Book Title: Upasakdashangasutram
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009331/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya- jainadharmadivAkara-pUjyazrI -ghAsIlAlajI-mahArAja viracitayA AcAramaNimaJjUpAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtam hindIgurjarabhApAnuvAdasahitam upAsakadazA-sUtram UPASAKD A S'ANGSUTRAM niyojaka:saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni paNDitamuni-zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAja' Kreeceeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeey prakAzaka: zeTha zrI mIzrIlAla jevatarAja luNIo-caMDAvalavALA ___ amadAvAda pradatta-dravyasahAyyena zrI a. bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhArasamiti-pramukha:zreSThi-zrIzAntilAla-maGgaladAsabhAI-mahodaya. mu0 rAjakoTa (saurASTra) tRtIyAvRtti prati 1000 cIra savata 2487 vikrama saMvat 2017 IsvIsana 1961 mUlya rU 11-00 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAptisthAna , zrI a, bhA, , sthAnakavAsI jaina zAstroddhAra samiti grona leja pAse, rAjakeTa, Published by Srce Abhil Bharat S S Jain Shrstroddbar Samiti Garedin Kura Road, RAJKOT (Saurashera) w Ry India bIjI AvRtti prata 500 vIra sa vata 2482 vikrama saMvata 2012 IsvI sana 1956 mudraka mudraNasthAna jayatilAla devacaMda mahetA ja ya bhA 2 ta che ? ga 2 DI yA kuvA roDa, zAka mArakITa pAse, rAjakeTa, Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThAGka 12 18 // upAsakadazAGga sUtrakI viSayAnukramaNikA // anukramAGka viSaya 1 madgalAcaraNa 2 anuyoga zabda kA artha 2-8 3 caraNakaraNAnuyoga kA nirUpaNa 4 dharmakathAnuyogako nirUpaNa 10-11 5 gaNitAnuyoga kA nirUpaNa 6 dravyAnuyoga kA nirUpaNa sUtra paricaya 7 agasUtra (11) kA nirUpaNa 12-15 8 upAgasUtra (12) kA nirUpaNa 15-18 mUlamUtra (4) ko nirUpaNa 10 chedamUtra [4] kA nirUpaNa 18-19 11 ovazyakamUtra kA varNana 20-21 12 agAradharma 22-23 pahalA adhyayana 13 samaya prarUpaNo 24-28 14 campAnagarIkA varNana 28-52 15 mudharmA aura jambUsvAmIko praznottara 53-56 16 bhadanta zabdakA artha 57-58 17 bhaga zabdakA artha 59-60 18 vIra zabdakA artha 19 vAraha aGgoke nAma 62-64 20 sudharmA svAmI aura jambUsvAmI ke praznottara 65-66 21 cAmijagrAma nagarAdikA varNana 67-69 22 Ananda gothApatiko varNana 69-82 23 zivAnandAkA varNana 83-89 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAptisthAna , zrI a, bhA. 1, sthAnakavAsI jena zA coddhAra samiti jhona leja pAse, rAjakeTa, Published by Srce Ahlul Bharat S S Jain Shizstroddhar Samiti Gircdia Kuva Road, RAJKOT (Saurashtra) W Ry India bIjI AvRtti prata 500 vIra savata 2482 vikrama saMvata 2012 IsvI sana 1956 mudraka mudraNasthAna jayatilAla devacaMda mahetA ja ya bhA 2 ta che sa ga 2 DI yA kuvA re, zAka mArakITa pAse, rAjakoTa, Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201-204 205-208 209-210 211-214 214-216 216-217 218-220 221-232 232-235 236-238 232-242 243 52 dharmake svarUpa meM ahiMsAvatakA varNana 53 dharmake svarUpameM satyavratakA varNana 54 dharmakathAmeM asteyavratakA varNana 55 dharmakathAmeM svadArasatopatrakA varNana , icchApariNAmatratakA varNana 57 dharmakathAmeM anarthadaNDaviramaNatatakA varNana 58 dignatakA varNana 59 upabhogaparibhogavratakA varNana 60 sAmAyika vratakA varNana 61 dezAvakAzikAtakA varNana 62 popadhopavAsakA varNana 63 atithisavibhAgAtakA varNana 64 salekhanA varNana 65 Anada zrAvake vratakA ahokAra (svIkAra)kA varNana 66 AnadazrAvakake aNuvratakA varNana 67 AnAvakake upabhoga paribhogavratakA varNana 68 samyaktvAticArakA varNana 69 ahiMsAtratAticArakA varNana satyatAticArakA varNana 71 asteyatratAticArakA varNana 72 svadArasatopavratAticArakA varNana 73 inchApariNAmAtAticArakA varNana 74 digvanAticAra kA nirUpaNa 75 upabhogaparibhogavatAticArakA varNana 76 anarthadaNDaviramaNavratAticArakA varNana 77 sAmAyikavatAticArakA varNana 78 dezAvakAzitavratAticArakA varNana .79 poSadhopavAsavatAticArakA varNana 244-246 247-248 249-252 253-260 261-266 267-268 269-272 273 276 277-280 281 285 286 -288 289 -295 296 298 299-300 301-302 303-304 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 kollAkasannivezakA varNana 90-93 25 paripada kA varNana 94-18 26 abhigamanakA varNana 27 jitazatrU dvArA kI gai bhagavAna mahAvIrakI stuti 100-101 28 abhigamakA vicAra 102-104 29 samavasaraNakA aura Ananda gAthApatike vicArakA varNana 105-110 30 bhagavAn se dharmakathAkA zravaNa 111-112 dharmakathA 31 lokAlokasvarUpakA varNana 113-116 32 jIvAjIvAdisvarUpakA varNana 117-118 33 savarAdike svarUpakA varNana 119-120 34 narakAdike svarUpakA varNana 121-122 35 prANAtipAtAdike svarUpakA varNana 123-124 36 rAgAdike svarUpakA varNana 125-126 37 mAyAmRpAdike sparUpakA varNana 127-128 38 sucIrNakarmAdike svarUpakA varNana 129-130 39 cArvAka matavicAra 40 nigraMtha pravacana mahimAkA varNana 135-138 41 narakAdi gatimAptisthAnakA nirUpaNa 139-142 42 narakAdi gatike svarUpakA nirUpaNa 143-146 43 agAradharmake sparUpakA varNana 147-152 44 sAmAnya agAra [gahastha] dhamake svarUpakA varNana 152-160 46 vizeSAgAra [zrAvaka dharmakA nirUpaNameM jIvAdike svarUpakA nirUpaNa 160-164 46 zrAvakArma nirUpaNamaiM devasvarUpakA nirUpaNa 164-166 47 " nayA~kI marUpaNA 166-178 syAdvAdakI prarUpaNA 179-186 49 saptabhadgI-sAtabhagokA nirUpaNa 187-193 50 devasvarUpamA varNanam / 194-197 51 guru ka svarupamA nirUpaNa 197-200 48 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 dharmake svarUpameM-ahiMsAvatakA varNana 53 dharmake svarUpameM satyavratakA varNana 54 dharmakathAmeM asteyatratakA varNana 55 dharmakayAmeM svadArasatopavratakA varNana 56 , icchApariNAmatakA varNana 57 dharmakathAmeM anarthadaNDaviramaNAtakA varNana 58 diggatakA varNana 59 upabhogaparibhogavatakA varNana 60 sAmAyika vratakA varNana 61 dezAvakAzikavatakA varNana 62 popadhopavAsakA vaNana 63 atithisavibhAgaratakA varNana 64 salekhanA varNana 65 Anada zrAvakake vratakA ahokAra (svIkAra)kA varNana 66 AnadazrAvakake aNuvratakA varNana 67 AnadazrAvakake upabhoga paribhogavatakA varNana 68 samyaktvAticArakA varNana 69 ahiMsAvatAticArakA varNana 70 satyatratAticArakA varNana 71 asteyatratAticArakA varNana 72 svadArasatopavratAticArakA varNana inchApariNAmatratAticArakA varNana dignanAticAra kA nirUpaNa 75 upabhogaparibhogavatAticArakA varNana 76 anarthadaNDaviramaNavratAticArakA varNana 77 sAmAyiphavratAticAramA varNana 78 dezAvakAzitavratAticArakA varNana .79 poSadhopavAsavratAticArakA varNana 201-204 205-208 209-210 211-214 214-216 216-217 218-220 221-232 232-235 236-238 232-242 243 244-246 247-248 249-252 253-260 261-266 267-268 269-272 273 276 277--280 281-285 286.288 289 -295 296 -298 299-300 301-302 303-304 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 kollAkasannivezakA varNana 90-93 25 paripada kA varNana 94-98 26 abhigamanakA varNana 27 jitazatrU dvArA kI gai bhagavAna mahAvIrakI stuti 100-101 28 abhigamakA vicAra 102-104 samavasaraNakA aura Ananda gAthApati ke vicArakA varNana 105-110 30 bhagavAn se dharmakathAkA zravaNa 111-112 , dharmakathA 31 lAkAlosvarUpakA varNana 113-116 32 jIvAjIvAdisvarUpakA varNana 117-118 33 savarAdike svarUpakA varNana 119-120 34 narakAdike svarUpakA varNana 121-102 35 prANAtipAtAdike svarUpakA varNana 123-124 36 rAgAdike svarUpakA varNana 125-126 37 mAyAmRSAdike sparUpakA varNana 127-128 38 sucIrNakarmAdike svarUpakA varNana 129-130 39 cArvAka matavicAra 40 nigraMtha pravacana mahimAkA varNana 135-138 41 narakAdi gatimAptisthAnakA nirUpaNa 139-142 42 narakAdi gatike svarUpakA nirUpaNa 143-146 43 agAradharmake sparUpakA varNana 147-152 44 sAmAnya agAra [gahastha] dhamake svarUpakA varNana 152-160 45 vizeSAgAra [zrAvaka] dharmakA nirUpaNameM jIvAdike svarUpakA nirUpaNa 160-164 46 zrAvakadharma nirUpaNameM devasvarUpakA nirUpaNa 164-166 , nayoMkI prarUpaNA 166-178 48 " syAdvAdakI marUpaNA 179-186 49 saptabhaTTI-sAtabhagokA nirUpaNa 187-193 50 devasvarUpakA varNanam 194-197 51 guru ka svarUpakA nirUpaNa 197-200 47 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 52 dharmake svarUpameM - ahiMsAvatakA varNana 53 dharmake svarUpameM satyavratakA varNana 54 dharmakathAmeM asteyavratakA varNana 55 dharmakathA meM svadArasatopatratakA varNana icchA pariNAmanatakA varNana 56 " 57 dharmakathAmeM anarthadaNDaviramaNavratakA varNana 58 dinatakA varNana 59 upabhogaparibhogavatakA varNana 60 sAmAyika vratakA varNana 61 dezAvakAzikanatakA varNana 62 popadhopavAsakA varNana 63 atithisavibhAganakA varNana 64 salekhanA varNana 65 Anada zrAvaka vratakA aGgokAra ( svIkAra) kA varNana 66 AnadazrAvaka aNuvratakA varNana 67 AnadAcakake upabhoga paribhoga vratakA varNana 68 samyaktvAticArakA varNana 69 ahiMsAvatAticArakA varNana 70 satyannatAticArakA varNana 71 asteyatratAvicArakA varNana 72 stradArasatopatra tAticArakA varNana 73 icchApariNAmanatA ticArakA varNana 74 dikhatAticAra kA nirupaNa 75 upabhogaparibhogavratA ticArakA varNana 76 anarthadaNDa viramaNavratA vicArakA varNana 77 sAmAyikavatAticArakA varNana 78 dezAvakAzitavratA ticArakA varNana 79 poSadhopacAsavratA ticArakA varNana 201-204 205-208 209-210 211-214 214-216 216-217 218-220 221-232 232-235 236-238 239-242 243 244-246 247-248 249-252 253-260 261-266 267-268 269-272 273-276 277-280 281-285 286 -288 289 -295 296 -298 299-300 301-302 303-304 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 309-311 312 316 316-332 333-335 336-339 340-342 343-344 345-359 80 atithi sapibhAgavatAticArakA varNana 81 salekhanAticArakA varNana 82 AnandagAthApatike niyamakA varNana "arihata ceiya" zabdakA varNana / 84 zivAnandAkA dharmasvIkAra aura gautamako prazna 85 Ananda zrAvakakI dharmaprajJapti aura niyamakA varNana 86 Ananda pratimA (paDimA) kA nirUpaNa 87 Ananda zrAvaka kI salekhanA kA varNana 88 Ananda zrAvaka ko avadhijJAna kA varNana 89 aura Ananda gautama kA praznottara dvItIya adhyayana 90 kAmadeva zrAvaka kI Rddhi kA varNana pizAca rUpadhArI deva kA varNana 92 pizAca rUpadhArI deva ke upasargakA varNana 93 hastirUpa devakA varNana hastirUpa devake upasargakA varNana 95 sarparUpadhArI deva aura unake upasarga kA varNana 96 divya rUpadhArI deva kA varNana 97 devakRta kAmadeva zrAvaka kI prazasA kA varNana 98 bhagavAna ko vadanA ke liye kAmadeva kA gamana 99 bhagavAna ke dvArA kAmadeva kI prazasA kA varNana tIsarA adhyayana 100 culanIpitA gAthApati kA varNana 101 devakRta upasarga kA varNana 102 culnIpitA ke svargavAsa kA varNana cauthA adhyayana 103 devakRta upasarga kA varNana 94 360-361 362-370 371-372 373-374 375-377 378-381 382-383 384-386 387-388 389-394 395-396 397-408 409-410 41-417 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418-423 424-426/ 427-436 437 438-441 pAMcamA adhyayana 105 devakRta upasarga kA varNana chaThA adhyayana 106 kuNDakaulika zrAvaka aura deva ke praznottara kA varNana 107 bhAgya puruSArtha carcA 108 parAjita devoM ke svargagamana kA nirUpaNam 109 bhagavAna dvArA kuNDakaulika kI prazasA kA varNana sAtavAM adhyayana 110 sadAlaputrakA varNana 111 devakA prAdurbhAva prakaTa] varNana 112 sadAlaputrakA nirgamana 113 saddAlaputra aura bhagavAnakI vArtAlApakA varNana 114 puruSArtha viSayaka upadeza 115 saddAlaputrake vratadhAraNakA varNana 116 dhArmika rathakA varNana 117 agnimitrAkA paryupAsanAkA varNana 118 agnimitrAkA dharmazraddhAkA varNana 119 agnimitrA ke vratadhAraNakA varNana 120 saddAlaputra aura gozAlakakI vArtAlApakA varNana 121 saddAlaputrakI dharmadRDhatAkA varNana 122 saddAlaputrako devakRtaupasargakA varNana AThavA adhyayana 123 mahAzataka zrAvakakA varNana 124 revatIke durbhAvakA varNana 125 revatIke duSkarmakA varNana 126 revatIke kAmonmattatAkA varNana 127 mahAzatakako avadhijJAnakA varNana 442-445 446-448 449 450-451 453-459 460-462 463 464-466 467-468 469-470 471-482 483-484 485-489 490-491 490-491 492-494 499-5.1 501-502 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 503-504 505-506 507-510 511-518 128 revatIke kAmonmattatAkA punaH kathana 129 revatIko zApake svarUpakA nirUpaNa 130 gautama svAmI aura bhagavAnake vArtAlApamA varNana 131 mahAzatakakA mAyazcitta aura unakI gatikA varNana navamA adhyayana 132 nandinI pitA gAthApatikA varNana dasavAM adhyayana 133 zAleyikA pitAkA varNana 134 upAsaka dazAGga sUtrake pUrvAcAryapraNIta sagRhagAthA 135 granthaprazasti 515-517 518-521 522-526 527-532 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvamujhabIzrIo (sva)zeTha harakhacaMda kAlIdAsa vArIA bhANavaDa zrI ThArI haragoviMdabhAI jecara --na rAjakeTa kAna -- - a ha2 che. zrI zAMtilAla magaLadAsabhAI amadAvAda - - - - - - - - , , s, (sva) zeTha zrI dhArazIbhAi jIvaNabhAI lApura (4) zeTha AtmArAma mANekalAla amadAvAda Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (stra ) zeTha zrI dinezabhAI kAntilAla zAha amadAvAda AlamurabbIzrIe OM vividha ane zrI vineAdakumA, vIrANI gujakeTa (dIkSA lIdhA pahelA zAztrAbhyAsa tA) roDa zrI jemigabhAi pAcAlAlabhAi amadAvAda dha zrI chaganalAla zAmaLadAsa bhAvasAra amadAvAda. (sva.) zeTha 2gajIbhAi mehanalAla rAhu amadAvAda. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeTha zrI mIzrIlAlajI lAlacaMdajI luNiyA kA sakSipta paricaya isa bhAratavarSa ke marudhI prAta meM osavAla samAja ke gauvararUpa luNiyA vaza meM sarala svabhAvI-dharmAtmA-lAlacadajI nAmaka eka pavitra puruSa isI vIsamI zatAbdI meM-'caDAvala' nAma ke muramya grAma meM ho gaye haiN| ve uma choTe se gAva meM dharmakaraNI karate hue apanA Adarza jIvana yApana karate the; yayAnAma tathAguNa-vAlI kahAvatako caritArtha karanevAlI dayAvAI nAmaka guNanippanna gRhiNI (vama patnI) kA susayogase unhe prApta huA thA isa Adarza yugalase savat 1960 ke phAlguNa kRSNA 14 ko prathama putra ratna utpanna huA-jo mizrI ke samAna madhu svamAvI hone ke kAraNa mizrIlAlajI ke nAma se prakhyAta hue| dUsare aura tIsare vAlakako bhI kramazaH savata 1963 tathA 1972 meM janmadiyA jinakA nAma jevatarAjajI aura phUlacadajI hai. / devavazAt 1974 ora 75 ina do vapoMmeM hI isa Adarzayugalane-tIno bhAiyoko pAlyaavasthAmeM hI choDa kara isa nazvara sasArase kinArA karaliyA acAnaka yaha vajrapAta ho jAnese ye bAlaka ghabarAye nahIM-kA hai "puNyadAna viravAranake hota cIkanevAda" jisakI pUrva puNyavAnI prabala hotI hai use koI na koI acchA saha yoga prApta hoho jAtA hai-hA ekavAta yaha hai ki aise vyaktiyoMke aise hI anubhavake akhADoMkA sayoga mila jAyA karatA hai. vAlyakAlameM hI eka sAtha donoM mAtApitAoMkA viyoga kitanA asahya hotA hai vaha duHkha vahIM jAnatA haiM jisane anubhava kiyA ho-svayapara vItanesehI dUsaroM para vitIkA khyAla AtA hai aura yahI unako madadarUpa ho sakatA hai parigraha aizvarya sapatti prApta ho jAnepara dayA-namratA Adi guNa prAyaH raphUcakkara ho jAte hai koIka jisake pravalapuNyakA udaya ho vaha kamalakI taraha-bhogoMse alipta raha sakatA hai-ApakI gaNanA unhIM meM kI jA sakatI hai| ___Age bar3hane ke liye-acAnaka viyogake samAna-sahayogazrI pipalyA nivAsI zrImAna kisanalAjhanI sA kA unheM prApta ho gayA apane koI putra Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na hone se phalacadajI ko goda le liyA apane spubhrAtAyo kisanalAlanA sA ke hAtha sopate hue-mizrIlAlajIne jarA bhI bhAnAsAnI nahIM kI-basa yahIM se yAne isa sahayogake matApase inakA adbhuta utthAna huA-uma samaya baiMgalora meM ye tIna pehiye mucAru rUpase cala rahI hai (1) meM mizrIlAlajI jeratarAja (2) me. phizanalAla phUlacara (3) me kisanalAla lAlacaTa Apa apanI kuneha va vyApArika dakSatAse sUra bhAge vaDhe aura sa 2000 meM ahamadAvAdameM 'lAlacada mizrIlAla' nAmase kapaDe kA (vyApAra) byujInesa mArama kiyA-jo pharma vyApArI-AlamameM khyAninAmA peDiyokI ginatI meM hai sayogase badAma sadRza guNoko dhAraNa karanevAlI sAmAI jaisI gRhadevI Apako milI. jo sonemeM sugadhakA rAma ratI hai-pAsArikakAauke sAtha hI dharma kAryoMmeM yugalakA sahayoga madbhAgyase kisIkohI milatA hai| apanI janmabhUmi 'caDAvala' meM eka baDA hAspITala khola rakkhA hai eka vizAla dharmasthAnakabhI navA diyA hai-mahilAmaDaLa Adi dezotthAnakI aneka pravRttiyoM ApakI taraphase calatI hai-atyata prasannatA sI bAta to yaha hai ki- aDiga dhArmika zraddhA ke kAraNa anantajIvokA uddhAra karane vAlI pavitra gagA-jinavANI ke kAryakI tarapha ApamA lakSya gayA-sevAkA yaha apUrva avasara jAna sarva prathama Apa " zAstroddhAra samitike meMbara 501 meM banepazcAta amRta phalakA sumadhura rasAsvAda Ane se zrIupAsaka dazAga sUtra prakAzita karaneke hetu ru. 5001) pradAna kiye hai / zrI badAma bAi bhI kahA pIche rahanevAlI haiM unhoMne bhI 501) dekara isa cAlU kArya me apanA hAtha vaTAyA hai / aise paropakArake sthAyI kAryome Apa apane dravyakA adhikase adhika sadupayoga karate raheM sAtha hI isa Adarza mArgakA anusaraNa karanevAle anya bhI rana nAhara Ave aisI sadbhAvanA __ApazrIke vaMzaja bhAvI akura zrI zAtikumAra, azokkumAra, jayacada hukamIcada, vijayarAja, ratnacadra AdikI Apake hI anugAmI ho. aura apane vazakI yazogAthA meM cAra cAda aura lagAve Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rU. 5502) ApanAra Adya surIzrI, caDAvatavALA - : . che : kAna che ke : ? aw che * zeTha zrI lAlajI lAlacadajI luNiyA. zeTha jevatalAlajI lAlacadajI luNiyA Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AT : che ke : - rAjakeTa, zeThazrI zAmajI velajI vIrANI AghamurabbIzrI, ) 0 5 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ WEWE BEWEWE WE WOUWEN akhila bhArata zvetAmbara sthAnakavAsI jaina zAstroddhAra samiti gareDIyAkuvA geDa - grIna leja pAse, rA ja ke 8 dAnavIronI nAmAvalI zarUAta tA 18-10-44 thI tA 20-5-61 sudhImA dAkhala thayela ane mubAraka nAmo lAIpha membarenu gAmavAra kAnANI lisTa (TanI rakama, ApanAranu tathA rUA ra50 thI ochI rakama bharanAranuM nAma A yAdImAM sAmela karela nathI.) Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAma AghamurabbIzrIo - 14 (ochAmAM ochI rU 5000nI rakama ApanAra) na para gAma rUpiyA 1 zeTha zAtIlAla magaLadAsabhAI jANItA mIlamAlIka amadAvAda 15000 2 zeTha harakhaca da kALIdAsabhAI vArIyA hA zeTha lAlaca dabAI jeca dabhAI nagInabhAI vRjalAlabhAI tathA valabhadAsabhAI bhANavaDa 6000 3 koThArI jeca da ajarAmara hA hazeviMdabhAI jeca dabhAI gajakeTa pa251 4 zeTha dhArazIbhAI jIvanabhAI bAramI 5001 5 sva pitAzrI chaganalAla zAmaLadAsanA smaraNArthe hA zrI bhegIlAla chaganalAlabhAI bhAvasAra amadAvAda 10251 6 sva zedinezabhAInA smaraNArthe hA zeTha kAtilAla maNIlAla jezI gabhAI amadAvAda 5000 7 zeTha AtmArAma mANekalAla ha zeTha cImanalAlabhAI zAMtIlAlabhAI tathA pramukhabhAI amadAvAda 6001 8 zrI zAmajI velajI vIrANI ane zrI kaDavIbAI vIrANuM smAraka TrasTa hA zeTha zAmajI velajI vIrANI rAjakeTa 5000 9 zrI zAmajI velajI vIrANI ane zrI kaDavIbAI vIrANuM , mAraka TesTa hA mAtuzrI kaDavIbAI vIrANuM - rAjakeTa 5000 10 zeTha pAcAlAla pItAMbaradAsa amadAvAda 5251 11 zAha ragajIbhAI mehanalAla amadAvAda 5001 12 zrI zAmajI velajI vIrANI ane zrI kaDavIbAI vIrANI smAraka TrasTa hA durlabhajIbhAI zAmajIbhAI vIrANuM rAjakoTa 5000 13 zrI zAmajI velajI vIrANI ane zrI kaDavIbAI vIrANuM smAraka TrasTa hA zrImati maNakuvarabena durlabhajI vIrANI rAjakeTa 5000 14 zrI zAmajI velajI virANuM ane zrI kaDavIbAI vIrANuM smAraka TrasTa hA choTAlAla zAmajI vIrANI rAjakeTa 5000 neTa - ghATake paravALA zeTha mANekalAla e mahetA taraphathI amadAvAdamAM pAlaDI basa sTenDa pAse pleTa na rapa0 vALI 698 vAra jamIna samitine bheTa maLela che ane jenuM rajIsTara tA 23-3-60 nA reja thaI gayela che Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 murkhIzrIo-24 (emA echI 34 1000 nI rakama ApanAra) khara nAma 1 vakIla jIvarAjabhAI vamana kAThArI hA kahAnadAsabhAI tathA veNIlAlabhAi jeThArI rdozI prabhudAsa muLajIbhAi 3 zvetA gulAmacada pAnAca da 4 mhetA mANekalAla amulakharAya 5 sa ghavI pItAmbaradAsa gulAmaca da 6 ze lallubhAi geAdhanAma cerITebala TrasTa hu zeThe vADIlAla lallubhAI 7 nAmadAra ThAkara sAheba lakhadhIrasiMhajI bahAdura zeTha vhecaMda kuvarajI hA zeTha nyAlaca da heracaMda zAha chaganalAla hemaca6 vamA hA mAhenalAlabhAi tathA mAtIlAlabhAi 10 zrI sthAkavAsI jaina sagha hA zeTha candrakAta vIkamada 11 mahetA sAmagrada tulasIdAsa tathA temanA dharmapatni sau maNIgaurI maganalAla 12 zvetA pepaTalAla mAtrajIbhAi 13 dezI kapuccada amarazI hA dalapatarAmabhAi 14 khagaDIyA jagajIvanadAsa tanathI 15ze. mANekalAla bhANujIbhAI 16 zrImAna cadrasihajI mAheSa mhetA (relve menejara) 17 zvetA seAmaca da neNasIbhAi [karAcIvALa 18 zAha harilAla ane paca da gAma rUpiyA rAjakeTa 3289lA-A prATake para 3250 jAmanagara 3101 jetapura 3605 rAjakeTa 3604 19 medI kezavalAla harIcaMdra 20 kADhArI chabIladAsa harakharca da 21 kAThArI 2gIladAsa hangyunca da 22 zAha premaca da mANekacakra tathA asau samaratabena 23 eka jaina gRhastha 24 zeTha karamamI jeThAbhAi sAmaiyA hua sau sAkarabena amadAvAda 2500 mArI 2000 siddhapura 2000 mukhaI 2000 mArI 1963 ratalAma 2000 jAmajodhapura 1502 jAmajodhapura 1002 dAmanagara 1002 peAraNa dara 1001 1001 1001 1001 amadAvAda 1001 su khai 1000 bhAvanagara 1000 amadAvAda 1003 2425 mubaI 1000 kalakattA mArI khabhAta amadAvAda Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 sahAyaka membarA-96 (ochAmA ochI rUA. 500 nI rakama ApanAra) nakhara nAma 1 zrI sthA jaina sagha hA zeThe jhujhabhAi velazIbhAI 2 zeTha nareAttamadAsa eghaDabhAi 3 zeTha ratanazI hIrajIbhAi hA geradhanadAsabhAi 4 khATavIpA gIradhara paramANu da hA amIca drabhAi 5 mArakhIvALA saghavI devaca da neNazIbhAi tathA temanA dharma patnI asA maNIbAi taraphathI hA muLacakra devacaMda maghavI 6 veArA maNIlAla popaTalAla 7 gesalIyA harIlAla lAlacada tathA ca pAmena gesalIyA gAma rUpiyA vaDhavANuzahera 750 jorAvanagara 700 jAmajodhapura 555 khAkhIjALIyA pa27 8 zAha manaharalAla prANajIvanadAsa 9 zeTha izvaralAla puruSAttamadAsa 10 ze ca dulAla chaganalAla 11 zAhe zAtilAla mANekalAla 12 zeTha zIvalAla DamarabhAI (karAcIvALA) 13 kAmadAra tArAca 6 pApaTalAla dheArAjIvALA 14 mhetA mAhanalAla kapuraca da 14 zeTha gAviMdabhAI pepaTabhAI 16 zeTha rAmajI zAmajI vIrANI 17 sva pitAzrI nadAjInA smaraNArthe hA veNIcada zAtilAla 19 zeThe tArAcada . pukharAjajI 20 zrI rathA jaina sagha 18 zrI sthA. jainaJa ghA zeTha ThAkarazI karazanajI ( jANuvALA ) malADa pa11 amadAvAda 102 502 ,, muMbaI 201 501 501 101 "3 lImaDI 501 rAjakoTa 500 500 500 501 "2 meghanagara 501 thAnagaDha 600 aura gAmAda 500 500 9 21 zvetA muca 6 rAghavajI hA maganalAlabhAI tathA durlabhajIbhAI dhrAphA 150 22 zeTha harakhacada purUSAttama hA indukumAra cAravADa 500 25 zrI khImajIbhAI khAvAbhAI hA phulaca dabhAI gulAmaca drabhAi, nAgaradAsabhAI jamanAdAsabhAi "" "" 99 23 kezImalajI vastImalajI gugalIyA malADa 501 21 24 zrI sthA jaina sagha hA khATavIyA amIca dra gIradharabhAI khAkhIjALIyA 501 sumai 51 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 zeTha maNIlAla mohanalAla DagalI hA muLajIbhAI maNIlAlabhAI subaI 501 27 sva kAtIlAlabhAInA smaraNArthe hA zeTha bAlaca da sAkaraca da , 501 28 kAmadAra ratIlAla durlabhajI (jetapuravALA) * 501 29 zAha jaya tIlAla amRtalAla zIva 501 30 verA malAla lakSmIcaMda 501 31 zeTha gulAbacada bhudarabhAI tathA kasturabena ha bhAI ane paca da khAroDa 501 3ra mahAna tyAgI bena dhIrajaku vara cunIlAla mahetA dhrAphA 101 33 zrI sthA jaina saMgha dhrAphA 101 34 zrI maganalAla chaganalAla zeTha rAjakeTa 501 35 zeTha caturadAsa ThAkarazI tathA a sau nadakuvarabena jAmanagara 103 36 zeTha devaca da amarazI (bena dhIrajakuvaranI dIkSA prasa ge bheTa) bhANavaDa 501 37 zrI sthA jaina saMgha (bena dhIrajakuvaranI dIkSA prasage bheTa) bhANavaDa 501 38 vakIla vADIlAla nemacaMda zAha vIramagAma 501 39 mahetA zAntilAla maNIlAla hA kamaLAbena mahetA amadAvAda 256 40 zrIyuta lAlaca dajI tathA a sa dhIsAbena - 4 501 41 mehanarAjajI mukunI dajI bAlIyA amadAvAda 51 4ra sva zeTha ukAbhAI trIbhovanadAsanA smaraNArthe temanA dharmapatnI lakSamIbAI gIradhara taraphathI hA maraghAbena tathA magubena amadAvAda 501 43 pArekha yatIlAla manasukhalAla rAjakeTavALA hA vinubhAI 501 44 zrIyuta zeTha lAlaca dajI mIzrIlAlajI che 501 45 zrI sthA jaina saMgha vAkAnera 501 46 zrI sthA jaina saMgha boTAda 501 47 zeTha gudaDamalajI zeSamalajI jevara (barAra) pIpaLagAva 501 48 sva turakhIyA laheca da mANekacaMdanA araNathe temanI dharmapatnI jIvatIbAI taraphathI hA bhAI. jayatIlAla tathA pUnamacadabhAI vaDodarA 501 49 zAha acaLadAsa zukanarAjajI hA zeTha zukanarAjajI amadAvAda 501 50 bhAvasAra eDIdAsa gaNezabhAI dha dhukA 101 51 a ma hIbena mANekalAla mahetA dhATakepara 501 para mahetA zAtIlAla maganalAla tathA a sau padamAvatI zAtilAla mahetA amadAvAda 500 53 zeTha hIrAca dacha vaneca dejI kaTArIyA hubalI 201 54 zeTha choTubhAI haragoviMdadAsa kaTerIvALA mu baI 501 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha 502. sahAyaka membara-96 (ochAmAM ochI rUA 500 nI rakama ApanAra) na bara nAma gAma rUpiyA 1 zrI sthA jaina saMgha hA zeTha jhujhAbhAI velazIbhAI vaDhavANa zahera 750 2 zeTha narottamadAsa oghaDabhAI jerAvanagara 700 3 zeTha ratanazI hIrajIbhAI hA geradhanadAsabhAI jAmajodhapura 555 4 bATavIyA gIradhara paramANu da hA amIcaMdabhAI khAkhIjALIyA para 5 morabIvALA saghavI devacaMda neNazIbhAI tathA temanA dharmapatnI a se maNIbAI taraphathI hA muLacada devacaMda saMghavI malADa 511 6 verA maNIlAla pipaTalAla amadAvAda 502 7 gosalIyA harIlAla lAlaca da tathA ca pAbena gosalIyA 8 zAha manaharalAla prANajIvanadAsa mubaI 501 9 zeTha IzvaralAla puruSottamadAsa >> 501 10 zeTha ca dulAla chaganalAla , 501 11 zAha zAtilAla mANekalAla cha 501 12 zeTha zIvalAla DamarabhAI (karAcIvALA) lImaDI 501 13 kAmadAra tArAcada pipaTalAla jorAjIvALA rAjakeTa 500 14 mahetA mehanalAla kapuracada che 500 13 zeTha goviMdajIbhAI popaTabhAI 500 16 zeTha rAmajI zAmajI vIrANI 17 sva pitAzrI nadAjInA smaraNArthe hA veNacada zAtilAla (jAbuvALA) meghanagara 501 18 zrI sthA jenA gha hA zeTha ThAkarazI karazanajI thAnagaDha 500 19zeTha tArAcada pukharAjajI aura gAbAda 500 20 zrI rathA jena saghana , 500 21 mahetA muci da rAghavajI he maganalAlabhAI tathA durlabhajIbhAI dhrAphA 750 22 zeTha harakhaca da purUSottama hA IndukumAra coravADa 500 23 , kezarImalajI vastImajI gugalIyA malADa 501 24 zrI rathA jena sagha hA bATavIyA amIca da gIradharabhAI khAkhIjALIyA 501 25 zrI khImajIbhAI bAvAbhAI hA kulaca dabhAI gulAbacadabhAI, nAgaradAsabhAI jamanAdAsabhAI mubaI 501 51 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 zAha zAmalabhAI amarasIbhAI 76 mahetA candrakAnta nautamalAla 77 zeTha bhIkhacaka lAlaca 78 bena mehanIbena mahetA 78- zrImatI moghIbena navalacada zAha ha matIbena 80 zrImatI vimalAjI sUrajamala mahetA 81 udANa nihAlacaMdra hAkemacaka vakIla bI e ela ela bI amadAvAda 102 mubaI 501 pIpalagAma 501 mu baI 501 lImaDI saurASTra 501 belagAma 501 rAjakoTa 501 satArA 501 jayapura 501 dhAraDI 501 amadAvAda 501 82 zva koThArI maganalAlajI kundanamalajI nA smaraNArthe ha temanA dharmapatnI rAjakuvarabena 83 zeTha mohanalAlajI machAlAlajI hase ramaNIkalAlajI (pUjya munizrI phateca da ma nA ziSya 5 munizrI kanaiyAlAlajI ma nA upadezathI) 84 zeTha kanaiyAlAlajI sohanalAlajI kAvaDiyA 85 zeTha pratApamalajI kapuracadajI sADherAvavALA (pUjya phateca dajI ma nA ziSya mizrI lAlajI ma nA ziSya cAdamalajI ma nA upadezathI) 86 zrImAna lAlAjI rezanalAlajI samandaralAlajI ha metIlAlajI 87 zrImAna bhUramalajI dalIcaMdajI sAkariyA (pU ma zrI svAmIdAsajInA sapradAya pU ma zrI phatehaca dajI ma nA ziSya 5 munI zrI kanaiyAlAlajI ma nA upadezathI 88 va garIzakara kALIdAsa desAIne smaraNArthe haste bhUpatalAla gerIzakara 89 zeTha sAheba zrI narAmabhAI hasarAjabhAI kamANa baDeta 501 sADherAva 501 Idera 501 jamazedapura 501 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 pArekha ratilAla nAnacada merabIvALA taraphathI temanA pitAzrI nAnacada govidajInA smaraNArthe tathA temanA dharmapatnI A sau vasata bahenanA aThAItaSa nimitte hA bhupatalAla ratilAla amadAvAda 552 pa6 sva zAha trIbhavanadAsa maganalAlanA smaraNArthe temanA dharmapatnI zIvakuMvarabAI taraphathI hA ratIlAla trIbhavanadAsa zAha amadAvAda 511 pa7 zrImAna nAthAlAla mANekaca da pArekha mubaI (mATu gA) 501 58 zrI lImaDI sapradAyanA gacchAdhIpati pU AcArya mahArAjazrI lAdhAjI svAmInA smaraNArthe hA zeTha jezI gabhAI picAlAla (mahArAja zrI choTAlAlajI sadAna dIne upadezathI) amadAvAda 501 59 sva zrI vinayamUrti zrI lakSamIca dajI mahArAjanA smaraNArthe hA zeTha jezI gabhAI pAcAlAla (mahArAjazrI choTAlAlajI sadAna dInA upadezathI) amadAvAda 501 60 be bra prabhAvatIbena kezavalAla ujenavALA taraphathI temanI dIkSA prasaMge vIramagAma 551 61 zeTha zrIyuta harajIvanaThAsa rAyacada hA chabIladAsa harajIvana amadAvAda 501 62 zeTha popaTalAla ha sarAja tathA divALIbenanA smaraNArthe hA zeTha bAbulAla popaTalAla amadAvAda 502 63 a sau lIlAvatIbena IzvaralAla amadAvAda pa0 2 64 hemANuM prabhudAsa bhANajI kalakattA 551 65 kaThArI popaTalAla catrabhujabhAI surendranagara 500 66 zeTha lakSamaNudAsa sajarAma amadAvAda 501 27 zrI sthA jena meTA sa gha rAjakeTa 501 68 zeTha cAdamacla bIradhIca da nAsika sITI 501 69 jhaverI mANekaca dajI pannAlAla chajalANI ha dhanava tIbena tatha kiraNabena dilhI 501 7. zeTha hasarAjajI pUrNamalajI kAkarIyA gagaLAva 501 71 zrI dhe sthA jena sabhA kalakattA 501 7ra zeTha tejasihajI phatehalAlajI chAjeDa udepura 501 73 zeTha ratanaca da lakSmIcaMda mubaI 500 74 zAha umarazI bhImazIbhAi (zva pitAzrI bhImazIbhAI tathA mAtuzrI pAlAbAI tathA dharmapatnI pAnabAInA smaraNArthe) mubaI pAra Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 581 lAIpha membara amadAvAda tathA parAo 1 gIradharalAla karamacaMda 251 2 zeTha choTAlAla vakhatacada hA phakIracaMdabhAI 251 3 zAha kAtilAla triIvanadAsa 251 4 zAha popaTalAla mehanalAla 251 5 zeTha premacada sAkaracaMda 250 6 zAha ratIlAla vADIlAla 251 7 zeTha lAlabhAI magaLadAma 251 8 sva amRtalAla vardhamAnanA smaraNArthe hA kAnajIbhAI amRtalAla desAI 251 9 zAha naTavaralAla ca dulAla 251 10 zAha narasiMhadAsa triIbhavanarAma 251 11 zAha bIpInacadra tathA umAkAta cunIlAla gopANuM 301 12 zrI zAhapura dariyApurI AThakeTI thA jaina upAzraya hA vahIvaTa kartA zeTha IzvaralAla puruttamadAsa 251 13 zrI chIpALa darIyApurI ATha TI sthA jaina saMgha hA zeTha ca dulAla acaratalAla 251 14 zAha cInubhAI bAlAbhAI Co zAha bAlAbhAI mahAsukhalAla 251 15 zAha bhAIlAla ujamazI 251 16 zrI sukhalAla DI zeTha hA ku sarasvatIbena zeTha 251 17 zrI saurASTra sthA jene magha hA che. kAtilAla jIvaNalAla 251 18 medI nAthAlAla mahAdevadAsa 19 zAha mehanalAla triIkamalAla 251 20 zrI choTI khyA jena sa va hA zeTha piAcAlAla pitAmbaradAsa 251 21 dezAI amRtalAla vardhamAnanA smaraNArthe hA bhAIlAla amRtalAla 251 22 zAha navanItarAya amulakharAya 23 zAha maNIlAla ArArAma 251 24 zeTha cInubhAI sAkazmada 251 25 zAha virajIvanadAsa umedacada 251 26 zAha rajanIkAta karatuccada 251 251 251 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 sva mahAsajI zrI dhanadevIjI ma sAnA smaraNArthe sva khUmacadrujI sa khavAlanA dharmapatnI zrImatI jayadevI taraphathI ( mahAsatIjI