Book Title: Vitragstav
Author(s): Hemchandracharya, Bhagvandas Mehta
Publisher: Shrimad Rajchandra Ashram
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002070/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * kalikAlasarvajJa' zrI hemacaMdrAcArya viracita vItarA ga stava savivecana : sakAvyAnuvAda jA zrI kailAzasAgara sari jJAnamaMdira zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra, kAvA. hi. rfi jInAra, zina-382009. vivecanakartA (TIkAkartA) : kAvyAnuvAdakartA Do. bhagavAnadAsa manaHsukhabhAI mahetA, ema. bI. bI. esa. : prakAzaka : zrImad rAjacaMdra nijAbhyAsa maMDapa TrasTa, pramukha -mehanalAla cImanalAla zAha amadAvAda, Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya viracita vIta rA gastava savivecana : kAvyAnuvAda vivecanakartA (TIkAkartA)H kAvyAnuvAdakartA De. bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetA, ema.bI.bI.esa. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : mudraka : aMbAlAla hIrAlAla paTela, ena. ema. prinTiga presa, dariyApura DabagaravADa amadAvAda prathama AvRtti : prata 1000 Disembara 1965 saMvata 2022 (sarva hakaka vivecanakartAne svAdhIna) mUlya : traNa rUpIA : prAptisthAna zrImad rAjacaMdra pAThazALA, The. paMcabhAInI piLa, amadAvAda, zrImada rAjacaMdra Azrama, vaDavA, khaMbhAta, Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya viracita vI ta ra ga sta va savivecana : sakAvyAnuvAda vivecanakartA (TIkAkartA)H kAvyAnuvAdakartA Da. bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetA, ema.bI. bI. esa. : prakAzaka : zrImada rAjacaMdra nijAbhyAsa maMDapa TrasTa, pramukha-mehanalAla cImanalAla zAha amadAvAda Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ au kelA sAgara sUri jJAnamadira zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra, kAnA, zrI karaca dra catrabhujAmahetA janma : meArI sa. 1912 mAgazara zuda 15 tA. 23-12-1856 dehAtsaga : meArI sa'. 1975 phAgaNa vada 11 tA. 29-3-1919 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI rUpabAI kiracaMdra mahetA janma ledhikA sa. 1914, dehotsarga : morabI saM. 1990 mAha vada 11 tA. 10-2-1934 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNa mhArA pU. dAdA RmUtti zrI kara drabhAI tathA mhArA pU. dAdI vAtsalyamUtti zrI rUpakhAInA caraNakamaLamAM smRtiaMjalirUpa svalpa A mhArA vivecana graMtha samapa Nu karI kRtakRtyatA anubhavuM chuM. (doharA ) vItarAga bhagavAnanuM, stava mahAna kIrataMta; hemacaMdrabhakti sudhA-rasa kirata verataH * kirabhaktirasa ca'drikA', TIkA nAma che jAsa; apu` vivecanagraM'tha A, Apa caraNe sAllAsa. -bhagavAnadAsa Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakanuM nivedana zrImada rAjacaMdra nijAbhyAsa maMDapa TrasTanA TrasTI maMDaLane zrI vItarAgastava janasamudAyanI sanmukha raju karatAM khUba AnaMda thAya che. kaLikALasarvajJa zrImad hemacaMdrAcAryajInI A adbhuta kRti che. mULa saMskRta bhASAnA lekamAM vItarAga bhagavaMtanI parama stuti te mahat puruSe racI che. A stotranI khAsa viziSTatA e che ke jaina dharmane uddhAra karanAra zrI kumArapALa mahArAjAne mATe zrI hemacaMdrAcArye racanA karI che, ane tene niraMtara pATha teozrI karatA hatA. evA A staMtrane gujarAtI saraLa bhASAmAM gadya-padyAnuvAda karI te para talasparzI suMdara vivecana lakhI muMbaInivAsI Do. bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetAe mahA upakAra karyo che. Do. bhagavAnadAsa adhyAtmalakSI jJAnopAsaka, jJAnadAnanI vRttivALA ane jIvanane ullAsa te zreyakAryamAM mAnanArA prakhara abhyAsI puruSa che. atyAra sudhImAM teozrIe nIce pramANenAM graMtha lakhyA ne pragaTa karyA che--gadaSTisamuccaya savivecana graMtha (mahATIkA), gadaSTikaLazakAvya, lalitavistarA savivecana graMtha, prajJAvadha mekSamALA,zrImad rAjacaMdrajInI sUcita saMkalanAnusAra, AnaMdaghanajInuM divya jinamArgadarzana ane prabhusevAnI prathama bhUmikA, ItyAdi. temaja teozrIe Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakhele zrImad rAjacaMdranA adhyAtma caritrane mahAgraMtha hAla chapAI rahyo che. teozrIe (De. bhagavAnadAse) koI paNa prakAranI Arthika abhilASA rAkhyA sivAya A graMtha A saMsthAne pragaTa karavA suprata karyo che, eTaluM ja nahiM paraMtu tenuM prakAzanakArya paNa pite ja saMbhALyuM che ane temAM pitAne amUlya samaya kharco che. A saMsthA sAthe teozrI, teozrInA sva. pitAjI pU. zrI manasukhabhAI kiratacaMda mahetAnA kAraNe saMkaLAelA che. pU. zrI manasukhabhAIne A saMsthA upara ghaNe prema hato. A adbhuta kRti vItarAga stava (tetra)nuM janasamudAyanA lAbhArthe prakAzana karavA mATe teozrIe (DaoN, bhagavAnadAse) amane soMpaNI karI che te badala A saMsthAnuM TrasTI maMDaLa aMtaHkaraNapUrvaka teozrIne AbhAra mAne che. zrImad rAjacaMdra nijAbhyAsa maMDapa TrasTa pramukha zrI. mehanalAla cImanalAla zAha Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizvavaMdya vItarAga deva bhavabIjAGkurajananA rAgAdayaH kSayamupAgatA yasya / brahmA vA viSNurvA haro jino vA namastasmai // imAM samakSaM pratipakSasAkSiNAmudAraghoSA mudghoSaNAM bruve / na vItarAgAtparamasti daivarta, na cApyanekAntamRte nayasthitiH // zrI hemaca`drAcArya jI yasya saMklezajanano rAgo nAstyeva sarvadA / na ca dveSo'pi sattveSu zamendhanadavAnalaH // na ca moho'pi sajjJAnacchAdano'zuddhavRttakRt / trilokakhyAtamahimA mahAdeva: sa ucyate // thk --zrIharibhadrAcAya jI buddhastvameva vibudhAcita buddhibodhAt tvaM zaGkaro'si bhuvanatrayazaMkaratvAt / dhAtA'si dhIra zivamArgavidhevidhAnAt, 7 vyaktaM tvameva bhagavan ! puruSottamo'si // - zrI lamtAbharastotra prazamarasanimagnaM dRSTiyugmaM prasannaM vadanakamalamaGkaH kAminIsaGgazUnyaH / karayugamapi yatta zastrasaMbaMdhabaMdhyaM tadasi jagati devo vItarAgastvameva / / zrI mahAkavi dhanapAla jayaMti yasyA'vadato'pi bhAratI, vibhUtayastIrthakRto'pyanIhituH / zivAya dhAtre sugatAya viSNave, jinAya tasmai sakalAtmane namaH // --zrI pUjyapAdasvAmIjI jJAnalakSmIdhanAzleSaprabhavAnaMdanaMditam / niSThitArthamajaM naumi paramAtmAnamavyayaM / - zrIzulaya drAcAryala Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA bhavabIjAGkarajananA rAgAdayaH kSayamugAgatA yasya / brahmA vA viSNurvA haro jino vA namastasmai / / -zrI, hemacandrAcArya kRta mahAdeva stotra, A vItarAgastava kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcAryajInI amara kRti che. je vitaranuM ramatti vaivatamvitarAgathI para daivata-devatApaNuM che nahiM ema udghoSanArA hemacandrAcAryajIe atre pUrNa bhaktibhAvathI vItarAga bhagavAnanI sabhUta guNothI adbhuta stuti karI che. A stava ema te dekhAya che sAva sAduM, paNa temAM ghaNuM UMDA bhAva bharyA che. temAM kaMIka bhAve zodhavA A vivecanakartAe atra yatkiMcit prayAsa karyo che, te pratye daSTipAta karatAM sujJa vAcakane jaNAI Avaze. A vItarAgastavanI racanA kalikAlasarva khAsa gUjaradezAdhipati paramahaMta kumArapALa mahArAja mATe-emanA svAdhyAya-bhakti arthe karI hatI, e ItihAsaprasiddha hakIkata che, ane te A graMthanA prathama prakAza ane aMtya prakAzanA aMte AvatI kumArapALa mahArAjane maMgalAziSarUpa A pupikA parathI svayaM sUcita thAya che - 'zrIhemacandraprabhavAdvItarAgastavAditaH / kumArapAlabhUpAlaH prApnotu phalamIpsitam // ' Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 A graMtha vaza prakAzamAM vibhakta thayela che; pratyeka prakAzamAM 8-9 ke kavacit tethI vadhAre leke che. pratyeka prakAzamAM karyo viSaya Ave che ene nAmanideza mULamAM nathI; tathApi aMtarasaMzAdhanathI temAM Avate viSaya saMzadhI viSayanI sugamatAthe A lekhake te te prakAzane te viSayanuM mathALuM ApyuM che. A viza prakAzamAM AvatI vastunuM saMkSepe diggadarzana A prakAre- ' prathama prakAzamAM stavakAre maMgala karI stana karavAnI pratijJA karI che. bIjA-trIjA-cothA-pAMcamA e cAra. prakAzamAM vItarAganA cotrIza atizayanuM varNana karI dekhADayuM che ke bIjAmAM vItarAganA janmasahaja cAra atizaya, trIjAmAM karmakSayajanya agIyAra atizaya, cothAmAM devakRta agIyAra atizaya, pAMcamAmAM aSTa prAtihArya (devakRta atizaya)-ema anukrame cetrIza. atizaya varNavyA che. A atizaya eTale zuM? jagamAM bIjA keImAM paNa na hoya evo atizAyi-caDhIyAta (surpassing all) guNaprabhAva-mahimAvizeSa te atizaya. vItarAga bhagavAnanA A badhA atizayenA paNa mULa AdhArabhUta A cAra atizaya cheH apAyApagamAtizaya, jJAnAtizaya, pUjAtizaya, vacanAtizaya. AtmaguNane apAya-hAni karanArA ghAtikarmone apagama (dUra thavuM te) thaye hovAthI, bhagavAnane apAyAparama atizaya jagamAM anya kaI paNa vyakti karatAM caDhIyAte e atizayavaMta guNa vatta che. kevalajJAna-kevaladarzananA pragaTa Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 1. paNAthI A sarvajJa sarvadazIne jJAnAtizaya guNa sauthI caDhIyAte asAdhAraNa vatte che. karmanAza ane dharmaprakAzane lIdhe paramapUjya e zuddha AtmasvabhAva pragaTa hovAthI emane pUjAtizaya jagatamAM sarvazreSTha vatta che. ane deha. chatAM dehAtIta dazAe vicaratA A jIvanmukta bhagavAna, parama amRtavANIthI paramArthameghanI varSA varSovI jagatajInuM parama kalyANa karatA hovAthI emane vacanAtizaya. guNa sarvotkRSTa ve che. AvA parama mahata mahAtizayasaMpanna vItarAgadevane akhila jagatamAM koI bAbarIo ja nathI, te ene pratipakSa te kema ja hoI zake ? e darzAvatAM chaThThA prakAzamAM vItarAganA pratipakSane nirAsa karyo che, ane kadAca kaI ema kahe ke tene pratipakSa nathI ema tame kema kahe. che? A jagakartA to tene pratipakSa che,-tenA javAbamAM jagatakartAne ja saDe UDAvI daI sAtamA prakAzamAM jagakattatvavAdane nirAsa karyo che. AvA mahAatizayavaMta. atula vItarAgane jagatamAM keI babarIo che ja nahiM ema supratiSThApita karI, AThamA prakAzamAM ekAMtanuM. utthApana ane anekAMtanuM pratiSThApana karyuM che, ane AvuM ananya sasvarUpa prakAzanAruM jenuM apratihata anekAMta zAsana che evA A parama vItarAga devane A kalikALamAM pitAne yoga thaye tenA harSAvezamAM kalikAlasarvajJa mahAkavi hemacandrAcAryajIe navamA prakAzamAM vyaMgamAM Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 kalikAla-prazaMsA karI (Praise in disguise) karI che. che--kalikALanI vyAjastuti dIpa rAtri viSe dvIpa abdhi viSe, mamAM taru, agni ya hima viSe; kalimAM maLI durlabha tema ghaNI, rajanI kaNa tuja padAkhta taNI. pachI 10-11-12-13-14 e pAMca prakAzamAM A mahAkavie . vItarAga devanI nAnA prakAranI parama Azcaya kArI adbhutatAnuM uttama kavitvamaya varNana karyuM. cheH dazamA prakAzamAMsa adbhutinidha vItarAganA virAdhAbhAsI guNanI virAdhAbhAsa alaMkArathI adbhuta stuti karI che; agIyAramA prakAzamAM vItarAganA adbhuta vilakSaNa mahimAtizaya prakAzyA che; khAramA prakAzamAM Ajanma vairAgI vItarAganA adbhuta alaukika vairAgya vaNu jyeA che; teramA prakAzamAM vItarAganuM adbhuta vipa kAripaNuM' udghAkhyuM che; caudamA prakAzamAM AjanmayAgI vItarAganu adbhuta alaukika ceAgamAhAtmya vistAryu che. 66 "rAga bhare jana mana raheA, paNa tihu kALa vairAga; citta tumArA re samudranA, kAI na pAme hA tA..... zrI. zreyAMsa kRpA karo. "--zrI yazeAvijayajI AvA parama adbhuta vItarAganA ananya atula vItarAgazAsananI prAptithI zrI hemacaMdrAcArya 5daramA Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 prakAzamAM pitAnI svadhanyatA ciMtavI soLamA prakAzamAM vItarAga pAse pitAnA rAgAdi deSanuM khedanivedana karyuM che ane sattaramA prakAzamAM AtmaniMdA ane vItarAgazaraNapatti karI che-vItarAgadevanuM ananya zaraNa svIkAryuM che. AvA vItarAgadevanuM bIjA badhA kahevAtA dethI vilakSaNa"--viparIta viruddha viziSTa lakSaNavALuM devapaNuM aDhAramA prakAzamAM darzAvI, parIkSaka subuddhijanone parIkSAnuM khulluM AhavAna karI hemacaMdrAcAryajIe jagannA. cokamAM vItarAgadevanI mahApratiSThA karI che ane AvA vItarAgadevanI AjJAArAdhanabhaktithI mukti thAya che ema ogaNIzamAM prakAzamAM DiDimanAdathI uoNSI, vIzamAM prakAzamAM kalikAlasarvajJa vItarAgacaraNe AtmasamarpaNa karyuM che, ane temAM akSare akSare ananya bhaktirasathI nirjharatuM adbhuta kavitva dAkhavI mahAkavi hemacaMdrAcAryajIe. A vItarAgastavane kaLaza caDhAvya che. Ama che saMkSepamAM A graMthanuM vastudiggadarzana. ane A vivecake A vivecanagraMthanI A prakAre, caturvidha cejanA karI cheH (1) mULa leka, (2) tene kAvyAnuvAda -vividha vRttomAM, (3) akSare akSara artha, (4) TUMkuM vivecana -mULanA bhAvane ne hArdane sparzatuM ane vivecatuM. Ama A vivecanagraMthanI A catuvidha yojanA che. atra vivecanamAM kayA kayA viSaye carcita che te A graMthanI anukramaNikA pratye daSTipAta karatAM sujJa vAcakane svayaM jaNAI Avaze, eTale tenI vastunuM atra piSTapeSaNa karatA nathI. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 A graMthanA pariziSTamAM kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArya kRta mahAdevastutra ApavAmAM AvyuM che. mULa, kAvyAnuvAda ane artha ema traNa vibhAgamAM tenI yojanA che; phUTaneTamAM TUMkuM TippaNa paNa ApyuM che. A mahAdevastotra hemacaMdrAcAryajIe somanAtha mahAdeva pAse saMgIta karyuM che. brAhmaNoe kumArapALa mahArAjane kahyuM-A hemacaMdrAcArya mahAdevane namaze paNa nahiM, paNa hemacaMdrAcArye te sAcA mahAdevanI apUrva stuti karI-sAcA mahAdeva vItarAgadevanI mahApratiSThA karatuM stotra lalakArI sarva keIne AzcaryathI diMga karI dIdhA, ane chevaTe lalakAryuM ke "mavavI pharajJanA" I. (juo, A prastAvanAnA mathALe DhAMkele loka), arthAt bhavabIjanA aMkura upajAvanArA rAgAdi jenA kSaya pAmI gayA hoya, te brahmA viSNu hara vA jina-game te he, tene namaskAra he ! bhavabIjarUpa thanArA, rAgAdi kSaya thaI gayA jene; brahmA ke viSNu ke, ziva ke jina he namana tene ! A vItarAgastavanA nava prakAzane mhAre kAvyAnuvAda vipula TippaNa sAthe pUrve AtmAnaMda prakAzamAM chapAyela hata; vizeSa lakhAyela paNa chapAyela na hate. zrImad rAjacaMdra nijAbhyAsa maMDapa TrasTa saMsthA taraphathI zrI lAlabhAI semacaMdabhAI dvArA A graMtha saMsthA taraphathI prakAzita karavAnI IcchA darzAvavAmAM AvI, Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 te meM saharSa svIkArI, ane A graMthanI uparamAM savistara jaNAvyA pramANe caturvidha yejanA saMpUrNa samagra graMtha taiyAra karyo, te Aje sujJa vAcakanA karakamaLamAM Ave che. vItarAgadevanI ane vItarAga zAsananI prabhAvanA karanArA AvA graMthanA prakAzanane zreyalAbha levAmAM zrImad rAjacaMdra nijAbhyAsa maMDapa TrasTa saMsthAe ane tenA pramukhazrI zrI mehanalAla cImanalAla zAha tathA zrI lAlabhAI somacaMdabhAI zAha zrI araviMdabhAI cinubhAI zAha Adi saMsthAnA utsAhI kAryakartAoe je ulaTa darzAvI che-AvA bhaktigraMthanA prabhAvanamAM je bhakti dAkhavI che, te dhanyavAdane pAtra che! sazAstrane lakhI lakhavIne bhakti bhArI kahe che, pUje arthe zravaNa bahaNe artha tene kahe che, bhavya pAse pragaTa karatA teha sajhAya dAve, ciMte bhAve paramakRtane vizvamAMhI prabhAve. -gadaSTikaLaza (svaracita) pa, capATI roDa, DaoN. bhagavAnadAsa manasukhabhAI muMbaI-7 mahetA, jJAnapaMcamI, ema. bI. bI. esa. 2022 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI hemacaMdrAcAryane zrImad rAjacaMdranI - bhavya aMjali zrI hemacaMdrAcAryane ATha varasa thayAM. zrI AnaMdaghanajIne basa varasa thayAM. zrI hemacaMdrAcArye kAnugrahamAM AtmA arpaNa karyo. zrI AnaMdaghanajIe AtmahitasAdhana pravRttine mukhya karI. zrI hemacaMdrAcArya mahAprabhAvaka baLavAna kSapazamavALA puruSa hatA. teo dhArata to jUde paMtha pravartAvI zake evA sAmarthyavAna hatA. temaNe trIza hajAra gharane zrAvaka karyA. trIza hajAra ghara eTale savAthI doDha lAkha mANasanI saMkhyA thaI zrI sahajAnaMdajInA saMpradAyamAM eka lAkha mANasa haze. eka lAkhanA samUhathI sahajAnaMdajIe pitAne saMpradAya pravartAvyo, te deDha lAkha anuyAyIone eka jUde saMpradAya zrI hemacaMdrAcArya dhArata to pravartAvI zakata. paNa zrI hemacaMdrAcAryane lAgyuM hatuM ke saMpUrNa vItarAga sarvajJa tIrthakara ja dharmapravartaka hoI zake. ame to te tIrthakaranI AjJAe cAlI Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temanA paramArthamArganuM prakAza karavA prayatna karanArA. vItarAgamArgane paramArtha prakAzavAra palakAnugraha zrI hemacaMdrAcAryo karyo. tema karavAnI jarUra hatI. vItarAgamArga prati vimukhatA ane anyamArga taraphathI viSamatA, IrSyA Adi zarU thaI cUkyAM hatAM. AvI viSamatAmAM vItarAgamArgabhaNI lekene vALavA, leke pakAranI tathA te mArganA rakSaNanI temane jarUra jaNAI. amAruM game tema thAo, A mArganuM rakSaNa thavuM joIe. e prakAre temaNe svArpaNa karyuM. paNa Ama tevA ja karI zake. tevA bhAgyavAna, mahAmyavAna, kSapazamavAnuM ja karI zake. judA jUdA darzane yathAvat tela karI amuka darzana saMpUrNa satya svarUpa che e nirdhAra karI zake tevA puruSa kAnugraha, paramArtha prakAza, AtmArpaNa karI zake. zrI hemacaMdrAcArye ghaNuM karyuM. zrI AnaMdaghanajI temanA pachI chaso varase thayA. e che varasanA aMtarALamAM bIjA tevA hemacaMdrAcAryanI jarUra hatI. viSamatA vyApatI jatI hatI. kALa ugra svarUpa letA jata hato. -zrImad rAjacaMdra Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pipapa papapapa papapa dha kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcAryane bhakti aMjAla anupaje "kalikAlasarvajJa, jANatA sarvazAame artha zuM arpavuM evA, anartha jJAnapAtrane. 1 bhAratInA mahAbhakta, ne jyotidhara bhArate; zrI hemAcArya jamyA jayAM, dhanya guja2 rASTra te! 2 vasaMtatilakA sazabdazAstramaya deha rUDa banAvI, AtmAsvarUpa tahiM kAvyaraso lAvI; sAhityasuMdarI alaMkarIne suI de, sarvAMgasuMdara karI sUri hemaca. 3 anuSTraleka kalyANane athe, sama deha Isue; te ja arthe ghaNA janma, aryA zrI hemasUrie. 4 zArdUlavikrIDItaspaddha pANini vANanI ca karatI vANI vahe hamane. sau pAMDitya gumAnitA gaLI gaI sau paMDitaMma nI; bIDAyA vadanAnja vAdIjananA zrI hemacaMdra sakuM, sevAmaya vitra-padma vikasyA vAgamamAM te UMce. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 anurAjapUjya chatAM jeNe, rAjapiMDa grahyo nahIM; | hemacaMdra maharSi te, tyAgI parama ni:spRhI. 6 je cha varSa vaye sAdhu, AcArya varSa sasare vaya mA teja hetu," vibudha na zuM uccare? 7 IMdravaja- "ka dharma che uttama?" pUchayuM prema, zrI siddharAje tahIM sUri heme; dawta "saMjIvanI nyAya ApyuM, adbhuta niSpakSapaNuM batAvyuM. 8 - vasthi - zrI hemanI sarva vipakSa sAkSIe, - udAravA udaghASaNa ja e; vApamasti zaivatam, 7 vAntare nacasthiti che " nirAgIthI ke para devatA nathI, vinA anekAMta nathiti nathI." 9 5 bhujaMgI-. mahAdevanuM bedhI sAcuM svarUpa, mahAdevanuM stotra kIdhuM anUpa; Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAdeva zrI vItarAge surAgI, namuM hemasUra evA subhAgI. 10 - mahAdeva brahmA ane buddha viSNu, badhA deva pratye ahe! te sahiSNu sadA vItarAgatva sarvatra pUje, guNI daSTine te guNe mAtra sUjhe. 11 "bhavabIjAMkurajananA, rAgAdayaH kSayamupAgatA ysy| brahmA vA viSNurvA, haro jino vA namastasmai / zrI mahAdeva stotra sagudharApAmI saddha jene tRpakulatilake bhUpa kumArapAle, AkhA rAkhyuM amArI paTahataNI karI ghoSaNAo kRpALe, lAkha muMgA jIvone abhaya daI lIdhI mUka AziSa bhArI, zrI hemAcArya evA karuNanidhi kare nitya rakSA amArI! 12 - anuSTrapa- adyApi ye dIse tene, prabhAva gujarAtamAM sAmrAjya jyAM ahiMsAnuM,-jevuM nA anya prAMtamAM madyAsura haNArthI je, kRpAmUrti sUrIzvare; ahiMsA devInuM rAjya, vartAvyuM jagatItale. 14 - iMdravaMzAko dakSa kAvya paThu keI nATyamAM, ke zabdazAse vaLI kaI nyAyamAM Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 kaI alaMkAramahIM ya chaMdamAM- sarvatra niSNAtapaNuM ja hemamAM. 15 upajAti- agniparIkSAmahiMthI sadAya, - uttIrNa suvarNa jage pUjAya; prasiddha jANe karatI ja ema, gajArUDhA tatkRti "siddhahema'. anuSTapUkaSa cheda ane tApe, zuddhi saMsiddha hemanI vizuddhi tema che siddha, hemanA "siddhahema'nI. 17 bhUjagI "triSaSTi zalAkA na" ne caritra, racyA hemacaMdre rasALA pavitra suNI je sakaNuM kare karNa dhanya, rasAsvAdI AnaMda lUTe ananya. | vasaMtatilakAkAvyAnuzAsana ja 'dvayAzraya" "gazAstra, "chanuzAsana' racI vItarAgastotra UMDAM agAdha kavitA saritA jalemAM, heme nimajajana karAvyuM rUDA rAmAM. 191 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iMdravA * anyayeAgavyavacheda ' Amra, rAkhyA. zrI heme guNagrAma namra; 'syAdvAda'nI 'maMjarI' tyAM khIlI che. tattvajJa kalikule jhIlI che. 20 svAgatA sAdhakoTi traNa zlAkapramANu, je gayA zrathI sugraMtha mahAna; te apUrva pratibhAdhara bhAnu, hemasUrIza cira jIva anuSTu gurunA guru sAhitya,-svAmI samartha te mahA; gujara bhUmine bhAgya-suceAge sAMpaDyA ahA ! 22 jayaMti ujavI evA, jyeAtira mahAtmanI, guNajJa gujarI bhakto, ape Ajali bhAvanI. 23 pUrNimA caMdravat Ape, AnaMda budhavR drane; dAsa bhagavAna te vaMde, hemaca' munIndrane 24 Do. bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetA ema. mI. zrI. esa. alipalagayan sarapa mAnu. 21 - t; Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodaghAta. devacaMdra prabhunI ho ke puNe bhakti saMdhe, Atama anubhavanI ho ke nita nita zakita vadhe." zrI devacaMdrajI A jagamAM kharekharA arthamAM mahAdeva kaI hoya te te zrI vItarAgadeva ja che, tenI mahApratiSThA atre likAlasarva karI dekhADI che. A vItarAgadevanuM svarUpa zuM che ane tenI bhaktinuM prayojana zuM che? tenuM ave sAmAnya digUdana karI, kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArlajInA jIvanavRtta aMge TUMkuM vivecana karazuM. 1. vItarAga devanuM svarUpa vItarAga deva kahe ke jinadeva kahe, bane paryAyazabda che. "jina" e saMpradAyavAcaka zabda nathI, paNa mahAna tatvavAcaka zabda che. rAgAdi sarva AMtarazatruone jItI je zuddha sahajAnmasvarUpane prApta thayelA che, evA zuddha AtmA te "jina." AtmA ane karmanA sanAtana yuddhamAM karmakaTakane saMhAra karI je vijayazrI varyA che, evA kharekharA zrImad AtmavIra te ja jina; ane evA jina bhagavAna anaMta jJAna, anaMta dazana, anaMta sukha ane anaMta virya e divya AtmaguNenA svAmI thayA hovAthI, e ja kharekharA "deva" che. vizvanI viziSTa ane zreSTha vibhUtirU5 AvA A jitava parama ata" arthAt vizvanI pUjAnA parama Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 pAtra che. sava` devendro jene vaDhe che, ane sava` ceAgIndro jene dhyAve che, evA A mahAdeva sadAne mATe sa dveSathI sathA rahita thayA che. kAraNa ke jemAM sava dASA samAya che, evA rAga dveSa ne meAhu e traNa mahAdoSane A mahAdeve sava thA naSTa karyAM che; athavA prakArAMtare A A parama nirdeSamUrtie A aDhAra doSane naSTa karyo che.-- anAdi evuM AtmAnuM jJAnasvarUpa ke jenA para aMnata kALanA ajJAnaAvaraNanA anata thara khAjhI gayA hatA, tene A bhagavAna vItarAga deve mahAra kheM'cI kADhI prakaTa karyuM, ne ajJAna doSane nivRtta karyAM. nidrA, svapna, jAgrata ane ujAgrata e cAra dazAmAMthI ujAgara avasthA bhagavAne prApta karI; arthAt sahaja AtmasvarUpamAM akhaMDa jAgrata AtmAyAgamaya parama jJAnadazA pAmelA bhagavAne nidrA doSanI AtyaMtika nivRtti karI. mithyAmati nAmanI je kulaTA strI A jIva sAthe anAdithI joDAyelI salagna hatI, tene aparAdhinI ne duHzIla vyabhicAriNI jANIne A mahAtmAe AtmagRhamAMthI bahAra kADhI mUkI; ane saparivAra samakita sAthe sagAI karI mahA mithyAtva doSane-danameAhane kSINa karyAM. ane rAga dveSa ne avirata pariNAma ke je cAritramAhanA jabarajasta cAddhA hatA, te teA jevI A bhagavAnanI vItarAga pariNati pariNamI ke tatkSaNa khAdhA anI UThIne nAThA ! bhagavAna jyAre kSapakazreNIrUpa gajarAja para caDhayA tyAre-hAsya, arati, rati, zAka, dugacchA, Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 bhaya, deya (kAma), e tuccha kRSipaMkti jevA, DhIlA mATInA DhephAM jevA deSa te bicArA kyAMya cagadAI gayA! Ama cAritramehane sarvanAza karI niSkAraNakaruNarasanA sAgara A paramakRpALadeve jJAnAdi anaMta catuSTaya pragaTa karyuM. : AvA A parama vItarAga prabhu trilekabaMdhu dAna saMbaMdhI vinane-dAnAMtarAyane nivArI, parama ahiMsAdharmanA upadezadAnathI sarvajanane abhayadAna padanA dAtA thayA. lAbha saMbaMdhI vidhdhane-lAbhAMtarAyane nivArI, parama lAbharasathI masta evA A prabhu, jagatane AtmalAbhamAM vinna karanArA lAbha vighanA nivAraka thayA. paMDitanavIya vaDe karIne vIryavighane-vIyatarAyane nivArI A prabhu pUrNa padavInA cagI banyA. ane bhegAMtarAyaupabhegAMtarAya e banne vigha nivArI A prabhu pUrNa AtmasvarUpamatArUpa bheganA subhegI thayA. - Ama ajJAnAdi aDhAra dUSaNathI rahita evA A jinadeva, vItarAga paramAtmA che,-jenA ananya guNonuM saMkIrtana munijanavRMda gAya che ke -"hA netrayugala prazamarasamAM nimagna thayeluM che. tyArUM mukhakamala prasanna che. tyAre utsaga strIsaMgathI rahita che. ane hArUM karayugala paNa zasanA saMbaMdha vinAnuM che. tethI karIne jagatamAM kaI kharekhara vItarAga deva hoya te te tuM ja che." AvA parama nirdoSa guNamUrti zrImad vItarAga devanI A prakAre svarUpaparIkSA karI, A manavizrAmI jinavaranA Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUNa je gAma che, te paNa A "dinabaMdhunI mahera najarathI ja kRpAdraSTithI AnaMdaghana padane pAme che. arthAta te paNa jinezvara tulya paramAnaMdamaya sahajaAtmasvarUpa padane pAme che. kAraNa ke "jinapada nija pada ekatA, bhedabhAva nahiM kAMI" eTale siMhane dekhIne jema ajakulagatA siMhane nijasvarUpanuM bhAna thAya che, tema jinasvarUpanA dazane mumukSu bhakta AtmAne paNa jima avikAra : prabhunA rUpapaNamAM nijasvarUpanuM darzana thAya che. * (anuSTrapa) zuddha citanyanA svAmI, sahajAnmasvarUpa je; mumumujana evA te, bhagavAna jinane bhaje; 2. vItarAgabhakti prajanana "jina pada nija ekatA, bhedabhAva nahiM kAMIka lakSa thavAne tehane, kahyAM zAstra sukhadAyi." -zrImad rAjacaMdrajI ane A upara kahyuM te ja vItarAgadevanI-jinadevanI bhaktinuM mukhya prayojana che. zrI jina bhagavAnanuM jevuM zuddha sahaja AtmasvarUpa che, tevuM ja zuddha nizcayanayanI dRSTie A AtmAnuM mULa svarUpa che. karmarUpa AvaraNa TaLyuM hovAthI bhagavAnanuM te svarUpe saMpUrNa vyaktatAAvirbhAva pAmyuM che; AvaraNu vattatuM hovAthI AtmAnuM te svarUpa tirabhAva pAmeluM hoI avyakta-zaktipaNe rahyuM che. Ama karma AvaraNarUpa aupAdhika bhedane lIdhe bhagavAnamAM ane A AtmAmAM aMtara paDayuM che, java ane ziva bheda paDa che. AnaMdaghanajInA zomAM kahIe Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te karmavipAke che kAraNa joIne keI kahe matimata. paNa mULa svarUpadaSTizrI te baMnemAM kaMI paNa levuM nathI. jevuM ane sukhasvarUpa te jinapada che, tevuM ja A mULa zuddha te Atmapada" che. A jinapUra ane nijapadanI ekatA che, e lakSa thavAne mATe ja sukhadAyaka evA sarva zAsanuM nirUpaNa che, ane e ja A bhaktinuM prajana che. eTale evA anaMtasukhasvarUpa mULa zuddha te AtmapAse je Icche che te jogIjane te pragaTasvarUpI sagI. jinapadanI akhaMDa ekatiSThAthI ArAdhanA avazya karavI joIe. Icche che je jogIjana, anaMta sukhasvarUpa; - mULa zuddha te Atmapada, sagI jina svarUpa." zrImad rAjacaMdrajI kAraNa ke te jina bhagavAne svarUpasiddhirUpa nija kArya siddha karyuM che, eTale te svarUpasiddhirUpa kArya je karavA IcchatA hoya, zuddha svasvabhAvarUpa mekSaphaLanI je kAmanA rAkhatA hoya evA mumukSu che, tenA amegha kAraNarUpa te kRtakRtya siddha svarUpanuM avalaMbana levuMupakArI che. kaI paNa kAryanI siddhi ema ne ema tAbaDatoba thaI jatI nathI; te kArya siddhinA kAraNarUpa bIja pahelAM vAvavAM paDe che. pachI temAMthI aMkura phUTI, choDa banI, anukrame moDuM vRkSa thaI, siddhirUma phUlalabhArathI lacI caDe che, teya mokSarUpa kAryanI siddhi mATe tenA amegha Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 kAraNarUpa gabIjanI cittabhUmimAM vAvaNI karavI ati Avazyaka che, ke je amegha-avadha gabIjamAMthI uttama gabhAvAMkura pragaTI-phUTI nIkaLI, anukrame mahAna mikSavRkSa phUlIphAlI phala-phUlabhArathI lacI paDe che, ane sAkSAt jinasvarUpa athavA nirvANarUpa parama amRtaphaLanI prApti thAya che, eTalA mATe mokSakAryanI siddhi mATe mumukSu jIve tene avaMdhya kAraNarUpa mokSasAdhaka gabIjane cittabhUmimAM prakSepa karavA egya che. ane te yoga-bIjamAM sauthI prathama ane sauthI pradhAna evuM parama gabIja zrIjinezvaranI bhakti che, kAraNa ke vItarAga dazAne pAmelA zrI jinezvara bhagavAna rAga-dveSa-mahAdi samasta aMtaraMga zatruone jItI laI sakala karmakaTakano parAjaya karI, zuddha sahaja AtmasvarUpamAM birAjamAna thayelA zuddha AtmA che; anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta sukha ane anaMta vIryathI cukta evA mukta siddha paramAtmA che. evA paramAgI sAkSAta zuddhasvabhAvamaya mokSane pAmelA siddha AtmAne Adarza sthAne sthApI, tenI ekaniSTha ArAdhanA karavI te mukhya-pradhAna-anuttama gabIja thaI paDe emAM jarAye Azcarya nathI. jiney rAtre te tamArA putra 2 jAmaha saMzuddha thavIgamanuttama " - zrIharibhadrAcAryajI kRta gadaSTisamuccaya gheTAnA TeLAmAM cirakALathI vaselA siMhazizunuM dRSTAMta atra Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29. ghaTe che. koI siMhanuM baccuM janmathI mAMDI gheTAnA TeLAmAM vasyuM che, ucharyuM che ane cira saMvAsathI te pitAne gheTuM mAnI beThuM che. tyAM keI siMha dekhAya che. tene dekhI te siMhazizu dhArI dhArI tenuM rUpa jue che, ane pAchuM pitAnuM svarUpa nihALe che te banenuM svarUpa samAna dekhAya che, ane tene bhAna thAya che ke huM gheTuM nathI paNa siMhazizu chuM. tema A AtmA paNa anAdi. kALathI parabhAvanA saMvAsamAM vasele che, ane pitAne pararUpa ja mAnI beThe che. tene samAdhirasabharyA svarUpasiddha prabhunA darzanathI ciravismRta nijasvarUpanuM bhAna thAya che. ajakulagata kesarI lahe re, nija pada siMha nihALa; tima prabhu bhakta bhavi lahere, Atamazakti saMbhALa. ajIta jina tAra dInadayALa"--zrI devacaMdrajI ane Ama te jina sama svarUpasattA oLakhe che, eTale tenA prAgabhAvanI-pragaTa AvirbhAvanI IhAicchA tene pragaTe che ke AvuM jina bhagavAna jevuM paramAnaMdamaya zuddha AnaMdaghana svarUpa mane pragaTe to kevuM sAruM? evI aMtaraMga rucirUpa tIvra IcchAthI te parapariNatimAM nirIha-niSkAma aMtarAtmA banI AtmapariNati bhaNI vaLe che. jina sama jina sama sattA oLakhI hojI, A tasu prAgabhAvanI Iha aMtara aMtara AtamatA lahI , para pariNati nirIha...namiprabha"-zrI devacaMdrajI Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane pachI e te aMtaramAM Adarza paramAra svarUpanI sAdhanA kare che. je upAsya Adarza tevI siddhi thAya che. kuzaLa zilpI jema Adarza (model) niraMtara daSTisanmukha rAkhI pitAnI kalAkRti ghaDe che, tema mumukSu AtmA paNa pratibRdasthAnIya-AdarzarUpa prabhune niraMtara daSTisanmukha rAkhI AtmasvarUpanI pUrNa kalAmaya ghaTanA kare che, "darpaNa jema avikAra" prabhunA rUpadarpaNamAM nijasvarUpanuM darzana kare che. pratiIde pratiIde jinarAjanA hejI, karatAM sAdhaka bhAva; devacaMdra devacaMdra pada anubhave hojI, zuddha tama prAgubhAva namiprabha." zrI devacaMdrajI eTale svarUpadarzananA kAmI evA mumukSu jIve te bhagavAnanuM ArAdhana-sevana karavA tatpara thavuM te pitAnA ja AtmakalyANanI-AtmahitanI vAta che. ethI karIne sauthI prathama te bhagavAnanuM sevana karavA AtmAthI mumukSue sarvAtmAthI pravartAvuM joIe. svarUpaAkAMkSI mahAtmAoe ema jina bhagavA nanI tathA siddha bhagavAnanI upAsanA svarUpa prAptine hetu jA che. kSINameha guNasthAnaka paryata te svarUpa ciMtavanA jIvane prabaLa avalaMbana che." zrImad rAjacaMdra a. 24 3. graMthakartA "kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajI AvA parama nirdoSa ane parama guNadhAma vItarAgadhanI parama stutirUpa A vItarAgatavanI adbhuta Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ racanA karI jeNe apUrva vItarAgabhakti dAkhavI che evA kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdracAryajInA jIvanavRtta aMge have be zabda kahIzuM. - ahiMsAne mahAmaMtra kI jeNe jagatamAM "amArine ke vagaDAvyo, te "kalikAlasarvajJa" zrI hemacaMdrAcAryane dayAmaya vItarAgadharmanI prabhAvanAmAM ananya phALo che. A mahA jyotirdharanI asAdhAraNa pratibhAthI aMjAyelA mahArAjA siddharAja jayasiMha temane gUjarAtanuM gaurava gaNI bahumAnathI sanmAnatA ane mahArAjA kumArapALa te temanA AjJAMkita ziSya banI, dayAmaya vItarAgadharmanA kevA prabhAvaka paramArhata thayA te vArtA ItihAsaprasiddha che. A mahA jyotirdharano janma dhaMdhukAmAM moDha vaNika cArjiMganI gRhiNuM pAhiNanI kukSie saM. 1145 nA kArtikI pUrNimAnA puNya dine thaye. emanuM nAma cAMgadeva pADavAmAM AvyuM. laghuvayamAM ja asAdhAraNa buddhicApalya dAkhavanAre A tejasvI bAlaka zrI devacaMdrasUrinA daSTipathe paDatAM, tenAmAM temaNe mahAna zAsanaprabhAvaka thAya evA lakSaNa dIThA. eTale laghuvayamAM dIkSA prAyaH ucita nahiM chatAM, AvA keI viralA asAdhAraNa pAtranA apavAdavizeSe zAsanaprabhAvanAne hetu jANI, temaNe pAhiNI pAse te bAlakanI bhikSA mAgI ane pAhiNue te bhaktithI ApI. Ama saM. 1154 nI sAlamAM nava varSanI vaye cAMgadeva dIkSita thaI muni somacaMdra thayA, ane savapa samayamAM sarva AgamasAhityamAM pAraMgata thaI sattara Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSanI vaye AcArya hemacaMdra banyA zAsanadhurAne dhAraNa karatA A dhuraMdhara asAdhAraNa pratibhAsaMpanna yuvAna AcArye apUrva puruSArthathI vItarAga zAsananI sevAmAM jIvana samarpaNa karyuM. amArUM te game te thAo, ame bhale thoDA bhAva vadhAre herI laIzuM, paNa A satya ahiMsAdharmapravartaka parama lakakalyANakArI vItarAga zAsananI prabhAvanA avazya thavI ja joIe, evI udAtta bhAvanAthI temaNe kAnugrahamAM jhaMpalAvyuM, ane lokakalyANArthe jIvana samarpaNa karI vItarAga zAsananA ananya jisasanuM kArya karyuM. zrI hemacaMdrAcArya vidyAsiddha-maMtrasiddha puruSa hatA. gUrjarapati mahArAjA siddharAja A mahAvidyAsaMpanna puruSanA gADha saMparkamAM AvyA. eka vakhata siddharAje A jagatamAM ka dharma zreSTha che? e sIdhe prazna hemacaMdrAcAryane pUchaLyo. javAbamAM hemacaMdrajIe zaMkhapurANa madhyenuM cArisaMjIvanIcAra nyAyanuM daSTAMta ApyuM ane te parathI garbhitapaNe mArmika sUcana karyuM ke-he rAjana! he puruSarSabha! jema te vRSabhane caratAM caratAM saMjIvanI auSadhi maLI gaI tema tame paNuM je satyatatvaveSakapaNe tamArI vivekabuddhine koI paNa pUrvagraha vinA muktapaNe chUTI caravA daI, sarva darzananA tatvanuM mAgaNa-saMzodhana karaze, te tamane paNa satya dharmane mArga maLI Avaze. hemacaMdrAcAryanA A adbhuta madhyastha bhAvanA uttarathI siddharAja te diMga thaI jaI phIdA phIdA thaI gayA. eka vakhata Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 mALavA para jIta meLavI siddharAja pAchA pharyA, tyAre teNe rAjasabhAmAM pUchayuM-hArA rAjyamAM e kaI paMDita che ke je bIjA vyAkaraNanI jarUra na paDe evuM navuM vyAkaraNa racI zake? sarvanI daSTi mahApaMDitaziromaNi hemacaMdracArya para paDI, ane temaNe te mATenuM bIDuM jhaDapyuM, ane pANini Adi vyAkaraNane bhUlAvI de evuM saMskRta-prAkRta Adi chae bhASAnuM eka lAkha zlokapramANu "siddhahema' nAmanuM mahAvyAkaraNa sAMgopAMga racyuM. mahArAjA siddharAje A bhavya graMthane hAthInI aMbADIe ApI tenuM parama gaurava bahumAna karyuM. pachI kALakrame siddharAjanuM mRtyu thaye kumArapALe rAjyasana lIdhuM, tyAre pitAne abhayadAna ApanArA pitAnA parama upakArI hemacaMdrAcAryanuM smaraNa karI te temanA caraNapaMkajanA bhramara banyA ane niraMtara temanA upadezAmRtanuM pAna karatAM anukrame vItarAgadharmanA daDha anuyAyI ane vratadhArI gRhastha thayA. saMprati mahArAjanI jema, A dharmAtmA paramAhaMta kumArapALe avanine jinamaMdiramaMDita karI; pitanA rAjyamAM sarvatra sarva jIvane abhaya. dAna ApanAre amAri paTaha vagaDAmadya asurane dezavaTe dIdhe; aputrIAnA dhanaharaNane anyAya dUra karyo, sarva dharma pratye samabhAvanI daSTi dAkhavI sarvatra nyAyanIti ne sukhazAMtinuM sAmrAjya phelAvyuM. kumArapALanI vijJaptithI zrIhemacaMdrAcArye tenA svAdhyAyAthe vItarAgastava ane yegazAstranuM nirUpaNa karyuM; triSaSTi zalAkA puruSa Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritranuM rasamaya mahAkAvya gUMcyuM. AvA rAjapUjya hemacaMdrAcArya mahArAje kadI paNa rAjapiMDa brahyo nahiM, e emanI parama niHpRhitAnuM uttama udAharaNa che. temanI madhyasthatA ane sarva dharma pratye samabhAva addabhuta hatA. eka vakhata teo vihAra karatAM temanAtha pATaNa padhAryA. rAjendra kumArapALa paNa tyAM AvyA hatA. virodhI janee rAjAnA kAna bhaMbheryA-A hemacaMdra mahAdevane namaze nahiM, paNa hemacaMdrAcArye temanI A dhAraNA beTI pADI. temaNe te mahAdevanuM sAcuM svarUpa darzAvanArUM mahAdeva stotra lalakAyuM ane chevaTe gAyuM ke" bhavabIjAGkarajananA rAgAdayaH kSayamupAgatA yasya / brahmA vA viUI da vino vA namasta" arthAt bhavabIjAMkura utpanna karanArA rAgAdi jenA kSaya pAmI gayA hoya, te brahmA ho, viSaNu ho, haraho, vA jina ho, tene namaskAra ho! vidhIo ne rAjA kumArapALa Adi te diMga ja thaI gayA. hemacaMdrAcArya AvA mahAna chatAM temanI guNaprAhitA, saraLatA ne nirmAnitA AzcaryakAraka hatA. eka vakhata teo zatruMjayanI yAtrAthe gayA hatA. tyAM bhagavAna RSabhadevajInI sanmukha A nirabhimAnI mahAna AcAryo, eka gRhastha kavi-mahAkavi dhanapAlakRta gaDhaSabha paMcAzikA apUrva bhAvathI gAI ane bANa--kAdaMbarIne AMTI che evI tilakamaMjarI mahAkathAnA sarjaka A mahAkavi dhanapAla paMDitanI A kAvyakRti te pade pade ke Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 addabhuta bhaktirasa nijhare che, ema bhakto samakSa tenI bhArAbhAra prazaMsA karI, peAtAnuM anupama guNagrAhipaNu dAkhavyuM; ane gRhasthanI sukRti pratye guNapramAda dAkhavavAne adale matsarathI mukha macakADanArAone bhaviSyamAM dhaDA levA ceAgya dAkhalA pUrA pADo. zrI hemacaMdrAcArye zAsanaprabhAvanAthe aneka camatkAra karI batAvyA kahevAya che, paNa temanA meTAmAM meTA camatkAra (Miracle) tA temanuM adbhuta sarvAMgIpaNu ( All-round) sAhityasarjana che. kAI kAvyamAM, kAI nATyamAM, kaI zabdazAstramAM, kAI nyAyamAM, koI alakAramAM, koI chaMdamAM dakSa hAya, paNa sapaTu (All-rounder) * kalikAlasarvajJa nuM pATava tA satra hatuM. sADA traNa kroDa zrleAkapramANu vipula sAhitya sarjanArA A sAhityajagatanA virAT puruSe (Collosus) evuM kAI paNa vAGamaya kSetra nathI, ke je potAnA padanyAsathI kSuNNa na karyu. hAya. sAhityasuMdarIne sava aMge alaMkRta karanArA A asAdhAraNa keATinA sAhityasvAmI ( Literary Giant) mahAkavinI ekaekathI sarasa cira'jIva kRtio, A mahAjyeAtiya ranI yaza:prabhA akhila bhAratamAM prasArI, prAjJajanAne jJAnaca'drikAmAM nimajjana karAvatI anupama AnaMda vitarI rahI che. ( zAr`lavikrIDita ) spa pANini vANInIya karatI vANI vaghe hemanI, sau pAMDitya jhumAnitA gaLI gaI sau paDita'manyanI; Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIDAyA vadanAjja vAdI janane zrI hemacaMdra kuM, sarve vAsmaya vakatrapadma vikasyA vAgavaeNmamAM te uge. (sadharA) pAmI saddabodha jene kRpakulatilake bhUpa kumArapAle AkhA rAkhuM amAri paTahataNuM karI ghoSaNAo kRpALe; lAkha muMgA ne abhaya daI lIdhI mUka AziSa bhArI, zrI hemAcArya evA karuNanidhi kare nitya rakSA amArI! AvA vItarAgadevanA AvA ananya bhakta-vItarAga zAsananA mahAprabhAvaka kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajIe A vItarAgastavanI racanA karI je bhakti sudhArAsacaMdrikA varSAvI che, tenA kaNa kaNa jhIlI patra tatra veratI "kiratabhaktirasacaMdrikA TIkA nAmanuM je A vivecana A lekhaka-vivecake AlekhyuM che,bhaktisudhAsiMdhumAM vivecananI DUbakI mArI ciMtArane zodhavAne je yatkiMcit prayAsa karyo che, te aciMtyaciMtAmaNi vItarAgadevanI bhaktimAM AtmAthI mumukSane preravA nimittabhUta thAo e ja abhyarthanA! . 5, pATI roDa, muMbaI che. kArtikI pUrNimA, 2022 Do, bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetA, ema.bI.bI.esa. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAga bhakti sUkto eha aDhAra dUSaNa varajita tanu, munijanavR de gAyA; aviratirUpaka dveSa nirUpaNuM, niSaNu mana bhAyA.... eka 5khI prIti kema vare paDe, ubhaya milyA hAya saMdhi; huM rAgI huM mAhe kyA, tuM nIrAgI nirabaMdha..... zrIAnadaghanajI rAga bhare jana mana raheA, paNa tihuM kALa vairAga; citta tumArA re samudranA, keAI na pAme hA tAga..... nIrAgI seve kAMI hAve, ima manameM nava ANuM; phaLe acetana paNa jima suramaNi, tima tuma bhakti pramANu. zrI yazeAvijayajI vacanAmRta vItarAganA paramazAMtarasamULa; auSadha je bhavarAganA, kAyarane pratikULa. prANI mAtrane rakSaka khaMdhava ane hitakArI evA kAI upAya hoya te te zrI vItarAganA dhama ja che. zrImad rAjacaMdrajI dvIThA darizaNa zrI prabhujInA, sAce rAge manazuM bhInA; jasu rAge nirAgI thAye, tehanI bhakti keAne na sahAye ? tima prabhuthI zucirAga, kare vItarAgatA ho lAla; guNaekatve thAya, svaguNa prAbhAvatA ho lAla. zrIdevaca drajI rAga dveSake nAsate, paramAtama parakAsa; rAga dveSake bhAsate, paramAtama padanAsa. zrI cidAna dujI Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktine upadeza toTaka chaMda. zubha zItaLatAmaya chAMya rahI, manavAMchita jyAM phaLapaMkti kahI; jinabhakti rahe taru kalpa ahe, bhane bhagavaMta bhavaMta lahe. 1 nija AtmasvarUpa mudA pragaTe, manatApa utApa tamAma maTe; ati nirjaratA vaNa dAma graho, bhajIne bhagavaMta bhavaMta lahe. 2 samabhAvI sadA pariNAma thaze, jaDa maMda gati janma jaze zubha maMgaLa A paripUrNa cahe, bhane bhagavaMta bhavaMta lahe. 3 zubha bhAva vaDe mana zuddha kare, navakAra mahApadane samara; nahi eha samAna sumaMtra kahe, bhajIne bhagavaMta bhavaMta lahe. 4 karaze kSaya kevaLa rAga kathA, dharaze zubha tatvasvarUpa yathA; nRpacaMdra prapaMca anaMta dahe, bhajene bhagavaMta bhavaMta lahA. 5 zrImad rAjacaMdrapraNIta mekSamALA bAlAvabeka) national Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinadeva ratnamAlA (AratIne rAga) jaya jinadevA ! jaya jinadevA! deva kare che sahu tama sevA; sura nara indro stavana kare che, virendro dhyAna dhare che. jaya-1 rAgAdika sahu zatru jItyA, varIM kevalazrI rIjhI prItyA; zrImadda* sAcA jina tanme che, divya guNathI deva tame che. jaya-2 karma jItyAthI jina cho jiSNu, sarvajJa jJAne vyApaka viSNu saMkara sahunuM za karavAthI, hari puruSottama adha haravAthI. jaya-3 sahaja svarUpe svayaM pragaTayAthI, brahma svayaMbhU buddha bujhayAthI; rAma tame cho AtamarAmI, svAmI tame che cetanasvAmI. jaya-4 jagaguru jIvanmukta anehI, deha chatAMye jeha videhI; mukti taNe mAraga jagabaMdhu, bedhe adUSaNa karaNasilva. jaya-pa darzana jJAna cAritra triveNI, saMgama tIratha zivapatha zreNu; e ja sa tIrthe nitya nimajajI, pAvana jana sau pA5 vivaI. jaya-6 mA ghAtikSaya pragaTayuM vIrya anatuM, darzana jJAna ne saukhya anaMtuM; te nijapada pAme jinarU5 bhALI, ajakulavAsI siMha nihALI. jaya-7 jina upAsI jina thAya jIvo, dIpa upAsI vATa kyuM dI; jina sahajAbhasvarUpI evA, bhagavAna dAsanA zaraNa sudevA. jaya-8 prajJAvabeka mekSamALA DaoN. bhagavAnadAsa ma. mahetA kRta) 5. WWW.jainelibrary.org Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA viSaya vItarAgastava mUla (saMskRta ) vItarAgastava kAvyAnuvAda 15-373 vItarAga stava : savivecana sakAvyAnuvAda prathama prakAza : maMgala-pratijJAdi ( upAdghAta) 15-69 (a'taga ta apAyApagama Adi cAra mULa atizaya ) paramAtmA para jyoti parameSThi vItarAga vItarAganA apAyApagama-pUjAtizaya vacanAtizaya-jJAnAtizaya vijJAna-zrA-AnaMdamaya vItarAganuM zaraNu vItarAga bhagavAnanA dAsa thavAnI bhAvanA vItarAga stAtrathI svavANI pavitra karu AtmalaghutA nivedana zraddAmugdhatAthI stavana * paramAhata` ' kumArapAla mahArAjane ma'gala Azil sahaja rAgIpaNuM prasveda rahitapaNa... vItarAganuM rakta paNa ' rAgamukta dvitIya prakAza : vItarAganA janmasaheja cAraatizaya 70-80 vItarAganA janmasahaja cAra atizaya sahajazuci suvarNa avAsitasugadhI kAyA mAMsa paNa zubhra niHzvAsa saurabha AhAranIhAra adRzya > pRSTha 320 11-52 56 pucha 59 3 64 pa }} }cha }C/ 7. ra 73 74 et 77 T 80 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya prakAza : karmakSayajanya agiyAra atizaya 81-100 sarvAbhimukhya" atizaya samavasaraNamAM sarvane samAveza bhagavadvANa sarvane svasvabhASAmAM samajAya bhagavavihAra-vAyuthI rega nAza Iti anubhava varAgnizamana mArI marakI Adine asaMbhava ativRSTi-avRSTine abhAva rasvacakra-paracakra upadrava palAyana jaMgama kalpavRkSa vihare tyAM durlikSa kSaya bhAmaMDala karmakSayajanya addabhuta yogasAmrAjya mahimA zrImad vItarAganI parA "zrI" prApti anaMta karmakakSa umUlana gAtmA vItarAgane namaskAra ! caturtha prakAza : devakRta agIyAra atizaya 101-118 tIrthakarazrInA tilaka samuM dharmacakra 101 jagatamAM A eka svAmI" ema sUcavato IMdradhvaja 104 prabhunA padanyAsa mATe suvarNakamaLa racanA caturvidha dharma prakAzavA jANe caturmukha racanA ! 106 tridoSathI tribhuvana rakSavA trigaDha racanA ! bhagavadvihArabhUmimAM kaMTakanuM adhomukhapaNuM keza-nakhAdinuM avasthitapaNuM taki ke jema paMca IdriyaviSayanuM apratikUlapaNuM 111 sarva RtunuM samakALe prabhusevAmAM hAjarapaNuM gaMdaka-puSpavRSTithI bhagavavihArabhUminuM pUjana 113 pakSIonI paNa prabhune pradakSiNa 115 105 107 108 109 0 112 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 128 ekendriya vAyunuM paNa anukUlapaNuM bhagavAnane mastaka namAvatA vRkSo paNa kRtArtha 117 vItarAgadevasevAmAM keTi devenuM sadA tatparapaNuM paMthama prakAza aSTaprAtihArya(devakRta atizaya) 119-132 azoka vRkSa prAtihArya-uprekSA 119 surapuSpavRSTi 122 bhagavAnane divyavani 123 cAmara prAtihArya:upekSA 125 siMhAsana prAtihArya:upekSA 126 bhAmaMDala prAtihArya 127 jagatamAM AtemAM sAmrAjya uddaghoSato devaduMdubhi tribhuvane prabhutAsUcaka chatratraya 129 vitarAganI adabhuta prAtihAryazrI 131 SaSTha prakAza : vItarAganA pratipakSane nirAsa 133-156 vItarAga pratye mAdhyastha paNa duHkhadaSanI to vAta zI? 133 vItarAgane pratipakSa dveSavaMta na hoya 136 vitarAgane pratipakSa virAga ke sarAga na hoya 138 gamudrAdaridvI para pratipakSa hoI zake nahi. 139 niSpatipakSa vItarAga ja zaraya stotavya upAsya 141 pratAraNa para parethI jagavaMcanA aMge pikAra jagatasarjanAdi karanArA deva vaMdhyAsuta samA kudethI kRtArthone vItarAgane apalApa 146 gharamAM gAjanArA paranI kalpanAjAla daSTirAga cheda saMtane paNa duSkara 149 tuM vItarAga pratye mUDhAnI udAsInatA 152 rAgAdista A hevA anaha-ayogya 154 14 144 147 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 saptama prakAza: jagatakavavAda nirAsa 1pa7-170 adehanuM vaktApaNuM-zAstApaNuM na ghaTe 157 ahinuM jagatasarjana na ghaTe 158 krIDAthI ke kRpAthI jagatasarjana na ghaTe 161 duHkhI jagat sarjatAM kRpALunI kRpAlatA zI ? 162 kapekSAthI sarje te A zobhAnA pUtaLAnuM kAma zuM? 164 "svabhAva atarkage cara" kahe te parIkSAniSedha samAna sarvabhAvanuM jJAtRpaNuM te kartApaNuM amane paNa saMmata 167 sRSTivAda durvAda apramANu 169 hAruM (vItarAga) zAsana pramANa 170. aSTama prakAza ekAMtautthApana anekAMtapratiSThApanAha1-195 sata ekAMtanitya ke ekAMtaanityamAM be doSa 171 ekAMtanitya ke ekAMtaanityamAM sukhaduHkha na ghaTe 175 ekAMtanitya ke anityamAM puNyapA5-baMdhamekSa na ghaTe 176 ekAMtanitya ke anityamAM artha kriyA na ghaTe 178 vitarAgapraNIta nityAnitya vastumAM doSaabhAva anekAMta siddhAMtanuM daSTAMtathI samarthana 183. bauddha anekatine pratikSepI zake nahi 186 taiyAyika-vaizeSika anekatane pratikSepI zake nahi 188 sakhyAdi anekatine pratikSepI zake nahi 189 cArvAkanI vimati-saMmati joItI nathI vitarAgapraNIta "saMta" te ja sata dvAdazAMgInuM rahasya pamADanArI "tripadI" navama prakAza : kalikAlaprazaMsA 196-213, jyAM zIdhra bhaktiphala maLe te kalikAla bhale he! 196 suSama karatAM dUSamamAM prabhukRpA phalavatI satavaktA-zrotAnA aMge kalimAM ya zAsana jaya 200 vAmagati' kalimAM khale pratye kepa vRthA 18. 191 193 194 198 202. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 216 221 44 kalyANa" sAdhavA kalija kaSapASANuM 204 kalikALamAM vItarAga caraNarajakaNunI durlabhatA 206 jyAM vItarAgadarzana pAme te kalikALane namaskAra 209 nirdoSa vItarAga thakI ja saMdeSa kalinI zobhA 211 viSahara ratnathI viSadharanI zobhA. 213 dazamaprakAza : sarva adabhutanidhi vItarAganA virodhAbhAsI guNa 214-225 anyAzrayI prasannatA rUpa dekhavA idra azakta, guNa vadavA zeSa azakta anuttaravAsInA saMzaya haranAre abhuta jJAnaguNa 17 vItarAganI AnaMdasukhasakti ane virakti samakAle! upekSA ne upakAritA nircathatA ne cakravartitA! addabhuta cAritra mahimAtizaya 223 adabhutanidhi vItarAgane namaskAra 224 ekAdaza prakAza: adabhuta vilakSaNa mahimAtizaya 26-236 parISaha-upasargane haNatAM chatAM abhuta zama! 226 arakta vItarAga mukti bhagave ! adiSTa dviSa haze! jigISA vinA pApabhIrue trijagata jItyuM! 228 kaI dIdhA-lIdhA vinA prabhutva! adbhuta kaLA ! anyane dehadAnathI ya na maLyuM te sukRta vItarAgacaraNe ALoTe! ra31 krUra-kRpALu bhIma-kAMta guNathI vitarAganI sAmrAjyasiddhi! 233 emAM sarva doSa : vItarAgamAM sarva guNa! 234 mahaMtamAM mahaMta vItarAga mahArA stutigocaramAM! 235 dvAdaza prakAza : addabhuta alaukika vairAgya 237-250 pUrve paTu abhyAsathI vItarAgane Ajanma vairAgya. 237 je sukhahetumAM tevo duHkhahetumAM vairAgya nahiM! 238 viveka-rArANe sajeluM tIkSNa vairAgyazAstra 239 divendrAdi zrI bhagavatA paNa vItarAganuM viraktapaNuM saMyamayoga grahaNavasare te parama vairAgya. 227 230 241 245 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 258 4pa sukha-duHkhamAM bhava-mokSamAM audAsInya tyAre vairAgya ja 246 jJAnagarbha vairAgya te eka hArAmAM-vItarAgamAM ja 247 audAsInya chatAM vizvopakArI vItarAgane namaskAra! 248 trayodaza prakAza : adUbhUta vizvopakAripaNuM 251-264 anAhUta (vagara belAvela) sahAya: akAraNuvatsala analpati sAdhu : asaMbaMdha bAMdhava. 252 anabhakta snigdha, amArjita zuddha, adhauta amala 253 acaMDa viratti zamIthI karmakaMTakanuM nikaMdana! 255 vItarAganuM vilakSaNa brahmA-viSNu-mahezarUpapaNuM 256 vilakSaNa kalpataru vItarAgathakI phalaprAptinI IcchA asaMga chatAM janeza tuM vilakSaNa jagatatrAtAne huM kiMkara. 259 tuM aciMtya cintAnamAM mahAruM AtmArpaNa 261 huM phalecchArahita, tuM phalamaya, mahAre karavuM zuM ? 263 caturdaza prakAza: addabhuta alaukika yogAmAhAbhya 265-25 kaSTa ceSTA vinA vItarAge kareluM manaHzalya vijana 265 madhyama pratipadAthI (bhArgathI vItarAge karele Idriyajaya 267 aSTAMgayoga to prapaMcaH bAlyathI vItarAganuM sAmya 268 ciraparicita viSayomAM virAga ne adaSTa yogamAM sAmya! 269 apakArI pratye vItarAganuM era raMjana! 271 hiMsakone upakArane Azrita pratye upekSA ! "asaMprajJAta" parama samAdhimAM abhuta lInatA ra73 vItarAganuM adbhuta yogamAhAbhyaH dhyAtA-dhyeya-dhyAnanI ekatA raja paMcadaza prakAza : ananya vItarAga zAsanaprAptithI dhanyatA 276-28 zAMta vItarAga mudrAthI ja trijagajajaya! 276 vItarAgane apavAda karanArAoe mene turNa karyo. vItarAgane zAsana lAbha na lIdhe te ciMtAmaNi--amRta cUkyo 28 vItarAga pratye IrSAgnibharI dRSTi dharanArane agni- 283 vItarAganA ananya amRta zAsananI anya sAthe tulanA zI ? 284 27 279 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 Ker le 291 vItarAga para matsarI mU`gA-herA thAo ! temAMja tenuM zreSTha 280 vItarAganA zAsanAmRta rasIAene namaskAra ! vItarAganA jyAM pada paDe te bhUmine namaskAra ! vItarAganA guNagrAmanI lapaTatAthI. mhArUM janmadhapaNu SoDaza prakAza : sva rAgAdi dASanu` beTTu nivedana 293-305 eka bAju vItarAga zAsanAmRtarasathI paramAnaMda eka bAju rAga-NidharanA viSAvegathI mUrkhA rAga-viSa vaze me karelu. pracchanna pApa meAhAdithI karAvAyeluM mhArUM kapi-cApala -edhi pAmIne 5 me zire jalAvelA agni tuM trAtA sate mehAdithI harAtuM mhArU ratnatraya tAraka 'tI` ' tuM eka ja, mane caraNulagnane tAra ! hAra! prasAde ATale vhAMcADyo, have umekSA makara! tuM ' parama kRpALu deva '; huM. parama kRpApAtra saptadeza pukArA : AtmanidA ane vItarAgarArApatti 293 294 296 298 29: 301 302 303 304 AtmanidA karatA hu' hAra caraNazaraNu grahuM chuM 312 mhArU duSkRta mithyA hA! minchAmi turuM' ' ratnatraya saMbaMdhI sa` sukRta huM anumodu chuM sava aMta, siddha Adi te te guNu huM anuMmedu chu hArU, siddhanuM, sAdhunuM, zAsananuM zaraNu grahuka chuM 315 318 320 sarve jIvAne kSamApanA hA ! sava pratye mhArI maitrI hA! bhagavad caraNuzaraNe adInapaNu 322 parApachI prApti paryaMta caraNyapaNu ma mUkaje ! 324 aSTAdaza prakAza : vItarAganuM vilakSaNa devapaNuM 325 341 svAntaHzuddhi artha' kaMIka kaMThAra vijJApanA nathI vItarAgane pakSI Adi vAhana, nathI netrAdi vikAra 306324 36 309 325 32 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 34 cha 3 35 330 338 340 nathI zalAdi zastra, nathI kAminI saMga 328 nathI niMdya carita, nathI kepa-prasAda 39 nathI jagata suSTi Adi, nathI lAsya-hAsyAdi 330 sarvadevothI vilakSaNa vItarAgane devapaNe kema pratiSThApavo? 331 vaheNa sAthe vahata ghaTe, vaheNa viruddha kema ghaTe? maMdabuddhi parIkSakenA parIkSaNathI sayuM! sarva saMsArIthI vilakSaNa vItarAga lakSaNa parIkSe ? aSTAdaza dUSaNarahita vItarAga devanuM vilakSaNapaNuM jagavilakSaNa vItarAga mRdubuddhine gecara nathI egaNuzame prakAza : AjJAArAdhanabhaktithI mukti 342-360 he vItarAga mahArA cittamAM tuM va to basa! 342 nigraha-anugrahathI para ThagArAothI mRdubuddhi ThagAya 345 aciMtya ciMtAmaNi vItarAga kema na phaLe ? bhagavaAlaMbana cittavRtti thakI phalaprApti vItarAganuM AjJApAlana moTAmAM moTI sevA 351 vItarAganI zAzvata AjJA : Azrava heya, saMvara upAdeya 353 AhatI muSTi : Azrava bhavahetu, saMvara mokSahetu 355 traNe kALamAM AjJAArAdhanathI ja mokSa prasAdanAdainya choDI AjJAbhaktithI ja mukti 359 viza prakAza: vItarAga caraNe AtmasamarpaNa 361-373 vItarAga! hArI caraNareNu mahArA mastake cira vaso! 361 hArA darzanathI hArA harSAzru aprekSya darzanane mala dhoI nAMkhe! 362 hArA kapALanA AMkA sevya praNAmanuM prAyazcitta karo ! 363 mahAra romAMca asaddarzanavAsanA dUra kare ! hArA mukhacaMdrikA-sudhApAnathI mahArA netrAMbuje animeSa he ! 366 mahArA netra hasta ne zrotra hArI sevAmAM sadA samarpaNa! 37 347 34 358 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 371 48 hArA guNagrahaNamAM sekaMTha mahArI bhAratane "svasti' che! 368 tyAre huM dAsa-kiMkara chuM, "ema" ema svIkAra kara ! 