________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
समयार्थबोधिनी टीका प्र. श्रु. अ. १४ ग्रन्थस्वरूपनिरूपणम् .. ४५ भूभङ्ग विकारादिभिः पष्टुर्मनसि किश्चिदपि पोडां नोत्पादयेत् (ण विहिंसइज्जा) न विहिस्यात्-न तिरिस्कुर्यात् , तथा 'निरुद्धगं वावि' निरुद्धकं वापि अल्वार्थमपि (ण दीहइज्ना) न दीर्घयेत्-दीर्घवाक्येन न कथयेत् ॥२३॥
टीका-पुनरपि उपदेशविधिमाह-'अणु गच्छमाणे' अनुगच्छन्, भाषां सत्य व्यवहाररूपामाश्रित्योपदेशं कुर्वतो वचनं कश्चित् सूक्ष्मवुया झटिति सम्यगेवाडवगच्छति । कश्चिन्मन्दाधिकारी 'वितह' वितथम्-अन्यथैव-विपरीतमेव 'विजाणे' विजानीयात् आचार्याशयमनवगच्छन् मन्दमतित्वादन्यथैव प्रतिपद्येत तदात सम्यगर्थमनवगच्छन्तं मन्दाधिकारिणम् 'तहा तहा' तथा तथा-तेन तेन प्रकारेण हेतुदृष्टान्तादिकथनप्रकारेण-'भो स्त्वं सम्यग् नाऽवगच्छसि ? मुर्खस्त्वं देवानां मियोऽसि, इत्यादि कर्कशालापरनिर्भसयन येन प्रकारेण स सम्यगवच्छेन मानित न करे, भ्रभङ्ग नेत्र विकारादि के द्वारा प्रष्टा के मन में थोड़ी भी पीडा पैदा न करे और उसको तिरस्कार न करे । तथा अल्पार्थ को भी लम्बे चौडे बडे वाक्यों से नहीं कहे ॥२३॥
टीकार्थ-पुनः उपदेश की विधि कहते हैं-सत्य भाषा और व्यवहार भाषा का आश्रय लेकर उपदेश करने वाले साधु के वचन को कोई सूक्ष्म बुद्धि वाला होने से जल्दी ठीक ठीक समझ लेता है। कोई मन्दबुद्धि होने से विपरीत ही समझता है अर्थात् आचार्य के आशय को ठीक ठीक न समझ कर अन्यथा ही ग्रहण करता है। ऐसी स्थिति में जो मन्द हो और ठीक प्रकार से समझ न सकता हो उसकी इस प्रकार भर्त्सना 'तिरस्कार' न करे-'अरे' तू समझता नहीं है, तू मूर्ख है, अज्ञानी है' इत्यादि । परन्तु जिप्त प्रकार वह ठीक ठीक समझ सके, અપમાનિત ન કરે બ્રભંગ નેત્રના વિકારાદિ દ્વારા પૂછનારના મનમાં થેડી પણ પીડા થાય તેમ ન કરે. અને તેને તિરસ્કાર પણ ન કરે. તથા અ૯પાર્થને પણ લાંબા લાંબાં વાકથી ન કહે મારવા
ટીકાઈફરીથી ઉપદેશની વિધિ બતાવતાં કહે છે. સત્ય ભાષા અને વ્યવહાર ભાષાને આશ્રય લઈને ઉપદેશ કરવાવાળા સાધુના વચનને કઈ સૂક્ષ્મ બુદ્ધિશાળી હોવાથી જલ્દીથી સારી રીતે સમજી લે છે, અને કોઈ મદ બુદ્ધિવાળે હોવાથી ઉલટું જ સમજે છે, અર્થાત્ ઉપદેશક આચાર્યના આશયને બરોબર ન સમજતાં જૂદા જ પ્રકારથી તેને સમજે છે, આવી સ્થિતિમાં જે મન્દ હોય, અને સારી રીતે સમજી ન શકતા હોય, તેને આવી રીતે તિરસ્કાર ન કરે. “અરે તૂ' સમજતે નથી? તું મૂર્ખ છે, અજ્ઞાની છે વિગેરે પ્રકારથી તેને તિરસ્કાર કરવું નહીં, પરંતુ તે જે રીતે
सू० ५९
For Private And Personal Use Only