zrI sudezanAmatijI tathA phulamatIjInA upadezathI ) dilhI 501 91 zrImAna lAlAjI kapUracaMdajI mAthAnA dharmapatnI zrImatI vasatadevI hu lAlA rAjamalajI hemacadrajI taraphathI (mahAsatIjI zrI suda'nAmatijI tathA phUlamatithya mahAdevInA upadezathI) dilhI 501 92 sva. mahAsatijI zrI draupatAdevIjI ma sA nA smaraNArthe zrI esa esa jaina mahilA sadha taraphathI ( aneka guNAla kRta mahAsatijI zrI mehanadevIjI ma sA nI preraNAthI) 93 sva lakSmIcaMdajI nA smaraNArthe ginAdevI sujatInA taraphathI haste sa ghavI Dema takumAra jaina 94 sva pitAzrI lAlA javerI ghattAmalajI sujatI nA smaraNArthe haste zrImatI nagInAdevI 9pa lAlAjI kasturacandajI khuzAlaca dajI sacetI hajJAnacadajI khuzAlaca drajI saMcetI sAma da daphatarI dilhI 501 96 sva pUjya pitAzrI durlabhajI huM gaurIzakara durlabhajI daphatarI dilhI 501 dilhI 501 alavara 501 mubaI 500 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251, 251 para zeTha hIrajI rUganAthajInA smaraNArthe hA vAgamalajI rUganAthajI 301 53 zeka maNIlAla bAghAbhAI 251 54 paTavA sumeramalajI anepacadajI jodhapuravALA 301 55 sva mANekalAva vanamALIdAsa zeThanA smaraNArthe hA mAlAla mANekalAla 251 56 va zAha dhanarAjajI magajajInA smaraNArthe hA kanaiyAlAla dhanAjajI 301 57 zrI nAgapura Ta A ke thA jaina saMgha hA zAha ramaNalAla bhagubhAI 51 58 dezI harajIvanadAsa chavagara to lakSamAMbA lahedanA smaraNArthe hA degI manaharalAla karazanada ma muLIvALA 51 59 zAha punamacada tehada 251 60 zrIyuta caturabhAI nA dalAla 251 61 zrIyuta amRtalAla IzvaralAla mahetA 62 zAha jAdavajI mehanalAla tathA zAha cImanalAla amulakhabhAI 63 a mA bena lAbhubena maganalAla hA zAha amRtalAla dhanajIbhAI vaDhavANa zaheravALA 301 64 a ma bena kAntAbena goradhanadAsa (cAdamunine upadezathI) 251 65 dezI kulacada sukhalAlabhAI boTAdavALAnA smaraNArthe hA dezI chabIladAsa kulaca dabhAI 251 66 lAlAjI gamakuvarajI jana 251 67 zeTha choTAlAla gulAbaca da pAlanapuravALA 251 68 zAha dhIrajalAla motIlAla 251 69 saghavI sUryakAta cunIlAla maNArthe 251 hA maghavI jIvaNalAla cunIlAla 251, 70 bhAvamA- mehanalAla amulakharAya 71 mahetA mULacaMda maganalAla 72 vaidha narasahadAma cADacadanA dharmapatnI revAbhAinA smaraNArthe hA harIlAla narasiMhadAsa 251 73 zAha kulaca dabhAI mulacada hA hasamukhabhAI phulacaMdabhAI 251 74 zeThazrI mizrIlAlajI javAharalAlajI baraDIyA 251 75 zAha lalubhAI maganabhAI cUDAvALA hA jazava talAla lallubhAI 301 251 25 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 27 saghavI jINulAla chaganalAla 28 zAhu zAtivAla meAhanalAla dhrAgadhrAvALA 29 sau mena ratanabena nAdecA hA zeThe dhulAjI ca pAlAlajI 38 zAha harilAla jeThAlAla bhADalAvALA 31 zrI saramapura darIyApurI ATha keATI sthA jaina upAzraya hA bhAvasAra bhegIlAla chaganalAla 45 a sau vidyAbena vanecai desAi varSItapa tathA aDhAi prasa ge hA bhupendrakumAra vanecaMda dezAi 4 zAhe naTavaralAla geAkaLadAsa 47 5 sau sarasvatIbena maNilAla chaganalAla 48 - sau 49 a sau 50 a sau 51 sau 32 zeTha pukharAjajI samattIrAmajI punamiyA mAdaLIvALA 33 sva pitAzrI javAharalAlajI tathA pU cAcAjI hajArImalajI kharaDIyAnA smaraNArthe hA muLacaMda javAharalAlajI kharaDIyA 34 stra bhAvasAra mukhAbhAI ( magaLadAsa ) pAnAca danA smaraNAthe hA temanA dharma patnI purIbena rUpa sva pitAzrI ravajIbhAI tathA sva mAtuzrI muLImAInA smaraNArthe huM kukalabhAI kAhArI 36 bhAvasAra kezavalAla maganalAla 37 zAha kezavalAla nAnacaMda jAkhaDAvALA hA pAvatImena 38 zAha jItendrakumAra vADIlAla mANekacakra rAjasItApuravALA 39 zrI sAmaramatI sthA jaina sadha hA zeThe maNIlAlabhAi 40 bhAvasAra cheTAlAla chaganalAla 251 41 bhAvasAra zakarAbhAI chaganalAla 251 42 A sau ena jIvIbena ratilAla hA bhAvasAra ratilAla haragevidAsa 251 43 bhAvasAra bheAgIlAla jamanAdAsa pATaNavALA 251 44 saghavI mAlubhAI kamaLazI tathA temanA dharma patnI A sau ca pAbena tathA vasa tamena taraphathI 251 252 256 kakujhena (bhAvamAra bheAgIlAva chaganalAlanA dharmapatnI) vitAbena (jayatIlAla bhAgIlAlanA dharma patnI) zAtAbena (dInubhAI bhegIlAlanA dharma patnI) suna dAbena (maNubhAI bhegIlAlanA dharma patnI) 251 251 251 251 251 301 251 251 251 250 251 417 251 351 309 251 pA 251 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 97 a sI lIlAvatI dhIrajalAla mahetA do 3 dhIrajalAla trikamalAla mahetA 301 98 zeTha rAjamalajI ghAsIlAlajI ke ThArI kezIlavALA 25 99 zeTha cunIlAla bhagavAnajI C/o ratIlAla cunIlAla 251 100 bhAgya tI avI dakumAra Clo avI dakumAra sakarabhAI bhAvasAra ra51 101 A sau ca caLabena manasukhalAla hA manasukhalAla jeThAlAla rUpera 251 102 sva AsIbAI tathA zeTha varatIlajI bhemAjInA smaraNArthe hA zeTha zrI zrImalajI devaca dajI osavAla kezavALA 251 103 sva zeTha kIzanamalajI mADatanA smaraNArthe hA zarimalajI kIzanamalajI sejavAla 251 104 sva zeTha vakatAvaramalajInA smaraNArthe hA zeTha ghasAlAlajI mukanarAjajI zIyArIyA (jodhapugyAlA) 251 105 zAha mahAsukhalAla bhAIlAla (sadAna dI 5 Dita munizrI choTAlAlajI mahArAjanA upadezathI) 106 a sau mAtAbena kALIdAsa C/o kumAra buka bAIDIga varkasa 251 107 svazeTha hI matalAla maganalAlanA smaraNArthe temanA suputrI mesarsa dvArakAdAsa enDa bradharsa taraphathI 108 a sau kAtAbenanA smaraNArthe hA bhAvasAra nAgaradAsa harajIvanadAsa 251 209 zrI umedaca da ThAkarazI C/o M/s yu TI gepANI enDa sansa 110 pU mAtuzrInA smaraNArthe hA bhAvasAra bhegIlAla chaganalAla 251 111 zAha zAtilAla mehanalAla 251 112 sarasvatI pustaka bhaDAra prabhudAsabhAI mahetA 251 113 sarasvatI pustaka bhaDAra hA zAha bhurAlAla kALIdAsa 251 114 sva pitAzrI motIlAlajInA samaraNArthe hA mahetA raNajItalAlajI matIlAla udepuravALA 115 zeTha patamadAsa amarazInA dharmapatnI sva kusumabenanA smaraNArthe tathA A sau savItAbenanA mAsakhamaNanA nimite hA macada parasotamadAsa (porTa sudAnavALA) 301 phaga1 351 2 51 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 251 251 251 251 251 251, 76 kumArI puSpAbena hIrAlAla (cAda muninA upadezathI) 77 zAha maNIlAla ThAkarazI hA kamaLAbena maNIlAla lakhataravALA | (cAda muninA upadezathI) 8 mIsa nalInIbena jya tIlAla 79 sva umedarAma tribhuvanadAsanA dharmapatnI kAzIbAIne smaraNArthe hA zAM talAla umedarAma (cAdamuninA uparathI) 80 sva bhAvasAra mehanalAla chaganalAlanA dharmapatnI divALIbAInA smaraNArthe hA ratIlAla mANekalAla (cAda muninA upadezathI) 81 mahetA devIca dajI khubacadajI dhekA gaDhasIyANAvALAnA smaraNArthe hA mahetA cunIlAla haramAnaca da 82 ghAsIlAlajI mehanalAlajI ke ThArI Clo lakSamI pustaka bhaDAra 83 sva zeTha nAthAlAla ratanAbhAI maphatIyAnA smaraNArthe punAbena taraphathI hA karazanabhAI (cAdamuninA upadezathI) 84 zAha maNIlAla chaganalAla 85 bhAvasAra jayatIlAla bhogIlAla 86 bhAvasAra dinubhAi bhegIlAla 87 bhAvasAra ramaNalAla bhegIlAla 88 bhAvasAra kanubhAI sAkaracaMda 89 zeTha bherUmalajI sAheba jodhapuravALA 90 sva benANI vardhamAna rAmajIbhAI kudaNavALAnA smaraNArthe hA zAtilAla vardhamAna 91 sva zAha kacarAbhAI laherAbhAInA smaraNArthe hA tilAla kacarabhAI 2 eka svadharmI badhu hA zAha rakhabhadAsajI jayatilAlajI 3 a sau sarasvatIbena maNIlAla caturabhAI zAha (madAnadI chaTAlAla mahArAjazrInA upadezathI) 94 cImanalAla maNIlAla zAha (darIyApurI saMpradAyanA pU tapasvI mahArAjazrI mANekacaMdrajInA ziSya munizrI maganalAlajI mahAjazrInA smaraNArthe) 5 bena jekuvara vrajalAla pArekha 96 punamacaMdajI javAharalAla barADIyA 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 AkelA zeTha kaMcanalAlabhAI rAghavajI ajamerA C/o mesarsa ajamera bradharsa enDakA (pU bhadAna dI munizrI choTAlAlajI mahArAjanA upadezathI) 251 igatapurI 1 zeTha pannAlAla lakhIcada jenA 251 indira 1 a sau bena dayAbena mohanalAla desAI jetapuravALA (A sau bena vidyAbenanA vadhatapa nimite) hA araviMdakumAra tathA jItendrakumAra 251 2 zrIyuta bhAIlAla chaganalAla turakhIyA 351. udayapura 1 zeTha raNajItalAlajI menIlAlajI higaDa 251 2 zrImatI sehInIbAI C/o raNajItalAlajI motIlAlajI higaDa 251 3 a sau bena ca drAvatI te zrImAna bahAtalAlajI nAharanA dharmapatnI, hA zeTha raNujIlAlajI motIlAlajI hiMgaDa 251 4 zeTha chaganalAlajI bAgrecA 251 5 zeTha maganalAlajI bAgrecA 251 6 va zeTha kAbulAlajI leDhAnA smaraNArthe hA zeTha devatasiMhajI leDhA 251 7 sva zeTha pratApamalajI sAkhalA smaraNArthe hA prANalAla hIrAlAla AkhalA 251 8 zeTha bhImarAjajI thAvaracaMdajI bAphaNa 251 9 zrIyuta sAhebalAlajI mahetA 301 10 zeTha panAlAlajI gaNezalAlajI hI gaDa 251 11 zeTha dIpaca darajI pannAlAlajI leDhA 251 12 zeTha kastU dajI nArUmalajI 251 13 zrI yU ela koThArI 301 14 bAbU parazurAma chaganalAla zeTha (gundAvAlA) 250 upaleTA 1 zeTha jeThAlAla goradhanadAsa 251 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 116 zrImAna jorAvaramalajI dharmacaMdrajI DugaravAla rAjIjI kAkeraDAvALA (munizrI mAgIlAlajInA upadezathI) 117 / dhanajIbhAi puraseAttamadAsa 118 sarasvatI pustakabha DAra 120 sarasvatI pustaka bhaDAra 121 zeTha gerilAlajI suganalAlajI udepuravALA 122 zeTha kanaiyAlAlajI surANA pIpaleAdAvALA 123 kAmadAra vADIlAla ratIlAla (sAkharamatI) 124 kumArI thapAmena bhAgIlAla bhAvasAra 125 kumArI uSAbena jayaMtIlAla bhAvamAra 126 kumArI caMdrAmena jayaMtIlAla bhAvasAra 127 kumArI jayazrI ramaNulAla bhAvasAra 128 zAha a khAlAla DAhyAbhAI 129 khaDiyA cAdamajI javAhIralAlajI amalanera 1 zAhe nAgaradAsa vAghajIbhAI 2 zrI sthA.jaina sagha hA zAha gADAlAla bhIkhAlAla ajamera 1 zeTha bhurAlAla mehanalAla DugaravAla athara 1 zrImatI caSAdevI C/o muddAmalajI ratanamalajI sacetI 2 cAdamalajI mahAvIraprasAda pAlAvata 3 zrIyuta rUSabhakumAra sumatikumAra jaina AsanasAla 1 AvIzI maNIlAla catrabhujanA smaraNArthe temanA dharmapatnI maNIkhAI taraphathI hA rasikalAla, anilakAta, tathA vinAdarAya ATakeTa 1 mahetA cunIlAla nAraNudAsa ANaMda 1 zeTha ramaNIkalAla e kapAsI hA manasukhalAlabhAI F 51 25 351 351 251 52 252 280 251 251 251 351 pA 251 251 251 251 251 251 251 301 251 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 kaThera 1 sthA jaina saMgha ha jesI gabhAI pAcAlAla (mAdhavasiMhajI mahArAjazrInA upadezathI) hA ThAkorabhAI rAmacaMdra kevAsAgaDha 1 zrI je sthA jaina saMgha hA zeTha devacada amulakhabhAI 251 251 kalyANa 1 saghavI ThAkarazIbhAI saghajInA smaraNArthe hA zAha hI matalAla harakhaca da 251 kAnapura 1 zAha ramaNIkalAla premacaMda 300 kuda-(ArakeTa) 1 dezI ratIlAla karazI 251 kelakI 1 paTela govi dalAla bhagavAnajI 2 paTela khImajI jeThAbhAI vAghANe (temanA sva suputra rAmajIbhAInA samaraNArthe) 251 302 kapAlA 1 sva zeTha nAnacada metIca da dhrAphAvALAnA smaraNArthe hA temanA suputra jamanAdAsa nAnacaMda zeTha - 2 zrImatI hIrAbena, ratIlAla nAnacaMda zeTha dhrAphAvALA 251 251 251 kuzaLagaDha 1 zeTha ca pAlAlajI devaca dajI khAkhIjALIyA 1 bATavIyA lAkhaca da lIlAdhara 401 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 251 25 25 251 2 sva bena saMtakabena kacarA hA otamaca dabhAI, choTAlAlabhAI tathA amRtalAlabhAI vAlajI (kalyANavALA) 3 zeTha khuzAlacaMda kAnajIbhAI hA zeTha pratApabhAI 4 dezI vIThThalajI harakhaca da. 5 savANI muLazaMkara harajIvanabhAInA smaraNArthe hA temanA putro jayatIlAla tathA ramaNIkalAla umaragAva reDa 1 zAha mehanalAla pipaTalAla pAnelIvALA eDana kempa 1 mahetA premacaMda mANekacaMdanA smaraNArthe hA rAyaca dabhAI, pipaTalAlabhAI tathA rasIkalAlabhAI 2 zAha jagajIvanadAsa purUSottamadAsa 3 zAha gokaLadAsa zAmajI udANI klaka 1 zrI kalakattA jaina dha sthA (gujarAtI) sagha kalola 1 zeTha mehanalAla jeThAbhAInA smaraNArthe hA zeTha AtmArAma mohanalAla 2 De mayAcada maganalAla zeTha hA De ratanacada mayAcada 3 sva nathAlAla umedaca danA smaraNArthe hA zAha ratIlAla nAthAlAla 4 zeTha maNIlAla talakaca danA smaraNArthe hA mAraphatIyA ca dulAla maNIlAla 5 va zrIyuta vADIlAla parazettamadAsanA smaraNArthe hA ghelAbhAI tathA AtmArAmabhAI 6 zAha nAgaradAsa kezavalAla 7 zrI sthA jaina saMgha ha zeTha AtmArAmabhAi mohanalAlabhAI 251 251 251 251 251 251 251 2pa1 251 251 251 kaDI 1 zrI sthA dariyApurI jaina saMgha hA bhAvasAra dAmodaradAsabhAI IzvaralAlabhAI 2 pArvatIbena Clo jesI gabhAI IzvaralAlabhAI 251 251 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 gAla sva.khAkhaDA vaccharAja tulamIdAsanA dharma patnI kamaLakhAI taraphathI hA mANekaca dabhAI tathA kapuracaMdabhAI 2 pIpaLIyA lIlAdhara dAmeAdara taraphathI temanA dharmapatnI e sau lIlAvatI sAkaraca keAThArInA khIjA varSI tapanI khuzAlImA 3 kAmadAra juThAlAla kezavajInA smaraNArthe hA 1 harIlAla juThAlAla kAmadAra 4 sva. kAThArI kRpAza kara mANekacakranA smaraNArthe hA temanA dharmapatnI prabhAku varabena 5 kAThArI gulAkhaca da rAyacaMda 2jInavALA 6 jasANI rUganAthabhAI nAnajI hA. cunIlAlabhAi 7 mAstara hakamIcaMda dIpacai zeTha 1 zAha trIbhAvanadAsa chaganalAla 2 sva premada ThAkarazInA smaraNArthe hA zAha cunIlAla premaca da ghaTakaNa 1 zAhu caMdulAla kezavalAla gAdIyA 1 sthA jaina sa gha haiM zAha premacada TAlAla (zeTha pepiTalAlabhAi taraphathI) 250 gAga ghAlavaDe (thANA) 1 mahetA gulAbaca da ga bhIramalajI gheADanadI 1 zeTha caMdrabhANuAAbhAca H gAdIyA cuDA 1 zrI sthA jaina sagha hA ratIlAla maganalAla gAdhI 251 cATIlA 1 zAha vanecaMda jeThAlAla zrI sthA jaina madhane bheTa 301 301 251 251 251 251 301 301 51 30. 251 251 301 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khArAghoDA 1 sva pitAzrI harajIvanadAsa lAlaca da zAha tathA sva a sI bena jamakubAI tathA lIlAbAInA smaraNArthe isa harajIvanadAsa 2 sava zeTha oghaDalAla lakSmIcaMdanA smaraNArthe bhAIcada ghaDabhAI khAcana 1 zeTha kIzanalAla pRthvIrAja 251 2pa upara khuradAreDa 1 gIradhArIlAlajI sItArAmajI kheDapavALA 2 zeTha narasiMhadAsa zAtilAlajI bhAlAvALA (munizrI cAdamalajInA upadezathI) 300 251 ma sAta 251 1 zeTha mANekalAla bhagavAnadAsa 2 zeTha tribhavanadAsa magaLadAsa 3 zrI sthA jena sa gha 4 zAha ca dulAla harIlAla pa zAha sAkaracada mehanalAla 6 zAha sakarAbhAI devaca da 7 zAha sukhalAla dolatacada 8 gAdhI bApulAla mehanalAla 9 bena lalitA mANekalAla 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 gAdhIdhAma 1 zAha merArajI nAgajI enDa ku gu dAlA 1 zAha mAlazI ghelAbhAI gulAbapurA 1 zrI saMsthA jena vardhamAna saMgha hA mAgIlAlajI ukAramalajI dhapavAlA 2 zrI esavAla 5cAyata hA gulAbaca dajI cAraDIyA 251 251 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 zAha 2gIladAsa peApaTalAla 5 vakIla maNIlAla khegArabhAI punAtara 1 ghelANI trIkamajI lAdhAbhAI 21 3 dezI mANekacaMda bhavAna 4 paTela lAlajI jumAbhAI 5. zeTha khAvanajI jeThAbhAI "zeTha vrajalAla cunIlAla junAgaDha 1 zAha maNIlAla mIThAbhAI hA turilAlabhAI (hATInAmALIyAvALA) jAmajodhapura 1 zrI spA jaina sgha hA zvetA pApaTalAla mAvajIbhAI 2 zAhu trIbhAvanadAsa bhagavAnajI pAnelIvALA 1 kAThArI DAlakumAra veNIlAla 2 jInAradeva jetapura sau mena surajakuvara veNIlAla kAThArI 3 zeTha amRtalAla hIrajIbhAI hA narabherAmabhAI (jasApuravALA) 4 kAzI TAlAla vaneca da jetalasara 1 zAhu lakSmIcaMda kapUca 6 be kAmadAra lIlAdhara jIvarAjanA smaraNuAthe temanA dharma patnI jakhakabena taraphathI hA zAtilAlabhAi gADalavALA nedhapura 1. zeTha navaratamalajI dhanavatasiMhajI 2. zeTha hastImalajI manarUpalajI sAmasukhA 251 251 251 251 387 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 250 251 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 cArabhujADa 301 1 zeTha mAgIlAlajI hIrAcadAjI khAbela jamazedapura 1 dezI jhaveracada valabhajI jalesara (bAlAsara) 251 1 sa ghavI nAnacada popaTabhAI thAnagaDhavALA 251 jayapura 1 zrImAna himatasihajI sAheba galuDiyA, eDizanala kamiznara ajamera DIvIjhanavALAnA dharmapatnI e sau mANekakuvarabena taraphathI hA khuzAlasihajI galUDiyA 2 zrImAna zeTha zIremalajI navalakhAnA dharmapatnI A sau premalatadevI 251 351 jasavaMtagaDha 1 zrImAna sundaralAlajI nemIcaMdajI takesarA 351 jAmakhaMbhALIyA 1 zeTha vasanajI nAraNajI 2 zrI sthA jena sa gha hA mahetA raNachoDadAsa paramANu - 3 saghaLI prANalAla lavajIbhAI 251 251 jAmanagara 251 1 zAha iTAlAla kezavajI 2 vera cImanalAla devajIbhAI 3 sAheba pI pI zeTha 251 250 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 dilhI lAlAjI pUcajI jaina (senTrala ekavALA) 2 zrIyuta kIzana ijI zvetAmaca dajI cAraDIyA hA zrImatI nagInAdevI tathA zrIyuta zvetAmacakra jaina sau sajjanamena indaramalajI pArekha lAlAjI mIThuMnalAlajI jaina enDa sansa 10 eka sadmahasya taraphathI huM mahetAmaMca jI jaina 11 eka svadhI adhu taraphathI haste vijiyAkumArI ena 12 khANu nirajana sihajI jaina 3 4 5 lAlAjI gulazanalAlajI jaina enDa sansa 6 mena viyAkumArI jaina C/o mhetAkhaca| jaina 251 (vayevRddha marala svabhAvI phulamatIjI mahAsatijInI preraNAthI) 251 7 zrImAna lAlAjI ratanacaMdajI jaina / AI sI hAjhIyarI sva bhAbhAzrIca 4jI DuMgarIyAnA smaraNAthe rAjasthAna nyAyAdhikArI hukamaca dajI jainanA suputra jItendrakumAra vakIlanA suputra anilakumAra taraphathI bheTa hu vinayakumArI 9 sva lAlA ca pAlAlajI cAraDIyAnA mAthe lAlacadajI tathA hIrAlAlajI taraphathI huM zAtAdevI 13 sva. zrI vIjayaca jI pArekhanA smaraNArce lAlA pUrNacakrujI ratanalAlajI pArekhanA vatI haste zrImatI premAdevI taraphathI zAta svabhAvI mahAmatijI zrI phUlamatijI ma nA upadezathI dhrAphA 1 zeTha maNIlAla jeca dabhAi 1 zeTha sAgaramalajI panAlAlajI dhAra 3pa1 dhAgadhrA 1 bhAvadIkSita sau rUpALIbena himatalAla saghavInI tapazcaryAtha sa ghavI cImanalAla paraseAtamadAsa saghavI taraphathI 251 51 301 301 351 351 31 301 51 351 251 251 305 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 - 3 zeTha pukharAjajI padamarAjajI ( DArI 4 zeTha vastImalajI Ana damalajI sAmasukhA 251 251 jorAvaranagara zrI sthA jaina saMgha hA zeTha ca pakalAla dhanajIbhAI 1 251 jharIyA zrI sthA jaina saMgha hA zeTha kanaiyAlAla bI modI 1 251 DeDAyA 1 zrI sthA jaina saMgha 2pa0 DhasA 1 zrI DhasAgAma sthA jaina saMgha hA eka sadagrahastha taraphathI 251 2 zrI sthA jena sAgha hA bagaDiyA narabherAma jeThAlAla (DhasA ja kAna) 250 1 tAsagava sva cunIlAlajI dagaDanA samaraNathe temanA dharmapatnI heDubAInA taraphathI hA zeTha rAmaca dajI 351 251 thAnagaDha 1 zAha ThAkarazIbhAI karazanajI 2 zeTha jeThAlAla trIbhavanadAsa 3 zAha dhArazIbhAI pAzavIrabhAI hA sukhalAlabhAI 4 hasAbena aravIMda hA bhAI ravIcada mANekacada 251 rapa1 301 dahANureDa 1 zAha harajIvanadAsa oghaDa kha dhAra (karAcIvALA) 251 dAhoda 1 zeTha mANekalAlabhAI khegArajI 51 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 nArAyaNa gAma 1 zeTha metIlAlajI hIrAcadajI ceraDIyA beTarIvALA na durabAra 1 zrI sthA jaina sagha hA zeTha premaca da bhagavAnalAla nAgAra 1 zrIpAlabhAI enDa kuA hA sAgaramalajI lukaDa jheravALA taraphathI pAlanapura 1 mena lakSmIkhAI hA mahetA harilAla pitAmaradAsa 2 leAkAgaccha sthA jaina pustakAlaya hA kezavalAla jI zAha pANasaNA 1 zrI sthA.jaina sagha hA zAha cheTAlAla pUjAbhAI pAleja 1 sva manasukhalAla mehanalAla saghavInA smaraNArthe hA bhAi dhIrajalAla manasukhalAla prAtIja 1 sthA jaina sagha hA zrIyuta akhAlAla mahAsukharAma pUnA 1 zeTha uttamaca 4jI kevaLaca dajI dheAkA phAlanA 1 mahetA pukharAjajI hastImalajI sAdaDIvAlA 2 mahetA kunamalajI amaraca dajI sAdaDIvAlA 251 250 251 251 251 251 301 250 351 301 251 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 301, 251 2 saghavI narasiMhadAsa vakhatacada 3 zrI sthA jena meTA sagha ha ma gaLajI jIvarAja ka Thakakara nAraNadAsa haravi dadAsa 5 koThArI kapuracada ma gaLajI 251 251 dhorAjI 451 251 251 301 250 1 mahetA prabhudAsa muLajIbhAI 2 a sau bacIbena bAbubhAI 3 dhI navasaurASTra oIla mIla prA lImITeDa 4 sva rAyacada pAnAcadanA samaraNArthe hA cImanalAla rAyacaMda zAha 5 gAdhI pipaTalAla jeca dabhAI 6 dezAI chaganalAla DAhayAbhAI lAThavALAnA dharmapatnI divALIbena taraphathI hA kumArI hasumatI 7 aka saMgrahastha hA mahetA prabhudAsa muLajIbhAI 8 zeTha dalapatarAma vasanajI mahetA - 9 sva pitAzrI bhagavAnajI kacarAbhAInA tathA ci hasAnA smaraNArthe ha paTela dalIcada bhagavAnajI 10 mahetA hemaca da kALIdAsa jAmakha bhALIyAvALA 251 251 251 301 251 dhadhukA 1 zeTha pipaTalAla dhArazIbhAI 2 sva gulAbacadabhAInA smaraNArthe hA verA pipaTalAla nAnacada 3 zrI catrabhuja vAghajIbhAI vasANI 25 251 251 dhuliyA 1 zrI amala jena jJAnAlaya ho zeTha kanaiyAlAla chAjeDa 251 naDIyAda 1 zAha mohanalAla bhurAbhAI ! ! 251 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 beMgalora 302 1 bATavIyA vanecada amIcada, mahAvIra TekSaTAIla sTora taraphathI bhAI candrakAntanA lagnanI khuzAlImAM 2 zeTha kizanalAlajI kulacadajI sAheba 3 ajamerA choTAlAla mAnasiga 251 351 boTAda 1 251 va vasA haraviMdadAsa chaganalAlanA amara hA temanA dharmapatnI chabalabena beThelI 251 1 zAha pravINacadra narasiMhadAsa sANa davALa 2 zAha gIradharalAla sAkaracaMda 251 bhANavaDa 3para 251 251 251 1 zeTha jecaMdabhAI mANekacaMdabhAI 2 sa ghavI mANekaca da mAdhavajI 3 zeTha lAlajI mANekaca da lAlapuravALA 4 zeTha rAmajI jINAbhAI 5 zeTha padamazI bhImajI phepharIyA 6 phepharIyA gADAlAla kAnajIbhAI hA A sau zAMtAbena vasanajI 7 va mahetA pUnamacada bhavAtanA smaraNArthe hA temanA dhamapatnI divALIbena lIlAdhara (gu dAvALA) 251 251 251 bhAvanagara 1 sva kuvarajI bAvAbhAInA smaraNArthe hA zAha laheracada kuvarajI 301 bhAdaraNuM zrI sthA jaina saMgha ha paTela dulAbhAI jhaverabhAI 1 251 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ g zeTha pepaTalAla rAghavajI rAiDIvALA hA nAnaca 4 premaca da zAhu sva.mAtuzrI jamakAinA smaraNArthe hA dezAI vrajalAla kALIdAsa 26 bagasarA 1 zAhe kAnajI zAmajIbhAi sva.mehanalAla narasiMhadAsanA smaraNArthe hA temanA dharma patnI surajabena mArAjI anAvara 1 zrI vadhamAna sthA. jaina zrAvaka sagha hA mizrIlAla jaina vakIla mAleAtarA 1 zAhu jeThamalajI hastImalajI bhagavAnadAsajI bhaNusArI mIdaDA baravALA ghelAzA - 1 zeTha bhedAnajI zeThIyA khikAnera mezA 1 zeTha gAgajI kezavajI (jJAnabha DAra mATe) elArI zrI sthA.jaina sagha hA zeTha hajArImalajI hastImalajI rAkA eramA 1 zrI meramA sthA jaina sagha hA mahetA navalacada hAkemacaMda 251 51 251 251 51 251 254 51 251 pA Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja che ane mAMDavA 1 zrI mADavA sthA jaina saMgha hA A sau kacanagaurI ratIlAla gosalIyA (gaDhaDAvALA) 251 mAlegAva 1 zrI sthA. jaina saMgha ha phatelAla, mAla jaina 251 mAgArela 1 zAha trIvanadAsa nAnajI 250 2 dezI gIradharalAla jeThAlAla 250 mubaI tathA parAo 1 sva zrI pitAzrI kudanamalajI motIlAlajI suthAnA smaraNArthe hA zeTha motIlAlajI jubAramalajI (ahamadanagaravALA) 251 2 vardhamAna sthA jaina saMgha hA kAmadAra rUpacaMda zIvalAla (a gherI) 251 3 a sau kamaLAbena kAmadAra hA kAmadAra rUpacaMda zIvalAla (aMdherI) 251 4 sva mAtuzrI kaDavIbAInA smaraNArthe hA temanA pautra hakamIcada tArAcada dozI (adheirI) 251 5 zAha harajIvana kezavajI 251 6 zAha ramaNIkalAla kALIdAsa tathA e sau kAnatAbena ramaNIkalAla 253 7 sa ghavI hiMmatalAla harajIvanadAsa 251 8 verA pAnAca da saghajInA smaraNArthe ' hA bakalAla pAnAca da enDa bradharsa 251 9 zAha rAmajI karazanajI thAnagaDhavALA 251 10 sva jaTAzakara devajIbhAI dozInA smaraNArthe raNachoDadAsa (bAbulAla) jaTAzakara dezI 301 11 ghelANuM valabhajI narabherAma hA narasI hadAsa valabhajI 251 12 kapAsI mehanalAla zIvalAla 251 13 zAha trIvanadAsa mAnasiMgabhAI deDhIvALAnA smaraNArthe hA zAha harakhacada trivanadAsa 14 khetANI maNalAla kezavajI (vaDIyAvALA) ghATake para 251 15 sva pitAzrI zAmaLajI kalyANajI geDalavALAnA smaraNArthe hA vrajalAla zAmaLajI bAvIsI 301 16 zAha ravicanda sukhalAlabhAI (dAdara) 351 R 251 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 bhIlavADA 251 1 zrI zAti jaina pustakAlaya hA cAdamalajI mAmalajI sa ghavI 2 zeTha bhImarAjajI mIzrI lAlajI bhIma 1 ca pakalAlajI jaina pustakAlaya hA zeTha gAmalajI mAgIlAlajI ra51 bhusAvala 251 1 zeTha rAjamalajI na dalAlajI cerITebala TrasTa bhejAya 1 jJAna madiranA sekreTarI zAha kuvarajI jIvarAja 251 madrAsa 251 251 251 251 1 zeTha megharAjajI devIca dajI mahetA 2 hetA maNalAla bhAIcada 3 mahetA surajamala bhAIca da 4 mahetA bApAlAla bhAIca da mane 1 zAha zeramalajI devIca dajI jazava tagaDhavALA hA pUnamaca dajI zeramalajI bolyA 251 mAnakuvA 251 1 va mahetA kuvarajI nAthAlAlanA smaraNArthe hA temanA dharmapatnI kuMvarabAI harakhaca da (mAnakuvA sthA jena sagha mATe) mADavI 1 zrI rathA chakoTI jaina saMgha ha mahetA cunIlAla velajI 27 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 25 44 zeTha maNIlAla gulAbaca da ghATa para 251 45 zeTha chaganalAla nAnajIbhAI 251 46 zAha zivajI mANekabhAI 25 47 memarma savANI TrAnsaporTa ka ha zeTha mANekalAla vADIlAla 251 48 zAha nagInadAsa kalyANajI (verAvaLavALA) 251 49 mahetA ratIlAla bhAIca da 251 50 zAha premajI hIrajI gAlA 251 51 bena kezarabAI ca dulAla jemgabhAI zAha para pArekha cImanalAla lAlacada sAyalAvALAnA dharmapatnI e sau ca caLabAInA smaraNArthe hA mArAbhAI cImanalAla 251 pa3 dhI marInA meDana hAIskula TrasTa phaDa hA zAha maNIlAla ThAkarazI 251 54 mahetA meTara sTemeM hA ane pacada DI mahetA 251 55 zeTha rasIkalAla prabhAzakara morabIvALA taraphathI temanA mAtuzrI maNubenanA smaraNArthe 301 56 zrIyuta jasavaMtalAla cunIlAla veza 250 pa7 zAha kuMvarajI harAja 251 58 daDIyA jesI galAla trIkamajI. 251 59 merI abheca da suracada rAjakoTavALA hA DemAlAla abheda 251 60 zAha jeThAlAla DAmarazI dhAgadhrAvALA hA zAha vADIlAla jeThAlAla 250 61 sva pitAzrI bhagavAnajI hIrAcada jasANInI amaraNArthe hA lakSmIcaMdabhAI tathA kezavalAlabhAI 301 62 sva pitAzrI zAha abAlAla purUttamadAsanA smaraNArthe hA zAha bApAlAla abAlAla 251 63 va kasturacada amarazInA smaraNArthe hA temanA dharmapatnI jhaverabena maganalAla vatI jaya tIlAla kasturacada maskArIyA (cuDAvALA) 251 64 zeTha DuMgarazI hasarAja vIsarIyA 251 65 zAha ratanazI maNazInI kula 251 66 zeTha zIvalAla gulAbacada mevAvALA 67 zAha ca dulAla kezavalAla 251 68 sva pitAzrI vIracada jesI ga zeTha lakhataravALAnA smaraNArthe hA kezavalAla vIracaMda 251 69 cadulAla kAnajI mahetA 251 251 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 251 2 251 17 sva AzArAma gIradharalAlanA samaraNArthe hA zAtilAla AzArAma vatI jazava talAla zAtilAla 251 18 gAdhI kAtIlAla mANekacada 251 19 zAha ravajIbhAI tathA bhAIlAlabhAInI ku (kAdavalI) 251 20 a sau lAchubena ha ravajIbhAI zAmajI 251 21 sva mAtuzrI mANekabAInA smaraNArthe ha zeTha valabhadAsa nAnajI 301 22 eka sagrahastha hA zeTha sudaralAla mANekalAla 23 zeTha khuzAlabhAI e gArabhAI 250 24 zeTha cunIlAla narabherAma vekarIvALA 251 25 sva mAtuzrI gamatIbAInA smaraNArthe hA zAha pipaTalAla pAnAcada 251 ra6 keTecA jaya tIlAla raNachoDadAsa saubhAgyacada junAgaDhavALA 251 27 verA ThAkarazI jasarAja 251 28 ke ThArI sukhalAlajI punamaca dajI (khAroDa) 251 29 a sau bena kudanagaurI manaharalAla sa ghavI 30 kaThArI ramaNIkalAla kasturacadabhAI 251 31 dezAI amRtalAla vardhamAnanA samaraNArthe hA dalIcada amRtalAla desAI 251 32 sva trIbhovanadAsa vrajapALa vIchIyAvALAnA smaraNArthe hA haragoviMdadAsa tribhovanadAsa ajamerA 251 33 tejANI kuberadAsa pAnAca da 251 34 zeTha saradAramalajI devIca dajI kAvaDIyA (sAdaDIvALA) 251 35 zeTha nemacada svarUpaca da kha bhAtavALA hA bhAI jeThAlAla nemacanda 251 36 zAha kerazIbhAI hIrajIbhAI 301 37 zrImatI maNIbAI vRjalAla pArekha cerITebala TrasTa phaMDa hA vRjalAla durlabhajI. 251 38 daDiyA amRtalAla retIcada (ghATakepa2) 251 39 dezI catrabhuja sudarajI 251 40 dezI jugalakizora catrabhuja 251 41 dezI praviNaca da catrabhuja 251 42 zeTha manubhAI mANekaca da ha jhATakIyA narabherAma morArajI 251 43 zAha kAtIlAla maganalAla 251 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 * 251 che 51 90 dezI kulacada mANekacaMda che 250 91 zeTha caMpakalAla cunIlAla dAdabhAvALA by 251 2 zrI vardhamAna sthA saina zrAvaka saMgha hA zAha ravicaMda sukhalAla (Ada) 251 93 zAtilAla DuMgaranI adANI 94 zAha karazana ladhubhAI kIzanalAla zrI mahetA zIva , 51 9 mAtuzrI jIvIbAInA mAthe hA zAmajI zIvajI kare che gudALAvALA goregAva ra51 97 sva zAha rAyazI kacarAbhAInA smaraNArthe temanA dharmapatnI neNabAI vatI hA, je.lAla rAyanI 251 98 zuzIlAbena zakarAbhAI Clo navInacaMdra vasatalAla zAha vilepArle 251 9 bena cadanabena amRtalAla vAriyA 251 100 sva vALIdAsa jeThAlAla bahanA smaraNArthe hA sumanalAla kALIdAsa (kAnapuvALA) 101 zAha trIbhavana gopAlajI tathA a sau bena kasu bA trIbhavana (vAnagaDhavALA) zIva 51 301 suLI 1 zeTha ujamazI vIrapALa hA zekezavalAla ujamazI 301 morabI 1 dezI mANekacaMda sudaLajI 351 AmA 51. 1 zrIyuta nAthAlAla DI mahetA 2 zAha devAja petharAja 50 151 mahemANu 1 zAha padamazI sudanA smaraNArthe hA zivalAla padamazI yAdagIrI 1 zeTha bAdaramalajI surajamalajI be karma 50 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 25 phara 70 zrI vardhamAna sthA jaina saMgha ha kezaramalajI ane paca dajI gugalIyA (malADa) 251 zva pitAzrI patabhAI monAbhAInA smaraNArthe hA zAha kAnajI patubhAI a sau pAnabAI hA zeTha padamazI narasiMhabhAI 251 73 sva nAgazIbhAI sejapAlanA smaraNArthe rAmajI nAgazI 74 sva gaDA vaNArazI trIbhovanadAsa sarasaIvALAnA smaraNArthe hA jagajIvana vaNArazI gaDA 75 sva kAnajI muLajInA smaraNArthe tathA mAtuzrI divALIbAInA 16 upavAsanA pAraNu prasage hA jayatilAla kAnajI " 251 76 zAha premajI mAlazI gagara * 251 77 zAha velazI jesIMgabhAI chAsarAvALA taraphathI temanA dharmapatnI sva nAnabAInA smaraNArthe 301 78 sva pitAzrI rAyazI velazInA smaraNArthe 301 hA zAha dAmajI rAyazIbhAI 301 79 zAha varajAgabhAI zIvajIbhAI 251 80 zAha khImajI muLajI pujA 81 a sau samatAbena zAtilAla C/o zAtilAla ujamazI zAha " 82 sva kezavalAla vacharAja ke ThArInA smaraNArthe surajabena taraphathI hA tanasukhalAlabhAI 251 83 sva pitAzrI hasarAja hIrAnA smaraNArthe hA devazI hasarAja kaccha bIdaDAvALA , rapa1 84 ghelANI prabhulAla trIkamajI bArIvalI) 252 85 zeTha trabakalAla kasturacadalImaDI ajarAmara zAstrabhaDArane bheTa (mATuMgA) 251 86 a sau bena rajanagaurI Go zAha ca dulAla lahamIda che 251 87 zAha naTavaralAla dIpacada taraphathI temanA dharmapatnI A sau suzIlAbenanA vaSItapanI khuzAlImAM 88 dezI bhIkhAlAla vRjalAla pALIyAdavALA 89 zAha govALa mAnasa cha 251 251 >> 251 251 21 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 9 dezI meAtIcaMda dhArazI bhAI (rITAyarDa ekajhIkayuTIva enjInIyara) 251 kAmadAra cadulAla jIvarAja (dhrAgadhrAvALA) 10 250 11 hemANI ghelAbhAi savaca da 12 daphatarI prabhulAla nyAlaca da 13 sva. mahetA devacaMda purUSAttamanA smaraNArthe temanA dharmapatnI hemakuM varakhAi ta2phathI hA jayatilAla devacaMda mahetA 251 14 pArekha zIvalAla jhujhAbhAI mAmbAsAvALA hA A sau kacanabena 252 rApara 1 pUjaya vAlajIbhAI nyAlaca dabhAI rAmapurA 1 zeTha te jamalajI mane haralAlajI e kara rATI 1 zeTha miyAcadajI jIhAramalajI kaTAriyA lakhatara zAhu rAyaca karazInA smaraNArthe hA zAtilAla rAyaca da zAha bhAvasAra harajIvanadAsanA smaraNArthe 1 2 hA trIbhAvanadAsa harajIvanadAma 3 zAhu talakazI hIrAcadanA smaraNArthe hA bhAi amRtalAla talakazI 4 zAhu cunIlAla mANe da 5 zAha jAdavajI eghaDabhAInA smaraNArthe hA zAtilAla jAdavajI huM dezI ThAkarazI gulAbaca danA macchuAthe temanA dharma patnI samaratabahena taraphathI hA jaya tilAla ThAkarazI lAlapura 1. nemaca savajI mADhI hA bhAI maganalAla 2 zeTha mulaca 4 pe|paTalAla hA maNIlAla tathA jezI gabhAI lAkherI 1 mAstara jeThAlAla mAnajIbhAI hA amRtalAla jeThAlAla (sIvIla enjInIyara sAheba) 251 251 lAkaDIyA 1 zrI lAkaDIyA sthA jaina sagha hA zAha ratanazI karamaNa 251 35 351 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ratalAma rANapura 1 zrImatti mAtuzrI samaratabAinA smaraNArthe hA / narAtamadAma cunIlAla kApaDIyA aneka bhakatajanA taraphathI hA zrImAna kezarImalajI Daka (zrI kevaLacaMda munizrInA upadezathI) 2 sva pitAzrI laherAbhAI khImajInA smaraNArthe hA zeThe kAlIdAsa laherAbhAI vasANI 1 gaNAvAsa 1 zeTha javAnamalajI nemIcadajI hA bApu rIkhakhaca drajI 2 rAyacura sva.mAtuzrI meghIbAinA smaraNArthe hA zAhu zIvalAla gulAkhaca de vaDhavANuvALA zeTha kALurAmajI cAkramalajI sacetI rAjakoTa vADIlAla DAi ga enDa prinTIga vasa 2 zeTha ratIlAla nyAlacakraM cIttalIyA 3 zeTha manubhAi muLacada (enjInIara sAheba) 4 zeDa zAtilAla premacaMda temanA dharma patnInA varSItapa prasa ge 5 zeTha prajArAma vIThThalajI ena sakhALA nautamAla jasANI (varSI tapanI khuzAlI) 19 medI saubhAgyacada meAtIca da 8 badANI bhImajI velajI taraphathI temanA dharma patnI A sau samaratabenanA varSItapa nimitte 251 251 301 301 251 251 400 pA 251 51 251 51 251 251 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 9 dezI khetIca da dhArazI bhAI (rITAyarDa ekajhIkayuTIva ejInIyara) 251 10 kAmadAra ca dulAla jIvarAja (prAgadhAvALA) 250 11 hemANI ghelAbhAI mavacada 251 12 daphatarI prabhulAla nyAlaca dA 251 13 va mahetA devacaMda purUttamanA smaraNArthe temanA dharmapatnI hemaku varabAi taraphathI hA jaya tilAla devaca da mahetA 251 14 pArekha zIvalAla nuM jhAbhAI membAsAvALA hA A mI ka canabena 252 251 rApara 1 pUjaya vAlajIbhAI nyAlacaMdabhAI rAmapurA 1 zeTha te jamalajI manaharalAlajI be kara 35 rAvaTI 351 251 251 251 251 251 1 zeTha miyAcadajI juhAramalajI kaTAriyA ' lakhatara 1 zAha rAyaca da vAnarazInA smaraNArthe hA zAtilAla gayatha da zAha 2 bhAvasAra harajIvanadAsanA samaraNArthe hA trIbhavanadAsa harajIvanadAsa 3 zAha talakazI hIrAca danA maNArthe hA bhAI amRtalAla talakazI 4 zAha cunIlAla mANekaca da 5 zAha jAdavajI oghaDabhAInA smaraNArthe hA zAtilAla jAdavajI 6 dezI ThAkarazI gulAbaca danA macchathe temanA dharmapatnI samaratabahena taraphathI hA jayatilAla ThAkarazI lAlapura 1 nemacara savajI medI hA bhAI maganalAla 2 zeTha mulacada popaTalAla ha maNIlAla tathA jezI gabhAI lAkherI 1 mAstara jeThAlAla manajIbhAI hA amRtalAla jeThAlAla (sIvIla enajInIyara sAheba) lAkaDIyA 1 zrI lAkaDIyA thA jena sa gha hA zAha ratanazI karamaNa 25. 