________________
સર્વ વિશુદ્ધ જ્ઞાન પ્રરૂપક નવમો અંકઃ સમયસાર ગાથા ૩૭૨
एवं सर्वाण्यपि द्रव्याणि स्वपरिणामपर्यायेणोत्पद्यमानानि किं निमित्तभूतद्रव्यांतरस्वभावेनोत्पद्यते किं स्वस्वभावेन ? यदि निमित्तभूतद्रव्यांतरस्वभावेनोत्पद्यते तदा निमित्तभूतपरद्रव्याकारस्तत्परिणामः स्यात्, न च तथास्ति द्रव्यांतरस्वभावेन द्रव्यपरिणामोत्पादस्यादर्शनात् । यद्येवं तर्हि न सर्वद्रव्याणि निमित्तभूतपरद्रव्यस्वभावेनोत्पद्यते किंतु स्वस्वभावेनैव, स्वस्वभावेन द्रव्यपरिणामोत्पादस्य दर्शनात् । एवं च सति स्वस्वभावानतिक्रमात सर्वद्रव्याणां निमित्तभूतद्रव्यांतराणि स्वपरिणामस्योत्पादकान्येव सर्वद्रव्याण्येव निमित्तभूतद्रव्यांतरस्वभावमस्पृशंति स्वस्वभावेन स्वपरिणामभावेनोत्पद्यते । अतो न परद्रव्यं जीवस्य रागादीनामुत्पादकमुत्पश्यामो यस्मै कुप्यामः ॥३७२।।
આત્મખ્યાતિ ટીકાર્ય અને જીવને પરદ્રવ્ય રાગાદિ ઉત્પાદાવે છે - ઉપજાવે છે, એ શક્ય નથી - અન્ય દ્રવ્યથી અન્ય દ્રવ્યના ગુણ ઉત્પાદકરણનો અયોગ છે માટે, સર્વ દ્રવ્યોનો સ્વભાવથી જ ઉત્પાદ છે માટે. તે આ પ્રકારે –
મૃત્તિકા કુંભભાવે ઉપજી રહેલી શું કુંભકાર સ્વભાવે ઉપજે છે? શું મૃત્તિકા સ્વભાવે ? જો કુંભકાર સ્વભાવે ઉપજે છે, તો કુંભ-કરણના (કરવાના) અહંકારથી નિર્ભર પુરુષથી અધિષ્ઠિત કર વ્યાકૃત કરી રહેલ પુરુષ શરીરના આકારવાળો કુંભ હોય અને તેમ છે નહિ - દ્રવ્યાંતર સ્વભાવે દ્રવ્ય પરિણામના ઉત્પાદનું અદર્શન છે માટે.
જો એમ છે તો મૃત્તિકા કુંભકાર સ્વભાવે નથી ઉપજતી, કિંતુ મૃત્તિકા સ્વભાવે – સ્વસ્વભાવે દ્રવ્ય પરિણામના ઉત્પાદનું દર્શન છે માટે અને એમ સતે, સ્વસ્વભાવના અનતિક્રમને લીધે, કુંભકાર કુંભનો ઉત્પાદક જ નથી, મૃત્તિકા જ કુંભકાર સ્વભાવને અસ્પશતી સ્વસ્વભાવે ઉપજે છે.
