH / sarvakAryArthakuzalaH kaJcakItyabhidhIyate // jarAvaiklavyayuktena vizedgAtreNa kaJcakI / ' iti bhrtH| antaHpure tvadhikRtaH syAdantavaMzako janaH / sauvidallAH kaJcukinaH sthApatyAH sauvidAzca te // ' ityamaraH / visaMsthulAni skhalitAni / ciratarasevAduHkhavikalaH sannAtmAnaM nindayanAha-gAriti / he Atman , tvaM prahasanasyopahAsyatAyAH, atha ca hAsyapradhAnanATyasya, naTo nartakaH kRto'si / gAtraiH zarIrairgirA vANyA ca vikalo niSkriyaH sannIzvarANAM caTuM cATum / priyabhASitamiti yAvat / kurvanetaddIrghamAyuH kartR punarapi palitavarNakabhAjaM jarAzauklayavantam , atha ca palitameva varNaka khaTikAdi tadvantam' tvAM kena nATyena naTayiSyati / api tu sarveNaiva / naTa nRtye ghttaadiH| anyo'pi naTaH prahasanamaGkadvayArabdhaM nRtyati / zarIrairmAyAmayairvANyA ca tAdRzyA IzvarANAM prekSakANAM cATuM karoti / varNakena haritAlAdinA saMyukto bhavatIti dhvaniH / 'palitaM jarasA zauklayam' ityamaraH / 'caTuzcATau picaNDe ca' iti medinIkaraH / 'prahasanamapi prahAse rUpakabhede ca parihAse' iti ca / uttarasya dvitIyasAdhyatvAtkalahaMsikApravezaM sUcayitumAha-purovilokyeti / 'Arya, praNamAmi' [iti cchaayaa|] 'Arya, cireNa kuto 1. 'visaMSThulAni'. 2. 'gatvA'. 3. 'na tvAm'; 'kRtvA'. 4. 'vibhAvya ca'. 5. 'sItApAdopajIvinI'; 'sItApAdopasevinI'; 'sItApAdapadmopajIvinI'. For Private and Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| kaJcukI--(vimRzya / ) tat ina kathyate / vatse, viditameva bhavatyAH, yathA tattAdRgadbhutaM dArakadvayamAdAya bhagavAnkauziko yajamAnaM mahArAja sIradhvajamupasthitaH / __ kalahaMsikA-adha iN| aja, pahavaM NAmadheaM ca tANaM suNi, asthi me kodUhalam / kaJcukI-vatse, kathayAmi / trayastriMzatkoTitridazamayamUrterbhagavataH sahasrAMzorvaze jayati jagadIzo dazarathaH / yadastrairasnigdhairasurayuvatizvAsapavana__ prakope siddhe na spRzati zatakoTiM zatamakhaH // 2 // imau tasya vizAMpatyurAtmajau rAmalakSmaNau / yayorbharatazatrughnAvanujau dvandvacAriNau // 3 // yUyam' [iti cchAyA / AgatA iti zeSaH / 'praznAkhyAnayozca' iti paJcamI / 'strINAM tu prAkRtaM prAyaH' iti bharatAnuzAsanAtstrINAM prAkRtabhASaNam / viditaM jJAtam / 'matibuddhipUjArthebhyazca' iti ktaH / bhavatyA iti 'ktasya ca vartamAne' iti SaSTI / dArakadvayaM bAlakadvayam / 'dArako bAlake'pi syAt' iti medinIkaraH / kalahaMsikAvAkye-'atha kim / Arya, prabhavaM nAmadheyaM ca tayoH zrotumasti me kautUhalam' [iti cchAyA / ] iha prabhavaM kulam / prabhavatyasminniti / prathame prazna uttaramAha-traya iti / bhagavataH sahasrAMzoH sUryasya vaMze jagadIzo dazaratho jayatIti saMbandhaH / kIdRzasya / trayastriMzatkovyo ye devAstanmayI mUrtiH zarIraM yasya tasya / etena bhagavataH sarvadevamayatvena dazarathasya kulInatvaM pratipAditam / yadastrairdazarathAstrairasnigdhaiH kaThinairasurayuvatInAM zvAsapavanasya prakopa Adhikye sati zatamakha indraH zatakoTiM vajraM na spRzati / asuranAzasyAnenaiva kRtatvAt / trayastriMzadityatra 'trestrayaH' iti trayAdezaH / yuvatirityatra 'yuunstiH'| dvitIyaprazna uttarayati-imAviti / tasyetyanena vivAhaprayojakIbhUtaM mahAvaMzaprasUtatvaM zUratvaM ca sUcitam / vizAMpatyuriti vizAM manuSyANAm / 'vizo vaizyamanuSyayoH' iti vizvaH / anujau knissttau| dvandvacAriNau shgaaminau|yugnddhvaahnaavityrthH / atra yadyapi rAmalakSmaNayoreva zravaNAkAGkSAyAM tayoreva nAmakathanaM yuktam , tathApi prasaGgAnmANDavyAH zrutakIrtezca pariNayasUcanArthamuktaM bharatazatrughnAviti / jadheti / 'yathAsmadgRhe bhartRdArikA 1. (vimRzya / ) tat' iti pustakAntare nAsti. 2. 'viditaM bhavatyApi'; viditaM na bhavatyApi'. 3. 'yattAgadbhutam'. 4. 'kumAradvayamAdAya kauzikaH'. 5. 'jagatIzaH'. For Private and Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 aGkaH] anargharAghavam / .111 kalahaMsikA-jadhA ahmaghare bhaTTadAriA sIdA ummilA a maNDavI sudakittI a / (vicintya / herSa niruupyntii|) kadhaM mahAkulappasUdA ede vi kumAraA / (muhUrtamiva sthitvA / dIrghamuSNaM ca niHzvasya / ) kudo ahmANaM Iriso bhaaadheo| kaJcakI-bhavati, mA viSIda / sarva bhaviSyati devabrAhmaNAMnugrahAt / kalahaMsikA--tado tdo|| kaJcakI-tatazca vRddhAntaHpurANAmabhyarthanayA tau vikartanakulakumArako dRSTvA nivartamAnaH purodhasA gautamenAhamAhUya rAjaputrINAM saubhAgyadevatArAdhanAya saMvihito'smi / kalahaMsikA--(saMharSam / ) aja, savvajaNamaNIsidANuUlaM via tasthabhavado sadANandamsa vaaNam / kaJcakI-vatse, evametat / na khalvataya'magambhIramAGgiraso bravIti / kalahaMsikA-tA kiM maNNedha saMkarasarAsaNArovaNavvavasAeNa rAesiNo jaNaassa paDiNNAsAhasaM NivvAhessadi rAhavo / sItA UrmilA ca mANDavI zrutakIrtizca' [iti cchAyA / 'rAjA bhaTTArako devastatsutA bhartRdArikA' ityamaraH / harSa nirUpayantIti / caturNA rAmAdInAM varatvena smaraNAnantaraM sItAprabhRtInAM ca pariNayayogyatvena mmaraNAditi bhAvaH / kadhamiti / 'kathaM mahAkulaprasUtA ete'pi kumArakAH' [iti cchAyA / tathA ca varayogyA iti bhAvaH / dIrghamuSNaM ceti / rAmAdInAmativimalakulaprasUtatvAnmahAryatAmutprekSyeti bhAvaH / 'kuto'smAkamIdRzaM bhAgadheyam' [iti cchAyA / yena rAmAdayo varA bhaveyuriti bhAvaH / tado tdo| 'tatastata:' [iti cchAyA / ] kathyatAmiti shessH| vRddhAntaHpurANAM vRddhamahAdevInAm / vikartanaH sUryaH / purodhasA purohitena / gautamena zatAnandena / saubhAgyadevatArAbanAya gaurIpUjanAya / saMvihita AjJApitaH / ajati / 'Arya, sarvajanamanISitAnukUlamiva tatrabhavataH zatAnandasya vacanam' [iti cchaayaa|] atra manISitamabhilaSitam / tatrabhavAnmAnyaH / khalu nizcaye / AGgirasaH zatAnandaH / tA kimiti / 'tatkiM manyadhve zaMkarazarAsanAropaNavyavasAyena rAjarSerjanakasya pratijJAsAhasaM nirvAhayiSyati rAghavaH' 1. 'saharSam'. 2. 'anuzAsanAt'. 3. 'samAgatau tau vikartanakulakumArau / to kila'. 4. 'saMprahito'smi'; 'saMprati prahito'smi'. 5. 'harSe nATayati'. 6. 'na khalvayanatathyaM vadati'; 'na khalvagambhIramAGgirasaH'. For Private and Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 112 kAvyamAlA | kaJcukI - vatse, asmAnapi tarko'yaM taralIkaroti / tathAhi / pUrNe'pi karmaNi hateSvapi rAkSaseSu vijJAya maithilatAmapi vIryazulkAm / bAlaM pituH priyamamuM raghurAjaputrametAvatIM bhuvamRSiH kathamAninAya // 4 // kalahaMsikA - (smaraNamabhinIya / saviSAdam 1) ajja, pauttivisesalambheNa dummaNAyamANamattANaM paJcAliAkelibAbAreNa viNodaantIM bhaTTadAriaM pekkhia uvviNNAe kAraNaM parivajjihuM AgadAe ajjamsa daMsaNena mae visumaridaM imiNA uNa de rakkhasaNAmaggahaNena sumarAvida / kaJcukI - (saviSAdam / ) vatse, kIdRzI sA pravRttiH, yA tava bhartRdArikAmapi durmanAyayati / kalahaMsikA - suNAdu ajo / jadhA kila sIdAdevIM patthiduM dasaggIvapurohido Aadotti / kaJcukI - (tatrAvajJAM nATayansaharSam ) kathametAvadapi kAryaM vatsA jAnakI jAnAti / yadanenodantena durmanIbhUyate / nUnamidAnImasyAH kRtAvataraNamaGgalAnyeGgakAni yauvanasya panthAnamIkSante / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aja, [iti cchAyA / ] AropaNavyavasAya AkarSaNakarma / tarkoM vitarkaH / pUrNe'pIti / pUrNe samApte / karmaNi yajJe / vIrya parAkramaH zulkaH paNo yasyAM tAm / etAvatIM dUratarAm / pauttiviseseti / 'Arya, pravRttivizeSalambhena durmanAyamAnamAtmAnaM pAJcAli - kAkelivyApAreNa vinodayantIM bhartRdArikAM prekSya udvignayA kAraNaM pratipattumAgatayA Aryasya darzanena mayA vismRtametena punaste rAkSasanAmagrahaNena smAritAsmi' [iti cchAyA |] atra pravRttirvArtA / lambho lAbhaH / durmanAyamAnamiti durmanA ivAcarati / 'kartuH kyaG salopazca' iti kyaGi salope dirghatve ca rUpam / pAJcAlikA 'putaLI' iti prasiddhA / ' pAJcAlikA putrikA syAdvastradantAdibhiH kRtA' ityamaraH / pratipattuM jJAtum / arthAttasyA unmanaskatvam / rAkSasanAmagrahaNam ' hateSvapi rAkSaseSu' ityanena / durmanAyayati vyathayati / durmanasaM karotIti ' tatkaroti -' iti Nic / 'NAviSTavatprAtipadikasya' iti TilopaH / jadheti / 'yathA kila sItAdevIM prArthayituM dazagrIvapurohita Agata iti' [iti cchAyA |] yadaneneti / anenodantena vArtayA rAkSasasaMbandharUpeNa 1. 'durmanIbhavati'. 2. 'aGgAni '. For Private and Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 aGkaH] anargharAghavam / kalahaMsikA-aja, evaM NNedam / ajjaositti siDhilIkidalajjA saMpadi jevva aNuhUdaM kiMpi Nivedemi / (saMskRtamAzritya / ) anAkUtaireva priyasahacarINAM zizutayA _vacobhiH pAJcAlImithunamadhunA saMgamayitum / upAdatte no vA viramati na vA kevalamiyaM kapolau kalyANI pulakamukulairdanturayati // 5 // kaJcakI-(hasarSam / ) diSTyA cirasya jIvadbhirasmAbhiyauvanavatI vaitsA jAnakI dRSTA / (tasmitam / tatastataH / kalahaMsikAtado a puNo puNo vi tAhiM ujjuAhiM NibbandhijjamANA lajjidUM bi lajjedi / durmanIbhUyate / iti jAnakI jaanaatiityrthH| tasyAH kartavyAkartavyanizcayo jAta iti hrssH| durmanIbhUyata iti durmanaHzabdAccipratyaye kRte 'armanazcakSu-' iti sUtreNa salopaH / 'vArtA pravRttivRttAnta udantaH syAt' ityamaraH / kRtaM yauvanAvataraNavidheyaM maGgalaM yatra tAni / aGgakAnItyalpArthe prazaMsAyAM vA kan / 'Arya, evametat / arjako'sIti zithilIkRtalajjA saMpratyevAnubhUtaM kimapi nivedayAmi' [iti cchAyA / ] ihArjakaH pituH pitA pitaamhH| yadvArjako'rjanakartAsi / 'ajjA sIdA' iti paThe AryA siitaa| zithilIkRtalajetyarthaH / 'ajjo si' iti pATha Aryo'si / ityevaM mandIkRtalajjAhaM pratyakSopalabdhaM kimapi kathayAmItyarthaH / saMskRtamAzrityeti / 'saMskRtabhASAcArAH prAyo nATyeSu na striyaH zlAghyAH / kvacidapi tapaHprabhAvAdvidagdhatAvodhanAcca zasyante // ' iti bharatamatena vaidagdhyatAkhyApanAya striyaH saMskRtabhASaNam / yadvA 'ceTI prAkRtabhASiNI syAca saMskRtabhASiNI' iti niyamAbhAvAdeva saMskRtabhASitam / yadalaukikakathanasamArjanAya arjako'sItyAzaGkitoddhArarUpaM samArjanaM tadAha-anAkUtairiti / iyaM sItA priyasahacarINAM priyasakhInAM vacobhiH karaNabhUtaiH pAJcAlImithunaM kRtrimaputrikAyugalaM saMgamayituM melayituM nopAdatte na gRhNIte / lajAprAcuryAt / na vA viramati / tadrahaNe viraktA bhavati / kAmavazIkRtacittatvAt / tatkiM karotItyeva na kimapItyata AhaiyaM kalyANI sItA kevalaM pulakamukulaiH karaNaiH kapolau karmabhUtau danturayati nimnonnatI karoti / sAttvikabhAvAt / danturazabdAt 'tatkaroti-' iti Nic / vacobhiH kI. dRzaiH / anAkUtaireva / na vidyata AkUtamabhiprAyo yatra taiH / bhAvazUnyarityarthaH / zizutayA bAlakatvena hetunaa| tAsAM zizutvena tatkarmAnabhijJatvAt / viramatIti 'vyAGparibhyo ramaH' iti parasmaipadam / kalyANIti gaurAditvAnDIe / tado a iti / tatazca punaH 1. 'vatsA vaidehI'; 'vatsApi'. For Private and Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 114 kaavymaalaa| kaJcakI-(vihasya / ) vatse, saMkIrNa vaiyasi khalviyaM vartate / atra hi mano'pi zaGkamAnAbhirbAlAbhirupajIvyate / aSaDakSINapAGguNyamantrI makaraketanaH // 6 // kalahaMsikA-(salajjam / ) aja, ramaNIaM mantesi / savvamsa vi aNuhavasaMvAdiNI de vAA / kaJcakI-kiM ca vatse, tadAtvatpronmIlanmradimaramaNIyAtkaThinatAM __ nicitya pratyaGgAdiva taruNabhAvena ghaTitau / stanau saMbibhrANAH kSaNavinayavaiyAtyamasRNa smaronmeSAH keSAmupari na rasAnAM yuvatayaH / / 7 // punarapi tAbhiH RjukAbhirnibadhyamAnA lajjitumapi lajate' iti cchaayaa|] atra RjukAbhirbAlatvAdakuzalAbhiH / nirbadhyamAnAbhyarthyamAnA / lajjitumapi lajjate / utpannabhAvAt / saMkIrNe bAlyayauvanamizre / khalu yataH / nanu yadi mithunaviSayakaM tAsAM jJAnaM nAsti, tatkathaM tAbhyastasyA lajjetyata Aha-atra hItyAdi / yato'tra vayasi mano'pi zaGkamAnAbhirmanaso'pi zaGkAM kurvANAbhirbAlAbhizcaturdazavarSavayaskAbhirmakaraketanaH kaMdarpa upajIvyate sevyate / atra vayasyatyantanigUDho madanotsavo bhavatIti bhAvaH / kIdRzaH / na vidyante SaDakSINi yatra tadaSaDakSINam / SaDguNA eva pADaNyam / saMdhivigrahAdiko mantraH / svArthe SyaJ / anayoH karmadhArayaH / tyormntrii| tathA ca yatra tRtIyagocaratA nAsti tanmantre paraM mantrI kAma iti bhAvaH / 'aSaDakSINo yastRtIyAdyagocaraH' ityamaraH / 'aSaDakSAzitaMgvalaMkarmAlaMpuruSAdhyuttarapadAtkhaH' / 'saMdhirnA vigraho yAnamAsanaM dvaidhamAzrayaH / SaDguNAH' ityamaraH / salajjamiti / vAlAbhiriti vahutvanirdezAtsvAmapyuddezyAmAzaGkayeti bhAvaH / 'Arya, ramaNIyaM mantrayase / sarvasyApyanubhavasaMvAdinI te vAkU' [iti cchAyA / ] atra mantrayase vadasi / tadAtveti / yuvatayastaruNyaH keSAM rasAnAM zRGgArAdInAM madhurAkhAdAdInAM vA upari na vartante / api tu sarveSAmapi / kiidRshyH| kSaNaM vyApya vinayazca vaiyAtyaM ca te tAbhyAM vinayadhASTyAbhyAM masRNo mando madhuro vA smaronmeSo yAsAM tAH / vaiyAtyaM dhAryam / 'antasthamadhyaM vaiyAtyam' iti shbdbhedH| stanau saMbibhrANA dhArayantyaH poSayantyo vA / kIdRzau / taruNabhAvena tAruNyena pratyagAtsarvAvayavAtkaThinatAM nicitya samAhRyaiva ghaTitau / pratyaGgAtkAThinya vartulIkRta 1. 'khalviyaM vayasi vartate'; 'vartate bAlA'. 2. 'mano vizaGkamAnAbhiH'. 3. 'kiM ca' iti pustakAntare nAsti. 4. 'vicitya'. For Private and Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 aGkaH] anargharAghavam / kalahaMsikA-(vihasya / ) bhodu / tA Na kiM pi tujhehiM sudam / kaJcakI-vatse, na tAvadartho'yamadyApi rAjagocarIbhavati / yadi ca syAtkimetAvatA / kalahaMsikA--tadA hadAso rAvaNo devIM pariNedi / kaJcukI-(vihasya / ) haste karipyati jagatrayajitvaro'pi kestAdRzo duhitaraM janakezvarasya / prANAdhikaM vipulabAhubhRtAmapIdaM traiyambakaM kimapi kArmukamantarAyaH // 8 // nApi dazakaMdharAnurodhena svayaM pratijJAtamanyathA kariSyati mahAkSatriyo videharAjaH / tanna kiMcidetat / kalahaMsikA-(vihasya / ) evaM bhodu / aja, saMpadi kahiM te rAmalakkhaNA / miti kuto jJAtamityata Aha-tadAtve tatkAle pronmIlanyo mradimA mRdutvaM tena ramaNI. yAt / pratyaGgAdityasya vizeSaNam / mradimeti 'pRthvAdibhya imanic-' / 'ra Rto halAdesaMghoH' iti rephAdezaH / 'Te:' ityukAralopaH / 'tatkAlastu tadAtvaM syAt' ityamaraH / 'dasaggIvapurohido Aadotti' iti vAkye kacukino'vajJAmavagamya tatrottarAprAptI satyAmidAnI prasaktAnuprasaktyA tirohitatadvAkyasyottaraprAptyartha kalahaMsikA kaJcukina pratyAha-bhodu iti / 'bhavatu / tanna kimapi yuSmAbhiH zrutam' [iti cchaayaa| adhunA tatrottarayati-vatse, na taavdityaadi| yadi na syAdityasyAkAGkSA puuryti-tdeti| 'tadA hatAzo rAvaNo devI pariNayate' [iti cchAyA / ] atra hatAzo ninditprtyaashH| pariNayate vivAhayati / hastekariSyatIti / hastekariSyati vivAhayiSyati / 'nityaM hastepANAvupayamane' iti hastezabdasya saptamyantapratirUpakasyAvyayasya gatitvAddhAtoH prAkprayogaH / jitvaro jayanazIla ityatra 'sartizAstyartibhyazca' iti karap / prANAdhikaM balAdhikam / 'varaM prANAdhiko yodho na tu prANAdhikaM dhanuH' iti dhanuHzAstram / traiyambakaM mAhezvaram / tryambakasyedam / 'tasyedam' ityaN 'na yvAbhyAm-' ityaic / kAmukaM dhanuH / antarAyo vighnaH / evamiti / "evaM bhavatu / Arya, saMprati kutra tau rAmalakSmaNau' [iti cchAyA / ] atraivaM bhavatu tvadvacanamevAstu / uttaraM kurvANo'pi tayoH pra 1. 'tAvadayamarthaH'. 2. 'yastAdRzaH'; 'kastAdRzIm'. 3. (niHzvasya / ). . For Private and Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 116 kaavymaalaa| kaJcakI-nanvetAveva devatAgAravedikAyAM muniinkaushikvaidehgautmaanbhiraadhytH| Dhaukitau jJAnakarmabhyAM mokSakhargAviva khayam // 9 // tadehi / mahacciramAgatAnAmasmAkam / 'kanyAntaHpurameva gacchAmaH / (iti nisskraantau|) viSkambhakaH / (tataH pravizati janako vizvAmitrazatAnandau rAmalakSmaNau ca / ) janakaH-(saharSam / ) bhagavanvizvAmitra, lumpannadRSTajAmAtRsaMpadAM zucamadya naH / tvadAgamanajanmAyamAnandaH sudinAyate // 10 // api ca / adya pradakSiNazikhAvalayaH kRzAnu__ raznAti me janapadeSu vaSaTkRtAni / tvattejasi sphurati zAntikapauSTikeSu khAM ca mucaM zithilamAGgiraso bibharti // 11 // vezaM mukhyatvena sUcayannAha nanvetAvevetyAdi / etAveva rAmalakSmaNAveva munInkozikAdInabhirAdhyata ArAdhyataH / vaideho janakaH / gautamaH zatAnandaH / kIdRzau / jJAnaM tattvajJAnam , karma yajJAdi, tAbhyAM DhaukitAvupanItau mokSasvargAviva mokSakhargatulyau / upamAyAmivazabdaH / nanu munInabhirAdhyata ityasaMbaddham / divAdI rAdhaH akarmakAdRddhAveva sakarmakAca zyanna prApnoti yata iti / bhaivam / kauzikAdInabhi lakSIkRtya / 'abhirabhAge' iti karmapravacanIyasaMjJAvidhAnAt / yadvAkarmakAdvRddhAveveti niyamaH / sakarmakAttu bhavatyeva zyan / yadvA munIndaukitAvabhivAdayamAnAvArAdhyata ityakarmako dhAtu: / ciraM vilambaH / lumpanvinAzayan / zucaM zokam / no'smAkam / sudinAyate sudinaM karoti / 'sudinadurdinanIhArebhyazca' iti kyaG / adyati / adya pradakSiNabhUtA yA zikhA jvAlA saiva valayaH kaGkaNaM yasya tAdRzaH / yadvA pradakSiNajvAlAveSTanaH / kRzAnuragnirno'smAkaM janapadeSu dezeSu vaSaTkRtAni hutAnyaznAti khAdati / yajJavahnaH pradakSiNazikhA prazastA / AGgirasaH zatAnandaH svAM ca yuvabhedaM zithilaM yathA syAdevaM bibharti dhArayati / kutaH zithilaM bibhartItyAha-zAntikapauSTikeSu zAntipuSTinimittakarmasu tvattejasi 1. 'AgatayorAvayoH'. 2. 'pura eva gacchAvaH'. For Private and Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 aGkaH) anargharAghavam / vizvAmitra:-sakhe sIradhvaja, cirasya zAntaH puSTazca tavAyaM janapadaH / yatra tvaM brahmamImAMsAtattvajJo daNDadhArakaH / purodhAzcaiva yasyAsAvagiraHprapitAmahaH // 12 // (smitaM kRtvA / ) jAmAturadarzanajanmA zokaH punarasmAkamupazamayitumavaziSyate / kiM ca zokaharSI nAma lokayAtreyaM bhavataH / tathAhi / yajUMSi taittirIyANi mUrtAni vamati sma yaH / sa yogI yAjJavalkyastvAM vedAntAnadhyajIgapat // 13 // lakSmaNaH--(janAntikam / ) Arya, ayamayaM sa rAjA vaidehaH / paMvitramaparimeyAzcarya yasyAvadAna pAdhyAyAdanuzrUyate / rAmaH-(sapramodAnurAgam / ) vatsa, sa evAyaM zatapathakathAdhikArI puruSaH praNAyyAyAntevAsine yasmai vAjasaneyo yAjJavalkyaH sUktAni yajUMSi provAca / sphurati sati / tadasya prayojanam' iti Thak / 'zAntikapauSTike ca' iti pAThe tvattejasi kIdRze / zAntikAriNi puSTikAriNi cetyarthaH / tvattejasaiva duritopazamAcchAntikArtha na juhotIti bhAvaH / 'agnau tu hutaM triSu vaSaTkRtam' ityamaraH / 'suvo bhedAH sucaH striyAm' iti ca / 'deze jane janapadaH' iti ca / kutaH zAntaH puSTazcetyata Aha-yatreti / brahmamImAMsA bhATTamatam / brahmapratipAdakatvAttasya / yadvA brahma vedaH / tathA ca vedAntaH / daNDadhArakaH zAsakaH / rAjeti yAvat / asau zatAnando yasya purodhAH purohitaH / kIdRza: aGgirAmuniH prapitAmaho yasya saH / 'purodhAstu purohitaH' ityamaraH / upazamayituM khaMNDayitum / yajUSIti / tittirimuninA prakarSaNAnUditAni taittirIyANi / 'tittirivaratantukhaNDikokhAcchaN / mUrtiH zarIraM saiSAmasti / arzaAditvAdac / mUrtIni kRtadehaparigrahANi vamati smodgIrNavAn / 'laT sme' iti bhUte laT / adhyajIgapadadhyApayati sma / 'iT adhyayane' / Nic / luG / caG / 'Nau ca saMzcaDoH' iti gAGAdezaH / purA kila zAkalyamuneryAjJavalkyena yajurvedamadhItya gurudakSiNArtha muniruktaH / muninA ca dakSiNA na gRhItA / tatazca yAjJavalkyanirbandhena jAtakopena muninA mama vidIva dIyatAmityuktena yAjJavalkyenAdhItayajurveda udgIrya dattaH / guruNA ca tittiripakSirUpeNa pItaH / tena sa tittirinAmAbhUt / yAjJavalkyena cAnantaraM yajurvedaH suuryaaddhiitH| yAjJavalkyAca janakena-iti praaciinkthaa| janAntikamiti / 'anyonyAmantraNaM yatsyAjjanAnte tajjanAntikam' iti bharataH / avadAnaM zuddhaM karma pUrvavRttakarma 1. 'adarzanazokaH'. 2. pavitramAzcarya ca'; 'pAvitryamaparimeyamAzcaryam'. 3. upAdhyAyamukhAt'. 4. 'sa evAyaM zatapathAdhikArI'. 5. 'yasmai vAjasaneyAya vAjasaneyaH'. ana0 11 For Private and Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 118 kaavymaalaa| vizvAmitra:-(muhUrta nirvarNya ca / ) nijAya tasmai gurave yatInAM jaitrAya vizrANitagosahasram / taM gosahasrAdhipateH praziSyamupAsmahe maithilamAtitheyam // 14 // janakaH-(saprazrayam / ) bhagavan , yadanyatkicidabhidadhAti tatra prabhaviSNurbhavAn / tatrabhaktaH sahasramayUkhAntevAsino yogIzvarAdadhyayanamiti mahIyasIyamasmAkaM yazaHpatAkA / vizvAmitra:-(vihasya / ) bho mahAyogin , kiM yAjJavalkyo janakaH kimevaM na vaH svarUpaM kavayo'pi vidyuH / pravAhanityAnadhikRtya yuSmAnsahasrazAkhAH zrutayaH prathante // 15 / / vA / 'avadAnaM vRttakarma zuddha karma ca kIrtitam' iti vizvaH / zatapatho vedaH / zatazAkhatvAttasya / zatapathakartA yAjJavalkyaH zatapathaprakAzakaH / praNAyyAyAbhilASazUnyAya / mumukSava iti yAvat / idaM tu 'praNAyyo'saMmatau' iti NyadantaM nipAtitam / 'praNAyyo'bhilASazUnyaH syAt' iti hArAvalI / antevAsine ziSyAya / 'chAtrAntevAsinau ziSye' ityamaraH / vAjasaneyo yajurvedazAkhIyaH / nijAyeti / nijAya khIyAya gurave yAjJavalkyAya / jaitrAya jayazIlAya / jetaiva jaitraH / prajJAditvAtsvArthe'Na / vizrANitaM dattam / 'zraNa dAne' / gavAM sahasraM gosahasram / gosahasrAdhipateH sUryasya / 'gozabdaH pazubhUmyaMzuvAgdigarthaH' iti zAzvataH / praziSyaM ziSyaziSyam / yAjJavalkyasya sUryaziSyatvAt / asya ca tacchiSyatvAt / upAsmaha upagatA bhavAmaH / AtitheyamatithI sAdhum / 'pathyatithivasatikhapaterDa' / yadanyatkiciditi / jAmAtRsaMbandhIti bhAvaH / prabhaviSNu: prabhAvazIla: / yogIzvarAdyAjJavalkyAt / vihasyeti / atigUDhatAtparyasamAnaviSayakottarazravaNAditi bhAvaH / kiM yAjJavalkya iti / yAjJavalkyaH kimevamastu, janako vA kimevamastu, iti vo yuSmAkaM svarUpaM kavayo vAlmIkiprabhRtayo'pi na vidyurna jAnanti / yAjJavalkyo vA janako veti na kazcidvizeSa iti bhAvaH / evamiti samAnyokteH klIbatA / vidyuriti 'vida jJAne' / vidhyAdi liG / 'jherjus' / yuSmAnadhikRtya tvAmAdhArIkRtya / sahasrazAkhAH zrutayaHprathante khyAtA bhavanti / 'pratha prkhyaane'| zAkhA vedavibhAgaH / zrutiriha sAmavedaH / sa eva sahasrazAkhaH / yajurvedastu shtshaakhH|Rgved ekaviMzatizAkhaH / zrutaya iti bahuvacanaM zAkhAbahutvAt / avayavadharmasyAvayavinyupacArAt / samudAyasamudAyinorabhedAdvA / yuSmAnkIdRzAn / pravAheNa guruziSyaparamparayA 1. 'ca nirvarNya'. 2. 'abhidadhAsi'. 3. 'yogIzvarAdbhagavato yAjJavalkyAt'. 4. 'mahatIyamasmAkam'; 'iyamasmAkaM mahatI'. For Private and Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 aGkaH] anargharAghavam / 119 zatAnandaH-bhagavankauzika, evamIdRzAH khalvamI tribhuvanamahanIyamahimAno manISiNaH / janakaH-(savailakSyasmitam / ) nirmAya kArmaNamRcAmaghamarSaNInA___munmArjanIrjagadaghAni tavAdya vAcaH / zrotuM cirapraNayikautukamasti ceto duHkhAkaroti punareSa mamArthavAdaH // 16 // tadvirama / (iti zirasyaJjaliM ghaTayati / ) vizvAmitraH-(sasmitamasyAJjalimudghATayan / ) sakhe sIradhvaja, saMhiyatAmaJjaliH / amI tUSNIbhUtAH smaH / kAtyAyanIkAmukakArmukAropeNapaNapraNayapravINena tu duhituH patyA saMpratyaparyuSitapratijJo bhUyAH / lakSmaNaH-(apavArya / ) Arya, paraspareSAM pauruSotkarSaprazaMsAramaNIyaH pAvano'yamamISAM samavAyaH / nityAnavinAzinaH / vizvAmitraM nivartayitumAha-nirmAyeti / adya tava vAcaH zrotuM mama kautukamasti / mametyubhayAnvayi / mamaiSo'rthavAdaH stutiH punazcetaH karma duHkhAkaroti / cetaH kIdRzam / cirapraNayi cirAnubandhi / vAcaH kiidRshyH| aghamarSaNInAM pApApahArikANAmRcAM kArmaNamAbhicArikarUpaM kRtvA jagadaghAni jagatpApAnyunmArjanIH zodhayantIH / tvadvAcAmevAdarAttAsAmRcAmAdaraM lokA na kurvata iti bhAvaH / marSaNItyatra karaNe lyuT / 'kArmaNaM mantratatrAdi yojane karmaThe'pi ca' iti dharaNiH / udghATayanprakAzayan / nanu ghaTAditvAnmitsaMjJAyAM mitAM hrakhatvena bhAvyam / maivam / 'ghaTa saMghAte' iti caurAdikasyAmito'yaM prayogaH / yathA 'kamalavanodghATanaM kurvate ye' iti sUryazatake / yadvoddhaTanamudghATaH / bhAve ghaJ / 'tatkaroti-' iti NijantAcchatR / tUSNIbhUtAH smo maunino bhUtAH smaH / 'maune tu tUSNIM tUSNIkAm' ityamaraH / kAtyAyanI gaurI tasyAH kAmukaH svAmI harastasya yatkArmukaM dhanustadAropaNameva paNastatpraNaye pravINena kuzalena / 'duhituHpatinA' iti pAThe duhitRsvAminetyarthaH / 'Rto vidyAyonisaMbandhebhyaH' iti SaSThyA aluk / 'patiH samAsa eva' iti niyamAddhisaMjJAyAM nAbhAvaH / apavAyeti / 'rahasyaM kathyate'nyasya smRtaM tadapavAritam' iti bharataH / pauruSaM puruSArthakhyAtistayA ya utkarSastasya prazaMsA prazastistayA ramaNIyo ramyaH samavAyaH samUhaH / lakSmaNavacanamanumoda 1. 'savilakSa-'. 2. 'ropaNapravINena'. 3. 'pAvano'yamRSINAm'. For Private and Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 120 rAmaH - vatsa, yadAttha / smaranti lokArthamamI kila zrutIriti pratiSThAmadhigantumIzmahe / paraM yadeSAM punarasti vaibhavaM tadeta eva vyatividvate yadi // 17 // janakaH -- (saharSam ) bhagavan, paramanugRhIto'smi / yataH / samasyA vA sAmnAM bahirabahiraMhaH parimRjA kAvyamAlA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mRcAM vA saMvAdaH kimapi yajuSAM vA paripaNaH / tvadAzIrvAdo'yaM bahuviSayasAkSAtkRtaphalo varaM me vatsAyAH prathayati purovartinamiva // 18 // vizvAmitraH - ( sAkUtasmitam 1) sakhe sIradhvaja, evametat / davIyasyo dUrAdapathamiha cAmutra ca zucAM trivedIvAkyAnAmanaticirabhamA iva khilAH / mAna Aha-- smarantIti / amI kauzikAdaya RSayo lokArthe lokanimittaM zrutIrvedAnsmaranti smRtirUpatAM nayanti / zrutyanusAreNa smRtikaraNAt / vayameSAmiti pratiSThAmutkarSamadhigantuM jJAtumIzmahe prabhavAmaH / kila nizcaye / iti svarUpe / eSAmRSINAM punaH paraM zreSThaM vaibhavaM vibhutvaM yadasti tadvaibhavameta eva RSayo yadi vyatividvate'nyonyaM jAnanti tadA jAnanti / na tvanye kecanetyarthaH / 'vida jJAne' vyatipUrvaH / 'kartari karmavyatihAre' iti taG / 'vettervibhASA' iti ruT / samasyeti / ayaM tvadAzIrvAda AzIrvacanaM me vatsAyAH sItAyA varaM jAmAtaraM purovartinamiva prathayati kathayati / vizvAmitrAzIrvAdasya kathamebhiH samaM sAmyamityata Aha-bahuviSaye sAkSAtkRtaM phalaM yasya saH / punaH kIdRza AzIrvAdaH / sAmnAM sAmavedaRcAM samasyA saMkSiptArthavAk / atra sarve vAzabdA upamAvAcino vikalpe vA / RcAmRgvedAnAM vA saMvAdaH samyagbhASaNam / bahirbAhye / abahirabhyantare / aMhasAM pApAnAM parimRjAM proJchikAnAm / RcAmityasya vizeSaNam / kimapyanirvacanIyasvarUpo yajuSAM yajurvedAnAM vA paripaNo mUladhanam / 'nIvI paripaNo mUladhanam' ityamaraH / kvacit 'pariNamaH' iti pAThaH / 'samasyA tu samAsArtha' ityamaraH / prastutaprayojanAnurodhena khotkarSa [ kathana ] janyadUSaNamaGgIkRtyApi svatAtparyaviSayakajJAnaM janakasya sthirIbhavatvityabhiprAyAdAha - davIyasya iti / dvijagiro brAhmaNavacanAni kva nu vipariyanti viparItAni bhavanti / api tu na kvApi / nurvitarke / kIdRzyaH / davIyasyo mahatyaH / dUrazabdasyeyasuni 'sthUladUra - ' ityAdinA rephalope guNe'vAdeze ca rUpam / punaH kIdRzyaH / iha ihaloke cAmutra paraloke ca zucAM zokAnAM dUrAdatyarthenApathamasthAnam / asthAnasyaikatvena vivakSitArthalAbhAdekavacanam / yadvA zucAM davIyasyo dUratarAH / 1. 'kathayati'. For Private and Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 aGkaH] anargharAghavam / zrutigrAhyaM jyotiH kimapi bahirantarmalamuSo mRjAyA majjAnaH ka nu vipariyanti dvijagiraH // 19 // zatAnandaH-(svagatam / ) nUnaM rAmabhadrameva jAmAtaramabhisaMdhAya bhagavAnayaM punaH punarvakroktibhiH sIradhvajaM parimohayate / bhavatu / ahamasya prarocanArthamasaMvidAna iva pRcchAmi / (prakAzam / ) bhagavan , kasyedaM zakuntarAjaketoriva kaustubhazrIvatsau ratnadvayam / / vizvAmitra:-(vihasya svagatam / ) sAdhu vatsa zatAnanda, sAdhu / yadetatkRtaM tIrtha vivakSitasya vastunaH sukhAvatArAya / (prakAzam / ) vatsa gautama, kakutsthakulasaMbhavau kumArAvetau / zatAnandaH -(sapratyabhijJamiva / ) putrArthe jagadekajAkiyayUddAmabhramatkIrtinA cAturhotravitIrNavizvavasudhAcakreNa cakre makhaH / dUrAdeva tadasaMgamAdeva / ata eva tAsAmasthAnamapi / dUrAditi bhAvapradhAno nirdezaH / tathA ca dUratvAdapathaM zucAmityarthaH / trivedIvAkyAnAM khilA ivAprahatabhUmaya iva / 'khilamaprahate'pi syAt' iti medinIkaraH / kIdRzAH khilAH / anaticirabhannAstatkAlakRSTAH / giro'pi tatkAladattAH / punaH kIdRzyo giraH / zrutigrAhyaM karNagrAhyaM kimapyanirvacanIyaM jyotiH zabdabrahma / tattvaprakAzakatvAt / 'zrutiH strI zravaNaM zravaH' ityamaraH / malaM pApam / bahirantarmalamuSo bAhyAbhyantaramalApahArikAH / yadvA bahiryotiriti vyastarUpakam / antrmlmusso'ntHpaapaaphaarikaaH| mRjAyAH zuddharmajjAnaH sArabhAgAH / vipariyantIti viparipUrvAdiNo laTi 'iNo yaNa' iti yaNAdezaH / apathamiti 'pathaH saMkhyAvyayAdeH' iti klIbatvam / 'sAro majA nari' itymrH| parimohayata ityatra 'na pAdamyAG-' iti parasmaipadaniSedhe 'Nicazca' iti taG / prrocnmbhilaassH| asaMvidAna ivAjAnanniva / 'vida jJAne' / 'samo gam-' iti taG / kasyedaM dArakadvayaM vAlakadvayamiti saMbandhaH / zakuntarAjaketoH kaustubhazrIvatsaratnadvayamiva / zakuntarAjaH pakSirAjo garuDaH sa ketuzcidraM yasya sa viSNuH / zrIvatsaH kRSNasya maNi: kaustubho'pi / tIrtha sopAnakam / 'kaTakalI' iti prasiddham / 'tIrtha sopAnapatau syAt' iti dharaNiH / avatAro jJAnamavataraNaM ca / pUrvaprakAzitAsaMvidAnatvasthApanAyAha-sapratyabhijJamiveti / pUrvAnubhUtasya tattadantAviziSTatayA jJAnaM pratyabhijJA / tatsahitaM yathA syAdevamityarthaH / 'samakSadigbhAgamiva' iti pAThe jJAtaikadezamivetyarthaH / putrArtha ityAdi / pati 1. 'rAmacandrameva'. 2. 'punarvakroktibhiH'. 3. 'mohayate'. 4. 'kumAraratnadvayam'. 5. 'vihasya' iti pustakAntare nAsti. 6. 'tIrthamiva'. 7. 'zatAnanda'. For Private and Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 122 kaavymaalaa| ___ rAjJA paGkirathena yatra sakalakharvAsisarvAtithau __ sa khenaiva phalapradaH phalamapi khenaiva nArAyaNaH // 20 // tatkimetAveva tau dAzarathI yau kila rAmalakSmaNau tADakAmathanamaGgaloddhAtavitIrNadivyAstramantrapArAyaNena bhagavataiva vinItau vaitAnikasya karmaNazchidrApidhAnadakSiNayA bhgvntmupaasaaNbbhuuvtuH| vizvAmitraH-(sakautukam / ) atha kim / (janakastau saMsnehabahumAnaM pazyati / ) zatAnandaH--tadanayoH kataro rA~mabhadraH katarazca lakSmaNaH / rathena dazarathena rAjJA putrArthe makho yajJazcakre kRtaH / kIdRzena / jagati saMsAra ekaH zreSTo jAGghiko'tivegavAnyo yayurazvamedhIyo'zvaH sa evoddAmodbhaTA bhramantI kIrtiryasya tena / 'yayurazvo'zvamedhIyaH' ityamaraH / caturhotrA eva cAturhotrAH / svArthe prajJAditvAdaN / tebhyo vitIrNa dattaM vizvaM samastaM vasudhAcakra pRthvImaNDalaM yena tena / vedacatuSTayaprayogAddhotracatuTayaM yatra yajJe / sa nArAyaNo devaH skhenaiva svayameva phalaprado yajJaphaladAyI svenaiva khayameva phalamapi / abhUditi zeSaH / khenaiva rAmAdirUpeNa jAtatvAt / kIdRze yajJe / sakalAH samastAH svarvAsino devAH sarvaprakAreNAtithaya AgantukA yatra tasmin / yadvA sakalAH samastAH svarvAsino devAH sarvo mahezvarazcAtithiryatra / vAsavadattAyAm 'gaurIva sarvapriyA' iti zleSeNa sarvazabdasya mahezvaravAcakatvabodhanAt / anyathA zleSabhaGgaprasaGgaH / na cAsminvyAkhyAne sakalasvarvAsipadena mahezvarasyApi lAbhAtpRthaktasyopAdAnaM paunaruktyamAvahatIti vAcyam / gobalIvardanyAyena tadupAdAnAt / yadvA sakalAH kalAsahitAH pratyakSA eva kharvAsino devA iti pUrvavadaparam / yadvA sakalasvaH samastavarga vAsayantIti sakalasvarvAsino devAH / sarve'tithayo yasminmakhe tatretyarthaH / 'atithiH kuzaputre syAtpumAnAgantuke'pi ca' iti medinIkaraH / tADakAmathanena nAzena yanmaGgalam / yadvAmathanameva maGgalam / tasyoddhAta upakrame vitIrNa dattaM divyAstramantrasya pArAyaNamAzrayo yena / yadvA divyAstra mantrarUpaM pArAyaNamabhISTam / yadvA parAyaNaM sAkalyam / 'udghAtastu pumAnpAdaskhalane samupakrame' iti medanIkaraH / 'pArAyaNamabhISTaM syAttatparAzrayayorapi' iti ca / 'sAkalyAsaGgavacane pArAyaNaturAyaNe' ityamaraH / vinItau zikSitau saMmAnitau vA / vaitAnikasya yajJasaMbandhinaH / chidrasya vighnasyApidhAnaM khaNDanaM tadeva dakSiNA tayopAsAMbabhUvatuH sevitavantau / 'dayAyAsazca' ityAm / sasnehabahumAnamiti / rAmalakSmaNayoH saukumAryadarzanAttAhagatiduSkaratADakAtADanazravaNAceti bhAvaH / tadanayoriti / kataraH kaH / 1. 'maGgalopoddhAta-'. 2. 'bhavataiva'. 3. 'bhavantam'. 4. 'sakautukam' iti pustakAntare nAsti. 5. sasnehaM pazyati'. 6. 'rAmaH'. For Private and Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 aGkaH] anargharAghavam / vizvAmitraH- (rAmaM nirdizyai / ) vatsa AGgirasa, ye catvAro dinakara kulakSatrasaMtAnamallImAlAmlAnastabakarmadhurA jajJire rAjaputrAH / rAmasteSAmacaramabhavastADakA kAlarAtri pratyUSo'yaM sucaritakathAkandalImUlakandaH // 21 // zatAnanda: - ( lakSmaNaM nirdizya / ) ayaM cAparo lakSmaNaH | diyA bhagavadvasiSThaprasUtaM kSatrakulamRjyate / janaka:- - ( vihasya 1 ) sAdhu bhagavan, asmAdRzISu prajAsu pravizya krIDasi / krodhAgnau puruhUtahuMkRtiparAbhUtatrizaGkatrapAsaMpAtajvalite jagatrayamayIM tvayyAhutiM juhvati / saMbhrAntopanatasya nATitajarAvaiklavyazIrNAkSarAH pratyUhAya babhUvurambujabhuvo devasya cATUktayaH // 22 // tamapi nAma bhaigavantaM yajamAnamanye gopAyitAraH / 123 varatvaupayikaM rAmaparicayaM kArayitumAha-ye catvAra iti / dinakarakule sUryavaMze ye kSatrAH kSatriyAsteSAM saMtAnaH saMtatiH samUho vA sa eva mahI puSpavizeSastasyA yA mAlA tasyA amlAno nirmalo yaH stabako gucchastadvanmadhurA manoharA ye catvAro rAjaputrA rAmabharatalakSmaNazatrughnarUpA jajJire jAtAsteSAmayamacaramabhava Adyotpanno rAmaH / kvacit 'kSatrasaMtAnavalI - ' iti pAThaH / kSatrasaMtAna eva vallI latA tasyA mAlA ityarthaH / tADakaiva kAlarAtriH zyAmarajanI tasyAH pratyUSa iva pratyUSaH prabhAtam / tasmAttasyA apAyAt / anyApi rAtriH pratyUSeNa nAzyata iti dhvaniH / sucaritasya yA kathA saiva kandalI vRkSabhedastasya mUlaM pradhAnaM kandaH / mUlamityarthaH / tamadhikRtyaiva sucaritakathA pravartata iti bhAvaH / 'pratyUSo'harmukham' ityamaraH / Rjyate vardhate / krodhAgnAviti / puruhUtasyendrasya yA huMkRtihu~kArastayA parAbhUtaH parAGmukho yastrizaGkustena yA trapA lajjA saiva saMpAta yugAntavAtastena / yadvA lajjAyAH saMpAtena patanena samUhena vA jvalite dedIpyamAne kovAgnau jagatrayamayImAhutiM tvayi juhvati sati ambujabhuvo devasya brahmaNazcATUktayaH pratyUhAya babhUvurvRttAH / saMbhrAntasya sabhayasya sodvegasya vA sata upanatasyopa samIpe natasya namrasya / sRSTivinAzAvazyaMbhAvamAzaGkya tasya saMbhrAntatvam / nATitaM kRtaM jarAvaiklavyaM tena zIrNAni For Private and Personal Use Only 1. 'nirdizan '; 'nidarzayan' 2. 'rucayaH' 3 ' vardhate'; 'Rddhyati'. 4. 'vaikalyazIrNAkSarA:'; 'vaiklavyajIrNAkSarA: ' 5. 'bhavantam'.
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 124 kaavymaalaa| zatAnandaH-rAjarSe, evametat / kiM punarna dIkSiSyamANAH krudhyantIti rakSitAraM kSatriyamupAdadate / janaka:-(saharSe rAmalakSmaNau nirvarNya janAntikam / ) bhagavazatAnanda, bhavati na tathA bhAnoH ziSye gurau rasato na ca smayamapi munau vizvAmitre gRhAnadhitiSThati / dazarathasutAvetau dRSTvA yathocchasitaM manaH zithilayati me pratyagjyotiH prabodhasukhAsikAm // 23 // zatAnandaH-rAjarSe vaideha, evametat / mamApi rAjaputrAvimau sAkSAtkurvato vatse sItormile na hRdayAdavarohataH / janakaH-(vizvAmitraM prati / ) bhagavan , idaM vayo mUrtiriyaM manojJA vIrAdbhuto'yaM caritaprarohaH / imau kumArau bata pazyato me kRtArthamantarnaTatIva cetaH // 24 // vizvAmitra:-(sottAsam / ) sakhe sIradhvaja, hRdayamevAmantrayakha kimartha kRtArthamasIti / jIrNAnyakSarANi yAsAM tAH / trizaGkakathA prAgeva ( 35 pRSThe ) likhitA / gopAyitAro rakSitAraH / kiM punaH kiM tvityarthaH / prasaktAnuprasakti nivArayanprastutaM prastotuM bhUmimAracayati-bhavatIti / etau dazarathasutau dRSTvA ucchRsitaM sanmama manaH kartR yathA pratyagjyotiHprabodhasukhAsikAmAtmajJAnasukhAvasthAnaM zithilayati mandIkaroti / tathA bhAnoH sUryasya ziSye yAjJavalkye mama gurau rasato'nurAgAna bhavati / 'vasataH' iti pAThe gurau gurusamIpe vasatastiSThato mama manastathA nocchrasitaM nollasitamityarthaH / na ca vizvAmitre munau khayamapi gRhAnadhitiSThati sati tathA bhavati / tathA cAtmajJAne'pi mama mano'dhunA na lagatIti bhAvaH / avarohato lambete / dhAtoranekArthatvAt / janako rAmalakSmaNau varatvena hRdi nidhAyoktibhajhyA vizvAmitramAha-idamiti / idaM vaya ityatra yayoriti yojyam / vIro rasastenAdbhutazcitraH / caritaprarohazcaritrasya vistAro'Gkuro vA / yadvA vIrANAmadbhuta AzcaryakaraH / antarabhyantare naTatIva nRtyatIva / harSAtizayAditi bhAvaH / kumArAviti varatvaupayikaM vizeSaNam / Amantrayakha pRccha / sakhedamiti / mahAdevadhanurAropaNapaNaM vismRtyaiva tatrAnAsthAmAsthAya vizvAmitro vadati 'hRdayamevAmantrayakha' i. 1. 'dIkSamANAH. 2. 'sotprAsahAsam'. For Private and Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org anardharAghavam / 3 aGkaH] janakaH -- (sakhedasmitam / ) gotrasya prathamapuruSastejasAmIzvaro'yaM yeSAM dharmapravacanagururbrahmavAdI vasiSThaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 125 ye vartante tava ca hRdaye suSThu saMbandhayogyAste rAjAno mama punarasau dAruNaH zulkasetuH // 25 // rAmalakSmaNau - ( sevimarzam ) kathamasmadIyAH kathAH prastUyante / vizvAmitraH - ( sasmitam 1) rAjarSe, yadi zulkasaMsthaiva kevalamantarA - yastanna kiMcidetat / janakaH--(sakhedaM vimRzannapavArya ) bhagavannauGgirasa, yadvidannapi videhanandinIpANipIDanavidhermahArSatAm / evamAha munireSa kauzikastena muhyati cirAya me manaH // 26 // tadeva sthANavIyaM vA dhanuH syAdidamIdRzam / etadAropaNaM nAma paNo vA mama jarjaraH // 27 // For Private and Personal Use Only 1 tyAdyAzaGkyeti bhAvaH / sasmitamiti / aho asya vizvAmitrasya bhramo yajjAnannapi dhanurAropaNapaNam 'hRdayam' ityAdyAheti bhAvaH / dhanurAropaNapaNaM kauzikaM smArayitumAha-yagotrasyeti / yagotrasya rAmabhadrAdigotrasyAyaM tejasAmIzvaraH sUryaH prathamapuruSaH / yeSAM dharmapravacane dharmabhASaNe vasiSTo guruH / kIdRzaH / brahmavAdI tattvakathakaH parabrahmatattvajJo vA / ye ca tava hRdaye vartante / varatveneti zeSaH / te rAjAnaH suSThu yathA syAdevaM saMbandhayogyAH saMbandhArhAH / nanu yadyevaM tarhi kathaM na kriyata ityata Aha-mama punarasau zulkasetuH paNabandho dAruNaH kaThoraH / pratibandhaka iti yAvat / tathA ca yo dhanurAkarSaNakartA sa eva varaNIya iti bhAvaH | zulkasya saMsthA vyavasthA / ya etaddhanurAkarSati tenaiva paramiyaM voDhavyeti / na kiMciditi 1 rAmo dhanurAropayiSyatyeveti bhAvaH / sakhedamiti / vizvAmitravacanatAtparyabodhAditi bhAvaH / kauzikavAkyatAtparyamajAnaJzatAnandadvArA tattAtparya boddhumAha-yadvidanniti / yadyasmAdvidehanandinyAH sItAyAH pANipIDanavidheH pANigrahaNavidhermahArghatAM durlabhatvaM bahumUlyatvaM vA / dhanurAropaNasyAntarAyatvAt vidannapi jAnannapyayaM kauzikaH / evaM 'yadi zulkasaMsthaiva' ityAdi pUrvoktamAha vadati tena hetunA mama manazcirAya cirasamayaM muhyati / mohamupaitItyarthaH / vidanniti / 'videH zaturvasuH' iti vakhAdezasyAnityatvam / mohamapAsya vikalpayannAha--tadeveti / tadevedaM sthANavIyaM mahAdevasaMbandhi dhanurIdRzaM durA 1. '(savismayam / ) kathamebhirasmadIyAH '. 2. 'sakhedaM vimRSyApavArya ca'. 3. 'zatAnanda'.
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 126 kAvyamAlA / zatAnandaH-zAntaM zAntam / durlaJcamIzvarazarAsanamapramocya___ zulkagrahastvamasi sarvamidaM tathaiva / kiM tvasya rAghavazizoH sahajAnubhAva gambhIrabhISaNamatisphuTameva vRttam // 28 / / janakaH-(muni prati / ) bhagavankauzika, ciramapi vikalpayanna bhavadvirAmabhidheyamadyApi nizcinomi / vizvAmitraH-(vihasya / ) tadupadarzaya kArmukamainduzekharaM rAmabhadra eva vyAkarotu / rAmaH-(saMharSaM svagatam / ) kathamalIkavikalpairAtmAnaM pramohayAmi / nanvayaM mamaiva kautukaM pUrayitumaizvaraM dhanurabhyarthayate bhagavAn / (janakaM ca dRSTvA savimarzam / ) ahaha / / bolena saMbhAvyamidaM ca karma bravIti ca pratyayito maharSiH / iti dhruvaM mantrayate nRpo'yaM datte kimatrottaramAkulo'smi // 29 // janakaH-(muharta miva sthitvA dIrghamuSNaM ca niHzvasya / ) bhagavan , ka tAdRzaM ropaNaM vA na syAt / athavaitadAropaNaM nAma mama paNo jarjaro jIrNo'dRDho vA syAt / mithyA bhavediti yAvat / janakamAzvAsayitunAha-durlacayamiti / durlayaM durgamam / tvamapyapramocyo'tyAjyaH paNo yasya tAdRzaH / idaM sarva dhanurdurlaGghayatvAdi tathaiva tathyameva / nAtra kutrApyanyathAtvazaGketi bhAvaH / kiM tvasya rAghavazizo rAmasya svAbhAviko yo'nubhAvastena gambhIraM duravagAhaM bhISaNaM ca vRttaM vyApArastADakAmathanAdirUpamatisphuTameva viditameva / tathA ca yena tattAdRgatibhISaNaM karmAkAri tasyAvazyaM dhanurAropaNa nAzakyamiti bhAvaH / vikalpayannAnApakSaM samudbhAvayan / vihasyeti / munestAtparya janakena kiMcidapi na jJAtamiti bhAvaH / ainduzekharaminduzekharasaMbandhi / vyAkarotu vivRNotu / alIkaM mithyA / bAleneti / idaM dhanurAropaNAkhyaM karma bAlena rAmeNa saMbhAvyaM kartavyamiti pratyayitaH pratyayayukta Apto vaa| 'AptaH pratyayitastriSu' ityamaraH / maharSiH kauziko bravIti / iti pUrvArdhoktamayaM nRpo janako dhruvaM nizcitaM mantrayata Alocayati / atro 1. 'zAntam'. 2. 'vimRzanna bhavadgirAmadyApi'. 3. 'tadupasarpaya kArmuka-'; 'kArmukamainduzekharaM darzaya'. 4. 'svagatam'; 'svagataM saharSam'. 5. 'mohayAmi'; 'pramodayAmi'. 6. 'kautUhalam'. 7. 'vatsena'. 8. 'tu'. For Private and Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 aGkaH] anargharAghavam / 127 bhAgadheyamasmAkaM yena bhagavatA vizvAmitreNa nAthavanto vayaM maithilImetasmai raghukulakumArAya pratipAdya cirAya kRtArthIbhavAmaH / (rAmo ljjte|) janakaH--kiM ca bhagavana, yeSAM cApasamarpitatribhuvanacchidrApidhAnaM vrataM __jAtaM rohitameva kevalamapajyAbandhamaindraM dhanuH / te'pi prekSya purA zarAsanamidaM maurvIkiNazyAmikA kastUrIsurabhIkRtAnabibharuyartha bhujAnbhUbhujaH // 30 // vizvAmitra:-(vihasya / ) sakhe sIradhvaja, kathaM mahApuNyarAzimAtmAnamavamanyase / tvadbhAgadheyamapi tAdRzamutsavAnA metAdRzAM vayamapi prasamIkSitAraH / naraM kiM datte dAsyatItyAkulo'smItyanvayaH / dIrghamuSNaM ca niHzvasyeti / atimadhuramUrtinA rAmeNAtibhISaNamidaM dhanu ropaNIyameveti bhAvaH / pratipAdya dattvA / yeSAmiti / aindramindrasaMvandhi dhanurapagato jyAbandhaH pratyaJcikAbandho yasya tAdRzaM sadrohitameva Rjveva jAtam / kuta ityata Aha-kIdRzam / yeSAM rAjJAM cApe dhanuSi samarpita tribhuvanasya cchidramupadravastasyApidhAnamAcchAdanam / dUrIkaraNamiti yAvat / tadeva vrata yena dhanuSA tAdRzaM yata ityarthaH / te'pi bhUbhujo rAjAnaH purA pUrvamidaM zarAsanaM dhanuH prekSya dRSTvA vyartha yathA syAdevaM bhujAnabibharurdhArayanti sma / AropaNAnadhyavasAyAditi bhAvaH / kIdRzAn / maurvI pratyaJcikA tayA kiNo mRtamAMsapiNDastasya zyAmikA kRSNatvaM saiva kastUrI tayA surabhIkRtAn / anyApi kastUrI kamapi surabhayatIti dhvaniH / abibharurityatra bhRJo laG / zapaH zluH / dvivacanam / 'bhRJAmit' itIttvam / abhyastadvArako jus / 'tadeva Rju rohitam' ityamaraH / rAmaM stotuM janakamAzvAsayannAhatvadbhAgadheyamiti / tava bhAgadheyamapi bhAgyamapi tAdRzamatyutsavaprasavazIlam / etAdRzAM dhanurAropaNasItApariNayAdInAmutsavAnAM vayamapi prasamIkSitAro draSTAraH / vayamapyetAdRgutsavayogyA evetyarthaH / prakRte saMgamayannAha santyeveti / vizvAni samastAni bhuvanAni caturdaza / zauNDaH kuzalaH khyAto vA / etAdRzA nRpAH santyeva / amI punarna rAmabhadraH / na rAma ityarthaH / rAmasyAnyAdRzI zaktiriti bhAvaH / 'bhAgadheyaM bhAgyaM strI 1. 'etasmai raghukulakumArAya sItAm'. 2. 'caritArthI-'. 3. 'kiM ca' iti pustakAntare nAsti. 4. 'vihasya' iti pustakAntare nAsti. For Private and Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 128 kaavymaalaa| santyeva vizva vanAbhayadAnazauNDAH kSoNIbhujaH paramamI tuM na rAmabhadraH // 31 // lakSmaNaH-(svagatam / ) kathamupAdhyAyenaitadabhihitaM yadasmi vaktukAmaH / janakaH-bhagavan, satyamacintyo maNimantrauSadhInAmiva raghukulakurTambakAnAmanubhAvaH / parametadravImi / girIzenArAddhastrijagadavajaitraM diviSadA mupAdAya jyotiH sarasiruhajanmA yadasRjat / hRSIkezo yasminniSurajani maurvI phaNipatiH purastisro lakSyaM dhanuriti kimapyatadbhumidam // 32 // zatAnandaH-AH kimanayA punaHpunaH pinaakprshstipnyjikyaa| tadeta. kauzikameva pramANayanto bahu manyAmahe / api ca kimazakyaM rAmabhadrasya / utpAdayankamapi koNapakoTihomaM tejohutAzanasamindhanasAmidhenIm / yastADakAmakRta bAlasakhaiH pRSatkai rISajjayaH sphuTamanena dazAnano'pi // 33 // niyatividhiH' ityamaraH / 'zauNDastu kuzale matte' iti dharaNiH / girIzeneti / ityanena prakAreNeda dhanuH kimapyanirvacanIyasvarUpamadbhutamAzcaryajanakam / astIti zeSaH / iti kuta ityata Aha-yaddhanurgirIzena mahAdevenArAddha ArAdhitaH sansarasiruhajanmA brahmA diviSadAM devAnAM jyotirupAdAya gRhItvAsRjatsRSTavAn / kIdRzam / trijagatAmavajaitramavasAdakam / jetRzabdAtprajJAdyaN / yasmindhanuSi hRSIkezo viSNuriSurbANo'jani jAtaH / kartari ciNa / phaNipatirnAgarAjo maurvI guNaH / tisraH puro nagarANi tripuradaityarUpANi lakSya vedhyam / ajanIti sarvatra kriyAnvayaH / tisRNAM purAmekarUpatvena lakSyatvAlakSya'pyekatvamavadheyam / bhavatu yAdRktAdRkkaThinaM dhanuH kauzikavAkyAdeva nirgItaM rAmo vyAkariSyatItyAha-----AH kimanayetyAdi / AH kope'nAsthAyAM vA / prazastipaJjikayA stutivistAreNa / pramANayantaH pramANaM kurvantaH / utpAdayanniti / yo rAmaH kamapyanirvacanIya kauNapakoTibhI rAkSasakoTibhirhomamutpAdayankurvan / bAlasya sakhAyo bAlasakhAH / 'rAjAhaHsakhibhyaSTac' / pRSakairvANaistADakAM rAkSasIvizeSa teja eva hutAzano vahnistasya samindhane jvAlane sAmidhenImagnisaMdhukSaNaRcamakRta kRtavAn / aho hetoranena rAmeNa sphuTaM nizcitaM dazAnano'pi rAvaNo'pISajjayo'kRcchrajayaH / sujaya iti yAvat / 1. 'bhuvanatraya-'. 2. 'na tu'. 3. 'upAdhyAyenaita-'. 4. 'kaDambakAnAm'. 5. 'puna:punaH' iti pustakAntare nAsti. 6. 'tadenaM kauzikameva'. 7. 'kAlasakhaiH'. For Private and Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 aGkaH] anargharAghavam / . 129 (nepthye'rdhprvissttH|) puruSaH-dazAnanapurohitaH zaukalo mahArAja didRkSate / zatAnandaH-(sodvegam / ) AH, Agacchatu / (puruSo niSkrAntaH / ) rAmaH-(savyathaM janAntikam / ) vatsa lakSmaNa, kathamantarito'yamanena durAtmanA rAkSasena kAmArikArmukaparicaryAmahotsavaH / lakSmaNaH-Arya, na kevalamayam-(itya|kte hasati / ) (rAmaH sapraNayaroSasmitaM taimapAGgena pazyati / ) (pravizya / ) zauSkalaH-(pratyekamavalokyAtmagatam / ) kathamatraiva janakazatAnandAbhyAM puraskRto vizveSAmasmAkamamitro vizvAmitraH / (vicintya / ) tiSThatu / ko'yaM hastadakSiNena / (dRSTvA / ) aye, kAvetau kSatriyabrahmacAriNau / puNyalakSmIkayoH ko'yamanayoH pratibhAsate / maujyAdivyaJjanaH zAnto vIropakaraNo rasaH // 34 // 'ISaduHsuSu-' iti khal / 'rAkSasaH kauNapaH kravyAt' ityamaraH / 'RksAmidhenI dhAyyA ca yA syAdagnisamindhane' iti ca / 'pRSatkabANavizikhAH' ityapi / nepathye'rdhapraviSTo javanikApaTodghATitArdhazarIraH / didRkSate draSTumicchati / 'jJAzrusmRdRzAM sanaH' iti taG / sodvegamiti / kathamantaritamanena zauSkalena dhanurAkarSaNAdrAmAya sItApradAnamiti bhAvaH / AH kope, kaSTe vA / savyathamiti / jhaTiti kArmukaparicaryAmahotsavapratibandhAtsItAvivAhapratibandhAditi bhAvaH / kAmAriH zivaH / paricaryAkarSaNasevA / na ke. valamiti / kiM tu tajjanyasItAvivAhotsavo'pIti zeSaH / apAGgena netraprAntena / puraskRto'grataH kRtaH / vizveSAM sarveSAmasmAkamityabhedenAnvayaH / hastadakSiNena svahastasya dakSiNa dizA / puNyalakSmIkayoriti / anayo rAmalakSmaNayoH zAnto raso vIropakaraNo vIrarasAnubaddhaH pratibhAsate / vIra upakaraNamanubandho yatra / vIrarasaheturityarthaH / maujyAdi vyaJjanaM cihna yasya tAdRzaH / kIdRzayoH / puNyA zobhanA lakSmIzca kAntiryayo 1. 'puruSaH / puruSaH'. 2. 'zauSkalo nAma'. 3. 'AH' iti pustakAntare nAsti. 4. 'saroSavyatham'. 5. 'traiyakSakANDAsana-'. 6. 'Arya' iti pustakAntare nAsti. 7. 'tam' iti pustakAntare nAsti. 8. 'zauSkalaH / zauSkalaH'. 9. 'Atmagatam' iti pustakAntare nAsti. 10. 'amitram'. 11. 'aye' iti pustakAntare nAsti. 12. 'so'yam'. 13. 'vIropakaraNam'. ana0 12 For Private and Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 130 kaavymaalaa| nisargodapramidaM ca kumAradvayam / pArzve trayANAmeteSAmRksAmayajuSAmiva / rUpAbhyAM vidhimantrAbhyAmatharveva pradIpyate // 35 // (vimRzya / ) AH, nUnaM sa eva lakSmaNadvitIyo rAmahatakaH kauzikamaSimanuplavamAno mithilAmupasthitaH / (sakrodhazokam / ) hA vatse suketunandini tADake, kathamIdRzAnmanuSyaDimbhAttAdRzo daivadurvipAkaste saMvRttaH / kaSTamanaraNyavaMzajanmanaH kSatriyazizoranAtmaveditA / sundAsurendrasutazoNitasIdhupAna___ durmattamArgaNanirargalavIrazabdaH / drohaM cakAra dazakaNThakuTumbake'pi so'yaM baTuH kuzikanandanayajJabandhuH // 36 // bhavatu / draSTavyamasya bhujAzauNDIryam / (upasRtya / ) api sukhino yUyaM jnkmishraaH| stayoH / 'puNyaM zobhane triSu' iti medinIkaraH / 'vyaJjanaM temane cihne' iti ca / udastejsvii| pArzva ityAdi / idaM kumAradvayaM rUpAbhyAmAkArAbhyAM pradIpyate prakAzyate / yathA vidhimantrAbhyAM rUpAbhyAM granthAvRttibhyAmatharvA vedabhedaH / prakAzyate tathetyarthaH / vidhimantrAvatharvaNo rUpe / 'granthAvRttau bhavedrUpamAkAraleSayorapi' iti vizvaH / atharvavedo'bhicArapratipAdakaH / kauzikaRSimityatra 'RtyakaH' iti prakRtivadbhAvaH / anuplavamAno'nugacchan / suketunandini suketusute / saMbodhanam / manuSyaDimbhAnmanuSyazizoH / 'Dimbho bAlizabAlayoH' iti vizvaH / durvipAko duSTo vipAkaH / karmaNo visadRkphalamityarthaH / 'vipAkaH paTale khede karmaNo visadRkphale' iti medinIkaraH / anaraNyo rAjA dazarathasya sapiNDaH / sa ca rAvaNena mArita iti tadapakarSasUcanam / sundAsurendreti / so'yaM baTurbrahmacArI rAmo dazakaNThakuTumbake'pi rAvaNasya prazastabandhuvarge'pi drohaM mAraNaM cakAra / sundanAmAsurendraH sa ca tADakApatistasya mutaH subAhustasya zoNitameva rudhirameva sIdhurmadyaM tasya pAnena durmattA atimattA ye mArgaNA bANAstainirarga. lo'pratiruddho vIrarUpaH zabdo yasya sa tathA / 'maireyamAsavaH sIdhuH' ityamaraH / 'kalambamArgaNazarAH' iti ca / zauNDIrya subhaTatvam / mizrA mukhyAH / svAgataM muSTu AgamanaM 1. 'cedam'. 2. 'AH' iti pustakAntare nAsti. 3. 'eSaH'. 4. 'munim'; 'Rpim| iti pustakAntare nAsti. 5. 'mithilAyAm'. 6. 'hA' iti pustakAntare nAsti. 7. 'vipAko'yaM te vRttaH'. 8. 'anaraNyajanmanaH'. 9.'baToH'. 10.'garvaH'. 11. 'bhujAzauTIyam'. For Private and Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 aGkaH anargharAghavam / 131 janakaH-khAgataM paulastyapurohitasya / ita AsyatAm / (zauSkalastathA karoti / ) janaka:-api kuzalaM te rAjJo rAvaNasya / athavA / vipadA pratikartAro yasyopAyairatharvabhiH / tvAdRzAH santi kiM tasya kalyANamanuyujyate // 37 // zauSkala:-(vihasya / ) zrotriya sIradhvaja, pretyakariSyAmaiva vayaM yadi khabhujamaNDalImattavAraNAvalIvalayitoraHprasAdasusthitacaturdazalokalakSmImahAntaHpure laGkApatau kimapi pretikAryamabhaviSyat / pazya / ___ yacceSTAH samanIkasImani paritrastaH parAJcannapi pratyakSIkurute sahasranayanaH pRSThodbhavairakSibhiH / kuzalaM vA / apiH prazne / sopahAsaM stutimAha-vipadAmiti / yasya rAvaNasya tvAdRzA atharvabhiH zAntikapauSTikamantrairupAyairhetubhirvipadAM vipattInAM pratikartAraH pratikArakAH / sphoTayitAra iti yAvat / tasya rAvaNasya kalyANaM kimanuyujyate kiM pRcchayate / api tu kalyANameva tasyetyarthaH / pratikAra iti tRni tRci vA rUpam / tena vipadAmiti karmaNi SaSThI / pakSe vipadAM prati vipattiM prati tvAdRzAH pApmAno yasya kartAro vipatkArakAstasya kiM kalyANamanuyujyate / api tu kadApi na tasya kalyANamityarthaH / atra pakSe pratirvIpsAyAm / vipadAzabdo bhidAdAvAdantaH / yadvA 'TApaM cApi halantAnAm' iti bhAgurimatena TAp / 'yathA vAcA nizA dizA' ityAdistvekadezAnuvAdaH / janakavAkyamanavagamyavAha-zrotriyeti / pratyAkariSyAma abhaviSyadityanayoH kriyAtipattau luG / 'nityaM tiH' iti masaH sakAralopaH / yadi pratikArya pratikaraNIyamabhaviSyadbhavettadA pratyakariSyAmaiva vayam / pratikAryameva nAstIti bhAvaH / laGkApato kIdRze / svabhujamaNDalameva mattavAraNAH samadadantinasteSAmAvalI samUhastena valayito veSTito ya uraHprAsAdo hRdayadhavalagRhaM tatra susthitA sukhopaviSTA yA caturdazalokAnAM lakSmIstasyA mahAntaHpure koSTAgAre / yadvA caturdazalokalakSmIreva mahAntaHpuraM mahiSI yasya tasmin / antaHpurazabdena tatrasthA strI lakSaNayA bhaNyate / bhUH, bhuvaH, svaH, mahaH, janaH, tapaH, satyam , vAyuskandhAzca sapteti caturdazabhuvanAnIti purANam / 'mattavAraNa AkhyAto dhIraiH samadadantini / klIvaM prAsAdavIthInAM kundavRkSavRtAvapi // ' iti medinIkaraH / 'khyagAraM bhUbhujAmantaHpuram' ityamaraH / tatkimindrAdito'pi na tasya pratikartavyamastItyata Aha--yacceSTA iti / yasya rAvaNasya ceSTAH parAkramavyApArAnsamanI 1. 'paulastyapurohita' pustakAntare etAvadeva. 2. 'kazcit'. 3. 'rAjJaste'. 4. 'mahAkSatriyazrotriya'; 'mahAkSatriya'. 5. 'pratyakariSyAmaH'. 6. 'vAraNavalayitoraH-'. 7. 'bhuvana'. 8. 'laGkAdhipatau'. 9. 'pratikartavyam'. 10. 'sa samIka-'. For Private and Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 132 kaavymaalaa| cakre vartma ca nAgalokajayinI yAtrAmiva prastuva nyaH kailAsamudasya kIdRzaMmapAdAnaM tu tasyApadAm // 38 // lakSmaNaH-(sAmarSe janAntikam / ) Arya, kathamasau sahasrArjunavAlibhyAmavalIDhazauryasAro durAtmA rAvaNaH prastUyate / rAmaH-vatsa, na vaktavyamidam / mahAnto hi tAdRzAH / kiM ca / syAtAM nAma kapIndrahaihayapatI tasyAvagADhAntara sthAmAnau dazakaMdharasya mahatI skandhapratiSThA punaH / sadyaHpATitakaNThakIkasakaNAkIrNA yadaMsasthalIH khenebhAjinapallavena muditaH prAsphoTayaddharjaTiH // 39 // kasImani saGgrAmasImAyAM paritrastaH sabhayaH sanparAJcanapi parAGmukho'pi / apivirodhAbhAsAya / sahasranayana indraH pratyakSIkurute pazyati / nanu parAGmukhaH kathaM pazcAdavasthitaM pratyakSIkarotItyata Aha-pRSThodbhavairakSibhirne traiH / sahasranayanatvAdeva pRSThe'pi netrasadbhAvaH / yazca rAvaNo nAgalokajayinI yAtrAmiva prastuvankurvankailAsa parvatavizeSamudasyotpATya vama mArga cake, tasya rAvaNasyApadAM vipattInAM kIdRzamapAdAnaM prabhavo yasmAdApadbhaviSyati / api tu nAstyevetyarthaH / 'anIko'strI raNe sainye' iti vizvaH / 'AkhaNDala: sahasrAkSaH' ityamaraH / sAmarSamiti / rAvaNazauryazravaNAditi bhAvaH / avalIDhazauryasAro jJAtazauryadhano gRhItazauryadhano vA / 'sAro bale sthirAMze ca majjJi puMsi jale dhane' iti medinIkaraH / nanvavalIDhazauryasAratvAtkuto mahattvamityata AhasyAtAmiti / tasya rAvaNasyAvagADhAntarasthAmAnau jJAtAntarbalau kapIndrahaihayapatI vAlisahasrArjunau syAtAM nAma / tAbhyAM jito rAvaNa iti na kiMcidetat / tathApi tasya rAvaNasya punarmahatI skandhapratiSThA kAyapratipattiH / skandhaH kAyaH, rUpAdipaJcakaM vA, aMso vA / kuta ityata Aha-yasya kAyasya, rAvaNasya vA, aMsasthalI: skandhapradezAndhUrjaTiH zivaH khenAtmanaivebhAjinapallavena hasticarmAJcalena mudito harSitaH sanprAsphoTayadvIjayati sma, saMmArjitavAnvA / kIdRzAH / sadyastatkSaNAdeva pATitA ye kaNThAstAsAM kIkasakaNAbhirasthikaNAbhiH kIrNA vyAptAH / 'rUpAdipaJcake skandhaH kArye'se bhUpatAvapi' iti vishvH| 'kIkasaM kulyamasthi ca' ityamaraH / nanvetAvatA zivabhaktatvaM darzitam , na 1. 'upAdAnam'. 2. 'api kathamasau balisahasrabhujArjunAbhyAm'. 3. 'evam'. 4. 'api'. For Private and Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 aGkaH anargharAghavam / 133 api ca / maghonastaddhoraM kulizamalasIkRtya samare bhunakti khArAjyaM tribhuvanabhaTo'yaM dazamukhaH / zriyo nAnAsthAnabhramaNaramaNIyAM capalatA mavacchidya svasminnapi bhujavane pUrayati yaH // 40 // janakaH-(zauSkalaM prati / ) brahman , satyamIhezo rAkSasarAjaH / zauSkala:-rAjarSe janaka, saMtuSTe tisRNAM purAmapi ripau kaNDUladormaNDalI___ krIDAkRttapunaHprarUDhaziraso vIrasya lipsovaram / yAJcAdainyaparAJci yasya kalahAyante mithastvaM vRNu tvaM vRNvityabhito mukhAni sa dazagrIvaH kathaM varNyatAm // 41 // tu zUratvamityata Aha-api cetyAdi / ayaM tribhuvanabhaTastrilokIvIro dazamukho rAvaNaH khArAjyaM svarga bhunakti pAlayati / kiM kRtvA / maghona indrasya tatprasiddhaM ghoraM bhayAnakaM kulizaM vajraM samare saGgrAme'lasIkRtya niSkriyaM kRtvA / yazca rAvaNaH zriyo lakSmyA nAnAsthAnabhramaNena ramaNIyAM capalatAM calatvamavacchidyAnyato vyAvartya svasminkhakIye bhujavane pUrayati kurute / apiH saMbhAvanAyAm / tadIyabhujavana evaikabhujAdaparabhujagamanamityanena prakAreNa zriyazvAJcalyam / yadvA tadIyabhujAkheva pratyekaM vIrazrI: sthiteti bahusthAnasthitatayA cAJcalyamiti bhAvaH / 'ghoro bhIme hare'pi ca' iti vizvaH / 'bhaTaH syAtpuMsi vIre ca' iti ca / AgamanaprayojanaM pUrayituM bhUmimAracayati-saMtuSTa iti / tisRNAM purAmapi ripo tripurArau mahAdeve saMtuSTe sati / rAkSasariporapi rAkSase varadAnena rAvaNasyAtibhaktiH prakAzitetyapeH svarasaH / kaNDUlA kaNDUyuktA yA dormaNDalI bAhusamUhastasyAH krIDayA kRttAni cchinnAni punaranantaraM prarUDhAni jAtAni zirAMsi mastakAni yasya tasya / anantaraM ca varaM lipsolabdhumicchoryasya rAvaNasya mukhAni yAjAdainye parAJci parAGmukhAni / ata evAbhitaH sarvato mitho'nyonyaM tvaM vRNu tvaM vRNviti kRtvA kalahAyante kalahaM kurvanti / sa dazagrIvaH kathaM varNyatAm / api tu kathamapi varNayituM na zakyata iti / kaNDUletyatra 'sidhmAdizca' iti lac / tisRNAmityatra 'na timRcatas' iti dIrghatvaniSedhaH / kalahAyanta ityatra 'zabdavairakalaha-' ityAdinA kyar3a / 'kRttaM tu veSTite chinne' iti vizvaH / prayojanamAha-so'pIti / yaH 1. 'zatAnandaH'. 2. 'IdRzo'yam'. 3. 'lIlAlUna-'. 4. 'kathyatAm'. -~ For Private and Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 134 kaavymaalaa| so'pi / kanyAmayonijanmAnaM varItuM prajighAya mAm / purodhasA gautamena guptasya bhavato gRhAn // 42 // vizvAmitraH-sakhe sIradhvaja, paizya pinAkadarzanollAsikAvisaMsthulacittavRttiriva vatso rAmabhadraH / janakaH-(vihasya / ) kimetadeve bhagavannabhidhIye punastarAm / ___ikSvAkavo videhAzca paravantastvayA vayam / / 43 // zauSkala:-bhoH sIradhvaja, kimidamasmAkamAkAzavacanam , uta dupparicchedya evAyamarthaH / yaduttaramapi na pratipadyase / paizya / dAtavyeyamavazyameva duhitA kasmaicidenAmasau ___ dorlIlAmasRNIkRtatribhuvano laGkApatiryAcate / tarika mUDhavadIkSase nanu kathAgoSThISu naH zAsati tvadvRttAni parorajAMsi munayaH prAcyA marIcyAdayaH // 44 // prArthanAyAmetAdRzaH parAGmukhaH so'pItyarthaH / varItuM prArthayitum / 'vRto vA' itITi dIrghatvam / prajighAya prhitvaan| 'hi gtau'| liT / khakAryasAdhanAya zatAnandaM stuvannAhapurodhaseti / gautamena zatAnandena guptasya rakSitasya / ullAsitotkaNTA tayA visaMsthulA vyAkulA cittavRttiryasya tAdRza iva / paravantaH parAdhInAH / tathA ca tvadadhInA eva vayamityarthaH / AkAzavacanamAkAzaM lakSIkRtya vacanamityarthaH / na pratipadyase na dadAsi / nedaM vacanaM duSparicchemiti paryavasitamAha-dAtavyeti / iyaM duhitA sItA kasmaicidavazyameva dAtavyA deyA / enAM ca laGkApatiryAcate prArthayate yato'to rAvaNAya deyelaashyH| sItApradAnaupayikarAvaNastutimAha-kIdRzaH / dolIlayA bhujakrIDayA masRNIkRtaM zlakSNIkRtaM tribhuvanaM yena tAdRzaH / yatastAdRzo'pi laGkApatiryAcate'to mUDhavatkimIkSase pazyasi / nanu mUDhavaditi vatipratyayena sAdRzyamabhihitaM tasya ca bhedagarbhatvenAsmAkamamUDhatvaM pratipAditaM tacca kuto jJAtamityata Aha-nanu hetau / no'smAkaM kathAgoSThISu prAcyAH purAtanA marIcyAdayo munayaH parorajAMsi rajasaH parANi / sAttvikAnIti yAvat / tvadvRttAni tvadIyacaritAni zAsati kathayanti / yadvA no'smAMstvadvRttAni zAsati / zAserdvikarmakatvAt / tathA ca tAdRzasya tava rAvaNetarAya sItA dAtuM na yuktati 1. 'pazya pazya'. 2. 'evam'. 3. 'kimasmAkam'. 4. 'pazya pazya'. 5. 'doHkrIDA;' 'doHkrIDAmazakIkRta-'. 6. 'laGkAdhipaH'. 7. 'tathA'. For Private and Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 aGkaH] anargharAghavam / zatAnandaH-brahman , cirAya dattamevottaramasmAbhiH / / zauSkalaH--hanta, rAjaputrIsamarpaNAdanyatkIdRzaM tat / zatAnandaH-zRNu / zAMbhavaM cApamAropya yo'smAnAnandayiSyati / pUrNapAtramiyaM tasmai maithilI kalpayiSyate // 45 // zauSkala:--(vihasya / ) zAntam / ahaha yuSmArkamapyamUnyakSarANi / tenAGgulIzatanivRSTakuberazaila kaNThoktadoHkulizakandalavikrameNa / mAhezvareNa mahatA dazakaMdhareNa karmedRzaM kathamanAryamadhikriyeta // 46 // zatAnandaH-(vihasya / ) brahman , ayaM mahAkSatriyagotrajanmA dRDhapratijJo janakAdhirAjaH / na cApamAropayitA dazAsyastathApi jAnAsi yaduttaraM naH / / 47 // bhAvaH / dattamevottaramiti / IzadhanurbhaGgarUpaH paNa evottaramiti bhAvaH / zatAnandavacanAbhiprAyamanabhijJAyAha-rAjaputrIti / rAjaputrI sItA / samarpaNaM dAnam / vivAha iti yAvat / taduttaram / uttaramAha-zAMbhavamiti / pUrNapAtraM saMtoSadAnam / 'harSAdutsavakAle yadalaMkArAmbarAdikam / AkRSya dIyate pUrNapAtraM pUrNAnakaM ca tat // ' iti hArAvalI / tasmai iti 'kupi saMpadyamAne ca' iti caturthI / yuSmAkamapIti / rAvaNaM prati haracApAropaNarUpANItyarthaH / rAvaNasya haradhanu:samAkarSaNe'zaktimavagandha nadAkarSaNe vyAjamudbhAvayati-tenAGgulIti / viMzatibAhutvAdaGgulizatena nighRSTo traH kuberazaila: kailAsastena kaNThenoktaH kathito doHkulizakandalasya bAhuvajraprakANDasya vikramaH parAkramo yasya tAdRzena / mahtA mAhezvareNAtimahezvarabhaktena dazakaMdhareNezamanAyamanucitaM karma sevyasya dhanu:samAkarSaNarUpaM kathamadhikriyeta / tathA ca gurorIzvarasya cApAropaNaM rAvaNasya na yuktamiti bhaavH| sopahAsamAha-ayamiti / AropayitA 1. 'hum'. 2. 'zRNu' iti pustakAntare nAsti. 3. 'kalpayiSyati'. 4. 'vihasya' iti pustakAntare nAsti. 5. 'zAntaM zAntam'. 6. 'api' iti pustakAntare nAsti, 7. 'karmedamIdRzamanArya-'. For Private and Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 136 kaavymaalaa| zauSkala:--(sahAsam / ) aGgirAzca pulastyazca prasavau parameSThinaH / paulastye jJAtidharmo'yaM tatkimAGgirasasya te // 48 // (sAmarSam / ) mAhezvaro dazagrIvaH kSudrAzcAnye mahIbhujaH / pinAkAropaNaM zulkaM hA sIte kiM bhaviSyasi // 49 // zatAnandaH-(saroSavyatham / ) brahman , eNvamanena dhanuSA kimapi vinayAdhikArikamadhyApyate / yadadya paramamAhezvaraste rAvaNo'pi saMvRttaH / zaMbhorAdhAramacalamutkSeptuM bhujkautukii| mAhezvaro dhanuH RSTumaho te dazakaMdharaH // 50 // (zauSkalavarjamaeNnye smayante / ) zatAnanda:-(saroSAvahittham / ) rAmabhadra, tadetadAropaya cApamIzaMprakoSThabhasmapratirUSitajyam / zauryoSmabhAjAM bhajatAM mukhAni khabAhumaurvIkiNakAlikaiva / / 51 // AropayiSyati / luT / prastutAsphUrtAvarthAntaramAha-aGgirAzceti / prasavaH putrH| paulastye pulastyanaptari rAvaNe / mAhezvara iti / dazagrIvo rAvaNo mAhezvarI mahezvara. bhakto yato'to na dhanurAropayiSyatIti bhAvaH / nanu nAropayatu nAma tatkiM na santyebAnye rAjAna ityata Aha-kSudrAzceti / atha balazUnyA api ta eva varaNIyAH, na tu rAvaNa ityata Aha-pinAkasya zivadhanuSa AropaNaM zulkaM paNaH / tathA ca na tadAropaNayogyA iti bhAvaH / hA kaSTam / he sIte, tvaM kiM bhaviSyasi / kiM vastu tvaM bhavidhyasItyarthaH / yadvA kiMbhaviSyasi kutsitA bhaviSyasi / kutsitapradAnAditi bhAvaH / yadvAvivAhitaiva bhaviSyasi / 'kiM bhaviSyati' iti pAThe sIte kiM bhavitA / taveti zeSaH / vinayAdhikArikaM vinayAdhikArikasaMjJamadhikaraNaM cANakye / tatra vinaya upadizyate / vinayAdhikArayogAttatvam / 'ata iniThanau' / kraSTumAkarSitum / smayante ISaddhasanti / zauSkalakrodhAdAha-tadetaditi / tasmAddhetoretaccApaM dhanurAropayeti yojyam / kIdRzam / Izasya zivasya prakoSThabhasmanA pratirUSitajyaM mRditaguNam / kaphoradho maNibandhAntaM yAvatprakoSThaH / 'syAtkaphoNistu kUrparaH / tasyopari pragaNDaH syAtprakoSTastasya 1. 