251 251 251 251 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ratalAma 1 aneka bhaktajane taraphathI hA zrImAna kezarImalajI Daka (zrI kevaLacada munizrInA upadezathI) 25 rANapura 251 1 zrImati mAtuzrI samaratabAinA smaraNArthe hA De narotamadAsa cunIlAla kApaDIyA 2 sva pitAzrI laherAbhAI khImajInA smaraNArthe hA zeTha kAlIdAsa laherAbhAI vasANuM 301 rANAvAsa 1 zeTha javAnamalajI nemIca dajI hA bAbu rakhabaca dajI 301 rAyacura 1 sva mAtuzrI moghIbAInA smaraNArthe hA zAha zIvalAla gulAbacada vaDhavANuvALA 2 zeTha kALurAmajI cAdamalajI sacetI 251 251 rAjakeTa . ja 1 vADIlAla DAIga enDa prinTIga vakarsa 2 zeTha ratIlAla nyAlacaMda cAvIyA 3 zeTha manubhAI muLacada (ejInIara sAheba) 4 zeTha zAtilAla premacada temanA dharma patnInA varSItapa prasaMge 5 zeTha prajArAma vIThThalajI 6 bena sathuMbALA nautamalAla jasANI (varSItapanI khuzAlI) 17 modI saubhAgyaca da metIca da 8 badANI bhImajI velajI taraphathI temanA dharmapatnI A sau samaratabenanA varSItapa nimitta 400, 251 251 251 251 251 251 Te 2pa1 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 vakIla maNIlAla kezavalAla zAhu 3 sva pitAzrI kIracaMda pujAbhAInA smaraNArthe 1 4 zeTha bhavAnabhAI kALAbhAI pacamIyA valasADa 1 1 vaNI 1 mahetA nAnAlAla chaganalAlanA dharmapatnI sva cacaLabena tathA 37 zAha khImaca 6 muLajIbhAI 1 hA rAhu ramaNalAla phakIraca da vaDIyA 2 3 4 7 1 kha DhariyA kAtIlAla traMbakalAla 1 daphtarI cunIlAla pApaTabhAi meramIvALA vaTAmaNa zrI sthA jaina sadha hA paTela DAyAlAla halubhAI vaDagAva zeTha mANekacadajI rAjamalajI khAA vAkAnera 1 zrI sthA.jaina sagha hA ajamerA rAyacaMda vrajapALa viramagAma purIbenanA mAthe hA manaharalAla nAnAlAla mahetA 251 hA prANalAla cunIlAla tarI vIchIyA 251 251 251 mAstara vIThalabhAi meTrI zAha nAgaradAsa mANekacada zAha maNIlAla jIvaNalAla zAhapuravALA zAhu amulakha nAgaradAsanA dharma patnI e sau ena lIlAvatInA varSItapa nimite hA zAha kAtIlAla nAgaradAsa 251 251 251 51 51 251 251 251 251 251 300 5 sva zeTha ujamazI nAnacandvanA smaraNArthe hA zAha cunIlAla nAnacaMda 251 sva zeTha maNilAla lakSmIcaMda khAnAgheDAvALAnA smaraNArthe temanA putrI taraphathI hA khImaca drabhAI sva zeTha harilAla prabhudAsanA smaraNArthe hA anubhAI 251 251 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zAhe cakubhAI gulAbaca 3 1 zAhe kuM varjI gulAmaya da 2. chAjeDa ghAsIrAma gulAmacanda 3 1 * 1 zeTha dhanagajajI mulacadajI suthA 3 36 lImaDI (saurASTra) lImaDI (pacamahAla) zeTha vIracai pannAlAlajI karNAvaTa zrI sthA jaina sagha huM zAha zAtIlAla gulAbaca da leAnAvAlA 1 khANu rAjendrakumAra jaina dilhIvALA 14 1 * 5 verA catrabhuja maganalAla vaDhavANa zahera * zeTha dIlIpakumAra vAIlAla C/o zAhe savAIlAla zramakalAla kAmadAra maganalAla gAkaladAsa hA ratIlAla maganalAla ludhiyAnA sa ghavI muLaca 6 becarabhAI hA jIvaNalAla galadAsa zeTha kAtIlAla nAgaradAsa sa ghavI zIvalAla hImajIbhAi G zAha devazIbhAi devakaraNa 8 veArA DAsAbhAI lAlaca sthA jaina sagha vArA nAnacaMda zIvalAla hA 9 vArA dhanajIbhAI lAlaca sthA jaina sagha hA vArA pAnAcaMda gAmaradAsa 10 dozI vIcaMda suracada hA dezI nAnacaMda ujamazI 11 12 13 sva.veArA maNIlAla maganalAla tathA vArA catrabhuja maNIlAla zrI vRjalAla sukhalAla zAhu vADIlAla devajIbhAI kAmadAra gAradhanadAsa magananAlanA dharma patnI a sau kamaLAena 2jhunavAlA vaDAdarA kAmAAra kezavalAla hiMmatarAma prephesara 251 251 pAda 251 351 51 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 pA 251 251 251 251 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 301 251 251 251 251 251 251 251 sANaMda 1 zAha hIrAcada chaganalAla ha zAha cImanalAla hIrAcada 2 a ma za pAbena hA dozI jIvarAja lAlacada 3 paTela mahAsukhalAla DosAbhAI 4 zAha sAkaracada kAnajIbhAI 5 purIbena cImanalAla kalyANajI saMghavI lI baDIvALAnA smaraNArthe hA vADIlAla mehanalAla koThArI 6 pArekha nemacada metIca da muLIvALAnA smaraNArthe hA pArekha bhIkhAlAla nemacaMda 7 - ghavI nAraNadAsa dharamazInA smaraNArthe hA jayatIlAla nAraNadAsa 8 zAha kasturaca da harajIvanadAsa hA De mANekalAla kasturacaMda zAha 9 zeTha mehanalAla mANekaca da gAdhI cuDAvALA taraphathI temanA dharmapatnI ma chAbena lallubhAInA smaraNArthe 10 saghavI kAntilAla harakhaca da 11 zAha bhIkhAlAla nAgaradAsa sAlabanI 1 dozI cunIlAla kula 4 sAdaDI 1 zeTha devarAjajI jItamalajI punamIyA sAsavarDa 1 ca danamala suthAnA gharmapatnI so gubAI muthA taraphathI ha amaracaMdajI muthA 271 301 301 251 250 251 251 siMgApura 251 1 dezI vaneca da vacharAja surata 1 zrI khyA jena sagha ha zAha ratilAla lallubhAI 2 zrIyuta kalyANaca da mANekaca da haMDAlAvALA 3 zrI harIpurA chakerI sthA jena sa gha hA bAbulAla choTAlAla zAha surendranagara 1 zeTha cApazIbhAI sukhalAla 2 bhAvasAra cunIlAla premacaMda 251 251 251 251 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 saghavI jeca dabhAi nAraNadAsa 9 sva. zAhu velazIbhAi sAkaracaMda katrAsagaDhavALAnA smaraNuAthe hA bhAI cImanalAlabhAI 10 pArekha maNIlAla TokarazI lAtIvALA (meATI benanA smaraNAthe) 11 zAha nAraNadAsa nAnajIbhAInA putra vADIlAlabhAInA dharma patnI sau nArgImenanA varSItapa nimite hA zAtIlAla nAraNudAsa 12 sla chabIladAsa gokaLadAsanA smaraNArthe' temanA dharma patnI kamaLAena taraphathI hA majhulAkumArI 13 zrI sthA. jaina zrAvIkA sagha hA 2bhAbena vADIlAla 14 sva tribhAvanadAsa devacaMda tathA sva ca caLabenanA maraNArthe hu DA hiMmatalAla sukhalAla 2. hA nathubhAi nAnaca da zAha 18 zeTha maNIlAla zIvalAla 19 sva. maNIyAra paraseAtamadAsa sudarajInA smaraNArthe hAsakaraca pasAtamadAsa zAha 20 sva.mehanadAsa zuhAbhAInA smaraNArthe hatemanA dharma patnI nAthIbenamAi taraphathI hA zakaralAla tathA zAtIvAla vijayanagara 1 zrI vardhamAna zve kthA jaina zrAvaka sagha hA che.Tumala ajItamiha verAvaLa 1 2 zAha kezavalAla jecadabhAi zAhu khImacada saubhAgyaca da 3 sva zeTha madanajI jeca dalAinA smaraNArthe temanA dharma patnI lADakuM varakhAI taraphathI hA dhIrajalAla madanajI 4 zrI sthA jaina sagha hA zAha zAleya karazanajI 5 zAha harakizanadAsa phulacaMda kAnapuravALA sarA 1 zrI sarA sthA.jaina sagha hA dezI pAnAcada sAma da 251 51 251 15 zAha muLaca deM kAnajIbhAi hA zAha nAgaradAsa oghaDabhAI 16 zeTha meAhanalAla pitAmbaradAsa hA bhAI kezavalAla tathA manasukhalAla 251 17 zrImatI hIrAbena nathubhAInA vaSI'tapa nimite 251 251 251 251 251 301 51 251 51 rUpA 251 251 251 251 25 251 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI vItarAgAya namaH / / jainAcArya-jainadharmadivAra-pUjya-zrIdhAmIlAla-prativiracitayAagAradharmasajIvanyAsyayA vyAkhyayA samalaGkRtaM zrI upAsakadazAGasUtram ..... // maGgalAcaraNam // zrIsiddharAja sthirasiddhirAjya prada gata siddhigati vizuddham / niraJjana zAzvatasodhamadhye, virAjamAna satata namAmi // 1 // namrIbhUtapurandarAdimukuTabhrAjanmaNicchAyayA, citrAnandakarI sadA bhagavato yasyADvilakSmI. praa| sadvijAnanirantasindhulaharImagnA svakarmakSaya, kRtvA'nantasukhasya dhAma bhavina prApu zraye taM jinam // 2 // saMsArasindhusantApAvarttasapatitAn janAn / trAtA yo'nupamastasmai vIrAya mahate nama // 3 // zrIsudharmA mahAvIra,-labdharatnojjvalo gaNI / nivavandha taduktArtha, namastasmai dayAlave // 4 // arthatatkaruNAlabdha,-vivekAmRtabindunA / upAsakadazAvyAkhyA, ghAsIlAlena tanyate // 5 // iha khalu bhagavatIrthaGkaropadiSTamartha rUpamAgamamupAdAya gaNadharA sUtrarUpeNa jagranthu / uktazca "astha bhAsaha arihA, sutta gathati gaNaharA NiuNA" ityaadi| Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 3 sva kezavalAla muLajIbhAInA dharmapatnI amaratabAIne samaraNArthe hA bhAIlAla kezavalAla zAha 4 zAha nyAlaca da harakhaca da 5 zAha vADIlAla harakhaca da 6 zrI sthA jene magha 251 251 301 suvaI 251 251 251 351 1 sAvaLA zAmajI hIrajI taraphathI sadAnadI jena munizrI choTAlAlajI mahArAjanA upadezathI suvaI sthA jaina saMgha jJAnabha DArane bheTa sajelI 2 zAha luNAjI gulAbacadabhAI 1 zrI sthA jaina saMgha hA zAha premacaMda dalIca da sojata 1 e sau ghIsIbena lAlacadajI mahetA (phatehanagara saghane bheTa) hArIja 1 zAha amulakha muLajIbhAI hA prakAzacaMdra amulakhabhAI 2 sva bena cakAtAnA smaraNArthe hA zAha amulakha muLajIbhAI hATInA mALIyA 1 zeTha gopAlajI mIThAbhAI 2 zrImatI Ana dagaurI bhagavAnadAsanA smaraNArthe hA temanA nAnAbena a sau ma julAbena bhagavAnadAsa gAdhI 301 301 250 251 tA. 20-5-61 sudhInA membaranI sa khyA 14 Adya surIzrI 24 surIzrI 96 sahAyaka membara 581 lAIpha membara 57 bIjA kalAmanA junA membara dareka dAtAone samiti taraphathI AbhAra mAnu chu lI sevaka, rAjakoTa tA 20-5-61 sAkaracaMda bhAIcaMda zeTha matrI, Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ agArasaJjIvanI TIma a 1 anuyogazabdArthaH ___ ayamatrAnuyogazabdA:-(1) yujyate-sama-yate bhagavaduktArthena saheti yoga. kayanalakSaNo vyApAra , anurUpo'kRlo vA yogH-anuyog.| bhagavaDApitArtha to nyUnApikaviparItabhAvalakSaNyamIpadapi gaNadharoktamatreSu nAstIti bhagavaduratArthAnurUpaH matipAdanalakSaNo vyApAro'nuyoga iti nimH| (2) apavA-anu-pazcAt yojana-sUtreNe saha sambandhanam arthAnurUpamatipAdanam anuyogH| ye yattIsa sUtra cAra anuyogoM meM vibhakta (paTe hue) he ataH pahalepahala pAThakoM ke vizepa jJAna ke lie anuyogo kA aura anuyoga ke bhedoM kA vyArayAna karate hai anuyoga kA artha (1) bhagavAnne jo tatva kahA hai usa ke mAya kathana ke samandha hone ko yoga karate hai| aura jo anu arthAt anukala sapandha ho use anuyoga kahate hai / tAtparya hai ki bhagavAnne tatvokA jaimA upadeza diyA gAvamAhI upadeza gaNavarapraNIta matro me hai| gaNadharI ne tatvoM ke una svarUpa me na kamI kI hai na adhikatA kI hai aura na usake tAtparya me hI antara paDane diyA hai, dama lie yaha anuyoga kahalAtA hai| (2) anu arthAt pazcAt , yoga arthAt satra ke mAya sabandha karanAanuyoga hai| ina vyutpatti kA yaha artha huA ki artha ke anukala pratipAdana karaneko anuyoga kahate hai| e batrAnuM sUtre cAra anugamAM vahecAevA che eTale sauthI pahelA vAcakonA vazeSa jJAna mATe AnuyogenuM tathA anuganA bhedanuM vyAkhyAna karavAnI AvazyakatA che anuyogane artha (1) bhagavAne je tattva kahyuM che, tenI sAthe kathanane sabadha thAya te yaMga kahevAya che, ane je anu arthAtu anukULa A badha heya te anuga kahevAya che tAtparya e che ke bhagavAne tene je upadeza Ape hatuM, teja upadeza gaNadhara -prata sUtromAM kahe che gaNadhae tonA e svarUpamAM nathI kAI nyUnatA karI ke nathI koI adhikatA karI, temaja tenA tAtparyamAM paNa kazuM batara paDavA dIdhuM nathI, tethI ja te anuyAga kahevAya che (2) anu eTale pazcata, ega eTale sUnanI sAthe sabaMdha karavo e pramANe anuga zabda siddha thAya cheA rIte vyutpattinI daSTie tene artha e thaye ke anukUla pratipAdana karavuM tene anuga kahe che Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre tatra pUrvAparavirodharahitAni svataH pramANabhUtAni dvAtriMzatnANi samprati samupalabhyante, tanA''cArAGgAdInyekAdazAGgenANi (11), aupapAtikAdIni dvAda zopAGganANi (12), nandyAdIni catvAri mUlamanANi (4), bRhatsyAnIni catvAri chedanANi ( 4 ), Avazyakanameka (1) ceti [32] | etAni ca sUtrANi caturvidhe'nuyoge pratibhaktAnIti tAd vineyabuddhivaizacAya sabhedamanuyoga nivedayAma: hindI-bhASAnuvAda tIrthaMkara bhagavAnane arthAgamakA upadeza kiyA thaa| gaNadharoMne usa Agamako sUtrarUpame gU~thA (sakalana kiyA) hai / kahA bhI hai'arhanta arthAgama kA upadeza dete hai aura nipuNa gaNadhara use sUtrarUpame gUtha dete hai / ' ityAdi / Ajakala, pUrvApara virodha se rahita svata pramANabhUta battIsa sUtra upalabdha hai. AcArAga Adi gyAraha aga (11) aupapAtika Adi bAraha upAga (12) nandI Adi cAra mUlasUtra ( 4 ) bRhatkalpa Adi cAra cheda sUtra (4) aura eka Avazyaka sUtra ( 1 ) [32] gujarAtI bhASAnuvAda tIrthakara bhagavAne mULa arthAgamanA upadeza karyuM hateA e Agamane gaNu dharIe sUna rUpamAM gUMthyA ( sa kalita karyAM ) che kahyu che ke-a`ta ardhAMgamanA upadeza kare che ane nipuNa gaNudhara tene sUtranA rUpamA gUthI de che" ItyAdi AjakAla pUrvApavirodhathI rahita tathA mvata pramANabhUta evA khatrIsa sUtra upalabdha thAya che -AcArAMga Adi agIAra aga* (11), aupapAtika Adi 10 upAga (12), nandI Adi cAra mULa sUtra (4), arka 5 Adi cAra cheda sUtrA (4) bhane Avazyaka sUtra ( 1 ) me yatrIsa thayA (1) - yadyapi pravacana dvAdazAGga tathA'pi dRSTivAdamUtrarUpasya dvAdazasyAGga syA'nupalabhyamAnatayA'ganAyekAdazetyuktam / *yo to mavacana ke bAraha aMga hai kintu vArahavA dRSTivAda aga Ajakala upalabdha nahIM haiM isI se yahA~ aga gyAraha hI rahe haiM / pravacananA tA 12 aga che, parantu khAramu dRSTivAda Aga AjakAla maLatu nathI, tethI ahIM 11 ja aMga kalA che Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgArasaJjIvanI TIkA a 1 anuyogazabdArthaH (6) anu-bhagavaduktArthena saha yogaH-kathanam anuyoga / iha sAhitya cAviropitvarUpAnukalatvameva / / (7) anu-paripATayA-tIpavaraparamparArItimanusRtya yoga' kapanam anuyogH| anugadamya-mAdRzya, lasaNa, bImA, itthambhAva', maha, paripATI, ete'I' gandakalpadrume prdrshitaaH| yadvA-mAtabhApAnibaddhasya 'aNuoga' gandasya 'anuyoga aNuyoga. ityubhaya saskRta bhavati, tara prathamo vyAkhyAta', dvitIyo vyAkhyAyate 1 sAhitya-sahitatvam / zArIrika mAnamika kleza pahu~cAnA cAhie, na paritApa upajAnA cAhie, aura na prANose mukta karanA cAhie" vaisA hI yoga arthAt kathana karanA anuyoga hai| (3) anu-bhagavAna dvArA pratipAdita artha ke sAtha yoga-kathana karanA anuyoga hai / pahA 'sAra' kA artha avirodhI argata bhagavAn ke kayana ke anukala, yaha samajhanA cAhie / (7) anu-tIrthakarI kI paramparA kI rIti ke anusAra yoga kayana karane-ko anuyoga kahate hai| 'zarakalpadruma' kopa me 'anu' zabda ke yahA~ batAye hue sAdRzya, lakSaNa, vIplA, ityambhAva, saha aura pAripATIlpa aryoM kA ullakha hai| prAkRta bhApAme 'aNujo (o) ga' zabda hai| isa ke saskRta bhASA me do rUpa banate haiM-eka 'anuyoga' dusarA 'annuyog'| inameM zArIrika-mAnasika kaveza pahocADa na joIe patiApa upajAva naDae, ane prANathI mukata karavA na joIe, "--evo vega arthAt kAna karavuM te anuga che (6) anu-bhagavAna dvArA pratipAdita arthanI sAthe ga-kathana karavuM te anuga che ahIM "mAthe" ne artha avireAdhI ardhAtu bhagavAnanA kathanane anuLa ema samajavuM joIe . (7) anu-nIrthakaronI pa paranI nItine anusarIne yoga-kathana karavuM, tene anuyAga kahe che 'za068padruma' upamA 'manu' sanA mA tAal mAzya, kSaya, vIsA, Intha bhAva, maha ane paripATI 35 arthono ullekha che . prAkRta bhASAmAM aNuo)ga zabda che saMskRta bhAmale tenA be rUpa - - Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsamadazAtre (3) bhagavadupadiSTamartham anu lakSyIkRtya yogaH kathanam anuyogaH / (4) anu-bhagavadupadiSTamarthamartha prati yoga'kthanam anuyoga / emma yarthama parityajya kathanamityartha. jIvAdilakalapadArthAnAmanekAntarUpeNa nirUpaNamiti bhAvaH (5) anu itthambhAvena bhagavaduktArthaprakAreNa-"mace pANA sabve bhUyA savve jIvA mavve sattA Na hatanyA, Na ajjAveyavyA, Na parighetavA Na paritAveyacA, Na kilAmeyavyA Na ubaddaveyavyA" ityAdirUpeNa yoga, . =kathanam-anuyoga / 1 chAyA-sarve prANAH, sarve bhUtAH, sarve jIvA, sarve saccA ,nahantavyA , nA jJApayitavyA.,na parigrahItavyAH, na paritApayitavyA ,na lAmayitavyA, nopdrotvyaa.| (3) bhagavAn arhanta dvArA kathita artha kA anu-khyAla rakhakara, yoga arthAt kathana karanA so anuyoga hai| (4) anu arthAt bhagavAn ke batAe hue pratyeka artha kA, yoga arthAt kayana karanA anuyoga hai| isa kA tAtparya yaha hai ki bhagavAnne jitane padArthoM kA upadeza diyA hai uname se eka ko bhI na choDakara jIvAdi samasta padArthoM kA anekAnta rUpa se kathana karanA anuyoga kahalAtA hai| (5) anu arthAt bhagavAnne jaisA tattva pratipAdana kiyA hai ki"samasta prANiyo ko, samasta bhRtoM ko, samasta jIyAM ko aura samasta satvoM ko na mAranA cAhie, na daDa kazAdi se tADanA cAhie, na dAsa dAsI ke samAna balAtkArase pakaDanA cAhie, na (3) bhagavAna akhta dvArA kathita ane anu-khyAla rAkhIne, ega arthAta kathana karavuM, te anuga che. (4) anu arthAt bhagavAne darzAvelA pratyeka arthane roga arthAt kathana karavute anuga che enuM tAtparya e che ke bhagavAne jeTalA padArthone upadeza Ape che temAthI eka paNa padArthane cheDayA vinA jIvAdi samasta padArthonuM anekAnta rUpe kathana karavuM e anuga kahevAya che (5) anu arthAt bhagavAne tanu jevuM pratipAdana karyuM che ke-"samasta maNione, samasta brunene samasta jIne ane samasna so mAravA na joIe temane daDa AdithI tADana nakavu joIe, dAma-dAsInI paDe temane pakaDavA ma joIe Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa " aMgAramajIvanI TIkA a 1 anuyogagabdArthaH yArthA eva mahAntaH, ekaikena bhagavaduktAna bahutaramutrANA mammanyAditi / athavA-(1) ena-atA, nu prastuta -kathitaH-anu', ano: arhanmastutAryasya yogo yana so'nuyAga bhagavadupadiSTajIvAjIvAdinavatatvapratipAThaka ityarthaH / (0) asya anantasya jIvAdyavasthitAnantararmasya nuH nirNetA yoga aya nam anuyoga / nikAla kara yadi phailA diyA jAya to vaha itanA vistRta ho jAyagA ki eka kI to bAta hI kyA aneka sanduka usase baca sakate haiN| kyA vaha mandaka usa kapar3e se baDA hai ? nhiiN| isI prakAra mUtra kI apekSA artha hI vizAla hotA hai, kyoki marvajJa kathita eka-eka arthake sAtha yahatere sUtroM kA samandha hotA hai| anuyoga zabda ke aura bhI aneka prakAra se artha hote haiN| jaise(1) a- arhantadvArA jo bhagavadupadiSTa artha nu- kathita [arthakI] hai kA hI kathana kre| yAga- vidyamAnatA honA _ananta arthAt jIvAdime / jisa kathanase jIvAdi pAye jAnevAle ananta varmoM ke ananna dharmoM kA nirNaya nu- kA nirNaya karanevAlA / kiyA gayA ho| yoga-kathana livavAmAM Ave te te eTaluM vistRta thaI jaze ke e te zu paNa evI aneka peTIo e vastra vaDe bAdhI laI zakAya, te zu e peTI e vizvathI moTI che ema hevAya ? nA evIja rIte sUtranI apekSAe athaja vizALa thAya che, kAraNake sarvajJakathita eka eka arthanI sAthe aneka sUtrane sa ba dha raheluM hoya che. anuyoga zabdanA bIjA paNa aneka prakAranA artho thAya che, jevA ke(1) a-maIta dvArA nu-thita (arthanI) je, bhagavAne upadezelA arthanuja yoga-vidhamAnatA kI natA hovI | kathana kare (1) a-mananta arthAt vAhimA ] je kathanathI jIvAdinA ana ta mAluma paDatA ana ta dharmono dharmone nirNaya karavAmAM AvyuM - nirNaya karanArU yoga-4thana hoya Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 upAsandazAsUtre (1) aNunA=samIpena bhagavaduktArthasAmIpyena yogaH = sambandhI yasya saH aNuyogaH / iha sAmIpya cAnuvAdasvarUpam / - (2) aNunA = svalpena = svalpAprayavena sUtreNa vRhato'rthasya yogo'Nuyoga : / zaGkA -- nanu katha svalpAvara na yatra bRhato'rthasya samAvezo manyate / yatra hi maJjupAyAni trAdIni nidhIyante na tasyA patrAdyapekSayA'Nula yujyata, iti cenmaivam, samAdhAnam - yathA manjUpAni hitaikabasanamupAdAya prasAritena tenaivA'neza maJjUpA bandhanIyA. paridRzyante, kuta. punastasyA vastrApekSayA vRhaca tathaiva sUnApekSa se pahale 'anuyoga' zabda kA sAta prakArase vyAkhyAna kiyA hai / aba dUsare 'aNuyoga' zabda kA vyAkhyAna karate haiM-- (1) bhagavatkathita artha ke sAmIpya se yoga - jisa kA sambandha ho use aNuyoga kahate hai / yahA~ sAmIpya kA artha anuvAda hai arthAt bhagavAn ne jo tattva kathana kiyA hai usI ko puna kahanA aNuyoga hai / (2) aNu alpa avayava vAle ( sakSipta ) sUtra dvArA vistRta artha yoga hojAnA aNuyoga hai / zaGkA - jisa sandUka (peTI) me bahuta se vastra Adi padArtha rakhejAte hai, vaha una padArthoM se choTA nahI ho sakatA / isI prakAra jisa sUtrame vistRta artha bharA ho vaha sUtra kaise choTA (saMkSipta ) ho sakatA hai ? / samAdhAna - aisA na kahie / sandUka meM rakhe hue eka vastra ko bAhara neme anuyoga ne jIle aNuyoga mebhAnA paDelA anuyoga zabchanu sAta prakAra vyAkhyAna karyuM che have bIjA anuyoga zabdanu vyAkhyAna karIe chIe (1) bhagavAne kahelA anA sAmIpyathI yega-sa ba dha) jene hAya tene aNuyAga kahe che. ahI sAmIpsa ne artha anuvAda che, arthAt bhagavAne je tattva kahyu che tene puna kahevu ta ADuMvega kahevAya che 3 (2) Azu - apa avayavavANA (sakSipta, sUtra dvArA vistRta arthano yoga thave te azuga che zakA--je peTImA ghaNu' vastra Adi padArthoM nAkhavAmA Ave che, te, te padArthothI nAnI hAI zakatI nathI e pramANe je sUramA vistRta artha bharyAM hAya, te sUta devI rItenAno (makSipta ) ho the ? samAdhAna--ema na kahe. peTImA rAkhelA eka vastrane bahAra kADhIne je Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgAramaJjIvanI TIkA a 1 anuyogazabdArtha / yA eva mahAnta, ekaikena bhagavaduktArthena bahutaramutrANA samyanyAditi / javA - ( 1 ) ena = arhatA, nu. =mastuta - kathitaH - anu, anoH = arhanmastutArthamya yogo yana so'nuyAga. bhagavadupadiSTajIvAjIpAdinatratatrapatipAdaka ityartha' / ( 2 ) asya = anantasya jInAdyavasthitAnanta narmasya nu' =nirNetA yoga =thanam anuyogaH / nikAla kara yadi phailA diyA jAya to vaha itanA vistRta ho jAyagA ki eka kI to bAta hI kyA aneka sandUka usase baMdha sakate hai / kyA sanduka usa kapaDe se baDA hai ? nahI / isI prakAra sUtra kI apekSA artha hI vizAla hotA hai, kyoki sarvajJa kathita eka-eka arthake sAtha bahutere sUtroM kA samanya hotA hai| anuyoga zabda ke aura bhI aneka prakAra se artha hote haiM / jaise arhantadvArA kathita [ arthakI ] vidyamAnatA honA (1) a- nu- yoga ananta arthAt jIvAdime pAye jAnevAle ananta dharmoM | nu- kA nirNaya karanevAlA yoga - kathana (2) a-- (1) a rddhanta dvArA nu-thita ( mardhanI ) yoga - vidyamAnatA hovI 7 (2) a- ananna arthAt jIvAdimA mAlUma paDatA anata dharmAnA nu- niryAya snAi yoga - 4 na jo bhagavadupadiSTa artha kA hI kathana kare / phelavavAmA Ave te te eTalu vistRta thai jaze ke eka te! zu paNu evI aneka peTIe e vajra vaDe khAdhI laI zakAya, te zu e peTI e vajrathI merI che ema kahevAya ? nA evIja rIte sUtranI apekSAe aja vizALa thAya che, kANuke sarvajJakathita eka eka arthanI mAthe aneka sUtrAne sa ma dha rahelA hAya ke anuyAga zabdanA khIjA paNa aneka prakAranA arcA thAya che, jevA De jisa kathana se jIvAdi ke ananta dharmoM kA nirNaya kiyA gayA ho / je, bhagavAne upadezelA anuja kathana kare anata je kathanathI jIvAdinA dharmAMnA nirNaya karavAmA AvyA hAya Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAstre (3) asya anukampAyAH jIvarakSAyA nuH stutiH-kIrtana yatra saH anu'= pravacana, tasya yogA AkhyAnam-anuyogaH / ayamanuyogazcaturdhA-(1) caraNaraNAnuyogaH, (2) dharmakathAnuyogaH, (3) gaNitAnuyogaH, (4) drvyaanuyogH| atha (1) caraNakaraNAnuyogo vyArayAyatecaryate gamyate prApyate bhavodaye. para kUla caturdazaguNasthAnAvasthAsvarUpamaneneti caraNa-mUlaguNarUpam / yadvA-caraNa-tratAdi, taca saptatisarayAm, uktaJca(3) a-anukampA (jIvarakSA) kI jisame nu stuti kI gaI ho use anu arthAt pravacana kahate hai / usa anu-pravacana-kA yoga-kathana karanA, anuyoga kahalAtA hai| yaha anuyoga cAra prakAra kA hai(1) caraNakaraNAnuyoga (2) dharmakathAnuyoga (3) gaNitAnuyoga (4) drvyaanuyog| (1) caraNakaraNAnuyoga ___ jisase sasArarUpI samudra kA dUsarA kinArA arthAt caudahavA guNasthAna prApta ho use caraNa ( mUlaguNa ) kahate hai / brata Adiko bhI caraNa karate hai| vaha sattara (70) prakAra kA hai| kahA bhI hai| (3) a-manu ( rakSA)nI ramA che -stuti karavAmAM AvI che, tene anu arthAt pravacana kahe che, e manu-avayana-nu yoga-4thana 425, te mnuyo| 4Aya cha A anuyAga cAra prakArano che - [1] caraNakaraNanuga [2] dhrm4yaanuyo| [3] gaNitAnuyAya [4] drvyaanuyaa| (1) yAnuyoga jenA vaDe sa sAra rUpI samudrane bIje (sAme kinAre arthAt caudamu guNasthAna prApta thAya, tene caraNa (mulaguNa ) kahe che vrata Adine paNa caraNa kahe che te sIri prakAra che, je ke - Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasajIvanI TIkA a 1 caraNakaraNAnuyogavarNanam 5 10 17 mUlam - " vaya samaNadhamma sajama, veyAcaca ca vabhaguttIo | 12 4 7 NANAitiya tava kohaniggahAdI caraNameya // 1 // " iti // chAyA - "ta - zramaNadharmasayama - vaiyAvRtya ca brahmaguptayaH / jJAnAdinika tapaH krAdhanigrahAdi caraNametat // 1 // " iti / kriyate caraNasya puSTiraneneti karaNam - uttaraguNarUpam, yadvA karaNa - piNDavizuddhavAdi etadapi saptatisakhyaram / uktaJca 12 12 70 pivisohI mamaI, bhAvaNa paDimA ya idiyanirIho / paDilehaNa guttIo, abhiggahA ceca karaNa tu // 1 // " iti / chAyA - " piNDavizuddha, samiti, bhAvanA, pratimA ca indriyanirodhaH / pratilekhanA guptaya', abhigrahAzcaiva karaNa tu // 1 // " iti / tayoranuyoga =bhagavaduktArthAnurUpa pratipAdanamiti caraNakaraNAnuyogaH / Cs -- ( " pavana, 10 zramaNadharma, 17sayama, 10 vaiyAnRtya, ( veyAvaca ) 9 brahmacarya kI vAGa, 3samyagjJAna - darzana - cAritra, 12tapa, 4krodha - mAnamAyA - lobhakA nigraha | yaha mattara prakAra kA caraNa hai " / caraNa kI jo puSTi kare usako arthAt uttara guNa ko karaNa kahate haiM / piNDavizuddhi Adi bhI raNa kahalAte haiM, ve bhI sattara prakAra ke hai / kahA hai "4 piNDavizuddhi, 5 samiti, 12 bhAvanA 12 paDimA 5 indriya| nigraha, 25 paDileNa, 3 guptiyA, 4 abhigraha / ye karaNa ke sattara 70 bheda hai " jisame bhagavAna ke kathana ke anusAra ina donoM caraNa aura karaNa - kA pratipAdana kiyA jAtA hai vaha caraNakaraNAnuyoga hai / " ca vrata, 10 zramaNadharma, 17 sayabha, 10 vaiyAvRttya ( veyAvasya ), brahmaryanIvArDa, 3 sabhya jJAna-darzana-zAstri, 12 taya 4 ThIgha, bhAna-bhAyA leAbhanA nigraha e sIttara prakAranA caraNa che" caraNanI je puSTi kare te karaNa pizuddhi A ipaNa karaNa kahevAya che 4 viMDavizuddhi 5 samiti, 25 paDilehaNu, 3 gumiye, 4 abhigraha 66 kahevAya che, arthAt uttaraguNa kahevAya che tenA paNa sIttara prakAra che, jevA ke 12 bhAvanA, 12 paDimA 5 IMdriyanigraha, e pramANe karaNanA 70 bheddo che " jemA bhagavAnanA kathanane anusarIne e beuM-caraNu ane karaNa-nu pratipAdana karavAmA Ave che, te caraNu kaNAnuyAga ke Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAgasUtre (3) amya anukampAyA: jIvarakSAyA nuH stuti.