370 kumArapAla mahArAjane aMtya maMgala AziSa vivecanakartA (TIkAkartA)-kAvyAnuvAdakartAnI prazasti 373 pariziSTa zrI hemacaMdrAcAryaviracita mahAdevastotra 375-378 mahAdevastotra kAvyAnuvAda (bhagavAnadAsakRta) 379-385 mahAdevastotra artha (bhagavAnadAsakRta) 386-391 zuddhipatraka praNa paMkti azuddha vaktra jAnudaghnIH mRgarapi vaktrabja dvaya catra vaktro gAdanI: mRgairapi vaktrAbja dvayaM 120 127 ghati kuti 209 253 286 315 329 6 : * * ng ng ; ; yugAntaromAM nimama ane'mUkA prahavIbhava hAsyagatAdi arthAtara cintAmaLayAdayaH tvadruNa yugAntarAmAM nirmala aneDamakA pravIbhava hAsyagItAdi arthAtara cintAmaNyAdayaH tvadguNa 334 367 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikAlasarvajJa" zrI hemacandrAcAryaviracita vI ta rA gasta va Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcAryajI ta mULa saMskRta zleka ane tenA bhAvane jhIlate kAvyAnuvAda sujJa vAcakane svAdhyAya mATe sugama thAya e athe ane prAraMbhamAM saLaMga Apela che; mULa bleka, kAvyAnuvAda, artha ane vivecana e samagra ekI sAthe to pAchaLathI Apela che, te avaleNyA pachI A saLaMga svAdhyAya mATe vizeSa upayogI thaI paDaze. bhagavAnadAsa, Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAga stava yaH parAtmA parajyotiH paramaH parameSThinAm / AdityavarNaM tamasaH, parastAdAmananti yam // 1 // sarve yenodamUlyanta, samUlAH klezapAdapAH / mUrdhnA yasmai namasyanti, surAsuranarezvarAH // 2 // prAvarttanta yato vidyAH, puruSArthaprasAdhikAH / yasya jJAnaM bhavadbhAvibhUtabhAvAvabhAsakRt // 3 // yasmin vijJAnamAnandaM, brahma caikAtmatAM gatam / sa zraddheyaH sa ca dhyeyaH, prapadye zaraNaM ca tam // 4 // tena syAM nAthavA~stasmai, spRhayeyaM samAhitaH / tataH kRtArtho bhUyAsaM, bhaveyaM tasya kiGkaraH ||5|| tatra stotreNa kuryAM ca pavitrAM svAM sarasvatIm / idaM hi bhavakAntAre, janminAM janmanaH phalam // 6 // kvAhaM pazorapi pazurvItarAgastavaH kva ca ? ! uttitIrSuraraNyAnIM, padbhayAM pagurivAsmyataH // 7 // tathApi zraddhAmugdho'haM nopalabhyaH skhalannapi / vizRMkhalApi vAgvRttiH zraddadhAnasya zobhate // 8 // zrI hemacandraprabhavAdvItarAgastavAditaH / kumArapAla bhUpAlaH, prApnotu phalamIpsitam // // " // iti prathama prakAzaH // Wan Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ priyaGgusphaTikasvarNapadmarAgAJjanaprabhaH / prabho ! tavAdhautazuciH kAyaH kamiva nAkSipet ? // 1 // mandAradAmavannityamavAsitasugandhini | tavAGge bhRGgatAM yAnti, netrANi surayoSitAm // 2 // divyAmRtarasAsvAdapoSapratihatA iva / samAvizanti te nAtha ! nAGge rogoragavajAH // 3 // tvayyAdarzatalAlInapratimApratirUpake / kSaratsvedavilInatvakathA'pi vapuSaH kutaH ? ||4|| na kevalaM rAgamuktaM, vItarAga ! raktamapi, manastava / kSIradhArAsahodaram ||5|| tavAnyadvaktumIzmahe | vapuH sthitaM jagadvilakSaNaM ki bA, yadavisramavIbhatsa, zubhraM mAMsamapi prabho ! // // jalasthalasamudbhUtAH, saMtyajya sumanaHsrajaH / niHzvAsasaurabhyamanuyAnti madhuvratAH // 7 // lokottaracamatkArakarI tava bhavasthitiH / nAhAranIhArau, gocarazcarmacakSuSAm // 8 // // iti dvitIyaprakAzaH // Wan sarvAbhimukhyato nAtha ! tIrthakRnnAmakarmajAt / sarvathA sammukhInastvamAnandayasi yatprajAH // 1 // yadyojanapramANe'pi, dharmadezanasadmani / tava yato saMmAnti koTizastiryagnRdevAH saparicchadAH // 2 // teSAmeva svasvabhASApariNAmamanoharam / apyekarUpaM vacanaM, yatte dharmAvabodhakRt ||3|| Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sA'grepi yojanazate, pUrvotpannA gadAmbudAH / yadaJjasA vilIyante, tvadvihArAnilomibhiH // 4 // nAvirbhavanti yadbhUmau, mUSakAH zalabhAH zukAH / kSaNena kSitipakSiptA, anItaya ivetayaH // 5 // strIkSetrapadrAdibhavo, yadvairAgniH prazAmyati / tvatkRpApuSkarAvartavarSAdiva bhuvastale // 6 // tvatprabhAve bhuvi bhrAmyatyazivocchedaDiNDime / sambhavanti na yanAtha! mArayo bhuvanArayaH // 7 // kAmavarSiNi lokAnAM, tvayi vizvaikavatsale / ativRSTiravRSTiA , bhavedyannopatApakRt // 8 // svarASTrapararASTrebhyo, yatkSudropadravA drutam / vidravanti tvatprabhAvAt, siMhanAdAdiva dvipAH // 9 // yatkSIyate ca durbhikSaM, kSitau viharati tvayi / sarvAdbhutaprabhAvADhaye, jaGgame kalpapAdape // 10 // yanmUrdhnaH pazcime bhAge, jitamArtaNDamaNDalam / mA bhUdvapurdurAlokamitIvotpiNDitaM mahaH // 12 // sa eSa yogasAmrAjyamahimA vishvvishrutH| karmakSayottho bhagavankasya nAzcaryakAraNam ? // 12 // anantakAlapracitamanantamapi sarvathA / tvatto nAnyaH karmakakSamunmUlayati mUlataH // 13 // tathopAye pravRttastvaM, kriyAsamabhihArataH / yathAnicchannupeyasya, parAM zriyamazizriyaH // 14 // maitrIpavitrapAtrAya, muditAmodazAline / kRpopekSApratIkSAya, tubhyaM yogAtmane namaH // 15 // // iti tRtIyaprakAzaH // Wan Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAdRzAM yugAntArkaH, sudRzAmamRtAJjanam / tilaka tIrthakallakSamyAH , purazcakraM tavaidhate // 1 // eko'yameva jagati, svAmItyAkhyAtumucchritA / uccairindradhvajavyAjAttarjanI bhavidviSA // 2 // yatra pAdau padaM dhattastava tatra suraasuraaH| kiranti paGkajavyAjAcchriyaM paGkajavAlinIm // 3 // dAnazIlatapobhAvamedAddharma caturvidham / / manye yugapadAkhyAtuM, caturvaktra'bhavadbhavAn // 4 // tvayi doSatrayAttrAtuM, pravRtte bhuvanatrayIm / prAkAratritayaM cakrustrayo'pi tridivaukasaH // 5 // adhomukhAH kaNTakAH syurdhAtryAM viharatastava / bhaveyuH sammukhInAH kiM, tAmasAstigmarociSaH ? // 6 // kezaromanakhazmazrRM, tavAvasthitamityayam / / bAhyo'pi yogamahimA, nAptastIrthakaraiH paraiH // 7 // zabdarUparasasparzagandhAkhyA paJca gocarAH / bhajanti prAtikUlyaM na, tvadane tArkikA iva // 8 // tvatpAdAvRtavaH sarve, yugapatparyupAsate / AkAlakRtakandarpasAhAyakabhayAdiva // 9 // sugandhyudakavarSeNa divyapuSpotkareNa ca / bhAvitvatpAdasaMsparzI, pUjayanti bhuvaM surAH // 10 // jagatpratIkSya ! tvAM yAnti, pakSiNo'pi pradakSiNam / kA gatirmahatAM teSAM, tvayi ye bAmavRttayaH // 11 // paJcendriyANAM dauHzIlyaM, kva bhaveddhabadantike ? / ekendriyo'pi yanmuJcatyanilaH pratikUlatAm // 12 // mUnAM namanti taravastvanmAhAtmyacamatkRtAH / tatkRtArtha zirasteSAM, vyartha mithyAdRzAM punaH // 13 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaghanyataH koTisaGkhyAstvAM sevante surAsurAH / bhAgyasambhAralabhye'rthe, na mandA apyudAsate // 14 // // iti caturthaprakAzaH // Wan gAyannivAlivirutAnnava claidlaiH| tvadguNairiva rakto'sau, modate'zokapAdapaH // 1 // AyojanaM sumanaso'dhastAnikSiptabandhanAH / jAnudaghnIH sumanaso, dezanoyA kiranti te // 2 // maalvkaishikiimukhygraamraagpvitritH| tava divyo dhvaniH pIto, harSAdgrIvaigarapi // 3 // tavendudhAmadhavalA, cakAsti cmraavlii| haMsAliriva vaktrajaparicaryAparAyaNA // 4 // mRgendrAsanamArUDhe, tvayi tanvati dezanAm / zrotuM mRgAssamAyAnti, mRgendramiva sevitum // 5 // bhAsAM cayaiH parivRto, jyotsnAbhiriva cndrmaaH| cakorANAmiva dRzAM, dadAsi paramAM mudam // 6 // dundubhirvizvavizveza! puro vyoni pratidhvanan / jagatyApteSu te prAjyaM, sAmrAjyamiva zaMsati // 7 // tavordhvamUrdhvaM punnyddhikrmsbrhmcaarinnii| chatratrayI tribhuvanaprabhutvaprauDhiza sinI etAM camatkArakarI, prAtihAryazriyaM tava / citrIyante na ke dRSTvA, nAtha! mithyAdRzo'pi hi // 9 // // iti paMcamaprakAza // // 8 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 lAvaNyapuNyavapuSi, tvayi netrAmRtAJjane / mAdhyasthyamapi dauHsthyAya, kimpunadveSa viplavaH 1 // 1 // tavApi pratipakSo'sti, so'pi kopAdiviplutaH / anayA kiMvadantyApi kiM jIvanti vivekinaH ? // 2 // vipakSaste viraktazcetsa tvamevAtha rAgavAn / na bipakSo vipakSaH kiM, khadyoto dyutimAlinaH ? // 3 // spRhayanti tvadyogAya yatte'pi lavasattamA: / yogamudrAdaridrANAM pareSAM tatkathaiva kA ? // 4 // tvAM prapadyAmahe nAthaM, tvAM stumastvAmupAsmahe / tvatto hi na parastrAtA kimbrUmaH ? kimu kurmahe ? // 5 // svayaM malImasAcAraiH pratAraNaparaiH paraiH / vacyate jagadapyetatkasya pUtkurmahe puraH ? // 6 // nityamuktAn jagajanmakSemakSayakRtodyamAn / vandhyAstanandhayaprAyAn ko devAMzcetanaH zrayet ? kRtArthA jaTaropasthaduH sthitairapi daivataiH / bhavAdRzA nninuvate, hA ! hA! devAstikAH pare // 8 // khapuSpaprAyamutprekSya, kiJcinmAna prakalpya ca / saMmAnti dehe gehe vA, na gehenardinaH pare // 9 // kAmarAgasneha rAgAvISatkaranivAraNau / dRSTirAgastu pApIyAn durucchedaH satAmapi // 10 // prasannamAsyaM madhyasthe, dRzau lokampRNaM vacaH / // 7 // " iti prItipade vADha, mUDhAstvayyapyudAsate // 11 // tiSThedvAyurdra veda dvirvalejjalamapi kvacit / tathApi grasto rAgAdyairnApto bhavitumahati // 12 // // iti SaSThaprakAzaH // Wan Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmAdharmo vinA nAGga, vinAGgena mukhaM kutaH 1. mukhAdvinA na vaktRtvaM tacchAstAraH pare katham ? // 1 // " adehasya jagatsarge; pravRttirapi nocitA / na ca prayojanaM kiMcitsvAtantryAnna parAjJayA // 2 // krIDayA cetpravarteta, rAgavAnsyAtkumAravat / kRpayA'tha sRjettarhi sukhyeva sakalaM sRjet // 3 // duHkhadaurgatyaduye nijanmAdikkezavihvalam / janaM tu sRjatastasya, kRpAloH kA kRpAlutA ? // 4 // karmApekSassa cettarhi, na svatantro'smadAdivat / karmajanye ca vaicitrye, kimanena zikhaNDimA ? ||5|| atha svabhAvato vRttiravitarkyA mahezituH / parIkSakANAM toSa:, parIkSAkSepaDiNDimaH // 6 // sarvabhAveSu kartRtvaM jJAtRtvaM yadi sammatam / mataM naH santi sarvazA, muktAH kAyabhRto'pi ca ||7|| sRSTivAdaku hevAkamunmucyetyapramANakam / tvacchAsane ramante te yeSAM nAtha ! prasIdasi // 8 // // iti saptamaprakAzaH // phra sa- tvasyaikAntanityatve, kRtanAzAkRtAgamau / syAtAmekAntanAze'pi, kRtanAzAkRtAgamau // 1 // AtmanyekAntanitye syAnna bhAgaH sukhaduHkhayoH ! ekAntAnityarUpe'pi, na bhogaH sukhaduHkhayoH puNyapApe bandhamokSau, na nityaikAntadarzane / puNyapApe bandhamokSau, 1.2|| nAnityaikAntadarzane // 3 // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramAkramAbhyAM nityAnAM, yujyate'rthakriyA na hi / ekAntakSaNikatve'pi, yujyate'rthakriyA na hi / yadA tu nityAnityatvarUpatA vastuno bhavet / yathAttha bhagavannaiva tadA doSo'sti kazcana // 5 // guDo hi kaphahetuH syAnAgaraM pittakAraNam / dvayAtmani na doSo'sti guDanAgarameSaje // 6 // dvaya viruddhaM naikatrA'satpramANaprasiddhitaH / viruddhavarNayogo hi, dRSTo mecakavastuSu // 7 // vijJAnasyaikamAkAraM, nAnAkArakarambitam / icchaMstathAgataH prAjJo, nAnekAntaM pratikSipet // 8 // citramekamane ca, rUpaM prAmANikaM vadan / yogo vaizeSiko vApi, nAnekAntaM pratikSipet // 9 // icchanpradhAnaM sattvAdyairviruddhairgumphitaM guNaiH / sAGkhyaH saGkhyAvatAM mukhyo, nAnekAntaM pratikSipet // 10 // vimatissammatirvApi, cArvAkasya na mRgyate / paralokAtmamokSeSu, yasya muhyati zemuSI // 11 // tenotpAdavyayasthemambhinnaM gorasAdivat / kdupajJa kRtadhiyaH, prapannA vastutastu sat // 12 // || ityaSTamaprakAzaH // yatrAlpenApi kAlena, tvadbhakteH phalamApyate / kalikAlaH sa eko'stu, kRtaM kRtayugAdibhiH // 1 // suSamAto duHSamAyAM, kRpA phalavatI tava / - meruto marubhUmau hi, zlAghyA kalpataroH sthitiH // 2 // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 zrAddhaH zrotA sudhIrvaktA, yujyeyAtAM yadIza ! tat / tvacchAsanasya sAmrAjya mekacchatraM kalAvapi // 3 // yugAntare'pi cennAtha ! bhavantyucchRGkhalA khalAH / vRthaiva ti kupyAmaH, kalaye vAmakelaye // 4 // kalyANasiddhayai sAdhIyAn, kalireva kaSopalaH / vinAgniM gandhamahimA, kAkatuNDasya naidhate // 5 // nizi dIpo'mbudhau dvIpo, marau zAkhI hime zikhI / kalau durApaH prApto'yaM, tvatpAdAbjarajaH kaNaH // 6 // yugAntareSu bhrAnto'smi tvaddarzanavinAkRtaH / yatra, tvaddarzanamajAyata // 7 // namo'stu kalaye bahudoSo doSahInAstvattaH kalirazobhata / viSayukto viSaharAtphaNIndra iva ratnataH // // iti navamaprakAzaH // Wan matprasattestvatprasAdastvatprasAdAdiyaM punaH / ityanyonyAzrayaM bhindhi, prasIda bhagavan ! mayi // 1 // nirIkSituM rUpalakSmIM, sahasrAkSo'pi na kSamaH / svAmin! sahasrajihvo'pi zakto vaktuM na te guNAn // 2 // 3 * saMzayAn nAtha ! harase'nuttarasvargiNAmapi / ataH paro'pi kiM ko'pi, guNaH stutyo'sti vastutaH ? ||3|| idaM viruddhaM zraddhattAM, kathamazraddadhAnakaH ? Anandasukhasaktizva, viraktizca samaM tvayi // 4 | nAtheyaM ghaTamAnApi, durghaTA ghaTatAM katham ? upekSA sarvasattveSu, paramA copakAritA // 5 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 dvayaM viruddhaM bhagavaMstava nAnyasya kasyacit / nirgranthatA parA yA ca, yA cozcaizcakravartitA // 6 // nArakA api modante, yasya kalyANaparvasu / pavitraM tasya cAritraM, ko vA varNayituM kSamaH 1 // 7 // rAmo'dbhuto'dbhutaM rUpa, sarvAtmasu kRpAdbhutA / sarvAdbhutanidhIzAya tubhyaM bhagavate namaH ||8|| // iti dazamaprakAzaH // 5 nighnanparISahacamUmupasargAnpratikSipan / prApto'si zamasauhityaM, mahatAM kApi vaiduSI // 1 // arakko bhuktavAnmuktimadviSTo hatavAndviSaH / aho ! mahAtmanAM ko'pi, mahimA lokadurlabhaH ! // 2 // sarvathA nirjigISeNa, bhItabhItena cAgasaH / tvayA jagattrayaM jigye, mahatAM kApi cAturI ||3|| dattaM na kiJcitkasmaicinnAttaM kiJcitkutazcana / prabhutvaM te tathApyetatkalA kApi vipazcitAm // 4 // yaddehasyApi dAnena, sukRtaM nArjitaM paraiH / udAsInasya tanAtha ! pAdapIThe tavAluThat // 5 // rAgAdiSu nRzaMsena, sarvAtmasu kRpAlunA / bhImakAntaguNenoH, sAmrAjyaM sAdhitaM tvayA // 6 // sarve sarvAtmanA'nyeSu doSAstvayi punarguNAH / stutistaveyaM cenmithyA, tatpramANaM sabhAsadAH // 7 // " Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahIyasAmapi mahAnmahanIyo mahAtmanAm / aho ! me stuvataH svAmI, stutegocaramAgamaH // 8 // // ityekAdazaprakAzaH // Wan paTvabhyAsAdaraiH pUrva. tathA vairAgyamAharaH / yatheha janmanyAjanma, tatsAtmIbhAvamAgamat // 1 // duHkhahetuSu vairAgyaM, na tathA nAtha ! nistuSam / mokSopAyapravINasya, yathA te sukhahetuSu // 2 // vivekazANairvairAgyazastraM zAtaM tvayA tathA / yathA mokSe'pi tatsAkSAdakuNThitaparAkramam / / 3 / / yadA marunnarendrazrIstvayA nAthopabhujyate / yatra tatra ratirnAma, viraktatvaM tadApi te // 4 // nityaM biraktaH kAmebhyo, yadA yoga prapadyase / alamebhiriti prAjya, tadA vairAgyamasti te // 5 // sukhe duHkhe bhave mokSe, yadaudAsInyamIziSe / tadA vairAgyameveti, kutra nAsi virAgavAn ? // 6 // duHkhagarbhe mohagarbhe, vairAgye niSThitAH pare / zAnagarbha tu vairAgya, tvayyekAyanatAM gatam // 7 // audAsInye'pi satataM, vizvavizvopakAriNe / namo vairAgya ninAya, tAyine paramAtmane // 8 // // iti dvAdazaprakAzaH // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anAhUtasahAyastvaM, tvamakAraNavatsalaH / anabhyarthitasAdhustvaM, tvamasambandhagandhavaH // 1 // anaktasnigdhamanasamamRjojjvalavAkpatham / adhautAmalazIlaM tvAM, zaraNyaM zaraNaM zraye // 2 // acaNDavIravRttinA, zaminA shmvrtinaa| tvayA kAmamakuTayanta, kuTilAH karmakaNTakAH // 3 // abhavAya mahezAyAgadAya narakacchide / arAjasAya brahmaNe, kasmaicidbhavate namaH // 4 // anukssitphlodyaadnipaatgriiysH| asaGkalpitakalpadrostvattaH phalamavApnuyAm // 5 // asaGgasya janezasya, nirmamasya kRpAtmanaH / madhyasthasya jagattrAturanaGkaste'smi kiGkaraH // 6 // agopite ratnanidhAvavRte klppaadpe|| acinye cintAratne ca, tvayyAtmAyaM mayArpitaH // 7 // phalAnudhyAnavandhyo'haM, phalamAtratanurbhavAn / / prasIda yatkRtya vidhau, kiGkartavyajaDe mayi // 4 // // iti trayodazaprakAzaH // manovacaHkAyaceSTAH, kaSTAH saMhRtya sarvathA / lathatvenaiva bhavatA, manaHzalyaM viyojitam // 1 // saMyatAni na cAkSANi, naivocchaGkhalitAni c|| iti samyak pratipadA, tvayendriyajayaH kRtaH // 2 // yogasyASTAGgatA nUnaM, prapaJcaH kathamanyathA / AbAlabhAvatopyeSa, tava sAtmyamupeyivAn // 3 // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 viSayeSu virAgaste, ciraM sahacareSvapi / yoge sAtmyamadRSTe'pi, svAminimalaukikam // // tathA pare na rajyanta, upakArapare pare / yathA'pakAriNI bhavAnaho sarvamalaukikam // 5 // hiMsakA apyupakRtA, AzritA apyupekSitAH / idaM citraM caritraM te, ke vA paryanuyuJjatAm ? // 6 // tathA samAdhau parame, tvayAtmA vinivezitaH / sukhI duHkhyasmi nAsmIti, yathA na pratipannavAn // 7 // dhyAtA dhyeyaM tathA dhyAnaM, trayamekAtmatAM gatam / iti te yogamAhAtmyaM, kathaM zraddhIyatAM paraiH ? // 8 // // iti caturdazaprakAzaH // jagajjaitrA guNAstrAtaranye tAvattavAsatAm / udAttazAntayA jigye, mudrayaiva jagattrayI // 1 // merustRNIkRto mohAtpayodhigeppidIkRtaH / gariSThebhyo gariSTho yaiH, pApmabhistvamapohita: // 2 // cyutazcintAmaNiH pANesteSAM labdhA sudhA mudhA / yaistcchAsanasarvasvamajJAna tmasAtkRtam // 3 // yastvayyapi dadhau dRSTimulmukAkAradhAriNIm / tamAzuzukSaNiH sAkSAdAlapyAlamidaM hi vA // 4 // svacchAsanasya sAmyaM ye, manyante zAsanAntaraiH / viSeNa tulya pIyUSa, teSAM hanta ! hatAtmanAm // 5 // aneDabhUkA bhUyAsuste yeSAM tvayi matsaraH / . zubhodarkAya vekalyamapi pApeSu karmasu // 6 // ___. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 tebhyo namo'JjalirayaM, teSAM tAnsamupAsmahe / tvacchAsanAmRtarasairyairAtmAsi cyatAnvaham bhuve tasye namo yasyAM tava pAdanakhAMzavaH / ciraM cUDAmaNIyante, mahe kimataH param ? // 8 // janmavAnasmi dhanyo'smi, kRtakRtyo'smi yanmuhuH / jAto'smi tvadguNagrAmarAmaNIyakalampaTaH 11811 // iti paMcadazaprakAzaH // // 7 // Wan paramAnanda sampadam // 1 // svanmatAmRtapAnotthA itaH zamarasormayaH / parANayanti mAM nAtha ! itazcAnAdisaMskAramUcchito mUrcchayatyalam / rAgoragaviSAvego, hatAzaH karavANi kim ? // 2 // rAgAhigaralAghato'kArSa yatkarma vaizasam / tadvaktumapyazakto'smi, dhigme pracchannaprApatAm ||3|| kSaNaM saktaH kSaNaM muktaH, kSaNaM kruddhaH kSaNaM kSamI / mohAdyaiH krIDayaivAhaM, kAritaH kapicApalam // 4 // prApyApi tava sambodhi, manovAkkAyakarmajaiH / duzceSTitairmayA nAtha ! zirasi jvAlito'nalaH // 5 // tvayyapi trataritrAtaryanmohAdimalimlucaiH / ratnatrayaM me hiyate, hatAzo hA! hato'smi tat // 6 // bhrAntastIrthAni dRSTastvaM, mayaikasteSu tArakaH / tattavAghrau vilagno'smi nAtha! tAraya ! tAraya ! // 7 // bhavatprasAdenaivAha miyatIM prApito bhuvam / audAsInyena nedAnoM, tava yuktamupekSitum // 8 // Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 jJAtA tAta ! tvamevaikastvatto nAnyaH kRpAparaH / nAnyo mattaH kRpApAtramedhi yatkRtyakarmaThaH // 9 // // iti SoDazaprakAzaH // 5 svakRtaM duSkRtaM garhan, sukRtaM cAnudayan / nAtha ! tvaccaraNau yAmi, zaraNaM zaraNojjhitaH // 1 // manovAkkAyaje pApe, kRtAnumatikAritaiH / mithyA me duSkRtaM bhUyAdapunaH kriyayAnvitam // 2 // yatkRtaM sukRtaM kiMcidratnatritayagocaram / mArgamAtrAnusAryapi // 3 // tatsarvamanumanye'haM, sarveSAmahadAdInAM yo yo'rhattvAdiko guNaH / anumodayAmi taM taM sarvaM teSAM mahAtmanAm ||4|| tvAM tvatphalabhUtAn siddhAMstavacchAsanaratAnmunIn / tvacchAsanaM ca zaraNaM, pratipanno'smi bhAvataH // 5 // kSamayAmi sarvAnsattvAnsarve kSAmyantu te mayi / maitrayastu teSu sarveSu, tvadekazaraNasya me // 6 // raise nAsti me kazcinna cAhamapi kasyacit / tvadaGghrizaraNasthasya, mama dainyaM na kiJcana // 7 // yAvannApnomi padavIM, parAM tvadanubhAvajAm / tAvanmayi zaraNyatvaM mA muJcaH zaraNaM zrite // 8 // // iti saptadazaprakAzaH // 5 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 na paraM nAma mRdveva kaThoramapi kiJcana // vizeSajJAya vijJapya svAmine svAntazuddhaye na pakSipazusiMhAdivAhanAsIna vigrahaH / na netragAtravaktrAdivikAra vikRtAkRtiH na zUlacApacakrAdizastrAGkakarapallavaH / nAGganAkamanIyAGgapariSvaGgaparAyaNaH // 1 // // 2 // na na garhaNIyacaritaprakampitamahAjanaH / na prakopaprasAdAdiviDambitanarAmaraH na jagajjananasthemavinAzavihitAdaraH || lAsyahAsyagItAdiviplavopaplutasthitiH tadevaM sarvadevebhyassarvathA tvaM vilakSaNa: / devatvena pratiSThApyaH kathaM nAma parIkSakaiH 1 // 6 // anuzrotaH saratparNatRNakASTAdi yuktimat / pratizrotaH zrayadvastu kayA yuktyA pratIyatAm ? // 7 // athavA'laM mandabuddhiparIkSakaparIkSaNaiH / mamApi kRtametena vaiyAtyena jagatprabho ! yadeva sarvasaMsArijanturUpavilakSaNam / parIkSantAM kRtadhiyastadeva tava tava lakSaNam 18.11 krodhalobhabhayAkrAntaM jagadasmAdvilakSaNaH / na gocaro mRdudhiyAM vItarAga ! kathazcana // 10 // // ityaSTAdazaprakAzaH // 5 11311 11811 // 5 // tava cetasi vartte 'hamiti vArttApi durlabhA / mazcitte vartase cettvamalamanyena kenacit // 1 // Hell Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nigRhya kopataH kAMzcit , kAMzcittuSTayA'nugRhya ca / pratAryante mRdudhiyaH, pralambhanaparaiH paraiH // 2 // aprasannAtkathaM prApya, phalametadasaGgatam / / cintAmaNyAdayaH kiM na phalantyapi vicetanAH .. // 3 // vItarAga! saparyAyAstavAzApAlana param / / AzArAddhA virAddhA ca, zivAya ca bhavAya ca // // AkAlamiyamAjJA te, heyopaadeygocraa| AzravaH sarvathA heya upAdeyazca saMbaraH // 5 // Azravo bhavahetuH syAtsaMvaro mokSakAraNam / . itIyamAhatImuSTiranyadasyAH prapaJcanam ityAjJArAdhanaparA, anantAH parinirvatAH / / nirvAnti cAnye kvacana nirvAsyanti tathApare // hitvA prasAdanAdainyamekayaiva tvdaashyaa| sarvathaiva vimucyante janminaH karmapArAt // 8 // // ityekonaviMzatitamaprakAzaH // // 6 // pAdapIThaluThanamUni, mayi pAdarajastava / ciraM nivasatAM puNyaparamANukaNopamam // 1 // madRzau tvanmukhAsakte, harSabASpajalomibhiH / aprekSyaprekSaNodbhUta, kSaNAtkSAlayatAM malam // 2 // tvatpuro luThanairbhUyAnmadbhAlasya tapasvinaH / kRtAsevyapraNAmasya, prAyazcittaM kiNAvaliH // 3 // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mama svadarzamodbhUtAzciraM romAJcakaNTakAH / nudantAM cirakAlItthAmasaddarzanavAsanAm // 4 // tvadvaktrakAntijyotsnAsu nipItAsu sudhAsviva / madIthairlocanAmbhojaiH, prApyatAM nirnimeSatA // 5 // tvadAsyalAsinI netre, tvadupAstikarau karau / tvadguNazrotRNI zrotre, bhUyAstAM sarvadA mama // 6 // kuNThApi yadi sotkaNThA, tvadguNagrahaNa prati / mamaiSA bhAratI tarhi, svastyetasyai kimanyayA! // 7 // tava preSyo'smi dAso'smi, sevako'smyasmi kingkrH| omiti pratipadyasva, nAtha ! nAtaH paraM bruve / shriihemcndrprbhvaadviitraagstvaaditH|| kumArapAlabhUpAlaH, prApnotu phalamIpsitam // 9 // // iti viMzatitamaprakAzaH // // iti zrIvItarAgastotram samAptam // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgastava kAvyAnuvAda kAvyAnuvAkartADaoN. bhagavAnadAsa mana:sukhabhAi mahetA ema. bI. bI. esa. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaya sahajasvarUpI zuddha citanyamUrti, zrImada bhagavadIMta citya te zAMtamUrti karatuM citasamAdhi arpatuM AtmazAMti, * * haratuM bhavaupAdhi kApatuM mehabrAMti. lalitavistarA TIkA" maMgalAcaraNa (svaracita) Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 vItarAgastava kAvyAnuvAda kAvyAnuvAdakattAnuM maMgalAcaraNa deharA paramaguru jinarAjane, namana karIne Aja; kalikAla sarvajJa" namuM, hemacaMdra sUrirAja. hemacandra sUrIzvare, bhaktibhare bharapUra vItarAga stava je karyuM, kAvyarase cakacUra paramahaMta prasiddha te, kumArapAla nRpAla; svAdhyAyAthe tehanA, stava je racyuM rasAla pade pade jyAM nirjhare, bhaktibhAvanA strota akSare akSara pAvanA, kare zrotRnA zrotra alaMkAra lAlitya ne, arthagaurava pUrNa sudhA save hemacandra je, soLe kaLA prapUrNa gujarImAM tenuM kaMI karAvavA rasapAna; kAvyAnuvAda prayAsa A, kare dAsa bhagavAna 4 5 prathama prakAza maMgala-pratijJAdi (upodaghAta) deharA parAtmA pa ti je, parameSThI parama sAra; : "AdityavarNa" jene kahe, prApta tamaH para pAra; umUlita jethI saeNla, kaleza vRkSa niHzeSa ' mastakathI jene name, surAsureza nareza 2 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 puruSArtha vidhAtaNuM, jyAMthI sela utthAna bhAva bhUta bhAvi bhavadu, avabhAse jasa jJAna, a brahma jJAna AnaMda jyAM, eka AtmatArUpa; teha dhyeya, zraddheya te, huM te zaraNa svarUpa; 4 sanAtha tethI huM dharUM, teha artha abhilASa; tethI thAuM kRtArtha huM, thauM tene huM dAsa; 5 teha viSe karI tetra huM, karUM pavitra svavANa; bhavAraNyamAM janmIne, A ja janmaphala jANe 6 kayAM huM pazuthI paNa pazu? vItarAgastava kayAMhi? padathI aTavI laMghatA, paMgu sama huM ahi 7. zraddhAmugdha aluM chatAM, upAlaMbha nahiM egya; vAgaracanA zraddhAnI, vizRMkhala paNa heya. 8 anuSTram bhagavAn hemacaMdra A, racelA stavathI ahe! : kumArapAla bhUpAla, vAMcchita phalane lahe! 9 dvitIyaprakAza vItarAganA janmasahaja cAra atizaya gIti parAga priyaMgu, aMjana saphaTika svarNa varNa dharanArI; viNa dhoye zuci hArI, kAyA na kene AkarSanArI ? 1 maMdAra sumanamAlA, samA avAsita sugaMdhI jeha sadA; evA tuja aMgamAM, surAMganAnA nayane bhaMga thatA. 2 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 dAharA divyAmRta rasasvAdathI, jANe naTa evA rAga-uraga taNe!, tuja aMge na - bhutala pratibiMbane, pratirUpa tuM sveda AdratA nAzanI, tuja dehe kayAM mana kevala bhagavAna ! rAgamukta vItarAga ! nA, rakta paNa tuja dehanuM, che kSIradhAra samAna. 5 vizva vilakSaNa anya zu, mAMsa paNa aSIbhatsa ne, jalasthalamAM upajela sau, tuja :izvAsa suga'dhana, camatkAra karanAra; a:kettara tuja bhavasthiti, (kAraNa) ca cakSu geAcara nahiM, tuja AhAra nIhAra. 8 5 tRtIya prakAza : karmakSayajanya agIyAra atizaya zArdU lavikrIDita zrI tIrthaMkara nAmathI upajatA sarvAbhimukhye karI, tuM je saMmukha savathA ja janane Ana MdathI ke bharI; ne je ceAjananA sameAsaraNamAM keTi game nAtha ! he ! tiya cA amarA narA pirajanA sAthe samAI rahe; 1-2 azeSa; praveza. 3 chAMDI anusare nAtha; vAta? 4 vadavAne huM zakta zubhra suga Mdhi prazastra. 6 sumanamAla; madhukAra. cha Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAmAM nija nija teha sahune hArI mahAriNI, vANuM ekarRpI chatAM pariName je dharmasaMbadhinI pUrvotpana samasta rega-ina je tethI vadhu jane, mhArI nAtha! vihAra-vAyu laharIthI vikharAye kSaNe 3-4 AvirbhIta na thAya je avanimAM tIDe zuke mUSake, nAze Iti anIti jema paLamAM bhUpa prabhAve prabho ! je virAgni zamI jate upajate strI-kSetra AdikathI, jANe bhUtala varSanA tuja kRpAnA puSkarAvathI 5-6 thAtAM kiMDimanAda tuja azizkedI mahimA taNA, mArIo bhuvanArie bhuvanamAM je saMbhave nAtha! nA; ne je kevala vizvavatsala vibhu ! tuM kAmavarSo sate, lekene ativRSTi tApa na kare, nivRSTi nA duHkha de, 7-8 sarve mudra upadro upajatA anya-sva rASTro thakI,. nAze je jyama siMhanAdathI gaje hArA prabhAve nadI, je adbhuta prabhAvI jaMgama tarukalpa vikIpati ! " tuM jyAre vihare tahIM kSitimahIM dubhikSa pAme kSati, 9-10 nA he duSkara dekhavuM tuja tanu te mATe bhAmaMDala, zIrSe pazcima bhAga saMsthita ja je te ravimaMDala; e je tuja cagarAjya mahimA udbhUta karmakSaye, vika vizruta tehaM magna na kare kone mahA vismaye 11-12 (bAra lekane sahasaMbaMdha) + ra, * ** * * * * + na na. 1 kara - vAlAyado Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 nArAya pravRtta ema tuM upAyamAM kriyAnuzIlane, parA zrI prApta jethI te na IcchatAM upeyane ! anaMtakAla saMcitA anaMta karmakakSane, samUla unmele na anya tuM vinA tribhuvane. 13-14 anuSya, pavitra pAtra maitrInA, muditA-muditAtma ne namaH kRpALu madhyastha, gAtmA bhagavAn ! tane. 15 caturtha prakAza devakta agIyAra atizaya maMdAkrAMtA mithyAtvane pralaya ravi saddaSTi sudhAMjanA che, tIrtha zrInA tilakapa te caka agre virAje; "svAmI eka trijagamahiM A' ema udgheSavAne, che iMdradhvaja chala karI tajanI Urdhva jANe ! 1-2 jyAM jyAM hArA pada pada dhare tyAM surAsura vRda, vere lakSmI kamalachalathI padmasaghA sunIMda ! ekI sAthe cauvidha he ! dhama uddha vAne, mAnuM chuM huM caumukha prabho ! tuM thayA hoya jANe! 3-4 trithI tuM tribhuvana trANAthe pravRtta thAtAM, triprAkAre tribhuvanapati ! tridazathI racAtA; pRthvImAM tuM vibhu ! viharatAM kaMTaka thAya uMdhA, bhAnu sAme ghuDa timira vA zuM dhare mukha uMcA? 5-6 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 keza mannu nakha pramukha thArA avasthit rahe che, nA tIthikA apara mahimA mAhya evA lahe che; zabda spaza pramukha viSayA pAMca hArI samIpe, tArkikAvat pratikUlapaNuM nA bhaje che jarIke. 7-8 ekI sAthe Rtu sahu kare tAharI pAdasevA, jANe mhIne satata smarane spAya dIdhAthI devA ! devA gayAdaka kusumanI divya vRSTi karIne, pUje bhAvI tuja caraNu saMsparze cAgyA mahIne. 9-10 pakSIe ke nirakhI jagane de pradakSiNa thArI, tumAM vAmAcaraNu jananI re ! gati zI thanArI paMcadrI'nuM tuja samIpamAM hAya dau:zIlya zAne ? vAyu eke driya paNa mUkI vaMde vRkSeA tuja sumahimAthI camatkAra pAmI, tethI henuM zira kRtI ja mithyAtvInuM bya nAmI; de pratikUlatAne. 11-12 kATi saMkhyA sura asura seve tane teA janme, maMdo ce nA alasa bhagavAna ! arthAMmAM prApya puNye. 13-14 Wan Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama prakAza aSTa prAtihArya devata atizaya) ' mAlinI bhramara ravathI jANe gAna uce karate ! cala dala thakI nATAraMbha jANe racaMte ! tuja guNagaNa dvArA rakta jANe vilaka ! pramudita ati thAta vRkSa e azaka. 1 samavasaraNamAMhI jane jAnu sUdhI, sumana sumana vere DIMTaDI jAsa udhI, dhvani ya punita hAre mAlakezAdi rAge, mRgathI paNa pavA Urdhva kaThe surAge. 2-3 dhavala zazikara zI cAmara zreNI cAru, mukhakamala upAse haMsa paMkti ja dhAruM ! tuM dharama kathate siMhAsanArUDha thAve, tahiM mRga suNavA zuM siMha sevArthe Ave ? 4-5 ghutithI parivarSe tuM caMdra jenAthI jema, muda nayana-cakone doe atra tema; nabhamahiM garajato duMdubhi ugra nAde, jagamahiM tuja Apta prAjya sAmrAjya bhAkhe, 6-7 upara upara hArA puNyaddhi krame zA, tribhuvana prabhutA tri Atapatra prakAze; nirakhI camatakArI prAtihArya zrI hArI, acaraja na ja pAme ka ya mithyAtvadhArI ? 8-9 1 . Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 paSTa prakAza vItarAganA pratipakSane nirAsa vaMzastha-idravaMzA netro prati svAmi ! sudhAMjanA samA, lAvaNya-puNyA tanuvaMta ApamAM madhyasthatA ye duHkha artha thAya che; te dviSathI nindananI zuM vAta che? 1 tyAre ya he nAtha ! vipakSa vattate, ne te ya ke pAdithI vistute thatuM e kiMvadantI paNa atra sAMbhaLI, vivekIe jIvana zuM dhare vaLI ? 2 virakta je te pratipakSa vattate, te teha te tAta ! pratIta tuM te; je rAga te te na vipakSa tUjane, adyata zuM hAya vipakSa sUryane ? 3 anuttare te lavasattame ahA ! mhArA pratye ! gataNuM kare spRhA, te rogamudrAdaridrI bIjA taNI, zI pUchavI vAta ja te saMbaMdhanI ? 4 tane ame nAtha prabhe ! svIkArIe, tane stavIe tujane upAsIe; trAtA tahIthI para kaI che nahiM, zuM baliye ? zuM kariye ame ahIM? 5 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 malina AcAra svayaM dharAvatA, pratAraNAtatpara jeha vartatA evA parathI jaga A ThagAya re ! pikAe kenI samIpamAM ? are ! 6 che sarvadA mukta chatAM ya vizvanA, karI rahyA sajana-nAza-pAlanA ! evA ja vadhyAsuta tulya devane, A che kiye cetanavaMta bhavane ? 7 kAmAtta je ne jaTharAgni ArtA je, evA ya devothI thatA kRtArtha je ! devAstike te para darzane taNA, hA hA ! kare nidbhava tuM samAnanA ! 8 khapuSpa jevuM utaprekSane kaMI ane ahIM mAna prakalpane kaMI gajata gehe para vAdI ehavA, na mAya dehe tyama nija gehamAM !! 9 rAddhatA neharAga daDha kAmarAga zakya che sahajamAM daSTirAga paNa duSTa saMtane paNa suduSkare vA, nivAravA; che, ho. 10 mal Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 daSTi te sama, mukha prasanna ne, jehanuM vacana priya lekane; ehavA prItipadA ya tuM prati, re udAsa jana mUDha durmati. 11 anuSyapa thaMbhe vAyu dave adri, jala javale kavacit yadi; teya Apta thavA gya, rAgAdista nA kadI. 12 saptama prakAza jagakartutvavAda nirAsa raddhatA puNya pApa viNa deDa heya nA, deha viNa mukha tema heya nA; vakatRtA mukha vinA ghaTe nahi, zAsanAra para kema te ahIM ? ne dehataNa vizvasane, e pravRtti paNa gya na bane; ke prajana ja tehane nathI, (kAraNa) te svataMtra para ANamAM nathI. je kaoNDa thaka pravRtti Adara, te ya bAla jyama rAgI te kare; 1 2 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 3 4 5 je kRpAthI jaga sajanA kare, te sukhI ja sahune sUje khare ! duHkha durgati ane daridratA, mRtyu janma pramukhe duHkhI thatA; lekane jagatamAMhi sarjAtAM, te kRpAlata zI kRpAlA ? je ya karmanA kare apekSaNa, ApaNI jyama svataMtra teha nA karmajanya ja vicitratA gaNe, te zuM zabhaputaLe ja kAmane ? A mahezanI svabhAvavattA , je vitarka karavA ja egya nA; te parIkSakataNA parIkSaNe, teha DiDima niSedha bane. voTaka , paNa je sahu bhAvanuM jJAtRpaNuM, ahiM saMmata hAya ja kaparuM, amane paNa saMmata te varate, (kAraNa) saravajJa vimukta zarIra sane. apramANa ja Ama gaNI laIne, jagasRSTi kuvAda mukI daIne; tuja zAsanamAM jana teha rame, bhagavAna ! prasanna jihAM ja tame. E 6 7 8. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 aSTama prakAza; ekAMtautthApana, anekAMtapratiSThApana dAharaNa sattva nitya ekAMta te, akRtAgama kRtanAza; jo ekAMta anitya tA, akRtAgama kRtanAza. AtmA nitya ekAMta tA, nA sukha duHkhanA bhAga; jo ekAMta anitya tA, nA sukha duHkhanA lega. na nitya ekAMtika mate, adhameAkSa puNyapApa; na anitya ekAMtika mate, dhamAkSa puNyapApa. krama-akramathI nityanI, akriyA nahi~ yukta; tyama ekAMte kSaNikamAM, atha`kriyA nahiM yukta. nitya anitya svarUpatA, jyAre vastunA hoya; jema bhAkhI bhagavAna ! teM, tyAre dveSa na kAya. gALa khare! kahetu che, ne su pittanimitta; teDu ubhayamaya auSadhe, che naCi doSa svacita. sat pramANuthI ubhaya te, eka sthaLe na viruddha; mecakAdi vastu viSe, dRSTa ja vadhu viruddha, na anuSTupa eka vijJAna AkAra, nAnA evA tathAgata prAna, na AkAra je gaNe; anekAMtane huze. 1 . Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 citra aneka ne eka-rUpa pramANu je bhaNe; te vizeSika niyAyI, ne anekAMtane haNe. 9 sattvaAdika viruddha, guNe yukta pradhAnane; Icchate sAMkhya vidvAna, na anekAMtane haNe. 10 nathI cArvAkanI jetI, vimati tema saMmati, AtmA-parabhave mokSe, jenI muMjhAya che mati. 11 (tethI) utpAda vyaya ne svairya, yukta sa gerasAvita bhagavAna! teM prabodheluM, svIkAre jana buddhimat, 12 navama prakAza kalikAlaprazaMsA deharA alapakALamAM tuja jyAM, bhaktiphala maLatuM ja; kalikAla ja te he bhale ! kRtayugAdithI zuM ja? 1 suSama thakI duHSama viSe, saphaLa kRpA tuja thAya; marsamAM kalpataru sthiti, meruM karatAM zvAdhya. 2 zrAddha zrotA vaktA sudhI, ubhaya ga je thAya; tuja zAsana sAmrAjya te, ekachatra kalimAM ya. yugAntare paNa nAtha ! je, uUkhala khala leka; te kali vAmagati prati, vRthA ja karIe kepa. 4 kali je kaSapASANu che, prasAdhavA kalyANa agni viNa nA agarune, vadhe gaMdha mahimAna. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 trATaka dapa rAtri viSe, dvIpa abdhi viSe, mamAM taru, agni ya hima viSe kalimAM maLI durlabha tema ghaNI, rajanI kaNa tuja padAja taNI. 6 prabhu ! anya yuge paNa huM bhaTakaye, tuja darzana viNa kRtI na thaye; kalikAla prati namane ama he! tuja darzana je mahiM prApta ahe! 7 bhagavAna ! tuM deSa vihIna thakI, kali zebhAM rahyA badalI nakI, viSa dhAraka jema phaNIndra khare ! viSahAraka ratnathI zubha dhare. 8 . dazama prakAzaH sarvaadabhUtanidhi vItarAganA virodhAbhAsI guNa lalita muja prasannatAthI prasanna tuM, tuja prasannatAthI prasanna huM ubhayaAzri A nAtha ! bheda ! tuja prasannatA muja pare ha ! 1 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAha 2 3 tuja surUpa lakSamI nihALavA, prabhu ! sahasaakSI ya zakta nA tuja guNa ghaNu nAtha ! varNavA, vaLI sahasajIhI ya zakata nA. sura anuttare vAsinA ya re bhuvananAtha ! tuM saMzaye hare; guNa zuM ke je ehathI pare, stavana yogya che vastutaH khare? puruSa je azraddhA dharAvate, kayama viruddha A teha zraddhate ? tuja prasakti AnaMda saukhyamAM, tyama virakti te eka kALamAM? prabhu ! ghaTAvavA AvatI chatAM, kyama ghaTe ja A vAta durghaTA? sakala sattva pratye upekSitA, parama A vaLI upakAritA. draya viruddha A nAtha ! che tane, nahiM ja ema te anya keIne, parama jeha nircathatA ane, parama cakravartitva je tane. jasa apUrva kalyANaparvamAM, mudita nArakIo ya sarvamAM 4 . 6 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasa pavitra cAritra vadhuvA, puruSa kANu thAye samatha dAhaza 38 zama adbhuta adbhuta daiyA, adbhuta rUpa pradhAna; sava adbhutinidha IzA, namaH tane bhagavAna ! 5 ekAdaza prakAza : addabhuta vilakSaNa mahimAtizaya svAgatA vRtta parISahanI sena haNutA, pratikSepa mukti bhAgavI maiM haNyA tuM upasaga tAya prApta zama susthitine huM, keAI cAturI maheta jane arakta chatAM te ! dviSa adraSa chatAM te! lAkaDulabha ja keAI mahimA, che mahAtmajananA sava thA na jItavA pApathI ya vA ? cha chanArA, mahu mahu teM karI ota traNe tyaMta traNebhutranAnI, kAI cAturI maheta mahImAM. karatA; zu / 1 DaranArA; janeAnI ! Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tuM kaIne kaIya. teM kaI pAsathI na te dehadAnathI I. tAya tuja prabhutA prabhu ! A che ! evI ke bhujanAnA kalA samRta rAma ya anyadaza nIya udAsInanI sava thA Avo sava bhIma-kAMta tuthI Adi sava thA hAya e hA nAtha ! Atma 39 prati ati sAdhita sakala na ja dvIdhuM, anya pAdapa svayameva nA je, upAje; te, kara prati e Pin sakala zu stuti je tuja sabhAsada luThe dASa parAmAM, dayALu, pramANa pU guNavaMta, surAjya mahata. lIdhuM; mithyA, che ! te. kRpALu; tu hImAM; ahIM A ! dAhA tuM mahunIya mahAtma ne, mahAnathI ya mahAna; Avye muja stutigeAcare, stavatAM he bhagavAna! 8 da 7 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdaza prakAzaH addabhuta alaukika vairAgya -anuSyapaTu abhyAsathI pUrve, eve vairAgya te ladyo; ke te Ajanma A jame, sAtmabhAva dharI rahyo. 1 nAtha ! nikhuSa vairAgya, nA te duHkhahetumAM mokSepAye paTu hAre, che je sukhahetumAM. 2 vairAgya zastra teM evuM, sajuM viveka-zANamAM ke mekSe paNa te sAkSAt, akuMThita parAkramI. 3 jyAre nareMdra deveMdra, zrI bhagavAya te thakI, tyAre ya rati jyAM tyAM te, hArI viraktatA nakI. 4 nitya virakta kAmethI, tuM jyAre yuga saMgrahe, sayuM AthI!" gaNuM tyAre, varAgya ugra tuM lahe. 5 sukhe duHkhe bhave mokSe, jyAre audAsya dhAra tuM, virAgya ja tane tyAre, kyAM na virAgyavAna che? 6 duHkhagabha mohagarbha, vairAgye niSTha che para jJAnagarbha temAM pApe, ekAzrIyapaNuM khare. 7 sadA audAsyatAmAM ye, tuM vizva vizvopakArine; vairAgyanina tuM tAyI, he namaH paramAtmAne. 8 gayAdaza prakAzaH addabhuta vizvopakAripaNuM -zikhariNI- vinA belAvelA jagahitakarA! hAyaka tame, vinA nimitta he jagahitakarA ! vatsala tame; Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 vinA abhyarthelA jagahitakarA! sAdhu ya tame, vinA saMbaMdhe he jagahitakarA! bAMdhava tame. 1 vinA vilepAyuM mana jasa ahe! snigdha varate, vinA mAnyuM jene vacanapatha vizuddha varate; vinA dhAyuM jenuM zala amala vatte bhuvanamAM, jauM huM evA tuM zaraNarRpa kerA zaraNamAM. 2 acaMDA vIrA ne zami prathamavatti prabhu thakI, kuTAyA kAMTAo kuTila karamarUpa nakI; mahezA nijamA agada narakochedanakarA, arAjasa brahmA ke tuja prati namaH he bhavaharA! 3-4 asicelA bhAre phalathI anipAte guru bahu, asaMkapelA tuM kalapatathI huM phala lahuM; asaMgA lakezA niramama kRpAtmA tuja taNe, madhyasthA vizvatrA kiMkara ja anaMkI muja gaNe. 5-6 nahi gopAvelA ratananadhi tuM he munivarA! na vRtti vITelA kalapataru tuM he munivarA! na cittelA cintAmaNi ratana tuM he munivarA! tuM evAne AtmA arapaNa karyo meM munivara ! 7 pra! te vatuM nakI phala anudhyAna rahita, ane tuM te vatta tanu phalarUpI mAtra dharate; Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahIM kiMkartavya muja jaDe prati he munivara ! * vidhikRtye mahArA anugraha kare he munivara ! 8 caturdaza prakAzaH addabhuta alaukika yogamAhAbhya -doharA- ceSTA mana-vaca-kAyanI, kaSTa saMharI sAva; te manaHzalya vijiyuM, zlathapaNane prabhAva. iMdriya saMyata nA karI, na ja uchUkhala kIdha; ema samyak pratipada vaDe, teM iMdriyajaya kIdha. 2 are ! gaaSTAMgatA, prapaMca-nahiM te kema; bAlyathI mAMDI yoga A, sAmya prApta tuja ema? 3 cira sahacarA ya viSayamAM, svAmI! tuja virAga; adaSTa ceme ya sAmya e, alaukika vItarAga! 4 upakAraparA para prati, paro na jyA tema; je tuM apakAra prati, sarva alaukika ema. 5. hiMsaka paNa upakRta karyA, Azrita ya upekSita pUMchI zake ema keNa A, hArUM citra caritra? 6 eve niveze Atma te, parama samAdhimAMhi; " ke sukhI dukhI chuM chuM nahiM, bhAna rahyuM na AMhi. 7 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAtA dhyeya ne dhyAna e, ekAtmatAgata traNya; evuM yAgamAhAtmya tuja, kema ja zraddhe anya ? 15. prakAzaH ananya vItarAgazAsana prAptithI svadhanyatA --zAlinI-- vizvatrAtA ! trizaMge jItanArA, dare evA hA guNA anya hArA ! mudrAthI cezAMta udAtta mAtra, jItAyuM che trijagat pUjyapAtra ! je pApIthI tu gariSThe gariSTha, nindAye vA vA aDyA vire; mAhe teNe merune tRNu kIdhA, abhedhine geApadImAtra kIdhe. cUkayo cintArana te hAthamAMthI, sudhA mudhA lakhyuM che tenAthI; je ajJAne AtmasAt nA ja kIdhuM, thArA zAsan kerU... saOstra sI. dghArA pratye duSTa je pApakArI, je dRSTi dhAre tene agni ulakAkAradhArI; nA mAmAnA Da sayu`. A khelavAthI ! sAkSAt kAMI vAdhe na AthI. vANI 1 4 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ** dghArA zAsannuM khIjA zAsaneAthI, sAmya svAmI ! mAnya che je janathI; jANe ! 2! 2! evA te hutAtmA jAne, vatta sudhA viSanI tulya mherA mUMgA thai jo leAka teDu, hArA pratye matsarI haiAya je; pApI kame je vaikalpa nAtha ! thAye te te zubha abhyudayA. te pratye hai namaH ! aMjali hA ! upAsIe A ame tehane hA! jeNe thArA zAsanAmRt rasAthI, sigye AtmA nitya A ullaseAthI. te bhUmine ha| namaH jyAMhi thArA, pAdAjonA te nakhAMzu prasArA; zebhA cUDAratnanIcira dhAre, AthI khIju elie zu vadhAre ? huM chuM sAcA janmavaHn dhanya huM chuM, nizce sAcA kRtakRtyI ja huM chuM vAravAre lapaTA je huM AmAM, hArA guNagrAmanI L ramyatAmAM. 5 OM . Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDaza prakAza sva rAgAdideSanuM khedanivedana "dukha dAhaga re kanyA -e rAga. tuja mata amRta pAnathI re, zamarasa Umi uThata; eka bAju mujane e re, saMpada paramAnaMda... re prabhujI! zuM kahuM vItaka vAta?.. anAdi saMskAre mUri re, - rAga uraga viSAveza; eka bAju kare mUcchita mane re, karUM re! huM hatAzare prabhujI! sa rAga uraga viSa vega vaze re, karyuM karama je Apa; te vadavA ya azakta chuM re, dhik muja pracchanna pApa!...re prabhujI!. 3 kSaNa sata kSaNa mukta vaLI re, kSaNa kuddha kSaNa kSamI ja; kapicApala huM karAviye re, mahAdithI kADathI ja re prabhujI ! ' tuja bodhi pAmIne ya meM re, mana-vaca-kAyanA nAtha pacApala * Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dudghatithI nija zire re, agni jalA hAtha... re prabhujI!. 5 trAtA ! tuM trAtA te re, ratnatraya muja khAsa harAya mehAdi cArathI re, hata chuM hA! huM hatAza...re prabhujI!. 6 tIrtho bhaye meM te dIThe re, tuM eka tAraNahAra, tethI tuja caraNe lAgiye re, nAtha he!tAra re!tAra!...re prabhujI!. 7 tuja prasAde ja pahoMcADiye re, ATalI bhUmi huM ja; have audAsInyathI tane re, yukta na upakSavuM jare prabhujI!. 8 jJAtA tAta! tuM ja eka che re, kRpApara tuMthA na anya kRpApAtra huMthI anya nA re, kRtya karmaTha kara dhanya..re prabhujI! 9 saptadaza prakAza AtmaniMdA ane vItarAga zaraNapatti -vaitAlIyanija duSkata gaI te ati, sukRtane anudate ati; Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaraNAthI rahita zaraNuM A mana vAkU tana pApa anumAchu vaLI vaLI prabhu ! kaI sarave 47 mithiyA muja duSkRtA je je ho ! dharI buddhi pharI teha nA thaje ! ratnatraya sabaMdhamAM, mArgAnusara je avaLu carAyalana arahuM ta AdinA, ` guNu je je arahattva AphrikA; pramAdathI ghaNA, sahu te te guNa te mahAtmane. guNu sukRta anumAdaka nAtha ! tuja canuM gahuM. je karyuM, anumA tujane, phUla tuja siddhane, karAviyuM; prakha dhamAM; bhaluM. tuja zAsanane ya zaNa huM, bhagavAna ! bhAvathI prapanna chuM. jIva sarave sAsanarakta sAdhune; tuja sarave sarave prati matrI muMja che, zaraNu eka ja jAsa tuM ja che. chuM huM eka na kAI mAhurA, na ja chuM huM paNuM kAI nA kharA; khamAvatA, jIva mane khamAvo ! 2 4 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI dInapaNu tuja prabhu ! tuM 48 koI mane. caNa prabhAvathI zaraNe rahelane. taMtra kharA, padavI pAmuM na jyAMlagI parA; zaraNyapaNu ma mukaje, mujamAM -- je tuja zane bhaje. SR aSTAdaza prakAza : vItarAganuM vilakSaNa devapaNu --bhUja gI-- mRdu mAtra vijJaSya nA tUja Age, karU` ya vijJApavu vijJApavu cAgya bhale AkarA mANu jevuM ja lAge. svaantaHtaNI zuddhi A ceAgya lAge; dAsa mAge; nathI tuM birAjyA jA jema devA, pazu pakSivA siMhanA vAhane vA; nathI netra gAtre ca vatre vikAra, vikArI ya AkAra hArA lagAra; nathI phUla ke cApa cakrAdi zatru, thaye tUja hastAbda a Mkita atra; nathI aMganA aga ga AliMgavAne, thaye| tatpara tuM umaMgA . ANe; 7 3. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ x nathI kaMpaLyA te mahAleAka atre, svanA gahuvA gya kUDA caritra; nathI te viDakhyA naro vA sure vA, prakApe karI ke prasAde karI vA; 49 nathI te. jagajanma ke sthaya nAze, kaI AdarI tA karelA ja bhAse; nathI hAsya ne lAsya gItAdi dvAre, sthiti viSNutA te karI kA prakAre; sahuM devathI ema sava prakAre, ahe ! che tuM vilakSaNA e prakAre; parIkSAkarAe tane nAtha ! prIte, pratiSThApavA devatAve zI rIte ? anuzrAta tA vheNu sAthe vaMtA, tRthaiA paNuM kASThAdika pratizrota je vheNunI jAya sAme, yuktimatA; sa zA~ yuktithI te vastu pratIta pAme ? maMdabuddhi parIkSAkarAnI, parIkSAthI ! tuM nAtha guNAkarAnI; mAharA celeMjALupaNAthI, kathu nAtha ! khullekhullu sAva AthI, ahiM sasaMsAri prANI svarUpa, vilakSaNuM tuja rUpa; sa thakI je ja " Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 khare! te ja A lakSaNa svAmi ! thArUM, parIkSA bhale kRtaSIe ja bhaya krodha ne leAbha AkrAMta evA, jagathI tuM vilakSaNA aDDA vItarAgI ! tuM koI nathI ' devadevA ! prakAre, vAruM! 9 E egaNIzamA prakAza : AjJAArAdhana bhaktithI mukti * abhinaMdana jinadarizana tarasiya'- e rAga tuja citta huM vatu nAtha re! durlabha e vArtA ya; sayu bIjA kAIthI paNa jo ya tu, vattu muja cittamAM....... tuja AjJAthI ja zivapada pAmIe. 1 keAne nigrahI rASathI, teASI, anugrahI keAI khIjA ca; vacanatatpara parathI he prabhu ! mRtyuddhie ThagAya....tuja0 2 aprasanna thakI phala kema sAMpaDe ? ehu asaMgata hAya; cintAratnAdika zuM nA kaLe, hAya vicetana teA ya ?....tuja0 3 tuja sevAthI ya sArUM tAhar, AjJApAlana ArAdhye je zivakula sAMpaDe, virAvye saMsAra....tuja 4 haiya - upAdeyanA sabaMdhamAM, A zAzrvata tuja ANuM; sAra; Azrava sava ja haiya ja savathA, sa Mvara Adeya jANuM ! '..tuja05 Azrava teA bhahetu ja hAya che, savara muktinidAna; AhutI muSTi ema ane khIjuM, enuM prapa Mcana mAna !..tuja 6 ema AjJA ArAdhana tatpurA, pAmyA anata niravANu; gAcA mRdudhIne lagAra. 10 ' Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAme che kyAMka ne vaLI pAmaze, bIjA paNa bhagavAna! tuja che' prasAdanAnuM dInapaNuM tyajI, tuja AjJAthI ja eka karmapajarathI prANI mukAya che, sarvathA ja ahiM chekatuja0 8 vIzamo prakAza vItarAgacaraNe AtmasamarpaNa -deharA - pAdapIThe ALoTatA, muja zira padaraja tUja; cira vasaje! puNyAtaNA, paramANu kaNa zuM ja. 1 tuja mukha saktA daSTi muja, harSa jalemiMthI dhanya; kSaNamAMhi mala kSAlajo, aprekSya prekSaNajanya. 2 muja kapALa AMkA paDyA, ALoTatAM tuja pAsa; kIdhA asevya praNAmanuM, he prAyazcitta khAsa! 3 tuja darzanathI muja uDyA, mAMcakaMTaka pUraka cirakAlanI asadarzana-vAsanA karo dUra! 4 tuja mukhakAMti-caMdrikA, sudhAtaNuM karo pAna; muja locanAbuja pAmaje, animeSatA bhagavAna! 5 tuja mukha vilAsi netra muja, upAsanAkara hAtha; tuja guNa zrotA zrotra he, hAra saMdA jaganAtha! 6 kuSTha chatAM utkaMTha je, tuja guNamAM muja vANa; svasti haje Ane!" ahe! anyathI zuM? bhagavAna! 7 tuja preSya chuM chuM sevaka, chuM kiMkara chuM dAsa; oma" ema kara svIkAra tuM, adhika kahuM na tuM pAsa. 8 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para anuSTupa bhagavAna ! hemacaMdre A, racelA stavathI ahA ! kumArapAla bhUpAla, vAMcchita phulane lahe ! Jie kAvyAnuvAdaka M-vivecanakartAnI prazasti vasatilakA A vItarAgastava bhaktibhare bharelu, zrI hemacandrajI mahAkavie kareluM; kAvyAnuvAda tasa A bhagavAna-dAse, kIdhA sva-anya upakAra gaNI ulAse. sAdu' dIse tarSi AzayathI gabhIruM, A vItarAgastava sAgara zuM gabhIruM; tyAM mArI DUbakI vivecananI ulAse, khAnyA sadadha ratanA bhagavAnadAse. 9 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgastava savivecana : sAvyAnuvAda vivecanakartA: kAvyAnuvAdakartA- * DaoN. bhagavAnadAsa manaHsukhabhAI mahetA, ema. bI. bI. esa. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubha zItaLatAmaya chAMya rahI, manavAMchita jyAM phaLapaMkti kahI, jinabhakti praha taru kalpa aho! bhajine bhagavaMta bhavaMta lahe. -zrImad rAjacaMdrapraNIta mokSamALA Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM namaH siddham vItarAgastava sakAvyAnuvAda: savivecana * prathama prakAza maMgala-pratijJAdi (upadravAta) (aMtargata apAyApagama Adi cAra mULa atizaya) parAtmAdi viziSTa vizeSaNethI vitarAgastava prAraMbhe che- yaH parAtmA paraMjyotiH, paramaH parameSThinAm / AdityavarNa tamasaH, parastAdAmananti ym||1|| kAvyAnuvAda : deharA parAmAM pa ti je, parameSThi parama sAra; AdityavarNa jene kahe, prApta tamaH para pAra; 1 artha - parAtmA pati parameSThIomAM parama che, jene tamasathI-ajJAnaaMdhakArathI para evo AdityavarNa -sUryasamA varNavALo budhajano mAne che; * atre "kalikAlasarvajJa" zrI hemacandrAcAryajIe pitAnI lAkSaNika zailImAM sapta vibhaktinA prayogapUrvaka varNana karyuM che :, yam, pena, ramai ityAdi tathA vaLatI zreNImAM saH, tam, tena, tamai ityAdi; kAvyAnuvAdamAM temaja arthamAM paNa e ja prakAra akhaMDapaNe jALavavAmAM Avela sujJa vAMcake joI zakaze. te A prakAre - je, jene, jethI ityAdi; te tene, tethI ItyAdi. sarakhAvIraH sarvasurAsure vIruM yuvA: saMbitA : ' I. prakAre sakalAhaMta stotramAM paNa zrI hemacaMdrAcAryajIe Avo ja sapta vibhaktine lAkSaNika praga karyo che. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 vItarAgastava savivecana vivecana ''parama puruSa paramAtamA, paramezvara paradhAna: parama padAratha parameSTi, paramadeva paramAna...zrIsupAsa -zrI AnaMdaghanajI A vItarAgastavanA vIza prakAza che. tene A prathama prakAza graMthanA maMgala upaghAtarUpa che. temAM vItarAga devanA guNAnuvAdarUpa sAbhiprAya sUcaka vizeSaNethI -parikara udAtta Adi alaMkArathI stutyAtmaka maMgala kRtya karI kartA zrI hemacandrAcAryajIe pitAnI atyaMta laghutA darzAvavApUrvaka zuddha bhaktiprajanAthe A stava racavAnI pratijJA karI che ane tenA aMtima lekamAM khAsa jenA nimitta A maMgala racanA karavAmAM AvI che, te paramahaMta kumArapAla mahArAjane maMgala Azi apI che. tema ja A prakAzamAM aMtargatapaNe apAyAgama Adi cAra mULa atizayanuM garbhita varNana paNa karyuM che. ATalI sAmAnya prastAvanA karI A prathama prakAzanA prathama lekane bhAva vicArIe. je "parAtmA"--jenAthI kaI para nathI ne je bIjA badhAthI para evA paramAtmA che, sUrya--caMdra Adi sarva tiothI para ane jenAthI para kaI che nahiM evA paraMtyeti che, akhila vizvamAM paramapadasthita "parameSTiemAM parama-sarvotkRSTa che, ane "tamasUthI -ajJAnatamasuthI-ajJAna aMdhakArathI para evA jene "AdityavarNa" Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAtmA paraMpati parameSThi vItarAga pa7 - - - - sUrya samAna varNavALA kahe che. paNa A "AdityavaNa" chatAM "Aditya'-sUrya Adi samasta ti karatAM A bhagavAnanI divya Atmati te anaMtaguNaviziSTa mahAna- parama che. kAraNa ke sUrya-caMdra Adi ti te amuka maryAdita kALe ja prakAze che ane lekamAM amuka maryAdita kSetrane ja prakAze che, paNa A paraMpati te sadAkAla ja prakAze che ane samasta kAlekane prakAze che. Ama akhila vizvamAM A paraMpati samAna anya ti nathI. girAja AnaMdaghanajI kahe che tema A tisarUpa asamAna" che. eTale ja atre "kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcAryajIe Ane " pati zabdathI biradAvela che. paraMtinA svarUpathI mugdha thayelA paramatattavadaSTA zrI amRtacaMdrAcAryajIe te sthaLe sthaLe A paraMpatine parama mahimA utkIrtana karyo che - jemaketannati paMDyotiH " tvAmAmanaMti munayaH paramaM pumaaNsmAhityavarNamamamaM tamaH: pustatA" bhaktAmara stotra UR vItarAganA apAyApagama-pUjAtizaya sUcave che- sarve yenodamUlyanta, samUlAH kleshpaadpaaH| mUrnA yasmai namasyanti, suraasurnreshvraaH||2|| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 vItarAgastava savivecana kAvyAnuvAda : ujUlita jethI samla, kaleza vRkSa niHzeSa; mastakathI jene name, surAsureza nareza 2 artha -jenAthI sarve kaleza-vRkSo samUla unmelana karAyA che jeno pratye surezvare - asurezvara-narezvara mastathI namaskAra kare che. vivecana 8 aSTa karama vana dAhathI, pragaTI anvaye Rddhi.devacaMdrajI. upazama rasane kaMda sakhI, seve suranara iMda."--AnaMdaghanajI jenAthI sarva kalezarUpa vRkSe samUla umUlavAmAM AvyA che -jaDamULathI ukheDI nAMkhavAmAM AvyA che, anaMtakALathI UMDA mULa ghAlelA kama kaleza-vRne samUla umUlana karavAnuM mahA AtmaparAkrama dAkhavavAmAM AvyuM che. A parathI rUpaka alaMkArathI bhagavAnane apAyApagamAtizaya sUcavyuM che. jIvane kalezanuM kAraNa hovAthI karma e ja kaleza che; athavA te sakala karmanA mULa kAraNarUpa rAga-dvaya e be kaleza che, paramatatvaSTA zrImad rAjacaMdrajIe prakAzya che tema-"jahAM rAga ane vaLI dviSa tahAM sarvadA mAne kaleza. A rAga-dveSarUpa sarva kalezane athavA ghAtikarmarUpa sarva kalezane A parama vItarAge nirmUla nAza karyo che. AtmaguNane apAya-hAni karanArA A ghAnikarmone apagama thaye hevAthI, A bhagavAnane apAyA Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apAyAgamAtizaya, pUjatizaya 59 pagamatizaya jagatamAM anya koI paNa vyakti karatAM caDhIyAte e atizayavaMta guNa vate che. Ama atra apAyAparAmAtizaya vyaMjita karyo che. ane jene sureMdro asureMdro ane nareMdro mastaka namAvI me che,-A parathI udAtta alaMkArathI bhagavAnane pUjAtizaya sUcavyuM che. karmanAza ane dharmaprakAzane lIdhe parama pUjya e zuddha AtmasvabhAva pragaTo hevAthI bhagavAnane pUjAtizaya jagatamAM sarvAtizAyi sarvazreSTha varte che. vacanAtizaya - jJAnAtizaya varNave che- prAvarttanta yato vidyAH, puruSArthaprasAdhikAH / yasya jJAnaM bhvbhaavibhuutbhaavaavbhaaskRt||3|| puruSArtha vidyA taNuM, jyAMthI mUva utthAna; bhAva bhUta bhAvi bhava6, avalAse jasa jJAna. 3 artha jemAMthI puruSArthanI prasAdhanArI vidyAo pravattI chejenuM jJAna bhava6 (vartamAna)-bhAvi-bhUta bhAvone avabhAsa - prakAza karanAruM che. vivecana "aho! sarvotkRSTa zAMtarasamaya sanmArga. ahe! te sarvotkRSTa zAMta rasapradhAna mArganA mULa sarva deva. 2 zrImad rAjacaMdrajI Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgastava savivecana Ave > - ' jemAMthI - je vItarAga bhagavAna thakI * puruSArtha - prasAdhikA ' - puruSArthAnI prasAdhanArI - prakRSTapaNe sAdhanArI sakala vidyAe pravattI che; athavA ' puri zete kRti puruSa :,caitanya puramAM zayana kare che te ' puruSa' - AtmA, tenA 4 ane " - prayAjanane-tattvane eTale ke AtmA rUpa puruSArthane prasAdhanArI vidyAe je thakI pravRttI che, - saritAe pava tamAMthI pravatta tema samasta vidyAsaritAe zrutajJahimAcaluM 'zrutagaMgA--himAcalamAMthI pravattI che. arthAt je dharma-artha-kAma-mekSa e cAra puruSArtha - sAdhaka vidyAenuM athavA AtmA -puruSArtha sAdhaka vidyAenuM mUla ' prabhava ' sthAna - utpattisthAna che. jJAnA vamAM zrI zubhaca`drAcAya jIe kahyuM che tema ' vizvavidyAAm '- vizva-sava vidyAonuM kulagRha che. A parathI bhagavAnane vacanAtizaya sUcavye. A bhagavAn parama amRta vANIthI paramA meghanI varSo varSAvI jagatajIvAne AtmA - purUSA sAdhaka vidyAnA medha karatA hovAthI emanA A vacanAtizaya' guNu jagamAM bIjA kAI paNa karatAM ' atizAyi 'caDhIyAtA sarvotkRSTa varte che. -- " " prarAAntamati"mIra, vizvavidyAkulagRham / bhavyaikazaraNaM jIyAt, zrImat sarvajJazAsanam // " zrI zubhacaMdrAcAya jIkRta jJAnAva jenuM--je vItarAga bhagavAnanuM jJAna bhUtakALanA bhavad--vata mAnakALanA ane bhAvi bhaviSyakALanA bhAveAnA Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vacanAtizaya, jJAnAtizaya 6 8 avabhAsa' karanArU` che, ava '--jema che tema vastumadA pramANe yathAvasthitapaNe ' bhAsa '-prakAza karanArU' che; arthAt jenuM kevalajJAna trikAlaviSayaka sarva dravyaparyAyane leAkalAkane jANanArU che. A parathI sajJa-sadazI bhagavAnane jJAnAtizaya prakADhyo. kevalajJAna-kevaladezananA pragaTapaNAthI A sarvajJa-sadazI nA A'jJAnAtizaya ' guNa jagamAM anya kAI paNa karatAM 'atizAyi'-caDhIyAtA evA asAdhAraNa sarvotkRSTa vattuM che. zrI amRtacaMdrAcAjIe puruSArthasidyupAyamAM kahyuM che temabhagavAnanI A kevalajJAna para jyeAtimAM dabhutalanI jema sakala padAtha mAlikA samasta, anaMta paryAye sAthe ekIsAthe pratibiMbita thAya che' evA adbhuta A jJAnAtizaya che. " " tajjayati paraMjyotiH samaM samastai ranantaparyAyaiH / darpaNatala iva sakalA pratiphalati padArthamAlikA yatra // ', zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta puruSArthasiddhayupAyaH Ama A vItarAgastavanA prathama prakAzanA bIjA-- trIjA kSekamAM bhagavAnA mukhya mULa cAra atizayanuM apAyApagamAtizaya, pUjAtizaya, vacanAtizaya, jJAnAtizayanuM digdana kayuM; ane A cAra atizaya e ja bhagavAnanA sarva guNNAnA mULa AdhArabhUta pAyArUpa hovAthI enuM gati sUcana atre prAraMbhamAM ja A maMgalAdi vAcaka prathama prakAzamAM karyu che. atre sAva sAdA zabdomAM Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgastava savivecana paNa kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajIe kevA gaMbhIra bhA bharyA che-kevuM arthagaurava samAvyuM che, te uparokta AzayanA digdarzana parathI sujJa vAcake samajI laI vizeSa svamatithI vicAraze. ka te zraddhayayeya vItarAganuM zaraNa grahe che - yasminvijJAnamAnandaM, brahma caikAtmakatAM gatam / *sa zraddheyaH sa ca dhyeyaH, prapadye zaraNaM ca tam // 4 // brahma jJAna AnaMda jyAM, eka AtmatArUpa; teha dayeya zraddheya te, grahuM te zaraNa svarUpa; 4 artha -jemAM vijJAna AnaMda ane brahma ekAtmatA -ekAtmapaNuM pAmI gayuM che, te zraddheya ane te dayeya che, ane tene huM zaraNaprapanna thauM chuM (zaraNe jauM chuM; vivecana tame nirAgI, nirvikArI, saccidAnaMda svarUpa, sahajAnaMdI, anaMtajJAnI, anaMtadazI ane gailokyaprakAzaka che."-- zrImad rAjacaMdrajI 4 atre : kam..rima-je jene...jemAM ema sAta vibhaktine pUrvokta prayoga pUre thaI tenA anusaMdhAnavALe : tama...te tene I. sapta vibhaktine prAga zarU thAya che, e svayaM samajI levuM. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJAna-brahma-Anadamaya vItarAga 63 jemAM--je vItarAga bhagavAnamAM brahma-zuddha Atma svarUpa-sat, jJAna-leAkAleAkaprakAzaka, kaivalya-cit, ane AnaMda 'ekAtmatA 'ekAtmapaNu'-ekarUpapaNuM pAmI gayela che, arthAt je saccidAna dasvarUpa che;x te dhyeya '4: dhyAna dharavA ceAgya ane zraddheya-zraddhA karavA cAgya che, ane tene huM zaraNuprapanna thauM chuM-zaraNu aMgIkAra karuM chuM. arthAt ' sat'evA zuddha sahaja AtmasvarUpe svayaM pragaTyA haiAvAthI A bhagavAn 'svayaMbhU' brahma che, ' cit' evA zuddha caitanya-svabhAvanA svAmI hAvArthI A pUrNa jJAnasvarUpa sarvajJa bhagavAna sAkSAt vijJAnamUtti che, ane parama AnaMdamaya cidAnaMda-jJAnAnaMda svabhAva paripUrNa pragaTyo hAvAthI A AnaMdaghana bhagavAna mUrtimAn AnaMda che. Ama sat cit ne AnaMda jyAM ekarUpatAne pAme che evA A saccidAnaMdaeN bhagavAna svarUpathI 'sat'hAI kharekhara! zraddhA karavA ceAgya-zraddheya che, dhyAna dharavA ceAgya-dhyeya che, ane zaraNu ahuvA ceAgya zaraNya che, eTale A saccidAnaMdasvarUpa vItarAgane zraddheya-dhyeya jANI huM tenuM zaraNu grahuM chuM. kAraNa ke AvA pUrNajJAna-AnaMdamaya pUrNa brahmanuM je tattvAvalaMbana kare che te avazya tenA devacaMdra padane vare che. 1 " ' "tuM pUraNa brahma arUpI, tuM pUrNAnaMda ima tattvAlaMbana kariye, te devacaMdra padma svarUpI; virace. ' zrIdevacaMdrajI "" Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 te vItarAga bhagavAnanA dAsa thavAnI bhAvanA kare che vidaH tena syAM nAthavA~stasmai, spRhayeyaM samAhitaH / tataH kRtArtho bhUyAsaM, bhaveyaM tasya kiGkaraH // 5 // sanAtha tethI huM dharUM, teha atha abhilASa; tethI thA" kRtA huM, tha" tenA huM dAsa; 5 artha :-tenAthI huM nAthavAnsanAtha hAuM, tenA artha samAhita evA huM spRhA karUM, tenA thakI huM kRtArtha hA, tenA huM kiMkara hAu; vivecana vItarAgastava savivecana pa anAtha ekAMta sanAtha thAze, enA vinA kAIna mAMhya hAro." zrImad rAjacaMdrajI tenAthI--te vItarAga bhagavAna vaDe karIne huM ' nAthavAn '-nAthavALA-sanAtha haiM, atre ' svAm '-DAu' e prayAgathI ema sUcavyuM ke te vinA te huM nAtha vinAne-anAtha ja hAuM, eTale A bhagavAna thakI ja huM nAthavAn hAu' ema bhAvu` chuM. te artha samAhita samAdhiyukta ekAgracitta-evA huM 'spRhA karUM, '-mane paNa A paramAtmasvarUpa prApta hoya teA kevuM sAruM' ema rucipUrvaka pRhA-abhilASa karuM, bAkI bIjuM kaMI spRhavA ceAgya nathI ema sabhAvuM chuM. te thakI-te vItarAga. bhagavAna thakI huM 'kRtAtha' hAuM,--te bhagavAn jo mane - Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgastAtrathI svavANI pavitra karU 5 prApta thayA te meM mhArA sa` artha sAdhI lIdhA-me mhArUM AtmAnuM kAma karI lIdhuM ne huM kRtya thauM,--nahi teA bIjI kAI rIte saMbhAvanA ja nathI. tene-te vItarAga * kiMkara '-dAsa thauM, je kahe te AnA UThAvanArA AjJAMkita sevaka tha, ema mhArI bhAvanA che. vItarAgastAtrathI svavANI pavitra karuM ema bhAve che-- tatra stotreNa kuryAM ca pavitrAM svAM sarasvatIm / / idaM hi bhavakAntAre, janminAM janmanaH phalam // 6 // teha viSe karI sneAtra huM, karU pavitra sva vANu; lavAraNyamAM janmIne, A ja janmaphta jANu ! artha:-ane te viSe teAtrathI huM sva sarasvatIne pavitra karUM. A ja kharekhara ! bhavAraNyamAM janmIonA-- janmadhArIonA janmanuM la che. vivecana "tuma guNagaNa gaMgAjale, jhilI huM nirmaLa thAu" "- zrI yAvijayajI tyAM--te vItarAga bhagavAnanA viSayamAM stotra vaDe karIne huM 'sva '-peAtAnI sarasvatIne-bhAratIne-vANIne pavitra-pAvana karU! ema mhArI bhAvanA che. kharekhara! pa kRtAtha '--kRtakRtAtha thavAnI bhagavAnanA huM Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgastava savivecana A "bhavakAntAramAM"--bhavAraNyamAM "janmIonA"-janmadhArI saMsArIonA janmanuM A ja phala che ke jenuM caritra pavitra che evA bhagavAnanI guNagAthA gAIne-bhagavaduguNagAnanA nirmala gaMgAjalamAM nimajajana karIne pitAnI vANIne pavitra karavI,-bhagavadguNAnuvAdane rasAsvAda laIne pitAnI rasanAne dhanya karavI. nahiM te bhagavaduguNagAna vinA bIjI kaI rIte vANanI pavitratA saMbhavatI nathI ane janma niSphaLa che. AcAryajI hemacandrajI AtmalaghutA nivede che- kvAhaM pazorapi pazu tirAgastavaH kva ca / uttitIrghararaNyAnI, padbhyAM pnggukhiaasmytH||7|| kyAM huM pazuthI paNa pazu? vItarAgastava kyAMhi? padathI aTavI laghatA, paMgu sama huM AMhi. 7 artha -kyAM huM pazuthI paNa pazu ? ane kyAM vItarAgastava ? eTalA mATe be padathI-pagathI moTI aTavI pAra utaravA icchatA paMgu-pAMgaLA je huM chuM. vivecana rese giri upara virakhaphala tarika, bAvanu puruSa ke umarai utAvaro. -banArasIdAsajI Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmalaghutAnivedana: zraddhAmugdhatAthI stavana " - - kAM huM ' pazu ' - abUjha gamAra karatAM paNa ' pazu abUjha gamAra ane kAM A vItarAgastava ? A banne vaccenuM eTalu badhu mahudatara che ke - padathI ' ... page cAlIne mahA araNyane - mATI aTavIne uttitISu ' - pAra utaravA icchatA - ullaMghavA icchatA 'pazu'- pAMgaLA jene huM chu. atre kayAM A ? kayAM te? 'tra sUryapramavA vaMza ? nava cApaviSayA mati ?' ema e vastunuM mahad aMtara darzAvI, nirdenAla kArthI kavie pAtAnI laghutA lAkSaNika rIte nivedana karI che. arthAt A bhagavAn tA guNasamudra che, tenA mahimAtizayane kahetAM pAra Ave ema nathI ane huM teA abUjha chuM. eTale kAi pAMgaLA jema mahA gahana aTavIne ' e pattuthI '(zrleSa)-page cAlIne oLaMgavA icche, tenI jema huM * buddhivikala '-pAMgaLeA hArA guNuvarNanarUpa mahAaTavIne 'e padathI' ( e vacanathI --upalakSaNathI thoDA zabdomAM ) ALaMgI javAnuM mahA vikaTa kArya hAtha dharavA hAma bhIDuM chuM, te kharekhara ! pazuceSTA jevu' ja karU chuM. ? : " H chatAM zraddhAmugdhatAthI vItarAgastava prAraMbhe che-- tathApi zraddhAmugdhoshaM, nopAlabhyaH skhalannapi / vizRGkhalApi vAgvRttiH, zraddadhAnasya zobhate // 8 // zraddAmugdha khalu chatAM, upAla'bha nahi cAgya, vAcanA zraddhAlunA, vizRMkhala paNa sheya. 8 67 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgastava savivecana artha -tathApi zraddhAmugdha e huM rakhelatAM chatAM upAlaMbha (ThapakA) gya nathI, kAraNa ke, zraddhAvaMtanI vizRMkhala vAgavRtti paNa zebhe che. vivecana "buddhivikaLa paNa bhaktivaza, beluM sukhakara bola; kAluM bole bALa je, kuNa Ave tasa tela? ?? -zrI cidAnaMdajI ema che te pachI AvuM vikaTa kArya karavAne prayAsa zA mATe kare che? tene jANe atre uttara Ape che tathApi"--tema chatAM AvA duHsAdhya vItarAgastavamAM asamartha chatAM, "zraddhA mugdha-zraddhAthI mugdha banele huM zraddhAthI prerita thaI pravartatAM kyAMka alana karUM, te paNa upAlaMbha gya"--ThapakAne pAtra nathI, kAraNa ke zraddhAvaMtanI vizaMkhala-vRMkhalA-saMkalanArahita vA baMdhanarahitanibaMdha-asaMbaddha vacana racanA paNa zobhe che. arthAta huM hArUM stava karavA asamartha chatAM A karavAnuM sAhasa karuM chuM, temAM preraka baLa hArA pratyenI zraddhA che; hArA zuddha sahajAnmasvarUpa vItarAga svarUpa pratye mane eTalI badhI daDha zraddhA upajI che ke tethI mugdha banI huM A durghaTa kAryamAM pravarte chuM; "mugdha" bAlaka jema jevuM manamAM Ave tevuM asaMbaddha kAluM gheluM bole, tema hArA anupama guNathI meha pAmI "mugdha thayele huM "mugdha bhAve-niSkapaTa bheLA bhAve jevuM hRdayamAM Ave tevuM hArI stutirUpa vacana boluM chuM. H Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAta" kumArapAla mahArAjane AziSe kumArapAla mahArAjane maMgala Aziz ape che. zrI hemacandraprabhavAdvItarAgastavAditaH / kumArapAla bhUpAlaH prApnotu phalamIpsitam // 9 // (anuSTupu) bhagavAna ! hemacandre A ! racela stavathI ahA ! kumArapAla bhUpAla, vAMcchita phaLane lahe ! 9 artha :-zrI hemacaMdra thakI jene prabhava---janma thayA che evA A vItarAgastava thakI kumArapAla bhUpAla Ipsita-iTa--mane vAMcchita phala prApta karI ! vivecana atre vItarAgastavanA prathama prakAzanA aMte stavakartAe jainA khAsa paramArtha upakAra nimitta A parama laktirasapUrNa vItarAgastavanI racanA karavAmAM AvI che, te gujarAdhipati 'paramArhata ' mahArAjA kumArapAlane magala AzIrvAda ApyA che ke-zrI hemacandra thakI jenA 'prabhava'-samuddbhava thayeA che evA A vItarAgastava thakI kumArapAla bhUpAla 'Ipsita '-iSTa-mane vAMcchita la 69 prApta karI ! ' " // iti kalikAlasarvajJa ' zrIhemacadrAcAya viracita vItarAgastavamAM--bhagavAnadAsakRta kirabhaktirasacadrikA ' TIkAnAmaka vivecana ane kAvyAnuvAda sametamAM---- maMgala-pratijJAde nirUpaka prathama prakAza // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya prakAzaH vItarAganA janma-sahaja cAra atizaya vItarAganI sahaja zuci suvarNa kAyA varNave che - priya-Tistha-pannaranA nAma prabho! tavAdhautazuciH, kAyaHkamiva nAkSipet ? // 1 // kAvyAnuvAda : gIti padyarAga priyaMgu, aMjana Tika svarNa varNa dharanArI; vaNa che zuci hArI, kAyAna kone AkarSavArI? 