'jAti-'. 2. 'sAmarSamAkAze karNa dattvA sahAsam'. 3. 'saroSAvihittham'. 4. 'kimanena'. 5. 'kArikAM kArikAmadhyA-'. 6. 'te rAvaNo'pi paramamAhezvara'. 7. 'itare'. 8. 'rAmabhadra rAmabhadra'. 9. 'aiza-bhUSitajyam'. For Private and Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 aGkaH] anagharAghavam / 137 zauSkala:---(sakrodham / ) are re, zatAnanda, kimudrAnto'si / yadevamasmadane paulastyaM mahArAjamadhikSipasi / kathamayaM te mANikyaparihANena gairikaparigrahaH / yadevaM dazagrIvamavamanyamAnasya manuSyapote'nurAgaH / yadi vA tatrabhavantaM gautamamapahAya DulicakSuSi sahasrAkSe bhaivato mAturahalyAyAH / zatAnandaH- (saroSahAsam / ) kimAttha re, kimAttha asmadagra iti / vizvAmitraH-(saMpraNayaroSamiva / ) vatsa gautama, virama, virama zuSkakalahAt / atithirayamasmAkamupAdhyAyo dezakaNThasya / (vyathamAnau rAmalakSmaNau ca dRSTvA vihasya / ) vatsa rAmabhadra, dhanurgRhopasarpaNamabhyanujAnAti te janakAnvayapurodhAH / rAmaH-yadAdizanti guravaH / (iti savinayalajjAkautukaM parikramya lakSmaNena saha niSkrAntaH / ) zauSkala:-rAjarSe sIradhvaja, dhanyo'si / purA kila paramezvaraparicaryAvadAne nikRtteSu navamUrdhasu varaM tAdRkarmAdbhutasadRzamaprekSya kimapi prarohadvailakSyaM puravijayino yena dadRze / cApyadhaH // ' ityamaraH / tena haracApAropaNena svavAhau yA mauvIMkiNakAlikA pratyaJcikA. mRtamAMsazyAmikA saiva zauryoSmabhAjAM nRpatInAM mukhAni karmabhUtAni bhajatAm / anyavIramukhe zyAmikA bhavatviti bhAvaH / USmA garvaH / udbhAnto diGmohagrastaH mANikyaparihANena ratnavizeSatyAgena / 'ohAk tyaage'| 'oditazca' iti niSThAtakArasya natvam / gairikaM manaHzilAdi / poto bAlakaH / Duli: kcchpii| 'kachavI' iti khyaataa| Duliriva caDhUMSi yasya tasminsahasrAkSe indre / tasya hi cakSuH piGgalaM kila / tathA ca zrutiH'akSINi te indra piGgalAni' iti / 'kamaThI DuliH' ityamaraH / ahalyAyA anurAga ityanuSajyate / anvayo vaMzaH / savinayamiti kauzikAdezazravaNAt / salajjamiti sItAvivAhasmaraNAt / sakautukamiti dhanurgrahaNa iti bhAvaH / dhanyaH puNyavAn / 'sukRtI puNyavAndhanyaH' ityamaraH / avadAnaM zuddhakarma / nikRttaM chinnam / varamityAdi / tadeva dazamaM rAvaNamukhaM tvayi tvadviSaye'rthIbhavati prArthakaM bhavati / abhUtatadbhAvAdinA cviH / 1. 'parihAreNa'. 2. 'dazAnanamavamatya', 'dazagrIvamapyavamanyamAnasya te'. 3. yadiva'; 'athavA'. 4. 'tava'. 5. mAturapi kathamahalyAyAH. 6. 'saroSAhaMkAram'. 7. 'sapraNayamiva'. 8. 'dazakaMdharasya'. 9. 'dhanurgrahopa-'. For Private and Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 138 kaavymaalaa| tadunmASTuM yena tribhuvanamapi prArthitamidaM tadeva tvayyarthIbhavati dazamaM rAvaNamukham // 52 // zatAnandaH--(utthAya / nepathyAvalokitakena saharSAdbhutam / ) pazyantu bhavantaH / yasminnekadhanuSmato bhagavataH khadAGgapANerasA__ vAkRSTo guNatAM gato'pyahipatiH karNAvataMsAyate / unmuktaH punareva bhUSaNapadaM yAti prakoSThAntare (janaka autsukyaM nATayati / ) zatAnandakAkutsthena tadeva bhArgavaguroH kodaNDamAkRpyate // 53 // (nepathye / ) lakSmaNa:rundhannaSTa vidheH zrutIrmukharayatnaSTau dizaH kroDaya nmUrtIraSTa mahezvarasya dalayannaSTau kulakSmAbhRtaH / "asya cvau' itIttvam / dazama mityupacArAt / navAnAmabhAvAt / tatkataradilyAha-yena mukhena tAdRkarmAdbhutasadRzaM mastakakartanocitaM varaM kimapi kiMcidapyaprekSya prarohadutpadyamAnaM vailakSyaM puravijayino mahAdevasya dadRze dRSTam / karmaNi liTU / tatastadvailakSyamunmAte sphoTayituM tribhuvanamapIdaM prArthitam / tathA ca tAdRgarthI bhAgyena labhyata iti bhAvaH / 'rAvagaziraH' iti kvacitpAThaH / 'rAvaNamukham' iti yuktaH pAThaH / prArthanAyA mukhasAdhyatvAt / yasminniti / yasmindhanuSi guNatAM gato'pyahipatirvAsukirAkRSTaH sankhAGgapANamahezasya karNAvataMsAyate karNAlaMkAravadAcarati / unmuktastyaktaH sanprakoSTAntare, arthAtkhaTTAGgapANereva, punareva bhUSaNapadamalaMkArasthAnaM yAti gacchati / karasyopari maNibandhAdArabhya kaphoNeradhaH prakoSTaH / tadeva kodaNDaM dhanurbhArgavaguroH parazurAmagurorharasya kAkusthena rAmeNAkRSyata iti saMbandhaH / nepathye lakSmaNavacanam-rundhanniti / ayamAryasya rAmasya dorbalena bhujabalena dalatruTyadyatkodaNDaM dhanustasya kolAhala: zabda unmAlati prasarati / kiM kurvan / vidhebrahmaNo'Ta zrutIH karNAnrundhanavarodhayan / caturmukhatvAdazrutitvam / aSTaudizaH prAcyAdyA mukharayansazabdAH kurvan / zivasyASTa mUrtIrvArivahavAdIH kroDayanvyApnuvan / dhAtoranekArthatvAt / 'vAri vahnirdharA vAyurAkAzaM candramA api / yajamAno ravizceti mUrtayo'STau matA hareH // ' iti purANam / aSTau kulakSmAbhRtaH 1. 'nepathyAbhimukhamavalokayan'. 2. 'pazyantu pazyantu'. 3. unmuktazca pureva'. For Private and Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 aGkaH] anargharAghavam / 139 tAnyakSNA badhirANi pannagakulAnyaSTau ca saMpAdaya nunmIlatyayamAryadorbaladalatkodaNDakolAhalaH // 54 // janakaH-(saharSaviSAdAdbhutam / ) kathaM bhagamapi / zatAnandaHvaidehIkarabandhamaGgalayajuHsUktaM dvijAnAM mukhe nArINAM ca kapolakandalatale zreyAnulUludhvaniH / peSTuM va dviSatAmupazrutizataM madhyenabho jRmbhate rAmakSuNNamahokSalAJchanadhanurdambholijanmA ravaH // 55 // zauSkalaH--(saMviSAdAdbhutamAtmagatam / ) aho durAtmanaH kSatriyasphuliGgasya sarvakarmANamUSmAyitam / janakaH-(saharSa pAdayornipatya / ) bhagavankuMzikanandana, iyamAtmaguNenaiva krItA rAmeNa maithilI / khagRhavyavahArastu lakSmaNAyormilAstu naH // 56 // vizvAmitra:-(mammitam / ) sakhe sIradhvaja, yadabhirucitaM bhavate / kulaparvatAndalayankhaNDayan / tAni prasiddhAnyaSTau pannagakulAni cAkSNA cakSuSA badhirANi zavdAgrAhakANi saMpAdayankurvan / teSAM cakSuHzravastvAt / akSNeti 'yenAGgavikAraH' iti tRtIyA / kathaM bhagnamapItyAkarSaNApekSayApiH / vaidehIti / rAmeNa kSuNNo bhagno yo nahokSalAJchanasya mahezamya dhanurdambholirdhanureva vajraM tajanmA ravaH zabdo dviSatAM zatrUNAM peSTuM zatrUnhantuM madhyenabho gaganasya madhye jRmbhate / prasaratItyarthaH / upazrutizata karNazatasamIpe / sAmIpye'vyayIbhAvaH / dhanurbhaGgAdeva dvijAnAM brAhmaNAnAM mukhe vaidehyAH sItAyAH karabandhe vivAhe maGgalAtha yajurvedasthaM sUktam / yadvA maGgalanAmakaM yajuHsUktam / nRmbhata iti sarvatrAnvayaH / nArINAM strINAM ca kapolakandalatale zreyAnulUludhvaniH / 'ulaulI' iti prasiddhaH / jRmbhata itynvyH| dakSiNadeze vivAhAdyavasare strIbhirulUludhvaniH kriyata ityAcAraH / yadvA dvayamapi ravavizeSaNameva rUpakam / dviSatAmityatra 'jAsiniprahaNa-' iti karmaNi sssstthii| madhyenabha iti 'pAre madhye SaSThyA vA' iti samAsaH / sarvakarmINaM sarvakarmasAdhu / USmAyitaM tejaHzAlitvam / 'bAghpoSmabhyAmudramane' iti kyaG / vagRhasya gRhasthasya vyavahAraH kanyAdAnarUpaH no'smAkam / bhavata iti 'rucyarthAnAM 1. 'lalata'. 2. 'mahAdbhutam'. 3. 'kandara-'. 4. 'saviSAdamAtmagatam'. 5. 'kau. zikavaMzavardhana'. For Private and Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 140 kAvyamAlA / zatAnandaH-(janakakarNe evamevaM kathayitvA / ) bhagavanvizvAmitra, mamApi candrazekharazarAsanAropaNaprathamapriyavAdinaH pAritoSakaM dhArayasi / vizvAmitra:-(vihasya / ) vatsa, dIyate / kimabhipraiSi / zatAnandaH-kuzadhvajaduhitRbhyAM mANDavIzrutakIrtibhyAM bharatazatrughnAvabhyarthaye / vizvAmitraH-aivamastu / (zatAnandaM haste gRhItvA sasmitam / ) vatsa, sarvamasmAbhirvidhAtavyam / Agamayakha tAvaddazaratham / janakaH--tarhi prahIyatAmeSa eva bhagavAnAGgirasaH priyasuhRdamuttarako zalezvaramAnetum / vizvAmitraH:-evamastu / zatAnandaH-(utthAya / ) bhagavan , kimanyadadhikamasti vAcikam / vizvAmitraH-vatsa, nisRSTArtho'si / gamyatAm / (iti zatAnando niSkrAntaH / ) vizvAmitraH--(harSaM nATayanAtmagatam / ) dolIlAdalitenduzekharadhanurvikhyAtavikrAntinA kAkutsthena kRto videhanRpatiH pUrNapratijJAbharaH / / prIyamANaH' iti sNprdaantaa| karNe evameveti / kuzadhvajaduhitarAvapi bharatazatrughnAbhyAM dIyatAmiti rahaH kathanIyam / pAritoSakaM paritoSabhavaM dAnam / adhyAtmAditvAhakU / mameti 'dhAreruttamaNaH' iti saMpradAnatA na bhavati / uttamarNatvAbhAvAt / abhipreSi prArthayase / mANDavIzrutakIrtibhyAmiti tAdarthya caturthI / abhyrthye| varatveneti zeSaH / Agamayakha pratIkSasva / 'AgameH kSamAyAm' iti taG / uttarakozalAyodhyA tasyA Izvaro dazarathaH / vAcikaM saMdezavAk / 'saMdezavAgvAcikaM syAt' ityamaraH / nisRSTArtha UhApohasamartho dUtavizeSaH / taduktam-'ubhayobhIvamAzritya parApekSAvivarjitam / sva. buddhyA kurute kArya nisRSTArthaH prakIrtitaH // ' iti / dorlIleti / kAkutsthena rAmeNa videhanRpatirjanakaH pUrNaH pratijJAbharo yasya tAdRzaH kRtaH / mahAdevakArmukAkarSaNAditi 1. 'janakasya karNa evamevamiti'. 2. 'evamastu' iti pustakAntare nAsti. 3. 'eva' iti pustakAntare nAsti. 4. 'utthAya' iti pustakAntare nAsti. For Private and Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 3 aGkaH] anardharAghavam / pazyAmazca suhRdgRhAnnavanavonmIladvivAhotsavA naikSvAkeSu ca maithileSu ca phalantyasmAkamadyAziSaH // 57 // zauSkalaH --- (vailakSyaropAbhyAM smayamAnaH ) bhoH sIradhvaja, puruSaprakarSAdhAne hi vidyAvRddhasaMyogAdvahiraGgAni vayAMsi / yadanayA prahINalabdhakanyayA yaunasaMbandhopasthitaM pulastyakulamupekSamANo varSIyAnapi komalaprejJo'si / ( muniM prati / ) kauzika, nAdyApi kiMcidatikrAmati / tavApi laGkApatau tADakA dhAparAdhamapamASTumayamevAvasaraH / ( kauzikastatrAvajJAM nATayati / ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 141 janakaH - bhagavan, ehi / svayamupetya rAmabhadravadanacandracandrikApravAheNa nirvApayAmi tAvadalI kadhanurdhara sahasraprArthyamAnamaithilIkadarthitamA bhAvaH / navanaveti vIpsAyAM dvirvacanam / yadvA navena nUtanena navena stavenonmIlanprakAzavAnvivAhotsavo yeSu tAn / 'Nu stutau' / 'Rdorap' iti karmaNyap / aikSvAkeSviti yadA janapadanAma tadA 'janapadazabdAtkSatriyAdaj' ityaJ / 'yaJaJozca' iti bahuSu striyAM luk / evaM cekSvAkUNAmapatyAnIkSvAkavaH / yadA tvikSvAkuH kSatriyamAtre vartate tadevAkorapatyAnyaikSvAkAH / ' tasyApatyam' ityautsargiko'N / 'dANDinAyana-' ityAdinokAralopaH / vailakSyaroSAbhyAmiti / induzekharadhanurbhaGgazravaNAtsItAyA aprAptinirNayAcceti bhAvaH / rAmabhadrajAmAtRkaraNe janakasyAjJatvamupapAdayati - puruSeti / puruSaprakarSAne puruSasyotkarSAropaNe / hizabdo'vadhAraNe / 'hi hetAvavadhAraNe' ityamaraH / vidyA zAstrAdijJAnaM tayA vRddhaH paNDitaH / ' budhavRddha paNDite'pi ' ityamaraH / yadvA vidyayA jJAnena vRddhaH prAmANikaH / tasya saMyogaH saMbandhaH / tasmAdvayAMsi vArdhakani bahiraGgAnyabalAni / etaduktaM bhavati - vidyAvRddhasaMbandhaH puruSotkarSe'ntaraGgo heturvayo bahiraGgamiti bhAvaH / nUnaM kuto vayaso bahiraGgatvamityata Aha -- yadanayeti / yadyasmAtprahINaM halapaddhatistatra prAptakanyayA sItayA karaNabhUtayA / ayonijayeti yAvat / yaunasaMbandhopasthitaM yaunasaMbandhArthamupasthitaM militaM pulastyakulaM rAvaNamupekSamANo varSIyAnapi vRddho'pi / vRddhazabdasya 'priyasthira-' ityAdinA varSAdezaH / komalaprajJo mRduvuddhirasi / jJAnazUnyo'sItyarthaH / yadvA prahINA prakarSeNa hInA / bhUmyAM labdhatvena kena janiteti jJAnAbhAvAt / yadvA ninditA sAmudrakAdau / kRSNavarNatvAt / 'kRSNavarNA hi For Private and Personal Use Only 1. 'vRddhakha-'. 2. 'yauvana - ' 3 ' pratijJo'si'. 4. 'rAjarSe kauzika '; 'RSe kauzika'. 5. 'vadhamapi mArTum'. 6. 'janaka: - (tatrAvajJAM nATayan 1) bhagavan, ehi . 7. 'svayamupetya' iti pustakAntare nAsti. 8. ' rAmacandramukhacandracandrikApravAhaiH; 'rAmabhadra - pravAhe '. 9 'nirvApayAmaH ' 10. ' sahasrArthya--'. ana0 13
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 142 kAvyamAlA | tmAnam / nahi mihiramarIcini cayapacelimasya tuhinakarabimbasaMvAdAdaparo'pi kazcidagadaMkAraH kairavAkarasya / ( ityutthAya parikrAmataH 1) zauSkalaH- (sakhedamAkAze / ) hA tapakhini sIte, hatAsi / paulasatyaprArthitApi vicAryase / tribhuvanavijayazriyaH sapalIM janayatu ko bhavatImanAtmatantrAm / svajanamapi na te nirUpayAmaH kamapi vipATya bhuvaM vinirgatAsi // 58 // (saroSaM janakaM prati / ) sIradhvaja, paurANIbhiranekavikramakathAgAthAbhirarthApitA ste vIrasya jayanti rAkSasapaterdoH stambhadambholayaH / yAnutprekSya vizoSayanmadamayaM maireya mairAvaNo bhUSAsragbhirabhUdamAtyamadhupazreNISu sAdhAraNaH // 59 // sA sItA' iti rAmAyaNam / apamArchu khaNDayituM zodhayituM vA / nirvApayAmi sukhayAmi / alIkaM mithyA niSphalaM vA / kadarthitaM saMtApitam / dRSTAntamAha -nahIti / mihiraH sUryaH / nicayaH samUhaH / paricayaH saMbandhaH / pacelimasya pacyamAnasya / svayaM kathyamAnasyeti yAvat / 'kelimara upasaMkhyAnam' iti karmakartari kelimar | agadaMkAraH saMkocarUpavyAdherapahartA / 'kAre salAgadasya' iti mum / kairavAkarasya kumudasamUhasya | " Akaro nivotpattisthAnakozeSu kathyate' iti medinIkaraH / he tapasvinyanukampye // carAkIti yAvat / anAtmatantrAM parAdhInAm / Adyo'pirnindAyAm / ninditaM khajanamityarthaH / dvitIyo'piH samuccaye / vipATya vidArya / nayena sItAyA aprAptimavadhArya parAkrameNa rAvaNaH sItAM pariNeSyatIti janakamutrAsayituM rAvaNabhujaparAkramamAhapaurANIbhiriti / rAkSasapate rAvaNasya te doH stambhadambholayo bAhustambhavajrANi jayanti / doHstambhadambholaya iti rUpakarUpakam / kIdRzAH / paurANIbhiH purANabhavAbhiranekaparAkramakathAgAthAbhirarthApitA abhidheyIkRtAH / vyAkhyAtA ityarthaH / 'tatkaroti-' iti Nic / 'arthavedasatyAnAmApuk' / ke te / airAvaNa indrahastI yAnbAhUnutprekSya dRSTvA mado harSastasmAdAgatam / 'hetumanuSyebhyo mayaT' iti mayaT / yadvA madamayaM mattatAmayam / maireyaM madyaM vizoSayansan / yadvAyamairAvaNo madaM dAnaM maireyaM madyajAtam / kAraNe kAryopacArAt / vizoSayaMstrAsAt / bhUSAsragbhiralaMkaraNamAlAbhiramAtyamadhupazre 1. 'paricaya-'. 2. 'himakara - ' 3 'api' iti pustakAntare nAsti. 4. 'kairavakedArasya'. For Private and Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 aGkaH] anagharAghavam / teSu ca satsu ___vRthA sajjanasaMbandhasatkAreNAsi vaJcitaH / paulastyahastavartinyA sItayA tu bhaviSyate // 60 // (sAkSepaM ca nepathyAbhimukhamavalokya / ) samantAduttAlaiH surasahacarIcAmaramaru___ taraGgairutkIla japarighasaurabhyazucinA / khayaM paulastyena tribhuvanabhujA cetasi kRtA ___ mare rAma tvaM mA janakapatiputrImupayathAH // 61 // (saMvimarzamAtmagatam / ) aho gambhIramidamupasthitaM vastu / tanmatriNaM mAlyavantameva puraskRtya laGkezvarasya nivedayAmi / (iti niSkrAntAH sarve / ) iti pinAkabhaGgo nAma tRtIyo'GkaH / NISu sahacarabhramarapatiSu sAdhAraNo heyo'nyahastitulyo vAbhUt / amAtyaH sahacaraH sahajo vA / zreNIviti nimittasaptamI / 'sAdhAraNo heyatulyayoH' iti vizvaH / 'mado dAne ca harSe ca' ityamaraH / 'maireyamAsavaH sIdhuH' iti ca / vRtheti / vaJcitastyaktaH / bhaviSyate iti bhAve laT / tathA ca sAMpratamapi rAvaNAyaiva sItAM dAtumarhasIti bhAvaH / saMprati raammpyutraasyti-smntaaditi| uttAlaiH / anabhyAsAditi bhAvaH / surasahacarI devastrI / maruttaraGgairvAyukallolaiH / karaNabhUtaiH / parigho'rgalaH / 'parigho'rgalaghAtayoH' iti dharaNiH / saurabhyaM khyAtiH / zucinA zuddhena / tribhuvanabhujA tribhuvanaM bhunakti / 'vipca' iti kvim / are nIcasaMbodhane / janakapatiputrIM sItAm / mA upayathA na vivAhayiSyasi / 'yama upayame' luG / 'upAdyamaH svakaraNe' iti taG / thAsaH 'vibhASopayamane' iti kittvam / idaM vastu haradhanurbhaGgarUpam / sItApa. riNayasvarUpaM cetyarthaH / mAlyavAnrAvaNasya mAtAmahaH / puraskRtya satkRtya / 'puro'vyayam' iti gatisaMjJA / 'namaspurasorgayoH' iti visarjanIyasya satvam // iti samastaprakriyAvirAjamAnaripurAjakaMsanArAyaNabhavabhaktiparAyaNazrIharinArAyaNapadasamalaMkRtamahArAjAdhirAjadhImaGgairavasiMhadevaprotsAhitavaijaulIgrAmavAstavyakhauAlavaMzaprabhavazrIrucipatimahopAdhyAyaviracitAyA manargharAghavaTIkAyAM tRtiiyo'ngkH|| 1. 'ca' iti pustakAntare nAsti. 2. 'vazavartinyA'. 3. 'ca' iti pustakAntare nAsti. 4. 'savismayamAtmagatam'. 5 'idam' iti pustakAntare nAsti. For Private and Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 144 kAvyamAlA / cturtho'ngkH| (tataH pravizati mAlyavAn / ) mAlyavAn--(jRmbhamANazcakSuSI parimRjya / ) aye vibhAtaiva vibhAvarI / tathAhi / stokonnidranidAghadIdhitimahastandrAlucandrAtapA stAyante kakubho rathAGgagRhiNIgArhasthyagarhAbhidaH / adyApi svakulAyazAkhizirasi sthitvA ruvanto muhu stUSNIM pratyabhijAnate balibhujo bhItAH svayUthyasvarAn / / 1 / / tRtIyAGkana sItAyAH pariNayanaM pratipAdya sAMprataM paJcamAGkapratipannamartha sUcayanneva 'aNNaM vi ettha aNatthaMtaraM parApaDidaM' ityAdi vakSyamANena caturthAGkaparyavasannaM jAmadagnyavijayaM sUcayitum 'tanmatriNaM mAlyavantaM puraskRtya laGkezvarasya nivedayAmi' ityanena sUcitapravezasya mAlyavataH pravezamAha-tataH pravizatIti / jRmbhamANaH 'jAMbhI' iti prasiddhAM kurvan / vibhAtA prAtaHkAlInA / vibhAvarI rAtriH / zauSkalamukhAvagatasItApANigrahaNa rAvaNAya nivedayituM rAjakulagamanasyAnukUlikatvena prAtarvarNanamAha-stokonnidreti / kakubho dizastAyante sphItA bhavanti / 'tAya saMtAne' dhAtuH / kIdRzAH / stokonidramalpaprakAzi yanidAghadIdhitimahaH sUryatejastena tandrAlavo nidrAlasAzcandrAtapAzcandrakiraNA yAsu tAH / 'spRhigRhipatidayinidrAtandrAzraddhAbhya Aluc' / 'Atapo razmimAtre ca sUryarayamau ca dRzyate' iti dharaNiH / rathAGgagRhiNyAzcakravAkyA gArhasthye yA gardA nindA tasyA bhedikAH / rAtrAvekatra sthitayorapi saMgamAbhAvAdanityo'yaM saMsArastyAjyaH / kRtaM gArhasthyenetyAdirUpA yA matirudeti tAmeva punarudite sUrye tayorevAnyonyasaMgatayoviparItatAM dizo nayantIti bhAvaH / nanu vibhAtaiva vibhAvarIti kuto jJAtamityata Aha-adyApi / sUryodayaM yAvadapItyarthaH / balibhujaH kAkA bhItAH santaH tUSNIM mUkIbhUya svayUthyavarAn yUthyo yUthasaMbandhI / 'digAdibhyo yat' / pratyabhijAnate samyakprakAreNa jAnanti / svIyaH kulAyaH pakSigRhaM yatra zAkhini sa khakulAyazAkhI tasya zirasi sthitvA ruvantaH zabdaM kurvantaH / pratyabhijAnata ityatra 'anupasargAjjJaH' iti na taG / asya sopasargatvAt / nApi 'saMpratibhyAmanAdhyAne' iti taG / abhinA prateya'vadhAnAt / maivam / pratinA dhAtoryogaM kRtvA 'saMpratibhyAmanAdhyane' iti taDaM vidhAya pazcAdabhinA saMbandhaH / svatantrecchAyA niyandumazakyatvAt / vivakSAyAzca prayoge'bhyarhitatvAt / yadvA pratyabhijAnate mithaH pUrvAnubhUtAnsmaranti / 'karmavyatihAre taG' / 'dizastu kakubhaH kASThAH' ityamaraH / 'kulAyo nIDamastriyAm' iti ca / 'kAke 1. 'vijRmbha-pramRjya'. 2. vibhAtaprAyaiva vibhAvarIyam'. 3. styAyante'. 4. zikhare'. For Private and Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 aGkaH] anargharAghavam / 145 api ca / prAcI vAsakasajjikAmupagate bhAnau dizAM vallabhe ___ pazyaitA rucayaH pataGgadRSadAmAgeyanADiMdhamAH / lokasya kSaNadAniraGkuzarasau saMbhoganidrAgamau __kokastomakumudvatIvipinayonikSepamAtanvate // 2 // (sarvato nirUpya / ) hanta samantAdAmodamAnapaurasaMbhogamayI khalviyaM dazagrIvaibhujArgalAparipAlitA rAjadhAnI / itaH paurastyAyAM kakubhi vivRNoti kramadala. ttamisrAmarmANaM kiraNakalikAmambaramaNiH / ito niSkrAmantI navaratiguroH proJchati vadhUH khakastUrIpatrAGkuramakarikAmudritamuraH // 3 // tu karaTAriSTabalipuSTasakRtprajAH' ityapi / nanu kAkazabdasya vyabhicAritvAtkathaM prAtarnirNaya ityata Aha-prAcImiti / pazyetyasya vAkyArtha eva karma / etA rucayo lokasya saMbhoganidrAgamau ramaNakhApau karmabhUtau kokastome cakravAkasamUhe kumudatIvipine kumudinIvane ca nikSepa nyAsaM 'sthagI' iti prasiddhamAtanvate vistArayanti / kIdRzau / kSaNadAyAM rAtrau niraGkuzo'nivArito raso yayostAdRzau / rAtrau saMbhoganidrayoranyakAryAbhAvAdrasaniSpattiriti / cakradvandve ratiH, kumudinIvane saMkoco nikSepa iti bhAvaH / kva sati / dizAM vallabhe bhAnau sUrya prAcI pUrvI dizamupagate sati / kIdRzIm / vAsakasajjikAM nAyikAbhedamiti rUpakam / vAsakasajjikAlakSaNam---'vAsavezmani sukalpitazayyA yA samAgamavidhiM vidadhAnA / tiSThati priyasamAgamasajjA tAmihAkalaya vAsakasajjAm // ' 'vAsavadIkSitAm' iti pAThe vAsavenendreNa cihnabhUtena dIkSitAM kathitAm / aindrIti vyapadezAt / yadvA dIkSitAM svIkRtAm / 'dIkSA svIkAra Adeze' iti vizvaH / kIdRzyo rucayaH / pataGgadRSadAM sUryakAntamaNInAmAgneyanADiMdhamA AgneyanADImApikAH / agneriyamAneyI / 'sarvatrAgnikalibhyAM Dhak' / AgneyanADIto'niruttiSThati / AgneyanADI dhamantyagnisaMyuktAM kurvanti / 'nADImuSTyozca' iti khaz / 'pataGgaH sUrye zalabhe' iti vizvaH / 'kokazcakrazcakravAka-' ityamaraH / 'kumudatI kumudinyAm' iti ca / hanta harSe / AmodamAno hRSyan / pauraH puravAsI / saMbhogaH sukham / khalu nizcaye / rAjadhAnI nagarI / ita ityAdi / ito'tra pradeze / AdhAditvAttasiH / paurastyAyAM pUrva 1. 'kokadvandva-'. 2. 'nirUpya saharSam'. 3. 'modamAna'. 4. 'bhujArgalapAlitA'. For Private and Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 146 api ca / itazca / www.kobatirth.org kAvyamAlA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ayaM mRdumRNAlinIvanavilAsavaihAsikastviSAM vitapate patiH sapadi dRzyamAnA nijAH / stanau pulakayanti cotpaladRzAM priyoraHsthale viparyayitavRttayo ghusRNapaGkapatrAGkurAH || 4 || priyavasaterapayAntyo mithaH karambitakarAmbujanmAnaH / karajatraNaviralastana pulakamamUH kimapi vivadante // 5 // 1 saMbaddhAyAm / kakubhi dizi / purasastyak / ambaramaNiH sUryaH / kiraNa eva kalikA tAM vivRNoti prakAzayati / marma hRdayAdi / ita ihapradeze / kAcidvadhUrnavaratau guroradhyApakasya / abhinavanAyakasyetyarthaH / uro hRdayaM proJchati / niSkAmantI satI / kIdRzam / nijakastUrIpatrAvalImakarikayA mudritaM cihnitam / ayamAzayaH - navajArasya vakSasi kastUrikApatrAvalIdarzanenAnyajJAnaM syAt / tathA ca vallabhasya punarAgamanaM na bhavediti kAminyA taduraH proJchanam / yadvA etaddarzanAnmama jJAnaM mA bhUditi kRtvA kAminyA navajAravakSaH proJchitam / yadvA navaratiguroH sakAzAnnirgacchantI svIyamevorastAdRzaM proJchati kAcit / sA hi kulastrI nUtanAbhisArikA / tato gopanArthamidam / yadvA navaratigurornavasvAmino vadhUrnavoDhA uraH proJchati tAdRzam / etaddarzanAcchuzravAdibhirjJAtavyamiti lajjA syAt / ayamiti / ayaM tviSAM patiH sUrye vitate / 'udvibhyAM tapaH' iti taG / mRdu komalaM yanmRNAlIvanaM padminIkAnanaM tasya yo vilAsastasya vaihAsikaH kelikartA / vidUSaka ityarthaH / vihAso vihasitaM tena dIvyatIti vaihAsikaH / 'tena dIvyati-' iti Thak / 'vaihAsikaH kelikaraH prahAsI ca vidUSakaH' iti bharataH / yadvA vaihAsikaH prakAzakArI / sapadi tatkSaNAdeva nijAH svIyA dRzyamAnA ghusRNapaGkapatrAGkurAH kuGkumapaGkapatrAvalyaH kartrIbhUtA utpaladRzAM stanau karmabhUtau pulakayanti romAJcayanti / priyAzleSasmaraNAditi bhAvaH / ghusRNaM kuGkumam / priyoraHsthale viparyayitA viparyayaM vaiparItyaM prAptA vRttiryeSAM te / puruSAyite hi striyA adhomukhyAH kAntasamAliGganAdvAmadakSiNastanayorvaiparItyena patrAvalI sthiteti bhAvaH / viparyayiteti tArakAditvAditac / kulavadhUsaMbhogamuktvA vAravanitAsaMbhogamAha - priyeti / vasatergRhAt / 'vasatigRhayAminyoH' iti zAzvataH / apayAntyo niHsarantyaH / mitho rahasi parasparaM vA / karambitaM militamAlambitaM vA / ambujanma padmam / amUH striyaH / kimapyanirvacanIyakharUpam / karajatraNairnakhakSatairviralA vyAptA ye stanAsteSAM pulakaM romAzcaM yathA 1. 'api ca' iti pustakAntare nAsti. For Private and Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 aGkaH] anargharAghavam / 147 (anyatazca dRSTvA / ) ito ramyataraM vartate / prabhAte pRcchantIranurahasavRttaM sahacarI navoDhA na vrIDAmukulitamukhIyaM sukhayati / likhantInAM patrAGkuramanizamasyAstu kucayo ___zcamatkAro gUDhaM karajapadamAsAM kathayati // 6 // (muhUrtamanudhyAya / ) aho yataHprabhRti vaidehIvaraNAya prahitena purodhasA kathyamAnaM kakutsthakulakumArasya maunuSyakAtizayamazRNavam, tataHprabhRti kaSTAM dazAmanubhavAmi / tathAhi / tattAdRzaM kathamudeti manuSyaloke tejo'dbhutaM nirabhisaMdhi na tAvadetat / tAnyeva cAsya caritAni dazAnanasya dhikcintayA rajanirakSiSu naH praibhAti // 7 // syAdevaM vivadante vivAdaM kurvanti / na mama stane nakhakSataM na vA romAJcastatra, kiM tyAgantuko'yaM ko'pi veSabheda iti parasparamanayorvivAda iti bhAvaH / vivadanta iti 'bhAsana-' ityAdinA vimatau tahaH / karajA nakhAH / 'punarbhavaH kararuho nakho'strI' ityamaraH / sAmAnyavanitAnAM saMbhogamuktvA nAyikAvizeSasaMbhogamAha-prabhAta iti / anyato'nyatra ceyaM kAcitsahacarIH sakhIH karmabhUtAH na sukhayati / kIdRzIH / prabhAte prAtaHkAle, anu rAmIpaM raho'nurahasam / 'anvavataptAdahasaH' ityac samAsAntaH / yadvA raho'nu lakSIkRtya / avyayIbhAvaH / pUrvavadac / tatra vRttaM kathAM pRcchantIH / kathaM rahovRttAntena sahacarIne sukhayatItyata Aha-navoDhA navavivAhitA yataH, ata eva sakhIvacaHzravaNAnantaraM vIDayA lajayA mukulitamukhI namramukhI / tu punaH, asyAH kucayozcamatkArazceSTAvizeSa AsAM sakhInAM kRte gUDhaM guptamapratyakSaM karajapadaM nakhasthAnaM kathayati / svAmino rahovRttaM lajjayA vaktumazaktA vAraMvAraM rahovRttaM pRcchantyaH sakhyaH kucayonakhavRttenaivamekAntakartRkAnurAgaM jAnantvityAzayena ceSTAvizeSeNa tayA kathitamiti bhAvaH / kIdRzInAm / anizaM vAraMvAraM patrAGkuraM patrAvalIlikhantInAm / prabhRtizabdo'yamArabhyArtho'vyayaH / yataHprabhRti yata aarbhyetyrthH| purodhasA zauSkalena / mAnuSyakaM manuSyakarma / 'yopadhAdgurUpottamAdvaJ' / azRNavaM zrutavAnasmi / 'zru zravaNe' / laG / mipo'mbhAvaH / dazAmavasthAm / tattAdRzamiti / tAdRzamanirvacanIyam / adbhutamAzcaryajanakam / 1. 'itaH' ityAdi pustakAntare nAsti. 2. 'manuSyAti-'. 3. 'prayAti'. For Private and Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| api ca / zrutvA duHzravamadbhutaM ca mithilAvRttAntamantaHpata cintApahnavasAvahitthavadanatvagviprakIrNa smitaH / helAkRSTasuMrAvarodharamaNIsImantasaMtAnaka sragvAsojjvalapANirapyavati mAM vatso na lakezvaraH // 8 // (vimRzya / AkAze / ) ahaha, dAruNeyamasmAkaM cirajIvitA / prIte vidhAtari purA paribhUya mAM nvatre'nyato yadabhayaM sa bhavAnahaMyuH / tanmarmaNi spRzati mAmatimAtramadya hA vatsa zAntamathavA dazakaMdharo'si // 9 // tejo rAmarUpam / etatkarma na nirabhisaMdhi na nirabhiprAyam / tAvaditi lokoktau / dazAnanasya tAni caritAni duSTacaritAni dhik / dhigyoge dvitIyA / no mamAkSiSu darzanapatheSu rajanI rAtriH prabhAti pratibhAti / cintayA jAgaraNe'pi cakSuSyandhakAra iveti bhAvaH / na iti 'asmado dvayozca' ityekatve bahuvacanam / zrutveti / lakezvaro rAvaNo mAM nAvati na prINAti / kIdRzaH / duHzravaM karNakaTu / rAmakartRkasItApariNayAt / adbhutamAzcaryajanakam / haradhanurbhaGgAt / etAdRzaM mithilAvRttAntaM zrutvA antarabhyantare patantI yA cintA tasyA apahnavena gopanena sAvahitthAnyAkAraguptisahitAni yAni vada. nAni teSu dazasu mukheSu tvaci tvaci pratitvam vikIrNa darzitaM smitamISaddhAso yena saH / mukhaikadezakRtAlpahAsa ityarthaH / helayA lIlayAkRSTA yA surAvarodharamaNInAM devAntaHpurastrINAM sImantebhyaH saMtAnakasragdevavRkSamAlA tasyA vAsena saurabheNojjvalaH khyAtaH pANiryasya sa tathA / 'sragdAmojjvala-' iti pAThe sragekamAlA, dAma mAlAsamUhaH, ityanayobhaidaH / yadvA srageva sragdAma / yathA sUtraM sUtratanturiti / sImantaH kezaracanAbhedaH / 'sicami' iti prasiddhaH / 'avahitthAkAraguptiH' ityamaraH / ahaha khede / dAruNA ktthinaa| -prIte vidhAtarIti / sa bhavAnityAkAze / vidhAtari zive prIte sati mAnmanuSyAnparibhUyAnAdRtyAyurahaMkArayuktaH sanpurA pUrva yadanyato matlAnyebhyo'bhayaM vatre vRtavAMstadatimAtramatyarthaM mAM marmaNi hRdi spRzati / mAnuSAdrAmAdrAvaNasyAhitaM bhaviSyatIti bhAvaH / rAmAdahitaM nizcityAha-hA vatseti / hA kaSTam / he vatsa, kaSTamityarthaH / iha zAntamiti maGgaloktiH / rAvaNasyApi zauryAtizayaM smRtvA hRdayaprabodhAyAha-athaveti / ekakaMdharo rAmo dazakaMdhareNa tvayA vinAzya iti bhaavH| ahaMyu 1. 'surAvarodhanavadhU-'; 'surAdhirAjaramaNI-'. For Private and Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 149 4 aGkaH] anargharAghavam / (savimarzam / ) aho maithilasya nRpaterakAryajJatA / vizvAmitravazIkRte hRdi vayaM mA bhUma saMbandhina- : __te dRSTA na kathaM purANamunayo mAnyAH pulastyAdayaH / jAmAtApi mahendramaulivalabhIparyaGkaratnAGkura ___jyotsnApuSTanakhendudIdhitirayaM nApekSito rAvaNaH // 10 // (puro'valokya / ) kathaM mithilAcaritAni caritumanuprahitA cirayati vetsA zUrpaNakhA / (pravizya zUrpaNakhA / ) zUrpaNakhA--(saharSam / ) ammahe, sommasundaraviAhaNevavacchalacchIviccharidakAntipabbhArAI rahuulakumArANaM muhapuNDarIAI pekkhantI juucchideNAvi mAAmANusIbhAveNa kadatthIkidamhi / ammo sA tArisI guNANaM pakidI jA vipakkhahatthapaDidAvi suhAvedi / riti 'ahaMzubhamoryus' / akAryajJatve hetumAha-vizvAmitreti / vizvAmitreNa vazIkRte'nAyattIkRte hRdi sati vayaM saMbandhino mA bhUma mA bhaviSyAmaH / te punaH purANamunayaH pulastyAdayo mAnyAH kathaM na dRSTAH / pulastyApatyatvAdapi rAvaNo varItumarhatIti bhAvaH / nanu bhavantu pulastyAdayo mAnyAstathApi varaguNAbhAvAdeva rAvaNo na vRta ityata Aha-ayaM rAvaNo'pi jAmAtA naapekssitH| kIdRzaH / mahendramaulireva valabhI prAsAdoparigRhaM tadeva paryaGkaH / 'pAlaka' iti prasiddhaH khaTAbhedaH / tatrastho yo ratnAGkurastasya jyotsnayA puSTA nakhacandradIdhitiryasya / tAdRzo'pItyarthaH / carituM gantuM carakriyAM vidhAtuM vA / cirayati vilmbte| ammahe ityAdi / 'ammahe, saumyasundaravivAhanepathyalakSmIviccharditakAntiprArabhArANi raghukulakumArANAM mukhapuNDarIkANi prekSamANA jugupsitenApi mAyAmAnuSIbhAvena kRtArthIkRtAsmi / aho sA tAdRzI guNAnAM prakRtiryA vipakSahastapatitApi sukhayati' [iti cchAyA / iha ammahe vismaye / 'ammo ammahe iti padaM kuryAtstrINAM tu vismaye' iti bharataH / yadvA amba he mAtaH / saumyA priyadarzanA sundarI zobhAvatI vivAhalakSmIH / yadvA soma eva saumyaH / khArthikaH ghyaJ / somasya candrasyeva sundarI vivAhalakSmIH / 'sAmasundarI' iti (pAThe) zyAmasundarI yA vivAhalakSmIvivAhAdhiSThAtrI devatA tasyA nepathyaM zobhAlaMkaraNaM vA / yadvA zyAmasundareNa rAmeNa saha vivAhastasya nepathyaM prasAdhanaM tasya lakSmIH zobhA / viccharditA atizayitA yA kAntistasyAH prAgbhAro vistAro yeSu tAni raghukulakumArANAM caturNA mukhapuNDarI 1. 'nAvekSitaH'. 2. 'vatsAme'. For Private and Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 150 kaavymaalaa| . mAlyavan--(dRSTvA sasneham / ) kathaM vatsA zUrpaNakhA / vatse, ayamaham / ita ito bhvtii| zUrpaNakhA-kadhaM iha jevva adAlaasiharapaggIve mAdAmaho / aho dusiliTThatA daddhakajANam / jaM dANiM pajAgarakiliantaloaNo paDikkhaNajimbhiApasAridamuhakuharadiTTahiaadvidakaThiNakajabhAro aNNo via ko vi dIsadi / ahavA sAmaNNo vi guruo mantibhAvo viseseNa sAhasekarasavvavasAassa caNDacaridassa ahmasAmiNo rAvaNassa / jANAmi maM jevva paDipAlaanto ciTThadi / jAva NaM ubasappAmi / (saviSAdamupasRtya / ) ajja, vande / mAlyavAn-vatse, kalyANinI bhUyAH / ihAsyatAm / api bharatazatrughnAbhyAM mithilAmupasthito dazarathaH / zUrpaNakhA--(upavizya 1) ajja, dasarahe Aade kumArANaM godANamaGgale a saMvutte dAva mae pattaM mihilANaaram / kANi prekSamANA jugupsitena ninditenApi mAyAmAnuSIbhAvena kapaTamAnuSItvena kRtArthIkRtAsmi / ammo vitarke dezIyaM padam / sA tAdRzI guNAnAM prakRtiH khabhAvo vA vipakSahaste patitApi sukhayati / ito'tropavizAmi, asmi vA / kadhaM iha jevvetyAdi / 'kathamihaivATTAlakazikharapragrIve maataamhH| aho duHzliSTatA dagdhakAryANAm / yadidAnI prajAgaraklAntalocanaH pratikSaNajRmbhAprasAritamukhakuharadRSTahRdayasthitakaThina kAryabhAro'nya iva ko'pi dRzyase / athavA sAmAnyo'pi guruko mantribhAvo vizeSeNa sAhasaikarasavyavasAyasya caNDacaritasyAsmAkaM svAmino rAvaNasya / jAnAmi mAmeva pratipAlayastiSTati / yaavdenmupsrpaami| Arya, vande' [iti cchAyA |ihaahaalkN 'aTArI' iti prasiddhaM ghndhaarnnsthaanm| shikhrmgrm| pragrIvaM praanggnnm| mAtAmaho maalyvaan| duHzliSTatA duHkhadatAm / dagdhakAryANAM ninditakAryANAm / 'dagdhahatakanindinAni kutsAyAm' iti zAbdAH / jRmbhA 'hAMphI' iti prasiddhA / kaThinaM duSkaraM guru vA / guruko'sahyaH / vyavasAyo vyApAraH / caNDaM tIkSNam / rAvaNasya / kRte iti zeSaH / rAvaNaM lakSIkRtya mantribhAvo'tiduSkara ityarthaH / yAvacchabdo yasmAdarthe / yattadornityAbhisaMbandhAt / yasmAnmAM pratipAlayastiSTati tadenamupasamItyarthaH / apiH prazne / zUrpaNakhAvAkye--'Arya, dazarathe Agate kumArANAM godAnamaGgale ca saMvRtte tAvanmayA prAptaM mithilAnagaram' iti ---------------------.-.. ... ... - ......-.-. 1. 'kalyANini, ihAsyatAm'. 2. 'saha vaidehamupasthitaH'; 'zatrughnAbhyAmupasthitaH'. For Private and Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 aGkaH] anargharAghavam / mAlyavAn--(niHzvasya / ) atiprakAzo'yamoM yathA nivRttakhIkaraNA jAnakIti / zUrpaNakhA-adha iN| mAlyavAn--(vimRzya / ) aho durAtmanaH kSatriyabrAhmaNasya kuzikajanmano durnATakam / yajJopaplavazAntaye pariNato rAjA sutaM yAcita staM cAnIya vinIya cAyudhavidhau te janire rAkSasAH / traiyakSaM vidalayya kArmukamatha svIkArya sItAmito ___ no vidmaH kuhanAviTena baTunA kiM tena kAriSyate // 11 // zUrpaNakhA-aja, evvaM Nedam / so mae tattha bahmaNo vasiTTamahesiNo vi phuranto diTTo / mAlyavAn-(vihasya / ) vatse, tapobhirasya brAhmaNAdezo'pi sthAnivadbhAvena kSatrakArya na jahAti / kiM ca khabhAvamadhuro'pi kAkutsthabaTurautpacchAyA / iha kSatriyANAM godAnasvarUpamaGgalapUrvako vivAhaH kriyata ityAcAraH / arthoM viSayaH / khIkaraNaM vivAhaH / 'atha kim' svIkAre / durnATakaM duzceSTA / yajJopaplaveti / upaplavo vighnaH / mutaM yAcita ityatra yadyapi karmaNi ktaH, tathApyatrApradhAnakarmaNastenAbhihitatvAtsutamiti dvitIyA / 'pradhAnakarmaNyAkhyeye lAdInAhurdvikarmaNAm / apradhAne duhArdAnAm' iti vacanAt / vinIya zikSayitvA / jannire hatAH / 'hana hiMsAgayoH' / liT / karmaNi taG / 'gamahana--' ityupdhaalopH| 'ho hante:-' iti hasya ghatvam / tryakSo mahezastasyedaM traiyakSam / 'tasyedam' ityaN / 'na yvAbhyAM-' ityaic / vidalayya bhaGkatvA / 'dala vidAraNe' / curAdAvadantaH / athAnantaram / svIkArya vivAhya / ito'smAdanantaram / kuhanA dambhAcaraNaM tayA viTo dhUrtaH / 'kuhanA dambhaca. AyAm' iti medinIkaraH / 'kuhanA lobhAnmithyeryApathakalpanA' ityamaraH / tena baTunA kauzikena kiM kAriSyate kiM kartavyamiti no vidmo na jAnImaH / yadvA no vidmo'pi tu jAnIma eva / anantaraM rAvaNavadho yena kArya iti bhAvaH / kAriSyata iti karmaNi laT / 'syasica-' ityAdinA vRddhiriDAgamazca / ajeti / 'Arya, evametat / sa mayA tatra brAhmaNo vasiSTamaharSarapi sphurandRSTaH' [iti cchAyA / iha brAhmaNaH kauzikaH / tapobhirasyati / aadesho'tideshH| sthAnivadbhAvena, sthAnaM prakRtadharmo'syAstIti sthAnI, sthAninA tulyaM vartate sthAnivat / tasya bhAvena tattvena / tathA ca kSatriyatvene 1. 'pratipadaprakAzaH'. For Private and Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 152 kaavymaalaa| ttikena kSAtreNa brAhmaNyena brAhmaNena ca janmanA trijAtakAdasmAnmuneradhIyAno'dharINaM(NaH) pariNasyate / tathAhi / avinayabhuvAmajJAnAnAM zamAya bhavannapi _prakRtikuTilAdvidyAbhyAsaH khalatvavivRddhaye / phaNibhayabhRtAmastUcchedakSamastamasAmasau viSadharaphaNAratnAloko bhayaM tu bhRzAyate // 12 // bhavatu / kimatikAntovarNanena / kathaM tvidAnIM svayaMgrahItumuttiSThamAno rAkSasapatiH pratikartavyaH syAt / zUrpaNakhA-aja, Na khu moTTimaM pariharanto aNNo uvAo la. khIadi / tyarthaH / yathA-'sthAnivadAdezo'nalvidhau' iti sUtrasAmarthyAdAdezaH sthAnitvaM na jahAti tathA kauzikasya brAhmaNAdezo'pi sthAnivattvena kSatrakArya mAraNAdisvarUpaM na tyajatItyarthaH / svabhAvamadhuro nisargasundaraH / autpattikenotpattibhavena kSAtramayena / brAhmaNyena brahma tapodhanamupanayanavrataM vA tadbhavena / brAhmaNena vizuddhamAtApitRyonijatvena / etatritayAnugatena janmanA trijAtakAjanmatrayayoginaH / atha ca trijAtakamiti gAlidAnam / muneriti 'AkhyAtopayoge' ityapAdAnasaMjJA / adhIyAno'dhyayanaM kurvan / 'iG adhyayane' / zAnac / adharINaM ninditam / 'avarINo dhikRtaH' ityamaraH / pariNasyate svayaM pariNato bhaviSyati / sadapi vastvasatsaMsargAtsatkArya jahA tItyAha- avinayabhuvAmiti / bhavatyasmAditi bhUH sthAnam / zamAya zAntaye / prakRtikuTilAsvabhAvavakrAt / khalatvavivRddhaye daurjanyasaMpattaye / dRSTAntena khoktaM draDhayati-aso viSadharaphaNAratnAlokaH phaNibhayapoSakANAM tamasAmandhakArAgAmucchedakSamo'stu tathApi bhayaM punarbhRzAyate / abhRzaM bhRzaM bhavati / atyarthe bhavati / 'bhRzAdibhyo bhuvyacverlopazca halaH' iti kyaG / 'phaNibhayabhRtAM mAstUcchedakSamaH' iti pAThe phaNibhayapoSakANAM tamasAmucchedakSamo mAstu bhayaM puna zAyate'tyarthena bhavati / tasmAdityarthaH / yadvA tamasAM chedakSamo mAstu phaNibhayabhRtAM janAnAM bhayaM punaratyarthena bhavati / ye sarpAdvibhyati teSAM tato bhayameva viSadharasaMbandhAdbhavatIti bhAvaH / uttiSTamAno yatnaM kurvANaH / 'udo'nUrdhvakarmaNi' iti taG / pratikartavyaH pratividhAtavyaH / ajeti / 'Arya, na khalu moTima pariharato'nya upAyo lakSyate' [iti cchAyA / iha moTimaM balAtkAre dezI / tathA ca balAtkAraM 1. adhIyannadharINazIla.'. 2. 'astu ccheda-'. 3. varNitena'. 4. kathaM vetthamidAnIm'. For Private and Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 aGkaH anargharAghavam / 153 - mAlyavAn-vatse, mA maivam / mahAdoSo hi tAdRzena dharmavijayinA vIrapravAlena parigRhItAyA vaidehyAH prshyaaphaarH| prazya / doHstambhadvayadarpaDambaramiti spaSTaM na vispadante vaidehIkarabandhasUcanamiti prastauti na vIDayA / ityAlocya kRtasmitairmunibhirAdiSTena yena kSaNA dAttaM vanditamAJcitaM ca sahasA bhagnaM ca tAdRgdhanuH // 13 // tatkathaM ca tsminnishaacrnaathmaattaayinmnujaaniimH| zUrpaNakhA-(niHzva'sya / ) jadhA NirUvidaM mAdAmaheNa / aho kAlassa mAhappaM, jaM dANiM tihuaNajaalacchIlIlAvandiAre mahArAarAvaNevi evvaM mantI adi| mAlyavAna-vatse, munirapi gururdivyAstrANAM babhUva divaukasA majagavadhanurbhaGge tAvAnaho sa mahotsavaH / vinA nAnyA yuktiriti bhAvaH / mA maivam / vdetydhyaahaarym| mahAndoSo yasmAtsa mhaadossH| dharmeNa vijayI dhrmvijyii| pravAlo'tizizuraGkuro vaa|prigRhiitaa vivAhitA / prasahya htthaat| dostambheti / ayaM rAma ityadhyAhAryam / doHstambhadvayadarpANAM Dambaro vistAraH syAditi kRtvA spaSTa vyaktaM na vispandate na prakAzayati / vaidehIkarabandhasUcanaM sItAvivAhakathanaM syAditi kRtvA brIDayA lajjayA na prastauti nAkhyAti / ityAlocya jJAtvA kRtA smitairmunibhiH zatAnandAdibhirAdiSTena yena rAmeNa tAgatidurAkarSaNaM dhanuH sahasAttaM gRhItam, vanditaM namaskRtam, AJcitaM nAmitam, anantaraM bhnmmiti|yen mahezadhanurAropya bhagnaM tasya kalatrApaharaNe'vazyamaniSTaM syAditi bhAvaH / nanu 'munibhirA' ityatra dvAdaze'kSare yatibhaGgo doSaH, padamadhye yaterasaMbhavAditi cet / na / vizeSaguNenAdoSatvAt / kecitpAThavizrAma yatimAhuH / tathA coktam-'vizrAmo yatirucyate' iti / vastutastu. yatra zravaNodvego bandhapAruSyAdikaM vAvayavAntareNa pracchAdyate tatra na dUSaNam / tathA ca munibhirAdiSTenetyatra na zravaNodvego na vA bandhapAruSyAdikamiti na dossH| tasmin raame| AtatAyI kalatrApahArI / 'agnido garadazcaiva zastrapANirdhanApahaH / kSetradArApahArI ca SaDete AtatAyinaH // ' iti smRtiH / jadheti / 'yathA nirUpitaM mAtAmahena / aho kAlasya mAhAtmyam, yadidAnI tribhuvanajayalakSmIlIlAbandIkAre mahArAjarAvaNe'pyevaM mantryate' [iti cchaayaa| ] iha mAtAmaho mAtRpitA / munirapIti / etAM jagatrayIM 1. nijadharmavijayinA'; 'dharmavijayinA'. 2. 'azcitam'. 3. 'kathaM tasmin'. 4. 'dIrghamuSNaM ca nizvasya'. ana0 14 For Private and Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 154 kaavymaalaa| raghupatiguNakrItAmetAmavehi jagatrayIM vipariNamate daurjanyaM tu prabhutvapadena naH // 14 // zUrpaNakhA ko saMdeho / tassi vitAhamahUsave savvaM mae paccakkhIkidam / mAlyavAn-tadevamekaloSTavadhaH syAt / tathAhi / mithilAM pravizya balAdAkRSyamANe kalatre kathaM titikSeta raghurAjaputraH / taM cottiSThamAnaM paurajAnapadaprakRtayo'pyanutiSTharan / kimaGga, saMbandhibAndhavAH / yathoktam'AraNyo'gniriva duHsahaduHkhAmarSajaM tejo vikramayati, maNDalasya cAnugrAhyo bhavati' iti / zUrpaNakhA-(dIrghamuSNaM ca niHzvasya / ) aja, kiM dAthi juttam / raghupatiguNakrItAM raghupatI rAmastasya guNena krItAmavehi jAnIhi / 'krItAtkaraNapUrvAt' iti GIS / kutaH / munirapi vizvAmitro'pi divyAstrANAM gururupadeSTA babhUva / divaukasAM devAnAmajagavadhanurbhaGge pinAkanAmakaharadhanurbhaGge tAvAneva mahotsavaH / dhanughyabhaMge yAdRza utsava AsIttAdRza eva bhanne'pItyarthaH / pinAkabhaGge devAnAM krodhasyocitatvAttaM vihAyotsavAcaraNe rAme'nuraktA devA iti bhaavH| etAdRze rAme saleva no'smAkaM prabhutvazabdena daurjanyamAnaM vipariNamate viparyasyati / karmavyatihAre taG / na tvaizvaryAdikaM bhaviSyatIti bhAvaH / "pinAko'jagavaM dhanuH' ityamaraH / ko saMdeho iti| 'kaH saMdehaH / tasminvivAhamahotsave sarve mayA pratyakSIkRtam' [iti cchAyA / tadevamiti / kalatrApaharaNe satItyarthaH / ekaloSTavadha iti / loSTaM mRttikAkhaNDam / yathA loSTadvayAsphAlanenAnyatarasphuTanaM bhavati tathA yo vadhaH sa ekalopTavadha ityucyate / mithilAtaH sItAyAmapahRtAyAM rAmo rAvaNo vA na bhavedityarthaH / yadvA bahubhirjanairmilitvA lopTenaikena ya ekasya vadhaH kriyate sa ekaloTavadho bhaNyate / AkRSyamANa AnIyamAne / titikSeta kSamatetyarthaH / 'tija nizAne' / 'guptidbhiyaH san' iti kSamAyAM san / uttiSTamAnaM yatnaM kurvANam / kimaGgeti / kiM punarityarthaH / aGga saMbodhane vA / 'aGga saMbodhane harSe punararthe ca dRzyate' iti medinIkaraH / yathoktamiti / cANakyAdAviti shessH| araNyaM vanaM tatra bhava AraNyaH / vikramayatyatizaktikayati / maNDalasya rASTrasya / dvAdazarAjacakrasya vA / anugraahyo'nugmyH| ajeti| 'Arya', kimidAnI yuktam' [iti cchaayaa| ] vanaukaso vAnarAH / vasatIti vAstavyaH / 1. 'mithilAyAm'. 2. 'titikSate'. 3. 'rAjaputraH'. 4. 'jAnapadAH'. 5. 'kimu. tAGga'. 6. 'tathoktam'. 7. 'agniriva duHkhA-'. For Private and Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 aGkaH] anargharAghavam / 155 mAlyavAn-zRNu vatse, kAryajJAsi / asti vanaukasA mantrI jAmbavAn / sa mataGgAzramavAstavyAmupasRtya zramaNAM nAma siddhazabarImabhyarthitavAn / yathAsya vAlino dvairAjyena kSINA lubdhopavAritAH prakRtayaH kiSkindhAyAM kumArasugrIvamabhiSekSyamANAH sAmavAyikaM rAmabhadramapekSante / zUrpaNakhA--(sAtaGkam / ) kadhaM khattiapodao vAliNiggahe vi sahAo samIhIadi / tado tdo| mAlyavAn-tatazcAyodhyAtaH kaikeyyA bharatavArtAharaNAya preSitA mantharA nAma sthaviradAsI kaThorataraNitApavaijrAnalajvAlAvalIDhajIvitA mithilAprAntare tiSThatIti nidAghakiraNAntevAsI satIrthyamRSi yAjJavalkyamupasthAya "saMpratyeva nimeSamAtrAnnivRtto hanUmAnkathayati / atastvamapyasmadanurodhena hainUmatpratyavekSitasvazarIrA parapurapravezavidyayA mantharAzarIramadhitiSThantI mithilAmupetya pratyayitA saMvidhAnakamidaM dazarathagocarIkariSyasi / itthaMbhauvinA gurunidezacaryAprasaGgena paGkapASANaviSamakaNTakavyAlakulaba 'vasestavyatkartari Nicca' iti tadvRddhiH / kSINA adhanA apradhAnA vA / lubdhA lolupAH / apavAritA apakRtAH / prakRtayaH ziSTAH / samavAyaH sainyasamUhastaM samavaityAgatya milato bhavatIti sAmavAyikaH / 'samavAyAnsamavaiti' iti Thak / kathamiti / 'kathaM kSatriyapotako vAlinigrahe'pi sahAyaH samIhyate / tatastataH' [iti cchAyA / ] atra kathamAzcarye / nigraho mAraNam / sthaviradAsI vRddhaceTI / kaThoraH pariNato duHsaho vA / avalIDhaM gRhItam / 'prAntaraM dUrazUnyo'dhvA' ityamaraH / nidAdhakiraNAntevAsI sUryaziSyaH / 'chAtrAntevAsinau ziSye' ityamaraH / satIrthyamekagurum / 'satIrthyAstvekaguravaH' ityamaraH / upasthAyAbhivAdya / parapuramanyakAyam / pratyayitA jaatsNprtyyaa| saMvidhAnakaM rAmabhadravanapreSaNabharatarAjyadAnarUpam / nideza AjJA / 'AjJA nideza AdezaH' ityamaraH / caryAcaraNam / prasaGgaH prasaktiH / viSamaM mahat / vyAlo 1. (cintAM nATayati / ) zRNu vatse'. 2. 'zravaNAm'. 3. 'apacitAH'. 4. 'kumAram'. 5. 'sthaviratarA'. 6. 'kaThoratarataraNi'. 7. 'vajrAnalAvalIDha-'. 8. 'prAnte'. 9. 'nidAghakiraNavyAkaraNAntevAsI'. 10. 'saMpratyeSa'. 11. 'hanUmadavekSita'. 12. 'upatiSThantI'. 13. 'kuruSva'. 14. 'bhAvinA ca'. 15. 'vyAlabahalAm'. For Private and Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 156 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyamAlA | hulAmaraNyAnImanupraviSTaH sarvathA vaideziko rAjaputraH kAryagauravAnniyatameva vAliva pUrvakeNa pratIkArasaMdhinA saMbandhena sugrIvamupagRhNIyAditi / zUrpaNakhA - (sakautukam / ) ajja, kiM taM saMvihANaam / ---- mAlyavAn -- (karNe / evamevam / ( iti kathayati / ) zUrpaNakhA - ( hasantI 1) aho buDuricchassa kuDiladA / tado tado / mAlyavAn tatazca sApi zabarayoginI sugrIvaguNAnurodhena sarvamomityurasikRtya tadaiva videhAbhimukhI prasthiteti me janasthAnavihAribhi - nizAcarairAgatya niveditam / tardaimunA ca jAmbavatprayogeNa phailatA virAdhaprabhRtibhiradhiSThiteSu vindhyagirigahvareSu virharato rAmasya sukaraM kalatrApaharaNam / asmadIyAstu mAyAH surAsuraprathamarekhayodhasya yuddhamuditavirbudhapatinA vitIrNamAyAharaNamantradhAriNo dazarathasya saMnidhau na prabhavanti / zUrpaNakhA - (savicikitsam ) ajja, uvaNadassa evvaM karIadi / vyAghrAdiH sarpazca / araNyAnI mahAraNyam / 'mahAraNya maraNyAnI' ityamara: / ' indravaruNa - ' ityAdinA GISAnukau / vaideziko'nyadeza saMbaddha: / pratIkArasaMdhiranyonyopakArato yaH saMdhiH / taduktaM cANakye - ' mayAsyopakRtaM pUrvamayaM mAmupakariSyati / iti yaH kriyate saMdhiH pratIkAraH sa ucyate // upakAraM karomyasya mamApyeSa kariSyati / ayaM vA pratIkAro rAmasugrIvayoriva // ' iti / ajeti / 'Arya, kiM tatsaMvidhAnakam' [ iti cchAyA / ] karNe evameveti / rAmabhadravanapreSaNabharatarAjyadAnarUpaM saMvidhAnakami - tyarthaH / aho iti / 'aho vRddhaRkSasya kuTilatA / tatastata:' [ iti cchAyA / ] iha vRddhaH sthaviraH / RkSo bhallUkaH / urasikRtya svIkRtya hRdaye kRtvA vA / 'anatyAdhAna urasimanasI' iti gatisaMjJA / samAse lyap / surAsurayormadhye prathamA rekhA yasya sH| tathA cAgragaNya ityarthaH / vibudhapatirnAma mahAbrAhmaNaH / tena vitIrNo dattaH / ajJeti / 'Arya, upanatasyaivaM kriyate' [iti cchAyA / ] ihopanatasya samIpAgatasya / 1. 'saMdhinA sugrIvam' 2. 'tataH sApi ' 3. 'anurAgeNa sarve tathetyurarIkRtya tathaiva'. 4. 'amunA jAmbavata: '. 5. 'phalavatA'. 6. 'viharataH sukaram' 7. 'surAsurasamaraprathamarekhA'. 8. 'vibudhapativitIrNa' 9 zlokadvayaM kAmandakIya nItisArasya navamasarge'pi vartate'. For Private and Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 aGkaH - anargharAghavam / 157 mAlyavAn-(vihasya / ) vatse, sAdhu / vRddhasaMvAdinI te dRSTiH / yadAhuH--'yo hyupanatasya putradArA timanyate tasyodvimaM maNDalamabhAvAyopatiSThate' iti / kiM punarasmAsu naiSa nisargatejasvI saMzrayapravRttimAtiSThate / zUrpaNakhA--hUM / aNNaM bhaNAmi / avi evvaM karissadi rAmabhaddo / mAlyavAn-kaH saMzayaH / lokottaraM hi kimapyunmIlayanto jagati rAjyopabhogebhyo'pi bIbhatsante mahAnubhAvAH / zUrpaNakhA-aNNaM vi kiM vi aNatthantaraM attha paDidamiti takkemi / mAlyavAn--(saharSam / ) kiM tat / zUrpaNakhA-mae jaNaaNaarAdo NikantIe sudaM,jadhA khuDidasirikaNThasarAsaNassa dAsarahiNo macchareNa saalakhattiakidanto parasurAmo parAgadotti / mAlyavAn-(saMharSam / ) sarvamupapadyate / bhujArgalitanarmadAmakaracakradaMSTrAGkura vraNaprakarakakezaM kimapi bibhradugraM vapuH / api tu zaraNAgatasyApriyaM na kartumahatIti bhAvaH / saMvAdinI sadRzI / dRSTinim / atimanyate'paharati / udvignaM vikalaM kruddhaM ca / maNDalaM svacakraM paracakraM ca / upatiSTate paryavasyati / yatnaM kuruta iti yAvat / pratiyatne taG / nisargatejakhI khabhAvatejoyuktaH / rAma iti zeSaH / saMzrayapravRttimAzrayeNa vartanam / AtiSTate'GgIkurute / api tu nAGgIkuruta ityarthaH / 'AGa: sthaH pratijJAne' iti taG / ayamabhimAno nAma nATyAlaMkAraH / 'abhimAno'parityAgo duHkhodarkaphalasya yat' iti bharataH / hUM prazne / 'hUM prazne'GgIkRtau roSe' iti vizvaH / aNNamiti / 'anyadbhaNAmi / apyevaM kariSyati rAmabhadraH' [iti cchAyA / ] ihaivaM daNDakAraNyapravezarUpadazarathavAkyamityarthaH / unmIlayantaH prakAzayantaH / bIbhatsante jugupsante / rAjyopabhogAnindantItyarthaH / rAjyopabhogebhya iti 'jugupsAvirAma-' ityAdinApAdAnatA / bIbhatsanta iti 'mAnbadhadAnzAnbhyo dIrghazcAbhyAsasya' iti san dIrghazca / idAnImetadaGkapratipAditamartha stotumupakramate-aNNaM vIti / 'anyadapi kimapyanarthAntaramatra patitamiti tarkayAmi' [iti cchAyA / ] 'mayA janakanagarAniSkrAntayA zrutam , yathA kSuNNazrIkaNThazarAsanasya dAzarathermAtsaryeNa sakalakSatriyakRtAntaH parazurAmaH parAgata iti' [iti cchaayaa|] iha mAtsaryamIrthyo / kRtAnto yamaH / bhujArgaliteti / so'sau muniH parazurAmo gurormahezasya 1. 'sAdhu vatse'. 2. 'vuddhiH'. 3. 'abhimanyate'. 4. 'vatse, kaH saMzayaH / lokottaraM kimapi rUpamunmIlayantaH'. 5. 'kiM ca aNNaM vi'. 6. 'kIdRzaM tat'. 7. 'saharSam' iti pustakAntare nAsti. For Private and Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 158 kaavymaalaa| sa yena parazau huto nRpatirarjunaH kautukA dasau kathamupekSate gurudhanurvyalIkaM muniH // 15 // pairaM tvanenApi sakalamUrdhAbhiSiktakaNThakANDarudhirAvasekapaGkilakuThAreNa durabhibhavo daashrthiH| zUrpaNakhA-(sAbhyasUyam / ) aho duddhamuhe tamsi khattiavaTue evvaM saMbhAvedi mAdAmaho / mAlyavAn-vatse, naitajjAnAsi / sarvarAjakadurdharSa sarvadevamayaM dhanuH / bhaJjatA rAmabhadreNa vijigye bhuvanatrayam // 16 // idAnIM tu rAjanyarudhirAmbhodhikRtatriSavaNo muniH| prAptaH parazurAmo'yaM na vidmaH kiM kariSyati // 17 // tadehi / rAjakulameva gacchAvaH / (iti niSkrAntau / ) viSkambhakaH / yaddhanuH pinAkastasya vyalIkaM pIDanamapriyaM vA kathamupekSate / api tu nAyamupekSAM karipyatItyarthaH / yena muninArjunaH sahasrArjuno nRpatiH kautukAtparazau kuTAre huto dagdhaH / mArita iti yAvat / kIdRzaH / kimapyatizayitamugraM zarIraM vibhraddadhAnaH / bhujAbhivoMhubhirargalitA yA narmadA nadIbhedastasyA makaro jalajantubhedastasya cakra samUhastasya daMSTrAGkurasya dantAgrasya vraNaprakareNa kSatasamUhena karkazaM kaTinam / purA kila bAhubhirna* maidAM bavA strIbhiH saha jalakrIDAM kurvataH sahasrArjunasyAGgAni makaracakaiH kSatAnIti purANam / vidityatra 'nAbhyastAcchatuH' iti nuniSedhaH / 'mUrdhAbhiSikto rAjanyo vAhujaH kSatriyo virAT' ityamaraH / paGkila: kardamayuktaH / picchAditvAdilac / aho iti / 'aho dugdhamugdhe tasminkSatriyabaTuka evaM saMbhAvayati mAtAmahaH' [iti cchaayaa|] iha dugdhamukho'tizizuH / sarvarAjaketi / rAjakaM kSatriyasamUhaH / 'gotrokSoSTrorabhra-' iti vuJ / durdharSe durAkarSam / vijigye jitam / 'ji jaye' / karmaNi liT / 'sanliTorjeH' iti kutvam / raajnyeti| rAjanyaH ksstriyH| triSavaNaM trisaMdhyasnAnam / rAjakulaM 1. 'paramanena'. 2. 'kaNThakaMdarA'. 3 (vihasya / ) naiva tAvajAnAsi'. 4. 'vijitam'. For Private and Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 aGkaH] anargharAghavam / 159 (nepathye / ) bho bho janakAgnihotraparicArakAH, pAdyaM pAdyam / arko'rthaH / AjanmabrahmacArI pRthulabhujazilAstambhavibhrAjamAna____ jyAghAtazreNisaMjJAntaritavasumatIcakrajaitraprazastiH / vakSaHpIThe ghanAstravraNakiNakaThine saMkSNuvAnaH pRSatkA nprApto rAjanyagoSThIvanagajamRgayAkautukI jAmadagyaH // 18 / / api ca / eSa straiNakapolakuGkumalipisteyotibhIrau bhuje bibhrANazcaturantarAjavijayi jyAnAdaraudraM dhanuH / tUNAveva punastarAM draDhayati khAdantarasmAtpaTA dAkRSTaiH kuzacIratantubhirabhikruddho munirbhArgavaH // 19 // rAjagRham / 'rAUla' iti prasiddham / agnihotramagnihomaH / pAdyaM pAdyArthamudakamityarthaH / arghaH pUjA / 'arghaH pUjanamUlyayoH' iti vizvaH / tvarayA AdarAdvA dviruktiH / Ajanmeti / jAmadamyaH parazurAmaH / prApto'stIti zeSaH / Ajanma janmana Arabhya brahmacArI / pRthulo vizAlo yo bhujastatra virAjamAnA yA jyAghAtazreNiH pratyaJcikAtraNapatistasyAH saMjJayAntaritAcchAditA vasumatIcakrasya bhUmaNDalasya jaitraprazastiryasya saH / jyAghAtapativyAjena jayaprazastiriva likhitA vartata iti bhAvaH / ghanaH kaThino nirantaro vA / vraNakiNaH kSatamRtamAMsacihnam / saMkSNuvAnastejayan / 'samaH kSNuvaH' iti taG / pRSatkAnvANAn / 'pRSatkAbANavizikhAH' ityamaraH / rAjanyagoSTayeva vanagajA iti rUpakam / mRgayAkheTakam / jaitreti jayatestRjantAtprajJAditvAtsvArthe'N / eSa iti / eSa bhArgavo muni gorapayaM parazurAmo'tikruddhaH san / pinAkabhaGgazravaNAditi bhAvaH / khAtvakIyAdantarasmAduttarIyAtpaTAdvastrAdAkRSTaiH kuzacIratantubhiH sUkSmavalkalasUtraiH karaNabhUtai: tUNAveva iSudhI karmabhUtau punastarAM punarapi draDhayati / kiM kurvan / bhuje bAhau dhanurbibhrANaH / kIdRze / straiNaH strIsaMbandhI yaH kapolastatra yA kuGkumalipiH kuGkumapatrAvalI tasyAH steyena cauryeNAtibhIrAvatizayitazaGke / anyo'pi steyena sazako bhavati / anenApi parazurAmabAhunA kSatriyastrINAM kuGkumalipizcoritA / ataH sazaGko'sAvityarthaH / yadvA tasyAsteye caurye'tibhIrau / tadIyabhuje strIkapolakuGkumalipiproJchanaM na saMvRttam / strIsaMbandhAbhAvAt / AjanmabrahmacAritvAt / dhanuH kIdRzam / caturantarAjavijayi catu:samudrAntarAjavijayItyarthaH / 'caturantarIpavijayi' iti pAThe 1. 'kSatrastraiNa'. 2. 'atibhIme'; 'atiraudre'. For Private and Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 160 kaavymaalaa| (tataH pravizati zaracApahastaH krodhoddhato jAmadagnyaH / ) jAmadagnyaH-(sakhedam / ) ahaha yathA mRSTabhojinA kRtAntena pratyavasitAste sAMyugInAH / vartamAne tu zastrAzastrikathaiva kA navabhavadgIrvANapANiMdhamAH panthAno divi saMkucanti vasudhA vandhyA na sUte bhaTAn / lakSmIrapyaravindasaudhavalabhIniyUMhaparyaGkikA vizrAntairalibhirna kuJjaraghaTAgaNDodgatairmodate // 20 // caturantarIpasya catudvIpasya / 'dvIpo'striyAmantarIpam' ityamaraH / jyAnAdaSTaMkArarUpastena raudraM bhISaNam / straiNeti striyAM bhavaM straiNam / 'strIpuMsAbhyAM nalajI bhavanAt' iti naJ / khAditi 'pUrvAdibhyo navabhyo vA' iti vikalpena smAdAdezavidhAnAt / antarasmAditi 'antaraM bahiryogopasaMvyAnayoH' ityantarazabdasya sarvanAmasaMjJAyAM smAdAdezaH / ahaha khede / mRSTaM svAdu / kRtAntena yamena / pratyavasitAH khAditAH / 'pratyavasitagilitakhAditapsAtam' ityamaraH / sAMyugInA raNe sAdhavaH sahasrArjunaprabhRtayaH / 'pratijanAdibhyaH khaJ' / zastrAzastrItyAdi / zastraizca zastraizca pratyedaM yuddhaM vRttaM zastrAzastri yuddhaM tasya kathaiva kA / api tu na kApi / yuddhavArtApyadhunA nAstItyarthaH / saGgrAme hatA ye pArthivAste navA nUtanA bhavanto gIrvANA devAsteSAmasaMkhyAtatayA saMkaTagamanAdanyonyalambitaM pANiM dhamanti tApayanti ye panthAnaste saMprati divi vyomni saMkucanti na prasaranti / raNAbhAvAt / navabhavadityatrAbhUtatadbhAvasyAvivakSitatvAvipratyayAbhAvaH / vikalpo vA tadvidheH / vasudhA pRthvI vandhyA / prayojakApatyAprasavAt / yata eva vandhyAta eva bhaTA. nvIrAna sUte / lakSmIrapi jayazrIrapi kuJjaraghaTA hastisamUhastasya gaNDasthalanirgatairalibhirbhamaraiH saha na modate / kiM tvaravindasaudhavalabhIniyUMhaparyaGkikAvizrAntaibhramaraiH saha / saudhasya valabhI uparikuTI tasyAM yo niyU~ho nAgadantakaH / 'khuMTA' iti prasiddhaH / sa eva paryaGkikAlpakhavA iti samAsaM kRtvA pazcAdaravindameva tAdRzI paryakikA tasyAM vizrAntairiti samAsaH / aravindasya viziSTaparyaGkikArUpaNam / sukhasthAnatvAt / tathA ca yuddhAbhAvAdgajaghaTAgaNDodgatAlInAmapracArAttaiH saha saMbandho na lakSmyAH / kiM tu padmasthAyibhramaraireva saha / tatra teSAM vAsasyotsargasiddhatvAt / yadvAravindena saha paryaGkikayA dvandvasamAsaH / tathA cAravindasthaiH paryaGkikAsthaizcetyarthaH / aravinde sahajAt, paryaGkikAyAM tu sugandhidravyagandhAkRSTatvAvasthAnamiti bhAvaH / yadvA ni!ho dvAram / valabhyA dvAramityarthaH / ' niyUMhaH zekhare dvAre ni!ho nAgadantake' iti dharaNiH / 'paryaGkikA tu khaTA syAt' iti medinIkaraH / zastrAzastrItyatra 'tatra tenedamiti sarUpe' iti bahuvrIhiH / 'ickarmavyatihAre' itIcsamAsAntaH / 'anyebhyo'pi 1. 'kruddhoddhataH'. 2. 'miSTa'. 3. 'niyUha'. 4. 'utkaTaiH'. For Private and Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 aGkaH anargharAghavam / (savimarzAzcaryam / ) zaMbhuryadguNavallarImupanayatyAkRSya karNAntikaM bhrazyanti tripurAvarodhasudRzAM karNotpalagranthayaH / khaM cAsphAlayati prakoSThakamimAmunmucya tAsAmaho bhidyante valayAni dAzarathinA tadbhagnamaizaM dhanuH // 21 // (saroSavikaTaM parikrAman / ) bho bho videhAH, ka rAmo dAzarathiH / yasminnarjunadoHsahasramalakaprodgacchadasracchaTA jihvAle juhavAMbabhUvima ruSA rAjanyasattAmapi / so'yaM prAkavalagrahasya vidhasIbhUteSvapi kSatriyakSudreSu kSudhitazcireNa parazustenAyamanviSyate // 22 / / (tataH pravizati sadhairyapramodo dAzarathI rAmaH / ) rAmaHsAkaM zaktidhareNa tatrabhavato devAdbhavAnIpate yaH samyaJcamavApa cApanigamaM samyaJci sAmAni ca / dRzyate' iti dIrghaH / pANidhamA iti 'ugraMpazyeraMmadapANidhamAzca' iti nipAtaH / zaMbhuryaditi / yasya dhanuSaH / guNavallarIM guNalatAm / karNAntikaM karNasamIpam / bhrazyanti patanti / avarodho'ntaHpuram / sudRzAM strINAm / khaM svakIyam / prakoSThakaM kaphoNeradhobhAgam / imAM guNavallarIm / tAsAM tripurAvarodhasudRzAm / aho Azcarye / yena dhanuSA tAsAM pativadhanizcayAtkotpalAdyadhAraNamiti bhAvaH / anyasya karNaghAtenAnyAsAM karNotpalabhraMzaH, anyasya prakoSThAsphAlanenAnyAsAM valayabhraMza ityAzcaryam / virodhanAmAyamalaMkAraH / bhidyanta iti karmakartari taG / 'bhUbhujAmantaHpuraM syAdavarodhanam' ityamaraH / yasminniti / yasminparazau / ruSA krodhena / rAjanyasya kSatriyasya / sattAM vidyamAnatAm / sAmastyamiti yAvat / yadvA sattAM guNatayA vyavasthitAm / tathA guNIbhUtA api kSatriyA hatA iti bhAvaH / yadvA sattAM kharUpam / tathA ca svarUpanAze sarva eva naSTA iti bhAvaH / vayaM juhavAMvabhUvima hutavantaH / so'yaM parazuH kSatriyakSudreSu satsu cireNa kSudhito yatastena hetunAyaM kSatriyo rAmo'nviSyate'nusaMdhIyate / mayeti zeSaH / kIdRzeSu / prAkavalagrahasya prAthamikakavalagrahasya vighasIbhUteSu / bhojanazeSabhUteSu / kIdRze parazau / arjunaH kArtavIryastasya doHsahasrameva nalakaM mAMsAdivedhakalohazalAkA tasmAprodgacchantI yAtracchaTA rudhiracchaTA saiva jihvA / lohitatvAt / tadyogAjjihvAle / 1. 'zaMbhau'. 2. rugNaM tadIdagdhanuH'. 3. 'adya'. 4. 'sadhairyasaMbhramo rAmaH'. For Private and Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 162 www.kobatirth.org kAvyamAlA | zUrANAM ca tapakhinAM ca paramAM kASThAmadhiSThAsnubhistejobhirbhagavAnasau bhRgupatirdiSTyAdya darziSyate // 23 // jAmadagnyaH - (sakhedopAlambhamAtmAnaM prati / ) bhasmAGkareti khuralIkalahe kumAramapyAkSipanparuSa roSa rasAndhacetAH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dRSTo'smi yaH kRtamithohasitaM zivAbhyAM taccApabhaGgamapi hA saghRNaH zRNomi // 24 // (vimR'zya ca / ) aho mAmaraNyanivAsinamupazrutya durAtmanA raghukuTumbakena dUramucchusitam / (kiMciduccaiH / ) re kAkutsthAH kathaM vaH zrutiviSayamayaM nAgamadbhArgavIyo duHsAmantApacArapracitapitRvadhAmarSanistArabandhuH / , 'prANisthAt- ' ityAdinA lac / juhavAMbabhUvimetyatra 'bhIhIbhRhuvAM vaca' ityAm / huvadbhAvazca / kSatriyakSudreSviti 'kSudrAjjAtiH' iti samAsaH / 'amRtaM vighaso yajJazeSa bhojanazeSayoH / ' iti medinIkaraH / sAkamiti / asau bhagavAnbhRgupatiH parazurAmo diSTayA bhAgyena darziSyate draSTavyaH / mayeti zeSaH / yaH zaktidhareNa kArtikeyena saha tatrabhavato mAnyAdbhavAnIpaterdevAnmahezAtsamyaJcaM samyagrUpam / 'samaH sami' iti samyAdezaH / cApanigamaM dhanurvedaM samyazci sAmAni cAvApa prAptavAn / tejobhiriti 'itthaMbhUtalakSaNe tRtIyA' / zUrANAM ca tapakhinAM ca paramAmatizayitAM kASThAmavadhimadhiSThAnubhiradhiSThAnazIlaiH / cakArau samuccayArthau / 'zaktidharaH kumAraH krauJcadAraNa:' ityamaraH / darziSyata iti karmaNi lRT / 'syasicsIyuT -' ityAdinA ciNvadiT / adhiSThAnubhiriti 'glAjisthazca rsnuH'| 'upasargAtsunoti -' iti Satvam / atikrodhena rAmoktamaucitImazrutvaivAha bharameti / hA kaSTaM so'haM saghRNo garhitaH kRpAvAnvA, taccApabhaGgaM tasya zivasya cApabhaGga dhanurbhaGgamapi zRNomi / 'masRNa:' iti pAThe manda ityarthaH / sa kaH / yo'haM paruSaM niSTaroktiH, roSarasazca tAbhyAmandhaM mugdhaM ceto yasya tAdRzaH san / khuralIkalahe zastrAbhyAsakalahe prakRtatvAdbhasmAGkura he iti kRtvA kumAraM kArtikeyamapyAkSipansan / zivAbhyAM bhavabhavAnIbhyAmayamaho mahAroSaNo mAmapi guruM gurupatnIM ca na gaNayati, pratyuta kopAnnindatItyAzayena kRtamithohasitaM kRtAnyonyahAsaM yathA syAdevaM dRSTo'smi / bhasmAGkuro naSTatapakhisutaH / 'abhyAsaH khuralI yogyA' iti hArAvalI / paruSaM karbure rUkSe niSTaroktau tu vAcyavat // ' iti medinIkaraH / zivAbhyAmiti zivazca zivA ca zivau tAbhyAm / 'pumAnstriyA' ityekazeSaH / aho kaSTe / rAmAsaMnidhAnabhramAdAha - re kAkusthA iti / 1. 'adhiSTAnubhiH'. 