________________
પુણ્યપાપ પ્રરૂપક તૃતીય અંકઃ સમયસાર ગાથા ૧૬૦ હવે કર્મનું સ્વયં બંધપણું સાધે છે –
सो सवणाणदरिसी कम्मरयेण णियेणवच्छन्नो । संसारसमावण्णो ण विजाणदि सव्वदो सव्वं ॥१६०॥ તે સર્વજ્ઞાનદર્શી ખરે રે ! નિજ કર્મજ અવચ્છa;
સર્વતઃ સર્વ ન વિજાણતો રે, સંસાર સમાપન્ન... કર્મ શુભાશુભ. ૧૬૦ અર્થ - તે સર્વ જ્ઞાનદર્શી નિજ કર્મરજથી અવચ્છa (ઢંકાયેલ) એવો સંસાર સમાપન્ન (સંસારને પામેલો) સતો સર્વતઃ સર્વ જાણતો નથી. ૧૬૦
માધ્યાતિ ટીવી. अथ कर्मणः स्वयं बंधत्वं साधयति -
स सर्वज्ञानदी कर्मरजसा निजेनावच्छन्नः ।
संसारसमापनो न विजानाति सर्वतः सर्वं ॥१६०॥ यतः स्वयमेव ज्ञानतया विश्वसामान्यविशेषज्ञानशीलमपि ज्ञानमनादिस्वपुरुषापराधप्रवर्तमानकर्ममलावच्छन्नत्वादेव बंधावस्थायां सर्वतः सर्वमप्यात्मानमविजानदज्ञानभावेनैवेदमेवमवतिष्ठते । ततो नियतं स्वयमेव कर्मैव बंधः । अतः स्वयं बंधत्वात् कर्म प्रतिषिद्धं ||१६०||
આત્મખ્યાતિ ટીકાર્થ કારણકે - સ્વયં જ જ્ઞાનતાએ કરીને વિશ્વ સામાન્ય - વિશેષ જ્ઞાનશીલ છતાં જ્ઞાન અનાદિ સ્વ પુરુષાપરાધથી પ્રવર્તમાન કર્મમલથી અવચ્છત્રપણાને લીધે જ બંધ અવસ્થામાં સર્વતઃ સર્વ પણ આત્માને અવિજાણતું (વિશેષે કરીને નહિ જાણતું), અજ્ઞાનભાવથી જ આ એમ અવતિષ્ઠ છે (જેમ છે તેમ સ્થિતિ કરે છે), તેથી નિયતપણે સ્વયમેવ કર્મ જ બંધ છે. એથી કરીને સ્વયં બંધપણાને લીધે કર્મ પ્રતિષિદ્ધ
છે.
અમૃત જ્યોતિ’ મહાભાષ્ય આત્મા અજ્ઞાન રૂપી પથ્થર કરી દબાઈ ગયો છે.” - શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર, ઉપદેશ છાયા
અત્રે કર્મ પ્રતિષેધનું બીજું કારણ - કર્મનું સ્વયં બંધપણું સાધ્યું છે અને આત્મખ્યાતિ કર્તાએ તેનું નિખુષ વિશ્લેષણ કર્યું છે - જ્ઞાન સ્વયમેવ - પોતે જ – આપોઆપ જ જ્ઞાનતાએ કરી ગણાવના :
અ - હવે ર્મળ: - કર્મનું સ્વયં - પોતે આપોઆપ યંધત્વ - બંધત્વ - બંધપણું સાધતિ - સાધે છે. સ સર્વજ્ઞાન - તે સર્વજ્ઞાનદર્શી નિનેન રનવછન્ન: - નિજ - પોતાની કમરજથી અવચ્છ - આચ્છાદિત થયેલો એવો. સંસારસાપત્રો - સંસાર સમાપન - સંસારને પામેલો સતો સર્વતઃ સર્વ ન વિનાનાતિ - સર્વતઃ સર્વ નથી વિજાણતો - વિશેષ નથી જાણતો. || તિ બાપા માત્મભાવના ૧૬. યત: - કારણકે સ્વયમેવ જ્ઞાનતયા - સ્વયમેવ - પોતે જ જ્ઞાનતાએ - જ્ઞાનપણાએ કરીને વિવસામાન્યવિશેષજ્ઞાન શીતમ જ્ઞાન - વિશ્વ સામાન્ય - વિશેષ જ્ઞાનશીલ છતાં જ્ઞાન - અનાદ્રિ પુરુષાપરાધ - પ્રવર્તમાન મૈતાવજીન્નત્વદેવ - અનાદિ સ્વપુરુષાપરાધથી પ્રવર્તમાન કર્મમલથી અવચ્છત્રપણાને લીધે જ - વંધાવસ્થામાં - બંધ અવસ્થાને વિષે સત સર્વતઃ સર્વમાનવનાનસ્ - સર્વપણ - સર્વ જ આત્માને અવિજાણતું - વિશેષે કરીને નહિ જાણતું, અજ્ઞાનમાર્ક્સવ - અજ્ઞાન ભાવથી જ મેવમતિને - આ એમ અવતિષ્ઠ છે - અવસ્થિતિ કરે છે, જેમ છે તેમ સ્થિતિ કરે છે, તો • તેથી કરીને - નિયતં વમેવ મૈવ વંધ: • નિયતપણે સ્વયમેવ કર્મ જ બંધ છે. આ પરથી શું ફલિત થયું ? અત: - આથી કરીને સ્વયં યંધત્વતિ - સ્વયં - પોતે બંધપણાને લીધે વર્ષ પ્રતિષિદ્ધ - કર્મ પ્રતિષિદ્ધ છે - નિષેધવામાં આવેલું છે. L રૂતિ “આત્મતિ' માભિમાવના 9૬૦.
૮૭