1 artha_priyaMguphaTika-suvarNa-padmarAga ane aMjana jevI jenI prabhA (kAMti) che evI he prabhu! vagara dheye zuci-pavitra evI hArI kAyA kone na AkarSe vivecana atizaya sahajanA cAra-zrI yazovijayajI prathama prakAzamAM bhagavAnanA apAyApagamAtizaya Adi cAra mULa atizanuM garbhitapaNe varNana karyuM; have Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ H 'jama 71 prakArAMtare A atizayAnuM vana A khIjAthI mAMDI pAMcamA prakAza sudhI kare che. atizaya eTale zuM? * H jagamAM anya savathI ' atizAyI '--caDhIyAtA asAdhAraNa guNu-asAdhAraNa vibhUti te atizaya,- Extraordinary quality surpassing all others. zrI tIthakara devane ukta jJAnAtizaya Adi cAra athavA prakArAMtare cAtrIza atizaya varte che. te A prakAre-- " cauro jammappabhiI, ikkArasa kammasaMkhae jAe / navadasaya devajaNie, cauttIsaM aisa e vande || " " atizaya sahujanA cAra, kama khakhyAthI agiyAra; Aja hai| egaNIze kIdhA, sura bhAsurejI....zrI supAsa." zrI yAvijayajI arthAt-(1) janmathI mAMDIne cAra, (2) ka kSaya thaye agIyAra ane (3) devakRta egaNIza-ema cAtrIza atizayata bhagavaMtane huM vanyuM che. A traNa prakAranA atizaya atre anukrame bIjA, trIjA, cAthA tathA pAMcamA prakAzamAM vaNu byA che. temAM A khIjA prakAzamAM janma-sahaja--janmathI mAMDIne vattatA cAra atizayanuM varNana che. ATalI sAmAnya prastAvanA karI have A prathama zlAkanA bhAva vicArIe. kAI tItha kara devanA dehavadhu priyaMgu jevA lIleA, kAInA sphaTika jevA dheALA, kAI nA suvaNa jevA pILA, Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 vItarAgastava vivecana kAI nA padmarAga jevA rAtA, kAI nA aMjana jevA zyAma-kALA hoya che. Ama A pAMca vaNu mAMthI koI paNa eka vaNu kAI paNa tItha karanA haiAya che, eTale je vanuM vaNuM na ' sakala arhat 'ne sparze che, evA A paMca varNanA nirdezapUrNAMka atra varNIna che. kahyu` che ke-- " varakanakasaMkha vidumamaragayaghaNasannihaM vigayamohaM / sattariyaM jiNANaM sAmapUrNa vanyuM // " zrI tijayapahuttastatra Ama nIla-zveta-pIta-rakta-kRSNe vadhu vALI jenI * prabhA '-tejasvI dehakAMti che evA he prabhu! 'lautaSi' -vagara dhAye 'zuci '-zuddha-pavitra evI thArI kAyA, vAru, kAne na AkSepe-kene na AkaSe? arthAt dedIpyamAna dehakAMtivALI hArI pavitra kAyA sarva kAI ne AkarSe evI che. Wan sahaja avAsitasugaMdhI kAyA praza Mse che-- mandAradAmavannityamavAsitasugandhini / tavAGge bhRGgatAM yAnti, netrANi surayoSitAm // 2 // ma'dAra sumanamAlA, samA avAsita sugadhI jeha sadA; evA tuja aMgAmAM, surAMganAnA nayanA bhaMga thatA. 2 artha :-maMdAramAlA jema nitya avAsitasuga dhI evA thArA aMgamAM surasrIenA netrA bhRgapaNu -bhramarapazu pAme che ! Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saheja zuci suvarNa avAsitasugaMdhI kAyA vivecana " prathama jinesara praNamiye, jAsa sugadhI re kAya ?" " madAra phulanI mAlAM kadI karamAtI nathI ne tenI sugaMdhI kadI jatI nathI, eTale tene ii suga MdhathI vAsita karavI paDatI nathI evI te sahaja avAsitasuga dhI hAya che. AvI maMdAra puSpamAlA jevA je nitya avAsita- sugadhI' che,- sugaMdhI dravyanA saMskArathI vAsita thayA vinA sugaMdhI-sahaja sugaMdhI che, evA thArA aMgamAM zarIramAM he prabhu ! surastrIonA-devAMganAenA netrA bhaMgapazu-bhramarapaNuM pAmI jAya che! arthAt avAsitasugaMdhI hArA aMganI sugaMdha eTalI badhI AkarSaka che ke puSpanI suga dhathI bhamarAe AkAMca tema devAMganAenA cakSue te pratye AkarSAI jANe bharA khanI jAya che! Ama te devAganAe thArA parama A ka anupama rUpane animeSa nayane nihALyA kare che, tema jema A thArU aMga Avu devAMganAenA netrA bhamarA banI jaI thArA aMganI 6 73 vaLI seAnAmAM sugaMdha 'nI sugaMdhamaya che eTale te AsapAsa bhamyA kare che! ema kavie atra parama suMdara utprekSA karI che. Wan kAyAnuM sahaja arogIpaNuM sUcave che-- divyAmRtarasAsvAdapoSapratihatA iva / samAvizanti te nAtha ! nAGge rogoragavrajAH // 3 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Cjha vItarAgastava savivecana deharA divyAmRta rasasvAdathI, jANe naSTa azeSa; evA rega-uragata, tuja aMge na praveza 3 artha-divya amRtarasanA AsvAdanA piSathI jANe pratihata hoya ema he nAtha! rega-urama samUhe tyAra aMgamAM samAveza pAmatA nathI. vivecana bhagavAnanuM zarIra janmathI sarvathA sahaja nIrogI hoya che e sahaja nIrogIpaNArUpa atizaya che. A aMge kavi ubhekSA kare che ke-tuM dee amRta siMcela aMguSThAmRtanuM pAna kare che te divya amRtarasano AsvAda janya puSTithI jANe "pratihata" thayA hoya-pAchA haNAI gayA hAya, pAchA haThI gayA heyaviSa utarI gayuM hoya evA garUpa "urage"--urathI gamana karanArA sarpo hArA zarIramAM "samAveza"--avakAza (Accomodation) pAmatA nathI-jarA paNa samAI zakatA nathI, jarA paNa praveza (Entry) paNa pAmI zakatA nathI. arthAt tyAre deha janmathI sahaja svabhAve sarvathA nIrogI-parama AregyasaMpanna che. amala kAyAnuM pradarahitapaNuM kathe che- tvayyAdarzatalAlInapratimApratirUpake / kSaratsvedavilInatvakathA'pi vapuSaH kutaH ? // 4 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahaja agipaNuM, svadarahitapaNuM darpaNatala pratibiMbane, pratirUpa tuM nAtha; sveda AdratA nAzanI, tuja dehe kayAM vAta? 4 artha-AdarzatalamAM-darpaNamAM AlIna pratimAnA. pratirUpaka-pratibiMba evA hArAmAM zarIranI kSaratA vedanA vilInapaNAnI sthA paNa kyAMthI ? vivecana prabhune janmathI mAMDIne kadI paNa prasveda-pasIne thatuM nathI, prabhunA zarIrane A sahaja prasvedarahitapaNArUpa atizaya atra varNavyA che. atre prabhune darpaNatale paDatA pratibiMbanI upamA ApI che. te AdarzatalamAM-darpaNa talama "AlIna"--lIna thaI gayelI-lapAI gayelI pratimAne pratirUpaka"-pratibiMbarUpa che. eTale hArA zarIramAMthI kSaratA"-savatA prasvedanA vilInapaNanI-vilaya pAmI javApaNAnI kathA-vArtA paNa kyAMthI? tyAre zarIramAMthI prasveda-pasIne kSara-jharato paNa nathI te pachI tenA vilaya pAmI javAnI vAta ja zI? arthAt jema te darpaNatalamAM paDatI pratimAne bAhya mala Adi spazI zakatA nathI ke bhInAza lAgatI nathI, tema darpaNa paDatI pratimAnA "pratirUpa" Abehuba nakala jevA tuM prabhune bAhyAbhaMtara mala Adi spazI zakatA nathI, te pachI prasvedanI bhInAza sukAvAnI vAta te kyAM rahI? eTale ke prabhune deha Ajanma prasveda rahita che. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 ' vItarAgastava savivecana vItarAganuM rakata paNa "rAgamukta" kSIra samuM che!n kevalaM rAgamuktaM, vItarAga! manastava / vapuHsthitaM raktamapi, kSIradhArAsahodaram // 5 // rAgamukta vItarAga! nA, mana kevala bhagavAna ! rakta paNa taja dehanuM, che kSIradhAra samAna. 5 artha he vItarAga! kevala hArUM mana ja rAgamukta che ema nathI, paNa lhArA zarIramAM raheluM rakta paNa-rudhira (lehI) paNa kSIradhArAnuM sahedara che! (dUdha jevuM gheluM che !) vivecana " sAnnidhyato'pi yadi vA tava vItarAga, nIrAgatAM vrajati ko na sacetano'pi / " -zrI kalyANamaMdira stotra janmathI mAMDIne prabhunuM rakta ane mAMsa dUdha jevA "ujajavala dhutavarNa hoya che, A janma-sahaja atizaya varNana A pAMcamA tathA chaThThA kalekamAM karyuM che. temAM atra pAMcamA lekamAM prabhunuM rakta kSIra jevuM dhavala hoya che, e aMge zleSAlaMkArathI mahAtmA stotrakAra varNave che: he vItarAga! kevaLa-mAtra tArUM mana ja "rAgamukta"rAga-neha-Asakti hita che ema nathI, paNa hAra zarIramAM raheluM "rakta"--rudhira-lehI paNa "rAgamukta' Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAganuM rakta paNa "rAgamukta 77 rAtA raMga rahita evuM "kSIradhArA sahedara" che- kSIradhArA jevuM dhavala-ujajavala che! atre rAgamukta leSa- (1) rAga-sneha-Asakti rahita, (2) rAga-raMga vinAnuM, ratAza vinAnuM,-ema dviathI arthamAM prajita che, ane ethI ja zabdacamatkRti sAthe arthacamatkRti niSpanna thAya che. asaMga vItarAgane saMga jene lAge che te paNa vItarAga banI jAya che! "rakta"--lehI sAmAnyapaNe te rakta" ratuM hoya che, te paNa zukala ujajavala bhAvasaMpanna vItarAganA saMgathI "vitarAga"--rAgamukta-rAtA raMga vinAnuM dUdha jevuM samujajavala hoya che! zrI kalyANa maMdira tetramAM kahyuM che tema-te vItarAga ! lhArA sAnidhyathI paNa ko sacetana paNa nIrAgatAne nathI pAmate? vA nirAgI bhagavana vaLI! ApanA sannidhAne, nIrAgatA nahi ahiM kiyo cetanavaMta pAme? -kalyANa maMdira anuvAda (svaracita) mAMsa paNa zubhra che !- jagadvilakSaNa kiM vA, tavAnyadaktumIzmahe ? / yadavisramabIbhatsaM, zubhra mAMsamapi prabho ! // 6 // vizvavilakSaNa anya zuM, vadavAne huM zakta? mAMsa paNa abIbhatsa ne, zubhra sugaMdhi prazasta. 6 artha athavA te jagatathI vilakSaNa evuM lhArUM Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 vItarAgastava savivecana -bIjuM zuM kahevAne ame zaktimAna thaIe ? he prabhu? mAMsa paNa adugadha abIbhatsa evuM zu-ujajavala che ! vivecana racAye tuM jehI prazama rasaraMgI aNu thakI, khare ! tenI saMkhyA paNa mahI mahIM teTalI ja che. -bhaktAmarastotra anuvAda (svaracita) athavA te he bhagavana! "jagadu vilakSaNa"--jagatathI vilakSaNa -viparIta-viruddha-vicitra-viziSTa lakSaNavALuM Exceptional, Extraodinary, superhuman- ej alloy zuM kahevAne ame samartha thaIe? he prabhu! lhArUM mAMsa paNa adurgadha "abIbhatsa"-dugacchA-sUga na upajAve evuM ajugupasanIya ane zubhra-ujajavala-dhavala che! Ama hArUM rakta ane mAMsa zubhra-ujajavala che e eka hAre addabhuta atizaya che! tAtparya ke vItarAgamAM satvaguNa eTalI parAkASThAne pAmyA hoya che ke tenI pratichAyA temanA dehanirmANamAM paNa paDe che. A aMge bhaktAmara teMtramAM kahyuM che tema-je zAMta rAga rucivALA paramANu othI tuM nirmANa karAve che, te paramANuo A pRthvImAM teTalAM ja che, kAraNa ke hArI samAna bIju rUpa nathI." arthAt A jagatamAM je uttamattama paramANuo che te vaDe karIne ja A aciMtya puNyaprabhAvI bhagavAna tIrtha karanA dehanuM nirmANa thayuM che. eTale jenA aMtarbhAva Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ni:zvAsasaurabha: AhAranIhAra adRzya ge ( ATalA badhA zukla '-zubhra-samujajavala haiAya che, tenA rakta-mAMsa paNa zubhra-samuvala kema na heAya? 5 saheja sugaMdhI ni:zvAsasaurabha varNave che. jalasthalasamudbhUtAH, santyajya sumanaH khajaH / tava niHzvAsasaurabhyamanuyAnti madhuvratAH // 7 // jala-sthUlamAM upajela sau, chAMDI sumanamAla; tuja ni:zvAsa sugaMdhane, anusare madhukAra. 7 aH--jalamAM ke sthalamAM samudbhUta ugela sumana-- mAlAone tyajI daIne madhutratA-madhukA thArA niHzvAsanA saurabhyane--sugaMdhipaNAne anugamana kare che ! vivecana ' thArA niHzvAsanI suga Mdha paNa eTalI badhI uddAma che ke-jalamAM ke sthalamAM ugelA sumanenI-puSpAnI mAlAene zreNIone tyajI daI ne 'madhuvratA '-madhukarA-bhamarAe thArA ni:zvAsanA ' saurabhyane '-surabhipaNAne suga MdhipaNAne-anugamana kare che--pAchaLa pAchaLa jAya che! A sarva atizaya varNana ema sUcave che ke A bhagavAnanuM mAhya vyaktitva paNa jagamAM sarvotkRSTa che. ane bhAvathI tA emanuM aMtaraMga vyaktitva eTaluM badhuM adbhuta che ke te tenI zIla-saurabhathI sarva mumukSujananA mana-madhukarane ceAtAnA pratye AkarSe ja che. 5 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgastava savivecana AhAra-nIhAra carmacakSu agocara che- lokottaracamatkArakarI tava bhvsthitiH| yato nAhAranIhArau, gocarazcarmacakSuSAm // 8 // lakattara tuja bhAvasthiti, camatkAra karanAra (kAraNa) carmacakSu gecara nahi, tuja AhAra-nIhAra.8 artha -he vItarAga ! hArI bhAvasthiti lakattara camatkAra karanArI che -kAraNa ke lhArA AhAra-nIhAra carmacakSuone gocara-viSaya hetA nathI. vivecana prabhunA, AhAra-nIhAra paNa cakSugocara nathI e sahajapaNe adazya AhAra-nIhArarUpa atizayanuM atra sUcana che. he vItarAga ! hArI "bhavasthiti'-saMsArasthiti "kettara camatkArakarI che-leke tara-alaukika camatkAra -abhuta Azcarya karanArI che, kAraNa ke tvArA AhAra -nIhAra carmacakSuone gocara'-viSaya hotA nathI, arthAt te carmacakSuthI dekhI zakAtA nathI. ApaNe tyAre eka janmasahaja adUbhuta AzcaryakArI atizaya che. || iti zrIhemacandrAcAryaviracita vItarAgastavamAM vivecana ane kAvyAnuvAda sametamAM- janmasahaja cAra atizaya nirUpaka dvitIya prakAza che. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya prakAzaH kama kSayajanya agIyAra atizaya tItha karanA 'sarvAbhimukhya' atizaya varNave che-- sarvAbhimukhyato nAtha ! tIrthakRnnAmakarmajAt / sarvathA sammukhInastvamAnandayasi yatprajAH // 1 // kAvyAnuvAda : zArdU lavikrIDita zrI tIrthaMkara nAmathI upajatA sarvAbhimukhya karI, tu je saMmukha sava thA ja janane AnaMdathI de bharI; 1 arthaH-Dhe nAtha! tIrthaMkara nAmakarmajanya sarvAbhimukhya thakI sathA sanmukha rahelA tu je prajAAne AnaMdAve che; vivecana dru atizaya sahejanA cAra, karma khayyAthI agiyAra --zrI caroAvijayajI - AgalA prakAzamAM sahaja atizaya kahI A trIjA prakAzamAM ghAtikama nA kSayathI uddabhavatA atizaya vaNu ve cheH jJAnAvaraNIya, dezanAvaraNIya, mAhanIya ane aMtarAya e cAra ghAtikama kahevAya che, kAraNa ke te AtmAnA mULabhUta jJAnAdi guNanA ghAta kare che. A ghAtikramane kSaya thaye bhagavAn tIthaMkarane saMbhavatA agIyAra 'atizaya' asAdhAraNa puNyaprabhAva atra 11 zlokamAM ekekamAM eka ema anukrame varNavyA che. te pachI chellA cAra zloka OM ka Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgastava savivecana upasaMhArarUpa che. agIyAra atizaya A prakAre-(1) sarvAbhimukhya, (2) janapramANa samavasaraNamAM kroDe manuSya-tiyaca-dene samAveza, (3) te sarva keIne sva sva bhASAmAM bedha, (4) bhagavavihArakSetranI Asa(pAsa sAthI adhika pejanamAM pUrvotpanna regane nAza, (5) uMdara-tIDa Adi Itine anuddabhava, (6) vairAgninuM zamana, (7) mArI-marakI Adine asaMbhava, (8) ativRSTiavRSTine asaMbhava, (9) svacaka-paracakanA upadrane nAza, (10) duliMkSa-duSkALanI anutpatti, (11) bhAmaMDala. A agIyAra atizaye atre ekeka ema agIyAra lekamAM "je Ama Ama thAya che? ItyAdi prakAre varNavela che, tene sahasaMbaMdha che, ane tene uttara saMbaMdha 12 mA lekamAM "te Ave" ItyAdi prakAre che. A sAmAnya sUcanA lakSamAM rAkhavI. have A prathama lekamAM varNavelA prathama atizayane bhAvArtha vicArIe. he nAtha! acitya puNyaprabhAvI lhArA tIrthakara nAmakarma thakI "sarvAbhimukhya'-sarvane abhimukhapaNArUpa atizaya upaje che jethI karIne te sarva dizAe sarvane sanmukha jaNAya che athavA sarvajane tane abhimukha vRttivALA thAya che. eTale ke sarva dizAmAMthI sarva keIne tuM pitAnI sanmukha ja-barAbara sAme ja rahele bhAse che, ane tethI sarva keI hArA sanmukha darzanathI AnaMda AnaMda pAme che. Ama sarvane sarvathA sanmukha Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavasaraNamAM sarvane samAveza rahele tuM "prajAone "--prakAnta prajJA -janmadhArI jagajajIne "AnaMdAve che"--AnaMda AnaMda karAve che. samavasaraNamAM sarvane samAveza sucave che-- yadyojanapramANe'pi, dharmadezanasadmani / sammAnti koTizastiryagnadevAH spricchdaaH||2|| ne je ejananA samosaraNamAM keTigame nAtha he! tiya amare na parijane sAthe samAI rahe; 2 ' artha- janapramANa paNa dharmadezanasatramAM- samavasaraNamAM je keTigame tirya-manuSya-devo saparicchada-saparivAra samAya che; vivecana he bhagavAna! hArUM "dharma dezanasagha"--dharma dezanA jyAM karavAmAM Ave che te mahA vizAla sabhAgRha, vizALa samavasaraNa ke jyAM kroDanI saMkhyAmAM de-manuSya -tiryaMce ekatra thAya che, te samavasaraNane-dezanAbhUmine vistAra eka ejanapramANa che. AvA janapramANa samavasaraNamAM paNa "keTigame"--kaDonI saMkhyAmAM deva -manuSyatiya yathAsthAne samAI jAya che,-ane te paNa "saparicchada'-saparivAra-potapotAnA parivAra sahita (Paraphernalia) samAI jAya che e Azcarya che! AvaDuM samosaraNa paNa ATalI badhI saMkhyAne samAvavA mATe Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgastava savivecanaH sAMkaDuM' che, chatAM thArA aciMtya atizaya prabhAva thakI te sava" kAI temAM sugamatAthI AsAnIthI samAI jAya che! Ama A bIjA kamAM cejinapramANa samavasaraNabhUmimAM kroDA devAdinA samAveza thAya che e khIjA atizayanuM varNana karyuM. 84 Pin bhagavANI sarvane svasvabhASAmAM samajAya che-- teSAmeva svasvabhASApariNAmamanoharam / apyekarUpaM vacanaM, yatte dharmAvabodhakRt // 3 // bhASAmAM nija nija teha sahune hArI maneAhAriNI, vANI ekarUpI chatAM pariName je dhama sakheAdhinI;3 artha :--tene ja svasvabhASAmAM pariNAmathI maneAhera evuM thArUM ekarUpa paNa vacana je avyAdha karanArU thAya che; vivecana dhvani drivya hArA vizaDha athAthI cuta prabhA ! badhI bhASAomAM pariNamanane yogya banatA. --bhaktAmarasteAtra anuvAda (svaracita) ' / huM bhagavAn ! tuM samavasaraNumAM birAjI dhama dezanA Ape che te thArU vacana te ekarUpa nikaLe che, chatAM te ja phoTA devA-manuSyA-tiya caiAne te svasva bhASAmAM pariNamI Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavaduvANu sarvane svasvabhASAmAM samajAya badhakara thaI paDe che ! hArI ekarUpa vANI paNa hArA acitya atizaya prabhAvathakI devene devenI bhASAmAM, manuSyane manuSyanI bhASAmAM,tiryane tiryacenI bhASAmAMpratyekane pitapotAnI bhASAmAM pariNamI samajAI jAya che! te sarva kaI jANe ema jANe che ke bhagavAna te mane uddezIne ja upadezI rahyA che ! Ama hArUM ekarUpa vacana paNa svasvabhASAmAM pariNAmathI te sarva keInuM mana haranArUM manehara" thaI paDI te sarvane potapotAnI gyatAnI maryAdA pramANe dharmane "avabodha" kare che. A prakAre A trIjA lekamAM sarvane svasvabhASAmAM bedha thAya evA trIjA atizayanuM digdarzana che. A aMge zrI haribhadrAcAryajIe egadaSTisamuccayamAM 136-137 kahyuM che tema enI (sarvajJonI) dezanA eka chatAM, zrotAonA vibhede karIne, acinya puNyasAmarthyane lIdhe, tathA prakAre citra-jUdI jUdI avabhAse che. ane yathAbhavya sane tenAthI upakAra paNa upaje che. eTale ja pazu-pakSI manuSyAdi sarva ke potapotAnI bhASAmAM teno bhAva samajI jAya che, tene artha grahaNa karI le che! A parama adbhuta sarvajJane vacanAtizaya hoya che. * " ekApi dezanaiteSAM yadvA zrotavibhedataH / acintyapuNyasAmarthyA tathA citrAvabhAsate / / yathAbhavyaM ca sarveSAmupakAro'pi tatkRtaH / " (vizeSa mATe juo yogadaSTisamuccaya matkRta vivecana) Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgastava saviveca bhagavavihAra-vAyuthI rAga-ghana vikharAya che---- sAgre'pi yojanazate, pUrvotpannA gadAmbudAH / yadaJjasA vilIyante, tvadvihArAnilormibhiH // 4 // pUrvotpanna samasta rAga-ghana je seAthI vadhu ceAjane, hArI nAtha ! vihAra-vAculaharIthI vikharAye kSaNe; 4 artha :-AgaLamAM paNa sAcAjanamAM pUrve utpanna thayelA rAgarUpa--jalado je thArA vihAra-pavananI Urmi - AthI sIdhesIdhA ja vilaya pAmI jAya che; 86 vivecana tr 6 bhava upAdhi gaDha TALavA, prabhu che. vaidya ameAtha re 4 --zrI devacaMdrajI ROOM bhagavahiArakSetrathI AgaLa se ceAjanathI adhika kSetramAM sarva rogane nAza thAya che e ceAthA atizayanuM A cothA zlAkamAM rUpaka alaMkArathI varNana karyu che: huM bhagavan ! dghArA vihArakSetrathI AgaLamAM seA ceAjanathI adhika kSetramAM-AsapAsanA sA ceAjanathI adhika vastu lamAM 'pUrvopanna'-pUrva utpanna thayelA je rAga-abudA'-rAgarUpa jaladharA hAya, te dghArA vihAra-pavananI Umi ethI '- laherIethI ja sIdhesIdhA ja-pAdharA ja vilaya pAmI jAya che; vAyulaharIethI jema vAdaLA vikharAI jAya tema thArI vihArarUpa vAyunI laharIethI pUrva upajelA raMgarUpa vAdaLAe ekadama vikharAI jAya che ! e tuM puNyamUttinA aciMtya puNyaprabhAvanA adbhuta atizaya che ! ' 5 " Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ reganAza: Itianubhava vairAgnizamana uMdara-tIDa Adi Itine anubhava hoya che- nAvirbhavanti yadbhUmau, mUSakAH zalabhAH shukaaH| kSaNena kSitipakSiptA, anItaya ivetyH||5|| Avirbhata na thAya je avanimAM tIDe zuke mUSake, nAze Iti anIti jema paLamAM bhUpa prabhAve prApa artha-mUSako - uMdare, zalabhe -tIDe, zukroe Itio, kSaNamAM rAjAthI UDAvI devAyela anItionI jema, bhUmimAM je AvirbhAva pAmatI nathI; vivecana Iti bhIti vyApe nahiM ?' mUSakane upadrava, tIDane upadrava, sUDAne upadrava e Adi "I ti"--ariSTa, aniSTa kudaratI upadrarUpa Aphata kahevAya che. bhagavadunA vihArakSetranI AsapAsamAM A "I tio"--aniSTa Apattio hotI nathI, e pAMcame atizaya A pAMcamA lekamAM prativastupamA alaMkArathI varNavyuM che : mUSaka-uMdare, zalabha-tIDe, zuka-sUDA e "Itio" kSitipathI-pRthvIpAla rAjAthI kSaNamAtramAM phagAvI devAyela anItionI jema, A avanimAM AvirbhAva-pragaTapaNuM pAmatI nathI-pragaTa thatI nathI; arthAt nyAyapriya rAjAnA rAjyamAM kaDaka hAthe DAmI devAyelI anItio jema dekhA de nahiM, tema hArA vihArakSetranI AsapAsanAM ejanazatAdhika vattalamAM Itio Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgastava savivecana dekhA de nahiM -e tuM parama puNyazlekane AzcaryakArI atizaya che. bhagavakRpA-madhathI virAgni-zamana thAya che-- strIkSetrapadAdibhavo, yadairAmiH prazAmyati / tvatkRpApuSkarAvarttavarSAdiva bhuvastale // 6 // je vairAgni zamI jAta upajato strI kSetra AdithI, jANe bhUtala varSanA tuja kRpAnA puSkarAvathI; 6 artha-strI-kSetradravya AdithI janmele vairAgni je jANe ke hArI kRpArUpa puSparAvartanI varSA thakI pRthvItalamAM prazamI jAya che; vivecana jyAM jyAM A aciMtyapuNyaprabhAvI prabhunA pAvana pagalAM paDe che tyAM tyAM virAgninuM zamana thaI jAya che e chaThThA atizayanuM A chaThThA glaeNkamAM ukSAlaMkArathI varNana karyuM cheH "jare jamIna ne jerU, e kajiyAnA bherU" e lekti pramANe strI-kSetra-kavyAdi thakI jene uddabhava thAya che e vairAgni, A bhUmitalamAM jANe hArI kRpAnA puSkarAvattanI varSA thakI prazamI jAya che! arthAt lhArA. sAnidhya thakI prANIone virAnala prazAMta thaI jAya che, te jANe hArI kRpArUpa puSkarAva meghadhArAthI zAMta thayA hoyanI! Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArI marakI ativRSTi Adi asaMbhava ema kavi uspekSA kare che. kharekhara! "ahiMsatiSTAcAM tatsannidhau vairanArA' (pAtaMjala ye masUtra)-ahiMsAnI pratiSThA sate tenI saMnidhimAM viranAza hoya che, parama ahiMsaka vItarAga jJAnI puruSanI samIpamAM prANIo pitAnA Ajanmavera paNa bhUlI jAya che. A aMge maharSi zubhacaMdrAcAryajIe jJAnAvamAM parama suMdara subhASita prakAzya che ke" sAraGgI siMhazAvaM spRzati sutadhiyA nandinI vyAghrapotaM, mArjArI haMsabAlaM praNayaparavazA kekikAntA bhujaGgam / vairANyAjanmajAtAnyAMpa galitamadA jantavo'-ye tyajanti, zritvA sAmyakarUDhaM prazamitakaluSaM yoginaM kSINamoham // " -zrI jJAnAva arthAt -jene kamala prazamI gayuM che ane je sAmya. vItarAga bhAvamAM ArUDha thayA che evA kSINameha gInA sAnnidhyamAM-saMnidhAnamAM hariNI siMhanA baccAne putrabuddhithI sparze che; e ja prakAre gAya vAghanA baccAne, bilADI haMsabAlane ane mayUrI sarSane nehaparavaza thaI spaze che-paMpALe che. e ja prakAre anya jIve paNa Ajanmavara tyajI de che. mArI-marakI Adino asaMbhava kathe che-- tvatprabhAve bhuvi bhrAmyatyazivocchedaDiNDime / sambhavanti na yannAtha ! mAsyo bhuvanArayaH // 7 // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 vItarAgastava savivecana thAtAM DiDimanAda tUja avicchedI mahimA taNuM, mArIo bhuvanArie bhuvanamAM je saMbhave nAtha !nA; 7 artha -he nAtha! azine ucheda karanAre evo hAre prabhAvarUpa DiMDima nAda bhUmimAM bhamate sate, bhuvanAri mArio je saMbhavatI nathI; vivecana prabhunA prabhAva thakI "mArI"-marakI Adi azine asaMbhava hoya che, e sAtamA atizayanuM A sAtamA lekamAM kathana che? he bhagavana! "azine"--amaMgalene-ariSTane ucachedanAra'-sarvanAza karanAra e tyAre prabhAvarUpa DiDima nAda jyAre bhUmimAM bhame che jyAM jyAM te vicare che tyAM vyApe che, tyAre "bhuvanAri'-jagazatru evI - "mArIo"--aniSTa Apattio saMbhavatI nathI; mArI nAMkhe te "mArI,"-marakI (Plague) Adi jIvaleNa (Deadly evils) aniSTa-duSTa vyaMtarAdinA upadra uddabhavatA nathI. e paNa he prabhu! tyAre adbhuta atizaya che. ativRSTi-avRSTine abhAva hoya che - kAmavarSiNi lokAnAM, tvayi vizvakavatsale / ativRSTi vRSTirvA, bhavedyannopatApakRt // 8 // ne je kevala vizvavatsala vibhu! tuM kAmavaNI sate, lakane ativRSTi tApa na kare, nivRSTi nA duHkha de, 8 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svacaka-paracaka upadrava palAyana artha :-vidhaivatsala tuM leke kAmavaSa sateativRSTi vA avRSTi je upatApa karanAra thatI nathI; - vivecana bhagavavihArakSetranI AsapAsanA valamAM ativRSTi-anAvRSTi na hoya, e AThame atizaya atre varNavyuM che, he bhagavan! "vizvekavatsala"--akhila jagatuM pratye eka"--advitIya-ananya vAtsalya dharAvanAro tuM lekina "kAmavalI' sate,-STa "kAma"--IcchAnusAra manavAMcchitenI varSA varSAvanAre sate, ativRSTi-joIe te karatAM vadhAre varasAda ke avRSTi-varasAdane abhAva upatApa upajAvanAra hote nathI. svacaka-paracaka upadrave palAyana kare che- svarASTrapararASTrebhyo, yakSudropadravA drutam / vidravanti tvatprabhAvAt siMhanAdAdiva dvipAH // 9 // sarve kSudra upadra upajatA anya-sva rASTro thakI, nAze je jyama siMhanAdathI gaje-hArA prabhAve nakI 9. artha-svarASTra-pararASTra thakI kSudra upadra je tArA prabhAva thakI, siMhanAdathI dvipa (gajo) jema zIdhra vidra che-palAyana karI jAya che; vivecana "paracakradurbhikSamAriprabhRtayaH sarva evopadravagajA acintyapuNyAnubhAvato bhagavadvihArapavanagandhAdeva bhajyanta // " -zrI haribhadrAcArya kRta lalitavistarA. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgastava savivecana svacaka-paracaka upadrane abhAva e navame atizaya ahIM pratistUpamAthI varNavyuM che. svarASTrathI-pitAnA -rASTrathI-dezathI ane pararASTrathI-pArakA rASTrathI-dezathI upajatA "zudra" tuccha upadra, siMhanAdathI gajenI jema, tvArA prabhAvathakI zIgha vege "vidrave che-palAyana karI jAya che. siMhanAda sAMbhaLatAM jema hAthIo ekadama - bhAgI jAya, tema svarASTramAM upajatA AMtarika aMdhAdhuMdhI viplavAdi upadra ane pararASTra thakI thatA AkramaNAdi 'upadrave vege bhAgI jAya che. A aMge lalitavistarAmAM zrI haribhadrAcAryajIe paNa kahyuM che ke-jema gandhahastIenA gandhathI ja dezavihArI mudra zeSa gaje bhAgI jAya che, tema A paNa paracaka, dubhikSa, mAri pramukha - sava ja upadrava-gaje acitya puNyAnubhAva thakI bhagavadvihAranA gadhethI ja bhAgI jAya che." (sUtra mathALe TAMkela che). jaMgama kalpavRkSa vihare tyAM darbhikSa kSaya - yatkSIyate ca durbhikSaH, kSitau viharati tvayi / sarvAdbhutaprabhAvADhaye, jaGgame kalpapAdape // 10 // je addabhuta prabhAva jagama tarakalpa vikIpati! tuM jyAre vihare tahIM kSiti mahIM durmikSa pAme kSati; 10 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durmikSa kSaya: bhAmaMDala artha-sarva addabhuta prabhAvathI pUrNa e tuM jaMgama kalpavRkSa kSiti-pRthvI para viharate sate, durmikSa je kSaya pAme che; vivecana prabhu darazana mahAmegha taNe parezameM re, paramAnaMda subhikSa thayA ama dezameM re- zrInami." -zrI devacaMdrajI bhagavavihArakSetramAM dubhikSane-duSkALane abhAva hoya che e dazame atizaya atre bhagavAnane jaMgama kalpavRkSanI upamA ApIne varNavyuM che : he bhagavana ! tuM sarva adbhuta-parama AzcaryakArI prabhAvathI-Aya"-- paripUrNa-samRddha e "jaMgama kalpavRkSa che,-"jaMgama - gatimAna-hAlate cAlate kalpavRkSa che. A te jaMgama kalpavRkSa jyAre "kSiti-pRthvI para vihare che tyAre dubhikSa" kSaya pAmI jAya che, sukALamAM te dhanadhAnyAdinI vipulatAne lIdhe bhikSA maLavI sulabha hoya che, paNa. dukALamAM te tapasvI bhikSune bhikSA maLavI durlabha hoya. che, eTalA mATe "dubhikSa" evuM jenuM yathArtha paryAya nAma paDayuM che te dukALane sarvathA abhAva hoya che. arthAt sarva manavAMchita pUranAre tuM jaMgama kalpavRkSa jyAM viharate hoya tyAM sarvatra lekene paramAnaMda upajAvanAre subhikSarUpa sukALa ja hoya, eve tyAre adbhuta atizaya che. SE Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgatava savivecana prabhunA mastakanA pRSThabhAge bhAmaMDala varNave che-- yanmUrdhnaH pazcime bhAge, jitamArtaNDamaNDalam / mAbhUdrapudurAlokamitIvotpiNDitaM mahaH // 11 // nA he duSkara dekhavuM tuja tanu te mATe bhAmaMDala, zIrSe pazcima bhAga saMsthita ja je jIte ravimaMDala; 11 arthahArUM zarIra durAleka-avelekavuM duSkara ma he! eTalA mATe jANe upiMDita-ekapiMDarUpa kareluM heyanI! evuM mArtaDa maMDalane jItI lenArUM mahesa-mahAteja je hArA mastakanA pazcima bhAgamAM che; vivecana ati hArA bhAmaMDala taNI prabhA to camakatI, traNe lokamAMhI zutiyuta taNI zuti haratI. -bhaktAmara stotrAnuvAda (svaracita) bhagavAnanA mastakanA pRSTha bhAge bhAmaMDala hoya che e agIyAramA atizayanuM A agIyAramA lekamAM kathana che, ane te upamAna karatAM jyAM upameyanuM Adhikya che evA vyatireka alaMkArathI temaja ukSAlaMkArathI atra varNavyuM che : he bhagavAna! hArUM te mRtti zarIra "durAleka"--avalekavuM duSkara ma he! eTalA mATe jANe "uspiMDita'-ekatra ekapiMDarUpa karAyeluM hAyanI ! evuM mArtaDa maMDalane-sUryamaMDalane jItI le evuM "mahasU- mahAteja-mahAteja:puMjamaya bhAmaMDala hArA mastakanA Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmakSayajanya addabhuta yogasAmrAjyamahimA pAzcama" pAchalA bhAgamAM hoya che! arthAt tyAre tejasvI dedIpyamAna deha durAleka ma he-tenI sAme jevuM duSkara ma he, eTalA mATe jANe eka piMDe banAvela teja:puM jarUpa "bhAmaMDala -sUryamaMDalanA tejane jItI le evuM prabhAmaMDala hArA mastakanA pRSTha bhAge hoya che. A tyAruM sarvAtizAyi bhAmaMDala e paNa tyAre adbhuta atizaya che. Ama karmasaMkSaya thaye upajatA A agIyAra atizaya jagatamAM anyatra kyAMya paNa na jovAmAM Ave evA parama abhuta AzcaryakArI che. karmakSayajanya adbhuta yogasAmrAjya mahimAs eSa yogasAmrAjyamahimA vizvavizrutaH / karmakSayottho bhagavan ! kasya nAzcaryakAraNam ? // 12 // e je tuja garAjya mahimA uddabhUta karmakSaye, vive vikRta teha magna na kare kone mahA vismaye 12 artha evo te A he bhagavana ! karmakSayathI UThe tyAre vizvavizrata sAmrAjya mahimA kene Azcarya kAraNuM nathI ? vivecana uparamAM je agIyAra lekamAM anukrame agIyAra atizayanuM varNana karyuM, tene saMbaMdha joDatA A bAramA Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgastava savivecana. lekamAM ukta vastune upasaMhAra karyo che: he bhagavana! e te A karmakSayathI-ghAtikarmanA kSayathI upajele tyAre vizvavizrata"--vizvavikhyAta-jagaprasiddha gasAmrAjyamahimA kene AzcaryakArI nathI? aparva AnaparAkramathI karmazatrune parAjaya karI te yegIzvare je zuddha sahajAtmasvarUpanA garUpa-gacakravartAipaNArUpa gasAmrAjya prApta karyuM. savagIomAM ekachatrI rAjyarUpa AdhyAtmika AtmasAmrajya siddha karyuM, te A hArA vizvavikhyAta yogasAmrAjyane parama abhuta mahemA kene Azcarya upajAve e nathI ? zrImadda" vItarAgane parA "zrI" prApti- tathopAye pravRttastvaM, kriyAsabhihAstaH / yathAnicchannupeyasya, parAM zriyamazizriyaH // 13 // nArAca * pravRtta ema tuM upAyamAM kriyAnuzIlane, paNa zro prApta jethI tuM na IcchatAM upeyane ! 13 * artha -kriyAnA samabhihAra thakItuM upAyamAM e prava ke jethI anicchatA teM upeyanI parAzrIne Azraya karyo. vivecana - AvuM adbhuta sAmrAjya te kevI rIte prApta karyuM te vicAruM chuM te jaNAya che ke-kriyAnA "samalihAra? Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97 zrImadda vItarAganI parA "zrI prApti thakI-manavacana-kAyAnA ganI kriyAnuM jyAM saMharaNa thAya che evA kriyAsaMharaNa thakI, eTale ke zuddha AtmapariNatirUpa adhyAtma kriyAnA sarvathA samyak ekAgra anuzIlana thakI tuM upAyamAM"--mokSagasAdhaka upAyamAM-sAdhanamAM e te pravarte ke jethI "anicchatA"--nahi IcchatA te "upayanI" -zuddha garUpa sAdhyanI parAzrIne-sarvotkRSTa lakamIne Azraya karyo,-gasAmrAjyanI parama zrI prApta karI. arthAt manavacana-kAyAnA sarva ganI kriyA saMharI laI svasvarUparamaNarUpa kriyA-yathAkhyAta cAritra vaDe karIne te upAyamAM-sAdhanamAM e te pravRtta thaI gaye, e te lIna thaI gaye ke sarva IcchAthI rahita tuM nahi IcchatAM paNa parama padarUpa upeyanI-paramaga sAdhyanI siddhine pAmI gaye! parama jJAnalakSmIne-tIrthanAthasaMpadAne prApta thaye! atre prabhunI nirvikalpa samAdhi-ke je yuganuM aMtima utkRSTa aMga che te, jyAM sarva IcchAdi vikalpa samAI jAya che te-asaMprajJAta" samAdhine nirdeza karyo che. tenA prabhAve paramapada sAthe yujanarUpa parama yoga siddha thAya che. vItarAganuM anaMta kamakakSanuM unmelana- anantakAlapracitamanantamapi sarvathA / vatto nAnyaH karmakakSamunmUlayati muultH||14|| anaMta kAla saMcitA anaMta karmakakSane, sameMla unmele na anya tuM vinA tribhuvane, 14 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgastava savivecana pracita--saMcelA anata artha :-ananta kAlathI paNa kama kakSane sarvathA thArAthI anya mUlathI unmUlatA nathI. vivecana 98 ( 8 aSTa ka vanadAhathI, pragaTI anvaya Rddhi'-zrIdevacaMdrajI hai vItarAga ! AvI utkaTa ceAgasAdhanA thakI te anaMtakALanA anaMta kanuM unmUlana karI ananya AtmaparAkrama dAkhavyuM che! anaMta kALathI pracita'-prakRSTapaNe saMcelA anaMta evA paNa ' ka`kakSane '-kamarUpa jaMgalane dghArA vinA anya koI eka paramANu paNa na zeSa rahe ema sa prakArathI sarvathA ' mUlathI unmUlatA nathI- * jaDamULathI ukheDI nAkhatA nathI. kharekhara! anaMta kALathI saMcelA evA anaMta kavanane Ama eka paramANu paNa AkI na rahe ema jaDamULathI ukheDI nAMkhavAnuM AvuM parama adbhuta AtmaparAkrama dAkhavavAne jagatmAM hArA vinA khIne kANu samartha che? atre vicAravA jevu... e che kemAtra thADA varSonI sthitivALA eka nhAnA sarakhA jhADane paNa jaDamULamAMthI ukheDavuM muzkela che; te pachI A te anaMta kALathI jeNe ati ati UMDA mULa nAMkhyA che evA anaMtA mahAvRkSe jyAM AvI rahyA che, evA kamarUpa araNyane-moTA jaMgalane jaDamULathI ukheDI nAMkhavuM te keTaluM badhuM vikTa kA che? temAM keTalA badhA AtmapuruSArtha nI AvazyakatA che? paraMtu AvA kavanane paNa tuM parama yAgIvItarAga dhruve parama ceAgasAmarthya thI Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmakakSa umUlana: yogAtmA vItarAga 99 -"sAmagathI" unmalita karyuM!--e he vItarAga ! tyAre jagatamAM meTAmAM meTe adbhuta "atizaya" che! maitrIAdibhAvita gAtmA vitarAgane namaskAra maitrIpavitrapAtrAya, muditAmodazAline / kRpopekSApratIkSAya, tubhyaM yogAtmane namaH // 15 // anuSTha pavitra pAtra marInA, muditA-muditAtmAne namaH kRpALu madhyastha, gAtmA bhagavAn ! tane. 15 artha-maitrInA pavitra pAtra, muditAnA madazAlI, kapA-upekSAnI pratIkSA karanArA -evA tuM gAtmAne namarakAra he ! vivecana atre upasaMhAra karatAM mitrIAdi bhAvanAnI parAkASThAne pAmelA "gAtmA" bhagavAnane namaskAra kare che. te vItarAga ! lhArAmAM A cAra vizvakalyANukAriNI bhAvanA parAkASThAne pAmelI cheH sakala jagajatu pratye mitratArUpa hArI "lAtmavat sarvabhUteSu' evI parama mitrI che; guNavaMta pratye pramudita thavArUpa tane parama prameda che; janma-jarAmaraNAdi dukhethI Atta jagata pratye tane "paraduHkha chedanaIcchA karuNarUpa niSkAraNa karyuM che, tyAre pratye viparIta Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 vItarAgastava savivecana vRtti dharanArA pratye tane upekSA-udAsInatA madhyasthatA che.. Ama ga-adhyAtmanI jananI A cAra adhyAtma bhAvanAnI para siddhi te prApta karI che, ata eva tuM sAkSAta yegAtmA " thaye che, pega jene AtmA che e gamaya sAkSAt gamUrti banyA che. AvA mitrInA pavitra pAtra, muditAnA-pramodanA medazAlI, kRpA-upekSAnI pratIkSA. karanArA tuM gAtmAne namaskara he ! "vizvavaMdya mahAvIra bhagavaMte maitrI, pramAda, kAruNya ane mAdhyazya e cAra vizvavatsala bhAvanAnuM nirUpaNa karyuM che. zAMtinA phirastA jevI A cAra uttama bhAvanA adhyAtmanI jananI, mokSamArganI pravezanI, cittanI prasAdanI ane dharmadhyAnanI rasAyanI che." prajJAvadha mokSamALA pATha-8 (svaracita) | iti zrIhemacandrAcAryaviracita vItarAgastavamAM- sakAvyAnuvAda-savivecanamAM- karmakSayajanya agIyAra atizaya varNanAtmaka tRtIya prakAza pah Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha prakAza: devakRta agIyAra atizaya tIrthakarazrInA tilaka samuM dharmacakra varNave che-- mithyAdRzAM yugAntArkaH, sudRzAmamRtAJjanam / tilakaM tIrthakullakSmyAH , purazcakaM tavaidhate // 1 // kAvyAnuvAda : maMdAkrAMtA- mithyAtvIne pralayaravi saddaSTi sudhAMjanA je, tIrthazrInA tilakarUpa te cakra agre virAje; 1 artha -mithyASTione je yugAntasUrya che, samyagaSTione je amRtAMjana che -evuM tIrthakaralamInuM tilakarUpa cakra hArI AgaLamAM cAle che. vivecana " Aja he ogaNIze kIdhA sura bhAsure che." zrI yazovijayajI trIjA prakAzamAM karmakSayathI pragaTatA agIyAra atizayanuM parama bhaktithI utkIrtana karI, have krama prApta Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 vItarAgastava savivecana devakRta 19 atizayenuM varNana A cethA prakAzamAM ane pAMcamA prakAzamAM vibhakta karIne kare che, temAM A prakAzamAM prathama 11 atizaya varNave che, te A prakAre-(1) dharma caka, (2) IMdradhvaja, (3) suvarNakamaLa racanA, (4) pratirUpa sthApana, (5) trigaDha racanA, (6) kaMTakanuM adhomukhapaNuM, (7) kezaAdinuM avasthitapaNuM, (8) zabdAdi paMca viSayenuM anukUlapaNuM, (9) sarvaRtu samavatAra, (10) gaMdaka- puSpavRSTi, (11) jaghanyathI eka kroDa devenuM sevAtatparapaNuM AmAMthI prathama dazanuM ekeke varNana prathama daza lekamAM karI, tenA anusaMdhAnamAM stutirUpa traNa leka mUkI, pachI chellA caudamA lekamAM 11 mo atizaya varNavyuM che. A pratyeka atizayanuM varNana apUrva kAvya camatkRtithI karatAM mahAkavi hemacandrAcAryanI kAvyakaLA soLe kaLAe khIlI nIkaLI che, ane temAM pade pade A kalikAlasarvajJa ane bhaktiatizaya era jhaLakI UThayo che. ATalI sAmAnya bhUmikA karI have A prathama lekane bhAva vicArIe. bhagavAnanI AgaLamAM devanirmita dharmacakra cAle che, e ema sUcave che ke A dharmacakavartInuM dharmacaka apratita che. A dharmacaka tIrthaMkaralakSmInuM tilaka che; tIrthaMkaralakSmI guNathI rIjhI tIrthakarane varI, teNe jaNe tenA bhAlamAM A tribhuvanAdhipatipaNAnuM tilaka karyuM hAyanI! AvuM tIrthaMkaralakSamInA tilakarUpa A dharmacaka Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIkarInA tilaka samu dha cakra, iMja bhagavAnanA agrabhAgamAM zAle che, te mithyASTione yugAntasUrya che, - pralayakALanA sUrya jevuM ugra-pracaMDa lAge che; ane samyagdRSTiene amRtAMjana che,--amRtAMjana jevuM zItala zAMtikArI lAge che. mithyASTie Ane dekhI IrSyAgnithI khaLI jAya che, ane samyagUDhaSTie Ane dekhIne jANe AMkhamAM amRta AMjayuM he" ema zItala zItala thaI jAya che. mithyASTione peAtAnI jaSTinA doSathI A pracaMDa uttApakArI lAge che, samyagraSTiene peAtAnI dRSTinA guNuthI A zItala zAMtikArI lAge che. Ama eka ja vastu bannene potapeAtAnA bhAva pramANe bhAse che! A dhamacakra bhagavAnanA apratihata dhama cakranu' pratIka che. A aMge zrIharibhadrasUrie lalitavistarAmAM kahyuM che tema yathATThita dhamA~ ja cakravatI cakraAdi apekSAe vara-pradhAna evu cakra jevuM cakra che,' ityAdi. temaja anyadazanIthI praNIta dhamA~cakranI apekSAe paNa e ubhayalAkamAM parama upakArIpaNAe karIne vara-pradhAna che. " 103 X " yathoditadharmma eva varaM pradhAnaM cakravatticakrApekSayA lokadvayopakAritvena kapilAdipraNItadharmmacakrApekSayA vA trikoTiparizuddhatayA, samiva " (tyAdri) ' ( vizeSa mATe jIe| lalitavistarA (sa. 152, pR. 298) maskRta savivecana graMtha ) Wan Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 vItarAgastava saviyana jagatamAM A eka svAmI" ema sUcavate iMdradhvaja eko'yameva jagati, svAmItyAkhyAtumucchritA / uccairindradhvajavyAjAttarjanI jambhavidviSA // 2 // svAmI eka trijagamahiM A ema udaghaSavAne, ike Idravru chala karI tarjanI Urtha jANe! 2 artha_eka A ja jagatamAM svAmI che" ema AkhyAta karavAne jANe iMdradhvajanA chalathI IMdrathI tarjanI uMcI karavAmAM AvI che ! vivecana devenA adhipati iMdra mahArAja iMdradhvaja laIne AgaLa cAle che. A vastune suMdara umezA-apanuti alaMkArathI kavi varNave che - A tIrthakara eka ja jagamAM-tribhuvanamAM svAmI che, ema AkhyAta karavAne- jAhera karavAne jANe IMdra iMdradhvajanA bahAne pitAnI tarjanI aMguli (Index finger) uMcI karI hAyanI prabhunA padanyAsa mATe devenI suvarNakamaLa racanA- yatra pAdau padaM dhattastava tatra suraasuraaH| kiranti paGkajavyAjAcchriyaM paGkajavAsinIm // 3 // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvarNakamaLa racanA : caturmukha racanA 105 jyAM jyAM tyAra pada pada dhare tyAM surAsura vRda, vere lakSamI kamalachalathI paghasavA munIMda! 3 artha-jyAM lhArA banne pAda pada dhare che, tyAM sarAsare paMkajanA bahAne paMkajavAsinI zrI vere che. vivecana "pani tatra vivuthA: rapati " - bhaktAmara stotra tIrthakara jyAM jyAM gamana kare che - pagalAM pADe che tyAM tyAM temanA pada mUkavAne deve suvarNakamaLanI racanA kare che. eka pagaluM suvarNa kamaLa para mUke tyAM bIjuM suvarNakamaLa AgaLa AgaLa racAtuM Ave ane te para pada mUkI prabhu AgaLa AgaLa cAlatA jAya. A vastu kavi apahuti alaMkArathI suMdara rIte varNave che-jyAM -hArA be pAda-caraNa pada dhare che - pagalAM pADe che, tyAM surAsure "paMkaja vyAjathI" - paMkaja chalathI - paMkajanA nhAne paMkajavAsinI zrIlakSamI vere che! lakSamI "paMkaja vAsinI" - kamaLavAsinI kamaLA padmasa%A kahevAya che, ane A paMkaje suvarNaghaTita che, eTale A paMkajanA mhAne deve paMkajavAsinI "zrI" vere che ema kahyuM te yathArtha che. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 vItarAgastava savivecana caturmukharacanA jANe caturvidha dharma prakAzavA !-- dAnazIlatapobhAvabhedAddharma caturvidham / manye yugapadAkhyAtuM, caturvaktro'bhavad bhavAn // 4 // ekI sAthe cauvidha aho ! dharma udabodhavAne, mAnuM chuM huM caumukha pratye ! tuM thayo heya jANe! artha-dAna, zIla, tapa ane bhAva e bhedathI catuMrvidha dharma ekI sAthe AkhyAta karavAne, huM mAnuM chuM, ke tuM caturmukha thaye ! vivecana "tu gharmavebsAruM gharmanAthakuvAnA"- sakalAtastotra samavasaraNamAM bhagavAnanA caturmukha-cAra mukha zele che. eka te bhagavAna sAkSAt pUrvAbhimukhe birAje che; bAkI traNa dizAmAM - dakSiNa pazcima uttara dizAmAM deva bhagavAnanuM AbehUba "pratirUpa" - pratikRti race che, - pratibiMba - pratimA sthApe che; ethI cAre dizAmAM sarva koIne sAkSAt bhagavAna ja sanmukha dekhAya che. Ama bhagavAna caturmukha hoya che, te aMge kavi ubhekSA kare che-- dAna-zIla-tapa-bhAva e cAra bhedathI "catuvidha" - cAra prakArane dharma che, te jANe ekI sAthe AkhyAta karavAne Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 107 vigaDha racanA : kaMTakonuM adhomukhapaNuM tuM "caturmukha'- cAra mukhavALe thaye heyanI! ema huM mAnuM chuM. arthAt lhArA cAra mukha che te jANe dAna - zIla- tapa - bhAvarU5 catuvidha dharma ekI sAthe prakAzavA mATe hAyanI! tridoSathI tribhuvana rakSavA trigaDha racanA! vayi doSatrayAttrAtuM, pravRtte bhuvanatrayIm / prAkAratritayaM cakrustrayo'pi tridivaukasaH // 5 // udathI tuM tribhuvana vANutha pravRtta thAtAM, viprakAre vibhuvanapati ! videzathI racAtA; pa artha-tridoSamAMthI bhuvanatrayane trANa karavAne tuM pravRtta thaye traNeya tridivaukasee devoe) prakAranI racanA karI. vivecana mANika ne kanaka rajate tri racelA gadhethI, vibhAse che bhagavAna ahe! tuMhI sarve dizAthI - kalyANa maMdira anuvAda (svaracita) A traNa bhuvana rAga - vaiSa - meha e traNa deSathI pIDAI rahyuM che, ane traNa nikAyanA deve - vimAnevAsI. je tiSI bhuvanapati ratnamaya - suvarNamaya - raukhyamaya ema. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 . vItarAgastava saviveba -traNa prakAranI - traNa gaDhanI racanA kare che. A badhAya "traNa"ne sumeLa meLavatAM kavi anuprAsAnuvidda ukSA"laMkArathI atra vade che -tuM bhuvanatrayane - tribhuvanane doSatrayamAMthI-rAga-dveSa - meha e trideSamAMthI trANa-rakSaNa karavAne pravRtta thaye, tridivaukasa vaye - "tridiva" svarga jenuM nivAsasthAna che evA traNa devanikAe eTale ke vimAnavAsI jyotiSI bhuvanapati devoe prAkAratrayanI- ratnane senAne ane rUpAne ema traNa gaDhanI racanA karI. arthAt rAga-dveSa-mehanA "trideSa' - sanipAtathI tribhuvananuM trANa karavAne - tribhuvanane bacAvavAne te pravRtta thaye che, ema jANe sUcavatA hoya ema trideve tri gaDha -ratna-suvarNa-rajatamaya race che ! trideza eTale rAga, dveSa ane meha athavA mana - vacana - kAyAnA deSa athavA sannipAta" saniSNAtasat svarUpathI nIce paDavuM -te, trijagane A trideSa sannipAta lAgu paDyo che temAMthI tene bacAvavA tuM tatpara thaye che, tenuM A trigaDha " jANe sUcana kare che ! hae,,, * Tvi* .. 1 * * a 'jatA * ke na ke me - "bhagavadavihArabhUmimAM kaMTakanuM adhomukhapaNuMadhomukhaaH kaNTakA syurdhAtryAM viharatastava / bhaveyuH sammukhInAH kiM, taamsaastigmrocissH||6 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kezanakhAdinuM avasthitapaNuM: 109 6 pRthvImAM tu vibhu ! viharatAM kaTako thAya uSA, zAnu sAme ghuDa timira vA zu' dhare mukha cAM? 6 artha: tuM pRthvImAM viheratAM kaTakA dhAmukha thAya che; tAmasA (vaDA ke adhakArI) zuM sUryanI sanmukha sukha dharatA haiAya kharA ke ? vivecana ' tIrthaMkara dhruva vihAra kare che te vihAramAgamAM AvatA kAMTAe devaprabhAvathI adhezamukha ' - vAge nahi' ' ema nIcA mukhavALA - UMdhA thaI jAya che. A vastune aprastutaprazaMsAlaMkArI samiti karatAM kavi kathe che--' tAmasA '-tamasamAM aMdhakAramAM dekhanArA ghUvaDa athavA tamaspaTala-adhakArIzuM 'tigmarAcinA '-tIkSNa caMDa, kiraNa che jenA evA bhAskarane 'saMmukhIna'-sanmukha mukha dharanArA zuM hAya kharA ke ? ghUvaDa ke aMdhakAra sUryanI sAme. ubhA rahI zake kharA ke ? Wan keza--nakhaAdinuM avasthitapaNuM-- kezaromanakhazmazru, tavAvasthitamityayam / bAhyo'pi yogamahimA, nAptastIrthakaraiH paraiH // 7 // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 110 vItarAgastava savivecana keza kama nakha pramukha hAra avasthita rahe che, nA tIthike apAra mahimA bAhya e lakhe che . arthahArA keza--romanakha-dADhI avasthita (jema che tema) rahe che; A A bAhya vegamahimA paNa para tIrthakarothI prApta karI nathI. vivecana bhagavAna jyAre dIkSA grahaNa kare che tyAre keza-nakha vagere je sthitimAM hoya che, temaja jemanA tema rahe che, vadhatA ghaTatA nathI. A adbhuta vastu vyatireka alaMkArathI kavi rajU kare che-hArA keza-roma-nakhadADhI "avasthita che--jema che te ja sthitimAM rahe che- vadhatA ghaTatA nathI, e je A bAhA gamahimA che, te "paNa" para-bIjA-anyadarzanIya tIrthakarothI-dharmatIrtha- sthApakethI prApta karAye nathI. A bAhya vegamahimA paNa" je anya tIrthakarethI prApta karAyuM nathI, te pachI ethI ghaNe ghaNe AgaLa e AMtarika-AdhyAtmika gamahimA te eothI kyAMthI prApta karI hoya? A sava anya tIrthakarothI tyAre vyatireka-atizayipaNuM -caDhiyAtApaNuM darzAve che. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tArkika jema paMca ithiviSayonuM apratikUlapaNuM: 111 tArkike jemAM paMca indriyaviSayonuM apratikulapaNuM- zabdarUparasasparzagandhAkhyAH paJca gocraaH| bhajanti prAtikUlyaM na, tvadane tArkikA iva // 6 // zabda sparza pramukha viSayo paMca hArI samIpe, tAvita pratikUlapaNuM ne bhaje che jarIke. 8 artha-zabda, rUpa, rasa, sparza, ane gaMdha e nAmanA paMca viSaye, tArkikenI jema, hArI AgaLamAM pratikULapaNane bhajatA nathI. vivecana " yasya purastAd vigalitamAnA na pratitIrthyA bhuvi vivadante / " -zrI samaMtabhadrAcAryajI zabdAdi paMca "becaro' kahevAya che; "ga"--iMdriyane 'cara'-saMcAra kyAM che te athavA "cara'-care je che te gocara"--iMdriyaviSaya. A zabdAdi paMca viSaye prabhune sadA anukULa vatte che, kadI pratikULa vattatA nathI. A vastu kavie atre ajaba kuzaLatAthI upamAlaMkArathI rajU karI che : zabda-rUpa-rasa-spaza--gandha e paMca "geAcara - iMdriyaviSaye, hArI AgaLamAM "prAtikUlya"-pratikULapAzuM bhajatA nathI, tArkikenI jema. jema bauddha, sAMkhya, naiyAcika, Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 vItarAgastava savivecana jeminIya ane cArvAka e paMca tArkika darzanavAdIo hArI AgaLamAM pratikULa vattatA nathI, tema zabdAdi paMca. viSaye paNa hArI AgaLamAM pratikULa vattatA nathI. sarvaRtunuM samakALe prabhusevAmAM hAjarapaNuM- tvatpAdAvRtavaH sarve, yugapatparyupAsate / AkAlakRtakandarpasAhAyakabhayAdiva // 9 // ekI sAthe Rtu sahu kare tAharI pAdasevA, jANe hune satata smarane hAya dIdhAthI devA ! 9 artha -hArA caraNene sarve hatuo ekI sAthe parya pAse che, te jANe ke AkAlathI-anAdithI kAmadevane sAhAyaka thayAnA bhayathI hAyanI ! vivecana jagatamAM sAmAnyapaNe kaI paNa vakhate keI eka gatu vate che, paNa bhagavAnane te sarva Rtu ekI sAthe. seva che-sarvaRtu ekI sAthe anuguNapaNe varte che. A aMge kavi suMdara ueNkSA kare che-sarve Rtuo "yugapa" ekI sAthe hArA caraNane parya pAse che te jANe AkAlathI"--jyArathI A kALanuM astitva che tyArathI Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvagaDasamakALe : gaMdhadaka puSpavRSTi 113 eTale ke anAdikALathI kaMdapane-kAmadevane sahAyaka thayAnA bhayathI tema karatI hoyanI ! arthAt A Rtuo. anAdithI kAmanA uddIpana AdithI kaMdarpane-kAmane sAhAyaka thatI AvI che ane Ama kAmane sAhAyaka thayAnuM duSkarma karyAthI te AtmAnA "kAma"ne AtmArthakAryane viredhaka thaI paDI che, eTale AtmavirodhI kAmane ame pUrve khUba sahAya karI che tethI te "gunhAnA badalAmAM A bhagavAne jema kAmane mArI nAMkhe che tema rakhene amane te mArI nahiM nAMkhene ! evA bhayathI jANe ekI sAthe prabhunI sevA karavA AvI hoyanI ! ema kavi kavikalpanAthI ulTekSe che. gadhadaka-puSpavRSTithI bhagavavihArabhUminuM pUjana-- sugandhyudakavarSeNa, divyapuSpotkareNa ca / bhAvitvatpAdasaMsparzA, pUjayanti bhuvaM surAH // 10 // dave gadhedaka kusumanI divya vRSTi karIne, pUje bhAvI tuja caraNa saMsparza yogyA mahIne. 10 arthahAra pAdasaMsparza jyAM bhAvi thavAnuM che, te bhUmine devatAo sugaMdhI jalavarSothI ane divya puSpa: utkathI (rAzithI) pUje che. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 vItarAgastava savivecana vivecana supArijAtAdi zubha kusumanI vRSTi paDatI, prabhe ! divyA vA te tuja vacananI zreNI kharatI. -bhaktAmara anuvAda (svaracita) jyAM tIrthaMkara prabhu vicaravAnA che te bhUmi para devatAo gadhedika varSAve che ane puSparAzi vere che, A atizayanuM atra varNana che-tyAre "pAdasaMsparza -caraNasparza jyAM bhAvi-thavAne che te bhUmine devatAo sudhI jalavarSAthI ane divya puSparAzithI pUje che! arthAta jyAM hAro caraNanyAsa thavAne che te bhUmine paNa pUjya mAnI deva gadakathI ane puSpavRSTithI "pUje che" e apUrva bhAva utArI atre kavie pitAnA bhaktiatizaya sAthe dene bhaktiatizaya vyaMjita karyo che. UR pakSIonI paNa prabhune pradakSiNajgtprtiikssy tvAM yAnti, pakSiNo'pi pradakSiNam / kA gatimahatAM teSAM, tvayi ye vAmavRttayaH ? // 11 pakSIoye nirakhI jagane je pradakSiNa hArI, tumAM vAmAcaraNa jananI re! gati zI thanArI 11 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pakSIonI paNa pradakSiNA : vAyunI anukUlatA 115 artha :-jagane dekhIne pakSIo paNa tane pradakSiNA DhIe che; jeo thArA pratye vAmavRttivALA che te maDhutAnI zI gati thaze ? vivecana 4 * * Ama 10 atizayAnuM varNana karI tenA anusaMdhAnamAM AnuSaMgikapaNe pakSI AdinuM paNa bhagavAnane anukULapaNuM vaNu ve cheH--jagane 'pratIkSIne '-dekhIne pakSIo paNa tane 'pradakSiNa' jAya che, tuM 'pradakSiNa'-dakSiNa-jamaNI bAjue rahe ema tane pradakSiNA kre che.-ane ema tane 'pradakSiNa' -prakRSTapaNe anukULa vattI potAnA AdarAtizaya vyakta kare che. paNa tane 'vAma'-DAbI bAjue rAkhI phare te te anAdara kaheva.ya. A 'pradakSiNa'nA zleSa parathI kavine zrIjI ja vAta sphure che ane te mArmika kaTAkSathI 'vAma' zabdanA zleSathI rajU kare che--jee hArA pratye 'vAma vRttivALA ' che, 'vAma'-DAkhI vRttivALA athavA vAma'- vajra-vAMkI-DI-pratikUla vRttivALA che te mahatAnI zI dazA thaze ? tane pradakSiNa-anukULa thaI pradakSiNA karanArA pakSIethI paNa A 'vAmavRttivALA'-hArAthI vAMkA-ADA cAlanArA pratikULavatI mahutA'-kahevAtA mahAjanA hIna che, tA pachI tenI zI gati thaze-zA hAla thaze? te vicAratAM amane karuNA Ave che. ? Jie Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 vItarAgastava savivecana ekendriya vAyunuM paNa anukUlapaNuM- paJcendriyANAM dauHzIlyaM, kva bhavedbhavadantike ? / ekendriyo'pi yanmuJcatyanilaH pratikUlatAm // 12 // pacekInuM tuja samaoNpamAM heya dezIlya zAne? vAyuM ekendriya paNa mUkI de pratikUlatAne. 12 artha-nhArI samIpamAM paMcendriyanuM zIlyaduzIlapaNuM to kayAMthI hoya ? kAraNa ke ekendriya evo pavana paNa pratikUlatA mUkI dIe che. vivecana bhagavat sAnidhyamAM ekendriya pavananuM paNa anukULapaNuM varNave che-"hArI "samIpamAM"--hArA sannidhAnamAM ekendriya evo anila paNa-vAyu paNa pratikULapaNuM mUkI de che, anukULapaNe vahe che; te pachI hAra saMnnidhAnamAM paMcendriya jIvonuM "dauzalya"--du zIlapaNuM viparItacAritrapaNuM kayAMthI hoya? arthAt lhArA sannidhAnane mahAprabhAvaatizaya ja e che ke sarva jIvonuM zIlapaNuM saheje chUTI jAya che. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRkSanuM paNa namana : kaTidevanuM vAtparapaNuM 117 bhagavAnane mastaka namAvatA vRkSo paNa kRtAtha- mUrnA namanti takhastvanmAhAtmyacamatkRtA / tatkRtArtha zirasteSAM, vyathai mithyAdRzAM punH||13|| vaMde vRkSo tuja sumahimAthI camatkAra pAmI, tethI henuM zira kRtI ja mithyAtvanuM vyartha nAmI; 13 artha -hArA mAhAsyathI camatkAra pAmelA teo tane matakathI name che, tethI teonuM zira kRtArtha che, paNa mithyASTionuM (zira) vyartha che. vivecana "jina caraNe je nAmIe, mastaka teha pramANu - zrI devacaMdrajI hArA abhuta mAhAsyathI-mahAprabhAvathI camatkAra pAmelA vRkSe paNa mastakathI name che. upale bhAga namAvI namaskAra kare che,-tethI teonuM "zira "--mAthuM kRtArtha - kRtakRtya che, saphaLa che, paNa mithyAdaSTie je tane mastaka namAvatA nathI, teonuM mastaka vyartha -nirarthaka che, niSphaLa che. S Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - 118 * vItarAgastava savivecana vItarAgadevasevAmAM koTi devenuM sadAtatparapaNuM- jaghanyataH koTisaGkhyAstvAM sevante suraasuraaH| bhAgyasambhAralabhye'rthe, na mandA apyudAsate // 14 // keTi saMkhyA sura asura seve tane te jaghanya, maye nA alasa bhagavAn ! arthamAM prApya puNya. 14 artha -jaghanyathI (ochAmAM ochA) kekaTisaMkhya surAsuro tane seve che; bhAgyasaMbhArathI labhya-prApta thavA yogya arthamAM made paNa udAsa rahetA nathI. vivecana "prabhucaraNane seve che, ke suranaraasurapati" - zrI devacaMdrajI jaghanyathI-ochAmAM ochA (minimum) kaTi. saMkhyA eka koDanI saMkhyAmAM surAsure tane seve che. A vastune arthAtaranyAsathI samarthita karatAM kavi kahe che- bhAgyasaMbhArathI"--mahApuNyasamUhanA ge "labhya'-prApta thavA gya evI vastumAM "made"-maMda jaDabuddhi ane paNa udAsa rahetA nathI-upekSA karatA nathI, ALasa karatA nathI, te pachI bIjAnuM te pUchavuM ja zuM? || iti zrI hemacandrAcAryaviracita vItarAgastavamAM- - sakAvyAnuvAda savivecanamAM- devakRta agIyAra atizaya varNanAtmaka caturtha prakAza para Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama prakAza aSTa prAtihArya (devata atizaya) azokavRkSa prAtihArya aMge kavi uspekSA kare che- gAyannivAlivistai nRtyanniva calai dalaiH / tvadguNairiva rakto'sau, modate caitypaadpH||1|| kAvyAnuvAda : . mAlinI - bhramara ravathIM jANe gAna uce karate ! cala dala thakI nATAraMbha jANe racate ! tuja guNa gaNadvArA rakta jANe viloka ! pramudita ati thAte vRkSa e azaka. 1 artha-bramanA guMjAravothI jANe gAte heyanI ! cala dalethI jANe nAcate heyanI ! lhArA guNothI jANe rakta hAyanI ! e te cityapAdapa-azokavRkSa meda pAme che. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 vItarAgastava savivecana vivecana divya vani sura phUla, cAmara catra amUla; Aja he rAje re bhAmaMDala, gAje duMdubhijI. -zrI yazovijayajI. AgalA caturtha prakAzamAM devakRta 19 atizaye madhyethI 11 atizayenuM varNana karyuM, atre A pAMcamA prakAzamAM zeSa ATha atizayenuM tevuM ja hRdayaMgama varNana karyuM che, A aSTa atizaye te "aSTa prAtihArya' nAme prasiddha che. pratihArane bhAva te prAtihArya. arthAtu chatracAmara-siMhAsanAdi rAjacihna ( Paraphermalia) jema atre rAjasabhAmAM A rAjA birAjamAna che ema rAjAnA Avedaka pratihArI-chaDIdAra jevA che, tema kevalasAmrAjyanA cihnarUpa A aSTa prAtihArya atre samavasaraNasabhAmAM A tribhuvanarAjarAjezvara tIrthakara deva birAjamAna che ema A cegisamrATanA prakhyApaka pratIhArI samAna che. te aSTa prAtihArya A che -(1) cityavRkSa azoka, (2) puSpavRSTi, (3) divyadhvani, (4) cAmara, (5) siMhAsana, (6) bhAmaMDala, (7) devaduMdubhi, (8) chatratrayI. tIrthakara bhagavAnanA kevalasAmrAjyanI chaDI pokAranArA A ATha prAtihAryanuM parama hRdayaMgama varNana atra ATha lekamAM ekekapaNe karyuM che ane navamAM chellA kalekamAM tene upasaMhAra karyo che. A aSTa prAtihAryanuM varNana karatAM Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azAka vRkSa : surapuSpa vRSTi 121 kavio jANe thAktA ja nathI ! AdipurANamAM mahAkavi jinasenAcAryanI jema, kalyANa maMdiramAM mahAkavi siddhasena divAkaranI jema, bhaktAmaramAM mahAkavi mAnatuMgAcAryanI jema, atre mahAkavi hemacaMdrAcArye paNa tenuM uttama kavitvapUrNa rocaka varNana karyuM che, A guNagAnamAM kavitAsuMdarIne vAraMgabhU para yatheccha nRtya karAvatAM mahAkavi hemacaMdranuM kavihRdaya paNa jANe bhaktiAnaMdathI nRtya karI rahyuM che ! ATalI sAmAnya prastAvanA karI have prathama kalekane bhAva vicArIe. atre azeka prAtihAryanuM varNana che, tene cityavRkSa paNa kahe che. azekavRkSane vaNa rakta-rAte che, tenA puSponI sugaMdhathI AkarSAIne bhamarA tyAM gUMjI rahyA che. A parathI mahAkavi-brahmA hemacaMdrAcAryajI suMdara ubhekSA kare che-bhramaronA jhUjArathI A azokavRkSa jANe gAna karate hAyanI "cala dalethI"-calAyamAna thatA pAMdaDAthI jANe nRtya karate heyanI ! hArA guNagaNethI "raktaanurAgI thaIne jANe "rakta"--rAte thaye heyanI! ema te mede che-AnaMde che. kavi vidhAtA jaDa sRSTine paNa caitanyavaMtI banAvI de che, maDadAmAM paNa prANa pUre che e ukti atre caritArtha thatI jaNAya che ! Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 vItarAgastava savivecana sumane () "sumana 'vRSTi kare che- AyojanaM sumanaso'dhastAnnikSiptabandhanAH / jAnudadhnIH sumanaso, dezanoyAM kiranti te // 2 // samavasaraNamAMhI jane jAnu sudhI, sumana sumana vere DITaDI jAsa udhI; 2 artha-hArI dezanAbhUmimAM jana sudhI sumane- devatAo nIcA DIMTavALA sumane-pu jAnu paryata vere che. vivecana re! pAse vimukha DiMTaDe mAtra zAne paDe che? vRSTi bhArI surakusumanI? he vibhu! citra e che! kalyANa maMdira anuvAda (svaracita) atre zleSathI ane sUcaka vizeSaNarUpa parikara alaMkArathI puSpavRSTi prAtihAryanuM varNana karyuM che. he. bhagavan! hArI "dezanAbhUmimAM'-samavasaraNamAM ejanapramANa kSetramAM "sumane"-devatAo jenA DIMTa nIcA naMkhAyelA che evA "sumane"-pu vere che, ane te paNa keTalA? " jAnu goThaNa pahoMce teTalA. Ama janapramANe bhUmimAM gaThaNa sudhI pahoMce teTalA pramANamAM "sumane e - devee "sumane-puSei veryA che, te te puSpavRSTi keTalI Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAnanA divya dhvani 123 badhI vipula-asAdhAraNu atizayavata haze teneA khyAla AvI zakaze. paNa atre leza paNa hiMsAnA bhaya rAkhavAnuM. kAraNa nathI, kAraNa ke A puSpA- sacitta '-sajIva nahi paNa acitta '-nijIva hAya che. nahiM te * puSpapAMkhaDI jyAM dubhAya, jinavaranI tyAM nahiM AjJAya' evI AjJA karanArA parama ahiMsaka bhagavAnanI AjJAne lAMchana lAge ! Wan bhagavAnane divya dhvani vaNuve che-- mAlavakaizikI mukhyagrAmarAgapavitritaH / tava vio dhvani pIto, dostrIne mene i dhvaniya punita hArA mAlakozAdi rAge, mRgathI paNa pIvAye UrdhvakaOM surAge. 3 aH-mAlavakaizika Aphri-mukhya grAma ane rAgathI pavitra karAyelA evA hArA divya dhvani hethI uMcI grIvA (DAka) karatA maMgeAthI paNa pIvAyA che ! vivecana "divyena dhvaninA sukhaM zravaNayoH // 2 // sAkSAt kSaranto'mRtam / zrIamRtaca`drAcAryajI kRta samayasArakaLA "" Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 vItarAgastava savivecana atre divyadhvani prAtihArya atizaya varNavyuM che- he bhagavan! mAlakeza Adi grAma ane rAgathI "pavitrita - pavitra karAyele tyAre divya vani harSathI "ugrava"jele grIvA-Deka uMcI karI che evA mRgathI paNa pIvA" che. atre "udugrIva" (Deka uMcI karatA) zabdathI kavie "svabhAktithI AbehUba jIvaMta citra ( Life-like picture ) rajU karyuM che. temaja - atre pIvA" zabda hetupUrvaka mUkyo che, kAraNa ke te pipAsunI utkaMThA vyaMjita kare che. jema tRSAtura jalane roga thatAM utkaMThAthI pAna kare che, tema apUrva-azrutapUrva evI divya vanirUpa amRtamaya jinavANIne vega maLatAM pipAsu evA mRgalAM paNa te utkaMThitapaNe pIe che, arthAta atyaMta utsukatAthI zravaNa kare che. vaLI mRgalAM saMgItapriya gaNAya che te paNa je Ama utkaMThAthI zravaNa kare che, te pachI mAlakezAdi rAgathI gavAte bhagavAnane divya dhvani ke divya saMgItamaya karNapriya haze te saheje samajI zakAya che. temaja mRgalAM jevA tiryaMca pazu "paNa" je ATalI *utkaMThAthI zravaNa kare che te manuSya-devaAdi anya parSadAnuM te pUchavuM ja zuM? ema "paNa" zabdathI dhvanita thAya che. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAmara, siMhAsana prAtihA cAmara prAtihAya aMge utprekSA kare che-- tavendudhAmadhavalA, cakAsti camarAvalI / ha~sAlikhi vaktrAbjaparicaryAparAyaNA ||4|| dhavala zazikarA zI cAmarazreNI cAru, sukhamala upAse haMsapakti ja dhArU ! 4 a:-caMdrateja jevI dhavala thArI cAmarazreNI mukhAMbheAjanI paricaryAmAM--sevAmAM tatpara evI jANe huMsazreNI hAya ! ema zeAbhe che. vivecana rUDA kundrA jevA cala camathI cArU dIsatuM; tanu thArU' rAje kanaka sarakhuM kAnta dIpatuM. 1254 bhaktAmaraanuvAda (svaracita ) bhagavAnane anne bAju cAmara viMjhAya che te cAmara prAtihA nuM varNana rUpaka ane utprekSAthI karatAM kavi kahe e---caMdrakiraNa jevI dhavala 'camaravalI'-camarazreNI tane vIMjhAya che, te thArA ' mukhAMbheAjanI '- mukhakamalanI paricarcAmAM-pa pAsanAmAM parAyaNa-tatpara thayelI hu sazreNI jANe haiAyanI ! evI zaiAle che! Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 sihAsana prAtihAya aMge utprekSA kare che mRgendrAsanamArUDhe, tvayi tanvati dezanAm / zrotuM mRgAH samAyAnti, mRgendramiva sevitum // 5 tu dharama thatA si'hAsanArUDha thAve, tahiM mRga suNavA zuM siha sevAtha` Ave? pa atha:-mRgendrAsane ArUDha thayelA tuM dezanA vistAre che, tyAre mRgA jANe mRgendrane sevavAne zravaNa karavA thArI samIpe Ave che ! vItarAgastava savivecana vivecana " siMhAsana azAka, kheDA mAhe lAka; M Aja hai| svAmI re zivagAmI, vAcaka yaza zuchyAjI," -- zrI yoAvijayajI bhagavAna siMhAsane birAjI dharmopadeza Ape che te sihAsana prAtihAya aMge utprekSA kare che--tuM UMcA mRgendrAsane-siMhAsane ArUDha thaI ne-caDhIne dezanA vistAra che, tyAre mRgA-pazue zravaNa karavAne hArI pAse Ave che, te jANe mRgendrane siMhane sevavAne mATe hAyanI ! arthAt mRgalAe kudaratI rIte te mRgendrathI siddhathI Dare che ane tene dekhatAM ja dUrathI lAge che, paNa atre te mRgendrAsanArUDha tuM dezanA dIe che tyAre te tee zravaNu Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAmaDala prAtihArya 127 karavA hArI samIpa Ave che, eTale kavi uprekSe che ke A mRgalAMo jANe mRgendrAsanamAM rahelA mRgendranI sevA karavA Ave che ! ke jethI sevAthI prasanna thayelA mRgendrathI teone pachI DaravApaNuM rahe nahiM, nahiM te mRgendrane dekhatAM chatAM teo Ama samIpa kema Ave ? ema bhAva che. bhAmaMDala prAtihArya upamAthI prakAze che- * bhAsAM cayaiH parikhato, jyotsnAbhikhi cndrmaaH| cakorANAmiva dRzAM, dadAsi paramAM mudam // 6 // ghatithau parivaye tuM caMdra snAtha jema, suda nayana-cakerene dAe atra tema; 6 artha-nainAothI candramAnI jema prabhAsamUhathI parivare tuM, cakeronI jema daSTione parama muda-AnaMda Ape che. vivecana pratApI bhAnunI satata bahu saMkhyA paNa che, ahe! dIptithI te rajana zazisaumyA paNa jhaMte. bhaktAmaraanuvAda (svaracita) prabhunuM teja eTaluM badhuM che ke tenI sAmuM joI zakAya nahiM evuM te dusaleka hoya che, eTale te saMharI Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 vItarAgastava savivecanA. laIne deve mastakanA pRSTha bhAge bhAmaMDalanI racanA kare che, A prAtihAryane atre kavi upamAlaMkArathI varNave che- snAothI-caMdrikAothI parivAre caMdra jema cakone parama meda-AnaMda Ape che, tema prabhAonA samUhAthI parivRta-parivare tuM lekonI daSTie parama mAda-parama. AnaMda Ape che. arthAt caMdrikAethI parivarelA caMdrane dekhIne cakone jema AnaMda AnaMda thAya che, tema prabhA--caMdrikAothI parivarelA tuM jinacaMdrane dekhI lokonI daSTi-- ene AnaMda AnaMda thAya che. ka devaduMdubhi jANe AmAM sAmrAjya uddaghaSe che !-- dumi rvizvavizveza! puje vyakti pratiSananA jagatyApteSu te prAjyaM, sAmrAjyamiva zaMsati // 7 // nabhamahiM garajate dudubhi ugra nAde, jagamahiM tuja Ate prAjya sAmrAjya bhAkhe. 7 artha-he vizvaviza ! AgaLamAM AkAzamAM prativani karate duMdubhi jagatamAM Atane viSe jANe. lhArUM prAjya-vizAla sAmrAjya prakAze che ! vivecana bhe bhe bhavyo! avadhUNI tamArA pramAdo sahune, AvI se zivapurItaNuM sArthavAha prabhune, - kalyANumaMdira anuvAda (svaracita - WWW.jainelibrary.org Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagatamAM AtemAM sAmrAjya udheASa devaduMdubhi 129 devaduMdubhi prAtihArya aMge kavi ubhekSA kare che- he vizvaviAveza! "vizva'-sarva vizvanA Iza-Izvara ! hArI AgaLamAM AkAzamAM duMdubhi pratidhvani kare chegarjanA kare che, te jagatamAM Aste madhye jANe hArUM prAjya-vizAla sAmrAjya jAhera kare che; arthAt jagatane viSe "Apta'-pratIti cogya - vizvasanIya -pramANabhUta puruSanI madhye parama AptasamrATuM A bhagavAna tIrthakara deva ja che ema A gajanA karate devaduMdubhi - (moTuM devatAI nagAruM) udgheSI uSIne AptamAM jANe hArUM prAjya-vizAla sAmrAjya pikAre che. Ama Apta gaNAtA sarva devasamAja madhye ke dharmapraNetA jagadguru samAja maLe bahiraMga ane aMtaraMga lakSaNathI tuM vItarAga deva ja parama Apta puruSa che, ane tethI ja sarva devasamUhamAM ane jagadgurusamUhamAM tuM parama jagadguru vItarAgadevanuM ja vizAla sAmrAjya vatta che, tuM ja jagadguruone jagadguru parama devAdhideva che. chatraya jANe tribhuvanaprabhutA sUcave che- tavordhvamUrdhva puNyarddhikramasabrahmacAriNI / chatratrayI tribhuvanaprabhutvapaurizaMsinI // 8 // upara upara hArA puNyaraddhi kame zA, tribhuvana prabhutA tri Atapatra prakAze. 8 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgastava saviveka artha-hAra Urdhva Urtha puNyaddhi krama samAna hArI chatratrayI tribhuvanaprabhunI prauDhi-prauDhatA prakAzanArI che. vivecana tamArA tri cha zazi sama doMse kAMta atize, traNe lekenuM je prabhupaNuM prakAze jinapati! - bhaktAmara anuvAda (svaracita) chatraya prAtihAryane kaleSayukta upamAthI varNave che- hArI uparamAM je A traNa chatra dharavAmAM Ave che, te eka nAnuM, tenA upara tethI meTuM, tenA upara tethI meTuM, ema "Urdhva Urdhva"--upara upara kAma karIne che; te Urdhva Urdhva"--uttarottara hArI puNyaRddhinA "krama-pagalAM athavA eNuM samAna che; arthAt hArI puNyaRddhi paNa 8 udgha Urva'_AgaLa AgaLa uttarottara kime karIne vadhatI ja cAlI che, eTale tenI samAna A "Urdhva Urdhva" -upara upara vadhatA vistAravALI chatratrayI che. A chatratrayI -traNa chatra tuM traNa bhuvanane prabhu che ema hArA tribhuvaneprabhutvanI prauDha sthiti jorazorathI pikArIne jAhera karI rahela che. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tribhuvanaprabhutAsUcaka tratraya; adbhuta prAtihArya zrI 131, vItarAganI adbhuta prAtihAya zrI-- / etAM camatkArakarI, prAtihAryazriyaM tava / vitrIyante na jeTlA, nAtha! mithyAdazo'vii prAtihAya zrI hArI, nirakhI camatakArI acaraja na ja pAme kayAya mithyAtvadhArI ? 9 aH-A thArI camatkArakarI prAtihArya zrI dekhIne he nAtha ! kayA mithyAdRSTie paNa kharekhara ! citrarUpa na thaI jAya ? vivecana " prAtihAraja atizaya zAbhA, te teA kahIya na jAyajI; ghUka bAlakathI vikarabharanuM, varNana keNI pere thAyajI !" -zrI devaca'drajI A-uparokta ATha AAkamAM anukrame varNavI dekhADelI thArI camatkArakarI '-camatkAra upajAvanArI prAtihAya zrI -prAtihA lakSmI dekhIne huM nAtha ! kayA mithyArdaSTie paNa citrarUpa na thaI jAya? arthAt khIjA sabhyaSTi AdinI vAta te dUra raheA, paNa mithyArdaSTie paNa A thArI camatkArI prAtihAya zrI dekhIne jANe citramAM AlekhAyelA hAya ema citravat sthira thaI jAya che, < * ' ke cuM" na khelI zake ema AzcayathI sviMga thaI jAya che. bhaktAmarasteAtramAM mAnatuMgAcAjIe kahyuM che tesa satyama dezanAsamaye AvI je thArI vibhUti thaI " < 6 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132. vItarAgastava savivecana che, tevI bIjA keInI paNa thaI nathI." kevalazrInI prApti thaye AvI adbhuta prAtihAryazrI bhagavAna tIrthakarane hoya che; "zrI"ne kamalavAsinI kahe che, te kamalanivAsa cheDIne jANe zrImad kevalI bhagavAnanA caraNakamaLane Azraya kare cheA aMge zrI AnaMdaghanajIe suMdara uljhakSA karI che ke-he bhagavaMta! Apa zrImad caraNakamalamAM kamalA-zrI nivAsa kare che, te samala ane asthira padarUpa paMkajane pAmara tuccha lekhI ne tamArA caramakamalane nirmala sthira padarUpa dekhIne jANe tema karatI hoyanI! Ama kamalA jenA caraNakamalamAM vase che evA he zrImad bhagavaMta! mahAre A mana madhukara tamArA zrImad caraNakamalamAM e mugdha banyuM che ke te suvarNamaya merune ane IMdra-caMdra-nAgaeNdrane paNa raMka gaNI, tamArA guNamakaraMdanA pAnamAM lIna thaI gayela che. GK caraNakamala kamalA vase re, nirmala cirapada dekha; samala athira pada pariharI re, paMkaja pAmarakha vimala, muja mana tuja pada paMkaje re, lIna guNa makaraMda; raMka gaNe aMdaradharA re, iMdra caMdra nAge." - zrI AnaMdaghanajI che iti zrI hemacandrAcAryaviracita vItarAgastavamAM kAvyAnuvAda-savivecanamAM- aSTaprAtihArya varNanAtmaka paMcama prakAza Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha prakAza vitarAganA pratipakSane nirAsa vItarAga pratye mAdhyastha paNa duHkhada, tuM te pUchavuM ja - lAvaNyapuNyavapuSi, tvayi netrAmRtAJjane / mAdhyasthyamapi dauHsthyAya, kiM punardeSaviplavaH? // 1 // kAvyAnuvAda: vaMzastha-ivazA ne prati svAmi ! sudhAMjanA samA, lAvaNya-puNyA tanuvaMta ApamAM; madhyasthatA ke dukha artha thAya che, te dveSathI nindananI zI vAta che? 1 artha-lAvaNya-puNya vapuvALA ne netrane amRtAMjana evA tuM pratye mAthathya paNa sthitine artha thAya che; te pachI draSaviplavanI te vAta ja zI ? " Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 vItarAgastava savivecana vivecana huM to vAri prabhu! tuma mukhanI huM te jina balihArI tuma sukhanI; samatA amRtamaya suprasannanI, treya nahIM rAgarUkhanI. - zrI devacaMdrajI AgalA prathama paMca prakAzamAM sarva atizayenuM yathAvat darzana karAvI vItarAga devanuM sarvAtizAyipaNuMjagamAM anya sarva karatAM caDhIyAtApaNuM ane parama AptapaNuM pratiSThApita karyuM ane Ama vItarAga devanI prAraMbhamAM ja mahApratiSThA karI zrI hemacaMdrAcAryajI A chaThThA prakAzamAM uSazuM kare che ke-vItarAgane A jagatamAM koI rAgI ke virAgI pratipakSI hoI zake ja nahiM- che ja nahiM; A yuktithI pratiSThApita karyA chatAM, kaI asamaMjasa bhAve pratipakSIpaNuM mAnatuM hoya te te tenI sarAgapaNajanya bhAMti ja che ema kahI, sarAgI de ane tenA rAgI bhakto pratye mArmika kaTAkSathI upahAsa kare che ane chevaTe daSTirAga cheDo duSkara che e darzAvI, sarAgImAM kaI kALe AptapaNuM ghaTe ja nahiM ema vacanakAra kare che. ATalI sAmAnya bhUmikA darzAvI have A prakAzanA A prathama kane Azaya vicArIe. : 'he vItarAga deva! tuM lAvaNyathI puNya-pavitra vadhu vALe - zarIravALe nAri jIvana darzana karatAM ja Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAga pratye mAdhyastha paNa dukhada: dveSanI vAta zI? 135 pAvana eve che. jevuM hArUM AMtarika svarUpasauMdarya che tevuM ja tene pratirUpa hArU bAhya svarUpasauMdarya che, AkRtiH guNAnuM kathati" e nyAye hArI prazamarasa nimagna vItarAgabhAvapradarzaka dehAkRtinuM lAvaNya - svarUpasauMdarya janamanane AkaSI le evuM puNya - pAvanakArI che, ane eTale ja tuM netra pratye amRtAMjana che, - jANe amRta AryuM hoya ema tane dekhatAM ja netra TharI jAya e amRtanA AMjaNa samAna che. A je tuM te pratye mAdhyasabhya paNa - madhyasthapaNuM rAkhavuM te paNa dauthya" - durasthitipaNuM artha thAya che, te pachI hArA pratye "SaviSya vanI" - dviSarUpa cittasaMkSebhanI te zI vAta karavI? arthAta he bhagavAna! hArA sapakSamAM paNa nahiM ne vipakSamAM paNa nahiM evI lhArA pratye "madhyasthatA" - taTasthatA - udAsInatA - upekSA rAkhavI te paNa "duHsthitinuM" - duHkhadAyaka sthitinuM kAraNa thAya che, (kAraNa ke tuM vItarAga sadevanA zaraNa vinA bhavabhramaNa duHkhane aMta na Ave), te pachI dveSapUrvaka hArI nindA Adi kavAthI jene kaluSatAthI cittasakSobha upaje che tenA duHkhanuM te pUchavuM ja zuM? tAtparya ke dveSathI hArI nindA karavA egya nathI eTaluM ja nahi paNa hArA pratye mAdhyao paNa rAkhavA egya nathI. -ekAMta bhakti ja kartavya che. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 vItarAgastava savivecana vItarAgane pratipakSa devavaMta hoI zake nahiM- tavApi pratipakSo'sti, so'pi kopaadiviplutH| anayA kiMvadantyApi, kiM jIvanti vivekinaH? // 2 // - hAre ya he nAtha ! vipakSa vate, " ne te e ke pAdithI vistuta thata e kiMvadanI paNa atra sAMbhaLI, vivekIe jIvana zuM dhare vaLI ? 2 artha =hAra paNa pratipakSa che, ane te paNa kapAdithI vihuta evo che -evI A kiMvadantIthI paNa vivekIe zuM jIve che? vivecana mAlatI phale mehIo, kima bese ho bAvala tarU bhaMga keka tima prabhu muja mana ramyuM, bIjAzuM henaviAve dAyake." -zrI yazovijayajI madhyasthapaNuM te be pakSanI vaccenuM hoI zake, te prazna UThe che ke hAre sapakSa ane vipakSa e be pakSa che zuM? tene uttara anna pratipraznathI "nAmAM Ape che--he vItarAga ! tyAre paNa "pratipakSa'-sAme pakSa-vipakSa che ane te paNa kapAdithI "vihuta"-cittanI viplavarUpa Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgane pratipakSa dveSavaMta, virAgakesarAga na hoya 137 aMdhAdhuM dhIrUpa DAmADoLa sthitivALe che, evI A kiMvadantIthI"--lekavAyakArUpa daMtakathAthI paNa vivekIo zuM che kharA ke? kAraNa ke evI daMtakathA jevI nahiM mAnavA gya asaMbhAvya vAta sAMbhaLIne te vivekIne DUbI maravA jevuM thAya. eTale tyAre pratipakSa che ane te paNa krodhAdiyukta-dvaSayukta che evI vAta paNa vivekI kAne dhare nahiM, te pachI mAne te zI ja rIte? arthAta asa-ne viveka karavAne je samartha che evA vivekIone te daDha nizcayathI bhAse che ke tyAre koI zreSayukta pratipakSavipakSa te saMbhavate ja nathI. kAraNa ke kyAM tuM parama vItarAga? ane kyAM zreSayukta anya eka pakSe-eka pallAmAM parama vItarAga tuM ane sAmA pakSe-bIjA palAmAM dvaSayukta anya ema e benI tulanA ja banI zake ema nathI. arthAt A jagamAM pAdithI-SAdithI jeenuM citta "vistuta" thayeluM che-DAmADoLa kaluSita baneluM che evA paNa kaI kahevAtA deve che, ke jeo zastra vaDe bAhya zatrune haNavA mATe udyata thayelA dekhAya che, paNa tuM - vItarAga te rAga-dveSAdi aMtarzatruone haNavAne udhata thayele "arihaMta" che. eTale tuM arihaMta devanI A dviSayukta anya devanI sAthe tulanA karavI sarvathA asaMbhavita ja che, mATe kaSayukta e kaI paNa deva tuM vItarAga devane pratipakSa che ja nahiM. kayAM tuM paNa lAmAM parama bIjA dviSayukta e Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 virAga ke sarAga paNa pratipakSa hoI zake nahi.-- vipakSaste viraktacetsa tvamevAtha rAgavAn / na vipakSo vipakSaH kiM, khadyoto dyutimAlinaH ? // 3 // virakta vItarAgastava savivecana je te pratipakSa vattatA, tA teha tA tAta ! pratIta tuM thatA; jo rAte te na vipakSa tUjane, khadyota zu hoya vipakSa sUryanA ? ahvArA vipakSa-pratipakSI jo virakta che, te te tuM ja che; ane jo rAgavAn haiAya, te te vipakSa nathI; khadyota zu vrutimAlIne--sUryane vipakSa hAya kharA ? vivecana "te huM khaLu tagatage, tuM dinakara teja svarUpa ho. 6 --zrI yAvijayajI have jo kAI ema kahe ke bhale dveSayukta hArI vipakSa ma hA, paNa rAMgayukta te hArI vipakSa kema na sabhave? tenA paNa atra niSNu yuktiyukta uttara ApyA che--hAra vipakSa kAM te sarAga hoya, kAM te virAga hoya, ema e vikalpa ja saMbhavI zake, jo te 'virakta'-rAgarahita-vItarAga hoya teA te tuM ja che; ane jo te rAgavAna che te te tyAre vipakSa hAI zakatA nathI. A ja " Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogamudrAdaridrI para pratipakSa hoI zake nahiM. 139vastu athacranyAsathI samarthita kare che-khadyotaAgIo zuM zutimAlIna-sUryane vipakSa leI zake? arthAt dhAro ke dalIlanI khAtara pratipakSa mAnIe te. temAM Ama virodha Ave cheH (1) je tuM vItarAgane pratipakSa virakta-vItarAga hoya, te te te tuM ja che ema pratIta thAya che. ( Both are identical ) eTale prati pakSanuM astitva ja rahetuM nathI. (2) ane je te pratipakSa rAgI hoya, te paNa te tyAre pratipakSa hoI zake nahiM. kAraNa ke pratipakSapaNuM samAnazIlAdivALA-samevaDIAmAM ghaTI zake; paNa A te kyAM sUrya ane kyAM AgIe? Ama bIjA prakAranI yuktithI paNa tyAre pratipakSasamovaDIo-virodhI ghaTate nathI,-AkhA vizvamAM hArI sAmA pakSe ubhuM rahI zake e tyAre koI barobarIo nathI. eTale Ama sarvathA tyAre vipakSa che ja nahiM. cogamudrAhIna para pratipakSa hoI zake nahi- spRhayanti tvadyogAya, yatte'pi lavasattamAH / yogamudrAdaridrANAM, pareSAM tatkathaiva kA ? // 4 // anuttare te lavasara ahA ! hAsa pratye ! ga taNuM kare spRhA; te gamudrAdaridrI bIjA taNuM, zI pUchavI vAta ja te saMbaMdhanI ? 4 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgastava savivecana anuttaravAsI devA paNa a:-te lavasattamA paNa thArA yAganI rapRhA kare che, tA yogamudrAdaridra--cogamudrArahita paranI teA kyA ja zI ? 140 vivecana sura nara indro stavana kare che, yAgivarendro dhyAna dhare che, prajJAvaLeAdha mAkSamALA (svaracita) he vItarAga ! tu vItarAgamAM ane para sarAgamAM sUrya-AgIA jeTaluM ATaluM badhuM mahad aMtara kema che te vicAratAM jaNAya che ke--anuttavimAnavAsI devA -' lavasattamA 'kahevAya che, kAraNa ke pUrva bhavamAM emaNe evI utkRSTa cegasAdhanA karI hatI ke sAta lava pramANa vizeSa AyuSya hAta te te anuttara vimAne javAne badale mekSagatine pAmata; AvI ucca yogadazAne pAmelA 8 lavasattame| '-anuttaravimAnavAsI deve paNa thArA yAganI spRhA kare che ke amane A vItarAga yAgIzvaranI yAgadazA kacAre prApta thAya,--ema tenI jhaMkhanA kare che. A parathI saheje phalita thAya che ke AvI ucca ceAgadazAne pAmelA anuttaravimAnavAsI devA paNa thArA cAgane spRhaNIya gaNatA hAvAthI thArA cAga tA ee karatAM ghaNA ghA UMcA che, eTale ucca cegadazAsaMpanna anuttaravimAnavAsIo paNa tu ceAgIzvaranA yAganI barobarI karI zake ema nathI. teA pachI jenAmAM cegamudrA-yAganI chApa '' Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAga ja zaraya svaitavya upAsya 141. paNa nathI, rogane nAme moTuM mIMDuM heI ceganuM daridrapaNuM che evA gamudrAdaridra paranI-anyadarzanIonI te zI vAta karavI? eTale ke te gamudrAdaridrIo te tuM parama gIzvaranI barAbarI kema ja karI zake? Ama hArAmAM ne temAM je mahad aMtara kahyuM te barAbara ja che. eTale kaI paNa prakAre hAro kaI paNa pratipakSI saMbhavate ja nathI. niSpatipakSa vItarAga ja zaraNaya-statavya-upAsya che-- tvAM prapadyAmahe nAthaM, tvAM stumastvAmupAsmahe / tvatto hi na parastrAtA, kiM brUmaH ? kimu kurmhe||5|| tane ame nAtha prabhe ! svIkArIe, tane stavIe tujane upAsIe; vAta tuMhIthI para kaI che nahiM, zuM baliye? zuM kariye ame ahIM? 5 artha: tane ame nAtha svIkArIe chIe, tane ame stavIe chIe, tane ame upAsIe chIe; kharekhara! hArAthI para trAtA-rakSaNakartAnathI, ame zuM bolIe? zuM karIe ? Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 vItarAgastava savivecana vivecana 866 pudgala AzArAgI anerA, tasu pAse Na khAye pherA ? jasu bhagate nirbhaya padmalahIe, tehunI sevAmAM thira rahIe." --zrIdevacaMdrajI Ama uparamAM niStaSa yuktithI sthApita karyu" tema kAI paNa dveSI ke rAgI, ke koI paNa yAgazUnya para hArA pratipakSI saMbhavatA nathI, eTale akhila jagamAM atula ananya ane advitIya evA tu vItarAga e ja eka parama deva che, mATe ame parama zaraNya evA tane cAgakSema karanArA nAtha tarIke svIkArIe chIe, parama svaitanya evA tane stavIe chIe, parama upAsya evA tane upAsIe chIe. kharekhara thArAthI para 'bIjo athavA adhika * ' trAtA '-bhavabhayathI trANa karanArA-macAvanArA kAI nathI; anya kalpita devA te 'pudgala AzArAgI ' che te bhavabhayathI trANa karavAne sarvathA asamartha che, bhavabhayathI trANu karavAne samartha kAI hAya tA te tu ja che. mATe jenI bhaktithI nibhaya pada pAmIe te tuM vItarAganuM caraNazaraNu ame ahIe chIe, ane jenA rAge nirAgI thaI e te tu' vItarAganI ja sevA-bhaktimAM ame sthira thaI e chIe. AthI adhika ame zu kahie ? zuM karIe ? 6 dIThA darazana zrI prabhujInA, sAce rAge jammu rAge nirAgI thAye, tasu bhakti kAne na Jie manazu bhInA; sahAye ? " zrI devacaMdrajI Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 pratAraNapara parathI jagavaMcanA aMge pokAra 143 pratAraparA parathI jagadUcanA aMge pokAra- svayaM malImasAcAraiH, pratAraNaparaiH paraiH / vaJcyate jagadapyetatkasya pUtkurmahe puraH ? // 6 // malina AcAra svayaM dharAvatA, pratAraNA tatpara jeha vartAtA; evA parethI jaga A ThagAya re ! pikAe kenI samIpamAM are ! 6 artha-svayaM pote malina AcAravALA evA pratAraNaparA parathI A jagata paNa vaMcAya che; ame konI pAse pikAra karIe ? vivecana rAgI sevathI je rAce, bAhya bhakti dekhIne mAce; jasu guNa dAjhe tRSNa AMce, tehano sujasa catura kima vAMce? 3 -zrI devacaMdrajI Ama akhila jagamAM pratipakSarahita tuM vitarAga e ja eka parama deva che ema nizcaya karI ame te hArUM ja zaraNa grahavAne amAre nirdhAra pikArIne jAhera karyo. paNa A jagatamAM daSTi karIe chIe te kaI ThagArA janathI pratipakSane AbhAsa UbhuM kare evA sarAgI mithyA devanI kalpanA karavAmAM Ave che. jeo "svayaM"--pite Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 vItarAgastava savivecana malImasa-melA-malina AcAravALA che evA "pratAraNaparA - vaMcanatatpara-ThagapaNamAM-chetarapIMDImAM tatpara "parathI'- anyadarzanIthI A jagat paNa vaMcAya che-ThagAya che- chetarAya che. mithyA ka95nAothI jagane ThagavAnI A ThagabAjI calAvAI rahI che te mATe tenI pAse pikAra karIe? "A jagatamAM prajJAlavathI madaddhata banelA evA paNa kaMIka ja asazAstrapraNetAo che ke je sva-paranA vaMcake kuzAstrane khyAne lekane bicArAne vyAkula banAvI," viSaya-kaSAyanA piSaka asat vidhAnathI ke kapita devanI kalapanAthI letAne ane parane vaMce che-Thage che. Ama jyAM taviplavarUpa aMdhAdhuMdhI ( Chaos) cAlI rahI che evuM A jagatu hA hA ! arAjaka thayuM che, tene pikAra ame kenI pAse pADIe ? jagansajanAdi karanArA deve vaMdhyAsuta samA- nityamuktAna jagajjanmakSemakSayakRtodyamAn / vandhyAstanandhayaprAyAn, ko devAMzcetanaHzrayet || * " rAmapratAra, prajJAtavamoddhatA: saMti kecicca bhUpRSThe, kavayaH svAnyavaJcakAH // svatattvabimukhai mUDhaH, kItimAtrAnaraMjitaH / kuzAstrachAnA loko, varAko vyAkulIkRtaH // " -zrI zubhacaMdrAcAryajI praNIta jJAnAva Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagatasarjanAdi karanArA deva vaMdhyAsuta samAM 145 che sarvadA mukta chatAM ya vizvanA, karI rahyA sarjana-nAza-pAlanA ! ! ! evA ja vaMdhyAsuta tulya devane, Ache kiyo cetanavaMta bhuvane? 7 artha-nityamukta evA je jagatanA janma-kSemakSayamAM udyama karanArA che, evA vadhyAputre jevA dene ka cetana Azraya kare ? . vivecana te pratAraNaparAyaNa paranI mithyA devakalpanA aMgenI pratAraNAne namune A rahya-teo "nityamukta" sadAya mukta evAone devapaNe kalpI jaganA janma-sema-kSayamAM eTale ke utpatti sthiti ane layamAM "kRtaghama"--udyama karI rahelA mAne che! A te "vadhyAstananvaya"--vadhyAnA stanane dhAvanArA vadhyAputre jevA che! AvA vadhyAputra jevA dene kaye sacetana Azraya kare? nityamukta chatAM je vizvanA sarjana, pAlana ane saMhAramAM tatpara che evA vaMdhyAputra jevA kalpita devene kaye sacetana-buddhicetanAvALo manuSya seve? arthAt "vAMjhaNIne putra" kahe e jema vadate vyAghAta che, tema evA prakAranuM devasvarUpa paNa vadate vyAghAta che, svayaM ja khaMDita thAya che. atre kavie paradarzanIoe kapelA dene vaMdhyAsutanI upamA ApI tIvra kaTAkSa karyo che. kA Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 vItarAgastava savivecana kudevAthI kRtArthInA vItarAganA apalApa kRtArthAH jaTharopasthaduH sthitairapi daivateH / bhavAdRzAnnivate, hA hA devAstikAH pare // 8 // vA kAmAtta je ne jaTharAgni Atta je, evAya devAthI thatA kRtArtha je !! devAstikA te para dazanA taNA, hA hA ! kare niva tuM samAnanA. artha :-jaTharathI ( peTathI) ane upasthathI duHsthita evA paNa daivatAthI kRtArtha thayelA evA para devAstikA hA ! hA! Apa jevAone nihnava-apalApa kare che ! vivecana " avar jehane Adar ati dIe, tehu teM mUla nivArI, jha --zrI AnaMdrAnajI have trIjI vAta. bhale teee A vandhyAsuta jevA mithyA devAnI kalpanA karI ! haze, e bicArAnI bhUla thaI! e vAta javA daI e. paNa eee A kalpita devAnuM je svarUpa varNavyuM che, te teonA ja varNana parathI tA te kevA bicArA jaTharanI-udaranI pIDAthI ke upasthanI pIDAthI duHsthita '-du:khI sthitimAM AvI paDelA pratItAya che. chatAM AvA jaTharathI ne upasthathI * Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kadevAthI kRtArthInA vItarAganA apalApa 147 < duHsthita '-duHkhI duHkhI sthitimAM AvI gayelA devatAAthI A parA-khIjAe pAtAne kRtAkRtakRtya mAnI rahyA che, eTalu ja nahiM paNa jenAmAM parama divyaguNusaMpanna kharekharuM paramA sat devapaNu che evA tuM parama vItarAgane te nidbhave che'-apahnava-apalApa kare che, chupAve che-eLave che! te khATA mithyA kalpita devAne mAne che, paNu tuM sAcA paramA sat vItarAga devane nathI mAnatA! chatAM hAya hAya ! A parA peAtAne devamAM Astikatra-AsthA dharAvanArA devA stakA mAne che! bhale emaNe mAnelA evA devA paNa emane sukhAraka he ! pazu tu vItarAganA apalApa te zIdane karatA haze? Ama atre zrI kalikAlasarvAMge 'mArmika upahAsamizrita kaTAkSa sAthe khe* vyakta karyo che ke-kAmAgni ane jaTharAgni vaDe pIDAI rahelA kalpita devA vaDe paNa jeo peAtAne kRtAkRtakRtya mAne che evA paradezanI devAstikA--custa devabhakto bicArA are 2! Apa vItarAga jevAnA nidbhava-ApalApa kare che!! 6 6 ER < ' gharamAM gAjanArA' paronI kalpanAjAla khapuSpaprAyamutprekSya, kiJcinmAnaM prakalpya ca / sanmAnti vede zeThe vA, nagendenarlina je Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 vItarAgastava savivecana khapuSpa jevuM uttapekSane kaI ane ahIM mAna prakalpIne kaI pravAdI evA garajata gehamAM, nathI samAtA nija geha dehamAM !!! 9 artha-khapuSpa-AkAzapuSpa jevuM kiMcit upekSIne ane kiMcita pramANe prakapIne gehenadI (gharamAM gAjanArA) para dehamAM vA gehamAM samAtA nathI !! vivecana Ama vadhyAsuta jevA kapolakalpita sarAgI devanI je pite kalpanA kare che, te kalpanAne sAcI TharAvavA mATe vaLI AkAzapuSpa jevuM "ueNkSIne "-kalpanArUpa kalpIne ane tene sthApita karavAne mATe kaMI kalakalpita pramANa prakalpIne ka95nAjAla vistAranArA A henardI" gharamAM gajanArA-gharazurA "para"--bIjAo nathI dehamAM samAtA, nathI gehamAM samAtA! "nathI dehamAM samAtA" eTale ame amArI kalpanA jAlathI jagane kevuM mUrkha banAvIe chIe ema samajIne teo phUlIne phALakA banIpraphullita banI zarIramAM samAtA nathI; "nathI gehamAM samAtA" eTale gharamAM ja garjanA karavAthI saMtoSa mAnI chAnAmAnA gharamAM ja paDayA rahevAne badale gharamAMthI bahAra nIkaLIne pitAnI bhUkha lipata vAta jagamAM phelAvavAne nikaLI Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | AkAza gharamAM gAjanArA parenI kalapanAjAla 149 paDe che! ane pitAnuM pita prakAze che! Ama AkAzapuSpa jevuM kaMIka unjhakSIne ane tenuM sAdhaka kaMI pramANu kalpIne gharamAM gAjatA evA "gRhazurA" pare potAnA dehamAM ke gehamAM mAtA nathI! phUlIne phALakA bane che !! duSTa daSTirAga chesaMtone paNa duSkara ema darzAve che- kAmarAgasneharAgAvISatkaranivAraNau / dRSTirAgastu pApIyAn, durucchedaH satAmapi // 10 // rathoddhatAsneharAga daDha kAmarAga vA, zakya che sahajamAM nivAravA; daSTirAga paNa duSTa cheda, saMtane paNa suduSkare ha. 10 artha-kAmarAga ane neharAga e be te sahajamAM ja nivAravA zakya che; paNa pApIo daSTirAga te saMtane paNa cheda-cheda duSkara che. vivecana daSTirAgane piSa teha samakita gaNuM, syAdavAdanI rIta na jANuM nijapaNuM. >> -zrI devacaMdrajI Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 vItarAgastava savivecana - te pachI prazna thaze ke A paradazanIe A kalpita sarAgI deva pratyene rAga kema cheDatA nathI ? tene uttara che temane "daSTirAga"--daSTinuM raMgInapaNuM. daSTi ADe raMgIna kAca dharyAthI jema raMgIna ja darzana thAya che, tema daSTirAgathI raMgAyelI daSTithI raMgAyeluM ja darzana thAya che. A deva mArA kapelA che-"mArA che mATe sAcA che" ema daSTine rAgane raMga lAgyAthI teo daSTirAgathI te sarAgI devane ja sarAgapaNe dekhyA kare che! jagatamAM traNa prakAranA rAga pravarte che--kAmarAga-sneharAga-daSThirAga. temAM "kAmarAga" -viSayecchAjanya rAga ane "sneharAga'-svajanAdinehasaMbaMdhajanya rAga te te sahajamAtramAM nivAraNa karI zakAya evA che, paNa pApIo daSTirAga te saMtane paNa ducheda"--uccheda duSkara che. daSTirAga ane samyagadaSTipaNuM e banne kevaLa judI vastu che. jema raMgIna kAca AMkha ADe dharyo hoya te badhuMya raMgAyeluM dekhAya che, paNa te kAca AMkha ADe na hoya te spaSTa barAbara dekhAya che, tema daSTirAgathI je darzana thAya che te tevA rAgabhAvathI raMgAyeluM ne malina heI asabhya hAya che; ane samagra daSTithI je darzana thAya che te rAgabhAvanA anuraMjana vinAnuM nirmala ne svaccha hoI sabhya hoya che. pitAnA kula-saMpradAyanA AgrahathI ane tajajanya rAgathI deva-guru-dharmanuM mAnyapaNuM karavuM temAM, ane tattvathI deva-guru-dharmanuM zuddha samyapha Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, duSTa dRSTirAga jevA saMtAnamAM duSThana-382009 svarUpa jANI mAnyapaNuM karavuM temAM AkAza-pAtAlanuM atara che. prathamamAM dRSTirAganA aMza che, khIjAmAM vyavahArasamyagdaSTipaNuM che. dAkhalA tarike-potAnA kuladharmanA guru, sadgurumAM avazya hAvA cAgya AtmajJAna-vItarAgatA Adi lakSaNathI rahita hAya, chatAM peAtAnA matasaMpradAyanA AgrahathI ane peAtAnA mAnI lIdhelA kuladhama nA mamatva janya rAgathI, tene guru mAnavA te pragaTa dRSTirAgapaNuM che. athavA jenA pratye peAtAne rAga che evA amuka puruSa* vizeSa ja sAcA che ne temAM ja sarvasva che, bIjA badhA khATA che ne temAM kAMI nathI, ema mAnavuM te paNa dRSTirAganA prakAra che. xx (paNa) sabhyadRSTipaNAmAM teve rAga hAtA nathI. eTale temAM te vastunuM vastusvarUpe darzIna thAya che; sadevanuM, sadgurunuM samanuM samyak svarUpa samajI tenuM tathArUpa pratItimaya mAnyapaNuM hAya che. tAtparya ke dRSTirAgamAM 'mata"nuM mAnyapaNuM che ane samyagdRSTimAM 'sat"nuM mAnyapaNuM che. STirAgI 'mAru te sAcuM' mAne che ane samyagdaSTi 'sAcu te mAruM mAne che. Ama e bannene pragaTa bheda che. eTale sujJa temAM bhrAMti pAme nahi', ' -- AnaMdaghanajInu divya jinamA darzana (svaracita ) jagamAM jyAM jue tyAM prAye dRSTarAganuM ja sAmrAjya vyApI rahyuM che. A dRSTirAga cheDavA ghaNA muzkela che, eTale ja atre zrI hemaca`drAcAya jIe vItarAga pAse pAkAra pADayo che ke he bhagavAn ! sneharAga cheDavA sTulA 151 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra vItarAgastava savivecana che, kAmarAga choDa hele che, paNa A duSTa dRSTirAga te saMtane paNa cheDa dehile che, dutyaja che. 1 tuM vItarAga pratye mUDhanI uDhAsInatAprsnnmaasyN madhyasthe, dRzau lokampRNaM vcH| iti prItipade bADhaM, mUDhAstvayyapyudAsate // 11 // daSTi te sama mukha prasanna ne, jehanuM vacana priya lokane; ehavA pratipadA ya tuM prati, re udAsa jana mUDha dumati. 11 arthahArUM mukha prasanna che, be dRSTi madhyastha che, vacana lokapriya che,-ema sArI peThe prItipada evA tuM pratye paNa mUDha udAsa rahe che! vivecana rAgAdika sahu zatru jItyA, varI kevalathI rIjhI prItyA; zrImad sAcA jina tame cho, divya guNothI deva tame cho. -prajJAvadha mokSamALA (svaracita) Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tuM vItarAga pratye mUDhAnI udAsInatA 153 ane A duSTa dRSTirAganA prabhAva te jIe! huM vItarAga ! hArUM mukha prasanna-prazamarasanimagna che, thArI draSTi madhyastha-rAgadveSarahita che, thArU vacana leAkane pAvana karanArUM leAkapriya che,-Ama tuM sArI peThe 'prItipada '-~ prItinuM eka sthAnaka che, tane joI ne koI ne paNa sahaja prIti upaje ema che, chatAM AvA thArA pratye paNa mUDhAmAhamUDha janA udAsa rahe che-upekSA kare che! e A duSTa dRSTirAganA ja prabhAva che. kharekhara! A dRSTirAgathI adha banelA te mUDha janAne sAcA deva kANu kahevAya tenuM bhAna ja rahyuM nathI, eTale ja 'rAgI sevakathI je rAce che ne bAhya bhakti dekhIne mAce che te jene guNa tRSThuAnI AMcathI dAjhe che' evA sarAgI devane teo deva mAne che; paNa kharA deva tAjenAmAM divya AtmaguNanI 'vruti' hAya te ja che ne te ja 'labdhavaSNu' janone stuti yeAgya che; ane tevA kharA deva te tuM vItarAga ja che; anata jJAna, anaMta darzana, anaMta sukha ane a`ta vIya e divya AtmaguNenA svAmI thayeA heAvAthI tuM vItarAga ja kharekharA atha mAM deva che. "" pUraNa brahma ne pUrNAnaMda, dana jJAna caraNa rasaka dI; saphaLa vibhAva prasaMga aphe'dI, teha deva samarsa makardI, " --zrI devacaMdrajI Ruo Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 vItarAgastava savivecana rAgAdigrasta Apta havA anahaMagya- tiSThedvAyuvedadrivalejjalamapi kvacit / tathApi grasto rAgAdhairnApto bhavitumarhati // 12 // anuSTrabhe vAyu dave ati, jala vale kavacita yadi; te ya Ama thavA gya, rAgAdigrasta nA kadI. 12 artha-vAyu sthira rahe, parvata dra, jala paNa kavacita. javale, te paNa rAgAdithI grata Apta hevAne gya nathI. vivecana - "te prApta karavA vacana kenuM satya kevaLa mAnavuM ? nirdoSa naranuM kathana mAno teha jeNe anubhavyuM. " mokSamALA (bAlAvabodha) A badhuM game tema he, sarAgI devanA sarAgI bhakto ke daSTi rAgIe game tema kahe, phAve tevI kapola- kalpita kalpanAo kare, paNa A te amAro akhaMDa nizcaya ame atra DiDima nAdathI udgheSIe chIe ke-kadI paNa sthira na rahe e vAyu kadAca thaMbhI jAya, kadI paNa caLe nahiM e acala parvata paNa kadAca calAyamAna thAya, kadI paNa javale nahiM evuM jala paNa kadAca javale-- Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAgAdista Apta hevA anahaMaAgya 155 baLavA mAMDe, tathApi rAgAdithI grasta thayele kaI paNa Apta"-paramAthe vizvasanIya pramANabhUta hovA gya. nathI; kAraNa ke rAga dveSa-mehane ekAntika ane AtyaMtika kSaya te "Apti" che, te "Apti" jeone hoya te Apta"-vizvasanIya puruSa che,-tevA AptapaNane teo "ahaM nathI-gya nathI; paNa rAga-dveSa-mehane jeNe AtyaMtika kSaya karyo che e tuM kharekha "mahAdeva" vItarAga ja AptapaNAne "aha" e parama pUjya "ahaM" che. kAraNa ke samaMtabhadrAcAryajIe AptamImAMsAmAM kahyuM che tema "Apta paNa te ja ke jenA deSa ne AvaraNa kanyA hoya." jenA rAga-dveSa mahAdi doSa ane jJAna-dazana AvaraNa kanyA che, te ja puruSa "Apta" havA cegya che. kAraNa ke jJAnane AvaraNa hoya te apUrNa jJAnane lIdhe tenuM vacana asatya paNa haya, ne tenA para vizvAsa mUkI zakAya nahiM; ane rAga-dveSa mehadi hoya che tethI paNa asatya vadavAne prasaMga Ave, eTale paNa vizvAsa rAkhI zakAya nahiM. paNa nirAvaraNa jJAna hoya ane rAgadveSa * " Aptirhi rAgadveSamohAnAmekAntika Atyantikazca kSayaH / sA yeSAmasti te khalvAptAH // " -syAdavAdamaMjarI lo. 1 vivaraNa x "doSAvaraNayo hAni niHzeSAstyatizAyanAt / vidyathA svahetumyo vahintarmanakSaya: " zrI maMtabhadrAcAryajIkRta AptamImAMsA Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 vItarAgastava savivecana rahitapaNuM-nirdoSapaNuM hoya, te ja tenuM vacana saMpUrNa satya hAI vizvAsapAtra hAya-Akhta hoya. eTale je keI sarvajJa vItarAga heya te ja Apta che ne tenuM vacana ja Apta che-parama pramANabhUta heAI parama vizvAsapAtra che, ane AvuM je Aptavacana te ja Agama athavA vizvAsapAtra evuM zAstra che. eTale AvA Apta Agamana-zAstrane Apta praNetA-"zAstA"--zAsana karanAre tuM vItarAga ja che, Itara rAgAdithI grasta sarAgI te Apta paNa nathI ne zAstA paNa nathI. | iti zrI hemacandrAcAryaviracita vItarAgastavamAM- sakAvyAnuvAda-vivecanamAM- vItarAgapratipakSanirAsarUpa SaSTha prakAza che Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagatkartRtvavAda nirAsa adehanuM vaktApaNuM-zAstApaNuM na ghaTe-- dharmAdharmau vinA nAGga, vinAGgena mukhaM kutaH ? | mukhAdinA na vaktRtvaM tacchAstAraH pare katham ? // 1 // kAvyAnuvAda-- saptama prakAza: thAddhatA vRtta puNya pApa viSNu deha hAya nA, deha viNa mukha tema sheya nA; vastutA sukha vinA vinA ghaTe nahi', zAsanAra para kema te ahI ? 1 aH-dharma-adharma vinA deha na heAya, deDhu na hoya te mukha kayAMthI hoya ? sukha vinA vaktApaNuM na hAya, tA pachI parA zAtAo kema hAya ? Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 vItarAgastava savivecana vivecana " vAndhyeyakharaviSANatulyaM apuruSakRtaM vacanaM " -zrI haribhadrasUrikRta lalitavistarA AgalA prakAzamAM vitarAga devanA pratipakSane nirAsa karyo. tyAre keI kaheze ke A jagatane kartA keI Izvara deva che, te pratipakSa kema nathI? teno uttara ApatA hoya ema atre jagatakatRtvavAdanuM utthApana karI jagakartAne uthApe che. A prakAzamAM kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajIe anyadarzanIoe kapelA sRSTivAdanuM -jagakartutvavAdanuM utthApana karatAM, nyAyazAstrInI jema ajaba kuzaLatAthI pratipakSanuM sarvathA nirmathana karI yuktipuraHsara nirasana karyuM che. jagakatRtvavAdIo kahe che ke sfsta #zciH nAtaH 4 , sa sarvaH sa svA: sa nirA: " -zrI hemacaMdrAcAryakRta anyAgavyavacheda dvitrizikA le. 6 arthA-jagatane keI kartA che, ane te eka che, te sarvagAmI che, te svataMtra che, te nitya che. (vistAra mATe jue zrI malliSeNAcAryakRta syAdvAdamaMjarImAM ukta lekanuM vivaraNa) ATalI sAmAnya sUcanA karI have A jagakartutvavAdanuM je yuktithI anukrame nirAkaraNa karyuM che te Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adehanuM vaktApaNuM-zAstApaNuM-jagatasarjana na ghaTe 159 pratike avakIe. temAM A prathama lekamAM prathama te vAdIne jANe pUche che ke-vAru, tame kalpale jagatukartA Izvara zarIradhArI che ke azarIra che? je zarIradhArI che te tene puNya-pAparUpa kama che ke nahi? je che te tenuM apUrNapaNuM ane anIzvarapaNuM siddha thAya che, ane je nathI ema kahe te dharmAdharma-puNyapApa vinA deha kema hoya? deha na hoya te mukha kema hoya? mukha na hoya te vaktApaNuM kema hoya? ane vaktApaNuM na hoya te tamAre kalpita Izvara "zAstA" zAsanAra-zAstrapraNayana karanAra Apta kema hoya? mATe azarIra ke sazarIra e jagakartA ghaTate nathI.* adehanI jagatsarjana pravRtti na ghaTe- adehasya jagatsarge, pravRttirapi nocitaa| na ca prayojanaM kiJcitsvAtantryAna parAjJayA // 2 // 4 A apauruSeyavAdanuM tathA jagatakartavavAdanuM yuktiyukta nirAkaraNa zrIharibhadrAcAryajIe "lalita vistarAmAM vistArathI karyuM che. te arthe jijJAsue maskRta lalitavistarA savivecana graMthanuM avalokana karavuM. (jue sUtra 303, 5-544, tathA sUtra 179 pR-303) -bhagavAnadAsa Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 vItarAgastava savivecana ne adeha taNe vizvasane, e pravRtti paNa gya nA bane; ke projana ja tehane nathI, (kAraNa) te svataMtra, para ANamAM nathI. 2 artha-adehanI jagasargamAM pravRtti paNa ucita nathI; ane svataMtratAthI ke bIjAnI AjJAthI tene tema karavAnuM kaMI paNa prayajana nathI. vivecana " tana tavAyo " - lalitavistarA, have jagakartA azarIra che ema kahe te azarIranI jagansajanapravRtti paNa kaI rIte ghaTatI nathI. tene tema karavAnuM kAMI prajana nathI, kAraNa ke tame kahe che, ke te kRtakRtya che eTale tene kAMI karavApaNuM nathI; vaLI bIjAnI preraNAthI paNa tema kare nahiM, kAraNa ke svataMtra che ane bIjA keInI AjJAne AdhIna nathI. " pAratantrye tu tasya paramukha pekSitayA mukyatvavyAdhAtAvanagaravAra: " -syAdvAda maMjarI arthAt - tenuM parataMtrapaNuM hoya te kArya pravRttimAM paranA mukha sAme jevuM paDe-paranI apekSA rAkhavI paDe, ema karatAM tenA mukhya kartutvane bAdha Ave ane tethI Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kIDAthI ke kRpAthI jagata sarjana na ghaTe 161 anIzvarapaNuM prApta thAya. Ama svayaM ke paranI preraNAthI jagakartutva ghaTatuM nathI. kIDAthI ke kRpAthI sajana na ghaTe ema batAve che- krIDayA cetpravarttata, rAgavAnsyAtkumAravat / kRpayA'tha sRjettarhi, sukhyeva sakalaM sRjet // 3 // je kAMDA thakI pravRtti Adare, te ya bAla jyama rAgI te kare; je kRpAthI jagasarjanA kare, te sukhI ja sahune sUje khare : 3 artha-je te jagakartA krIDAthI pravarte to te - kumAranI jema rAgavAnuM hoya ane jo te karuNAthI saje, te sakalane sukhI ja sa. vivecana 'Sarahitane lIlA navi ghaTe re, lIlA SavilAsa, -zrI AnaMdaghanajI ne ema kahe ke te "kIDAthI"--lIlAthI-ramatathI jagata saje che, te te tenI kumAranI jema bAlaceSTA thaI. ane "deSarahitane lIlA navi ghaTe re, lIlA deSa vilAsa (AnaMdaghanajI). je kRpAthI jagasuSTi kare te sarvane sukhI ja saje, kAraNa ke "pahulabAchA Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 vItarAgastava savivecana cam 'paradukhane nAza karavAnI IcchA te kAruNyaparaduHkha chedana IcchA karuNA"--(AnaMdaghanajI) "je bhagavAna anaMta jJAnadarzanamaya sarvotkRSTa sukhasamAdhimaya che, te bhagavAnane A jagatanuM kartApaNuM kema hoya? ane lIlAne arthe pravRtti kema hoya ? lIlAnI pravRtti te saMdeSamAM ja saMbhave che. je pUrNa hoya te kaMI Icche ja nahIM. 44 lIlAnI utpatti kutUhalavRttithI thAya. tevI kutUhalavRtti te jJAnasukhanA aparipUrNapaNAthI ja thAya. xx e lIlA te deSane vilAsa che; sarAgIne ja tene saMbhava che. je sarAgI hoya tene saDhaSatA hoya, ane jene e bane hoya tene krodha, mAna, mAyA, lebha Adi sarva deSanuM paNa saMbhavitapaNuM che. jethI yathArtha rIte jotAM te lIlA deSane ja vilAsa che; ane e deSavilAsa te ajJAnI ja che."-- zrImad rAjacaMdrajIkRta AnaMdaghanajIkRta prathama stavananuM vivecana. duHkhadArivAdithI duHkhI jagat sajatAM kRpAlatA zI?-- duHkhadaurgatyaduryonijanmAdiklezavihvalam / janaM tu sRjatastasya, kRpAloH kA kRpAlutA ? // 4 // dukha durgati ane daridratA, mRtyu janma pramukhe duHkhI thatA; lekane jagatamAMhi sajatAM, te upAlataNuM zI kRpAlatA? 4 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = duHkhI jagata sarjatAM kRpAlatA zI? 163 artha-duHkha, datya-daridratA, duSTa ni, janmaAdi lezothI vivala evA janane sarjatAM te kRpALunI kRpAlutA zI ? vivecana paradu:khadana icchA kasaNA, tIkSaNa paradu:kha rIjhe re. -zrI AnaMdaghanajI, "InAhira reSiAhika " - lalita vistaro paraMtu duHkha, daurgatya-dAghi, kuni, janma, maraNa, jarA, rega AdithI duHkhI evA lekane sajatAM te kRpALunuM kRpALupaNuM te kaI jAtanuM samajavuM? Ama karuNAthI paNa jagansajana yukta nathI jaNAtuM. A aMge mahAdazanaprabhAvaka mekSamALA (bAlAvabedha)mAM paramatatvadaSTA zrImad rAjacaMdrajInA TekelkI vacanAmRta che ke - jagat racavAnI paramezvarane jarUra zI hatI? racyuM te sukhaduHkha mUkavAnuM kAraNa zuM hatuM? racIne meta zA mATe mUkyuM? e lIlA kone batAvavI hatI? racyuM te , kayA kamathI ra? te pahelAM racavAnI IcchA kAM nahatI? Izvara ke? jagA padArtha kezu? ane IcchA keNu? racyuM te jagamAM eka ja dharmanuM pravartana rAkhavuM hatuM. Ama bramaNAmAM nAMkhavAnI jarUra zI hatI? kadApi ema mAne ke e bicArAnI bhUla thaI haze! kSamA karIe! paNa evuM deDhaDahApaNa kyAMthI sUjhayuM ke ene ja mULathI Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 vItarAgastava savivecana ukheDanAra evA mahAvIra jevA puruSane janma Ape? enAM kahelAM darzanane jagamAM vidyamAnatA kAM ApI? pitAnA paga para hAthe karIne kuhADo mAravAnI ene zuM AvazyakatA hatI?" -mokSamALA (bAlAvabodha) pATha, 97 T karmApaNAthI saje te A zobhAnA pUtaLAnuM kAma zuM?-- karmApekSaH sa cettarhi, na svatantro'smadAdivat / karmajanye ca vaicitrye, kimanena shikhnnddinaa?||5|| jo ya karmanI kare apekSaNa, - ApaNI jyama svataMtra teha nA; kamajanya ja vicitratA gaNe, - te zuM zuMbha putaLe ja kAmane? 5 artha -o te (jagaturtA) karmanI apekSA rAkhato hoya, te ama AdinI jema te tatva nathI; ane karma janita vaicitrya che, te A zikhaMDIthI-zobhAnA pUtaLAthI zuM ? vivecana " nimittakartRtvAbhyupagame tattvato'kartRtvaM, svAtantryAsiddheH / " zrIharibhadrAcArya kRta lalitavistarA sU. 179 have je kahe ke te karmanI apekSA rAkhe che, te te Ama AdinI jema svataMtra-svAdhIna nathI. paNa tame te Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA~pekSAthI saje tA A zAbhAnA pUtaLAnuM kAma zu ? 165 tene svataMtra mAnya rAkhyA che. kAraNa ke tame kahe che ke-izvarathI prerita anya jaMtu svage vA narake jAya, pazu A jaMtu te| peAtAnA sukha-duHkhamAM 'anIza'- anIzvara-asamartha che. " Izvaraprerito gacchet svargaM vA zvabhrameva vA / anyo janturanIzo'yamAtmanaH sukhaduHkhayo : " // ane A vaicitrya krama janita che--sukhaduHkha Adi vicitratA krama thakI upaje che ema jo kahA, te pachI A 'zikha'DIthI 'zuM ? zAbhAnA putaLA jevA--AAbhAnA gAMThIA jevA A jagatkartA zuM kAmaneA che ? te mAnavAnI kaI AvazyakatA ja rahetI nathI. rAjA kahevAya paNa rAjasattA na hoya teA zuM kAmanA? 5 svabhAva ata gecara' kahevA te parIkSAniSedha samAna atha svabhAvato vRttiravitarkyA mahezituH / parIkSakANAM thoss, parIkSAkSepaDiNDimaH // 6 // taaSa, tA A mahezanI svabhAva vanA, jo vitaka karavA ja cAgya nA; parIkSaka taNA parIkSaNe, teha DiDima niSedhanA ane. tA Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgastava savivecana arhave jo ema kahevAmAM Ave ke mahezanI svabhAvathI vRtti avita che--vitarka karavA cogya nathI, tA te parIkSakAnI parIkSAne AkSepanA-niSedhane DiMDima che. 166 vivecana " pakSavAto na me vIre, na dveSaH vilAvivu / yuktimadvacanaM yasya tasya kAryaH parigrahaH // 17 " --zrI haribhadrasUri ata C have jo ema kahe ke mahezanI A jagatsajanavRtti svabhAva thakI che te che; arthAt maheza jagane saje e enA svabhAva che, ane svabhAva teA ta nA gocara-viSaya nathI,- svamAoData zoSA', mATe te saMbadhI ta` UThAvavA cagya nathI,-tA te te parIkSakAnI parIkSAne niSedha karavAnA DiDimanAda jevuM thayuM ! IzvaranI A svabhAvapravRtti aMge vikalpa karavA ceAgya nathI ema jo kaheA tA te tattvaparIkSakane parIkSAnA niSedha karavA jevuM thayuM. tarka vinA parIkSA-vastunI cakAsaNI kema thaI zake ? tarkanI agniparIkSAmAM aNIzuddha pAra utare te tarkazuddha vacana ja nyAyanI rItie mAnya karavA yogya pramANa gaNAya. kAraNa ke - lalitavistarAmAM kahyuM che. tema 'vAhika divAro-vaktAe vAkayaliMgI che, arthAt vacana e ja enA vaktAne eLakhavAnuM liMga-cihna che, Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svabhAva atarkocara' kahevote parIkSAniSedha samAna 167 eTale nirdoSa nirmala zuddha vacana parathI nirdoSa nirmala zuddha vaktAne vicakSaNa budha jane oLakhI le che, anu. mAnI le che, ane "sahuvA ropattima7"--sat vAkyasavacana che te upapattima-upapattivALuM-yuktiyukta hoya ja. mATe zrI haribhadrasUrie kahyuM che tema "yuktimad jenuM vacana hoya te ja grahaNa karavA che. eTale sAcA parIkSaka te "trivaTipariddhi trikaTi parizuddhatA vaDe karIne, Adi madhya ne aMta e trikaTimAM pUrvApara aviruddhatArUpa parizuddhatA vaDe karIne athavA kaSa-cheda-tApa e trividha parIkSArUpa trikaTigata parizuddhatA vaDe karIne je tattvaparIkSAnI agnikaseTamAMthI zuddha suvarNanI jema aNIzuddha pAra utare tene ja svIkAra kare che; kaI paNa mata-darzananA Agraha ke pakSapAta vinA atyaMta madhyasthatAthI pramANika nyAyamUrtAinI jema nyAyatulA barAbara jALavIne parIkSA kare che; eTale te parIkSAne niSedha kare kema yukta heya? H sarvabhAvanuM jJAtRpaNe te kapaNuM amane paNa saMmata sarvabhAveSu kartRtva, jJAtRtvaM yadi sammatam / mataM naH santi sarvajJA, muktAH kAyabhRto'pi ca // 7 // * A kaSacheda-tApa parIkSA aMge vizeSa jijJAsue lalitavistarA malkata vivecana (pR. 300-301) avalekavuM. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 troTaka paNa jo sahu bhAvanuM jJAtRpaNuM, ahiM samata hAya ja ketu paNuM; amane paNa sa`mata te varte, (kANu) sarvajJa vimukta zarIra sate. artha :-sabhAvAne viSe jJAtRtva e ja jo ka saMmata che, te te amane paNa mata che; (kAraNa ke) dehadhArI chatAM sarvajJa mukta che. vivecana " deha chatAM jenI dazA, te jJAnInA caraNamAM, ho vItarAgastava savivecana varte dehAtIta; vaMdana agaNita, ' zrImad rAjacaMdrajI. Ama kAI paNa yuktithI tame mAneluM jagatkatRtva ghaTatuM nathI; paNa sarva bhAvenuM '* jJAtRtva '~~ jJAtApaNuM e ja 'katRtva '-kartApaNuM te je tamane samata che, te te amane paN saMmata ja che, kAraNa ke sA dehadhArI chatAM--deha chatAM dehAtIta dazAe vattatA hAI mukto ja che, ' jIvanmukta '--jIvatAM chatAM eTale A sajJapaNAnI apekSAe kaI rIte paNuM ghaTI zake che, eTale amane saMmata amArA matanA jo tame svIkAra karatA haiA teA amane kAI vAMdheA nathI, paNa tame kaheA che tevI kAI paNa yuktie te jagatkartApaNuM ghaTatuM mukta ja che; jagatkA~- Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sRSTivAda durvAda apramANa : hArU` zAsana pramANa 169 nathI. vaLI tame kalpelA jagatkarmoMmAM te tevuM sarvajJapaNuM paNa ghaTatuM nathI. kAraNa ke " sarvajJa: sannasau rASamAM caitra virati, taddA nAnupplvkrnnvairinnH pazcAdapi karttavyanigrahAn surakhairiNaH etadvikSepakAriNazcAsmadAnIn kimarthaM sRjati iti, tannAya sarvajJaH / ''--zrI malliSeNAcAya kRta syAdvAdamajarI, aaa. 6. vivaraNu arthAt--te sana heAI jo sacarAcara racatA hAya tA je jagatane upadrava karanArA varI che ane jenA pachI paNa nigraha karavA paDe ema che evA suravarIe ne-asurAne tathA e jagastyane ja uDAvanArA amArA jevAone zA mATe sarje che, vAru? tethI A siddha thAya che ke tame mAnelA jagatkartA sarvajJa nathI. cu sRSTivAda durvAda tyAjya che ema udghoSe che- sRSTivAdakuhevAkamunmucyetyapramANakam / sAsane mate te, yemAM nAtha ! sImi vyA apramANa ja Ama gaNI laI ne, daI ne; jagasRSTi kuvAda kuvAda sUkI tuja zAsanamAM jana teha rame, bhagavAna ! prasanna jihAM ja tame. 8 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170. vItarAgastava savivecana artha-apramANa evA sRSTivAdarUpa kuvAdane sarvathA mUkI daIne he nAtha ! teo hArA zAsanamAM rame che, ke. jenA para tuM prasAda kare che. vivecana dhana dhana zAsana zrI jinavarataNuM."--zrI yazovijyajI Ama kaI paNa yuktithI vicAratAM A sRSTivAdajagakartavavAda eka kSaNabhara paNa Tako nathI, mATe sarvathA apramANa evA A "kuvAdane"--durvAdane sarvathA mUkI daIne he nAtha ! teo hAra zAsanamAM rame che, ke jenA para te prasAda-anugraha kare che. tAtparya ke-Ama jagakartutvavAdanuM sarvathA utthApana thatAM ApoApa ja gakartAnuM utthApana thayuM, eTale te vItarAga devane kaI jagakartArUpa pratipakSa paNa rahevA. pApe nahiM. | iti zrI hemacandrAcAryaviracita vItarAgastavamAM sakAvyAnuvAda-vivecanamAM- jagatakartavavAdanirAsarUpa saptama prakAza che Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ama prakAza: ekAMta utthApana, anekAMta pratiSThApana sat ekAMtanitya ke anityamAM e doSa-- sattvasyaikAntanityatve, kRtanAzAkRtAgamau / syAtAmentinAro, tanarAjaMtAnamau // kAvyAnuvAda : dArA sattva nitya ekAMta te, akRtAgama kRtanAza; jo ekAMta anitya tA, akRtAgama kRtanAza. 1 arthaH-sattvanA (vastu tattvanA) ekAnta nityapaNAmAM kRtanAza ane akRtAgama (e be deSa Ave che); ekAnta anityapaNAmAM paNa kRtanAza ane akRtAgama (e be DhASa Ave che.) vivecana eka kahe nityaja Atama tattva, Atama siNa lInA; kRtavinAMza akRtAgama dUSaNa, navi dekhe matihIA, " zrI Anadrathana Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17ra vItarAgastava savivecana AgalA prakAzamAM vItarAga deva e ja eka kharekhara deva che, e ja eka kharekhara Apta che ne e ja eka kharekhare zAstA che, -nathI anya koI ene pratipakSa, nathI anya kaI Apta, nathI anya keI zAstA,-Ama suyuktithI anya sarvanuM utthApana karI parama Apta parama zAstA vItarAga mahAdevanI mahApratiSThA karI. have A prakAzamAM "kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcAryajI A parama Apta parama zAtA vItarAga devanA apratihata anekAMta zAsananI uddaghoSaNa kare che, ekAMtanitya ekAMta anityamAM kaMI paNa vastuvyavasthA ghaTatI nathI, paNa nityAnityAtmaka anekAMtamAM ja sakala varatuvyavasthA avikasapaNe ghaTe che, ema nigSa yuktithI anekAMta siddhAMtanuM pratiSThApana karatAM samasta ekAMtavAdanuM utthApana kare che, ane Ama anekAMta siddhAMta anya sarva ekAMtavAdanuM nirasana karavA samartha che, paNa bauddha-sAMkhya-ga Adi koI paNa ekAMtavAda anekAMta siddhAMtanuM nirasana karavA samartha nathI ema savistara darzAvI, utpAda-vyaya-dhrauvyayukta te sat evA vItarAgapraNata anekAMta tattvane ja budhajane svIkAra kare che ema vacanakAra kare che. ATalI sAmAnya bhUmikA karI have A lekane bhAva vicArIe. vastu je ekAMta nitya hoya te temAM kRtanAza ane akRtAgama e be deSa Ave che, vastu ekAMte nitya hoya te paNa temAM kRtanAza ane akRtAgama e be doSa Ave che. pite karelA karmane nAza-phala nahiM bhegavavApaNuM Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sata ekAMtanitya ke ekAMtaanityamAM e doSa 173. te kRtanAza Sa pite nahiM karelA evA karmanuM AgamanaprApti-ulaga te akRtAgama deSa. atre A lekamAM temaja nIcenA lekamAM gamika sUtratrIthI kalikAlasarvajJa ajaba vacanakauzalyathI ekAMtavAdanuM utthApana karyuM che, ane arthopattithI nityAnitya "sa" mAnanArA anekAntavAdanuM supratiSTApana karyuM che. "zrI sarvare pratyeka vastune "anekAMta"--aneka aMtavALI-guNadharmavALI dIThI che, eTale anekAMta e ja vastunuM svarUpa che; ane tenuM samagrapaNe sarvadezIya grahaNa kare evuM anekAnta jJAna ja pramANa che. tata-atu, sata-asta, eka-aneka, bheda-abheda, nitya-anitya ema eka vastunA paraspara be viruddha dharmanuM sApekSapaNe prakAzana kare te anekAMta. A anekAta te paramAgamane jIva-prANa che, ane janmAMdha puruSe hAthInA svarUpa viSene jhaghaDe kare che, tenI jevA tatvasvarUpa viSenA sarva darzananA jhaghaDAne miTAvanAre e sarvagrAhI parama udAra che. tavanA jIvanarUpa A anekAntanA AvA parama adbhuta camatkArika sarva samAdhAnakArI svarUpathI mugdha thaIne parama taravAe udArazeSA ulleSaNa karI che ke-anekAnta zivAya tatvavyavasthA nathI, te atyaMta satya che. A aMge zrI amRtacaMdrAcAryajInuM subhASita che ke -XravaiyAnA * "rUmAM samartha tapAsarAiLAmA poSAmu poSaNa suve che. na vItarAgAtparamasti devataM, na cApyanekAntamRte nayasthitiH / / " -likAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajIkRta anyaga vya, dvA.. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - "174 vItarAgastava savivecana netarAne eka aMtathI (cheDethI) kheMcatI ane bIjA aMtathI (cheDethI) DhIluM cheDatI govALaNa jema mAkhaNa meLave che, tema eka aMtathI (dharmathI) vastunuM tatva AkarSatI ane bIje zithila (gauNa) karatI evI anekAnta nIti * tavanavanIta levI jayavaMta varte che. "A anekAnta, tatvane avisaMvAdI asaMdigdha vinizcaya daDha karAvanArI parama suMdara yuti che. dAkhalA tarIke te AtmA para utArIe te te svarUpathI tata che, paNa pararUpathI atat che; svadravya-kSetra-kAla-bhAvathI te sanhAvArUpa atirUpa che, paNa paradravya-kSetra-kAla- * bhAvathI asa-nahiM hevArUpa nAstirUpa che; dhamI evA dravyanI apekSAe te eka akhaMDa piMDarUpa abheda che, paNa dhama--guNaparyAyanI apekSAe aneka khaMDakhaMDa bhedarUpa che; dhava evA dravyanI daSTie te nitya che, paNa paryAyanI daSTie anitya che. Ama padravya-kSetra-kAla-bhAvathI AtmA bhinna che, evuM tatvanizcayarUpa bhedajJAna AthI vajalepa daDha thAya che, ane Ama astinAstirUpa evI pratyeka ka anekAnta siddhAMtanA ananya puraskartA ane ananya vyAkhyAtA tarike suprasiddha amRtacandrAcAryajInA A be prasiddha subhASita che-- " paramAgamasya jIvaM niSiddhajAtyandhasindhuravidhAnam / sakalanayavilasitAnAM virodhamathanaM namAmyanekAntam // ekenAkarSantI layayaMtI vastutattvamitareNa / antena jayati jainI nItirmanthAnanetramiva gopI // " I - zrI amRtacaMdrAcAryajIkRta puruSArthasiddhayupAya Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAMtanitya ke ekAMtaanityamAM sukhadu:kha na ghaTe 175 vastu ekAneka, nityAnityane bhedAdarUpa supratIta thAya che." -prajJAvabodhakSamALA (Do. bhagavAnadAsakRta) pATha 23. ekAMtanitya ke anityamAM sukhaduHkha na ghaTe- AtmanyekAntanitye syAnna bhogaH sukhduHkhyoH| ekAntAnityarUpe'pi, na bhogaH sukhduHkhyoH||2|| AtmA nitya ekAMta te, nA sukhaduHkhane bhega; ; je ekAMta anitya te, nA sukhaduHkhane bhega. 2 arthA-ekAntanitya AtmAmAM sukhaduHkhane bhega na heya; ekAntaanityarUpa AtmAmAM paNa sukhaduHkhane bhaMga na hoya. vivecana "du:kha sukha saMkara dUSaNa Ave, citta vicArI je parikhe, '' - zrI AnaMdaghanajI, vastu ekAnta nitya mAnIe te temAM sukhaduHkhane bhiga nahiM ghaTe, vastu ekAnta anitya mAnIe te temAM paNuM sukhaduHkhane bhaga nahiM ghaTe. A aMge anyagavyavaccheda kAtrizikAmAM hemacaMdrAcAryajI de che ke - "nekAntavAde sukhaduHkhabhogo na puNyapApe na ca baMdhamokSo / durnItivAdavyasanAsinaiba, paraiviluptaM jagadapyazeSam // " -anyAgavyavaccheda trizikA , 27 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra * vItarAgastava savivecana A aAkanA vivaraNamAM TIkAkAra malTipeNAcAryajIe A aMge vizeSa spaSTatA karatAM kahyuM che ke" (1) ekAMte nitya AtmAmAM sukhaduHkhanA bhega uparyukta nathI, kAraNu ke 'pradhyutAnutpannasthimaipatyuM sar apradyuta, anutpanna, sthira ekarUpapaNuM e nityanuM lakSaNu che (ekAMta nityavAdInA mate ); tethI jyAre AtmA sukha anubhavIne svakAraNavaze duHkha anubhave che tyAre svabhAvabhedane laI anityatvanI Apatti thatAM sthira ekarUpatAnA hAniprasa`ga sAMpaDe che. ema duHkha anubhavI sukha bhAgavatAM paNa jANavuM (2) ekAMte anitya AtmAmAM paNa sukhadu:khanA bhAga upayukta nathI. kAraNa ke anitya eTale atyaMta ucchedadhana vata; ane tevA AtmA haiAtAM puNyApAdAnakriyA karanAranA niranvaya-niHsaMtAna vinaSTapaNAne laI tenA bhUta sukha anubhava kAne thAya vAruM ? e ja prakAre pApApAdAnakriyA karanAranA ninvaya nAza thaye du:khasavedana kene thAya? ane Ama eka kriyA kare ane bIjo tenA lanA bhaktA thAya! e te ayukta thayuM, " ,, A parathI uparokta kRtanAza ane akRtAgama doSa zI rIte Ave che tene khulAsA maLI jAya che. Pin 176 ekAMtanitya ke anityamAM puNyapApa-kha dhameAkSa na ghaTe-- puNyapApe bandhamokSa, na nityaikAntadarzane / puNyapApe bandhamokSau, nAnityaikAntadarzane // 3 // Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAMtanitya ke anityamAM puNya pApa-baMdhamAkSa na ghaTe 177 na nitya ekAMtika mate, baMdha makSa puNya pApa; na anitya ekAMtika mate, baMdha makSa puNya pApa. 3 artha_ekAntanitya darzanamAM puNya pApa ane badhemokSa na ghaTe; ekAntaanitya darzanamAM paNa puNyapApa ane baMdhakSa na ghaTe. vivecana saugata mati rAgI kahe vAdI, kSaNika e Atama jANe; baMdha mekSa sukhadu:kha na ghaTe, eha vicAra mana ANe." -zrI AnaMdaghanajI nityaekAMta darzanamAM nathI puNyapApa ghaTatA, nathI baMdhamAkSa ghaTatA; anityaekAMta darzanamAM paNa nathI puNya pApa ghaTatA, nathI baMdhamokSa ghaTatA. A aMge vizada mImAMsA karatAM syAdavAdamaMjarImAM kahyuM che tema-(1) ekAMtanityamAM-(ba) puNyapApa ghaTe nahi. kAraNa ke sukhaduHkhabhega puNya pApathI saMpaje che ane tenuM saMpAdana artha kriyA che, paNa te artha kriyA kUTa-nityamAM kramathI vA akamathI ghaTatI nathI. (2) baMdhamAkSa ghaTe nahiM. baMdha eTale karma pudgale sAthe pratipradeze AtmAne agni ane lehapiMDa jema anya saMleSa; ane mokSa eTale sarva karmane kSaya ( nivArpakSo mokSA-tatvArthasUtra ); te. bane ekAMtanityamAM ghaTe nahiM. kAraNa "pachAtAnAM bAditA" -aprAptanI prApti e baMdhanuM lakSaNa che. have pUrvakAlanI 12 Jan Education International Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tethI jagata nA anupapapapanaviSe 178 vItarAgastava savivecana aprApti-amilana e anya avasthA che, ane uttara kAlanI prApti e anya avasthA che. Ama avasthAbhedarUpa deSathI nityatvane bAdha Ave che. ane Ama baMdhavikalatAthI AtmA gaganavat nityamukta ja thAya, ane tethI jagatamAM baMdhamekSavyavasthA paNa chinnabhinna thaI jAya. vaLI baMdhanI anupatti-aghaTamAnatA thatAM mekSanI paNa anupapatti thAya, kAraNa ke baMdhanavicchedanA paryAyarUpe ja "mukti" zabda che. temaja (2) ekAMtaanityamAM paNa (a) puNyapApa ghaTe nahiM, kAraNa ke puNyapApanI akriyA sukhaduHkhane bhega che ane tenuM ayuktapaNe te upara kahyuM, eTale artha kiyAkArIpaNAnA abhAvane laI puNya pApa paNa ghaTatA nathI. (2) baMdhamAkSa paNa ghaTe nahiM. anitya eTale kSaNamAtrasthAyI. kSaNikamAM baMdhamAkSane paNa asaMbhava che, kAraNa ke lekamAM paNa baMdhAyelo ja mUkAya che ane niranvaya-saMtAnarahita nAza mAnavAmAM AvyuM, eka adhikaraNane abhAva thAya che, mATe baMdhamAkSanI saMbhAvanA mAtra paNa atre kayAMthI thAya? (juo svAduvAda maMjarI &le. 27) Us ekAMtanitya ke anityamAM arthakriyA na ghaTe- kramAkramAbhyAM nityAnAM, yujyate'rthakriyA na hi / ekAntakSaNikatve'pi, yujyate'rthakriyA na hi // 4 // Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAMtanitya ke anityamAM arthakriyA na ghaTe 179 kama-akamathI nityanI, athAi nahi yukta; tyama ekAMte kSaNikamAM, arthakiyA nahi yukta. 4 artha-kamathI-akramathI nitya vastuone arthakriyA yukta nathI; temaja ekAnta kSaNikapaNAmAM paNa arthakriyA yukta nathI. vivecana "kriyAtaNuM phala kaho kaNa bhegave? ima pUchayuM citta rIse -zrI AnaMdaghanajI ekAMtanitya vastuone kamathI-eka pachI eka ema anukrame ke akeme-ekIsAthe arthakiyA ghaTatI nathI, temaja ekAMta kSaNikapaNAmAM paNa artha kiyA ghaTatI nathI. artha kriyAkArIpaNuM e vastunuM lakSaNa che, ane te ekAMta nitya athavA ekAMtaanitya pakSamAM kaI paNa prakAre ghaTatuM nathI. vistAra mATe juo syAdavAda maMjarI le. enuM vivaraNa. A aMge ceDA paNa parama arthagaMbhIra zabdamAM samasta ekAMtavAdanuM utthApana karatA ane anekAMtanI mahApratiSThA karatA zrImad rAjacaMdrajInA TekelkIrNa vacanAmRta che ke "ekAMtavAda e ja jJAnanI apUrNatAnI nizAnI che vAdIe mane tamAre mATe darzAve che. kAraNa zikhAu kavie kAvyamAM jema tema khAmI dAbavA "ja' zabdane upaga kare che. tema tame paNa ja' eTale nizcayatA, Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 vItarAgastava savivecana zikhAu jJAna vaDe kaheA che. mahArA mahAvIra ema kAI kALe kahe nahI'; e ja enI satkavinI peThe camatkRti che." --zrImad rAjacaMdra, patrAMka 6. Ama ekAMtanityamAM ke ekAMtaanityamAM kRtanAza-- akRtAgama dUSaNa Ave che, sukhadu:khane bhAga ghaTo nathI, puNyapApa ne dhameAkSa vyavasthA paNa ghaTatI nathI, ane koI paNa athaCkriyA saMbhavatI nathI, mATe ekAMtanityavAda ke ekAMtaanityavAda ane apramANa kare che, nityAnitya arthAt pariNAmInitya mAnanAra anekAntavAda ja sathA pramANa Thare che ane temAM ja A samasta vyavasthA sAMgeApAMga avikalapaNe ghaTe che. Ama anekAMta daSTie AtmA nityAnitya arthAt pariNAmInitya che; ane tevA pariNAmInitya AtmAmAM ja khadhamAkSa Adi vyavasthA ghaTe che. paNa jo sathA apariNAmI-ekAMta kUTasthanitya ja AtmA mAnavAmAM Ave tA, temAM 'dhameAkSAdi vyavasthA nahi' ghaTe; kAraNa ke temAM avasthAMtaranA abhAve kAM tA bhava ne kAM te meAkSa e emAMthI eka ja avasthA raheze; ane ceAgamAga paNa niSphaLa thaI paDI, kRtanAza-akRtAgama vagere aneka dUSaNa Avaze. temaja ekAMtaanitya ja AtmA mAnavAmAM Ave, te temAM paNa dhamAkSa, sukhaduHkha Adi vyavasthA nahiM ghaTe. kAraNa ke akhaMDa eka vastu vinA pariNamana kanuM thaze ? ane tathArUpa piraNamana vinA AtmaguNavikAsarUpa Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMtanI pramANatA 181 A gamArga paNa kone prApta thaze? Ama nitya ke anitya keIpaNa ekAntavAdamAM baMdhamAkSAdi vyavasthA ghaTatI nathI, vastusvabhAva ghaTatuM nathI ane lekavyavahAra paNa ghaTate nathI; kevala anekAnta siddhAntamAM ja sarva vyavahAra ghaTe che, samasta vastusvabhAva ghaTe che, ane avikala evI sakala baMdhamekSa vyavasthA ghaTe che. mATe anekAntanI ja sarvatra pramANatA che. kAraNa ke jJAnathI ja mekSa che, kriyAthI ja kalyANa che, nizcaya ja sAce che, vyavahAra ja kAmane che, ema bIjI apekSAone a5lApa karI, A Ama "ja" che, evA "jakArarUpa dunayane anekAnta dUra kare che, ane tenA pratye pitAnI jema sarva naye pratye samadaSTi dharI, koI paNa apekSAne apalApa nahiM karatAM, A A apekSAe A Ama Ama che, ema madhyasthapaNe vastutatvanuM sunayarUpa samyak pratipAdana kare che ane e ja anekAntavAdane sapramANa banAve che."