2 ( ( vimRzya / ) aho nu khalu mAmaraNyavAsinam'. For Private and Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 aGka anargharAvavam / 163 vArAnAsannaviMzAnvizasitaviSamakSatrajAtiprarohaH krodhAdutkRttagarbhAmiSarudhiravasAvisragandhiH kuThAraH // 25 // rAmaH-(dRSTvA saharSabahumAnam / ) jetAraM dazakaMdharasya rabhasAhoHzreNiniHzreNikA tulyArUDhasamastalokavijayazrIpUryamANorasam / yaH saMkhye nijaghAna haihayapatiM zatrormukhaM dRSTavA __ nyaH pRSThaM dadato'pi SaNmukhajaye so'yaM kRtI bhArgavaH / / 26 // (kSaNaM ca nirvarNya sasmitam / ) aho saMkIryamANAnekarasAnubhAvagambhIramadhuro'yamasyAbhogaH / tathAhi / re iti nIcAmantraNe / ye kAkutsthAH kAkusthakulodbhavA rAjAnaH, ayaM bhArgavIyo bhArgavasaMbandhI kuThAraH zastravizeSo vo yuSmAkaM zrutiviSayaM zravaNapathaM nAgamana gataH / yataH pragalbhA bhavanta iti zeSaH / kIdRzaH kuThAraH / duHsAmantasya- duSTAdhIzvarasya arthAtsahasrArjunasyApacAreNAparAdhena pracita upacitaH / kRta iti yAvat / pitRvadhastajanyAmarSasya nistAre bandhubhitram / pUrva sahasrArjunena jamadagnirhataH, anantaraM pitRvadhAmarSAtparazurAmeNa kSatriyA hatA iti purANa eva sphuTam / AsanaviMzAnekaviMzatisaMkhyAkAnvArAnvizasito mArito viSamakSanajAteH praroho'Gkuro yena saH / punaH kIdRzaH / krodhAduskRttaH khaNDito yo garbhaH / arthAtkSatriyastrINAm / tasyAmiSarudhiravasAbhirvisragandhirAmagandhiH / nanu 'visraM syAdAmagandhi yat' ityAdevisrazabdenaivAmagandhiprApteH kimartha punargandhipadopAdAnamiti cet / na / yatra paryAyazabdopAdAnaM tatrAtizayita evArtho gamyata ityuktatvAt / AsannaviMzAniti AsannA viMzatiryeSAm / 'saMkhyayAvyayAsanna-' ityAdinA bahuvrIhiH / 'bahuvrIhI saMkhyeye DajabahugaNAt' iti Dac / 'tivizaterDiti' iti TilopaH / AmiSaM mAMsam / 'mAMsaM kravyamAmiSam' iti hArAvalI / sAmantaH katipayadezAdhipaH paruSaM vadantamapi svamahimnA stauti-jetAramiti / so'yaM kRtI yuddhakuzalo bhArgavaH parazurAmaH / astIti zeSaH / yaH saMkhye saGgrAme haihayapatiM sahasrArjunaM nijaghAna hatavAn / kIdRzam / dazakaMdharasya rAvaNasya jetAram / kIdazasya / rabhasAddoHzreNireva bhujapatireva niHzreNikAdhirohiNI / 'kaTakalI' iti khyAtA / tatra tulyamekadaivArUDhA yA samastalokavijayazrIstayA pUryamANamuro yasya tasya / rabhaso harSaH / sa ca tulyAroheNa janitaH / yaH SaNmukhajaye kArtikeyajaye zatroH kArtikeyasyaiva pRSTaM dadato'pi mukhaM dRSTavAn / SaSmukhasya pazcAdapi mukhasaMbhavAditi bhAvaH / 'niHzreNistvadhirohiNI' ityamaraH / saMkIryamANaH khayaM saMkIrNIbhavan / karmakartari For Private and Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 164 kaavymaalaa| jaTAM dhatte mUrdhA parazudhanuSI bAhuzikharaM prakoSTho raudrAkSaM valayamiSudaNDAnapi karaH / prarUDhaprauDhAstravaNavikaTaraudrAdbhutamidaM __ prazAntAmaiNeyIM tvacamapi ca vakSaH kalayati // 27 // (ityupasarpati / ) jAmadagyaH-(vilokya / ) kathamayamasau zrUyamANaguNonukalpitAkArasaMvAdI dAzarathiH / sAdhu re rAjanyapota, sAdhu / savidhamupasaransamUlakASaM kaSitanRpAnvayamadya mAM dhinoSi / harimiva karikumbhakUTakoTiprakaTakaThoranakhAGkuraM kuraGgaH / / 28 / / rAmaH-(sasmitam / ) bhagavanbhArgava, gurugarbharUpayoretAvadevAntaram / kiM ca / AdeSTA bhagavAnbhRgurjananayorautpattikabrAhmayo devo dhUrjaTirastrakarmaNi gururvIrya ce dUregirAm / laT / AbhogaH zarIraparipUrNatA / saMkIryamANAnekarasatvameva sphorayati-jaTAmiti / mUrdhA ziro jaTAM dhatte / bAhuzikharaM kartR, parazuzca dhanuzca parazudhanuSI te karmabhUte / sarvatra kalayatItyanenAnvayaH / janitAnvayasyApi punaranvaya AkADhAvazAt / AvRtivA kalayati pade / rudrAkSasyedaM raudrAkSaM valayaM japamAlAm / prarUDhamutpannam / vikaTe sphuTe raudrAdbhute rasau yatra tat / eNyA vikAra aiNeyI / 'eNyA DhaJ' / vakSo hRdayaM kartR / kalayati dadhAtItyarthaH / anukalpito'nugataH / AkAro veSo rUpaM vaa| 'yatrAkRtistatra guNA vasanti' iti nIteH / re AkSepe nIcAmantraNe vA / bAlakAbhimAnena rAma tarjayannAha-savidhamiti / savidhaM samIpamupasarannAgacchaMstvaM mAM dhinoSi prINayasi / kIdRzam / samUlakASaM samUlaM kaSito hato nRpAnvayaH kSatriyavaMzo yena tam / kamiva kaH / harimiva kuraGgaH / yathA kuraGgo hariNo hari siMhaM prINayati tathA tvaM mAmityarthaH / tathA ca yathA hariNamAraNe siMhasya na kApyazaktistathA bhavadvinAze mameti bhAvaH / kIhazam / kariNAM hastinAM kumbho gaNDasthalaM tasya kUTaM samUhaH zikharaM vA / 'kUTaM zikharasaMghayoH' iti dharaNiH / tasya koTiH saMkhyAbhedastatra prakaTaH sphuTaH kaThoraH kaThinaH / vidAraka iti yAvat / nakhAGkuro yasya tam / samUlakASamityatra 'samUlanimUlayoH kaSaH' iti Namul / 'yathAvidhyanuprayogaH pUrvasmin' iti kaSerevAnuprayogaH / gurumahAn / garbharUpo yuvA / antaraM vizeSaH / AdeSTeti / he apratimAnubhAva adhikaparAkrama, bhavate 1. 'AH, kathamasau'. 2. 'guNAnurUpakalpitAkAra-'. 3. gurugarbhayoH', 'gurubhargayoH'. 4. 'tu'. For Private and Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 165 4 aGkaH] anargharAghavam / saptadvIpavatIM dadadbhuvamabhipraiSi dvijAnkazyapa prAyAnapratimAnubhAva bhavate kasmaicidasmai namaH / / 29 // jAmadamyaH-are kSatriyaDimbha, tavAnena sattvasaujanyapauruSotkarSaNa kimapyantarApyAyito'smi / kiM tu / nArAcaiH kRtavIryanandanavadhUbASpapriyaMbhAvukai rutpAdya kSetajodamarNavamatha nyuptaM pitRbhyAM payaH / saMpratyasya samastabAhujabhujaH krodhasya nirvAsyataH kSundAno dhanurainduzekharamaho jAto bhavAnindhanam // 30 // rAmaH-(smitvA / ) bhaMgavan, bAlavabhAvasulabhena kutUhalena kRSTaM dhanurbhagavato vRSabhadhvajasya / tatrAnuSaGgikamamaGgalamIdRzaM tu saMvRttamatra na mathA gaNitastvamAsIH // 31 // tubhyamasmai kasmaicidanirvacanIyaguNAya namaH / astviti zeSaH / yasya tavetyarthAt / jananayorjanmanoH / utpattibhavamautpattikam / adhyAtmAditvATThaJ / baTUkaraNaM vrataM brahma / tasyedaM brAhmam / 'tasyedam' ityaNa / tayobhagavAnbhRgurAdeSTA nirvAhakaH / dhUrjaTidevo mahezo'stravidyAyAM gururAcAryaH / tu punaH / vIrya parAkramo girAM vAcAM dRre vrtte| tava parAkramastu vaktumeva na zakya iti bhAvaH / saptadvIpavatI bhuvaM dadatsankazyapaprAyAnkazyapaprabhRtIndvijAnabhipreSi abhisaMbadhnAsi / saMpradAnIkaroSIti yAvat / 'jambUplakSakuzakrauJcazAkazAlmalipuSkarAH / dvIpAH saptAtha saptava samudrA api kIrtitAH // lvnnekssusuraasrpirddhidugdhpyomyaaH|' iti purANam / antarabhyantare / aapyaayitstRptH| krodhavazAtstutimapyasahamAna Aha-nArAcairiti / nArAcairbANaiH / kSatajodaM rudhirameva yAnIyaM yasya tamarNavamutpAdya athAnantaraM pitRbhyAM pitre mAtre ca payo nyuptaM dattam / saMprati mamAsya nirvAsyato nirvANatAM yAsyataH krodhasyainduzekharaM dhanuH karmabhUtaM candAnaH kSuNNaM kurvanbhavAMnindhana jAtaH / anyasyApi nirvAsyato vahnayAderindhanAdidAnAdupacatho bhavatIti dhvaniH / kRtavIryanandanaH kRtavIryaputraH sahasrArjunaH / priyaMbhAvuka iti apriyaH priyo bhavatIti 'kartari bhuvaH khiSNuckhukA' iti khukaJ / 'raktakSatajazoNitam' ityamaraH / "nivApaH pitRdAnaM syAt' iti ca / pitRbhyAmiti 'pitA mAtrA' ityekazeSaH / bAhujaM kSatriyaM bhute / bhuja' iti bhujeH kvip / tasya / kSundAna iti 'kSudir sNpessnne'| rudhaadiH| zAnac / smitveti / khaparAkramazravaNAditi bhAvaH / AnuSaGgikaM prAsanikam / anAka1. 'apratimaprabhAva'. 2. 'kSatajottha'. 3. 'bhagavanbhArgava'. ana0 15 For Private and Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 166 www.kobatirth.org kAvyamAlA | jAmadagyaH --- (saroSam / ) AH kSudrakSatriyaDimbha, kathaM pramathanAthaprathamAntevAsinaM parazurAmamapi bhavAnnAjIgaNat / mahAseno yasya pramadayamadaMSTrAsahacaraiH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zarairmukto jIvandviriva zarajanmA samabhavat / imAM ca kSatrANAM bhujavanamahAdurgaviSamAmayaM vIro vArAnajayadupaviMzAnvasumatIm // 32 // rAmaH- zAntaM zAntam / prasIda bhagavan / avimRSyakAritayA na gaNito'si / na punaravalepAt / strISu pravIrajananI jananI tavaiva devI svayaM bhagavatI girijApi yasyai / tvaddorvazIkRtavizAkhamukhAvaloka vrIDAvidIrNahRdayA spRhyAMbabhUva // 33 // jAmadamya: - (vihasya 1) re rAjanyapota, anubhavapunaruktAM muJca naH stotracaryA - mupanamaya tadetatkauzikopajJamastram / litamityarthaH / amaGgalaM dhanurbhaGgarUpam / AH kope / pramathanAthaH zivaH / 'pinAkI pramathAdhipaH' ityamaraH / nAjIgaNanna gaNitavAn / 'gaNa saMkhyAne' / Nic / luG / clezcaG / 'I ca gaNa:' ityabhyAsa IkAraH / mahAsena iti / mahAsenaH kArtikeyaH / 'kArtikeyo mahAsenaH zarajanmA' ityamaraH / yasya mama yamadantatulyaiH zarairmuktastyaktaH san dviriva dvau vArau zarajanmA samabhavadvRttaH / zaravaNe jAtatvAtprathamaM zarajanmeti, punarapi parazurAmarArAjjAtatvAdasya vAradvayaM zarajanmatvamiti bhAvaH / so'yaM parazurAma upaviMzAnekaviMzativArAnvasumatIM pRthvImajayajjitavAn / kSatrANAM bhujavanena mahAdurgAmata eva viSamAM kaThinAm / pramado dRpto'timatto vA / dviriti / 'dvitricaturbhyaH suc' / upaviMzAniti / upagatA nikaTasthA viMzatiryeSAM tAn / ekaviMzAnityarthaH / 'avalepaH smRto garveM' iti vizvaH / strISviti / strISu madhye pravIrajananI prakRSTavIrasavitrI / jananI mAtA / girijA gaurI yasyai tvanmAtre spRhayAMbabhUva spRhAM cakAra / gauravaM kRtavatItyarthaH / 'spRherIpsitaH' iti saMpradAnatA / vazIkRto niSpIDitaH / vizAkha: kArtikeyaH / 'vizAkhaH zikhivAhanaH ' ityamaraH / vidIrNamiva vidIrNam | parazurAmeNa kautukenaiva bAhupIDanena 1. 'kSudra' iti pustakAntare nAsti 2. 'prasIda' iti pustakAntare nAsti. 3. 're rAjanyapota' iti pustakAntare nAsti. For Private and Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 aGkaH anargharAghavam / 167 kSipati na khalu kAlaM vIragoSThIvinoda priyaparazurayaM me bAhurudyacchamAnaH // 34 // rAmaH-(vagatam / ) aye bhagavantaM vizvAmitramapi spRzati / bhavatvevaM tAvat / (prakAzam / sadhairyasmitam / ) bhUmAtraM kiyadetadarNavamayaM tatsAdhitaM hAryate __ yadvIreNa bhavAdRzena vadati triHsaptakRtvo jayaH / Dimbho'yaM navabAhurIdRzamidaM ghoraM ca vIravrataM / tatkopA~dvirama prasIda bhagavaJjAtyaiva pUjyo'si naH // 35 // jAmadagyaH--(sakrodhakampaM khagatam / ) aho durAtmano'sya rAjanyapotasya vIraprahatAyAH paddhateraskhalitamuktipratyuktivaidagdhyam / (prakAzam / ) AH pApa, jAtyaiva kevalayA pUjyaste parazurAmaH / kathamadyApi nirAyudho'si / vinayaniculitairbhavadvacobhiH kimapi navaM vivRNadbhiraGkamantaH / ayamajani karaH kRtAntadaMSTrAkrakacakaThorakuThAradurnirIkSyaH / / 36 / / / kArtikeye jite sati kathamaho matputraH parAjayIti salajjA yA pArvatI yogyaputraprasavitRtvAttvamatidhanyAsIti parazurAmamAtaraM stutavatIti phalito'rthaH / anubhaveti / anubhavena punaruktAM punaH kathitAm / upanamayAropaya / kauzika Adya upadeSTA yatra tatkauzikopajJam / 'upajJA jJAnamAdyaM syAt' ityamaraH / khalu yasmAdarthe / vIragoSTI yuddham / udyacchamAna udyato bhavan / 'samudAGjhyo yamo'granthe' iti taG / vizvAmitramapi spRzatIti kauzikopajJamastramupanamayetyanenetyarthaH / bhavatvevamiti / vIrasadRzaM karmAcariSyAmIti bhAvaH / bhUmAtramiti / bhUmAtraM bhUmaNDalaM kiyadetat / api tvalpamidam / arNavamayaM samudravyAptam / tadbhUmAtraM sAdhitaM jitaM sadbhavAdRzena vIreNa yaddhAryate tatriHsaptakRtva ekaviMzativArAnkRto jayo vadati kathayati / yadi hi madhye tanna hAritaM syAttadA punaH kathaM jayaH syAt / ekajayenaiva nirvAhAditi bhAvaH / tririti 'dvitricaturvyaH suc'| saptakRtva iti 'saMkhyAyAH kriyAbhyAvRttigaNane kRtvasuc' / ayamahaM rAmo Dimbho bAlakaH / navabAhuH komlbaahuH| vIravrataM ghoraM bhayAnakam / tarhi kimucitamityata Aha-tasmAddhetoH kopAdvirama virato bhava / no'smAkaM jAtyaiva brAhmaNatvenaiva tvaM pUjyo'si / brahmavadhabhayAdeva kSamyata iti bhAvaH / kopAditi 'jugupsAvirAma-' ityAdinApAdAnatA / virameti 'vyADparibhyo ramaH' iti parasmaipadam / vIraprahatAyA vIrazIlitAyAH / paddhatermArgAt , mArgasya vA / uktipratyuktivaidagdhyamuttarapratyuttarakauzalam / vinayaniculitairiti / 1. "mitam'. 2. 'aham'. 3. 'krodhAt'. 4. 'sakrodhakampam' iti pustakAntare nAsti. 5. 'asya' iti pustakAntare nAsti. 6. 'mahAvIra'.7. 'prakAzaM saroSam'. 8. 'pUjanIyaH'. For Private and Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 168 kaavymaalaa| (uccaizca / ) aho tu khalu bhoH, trailokyatrANazauNDaH sarasijavasateyaH prasUto bhujAbhyAM sa kSatraM nAma varNaH kulizakaThinayoryasya doSNorvilInaH / jvAlAjihvAlakAlAlalakavalabhayabhrAntadevAsurANi vyAtanvAno jaganti jvalati munirayaM paarvtiidhrmputrH|| 37 // (nepthye|) bhagavanbhArgava, apravRttiviSayaM vitanvataH kSatrazabdamiyameva medinI / dakSiNA tava babhUva yajvano muJca saMprati tu zuSkamAyudham // 38 // jAmadagnyaH-aye, prazAntagambhIraH ka eSaH / tarhi janakena bhavitavyam / (tadabhimukhamavalokya / ) raoNjarSe sIradhvaja, bhagavataH sUryaziSyAtpurANavAjasaneyino yAjJavalkyAdadhItabrahmasiddhAnto gRhItavAkya evAsi / kiM tu nAyamavasaraH ziSTAnurodhasya / bhavadvacobhirayaM mama karo hastaH kRtAnto yamastasya daMSTrA dantaH sa eva kakacaH karapatraM 'karavata' iti prasiddhaM tadvatkaToro yaH kuThArastena durnirIkSyo'jani / jAta ityarthaH / vinayena niculitaiH pihitaiH / tathA ca vinayena pihitam, paraM na tvabhyantare'pi vinayo'stIti bhAvaH / no'smAkaM kimapyanirvacanIyaM dhanurbhaGgarUpamakaM kalaGka vivRNadbhiH pra. kAzayadbhiH / 'aho nu khalu bhoriti vismaye saMprayujyate' iti bharataH / trailokyati / ayaM pArvatIdharmaputraH prshuraamH| haraziSyatvAttasya / jvalati dIpyate / atikruddha iti yAvat / kIdRzaH / trailokyarakSAyAM zauNDaH khyAto darpiSTo vA / punaH kIdRzaH / jvAlaiva jihvA tadyogAlac / etAdRzo yaH kAlAnalaH pralayAgniH / yadvA kAlo yamaH sa evAnalo'gnistasya kavalanabhayena grAsatrAsena bhrAntAH palAyitA devA asurAzca yeSu / tAdRzAni jaganti bhuvanAni vyAtanvAno vistIrNIkurvan / yasya parazurAmasya doSNorbAhvoradhikaraNayoH saH kSatraM nAma varNaH kSatriyajAtirvilIno layitaH / kIdRzaH kSanaM nAma varNaH / sarasijavasaterbrahmaNo bhujAbhyAM saMprasUto jAtaH / bAhujatvAkSatriyasya / 'bAhU rAjanyaH kRtaH' iti zruteH / 'zauNDo matte ca vikhyAte darpazAlinyapi smRtaH' iti vizvaH / doSNorityatra 'paddannomAs-' ityAdinA doHzabdasya dossnaadeshH| nepathye janakaH parazurAmakrodhAdaniSTamAzaGkamAna aahaprvRttiityaadi| yajvano yAjJikasya taveyameva pRthvI dakSiNA babhUva / tasmAkhetoH saMprati zuSkaM niSphalam / kAryAbhAvAt / AyudhaM muJca / tyajetyarthaH / bhUmidakSiNA 1. 'saMprasUtaH'. 2. 'bhArgava bhArgava'. 3. 'apravRtta'. 4. 'prazAntagambhIrakhareNa janakena'. 5. 'rAjarSe' iti pustakAntare nAsti. 6. 'vAgevAsi'. For Private and Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 aGkaH] anargharAghavam / avanimadhikaviMzAnabhyavaskandha vArA navabhRthabhRtakebhyaH saMpradAya dvijebhyaH / viramati ramaNIyAdvandvayuddhAtkathaM me nikhilanRpatihatyAdRSTasAraH kuThAraH // 39 // (punarnepathye / ) bhRgutilaka namaste muJca vaimatyameta tkuru karuNamidAnIM mAnasaM mAnazauNDa / vahati bata kimastraM putrabhANDe'pi rAme trijagadabhayadAnasthUlalakSo bhujaste // 40 // jAmadagnyaH-(rAmaM prati / ) aye, dhIrakarkazasvaraH ka eSaH / rAmaH-(saprazrayam / ) bhagavan, ayaM nastAto raghupatiH / jAmadamyaH-(savyatham / dhik, sarvataH kSetrakalambodbhedaH (nepathyAbhiyaiva tyaktAtaH kimarthamAyudhagrahaNamiti bhAvaH / purANavAjasaneyenoktaM veda vA, adhIte vA / 'zaunakAdibhyazca' iti NiniH / brahma vedaH / gRhItaM [vAkyaM yasya saH / yadvA gRhItaM] jJAtaM vAkyaM vedavAkyaM yena saH / avasaraH prastAvaH / avanimiti / me mama kuThAro dvandvasya yugmasya yuddhaM dvandvayuddhaM tasmAtkathaM virmti| api na kthmpiityrthH| adhikaviMzAnadhikA viMzatiryeSAM tAnekaviMzativArAnabhyavaskandya mArayitvA / kSatriyAnitya rthAt / skandirabhyavapUrvo mAraNArthaH / 'hantyarthAzca' iti curAdipAThANNic / avaniM dvijebhyo brAhmaNebhyo dattvA / kIdRzebhyaH / avabhRtho yajJAntastasya bhRtakA vaitanikA RtvijastebhyaH / yAge bhRtibhugRtvigbhavati / hatyA hananam / 'dIkSAnto'vabhRtho yajJe' ityamaraH / 'bhRtako bhRtibhukkarmakaro vaitaniko'pi saH' iti dharaNiH / nepathye dazarathaH parazurAmAdaniSTamAzaGkamAnaH putrasnehAttaM nivartayitumAha-bhRgutilaketi / mAnena mAne vA zauNDa khyAta he, te tava bhujaH putrabhANDe'pi putratulye'pi rAme rAmacandre ki. mastraM vahati kuto'straM dhArayati / api tu putre'stradhAraNamayuktamiti bhAvaH / bata khede / astrAdhAraNe hetumAha-trilokyA abhayadAne sthUlalakSo bahupradaH / tathA ca rAmacandre'pyabhayadAnaM yuktamiti bhAvaH / vaimayaM mtvipriittaa| karuNaM kRpAmayam / 'bhANDaM pAtre'pi sadRze khalpe'pi ca nigadyate' iti dharaNiH / 'sthUlalakSo bahupradaH' itymrH| dhIro gabhIraH / dhikU nindAyAM saamaanytH| tena tadyogena dvitIyA / sarvataH sarvatra / klmbo'ngkurH| udbhedaH prakAzaH / gurudhanurbhaGgajanyakrodhAndhaH stutimapyasahiSNurAha 1. 'punaH' iti pustakAntare nAsti. 2. 'kadambakodbhedaH'. 3. 'nepathyAbhimukhaH'. For Private and Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| mukhamavalokya / ) bho rAjandazaratha, asmannAmadheyamAtramitreNa putreNAmunA mAnA) bhavAn / kiM punaranabhijJo'si vIravyavahArasya / puramathanadhanurvimardanotthaM pradahadahardivamasti tIvramarciH / raghujanakakuTumbabASpapUraiH paramiha zAntimuzanti zastrabhAjaH // 41 / / (nepathye / ) AH jAmadagnyaH, kimevametiprasaktaH saMnyastazastrAnasmAnapi balAddhanugrAhayasi / jAmadagyaH-(saroSam / ) are videhaprasapAMzula, ayamadhipatirbhAsAmekAntaro bhavato guru stvamasi tapasA yadvarSIyAniti sma titikSyase / kathamasi dhanurnAmagrAhI tadeSa samApyate mama hi sakalakSatrAlambhakatoramRtaM bhavAn // 42 // (nepthye|) bhArgava bhArgava, cyavanAdivRddhavAkyagauravanigRhItasaMprahArakriyAsamabhipuramathaneti / puramathanadhanurvimadanotthaM haradhanurbhaGgasamudbhUtaM tIvramarcistejo'sti / ahadivaM pratyahaM pradahat / 'acatura-' ityAdinA nipAtanam / zastrabhAjo'smadAdayo raghujanakayoH kaTumbasya bASpapUraiH paramarciSaH zAntimuzantIcchanti / 'vaza kAntau' / 'grahijyA-' ityAdinA saMprasAraNam / nepathye janakavacanam / 'Astu syAtkopapIDayoH' itymrH| pAMzulo'dhamo dUSako vA / ayamiti / ayaM bhAsAmadhipatiH sUryo bhavataH ekAntaro guruH / yAjJavalkyena sUryAdadhItam, janakena yAjJavalkyAt, tena sUryaziSyazipyo janakaH / tapasA yadvarSIyAnvRddhastvamasi, ato hetostitikSyase sma kSAnto'si / kvacit 'tapase' iti paatthH| tatra tvamapi tapase tapaH karoSIti hetostitikSyase sma kSAntastvam / dhanurnAmagrAhI dhanuSo nAmagrahaNakartA kathamasi / api tu dhanurnAmagrAhI yadasi tattasmAdeSa bhavAnsamApyate / mAryata ityarthaH / kIdRzaH / mama hi mamaiva sakalakSatrAlambhakatornikhilakSatriyamAraNayajJasyAmRtaM yajJazeSIbhUtaH / titikSyasa ityatra 'tija nizAmane' / 'guptikijhyaH san ' iti kSamAyAM sn| 'laT sme' iti karmaNi laT / 'hi hetAvavadhAraNe' ityamaraH / 'amRtaM yajJazeSe syAt' iti vizvaH / cyavano muniH / vRddhaH paNDitaH suciro vA / nigRhItaH saMkucitaH / saMprahAro yuddham / kriyAsamabhihAraH pau 1. 'rAjan' iti pustakAntare nAsti. 2. 'nAmadheyamitreNa'. 3. 'sUnunA mAnA:'. 4. 'zastrAnapi'. 5. 'pAMsana'. 6. 'tapasA tvam'. 7. 'samApyase'. 8. 'bhagavanbhArgava'. For Private and Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 aGkaH] anargharAvavam / 171 hArasya tatrabhavataH parame brahmaNi vartamAnasya punarupaplavante buddhayaH / tadvirama, kiyacciramitaH paramapi nATayiSyati bhavantamAyudhapizAcI / jAmadagnyaH-(vihasya / ) aho yAjyasnehaH zatajandamAkulayati / bhavatu, sAntvayAmi tAvadenam / (tadabhimukham / ) AGgira / , nRpaste pAlyo'yaM mama pazupuroDAzarasikaH / pRthivyAmavyAjodbhaTabhujabhRtaH santi raghavaH / amISAmutsitaM kimapi kulamutkRtya lavazo vidhAtA tatsarvaM yadabhirucitaM te bhRgupatiH // 43 // (nepthye|) AH pApa kSetriyAyAH putra kSatriyabhrUNahatyApAtakin, nisarganiSprANaM hi praharaNamikSvAkUNAM brAhmaNeSu / tairyAdRzastAdRzo vA soDhavyo'si / kathamevamatikrAmannasmAkamapi brahmavarcasAnna bibheSi / jAmadagyaH-(saroSahAsam / are brahmabandho bAndhakineya gautamagotrapAMsana, kuryuH zastrakathAmamI yadi manovaize manuSyAGkurAH syAccedbrahmagaNo'yamAkRtigaNastareSyate cedbhavAn / na:punyaM bhRzArtho vA / tatrabhavato mAnyasya / taveti shessH| brahma tattvam / upaplavante'sthirIbhavanti / pizAcI tRSNA / yAjyata iti yAjyo yaagshissyH| nRpa iti / te navAyaM nRpo janako mama pAlyo rakSaNIyaH / pazuzchAgo mRgo vA / puroDAzo havirbhedaH / tathA ca pazupuroDAzarasikoyaM tapasvI varAko na hantavya iti bhaavH| krodhAndho'pi mAnyatayA pravodhAyAha-amISAM raghUNAmutsiktamuddhataM kulaM lavazo lezaM lezaM kRtvotkRya khaNDayitvA yatte tubhyamabhirucitaM tava prItiviSayastatsarve bhRgupatirvidhAtA kariSyati / rAmabhadravinAzavarja sakalamabhimataM te kariSyAmIti bhAvaH / 'rucyarthAnAM prIyamANaH' iti saMpradAnatA / nepathye punaH shtaanndvcnm| AH kope / kSatriyAyAH putra / kutsitakSatriyAyAH putreyarthaH / 'SaSThyA Akoze' ityalukU / bhrUNo garbhaH / hatyA hananam / 'hanasta ca' iti bhAve kvip / tazcAntAdezaH / nisarganiSprANaM khabhAvabalazUnyam / brahmavarcasaM bahmatejaH / yadvA vRttAdhyayanasaMpat / 'syAdbrahmavarcasaM vRttAdhyayanarddhiH' ityamaraH / 'brahmahasti. bhyAM varcasaH' ityac / varcasAditi 'bhItrArthAnAM bhyhetuH'itypaadaantaa| brahmavandho kutsitabrAhmaNa / 'brahmavandhuradhikSepe' ityamaraH / baandhkineyo'stiiputrH| 'atha vAndhakineyaH syAdvandhulazcAsatIsutaH' itymrH| kuyuriti / manovaMze kule amI manuSyAGkurA manuSya 1. 'bhavataH'. 2. 'virama virama'. 3. 'iyamaparamapi'. 4. 'paravantam. 5. 'kSatriyAputra'. 6. 'atikraman'. For Private and Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 172 kaavymaalaa| samrAjAM samidhAM ca sAdhakatamaM dhatte chidAkAraNaM dhimaurvIkuzakarSaNolbaNakiNagranthimamAyaM karaH // 44 // (nepathye / ) bhagavanbhArgava bhArgava, tvaM vedavAnasi vasiSThaguroH sanAbhiH ___vAyaMbhuvaH sa bhagavAnprabhavo guruste / tenAtimAtramasRNaM hRdayaM madIya __ madyApi na truTati zAmyatu te kudRSTiH // 45 // jAmadagnyaH-(socaihAsam / ) kimAttha re dazaratha, kimAttha / nAdyApi hRdayaM truTatIti / kathaM vA truTatu yAvadeSa na vyApriyate parazuH / (nepthye|) AH jAmadagya, gurUnapyadhikSipasi / purojanmA nAdyaprabhRti mama rAmaH khayamahaM ___ na putraH pautro vA raghukulabhuvAM ca kSitibhujAm / adhIraM dhIraM vA kalayatu jano mAmayamayaM mayA baddho duSTadvijadamanadIkSAparikaraH // 46 // potA yadi zastrakathAM kuryuH / yadi cAyaM brahmagaNo brAhmaNagaNa: RtviggaNo vA AkRtigaNa: syAt / AkRtyA AkAreNa gRhyate yatra gaNe sa AkRtigaNo vaiyAkaraNaprasiddhaH / tatrApi cedyadi bhavAniSyate / tadA samrAjAM kSatriyANAM samidhA homIyakASTAnAM ca cchidAkAraNaM chedanimittaM sAdhakatamaM karaNaM kuThAraM yanmamAyaM karo dhatte taddhika niSphalam / iha dhikzabdasya kutsArthasyAbhAvAna dvitiiyaa| 'dhigbharsane ca nindAyAM niSphale kutsite'pi ca' iti vizvaH / 'maurvI jyA ziJjinI guNaH' ityamaraH / "kiNaH syAnmRtazoNite' iti ca / nepathye dazarathavAkyam / sanAbhiH sapiNDaH / ekagotra iti yAvat / 'sapiNDAstu sanAbhayaH' itymrH| svayaMbhUbrahmA / tasyApatyaM khAyaMbhuvaH / aN saMjJApUrvakavidheranityatvAnna guNaH / kiM tu uvaDeva bhavati / prabhavatyasmAditi prabhava utpattihetuH / guroradhikSepamasahamAnaH sakrodhaM lakSmaNa Aha-purojanmeti / adyaprabhRtyadyArabhya rAmo mama purojanmA jyeSThabhrAtA na / tadAdezAkaraNAt / raghuvaMzajAtAnAM kSitibhujAM ca na putro na vA pautraH / tAdRzAcArAnAcaraNAt / kiM tu svayamevAham / asAdhAraNakhabhAva iti 1. 'bhagavan' iti pustakAntare nAsti. 2. 'api' iti pustakAntare nAsti. 3. 'avIraM vIraM vA'. For Private and Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 aGkaH] anargharAghavam / 173 jAmadagnyaH-(sAvajJaM rAmaM prati / ) aye, kimayaM lakSmaNo bhavantaM purojanmAnamapadizati / rAmaH-(savilakSasmitam / ) prasIda bhagavan, sa evAyaM yauvanAdarvAci niraparAdhamadhure vayasi vartamAno yAnikAnicidakSarANi pralapati / jAmadamyaH-(sasmitam / ) kathametAvatyapi mAmamRSyamANamAzaGkase / yatastvadanuvartI khalvayaM tvAmevAstamayamAnamanvastamayiSyate / nirvANaM hi savitAraM taraNimaNirapyanunirvAti / (nepathyaM prati / ) sAdhu re lakSmaNa, sAdhu / kaniSThataro'pi varaM bhavAn, na punarayaM vRthAjyeSTho rAmaste / prAguccaiHrzirasaM kSurapranakharaiH krauJcAdridantAvalaM bhittvA haMsamayAni mauktikaphalAnyAkIrya paryApitAm / saiMhIM vRttimadhiSThite'pi hi mayi kSAtreNa kalpena te diSTayA kautukamAbhirAmikamasi tvaM ko'pi vIrAGkuraH // 47 // bhAvaH / adhIramapaNDitamadhairyazAlinaM vA kalayatu kathayatu jAnAtu vAyaM jnH| ayaM parikaraH prArambhaH / saMnAho baddhaH kRtaH / 'mAmaghamayam' iti pAThe aghamayaM pApamayaM dvijvdhaat| apadizati dUrIkaroti / yauvanAdarvAci yauvanAtpUrvasmin / kaumAra ityarthaH / pralapatyanarthakaM vadati / 'pralApo'narthakaM vacaH' ityamaraH / etAvati vissye| amRssymaannmkssaamyntm| astaM nAzamayamAnaM gacchantam / 'aya gtau'| zAnac / anu pazcAt / taraNimaNiH sUryakAntaH / varaM bhavAniti varamavyayam / 'manAgiSTe varaM yattu kazcidAha tadavyayam' iti zAzvataH / yathA 'yAcyA moghA varamadhiguNe' iti, 'varaM virodho'pi samaM mahAtmabhiH' iti ca / prAgiti / prAk pUrva kSuraprasvarUpairnakharai khaiH krauJcAdireva krauJcanAmakapa- 1 rvata eva dantAvalo hastI taM bhittvA vidArya haMsamayAni haMsarUpANi mauktikAnyAkIrya vi. kSipya paryApitAM vyavasthApitAM saiMhIM siMhasyeyaM saiMhI tAM vRttiM vyApAramadhiSThite'pyAsthite'pi mayi viSaye te tava kSAtreNa kalpena vidhinA kautukaM kautukahetutvAdasti / kIdRzam / AbhirAmikam / abhiramaNamabhirAmaH prItiH / tasmai prabhavatyAbhirAmikam / 'tasmai prabhavati saMtApAdibhyaH' iti Thak / tasmAttvaM ko'pyanirvacanIyo vIrAGkuro'si / uccaiHzirasamiti / uccaiH ziro mastakaM zikharaM vA yasya tam / parazurAmeNa krauJcaM bhittvA rAjahaMsA AnItA iti purANam / kSuraprakhuraprazabdAvastrabhedavAcakAvapi bhvtH| kSura vikhaNDane', 'khura cchedane' iti dhAtvorvarNadezanAyAM sAdhitatvAt / 'dazAnanakSiptakhuraprakhaNDitaH' i 1. 'savailakSya-'. 2. 'arvAcyaparAdha-'. 3. 'etAvatApi'. 4. 'tvadanuvartI khalvalpaM' 5. 'varo'. 6. 'zikharaM'. For Private and Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 174 kAvyamAlA / (nepthye|) bhArgava bhArgava, durvijJAnamidamakphilaniSpatterAbhirAmikaM sAbhAmikaM vA / rAmaH--(saroSaM nepathyAbhimukham / ) AH vatsa, ko'yamadyatanaste durvinayapraroho yadgurUnapi kSetrIkaroSi / (nepthye|) Arya, tUSNImayamasmi / kSamakha jAmadagya, niyantrito'hamAryeNa / jAmadagyaH --(vihasya / ) are rAma, kathamadyApiM vAcameva sUnRtAmasmadabhiyogaprazamanI prathayase / kavacaharo'si / zastraireva pratikriyantAM zastrANi / kiM ca re, rAjanyebhyo janma vaivakhatebhyazcakre cApAcAryakaM kauzikazca / kSAtrIM caryAmevamunmuJcataste gotrAkSepI vajralepaH kalaGkaH // 48 // rAmaH-(sagarvasmitam / ) bhagavan , satyametat / jAtaH so'haM dinakarakule kSatriyazrotriyebhyo vizvAmitrAdapi bhagavato iSTadivyAstrapAraH / asminvaMze kathayatu jano duryazo vA yazo vA vipre zastragrahaNaguruNaH sAhasikyAdvibhemi / / 49 // tyatra, purastAt 'mRgakhurakSurapravyAlekhasthapuTitavibhAgA vanabhuvaH' ityatra ca prayuktatvAt / dantAvalamiti 'dantazikhAtsaMjJAyAm' iti valaca / 'vale ca' iti dIrghaH / arvAk pUrvam / sAGgrAmikamAbhirAmikavatsAdhu / kSetramAzrayaH / kSamasva sahaskha / 'kSamu prasahane' bhUvAdAvapi paThyate / sa caatmnepdii| sUnRtAM priyasatyAm / 'satyaM priyaM ca vacanaM sUnRtaM samudAhRtam' iti / abhiyogo yuddham / kavacaharaH saMnaddhaH / rAjanyebhya iti / vaivasvatebhyo vivasvadapatyebhyo rAjanyebhyaH kSatriyebhyaste tava janma / abhUditi zeSaH / kauzikazca tava cApAcAryakaM dhanuradhyApakatvaM cakre kRtavAn / kSAtrIM kSatrasaMbandhinI coM paripATImunmuJcatastyajatastava gotramAkSipatIti gotrAkSepI kalaGko'pavAdaH / jAta iti zeSaH / tathA ca kSatriyebhyo janma, vizvAmitrAdadhyayanaM ca |kssaatrcryaapaalnkaarnnm, tatsarvaM tyajatastava kalaGka eva bhaviSyatItyataH sarvathA mayA saha yuddhAdi yogyamiti bhaavH| AcAryakamiti 'yopadhAdgurUpottamAduJ' iti bhAve vuJ / jAta ityAdi / zrotriyazchandodhyetA uttamo vA / dRSTaM jJAtam / asminvaMze suuryvNshe| saho valaM tena saha vartate 1. 'vinayAtipraroho yadbhagUnapi'. 2. 'tUSNImasmi'. 3. 'rere'. 4. 'kathaM vAcameva.' 5. 'samarthayase'. 6. 'kulakSatriya-'. 7. 'lavdhavidyAstra-'. 8. 'asminnaMze kalayatu'. For Private and Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 aGkaH] anargharAghavam / 175 jAmadagyaH-(sakrodham / ) AH pApa durmukha, vasiSTha iva vizvAmitra iva svastivAcaniko brAhmaNaste parazurAmaH / (savyatham / ) dhikkaSTam / evamu. ccAvacavAcaH kSatriyAH zrUyante / (krodhAtizaya nATayan / ) ayamahaM bhoH, sahadazarathamadyotkRtya putraizcaturbhi rjanakakulakabandhaskandhanirgatvarIbhiH / navarudhiralatAbhiH kluptalIlApatAkAM __ raNabhuvamatiraudrIM rudraziSyaH karomi // 50 // rAmaH-(saroSam / ) AH jAmadagnya, keyaM vAgvibhISikA / dUramatikrAmati prasaGge kadAcidikSvAkavo'pi durmanAyante / jAmadagyaH-(sabhrukuTIbhaGgam / ) tataH kim / rAmaH-(sAvaSTambham / ) tatazca / taistriHsaptabhireva rAjavijayairyatte bhujastambhayoH kRtvA toraNamAlikAM punaramuM dvAviMzamAripsate / drakSyAmi tvayi vartamAnamadhunA taccApavidyAdbhutaM zaMbhostasya hi kevalena dhanuSA kRSTena tuSTirna me / / 51 // sAhasikaH / 'ojaHsaho'mbhasA vartate' iti Thaka / tasya bhAvaH sAhasikyaM sAhasam / asyaiva vizeSaNaM guruNa iti / 'bhItrArthAnAM bhayahetuH' itypaadaantaa| svastivacanamAha svastivAcanikaH / 'tadAheti mAzabdAdibhyaH' iti tthk| 'uttarapadasya ca' iti vRddhiH / yadvA khastivAcana prayojanamasya / 'tadasya prayojanam' iti Thak / 'uccAvacaM naikabhedam' ityamaraH / sahadazaratheti / caturbhiH putraiH saha / sahayukta tRtIyA / utkRtyonmUlya / skandhaH samUhaH / nirgatvarI nirgamanazIlA / 'gatvarazca' iti sAdhutvam / navarudhireti / navapadaM styAnaraktAniSedhArtham / anyApi patAkA latayA kriyata iti dhvaniH / atiraudrImatibhayAnakAm / vAcA trAsayitumicchA vAgvibhISikA / bibhterntrbhaavitnnyrthaatsn| atikAmati vartamAne / prasaGge kope / durmnaaynte| acvyarthaM bhRzAditvAtkyaG salopazca / tairiti / yaccApavidyAdbhutaM kartR, taistribhiH saptabhirekaviMzatisaMkhyAkai rAjavijayaiH, bhujAveva stambhau tayostoraNamAlAM kRtvA punarapyasmajayAdamuM dvAviMzaM dvAviMzateH pUraNaM rAjavijayamAripsate Aravdhumicchati / tadadhunA tvayi vartamAnaM drakSyAmi / yataH kevalena haracApAkarSaNena mama na tuSTiH / dvAviMzamiti dvAviMzateH pUraNam / 'tasya pUraNe DaT / ti 1. 'lupta-'. 2. 'sakrodham'. 3. 'vibhISA'. 4. 'sabhrukuTibandham'. For Private and Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 176 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyamAlA | jAmadagyaH - (saMroSam / kimAttha re, kimAttha / ('drakSyAmi tvayi vartamAnamadhunA' ityAdi zlokottarArdha paThitvA savyatham / ) aho sarvataH samidhyamAnadAruNasya roSajAtavedaso videhadilIpayoH kulaM nAma kati bhavipyantyAhutayaH / (uccaiH / bho bhoH saptadvIpakulaparvatavartino rAjAnaH, cetayadhvaM cetayadhvam / yena khAM vinihatya mAtaramapi kSatrAtramadhvAsavasvAdAbhijJaparazvadhena vidadhe nikSatriyA medinI / yadvANatraNavartmanA zikhariNaH krauJcasya haMsacchalAdadyApyasthikaNAH patanti sa punaH kruddho munirbhArgavaH // 52 // rAmaH -- (saharSasaMbhramam / ) nRpAnapratyakSAnkimapavadase nanvayamahaM zizukrIDAbhagnatripuraharadhanvA tava puraH / ahaMkAra krUrArjunabhujavanatrazcanakalA nissRSTArtho bAhuH kathaya kataraste praharatu // 53 // jAmadagyaH -- (saiko pATopam / ) AH pApa vikartanakulakalaGka, punastarAM tadeva pArvatIdayitakodaNDadalana sAhasamudbhAvayasi / ahaha kSatriyo'pi bhAvasya kArtavIryajayinaM bhujadaNDamanvipyati / aho garIyAnkAlaH / yadazrutacaramapi zrAvayati / adRSTacaramapi darzayati / api ca re rAjanyakITa, 1 viMzaterDiti' iti TilopaH / samidhyamAnasya svayaM dIpyamAnasya / 'JiindhI dIptau' / jAtavedaso'gneH kulaparvatA gandhamAdanAdayaH / rAjAno dikpAlAH / cetayadhvaM cetanA bhavata / vidhau loT / yeneti / khAM mAtaraM kSatriyAmeva / kSatrAsameva kSatriyarudhirameva madhu kSaudraM Asavo madyam / 'madhvAsavo mAdhavako madhu mAdhvIkamadvayoH' ityamaraH / 'rudhire'sRglohitAsraraktakSatajazoNitam' iti ca / 'parazuzca parazvadhaH' ityamaraH / vraNaM randhrarUpam / haMsA hi kailAsasthamAnasasarasaH zaradi krauJca girivivareNa bhuvamAyAntIti vArtA | nRpAniti | apavadase nindasi / 'apAdvadaH' iti taG / ayamahamitya [tya]ntAhaMkAre / tripuraharo mahezaH / arjuna: kArtavIryaH / brazcanaM chedanam / nisRSTArtho jJAtArthaH / vikartana: suuryH| azrutacaraM na pUrvazrutam / 'bhUtapUrve carad' / kITa iva kITaH potaH / jAnAsyeve 1. 'sasaMrambham'. 2. 'uccaiH' iti pustakAntare nAsti. 3. 'sahAsam'. 4. 'sATo - pam'. 5. 'sAhasam' iti pustakAntare nAsti. 6. 'kArtavIryabhujavijayinaM - anveSayati'. For Private and Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 aGkaH] anargharAghavam / 177 jAnAsyeva yathA pituH paribhavanhomArjunImarjuno matkodaNDamanekarAjakavadhasvAdhyAyamadhyApipat / tenaivAsti bhavatsu yadyapi mama krodho'yamautsargika statsaMpratyupasarjanaM gurudhanurbhaGgAdayaM hetumAn // 54 // rAmaH-Rpe jAmadagnya, paTaccarIbhUtA khalviyaM purAtanI kiirtiptaakaa| nanvidAnImeva draSTavyam / (nepathyAbhimukham / ) vatsa lakSmaNa, dhanurdhanuH / jAmadagya:--(sAkSepam / ) are anAtmajJa kSatriyabaTo, taccApamIzabhujapIDanapItasAraM prAgapyabhajyata bhavAMstu nimittamAtram / rAjanyakapradhanasAdhanamasmadIya mAkarSa kArmukamidaM garuDadhvajasya / / 55 / / AkRSTena punaramunaiva dhanuSA kilAsmAbhiyotsyase / kSatrasatre dIkSitAnAM tu cirasya hoNyaM parazurasmAkamastyeva / (iti rAmasya haste dhnurrpyti|) ti / mama piturjamadagne)masAdhanikAmarjunI gAM paribhavanapaharansanarjunaH kArtavIryo yathA mama kodaNDaM dhanurane kakSatriyavadhasvarUpaM khAdhyAyaM vedaM pAThamAtraM vAdhyApipadadhyApitavAn, tathA tvaM jAnAsyeva / tenaiva hetunA bhavatsu kSatriyavaMzodbhUteSu mamautsargikaH svAbhAvikaH kSatriyasAmAnya viSayakaH krodho yadyapyasti tatsaMpratyupasarjanamapradhAnam / yato gurudhanurbhajhAdayaM krodhaH kSatriyavadhe hetumAnprayojakavAn / 'tatprayojako hetuzca' iti / 'bhaGgAdahaM hetumAn' iti pAThe'hameva prayojakavAnityarthaH / 'bhaGge tu' iti pAThe bhaGge satItyarthaH / adhyApipaditi adhipUrvakAdiGaH 'krIjInAM No' ityAtve kRte rUpam / na ca 'abhijJAvacane laT' iti laT syAditi vAcyam / 'vibhASA sAkAGke' iti vikalpanAt / 'arjunI saurabheyI gauH' ityamaraH / 'arjunaH kakubhe pArthe bhavedapyarjunI gavi' iti medinIkaraH / paTaccarIbhUtA jiirnnvstriibhuutaa| 'paTaccaraM jIrNavastram' ityamaraH / anAtmajJo'tattvajJaH / cApaM kartR / pItasAraM gRhItabalam / prAgapyabhajyata pUrvameva bhagnam / apirevArthe / 'bhajo aamrdne'| karmakartari taG / rAjanyakaM kSatriyasamUhaH / pradhanaM mAraNam / sAdhanaM hetuH / kArmukaM dhanuH / abhiyotsyase yodhayiSyasi / kSatrasatre kSatriyahomayajJe / 'satramAcchAdane yajJe' iti vishvH| dIkSitAnAM gRhItavratAnAm / udghAtaH pAdaskhalanaM tadyuttA udghaatinii| 1. 'adhyApayat'. 2. 'RSe' iti pustakAntare nAsti. 3. 'sAkSepam' iti pustakAntare nAsti. 4. 're re'. 5 'abhiyokSyase'. 6. 'ayam' iti pustakAntare nAsti. ana0 16 For Private and Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 178 kaavymaalaa| rAmaH-(gRhItvA / ) bhArgava, samantAduddhAtinI bhUmiriyam / tadehi, vimardakSamaM pradezAntaramavatarAvaH / jAmadagyaH--(saro) parikrAman / ) bho bhoH kSAtreNa brAhmaNa ca tejasA vikatthamAnAH, tadatra bhavatu zaraNado vA sarvazastrAbhisAraH pratividadhatu vAsminnAziSo vaijayikyaH / adazarathamarAmaM nirvidehendramurvIvalayamiha vidhatte roSaNo reNukeyaH // 56 // (iti niSkrAntau / ) (nepathye / ) bho bhoH paurajAnapadAH, pravartyatAM mAGgalikamAtodyam / prasajyatAmayamapi vaidehIvivAhamahotsavo jAmadagyavijayotsavena / kanyAM kAcidihApi karmaNi paNaH syAdityasUyAvala sItApAGgamayUkhamAMsalamukhajyotsnAviliptI divam / kurvANena raghUdvahena cakRSe nArAyaNIyaM dhanuH saMdhAyAtha zarazca bhArgavagaticchedAdamoghIkRtaH // 57 // 'udghAtastu pumAnpAdaskhalane samupakrama' iti medinIkaraH / vikatthamAnAH zlAghamAnAH / zaraNaM rakSaNam / 'zaraNaM rakSaNe'pi ca' iti dharaNiH / sarvazastrAbhisAraH sarvayodhairekadaiva sarvazastreNa yuddham / pratividadhatu pratIkAraM kurvantu / vaijayikyo vijypryojnaaH| 'tadasya prayojanam' iti Thak / roSaNo roSazIla: / 'dhamaNDArthebhyazca' iti yuc / reNukA parazurAmamAtA ! tasyA apatyaM raiNukeyaH / 'strIbhyo ddhk'| niSkAntau rAmaparazurAmau / maGgalAya prabhavati mAGgalikam / 'tasmai prabhavati saMtApAdibhyaH' iti Thak / AtodyaM vINAmurajavaMzakAMsyavAdyam / 'caturvidhamidaM vAdyaM vAdinAtodyanAmakam' ityamaraH / prasajyatAmArabhyatAm / yadvA prasajyatAM prasaGgAdeva niSpAdyatAm / anyathAnuSTitasyAnyadIyopakArajananasAmarthya prasaGgaH / yathA prAsAde devAya dattasya dIpasya rAjamArgAvalokakaraNasAmarthyam / ihApi karmaNi nArAyaNIyadhanurbhaGge'pi / paNaH zulkaH / apAGgo netraprAnto netrAntadarzanaM vA / jyotsnA kAntiH / viliptImalpaviliptAm / 'tAdalyAkhyAyAm' iti GIS / divamAkAzam / udvahaH putraH / yadvA raghumudahati raghuvaMzadhAraka 1. 'prasarpatAmayaM vaidehIvivAhotsavo jAmadagyavijayamahotsavena'; 'prasajjatAmayamapi-vijayena'. 2. 'zaraM ca'. For Private and Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 aGkaH] anargharAghavam / (tataH pravizato rAmajAmadagyau / ) rAmaH--bhagavanbhArgava, parairAhUtAnAM vihitamapi zastraM bhavatu naH prakRtyA viprebhyaH punarakRtazilpA raghubhuvaH / cirAdaNDIreNa tvayi tadapi rAme na gaNitaM tapovidyAvIravratamaya mayi kSAmyatu bhavAn // 58 // jAmadamyaH--(vihasya / ) kathamaparAddhamasmAsu vatsena / yadarthamasmAbhiriha prakopitastadadya dRSTvA tava dhAma vaiSNavam / vizIrNasarvAmayamasmadAntaraM cirasya kaMcillaghimAnamaznute // 59 // rAmaH-ita ito bhagavan / / jAmadagnyaH--(rAmasya cibukamunamayya sasmitam / ) vatsa, aprazastaH khalvAraNyakAnAM janapadeSu cirapracAraH / tatka punarasmAnneSyasi / rAmaH-bhagavan, bhaMgavato yAjJavalkyasyAvasathe kRtAtitheyasaMvidhAnau tAtajanako bhavantamanupAlayataH / ityarthaH / 'mUlavibhujAdibhyaH kaH' / cakRSe AkRSTam / karmaNi liT / saMdhAya zaraM saMyujya / gatiH svargagamanam / amoghaH saphalaH / paraiH zatrubhiH / AhUtAnAmAskanditAnAm / yadvA yuktAnAm / yuddhArthamiti zeSaH / vihitaM vidhibodhitam / prakRtyA svabhAvena / raghubhuvo raghuvaMzyAH / viprebhyo'kRtazastrAbhyAsAH / aNDIreNa darSiSThena mayA tvayi rAme parazurAme tadapi na gaNitaM nAvagatam / 'rAmeNa guNitam' iti pAThe rAmeNa mayA cireNa guNitaM pramANIkRtam / aNDIra iti 'kANDANDAdIranIracau' itIrac / 'aNDIraH puruSe zakte' iti medinIkaraH / yadarthamiti / yadarthamasmAbhistvaM prakopito'si tadvaiSNavaM viSNusaMbandhi dhAma tejastava dRSTvA mamaitadAntaram / antarevAntaram / svArthe'N / kiMcillaghimAnamalpalaghutvamaznute prApnoti / kIdRzam / vizIrNo naSTaH sarva Amayo rAgA. dirogo yatra tat / vaiSNavadhAmadarzanAdeveti bhAvaH / 'asmadantaram' iti pAThe mama hRdayamityarthaH / 'garvAmayam' iti pAThe ahaMkArarUparogamityarthaH / ita ita iha iha / Agaccheti zeSaH / adharAdhazcivukam / 'adhastAccibukam' ityamaraH / unnamayyottolya / 'lyapi laghupUrvAt' iti NerayAdezaH / AraNyakAnAmaraNyavAsinAm / 'araNyAnmanuSye' iti vuJ / pracAro gamanam / avasathe gRhe / atithau sAdhu Atitheyam / 'pathyatithivasati 1. 'tataH pravizati rAmaH parazurAmaca'. 2. 'mama'. 3. 'dRSTam'. 4. 'bhavAn'; 'bhagavAn'. 5. 'tatkatham'. 6. 'bhagavataH' iti pustakAntare nAsti. For Private and Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 180 . kAvyamAlA / ehi viSTarapaudArthamadhuparkairupasthitAn / ikSvAkuMzca videhAMzca punIhi bhagavannamUn // 60 // jAmadagyaH-vatsa, aparihAryamevaM hyAtithyaM rAjanyazrotriyANAm / kiM punarevaMvidhavaikhAnasocitAcAraskhalitavilakSo na zaknomi dharmAcArya yAjJavalkyamupetyAvalokitum / AcArastu dUrAdapi kRtaH kRtaH syAt / (kiMciduccainaipathyAbhimukham / ) yasya smRtIH pratIkSante caturvarge manISiNaH / namo bhagavate tasmai yAjJavalkyAya yogine // 61 // (nepathye / ) gAyatrI drupadA devI pApmAnamapahantu te / punantu pAvamAnyastvAmRdhnotu brahma te param // 62 // jAmadagyaH-bhagavan, apatrapamANo na bhavantaM draSTumutsahe / tadanumanyasva mAmaraNyAya / (nepthye|) zivAste panthAno vraja nijagRhebhyo nijagRhA _nkimanyatsarveSAM guNamaya ziromAlyamasi naH / svapateDhaJ' viSTaramAsanam / 'vRkSAsanayoviSTaraH' iti nipAtanam / AtithyamatithisatkAraH / brAhmaNAditvAtSyaJ / vaikhAnaso nAma munistena proktamadhIyate vaikhAnasAstRtIyAzramasthA munayaH / vaikhAnaso vAnaprastho gRha iti paryAyAH / skhalitaM skhalanam / dUrAdevAsmAbhirardhAdi pratigRhyata iti bhAvaH / smRtIH smRtivAkyAni / caturvarge dharmArthakAmamokSe / 'trivargo dharmakAmAthaizcaturvarga: samokSakaiH' ityamaraH / pratIkSante cintayanti pramANayantIti yAvat / yogine yogiyAjJavalkyAyetyarthaH / gAyatrI saavitriimntrH| yadvA gAyatrImantre dhyeyA devtaa| drupadA 'drupadAdiva mumucAnaH' ityAdi mantraH / pApmAnaM pApam / pAvamAnyo RgvizeSAH / paraM brahma tattvajJAnam / Rnotu upacitiM yAtvityarthaH / apatrapamANo'nyato ljjmaanH| 'lajA sApatrapAnyataH' ityamaraH / araNyAya gantumityarthaH / 'kriyArthopapada-' ityAdinA caturthI / zivAH kalyANadAH panthAnaH / santviti zeSaH / he guNamaya / 'tatprakRtavacane mayaT' / no'smAkaM sarveSAM ziromAlyaM zirasi puSpaM mAlA vA / 'puSpapuSpasrajomAlyam' ityamaraH / nirmANaM sRSTiH / sthitiH 1. 'pAdyArgha'; 'pAdyArthya'. 2. 'eva hi' iti pustakAntare nAsti. 3. 'avalokayitum'. 4. 'kRtakRtyaH'. 5. 'abhimukhaH'. 6. 'apekSante'. 7. 'tripadA'. 8. 'araNyagamanAya'. 9. "ziroratnam'. For Private and Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 aGkaH] anargharAghavam / trilokiinirmaannsthitinidhnbndhormdhubhido| bhavAnpaSThI mUrtibhRgukulamadhiSThAya ramate / / 63 // jAmadagyaH-vatsa rAmabhadra / rAma:-AjJApaya / jAmadagnyaH-nivartasva / nUnamidAnIM kRtakautukAgAramaGgalopacAraH zvazurakulalokastvAM pratIkSate (iti pariSvajya niSkrAntaH / ) rAma:---(sodvegam / ) kathaM gato bhagavAn / tadahamapi tAtasamIpameva gacchAmi / (iti parikrAmanpuro'valokya / ) kathaM tAtazca janakazceta evAbhivatete / (ityupasarpati / ) (tataH pravizato jnkdshrthau| rAjAnAvanyonyaM pariSvajya / ) janaka:sucaritamidamaitihAsikAnAM hRdi na viraMsyati yattavaiSa putraH / bhRgusutaparazUdarAdvirAjAM sahajavijitvaramAcakarSa tejaH // 64 / / dazarathaH--(puro'valokya saharSam / ) kathamAgata eva vatso rAmabhadraH / janakaH-sakhe mahArAja dazaratha, pazya pazya / cirAtmAnaM tejastrijagadevajaitraM janayitA vidhAtA sarveSAmupari savitAraM kulabhRtAm / pAlanam / nidhanaM vinAzaH / madhubhido viSNoH SaSThI mUrtiH parazurAmasvarUpA / tathA hi dazAvatAre--'matsyaH kUrmI varAhazca narasiMho'tha vAmanaH / rAmo rAmazca rAmazca buddhaH kalkI ca te daza // ' atra rAmaH prshuraamH| rAmo rAmabhadraH / rAmo balabhadra iti / kautukaM vivAhaH, utsavaH harSo vA / tadarthamagAro gRhaM tatra maGgalasya citrAderupacAraH paripATI / 'kautukaM tu vivAhe syAdutsave namaharSayoH' iti medinIkaraH / itihAsaH purAvRttaM tadvidanti aitihAsikAH / 'AkhyAnAkhyaviketihAsapurANebhyaSTharavaktavyaH' / aitihAsikAnAM hRdi idaM sucaritaM na viraMsyati na luptaM bhaviSyati / yattavaiSa putro bhArgavakuThAramadhyAdvirAjAM kSatriyANAM svabhAvajayazIlaM tejaH karma AcakarSa kRSTavAn / vijitvaramiti 'iNnazajisartibhyaH karap' / 'bAhujaH kSatriyo virAT' itymrH| cirAditi / ayaM rAmo'kSNoradhikaraNayoramRtaM vikirati vikSipati / atyantAnandadAnAt kIdRzaH / 1. 'mUrtiH SaSTI'. 2. 'kula' iti pustakAntare nAsti. 3. 'purato'valokya ca'. 4. 'na hRdi'. 5. 'upajIvyam'. 6. 'kulakRtAm'. For Private and Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 182 kaavymaalaa| vinetA varNAnAM bhRgupatibhujAdarpanikaSo . mahAvIraH zrImAnayamamRtamakSNorvikirati // 65 // dazaratha:---(nirvarNya / sasneham / ) sakhe sIradhvaja, raghurAjadharmAdhikArasarvadhurINaH zizurapi vatso'yam / tadasmiJjarasA durvahaM varNAzramabhAramAropya vayamapi kApi tapovane dilIpakulocitena vidhinA zeSamAyusaipabubhukSAmahe / janakaH-sakhe dazaratha, sAdhu te hRdayamIdRzam / kramAdetardainuSThAtavyam / rAmaH-(upasRtya / ) tAtau, abhivAdaye / janakaH-ehyehi vatsa rAmabhadra / (iti shrssmaalinggti|) dazaratha:-(rAmamAliGgaya / ) sakhe janaka, rAmabhadramabhiSektuM jAmadagyavijayaprItireva zreyAnavasaraH / kAlakSepe punaH ko hetuH / (pravizya / ) lakSmaNaH-iyamAryayA mantharayopanItA madhyamAmbAyAH ptrii| (rAjAnau savitarkamanyonyaM pazyataH / ) rAmaH-(sahapam / ) vatsa lakSmaNa, api saparivArAyA kuzalamambAyAH kathayatyAryA mantharA / lakSmaNaH-Arya, atha kim / rAmaH-nUnamasmatpravAsadaumanasyamambAM pIDayipyati / kSAtraM tejastrijagatAmavatraM jetR janayitA utpAdayitA / tRni rUpam / tena 'na lokAvyayaniSThAkhalarthatanAm' iti na paSThI / kulabhRtAM kuladhArakANAM bIjinAM candrAdInAM sarveSAmupari savitAraM sUrya vidhAtA kartA / rAmeNa savitRkulaM sarvakulebhyaH prazasyamityarthaH / varNAnAM brAhmaNAdInAM vinetA vinayakartA / nikaSaH 'kasauTI' iti prasiddhaH / 'nikaSaH kaSapaTTikA' ityamaraH / dharmAdhikAro dharmajijJAsAbhiyogaH / tatra sarvadhurINa: sarvabhAravAhI / 'khaH sarvadhurAt' iti khaH / varNA brAhmaNAdayaH / AzramA brhmcaaryaadyH| upabubhukSAmaha upabhoktumicchAmaH / bhujeH sannantAt 'pUrvavatsanaH' iti taTu / kAlakSepe punaH iti chaloktiH / 'vAkyaM vAkyAntarAsaktamarthAntarasya sUcakam / yatra sA syAcchaloktistu nATyAlaMkArasaMmatA // ' iti bharataH / yathottaracarite-'kimasyA na preyo yadi paramasahyamtu virahaH' iti / mantharAnAmnI pratIhArI / daurmanasyaM vimanaskatvaM kartR / 1. 'amRtamayam'. 2. 'vayamapi iti pustakAntare nAsti. 3. 'upabhokSyAmahe'.4. evamanuSTAtavyam'. 5. 'tAto' iti pustakAntare nAsti. 6. 'Artha' iti pustakAntare nAsti. For Private and Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 aGkaH anargharAghavam / 183 janaka:-(lakSmaNahastAtpatrikAM gRhItvA vAcayati / ) khasti / mahArAjaM dazarathaM kaikeyI vijJApayati / yathA tanme varadvayamurIkRtapUrvameva __ yAce bibhartu bharatastava rAjyalakSmIm / varSANi tiSThatu caturdaza daNDakAyAM saumitrimaithilasutAsahitazca rAmaH // 66 // (iti rAjAnau mUrchataH / ) rAmaH-yadAdizatyambA / (iti zirasi patrikA daittvA / ) vatsa lakSmaNa, nijAmasmadArAdhanasahAdhyAyinI prajAvatImAdAya puro bhava / lakSmaNaH-tathA / (iti niSkrAntaH / ) rAmaH-tAtau, samAzvasitaM samAzvasitam / janakaH-(Azvasya / ) ahaha / pANigRhIto raghupuMgavena devaH purANaH zvazuro vivasvAn / pitA svayaM kekayacakravartI karmedametAdRzamAH kimetat // 67 // (iti mUrcchati / ) (rAmaH paTA~Jcalena vIjayati / ) dazaratha:-(Azvasya / ) ko'pyeSa vAGmanasayorativRttavRtti vo hutAzanamayazca tamomayazca / bhoktatvamAtramiha meM punarIdRzaM mAM hA vatsa rAma kathamutsahase vihAtum // 68 // (vimRzya / ) hA vatse jAnaki, nizAcarANAmAtitheyIbhavituM dazarathagRhe praviSTAsi / (iti mUrcchati / ) UrIkRtapUrva pUrvAGgIkRtameva / varadvayamahaM yAce / tadevAha-vibhatviti / dnnddkaarnnybhedH| 'prajAvatI bhrAtRjAyA' ityamaraH / puMgavaH zreSThaH / purANo'ticiraMtanaH / AH krodhe / vAmanaso'janto'caturAdau nipAtitaH / ativRttavRttiraviSayaH / iha hutAzanamayatamomayabhAve bhoktRtvamAtraM me / anubhavitA paramahaM na pratIkArakSama ityarthaH / AtitheyI atithi 1. 'devI kaikeyI'. 2. 'gRhItvA'. 3. 'purastAdbhaveti'. 4. 'yadAjJApayatyAryaH'. 5. 'samAzvasItAM samAzvasItAm'. 6. 'devazca sAkSAt'. 7. 'rAmastathaiva paTAntena'. 8. 'anivRttakamI'; 'ativRttavamoM'. 9. 'gRhamanupraviSTAsi'. For Private and Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| rAmaH-tAtau, samAzvasitaM samAzvasitam / janakaH--(Azvasya / AkAze lakSyaM vaddhA / ) sAdhu sakhi kaikeyi, sAdhu / yadasyA vizvaMbharAduhiturme vatsAyAH patyuranuvRttireva prasAdIkRtA / (vimRzya / savyatham / ) dhanuSmantau vatsau dazarathabhujairUpmaletamAH pradezAste vatsA zizurazivavRttA vanabhuvaH / priya rAjA muktairasubhirapamATi khamayaza zcaritravyatyAsaH sakhi kathamayaM kekayakule // 69 / / kaSTaM ca / vayamapi kathamanena janapadeSu bahulIbhavatA bharatayauvarAjyalakSmIkarNapUratamAlapallavena kaikeyIduryazasA mUrdhAnamunnamayya lokasya mukhaM drakSyAmaH / rAmaH-(utthAya / ) tAta janaka, yathA susthaM tAtaM zRNomi tathA bhaiMvatA vidhAtavyam / (iti niSkrAntaH / ) dazaratha:-(AzvasyotthAya ca / ) vatsa rAmabhadra, paripAlaya mAm / (iti janakena dhAryamANo niSkrAntaH / ) (iti niSkrAntAH sarve / ) iti dazarathavipralambho nAma caturtho'GkaH / viSaye sAdhvI / USmalatamA atyantatejoyuktAH sidhmAditvAc / azivavRttA akalyANayuktAH / sarpavyAghrAdiyogAt / muktaistyaktaiH / apamATi khaNDayati / vyatyAso viparyayaH / janapadeSu lokeSu ! 'deze jane janapadaH' iti / duryazasaH zyAmatvAttamAla. patreNa rUpaNam / unnamayyottolya / susthaM nirAkulam / 'svastham' iti pAThe svasminnA. tmani tiSThati svasthaH / AtmajJa ityarthaH / yadvA prakRtistham / svasthaM svargasthamityapi sUcitam / 'khapare zari vA lopo vaktavyaH' iti visargalopaH / gaNDoktiriyam / 'anArambheNa bhAvyArthavAdo gaNDa iti smRtaH' iti bharataH / paripAlaya pratIkSasva // iti samastaprakriyAvirAjamAnaripurAjakaMsanArAyaNabhavabhaktiparAyaNazrIharinArAyaNapadasamalaMkRtamahArAjAdhirAjazrImadbharavasiMhadevaprotsAhitavaijaulIgrAmavAstavyakhauAlavaMzaprabhavazrIrucipatimahopAdhyAyaviracitAyA manargharAghavaTIkAyAM caturtho'GkaH / 1. 'samAzvasItAM samAzvasItAm.' 2. 'ulbaNatamAH.' 3. 'bahulIbhaviSyatA.' 4. bhavataiva'. 5. 'tathA vidhAtavyam'. For Private and Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 aGkaH] anargharAghavam / 185 pnycmo'ngkH| (tataH pravizataH zravaNAjAmbavantau / ) jAmbavAn-tatastataH / zravaNA-tato mithilAyA niSkramya mantharAkalevaramavakIrya mArutipratyavekSitaM svazarIramadhiSThAya gaGgAyAM zRGgaverapuraM nAma niSAdapakkaNamAgatya zabarIbhUtAsmi / jAmbavAna-tatastataH / zravaNA-tatazca mamAnupadameva tasminnimau rAmalakSmaNAviyaM sIteti sarvataH zabdo mahAnabhUt / jAmbavAna-(saharSam / ) tatastataH / zravaNA-tatazca kAvetau rAmalakSmaNAviti karNadhArAdhipatinA guhenAhamanuyuktA niveditavatyasmi / putrIyatA dazarathena muniprasAdA tprAptAH purANapuruSasya kalAzcatasraH / idAnI rAmacandrasya dazarathasvargagamanazravaNaM paJcavaTIgamanaM zUrpaNakhAnAsAchedanaM kharadUSaNAdivadho rAvaNakartRkasItApaharaNaM sugrIvamaitraM vAlivadhAdikaM ca paJcamAGkapratipannamartha sUcayituM zravaNAjAmbavatoH pravezamAha-tataH pravizata iti| caturthAke zUrpaNakhAmAlyavadviSkambhake 'mantharAkAyapravezena mithilAmupetya pratyayitA saMvidhAnakamidaM dazara thagocarIkurupceti jAmbavatA zravaNA prArthitA / sApi zabarayoginI zravaNA sarva tathetyurasi kRtvaiva videhAbhimukhI prasthitA' ityuktam / idAnIM videhAtsamAgatAyAH zravaNAyAH sakAzAttadvattAntaM zuzrUSurjAmbavAnAha--tatastata iti / tatra zravaNA khavyApAraM kathayatIti pUrvAparasaMbandhaH / kalevaraM mRtakAyam / avakIrya kSipvA / 'avatIrya' iti pAThe tyaktvetyarthaH / dhAtoranekArthatvAt / mArutirhanUmAn / gaGgAyAmiti sAmIpye saptamI / lakSaNayA vA tIropasthitiH / niSAdo dhIvaracaNDAlo vA / 'niSAdaH svarabhede syAccaNDAle dhIvare'pi ca' iti mediniikrH| pakkaNastadrAmaH / 'pakvaNaH zabarAlayaH' ityamaraH / mamAnupadaM mama pazcAt / tsminyshbraalye| karNadhAro nAvikaH / guhena guhanAnA niSAdena / anuyuktA pRssttaa| nivednsvruupmaah-putriiyteti| putrIyatA AtmanaH putramicchatA dazarathena muniprasAdAdRSyazRGgaprasAdAtpurANapuruSasya viSNozcatasraH 1. 'zramaNA- '. 2. 'gaGgAtIre'. 3. 'Agatya bhUtAsmi'. 4. 'asmi'. iti pustakAntare nAsti. For Private and Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 186 kaavymaalaa| tAsAmayaM guNamayaH prathamaH kumAro ___ vIroddhataH punarasAvaparastRtIyaH // 1 // jAmbavAn-zravaNe, sAdhUktam / tatastataH / zravaNA-tatazcodakAntanivartitAnuyAtrikabandhuvargaH sasaMbhramopeMgatena guhenopanItAM nAvamadhiruhya / / tIvA bhUtezamaulisrajamamaradhunImAtmanAsau tRtIya stasmai saumitrimaitrImayamupahRtavAnAtaraM nAvikAya / vyAmagrAhyastanIbhiH zabarayuvatibhiH kautukodaJcadakSaM kRcchrAdavIyamAnaH kSaNamacalamatho citrakUTaM pratamthe // 2 // jAmbavAn-hanta mahatkaruNam / zravaNA-Arya, karuNabhayAdeva tasminnigudItarumUle kumArayorjaTAgrahaNavRttAntamantaritavatyasmi / jAmbavAn-zravaNe, sarvametatkalyANodakai bhaivipyati / zravaNA-ahaM tu niSAdapatiprItaye tatraivAtiSTham / atIte ca gaNa kalA aMzAH prAptAH / tAsAM kalAnAM madhye'yaM guNamayo rAmaH prathamA kalA / asAvaparastRtIyA kalA lakSmaNo vIroddhato nAyakaH / devAMzatvAt / 'devA vIroddhatA jJeyAH' iti prAgevoktatvAt / yadvA vIreNa rasenoddhata upacitaH / putrIyateti 'supa AtmanaH kyac / 'kyaci ca' iti dIrghatvam / udakAnto jalasamIpam / 'A udakAntaM priyamanuvrajet' iti smRtiH| anuyAtrayA caratyAnuyAtrikaH / 'carati' iti Thak / saMtramastvarA / upagataH samIpagataH / upanItAmupaDhau kitAm / tiiveti| amaradhunI gaGgAm / asau rAma AtmanA svena tRtIyastripUraNaH sansaumitrimaitrImayaM lakSmaNamaitrapradhAnamAtaraM tarapaNyaM 'kheva' iti prasiddhaM tasmai nAvikAya karNadhArAya guhAyopahRtavAndattavAn / 'AtarastarapaNyaM syAtkarNadhArastu nAvikaH' ityamaraH / vyAmagrAhyastanIbhiraGkapAlIgrAhyapayodharAbhiH / 'vyAmo bAhvoH sakarayostatayostiryagantaram' ityamaraH / kautukodaJcadakSaM kautukonnatacakSuryathA syAdevam / anvIyamAno'nugamyamAnaH / iGgudI putraMjIvavRkSo muJjanIvRkSo vA / 'iGgudI tApasatarau putraMjIve'pi ceGgudI' iti vishvH| antaritavatI tyaktavatI / kalyANodaka kalyANottaraphalam / 'udarkaH phalamuttaram' itymrH| atiSTaM sthitavatI / laG / gaNarAne pracuranizAsu / 'gaNarAtraM nizA baDhyaH' ityamaraH / 1. 'dhIroddhataH'. 2. 'upagatena'. 3. 'jaTAjUTa-'. 4. 'bhaviSyati / tataH'. For Private and Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 5 aGkaH ] anargharAghavam / 187 rAtre saMprakRtijanapadaH pituH svargArohaNavArtAbhidhAyI dvitIyo dAzarathI rAmabhadramayodhyAmupanetuM tenaiva pathA citrakUTamupagataH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jAmbavAn - ( zaGkam ) tatastataH / zravaNA -- tatazca tasmin 'Arya, loke kaikeyAnAmAkalpamanalpamakIrtistambhaM nikhanatA kenApi cchalitastAtaH / tatsaMprati gRhANa raMvUNAmadhirAjyam' iti punaH punazciramanubandhI rAmeNa sRSTikayA pratyAdiSTaH kRtajaTAparigraho bharataH zarabhaGgamunipreSitAmasya pAdukAM bhadrAsanamadhiropya prajAnAmAbhyudayikamavekSamANastadaiva nandigrAmaM gatavAn / jAmbavAn - (saharSam 1 ) hanta phalitamasmadvyavasAyazravaNAparizramA bhyAm / tatastataH / zravaNA - tatazca zAvAzaiaucamAsthitasya kSatriyaisya pratiSiddhamastragrahaNamiti cchidrAnveSibhirjanasthAnavAstavyaiH kharadUSaNaprabhRtibhistatra virodho nAma rAkSasastIkSNaH prahitaH / jAmbavAn -- (vihasya / ) dhiGkhaH, AtipAtike hi kArye rAjJAM sadyaH 'zuddhiH / tatastataH / prakRtiH ziSTaH / dvitIyo dAzarathirbharataH / tasminrAme punaH punaranubandhItyanvayaH / 'Arya' iti saMbodhanam / anubandhI sasnehavacanaH / AkalpaM yAvatsaMsAram / nikhanatA AropayatA / 'sRSTikA zapathe'pi ca' iti ratnakoSaH / ' zarIraspRSTikayA' iti pAThe zarIrasparzarUpazapathenetyarthaH / pratyAdiSTo niSiddhaH / parigraho grahaNam / pAdukA upAnat / 'atha pAdukA / pAdUrupAnat' ityamaraH / sAdhvasAccharabhaGgamunidvArA pAdukA yAciteti bhAvaH / bhadrAsanaM siMhAsanam / Abhyudayikamabhyudayam / svArthe ' vinayAdibhyaSTaka | zAvAzaucaM mRtakAzuddhiH / ' zAvamAzaiaucaM' iti pAThe 'najaH zucIvara -' ityAdinobhayapadavRddhiH / AsthitaH prAptaH / janasthAnaM malayAdisamIpe rakSovAsasthAnam | vAstavyaivIsibhiH / vasestavyat kartari Nicca / tIkSNaH kharaH / ' kharAtmatyAginostIkSNa:' iti dharaNiH / AtipAti ke tatkSaNopajAte / yadvAtipAtaH zatrorAgamanaM tadbhavaM kAryamastragraha 1. 'prakRtipaurajAnapadaH '. 2. 'svargAdhirohaNa -'. dAzarathirdvitIyaH'. 4. 'sAtaGkam'. 5. 'kenApi bhUtena'. `ranubandhI'. 7. 'asya rAmasya'. 8. 'Arogya'. 9. 11. 'kSatrasya niSiddham . 12. 'virAdhanAmA'. 3. ' dAzarathirdvitIyaH', 'bharato 6. 'raghUNAM dhuramiti punaH puna' avekSiSyamANaH '. 10 'gataH '. 13. 'vizuddhiH . ' For Private and Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 188 kaavymaalaa| zravaNA-tatazca virAdhavadhAkSiptahRdaye duHsahazokadIrghAhImaurdhvadehikI pituH kriyAmativAhya bhagavatA catuHsamudramuSTiMdhayena vindhyAcalacApalArambhavisrabdhaghAtinA vAtApidAnavadIrghayAtrAmaGgalakalazena kailazayoninA sanAthAmaraNyavIthIM pratiSThamAne dAzarathau pathi dhArAdharo nAma vAyasaH sahasaiva vaidehImupAdravat / jAmbavAn-(svagatam / ) idaM tAvadapazakunaM nAma / (prakAzam / ttsttH| zravaNA-tatazca rakSobhicAracarubhANDamiva stanaM yo devyA videhaduhiturvidadAra kAkaH / Nam / 'na rAjJAM rAjakarmaNi' iti smRteH| dIrghAhrIm / 'raajaahHskhibhyssttc'| 'ahno'hna etebhyaH' ityahAdezaH / 'aho'dantAt' iti Natvam / gaurAditvAnDIe / dehAdUrva bhavAmaurdhvadehikI zrAddhAdikriyAm / adhyAtmAditvAJ / caturNA samudrANAM samAhArazcatu:samudram paatraaditvaatstriitvnissedhH| samudrANAM catu:saMkhyatvaM prAcyAdidikcatuSTayabhedAt / tanmuSTIkRtya dhayati pibati muSTiMdhayaH / 'nADImuSTayozca' iti khaza / 'asurairdevagaNaiH saha yudhi bhaGgamavApya samudre pravizya sthitam / punarapi tathA kRtvA tathA sthitam / evaM punaHpunariti jJAtvA zakreNa samudrapAnArthamagastyamunirathitaH / tena ca niHzeSamayaM pItaH-iti purANam / visrabdhaghAtI vishvaasghaatkH| purA kila sumeruspadhayA vardhite vindhye sUryasaMcArAvarodhAdvinAvare jagati devairagastyamunirarthitaH / tatastena yAvadahaM parAvRttyAgacchAmi tAvattvayA na vardhanIyam, kiM tu kharvI bhaveti vindhyaH satyaMkAritaH / tato dakSiNAM dizaM prati gato'gastyo na parAvRttya punarAyAtaH / tataHprabhRti vindhyastAdRza evAsIt-iti purANam / vAtApI dAnavabhedaH / dIrghayAtrA maraNam / yAtrAyAM maGgalakalazasyAnvayAdrUpakam / devApivAtApinau bhrAtarAvasurau mAyA vinau babhU. vatuH / tatra vAtApI meSarUpaH / devApI yaM kaMcinmAMsArthinaM vAtApinaM mArayitvA saMskRtya ca bhojayati / tato devApI bhuktaM tamAhvayati / sa ca bhojakasyodaraM vidArya nirgatya tena saha hastAsphAlanena krIDate / evaM tena harSAdvahvo mAritAH; kAlakrameNAgastyamunirapi tena tathaiva bhojitH| tatazca jIrNastadudare vAtApI-iti purANam / kalazayoninAgastyena / 'vIthyAlirAvaliH patiH' itymrH| pratiSThamAne gacchati / 'samavapravibhyaH sthaH' iti ta / vAyasaH kAka upAdravat / sa stanau nakhena dAritavAn / saMprati sItApahArotthAnaM sUcayati-rakSobhicAreti / yaH kAkaH sItAyAH stanaM . 1. 'vadhakSaNAkSiptahRdaye duHkha-'. 2. 'dIrghanidrA-'. 3. 'kalazayoninAgastyena muninA sanAthAmaraNyAnI praviSTamAne'. For Private and Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anargharAghavam / 189 aiSIkamastramadhikRtya tadA tamakSaNA kANIcakAra caramo raghurAjaputraH // 3 // jAmbavAna-tatastataH / zravaNA--tatazca krameNaiva sutIkSNAdInupasthAya mahAmunIn / agastyazAsanAdAsye paJcavaTyAM raghUdvahaH // 4 // jAmbavAna-(saharSam / ) tarhi hastagata evAsmAkam / kiyadantaramRSyamUkajanasthAnayoH / zravaNA-Arya, na khalvadyApi zrotavyaM zRNoSi / jAmbavAn-avahito'smi / zravaNA-tatra ca kAmukI rAmabhadramanupravizya raisaM dAsyAmIti saMkalpitapatidrohapAtakinI zUrpaNakhA lakSmaNaroSahutabhuji karNanAsauSThamayIbhistisRbhirAhutibhiH prAyazcittayAMcake / vidadAra vidArayati sma ta kAkaM caramo raghurAjaputro rAmo'kSNA kANIcakAra / 'yenAvikAraH' iti tRtIyA / iSIkA vIraNazalAkA / tasyA vikAra aiSIkamastramadhikRtya vyApArya / vikSipyeti yAvat / kIdRzam / abhicArasya maraNakAraNayAgasya carubhANDaM havyabhANDamiva / 'havyapAke caruH pumAn' ityamaraH / nanu caramazabdasya kaniSTavAcakatvAdrAmasya jyeSThatvAtkathaM caramo raghurAjaputra iti / na ca caramazabdena kaniSTha eva lakSmaNo vAcya iti vAcyam / rAmeNaivAkSaNA kANaH kAkaH kRta iti rAmAyaNe dRSTatvAt / kiM ca raghurAjaputrAnvitena kaniSThavAcakacaramazabdena zatrughnasyAnvayAt / tasya ca tatrAsAMnidhyAditi cet , atra kecit-'jvalati kasantebhyo NaH' iti vikalpena nnprtyyH| tena ramayatIti ramo rAmaH iti smaadhaanmaahuH| tanmandam / cakArAnanvayAt / na ca vidadAreti kriyApekSayA kANIcakAra cetyatraiva cakArAnvayaH / bhinnakartRkatvAt / ekakartRke hi cakArAnvayo dRSTaH / yathA-devadatto grAmaM gacchati pacati ceti / anye tu--carA saMcAriNI / gateti yAvat / mA lakSmIryasya sa caramo rAmaH / bharatapraviSTarAjyalakSmIkatvAt-iti varNayanti / apare tu-'caramo jyeSThakaniSThayoH' iti vizvaprakAzadarzanAcaramo jyeSTo raghurAjaputraH-ityAhuH / idaM tu saMgatamiva / kuvyAkhyA tu vistrtraasaadupekssitaa| sutIkSNAdInsutIkSNatRNabinduzarabhaGgaprabhRtIn / upasthAya saMpUjya / paJcavaTI daNDakAraNye tapovanam / antaraM vyavadhAnam / kAmukI kAmAndhA / 'laSapata-' ityAdinA ukaJ / rasaM viSavizeSam / saMkalpito manasA kRtH| prAyazcittayAMcake prAya1. 'hastasthaH'. 2. 'rAmamanu-'. 3. 'viSaM'. ana017 - - For Private and Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| jAmbavAn-(sAtaGkam / ) ahaha mahAnanarthakandaH saMvRttaH / atha bhaginyAstAdRzaM viDambanamavalokya kharAdibhiH kiM pratipannam / zravaNA-(vihasya / ) Arya, kiM pratipannam / yadrAmabhadre dhRtadhanuSi pratipadyate / jAmbavAn--(saharSahAsam / ) tatkiM te'pi vAlisAhAyakopasthAyino virAdhayAtrAprahatamadhvAnamanuprapannAH / zravaNA-atha kim / jAmbavAn-zravaNe, prarUDhamidAnI rAmarAvaNayorvairam / zravaNA-(hasantI / ) Arya, manye kharadUSaNaprabhRtInAmabhibhavAbhidhAne kevalaM klezayiSyati vAcamAtmanaH / punaranakSaramapi zUrpaNakhAmukhamAvedayiSyati dazakaMdharasya / jAmbavAn-(sasmitam / ) zravaNe, laghUtthamanarthamutprekSya pramugdho'smi / aikSvAkeNa purApi kauzikamakhAdArabhya laGkezvaro dhatte zAzvatikaM virodhamadhunA tvete hatA bAndhavAH / utsAhaprabhumantrazaktibhiralaMbhUSNucchalajJo balI dRptaH zUrpaNakhA nikAramaparaM dRSTvA kathaM mRSyate // 5 // zanaiH zanairanayorvirodhe saMdhukSamANe tulyavyasanastho dAzarathirasahAyaH sUryasUnunA saMghAtumISatkaraH syAt / zcittaM kRtavatI / AtaGkastrAsaH / ahaha khede / anarthakando'niSTamUlam / viDambanaM varSaNam / dhRtadhanuSItyatra 'dhanuSazca' ityanaG samAsAnto na bhavati / samAsAntavidhairanityatvAt / sAhAyakaM sahAyatvam / 'sahAyAceti vaktavyam' iti vuJ / yAtrA gmnm| prahataM kSuNNam / abhibhavo mAraNam / laghUtthaM zIghrotthAnam / aishvaakenneti| aikSvAkeNa saha / zazvanityam / tadbhavaM zAzvatikam / 'kAlAha' / kauzikayAgAdArabhya nityaM virodhaM dhatte / adhunA punarete bAndhavA hatA yataH, ato'vazyaM virodhaM dhatta iti bhAvaH / aparaM zUrpaNakhAnikAraM dRSTvA kathaM mRSyate sahiSyate / utsAhazaktirutsAhasAmarthyam / prabhu. zaktiH prabhAvaH / mantrazaktirmantraNAsAmarthyam / alaMbhUSNuratisamarthaH / 'bhuvazca' iti rasnuH / dRpto darpiSTaH / saMdhukSaNaM dIpanam / vyasanaM vairam / sahAyo dvitIyaH sUryasUnuH 1. 