-kIrtana yatra saH anu'= pravacana, tasya yogA aakhyaanm-anuyogH| ayamanuyogazcaturmA-(1) caraNaraNAnuyoga', (2) bamasthAnuyogaH, (3) gaNitAnuyogaH, (4) dravyAnuyogaH / atha (1) caraNakaraNAnuyogo vyAkhyAyatecaryate gamyate prApyate bhavodaye' para kala caturdazaguNasthAnAvasthAsvarUpamaneneti caraNa-mUlaguNarUpam / yadvA-caraNaatAdi, taca saptatisarayaram, uktaJca(3) a-anukampA (jIvarakSA) kI jisame nu-stuti kI gaI ho use anu arthAt pravacana kahate haiM / usa anu-pravacana-kA yoga-kathana karanA, anuyoga kahalAtA hai| yaha anuyoga cAra prakAra kA hai(1) caraNakaraNAnuyoga (2) dharmakathAnuyoga (3) gaNitAnuyoga (4) drvyaanuyog| (1) caraNakaraNAnuyoga __ jisase sasArarUpI samudra kA dUsarA kinArA arthAt caudahavA guNasthAna prApta ho use caraNa (mUlaguNa ) kahate haiM / brata Adiko bhI caraNa karate hai| vaha sattara (70) prakAra kA hai| kahA bhI hai| (3) a-manu: 5 / (71rakSA) nI, sabhA 3-stuti karavAmAM AvI hoya, tene anu arthAt pravacana kahe che, e manu-avayana-nu, yoga-4thana vu, te manuyo upAya cha A anuga cAra prakArano che - [1] caraNakaraNanuga ]i dharmakathAnuga [3] gaNitAnuyA [4] dravyAnuyoga (1) 22112nuyo| jenA vaDe sa sAra rUpI samudrane bIje (sAmo) kinAro arthAt caudamu guNasthAna prApta thAya, tene caraNa (mUlaguNa) kahe che vrata Adine paNa caraNa kahe che te sIttora prakAra che, je ke Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a 1 dharmakathAnuyoga nirUpaNam 1 "dayAdanakSamAyepu, dharmA pratiSThitA / dharmopAdeyatAga budhairdharmakayocyate // 1 // iti" / dharmasvAyA anuyogaH dharmakayAnuyogaH atra jJAtAdharmakathAGganam upA sakdazAGgasRtram, antakAdgam anuttaropapAtikazAstram nipAsU caitAni paJcAGgANi ApapAtismRtra, rAjamanIyasUtra, nirayApalikAdIni paJcati milA saptopAsanANi 7 uttarAdhyayana- mUlasUtra ceti saphalasaGkanayA trayodazamanANi yAni / , > 11 atha (3) gaNitAnuyogo'bhidhIyate gaNitamyAnuyoga gaNinAnuyogaH, gaNita sakhyAna vipayIkRtya bhagavaduktAgamAnurUpa gaNadharANA svanavaNI vyApAra ityarthaH / tatra jambUdvIpaprajJaptiH, candramApta, sUryamanaptizcetyupAgamananiyam // "jo kavana dayA dAna kSamA Adi dharmake mukhya agome vyApta ho aura jisame dharmakI upAdeyatA DipI hA use vidvAn dharmakathA kahate hai / " dharmakathA ke anuyogako karmakathAnuyoga kahate haiM / jAnA dharmakathAga, upAsakadazAga, 3 antakRyAga, 4 anuttaropapAnikadazAga aura pavitrAkasUtra, ye pA~ca agamRtra, 6 aupapAtikasUtra, 7rAjapaznIyasUtra, aura 12 nirAvalikA Adi pA~ca sUtra mila kara sAta upAgasUtra, tathA 13 uttarA yaya mUlasUtra, ye saba teraha sUtra dharmakayAnuyoga meM hai / (3) gaNitAnuyoga gaNita ke viSayame bhagavAnane jisa arthAgamakA pratipAdana kiyA hai aura usake anusAra gaNadharone jo kathana kiyA hai usIko gaNi" je kathana yA dAna kSamA Adi dharmanA mukhya agAmA vyApta hAya ane jemA dharmanI upAdeyatA chupAi nahI Deya, tene vidvAne dharmakathA kahe che," dharmakathAnA anuyAgana dharma kathAnuyoga kahe che jJAtApa kayAga (1), upAsAga (2), zAntagRrhRzAga (3), anuttaropapAtizhyAga (4) bhane pigaDasUna (pa), se pAtha magasUna, sopayAti sUtra (9) rASanIya sUna (7) ane nirayAvalikA mAdi pAca sUtra (12) maLIne sAta uttarAyana mUlasUtra, (13) e tera sutrA dha kathAnuyogamAM Ave che (3) zathitAnuyoga gaNitanA viSayamA bhagavAne je arthAgamanu pratipAdana karyuM che ane tene anusarIne gaNadhArAe je kathana karyuM che, tene gaNutAnuyoga kahe che gaNitAnu Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazA sUtre atrA''cArAgamUtra praznanyAkaraNamRtra ceti dve agamane, darzavakAliga-mUlamUtram 1, bRhatkalpAdIni catvAri chedatrANi 4, Avazyakatra 1 cetyaSTau bhUtrANi ko yAni / prAdhAnyatazcaraNakaraNayodhakatayaitepA caraNakaraNAnuyogatva gidhyati / caturvanuyogabhedeSu caraNakaraNAnuyogasyaiva prAdhAnyam , itarepAtvetatparipoSakatayA tadadgatvasiddhe., yathA-aguvartimAyA tadAyayIbhUtavAdalagalAmAdyapekSayA'gurudravyasyaiva prAdhAnyam / atha (2) dharmakathAnuyoga prastUyate durgatau prapatanta saccasaDAta dhAgyatIti dharmaH, tamya kathana:sthA dharmakathA-dharmadezanAdilakSaNavAkyamAnyarUpA / ukaJca isa anuyogame ATha sUtra hai-(1) AcArAgasUtra, (2) praznavyAkaraNa sUtra, (3) dazavaikAlika sanna, (7) vRhatkalpa Adi cAra chedasUtra, (ba) AvazyakasUtra / ina AThoM sUtrome mukhyarUpase caraNa aura karaNakA varNana hai isalie ye caraNakaraNAnuyogame hai| jaise agarabattI (dhUpakI battI) ke sAtha usakI AdhArabhRta bAsakI eka gvapaJca (malAka) bhI hotI hai para murayatA agarabattIkI hI hai, usI prakAra ina cAroM anuyogaume isa caraNakaraNAnuyogakI mukhyatA he| zepa tIna anuyoga isIke popaka hai ata isake hI aga haiN| (2) dharmakathAnuyoga durgatime girate hue jIvo ko 'jo, dhAre ( uThAve ) use dharma kahate hai, dharmake karana karaneko dharmaka yA kahate hai| kahA bhI hai bhI manuyogamA mA sUtra -(1) mAyA11 sUtra, (2) navyA sUtra, (3) dazavaikAlika sUtra (7) buDA Adi cAra kedasUtra, (8) AvazyakasUtra A AThe sUtramAM mukhyatve karIne caraNa ane karaNanuM varNana che jethI te caraNakarazunu gamAM Ave che jema agarabattI nI sAthe tenI AdhArabhUta eka vAsanI saLI paNa hoya che, paNa mukhyatA te agarabattInI ja che, tema A cAre anuyogamAM A caraNakaraNAnuganIja mukhyatA che bAkInA traNa anuga tene pe pAka che, tethI tenAja a garUpa che (2) dharmasthAnuyAya datima paDatA jIne je dhAra-dha raNa karI rAkhIne-uce dharI rAkhe (pA na de), tene dharma kahe che dharmanuM kathana karavuM, te dharmakathA kahevAya che 49 cha : Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atrArasaJjIvanI TIza a 1 agasUnanirUpaNam 13 (2) sUtrakRtAGgam-atra lokAlokasvarUpapratipAdanapUrvaka kriyAvAdiprabhRtInA sakSepato matanirAkaraNam / (3) sthAnAGgam-aAkhilapadArthAnA dazama sthAneSu sthApanam / (4) samavAyagam-atra jIvAjIvAditattatsakhyAviziSTapadArthaprarUpaNam / (5) bhagavatIstram-atra jIvAjIvalokAlora-svasamaya-parasamayAdivipaye patriMzatsahasra (36000) praznavAzyAno samAdhAnam / asyaiva mUtrasya vivAhaprajJaptistathA vyAkhyAmajJaptirapi nAmAntaram / (6) jJAtAdharmakathAdgasUtram-anA''khyAyiAdivarNanam / (2) sUtrakRtAga-me jIvAdike svarUpakA pratipAdanapUrvaka tInasau tihamaTha (363) ekAntakriyAvAdI Adiko unake matakA sakSepase khaNDana karake svasamayameM sthApana kiyA hai| (3) sthAnAga-me AtmAdi padArthoM ko dasa sthAnoMme sthApita kiyA hai| (4) samavAyAga-me jIva ajIva AdikA svarUpa aura ekasakhyaka Adi padAryoMkA nirUpaNa hai| (5) bhagavatI-sUtra-me jIva, ajIva, loka, aloka, svasamaya, paramasamaya, Adi ke vipayameM chattIsa hajAra praznokA samAdhAna kiyA gayA hai| bhagavatI-sUtrakA vivAhaprajJapti tathA vyAkhyAprajApti bhI nAma hai| (a) jJAtAdharmakathAga-meM vividha-vArmika zikSAprada kathAokA varNana hai| (2) sUtrakRtAga-emAM jIvAdine svarUpanA pratipAdanapUrvaka traNane tresaTha (363) ekAntakriyAvAdI Adine-temanA matanA sajJipta khaDApUrvaka svasamayamAM sthApana karyA che (3) sthAnA - mA AtmAdI padArthone dasa sthAnamAM sthApita karyA che (4) samavAyAga- mA jIva ajIva Adinu svarUpa ekama khyaka Adi padanuM nirUpaNa che (5) lagatI sUtra- samA 1, a so , ma4, samaya, 52samaya, A viSayenA chatrIsa hajAra praznonuM samAdhAna karavAmAM AvyuM che bhagavatI sUcanA vivAhaprajJapti ane vyAkhyAprajJapti evA paNa nAme che (6) jJAtAdharmakathAga-emA vividha dhArmika zikSAprada kathAonuM varNana che Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 upAsaka dazAGgasUtre (4) dravyAnuyoge tu sUtrakRtAgasUtra, sthAnAgamutra, samanAyAmutra, bhagavatI - sUna ceti catvAryasatrANi 4, jIvAjIvAbhigamana, prajJApanAmutra ceti dve upA sUtre 2, nandisUtram, anuyogadvArasUtra ceti dve mUlamutre ceti yogato'STa sUtrANi / atha prasaGgavazAtkSepeNa dvAtriMzatsUtraviSayamupadarzayAma:agasUtrANi (11) (1) AcArAgasUtram - atra zramaNa nirgranyAnAmAcAragocarAdipratipAdanam / tAnuyoga kahate haiM / gaNitAnuyoga me tIna upAga sUtra haiM- eka jambUdvIpa prajJapti, dUsarI candraprajJapti aura tIsarA sUryaprajJapti / gauNarUpase agA dikoMme bhI isakA varNana pAyA jAtA hai | (4) dravyAnuyoga jisame jIva Adi chaha dravyoM kA athavA nava padArthoM kA tathA unake jJAnAdiguNoM kA vivecana bhagavAn ke arthAgamake anusAra ho use dravyA nuyoga karate haiN| davyAnuyogame sUtrakRtAMga, sthAnAga, samavAyAga aura bhagavatIsUtra, ye cAra aga hai, jIvAjIvAbhigamasUtra aura prajJApanAsUtra, ye do upAga haiM, nandisatra, anuyogadvAra sUtra, ye do mUlasUtra haiM / isa prakAra dravyAnuyoga meM mukhyatayA ATha sUtra haiM / aba yahA~ prasaMgavaza sakSepa se battIsa sUtroM kA viSaya kahate hai( gyAraha aga ) (1) AcArAgasUtra - isameM zramaNa nirgranthoMkA AcAra-gocara batAyA gayA hai / - ceganA traNa upAga sutra che-eka jambUdvipaprajJapti, bIjI cadrajJapti, ane trIjI suprapti gauNa rUpe agAdimA paNa enu varNana mAlUma paDe che 4 dravyAnuyAga jemA jIva Adi cha dravyenu athavA nava padArthAnu tathA tenA jJAnAdi guNAnuM vivecana bhagavAnanA ayyagama anusAra hAya tene dravyAnuyoga kahe che. dravyAnuyogamA sUtrakRttAga sthAnAga samavAyAga ane bhagavatIsUtra e cAra age che, jIvA-jIvAbhi gamasUtra ane prajJApanAsutra e be upage che. nandasUtra, ayeMgadvAra sUtra e e mUlasutra che. e pramANe dravyAnuyegamA mukhyatve karIne ATha sUtro che have ahI prasagavaza sakSepamAM trIsa sUtrAnA viSaye kaDDIe chIe agIAra aga (1) mAyArAga sUtra- bhebhA - zrApazu nitra thonA AyAra-zeyara darzAvyo che Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atrArasaJjIvanI TIma bha 1 aGgasUna nirUpaNam (2) sUtrakRtAGgam atra logalokasvarUpapratipAdanapUrvaka kriyAvAdiprabhRtInAM sakSepato matanirAkaraNam / (3) sthAnAGgam - anAkhilapadArthAnA dazasu sthAneSu sthApanam / (4) samavAyaGgam - ana jIvAjIvAditattatsarayA viziSTapadArthaprarUpaNam / (5) bhagavatI sUtram - atra jIvAjIvalokAloka-svasamaya - parasamayAdiviSaye paTTatriMzatsahasra (36000) praznavAkyAnAM samAdhAnam / asyaiva nasya vivAhajJaptistathA vyAkhyAmajJaptirapi nAmAntaram / (6) jJAtAdharmakathAsUtram - anA''rayAyikAdivarNanam / 13 (2) sUtrakRtAga me jIvAdike svarUpakA pratipAdanapUrvaka tIna sau tirasaTha (303) ekAntakriyAvAdI Adiko unake matakA sakSepa se khaNDana karake svasamaya meM sthApana kiyA hai| (3) sthAnAgame AtmAdi padArthoM ko dasa sthAnoMmeM sthApita kiyA hai| (4) samavAyAga - me jIva ajIva AdikA svarUpa aura ekasakhyaka Adi padArthoMkA nirUpaNa hai / (5) bhagavatI - sUtra - me jIva, ajIva, loka, aloka, svasamaya, paramasamaya, Adi ke viSaya meM chattIsa hajAra praznokA samAdhAna kiyA gayA hai / bhagavatI-sUtrakA vivAhaprajJapti tathA vyAkhyAmajJApti bhI nAma haiN| (6) jJAtAdharmakathAga - meM vividha dhArmika zikSAprada kathAokA varNana hai / - (2) sUtrakRtAga-emA chavAdinA svarUpanA pratipAdanapUrvaka traNasone tresaTha (33) ekAntayAvAdI Adine temanA matanA manimna DanapUrvaka svasamayamAM sthApana karyAM che (3) sthAnAga- mA AtmAdI padArthIne krama sthAnAmA sthApita karyAM che (4) mamavAnAga- mA jIva ajIva AdinuM svarUpa ekama khyaka Adi parghAnuM nirUpaNa che (4) bhagavatI sUtra- sebhAva, lava so, aso, asabhya, parasabhaya, kiviyenA chatrIsa hajAra praznonuM samAdhAna karavAmAM Avyu che bhagavatI sUtranA vivAhaprajJapti ane vyAkhyAprajJapti evA paNu nAme che (6) jJAtA kathAga--emA vividha dhArmika zikSAprada kayAonuM varNana che Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGga sUtra (7) upAsakadazAGgasUtram - anA''nandAdInA dazAnA zramaNopAsanAnAmitivRttaprasaGgena zrA+dharmanirUpaNam / 14 (8) antakRddazAGgasUtram - ana gautamAdInA maharSINA padmAvatIpramukhANA mahAsatInA ca zivAntAni sukRtAni maditAni / (9) anuttaropapAtikadazAGgasUtram - jana jAlimurayAnAmRpINA vijayAdhanuttaravimAnapaJcakaprAptivarNanam / (10) praznavyAkaraNasUtram - anAGguSThAdipaznavidyAmarUpaNam, AsravapaJcakasavarapaJcaka-marUpaNa cAsIt, parantu paJcamArakonAnA puSTAmyanamatisevitva mavekSya pUrvAcAryai prathamAza samuttArita iti tatra dvitIya evAzo labhyate / (7) upAsakadazAga - me Ananda Adi dasa zrAvakoke itihAsa ke prasaga se zrAvaka dharmakA vyAkhyAna kiyA gayA hai / (8) antadazAga - me gautama Adi mahAn Rpiyoke tathA padmAcato Adi mahAsatiyoke mokSagamana paryanta kAryoMkA varNana hai / (9) anuttaropapAtika dazAga me jAli Adi RSiyoMke vijaya Adi pAca anuttara vimAnokI prAptikA kathana hai / (10) praznavyAkaraNasUtra - me aguSThAdi praznaviyAkA nirUpaNa tathA Asravapacaka aura savarapacakakA nirUpaNa yA parantu pAcave Are ke jIvoko adhIrapane se puSTAsslambanake pratisevI samajha kara pahalA aza nikAla diyA gayA hai / Ajakala dUsarAaza hI upalabdha hai / (7) uSAmaka zAgamA Anada Adi dasa zrAvakanA ItihAsanA prasage dvArA dharmanuM vyAkhyAna karavAmA Avyu che (8) atakRzAga----mA gautama Adi mahAna RSionA padmAvatI Adi mahAsatIonA mekSagamana sudhInA kAryAMnuM varNana che (9) anuttara papAtikadazAga--mA li Adi RSinA vijaya adri pAca anuttara vimAnAnI prAptinuM kathana che asava (10) praznAkara sUtra-mA a guSThAdi praznavidyAnu nirUpaNu tathA pacaka ane sava-5cakanuM nirUpaNu hatu, parantu pAcamA ArAnA jIvene adhInapaNAthI puSTAlambananA pratisevI samajIne temAnA pahele bhAga kADhI nAkhavAmA Avye che hAlamAM bIjo bhAgaja upabdha thAya che Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 upAgamUtra nirUpaNam 15 (11) vipAkasUtram - ana mRgAputra - sunAhumabhRtInA duHkhavipAkaH sukhavipAkaya pradarzitaH / upAgasUtrANi (12) (1) aupapAtikasUtram - idamAcArAGgasyopAGgam, ana nArakotpAdavaicitryavarNanam / 1 (2) rAjapraznIyam - ida sUtrakRtAGgopAGgam atra pradezinAmnA nRpeNA'kriyApAditamAzritya kRtAnA tajjIvataccharIravipayapraznAnA samAdhAnam / sUtrakR tAGgama+Titama kriyAvAdimatakhaNDanaprakAra mAlamvyeva tatmamApanakaraNenAsmin sUtre sUtrakRtAGgagata vizeSamasTanAtsUtrakRtAGgopAGgatyam / (11) vipAkasUtra - me mRgAputra AdikA dugvavipAka aura suvAhukumAra AdikA sukhavipAka darzAyA gayA hai / ( vAraha upAgasUtra ) (1) aupapAtika sUtra - yaha AcArAgakA upAga hai aura isame nArako ke utpAdakI vicitratAe~ batAI gaI hai| (2) rAjapraznIya sUtra - yaha mRtrakRtAgakA upAga hai / rAjA pradezIne aphiyAvAdiyo matakA Azraya lekara kezI zramaNase tajjIvataccharIra viSayaka tere prazna kiye the / una sabakA isame samAdhAna kiyA gayA hai / jima DhaMga se sUtrakRtAgame akriyAvAdiyoke matakA khaDana he prAya. usI Dha~ga se isame rAjA pradezIke praznoMkA samAdhAna hai kintu isameM kucha vizeSatA hai, isa kAraNa yaha sUtrakRtAgakA upAga hai / (11) vipAkasuna-mA mRgApura mAdinA du khavipAka ane subAhukumAra Adine sukhavipAka darzAvavAmA Avye che mAr upAga sUtro (1) o pAtika sUta-A AcArAgatu upAtra che ane tenA nAnakI jIvenA utpAdananI vicitratAe batAvavAmAM AvI che (2) rAjapraznIya sUtra-A sUtrakRtAganuM upAga che pradezI rAjAe akriyAvadIonA matane Azraya laine dezI zramaNane tajIva-tacharIra viSenA prazno pUchyA hatA, e badhAnuM emA samAdhAna karavAmA Avyu che je prakAre sUtrakRtAgamAM akriyAvAdIonA matanu khaDana karavAmA Avyu che, te prakAre AmA rAjA pradezInA praznonu samAdhAna karavAmA Avyu che, parantu AmAM kAryaka vizeSatA che, te kAraNuthI A sUtrakRtAganu upAga che Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsAdazAhamUtre (3) jIvAjIgAbhigamanam-ida sthAnAgasyopAnam / atra jIvAjIra tatvamarUpaNam / (4) prajJApanAsUtram-ida samavAyAgopAgam / patriMzatA padairjI gAjIva bhAvanirUpaNam / (5) jammUdvIpaprajJapti -iya bhagavatImUtrasyopAgam / jambUdvIpa-4-varSa paranadI-hadAdInA svarUpavarNanam tathA''dijinajanmotsavacakrAnidigvijayAdInA varNanam / (6) sUryamajJaptiH -iya jJAtAdharma kathAGgamyopAGgam / aba sUryacandravicArapratipAdam / (7) candraprajJapti iyamupAsamdazAgasyopAgam / avApi saryaprajJaptivatsUrya (3) jIvAjInAbhigamasUtra-yaha sthAnAgakA upAga hai / isame jIva ajIva Adi tatvokA nirUpaNa hai| (4) prajApanAsUtra-yaha samavAyAgakA upAga hai| isame uttIsa pado dvArA jIva ajIvake bhAvoMkA kathana hai| (5) jambUdvIpaprajJapti-yaha bhagavatIsUtrakA upAga hai isame jambUdvIpa, bharata Adi varSa, varSadhara (himavata Adi parvata), nadI, hRda AdikA varNana hai| bhagavAn AdinAya ke janmotsavakA tathA cakravartI ke digvijayakA varNana hai| (6) sUryaprajJapti-yaha jJAtAdharmakathAga kA upAga hai| isameM sUrya aura candramA sambandhI vicAra kiyA gayA hai| (7) candraprajJapti-yaha upAsakadazAgakA upAga hai| isamebhI sUrya (3) jIvAjIvAbhigamasUtra--A sthAnAganu upAga che emAM jIva ajIva Adi tattanonuM nirUpaNa che (4) prajJApanA sUtra--A samavAyAgatu upAga che amA chatrI pade dvArA jIva ajIvanA bhAvenuM kathana che (5) jabUdIpa prajJapti-A bhagavatIsUtranuM upAga che amAM jabUdIpa, bharata Adi varSa, varSadhara (himavata Adi parvata), nadI, hada AdinuM varNana che. bhagavAna AdinAthanA janmotsavanuM tathA cakravartInA digvijayanuM varNana che (6) spra jJapti-A jJAtAdharmakathAganuM upAga che emAM sUrya ane cadramA sa ba dhI vicAra karavAmAM AvyuM che (7) ca draprajJApta-e upAsakazAgatuM upAga che emAM paNa sUryaprajJaptinI Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agaradharmasaJjIvanI TIkA a 1 mRtraparicayaH candravicAramatipAdanam / zabdato'rthatazca tato nAtibheda, kintvana mukhyatazcandravicAra sTokRta / kecittu 'iyamaGganAmakIrNa rUpA nopAGgapade vilasatI' tyAhuH / (8) nirayAnalikA - asyopAGgasya kalpiketi nAmAntaram / epA cAntakRddazAGgopAGgam / etasmAdupAGgAdArabhya vRSNizopAGgaparyanteSu paJcasapAGgaNyAbalisa paviSTArikAnAsAnA prasaGgatastadgAminA naratirazvA varNanam / (9) kalpAvatasikA - iyamanuttaropapatikadazAGgasyApAGgam / (10) puSpikA - idamupAga maznavyAkaraNamnasya / (11) puSpacUlikA - udAGga vipAsUtramya / 17 prajJaptikI bhA~ti candramA aura sUryasambandhI kathana hai ina donomeM zabda aura arthakA adhika bheda nahI hai / kintu candramajJapti me candramA sambandhI vicAra mukhya hai / kisIke mata se yaha aganAhA prakIrNaka sUtra hai, upAMga nahI | [C] nirAvalikA -- isa upAgako kalpikA bhI kahate hai / yaha antakRddazAgakA upAMga hai / isa upAMgase lekara vRSNidazopAga taka pA~ca upAgame AvalikApraviSTa Adi narakAvAsIkA prasaga hai aura unameM jAnevAle manuSyoM tathA tiryacokA bhI varNana hai / (9) kalpAvartAsikA - yaha anuttaropapAtikadazAgakA upAga hai / (10) puSpikA - yaha praznavyAkaraNasUtrakA upAga hai / (11) puSpicUlikA - yaha vipAkasatrakA upA~ga hai / peThe cakramA tathA sUrya sakhadhI kathana che e beumA zabdo ane arthAna vadhAre taphAvata nathI paraMtu caMdraprajJaptimAM cakramA sabaMdhI vicAra mukhya che krAI--koinA matAnusAra A agabAhya prakrIka sUtra che. uSAga nathI (8) nirayAvali--A upAgane kalpikA paNa kahe che A atakRzAganu upAga che A upapagathI laine vRSNuidazepaga sudhInA pAca upAgemA AlikApraviSTa Adi narakAvAseAne prasaga che ane temA janArA manuSyeA tathA tiya cAnu paNa varNana che (9) kapAvatasikA~~~A anuttarASapAtika zAganu upAga che (10) puSpikA--A praznavyAkaraNa sUtranu upAga che (11) puSpacUlikA----ma vipAkanu upAga che Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAsUtre (3) jIrAjInAbhigamanam ida sthagnAgasyopAdgam / atra jIvAjIvatatrarUpaNam / 16 (4) majJApanAnam - ida samarAyAgopAdgam / paratriMzatA padairjIvarAjIva bhAvanirUpaNam / (5) jambUdvIpaprajJapti - iya bhagavatI mRtrasyopAGgam / jambUdvIpa-ranaTI - idAdInA svarUpavarNanam tathA''dijinajanmotsavacakra partidigvijayAdInA varNanam / (6) sUryaprajJaptiH - iya jJAtA narmasthAGgasyopAdgam / ana sUryacandravicArapratipAdam / (7) candra prajJapti iyamupAsandazAGgasyopAnam / anApi saryaprajJaptivatsUrya (3) jIvAjI nAbhigamasUtra - yaha sthAnAgakA upAga hai / isame jIva ajIba Adi tattvokA nirUpaNa hai / (4) prajJApanAsUtra - yaha samavAyAgakA upAga hai| isame chattIsa pado dvArA jIva ajIvake bhAvoMkA kathana hai | (5) jambUdvIpaprajJapti - yaha bhagavatI sUtrakA upAga hai isame jambUdvIpa, bharata Adi varpa, varSadhara (himavata Adi parvata), nadI, hRda AdikA varNana hai / bhagavAn AdinAtha ke janmotsavakA tathA cakravartI ke digvijayakA varNana hai / (6) sUryaprajJapti - yaha jJAtAdharmakathAga kA upAga hai / isame sUrya aura candramA sambandhI vicAra kiyA gayA hai / (7) candraprajJapti - yaha upAsakadazAgakA upAga hai / isame bhI sUrya (3) jIvAjIvAbhigamasUta~~A sthAnAganu upAga che emAM jIva ajIva Adi tAnu nirUpaNa che (4) prajJApanAsU |--bhaa samavAyAganu upAga che amA chatrImodvArA jIva jIvanA bhAvenu kathana che (5) jammUThThIpa prasi---- bhagavatIsUmanu upaga che amA jammUDhIpa, bharata Adi varSI, varSedha (himavata Adi parvata), nadI, uda dinu varNana che bhagavAn AdinAthanA janmAtsavanu tathA cakravartInA digvijayanu varNana che (6) sUryabhajJAsti 1--A jJAta dha kathAganuM upAga che emA sUrya ane caMdramA sabadhI vicAra karavAmA Avye che (7) cadraprajJApta~e upAsakanzAganuM uSAga che. emA paNa sU`prajJaptinI Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasajIvanI TIkA a 1 mutraparicayaH candravicAramatipAdanam / zabdato'rthatazca tatonAtibheda., sntvina mukhyatazcandravicAra prasTokRta ! kecittu iyamaga hyaprakIrNarUpA nopAGgapade vilasatI' tyAhuH / (8) nirayAvalikA-asyopAGgasya kalpiketi nAmAntaram / epA cAntakRdazAGgopAGgam / etasmAdupAGgAdArabhya pNidazopAGgaparyanteSu paJcasapAGgapvAvalimA praviSTAdinarakAvAmAnAM prasaGgatamtadgAminA naratirazvA varNanam / (9) kalpAvatasikA-iyamanuttaropapatikadazAGgasyApAgam / (10) puSpikA-idamupAGga praznavyAkaraNamtrasya / (11) puSpacUlikA-idamurAga vipAramUtramya / prajJaptikI bhAti candramA aura sUryasambandhI kathana hai ina donomeM zabda aura arthakA adhika bheda nahIM hai| kintu candraprajJaptimeM candramA sambandhI vicAra mukhya hai / kisIke matase yaha agAhya prakIrNaka mUtra hai, upAga nahIM / [8] nirayAvalikA-isa upAgako kalpikA bhI kahate haiN| yaha antakRzAgakA upAMga hai / isa upAMgase lekara vRSNidazopAga taka pAca upAMgome AvalikApraviSTa Adi narakAvAsokA prasaga hai aura unameM jAnevAle manuSyoM tathA tiryacaukA bhI varNana hai| (9) kalpAvasikA--yaha anuttaropapAtikadazAgakA upAga hai| (10) puSpikA-yaha praznavyAkaraNasUtrakA upAga hai| (11) puppicUlikA-yaha vipAkasUtrakA upauMga hai| paThe ca dramA tathA sUrya saba vI kathana che e beumAM zabda ane arthone vadhAre taphAvata nathI paraMtu cadraprakRtimAM cadramA sa ba dhI vicAra mukhya che keI-InA matAnusAra A agAdha prakIrNaka sUtra che upAga nathI (8) nirayAvali-A upAgane kadipakA paNa kahe che A atakuzAganuM upAga che A upAgathI laIne vRSNidApAga sudhInA pAca upAgamA AvalikApraviNa Adi nArakAvAsane prasaMga che ane temA janAra manuSya tathA tiryag paNa varNana che (9) kapAvatasitA-A anuttarapapAtikadazAganu upAga che (10) puSyikA-A praznavyAkaraNa sUtranu upAga che (11) puSpacUlikA-A vipAkasatranu upAga che Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgamutre (12) vRSNidazA - idamupAna dRSTivAdAGgasya / asyopAGgasya 'vahridazA' iti nAmAntaram / imAni nizyAvalikAdini paJcopAdAni nirayApalikAzabdenApyabhidhIyante / mUlasUtrANi (4) (1) nandimUtram - atra jJAnapaJcaka- tadbhedavarNanam / 18 (2) anuyogadvArasRtram - atropakramAdinirUpaNam / (3) darzavekAlikasUtram - ana hiMsAsayamataporUpANA sAdhudharmANA nirUpaNam (4) uttarAdhyayanamratram - iha vinayazrutAdipratipAdanam / chedasUtrANi (4] (1) vRhatkalpasUtram - atra mUlaguNAparA mAyazcittAnAmRnaraguNAparAdhamAya vittAnA ca nirUpaNam / (12) vRSNidazA - yaha dRSTivAdakA upAga hai / isakA dUsarA nAma 'dizA' bhI hai / ina nirayAbalikA Adi pA~coM upAgoko eka 'nirayAvalikA' zabdase bhI kahate hai / ( cAra mUlasUtra ) (1) nandisUtra - isameM pA~ca jJAnokA aura unake bheda-prabheda AdikA varNana hai / (2) anuyogadvArasUtra - isameM upakrama AdikA vivecana hai / (3) davaikAlikasUtra - isame ahimA sayama aura tapa rUpa sAdhuke dharmokA kathana hai / (4) uttarAdhyayana sUtra - isame vinayazruta AdikI prarUpaNA hai / (12) vRSNui zA--A dRSTivAdanu upAga che enu bIju nAma paNa che 'dizA' A niraiyAvalikA Adi pAce uSAgene eka ' nirayAvalikA ' zabdathI paNa oLakhavAmA Ave che cAra bhUlakSa (1) nantisUtra--emA pAca jJAnanu ane tenA bheda-prabheda AdinuM varNana che (2) anuyAgadvArAsUta--emA upakrama aAdinu vivecana che (3) zaveAtisUna - sebhA ahiMsA, sayama bhane taya ithI sAdhudharbhAnu kathana che (4) uttarAdhyayanasUtra--emA viyazruta AdinI prarUSaNA Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 sutraparicayaH (2) vyavahArasUtram-iha bRhatkalpoktaprAyazcittAnA dAnavidhirAlocanAvidhizca nirUpitaH / (3) nizIthamatram-AcArAgasya paJcamacUlAyAmukto viSayo'trApi nirUpita (4) dazAzrutaskandhamUtram-atra pratyAkhyAnapUrvataH samutAnAmasamAdhisthAnAdInA nirUpaNam / utarAvayavAvanAya dravyato viSAdisApitAigulyAdizarIrabhAgandanamitra pUrvaparyAyAze dRpite sati tasyAvacchedo'vaziSTaparyAyarakSAnimitta karaNIya iti catubhirebhiH sUtrai pratipAdyate'ta imAni chedamutrANi nigadyante / (cAra chedasUtra) (1) vRhatkalpamatra-isame sAyuke mUlaguNoM aura uttaraguNoM meM lagehue dopoMke prAyazcitta batalAe gae haiN| (2) vyavahAramatra-imame bRhatkalpame varNana kiye hue prAyazcittoke dene aura AlocanA karanekI vidhi batAI gaI hai| (3) nizIthamantra-isame usI vipayakA prarUpaNa hai, jo AcArAgakI pAcavI cUlAme hai| (4) dazAbhUtaskandhasUtra-isame pratyAkhyAnanAmaka pUrvase uddhRta kiye hue samAdhimyAna AdikA nirUpaNa hai| dUsare avayavAkI rakSAke lie jaise viSa Adise dRSita agulI Adi zarIrake avayavoko kATa DAlanA Avazyaka hotAhai / usI prakAra yAra chahasUtra (1) bRhapasUtrae sAdhunA mUtarA tathA uttaraguNemAM lAgelA denuM prAyazcitta darzAvyuM che (2) vyavahA-sUtra-emAM baha885mAM varNavelA prAyazcitto ApavAnI ane AcanA karavAnI vidhi batAvavAmAM AvI che (3) nizIthasUtra--e AcAraganI pAcamI cUvAmAM AvelA viSayanu prarUpaNa che (4) dazAzrutaska dha sUtra-emA pratyAkhyAna nAmaka pUrvathI uddhata karenA samAdhisthAna Adinu nirU karyuM che, zarIranA bIjA avayave rakSaNane mATe jema viSAdithI dUSita AgaLI Adi avayanA kApI nAkhavAnI jarUra paDe che, te pramANe pUrvapayarUpa aza je Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAmu (12) vRSNidazA - idamupAGga dRSTivAdAGgasya / asyopAGgasya 'vahidazA' iti nAmAntaram / imAni nizyAvalikAdini paJcopAGgAni nirayApalikAzabdenApyabhidhIyante / mUlasUtrANi (4) (1) nanditram - atra jJAnapaJcaka- tadbhedavarNanam / (2) anuyogadvArasUtram - atropakramAdinirUpaNam / (3) darzavekAlikasUtram - ana hiMsAsamata porUpANA sAdhudharmANA nirUpaNam (4) uttarAdhyayana sUtram - iha vinayayutAdimatipAdanam / chedasUtrANi (4 ] 18 (1) bRhatkalpasUtram - atra mUlaguNAparAdhamAyacittAnAmuttaraguNAparAdhaprAyacittAnA ca nirUpaNam / (12) vRSNizA - yaha dRSTivAdakA upAga hai| isakA dUsarA nAma 'dizA' bhI hai / ina nirayAvalikA Adi pA~coM upAgoko eka 'nirayAvalikA' zabdase bhI kahate hai / ( cAra mUlasUtra ) (1) nanditra - isameM pA~ca jJAnoMkA aura unake bheda-prabheda AdikA varNana hai / (2) anuyogadvArasUtra - isame upakrama AdikA vivecana hai / (3) dazavaikAlikasUtra - isame ahiMmA sayama aura tapa rUpa sAdhuke dharmokA kathana hai | (4) uttarAdhyayana sUtra - isameM vinayazruta AdikI prarUpaNA hai / (12) pRthyui zA-sA dRSTivAdhnu uyAga che menu jIvanu nAma 'dizA' paNa che A nirayAvalikA Adi pAce. upAgAne eka ' niyAvalikA' zabdathI paNa ALakhavAmA Ave che cAra bhUlasUtra (1) nantisUtra----emA pAca jJAnanu ane tenA bheda-prabheda dinu varNana che (2) anuyAgadvArAsUtra----emA upakrama aAdinuM vivecana che (3) dazavaikAlikasUtra--emA ahiMsA, sayama ane tApa rUpI sAdhudharmonuM kathana che. (4) uttarAdhyayanasUtra--emA vindhazruta aAdinI prarUSaNA che --APPG Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIma a 1 anagArAgAradharma nirUpaNam "jaha ya parihINakammA siddhA siddhAra yamurviti, tameva vamma duviha AirakhaDa, tajahA-agAradhamma, aNagAradhamma ca / aNagAradhammotAva iha salu savvao samvattAe muDe bhavittA agArAo aNagAriya paJcayaha, macAo pANADavAyAo veramaNaM, sabbAo mumAvAyAo veramaNaM, savyAo adinnAdANAoveramaNa, macAo meTaNAo veramaNa, macAo pariggahAo veramaNa, savyAo rAibhoyaNAo veramaNa, ayamAuso ! aNagArasAmaharA dhamme paNNatte / eyamsa dhammamsa sikkhAe Tie niggaye vA niggathI vA viharamANe ANA ArAhae bhavai / 1 yA-yathA ca parihINakarmANaH siddhA. siddhAlaya supayanti, tameva dharma dvividhamArayAti, tadyathA-agAradharmaH, janAgAradharmazca / anagAravamastAvadihakhalu sarvataH sarvanayA muNDo bhUtvA, agArAd janagAratA mAjati, sarvammAt prANAtipAtAd viramaNam (1) sarvasmAnmRpAvAdAd viramaNam , (2) sarvasmAdadattAdAnAd viramaNam , (3) sarvasmAnamaithunAda viramaNam , (4) sarvasmAtparigrahAda viramaNam , (5)sarvammAd rAtribhojanAd viramaNam , (6) jayamAyuSman / anagArasAmayiko dharma prajJapta / etasya dharmasya zikSAyAmupasthito nintho vA nirganthI vA viharan AjJAyA jAgako bhavati / _ "jisase samasta karmAko rasapAkara siddha bhagavAn siddha gatiko prApta hoteha vara dharma do prakArakA hai-(1) agAradharma (2) anagAra dharma / (2) sampUrNa rUpase (dravya-bhAvase) muNDita hokara gRhakA tyAga kara anagAra-(sAbu) pane ko prApta honA,-samasta prakArake prANAtipAtase virata ho jAnA, sarva prakArake mRpAvAdase virata ho jAnA, mana prakArake adattAdAnase virata ho jAnA, saba taraha ke maiyunose virata ho jAnA, samasta parigrahase virata ho jAnA, samasta rAtribhojanase virata ho jAnA * je vaDe samasta karmAne khapAvIne siddha bhagavAna siddhagatine pAme che, te dharma be prakAranA che (1) agAradharma, (2) nagAradharma (2) sa parNarUpe (dravya-bhAvathI muDita thaine gRha tyAga karIne anagAra (sAdhu)paNane prApta thavu-sarva prakAranA praNAtipAtathI virakta thavuM, sarva prakAranA mRSAvAdathI vihata thavu, sarva prakAranA adattAdAnathI virata thavu, sarva prakAranA maithunathI virata thavu, samasta parigrahathI virata thavu, samasta rAtribhejayathI virata Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsaka dazAsUtre mUlasUtram (1) (1) AvazyakasUtram - ana zramaNa zrApakAdInAmubhayakAlAvazyakaraNIya kriyAkalApanirUpaNam / aha dvAdazAGgAtmake mAcane caturvidhagatiparibhramaNandhAne kavinaduHkhajAlakarAladAvAnalasantapyamAnamAnasAnA bhavyAnA bhavyAya bhagavatA sudhArasA'pArapArA vArasamAnAnantasukhadhAmanayanadharmo dharmo'bhidadhe / sa cAnagAradharmAgAradharmabhedena dvividha' / ukta caupapAtikasUtre pUrvaparyArUpa aza yadi dUSita ho jAya to nAkI bacI huI paryAyakI rakSA ke lie usako cheda denA hI Avazyaka hai / ina cAra sUtrome isI viSayakA varNana hai, ata' ye 'chedasUna ' kahalAte hai / ( eka Avazyaka sUtra ) (1) AvazyakasUtra - isameM sAdhu aura zrAvakoM kI ubhayakAla (prAta aura sAtha - kAla) meM avazya kI jAne yogya kriyAo (AvazyakoM) kA varNana hai / karmo ke kAraNa jIva cAra gatirUpa samArame bhramaNa karate hai aura umase nAnA duHgvoMke tIvra dAvAnalase satapta hotA haiM / aise jovoMke hitake lie bhagavAnne dvAdazAMga rUpa pravacaname dharmakA upadeza diyA hai / vaha dharma amRta rasake samudrakI taraha ananta sugvake sthAna meM (mokSame ) pahu~cAnevAlA hai| vaha dharma do prakArakA he - ( 1 ) anagAradharma (2) agAra dharma- gRhastha dharma / aupapAtika sUtrame kahA hai dUSita thai jAya te khAkI hainI paryAyanA rakSaNune mATe te (pU paryAya)ne kApI nAkhavI e jarUranu che. A cAra sUtramA e viSanuM varNana che, tethI tene chedasUna kahevAmAM Ave che eka Avazcaka sUtra (1) Avazyaka sUtra--emA sAdhu ane zrAvanI meu kALe ( savAra ane sArja) avazya karavA cega kriyAo ( AvazyakaiA ) nu varNana che kanA u ce karIne jIva cAratirUpa sasAramAM bhramaNa kare che, ane tethI vividha du kheAnA tIvra dAvAnaLathI sataghna thaya che evA jIvAnA hitane mATe bhagavAna dvAdazAga rUpa pravacanamAM dharmanA upadeza Apyo che te dharma amRtaramanA samudranA jevA ana ta sukhanA sthAnamA ( mekSamA ) pahecADanArI che te dharma meM amarano che (1) thAnagAradharma, (2) maNAradharma -gRhastha dharbha aupAtika sUtramAM kahyu che ke Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 aartaaraat TIkA a 1 avataraNA vikm, dezAvakAzikam, pauSadhopavAsaH, atithisavibhAgaH, apazcima - mAraNAntika - salekhanAjopaNA''rAdhanA / ayamAyuSman ! agArasAmayiko dharmmaH prajJaptaH, etasya dharmasya zikSAyAmupasthitaH zramaNopAsako vA zramaNopAsakA vAhirana AjJAyA ArAdho bhavati" / / iti / tatra jJAtAdharmakathanAmake paNThe'Gge vividhatAnavAsArthasArthena citrita bhikSAcarAcaraNIya zrutacAritmakamanagAra dharma pratirodhayan bhagavAn sakalaviratisampadvibhUSitAH saMyatA nirastamamastabhatra punarAgamAnavAze'nantasuravAspade mokSapaDhe vilasantItyamumartha samarthayAmAsa / ome jAnekI maryAdA karanA, (3) upabhoga- paribhogakA parimANa karanA / cAra zikSAvata ye haiM- (1) mamAyika, (2) dezAvakAzika dizA oMmeM avAntara maryAdA karanA, (3) popadhopavAsa (posA) karanA, (4) ativisavibhAga antima mAraNAntika salegvanA, jhUsaNA, ArAdhanA / he AyuSman ! yaha agAra dharma hai aura jo zramaNopAsaka yA zramagopAsikA isa dharmakA pAlana karate ( hue vicarate ) haiM ve jinendra bhagavAn kI AjJAke ArAdhaka haiM / " jJAtAdharmakathA nAmaka chaThe agame aneka prakArakI jJAna aura dharmakI kathAoM dvArA citrita kie hue mAdhuoMke zruta cAritra rUpa dharma ko samajhAte hue bhagavAnane yahI prarUpaNA kI haiM ki sakalavirati rUpI sampatti se zobhAyamAna sayata (sAdhu) hI aise mokSa padako prApta karate haiM ki jahA~ na mAsArika duHkhokA lavaleza hai, na jahA~se phira thAra zikSAprata thA prabho (1) sAmAyika (2) dezAvazi (zAyomA avAntara bharyAdA 12vI), (3) poSadhopavAsa ( poso) urakho, (4) matiyisa vibhAga antima - bhArazAnti-somanI, asalA, mArAdhanA huM AyuSyaman e agAra dharma che, ane je zramaNeApAsaka athavA zramaNApAsikA e dharmanu pAlana kare che (ratA vicare che), te jinendra bhagavAnanI AjJAnA ArAdhaka che jJAtAdhakathAga nAmanA chaThThA agamA aneka prakAranI jJAna ane dharmAMnI kathA dvArA citrita karelA sAdhuenA zruta-cAritrarUpa dharmane samajAvatA bhagavAne evI prarUpaNa karI che ke sakavi-tirUpI sampattithI zobhAyamAna sayata (sAdhu)ja evA mekSapadane prApta kare che, ke jyA sAsArika dukhAne Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 upAsakadazAsUtre - agAradhamma duvAlamahi