* -prajJAvabodha mokSamALA pATha 23, (svaracita) vItarAgapraNIta nityAnitya vastumAM deSaabhAva- yadA tu nityAnityatvarUpatA vastuno bhavet / yathAttha bhagavannaiva, tadA doSo'sti kazcana // 5 // 4 matkRta prajJAbodha mokSamALAmAMthI A vastu prakRtopayogI hovAthI atra avatArI che. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 vItarAgastava savivecana nitya anitya svarUpatA, jyAre vastunI hoya, jema bhAkhI bhagavAna ! tuM, tyAre deza na keya. 5 artha-paNa jyAre he bhagavana ! jema teM kahyuM che tema vastunI nityAnityasvarUpatA haya, tyAre koI doSa che ja nahi. vivecana AtmA dravya nitya che, paryAye palaTAya; bAlAdi vaya traNyanuM jJAna ekane thAya. -zrImad rAjacaMdrajI Ama ekAMtanityamAM ke ekAMtaanityamAM ukta prakAre kRtanAza-akRtAgama deSa Ave che, sukhaduHkhane bhega ghaTatuM nathI, puNyapApa ke baMdhamekSa ghaTatA nathI, artha kiyA ghaTatI nathI,-Ama aneka deSa Ave che. paNa he vItarAga bhagavAna ! te jema bhAkhI che tema anekAMtapaNe jyAre vastunI nityAnityarUpatA mAnavAmAM Ave tyAre kaI paNa deSa che nahiM. sakala tatvavyavasthA sAgapAMga avikalapaNe sughaTamAna thAya che. ' arthA -jema zrI vItarAgadeve prakAzya che tema anekAMta siddhAMta pramANe je vastunuM nitya-anitya svarUpa svIkArIe to keI paNa deSa saMbhava nathI. kAraNa ke tatvArthasUtramAM kahyuM che tema nityanI vyAkhyA A che-- tAvIjo nitye', eTale utpAda-vinAzane saddabhAva Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgapraNIta nityAnitya vastumAM doSaabhAva 183 chatAM anvayIrUpa te vastunA bhAvathI je hIna-rahita na thAya te nitya AgalA paryAyane nAza thAya ane navA paryAyane uddabhava thAya chatAM mULa vastu-dravya te sarvatra kAyama ja rahe. dAkhalA tarIke-manuSyamAMthI devapaNe upaje tyAre manuSyaparyAyane nAza thaye ane devaparyAyane utpAda thaye, paraMtu AtmArUpa mULa dravya te sarvatra anugAmI rahyuM. Ama vastu dravyArthika nayanI apekSAe nitya che ane paryAyArthika nayanI apekSAe anitya che. A ja parama gaMbhIra tattvavastu paramatatvaSTA zrImad rAjacaMdrajIe sAdI sarala bhASAmAM AtmasiddhimAM sacoTapaNe prakAzI che. (juo mathALe TAMkelI gAthA.) i anekAMta siddhAMtanuM daSTAMtathI samarthana- guDo hi kaphahetuH syAnnAgaraM pittakAraNam / dayAtmani na doSo'sti, guDanAgarabheSaje // 6 // geLa khare ! kahetu che, ne suMTha pittanimitta; teha ubhayamaya auSadhe, che nahi doSa kavacita. 6 artha-goLa kaphanuM kAraNa hoya ne suMTha pittanuM kAraNa hoya; paNa te banne rUpa goLa-sUMThanA auSadhamAM doSa che nahiM. www. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 vItarAgastava savivecana vivecana vasyAdvAdI vastu kahIe, tasu dharma anaMta lahIje." -zrI devacaMdrajI A anekAMta siddhAMtanA samarthanamAM sAduM lekaprasiddha dRSTAMta Ape che-goLa kapha kare che ane suMTha pitta upajAve che, paNa te banenA saMmizraNarUpa auSadhamAM e kaI deSa saMbhava nathI. te ja prakAre nityAnitya dhamavALI vastumAM kaI deSa udbhavatuM nathI. kAraNa ke te nityaanitya dharma bhinna bhinna nayavivakSAe sapramANapUrvaka grahavAmAM AvyA che, arthAt nitya dravyArthika nayanI apekSAe kahevAmAM Avela che, anitya paryAyArthika nayanI apekSAe kahevAmAM Avela che,-ema spaSTa nayabhedathI kahela che, mATe eka sthaLe nitya-anitya te vidhI dhama- viruddha dharma nathI. ET anekAMtanuM "mecaka" daSTAMtathI samarthana- dvayaM viruddhaM naikatrA'satpramANaprasiddhitaH / viruddhavarNayogo hi, dRSTo mecakavastuSu // 7 // sata pramANathI ubhaya te, eka sthaLe na viruddha, mecakAdi vastu viSe, daSTa ja varNa viruddha che. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMta siddhAMtanuM dRSTAMtathI samana 185 artha :-asatpramANaprasiddhine lIdhe te ya ( eka aneka, nitya-anityAdi) eka vastu viSe viruddhu nathI; kAraNa ke mecaka (raMgaberaMgI ) vastuomAM viruddha traNa coga dRSTa ja che. vivecana " jaina jinezvara vara uttama aMga, aMtarga mahira ; akSara nyAsa dharA ArAdhaka, ArAdhe dharI sage re... SaD darisaNa jina aMga bhaNIje, " --zrI AnaghanajI atre e ja anekAMta siddhAMtanA samarthanamAM bIjI dRSTAMta Ape che: keAI ema kahe ke ekIsAthe nityaanitya e viruddha kema rahe? kAraNa ke evA kAI pramANunI prasiddhi nathI,-' lasatramALasiddhitaH'; tenA atra e ja zabdomAM zabda artha camatkRtithI javAkha ApyA che ke-- nitya-anitya A e viruddha ekatra-eka sthaLe asat nathI, naitra atU nahi hAvArUpa nathI, eTale ke hAvArUpa che, zAthI ? pramANaprasiddhitaH-pramANaprasiddhine lIdhe, kAraNa ke'mecaka '-ra'gaberaMgI vastuomAM viruddha vInA cAga dRSTa ja che; mecaka eTale paMcavarNAtmaka ratnamAM viruddhaparaspara vidhI vInA sayAga dekhAya ja che. 'padma-- varNAtmaratna mem '--( saptabhaMgItaraMgiNI. ) atre trIjI dRSTAMta narasiMhanuM paNa apAya che-- " mALe siMho no mAne, cothA mALacAtmaH / tamabhAgaM vibhAgena narasiMhaM pracakSate / / " Wan Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 vItarAgastava savivecana -bauddha anekAMtane pratikSepI zake nahiM- vijJAnasyaikamAkAraM, nAnAkArakarambitam / icchaMstathAgataH prAjJo, nAnekAntaM pratikSipet // 8 // anuSTraeka vijJAna AkAra, nAnA AkAra je gaNe; e tathAgata prAjJa, na anekAMtane haNe. 8 artha -nAnA prakAranA AkArethI karaMbita-saMmizrita e vijJAnane eka AkAra Icchate tathAgata (bauddha) prAjJa, anekAMtane pratikSepe nahiM (khaMDe nahiM). vivecana bheda abheda saugata mImAMsaka, jinavara dAya kara bhArI re; lokAloka avalaMbana bhajIe, gurugamathI avadhArIre.' -zrI AnaMdaghanajI uparamAM sAta kalekamAM nikhuSa yuktithI ekAMtavAdanuM khaMDana ne anekAMtavAdanuM maMDana karyuM, paNa anekAMta siddhAMtanuM khaMDana te kaI paNa anyadarzanIthI thaI zake ema nathI e atra ane pachInA lekamAM pratipAdana kare che, kAraNa ke anyadarzanIone paNa eka vA bIjI rIte anekAMtavAdane svIkAra kare ja paDayo che. A aMge kahyuM che ke " vastutastu anekAMtaprakriyAyAM sarveSAM pravAdinAmapi pratipattireva, ekAnekAtmakasya vastunaH sarvasammatatvAt / " vimaladAsapaNata saptabhaMgItaraMgiNuM. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bauddha anekAMtane pratikSepI zake nahiM 187 arthAt vastutaH te anekAMtaprakriyAmAM sarveya pravAdIonI paNa pratiSatti ja che, mAnyatA-svIkRti ja che,kAraNa ke ekAnekAtmaka vastunuM sarvasaMmatapaNuM che mATe. eTale ja A lekamAM prANa tathAgata-bauddha darzanI anekAMtane pratikSepa kare nahiM ema kahyuM che. arthAt eka vijJAna AkArane nAnA prakAranA AkArathI saMmizrita e. je mAnya kare che te tathAgatAnuyAyI prAza bauddha anekAMtane hiNe nahiM-khaMDita karI zake nahiM, ne karavA jAya te pitAnA ja matanuM khaMDana kare, kAraNa ke game teTalI jaTila yuktionI jALa bIchAvavA chatAM bauddhane chevaTe ekAneka svarUpa vastune svIkAra kare ja paDyo che, X lalitavistarAmAM kahyuM che tema "mane zAvaramAvartanA" -anekakAryakaraNarUpa ekasvabhAvapaNAnI kalpanA karavI ja paDI che ane A te zabdAntarathI ekAneka vastu svabhAvanA abhyapagamamAM anupAtinI ja che -"rAdAttautaSNupurAmanuM rinya', arthAt bIjA zabdomAM ekAekarUpa anekAMta siddhAMtane svIkAra ja che, eTale Ama je aneka AkAravALuM eka vijJAna mAne che te bauddha ekAnekarUpa vastu mAnanArA anekAMta siddhAMtane pratikSepa-sAmane kema karI zake? * A aMge savistara vivaraNa maskRta lalitavistarA savivecana graMthanAM "anekAntapratiSThA prakaraNamAM (pR. 408) karyuM che, te jijJAsue avalekavuM. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 vItarAgastava savivecana niyAyika-vaizeSika anekAMtane pratikSepI zake nahi- citramekamaneka ca, rUpaM prAmANikaM vadan / yogo vaizeSiko vApi, nAnekAntaM pratikSipet // 9 // citra aneka ne eka, rUpa pramANe je bhaNe; te vaizeSika niyAthI, na anekAMtane haNe. 9 artha-eka ane aneka evA citra rUpane prAmANika vadato yoga vA vaizeSika anekAMtane pratikSepe nahiM. vivecana "jina sura pAdapa pAya vakhANuM, sAMkhya ga roya bhedare Atama sattA vivaraNa karatAM, lahe du:kha aMga akhere. -zrI AnaMdaghanajI eka ane aneka ema citra-nAnA prakAranA rUpane prAmANika-pramANurUpa je kahe che, eTale ke vastunA ekAnekarU55Nane je pramANu gaNe che te ga-niyAyika ke vaizeSika darzanavALe paNa anekAMtane pratikSepa karI zake nahiM. arthAt sAmAnya-vizeSa-dravya-guNa Adi mAnanArA vaizeSika darzanamAM ane pramANa-prameya Adi mAnanArA naiyAyika darzanamAM paNa "citrarUpa"-nAnAkAradhAriNa vastune svIkAra che ja, eTale te paNa ekAnekarUpa vastu mAnya karate heI ekAnekarUpa vastu mAnanArA anekAMtane pratikSepa-sAmane karI zake nahi. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naiyAyika-sAMkhyAdi anekAMtane pratikSepI zake nahi 18sAMkhya anekAMtane pratikSepI zake nahiM- icchanpradhAna sattvAdyairviruddhaM gumphitaM guNaiH / sAGkhyaH saGkhyAvatAM mukhyo, nAnekAntaM pratikSipet // 10 // satva Adika viruddha, guNe yukta pradhAnane; Icchate sAMkhya vidvAna, nA anekAMtane haNe. 10 artha-sava Adi guNethI guMphita evuM viruddha pradhAna icchate saMkhyAbaMtAmAM mukhya sAMkhya anekAntane pratikSepe nahiM. vivecana racanA jina upadezakI, paramottama tinu kAla; InameM saba mata rahata he, karate nija saMbhAla, -zrImad rAjacaMdrajI sava-rajasUrtamasU e viruddha-paraspara virodhI guNothI "guMphita"--gUMthAyeluM evuM pradhAna tatva je Icache che-svIkAre che-mAnya kare che, e "saMkhyAvaMtamAM - vidvAnemAM mukhya e sAMkhya anekAMtane pratikSepa kare nahiM, anekAMtane khaMDI zake nahiM. arthAt sAMkhyaprakriyA pramANe "pradhAna"--prakRti che te trayAtmaka che-satvarajasUtamasa e paraspara viruddha guNethI gUMthAyelI che, eTale Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 * vItarAgastava savivecana sAMkhya paNa koI prakAre ekAnekarUpa vastune svIkAra kare ja che, tethI e paNa anekAMtane pratikSepa-sAmane karI zake nahiM. Ama sarva ekAMtavAdI dazane anekAMtavAdI vItarAga darzanane pratikSepa karI zake ema che nahi, ane anekAMtavAdI vItarAga darzana te kaI paNa darzanane pratikSepa karatuM ja nathI, paraMtu "syAt " padanA nyAsathI ekAMtavAdanuM dUSaNa dUra karI pratyeka daSTibindune sApekSapaNe svIkAra karatuM heI sarvadarzanane pitAnA aMgamAM samAvI le evuM parama udAra-parama vizAla che; A svAduvAdI jinadarzananuM -vItarAgadarzananuM sarvadarzanavyApakapaNe tenA svAduvAdadazIpaNane laIne che. eTale yathAyogya navibhAga pramANe te te darzana tipitAnA nayanI apekSAe "kathaMcita"-- keI apekSAe sAcA che ema "myA' padane nyAsa karIne te samAdhAna-samanvaya (Reconciliation) kare che. Ama jinadarzana sarvadarzanamAM vyApaka (Al-pervaiding) thAya che ne sarva darzane jinadarzananA aMgabhUta bane che, paNa anya darzane ekAMtavAdanA AgraharUpa dUSaNathI dUSita hovAthI ekadezIya hAI sarvadezIya jinadarzanamAM vyApaka thaI zakatA nathI. sAgaramAM sarva saritAo samAya che, paNa saritAmAM sAgara samA nathI, tema jinadarzana-sAgaramAM sarvadarzana-saritAe samAya che, paNa sarvadarzana-saritAmAM jinadarzana-sAgara samAtuM nathI. Ama sarva darzane Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAvakanI vimati-saMmati joItI nathI 191 pitAnA vizAla paTamAM samAvavAne jinadarzana samartha che, kAraNa ke sarvathA sarvatra nirAgrahI evI sarvasamanvayakArI parama udAra anekAnta daSTine upadezatA jina bhagavAnanA upadezanI racanA traNe kALamAM evI paramettama che ke temAM sarvamatadarzana haLImaLIne pitapotAnI saMbhALa karatA rahe che. " uddhAviva sarvasindhavaH, samudIrNAstvayi sarva dRSTayaH / na ca tAsu bhavAnudIkSyate, pravibhaktAsu saritsvivodadhiH // " zrI siddhasenadivAkarajI kRta dvAtrizatadvA. 4 "jinavaramAM saghaLAM darisaNa che, dazana jinavara bhajana re, sAgaramAM saghaLI taTinI sahI, taTinI sAgara bhajana re. SadarisaNa jina aMga bhaNaje, nyAsa SaDaMga je sAdhe re, nami jinavaranA caraNa upAsaka, par darisaNa ArAdhe re. -zrI AnaMdaghanajI cArvAkanI vimati ke saMmati mAgatA nathI vimatiH sammatirvApi, cArvAkasya na mRgyate / paralokAtmamokSeSu, yasya muhyati zemuSI // 11 // nathI cAvakanI jetI, vimati tema saMmati; AtmA-parabhave mokSe, jenI muMjhAya che mati. 11 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 vItarAgastava savivecana artha-paraleka AtmA ane mokSa viSayamAM jenI mati muMjhAI gaI che evA cArvAkanI vimati viruddha mati) vA saMmati mAgavAmAM AvatI nathI. vivecana "lokAyatika sukha jinavaranI, aMza vicAra jo kIje re; tatvavicAra sudhArasadhArA, gurUgama viNa kima pIje re? SaDa darizaNa.-zrI AnaMdaghanajI ane cArvAkanI te amAre "vimati"--viruddha mati paNa nathI joItI ke saMmati-anumati paNa nathI joItI ! kAraNa ke AtmA, paraka, puNyapA5, baMdhamekSa Adi viSayamAM e bApaDAnI mati ja muMjhAI gaI che-moha pAmI gaI che eTale enI pAsethI zI AzA rAkhI zakAya? kAraNa ke A bhava mIThA para keNa dIThA ?" ema mAtra vartamAnadazI cArvAka tenA nAma pramANe "Eat Drink & be merry?--khAvuM pIvuM ne khelavuM ema carvaNa karavAmAM ja mAne che, te vIse kalAka A dehanI veThamAMthI UMce AvatuM nathI, eTale paraleka-AtmA-mekSa Adi bAbatanI te bApaDAne kaMI gatAgama nathI, pazu je abUjha mUDha che. mATe tene mata atre viruddha che ke saMmata che tenuM amane kAMI prayajana nathI. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ G vItarAgapraNIta "sa" te ja sata 13 vItarAgapraNIta utpAdavyayauvyayukta "sa" te ja - tenotpAdavyayasthemasambhinnaM gorasAdivat / tvadupajhaM kRtadhiyaH, prapannA vastutastu sat // 12 // (tethI) utpAda vyaya ne svairya, yukata sata gerasAvita; bhagavAn ! te prabodheluM, svIkAre jana buddhimatuM. 12 ' arthatethI he bhagavAna! gorasAdinI jema utpAda- vyaya-vairyathI saMbhinna-saMmizra evuM teM praNIta kareluM sat kRtabuddhio vastutaH mAnya kare che. vivecana "utpAda vyaye palaTatI, dhruva zakti tripadI saMtI lAla. -zrI devacaMdrajI Ama yuktipUrvaka ekAMtakhaMDana ane anekAMtamaMDana karI chevaTe atre zrImAna stotrakAra upasaMhAra kare che keje "kRtadhI -kutabuddhijane hoya te te he bhagavana! te upadezyA pramANe utpAda-vyaya-dhrauvyavALuM sasvarUpa svIkAre,-"pacavyayuddha satta" (tatvArtha sUtra). atre gorasa, suvarNa, ghaTa, AtmA Adi daSTAMta jANavA. jemake-sonAnuM kaDuM bhAMgIne kuMDala banAvavAmAM Ave, te temAM kaDAMrUpa paryAyane vyaya arthAt nAza thaye, kuMDalarUpa paryAyane utpAda-janma thaye, ane suvarNa vastu te bane 13. Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 vItarAgastava savivecana sthaLe dhruva-nizcala rahI. athavA suvarNane ghaTa bhAMgI mukuTa banAvavAmAM Ave te ghaTane nAza, mukuTane utpAda ane suvarNa dravyanuM dhrauvya-pravapaNuM jANavuM. A aMgenA subhASito prasiddha che. eka ja puruSa bAla-yuvA-vRddha e traNe avasthAne anubhava kare che, paNa puruSa te tene te ja che. samudranAM meja palaTAya che, paNa samudra palaTAte nathI; tema pUrva paryAyane nAza thaI, uttara paryAyanI utpatti thAya che, paNa Atma dravya te dhruva ja rahe che. ghaDAne nAza thaI mukuTa banAvyuM, paNa senuM te tenuM te ja che. Ama anekAMta evI pratyeka vastunuM utpAda-vyaya-dhrauvyayukta evuM sat svarUpa che. AvA ekAkSarI sat svarUpamAM ja A vizvanuM tatvajJAna samAya che. A utpAda-vyayadhrauvya e ja gaNadharane dvAdazAMgInuM rahasya pamADanArI suprasiddha * "kumbhamaulisuvarNeSu, vyayotpattisthirAtmasu / duHkhaharSopayukteSu, hematvaM nizcalaM triSu // " zrI jakavikRta dravyAnuyoga takaNa, a, 9 , 3 "ghaTamaulisuvarNArthI, nAzotpAdasthitiSvayam / zokapramodamAdhyasthyaM, jano yAti sahetukam // payovrato na dadhyatti, na payo'tti dadhivataH / agorasavato nobhe, tasmAd vastu trayAtmakam // " zrI samatabhadrAcAryajIkRta AptamImAMsA national Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazAMgInuM rahasya pamADanArI tripadI 195 tripadI che, ane e ja apekSAvizeSe rUpakarUpe ghaTAvIe te brahmA viSNu ne maheza e trimUrti che." -prajJAvadha mokSamALA pATha-23 (svaracita) che iti zrI hemacandrAcAryaviracita vItarAgastavamAM sakAvyAnuvAda-vivecanamAM- ekAMtautthApana-anekAMtapratiSThAnarUpa aSTama prakAza ! '' I * , Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' ' ' . * * * * navama prakAza: kalikAla prazaMsA jyAM zIdhra bhaktiphala maLe te kalikAla bhale he !- yatrAlpenApi kAlena, tvadbhakteH phalamApyate / kalikAlaH sa eko'stu, kRtaM kRtyugaadibhiH||1|| kAvyAnuvAda : dAharA - alpakALamAM tuja jyAM, bhaktila maLatuM ja kalikAla ja te he bhale! kRtayugAdithI zuM ja? 1 artha-jyAM alpakALathI paNa hArI bhaktinuM phaLa pamAya che, te kalikAla eka bhale he ! kRtayugAdithI zuM ? vivecana tuja darizana pAme te kalikAla dhanya, subhaga paNa mane zuM kAmane kALa anya? ) - prajJAvabodha mokSamALA pATha 87 (Da. bhagavAnadAsa kRta) AgalA prakAzamAM anekAMta zAsana apratihata che ema pratiSThApita karyuM, te anekAMta zAsananA paramazAstA parama Ata vItarAga devanI bhakti amane A kalikAlamAM prApta thaI, tethI Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyAM zIdhra bhaktiphala maLe te kalikAla bhale he! 197 A kalikAla paNa dhanya che, evI bhAvanAthI kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcAryajIe atre A prakAzamAM kalikAlanI prazaMsA karI che, paNa pitAnA mATenuM te kalikAlanuM dhanyapaNuM paNa vItarAga devanI prAptine ja AbhArI che, eTale "kalikAla sarva' atre kalikAlanI stutine hAne kharI rIte te vItarAga bhagavAnanI ja stuti karI adbhuta bhakti pradarzita karI che. atre dekhItI rIte prathama dRSTie te kalikAlanI prazaMsA karI che, paraMtu svabhAve duSTa bahu delavaMta A kalikAlane "guNa? A bhagavAna thakI che eTale garbhita rIte vyaMgyapaNe tenI nindA karI che. A vyAjastuti alaMkAra kahevAya che, kAraNa ke dekhItI prazaMsA nindArUpe paryavasAna pAme che, pariName che. UMDA utarI vicAratAM eka apekSAe A spaSTa thaze. ATalI sAmAnya sUcanA karI have A prakAzanA A prathama lekane bhAva vicArIe. je kalikALamAM hArI bhaktinuM phaLa a5 kALamAM ja sAMpaDe che te kalikAla ja-game te duSTa chatAM-amane bhale he ! amAre kRtayuga Adi sArA kALanuM kAMI prayejana nathI. kAraNa ke jagamAM sArabhUta prAptavya te hArI bhakti che, ane te je A kalikALamAM amane prApta thaI che, te amAre kRtayuga AdinI apekSA nathI. alpa kALamAM phaLa maLavAnuM kAraNa e che ke-kalikAlamAM evA pratikULa saMge varte che ke daDhatA vinA bhakti pAmavI durlabha che, Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 vItarAgastava savivecana eTale bhaktinuM phaLa alpa kALamAM maLe emAM Azcarya nathI A aMge vartamAnayuganA saMtaziromaNi zrImada rAjacaMdrajInA TaMketkIrNa vacanAmRta che ke- "mahAvIra deve A kALane paMcamakALa kahI duSama kahyo, vyAse kaLiyuga kahyo, ema ghaNuM mahApuruSoe A kALane kaThina kahyo che, e vAta niHzaMka satya che. kAraNa, bhakti ane satsaMga videza gayAM che, arthAta saMpradAyamAM nathI rahyAM ane e maLyAM vinA jIvane chUTake nathI. A kALamAM maLavAM duSama thaI paDyAM che, mATe kALa paNa duSama che. te vAta yathAyogya ja che. "parama premarUpa bhakti vinA jJAna zunya ja che. je aTakayuM che te yogyatAnI kacAzane lIdhe. jJAnI pAse jJAna IcchavuM te karatAM bedhasvarUpa samajI bhakti IcachavI e parama phala che. Izvara kRpA kare tene kaliyugamAM te padArthanI prApti thAya. mahA vikaTa che." zrImad rAjacaMdra, patrAMka 153, 337. suSama karatAM duHSamamAM prabhukRpA phalavatI suSamAto duHSamAyAM, kRpA phalavatI tava / mesto marubhUmau hi, zlAghyA kalpataroH sthitiH||2 suSama thakI duSama viSe, saphaLa kRpA tuja thAya, aramAM ka9pata sthiti, meru karatAM lAvya, 2 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suSama karatAM du:mamAM prabhukRpA phalavatI 19 artha-suSamA karatAM duSamAmAM hArI kRpA phalavatI che; kharekhara ! meru karatAM mabhUmimAM kalpatarunI sthiti slA-prazaMsavA yogya che. vivecana madharameM ho jima suratarU luMba ke, sAgarameM pravahaNa samA; bhavabhamatAM he bhavijanaAdhAra ke, prabhu darisaNasukha anupama -zrI devacaMdrajI * suSama kALa karatAM duHSama kALamAM hArI kRpA adhika phalAvatI che, A vastu arthAntaranyAsathI samarthita kare chemeru upara kalpavRkSa hoya tenA karatAM marabhUmimAM hoya te te adhika prazaMsApAtra che. meru upara te kalpavRkSanI vipulatA che, paNa mabhUmimAM te tenI viralatA-durlabhatA che, eTale tyAM tenI prApti thAya te ora prazaMsA karavA gya che. jema vastunI durlabhatA tema tenuM mUlya vadhAre e arthazAstrane sAmAnya vyAvahArika niyama che, paramArthamAM paNa temaja. A kalikALane duHSama kahevAnuM paramArtha kAraNa paramatavadaSTA zrImad rAjacaMdrajIe apUrva rIte prakAzya che- jinAgamamAM A kALane "duSama" evI saMjJA kahI che, te pratyakSa dekhAya che, kemake dusama zabdane artha dukhe karIne prApta thavA egya e thAya che. te dukhe karIne prApta thavA egya te e eka paramArthamArga mukhyapaNe Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 vItarAgastava savivecana kahI zakAya ane tevI sthiti pratyakSa jovAmAM Ave che. jo ke paramAtha mAga nuM dula bhapaNuM te| savakALane viSe che; paNa AvA kALane viSe te vizeSa karIne kALa pazu dula bhapaNAnAM kAraNarUpa che."-zrImad rAjacaMdra, patrAMka 348 (vizeSa mATe jue 'duSama kALa' sabaMdhI A parama mananIya patra.) zrAddha zrotA ne sudhI vaktAnA sucAga te zAsanajaya zrAddhaH zrotA sudhIrvaktA, yujyeyAtAM yadIza ! tat / / tvacchAsanasya sAmrAjyamekacchatraM kalAvapi // 3 // zrAddha zrotA vaktA sudhI, ubhaya cAga jo thAya; tuja zAsana sAmrAjya tA, ekachatra kalimAMya. 3 artha:-zrAddha zreAtA ane sudhI vaktA hai Iza ! jo yukta thAya, te kalimAM paNa thArA zAsananuM ekachatra sAmrAjya che. vivecana tr sadupadeSTAnI bahu jarUra che. sadupadeSTAnI bahu jarUra che." --zrImad rAjacaMdra, patrAMka 802 zraddhALu zrotA ane subuddhimAna vaktA upadeSTA e ene jo suyoga thAya tA hai vItarAga ! kalikAlamAM paNa hArU zAsanasAmrAjya ekachatra vatte. atre dhvanirUpa garbhita sUcana ema jaNAya che ke jyAM zrI kumArapALa Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satavaktA-zrotAnA suyoge kalimAM ya zAsana jaya. 201 mahArAja jevA paramAhaMta vItarAga zAsananA ananya bhakta zrotA hoya ane "kalikAlasarvajJa zrIhemacaMdrAcAryajI? jevA uttama upadezaka hoya tyAM vItarAga zAsanane jayaghoSa digaMtamAM kema na gAje? vartamAna kALane apekSIne paNuM bodha levA gya che ke je upadezaka vatAvarga subuddhimAnasuvicArazIla-dravya-kSetra-kAla-bhAvajJa samayajJa hoya, ane zravaNa karanAra zrotAvarga suzraddhAvAna haya, ane te bannene je suMdara sahakAra zAsanasevA arthe hoya te jagamAM vItarAgazAsanane jayazeSa jarUra vAge. bhagavad vItarAga zAsana pratyenI ananya aMtarudAjhathI paramatatvadaSTA zrImad rAjacaMdrajInA-sahunA hRdayane vIMdhI nAkhe evA-parama vedhaka sahaja aMtaregAra nikaLI paDyA che ke "he jJAtaputra bhagavan! kALanI balihArI che. A bhAratanA hinapurNI manuSyane tAruM satya, akhaMDa ane pUrvApara avirodha zAsana kayAMthI prApta thAya? thavAmAM AvAM vidane utpanna thayAM tArAM bedhelAM zAse kalpita arthathI virAdhyAM, keTalAMka samULagAM khaMDayAM 44 zAsanadevi ! evI sahAyatA kaMI Apa ke je vaDe kalyANane mArga huM bIjAne badhI zakuM, darzAvI zakuM, kharA puruSe darzAvI zake. sarvottama nigraMtha pravacananA be bhaNI vALI A AtmavirAdhaka paMthethI pAchAM kheMcavAmAM sahAyatA Apa !! tAre dharma che ke samAdhi ane bedhimAM sahAyatA ApavI." -zrImad rAjacaMdra, patrAMka 63 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 vItarAgastava savivecana vAmagati' kalimAM khale pratye kepa vRthA- yugAntare'pi cennAtha ! bhavantyucchRGkhalAH khalAH / vRthaiva tarhi kupyAmaH, kalaye vAmakelaye // 4 // yugAntare paNa nAtha! jo, uzrRMkhala khala kA te kali vAnagati prati, vRthA ja kaoNe kepa. 4 artha -henAtha! yugAntaramAM paNa jo khale uzRMkhalA hoya che, te vAmakeli(vakra krIDAvaMta) kali pratye vRthA ja kepIe chIe. vivecana atyaMta dusamakALa che tene lIdhe ane hatapuNya koe bharatakSetra gheryuM che tene lIdhe parama satsaMga, satsaMga ke saraLapariNAmI chAne samAgama paNa durlabha che, ema jANuM jema alpakALamAM sAvadhAna thavAya tema karavuM ghaTe che ? -zrImad rAjacaMdra, patrAMka 436 he vItarAga ! kRtayuga vagere bIjA sArA yugamAM paNa je "kha"-dujane "uchuMkhala" aniyaMtrita-belagAma hoya che, te pachI A kalikAla ke je "vAmakeli' che-jenI keli"-kIDA-lIlA "vAma"-ADI-varkamAgI che, tenA pratye ame kepa karIe te vRthA ja che-phegaTa ja che. arthAt khala kavacit lhArA zAsanathI 'vAma'-ADA cAle athavA hAra Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAbhagati limAM khaleA pratye kApa thA 20 zAsanane ninde evI vAma ceSTA kare te! A zuM ? ema saheje amane thArI zAsanadAjhathI puNyaprakApa thaI Ave, paNa te amAre kepa niSphaLa ja-niratha ka ja che. kAraNa ke 'jJAtistramAvuM na muzrutti'-e nyAye jAtisvabhAvane nahi cheDatA khalA--dujanA tA potAnI prakRti pramANe peAtAnA bhAva bhajavavAnA ja che, te koInA rokayA rokAya ema nathI evA 'ucchva khala' che; ane evA khalajanenu te| A kaLikALamAM prAbalya savizeSa hAya emAM navAI nathI, kAraNa ke e te kalikALanA svabhAva ja che, padmana'di AcAryajIe padmana'diya'cavi'zatikAmAM eka mArmika zlokamAM kahyuM che tema- kalimAM A bhavanamAM keme karIne kAI eka sAdhu hAya che, ane te akaruNa kSudrothI AghrAta satA cirakALa kema jIve ? . atigrISmamAM sUkAI rahelA saramAM caMcalatAthI vicaratI caMcala mAchalI magalAonI AgaLamAM jaI jaIne keTaluMka jAya ? ' arthAt jema grISmakALamAM taLAva sUkAI jatAM mAchalIe enI meLe echI thaI gaI hAya che ne rahIsahI haiAya te paNa bagalAnI cAMcamAMthI chaTakI zake nahi, agalA tene pIMkhI khAya, tema A kalikALarUpa grISmamAM sAcA AtmAthI paramAragI satpuruSAnA AvirbhAva virala ' * kalAvekaH sAdhurbhavati kathamapyatra bhavane, 48 sacAghrAtaH kSudraiH kathamakaruNaM jIvati ciram / atigrISme zuSyatsarasi vicaraccaJcuratayA, bakoTAnAmagre taralazapharI gacchati kiyat ? --padmanadi paMcavi zatikA 11 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 vItarAgastava saviveyane che, ne tevA virala satparuSane paNa khalajanerUpa bagalAonI chidrAnveSaNarUpa cAMcamAMthI chaTakavuM muzkela thaI paDe che. dAMbhika dujanerUpa baka-bhakto tene pIMkhI nAMkhavA sadA tatpara rahe che. Ama A kalikALamAM khalene sukALa hoya che! eka saMskRta subhASitamAM kahyuM che tema-"raviMti saMtAvisTasaMcAra- saMte sIdAya che ne asaMte vilase che! AvA A viSama duSama kalikAla aMge tIvra kheda vyakta karatAM zrImad rAjacaMdrajInA sahaja aMtagAra che ke ghaNAM pratyakSa vartamAne parathI ema pragaTa jaNAya che ke A kALa te viSama ke duSama athavA kaliyuga che. kALacakranA parAvartanamAM anaMtavAra sama kALa pUrve AvI gayA che, tathApi A duSama kALa koIka ja vakhata Ave che. svetAMbara saMpradAyamAM evI paraMparAgata vAta cAlI Ave che, ke asaMyatIpUjA nAme AzcaryavALa huMDa-dhITa e A paMcamakALa anaMtakALe AzcaryasvarUpe tIrthaMkarAdike ga. che, e vAta amane bahu karI anubhavamAM Ave che, sAkSAta ema jANe bhAse che. zrImad rAjacaMdra, patrAMka 416. kalyANa sAdhavA kali ja kaSapASANu- kalyANasiddhayai sAdhIyAn, kalireva kssoplH| vinAmiM gandhamahimA, kAkatuNDasya naidhate // 5 // Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 "kalayANu sAdhavA kali ja kaSapASANu kali ja kapASANu che, prasAdhavA kalyANa, agni viNa nA agarune, vadhe gaMdha mahimAna. 5. - artha-kalyANasiddhine arthe kali ja kapala (seTa pASANa) atyaMta sAdhaka che; agni vinA agurune mahimA vadhe nahiM. vivecana karALa kALa hevAthI jIvana jyAM vRttinI sthiti, karavI joIe, tyAM te karI zakato nathI. sata dharmane ghaNuM karIne lepaja rahe che. te mATe A kALane kaLiyuga kahevAmAM Avyo che." -zrImad rAjacaMdra, patrAMka 211 A kalimAM ja saMtanI kasoTI thAya che e vasta zleSathI ane arthAtaranyAsathI samarthita kare che- kalyANa siddhine athe eTale "kalyANa" zuddha suvarNa athavA kalyANa-Atmazreya tenI siddhine arthe kali ja kapala"--kaTIne patthara che. puruSarUpa-sAcA saMtarUpa suvarNanI kasoTI A kalikAla ja che, "sANAthI-sAcI sAdhutAthI cuta na thatAM je kalikAlanI kasoTImAMthI uttIrNa thAya te ja satpuruSa-sAcA saMta. A satpuruSane mahimA kalikAlanI kasoTIthI ora jhaLakI UThe che. atre daSTAMta agni vinA agarune gaMdhamahimA vistaratuM nathI. tema kalikAlanA agnithI tenA zIla-saurabhane gaMdha. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 vItarAgata sAvivecana mahimA jagatamAM ora mahekI UThe che, kAraNa ke AvA karALa kALamAM paNa teo parama durlabha evA paramAI-kalyA- Nane sAdhavA samartha bane che. A kALamAM A paramArtha- kalyANanI parama durlabhatA aMge parama bhAvitAtmA zrImad rAjacaMdrajI prakAze che ke-- zAne viSe A kALane anukrame kSINapaNu gya kahyo cheane te prakAre anukrame thayA kare che. e kSaNa paNuM mukhya karIne paramArtha saMbaMdhInuM kahyuM che. je kALamAM atyaMta dullabhapaNe paramArthanI prApti thAya te kALa dusama kahevA gya che, je ke sarva kALane viSe paramArtha prApti jenAthI thAya che evA puruSane jega dullabhaja che, tathApi AvA kALane viSe te atyaMta dullabha hoya che. jenI paramArthavRtti kSINa pariNAmane pAmatI jatI hovAthI te pratye jJAnI puruSanA upadezanuM baLa ochuM thAya che, ane tethI paraMparAe te upadeza paNa kSINapaNane pAme che. eTale paramArthamAga anukrame vyavacheda thavA joga kALa Ave che." --zrImad rAjacaMdra, patrAMka 324 kalikAlamAM vItarAgacaraNarajanI durlabhatA- nizi dIpo'mbudhau dIpaM, marau zAkhI hime shikhii| kalau durApaH prApto'yaM, tvatpAdAbjarajaH kaNaH // 6 // . Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikALamAM vItarAga caraNarajakaNanI durlabhatA 207 voTaka- dapa rAvi viSe dAMpa abdhi viSe, marumAM taagni ya hima viSe kalimAM maLI durlabha tema ghaNuM, rajanI kaNa tuja padAja taNuM. 6 artha-nizAmAM-rAtrImAM dIpa, jaladhimAM dvIpa, mamAM zAkhI-vRkSa, himamAM zikhI-agni, tema) kalimAM pharApa e A lhAra pAdAja rajakaNa prApta thaye. vivecana dIva he prabhu ! dI nizA vana geha, sAkhI he prabhu ! sAkhI thale jala naukA malIjI, " -zrI yazovijayajI AvA A duSama "vasamA" kalikALamAM che vItarAga! hArA caraNakamaLanI rajakaNa amane maLI e amArA ahobhAgya che. kAraNa ke jema rAtrImAM dIpaka, sAgaramAM dvIpa, mabhUmimAM zAkhI-vRkSa, himamAM zikhI-agni maLa durlabha che, tema A kalikALamAM hArA caraNakamaLanI rajanI kaNa maLavI parama durlabha che. atre kavie garbhitapaNe mArmika rIte kalikAlanI nindA karI che ke-kalikAla rAtrI je aMdhakAramaya-tamasumaya che; sAgara je khAre ane duraMta che, marudeza je ujajaDa zuSka che, hima je Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 vItarAgastava savivecana jaDatAkAraka che-thIjAvI de eve che, kiMkartavyatAvimUDha karI de eve che, ane sAthe sAthe vitarAgadevanI garbhita stuti karI che ke-AvI aMdhakAramaya kalikAla-rAtrImAM tuM prakAza relAvanAra dIpa che, khArA kalikAla-lavaNasamudramAM tuM parama vizrAmasthAnarUpa amRtadvIpa che, ujajaDa kalikAla-mabhUmimAM tuM kalpavRkSa che, "vaka jaDa" banAvI de evA kalikAla-himamAM tuM bhavazIta uDADanAre pAvaka agni che. AvA vItarAga bhagavAnanI bhakti A kalikALamAM prApta thavI atyaMta durlabha che. A kALamAM jIvane taravAnuM mukhya sAdhana bhakti che. A bhaktimArganI pradhAnatA aMge zrImada rAjacaMdrajInA parama mananIya vacana che ke - te bhaktine viSe niSkAma evI alpa paNa bhakti je jIvane utpanna thaI hoya che te te ghaNuM deSathI nivRtta karavAne gya evI hoya che. a5 evuM jJAna, athavA jJAnapradhAna dazA te asugama evA mArga pratye, svachaMdAdi. deSa pratye, athavA padArtha saMbaMdhI bhrAMti pratye prApta kare che, ghaNuM karIne ema hoya che, temAM paNa A kALane viSe te ghaNA kALasudhI jIvana paryata paNa bhaktipradhAna dazA ArAdhavA gya che; e nizcaya jJAnIoe karyo jaNAya che. (amane ema lAge che, ane ema ja che.)" -zrImad rAjacaMdra, patrAMka 32 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyAM vItarAgadazana pAmyo, te kaLikALane namaskAra 209 jyAM vItarAgadarzana prApta thayuM te kalikALane kalikAla sarvajJa"ne namaskArayugaantressu bhrAnto'smi, tvadarzanavinA'kRtaH / namo'stu kalaye yatra, tvadarzanamajAyata // 7 // prabhu! anya yuge paNa huM bhaTakyo, tuja darzana viNu kRtI na thaye; kalikAla prati namane ama he! tuja darzana je mahiM prApta ahe ! 7 artha -yugAntaromAM lhArA darzana vinA akRtArtha e huM bhame che; te kaline namaskAra che ke jyAM lhAruM darzana uparyuM che. vivecana kaliyuge ho prabhu! kaliyuge dulahe tuja, darizaNa he prabhu! darizaNa lahuM AzA phalIjha -zrI yazovijayajI he nAtha ! "yugAntaramAM"--kRtayuga Adi anya yugamAM huM bhaTakya, paNa hArA darzana vinA huM "akRtArtha" rahyo, kRtArtha hote thaye; A kalikAlane amArA namaskAra ho!-ke je kalikALamAM parama dhanya evuM hAruM darzana sAMpaDyuM! zrI hemacaMdrAcAryajInI jema zrIyazovijayajI paNa A kaliyugamAM paramadurlabha vItarAgadarzananI prAptithI parama harSollAsathI pitAnI jIvanadhanyatA gAI gayA che 14 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 vItarAgastava savivecana ke-he prabhu! hAruM durlabha darzana mane A kaliyugamAM prApta thayuM ne hArI AzA phaLI; he prabhu! je huM hArI sAthe maLe te mahAre janma kRtArtha mAnuM chuM, mahArA hAthamAM ciMtAmaNi maLe ne mArA AMgaNe kalpataru phanya jANuM chuM. jANuM he prabhu! jANuM janma kaccha, je huM he prabhu! je huM tama sAthe milhojI; suramaNi he prabhu! suramaNi pAye hathe, AMgaNa he prabhu! AgaNa surataru phaLe che." - zrI yazovijayajI AvA A duHSama kalikAlamAM vItarAganA paramArthadarzananI prAptinI parama dulabhatA aMge zrImad rAjacaMdrajI. prakAze che ke - A kALa svabhAve karI tIrthaMkarAdike dusama kahyo che, tema vizeSa karI pratye anAryapaNA gya thayelAM evAM AvAM kSetre viSe te kALa baLavAnapaNe varte che. lokenI Atmapratyayogya buddhi atyaMta haNAI javA gya thaI che, evA sarva prakAranA dusamayegane viSe vyavahAra karatAM paramArthanuM visaravuM atyaMta sulabha che, ane paramArthanuM avisavuM atyaMta atyaMta dullabha che. AnaMdaghanajIe caudamA jinanA stavanane viSe kahyuM che, temAM AvA kSetranuM dusamapaNuM eTalI vizeSatA che." zrImad rAjacaMdra patrAMka 370, Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niSa vItarAga thakI ja sadeSa kalinI zobhA 211 nirdoSa vItarAgathakI ja sadeva kalinI zobhA bahudoSo doSahInAttvattaH kalizobhata / viSayukto viSaharakaNIndro iva ratnataH // 8 // bhagavAna ! tuM dezavihIna thakI, kali zobhI rahyo badalI nakI; viSadhAraka jema phaNIndra khare ! viSahAraka ratnathI zobha dhare. 8 artha-DeSahIna evA nhArA thakI bahudoSavALo kali zobhe che,-jema viSahara ratna thakI viSayukta phaNIndra (phaNidhara nAga) zebhe che tema. vivecana * kaLiyugamAM apAra kaSTa karIne puruSanuM eALakhANa paDe che. chatAM vaLI kaMcana ane kAMtAne mAha temAM parama prema AvavA na de tema che. xx ane A kaLiyuga temAM je nathI muMjhAtA tene namaskAra, -zrImad rAjacaMdra, patrAMka 232 he vItarAga ! upara kahyuM tema bahaSavA chatAM A kalikAla tuM nirdoSamUni thakI zobhI rahyo che. te mATe prativastRpayA A che-jema viSadhara pharNipati viSahara maNithakI zobhe che tema. arthAt A kalikAla te jherIle mahAnAga (Deadly Cobra) che, ane temAM tu meharUkha Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 vItarAgastava savivecana viSane haranArA ratna jevA che. upara je kAMI sAragrAhI svaupakAra dRSTithI kahyuM te badhA guN tA hai vItarAga ! tane AbhArI che, ene laIne ja A kalikAlanI ze`bhA che; khAkI A duSTa kalikAla pAte tA mahA Nidhara jevA che, sajjanAe tenAthI-jherIlA mahA nAgathI sadAkAla cetatA rahevAnuM che; 'zu' karIe? kaLajuga che' evI nirAzatA na sevatAM ulaTI khamaNI jAgRti-khamaNeA puruSA rAkhavAnA che, ane A kalikAla-viSadhara'nA viSane haranArA tuM vItarAga devarUpa 'viSahara' ratnanI niraMtara ekaniSThAthI sevA karavA ceAgya che. tApa ke thArA jevA dhIMga dhaNI ' vItarAganI bhakti jene prApta thaI che. teNe kalikAlanA leza paNa bhaya rAkhavAnA nathI. C tr " du:kha dehaga TaLyA re, sukha sapata zu' bheTa; dhIMga dhaNI mAthe kriyA re, kuNu gaje nara kheTa ?....' vimalajina ! --zrI AnaMdaghanajI. ! * Ama A kalikAlanuM ATaluM duHSamapaNuM' atra kahyuM te kAMI hInapuruSAthI thavA arthe nahi, paNa vItarAga jevA dhIMga dhaNI " nuM samartha avalaMbana laI parama AtmapuruSArthanI jAgRtine arthe che. kAraNa ke jJAnI puruSane upadeza kadI paNa puruSAthahInatA prere ja nahi, puruSA nI jAgRti ja prere. zrImad rAjacaMdrajInuM parama puruSArtha - preraka udbAdhana karatuM TakADkI vacanAmRta che ke-- Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSahara ratnathI viSadharanI zobhA 213 A dusamapaNuM lakhyuM che te jIvane puruSArtha rahita karavA arthe lakhyuM nathI, paNa puruSArtha jAgRti arthe lakhyuM che. anukULa saMgamAM te jIvane kaMIka ochI jAgRti hoya topaNa vakhate hAni na thAya, paNa jyAM AvA pratikULa ga vattatA hoya, tyAM avazya mumukSu jIve vadhAre jAgrata rahevuM joIe, ke jethI tathArUpa parAbhava na thAya; ane tevA koI pravAhamAM na taNAI javAya. vartamAna kALa dusama kahyo che chatAM tene viSe anaMta bhavane chedI mAtra eka bhava bAkI rAkhe evuM ekAvatArIpaNuM prApta thAya evuM paNa che." -zrImad rAjacaMdra, patrAMka 340 "je I paramArtha te, kare satya puruSArtha, bhavasthiti Adi nAma laI, chedo nahiM AtmArtha." -zrImad rAjacaMdra praNIta zrIAtmasiddhi | iti "kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcAryaviracita vItarAgastavamAM-sakAvyAnuvAda-vivecanamAM kalikAlaprazaMsArUpa navama prakAza che Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazama prakAza: sarva addabhutanidhi vItarAganA virodhAbhAsI guNa mahArA pratye prasAda kara !--evI vItarAga pratye prArthana- matprasattestvatprasAda stvatprasAdAdiyaM punaH / ityanyonyAzrayaM bhindhi, prasIda bhagavan myi||1|| kAvyAnuvAda- lalita muja prasannatAthI prasanna tuM, tuja prasannatAthI prasana huM; ubhaya Azri A nAtha ! bhedajo ! - tuja prasannatA muja pare hajo ! 1 artha -hArI prasannatA thakI lhAro prasAda ane hArA prasAda thakI (prasannatA thakI) A hArI prasannatA e a nyAzraya bhedI nAMkha! he bhagavan! mahArA para prasAda kara ! vivecana citta prasane re pUjana phala kahyuM ke, pUjya akhaMDita eha, zrI AnaMdaghanajI atre bhAva ema che ke--huM prasanna thAuM to tuM prasanna thAya ne te prasanna thAya te huM prasanna thAuM, Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyAnyAzramI prasannatA ema jyAM eka bIjAnA Azraya vatta che evA anyeAnyAzraya saMbaMdha haiAya, teA tyAM ekabIjA para avalaMbita anyanyAzraya doSa Ave che. huM khuza thaI bhaktithI thArA guNa gAu' eTale peAtAnA rAgI bhakta jANItuM mhArA para khuza thAya, ane tuM paNa mhArA para khuza thAya eTale huM khuza thaI thArA guNa gAuM, ema jo ekakhIjAnA Azraye ane, mhArI prasannatA thArI prasannatAne AdhIna te hArI prasannatA mhArI prasannatAne AdhIna hAya, te te paraspara prazannati enA jevA ghATa thayA ane temAM virodhAbhAsa paNa Ave. paNa jalamAM mala haeNThe besI jAya ema jo mhArI ' prasannatA ' eTale cittaprasannatA- cittaprasAda-cittanima latA hAya, teA hArI 'prasannatA'- prasAda-anugraha hoya; ane hArI prasannatA '-prasAda- anugraha hoya te mArI ' prasannatA '-cittaprasannatA- cittaprasAda-cittani latA haiAya, ema bIjo atha karavAmAM Ave te virAdha AvatA nathI ane anyAnyAzraya doSa paNa AvatA nathI, kAraNa ke banne prakAranI prasannatAnI jAti judI che. ane jyAre bIjA prakAranI cittanima latArUpa prasannatA-cittaprasannatA thAya che, tyAre jIvanI tathArUpa yogyatAthI sahaja svabhAve bhagavAnanI paNa prasannatA-kRpAprasAda-anugraha thAya che ema Aropa karAya che temAM keAI virAdha nathI, ema mhArI ceAgyatArUpa cittaprasannatA vinA hArI prasannatA (prasAda) saMbhavatI C ' 215 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 vItarAgastava savivecana nathI, eTale huM te eTaluM ja prAthu` chuM ke he bhagavan ! thArA 'prasAda'-kRpAprasAda-anugraha mhArA para hA! A dazamA prakAzamAM bhagavAn sa adbhutAnA nidhi--nidhAna che ema nirUpaNa karatAM bhagavAnI keTalIka cittacamatkArI Azcaya bhUta adbhuta vAtAne nirdeza karyo che; ane temAM keTalAka virAdhAbhAse darzAvI virAdhAbhAsa alaMkAra paNa prAntyA che. '' "tuja karuNA sahu upare re, sarakhI che mahArAja; paNa avirAdhaka jIvane re, kAraNa sakSA thAya....caMdrAnana." zrI devaca'drajI Wan rUpa dekhavA iMdra azakta, guNa vadavA zeSa azaktaniriikssituN rUpalakSmI, sahasrAkSo'pi na kSamaH / svAmin ! sahasrajihvo'pi, zakto vaktuM na te yugAn tuja surUpa lakSmI nihALavA, prabhu ! sahasraakSI ya zakta nA; tuja guNA ghaNA nAtha ! varNa'vA, vaLA sahasrajIvI ya zakta artha :-he svAmI ! thArI rUpalakSmI nirakhavAne tujAra AMkhavALA IMdra paNa samatha nathI thatA; thArA nA. Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adarzanIya rUpa, avarNanIya guNa 217 guNe varNavavAne hajAra jIbhavALo zeSanAga paNa samartha nathI thatuM. vivecana rUpa anuttara devathI, anaMta guNa abhirAma -zrI devacaMdrajI jene sahajatmasvarUpa saMpattinuM svAmIpaNuM prApta thayuM che evA he "svAmI !' hArI "rUpalakSmI'-svarUpasaMpatti-svarUpazAbhA evI asAdhAraNa atizayavaMta che ke te eka AMkhathI joI zakAvAnI vAta to dUra rahe! paNa jene "sahasAkSa-sahasa-hajAra AMkha che e sahasAkSa iMdra paNa hArI anupama rUpalakSmI-svarUpazebhA nirakhavA samartha thato nathI ! ane gaNyA gaNAya nahi ne vaNyA viNAya nahi evA hArA guNa eTalA badhA asAdhAraNa atizayavaMta che ke te eka jIbhathI varNavI zakAvAnI vAta te dUra rahe! paNa jene "sahajihuvA-sahasa-hajAra jIbha che e sahastrajIvI zeSanAga paNa te varNavavAne samartha thato nathI ! Ama bhagavAnanI addabhuta svarUpa saMpatti ane adbhuta guNasaMpatti darzAvI udAtta alaMkArathI atre svarUpatizaya ane guNAtizaya darzAvyo che. anuttaravAsInA saMzaya haranAra addabhuta jJAnaguNa - saMzayAn nAtha harase'nuttarasvargiNAmapi / ataH paro'pi kiM ko'pi, guNaH stutyo'sti vastutaH rUpA Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 vItarAgastava savivecana mura anuttare vAsinA ya re ! bhuvananAtha ! tuM saMza hare guNa zuM ke je ehathI pare, - stavana yogya che vastutaH khare? 3 artha-he nAtha tuM anuttarasvargavAsI denA paNa saMzaye hare che! te pachI AnAthI para-vadhAre mATe paNa koI paNa guNa zuM vastutaH stutya-stavavA yogya che kharo ? vivecana ya sakala jANuga tume, kevalajJAna diNaMda." -zrI devacaMdrajI anuttara svarga sarva svarga lekamAM uMcAmAM uMcuM svarga sthAna che, eTalA mATe ja te "anuttara'--jenAthI uttarapachI kaI che nahi evuM kahevAya che. AvA asaMkhyAtA, jana dUra rahelA anuttara vimAna devalokamAM vasanArA de je kaI saMzayo kare che, te te saMzane he vItarAga deva! teonA manogata bhAvene kevalajJAna bele jANo tuM atra manuSya lekamAM birAjato sata manathI ja uttara ApI dUra kare che ! AvA hArA parama AzcaryakArI addabhuta jJAna- guNathI para e bIje kaI paNa guNa zuM vastutaHkharekhara paramArtha sat vastapaNe stutya-stuti karavA cogya che kharo ? kharekhara ! A hAre kevalajJAnAtizaya e ja addabhutAbhuta che ! Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa zahara adUbhuta jJAnaguNa: sukhasakti ane virakti ra19 vItarAgane AnaMdasukhasakti ane virakti samakALe !- idaM viruddhaM zraddhattAM, kathamazraddadhAnakaH ? / Anandasukhasaktizca, viraktizca samaM tvayi // 4 // puruSa je azraddhA dharAvate, kayama viruddha A teha zraddhate ? tuja prasakti AnaMda saukhyamAM, ja tyama virakti te eka kALamAM. 4 artha -azraddhA dharAvato puruSa A viruddha vAta kema sadahe- ? ke hArAmAM Anasukhasakti ane virakti samakALe eka kALe ja che ! vivecana jagaguru jIvanmukta asnehI, deha chatAMye jeha videhI. -prajJAvadha kSamALA (svaracita) atre virodhAbhAsa alaMkArathI kavi kacche che ke - azraddhA dharAvate puruSa A "viruddha"--eka bIjAthI viparIta vAta kema zradhe ? ke tane ekIsAthe samakALe ja AnaMdasukhasakti ane virakita che! ekI sAthe Asakti ane virakti e be kema ghaTe? e virodha che. tene parihAra-AnaMdasukhamAM-Atmika AnaMdasukhamAM hArI sakti'-sneha athavA kadI ukhaDe nahiM evuM sadA ceMcyA rahevApaNuM che, nirAkulatArUpa zAvata ciAnaMdasukhamAM Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 vItarAgastava savivecana hArUM nityanimagnapaNuM che; ane AkulatArUpa paudgalika bhAvAthI hArI ' virakti '--viraktapaNuM--virAgatA-vairAgya che, athavA virAma pAmavApaNuM che. Wan sava' sattvA pratye upekSA ne upakAritA kema ghaTe?-- nAtheyaM ghaTyamAnApi, durghaTA ghaTatAM katham ? | upekSA sarvasattveSu, paramA copakAritA // 5 // prabhu ! ghaTAvavA AvatI chatAM, yama ghaTeja A vAta durghaTA ? sala sattva pratye upekSitA, upakAritA. 5 ma A vaLI artha :-Dhe nAtha ! TAvavAmAM AvatI chatAM A duTa vAta kema thaTe ?-sarva satttA (prANI) pratye thArI upekSA ane parama upakAritA ! vivecana " sava jaMtu hitakaraNI karuNA, karyAM vidyAraNa tIkSaNa re, hAnAdAna rahita pAimI, udAsInatA vIkSaNa re. -zrI AnaMdaghanajI aprAptanA ceAga ne prAptanuM kSema karanArA he nAtha ! ghaTAvavAmAM AvI rahelI chatAM 'durghaTa'--ghaTAvavI duSkara Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upekSA ne upakAritA: ni thatA ne thakravatti tA 221 A vAta kema ghaTe ? sa` sattvA-prANIe pratye hArI ' upekSA '-udAsInatA che ane sAthesAthe parama upakAritAupakArIpaNu' che! A paNa eka hArU adbhuta Azcarya che! jo upekSitA che te upakAritA kema ghaTe ? ne jo upakAratA che teA upekSA kema ghaTe? ema virAdhAbhAsa Ave che. tene parihAra ema che ke-tuM jagajIvAnI pariNati upekSAbhAve '-udAsInabhAve-sAkSI bhAve joyA kare che; chatAM sakala jagajIvA pratye hArI niSkAraNa karuNAnA pravAha eTaleA khadhA pravahe che ke tuM parama saddha nA sadupadeza daI tee para apAra paramA upakAra kare che. Ama upekSA chatAM hArI parama paropakAritA ghaTe ja che. e paNa eka adbhuta vAta che ! E nigna thatA ane parama cakravRttitA kema ghaTe?-- dvayaM viruddha bhagavaMstava, nAnyasya kasyacit / nirgranthatA parA yA ca, yA coccaicakravarttitA // 6 // hraya viruddha A nAtha ! che tane, nahi ja ema tA anya koIne; parma jeha nitra thatA ane, parama cakravatti je tane. artha :-Dhe bhagavan ! A be parapara viruddha vAta tane che, bIjA krAI ne nathI, te e je thArI parama Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 vItarAgastava savivecana ni thatA che ane je uMcAmAM uMcuM parama cakravartipaNuM che! vivecana Kzakti vyakti tribhuvana prabhutA, nircathatA saMge re ? -zrI AnaMdaghanajI vaLI he bhagavanA "zraya"--be paNa "viruddha -ekabIjAthI viruddha jatI vAta tane che, bIjA keIne ema nathI. te be viruddha vAta A che ke tane "parA- sarvotkRSTa nirbaLatA-nigraMthapaNuM che, ane parama cakravattitA -cakavatti paNuM che. A paNa eka Azcarya che! je " nitA -graMtha"--ga-artha-lakSamIrahitapaNuM che to "cakravattitA" -sakala dravyasaMpattinuM parama eka sthAna kema? ne je cakavartitA che te nigraMthatA kema? A virodhAbhAsa alaMkAra che. A virodhane parivAra A bIjo artha levAthI thAya che-tyArAmAM parA-sarvotkRSTa "nirgathatA"- graMtha -gAMTha-parigraha-saMgathI sarvathA rahitapaNuM che, ane eTale ja sAthe uMcAmAM uMcI "cakravartitA-parama dharmacakravatti paNuM che,-cakravattine cakranI jema hArUM azeka dharmacaka"--dharmazAsana sarvatra apratihata hoI uMcAmAM uMcuM dharmacakravattipaNuM che. Ama nirgathatA sAthe cakavattitA viruddha chatAM aviruddha che e paNa eka adUbhuta che ! onai Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adbhuta cAritra mahimAtizaya vItarAganA adbhuta cAritra mahimAtizaya nArakA api modante, yasya kalyANaparvasu / pavitraM tasya cAritra, ko vA varNayituM kSamaH ? // 7 // jasa apUrva kalyANa pamAM, mudita tasa nArIo ya sarva mAM; pavitra cAritra varNavA, puruSa kANu thAye samatha vA? artha :---jenA sa kalyANaka parva divaseAmAM nArakIe AnaMda pAme che, tenu pavitra cAritra vavavAne paNa kANa sama che ? vivecana " jehune hAya kalyANaka divase, narake 223 paNa ajavALuM ' --zrI yoAvijayajI jyAre tuM galamAM he jagatakalyANakara prabhu ! Ave che, jyAre tuM janma pAme che, jyAre tuM dIkSA grahe che, jyAre tuM kevalajJAna pAme che, ane jyAre tuM nirvANa prApta kare che, te te mahAprasaMgeA jagatnuM kalyANa karanArA hAvAthI ' kalyANaka ' dina tarIke prasiddha che, ane thArA jIvanamAM aMtare atare AvatA parama puNyattinA haiAvAthI te dhava evuM gauravAMkita nAma pAmyA che. jenA parvamAM '----mahA-- 7 AvA kalyANaka Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 vItarAgastava savivecana puNyadina prasaMgomAM niraMtara mahAduHkhanimagna nArakIo paNa mudita thAya che--kSaNabhara AnaMdano anubhava kare che,- e jene aciMtya mahAprabhAva che, evuM hAruM pavitra cAritra varNavavAne kaNa samartha thAya? na ja thAya. Ama akhila jagat para addabhuta prabhAva pADanAruM hAruM pavitra cAritra paNa parama adUbhuta ja che. adbhutanidhi vItarAgane namaskAra - zamo'dbhuto'dbhutaM rUpaM, sarvAtmasu kRpaadbhutaa| sarvAdbhutanidhIzAya, tubhyaM bhagavate namaH // 8 // [deharA ] zama adUbhuta, adUbhuta dayA, adUbhuta rUpa pradhAna, sarva adUbhutanidhi IzA, namaH tana bhagavAna ! 8 artha:-hAro zama (zAMti) addabhuta che lhArUM rUpa adbhuta che ! sarva AtmAo pratye hArI kRpA addabhuta che ! sarva adbhutanidhinA Iza tuM bhagavaMtane namaskAra che ! vivecana khI addabhuta tAharUM rUpa, acarija bhavikA arUpI pada vare jI." -zrI yazovijayajI he vItarAga ! tyAre "zama"-zuddha sahaja AtmasvarUpamAM samAI javArUpa parama AtmazAMti athavA rAhaka adabhuvAna ! Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adbhutinidha vItarAgane namaDhAra 225 ' samasta kaSAyAdi vibhAvAnI prazAMtirUpa parama zAMtarasanimagna parama vItarAgatA adbhuta che ! parama Azcarya kArI che! anuttaravimAnavAsI devathI paNa 'adhika '-anaMtagaNuM suMdara evuM thArU' rUpa adbhuta che-parama Azcaya kArI che! niSkAraNakaruNArasasAgara he paramakRpALu deva ! sUkSmamAM sUkSma jaMtunI paNa ahiMsA e!dhanArI hArI kRpA adbhuta che parama Azcaya kArI che ! Ama sa adbhutinadhinA 'Iza '-Izvara-samasta AzcayanA nidhAnanA svAmI tuM 'bhagava'tane' namaskAra hA ! samagra aizvaya, rUpa, yaza, zrI, dharma ane prayatna ( AtmaparAkrama) e cha prakAranuM 'bhaga'mahAbhAgya parameSkRSTa hAvAthI je kharekharA yathAnAmA 'bhagavata' che evA tane namaskAra hA ! // iti zrI hemacaMdrAcArya viracita vItarAgastavamAM sakAvyAnuvAda-savivecanamAM--sarva adbhutanidhi vItarAganA virAdhAbhAsI guNanirUpaka dazama prakAza! x aizvaryasya samagrasya rUpasya yazasaH zriyaH / dharmasyAtha prayatnasya SaNNAM bhaga itIGganA // zrI haribhadrAcArya kRta lalitavistarA (vizeSa mATe jue matkRta vivecana) 15 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdaza prakAza : adabhuta vilakSaNa mahimAtizaya parISaha-upasargane haNatAM chatAM addabhuta zama!- nighnanparIpahacamUmupasargAnpratikSipan / prAptAsi zamasauhityaM, mahatAM kApi vaidussii!||1|| [kAvyAnuvAda] svAgatA vRtta tuM parISahanI sena haNuM, upasarga pratikSepa karate; te ya prApta zama susthitine tuM, keI cAturI mahaMta ne zuM! 1 artha - parISahAnI senAne nitAMtapaNe suNI nAMkhate ane upasargone haThAvI de, evo tuM zamasauhityane-zamasurithatapaNAne prApta choaho! mahaMtanI kaI addabhuta vidvattA-caturAI che! - vivecana ghora parISaha ke upasarga bhaye karI, AvI zake nahi te sthiratAne aMta je, -zrImad rAjacaMdrajI Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arakta mukti bhegave : adviSTa dviSa haNe! 227 je zamasusthita hoya te bIjAne haNe kema? vA pratipakSIone uDAve kema ? paNa he bhagavAna! tuM te ekalA hAthe parISahAnI moTI senAne nitAMta paNe sarvathA heNuM nAMkhe che, ane deva-manuSya-tiyacakRta upasargone pratikSepa-sAmane karI temane uDAvI de che, chatAM tuM zamauhityane"-zamasauSThavane prApta che, arthAt lhArUM zamasauhitya"-zamasusthiti paNuM jemanuM tema acala akhaMDa abAdhita rahe che! A mhArI AtmazAMtirUpa zamanA raMgamAM kAMI bhaMga paDato nathI! e. mahAna Azcarya che! aho! mahatajanonI A "kaI"--avarNanIya anidezya viduSI " vidvattA-paMDitAI-caturAI che ! arakta tuM mukti bhagave ! adviSTa dvizatru) haze!arkto bhuktavAnmuktimadiSTo htvaanvissH| aho! mahAtmanAM ko'pi, mahimA lokdurlbhH||2|| mukti bhegavI akta chatAM te ! ne haNyA dviSa adveSa chatAM te ! loka durlabha ja kaI mahimA, che mahAtmajanane ya mahImAM. 2 artha -arakta evA te mukti bhogavI ! adviSTa (TreSarahita) evA teM dvi-zatruone haNI nAMkhyA ! aho ! mahAtmAono koI paNa (na kahI zakAya evo) leka durlabha mahimA che ! Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 vItarAgastava savivecana vivecana rAga vinA kima dAkhave re, mukti suMdarI mAga ? " -zrI AnaMdaghanajI rAga vinA bhega kema hoya ? ne dveSa vinA "dviSa" -zatrune kema haze? paNa he vItarAga ! te te araktarAgarahita chatAM mukti bhegI ! ne adviSTa-dveSarahita chatAM dvi-rAgadveSAdi AMtarazatruo haNI nAMkhyA ! tuM je rAgI nathI te mukti suMdarIne rAga karI te bhega kema karyo? ane je SI nathI, te AMtarazatruone nAza te kema karyo? A te viSamaalaMkArathI pratIta thatuM keI viSama prakAra che! ahA mahAtmAone A "keI"--na kahI zakAya e "loka durlabha mahimA che, lekamAM kyAMya maLavo duSkara e AzcaryakArI mahimA che ! jigISA vinA tuM pApabhIrue trijagat jItyuM ! sarvathA nirjigISeNa, bhItabhItena caagsH| tvayA jagattrayaM jigye, mahatAM kApi cAturI // 3 // sarvathA na jainavA IcchanArA, pApathI bahu bahuM DaranArA; te karI chaMta traNe bhuvananI, keI cAturI mahaMta janenI ! 3 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jigISA vinA triga jItyuM ! dvIdhA lIdhA vinA prabhu ! ra artha :-sarvathA jigISA-jItavAnI icchAthI rahita, ane pApathI bahu bahu bhaya pAmelA evA thArAthI jagatatraya jItAI gayuM! mahat janAnI DhAI paNa ajama cAturI che! vivecana jagadIzanI tIkSNa ati zUratA mAha jItyA." --zrI devaca'drajI 66 zUra jiSNu cirakALanA jagamAM sAmAnya niyama evA che ke jene 'jigISA' -jItavAnI icchA hAya ane pApathI 'abhIru '-na DaranArA hAya, te jIta meLavavAnA upakrama karI anukrame jIta meLave che. paNa huM bhagavan ! thArI bAbatamAM te AthI ulaTu` che, viSamaala kArathI pratIta thatI viSama sthiti che. tuM teA savathA nijigISa' che, jene ' jigISA '- jIta meLavavAnI icchA ja nathI evA nijigISu che, ane pApathI 'bhItabhIta'--atyaMta atyaMta bhIrubahu mahu DaranArA che, chatAM thArAthI 'jagatraya'-traNe jagat jItI levAyuM che ! e parama Azcaya' che ! ahA ! mahat puruSAnI 'kAI' paNa avAgya--na kahI zakAya evI 'cAturI'- caturAI che ! 5 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 vItarAgastava savivecana kaMI dIdhA-lIdhA vinA hAruM prabhutva ! adbhuta kaLA!dttN na kiJcitkasmaicinnAttaM kiJcitkutazcana / prabhutvaM te tathApyetatkalA kApi vipazcitAm // 4 // kaIne kaI ya te na ja dIdhuM, kaI pAsathI na te kaMI lIdhuM teya tUja prabhutA prabhu ! A che! evI ke budhajanenI kalA che! 4 artha - teM kaIne kaMI paNa dIdhuM nathI, ane keAI pAsethI teM kAMI paNa lIdhuM nathI; tathApi hAruM A prabhutva che! he vidrajajanenI keI paNa (akala) kalA che! vivecana "zItala jinapati prabhutA prabhunI, mujathI kahI na jAya." -zrI devacaMdrajI jagamAM evuM sAmAnyapaNe dekhAya che ke rAjA vagere je kaI prabhu-svAmI hoya te koI pratye prasanna thatAM dAna-bakSIsa vagere dIe che, ane prajAjanAdi pAsethI najarANuM -bheTa-sogAda-kara Adi lIe che. Ama dAna-AdAnamAM-devA-levAmAM jenuM samarthapaNuM hoya ane kartA-hartApaNAthI sarva kAryamAM svataMtrapaNuM hoya te "prabhu" kahevAya che. paNa he prabhu! hArAmAM te AnAthI ulaTI ja Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyane dehadAnathIya na maLyuM te sukRta hArA caraNe! 231 paristhiti jaNAya che! viSamaalaMkArathI samajAtI viSamatA ja dekhAya che! teM keIne paNa kiMcit paNa dIdhuM nathI ne keInI paNa pAsethI kiMcit paNa lIdhuM nathI- grahaNa karyuM nathI, te paNa hArUM "A"-pragaTa dekhAtuM prabhutva"tribhuvanaprabhupaNuM-tribhuvana svAmipaNuM che! aho ! A te "vipazcinI"--vidagdha vidvajananI keI "akala" -kaLI na zakAya evI AzcaryakAraka adbhuta kalA che! anyane dehadAnathI ya na maLyuM, te sukRta hArA caraNe AvyuM ! yadehasyApi dAnena, sukRtaM nArjitaM praiH| udAsInasya tannAtha! pAdapoThe tavAluThat // 5 // deha dAnathI ya sukRta nA je, anyadarzanIya anya upAje; tuM udAsInanI pAdapaDe te, AvI nAtha ! svayameva uThe te. 5 artha -potAnA dehanA paNa dAnathI je sukRta- (puNyakarma) parothI-anyadarzanIothI upArjavAmAM AvyuM nathI, te sukRta he nAtha ! udAsIna evA lhArI caraNapIThe AvyuM che ! Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 vItarAgastava savivekAna vivecana abhayadAna te malakSaya kasaNuM, tIkSaNatA guNa bhAve re; preraNa vikRta udAsInatA, ima virodha mati nAre." -zrI AnaMdaghanajI anyadarzanIomAM-dA. ta. bauddhomAM evA daSTAMta prasiddha che ke badhisatve karuNAk thaI pakSInA bhakSaNArthe pitAnA dehanuM paNa dAna karyuM. AvA pitAnA priyamAM priya svadehanA paNa dAnathI je "sukRta"--zubha puNyakarma "parathI"--anyadarzanI bIjAothI upAjavAmAM AvyuM nathI, te sukRta te he nAtha ! svayaM sAmethI AvIne tuM udAsInanA pAdapIke ALahyuM che ! rAga-dveSa-meha AdithI aspRzya ema "ut"--uMce "AsIna -birAjamAna tuM udAsInanA-nirapekSa upekSAvaMtanA caraNapIThamAM AvIne ALoTayuM che ! je sukRtane mATe bIjAo mathI mathIne marI gayA, te sukRta hArI caraNasevA mATe sAmethI AvyuM che ! tye sAheba ! amArI sevA svIkAre ! krUra-kRpALu "bhIma-kAMta " guNathI hArI sAmrAjyasiddhi!raagaadissu nRzaMsena, sarvAtmasu kRpAlunA / bhImakAntaguNenoccaiH, sAmrAjyaM sAdhitaM tvayA // 6 // rAga Adi prati krUra dayALu ! | sarva Atma prati pUrNa kRpALu bhIma-kAMta ati e guNavaMta, tuthI sAdhita surAjya mahaMta. 6 ' ' Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhIma-AMta guNathI sAmrAjya siddhi ! 233 1 ' artha -rAga Adi pratye nRzaMsa '-dhAtakI kaMThAra ane sarva AtmAe pratye kRpALu,--ema 'bhIma' bhaya - kara 'kAMta'-ramaNIya guNavALA haiArAthI uMcuM sAmrAjya sAdhavAmAM Avyu. vivecana ( ' " karuNA kAmaLatA tIkSaNatA, udAsInatA sAhe re, " zrI AnaghanajI sAmrAjya sAdhanAramAM e guNa mukhyapaNe Avazyaka manAya che--'bhIma'ane 'kAMta'; 'bhIma' eTale zatrue pratye bhISaNa-bhayaMkara, ane 'kAMta' eTale mitro pratyeprajApratye karuNA-kAmaLatA AdithI kamanIya-suMdara. A ane virAdhAbhAsI guNeAnA hArAmAM samanvaya thayeA che. tuM rAgaAdi AMtarzatrue pratye 'nRza'sa '-kaThAra-dayAhIna nirdaya dhAtakI che, 'arihaMta' che; ane sarva jagajaMtu pratye dayAnA nimala pravAha vahAvyeA haiAvAthI sava AtmAe pratye 'parama kRpALu'-karuNALu deva che. Ama bhIma-kAMta'- bhaya'kara-kamanIya guNanuM jyAM subhaga sa'mIlana thayuM che evA te he vItarAga ! mahAn sAmrAjya sAdhyuM che! ane te sAmrAjya khIju kAI nahiM paNa AMtarika zamasAmrAjya che, sahajAtmasvarUpa AdhyAtmika sAmrAjya che, ke jyAM rAgAdi Atmazatruone lezamAtra upadrava che nahiM ane AtmAnA jJAnAdi guNurUpa prajAnI pUrNa sukhazAMti-parama samAdhi vatta che. Kai - Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 vItarAgastava savivecana anyamAM sarva deSa, hArAmAM sarva guNa !- sarva sarvAtmanA'nyeSu, doSAstvayi punarguNAH / stutistaveyaM cenmithyA, tatpramANaM sabhAsadAH // 7 // sarvathA sakala deza paremAM, - sarvathA sakala guNa tuMhImAM hoya eha stuti je tuja mithyA, he sabhAsada pramANa ahIMA ! 