'sAhAkasthAyinoM'. 2. 'kharaprabhRtInAM'. 3. 'laghUtthAnam'. 4. 'caite'. 5. 'khalyavyasanastho'. For Private and Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 aGkaH anargharAdhavam / 191 zravaNA-Arya, kimidAnImanuSTheyamasti / mama hi ziSyaputro nipAdacakravartI guho lakSmaNamitram / anena sopAnena sukhAdhiroho raghupatirassAkam / jAmbavAn---(saharSasmitam / ) zravaNe, yadyasi sugrIvapakSapAtinI / tadvaccha satvaramupasthApaya niSAdarAjam / (iti zravaNA niSkrAntA / ) (nepathye / ekataH / ) bho bho lakSmaNa, vaizeSikakaTandIpaNDito jagadvijayamAnaH paryaTAmi / kAsau romaH / tena saha vivadiSye / (anyataH / ) bho bho parivrAjaka, kAlasarpakhalIkArakharjUlatA na khalu sukhAkarI vRzcikamantratAntrikasya / jAmbavAn kathaM lakSmaNaparivrAjako saMlapataH / zRNomi tAvat / (ityavadhatte / ) (nepathye / punarekataH / ) AH lakSmaNa, sarvavidrAvaNaH khalvaham / ko mayA janitamAnabhaGgo na parAjIyate / mugrIvaH ISatkaraH sukrH| sopAnenopAyena / 'kaTakalI' iti prasiddhena / upasthApaya lakSmaNasaMnidhi prasthApaya / 'niSAdarAjAnam' iti pAThe samAsAntavidheranityatvaM zaraNam / nepathye rAvaNavacanam / kaTandI vaizeSikazAstravyAkhyAgranthaH / kaTanda iti yasya pra. siddhiH / sA ca rAvaNena kRteti cchalato jJApayati / 'kandalI' iti pAThe kandalI vaizeSikaTIkA / sApi rAvaNenaiva kRtA / atha ca kandalI kalahavAn / paNDitaH sUriH kuzalazca / vivadiSye udAhaM kariSye yotsye ca / 'bhAsanopa-' iti taG / anyataca lakSmaNavacanam / khalIkAro bharsanam / tatra khajUH kaNDUH / tadyogAtsidhmAditvAllac / tasya bhAvaH kharjUlatA / na mukhAkarI na mukhjnikaa| 'mukhapriyAdAnulomye' iti DAc / bRzcikamantratAntrikasya vRzcikamantrajJAtasiddhAntasya / vRzcikaH shuukkiittH| 'vIcha' iti prasiddhaH / 'vRzcikaH zUkakITauSadhivizeSayoH' iti vizvaH / 'tAntriko jJAtasiddhAntaH' ityamaraH / saMlapataH saMlApaM kurutaH / 'saMlApo bhASaNaM mithaH' ityamaraH / sarva vidrAvayatIti sarvavidrAvaNaH sarvaviplavakartA / atha ca sarvavitsarvajJo rAvaNaH / anayoH puraH 1. 'satyamasi'. 2. 'paNDito'smi'. 3. 'te rAmabhadraH'. 4. 'vivaditavyam'. 5. 'kathaM pathi'. 6. 'mithaH pralapataH', 'saMpralapataH'. 7. 'ityavadhatte' iti pustakAntare nAsti. For Private and Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 192 kAvyamAlA / (nepathye / punaranyataH / ) kiM bhavAnrAvaNaH / (jAmbavAnsavizeSamavadadhAti / ) ___ (nepathye / punarekataH / bho vAcoyuktijJa, sarveSAM vidrAvaNaH khalvahamiti samasya vyAhRtamanyathAbhisaMdhAya vAkchalena pratyavatiSThamAno nigRhIto'si / tanmuJca mAM bhikSAyai / (anytH|) kiM tvayA, kiMtarAM ca rAvaNena / ahamapyutsuko'smi / tvaritaM gacchAmi / jAmbavAn-kathametadasphuTArthameva nirvahaNam / manye punareSa parivrAjakacchalena rAvaNa eva kopAduktamapyapalapya khaM nAma drAgapakrAntaH / (sarvato nirUpya / ) aye, purANapriyasuhRdasmAkaM dakSiNasyA dizaH parApataJjaTAyuriva lakSyate / tadenamanupAlayAmi tAvat / dUradRzo hi gRdhrAH / kadAcideSa laGkAdvIpavRttAntamapyupalabheta / (pravizya / ) jaTAyuH-prAptaveyamasmAbhiH paJcavaTI / yadamUrgodAvarItaraGgasIkarasekasukumAramAMsalaparisarAraNyamAlinyo janasthAnasImAnaH / api ca / sphUrtikamarthamAzrityAha-bhavAnrAvaNa iti / vAcoyuktiruktipratyuktyAdiH / 'vAgdikpazyadbhayo yuktidaNDahareSu' ityaluk / anyathAbhisaMdhAya tAtparyAjJAnena hetunA vA vAkchalenottaraM dadanigRhIto'sItyarthaH / yathA 'ayaM nepAlAdAgataH / navakambalavattvAt' iti vAdivAkye 'kuto'sya navasaMkhyAkAH kambalAH' ityuttaraM dadatprativAdI vAkchalena nigRhIto bhavati, tathA 'sarvavidrAvaNo'ham' iti vAkye 'bhavAnsarvajJAtA rAvaNaH' ityuttaraM prayacchan lakSmaNo nigRhIta iti bhAvaH / pratyavatiSThamAnaH pratyavasthAnaM kurvan / virodhenopatiTamAna iti yAvat / bhikSAyai bhikSAM yAcitum / 'kriyArthopapadasya ca-' iti cturthii| kiM tvayA, kiMtarAM ca rAvaNena / api tu na kimapi / ubhayatra kiMzabdo jugupsAyAm / nirvahaNamupakrAntasyopasaMhAraH / 'upakrAntasya saMhAro bhavenirvahaNaM tvidam' iti bharataH / parivrAjako bhikSuH / drAkzIghram / 'nAsUcitaM vizetpAtram' iti svarasAjaTAyupravezaM sUcayitumAha-aye ityAdi / aye iti nirlakSyasaMbodhane / dakSiNasyA ityapAdAne paJcamI / parApatanAgacchan / anupAlayAmyapekSe / gRdhrAH pakSibhedAH / vRttAntaM vArtAm / 'jaTAyustu jaTAyuSA' iti zabdabhedAjjaTAyuzabde dvirUpatA / mAMsalaM dhanam / 1. 'kiM ca'. 2. 'purANasuhRt', 3. 'anulapAmi'. 4. 'paJcavaTIbhUH'. For Private and Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 aGkaH] anargharAghavam / 193 dRzyante madhumattakokilavadhUnidhUtacUtAGkura prAgbhAraprasaratparAgasiketAdurgAstaTIbhUmayaH / yAH kRcchrAdatilaGghaya lubdhakabhayAttaireva reNUtkarai rdhArAvAhibhirasti luptapadavIniHzaGkameNIkulam // 6 // jAmbavAn-(kiMcidupasRtya / ) kutaH punariyatA vegena vayasyo jttaayuH| jaTAyu:-(dRSTvA / ) kathaM jAmbavAn / sakhe, kSamakha / na saMbhAjayiSyAmi tAvadbhavantam / mayA hi malayAcalakulAyAdAryasaMpAtipAdAnabhivAdya nivartamAnena mArIcasahacaraH saMcarannimAmaraNyAnImabhilakSito rAkSasarAjaH / tadativiSamamAzaGkamAnaM mAM vatsarAmabhadrasnehastvarayati / jAmbavAn-(svagatam / ) vayamapyetadeva aMtipitsAmahe / (prakAzam / ) sakhe, tvarakha / (iti niSkAntaH / ) jaTAyuH-(parikamyAvalokya ca / ) iyamagre paJcavaTI / (savitarkam / ) nIto dUra kanakaheriNazraddhayA rAmabhadraH pazcAdenaM drutamupasaratyeSa vatsaH kaniSThaH / parisaraH samIpabhUH / mAlinyo mAlAyuktAH / 'brIhyAdibhyazca' itIniH / dRzyanta iti / taTIbhUmayo jalasthAnaparisarabhUmayo dRzyanta ityanvayaH / madhubhiH puSparasaimattA yAH kokilavadhvastAbhirnirdhUto yathUtAGkuraprAgbhArastasmAttasya vA prasaranto ye parAgAH puSpareNavasta eva sikatA vAlukAstAbhirdurgA gahanAH / yadvA madhurvasantastatra mattA utsAhazAlinyo yAH kokilavadhva ityAdi pUrvavat / prAgbhAro vistAraH zikharaM vA / 'parAgaH sumanorajaH' ityamaraH / yAstaTIbhUmayaH / kRcchrAtkaSTAt / lubdhaka AkheTikaH / dhArAvAhibhiH punaH punaranuvartamAnaiH kUTIbhUtairvA / eNIkulaM krtR| reNUtkarailuptapadavIniHzakaM yathA syAdevamasti / kulavizeSaNameva vA / sabhAjayiSyAmi pUjayiSyAmi prIti kariSyAmi vA / 'samAja priitisevnyoH'| kulAyaH pakSigRham / saMpAtirjaTAyuSo jyesstthnaataa| sahacaro dvitIyaH / 'mahAraNyamaraNyAnI' ityamaraH / ativiSamamatyantakaThinam / pratipitsAmahe pratipattuM jJAtumicchAmaH / 'pada gatau' / san / 'sani mImA-' itIs / 'pUrvavatsanaH' iti taG / zraddhAbhilASaH / kaniSTho lakSmaNaH / tato rAmAt / bibhyatrasyat / vIpsAyAM dvirutiH / 'nAbhyastAcchatuH' iti nuniSedhaH / tata iti 'bhItrArthAnAM 1. 'saMbhAvayiSyAmi'. 2. 'pAdAvabhivandya'. 3. 'pratipatsyAmahe'. 4. 'tvarakha tvarakha'. 5. 'hariNacchadmanA'. For Private and Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| bibhyahibhyatpravizati tataH parNazAlAM ca bhikSu dhikkaSTaM bhoH prathayati nijAmAkRtiM rAvaNo'yam // 7 // ahaha / AryaputrAryaputreti rudantIM kurarImiva / rathamAropya vaidehImeSa pApaH ka yAsyati // 8 // (sATopaM parikrAman / ) arere rAvaNa,, vadhUTImikSvAkonijakaratalasparzamalinA___ mimAM kurvANasya sphurati hRdi zobhaiva bhavataH / kule yeSAM kiM tu tvamasi gaNitAste'pi guravo ___ na sapta brahmANaH kathamiva pulastyaprabhRtayaH // 9 // (punarAkAze / ) alIkATTahAsadhUmadhUsaritadazavakravalmIka, kimAttha re rAkSasApasada, kimAttha / 'jagadvilobhisItAkhyamAmiSaM harato mama / ayaM kila jaradRdhraH karAdAcchidya neSyati' // 10 // iti / AH pApa, kathamevamabhidadhAsi / tiSTha tiSTha / bhujaviTapamadena vyarthamandhaMbhaviSNu dhiMgapasarasi cauraMkAramAkruzyamAnaH / bhayahetuH' ityapAdAnatA / dhikkaSTaM bhorityavyayasamudAyaH khede / dhikkaSTaM bhozcApi khede' iti bharataH / nijAmAkRti dazamukhAdivarUpAm / prathayati prakAzayati / 'Aryaputreti saMbodhyaH patiH patnIjanena tu' iti bharataH / kurarI 'hAputI' iti prasiddhA cttkvishessstrii| 'vadhUTI vardhaTI janI' ityamaraH / malinAM dUSitAm / tava hRdi zobhaiva sphurati / api tu zobhA na yuktA / sapta brahmANaH saptarSayaH / yeSAmiti nirdhAraNe sssstthii| tasya pulastyasyApatyatvAt alIkaM mithyA / aTTahAso mahAhAsaH / apasado'dhamaH / AmiSaM bhogyavastu / utkRSTarUpaM mAMsaM vA / 'utkRSTe palale bhoge bhogyavastuni cAmiSam' iti vizvaH / kila nizcaye vAkyabhUSAyAM vA / Acchidya gRhItvA / bhujeti / bhujA eva viTapAH zAkhAsteSAM madena garveNa vyartha niSphalamevAndhaMbhaviSNurandhIbhavansaMstvaM yadapasarasyapayAsi taddhik / anandha evAndho bhavati / 'kartari bhuvaH-' iti khiSNuc / 1. 'vigdhikkaSTam'. 2. 'iti sATopam'. 3. 'iti' iti pustakAntare nAsti. 4. 'kathamabhidadhAsi'. 5. 'AkRSyamANaH'. For Private and Personal Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 aGkaH] anargharAghavam / 195 tvadurasi vidadhAtu khAmapaskArakeliM kuTilakarajakoTikrUrakarmA jaTAyuH // 11 // (iti niSkAntau / ) viSkambhakaH / (tataH pravizati lakSmaNaH / lakSmaNaH-aho durnivAradAruNakrodhazokalajjAgahano viSamo'yaM dazAvivartaH / yasminnitikartavyatAbhidhAnamapyasmAkamanaupayikam / tathAhi tattAdRgdazakaNThavaJcanaruSA dhUmAyamAno giraM nA|ktapravilInavarNavidhurAmAryaH samApnoti me / cApe tAtajaTAyujIvitakathAparyantadhUmAyita ___ krodhotpIDanipItazokajaDimA dRSTistu vizrAmyati // 12 // (nepathyAmimukhaH / ) ita ita Arya mArIcamathana, dRzyantAmamUravAcI kakubhababhi vardhamAnA vindhyavanavIthibhUmayaH / kIdRzaH / cauraMkAraM cauravatkRtvAzyamAnaH / corikAmuccArya vAkruzyamAnaH / 'karmaNyAkoze kRjaH khamuja' / nakhairvidAraNamapaskAraH / 'apAccatuSpAt-' ityAdinA suT / karajo nakhaH koTiragram / krUraM kaThinam / dAruNo mahAn / gahano gabhIraH / vivartaH pariNAmaH / itikartavyatedaM kRtvedaM kartavyamiti jJAnam / anaupayikamayuktam / 'yuktamopayikaM labhyam' ityamaraH / 'upAyAdrasvazca' iti Thak hRkhatvaM ca / tattAdagiti / tattAhaksItApaharaNarUpaM vaJcanaM bhartsanam / ruSA krodhena / dhUmAyamAno dhUmamudvaman / vahniriva / 'phenAca' iti cakArAtkyaG / AryoM me mama kRte giraM vANIM na samApnotIti sNbndhH| roSavazAdokta eva pravilIno dhvasto yo varNastena vidhurAM khaNDitAm / cApe punadRSTivizrAmyati / arthAdrAmasya / tAto'nukampyaH / 'tAto'nukampye janake' iti dharaNiH / paryanto'vasAnam / anena jaTAyuvadhaH sUcitaH / dhUmAyiteti krodhasyAgninA sAdharmyAt / utpIDo'tizayaH nipItaH zuSkIkRtaH zokasya jaDimA zItalatvaM yayA sA / mArIcamathana ityanena mArIcavadha uktaH / avAcI kakubhaM dakSiNAM dizam / abhi abhimukham / 'abhipratI Abhimukhye' iti karmapravacanIyasaMjJA / 'dakSiyasyAmavAcyeva' iti zabdabhedaH / 'dizastu kakubhaH kASTAH' itymrH| vIthiH patiH / 1. 'pravizya'. 2. 'samApnotyayam.' 3. 'mukham'. 4. "vindhyAcala-'. For Private and Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| (pravizya / ) rAmaH-AkAze lakSyaM banA / ) kule vA zaurye vA bhujasamudaye vA tapasi vA babhUvunai prAJcastvamiva bhavitAro na carame / aho diDyohaste samajani cirAdeSa na khalu pravIrANAM panthA dazavadana yenAsi calitaH / / 13 // (vimRzya / sakhedasmitam / ) haMho paulastya, siddhazrotraparamparAparigatairebhiH prapautrasya te vRttairadya pulastyavarjamabhitaH smareSu devarSiSu / viSvagvRttirasaMgatA namayituM durvAralajjAbhara mlAnazrIstu caturmukhI bhagavato dhAtuH kathaM vartate // 14 // (kSaNamanudhyAya / ) hA priye videharAjaputri / (iti saMvaraNaM nATayati / ) lakSmaNaH-(upasRtya / ) Arya, ko'yamabhiSaGgo nAma bhavAdRzAnapyAspadIkaroti / paiMtite vyasane daivAdAruNe dAruNAtmani / / saMvarmayati vajreNa dhairya hi mahatAM manaH // 15 // samudayaH saGgrAma ucchAyo vA / prAJcaH pUrve / carame pazcAdbhavAH / 'prathamacarama-' iti vA sarvanAmasaMjJA / bhavitAro bhaviSyanti / luT / diGmoho digbhramaH / samajani jAtaH / kartari ciN / khalu evArthe / subhaTAnAmeSa panthA naivetyarthaH / yena pthaa| haho saMbodhane / vRttezcaritraH sItApahArakharUpaiH / abhitaH sarvataH / pulastyavaje pulastyApatyatvAdrAvaNasya / smereSu kiMciddhAsavatsu satsu / vizvagvRttizcatuHpAvartinI / ata eva namayitumasaMgatA / anyonyAkarSaNAt / kathaM vartate / api tu kenApi prakAreNa sthAtuM na zaktA bhavati / lajjayA puruSeNa mukhaM namrIkRtya sthIyate iti khabhAvaH / caturmukhasya tadapi na saMbhavatIti bhAvaH / abhiSaGga AsaGgo duHkhaM parAbhavo vA / 'abhiSaGgo mato duHkhe AsaGge'pi parAbhave' iti vizvaH / AspadaM sthAnam / vyasane'niSTaphale / dAruNe bhISaNe / dAruNAtmani mahAkharUpe jane / 'dAruNo bhISaNe gurau' iti shaashthtH| dhairya dhIratA pANDityaM vA kartR / sAdhUnAM manaH karma / vajreNa saMvarmayati varmaNA saMnahyate / 1. 'tataH pravizati rAmaH'. 2. dhiGmohaH'. 3. 'kathayati'; 'kathamiha'. 4. 'patati vyasane'; 'patitavyasane'. 5. 'dAruNAt'. 6. 'dAruNAtmanaH'. For Private and Personal Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 aGkaH] anargharAghavam / 197 rAmaH-(dIrgha niHzvasya / ) vatsa, sahajadhairyavazaMvadavRttayo hRdi ruSazca zucazca niyantritAH / iha tu kiM karavai yadapatrapA kimapi mAmavamatya vijRmbhate // 16 // lakSmaNaH-(puro'valokya / ) Arya, ayamagre tAtajaTAyuSo vIralokasAdhanasiddhakSetramaraNyAnIsaMnivezaH / pazya / bhagno'yaM kathamasti rAvaNarathastAtena vajrAGkara. kRrIpaskiramANabhaGguranakhatroTitruTadvandhanaH / rAmaH-(sakaruNam / ) hA sIradhvajarAjaputri sa tadA dRSTastvayA dhanyayA pakSIndro dazakaNThakuJjaraziraHsaMcAripaJcAnanaH // 17 // (iti lakSmaNamavaSTabhya dhyAnaM nATayati / ) lakSmaNaH-(svagatam / ) mahAdoSaH khalvayamatiprasajyamAno mAnasaH zokAkhyo vikAraH / tadanyataH preraiyAmi / (prakAzam / ) Arya, pazya pazya / vindhyagirirAjakanyAntaHpurametAstaraGgamAlinyaH / vetasvatIbhiradbhistauryatrikaguNa nikAM dadhate // 18 // 'satyApapAza-' iti Nica / sahajetyAdi / khAbhAvikadhairyeNa vazaMvadA AyattA vRttayo vyApArA yAsAM tAH zucaH zokAH, ruSaH krodhAzca hRdi citte niyantritA niyamitAH / iha punaH kiM karavai karavANi / Atmanepade 'eta ai' / yat apatrapA anyato lajjA kimapyanirvacanIyaM yathA syAdevaM mAM vijitya viz2ambhate sphuTIbhavati / roSAH zokAzca sAhajikadhairyAyattavyApArA bhavantIti te niyamitAH, apatrapA tu na dhairyanivAraNIyeti kiM kariSyAmIti bhAvaH / vazaMvadeti 'priyavaze vadaH khac' / 'arurdviSadajantasya-' iti tum / 'lajjA sApatra pAnyataH' ityamaraH / 'manyuzokau tu zukriyAm' iti ca / 'ruTkrudhau striyAm' ityapi / vIrasya yuddhe maraNAdyo loko bhuvanaM tasya sAdhanaM hetuH / bhanno'yamiti / tAtena jaTAyuSA vajrAgravatkrUre bhayaMkare apaskiramANe vidArayantyau tata eva bhaGgure khataH kuTile ye nakhatroTI tAbhyAM truTadvandhanaM yatra saH / apaskiramANeti 'kiratehapajIvikAkulAyakaraNeSu' iti taG / pUrvavatsuT |trottishcnycuH / 'caJcutroTirubhe striyau' ityamaraH / paJcAnanaH siMhaH / dhyAnaM nATayati / mUrchatItyarthaH / 1. 'dIrghamuSNaM ca'. 2. 'ayamevAgre'. 3. 'siddhikSetramaraNyasaMniveza:'.4. 'apaskriyamANa-'. 7. 'mahAndoSo hi'. 6. 'mAnasaH' iti pustakAntare nAsti. 7. 'pratisArayAmi'. 8. 'bahuvetasAbhiH'. For Private and Personal Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 198 kaavymaalaa| rAmaH-(unmIlya cakSuSI dIrghamuSNaM ca niHzvasya / ) vatsa, darzanIyametat / kumudavanavizAyajAgradambhoruhakRtayAmikavibhramA ramante / madakalakarikarNatAlanRtyanmukharamayUramanoramAstaTinyaH / / 19 / / (iti parikAmataH / ) lakSmaNaH-Arya, ayamito girirmAlyavAn / iha mahiSaviSANavyastapASANapITha skhalanasulabharohiddarbhiNIbhrUNahatyAH / kuharaviharamANaprauDhabhalUkahikkA __ cayacakitakirAsrastazastrA vanAntAH // 20 / / rAmaH-(ciraM dRSTvA sakaruNAsram / ) pratiparisaraM bhUyAnarghaH zikhaNDabhRtAM yathA militamalibhiH saMbhujyante kadambavibhUtayaH / atiprasajyamAno balAtkAreNa pravartamAnaH / rasAntaraM kartumAha-vindhyeti / etAstaraGgamAlinyo nadyo'dbhirjalaistauryatrikaguNanikAM gItavAdyanRtyAbhyAsaM kurvate / adbhiH kIdRzIbhiH / vetakhatIbhiH / vetaso vAnIravRkSastayuktAbhiH / 'kumudanaDavetasebhyo Gmatup' / nadyaH kiidRshyH| vindhyAdrirAjasya kanyAntaHpuraM kanyAvarodhaH / antaHpurapadenAntaHpurasthAH striyo lakSaNayocyante / 'syagAraM bhUbhujAmantaHpuraM syAdavarodhanam' ityamaraH / 'abhyAse guNanI yogyA' iti ca / 'tauryatrikaM nRtyagItavAdyaM nAvyamidaM trayam' iti ca / adbhiriti 'apo bhi' iti takAraH / darzanIyatAprayojaka rUpamAha-kumudeti / taTinyo nadyo ramante ratiM janayanti / kIdRzyaH / kumudavanena saha vizAyena paryAyeNa jAgratA ambhoruheNa kRto yAmikasya prAharikasya vibhramo vilAso yAmu tAH / vizAya iti 'vyupayoH zeteH paryAye' iti ghaJ / madakalA mattA ye kariNo hastinasteSAM karNatAlena karNazabdena nRtyanto mukharAH zabdAyamAnA ye mayUrAstairmanoharAH / 'bhavenmadakalo matte' ityamaraH / aparamapi rasAntaramAha-Ayati / ito'tra / iha mahiSeti / viSANaM zRGgam / rohito hariNavizeSAH / bhrUNo garbhaH / halyA vinAzaH / viharamANo'Tan / katrabhiprAye taG / hikkA zabdabhedaH / vanAntA vanadezAH / ramante iti kriyAdhyAhAro'nuSaGgo vA / 'antaH syAddezanAzayoH' iti dharaNiH / svarUpavAcitve klIvatA syAt / yadvA vanAntA vnsmiipbhuumyH| 'antaM kharUpe deze nA na strI zeSe'ntikeSvapi' iti medinIkaraH / paryantabhUH parisaraH / prativarvIpsAyAm / tena parisaraM parisaraM pratItyarthaH / 'pratiparisare' iti pAThe 'tRtIyAsaptamyorvahulam' ityaniSedhaH / arko mahotsavaH pUjA For Private and Personal Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 aGkaH] anargharAghavam / abhinavadhanavyUDhoraskaH pravarSati mAlyavA vipadharavadhUgarbhAdhAnapriyaMkaraNIrapaH // 21 // vatsa lakSmaNa, dhAraya mAm / na zaknomi stambhayitumAtmAnam / iyamaviralazvAsA zudhyanmukhI midurakharA tanuravayavaiH zrAntasrastairupaiti vivarNatAm / sphurati jaDatA bAppAyete dRzau galati smRti mayi rasatayA zoko bhAvazcireNa vipacyate // 22 // iti lakSmaNena dhAryamANo nimIlitAkSa eva / ) hA priye daNDakAraNyavihArasabrahmacAriNi / (iti punaH saMvRNute / ) vidhirvA / 'arko mahotsave pUjAvidhI mUlye'pi dRzyate' iti vizvaH / zikhaNDabhRtAM mayUrANAm / yathAmilitaM kAlopasthitavastvanatikrameNa / 'yathA sAdRzye' ityavyayIbhAvaH / kadambo nIpavRkSaH / vibhUtiH puSpAdisaMpattiH / navameghena vyUDhaM vinyastaM saMhataM vA uro madhyaM yasya saH / vyUDhaH saMhatavinyastapRthuleSvabhidheyavat' iti mediniikrH| viSadharaH sarpaH / apriyaM priyaM kriyate yAbhistAH priyakaraNIH / 'Adyasubhaga-' iti khyun / apo jalAni / stambhayituM sthirIkartum / AtmAnaM deham / nanu kuto hetorAtmAnaM stambhayituM na zakyata ityata Aha--iyamiti / iyaM tanuH zarIramavayavaiH karacaraNAdibhiH karaNabhUtairvivarNatAmupaiti / kIdRzaiH / zrAntAH parizrAntA ata eva srastA itastataH patanazIlAH / abalatvAt / tairaviralo nirantaraH zvAso yasyAM tAdRzI / ata eva zuSyanmukhaM yasyAM taadRshii| bhidurakharA bhinakharA / ghargharakhareti yAvat / kutastanuvarNyamupaitItyata Aha-mayi madviSaye zokaH sthAyibhAvazcireNa rasatayA karuNarUpeNa vipacyate pariNato bhavati / bhAva eva zokAdiH karuNAdirasatAM yAti / tathA coktaM rasaprakAze-'premarUpo raso jJeyaH zRGgArAdiprabhedavAn / kAvyAthai bhAvayatyeSa bhAva ityabhidhIyate // Alambana vibhAvebhyaH svebhyaH svebhyaH samunmiSan / raso ratyAdirUpeNa bhAva ityabhidhIyate // ratihAsazca zokazca krodhotsAhau bhayaM tathA / jugupsA vimmayazceti sthAyibhAvAH prakIrtitAH // bhAvA evAbhisaMpannAH prayAnti rstaammii| yathA dravyANi bhinnAni madhurAdirasAtmatAm // ' kutaH zokaH pariNato bhavatItyata AhajaDatA jADyaM sphurati / dRzau cakSuSI bAppAyete azrUNyudvamataH / 'bAppoSmabhyAmudvamane' iti kyaG / ['vA kyaSaH' iti taG / smRtizca galati / tathA ca zokasyaivAbhinayo'yam / tathA ca rasaprakAze-'jADyaM zarIre nayane bASpodrekaH smRtikSayaH / zoke sati bhavede 1. 'madhuramvarA'. 2. 'zrAntazrAntaiH'. 3. 'galitA'. 4. 'iti' pustakAntare nAsti. For Private and Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 200 kaavymaalaa| lakSmaNa:-(sakhedamAtmagatam / ) kena punareSa raso rasAntareNa tirskriyte| (nepthye|) AH pApa kabandhahataka, ayaM na bhavasi / rAmaH-(AkarNya / sasaMbhramam / ) vatsa lakSmaNa, durAtmanA danukabandhena kalahAyamAno vayasyaste guha iva zrUyate / bahucchalAni rakSAMsi / tattvaritamabhyupapadyakha / lakSmaNaH-tathA / (iti niSkrAntaH / ) rAmaH-(pArzvato'valokya / sakaruNam / ) devi vAmazIle sIradhvajarAjanandini, iyaM te vizvavisrambhamarmavedinI niculanikuJjalekhA / iha hi khavapuSi nakhalakSma svena kRtvA bhavatyA kRtamiti caturANAM darzayiSye sakhInAm / iti rahasi mayA te bhISitAyAH smarAmi smaraparimalamudrAbhaGgasarvasahAyAH // 23 // (iti dhanuravaSTabhya lakSmaNavRttAntadattacetAstathaivAste / ) (tataH pravizati lakSmaNo guhazca / ) guhaH-jayatu jayatu devaH / vinetA varNAnAmayamabhayadurga diviSadAM kaniSThaH kAkutstho jayati jagadAzcaryacaritaH / vam' iti / he sabrahmacAriNi sahAdhyAyini / kabandho nAmAsurabhedaH / ayaM na bhavasi idAnImeva na bhaviSyasi / 'vartamAnasAmIpye vartamAnavadvA' iti laT / kalahAyamAno yuddhaM kurvan / 'zabdavaira-' iti kyaG / upapadyakha trAyasva / guha iva zrUyata ityanena bhaviSyadguhapravezaH sUcitaH / vizva visrambhamarmavedinI samasta vizvAsatattvajJA / niculo hijalaH / lekhA rAjiH / caturANAM vidagdhAnAm / darzayiSye 'abhivAdidRzorAtmanepadasyopasaMkhyAnam' / ityanena prakAreNa rahasyekAnte te smarAmi tvAM smarAmi / 'adhIgartha-' iti karmaNi SaSTI / bhISitAyAstrAsitAyAH / 'bhiyo hetubhaye Suk' / smaraH kaMdarpastasya parimalo mardastasya mudrA nizcayastena bhaGgaH parAbhavastasya sarvasahAyAH / 'pU:sarvayordArisahoH' iti khac / vinetA rakSako vinayakartA vA / varNAnAM brA 1. 'sIradhvajanandini'. 2. 'narmavisrambhamarmabhedinI'. 3. 'jayati jayati'. For Private and Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 aGkaH] anargharAghavam / 201 yadastraiH pApmAnaM rajanicarajanmagrahasRja vijitya kharlokAnavikalamupAtiSThata danuH // 24 // rAmaH-sAdhu vRttam / zivAH santu tasya devayAnAH panthAnaH / vatsa guha, viyati vivartamAnaH kazcidacala iva lakSitaH kimasau tenaiva yojanabAhunA prhrnniikRtH| guhaH-deva, dundubhi nAma daityendra niSpipeSa kapIzvaraH / tasya kaGkAlakUTo'yaM kumAreNa viloDitaH // 25 // tannimittajanmA saMprati vAlino mahAnabhiyogaH saMbhAvyate / lakSmaNa:-tataH kim / rAmaH-vatsa, mA bhaivm| mAnanIyaH khalvasau purANavIro mahendrasUnuH / (guhaM prati / ) kutaH punarAgacchato vatsasya yojanabAhurantarAyaH saMvRttaH / guhaH-~-deva, vyomayAnena satvaramapakrAmati rAvaNe sItAdevyAH rAmaH-(sAzaGkamAtmagatam / ) kiM punarasyAH / hmaNAdInAM vinetA / 'dRptAnAm' iti pAThe darpazAlinAM jayakartA / diviSadAM devAnAmabhayadurga na bhayaM yasmAdetAdRzadurgam / yadvA abhayArtha durga durgasthAnam / lakSmaNavizeSaNam / ajahalliGgatayAnvayaH / yadyapi kaniSTaH kAkutsthaH zatrughnastathApi saMnihitatvAtprakRte lakSmaNasyaivAnvayaH / ydstrairlkssmnnaastraiH| danudaityavizeSaH / rajanicaro dAnavo rAkSaso vaa| ekakriyAkAritayA sAmyam / tasya janmane graha AsaktistatsRjaM tajjanakam / yadvA dAnavajanmarUpo grahI duSTagrahastajjanakaM pApmAnaM pApaM vijitya svAMllokAnupAtiSThata saMgatavAn / saMgatikaraNe taG / eSa khalu gandharvo lakSmaNAdvinAzaM prApya vargamAgamipyatIti zApAntaH / tena varga gata iti bhAvaH / vRttaM niSpannam / devairgamyate yaiste devayAnAH / karaNe lyuTa / vivartamAno bhrAmyan / asau aclH| yojanabAhunA kabandhena / 'viduryojanabAhuM taM kabandhamudare mukham' iti purANam / praharaNamastram / niSpipeSa cUrNayAmAsa / kapIzvaro vAlI / 'syAccharIrAsni kaGkAlaH' ityamaraH / kumAreNa lakSmaNena / viloDito dhanuSkoTyA vikSiptaH / abhiyogo yuddhodyamaH,roSo vA mA maivam / vAcyamiti zeSaH / atyantaniSedhArtha dviruktiH / vatsasya tava / guhasyetyarthaH / antarAyo vighnaH / 'antarA vRttaH' iti pAThe pathi madhyavartI bhUta ityarthaH / vyomayAnena vimAnena / 'vyomayAnaM vimAno'strI' ityamaraH / yadvA AkAzagamanena / hanUmAniti 'anyeSAmapi 1. 'punarvAlino'. 2. (sAzaGkam / ) kiM tasyAH'; 'kimasyAH'. ana0 18. For Private and Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 202 kaavymaalaa| guhaH-yaduttarIyamutplutya hanUmAnagrahIt , tadetaddeva, guNAnurAgiNA kumArasugrIveNa sabhAjayitumupasthitavato mama haste devasya prAbhRtIkRtam / (iti rAmasya haste sItAyA uttarIyamarpayati / ) rAmaH-(gRhItvA hRdaye nidhAya / sAsram / ) hA devi videharAjanandini, kathamuttarIyazeSA dRzyase / (iti nimIlitAkSo lakSmaNamavaSTabhnAti / ) lakSmaNaH-(niHzvasya / ) sakhe niSAdarAja, kuzalaM sugrIvasya / guhaH- adya tvayi vArtAmanuyuJjAne / rAmaH-(khagatam / ) jAnanneva dazAnano'paharate naH preyasImaisti vA candrApIDamupAsituM sa hi zirodAma khayaM kRttavAn / tatrAso rajanIcarasya na punaH kaNThATavIkartanA ddhigbANairmama candrahAsahatakakSuNNo'yamadhvA vRtaH // 26 // lakSmaNaH-Arya, kathamasmAsu vanaukaso'pi saujanyamanurudhyante / / rAmaH-kimucyate / sugrIvaH sanAbhirayamasmAkam / asya hi prabhavo bhagavAnakSvAkasya rAjarSivaMzasya prasavitA sahasradIdhitiH / (hRdayasthamuttarIyaM dRSTvA / ) vatsa guha, spRhayAmi sugrIvahanUmatordarzanAya / tadRSyamUkagAminaM mArgAvedaya / dRzyate' iti dIrghaH / sabhAjayituM prINayitum / prAbhRtamupaDhaukanam / 'pAsana' iti pra. siddham / 'prAbhRtaM tu pradezanam' ityamaraH / anuyuJjAne pRcchati / 'prazno'nuyogaH pRcchA ca' ityamaraH / jAnanneveti / no'smAkaM preyasIM sItAM jAnaneva / yadvA jAnaneva |rksso. nAzahetUnasmAniti bhAvaH / apaharate corayati, nayati vA / asti veti lokoktiH / idaM punarvartata ityarthaH / hi yataH sa rAvaNazcandrApIDaM mahAdevamupAsituM vayaM zirodAma kRttavAn / tattasmAtpunaH kaNThATavIkartanAdapi rAvaNasya na vA trAsaH / candrahAso rAvaNakhaDgaH / sa eva hatako nindyaH / tena kSuNNaH prahato'yamadhvA mArgaH zirazchedarUpo vRto. 'nviSTaH, prArthito vA / mama vANaiH / atra dhik / garhetyarthaH / vanaukaso vAnarAH / anurudhyante kAmayante / 'anorudha kAme' divAdiH / kimucyate / api tu nAsti vAgavasaraH / yato'smAkamayaM sanAbhiH khajanaH / 'sapiNDAstu sanAbhayaH' ityamaraH / prabhavatyasmAditi prabhava utpattisthAnam / prasavitA janakaH / darzanAyeti 'spRherIpsitaH' iti 1. 'tadetadeva'. 2. 'avalambate'. 3. 'astu'. 4. 'kimasmAsu'. 5. 'bhagavAn' iti pustakAntare nAsti. 6. 'Adezaya'. For Private and Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra - deva, pazya pazya / www.kobatirth.org 5 aGkaH ] anargharAghavam / 203 guhaH -- (saharSamAtmagatam ) kathamacirAdeva phalavatI jAmbavato mantrazaktiH / (prakAzam / ) ita ito mataGgAzramavartmanA devaH / (iti sarve parikrAmanti / ) guhaH vidadhati mudamakSNornUtanAnUpanIpaprahasanasahacaryAnityanRtyanmayUrAH / phalapulakitajambUkuJjakUjatkapota priyazabarapuraMbandhavo vindhyalekhAH // 27 // rAma: - (sarvato nirUpya / sakhedam / ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samantAdunmIladbahalalaharIlaGghanakalA laghu preGkhatpampAnilavidaladelAsurabhayaH / avidyAvaidehIzatalipikarINAM mama dhiyA mamI hastAlambaM vipinavinivezA vidadhate // 28 // lakSmaNaH - Arya, itastAvat / bhayabhraSTapreyovirahanirahaMkAra hariNI mukhAlokonmIlagurukaruNarugNAM sahacarIm / saMpradAnatA / RSyamUkaH parvatabhedaH / mantrazaktirmantraNAsAmarthyam / sItAvirahasaMtaptaM rAmamanyamanIkartumAha - vidadhatIti / vindhyasya lekhAH zRGgapaGkayo canapaGkayo vA akSNozcakSuSormudaM harSe vidadhatIti yojyam / kIdRzyaH / phalaiH pulakita iva pulakito yo jambUvRkSastasya kuJje kUjantaH zabdAyamAnA ye kapotAsteSu priyA lAlasA yAH zabarapuraMdhyastAsAM bandhavo mitrANItyarthaH / anugatA Apo yatra so'nUpo jalaprAyo dezaH / 'Udanordeze' ityapo'kArasya Uttvam / nIpaH kadambavRkSaH / prahasanamiva prahasanaM puSpavikAsa: / sahacaryA sAhacaryam / 'jalaprAyamanUpaM syAt' ityamaraH / samantAditi / amI I vipina vinivezA vanapradezA mama dhiyAM hastAlambamupacayaM hastAkarSaNaM vyavasAyaM vA vidadhata ityanvayaH / kIdRzInAm | avidyAvaidehIzatalipikarINAM mithyA sItAzatasya likhanakartrINAm / sItAviniviSTacittatvAtsarvatra sItaivAstIti bhrama iti bhAvaH / samantAtsarvatronmIlantI prasarantI yA bahalA nibiDA laharI kallolastalaGghanakalAyAM laghavo ye preGkhatpampAnilAzcalatsarovizeSavAyavastairvi dalanyo yA elAstAbhiH surabhaya ityarthaH / bhayetyAdi / bhayena trAsena bhraSTaH palAyito yaH preyAnvallabhastasya viraheNa nirahaMkArA 1. 'jAmbatI'. 2. 'vindhyapAdAH '. 1 For Private and Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 204 kaavymaalaa| vilokya mlecchantImalamalamiti prAkpraNihitaM - zaravyAllubdhAnAM hRdayamaparAddhaM na tu zarAH // 29 // rAmaH-(sAsram / ) hA devi jAnaki, mArIcamRgayAvyagre mayi prApte ca rAvaNe / AsAmiva kuraGgINAM tavotpazyAmi locane / / 30 // lakSmaNaH--(khagatam / ) kaH punarupAyo yena vinodyate hRdayamAryasya / (nepthye|) bho bho vanaukasaH, kathayantu bhavantaH / kenAsmatkIrtikAminIkelicaGkamaNakrIDAparvato vivartito'yaM danurAjakaGkAlakUTaH / guhaH-(dRSTvA / sabhayasaMbhramam / ) deva, pazya pazya / kanakamayasahasrapatrapuNDarIkavaikakSakaprabhApaTalena dundubhikaraGkavyatikarajanmanA ca roSarAgeNa triguNapizaGgI tanumAdadhAnaH plavagarAjo'yamita evAbhivartate / zocyA yA hariNI tasyA mukhAvalokanenonmIlannudayaM gacchanyoM gururatizayitaH karuNo rasastena rugNAM duHkhitAm / alamalaM maivaM maivamiti cArubhASayA bhASamANAm / yadvA vyaktamabhidadhatIM sahacarI priyAM prekSya lubdhAnAM vyAdhAnAM zaravyAllakSyAtprAkpraNihitaM pUrvaprahitaM hRdayamaparAddhaM cyutalakSyamabhUt / na tu zarA aparAddhAH / zaravya eva patitA ityarthaH / hariNIhanananiSedhakAriNyAH priyAyA vacanaM zrutvA prathamaM tyaktazaratvAddhariNIhanane vyAdhAnAM dhigbuddhirabhUditi bhAvaH / kecittu 'mRgavadhe prathamaM manomAnaM prahitaM preyasIvacasA tannivRttam / iti tasyAparAddhatvaM cyutalakSyatvam / zaraprasthApanaM kartavyamevAsIditi na tasyAparAddhatvamabhUt' iti varNayanti / 'aparAddhapRSatko'sau lakSyAdyazcayu. tasAyakaH' ityamaraH / mlecchantImiti 'mlecha vyaktAyAM vAci' ityasya rUpam / 'mlecchanaM cArubhASAyAm' iti vizvaH / mRgayA AkheTakam / vyagre Akule / utpazyAmi tarkayAmi / nepathye bho bho ityAdi vAlivacanam / caGkramaNaM kuTilagamanam / vivartito vilodditH| kaGkAlakUTaH kUTAkAraM mAMsazUnyasakalazarIrAsthi / 'karATa' iti prasiddham / 'syAccharIrAsni kaGkAlaH' itymrH| kanakamayeti / kanakamayAni sahasraM patrANi yasminpuNDarIke tasya vaikakSakaM tiryagurasi nyastapuSpamAlA / paTalaM samUhaH / 'vaikakSakaM tu tat / yattiryavikSaptamurasi' ityamaraH / karaGkamasthi / 'karako mastakAsthini' iti mediniikrH| khatikaro viloDanam / rAgo lauhityam / kanakamayapuNDarIkamAlAprabhayA, 1. 'praNihitAH'. 2. 'vinodayate'. 3. 'kAminIcaGkramaNakeliparvata'. 4. 'prabhAmaNDalena'. For Private and Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 aGkaH anargharAghavam / 205 paulastyAvayavaughasaMkaTabhujAmUlakSaNonmUlita dvairAjyAmamarAvatIM kRtavate vIrAya yasmai hariH / nityAlokanakautukavyasaninIH zaGke sahasraM dRzaH piNDIkRtya dalacchalena kanakAmbhojasrajaM dattavAn // 31 // kSaNaM ca devasya mahAvIrasaMvAdagoSThIyamRSyamUkayAtrAmantarayiSyati / tadahamagrato gatvA dilyA vardhayAmi sUryatanayam / rAmaH-evamastu / guhaH-vAcikaM punaretAvatkumArasugrIvasya yat 'mitraparyAyAntaritaM devasya dAsyamicchAmi' iti / rAmaH--(apavArya / ) vatsa lakSmaNa, evamAha vayasyaste guhaH / kiM ca maMtrotsAhasaMpannAnAmapi prabhuzaktimapekSante siddhayaH / tadahaM vAlisthAne sugrIva'mabhiSicya tatkoSadaNDAbhyAM samagrazaktirvairapAraM gantumicchAmi / __ lakSmaNaH-(sasmitam / ) yadyevamupayujyamAnamindrasUnumupekSya sugrIveNopayokSyamANena saMdhiriti vakraH khalvayaM pnthaaH| roSarAgeNa, khabhAvena ca traigunnymityrthH| paulastyeti / paulastyo rAvaNastasyAvayavaugho hastAdisamUhastena saMkaTaM vyAptaM yadbhujAmUlaM kakSA tena kSaNamunmUlitaM dvairAjyaM yasyAstAm / pratyahaM vAlI rAvaNaM kakSAyAM nikSipya pRthvIpradakSiNaM kRtvA saptasamadreSu saMdhyAmakRteti puraannm|ydaa rAvaNaM kakSAnikSiptaM karoti tadAmarAvatI ekarAjavatI bhavati / anyadA rAvaNenaiva dvairAjyaM tatreti bhAvaH / yasmai vAline / haririndraH / zaGke tarkayAmi / mama sutena tena mama dvairAjyaM kSaNaM khaNDitamiti dRzazcakSuSi dalacchalena patravyAjena piNDIkRtya vartulIkRtya kanakAmbhojasrajaM dattavAniti / diTyA vardhayAmi utsavaM tasya karomi / 'diSTayApUrvo vardhatirutsave' iti bhrtH| 'saMdezavAgvAcikaM syAt' itymrH| mitraparyAyaH suhRdabhidhAnaM tenAntaritaM vyavahitam / mitrAbhidhAnaM daastvmityrthH| mantraH pADaNyam / zaktayaH prbhaavotsaahmntrjaaH| abhiSicyAropya / koSo dhanam / daNDo rAjyam / upayujyamAnamupayuktIbhavantam / indrasUnuM vAlinam / upayokSyamANenopayuktIbhaviSyatA / vakro'nRjuH / upayuktatyAgAt / sugrIveNa samaM prItikaraNe kAraNamAha 1. 'tasmai'. 2. 'manye'. 3. 'kSaNaM ca vIrasaMvAda-'. 4. 'tadayam'. 5. 'mantrotsAhazakti-'. 6. 'AdhAya'. For Private and Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 206 kAvyamAlA / rAmaH-(sasmitam / ) vatsa, sAdhveva bravISi / kiM tu / dRpyatpaulastyakaNDUbhidurabhujabharoSmAyamANaH kapIndro nAyaM naH saMdadhIta kacidapi hi vidhau naiva sAhAyyakAmaH / so'haM sugrIvametaddamanadRDhataraM mitramicchAmi pazcA___ pArastraiNeyaputravyayazithilazucaM zakramArAdhayAmi // 32 // lakSmaNaH-sAdhudarzinI buddhirAryasya / kiM ca vidhUtazApena danunApi devabhUyAM gatimabhilambhitena saMdiSTamAryasya yathA 'asya niSAdapatervacasi devenAvadhAtavyam' iti / rAmaH--tadnuho'pi pratidUtyamarhati / lakSmaNa:--(guhaM prati / ) vayasya, evamasmadvirA sugrIvo vaktavyaH 'pitAyaM retodhAstava taraNirasmatkulaguru manurvaimAtreyastadapi sahajaM mitramasi naH / athApi jJAteyaM zithilayasi kApeyacapala: zarAstanme vAlikSatajarasalolAH pratibhuvaH' // 33 // dRpyaditi / bhiduraH svayaM bhedanazIlaH / USmAyamANasteja udvaman / 'bASpoSmabhyAmudvamane' iti kyaG / ayaM kapIndro vAlI no'smAnna saMdadhIta na saMdhiyuktAnkuryAt / hi ytH| vidhau kArye / sAhAyyaM sahAyatvam / prakRtamupasaMharati-so'hamityAdi / damanaM mAraNam / tahIMndraputrasya vAlino vadhe indrasya zokaH syAdityata Aha-pazcAdityAdi / pazcAcchamArAdhayAmyArAdhayiSyAmi / vartamAnasAmIpye laT / parastriyA apatyaM pAraspaiNeyaH / 'kalyANyAdInAminaG ca vA' iti Dhak / DhasyeyaH / vyayo nAzaH zithilazucamalpazokam / tathA ca parastrIsaMbhavaputranAzAdindrasyApi nAtikrodho bhaviSyatIti bhAvaH / 'pArastraiNeyastu parastriyAH' ityamaraH / vidhuutstyktH| danurdanujaH kbndhH| devabhUyaM devatvam / 'bhuvo bhAve' iti kyap / 'syAddevabhUyaM devatvam' ityamaraH / abhilambhitaH / praapitH| dUtyaM dUtakarma / purohitAditvAdyat / 'dUtyaM tadbhAvakarmaNI' ityamaraH / pitetyAdi / ayaM taraNiH sUryastava pitaa| kiidRshH| retodhAH zukrApakaH / 'Ato manin-' ityAdinA vica / sUryasya tvamaurasaH putraH / yadvA retstejH| taddadhAti retodhAstejonidhiH / "retaH zukre ca tejasi' iti vishvH| asmatkulagururmanustava vaimAtreyaH sptnbhraataa| tasmAdasmAkamapi sahajaM kulajaM mitraM tvamasi / tathApi kApeyacapalaH 1. 'sAdhvevaM'. 2. 'dRDhatama'. 3. 'ArAdhayAvaH'; 'ArAdhayAmaH'. 4. sAdhudarzinIya'. 5. 'gatiM lambhitena'. 6. 'tarala:'. For Private and Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 aGkaH] anargharAghavam / 207 rAmaH-(vihasya / ) vatsa guha, eSa khalu paulastyagatenAmarSeNa dhUmAyamAno yayA kayAcidvAcA saumitrirabhidadhAtu nAma / satatasamidhyamAnajAnakIvirahavaizvAnareNa rAmacetasA punaragnisAkSikameva sugrIvo mitrmbhyupgtH| guhaH--(saharSam / ) paramanugRhIto'sau devena vikartanatanayaH / (saparihAsasmitaM ca / ) sugrIve yadi pakSapAtamadhuraM deva tvadIyaM manaH kiM nastena vidAMkarotu bhagavAnambhojinIvallabhaH / navyenAtmajarAjyalAbharabhasodbhUtena yastejasA pUrvasmAdadhikena duHsahataro lokeSu vartipyate // 34 // lakSmaNaH-(vihasya 1) kathaM tapanatanayasya rAjyamaGgIkAritA vayaM vayasyena / rAmaH-(sasmitam / ) vatsa guha, na tAvatprakAzamevaM pratizuzrUSati me hRdayam / guhaH-(saprazrayasmitam / ) khAmin , iyameva maihatAM zailI / santo manasi kRtyaiva pravRttAH kRtyavastuni / kasya pratizRNoti sma kamalebhyaH zriyaM raviH // 35 // kapibhAvacaJcalaH sanyadi jJAteyaM jJAtibhAvaM zithilayasi tyajasi tadA vAlikSatajarasacapalA me zarAH pratibhuvo lgnkaaH| tava cAJcalye sati yaiH zarairvAlI mAraNIyastaireva tvAmapi haniSyAmIti bhAvaH / jJAteyaM kApeyamiti 'kapijJAtyoDhak' iti bhAve Dhak / 'sagotrabAndhavajJAtibandhukhasvajanAH samAH / jJAteyaM bandhutA teSAM krmaadbhaavsmuuhyoH||' ityamaraH / kSatajaM raktam / samidhyamAnaH khayaM prajvalan / 'niindhI dIptau' / karmakartari laT / agnisAkSikamiti / agniH sAkSI yatra / pakSapAto'nugrahaH / vidAMkarotu jaanaatu| ambhojinIvallabho bhagavAnsUryo duHsahataraM yathA syAdevaM lokeSu vartiSyata ityanvayaH / navyena stavyena / prtishushruusstynggiikaarmicchti| 'jJAzrusmRdRzAM sanaH' iti prAptasya taGaH 'pratyAbhyAM dhruvaH' iti pratiSedhaH / 'aGgIkArAbhyupagamapratizravasamAdhayaH' itymrH| zailI vyvhaarH| manasikRtya hRdaye kRtvA / 'anatyadhAna urasimanasI' iti gatisaMjJAyAM samAse lyap / atrArthAntaraM nyasyati-kasyeti / kasyetyanantaraM purata iti zeSaH / yadvA kasya kRte / pratizRNoti smAGgIkRtavAn / tathA ca raviNA kamalebhyaH zrIrmanasaiva 1. 'vayasya'. 2. 'asau' iti pustakAntare nAsti. 3. 'vo mahatAM'. 4. 'kRtvaiva'. For Private and Personal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 208 kAvyamAlA / (nepthye|) bho bho vanaukasaH, kathayantu bhavantaH / dundubhikaraGkavikSepasaMbhAvyamAnagambhIrAvaSTambhanirbharaNa kenAsmAkamiyaM cirasya bhujakANDakaNDUtirapaneSyate / guhaH-(svagatam / ) manye darpAmayAvibhyAM nityaM doAmamarSaNaH / jAmbavatpreraNAdIptaH prApto'yaM plavagezvaraH // 36 // tadahamapi vIrayAtrAdarzanasukhaM muhUrtamanubhavAmi / (pravizya / ) vAlI-(puro'vailokya / ) aye, prasannojjvalAkRtI kaavetau| niyata. mAbhyAmekena dAnavanAthakaGkAlotkSepanimittena bhavitavyam / (smRtimabhinIya / savitarkam / ) AH, saMdiSTamasmAsu priyasuhRdA laGkezvareNa / yathA 'prakluptakAntArakumArabhaktidaurbhAgineyo janakena muktaH / manuSyasAmantasuto niSaGgI sahAnujastiSThati daNDakAyAm // 37 // tau cAsmAkaM tatra vihAriSu nizAcareSu pATaccarI vRttimAtiSThamAnau bhavadbhiH pratikartavyau' iti / tatkimayamayaM ca tau syAtAm / rAmaH-vatsa lakSmaNa, zRNu / kimayaM bravIti mahAvIraH / lakSmaNaH-(kiMcidupasRtya / ) ita AvAm / ita ito bhavAn / vAlI-bhoH, kAvetau yuvAm / pratizruteti bhAvaH / kamalebhya iti 'pratyAbhyAM zruvaH-' iti saMpradAnatA / nepathye vAlI vadati / avaSTambho garvaH / cirasyeti nipAtazcirArthe / bhujakANDo bhujadaNDaH / prakANDo vA / prazastabhuja ityarthaH / darpaNaivAmayAvI rogI / 'Amayasya ca dIrghaH' iti viniH, dIrghatvaM ca / AkRtiH zarIram / niyatamAbhyAmekeneti 'paJcamI vibhakta' iti nirdhAraNe paJcamI / praklaptati / prakaptA kRtA kAntAre vane kumAre sugrIve bhakti: sevA yena saH / daurbhAgineyo durbhagAputraH / kalyANyAditvAdinaG / Dhak / janakena pitrA muktastyaktaH / manuSyeSu sAmanto rAjA tatputraH / niSaGgI tUNavAn / vihAriSu krIDatsu, bhramatsu vA / paTacarazcorastasyeyaM pATacarI tAM vRttiM jIvikAmAtiSThamAnau svIkurvANau / 'AGaH 1. 'preraNAt'. 2. 'avalokya ca'. 3. 'anayoH'. 4. 'zRNu' iti pustakAntare nAsti. 5. 'ita tataH'. 6. 'bho bhoH'. For Private and Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 5 aGkaH ] lakSmaNaHvAlI --- AyuSman, tadvizeSaM brUhi / - mahAbhAga, www.kobatirth.org anardharAghavam / rAghavau kSatriyAvAvAm | AkAravizeSA eva gaMmayanti jAtivizeSAn / lakSmaNaH -- nanUktameva rAghavAvAvAm / vAlI - ( sAbhyasUyamiva 1) AH, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vapurapi vivRNoti kSatratAM ko vizeSo raghuSu yadabhidhatse rAghavAvityabhIkSNam / parikalayitumiSTaM nAma sAMskArikaM vA mahaha kathamapatyapratyayAnnizcinomi // 38 // lakSmaNaH--(sadhairyasaMrambham 1) bhoH, AvAM tau rAmalakSmaNau / 209 vAlI - ( savimarzamAtmagatam / ) kathaM 'tau' iti sarvanAmapadena prasiddhAvityAha / tatkimanayorevAnyataraH pinAkadhanvano damayitA / so'pi rAmabhadro rAmaH syAt / bhavatu / evaM tAvat / (prakAzaM vihasya 1) eko veSaparigrahaH parikaraH sAdhAraNaH karmaNAmAkRtyormadhuratvameva sadRzaM tulyaiva gambhIratA / tadraSTuM ciramutsuko'smi kataro vAM rAmabhadraH punaH sarvakSatravadhatratI bhRgupatiryenAvakIrNIkRtaH // 39 // lakSmaNaH--(savinayamiva / ) Arya sAMrkendane, lakSmaNastAvadaham / vAlI - ayamapyaparo dAzarathiH kauzikAntevAsI rAmaH / pratijJAne' iti taG / pratikartavyau nivAraNIyau / gamayanti bodhayanti / ko vizeSaH / bhedo netyarthaH / abhIkSNaM punaH punaH / sAMskArikaM saMskAro nAmakaraNAdi tadbhavaM nAma parikalayituM jJAtumiSTam / ahaha khede | apatyapratyayAdapatyArthavihitAnAdipratyayAtkathaM tannizcinomi / damayitA bhaktA / eka ityAdi / ekaH samAnaH / karmaNAM dhanurdhAraNAdInAM sAdhAraNastulyaH parikaraH samArambhaH / udyoga iti yAvat / yadvA parikaraH pragADhagAtrabandhaH / ' syAtparikaraH samArambhe pragADhe gAtrabandhane' iti medinIkaraH / vAM yuvayormadhye | nirdhAraNe SaSTI / bhRgupatiH parazurAmaH / ' avakIrNI kSatavrataH' ityamaraH / saMkrandana indrastasyApatyaM sAMkrandaniH / 'ata ij ' / tasya saMbodhanam / ayamapyapara 1 For Private and Personal Use Only 1. 'avagamayanti'. 2. 'saMbhramam' 3. 'eva' iti pustakAntare nAsti. 4. 'sAMkandaneya'. 5. 'athAyamaparaH'.
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 210 kaavymaalaa| lakSmaNa:-atha kim / vAlI--(saharSollAsam / kiMciduccaiH / ) bho rAmabhadra, eSa traivarNyamAtravyavasitajagato bhArgavasyAstragarbhA__ dAkRSTakSatrajAtistvamasi pathi girAmadya naH suprabhAtam / kakSoSmakhedasadyaHzamitadazamukhAsphoTakaNDUvikAro __ vIrazrAddho bhujastvAM paricaratu ciraM cakSuSI nandatAM ca // 40 // rAmaH-(dRSTvA saharSam / ) sa eSa mahAbAhuH saMkrandanasUnuH / yena vIreNa guptAyAM kiSkindhAyAmiyaM mahI / rAvaNAbhibhavaklAntA zazvaducchAsamaznute // 41 / / (iti parikAmati / ) lakSmaNaH-mahAbhAga, ayamAryaH / ita ito bhavAn / . vAlI--(upasRtya / ) rAmabhadra, surAsurANAmasubhirdIvyatAM sabhiko muniH / adya me nAradastuSTo yenAsi bhujagocaraH / / 42 / / rAmaH-mahAvIra, kimucyate / mUrdhAbhiSikto'si samarazauNDAnAm / tathA hi / ityatrApiH prazne, vitarke vA / antevAsI shissyH| brAhmaNaviTazUdrAstrivarNI tasyA bhAvasvarNyam / tanmAtraM vyavasitaM kRtaM jagadyena / sakalakSatriyavinAzAt / tAdRzasya / garbho madhyam / no'smAkaM girAM pathi adya suprabhAtamidAnI kuzalam / bhavadviSayiNI mama vANI kuzalinIti bhAvaH / USmaNaH sveda USmasvedo gharmajalam / AsphoTo yuddham / zrAddhaH zraddhAyuktaH / 'prajJAzraddhA vRttibhyo NaH' / vIre zrAddho vIrazrAddhaH / tvAM paricaratu / tvayAsaha yuddhmaacrtvityrthH| nandatAM harSa bhajetAm / yenetyAdi / klAntA klissttaa| zazvadatyartham / ucchAsamuccatAmaznute prApnoti / mahAbhAgeti / 'bhAgo bhAgyaikadezayoH' iti vizvaH / saGgrAmAya bhUmimAracayati-surAsurANAmiti / yena hetunA tvaM bhujagocaro'si, ato me nArado munivizeSastuSTaH / tasya kalahapriyatvAt / kIdRzaH / asubhiH prANairdIvyatAM krIDatAM surAsurANAM sabhiko dyUtakArakaH / 'sahiAra' iti khyAtaH / vAlinaM saGgrAmAbhimukhaM kartuM tatprazaMsAmAha-mahAvIreti / mUrdhAbhiSikto raajaa| samare zauNDAnAM khyAtAnAm / 'zauNDo matte'pi vikhyAte' iti medinIkaraH / adhunA prazaMsA1. 'vIrazraddhaH'. 2. 'kiMcit'. 3. 'zauNDo'si'. For Private and Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 aGkaH] anargharASavam / 211 devaH sa tvAmasUta dviSadupamRditakharvadhUveNibandha prekSAdhArAlavairaprasRmarasamaroDDAmaraujA biDojAH / yo viddhotkhAtabANavaNanivahanibhaM nirbharodbhaGgurabhrU bhImaH zrImadbhira rudavahata ruSA rajyadakSNAM sahasram // 43 // api ca / bandIkRtya jagadvijitvarabhujastambhaughaduHsaMcaraM rakSorAjamapi tvayA vidadhatA saMdhyAsamAdhivratam / pratyakSIkRtakArtavIryacaritAmunmucya revAM samaM sarvAbhimahiSIbhirambunidhayo vizve'pi vismApitAH // 44 // vAlI-(vihasya / ) cirAya rAtriMcaravIracakramArAGkavaijJAnika pazyatastvAm / sudhAsadharmANamimAM ca vAcaM na zRNvatastRpyati mAnasaM me // 45 // mukhena nindAmAha-deva ityAdi / biDaujA indro devastvAmasUta / kIdRzaH / dvipadbhiH zatrubhirupamRdito yaH svarvadhUveNivandhastasya prekSayA darzanena dhArAlavamaviralaM gadvairaM tena prasRmaraM prasAri samare saGgrAme uDAmaraM niragalamojastejo yasya saH ya indraH / rupA krodhena / rajyadraktIbhavat / 'raja rAge' divAdiH / akSNAM sahasramuvahata dhArayati sma / kiidRshm|prthmN viddhA anantaramutkhAtA utpATitA ye vANAsteSAM ksstsmuuhtulymityrthH| nirbharamatyarthenodbhaGgurA kuTilA yA bhrUstayA bhiimH| bandIkRtyeti / revAM nadIvizeSAm / unmucya tyaktvA / tvayA vAlinA / sarvAbhimahiSIbhirmahAnadIbhiH samam / tatra saMdhyAvandanavidhAnAt / vizve'pi sarve'pyambunidhayaH samudrA vismApitA vismayaM prApitAH / 'kRtAbhiSekA mahiSI' ityamaraH / prakRte ca samudrasya nadya eva mahiSyaH / revAM kIdRzIm / pratyakSIkRtaM dRSTaM kArtavIryasya sahasrArjunasya caritaM rAvaNavandhanarUpaM yayA tAm / rAvaNavandhanaM revAyAM vRttam / tathA ca revayA kArtavIryaparAkramo dRssttH| atastasyA nAzcaryamabhUditi bhAvaH / tvayA kIdRzena / rakSorAja rAvaNamapi bandIkRtya saMdhyAsamAdhivataM saMdhyopAsanaM vidadhatA kurvtaa| vijitvaro jayazIla: / pUrvavatvarap / oghaH samUhaH / du:saMcaraM durdharSam / duzceSTamiti yAvat / vismApitA iti 'nityaM smayateH' ityAtvam / sajhAmAya rAmamabhimukhIkartumAha---cirAyeti / cakraM smuuhH| mAraNaM mAraH / tasyAGkazcihna yatra sa mArAko yuddhaM saMgrahAro vA / tatra vaijJAnika kuzala he / tava sudhAsadharmANa For Private and Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 212 kaavymaalaa| kiM tu / yenAcchidya samastapArthivakulaprANAntakaM kArmukaM rAmaH saMprati lambhito bhRgubhuvAmutsargasiddhAM snucam / draSTuM vIra cirAya dhAma bhavatastadbhUrbhuvaHvastrayI hRnmarmavraNaropaNauSadhamimau bAhU bahUttAmyataH // 46 // rAmaH-(sasmitam / ) nanvetadadhimaurvIkaM yuddhasarvakhadakSiNam / saijamastyeva me rakSolakSmImUlaharaM dhanuH // 47 // tanmahAbhAgo'pi zastramAdattAm / vAlI--(vihasya / ) sAdhu bho mahAkSatriya, yathAdharmamabhidadhAsi / kiM tu / nayo hi sAGghAmika eSa dopmatAM yadAtmajAtipratibaddhamAyudham / ayaHkuzIbhiH kapayo na zastriNastalaM ca muSTizca nakhAzca santi naH // 48 // lakSmaNaH-Arya, sAdhUktaM mahAbhAgena / nityopanatasvAGgazastraiva tairazcI jaatiH| mamRtatulyAM vAcaM zRNvato mama mAnasaM na tRpyati / tarhi kena tRpyatItyata Aha-kiM tvityAdi / he vIra, bhavatastaddhAma tejo draSTumimau me vAhU bahu yathA syAdevamuttAmyato glAnIbhavataH / vIreti sAkSepaM saMbodhanam / tatkatarat / yena dhAnnA sakalarAjakulaprANAntakaM kArmukamAcchidyAkRSya rAmaH parazurAmo bhRgubhuvAmutsargasiddhAM sAhajikI ucaM ho. mapAtraM lambhitaH prApitaH / tapakhitAM nIta ityrthH| bhuvastyAgAditi bhAvaH / 'utsargazuddhAm' iti pAThe utsargastyAgastena zuddhAm / dAnAtprabhRti parazurAmeNa svabhUmityAgAt, sruco grahaNAcca / bhUrbhavaHkhastrayI trilokI ropaNaM vraNApanayanam / sApekSamAha-nanvetaditi / adhimauvIMkaM dattaguNam / yuddhasarvasvadakSiNaM yuddhaM sarvasvadakSiNA yasya tat / anyo'pi tuSTo yasya bhavati tasya sarvakhaM dakSiNAM dtte| idamapi yuddhameva dadAtIti bhAvaH / yadvA yuddhameva sarvakhadakSiNo yAgo yatra tat / mUlaM kArAgAraM taddharatIti mUlaharam / yadvA mUlaM rAvaNa eva kAraNaM taddharam / AdattAM gRhnnaatu| 'AGo do'nAsya vi. haraNe' iti taG / saGgrAmAya prabhavati sAGgrAmikaH / 'prabhavati' iti Thak / doSmatAM vAhubalazAlinAm / pratibaddhaM saMbaddham / 'pratirUpam' iti pAThe tulyamityarthaH / ayaHkuzI lohaphAlaM kANDAdi / yadvA lohavikAraH / 'kuzI phAle kuzI rajjvAM vikAramayasaH 1. 'zoSaNauSadha-'. 2. 'sajyam'. 3. 'kiM punaH'. For Private and Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 aGkaH] anagharAghavam / 213 rAmaH-(vihasya / dhanurAsphAlayan / ) ahaha / kharvighnaprasareNa rAvaNirasau yaduryazobhAginaM cakre gautamazApayantritabhujasthAmAnamAkhaNDalam / kakSAgartakulIratAM gamayatA vIra tvayA rAvaNaM tatsaMmRSTamaho vizalyakaraNI jAgarti satputratA / / 49 // so'pi tvamasmAkamadhunA daivena zaravyIkRto'si / vAlI--(saroSam / ) AH kAkutstha, asmaddormUlakUlaMkaSaviSamabhujagranthibhaGgaprasaGga krozallakezadattatribhuvanavijayakhyAtisarvakhadAyaH / yaH kazcidvikramo'yaM sa khalu karaculikSatrasAdhAraNatvA dantarmandAyamAno vijitabhRgupatiM tvAmajitvA dunoti // 50 // tadehi / vimardakSamA bhuvamavatarAvaH / ___ (iti niSkrAntau ) guhaH-(svagatam / ) diSTayA phalitamasmAkaM manorathena / lakSmaNaH-(nepathyAbhimukhamavalokya / ) idamanyato vAnaradvayamAryasya pAThiNagrAhamiva saMbhramAdenuplavate / tadahamapi dhanurAropayAmi / kuzI' iti vizvaH / talaM capeTaH / tathA ca svAGgena zastrIti bhAvaH / ahahetsadbhute / kharityAdi / asau rAvaNirindrajit AkhaNDalamindraM vagai vighnaprasareNa yaduryazobhAginaM cakre tajjayaM kRtavAn / 'zastraughaprasareNa' iti pAThe zastrasamUhaprasAreNetyarthaH / sthAma balam / tava bhujabalaM saGgrAme mA bhUyAditi gautamapatnIparigrahapara indro gautamenAbhizaptaH-iti purANam / he vIra, tvayA tatsaMmRSTaM luptam / proJchitamityarthaH / tvayA kIdRzena / rAvaNaM kakSAgartasya kakSAvivarasya kulIratAM karkaTatvaM gamayatA / vizalyaM kriyate yayA sA vizalyakaraNI duHkhopazAmikA / satputratA jAgarti / tathA cendrajitA indro jitaH, tvayA cendraputreNa vAlinA indrajitpitA rAvaNo jita iti pitRvairaniryAtanameva satputratA / dormUlameva kUlaM tatkaSatIti / 'sarvakUlAbhrakarISeSu kaSaH' iti khac / khitvAnmum / viSamo mahAn / prasaGgo vidhAnam / khyAtiH prasiddhiH, kIrtirvA / dAyo dAnam / karaculiH sahasrArjunasyAdipuruSaH / dunoti paritapyate (paritApayati) / pAThiNagrAhaM pANigrAhakam / saMbhramastvarA / rAmatrANapratIkArAzayA saMbhrama iti bhAvaH / 1. 'nijasthAmAnam'. 2. 'kakSAgarbha-'. 3. 'zaravyam'. 4. 'asmanmanorathena'. 5. 'anuvartate'. ana0 19. For Private and Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 214 kaavymaalaa| guhaH-(dRSTvA / saharSam / ) kumAra kumAra, alamAvegena / nanvayaM sugrIvo rAmabhadraguNAnurAgeNa vAlimatsareNa ca dviguNitotsAhaH samarasImAnamApatati / lakSmaNaH-diSTayA sa eSa vaikartaniH / athAparaH kaH / guhaH--ayamapi kiSkindhezvaraskandhAvAraikavIro bhagavataH prabhaJjanasya pArastraiNeyaH putro hanUmAn / lakSmaNaH--(saharSam / ) kathamayamasAvAJjaneyaH / ayaM hi brahmazApaparikliSTakhavIryajJAnayantritaH / ___ anyairapi bhuvaM vIraiH kIryamANAmupekSate // 51 // niyatamanena sakhyA hRdayazalyamasmAkamuddhariSyate / idaM tu vartamAnamekatulAyuddhamAryasya / jayalakSmIrigrahayautake yazasi vayamayaM vo sugrIvo vA na kecidaMzAdhikAriNaH / guhaH-(sasaMbhramam / ) kumAra, pazya pazya / sapta tAlAnayaM bhittvA vAlipraharaNIkRtAn / hatvA ca vAlinaM bANo rAmatUNIramA~gataH // 52 // ahaha / prANaiH samaM kanakapuSkarakaNThamAlA sUtreNa dAzarathaye vihitAtitheyaH / anuplavate'nugacchati / vikartanaH sUryastatputro vaikartaniH sugrIvaH / skandhAvAraH senA / prabhaJjanasya vAyoH / pArastraiNeyaH parastrIputraH / aJjanAputraH / 'strIbhyo Dhak' / khavIryasya nijabalasya jJAne yantrito vismAritaH / purA kila brahmA hanUmato'tizayaparAkramaM vIkSyAnena parAkrameNa krodhAndhatayAnena trailokyaM cennAzanIyaM tarhi sarvamidamAkulaM syAditi hRdi nidhAya bhavataH parAkramajJAnaM svayaM mA bhUditi hanUmantamabhizazApa-iti purANam / kIryamANAM vyAptAm / sakhyA mitreNa, dvitIyena bA / 'sakhA mitrasahAyayoH' iti vishvH| ekatulAyuddhaM dvAbhyAmeva saGgrAmaH / parigraho vivAhaH tatra yautakatvena yaza eva labdham / aMzo bhAgaH / 'maitramaudvAhikaM caiva dAyAdAnAM na tadbhavet' iti vAkyena vaivAhikadhane bhAgAnahatvAditi bhAvaH / praharaNamastram / prANairiti / sa kapicakravartI vAnararAjo vAlI vIrazayane raNAGgaNe zete / mRta ityarthaH prakaraNAt / prANaiH samaM suvarNapadmapuSpakaNTha 1. 'kumAra' iti pustakAntare ekavArameva. 2. 'rAmadevaguNAnurodhena'. 3. 'yUta-'. 4. 'pANiparigraha'. 5. 'vA' iti pustakAntare nAsti. 6. 'AgamatU'. For Private and Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 aGkaH] anargharAghavam / 215 dikUlamudvahayazaHsaridAdizailaH zete sa vIrazayane kapicakravartI // 53 // lakSmaNaH-(sakhedam / ) hA deva saMkrandana, ka punarIdRzaM mahAvIraprakANDamAtmajaM sahasreNApi locanairAlokayiSyasi / (nepathye dundubhidhvanirmaGgalagItizca / ) / guhaH--(saharSam / ) kathamayamAryajAmbavadabhimantritaiH zAtakumbhakalazainIlaH kumArasugrIvamabhiSiJcati / khayaM cAsya devo dAzarathiH kArtasvarapuNDarIkamAlayA kaNThamalaMkaroti / lakSmaNaH-priyataraM naH / / (nepathye / ) bho bho vAnarAcchabhallagolAGgulayUthapatayaH, sarvAneSa vo mahArAjaH sugrIvaH samAjJApayati-sajjayantu bhavantaH sarvANi yauvarAjyopakaraNAni / ayamahaM sItAdevyAH pravRttimanveSTuM prahitya hanumantamUrdhvamauhUrtike lagne kumAramaGgadamabhiSekSyAmi' iti / lakSmaNaH utsavaH so'yamasmAkaM sarvathA hRdayaMgamaH / kiM tu vAlI vilIno'yaM vyathayiSyati vAsavam // 54 // dAmatantunA dAzarathaye rAmAya vihitamAtitheyaM yena saH / digeva kUlaM dikUlam / tadudvahate / 'udi kUle rujivahoH' iti khaz / dikUlamudvahA tAdRzI yaza eva sarinadI tasyA AdizailaH prbhvprvtH| parvatAdeva ndiinaamutpttiH| atra ca parvatasadRzAdvAlino yazaHsaridutpattirityarthaH / prakANDamiva prakANDam / 'astrI prakANDaH skandhaH syAnmUlAcchAkhAvadhistaroH' ityamaraH / va punarAlokayiSyasi / tasya svargagamanAt / dundubhibhairIti prasiddha vAdyam / 'bheryAmAnakadundubhI' ityamaraH / zAtakumbhakalazaiH suvarNaghaTaiH / kArtasvaraM suvarNam / acchabhallagolAGgalaprabhRtayo vAnaravizeSAH / pravRttiM vArtAm / Urdhva muhUrtAdUrdhvamuhUrtam / 'supsupA-' iti yogavibhAgAtsamAsaH / tatra bhavamUrdhvamauhUrtikam / adhyaatmaaditvaaij| 'uttarapadasya' iti vRddhiH / so'yamaGgadAbhiSekarUpa utsvH| hRdayaM 1. 'avalokayiSyati'. 2. 'zAtakumbhakumbhasalilai:'. 3. 'kaNThakANDam'. 4. 'priyApriyataram'; 'priyam'. 5. 'golAlaprabhRtayo yUthapatayaH'. 6. 'sajjayantu sajjayantu'. 7. 'auz2amauhartike kAle'. 8. 'iti' iti pustakAntare nAsti. For Private and Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| (antarikSa puSpavRSTayanantaram / ) jaya jaya jagatpate rAmabhadra, lakSmyA vAlinibarhaNaprezamitadvairAjyavairAgyayA kiSkindhAyatanaikadaivatamayaM tArApatirdIpyate / naptAraM yuvarAjamaGgadamapi zrutvAtiharSAdabhU dasrAmbhaHpRSataughamauktikamayo gumphaH sahasrekSaNaH // 55 // lakSmaNa:-priyAtpriyataraM naH / vayasya guha, tadehi / AvAmapi mahotsavasaMvibhAginau bhavAvaH / (iti nisskraantau|) iti sugrIvAbhiSeko nAma paJcamo'GkaH / gamo'bhilaSitaH / vilIno mRtaH antarikSe jaya jayetyAdi devavANI / lakSmyeti / vAlinibarhaNena vAli vinAzena prazamitaM dvairAjyavairAgyaM yasyAstAdRzA lakSmyA tArApatiH sugrIvo dIpyate / vAlinApahRtAyAstArAyA lAbhAtsaMprati sugrIvasya tArApatipadenopanyAsaH / kiSkindhAyatanasyaikamadvitIyam / vAlino'bhAvAt / yadvA ekaM zreSThaM daivataM deva iti tArApativizeSaNam / sahasrekSaNo'pIndro'pi naptAraM pautramaGgadaM yuvarAjaM zrutvAtiharSAdasAmbhaHpRSataughamauktikamayo gumpho'bhUt / asrAmbho'zrujalaM tasya pRSato binduH / 'pRSanti bindupRSatAH' ityamaraH / tasyaudhaH samUhaH sa eva mauktikaM tanmayo gumpho gumphanaM kaGkaNaM vaa| 'gumphastu gumphane bAhvoralaMkAre'pi kathyate' iti mediniikrH| niSkrAntau lakSmaNaguhau // iti samastaprakriyAvirAjamAnaripurAjakaMsanArAyaNabhavabhaktiparAyaNazrIharinArAyaNapadasamalaMkRtamahArAjAdhirAjazrImaDhairavasiMhadevaprotsAhitavaijolIgrAmavAstavyakhauAlavaMzaprabhavarucipatimahopAdhyAyaviracitAyA manargharAghavaTIkAyAM paJcamo'GkaH / 1. 'upazamita-'. For Private and Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 aGkaH anardharAghavam / 217 SaSTho'GkaH / (tataH pravizati mAlyavAn / ) mAlyavAna--(sarvato'valokya sakhedam / ) ahaha kaSTam / dagdhAH pradIptapAvakaparicayapiNDasthahemavezmAnaH / kSaNamutpucchayamAne hanumati laGkApuroddezAH // 1 // api ca / nijakiraNaughapramuSitanimnonnatarUpakarmabhedeSu / maNibhavaneSu kRzAnujvAlAH phalato'numIyante // 2 // (vimRzya / ) aho durnivAratA bhavitavyatAyAH / doHsaMdohavazaMvadatribhuvanazrIgarvasarvakaSaH kailAsoddharaNapracaNDacarito vIraH kuberAnujaH / yatrAyaM svayamasti seyamamarAvatyApi vandyA purI nItA markaTakena kAmapi dazAM dhigdaivamAvazyakam // 3 // saMprati rAvaNavinAzasUcakaM laGkAdAhAzokavanikAbhaGgAdirUpamutpAtaM prakaTayituM mAlyavataH pravezamAha-tataH pravizatIti / na cAtra 'nAsUcitaM vizetpAtram' iti bharatavirodhaH / caturthAGke mAlyavatA 'tadehi / rAjakulameva gacchAvaH'iti nijapravezasya sUcitatvAt / antarA tu parazurAmakalahAdItyanyadetat / dagdhA iti / paricayaH saMbandhaH / piNDasthaM piNDIbhUtam / utpucchayamAne pucchamutkSipati sati / 'pucchabhANDacIvarANNiG / laGkApurasyoddezA vAsasthAnAni / nijeti / pramuSito'pahastitaH / maNitejaHsamUhasaMbandhAnmaNibhavanAni nimnonnatAni na dRzyanta iti bhAvaH / phalato dAhAdikAryAt / kAryeNaiva kAraNamanumIyata ityrthH| bhavitavyatetyatra 'kRdabhihitobhAvo dravyavatprakAzate' iti talpratyayaH / ata eva 'sarvakaSA bhagavatI bhavitavyataiva' iti bhavabhUtirapyAha / bhavitavyatAyA durnivAratvaM sphuTayati-doHsaMdoheti / saMdohaH samUhaH / vazaMvado vazyaH / 'priyavaze vadaH khac' / zrIH saMpat, utkarSoM vA / sarvakaSa iti / 'sarvakUlAbhrakarISeSu kaSaH' iti khacU / uddharaNamuttolanam / kuberAnujo rAvaNaH / amarAvatyA devanagaryA / 'nagarI tvamarAvatI' ityamaraH / iha 'kRtyAnAM kartari vA' iti SaSTIvikalpAttatIyA / markaTakena kutsitavAnareNa hanumatA / kutsArthe kan , nindAyAM vA / kAmapi zocanIyAm / AvazyakamavazyaMbhAvi daivaM dhigastu / avazyaMbhAva Avazyakam / 'orAvazyake' iti nipAtanAduJ / 'avyayAnAM bhamAtre Tilopo vaktavyaH' iti TilopaH / laGkAdAhamapyA For Private and Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 218 kAvyamAlA / ne kiMcidetadvA rAvaNadurnayena / (sakhedamAkAze |) AH paulastya, vidyAzcaturdaza caturSu nijAnaneSu saMbAdhaduH sthitavatIravalokya vedhAH / tAbhyo'parANi niyataM daza te mukhAni svasya praNapturakarotsa kathaM jaDo'si // 4 // (kSaNaM ca dhyAtvA saivyatham 1 ) kathamevaM vizIryatIva naH kulamidam / kharAdInavadhIdrAmo vatsamakSaM ca mArutiH / svayaM niSkrAmayAmAsa dazAsyazca vibhISaNam // 5 // alaM vA durvihitamatItamupAlabhya / saMprati sindhorudIci tIre nive - zitaskandhAvAro dAzarathiH kimArambha iti kathaM pratImaH / (puro dRSTrA 1) kathaM rAghavacaritAni carituM prahitayoH zukasAraNayoH sAraNaH / ( pravizya 1 ) -jayatu jayatu kaniSTha mAtAmahaH / sAraNa: mAlyavAn - (abhinandya samIpamupavezya ca / ) vatsa sAraNa, kazcidamunaiva padena sugrIvakaTakAdAgato'si / sAraNa:- atha kim / lokya nirudvignaM rAvaNaM lakSIkRtyAha - vidyA iti / caturdaza vidyAzcaturSu nijAnaneSu svakIyamukheSu saMbAdhena saMkaTena duHsthitavatIrduHkhenAvasthitA dRSTrA tAbhyo vidyAbhyaH / tAdarthe caturthI / praNapsuH prapautrasya tavAparANi daza mukhAnyakarotsa tvaM kathaM jaDo'si mUrkho'si / tathA cAtra pratikriyA kartumuciteti bhAvaH / 'aGgAni vedAzcatvAro mImAMsA nyAyavistaraH / dharmazAstraM purANaM ca vidyA etAzcaturdaza // aGgAni vedAGgAni SaT / 'zikSA kalpo vyAkaraNaM niruktaM jyautiSaM tathA / chandasAM vicitizcaiva SaDaGgo veda iSyate // iti purANam / vizIryatyavasannaM bhavati / no'smAkam / avadhIddhatavAn / hanteH 'luGi ca' iti badhAdezaH / akSaM rAvaNasutam / niSkrAmayAmAsa niHsAritavAn / durvihitaM duSTatam / udIcyuttarasmin / skandhAvAraH kaTakam | Arambha udyamaH / carituM jJAtum / 'cara gatau' / 'sarve gatyarthA jJAnArthA:' iti nyAyAt / sAraNaH / astIti zeSaH / dRzyata iti vA / samIpaM saMnihitam / amunaiva padeneti lokoktiH / idAnImevetyarthaH / 1. 'na kiMcidetadrAvaNasya durnayena'; ' na kiMcideva tAvadrAvaNasya durnayena'. 2. 'AbhyaH'. 3. 'savyatham' iti pustakAntare nAsti. 4. 'sakalameva zIryatIva naH kulam'. 5. 'durdaivam' 6. 'saMprati' iti pustakAntare nAsti. 7. 'kimArabhate'. For Private and Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 aGkaH] anargharAghavam / mAlyavAn tadyathAnubhavamabhidhIyatAM tAvat / sAraNa:- sArasaMkhye vanaukasAmasmanmukhenaiva zatazaH pratIte mAtAmanolamuktvA / adhunA tu setugrathanAya militeSu vAnarasainikeSu vAnaramUrtidharo'pyahaM mahArAjavibhISaNena - (ila ke sabhayam ) Arya, cirasaMvAsena rAmarAjadhAnIpravAdo mAmanubadhnAti / mAlyavAn -- ( sAkUtam / ) kimabhiSiktaH kaniSThavatso rAghaveNa / sAraNa:- -atha kim / mAlyavAn -- (kSaNamiva stabdhaM sthitvA niHzvasya ) vatsa, niHzaGkamabhidhehi / sAraNa:- kumAravibhISaNena jJAtvA saMyamya cAhaM rAmasya darzitaH / mAlyavAn - (sAzaGkam / ) tatastataH / sAraNaH- tatazca rAghaveNa nijasacivanirvizeSamupagRhya puraskRtya ca prahito'smi / - mAlyavAn - ( saharSam 1) kimucyate, yAvaddravyabhAvI guNo hi viji - gISUNAmudAttatA / vizeSeNa punarayaM rAmabhadraH / yetaH / abhedenopAste kumudamudare vA sthitavato vipakSAdambhojAdupagatavato vA madhulihaH / 219 'padaM syAddharmapAdayoH' iti zAzvataH / sAro balam / saMkhyA ekatvAdigaNanA | grathanaM vandhanam / sainikeSu senAsamavetepu, senArakSakeSu vA / sabhayamiti / vibhISaNe mahArAjapadaprakSepAditi bhAvaH / stabdhamiti kriyAvizeSaNam / upagRhya jJAtvA / yAvaditi / yAvaddravyaM tiSThati tAvattiSTati dravyanAze nazyati guNa ityarthaH / yAvaddravyaM bhavituM zIlamasya yAvaddravyabhAvI / tAcchIlye NiniH / guNa iha vIryazauryAdiH / yadvA yAvaddravyaM yAvatparimANaM dravyaM tatparimANa eva guNo vIryazauryAdiH / dravyaM ca mahaditi guNo'pi mahAniti bhAvaH / vijigISUNAM jetumicchUnAm / 'na vikAraM vikArasya hetau ydvgaahte| tadudAttaM guNa:' iti daNDI / tadbhAva udAttatAguNa ityanvayaH / audArya guNa ityarthaH / vizeSeNa punarayaM rAmabhadra udAratvena prasiddha ityarthaH / rAmabhadrapuraskArastvayi yukta evetyatra dRSTAntamAha - abhedeneti / kumudaM kartR, udare'bhyantare sthitavato vA vipakSAdatulyAdambhojAdvA sakAzAdupagatavato madhuliho bhramarAnabhedena tulyatvenopAste saMyunakti / kathami For Private and Personal Use Only 1. ' tAvat' iti pustakAntare nAsti 2. 'alamuktvA' iti pustakAntare nAsti. 3. 'vAnara' iti pustakAntare nAsti. 4. 'mAyAvAnaramUrtidharo'pi mahArAja - . 5. 'stabdhavat'. 6. 'upasaMgRhya'. 7. 'hi guNo'. 8. 'asau'. 9. 'kiM ca'.
