________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
समयार्थबोधिनी टीका प्र. शु. अ. १० समाधिस्वरूपनिरूपणम्
सं
शीलाः प्राणिनः । तथा-' - 'जे य थावर पाणा' ये च स्थावरजन्तवः, सा द्वीन्द्रि यादयः, स्थावराः - पृथिव्यादयः । एतेषां विराधनं द्रव्पप्राणातिपातः । जे यं पाणा' इत्यत्र चकारः कालपाणातिपातं सूचयति, अतःपरं भावमाणातिपात दर्शयति- पूर्वोक्ताः प्राणिनः 'इत्थेदि' हस्ताभ्याम् 'पाहि' पादाभ्याम् 'संजमित्ता' संयम्य वा बन्धयित्वा च अथवा प्रकारान्तरेणापि कदर्थयित्वा यदेतेषां हिंसनं तत् कदापि न कुर्यात् । यदिवा स्वकीयौ हस्तौ पादौ संयम्य संयतकायः सन् प्राणिविराधनं न कुर्यात् ' च शब्दात् प्राणापानयोर्निःसरणसमये सर्वत्र मनोवाक्कायैः संयतः सन् सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्ररूपभावसमाधिं पालयेत् । है, कहीं पूर्व आदि दिशाओं में या विदिशाओं में की जाती है। यह क्षेत्र प्राणातिपात है ।
अब द्रव्य प्राणातिपात के विषय में कहते हैं- जो बस अर्थात् संचरणशील और स्थावर प्राणी हैं उनकी विराधना करना द्रव्यप्राणातिपात है । द्वीन्द्रिय आदि जीव त्रस और पृथ्वोकायिक आदि स्थावर कहलाते हैं ।
'जे य पाणा' यहाँ 'य' (च) शब्द काल प्राणातिपात का सूचक है। इसके पश्चात् भावप्राणातिपात दर्शाया गया है। पूर्वोक्त प्राणियों के हाथों और पों से बाँध कर अथवा ऐसा अर्थ करना चाहिए कि साधु अपने हाथों और पगों को संयम में रखकर अर्थात् संयतकाय होकर प्राणियों की विराधना न करे । 'च' शब्द से यह भी समझना છે, કઈ વખત પૂર્વ વિગેરે દિશાઓમાં કરવામાં આવે છે, અથવા વિદિશાએમાં કરવામાં આવે છે. આ ક્ષેત્રપ્રાણાતિપાત કહેવાય છે.
હવે દ્રવ્ય પ્રાણાતિપાતના સંબંધમાં સૂત્રકાર કહે છે, જે ત્રસ અથવા સ‘ચરણુ સ્વભાવ વાળા અને સ્થવર પ્રાણીયેા છે, તેએાની વિરાધના કરવી તે દ્રવ્ય પ્રાણાતિપાત છે. દ્વીન્દ્રિય વિગેરે જીવા ત્રસ, અને પૃથ્વીકાયિક વિગેરે સ્થાત્રર કહેવાય છે.
'जे य पाणा' अड्डियां 'य' 'च' शब्द भणप्राणातिपातने मताववावाणी छे, તે પછી ભાવપ્રણાતિપાત બતાવવામાં આવેલ છે. પહેલાં ઉપર કહેલ પ્રાણિચાના હાથા અને પગેાને બાંધીને અને બીજા કાઈ પણ ઉપાયથી તેને સતાવીને કાઈ વાર પણ તેને વધ (નાશ) ન કરવેા. અથવા એવા પણુ અથ થાય છે કે સાધુએ પેાતાના હાથેા અને પાને સયમમાં રાખીને અર્થાત્ સચતકાય થઈને પ્રાણિયાની વિરાધના કરવી નહિં અહિયા ' શબ્દથી
For Private And Personal Use Only