7 artha:-sarve sarvAtmAthI-sarvathA anyamAM de che; punaH (sarve sarvAtmAthI) tyArAmAM guNe che. A hArI stuti je misyA hoya, to atre sabhAsade pramANa che. vivecana guNu saghaLA aMge karyA, dUra karyA savi doSa lAla re.) -zrI yazovijayajI he vitarAga deva! bIjAomAM-anya devAdimAM sarve sarvAtmAthI-sarvathA de che, ane tyArAmAM sarve sarvAtmAthI-sarvathA guNo che. bIjAo te rAgI bhakta pratye vA strI Adi pratye rAga kare che, zatru pratye dveSa dhare che, pratipakSIone haNavA kodhAdi kare che. Ama meha-rAga-dveSa-kodha-mAna-mAyA-lebha Adi sarva de sarvathA bIjAomAM pragaTa dekhAya che. AthI ulaTuM hArAmAM nathI meha, nathI rAga, nathI zreSa, nathI krodha, Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyamAM sarva doSa: hArAmAM sarva guNa! 235 nathI mAna, nathI mAyA, nathI labhaema sarvathA deSaabhAvarUpa sarva abhAvAtmaka (Negative) guNo hArAmAM che eTaluM ja nahi, paNa anaMta jJAna anaMta darzana anaMta sukha anaMta vIrya e Adi sarva sabhAvAtmaka (Positive) guNo sarvathA hArAmAM pragaTa dekhAya che. A je lhArI stuti huM karuM chuM te mithyA-khATI-phogaTa hAya, tA atre A bAbatamAM "sabhAsade"--sanyAyasabhAnA pramANika parIkSako pramANa che! sva-paranA pakSapAtathI rahitapaNe madhyastha daSTithI teo A je meM kahyuM tenI parIkSA karI je kahe te kharUM! mahaMtamAM mahaMta tuM pUjya mhArA stutigocaramAM! mahIyasAmapi mahAn, mahanIyo mahAtmanAm / aho ! me stuvataH svAmI, stutergaucrmaagmH||8|| deharA tuM mahanIya mahAtama ne, mahAnathI ya mahAna; A muja stutigocare, stavatAM he bhagavAna ! 8 artha -mahIyasethI-mahAnamAM mahAnathI paNa mahAna, mahAtmAone mahanIya--pUjanIya e tuM svAmI aho ! stavatAM mahArI stutinA gocaramAM (viSayamAM) A! vivecana laghu paNa tuma dila navi mAvuM re, jagaguru tamane dIlameM lAvuM re... emAM kuNane dIje sAbAzI -zrI yazovijayajI Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 vItarAgastava savivecana jagamAM je "mahIyasa"-iMdra-caMdra-cakravatI Adi lokapAlAdi athavA jagagurugIndra Adi mahAmAM mahAna gaNAya che, te sarva "mahIyasUthI"--mahAnamAM mahAnathI paNa -mahattamathI paNa tuM mahAna che ! yegIndra jagadguruone paNa parama jagaguru tuM mahaMtamAM mahaMta cho ! bIjA sAmAnya AtmAothI je mahAna che evA mahAtmAothI paNa tuM "mahanIya-pUjanIya-pUjavA gya che ! aho ! Azcarya che ke A mahattamamAM mahattama tuM svAmI laghutamamAM laghutama evA hArI nAnakaDI stutine "gocaramAM" -viSaya kSetramAM AvI gayo ! AvA mahAmAM mahAne paNa meM stavana karatAM mhArI svalpa stutimAM samAvI dIdhe! AmAM kone sAbAzI devI ? tuM bhagavAnane? ke tuM bhagavAnanA dAsa A hemacaMdrane ? ema atra dhvani che,-A te laghu paNa tuma dila navi mAvuM re, jagaguru tumane dIla meM lAvuM re....emAM kuNane dIje sAbAzI re' ema zrI yazovijayajIe mArmika rIte kahelA bhAva je abhuta bhAva thaye ! | iti zrI hemacandrAcAryaviracita vItarAgastavamAM- sakAvyAnuvAda- vivecanamAMaddabhuta vilakSaNa mahimAtizayavarNanAtmaka ekAdaza prakAza Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - dvAdaza prakAza: adabhuta alaukika vairAgya pUrve paTu abhyAsathI hAro Ajanma vairAgya- paTvabhyAsAdaraiH pUrva, tathA vairAgyamAharaH / yatheha janmanyAjanma, tatsAtmIbhAvamAgamat // 1 // (kAvyAnuvAda :) anuSya 58 abhyAsathI pUrve, e vairAgya te lahyo; ke te Ajanma A janme, sAtmabhAva dharI rahyo.1 artha -pUrve 5-nipuNa abhyAsaAdarathI tuM e vairAgya lAge ke jethI A janmane viSe te Ajanma- janmathI mAMDIne sAtmabhAva pAmI gayo! vivecana "vItarAga zuci rAga kare vItarAgatA ho lAla -zrI devacaMdrajI he bhagavad tuM Ajanma vairAgyasaMpanna che. te hArI pUrvanI prabala ArAdhanAnuM sahaja phala che ane tenuM rahasyabhUta kAraNa A che ke "pU-pUrva janmamAM "pa"nipuNa-kuzaLa abhyAsanA Adare karIne-paramAdarapUrvaka Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 vItarAgastava savivecana AtyaMtika abhyAsa karIne tuM e te apUrva virAgya laIne Avyo, ke "A janmamAM--A tIrthakara janmamAM "Ajanma-janmathI mAMDIne te varAgya tyAre sAlmIbhAva pAmI gaye-AtmArUpa bhAva thaI gaye, hArA AtmAne sahaja svabhAvabhUta-sahajAnmasvarUpa bhAva banI gayo. A prakAzamAM vItarAga bhagavAnanA abhuta alaukika vairAgyanuM digdarzana karAvyuM che, temAM A prathama lekamAM bhagavAnanA Ajanma parama vairAgyanuM rahasyakAraNa te vairAgyanI pUrva janmamAM utkaTa ArAdhanA che ema darzAvyuM che.' 1. jevo sukhahetumAM te duHkhahetumAM vairAgya nahi ! duHkhahetuSu vairAgyaM, na tathA nAtha ! niStuSam / mokSopAyapravINasya, yathA te sukhahetuSu // 2 // nAtha! nigSa vairAgya, nA te duHkhahetumAM. melepAye paTu hAre che je sukhahetumAM 2 artha -he nAtha! mikSaupAyamAM pravINa-nipuNa evA hAre duHkhahetuomAM te nikhuSa (zuddha) vairAgya nathI ke je sukhahetuomAM che! vivecana duHkhamAM kAyApaNuM kadApi bIjA nuM paNa saMbhave che. paNa saMsArasukhanI prAptimAM paNa kAyApaNuM, te sukhanuM aNagamavApaNuM, nIrapaNuM paramArthamApuiruSane heAya che. - zrI zrImad rAjacaMdra aM375 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jevo sukhahetumAM tevo du:khahetumAM vairAgya nahi! 239 he nAtha! "dukhameM prabhukuM sahu bhaje, sukhameM bhaje na kaya" e lokokti pramANe sAMsArika duHkhanA kAraNarUpa evA roga-ka-duHkha-dAridya Adi paugalika duHkhahetao AvI paDe te sarva keIne vairAgya sulabha che, paNa sAMsArika sukhanA kAraNarUpa paMceMdriya sAdhananI vipulatArUpa saMpUrNa sukhasamRddhi jyAM che evA paugalika sukhahetuo madhye virAgya upaja ke rahe durlabha che. duHkhahetuomAM vairAgya sarva keI ne hoya, paNa sukhahatuomAM vairAgya to keI hArA jevA viralAne ja hoya. vaLI hArI bAbatamAM te era vAta e che ke-duHkhahetaomAM je "nigSa -phetara vinAne cokakhecaka zuddha virAgya nathI te vairAgya tane sukhahetuomAM che! kharekhara! tuM samyagadarzana-jJAna-cAritra e mokSahetuomAM pravINa"-niSNAta-nipuNa che, eTale ja Ama banI zake che. kAraNa ke samyaggadaSTi jJAnIne mana te "rajakaNa ke Rddhi vimAnika devanI, seve mAnyA pudgala eka svabhAva je" evI tatvadaSTi ujajAgRta che. eTale sAMsArika sukhahetaomAM paNa ene parama vairAgya varte che ane bhAve che ke-A "lapa" vaLI kayAMthI AvI paDI ! ane he bhagavAna! tuM te parama samyagadaSTi jJAnI che eTale Ama sukhahetuomAM paNa tyAre vairAgya parama parAkASThAne pAmyo hoya emAM pUchavuM ja zuM? vika-zarANe sajeluM tIkSNa vairAgya zastra - vivekazANe vairAgyazastraM zAtaM tvayA tathA / yathA mokSe'pi tatsAkSAdakuNThitaparAkramam // 3 // mational Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vitarAgastava vivezana vairAgyazastra te... evu, sakhyu. viveka zANumAM, ke meAkSe paNa te sAkSAt, akuti parAkramI. 3 240 artha :vairAgyarUpa zastrane te vivekarUpa zarANu para evu tA sarjyuM, ke te mekSamAM paNa sAkSAt akuMThita (buThThuM' nahiM evuM) parAkramavALu rahyuM ! vivecana "vItarAga zuM re rAga te ekapakhA, kIje katraNa prakAreAjI ! '"--zrI yovijayajI zastrane tIkSNa-dhAradAra karavA mATe zarANu para sajavAmAM Ave che. te prasaMganI atra bhagavAnanA vairAgyamAM rUpakaghaTanA karatAM kavi kahe che ke he vItarAga ! te vairAgyarUpa zastrane sat-asanA bhedarUpa athavA AtmAanAtmAnA bhedavijJAnarUpa vivekanI zarANA para evuM tA sajyuM-evuM teA tIkSNa dhAradAra banAvyuM ke te mekSamAM paNa sAkSAt * aku MThita '-buDhDhA nahiM evA parAkramavALu` rahyuM. arthAt tenI dhAra jarA paNa khuThThI thaI nahiM, te vairAgyazastra tevuM ne tevuM ja tIkSNa dhAravALuM kAyama rahyuM ane AMtarrzatruonA vidyAraNarUpa peAtAnA kAmamAM tevuM ne tevuM ja mahAparAkrama dAkhavI rahyuM! AvuM tIkSNa vairAgya zastra. dharanArA A vItarAga puruSasiMha ' lalitavistarA'mAM kahyuM che tema 'kama zatrue prati krUratAthI, tenA ucchedana prati krUratAthI, krodhAgni prati asahanatAthI, rAgAdi prati ' ' Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viveka zarANe sajeluM tIkSNa vairAgya zastra 241 vIryagathI, tapa karma prati vIratAthI khyAta che. 4 arthAt karmazatruo sAthe AtmAnA sanAtana yuddhamAM teo adbhuta zUratA dAkhave che, te karmaripuonA ucchedanamAM- nimaeNla nAzamAM tINa krUratA batAve che, krodha-mAna Adi kaSAyanI hAjarI kSaNa paNa na sahI zake evI utkaTa asahanatA dharAve che, rAga-dveSAdi vibhAvonA unmelanamAM apUrva vIryaga-AtmasAmarthya phurAve che, ane tapaanuSThAnamAM anupama vIratA pradarzAve che. ka devendrAdi zrI bhogavatAM paNa hArUM viraktapaNuM !yadA marunarendrazrIstvayA nAthopabhujyate / yatra tatra ratirnAma, viraktatvaM tadApi te // 4 // jyAre naredra dave, zrI bhagavAya tuM thakI tyAre ya rati jyAM tyAM te, hArI viraktatA nakI 4 artha-jyAre devendrazrI (devalamI) ke naredrazrI- rAjalakSmI he nAtha! lhArAthI upabhAgavAmAM Ave che, tyAre paNa jyAM tyAM rati te te kharekhara! lhAruM viraktapaNuM che! ___x " khyAtAzca karmazatrUn prati zratayA, taducchadanaM prati krauryeNa, krodhAdIn prati asahanatayA, rAgAdIn prati vIryayogena, tapaHkarma prati vIratayA"-zrI haribhadrAcAryajI kRta lalitavistarA sU-67. 16 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 vivecana ' rAga bhare jana mana raheA, paNa tihu kALa vairAga; citta tumArA re samudranA, prabhu! kAI na pAme he| tAga " --zrI yazovijayajI aprAptanA ceAga ne prAptanuM' kSema karanArA evA he yathA nAmA nAtha ! ' devaleAkane viSe devendralakSmInA ane manuSyaleAkane viSe narendralakSmInA upabhAga thArAthI karavAmAM Ave che, tyAre paNa jyAM tyAM-game tyAM 'rati' te te vAstavika rIte kharekhara! thArI ' virakti ja ' che che-viraktatA ja che ! kAraNa ke thArI viSayeA pratyenI virakti-anAsakti eTalI badhI utkaTa che, ke aMtaraMga anicchA chatAM pUrva prArabdha vaze bheAgAvalIkanA udayathI hAre parANe 'saMsArasthiti-gRhAvAsasthiti karavI paDe, tyAre paNa-bhAgapaka madhye paNa jyAM tyAM mAhya dRSTijanane khAhya AcaraNa dekhatI bAhya dRSTithI 'rati' dIse che; te te aMtardaSTijanane aMtarceSTA dekhatI aMtardiSTathI hArUM kharekharUM viraktapaNuM ja jaNAya che! hArA vairAgyanuM sAmarthya eTaluM badhuM utkaTa che ke tuM bhAgapaka madhye paNa kharaDAyA nathI ! Ama bhAgI chatAM ceAgI evI rIte saMsAramAM kharekharA nirdaMbha anAsaktavirakta bhAve tuM jalakamalavat nile pa rahyo, evI hArI sAgara jevA gabhIra cittanI traNe kALe parama vairAgyavAn parama gaMbhIra viraktadazAne tAga prAkRtajanA kema pAmI zake? ( vItarAgastava savivecana Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrAdi zrI bhogavatAM paNa viratapaNuM 243 " tadajJAnasyaiva sAmarthya vairAgyasya ca vA kila / thoDA Ima: karma, munoDa na vadhyate " zrI amRtacaMdrAcAryajIkRta samayasArakaLaza samyagudaSTi egI puruSe kavacit prArabdhadayathI saMsAraprasaMgamAM vatte, te paNa niraMtara asaMgapaNane ja bhaje che. bahidaSTi jagajajInI daSTie avirati dekhAvA chatAM aMtarthI-bhAvathI to teo sAdhucarita virati ja hoya che. A samyagRSTi mahAtmAonuM zarIra saMsAramAM ane mana mokSamAM hoya che. "mokSe vitta ma tanu " eTale tene sarva ja coga-dharmaarthAdi saMbaMdhI vyApAra paNa garUpa ja hoya che. maMtrapUtaLInI jema pUrva prArabdhanA sUtrasaMcArathI jenI sarva pravRtti cAle che, evA niricha samyagadaSTi yogIpuruSanI samasta saMsAraceSTA bhAvapratibaMdha vinAnI, anAsakta bhAvavALI hoya che. eTale neharUpa-AsaktirUpa cIkAzanA abhAve te karAdhAkaDa jJAnIne karma raja vaLagatI nathI. jJAnI bhogavatAM chatAM baMdhAtA nathI ne ajJAnI nahiM bhegavatAM chatAM baMdhAya che! e vilakSaNa vAta jJAnInA apUrva jJAnanuM ke ananya vairAgyanuM adbhuta sAmarthya sUcave che. pativratA strInuM mana jema ghara saMbaMdhI bIjA badhAM kAma karatAM chatAM sadA priyatama evA bhartArane viSe lagna hoya che, gAya vanamAM jaI cAro care ne cAre dizAmAM phare che, paNa tenI daSTi to sadAya tenA vahAlA vatsamAM ja TelI hoya che, tema jJAnI puruSanuM citta paNa saMsAra Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 vItarAgastava savivecana saMbaMdhI bIjAM kArya karatAM chatAM sadAya kRtadharmamAM ja lIna hoya che. Ama zrata dharma arthAt satparuSa samIpe zravaNa karele Atmadharma jenA cittane nitya AkSepe che, lehacuMbakanI jema AkaSI pitA bhaNI kheMcI rAkhe che, te jJAnAkSepakavaMta samartha cogIne bhogo paNa bhavahetu thatA nathI. mehamayI mAyA madhye paNa sadA amehasvarUpI evA duSkaraduSkarakArI jJAnI to bhegapaMka madhye paNa jalamAM kamalanI jema levAtA nathI, kharaDAtA nathI. enuM uttama udAharaNa zrI tIrthakara bhagavAna che. teo gRhasthAvasthAmAM hatA tyAre paNa parama vairAgyathI vAsita hatA, bhagapaMka maLe paNa jalakamalavat alipta hatA. ane evuM ja ujajavala jIvatuM jAgatuM kvalaMta daSTAMta vartamAnayugamAM zrImad rAjacaMdrajI jevA parama asaMga jJAnI puruSanA adhyAtma-caritramAM sujJa jijJAsune prApta thAya che, ne tenI sAkSI temanA vacanAmRta ja pUre che."--prajJAvabodha mokSamALA pATha 21 (ravaracita). saMyoga prahaNAvasare te parama vairAgya- nityaM viraktaH kAmebhyo, yadA yoga prpdyse| alamebhiriti prAjyaM tadA vairAgyamasti te // 5 // nitya virakta kAthI, tuM jayAre ga saMgraha saryuM AthI !" gaNI tyAre, vairAgya ugra tuM lahe. 5 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyama roga grahaNavasare te parama vairAgya 245 artha -kAmethI nitya virakta e tuM jyAre A kAmagathI sarya!" ema bhAvIne vega aMgIkAra kare che, tyAre te tyAre vairAgya era prabaLa hoya che. vivecana sayela saMsArI DhiyarAmI, muni guNa AtamarAmI re." - zrI AnaMdaghanajI Ama aviratirUpa gRhasthAvasthAmAM paNa sadAya hAro parama virAgya hato ja; sarva prakAranA kAmathI"--viSayechAothI vA kAmagothI tuM nitya virakta vartAte hate ja. A nitya virakta tuM jyAre "A kAmagathI sayuM !"--basa thayuM !--ema bhAvIne vega aMgIkAra kare che, sarvaviratirUpa saMjamagane dhAraNa kare che, tyAre to tyAre vairAgya ati ati vizALatAne pAmI ora prabaLaugra banI jAya che, niravadhi banI mAjhA mUke che. saMgarUpa bhegapaMka maLe paNa je nitya viraktane parama virAgya vartate hato, tene asaMga caga-raMga madhye parama vairAgyanuM pUchavuM ja zuM ? eTale ja bAhyAbhyatara saMgarUpa sarva parabhAva vibhAvathI virAma pAmI, "jJAnanuM phala virati" e vItarAgavacanane teo satya kare che. kSIra-nIra jema svaparano bheda, AtmA-anAtmAne viveka jeNe karyo che, evA A paramahaMse zuddha mAnasa-sarovaranA nirmala anubhava jalamAM jhIle che. jIvana muktapaNanI pAMkhe UMcA cidAkAzane Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 vItarAgastava savivecana viSe UDatA A vihaga jevA apratibaddha saMto dravyathI, kSetrathI, kALathI ane bhAvathI kayAMya paNa pratibaMdha karatA nathI."--prajJAvadha kSamALA pATha 21 (svaracita) sukha-duHkhamAM bhava-mekSamAM audAsabhya tyAre vairAgya ja- sukhe duHkhe bhave mokSe, yadaudAsInyamIziSe / tadA vairAgyameveti, kutra nAsi virAgavAn ? // 6 // sukhe dukhe bhave mokSe, jyAre dAsya dhAra tuM; vairAgya ja tane tyAre, kayAM na vairAgyavAna tuM ? 6 artha -sukhamAM-duHkhamAM, bhavamAM-mekSamAM jyAre tuM "audAsInya"--udAsInapaNuM vede che, tyAre tane vairAgya ja varte che. he vItarAga! tuM kyAM virAgavAnuM nathI? vivecana bhava mele paNa varte zuddha samabhAva je " -zrImad rAjacaMdrajI sukha che ke duHkha he, bhava-saMsAra che ke mekSa ho,-te sarvamAM te "audAsInya"--udAsInapaNuM-upekSAbhAva vede che; rAga-dveSAdi DhaMDho sparzI zake ema "u" -uMce "AsIna'-birAjamAna evuM udAsInabhAvarUpa sarvadvadvAtItapaNuM tuM anubhave che. sukhamAM tuM harSa pAmato nathI ke duHkhamAM tuM udvigna thatA nathI,-tulAnuprimanA supu vitaraNu! temaja bhavathI tuM bhaya Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vairAgya te eka hArAmAM ja 247 pAmato nathI ke mekSanI tuM spRhA karato nathI. A prakAre sarvatra tuM samacita vate che,-AvuM tuM parama udAsInapaNuM thare che, tyAre te paNa tyAre parama vairAgya ja che. Ama jyAM jyAM je je rIte ane je je dRSTie joIe tyAM tyAM te te rIte ane te te dRSTie sarvatra hAre vairAgya vairAgya ne vairAgya ja dekhAya che. kharekhara ! evuM kayuM sthaLa che ke jyAM tane vairAgya nathI ? jJAna vairAgya to eka hArAmAM ja- duHkhagarbhe mohagarbhe, vairAgye niSThitAH pare / jJAnagarbha tu vairAgyaM, tvayyekAyanatAM gatam // 7 // khagabha mehagarbha, vairAgye niSTa che pare; jJAnagarbha tumAM pAye, ekAzrayapaNuM khare. 7 artha-bIjAo-anyadarzanIo du:khagarbha ke mehagarbha vairAgyamAM niSThita che, paNa jJAnagarbha vairAgya te hArAmAM ja ekAzrayapaNane pAme che. vivecana prIti kare te rAgIA, jinavarajI ho tume te vItarAga; prItaDI je arAgathI, bheLavavI che te lokottara mArga - zrI devacaMdrajI mahAna zrIharibhadrasUrie aSTakamAM spaSTa vivarI batAvyuM che tema-jagatamAM traNa prakAranA vairAgya pravarte che Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 vItarAgastava savivecana duHkhagarbhita, mehagarbhita, jJAnagarbhita. maraNa-rega-zeka dAridyAdi sAMsArika duHkhanI ApattithI je kSaNika AvezarUpa "masANIo vairAgya upaje che te duHkhagarbhita vairAgya; tatvanuM jyAM samyaphajJAna nathI paNa ulaTuM viparyasta mithyAtvamehijanya meharUpa ajJAna che tyAM je upaje te mehagarbhita vairAgya ane tatvanA samyak parijJAnapUrvaka je vastutattvasthitinA yathArtha darzanathI kharekhara sajJAnasaMgata paramArtha vairAgya upaje te jJAnagarbhita vairAgya. A traNa prakAranA vairAgya hoya che. temAM-pare-bIjAo-anyadarzanIo kAM te sAMsArika duHkha jenA garbhamAM (aMtaramAM) rahyuM che evA duHkhagarbha vairAgyamAM, kAM te tattvanuM viparyasta jANapaNuM-mithyAha-brAMtipaNuM jenA garbhamAM rahyuM che evA mehagarbha virAgyamAM "niSThita hoya che, nitAMta sthiti dharatA hoya che. paNa tattvanI yathAvasthita samyak samajaNarUpa-yathArthatattvadharUpa jJAna jenA garbhamAM rahyuM che, e jJAnagarbha varAgya to he vItarAga ! lhArAmAM ja "ekAyanatA" -ekAzrayatA pAmyo che. arthAt akhila jagatamAM jJAnagarbha virAgyanA ekanivAsasthAnarUpa eka AzrayabhUta tuM ja che. audAsInya chatAM vizvopakAre vItarAgane namaskAra... audAsInye'pi satataM, vizvavizvopakAriNe / namo vairAgyanighnAya, tAyine paramAtmane // 8 // sadA audAsyatAmAM ce, vizva vipakArine; vairAgyanigna tuM tAyI, he namaH paramAtmAne ! 8 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAsInya chatAM vipakArI 249 artha -audAsInyamAM-udAsInapaNAmAM paNa satata samasta vizvanA upakArI, evA tuM "vairAgyanidhana -vairAgyane haNanArA "tAyI'--jagatrAtA paramAtmAne namarakAra che! vivecana muktitaNe mAraga jagabaMdhu, badhe adUSaNa karaNasiMdhu prajJAvadha mekSamALA (svaracita), he vItarAga ! tyArAmAM ukta sarva prakAre parama vairAgya-audAsInya varte che, paNa temAM paNa eka apavAdarUpa dUSaNa (ke bhUSaNa?) hArAmAM che ! ! tuM sarvatra udAsInapaNuM"--upekSAvRttipaNuM dhare che, chatAM jagatakalyANanI upekSA karatA nathI. e bA mAM tuM hArA audAsInyanuM audAsInya kare che upekSAvRttinI upekSA kare che! hAra pitAnA vairAgyane vairAgya dhare che! arthAt vizvopakAranI bAbatamAM tuM *vairAgyaniSpa-vairAgyane nitAMta haNanAro banI jAya che! e Azcarya che. vAru, paNa ema na heta to A vizvane upakAra keNa karata? A vizvane bhavabhayamAMthI trANa kaNa karata? mATe te jagakalyANArthe hArUM udAsInapaNuM paNa choDI dIdhuM e amArA mATe A jagata mATe te sAruM ja thayuM che! ane te hArUM vairAgyaghAtipaNuM dUSaNa nahIM paNa bhUSaNa banI gayuM che ! ane eTale ja he bhagavana ! rAga-dveSaAdi kaMThathI aspRzya evuM lhArUM "audAsInya"--udAsInapaNuM che, "hAnAdAnarahita pariNAmI udAsInatA vikSaNa re" evuM sAkSI Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 vItarAgatava savivecana bhAvarUpa upekSAvRttipaNuM che, chatAM tene artha tuM kAMI jagajInA kalyANamArga pratye upekSA seve che ema nathI - paNa jagatkalyANArthe tuM te upekSAnI-udAsInatAnI ja upekSA kare che! vairAgyane ja haNI nAMkhe che ! arthAt AvA ananya audAsInyamAM paNa tuM satata-niraMtara sakala vizvano upakArakArI che, "niSkAraNa karuNarasasAgara" tuM paramakRpALudeva jagajIne parama niSkAraNa karuNAthI parama AtmakalyANanA sanmArgane sadupadeza ApI parama vizvakalyANa kare che,-janma-jarA-maraNaparaMparAthI trANa-rakSaNa karanArUM parama abhayadAna ApI parama vipakAra karanAra tAyI"--jagatrAtA bane che. Ama audAsInya chatAM paramavizvakalyANakArI, vairAgyanimagna chatAM, vairAgyanigna tuM "tAyI"-vizvatrAtA paramAtmAne namaskAra ho ! che iti zrI hemacaMdrAcAryaviracita vItarAga stavamAM sakAvyAnuvAda savivecanamAMaddabhuta alaukika vairAgya nirUpaka dvAdaza prakAza che ka - Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 1 trayodaza prakAza addabhuta vizvopakAripaNuM have A prakAzamAM vizvabaMdhu vItarAganuM adbhuta vizvopakAripaNuM prakAze che - anAhUtasahAyastvaM, tvamakAraNavatsalaH / anabhyarthitasAdhustvaM, tvamasambandhabAndhavaH // 1 // (kAvyAnuvAda) zikhariNI vinA bolAvelA jagahitakara ! sahAyaka tame, vine nimitta he jagahitakarA ! vatsala tame; vinA abhyarthelA jagahitakarA ! sAdhu ya tame, vinA saMbaMdhe he jagahitakarA ! bAMdhava tame. 1 artha-tuM anAtaaNalAvele sahAya che, tuM akAraNavatsala che, tuM ananyarthita-aNaprArthele sAdhu che, tuM asaMbaMdha bAMdhava che. vivecana trANa zaraNa AdhAra che re, prabhujI bhavya sahAyare dayAlarAya - zrI devacaMdrajI he vItarAga ! jagatamAM "AhUta"--AhvAna karyuM sAMsArika sahAya karanArA de kaMika haze, paNa "anAhata - Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 vItarAgastava savivecana vinA AhAna ka-vagara AmaMtrya vagara belAbe vaNamAgyuM sahAya" karanAra-mekSamArgarUpa paramArtha sahAya karanAra to tuM che. jagatamAM A mhAra rAgI bhakta che ema jANI meha-rAgAdi kAraNe te pratye vatsalatA dharanArA sakAraNa vatsala kaMIka haze, paNa rAgAdi kAraNa vinA sarva AtmabaMdhu pratye-vatsa pratye gAyanA vAtsalya jevuM-paramArtha- premarUpa niSkAraNa vAtsalya dharanAro akAraNuvatsala te tuM che. jagatamAM "alpardhita"--abhyarthanA karavAmAM AvyuM sAdhu"-kAryasAdhI ApanArA eTale ke prArthanA kaye bhalAI karI bIjAnuM kAma karI ApanArA abhyarthita sAdhu kaMIka haze, paNa "ananyarthita"vinA abhyarthanA ka-"sAdhu- kArya sAdhI ApanAro eTale ke vaNaprAgye bIjAnuM kArya karI ApanAro "abhyathita sAdhu te tuM che. jagatamAM prIta sagAI re jagamAM sahu kare re" (AnaMdaghanajI) e prasiddha ukti pramANe svajana-mitrAdi sAMsArika svArtha saMbaMdhe baMdhupaNuM karanArA sasaMbaMdha bAMdhavA te kaMIka haze, paNa niHsvArtha kevaLa zuddha paramArtha saMbaMdhe sAcuM paramArthabaMdhupaNuM karanAre asaMbaMdhabAMdhava te tuM che. atre kAraNa vinA kArya darzAvI kavie vizeSakti alaMkAranA viziSTa prayogathI jagahitakara prabhune viziSTa mahimAtizaya vyaMjita karyo che, temaja atre prathama lekamAM prathama vibhaktinA pragathI varNana karI, bIjAmAM bIjInA pragathI, ema anukeme yAvat AThamA lekamAM AThamI vibhaktinA prayogathI varNana karI zabdazAstranA pAradazvA Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akAraNuvatsala asaMbaMdha bAMdhava 253. hemacaMdrAcAryajIe zabdacamatkRti sAthe abhuta artha- camatkRti dAkhavI che. mana-vacana-kAye nirmama zaraNya vItarAganuM zaraNa-- anaktasnigdhamanasamamajojjvalavAkpatham / adhautAmalazIlaM tvAM, zaraNyaM zaraNaM zraye // 2 // vinA vilepAyuM mana jasa ahe! snigdha varate, vinA mAye jene vacanapatha vizuddhavarate; vinA dhayuM jenuM zIla amala va bhuvanamAM, jau huM evA tuM zaraNarUpa kerA zaraNamAM 2 artha--aNavilepelA (vagara copaDaye) cinagdha manavALA, aNumAlA ujajavala vApathavALA, aNadhAyelA amala zIlavALA, evA tuM zaraNyane-zaraNa levA yogyane huM zaraNa AchuM -bhajuM chuM. vivecana "tuja caraNa zaraNa rahyo, TaLe anAdi kuTeva re." -zrI devacaMdrajI jagatamAM "alyakta"--atyaMga karela-tela cepaDela vastu "nigdha - nehavALI-cIkAzadAra daSTa che; athavA te lAkSaNika arthamAM "abhyakta"--mithyA prazaMsArUpa atyaMga karela-"papa4 kAMti" rUpa khuzAmatanuM tela copaDela jana "snigdha"--nehALa-te prazaMsaka pratye Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 vItarAgastava savivecana snehathI cIkaNuM mana dharanArA daSTa che; Ama "snigdha'nA zleSarUpa baMne arthamAM "abhakta snigdha" manavALA jagatamAM kaMIka paDyA che. paNa "abhyakta"-vinA abhaMga karela-vinA tela copaDela tuM "niSpa"nehavALAcIkAzadAra cIkaNuM manavALo che e Azcarya che! e vizaktithI pratIta thate virodhAbhAsa che, tene parihAra-anabhyakta'-mithyA prazaMsArUpa abhaMga nahi, karela- khuzAmatanuM tela nahiM paDela chatAM "snigdha"--nehALa Atmavat sarva bhUteSu" evI bhAvanAthI samasta jagatuMjatu pratye nehAdra-parama premALa manavALo e jagatamAM kaI hoya te te tuM che. jagatamAM paMtha-mAga te "mAjita" thaye-pramAja vAmAM AvyuM "zuddha'-sAphasUpha hoya che, paNa tyAre "vAkUpatha "-vacanamArga te "amArjita"-prabhAjana karyA vinA ja sahaja svabhAve ja "vizuddha"--vizeSe karIne zuddha-sApha ja che. jagatamAM "dhauta"-dhoyela vastu "amala" -mala rahita hoya che, paNa tuM te "adhauta"--vagara dheye amala" malarahita "zIlavALa-zuddha svabhAvamAM sthitirUpa cAritravALo che. bIjAomAM to zIlamAM malinatAnA saMbhavane lIdhe prAyazcittarUpa jalathI devAnI jarUra paDe, paraMtu sahajAnmasvarUpe zuddha lhArA zIlamAM malinatAne sarvathA asaMbhava che, eTale prAyazcittarUpa jalathI malazuddhinI jarUra ja paDatI nathI. A prakAre tuM adhauta amala zIlavALe che. Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anazyakta niga, amArjita zuddha, adhota amala 255 Ama jenuM mana anabhyo snigdha che, vacana amArjita zuddha che, ane zIla adhataamala che, evA tuM "zaraNyanuM-mumukSuoe zaraNa levA gyanuM huM zaraNa bhajuM chuM, zaraNaprapanna thauM chuM. tuM acaMDa vIravRtti zamIthI kamakaMTakonuM nikaMdana !-- acaNDavIravRttinA, zaminA shmvrtinaa| tvayAkAmama kuTayanta, kuTilAH krmknnttkaaH||3|| acaMDA vIrA ne zami prazamavatti prabhu thakI, kuTAyA kAMTAo kuTila kararUpa nakI. 3 artha--acaMTha vIvRttivALA, zamI zamavarti evA hArAthI kuTila karma-kaMTake sArI peThe phUTavAmAM AvyA ! vivecana "zura jagadIzanI tIkSNa ati zUratA, jiNe cirakALano meha cho.-zrI devacaMdrajI jagatamAM zatruonA bhukkA kADhI nAkhe evI "caMDa -raudra-bhayaMkara vIravRttivALA "azamavatI'-kodhAdinA anupazamamAM vattatA "azamIthI- kodhAdi anuzAMta che jenA evAthI zatru-kaMTake kUTI nAMkhavAmAM Ave te te samajI zakAya che. paraMtu he bhagavan! hArI vAta to Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 vItarAgastava savivecana keI na samajI zakAya evI jagavilakSaNa che! tuM acaMDa"--araudra-abhayaMkara vIravRttivALe che ane zamavati" -prazamarasamAM nimagna vartAte "zamI--odhAdi kaSAya zamAvanAro che, chatAM Ama acaMDa vIravRttivALA ane zamavatti zamI evA hArAthI "kuTila-vAMkA-vakagativALA karma-kaMTako-karmarUpI kAMTAo sArI peThe-AtyaMtikapaNe kuTI nAMkhavAmAM AvyA! AtmAthI "vaka' -vAMkA cAlanArA kuTila karmazatruorUpa kAMTAo pharI UbhA na thAya ema sArI peThe phUTI naMkhAyA-vINI vINIne mArI naMkhAyA e parama Azcarya che ! I tuM vItarAganuM vilakSaNa brahmA-viSNu-mahezarUpapaNuM- abhavAya mahezAyAgadAya narakacchide / arAjasAya brahmaNe, kasmaicidbhavate namaH // 4 // mahezA nirjanmA agada narakecchedanakarA, arAjas brahmA ke tuja prati nama: he bhavaharA! 4 artha--abhava maheza, agada naraka chedI, arAjasa brahmA-evA koI tane nAmarakAra ho! * A prakAzamAM paNa zrI hemacaMdrAcAryajIe emanI lAkSaNika zailImAM sapta vibhaktino emane priya prayoga karI pahelA zlokamAM prabhu mATe pahelI vibhakti, bIjA zlokamAM bIjI vibhakti, trIjA lekamAM trIjI vibhakti ItyAdi prayojI varNana karatAM apUrva kAvyamatkRti dAkhavI che. Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2pa7 vItarAganuM vilakSaNa brahmA-viSNu-maheza rUpapaNuM vivecana karma jItyAthI jina che jiSNu, sarvajJa jJAne vyApaka viSNu rAMkara sahunuM zuM karavAthI brahma svayaMbhU buddha bujhavAthI, -zrI prajJAbodha mokSamALA (svaracita) laukika mata pramANe "maheza-ziva bhava kahevAya che, gadAdhArI viSNu "narakacchadI -narakAsurane chedanArahiNanAra kahevAya che, ane brahmA rajoguNasaMpana-"rAjasa" kahevAya che. paNa lekettara deva ! tuM to A brahmA- viSNu-mahezathI kaI vilakSaNa ja che ! tuM abhAva chatAM maheza che! "agada -agadAdhArI chatAM naraka chedI che ! ane arAjasa chatAM brahyA che ! A te pragaTa virodhAbhAsa dise che ! paNa emAM virodha jevuM kAMI che ja nahiM. kAraNa ke maheza saMsArane saMbhava jyAM che e bhale bhava" kahevAtuM hoya, paNa tuM te "abhava--jyAM saMsArane vA janmamaraNane saMbhava ja nathI e kharekhara maheza"--mahAizvara che. "sagada'--gadAdhArI (athavA saMsAra "gada-roga dharanAre) viSNu bhale "naraka chedI -narakAsurano vadha karanAre kahevAto hoya, paNa tuM te agada-rApti caca athavA nArita cazya :gadAdhArI nahiM chatAM "agada-saMsAra-gada-roga jene nathI e naraka chedI"-narakAvAsane cheda karanAre-savanAza karanAre kharekhara viSaNu che. ane brahmA bhale "rAjasa- rajoguNasaMpana rAjasaprakRti hAI saMsAranI sRSTi karanA kahevAtuM hoya, paNa tuM to "arAjasa-rAjasa 17 ain Education International Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 vItarAgastava savivecana guNathI rahita-karmarUpa rajathI sarvathA rahita hAI mokSamAganI sRSTi sajanAro kharekharo brahmA cho! Ama tuM abhava maheza, agada narodI viSNu, ane arAjasa brahA hevAthI, jenAmAM ekI sAthe paramArthathI (nAma mAtrathI nahiM!) brahmA-viSNu-maheza e trimUrti paNuM prApta thAya che, evA "keI-avAcya parama AzcaryakArI tuM leka-vilakSaNa alaukika trimUrtine namaskAra he! tuM vilakSaNa kalpataruthakI phalaprAptinI IcchA- anukssitphlodgraadnipaatgriiysH| asaGkalpitakalpadrostvattaH phalamavApnuyAm // 5 // asiMcelA bhAre phalathI anipAte guru bahu, asaMkalpalA tuM kalapatarathI huM la lahuM. 5 artha--aNasiMcela je phalabhArathI lacI rahela che, anipAtathI je garIyasa-mahAguru che, evA tuM asaMkalpita kalpavRkSa thakI huM phala pAmuM. vivecana "zubha zItaLatAmaya chAMya rahI, ' manavAMchita jyAM phaLa paMkti kahI; jina bhakti graha taru ka9pa ahe! bhajIne bhagavaMta bhavaMta lahe, -zrImad rAjacaMdrapraNIta mekSamALA Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilakSaNa kalpataruthakI phalaprAptinI icchA 259 vRkSa che te te bIja vAvya-jalasiMcanathI anukame vRddhi pAmya phala Ape che ane te vRkSa paNa-kalpavRkSa paNa kAlAMtare "nipAta" pAme che, paDI jAya che, ane te paNa "saMkalpita'-saMka9peluM-levA dhAreluM phala Ape che. paNuM he vItarAga ! tuM to A laukika kalpavRkSathI vilakSaNa e aciMtya alaukika kalpavRkSa che! "aNasiMe - vinA jalasiMcana karyuM je mokSa-svargAdi sugatirUpa saphalanA mahAbhArathI lacI rahela-ati namra banela che, koI kALe paNa-kALAMtare paNa jene "nipAta" (paDI javuM saMbhava nathI evA "anipAtathI-sadA sthAyIpaNArUpa zAzvatapaNuthI je "garIyasU'-parama gurumAM guru che, ane "asaMkalipata"--aNasaMka9pelA phalane je dAtA che, evA tuM asaMkalipata kalpavRkSa thakI huM phalane-ekSarUpa sataphalane pAmuM, evI saMvegarUpa-mAtra mekSAbhilASarUpa spRhA karuM chuM ! arthAt tuM aciMtya kalpavRkSane sevI huM mumukSu mAtra mekSaphala ja IcchuM chuM. asaMga chatAM janeza tuM vilakSaNa jagatrAtAne huM kiMkara-- asaGgasya janezasya, nirmamasya kRpAtmanaH / madhyasthasya jagattrAturanaGkaste'smi kiMkaraH // 6 // asaMgA lakezA niramama kRpAtmA tuja taNe, madhyasthA vizvavyA kiMkara ja anakI muja gaNe 6 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 vItarAgastava savivecana artha--asaMga joza, nirmama kRpAtmA, madhyastha jagatrAtA evA tyAre huM anaMka" kikara chuM. vivecana sevA guNa raMjyA bhavijanane, je tuma kare vaDabhAgI; te tame svAmI kema kahA, nirmama ne nirAgI?" -zrI mehanavijayajI atre virodhAbhAsI vizeSaNothI vItarAga bhagavAnanI stuti kare che. he bhagavana ! tuM "asaMga"--saMga rahitaparigrahAdi graMtha rahita che, "janeza"--janone Iza-leke para rAjya calAvanAra che. je asaMga cho janeza zI rIte ? ema virodha Ave che. tene parihAra bIjA bedraDha vizeSaNathI karyo che. tuM nirmama kRpAtma che. arthAt tuM nirmama-mamatA rahita che, eTale "asaMga"-- Asakti rahita che, ane kRpAtmaka che-karuNAmaya che, eTale janonA mana jItI lIdhA hovAthI tuM "janeza"_ lekeza che. ane Ama nirmama ane kRpAtma che, eTale ja tuM madhyastha jagatrAtA che e virodhI ThaMdrane paNa khulAse maLI jAya che. te A prakAre -tuM "madhyastha- madhyamAM sthita-rahelo che chatAM "jagatrAtA"--jagane trAtA-rakSaNakartA che, jaganI madhyamAM chatAM jagatrAtA zI rIte e virodha Ave che. tene parihAra-tuM "madhyastha - rAga-dveSarahita niSpakSapAta che ane jagane durgatimAM paDatuM aTakAvanAra-jagane trAtA-rakSaNahAra che. ane te Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tuM jagatrAtAne huM anaMta kiMkara 261 nimama che eTale ja tuM madhyastha che ane tuM kRpAtmaka che eTale ja tuM jagatrAtA che. Ama prathama darzane virodhI bhAsatA vizeSaNone jyAM sumeLa maLe che evA tuM asaMga janeza, nirmama kRpAtma, madhyastha jagatrAtAno huM "anaMka" kiMkara chuM, "anaMka"--jene koI viziSTa aMka"--khAsa nizAnI-cihna-he nathI e adanAmAM adane dAsa-dAsAnudAsa chuM. tuM acinya cintAratnamAM mahAruM AtmArpaNa- agopite ratnanidhAvavRte klppaadpe| acintye cintAratneca, tvayyAtmAyaM myaarpitH||7|| nahiM gopAvelA ratananidhi tuM he munivara ! na vRtti vIMTelA kalapataru tuM he munivara ! na cittelA cintAmaNiratana tuM he munivara ! tuM evAne AtmA arapaNu ryo meM munivara ! 7 artha--agopitaaNagopavelA rananidhi, avRta- aNavRtti-vIMTelA kalpavRkSa, ane acinya cintAranA evA tyArAmAM A AtmA mahArAthI arpita che-arpavAmAM Ave che. vivecana kAmita pUraNa surata sakhI, AnaMdaghana prabhu pAya." -zrI AnaMdaghanajI Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 vItarAgastava savivecana he bhagavAna! tuM agApita ratnanidhi che. agopita"--aNagopavela-agupta rAkhela "ratnanidhi"-- jJAna-darzana-cAritrAdi anaMta guNaratnane nidhAna che, nahiM chupAvelo khullekhulle ratna-khajAno che. eTale game te keI phAve tema A khullaMkhullA khajAnAne lUMTI zake ema che. vaLI tuM avRta kalpavRkSa che, "avRta"-vRttithIvADathI nahiM viMTAyele kalpavRkSa che. vRkSanA phalane kaI cUMTI ke lUMTI na jAya e mATe enI AsapAsa saMrakSaka vADa karavAmAM Ave che, paNa tevI keI paNa saMrakSaka vRtti-vADa A tuM kalpavRkSanI AsapAsa nathI. eTale A tuM kalpavRkSane sevIne game te kaI phAve tema phala cUMTI vA lUTI zake ema che. ane tuM acitya cintAmaNi che, "acitya"--ciMtavI na zakAya e cintAmaNi che. cintAmaNi to ciMtita-ciMtaveluM phala Ape, paNa A tuM te aciMtita-aNaciMtaveluM phala ApavA samartha che. Ama agopita ratnanidhi, avRta kalpavRkSa ane acitya cintAratna evA hArAmAM A AtmA mahArAthI arpaNa karAya che, arthAt meM AtmArpaNa karyuM che. huM phalecchArahita tuM phalamaya, mahAre karavuM zuM? phalAnudhyAnavandhyo'haM, phalamAtratanurbhavAn / prasIda yatkRtyavidhau, kiGkarttavyajaDe mayi // 8 // Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tuM acitya cintAranamAM mahArUM AtmArpaNa 263 pratye ! huM te vatuM nakI phala anudhyAna rahita, ane tuM te vare tanu phalarUpI mAtra dharate. ahIM kiMkartavya muja jaDa prati he munivara ! vidhi kRtye mahAra anugraha kare he munivara ! 8 artha -huM phalanA "anudhyAnathI"--anuciMtanathI vaSya'-zUnya-rahita chuM, ane tuM te phala mAtra tanuvALo-zarIravALe che te atre huM kiMkartavya-jaDa pratye kavidhi viSe prasAda kare! vivecana "bhakti nahiM te to bhADAyata, je sevAphaLa nIce; dAsa tike je ghana bhari nirakhI, kekInI pare nAce. -zrI devacaMdrajI mane A lekamAM ke pahelekamAM A phaLanI prApti che ke te phalanI prApti he, ema phalanA "anudhyAnathI" -anuciMtanathI huM "vaMdhya chuM -zUnya chuM; arthAta huM phalanuM anuciMtana karatuM nathI-phalanuM dhyAna dharato nathI, ninidAna-niSkAma-phalAbhisaMdhi rahita-phalAkAMkSA vinAnI bhakti karuM chuM. ane tuM to phalamAtra tanuvALe-zarIravALe che, arthAt makSaphala e ja jenI kAyA che e kevala mekSaphalamaya-mUrtimAna mokSasvarUpa che. Ama mhArI niSkAma bhakti karatAM mane koI ahika-pAralaukaka phala joItuM nathI, ane te pote sAkSAt mekSaphalamaya che, Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 vItarAgastava savivecana eTale mhArI sevAbhaktithI mekSaphala maLyA vinA rahevAnuM nathI. ane Ama je bhaktimAM mane muktinI-mokSalanI paNa pRhA rahI nathI, te bhaktithI mane mokSaphala maLyA vinA rahevAnuM nathI, to have AvI viSama paristhitimAM mahAre zuM karavuM e bAbatamAM muMjhAI jaI huM "kiMkajaDa"--kiMkartavyamUDha banI gaye chuM, zuM karavuM enI mane sUjha paDatI nathI. te atre "kRtya vidhimAM"-karavA bA. mAM-mahAre zuM karavuM egya che enA vidhAna viSe tuM mhArA para prasAda-kRpAprasAda kara ! anugraha karI hAre zuM karavuM te batAva! atre mahAkavi hemacandrAcAryajIe alaukika AzayabharyA parama gUDha bhAva bharyA che, te saMkSepamAM atra vivecyA che, vizeSa svamatithI vicAraNIya che. || iti zrI hemacaMdrAcAryaviracita vItarAgastavamAM- sakAvyAnuvAda vivecanamAM- adbhuta vithopakAritva nirUpaka tredaza prakAza Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdaza prakAzaH addabhuta alaukika yAgamAhAtmya kaSTa ceSTA vinA teM kareluM manaHzalya viyAjana-- manovacaHkAyaceSTAH, kaSTAH saMhRtya sarvathA / thatvanaiva mavatA, manaHzastya viyonitam // ( kAvyAnuvAda ) dAharA ceSTA mana-vaca-kAyanI, kaSTa sa'harI sAva; te' manaHzalya vijiyuM, zlathapaNAne prabhAva. 1 aH--mana-vacana--kAyAnI kaTa ceSTA sathA saMturI laIne zlathapaNA '--zithilapaNA-DhIlApaNA vaDe karIne ja thArAthI manaHzalya viyeAjavAmAM AvyuM. ' vivecana manaDuM durArAdhya te vaza ANyuM, AgamathI mati ANuM; AnaMdaghana prabhu mAharU' ANe! jo, te sAcuM karI jANyuM, " -zrI Ana'ghanajI BYG A prakAzamAM bhagavAnanuM alaukika-leAkeAttara cAgamAhAtmya prakAzyuM che. itara ceAgIethI vilakSaNa prakAre ceAgIzvara vItarAge cAgasiddhi karI che te darzAvatAM atre Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 vItarAgastava savivecana prathama mane jaya bAbata varNana karyuM che. gasAdhanAmAM manojaya parama Avazyaka che; jyAMlagI manaHzalya dUra thAya nahi, manane kAMTe nIkaLe nahIM tyAM lagI gasiddhi paNa thAya nahIM. - zarIramAM peTheluM "zalya" (ka) kADhavA mATe be upAya che ke te tene jorathI kheMcI kADhavuM joIe, kAM to te bhAga DhIle thatAM te ApoApa AsAnIthI nIkaLI javuM joIe. AmAM prathama prakAramAM ghaNuM ghaNuM baLa vApavuM paDe che-ghaNuM ghaNuM kaSTa uThAvavuM paDe che, bIjA prakAramAM vinA kaSTa AsAnIthI nIkaLI jAya che. tema yogasAdhanAmAM paNa bhegIe mana zalya dUra karavuM Avazyaka che; te manazalya dUra karavA mATe nAnA prakAranI mana-vacana-kAyAnI ke kiyAo karavAmAM Ave, te paNa te zalya mAMDamAMDa nIkaLe che vA nIkaLatuM nathI, paNa te mananuM zithilapaNuM -DhIlApaNuM karavAmAM Ave to te manaHzaya saheje nIkaLI jAya che. ATalI bhUmikA parathI A lekane bhAva spaSTa thaze. bIjAo mana-vacana-kAyAnI aneka prakAranI kaSTa kriyA karI manaHzalya dUra karavA mATe marI marIne mAthe che, chatAM je manaHzalya dUra karavuM duSkara thaI paDe che, te manaHzaya te mana-vacana-kAyAnI kaTa ceSTA-kaThera kiyA sarvathA "saMharI laI -kheMcI laI-dUra karI, "lathapaNuMthI ja zithilapaNAthI ja-DhIlApaNAthI ja viyejita karyuM, -AtmAmAMthI viyukta karyuM-alaga jUduM pADI dIdhuM ! Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kachu ceSTA vinA mana:zalya viyAjana 267 manane te sahaja svabhAve vattavA I 8 zithila '-DhIluM (Loose, Relaxed) mUkI I evu' teA zithila-DhIlu Dhak karI dIdhu` ke manaHzalya temAMthI ApeAApa ja nIkaLI gayuM. khIjAe je mAyAzalya-mithyAtvazalya-nidAnazalya AdirUpa manaHzalya game teTalI kaSTa kriyA uThAvavA chatAM kADhI zakatA nathI, te te kaSTa kriyA vinA ja Ama AsAnIthI dUra karI nAMkhyuM e parama Azcaya che! Wan madhyama pratipadAthI ( mAthI ) te karelA iMdriyajaya-- saMyatAni na cAkSANi, naivocchRGkhalatAni ca / rUti sabhya gatiparA, vandriyanayaH taH // 2 // iMdriya saMyata nA karI, na ja ucchva khala kIdha, ema samyak pratipada vaDe, te IM driyajaya kIdha. 2 aH--iMdriyA na saMyata karavAmAM AvI, ane na ja ucchva khala thavA devAmAM AvI,--ema samyakapaNe madhyama pratipadAthI ( vacalA mAnA ga uNathI ) thArAthI iMdriyajya karavAmAM AvyA. vivecana (6 sthaMbhana iMdriya cAganAre lAla, rakta varNa guNarAya." --zrI devacaMdrajI ceAgasAdhanAmAM maneAjaya jema iMdriyajaya paNa teTale ja Avazyaka che. te iMdriyajaya paNa teM bIjA ceAgIethI Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 vItarAgastava savivecana vilakSaNapaNe siddha karyo che. te na Idriyone "saMta"-- saMyamita-niyaMtrita karI, temaja tene na ja "uchaMkhala"-- zRMkhalA rahita-aniyaMtrita thavA dIdhI -Ama "samyak pratipadAthI"-madhyama mArga grahaNathI te IMdriyajaya karyo! iMdriyone te na rayamamAM-dAbamAM rAkhI, na khUba vadhAre paDatI dabAvI, na phAve tema svacchede vartavA uchuM khalanibaMdha thavA dIdhI; paNa niyaMtrita-aniyaMtrita e benI vacce vacale mArga (medium path) grahaNa karI te IMdrine jItI lIdhI. yogasAdhanAmAM Avazyaka Idriyajaya karavA mATe sAmAnya prAkRta yogIne te Idriyane jarA paNa chUTI na mUkatAM nAnA prakAranA saMyamathI tenuM niyaMtraNa karavuM paDe che, tyAre ghaNA ghaNA prayAse mAMDamAMDa idriyajaya sadhAya che. paNa rogIothI vilakSaNa evA he parama gIzvara ! sahajatmasvarUpe sthita tuM te ukta prakAre sahaja svabhAve AsAnIthI iMdriyajaya karavA samartha bane che e parama Azcarya che. sTottarazair retAM jo di vijJAtumarhati ! aSTAMga yoga te prapaMca, bAlyathI hArUM gasAmya - yogasyASTAGgatA nUnaM, prapaJcaH kathamanyathA ? / AvAlabhAvato'pyeSa, tava sAtmyamupeyivAn // 3 // khare ! yoga aSTAMgatA, prapaMca-nahiM te kema, bAlyathI mAMDI vega A, sAmya prApta tuja ema? 3 ona Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyama pratipadAthI karela idhiyajaya: vega prapaMca 269 artha-kharekhara! veganuM aSTAMga paNuM e to prapaMca che! nahiM te bAlabhAvathI mAMDIne paNa A yaMga hAruM sAmya-AtmAkArapaNuM kema prApta thaye? vivecana zebhe yogI zazi zuM zItalo saumya ne zAMtikArI. -zrI yogadaSTikaLaza (svaracita) he yogIzvara ! Ama uparokta prakAre teM yogasAdhanAmAM Avazyaka manejaya ane Idriyajaya sugama rIte siddha karI lIdhuM che, eTaluM ja nahiM paNa tane gasiddhi mATe prasiddha aSTAMga yoganI paNa jarUra rahI nathI! kharekhara! yama-niyama-Asana-prANAyAma-pratyAhAra-dhAraNuM -dhyAna-samAdhi ema yuganuM aSTAMgapaNuM te "prapaMca" che-vAgajAlarUpa vAgavistAra che. kAraNa ke je ema na hoya te "bAlabhAvathI"--bAlyAvasthAthI mAMDIne A yoga hArUM sAmya-AtmarUpapaNuM kema pAmI gaye? A yoga hArUM AtmApaNuM pAmI AtmAkAra kema banI ga? bIjA prAkRta yogIone te yama-niyamAdi aSTAMga yoganI prabaLa sAdhanA kaye ja gasiddhi thAya che, paNa he mUttimAna yogasvarUpa parama yogIzvara ! tane to pUrNa yoga sahaja svabhAve sahajAnmasvarUpe siddha che. ciraparicita viSayomAM hAre virAga ne adaSTa cogamAM. sAmya!- Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 vItarAgastava savivecana viSayeSu virAgaste, ciraM sahacareSvapi / yoge sAtmyamadRSTe'pi, svaaminnidmlaukikm||4| cira sahacarAya viSayamAM, svAmi! tuja virAga adaSTa vege ya sAmya e, alaukika vItarAga ! 4 artha_cirakALathI sahacara (sAthe vicaranArA mitra) evA paNa viSayamAM lhAre virAga che! ane adaSTa-kadI nahiM dIThelA evA yogamAM lhArUM sAmya-AtmarUpapaNuM che! he svAmI! A alaukika che! vivecana mahApAtra te mArganA, paramAga jitalobha. -zrImad rAjacaMdrajI he vItarAga ! "cirakALathI"ghaNuM ghaNA lAMbA kALathI -anAdithI je "sahacara'-sAthe vicaranArA gaThiyA mitro che evA paNa anAdinA "bhAIbaMdha' viSayamAM hAro "virAga"--vigatarAgapaNuM-rAgarahitapaNuM che, ane kadI dIThe paNa nathI evA "adaSTa" egamAM hArUM sAmya" che-abhina AtmApaNuM-tanmaya parama premapaNuM che! he svAmI! A laukika nahi evI kaI alaukikalekettara vAta che! kAraNa ke lokamAM te jene cira sahacAra-sahavAsa hoya te pratye gADha AsaktirUpa rAga, ane jene kadI paricaya nathI thaye te pratye bhAvaabhAva- premaabhAva ja jovAmAM Ave che. eTale lokanI rItithI viparIta-vilakSaNa evI tyArI rIti parama AzcaryakArI liMkottara che ! Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAmAM virAga ne yAgamAM sAtmya ! apakArI pratye hArUM era raMjana!---- tathA pare na rajyanta, upakArapare pare / yathA'pakAriNi bhavAnaho ! sarvamalaukikam // 5 // upakAraparA para prati, parA na rjyA tema, jevo tu apakArI prati, sa alaukika ema. pa artha :upakAramAM tatpara evA para pratye parI evA rajyA nathI, ke jevA tuM apakArI pratye rajyA che! ahe|! A sa alaukika che ! vivecana "lAka lAkAttara vAta, rIjha che DhAya jUI rI." zrI yazeAvijayajI upakArapara-peAtAnA pratye upakAra karavAmAM tatpara evA ' para '-bIjA pratye parA '-khIjAeanya dazanIe evA rjyA nathI-evA prasanna-rAjI thayA nathI, ke jevA tuM pAtA pratye ' apakArI '-apakAra karanAra pratye race che-prasanna-rAjI thayA che! ahA ! A sava 8 alaukika '- laukika nahi evI leAkathI vilakSaNa kAI leAkeAttara vArtA che! leAkeA tA peAtAnA upakArI pratye rIjhe emAM zI meATI vAta che? paNa peAtAne mahAupasarga karanArA apakArI pratye paNa, A tA mane mhArA kanA nAza karAvanArA parama mitranA joga manyA- parama mitranA jANe pAmyA yAga e '-ema jANI rajavu, e teA ghaNI 201 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 vItarAganaiva savivecana ghaNI moTI vAta che. ane evI parama AzcaryakAraka vilakSaNa alaukika-le kettara vAta hArA je siddhahasta parama gIzvara ja karI zake che. Ama he bhagavan! hArU "sarva"--hArI badhI vAta alaukika parama adbhuta AzcaryakArI vilakSaNa che, te mATe sahaja uddagAra nikaLI paDe che-aho ! ahe! ahe! hiMsakone upakAra ne Azrito pratye hArI upekSA !- hiMsakA apyupakRtA, AzritA apyupekssitaaH| idaM citraM caritraM te, ke vA paryanuyuJjatAm // 6 // hiMsaka paNa upakRta karyA, Azrite ya upekSita; pUchI zake ema koNa A, hArUM citra caritra? 6 artha-hiMsake paNa upakRta karyA, Azrita paNa upekSita karyA-evuM A lhArUM citra caritra keNa pUchI zake ema che? - vivecana ityAdika bahabhaMga tribhaMgI, camatakAra citta detI re; acarijakArI citra vicitrA, AnaMdaghana pada letI re. -zrI AnaMdaghanajI sAmAnya prAkRta jane te "hiMsaka"-pitAne haNanArA pratye apakAra kare che, ane "Azrito"--pitAnA Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hisakone upakAra ne Azrito pratye upekSA: 273 Azraye rahelAonI upekSA nahi karatAM upakAra kare che. paNa he bhagavan! hArI rIti te AthI vilakSaNa che. hiMsake"-hiMsA karanArA-pitAne haNanArAne teM upakRta karyA, teo pratye paNa teM upakAra karyo, ane "Azrita - hAro Azraya karanArA paNa te upekSita karyA-tenI paNa upekSA karI ! evuM A hArUM lokavilakSaNa "citra"-- adbhuta AzcaryakArI caritra che, te bA.mAM keNa prazna UThAvI zake ema che? dA. ta. bhagavAna mahAvIre DaMza denArA caMDakauzika nAgane paNa prazamaupadezathI upakAra karI uddhA ane pitAnA Azrita ziSya para duSTa gazALAe tejezyA mUkI tyAre teonI upekSA karI ! A vastu jagaprasiddha che, enI ke nA pADI zake ema che? arthAt A uparathI he vItarAga! tyAre sAmyayoga keTalI parAkASThAe pahoMcyuM che te saheje svayaM samajAya che. UR "asaMprajJAta" parama samAdhimAM hArI adbhuta lInatAtthaa samAdhau parame, tvayAtmA viniveshitH| sukhI duHkhyasmi nAsmIti, yathA nprtipnnvaan||7|| e niveze AtmA te, parama samAdhimAMhi, ke sukhI duHkhI chuM chuM nahi, bhAna rahyuM na AMhi7 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 vItarAgastava savivecana artha-parama samAdhi viSe AtmA hRArAthI evo vinizita karAye-besADI devAmAM AvyuM ke huM sukhIduHkhI chuM, chuM nahiM, ema te jANyuM nahi! vivecana deva vizAla jiNuMdanI, tame dhyA tatva samAdhi re; cidAnaMdarasa anubhavI, sahaja akRta nirupAdhi re." -zrI devacaMdrajI ganuM AThamuM aMga samAdhi, temAM paNa je sarvotkRSTa-parAkASThAne pAmelI parama samAdhi, te viSe AtmA hArAthI e "vinizita" karA-vizeSe nizita karAye, besADI devA-saMsthApita karAyo, ke huM sukhI chuM ke duHkhI chuM, ke chuM ke huM nahiM e vikalpa paNa teM jAye nahiM. arthAt jyAM AtmabhAna paNa bhUlAI jAya che ane keI vikalpanuM utthAna thatuM nathI evI parama nirvikalpa samAdhi-jene "asaMprajJAta samAdhi" kahe che te te sahaja siddha karI; sahajAnmasvarUpamAM nimagna thaI tuM sahaja samAdhimAM eTale badhA vilIna thaI ga -samAdhimAM eTale badhe tanmaya banI gaye ke tyAM pachI kaI paNa vika95ne UThavAnuM sthAna rahyuM nahiM. hArUM addabhuta mAhAtmadhyAtA-dhyeya-dhyAnanI ekatA - dhyAtA dhyeyaM tathA dhyAnaM, trayamekAtmatAM gatam / iti te yogamAhAtmya, kathaM zraddhIyatAM paraiH? // 8 // Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asaMprajJAta paramasamAdhi: addabhuta mAhAsya 25 dhyAtA dhyeya ne dhyAna e, ekAtmatAgata traya; evuM mAhAtamya tuja, temaja zraddhA anya? 8 artha -dhyAtA dayeya tathA dhyAna e traya-tripuTI jyAM ekAtmatAgata eka AtmabhUta thaI gayela che, evuM hArUM gamAhA parathI-anyadarzanIothI kema zraddhAya? vivecana %dhAyaka dayeya dhyAna guNa eke, bheda cheda karazuM have Teke -zrI yazovijayajI dhyAtA-dhyAna karanAra, dhyeya-dhyAna karavA yogya vastu ane dhyAna-dhyAnanI kriyA e "traya"--tripuTI jyAM ekAtmatAgata" che,-ekAtmapaNuM-ekasvarUpapaNuM pAmI gayela che, arthAt AtmA ja dhyAtA, AtmA ja dhyeya ane AtmA ja dhyAna ema dhyAtA-dhyeya dhyAna e tripuTI jyAM abheda ekarUpa banI gayela che, eTale e saMbaMdhI vikalpa paNa jyAM rahyo nathI, evI parama nivikalpa parama samAdhidazAne pAmeluM A lhAruM yegamAhAsya-gamahimApaNuM " parathI '-bIjAothI- anya darzanIothI kema zraddhAya vAra? che iti zrI hemacaMdrAcAryaviracita vItarAgastavamAM- sakAvyAnuvAda savivecanamAMaddabhuta alaukika yogamAhAsya nirUpaka caturdaza prakAza Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcadaza prakAzaH ananya vItarAga zAsana prAptithI svadhanyatA zAMta vItarAga mudrAthI ja karela trijagajajaya- jagajjaitrA guNAstrAtaranye tAvattavAsatAm / udAttazAntayA jigye, mudrayaiva jagattrayI // 1 // [ kAvyAnuvAda] zAlInI vidhavAtA ! trijaga jItanArA, dUre evA he guNe anya hArA ! mudrAthI ce zAMta udAtta mAtra, chatAyuM che vijagatu pUjya pAtra! artha-he trAtA ! jagajetA evA hArA bIjA guNe te dUra rahe ! paNa hArI zAMta udAtta mudrAthI ja trijagata jItAI gayuM che. | vivecana "abhiyabharI mUrati racI re, upamA na ghaTe keya: zAMta sudhArasa jhIlatI re, nirakhata pati na hoya, -zrI AnaMdaghanajI Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMta vItarAgamudrAthI ja trijagajaya 277 jagatanuM trANa-rakSaNa karanArA he trAtA !-jaganA rakSaNahAra! "jagajetA"-jagane jItI lenArA evA hArA bIjA guNonI to zI vAta karavI? paNa prazamarasamAM nimagna evI parama zAMta ane gAMbhIryaprasannatAdi parama ucca-parama bhavya bhAva darzAvatI evI parama 'udAtta" hArI mudrAthI ja-vItarAga mudrAthI ja A trijagat jItAI gayuM che! arthAt lhArA bIjA guNe jagane jItI lenArA to che ja tenI vAta dUra rahe ! paNa vItarAga bhAvanI sUcaka A hArI zAMta udAtta mudrA ja jagane jItI levAne basa che! he vItarAga ! hArI nivikAra vItarAgamudrAnA darzana thatAM ja vicakSaNa vivekI jananA mukhamAMthI sahaja uddagAra nIkaLI paDe che ke-aho ! AnI daSTi kevA prazamarasamAM nimagna thayelI che! AnuM mukhakamala kevuM prasanna, zAMta, saumya che. nathI dekhAtI AnA khoLAmAM kAminI ke nathI AnA hAthamAM hathiyAra ! aho ! samabhAvabharI enI daSTi jANe sama pariNAme jagane dekhI rahI che! enI prasanna A prakAzamAM zrI hemacaMdrAcAryajIe A vItarAga devanA ananya zAsanane me-samudra-ciMtAmaNi--amRtanI upamA ApI, A vItarAga zAsanathI vimukha-pratikULa vartanArAo pratye puyaprakepa darzAvavA sAthe tenI sanmukha vartanArAonI muktakaMThe stuti karI che, ane AvA ananya vItarAga zAsananI prAptithI svadhanyatA ciMtavI che. Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 vItarAgastava savivecana * mukhamudrA parama cittaprasannatA vyakta karI rahI che! enI asaMgatA jANe sarva parabhAvanI parivajanA prakAzI rahI che. enA khullA khAlI hAthe jANe ema sUcavI rahyA che ke amane have A citravicitra jagat sAthe kAMI levAdevA nathI. ame amAruM kAma karI lIdhuM che, have amAre kaMI paNa karavApaNuM rahyuM nathI. aho ! AvI adbhuta nirvikAra mudrA meM pUrve kadI paNa dIThI nahotI. kharekhara! jagatamAM kaI paNa vItarAga deva hoya te te AvA ja ghaTe. huM dhanya chuM dhanya chuM ke AvI divya mUrtinAM mane darzana thayAM. upazamarasa bharI sarvajanazaMkarI, mUrti jinarAjanI Aja bheTI; kAraNe kArya niSpatti zraddhAna che, - tiNe bhavabhramaNanI bhIDa meTI."-zrIdevacaMdrajI bAhu-kAdaMbarInI spardhA kare evI tilakamaMjarI mahAkathAnA saSThA mahAkavi dhanapAlane vItarAgapratimAnA darzana thatAM ja sahaja ugAra nIkaLI paDyA ke "prazamarasanimagnaM dRSTiyugmaM prasannaM, vadanakamalamaGkaH kAminIsaGgazUnya : / karayugamapi yatte zastrasaMbaMdhandhyaM, tata gati phevo vItarAsvameva " mahAkavi dhanapAla A mahAkavi dhanapAla e ja che ke jeNe racelI apUrvabhaktirasapUrNa "RSabha paMcAzikA' nuM "kalikAlasarvajJa" zrI hemacaMdrAcArya jIe zatruMjaya para zrImukhe gAna karyuM hatuM ane tenI bhArobhAra , stuti karI hatI, evo ullekha maLI Ave che. Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAre apavAda karanArAoe mene tRNa karyo 279 hAro apavAda karanArAoe merune tRNa karyo merustRNIkRto mohAtpayodhiSpidIkRtaH / gariSThebhyo gariSTho yaiH paapmbhistvmpoditH||2|| je pApIthI tuM gariSTha gariSTha, - nindA vA vA ava variSTa, mehe teNe merune tRNu kIdhe, adhine gepadI mAtra kIdhe, 2 artha-gariSThothI gariSTha e tuM je pApIAmAMthI avajJA karAve che (vA apavAda-niMdA karAya che), tethI mehane lIdhe meru tRNa karAve che, ane padhi-samudra goSada (gAyanA pagalA pramANa) karAve che. vivecana hRdayanayana nihALe jagadhaNI, mahimA meru samAna." -zrI AnaMdaghanajI "garikothI-gurUomAM gurUothI-moTAmAM meTAothI paNa "gariSTha -gurumAM guru-moTAmAM meTe e paramaguruone paramaguru tuM, je pApIAothI "apodita che-apavAda-niMdA karAya che vA hINo kahAyo che, athavA (pAThAMtara)1 "apohita" che-apeha-nirAkaraNa karAyo che- 1. pAThAMtara-sAhita: Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 vItarAgastava savivecana dUra karI eka bAju mUkI avajJA-anAdara karAya che, te pApIAothI meru tRNa karI devAya che ane padhisamudra goSpada-gAyanA pagalA pramANa karI devAyA che ! arthAt "guru guru" -jagaguruone jagadguru tuM meru same mahAna che, tenA mahAmahimAnuM mUlyAMkana karavAnI te mUDha pApImAM zakti nathI eTale te mUkhe merune tRNa banAvI de che ane parama jJAnaguNagaMbhIra tuM sAgaravaragaMbhIra che, tenA gAMbhIryane-agAdha UMDANane tAga levAnI te pApInI tAkAta nathI, eTale te sAgarane "gopada'--gAyanA pagalAmAM AvI jAya teTalA pradeza pramANa banAvI ghe che ! bAkI tuM to meru same mahAna ne sAgara je gaMbhIra parama jagaguruono paNa parama jagazuru che ja e vastune te pApIonI mUDhatAne laI leza paNa bAdhA thatI nathI. jJAnInI avajJA karanArA mehamUha jagajajI aMge atyaMta karuNAthI kheda darzAvatA niSkAraNa karuNarasasAgara zrImad rAjacaMdrajInA TaMketkIrNa vacanAmRta che ke - jJAnI puruSanI avajJA belavI tathA tevA prakAranA prasaMgamAM ujamALa thavuM, e jIvanuM anaMta saMsAra vadhAvAnuM kAraNa che ema tIrthakara kahe che. te puruSane guNagrAma karavA, te prasaMgamAM ujamALa thavuM, ane tenI AjJAmAM saraLa pariNAme parama upaga daSTie vartavuM e anaMta saMsArane nAtha karanArUM tIrthakara kahe che, ane te vAkyo jinAgamane viSe che. ghaNA ja te vAkyo zravaNa karatA haze, tathApi prathama vAkyane aphaLa ane bIjA vAkyane Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hArA zAsanalAbha na lIdhA te ciMtAmaNiamRta cUkayAra81 saphaLa karyu. heAya evA jIveA tA kavicat jovAmAM Ave che; prathama vAkayane saphaLa ane bIjA vAkayane aphaLa ema jIve ana`tavAra kayu' che. tevA piraNAmamAM AvatAM tene vakhata lAgatA nathI, kAraNa ke anAdikALathI meAha nAmane madirA tenA AtmAmAM pariNAma pAmyA che. " zrImad rAjacaMdra, patrAMka 323 Wan thArA zAsanalAbha na lIdhe te ciMtAmaNi-amRta cUkayocyutshcintaamnniH pANesteSAM labdhA sudhA mudhA / yaiste zAsana sarvasvamajJAne natmasAtkRtam // 3 // || cUrcA cintAratna te hAthamAMthI, sudhA sudhA labdha che. tehanAthI; je ajJAne AtmasAt nA ja kIdhuM, hArA zAsanlR kerU sarvasva sIdhuM, 3 aH--je ajJAnIothI thArUM zAsanasa sva AtmasAt-sAbhIta karAyuM nathI, tenA hAthamAMthI cintAmaNi cyuta-bhraSTa thayA, ane tene la--maLelI sudhA (amRta) sudhA--pheAgaDha-ca gaI. vivecana " bhAva hai| prabhu! bhAva ciMtAmaNi ehu, Atama he! prabhu Atama saMpatti ApavAjI," --zrI dhruvacandrajI Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 vItarAgastava savivecana je ajJAnIothI hAruM "zAsana sarvasva"--zAsananuM sarva sArabhUta tatva "AtmasAt -sAtmIbhUta AtmArUpa karAyuM nathI, AtmArtharUpa pitAnuM kAma kADhI laI AtmAnuM-pitAnuM karI levAyuM nathI, teonA hAthamAMthI ciMtAmaNi ta tha che bhraSTa thayo che; ne teone "lakhyA" -prApta thayelI sudhA (amRta) "mudhA-phegaTa-vyartha gayela che. arthAt he vItarAga ! vItarAgatA bedhatuM A hAruM zAsana sAkSAt ciMtAmaNiratna ane parama amRta che. A apUrva lAbha pAmIne paNa jeNe AtmArtharUpa kArya sAdhI lIdhuM nathI, teNe potAnA hAthamAM AveluM aciMtya cintAmaNiratna hAthamAMthI bhraSTa thavA dIdhuM che, ane prApta thayelA sAkSAt amRtane AtmalAbha phogaTa javA dIdhe che. atre aprastuta prazaMsA alaMkArathI vItarAga zAsanane ciMtAmaNi ane amRta kahI tenI bhArebhAra stRti karI che. kAraNa ke AtmasaMpatti ApavA mATe A vItarAga arhat bhagavad pite aciMtya bhAvaciMtAmaNi che ane parama "amRta padane pAmelA parama 'amRta che, eTale vItarAga zAsana paNa tevuM ja AtmasaMpatti ApavA samartha aciMta bhAvacitAmaNi che ane parama amRta" pada pamADavA sAkSAt parama "amRta" che. F hArA pratye IrSAgni bharI daSTi dharanArane agni- yastvayyapi dadhau dRSTimulmukAkAraghAriNIm / tamAzuzukSaNiH sAkSAdAlapyAlamidaM hi vA // 4 // mational Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAra pratye IrSyAgnibharI daSTi dharanArane agni- 283 hArA pratye duSTa je pApakArI, daSTi dhAre ulakAkAradhArI; tene agni--saryuM A bolavAthI, vANI sAkSAt kAMI vAdhe na AthI. 4 artha - (duSTa) lhArA pratye paNa ubhukAkAra dhArI ( ulkApAtanA agni jevI rakta) daSTi dhAre che, tene agni---sAkSAt A ATaluM bolIne basa thayuM ! vivecana prakAze che leke jinavacanarUpI dinapati, skurato sateje kumati grahane dusaha ati. zrI prajJAbAdha kSamALA (svaracita) parama nirdoSa parama vItarAga evA hArA pratye paNa je duSTa "ubhukAkAradhArI"--ulkApAtanA agni jevI aruNa lAla daSTi kare che, tene agni-sAkSAt A ATaluM bolavAthI basa thayuM ! arthAt Ane agni sAkSAt bhasmIbhUta kare evuM anArya vacana bolatAM amArI jIbha upaDatI nathI. eTale hArA zAsana pratyenI dAjhathI puNyaprakopathI tene agni sAkSAt -eTale vacana bolAI jatAM pachI amArI vANI AgaLa bolatAM khacakAya che, AgaLa vadhI zakatI nathI. paNa e vAta to pragaTa che ke tuM parama nirdoSa pratye paNa IrSyAgnithI baLato je duSTa AvI kaTAkSadaSTi dhare che, te ghaNuM AkarA mAThAM karma bAMdhI pite pitAnA karmaagnithI ja bhasma thaze ! e vicAratAM Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 vItarAgastava savivecana amane tenI dayA Ave che, eTale evA vacana uccAratAM amArI vANuM AMcake khAya che. hArA ananya amRta-zAsananI anya sAthe tulanA zI?-- tvacchAsanasya sAmyaM ye, manyante shaasnaantraiH| viSeNa tulyaM pIyUSaM, teSAM hanta ! hatAtmanAm // 5 // hArA zAsanuM baujA zAsanathI, sAmya svAmI ! mAnya che je janethI re ! re! evA te hutAtmA janAne, vatte sudhA viSanI tulya jANe! 5 artha jeo hArA zAsananuM zAsanAMtare bIjA badhA zAsane sAthe sAmya-samAnapaNuM mAne che, te hatAbhAone mana arere! pIyUSa-amRta viSathI-tulya samAna che! vivecana "eka dehamAM be AtmA nathI, tema AkhI sRSTimAM be jaina eTale jenI tuya bIjuM darzana nathI. Ama kahevAnuM kAraNa zuM ? to mAtra tenI paripUrNatA, nirAgitA, satyatA ane jagahiauSitA. -zrImad rAjacaMdrapraNIta mokSamALA he vItarAga ! jeo hArA zAsananuM (dharmacakanuM). zAsanAMtare" bIjA badhA zAsane sAthe "sAmya"-- Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hArAananya amRtazAsananI anya sAthe tulanA zI? 285 samAnapaNuM-sarakhApaNuM mAne che, te "hatAtmAone"- jeNe pitAne AtmA haNI nAMkhe che evA duSTa AtmaghAtIone mana pIyUSa-amRta viSathI tulya che-samAna che, arthAt te amRtane jhera samAna mAne che ! paNa sarvatra vitarAgatAne nirmala bodha karanArUM hArUM zAsana to AtmAne sAkSAt amRta sama pariNamatuM hovAthI sAkSAt amRta che; ane anya zAsana te sarAgatA piSanArA viSaya-viSaSaka vidhAnathI AtmAne viSarUpe pariNamatA hovAthI viSa che, eTale hArA zAsananuM bIjA badhA zAsana sAthe "sAmya'-sarakhApaNuM mAnavuM te amRtane viSanI tulAmAM AropavA barAbara che. anya zAsane pratye sAmya" eTale samadazipaNuM rAkhavuM-rAgadveSarahita sahiSNu madhyastha buddhi rAkhavI e vAta judI che, paNa sAmya" eTale samAnapaNuM ekasarakhApaNuM mAnavuM te te amRta ne jhera ekasarakhA mAnavArUpa pragaTa aviveka che. eTale ema jeo mAne che te kharekhara! "hatA. tmAo" che-avivekathI jeNe potAnA AtmAne haNI nAMkhe che evA durbhAgIo che. kharekhara! "lalitavistara"mAM kahyuM che tema mhArUM atula dharmazAsanarUpa dharmacaka te kapilAdiprabhuta dharmacaka apekSAe vikeTi. parizuddhatAe karI vara-pradhAna che." eTale samanvayane x " yathodita dharma eva varaM-pradhAnaM xxkapilAdipraNItadharmacakrApekSayA vA trikoTiparizuddhatayA xxcakramiva ckr|" lalitavistarA, sU4 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 vItarAgastava savivecana nAme ke samadazitAnA nAme keI teonuM samAnapaNuM- sarakhApaNuM mAnatA hoya to te kevala brAMti ja che. A bhrAMti bhAMganAra ane samadazitA eTale "ISTa aniSTa buddhi rahitapaNuM, IcchArahitapaNuM mamatvarahitapaNuM rAgadveSarahitapaNuM ema samadazitAnA arthanI spaSTa karatA suprasiddha patramAM zrImad rAjacaMdrajInA mArmika vacanAmRta che ke -"samadazipaNuM eTale laukika bhAvane samAna bhAva, abheda bhAva, ekasarakhI buddhi, nivizeSapaNuM nahIM, arthAt kAca ane hIro e be samAna gaNavA, athavA sadbhuta ane asahyutamAM samapaNuM gaNavuM, athavA sadudharma ane asadudharmamAM abheda mAna, athavA sadguru ane asagurune viSe ekasarakhI buddhi rAkhavI, athavA sadeva ane asavane viSe nivizeSapaNuM dAkhavavuM arthAt baMnene eka sarakhA gaNavA, ItyAdi samAnavRtti e samadazitA nahIM, e to AtmAnI mUDhatA, vivekazUnyatA, vivekanikaLatA."