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 220 www.kobatirth.org atha zukaH kimAsIt / kAvyamAlA | aparyAptaH ko'pi khaparaparicaryAparicaya prabandhaH sAdhUnAmayamanabhisaMdhAnamadhuraH // 6 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAraNa:-- ahamapi na jAnAmi / mAlyavAn- - ( vimRzya 1 ) vatsavibhISaNasya rAmopazleSeNa khakulyaM vyasanamiti pramugdho'smi / sAraNa:- Arya, tathA dharmavRttirAryasaMtAnazca kumAraH kathaM jyAyAMsaM bhrAtaramavadhUya pratipakSavartI saMvRttaH / mAlyavAn- - vatsa, dazagrIvaM pRccha / (niHzvasya / ) athavA daivam / sAraNa:-- Arya, yadi zravaNArho'smi tadA nivedaya / mAlyavAn - vatsa, kesarikalatrasaMbhavena prabhaJjanasUnunA viluNThitAmazokavanikAmavalokya rAjA tavAyaM vibhISaNamavocat / yathA - ' vatsa, pazya manuSyapotadvayauvaSTabdhena durAtmanA kapikITena kathaM vijRmbhitam' iti / sAraNaH -- tatastataH / mAlyavAn - tato vibhISaNaH praNamya vyajijJapat-- 'deva, jAtiM mAnaya mAnuSImabhimukho dRSTastvayA haihayaH smRtvA vAlibhujau na sAMpratamavajJAtuM ca te vAnarAH / tyata Aha-sAdhUnAM svasyAtmIyasya parasyAnyasya ca paricaryA pUjA tatparicaye jJAne samUha vA prabandho'nubandho'paryApto'nivArito bhavati / madhuro manojJaH / kimAsIt / kiMbhUta ityarthaH / kiMzabdo nipAtaH / kIdRk / baddho'baddho vAsIditi bhAvaH / upazleSaH samAzrayaNam, upaSTambho vA / jyAyAMsaM jyeSTham / 'vRddhasya jyaH' iti jyaH / 'jyAdAdIyasaH' ityAtvam / avadhUya tyaktvA / kesarI vAliziSTo vAnaraH / tasya kalatraM vadhUstatsaMbhavena prabhaJjano vAtastasya sUnunA putreNa hanumatA viluNThitA bhagnA azokena vRkSabhedenopalakSitA va nikAlpavanam / yadvA azokanimittaM vaniketi zAkapArthivAdiH / avaSTabdhenAvalambhitena kITeneva kITena / vijRmbhitaM ceSTitam / vikrAntaM vA / vyajijJapadvijJApayati sma / vakSyamANamiti zeSaH / jAtimiti / he paulastya rAvaNa, tvAmahametadabhyarthaye prArthayAmi / etatkim / sItAmarpaya / rAmAyeti zeSaH / kArAkuTumbIkRtAnbandha 1. 'dharmapravRttiH ' 2. 'pratipakSavRttiH saMpanna:'; 'vipakSavartI saMprati saMvRttaH' 3 'yadi 4. 'rAjA te dazAsyo'; rAjA batAyam'. 5. avaSTambhena. 6. 'vAnarAn'. vA'. For Private and Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 aGkaH] anargharAghavam / 221 tatpaulastya mahAmihotriNamahaM tvAmetadabhyarthaye ___ sItAmarpaya muzca ca RtubhujaH kArAkuTumbIkRtAn // 7 // sAraNaH-(sabahumAnAzcaryam / ) ahaha, 'vAlibhujau' iti bruvatA mAtAmahena kimapi smArito'smi / Arya, kimAcakSe setukSitidharaziraHzreNikaSaNaiH / / ___ prakoSThe nIromNaH kapibhaTabhujastambhanivahAn / sumerormAtsaryAdanaticirasaMrUDhamRdubhiH zirobhirvindhyo yadbharamapi na soDhuM parivRDhaH // 8 // (sAzaGkam / ) tatastataH / mAlyavAn-tatazca roSAndhataumisra manjatA rAkSasarAjena tathA ceSTitaM yathA vipakSamapyAzritaH / nAgAramitrIkRtAnkratubhujo devAnmuJca tyaja / kIdRzaM tvAm / mahAgnihotriNam / anena parastrIvaimukhyaM prakaTitam / nanu mAnuSeNa mamAbhibhavaH kartuM na pAryata eveti rAvaNavacanamAzaGkayAha-mAnuSIM jAtiM mAnaya pUjaya / yatastvayA haihayaH sahasrArjuno'. bhimukho dRSTaH / tathA ca mAnuSenaiva sahasrArjunena saGgrAme tvamabhibhUto'si, ato mAnuSaviSaye garvo na vidheya iti bhAvaH / vAlibhujau ca smRtvA te tava vAnarA avajJAtuM nasAMpratam / na yuktA ityarthaH / iha sAMpratapadena yuktArthana karmaNo'bhidhAnAdvAnarA ityatra na dvitIyA / yathA-'viSavRkSo'pi saMvardhya svayaM chettumasAMpratam' iti / vAnareNa tvaM kakSAyAM kSipto'si, ato vAnareSvapi nAvajJA yukteti bhAvaH / 'kArA syAdvandhanAlaye' ityamaraH / 'yukte dve sAMprataM sthAne' ityapi / smArito'smi / vAnarabAhubalamiti shessH| kimAcakSe iti / he Arya, kapibhaTAnAM vAnarayodhAnAM bhujastambhasamUhAnkimAcakSe kiM bravImi / api tu vaktuM na zaknomIti bhAvaH / kIdRzAn / setvarthe kSitidharaziraHzre. NikaSaNaiH parvatamastakapatigharSaNaiH / prakoSThe kaphoNAdhaHpradeze / nIromNo lomazUnyAn / yadbharaM bAhusamUhabharaM vindhyo'pi zirobhiH soDhuM na parivRDho na samarthaH / sumerormAtsayAduccaistvasyAsadanAt / anaticiramatizIghraM saMrUdvaiH pravRddhaH / ata eva mRdubhiH / ata eva bharaM soDhuM na zakto'bhavadityarthaH / sumerujigISayA vindhyo vardhitaH-iti kathA / roSAndhatAmisra roSarUpagADhAndhakAre / 'roSAndhatamase' iti pAThe'pyayamevArthaH / 'dhvAnte gADhe'ndhatamasam' ityamaraH / bhavataiva saha / mAnato'bhimAnAlloko nivartiSyate / mAnaM na kariSyatItyarthaH / vaidhaye vaiparItyam / nAza iti yAvat / tatra dRSTAntena nidarzanena / 1. 'kimapi' iti pustakAntare nAsti. 2. 'tamasi'. For Private and Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 222 www.kobatirth.org kAvyamAlA - sAraNa: - (sakhedamAkAze / ) hA deva pulastyanandana, kathaM bhavatava vaidharmyadRSTAntena mAnato mUlocchedanimittAnnivartiSyate lokaH / (sAbhyarthanaM ca / ) ariSaDDurga evAyamasyAstAta padAni SaT / teSAmekamapi cchindankhaJjaya bhramarIM zriyam // 9 // (mantriNaM prati / ) Arya, yatsatyaM rAghaveNa vyUDhAM vAnaravarUthinImutprekSya zaGke -- vibhISaNa ev yadyasmAkaM kulatanturavaziSyate / - -( niHzvasya / ) tsa, dvayorapi kaTakayostattvajJo'si / ta Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAlyavAn - tkimidAnImucitam / sAraNa:-- Arya, nanvevaM bravImi -- rAjaputro'Ggado'sau bAlo navabuddhirA~mapAtramiva yadyadAdhIyate tattadAcucUSati / mAlyavAn -- tataH kim / sAraNaH-- tatazca bhavataH pitRvairiNau rAmasugrIvau vyApAdya kiSkindhAyAM bhavantamabhiSicya vAlisauhRdasyAtmAnamanRNamicchAma iti gUDhayadvA viruddha dharmoM vigato vA dharmo vidharmaH / tataH svArthikaH SyaJ / vaidharmya dharmAbhAvastena dRSTo'nto nAzo yasya tena / nivRttau hetumAha-mAnataH / kIdRzAt / mUlaM rAvaNastasyocchedo nAzastaddhetoH / tathA ca mAne sati rAvaNo naSTaH / tanmAnaM na yuktamiti loko nivRttiM kariSyatIti bhAvaH | adhunopadezamAha--arIti / he tAta mAnya rAvaNa / zriyaM bhramarImiti vyastarUpakam / zriyaM bhramarIM lakSmIM bhramaravadhUM khaJjaya khaJjAM kuru / yadvA bhramarIM bhramaNazIlAm / asyAH zrIbhramaryA ariH SaDurgo'riSaDurga: kAmakrodhalobhamohamadamAnarUpaH sa eva SaT padAni teSAM padAnAM madhye ekamapi padaM chindandvaidhIkurvansan / tathA ca kAmAdInAmekatyAgAdapi sItAparityAgaH / tena ca zrIH khaJja sthirA bhavati / anyathA kAmAdisattvAttava lakSmIH sthirA na bhaviSyati, api tu rAmamevAzrayiSyatIti bhAvaH / vyUDhAM vinyastAm / 'vyUDhaM tu balavinyAse' iti vizvaH / varUthinI senA / utprekSya uccairdRSTrA / tanturiva tantuH sUtram / AmamapakkaM pAtraM zarAvAdi / AdhIyate Aropyate / AcucUSati pibati / 'cUSa pAne' / sauhRdaM suhRdbhaavH| 'hRdbhagasindhvante pUrvapadasya ca' ityubhayapadavRddhirna bhavati / tatrArthavato hRcchabdasya grahaNAt / 'suhRddurhRdau mitrAmitrayo:' iti nipAtasamudAyasyArthavattvAt / ekadeze cAta 1. 'anumAnataH ' 2. 'bhrAmarIm'. 3. 'evAsya'. 4. 'vatsa' iti pustakAntare nAsti. 5. 'bAlo'sau ' . 6 . ' Amamiva pAtram'. 7. 'anRNamAtmAnam'; 'AnRNyamAtmanaH '. 8. 'nirUDha'. For Private and Personal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 aGkaH] anargharAghavam / 223 praNidhimukhena dazakaMdharAdezamabhidhAya sugrIvazibirAdapavAhyate tasminnapakrAnte tu svagRhamahibhayopajApajarjaramavekSamANo vAnarapatiH zithilitarAmaprayojanaH syAt / mAlyavAn--(sasmitam / ) vatsa, sAdhu samarthayase / kiM punaH khayamaGgado garbharUpo'bhinavojjvalayauvarAjyasukhopalAlito durapavAha eva / ye cAsya mAtApitRbandhavaste sugrIvasyApi saMbandhinaH kthmenmuttisstthmaanmnujaaniiyuH| sAraNaH-yathA dRSTamAryeNa / kiM ca kAlApekSI daNDanItiprayogaH / tathA kathamapi mahotsAhaiH kapibhiH setukarmaNi pravRttaM yathaitAvatA kAlena saMtIrNamahArNavo rAmaH suvelazailopatyakAmadhyAste / mAlyavAn--(savimarzAdbhutam / ) ahaha / / asau manuSyamAtreNa lavito yadi sAgaraH / pratApo dazakaNThasya bhuvanairapi lacitaH / / 10 / / thAtvAt / anRNamRNAtpratyupakArAdvinirmuktam / gUDho gupto vAnarAdiveSaH / prnnidhishvrH| 'praNidhiH prArthane care' iti vizvaH / 'AjJA nideza AdezaH' ityamaraH / zibirAtkaTakAdapavAhyate AnIyate / tsminnnggde| svapakSaprabhavaM bhayamahibhayam / upajApo bhedaH / jarjaramAkulam / zithilitaM zithilIkRtam / 'tatkaroti' iti NijantAtktaH / 'mahIbhujAmahibhayaM svapakSaprabhavaM bhayam' ityamaraH / 'samau bhedopajApau' iti ca / samarthayase manyase kiM punaH kiM tu / garbharUpo bAlakaH / upalAlito vardhitaH / apavAhaM ghajantaM niSpAdya pazcAhuHzabdena samAsaH / anyathA durapavaha iti syAt / yadvA 'vAha prayatne' ityataH khalaH prayogaH / mAtApitriti / 'Anato dvandve' ityAnaDAdezaH / mAtRbAndhavA mAtulAdayaH / pitRbAndhavAH pitRvyAdayaH / uttiSThamAnamudyamaM kurvANam / 'udo'nUrvakarmaNi' iti taG / anujAnIyuranumanyante / 'damo daNDa iti proktastAtsthyAiNDo mahIpatiH' iti nItizAstram / tasya rAjJo nitirdaNDanItiH / nayanaM nItistasyAH prayoga ArambhaH / yadvA daNDanItiH zAstipradhAnA nItiH / utsAhaH parAkramaH / pravRttaM pravRttiH kRtA / bhAve ktaH / tenAnabhihite kartari tRtIyA / suvelo giribhedaH / upatyakA parvatAsannabhUmiH / 'upatyakAnerAsannA bhUmiH' ityamaraH / bhuvanai vanasthaiH / tA 1. 'ca' 2. 'kiM tu svayam'; 'kiM punaraGgadaH'. 3. 'api sugrIvasyaiva'. 4. 'yathA tu mahotsAhai:'. 5. 'samuttIrNa'. 6. 'suvelopatyakA-'. For Private and Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 224 kaavymaalaa| (sakhedaM ca / ) paulastyasya surAsurendrazirasAM nirmAlyamazidvayaM kurvANena raghUdvahena ghaTite setau nidhAvambhasAm / adyonmudrayati vahastavidhRtaM rAjIvamiddho raviH pratyAvRttarasasya cAmRtabhujAmindoH vadante kalAH // 11 // (vimRzya / ) vatsa sAraNa, vAlivadhavizuddhapANeranekavAnarAnIkanAyakena sAkSAdupakRtena sakhyA sugrIveNa mahApakSasya hanumaccaritajJAtAsmadIyavRtterayameva suvihitasakalAbhiyAsyatkarmaNastasyAbhiyogasamayaH / sAraNaH-Arya, ayamevAtmadravyaprakRtisaMpanno nayasyAdhiSThAnaM vivijigISuriti prathamodAharaNaM dAzarathiH / mAlyavAn-(stambhaM nATayitvA / ) yattasminnihate'pi vAlini vayaM kSudrAstathaivAsmahe __ taiyuktaM bhujayorbalAdapi balaM durgasya durnigraham / sthyAtprayogaH / maJcAH krozantItivat / sarvairapItyarthaH / paulastyeti / adya iddho dIpto raviH sUryaH svahastavidhRtaMrAjIvaM padmamunmudrayati prabodhayati / anyadA rAvaNatrAsAtvahastasthamapi padmaM sUryo na prakAzayati, kiM punaH saraHsthitamiti bhAvaH / amRtabhujAM devAnAM cendozcandrasya kalAH khadante rocante / iha prIyamANArthasyAvivakSitatvAnna caturthI / pratyAvRtto vyAghuTyAyAto rasaH khAdo yatra / yadvA pratyAvRtto raso'nurAgo yatra / arthAddevAnAm / anyadA rAvaNatrAsAddevAzcandrakalA na pibanti, idAnIM tu pibantIti bhAvaH / va sati / raghUdvahena rAmeNAmbhasAM nidhau samudre seto ghaTite baddhe sati / kIdRzena / paulastyasya rAvaNasyAGgidvayaM padayugaM surAsurendrazirasA devadAnavamastakAnAM nirmAlyaM kurvANena / nirmAlyamalaGghanIyatvAt / iddha iti 'jiindhI diiptau'| tH| pANiH pazcAddezasthitaH / pakSaH sahAyaH, balaM ca / vRttiyApAraH / suvihitaM sakalamabhiyAsyataH zatrorabhimukhaM gamiSyataH karma yena tasya / abhiyoga AkramaNam / AtmadravyANi ca prakRtayazca tAbhiH saMpannaH / 'bAhuzrutyaM tapastyAgaH zraddhA yajJakriyA kSamA / bhAvazuddhirdayA satyaM niyamazcAtmasaMpadaH // amAtya rASTradurgANi koSo daNDazca paJcamaH / etAH prakRtayastajjJairvijigISorudAhRtAH // etAH paJca tathA mitraM saptamaH pRthivIpatiH / saptaprakRtikaM rAjyamityuvAca bRhaspatiH // ' iti nItizAstram / adhiSThAnamAzrayaH / ajahalliGgatAtra / yattasminniti / tasminnatibalazAlini vAlini 1. 'vimRzya ca'. 2. 'Arya, evametat'. 3. 'tadvayaktam'. For Private and Personal Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 aGkaH] anargharAghavam / 225 mayenApi jagadvilakSaNaguNagrAmeNa rAmeNa tu dve gavyUtizate hi nAma kiyatI tIrNo'yama!nidhiH // 12 // (dIrghamuSNaM ca niHzvasya / AkAze / ) tarSArtivyatilelihAnarasanAramyairmukhairaSTabhiH ____ krandantI kramazaH papau dazamukhI vatsasya yasyAH stanau / vatse naikaSi vizvavIrajananI sImantamuktAmaNiH sA tAdRgbhavatI kathaM guNavataH putrasya kiM drakSyati // 13 // sAraNaH-zAntaM zAntam / pratihatamamaGgalam / anarthazaGkIni bandhuhRdayAni bhavanti / kiM ca Arya, bhujanivahavihaGgikAvalambI nibiDaguNauSadhRto'pi rAjyabhAraH / khayamapi dazakaMdhare dhurINe skhalati yadi skhalanaM tadAsya rUpam // 14 // hate'pi sati yadvayaM kSudrA alpajJAstathaiva pUrvavadeva Asmahe sthitAH smastadbhujayorbalAdapi durgasya balaM durnigrahaM duHkhena nigRhyate yattAdRzaM bhavatIti kRtvA / vAlini hate'pi vayaM madhyasthitasamudrarUpadurgatvAjjIvAma iti bhAvaH / adhunA samudrarUpadurgasyApi nAsmAkaM trANaM zakyamiti paryavasannamarthamAha-maryenApi / malaina manuSyeNa vilakSaNa: zreSThaH / grAmaH samUhaH / 'gavyUtiH strI kozayugam' ityamaraH / dve iti / zatayojanavistAratvAtsamudrasya / hiravadhAraNe / tIrNa eva / nAma saMbhAvanAyAm / kriyati kiMparimANe / alpe ityarthaH / 'hihetAvavadhAraNe' ityamaraH / 'ambhorNastoyapAnIyam' iti ca / rAmAdrAvaNavinAzaM nizcitya rAvaNamAtaramuddizyAha-tarSArtIti / he vatse naikaSi nikaSAtmaje / 'kvacidapavAdaviSaye'pyutsargaH pravartate' iti strIbhyo DhakaM bAdhitvAN / sA bhavatI tAha prasiddhA guNavataH putrasya rAvaNasya kathaM kena prakAreNa / vinAzamiti hRdayam / amaGgalatvAdvinAzapadaM nopAttam / drakSyasi / sA kA / yasyAH stanau karmabhUtau aSTabhirmukhaiH krandantI vatsasya rAvaNasya dazamukhI papau pItavatI / kIdRzaiH tarSaH pipAsA artiH pIDA tayA vyatilelihAnAH punaHpunarAkhAdayanyo yA rasanAstAbhI ramyaiH / dvAbhyAM stanadvayaM pItamaparANyaSTamukhAni krameNa krandantIti bhAvaH / vyatilelihAna iti liheryaGlugantAt 'kartari karmavyatihAre' iti taG / bhujanivaha iti / bhujasamUha eva vihaGgikA bhArayaSTiH / 'vahaMgI' iti prasiddhA / guNAH zauryAdayaH, zikyaM ca / dhurINe bhAravAhe / 'khaH sarvadhurAt' ityatra kha iti yogavibhAgAtkhaH / 'dhUrvahe dhuryadhaureyadhurINAH sadhuraMdharAH' ityamaraH / asya rAjyabhArasya / rUpaM svabhAvaH / ekakaMdharAdbhAraH skhalatItyu 1. 'vijitvara-'. 2. 'kaikasi'. 3. 'yAntaM pApam'. 4. 'skhalitam'. ana0 20. For Private and Personal Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 226 kaavymaalaa| mAlyavAn-(azrUNi stambhayan / ) vatsa, vidvAnapAvRttamiva khabhAgyaM na tAvadAtmAnamahaM bravImi / mahAmunervizravasastapobhirnivApabIjaM yadi naH kulaM syAt / / 15 // (pravizya paTAkSepeNa saMbhrAntaH zukaH / ) zukaH prahastadhUmrAkSamahodarAdInvyApAdya senAdhipatInamAtyAn / sa eSa laGkAmuparudhya rAmaH zAkhAmRgairarNavamAtanoti // 16 // mAlyavAn--(saviSAdam / ) purastAdeva dRSTamidamasmAbhiH / dezakAlavyavahitasyApi prameyagrAmasya yathAmukhInamAdarzatalaM hi sthavirabuddhiH / (vimRzya / AkAze / ) sAdhu rAmabhadra, sAdhu / vijigISoradIrghasUtratA hi kaarysiddhervshyNbhaavH| sAraNaH-sakhe zuka, atha kiMvidhAno yAtudhAnezvaraH / zukaH-(sakhedasmitam / ) sakhe, kiM tasya vidhAnam / zrutvA dAzarathI suvelakaTake sATopamadhe dhanu __TaMkAraiH paripUrayanti kakubhaH proJchanti kaukSeyakAn / citam / dazakaMdharAdapi yadi bhAraH skhalati tadAsya bhArasya skhalanameva svabhAva iti bhAvaH / vidvAjAnan / 'videH zaturvasuH' / apAvRttamapagatam / pulastyaputro vizravAH / vizravA rAvaNapitA / nivApo mRtasya jalAjalyAdidAnam / 'nivApaH pitRdAnaM syAt' ityamaraH / bIjaM kAraNam / yadi syaat| tadA syAdityarthaH / paTI javanikA / prahastAdayo yodhAH / vyApAdya vinAzya / uparuddhaya veSTayitvA / zAkhAmRgo vAnaraH / arNavamivArNavam / nanu bhAvi kArya purastAdeva kuto dRSTamityata Aha-dezakAleti / hi yataH / sthavirabuddhivRddhamatiH / dezakAlavyavahitasyApi prameyasamUhasya yathAmukhInaM mukhasya sadRzaM dRzyate yatra tAdRzamAdarzatalaM bhavatItyarthaH / mukhasya sadRzaM yathAmukham / 'yathAmukhasaMmukhasya darzanaH khaH' / Adarzo darpaNaH / talazabdasyAjahalliGgatvAttalam / vuddhiriti sAmAnAdhikaraNyam / adIrghasUtratAcirakriyatA / 'dIrghasUtrazcirakriyaH' ityamaraH' / kiM vidhAnaM yasya sH| kiM prazne, nindAyAM vA / yAtudhAno rAkSasastasyezvaro rAvaNaH / kiM tasya vidhAnam / api tu na kimapi / zrutveti / suvelo giristasya kaTake nitambe dAzarathI rAmalakSmaNau karmabhUtau zrutvA laGkApaterarthe karA daza hastA dhanuSTaMkArairdhanu:zabdaiH 1. 'khabhAgyAtU'. 2. 'saMmukhInam'. 3. 'pravidArayanti'. For Private and Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 aGkaH anargharAghavam / 227 abhyasyanti tathaiva citraphalake laGkApatestatpuna vaidehIkucapatravalliracanAcAturyamardhe karAH // 17 // mAlyavAna-(niHzvasya / ) hA vatsa rAvaNa, kathamadyApi saiva hRdayaparispandamudrA / (zukaM prati / ) vatsa, atha gopuragaulmikavalAdhyakSeNa vatsena narAntakena kiM pratipannam ! zukaH-(niHzvasya / ) mAtAmaha, kRtaiva kumAreNa dvAramaryAdA / paramaGgadena so'pi / (itya|kte sAsramadhomukhastiSThati / ) mAlyavAn hA vatsa dazagrIvanandana, kathamidaM teMva draSTumetAvantaM. kaalmsmaakmaayuH| (nepathye / ) bho bho mahApArzvaprabhRtayaH sainikAH, vyAvartadhvamupAdhvamuddharazarajvAlAmukhI mAtaraM devImastramayIM plavaMgapazavaH pazyanti pRSThAni vaH / cetaH zakrajito'pi lakSmaNavadhe baddhotsavaM madhyamaH __ paulastyaH svayamAyudhaM vidhRtavAnadyApi rAmAdbhayam // 18 // kakubho dizaH paripUrayanti / kaukSayakaM khaDgaM proJchanti mArjanti / tathaivArdhe karAzcitraphalake citraracanAdhAre vaidehyAH kuce yA patravaliH patrAvalI tasyA racanA likhanaM tatra vaidagdhyaM kauzalamabhyasyanti / ardhe iti 'prathamacarama-' ityAdinA jasi vA sarvanAmasaMjJAyAM zIbhAve rUpam / 'kaTako'strI nitambo'dreH' ityamaraH / 'kaukSeyako maNDalAgraH karavAla: kRpANavat' iti ca / saiva hRdayaparispandamudrA sa eva sItAstanapatraracanAyAM hRdayAvaSTambha ityarthaH / parispandazceSTA, avaSTambho vA / mudrA nizcayaH / gopuraM puradvAram / 'gopuraM tu puradvAri' ityamaraH / gulmaH senA, ghaTaM vA / tatra niyukto gaulmikaH / 'tatra niyuktaH' iti Thak / 'gulmaH senAghaTTabhidoH sainyarakSaNarugbhidoH' iti medinIkaraH / adhyakSazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate / narAntako raavnnputrH| pratipannaM kRtam / maryAdA nirodhaH / aGgadena vAliputreNa / vyaavrtdhvmityaadi| ye sainikAH, vyAvartadhvam / kimiti palAyadhvam, nivrtdhvmityrthH| yato hetoH plavaMgapazavaH kutsita. vAnarA ko yuSmAkaM pRSThAni pazyanti, ato'stramayIM devImupAdhvam sevadhvam / Asa upa 1. 'saiva te hRdayaparipanthinIparispandamudrA'. 2. 'mAtAmaha' iti pustakAntare nAsti. 3. 'so'pIttham'. 4. 'tava' iti pustakAntare nAsti. For Private and Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 228 kaavymaalaa| sAraNa:-(zrutvA saharSam / ) Arya, jAtaM jAtamavalambanam / yadayaM pratibudhya kumArakumbhakarNaH puraskRtya ca meghanAdamabhyamitrINaH saMvRttaH / / mAlyavAn--(niHzvasya / ) khasti vijayetAM rAmalakSmaNau kumbhakarNamedhanAdau / zukaH-(saviSAdamAtmagatam / ) zAntaM zAntam / kathamaviziSTakartRkamabhAvamubhayatra dvivacanaM prayuktamAryeNa / mAlyavAn-(sakhedam / vatsau zukasAraNau, adya khalviyaM rAkSasalakSmIH sarvathA kumbhakarNamavalambya vartate / idaM tu na vidmaH / agrajaM vA dazagrIvamanujaM vA vibhISaNam / anvayavyatirekAbhyAM vIraH kamabhiSekSyati // 19 // (nepthye|) mA bhaiSTaM kamaThendrapannagapatI kazcinna vaizeSiko bhUmeradya bharaH patiH palabhujAmAjJApayatyeSa vAm / vezane' upapUrvaH / loTi madhyamapuruSabahuvacane 'dhi ca' iti salopaH / kIdRzAm / uddharA udyogino ye zarAsteSAM jvAlA tejastadeva mukhaM yasyAstAm / anyApi jvAlAmukhI devatA bhavatIti dhvaniH / adyApi rAmAdbhayamasti / api tu nAsti bhayamiti / indrajito'pi meghanAdasyApi cittaM lakSmaNavadhe baddha utsavo yena tAdRzaM jAtam / madhyamaH paulastyaH kumbhakarNa AyudhaM zastraM dhRtavAn / ato rAmAdbhayaM na vidheyamiti bhAvaH / rAmAditi 'bhItrArthAnAM bhayahetuH' ityapAdAnatA / puraskRtyAgrataH kRtvA / abhyamitrINo raNe zatrorabhimukhagAmI / 'abhyamitrAccha ca' iti cakArAtkhaH / vijayetAM rAmalakSmaNAvityatra rAmalakSmaNau karmabhUtau / kartRparatvabhrAntyA saviSAdamAha-zAntamiti / ubhayatreti / rAmalakSmaNAvityatra kumbhakarNameghanAdAvityatra cetyarthaH / anvayavyatire. kAbhyAM jayaparAjayAbhyAmityarthaH / anvayenAgraja jyeSTham, vyatirekeNAnujaM kaniSTham / rAvaNAdInAM maraNAditi bhAvaH / vIraH kumbhakarNaH / mA bhaiSTamityAdi / palaM mAMsaM bhuJjate palabhujo rAkSasAsteSAM patiH svAmI rAvaNaH, he kamaThendrapannagapatI kUrmarAjasarparAjau, vA yuvAmityAjJApayati-bhUmevaizeSiko vizeSabhavaH / adhyAtmAditvAJ / kazcinna bharaH ato mA bhaiSTaM mA bhayaM kurutam / kumbhakarNasyAtiguruzarIrapAtena bhUmeradhiko bharaH syAt / tathA ca taddhArakatvAdAvAmapi bharabhAginau bhavAva iti bhayaM mA 1. 'jAtam' ityekavArameva pustakAntare. 2. 'meghanAdau ca'. 3. 'rAjalakSmIH '. 4. 'avalambate'. For Private and Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 aGkaH] anargharAghavam / 229 zukaH-(saharSam / ) nUnamasmadIyairvizeSeNa kimapi vikrAntam / (mAlyavAnavadhatte / ) (punarnepathye / ) do zailau haratA pRthakpRthagatho mUrdhAnamutkSimunA rAmeNApi laghukRtaM patati yattatkaumbhakarNa vapuH // 20 // mAlyavAnhA vatsa / (iti mUchitaH patati / ) ubhau-(sAsram / ) Arya, samAzvasihi samAzvasihi / mAlyavAn-(Azvasya / ) vatsau, jIvato rAmabhadrasya maithilIharaNAdetadasmAbhirAntareNa cakSuSA viSayIkRtameva / kimidAnIM samAzvasitavyamasti / zukaH-dhikaSTam / 'kaumbhakarNa vapuH patati' etadapi devenAjJApayitavyam / mAlyavAn-vatsa, adyApi rAvaNasyAjJA / nUnamanyonyeSAM vaihAsikAH kapayo dazakaNThamulluNThayanti / sAraNa:-AH kssudraaH,| yadyasti vIryamastyeva tatkarma kathayiSyati / meghanAdamajitvaiva dhikpahAsavibhISikAm // 21 // kurutamityarthaH / saharSamiti / rAmabalasyAhitabhramAditi bhAvaH / avadhatta iti / kuto bhUmerbhara iti jJAtumiti bhAvaH / nanvatigurukumbhakarNazarIrapAtena kuto na bharo bhUmerata Aha--doH zailAviti / yadyasmAddhetoH kaumbhakarNa kumbhakarNasaMvandhi vapuH zarIraM tadrAmeNaiva laghUkRtaM satpatati / kIdRzena / pRthakpRthagyathA bhavati tathA doHzailau bAhuparvatau haratA chindatA / atho anantaraM mUrdhAnaM mastakamutkSipnunA Uce preraNazIlena / ato na kazcidbhara iti bhAvaH / 'trasigRdhidhRSikSipeH nuH' iti kruH / antareNa mAnasena cakSuSeva cakSuSA jJAnena viSayIkRtaM jJAtam / 'viSayo jJAnamucyate' iti vizvaH / vaihAsikA hAsyakarAH / uluNThayantyupahasanti / prahAsa upahAsastadrUpA vibhISikA / dhigyoge 1. 'vatsa zuka'. 2. 'samAzvasitam'. 3. 'AjJApitavyam'; 'ajJAyi'. 4. 'rAva. NAjJA'. 5. 'ullUThanti'; 'ulTayanti'. 6. 'ajitvApi'; 'ajitvA tu'. For Private and Personal Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| (nepthye|) bho bho yUthapatayaH, vilumpantu bhavanto laGkAgopuraprAkAratoraNAni / saMnaddhendrAyudhamaviralArambhigIrvANabANa zreNIvarSa tadavajagRhe yena duSTagraheNa / mAlyavAn-(sodvegam / ) AH, kimanena zrAvayitavyo'smi / (iti karNI pidadhAti / ) (punarnepathye / ) dRSTvA kAMcitpraharaNamayIM vIrayajvAnamiSTiM diSTayA so'yaM samupazamitaH zakrajillakSmaNena // 22 // mAlyavAn-satyo'yam 'atiduHkho nirduHkhaH' iti lokapravAdaH / yadasminnapi samUlaghAtamabhinnati vyatikare tathaiva zvasimaH / zukaH-(Urdhvamavalokya / ) yathA samantAdambaracaravimAnavIthayaH kakubhAM mukhAni paryavaSTabhnanti, tathA zaGke durvAradAruNakrodhavaDavAnalanipIyamAnazokasamudro dAzarathivijayAya saMnadyate devaH / __ sAraNa:-(saviSAdamAtmagatam ) kaSTam / kathaM dAzarathivijayAyetyaviziSTopapattikakartRkarmakArakArthaviSayaM vayasyavacanam / mAlyavAn-(utthAya / ) tadasmAbhirapi jarasA dUSitasyAtmanaH prakSAlanAya prAptaM zastradhArAtIrtham / (iti sazukasAraNo niSkrAntaH / / visskmbhkH| dvitIyA / indrajidvinAzaM zrutvA rAmasenApatirAha-bho bho ityAdi / vilumpantvapanayantu / 'toraNo'strI bahirdvAram' ityamaraH / varSa varSaNam / avajagRhe vRSTinirodhaH kRtaH duSTagraheNeti graha aasnggH| pidadhAtyAcchAdayati / vIro yajvA yAjJiko yatra tAmiSTiM yajJam / samupazamito mAritaH / anyenApi duSTagraheNa zanaizcarAdinendradhanuHsahitaM varSaNamavagRhyate / tacca kArIrIyajJAdinA zAmyata iti dhvaniH / atizayitaM duHkhaM yasya so'tiduHkhaH / samUlaghAtaM samUlaM hatvetyarthaH / 'samUlAkRtajIveSu hankRJgrahaH' iti Namula / vyatikare daivavipAke / zva simo jIvAmaH / ambaracarA devAH / vIthayaH ptyH| paryavaSTaznanti vyApnuvanti / dAruNo mahAn / dUSitasya malinIkRtasya / tIrtha 1. 'atiduHkho'tiduHkhaH'. 2. 'vyatireke'. 3. 'vizvasimaH' 4. 'ambarAntaracaryo'. 5. 'paryavastaznanti'; 'paryavaskandanti'. 6. 'kaSTaM kaSTaM dAzarathi-'; 'kathaM dAzarathi-'. 7. 'iti niSkrAntAH '. For Private and Personal Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 aGkaH] anargharAghavam / 231 (tataH pravizati vidyAdharadvayamAkAzayAnena / ) eka:-aho bahoH kAlAdanayA gaganavIthyA nirAtaGkamiva saMcarAvahe / (adho'valokya / ) devendropanivedyanandanavanasraktoraNazlAdhinI laGkeyaM dazakaNThavikramasakhI yasyAM samantAdimAH / yuddhAlokanakautukonmukhavadhUsaMkIrNakarNIrathA rathyAH kiM kathayAmi yAnti yadamI na vyomni vaimaanikaaH||23|| (sakhedAdbhutam / ) sakhe hemAGgada, etAH pazya palAdapattanabhuvaH sautrAmaNInAM dRzA masrAmbhobhiradevamAtRkagRhArAmAbhirAmazriyaH / etAsu pratighAtivikramakathopAlambhavaitaNDikaiH kluptendradhvajinIjayAnukRtibhirDimbhairapi krIDitam // 24 // puNyabhUmiH / vIthyaGganaM, vartma vA / 'vIthI pathyaGgane'pi ca' iti vizvaH / saMcarAvahe 'samastRtIyAyuktAt' iti taG / nirAtaGkamiti kriyAvizeSaNam / devendrati / iyaM laGkAstIti zeSaH / kIdRzI / devendreNopanivedyA upabhogyA yA nandanavanaraG nandanavanasaMbandhinI mAlA tasyAstoraNena vandanamAlikayA zlAdhinyAdaraNIyA / dazakaNThavikramasakhI rAvaNaparAkramasaGginI / yasyAM laGkAyAmimA rathyA nagaramadhyagataprakIrNamArgAH kiM kathayAmi / api tu kathayituM na shknomiityrthH| kiidRshiiH| yuddhAlokanakautukonmukhA yA vadhvo rAkSasastriyastAsAM saMkIrNA nirantarAH kIrathAH strIrathAH yatra tAdRzIH / vaimAnikA devA vyoni yana yAnti / rAvaNayuddhAlokanabhayAttadapi kiM kathayAmItyanubaGgaH / kvacit 'mAnti' iti pAThaH / tacca sphuTaM tatrApyanuSaGgaH / 'karNIraMthaH pravahanam'ityamaraH / vimAnena carati vaimAnikaH / 'carati' iti tthk| sakhedamiti / indravandyApi laGkA kapinA dagdheti bhAvaH / etA iti / etAH palAdapattanabhuvo rAkSasanagarabhUmIH pazya / kIdRzIH / sutrAmA indrastatsaMbandhinInAM dRzAM cakSuSAmanAmbhobhiradhrujalairadevamAtRkA nadyamvupAlitA ye gRhArAmA gRhavanAni tairabhirAmAH dhiyo yatra taadRshiiH| yadvA gRhANyArAma upavanaM ca taimnohrshriyH| 'gRhArAmAstu niSkuTAH' ityamaraH / 'ArAmaH syAdupavanam' iti ca / etAsu bhUmiSu Dimbhairapi bAlakairapi krIDitam / kuptA nirAkRtA yA indrasya dhvajinI senA tasyA jayAnukRtibhirjayAnukAraiH / anukRtistulyatA / veSagra 1. 'AkAzayAnena vidyAdharadvayam'. 2. 'adhastAdavalokya'. 3. 'bAppAmbhobhiH'. 4. 'pratipakSa-'. For Private and Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 232 kaavymaalaa| dvitIyaH-sakhe ratnacUDa, kimucyate / rakSAMsIti purApi saMzRNumahe vIrastu kastAdRzo jAgarti sma jagatrayIvipadalaMkarmINadorvikramaH / zazvadvArabhuvi prazastiracanAvarNAyamAnekSaNa zreNIsaMbhRtagotrabhinmayajayastambho yathA rAvaNaH // 25 // ratnacUDa:-sakhe hemAGgada, pazya pazya / paulastyapattanapratolISu dIyamAne saMnAhapaTahe digdantAvaladantamauktikamayadvAstoraNasragviNo gIrvANAdhipatipratISTanigaDonmRSTAnyabandIzucaH / haNamiti yAvat / DimbhaiH kIdRzaiH / pratighAtI vipakSastasya vikramaH parAkramastasya kathAyAmupAlambha Akrozastatra vaitaNDikairdUSaNamAtradAyibhiH / 'kathAdibhyaSTak' iti Thak / tisraH khalu kathA bhavanti-vAdo jalpo vitaNDA ceti / tatra vAdo nAma prava. ktakaH ziSyAdiviSayaH / vijigISukathA jalpaH / vitaNDA tu [prtipksssthaapnhiinaa| vitaNDyate Ahanyate'nayA pratipakSasthApanamityupapattyA parapakSopaghAtena pArizedhyAtsvapakSasiddhirasyAH prayojanaM pratIyate / aparamaprastutatvAna vivecitamiti / rakSAMsIti / rakSAMsi santIti purApi saMzRNumahe pUrvamevAsmAbhiH zrutam / 'puri luG cAsme' iti cakArAdbhUte laT / yadyapi saMyogAdisUtre akarmakAdityanuvRttAviha taG na prApnoti, tathApi karmavyatIhAra evAtra taG / anyonyaM zRNuma ityarthAt / yadvA akarmakAditi tatrAnuvartata iti prAyikam / tu punaH yaH puruSo jagatrayIvipadAmalaMkarmANa: samartho bAhuparAkramo yasya tAdRzaH ko jAgarti / api tu yathA rAvaNastathA na ko'pItyarthaH / prazastiracanA prazaMsAlikhanaM tatra varNAyamAnA akSarAyamANA yA IkSaNazreNI netrapatistayA saMbhRta upacito gotrabhidindrastanmayastatvarUpo jayastambho yasya saH / anyasminnapi jayastambhe prazastilikhitvA dhriyata iti dhvaniH / rAvaNena dvArabhUmAvindrazarIrajayastambhe tadIyekSaNasahasrANyeva prazastiracanA likhitvA dhRteti bhAvaH / pattanaM puram / pratolI rthyaa| saMnAhArtha paTahaH saMnAhapaTahaH / saMnahananimittaDhakketyarthaH / dIyamAne taajymaane| dhAtoranekArthatvAt / lokoktiriyam / dantAvalo hastI / 'dantazikhAtsaMjJAyAm' iti valan / 'vale' iti dIrghaH / dvAriM tatra toraNasaktoraNamAlA tadyogAtprazaMsAyAm / 'asmAyAmedhAsrajo viniH' / gIrvANAdhipatirindraH / pratISTaH soDhaH / so'pi nigaDe baddha ityarthaH / bandInAM zoka unmRSTo'panItaH / vIrazriyA samaM pAMsukelidhUlikrIDA / mandodarI rAvaNavadhUH / sA tvasurakanyeti tatsaMbandhavazena zauTIrA garvavatI / 'zauTIrastu For Private and Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 aGkaH] anargharAghavam / 233 vIrazrIsahapAMsukelisuhRdo mandodarIbandhutA zauTIrAsurasundarIsurabhayaH kSubhyanti rakSogRhAH // 26 // hemAGgadaH--(vihasya / ) nUnamidAnImatra dRSTvA rAghavamekarAkSasavanakhacchandadAvAnalaM jAnakyAM nijavallabhasya paramaM premANamAlokya ca / kAsantI muhurAtmapakSavijayaM bhaGgaM ca mugdhA muhu yA'yantI dhruvamantarAlapatitA mandodarI vartate // 27 // ratnacaDa:-(sakaruNasmitam / ) vayasya, vibudharAjavijayavikramakrItacetasA vRddhapitAmahena svayaM parameSThinA pratiSThitendrajinnAmadheyazeSasya tAdRzasya tanUjasya zucA viceSTamAnAmarAtigRhiNImapi naivamupakroSTumarhasi / (puro'valokya ca / ) hastadakSiNena kathamayaM dvidhA vibhajyate mahAjanaH / (nirUpya ca sabhaTAkautukam / ) sakhe, pazya pazya / nyaJcanyaJcaddharitrIdhRtacaraNabharazcandrahAsaikaSTi yAvalgadyogapadyotsukasakalabhujAkrAntadikcakravAlaH / mato garve' iti zAzvataH / surabhirmanoharaH, khyAto vA / kSubhyanti calIbhavanti / 'zubha saMcalane' / dRSTeti / dAvo vanam / 'vane ca vanavahnau ca davo dAvaH prakIrtitaH' iti vizvaH / rAkSasA eva vanam / ekazcAsau rAkSasavanakhacchandadAvAnalazceti karmadhArayaH / tAdRzaM rAghavaM rAmaM dRSTvA nijavallabhasya rAvaNasya jAnakyAM sItAyAM paramaM zreSThaM premANamavalokya ca AtmapakSavijayaM bhaGgaM ca arthAdAtmapakSasyaiva kAntIcchantI mugdhA ajJA etatsakalaM vAkyArtha dhyAyantI cintayantI dhruvaM nizcitamantarAlapatitA madhyasthitA satI mandodarI rAvaNapatnI vartate / tadayaM vAkyArthaH--rAmasya rakSovinAzakAraNatvAtvapakSasya jayamAkAntI rAmabhaGge ca rAvaNasya sItAviSayakaM premANamAlokyAvazyaM mAM parityajya rAvaNaH sItAvaza eva bhaviSyatItyato rAmasya jayaparAjayAbhyAmapi na mameSTa. mityubhayapakSamadhye nipatitA mandodarI sacintAstIti / 'premA nA priyatA hArdam ityamaraH / parameSThI brahmA / pratiSTitaM kRtaM yadindrajinnAma tadeva zeSo'vazeSo yasya tasya / mRtasyetyarthaH / viceSTamAnAM vigataceSTAm / arAtigRhiNIM zatrubhAyo mandodarImupakroSTuM ninditum / 'apakSeptum', 'upakSeptam' iti ca pAThayorapahasitumutkSepnumiti vArthaH / ahasi / he hemAGgada iti zeSaH / dakSiNena pradezena vibhajyate vibhAgavAnbhavati / karmakartari taG / nyazcaditi / dazAsyo nirjihIte nirgato bhavati / laGkAta iti zeSaH / 1. 'zauNDIra-'. 2. 'idAnIm' iti pustakAntare nAsti. 3. 'eva'. 4. 'muhuH'. 5. 'pratiSThApita-'. 6. 'kathamatra'. 7. 'cittaH'. For Private and Personal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 234 kaavymaalaa| krodhaGkrAkSiraktotpalaracitaviyattoraNasaJji bibhra dvaktrANi pratyanIkaprasarasarabhaso nirjihIte dazAsyaH // 28 // hemAGgadaH-(nirvarNya / ) aho, dRSTacaramapyasya sAnAmikamojAyitamayAtayAmamiva bhISayate / sakhe ratnacUDa, marutvaddambholikSaNaghaTitaghorazvayathunA nisargodareNa prasabhamurasA pItagaganaH / zriyaM devadrIcI nijabhujavanodAmakariNI ___ mayaM kurvanvIraH smarasi kathamAsIdazamukhaH // 29 // ratnacUDa:-sakhe, kimucyate / mahatAmapyupari kimapyayaM rAvaNaH / enaM kalpatarUdbhavairasukaravyAjaiH sadA bhUSaNai rArAdhnoti surAdhipaH kimaparaM dIno nadInAM patiH / kiidRshH| krodhena krUrANi bhayAnakAnyakSINyeva raktotpalAni tai racitA nirmitA viyatyAkAze toraNasrajo yaistAdRzAni mukhAni bibhraddadhat / punaH kIdRzaH / nyaJcantI atyartha nimnA bhavantI yA dharitrI pRthivI tasyAM dhRtazcaraNabharo yena saH / rAvaNasya catvAri caraNAnIti rAmAyaNam / candrahAso rAvaNakhaDgastatraikA dRSTiyasya saH / vyAvalaganta itastatazcalanto yogapadyenaikadaivotsukA utkaNThitAzca ye sakalA bhujA viMzativAhavastairAkAntaM dikcakravAlaM dimaNDalaM yena saH / pratlanIkaM zatrusainyaM tatra prasaraNaM gatAgataM tatra rabhaso yasya saH 'cakravAlaM tu maNDalam' ityamaraH / dRSTacaraM pUrvadRSTabh / sAGgrAmikaM saGgrAmAya bhavati / 'tasmai prabhavati saMtApAdibhyaH' iti Thak / ojaayitmojkhitaa| prAgalbhyamiti yAvat / kya salopazca / ayAtayAmamiveti / jIrNa paribhuktaM ca yAtayAmam / taditarat / ananubhUtamivetyarthaH / 'yajjIrNa paribhuktaM ca yAtayAmaM taducyate' ityamaraH / bhISayate trAsayati / 'bhIsmyorhetubhaye' iti tad / 'bhiyo hetubhaye ghuk' / marutvaditi / ayaM rAvaNo devadIcI devagAminI thiyaM prasabhaM haTena nijabhujavanoddAmakariNI kurvankathamAsIditi smarasi / urasA hRdayena pItamAcchAditaM gaganaM yena taadRshH| kIdRzena / nisargodareNa svabhAvato vizAlena / marutvata indrasya dambholinA vajreNa kSaNaM ghaTito ghoro mahAzvayathuH 'zotha' iti prasiddho yatra tAdRzena / zvayathuriti 'Tu ozvi gativRddhayoH' / 'dvito'thuc' / enamiti / surAdhipa indraH kalpatarUdbhavairata evAsukaravyAjaiH / kalpatarUNAM yatheSTapradatvAt / bhUSaNairalaMkaraNaiH sarvadA enaM rAvaNamArApnoti sevate / nanu bhavatu nAma svArAjyaprAptyartha zakrasya tadArAdhanaM jalarUpaH samudro'pi tamArAnotIlyAha-kimaparaM kiM ca nadInAM patiH samudro dIno duHkhitaH svAka For Private and Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 aGkaH anargharAghavam / 235 daNDAdhikyabhayAtkathaMkathamapi skandhopaneyAnmaNI___ napyasmai parizodhayatyapadizanniHsaMpadaH khAkarAn // 30 // hemAGgadaH--(sabhayam / ) kathamayaM parApatita evAsamasamarahepeheSamANavanAyujavAjinivahavitIrNakInAzakAsarakarNajvareNa prajavinA rathena kaarmukpaannimhaaviirH| ratnacUDa:-(sabhayAdbhutam / ) kalpAntakrUrasUrotkaravikaTamukho mAnuSadvandvayuddha krIDAkaNDUyadUrjakhalasakalabhujAlokabhUyovilakSaH / saMbhUyottiSThamAnakhaparabalamahAzastrasaMpAtabhImA nuvI gIrvANagoSThIgurumadanikaSo naikaSeyaH pidhatte // 31 // rAnijotpattisthAnAni niHsaMpado gatasaMpattInapadizankurvansan , kathayanniti vA, asmai rAvaNAya maNInparizodhayati pUrayati / daNDAdhikyabhayAt / daNDo damastadAdhikyatrAsAt / ye manojJAste dattA idAnImamanojJAnApa parizodhayituM daNDaH syAditi bhAvaH / kIdRzAnmaNIn / kathaMkathamapi mahatA kaSTena skandhairbAhumUlairvAjibhirvopaneyAnupanatIkartuM zakyAn / atisthUlAnityarthaH / 'skandho vAjibhujAmUle samAnAyasamUhayoH' iti medinIkaraH / 'paricchinnaM phalaM yatra skandhaskandhena dIyate / skandhopaneyaM taM prAhuH saMdhi mantravido janAH // ' iti nItiH / 'utpattisthAnamAkaraH' iti dharaNiH / ApatitaH samAgataH / heSamANaH zabdavizeSaM kurvan / vanAyurdeza vizeSaH / tatra bhavA vanAyujA azvavizeSAH kinAzo yamaH / "kinAzaH karSake kSudre kRtAntopAMzughAtini' iti vizvaH / kAsaro mahiSaH / 'lulAyo mahiSo vAhadviSatkAsarasairibhAH' ityamaraH / karNajvaraH zravaNavyAdhiH / prajavinAtivegavatA / kalpAnteti / naikaSeyo nikaSAputro rAvaNaH / saMbhUya militvA / uttiSTamAna AkramamANo yaH svabala Atmabala: zatrubala. stayormahAzastrasaMpAtena bhayAnakAmurvI pRthivIM pidhatta AcchAdayati / 'apidhAnatirodhAnapidhAnAcchAdanAni ca' ityamaraH / kIdRzaH / kalpAnte pralayakAle krUro bhayaMkaro yaH sUrotkaraH sUryasamUhastadvadvikaTaM vikarAlaM mukhaM yasya saH / mAnuSadvandvayuddhakrIDayA kaNDUyanta UrjasvalA valavantazca ye sakalabhujAsteSAmAlokanena bhUyovilakSo'yantavilakSaH / dvandvayuddhamekatulAyuddham / kaNDUyanta iti 'kaNDAdibhyo yakU' / uttiSThamAna iti / 'udo'nUrdhvakarmaNi' iti taG / nikaSo gharSaNaprastaraH / dakSiNato dakSiNasyAM dizi / 1. 'api dizan'. 2. 'saharSa-'. 3. 'mahArathaH'. 4. 'bhaTanikaSaH'. 5. 'kaikaseyo vidhatte'. For Private and Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 236 kaavymaalaa| hemAGgadaH-(sakautukam / ) sakhe, dakSiNataH pazya tAvat / agastyAjJAsadyaHzamitavipulocchrAyaviSamA nudasyantaH setAvalagitavato vindhyazikharAn / ziraHsaMkhyAsatyAkRtadazamukhAlokarabhasA dupetyAtitrastAzcapalamapasarpanti kapayaH // 32 // ratnacUDa:-(dRSTvA sahAsam / ) zastrIkRtAnkapibhirApatato muMdaiva vikramya candanatarUndadhate palAdAH / tatsaGginastu bhujagAH kSaNapAzabandha duHkhAsikAmavayaveSu dizantyamISAm // 33 // hemAGgadaH-(vihasya / ) ito'pi tAvat rakSaHsvayaMvaraviDambaparAGmukhIbhiH __ puSpotkare suravadhUbhiranujjhite'pi / zastrIkRtena taruNA hariNA hato'sau naktaMcaraH khapiti tatkusumAvakIrNaH // 34 // ratnacUDa:-(ciraM vibhAvya / ) sakhe, pazya pazya / khatanurucibhirdIrghAhrIM dyAmitaH sRjatAM nijai ratha vidadhataH kAyAbhogairakANDatamakhinIm / 'dakSiNottarAbhyAmatasuc / agastyeti / kapayo vAnarAzcapalaM yathA syAdevamapasarpantyapagacchanti / kIdRzAH / upatya samIpaM gatvA ziraHsaMkhyayA satyAkRto jJAto dazamukhastasyAlokarabhasAdatitrastAH sabhayA vindhyazikharAnudasyanta utkSipantaH / kIdRzAn / agastyAjJayA sadyaHzamitaH sakala ucchrAya unnatistena viSamAn / setAvalagitavato. 'lagnAn / satyAkRtetyatra 'satyAdazapathe' iti DAc / zastrIkRtAniti / kapibhiH zastrIkRtAnanantaramApatata AgacchatazcandanatarUnmadaiva harSeNaiva vikramyotlutya palAdA rAkSasA dadhate dhArayanti / tatsaGginazcandanavRkSAzritA bhujagAH sA amISAM rAkSasA. nAmavayaveSu karAdiSu veSTanAtkSaNaM pAzabandhaduHkhAsikAM duHkhAvasthitiM dizanti kurvanti, prayacchanti vA / viDambastiraskAraH / suravadhUbhirvidyAdharIbhiH / hariNA vAnareNa kI taruNA karaNena hataH / tatkusumena zastrIkRtavRkSapuSpeNAvakIrNazchannaH / svatanviti / 1. 'mudaivam'. 2. 'sAhasam'. For Private and Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 aGkaH anargharAghavam / 237 dadhati nitarAmuddIprANAmaghazchidurazriyo harihutabhujAM dhUmacchAyAmamI rajanIcarAH // 35 // hemAGgadaH-( sasmitam / ) sakhe, pazya pazya / kimapi kapayaH karmAzcarya mahAtaruzastriNo vidadhati yathA dikUlebhyastathApasarantyamUH ! dhruvamavapatadrakSaHzreNIvimuktanabhontara pratibharaNikAniHsthAmAno dazAnanakIrtayaH // 36 // ratnacUDaH-(sasaMbhramam / ) ahaha, dAruNamupasthitam / rakSonipiSTakapimuktamahIdhracUrNa pUrNAntarAbhiriSuvRSTibhirujihAnaH / ropATTahAsadahanaprasaraistaDitvAMllaGkAdhipaH kimapi saMtamasaM tanoti // 37 // amI rajanIcarA rAkSasA haraya eva vAnarA eva hutabhujo'gnayaH / teSAM lohitamukhatvAt / teSAM dhUmacchAyAM dadhati dhArayanti / kRSNavarNatvAdrakSasAm / vAnarA bhUmiSTA rAkSasA uparivartinastathA dRzyanta iti bhAvaH / kIdRzAnAm / nitarAmatyarthenoddIprANAmuddIptizIlAnAm / rajanIcarAH kIdRzAH / chidurA bhaGgurA zrIryeSAM te| dhUmo'pi bhaGgurazrIka eva bhavati / kimapIti / kapayo vAnarAH kimapyanirvacanIyamAzcaryamadbhutaM karma tathA vidadhati yathAmUrdazAnanakIrtayo dikUlebhyo'pasaranti palAyante / truTyantIti yAvat / dhruvamutprekSAyAm / avapatantyA adhaHpatantyA rakSaHzreNyA vimukkaM tyaktaM yannabhontaramAkAzamadhyaM tasya pratibharaNikayA pratibharaNena niHsthAmAno blshuunyaaH| kSINA ityarthaH / sthAma balam / zUnyadezasya pratibharaNaM yujyata eva / tathA ca rAvaNakIrtayo nabhomadhyasya rakSovyAptatvAdizAmante sthitAH / anantaraM nabhomadhyastharakSovinAzena punardigantAnabhomadhya eva sthitA iti bhAvaH / ahaha khede / dAruNaM bhISaNam / rakSa iti / laGkAdhipaH kimapyanirvacanIyaM saMtamasaM vizvavyApakaM bhayam, atha ca gADhAndhakAraM tanoti vistArayati / roSAhAsAbhyAM ye'gniprasarAstaistaDitvAndIptimAn / atha ca lakAdhipastaDitvAnmegha iti vyastarUpakam / rakSasA nipiSTA ye kapimuktamahIdhrAsteSAM cUrNena rajasA pUrNamantaramavakAzo yAsAM tAbhirbANavRSTibhirujjihAna udgacchan / prabhavaniti yAvat / anyo'pi megho'ndhakAraM vRSTiM ca tanotIti bhAvaH / saMbhUya militvA / bhUyo1. 'uddIptAnAm'. 2. 'atha'. 3. 'dazana-'. 4. 'laGkApatiH'. ana0 21 For Private and Personal Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 238 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyamAlA | hemAGgadaH- (kSaNaM nirvarNya 1) aho, kSudrairapi saMbhUya bhUyobhireko mahA nsukaraH kadarthayitum / yataH / dRpyaddikpAladantAvalabahala madAvamahogrAbhirakSNAM tArAbhirdIpyamAnaM dizi vidizi dazagrIvamugrIvayantaH / ete niHzeSasetugrathanasamadhikaiH zastriNaH zailapAdai ruddAmAnaH kapIndrA rajanicarapurImuttareNa plavante // 38 // ratnacUDa: - (saviSAdam / ) hanta mahadviSamamiva pazyAmi / yadamI niSkRpakRpANapATyamAnapratibhaTavikaToraH kapATakaNTakita kapolabhittayaH saM tAnapAtinIbhiranIkarudhiradhArAbhiratipravRddhavIrapANagoSThImahotsavAH samantA - dabhidravanti yAtudhAnAH laivaM gamayUthapatIn / hemAGgadaH -- ( saharSam ) sakhe, kRtaM viSAdena / yadeSa dazamukhazarapIDitApayAnodyamaparipucchayamAnavAnarANi / sarabhasamabhisAntvayanvalAni dvipamabhiyodhayati lavaMgarAjaH // 39 // bhirbahutaraiH / kadarthayituM pIDayitum / hRpyaditi / ete kapIndrA rajanicarapurIM laGkAmuttareNa plavante gacchanti / zailAnAM parvatAnAM pAdaiH pratyantaparvataiH zastriNaH zastrayuktAH / ata evoddAmAnaH prabalA dizi vidizi dazagrIvamudrIvayantaH / udgatA cAsau grIvA udbhIvA tathA pazyantaH / 'kartRkaraNAddhAtvarthe' iti Nic / yadvA ugIvaM kurvanti / kIdRzam / dRpyanto ye dikpAladantAvalA digdantinasteSAM pracuramadAnAmavagrahe dRSTiprativandhe ugrAbhirakSNAM tArAbhirgolakairdIpyamAnam / grathanaM nirmANam / samadhikamudvRttam / uttareNeti anyayo'yam / 'enabanyatarasyAmadUre paJcamyAH' ityenap / rajanicarapurImiti "enapA dvitIyA' iti dvitIyA / pAdAH pratyantaparvatAH' ityamaraH / viSamatulyamanyAdRzam / kRpANaH khaDgaH / pratibhaTaH zatruyodhaH / kaNTakito romAJcitaH / saMtAnapAtinIbhiranavacchedapatanazIlAbhiH anIkaM sainyam / 'yuddhe yatkriyate pAnaM vIrapANaM taducyate' iti hArAvalI / abhidravantyabhimukhaM dhAvanti / kRtaM niSphalam / 'kRtaM klIbaM tu niSphale' ityamaraH / apayAnaM palAyanam / paripucchayamAnaH pucchaM paryasyan / itastato nayannityarthaH / 'pucchabhANDacIvarANNiDU' / abhisAntvayanpriyavacanenotsAhayan / abhiyodhayatyabhimukhaM saMprahArayati / lavaMgarAjaH sugrIvaH / ahahetyAzcarye / plavagAdhipena vAna 1. 'pratibhaTora:'; 'pratibhaTavikaTora : '. 2. 'saMtata ' 3 'pradhAnayUthapatIn '. For Private and Personal Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 aGkaH anargharAghavam / 239 ratnacUDa:-(dRSTvA sakhedahAsAdbhutam / ) ahaha, astrANi plavagAdhipena vihitAH paulastyavakSaHsthalI. ___ saMghaTTAnaladattadAvavipadaH sIdanti bhUmIruhAH / utpATya prahitazca zailazikharo laGkendrahastAvalI niSpiSTo nijakuJjanirjharajalairjambAlapiNDAyate // 40 // hemAGgadaH-(vihasya / ) sakhe dazakaMdharamadhikRtya na kiMcidetat / tathaitenoddhRtya sphaTikazikharI so'pi vidadhe samantAdAmUlatruTitavasudhAbandhavidhuraH / amuM yenAdyApi tripuraharanRtyavyatikaraH ___ purastAdanyeSAmapi zikhariNAmullalayati // 41 / / kiM ca tarkayAmi / zastrIkRtastaruvaro haripuMgavena lakendravakSasi mRNAlamRduH papAta / tatrasthitaistu kusumaiH kusumeSurenaM sItAviyogavidhuraM dRDhamAjaghAna // 43 // ratnacUDa:-(vihasya / ) sakhe, kimucyate mahAsattvavatAmupari khalvasau rAvaNaH / tathA hi / svetkRtya huteSu mUrdhasu javAdagneH sphuTitvA bahi AkIrNevalikeSu daivalipibhidRSTvApi rAmAyaNam / rezvareNa sugrIveNAstrANi vihitA bhUmIruhA vRkSAH paulastyavakSaHsthalIsaMghaTena jAto yo'nalastena dattA dAvavipado vanAgnivipattayo yeSu tAdRzAH santaH sIdantyavasanA bhavanti / nijazabdo'tra zailavAcakaH / jambAlaH kardamaH / tathetyAdi / etena rAvaNena so'pi sphaTikazikharI kailAsastathoddhRtya samantAtsarvata AmUlaM truTito yo vasudhAbandha. stena vidhuro vikalo vidadhe yathAnyagirINAM madhye purastAtprathamaM haranartanakramo'mumeva kailAsamullalayati cAlayati / yadvAnyagirINAM purastAdane haranRtyakramo'mumeva caalyti| AmUlatruTitavasudhAbandhavidhuratvAt / kailAsa evaM calati nAnye kecana parvatA iti bhAvaH / haripuMgavena sugrIveNa / laGkendro rAvaNaH / tatrasthitairvRkSasthitaiH / kusumeSuH kAmaH / enaM rAvaNam / vidhuraM duHkhitam / AjaghAna hanti sma / 'ADo yamahanaH' iti na taG / asvAGgakarmakatvAt / sveSviti / utkRtya cchittvA / agneH sakA 1. 'sakhedAdbhutam'. 2. 'zastrANi'. 3. 'taTI'. 4. 'mahAsatvatAyAM rAvaNa: khalva. gram'; 'mahAsatvavatAmupari rAvaNaH khalvasau'. For Private and Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 240 kaavymaalaa| cittenAskhalitena yastadadhikaM brahmANamaprINaya tkastasmai prathamAya mAniSu mahAvIrAya vairAyate // 43 // hemAGgadaH-sakhe, pazya pazya bhayAnakamadbhutaM ca vartate / vizikhaughavikIrNagaNDazaile tarusaMcUrNitazaktitomare ca / kapirAkSasarAjayorajasraM tumule bhAnti talAtaliprapaJcAH // 44 / / nUnamidAnIM zvAsormipratibandhatundilagalapracchinnahArAvalI ratnairApatayAlubhiH kRtaphaNaprAgbhArabhaGgabhramaH / zrotrAbhAvanirantarAlamilitaiH stabdhaiH zirobhirbhuvaM dhatte vAnaravIravikramabharAdbhagnairbhujaMgAdhipaH // 45 // (saviSAdam / ) ahaha, bAhuyantreNApIDya vAnararAjaM sugrIvaM kimAha rAvaNaH / zAjavAdvegAtsphuTitvA bahipkIrNeSu vistRteSvalikeSu lalATecvAdhAreSu daivalipibhirdai. vAkSarai rAmAyaNaM rAmeNa rAvaNavadhaM dRssttvaapiitynvyH| askhalitena nirvikAreNa / tadadhikaM pUrvasmAdapyadhikaM yathA syAdevam / aprINayatprItamakarot / prathamAyAdyabhUtAya / mAniSvabhimAneSu / vairAyate vairaM karoti / 'zabdavaira-' iti kyaS (kyaG) / 'vA kyaSaH' iti taG / tasmai iti 'krudhadruha-' iti saMpradAnatvam / 'lalATamalikaM godhiH' ityamaraH / "likhitAkSaravinyAse lipirlibirubhe striyau' iti ca / 'rAmeNa rAvaNavadho rAmAyaNamiti smRtam' iti trikANDazeSaH / vizikhaughetyAdi / padyapUrvArdhapadadvayaM kapirAkSasarAjayorityasya pratyekaM yathAkrama saptamyekavacanAntaM vizeSaNam / vizikho baannH| vikIrNo vikSiptaH / 'gaNDazailAstu cyutAH sthUlopalA gireH' itymrH| zaktirastrabhedaH / tomaraH zastrabhedaH / tumulaM saMkularaNaH / talazcapeTaH / talaizca talaizca pratyedaM yuddhaM pravRttaM talAtali / 'tatra tenedamiti sarUpe' iti samAsaH / 'ickarmavyatihAre' itIc / 'anyeSAmapi dRzyate' iti dIrghaH / tasya prapaJcA vistArAH / zvAsoruti / bhujaMgAdhipaH sarparAjo vAnaravIravikramabharAtsugrIvaparAkramAtizayAjhugnairnanaiH zirobhirmastakairbhuvaM pR. thivIM dhatte / zirobhiH kIdRzaiH / zrotraM karNastasya virahAt / sarpasya cakSuHzravastvAkarNAbhAvastato nirantarAlamantarAlazUnyaM militairata eva stbdhaishc| zeSasya sahasraphaNatvAdbahuvacanam / bhujaMgAdhipaH kIdRzaH / zvAsormiH zvAsaparamparA tasyAH pratibandhena nirodhena tundilAducchUnAdgalAtpracchinnA truTitA yA hArAvalI tasyA ratnaiH kRto dhRto vA phaNAnAM yaH prAgbhAro vistAraH, zikharaM vA, tadbhaGgasya bhramo yena taadRshH| Apa 1. 'prahArAH'. 2. 'vikramabharAbhugno'. 3. 'vAnararAjam' iti pustakAntare nAsti. 4. 'dazagrIvaH'. For Private and Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 aGkaH] anargharAghavam / 241 asmadvAhuvanAndolasulabhaM phalamAmuvan / niyuddhalAghavaklAnta zAkhAmRga sukhI bhava // 46 // ratnacUDa:-(saharSam / ) sakhe, karaNakauzalamocitAtmA vipakSadurvacanatruTyamAnahRdayo hRdayaMgamamabhidadhAti vAnarendraH / / viMzatyA yugapatkSamairapi bhujairAkarSaNacchedayo recchinnaM dazamaM ziraH kathayati cchinnAni yAni kramAt / tAnyArAddhamahezvarANi bhavataH zIrvANi tulyaM daza ___cchindAno dazabhirnakhairyadi punaH zAkhAmRgendraH sukhI // 47 // api ca re re rAkSasa, dazamukhavadhanATyasUtradhAro raghupatirasya ca pAripArzvako'ham / prakaraNaphalabIjabhAvakAnAmamRtabhujAM samupAkhahe samAjam // 48 // tayAlubhiH samantAtpatanazIlaiH / 'spRhigRhi-' ityAdinA Aluc / Andola ArohaNam , kampanaM vA / 'niyuddhaM bAhuyuddhe syAt' ityamaraH / karaNaM zarIrasaMkocAdi / vipakSo rAvaNaH / hRdayaMgama manoharam / viNshtyti| tava viMzatyA bhuyugapadekadA kSamaiH samathairapyacchinnaM dazamaM ziraH kartR yAni zirAMsi kramAcchinnAni kathayati tAni tava daza zIrSANi tulyamekadaiva dazabhinakhaizchindAnaH zAkhAmRgendraH sugrIvo yadi mukhI tadA sukhI / tava zirazchedanaM vinA nAhaM sukhItyarthaH / iha viMzatizabda ekavacanAnta eva tAvatsaMkhyAmAha / bhujazabdastu bahuvacanAnta iti tathaiva saamaanaadhikrnnym| kiidRshaani| ArAddhaH sevito mahezvaro yaistAni / re iti nIcasaMbodhane / dazamukheti / dazamukhavadha eva nATyaM nRtyaM tasya sUcanA taddhArayati / atha ca nATye sUtradhAro bhavatyeva / pAripArthakaH paripArzvavartI / atha ca sUtradhAradvitIyaH / amRtabhujAM devAnAM samAja sabhAmAvAM samupAkhahe upAsanAviSayaM kurvaH / kIdRzAnAm / prakRSTaM karaNamutphAlastasya phala mUrchAdi, bIjaM darpavacanAdi, teSAM bhAvakAnAmanubhAvakAnAm / atha ca nATye prakaraNaM rUpakabhedastasya phalaM kArya bIjaM nATyabIjaM tadbhAvakAnAM prakAzakAnAm / amRtamivAmRtaM sarasaM nATyaM tadbhujAM tadanubhavitRNAm / kAvyarasazAlinAmiti yaavt| samAja sUtradhArapAripArthakAvupAsAte iti dhvaniH / sUtradhAralakSaNaM prAgeva likhitam / 'sUtradhAreNa sahitaH saMlApa prakaroti yaH / sUtradhArasamo vApi sa bhavetpAripArzvakaH // ' iti bharataH / AtmazaktyA kaviyatra kathAM nAyakameva ca / autpAdikaM prakurute taddhi prakaraNaM 1. 'asmadvAhu' ityAdizlokAtpUrva pustakAntare 'anuvadati' ityadhikamasti. 2. 'acchindan'. 3. 'samupAsmahe'. For Private and Personal Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 242 kaavymaalaa| ityabhidadhAnenaivotplutya nirdayaM zirasi tADito rathadhvajadaNDAvalambI kathaMcidAzvasiti rAvaNaH / (sarvato'valokya saharSam / ) sakhe, pazya pazya / yanmAlyagrathanAvazeSavikalaiH saMtAnakai kinAM bharne garbhagameva dAma nibhRtaM kharmAlikairgumphitam / tasminnadya dazAsyamUrdhani navaprastAvanAmApadAM __ pazyanto rabhasauSabharsitabhiyaH krozanti naH syandanAH / / 49 // hemAGgadaH--(saviSAdam / ) ahaha, so'pyAzvasya dazakaNThenApi muSTinA tADito mUrchitaH kapIndro nIlahanUmadbhayAmAzvasyamAno'pasAryate / ratnacUDa:-sakhe, pradhanasya hi prathame parvaNi zatakRtvo vijayante parAjIyante ca vIrAH / tatra ko viSAdaH / hemAGgadaH--(anyato'valokya / ) sakhe, ratnacUDa, diSTyA vardhase yadayamanuprAptaH kuzikasutasaparyAdRSTadivyAstratantro __ bhRgupatisahayudhvA vIrabhogINabAhuH / viduH // ' yathA mAlatImAdhavam / yanmAlyeti / rabhasaughena harSAtizayena bhatsitA tiraskRtA bhIbhayaM yeSAM tAdRzAH santo no'smAkaM syandanA rathAH, tAtsthyAttadArohA vA, krozanti zabdaM kurvnti| kIdRzAH / tasminnapi dazAsyamUrdhani ApadAM vipattInAM navaprastAvanAM nUtanavibhAvanAM pazyantaH / yasya mU! mAlyaM mAlA tathanAdavazeSAstyaktAH ata eva vikalAH kITAdividdhA ye taiH saMtAnakaiH puSpabhedairnAkinAM bharce indrAya garbhagaM kezamadhyagatameva dAma mAlA nibhRtaM guptaM yathA syAdevaM rAvaNabhayAtkhAlikairdevamAlAkArairgumphitaM prathitam / etAdRzasyApi rAvaNasyApadaM pazyatAM krozanaM yuktameva / 'kezamadhye tu garbhakam' ityamaraH / bharne iti tAdarthaM caturthI / muSTineti 'muSTidvayoH' ityamarAtpuMlliGgatA / AzvAsyamAno jalAdinAzvAsa kAryamANaH / apasAryate sthAnAntaraM nIyate / pradhanaM yuddhaM tasya prathamaparva AdyotsavaH / 'pradhanaM raNanAzayoH' iti vishvH| zatakRtvaH zatavArAn / 'saMkhyAyAH kriyAbhyAvRttigaNane kRtvasuc' diSTayeti harSAbhivyaJakam / vardhase sAbhyudayo'sItyarthaH / kuzikasuteti / saparyA stkaarH| tatraM zAstram / bhR. gupatiH parazurAmaH / tena saha yuvA sahayuddhavAn / 'sahe ca' iti kvanip / vIrabhogAya 1. 'ityabhidhAyAnena'. 2. 'garbhakam'. 3. 'nibhRtaiH'. 4. 'so'pi' iti pustakAntare nAsti. 5. 'hi' iti pustakAntare nAsti. 6. 'mahAvIrAH'. For Private and Personal Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 6 aGkaH] anargharAghavam / dinakara kulaketuH kautukottAnacakSubahumataripukarmA kArmukI romabhadraH // 50 // " ratnacUDaH - (saharSaM rAmamavalokya rAvaNaM prati / ) rAkSasarAja, bAlenApi vilnadhUrjaTidhanuH stambhena bAhUSmabhirthena svedayatA manoharamRjUcakre munirbhArgavaH / saMprApto raghunandanaH kimaparaM tenAdhunA nepyate Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 243 dhanyo vAlisamAnakartRkavadha lA~ghAtibhUmiM bhavAn // 51 // hemAGgadaH--(sakautukam / ) sakhe, tUSNImAskhahe tAvat / zRNuvaH kiM bravIti rAvaNaH / (karNa datvA / kathamevamAha / sAdhu re kSatriyaDimbha, sAdhu / yatkanyAmabhilapyatA nimipaterna sthANavIyaM mayA dorlIlAtulitAvatAritaharagrAvNApi rugNaM dhanuH / tadrakSyantyadhunA kiyantamavadhiM yAvadbhavAnityamI devendradvipadAnadurdinabhido raudrArciSo mArgaNAH // 52 // For Private and Personal Use Only yogyo vIrabhogINa: / 'AtmanvizvajanabhogottarapadAtsaH' / ' kumati ca' iti Natvam / ketuH patAkA cihnaM vA / 'ketucipatAkayo:' iti vizvaH / uttAnaM vikasitam / bahumataM stutaM ripau karma yuddhAdivyApAro yasya saH / chalato rAvaNaM stuvanrAmastutimAhavAlenApIti / yena rAmeNa vAhUSmabhirvAhubalaiH svedayatA svedaM kurvatA manoharaM yathA syAdeva bhArgavo muniH RjUcakre / avakraH / sarala iti yAvat / kRtaH / anyadapi vaMzAvanRju vahnisvedanAdRjUkriyata iti dhvaniH / vAlenApi na tu samarthana vilUno bhamo dhUrjaTermahAdevasya dhanuHstambho yena tAdRzena / so'yaM raghunandanaH saMprAptaH / tena rAmeNAdhunA saMprati bhavAnrAvaNo vAlini vAliviSaye samAnaH kartA yasya sa samAnakartRkavadhastena karaNena zlAghAtibhUmiM stutiprakarSe neSyate prApayiSyate yato'tastvaM dhanyo'sItyarthaH / tathA ca bhavadabhibhavakartAraM vAlinaM yo hatavAnsa tvAmapi haniSyatIti tava mahatI zlAgheti bhAvaH / yadvA vAlivadhenaivAtmavadho'pi tvayA jJAtastathApi mAnavazAna sItA dattA na vA saMdhiH kRta iti manastritayA tavAtizyAgheti bhAvaH / tUSNImAkhahe nirvacanau tiSThAvaH / yatkanyAmiti / nimirjanakapUrvapuruSaH / tatpaterjanakasya kanyAM sItAmabhilaSyatecchatA mayA yaddhanurna rugNaM na bhagnaM tatra sthANavIyamaizvaraM taditi hetuH / na tvazaktiH / Izvarabhaktasya mama na yuktastaddhanurbhaGga iti bhAvaH / svasAmarthyaM smArayati - dolalayA bAhukIDayA tulito'nantaramavatArito haragrAvA kailAso yena tAdRzenApi / 'grAvANau zailapASANau' 1 1. 'rAmadevaH '. 2. 're rAkSasarAja' 3. zrAdhyAtibhUmim 4. 'AHkha'.
