________________
સમયસાર : આત્મખ્યાતિ
અર્થ - કર્મોથી જ અજ્ઞાની કરાય છે, તેમજ કર્મોથી જ્ઞાની કરાય છે, કર્મોથી સુવાડાય છે, તેમજ કર્મોથી જગાવાય છે. ૩૩૨
કર્મોથી સુખી કરાય છે, તેમજ કર્મોથી દુઃખી કરાય છે, કર્મોથી મિથ્યાત્વ પમાડાય છે, તેમજ અસંયમ પમાડાય છે. ૩૩૩
કર્મોથી ઊર્ધ્વ-અધો તેમજ તિર્યલોક ભગાડાય છે, કર્મોથી જ શુભાશુભ જેટલું કાંઈ છે તે કરાય છે. ૩૩૪
કારણકે જે કાંઈ છે તે કર્મ કરે છે, કર્મ દીએ છે, હરે છે, તેથી સર્વે જીવો અકારક (અકર્તા) આપન્ન-પ્રાપ્ત થાય છે. ૩૩૫
પુરુષ સ્ત્રી અભિલાષી અને સ્ત્રીકર્મ પુરુષને અભિષે છે, એવી આ આચાર્ય પરંપરાથી આગત-ચાલી આવેલી શ્રુતિ છે, તેથી અમારા ઉપદેશમાં કોઈ પણ જીવ અબ્રહ્મચારી નથી, કારણકે કર્મ જ કર્મને અભિલષે છે એવું કહ્યું છે. ૩૩૬-૩૩૭
કારણકે પરને હણે છે અને પરથી તે પ્રકૃતિ હણાય છે, આ અર્થથી ખરેખર ! (ફુટપણે) પરઘાત' નામ એવું કહેવાય છે, તેથી અમારા ઉપદેશમાં કોઈ પણ જીવ ઉપઘાતક નથી, કારણકે કર્મ જ કર્મને હણે છે એવું કહ્યું છે. ૩૩૮-૩૩૯
એમ એવો સાંખ્ય ઉપદેશ જે શ્રમણો પ્રરૂપે છે, તેઓના મતે પ્રકૃતિ કરે છે અને આત્મા સર્વે અકારક-અકર્તા છે. ૩૪૦
અથવા તું એમ માનતા હો કે મારો આત્મા આત્માને આત્માનો કરે છે, તો આ જાગંતા હારો આ મિથ્યાસ્વભાવ છે. ૩૪૧
કારણકે આત્મા નિત્ય અસંખ્યાત પ્રદેશી સમયમાં (શાસ્ત્રમાં) વર્ણવ્યો છે, તે તેનાથી હીન વા અધિક કરી શકાતો નથી. ૩૪૨
જીવનું જીવરૂપ વિસ્તરથી લોકમાત્ર જ જાણ ! તેનાથી તે શું હીન વા અધિક દ્રવ્યને કેમ કરે ? ૩૪૩
હવે જ્ઞાયક ભાવ તો જ્ઞાન સ્વભાવથી છે એમ મત હોય, તો આત્મા આત્માને સ્વયં આત્માનો કરે નહિ. ૩૪૪
જૈવ દિ વર્ષ દંતીતિ પશિi - કારણકે કર્મ જ ફુટપણે કર્મને હણે છે એમ કહ્યું છે. વં સાંધ્યોદ્દેશું રે તુ શ્રમ: પ્રજયંતિ - એમ આવો સાંખ્ય ઉપદેશ જે જ શ્રમણો પ્રરૂપે છે, તેષાં પ્રતિ: રોતિ માત્માના મછારા સર્વે - તેઓના મતે પ્રકૃતિ કરે છે અને આત્માઓ સર્વે અકારકો - અલ્તઓ છે. રૂ૩૬-૩૪|| અથવા મસે - અથવા જો તું એમ માનતો હોય કે - મનાત્મનામત્મનઃ રોતિ - મહારો આત્મા આત્માને આત્માનો કરે છે, gષ મિથ્યાત્વમાવાસ્તવૈતજ્ઞાનત. - આ જાણતાં હારો આ મિથ્યાસ્વભાવ છે - માત્મા તુ સમયે નિત્યોગસંધ્યેયકદ્દેશો તિઃ - આત્મા તો નિશ્ચય કરીને સમયમાં - શાસ્ત્રમાં નિત્ય અસંખ્યય પ્રદેશી દર્શાવવામાં આવેલો છે, સ તતો હીનોડધિસ્થ જતું થતું ન શક્યતે - તે તેનાથી હીન (ઓછો) અને અધિક કારણકે નથી. કરી શકાતો. નીવર્ચ નીવાં વિસ્તરતો તો માત્ર વસ્તુ નાનીદિ - જીવનું જીવરૂપ વિસ્તરથી (અથવા વિસ્તરતાં) નિશ્ચય કરીને લોકમાત્ર જાણ તતઃ સ હિં ટીનોડધિજો વા દ્રવ્ય કરોતિ - તેનાથી તે શું હીન વા અધિક દ્રવ્ય કેમ કરે છે? કઇ જ્ઞાસ્તુ માવો જ્ઞાનસ્વભાવેન તિતીતિ મi - હવે જો નિશ્ચયે કરીને જ્ઞાયક ભાવ જ જ્ઞાન સ્વભાવે સ્થિતિ કરે છે એમ મત છે, તસ્માન્ ગાભા સામાને તુ યાત્મનઃ ના રોતિ - તો આત્મા આત્માને જ સ્વયં આત્માનો નથી જ કરતો. જેથી ||રૂ૪-૩૪૪|| કૈવાત્માનમજ્ઞાનિનનં રોતિ - કર્મ જ આત્માને અજ્ઞાની કરે છે, શાને લીધે ? જ્ઞાનાવરાધ્યમંતોનુ તનપરેઃ જ્ઞાનાવરણ” નામના કર્મના ઉદય સિવાય તેની અનુપત્તિ - અઘટમાનતાને લીધે, Êવ જ્ઞાનિને રોતિ - કર્મ જ જ્ઞાની કરે છે, શાને લીધે ? જ્ઞાનાવરણ ધ્યવર્ધક્ષયો રામમંતોનુ તનુત્તે. - “જ્ઞાનાવરણ' નામના કર્મના ક્ષયોપશમ
૬૨૪
