________________
९९०
उत्तरध्यायनम्त्र
सम्प्रति वाग्गुप्तिमाहमूलम्--सच्चा तहेव मोसी य, सच्चामोसा तहेवें यं ।
चउत्थी असञ्चमोसा यं, वयगुंती चउविहाँ ॥२२॥ छाया-सत्या तथैव मृषा च, सत्यामृषा तथैव च ।
चतुर्थी असत्यामृषा च, वचोगुप्तिश्चतुर्विधा ॥२२॥ टोका-'सच्चा' इत्यादि ।
सत्या वाग्गुप्तिः-जीवादिपदार्थानां यथावस्थितस्वरूपकथनम् । च-पुनः तथैव मृषा-असत्या-वाग्गुप्तिः जीवादीनां विपरीतस्वरूपकथनम् । तथैव च सत्यामृषा-उभयात्मकवचोयोगविषया वाग्गुप्तिः-आस्मिन् ग्रामेऽधशतसंख्यका बालका उत्पन्ना इति । चतुर्थी च असत्यामृषा-अनुभयात्मिका वाग्गुप्ति:यथा पथिको वदति-'ग्रामः समागतः' इत्यादि, इत्थं वचोगुप्तिः चतुर्विधा मोक्ता ॥२२॥
अब वचन गुप्ति को कहते हैं-'सच्चा' इत्यादि ।
अन्वयार्थ---(सच्चा मोसा तहेव सच्चा मोसा चउत्थी असञ्चमोसा वयगुत्ती चउविहा-सत्या मृषां तथैव सत्यामृषा चतुर्थी च असत्या मृषावचोगुप्तिः चतुर्विधा) बचनगुप्ति चार प्रकारकी है। वे चार प्रकार इस तरह हैं-१ सत्यवचोगुप्ति, २ असत्य वचोगुप्ति, ३ उभय वचोगुप्ति एवं चौथी ४ अनुभयवचोगुप्ति । जीवादिक पदार्थों का यथावस्थितस्वरूप कथन करना यह सत्य वचोगुप्ति है १ । जीवादिक पदार्थों का असत्य स्वरूप कहना यह असत्यवचोगुति है २। सत्यासत्यरूप से पदार्थो का स्वरूप कहना उभयवचोगुप्ति है। जैसे आज इस ग्राम में सौ बालक उत्पन्न हुए हैं ३ । बालक जन्मे यह सत्य है किन्तु संख्या का निश्चय नही सो असत्य है। जो न
७वे क्यनस्तिने ४-"सच्चा" त्या !
मन्वया --सच्चा, मोसा, तहेव सच्चामोसा चउत्थी असच्चमोसा वयगुत्ती चउनीहा-सत्या, मृषा तथैव सत्यामृषां चतुर्थी च असत्या मृषा वचोगुप्तिः चतुर्विधा वयन गुप्ति या२ प्रा२नी छे. ते यार ४१२ मा प्रभारी छे. (१) सत्य क्योति, (२) असत्ययान्ति, (3) क्याशुक्ति, (४) अनुनय क्याગુપ્તિ જીવાદિક પદાર્થોનું યથાવસ્થિત સ્વરૂપ કથન કરવું એ સત્યવચગુપ્તિ છે. (૧) જીવાદિક પદાર્થોનું અસત્ય સ્વરૂપ કહેવું તે અસત્ય વચગુપ્તિ છે. (૨) સત્યા સત્યરૂપથી પદાર્થોનું સ્વરૂપ કહેવું એ ઉભક વકૃતિ છે. જેમ આજ આ ગામમાં સે બાળક ઉત્પન્ન થયેલ છે. (૩) બાળક જન્મેલ છે એ સત્ય છે. પરંતુ સંખ્યા કેટલી તેની ખબર નથી તે અસત્ય છે. જે ન તે સત્યરૂપ હોય કે નતે અસત્યરૂપ હોય
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૩