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 244 kAvyamAlA | (savismayam / ) kathamadyApi tRNIkRtajagatrayaH sa evAsya tAvAnahaMkAragranthiH / ralacUDa : - ( sotprAsasmitam 1) saMkhe, kathamidameva bhavantaM vismApayate / mAnAdhmAtaH khAM kilotkRtya tAvanmUrdhazreNImekazeSottamAGgaH / strImardhAGge vaJcayitvA mukhena prItaH zaMbhorekapAde papAta || 53 || (Urdhvamavalokya ca savitarkam ) bhagavato divaspateriva ratho dAzarathimupatiSThate / hemAGgadaH -- ( dRSTvA saharSam ) sakhe, sa evAyaM kiM na pazyasi / locanamArgasahasracandrakastacakitamahendrakavacahasto mAtaliH / (kSaNaM nirvarNya vihasya ca / ) vividhamaNimayUkhamaJjarIbhiH kRtasuracApasahasrasaMnipAte / adhisamaramahArayadvimAne nijamapi kArmukamatra devarAjaH // 54 // (AkAze karNa datvA / ) kimAha rAvaNapratIhAraH -- arere puruhUtasUta, ityamaraH / tadadhunA kiyantaM kAlamavadhiM yAvat / amI mama mArgaNAH / bhavAniti drakSyanti cirAya draSTuM na zaknuvanti / darzanAvadhiste pUrNa iti bhAvaH / itizabdenAvyayenoktatvAdbhacacchabdAnna dvitIyA / devendradvipasyairAvatasya yaddAnadurdinaM madajalavRSTistadbhidastannAzakAH / rAvaNavANadarzanAdeva airAvatasya madazoSa iti bhAvaH / ' kalambamArgaNazarA:' ityamaraH / kathamidameva vismApayata iti / kiM tvanyadapIti zeSaH / 'nityaM smayateH' ityAtvam / 'bhIsmyorhetubhaye' iti taG / aparavismayahetumAha - mAnAdhmAta iti / vArtAyAm / ayaM rAvaNa: khAM mUrdhazreNIM nijAM mastakapaGktimutkRya cchittvA ekamadvitIyaM zeSamavazeSamuttamAGgaM ziro yasya tAdRzaH sannadhaGge vAmArthe / arthAnmahAdevasya / strIM gaurIM vaJcayitvA tyaktvA zaMbhorekapAde papAta / mukhena prItastuSTaH / 'yenAGgavikAraH ' iti tRtIyA / mAnenAdhmAtaH sagarvaH / strImiti 'vAmzasoH' itIyaGo vikalpAt / divaspaterindrasya / 'vibhASA khasRpatyoH' ityaluk / SaSThyAH patiputra-' iti satvam / upatiSThate saMgatIbhavati / saMgatikaraNe taG / candrakaM randhrastena stabakito gucchIkRtaH / kavacaH saMnAhaH / mAtalirindrasArathiH / 'sUto mAtaliH' ityamaraH / vividheti / devarAja indro'dhisamaraM saGgrAme nijamapi kArmukaM dhanurahArayatprAsthApayat / atra hetugarbhaM vizeSaNam-kRteti / uttamaratnAnAM tejobhirindradhanuH kriyata iti tadevoktam / saMnipAtaH samAgamaH / adhisamaramiti 'avyayaM vibhakti -' ityAdinA vibhaktyarthe'vyayIbhAvaH / 'devayAnaM vimAno'strI' ityamaraH / puruhUtasUta indrasArathe / kANDaH prakA1. 'sakhe' iti pustakAntare nAsti. 2. 'mahendra' 3. 'arere' ityasmAtpUrva pustakAntare 'anuvadati' ityadhikamasti . For Private and Personal Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 aGkaH] anargharAghavam / 245 darpo'yaM bhavataH surAsuracamUdoHkANDakaNDUviSa. ____ jvAlAjAGgalikena jaGgalabhujAM patyApi na tyAjitaH / yenaindre rathavarmaNI raghuzizorasyopanIte tvayA rAjadviSTamidaM vidhAya sa kathaM zakto'pi vartiSyate // 55 // rtncdd:-(shrutimbhiniiy|) kimAha rAmaH-satyamidaM bhoH / yacchIlaH khAmI tacchIlAstasya prakRtayaH / yadevamapi svAmino eNlocchedinA durnayena vikatthante / hemAGgadaH--(AkAze karNaM dattvA / ) kimAha rAvaNaH-are tApasabaTo, krodhena jvalitA muhUrtamanu ca khaireva nirvApitAH ___ klIbairazrumahormibhirmakhabhujAM patyuH sahasraM dRzaH / yaidRSTA bhuvanatrayIvijayibhiH sarvakaSAH santyamI te saMpratyapi me nayApanayayornirvAhamUlaM bhujAH // 56 // ratnacUDa:-( karNa dattvA vihasya / ) kimAha rAmaHchittvA mUrdhnaH kimiti sa vRto dhUrjaTiryadyamISAM doHstambhAnAM tribhuvanajayazrIriyaM vAstavI te / NDaH / kaNDUstejastadeva viSaM tasya jvAlAyA jAGgalikena viSavaiyena / jaGgalaM mAMsam / taddhaJjate jaGgalabhujo raaksssaaH| 'kipa ca' iti kvi / teSAM patyA rAvaNena yena hetunA aindre indrasaMbandhinI rathazca varma ca rathavarmaNI / varma saMnAhaH / upanIte upaDhaukite / rAjJo dviSTaM dveSaH / bhAve ktaH / kathaM vartiSyate kathaM sthAsyati / rAvaNAditi zeSaH / tasyApi nAzahetorupasthitiriti bhAvaH / jAGgalika iti / 'jAGgalI viSavidyAyAm' iti medinIkaraH / jAGgalImadhIte vetti vA jAGgalikaH / adhyAtmAditvATThaJ / 'jaGgalaM nirjalasthAne triliGgayAM pizite'striyAm' iti medinIkaraH / prakRtayaH parijanAH / vikatthante zlAghante / AtmAnaM prazaMsanti vA / vikatthanamAtmaprazaMseti zAbdikAH / krodhaneti / anu pazcAnirvApitA nistejIkRtAH / klIvaivikramazUnyaiH / yairbhujairindrasya sahasraM dRzo dRSTA iti saMbandhaH / apanayo durnayaH / nayAnayasamarthA ityarthaH / mUlazabdasyAjahalli. gatayA bhujA ityanena vizeSaNavizeSyabhAvaH / mUlavaM ca sarveSAM bhujAnAM sAdhAraNyeneti sAmAnyavivakSAyAmekavacanatA mUlamiti / te saMpratIti / tathA ca taireva vAmapi haniSyAmIti bhAvaH / chittveti / mUnoM mastakAni chittvA vRtaH prArthitaH / solluNTha 1. 'satyam' ityasmAtpUrva pustakAntare 'anuvadati' ityadhikamasti. evamagre'pi. 2. 'prabhuH'. 3. 'tadevam.' 4. 'mUlocchedena'. 5. 'jvalatA'. 6. 'api ca.' For Private and Personal Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 246 kAvyamAlA / mUrdhAno vA na khalu bhavato durlabhAH saMbhaveyu yadevasya tvamasi jagatAM zilpino'pi prapautraH // 57 // yatpunarbravISi--'saMpratyapi te bhujAH santi' iti tadadhunaiva jJAsyante / hemAGgadaH--(karNa dattvA ) kimAha rAvaNaH--arere rAjanyaDimbha, bhavataH purANapitAmahena bahu tAvadanaraNyenaiva jJAtam / idAnIM bhavAnapi jJAsyati / ratnacUDaH--(karNa dattvA vihasya / ) kimAha rAmaH- arere rAkSasIputra, na dUye naH pUrva nRpatimanaraNyaM yadavadhI rjayo vA mRtyurvA yudhi bhujabhRtAM kaH paribhavaH / jitaM tu tvAM kArAgRhavinihitaM haihayapateH pulastyo yadbhikSAmakRta kRpaNastavyathayati / / 58 // hemAGgadaH--(karNa dttvaa|) kimAha rAvaNaH---AH kSatriyabaTo vAcATa, kathamapUrvazilpI rajanicarendracaritacandre'pi lakSma likhasi / tadayaM na bhavasi / ( ssNbhrmmvloky|) kathamupakrAntameva zarasahasradurdinaM mandodarIdayitena / mAha-mUdhIno vetyAdi / na khlushbdo'tyntnissedhe| naivetyarthaH / jagatAM zilpino brhmnnH| prapautraH praNaptA / mahAdevaprItyartha vA] bhavatA zirAMsi na cchidyante kiM tu sulabhAnyeveti kRtvA chidyanta iti solluNThamuktiH / rAjanyaDimbha kSatriyabAlaka / purANasya pUrvapuruSasya pitAmahena / aticirapUrvapuruSalAt / anaraNyanAmA rAjarSI rAmasya pUrvapuruSaH / sa ca rAvaNena jitaH / na dUya iti / na dUye na paritapAmi / 'dUTu paritApe' divAdiH / no'smAkaM pUrva pUrvapuruSamanaraNyanAmAnaM yattvamavadhIhatavAnasi / kaH paribhavaH, api tu na ko'pi / kArAgAraM bandhanagRham / 'syAtkArA bandhanAgArabandhayoH' iti medinIkaraH / yadvA kArArUpaM gRhaM kArAgRham / uktipoSo'yamalaMkAraH / haihayapateH sahasrArjunasya bhikSAmakRta bhikSAM prArthitavAn / karotiH prArthanArthaH / dhAtoranekArthalAt / kRpaNo dInaH, nindito vA / 'kRpaNaH sannaninditayorapi' iti vizvaH / tadvyathayati tadatipIDAM janayatItyupahAsaH / 'vAcATo bahugAvAk' ityamaraH / lakSma kalaGkam / anya. sminnapi candre lakSma bhavatIti dhvaniH / tadayaM na bhavasi / tattvaM na bhaviSyasItyarthaH / 'vartamAnasAmIpye vartamAnavadvA' iti bhaviSyati laT / durdinamandhakAro vRSTivI / mandodarI 1. 'vihasya' iti pustakAntare nAsti. 2. 're re'. For Private and Personal Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 aGkaH] anardharAghavam / 247 ratnacUDa:-kathaM maithilIvallabhenApi pratyupakrAntameva / ( vihasya / ) patanti rAmabhadreNa khaNDitA rAvaNeSavaH / pUrvArdheH phalibhirvegAtpazcAdhaiH pakSibhizcirAt // 59 // kiM ca / akSeSu ketudaNDe ca sArathau ca hayeSu ca / / khelaeNnti rAkSasendrasya syandane rAmapatriNaH // 60 // hemAGgadaH-(sabhayam / ) ahaha / andhakArIkRtavyomA bANavarSeNa rAvaNaH / rAmArUDhaM tirodhatte zatAGgaM zAtamanyavam // 61 // (ciraM dRSTvA savismayam / ) sakhe, nAnAvidhAni zastrANi zastrairnAnAvidhairapi / imau hi pratikurvAte na kazcidatiricyate // 62 // ratnacUDa:-evametat / / yadrAvaNo bahubhireSa bhujaiH karoti ___ tadrAghavaH pratikaroti bhujadvayena / karma dvayoryadapi tulyaphalaM tathApi rakSobhaTAdazaguNaM naravIrazilpam / / 63 / / hemAGgadaH-( vihasya / ) sakhe, viMzatyApi bhujaireSa dvau bhujAvabhiyodhayan / adUSitadvandvayuddhamaryAdo dazakaMdharaH / / 64 // dayitena rAvaNena / pratyupakrAntamevetyatra zarasahasradurdina mityanukarSaNIyam / iSuH kANDaH / phalibhi.haphalayuktaiH / gauraveNa vegAtpatanamiti bhAvaH / pakSibhiH puGkhayuktaiH / parvAtAvaruddhagatitvena cirAtpatanamiti bhAvaH / akSeSu cakreSu / 'cakre karSe pumAnakSaH' iti medinIkaraH / yadvAkSeSu rathakIlakeSu / ketudaNDe patAkAdaNDe / khelanti kIDanti / syandano rathaH / patriNa: kANDAH / tirodhatte AcchAdayati / zatAGgaM ratham / 'zatAGgaH syandano rathaH' ityamaraH / zatamanyurindraH / 'tasyedam' ityaN / hiravadhAraNe / imAvevetyarthaH / pratikurvAte pratIkAraviSayANi kurutaH / dvayo rAmarAvaNayoH / karma kiyaa| vyApAra iti yAvat / yadapi / yadyapItyarthaH / 'vakraH panthA yadapi' itivat / rakSobhaTo rAvaNaH / 1. 'prakrAntameva'. 2. 'rAmacandreNa'. 3. 'patribhiH'. 4. patanti'. 5. 'vihasya' iti pustakAntare nAsti. For Private and Personal Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 248 kaavymaalaa| ( sakhedabhayaM ca / ) kathamayaM rAvaNo mAhendrasyandanAt tasyAribalabhImasya dhvajadaNDasya lAJchanam / darpadIptaH kSurapreNa mAyUraM picchamacchinat // 65 // ratnacUDa:-( saharSam / ) sakhe, pazya pazya kulizaketuketanavimAnanAvilakSakruddhena dikpAladvipadarpadAnalaharIsaurabhyagarbhAnilaiH pareva samastarAkSasakathAkalpAntakarNejapAH / dIyante raghupuMgavena katicitpaulastyamauliSvamI paulomInayanAmbusIkarakaNAvagrAhiNo mArgaNAH // 66 // hemAGgadaH-( sakhedAdbhutam / ) kathaM kirITaparamparAparibhavamamRpyamANena bANavarSAdvaitamAtanvatA rAkSasarAjena videhakanyAkucakumbhakoTikaThoratAsAkSiNi sAyako'yam / rAmasya janmAntaramelakArazrIkaustubhe vakSasi hA nikhAtaH // 67 // ( samyagavalokya / ) sakhe, . ekenaiva nivAtakaGkaTabhidA laGkApateH patriNA viddho'yaM yadi nAma ko'pi jagatAmullAghano rAghavaH / sa ca viMzatibAhuH / tasmAddazaguNaM rAmazilpaM rAmasya yuddhakauzalam / bAhudvayena bAhu. vizateH pratIkArAditi bhAvaH / dvandvayuddhamekatulAyuddham / tasyeti / mAyUraM picchaM lAJchanaM cihnamacchinat / dIpto dIpanazIlaH / kSurapreNa kANDabhedena / 'picchabaheM napuMsake' ityamaraH / kulizaketurindrastasya ketanaM cihnam / vimAnanA chedanam / vilakSo lajitaH / dikpAleti / dikpAladvipAnAM diggajAnAM darpaNa dAnalaharI madarAjistasyAH saurabhyaM saugandhyaM garbha yasya so'nilo yeSAM taiH pakSaiH puDheH rAkSasakathAyAH kalpAntasya mahAvinAzasya karNejapAH sUcakAH / 'stambakarNayo ramijapoH' ityac / 'krnne| japaH sUcakaH syAt' ityamaraH / dIyante pAtyante / mauliSu mastakeSu, kirITeSu vA / 'maulimUrdhakirITayoH' iti dharaNiH / paulomI zacI / avagrAhiNo vRSTipratibandhakAH / mArgaNA bANAH / amRSyamANenAkSamamANena / videheti / koTiragram / kaThoratA kaThinavaM tasyAH sAkSiNi jJAtari / janmAntare viSNormUrtyantare melakArau sahacarau zrIkaustubhau yatra tasmin / melanaM melaH / bhAve ghaJ / taM karoti melakAraH / karmaNyaN / 'melakAraH sahacaraH' iti dharaNiH / 'kaustubho maNiH' ityamaraH / hA kaSTam / ekenaiva. 1. aribhayabhImasya'.,'aribhayabhUtasya'.2. avamAnavailakSya-'.,'avamAnanAvilakSa-'. For Private and Personal Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 aGkaH] anargharAghavam / 249 cakSurvamasahasraniHsaradasRgdhAraughajhAMkAriNA mAhendreNa tu varmaNA vivRNute vIraH sahasraM vraNAn // 68 // ratnacUDa:-( saharSam / ) rAghaveNApi sItAstanastabakakuGkamapaGkalope__ saMkalpapAtakini vakSasi rAvaNasya / nyastaH zaro vibudhakuJjarardaintaghAta ___ rUDhavaNArbudacatuSTayamadhyavartI // 69 // hemAGgadaH-(karNa dattvA savismayam / ) ekena savyapANinA vizikhamutkhAya kimAha rAvaNaH-sAdhu re manuSyaDimbha, sAdhu / traivikramaH sakaladAnavajIvitavya vidyAsamAptilipireSa sudarzano me / yasminnipatya hRdaye dalitArajAla jyotistuSAramayamAbharaNaM babhUva // 70 // ti / nivAtaM dRDhaM zastrAbhedyam / kaGkaTaH saMnAhaH / 'urazchadaH kaGkaTakaH' ityamaraH / patriNA bANena / nAma prAkAzye, saMbhAvanAyAM vA / idaM saMbhAvyata ityarthaH / jagatAM ko'pyanirvacanIya ullAghano nairujyakArI / rAvaNanAzarUpabheSajakaraNAditi bhaavH| 'kRtyalyuTo bahulam' iti kartari lyuT / 'ullAgho nirgato gadAt' ityamaraH / asRgdhAraugho rudhiradhArAsamUhaH / jhaaNkaaro'vyktshbdH| mAhendreNa mhendrsNbndhinaa| varmaNA saMnAhena / vivRNute prakAzayati / ekabANapAte'pi saMnAhasya cakSurvartmasahasreNa rudhiranirgamAguNasahasravivaraNamiti bhAvaH / sItAstaneti / lopaH khaNDanaM tatra saMkalpa icchA tenaiva pAtakayukte / vibudhakuJjarasyairAvatasya dantaghAtena rUDhamupacitaM yadgaNasyArbudacatuSTayam, arbudamivAva'daM rUDhavraNoccasthAnaM tasya madhyavartI / airAvatasya caturdantatvAttaddantAghAtena rAvaNahRdaye'rbudacatuSTayaM yujyata eva / savyapANinA dakSiNahastena / vizikhaM bANam / utkhAyotpATya / vikrama iti / eSa mama traivikramaH / trivikramo viSNustatsaMbandhI sudarzanazcakravizeSo'sti / sakaladAnavAnAM jIvitavyaM jIvanaM tadeva vidyA tasyAH samAptilipiH samApta iti yasyAH prasiddhistadvat / dAnavasamUhaprANanAzaka ityarthaH / yasminsudarzane nipatya hRdaye dalitaM khaNDitaM yadArajAlaM cakraprAntasamUhastasya jyotiH kartR 1. 'sAtkAriNA'. 2. 'lepa-'. 3. 'vAraNa-'. 4. 'dantapAta-'. 5. 'ekenApi savyena pANinA'; 'ekena savyena'; 'ekena savyapANinA tamutkhAya'. ' ana0 22 For Private and Personal Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 250 kaavymaalaa| tasminnapi rudhiradarzanaM kurvANena bhavatA darziteyaM surAsuravIrAtizAyinI hastavattA / ratnacUDa:-ahaha, vipakSagirAmudgAreNa sarvagranthiguruNA dUraM dIpyamAnasya suvinihitacandrahAsavraNakiNavalayopahasitahAreSu / rAmasya mArgaNagaNAH patanti dazakaNThakaNTheSu // 71 // hemAGgadaH-(sacamatkAram / ) sakhe, pazya pazya-anurUpavIrasaMvAdapramodabharadviguNitAvaSTambhasaMkSobhitabhuvanatrayasya nirantaraprahIyamANabANaJjaramadhyavartinA rAmabhadreNa krIDAzakuntakautukaM pUryate rAkSasarAjasya / nUnamidAnIm udaJcannyaJcadbhUvivRtanibhRtAnAmanuphaNaM maNInAM vidyudbhiH kSaNamuSitapAtAlatimiraH / bhujakrIDAvalgadazamukhapadanyAsagarima pragalbhainiHzvAsairajani bhujagAnAmadhipatiH // 72 / / tuSAramayamAbharaNaM bhUSaNaM babhUva / atizAyinI jayanazIlA / hastavattA prazastahastayogitvam / prazaMsAyAM matup / 'cakraM sudarzanaH' itymrH| vipakSo rAvaNaH / udgAreNa bhASaNena / granthimranthanA / dUramatyartham / suvinihiteti / dazakaNThakaNTheSu kIdRzeSu / zivArAdhanAvasare zirazchedArtha suSTu yathA syAdevaM vinihito dhRto yazcandrahAso rAvaNakhagastasya vraNakiNavalayena kSatacihnaveSTanenopahasito nindito hAro yatra tAdRzeSu / candrahAsavraNaprarohaNAddhArakRtyaM candrahAsatraNarekhayaiva kRtamiti bhaavH| saMvAdo milanam / sAdRzyamiti yAvat / avaSTambho garvaH / prahIyamANaH prakSipyamANaH / veSTanAdvANa eva paJjaram / zakuntaH pkssii| anyo'pi krIDApakSI paJjaramadhye tiSThatIti dhvaniH / udazcadityAdi / bhujagAnAmadhipatiH sarparAjo vAsukiH / anuphaNaM phaNAM phaNAmanu / vIpsAyAmavyayIbhAvaH / maNInAM vidyudbhiriva vidyudbhirdIptibhiH kSaNaM muSitaM dUrIkRtaM pAtAlatimiraM yena tAdRzo'jani jAtaH / niHzvAsairlakSitaH / kIdRzaiH / bhujakrIDayA valgaMzcalanyo dazamukhastasya padanyAsagarimNA caraNArpaNagurutvena pIDanAtpragalbhairupacitaiH / maNInAM kIdRzAnAm / udaJcantyunatA bhavantI nyaJcantI nimnA bhavantI yA bhUstayA vivRtAnAM 1. 'vAhinI'. 2. dedIpyamAnasya'; 'kampamAnasya'. 3. 'pramodadviguNita-'. 4. 'pajaravartinA'. 5. 'ApUryate'. For Private and Personal Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 aGkaH] anargharAghavam / ratnacUDaH - ( sabhayamavalokya 1) sakhe, evametat / rakSovikSobhave gocchalitajalanidhivyaktamAtaGgacakra krudhyaddiGgAgamuktoddharaNagurubharAmadya nAgAdhirAjaH / aGgairaGgeSu mamairaviralavalinA vAmanenAtipInnA 251 dehenApahuvAnaH phaNaphalakaparINAhamurvI bibharti // 73 // (Urdhvamavalokya / ) kathamitastato vaimAnikairepakramyate gaganatalAt / hemAGgadaH - ( sacamatkAram 1) aho tribhuvanabhaiyaMkara mAyodhanamupakrAntaM mahAvIrAbhyAm / tathA hi / dhyAyatyayaM gAdhisutAdadhItAndivyAstramantrAnmanuvaMzavIraH / brahmopadiSTAmiha zaistravidyAmasau tadAkAGkSati rAkSasendraH // 74 // tadAvAmapyapasarAvaH / (ityapasRtyAsAte / ) hemAGgadaH -- ( samantAdavalokya) sakhe, ya~thA bhuvanasaMkSobhastathA tarkayAmi - tAmisraM bhAnavIyena, bhAnavIyaM rAhavIyeNa, rAhavIyaM vaiSNavIyena, vaiSNavIyaM pauSpaketavena, pauSpaketavaM ca pAzupatenAstramastreNa pratikurvANayoH pulastya kakutsthakulaikavIrayostumulamAyodhanaM vartate / vikAsitAnAM nibhRtAnAM saMkucitAnAm / ajanIti kartari ciN / rakSa iti / nAgAdhirAjo vAsukiH / rakSasAM vikSobhazcalanaM saMkSobho vA tajjanyavegenocchalitastucchIbhUto yo jalanidhistena hetunA vyakto yo mAtaGgacako jalahastisamUhastasmai vipakSatayA krudhyanto ye diGGAgA diggajAstairmuktaM tyaktamuddharaNamutkRSTadhAraNaM tena gururbharo yasyAstAmurvIM pRthivIM bibharti dhArayati / diGkAgaiH pRthvI priyata iti purANam / 'mAtaGganakra-' iti pAThe mAtaGgo jalahastI, nako jalajantuH / yadvA mAtaGganako jalahastI / pRthvIdhAraNabhAreNAtipInnAtisthUlena / ata evAviralavalinA nirantaramAMsasaMkocarUpatrivalIyuktena vAmanena kharveNa dehena phaNaphalakaparINAhaM phaNasamUhavizAlatAmapahuvAnaH saMkocayan / aGgeSu magnairaGgairlakSitazca / 'pIvA ca sthUlapIvare' ityamaraH / vaimAnikairvimAnacAribhiH / vimAna AkAzastha: / 'tena carati' iti Thak / 'vyomayAnaM vimAno'strI' ityamaraH / apakramyate gamyate / palAyyata iti yAvat / dhyAyati cintayati / gAdhisutAtkauzikAt / tAmisramityAdau 'sAsya devatA' ityaN / pauSpaketaveneti kAmasya viSNusutatvena snehAtizayAdvaiSNavIyamastraM pauSpaketave'viruddhamiti puSpaketavIyopAdAnamiti For Private and Personal Use Only 1. 'gurutarAm'. 2. 'Akramyate gaganatalam'; 'apAkramyate'. 3. 'bhaGgabhayaMkaramupakAntam 4. ' cAstravidyAm'. 5. ' tadAbhyasyati'. 6. 'tadAvAmupasRtyAkhahe'. 7. 'yathAyam. 8. 'ca' iti pustakAntare nAsti. 9. 'paulastyakAkutsthakulajayoH'.
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 252 kaavymaalaa| ratnacUDa:-saMkhe, kRtipratikRtInAmavizeSe'pi jetavyamiti rAmasya martavyamiti rAvaNasya nirNayanirbharo'yaM sarvAstramokSaH / vizikhamukhopasthAyinInAM ca punardevatAnAmabalIyAnATopaH kailpyate / tathA hi / yadaivataM kSipati patriSu rAkSasendraH snehena tadradhupatermudu saMnidhatte / yAM devatAmupadadhAti ca rAmabhadrastrAsAdasau dazamukhasya zanairupaiti / / 75 // (nepthye|) yadyatkRttaM dazamukhazirastasya tasyaiva kAntau saMkrAmantyAmatizayavatI zeSavaktreSu lakSmIH / yo yaH kRtto dazamukhabhujastasya tasyaiva vIrya labdhvA dRpyantyadhikamadhikaM bAhavaH ziSyamANAH // 76 / / (nepathye kalakalaH / ) ubhau-(saharSaromAzcamAkarNya / ) aye, zabdopalabhasaMvartakena karmaNA nimitAni tribhuvanakoSasya ko'yamindriyANi prINayati / (punarnepathye klkl:|) ubhau-(sabhayAdbhutam / ) aye, kathamayaM kapaTakaNThIravavaikuNThakaNThakaThorakolAhalakAhalo mahAnirghoSaH prajAkoSabhaGgamaparvaNi graMkramate / nUnaM bhAvaH / tumulaM mahat, atisaMkulaM vA / AyodhanaM saGgrAmaH / pratikRtiH prtiikaarH| mokSastyAgaH / vizikho bANaH / ATopo garvo roSo vA / yadaivatamiti / yAM devatAM patriSu bANeSu kSipati tadraghupateH snehena mRdu yathA syAdevaM saMnidhatte saMnihitA bhavati / devAMzalAdrAmasya / 'vRndArakA daivatAni' ityamaraH / asau devatA dazamukhasya trAsAcchanairmandamupaiti dazamukhasaMnidhiM gacchati / yadityAdi / kRttaM chinnam / yAni zirAMsi cchinnAni teSAM kAntiravasthiteSu mukheSu saMkrAmatIti bhAvaH / lakSmIH zobhA / chinAnAM bAhUnAM balamacchinneSu bAhuSu saMkrAmati / ziSyamANA avaziSTAH / zabdopalambhasaMvartakena zabdajJAnajanakena karmaNA adRSTena / indriyANi zrotrendriyANi / tathA cAtiko 1. 'sakhe' iti pustakAntare nAsti. 2. 'devatAnAM punaH'. 3. 'kathayati'. 4. 'tasyeva'. 5. 'nepathye kalakalaH' iti pustakAntare nAsti. 6. 'saMvartakaikakarmaNA'. 7. 'ko'yamindriyANi prINayati tribhuvanasya'. 8. 'brahmANDakoza-'. 9. 'kramate'; 'adyApi'. For Private and Personal Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 aGkaH] anargharAghavam 253 cedAnI kAlakUTopadigdhairiva kaNThadhvanibhireva mUrchayato bhuvanAni bhairavasya smarati samayamadya prmesstthii| ___ (punarnepathye / ) divyAstrairbhUrbhuvaHsvastritayaDamaraNoDDAmarairyodhayitvA lUnotkSiptaiH zirobhirdazabhirabhinabho darzitaikAdazArkaH / kAkutsthenAvakIrNo nijavizikhazikhAyogapIThopahUta brahmAstreNAdhizete rajanicarapatevarizayyAM kabandhaH / / 77 / / ubhau-(zrulA saharSasaMbhramamUrdhvamavalokya savismayamanyonyam / ) pazya pazya pralayakAlakarAlakAlAnalajvAlApuJjapiJjarANi rAvaNazirAMsi / (satvaramupamRtya caadhstaatpshytH|) hemAGgadaH-(sakaruNam / ) hA mahAvIraprakANDa laGkezvara, pairyavasito'si / lAhalaH zrUyata iti bhAvaH / kapaTena bhUto yaH kaNThIravaH siMha etAdRzo vaikuNTho nArAyaNo narasiMharUpI tasya kaNThAnirgato yaH kaThoro mahAnkolAhalastadvatkAhalaH kaTudhvaniH / dezI zabdaH / bhayAnako vA / prajAkoSo brahmANDaM tasya bhaGgo naashH| aparvaNyakAle / pralayaM vinApItyarthaH / prakramata Arabhate / nUnaM ceti / nUnaM nizcitamadya parameSTI brahmA sabhayaM yathA syAdevaM bhairavasya smarati / kAlabhairavaM mahezaM smaratItyarthaH / 'adhIgarthadayezAM karmaNi' iti SaSTI / kAlakUTena viSeNopadigdhairliptairiva kaNThadhvanibhirbhuvanAni mUrchayato mUchau~ nayataH / divyAstrairiti / rajanicarapate rAvaNasya kabandhaH ziraHzUnyazarIraM vIrazayyAM samarAGgaNamadhizete / tatra svpitiityrthH| kAkutsthena rAmeNAvakIrNaH kSiptaH / kIdRzena / nijavizikhazikhA eva khabANAgrabhAga eva yogapITho devapUjAsanaM tasminnupahUtamAhRtaM brahmAstraM yena tena / yadvA brahmAstreNeti karaNe tRtIyA / divyAstrairyodhayitvA lUnaizchinnaiH / arthAddivyAstraireva / anantaramutkSiptairUvaM nItairdazabhiH zirobhirabhinabho nabhasi darzitA ekAdazArkAH sUryA yena sH| daza rAvaNazirAMsi, ekaH prakRtaH sUryaH, ebhirekAdazAko uditA iti bhAvaH / bhUH pRthivI, bhuvo'ntarikSam, khaH khargaH, etatritayasya tribhuvanasya DamaraNaM camatkArastadarthamuDDAmarairutkSiptarUvaM nItaiH / kecitta DamareNa vinAzenoDDAmarairbhayAnakairityarthaH / 'kabandho'strI kriyAyuktamapamUrdhakale. vare' ityamaraH / 'karAlo bhISaNe'nyavat' ityamaraH / kAlAnalo raudrAgnistajjvAlApuJjava. tpiJjarANi piGgalAni / he mahAvIraprakANDa prazastamahAvIra / 'prakANDamuddhatallajau / prazasta 1. 'savimarSam'. 2. 'ca' iti pustakAntare nAsti. 3. 'pravasito'si'. For Private and Personal Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 254 kAvyamAlA / bhinnairAvaNagandhasindhuraziraHsaMpAtibhirmoktikaiH zazvadvizvajayaprazastiracanAvarNAvalIzilpine / nAkAntaHpurikAkapolavilasatkAzmIrapatrAGkura zrIvinyAsavilAsabhISaNabhujastambhAya tubhyaM namaH // 78 // (nirvarNya / ) sakhe ratnacUDa, dhruvaM patitapatikaMdharakabandhapIDAbharA nijAvanamanakramonnamitacakravAlAcalam / mahIvalayamardhakuNDalitavigrahAdhAraka pratISTaphaNamaNDalo vahati kAdraveyAdhipaH // 79 // ratnacUDa:-sakhe, sarvamatizAyi rAvaNasya / purApi khalu calati jagatIjaitre yatra svabhogicamUbhaTai rvalayitamahAdehastambho bibharti bhuvastalam / vAcakAnyamUni' ityamaraH / paryavasito'si samApto'si / bhinnetyAdi / he rAvaNa, tubhyaM namaH / asviti zeSaH / bhinnaM dvidhAkRtam / airAvaNa airAvataH sa eva gandhasindhuro gandhagajastasya yacchiro mastakaM tasmAtsaMpAtibhiH saMpatanazIlaimauktikaiH karaNabhUtaiH zazvadvAraMvAraM vizvavijayena prazastiracanA prazaMsAgrathanA tadartha yA varNAvalyakSarapaktistasyAH zilpine ghaTakAya / nAkasyAntaHpurikANAmapsarasAM kapole vilasanto ye kAzmIrapatrAGkurAH kuGkumapatrAvalyasteSu zrIvinyAsavilAse bhISaNA bhujastambhA yasya tasmai / zrIH zobhA / vinyAso vikSepaH / dUrIkaraNamiti yAvat / tatpativadhAt / ata eva bhujastambhAnAmapi bhISaNatvamiti bhAvaH / tubhyamiti 'namaHkhasti-' ityAdinA caturthI / dhruvamityAdi / kAdraveyAdhipaH sarparAjaH zeSaH, ardhe kuNDalitaH saMkucito vigrahaH kAya evAdhAraka AdhArastena pratISTo dhRtaH phaNamaNDalo yena tAdRzaH sanmahIvalayaM vahati dhArayati / dhruvaM nizcaye / patito yaH patikaMdharasya dazagrIvasya rAvaNasya kabandhastena pIDAbharAdyantraNAtizayAnijAvanamanakrameNonnamitAzcakravAlAcalAH kulaparvatA gandhamAdanAdayo yena tAdRzam / rAvaNakabandhabhareNa mahIvalayasyAdhogamanena parvatAnAmuccatvaM vRttamiti bhAvaH / atizAyyatizayitam / calatIti / yatra rAvaNe jagatIjaitre bhuvanajetari calati sati ahIzvaro vAsukiH phaNAbhirbhuvastalaM bibharti dadhAti / kIdRzaH / svabhogicamUbhaTaiH svIyasarpasenAbhaTairvalayito veSTito mahAdehastambho 1. 'vinAza'. 2. 'jayatAM jaitre'. For Private and Personal Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 aGkaH] anargharAghavam / 255 pracaladakhilakSmAbhRnmUlopalavyatighaTTito ___ lvaNamaNizilAjalpAkIbhiH phaNAbhirahIzvaraH // 80 // idAnIM punarutkrAntavAyuratidurvaho dehbndhH| hemAGgadaH-(anyato'valokya / ) kathamiyaM dazakandharasya kabandhAbhimukhI zokaviklavA mandodarI nizAcarIbhirapakRSyate / (karNa dattvA / aakaashe|) kaSTam / capalakapikulAnukriyamANakaruNakAkuprakArakAtarakharA mandodarI kimAha mahAvIravaravarNinI bhUyiSThAni mukhAni cumbati bhujairbhUyobhirAliGgayate cAritravatadevatApi bhavatA kAntena mandodarI / hA lambodarakumbhamauktikamaNistomairmamaikAvalI zilpe vAgadhamarNikamya bhavato lakendra nidrArasaH / / 81 // mahAzayaSTiryasya tAdRzaH san / pracalanto ye'khilAH sarve kSmAbhRtaH parvatAsteSAM mUlopalairmUlaprastaraiya'tighaTTitA anyonyalamA yA ulbaNA mahatyo maNirUpAH zilAstAsAM jalpAkIbhiH shbdnshiilaabhiH| parvatamUlapASANasya parasparagharSaNena ulbaNA yA ziromaNizilA tasyAH kathayitrIbhirityarthaH / jalpAkIbhiriti 'jalpabhikSa-' iti SAkan / SittvAnGIS / jetaiva jaitraH / khArthiko'N / 'jaitrastu jetA' ityamaraH / utkrAnto dehabahirbhUtaH / viklavA vihvalA / nizAcarIbhI rAkSasIbhirapakRSyate [ma]raNAdapanivAryate / anukriyamANaH sadRzIkriyamANaH / kAkuH zokakRto dhvaniH / 'uttamA varavarNinI' ityamaraH / bhUyiSThAnIti / mandodarI bhUyiSThAni pracurANi daza mukhAni cumbati / bhavatA tvayA / kAntena svAminA ramyeNa vA / bhUyobhiH pracurairvizatyA bhujaiH saivaalinggyte| cAritravate sucaritrAvrate devateva devatA / sAdhvItyarthaH / apirvirodhAbhAse / tathA ca pativratApyahaM nAnAmukhacumbanaM bhavataH kRte karomIti bhAvaH / hA kaSTam / he laGkendra, bhavato'pi nidrArasaH / kIdRzasya / lambodarasya gaNapateH kumbhamauktikamaNisamUhaithaikAvalI hArabhedastasyAH zilpe nirmANe mama vAcAdhamarNikasya RNikasya / gaNezasya hatirUpatvAttasya kumbhasthamauktikairekAvalIM kRtvA tubhyaM dAsyAmItyanenAGgIkAreNa tvaM mamAdhamo'sItyadhamarNikasya nidA na bhavatIti bhAvaH / adhamarNika iti / adhamaM ca taNaM cAdhamarNa tadyasyAsti / 'ata iniThanau' iti Than / 'ekAvalyekayaSTikA' itymrH| khedo dainyam / anubhavo grahaNam / cakSuzca zrotraM ca / prANyaGgAdekavadbhAvaH / draSTuM 1. 'apakrAntadehavAyurduvaho'yam'. 2. 'kAtaratarakharA'. 3. 'mandodarI' iti pustakAntare nAsti. For Private and Personal Use Only
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 256 kaavymaalaa| ubhau-(sakhedam / ) idamazakyAnubhavaM cakSuHzrotrasya / pratikRtAnAM vidviSAmapi vyasanamatimAtraM hRdayamarmANi cchinatti / (savimarzam / ) ahaha, na kiMcidanISatkaraM nAma kRtAntasya / vandAruvRndArakavRndabandImandAramAlAmakarandabindUn / mandodarIyaM caraNAravindareNUtkaraiH karkaratAmanaiSIt / / 82 // (nepthye|) nIyante vanadevatAbhiramarakSoNIruho nandanaM / nIto vallabhapAlakena ca nijAmuccaiHzravA mandurAm / rakSobhizca vibhISaNapraiNayibhiH kArAgRhAnmocita kharbandIvadanAvalokanibiDavIDo biDojAH kRtaH / / 83 / / ratnacUDaH--(saharSam / ) sakhe, tadehi / laiGkezvarakArAdhivAsacirapravAstavyaM bandhuvargamIkSAvahe / (iti parikAmantau vilokya saharSamanyonyam / ) sakhe, pazya pazya / pa~hArajarjaravalImukhAcchabhallagolAGgaMlagrAmasaMvalganavagitasugrIvo lakSmaNanihitadhanvA vibhISaNabhujAvalambI vijayazriyA kimapi pradIptaramaNIyo rAmabhadraH / ayaM hi saMprati zrotuM na pAryata ityarthaH / pratikRtAnAmunmUlitAnAm / vyasanaM duHkham / atimAtramatyartham / marmANi tattvAni / anISatkaraM duSkaram / vandArviti / vndaarurvndnshiilH| 'zRvandyorAruH' / vRndArakA devAH / vRndaM samUhaH / mandAraM devatarupuSpam / karkaratAM kaThinatAm / 'karkaraH kaThine'nyavat' iti medinIkaraH / anaiSInItavatI / ayaM bhAvaHcaraNapatitAnAM devastrINAM ziraHsthitamandArapuSparasAnkhacaraNAravindareNubhiH karkaratAmiyaM mandodarI nItavatI, tasyA iyaM kaSTA dazeti kRtAntasya yamasya na kiMcidanISatkaram, api tu sarvameveSatkaramiti / nIyanta iti / amarakSoNIruho devavRkSAH paarijaataadyH| nandanamindravanam / vallabhapAlakenAzvarakSakeNa / 'yazcArako mudgabhujAM sa syAdvallabhapAlakaH' iti hArAvalI / ucaiHzravA indrAzvaH / 'vAjizAlA tu mandurA' itymrH| praNayibhiH snigdhaiH / kArAgRhAdvandhanAgArAt / nibiDA gADhA / biDojA indraH / pravasatIti pravAstavyaH / 'vasestavyatkartari Nica' iti kartari tavyat / prahAro ghAtaH / valImukho vAnaraH / acchabhallo bhallUkaH / golAGgUla: zyAmAsyo vAnaraH / grAmaH samUhaH saMva 1. 'ballava-'. 2. 'prabhRtibhiH'. 3 'mocitaH'. 4.'laGkezvarAdhivAsacirapravAsavyagram'; 'lakezvarakArAgRhAdhivAsacirapravAsavAstavyam'; 'laGkezvarakArAdhivAsacirapravAsavyagrabandhuvargam'. 5. 'samIkSAvahe'. 6. 'parikAmataH'. 7. 'prahAraviddha-'. 8. 'saMvargaNavyanita'. 9. 'vinihita-'. 10. 'rAmadevaH'. For Private and Personal Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 6 aGkaH] www.kobatirth.org anargharAghavam / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paulastyanyastazaktitraNakiNakaNikAlakSmaNo lakSmaNoraHpIThAnnirmuktalajjo vibudhapuravadhUklRptapuSpAbhiSekaH / sadyo naptAramanyaM rajanicarapurIbhadrapIThapratiSThaM dRSTvA tuSyat pulastyo jagati vijayate jAnakIjAnirekaH // 84 // (iti niSkrAntau / ) iti dezagrIvanigraho nAma SaSTho'GkaH / 257 lganaM saMmAnanam / valgitazcalitaH / paulastyeti / jAnakI jAyA yasya sa jAnakIjAnI rAmo vijayate / lakSmaNasyoraH pIThAddhRdayapIThAnnirmuktalajjaH / kIdRzAt / paulastyena rAvaNena nyastA kSiptA yA zaktirastrabhedastasyA yA vraNakiNakaNikA kSatacihnarekhA saiva lakSma cihnaM yatra tasmAt / tathA ca rAvaNavadhAdrAmasya sA lajjA naSTeti bhAvaH / vibudhapuramamarAvatI / sadyastatkSaNAdeva / rAvaNavadhAnantarameva / vibhISaNasya vizravAstasya pitA pulastya iti pulastyanaptA vibhISaNaH / ayaM rAvaNAdanyamaparaM naptAraM pautraM vibhISaNam / rAkSasapurIbhadrapIThe pratiSThAbhiSeko yasya tAdRzam / tuSyanpulastyo yasmAtsaH / bhadrapIThaM siMhAsanam / 'nRpAsanaM yattadbhadrAsanam' ityamaraH / jAnakIjAni - riti 'jAyAyA ning'| 'lopo vyorvali' iti yalopaH / niSkrAntau hemAGgadaratnacUDau // iti samastaprakriyAvirAjamAnaripurAjakaMsanArAyaNa bhavabhaktiparAyaNazrIharinArAyaNapadasamalaMkRtamahArAjAdhirAjazrImadbhairavasiMhadevaprotsAhita vai jolIgrAmavAstavyakhauAlavaMzaprabhavazrI rucipatimahopAdhyAya viracitAyAmanargharAghavaTIkAyAM SaSTo'GkaH / 1. 'niSkrAntA:'; 'niSkrAntAH sarve'. 2. 'dazAsyanigraho nAma '. For Private and Personal Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 258 kaavymaalaa| sptmo'ngkH| (nepathye / ) tamisrAmUrchAlatrijagadagadaMkArakiraNe ___ raghUNAM gotrasya prasavitari deve savitari / purasthe dikpAlaiH saha paragRhAvAsavacanA ____ praviSTA vaidehI dahanamatha zuddhA ca niragAt // 1 // ayamapi ekaikAni zirAMsi rAkSasacamUcakrasya hutvA nije tejognau dazakaNThamUrdhabhiratho nirmAya pUrNAhutim / adya vastyayanaM samApya jagato laGkendrabaindIvRtAM sItAmapyavalokya zokarabhasavrIDAjaDo rAghavaH // 2 // krameNa ca sahaiva sugrIvavibhISaNAbhyAM saumitrisItAparipUrNapArzvaH / upaiti vaivasvatavaMzavRttamedhyAmayodhyAmatha puSpakeNa // 3 // (yugmam) tamisrati / vaidehI sItA paragRhe rAvaNagRhe AvAsazcirAvasthAnaM tadrUpAdvacanAddhetoH zuddhayartha dahanamagniM praviSTA / athAnantaraM zuddhA satI niragAnirgatA babhUva / dahanAdityarthAt / dikpAlaiH saha raghUNAM gotrasya prasavitari janake savitari sUrye puraHsthe'grasthe sati / parIkSA hi vaMzyasyAnyasya ca mahato'gre kriyata iti samAcAraH / tamisrA rAtristasyAM mUrchA nidrA tayA yuktaM yatrijagattasyAgadaMkAro vaidyaH / prakAzakarteti yAvat / kiraNo yasya tAdRze / mUrchAla ityatra 'sidhmAdibhyazca' iti lac / agadaMkAra iti karmaNyaN / 'kAre satyAgadasya' iti mum / ekaikAnIti / ekaikAnyanekAni / pratIyamAnabahutvAdbahuvacanam / anyarAkSasazirAMsi hutvA rAvaNazirobhiH pUrNAhutiH / homasamAptA hi pUrNAhutiH kriyata iti samAcAra iti bhAvaH / svasti kalyANaM tasyAyanaM vartma vastyayanaM zAntikapauSTikaM karma / 'ayanaM pathi bhAnorudagdakSiNato gatau' iti medinIkaraH / vRtAM veSTitAm / sakalavarAkanizAcarANAM sahasaiva samUlamunmUlanAcchokaH / sItAyAH prAptervizuddhijJAnAcca rabhasaH niSkaruNena mayA sItAvizuddhiM jAnatApi priyatamA sAgnipravezaM kAriteti vrIDA / yadvA bandIkRtasItAvalokanAdrIDA / etai rasairjaDo niSkriyaH ayamapi rAghava ityanvayaH / sahaiveti / vivasvataH sUryasyApatyaM vaivakhato manuH / vRttaM vyApAraH / medhyAM pavitrAm / 'medhyaM triSu zucau' iti vizvaH / puSpakeNa 1. 'ayamapi'. 2. 'bandIkRtA'. For Private and Personal Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 aGkaH] anargharAghavam / 259 (tataH pratizati vimAnayAnena vijayAbhirAmo rAmaH sItAlakSmaNau sugrIvavibhISaNau ca / ) sugrIvaH - ( rAmaM prati 1) deva, kiMkurvANapayodhisevitagRhodyAnAdhunAlokyatAM laGkeyaM raghuvaMzavikramakathAbIjaprarohasthalI / devenAtra dazAnanasya dazabhizchinnaiH zirobhiH kramAdekaikena zataM zataM zatamakhasyAmoditA dRSTayaH // 4 // rAmaH --- devi vaidehi, dRzyatAmito laGkAM pUrveNa suvelaM pazcimena / tvadarthIyakravyAtkapikulakabandhavyatikaraiH karAleyaM bhUmirbhuvanabhayamadyApi tanute / abhUvannambhodheriha rudhiramayyo yuvatayaH sahasraM sAhasrAstridivayuvatInAM ca patayaH // 5 // kuberarathena / sa ca purA rAvaNena gRhIta idAnIM rAghaveNa labdhaH / 'ekaikAni zirAMsi ' ityAdi zlokadvayena yugmakam / yugmakalakSaNaM tu -- 'kulakaM bahubhiH zlokaiH sAkArekavAkyatA / zlokAbhyAM yugmakaM jJeyamekArthAbhyAM tu cumbakam // ' iti / kiMkuvANeti / kiMkurvANaH kiMkaraH sevakaH / gRhodyAnaM gRhanikaTavATikA / mude harSAya / vikramo'tizaktitA / tatkathayA yadvIjaM tasya prarohasthalI janmabhUmiH / anyadapi bIjaM bhUmau prarohatIti dhvaniH / atra laGkAyAm / [ ekaikena ] indrasya zataM zataM dRSTyo netrasahasraM rAvaNasyaikaikena zirasA AmoditAH indrasya cakSuSAM dazazatAni pratyekaM rAvaNadazazirobhirmoditAnIti bhAvaH / ekena zirasA ekazatanetrasya harSaH / evamapareNAparasyeti kramaH / laGkAM pUrveNa suvelaM pazcimenetyatra 'enabanyatarasyAmadUre'paJcamyAH' ityenap / 'enapA dvitIyA' iti dvitIyA / laGkAyAH pUrva suvelasya ca pazcimamityarthaH / tvadarthoyeti / tvamevArthaH prayojanaM yasya sa tvadartho rAvaNo rAmazca tasmai hitaM tvadarthIyam / rAvaNasya kravyAtkulaM rAmasya kapikulaM teSAM kabandhavyatikaraiH kabandhamelakaiH karAlA bhayAnakA atidanturA vA bhUmiradyApi bhuvanabhayaM tanuta ityanvayaH / iha bhUmau ambhodhe rudhiramayyaH sahasraM yuvatayo nadyo'bhUvanbhUtAH / tridivayuvatInAmapsarasAM ca patayaH svAminaH sAhasrAH sahasraparimANA abhUvan / sahasraM parimANameSAM te / ' zatamAnaviMzatikasahasravasanAdaN' / raNasaMmukhaM ye mRtA vIrAste vidyAdharIbhUtA apsaraH patayo vRttA iti bhAvaH / yadvA sAhasrAH sahasrapuruSabalAH sahasrajanezvarA vA / 'balino ye sahasreNa For Private and Personal Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 260 kaavymaalaa| api ca / udyamya dRSTanijapannagaratnamAtrA nastrANi candanatarUnupari bhramantaH / dyAM jyotiriGgaNamayImiha meghanAda mAyAtamopalapitAM kapayo vitenuH // 6 // sItA-ajautta, avi idha jevva bhuaMgapAsabandhaNaM sIdAe aNuhAvidA tujhe| rAmaH---AM maithili, Am / carvitapInAhigaNaSThaNiti viniSThayUtaphaNimaNirabhIkSNam / dhainabandhanavaidhurya vyadhunodiha nau sa vihagendraH // 7 // (vimRzya saMsmitam / ) aho vaiSamyamasyA jaateH| dve tAvatkaraNe rasAnrasayituM zabdAMzca rUpANi ca zrotuM draSTumathaikamindriyamurogatyai nigUDhaM padam / sAhasrAste sahasriNaH' ityamaraH / udyamyeti / iha laGkAyAM meghanAdasya mAyAtamo mAyopadarzitAndhakArastenApalapitA AcchAditAH kapayo jyotiriGgaNamayIM khadyotavyAptAmiva dyAmAkAzaM vitenurvistArayAmAsuH / kIdRzAH / candanatarUnastrANyudyamyottolyopari bhramantaH / kIdRzAn / dRSTA nijA khIyA pannagaratnAnAM mAtrAlpatvaM kAsne vA yatra tAn / tathA ca candanavRkSasthasapANAM maNiprabhAbhirmeghanAdamAyAndhakAre jyotiriGgaNatvamAsAditam / anyo'pi jyotiriGgaNo'ndhakAre prasaratIti dhvaniH / 'mAtrAlpe ca parImANe' 'mAtraM kAsye'vadhAraNe' iti vizvaH / ajutteti| 'Aryaputra, api ihaiva bhujaMgapAzabandhanaM sItayAnubhAvitA yUyam' [iti cchaayaa|] iha apiHprazne saMbhAvanAyAM vaa| 'Aryaputreti saMbodhyaH patiH patnIjanena tu' iti bharataH / sItayeti hetau tRtiiyaa| AM svIkAre jJAte vA / 'AM jJAte'thavA svIkAre' iti bharataH / Amzabdo halanto'yamavyayaH / carviteti / iha sthAne vihagendraH pakSirAjo garuDo nau Avayormahadvandhanavaidhurya bandhanakaSTaM vyadhunonmocitavAn / kIdRzaH / carvitaH khAditaH pIna upacito'higaNo yena saH / 'carvitapIta-' iti pAThe carvito'nantaraM pIto dravIkRtya pAnaviSayIkRtaH / punaH kIdRzaH / abhIkSNaM vAraMvAraM ThaNiti kRtvA niSThayUta udgIrNaH phaNimaNiryena saH / ThaNAdityavyaktAnukaraNasyeti zabde parataH 'avyaktAnukaraNasyAta itau' ityat zabdasya pararUpatvam / dve tAvaditi / he mAtaH kadru sarpamAtaH, IdRzAnsutAnbhUyaH punarapi yadi bhavatI 1. 'tamovalayitAm.' 2. 'Thagiti'. 3. 'ahibandhana-'. 4. 'nau vihaMgapUgendraH', 'naH sa vihagendraH'. 5. 'savismitam'. For Private and Personal Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 7 aGkaH ] anardharAghavam / anyeSvapyazaneSu satsu jagataH prANAH khadantetarAM mAtaH kadru yadi prasauti bhavatI bhUyaH sutAnIdRzAn // 8 // ( sarve hasanti / ) sItA - (sasnehasmitaM lakSmaNamavalokya rAmaM prati / ) ajjautta, somittikittikandalIe upapattikhettaM kadaro uNa saMNiveso / suvelapAdaH / sItA - jahiM evva www.kobatirth.org rAmaH -- (saharSaromAJcam 1 ) devi maithili, ayamito hastadakSiNena dazarathadazakaMdharaskandhavAraikapravIrayorlakSmaNameghanAdayordvandvayuddha vyatikarasAkSI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aNurAaromakaNTa ase ajalehiM NisAarI kAvi / uddIviNivvAviadaidacidANalamanu maredi // 9 // 1. 'vyatikaraika. ana0 23 prasauti / tadA paraM nAnyA kApItyarthaH / tAvaditi vAkyAlaMkAre / rasAnrasayitumAsvAdayituM dve karaNe dve indriye jihvArUpe / anyeSAM prANinAmekaiva rasanA, sarpANAM tu dve iti vaiSamyam | zabdAMzca rUpANi zrotuM draSTum / yathAkramamanvayaH / ekamindriyaM cakSuH / tadeva zrotraM ca / cakSuHzravastvAt / anyeSAM dve indriye zrotraM cakSuH / urasA vakSasA galai gamanAya nigUDhamavyaktaM padaM caraNam / anye punaH prasiddhacaraNaiH saMcaranti / anyeSu kaTinakomalAdiSvazaneSu bhakSyeSu satsvapi jagato vizvasya prANA vAyavaH, atha cAsavaH svadante rocante / tathA ca na yuktA IdRzAH sutA utpAdayitumiti bhAva: / 'jagatprANasamIraNAH' ityarthaH / nanu saMvuddhau guNe kRte 'kadro' iti syAt tatkathaM na tatheti cet, na / 'kadrukamaNDalvoH saMjJAyAm' ityUGi kRte hakhatvavidhAnAt / ajjautteti / 'Aryaputra, saumitrikIrtikandalyA utpattikSetraM kataraH punaH saMniveza:' [ iti cchAyA / ] iha 'kandalI syAdgulmabhede navAGkure' iti vizvaH / kataraH kaH / khArthe tarap / saMnivezaH sthAnam / ito'sminpradeze / AdyAditvAttasiH / hastadakSiNena 'prakRtyAdibhya upasaMkhyAnam' iti tRtIyA / skandhAvAraH kaTakam / dvandvamanyonyam / yadvA dvandvaM yuddhabhedaH / vyatikaraH saMgamaH prAcurye vA / pAdAH pratyantaparvatAH / jahiM ityAdi / 'yatraiva, anurAgaromakaNTakasvedajalairnizAcarI kApi / uddIpitanirvApitadayitacitAnalamanu mriyate // [ iti cchAyA / ] iha romakaNTakena romAzcenoddIpitaM svedajalena nirvApitaM citAnalamanu lakSyIkRtya nizAcarI rAkSasI mriyate prANAMstyajati / 'anusaredi' iti pAThe anusarati / citAnalaM yathA syAdevamiti kriyAvize 261 For Private and Personal Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 262 kAvyamAlA / rAmaH-AM jAnaki, Am / idameva tallakSmaNavIralakSmIkhayaMvarakautukAgAram / iha hi AnItadroNazailena saumitreH zalyahAriNA / / akriyanta jagantyeva niHzalyAni hanUmatA // 10 // sItA-(smRtimabhinIya sAnurAgam / ) ajautta, kikkindhesarakandhAvAradhuraMgharo rahuulakuTumbavihurabandhU so kahiM haNUmanto / rAmaH-devi nimirIjanandini, kSuNNe nizAcarapatau ravibimbavartI ___ tAto mayA dazarathaH khayameva dRSTaH / tasyAjJayA raghupurIM prahitaH puraiva rAjyAbhiSekavidhisaMbhRtaye hanUmAn // 11 // (vimAnaveganATitakena / ) devi', praNamyatAmayamito bhagavAnamburAziH / lakSmIrasya hi yAdaH kRSNoraHsthApi subhaTabhujavasatiH / induH sa ca mRDacUDAmaNirapi jagatAmalaMkAraH // 12 // paNam / svayaMvare svayaMvaraNe / kautukAgAraM krIDAgRham / droNazailaH parvatavizeSaH / yatra vizalyA nAma mahauSadhiH sthitA / zalyaM zarAdikam / niHzalyAnyavyathAni / ajautteti / 'Aryaputra, kiSkindhezvaraskandhAvAradhuraMdharo raghukulakuTumvavidhurabandhuH sa kutra hanUmAn' iti cchAyA / iha kiSkindhezvaraH sugrIvaH / dhuraMdharo dhurAdhAraNakSamaH / vidhuravandhurduHkhavArakaH / kSuNNa iti / kSuNNe niSpiTe / mArita iti yAvat / ravivimbavartI AdityamaNDalasthaH / tasya yogayuktakhAt / taduktam-'dvAvetau puruSau rAjansUryamaNDalabhedinau / parivADyogayuktazca raNe cAbhimukho hataH // ' iti / raghupurImayodhyAm / puraiva pUrvameva / 'purApi' iti pAThe'pi sa evArthaH / avyayAnAmane. kArthatvAt / yadvA na kevalaM tAto dRSTaH, hanUmAnapi prahita iti samuccaye'piH / ito'tra pradeze / lakSmIriti / hitau / asya samudrasya lakSmIrinduzca yAdo jalajantuH / ajahalliGgatayAnvayaH / apirvirodhAbhAse / yA hi kRSNavakSaHsthitA sA kathaM subhaTabhuje vasatIti / atha ca jaiva bhagavatI zrIH saMpadrUpatayA subhaTabhujavartinI vRttetyvirodhH| mRDo haraH / 'girIzo girizo mRDaH' ityamaraH / apirihApi virodhAbhAse / jagatAM lokAnA 1. 'jana ki'. 2. 'devi pArthivi'. For Private and Personal Use Only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 aGkaH] anargharAghavam / 263 ( savimarza ca / ) syAdeva toyamamRtaprakRtiryadi syA___ naikAntamadbhutamidaM punaradbhutaM naH / lakSmItuSArakarakaustubhapArijAta dhanvantariprabhRtayo yadapAM vivartaH // 13 // api ca devi, AkaNThadRSTazirasApyavibhAvyapRSTha pArthodareNa ciramRmbhirupAsyamAnaH / nAbhIsaroruhajuSA caturAnanena zete kilAtra bhagavAnaravindanAbhaH // 14 // : (sItA vndte|) lakSmaNaH-yatsatyamutsarpiNI dharmottarANAM siddhiH jarayatu jagatkalpocchittau pipartu payodharA nvahatu vaDavAvaktrajyotirdadhAtu sudhAbhujaH / mlNkrtaa|yo hi haracUDAmaNiH sa kathaM sarvAlaMkarteti / avirodho darzita eva / syaadeveti| toyaM pAnIyamamRtaprakRtiramRtakSAraNamamRtasvabhAvo vA yadi syAtsyAdeva / toyasya dravadravyatvAt / amRtamapi tAgeveti / ekAntamatyartha nAzcaryam / yadvA amRtanAmakatvAjalasya na citram / yadvA toyaM jalamamRtaprakRtiH sudhAkAraNaM yadi syAtsyAdeva / amRtasya hi samudrotpannatvAt / yadvA toyamamRtasya prakRtiH samaguNaM vA svabhAvo vA syAdeva / 'prakRtiguNasAmye syAtvabhAve kAraNe'pi ca' iti vizvaH / no'smAkamidaM punaradbhutamAzcarya yadete lakSmyAdayo'pAM vivartaH pariNAmaH / visadRzatvAt / tuSArakarazcandraH / dhanvantarimunibhedo vaidyakakartA / AkaNTheti / kila prasiddhau / atra samudre bhagavAnaravindanAbho nArAyaNaH zete khapiti / kIdRzena / nAbhIpadmasthitena caturAnanena brahmaNA cirasamayaM vyApya RgbhirvedairupAsyamAnaH / kIdRzena / kaNThaparyantaM dRSTamastakenApyajJAtapRSTapArbodareNa / yadyapi kaNThaparyantaM ziro dRSTaM tathApi na jJAtaM kAsya pRSThAdikam / caturmukhatvAttatrApi mukhasaMbhAvanA syAditi bhAvaH / vandate namaskaroti / utsarpiNI vrdhmaanaa| dharmottarANAM tapaHpradhAnAnAmagastyAdInAm / siddhiH karmaphalam / jarayatviti / ayamapAM nidhiH samudro jagadbhuvanaM kalpocchittau sRSTyavanAse jarayatu jINe karotu / nAzayatvityarthaH / 'janayatu jagat' iti pAThe kalpocchittau pralayAvasAne sati jagajjanayatUtpAdayatu / samudreNa hi pralaye pyHpraacuryaajjgjiiryte| sRSTikAlau jalaireva sRjyata iti purANam / sRSTau prathama 1. 'upasarpiNI'. For Private and Personal Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 264 kaavymaalaa| bhavatu vapuSA yAvAMstAvAnagastyaruSA puna nidhirayamapAmISatpAnastapAMsi namo'stu vaH // 15 // rAmaH-(sabahumAnam / ) vatsa, kimucyatemuneH kalazajanmano jayati kApi gambhIratA __ yayA culakamambhasAmapi nidhiH samutpadyate / amuSya punarIzmahe na vivarItumuttuGgatAM yayA bhavati noccakairahaha so'pi vindhyAcalaH // 16 // api ca vatsa, duravagAhagambhIrakhabhAvAni mahatAM caritAni / tathA hi / jagadvigamaghasraghasmarasahasrabhAnuprabhA parikathitapiNDito lavaNakUTamevArNavaH / ayaM kSaNamabhUdatha jvalati kAlarudrAnale caTaccaTaditi sphuTanna bhavati sma yAvatkSaNAt // 17 // payasAmeva jananam / tathA ca viSNupurANam-'apa eva sasarjAdau tAsu vIryamavAsRjat' iti / payodharAnmeghAnpipatu pUrayatu / 'pR paalnpuurnnyoH'| loT / 'artipiparyozca' itIttvam / vaDavAvaktrajyotirvaDavAnalaM vahatu dadhAtu / sudhAbhujo devAndadhAtu puSNAtu / 'DudhAJ dhAraNapoSaNayoH' / nijAmRtadAnAtteSAM poSaNam / ata eva sudhAbhuja ityuktam / vapuSeti 'prakRtyAdibhya upasaMkhyAnam' iti tRtIyA / vapuSA zarIreNa yAvAnyAvatparimANastAvAMstAvatparimANo bhavatu / agastyasya ruSA krodhena punarayamapAM nidhirapi ISatpAnaH sukhapeyaH / yaistapobhiragastyena jalanidhirapi pItastAni he tapAMsi, vo yuSmabhyaM namo'stu / namaskAro'stvityarthaH / muneriti / kalazajanmAgastyaH / culakaM gaNDUSaH / amuSyAgastyasyottuGgatAmucchitatvaM punarvivarItuM prakAzayituM na vayamIzmahe na prabhavAmaH / ahaha Azcarye / yayottuGgatayA sa vindhyagirirapi noccakairbhavati / na vardhata ityarthaH / kalazAdutpannasya gAmbhIryotugate kiM brUma iti bhAvaH / vivarItumityatra 'vRto vA' iti dIrghatvam / duravagAhAni duHkhaviloDanIyAni / ata eva gambhIrANItyarthaH / jagaditi / ayamarNavaH samudro jagadvigamasya pralayasya yaddhA dinaM tatra ghasmaro bhakSaNazIlo yaH sahasrabhAnuH sUryastasya prabhAbhiH parikkathito'tipakkaH ata eva piNDitaH piNDIkRto yato 1. 'vatsa' iti pustakAntare nAsti. 2. asmAcchokAdagre keSucinmUlapustakeSu 'api ca, acintyAH panthAnaH kimapi mahatAmandhakariporyadakSNo'bhUjjyotistadakRta kathAmapyamadanAm / munernetrAdatreryadajani punaryotirahaha pratene tenedaM madanamayameva tribhuvanam // ' ayaM zloko vartate. For Private and Personal Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 265 7 aGkaH anagharAghavam / sItA-ajautta, jalaNihimajjhavahiNo laGkApodaassa jambUdIvovasaMjamaNasiGkhalevva ko eso paDihAsade / rAmaH-devi medinInandini, patitapaulastyajagadvijayaketudaNDAnukArI kakutsthakuTumbarduHkhasaMvibhAgadAyAdasya vAnarapateH kIrtanamayo'yaM mahAsetuH / sItA--( saharSam / ) diThuiA ajjauttadasaNapaJcAsAe bandhapparohaNamahausahaM sedubandho dIsai / ( aJjaliM vahA / ) bhaavaM, Namo de| 'to lavaNakUTamevAbhavat / pUrva ravirahimanA kvathitaH pazcAtpiNDIkRtaH / ata eva kUTatvam / dugdhAdau tathA dRSTam / athAnantaraM kAlarudrAnale pralayakAlInarudrasaMbandhivahnau jvalati sati caTat caTat iti sphuTansan kSaNAna bhavati sma yAvat / na vRtta eva yAvat / yAvadityuktivizeSe / caTacaTaditi sphuTitvA kSaNAnnaSTa ityarthaH / ayaM bhAvaHprathamaM ravitejasA kSAramayatvAlavaNakUTamevAbhavat / anantaraM pralayAnalajvAlayA caTacaTaditi kRtvA sphuTita iti duravagAhagambhIrANi mahatAM ceSTitAnIti / caTadityatra caTacchabdasya tAntatve 'avyaktAnukaraNasyAta itau' iti 'at' ityasya pararUpatve caTitIti rUpaprasaGgaH / tena caTazabdo dAnta evAtra gamyate / 'ghasro dinAhanI' ityamaraH / ghasmara iti 'sRghasyadaH kmarac' / 'ghasla adane' / 'puJjarAzI tU karaH kUTamastriyAm' ityamaraH / caTadityavyaktAnukaraNam / bhavati smeti 'laT sme' iti bhUte laT / ajautteti / 'Aryaputra, jalanidhimadhyavartino laGkApotasya jambUdvIpopasaMyamanazRGkhaleva ka eSa pratibhAsate' [iti cchAyA / iha laGkeva poto vahinaM 'DoMgI' iti khyAtaH / upasaMyamanaM bandhanam ) / poto'pi mahatyA rajjvA badhyata iti bhAvaH / ketuH patAkA / rAvaNe patite tatketudaNDo'yaM patita iti lakSyate / kakutsthakuTumbo rAmAdiH / saMvibhAgaH samyagvaNTanam / dAyAdoM'zaharaH dAyaM vibhajanIyadhanamAdatte dAyAdaH / 'Atazcopasarge' iti kaH / 'vibhaktavyadhane dAyaH' iti vizvaH / vAnarapateH sugrIvasya / kIrtanaM kIrtiH / diTriA ityAdi / 'diSTyA AryaputradarzanapratyAzAyA bandhaprarohaNamahauSadhaM setubandho dRzyate' [iti cchaayaa|] iha diSTyA harSe / pratyAzAyA bandho'nubandhastasya prarohaNamaGkurastatra mahauSadhaM setubandha ityajahalliGgatayAnvayaH / yadA setubandhavArtA mayA zrutA tadA tvadarzanapratyAzAbandho vRtta iti bhAvaH / 'pratyAzAyAzchinnaprarohaNamahauSadham' iti pAThe pratyAzAyAzchinnaM chedastataH prarohaNaM janma tatra mhaussdhmityrthH| chinnamiti bhAve ktaH / bhaavamiti / 'bhagavan , namaste' [iti cchAyA / ] iha 'namaHsvasti-' iti 1. dharitrInandini'. 2. 'duHkhavibhAga-' 3. 'vAnarapateH sugrIvasya kIrtimayo'yaM'. For Private and Personal Use Only
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 266 kaavymaalaa| rAmaH-devi vizvaMbharAsaMbhave, pazya pazya / yathA dUrApAtitridivayuvatInetrasulabhA mapAM bhartA hArAvalivalayalakSmI vitanute / tathAyaM mANikyasphaTikakanakagrAvazikharai razUnyAtmA setuH prabhavati mahAnAyaka iva // 18 // api cAsminbadhyamAne zailapravezAtpracalIbhavadbhiH kallolakUTairabhitADitAnAm / AsInnivRttyAcalagAminInAmambhodhireva prabhavo nadInAm // 19 // (sugrIvaM prati / ) sakhe, tathA setuzraddhotkalitakapinikSiptazikhari pratiSThAvardhiSNuH kSaNamatha nadIbhiH prativahan / samutkhAtakSoNIdharakuharapUrtivyatikara pramRSTAhaMkAraH smarati tadavastho nidhirapAm // 20 // caturthI / yatheti / ayamapAM bhartA samudrastathA hArAvalivalayalakSmI vitanute / kSamAveTanAirAgamanAca hAravalayAkAratayA netraviSayo bhavatIti bhAvaH / yathAyaM seturmANikyasphaTikakanakaprastarazRGgairazUnyAtmA vyAptaH sanmahAnAyaka iva prabhavati jAyate pArAvAraM vyApya tiSThati iti vA yojyam / nAyako hAramadhyamaNiH / kIdRzIM lakSmIm / dUrApAtinInAM dUrAdAgamanazIlAnAM devatrINAM netraiH sulabhAM sukhaprApyAm / badhyamAne bandhanaM prAptavati / zaileti / samudre zailapravezAtpracalIbhavadbhiH kallolasamUhairabhitADitAnAmAhatAnAM yato'to hetonivRttya vyAghuTya parvatagAminInAM nadInAmambhodhireva prabhava utpattisthAnamAsIt / nadyaH parvatAtprabhavanti, atra tu zailapravezAnantaraM kallolAghAtAtparivRtyAcalaM prati yAntyo nadyaH samudrAdiva prabhUtA iti bhAvaH / tatheti / tathA setuzraddhayA setvAdareNa utkalitairutkaNThitaiH kapibhirnikSiptAnAM girINAM pratiSTayA saMgharSeNa vardhiSNuvardhanazIlaH / yadvA setvAdareNa utkalitAnAmutpATitAnAM kapibhirnikSiptAnAM girINAM pratiSTayA utkarSeNa vardhiSNuH / athAnantaraM kSaNaM nadIbhiH prativahan setusaMgamAtpratIpena vahan san / atha utpATitazailasthAnavivarapUraNavyatikaraNa samUhena saMbandhena vA naSTAhaMkArastadavastho bandhanakAlAvasthaH samudraH smarasi / iha vAkyArthasyaiva krmtaa| 'kathamAsInidhirapAm' ityapi pAThaH / tatra kathamAsIrikarUpa AsIdityarthaH / vardhiSNuriti 1. 'tridazayuvatI'. 2. 'vibhavati'. 3. 'prabalIbhavadbhiH'. For Private and Personal Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 aGkaH anarvarAghavam / 267 sugrIvaH-deva, bhavaccaritacitrazAlikAyAmasmAkaM cetasi kiM kiM nAma na likhitamasti / api ca / setUdyoge sapadi lavaNAdanyamantastimibhyaH kAlenAyAM madhuramapi hi svAdamudbhedayantyaH / zailakSepocchalitasalilavyUhatucche samantA __dvArA patyau paiTutararayaM nimnagAH saMnipetuH / / 21 / / vibhISaNaH-deva manuvaMzamauktikamaNe, sadyaH pItvA darIbhirjaladhimatha cirAdRSTamenAkabandhu prItiprauDhAzrupUradviguNamahimabhirnirjharaiH pUrayantaH / ye vinyastAH purastAnnizi nizi nivahairoSadhInAM jvaladbhi___ ste dRzyante tadAtvoSitakapizibirasmAriNaH setuzailAH // 22 / / sItA--(sasmitam / ) ajjautta, gorIguruNo girindassa juvarAo jalaNihigabbhavasadI meNAo jANAmi pakkhaccheaM pi viNA thaavriibhuudo| 'alaMkRJ-' ityAdinA iSNuca / 'kuharaM suSiraM vivaraM bilam' ityamaraH / citrazAlikA citrapradhAnaM gRham / nAma saMbhAvanAyAM nizcaye vA / seviti / zailakSepAducchalito yaH salilavyUho jalasamUhastena tucche vArAM patyo samudre / ata eva paTutararayaM manoharavegaM yathA syAdevaM nimnagA nadyaH saMnipeturmilanti sma / kIdRzyaH / pUrva timibhirmatsyabhedaiH samudrajalasya lavaNaH svAda upalabdhaH zailakSepAducchalitalavaNamayajalapUraistucche samudre tebhyastimibhyo jalAnAM madhuraM vAdaM prakAzayanyaH / setovandhasyodyoge upakrame sati / kAlena krameNa / timibhya iti tAdarthya caturthI / sadya iti / ye setuzailAH setvartha parvatAH purastAtprathamaM vinyastAH / arthAtsetau / yadvA purastAtprathamaM vinyastAstaTe jalanidhiM na prAptAste parvatA nizi nizi pratirAtraM jvaladbhiroSadhInAM nivarhatubhUtaiH tadAtvaM tatkAla: tatroSitamavasthitaM yadvAnarasainyaM tasya smAriNo dRzyante / oSadhInAM tejasA parvatAH kapInAM kapizatvAdvAnarasainyanivAsabhramamutpAdayantIti bhAvaH / kIdRzAH / darIbhiH kaMdarAbhirjaladhiM pItvA anantaraM jalAbhAvAdRSTo yo menAka eva bndhuH| menAkasya samudramadhyasthitakhAt / tasya prItyA prauDha upacito yo'zrupUra AnandAzrusamUhastena dviguNo mahimA mahattvaM yeSAM tairnijharaiH punarjaladhiM pUrayantaH / setuzailA iti zAkapArthivAditvAnmadhyamapadalopI smaasH| 'tatkAlastu tadAtvaM syAt' ityamaraH / ajautteti / 'Aryaputra, gaurIgurogirIndrasya yuvarAjo jalanidhigarbhavasatirmenAko 1. 'setUdyogAt'. 2. 'anyamanya'. 3. 'paTutaramamUH'. 4. 'jalanidhimaciraM.' For Private and Personal Use Only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 268 kaavymaalaa| rAmaH-(vihasya / ) AM jAnaki, Am / krauJcaM vimucya putraM ca pitaraM ca himAlayam / pravizya jaladhiM pakSau rakSatAnena kiMkRtam // 23 // sItA--(hasantI puSpakaM prati / ) vimANarAa, gaaNamaggacaMkamaNakodUhalullasiamANasAmi / tA uNNamehi dAva / rAmaH-(sakotukasmitam / ) devi ratnagarbhAgarbharatnazalAke, pazya pazya / yathA yathA paraM vyoma vimAnamadhirohati / tathA tathApasarpanti parataH parito dizaH // 24 // kiM ca / AsannatapanAzyAnatvacaH puSpakapIDitAH / gaganArNavayAdAMsi stimyanti stanayanniva // 25 // jAnAmi pakSacchedamapi vinA sthAvarIbhUtaH' [iti cchAyA / ] iha gaurIgurohimAlayasya / yuvarAjaH kRtAbhiSekaH putraH / garbho madhyam / jAnAmItyatra vAkyArthasyaiva karmatA / itiradhyAhAryo vA / apibhinnakramaH / tena padacchedaM vinApItyarthaH / sthAvaraH sthiraH / krauJca giribhedam / kiMkRtaM kutsitaM kRtam / pitAputrayostyAgAt / yadvA kiM kRtam , api tu na kimapi kRtamityarthaH / vimANeti / 'vimAnarAja, gaganamArgacakramaNakautUhalollasitamAnasAsmi / tadunnama tAvat' [iti cchAyA / ] iha cakramaNaM kauTilyagamanam / 'nityaM kauTilye gatau' iti yaG / 'nugato'nunAsikAntasya' iti nuk / unnama Urdhva gaccha / 'ullaphalidamANasahmi' iti pAThe ullaphalidazabdo dezI utkaNThite vartate / 'hallahalamANasahmi' iti pAThe halahalazabdo'pi dezI utsukatAmAha / yatheti / vimAnaM kartR / paramupari / vyoma karma / apasarpanti palAyante / parato'nyasthAnam / paritaH sarvataH / 'parataH parataH' iti pAThe 'nityavIpsayoH' iti vIpsAyAM dviruktiH / Asaneti / Asanno nikaTo yastapanaH sUryastasya tejasA AzyAnAH zuSkAstvaca iva khaca ekadezA yeSAM tAdRzAH stanayitnavo meghAH stimyanti ArdrAbhUtAH zabdaM kurvanti / yadyapi 'stimira ArdIbhAve' devAdika ArdratAmAtre paThyate, tathApi khabhAvAdAIbhAvapUrvakazabde tasya prayogaH / tathaiva sahacArAt / yAdAMsi jalajantavaH / ajahalliGgatayA 1. 'vihasya' iti pustakAntare nAsti. 2. 'vilupya'. 3. 'tena'. 4. 'ratnagarbhAgarbharatnazalAke' iti pustakAntare nAsti. 5. 'timyanti'. For Private and Personal Use Only