-zrImada rAjacaMdra, aM 753 R hAra para matsarI "mUMgA-baherA thAo!" temAM ja teonuM zreya- ane'mUkA bhUyAsuste yeSAM tvayi matsaraH / zubhodAya vaikalyamapi pApeSu karmasu // 6 // baherA mUMgA che jo loka jeha, lhArA pratye matsarI heya teha; pApI kame jeha vaikalya nAtha ! na thAye te te zubha abhyadayArtha. 6 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hArA para matsarI mUMgA-baherA thAo temAM ja zreya 287 ' artha -teo baherA-mUMgA thaze ke jeone hArA pratye matsara-guNaSa che; pApakarmomAM vaikalpa-vikalapaNuM paNa zubhanA udaya mATe che. vivecana aparAdhI ho je tujathI dUra ke, bhUri bhramaNa du:khanA dhaNI."-zrI devacandrajI he vItarAga ! hArA pratye jeo "matsara'-IrSAthI guNaTheSa dhare che, teo herA-mUMgA thAo! kharekhara! pApakarmone viSe je 'vaikalya"--vikalapaNuM-khoDakhAMpaNupaNuM -aMgahInapaNuM te paNa zubhanA udaya mATe thAya che. arthAt matsarathI jeo hArA avarNavAda sAMbhaLe che vA vade che, teo sAMbhaLavAnI zaktinA vikapaNAthI herA ane belavAnI zaktinA vikalapaNAthI mUMgA-babaDA thaI jAya emAM ja emanuM zreya che. kAraNa ke karNazakti nahiM hoya to pachI teo vItarAganA avarNavAda kyAMthI sAMbhaLaze? ane vAcAzakti nahiM hoya te pachI teo vItarAganA avarNavAda kyAMthI vadaze? eTale avarNavAda nahiM sAMbhaLavAthI nahiM vadavAthI teone zubhano udaya ja thaze. Ama avarNavAdAdi pApakarmomAM temanuM vaikalya" -iMdriyavikalapaNuM emanA bhalA mATe ja thaze. eTale " hArA pratyene teone matsara-guNaSa dekhI hAra sazAsananI dAjhane laI puNyaprakepathI teo "mUMgA herA thaI jaje" ema amArAthI baLatA hRdaye bolAI Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 vItarAgastava savivecana jAya che, temAM paNa garbhitapaNe amAro A ukta karuNuM -bhAva ja che. kAraNa ke lhArA avarNavAda je vade che ke sAMbhaLe che te pitAnA pApakarmathI ja mUMgA-baherA bane che, mATe teo herA-mUMgA hoya te avarNavAdathI- zravaNathI pApakarma te na bAMdhe, eTale karUNAthI paNa amArAthI ema belAI javAya che. hArA zAsanAmRta rasIAone namaskAra !-- tebhyo namo'JjalirayaM, teSAM tAnsamupAsmahe / tvacchAsanAmRtarasai yarAtmA'sicyatAnvaham // 7 // teo pratye he namaH! aMjali he ! upAsIe A ame tene ho ! jeNe hArA zAsanAmRta rasathI, siMe AtmA nitya A ullothI. 7 artha -teone namarakAra heteone A aMjali che! teone ame samupAsIe chIe-ke jeothI lhArA zAsanAmRtarasathI AtmA pratidina siMcavAmAM Avyo che. vivecana dhanya dhanya te jIva prabhu pakavaMdI he je dezanA suNe: jJAnakriyA kare zuddha, anubhava yoge he nija sAdhakapaNe -zrI devacaMdrajI Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hArA zAsanAmRta rasIAone namaskAra 289 he vItarAga ! te puNyazALI mahAbhAgyavaMta janene amAre namaskAra he ! teone A ame be hAtha joDI aMjali karIe chIe! teone ame samupAsIe chIesamyapaNe sArI peThe upAsIe chIe,-ke jeothI he bhagavan! hArA zAsanaamRtarasathI reja reja AtmA siMcavAmAM AvyuM che. he bhagavan! hAruM vItarAga zAsana te sAkSAt amRta che. tenA amRtarasothI jeo pratidina pitAnA AtmAne siMce che -tenA amRtarasapAnothI AtmAne sAkSAt "amRta" banAve che, te mahAbhAgyavaMtane amAre namaskAra ho ! teone ame aMjali jeDI praNAma karIe chIe ane teonI sevAmAM-upAsanAmAM ame tatpara thaIe chIe. vItarAga zAsananA parama paramArtha premathI asthimajajAnI raMgAyelA "kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcAryAjIe potAne guNaprada A sahaja udgAra dvArA abhivyakta karyo che. jagama suratarU sArikho re, mana-mehanA re lola, seve dhanya dhanya teha re bhavibodhanA re lola, -zrI devacaMdrajI tuM vItarAganA jyAM pada paDe te bhUmine namaskAra!- bhuve tasyai namo yasyAM, tava pAdanakhAMzavaH / ciraM cUDAmaNIyante, brUmahe kimataH param ? // 8 // 19 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 vItarAgastava savivecana te bhUmine ho namaH jyAMhi tArA, pAdAjonA te tenakhAMzu prasArA; zAbhA cUDAratnanI cira dhAre, AthI bIjI khelIe zuM vadhAre ? < aH --te bhUmine namaskAra DhA, ke jemAM thArA pAdanakhAMzu-caraNanakhanA kiraNA cirakALa sudhI cUDAmaNirUpa bane che. AthI khIjuM vadhAre ame zuM belIe ? vivecana " je dehadhArI sa ajJAna ane sarva kaSAya rahita thayA che te dehadhArI mahAtmAne trikALa parma bhaktithI namaskAra heA, namaskAra heA. te mahAtmA varte che te dehane, bhUmine, gharane, mAne, AsanAdi sarvane namaskAra ho." --zrImad rAjacaMdra, patrAMka 587 vItarAgazAsananA parama amRtarasathI siMcAtI jIvaMta vyaktinI vAta teA dUra raheA, paNa ethI paNa AgaLa vadhIne vItarAganI caraNareNuthI pAvana thatI bhUminI paNa dhanyatA gAtAM hemaca`drAcAryajI parama bhAveAllAsathI vaDhe che ke-te bhUmine namaskAra hA!-ke jemAM thArA pAdanakhAMzu-caraNanakhanA kiraNA cirakALa ghaNA lAMkhA vakhata sudhI cUDAmaNarUpa banI jAya che! cUDAmaNa jema mastake-mAthA para zAle che, tema bhUminA mAthe A nakhikaraNA cUDAmaNanI zAbhA dhare che. AthI AgaLa jI vadhAre ame zu' kahIe ? Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te vItarAganA jyAM pada paDe te bhUmine namaskAra! ra1 arthAt tIrthakara jevA parama puruSa jyAM jyAM ane jyAre jyAre vicAre che te te bhUmi kSetra ne te te kALa paNa dhanya bane che. AvA parama saMtanI caraNareNuthI je avani pAvana bane che, te te avani paNa sAcA guNAnurAgI bhaktajanane mana "tIrtha" banI jAya che. evA jagapAvanakara jyAM jyAM vicaryA che te bhUmine dhanya che! te kALane dhanya che ! AvI sAcI guNapramoda maya bhaktipradhAna daSTithI hemacaMdrAcAryajInA A parama bhaktirasanirbhara sahaja udgAra nIkaLI paDyA che. hArA guNagrAmanI laMpaTatAthI mahArUM janmadhanyapaNuM- janmavAnasmi dhanyo'smi, kRtakRtyo'smi ynmuhuH| jAto'smi tvadguNagrAmarAmaNIyakalampaTaH // 9 // huM chuM sAce janmavAnuM dhanya huM chuM, nizca sAce kRtakRtyI ja huM chuM; vAraMvAre laMpaTa je huM AmAM, hArA guNagrAmanI ramyatAmAM. 9 artha -huM janmavAna chuM, huM dhanya chuM, huM kRtakRtya chuM -ke je huM vAraMvAra lhArA guNagrAmanA ramaNIyapaNAmAM laMpaTa thaI gaye chuM. Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 vItarAgastava savivecana vivecana " Aja kRtapuNya dhanya diha mAhera thayo, Aja no janma meM saphala bhALyo, devacaMdra svAmI trevIzame vaMdI, bhaktibhara citta tuja guNa ramAvyo -zrI devacaMdrajI atre chevaTe parama vItarAga zAsanaprabhAvaka hemacaMdrAcAryajI vItarAga zAsanaprAptithI pitAnI jIvanadhanyatA saMgIta kare che-he vItarAga ! "janmavAnuM' chuM-kharekhara janma pAmyuM che, huM dhanya chuM, huM kRtakRtyakRtArtha chuM ke je huM punaH punaH hArA "guNagrAmanA'--guNasamUhanA "rAmaNayaMkamAM-ramaNIyapaNAmAM-parama sauMdaryAtizayamAM "laMpaTa'-- atyaMta lubdha-lolupa banI gayo chuM. arthAt lhArA guNagrAmane sauMdaryAtizaya eTalo badho che ke tenA guNagrAmane rasa lUMTatA huM thAkato nathI, eTale hAro guNarasIo huM A laMpaTa hovAthI "nizadina tArA guNa gAuM re ema ja thayA kare che.--jema laMpaTane tenA ISTa viSayane rasa niraMtara levAnuM mana thayA kare che, tene rasa kadI chUTa nathI. tema Ama hemacaMdrAcAryajIe pitAnI jIvanadhanyatA gAI che. "vAraMvAra jinarAja tuja pada sevA he heje nirmanI tuja zAsana anujAyi, vAsana bhAsana he tavaramaNa vaLI." -zrI devacaMdrajI iti zrI hemacaMdrAcAryaviracita vItarAgastavamAM sakAvyAnuvAda savivecanamAM--ananya vItarAga zAsana prAptithI vadhanyatA pradarzaka paMcadaza prakAra che Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDaza prakAza : sva rAgAdi deSanuM kheda nivedana eka bAju hArA zAsanAmRtarasathI mane paramAnaMdatvnmtaamRtpaanotthaa, itaH zamarasormayaH / parANayanti mAM nAtha ! paramAnandasampadam // 1 // (kAvyAnuvAda) du:kha dehaga dUre jyAre--e rAga tuja mata amRta pAnathI re, zamarasa Uma uThata; eka bAju mujane doe re, saMpada paramAnaMda..re prabhujI! zuM kahuM vItaka vAta? 1 artha - he nAtha ! A tarapha hArA matanA-zAsananA amRtapAnathI UThelI zamarasa Urmie mane paramAnaMdasaM5 prApta karAve che; vivecana "vacanAmRta vItarAganA, parama zAMtarasa mULa; auSadha je bhavanA , kAyarane pratikULa -zrImad rAjacaMdrajI AgalA prakAzamAM ananya vItarAga zAsanane apUrva mahimA uddagheSita karyo. A vItarAgatAbedhaka vItarAga Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 vItarAgastava savivecana zAsananuM parama amRtapAna jeNe karyu che evA sAcA mumukSune AMtar nirIkSaNa ( Introspection ) karatAM peAtAnI hajI rAgAdiyukta dazA dekhIne tIvra kheda thAya che, eTale te sahaja svabhAve prabhu pAse pAkAra pADe che ke huM vItarAga deva! A tarapha-A mAjI hArA zAsananA amRtapAnathI UThI rahelI zamarasaUrmio-niSkaSAya zAMtabhAvanI laharIe mane paramAna dasa patnI prApti karAve che,paramAna damaya sAkSAt meAkSanA-amRtatvanA rasAsvAda karAve che; Wan eka bAju rAga-phaNidharanA viSAvegathI mUrchAitshcaanaadisNskaarmuurcchito mUrcchayatyalam / rAgoragaviSAvego, hatAzaH kakhANi kim ? // 2 // . anAdi sa`skAre mU iMcA rAga urga viSAveza eka bAju kare sRti mane re. karU re ! zuM huM hatAza...re prabhujI! 2 * " sArametanmayA labdhaM zrutAbdheravagAhnAt / maktimAMgatI vIDyuM, paramAnaMvasavAm |"--zrI yazAvijayajI arthAt--zrutasamudranA avagAhanathakI mane A sAra maLyA che kre-bhagava tanI bhakti e ja paramAnaMdasa'padAonuM khIja che. Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka bAju zAMtarasormio: eka bAju rAgaviSavega ra95 artha ane A tarapha anAdi saMskArathI mUrzita (AvIne paTakAyelA) evA rAga una viSAga mane sArI peThe mUcha pamADe che, Ama che te hatAza evo huM zuM vivecana rAga dveSa bharyo meha vairI nathI, lekanI rItamAM ghaNuM ya rAte."--zrI devacaMdrajI ane A tarapha--bIjI bAju anAdi-saMskArathI- anAdinI ajJAnAdi durvAsanAthI mUcchita-AvIne paTakAI paDela "rAgauraganA-rAgarUpa nAganA viSane Avega mane sArI peThe mUccha pamADe che-pUrepUro behoza banAve che, AtmabhAna bhUlAvI de che. Ama eka bAju vItarAgatAamRta ane bIjI bAju sarAgatA-viSa ema dvidhAbhAvamAM paDI gayele huM hatAza"--nirAza thaI gayo chuM ke mahAre karavuM zuM? he nAtha ! AvI viSama paristhitimAM zuM karavuM e bAbatamAM huM muMjhAI gaye che-kiMkartavyamUDha banI gayo chuM. "he bhagavanhuM mahA bhavarogathI A chuM. janma -jarA-maraNAdi dukhethI huM kSaNekSaNe tIvra vedanA anubhavuM chuM. meha-sannipAtathI huM AtmabhAna bhUlyA chuM. ugra rAga-javara mane paritApa pamADI rahyo che. tINa draSa-zalya mhArA hRdayamAM bheMkAI rahyuM che. viSayakaSAyanI vyAkulatA mane mahA azAMti upajAvI rahI che. karmajanya A bhAva Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 vItarAgastava savivecana rogathI mahArA AtmAnI AvI anArogya sthiti thaI paDI che. jene sahaja AtmasvarUpa sthitimaya parama svAcya vate che, evA he ArogyamUrti sahajAnmasvarUpa prabhu ! mane tamArA jevuM svAcya ane AtmaArogya prApta ho ? -prajJAvabodha mokSamALA pATha 12 (svaracita) 1 rAga-viSa vaze meM kareluM pracchanna pAparaagaahigrlaaghaato'kaary yatkarmavaizasam / tadaktumapyazakto'smi, dhigme pracchannapApatAm // 3 // rAga uraga viSa vega vaze re, karyuM karama je Apa te vadavA ca azakta chuM re, dhika muja pracchanna pApI.re prabhujI! 3 arthA-rAgarUpe nAganA viSathI grasta thayelA meM je aprazasta karma karyuM, te kahevAne paNa huM azakta chuM - mahArI pracchanna (chAnI) pApatAne dhikkAra he ! vivecana "huM rAgI huM mehe phaMdiye, tuM nirAgI nirabaMdha." -zrI AnaMdaghanajI he vItarAga ! rAgarUpa nAganA viSathI huM prasAI gayo eTale te viSanA AvegathI huM eTale badhe mUcchita Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAgaviSavaze pracchanna pApa : mAhAdrithI picApala 297 banI AtmabhAna bhUlI gayA ke tenI asara heThe huM je azasta-aprazasta-nivra karma karI beThe, te thArI samakSa kahevAne paNa huM azakta-asamartha chuM; thArI jevA AgaLa lajjAne lIdhe te kahevAne paNa mhArI jIla upaDatI nathI. Ama mhArI pracchanna '-chAnI rahelI pApatAne dhikkAra hA ! thArI samakSa huM... mhArUM duSkRta pragaTapaNe AlecI zakayo hAta te mhArI aMtarvyathA ' dUra thAta ane mhArUM pApa chAnuM--pracchanna na raheta. jo ke tuM sava kAMI jANe che eTale thArAthI kaMI paNa pracchanna-chAnuM che ja nahi', te paNa thArI samakSa AlecanAthI khullekhullA ekarArarUpe te nahi' karI zakAvAthI te 'pracchanna'-chAnI rahevA pAmelI pApatAne dhikkAra hA ! ' "he bhagavAna! huM bahu bhUlI gayA. meM tamArA amUlya vacanAne lakSamAM lahyA nahi. tamArA kahelA anupama tattvanA meM vicAra karyo nahi. meM tamArA praNIta karelA uttama zIlane sevyuM nahi. tamArA kahelAM dayA, zAMti, kSamA ane pavitratA meM oLakhyA nahi. he bhagavAn ! huM. bhUlyA, AthaDayo, rajhaLyeA ne ana Mta sauMsAranI viTaMbaNAmAM paDayo chuM. huM pApI chuM, huM bahu maDhonmatta ane kama`rajavaDe malina chu." --zrImad rAjaca`drapraNIta mokSamALA kSamApanA pATha Wan Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 vItarAgastava savivecana mahAdithI karAvAyeluM hArUM kapicApalakssnnN saktaH kSaNaM muktaH kSaNaM kruddhaH kSaNaM kssmii| mohAdyaiH krIDayaivAha, kAritaH kapicApalam // 4 // kSaNa sakta kSaNa mukta vaLAM re, kSaNa kuddha kSaNa kSamI ja kapicApala huM karAviye re, mahAdithI kroMDathI ja...re prabhujI! 4 artha -kSaNavAra sakta, kSaNavAra mukta, kSaNavAra kuddha-krodha pAmela, kSaNavAra kSamI-kSamAvAn -ema huM mahAdithI kIDAthI ja kapicApala-vAMdarA jevuM capalapaNuM karAvAya chuM. vivecana yadyapi huM mAhAdike Liye, para pariNati zuM bhALiye; paNa have tuja sama sAheba maLiyo, tiNe bhavabhaya savi TaLiyA. *_zrIdevacaMdrajI kSaNabhara huM "sakta-lobhAsakta-Asaktiyukta banI jauM chuM, kSaNabhara huM "mukta - bhaviyukta-Asaktimukta banI jauM chuM, kSaNabhara huM "kuddha-krodhAvezayukta koLI banI jauM chuM, kSaNabhara huM "kSamI "--kSamAvAna kSamAyukta banI jauM chuM -Ama vividha svaMdvothI dvidhAbhAvane pamADAyele huM mohAdithI kIDAthI ja-ramatamAM ja "kapicApala" -vAMdarA jevuM capalapaNuM karAvAI rahyo chuM. mArI jema Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bodhi pAmIne paNa zire jalAvelo agni ! 299 capala vAMdarAne kSaNe kSaNe navA navA khela karAvI tenA capalapaNAnuM pradarzana kare che, A mahAdi madArI mane narane jANe vAnara (vAnara-vA nara)-capala vAMdare banAvI mahArI pAse kSaNe kSaNe navA navA bhAvanA khela karAvI hArA capalapaNAnuM pradarzana karAve che-hArI pAse "kapicApala" karAve che! he prabhu ! he prabhu ! zuM kahuM? dInAnAtha dayALa! huM te doSa anaMtanuM, bhAjana chuM karuNALa. zuddha bhAva mujamAM nathI, nathI sarva tuja rUpa; nathI laghutA ke dInatA, zuM kahuM parama svarUpa?" -zrImad rAjacaMdrajI hArI badhi pAnIneya duSTitAthI e zire jalAvela agnipraapyaapi tava sambodhiM, manovAkakAyakarmajaiH / duzceSTitairmayA nAtha ! zirasi jvAlito'nalaH // 5 // tuja bodhi pAmIne ya meM re, mana-vaca-kAyanA nAtha! zreSTitathI nija zire re, agni jalA hAtha re.prabhujI! pa artha -he nAtha! mhArI saMbodhi prApta karIne paNa mana-vacana-kAyAnA karmothI upajatA zreSTite vaDe karIne mahArAthI zira para anala-agni jalAvavAmAM AvyuM. mane Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 vItarAgastava savivecana vivecana tuja samakita rasa svAdane jANa, pApa kubhakta bahu dina seviyuMjI -zrIyazovijayajI he nAtha ! hArI "saMbadhi'-samyak bedha karanArI bAdhi-ratnatrayI prApta karIne paNa, meM mana-vacanakAyAnA karmothI janmelA "duSTita"--duSTa AcaraNe vaDe karIne mhArA pitAnA mastaka para agni jvAlita karyo che-saLagAvyo che. kharekhara! samyak samajaNarUpa hArI bAdhi jeNe prApta karI hoya te AvuM kare nahiM,manavacana-kAyAnI duSTa ceSTA cheDI ja che. paNa huM te tevI dubhraSTAo haju karI rahyo chuM tethI jema koI potAnA paga para kuhADo mAre, athavA pote besavAnI DALa kApe tema huM mahAmUDha mahArA pitAnA mAthA para agni peTAvI-jalAvI rahyo chuM ema jaNAya che. manavacana-kAyAnI duSTAthI huM mhArUM pitAnuM ja-mahArA AtmAnuM ja mahA aniSTa karI rahyo chuM, tene mane tIvra pazcAttAparUpa kheda thAya che ema dhvani che. mahArA aparAdha kSaya thaI huM te sarva pApathI mukta thavuM e mArI abhilASA che. AgaLa karelAM pApane have huM prazcAttApa karuM chuM. he sarvajJa bhagavAna! tamane huM vizeSa zuM kahuM? tamArAthI kAMI ajANyuM nathI. mAtra pazcAttApathI huM karma janya pApanI kSamA IcchuM chuM." -zrImada rAjacaMdrapraNIta mokSamALA (bAlAvabodha) Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- tuM trAtA sate mahAdithI harAtuM mAruM ratnatraya 301 tuM trAtA sate mahAdithI harAtuM mahArUM ratnatraya tvayyapi trAtari traatrynmohaadimlimlucaiH| ratnatrayaM me hiyate, hatAzo hA! hato'smi tt||6|| vAtA! tuM vAtA sate re, ratnatraya muja khAsa; harAya mehAdi cerathI re, hata chuM hA! huM hatAzare prabhujI! 6 artha -The trAtA ! tuM trAtA sate paNahAdi dhADapADuothI je mahArUM ratnatraya harAya che, tethI hatAza e huM hAya re! hata chuM-haNAI gaye chu. vivecana "rana ho prabhu! ratnatrayI guNamAla, adhyAtama ho prabhu adhyAtama sAdhana sadhejI.-zrI devacaMdrajI he trAtA ! he rakSaNahAra! lhArA je "trAtA - rakSaNahAra hovA chatAM paNa Ama mahAdi coraTA dhADapADuothI mahArUM ratnatraya harAya che.-samyagadarzana-jJAna, --cAritra e hArUM amUlya ratnatraya lUMTAya che. Ama hAra je samartha trAtA chatAM paNa je A mahArUM ratnatraya lUMTAya che te pachI rakSaNa karavA anya keNa samartha che, ema vicAratAM huM hatAza-sarvathA nirAza banI gayuM chuM, ke hAya re! huM hita chuM-huM abhAgIo Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 vItarAgastava savivecana haNAI gaye chuM. mahAdi coraTAo hAruM A ratnatrayarUpa Atmadhana sarvasva luMTI leze ane huM nidhanIo sarvanAzane pAmIza. ene ApanI pAse huM pikAra karuM chuM. "he bhavaroganA bhiSagavara! tame batAvelI ratnatrayIrUpa badhi auSadhinA sevana vinA mhAro A bhavaraga maTe ema nathI. cintAmaNi ratna ane kalpavRkSa karatAM paNa adhika mahimAvALe A bedhi-ratnadIpaka mhArA hRdayane viSe bhava paryata akhaMDa prakAzita raho !" -prajJAvabodha mokSamALA pATha 12, (svaracita) tAraka "tIrtha" tuM eka ja, mane caraNalagnane tAra !-- bhrAntastIrthAni dRSTastvaM, mayaikasteSu tArakaH / tattavAcI vilamo'smi, nAtha ! tAraya tAraya // 7 // tIthe bhame, meM te dI re, tuM eka tAraNahAra; tethI tuja caraNe lAgiye re, nAtha he! tAra re tArA re prabhujI 7 artha - huM tIrtho bhaye, teomAM tAraka te tuM eka ThArA dIThAmAM Avyo, tethI huM lhArA caraNe vilagna chuM- daDhatAthI lAgI gaye chuM, he nAtha ! tAra! tAra! vivecana tAra he tAra prabhu ! muja sevaka bhaNI, jagatamAM eTaluM sujaza lIje, 3 -zrI devacaMdrajI Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAra tAra ! prabhu! have upekSA ma kara ! 303 tAre te "tIrtha" ema kahevAya che. huM lekamAM kahevAtA aneka tIrtho bhaye, paNa teomAM "tAraka"-- tAranAra to tuM eka ja mahArA jovAmAM AvyuM. bIjA badhA tIrtho tAranArA nahiM hovAthI kahevAtA nAma mAtra tIrtho che; paNa "tIrtha" zabdanA kharekharA arthamAM tAraka"--tAranAra je kaI hoya to tuM ja che, eTale tuM ja kharekharo paramArtha sat bhAvatIrtha che. eTale ja he bhAvatIrtha vItarAga deva! huM hArA caraNe vilagna chuM- daDhatAthI lagna chuM, vaLagya chuM. mATe he nAtha ! mane A bhavasAgarathI tAra ! tAra ! je prabhupada vaLagyA te tAjA, bIjA aMga na sAjA re; vAcaka yaza kahe avara na dhyAuM, e prabhunA guNa gAuM re... zrI arajina bhavajalane tAru." -zrI yazovijayajI hAra prasAde ATale pahoMcADavo, have A upekSa!-- bhavatprasAdenaivAhamiyatI prApito bhuvam / audAsInyena nedAnI, tava yuktamupekSitum // 8 // tuja prasAde ja pahoMcADiye re, ATalI bhUmi huMja; have dAsI thI tane re, yukta na upekSavuM ja re prabhujI! 8 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 vItarAgastava savivecana artha-hArA prasAdathI ja huM ATalI bhUmie prApita -prApta karAvAyela-hoMcADavAmAM Avela chuM; te have audAsInyathI-upekSAthI hAre upekSavuM yukta nathI. vivecana munisuvrata! je kRpA kare to AnaMdaghanapada lahiye." -zrI AnaMdaghanajI he nAtha ! lhArA prasAda thakI ja-anugraha thakI ja huM ATalI "bhUmi-AdhyAtmika bhUmikA "prApita" chuM-prApta karAvAyela chuM, pahoMcADavAmAM Avela chuM. atyArasudhImAM huM je kAMI AdhyAtmika guNadazArUpa padavI pAmya , te hArA kRpAprasAda thakI ja pamADA chuM. to have "audAsI thI"--udAsInapaNathI-upekSAthI tyAre upekSavuM-upekSA karavI yukta nathI; arthAt mahArA pratye upekSA karI mane adhe raste rakhaDAvI mAra ucita nathI. paNa tyAre kRpAprasAda cAlu rAkhI TheTha hArI padavI sudhI mane pahoMcaDAva e ja tane yukta che-ucita che, ema davani che. "to paNa mujane he zivapura sAdhatAM, heje sadA susahAya, - zrI devacaMdrajI tuM parama kRpALu deva," parama kRpApAtra- jJAtA tAta ! tvamevaikastvatto nAnyaH kRpAparaH / nAnyo mattaH kRpApAtramedhi yatkRtyakarmaThaH // 9 // Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tuM parama kRpALu deva, huM parama kRpApAtra 305 jJAtA tAta! tuM ja eka che re, kRpApara tuMthI na anya; kRpApAtra huMthI anya nA re, kRtyakarmaTha kara dhanya..re prabhujI! 9 artha-he tAta! jJAtA tuM ja eka che, hRArAthI anya kRpApara nathI, mahArAthI anya kRpApAtra nathI, mATe kRtyarmaTha tuM je karavA gyA hoya te kara! - vivecana tuM kaNAvaMta ziromaNi, huM kasaNApAtra vikhyAta che. - zrI yazovijayajI he tAta! he jaganA dharmapitA ! jJAtA-jJAcaka tuM ja eka che. tyArathI anya-bIje kaI kRpApara - kRpAparAyaNa-kRpA karavAmAM tatpara nathI ane mahArAthI anya-bIje kaI kRpApAtra-krayA karavAnuM bhAjana nathI. mATe "kRtyakarmaTha -karavA cagya karmamAM parama puruSothI te hArI sahAye AvI je karavA gya hoya te kara ! huM karuNApAtra para kRpA karI mane TheTha hArA pada sudhI pahoMcADavA ucita sahAya kara ! iti zrI hemacaMdrAcAryaviracita vItarAgastavamAM- kAvyAnuvAda savivecanamAM- svarAgAdi doSanA kheda nivedanarUpa Diza prakAza Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samadaza prakAza: AtmaniMdA ane vitarAgazaraNapatti AtmaniMdA karatA huM hArUM caraNazaraNa mahuM chuM-- svakRtaM duSkRtaM gahan, sukRtaM cAnumodayan / nAtha ! tvaccaraNI yAmi, zaraNaM shrnnojjhitH||1|| (kAvyAnuvAda) vaitAlIya nija duSkRta gahita ati, mukRtene-anudate ati; zaraNathI rahita nAtha! huM, zaraNe A tuja carNanuM grahuM. 1 artha -ravakRta duSkRtane gahaMta ane sukRtane anumodato huM zaraNa vihaNe he nAtha ! lhArA caraNane zaraNe jauM chuM. vivecana "mithyA avirati pramukhane jANuM niyama cheSa; niMduM garahuM laLI laLI, paNa te pAme saMtoSa." -zrI devacaMdrajI AgalA prakAzamAM bhagavAna vItarAga pAse pitAnA rAgAdi deSa pratyene tIvra kheda nivedana karyo. Ama jene Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ makSa AtmaniMdA karato huM hArUM caraNazaraNa grahuM chuM 307 tIvra kheda upaje che te paramaguru vItarAganI samakSa pitAnI niMdA karato te vItarAganuM caraNazaraNa grahe che. A saMbaMdhathI AvelA A prakAzamAM duSkRtaniMdA, sukRtaanumodanA ane bhagavatazaraNapratipattinuM anukrame kathana che, tenuM A prathama lekamAM sAmAnya sUcana karyuM che: "svakRta"--piote karelA "duSkRtane-duSTa kRtyane gahato"--Apa parama gurunI sAkSIe niMda ane sukRtane"-zubha prazasta kRtyane anudata-amedana karato e huM bIjuM kaI zaraNuM na hovAthI zaraNavihUNe he nAtha ! lhArA caraNane zaraNe jauM chuM. A bhava-parabhavamAM je meM lAkho game pApa karyA hoya te huM niMduM chuM, tuM parama gurunI sAkSIe gahuM chuM --pratikakuM chuM. mizyAmatithI meM je kAMI usUtra bhAkhyA hoya ke kumati-kadAgrahane vaze sUtra uthApyA hoya, e Adi duSkRta huM jiMduM chuM; A bhava-parabhavamAM aneka prakAranAM adhikaraNa meM karyA hoya te hadayamAM viveka dhArIne trividha trividha sarAvuM chuM. tathA-meM je kAMI "sukRta-zuddha ke zubha prazasta puNyakRtya karyuM hoya, temaja bIjA keIe paNa je kAMI "sukRta"-- zuddha ke zubha prazasta puNyakRtya karyuM hoya, te sarve huM anuduM chuM. Ama AtmaniMdA karatA ane sukRtane anudate zaraNuvihUNe huM hArA caraNanuM zaraNa "A bhava parabhava je karyA che, pApa karma keI lAkha te; Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 vItarAgastava savivecana AtmasAkhe te niMdIe e, paDikamie guru sAkha te. mithyA mati vartAviyAM che, je bhAkhyA usUtra te; kumati kadAgrahane vaze e, je utthApyAM sUtra te. A bhava parabhava je karyA che, ema adhikaraNa aneka te; vividhe trividha sarAvIe e, ANuM hRdaya viveka te. dukRta niMdA ema karI e, pApa karo parihAra te; janama jarA maraNa karI e, e saMsAra asAra te; karyA kama sahu anubhave e, koI na rAkhaNahAra te." -zrI vinayavijayajI kRta puNyaprakAza stavana kharekhara! A jagane viSe bhayAnnane trANarUpa zaraNa denAra "zaraNada je koI paNa hoya to te tuM ja che, kAraNa ke "tattvacinArUpa adhyavasAna e ja kharekharUM zaraNa che ane te hArA thakI ja prApta hoya che, eTale mhArA svarUpaciMtanathI prApta thatuM A tattvacintArUpa adhyavasAna e atiprabala rAgAdithI pIDAI rahelA bhavAraNyavatI jene "samAdhAsana sthAna samuM che, parama AtmazAMti apanArUM samAdhAsananuM -dIlAsAnuM ThekANuM che, haiyAdhAraNa denArUM nirbhaya AzrayasthAnarUpa zaraNa che. Taka " Tu phAra-mayAnaMf uta saMtarAMtAratAnAM ativRttaraagaadipiidditaanaaN duHkhaparamparAsaGklezavikSobhataH samAzvAsanasthAnakalpaM tasvacintArUpamadhyavasAnaM bibidissetyrthH|" zrIharibhadrAcAryajIkRta lalitavistarA sU. 118 vizeSa jijJAsue prastuta sUtranuM makRta lalitavistarA vivecana avalakavuM. pR. 24-241. Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mhArUM duSkRta mithyA hA ! 'micchAmi duka' 309 kAraNa ke A jIvane anaMta bhavabhramaNdu.khanI prApti thaI te kevaLa nija svarUpanA tattvaciMtana vinA ja thaI che, zrI AtmasiddhimAM kahyu che tema ' je svarUpa samajyA vinA, pAmyA du:kha ana ta;' eTale A bhavabhayadu:kha TALavuM hAya teA jethI nija svarUpanuM bhAna thAya evuM hArA jinasvarUpanuM tattvaciMtana ja eka temAMthI trANu karanAra zaraNa che; mATe ananya zaraNanA ApanAra thArA caraNazaraNanA huM Azraya karU hyu', BH mhArUM duSkRta mithyA hai !-- manovAkkAyaje pApe, kRtAnumatikArakaiH / mithyA me duSkRtaM bhUyAdapunaH kriyayAnvitam // 2 // mUyApunaHzciyAnvitam ||rI ane vAk tana pApa je karyu, anumAthu vaLI je karAviyu; mithiyA muja duSkRte ho ! dharI buddhi pharI teha nA thaje ! aH--kRta--kArita-anumAditavaDe karI mana--cana --kAyajanya pApa saMbaMdhamAM apunaHkriyAthI anvita-- sahita (pharI evuM pApa nahiM karUM' evA bhAvathI) evuM mhArUM mithyA duSkRta hai ! hA! 2 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 vItarAgastava savivecana vivecana he bhagavana! huM bhUlI gaye, mArA aparAdha kSaya thaI huM te sarva pApathI mukta thavuM e mArI abhilASA che, AgaLa karelAM pApone huM have pazcAttApa karuM chuM zrImad rAjacaMdrakRta mekSamALA (bAlAvabodha) pATha 56 manavacana-kAyAnA duSTa vegathI je kAMI pApa meM karyuM hoya, bIjA pAse karAvyuM hoya, ane bIjA karatA pratye anumati-anujJA-anumodanA karI hoya, te sarva hA pApa saMbaMdhamAM mahArUM miyA duSkRta he! ane te paNa "apunaHkiyAthI anvita'-sahita evuM mithyA duSkRta he ! arthAt je duSkRta thaI gayuM che te duSkRta have punaH pharIthI nahiM ja karUM evI daDha bhAvanAthI yukta evuM che ! jJAna-darzana-cAritra-tapa-vIrya e paMca AcAra saMbaMdhI A bhava-parabhavanA mahArA je kAMI doSa hoya te hArI samakSa AlecIne huM pApa-mela beI nAMkhuM chuM. sUkSmamAM sUkSma ekedriya jIvathI mAMDIne paMceMdriya paryaMta kaI paNa jIva meM A bhavane viSe parabhavane viSe haze heya, haNA heya, haNatAM anumAdyo hoya, te mhArUM duSkRta mithyA ! micchAmi dukkaDaM ko-leja-bhaya-hAsyathI je kAMI asatya vacana huM be haiuM, kUDakapaTathI pArakA dhana adatta lIdhAM hoya, te mhArUM duSkRta mithyA che" bare jinajI! micchA dukkaDa Aja !" deva-manuSya-tiryaMcanA mithuna je meM sevyAM hoya, viSayarasalaMpaTapaNe deha ghaNe Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 311 cana-vacana-kAyajanya pApanuM mithyA duSkRta viDaMkhyuM hoya, te mhArUM duSkRta mithyA cheparigrahanI mamatA karI bhavabhava meM meLavelI saMpatti che jyAMnI te tyAM rahI-kaI sAthe AvI nahiM, te parigrahane aMge mahArUM je kAMI pApa haya, te hArUM dukRta mithyA ! ema aDhAra pApasthAnaka saMbaMdhI mhAro je kAMI deSa heya, te mhArUM duSkRta mithyA che! ema ekeMdrI jIva, haNyA haNAvIyA haNatAM je anumadiyA e; A bhava parabhava jeha vaLIya bhavabhave, te muja micchAmi dukkaDaM e; ema paMcedrI jIva je meM duhavyA, te muja micchAmi dukkaDaM e. krodha lebha bhaya hAsyathIjI, belyAM vacana asatya, kuDa karI dhana pArakAMjI, lIdhA jeha adatta.. re jinajI! micchAmi dukkaDa Aja, tuma sAkhe mahArAja; re jinajI! deI sArUM kAja re, jinajI! micchAmi dukakaDa Aja. deva manuja tiryaMcanAjI, mithuna sevyAM jeha; viSayAsa laMpaTapaNe ja, ghaNuM viDaMkhe deha re....jinAjI! parigrahanI mamatA karIjI, bhavabhava melI Atha; je jIhAMnI te tIhAM rahIjI, keI na AvI sAtha re, jinAjI!" -zrI vinayavijayajIkRta puNyaprakAzAstavane, Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 vItarAgastava savivecana Ama AtmasvarUpanI ArAdhanA cUkI meM anAcArathI, avratathI, viSayathI A bhava-parabhavane viSe je kaMI AtmavirAdhanA karI hoya, tene have huM pazcAttApa karI mithyA duSkRta mAguM chuM, micchAmi dukkA prANAtipAtAdi aDhAra pApasthAna ke je meM AtmasvarUpathI bhraSTa thavArUpa pramAdadoSathI sevyA heya, sevarAvyAM haya, sevatAM pratye anumoghA hoya, te sarve huM trividhe trividha sarAvuM chuM; AtmasAkSIe nirdu chuM, sazuru sAkSIe gahuM chuM ane AtmAmAMthI visarjana karuM chuM. niki piSi appANaM vosirAmi / ' (prajJAvadha mokSamALA(svaracita) pATha para) ka ratnatrayasaMbaMdhI sarva sukRta huM anuduM -- yatkRtaM sukRtaM kiJcidratnatritayagocaram / tatsarvamanumanye'haM mArgamAtrAnusAryapi // 3 // prabhu ! ratnatraya saMbaMdhamAM, guNa mArgonusari prabaMdhamAM kaMI suta je karAyalu, anuduM saghaLuMya te bhaluM. artha:-ratnatraya saMbaMdhamAM je kAMI sukRta karAyuM che, te sarva huM anumaDuM chuM mArgamAtrAnusAri paNa--mArganusAri sukRta paNa huM anumoduM chuM. Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya saMbaMdhI sarva sukRta 313 vivecana tAharUM dhyAna te samakitarUpa, tethI ja jJAna ne cAritra te ja che ." zrIyazovijayajI samyagadarzana-jJAna-cAritra e ratnatrayI saMbaMdhamAM je kaMI "sukRta-prazasta zubha kRtya karavAmAM AvyuM che, te sarva huM anumati karUM chuM-anudu chuM, eTaluM ja nahiM paNa mArgamAtrAnusAri-mArgAnusArI evuM sukRta paNa huM anumehuM . jema ke-bhyAre te divasa dhanya dhanya che!--ke jyAM meM dAna-zIla-tapa AdarI dharma karyo che ne duSkarma TALyAM che; tIrthayAtrAdi karI jinavarane pUjyA che; pAtrane satkAryA che; pustaka-jJAna lakhAvyAM ne jinagRha-jinacitya (pratimA), caturvidha saMgha e sAta kSetra sAcavyAM che; pratikamaNAdika kiyA sabhyapaNe karI anukaMpA dAna dIdhAM che, AcArya-upAdhyAya-sAdhune bahumAna dIdhAM che; ema vAraMvAra dharmakAryarUpa-puNyarUpa-sukRtane huM anuduM chuM, eTaluM ja nahiM paNa manamAM bhale bhAva ANuM-cittane ThekANe ANuM A AtmArAmane samatA bhAve bhAvavArUpa uttama sukRtane te huM atyaMta anumeTuM chuM, kAraNa ke samatA vinA je prANuM puNya kArya, anusare te to chAra para liMpaNuM" ane "jhAMkhara citrAma"--citrAmaNa che, mATe samatArUpa-zuddha bhAvarUpa sukRtane huM vizeSa anameduM chuM. "dhanya dhanya te dina mAharI, jahAM kI dharma | dAna ziyaLa tapa AdarI, TAnyAM duSkarma. Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 vItarAgastava vivecana bhAva bhale| mana ANIe, citta ANI ThAma; samatA bhAve bhAvIe, e AtamarAma. samatA viSNu je anusare, prANI punya kAma; chAra upara te lIpaNuM, jhAMjhara citrAma." (ityAdi) --zrI vinayavijayakRta puNyaprakAza stavana DhAla 6 Ama meM peAte karela zubha ke zuddhabhAvarUpa sukRtane huM anumAdu chuM eTaluM ja nahi paNa anya sukRtIonA sukRtane paNa hu anumAdu chuM, jema ke paranA paramANu jevaDA guNane paNa parvata jevA gaNI pAtAnA hRdayamAM praphullita thaI huM cetana ! tuM tenA pratye thArA sAce prameAdabhAva dAkhava! ane te te guNavatanI dhanyatA ciMtava ke dhanya che Ane ! AnAmAM vidyA--vinaya-viveka-vijJAnanA kevA vikAsa che! A kevA jJAnavAna, kevA cAritravAna che! dhanya che A AtmArAmI munIzvarAnI parama nigraMtha vItarAga vRttine! ahe| A mahu'tenu'mahA asidhArAvrata! ahA A brahmaniSTha mahAtmAonI brAhmI sthiti ! A sauMparAyaNu sagRhasthA paNa dhanya che! ane kuLane ajavALanArI A satI strIone dhanya che! AvA sa sukRtIonA sucarita sa'krInane rasAsvAMda levaDAvI hai cetana ! tuM hArI karasanAne rasanA' kara ! guNavaMtanI guNagAthA zravaNu karAvI thArA zravaNane tuM 'zravaNa' kara ! anyanA azvayanA prasanna avaleAkanathI dghArA leAcanane tuM 'leAcana' (rAcana) kara! ane Ama sAcA nibha tuM Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa a`ta, siddha AdinA te te guNanI anumAdanA 315 prameAdabhAvathI anyanA sukRtamAM maphatane bhAga paDAvI hArI jIbhanA, thArA kAnanA ne thArA netranA nirmANane kRtA' kara !( prajJAvAdhameAkSamALA svaracita pATha 8.) " guNa prameAda atizaya rahe, rahe aMtarmukha yAga." --zrImad rAjaca'drajI ,, po 5 sa at AdinA te te guNu huM anumeAdu' chuM-- sarveSAmahadAdInAM yo yo'ttvAdiko guNaH / anumoyAmi saMta, sarva temAM mahAmanAm // sarave ata Adine, guNa je je arahattva AdikA; anumedu pramAdathI ghaNe, sahu te te guNa te mahAtmane. artha :--sarve at AdinA je je a Adika guNa che, te mahAtmAnA te te sarva guNa huM anumAdu chuM. x" jihye pravIbhava tvaM sukRtisucaritoccAraNe suprasannA, bhUyAstAmanyakIrtizrutirasikatayA me'dya karNau sukaNoM / vIkSyAnyaproDhalakSmIM drutamupacinutAM locane rocanatvaM, saMsAre'sminnasAre phalamiti bhavatAM janmano mukhyameva || zrI vinayavijayajIkRta zatasudhArasa "" Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarva sthApana rasiddha papa65) vItarAgastava savivecana vivecana evA sarva puruSa, tenAM caraNAraviMda sadAya hRdayane viSe sthApana raho !? -zrImad rAjacaMdra, patrAMka 476 (suprasiddha padapatra) sarve ahaMtu Adine eTale ke sarve ahaMtone, save siddhone, sarve AcAryone, sarva upAdhyAyane, ane sarve sAdhuono je ahaMndu-siddhatva-AcArya sAdhutvarUpa guNa che, te te sarva mahAtmAone te te sarva guNa huM anuduM . jema ke - dhanya che A ahiMsaka mahAmunio! ke jeo cetanAthI cha kAyanI rakSA kare che, sarva jagajajatune sama gaNuM sUmamAM sUkSma jIvane paNa haNatA nathI, lezamAtra duHkha upajAvatA nathI. rAgadveSAdi bhAvahiMsA karatA nathI. bhAvadayArasanA sAgara-niSkAraNa karuNasiMdhu evA A sAdhu bhagavAne niraMtara AtmasvarUpamAM sthiti karI parabhAvanA lezane paNa sparzatA nathI! ahe! emanI karuNA! ahe! emanI vItarAgatA! aho! emanI svarUpasthiti! aho! A saMtonI satyavAditA paNa kevI AzcaryakArI che! svapnamAM paNa A sAdhucarita sapuruSe asatya vacana vadatA nathI! paravastune potAnI kadI kahetA nathI. vyavahArathI ne paramArthathI te kevaLa satya satya ne satya ja vade che. dhanya che emanA satya vratane! aho ! svadehamAM paNa nirIha evA A parama pramANika mahAtmAe saLI mAtra paNa adatta letA nathI, parabhAvanuM paramANu paNa Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hArUM, siddhanuM, sAdhunuM, zAsananuM zaraNa 31 AtmabhAvathI IcchatA nathI! aho emanI nispRhitA ! A sAcA tyAgI-saMnyAsI jegIjanenuM brahmavrata paNa kevuM adbhuta che! dravyathI ne bhAvathI teo kevuM kaThera brahmacarya vrata pALe che ! svapnAMtare paNa emanA ramamAtramAM paNa viSayavikAranI chAyA dekhAtI nathI ! niraMtara teo brahmamAM-zuddha AtmasvarUpamAM vicarI rahyA che ! ahIM temanuM A mahAasidhArA vrata ! dhanya che A nigraMthanI parama nigraMtha vRttine! dravyabhAva samasta graMthane-parigrahabaMdhanano temaNe ucheda karyo che! paravastunA paramANu mAtra pratye paNa teo mamatvabhAva-mUrchA dharAvatA nathI! A AkhA jagamAM eka AtmA zivAya emanI pitAnI mAlIkInuM bIjuM kAMI nathI, evA te parama akiMcananiSparigrahI che! ahe! emanI niyatA !" gadaSTi samuccaya vivecana (svaracita) pR. 719 ' Ama AcArya-upAdhyAya-sAdhu bhagavAnane je A sAdhutva guNa che te huM anumaDuM chuM, te ja prakAre ahaMta bhagavAnane je ahaM5NArUpa guNa che ne siddha bhagavAnano je siddhapaNArUpa guNa che tenA pratye paNa mhAre parama guNaprada ullase che; eTale te paMca parameSThIo pratyenA mahArA aMtaraMga guNAnurAgane lIdhe hArA aMtarAtmAmAMthI sahaja svayaMbhU udgAra nikaLI paDe che ke-ramo saritA arihaMtone namaskAra he! namo siddhA-siddhone namaskAra hi! namo AyariyANaM-AcAryone namaskAra he! to karavA-upAdhyAne namaskAra he! nA hag Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 vItarAgastava savivecana sapanAhU-lekamAM sarva sAdhuone namaskAra he! sarva sAdhuone-sAcA sAdhuguNasaMpanna sarva sAdhucarita sapuruSone namaskAra he! hArUM, siddhanuM, sAdhunuM zAsananuM zaraNa rahuM chuM- tvAM tvarUlabhUtAn siddhAMstvacchAsanastAnmunIn / tvacchAsana ca zaraNaM, pratipanno'smi bhaavtH||5|| tujane phala tuja siddhane, tuja sazAsana rakta sAdhune; tuja zAsanane ya zaNuM huM, bhagavAn bhAva thakI prapanna chuM. 5 artha -tane, hArA kulabhUta siddhone, lhArA zAsanarata munione ane lhArA zAsanane huM bhAvathI zaraNapratipanna chuM-zaraNe gaye chuM. vivecana nirAgI paramAtmA ! have huM tamArUM, tamArA dharmanuM ane tamArA muninuM zaraNa grahuM chauM." -zrI mokSamALA (bAlAvabedha) kSamApanA pATha he vitarAga deva! huM bhAvathI tane zaraNapratipanna chuM, tuM ahatanA phalabhUta je siddho thayA che te siddhone zaraNapratipana chuM, hArA zAsanamAM rata-prItivaMta muniene zaraNapratipanna chuM, ane hArA zAsanane zaraNa Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarva jIvone kSamApanA : sarva pratye hArI maitrI 319 pratipanna chuM. arthAta meM hAruM, siddhonuM, hArA munienuM ane hArA zAsananuM (ema cAra) zaraNa aMgIkAra karyuM che. janma jarA maraNe karI e, e saMsAra asAra te; karyA kama sahu anubhave e, keI na rAkhaNahAra te. zaraNa eka arihaMtanuM e, zaraNa siddha bhagavaMta te; zaraNu dharma zrI jainano e, sAdhu zaraNa guNavaMta te. zrI vinayavijayajI kRta puNyaprakAza stavana "sarvasane dharma suzarNa jANI, ArAdhya ArAdhya prabhAva ANI; anAtha ekAMta sanAtha thAze, enA vinA keI na bAMhya haze."-zrImada rAjacaMdrajI mahAbhaya pAmele koI jema "dugarasurakSita durgakhya nirbhaya sthAnane Azraya kare, tema A bhayaMkara bhavATavImAM bhramaNa karatAM bhayabhIta thayelA mumukSu jIvane A cauzaraNa ja eka zaraNa che, bhAva abhaya ApanArUM parama nirbhaya "samA zvAsanasthAna"--AzrayasthAna che. mATe-ananya bhAvazaraNane dAtAra arihaMta bhagavaMtanuM huM zaraNa grahuM chuM. zuddha AtmasvarUpI siddha bhagavaMtenuM huM zaraNa grahuM chuM. mUrtimAna samAdhisvarUpa sAdhu bhagavaMtanuM huM zaraNa grahuM chuM. kevali bhagavaMte bhAkhelA AtmasvabhAva dharmanuM huM zaraNu grahuM chuM. caugatino ucheda karanArA A cauzaraNane meM Azraya karyo che, te Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 vItarAgastava savivecana mane have bhaya che ? vikSepa che? ciMtA zI? "dhIMga dhaNI mAthe kiyA re, kuNa gaMje nara beTa? vimala jina dIThA leyaNa Aja." "moTAne utsaga beThAne zI ciMtA prabhune caraNa pasAya, sevaka thayA naciMtA." sarve jIvone kSamApanA he ! sarva pratye hArI triI ho !-- kSamayAmi sarvAnsattvAn, sarve kSAmyantu te mayi / maitryastu teSu sarveSu, tvadekazaraNasya me // 6 // sarave jIva huM khamAvate, sarave jIva mane khamAvajo ! sarave prati mitrI muja che, zaraNuM eka ja jAsa tuM ja che. artha -huM sarve sane kSamAvuM chuM, te sarve mahAra pratye kSamA ! tuM eka jene zaraNa che evA mane te sarvemAM maitrI ho ! vivecana "he sarvajJa bhagavAna! tamane huM vizeSa kahuM tamArAthI kAMI ajANyuM nathI. mAtra pazcAttApathI huM karma janya pApanI kSamA icchuM chuM. -mokSamALA (bAlAvabodha) huM sarve sane-prANIone kSamAvuM chuM-kSamA ApuM chuM, te sarve sa mahArA pratye kSamA-kSamA Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - huM eka chuM, hArA caraNuzaraNe mane dainya nathI 321 Ape ! he vItarAga ! tuM ja eka jene zaraNuM che evA mane te sarve sa-prANIo pratye mitrI ho ! he bhagavAna! meM hArA zAsananuM zaraNa brahyuM che ne hArUM zAsana te A che ke sarva jIvane khamAvavA ne sarvanI sAthe mitrI rAkhavI. mATe huM sarva jIvane khamAvuM chuM, sarva jIvo mane kSamA Apa hAre sarva prANI sAthe maMtrI che, mhAro koI paNa zatru nathI ne mahArUM kaI sAthe kaMI paNa vira nathI,-mitti me sadavamUAsu, vera makazuM na verA" jevuM hArA AtmAnuM svarUpa che, tevuM ja A sarva AtmAonuM svarUpa che, tethI e sarva mahArA sAdhamika AtmabaMdhuo ja che, ema nizcaya rAkhI he cetana ! tuM vizvabaMdhutva bhAva! samasta jagajIva pratye vAtsalya dharI, teonuM niraMtara hita ciMtava ! "sarvAtmamAM samadaSTi , A vacanane hRdaye lakhe!" ema tuM mitrI bhAvanAnuM bhAna kara. "jIva sarve khamAvIe.sA. yoni corAzI lAkha te mana zuddha karI khAmaNAM....sA. keI zuM roSa na rAkha te. sarva mitra karI ciMta sA. keI na jANe zatru te rAga dveSa ema parihare sA. kIje janma pavitra te. sAhampi saMgha khamAvIe, sA. je upanI aprIti te; sajajana kuTuMba karo khAmaNAM, sA. e jinazAsana rIti to. khamIe ane khamAvIe, sA. eha ja dharmanuM sAra te." zrI vinayavijayajIkRta puNyaprakAza rAvata hAla 4 E 21. Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 vItarAgastava savivecana huM eka che, hAza caraNazaro rahela mane danya nathIeko'hN nAsti me kazcinna cAhamapi kasyacit / tvadadhizaraNasthasya, mama dainyaM na kiJcana // 7 // chuM huM eka na kaI ma haro, na ja chuM huM paNa koIne khare; nathI dInapaNuM kaMI mane tuja caNe zaraNe rahelane. 7 artha-huM eka chuM, mahAre koI che nahiM, ane huM paNa keIne chuM nahi; lhArA caraNa zaraNe rita evA mane kaMI paNa dainya-dInapaNuM nathI. vivecana trANa zaraNa AdhAra cho re, prabhujI bhavya sahAyare dayAlarAya. devacaMdra pada nIpaje re, jinapadakaja supasAya re da.-zrI devacaMdrajI huM eka chuM, mahAre kaI che nahiM, ane huM paNa keIne chuM nahiM; hArA jevA parama samartha svAmIne caraNe zaraNa rahelA mane kaMI paNa dainya-dInapaNuM nathI. dhIMga dhaNI mAthe kiye re, kuNa gaMje narapeTa ?" - "A dehAdi samasta paravastuthI bhinna e upagavaMta zuddha citanyasvarUpI avinAzI ajara amara AtmA chuM, A nAzavaMta dehAdi bhAva te huM nathI; huM A dehAdi bhAvano nathI ne A dehAdi bhAva hAra nathI. A anAdi saMsAramAM A jIve anaMta deha paryAya dhAraNa Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parApadavI. na pAmuM tyAM lagI zaSyapaNuM ma mUkaje! 323 karyA, temAM ko deha A jIvane gaNave? je dehaparyAyane A jIva misyA dehAdhyAsathI pitAne mAnavA jAya che, te deha te khalajananI mAphaka dago daIne tene tyAga karIne cAlyA jAya che ! ne A jIva meMDhAnI jema je je (hArUM mhArUM') karate hAtha ghasato rahe che ! A lhAlAmAM hAla deha paNa jyAM jIvana thatuM nathI, te pachI A dehane Azraye deha hAIne rahelI evI anya parigraharUpa vaLagaNa te tenI kayAMthI thAya ? mATe A samasta paravastumAM paramANamAtra paNa hArUM nathI, enI sAthe mAre kaMI paNa levAdevA nathI.44huM te paravastu nathI ne paravastu te huM nathI. te hArI nathI ne huM tene nathI. huM te huM chuM, te te te che; mahArUM te mahArUM che, tenuM te tenuM che. he cetana! hArUM te hArI pAse ja che, bAkI badhuM ya aneruM che. te pachI A paravastumAM tuM huMkAra huMkAra zuM kare che ? hArUM mhArUM zuM kare che ? AtmAno huMkAra karI e huMkArane huMkAra tuM toDI nAMkha! "mAruM" ne mAruM ema nizcaya kara ! eka sahajAnmasvarUpa zAzvata AtmA ja hAre che, bAkI bIjA badhA bAhya bhAve mAtra sagArUpa che. ema bhAvI he jIva ! tuM samasta parabhAva prapaMcane tyajI, AtmabhAvane ja bhAja!" - -(prajJAbodha mokSamALA svaracita, pATha ka6) parA padavI na pAmuM tyAM lagI zaraNyapaNuM ma mUkaje!yaavnnaamomi padavI, parAM tvadanubhAvajAm / tAvanmayi zaraNyatvaM, mA muJca zaraNaM zrite // 8 // Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 vItarAgastava savivecana prabhu! tUja prabhAvathI kharA, padavI pAmuM na jyAM lagI parAka tuM zaraNyapaNuM ma mUkaje, A mujamAM-je tuja zaNune bhaje. 8 artha-jyAM lagI huM hArA anubhavajanya parA padavI prApta karUM nahiM, tyAM lagI zaraNazrita evA mahAra pratye tuM zaraNyapaNuM mana mUkaje! vivecana "kRpA karIne rAkhaje, caraNa taLe grahI hAthare. * -zrI AnaMdaghanajI - he bhagavan! lhArA anubhAva thakI-kRpAprabhAva thakI jyAM lagI huM hArA jevI "para" sarva thI para ne jenAthI para keI che nahiM evI parama utkRSTa padavI pAmuM nahiM, tyAM lagI lhArA zaraNane jeNe Azraya karyo che evA huM zaraNAzrita pratye he nAtha ! tuM "zaraNyapaNuM'-zaraNa levA gyapaNuM mUkIza mA! arthAt huM te hArUM zaraNa mUkIza nahiM ema hArUM kartavya to huM bajAvIza, paNa tuM paNa zaraNa grahaNa yogya evuM hArUM zaraNyapaNuM na mUkI hArUM kartavya bajAvaje! iti zrI hemacaMdrAcArya viracita vItarAgastavamAMsakAvyAnuvAda savivecanamAM- AtmaniMdA ane vItarAgazaraNapattirUpa samadaza prakAza Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdaza prakAza : vItarAganuM vilakSaNa devapaNuM svaantazuddhi arthe tane kaThora paNa kaMIka vijJapya che- na paraM nAma mRdeva, kaThoramapi kiJcana / vizeSajJAyaM vijJapyaM, svAmine svAntazuddhaye // 1 // kAvyAnuvAda bhUjaMgImadu mAtra vijJApya nA tUja Age, - kaThorUM ya vijJApavuM egya lAge bhale AkarA bANa jevuM ja lAge, svaantAtaNa zuddhi A dAsa mAge. 1 artha -nahiM ke kharekhara! mAtra mRdu ja (kemaLa ja) paNa kaMI kaTAra paNa tuM vizeSajJa svAmI pratye svAnta zuddhi arthatAnI manaHzuddhi arthe vijJapavuM yogya che. vivecana he prabhu! olaMbhaDe mata khIje. -zrI mohanavijayajI he bhagavan! atyAra sudhI te atre vItarAgastavanA pUrva prakAzamAM hArI "mRdu -kemaLa zabdothI "mRdu" kamaLa narama prakAranI stuti karI; paNa mAtra "mRdu ja'- Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ra6 vItarAgastava savivecana kemaLa ja nahiM, paNa kaMI "kaThora"--AkarUM-karkaza lAge evuM kaThora vacana paNa tuM "vizeSajJa'-sarva vizeSane jANanArA athavA sat-asattA vizeSane jANanArA svAmI pratye "viSya" che-vijJApavuM cogya che-vijJApana karavuM cagya che; ane e paNa svAnta zuddhine mATe-hArA pitAnA ataHkaraNanI zuddhine arthe vijJApavuM che. emAM bIjo koI hetu nathI. nathI tane pakSI Adi vAhana, nathI netrAdi vikAra- na pakSipazusiMhAdivAhanAsInavigrahaH / na netragAtravaktrAdivikAravikRtAkRtiH // 2 // nathI tuM birAje bIjA jema devA, paNuM pakSi vA siMhanA vAhane vA, nathI netra gAtre ya vakatre vikAre, - vikArI ya AkAra hAre lagAre; 2 artha nathI tuM pakSI-pazu-siMha Adi vAhanamAM birAjamAna thayelA dehavALo nathI tuM netra-gAtra AdinA vikArothI vikRta AkRtivALo; - vivecana "na netre na gAtre na vastre bikAra : a pka : parama ri meM ginetra -zrI siddhasena divAkarajI * Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAganuM anyadevathI vilakSaNa devapaNuM 327 atre mahAkavi hemacaMdrAcAryajIe pitAnI lAkSaNika zilIthI vyAjastuti alaMkArathI prathama daSTie vItarAga bhagavAnanI niMdAno AbhAsa karI, paryAvasAnamAM tenI parama stuti karI tenuM Inara devAthI vilakSaNapaNuM darzAvyuM che. temAM A bIjA lokathI mAMDI chaThThA kaleka sudhIno eka sAthe sahasaMbaMdha che. bhagavAnanuM anya deve gI vilakSaNapaNuM A A prakAre che- (1) he bhagavan! bIjA de te koI pakSInA vAhanamAM, kaI pazunA vAhanamAM, kaI siMha AdinA vAhanamAM birAjamAna thayelA dekhAya che, paNa tyAre deha te nathI ke pakSI-pazu ke siMha Adi vAhanamAM birAjamAna thayela; (2) bIjA devAmAM te netranA AMkhanA gAtranA-aMganA ke vaphatranA-mukhanA ke e Adi anyanA vikArathI vikRta-vikAra pAmelI AkRti-AkAratA dekhAI Ave che, paNa tyArAmAM to nathI netra-gAtra-vatra AdinA vikArathI kaI vikRta-vikAra pAmelI AkRti dekhAtI; nathI dharato tuM zUlAdi zastra, nathI bheTato aMganA aMga- na zUlacApacakrAdizastrAGkakarapallavaH / nAGganAkamanIyAGgapariSvaGgaparAyaNaH // 3 // nathI zUla ke cApa cakAdi zastra, thaye tUja hastAja aMkita ane nathI aMganA aMga AliMgavAne, thaye tatparo aMga umaMga ANe; 3 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 vItarAgastava savivecana artha -nathI tuM zUla-cApa-cakra Adi zastrathI aMkita karapallavavALe, nathI tuM aMganAnA kamanIya aMganA parinkaMgamAM parAyaNa-tatpara; vivecana "ra ra ra ra phatte, 4 : parAma ti meM nine?" -zrI siddhasena divAkarajI. (3) bIjA devomAM to keInA hAthamAM zUla, keInA hAthamAM cApa-dhanuSya, keInA hAthamAM caka e Adi zatruone bhayaMkara zAstranuM darzana thAya che, paNa hAro karapalava"_pallava je kamaLa kara nathI phUla-cApa- caka Adi zastrathI aMkita thayelo; (4) bIjA de te kAminInA kamanIya aMganA AliMganamAM tatpara dIse che, paNa nathI tuM te aMganAnA-kAminInA kamanIya-spRhaNIya -suMdara aMganA parivaMgamAM-AliMganamAM tatpara jaNa; 1 nathI tuM siMgha carita dharata, nathI kepa-prasAda karatan grhnniiycritprkmpitmhaajnH| na prkopprsaadaadividdmbitnraamrH||4|| nathI kaMpavyA te mahAleka ane, savanA gaIvA gya phaMDA caritre; nathI te viDaMkhyA na vA sura vA, prakepe karI ke prasAde karI vA; 4 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI niMdya carita, nathI kepa-prasAda 329 artha -nathI tuM garhaNIya caritathI mahAjanene prakaMpita karanAra; nathI tuM pradepa-prasAda AdithI naraamarane viDaMbita karanAre; vivecana te kima para sura AdarU, je paranArI vaza rAcyA re, -zrI yazovijayajI (5) bIjA deve te "garhaNIya--gaIvA gyaniMdanIya carita vaDe mahAjanone prakaMpita kare che-prakaMpa upajAve che-dhrujAve che, paNa tuM te nathI garhaNIya-niva caritathI mahAjanane prakaMpita karata-prakaMpa upajAvateprajAvato; (6) bIjA deva to kaI pratye prakopa karI keI pratye prasAda-anugraha karI ke e Adi evuM anya koI karI narane-manuSyane ane amane-devane viDaMbita kare che-viDaMbanA karI phAve tema nacAve che; paNa tuM to nathI prakapa-prasAda AdithI naro-amarane viDaMbita karataviDaMbanA pamADate; UR nathI tuM jagansaTi Adi karato, nathI lAsya-hAsyAdi dharato na jgjjnnsthemvinaashvihitaadrH| na lAsyahAsyaga taadiviplvopplutsthitiH||5|| Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgastava savivecana nathI te jagajanma ke dhairya nAze, kaI Adare to kare ja bhAse! nathI hAsya ne lAsya gItAdi dvAre, sthiti vihutA te karI ke prakAre 2 artha -nathI tuM jagatanA janana-vairya- vanAzamAM Adara karanAro, nathI tuM lAsya-hAsya-gIta Adi vilothI upaDuta sthitivALo; vivecana " na lAsyaM na hAmyaM na gItAdi yasya, ekaH parAtmA gatimeM jinendraH / " - zrI siddhasena divAkara (7) keI deva te jaganuM janana (janmAvavuM) karI "jagatapitA" banavA jAya che, kaI jagatanuM "sthama -sthirapaNuM jALavI rAkhavAnuM kArya karI jagatrAtA banavA jAya che, ke jagane vinAzasaMhAra karavAnuM kArya karI jagasaMhartA banavA jAya che,Ama jaganI utpati-sthiti-layanA kAryamAM "vihitAdara'-Adara karI rahelA jaNAya che, paNa tuM te nathI jaganA jananasthaya--vinAzamAM Adara karata; (8) keI deva te lAsyasuMdara nRtya karI rahelA, keI te hAsya karI rahelA, keI gIta Adi gAI rahelA-ema e Adi aneka "vilavathI"--cittakSobhakArI upadravothI "upaDuta"--upaplava pAmelI DAmADoLa cittasthitivALA daSTigocara thAya che; paNa tuM to nathI lAsya-hAsya-gIta Adi viplavAthI upavuta-saMkSubdha-DAmADoLa sthiti dharate; * , ' mAM Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI jagA utpatti-sthiti-laya karatA 331 ema saM devAthI vilakSaNa tane devapaNe kema sthApavA tadevaM sarvadevebhyaH, sarvathA tvaM vilakSaNaH / devatvena pratiSThApyaH, kathaM nAma parIkSakaiH ? // 6 // sahu devathI ema sarva prakAre, aho ! chetu vilakSaNA e prakAre; parIkSAkarAe tane nAtha! prIte, pratiSThApavA devatAtve zaoN rIte! a:--tethI ema sarva devethI tuM sarvathA vilakSaNa che! te pachI tu parIkSakeAthI vAru devapaNe krama pratiSThApya che? kema pratiSThApavA yogya cheH vivecana } "" prazamarasanimagnaM dRSTiyugmaM prasannaM vadanakamalamaGkaH kAminIsaGgazUnyaH / karayugamapi yatte zastrasaMbaMdhavaMdhyaM, tadasi jagati debo vItarAgastvameva // --mahAkavi dhanapAla tethI ema-e Adi upara varNavI dekhADelA aneka prakArothI tuM sa` devAthI 'sava thA'-sarva prakAre 'vilakSaNa' chA! 'vilakSaNa'--viparIta-viruddha-vicitra-viziSTa lakSaNavALeA che! teA pachI 'parIkSakeAthI'-devatattvanI parIkSA karanArA janAthI tuM devapaNe kema pratiSThA' che? kema pratiSThApavA ceAgya che? ukta devAnA prasiddha lakSaNeAmAMnuM kAI paNa lakSaNa thArAmAM gotyuM jaDatuM nathI, teA pachI tane devapaNe kevI rIte pratiSThApana karavA ? evI vimAsaNu devatattvaparIkSakeAnA manamAM thaI Ave che. 6 3 tr Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgastava saviyana atre madabuddhi parIkSakA bhale mujhAI jatA hAya, paNa kRtabuddhi sAcA parIkSakAne mana teA anya devAthI AvuM hArU vilakSaNapaNa' e ja thArUM kharekharUM ananya devalakSaNapaNuM pratIta karAve che. kAraNa ke thArI zAMta pratikRtinA paNa darzana thatAM teonA mukhamAMthI sahaja svayaMbhU udgAra nikaLI paDe che ke--ahe! AnI STi kevA prazamarasamAM nimagna thayelI che! Anu' mukhakamala kevuM prasanna, zAMta, saumya che ! nathI dekhAtI AnA kheALAmAM kAminI ke nathI AnA hAthamAM hathiyAra ! ahA ! samabhAvabharI enI daSTa jANe sama piraNAme jagane dekhI rahI che! enI prasanna mukhamudrA parama cittaprasannatA vyakta karI rahI che ! enI asa'gatA jANe sava parabhAvanI parivajanA prakAzI rahI che! enA khullA khAlI hAtha jANe ema sUcavI rahyA che ke amane have A citravicitra jagat sAthe kAMI levAdevA nathI. ame amArUM kAma karI lIdhuM che, have amAre kaI paNa karavApaNuM rahyuM nathI. ahA! AvI adbhuta nivikAra mudrA ame pUrve kadI paNa dIThI nahAtI. kharekhara! jagamAM kAI vItarAga deva hAya te te AvA ja ghaTe. AvA anaMta jJAnAdi divya guNu sapanna kharekharA vItarAga devathI viparIta-vilakSaNa lakSaNavALA kahevAtA devAmAM vAstavika devapaNuM ghaTatuM ja nathI, kAraNa ke-- 332 " ajJAna, nidrA, mithyAtva, rAga, dveSa, avirati, bhaya, zAka, jugupsA, dAnAMtarAya, lAlAMtarAya, vIryAM tarAya, Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaheNa sAthe vahetA ghaTe, vaheNa viruddha kema ghaTe? 333 bhegAMtarAya, upabhogatarAya, kAma, hAsya, rati ane arati e aDhAra dUSaNamAMnuM eka dUSaNa hoya te te apUjya che. eka samartha paMDite paNa kahyuM che ke, "paramezvara chaG ema mithyA rIte manAvanArA puruSo pote pitAne Thage che, kAraNa paDakhAmAM strI hovAthI teo viSayI Thare che, zastra dhAraNa karelAM hovAthI daiSI Thare che; japamALA dhAraNa karyAthI teonuM citta vyavra che ema sUcave che, mAre zaraNe Ava, huM sarva pApa harI lauM' ema kahenArA abhimAnI ane nAstika Thare che. Ama che te pachI bIjAne teo kema tArI zake? vaLI keTalAka avatAra levArUpe paramezvara kahevarAve che te tyAM teone amuka karmanuM bhegavavuM bAkI che ema siddha thAya che." zrImada rAjacaMdrapraNIta mekSamALA (bAlAvabedha) pATha 13, vaheNa sAthe vahata ghaTe, vaheNa viruddha kema ghaTe? anuzrotaH saratparNatRNakASThAdi yuktimat / pratizrotaHzrayavastu, kayA yuktyA pratIyatAm ? // 7 // anuzrota te vaheNa sAthe vahetA, tRNe parNa kASThAdika yuktimatA; pratizrota je raheNanI jAya sAme, zI yuktithI te vastu pratIta pAme? 7 juo A kanA vivecananA mathALe TAMkele mahAkavi dhanapAlane suprasiddha ka. Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgastava savivecana artha :anuzrote (srotane--pravAhane anukULapaNe) saratuM paNa tRNa-kAThA de yuktimat che; paNa pratizrotane ( pravAhatha pratikULapaNAne) Azraya karatI vastu kaI yuktithI pratItAya ? 334 vivecana ,, kratuma prabhu tuma tAraka vibhuM re, tuma sama avara na kAya, - zrI devaca'drajI sa` devethI vilakSaNa evA tane devapaNe kema sthApavA evI vimAsaNa madabuddhi parIkSakeAne thaI paDe che. kAraNa ke te maMdabuddhi parIkSakA te ema vicAre che ke--anuzrote'-zrotane-pravAhane anusAre eTale ke pANInA vaheNa pramANe saratI--vahI jatI paNa (pAMdaDA)tRNu-kASThaAdi vastu yuktimat-yuktivALI jaNAya che, te teA samajI zakAya che; paNa 'pratizrota'-zrAtathI-pravAhathI pratikULa-sAme eTale ke pANInA vaheNanI sAme jatI evI pratizrotanA Azraya karatI vastu kaI yuktithI pratIta karAya ? e te amArAthI samajI zakAtI nathI. arthAt arthAM tra nyAsathI atraemasUcavyuM ke 'anuzra|te'sAmAnya devapravAhane anusaratA hAya tene ame deva mAnIe, paNa pratiznona'-te pravAhadhI pratikULa hoya tene ame kema mAnIe ? madabuddhienI A sU`tAbharI dalIla atra mUkI arthA taranyAsathI stavakAra kavie vyaMgamAM ema sUcavyu` che ke- anuzrote' vahI jatA aneka devA che te Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMdabuddhionA parIkSAthI saryuM! 335 te samajI zakAya che, paNa pratizrote ja hArA jevo viralo kharekhara mahAdeva maMdamati parIkSakothI samajI zakAto nathI-kaLI zakAtuM nathI-akaLa che, e Azcarya che! kAraNa ke anuzrote vahavuM saheluM ane sulabha che, paNa pratizrote javuM vikaTa ane durlabha che; anuzrote vahanamAM kAMI baLa--parAkrama nathI, pratizrote gamanamAM ja mahAbaLa-mahAparAkrama che, enI A maMdabuddhi parIkSakane gatAgama jaNAtI nathI! kharekhara ! AvuM tyAruM pratizrota -gAmipaNuM e te kharekharI rIte sarva itara dethI lhArUM era vilakSaNapaNuM pratIta karAve che. maMdabuddhinA parIkSaNethI sayuM - athavA'laM mandabuddhiparIkSakaparIkSaNaiH / mamApi kRtametena, vaiyAtyena jagatprabho! // 8 // sayuM maMdabuddhi parIkSAkarAnI, parIkSArthI tuM nAtha guNAkarAnI; sarca mAharA lajajALupaNuthI. kartha nAtha ! khulle khuluM sAva AthI. 8 artha :-athavA mandabuddhi parIkSAnA parIkSaNothI basa thayuM! he jagataprabho! hArA paNa taiyAyathI- lajajALapaNathI basa thayu ! Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- 336 vItarAgastava savivecana vivecana nAtha bhaktirasa bhAvathI re, tRNa jANuM paradeva re; ciMtAmaNi surataru thakI re, adhikI arihaMta seva re. zrI devacaMdrajI athavA to A je uparamAM maMdabuddhi parIkSakonI vAta karI, te A maMdabuddhi parIkSakonA parIkSaNathI basa thayuM! eonA parIkSaNamAM kAMI mAla nathI, e to emanI buddhinA pradarzanathI ame batAvI ApyuM che. eTale emanA parIkSaNathI sayuM! ane he jagatprabhu! mahArA paNa "vaiyAtya--lajamALapaNuthI basa thayuM ! arthAt yathArtha devatva lakSaNathI meM mAnya karelA hArA ISTa devanA huM hArA moDhe zA vakhANa karuM evI lajajA dharavAthI paNa sayuM! eTale have huM te lajajA cheDI goLa goLa gopavelI vAta karavAne badale je kahevAnuM che te khulekhulluM kahevA mAguM chuM. i sarva saMsArIthI vilakSaNa hAruM lakSaNa kRtadhI parIkSA!ydev sarvasaMsArijanturUpavilakSaNam / parIkSantAM kRtadhiyastadeva tava lakSaNam // 9 // ahiM sarva saMsAri prANuM svarUpa, thakI je ja vilakSaNuM tuja rUpa; khare! te ja A lakSaNa svAmi! hA, parIkSe bhale kRtadhIo ja vAra9 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvasaMsArIthI vilakSaNa hAruM lakSaNa kRtadhI parIkSe 337 artha -je ja sarva saMsArI jaMtuonA rUpathI vilakSaNa evuM te ja hAruM lakSaNa kRtabuddhio bhale parIkSA vivecana "deva anerA thaise choTA, thai jagame adhikerA, yaza kahe dharma jinedhara thAzuM, dila mAnyA he merA.) -zrI yazovijayajI he deva ! hArI sAcI parIkSA aMge huM je khule khulluM paDakAra karIne kahevA mAguM chuM te A che-sarva saMsArI prANu sAmAnyapaNe meha-rAga-dveSa Adine vaza che; AvA sarva saMsArI jatuonA rUpathI "vilakSaNa"viparIta-viruddha-vicitra-viziSTa lakSaNavALuM je hAruM lakSaNa che, te ja A hAruM vilakSaNa lakSaNa "kRtadhI"-- kRtabuddhijane bhale parIkSa! maMdabuddhionI bAhya sthaLa parIkSA karatAM yathArtha devapaNAnI je A AMtarika parIkSA te ja kharekharI parIkSA che. eTale vItarAgapaNuM-vitazreSapaNuM-vita mehapaNuM evuM je zuddha sahajAnmasvarUpapaNuM e ja he vItarAga deva! hAruM divya jJAnAdiguNasaMpanna kharekharuM devapaNuM che, tenI parIkSA karavAnuM ame kRtabuddhijanane AhyAna karIe chIe, ane kRtabuddhi sAcA parIkSakane mana to nirdoSa vItarAga hoya te ja anaMta jJAnAdi divyaguNasaMpana sAce deva che. eTale ja-- * vizvanI viziSTa ane zreSTha vibhUtirUpa AvA A vItarAga-jinadeva parama "ahaMta " arthAt vizvanI Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 vItarAgastava savivecana pUjAnA parama pAtra che; sarva devendro jene vaMde che ane sarva yogIndro jene dhyAve che, evA A mahAdeva" sarvadAne mATe sarva deSathI rahita thayA che. kAraNa ke jemAM sarva doSa samAyA che, evA rAga dveSane meha e traNa mahAdoSane A mahAdeve sarvathA naSTa karyA che; athavA prakAratare A parama nirdoSa mUrtie A aDhAra dezane naSTa karyA che - anAdi evuM AtmAnuM jJAnasvarUpa ke jenA para anaMta kALanA ajJAna AvaraNanA anaMta thara bAjhI gayA hatA, tene A bhagavAna vItarAga deve hAra e cI kADhI prakaTa karyuM, ne ajJAna doSane nivRtta karyo. nidrA, svapna, jAgrata ane ujAgrata e cAra dazAmAMthI ujAgara avasthA bhagavAne prApta karI arthAt sahaja AtmasvarUpamAM akhaMDa jAgrata Atma pagamaya parama jJAnadazA pAmelA bhagavAne nidrA doSanI AtyaMtika nivRtti karI. mithyA. mati nAmanI je kulaTA strI A jIva sAthe anAdithI joDAyelI saMlagna hatI, tene aparAdhinI ne durazIla vyabhicAriNI jANIne A mahAtmAe AtmagRhamAMthI hAra kADhI mUkI ane saparivAra samakita sAthe sagAI karI mahA mithyAtva deSane-darzanamehane kSINa karyo. ane rAga, dveSa ne avirati pariNAma ke je cAritrahanA jabarajasta yoddhA hatA, te te jevI A bhagavAnanI vItarAga pariNati pariNamI ke takSaNa bAghA banI UThIne nAThA ! bhagavAna jyAre kSapakazreNarUpa gaja Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdaza dUSaNarahita vItarAga devanuM vilakSaNapaNuM 339 rAja para caDhayA tyAre,-hAsya, arati, rati, zAka, durgA , bhaya, vededaya (kAma)-e tuccha kRSipaMkti jevA, DhIlA mATInA DhephA jevA deSa te bicArA kyAMya cagadAI gayA ! Ama cAritrahane sarvanAza karI, niSkAraNa-karuNArasanA sAgara A parama kRpALu deve jJAnAdi anaMta catuSTaya pragaTa karyuM. AvA A parama vItarAga prabhu trilokabaMdhu dAna saMbaMdhI viddhane-dAnAMtarAyane nivArI parama ahiMsAdharmanA upadezadAnathI sarvajanane abhayadAna padanA dAtA thayA; lAbha saMbaMdhI vinAne-lAbhAMtarAyane nivArI, parama lAbharasathI masta evA A prabhu, jagane AtmalAbhamAM vigha karanArA lAbhavighanA nivAraka thayA; paMDita vIrya vaDe. karIne vIrya vidmane-vIyatarAyane nivArI A prabhu pUrNa padavInA yogI banyA ane gAMtarAya-upabhegAMtarAya e baMne vidana nivArI A prabhu pUrNa AtmasvarUpa -ramaNatArUpa bheganA subhagI thayA. Ama ajJAnAdi aDhAra dUSaNathI rahita evA A jinadeva, vItarAga paramAtmA che,jenA ananya guNenuM saMkIrtana munijanavRMda gAya che. AvA parama nirdoSa guNamUtti zrImad vItarAga devanI A prakAre svarUpa * prajJAvabodha mekSamALAne A pAThane ghaNo kharo bhAga prakatopAgI hovAthI atra avatAryo che. A pAThamAM AnaMdadhanajI na suprasiddha mahila jina stavanane bhAva pUrepUrI vaNI lIdhuM che. juo AnaMdaghanajIkRta prastuta stavana. Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1340 vItarAgastava savivecana parIkSA karI, A manovizrAmI jinavaranA guNa je gAya che, te paNa A "dInabaMdhunI mahera najarathI"--kRpAdRSTithI AnaMdaghana padane pAme che. arthAt te paNa jinezvara tulya paramAnaMdamaya sahaja AtmasvarUpa - padane pAme che. kAraNa ke "jinapada nija pada ekatA, bhedabhAva nahi kAMI, eTale siMhane dekhIne jema ajakulagata siMhane nija svarUpanuM bhAna thAya che, tema jinavarUpanA darzane mumukSu bhakta AtmAne "darpaNa jima avikAra" prabhunA rUpadarpaNamAM nija svarUpanuM darzana thAya che." -prajJAvabedha mekSamALA (svaracita) pATha 3 jagavilakSaNa tuM vItarAga mRdudhIne gocara nathIkrodhlobhbhyaakraantN, jgdsmaadilkssnnH| na gocaro mRdudhiyAM, vItarAga! kathaJcana // 10 // bhaya krodha ne lobha AkAMta evA, jagatathI tuM vilakSaNe devadevA ! aho ! vItarAgI! tuM kaI prakAre, nathI gocare mRdudhIne lagAre. 10 artha -odha-leja-bhayathI AkrAnta jagata che, enAthI vilakSaNa evo tuM he vItarAga' muddabuddhine gocara nathI. Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagavilakSaNa nuM vitarAga mRdubuddhine gocara nathI 341 vivecana nAtha! tamArI joDI na ke triuM lokameM re prabhujI parama AdhAra bhavi thAkane re, -zrI devacaMdrajI A jagat to kopa-lobha-bhayathI AkAMta che-dabAI gayeluM-kacarAI gayeluM che, A jagamAM jyAM juo tyAM sarvatra krodha-lobha-bhayanuM ane upalakSaNathI mAna-mAyArAga-dveSa-meha AdinuM AkramaNa cAlI rahyuM che, A krodhAdithI AkAMta jagamAM krodhAdinuM ja sAmrAjya pravattI rahyuM che. AvA krodhAdithI AkAMta jagathI "vilakSaNa"--viruddha-viparIta-vicitra jUdA ja tarI AvatA viziSTalakSaNasaMpanna-akrodha-lAbha-abhaya.amAna-amAyaarAga-aSa-ameha e tuM he vItarAga ! kaI prakAre "mRdudhI"--mRdabuddhi-"mRdu-komaLa maMda DhIlI jADI buddhivALA janone gocara--viSaya nathI. arthAt he jagaduvilakSaNa vItarAga deva! mRdubuddhi jano hArI yathArtha parIkSAmAM kSama nathI-samartha nathI. eTale tuM koI paNa prakAre mRdubuddhi janonI parIkSAno viSaya nathI. zuddha saccidAnaMdasvarUpa jIvanasiddha bhagavAna temaja sarva dUSaNarahita, karmamalahIna, mukta, vItarAga, sakaLa bhaya rahita, sarvajJa sarvadazI jinezvara bhagavAnanI bhaktithI Atmazakti prakAza pAme che." zrI rAjacaMdrajI prata mokSamALA (bAlAvabodha) pA. 13 : iti zrI hemacaMdrAcArya viracita vItarAgastavamAM sakAvyAnuvAda savivecanamAM- vItarAganuM vilakSaNa devatva pradarzaka aSTAdaza prakAza che Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogaNIzame prakAza: AjJAArAdhana bhaktithI mukti vItarAga ! mahArA cittamAM va te basa!tv cetasi varte'hamiti vArtA'pi durlabhA / maccitte vartase cettvamalamanyena kenacit // 1 // kAvyAnuvAda- abhinaMdana jina darizana tarasiye?--e rAga tuja citta huM varatuM nAtha re ! dula bha e vArtA ya; saryuM bIjA keIthI paNa jo ya tuM, vatta muja cittamAMya... tuja AjJAthI ja zivapada pAmIe. 1 artha-hArA cittamAM huM vatuMevI vArtA paNa durlabha che, (paNa) hArA cittamAM je tuM varte che, te anya keIthI sayuM! vivecana sAhelAM he kaMthe jinedhara deva, ratnadIpaka ati dIpato he lAla, sAmuja mana maMdiramAMhI, Ave je aribalajIte . zrIyazovijayajI Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he vItarAga! mahArA cittamAM tuM vatte to basa! 343 he vItarAga bhagavAna! huM hArA cittamAM va7,huM bhakta te bhagavAnanA hRdayamAM vasuM evI vArtA paNa vAta paNa durlabha che; paNa mahArA cittamAM je te vatta che-huM bhaktanA cittamAM te bhagavAna vasI rahyo che, te anya keIthI sayuM! basa thayuM! mhAre bIjA keInuM paNa kAma nathI, hArA sarva kArya siddha thayA ema huM jANuM chuM. arthAt bhakta bhagavAnanA cittamAM vase athavA bhaktane bhagavAna yAda kare te vAta banAvI duSkara che, paNa bhaktanA cittamAM bhagavAna vase athavA bhakta bhagavAnane yAda kare e vAta te banavI sukara che. kAraNa ke te bhaktanA pitAnA hAthanI vAta che. eTale he bhagavAna! tuM te hArA cittamAM je vattI ja rahyo che, te mahAre have bIjA keInuM kAma nathI. ema bhAva che. ane bhagavAna paNa bhaktanA cittamAM kyAre ? je citta zuddha hoya te ane tyAre; citta "prasanna" thayuM hoya-prasAda pAmyuM hoya, cittano mela heThe beThe hAyacitta nirmala thayuM hoya, tyAM ja bhagavAnano vAsa hoya. bhaktithI citta cokhkhuM kare te bhagavAnane bheTe - zrI zItala jina bheTiye, karI bhakate cokhuM citta che." je maMdiramAM bhagavAna birAje che, te maMdira zuddha cekhuM hoya ane tenA garbhagRhamA (gabhArAmAM) bhagavAna birAje che, e ema sUcave che ke-A mane maMdira evu zuddhacikhuM hovuM joIe ke tenA aMtaraMga garbhagRhamAMaMtarAtmAmAM bhagavAna birAjamAna thAya. "tiNe manamaMdire Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 vItarAgastava savivecana dhama prabhu dhyAI e; parama devacaMdra nija siddhi sukha pAI ce.' zrI yazAvijayajIe te eka stavanamAM adbhuta bhAva utAryA che tema-he svAmI! tame amArA para kAMI 'kAmaNu '-jAdU karyu che ane amArU' mana cArI lIdhuM che, ame paNa tamArI sAthe kAmaNa karazuM ane bhaktithI tamane 4 grahI'-pakaDI citta-gharamAM dharazu-padharAvazuM. he bhagavAn ! mana-gharamAM dharelA tame amArA A mana-gharanI zezabhA dekhatAM ja temAM sthira thAbhI jaze temAM ja sthira thAbhI javAnuM tamane mana thaze! bIjAe bhagavAnanA vAsa vaikuMThamAM che. ema kahe che, paNa akuMThita bhaktithI zuddha evuM mana e ja vaikuMTha che ema anubhavayuktithI jogIjana bhAkhe che. leze vAsita mana e ja sasAra ne phleza rahita mana e ja bhavapAra che. AvA vizuddha mana-gharamAM jo tame padhAryA tA ame nave nidhi ane sarva Rddhi pAmyA ema ame jANIe chIe. svAmI tume kAMI kAmaNa kIdhuM, cittaDuM hamArU cArI lIdhuM; ame paNa karazuM, gharamAM dharazuM; paNa tumazuM kAmaNu bhakte grahI mana mana gharamAM dhariyA dharaze|bhA, dekhata nitya rahezeA thira thAbhA; vaikuMTha akuMThita bhakata, anubhava bhAkhe yukte; HH mana ceAgI Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nigraha-anugraha karanArA haMgAthI mRdubuddhi gAya leze vAsita mana saMsAra, phleza rahita mana te bhavapAra; je vizuddha mana ghara tume AvyA, teA ame navividha Rddhi pAmyA." --zrI yAvijayajIkRta vAsupUjita stavana Wan nigraha-anugrahathI para ThagArAthI mRdubuddhi ThagAya nigRhya kopataH kAMzcit, kAMzrituSTyA'nugRhya ca / pratAryante mRdudhiyaH pralambhanaparaiH raiH 345 kAne nigrahI rAkhathI, teASathI, anugrahI phAI khIjAya; vacanatatpara parathI he prabhu ! mRtyuddhie gAya...tuja AjJAthI. 2 artha :--kAIne kApI nigrahIne, ane kAIne tuSTithI--tuSamAnatAthI anumahIne, pralaMbhanaparA-vacanaparAyaNa parAyI mRtyuddhi pratAravAmAM chetaravAmAM Ave che. vivecana -- rAgI sekathI je rAce mAhya bhakti dekhIne ma ce; jammu guNa dAjhe tRSNA Arca, tehanA sujaza catura kima vAMce?" - zrI dhruvacaMdrajI koI leAkeA ema kahe che ke amArA deva prasanna thAya te varadAnAdi anugraha kare che, aprasanna thAya te Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 vItarAgastava savivecana zApAdithI nigraha kare che. A kahevuM eka "pratAraNA"chetarapIMDI-ThagAI che, ane tethI "mRdubuddhi"--kamaLa narama DhIlI buddhivALA mugdha jane chetarAya che. A bhAvathI atre kahyuM che ke--koIne kopathI "nigrahIne -.. nigraha karIne ane keIne tuSamAnatAthI "anugrahIne" -anugraha-kRpAprasAda karIne "pralaMbhanaparA"--pralaMbhanamAM- vaMcanamAM-chetarapIMDImAM tatpara evA parathI anya dethI mRdubuddhivALA-narama kemaLa buddhiva bA DhIlA picA ane pratAravAmAM Ave che-chetaravAmAM-ThagavAmAM Ave che. Ama pratAraNaparA parathI bhale DhIlA piyA mRdubuddhi jane chetarAya, paNa amRdubuddhi-pAkA pariNutabuddhi kRtadhI jane na ja chetarAya-na ja ThagAya. kAraNa ke teo sArI peThe samaje che ke koInA paNa nigraha-anugrahathI ke zApavarathI koInuM paNa bhaluM-bUruM thatuM nathI, paNa pitAnA zubhAzubha karmane laIne thAya che. eTale keInuM sArUM - narasuM-bhaluM bUruM kaI paNa devanI prasannatA-aprasannatAne AdhIna nathI, paNa jIvanA potAnA bAMdhelA zubhaazubha bhAvane AdhIna che. ane vItarAga deva che, te to kaI pratye prasanna-aprasanna thatA nathI, ke nigraha- anugraha karatA nathI, paNa sarva pratye ekasarakho parama premamaya karuNAbhAva ja dhAre che; AvA vItarAganA avalaMbane jIvanA je zubhAzubha bhAva upaje che te ja jIvane zubhAzubha phalane ApanArA thAya che. Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aciMtyacintAmaNi vItarAga kema na phaLe? 347 eTale vItarAga rAgAdirahitapaNAne lIdhe prasAda karatA nathI ke svayaM phala ApatA nathI, chatA emanA sadbhUta guNanI stutirUpa stava kAMI niSphala ke nidhvajana che ema nathI, paNa tene (bhaktajananA) svabhAvanI athavA sabhAvanI vizuddhi4 thakI karmavigemakarmanA dUra thavArUpa projananI siddhine lIdhe atyaMta saphaLa che. "dA sutana mannatiH siddhiH--acetana evA paNa maMtrAdinA japAdi thakI siddhi pragaTa daSTa che, te pachI A te aciMtya sAmarthyavAna zuddha caitanyamUtti bhagavAna, te thakI siddhi kema na hoya? x" kSINaklezA ete, na hi prasIdanti na stavo'pi vRthA / tatsvabhAva (sadbhAva) vizuddhaH prayojana karmavigama iti / stutyA api bhagavantaH paramaguNotkarSarUpato hyete / dRSTA hyacetanAdapi mantrAdijapAditaH siddhiH / / zItAditeSu hi yathA dveSaM vahnirna yAti rAgaM vA / nAhyayati vA tathApi ca tamAzritAH sveSTamaznuvate // tadvattIrthakarAnye tribhubanabhAvaprabhAvakAn samupAzritA janAste, bhavazItamapAsya yAnti zivam / / etaduktaM bhavati-yadyapi te rAgAdibhI rahitatvAnna prapIdanti, tathApi tAnuddizyAcintyacintAmaNikalpAn anta:karaNajuddhayA'bhISTaM ca kartuNAM, tatpUrvikavAbhilaSitaphalAvApti maMtIti ja thAH " zrI haribhaddariphata lalitavistarA ( juo mAkRta vivecana karatuta satra 291) atyat T. Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 vItarAgastava savivecana atre dRSTAMtara zItathI pIDita jane pratye agni jema zreSa vA rAga pAmato nathI, vA tame mane bhaje ema teone AhvAna karato nathI, balAvato nathI, te paNa tene Azrita jane TADha uDADavArUpa pitAnuM ISTa phaLa anubhave ja che. tenI jema jeo tribhuvanabhAvanA prabhAvaka evA tIrthakarone bhaktithI samyakapaNe upAzrita che-AvIne Azraya kare che, te ja bhava-zIta dUra karI, saMsAranI TADha uDADI zivane-mokSane pAme che,-"mazInamAhya cAnti zivam " tAtparya ke-je ke te vItarAga rAgAdithI rahitapaNane lIdhe prasAda pAmatA nathI, prasanna thatA nathIrIjhatA nathI, tathApi aciMtya ciMtAmaNi samA te bhagavaMtone uddezIne-AzrIne antaHkaraNa zuddhi vaDe karIne stuti karanAranuM abhISTa-manovAMchita hoya che, kAraNa ke "tapUrvikA ja abhilaSita phaLanI prApti hoya che,"- te antaHkaraNazuddhipUrvaka ja vAMchita phalanI siddhi hoya che. aprasanna thakI phala kema maLe? e kahevuM asaMgata che-- aprasannAtkathaM prApyaM, phalametadasaGgatam / cintAmaLyAdayaHkiM na,phalantyapi vicetnaaH?||3|| aprasanna thakI phala kema sAMpaDe? eha asaMgata heya; cintA ratnAdika zuM nA phaLe, hoya vicetana to ya...tuja AjJAthI. 3 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavaAlaMbana cittavRtti thakI phalaprApti 349 artha -aprasanna thakI phala kema prApta thavA gya che? e (kahevuM) asaMgata che; vicetana-cetanA rahita evA, cintAmaNi Adi paNa zuM nathI phaLatA? vivecana nIrAgI seve kAMI heve, ima manameM navi ANuM; phaLe acetana paNa jima suramaNi, hima tuma bhakti pramANe -zrI yazovijayajI te pachI kaI kaheze ke-aprasanna" thakI je prasanna thayA nathI-rIjhIne jeNe kRpAprasAda karyo nathI evA A vItarAga deva thakI phala kema prApta thavA gya che? to e kahevuM asaMgata che-saMgata nathI, aghaTamAna -aNaghaTatuM che. kAraNa ke 'vicetana"-vigatacetanacetanArahita-jaDa evA cintAmaNi Adi paNa zuM nathI phaLatA? te pachI zuddha caitanyamUrti aciMtya caitanyaciMtAmaNi evA vItarAga deva zuM nahiM phaLe? zuM aciMtya phaLa nahiM Ape ? ke pratye prasana-aprasanna nahiM thatA tamArA vItarAga devane sevyAthI phala kema prApta thaze? tene A sIdhe sAde uttara che. aprasanna evA vItarAga thakI phalanI prApti zI rIte hoya ? e zaMkA ja asthAne che. kAraNa ke "tadAlaMbana cittavRtti thakI"--ja bhagavanA AlaMbanavALI x" kathaM tahi tatkalamiti ? ucyate-tadAlambanacittavRtteH, tadAdhipatyataH __ tata eva tadbhAvAt, cintAmaNiratnAdau tathAdarzanAditi vakSyAmaH / " -lalitavistarA sUtra 209 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 vItarAgastava savivecana cittavRtti thakI te namasakArAdi bhaktikriyAnuM phala che, ane temAM bhagavaMtanuM ja Adhipatya che, kAraNa ke te bhagavaMta thakI ja cittavRttine tadubhAva che, eTale tenA thakI ja kiyAphalanuM hovApaNuM che,-cintAmaNi ratnAdimAM paNa tevA prakAre dekhAya che. arthAt adbhuta che mahimA jene evA cintAmaNiratna AdimAM praNidhAna Adi thakI upajatuM phala jema te cittAmaNiratnAdi thakI thAya che ema lekamAM pratItidarzana che; tema te cintAmaNi- ratna karatAM paNa anaMtaguNaviziSTa aciMtya ciMtAmaNiratna samA bhagavaMtamAM cittanyAsarUpa praNidhAna AdithI-cittavRttinA anusaMdhAna Adi bhakti-ArAdhana thakI je phala upaje che. te prazasta cittavRttinA takalajanaka hetuomAM pradhAnapaNAe karIne-sarvoparipaNue karIne te bhegavaMte ja adhipatio che. eTale adhiSThAtA (Dominating) evA te bhagavaMtonA Adhipatyane lIdhe te phala bhagavaMte thakI hoya che. "atizaya mahimA re ati upagAratA, nirmala prabhuguNa rAga; suraghaTa suramaNi surataru tuccha te, jinarAgI mahAbhAga"-zrI devacaMdrajI bAhya sevA karatAM hA AjJApAlana vadhAre moTuM- vItarAga! saparyAtastavAjJApAlanaM param / AjJA'rAddhA virAddhA ca, zivAya ca bhavAya ca // 4 // Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAganuM AjJApAlana meTAmAM meTI sevA tuja sevAthI ya sArU' tAharU, AjJApAlana sAra; ArAdhye, je zivala sAMpaDe, virAbhye saMsAra...tuja AjJAthI. artha --hai vItarAga ! 'saparyAMthI '-sevAthI hAra AjJApAlana ' para' che--vadhAre sArUM che; thArI AjJA ArAdhavAmAM AvelI te zivAthe-mAkSArthe thAya che, ane virAdhavAmAM AvelI te bhavAthe--sa sArArthe thAya che. vivecana (( jJAnI puruSanI AjJA che te bhavamAM javAne ADA pratibaMdha jevI che.xx jJAnI puruSanI AjJAnuM ArAdhana e siddhaSadanA sarvazreSTha upAya che," zrImad AthadrajI ' hai vItarAga ! ' saparyAM 'thI-bAhya sevApUjA karatAM thArUM AjJApAlana ' para ' che-vadhAre mATu-vadhAre zreyaskara che. kAraNa ke thArI bAhya sevApUjA kare ne thArI AjJAnuM pAlana na kare te te| * cAkara terA, kahyA nahiM karU!' enA jevA ghATa thayeA. I am your most obedient ..servant but I won't obey you ! enA jevuM hAsyAspada thayuM. thArI AjJA 'ArAddhA '-ArAdhavAmAM AvelI te zivA -meAkSArthe thAya che, ane virAddhA 'virAdhavAmAM AvelI te lavAthe saMsArArthe thAya che. arthAt thArI AjJA je ArAdhavAmAM AvI te meAkSaprApti thAya che ane jo virAdhavAmAM AvI te bhavabhrAMti 351 " Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara vItarAgastava savivecana thAya che. mATe hArUM AjJApAlana e ja moTAmAM moTI sevA che ane e ja mumukSune mukhyapaNe zreyaskara che. "sArI vidhi sevA sAraMtAM, ANa na kAMI bhAMje; hukama hAjara khIjamatI karatAM, saheje nAtha nivAje." -zrI devacaMdrajI prabhunI ArAdhanAnojha zreSTha upAya te tenI AjJAnuM ArAdhana e ja che, e ja enI moTAmAM moTI pUjA che. prabhunI AjJA pALavI e ja enI uttama sevA che. koI nokara heAya te zeThanI AjJA na pALe ne kahe ke huM tene sevaka chuM, e kema bane? A to "cAkara terA, ' kahyA nahiM karuM" enA jevo ghATa thaye! sAcA sevaka heya, te te khaDe page zeThanI sevAmAM-khI jamatamAM hAjara rahI, tenI AjJA kadI utthApe nahiM. tema sAco bhakta sevaka paNa prabhunI AjJAnuM pAlana karavA sadA tatpara rahe che ne ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya, asaMgatA, gurubhakti, tapa, jJAna e sat puSpothI prabhunI pUjA kare che. -ce daSTisamuccaya vivecana (svaracita) - parama puruSanI mukhya bhakti uttarottara guNanI vRddhi thAya evAM sadvartanathI prApta thAya che. caraNa- pratipatti (zuddha AcaraNanI upAsanA) rUpa sadvartana ajJAnInI mukhya AjJA che,-je AjJA parama puruSanI mukhya bhakti che." --zrImad rAjacaMdrajI, aM. 824 * je je sAdhane batAvyA, te te jJAnInI AjJA anusAra AtmArthanA lakSapUrvaka sevavAmAM Ave, te Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' vItaranI sAtyaMta AjJA:Azrava heya,savar upAdeya 3pa3 avazya mAkSasAdhaka thaI paDe, paNa AtmA bhUlI ne svaccha de karavAmAM Ave te te sAdhana paNa dhana manI bhavaupAdhi vadhAre. dAna tapa zIla vrata nAtha ANuA vinA, thaI khAdhaka karai bhavaupAdhi. ' kAraNa ke utsaga - rUpa ke apavAdarUpa je je AjJA jJAnIe karI che, te kevala jIvanA kalyANa hetue, jema AtmA utpanna thaI vamAna ne surakSita ane e prakAre karI che.' (prajJAvamedha meAkSamALA svaracita pATha 61) ma hArI zAzvata AjJA : Azrava heya, sa`vara upAdeya~~ AkAlamiyamAjJA te, heyopAdeyagocarA / AzravaH sarvathA heya upAdeyazva saMvaraH // 5 // haiya-upAdeyanA sabaMdhamAM, A zAzvata tuja ANu; x 3333 Azrava sa ja haiya ja sathA, savar Adeya jANuM !'...tuja AnAthI. 5 . yasya cArAdhanopAyaH, sadAjJAbhyAsa yathAzakti vidhAnena, niyamAtsa satyamasteyaM. brahmacaryaM ahiMsA gurubhaktistapo jJAnaM, satpuSpANi 13 vahi / prila ma masaGgatA / nakSate --zrIharibhadrasUriSkRta aNUka "" Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 vItarAgastava savivecana - artha AkAlathI'-anAdikALathI A hArI hepAyege carA-heya-upAdeyaviSayI AzA che ke-Azrava sarvathA heya-tyajavA yogya che, ane saMvara upAdeya-grahaNa karavA gya che. vivecana "kAraNa jage ho bAMdhe baMdhane, kAraNa mukti mukAya; Azrava saMvara nAma anukrame, he pAdeya suNAya." - zrI AnaMdaghanajI ane he vItarAga ! hArI AjJA paNa zI che? tene vicAra karuM chuM te jaNAya che ke-AkAlathI jyArathI kALanuM astitva che tyArathI-ane kALanuM astitva te anAdithI che eTale anAdikALathI heyatyajavA gya ane upAdeya-grahavA gya viSayamAM hArI 241 21140l 241301 (Standing Commandmeut) i ke-"Azrava" karmonuM AzravavuM sarvathA "heya -tyajavA che ane "saMvara'-kamane AsavavAnA garanALA baMdha karavA te "upAdeya'--grahaNa karavA gya che. -- mithyAtva-avirati-pramAda-kaSAya-ga e pAMca baMdhahetu Azrava che tenA pratipakSa samyaktvAdi saMvara che, eTale mithyAtvAdi Azrava sarvathA heya-tyajavA yogya che, ane samyakatvAdi saMvara sarvathA upAdeya-bhajavA yogya che, athavA AtmA vibhAvamAM vate te Azrava che, ane potAnA svabhAvamAM ja saMvRta varte te saMvara che, eTale vibhAvarUpa Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhatI puSTi Azrava bhavahetu, saMvara mekSahetu 55 Azrava tyajavA gya che ane svabhAvarUpa saMvara bhajavA gya che,-Ama Azrava-saMvaranA anukrame he pAdeyapaNA viSayamAM hArI zAzvatI AjJA che. mATe AtmakalyANane IcchanAra mumukSue AjJApradhAna banI, jJAnInI mukhya AjJArUpa A sadvartAnanuM arthAt AtmasvabhAvarUpa sazIlanuM yathAzakti sevana karavuM joIe; parabhAva-vibhAva pratye gAmanarUpa vyabhicArathI te zIlane bhaMga na thavA detAM, AtmasvabhAvamAM rahI ahiMsAdi sadvartanamaya zIla pALavuM joIe. Ama AzravanuM nivAraNuM ne saMvaranuM sevana karate rahI, je prabhunI AjJAbhaktimAM lIna thAya che, te AtmAthI mumukSu jIva parama samAdhimaya prabhunuM parama pada pAme che. "prabhu ANAM bhakate lInatiNe devacaMdra pada kIna." (prajJAvabodha mokSamALA svaracita pATha 51) Azrava bhavahetu, saMvara mokSahetu-A 'AhatI muSTi'- Azravo bhavahetuH syAtsaMvaro mokSakAraNam / itIyamArhatI muSTiranyadasyAH prapaJcanam // 6 // "Ava te bhavahetuM ja hoya che, saMvara mukti nidAna; - Ahata muSTi ema ane bIjuM, benuM prapaMcana mAna! tuja AjJAthI. Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAgatava savivecana artha -Azrava bhavahetu-saMsArahetu hoya, saMvara pakSakAraNa heya,-evI A AhaMtI muSTi che bIjuM AnuM prapaMcana-vitaraNa che. - vivecana Azrava sarva nivAri, jeha saMvara ghare he lAla je jina ANu lIna, pIna sevana kare che lAla, -zrI devacaMdrajI ane je Azrava che, te "bhavahetu'-saMsArakAraNa hoya ane saMvara che te sekSakAraNa haya,-evI A ahevA muSTi che. arthAt AzravathI baMdha che ane saMvarathI meza che eTaluM kahIne arhat bhagavad muThThI khaMkherIne cAlatA havA, e parathI je A "AhutI muSTi-arvatanI muThThI kahevAya che,-eTale ja e A mAgane sArasavA ahaMtanI muThThImAM samAya che e A mArga "AhaMtI muSTi' kahevAya che. ane A ke Taca ne ceka caTa mArga bhagavAne ATalAmAM ja saMkSepamAM ja kahyo che; bAkI bIjuM badhuM je che te A saMkSepamAganuM "prapaMcana vistarIkaraNa ja che, vistAra kathana karavArUpa ja che.. samasta parabhAva-vibhAvathI AtmA vyAvRtta karI svabhAvamAM ANu, "svabhAvamAM rahevuM, vibhAvathI mUkAvuM' e ja jina bhagavAnanI mukhya AjJA che, e ja zAsana sarvasva che, e ja pravacanasAra che, e ja sUtraparamArtha che. vibhAvarUpa adharmamAMthI nivRtti karAvI, svabhAva Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traNe kALamAM AjJAcyArAdhanathI ja mAkSa sapana 35 ja . dhama pamADavA e ja jinapravacananuM mukhya prayeAjana che, e ja uddeza che, e ja upadeza che, e ja Adeza che, ane e ja vaghulahAvo dharmo-vastunA vastune svabhAva te dhama e mahAsUtra pramANe AtmAnA vAstavika dhama che. samasta dvAdazAMgI paNa A mukhya AjJA-dhama pravacananA vivaraNarUpa che; ane anya sava AjJA-sAdhana paNa A eka paramArtha nI AjJAnI yAgakSemAthe che.XX ema jANI svaccha cheDI AtmAthI jIve bALArdho gaLApa tavo-AjJAe dhama maiM AjJAe tapa e sUtra hRdayamAM dhAraNa karI, jJAnInI AjJAnu` akhaMDa ekaniSTha ArAdhana karavA caiAgya che. (prajJAvamedha meAkSamALA svaracita) " jinanI je je AjJA che, te te AjJA, sarva prANI arthAt AtmAnA kalyANane arthe jainI kaI IcchA che te sarve ne te kalyANunuM jema utpanna thavuM thAya ane jema vahU mAna thavu thAya, tathA te kalyANa jema rakSAya tema te AjJAe karI che." zrImad rAjacaMdra a'. 414 Wan traNe kALamAM AjJAArAdhanathI nirvANu ityAjJArAdhanapurA, anantAH parinirvRtAH / nirvAnti cAnye kvacana, nirvAsyanti tathA'pare // 7 // ema. AjJA ArAdhana tatparA, pAmyA ana`ta nirvANu; pAme che. kyAMka ne vaLI pAmaze, bIjA paNu bhagavAna !...tuja AjJAthI. cha Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * . . chapaTa vItarAgastava sadhivezana " artha -evA prakAranI AjJAne ArAdhanamAM tatpara evA anaMtA ja parinirvANamakSa pAmyA, ane ane kyAMka nirvANa pAme che, tathA bIjAo nirvANa pAmaze. ' rga ke .. vivecana prabhu ANa bhakta lIna, tiNe devacaMdra pada dIna." - zrI devacaMdrajI he vItarAga !' evA prakAranI je A hArI "AsavathI baMdha ane saMvarathI mokSa e AhutI muSTirUpa AjJAnA ArAdhanamAM-upAsanamAM tatpara-taniSTha-ekaniSTha evA anaMtA jIve bhUtakALamAM parinivRta thayelA che.parinirvANa mikSa pAmelA che; ane bIjAo vartamAnakALamAM kyAMka mahAvidehAdi kSetre nirvANa pAme che ane bIjAo bhaviSyakALamAM nirvANa pAmaze. Ama traNe kALamAM A ekaja vItarAga mArgane ArAdhanA thakI ja mokSa prApta thAya che, e akhaMDa nizcaya che. A aMge paramatatvadraSTA zrImad rAjacaMdrajInA saMketkIrNa vacanAmRta che ke- * * "A jJAnI puruSanI AjJAnuM ArAdhana e siddhapadane sarvazreSTha upAya che. +++ anaMta kALa sudhI jIva nija chaMde cAlI parizrama kare te paNa pite pitAthI jJAna pAme nahIM, paraMtu jJAnInI AjJAne ArAdhaka aMtamuhUrtamAM paNa kevaLajJAna pAme. mATe kSINamoha paryata jJAnInI AjJAnuM avalaMbana hitakArI che." zrImad rAjacaMdra Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ masAdanA deva choDI AjJAbhaktithI ja mukti 359 prasAdanAsainya choDI AjJAbhaktithI ja muktihitvaa prasAdanAdainyamekayaiva tvdaajnyyaa| sarvathaiva vimucyante, janminaH karmapaJjagat // 8 // prasAdanAnuM dInapaNuM tyajI, tuja AjJAthI ja eka karmapaMjarathI prANuM mukAya che, sarvathA ja ahI cheka tuja AjJAthI. 8 artha - prasAdanAnuM'-prasanna karavAnuM dainya-dInapaNuM choDI daI, eka ja lhI AjJAthI janmIosaMsArIo karmapajamAMthI sarvathA ja vimukta thAya che. vivecana ANa raMge citta dharaje, devacaMdra para zIgha varIje" -zrI devacaMdrajI Ama he vItarAga deva! AjJAArAdhanane sugama sugocara mArga che, eTale "prasAdanAnuM'- koI devane prasanna karavAnuM-rIjhAvavAnuM "dainya"--dInapaNuM cheDI daIne eka ja hArI A AjJAthI , janmIo"--janma dharanArA saMsArIo karma paMjaramAMthI-karmanA pAMjarAmAMthI sarvathA ja vimukta thAya che; paMkhI jema pAMjaruM tUTatAM gaganamAM yatheSTha sthaLe UDI jAya che, tema kampaMjaramAMthI mukta thayelA jIvo nirvANarUpa ISTa sthAnane pAmI jAya che. A Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 nItasamastava vivecana aMge zrImad rAjacaMdrajInA parama nizcayAtmaka parama mananIya vacanAmRta che ke "satpuruSanI AjJAmAM vata vAne jene dRDha nizcaya varta che ane je te nizcayane ArAdhe che tene ja jJAna samyak pariNAmI thAya che, e vAta AtmAthI jIve avazya lakSamAM rAkhavA ceAgya che. ame je A vacana lakhyAM che. tenA sarva jJAnIpuruSA sAkSI che. " zrImad rAjacaMdra, patrAMka 663 // iti zrI hemathadrAcAya viracita vItarAgastavamAM- sakAvyAnuvAda savivecanamAM AjJAArAdhanaktithI mukti darzAvanArA AgaNIzamA prAsa Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIza prakAza vItarAgacaraNe AtmasamarpaNa vItarAga! hArI caraNareNu mahArA mastake cira vaso!- pAdapIThaluThanmUni, mayi pAdarajastava / ciraM nivasatAM puNyaparamANukaNopamam // 1 // deharA pAdapIThe ATatA, muja zira padaraja tUja; cira vasajo! puNya taNu, paramANu kaNa zuM ja. 1 artha -he bhagavAna! hArI pAdapIThe jenuM mastaka ALeTe che evA hArA para hArI puNya paramANukaNanI upamA jene ghaTe che evI pAdara-caraNareNucirakALa nivAsI nivAsa karo! vivecana te no pavitrayanta paramAra lothita gharAva:" -zrI guNabhadrasvAmIkRta AtmAnuzAsana A aMtima prakAzamAM vItarAga prabhu pratyenA potAnA carama bhaktiatizayanI parAkASThA dAkhavatAM "kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajI A prathama lekamAM parama bhAvollAsathI prakAze che ke-he vItarAgadeva! hAsa Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 vItarAgastava savivecana caraNa mUkavAnuM je pAdapITha che te para tane namaskAra karatAM hAruM mastaka ALoTe che; tenA para paDatI hArI pAdaraja-caraNaraja cirakALa-ghaNA lAMbA vakhata sudhI nivaso ! nivAsa karyA kare!--ke je hArI pAdarane puNya-paramANunA kaNanI upamA ghaTe che. arthAt tuM puNya-kaleka puNyamUrtinI caraNareNu paNa paNa eTalI badhI pAvana che ke tenI cirakALa paryata mahArA mastake sthiti rahe! ema bhAvuM chuM. ka - '"* mhArA darzanathI hArA harSAzru aprekSya darzanane mala dhAI nAMkhe!- madRzau vanmukhAsakte, harSabASpajalomi miH| aprekSya prekSaNodbhUtaM kSaNAtsAlayatAM malam // 2 // tuja mukha saktA daSTi muja, harSajalamithI dhanya; kSaNamAMhi mala lAlajo, aprekSya prekSaNa janya. 2 * artha -hArA mukhamAM Asakta mahArI banne daSTi (cakSu), harSa-bApUjalanI (harSAzrunI) Urmio vaDe karIne, aprekSyanA-nahiM jovA gyanA prekSaNathI udbhavelA malane kSaNamAM sAlI nAkho ! dhoI nAkho! ' vivecana - "nirakhata nayana bhavika jala barakhata, harakhata amita bhavika jana sarasI."--banArasIdAsajI ' he bhagavAna! hArI bane daSTi mhArA mukhamAM Asakta thaI jAya che-tyAMthI ukhaDI ukhaDe nahi ema atyaMta Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yALanA AMko asevya praNAmanuM prAyazcitta kare! 363ceTI jAya che, ane tene nirakhatAM A dRSTimAM harSabASpa -jalanI"--harSAzranI-harSane unhA jalanI "Urmio laharIo-taraMgAvalI UThe che, mahArI dRSTi harSAzruthI. chalakAya che. A harSAzrunI Urmio vaDe karIne mhArI daSTi-aTaeNnA"--nahiM dekhavA egya evA kudevakuguru AdinA ke strIAdinA "prekSaNathI"-dekhavAthI udbhavele "mala-karmarUpa mela kSaNamAM kSAlI nAMkha-dhaMI nAMkhe! arthAt pUrve adazanIya kudevAdinA darzanathI hArI daSTimAM je mala lAgyo hato te tuM sadudevanA niraMtara darzanathI upajatI harSajalanI UrmiothI kSaNamAM 'paeNvAI jAo! atre kudevAdinI bhArobhAra niMdA ane vItarAga sudevanI bhArobhAra prazaMsA karavA sAthe vItarAganA niraMtara darzananI kAmanA hemacaMdrAcAryajI mahAkavie kevI adbhuta kAvyakaLAthI karI che! manamohana tuma sanamukha nirakhata, AMkhana vatI amacI; mahatimira ravi harSacaMdra chavi, mUrata e upazamacI. -zrI devaca drajI mahArA kapALanA AMkA asevya praNAmanuM prAyazcitta karo- tvatpuro luThanai bhUyAnmAlasya tapasvinaH / kRtAsevyapraNAmasya, prAyazcittaM kinnaavliH||3|| muja kapALa AMkA paDayA, ALoTatAM tuja pAsa kIdhA asevya praNAmanuM, he prAyazcitta khAsa! 3 Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 vItarAgastava savivecana ' artha: --hArI AgaLamAM lunothI-ALoTavAthI hAza bicArA kapALanI kiNAvali'-aMkAvali (kapALamAM paDatA AkA) te tene ane karelA praNAmanuM prAyazcitta he! che . vivecana vivecana &(je prabhu pada vaLagyA te tAjA, bIjA aMga na sAja re; vAcaka yaza kahe avara na dhyAuM, e prabhunA guNa gAuM re, -zrI yazovijayajI asevya-nahiM sevavA cagya evA kudeva-kuguru Adine praNAma karyAnuM mahApApa hAra bhAle'-kapALe karyuM hatuM paNa have he bhagavAna! tane namaskAra karatAM hArI AgaLa "huThane" vaDe karIne-ALoTavA vaDe karIne A mhArA bApaDA kapALa para AMkA paDe che. Ama hArI AgaLamAM ATalA badhA namaskAra karavAthI paDI jatA A AMkAonI "Avali -zreNI-paMkti e ja hArA bApaDA kapALane pUve "asevya"--nahiM sevavA cigya evA kudeva-kuguru Adine praNAma karyAnuM prAyazcitta hi atre bhAva A che ke-kapALamAM AMkA kyAre paDe? bhagavAnane eTalA badhA namaskAra karyA hoya tyAre ghasAI ghasAIne kapALamAM AMkA paDe. eTale atre paNa kavie ajaba kAvyakaLAthI bhakatyatizaya dAkhavI kudevAdinI bhArAbhAra niMdA ane sadudevanI bhAre bhAra prazaMsA prakAzI che. =. Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haNa darzanathI mAMya asadanavAsanA dUra kare ! 36 hArA mAMca asadazanavAsanA dUra kare - mama tvadarzanodbhUtAzciraM romAJcakaNTakAH / nudantAM cirakAlotthAmasaddarzanavAsanAm // 4 // tuja darzanathI muja uThayA, rezamAMcakaMTaka pUra; - cirakAlanI asadarzana,-vAsanA kare dUra. 4 artha --mane hArA darzanathI uddabhavelA cira (laMbe vakhata rahetA) romAMca-kaMTake cirakAlathI UThelI asadudarzana vAsanAne dUra kare! vivecana jAMtinuM kAraNa evuM asadarzana te ArAdhavAthI pUrve A che pitAnuM svarUpa te jema che tema jANyuM nathI.' -zrImad rAjacaMdra, patraka 358 he bhagavAna! hArA darzanathI mane cirakALa-lAMbA vakhata sudhI romAMca ullase che-jANe kAMTA kAMTA ugyA hiya evA "romAMcakaMTake " ullase che. A hArA darzanathI uddabhavelA cirakALa TakatA mahArA re mAMcakaMTake cirakALathI * UThelI asadudarzananI vAsanAne dUra kare! atre paNa ajaba kuzaLatAthI bhasthatizaya vyaMjita karyo che. atre bhAva e che ke anAdithI A jIve asadarzana-mithyAdarzana-ArAdhyA karyuM che, eTale asadudarzananI durvAsanAnA gADha saMskAra AtmAmAM rame me-pradeze pradeza vyApI gayA che. eTale jema kAMTAne kAMTe kheMcI kADhe tema A asatuM Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 vItarAgastava savivecana darzananA kAMTAne hArA sadudarzanathI UThatA A maherA romAMcakAMTAo" AtmadehanA rome romamAMthI pradeza pradezamAMthI. bahAra kheMcI kADhe! AtmAmAMthI visarjana kare! mhArA mukhacaMdrikA sudhApAnathI hArA netrAMbu jo animeSa - tvadvaktrakAntijyotsnAsu, nipItAsu sudhAsviva / madIya locanAmbhojaiH, prApyatAM nirnimeSatA // 5 // tuja mukhakAMti-caMdrikA, sudhAtaNuM kara pAna muja locanAbuja pAmajo, animeSatA bhagavAn ! 5 artha - jANe sudhA (amRta) hoya evI hArI mukhakAnti penTanAo (caMdrikAo) nitAMta paNe pIvAmAM Avye mahArA canAbhejathI nirnimeSatA prApta karAo! arthAt lhArA kAMti-amRtanuM pAna karatA mahArA netra-kamaLa tane animeSapaNe avalokyA karo! - vivecana "caMdraprabhu mukhacaMdasakhi dekhaNa de, upazamarasane kaMdasa, seve sura nara iMdasa, gata kalimala du:kha daMda..sa -zrIAnaMdaghanajI atre bhAva e che ke-hArUM mukha amRtavarSI caMdra samAna che, temAMthI kAMtirUpa snAo-caMdrikAo nijhare che, te jANe sAkSAt sudhA-amRta che A sudhA Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " asa netra hasta ne zrotra thArI sevAmAM sadA samarpaNa ! 367 amRtanuM pAna mukhacaMdradarzanathI praphullita khanelA mhArA lAcanAMmujo-netrakamaLA kare che. eTale sudhApAna karanArA 'amRta '-devane jema * ninimeSatA '-nimeSarahitapaNuM hAya che, cakSunuM ughADabaMdha thavu hetu nathI-maTakuM mAravAnuM hAtu nathI; tema thArI sukhakAMti-ca MdrikAnuM sudhApAna karanArA mhArA leAcanakamaLAne paNa ninimeSatA ' nimeSarahitapaNu. prApta hA! arthAt thArA mukhacaMdranA daza nathI praphulla thayelA mhArA leAcana, devAnI jema, tane animeSapaNe ekITase joyA kare, thArI mukhaca'drikAnu amRtapAna nira'tara karyA kare ema bhAvuM chuM. Ama atre paNa adbhuta bhAvautkaSa dAkhavI mahAkavi hemacaMdrajIe kAvyakaLAnI seALe kaLA prakAzI che! Wan vI mhArA netra hasta ne zrotra thArI sevAmAM sadA samapa Nu hA !- tvadAsyalAsinI netre, tvadupAstikarau karau / tvaduNazrotRNI zrotre, bhUyAstAM sarvadA mama // 6 // tuja sukha vilAsI netra muja, upAsanAkara hAtha; tuja guNa zrotA zrotra hA, mhArA sadA ! jaganAtha 6 artha :----mhArA be netra thArA mukhamAM vilAsa karanArA hA! mhArA e kara hArI upAsanA karanArA hai!! mhArA be strotra (kAna) thArA guNazrata ( guNazratraNa karanArA ) sarvA De!! * Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItasagarava savine vivecana "je prasanna prabhu mukha rahe, tehI ja nayana pradhAna; arihA pada kaja araciye, te sulapIje haththa." - zrI devacaMdrajI vItarAganuM darzana kare te ja kharekhara dRSTi che, vItarAganI upAsanA kare te ja kharekharA kare che, vItarAganA guNa zravaNa kare te ja kharekharA zravaNa che; ane te daSTi, te kara ane te zravaNuM kharekhara! dhanya bane che. eTale ja atre netra Adi idrine bhagavacaraNe samarpaNa karatAM bhakatyatizayasaMpanna stavakartA bhAve che ke-hArA be netra sarvadA hArA mukhanA vilAsI he ! hArA mukhamAM vilAsa karyo kare-nhArA mukhacaMdranuM niraMtara darzana karyA kare! hArA be kara sarvadA hArI upAsanA karanArA he ! be hAtha sarvadA hArI upAsanA-sevAbhakti karyA kare! mahArA be "zrotra'-zravaNa (kAna) sarvadA hArA guNatA ha!-hArA be zravaNa niraMtara hAra guNanuM zravaNa karyA karo Ama hArA netra-kara-zrotra dhanya bano ! mananI ciMtA maTI prabhu dhyAvata, mukha dekhatAM tuma jinanI; idri tRSA gaI jinesara sevatAM, guNa gAtAM vacananI." -zrI devacaMdrajI tyAre guNagrahaNamAM sotkaMTha mhArI bhAratIne 'svasti he!kunntthaapi yadi sotkaNThA, tvadguNagrahaNaM prati / mamaiSA bhAratI tarhi, svastyetasyai kimanyayA // 7 // Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hArA guNagrahaNamAM sekaMTha hArI bhAratIne svasti! 369 kuTha chatAM utkaTa je, tuja guNamAM muja vANu svasti hajo Ane!" ahe! anyathI zuM?bhagavAna 7 artha -kuTha (buThThI-atIzu) chatAM hArI A bhAratI-vANu je lhArA guNagrahaNa prati seThA che, to te A bhAratIne "svarita' ha! anya vANIthI zuM ? vivecana bhaluM thayuM meM prabhu guNa gAyA, rasanAne phala lIdho re; devacaMdra kahe mahArA manane, sakala manoratha sIdhA re." -zrI devacaMdrajI ' atre vItarAgastavakartAe vItarAgastavamAM pravRtta thayelI pitAnI vANInI dhanyatA ciMtavI che "kuTha"-- buThThI-atIrNa chatAM A hArI "bhAratI'-sarasvatI vANI je hArA guNagrahaNa prati "satkaMTha" che-utkaMThA -atyaMta tIvra utsukatA dharAvanArI che, to A hArI bhAratIne-sarasvatIne 'svati"_"svasti" he ! tenuM bhaluM ha!-te jIvatI raho ! evI hArA guNagAnamAM ujamALa thayelI mahArI dhanya vANu sadA jIvaMta raho! anya vANIthI zuM? lhArA guNagAnamAM ja vANune bhejavI e ja vANInI dhanyatA che. ane ame paNa amArI je kAMI kSopazamazakti che te samasta he vItarAga ! A hArA stavamAM sarvAtmAthI parama bhaktithI praja, e paNa amArI vANInI parama dhanyatA che! ema atra avani che. Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 vItarAgAstava saviyana hAro huM dAsa-kiMkara chuM, "em" ema svIkAra kara!- taba preSyo'smi dAso'smi, sevako'smyasmi kingkrH| omiti pratipadyasva, nAtha! nAtaH paraM bruve // 8 // tuja preSya chuM chuM sevake, zuM kiMkara chuM dAsa; em!' ema kara svIkAratuM, adhika kahuM natuM pAsa 8 artha - huM tyAre prebdha (epIo, kAsada) chuM, dAsa chuM, sevaka chuM, kiMkara chuM, tuM "ema-bhale ema- bahu sArUM ema pratipanna kara-raSIkAra! he nAtha! AthI para"--vadhAre AgaLa huM bela nathI. vivecana A dehAda AjathI, vatte prabhu AdhIna; dAsa dAsa huM dAsa chuM, Apa prabhune dIna. -zrImad rAjacaMdrajI A vItarAgastavanA A aMtima lakamAM bhakSatizayanI parAkASThA dAkhavatAM "kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcAryajI pitAnuM dAsAnudAsapaNuM ciMtave che--he vItarAga ! huM hAro "preSya "--preSavA saMdezavAhaka khepIo kAsada chuM, huM tyAre 'dAsa'--gulAma chuM; huM hAro sevaka-sevA karanAre chuM; huM tyAre "kiMkara " chuM-- vi mi-sAheba zuM karuM? ema pUchI je kAMI kahe te AjJA UThAvanAro AjJAMkita tAbedAra nekara chuM. he Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 lhAro dAsa-kiMkara, tuM svIkAra ! 371 vItarAga ! "bom'-bhale ema ha-bahu sAruM ema kahIne tuM pratipanna kara? sAme svIkAra kara ! he nAtha ! AthI AgaLa vadhAre huM bela nathI, arthAt he vItarAga ! hArUM stava karavA mATe jeTaluM kahevuM hatuM te peTa bharIne kahI dIdhuM che, eTale hAruM vaktavya samApta karI A vItarAgastavanI paNa samApti karuM chuM. jaya vItarAga ! kumArapAla mahArAjane aMtya maMgala AziSa- zrIhemacandraprabhavAdItarAgastavAditaH / kumArapAlabhUpAlaH, prApnotu phalamIpsitam // 9 // anupa-- bhagavAna! hemacaMdra A, racelA stavathI aho! kumArapAla bhUpAla, vAMchita phalane lahe! 9 artha: zrI hemacandra thakI jene "prabhava'--janma che evA A vItarAgastava thakI kumArapAla bhUpAla Isita"--iTa phala prApta karo! vivecana "kAmita pUraNa surata sakhI, AnaMdaghana prabhu pAya, -zrI AnaMdaghanajI vItarAgastavanI pUrNatA pachI stavakartAe A TUMkI prazasti karI che. atre khAsa jena paramArtha upakAra Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 772 vItarAgastava saMvivecana nimitte A parama bhaktibharanirbhara uttama vitarAgastavanI racanA karavAmAM AvI, te gUjarAdhipati paramahaMta kumArapAla mahArAjane AzIrvAda ApatAM, "kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcAryajI prakAze che ke-zrI hemacandra thakI jene "prabhava"--udbhava-janma thayo che evA A vItarAgastava thakI kumArapAla bhUpAla "Isita"-ISTa --manovAMchita phala prApta karo! deharA kiratu caMdra nija pitAmaha, kaoNrata nAma smAraMta; hemacaMdra bhaktisudhA-rasa kirata verata. kirata bhaktirasa caMdrikA, TIkA nAma che jAsa; evuM vivecana A karyuM, dAsa bhagavAn solAsa. iti "kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya viracita vItarAgastavamAM bhagavAnadAsakRta "kirata bhaktirasa caMdrikA TIkAnAmaka vivecana ane kAvyAnuvAda sametamAM- vItarAgacaraNe AtmasamarpaNarUpa vIzame prakAza che A hArA vivecananuM nAmAbhidhAna mahArA pU. sad. pitAmaha zrI kiracaMdrabhAInI puNya smRtimAM tema ja paramArtha- arthamAM paNa "kirata bhaktirasa caMdrikA TIkA rAkhavAmAM AvyuM che; A mahAkavi hemacaMdrajIe relAvelI apUrva bhaktirasacaMkiAnA kaNa jhIlI yatra tatra "kiratI' (kirdhAtu parathI) --veratI hevAthI bane arthamAM ukta nAmanuM yathArthapaNuM jaNAze. -bhagavAnadAsa Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 373 kumArapAla mahArAjane maMgala AziSa 373 kAvyAnuvAdakartA-vivecanakartAnI TIkAkartAnI) prazasti vasaMtatilakAA vItarAgastava bhaktibhare bhareluM, zrI hemacandrajI mahAkavie kareluM; kAvyAnuvAda tasa A bhagavAnadAse, kIdhe sva-anya upakAra gaNI ulAse. 1 sAduM dIse tadapi AzayathI gabhIrUM, A vItarAgastava sAgara zuM gabhIrUM; tyAM mArI DUbakI vivecananI ulAse, benyA sadaI ratane bhagavAnadAse, 5 Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa * kalikAlasarvajJa' zrI hemacaMdrAcAya viracita mahAdevastAtra prazAntaM darzanaM yasya, sarvabhUtAbhayapradam / mAMgalyaM ca prazastaM ca zivastena vibhAvyate mahatvAdIzvaratvAcca, yo mahezvaratAM gataH / rAgadveSavinirmuktaM vaMde'haM taM jinezvaram mahAjJAnaM bhavedyamya lokAlokaprakAzakam / mahAdayA damo dhyAnaM, mahAdevaH sa ucyate mahAntastaskarA ye tu tiSThantaH svazarIrake / nirjitAM yena devenaM, mahAdevaH sa ucyate rAgadveSI mahAmallau, durjayo yena nirjito / mahAdevaM tu taM manye, zeSA vai nAmadhArakAH zabdamAtro mahAdevo, laukikAnAM mate mataH / zabdatoM guNatazcaivA'rthatopi jinazAsane zaktito vyaktitazcaiva vijJAnaM lakSaNaM tathA / mohajAlaM hataM yena, mahAdevaH sa ucyate namostu te mahAdeva ! mahAmadavivarjita ! | mahAlobhavinirmukta ! mahAguNasamanvita ! mahArAgo mahAdveSo, mahAmohastathaiva ca / kaSAyazca hato yena, mahAdevaH sa ucyate mahAkAmo hato yena, mahAbhayavivarjitaH / mahAvratopadezI ca, mahAdevaH sa ucyate / / 1 / / // 2 // // 3 // // / 4 // 11 % 11 11 & 11 11011 // 8 // 11 & 11 / / 10 / / Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 pariziSTa mahAkrodho mahAmAno, mahAmAyA mahAmadaH / / mahAlobho hato yena, mahAdevaH sa ucyate // 11 // mahAnando dayA yasya, mahAjJAnI mahAtapAH / mahAyogI mahAmaunI, mahAdevaH sa ucyate // 12 // mahAvIryaM mahAdhairya, mahAzIlaM mahAguNaH / mahAmaMjukSamA yasya, mahAdevaH sa ucyate // 13 // svayaMbhUtaM yato jJAnaM, lokAlokaprakAzakam / anantavIryacAritraM, svayaMbhUH so'bhidhIyate // 14 // zivo yasmAjjinaH proktaH, zaMkarazca prakIrtitaH / kAyotsargI ca paryaGkI, strIzastrAdivijitaH // 15 // sAkAro'pi hyanAkAro, mUrtAmUrtastathaiva ca / paramAtmA ca bAhyAtmA, antarAtmA tathaiva ca // 16 // darzanajJAnayogena, paramAtmA'yamavyayaH / parAkSAntirahiMsA ca, paramAtmA sa ucyate // 17 // paramAtmA siddhisaMprAptI, bAhyAtmA tu bhavAMtare / antarAtmA bhaveddeha ityeSastrividhaH zivaH // 18 // sakalo doSasaMpUrNoM, niSkalo doSavarjitaH / paMcadehavinirmuktaH, saMprAptaH paramaM padam // 16 // ekamUrtistrayo bhAgA, brahma-viSNu-mahezvarAH / tAnyeva punaruktAni, jJAna-cAritra-darzanAt // 20 // ekamUrtistrayo bhAgA, brahmaviSNumahezvarAH / parasparaM vibhinnAnAmekamUrtiH kathaM bhavet ? // 21 // kArya viSNuH kriyA brahmA, kAraNaM tu mahezvaraH / kAryakA' NasaMpannA, ekattiH kathaM bhavet ? // 22 // prajApatisuto brahmA, mAtA padmAvatI smRtA / abhijijjanmanakSatramekamUtiH kathaM bhavet ? // 23 // Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAdevastotra mULa 377 vasudevasuto viSNu, mAtA ca devakI smRtA / rohiNI janmanakSatramekamUtiH kathaM mavet ? / / 24 / / peDhAlasya suto rudro, mAtA ca satyakI smRtA / mUlaM ca janmanakSatramekamUtiH kathaM bhavet ? / / 25 / / raktavarNo bhaved brahmA, zvetavarNoM mahezvaraH / kRSNavarNoM bhaved viSNurekamUrtiH kathaM bhavet ? // 26 // akSasUtrI bhaved brahmA, dvitIyaH zUladhArakaH / tRtIyaH zaMkhacakrAMka ekamUtiH kathaM bhavet ? // 27 // caturmukho bhaved brahmA, trinetro'tha mahezvaraH / caturbhujo maved viSNurekamUtiH kathaM bhavet ? / / 28 / / mathurAyAM jAto brahmA, rAjagRhe mahezvaraH / dvArAmatyAmabhUd viSNurekamUrtiH kathaM bhavet ? // 26 // haMsayAno bhaved brahmA, vRSayAno mahezvaraH / garuDayAno bhaved viSNurekamUtiH kathaM bhavet ? // 30 // padmahasto bhaved brahmA, zUlapANimahezvaraH / cakrapANirbhaved viSNurekamUtti kathaM bhavet ? // 31 // kRte jAto bhaved brahmA, tretAyAM ca mahezvaraH / dvApare janito viSNurekamUttiH kathaM bhavet ? // 32 // jJAnaM viSNussadA proktaM, cAritraM brahma ucyate / samyaktvaM tu zidhaM proktamahanmUttistrayAtmikA // 33 // kSitijalapavanahutAzanayajamAnAkAzasomasUryAkhyAH / ityeSTI bhagavati, vItarAge guNA matAH // 34 // kSitiritthucyate kSAMtirjalaM yA ca prasannatA / niHsaMgatA bhavedvAyu hu~tAzo yoga ucyate // 35 // Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 yajamAno bhavedAtmA, tapodAnadayAdibhiH / alepakatvAdAkAzasaMkAzaH sAsbhidha yate saumyamattirucizcaMdra, vItarAgaH samIkSyate / jJAnaprakAzakatvena, AdityaH so'bhidhIyate puNyapApavinirmukto, rAgadveSavivarjitaH 1: 1 zrIadbhyo namaskAraH, kartavyaH zivamicchatA akAreNa bhaved viSNU, rephe brahmA vyavasthitaH / hakAreNa haraH proktastasyAnte paramaM padam akAra Adidharmasya, AdimokSapradezakaH / svarUpe paramaM jJAnamakArastena ucyate rUpidravyasvarUpaM vA dRSTvA jJAnena cakSuSA / dRSTaM lokamalokaM vA rakArastena ucyate hatA rAgAzca dveSAzca hatA mohaparISahAH / hatAni yena karmANi, hakArastena ucyate saMtoSeNAbhisaMpUrNaH prAtihAryASTakena jJAtvA puNyaM ca pApaM ca nakArastena ucyate bhavabIjAGkurajananA, rAgAdyAH kSayamupAgatA yasya / brahmA vA viSNurvA, haro jino vA namastasmai // iti zrI mahAdeva stotram // ca / " ? parisika / / 36 / / // 37 // // 38 // // 36 // // 40 // / / 41 / / / / 42 / / // 43 // / / 44 / / Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAdevastAtra kAvyAnuvAda kAvyAnuvAda kartA- Tho bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetA, ema. bI. bI. esa. racuM stotra mahAdevanuM, hemacandra sUripAda; dAsa bhagavAn tene kare, gurjarImAM anuvAda. maMgalAcaraNa deharA abhayadAyI sau bhUtane, prazasta maMgalarUpa; prazAMta darzana jAsa te, tethI "ziva" svarUpa. 1 mahattvathI IzitvathI, je "mahezatA prApta; rAgadveSa vimukta te, vaMduM hu jinanAtha. 2 sAcA "mahAdeva' keNu? lokAloka prakAzatuM, mahAjJAna jemAMya; mahAdayA dama dhyAna jyAM, te "mahAdeva" kahAye. 3 ane sAcA zivasvarUpanuM pratipAdana karI ADakatarI rIte garbhita arthathI (Implied meaning) sUcavI dIdhuM ke laukika matamAM je ziva manAya che te vAstavika ziva nathI, kAraNa ke strI-zastrAdithI aMkti hoI tenuM bAhya darzana paNa aprazasta, amaMgala ane azAMta jaNAya che. 1. prANI. 2. mahatapaNuthI-moTApaNAthI je mahAna kArya kare te mahAna. 3. IzvarapaNathI jenAmAM jJAnAdi aizvaryA hoya te Izvara. 4. rAga-dveSa-mahAme hAdi cora je AtmAnuM anaMta jJAnadhana lUMTI rahyA che. 5. jItavA muzkela. 6. bAkInA to nAmathI mahAdeva che, bhAvathI nahi. 7. AvirbhAva, prakaTapaNuM. Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 pariziSTa mahAmAM taskaro je rahe, nija dehanI mAMhya; jItAyA je devathI, te "mahAdeva" kahAya. 4 rAgadveSa padujaya mahA-malla jeha jItanAra; mAnuM te "mahAdeva" huM, zeSa nAma dharanAra. 5 zabda mAtra mahAdeva to, laukika matamAM mAnya; zabda guNa ne arthathI, jinamatamAM sanmAnya 6 vijJAna lakSaNa zakti ne, vyaktithI ya jemAMya; mehajALa jeNe haNI, te "mahAdeva" kahAya. 7 namana tane mahAdeva! he, mahAbha vimukta; he mahAmada vihIna he ! mahAguNa saMyukta. 8 mahArAga mahAdveSa ne, meha mahAna kaSAya; hAyalA je devathI, te "mahAdeva" kahAya. 9 mahAbhayahIna jehathI, kAma mahAna haNAya; mahAvrata je upadize, te "mahAdeva" kahAya. 10 mahAkrodha mahAmAna ne, mahAmada mahAmAya; mahAbha jeNe haNyA, te "mahAdeva" kahAya. 11 mahAnaMda mahAtapa dayA, mahAjJAna jemAMya; mahAgI maunI mahA, te "mahAdeva" kahAya. 12 mahAvIrya mahAdheya ne, mahAzIla-guNa jyAMya; mahA mRdula kSAMti 10 jihAM, te "mahAdeva" kahAya. 13 lokAloka prakAzatuM, jJAna svayaMbhUta jyAMya; anaMta vIrya carita jyAM, teha "svayaMbhU " kahAya. 14 mATe jina te ziva tethI jina te "ziva" kahyA, te "zaMkara' kIrtita Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAdevasaMtotra kAvyAnuvAda 381 kAtsaga 12 pa kI te, strI-zastrAdi rahita. 15 sAkAra nirAkAra ne, 13mUrnAmUrta ja soya; paramAtmA bAhyAtma ne, aMtarAtma paNa hoya. 16, darzana jJAna sugathI, 14 avyaya eha parAtmaka parama ahiMsA-kSAMtithI, kahAya te paramAtma". 17 paramAtmA siddhi maLe, bhavAntare bAhyAbha; antarAtma deha rahyo, ziva trividha A Ama. 18 sakala deSasaMpUrNa ne, niSkala deza viyukta; prApta parama padane vaLI, 15 paMca deha vimukta, 19 eka mUtti kema thAya? eka traNa bhAga tyAM, brahmA viSNu maheza; darzana jJAna caritathI, teha ja yukta azeSa. 20 eka mUtti traNa bhAga tyAM, ziva viSNu brahmAya; paraspare vibhinnanI, ekamUtti kyama thAya? 21 viSNu kArya brahmA kiyA, kAraNu ziva gaNAya; kArya kAraNe yukta te, ekamUtti kyama thAya ? 22 | 8. mAyA. 9. komaLa. 10. kSamA. 11. svayaM-pitAnI meLe uddabhaveluM. 12. paryakAsanavALA. 13. sAkAra-nirAkAra. 14. akSaya-avinAzI. 15. audArika, vaikriya, AhAraka, kAmaNa ane taijasa e pAMca prakAranA zarIrathI rahita. - + upara kahyA te "mahAdeva'nA lakSaNe to zrI jinezvaramAM ja ghaTe che, tethI te ja sAcA ziva che, te ja sAcA zaMkara che, te ja sAcA mahAdeva che, te ja sAcA maheza che, te ja sAcA svayaMbhU che; bAkInA te kevaLa nAmadhArI che. Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 mAtA ya; prajApatisuta brahma che, padmAvatI abhijit janma nakSatra teA, ekamUtti kathama thAya? 23 viSNu nada vasudevanA, dhruva mAta kahAya; nakSatra rAhiNI, ekamUtti peDhAlanA, satyA~ mAta janma kayama thAya ? 24 jaNAya; rUdra putra mUla janma nakSatra che, ekasUtti kacama raktavaNI brahmA ane, zveta maheza kRSNavaNI viSNu vaLI, ekamUtti kathama thAya? 26 akSamALa brahmA dhare, zUla ziva karamAMya; zakha cakra viSNudhare, ekamUtti kacama thAya ? 27 17 caturmu` kha' brahmA ane, ziva ' trinetra'18 bhaNAya; 19'caturbhu ja' viSNu ahe! ekamUtti kayama thAya ? 28 brahmA mathurAmAM thayA, 35 rAjagRhamAMya; viSNu dvArikAmAMhitA, ekasUtti kyama thAya ? ra brahmA vAhana haMsa che, zivanuM vRSabha garUDa vAhana viSNunu, ekamUtti kyama padma dhare brahmA kare, zUla ziva kahAya; thAya? 30 karamAMya; pariziSTa * brahmA, viSNu, maheza e tripuTInI ekasUtta anyanI mAne che. te yuktiyukta nathI, ema nIcenI praznaparaparA vaDe (Posers) peAtAnI asAdhAraNa pratibhAzAlI lAkSaNika zailIthI zrImAna hemacandrAcArye pratipAdana karI batAvyuM che, ane pachI te traNenI ekamUrttidana-jJAna-cAritrathI vItarAga arhatamAM ghaTAvI zakAya che ema paNa siddha karI ApyuM che. kathAya; thAya? 25 16. ziva, mahAdeva. 17. cAra mukhavALA. 18. zu AMkhavALA. 19. cAra hAthavALA. Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 mahAdevastAtra kAvyAnuvAda cakrapANi 20 viSNu kare, ekamUtti kyama thAya? 31 kRtayuge21 brahmA thayA, maheza tretAmAMya; viSNu jamyA dvApare, ekamUtti kyama thAya? 32 ahana te brahmA-viSNu-maheza viSNu jJAna sadA kahyuM, carita brahma svarUpa; kahyuM ziva samyakatvane, ahaMna mUtti trayarUpa. 33 vItarAgamAM pRthvI Adi AThe guNa AryA pRthvI jala anila agni, yajamAna AkAza sema 23 ne bhAnu;24 e nAme guNa AThe, bhagavAna vitarAgamAM mAnuM. 34 deharA- akSAMti pRthvI kathAya che, prasannatA jala thAya; heya vAyu niHsaMgatA, ga agni kahevAya. 35 dAna dayA tapa AdithI, AtmA te yajamAna; alepatAthI kathAya che, te AkAza samAna. 36 saumya mUrtithI caMdra to, zrI vItarAga jaNAya; jJAnaprakAzakatA thakI, bhAnu te ja bhaNAya. 37 20. jenA hAthamAM cakra che te "cakrapANi." 21. yuganA nAma. 22. vAyu. 23. caMdra. 24. sUrya. 25. kSamA. e pRthvIne mahAguNa che. evo mahA kSamAguNa zrI vItarAga devamAM che. atre nirdiSTa karelA AThe guNa zrI a"tamAM ja ghaTe che. Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 arjune niSkAma namaskAra vihIna ne, rAgadveSa namaskAra arjuna 66 "" arjuna " zabdanuM rahasya kArathI viSNu lahe, kArathI hara tA jJAnanetrathI dIThuM akAra Adi dhama nA, parama sAma svarUpamAM, prati, saMtAye puNya-pApane leAka-alAkane, brahmA rahe kahyo, para pada kahe 26. samUha. puNya paripUrNa ne, jANyane, pApa vimukta; zivavAMcchakane yukta. 38 Adi kathAya tethyu pariziSTa hrayA rAga-dveSA ane, huNyA kamanA 26vAra; haNyA meha ne parIsaheA, kathAya teAkAra. 42 dekhIne, rUpI arUpI sAra; kathAya tethya kAra. 41 kAra; nakAra. 39 meAkSadAtAra; prAtihAya kathAya tethI akAra. 40 dharanAra; nakAra. 43 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 385 mahAdevastAtra kAvyAnuvAda AryA- bhavabIjarUpa thanArA, rAgAdi kSaya thaI gayA jene brahmA ke viSNu ke ziva, ke jina hai namana tene ! 44 * atre parIkSApradhAnI zrImAna hemacandrAcAryanI parama adbhuta nipakSapAtatA prazaMsanIya che. A ja nirpekSabhAva darzAvanArA eozrInA vacano anyatra paNa dRSTigocara thAya che. jemake- "ra kacaiva tvayi kakSAto, 3 mAtrAvaH ja ! yathAvadAptatvaparIkSayA tu, vAya vIra munAbitA: : ! " agavyavadikA drAviMzikA, 29 bhAvArtha : he vIra prabhu! zraddhAthI ja hArA pratye amAre pakSapAta nathI, temaja TheSamAtrathI paradanIo pratye amane aruci- abhAva nathI; paraMtu yathAvata AptapaNAnI parIkSAthI ame tuM prabhune ja Azraya karyo che. Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAdevastAtrane a H lekhaka : DaoN. bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetA, ema. bI. bI. esa. maMgalAcaraNa jevu...darzonasa bhUtane abhaya denArU' evu ma'galarUpa ane prazasta che, tethI ziva' vibhAvAya che; mahattvathakI ane IzvaratvathakI je mahezvaratAne pAmela che, te rAgadveSathI vinimu`kta-sava thA mukta thayelA mahezvarane huM vaMdu chuM. 1-2. sAcA * mahAdeva' koNa ? jene leAkAleAkaprakAzaka mahAjJAna hAya, mahAyAkrama-dhyAna hAya, te mahAdeva" kahevAya che. svazarIramAM sthiti karatA mahAtaskarA (cArA) je devathI sathA jItAyelA che, te mahAdeva' kahevAya che. rAgadveSa e e krujaya mahAmala jenAthI sarvathA jItAyelA che, tene ja huM | mahAdeva mAnuM chuM, zeSa-khAkInA te kharekhara ! nAmadhAraka-nAma dharanArA che. laukikAnA matamAM zabdamAtra mahAdevaH mata che--mAnavAmAM Avye che, paNa jinazAsanamAM teA zabdathI, guNuthI ane athathI paNa mAnavAmAM AvyeA che. 3-6 zaktithI ane vyaktithI jenu vijJAna lakSaNa che, tathA meAhajAla jenAthI haNAyela che, te mahAdeva ' Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAdevastAtra a 387 kahevAya che. he mahAmadathI vivajita-sava thA rahita ! he mahAleAbhathI vinimukta-sava thA mUkAyelA ! huM mahAzuthI samanvita ! he mahAdeva" tane namaskAra hA ! 7-8 mahArAga, mahAdveSa, mahAmA, temaja mahAkaSAya jenAthI haNAyela che, te / mahAdeva' kahevAya che. mahAkAma jenAthI haNAyeA che, mahAbhayathI je vivajita ( sa thA rahita ) ane mahAvratane upadezanArA che, te * mahAdeva ' kahevAya che. mahAkrodha, mahAmAna, mahAmAyA, mahAmada, mahAlAbha jenAthI haNAyela che, te / mahAdeva ' kahevAya che. mahAAna mahAdayA jene che, mahAjJAnI mahAtapA mahAceAgI mahAmonI je che, te mahAdeva * hevAya che. mahAdhaiya, mahAzIla, mahAguNa, mahAkeAmala kSamA jene che, te " mahAdeva" kahevAya che. 9-13 sATe jina te ziva ja jenA thakI leAkAleAkaprakAzaka jJAna ' svayaMbhUta '- svayaM utpanna thayeluM che, ' ana'tavIya' cAritra jenuM che, te 'svayaMbhU'kahevAya che. je kAraNa thakI * jina ? e ja 'ziva' kahevAyela che, zakara' prakIrttita che, ane strI-zastra AdithI vivajita-sathA rahita evA kAyeAtsagI -kAryAtsaga mudrAvata ane paMkI-pakAsanasthita prakIrttita che; sAkAra chatAM anAkAra, temaja mUrtomUtta, temaja paramAtmA bAhyAtmA ane aMtarAtmA prItti ta che. 13-16 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa A darzana-jJAnayAge karIne A paramAtmA avyaya' che, parA kSAnti-kSamA ane ahiMsA jenI che, te paramAtmA kahevAya che. siddhisa'prAptisamaye paramAtmA, bhavAntaramAM khAdyAtmA, dehamAM aMtarAtmA hAya,-ema A trividha ziva che. deSasaMpUrNa te sakala, doSavarjita te niSkala evA pAMcadehathI vinimukta (savathA mukta thayela) A parama padane saMprApta che. 17-19 388 ekasUtti kema thAya ? ekasUtti tenA traNa bhAga brahmA-viSNu-mahezvara, te ja puna : jJAna cAritra-darzana thakI kahevAyA che. ekamUtti tenA traNa bhAga brahmA-viSNu-mahezvara, te paraspara vibhinnAnI-atyaMta bhinnAnI ekasUtti kema thAya ? kAya viSNu, kriyA brahmA, ane kAraNu mahezvara, teA pachI kAya kAraNasaMpanna evI ekasUtti kema hAya ? brahmA prajApatinA putra, tenI mAtA padmAvatI kahI che, tenu janma nakSatra abhijit che,-te ekasUtti kema thAya ? viSNu vasudevane suta, ane tenI mAtA devakI kahI che, tenuM janmanakSatra rAhiNI che, te ekamRtti kema thAya ? rudra ( ziva ) peDhAlanA putra, ane tenI mAtA satyakI kahI che, ane tenuM janmanakSatra mUla che, teA ekamUtti kema thAya ? brahmA raktavaNu vALA, mahezvara zvetavaNu vALA, viSNu kRSNava vALA hAya, teA ekamUtti kema thAya? " Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAdevadAtra a 389 brahmA akSasUtravALe, bIjo zUla dhAranArA, trIje zaMkhacakra aMkavALA ( cihnavALA) hAya, te ekamUtti kema thAya ? an te brahmA-viSNu-maheza brahmA 'catumu kha '-cAra mukhavALA hAya, mahezvara trinetra- tryaMbaka '-traNa netravALe ane viSNu caturbhujA- cAra bhujAvALA hoya, teA ekamUtti kema thAya? brahmA mathurAmAM janmyA, mahezvara rAjagRhamAM janmyA, viSNu dvArAmatImAM-dvArikAmAM janmyA, te ekamUtti kema thAya ? brahmA huM...savAhana, mahezvara vRSabhavAhana, viSNu garuDavAhana hAya, teA ekamUtti kema thAya ? brahmA padmahasta (hAthamAM padma dharanAra), mahezvara zUlapANi (hAthamAM zUla dharanAra), viSNu cakrapANi (hAthamAM cakra dharanAra) hAya, teA ekamUtti kema thAya ? brahmA kRtayugamAM, mahezvara tretAyugamAM ane viSNu dvAparayugamAM janmela hAya, teA ekamUtti kema thAya ? jJAna sadA viSNu kahyuM che, cAritra brahma kahevAya che ane samyaktva ziva kahyuM che,-(mATe e traNe jJAna-darzana-cAritra dharanAra) arjunmUtti te yAtmikA te trayarUpa che. 2033 vItarAgamAM pRthvI Adi AThe guNa pRthvI, jala, pavana, agni, yajamAna, AkAza, sAma (caMdra), ane sUya nAmanA ema A ATha guNA Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 pariziSTa bhagavat vItarAgamAM mAnavAmAM AvyA che. kSAnti (kSamA) te kSiti-pRthvI ema kahevAya che, je prasannatA te jala, niHsaMgatA te vAyu, ga te hatAza-agni kahevAya che; tapa-dAna-dayA AdithI yajamAna te AtmA hoya, alepakapaNAne lIdhe te AkAza sadaza kahevAya che, saumya mUrti -rucivALo vItarAga te candra nirakhAya che, jJAna prakAzakapaNa karIne te Aditya-sUrya kahevAya che. 34-37 ahaMne niSkAma namaskAra - puNya-pApathI vinimukta (sarvathA mukta), rAgadveSathI vivajita (sarvathA rahita) e zrI arhate pratye namaskAra ziva IcchatAe kartavya che. 38. ahaMna' zabdanuM rahasya gakArathI viSNu hoya, rephamAM brahmA vyavasthita che, hakArathI hara kahyo che,-tenA ane parama pada che. kAra dharmane Adi che, Adi mokSa upadezaka che, svarUpamAM parama jJAna che, tethI vAra kahevAya che, jJAna cakSu vaDe rUpI-arUpI dravya svarUpa dekhIne leka vA eloka dRSTa che, tethI kAra kahevAya che. rAga ane dveSe jenAthI hatA che-haNAyA che, meha-parISaha hata che, karmo hata che, tethI kAra kahevAya che. puNyane ane pApane jANIne saMtoSathI abhisaMpUrNa che ane prAtihArya aSTakathI (aSTa prAti hAryathI) abhisaMpUrNa che, tethI nakAra kahevAya che. 39-43 Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAdevastAtra artha 391 game te nAma he ! vItarAgane namaskAra! bhavabIjanA aMkura janmAvanArA evA rAgAdi jenA kSaya pAmI gayA che, te brahmA vA viSNu vA hara vA jina game te he, tene namaskAra he! 44. iti "kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcArya viracita mahAdeva stotra-bhagavAnadAsakRta kAvyAnuvAda sAthe samAptA Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhi patraka 'zuddha azuddha vaktra jAnudaghnIH magarapi vaktrabja vaktro jAnudadhnIH mRgairapi vaktrAbja dvaya dvayaM catra Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jatn Educatius imemaliona For Private & Personalise jainelibrary.org DU