Airasaha, tajahA-paca aNubvayAi, tiNi guNavvayAi, cattAri sikhAvayAi / paca aNunvayAha, tajahA-yUlAo pANAibAyAo veramaNa, dhUlAmo musAbAyAo veramaNa, yUlAo adinodANAo veramaNa, sadArasatose, icchAparimANe / tiNi guNanvayAi, tajahA -aNatthadaDaveramaNa, disivvaya, upabhogaparimogaparimANaM / cattAri sipigvAvayAi, tajahA-sAmAiya, demAgAmiya, posahovavAse, atirisavibhAve, apacchima mAraNatiya-salehaNA-jhUsaNA-rAhaNA, ayamAuso ! agArasAmaie dhamme paNNatta, eyasma dhammasma mikkhAe uvahie samaNovAsae vA samaNoyAsiyA vA viharamANe AgAe ArA hA bhavaI" iti / 1 chAyA-agAradharma dvAdazavidhamAkhyAti, tadyathA-paJcANupratAni, trINi guNatAni, catvAri zikSAnatAni / paJcANuvanAni, tadyathA syUlAtmANAnipAtA dviramaNam , sthUlAnmRpAvAdAdviramaNam , syUlAdadattAdAnAdviramaNam , svadArasa ntopa., incAparimANam / zrINi guNavratAni, tadyathA-anarthadaNDaviramaNam , dignatam , upabhogaparibhogaparimANam / catvAri zikSApratAni, tayathA-sAmAanagAra dharma hai / he AyuSman ! isa dharmakA pAlana karanevAle nigrantha aura nirgranthI (AryikA) bhagavAnkI AjJAke ArAdhaka hote hai| (1) agAra dharma bhagavAnne bAraha prakArakA kahA hai| vaha isa prakA / rase hai-pAca aNuvrata, tIna guNavrata aura cAra shikssaavrt| pA~ca aNu vrata ye hai-(1) sthUla prANAtipAtase viramaNa, (2) syUla mRSAvAdase viramaNa, (3) syUla adattAdAnase viramaNa, (4) svadArasantoSa, (5) icchAkA parimANa kara lenaa| tIna guNavrata ye hai-(1) anarthadaNDakA tyAga karanA, (2) dishaathavuM e anagAradhama che he Ayuzmana ' A dharmanuM pAlana karanArA nirca tha ane nirca thAo (bAyao) bhagavAnanI AjJAnA ArAdhaka che (1) agAradhama bhagavAne bAra prakArane kahyo che, te A pramANe pAca aNuvrata, traNa guNavrata ane cAra zikSAnata ' 'pAca aNumana A pramANe -(1) - sthava prANAtipAtathI viramaNa, (2) 2) bhUSApAthA vibhae (3) -thUna mahattAnathI vibha, () pArasa tApa, (5) IchAparamANa traNa guNavata A pramANe -(1) anartha daDane tyAga kara, (2) dizAomA javA maryAdA karavI, (3) upabhega-paribheganI maryAdA karavI Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 samayamarUpaNA mastIti, kalAnA=samayAdInA samUha iti vA kAlaH / vastutastu vadRNAlakhaNo kAlo' iti bhagavadvacanAt kalayati-navajIrNAdirUpatayAmavartayati vastuparyAyamiti kAlastasmina / tasmin hIyamAnalamaNe samaye sam=samyaka ayate-gantIti samayo-'vasarastaggin / ___ atha samayaprarUpaNAM vyAcakSe, tathAhi___ prayogajJako dI jAna* karmapArago valatAruNyAdiviziSTaguNopetastantuvAyadAraka paTagATikAdika gRhItvA'titvaritamekahastamamANita yugapadiva sphATayati, tatra sakhyAtatantUnA samudaya-samiti-samAgamena paTAdinippadhate, teSu ca kalAo (samayo) ke samUhako kAla karate haiM, kintu bhagavAnane nizcaya -kAlakA vartanArUpa lakSaNa kahA hai| arthAt jo dravyakI paryAyoMko nayI purAnI karatA hai vahI nizcaya kAla haiN| jo samyak prakArase calA jA rahA hai-cIta rahA hai use samaya kahate hai| samayakI prarUpaNA isa prakAra haiprayogakA jAnakara, kAmako pUrA kara DAlanevAlA, balavAna javAna aura atyanta nipuNa tatuvAya (julAhe) kA laDakA vastra yA sAr3I Adiko pakaDa kara hananA jaradI phADa DAlatA ki dekhanevAloMko aisA pratIta hotA hai mAno sArA kA sArA kapaDA ekahI sAtha phADa DAlA hai, kintu aisA nahIM hotaa| sakhyAta tantuoMse kapar3A banatA hai aura jaba samUDane kALa kahe che, 5 tu bhagavAne nizcaya-kALanuM vartanArUpa lakSaNa kahyuM che arthAta-je dravyanI khyane navI junI kare che te nizcayakAla che je samyapha prakAre cAlI rahyo che, tene samaya kahe che samayanI prApaNuM A pramANe che - prayegane jANakAra, kamane pUruM karI nAkhanAra, baLavAna, juvAna ane atyata nipuNa vaNakarane kare vastra yA sADI Adine pakaDIne eTalI utAvaLathI phADI nAkhe ke jenArAone ema ja pratIta thAya ke Akhu ne Akhu kapaDu ekI sAthe phADI nAkhyu che, paraMtu ema thatu nathI e khyAta hatuonuM kapaDuM bane che, ra 'tasya samUha' ityaNa, eva ca "sAnA samUha kAma, vakAnA samUho rAma" mityAdAvira napusastvasyaucitye'pi rUDhe ziSTaprayogAca lokata pustvam , tathAcoktAm-"liGgamagiSya lokAzrayatvAlliGgamya" iti / 2 'vartanAlajhaNa kAla' iticchAyA / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 - upAsakadazAsUtre ye tu khalu sakalaviratisAdhanA'kSamA bhavATapIbhramaNalAphalitasantApakalApa vyAkulitAtmAno bhavyAmtepAmupakArAyA'gAradharma godhayitumaneszramaNopAsaka cAriniciANapurassaramidamupAsakadazAsya saptamAra vitanyannAha-'teNakAleNa' ityAdi / ( mUlam )-teNa kAleNaM teNa samaeNaM capA nAma nayarI hotthA, vaNNao / puNNabhadde ceie, vapaNao // 1 // ___ (chAyA)-tasmin kAle tasmin samaye campA nAma nagarI AsIt, varNakaH / pUrNabhadrazcaityaH, varNakaH / // 1 // (TIkA) tasmin-caturthAraphalakSaNe koNikabhUpazAsanAtmake, kAle-kalayanti'mAmo'ya savatsaro'ya'-mityAdirUpeNa nizcanvanti tatvajJAyamiti, klana sakhyAna 'pAkSiko'ya mAsiko'ya'-mityAdirUpeNa nirUpaNa kAlaH, so'smilauTanA paDatA hai aura jo ananta sukhoMkA dhAma hai, kintu jo sakala viratikI sAdhanA karaneme samartha nahIM hai aura sasArarUpI vikaTa aTa vIme bhramaNa karanerUpa nAnA kaSTose chaTa-paTA rahA haiM, una bhavya prANi yoke upakArake lie zrAvaka dharmako samajhAneke uddezyase aneka zrAvakoke caritroMkA citraNa karate hue bhagavAn upAsakadazAnAmaka yara mAtavA aga prArabha karate hai- 'teNa kAleNa' ityAdi / mahInA, varpa Adi rUpase jisakA kalana (nizcaya) tattvajJAtA karate haiM use mAla kahate hai / athavA 'yaha pakhavADekA hai, mahInekA hai| isa prakArake kalana (ginatI-sakhyA) ko kAla kahate haiN| athavA leza mAtra nathI, jyAthI pharI janma levuM paDatuM nathI, ane je anata sukhanuM dhAma che parantu jeo sakalaviratinI sAdhanA karavAmAM samartha nathI, ane sa sArarUpI vikaTa aTavI (vana)mAM bhramaNa karavA rUpa vividha kaTaiyA taraphaDI rahyA che, e bhavya prANIonA upakArane mATe zrAvakadharma samajAvavAnA uzyathI aneka zrAvanA caritranuM citraNa karatA "upAsakadazA" nAmaka A sAtamA bhaganA prArama 43 cha -'teNa sAleNa' yA . * 2 mahine varSa, Adi rUpe jenu kalana (nizcaya) tava kare che tene "kAla kahevAya che athavA "A pakhavADIyAnuM che, "A mahinAnuM che, e pramANe kalana (ANatrI-sakhya)ne kALa kahevAmAM Ave che, athavA kalAo (sA) ne Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agaradharmasaJjIvanI TIkA a 1 samayamarUpaNA pakSmagoTana na sabhavatIti pratyekamuparitanapakSmasu yo'nantaparamANUnA viziSTAkArapariNatirUpaH saghAtaH, tAdRzAnantasaghAtAnA yaH samudayastAdRzAnantasamudayAnA yA samitistAdRzInAmanantasamitInA samAgamenaikasya vastunaH sampAdanAya militvoparitanapakSma (paTazA TikAde ) sampadyate, tasyaitasyoparitanapakSmaNazchedane yAvat kAlo lagati tasyAtya-ta srakSmoM'zaH 'samaya' ityucyate, itthamatra tAtparyam - sphATa puruSaprayatnamyA'cintyazaktiratvena pratisamayamanantaparamANusaghAtAnA chedana bhavitumarhati, 27 khyAna - sarayAta pakSma (ga) haiM / una ru~omebhI UparakA ru~A~ pahale chidanA hai taba kahI usake nIcekA ru~A chidatA hai / ananta paramANuoMkI viziSTa prakArakI pariNati (eka sAtha milajAne) ko saghAta kahate haiN| aise ananta saghAtoMkA eka samudaya hotA hai / ananta samudayakI eka samiti hotI hai aura aisI ananta samitiyA~ jana sagaThita hotI hai tana kahI jAkara eka vastukA UparakA eka ruoM banatA hai / ina sabakA chedana kramaza' hotA he / arthAt tantuke pahale ru~e~ [ kI pahalI samiti ke pahale samudaya ke pahale saghAta] ke chedanameM jitanA samaya lagatA hai usakA bhI atyantahI sUkSma aza samaya kahalAtA hai / matalaba yaha hai ki phADanevAle me acintya zakti hone ke kAraNa pratisamaya ananta paramANuoM ke saghAto kA chedana ho sakatA hai, kintu una saba saghAto ko eka sthUlatara sapAta kahA jAtA hai / aise sthUlatara *maza e vAmA paNa uparanA rUvA pahelA chedAya che tyAra pachI tenI nIcenA rUvA chedAya che anata paramANuonI viziSTa prakAranI pariNati (eka sAthe maLI javu te) ne sAta kahe che evA ana ta saghAtane eka samuya thAya che anata samu dayAnI eka samiti thAya che, ane evI anata samitie jyAre sagaThita thAya che, tyAre eka vastunuM uparanuM 3vu bane che e khadhAnuM chedana thAya che arthAt tatunA pahelA rUA(nI pahelI samitinA pahelA pahelA sa ghAta)nuM chedana thavAmA jeTalA samaya lAge che, tene paNa atyaMta sUkSma aza e samaya kahevAya che tApa e che ke vasa phADanAramA acinya zakti heAvAne kAraNe pratisamaye anata paramANuonA saghAtenuM chedana thaI zake che, paraMtu e aMdhA sadhAtAne eka jUna saghAta kahevAmA Ave che, evA vatara sadhAta eka samudayana Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 26 upAsakadazAsUtre tatupUparitanatantucchedamantareNa tadadho'dhaHsthitatantucchedAsambhavAtparasparamastyeva tantucchede kAlabhedaH, yathA-zata kamalAnA patrANi pazcina muDho nipuNaH mucyAdinA viSyati, tatrA''pAtato lAghavAd yugapadvedhanasya pratItAbApa vastuto na yugapaLedhana kintu krameNaiva, yathA pA-adyatve tArayantramekara mthezanAdApAhanyamAna yugapadiva krozasahasramullaGghayat pratibhAti, vastutastu sUkSmatamaH kramastatrApi vartata eveti, tathA caprakRte matitantvapi sakhyAtapakSmaNA satvena prathamapakSmatroTana vinA tatparAparataka Uparake tantu na phaTe tabataka nIce ke tantu phaTa nahI sakate, ataH kapaDeke phaTaneme kAlakA bheda avazya hotA hai| jaise eka dUsarese maTe hue kamalake so pattoMko koI nipurNa aura balavAn vyakti eka dama suI Adise cheda detA hai usasamaya bhI sahamA aisA pratIta hotA hai ki sau patte mAtha hI chida gae hai, parantu yaha bhI bhrama hI hai, kyoMki jisa samaya pahalA pattA chidA thA usa samaya dUsarA nahIM chinA, aura jaba dasarA chidA taba tIsarA nahI chidA yA, ata. vAstavameM saba pattoMkA chedana kramaza. huA hai / athavA jaise-Ajakala tAra-ghara yA sTezana Adime eka jagaha tAra khaTakhaTAte hI hajAroM kosa taka vaha ekahI samayame calA gayA pratIta hotA hai, kintu vahAbhI sUkSma kama avazya hai| isI prakAra kapaDeke vipayamebhI samajhie / (yaha to kadahI cuke haiM ki kapaDA sakhyAta tantuose banA hai kintu) eka eka tantume bhI sa. ane jyAsudhI uparanA tatuo na tUTe tyA sudhI nIcenA ta tue tUTI zaktA nathI ethI kapaDu phATavAmA kALane bheda avazya thAya che jema eka bIjAne ce TakI rahetI kamaLanI so pAdaDIone keI nipuNa ane balavAna vyakita ekadama seya AdithI chedI nAkhe che, te vakhate paNa sahasA ema ja pratIta thAya che ke soe pAdaDI ekI sAthe che I gaI che, paraMtu e paNa bhrama ja che, kAraNa ke je samaye pahelI pAdaDI daI hatI te samaye bIjI pAdaDI chedAI nahotI, ane jyAre bIjI chedAI hatI tyAre trIjI chedAI nahatI tethI vastuta badhI pAdaDIonu chedana kramaza thayuM che athavA jema AjakAla TelIgrAphika ochIsa vageremAM eka jagyAe tAra khaTakhaTAvatAja hAre kesa dUra sudhI te avAja ekaja samaye cAlyA gaye ema pratIta thAya che, paraMtu temAM sUkama kama avazya hoya che e ja pramANe kapaDAnI bAbatamAM paNa samajavu (e te kahevAmAM Avyu che ke kapaDu sakhyAta hatuonuM baneluM che, paratu) eka eka ta tumAM paN sa khyAta-sakhyAta pakSama (rUvA) che Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 campAnagarI varNanam 29 parvatAtha, tadvadacalAdunnatatvAcca prAsAdAdayoDApa, te santi yasyA sA, iti nirukti. / yadvA 1 "puNyapApakriyAvijJai, - dayAdAnapravarttakai, kalAkalApakuzalai', sarvavarNe. samAkulam // bhASAbhirvividhAbhizca yukta nagaramucyate // " ityuktalakSaNA na | 'nakarI' iticchAyApakSe tu na vidyate karagomahipyAdInAmaSTAdazaviyo rAjagrAhyo bhAgo ( jakAta ) yatra setyarthaH, abhavat / varNakaH= varNana jJAtavya iti zeSa. / tadyathA jo na gamana kare use naga kahate ha arthAt vRkSa aura parvata | parantu prAsAda (mahala) Adi bhI vRkSa aura parvatokI taraha U~ce aura acala hote haiM isa lie unheM bhI naga kahate hai / ye naga (mAsAda Adi) jisame pAe jAe~ use nagarI kahate hai / athavA - "puNya aura pApa kI kriyAo ke jJAtA, dayA aura dAna kI pravRtti karanevAle, cicina kalAo me kuzala puruSa, tathA cAro varNa vAle jisame nivAsa karate ho aura jisame bhA~ti-bhA~ti kI bhASAe~ volI jAtI hoM use nagara kahate haiM / " yahI lakSaNa nagarI kA hai / 'navarI' zabda kI chAtrA 'nakarI' bhI ho sakatI hai| nagarI kA artha yaha hai ki jisa me gAya naisa Adi para aThAraha prakArakA kara ( jakAta ) na lagatA ho / je gamana na kare tene naga kahe che, eTale ke vRkSa ane pata parantu prAsada (mahela) ahiMda paNa vRkSa ane patAnI peThe uMcA tathA acala hAya che tethI tene paNa naga kahevAmA Ave che e naga (prAsada Adi) jemA DhAya che te nagarI kahevAya che 66 athavA puNya ane pApanI kriyAeAnA jJAtA, dayA ane jJAnanI pravRtti karanAga, vividha kalAomA kuzaLa purUSA, tathA cAre vadhu vALAe jemA nivAsa karatA hAya ane jemA bhAta-bhAtanI bhASAe khelAtI hoya, tene nagara kahe che " eja lakSaNa nagarInuM che 'nayarI' zabdanI chAyA nakarI' paNa thai zake che. nakarInA artha e che ke jemA gAya bhena Adi upara aDhAra prakAranA kara athavA jakAta na levAtI hAya 1 'nagapApANDubhyo ra 'iti vArttikela 'naga' zabdAnmatvarthIyo ra pratyayastata. 'pidgaurAdibhyazca' iti GIp / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 - upAsakadazAsUtre eva ca satyesmin samaye yApantaH saghAtAbhiyante tairanantaH saghAtaHsthUlatara eka eva saghAto vivakSyate, etAdRzAzca sthUlatarA saghAtA pasmin pakSmaNya sakhyAtA eva bhavanti natvanantA iti teSA kameNa vedane, asarayAtasamaye-- jvevoparitanapakSamacchedo bhavatItyekasya pakSmaNazchedane yAgan kAlo vyasyeti tadasakhyAtatamo'zaH smyH| ityeva coktarUpasya samayazabdArthasya satve'pi prakate tAdRze'timrakSme samaye campAnagaryAH sadbhArasya, AryasurmasvAmino'vataraNasya cA'sambhavAdana samayapada lakSaNayA hIyamAnatvabodhaka, tatazca 'tammin kAle tammiA samaye' ityasya 'caturthArake hIyamAne ' ityartho'ta evaM 'samaye' ityasya na vaiyarthyamiti mUkSmadRzA'vadhAryam / campA-etamnAmikA nAma prasiddhau nagarIna gacchantIti nagA =kSA: saghAta eka-eka e meM asakhyAta hote hai, ananta nahI, ata unheM krama se chedane para asakhyAta samayoM meM hI eka rueN kA chedana hotA hai, ataH eka rue~ ke chedane me jilanA kAla lagatA hai usakA asakhyAtA hissA eka samaya kahalAtA hai / yadyapi 'samaya' zabdakA yahI artha hai tathApi itane sUkSmatama aza meM campA nagarI kA astitva aura AryasudharmA svAmI kA padhAranA nahIM ho sakatA ata yahA~ 'samaya' zabda kA artha 'hIyamAna' rUpa lenA cAhie, vaha samaya zabda yahA vyardha nahIM hai / astu / usa kAla arthAt cauthe Are me, jadhaki mahArAja koNika kA rAjya thA aura una hIyamAnarUpa samayameM campA nAma kI prasiddha nagarI thI / eka ruvAmAM ane khyAta hoya che, anata nahi, tethI e sa ghAnAna kramaza, chedavA jatA asakhyAta samayamAja eka rUvAnuM chedana thAya che tethI eka rUvAnA chedanamAM jeTa kALa lAge che, tene ama khyAtame bhAga eka samaya kahevAya che je samaya nAdane artha A pramANe che, te paNa eTalA sUkSamatama azamAM capA nagarInu astitva ane Arya sudharmA svAmInu padhAravu thaI zakatu nathI, tethI ahI "samaya" zabdane arva hIyamAna rUpa levo joIe, te samaya zabda ahI vyartha nathI - e kALe athata cothA ArAmAM jyAre mahArAja kovikanuM rAjya hatu ane e hIyamAnarUpa samayamAM ca pA nAmanI prasiddha nagarI hatI Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 campAnagarIvarNanam 31 zravaNAndhAryA arthAvadhAraNAdgRhItArthA, sAmayikArthamana karaNAtpRSTArthAH, praznArthAbhigamanAdabhigRhItArthAH, itthambhUtasyArthasyopalambhAdvinizcitArthAH, nirgranthamavacanato vidyudhairapyanatibhedyA, asthimajjAnugatajinamamANa santaH punakalanAdIn pratyapi - "jaivAtRkA. ! idameva nirgranthapravacana paramArtha' zepo'nartha', yadapi ca dhanadhAnyaputrakanakakAntAnandhuprAjyarAjyavilAsAdika tadapi kSaNabhagaratayA, pariNAmanIrasatayA, nirgranthapravacanapathakaNTakatayA ca pariharaNIyameva, kapAya lupitA''zayo hi naihiko nApyAmuSmika ityubhaya lokaparibhraSTaH kaSTapariNAmo'nuzocati na ca svapne'pi kalpate'lpI yase'pi zreyase, tanmRtamanu, gRhadvAramAtramupayAntIM ramaNIM, citAsthalIkakSA aura jugupsA (duguDA) rahita, artha ke zravaNa karane se nArtha, artha ko dhAraNA karanese gRhItArtha, sandigya viSaya me prazna karane se pRSTArtha, pUThe hue artha ko mamajha lenese abhigRhItArtha, 'itthambhUta' (yaha artha aisA hI hai) artha ko jAna leneke kAraNa vinizcitArya, aura devanAoM dvArA bhI nirgranya-pravacana se calAyamAna na honevAle the| unakI haDDI-haDDI aura miMjI - miMjI me jina bhagavAnakA prema ramA huA thA / ve apane putra aura patnI Adiko bhI aisA samajhAte the "jaivAtRka / yaha nirgrantha pravacana hI paramArtha hai, zeSa mava anartha haiM / vana-dhAnya, suta - suvarNa, patnI-parivAra prAjya - rAjya, yaha saba kSaNabhaMgura hai, pariNAmameM dukhadAI hai aura nirgrantha pravacana ke pathakA kaNTaka hai, isalie yaha tyAgane yogya hai / jo kapAyoM se kaluSita hRdaya gharanA khAraNA khunA rAkhanArA, natha pracanamA za kAkSA ane jugupsA (durgu chA)thI rahita, anu zravaNu kavAyI lakhyA, anI dhAraNA karavAthI gRhItA, sadigdha viSayamAM prazna karavAcI pRSTA pUchelA arthane samajI sevAthI gabhigRhItArtha, ityabhUta arthane lagI sevAne dvArA vinizcitArtha, mane devatAo dvArA paNa nirmAMntha-pravacanathI calAyamAna na thAya tevA hatA emanA hADahADamA ane mannAe majjAmA jina bhagavAnane prema namaNu thaI rahele hate tee peAtAnA putra ane patnI Adine paNa ema samajAvatA hatA - huM AyuSyama te 1 e ninya pravacana ja paramArtha che, bAkI badhe ana che dhana-dhAnya, suta-suvartha, patnI-parivAra, prAnya-rAjya se madhu kSaNabhara che, pariNAme dukhadAyI che ane nittha--pravacananA pathanA kaTake che, tethI e madhu tyajavAgya che kaSAyeAthI karNaSata je hRdaya che te nathI ahIMnu ke nathI tahIMnuMeka Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsaka dazAGgamUtre AsIdasakhyAtadvIpasamudrAntaH sthitasya lakSayojana vitatasya jambUdvIpamya dakSiNa bharata the anAmani janapade niyamitamANimAtrAnukampA campA'bhidhAnA nagarI | yadudbhavAzca bhAvukAH abhigatajI rAjIvA upalabna puNyapApa, Asanasavara nirjarA kriyAdhikaraNanandhamokSakuzalAH, devAdisAhAyyanirapekSatayA nijanija kartavyamAtrAdhInatvenAdIna manobhAvAH, raddhijIvikAdi rulAnnaravyA pAratayA''yogaprayogasamavRttAvaracATalampaTAdInAmabhAvenA''tmazauyaudAryAtizayena vA nirbhayA, dAnAya satatamuddhATitakapATagRhadvArAH nirgranyapravacane nizzaGkitA, nirvicikitsAH, artha 30 campA nagarI kA varNana isa prakAra hai madhya loka meM asakhyAta dvIpa samudra hai / una saba ke bIca meM eka lAkha yojana vistAra vAlA madhya jambUdvIpa hai / jambUdvIpa ke dakSiNa bharata me aga nAmaka deza hai / usa deza me niyama se prANImAtra para anukampA karanevAlI campA nAma kI nagarI thI / yahA~ ke zrAvaka jIva - ajIva tattva ke jJAtA, puNya-pApa ko jAnane vAle, Asrava savara nirjarA kriyA adhikaraNa bandha mokSa me kuzala, devAdi kI sahAyatA kI parvAha na karake apane karttavya me juTe rahane ke kAraNa adIna mana vAle, vRddhijIvikA Adi kalAntara vyApAra vAle hone se lena-dena me pravRtta, cora cATa lampaTa Adi kA abhAva hone ke kAraNa athavA apanI zUratA udAratA AdikI adhikatA ke kAraNa nirbhaya, tathA dAna dene ke lie sadA nivADa khule rakhanevAle, nirgrantha pravacana meM zakA ca pAnagarInu varNana A pramANe che madhya lekamA asa khyAta dvIpasamudra che e badhAnI vacce eka lAkha yeAjananA vistAravALA jamUddIpa che. jammU dvIpanA dakSiNu bhAratamA atru nAmanA deza che e dezamA niyamapUrvaka prANImAtra para anukapA dhAraNa karanArI ca pA nAmanI nagarI hatI tyAnA zrAvake jIva-ajIva tattvanA jJAtA, puSya pApanA bhAgavAvANA, satra savara nirA kriyA agikaraNa madha me kSamA kuzaLa devAdinI mahAyatAnI paravA karyA vinA peAtAnA kabyAmA lAgI rahevAne kAraNe aIna manavALA, vRddhijIvikA Adi kalA tara vyApAravALA hevAne kAraNe levA devAmAM pravRtta cAra cADiyA, la paTa addinA abhAvane kAraNe athavA peAtAnI zUravIratA, udAratA AdaeNinI adhikatAne kAraNe nirbhaya, dAna devAne mATe sadA peAtAnA Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 campAnagarIvarNanam 33 , tAni ca - cyavana (garbha) - janma - dIkSA - kevalajJAna-nirvANAkhyAni, tatra ( 1 ) cyava nasya mAso jyeSThaH, pakSo nadi (bahulaH), tithirnavamI, nakSatra zatabhiSaka, rAziH kumbhaH, veLA cArddharAtra., cyavana ca prANatadazama devalokataH / (2) janma ca jayA vasurAjAbhyA mAtApitRbhyA, tasya (janmanaH) mAsaH phAlgunaH pakSo vadi (bahula :), tithizcaturdazI, nakSatrAdika garbhoktameva, gotra caitasya bhagavata. kAzyapa, vaza ikSvAkuH / (3) dIkSAyA mAsAdirja mokta eva, dIkSAyA velA divasasya caturthaH praharaH, dIkSAgrahaNasthala vihAravanIpasyAzokatarostalam / (4) kevalajJAnamApteH sthAna pATaligkSamyAdhastAt, velA ca pUrvAhnaH chamasthAvasthAyA kAlo nava mAsAH, ' pA~coM kalyANaka hue the / ve ye hai - (1) garbha (2) janma (3) dIkSA (4) kevalajJAna (5) mokSa / garbha (cyavana) jeTha vadI navamIko, zatabhi patra nakSatra, kumbha rAzimeM ardha rAtrike samaya dazaveM devaloka prANatase huA thA / (2) jayA mAtA aura vasurAja pitAse janma huA thA / phAguna vadI caturdazI ke dina ukta nakSatra aura rAzimeM huA thA / bhagavAn kA gotra kazyapa aura varga ikSvAku thA / (3) dIkSA kalyANaka kA mAsa, tithi vahI phAguna vadI caturdazI thii| dina ke cauthe paharameM dIkSA lI thI / vihAra-banIpakake ( vATikA) azoka vRkSa kA tala dIkSAsthAna hai / (4) pATali vRkSa ke nIce kevala jJAna prApta huA / pUrvAhnakA samaya thA / chaTmastha avasthA nau mAsa rahI joDane se ApahI mAlUma ho jAyagA / usyA thayA nA me udayAlu mA prabhAlu - (1) garbha, (2) 4-2 (3) hIkSA, (4) ThevalajJAna, (5) bhokSa (1) garbha, (yyavana), te RR nAmane hivase, zatabhiSA nakSatra, zubha rAzimA, adha rAtrine samaye' dasamA devaleka (prANuta)mAthI thaye hate (ra) jayA mAtA ane vasurAja pitAthI janma thayeA hateA phAgaNa vada caudazane divase uta nakSatra ane rAzimA janma thayeA hateA bhagavAnanu gotra kAzyapa ane vaza ikSvAku hate. (3) dIkSA kalyANakanA mAsa, tithi, phAgaNa vada caudazanA hatA divasanA cAyA paheAramA dIkSA lIdhI hatI vihAranIpakanA azeAka vRkSanu taLa dIkSAsthAna hatu (4) pATila vRkSanI nIce kevaLajJAna prApta thayu hatu . pUhUrNanA samaya hata chAsya avasthA navadbhAsa rahI, te meLa meLavavAthI mAlUma paDI Avaze. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAztra mAtramupagacchataH putrAdIca sarvathA asArAnanubhUya bhavodbhUtaprabhRtabhItinirAsAyA'navaratamAzrayaNIya" mityAdinamanizamupadizanto'bhayadAna supAtradAna - mriyamANaprANimANaparitrANaparAyaNAH, zIlavata - guNanataviramaNa paripUrNAH, aSTamI - caturdazI - pAkSika - popadhApavAsakaraNazIlAH paurupyAdimatyAkhyAnamasitA ADhyA yAvadaparibhUtA zramaNopAsakA vyadyotipata / yatra ca zrI rAjyasya bhagavatI dvAdazatIrthaGkarasya samabhUvan paJca kalyANAni, hai vaha na dharakA hai na udharakA hai donoM loMkose bhraSTa hai, use svapna meM bhI jarAsA zreya prApta nahI honekA / ata' mRtyu honeke bAda gharakI dehalI taka sAtha denevAlI strI aura citA taka sAtha calanevAle putroM kI nissAratAkA anubhava karo aura samArase utpanna hue bhISaNa bhayako dUra karane ke lie usI nirgrantha pravacanakA Azraya lo ! 11 ve zrAvaka abhayadAna, supAtradAna aura marate hue jIvako bacAne meM sadA tatpara rahate the, zIlavata, guNavrata aura bairAgyase yukta the, aSTamI caturdazI pakkhIko poSadhopavAsa (posA) kiyA karate the, 'porasI ' AdikA pratyAkhyAna karate the, aura ADhaya yAvat aparibhUta the / yaha vahI campA nagarI hai jisame bArahaveM tIrthakara zrIvAsupUjya ke leAkathI bhraSTa che, tethI svapnamA paDu jarAe zreya prApta thavAtuM nathI tethI mRtyu thayA pachI gharanI DahelI sudhI sAtha karanArI strI ane citA sudhI sAtha karanArA putrAnI nissAratAne anubhava kare ane sasArathI utpanna thayelA bhISaNa bhayane dUra ka2vAna mATe e ninya-pravacanane Azraya lye cha e zrAvake abhayadAna, supAtradAna ane maratA jIveAne bacAvavAmAM sadA tatpara rahetA hatA, zIvrata, guNuvrata ane vairAgyathI yukta hatA, ATaeNma caudaza pAkhInA pASadhApavAna ( pAsA ) ka nArA hatA, pepa sI AdinA pratyAkhyAna karanArA hatA ane 4 AADhathI mADI abhUita tA evI e ya pAnagarI che, jemA AkhamA tI kara zrI vAsupUjyanA pAce 32 1 'Aya' se 'aparibhUta' taka ke zabdoM spaSTArtha pAThakagaNa Age AnevAle Ananda zrAvakake vaNaname dekha leveM / * a ya thI '* amRta' suvInA zabdone spAya va carcAe AgaLa AvanArA AnaMda zrAvakanA varNanama thI vAMcI levA Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 agAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 campAnagarIvarNanam syasthajayakIrtimunIzvaropadiainA''cAmAmlanAmnA yatenA''sthitema sapadheva samajani saphalopadravAnivRttiH, tadvRttAnto yathA___"visiTuppahAravao bhagavI duvAlasatisthayarassa devAdidevassa siritrAmapujjassa vihuyaNavaDisabasaparaparAe bhaddavasuNAma rAyA havIbha / soya egayA atadacaMdadhavalAe rattIe sapariyArasAmatacakkoveo aTTAliyAe upavisato gagaNagaNe cadAisoha pAsamANI ahesi / ajhADammi para tArApaDaNamAloka nadihateNa samArAsArayAmodhArato jhatti vegga patto / etacchAyA caivam"viziSTamabhAvavato bhagavato dvAdazatIrthakarasya devAdhidevasya zrIvAsupUjyasya tribhuvanAratasavazaparamparAyA bhayamurnAma rAjA babhUva / sa caikadA'tandracandradhavalAyA rAtrau saparivArasAmantacakropeto'TTAlikAyAmupavizan gaganAGgaNe candrAdizobhA pazyannAsIt , akANDa eva tArApatanamAlokya tadRdRSTAntena sasArAsAratAmadhArayan jhaTiti vairAgya prApta / mAMsa meM virAjamAna jayakIrti munike yatAe hue Ayapila nAmaka vrata ke karane se yaha (upamarga) zIgha naSTa ho gayA, usakA vRttAnta isa prakAra hai vizeSa prabhAvazAlI vArahave tIrthakara devAdhideva bhagavAn vAsupUjyakI tIno lokoMmeM zreSTha vazaparapagameM bhadravastu nAmaka eka rAjA ho gayA hai| vaha rAjA kisI samaya candramAke svaccha prakAza se prakAzamAna rAtrimeM apane sAmanta tathA parivArake logoMke sAtha chata para baiThA huA candramAkI zobhA nirakha rahA thaa| dekhate-dekhate asamayameM hI eka tArA TUTa gayA / rAjAko isa udAharaNase samArakI asAratAkA bhAna huA aura vaha tatkAla virakta ho gyaa| kIrti munie batAvela Aya bilanAmanuM vrata karavAthI e upasarga zaa naSTa thaI gayA hatA ene vRttAna A pramANe che vizeSa prabhAvazALI bAramA tirtha kara devAdhideva bhagavAna vAsupUjyanI tray lekama zreSTha vazara parAmAM bhadavasu nAmano eka rAjA thaI gayo che e rAjA eka samaye cadramAnA svaccha prakAzathI prakAzamAna rAtrinA pitAnA sAmate tathA parivAranI mANasa sAthe chata para besIne cadramAnI zobhA joI rahyo hato te jotA asamayamAM ja eka tAre tarI paDaye rAjAne e udAharaNathI saMsAranI asAratAnuM bhAna thayuM ane te tatkALa virakata thaI gaye Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 upAsakadazA saGkalanayA svymnumvniiyH| (5) nirmANakalyANa cA''pAhamudicaturdazyA aparAhe nakSatrAdaya ihApi mAgupAtA eveti / yAma yAsInAva sarvArthasiddhe muhUrte samutthAya namaskAramantrapAThapUrvaka niyamacaturdazaka manorayatrika vicintya svasvazarIrakRtyanihattA mAtApitamabhRtivinayo tara gurusadezamAsAdya 'tivasutto' pAThena kRtasavidhiguruvandanAstadvadanAnmAlika bhyAkhyAna cA''karNayanti sma samayapratipAlamA vAlakA api / / yamyAM ca viziSTaprabhAzvato dvAdazatIrthakarasya devAdhidevasya zrIrAmapUjyaspa tribhuvanAvatasarazaparamparAyA jAte vRhadasau narapatI zAsati kadAcana devopaghAta sajAtabharakamahopadravadUtAnA sarveSA nAgarikANA sanRpANA tatraiva tadvarSIyacAturmA (5) nirvANa-kalyANaka apAr3ha sudI caturdazI ke aparAhna samayameM huaa| nakSatra Adi pUrvokta hI the| vahA siddhAntake anugamana karanevAle vAlaka sarvArthasiddha muharsameM uTha kara NamokAra' matrakA, pATha karake caudaha niyamoM aura tIna manorathoM cintavana karake zArIrika kRtya se nivRtta hokara mAtApitA Adi baDokA vinaya karaneke bAda guruoMke pAsa Akara 'tikkhutto' ke pATha se unheM vandanA karate the, aura unake mukhase mAMgalika tathA vyAkhyAna sunate the| jisa nagarIme viziSTa prabhAvavAle bArahaveM tIrthakara devAdhideva zrI vAsupUjya bhagavAna ke pavitra vazaparaparAme utpanna bRhadasu nAmaka rAjAke rAjyameM eka samaya devakRta marakIkA upasarga huA thA, usa samaya cAtu' (5) nirvANa-kavyANa aSADha sudI caudazanA madhyAhna pachInA (aparahaNa) samayamAM thayu najhutrAdi pUrva jaNA yA te pramANe hatA, ( tyA siddhAtanuM anuzamana karanArA bALake sarvArthasiddha' muhartamAM uThIne "zumekakAra' mAtrane pATha karI cauda niyame ane traNa mane rathanu ciMtana karI zArIrika kRtyathI nivRtta thaI mAtA-pitA Adi vaDIlene vinaya karyo pachI gurUonI pAse AvI "tiphakhutta'nA pAThathI temane vadana karatA hatA, ane emanA mukhathI mAlika tathA vyAkhyAna sAbhaLatA hatA e nagarImAM viziSTa prabhAvavALA bAramA tIrthakara sevAdhideva zrI vAsupUjaya bhagavAnanA pavitra para parAmAM utpanna thayelA bRhadra nAmanA rAjAnA rAjyamAM eka vakhata devakRta marIno upasarga thayA hatA, te vakhate cAtumAM virAjamAna - Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgAradharmamaJjIvanI TIkA ma 1 campAnagarIvarNanam aha rano buhavamuNo sahAyayAe sadalAla ta napari ahikariu samAgayammi cadavamummi tappuNNappahAveNa paNadvA'parAjiyatyasattI saparivAro so piddakittI rAyA sagAme parAjeUNa pAyaparibhaTTho payAparipathI pamumAra mArio pacatta gnjii| cadavam ya nikaTaya tIse nayarIe sAsaNa kareumADhavIna aha Niyasya cirassa mittamsa vAgadaNeNa airuho dharaNidadevo cAbAdaNaniyANa capAhIsamogaca sIyateoraleNa tIe capAe maragAijjuvasagga vikuNamANo taNNayarIvAsiNo jaNe aIyovaTThayava, janmayeNa sance evaM atha rAjJo vRhadvasoH sahAyatayA sadalabala tA nagarImadhikartuM samAgate candracasau tatpuNyaprabhAvena praNaTAparAjitAstrazaktiH saparidhAraH sa pRthukItI rAjA sagrAme parAjitya nyAyaparibhraSTaH prajAparipanthI pazumAra mAritaH paJcatvamagAt / candavasuzca nikaNTaka tasyA nagaryA zAsana kuttumaarebhe| aba nijamya cirasya minasya vyApAdanenAtiruSTo dharaNendradevo vyApAdananidAna campAdhIzamavagatya svIyatejovalena tasyA campAyA marasAyupamage vikurmANa stanagarIvAsino janAnatIvopadrutavAna, yadyena tanagarIsthAH 'hA hato'smi, gatA candravamu rAjA vRddhasukI sahAyatA lekara nagarI para adhikAra jamAneke lie dalapalake sAtha cala diyaa| candravasu vaDA puNyAtmA thaa| usake puNyake prabhAvase pRthukIrtike aparAjita astrakI mArI zakti naSTa ho gii| vaha yuddha meM hAra gyaa| prajAkA duzmana, nyAyase bhraSTa pRthukIrtiko pazuoMkIsI mAra mArI gaI ki mAra khAte-khAte usakA dama nikala gyaa| candravasune usa nagarI para niSkaTaka rAjya-zAsana karanA Arabha kara diyaa| va dharaNendra deva apane cirakAlIna makhAkI mRtyuse ati krodhita ho gyaa| usane capAke rAjA ko hI mitrakI mRtyukA kAraNa samajhA ima lie capAmeM mahAmArIkI yImArI phailA dii| prajAmeM trAhi-trAhi maca cadravasu rAjA bRhadasunI sahAya laIne siddhA nagarI para adhikAra besADavA lAva-lazkaranI sAthe cAlI nIkaLe cadravasu bhAre puNyAtmA hatA tenA puNanA prabhAvathI pRthakIrtinA aparAjita astranI badhI zakita naSTa thaI gaI te yuddhamAM hArI gaye prajAne dazamana ane nyAyathI bhraSTa pRthakIrtine pazuonI peThe mAna mAravAmAM Avyo ane mAra khAtA khAtA tene dama nIkaLI ga cadravasue e nagarI para niSka Taka rAjyazAsana Ara bha karI dIdhe - dharaNendradeva pitAnA lAbA samayanA mitrane mRtyu pANI krodhanI AgathI maLavA lAgyA teNe ca pAnA rAjAne ja mitranA mRtyune kAraNe mAnya, tethI ca pAmAM Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / upAsakadazAmane ____ ahA