________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
समयार्थबोधिनी टीका प्र. श्रु. अ. ९ धर्मस्वरूपनिरूपणम् याम् इमां ततीयाम् ‘वदित्ता' वदित्वा-उक्त्वा 'अणुतप्पती' अनुतप्यते भाषणोंनन्तरमिहैव जन्मान्तरे वा तादृश सत्यमृपाश्चनजनितपापेन तप्यते, पीडामर्नुः भवति । अथवा-वचनप्रयोगानन्तरं पश्चात्तापं करोति । अयमाशयः-मिश्राऽपि वतीया भाषा कदापि न वक्तव्या, हिं पुन:-असत्या द्वितीया, सर्वाशे एवं विसंवादकत्वात् । तत्र प्रथमापि या सत्या साऽपि यदि प्राणिबधकारिणी भवेत् 'न वक्तव्या। चतुर्थी तु असत्यामृषा, सा वक्तव्या, सत्याऽपि यदि दोषानुषङ्गिणी भवेत् तदा तस्या अपि अवक्तव्यतामेव दर्शयति-'ज छन्नं' इत्यादि। 'जं छन्नं तं न वत्तव्वं' यत् छन्नं तत् न वक्तव्यम्-यद्वचनं छन्न-हिंसाकारकं यथा चौरोऽयं वध्यतामित्यादि तन्न वक्तव्यम् । अथवा-छन्नं यल्लोकैरपि प्रयत्नतः पच्छाधते, है उसे इस जन्म में अथवा जन्मान्तर में अनुताप (पश्चात्ताप) करना पड़ता है। वह सत्यामृषा भाषा से उत्पन्न पापके ताप का अनुभव करता है, पीडाका अनुभव करता है या उसे वचन प्रयोग के बाद ही पश्चात्तम करना पडता है।
आशय यह है कि तीसरी मिश्रित भाषा भी जय बोलने योग्य नहीं है तो फिर दूसरी असत्य भाषा का तो कहना ही क्या है। वह तो सर्वाश में ही विसंवादिनी (त्याज्य) होती है। प्रथमा जो सत्यभाषा है वह भी यदि प्राणिवधकारिणी हो तो नहीं बोलनी चाहिए। चौड़ी जो असत्याभूषा भाषा है, वह सोच विचार कर ही बोलनी चाहिए। ___ सत्यभाषा भी यदि दोषयुक्त हो तो बोलने योग्य नहीं है, पर दिखलाते हैं-जो वचन छन्न हिंसाकारक है, जैसे-'यह चोर है, इसका પ્રવેગ કરે છે, તેને આ જન્મમાં અથવા જન્માંતરમાં પશ્ચાત્તાપ કરે પડે છે. આ સત્યામૃષા ભાષાથી થવાવાળા પાપના તાપને અનુભવ કરે પડે છે, અર્થાત પાપના ફલસ્વરૂપ દુઃખ ભોગવવું પડે છે. પીડા ભોગવે છે, અથવા તેને વચનપ્રયોગ કર્યા પછી જ પશ્ચાત્તાપ કરે પડે છે. કહેવાને આશય એ છે કે ત્રીજી મિશ્રિત ભાષા પણ જ્યારે બોલવા
ગ્ય નથી તે પછી બીજી અસત્ય ભાષાના સંબંધમાં તે કહેવાનું જ શું હોય? તે તે સર્વ પ્રકારથી જ ત્યજવા લગ્ય છે. પહેલી જે સત્ય ભાષા છે, તે પણ જે પ્રાણિવધ કરનારી હેય, તે તે બલવી ન જોઈએ, જેથી જે અસત્યામૃષા' ભાષા છે, તે સમજી વિચારીને જ બલવી જોઈએ.
સત્ય ભાષા પણ જે ષવાળી હોય, તે બોલવી ન જોઈએ. તેજ કહે છે કે-જે વચન છન અર્થાત્ હિંસાકારક હોય છે, જેમકે “આ એર છે,
For Private And Personal Use Only
