________________
प्रियदर्शिनी टीका अ. २० महानिर्ग्रन्थस्वरुपनिरुपणम्
६०३ स्थितस्य आत्मनो वैतरण्यादि रूपत्वेन सकलदुःखहेतुतयाऽमित्ररूपत्वम्, सुप्रस्थितस्य आत्मनः कामधेन्वादि-रूपत्वेन सकलमुखहेतुतया मित्रत्वम् । सुपस्थि. तत्वं चात्मनः प्रवज्यायामेव संभवति । अतः प्रवज्या ग्रहणानन्तरमेवाहं योगक्षेमकरणे सामर्थ्ययुक्तत्वान्नाथो जातः । न तु ततः पूर्वमिति भावः ॥३७॥ पुनरपि प्रकारान्तरेणानाथत्वमाह--
मूलम्इमा है अन्ना वि अणाहया निवा!, तमेगचिंत्तो निहुँओ सुणोहिमे। नियंठधम्मलहियाणवी" जैहा, सीयंति एगे" बहुकायरा न॥३८॥ छाया--इयं खलु अन्याऽपि अनाथता नृप!, तामेकचित्तो निभृतः श्रृणुमे ।
निग्रन्थधर्म लब्ध्वाऽपि यथा, सीदन्ति एके बहुकातरानराः ॥३८॥ टीका--'इमा हु' इत्यादि ।
हे नृप ! इयं वक्ष्यमाणा खलु-निश्चयेन अन्याऽपि अपराऽपि अनाथतातब वह आत्मा आत्मा का (मित्तममित्तं हवइ-मित्रममित्रं भवति) मित्र एवं अमित्र माना जाता है। दुराचरणों मे निमग्न आत्मा वैतरणी का रूपक होने से सकल दुःखों का हेतु हो जाता है इसलिये वह अपने आपका अमित्र बन जाता है। तथा जब यही आत्मा सदाचरणों का सेवन करने लग जाता है, तब कामधेनु और नन्दनवन जैसा अभिलषित पदार्थ की प्राप्ति का हेतु होने से अपने आपका मित्र बन जाता है। आत्मा में सदाचरण तल्लीनता प्रव्रज्या को अंगीकार करने पर ही आती है इसी लिये हे राजन् मैं प्रव्रज्या ग्रहण के बाद ही योग क्षेम करण में सामर्थ्ययुक्त हो सकने के कारण नाथ बन सका है। इसके पहिले नहीं ॥३७॥ थ य छे त्यारे मात्मा मित्तममित्तं हवइ-मित्रममित्रं भवति सामान भित्र અને અમિત્ર માનવામાં આવે છે. દુરાચરણમાં નિમગ્ન આત્મા વિતરણને રૂપક હોવાથી સઘળા દુઃખેને હેતુ થઈ જાય છે. આ કારણે તે પોતે પોતાને દુશ્મન બની જાય છે. તથા જ્યારે આ આત્મા સદાચરણનું સેવન કરવા લાગી જાય છે ત્યારે કામધેનુ અને નંદનવન જેવા અભિલષિત પદાર્થની પ્રાપ્તિ હેતુ હોવાથી પિતે પિતાને મિત્ર બની જાય છે. આત્મામાં સદાચરણ, તલ્લીનતા પ્રવજ્યાને અંગિકાર કરવાથી જ આવે છે. આથી હે રાજન ! હું પ્રવજ્યા લીધા પછી જ યોગ ક્ષેમકરણમાં સામર્થ્યવાળે થઈ જવાને કારણે નાથ બની શકો છું. તે પહેલાં નહીં. ૩છા
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૩