એમ સર્વેય દ્રવ્યો સ્વપરિણામ પર્યાયે ઉપજી રહેલા, શું નિમિત્તભૂત દ્રવ્યાંતર સ્વભાવે ઉપજે છે? શું સ્વસ્વભાવે ? જો નિમિત્તભૂત દ્રવ્યાંતર સ્વભાવે ઉપજે છે, તો નિમિત્તભૂત પરદ્રવ્યાકાર તેનો પરિણામ હોય અને તેમ છે નહિ - દ્રવ્યાંતર સ્વભાવે દ્રવ્ય પરિણામના ઉત્પાદનું અદર્શન છે માટે. જે એમ સ્વસ્વભાવે દ્રવ્ય પરિણામના ઉત્પાદનું દર્શન છે માટે છે તો સર્વદ્રવ્યો નિમિત્તભૂત પરદ્રવ્યના સ્વભાવે નથી ઉપજતા, કિંતુ સ્વસ્વભાવે જ અને એમ સતે સ્વસ્વભાવ અનતિક્રમને લીધે સર્વ દ્રવ્યોના નિમિત્તભૂત દ્રવ્યાંતરો સ્વપરિણામના ઉત્પાદકો જ છે, સર્વ દ્રવ્યો જ નિમિત્તભૂત દ્રવ્યાંતરના સ્વભાવને અસ્પર્શતા સ્વસ્વભાવે સ્વપરિણામ ભાવથી ઉપજે છે, એથી કરીને પરદ્રવ્ય જીવના રાગાદિનું ઉત્પાદક એવું અમે દેખતા નથી - કે જેના પ્રત્યે અમે કોપીએ. ૩૭૨
ઉપજતા સતા, વિ નિમિત્તભૂતદ્રવ્યાંતરસ્વમાનોત્પર્ધાતે - શું નિમિત્તભૂત દ્રવ્યાંતર સ્વભાવે - અન્ય દ્રવ્યના સ્વભાવે ઉપજે છે ? હિં સ્વમાન - શું સ્વસ્વભાવે ? પતિ નિમિત્તભૂતદ્રવ્યાંતરત્વમાનોદ્યતે - જે નિમિત્તભૂત દ્રવ્યાંતરના - અન્ય દ્રવ્યના સ્વભાવે ઉપજે છે, તથા નિમિત્તભૂતપૂરદ્રવ્યાકાર: તરણામ: ચાત - તો નિમિત્તભૂત પરિદ્રવ્યના આકારવાળો તેનો પરિણામ હોય, ર તથતિ - અને તેમ છે નહિ, શા માટે? દ્રવ્યાંતરસ્વમાન દ્રવ્યપરિણામોવાર્શનાર્ - દ્રવ્યાંતરના સ્વભાવે દ્રવ્ય પરિણામના ઉત્પાદનું અદર્શન છે માટે. એવું - જે એમ છે, તર્દ ન સર્વદ્રવ્યારા નિમિત્તભૂતપૂરદ્રવ્યસ્વમાનો-ઘંતિ - તો સર્વદ્રવ્યો નિમિત્તભૂત પરદ્રવ્યના સ્વભાવે નથી ઉપજતા, રિંતુ સ્વમવેનૈવ - કિંતુ સ્વસ્વભાવને જ, શા માટે ? સ્વમાન દ્રવ્યપરિણામોત્પાદય સર્જનાત - સ્વસ્વભાવે દ્રવ્ય પરિણામના ઉત્પાદનું દર્શન છે માટે. પુર્વ 7 સતિ - અને એમ સતે, સ્વભાવનતિમતું - સ્વ સ્વભાવના અનતિક્રમને - અનુલ્લંઘનને લીધે - સર્વદ્રાનાં નિમિત્તભૂતકવ્યાંતર - સર્વદ્રવ્યોના નિમિત્તભૂત દ્રવ્યાંતરો - અન્ય દ્રવ્યો પરિણામતાવાળેવ - સ્વ પરિણામના ઉત્પાદકો જ છે, સર્વદ્રવ્યાપેવ - સર્વ દ્રવ્યો જ, નિમિત્તભૂતદ્રવ્યાંતર સ્વભાવમસ્કૃiતિ - સ્વસ્વભાવે સ્વ પરિણામ ભાવથી ઉપજે છે. આ પરથી શું ફલિત થાય છે? તો - એથી કરીને પુરદ્રવ્ય નીવસ્ય હીનામુપાવવમુFશ્યામો - પરદ્રવ્ય જીવના રાગાદિનું ઉત્પાદક - ઉત્પાદ - ઉત્પાદન કરનારું (manufacturer) ઉપજાવનારું એવું અમે નથી દેખતા - થ થીમ: - કે જેના પ્રત્યે અમે કોપીએ - કોપ કરીએ. | તિ “આત્મતિ' માત્મભાવના રૂ૭૨ાા
૬૮૫