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 aGkaH] anargharAghavam / api ca / ___ amI te gambhIrastanitaravaraudrA nayanayo __ ranAyuSyaM pussyntyvtmsmuccairjlmucH| visarpadbhiryeSAmupari paramindoH parimalai rasaMbAdhajyotsAtimiracayacitraM viyadabhUt // 26 // sugrIvaH-(adho'valokya sakautukaM rAmaM prati / ) deva, dUrAdavAgavalokaya tAvat / nidbhutonnatanatapravibhaktiH svasvavarNaviniviSTapadArthA / amburAzipariveSavatI bhUzcitrakuTTimamiva pratibhAti // 27 // api ca deva, ayamanena mahodadhibhoginA valayito vasudhAphaNamaNDalaH / jagadanarghamavApya bhavAdRzaM kimapi ratnamahaMkurutetarAm // 28 // yAdaHstanayitnuzabdayoH sAmAnAdhikaraNyam / amI iti / amI te jalamuco meghA netrayoranAyuSyamanAyuHprayojanakamavatamasaM kSINAndhakAramuccairatyarthena puSyanti puSTaM kuvanti / yadvA uccairjalamuco mahAmeghAH / kIdRzAH / gambhIraM mandraM stanitaM meghadhvanistadrUpo ravastena raudrA bhayaMkarAH / yeSAM meghAnAM parimalairvimadairasaMvAdhA asaMkaTA / viraleti yAvat / yA jyotsnA timiracayazca tAbhyAM citraM zuklakRSNavarNa viyadAkAzamabhUdvRttam / kIdRzaiH / indorupari paraM cAdho visarpadbhiH / yadvA yeSAmupari parimalairityanvayaH / indoradha ityanvayaH / avatamasamiti 'avasamandhebhyastamasaH' ityac / kSINe'vatamasaM tamaH' ityamaraH / 'syAtparimalo'tima timanoharagandhayozcApi' iti mediniikrH| 'saMbAdhaH saMkaTe kSepe' iti vizvaH / nihnateti / nidbhuta AcchAditaH / pravibhaktiH kuTilatA vibhAgo vA / varNAH shuklaadyH| viniviSTaH sthitaH / padArtho vastu / sve sve vaNe viniviSTAH sthitAH padArthA dravyANi yasyAM sA / dUrAtpadArthavizeSatayA na jJAtAH zuklAdivarNazAlitayaiva paramupalabhyanta iti bhAvaH / pariveSo veTanam / citramAzcaryam / kuTimaM bhUmikarma / ayamiti / ayaM vasudhaiva phaNamaNDalaH anena mahodadhibhoginA samudrarUpasarpaNa valathito veSTitaH san bhavAdRzaM jagatAmanargha zreSThaM ratnamavApya ahaMkurutetarAm / atyarthamahaMkAraM karotItyarthaH / sarpaNa kRSNavarNatvAtsamudrasya rUpaNam / abdhivyomnoH kRSNatvaM kavisaMpradAyaH / anargha zreSThaM bhavAdRzaM vAM ratnaM prApya / 'jAtI jAtI 1. 'api ca' iti pustakAntare nAsti. 2. 'dUrAdAgavalokaya'; 'dUrAdavalokaya'. For Private and Personal Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir .. 270 kaavymaalaa| sItA-(puro darzayantI / ) ko eso kappANalajjAlAkalAbakaDhijamANajalaNihilavaNatthabakaNimmalaabbhalihasiharasahassamahuro mahIharo ploijjdi| vibhISaNaH-devi, puraH prAleyazailo'yaM yasminmakaraketave / mRtasaMjIvanI durgA mahauSadhirajAyata / // 29 // . sItA-(sakautukam / ) avi idha jeva candaseharaNaaNANale AhudIbhUdo bhaavaM mammaho / vibhISaNaH-AM devi, Am / iyamuttareNa devadAruvanalekhA vissmshrdurntsaakssinnii| purA purAM bhetturiha trinetrIzRGgATake tulyaruSi sthite'pi / dhegdhagdhagityajvaladekamanye tadbhUmapIDAmapi nAsahetAm // 30 // rAmaH-kimucyate / nIlalohitalalATalAJchane locane jayati kopapAvakaH / rakSitasya jagadantahetave yasya saMjvalanamAtmabhUrabhUt // 31 // yadutkRSTaM taddhi ratnaM pracakSate' iti vizvaH / ko eso iti / 'ka eSa kalpAnalajvAlAkalApakvathyamAnajalanidhilavaNastabakanirmalAbhraMlihazikharasahasramadhuro mahIdharaH pralokyate' [iti cchAyA / iha stabako gucchaH / madhuro hRdyaH / pura iti / prAleyazailo himaalyH| makaraketave kaMdarpAya / tAdayeM caturthI / mRtaH saMjIvyate'nayA / karaNe lyuTa / TitvAt GIp / durgA gaurI / dugaiva mahauSadhiH / nayanAnaladagdhaH kAmo mahezena dehI kRto gaurIgraheNeti gaurI mRtasaMjIvanI mahauSadhiH / mahauSadhirapi mRtasaMjIvanI bhavatIti dhvaniH / avi idha jeveti / 'api ihaiva candrazekharanayanAnale AhutIbhUto bhagavAnmanmathaH' [iti cchAyA / ] iha AhutIbhUto havanIyadravyamabhUt / lekhA ptiH| viSamazaraH kAmaH / duranto dAhaH / pureti / purA pUrva iha devadAruvane purA bhettuH zivasya trinetrI netratrayaM saiva zRGgATakaM vArikaNTakaM 'siGgADA' iti prasiddha catuSpathaM vA tasmin tulyakrodhe'pi sthite sati ekanetraM kartR, dhak dhak dhak ityanenAkAreNa kaMdarpadAhArthamajvalajjvalitam / anye itare netre tasya lalATanetrAgnedhUmavyathAmapi na asahetAM' na sahete sma / dhagityavyaktAnukaraNam / 'zRGgATakaM bhavedvArikaNTake ca catuSpathe' iti 1. 'jAnaki'. 2. 'dhagaddhagityajvaladeka For Private and Personal Use Only
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 271 7 aGkaH] anargharAghavam / sItA--(rAmaM prati / ) ajautta, tadhA NiraNukoso kadhaM uNa paDiNivutto mahAdeo devIe / rAmaHsmaraparibhavaniHsahAyadI(ratha subhagaMkaraNairiyaM tapobhiH / tadakRta yadasau nije'pi dehe jayati jagatpatirAtmanAdvitIyaH // 32 // vibhISaNaH--(saparihAsam / ) __ciramanayA tapasitvA kapAlaviSaviSadharaikacittasya / cakre harasya mUrtiH phalamadha phaladama ca // 33 // sItA--(vihasya taM prati sakautukam / ) kadarassi uNa saMNivese bhaavadIe savvamaGgalAe pANiggahaNamaGgalaM aasii| vibhISaNaH---idaM purastAdoSadhiprasthaM nAma nagarAjanagaram / atra hi medinIkaraH / nIleti / nIlalohito haraH / lAJchanaM cihnam / jagadantaH pralayaH / saMjvalanaM saMdhukSaNakASTham / AtmabhUH kAmaH / kAmaM kASThaM prApya jvalito harAkSijvalano jagatrayaM dhakSyatIti bhAvaH / ajautteti / 'Aryaputra, tathA niranukrozaH kathaM punaH pratinivRtto mahAdevo devyai' [iti cchAyA / iha niranukrozo nirdayaH / pratinivRttaH saMmu khIbhUtaH / smareti / iyaM gaurI asubhagaH subhagaH kriyate yaistaistapobhistadakRta kRtavatI yadasauM jagatpatiH zivo nije khIye'pi zarIre AtmanA svena dvitIyo dvisaMkhyApUrako jayati vardhate / ekA gaurI dvitIyastu svayaM bhagavAn ityekasmiJzarIre'rdhanArIzvaro'bhU. dityarthaH / subhagaMkaraNeti 'Adyasubhaga-' iti karaNe khyun / 'arurdviSat-' iti mum / AtmanAdvitIya ityatra 'Atmanazca pUraNe' iti tRtIyAyA alukU / ciramiti / anayA gauryA ciraM tapasitvA tapazcaritvA harasya mUrtiH zarIramadhaM phalaM cakre kRtam / gauryA tadardhaprApteH / yaddhi prApyate tatphalam / ardhe ca phaladaM kRtam / tadardhasya phaladAtRvAt / 'bhUrteH' iti pAThe kAyasyAdhaM phalamadhaM ca phaladamityarthaH sphuTa eva / tapasitveti tapazcaratItyarthe 'karmaNo romanthatapobhyAM varticaroH' iti kyaG / 'kyasya vibhASA' iti yalopaH / 'vRSa- iti pAThe vRSo vRSabhaH / viSadharo vAsukiH / 'mUrtiH kAThinyakAyayoH' ityamaraH / kadarassi iti / 'katarasminpunaH saMniveze bhagavatyAH sarvamaGgalAyAH pANigrahaNamaGgalamAsIt' [iti cchAyA 1] iha katarasminkutra / saMnivezaH sthAnam / sarvamaGgalA gaurI / oSadhiprasthaM himAlayasya pAdazailaH / nagarAjo himaalyH| saMpradAtA 1. 'sahAsam'. For Private and Personal Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 272 kaavymaalaa| saMpradAtari mahauSadhImaye bhUdhare sukhamuvAha pArvatIm / mUDhakaGkaNaphaNIndranirbhayAM tArakezvarakizorazekharaH // 34 // rAmaH-AM devi, ihaiva pitari nijatuhinasaMpatkalpitahemantavibhrame gaurI / nirmadabhujaMgabhUSaNamabhISaNaM priyakaraM bheje // 35 // sItA-(sasmitam / ) ajjautta, avi edassi jevva maaNataNudahaNavaiaraNirappaNo phuDamavissasantIe gorIe candacUDo saMghaDido NiasarIreNa / rAmaH-(vihasya / ) AM devi, etasyAM hi tuSArabhUdharaziraHsImni priyArthena ca svenArdhena ca tAdRze pazupatau vRtte'rdhanArIzvare / zeSeNArdhayugena saprahasanaM gaurIsakhIbhistadA cakre dakSiNavAmayorvinimayAdanyo'rdhanArIzvaraH // 36 // samyakpradAnakartA / saMpradAtari satItyarthaH / tArakezvarazcandraH / kizoro bAlaH / sa zekharaM yasya sa haraH mugdhakaGkaNasarpAbhayamanyAM gaurI sukhaM yathA syAdevamuvAha pariNayati sma / amRtaraime latve'pi kanyAdAturhimamayatvAnmahauSadhImayatvAca so niHsahAGgastena tvabhayaMmanyAyA gauryAH sukhapariNaya iti bhAvaH / 'kizoro bAlake'pi syAt' iti zAzvataH / hemantasya vibhramo vilAso yasya tasmin / hemante sarpA nirmadA bhavantIti prasiddhiH / abhISaNamabhayaMkaram / priyakaraM harahastam / ajautteti / 'Aryaputra, apyetasminneva madanatanudahanavyatikaranirAtmIyaH sphuTamavizvasantyA gauryA candracUDaH saMghaTito nijazarIreNa' [iti cchAyA / ] iha vyatikaraH saMbandhastena niraatmiiyo'sviiyH| 'vairaNippaNNo' iti pAThe niSpannavaraH / prAkRte pUrvanipAtAniyamaH / candracUDo haraH / etasyAmiti / etasyAM himAlayaziraHsImAyAM tAdRze prasiddha pazupatI zive priyArdhana svenArdhena ca ardhanArIzvare vRtte sati saprahasanaM sAhasaM yathA syAdevaM zeSeNAvazipTena gauryAH zivasya cArdhayugena dakSiNavAmayorvinimayAdanyonyaparIvartAdanyo'rdhanArIzvaro gaurIsakhIbhizcakre / kRta ityarthaH / dakSiNena gaurI, vAmena zaMkara iti viparyAsaH / ata eva hAsaH / ardha nAryA ardhanArI sA IzvarA yasya so'rdhanArIzvaraH / na tu ardhe nArI yasyeti samAsaM kRtvA Izvarazabdena karmadhArayaH / evaM hi kapi sati ardhanArIkezvara 1. 'gUDha'; 'mugdha'. For Private and Personal Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 aGkaH] anargharAghavam / 273 api ca / saMbhogAnatiricyamAnavibhavo yadvipralambho rasa staddivyaM mithunaM parasparaparisyUtaM namaskurmahe / ekasyAH pratibimbasaMbhRtaviparyAse muhurdarpaNe savyAGgasthitikautukaM zamayati khAmI sa yatrAparaH // 37 // vibhISaNaH-deva, khacchandaikastanazrIrubhayamatamilanmaulicandraH phaNIndra prAcInAvItavAhI sukhayatu bhagavAnardhanArIzvaro vaH / yasyArdhe vizvadAhavyasanavisRmaraM jyotirardhe kRpodya dvAppaM cAnyonyavegaprahatisimasimAkAri cakSustRtIyam // 38 // iti syAt / saMbhogeti / taddivyaM mithunaM strIpuMsau namaskurmahe / kIdRzam / parasparamanyonyaM parisyUtaM militam / yadityavyayaM yasyArthe / yasya vipralambho raso vipralambharUpaH zRGgAraH saMbhogAta militastrIpuruSaceTAvizeSarUpAdanatiricyamAno vivektumazakyo vibhavo vaibhavaM yasya sH| yatra mithune saMbhoga eva paraM zRGgAro na vipralambhaH / saMbhogazca militastrIpuruSayozceSTAvizeSaH sa cAtra nityameveti bhAvaH / 'zRGgAraH zucirujjvalaH smarakalAnirvedasaMyogato hAvArthAdupapadyate nirupamAdbhAvAtsukhaikAzrayaH / nArInAyakayoH parasparabhavatsaMzleSavizleSajaH saMbhogaH sa ca vipralambha iti ca dvedhA samutkIrtitaH // bhrUvikSepakaTAkSavIkSaNakalAsmerAsyaromAJcitairanyaizcApi vilAsaceSTitalayaireSo'bhineyo naTaiH / saMbhoge'pyatha vipralambhanavidhAvastu prapAtAnanAsmerAsyazravaNopatApi (1) vacanakSmAtalpasaMsevanaiH // ' iti saMgItakalpataruH / yatra mithune darpaNe Adarze pratibimbe pratikRtI saMbhRta UrjitaH / upadarzita iti yAvat / yo viparyAso vaiparItyaM tasminsati ekasyA gauryAH savyAGgasthitikautukaM vAmAnAvasthAnakutUhalamaparaH svAmI zivaH zamayati zAntaM karoti / ayaM bhAvaH-zarIrasya dakSiNabhAgaM vihAya vAmabhAge mAM dhArayatIti svasaubhAgyAya zuddhAyAM gauryA darpaNe vAmaM dakSiNaM dakSiNaM ca vAmaM dRzyata ityAzayena bhagavatA 'Adarza pazya tAvat , kiM dakSiNabhAge dhRtAsi uta vAmabhAge' ityuktAyA gauryA Adarzadarzane tathA jJAnamabhUditi / 'savyaM dakSiNavAmayoH' iti vizvaH / svacchandeti / bhagavAnardhanArIzvaro vo yuSmAnsukhayaliti saMbandhaH / kIdRzaH / ardhastrIkalAtsvacchandA khatantrA ekastanasya zrIH zobhA yatra saH ubhayamata ubhayasvIkRtaH / sAdhAraNa iti yAvat / milanmaulicandro yasya saH / phaNIndra eva prAcInAvItam / dakSiNaskandhe 1. 'saMyogAt'. 2. 'ubhayadala-'. 3. 'visamarajyotiH'. ana. 24 For Private and Personal Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 274 kaavymaalaa| api ca / khedAvAmakucamaNDalapatrabhaGga__ saMzoSidakSiNakarAGgulibhasmareNuH / strIpuMnapuMsakapadavyatilevanI vaH zaMbhostanuH sukhayatu prakRtizcaturthI // 39 / / (anyatazca darzayan / ) Adhatte danusUnusUdanabhujAkeyUravajrAGkura vyUhollekhapadAvalIvalimayairaGgairmudaM mandaraH / AdhArIkRtakUrmapRSThakaSaNaprakSINamUlo'dhunA jAnImaH parataH payodhimathanAduccaistaro'yaM giriH // 40 // tiryagbhAvena paridhAnAt / tadvoDhuM zIlaM yasya saH / tAcchIliko NiniH / 'upavItaM yajJasUtraM proddhRte dakSiNe kare / prAcInAvItamanyasminnivItaM kaNThalambitam // ' ityamaraH / yasyArdhanArIzvarasya tRtIyaM cakSuH ardhe zivasvarUpAdhaM jagaddAhavyasane visRmaraM prasaraNazIlaM jyotirkhalanasvarUpam / vyasanamAsaktiH / ardhe ca pArvatIsvarUpe strItvAt vizvadAhena jAtA yA kRpA tayA udyadvASpaM yasya tAdRzam / jyotirbASpayoranyonyavegayoH prahalyA saMzleSeNa simasimArUpazabdaM kartuM zIlaM yasya tAdRzamasti / agnau tu svalpajalasaMbandhAsimasimAzabdaH syAt / simasimelyavyaktAnukaraNam / svedeti / harasya tanurvaH sukhayatu / strIpunapuMsakAnAM padaM sthAnaM tasya vyatilacanI atikAmikA / tritayasyApi vaktumazakyatvAt / ardhanArIzvaratanuna strI / sezvaratvAt / na ca puruSaH / sastrIkatvAt / nApi napuMsakam / sezvarastrIkatvAt / ata eva caturthI prakRtiH / caturtha liGgamityarthaH / 'prakRtioniliGgayoH' iti vizvaH / kIdRzI tanuH / hareNa zRGgAritayA gRhItagaurIstanataTe sAtvikabhAvAvibhIvAdutpannasvedenArdo vAmakucamaNDalapatrabhaGgo vAmastanamaNDalapatrAvalI tatsaMzoSI dakSiNakarAGgulibhasmareNuryatra sA / Adhatta iti / ayaM mandaro giribhedaH aGgairmudamAdhatte / yadvA aGgelakSitaH / kIdRzaiH / danusUnurdAnavastatsUdano viSNustasya bAhusthitakaGkaNahIrakAGkurasamUhasya ullekhapadAvalI vidAraNasthAnapatireva valirudarAvayavastrivalI tanmayaiH / ullekho vidAraNam / padaM sthAnam / viSNunA jaladhimathanArtha bAhubhirbaddhA kUrmapRSThe mandaro dhRtastadA tadbAhuhIrakairevaM lakSyata iti bhAvaH / samudramathanAvasare AdhArIkRtaM mathanapAtrIkRtaM yatkUrmapRSThaM tasya kaSaNena gharSaNena prakSINaM kRzIbhUtamapacitaM mUlaM yasya tAdRzo yataH ataH payodhimathanAtparataH pUrvamayaM giriruccaistaro'tyucca iti jAnImaH / 1. 'patrabhaGgI-'. 2. 'laGghanIyA'. 3. 'agratatha'. For Private and Personal Use Only
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 aGkaH] anargharAdhavam / 275 rAmaH-(nirvarNya sasmitam / ) tattAdRkphaNirAjarajjukaSaNaM saMrUDhapakSacchidA ghAtAruMtudamapyaho kathamayaM manthAcalaH soDhavAn / etenaiva durAtmanA jalanidherutthApya pApAmimAM ___ lakSmImIzvaradurgatavyavahRtivyastaM jagannirmitam // 11 // sItA-(sodvegam / ) imiNA jevva matthusesIkidaduddhasAareNa candamuddharia pausidabhattuNo itthiAjaNassa uvari cArahalI viDhattA / (sarve hasanti / ) tattAhagiti / tatprasiddham / tAgatiguNavat / phaNirAjo vAsukiH / sa eva rajjurmathanadorakam / kaSaNaM gharSaNam / saMrUDha upacitaH / pakSacchidA pakSacchedaH / 'irito vA' ityaG / ghAtaH kinnH| araMtudaM vraNavyathAkaram / navasaMrUDhavaNe gharSaNAdda:khaM bhavatyevetlanubhavasiddham / 'vidhvaruSostudaH' iti khaz / 'arurdviSadajantasya-' iti mum, salopazca / manthAcalo mndrH| soDhavAnkatham / niSphalamityarthaH / yadvA kena prakAreNa / azakyavAt / kutastanirarthakamityata Aha-etenaiva manthAcalena samudrAdimAM lakSmImutthApya idaM jagadIzvaradurgatavyavahAreNa vyastamAkulaM nirmitaM kRtam / lakSmyA anutpattau jagadekaprakRti syAt / natu ko'pi durgataH ko'pIzvara iti / strInindAmasahamAnA sItA ca.. ndrAtprAptasaMtApA puruSamapi candraM nindayituM svaM lakSyIkRtyAha-imiNA jevveti / 'anenaiva mastuzeSIkRtadugdhasAgareNa candramuddhatya proSitabhartRkasya strIjanasyopari cArahalI vistIrNI' [iti cchaayaa|] iha mastu takravizeSo dadhijalam 'ghola' iti pra.. siddham / 'maNDaM dadhibhavaM mastu' itymrH| tathA ca niHsAra ityarthaH / cArahalI pauruSam / dezIzabdo'yam / nanu sItAyAH svAtmAnamuddizya mandaM pApAlambhaH (2) tathA ca tasyAH proSitapatikAtvamanupapannam / tathA hi bharataH--'kutazcitkAraNAdyasyAH patirdezAntaraM gataH / dattvAvadhi bhRzArtA sA bhavetproSitabhartRkA // ' iti / ucyate-poSitabhartRketi virahiNyA upalakSaNam / virahiNI ca kAntasaGgamaprAptavatI vipralambharasamanubhavantI kAlaM kSipatIti sthitiH / idaM ca sItAyAmapyabhUdevetyupapannam / yadvA mAyAhemamRgavadhArtha taddhAraNamevAvadhiM datvA rAme dezAntaraM gatavati bhavatyeva tadA sItA proSitabhartRketi / yadvA proSitA nAma navamI nAyikA / aSTau nAyikA ityupalakSaNam / sA ca sItaiva / taduktaM bharate-'pravAso'nyatra gamanaM bhartustacca vizeSaNam / sItAM ca kathamAcaTe janaH proSitabhartRkAm // antarbhAvamapazyadbhiH pazyadbhirjanakAtmajAm / proSitA nAma navamI nAyikA strItyudAhRtam // Ayodhyakasya gRhiNI rAkSasena pravAsitA / pravAsavipralabdhAto 1. 'sAvegaM sasaMbhramam'. For Private and Personal Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 276 kaavymaalaa| vibhISaNaH-(tadeva rAmasUktaM bhAvayan / ) ahaha / prakSeptumudadhau lakSmIM bhUyo'pi valate manaH / kiM tu prakSipta evAyaM punarAyAti candramAH // 42 // (vimRzya cAkAze / ) kasmaicitkapaTAya kaiTabharipUraHpIThadIrghAlayAM devi tvAmabhivAdya kupyasi na cettatkiMcidAcakSmahe / yatte mandiramambujanma kimidaM vidyAgRhaM yacca te nIcAnnIcataropasarpaNamapAmetatkimAcAryakam // 43 // lakSmaNa:-(sahAsam / ) hanta, surAsuramallabhaTItUryatAlanartakI sakalarAjakulakhalIkArakhajUlA sAhasikajanasahasrazastrAndhakArakhelanakhadyotI madhumathanajImUtavilAsavidyullatA kimevamupAlabhyate / iyaM hi guNavadbhiH saha saMgamamuccaiH padamAptumutsukA lakSmIH / vIrakaravAlavasatidhruvamasidhArAvrataM carati // 44 // bhavetsItAtha nAyikA // ' iti sUktaM suvacanam / 'tattAhakphaNirAja-' iti / manaH kartR / valate lagati / kiM tu prakSepo'syA ayuktaH / candraH prakSipto'pyAyAti / yataH sUryAcandramasau pazcimasamudraM pravizya pUrvasamudreNottiSThata ityAgamaH / kasmaiciditi / he devi lakSmi, cedyadi na kupyasi tadA khAmabhivAdya natvA kiMcidAcakSmahe brUmaH / kIdRzI / kasmaicitkapaTAya / vaJcanena lokavizvAsArthamiti bhAvaH / kaiTabharipurviSNustasya hRdayapIThameva dIrghazcirakAlIna Alayo nivAsasthAnaM yasyAstAm / yatte mandiraM gRhamambujanma padmaM kimidamantaH kuTilapatrasaMnivezaM vidyAbhyAsasthAnam / ata eva tvayi kuTilateti bhAvaH / yacca te nIcAnnIcatarasyopasarpaNaM tatkimapAM jalAnAmAcAryakamAcAryatvam / updessttutvmityrthH| yathA Apo nIcAnIcataraM yAnti tathA tvamapIti bhAvaH / ayamAzayaH-- harivakSasi yaccirAvasthAnaM tallokavizvAsArtham / padme ca nIcataropasarpaNAdhyayanAya jalasaMnidhAnArthitayA cirAvasthAnam / anyatra cAJcalyameveti / mallabhaTI tUryam / 'malahalI' iti prasiddhaM tUrya yayuddhakAle tADyate / rAjakulaM rAjasamUhastasya khalIkAraH paribhavastatra khajUMlA kaNDUdAyinI / khajUM lAtIti khrjuulaa| 'Ato'nupasarge kH'| AtmanirapekSaM karma sAhasam / sAhasena dIvyate / 'tena dIvyati-' iti Thak / sAhasikaH / teSAM khaDgAndhakAre kRpANatamasi khelane krIDAyAM khadyotI jyotiriGgaNarUpA / anyApi khadyotI tamasi khelatIti dhvaniH / lakSmInimittakameva khanAdipraharaNamiti bhAvaH / madhumathano viSNuH sa eva jImUto meghaH / khadyotItvaM vidyullatAtvaM ca cAJcalya 1. 'malArabhaTI'. 2. 'sAhasikasahasra-'. For Private and Personal Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 aGkaH ] anargharAghavam / 277 sItA - ( sAbhyasUyamiva ) NiadevvaduvvilAsaviArAlaso loo lacchIdevIe dujjasavaaNAI gAedi / (puro darzayantI ) ko eso dIsadi diasa kUDI kida joNhAvicchaddapaDirUvo girI / vibhISaNaH - devi, so'yaM kailAsazailaH sphaTikamaNibhuvAmaMzujAlairjvaladbhichAyA pItApi yatra pratikRtibhirupasthApyate pAdapAnAm / yatropAntopasarpattapanakaradhRtasyApi padmasya mudrA muddAmAno dizanti tripuraharazirazcandralekhAmayUkhAH // 45 // rAmaH -- hanta, zatadhA dRzyamAno'pi na cakSurakautukaM karoti / giriH kailAso'yaM dazavadanakeyUravilasa namaNizreNIpatrAGkaramakaramudrAGkitazilaH / amuSminnAruhya sphaTikamaya sarvAGgavimale nirIkSante yakSAH phaNipatipurasyApi caritam // 46 // sphoraNAya / uccaiH padaM mahotkarSeNa (mahotkarSam ) / karavAlaH khaGgaH / dhruvamutprekSe | asidhArAvratamasidhArAyAM saMcaraNarUpaM vratamityarthaH / carati karoti / Niadevveti / 'nijadaivadurvilAsavicArAlaso loko lakSmIdevyA duryazovacanAni gAyati / ka eSa dRzyate divasakUTIkRtajyotsnAvicchardapratirUpo giriH // ' [ iti cchAyA / ] iha daivaM bhAgyam / durvilAso durvipAkaH / vicchardaH samUhaH / pratirUpastulyaH / so'yamiti / so'yaM kailAsanAmA zailaH / astItyadhyAhAryam / yatra zaile pAdapAnAM vRkSANAM chAyA sphaTikAMzujAlaiH pItApyapahnutApi pratikRtibhiH pratibimbairutthApyate vyaktIkriyate / zUnyanabhobhAge sphATikakiraNaireva vRkSacchAyA nAzitA / sphaTikabhuvi tu pratibimbena gRhyata ityarthaH / gireratyuccatayA raverupAntagamanam / karo hasto razmizca / dhRtaM vikAsitaM vidhRtaM ca / padmamabjam / mudrA saMkocaH / tripuraharo mahezaH / lekhA kalA tasyA mayUkhAH kiraNAH / prakAzaka sUrya kiraNa samIpasthitAnyapi padmAni atisaMnihitaprabalamahAdevamastakasthacandrakiraNA mudrayantIti bhAvaH / giririti / keyUramaGgadam / patrAGkuraM patrAvalI / makaracihnavizeSastasya mudrayA cihnenAGkitA zilA yasya saH / amuSminkailAse sphaTikamayasarvAGgavimale Aruhya yakSAH phaNipatipurasyApi vAsukinagarasya pAtAlasyApi vyavahAraM 'pazyanti / atyuccatvAt / yadvA ativimalasphaTikatejasA cakSustejaH prasaraNasyApratibandhA 1. ' dRzyamAnena cakSuH '; 'dRzyagAno na cakSuH '. For Private and Personal Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 278 kaavymaalaa| api ca / dazamukhabhujadaNDamaNDalInAM dRDhaparipIDanapItamekhalo'yam / jalagRhakavitardikAsukhAni sphaTikagirigirizasya nirmimIte / / 47 // vibhISaNaH--(sItAM prati / ) devi, dRzyantAmamI kailAsAdritaTISu dhUrjaTijaTAlaMkAracandrAGkura jyotsnAkandalitAbhirindudRSadAmadbhirnadImAtRkAH / gaurIhastaguNapravRddhavapuSaH puSpyanti dhAtreyaka bhrAtRsnehasahoDhaSaNmukhazizukrIDAsukhAH zAkhinaH // 48 // api cAsya nityamadhityakAvAsI paramezvaraH / sahasrAkSairaGgairnamasitari nIlotpalamayI mivAtmAnaM mAlAmupanayati patyau makhabhujAm / jighRkSau ca krIDArabhasini kumAre saha gaNai hasanvo bhadrANi draDhayatu mRDAnIparivRDhaH // 49 // diti bhAvaH / dazamukheti / dazamukhasya rAvaNasya bhujadaNDamaNDalInAM dRr3haparipIDanena gADhayantraNena pItA durbalIkRtA mekhalA yasya so'yaM kailAso mahAdevasya salilagRhaM 'jalaharI' iti khyAtaM tadeva vitardikA vedikA tatsukhAni nirmimIte dadAti / 'mAG mAne' / zapaH zluH / 'bhRJAmit' itIttvam / jalanADyA rAvaNabhujamaNDalIyantraNenovaMgamanAddhArAgRhasukhamiti bhAvaH / 'syAdvitardistu vedikA' ityamaraH / kailAseti / amI zAkhino vRkSAH kailAsaparvatasya taTISu puSpyanti puSpavanto bhavanti / mahAdevajaTAlaMkArIbhUto yazcandrAGkurastasya jyotsnayA kandalitAbhiH pallavitAbhirindudRSadAM candrakAntamaNInAmadbhirjalainadImAtRkAH / nadI mAtA paripAlikA yeSAM te / candrakAntaprasaraNaja'lapravAho nadItvena rUpitaH / gauryA hastaguNena bhadrakahastakarmaNA pravRddhavapuSaH / ata eva dhAtreyakabhrAtA kArtikeyaH / tanmAtrA gauryA zAkhinAM poSaNAt / dhAtrI upamAtA gaurI / dhAtreyakabhrAtRsnehena hetunA sahoDhaM sahaprAptaM SaNmukhazizukrIDAmukhaM yaiste / yAdRzaM mukhaM gaurItaH SaNmukhena labdhaM tAdRzaM zAkhibhirapi taistena sahaiva labdhamiti bhAvaH / girerupa- . ribhUracityakA / 'upatyakAnerAsannA bhUmirUrvamadhityakA' ityamaraH / sahastrAkSairiti / sahasramakSINi yeSu tAdRzairaGgaiH kAyAvayavarnamasitari natiM kurvati sati makhabhujAM patyau indre AtmAnaM khaM cakSuSAM nIlotpalasAmyAnnIlotpalamayImiva mAlArUpAmupanayati sati 1. 'maNDalIbhiH'. 2. 'nibiDanipIDana'. For Private and Personal Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 7 aGkaH ] kiM ca / www.kobatirth.org anargharAghavam / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 279 yannATyabhramighUrNamAnavasudhAcakrAdhirUDhe bhRzaM merau pArzvaniviSTa'vAsaranizAcake paribhrAmyati / taijasyastaDito bhavantu zatazo dRSTA hi jAtAH kathaM tAmasyo'pi sa vaH punAtu jagatAmanteSTiyajvA vibhuH // 50 // lakSmaNaH- jayati parimuSitalakSmA bhayAdanupasarpateva hariNena / iha kesarikarajAGkarakuTilA haramaulividhulekhA // 51 // sItA - ( saparihAsam / ) edasta daMdasUaNara karoDamuNDamAlAmaNDaNassa masANavAsiNo bhUsaNatA jjevva rohiNIvallahassa kalaMko, kiM tavassiNA kuraGgaeNa / For Private and Personal Use Only krIDArabhasini kumAre kArtikeye tAM ca padmamAlAbhrameNa jighRkSau grahItumicchau sati hasansan mRDAnIprabhurmahezo vo yuSmAkaM kalyANAni draDhayatvityarthaH / namasitarIti 'namo variva -' iti kyac / 'yasya hala:' iti yalopaH / parivRDhaH prabhuH / ' prabhau parivRDhaH ' iti nipAtanam / yannATyeti / sa bhagavAn anteSTirantayajJaH pralayanAmA tasya yajvA yAjJiko vibhuH sarvavyApI mahAdevo vo yuSmAnpunAtu / yasya pralayArtha nATye bhramyA maNDalobhrameNa ghUrNamAnaM bhramitaM yacakraM tatrAdhirUDhe merI sumerau ata eva bhRzamatyarthaM bhrAmyati sati taijasyastejovikArAstaDito vidyuto bhavantu / hi yatastAH zatazo bahudhA dRSTAH / tAmasya stamovikArA api taDitaH kathaM bhavantu / adRSTapUrvatvAt / tathApi dRzyanta ityAzcaryam / nanu kathaM taijasyatAmasyazca taDito bhavantItyata Ahamerau kIdRze / pArzve samIpe niviSTAbhyAM dinarAtribhyAM citre karbure / ayamAzayaHparamezvaranATyena paribhrAmyati sumerau samIpa sthita divasarAtryorapi bhramaNena yathAkramaM taijasyastAmasyazca taDito jAtA iti / jayatIti / iha kailAsataTIbhUmau zivazira:zazilekhA jayati / kIdRzI / siMhanakhAgravatkuTilA vakrA / ata eva siMhanakhabhramajanyatrAsAdanupasarpateva palAyamAneneva hariNena parimuSitaM vyaktaM lakSma kalaGko yasya tAdRzI / hariNeneti 'prakRtyAdibhya upasaMkhyAnam' iti tRtIyA / karajo nakhaH / anupasarpatevetyatra ivazabda utprekSAyAm | 'anyathaiva sthitA vRttivetanasyetarasya vA / anyathotprekSyate yA tu tAmutprekSAM vidurbudhAH // ' manye zake dhruvaM prAyo nUnamityevamAdibhiH / utprekSA vyajyate zabdairivaMzabdo'pi tAdRzaH // ' iti daNDI / vastutastu -- haraziraH sthitacandralekhAyAM kalaGko na vartata eveti tatrotprekSA / edasseti / 'etasya dadazUkanarakaroTimuNDamAlA1. 'pArzvanivezi - '; 'pArzva nivAsi -'. --
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 200 www.kobatirth.org kAvyamAlA | rAmaH (sabahumAnam 1 ) vibhISaNaH - (vihasya | ) zaGke bhagavAnapi na mRgAGkamalaMkArakAmaH ka yati / tathA hi / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sahacarapizAcapariSatprasattaye kAmacArato rajanIm / kArayitumiva kapAlI zirasi nizAkaramayaM vahati // 52 // ( sarve hasanti / ) zrIkaNThasya kapardabandhana parizrAntoragagrAmaNI saMdaSTAM mukuTAvataMsakalikAM vande kalAmaindavIm / yA vimbapratipUraNAya parito niSpIDya saMdezikAyatreNeva lalATalocanazikhijvAlAbhirAvartyate // 53 // ( puSpakaM prati / ) vimAnarAja, manAgunnamyatAm / Alokayatu maithilI sumeruzikharANi / vibhISaNaH- - ( sItAM prati / ) devi pazya pazya / maNDanasya zmazAnavAsino bhUSaNataiva rohiNIvallabhasya kalaGkaH, kiM tapasvinA kuraGgakeNa [ iti cchAyA / ] iha daMdazUkaH sarpaH / naraka roTirbrahmakapAlAsthi / 'laDaA' iti prasiddhA / rohiNIvallabhazcandraH / tapakhinA varAkeNa / kuraGgakeNAlpahariNena / alpArthe kan / 'bhUSaNatAvilambanameva' iti pAThe alaMkaraNatArUpaM viDambanaM dharSaNameva kalaGka ityarthaH / kalayati dhArayati / sahacaro dvitIyaH / pariSatsamUhaH / prasattiH prasannatA / kAmacArata icchAtaH / pizAcAnAM rAtricaratvAccandro'pyayaM nizAM karotvitikRtvA zivazcandraM vahati / etadeva nizAkarapadopAdAne bIjam / ivetyutprekSAyAm | sabahumAnaM sAdaram | zrIkaNThasyeti / aindavImindusaMbandhinIM kalAM vande namAmi staumi vA / zrIkaNThasya zivasya kapardabandhanena jaTAjUTasaMyamanena parizrAnto ya uragagrAmaNIH sarparAjo vAsukistena saMdaSTAM kavalitAm / avataMso bhUSaNam / kalikeva kalikA / yA kalA bimbapratipUraNAya arthAccandrasya saMpUrNa maNDalaM kartuM saMdazikA 'saMDAsI' iti prasiddhA sA ca vAsukireva tadrUpayantreNa niSpIDya yantrayitvA mahezasya lalATalocanajvAlAbhirAva dravIkriyata iva / anyadapi hiraNyAdikaM kiMcitpUraNAya saMdaMzikayA vRtvAgnibhirAvartyata iti dhvaniH / ' grAmaNIrnApite prabhau' iti vizvaH / ' ugraH kapardI zrIkaNThaH ' ityamaraH / 1. ' tathAhi ' iti pustakAntareSu nAsti 2. 'zironizAkara'. 3. 'utkSamyatAm'; 4. 'avalokayatu'. 'uttAmyatAm'. For Private and Personal Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 7 aGkaH] www.kobatirth.org anargharAghavam / mero durayanti saMsadamadhaHsaMpAtibhijyotiSAmATopairviTapoparisthitatarucchAyAbhRto'dhityakAH / niSpItAsu ca mAsi mAsi vibudhairindoH kalAsu kramAduddAmaplavamAnalAJchana mRgacchinnApradarbhAGkurAH // 54 // lakSmaNaH- - ( sItAM prati / ) api ca / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aitAsu parvatanitambataTISu pazya madhyaMdine'pi haricandanavATikeyam / pakSasthitadhumaNivimbatayAtidIrghacchAyAvitAnamadhurA mudamAdadhAti // 55 // For Private and Personal Use Only 281 bhUmeH svarNatayA phalottaratarusmerasya merostaTIsImanto'yamanUrusArathirathaprasthAnaghaNTApathaH / asminnuddhiyate kathaMcana hayairuddAmacaNDAtapajvAlAjAlavilInakAJcanazilAjambAlamanaH pradhiH // 56 // 'kapArdo'sya jaTAjUTaH' ityapi / unnamyatAmUrdhvaM gamyatAm / meroriti / adhityakAH parvatordhvabhUmayaH / mero: saMpadaM harSa saMpadaM zobhAM vA medurayanti upacitIkurvanti / kIdRzyaH / adhaHsaMpAtibhiravaH saMcAribhiH sUryAdInAM jyotiSAM tejasAmATopaiH samUhairhetubhUtaiH zAkhoparisthitatarucchAyAM bibhrati yAstAH / yadA jyotirUrdhvaM tadAdharachAyA, yadA cAdhastejastadoparicchAyA / atra ca meroruccatayA zailAgrasthitavRkSANAmadho jyotiSAmATopAdUrdhvameva cchAyA / tena cchAyAnAM sthiratvamiti bhAvaH / mAsi mAsi pratimAsam 'paddanomAsU-' ityAdinA mAsazabdasya halanto mAsAdezaH / niSpItAsu bhakSitAsu / yathAparyAMyapItasya surairhimAMzoriti / vibudhairdevaiH / uddAma udbhaTaH / mRgasyoddAmatvaM prativandhakacandrabhakSaNAt / darbhaH kuzaH / etAsviti / nitambaH kaTakam | 'kaTakosstrI nitambo'dreH' ityamaraH / madhyaMdine dinamadhye | madhyazabdAdauNAdiko dinapratyayaH / haricandanaM devadArubhedaH / pakSaH sumeroH pArzvam / maNiH sUryaH / chAyA pratibimbam / vitAno vistAraH / madhurA manojJA / anyatra prAtaH sAyaMkAlayorRkSacchAyA dIrghA / atra tu raveH pArzvasthatayA madhyAhne'pi sA dIrgheti harSa iti bhAvaH / bhUmeriti / ayaM merostaTIsImantastaTIrekhA / strIkezaracanA rekhAyAM sImantazabdo mukhyaH / iha tu lakSaNayA rekhAmAtre prayukta iti / bhUmeH svarNatayA phalottarAH phalapradhAnA ye taravastaiH smerasya 1. mUlapustakeSvayaM zlokaH 'bhUmeH svarNatayA -' ityAdyagrimazlokAdanantaraM vartate.
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 282 kaavymaalaa| (nirUpya ca saharSasmitam / ) kathamuparyupari pusskraavrtkaanbhrmuvllbhH| (vimRshy|) adyAyaM vibudhendrabAndhavavadhUsaMbhuktasaMtAnaka___ lagdAnImamarAvatI viharate nirvairamairAvaNaH / yaM dormAtraparicchado yudhi mudotkSipya pratIcchanmuhuH saMtene dazabhirnijairapi mukhaiH sAMrAviNaM rAvaNaH // 57 / / sahAsasya / svarNAdipradeze tarUNAM phalopacaya iti prasiddhiH / anUrusAratheH sUryasya rathAnAM prasthAne gamane ghaNTApatho rAjamArgaH / asminsImante hayairazvaiH arthAdAdityasya pradhizcakrAntaH kathaMcana kaSTasRSTyA udriyate uttolyate / uddAmA udbhaTA yA caNDAtapajvAlA sUryArcistasyAH samUhastena vilInA AvartitA dravIbhUteti yAvat / kAJcanazilA suvarNaprastaraH / saiva jambAlaH kardamaH / tatra magnaH / tathA ca kardamamannatvAtkaSTenodriyata iti bhAvaH / 'ghaNTApathaH saMsaraNam' ityamaraH / 'nemiH strI syAtpradhiH pumAn' iti ca / uparyuparIti 'uparyadhyadhasaH sAmIpye' iti dviruktiH / puSkarAvartakAnmeghabhedAn / 'puSkarAvartakA meghAH puNyavAripravarSiNaH' iti jyotiHzAstram / 'ubhasarvataso:--' ityAdinA dvitiiyaa| abhramuvallabha airAvataH / airAvatasya puSkarAvartako vAhana miti prsiddhiH| adyAyamiti / airAvaNa airAvataH nivaraM zatrazUnyaM yathA syAdevamamarAvatImindranagarI viharate / bhramatItyarthaH / katrabhiprAye taG / vibudhendra indrastamya vAndhavo mitraM devAsteSAM vadhvo'psarasastAbhiH saMbhuktamupabhuktaM saMtAnako devavRkSo devapuSpaM vA tasya sragdAma srageva / vajrAza ninyAyAt / yadvA srajo mAlAyA dAma samUhaH / yadvA sajA dAma veSTanaM yatra tAdRzIm / yamairAvaNaM dotriparicchado bhujaikasahAyo rAvaNo yudhi saGgrAme harSeNotikSapyordhvaM nIlA vAraM vAraM pratIcchansan svIyairdazabhirmukhaiH sArAviNaM saMbhUya vaM saMtene vitanute sma / sAMrAviNamiti 'abhividhau bhAva inuN' / 'aNinuNaH' iti khA. rthe'Ni 'inaNyanapatye' iti prakRtibhAvAnna TilopaH / 'saMrAvo bahubhiH kRtaH' ityamaraH / nanu 'dAmahAyanAntAcca' ityatra 'saMkhyAvyayAdeH' ityanuvartate tatkathaM dAnItyatra DIm / maivam / 'DAvubhAbhyAmanyatarasyAm' ilato'nyatarasyAMgrahaNAdasaMkhyAvyayAderapi 'dAmahAyanAntAca' iti DIvo vidhAnAt / viharata ityatra yadyapi vipUrvasya haraterakarmakalam / 'viharati haririha sarasi vasante' ityAdau tathA darzanAt / tathApi tatra krIDArthatayA viharateH prayogaH / atra tu bhramaNArthatayA / tathA ca sakarmakatvameva / bhramaNArthatA ca dhAtoranekA. rthatvAt / 'upasargeNa dhAtvartho valAdanyatra nIyate' iti nyAyAdvA / na ca viharateH kIDAyAM rUDhestattyAge rUDhicyutakaM syAditi sAMprataM viharatenAnArthatvAt / tathAhi medinI. karaH--'vihAro bhramaNe skandhe lIlAyAM mugatAlaye' iti / yadvA deze atyantasaMyoge 1. 'puSkarAvartakAnAm'. For Private and Personal Use Only
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 aGkaH] anargharAghavam / 283 sugrIvaH-satyamagocare girAM dazakaNThakrIDitAni / ekaike nivasanti te bhujabhRtaH kasmai nigRhNAmahe vIrakSetramiyaM punarvasumatI paulastyamAbibhratI / vAlI tvAhyamAnamenamapi yacakre kRte cakSuSI pazyAmaH zravasI kRte ca zRNumastadvaktumalpe vayam // 58 // rAmaH-(sabahumAnam / ) sa kiM vAcyo vAlI bhujakulizamUlena dezato dazagrIvaM yasya pratijaladhi saMdhyAvidhirabhUt / kathaM vA nirvAcyaH sa ca dazamukho yasya damane __manAgAsIdvAlivyayacaritamevopakaraNam / / 59 // sItA--(rAmaM prati / ) ajja utta, kiM uNa evaM dalidakappUrasalAAmalakkagoraaM gaaNaGgaNe dIsai / dvitIyA / 'kAlabhAvAdhvadezAnAm' iti nyAyAt / tathA cAmarAvatIM prApya vihAraM karotItyarthaH / agocare aviSaye / ekaika iti / ekaike aneke te bhujabalabhRto bAhubala. dhAriNo nivasanti / teSu madhye ityarthAt / kasmai nigRhNAmahe kutsAM kurmaH / kasmai ityatra 'kriyAgrahaNamapi kartavyam' iti saMpradAnatA / 'graha gRhNa kutsAyAm' / iyaM punarbhUmI rAvaNaM dadhAnA vIrakSetraM vIrANAM sthAnamasti / vAlI punarenamapi rAvaNamapi AhvayamAnaM spardhamAnaM yaccake yAdRzaM paribhavabhAjanaM kRtavAn / kakSAsthamityarthaH / taccakSuSI kRte iti kRtvA pazyAmaH / zravasI kau~ kRte iti kRtvA zRNumaH / vaktuM tadvayamalpe asamarthA eva / zravaNau cakSuSI ca ve dve iti zrutaM dRSTaM ca / ekenaiva tu mukhena kathaM rAvaNaparibhavo vAliparAkramazca vaktuM zakyaH / bahubhireva mukhaivaktuM zakyata iti bhAvaH / alpe ityatra 'prathamacarama-' ityAdinA jasi sarvanAmasaMjJA / sa kimiti / kiM vAcyaH / api tu vaktumeva na zakyaH / bhuja eva kulizaM vajram / dazataH pIDayataH / pratijaladhi samudre samudre / vIpsAyAmavyayIbhAvaH / rAvaNaM kakSAyAM nikSipya pratisamudraM vAlI saMdhyAvandanaM kRtavAniti prasiddhiH / damane mAraNe / vyayo vinAzaH / caritamAcaraNam / manAgekadezataH / upakaraNaM rAvaNavadhakaraNamityarthaH / rAvaNajetRvinAze sati rAvaNasya sukaratvAditi bhAvaH / tathA ca yena vAlinA rAvaNaH kakSAyAM nikSipya vRtaH sa vAlI yathA nAzitastathaivAyaM rAvaNo'pIti rAvaNasya zauryotkarSa. pratipAditaH / ajutteti| 'Aryaputra, kiM punaretaddalitakarpUrazalAkAkhaNDagauraM gaganAGgaNe dRzyate' [iti cchAyA / ] iha dalitA bhannAH / zalAkAH kASTikAH 'sarAga' iti khyAtA / 'chatrAdikASTIzarayoH zalAkA' iti mediniikrH| mallaka iti dezI khaNDavAcakaH / gauraM zubhram / avadAtaH 1. 'nigRhNImahe'; 'nigRhAmahe. 2. 'dadhato.' . For Private and Personal Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 284 kaavymaalaa| vibhISaNaH-(sItAM prati / ) devi, candralokopakaNThamadhirUDho vimAna rAjaH / dRzyatAM ca bhagavAnayam / yaM prAkpratyagavAgudacci kakubhAM nAmAni saMbibhrataM ___ jyotsnAjAlajhalajhalAbhirabhito lumpantamandhaM tamaH / prAcInAdacalAditastrijagatAmAlokabIjAbahi niryAntaM hariNAGkamaGkuramiva draSTuM jano jIvati // 60 // api ca / sa zrIkaNThakirITakuTTimapariSkArapradIpAGkuro devaH kairavabandhurandhatamasaprAgbhArakukSibhariH / saMskartA nijakAntimauktikamaNizreNIbhiraNIdRzAM gIrvANAdhipateH sudhArasavatIpaurogavaH prodagAt / / 61 // sito gauraH' ityamaraH / upakaNThaH samIpam / yamityAdi / yaM hariNAjhaM draSTuM jano jIvatItyanvayaH / kIdRzam / prAk prAcI, pratyak pratIcI, avAk dakSiNA, udak uttarA, evaMrUpANi kakubhAM dizAM nAmAni saMbibhrataM dhArayantam / prAcyAdivyapadezasya candrasUryAdinimittakatvAt / yatra prathamamazcati candraH sa prAk / yatra pratIpamaJcati sa pratyA, yatrAvAJcati tiryagyAti so'vAkU / yatrottaramaJcati sa udagdeza iti vyutpatteH / iha 'dakSiNasyAmavAcyeva' iti vizvaprakAzakoSAdavapUrvasyAJcateradhaHpradezArthatvAt 'avAGmukhasyopari puSpavRSTiH' ityAdau tathA nirNayAddakSiNAdigvAcako'vAkzabda ityavadheyam / jyonAjAlasya jhlnyjhlaabhiraasphaalaiH| AghAtairiti yAvat / abhitaH sarvato'dhaMtamo gADhAndhakAraM lumpantaM nAzayantam / prAcInAtpUrvadezodbhavAdito'smAtparvatAniryAntamudyantam / AlokavIjAddarzanakAraNAt / kIdRzam / aGkuramiva aGkuratulyam / anyo'pyakuro bIjAbahirnigacchandRzyata iti dhvaniH / 'syAdAsphAle jhalajhalA' iti hArAvalI / 'Alokau darzanodyotI' ityamaraH / sa zrIkaNTheti / so'yaM kairavabandhuzcandraH prodagAduditaH / zrIkaNThasya zivasya yatkirITaM mukuTaM tadeva kuTimaM gRhabhedo bhUmIkarma vA tasya pariSkAre pradIpAGkara iva pradIpakalikevetyutprekSA / anyasyApi kuTimasya rAtrau pariSkAraH pradIpena kriyata iti dhvaniH / andhatamasAnAM gADhAndhakArANAM yaH prAgbhAraH prAcurya tena kukSibhariH / azeSAndhakAranAzaka iti bhAvaH / nijakAntireva mauktikamaNizreNI tayA aGganAnAM saMskartA alaMkartA / 'saMparyupebhyaH karotI bhUSaNe' iti suT / gIrvANAdhipaterindrasya sudhArasavatI amRtapAkasthAnaM tasya paurogavo mahAnasAdhipaH / 1. 'ca' iti pustakAntare nAsti. 2. 'api ca' iti pustakAntare nAsti. For Private and Personal Use Only
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org anardharAghavam / 7 aGkaH] api ca / prANAyAmopadeSTA sarasiruhavane yauvanonmAdalIlAgoSThInAM pIThamardastribhuvanavanitAnetrayoH prAtarAzaH kAmAyuSTomayajvA zamitakumudinImaunamudrAnurAgaH zRGgArAdvaitavAdI vibhavati bhagavAneSa pIyUSabhAnuH // 62 // lakSmaNaH- - ( vilokya sakautukam / ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karNottaMsayavAGkuraM karatale kRtvA hasitvA mithaH saMhRtaH puruhUta paurayuvatIvargeNa kautUhalAt / grAsArtikSubhito'yamaGkahariNaH kurvIta kiM kiM kalAkanthAmindumayImajasrarghaTanodghATazlathAvasthitAm // 63 // 1. 'AzArti -'. 2. 'ghaTanAdudyacchathAvasthitAm'. ana0 25 285 'rasavatI pAkasthAnaM mahAnasam' ityamaraH / 'paurogavastadadhyakSaH' iti ca / prANAyAmeti / eSa pIyUSabhAnuzcandro vibhavati udeti / sarasiruhavane prANAyAmopadeSTA padmavane nimI maunakathakaH / prANAyAme hi netranimIlanaM maunaM ca kriyate / 'sa nimIlitadRyaunI prANAyAmAnsamabhyaset' iti smRteH / yauvanonmAde yA lIlA vilAsastadarthaM yA goSTI melakaM tasyAH pIThamardo'nunAyaka vizeSaH / tathA ca bharataH - ' pIThamardo vizcaiva viduSaka iti trayaH / gRGgAre narmasacivA nAyakasyAnunAyakAH // ' iti / yathA mAlatImAdhave makarandaH pIThamardaH / punaH kIdRzaH / tribhuvanavanitAnAM trailokyastrINAM netrayorlocanayoH / " stanAdInAM dviSTA jAtiH' ityuktatvAtstrINAM bahutve'pi netrayoriti jAtyapekSayA dvitvam / prAtarAzaH prAtarbhojanam / netrayoriti dvivacanena tAsAM sukhitvaM pratyekameva dhvanitam | yathA lokAH kiMcidbhuktvaiva dAreSu sukhaM pravartante tathaitA api candraM dRSTvA kAma kelighUtsahanta iti bhAvaH / 'prAtarAzaH kalyavartaH prAtarbhojanamityapi' iti hArAvalI | kaMdarpasyAyuSToma Ayurvardhako yAgastasya yajvA kartA / 'jyotirAyuSaH stomaH' iti Satvam / bhUyaH kiMbhUtaH / zamitaH kumudinInAM maunaM tUSNIMbhAvastadrUpA mudrA mIlanagrahastadanurAgo yena sa tathA / punaH kIdRzaH / zRGgArAdvaitavAdI zRGgAra eva paraM nAnyaH kazcidrasa iti vAdakaH / karNottaMseti / ayamaGkahariNa : indumayIM kalAkanthAM kalayA yA kanthA kantheva kanthA iti prasiddhA tAM kiM kiM kIdRzIM kIdRzIM kurvIta / api tu yavAGkurabhakSaNAya nirantaracalanAdviparyastAM kurvIteti bhAvaH / bahuzo nirmANe udghATacAlanaM tena lathIbhUya sthitAm / kRSNapakSe pratyahameva kalAyA AkarSaNAt zlathatvam / For Private and Personal Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 286 sugrIvaH -- www.kobatirth.org kAvyamAlA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir romanthapracalauSThasaMpuTasukhAsInazciraM kautukAdRSTvA siddhavadhUbhiraGkahariNastAlairathotrAsitaH / mA bhAGgIdanumAsanavyaghaTanAniHsaMdhibandhaM vapuH zItAMzoH kSubhitastu zalyavadayaM duHkhAya vartipyate // 64 // api ca / etasya kalAmekAmamRtamayUkhasya pArvatIramaNaH / varNAvalimiva vahati pratimAsaM ghaTyamAnasya // 65 // rAma: - ( sAdaraM praNamya / ) tvaM gIrvANagaNAya nityamamRtazrAddhaM bhavaddIdhitidhAtrIkarma ca vIrudhAM vidadhatI dhate jagajjIvitam / soma tvAmanidhAya mUrdhani bhavetkaH kAlakUTaM gila nkaNThe tacchalakAlapAzavalayAlIDho'pi mRtyuMjayaH // 66 // ( sItAM prati / ) netrANAM madhuparkasamudadheH sarvAGgamedaskaraH zRGgArasya rasAyanaM makhabhujAM pIyUSagaJjApatiH / romantheti / ayamaGkahariNaH zItAMzoH zarIraM mA bhAGgIt mA bhagnaM kuryAt / tu punaH kSubhitazcalitaH san zalyavadduHkhAya vartipyate / bhaGgahetuvizeSaNamAha-- romanthetyAdi / tAlairhastadvayasaMyogajanyazabdabhedaiH / vapuH kIdRzam / anumAsaM pratimAsaM yA navyaghaTanA nUtanaghaTanaM tayA niHsaMdhi saMdhizUnyaM vandho yatra tAdRzam / varNAvalimiva / yAvato vArAnayaM ghaTitastAvadakSarapaGktimivetyarthaH / ghaTyamAnasya kriyamANasya / tvamiti / he soma, tvaM devagaNAyAmRtazrAddhamamRtarUpaM havyam / asIti zeSaH / 'havye kavye bhavecchrAddham' iti vizvaH / bhavato dIdhitiH kiraNo jagatAM jIvitaM prANAndhatte / kIdRzI / vIrudhAM latAnAM dhAtrI upamAtA tatkarma paripAlanasvarUpaM vidadhatI kurvANA | jalena candratejasA ca vRkSA jIvantIti dhvaniH / tvAM mUrdhani mastake anidhAyAvRtvA kAlakUTaM viSabhedaM gilansan kaNThe gale tacchalena kAlakUTavyAjena yamapAzavalayena yamarajuveSTanenAlIDa AsvAdito'pi mRtyuMjayo mRtyorjetA ko bhavet / api tu na ko'pi jIvedityarthaH / tathA ca bhagavAneva zivastvAM mUrdhani nidhAyAmRtarUpa kiraNadhAraNAdviSamapi gilajIvatIti bhAvaH / netrANAmiti / ayaM dAkSAyaNInAyakastArApatizcandraH / astIti zeSaH / kiM tuma kathaM tumahe / tamiti zeSaH / api tvatiguNazAlitayA stotumevainaM na pArayAmaH / kIdRzaH / netrANAmAnandadAyitvena madhuparkasya dadhimadhughRtasvarUpasya satraM yajJaH sadA bhoja1. 'bahutrAsitaH'; 'athohAsitaH'. For Private and Personal Use Only
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 aGka: anargharAghavam / 287 devaH kiM stumahe mahezvarazironepathyaratnAGkuraH kSIrodArNavazuktimauktikamayaM dAkSAyaNInAyakaH // 67 // sItA--(hasantI / ) ajjautta, samANakulasIlarUvajovvaNANaM vi savattINaM sIse diNNo dhaNNAe dakkhagottadhavalAe rohiNIe calaNo / jeNa rohiNIramaNo jevva bhaavaM cando suNIadi / rAmaH--(vihasya / ) AM jAnaki, priyopabhogatulye'pi tArANAM saptaviMzateH / dhatte kimapi saubhAgyamaJjarImiha rohiNI // 68 // (sparza ca rUpayan / ) dalitakumudakoSodaJcadUpmopacAra kSaNazamitacakorIcandrikApAnajADyAH / abhisRmaramRgAkSImUkadUtyaH khadante zazimaNimakarandotkandalAzcandrabhAsaH // 69 // nazAlA vA / 'satara' iti yasya prsiddhiH| 'satramAcchAdane yajJe sadAdAne vane'pi ca' ityamaraH / udadheH samudrasya medo mAMsavRddhistatkArakaH / 'nityaM samAse-' iti satvam / rasAyanaM sadA kriyamANapuSTipradamauSadham / pIyUSasya gajA gRhaM tatpatiH / yadyapi 'gaJjA tu madirAgRham' ityamarAdgajAzabdo madirAgRhe rUDhastathApi lakSaNayA yogyatayA vA gRhamAtraparo'tra / yadvA gA khaniH / 'gajA khanauM surAgehe' iti medinIkaraH / nepathyaM prasAdhanam / 'AkalpaveSau nepathyam' ityamaraH / kSIrodArNava eva zuktiH / rUpakaM zubhralasAmyAt / tatra mauktikaM muktAphalam / atrArNavasya zuktitvavarNanaM nAnucitam / uktaM ca daNDinA-'na liGgavacane bhinne na hInAdhikatApi vA / upamAdUSaNAyAlaM yatrodvego na dhImatAm // ' yathA--'haMsIva dhavalazcandraH sarasIvAmalaM nabhaH / bhartRbhakto bhaTaH zveva khadyoto bhAti bhAnuvat // ' iti / dAkSAyaNyaH sptviNshtitaarkaaH| 'dAkSAyaNyo'zvinIlAdi tArAH' ityamaraH / ajjautteti / 'Aryaputra, samAnakulazIlarUpayauvanAnAmapi sapatnInAM zIrSa datto dhanyayA dakSagotradhavalayA rohiNyA caraNaH / yena rohiNIramaNa eva bhagavAMzcandraH zrUyate' [iti cchaayaa|] iha zIrSe zirasi / dakSo nAma muniH| dhavalA nirmalA sundarI vA / 'dhavala: sundare'male' iti vizvaH / 'padanizcaraNo'striyAm' ityamaraH / yena hetunA / saptaviMzaterityatra 'viMzatyAdyAH sadaikatve saMkhyAH saMkhyeyasaMkhyayoH' iti vacanAdekatvam / maJjarI prakANDaH / 'saurabhyam' iti pATe manoharatvaM khyAti vetyrthH| rUpayangRhNan / 'rUpa nidarzane' / Nic / dalitaM vikAsitam / koSo madhyam / udazcadudgacchat / upacAraH samUhaH / cakorINAM candrikApAnena yajjAjyaM zItalatvaM tadvikasi 1. 'saubhAgyaiH saurabhyamiha'. For Private and Personal Use Only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 288 kaavymaalaa| api ca / "taiH sarvajJIbhavadabhisRtAnetrasiddhAJjanairvA nIrandhaivI tribhuvanadRzAmandhapaTTaistamobhiH / - vyAptaM pRthvIvalayamakhilaM kSAlayannucchaladbhi jyotsnAjAlairayamudayate zarvarIsArvabhaumaH // 70 // api ca jagatAmanugrahAya udayati kalamandraiH kaNThatAlairalInAM kumudamukulakeSu vyaJjayannaGgahArAn / madamukharacakorItoSakarmAntiko'yaM tuhinaruciradhAmA dakSiNaM lokacakSuH // 71 // takairavagarbhAdutthitenoSmaNA zamitamiti tAtparyam / abhisRmarA abhisaraNazIlA yA mRgAkSI tasyA mUkA avacanA dUtya iva / anyA dUtI nAyikAnAyakayoranyonyavAkyakathanenAnyonyAnurAgaM sAdhayati / candrakiraNAstu viyuktayorubhayoH saMbandhamAtreNaiva saMyogaM janayantIti bhAvaH / abhisumareti 'sRghasyadaH kmarac' / svadante rocante / zazimaNizcandrakAntaH / makarando'mRtam / makaranda iva makarandaH / tenotkandalA udgatapallavAH / tairiti / abhisRtAbhisArikA / 'AdikarmaNi ktaH kartari ca' iti ktaH / sarvajJIbhavantI cAsAvabhisArikA ceti / tasyA nayanasiddhAJjanairiva / abhisArikANAmakhilakAmakalAparasajJAnapracchAdanAdijJAtRtayA sarvajJatvam / tatra cAndhakAra eva sarvatra heturityAzayaH / anyasminnapi sarvajJatve siddhAJjanatantratA bhavatyeveti dhvaniH / tribhuvana: netrANAM nIrandhairnibiDairandhapaTa iti khyAtairiva tamobhirandhakArAptamakhilaM samastaM pRthvIvalayamucchaladbhirutthitairyotsnAjAlaiH kSAlayaJzucIkurvan / prakAzayanniti yAvat / ayaM zarvarIsArvabhaumaH zarvaryA rAtrezcakravartI candra udayata ityanvayaH / vAdvayaM vikalpa upamAyAM vA / 'vA syAdvikalpopamayoH' iti vizvaH / udayatIti / tuhinaM himaM tadeva ruciraM manojhaM dhAma tejo yasya sa candra udayatIti saMbandhaH / 'i gatau' iti bhauvAdikaH prsmaipdii| kalo'vyaktamadhuraH / mandro gambhIraH / tAdRzairalInAM bhramarANAM kaNThA eva tAlA gItakriyAmAnAni taiH / kumudamukulakeSu aGgahArAnaGgavikSepAnvyaJjayaprakAzayan / 'aGgahAro'GgavikSepaH' ityamaraH / cakorIsaMtoSarUpaH karmAntaH karmasthAnaM tadyogAt 'ata iniThanau' iti Than / karmAntikaH karmakarAdhyakSaH / 'kAmata' iti khyAtaH / punaH kIdRzaH / dakSiNaM lokAnAM cakSuriva cakSuH / AnandajanakakhAddakSiNanayanena rUpaNam / 'tuhinaruciravAmAdakSiNam' iti pAThe tuhinarucizcandra udayatItyanvayaH / 1. ayaM zlokaH pustakAntare'grimazlokAdanantaraM vartate. 2. 'jagatAmanugrahAya' iti pustakAntare nAsti. For Private and Personal Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 7 aGkaH ] idaM cAsya ainaM ca www.kobatirth.org anargharAghavam / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAcInAcalacumbicandramaNibhirnirvyUDhapAdyaM nijainiryAsairuDubhirnijena vapuSA dattArghalAjAJjali | antaH prauDhakalaGkatucchamabhitaH sAndraM paristIryate vimvAdaGkurabhananaizikatamaH saMdoha mindormahaH // 72 // mRgarAjakarajabhaGgura kiMzukakalikAvataMsikAH sudRzaH / bhayasaMkucadaka hariNabalojvalamindumIkSante // 73 // vibhISaNaH indorekakalAyA rudreNoddhRtya mUrdhani dhRtAyAH / sthAnamiva tucchametatkralaGkarUpeNa pariNamate // 74 // ( vihasya rAmaM prati / ) rodasIkUpamaNDUkaH kiyadeSa prakAzate / candramA yadayaM deva tvatkIrteH pratigarjati // 75 // 289 kIdRzaH / lokacakSuriva / kIdRzam / avAmA akuTilA strI tasyAM dakSiNaM dAkSiNyavat / liGgavyatyayenAnvayaH / avAmAviSaye dakSiNa ityarthaH / ' mandrastu gambhIre' ityamaraH / 'tAla: kAlakriyAmAnam' iti ca / prAcIneti / indormahastejaH kartR abhitaH sarvatra saMbhUya militvA vimbAnmaNDalAtparistIryate vistIryate / svamAcchAdanaM karotItyarthaH / karmakartari laT / kIdRzam / prAcInaparvatAgrasthitacandrakAntairnirvyUDhaM kRtaM pAdyaM pAdArthamudakaM yasya tAdRzam / punaH kIdRzam / nijainiryAsaiH sArabhUtaiH uDubhistArAbhirnijena vapuSA svarUpeNa dattorgho lAjAJjalizca yasmai tat / AtmanArghadAnaM tArAbhirlAjAJjalidAnamiti kramaH | yogyatvAdanvayaH / Arthena krameNa zAbdaH kramo laGghayate / yathA agnihotraM juhoti, yavAgUM pacati, ityatra / tArANAM zubhravartulatvAbhyAM lAjatvavyapadezaH / antarbhadhye upacitakalaGkena tucchaM zUnyam / aGkura eva bhagno naizikatamaH samUho yena tat / naizikaM nizAbhavam / 'nizApradoSAbhyAM ca' iti ThaJ / mRgeti / mRgarAjaH siMhaH / karajo nakhaH / tadvadbhaGguraM kuTilam / siMhanakhabhramAdbhayam / bahalamadhikam / ujjvalaM dIptam / indoriti / uddhRtya utpATya / pariNamate niSpadyate / karmavyatihAre taG / rodasIti / dyAvApRthivyormadhya rodasI / 'rodazca rodasI ceti divi bhUmau pRthakpRthak' ityamaraH / saiva kUpaH tatra maNDUko bheka iva / eSa candraH kiyat kiMpramANaM prakAzata ityanvayaH / For Private and Personal Use Only 1. 'idaM cAsya' ityArabhya 'malakuddAmagoraM jasam' ityantaH pAThaH keSucitpustakeSu 'setUpakrama -' ityAdizlokAdagre vartamAnAdanantaraM vartate. 2. 'evaM ca'.