kahapi rAimaivAhiUNa jAe pabhAe jiputtassa bahuvasave rajamAra, kaNihassa bhAussa cadavasave ya siMdhudesaTTiya siddhAnAma nayarI dAUNa saya dikkha ghettUNa tava taviu go| siddhANayarIe ya pucao pihukittiNAma NarapaI bhadavamuNA NagarIsvakhaTa tastha niutto AsI, jassa punvabhavamitteNa dharaNiMdadeveNa pasajja aparAjiyaNAmagamatya digaNa, jassa pabhAveNa amU pijhukittI sayA vijyvmhesi| __ atha kathaJcidrAtrimativAjha jAte prabhAte jyeSThaputrAya vRhadvasave rAjyabhAra, kaniSThAya bhrAtre candravasave ca sindhudezasthA siddhA nAma nagarI dacA svaya ca dIkSA gRhItvA kvacana napastaptu gata / / __siddhAnagaryA ca pUrvataH pRthukIrtinAmA nRpatibhaMdravasunA nagarIrakSArtha tatra niyukta AsIt , yasmai nijena pUrvabhava mitreNa dharaNendradevena prasaghA'parAjitanAmakamatra dattam, yasya prabhAveNAsau pRthukIrtiH sadA vijayavAnAsIt / ___usane kisI taraha rAta vitAI, aura jyoMhI prAtaHkAla huA ki apane bar3e laDake bRhadasuko rAjya soMpa diyA, tathA apane choTe bhAI candravasuko sindhu dezakI siddhA nAmaka nagarI dedI / svaya dIkSA grahaNa kara kahIM tapasyA karane calA gyaa| siddhA nAmaka nagarIkA rAjya pahelese hI bhadravasune usakI rakSAke lie pRthukIrtiko sauMpa rkhaathaa| pRthukIrtike pUrvabhava ke mitra dharaNendra devane usa para prasanna hokara use aparAjita nAmaka eka astra diyA thaa| usa divya astra ke prabhAvase pRthukIrti sadA vijayI rahatAthA-kabhI kisIse nahIM hAratA thaa| - teNe koI paNa rIte na vItADI, ane prAta kALa che ke turata teNe pitAnA moTA putra bRhadrasune rAjya sepI dIdhu tathA pitAnA nAnAbhAI ca dravasune siMdhu dezanI siddhA nAmanI nagarI aMpI dIdhI pachI pite dIkSA laIne kayAka tapasyA karavA cAle gaye , siddhA nAmanI nagarInuM rAjya pahelethI ja bhavasue tenA rakSaNa mATe pRthukIrtine sopI dIdhuM hatuM pRthakIrtinA pUrvabhavanA mitra dharaNe deve tenA para prasanna thaIne tene aparAjita nAmanuM eka astra Apyu hatu e divya astranA prabhAvathI pRthakIrti sadA vijayI rahetuM hatuM keIvAra keIthI harato nahi - 1 1 + Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 campAnagarIvarNanam 39 jao - " tavotti ahiyAsae" iccAraNA "bhikkhANavattIe sabha eva tatro siddhamiya vicitiUNa muNI chuhAparIsaha samma sahe " iya bhagavato ubadesIa / iSeva sIse sikkhato sayapi chuddAparisaha jayamANo cattArivighAiyakammAi viNAsiUNa kevalaNANa pattava / aha kevalamahocchavammi nahadudubhiNAyADaNA tattha samAgaya devagaNa vijANiUNa ' kahamiha AgayA ajja devA ? ' iya puDheNa sAmateNa ke liyutta ta butto / mikSAyA abhAye ? yataH " tavotti AhiyAsae " ityAdinA, "bhikSA'navAso svata eva tapaH siddhamiti vicintya muniH kSudhApariSada samyaka sahate " iti bhagavAnupadidezetyeva ziSyAn zikSayan svayamapi kSudhApariSada jayan catvApi ghAtikakarmANi vinAzya kevalajJAna prAptavAn / atha kevala mahotsave nabhodundubhinAdAdinA tana samAgata devagaNa vijJAya 'kathamihAgatA adya devAH ?' iti pRSTena sAmantena kevalitAntamukto nijanagarI bhI gRhastha usameM nahI thA / Akhira ziSyoko khAlI upAzraya meM lauTa AnA paDA / AcAryajI bole- he AyuSman ! bhikSAkA lAbha nahIM huA to cintAkI kyA bAta hai ? " tavotti ahiyAsae" arthAt yadi bhikSAkA lAbha nahI huA to ApahI tapasyA ho gaI / isa prakAra AcArya mahArAjakA upadeza sunakara sAdhu tathA svayaM AcArya mahArAja kSudhA - parIpahako sahana karate haiN| isa prakAra parIpada ko jItate jItate AcArya mahArAja ke cAroM ghana-ghAtiyA karma naSTa ho gae aura unheM kevalajJAnakI prApti huI / ** kevalajJAnakA mahotsava huA AkAzameM dundubhI bajI / rAjA bRhUsune dundubhIkA bajanA sunakara devatAoMkA AnA jAna liyaa| usane nagarImAM padhAryA, paraMtu nagarI sUnI hatI eka paNa gRhastha nagaramA nahAtA chevaTe ziSyAne ge carI lIdhA vagara upAzrapamA pAchA pharavu paDayu AcAye kahyu re AyuSman bhikSA na bhajI, to tebhA thitA nevu zu che ? ' tavotti ahiyAsa' arthAt le bhikSA na maLI te ApeApa tapasyA thaI gaI e pramANe AcAya mahArAjanA upadeza sAbhaLIne sAdhu kSudhA-parISahane sahana kare che. AcArya mahArAja paNu pete parISahune sahana kare che. ahIte parISaddhane jItatA-jItatA temanA ghanaghAtI cAre karma naSTa caI gayA ane temane kevalajJAnanI prApti thaI keyalajJAnanA mahAtsava thayA. AkAzamA dubhi khajavA lAgyAM rAjA mahasue dubhine avAja sAbhaLIne devatAe AvyA hovAnuM jANI lIdhu Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e upAsanAne tannayaridvA-"hA haomhi, gayA maha vadhavA, hA deva ! kiM kuNemi, karhi ganchemi, ko majjha saraNa " iya sorAhoDaNamuccai akosatA NayarIo patralaja jahogAsa sa sa appANamArakkhiumio to avaharIbha / sahaparivAro sapariko rAyAvi ghuDavasU samabhama NayariM avahAya tabAhira siim| tIe ya capAe jANAladdhimatassa jayakittiNAmassa Ayarissa muNigaNaparivuDassa cAummAsamahesi / tassa sIsagaNo annayA bhikkhAe nayarImajjha go| mihatthAbhAveNa apattabhikkho ThANayamu vAsio, tayA Ayario Aha-bho AusatA ! kA cintA bhikkhAe abhAve? me bAndhavAH, hA deva ! kiM karomi, ka gacchAmi, ko me zaraNa'-miti sorastADanamuccarA krozanto nagarIta prapalAgya yathA'vakAza stra svamAtmAnamA rakSitumi tastato'gacchan / sahaparIvAra. saparicchadazva rAjA'pivRhadvasu sasambhrama nagarImapahAya tvhiruvaas| tasyA ca campAyA nAnalabdhimato jayakIrtinAmna AcAryasya munigaNaparivRtasya cAturmAsyamAsIt / tasya ziSyagaNo'nyadA bhikSAyai nagarImadhya gato gRhasthA bhAvenA'prAptabhikSaH sthAnakamupAzritastadA''cArya Aha bho AyuSmanta.! kA cintA gii| usake Darake mAre loga cillAne lage-'hAya ! mare ! bandhu-jana cala base ! hAyare bhAgya !! kyA kareM, kahA~ jAe~, kisakA sahAliM?' isa prakAra cillAte-bilabilAte hue nagarIke loga, idhara-udhara jahA~ jisakA sIga samAyA vahI apanI-apanI jAna bacAnekelie bhAga gaye! rAjA bradasu bhI apane kuTuyI tathA anya paricchadoM ke sAtha nagarI choDakara bAhara A bsaa| vividha labdhiyoMke dhAraka aneka sAdhuoMse yukta jayakIrti nAmaka AcAryakA caumAsA usa varSa campA nagarImeM hI thaa| eka bAra AcAryajI ke ziSya gocarike liai nagarImeM padhAre, parantu nagarI sUnI thI-eka mahAmArInI bimArI phelAvI dIdhI prajAmAM trAhi-trAhi piokAra paDavA lAge marakIne DarathI loke pikAra karavA lAgyA - "hAya mUA ! badhujane cAlyA gayA hAyare bhAgya ! zuM karavuM ? kayA javuM ? kene Azraya le? e pramANe pikAra ane vilApa karatA nagarIne leke ahIM-tahIM, jyA jene phAvyuM tema pita-pitAne jIva bacAvavAne nAsI gayA + ' rAjA bahAsu paNa pitAnA kuTuMbIo tathA bIjA parivAra sAthe nagarI choDIne bahAra jaI vacce vividha labdhiAnA dhAraka aneka sAdhuothI mukata jayakIrti nAmaka AcAryanuM comAsu e varSe 2 pAnAgarImA ja hatu eka vAra AcAryanA kipe gocarIne mATe Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 campAnagarIvarNanam rAyA punchIya-" bhagava ! likhaNa Ayapila taba?" ti / bhagavato badIna-"vigairahiyANa oyaNabhaniyacaNagAThayANa lukkhabhannANa acittammi udage pariyappa egAsaNaheNa saDa bhoyagamAyapiTa NAma tavo cuccaDa, tahA ya vutta 'vigaharariyasma oyaNa, bhajiyacaNagAilukhaannassa / sittA jale acitte, khANa Ayapila jANa // ' iti / "tamiNamera tara ANa ya muvemAtriNIe gamiNamiNTamIe samvehi ceva purajaNehi rAha saya ca kuNeha jar3a maragorasaggappasamamabhikakhasi" tti rAjA'pRcchat-'bhaganan ! rilakSaNamAcAmAmla tapaH ?' iti, bhagavAnavAdIvikRtirahitAnAmogna-bharjitacaNamAtInA rukSAnAnAmacittaudake makSipyakAsanasthena sakRddhojanamAcAmAmla nAma tapa unyate / tathA coktam " vikRtirahitAnAmodana-bharjitacaNakAdikSAnnAnAm / kSiptvA jale acitte khAdanamAcAmAmla jAnIhi " iti / " tadidora tapo dhyAna ca zvobhAvinyAmAdhinakRSNASTamyA sarvereva purajanaiH kAraya svaya ca kuru yadi marakopasargaprazamamabhikAkSasI" ti rAjAnamAbhASya smaraNa karatA hai, usake marI Adi upasarga-janya samasta roga zIghra hI zAnta ho jAte hai| rAjAne pUchA-bhagavAn ! Abila sapa kisa prakArakA hotA hai ? bhagavAnne uttara diyA-vigayarahita cAvala yA bhuMje hue canA Adi rUse-sukhe annako acitta jalameM DAlakara eka Asanase dina meM ekabAra AhAra karanA-khAnA-AMbila tapa kahalAtA hai / kahA bhI hai "vigayarahita cAvala yA bhuje hue cane Adi rUkhe-sukhe annako acitta jalame DAla kara eka bAra khAnAAMdhila vrata samajhanA caahie|" karI bhagavAna vAsupUjyanuM smaraNa kare che tene marakI Adi upasargajanya badhA re zIvra zAnta thaI jAya che rAjAe pUchyuM bhagavan! AbIla tapa kevA prakAra hoya che? bhagavAne uttara Ape- vigayarahita cekhA athavA sekelA caNA Adi lukhA-sUkA anane acitta jaLamA nAkhI eka Asane divasamAM ekavAra AhAra uravA-mAdhu, me mAmIlata5 pAya che 4yu cha vigadha rahita cokhA athavA ekalA caNA Adi lukhkhA-sakA ane acita jaLamAM nAkhI ekavAra khAvuM, tene AkhIla vrata samajavuM joIe " Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - upAsakadazAstre NiyaNayarImaragappasamakAmo rAyA ghuDavam saparivArasAmato tastha ahiyaccuiUNa bhagavatassa dhammadesaNa Amucca NiyaNayarIvamANamaragasakaDappasamovAya bhagavata pucchIma, bhagavato vadIma-"jo bhanyo AsiNapiNhaTamIe Ayakli gAma taba carai, jo ya pamajjiyAe bhUmi samajjiya AsaNammi putrAhimuDo uttarAhimuho vA samutravissa sadoraga muhAtthiya muhovari ghadhiUNa sajaidio bhagavata vAmapujja sumarai tassa sance eva maragAdao upasaggiyA rogA Asu uvasAmati" tti| marakAzamAmo rAjA bRhadvasuH saparivArasAmantastatrAgatya bhagavato dharmadezanAmAzrutya nijanagarIvartamAnamarakasaGkaTaprazamopAya bhagavantamapRcchat , bhagavAnavadat-"yo bhavya AzvinakRSNASTamyAmAcAmAmla nAma tapazcarati, yatha pramANisyA bhUmi sammAyA'''sane pUrvAbhimukha uttarAbhimukho nA samupavizya sadorakamukhavatrikA mukhopari baddhvA sayatendriyo bhagavanta vAsupUjya smarati tasya sarva eva marakAdaya aupasargikA rogA AzUpazAmyantI"ti / sAmantase pUchA 'Aja yahA~ devatA kyoM Aye hai"| sAmantane kevalIkA saba vRttAnta sunaayaa| nagarImeM zAntikA abhilApI rAjA parivAra aura sAmantoMke sAtha kevalI bhagavAnake pAsa aayaa| usane dharmadezanA sunakara nagarIme phailI mahAmArIkI bImArI zAnta honekA upAya bhagavAnase puuchaa| bhagavAnne pharamAyA-jo bhavya jIva Azvina kRSNA aSTamIke dina Abila nAmaka tapasyA karatA hai, aura jo pUjaNI se bhUmi pUjakara pUrva yA uttara dizAkI ora muMha karake baiTha kara tathA DorA sahita mukhavastridara maha para bAdha kara, apanI indriyoko vazame karake bhagavAn vAsupUjyakA teNe sAmatane pUchyuM ke "Aje ahI devatAo kema AvyA che?" sAme te kevalIne badhe vRttAta rAjAne saMbhaLAvya nagarImA zAnti thAya tevI abhilASA vALe rAjA parivAra ane sAmantanI sAthe kevalI bhagavAnanI pAse Avye teNe dharmadezanA sAbhaLIne nagarImA phelAyelI mahAmArInI bimArI zAnta thavAne upAya sApAnane bhagavAna kahyuM -je bhavya jIva A vada AThamane divase A bIla nAmanI tapasyA kare che, ane je 5 jaNathI jamIna pUchane pUrva athavA uttara dizA tarapha meTa karI besIne tathA derA sAthe mukhavakiA mukha para bAdhI-pitAnI ikiyene vaza Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 capAnagarIvarNanam 43 jainikAnamaskArAvalirubhayoH kAlayoH sAmAyikamatikramaNa kurvANA niyamena bhagavantamarhanta santatamanusmarantyAsIt / dhanAje athedamIyarUpalAvaNyazIlayauvanAdisamastazastaguNalubdhabudviradvago nagatoSpi mopadhi jina dharma jI pratyaha yathAsamaya, tathA sadorammugvatrikA nibaddhamukhaH sapramArjanIka sAmAyika pratikramaNAdiguruvandanAntAH kriyA kartumArabhata yathA tadIyatadAnInA''cAramAtraparimohitaH " kula-ghaNa-vaya-vijJA, - vamma-mIla - ssarUca, iya havara guNANa jasma sattANa joo / mayalaguNavariTThA rUvalAvaNNapuNNA, saviti viyaraNijA tassa tAraNa kamnnA kula-vana-vayo - vidhA- dharma - zIla-svarUpam, iti bhavati guNAnA yasya saptAnA yogaH / sakalaguNavariSThA rUpalAvaNyapUrNA, "1 " // 1 // " savidhi vitaraNIyA tasmai tAtena kanyA // iticchAyA / vaha mukhapara DorAsahita mugvavastrikA pA~dhakara aura pUjaNI lekara namaskArapUrvaka donoM samaya subaha - sAma sAmAyika pratikramaNa karatI thI aura arhanta bhagavAnakA sadA smaraNa kiyA karatI thI / eka samaya eka pathika ( mumAkara ) usake rUpa lAvaNya zIla aura yauvana Adi samasta sadguNoM para mAhita ho gayA / yadyapi vaha dhana kamAne ke lie AyA thA, to bhI ADavara karakedharmakI nAka bana baiThA vaha pratidina yathAkAla, tathA DorAsahita mukhavastrikA mu~ha para bA~dhakara pUjaNIsahita sAmAyika pratikramaNa Adi guruvandanA takakI samasta kriyAe~ karane lgaa| nItime kahA hai 1 "jo vara, kula dhana, vaya, vidyA, dharma, zIla, sundaratA, ina sAta mukhastrikA AdhI, ane pUjaNI lai namaskArapUrvaka beu samayasavA--sAja sAmAyika pratikramaNa karatI hatI ane arhanta bhagavAnanu sadA smaraNu karyAM karatI hatI eka vakhate eka musAfara tenA rUpa lAvaNya zIla ane yauvana Adi sadRgu para mehita thai gaye joke te dhana kamAvAne mATe AvyA hatA, te paNa ADa khara karIne dharmanA nAka jevA banI beThA te rAja yathAkALe dArA sahita sukhastikA sukhapara khAdhIne pUjaNI sAthe sAmAyika pratikamaNu Adi gurUvadanA sudhInI badhI kriyAA karavA lAgyA, nItimA chu che - nevara duja, dhana, vaya, vidyA, dharma, zIsa, suharatA me sAta Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgamatre __rAyANamAmAsiUNa kevalI kAlphameNa siddhagai gao rannA ya kevaliniddeseNa ta vaya kaya jaNapae kAriya ca / tapayassa pabhAveNa sajo pasatasayalavadavo duyameva sakuDurasAmato saporajaNo dhammANurAgaratno rAyA ta NayarI jahaputra mahicaTThIma" iti| kevalI kAlakrameNa siddhagatiM gataH, rAjJA ca kelinirdezena tadrata svaya kRta janapade kArita ca / tadanatasya prabhAveNa jhaTiti mazAntasakalopaTavo drutameva sapaurajano dharmAnurAgarakto rAjA tA nagarI ythaapuurvmdhitssttho"| ___ yAmadhiSThitasyAtipratiSThitasya zraSThajinadAsasya subhadrA nAmnI jina varmaparAyaNA ''sIdasImasaundaryasAramayI tanayA, yA hi sadorasamusavastrikAnivaddhamugvI sapramA yadi mahAmArIke upasargakI zAnti cAhate ho to yahI AMbila tapa aura dhyAna, kala AnevAlI Azvina vadi aSTamIko sarasta nagarI nivAsiyoM se karAo aura tuma svayabhI karo / kevalI bhagavAna rAjAse itanA kaha kara kAlakramase mokSa padhAra gae / rAjAne kevalI bhagavAnakI AjJAnusAra ukta vrata svaya kiyA aura janatAse bhI krvaayaa| isa vratake prabhAvase samasta upadrava zIghra dUra ho gayA aura rAjA kuTumbIjanoM, mAmantoM tathA nagara-nivAsiyoM ke sAtha dharmakA anurAgI hokara pahalekI taraha campA nagarIme nivAsa karane lgaa| yaha vahI capA hai jisame nivAsa karanevAle pratiSThita seTa jinadAsakI subhadrA nAmaka anupama sundarI aura jinadharmaparAyaNa putrI thii| je mahAmArInA upasarganI zAnta IrachatA ho te e AbIla tapa ane dhyAna, kAle AvatI Aso vada AThame badhA nagaranivAsIo pAse karAve, ane tame pite paNa kare kevalI bhagavAna rAjAne e pramANe kahIne kAlakrame male padhAryA rAjAe kevalI bhagavAnanI AjJAnusAra e vrata pete karyuM ane janatA pAse paNa karAvyuM e vratanA prabhAvathI badhe upadrava zIdhra dUra thaI gaye, ane rAjA kuTuMbIjane sAmanta tathA nagaranivAsIo sAthe dharmane anurAgI thaI pahelAnI peThe ca pa naga rImAM nivAsa karavA lAge 8 A e capanagarI che jemAM nivAsa karanArA pratiSThita zeTha jinadAsanI subhadrA nAmanI anupama suMdarI ane jinadharmaparAyaNa putrI hatI te mukhapara te sAthe Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 capAnagarIvarNanam ___ 43 nikAnamamkArAvalirubhayoH pAlayoH sAmAyikamatikramaNa kurvANA niyamena bhagavantamarhanta santatamanusmantyAsIt / ____ athedamIyarUpalAvaNyazIlayauvanAdisamamtazastaguNalubdhaghudviradvago dhanArjanAgato'pi mopardhAijana yama vajI pratyaha yathAsamaya, tathA madorasmukhavastrikAnivaddhamugvasapamAnanIra sAmAyikamatikramaNAdiguruvandanAntAH kriyA karttamArabhata yathA tadIyatadAnIMnanA''cAramAtraparimoditaH " kula-dhaNa-vaya-vijA, dhamma-mIla-ssarUva, haya havara guNANa jasma sattANa joo| mayalaguNavariTThA rUvalAvaNNapuNNA, savihi viyaraNinA tassa tAraNa kannA" // 1 // " kula-cana-vayo-vidyA-dharma-zIla-svarUpam , iti bhavati guNAnA yasya saptAnA yogaa| sakalaguNavariSThA rUpalAvaNyapUrNA, savidhi vitaraNIyA tasmai tAtena knyA" // itinchAyA / vaha mukhapara DorAsahita mukhavastrikA bAdhakara, aura pUjaNI lekara namaskArapUrvaka donoM samaya-subaha-sAma sAmAyika pratikramaNa karatI thI aura arhanta bhagavAnkA sadA smaraNa kiyA karatI thii| . eka samaya eka pathika (mumAphara ) usake rUpa lAvaNya zIla aura yauvana Adi samasta sadguNo para mAhita ho gayA / yadyapi vaha dhana kamAne ke lie AyA thA, tA bhI ADara karakedharmakI nAka bana baitthaa| vaha pratidina yathAkAla, tathA DorAsahita mukhavastrikA mu~ha para bAMdhakara pUjaNIsahita sAmAyika pratikramaNa Adi guruvandanA takakI mamasta kriyAe~ karane lgaa| nItimeM kahA hai "jo vara, kula dhana, vaya, vidyA, dharma, zIla, sundaratA, ina sAta mukhavastrikA bAdhI, ane pUjANI laI namaskArapUrvaka beu samayasavAra-sAja sAmAyika pratikramaNa karatI hatI ane ahaMnta bhagavAnanuM sadA samaraNa karyA karatI hatI eka vakhate eka musAphara tenA rU5 lAvaNya zIla ane yauvana Adi sadaguNe para mehita thaI gaye joke te dhana kamAvAne mATe AvyuM hatuM, te paNa ADabara karIne dharmanA nAka je banI beThe te ja yathAkALe derA sahita mukhavastrikA mukhapara bAdhIne jaNa sAthe sAmAyika pratikramaNa Adi gurUvadanA sudhInI badhI kriyA karavA lAgya, nItimAM kahyuM che ke- je vara kuLa, dhana, vaya, vidyA, dharma, zIla, sudaratA e sAta Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 893 upAsakadazAsUtre iti mAktanIM vAhinItipaddhati vismRtya sa nIticaturo'pi jinadAsastadIya hiraGgajaina grmoDDAmarA''DamnaroddIna cittattiraprakaTakapaTajinadharmapariNe vastuto bauddhAya, antaraGgollasadasadvAdayastabuddhivaibhavAya mithyAvAdApanItA''tmamahimne yathArthanAmne buddhadAsAya sahajAtasarvabhadrA tA subhadrA pariNayanavidhinA DAkU pradAya navaratna hI pAdAsIdAsA''sana yAnA diyo re, pramArjanyA, sadora kamukha striyA ca samalaGkRtA yathAkuLavyavahAra sasammAna zvazurAlaya prepitavAn / guNoM se yukta ho, usa varako pitA samasta guNoMse yukta rUpa aura lAvaNya (saundarya) se bharapUra kanyA deve // 1 // " 44 lekina usake isa ADamparapUrNa AcaraNase jinadAsa usa para mohita hogae / unhoMne vivAhakI purAnI cAla bhulA dI / vaha usake dikhAU dharmAtmApana se AkRSTa hogae / unheM nahIM mAlUma thA ki buddhadAsa kapaTa kara rahA hai / unhone use jainadharmakA anuyAyI mamajha liyaa| vaha vAstavameM bauddha, syAdvAdase zUnyahRdaya, vudvihIna, mithyA vAdase Atma-gauravako naSTa karanevAle aura yathAnAma tathA guNavAle usa budAmako hI jinadAsane apanI, svabhAvase bhadrA subhadrA putrI vivAha - vidhise zIghra pradAna karadI aura vividha prakArake ratna, suvarNa, hIre Adike AbhUSaNa, dAsa, dAmI, Asana, yAna Adi, tathA pUjaNI, rAsahita mukhavatrikAse zobhAyamAna karake kulakI rItike anusAra sammAna ke sAtha sasurAla bheja dI / sudhAthI yukta hAya te varane pitA badhA guNeAthI yukata rUpa ane lAvaNyathI bharapUra unyA khAye " parantu tenA A ADa kha pUrNa AcaNuthI jinadAsa tenA para mArhuita varjha gA, tethI te lagnanI jUnI cAla-rIti jUnI gaye, ne tenA ADa arI dharmAtmApaNAthI AkarSAI gaye tene khakhara nahatI ke buddhadAsa 9pa8 karI rahyo che. teNe tene jainadharmanA anuyAyI mAnI lIdhe vastutaauddha, syAdRAdathI zUnyahRdaya, buddhihIna, mithyAvAdathI Atmagauravane naSTa karanAra ane yathAnAma tathA guNavALAe buddhadAsaneja jinadAse peAtAnA svabhAvathI bhadrA evI subhadrA nAmanI putrIne lagnavidhithI zIghra parathAcI hIdhI, bhane vividha prabhAranA ratno bhuvartha, hIrA mahinA AlUSo!, hAsa-hAsI, Asana, vAna Adi, tathA pUjaNI derAsahita sukhasikAthI zaeNAbhAyamAna karIne kuLanI rItine anusAra samAnapUrvaka sAmara mekalI dIdhI Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 capAnagarIvarNanam 45 atha zvazurAlayamAgatA'pi janmasiddhA sAmAyikapratikramaNAdikriyA nAtyA kSIt, yadaktam "sA tatyavi sAmAiya,-paDikamaNamu bhayakAlaNiyameNa / rakkha jIvassAbhaya,-supattadANAiya ca kuNahamda / / " iti / "sA tatrApi sAmAyika pratikramaNamubhayakAlaniyamena / rakSA jIvasyAbhaya-mupAnadAnAdika ca karoti sma / " iticchaayaa| tathA coktam "te cannA jialoe, je jiNa-dhamma kuNati paJcakkha / dhannANaci te dhannA, kuNati desataragayA vi " ini / "te panyA jIvaloke, ye jinadharma kurvanti pratyakSam / canyAnAmapi te dhanyAH, kurvanti dezAntaragatA api // " iticchaayaa| atha sadAcAriNImapi vastuta ubhayakulatAriNImapi ca nijakulaviraddhAcAriNI matvA-"puni ! naiva svakulapAramparyAgata kAvya tanmAmAstvimeva"-miti subhadrA sasurAla Anepara bhI janma-siddha sAmAyika-pratikramaNa Adi kriyA pUrvavat karatI thii| kahA bhI hai "vaha vahA para bhI sAmAyika pratikramaNa ubhaya kAla niyana-pUrvaka karatI thI, aura jIvarakSA, abhayadAna tathA supAtradAna bhI karatI thii||1||" aura bhI kahA hai "lokame be anya he jo jina varmakA pAlana karate hai kintu ve dhanyoM meM bhI dhanya hai jo viTeza me jAkara bhI dharmakA pAlana karate hai // 1 // " subhadrA kI sAsUne samajhA ki subhadrA yadyapi sadAcAriNI hai aura vAstavame ubhaya-kula tAriNI bhI hai tathApi apane kulase viruddha Aca raNa karatI hai| vaha bolI- "beTI ! apane gharameM buddha-devakI upAsanA subhadrA sAsare AvyA pachI paNa janmasiddha sAmAyika-pratikramaNa Adi kriyA pUrvavat karatI hatI kahyuM che ke te tyA paNa sAmAyika-pratikramaNa ubhayakALa niyamapUrvaka karatI hatI, ane jIvarakSA, abhayadAna tathA supAtradAna paNa karatI hatI ema paNa kahyuM che ke - lokamAM teo dhanya che ke jeo jinadharmanuM pAlana kare che, paraMtu teo dhanyamA paNa dhanya che ke jeo videra gayA chatA paNa dharmanuM pAlana kare che" subhadrAnI sAsue ema mAnyuM ke je ke subhadrA sadAcAriNuM che ane vastuta ubhayakulatAriNI che, te paNa pitAnA kuLathI virUddha AcaraNa kare che teNe kahyuM, Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAstre iti mAktanI vaivAhikanItipaddhati vismRtya sa nIticaturo'pi jinadAmasta dIyAhiraGgajaina marmoDAmarA''DammarohInacirattiramakaTakapaTajinadharmagariNe vastuto cauddhAya, jantarajhollasadasadvAda pamtayudvibhAya mithyAvAdApanItA''smamahimne yathArthanAmne buddhadAsAya sahajAtasarvabhadrA tA subhadrA pariNayanavipinA dvAra pradAya nairavidharatnasuvarNahIramAdibhUpADhAmIdAsA''sana-yAnAdiyotu , pramArjanyA, sadora kamukharastriyA ca samalaGkatA yathAkulacyAhAra sasammAna zvazurAlaya pepitavAn / guNo se yukta ho, usa parako pitA samasta guNoMse yukta rUpa aura lAvaNya (saundarya) se bharapUra kanyA deve // 1 // " lekina usake isa ADambarapUrNa AcaraNase jinadAsa usa para mohita hoge| unhone vivAra kI purAnI cAla bhulA dii| vaha usake disAU dharmAtmApanase AkRSTa hoge| unheM nahIM mAlUma thA ki buddhadAsa kapaTa kara rahA hai| unhoMne use jainadharmakA anuyAyI mamajha liyaa| vaha vAstavameM bauddha, syAvAdase sUnyahRdaya, budvihIna, mithyA vAdase Atma-gauravako naSTa karanevAle aura yathAnAma tathAguNavAle usa vudvadAmako hI jinadAsane apanI, svabhAvase bhadrA subhadrA putrI vivAha-vidhise zIghra pradAna karadI jaura vividha prakArake ratna, suvarNa, hIre Adike AbhUSaNa, dAsa, dAsI, Asana, yAna Adi, tathA pUjaNI, Dogasahita mugvavastrikAse zobhAyamAna karake kulakI rItike anusAra sammAnake sAtha sasurAla bheja dii| guNethI yukta hoya te varane pitA badhA guNothI yukata rUpa ane lAvayathI bharapUra nyA mAye" parantu tenA A ADaba-pUrNa AcaNathI jinadAsa tenA para hita thaI gaye, tethI te lagnanI jUnI cAla-rIti bhUlI gaye, ne tenA ADabarI dharmAtmApaNathI AkarSAI gaye tene khabara na hatI ke buddhadAsa kapaTa karI rahyo che teNe tene jainadharmane anuyAyI mAnI lIdhe vastuta bauddha, syAdvAdathI zUnyAhadaya, buddhihIna, mithyAvAdathI Atmagauravane naSTa karanAra ane yathAnAma tathA guNavALAe buddhadAsaneja jinadAse pitAnA svabhAvathI bhadrA evI subhadrA nAmanI putrIne lagnavidhithI zIdhra 52vIdhI, ana vividha 2nA ratno, bhupa, 20 mAnA mAbhUpAzA, hAsa-hAsI, Asana, vAhana Adi, tathA pUjaI derAsahita mukhastrikAthI zobhAyamAna karIne kuLanI rItine anusAra samAnapUrvaka sAsare mokalI dIdhI Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 campAganarIvarNanam tilaka tamya munelalATe salagnam , tadavalokya prAptAvasaratayA prakupitA tadIyazvanijamAtmaja-buddhadAsamAhRyA'vocat-'pazyeya kulTaivamAcaryakula kalaGkitapatI-'ti zrutvaitatsA nirakA mubhadrA kAyotsargAya vyAnamamitA'bhavata , tadanu tadIyabhaktima sannayA zAmanadevyA 'samApaya kAyotsarga zvaste'sau ralako'payAte-'ti pratiyodhyamAnA kAyotsargavyApArAdvayarasIt / aba jAte pramAte devAtkRtAhuprayatnenApi dvArapAlena nagaradvArakavATamanududhATanIyamAlokya sarve visipmiyire / samAkarNi varNAmaNi rAjJA jitazatruNA'pi sa, usane baDI caturAIse jIbhake dvArA baha nikAla diyaa| usa samaya donoMke mastaka bhiDa gaye the isalie subhadrAke lalATame lagA huA tilaka munike lalATame bhI laga gayA / sAsUko mana-cAhA maukA mila gyaa| usane kupita hokara apane laDakeko bulAyA aura kahA-'dekha ima kulaTAne yaha karatUta karake kula kalakita kiyA hai| subhadrAne jara yaha sunA to vaha zAntike sAya kAyotsarga karaneke lie yAna dharakara baiTha gii| zAmanadevI subhadrAkI bhakti se prasanna hokara pragaTa huI aura bolI-vasa, kAyotsarga rahane do, tumhAre Upara lagA huA kalaka kala dUra ho jaaygaa| zAzanadevIke dvArA pratiyodhita hone para subhadrAne kAyotsarga pAra diyaa| prabhAta huaa| dvArapAla nagarake phATaka kholane gayA / magara acA naka yaha kyA ho gayA dvArapAlake lAkha prayatna karane para bhI phATaka hile taka nhiiN| saba loga Azcaryacakita ho ge| rAjA jitazatruke AkhamAtu kANu pitAnI jIbha vaDe kADhI nAkhyuM, e vakhate beunA mastaka paraspara aDakI gayA hatA, tethI subhadrAnA kapALamAne cAdale muninA kapALane cATI gaye sAsune marajI mujabanI taka maLI gaI teNe zuddha thaIne putrane bolAvyuM ane kahyuM je, A kulaTAe Avu karatUta karIne kuLane kalakita karyuM che" subhadrAe jyAre vAta sAbhaLI tyAre te zAMtipUrvaka kAryotsarga karavAne mATe dhyAna dharIne besI gaI zAsanadevI subhadrAnI bhakitathI prasanna thaIne prakaTa thaI ane belI "basa kAyetsarga rahevA de, tArI upara lAgela kalaka kA dUra thaI jaze, zAsanadevI dvArA pratidhita thatA subhadrAe kAryotsarga pAye prabhAta thayu dvArapALa nagarane daravAjo ughADavA AvyuM, paNa acAnaka A zu thaI gayu ? dvArapALanA lAkho prayatna chatA paNa daravAje jarAe casakaye paNa nahIM ! badhA leke Azcaryacakita thaI gayA rAjA jIvazatrune kAne e vAta pahocI hA / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 - - upAsakAzAstre zvazvA pratiyodhitA mAyAvino nijapatyuH sarvameva kApaTayamavagatya devagatyA adha TitaghaTanAyA jAtAyAmapi svadharmoM na hApanIyaH' iti nidhinvAnA lokayAtrA gama yantyAsIt / idamIyA atharya gapi kalavirudvA''caraNAnmanasA subhadrAye druti sma tathApi niSkAraNa kizcidapayarnumakSamA kSamAncitara tUSNIkAmAmte sma / ____ athaikdA pazcanako mahAna jinamalpI munirgocarI grahItu tadgRhamAgatastamava lokya subhadrA yadA tasmai bhikSA dAtumupetAtadaivAkSudrazarA tasya munezvasupi praniSTA cakSuHzaktyupadhAtikA samIkSya 'pratikAro vidheya eveti ca nizcitya cAtuyeNa jitayA tannegAttAmapanItavatI,kintu miyo mukhasambanyena mubhadrAlalATaphalakAvasthita hoto hai, tuma bhI unhIM kI upAsanA kiyA kro|" jaya sAsane use yaha pratibodha diyA to vaha apane patikA sArA kapaTa-pUrNa rahasya samajha gii| usane nizcaya kiyA-"deva-gatise yaha anahonI bhavitavyatA ho gaI hai to bhI apane dharmakA tyAga nahIM karanA caahie|" isa prakAra nizcaya karake vaha apanA samaya vyatIta karane lgii|apne kulase viruddha AcaraNa dekha kara sAsa. yadyapi subhadrA para karatI thI tathApi vaha kimI kAraNa vinA kucha kara nahI sakatI thI, isalie vaha cupa-cApa rhii| eka samaya kI bAta hai-eka mahAna jinakalpI muni gocarI ke lie subhadrAke ghara pdhaare| vaha jyoMhI bhikSA deneke lie samIpa AI tyohI usane dekhA ki-munirAjake netrameM rajakaNa paDa gayA hai| usase netrako hAni pahu~ca sakatI thii| socA-upAya avazya karanA caahie| putrI ! ApaNA gharamAM baddhadevanI upAsanA thAya che, mATe tuM paNa temanI ja upAsanA karyA kara" jayAre sAsue tene e pramANe kahyuM tyAre te potAnA patinu badhu kapaTa pUrNa rahasya samajI gaI teNe nizcaya karyo ke daivagatithI A na thavI joItI bhAvatavyatA thaI che, te paNa mAre mArA dharmano tyAga na kare joIe" e pramANe nizcaya karIne te pitAne samaya vyatIta karavA lAgI pitAnA kuLathI virUddha AcapaNa joIne tenI sAsu ke subhadrA upara cIDhAtI hatI, te paNa te keI kAraNa vinA kazu kahI zakatI nahotI, tethI te cUpa rahI eka vAra eka mahAna jinakapI muni gecarIne mATe subhadrAne ghera padhAryA te jyA bhikSA ApavAne mATe muninI samIpe AvI, tyAM teNe joyuM ke muninI AkhamAM kAI rajakaNuM paDayuM che, tethI emanI Akhane IjA thavAne sa bhava che teNe vicAryuM ke tene kAI upAya jarUra karavuM joIe subhadrAe caturAIthI muninI Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - agArasajjIvanI TIkA a0 1 0 1 campAnagarIvarNanam 49 aba''kAzayAcA zAsanadevyA'bhyadhAyi- yA kAcitmubhadrAto'nyAsatI varttate tayA'vaziSTa dvAramuATanIya-'miti, kintu mubhadrAmantareNa na kayAciditarayA kapATamudghATayitumazakyata, tato-'dhanyA'si pratiyate / zIlagAlini ! bhadrakari ! subhadre !' ityAdibhi nibhirgaganamaNDalamamaNDi / devaizca zIlamahimaivamagIyata-- (mAlinI) "kuNami duyamakamhA sIla ! mappa sumAla, vimamamiyamarariMga sIyala sImeNa / alamahiyagirAe ja tavAla gANa, miraNihiaNiNsA Nicamagge vayapi // " iti / " karopi drutamasmAt zIla / sarpa sumAlAm / ____vipamamRtamayAgniM zItala mihameNam / / alamapiphagirA yattavA''lampakAnA, zironihitaniTegA nityamagre vayamapi // " iticchAyA / pazcAt zAmana-devIne AkAzavANIme phira kahA-"subhadrA ke sivAya aura koI satI ho to vaha cauthA daravAjA khole / " lekina subhadrAke atirikta eka bhI strI daravAjA na gbola skii| taya-"he subhadrA' he zIlavatI pativratA! tu dhanya hai| panya hai| kI dhvanise AkAza-maDala gUja utthaa| devatAone zIlakI hama prakAra stuti kI "he zIla tuma anAyAsa hI sarpako mAlA, vipako amRta, agniko zItala aura zerako hariNa banA dete ho| adhika kyA kahe jo tumhArA Alapana lete hai unakI AjJA hama loga (devatA) bhI zirodhArya karate hai|" pachI zAsanadevIe AkAzavANImAM pharIthI kahyuM "subhadrA sivAya bIjI ke satI hoya te te daravAje hADe" para tu subhadrA sivAya eka paNa strI dara vAje na ughADI zakI tyAre te su ! he zIlavatI pativratA ! tane ghanya che, dhanya che ! evA dhanithI sAkaLama DaLa gujI ughu devatAoe zIlanI stutI A pramANe karI - "he zIla! tu anAyAneja sarvane mALA, viSane amRta, agnine zItala ane siMhane hariNuM banAvI de che vadhAre zu kahIe jeo tArU Ala bana le che, temanI AjJA ame leke (devatAo) paNa zirodhArya karIe chIe Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 upAsakdazAstra vRttAnto'sau / tatazca tadAnImakasmAt "yadi kAcitpatitratA bhIlavatI yopiDhAmamutreNa kRpAttitaunA'pa Ahatya spATa sincettadaitadudghATaHsyAnnetarathe-"tyArA zavAyudacarat , tA nizamya tathA''carita samAgatAsu satImmanyAsu rahISu niSphalAsu subhadA zvazrU bhArthayata-'mAtarahametajjalamapahargamAzApanIyA' iti, zvazrvA ca'mA klati muhurasmAramujjvala kula-miti pratyaSidhyata / tadanu zIlamahimnA-'zIlapAlini! matinate ! mubhadre ! bhadra te bhUyA,-dapahara tva tathA jalamabhipicya caudghATaya kapATa'-mityAgazavaca attA sA tathA''ma mUnasanadvatitaunA kRpAjalamAdAya yadeva pATamamipipeca tadaiva dvAratrayamudaghATi! pAma bhI kAnokAna khabara pahu~cI / usI samaya AkAzavANI huI" yadi koI pativratA, zIlavatI strI kacce dhAgese cAlanIme pAnI nikAla kara sIce to phATaka khula sakate hai anvayA nhiiN|" AkAzavANI suna kara apaneko satI samajhane vAlI baTuterI orate AI, magara saba niSphala huii| taya subhadrAne apanI sAsase jala nikAla kara phATaka sIcane kI AjJA mAgI / sAsa bolI- hamAre pavitra kulako phira kalaka na lagA' aura roka diyaa| - isake bAda zIlake prabhAvase phira yaha AkAzavANI huI- " he zolavatI patitA subhadrAtR jala khIMca aura sIcakara phATaka khola / " isa AkAzavANIko sunakara subhadrAne kacce dhAgemeM baMdhI huI cAlanIse jala nikAlakara jyAhI phATaka para chiDakA tyAhI nagarake tIna dvAra khula ge| e vakhate AkAzavANI thaI ne kaI pativratA zIlavatI strI kAcA sUtaranA tAta gzI cALaNImAM pANI kADhIne nIce te daravAjo ughaDI zakaze, a yathA nahI AkAzavANI sAMbhaLIne pitAne satI samajanArI aneka strio AvI paNa badhI niSphaLa thaI, tyAre subhadrAe sAsu pAse AjJA mAgI ke "mane kuvAmAthI jaLa kADhIne dara vAjA para chATavA do" sAsu belI amArA pavitra kuLane pharIthI kalaka na lagADa" ane teNe subhadrAne javA na dIdhI tyArabAda zIlanA prabhAvathI pharIthI evI AkAzavANI thaI ke "he zIlavatI pativratA subhadrA ! tu jaLa khecIne daravAjAne chATa !" bA AkAzavANI sAMbhaLIne subhadrAe kAcA sUtare bAlI cALaNuthI kuvAmAthI jaLa kADhyuM ane jyAM teNe te jaLa daravAjA para chAyu tyA te sahasA nagaranA traNa daravAjA ughaDI gayA ! Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasajIvanI TIkA a0 1 0 1 campAnagarIvarNanam rasskAzavAcA zAsanadevyA'bhyadhAyi - yA kAcitsubhadrAto'nyAsatI varttate tayA'vaziSTa dvAramudghATanIya - ' miti, kintu subhadrAmantareNa na kayAciditarayA kpATamuddghATayitumazakyata, tato- 'dhanyA'si pratiprate / zIlazAlini / bhadraGkari ! subhadre !' ityAdibhinibhirgaganamaNDalamaNDi / devaizva zIlamahimaivamagIyata( mAlinI ) kuNami duyamakamhA sIla ! mappa sumAla, vimamayimarariMga sIyala sIhameNa / alamahiyagirAe ja tabAlanagANa, miraNihiaNiesA Nicamagge vayapi // " iti / " karoSi hutama+smAt shiil| sarpa mAlAm / vimamRtamayA zItala mitrameNam // aparA yattavA''lammakAnA, 46 49 zironihitanidezA nityamagre vayamapi // " iticchAyA / pazcAt zAmana - devIne AkAzavANIme phira kahA - "subhadrA ke sivAya aura koI satI ho to vaha cauthA daravAjA gvole / " lekina subhadrA ke atirikta eka bhI strI daravAjA na gvola sakI / taba - "he subhadrA' he zIlavatI pativratA / tR dhanya hai / dhanya hai / kI dhvani se AkAza-maDala graja utthaa| devatAone zIlakI ina prakAra stuti kI - " he gIla | tuma anAyAsa hI sarpako mAlA, vipako amRna, agniko zItala aura zerako hariNa banA dete ho / adhika kyA kaheM jI tumhArA AlAna lete hai unakI AjJA hama loga (devatA) bhI zirodhArya karate hai | 1 22 pachI zAsanadevIe kAgavANImAM pharIthI kahyu satI heAya te te ceAthe daravAjo ughADa" paraMtu subhadrA vAjo na ughADI zakI tyAre huM suTTA hai zIlavatI che, dhanya che ' evA dhvanithI AkAzamaDaLa zujI uyu A pramANe karI -- "subhadrA sivAya bIjI koI sivAya eka paNa strI dara pativratA 1 tane dhanya devatAoe zIlanI stutI "he zIla 1 tu AnAyAneja sarpane mALA, viSane amRta, agnine zItala ane bihune hariNa banAvI de che vadhAre zu kahIe ? jee tArU bhAlaana le che temanI AjJA ame leke (devatAe ) pazu sidhAya karIe chIe Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAstre vRttAnto'sau / tatazca tadAnImakasmAt " yadi kAcitpatitratA zIlavatI yoSidAma sutreNa kRpAttitaunA'pa AhRtya pATa sincetadetadudughATaH syAnnetaraye - "syAga zatrAgudacarat tA nizamya tathA''caritu samAgatAsu satImmanyAsa nahI nipha lAsu subhadrA zvazrU prArthayata - 'mAtarahametajjalamapaharttamAjJApanIyA' iti, vazrvAca' mA klaki muhurasmAmmujjvala kula-miti matyavidhyata / , tadanu zIlamahimnA - ' zIlapAlini / matinate ! subhadre ! bhadra te bhRyA -dapahara tva tathA jalamabhiSicya codghATaya kpATa' - mityAkAzavaca' zrutvA sA tathA''ma mUsannaddhatitaunA pAjjalamAdAya yadaiva kapATamabhiSipeca tadaiva dvArayamudaghATi / pAsa bhI kAnokAna khabara pahu~cI / usI samaya AkAzavANI huI"yadi koI pativratA, zIlavatI strI kacce bAgese cAlanIme pAnI nikAla kara sIce to phATaka khula sakate he anyathA nahIM / " AkAza vANI suna kara apaneko satI samajhane vAlI paTaterI orate AI, magara saba niSphala huI / taba subhadrAne apanI sAsase jala nikAla kara phATaka sIcane kI AjJA mAgI / sAsa bolI- ' hamAre pavitra kulako phira kalaka na lagA' aura roka diyA / 48 isake bAda zIlake prabhAvase phira yaha AkAzavANI huI- " he zIlavatI pativratA subhadrA ! tU jala khIMca aura sIcakara phATaka khola / " isa AkAzavANIko sunakara subhadrAne kacce dhAge meM badhI huI cAlanI se jala nikAlakara jyoMhI phATaka para chiDakA tyohI nagarake tIna dvAra khula ge| e vakhate AkAzavANI thaI jo keAI pativratA zIlavatI strI kAcA sUta-nA tAta NAthI cALaNImAM pANI kADhIne sIce te davAo ughaDI zakaze, anyathA nahIM" AkAzavANI sAbhaLIne peAtAne satI samajanArI aneka srie AvI paNa badhI niSphaLa thai, tyAre subhadrAe sAsu pAse AjJA mAgI ke "mane kuvAmAthI jaLa kADhIne dara vAjA para chATavA de" sAsu melI amArA pavitra kuLane pharIthI kalaka na lagADa" ane teNe subhadrAne javA na dIdhI tyAramAda zIlanA prabhAvathI pharIthI evI AkAzavANI thaI ke huM zIlavatI pativratA subhadrA I tu jaLa khecIne daravAjane chATa !" bA AkAzavANI sAbhaLIne subhadrAe kAcA sUtare khAdhelI cALaNIthI kuvAmAthI jaLa kADhayu ane jyAM teNe te jaLa daravAjApara chATyu tyA te sahasA nagaranA traNe daravAjA ughaDI gayA ! Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - agArasaJjIvanI TIkA a0 1 0 1 campAnagarIvarNanam aya''kAzavAcA zAsanadevyA'bhyadhAyi- yA kAcitsubhadrAto'nyAsatI vartate tayA'vaziSTa dvAramudghATanIya-'miti, kintu subhadrAmantareNa na kayAciditarayA kapATamudghATayitumazakyata, tato-'dhanyA'si pratiyate / zIlazAlini ! bhadrakari ! subhadre !' ityAdibhi nimirgaganamaNDalamamaNDi / devaizca zIlamahimaivamagIyata (mAlinI) "kuNami duyamakamhA mIla ! mappa sumAla, vimamamiyamaggi sIyala sIhameNa / alamahiyagirAe ja tavAla gANa, miraNihiaNiemA Nicamagge vayapi // " iti / " karopi drutamarasmAt zIla! sarpa sumAlAm / vipamamRtamathAni zItala siMhameNam // alaggavigirA yattavA''lampakAnA, zironihitanidezA nityamagre uyamapi // " iticchAyA / pazcAt zAsana-devIne AkAzavANIme phira kahA-" subhadrA ke sivAya aura koI satI ho to vaha cauthA daravAjA khole|" lekina subhadrAke atirikta eka bhI strI daravAjA na gvola skii| taba-"he subhadrA' he zIlavatI pativratA tu vanya hai| dhanya hai| kI dhvanise AkAza-maDala gUja uThA / devatAone zIlakI isa prakAra stuti kI___ "he zIla! tuma anAyAsa hI sarpako mAlA, vipako amRta, agniko gItala aura zerako hariNa banA dete ho| adhika kyA kahe jo tumhArA AlAna lete hai unakI AjJA hama loga (devatA) bhI zirodhArya karate hai|" pachI zAsanadevIe AkAzavANImAM pharIthI kahyuM "subhadrA sivAya bIjI kaI satI hoya te te ce daravAjo ughADe" para tu sudrA sivAya eka paNa strI dara vAje na ughADI zakI tyAre "he su hA ! he zIlavatI pativratA ! tane dhanya che, dhanya che ! evA dhvanithI AkAzama DaLa gujI uThayu devatAoe zIlanI stutI A pramANe karI - he zIla ! tu anAyAse ja sapane maLA, viSane amRta, agnine zItala ane siMhane hariNa banAvI de che vadhAre zuM kahIe ? jeo tAru Ala bana le che temanI AjJA ame lerI (devatAo) paNa zirodhArya karIe chIe Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre yasyA ca zreNikasuto'zokacandranAmA kUNikA'parAbhidhAnaH pitu. zokAdrAjagRhamapahAya nijarAjadhAnImakArSIt / sudarzanaH zreSThI ca strIyazIlaprabhAvena zUla siMhAsana vyadhatta / 50 caturdazapUrvaraH zamyambhavaH svAmI ca yAmadhyAsya zrutajJAnavalena 'manaka' - nAno nijaputrasyA''yuH paNmAsamAnAvazeSa parijJAya - 'kathamaya paNmAsapariziSTenA ''yupAduSpAra pravacana - sAgara kAlsrtsnyena pAraye' - diti vAruNyarasA''plutastadabhya yanasaukaryAya paJcamA'svasthAnA bhavyajIvAnA paramopakArAya ca pUrvebhyo nissArya dazAbhyayanIsvarUpa darzakAlika nAma sUtra vyarIracat / yaha vahI capA nagarI hai, jisameM nivAsa karanevAle mahArAja zreNika ke suputra azokacandra - apara nAma kRNika-ne pitRzokake kAraNa rAjagRha ko tyAgakara ise rAjadhAnI banAyA thA / aura seTha sudarzanane apane zIla prabhAva se zUlI ko siMhAsana banA diyA thaa| caudaha pUrvadhArI zayyabhava svAmIne zrutajJAna ke thalase, manaka nAmaka putrakI chaH mahIne kI Ayu zepa samajha kara aura indo cha mahInome apAra Agama-sAgara ko pAra karane ke lie, saralatApUrvaka adhyayana karaneke nimitta, aura pAcave Are ke bhavya jIvoMke bhI hitArtha pUrvIse choTa-chA~Ta kara daza adhyayanoMkA dazavaikAlika sUtra banAyA thaa| mA eja vya pA nagarI che, jemA nivAsa karanArA mahArAja zreNikanA suputra aAAcadra athavA kRNike pitRAkane kAraNe rAjagRha nagaraneA tyAga karIne tene rAjadhAnI banAvI hatI, ane zeTha sudarzane peAtAnA zIlanA prabhAvathI zULIne siMhAsana banAvI dIdhu hatu cauda-pUrva dhArI zayya bhava svAmIe zrutajJAnanA khaLathI manaka nAmanA putranu cha mAsanu AyuSya bAkI rahyu samajIne " mAlaka cha mAsamAM apAra Agama-sAgarane kevI rIte pAra karI zakaze" AvI karUNAthI tene saralatApUrNAMka adhyayana karavAne arthe, ane pAcamA ArAnA bhavya jIvAnA paNa hitArthe, pUrvAMmAthI tAraNa karIne daza adhyayanenu dazavaikAlika sUtra banAvyu hatu 1 AtmamavAdanamna pUrvata paDjIvanikA yayanam / pravAdata piNDaipaNAdhyayanam / satyavAdato vAkyazuddhinAmama yayanam / pratyAkhyAnapUrvamya tRtIyAdvastuno'ziSTAnyabhyayanAni nivaddhAni / I 1 AtmavAda' nAmaka pUrva se 'padajIvanikA' 'jadhyayana 'varmamavAda' pUrva se AbhApravAda ' nAmanA pUrvamAMthI pathvanikA adhyayana, 'ka'pravA pUtra mAthI * 6 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 1 campAnagarIvarNanam 51 yamyA ca vIro bhagavAn " mukhopari saDhorakamukhapatrikAyanyanapurassara savidhi sAmAyikA''caraNenA'nantAnA karmaNA nirjarA bhavatI" - tyupadideza rAje kRNikAya yasyAca meghadattanAmA zreSThI sAdhuvepanindayA mRtvA mAtadgaputratA mApya kSayAdiroga poDazakA''kAnto munimAlokya labdhajAtismRtirdIkSA gRhItvA mokSagatiM gataH / yA cAvitiSTan rAjA kUNikaH kadAcana prabhAtavAta sipeviSayA yAnAdhirUdro vahirbhrAmyana kacana bahubhirvadharke sacatuJcaraNavandha bhUmau vinipAtya nirdayatayA khaDgamAdAya sakkaNamAkrozantamanAtha kAtarekSaNamajame vayamAna nirIkSya jisa nagarImeM bhagavAn mahAvIrane- ' DorA sahita mukhavastrikA bA~dha vara vidhi - pUrvaka sAmAyika karane se ananta karmokI nirjarA hotI hai ' aimA upadeza mahArAja RNika ko diyA thA / aura meghadatta seTha sAdhuvepakI nindA karane se cADAlakA putra huA thA aura kSaya Adi solara rogose eka hI sAtha AkrAnta ho gayA thA / pazcAt muniko dekhakara, jAtismaraNa jJAna prApta kara aura dIkSA grahaNa karake mokSa gayA thA / usI caSA meM rahanevAle mahArAja kRNika ekabAra prAta kAlIna vAyu kA sevana karaneko savArI para savAra ho bAhara nikale the| eka jagaha bahuta se kasAI eka bakare ke cArA paira bAgha jamIna para gIrAkara vaDI je nagarImA bhagavAna mahAvIre 'DhArAsahita mukhavazvima bAdhIne vidhipUrvaka sAmAyika karavAthI ananta karmonI nirjarA thAya che' ene upadeza mahArAja kRSuikane ApyA hane, ane meghadatta zeTha sAdhuveSanI niMdA karavAthI cADAlanA pu thayeA hateA, ane kSaya Adi sALa rAgayI ekI sAthe mAkAnta thayeA hateA, pachI munine joIne jAtimmaraNa jJAna prApta karI tathA dIkSA gratuNu karI melle gayeA hate e capAmA rahetA mahArAja kRNika ekavAra prAta kALanA vAyunu sevana kanvAne ghoDA para savAra thai mahAra nIkaLya hatA eka sthaLe phaeNTalAka phasAie eka akarAne cAre page AdhI jamIna para paTakI bahu nirdayatAthI tene mArI rahyA hatA bicArA 'piTepaNA' a yayana 'satyamavAda' pUrva se 'dAkyazuddhi' nAmaka a yayana nikAlA aura 'pratyAkhyAna' pUrva kI tIsarI vastuse vAkIse saba adhyayana nikAle gaye 'piMDeya' adhyayana 'satyayavA ' pUrvabhAthA 'vAyazuddhi' nAbhanu adhyayana zyAmA yAnyu, ane 'pratyAkhyAna pUrvanI trIjI vastumAMthI bInA badhA adhyayanA kAvAmA AvyA Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakazAhamane makSu vibhundhacetAstAnucita daNDayitvA paruNAruNAlyo rAjye rAjagRhe piTha vatsarvatrAmArImudghopya dInajIvAnarakSat / / ayameva campAyA varNako nAma, ito'dhikajijJAmubhirIpapAtike kaNeha tyAvalokanIyam / 'puNNabhadde' iti, pUrNabhadro - dakSiNayakSanikAyAdhipatistasmAmilAttannA makam , caityam parito nAnAkusumalatAmatAnaharitabharitodyAnavilasita sthAnam / 'vaNNao' iti varNakaH etadvarNana vistarabhayAdihAnupanyastamapyaupapAtikamUtrato. 'vagantavyam / tatreti zepa* // 1 // nirdayanA ke sAtha use mAra rahe the| becArA bakarA karuNa Akoza kara rahA thA aura kAyara dRSTise dekha rahA thaa| mahArAja to yaha dRzya dekha kara atyanta kSubdha hue aura unhoMne kasAiyoMko ucita danDa diyaa| unhone rAjagRhame aura samasta rAjyame ghoSaNA karAkara dIna-hIna prANiyoMkI rakSA kI thii| yahI capAkA varNana hai| vizepa jijJAsuoko aupapAtika mutra meM acchI taraha dekha lenA caahie| isa capA nagarI me pUrNa bhar3ha nAmaka caitya thA / pUrNa bhadra dakSiNa yakSa nikAya kA svAmI hai| vahI ima caityakA svAmI yA, isalie isa caitya kA nAma bhI pUrNabhadra paDa gayA thaa| cAroM ora vividha prakArake phalo aura deloMse hare bhare udyAnase zobhita sthAnako caityakahate hai| isa caityakA varNana vistAra-bhayase yahI nahIM karate ata aupapAtika sUtrase samajha lenA cAhie // 1 // bakare karUNAjanaka cIso nAkhato hato ane bhayabhIta daSTithI joI rahyo hate mahA rAja te e dazya joIne atyata kSubdha thaI gayA ane temaNe kamAIone vAjabI zikSA karI temaNe rAjagRhamAM ane AkhA rAjyamAM veSaNa karAvIne dIna-hIna prANI enu rakSaNa karyuM hatuM, A ca pAnuM varNana che vizeSa jijJAsuoe aupapotika samA samyak prakAre joI levuM e ca pa nagarImAM pUrNabhadra nAmanu vaitya hatu pUrNabhadra dakSiNa kSanikAyane svAmI che te A cityane svAmI hane, tethI te cityanuM nAma paNa pUrNabhadra paDI gayuM-- hata cAre bAjue vividha prakAranA phU ane velIovALA lIlA chama udyAnathI zobhita sthAnane catya kahe che tethI te paNa aupatika sUtramAthI samajI levuM ke 1 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgArasaJjIvanI TIkA a0 1 0 2 sudharmajamyUpaznottaraH (malama) teNa kAleNa teNa samaeNa ajasuhamme samosarie jAva jaMbU pajjuvAsamANe eva vayAsI-jaiNa bhaMte / samaNe bhagavayA mahAvIreNa jAva sapatteNa cha?sta agasta nAyAdhammakahANa ayamahe paNNatte / sattamassa Na bhaMte / aMgassa uvAsagadasANaM samaNeNa jAva sapatteNaM ke ahe paNNate / evaM khalu jaba samaNeNa jAva sapatteNa sattamassa agasta uvAsagadasANa dasa ajjhayaNA paNNattA tajahA "ANade 1 kAmadeve 2 ya, gAhAvai-culaNIpiyA 3 |suraadeve 4 cullasayae 5,gAhAvai-kuDakolie 6 / saddAlaputte 7 mahAsayae 8 nadiNIpitA 9 sAlihopiyA 10 / jaiNa bhate / samaNeNaMjAva sapatteNaM sattamassa agassa uvAsagadasANaM dasa ajjhayaNA paNNattA | paDhamassaNaM bhate / sa maNeNa jAva sapatteNaM ke ahe paNNatte // sU 2 // DAyA-tammin kAle tasmin samaye Aryamu dharmA samAmRtaH yAvat jammU. paryupAsIna evamavAdIta-yadi khalu bhadanta zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvatsamAptena paSThamya aGgasya-jJAtAdharmakathAnAmagamartha prajJaptaH / saptamasya khalu bhadanta / agasya 'teNaM kAleNa ' ityAdi sUtra // 2 // ( mUlakA artha ) uma kAla aura usa samayame Arya sudharmAsvAmI (capAme) pdhaare| jambUsvAmIne unakI paryupAsanA karake kahA "bhagavan / (yAvat) muktikoM prApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane uThe jAtAdharmasthAgakA yaha artha phara 'teNa kAleNa' yA sUtra // 2 // e kAle ane e samaye Arya sudharmAsvAmI (ca pAnagarImA) padhAryA ja bU svAmIe temanI papAsanA karIne kahyuM "bhagavAna ! (vAva) mukitane prApta thaelA zramaNa bhagavAna mahAvIre chaThA jJAtAdharmakathAgane e artha darzAvyuM che, paraMtu Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 upAsakadazAGgasUtre maDbhu vizundhacetAstAnucita daNDayitvA varuNAvaruNAya rAjye rAjagRhe pa vatsarvatrAmArImudaghoSya dInajIvanarakSat / ayameva campAya varNako nAma, ito'dhikajijJAsubhiropapAtike kaha yAvalokanIyam / 1 'puSNabhadde' iti, pUrNabhadro dakSiNayakSanikAyAdhipatistatsnAmilAnnA makam, caityam = parito nAnAkusumalatAmatAnaharitabharitodyAnavilasita sthAnam / 'vaNNao' iti varNaka: etadvarNana vistarabhayAdihAnupanyastama pyopapAtitrato'vagantanyam / tatreti zeSaH // 1 // 7 1 nirdayatA ke sAtha use mAra rahe the| becArA bakarA karuNa Akroza kara rahA thA aura kAyara dRSTise dekha rahA thA / mahArAja to yaha dRzya dekha kara atyanta kSudha hue aura unhoMne kasAiyoMko ucita danDa diyA / unhone rAjagRha meM aura samasta rAjyame ghoSaNA karAkara dIna-hIna prANiyoMkI rakSA kI thii| yahI capAkA varNana hai / vizeSa jijJAsuoko aupapAtika sUtra acchI taraha desa lenA cAhie / isa capA nagarI me pUrNabhadra nAmaka caitya thA / pUrNa bhadra dakSiNa yakSanikAya kA svAmI hai / vahI ima caityakA svAmI thA, isalie isa caitya kA nAma bhI pUrNabhadra paDa gayA thaa| cAroM ora vividha prakAra ke phUla aura veloMse rare bhare udyAna se zobhita sthAnako caityakahate hai | isa caityakA varNana vistAra - bhayase yahA~ nahIM karate ata aupapAtika sUtrase samajha lenA cAhie // 1 // makarA karUNAjanaka cIsA nAkhatA hatA ane bhayabhIta dRSTithI joI rahyo hata mahA rAja tA e dRzya joine atyaMta kSubdha thaI gayA ane temaNe kasAIone vAjabI zikSA karI temaNe najagRDumA ane AkhA rathamAM ghASaNA karAvIne dIna-hIna prANI AnuM rakSaNa karyuM hatu A zpAnu varNana che vizeSa jinAsuee aupAtika sUtamA sabhyaGgaprakAre oi levu e capA nagarImAM pUrNabhadra nAmanuM caitya hatu pU bhadra dakSiNu cakSanikAyane svAmI che te A caityanA svAmI hatA, tethI te caityanu nAma pazu pUrNa bhadra paDI gayu-~~ hatu . cAre bAjue vividha prakAranA phUle ane vevIevALA lIlA chama udyAnathI zebhita sthAnane caitya kahe che tethI te paNa aupapAtika sUtramAMthI samajI levu // 1 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgArasaJjIvanI TIkA a0 1 mR0 2 sudharmajamyUpraznottaraH (malama) teNa kAleNa teNa samaeNa ajasuhamme samosarie jAva javU pajjuvAsamANe eva vayAsI-jaiNa bhaMte / samaNe bhagavayA mahAvIreNa jAva sapatteNa chaTassa aMgaspta nAyAdhammakahANa ayamahe pnnnntte| sattamassa NaM bhaMte / aMgassa uvAsagadasANaM samaNeNa jAva sapatteNaM ke ahe paNNatte / evaM khalu jaba / samaNeNa jAva sapatteNa sattamassa agassa uvAsagadasANaM dasa ajjhayaNA paNNattA tajahA____ "ANade 1 kAmadeve 2 ya, gAhAvai-culaNIpiyA 3 / surA deve 4 cullasayae 5, gAhAvaDa-kuDakolie 6 / saddAlaputte 7 mahAsayae 8 nadiNIpitA 9 sAlihIpiyA 10 / jaDaNaM bhate / samaNeNaM jAva sapatteNaM sattamassa agassa uvAsagadasANaM dasa ajjhayaNA paNNattA ! paDhamassaNa bhate / sa maNeNa jAva saMpatteNaM ke ahe paNNatte ||suu 2 // ___ chAyA-tammin kAle tasmin samaye bhAryamuparmA samavasta. yAvat jammU. paryupAsIna.evamavAdI-yadi khalu bhadanta amaNena bhagavatA mahAgIreNa yAvatsamAptana paSThamya Ggasya-jJAtAdharma kathAnAmayamartha prajJaptaH / saptamamya gyalu bhadanta ! aGgasya teNaM kAleNa ' ityAdi sUtra // 2 // (mRlakA artha ) usa kAla aura usa samayame Arya sudharmAsvAmI (capAme) pdhaare| jambRsvAmIne unakI paryupAsanA karake kahA "bhagavan / (yAvat) muktiko prApta zramaNe bhagavAn mahAvIrane uThe jAtAdharmakathAgakA yaha artha phara___teNa kAleNa.' tyAdi sUtra // 2 // bhuujn| matha e kAle ane e samaye Aye sudharmAsvAmI (ca pAnagarImA) padhAryA ja bU svAmIe temanI pa pAsanA karIne kahyuM "bhagavAna ! (cAvat ) mukitane prApta thaelA zramaNa bhagavAna mahAvIre chaThA jJAtAdharmakathAgane e artha darzAvyuM che, paraMtu Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre upAsakadazAnA zramaNena yAvat samAptena kaH arthaH prajJaptaH ? | eva khalu jambUH / zrama na yAvat samAptena saptamasya aGgasya upAsakadazAnA daza abhyayanAni prajJaptAni, vadyathA 54 "Ananda: (1) kAmadeva (2), gAthApati - culnIpitA (3) surAdevaH (4) kSudrazatakaH ( 5 ) gAyApati kuNDakaulikaH (6) saddAlaputraH ( 7 ) mahAzatakaH (8) nandinI pitA ( 9 ) zAleyikApitA (10) || " yadi khalu bhadanta ! zramaNena yAvat samprAptena saptamasya agasya upAsakadazAnA daza adhyayanAni majJaptAni / prathamasya khalu bhadanta ! zramaNena yAvat samprAtena ka arthaH prajJaptaH 1 // 2 // mAyA hai / kintu he bhagavAn ! una ( yAvat ) muktiko prApta zramaNa bhagavAn mahAvIrane sAtaveM upAsaka dazAMgakA kyA artha nirUpaNa kiyA hai ? " Arya sudharmAsvAmI bole- he jambU ? muktiko prApta una zramaNa bhagavAn mahAvIrane sAtaveM aga upAsakadazAke daza adhyayana pratipAdana kiye haiM, ve isa prakAra haiM- (1) Ananda, (2) kAmadeva, (3) gAthApati culanIpitA, (4) surA deva, (5) kSudrazataka, (6) gAthApati kuNDakaulika, (7) saddAlaputra, (8) mahAzataka, (9) nandinIpitA, (10) zAleyikApitA / jambUsvAmIne kahA - bhagavan ! yadi muktiko prApta zramaNa bhagavAn mahAvIrane sAtaveM aga upAsakadazAke daza adhyayana nirUpaNa kiye hai to he bhagavan ! una zramaNa bhagavAn mahAvIrane prathama adhyayanakA kyA artha nirUpaNa kiyA hai ? // 2 // he bhagavan ! e (yAvata) mukitane prApta thaelA zramaNu bhagavAn mahAvIre sAtamA upAsakadazAgane zo atha nirUpaNu karyAM che?" A sudharmAsvAmI beyADu jammU ! ( yAvata) mukitane pAmelA e zramaNa bhagavan mahAvIre sAtamA aMga upAsaka dazAnA dRza adhyayana pratipAdana UrjA che, te yA pramANe - (1) mAnanda, (2) abhaddeva, (3) gAthApani yuvanIpitA, (4) surAheva, (5) kSudrazata, (6) gAthApati ujaisiGa, (7) saddAsaputra, (8) bhahAzata, (8) nahinIpitA, (10) zAyiapitA e varSa jammU svAmIe kahyu ke bhagavan ! je muktine pAmelA mahAvIre sAtamA Aga upAsakadazAnA dasa adhyayana nirUpaNu karyAM che, te hai bhagavan bhagavAna mahAvIre prathama adhyayananA kevA a nirUpyuM che ? (2) Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasakhIca TIkA a0 1 sU0 2 sudharmajambUmaznottaraH 55 (TIkA ) - ' teNa kAlena teNa samaraNa iti vyAkhyAtapUrvam / 'ajja' iti - aryate=mApyate yathAbhilapitatasvajijJAsubhirityarya Ayo vA svAmItyairthaH, yadvA samastebhyo heyadharmebhya ArAda = pRthak yAyate=mApyate'rthAdguNairiti, athavA viSayadArukarttakatvenA''rAsAdRzyAdArA = ratnatraya, taddyAti = prApnotIti niruktavRtyAsskAralope kRte AryaH sarvayA sakalaphalmaparAzi kaluSitavRttirahita ityarthaH, tathA coktam "ajjaDa bhavihiM ArA - jAijjaDa headhammao jo vA / rayaNattayava vA, Ara jAitti aja iya vRtto " 11 iti // 3" ate bhavibhi', ArAt - yAyate heyadharmato yovA / ratnatrayarUpa vA, Ara yAtIti Arya ityukta // 1 // " iticchAya TIkAkA artha- 'ajja' zabdakI chAyA 'arya' aura 'Arya' dono prakAra hotI hai / yathArtha tattvake jijJAsuoM dvArA jo prApta kiyA jAtA hai use 'artha' kahate haiM / aura 'Arya' kA artha svAmI hai / athavA jo tyAgane yogya samasta dharmose pRthak arthAt guNoMke dvArA jo prApta ho use 'Arya' kahate haiM / athavA pA~ca indriyoMke viSayarUpI kASTako kATa DAlane vAle 'ArA' ke samAna ratnatraya hai, aura usa ratnatraya kI jinha prApti ho gaI ho unheM 'Arya' kahate haiM / tAtparya yaha ki jinakI vRtti pUrNarUpa se nirdoSa ho unheM Arya' kahate hai / kahA bhI haiM - " ajjaDa bhavihiM" ityAdi / isakA artha Uparake samAna hI hai / TInA artha- 'ajja' zamhanI chAyA 'artha' mane 'Arya' mema meM prAranI thAya che pArtha tattvanA jijJAsue dvArA jeprApta karavAmA Ave che, tene 'artha' kahe che ane 'Arya' nA artha svAmI che athavA je tyAgavA yogya badhA dharmAMthI pRtha arthAta guNe!dvArA je prApta thAya tene A kahe che athavA pAca Idriye nA viSayarUpI kAne kApI nAkhanArA 'ArA' nA jevA je traNa sneA che, te ratnAnI jemane prApti thai che tene 'Arya' kahe che tApa e che ke jenI vRtti pUrNarUpe nirdoSa hAya tene 'Arya' Ahe he ' ajjai bhanihiM dhatyAhi me gAthAnA artha uparanI pe ja che 1 "R- gatau" ammAt 'arya svAmi vaizyayo- riti yat, pakSe- 'Rlot' iti yat / , - tadunam - "varNAgamo varNaviparyayava, dvA cAparau varNa-vikAranAzA ghAtostanyatizayena yogastaducyate paJcavina niruktam // 17 iti Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgamutre bhayadAntaH sa eva bhada iti nA, kiMvA bhAnti = dIpyante samuhasanti vastra viSayeSviti bhAni indriyANi tAni dAntAni yena sa eva bhadataiH yadvA bhAti = samyagjJAnadarzanacAritradIpyata iti mAntaH sa eva bhadantaH / 58 eva yathAmati vyutpacyantareSvapi niruktoktazAnTAyanAdimatipAditarItyA sAdhanamaviyA goDavyA, he bhagavan ! ityarthaH / yadi zramaNena = zrAmyati tapasyatIti zramaNastena - sArddhadvAdazavarSANi ghoratapazcaraNAcchamaNa iti prasiddhi labdhavatA, yadvA " zramaNena, zamanena, samanasA, samaNena" ityeteSA mAUte 'samaNeNa' iti rUpa hotA ho, (5) jinhoMne bhaya utpanna karanevAle bhogoMkA anta kara diyA ho, (6) jinhone bhayako jIta liyA ho, (7) jinhoMne indriyoM para vijaya prApta kara lI ho, athavA (8) jo samyagjJAna samyagdarzana aura samyak cAritrase devIpyamAna ho unheM bhadanta kahate haiM / ina vyutpattiyoM ke atirikta nirukta aura zAkaTAyana AdimeM batAI huI rItiyoke anusAra aura aura vyutpattiyoM dvArA bhI 'bhadanta ' kA artha kara lenA cAhie / jo tapasyA karate hai unheM zramaNa kahate hai / bhagavAna mahAvIrane sADhe cAra varSa paryanta tIvra tapazvaraNa kiyA thA, isa kAraNa ve 'bhramaNa' vizeSaName prasiddha hue hai / prAkRname 'samaNeNa' pada hai| isakI saMskRta chAtrA ' zramaNena ' ' zamanena' 'samanasA' aura 'samaNena' hotI hai / karanArA bhAgeneA atta karI nAkhyA hAya, (6) jemaNe bhayane jItI lIdhe hA, (7) mA 4 driyoM para vinaya pAsa merI sIdhI hAya, athavA (8) le samyagdarzana, ane samyak cAritathI dedIpyamAna hoya temane bhadanta' kahe che. A vyutpattie uparAMta, nirUkata ane zAkaTAyana AdimA patAvelI rItiene anusarIna bIjI jUdI yupattiedvArA paNa bhadantane a karI leve! je tapasyA kare che temane zramaNa' kahe che bhagavAn mahAvIre sADA khAra varSa sudhI tIvra tapazcaryAM karI hatI, tethI te 'zramaNu' vizeSaNuthI suprasiddha thayA prAkRtamA samaLeja pada che tenI saskRta chAyA zramaNena zamanena, samanasA, bhane samaNena thAya che memAthI 'zramadhunI vyAcyA 652 42vAmA bhAvI tA 6 niSThAntasya paranipAta AhitAgnyAdipAThAta, yalopahasvau pRSodarAdipAThakRtau / 7 niSThanta paranipAtaH mAgvat pRpodarAdityAdAkArasya hrasva / 8 ' bhA dIptI ' asmAdauNAdiko'ntapratyaya, siddhi pRSodarAdipAThAdeva / 9 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 1 0 0 bhagazabdArtha: bhAti, tana prathamajhalpo vyAkhyAtapUrvaH, kalpAntaravyAkhyA yathA-zamayati-pravacanAmRtopadezena zAnti nayati bhapijIvAniti zamanastena, samAna svaparepu tulya mano yasya, yadvA sam samyagAnayatiratnanayadAnena jIvayati-arthAjjAgarayati prasuptamAtmAna yaH sa samanAstena, athavA sammamyaka aNati-pravacanamupadizatIti, samya gaNyate pravacana mupadizyate'neneti vA samaNastena,bhagavatA bhagaH jJAna-sakalapadArthaviSayaka (1), mAhAtmyam anupama-mahanIyamahimasampannatva (2), yaza-vividhAnukUlapratikUla parIpahopasargasahanasamudbhatA jagadrakSaNaprajJAsamutthA pA kItiH (3), inameM se 'zramaNa' kI vyAkhyA Upara kI jA cukI hai| jo prayacanarUpa pIyUSa kI varSA (upadeza) karake bhavya jIvoMko zAnti prApta karAtA hai| jo sva aura para ke Upara samAna mana (bhAva) rakhatA hai athavA ratnatrayakA upadeza dekara [pramAda Adise mUrchita] AtmAko sAvadhAnajAgRta karatA hai use 'samanas' kahate hai| jo pravacanakA samyaka prakArase upadeza detA hai use 'samaNa' kahate haiM / 'bhagava'-bhagavAn-padame jo 'bhaga' zabda hai usake aneka artha hote hai| ve isa prakAra haibhaga-(1) jJAna-tIna loka aura tIna kAla sabandhI samasta padArthoM ko jAnanA / (2) mAhAtmya-anupama aura mahanIya mahimAse yukta honaa| (3) yaza-anukUla pratikUla parIpaho aura upamoMko sahanese, tathA sasArake pratyeka prANIkI rakSA karane kI prajJA che je pravacanarUpI amRtanI vRSTi (upadeza karIne bhavya ane zakti pamADe che, tene "zamana kahe che je pitA para ane bIjA para samAna mana (bhAva) rAkhe che athavA ratnatrayane upadeza ApIne (pramAda AdithI mUchita) AtmAne sAvadhAna -jAgRta kare che, ene "mamanas kahe che, je samyaka prakAre pravacanane upadeza Ape che tene "samaNa' kahe che ___enq -bhAvAn- 56mA re 'ma' za cha, tenA bhane marya yAya cha, te A pramANe - bhaga- (1) jJAna-traNa loka ane traNa kALa sa ba dhI badhA padArthone jANavA te (2) mAhAbhya-anupama ane mahanIya mahimAthI cukata thavuM te (3) yaza-anukULa-pratikULa pariSade ane upasargo sahevAthI tathA saMsAranA pratyeka prANInI rakSA karavAnI prajJA (bhAvanA) thI utpanna thanArI kIrti 1 dvitIyasmin 'samanA.' iti pakSe istra pRpodarAdisvAt / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgamutre bhayadAntaH sa eva bhadante iti nA, kiMvA bhAnti = dIpyante = samullasanti svasva vipayeSviti bhAni= indriyANi tAni dAntAni yena sa ena bhadantaH yadvA bhAti = samyagjJAnadarzanacAritradIpyata iti mAntaH sa eva bhadantaH / 58 eva yathAmati vyutpanyantareSvapi niruktoktazAkTAyanAdimatipAditarItyA sAdhanamaviyA boddhavyA, he bhagavan / ityarthaH / yadi zramaNena zrAmyati tapasyatIti zramaNastena - sArddhadvAdazavarSANi ghoratapazraraNAcchamaNa iti prasiddhi labdhavatA, yahA "zramaNena, zamanena, samanasA, samaNena" ityeteSA mAkrate 'samaNeNa' iti rUpa hotA ho, (5) jinhoMne bhaya utpanna karanevAle bhogoMkA anta kara diyA ho, (6) jinhoMne bhayako jIta liyA ho, (7) jinhoMne indriyoM para vijaya prApta kara lI ho, athavA (8) jo samyagjJAna samyagdarzana aura samyak cAritra se devIpyamAna ho unheM bhadanta kahate hai / ina vyutpattiyoM ke atirikta nirukta aura zAkaTAyana AdimeM batAI huI rItiyoMke anusAra aura aura vyutpattiyoM dvArAbhI 'bhadanta ' kA artha kara lenA cAhie / jo tapasyA karate haiM unheM zramaNa karate haiN| bhagavAna mahAvIrane sADhe cAra varSa paryanta tIvra tapazcaraNa kiyA thA, isa kAraNa ve 'zramaNa' vizeSaNa se prasiddha hue haiM / prAkRname 'samaNeNa' pada hai| isakI saMskRta chAyA 'zramaNena' 'rAmanena' 'samanasA' aura 'samaNena' hotI hai / karanArA bhAgeAnA ata karI nAkhyeA hAya, (6) jemaNe bhayane jItI lIdhA che, (7) nemANe ) driyo para vinaya pAsa urI sIdhI hoya, athavA (8) ne sabhyagdarzana, ane samyak cAritrathI dedIpyamAna hoya temane 'bhadanta' kahe che. A vyutpattio uparAta, nirUkata ane zAkaTAyana AdimA batAvelI rItiene anumarIna bIjI zULa vyupattiedvArA paNa bhadantane a karI leve je tapasyA kare che temane zramaNa' kahe che bhagavAn mahAvIre sADA bAra varSa sudhI tIvra tapazcaryA karI hatI, tethI te 'zramaNa' vizeSaNuthI suprasiddha thayA prAkRtamAM samaLeja pada che tenI saMskRta chAyA zramaNena zamanena, samanasA, ane samaNena thAya he samAdhI 'zrama'nI vyAnA upara 42vAbhA bhASI 6 niSThAntasya paranipAta AhitAgnyAdipAThAda, yalopasvI pRSodarAdipAThakRtI | 7 niSTantaparanipAta mAgvat, pRpodarAdityAdAkArasya sva / 8 ' bhA dIptau ' asmAdauNAdikro'ntapratyaya., siddhi. pRpodarAdipAThAdeva / tA Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA mU. 2 vIrazandArthaH parAkramate mokSAnuSThAne iti vIra', yadvA vi-vizeSeNa Irayani-pakSipati panaghAtinarmapaTarUpamAramiti, vi-vizeSeNa Irayati dherayati sayamAyanuSThAne prANina iti vA vIra', mahAzcAsau pIrazca tena zrIvardhamAnarapAminetyarthaH / yAvat sAphlyenetyartha , etena-"AigareNa titthayareNa sayasavudreNa purimuttameNa purisasIheNa purisavarapuDarIeNa purisavaragapatthiNa loguttameNa loganAheNa logahieNa logapaIceNa logapanAyagareNa