________________
બંધ પ્રરૂપક સપ્તમ અંકઃ સમયસાર ગાથા ૨૫
આત્મખ્યાતિ ટીકાર્ય અધ્યવસાન જ બંધહેતુ છે - નહિ કે બાહ્ય વસ્તુ,
તેનું (બાહ્ય વસ્તુનું) બંધહેતુ અધ્યવસાનના હેતુપણાથી જ ચરિતાર્થપણું છે માટે. તો પછી બાહ્ય વસ્તુ પ્રતિષેધ શું અર્થે ? અધ્યવસાન પ્રતિષેધાર્થે, કારણકે અધ્યવસાનની બાહા વસ્તુ આશ્રયભૂત છે, કારણકે બાહ્ય વસ્તુને અનાશ્રીને પણ અધ્યવસાન આત્માને પામતું નથી. જે બાહ્ય વસ્તુને અનાશ્રીને પણ (આશ્રયા વિના પણ) અધ્યવસાન ઉપજે, તો જેમ આશ્રયભૂત વીરસૂ સુતના સદ્ભાવે વીરસૂસૂનને હું હિંસુ છું એવો અધ્યવસાય ઉપજે છે, તેમ આશ્રયભૂત વંધ્યાસુતના અભાવે પણ વંધ્યાસુતને હું હિંસુ છું એવો અધ્યવસાય ઉપજે અને તે ઉપજતો નથી, તેથી નિરાશ્રય અધ્યવસાન છે નહિ એવો પ્રતિ નિયમ છે અને તેથી જ અધ્યવસાનની આશ્રયભૂત બાહ્ય વસ્તુનો અત્યંત પ્રતિષેધ છે – .
હેતુ પ્રતિષેધથી જ હનુમત પ્રતિષેધને લીધે. અને બંધહેતુનું હેતુત્વ સતે પણ બાહ્ય વસ્તુ બંધહેતુ ન હોય -
ઈર્યાસમિતિ પરિણત યતદ્રના પદથી હણાઈ રહેલા વેગથી આવી પડતા કાળ પ્રેરિત પતંગીયાની જેમ, બંધહેતુ - હેતુ એવી પણ બાહ્ય વસ્તુના અબંધહેતુપણાએ કરીને - બંધહેતુપણાનું અનૈકાંતિકપણું છે માટે.
એથી કરીને બાહ્ય વસ્તુ - જીવનો અદ્ભાવ બંધહેતુ નથી, અધ્યવસાન જ - તેનો (જીવનો) તભાવ બંધહેતુ છે. ૨૬૫
અમૃત જ્યોતિ' મહાભાષ્ય “નિમિત્તવાસી આ જીવ છે, એવું એક સામાન્ય વચન છે, તે સંગ પ્રસંગથી થતી જીવની પરિણતિ વિષે જોતાં પ્રાયે સિદ્ધાંતરૂપ લાગી શકે છે.” - શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર, અં. ૨૬
ઉપરમાં અધ્યવસાનને જ બંધહેતુ કહ્યો, અત્રે બાહ્ય વસ્તુ બીજો પણ બંધહેતુ છે એમ કહેવું શક્ય નથી, એવું સ્પષ્ટ પ્રતિપાદન કર્યું છે અને “આત્મખ્યાતિ' સૂત્રકર્તા પરમર્ષિ અમૃતચંદ્રાચાર્યજીએ પરમ
વંધ્યાસુતને હું હિંસુ છું એવો અધ્યવસાય જન્મે, નાતે - અને નથી જન્મતો. તતો - તેથી કરીને નિરાશ્ર૬ નાસ્થથ્યવસાનતિ નિયમ: - નિરાશ્રય એવું અધ્યવસાન છે નહિ એવો પ્રતિનિયમ છે - તત gવ ૨ - અને તેથી કરીને જ મધ્યવસાનાશ્રયમૂતી વાદ્યવસ્તુનોડયંતપ્રતિષેધ: - અધ્યવસાનના આશ્રયભૂત બાહ્ય વસ્તુનો અત્યંત પ્રતિષેધ - સર્વથા નિષેધ છે, શાને લીધે? દેતતિબેનૈવ હેતુમતિષેધાતુ - હેતુપ્રતિષેધથી જ હેતુમતુના પ્રતિષેધને લીધે. ન ૨ વંઘહેતુહેતુત્વે સત્ય વાદ્યવસ્તુ વંઘહેતુ: ચાત્ - અને બંધહેતુનું હેતુપણું સતે પણ બાહ્ય વસ્તુ બંધહેતુ ન હોય, એમ શાને લીધે ? વાધવસ્તુનો વંધતુતીરવંઘહેતુવેન વંઘતુવર્નવક્રાંતિજવાન્ - બંધહેતુ હેતુ - બંધહેતુની હેતુ એવી પણ બાહ્ય વસ્તુના અબંધ હેતુપણાએ કરીને બંધહેતુપણાના અનૈકાંતિપણાને લીધે - એકાંતિક પણું ન હોવાપણાને લીધે. બાહ્ય વસ્તુનું અબંધહેતુપણું કોની જેમ ? સમિતિરિત તીવ્ર
વ્યાપામાનવે પછાત વોહિતલિંકાવત્ - વેગે આવી પડતું કાલ પ્રેરિત પતંગિયું ઈર્યાસમિતિ - પરિણત થતદ્રના પદથી હણાઈ રહ્યું છે તેની જેમ. આ ઉપરથી શું ફલિત થયું ? મતો આથી કરીને ન વાધવસ્તુ નીવસ્થાતાવો વંધદેતુઃ - બાહ્ય વસ્તુ કે જે - જીવનો અભાવ છે તે બંધહેતુ નથી, મધ્યવસાનમેવ તસ્ય તમારો વંઘહેતુ: અધ્યવસાન કે જે તેનો - જીવનો તદ્ભાવ છે તે બંધહેતુ છે. | તિ “આધ્યાતિ आत्मभावना ॥२६५।।
૪૩૧