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 290 kAvyamAlA / sItA - (sasmitam / ) jANAmi ajjauttassa kittikantIhiM paDisparddha kadua parAjideNa saMpadi bhaavadA hariNaGkeNa kalaGkasaMghadI viDhattA / ( sarve hasanti / rAmaH smayate / ) sItA- - ( rAmaM prati / ) sArambhaM sirivacchalaJchaNabhu ApajjatthamanthAalakkhobhocchallidaduddhasindhulaharIgabbhacchaIsacchaam / ko gAyedi Na de rahU pahuNo andhArapakkhantarAsaMtuTTantamiaGkamaNDalamalakuddAmagoraM jasam // 76 // rAmaH- - ( saharSasmitam / ) ayi priye priyavAdini, candralokAdapi paraM padamAropayanti mAm / amUramRtabindUnAmanuprAsAstavoktayaH // 77 // vibhISaNaH - (sAnurAgam / ) adyorvItalamUlagharSaNavazAdunmRSTacUDAmaNi zreNizrIparipItapIvaratamaH pUre pure bhoginAm / karNAbhAva nirasta kuNDalarava vyAsaGgamAdhunvatA mUrdhnaH pannagapuMgavena subhagaM tvatkIrtirAkarNyate // 78 // 'kiMyattadetebhyaH parimANe catuS' / 'kimidaMbhyAM vo ghaH' / kriyaditi sAmAnyoktau kriyAvizeSaNe vA napuMsakatA / yadyasmAnmahatparimANAyAstvatkIrteH pratigarjati sadRzIbhavati / 'spardhate jayati dveSTi druhyati pratigarjati' ityAdyuktvA 'zabdAH sAdRzyavAcakA:' iti daNDI / jANAmIti / 'jAnAmyAryaputrasya kIrtikAntibhiH pratispardhA kRtvA parAjitena saMprati bhagavatA hariNAGkena kalaGkasaMhatirarjitA' [iti cchAyA] viDhattA iti dezI / sArambhamiti / 'sArambhaM zrIvatsalAJchanabhujAparyastamanthAcalakSobhocchalitadugdhasindhulaharIgarbhacchavisadRzam / ko gAyati na te raghUNAM prabhorandhakArapakSAntarAsaM truTyanmRgAGkamaNDalakhaNDoddAmagauraM yazaH // ' [ iti cchAyA / ] te tava yazaH ko na gAyati / api tu sarva eva / zrIvatsalAJchano haristasya bAhubhiH paryastaH kSipto yo manthAcalastatkSobhAducchalitasya dugdhAmbudherlaharI taraGgaH pravAho vA tanmadhyakAntitulyam / antarA madhyam / malakkaH khaNDaH / mRgAGka khaNDavaduddAmagauramatizvetam / anuprAsAH sadRzAH / adyeti / he deva, bhoginAM pure pAtAle pannagapuMgavena vAsukinA subhagaM yathA syAdevaM tvatkIrtirAkarNya te zrUyate ityanvayaH / pure kIdRze / uvamUlasya gharSaNena unmRSTA yA cUDAmaNizreNI tasyAH zriyA kAntyA paripIto nAzito niviDAndhakArapravAho yatra tAdRze / karNAbhAvAnnira For Private and Personal Use Only *
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 aGkaH] anardharAghavam / 291 ( vihasya / ) bhogIndraH pramadottaraGgamuragIsaMgItagoSThISu te kIrti deva zRNotu viMzatizatI yaccakSuSAM vartate / raktAbhiH surasundarIbhirabhito gItAM tu karNadvayI duHsthaH zropyati nAma kiM sa hi sahasrAkSo na cakSuHzravAH // 79 // rAmaH-(vilakSasmitena vibhISaNasUktamanugRhya candraM sItAmukhaM ca kSaNarmAlokya svagatam / ) Arabdhe dayitAmukhapratisame nirmAtumasminnapi vyaktaM janmasamAnakAlamilitAmaMzucchaTAM varSati / AtmadrohiNi rohiNIparivRDhe paryaGkapaGkeruhaH saMkocAdatiduHsthitasya na vidhestacchilpamunmIlitam / / 80 / / sto yaH kuNDalaravasya vyAsaGgo'ntarAyastAdRzaM yathA syAdevaM mUrdhnaH zirAMsi AdhunvatA kampayatA / iha zirasAM sahasratayA bahuvacanam / karNAbhAvena kuNDalaparidhAnAbhAvaH / ata eva tajjanyazabdAbhAvAtkIrteH mukhena zravaNamiti bhAvaH / bhogIndra iti / he deva, tava kIrti bhogIndro vAsukiH zRNotu zrotuM zaknotu / kutra / pramado harSastenottaraGgamudUtAtizayaM yathA syAdevaM sIbhiryatsaMgItaM milikhA gAnaM tadgoSThISu sabhAsu / 'sabhAsaMlApayorgoSThI' iti medinIkaraH / 'pramadasaMmado harSe' ityacpratyayAnto nipAtaH / viMzatizatI sahasradvayam / vAsukeH sahasraphaNalAt cakSuSAM sahasradvayam / tasya cakSuHzravastvAt / raktAbhiranuraktAbhirapsarobhirgItAM punaH kIrti sahasrAkSa indro dvikarNatvArika nAma zroSyati / api tu na kimapi / hi yataH sa indraH sahasrAkSo'pi na cakSuHzravAH / tasya na netreNa zravaNayogyatetyarthaH / Arabdha iti / asminrohiNIparivRDhe candre dayitA sItA tanmukhatulye nimItumArabdhe sati paryata AsanaM 'pAlaGka' iti khyAtaM tadrUpaM yatpaGkeruhaM padma 1. 'vihasya ca'. 2. keSucinmUlapustakeSu annAcchokAdagre 'api ca, adya khargivadhUgaNe guNamaya tvakIrtimatyujjvalAmuccairgAyati niSkalaGkimadazAmApatsyate candramAH / gItAkarNanamodamuktayavasagrAsAbhilASo'dhunA svAminaGkamRgaH kiyantyapi dinAnyetasya vartiSyate // api ca, gIyante yadi panagIbhirabhitastvakIrtayastadvayaM tuSTA eva paraMtu cetasi camatkAro'yamArohati / tAsAM tAdRzabhAvabhaGgavalanAsaMsthAnasaMdarzini vyAlendra rasadhUtamUrdhani mahIcakraM punImyati // ' iti zlokadvayamadhikamasti. 3. 'savilakSasmitam'. 4. 'kSaNam' iti pustakAntare nAsti. 5. 'svagatam' iti pustakAntare nAsti. 6. 'dayitAnana-'. 7. 'tacitramunmIlitam', 'tacchilpamunmIlati'. For Private and Personal Use Only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 292 kaavymaalaa| (sItAM prati / ) anena rambhoru bhavanmukhena tuSArabhAnostulayA dhRtasya / Unasya nUnaM paripUraNAya tArAH sphuranti pratimAnakhaNDAH // 81 / / kiM cAnyadapi gotre sAkSAdajani bhagavAneSa yatpadmayoniH zayyotthAyaM yadakhilamahaH prINayanti dvirephAn / ekAnAM yaddadhati bhagavatyuSNabhAnau ca bhakti __ tatprApuste sutanu vadanaupamyamambhoruhANi // 82 // siitaa-(smeraavntmukhii|) ajautta, kadhaM uNa saMpuNNamaNDalamerisaM candamavamaccia kalAmettaM bhaavadA bhUdaNAheNa cUDAmaNIkidaM aasii| rAmaH-(saiprahAsam / ) priye jAnaki, trayANAmapi jagatAmupajIvyo'ya. tasya saMkocAdatiduHsthitasyAtyantAsusthasya vidheH sraSTustacchilpaM kauzalaM nonmIlitaM na prakAzitam / dayitAmukhasamazcandro nAbhUditi bhAvaH / padmasaMkoce hetumAha-rohiNIparivRDhe kIdRze / vyaktaM sphuTaM yathA syAdevaM janmasamaya eva saMbaddhAmaMzucchaTAM tejorAzi varSati prakAzayati / tathA ca candrakiraNasaMbandhAdAsanapadmasaMkoca iti bhAvaH / ata e. vAtmadrohiNi nijazatrau / AtmanA brahmaNaH padmasaMkocAdAtmano'saMpUrNatayAtmazatrutvamiti bhAvaH / rambhA kadalI tadvadUrU yasyAH tAdRzi he kAnte, bhavatyA mukhaM bhavanmukham / 'sarvanAno vRttimAtre puMvadbhAvo vaktavyaH' iti puMvadbhAvaH / tulayA mAnadaNDena dhRtasya tulitasya / nUnamutprekSe / pratimAnaM 'paDimAna' iti khyAtam / hiraNyAdestulanAyAM nyUnasya kSudrapratimAnena pUraNAttulyatA kriyate yathA tathAtrApIti bhAvaH / gotre iti| he sutanu sIte, tattasmAddhetorambhoruhANi tava mukhasAdRzyaM praapuH| yadyasmAdevAM gotre padmayonirbrahmA sAkSAdajani utpannaH / zayyotthAyaM zayyAyA utthAya / 'apAdAne parIpsAyAm' iti Namul / parIpsA tvarA / akhilaM samastamaho dinaM vyApya bhramarAnprINayanti prItAnkurvanti / yaccoSNabhAnau sUrye ekAgrAmekacittAM bhakti sevAM vidadhati / tathA ca paropakArAt niyatasUryabhaktezca padmAni tvanmukhasadRzAni jAtAnIti bhAvaH / ahaH ityatra atyantasaMyoge dvitiiyaa| ajautteti / 'Aryaputra, kathaM punaH saMpUrNamaNDalamIdRzaM candramavamatya kalAmAtraM bhagavatA bhUtanAthena cUDAmaNIkRtamAsIt [iti cchAyA] iha ava 1. 'tavAnanena'. 2. 'caitAnyapi'. 3. 'saprahAsam' iti pustakAntare nAsti. 4. 'lokAnAm'. For Private and Personal Use Only
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anargharAghavam / 293 mamRtadIdhitiH / yadi punaH samagramenaM maulinA pinAkapANiradhArayiSyat, aGga zivanirmAlyamaMnupabhogya evAyamabhaviSyat / (sarve hasanti / ) rAmaH--kiM ca bhavatyApi mAsapramito dRzyata evAyaM pIyUSAzrapaNaM jagatrayadRzAmAlAtalekhAlavo vizvonmAthahutAzanasya kakubhAmuddhATanI kunycikaa| vIreSu prathamA ca puSpadhanuSo rekhA mRgAkSImukha. zrINAM ca pratirAjabIjamadhikAnandI navazcandramAH // 83 // sItA-( anumodmaanaa|) ajjautta, paripuNNA guNiNo jahiM kahiM pi sohanti / khINA uNa sIsamAharuhanti tti harajaDAcando jevva paDhamaM NidaMsanam / . matya laktvA / bhUtanAthena zivena / samagraM saMpUrNam / pinAkapANiH zivaH / adhArayiSyat taddhAraNamakariSyat / kriyAtipattau laG / atipattiH kuto'pi hetoH kriyAyA anighpattiH / aGgazabdaH saMbodhane vitarke vA / nirmAlyaM pUjAnantaraM tyaktapuSpam / ajahalliGgatvAdanvayaH / zivanirmAlyasya dharmazAstreNopabhogasya niSedhAt / yadyapi rAmavacanasyaiva tApamAnatA tathApi sarve hasantItyuktamato hAsAnAmante punarvacane vakturAkAGkSAyAM rAma ityuktam / kvacitpustake tu rAma iti nAstyeva / kiM cetyanena samuccayavAcakena tatprakamasya prApteH / vyutpattistUbhayarUpApi / mAsaM pramito mAsapramitaH / atyantasaMyoge dvi. tIyA / 'atyantasaMyoge ca' iti samAsaH / pramita iti pramAtumArabdhaH / AdikarmaNi ktH| pIyUSeti / ayaM navacandramA dRzyata iti mstksthenaanvyH| kIdRzaH / jagatrayanetrANAM pIyUSasyAmRtasyAzravaNaM sthAlI / vizvaH samasta eva virahI tasyonmAthI unmathanakartA kAmastadrUpahutAzanasya kAmAneH AlAtalekhAlavaH / AlAtamaGgArastasya lekhA patistasyA lavaH kaNa: / kakubhAM dizAmuddhATanI udvelanakI kuJcikA / kapATAdisphoTanArtha yA kriyate sA 'kuJciA' iti khyaataa| udghaattytiityuddhaattnii| 'NyAsazrantho yuc'| vIreSu madhye kAmasya prathamA AdyA rekhA / gaNanAyAM kaThinyA AdyA rekhA / prathamaM ga. NanIyetyarthaH / nArImukhazobhAnAM pratipakSo rAjA prtiraajH| rAjA candro'pi bhnnyte| 'rAjAhaHsakhibhyaSTac' / tasya bIjaM kAraNam / pUrNa eva candraH kavisaMpradAye bhaNyata iti bhAvaH / sarvatrAjahalliGgatayAnvayaH / ajautteti / 'Aryaputra, paripUrNA guNino yasminkasminnapi zobhante / kSINAH punaH zIrSamArohantIti harajaTAcandra eva prathama 1. 'aGga' iti pustakAntare nAsti. 2. 'anupayuktaH'. 3. 'mAsaM pramito'; 'mAsaM prati'. For Private and Personal Use Only
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| rAmaH- (vihsy|) devi mahAkulakSatriyasaMbhave, evametat / / setUpakramasaMbhramAhRtagiriprakSepavegocchala niHzeSAmbuparisphuTodaradarIgambhIrimA sAgaraH / cakre goSpadavadvilacitavato'pyantarbhayaM mAruteH pUrNatvAdatiricyate hi mahatastucchasya durlaGghayatA / / 84 // (nepthye|) deveM, tvaryatAM tvaryatAm / saMnidhatte khalu bhagavadvasiSThagRhIto maGgala:bhiSekamuhUrtaH / rAmaH--(AkarNya / ) katharmaMyodhyAyAH pratyAvRtto mArutirasmAMstvarayati / sItA-(saharSam / ) ajautta, kadhaM aJjaNANandaNo tuvarAvedi / tA bhaavaM pupphaa, avaNama / meiNIsaMNihidagaaNamaggeNa gacchahA / (adho'valokya rAmaM prati / ) ajautta, kiM uNa evaM taruNajImUdasAmale mahIvalae mahumahaNavacchatthale kotthumakiraNatthabaaM via jalantaM lkkhiiadi| . nidarzanam' [iti cchaayaa|] iha nidarzanaM dRSTAntaH / setviti / upakrama ArambhaH / saMbhramastvarA / AhRta AnItaH / zailapatanavegAducchaladitastato gacchat / parisphuTo vyaktaH udarameva urI keMdarA tasyA gambhIrimA gambhIrya yatra tAdRza: sAgaro mAruteha. nUmato'ntarbhayaM cakre / pUrNatvAt pUrNadazAtaH / kIdRzasya / goSpadaM gopadaparimANabilaM tadvalacitavato'pi / 'goSpadaM sevite mAne' ityamaraH / 'goSpadaM sevitAsevitapramANeSu' iti nipAtanam / ukte upapattimAha--hi yataH mahatastucchasyApi durlaGghayatAtiricyate atiriktA bhavati / tuccha eva mahAdurlaGghayo bhavatIti bhAvaH / ajja utteti / 'Aryaputra, kathamaJjanAnandanastvarayati / tadbhagavan puSpaka, avanama / medinIsaMnihitagamanamArgeNa gacchAmaH' [iti cchaayaa|] iha aJjanAnandano hanUmAn / 'aJjanA marutaH sUnojananyAM ca halAhale' / avanama adho gaccha / ajautteti / 'Aryaputra, kiM punaretattaruNajImUtazyAmale mahIvalaye madhumathanavakSaHsthale kaustubhakiraNastavaka iva jvalalakSyate' 1. 'mahAkSatriya-'; 'mahAkSatriyakula-'. 2. 'setuprakrama'. 3. kautuka. 4. 'deva, tvaryatAm / saMnidhatte bhagavAnvasiSTaH saMgRhItamaGgalA-'. 5. 'khalu' iti pustakAntare nAsti. 6. 'ayodhyAtaH'. For Private and Personal Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 aGkaH] anargharAghavam / 295 rAmaH-(dRSTvA bibhISaNaM prti|) takuTaGkalikhitArkamaNDalaprocchalatkaNakadambabhAsuram / zilpazAlamiva vizvakarmaNaH kiM vibhAti mRgatRSNakAmayam // 85 / / vibhISaNaH-deva, sa eSaH / jyeSThAmUlIyayAtrAsarabhasakarabhIkAmyakAntAravA dUre'pi jyotirakSNorapalapati maharjAjvalajjAGgalazrIH / vizvadrIcIbhirasminnibiDamuDupate kAntibhiH prasnuvAnAH phenAyante nijoSmakathanapariNamajhuDudaM candrakAntAH // 86 // (sarve vimAnAvanatiM nATayanti / ) rAmaH--(vilokya sItAM prati / ) devi, dakSiNena siMhaladvIpamambhodhisaMbhUtamidamutpalam / mANikyAcalakiMjalkaramaNIyamudIkSyate // 87 // sItA-jahiM kAsakusumasaMkAso agatthahaMso carai / [ iti cchAyA / iha jImUto meghastadvat jhyAme mahIvalaye pRthvImaNDale / ta': kundaH / TaGkaH 'TAMkI' iti prasiddhaH / likhitastakSitaH / kadambaH samUhaH / zilpasya zAlA zilpazAlam / 'vibhASA senA-' ityAdinA klIvatvam / jyesstthaamuuliiyeti| ayaM marudezabhedo dUrepi akSaNostejo'palapati khaNDayati / kIdRzaH / jyeSThAmUlIyo jyeSThamAsaH / tathA ca hArAvalI-'jyeSTAmUlIyamicchanti mAsamASADhapUrvajam' iti / tatra yAtrAyAM marabhasA yA karabhI uSTrI tasyAH kAmya icchAviSayaH kAntAro durgapathastadrUpaM varma yasya saH / jyepTe hi uSTrI sarabhasA kAmukI jAyate / jaGgalo nirjalo dezaH / tasyeyaM jAGgalI / sA cAsau zrIzceti 'puMvatkarmadhAraya-' iti puMvadbhAvaH / asminmarau candrakAntAH phenAyante phenamudvamanti / sarvato gamanakAriNIbhiruDupatezcandrasya kAntibhiH pramnuvAnAH svayaM kSarantaH / karmakartari taG / nijoSmaNA marusthalatejasA kvathanaM pAkastena pariNamajhuddaM yathA syAdevam / 'kvathanabharanamabudrudaM' iti pAThe kvathanabhareNa pAkabhareNa / dakSiNena dakSiNasyAM dizIyarthaH / 'enabanyatarasyAm' ityenap / siMhalelyAdi sugamam / jahiM iti / 'yatra kAzakusumasaMkAzo'gastya. hamazcarati iti chaayaa|] iha saMkAzaH sadRzaH / anyo'pi zveto haMgazvarati For Private and Personal Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 296 kAvyamAlA | rAmaH -- ( smitvA / ) AM maithili, Am / ihaiva rohaNagirerupatyakAyAM dvitIyamAyatanaM munerlopAmudrAvallabhasya / sa tatrabhavAn api ca / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhatpAtraprAptyA vitatajalamambhodhimudare dadhAvaSAhyaM kila kalazajanmA kulapatiH / yamArAdhyanvindhyAcala zikharazothaika bhiSajaM vivakhAnAzvInaM gaganamaivirodhAtkalayati // 88 // nipIte yenAbdhau stimitagurubhiH pakSapaTalaiH prayatnAduDDIya pratipadamapavyastapatitAH / vizantaH kaulIraM kuharamazaraNyAH zikhariNaH kSaNaM dRSTAstasya stutiSu na girAM sAhasarasaH // 89 // khAdatIti dhvaniH / rohaNaH parvatabhedaH / 'upatyakAdrerAsannA bhUmiH' ityamaraH / AyatanaM devatAgRham / 'caityamAyatanaM tulye' ityamaraH / lopAmudrAgastyapatnI / bRhaditi / kalazajanmAgastyaH ambhodhimudare dadhAviti saMbandhaH / vRhatpAtrasya mahAyogyasya prAptyA vistIrNa jalaM yasya tam / yamagastyamArAdhyan ravirAkAzamAzvInamadhene kAhagamyaM kalayati jAnAti karoti vA | avirodhAt nirvighnamityarthaH / vindhyAcalazikharasya yaH zotho rogabhedaH akasmAdaGgavRddhiH zothanAnnaiva prasiddhastasya bhiSajaM vaidyam / tatpratIkArakartRttvAt / katheyamatiprasiddhaiva / iha ArAdhyannityatra kathaM sakarmatA, iyano'karmake vidhIyamAnatvAt iti cet, na / tatrAkarmakAdityasya prAyikatvAt / evaMvidhaprayogasya bahuzo darzanAt / ' prayogamUlA hi pANinismRtiH' iti vacanAdityavadheyam / azvena yadekAhena gamyate tadAzvInam | 'azvasyaikAhagamaH' iti khaJ / nipIta iti / tasyAgastyasya stutiSu girAM sAhasaraso na / api tu sAhasarasa eva / ziravAlane nakAraH / tadguNA viziSya vaktuM na zakyanta iti bhAvaH / yenAgastyena samudre pIte tatrasthAH zikhariNo mainAkAdayaH parvatAH kaulIraH kulIraH karkaTastatsaMbandhi kuharaM vivaraM vizantaH santaH kSaNaM dRSTAH / janairiti zeSaH / stimitamAmata eva gurubhiratibhAraiH pakSapaTalairyataH ataH prayatnAtkaSTAduDDIya UrdhvaM gatvA pratipadaM pade pade apavyastA vyAkulAH santaH patitAH / zaraNyo rakSitA sa na vidyate yeSAM te / zRGgAra eva sArvabhaumazcakravartI rAjA / 1. 'iha hi ' . 2. 'gAdhaM' 3 'adhirohan '. 4. 'vrajantaH ', For Private and Personal Use Only
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 aGkaH] anargharAghavam / 297 api ca yatra zRGgArasArvabhaumasya ratnasiMhAsane siMhaladvIpanAmni pradoSArambheSu udepyatpIyUSadyutirucikaNArdrAH zazimaNi___ sthalInAM panthAno ghanacaraNalAkSAlipibhRtaH / cakorairuDDInairjhaTiti kRtazaGkAH pratipadaM __ parAJcaH saMcArAnavinayavatInAM vivRNate // 90 // (anyato darzayan / ) iyamito mauktikIyAnAmapAmAdhArastAmraparNI / zuktikAgarbhasaMbandhastambhitAstoyabindavaH / bhramanti subhruvAmaGkAdaGkamasyAH prasUtayaH // 91 // api ca / yuvatikucabhogakarmabhirudbhUtaiH zuktisaMpuTadhRtAni / dadhatIha tAmrapAH sthirakarakAbhAvamambhAMsi / / 92 // sItA-ajjautta, jeTetti dakkhiNNamattaeNa bhaavado sAarassa bhAIrahIpakkhapAdo / pemmasavvassaNIsando uNa sahajasavvaGgamottiAharaNaramaNIAe tammapaNNIe lakkhIadi / 'pradoSo rajanImukham' ityamaraH / udeSyaditi / candrakAntasthalInAM panthAnaH avinayavatInAmabhisArikANAM parAJcaH pratIpAn padanyAsAn vivRNate prakaTayanti / kIdRzAH / udeSyannudayaM gamiSyan yazcandrastasya diiptilvairaaaaH| ghanA nibiDA yA caraNAnAM lAkSA tasyA lipimakSaraM dhArayantaH / uDDInaizcakoraiH zIghraM kRtA zaGkA yatra / arthAdabhisArikANAm / te / abhisArikAzcalitA api mArge cakorasaMcArAccakitA vyAdhuTitAzca / tAsAM padalAkSAktavATena pratIpacaraNanyAsaH prakaTita iti bhAvaH / tAmraparNI muktotpattinadI / AdhArastAmraparNItyajahalliGgatayAnvayaH / zaktiketi / garbho madhyam / stambhitAH piNDIbhUtAH / asyAstAmrapA aGkAnmadhyAt prasUtayo jAtA jalabindavo muktArUpA yuvatInAM koDaM bhramanti gacchanti / yuvatIti / yuvatikucAnAM yAni bhogakarmANi yairadRSTaiH strIkucabhogaM prApnuvanti tairudbhUtaiH pariNatairhetubhirniviDavarSopalavaM yasyA jalAni dadhati / 'varSApalastu karakA' ityamaraH / ajautteti / 'Aryaputra, jyeSTeti dAkSiNyamAtrakeNa bhagavataH sAgarasya bhaagiirthiipksspaatH| premasarvasvaniHspandaH punaH sahajasarvAGgamauktikAbharaNaramaNIyAyAstAmrapA lakSyate' [iti cchaayaa|] iha pakSapAto'nu1. 'yatra' iti pustakAntare nAsti.. 2. 'saMbhUta-'. 3. 'bhajanti'. 4. 'tAmrapAm'. ana0 26 For Private and Personal Use Only
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 298 kaavymaalaa| rAmaH-(vihasyAnyato darzayan / ) ramayati malayAcalo'yamasmAdupanamatA pavanena mAninInAm / dayitavinayakUTasAkSiNIbhiH sa khalu sakhIbhiraduSkaraprabodhaH // 93 // lakSmaNaH-(aMgre darzayan / ) / svapANiprAgbhAraprabalavitatottAnasalila svayaMdRSTakrIDattiminivaha lagnAmiva ghRNAm / dadhAnasyApItojjhitajalanidheretadaparaM puro lopAmudrAsahacaramunerAzramapadam // 94 // api cAsmin caturabdhipAnaceSTAdRSTapipAse munAvudayamAne / pAyayitumivAtmAnaM vizudhya sajjIbhavantyApaH // 95 // sugriivH-(ssmitm|) dhruvamiha caturambhonidhiracitApozAnakarmaNi munIndre / bhakSyamanyAni kimapi cakampire saptabhuvanAni // 96 // grahaH / niHsyando'vicchedena pravRttiH / ramayatIti / ayaM malayAcalo ramayati / mAmiti zeSaH / anmAnmalayaparvatAdupanamatA AgacchatA pavanena karaNena mAninInAM prabodhaH sakhIbhiraduSkaraH sukhasAdhyaH / khalu nizcitam / dayitavinaye vallabhanamratAyAM kUTe'satye sAkSiNIbhiH / svapANIti / puro'gre lopAmudrAsahacaramuneragastyasya etadaparamAzramasthAnam / astIti zeSaH / ApIto'nantaramujjhitastyakto jaladhiH samudro yena tasya / svapANiprAgbhAreNa prabalamatyantavistIrNamata evottAnaM gAdhaM yatsalilaM tatra khayaM dRSTo yaH krIDan timinivahastena lagnAM saMvaddhAM ghRNAmiva dadhAnasya / tathA ca matsyAdivRNayaiva pItasyAbdherudgiraNamagastyena kRtamiti bhAvaH / caturabdhIti / munAvagastye / agastyodaye svabhAvAdeva jalaM nirmalaM bhavati / tatrotprekSate-AtmAnaM pAyayitumiveti / utprekssaayaamivshbdH| dhruvamiti / asminmunIndre catu:samudreNa racitApozAnakarmaNi sati kimapyanirvacanIyaM yathA syAdevaM bhakSyamanyAni saptabhuvanAni cakampire kampitAni / tathA ca yasyAsya catu:samudreNa bhojanArambhaculakarUpamApozAnaM vRttaM tasya kiM bhakSyaM bhaviSyati / tathA cAsmAn kiM nu bhakSayiSyatIti bhAvaH / AtmAnaM bhakSyaM manyate bhakSyamanyaH / 'AtmamAne khazca' iti khaz / mum / rAmadeva iti nATya 1. 'anyataH'. 2. 'vizuddhasajjI-'; 'vizuddhisajjI-'. For Private and Personal Use Only
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 aGkaH] anargharAghavam / 299 (sarvato'vilokya saharSAdbhutam / ) aho cireNAdya caturdazalokaikadaNDadhare dharmAsanAdhikAriNi rAmadeve daNDakAraNyagRhamedhinAM tapodhanAnAmRddhayaH / rAma:-(salajasmitaM vimAnaveganATitakenAdho'valokya / ) kathaM hiraNyahariNavihArakAntArasthalInAmupari pratiSThAmahe / sugrIvaH-(sopahAsam / ) iyaM sA mArIcazarIropahArarakSitAtmano dazakaNThasya kapaTabhikSuveSaviDambanADambaraikamarmajJA paJcavaTI / ( sAdaraM ca / ) vizvAmitramakhadviSe ca vapuSA citreNa patyurmukhA___dapyAkRSTavideharAjatanayAnevAravindAya ca / mArIcAya namo namaH kimaparaM yasmai kule rakSasAM dvau vArau vibhunApi dAzarathinA cakre tatajyaM dhanuH // 9 // (sItA lajjate / ) rAmaH-(prasravaNAcalaM darzayansItAmapavArya / ) devi, naktaM ratnamayUkhapATalamilatkAkolakolAhala trasyatkauzikabhuktakaMdaratamAH so'yaM giriH smaryate / yatrAkRSTakucAMzuke mayi rupA vastrAya patrANi te cinvantyo vanadevatAstarulatAmuccairvyadhuH kautukAt // 98 // bhASAyAM rAjA devapadavAcyaH / tathA cAmara:--'rAjA bhaTTArako devaH' iti / gRhamedhinAM gRhasthAnAm / daNDakAraNyavAsinAmityarthaH / pratiSThAmahe gacchAmaH / 'samavapravibhyaH sthaH' iti taG / mArIcazarIropahAreti mArIcadvArA hariNazarIraparigrAhaNAditi bhAvaH / viDambanA kadarthanaM tasyA Dambara AbhogaH / marmajJA tattvajJA / vizvAmitramakhadvipa iti / anenAtibalavattvaM sUcitam / makho yajJaH / vapuSA citreNa svarNahariNamayeneti bhAvaH / etenAtimanohArivaM sUcitam / patyU rAmasya / mArIcaH zUrpaNakhAputro rAvaNabhAgineyaH / dvau vArAvityanenAtimAyAvitvaM prakaTitam / tatra vizvAmitramakharakSAyAM tasya nAzAdityeko vAraH / sItApahArAvasare dvitIyo vAraH / prasravaNAcala: parvatabhedaH / naktamiti / kAkolo droNakAkaH / 'DoDakauA' iti prasiddhaH / 'droNakAkastu kAkola:' ityamaraH / ratna kAntipATalaM ca milakAkolakolAhalazca tAbhyAM trasyan yaH kauzikaH pecakastena bhuktaM sevitaM kaMdaratamo yasya tAdRzaH / zretaraktastu pATalaH' ityamaraH / tathA ca parvatIyaratnakAntyA divasabhrameNa kAkazabdena ca kauzikasya trAsa iti bhAvaH / 'kauzikolakapecakAH' ityamaraH / uccaiya'dhurUrva vihitavatyaH / uttolitavalya iti yAvat / aMzukAkarSaNameva kautukavIjam / kapotahasto hastabandhavizeSaH / 1. 'viDambanaika-'. 2. 'citrantyo'. For Private and Personal Use Only
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 300 www.kobatirth.org kAvyamAlA | sItA - ( smayamAnA kapotahastaM kRtvA / ) bhaavadIo jaNaTTANadevadAo, esA vo paricAriA jANaI paNamadi / rAmaH - (anyato darzayan / ) devi, bandakha bhagavatImito godAvarIm / (janAntikam / ) etasyAH pulinopakaNThaphalinI kuJjodareSu srajaM kRtvA kiMzukakorakaira karajakrIDAsahiSNustane / dattvA vakSasi te mayi prahasati prauDhAparAdhe tadA kaumAratratabhaGgaroSitamapi smeraM tavAsInmukham // 99 // (sItA salajjasmitaM mukhamavanamayati, namati ca godAvarIm / ) rAmaH -- (parivRtyAvalokitakena sakhedam / ) devi', asminmAlyavatastaTIparisare kAdambinIDambaraH sa sthUlaMkaraNo madazrupayasAmAsIdavarSannapi / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tathA ca saMgIta sarvasvam- 'pArzvadvayasamA zleSAtkapotaH sarvazIrSake / vinayopagame zIte bhaye saMbhASaNe guroH // vakSaHsthalagato hyeSa kalpitastu kapotavat / ' iti / bhaavadIo iti / 'bhagavatyo janasthAnadevatAH, eSA vaH paricArikA jAnakI praNamati' [iti cchAyA / ] iha vo yuSmAkam / paricArikA paricArakartrI / etasyA iti / etasyA godAvaryAH / pravAhApacaye jalamadhye jalAdutthito bhUbhAgaH pulinam / 'toyotthitaM tatpulinam' ityamaraH / upakaNThaH samIpam / 'upakaNThAntikAbhyarNAbhyagrA apyabhito'vyayam' ityamaraH / phalinI priyaMguvRkSaH / 'priyaMguH phalinI phalI' ityamaraH / udaraM madhyam / kiMzukakorakaiH palAzakalikAbhiH / 'palAze kiMzukaH parNaH' ityamaraH / ' kalikA korakaH pumAn' ityapi / kiMzukakorako hi vako nakhakSatAkAro bhavatIti bhAvaH / vakSasi kIdRze / karajasya nakhasya krIDAyAH sahiSNU karajakrIDA sahiSNU, na tAdRzau stanau yatra tadakarajakrIDAsahiSNustanam / tasmin / dattvA vakSasIti yatheyaM tava stanopari kiMzukamAlA tathA mamApyatra nakhakSatAni zobhAM dhArayiSyantIti bhAvaH / kaumAravataM navoDAdyavasthA tasya bhaGgo nAzastena roSitamabhi / apirvirodhAbhAsAya / vratabhaGgAdeva prauDhAparAdhe mayIti bhAvaH / smeraM sahAsam / asminniti / mAlyavataH parvatavizeSasya parisare samIpabhuvi / ' paryantabhUH parisaraH' ityamaraH / kAdambinI meghamAlA tasyA Dambara AbhogaH avarSannapi madazrapayasAM sthUlaMkaraNaH sthUlaM vipulaM kriyate yena tAdRza AsIditi saMbandhaH / tathA ca tvadvirahavAridhimamena mayA tathA ruditaM yathAvarSatrapi megho madazrujalasya vipulatAkAraNaM varSanivAsIditi bhAvaH / mAM tathA dRSTvA / rudantaM 1. ' mukhamAnamya godAvarIM namati'. 2. 'deva' iti pustakAntare nAsti. For Private and Personal Use Only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 aGkaH] anargharAghavam / yaddhArAvalitaina zAkhibhirapi tvatpAlitairmA tathA dRSTvA kandalitaM na kekibhirapi prArambhi saMgItakam // 10 // sItA-(manyugadgadakaNThagrandhilakharA puSpakaM prati 1) vimANarAa, sIdami / Na daladi jeva vajjama me hiaam / tathA vi tuvarehi / esA antarIadu daNDaArapNaviccholI / rAmaH-(vimAnaveganATitakena sItAM prati / ) devi, idamatre mahArASTramaNDalaikamaNDanaM kuNDinaM nAma nagaram / iha hi ananyakSuNNazrImalayavanajanmAyamanilo nipIya khedAmbu smaramakarasaMbhuktavibhavam / vidarbhINAM bhUripriyatamaparIrambharabhasa prasaGgAdaGgAni dviguNapulakasaJji tanute // 101 // kiM ca bibhraMtI kaizikI vRttiM saurabhodgAriNI girH| dUrAdhvAno'pi kavayo yasya rItimupAsate / / 102 // dRSTetyarthaH / yaddhArAvalitairmeghamAlAdhArAsaMvardhitaiH zAkhibhirapi na kandalitaM na navapallavitam / kandalaM navapallavaH / tasya tArakAdivAditac / 'kandalaM syAtpallave ca navADare' iti vizvaH / kekibhirmayUrairapi jaladharadarzanAdapi saMgItaM gItanRtyAdi na prArambhi na prArabdham / karmaNi ciN / manyurdainyam / upatApa iti yAvat / granthilo granthimAn / sidhmAditvAllac / vimAneti / 'vimAnarAja, sItAsmi / na dalatyeva vajramayaM me hRdayam / tathApi varakha / eSA antarIyatAM daNDakAraNyapatiH' [iti cchaayaa| iha sItAsmItyanena zabdacchalAt yathA lAgalapaddhatizcirakAlena zoSaNAtkaThinA tathAhamapyasmIti dhvanitam / tvarakha kharayA cala / antarIyatAmatikramyatAm / viccholI patiriti dezI / mahArASTro dezavizeSaH / maNDanamalaMkaraNam / ananyeti / ananyakSuNNetyatra malayaparvatAt / prathamaM taddezasaMbandha eva pavanasyetyAzayaH / zrIH saMpattiH / smarasya kAmasya cihnarUpo makarastena saMbhukta upabhukto vibhavaH prabhAvo yasya tat / makaro jalajantutayA jalamatyartha pibati / iha tu svedAmbu tena prathamaM pItamiti bhAvaH / vidarbhANAM vidarbhastrINAm / bhUri pracuram / parIrambha AliGganam / dviguNA pulakasraka yeSu tAni / srak mAlA / bibhratImiti / yasya mahArASTradezasya giro vANyA rItiM vaidarbhAnAmnI kavayo dUrasthA apyupAsate Azrayante / kITa 1. 'manyUtpIDagadgada-'. 2. 'devi' iti pustakAntare nAsti. 3. 'vibhrataH'. 4. 'dhArAlulitaiH'; 'dhArAkulitaiH'. For Private and Personal Use Only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 302 kaavymaalaa| vibhISaNaH--(dakSiNato darzayan / ) deva, praNamyatAmayamandhraviSayalakSmyAH saptagodAvarahArakalApaikanAyako bhagavAnbhImezvaraH / ayaM hi tatkAlArabhaTIvijRmbhaNaparitrAsAdiva zrRMzyatA vAmArdhena tadekazeSacaraNaM bibhradvapubhairavam / tulyaM cAsthibhujaMgabhUSaNamasau bhogIndrakaGkAlakai bibhrANaH paramezvaro vijayate kalpAntakAntikaH / / 103 // rAmaH--(kRtAJjaliH / ) nRtyArambhaparitrasaddirisutAriktArthasaMpUrtaye niyUMDhabhramivibhramAya jagatAmIzAya tubhyaM namaH / zIm / kezikInAnnI vRtti vibhratIM dadhAnAm / saurabhaM manoharatA khyAtizca saugandhyaM vA / tatprakAzinIm / rItilakSaNaM sarasvatIkaNThAbharaNe-'vaidarbhAdikRtaH panthAH kAvye mArga iti smRtaH / R gatAviti dhAtoH sa vyutpattyA rItiriSyate // vaidarbhI sAtha pAJcAlI gauDIyAvantikA tathA / lATIyA mAgadhI ceti rItiH ghoDhA nigadyate // ' teSu ca--'aspRSTA doSamAtrAbhiH samagraguNagumphitA / vipaJcIvarasaubhAgyA vaidarbhI rItiriSyate // iti / vRttilakSaNaM tu tatraiva-'yA vikAse'tha vikSepe saMkoce vistare tthaa| cetaso vartayitrI syAtsA vRttiH sApi SaDidhA // kaizikyArabhaTI caiva bhAratI sAtvatI parA / madhyamArabhaTI caiva tathA madhyamakaizikI // sukumArArthasaMdarbhA kaizikI tAsu kathyate / ' andhraviSayo'ndhranAmA dezaH / godAvoM nadIvizeSAH / saptAnAM godAvarINAM samAhAraH saptagodAvaram / ac samAsAntaH paJcanadavat / nAyakaH pradhAnamaNiH khAmI ca / bhImanAmA Izvaro mahAdevaH / tatkAleti / ayaM paramezvaro vijayate / kIdRzaH / tatkAle nRtyakAle / ArabhaTI ArambhaH nRtyavizeSo vA / ArabhaTIvRttimayatvAt / tasyA vijRmbhaNaM vRddhistadbhayAdiva bhrazyatA apagatena vAmArdhana gaurIrUpeNa tasyaikazeSeNa caraNaM yatra tAdRzaM bhairavazarIraM dadhAnaH / asthirUpasya bhujaMgarUpasya ca bhUSaNasya rasadayaM tulyaM vibhrANaH / kaiH| sarparAjAGgAsthibhiH ekenaiva bhogIndrakaGkAlakena rasadvayAvAdamanubhavati / pralaye vAsukyAdInAM kaGkAlamAtraM tiSThatIti bhAvaH / pralayakAle karmAdhikRtaH / 'niyuddhayuddhasaMsphoTavidravAdibhiranvitA / vijJeyArabhaTI vRttiruddhataiH puruSaiH kRtA // kapaTAnRtadambheSu vaJcanAskandayostathA / samutphAlendrajAlAdau sadA yojyeyamAyakaiH // ' iti saMgItasarvasvam / 'kaGkAlo'sthi zarIrasya' ityamaraH / nRtyati / riktaM tuccham / saMpUrtibharaNam / niyUMDhaH samApto bhramirmaNDalikayA bhramaNaM tena vibhramo vilAso yena tasmai / gauryA bhramibhayAttyaktaM svazarIraM dRSTvA bhramivibhramaH 1. 'saptagodAvarI'. 2. 'bhrAmyatA'. 3. 'tyaktArdha-'. For Private and Personal Use Only
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 7 aGkaH] www.kobatirth.org anargharAghavam / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 303 yazcUDAbhujagezvaraprabhRtibhistAdRgbhramantIrdizaH pazyadbhirbhramaghUrNamAnanayanaiH zAnto'pi na zradadhe // 104 // api ca / krIDAnaTasya pralayAndhakAraiH kaNThe nipIte tava nIlakaNTha / pRthakkabandhaM pRthaguttamAGgaM nRtyadbhayadakSata kAlarAtriH // 105 // (sarve namanti / ) rAmaH - ( anyato darzayan ) devi, draviDa maNDalamaulimaNDanamANikyamaNistabakamidaM kAJcInAmadheyamAyatanaM mInaketanasya / (sItAmapavArya) iha hi svedajalapicchilAbhistanubhiryUnAM ca zithilamA zleSam / vipulaM pulakazalAkApaTalaM jhaTiti pratikaroti // 106 // api ca / abhimukhapatayAlubhirlalATazramasalilairavadhUtapatra lekhaH / kathayati puruSAyitaM badhUnAM mRditahimadyutinirmalaH kapolaH // 107 // sugrIvaH - ( vAmato darzayan / ) iyamitaH zRGgAradevatAgarbhagRhamavantivipayasImantamauktikamujjayinI nAma rAjadhAnI / iha hi For Private and Personal Use Only parityakta iti bhAvaH / yasvaM zrAnto'pi nRtyanivRtto'pi nATyenAtyantaghUrNamAnanayanaizthUDAsthita sapeMzAdyairna zraddadhe na nirNItaH / adhunApi nRtyatItyavagatamiti bhAvaH / karmaNi liT / tAdRgatizayitaM bhramantIrthamaNaM kurvatIrdizaH pazyadbhiH / krIDeti / krIDArtha naTo haraH / pralaye andhakArairnipIte AcchAdite / kabandhaH ziraHzUnyakAyaH / uttamAGga mastakam / 'uttamAGgaM ziraH zIrSam' ityamaraH / aikSata pazyati sma / 'IkSa darzane' / laG / kAlarAtrirmahAbhairavI kaNTasthitakAlakUTatvAdbhinnamevottamAGgaM kabandhaM dadarzeti vAkyArthaH / draviDanAmA deza: / AyatanaM sthAnam / svedeti / yUnAM strIpuMsAnAm / yuvA ca yuvatI ca 'pumAnstriyA' ityekazeSaH / zithilaM zlathaM AzleSamAliGganaM pulaka evaM zalAkA tatpaTalaM kartR zIghraM pratikaroti / svedajalapicchile zarIre zrathamAliGganaM romAJcaH sthirIkarotItyarthaH / abhimukheti / patayAlubhiH patanazIlaiH / ' spRhigRhi-' ityAluc / 'ayAmantA -' ityayAdeza: / puruSAyitaM viparItaratam / viparItarate striyA adhomukhyA gharmasyAbhimukhaM patanAtkapolapatra lekhApanayaH / mRditA zuddhA / dhauteti yAvat / himasya yutizchavistadvannirmalaH / yadvA vizuddho yo himadyutizcandrastadvannirmalaH / 1. 'maulimANikya stabakam' 2. 'himadyutidurmanAH' 3 ' iha hi' iti pustakAntare nAsti.
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 304 kAvyamAlA / kamiturabhisRtvarINAM gaurAGgINAmihendugaurISu / uDDayamAnAnAmiva rajaniSu paramIkSyate chAyA // 108 / / api c| adhastAtsaudhAnAmiha hi caratAmindukiraNA ndhanodaJcaccaJcapuTanihitanetrA yuvatayaH / cakorANAM jyotsnArasakutupakautUhalakRtA mudIkSante nazyattimiravizadAbhogamudaram // 109 // api ca / iha yuvativadanakAntibhirApyAyitatundaparimRjaH zete / bhuktApabhuktahimarucimarIcirantaHpuracakoraH // 110 // vibhISaNaH-ihaivAyamalakAyAH zAkhAnagaragauravabhAji tripuradahanAdhiSThAnapratiSTho bhagavAnmahAkAlanAthaH / ayaM hi uddAmabhramivegavistRtajaTAvallIpraNAlIpata svargaGgAjaladaNDikAvalayitaM nirmAya tatpaJjaram / zRGgAradevatA kaMdarpaH / garbhagRhaM madhyagRhaM 'gabhahara' iti khyAtam / avantirdezavizeSaH / sImantaH kezaracanArekhA / garbhagRhaM mauktikamiti cojjayinyA vizeSaNam / ajahalliGgatayAnvayaH / kamituriti / paraMzabdo bhinnakramazchAyAzabdAnantaraM draSTavyaH / tena iha nagaryAmindugaurISu candradhavalAsu rAtriSu kamituH kAmukasya kRte abhisRtvarINAmabhisaraNazIlAnAM gaurAGgINAM chAyaiva paramIkSyate dRzyate / janairiti zeSaH / na tu zarIram / tAsAM gaurAGgItvAt / iti paraMzabdArthaH / uDDayamAnAnAM bakAdInAM yathAdhazchAyA dRzyate tathetyarthaH / gauramevAjhaM taddezastrINAmiti bhAvaH / adhastAditi / yuvatayazcakorANAmudaramIkSante pazyanti / kIdRzAnAm / jyotnaiva rasaH pAradastasya yaH kutupazcarmaghaTa: 'kuruA' iti khyAtaH tasya kautukakAriNAm / 'kutUH kRtteH snehapAtraM saivAlpA kutupaH pumAn' ityamaraH / saudhAnAmadhastAdindukiraNAn caratAm / kIdRzamudaram / jyotsnApA. nAnazyadyattimiramandhakArastena vizado dhavala Abhogo yatra tAdRzam / ghanaM vAraM vAramudazca dvikasadyaccapuTaM tatra nihitaM netraM yAbhistAH / adhastAditi 'astAti ca' ityastAtipratyayaH / iha yuvatIti / ApyAyitaH sphItaH / tundaparimRjo'lasaH / 'tundazokayoH parimRjApanudoH' ityAlasye kaH / bhuktApabhuktaM bhuktamapabhuktaM laktam / tathA cArdhabhuktamityarthaH / alakA kuberanagarI / mukhyanagarAvayavabhUtaM nagaraM zAkhAnagaram / tasya gauravabhAji tulye / tripuradahano harastasyAdhiSTAnaM sAkSAdavasthAnam / uddAmeti / jaTAvallayeva praNAlI jalanirgamapathaH 'panArI' iti prasiddhaH / jalameva daNDikA kASThikA 1. 'caJcapatha-'. For Private and Personal Use Only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 aGkaH] anardharAghavam / 305 saMbhrAmyadbhujadaNDapakSapaTaladvandvena haMsAyita trailokyavyayanATikAnayanaTaH svAmI jagatrAyatAm / / 111 // rAmaH-(prAJjaliH / ) namastubhyaM devAsuramukuTamANikyakiraNa praNAlIsaMbhedana pitacaraNAya smarajite / mahAkalpasvAhAkRtabhuvanacakre'pi nayane niroddhaM bhUyastatprasaramiva kAmaM hutavate // 112 // kiM ca / vegAdagAddeva tava trinetra yugmetarasmAnnayanAtkRzAnuH / kAme tu saMmohanazastrahaste khAhAmanudhyAya ciraM jaDo'bhUt / / 113 / / (sarve namanti / ) sItA--(vihasya / ) aho tatthabhavado sasaharaseharassa kavalidacauddasabhuvaNamsa vi Na palAidA akkhivubhukkhA jeNa bhaavaM maaNo vi viaaliaggaasiikido| (sarve hasanti / ) tayA valayitaM veSTitaM tatpaJjaraM haMsapAram / bhujadaNDAveva pakSapaTaladvandvaM pakSatidvayam / haMsAyito haMsIbhUtaH / vyayo nAzaH sa eva nATikA nATyavizeSastasyA nayo'bhinayastatra naTa iva naTaH / namastubhyamiti / praNAlI 'panArI' iti prasiddhA tasyAH saMbhedaH saMbandhaH / snapitaM snAnaM kAritam / mitsaMjJAyAM 'mitAM hrakhaH' iti hrakhatvam / smarajite harAya / mahAkalpe pralaye svAhAkRtaM itaM bhuvanacakra yatra tAdRze / nayane netrAgnau / niroddhaM niruddhaM kartuM vArayitumiva / bhUyaH punarapi / tatprasaraM netrAgniprasaraNam / ivazabda utprekSAyAm / kAmaM kaMdarpa hutavate homaviSayaM kurvate / kAmaH pUrNAhutiriva kRta iti bhAvaH / vegAditi / he deva trinetra, iti saMbodhanam / yugmetarasmAt dvayAnyatarasmAt tRtIyAt / kRzAnuragniH / saMmohayatIti saMmohanam / tAdRzaM zastraM vANo haste yasya tAdRze sati / yadvA tAdRzakAmaviSaye / jaDaH zItalaH / niSkriya iti yAvat / svAhA a. gnivadhUstAmanudhyAyAnusmRtya / kAmena saMmohanAstreNa mohitaH san vahniH svAhAsmaraNAsakta evAbhUditi bhaavH| 'svAhA tu hutabhukpriyA' itymrH| aho tattheti ! 'aho tatrabhavataH zazadharazekharasya kavalitacaturdazabhuvanasyApi na palAyitA akSibubhukSA yena bhagavAnmadano'pi vikAlikagrAsIkRtaH' [iti cchAyA / ] iha palAyitA apagatA / bubhukSA 1. 'bhujakhaNDa-'. 2. 'svAhIkRta-'. For Private and Personal Use Only
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 306 www.kobatirth.org kAvyamAlA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAma:- ( savimarzam / ) asya hi bhagavataH bANI bhUtapurANapuruSadhRtipratyAzayA dhAvite vidrAti sphuradAzuzukSaNikaNaklAnte zakuntezvare / guNavyAkRSTavANAsana namronnamrabhujaMgapuMgava kSiptAstrasya puradruho vijayate saMdhAnasImAzramaH // 114 // (anyato darzayan 1) iyaM ca kailacurikulanarendrasAdhAraNAgramahiSI mAhiSmatI nAma cedimaNDalamuNDamAlA nagarI / iha hi AzleSacumbana ratotsavakautukAdikrIDAdurodarapaNapratibhUranaGgaH / bhogaistu yadyapi jaye ca parAjaye ca yUnormanastadapi vAJchati jetumeva // 115 // bhoktumicchA / vigataH kAlo dinarUpo yatra sa vikAlaH tadbhavo vikAlikaH / sa cAyaM grAsazceti vikAlikagrAsa: 'viArI' iti yatprasiddhiH / vANIbhUteti / paraho mahezasya saMdhAnaM zarasaMyojanaM tadeva sImA avadhiryasya tAdRzaH zramaH parizramo vijayata ityanvayaH / puradruha iti padena puranAmaka daityanAzAya saMdhAnaM kRtamityarthaprAptinimittamupanyAsaH / kIdRzasya | bANIbhUtaH zarIbhUto yaH purANapuruSo viSNustasya dhRtipratyAzayA dhAraNecchayA dhAvite calite / viSNorgaruDavAhanatvAt / anantaraM mahezasya yo netrajo vahnikaNaratena klAnte kline / ata eva zakuntezvare garuDe vidrAti apagacchati sati saMnihite garuDe bhayAnnamro nataH, apagate tasmin bhayAbhAvAdunnamra ugato yo bhujaMgapuMgavaH sarparAjo vAsukiH sa eva guNaH pratyazcikA tena vizeSeNAkRSTaM yadvAgAsanaM dhanustena kSiptaM preritamastraM bANo yena tasya I tathA ca garuDakRtanamronnamranAnAvasthavAsukirUpaguNAkarSaNe saMdhAnazrama iti bhAvaH / 'vahniH zikhAvAnAzuzukSaNiH' ityamaraH / tripuradAhe viSNurbANo vRtta iti purANavArtA | kalacurikulaM 'karacuri' iti prasiddha pazcimadeze kSatriyakulam / agramahiSI jyeSTamahAdevI ceti nagarIvizeSaNam / tatkulajanarendrANa mAhiSmatyAmevAvasthAnAtsAdhAraNateti / punaH kIdRzI nagarI / cedimaNDalasya cedinAmakarASTrasya muNDamAlA zirolaMkAra vizeSa: 'muNDavArI' iti prasiddhA / iha hIti / iha nagaryAm / krIDAdurodaro vinodadyUtam / 'durodaro dyUtakare paNe dyUte durodaram' ityamaraH / paNaH 'pATa' iti khyAtaH / ihAzlepAdInAM nAnArUpatayA paNasya caikarUpatayA vacanabhedenApi sAmAnAdhikaraNyenAnvayaH / pratibhUrlagnakaH 'sahiAra' iti khyAtaH / yadyapi jaye ca parAjaye cobhayathaiva saMbhoga ( upabhoga ) ityarthaH / tadapi tathApItyarthaH / yUnoriti 1. 'gati -'. 2. 'pataGgezvare'. 3. 'karaculi - 4 'bhogastu yadyapi jaye'pajaye ca tulyo'; ' bhogaH sa yadyapi jaye vijaye'pi tulyo . For Private and Personal Use Only
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 angkH| anargharAvavam / 307 (vimAnavegaM rUpayitvA / ) devi', devyA bhUmemRgamadamaSImaNDanaM siddhasindhoH sadhrIcIyaM jayati yamunA yA taTaikAgravRttIn / premotkarSAdiva pitRpateturAcchidya hastA dastAbAdhaM gamayati piturmaNDalaM caNDabhAnoH // 116 // lakSmaNaH-(dUramaGgulyA darzayan / ) tripuraharakirITakrIDitaiH krIDayadbhi (vanamamRtabhAnolimitraiH payobhiH / sagarasutacitAyAH pAvanI toyarAze riyamiyamaghamagre jAhnavI nihate naH // 117 // yuvataruNyorityarthaH / yuvatI ca yuvA ceti 'pumAntriyA' ityekazeSaH / rUpayitvA nATayitvA / devyA iti / iyaM yamunA jayatItyanvayaH / kIdRzI / mRgamadaH kastUrI / kRSNatvAdrUpakam / (saiva maSI) tayA jAtaM bhUmermaNDanaM bhUSaNam / ajahalliGgatayAnvayaH / yA yamunA siddhasindhogaGgAyAH sadhrIcI sahacarI satI taTaikAgravRttInpuruSAnipatRpateryamasya vabhrAturha ratAtpremotkarSAsnehorekAdivAcchidyAkRSya caNDabhAnoH sUryasya skhapiturmaNDalaM gamayati pravezayati / prayAgamaraNe ravirazmivarmanA svargagamanaM bhavatItyAgamaH / astA AbAdhA mahApIDA yatra tAdRzam / kriyAvizeSaNaM vA / 'mRganAbhimRgamadaH' ityamaraH / 'pitRpatiH samavartI paretarAT' ityapi / tripurahareti / iyamiyamityatra 'saMbhrame dve bhavataH' iti dvitvam / aghaM pApaM no'smAkaM nihate nAzayatItyarthaH / sagarasutacitAyA iti toyarAzerilyasya vizeSaNam / ajahalTi tayAnvayaH / citA mRtadAhArthamanyAdhAnam / 'citA cityA citiH striyAm' itymrH| pAvanIti 'karaNAdhikaraNayozca' iti lyuT / payobhiriti karaNe tRtIyA / payobhiH kIdRzaiH / amRtabhAnozcandrasya bAlamitraiH / bAlA eva mitrANi taiH / yadvA bhAvapradhAno nirdezaH / bAlyAnmitrarityarthaH / kirITaM bhUpAlAdInAM zirolaMkaraNam / 'mukuTa kirITaM puMnapuMsakam' ityamaraH / 'kaluSaM vRjinenoyam' iti ca / sagaramucitAyAH pAvanItyatra sagarasutakathA purANe vyaktA / tathA hi-sagareNa rAjJA azvamedhe Arabdhe tasyAzvamindro hRtvA kapilamunisaMnidhAne baddhA gataH / sagaraputraistadazvAnveSaNaparaiH pRthivIM khanadbhiH kapilAntike'zvo dRSTaH / sa munizca tADitaH / tatastannetrodbhavAgninA sagaraputrA bhasmIbhUtAH / sagaraputrakhananAdeva samudraH sAgara iti khyAtaH / tatazca sagaraprapautreNa bhagIrathena kapilamunivacasaiva gaGgAmAnIya sAgare pravezya bhasmIbhUtA agatayaH sagaraputrAH pAvitA 1. 'devi' iti pustakAntare nAsti. 2. 'bhAskarasya'. 3. 'prINayadbhiH'. For Private and Personal Use Only
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 308 kaavymaalaa| rAmaH- (shrssm|) gaurIvibhajyamAnArdhasaMkIrNaharamUrdhani / amba dviguNagambhIre bhAgIrathi namo'stu te // 118 // (sItAM prati / ) devi, vandasva / devasyAmbujasaMbhavasya bhavanAdambhodhimAgAmukA seyaM maulivibhUSaNaM bhagavato bhargasya bhAgIrathI / udyAtAnapahAya vigrahamiha srotaHpratIpAnapi srotastIvrataratvarA gamayati drArabrahmalokaM janAn // 119 // siitaa-(kRtaanyjliH|) esA NiassotasiGkhalAsaMdANidatihuaNe mandAiNi, vandijasi / (sarve namanti / ) lakSmaNa:-(anyato darzayan / ) dhanAdhinAthapraNayAnurodhAdabhamakailAsaniketanasya / devasya kalpAntakapAlapANervA rANasI nAma purI purastAt // 120 // rAmaH-(saharSamavalokya / ) plavamAnairapAro'yaM janaiH sNsaarsaagrH| dvIpe vArANasInAmni vizrAntairiha tIryate // 121 // iti / tena sagarasutacitAyAH samudrajalarAzeH pAvanI sA gaGgeti bhAvaH / gaurIti / he amba mAtaH, iti saMbodhanam / 'ambArthanadyohrasvaH' iti hRvatvam / yatra kila nadyo vistRtA na bhavanti tatra gambhIrA bhavantIti bhAvaH / devasyeti |ambujsNbhvsy devasya brahmaNaH / AgAmukA AgamanazIlA / 'laSapata-' ityAdinA ukaJ / bhargasya zivasya / 'smaraharo bharga:' ityamaraH / iha bhAgIrathyAM vigrahaM zarIramapahAya tyaktvA udyAtAnUce gatAn / 'yA prApaNe' / ktaH / srotaHpratIpAnsrotasaH pravAhasya pratIpAviparItagAmino'pIti virodhAbhAsaH / gaGgAsroto'dhogAmi, janA UrdhvagAmina iti bhAvaH / srotasA tIvratarA atizayitA tvarA vego yasyAH sA / etenAdbhutatvaM dhvanitam / draakttkssnnm| 'drAgjhaTityaasAhAya' ityamaraH / eseti / eSA nijasrotaHzRGkhalAsaMdAnitatribhuvane mandAkinI, vandyase' [iti cchaayaa| iha srota eva zRGkhalA 'sAMkara' iti khyAtA, iti rUpakam / saMdAnitaM baddham / 'baddhe saMdAnitaM mUrtam' ityamaraH / dhanAdhinAthaH kuberaH / 'praNayaH premNi vizvAse yAcyAvirambhayorapi' iti / saMsAra eva sAgaraH smudrH| jalamadhye khata utthitaH samucchritabhUbhAgo dvIpaH / 'dvIpo'striyAmantarIpaM yadantarvAriNastaTam' 1. 'AgAmukI'. For Private and Personal Use Only
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 aGkaH] anardharAghavam / api cainAM nityamadhyAste bhagavAn kaNThacchAyanipItapannaga phaNAralaughamAtra sthitau hAre nirbhayapArvatI bhujalatAbandhollasatkaMdharaH tatsarvAGgavirAmavAmanatamaireva kharaiH sAmagaM vibhrahmaziraH zivAya jagatAmeNAGkacUDAmaNiH // 122 // (anyato darzayan, sItAM prati / ) devi, dRzyatAmitaH / navonmIlanmaurvIkiNanikara kArkazyasadaya pravRttastvatpANau kimapi nibiDaM pIDayati me / kRtArtho'yaM yasyAM samajani karaH saiva purataH purI pUrveSAM te nayanamiyamAlAnayati naH // 123 // For Private and Personal Use Only 309 ityamaraH / iha vArANasInAmni dvIpe vizrAntairvigataparizramaiH / enAmadhyAsta iti 'adhizIsthAsAM karma' ityAdhAre karmatvam / kaNTheti / eNAGkacUDAmaNiH zivo jagatAM zivAyAstu iti saMbandhaH / kIdRzaH / tatprasiddhaM brahmaziro brahmakapAlaM vizraddadhat / punaH kIdRzaH / kaNThacchAyayA nIlagalapratibimbena pIta AcchAdito yaH sarpaphaNAratnasamUhastanmAtreNAvasthitiryasya tAdRze hAre vAsukisvarUpe sati ata eva nirbhayA yA pArvatI tasyA bhujalatAbandhenollasantI kaMdharA grIvA yasya saH / anyadA ziroratnadIptavAsukidarzanAdbhayam, idAnIM tu na tatheti bhAvaH / brahmaziraH kIdRzam / kharaiH sAmagaM sAmavedagAyanam / kIdRzaiH / sarvAGgavirAmeNa zirovyatiriktAGgazUnyatayA vAmanatamairatinIcaiH / kaNTasya cchAyeti samasya, 'vibhASA senAsurAcchAyA-' ityAdinA klIbatvam / 'chAyA sUyepriyA kAntiH prativimbamanAtapaH' iti nAnArthaH / navonmIladiti / purato'gre te tava pUrveSAM pUrvapuruSANAM saiveyaM purI mithilA no'smAkaM nayanamAlAnayati bandhayati / tatrAtyartha lagatItyarthaH / 'pUrvo'nyaliGgaH prAgAha puMbahutve ca pUrvajAn' ityamaraH / sA kA | yatra puryA tvatpANAvadhikaraNe / maurvI haradhanurguNaH / kiNo vraNArbudastasya nikaraH samUhastasya kArkazyAtkAThinyAddhetoH sadayaM yathA syAdevaM pravRtto vyApArodyataH san ayaM me makaraH kimapyanirvacanIyamanurAgAtirekAnnibiDaM gADhaM yathA syAdevaM arthAttvatpANimeva karmabhUtaM matkara evaM kartRbhUte pIDayati sati kRtArtho'jani kRtakRtyo jAtaH / yadyapi pIDanakriyAyAH karmapadaM kartRpadaM ca zabdato na zrUyate tathApyarthamahinaiva zAbyA vRttyAnuktayorapyArthyA vRttyaiva vyAkhyAnarItyA pratyAsattyaiva tayorupasthitirityavadhAtavyam / pANipIDanaM vivAhaH / ' tathA pariNayodvAhopayAmAH pANipIDanam' ityamaraH / sAcIkR1. 'nityam'. 2. ' anyatazca'. ana0 27
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 310 kaavymaalaa| sItA--(sasmitAnurAgaM sAcIkRtAkSI rAmaM pazyantI purIM prati / ) amba mihile, vandijjasi / guruaNe vi vandaNaM me viNNavesi / rAmaH-(mugrIvavibhISaNau prati / ) vayasyau, iyaM sA jAnakI prajAyamAnAyA bhagavatyA bhUmerariSTamandiraM mithilA / sugrIvabhivISaNau-(sakautukasasmitam / ) yatra bhagavataH pArvatIjIvitezvarasya dhanurdhanurantevAsinAvajagavabhArgavau bhaJjato bhavataH sahapAMsukrIDAdI. ghasakhIya vIralakSmIH / rAmaH--(sarlajjasmitamanyato darzayansItAM prati / ) devi, iyaM punastato'pi purastAccampA nAma gauDAnAM vinayamadhurazRGgAravibhramaramaNIyA maiMkaraketanakumAravratacaryAtapovanamiva rAjadhAnI / (apavArya ca / ) iha hi romAJcocchrasadaGgasaMdhinibiDairAliGganairyAminI zeSIkRtya vivRNvate nijrhshcaaturymenniidRshH| tAkSI vkriikRtaakssii| sAcItyavyayaM vake / "tiryagarthe sAci tiraH' ityamaraH / ambeti / 'amba mithile, vandyase / gurujane'pi vandanaM me vijJApayiSyasi' [iti cchAyA / iha anna he mAtarityarthaH / jAnakI prajAyamAnAyA jAnakI janayantyA ityarthaH / prapUrvANijartho'tra gmyte| 'jAtApatyA prajAtA ca prasUtA ca prasUtikA' ityatra tathAdarzanAt / prajAtA initApatyetyarthAt / ariSTamandiraM sUtikAgRham / ajahaTiGgatayA mithi. lAvizeSaNam / 'ariSTaM sUtikAgRham' ityamaraH / mandirapadaM sphuTavArtham / tena na punaruktiH / yatretyAdi / yatra mithilAyAM pArvatIjIvitezvarasya zivasya / dhanuzca dhanurantevAsI ceti dvandvaH / ajagavabhAvAvityasya yathAkramaM vizeSaNam / zivasya dhanurajagavaH zivasya dhanurantevAsI dhanurvidyAyAM ziSyo bhArgavaH / tau bhAtastavetyanvayaH / vIrasya lakSmIrilakSmIH / iyaM punariti / purastAdagre gauDAnAM gauDIyAnAM nagarItyanvayaH / campAnAma 'campA' iti khyaataa| kiidRshii| vinayena madhuro manoharo yaH zRGgAro rasastasya vibhrameNa vilAsena ramaNIyA ramyA / makaraketanasya kAmasya kumArasya vrataM kumAravrataM tasya caryA AcaraNaM tsyaastpovnmiveyjhllinggtyaanvyH| tathA ca tatra sarvadA kAmo jAgarUka eva vartata iti bhAvaH / 'makaraketanavilAsatapastapovanamiva' iti kvacitpAThaH / iha hItyAdi / iha campAyAmeNIdRzo mRgAkSyaH AliGganararthAdvallabhasya yAminI rAtriM zeSIkRtya kiMcidavaziSTAM kRtvA nijarahazcAturya khIyaikAntavaidagdhyaM vivRNvate prkaashynti| kiidRshaiH| romAJcenocchrasanupacayaM gacchan yo'Ggasya saMdhiravayavadvayamadhyabhAgaH saM. dhiriti khyAtastena nibiddairgaaH| tathA ca romAJcenAGgasya ninonnatasamatayA AliGganasya 1. 'kRtAGgI'. 2. 'vayasyau' iti pustakAntare nAsti. 3. 'tau sakautukam'. 4. 'pArvatIdayitasya'. 5. 'dhenurantavAsinau'. 6. 'sasmitam'. 7. 'makaraketu-'.8. 'agasaGga'. For Private and Personal Use Only
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 aGkaH ] anargharAghavam / yaSTisthe sapadi pradIpamukule dagdhvA dazAM mallikAtaile prajvalati stRNoti vasatIryannAbhidanaM tamaH // 124 // lakSmaNaH--(agre darzayan ) ete bhagavatyau bhUmidevAnAM mUlAyatanamantarvedI pUrveNa kRSNAgurumalayajamayamaGgarAgamivAnyonyasya kurvANe kalindakanyAmandAkinyau saMgacchete / himAlayotsaGgasadAdhivAsato jAteva pANDuH pratibhAti jAhnavI / nidAghabhAnoH pituraGkalAlanAtkRteva kAlI yamunA ca dRzyate // 125 // (vibhAvya ca / ) balidviSaH pAdanakhAMzurAjibhiH smarArimaulIndumarIcivIcibhiH / himAdriniH syandarasaiH pade pade vivardhate vaibudhasaindhavI ruciH // 126 // api ca / prayAgaH sarvatIrthebhyastIrthamuccaistarAmayam / saMsArAbdheH paraM pAramihasthairavalokyate // 127 // : rAmaH --- ( sAdaram ) kimucyate / satyameva prayAgo'yaM mokSadvAramudIryate / devyau yasyAbhito gaGgAyamune vahataH zriyam // 128 // 311 For Private and Personal Use Only naiviDyamiti bhAvaH / yadyasmAt yaSTisthe pradIpamukule dazAM dagdhvA mallikAtaile prajvalati sati / nAbhidaghnaM nAbhipramANaM tamaH kartR vasatIrvezmAni stRNotyAcchAdayati / tathA ca samastarajanyAM dazAyAM dagdhAyAM mallikAbhyantare jvalati sati pradIpe gRhAbhyantara uparibhAge udyotaH adhobhAge'ndhakAra iti bhAvaH / samastarajanyAM krIDanAtkAminIcAtu ryamapi prakaTitam / 'vasatI rAtri vezmano:' ityamaraH / ete ityAdi / bhUmidevAnAM brAhmaNAnAm / mUlAyatanaM mUlAvasthitisthAnamityantarvedIvizeSaNam / antarvedI dezavizeSaH / "enapA dvitIyA' iti dvitIyA / kRSNAgurumalayajamayamaGgarAgamanyonyaM kurvANA iti yamunAgaGgayoryathAkramamanvayaH / malayajaM candanam / 'kAlindI sUryatanayA yamunA' ityamaraH / saMgacchete saMgatIbhavataH / 'samo gama -' ityAdinA taG / kAlI zyAmalA / 'kAlaiyA - malamecakAH' ityamaraH / nidAghabhAnoruSNatejaH saMbandhAcchyAmateti tAtparyam / balIti / baliM dviSan viSNuH / smarArirmahezaH / vibudhasindhurgaGgA / tatsaMbandhinI / 'hRdbhaga-' ityAdinobhayapadavRddhiH / pade pade pratipadam / teSAM sarveSAM zvetAnAmuttarottarasaMbandhAtpratipadaM zuklA dyutirvizeSeNa vardhata iti bhAvaH / ucaistarAM mahat / paraM pAramuttaraM kUlam / 1. 'pUrvataH 2. 'jaDeva' 3 'kAlIkRtA vA'. 4. 'saMsArasya'.
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 312 (sItAM prati 1) devi, praNamyatAmitaH / kAvyamAlA | zyAmo nAma vaTaH so'yametasyAdbhutakarmaNaH / chAyAmapyadhivAstavyaiH paraM jyotirniSevyate // 129 // (sarve preNamanti / ) rAmaH -- ( vimAnaveganATitakena saharSam / ) yUpAGkuraprakaradanturatIralekhAsaMkhyAyamAnamanusaMtatisaptatantuH / ikSvAkurAjamahiSIpadapaTTalakSmI devyA bhuvo bhagavatI sarayUriyaM naH // 130 // iyaM ca bhagavatyayodhyA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaganagatAsmadudIkSaNakutUhalottAna pRthula niH syandaiH / unnAlasthalakuvalayavanamiva janalocanaiH kriyate // 131 // (sarve masyanti 1) sugrIvavibhISaNau - (nirvarNya / ) -- vRntairiva kratusahasrabhuvAM phalAnAmAlokya yUpanikarairmadhurAmayodhyAm / yasya mokSadvArasya / zriyaM dvArazobhAm / abhitaH pArzvadvaye gaGgAyamunayoravasthAnAtprayAgasya dvArazobhA / anyasminnapi dvArapArzvadvaye khAtaM bhavatIti dhvaniH / zyAma iti / so'yaM zyAmo nAma vaTo'kSayavaTo'sti / etasya vaTasya chAyAmapyadhivAstavyaiH puruSaiH paraM zreSThaM jyotistejo niSevyate / apirvirodhAbhAse / chAyAyAM sthitasya tejoniSevaNamiti viruddham / ata evAdbhutamAzcaryakAri karma yasya tasya / tathA cAsyAkSayavaTasya taTasthena paraM brahmAdhigamyata iti vAkyArthaH / chAyAmiti 'upAnvadhyAGvasaH' ityAdhArasya karmatA / vAstavya iti 'vasestavyatkartari Nicca' iti tavyat / yUpeti / no'smAkamiyaM sarayUrna-dIvizeSo'stItyanvayaH / kIdRzI / yUparUpo'Gkuro yUpAGkarastatprakareNa teSAM samUhena danturA unnatadantA iva yAstIralekhAstAbhiH saMkhyAyamAnA gaNanAviSayIkRtA manusaMtatInAM manorapatyAnAM rAjJAM saptatantavo yajJA yayA sA / tIrakhAtayUpasamUhenaiva manusaMtatiyajJasaMkhyA jJAteti / punaH kIdRzI / bhuvo devyAH pRthivyA ikSvAkurAjamahiSIpade paTTalakSmIriva | mahiSI mahAdevI | paTTa: 'paTavAsi' iti khyAtaH / tasya lakSmIH zobhA / 'saptatanturmakha: RtuH' ityamaraH / gaganagatetyAdi sugamam / nirvarNya dRSTvA / 'nirvarNanaM tu nidhyAnaM darzanAlokanekSaNam' itymrH| vRntairiveti / ayodhyAmAlokya ihAyodhyAyAM pravasatAM prakarSeNA 1. 'adhyadhi-'. 2. 'namanti'. 3. 'gaganatalAsma'. 4. ' praNamanti'. For Private and Personal Use Only
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 313 7 aGkaH] anagharAghavam / rAjJAmiha pravasatAM ca vicintya siddhiM devaH zacIsahacaro'pi na rocate naH // 132 // rAmaH--(tau prati / ) vayasyau, IdRzAH prAgajAyanta rAjAno yadihAnvaye / tadvasiSThacaroraindrAbArhaspatyasya vaibhavam / / 133 // (puro'valokya saharSollAsam / ) kathaM sa evAyaM bhagavAnprakalpitAsmadabhiSekasaMbhAro bharatazatrughnAbhyAM seha vasiSTho mAM pratIkSamANastiSThati / (puSpakaM prati / ) vimAnarAja, samavatIryatAmasyAM kakutsthakulopakArikAyAm / (sarve vimAnAvataraNaM nATayanti / ) __(tataH pravizati paTAkSepeNa vasiSTho bharatazatrughnau ca / ) vasiSThaH cakre laGkezvaraparibhavacchedaniSNAtadoSNA ___yadvatsena trijagadabhayaM tanna citrIyate naH / bAlenAjo vigalitavato vIryaniryAsarAze yatpiNyAkaH sa muniramunA nirmito jAmadamyaH // 134 // vasthitAnAM rAjJAM siddhiM ca vicintya no'smabhyaM zacIsahacaro'pIndro'pi na rocate na prItiviSayaH / kIdRzIm / kratusahasrabhuvAM kratusahasrairjAtAnAM phalAnAM vRntairiva yUpasamUhai. madhurAM ramyAm / anyeSAmapi phalAnAM vRntAdikaM bhavatIti dhvaniH / tathA cAtra yajJasahasrajanyaphalaprApterindro'pi na rocata iti bhAvaH / vasiSThapravezaM sUcayituM bhUmimAracayati-IdRzA iti / aindrAbArhaspatyasyeti indrAbRhaspatI devate yasya tasya / vasiSTacarorityasya vizeSaNam / 'devatAdvandve ca' ityubhayapadavRddhiH / indrazca bRhaspatizceti dvandve 'devatAdvandve ca' iti pUrvapade AnaG / 'havyapAke caruH pumAn' ityamaraH / vaibhavaM pra. bhAvaH / upakArikA rAjagRham / 'rAjasadanamupakAryopakArikA' ityamaraH / cake iti / vatsena rAmeNa trijagaddhavanatrayamagadaM rogazUnyaM yatkRtaM tanna citrIyate naashcryyti| nanu trijagadeva kuto rogazUnyaM kRtamityata Aha-kIdRzena / laGkezvarasya yaH paribhavo'bhibhavazchedaH khaNDanaM ca tatra niSNAtaH kuzalo dorbAhuryasya tena / niSNAta iti 'ninadIbhyAM snAteH kauzale' iti Satvam / 'bhujabAhUpraveSTo doH' ityamaraH / nanu durdalana 1. 'prabhavatAm'. 2. 'tAdRzAH'. 3. 'saharSam'. 4. 'upakalpita-'. 5. 'saha vasiSTho' iti pustakAntare nAsti. 6. 'avatAryatAM'. 7. 'raghukula-'. For Private and Personal Use Only
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| (rAmamavalokya saharSam / ) bhallAvalUnadazakaMdharakaNThapITha sImAsamAptabhujavikramakarmakANDaH / diSTayA jagadvijayamAGgalikaiyazobhiH so'yaM punarnayanavartmani rAmacandraH // 135 // rAmaH-(sasaMbhramamupasRtya vasiSTapAdAvupagRhya ca / ) raghubrahmakriyAcArya purANabrahmavAdinam / brahmarSi brahmajanmAnameSa rAmo'bhivAdaye // 136 // vasiSThaH-(sAdaramAliGgaya / ) vatsa rAmabhadra, kA tubhyamAzIH / AdAya pratipakSakIrtinivahAnbrahmANDamUSAntare nirvighnaM dhamatA nitAntamuditaiH khaireva tejonibhiH / tattAdRkpuTapAkazodhitamiva prAptaM guNotkarSiNA piNDasthaM ca mahattaraM ca bhavatA niHkSAratAraM yazaH // 137 / / rAvaNadalanenApi kathaM na citrIyata ityata Aha-yadyasmAtkAraNAdvAlenApi satAmunA rAmeNAjau saGgrAme sa jAmadagnyo munirvigalitavato vizeSeNa galitasya vIryaniryAsarAzeH vIrya parAkramastasya niryAsarAzeH sArabhAgarAzeH piNyAkastilakalko nirmitaH kRtaH tatparaM citrIyate / tyAjitadarpatvAtsArazUnyaH kRta ityarthaH / citrIyata iti 'namovarivazcitraGa: kyac' iti kyac / citrako GittvAdAtmanepadam / bhalleti / so'yaM rAmabhadro nayanavama'ni kRtaH dRSTa ityarthaH / diSTayetyAnande / 'diSTyA samupajoSaM cetyAnande'ityamaraH / yazobhirlakSitaH / itthaMbhUtalakSaNe tRtIyA / kiidRshaiH| jagadvijaye maangglikaiH| maGgalAya prabhavanti mAGgalikAH / Thak / kIdRzaiH / bhallenAstravizeSeNAvalUnaM chinnaM yaddazakaMdharasya kaNThapIThaM tasya sImAvasAnaM tayA samAptaH paryavasanno bhujavikramakarmakANDo bAhubalavyApArasamUho yasya saH / 'kANDo'strI daNDabANArvavargAvasaravAriSu' ityamaraH / raghuvrahmeti / raghUNAM yA brahmakriyA vedAbhyAsastatrAcAryamupadeSTAram / purANabrahmavAdinaM vRddhaM vedavaktAram / atra brahmazabdo vedaparaH / brahmarSimityatra brahmA brAhmaNaH brahmA cAsau RSizceti brahmarSistam / brahmajanmAnamityatra brahmA prajApatistasmAjanma yasya tam / abhivAdaye nmskromi|ahmitydhyaahaarH| 'vedastattvaM tapo brahma brahmA vipraH prajApatiH' ityamaraH / AdAyeti / bhavatA rAmeNa piNDasthamekIbhUtaM mahattaraM ca yazaHprAptam / kI. dRzam / niHkSAraM nirmalam / tAramudbhaTaM zubhraM vaa| ataH kA tubhyamAzIH pradeyA bhavati / AzIrjanyaphalabhAgilAdbhavataH / nanu yazasaH kutaH piNDasthatvamata Aha-yazaH kI. For Private and Personal Use Only
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 aGkaH] anargharAghavam / 315 api ca / trijagadaGganalaGghanajAcikaistava yazobhiratIva pavitritAH / prathamapArthivapuMgavakIrtayo vibudhasindhujalairiva sindhavaH // 138 // tathApIdamastu / jagadAlokadhaureyau sUryAcandramasAviva / putrau gotrasya goptArau janaya svabhujAviva // 139 // (sItA muni vndte|) vasiSThaH-vatse janakavaMzasuvAsini, yuvayoH sAdhAraNImeva rAmasya vayamAziSamavocAma / sItA-(saharSamAtmagatam / ) ammo NissAvattaaM me ajauttassa gharaNitaNaM huvissdi| lakSmaNaH-sagaragotraguro maitrAvaruNe, saumitrirabhivAdayate / dRzam / pratipakSakIrtinivahAnAdAya brahmANDa eva mUSA AvartanaghaTikA 'mUsa' iti khyAtA tasyA abhyantare khaireva tejonibhirdhamatA / bhavatetyarthAt / 'dhmA agnisNyogoptaapyoH'| 'pAghrA-' ityAdinA dhamAdeze zatari rUpam / 'taijasAvartanI mUSA' ityamaraH / tattAdRgasyutkRSTapuTapAkena 'ghaliA' iti khyAtena mRttikAlepAdinA zodhitam / anyadapi dravyaM vartulIkRtya mUSikAyAmagninA dhamyate / puTapAkaM kRtvA piNDIkriyata iti dhvaniH / 'trijagaditi / jAcikairatigantRbhiH / vibudhasindhujalaigaGgAjalaiH / sindhavaH samudrAH / 'deze nadavizeSe'bdhau sindhurnA sariti striyAm' itymrH| jagaditi / gotrasya kulasya goptArau rakSako putrau janayetyanvayaH / svabhujAviveti goptRtve sAdRzyam / kIdRzI jagato lokasya ya Aloko dIptiH / vipakSatamonAzAt / tatra dhaureyau dhuraMdharau / sUryAcandramasAviti 'devatAdvandve ca' ityAnaGi rUpam / 'dhUrvahe dhuryadhaureyadhurINAH sadhuraMdharAH' ityamaraH / 'saMtatirgotrajananakulAnyabhijanAnvayau' iti ca / suvAsinI pitRbhavanasthA nArI / 'soAsuni' iti khyAtA / 'ciraNTI tu suvAsinI' ityamaraH / ammo iti / 'ammo niHsApatnyaM me Aryaputrasya gRhiNItvaM bhaviSyati' [ iti cchaayaa|] iha ammo harSe dezI / abhaye abhayanimittam / gIrvANagrAmaNIrdevAdhipa indraH / 'grAmaNI 1. "kiM ca'. 2. 'etadastu'. 3. 'rAmacandrasya bhagavatyAzca'. For Private and Personal Use Only
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . kaavymaalaa| vasiSThaH-vatsa lakSmaNa, AziSAM viSayamatikramya vartase / vIramindrajitaM jitvA diSTayA vardhayato jagat / abhaye dakSiNIyaste gIrvANagrAmaNIrapi // 140 / / tathApi yUyaM sarve'pi dvau dvau janayatAtmajau / yairAdirAjavaMzo'yamaSTazAkhaH prarohati // 141 // rAmaH-(saharSa kRtAJjaliH / ) bhagavan , paramanugRhItamikSvAkukulam / bharataH-(rAmaM prti|) Arya, zUnyabhavanaprakoSThaikarakSApadAtirbharataH praNamati / rAmaH-(saharSamAliGgaya / ) vatsa bharata, AtmAnamindukarameduracandrakAnta stambhojjvalaM vitara me hRdi nirvRNomi / na bhrAtRsaMgamasukhAsikayA jahAti viSNoH sakaustubhamurazcapalApi lakSmIH // 142 / / bharata:-(sItAM prati / ) devi, praNamAmi / sItA-vaccha bharada, uNhakarakiraNaNiurambacumbiakamalakhaNDaM viSa ciraM me NaaNaM ANandehi / (lakSmaNo bharataM vandate / ) pite puMsi triSu zreSThe'dhipe'pi ca' ityamaraH / dakSiNIyo dakSiNArhaH / indrajijayenendrasyApyabhaye dakSiNA bhavatA datteti / indrasyApyabhayaM vRttamiti bhAvaH / 'dakSiNIyo dakSiNAIstatra dakSiNya ityapi' ityamaraH / AdirAjo manuH / bhavanaM gRham / dvidhAkR. tasya gRhasya dvAri bahirbhUto bhAgaH prakoSThaH 'ohArI' iti prasiddhaH / tanmAtrarakSAyAM padAtiH / AtmAnaM khazarIram / 'AtmA dehamanobrahmakhabhAvagatibuddhiSu' iti nAnArthaH / meduramaticikkaNam / 'sAndrasnigdhastu meduraH' ityamaraH / candrakAntastambhojjvalamiti tadvacchItalamiti bhAvaH / vitara dehi / saMyojayeti yAvat / nirvRNomi sukhI bhavAmi / dRSTAntamAha-bhrAtRsaMgamasukhAsikayaiva caJcalApi lakSmIH sakaustubhaM viSNorhRdayaM na tyajati / samudrasamudbhUtatvAdeva kaustubhasya lakSmyA bhrAtRtvam / vaccheti / 'vatsa bharata, uSNakarakiraNanikurambacumbitakamalakhaNDamiva ciraM me nayanamAnandaya' [iti cchAyA / / 1. 'pravartate' 2. 'sItAM namati'. 3. 'sIte, bharatastvAM namati'. For Private and Personal Use Only
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 aGkaH anargharAghavam / bharata: vatsa lakSmaNa sotkaNThaM cirAtparirabhakha mAm / shrddhaaluhoturnggaani candaneSvapyarocakI // 143 // (nirbhara parirabhya ) hanta raghuvaMzayazastaDAgayUpadaNDena lakSmaNabAhunA parikSipyamANazcireNa zItalIkRto'smi / indoH kalAkalApena paGkikramanivezinA / sarvaduHkhApanodAya sodaryANAM bhujAH kRtAH // 144 // zatrughnaH--(rAmaM prti|) Arya, pAdukAbhRtyAnubhRtyaH zatrughnaH praNamati / rAmaH-(gADhamAliGgaya / ) kathamAvRttyA lakSmaNamanubhavAmi / (apavArya sItAyai darzayan / ) etattadeva mukhamakSatacandrabimba saMvAvadUkamavalokaya lakSmaNasya / gIrvANavAraNakarArgalakarkazau mAM - tAveva lakSmaNabhujau nu pariSvajAte // 145 // (zatrughnaH sItAM praNamati / ) sItA-tallokasalluddharaNagoravidehiM caridehiM lakkhaNasariso hohi / vaccha sattuhaNa, ajjAjaNo kahiM / iha uSNakaraH sUryaH / nikurambaH samUhaH / parirabhakha AliGga / bhrAturaGgAni karmabhUtAni / zraddhAluH zraddadhAno janazcandaneSvarocakI anabhilASI bhavati / bhrAturaGgAnAM candanAdapyadhikasukhapradatvAt / 'aGgAnAm' iti pAThe 'kartRkarmaNoH kRti' iti SaSTI / indoriti / kalApaH samUhaH / sodaryANAM sahodarANAm / pAdukAbhRtyAnubhRtya iti vizeSaNAdativinItatvaM prakaTitam / AvRttyA punarapItyarthaH / atra zatrughnAliGganena lakSmaNAliGganAnubhava iveti bhAvaH / etaditi / lakSmaNasya tadevaitanmukham / zatrughnamukhaM lakSmaNasyaivetyarthaH / akSatacandrabimbasya saMpUrNacandramaNDalasya saMvAvadUkaM saMvadanazIlam / sadRza miti yAvat / gIrvANavAraNo devahastI airAvaNaH / tasya kara evArgalaM kapATasya prasaraNapratibandhakaM lohakASThAdighaTitaM daNDAdi 'Agala' iti khyAtam / tadvatkarkazau kaThinau / nu vitarke / pariSvajAte AliGgataH / telloketi / 'trailokyazalyoddharaNagauravitaizcaritairlakSmaNasadRzo bhava / vatsa zatrughna, zvazrUjanaH kutra' [iti cchAyA / ) iha 1. 'nirbharaM ca'. 2. 'duHkhapraNodAya'. 3. 'AkRtyA'. For Private and Personal Use Only
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 318 kaavymaalaa| zatrughnaH-kRtamaGgalopacAro madhyamAmbAbhatrane bhavatIM pratIkSate / (upasRtya lakSmaNaM praNamati / ) - lakSmaNaH-(saharSamAliGgaya / ) vatsa, diSTayA dIrghAyuSi tvayi dIpyamAne nai vayamekAkinamAryabharataM parityajya gatAH / rAmaH-(muni prati / ) bhagavan, etau laGkAkiSkindhayoradhipatI vibhISaNasugrIvau bhagavantaM praNamataH / - vasiSThaH-vikartanapulastyakulakIrtitoraNamAlAvalambanastambhAvimau cirasya bhUyAstAm / rAmaH-(bharataM prati / ) vatsa, vandasva mahAtmAnAvetau paulastyasAvitrau / ___(bharatazatrughnavibhISaNasugrIvA mitho yathocitamAcaranti / ) vasiSThaH--(saharSam / ) diSTaMyA caturdazabhiH parivatsaraiH punaH samudaya. mAnaM dazarathakuTumbamIkSAmahe / (savimarzasmitam / ) jetAraM dazakaMdharasya jitavAnevArjunaM bhArgava staM rAmo yadi kAkapakSakadharastatpUriteyaM kathA / Urva kalpayatastu bAlacaritAttatprakriyAgauravA danyeyaM kavitA tathApi jagatastoSAya vartiSyate // 146 // (rAmaM prati / ) vatsa, mAGgalikalagnamatikAmati / tadidaM raghusiMhAnAM siMhAsanamalaM kuru / rAjanvantaH pratanvantu mudamuttarakozalAH // 147 // gauravitaigauravaM gataH / tArakAditvAditac / bhavatIM pratIkSata ityatra zvazrUjana itynussnggH| vikartanaH sUryaH / jetAramiti / dazakaMdharasya jetAraM sahasrArjunaM bhArgavaH parazurAmo jitavAn / taM parazurAma cUDAdharo'pi bAlako'pi rAmo yadi jitavAn tadA iyaM kathA jayakathA pUritA samAptA / parazurAmajayenaiva rAvaNajayAvadhAraNAt / vyApyavyApakasya sutarAM vyApyatvAt (vyApakatvAt ) / tathApi vAlacaritAdUvaM kalpayataH kaveranyeyaM kavitA tatprakriyAgauravAjjagatastoSAya vartiSyate / tathA ca prakriyAgauravameva paraM nAnyatkiMcitkavitvamityarthaH / raghusiMhAnAM raghuzreSThAnAm / 'syuruttarapade vyAghrapuMgavarSabhakujarAH / siMhazArdUlanAgAdyAH puMsi zreSThArthavAcakAH // ' ityamaraH / 'nRpAsanaM yattadbha 1. 'pratinamati'. 2. 'vatsa' iti pustakAntare nAsti. 3. 'na' iti pustakAntare nAsti. 4. 'stambhau khaM khaM bhAvinau'. 5. 'mitho' iti pustakAntare nAsti. 6. 'dRSTvA' 7. 'punaHpunaH samudayamAnam'. For Private and Personal Use Only
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 7 aGkaH] anargharAghavam / 319 1 tU - (rAmastathA karoti / vasiSTha aindreNa mahAbhiSekeNa mantrapUrvakamabhiSizcati / anye ccAvacamabhiSekaM nATayitvA paJcAGgacumbitabhUmayaH praNamanti / nepathye maMgalagItirnAndIvAdyAni ca / ) vasiSThaH - (taharSam / ) vatsa rAmabhadra, saMprati udayadudayaddharmaskandhe dhuraM tvayi vibhrati Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kanu paribhavau dRSTAdRSTau prajAH paricinvate / api khalu yathA jIvAtmAnaH prabhoH paramAtmano dizi dizi dizAmaSTau nAthAstavaiva bibhISikAH // 148 // (rAmo lajjate / ) vibhISaNaH - ( kRtAJjalirjAnubhyAM praNipatya / ) deva, laGkA ca puSpakamidaM ca vimAnamAryAdyakSezvarAdapahRtaM dazakaMdhareNa / drAsanaM siMhAsanaM tu tat / haimam' ityamaraH / rAjanvantaH prazastarAjayuktAH / uttarako - zalA deshvishessaaH| tatrasthA lakSyante / aindreNendrasaMbandhinA / ythendrsyaabhissekstthetyrthH| nAndI abhyudayapUrvakaM tUryamityarthaH / udayaditi / udayadudayarbhaskandhe atyantodayamAnadharma eva skandho yasya tAdRze tvayi dhuraM bhAraM bibhrati dadhati sati dRSTarUpaH paribhavaH paracakrajAtaH adRSTarUpo'nAvRSTyAdiH tau prajA lokAH kva nu paricinvate / api tu na kvApi jAnantItyarthaH / 'adRSTaM vahnitoyAdi dRSTaM khaparacakrajam' ityamaraH / apiH samuccaye / dizi dizi pratidizam / dizAmaSTau nAthA indrAdayastavaiva vibhISikAH prapaJcAH / 'tavaiva vibhUtayaH' iti kvacitpAThaH / tatrApyayamevArthaH / dRSTAntamAha--yathA paramAtmanaH prabhorjIvAtmAnaH prapazcAstathA / vedAntibhirekastAvatpradhAnabhUtaH paramAtmA vAstavaH svIkriyate / teSAmadvaitavAditvAt / anye jIvAtmAnastasyaiva prapaJcA avidyAsaMpannA avatiSThanta iti tanmatena / prabhoH paramAtmana iti SaSThyantaM padam / yadvA paJcamyantena paramAtmazabdena muktAtmAbhipretaH / jIvAtmAnaH saMsAriNa AtmAnaH / tathA ca naiyAyikasyAzeSavizeSaguNocchedo mokSa iti matam / sa ca puruSArthaH / AtyantikaduHkhocchedavazAt / tena hi saMsAryAtmato muktAtmA zreSTha ityucyate / tava tu rAjye prabhoH paramAtmanaH sAMsArikA evAtmAno'tizreSThAH / yatastvadrAjye saMsAriNAM tvatsaprAdAtsukhAnubhava eva kevalaM na tu duHkhAnubhavo'pIti bhAvaH / laGketi / puSpakaM puSpakasaMjJakaH kuberarathaH / 1. 'aindreNa mahAbhiSekeNa' iti pustakAntare nAsti. 2. 'maGgalagItinAndIrmaGgalavAdyAni '; 'maGgalagItinAnyAdi'. For Private and Personal Use Only
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 320 kaavymaalaa| ekAM bhavAnadita mahyamathedamanya dAjJApaya drutamupaitu pati nidhInAm // 149 // rAmaH-(vasiSTenAnujJAtaH puSpakaM prti|) vimAnarAja, prathamakhAminaM prathamapaulastyamupatiSThakha / vasiSThaH-(saharSaprasAdam |)-raambhdr, kiM te bhUyaH priyaM karomi / rAmaH-bhagavan , kimataH paramapi priyamasti / bhagavatprasAdAt tAtAjJAmadhimauli mauktikamaNiM kRtvA mahApotriNo daMSTrAvindhyavilAsapatrazabarI dRSTA bhRzaM medinI / seturdakSiNapazcimau jalanidhI sImantayannarpitaH kailpAntaM ca kRtaM ca vizvamadazagrIvopasarga jagat // 150 // tathApIdamastu / samunmIlatsUktastabakamakarandaiH zravaNayo ravizramyaddhArA~savanamupacinvantu kavayaH / na zabdabrahmotthaM parimalamanAghrAya ca janaH kavInAM gambhIre vacasi guNadoSau racayatu // 151 // 'vimAnaM tu puSpakam' ityamaraH / vimAnamAkAzagarathaH / 'vyomayAnaM vimAno'strI' itya. maraH / yakSezvarAtkuberAt / ekAM laGkAm / adita dattavAn / anyatpuSpakam / nidhInAM patiM kuberam / upatiSThasveti saMgatakaraNe taG / 'devatAdarzanAntaM tu kartavyaM nATakaM budhaiH| rAjarSidarzanAntaM vA te'pi devaiH samA matAH // ' iti bharatAnurodhAdvasiSTadarzanAntamidam / mahAvAkyArthamupasaMhartu bhUmimAracayati-tAtAjJAmiti / tAtAjJAM piturAdezaM adhimauli maulau mauktikamaNiM kRlA medinI pRthvI dRSTA mahApotriNo mahAvarAhasya daMSTreva yo vindhyaH parSatavizeSaH sa eva vilAsArtha patrAvalI karNAlaMkAravizeSo yasyAstAdRzI zabarI bhillIva dRSTA / piturAjJayA caNDAlastrIva pRthvI mayA tyakteti bhAvaH / dakSiNapazcimau samudrau karmabhUtau sImantayan dvidhA kurvan seturarpitaH kSiptaH / vizvaM samastaM ca jagatkalpAntaM vyApya dazagrIva evopasargo vyAdhivizeSaH / duHkhajanakatvAt / tacchUnyaM kRtaM ca / ataH paramapi priyamastItyanvayaH / 'varapradAnasaMprAptiH kAvyasaMhAra ucyate' iti bharatAnurodhAdAha-tathApIti / tadevAha-samunmIladiti / samunmIlan vikAsaM gacchan yaH sUktaM suSTUktameva stabako gucchastasya makarandai rasaiH zravaNayoH karNayoH avizramyaddhArAsavanaM nirantaradhArAsnAnaM kavaya upacinvantu labhantAm / janazca 1. 'upakaromi'. 2. 'bhavataH prasAdAt'. 3. 'kalpAnte'pi'. 4. 'snapana-'. For Private and Personal Use Only
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 aGkaH] anargharAghavam / 321 api ca / devasyAtmabhuvaH kamaNDalujalasrotAMsi mandAkinI gaGgAbhogavatImayAni punate yAvatrilokImimAm / tAvadvIrayazorasAyanamadhusyandaH kavInAmayaM jAgartu zrutizaSkulIvalayitavyomAvagAhI guNaH / / 152 / / (iti niSkrAntAH sarve / ) __ iti nAyakAnando nAma saptamo'GkaH / iti mahAkavizrImurAriviracitamanargharAghavaM nAma nATakaM samAptam / zabdarUpabrahmaNa utthitaM parimalaM saurabhamanAghrAyAnanubhUya kavInAM gambhIre vacasi guNadoSau na racayatu / tathA ca zabdapratipAdyamarthavizeSaM jJAtvA jano guNadoSau vidadhAtviti bhAvaH / devasyeti / mandAkinyAkAzagaGgA, gaGgA maha~gaGgaiva, bhogavatI pAtAlagaGgA, etanmayAnyAtmabhuvo devasya brahmaNaH kamaNDalujalasrotAMsi yAvadimAM trilokI khargamartyapAtAlarUpAM punate pavitrayanti tAvat kavInAmayaM guNo jAgartu / kIdRzaH / zrutizakulyA karNavivareNa valayitamavacchinnaM yayomAkAzaM tadavagAhitvaM zIlaM yasya saH / karNazaSkulyavacchinnAkAzadeza utpannaH zabdo gRhyata iti raaddhaantH| tathA ca zabdarUpo guNo jAgatviti bhaavH| vIraH prakRte rAmastasya yaza eva rasAyanaM nityaM kriyamANamauSadhaM tasya madhusyando madhusravaH vIrayazovarNanena madhusyanda eveti bhAvaH / 'mandAkinIviyadgaGgA ityamaraH // doSAkaraM samavadhIya guNAnazeSAnAzu prakAzayati sUra ivAMzurAzIn / yastaM prati pravihito'JjalireSa nityamAlokanAnmama kRtemudamAdadhAtu // iti samastaprakriyAvirAjamAnaripurAjakaMsanArAyaNabhavabhaktiparAyaNazrIharinArAyaNapadasamalaMkRtamahArAjAdhirAjazrImadbharavasiMhadevanidezaprotsAhitavaijolIgrAmavAstavyakhauMAlavaMzaprabhavazrIrucipatimahopAdhyAyaviracitAyA manargharAghavaTIkAyAM saptamo'GkaH / 1. 'syandI'. 2. 'iti saptamo'GkaH'; 'iti nAyakaparamAnando nAma'. 3. adhunAsmAbhirasya nATakasya TIkAdvayamanyadapi dRSTam. tatraikAmaladhAriziSyanaracandrasUrikRtA, aparA tu kartRnAmarahitA vartate. ana0 28 For Private and Personal Use Only
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org saMskRtanUtanapustakAni / reNukA sahasranAma | kavacasahitam / mUlyaM 1 // ANakaH, mArgavyayaH na ANakaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir idaM sahasranAma padmapurANasthamAyopAkhyAnavartireNukAprakhAvagata zaMkaraSaNmukha saMvAdarUpaM kAsAdikaM tathA kavacaM ca kevalaM mantramayamasti / dvayamapyetanmahatA prayAsena saMpAdya vidvadbhiH parizodhayya mudritam / saMskArakaustubhaH / anaMtadeva bhaTTaviracitaH ( pothI sAIjha ) mUlyaM 2 ru., mArgavyayaH 4 ANakAH zrImadApadevatanujanmAno'nantadevazarmANo mahAmImAMsakA Asan / yaiH praNItoyaM kaustubha e'gi suprasiddha eva / atrAlAyAkArAn jananazAntIH prakaraNasaMdarmeNetaravidhAnAni cAyanAinthakAraH pratiprayoga nirNayArambhe tattanirNayAnmImAMsA nizadIkRtyAgre'tIva lalitAnprayogAnarIracat / sarvotkRSTopyayaM grantho'navasthitamudraNaH rAn nyUnAdhikAkSaraviparyAsAdibhirantaM durveza AsIt / ato'sya naikazaH prAcInAnkozAnsaMpAdya taiH saMvAdya tatropalabdhAnvizepaprayogAMzca yathAsthAnaM saMyojya yAvacchakyaM muvyavasthayAsmAbhirmudrito'sti / naivAtizayoktiriyaM / yadi vidvAMsaH svasaMgRhItaM granthamasmanmudritena saMvAdayeyurnizvinuyustadA svayamevAsmadukteryAthArthya mityalaM vistareNa / niruktalaghuvivRtiH / ( saptapAdikA ) mUlyaM 12 ANakAH, mArgavyayaH 2 ANakau iyaM yAska niruktapranthasya prathamasaptapAdAnAM sarvotkRSTA vivRtiH / durgAvArthaprabhRtivivRtikRdAzayAnAM tathA kacidanyagranthebhyo mantrANAM mantragatazabdAnAM ca yathAyogyavi varaNena, TippaNyA pariSkAraizca maNDiteya vidyArthinAmAGga leyapAThazAlAdhyetRRNAM va vaidikazabdanirvacane sUpakAriNI bhavet / tukArAma jAvajI, nirNayasAgara mudraNAlayAdhipatiH. For Private and Personal Use Only
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Serving JinShasan 027557 qanmandira tal.th. For Private and Personal Use Only