________________
प्रियदर्शिनी टीका अ. १८ क्रियावाद्यादिमतप्रतिपादनम्
१२९ 'किरिय' इत्यादौ प्राकृतत्वान्नपुंसकत्वम् । तथा-अज्ञानं-वस्तुतत्वानवगमः, इत्येवं रूपैरेतैः स्वस्वाभिप्रायकल्पितैश्चतुर्भिः स्थानः हेतुभिः मेयज्ञाः मीयते इति मेयम् -ज्ञेयं जीवादिवस्तु तजानन्तीति मेयज्ञाः स्वस्वाभिप्रायपरिकल्पितवस्तुस्वरूपाः सर्वज्ञसिद्वान्तबहिर्तिनः कुतीथिका इत्यर्थः। किं-कुत्सितं प्रभाषन्ते कुत्सि. तत्वमेषां सयुक्तिवनितत्वात् । तथाहि-क्रियावादिनो यद्यप्यात्मानः सत्तां पतिपन्नास्तथाऽपि ते आत्मनि एकान्ततो विभुत्वाविभुत्वकर्तृत्वाकर्तृत्वमूर्तत्वामूर्त्तत्वादिकं मन्यन्ते । तत्र आत्मनो विभुत्वं-व्यापकत्वं न संगच्छते, शरीर एव लिङ्ग धूत चैतन्योपलब्धेः। (अन्नाणं-अज्ञानम् ) वस्तुतत्व का अनवगम (एतेहिं चरहिं ठाणेहि-एतैः चतुर्भिः स्थानः) इन चार स्थानों द्वारा अपने २ अभिप्राय से कल्पित इन चार हेतुओं द्वारा (मेयन्ने-मेयज्ञाः ) अपनी २ बुद्धि के अनुसार जिन्हों ने वस्तुका स्वरूप परिकल्पित किया है, सर्वज्ञ के सिद्धान्त के अनुसार जीवादिक पदार्थों के स्वरूप को जो नहीं मानते हैं ऐसे सर्वज्ञ सिद्धान्त से बहिष्कृत कुलौर्थिक जन (किं पभासइ-किं प्रभाषन्ते) कुत्सित ही तत्वों की प्ररूपणा करते हैं। कारण कि उनका जो कुछ भी कथन है वह सत् युक्तियों से सर्वथा वर्जित एवं मनगढन्त है। क्रियावादियों का ऐसा कहना हैं कि आत्मा है तो सही परन्तु एकान्त से विभु भी है अविभु भी है कर्ता भी है अकर्ता भी है, मूर्तिक भी है अमूर्तिक भी है। परन्तु ऐसी ये मान्यताएं ठीक नहीं हैं कारण के शरीर में ही आत्मा के लिङ्गभूत चैतन्य की उपलब्धि होने से आत्मा में व्यापकता घटित नहीं होती है। सघणाने नम२४१२ ४२१॥३५ विनय भने अन्नाणं--अज्ञानम् वस्तुनत्यनुज्ञान एतेहि चउहिं ठाणेहि-एतैः चतुर्भिः स्थानः २१ स्थानाद्वा२। मेयन्ने-मेयज्ञाः પિતપોતાની બુદ્ધિ અનુસાર જેઓએ વસ્તુનું સ્વરૂપ પરિકલ્પિત કરેલ છે. સર્વજ્ઞના સિદ્ધાંત અનુસાર જીવાદિક પદાર્થોના સ્વરૂપને જે નથી માનતા એવા સર્વજ્ઞ સિદ્ધાંત थी मरिष्कृत तियान किं पभासइ-कि प्रभाषन्ते कुत्सित तत्वानी ३५ કરે છે કારણ કે, તેમનું જે કાંઈ પણ કહેવાનું હોય છે તે સતયુક્તિથી સર્વથા વજીત અને મનથી ઉપજાવી કાઢેલું છે. કિયાવાદીઓનું એવું કહેવાનું છે કે, આત્મા છે તે ખરો, પરંતુ તે એકાન્તથી વિભુ પણ છે, અવિભુપણ છે. કર્તા પણ છે, અકર્તા પણ છે, મૂત્તિક પણ છે, અમૂર્તિક પણ છે પરંતુ એવી એ માન્યતાઓ ઠીક નથી. કારણ કે, શરીરમાં આત્માના લિગભૂત ચતન્યની ઉપલબ્ધિ થવાથી આત્મામાં વ્યાપકતા ઘટિત થતી નથી.
१७
उत्त२॥ध्ययन सूत्र : 3
