Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 13 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
भगवती सूत्रे मनःपर्यवज्ञानानां संग्रहो भवति तथा च मतिज्ञाननिवृत्तिः श्रुतज्ञाननिवृतिः, अवधिज्ञाननित्तिः, मनःपर्यवज्ञाननिवृत्तिः, केवलज्ञाननिवृतिश्चेति ज्ञाननिर्वृतयः पश्च कथिता इति । 'एर्गिदियवज्जं जात्र वैमाणियाणं' एवमेकेन्द्रियवर्ज यावद्वैमानिकानाम् एकेन्द्रियान् परित्यज्य नारकादारभ्य वैमानिकपर्यन्तजीवानामिमा ज्ञाननिवृत्तयो भवन्ति, किन्तु सर्वेषां सर्वा ज्ञाननिवृत्तिर्न भवति तर्हि किम् ? तत्राह - 'जस्स ज णाणा' यस्य यानि ज्ञानानि यस्य यादृशं ज्ञानं भवति तस्य जीवविशेषस्य तादृशमेव मत्याद्यन्यतमज्ञानं वक्तव्यमिति भावः | १६ | ज्ञाननिर्वृत्ति विरोधिनीम् अज्ञाननिवृतिदर्शयन्नाह - 'कविद्या णं' इत्यादि, 'कइविहा णं भंते ' णाणनिव्वन्ती०' आभिनियोधिकज्ञाननिरृति यावत केवलज्ञान निर्वृति ये पांच इसके भेद हैं यहां यावत्पद से श्रुतज्ञाननिवृत्ति अवधिज्ञान निर्वृत्ति मनःपर्यवज्ञाननिवृत्ति इन तीन निर्वृतियों का ग्रहण हुआ है। 'एगिंदियवज्जं जाव बेमाणियाणं' एकेन्द्रिय जीवों के सिवाय यह ज्ञाननिरृत्ति नारक से लेकर वैमानिक तक के समस्त संसारी जीवों में होती है परन्तु विशेषता केवल इतनी सी ही है कि सब ज्ञाननिनिरृतियां सब को नहीं होती है किन्तु जिन जीवों के जो मत्यादिक ज्ञान होते हैं वही निर्वृत्ति उसके होती है एक ज्ञान यदि होता है तो वह केवलज्ञान होता है दो ज्ञान होते हैं तो वे मतिज्ञान और श्रुनज्ञान होते हैं तीन ज्ञान यदि होते हैं तो वे मतिज्ञान, श्रुतज्ञान और अवधिज्ञान होते हैं और चार ज्ञान यदि होते हैं तो वे मतिज्ञान, श्रुतज्ञान, अवधिज्ञान और मनः पर्यवज्ञान होते हैं। इस प्रकार से जिस जीव को जो ज्ञान होता है उस जीव को उसी ज्ञान की निवृत्ति होती है ज्ञाननिर्वृति की विरोधिनी अज्ञाननिवृत्ति है
४४२
નિવૃત્તિ, શ્રુતજ્ઞાનનિવૃત્તિ, અવધિજ્ઞાન નિવૃ^ત્તિ મનઃપવજ્ઞાન નિવૃત્તિ કેવળ ज्ञान निर्वृत्ति मे रीते ज्ञाननिवृत्ति यांय प्रहारनी है. 'एगिंदियवज्जं जाव તેમાળિયાનં” એકેન્દ્રિયજીવાને Èાડીને નારકથી આર’ભીને વૈમાનિકો સુધીના સઘળા સ’સારી જીવાને આ જ્ઞાનનિવૃત્તિ હોય છે. પરંતુ વિશેષતા એજ છે કેમધી જ્ઞાનનિવૃત્તિ બધાને હોતી નથી. પરંતુ જે જીવાને જે મતિ વિગેરે જ્ઞાન હોય છે, તેજ નિવૃત્તિ તેને હોય છે એક જ જ્ઞાન હોય તા તે કેવળ જ્ઞાન જ હોય છે. એ જ્ઞાન હોય તે! તે મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન એ એજ્ઞાન હોય છે. જો ત્રશુ જ્ઞાન હોય તેા મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અને અવધિજ્ઞાન હોય છે. અને જો ચાર જ્ઞાન હોય તે મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, અને મનપ`વજ્ઞાન હોય છે. આ રીતે જે જીવને જે જ્ઞાન હોય છે, તે જીવને તેજ જ્ઞાનનિવૃત્તિ હાય છે,
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૩