________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
समयार्थबोधिनी टीका प्र. शु. अ. १२ समवसरण स्वरूपनिरूपणम्
1.
वादिनः सन्तोऽपि 'णो वितिमिच्छतिन्ना' नो विचिकित्सातीर्णाः, विचिकित्सासंशयः area विचिकित्सां नो तीर्णाः- नातिक्रान्ताः संशयापन्ना एव वे सन्ति । ते इत्थं प्रतिपादयन्ति ये एते ज्ञानिनः सन्ति ते परस्परविरुद्ध पवि पादकतया न यथार्थवादिनः । एके हि व्यापकमात्मानं कथयन्ति तदम्बे चाडव्यापकम् इति नास्ति तेषामेकवाक्यता । न चातिशयज्ञानी कश्चिदस्वि, यस्य वाक्यं प्रमाणतया परिगृह्येत । ज्ञानवादिनां च मतपदार्थस्वरूपस्य परस्पर • विरोधेनाऽभ्युपगमात् 'अज्ञानमेव श्रेयः' इति वदन्ति, 'असंथुया' असंस्तुता:से रहित नहीं है । वे संशय से परे नहीं हो सके हैं। उनका कथन इस प्रकार है- 'ये जो ज्ञानवान् हैं वे परस्पर विरुद्ध प्ररूपणा करने के कारण यथार्थवादी नहीं है। जैसे कोई आत्मा को व्यापक कहते हैं तो कोई उसे आव्यापक कहते हैं । इस प्रकार उनमें एकवाक्यता नहीं है। ऐसा कोई अतिशय ज्ञानी है नहीं की जिसका वचन प्रमाण माना जा सके।
For Private And Personal Use Only
HO
पर्य यह है कि सर्वज्ञ जिन पदार्थों को जानते हैं, उन सब पदार्थों को हम जानलें और यह निश्चय करलें कि उनोंने सभी पदार्थों को यथार्थ रूप में जाना है, तभी सर्वज्ञ का जानना कहा जा सकता है। परन्तु जो स्वयं असर्वज्ञ है, वह इस प्रकार जान नहीं सकता है। अतएव यह स्पष्ट है कि असर्वज्ञ सर्वज्ञ को नहीं जान सकता । भूतकालीन सर्वज्ञ को जानने की तो बात ही दूर रही, सर्वज्ञ के समकालीन जो असर्वज्ञ जन थे, वे भी नहीं जान सकते थे कि ये पुरुष सर्वज्ञ है। સંશયથી પર થઈ શકયા નથી. તેનુ' કથન થ્યા પ્રમાણે છે. જે આ વાળા છે, તેઓ પરસ્પર વિરૂદ્ધ પ્રરૂપણા કરવાને કારણે યથાથવાદી નથી. જેમકે-ફાઈ આત્માને વ્યાપક કહે છે, તે કોઈ તેને અવ્યાપક કહે છે. આ રીતે તેમાં એકવાકયપણું નથી. એવે કાઈ અતિશય જ્ઞાની નથી કે જેવું વચન પ્રમાણુરૂપ માની શકાય.
ज्ञान
કહેવાનુ તાપય એ છે કે સર્વજ્ઞ જે પદાર્થાંને જાણે છે, તે થવા પદ્માને અમે જાણી લઈએ અને એ નિશ્ચય કરી લઈએ કે-તેમણે સર્વા પદ્માનિ યથાય રૂપે જાણ્યા છે, ત્યારે જ સવજ્ઞનું જાણવું કહી શકાય પરંતુ જે સ્વયં અસજ્ઞ છે, તે આ રીતે જાણી શકતા નથી. તેથી જ સ્પષ્ટ છે કે-અસજ્ઞ સજ્ઞને જાણી શકતા નથી ભૂતકાળના સર્વજ્ઞને પુ નાની તેા વાત જ દૂર રહી પશુ સર્વજ્ઞના સમકાલીન જે અસવજ્ઞાન હતા, તેઓ પણ જાણી શકતા નહાતા કે આ પુરૂષ સર્વજ્ઞ છે.
० ३२
