Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 13 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०१८ उ०१० सू० ४ द्रव्यधर्मविशेषादिनिरूपणम् २५५ 'कुलत्था' इति च संस्कृतं भवति.। तत्र-कुले तिष्ठति या सा कुलस्था नारी, अथवा कुलत्थो धान्यविशेषः तत्र प्रथमपक्षमाश्रित्य अमक्ष्यत्वं द्वितीयपक्षेऽपि कथंचित् भक्ष्यत्वमभक्ष्यत्वं चेति मनसि निधाय भगवानाह-'सोमिला' इत्यादि। 'सोमिला' हे सोमिल ! 'कुलत्था भक्खेया वि अभक्खेया वि' कुलस्था भक्ष्या अपि अभक्ष्या अपि, एकस्य कुलत्थ पदवाच्यस्य कथं भक्ष्यत्वमभक्ष्यत्वमित्याशयेन पुनः पृच्छति सोमिलः 'से केण्टेणं' इत्यादि । 'से केणटेणं जाव अमक्खेया वि' तत् केनार्थेन भदन्त ! एवमुच्यते कुलत्था भक्ष्या अपि अभक्ष्या अपीति । भग वानाह-"से नूणं' इत्यादि । 'से नूणं सोमिला' तत् नून-निश्चितं सोमिल ! है उसके संस्कृत में 'कुलस्थाः और कुलस्थाः' ऐसे दो रूप होते हैं। 'कुले तिष्ठति इति कुलस्था' इस व्युत्पत्ति के अनुसार कुलस्था पद कुलिन नारी का वाचक होता है तथा कुलत्थकुलथी नामक धान्यविशेष का वाचक होता है, इसमें प्रथमपक्ष जो कुलीन नारीरूप है उसे लेकर प्रभु अभक्षता का और जो कुलथी नामक धान्यविशेषरूप द्वितीयपक्ष है उसे लेकर कथंचित् भक्ष्यता और कचित् अभक्षता का प्रतिपादन करने के अभिप्राय से ऐसा कहते है'मोमिला ! कुलत्था भक्खेया वि अभक्खेया वि' हे सोमिल! कुलस्था तो साधुजनो के द्वारा सर्वथा अभक्ष्य अपने उपयोग में लाने योग्य ही नहीं है परन्तु जो कुलत्थ धान्यविशेष है वह अक्ष्य भी है और अभक्ष्य भी है 'से केणटेणं जाव अभक्खेवा वि' हे भदन्त ! एकही कुलस्थ पद वाच्य पदार्थ में आप भक्ष्यता और अभक्ष्यता का प्रतिपा. दन किस कारण से करते हैं ? उत्तर में पभु कहते हैं-'से नूणं सोमिला! નથી ? અહિંયાં તે પદ ઉપલક્ષણરૂપ છે એટલે એ અર્થ સમજ જોઈએ કે
वस्था ये पिसाट ५४ छे. सतभा तना कुलस्थाः' मने 'कुलत्थाः' सवा ३॥ भने छ. 'कुले तिष्ठति इति कुलस्था' मा व्युत्पत्ति अनुसार 'सस्था' से ५४ કુલીન નારી વાચક છે. તેમ જ “કુલસ્થા” એ પદ “કુલથ' કળથી નામના ધાન્ય વિશેષનું બાધક છે. તેમાં પહેલે પક્ષ જે કુવીન સ્ત્રીવાચક છે, તેને ઉદ્દેશીને અભક્ષ પણાનું તથા કળથીનામના ધાન્ય. વિશેષ રૂપ બીજા પક્ષને સ્વીકારને કઈવર ભય પણાનું અને કઈવાર અભક્ષપણાનું પ્રતિપાદન કરવાના અભિપ્રાયથી પ્રભુ આ પ્રમાણે કહે छे है-'सोमिला! कुलत्या भक्खेयावि अभक्खेयावि' 3 सामित कुलस्था' એ કુલીન સ્ત્રી વાચક “કુલસ્થા” સાધુઓને પિતાના ઉપયોગમાં લેવા યોગ્ય જ નથી. અર્થાત્ અભક્ષ્ય છે. તેમ જ કળથી નામનું ધાન્ય વિશેષરૂપ જે બીજો પક્ષ છે, તેને તે ધાન્ય વિશેષ કળથી કોઈવાર ભક્ષ્ય-ગ્રહણ કરવા યોગ્ય भने ।पार मलक्ष्य--पक्ष्य या छे. 'से केणट्रेणं भंते ! जाव अभक्खेयावि' હે ભગવન એક જ કુલસ્થ પદ વાચ્ય પદાર્થ મા આપ ભઠ્યપણાનું અને અભઠ્યપણાનું પ્રતિપાદન કેવી રીતે અર્થાત્ કયા કારણથી કરે છે? આ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૩