abhayadaeNa carakhudayeNa maggadayeNa saraNadaeNa jIvadaeNa yohidaeNa dhammadaNNa dhammademieNa dhammanAyageNa dhammasArahiNA dhammavaracAurata cakavaSTiNA" ityAdivizeSaNasagraho yoddhavyaH / epA padAnA vyAkhyAna ca matkRtA____ mokSake anuSThAna (sAdhanA) me jo parAkama karatA hai athavA jo cAra dhana ghAtiyA karmarUpI raja (kRDA kacarA) haTA detA hai, athavA jo prANiyoMko layama Adike anuSThAname vizeparUpase prerita karatA hai, use 'vIra' kahate haiN| jo vIrome bhI bIra arthAt mahAn vIra ho use 'mahAvIra' karate hai, arthAt vardhamAna svAmI / _ 'jAva' (yAvat ) zabdase-' AigareNaM, titthayareNa, sayamabuddhaNa, purisuttameNa' purimasIheNa, purisavarapuDarIeNa, purisavaragaghathiNA, loguttameNa, loganAheNa, logahiyeNaM, logapaIveNa, logapajoyagareNa, abhayadayeNa, cavakhudayeNaM, maggadayeNa, saraNadayeNa, jIvadayeNa, ghodiyeNa, dhammadayeNa, dhammadesieNa, dhammanAyageNa,dhammasArahiNA, dhammavaracAuratacakkavahiNA' ityAdi vizepaNoMkA sagraha samajhanA caahie| ina padoMkA - mekSanA anuSThAna (sAdhanA) mA je parAkrama kare che, athavA je cAra ghanaghAtI karmarUpa raja (kacaro) ne haThAvI de che, athavA je prANuone A camadi anunamAM vizeSa rUpe prerita kare che, tene "vIra' kahe che je vIromAM vIra arthAt mahAna vIra hoya tene "mahAvIra" kahe che, arthAta vardhamAna svAmI _on' (yAta) yI 'AigaraMga, tityayareMga, sayasayuddheNa purisuttameNa, purisasIheNa, purisavaragadahatthiNA loguttameNa, loganAheNa, abhayadayeNa, cakkhudayaNa, magadayeNa, saraNadayeNa, jIvadayega, bhohidayeNa, dhammadaega, dhammadesiyeNa, dhammanAyageNa, dhammasArahiNA dhammavaracAuraMtacakkavahiNA' 2-, vIra vikrAntoM' asmAtpacAdhan / __3-4-vyutsargakAta 'Ira gatau kampane ca' ityasmAt 'Ira kSepe' ityasmAtA dhAto' * pacAyac / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 upAsakadazAGgasUtre vairAgya= krodhAdirupAyanigrahalakSaNam (4), mukti: = mAlAkSaNI mokSa' (5), rUpa=surAsuranaranikarahRdayahAri saundarya (6), vIryam = antarAyAntajanyamananta sAmarthya (7), zrI ' = ghAti++paTala vighaTana janitAnantacatuSTayalakSmIH (8), dharmaH apavargadvAra pATodghATanasAdhana zrutAdirUpo yathAkhyAtacAritarUponA (9), aizva rya = trailokyAdhipatya (10) cA'syAstIti bhagavAna, tena, mahAvIraNatrIrayati= ( bhAvanA) se utpanna honevAlI kIrtti / (4) vairAgya-krodha Adi kapAyoMko jItanA / (5) mukti - samasta karmoMkA atyanta kSaya ho jAnA / (6) rUpa - sura-asura aura narake 'manako' harane vAlI sundaratA / (7) vIrya - antarAya pharmake nAza honese utpanna honevAlA ananta sAmarthya | (8) zrI- cAra ghana ghAtiyA karmoke kSayase utpanna honevAlI anantacatuSThayarUpa lakSmI / (9) dharma- muktirUpI dvArake kivADa kholane vAlA zrutarUpa aura yathAkhyAta cAritrarUpa dharma | (10) aizvarya - tIna lokakA svAmIpana | ye artha jisameM pAye jAte haiM use bhagavAn kahate haiM / (4) vairAgya--dha Adi kAne jItavA te (4) bhukti-madhA ubhenA atyata kSaya 65 te (6) rUpa-sura asura ane naranA manane haranArI suda tA (7) vIrya -a tarAya ka ne! nAza thavAthI utpanna thatu anata sAma (8) zrI-cAra ghanaghAtI karyAMnA kSayathI utpanna thanArI ana ta catuSTayarUpI lakSmI (9) dharmamukitarUpI daravAjAnA kamADa ughADanAra zrRtarUpa ane yathAkhyAta cAritrarUpa dha (10) azrva-dharma traNa lokanu svAmIpaNu e arthA jainamA hAya che tene bhagavAna kahe che 1 'bhaga' zabdAt tadasyAstyasminniti matupU, aya ca matuppratyapte'tra nityayoge, tathoktam "bhUma - nindA - prazasAsu nityayoge'tizAyane / sabandhe'stiviya kSAyA, bhavanti matubAdaya || iti spaSTamida manoramA - zabdaratnayo / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAramaJjIvanI TIkA a 1 mU 2 dvAdarzAGganIrUpaNam dakSiNajaDDAsthAnIya sthAnAgam (3), vAmanaDDAsthAnIya samavAyAGgam (4) dakSiNorusthAnIya bhagavatImUtram (5), pAmorusthAnIya zAtAdharmakathAdgam (8) dakSiNapArzvasthAnIyamupAsazAGgam (7), vAmapAvasthAnIyamantakRtadgam (8), dakSiNanAhusthAnIyamanuttaropapAtikam (9), vAmavAhumthAnIya praznavyAkaraNam (10) grIvAsthAnIya vipAkasUtram (11), mastarasthAnIya dRSTivAdanAmAgam (12) / / ityetepu dvAdazasvaGgeSu papTha jJAtAdharmasthAna, tasya-tatsambandhinInAmityarthaH / jJAtAdharmasthAnA-durgatau prapatato jantuna dhArayati durgaterudatya zubhe sthAne sthA payatIti dharma:-ihAmutra ca sukhasAdhaka iti yAvat, tasya tatpradhAnA vA kathA dezanAdilakSaNavAkyaparandharUpAH, jJAtAni-udAharaNAni tAni pradhAnAni yAmu tAga vAya pairake samAna (2), tIsarA sthAnAga dAhinI piMDI ke samAna (3), cauthA samavAyAga bAI piMDI ke samAna (4),pAcavA bhagavatI agadAhinI jadhAke samAna (5), chaThAjJAtAdharmakathAgavAI jAyake samAna (6), mAtavA upAsakada zAga dAhine pasavADeke samAna (7), AThavA antakRzAga yAye pasabADeke samAna (8), nauvA aupapAtika-aga dAhinI sujAke samAna(9), dasavA praznavyAkaraNa-aga bAI bhujAke samAna (10), gyArahavA vipAka sUtra grIvAke samAna(11), aura borahavA dRSTivAda sirake mamAna(10) hai| durgati me girate hue prANiyoM ko jo Azraya de, athavA durgati me par3e hue jIvoMkA uddhAra karake jo zubha sthAnameM dhAraNa kare use 'dharma' kahate hai| jina kathAo me dharmakI pradhAnatA rahatI hai unheM 'dharmakayA' kahate hai / jJAtakA artha udAharaNa hai, ataH udAharaNo kI kRtAga DAbA paganI samAna, trIju (3) sthAnAga jamaNI pI DI samAna, cotha (4) samavAyAga DAbI pIDI samAna, pAcamu (5) bhagavatI A ga jamaNa jAga samAna, (6) jJAtAdharmakathAga DAbI jAga samAna, sAtamu (7) upAsakadazAga jamaNa 57mA samAna, mAmu (8) matA // 54mA samAna, navaY (6) papAtika aga jamaNI bhujA samAna, dasamu (10)praznavyAkaraNa Aga DabI bhujA sama na, agIAramu (11) vipAkasUtra garadana samAna ane bAramu (12) dRSTivAda mastaka samAna che durgatimAM paDatA prANIone je Azraya Ape athavA durgatimA paDelA jIvane uddhAra karIne je zubha sthAnamAM dhAraNa kare tene "dhama kahe che je kathAomAM dharmanI pradhAnatA hoya che tene "dharma kathA' kahe che "jJAtAne artha udAharaNa che Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 upAsakadazAGgasUtre 3 yAmAtrazya sUtrasya munitoSaNITIkAyA draSTavyam / sammAptena = nikhilAni karmANi kSapayitvA siddhagatiM gatenetyarthaH / paSThasya paNNA pUraNa paSTha tasya, aGgasya = ajyate=vyaktIbhavati dIpyate prApyate yA bhagavadukto'ryo yairityaGgAni tAni veDa dvAdaza, tathAhi tathA puruSasya dvo caraNoM, dve jase, dvAvUrU, dvau gAtrA, dvau bAhU, grIvA, ziravetyetairdvAdazabhiraGgairabhivya ktirdIptirupalanniva bhavati tathA'tra zrutarU pasya paramapuruSasya santyAcArAdIni dvAdazAGgAni tatra- dakSiNacaraNasthAnIyamAcArAGgam (1), vAmacaraNasthAnIya sutrakRtAGgam (2), [[hindI] vyAkhyAna merI racI huI AvazyakasUtrakI sunitoSiNI TIkA [ke artha] me dekhanA cAhie / samasta karmoMko kSaya karake jo siddhi gatiko prApta hue hai| jinake dvArA bhagavAnakA nirUpaNa kiyA huA artha pragaTa yA prApta hotA hai use aga karate hai / ve aga bAraha haiN| jaise puruSa ke do paira, do piMDI, do jAghe, do pasavADe, do bhujAe~, eka grIvA (gardana) aura eka sira, ina bAraha agause usakI abhivyakti (pragaTapana) dIsi (prakAza) aura upalabdhi ( prApti hotI hai, isImakAra zrutarUpI mahApuruSake AcArAga Adi bAraha aga haiM / inameM se pahalA AcArAga dAhine paira ke sammAna (1), dUsarA sUtrakR ityAdi vizeSazeAnA sagraha samajave e pade. (gujarAtI) vyAkhyAna mArI nacevI 'Avazyaka sUtra" nI sunitASiNI TIkA (nA a`)mA joI levu badhA karmono kSaya karIne je siddhigatine prApta thayA che jenA dvArA, bhagavAne nirUpe artha, prakaTa athavA prApta thAya che tene Aga' kahe che te aMga khAna che jema purUSanI e paga, e piDI ke jAga, ke paDakhA, e bhujAo, eka garadana ane eka mastaka ema khora a graMthI abhikita (aNu), dIpti (prakAza) bhane upalabdhi (Apti) thAya che, tema zrata3pI mahApuruSanA paNa AcArAga Adi khAra age che bhAnu pADelu (1) mAyArAga mAzA pAnI samAna, bhIlu (2) sUtra 1- 'pap' zabdAt 'tasya pUraNe uT' iti DaTTa, tatatha tasmin 'SaTkatipaya caturA thuk' iti thugAgama' | 2-a dhAto' 'karaNAdhikaraNayozca' iti ghan, 'cajo ku0, iti kutvam / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agaraJjIvI TIkA a. 1 sU0 2 sudharma- jamnumaznottara 65 dazAbhyayanAtmakamitya yayamAhulyatAtparyAdazA iti bahuvacanam, yadvopAsaka sampa vinItA dharmadezanA varNanAdazA iti, tAsAmupAsarudazAnAm, 'samaNeNa jAna sapattaNa' vyAkhyAtAnI mAni, kaH 'a paNNatte iti padadvayamapi mAga vyaakhyaatmaitr| evaM janasvAminA savinaya pRSTo mahAmuniH surmA svAmI mAha 'eca' ityAdinA - em=anupadama pakSyamANaprakAreNa 'khalu' iti, aya zabdaH saMskRtamAto. samAnA'vyayosna ziSyAnunaye, nizraye, vAkyAlaGkAre vA, jammU he jambU : ! 'samaNeNa jAtra sapatteNa sattamassa agamsa unAsagadasANa' vyArayAteya paTpadI, daza 'ajjha0' iti, ayante vinayAdikrameNa gurusamIpe paThyanta iti, anante= parijJAyante jIvAdayo'rthA yairiti, adhika maryAdayeti yAvat jayana=tIrthakaraNa para pitAnAmarthAnA prApaNa yebhya iti, adhIyante sarvatobhAvena mokSArtha smaryante bhavyairiti, anIyate=mokSArthaM yathAvinigurusakAzAtpaThanti ziSyA zAstrako upAsakadazA kahate hai / isame dama abhyayana hai / ina bahuta se adhyayanoke kAraNa hI ina zAstra ko 'dazA' aisI bahuvacana cAlI sajJA dI gaI hai / athavA upAsakoMkI dhArmika dazAo (avasthAoM) kA isameM varNana kiyA gayA hai ata. 'dazA' kahate hai / jo vinaya Adike kramase paDhe jAte hai, athavA jinase jIva Adi padArthoMkA jJAna hotA hai, yA tIrthaGkara gaNavara mahArAja Adi dvArA prarUpita arthakI jisase prApti hotI hai, yA jinako bhavya jIva muktikI kAmanApUrvaka paThana karate ha, yA jinako ziSya-samudAya gurujIke samIpa mokSake lie vidhipUrvaka par3hate hai unheM adhyayana kahate hai / isa sUtra meM aise dama abhyayana haiM mATe celA zAstrane *upAsakadazA' kahe che. bAmA dasa adhyayana che e ghaNA adhyayanene kA Ne ja A zAstrane 'jJA' enI mahuvacanavALI sajJA ApAmI AvI che athavA upAsakeAnI dhArmika dazAe (avasthAA)nu AmAM varNana karyuM he, tethA 'dazA' he che ' je vinaya AdinA mathI jaNAya che, athavA jenAthI jIva Adi padA thAna nAna thAya che athavA nIrthaMkara gaNudhara mahArAja Adi ddAnA prarUpita anI jenAthI prApti thAya che athavA jene bhavya jIva mukitanI kAmanApUrvaka paThana kare che athavA jene ziSyasamudAya gurUdevanI samIpe mAkSane arthe vidhipUrNAMka bhaNe che tene adhyayana kahe che A sUtramA evA dasa adhyayane che - Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 64 upAsapadazAmane tathAbhUtA., yadvA jJAtAni- prathamazrutaskanvoktAnye konaviMzatisahayAnyadhyaya nAni, dharmapathA dvitIyasandhoktA dharmadezanAlakSaNa rAyamarandharUpA yAmu paddhatiSu tA jnyaataadhrmkthaastaasaam| ayam anupada mAguktasvaspa 'idamastu sanikRSTe' ityAdinyAyAt / ayaMte mArthyate, yadvA aryate-pApyate mokSagatibhirityarthaH zabdasamudAyAtmakArayatAtparyavipayIbhUtaH, pradaptaH parapitaH, yadvA prajJapitAsadevamanuSyaparipadi svayamupadiSTaH / saptamasya 'Na' khalvarthe pUrvavahAkyAlaGkAre pA, bhadanta ! vyAjyAtapUvo'sau bhadantazabdaH, agamya-mAguktapramArasya 'upe'ti upAsakA sAdhUnA sevakAH, ana upAsamAyopAsikAcetye zeSeNa zrAvakA vikA ityarthasteSA dazA:taTIyANupratAdikriyAsamudAyopaniSaddha zAstra tacca prakRte jisame pradhAnatA ho use 'jJAtAdharmakathA' kahate haiN| athavA sAtaveM agake prathama zrataskandha meM kathita unnIsa adhyayanoko 'jAtA' kahate haiM aura dUsare zatamkandha meM jo kathAnaka haiM unheM 'dharmakathA' kahate hai| isa prakAra donoM zrutaskandhoke samudAyakA 'jJAtAdharmakathA' nAma hai| (isake ayaM kA bhagavAnne nirUpaNe kiyaa)| - sAdhuoM kI upAsanA (sevA) karanevAle upAsaka zrAvaka kahalAte haiN| yahA~ yadyapi 'upAsaka' pada hai tathApi ekazeSa samAsase upAsikA (zrAvikA) kAbhI grahaNa hotA hai| usa upAsaka [aura upAsikA] kI dazA arthAt aNuvrata Adi pratipAdana karane ke lie race hu" eTale jema udAharaNanI pradhAnatA hoya, tene jJAtA-dharmakathA kahe che athavA sAtamA aganA prathama zrutaskandamAM kahelA ogaNIsa adhyayanene "jJAta kahe che, ane bIjA thataSka dhamAM je kathAnaka che, tene dharmakathA" kahe che e pramANe mae zrataka nA samu nu nAtAdharmakathA" evuM nAma che (eno artha jAgavAne nirUpe che) saMdhuo nI upAsanA (sevA) karanArA upAsaka kahevAya che ahIM jeke upAsaka pada che, te paNa ekazeSa samAsathI upAsikA (zrAvikA) zabdanuM paNa prahaNa thAya che e upAsaka (ane u sikA)nI dazA arthAta aNuvrata Adi pratipAdana karavAne 1 noiraadignnpaatthaahii| --'artha upayAyAJcAyAm ' ityasmAdnAhulakAspharmaNi ghan / 3 'R gata' asmAt auNAdika karmaNi tham , guNa / 4-upAsate sevanta ityupAsakA , kartari "tul / 5-epazeSaca 'pumAna striyA' ityanena / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasajIvanI TIkA a0 1 sU0 3 vANijagrAmanagarAdivarNanam 67 rassa vahiyA uttarapuratthime disIbhAe dUipalAsae nAmaM ceie / tattha NaM vANiyagAme nayare jiyasattUrAyA hotthA vaNNao / tattha NaM vANiyagAme ANade nAma gAhrovaI parivasai, aTThe jAva aparibhUe // 3 // chAyA - eva khalu jambUH? tasmin kAle tasmin samaye vANijagrAma nAma nagaramAsIt, varNaka' / tasmAdvANi jagrAmAnnagarAdvahiruttarapaurastye digbhAge dUtipalAzaka nAma caityam / tatra khalu vANijagrAme nagare jitazatrU rAjA'bhavat varNaka' / tatra khalu vANijagrAme Anando nAma gAthApati parivasati, ADhayo yAvat aparibhUtaH // 3 // TIkA- 'eva khalu jambU. ! teNa kAlena teNa samaeNa' vyAkhyAteya saptapadIM / 'vANiye - ' ti vANijAnA vaizyAnAM vyApArakuzalAnAmiti yAvat, grAma iti Arya sudharmA svAmI 'eva' ityAdi kahakara uttara dete hai( mUla kA artha ) jambU ! usa kAla aura uma samaya meM vANijagrAma nAmaka nagara yA / (varNaka- usakA varNana anya sthAnase samajha lenA) usa vANija grAma nagara ke bAhara, uttara pUrva dizA ke bhAga ( IzAna koNa) meM dUtipalAzaka nAma caitya thA / usa vANijagrAma nagara me jitazatra rAjA thaa| (varNaka - rAjA kA varNana anya sthAnase samajha lenA) usa vANijagrAma nagara meM Ananda nAmaka gAyApati nivAsa karatA thA / vaha ADhaya ( sapanna ) aura ( yAvat ) aparibhUta ( mAnanIya ) thA / ( TIkA kA artha ) heja ' usa kAlame aura usa samayame vANija-grAma nAmaka nagara Arya sudharmA svAbhI uttara Aye hai - ' eva' tyAhi mULanA athaDe jammU 'te kALe ane te samaye vANlRijagrAma nAmanuM nagara hatu (varNIka-enu varNana anya sthAnethI samajavu) e vihagrAma nagaranI bahura uttara-pUrva dizAnA bhAgamA (izA keNumA) kRtipalAzaka nAmanuM caitya hatu e vaNijagrAma nagaramAM jitazarR na meM rAjA hateA (vaka rAjAnuM varNana anya sthAnethI samajI levu) e jigAma nagaramA Anada nAme gAthApati nivAsa 42te ito te mADhya (sapanna) bhane ( yAvat ) bharirabhUta ( bhAnanIya ) te a TIkAnA he jammU ' te kALe ane te samaye vibhujagAma nAme nagara hatu SaSThI tatpurUSa samAsathA vANunta arthAta vaccenu grAma-vANijAzrama kahevAya che paraMtu Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - upAsakdazAsUtre yAnIti vA a yayanAni, prajJaptAni, mAgvyArayAtaH prajJaptapadArthaH,tathA tadeva daryate "AnandaH (1), kAmadevaH (2), gAyApati-culanIpitA (3) murAdeva, (4), kSudrazatakaH (5), gAthApati kuNDakaulikaH (6), saddAlaputraH (7), mahAzataka, (8), nandinIpitA (9), zAleyikA pitA (10) / etannAmAni tAni dazA yayanAniIti smbndhH| ___atha sudharmasvAminokta sAmathai hadi nidhAya kvacidvipaye sadihAno jambUsvAmI punaH pRcchati 'yadi khalu bhaDanta ! amaNena yAvatsamAptena saptamasya agasya upAsaka dazAnA daza abhyayanAni prajJaptAni, prathamasya khalu bhadanta zramaNena yAvat samAptena kA artha. prajJapta. ?' iti, prathamasyeti adhyayanasyeti gamyam , pariziSTAni prAgeva vyAkhyAtAni // 2 // uttarayati sudharmA svAmI-'eca' ityAdi, mUlam-eva khalla jabU / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vANi. yagAme nAma nayare hotthA, vaNNao / tassa vANiyagAmassa naya. "(1) Ananda, (2) kAmadeva, (3) gAthApati-culanIpitA, (4) surAdeva, (5) kSudrazataka, (6) gAthApati kuNDakolika, (7) saddAlaputra, (8) mahAzataka, (9) nadinIpitA, (10) shaaleyikaapitaa|", ____ Arya sudharmA svAmo ke uttara de dene para bhI kisI bAtame jijJAsA honese zrI jambUsvAmIne phira pUchA-bhagavan! yadi zramaNa bhagavAna mahAvIrane sAMtaveM aga (upAsakadazA)ke dasa adhyayanoM kA nirUpaNa kiyA hai to unamese prathama adhyayanakA kyA artha nirUpita kiyA hai ? // 2 // '1 mAna, (2) mana, () mAyApati-yuddhanIvitA, (4) suvi (5) kSudrazata (9) yApati oli, (7) sahalaputra, (C) mahAzads, (.) mahinApita(10) zAyipitA Arya sudhamAM svAmIe uttara ApyA pachI paNa kaI vAtamAM jijJAsA rahe vAthI zrI ja bUsvAmIe pharIthI pUchayuM "bhagavad je zramaNa bhagavAna mahAvIre sAtamA baga (upAsakadazA)mAM dasa adhyayane nirUpyA che, te temanA prathama myyn| 3 // 25 ni3-yo !" (2) 1-adhipUrvakAt indhAto , ikyAto , aydhAto , 'iMTa, kiTa, kaTI' ityatra pazliSTAt 'I' dhAtorvA karaNAdhikaraNayo hulakAva karmaNi ca lyuTa pratyaya / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ agArasamjIvanI TIkA a0 1 sU0 3 vANijagrAmanagarAdivarNanam 67 rassa vahiyA uttarapurasthime disIbhAe dUipalAsae nAma ceie| tattha NaM vANiyagAme nayare jiyasattUrAyA hotthA vaNNao / tattha ___NaM vANiyagAme ANaMde nAma gAhovaI parivasai, aTTe jAva aparibhUe // 3 // chAyA-eva khalu jambUH tasmin kAle tasmin samaye vANijagrAma nAma nagaramAsIt , varNakaH / tasmAdvANijagrAmAnagarAdvahiruttaraporastye digbhAge tipalAzaka nAma caityam / tatra khalu vANijagrAme nagare jitazatrU rAjA'bhavat varNakaH / tatra khalu vANijagrAme Anando nAma gAthApati parivasati, ADhayo yAvat apribhuutH||3|| TIkA-'eva khalu jammUH ! teNa kAleNa teNa samaeNa' vyAkhyAteya sptpdii| 'vANiye-' ti vANijAnA traizyAnAM vyApArakuzalAnAmiti yAvat, grAma iti Arya sudharmA svAmI 'e' ityAdi kahakara uttara dete hai (mUla kA artha) hejambU ! usa kAla aura usa samaya me vANijagrAma nAmaka nagara thaa| (varNaka-usakA varNana anya sthAnase samajha lenA) usa vANijagrAma nagara ke bAhara, uttara pUrva dizA ke bhAga (IzAna-koNa) me dUtipalAzaka nAma caitya thaa| usa vANijagrAma nagara me jitazatra rAjA thaa| (varNaka-rAjA kA varNana anya sthAnase mamajha lenA) usa vANijagrAma nagara me Ananda nAmaka gAthApati nivAsa karatA thaa| vaha ADhaya (sapanna) aura (yAvat ) aparibhRta (mAnanIya ) yaa| (TIkA kA artha ) hejambu / usa kAlame aura usa samayame vANija-grAma nAmaka nagara mAya sudhA svAmI uttara mApe - 'eva' tyA mULano artha che jabUte kALe ane te samaye vANijagrAma nAmanuM nagara hatu (varNaka-enuM varNana anya sthAnethI samajavuM) e vaNijagrAma nagaranI bahAra uttara-pUrva dizAnA bhAgamAM (aa keNamA) pratiSalAzaka nAmanuM citya hatu e vaNijagrAma nagaramAM jitazatru nAme rAjA hatA (vaka-rAjAnuM varNana anya sthAnethI samajI levuM) e vaNijagrAma nagaramAM Anada nAme gAthApati nivAsa 42te te te mAdaya (sa panna) bhane ( yAvat ) aribhUta ( bhAnanIya ) & TInA atha jabU' te kALe ane te samaye vaNijagrAma nAme nagara hatu SaSThI tapurUSa samAsathI vANije arthAta vaccenuM grAma-vANijazcama kahevAya che paraMtu Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 upAsakathAsUtre 1 paThItatpuruSasamAse vANijagrAmaH, vastutastu 'pANigrAma' - padasya nagaravizeSaNatvA dvANijAnA=vyApAriNA grAmaH = saGgho yasminniti vyadhikaraNa nahunIhiNA vANija grAmamiti na saka vijJeyamiti yam / nAma=prasiddha nagaram / etadvayAkhyAna va mAguktanagarIzabde draSTavyam, abhavat / 'varNakaH' iti, tadvarNanamapi prAguktacampA varNanava deva kevala 'strIliGganagarI vizeSaNasthaleSu napusakaliGga nagaravizeSaNatayaucityA davagantavyamityeva vizeSa. | 'ate vANiearner nararasa' ityatra ge paJcamyA aucityespi prAkRtavyutpatte vaicitryAtsayanyasAmAnye vA paSThI / pahiritya vyaya vAhya'rthe, nagarAdvahiH, kutreti jijJAsAyAmAha - uttarapaurastya iti, uttarazabda uttaradiza', puraHzabdadhAna pUrvadizo nAca stathAca - uttaratha purakhetyuttarapurastatra bhava thA / paSThItatpuruSa samAsa se vANijo arthAt vaizyoM vyApArIyokA grAma vANija - grAma kahalAtA hai / kintu yahA vANija - grAma, nagarakA vize paNa hai isalie vyadhikaraNa bahuvIhi samAsa se usakA asalI artha yaha hai - jisame vANijo ( vyApAriyoM) kA grAma-samUha rahe use vANija grAma kahate haiM, yaha hamArA mata hai / isa nAma kA nagara thA / nagara zabda kI vyAkhyA pahale 'nagarI zabda meM kara cuke hai| isakA varNana bhI campA nagarI ke samAna hI hai / vizeSatA sirpha yaha hai ki 'nagarI' ke vizeSaNa strIliMga kahe gae haiM, para nagara ke napusakaliMga [ aura hindImeM napusakaliMga nahI hotA ata eva puliMga ] samajhane caahie| usa vANigrAma nagara ke bAhara uttara-pUrva dizA ke tu ahIM vANija--grAma e nagaranuM vizeSaNu che, tethI kRdhikaraNu-mahuvrIhi samAsathI enA kharA artha e che ke jemA vANijo (vyApArIe)nA grAma samRddha hai, tene vANijagrAma kahe che evA amArA mata che. e nAmanuM nagara 'nagara' zabdanI vyAkhyA pahelA 'nagarI' zabdamAM karI gayA chIae. enuM varNIna paNa campA nagarInA jevu ja che vizeSatA mAtra e che ke nagarI'nA vazeSaNA nArI jAtImA kahyA che, paraM tu nAnyatara jAti (napu saka 1)nA zabda che [ane hiMdImA napusaka liMga nahi hAvAthI narajAtimA e zabda vaparAya che eTale [gujarArtImA] tene mATe nAnyatara jAtinA vazeSaNe vAparyAM che e jagAma nagaranI bahAra uttara 1- paJcamyA aucitya tu 'apa parivahiraJcava paJcamyA ' ityanena 'vahi 'zubdayoge paJcamyantasamAsavidhAnasAmarthyAdu'vahiyeMge paJcamI' ti bhaassykRtklpnaat| Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a0 1 0 3 jAnandagApApativarNanam 69 uttaraporamtyaH, yahA pura zando'gravAcaka eva, tatazca puro'gne bhagA paurastyA pUrva dika uttarasyA, pArastyAyA (pUrvamyA) va dizo'ntarAla uttara paurastyastasmin digbhAge-dizo bhAgo digbhAgastasmin ,dUtipalAzaka nAma caityam udyAnamastIti zepa / ihaiva ca bhagavato mahAgIramya samavasaraNattAntanirUpaNamanupada bhaviSyatItyata etadupAttatatreti dhyAtavyam / tara khalu paNijagrAme nagare jitazatrU rAjA'bhavad / varNako varNana kartavyamiti bhAvaH / tatra gvalu vaNijagrAme Anando nAma gAthApatiH =gIyate stayate lokedhana dhAnya samRdayAdiyuktatayeti, yadvA gAdhatevana dhAnyapazuvaza samunnatyAdinA 'aho ! dhanyamida sakala samRddhisampanna gRha' mityeva praza sitatvAtpratiSThitA bhavatIti gAthA-prazastatama gRha, tasyA. pati =abhyakSaH saH tathA kSetravastu hiraNya pazudAma paurupa-samalavRta. madgRhastha ityarthaH, parivasati-nitya bhAgame arthAt IzAna-koName dRtipalAzaka nAma udyAna yaa| ilI unyAnameM bhagavAna mahAvIra svAmI ke samavasaraNa kA vRttAnta imase Age batAyA jAyagA, isa kAraNa yahA~ hama udyAna kA ullaMgva kiyA gayA hai| usa vANija-grAma nagara meM jitAtra rAjA thaa| usakA varNana anya sthAnase samajhanA cAhie | usa vANija-grAmameM Ananda nAmaka gAyApati rahatA thaa| dhana-dhAnya aura samRddhise yukta hone ke kAraNa loga jisakI prazasA karate he use gAyApati karate hai / athavA dhana-dhAnya aura pazu-vaza kI samunnatise 'aho / yaha ghara sara prakArakI samRddhise bharA-pUrA hai| isa prakAra prazasita ha nese jo pratiSThAyukta ho vaha gAyA (pratiSThita ghara) aura usake adhyakSako -pUrva dizAnA bhAgamAM athata izAna koNamAM dUti palALaka nAme udyAna hatu e bhaga Ana mahAvIra svAmInA samavasaraNane vrattAta AgaLa ApavAmAM Avaze, tethI ahIM e udyAnane ullekha karavAmAM AvyA che e vaNijagrAma nagaramAM jitazatra rAjA hatA tenuM varNana anya sthAnethI jANuM levuM e vaNijagrAmamAM Anada nAmane gAthApati hite dhanadhAnya samRddhithI yukta hovAne kAraNe le jenI prazaMsA kare che tene nAthApati kahe che athavA dhana-dhAnya ane pazuvazanI mamunatithI ja aha ! A ghara sarva prakAranI samRddhithI bharapUra che " evI rIte prazasita thavAne lIdhe je pratiSThAyukata hoya, te gAthA (prati 1 ghara) ane tene je pati-adhyakSa tene gAthapati kahe che tAtparya e che 2- 'dakSiNApazcAtpurasastyaka' iti pura.zabdAtyA / 3-atra 'didanAmAnyantarAle' ityanene bahuvrIhi / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakarazAsana - sarvatobhAvena vA nivasati smeti zepaH / AtyA mahAn RdayATipUrNoM vA / 'jAva' yAvat-'aDe' ityArabhya 'aparibhUe' ityetatparyantoktasamastavizeSaNaviziSTa itya thastena-'ditte vitthiNNaviula-bhavaNa sayaNAsaNa-jANa-pAhaNAiNNe badudhaNa bahunA yakhva rayae Aogapabhogasapaune picchaviyapiulamattapANe bahudAsIdAsagomahi sagapelayappabhUe bahujaNassa' ityepA samanvayaH kartavyaH / etacchAyA ca-dIpto vistIrNa vipula bhavana zayanAzana-yAna pAhanA''kINoM bahudhanabahujAtarUparajata Ayoga-prayogasamayukto vicharditavipulabhaktapAnI bahudAsagomahipagavelakamabhUto bahajanasya' zasTa iti, tana-dIpta =ujjvalA darpito bA, vistIrNAni-vistRtAni vipulAni pahani bhagnAni-gRhAH, zayanAni gyA AsanAni pIThakAdIni, yAnAni gADImabhRtIni, vAhanAniyAda yastairAkINa vyApta samupeto vA, bahu vipula, dhana-gaNimaprabhRti yasya sa bahudhanA, bahu-vipula jAtarUpa-suvarNa, rajata= rUpya yasya sabahujAtarUparajataH, bahudhanazvAsau bahujAtarUparajatazceti bahupanabahujA tarUparajata., A-samantAd yojana-dviguNAdilAbhArtha rUpyAdInAmadhamaNodiyA niyojanamAyogastasya, praprakarSaNa yojanam upAyacintana, prayoga , yadvA Ayogena -dviguNAdilipsayAprayoga., adhamarNAnA savidhe dravyasya vitaraNamAyoga prayoga ,sa samayuktA pratatrtito yena, tasmin vA samayukta salagno ya.sa Ayoga prayoga sapayukta gAthApati kahate hai / tAtparya yaha hai ki kSetra, vAstu, hiraNya, pazu, dAsa, paurUSa Adise zobhita gRhasthako gAthApati kahate haiN| vaha Ananda gAthApati vizAla samRddhise yukta thaa| 'jAva' zabda se 'ADhaya', lekara "aparibhUta' paryanta samasta vizeSaNa joDane caahie| athAta tejasvI, vistRta aura vipula bhavana, zayana (zayyA), Asana (takhta Adi) yAna (gADI Adi) vAhana (ghoDe Adi) se yukta bahuta dhana (gaNima-rUpaye paise Adi) vAlA, bahuta sone vAlA, bahuta cAdI vAlA, tathA nItipUrvaka vyApArase dhana kamAne vAlA thaa| jisake yahA bhojana :-kSetra, pAstu, sonu, pazu, hAsa, po35 (52) mAhithI zamita khathana gAthApati kahe che e Anada gAthApati vizALa samRddhithI yukata hate "jAva" zabdathI ADhayathI laI "aparibhUta sudhInA badhA vizeSaNo joDavA, athata tasvI , vistRta ane viya (mATu) sapana zayana, mAsana (tata varga3), yA (use 3) pAna (ghAsa 3) thI yuta, dhA dhana (zubha rUpiyA paisA vagere) vALe, ghaNu sanAvALe, ghaNA rUpAvALe, tathA nItiyukata vepArathI dhana kamAnAre hate tene tyAM bhejana thaI gayA bAda paNa ghaNuM Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMgArasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 3 AnandagAthApativarNanam 71 ? nItyA dravyopArjanamavRtta ityartha. bhakta ca pAna ca bhaktapAne' vipule ca te bhaktapAne vipula bhaktapAnaH, vi-vizeSeNa urdite= bhojanAvaziSTe bhattapAne yasya sa vicchaditavipulabhakta pAnaH dAsyazca dAsAtha gAvaca mahipAzca gavelakA (urabhrA) zreti dAsIdAsa gomapigavelarAste prazastAzca te dAsIdAsagomahiSagavelkA iti bahu dAsIdAsagomahipagavelaphAste prabhUtAH = macurA yasya sa bahudAsIdAsa gomahipagavelakamabhUtA ana gavAdipada strIgavyAdInAmapyupalakSa+; yadvA gopadasya strI puganayoravizeSeNa vAcakatvAdavirodha eva, mahipa gavela+zabdayotha 'pumAn striyA ' ityekazeSAnmahiSyAdInAmapi grahaNam / bahujanasyeti jAtivivakSayaikavacana sabandhasAmAnye ca papThI, tena 'bahujana' rityarthI vo yaH, atra 'apI' syasyA yAhArAdvahujanairapIti tatram 'aparibhUtaH = parAbhavarahitaH, yadvA ktamatyayArthasyAvivakSitatvAdaparibhavanIya - bahujanairapi parAbhavitumazakya ityartha / epRktavizeSaNeSu "aDDe ditte, aparibhUe" ebhistribhirvizapaNairAnanda - gAyApatau pradIpadRSTAnto'bhipretastathAhi - yathA madIpastaila- vartibhyA zikhayA ca sapano nirmAte sthAne surakSitaH kara lene ke bAda bhI bahuta anna pAna bacatA thA, arthAt isa udAra buddhi se pAka banAyA jAtA thA ki sana parivArake jIma jAne para bace hue annAdise aneka garInoM kA poSaNa hotA thA, jisake ghara meM bahuta dAsa dAsI gAya baila bhaiMseM pADe urabhra (bakare bakarI gADare) Adi the / bahuta, se manuSya bhI usa ( Ananda gAthApati) kA parAbhava nahIM kara sakate the, arthAt vaha vaDA zaktizAlI aura mAnanIya thA / 'Adaya dIsa aura aparibhUta' ina tIna vizeSaNa se Ananda gAthApati meM dIpakakA dRSTAnta abhipreta hai / vaha isa prakAra - jaise dIpaka, tela yattI aura zikhA (lo) se yukta hokara vAyurahita sthAnameM surakSita rahakara anna-pAna vadhatu hatu, arthAt eTalI udAratAthI rasAi karavAmA AvatI hatI ke dheA parivAra jamI rahyA pachI paNa ghaNI raseAI vadhatI hatI ane temAthI aneka garIbeAnuM pASaNa thatu hatu tenA gharamA ghaNA dAsa dAsI, gAya, khaLada bheza pADA, 2 (japurA, gaharI, gAu2) vagere hutA dhAyA bhaathuse| pazu tenA, (mAnaha gAthA patine) parAbhava karI zakatA nahIM, arthAt te ghA zakitazAlI ane mAnanIya hatA ADhaya, dIpta ane apamRita' e traNa vizeSazeAthI Anada gAthApatimA dIpakanu dRSkRta abhipreta che, te A pramANe,--jema dIpaka, tela, dIveTa ane zikhA (jha La)thI yukta thaine vAyu-hita sthAnamAM surakSita rahI prakAzita thAya che 1 'vibhASA supo bahuca purastAttu' ityanena bahucpratyayaH pUrvamayuktaH ' Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakarazA 6 sarvatobhAvena vA nivamati smeti zeSaH / bhAdayaH = mahAn RdrayAdipUrNo vA / 'jAna' yAvat- 'ade' ityArabhya 'aparibhUe' ityetatparyantoktasamasta vizeSaNaviziSTa utpa rthastena- 'ditte vitthaSNavila-bharaNa sayaNAsaNa-jANa- prANAiNe baduSaNa bahujA yakhva rayae Aogapabhogasapaune vicchaDiyaulabhattapANe hudAsIdAsagomahi sagapelayappabhUe bahujaNassa' ityeSA samantrayaH karttavyaH / - rUpya yasya etacchAyA ca dIpto nistIrNa tripula bhavana zayanAzana yAna nAnAkIrNo bahudhana pahujAtarUpajata Ayoga- prayogasamayuktI viccharditavipulabhakta pAnI bahUdAsagomahipa ga velakamabhUto bahujanasya' zakaTa iti, tatra dIpta = ujjvalo darpito vA, vistIrNAni=vistRtAni vipulAni = hUni bhavanAni = gRhAH, zayanAni = zUnyA AsanAni=pIThakAdIni yAnAni gADImabhRtIni vAhanAni = dayAda yastairAkIrNa. jyApta samupeto vA hu= vipula, dhana-gaNimaprabhRti yasya sa bahudhana, bahu = vipula jAtarUpa = suvarNa, rajata = sahujAtarUparajataH, bahupanazvAsau bahujAtarUpa rajatazceti bahudhanabahujA tarUparajata, A=samantAd yojana= dviguNAdilAbhArtha rUpyAdInAmadhamarNAdibhyo niyojanamA yogastasya, ma=makarpeNa yojanam = upAyacintana, prayoga', yadvA Ayogena = dviguNAdilipsayA prayoga', =adhamarNAnA savi ne dravyasya vitaraNamAyoga prayoga, sa samayukta. = patarttito yena, tasmin vA samayuktaH = salagna yasa Ayoga prayoga samayukta' gAthApati kahate haiM / tAtparya yaha hai ki kSetra, vAstu, hiraNya, pazu, dAsa, paurUSa Adi se zobhita gRhasthako gAthApati kahate haiN| vaha Ananda gAthApati vizAla samRddhi se yukta thA / 'jAva' zabda se 'Aya' se lekara 'aparibhUta' paryanta samasta vizeSaNa joDane caahie| arthAt tejasvI, vistRta aura vipula bhavana, zayana ( zayyA), Asana (taruta Adi) yAna (gADI Adi) vAhana (ghoDe Adi) se yukta bahuta dhana (gaNima-rUpaye paise Adi) vAlA, bahuta sone vAlA, bahuta cATI vAlA, tathA nItipUrvaka vyApArase dhana kamAne vAlA thaa| jisake yahA bhojana $ - kSetra, vAstu, sonu, pazu, hAsa, yo3Sa (parAIbha ) mAhiyA zolita gRhasthane gAthApati kahe che. e Anada gAthAti vizALa samRddhithI yukata hate 'ona' zabdathI ADhaya 'thI laI abhUita' sudhInA badhA vizeSaNA joDavA, arthAta tesvI, vistRta bhane viyusa (moTu ) bhavana, zayana, zAsana tithalA vagere), yAma' (gADI vagere) vArDana (ghoDA vagere) thI yukta, dhAlA dhana ( ipiyA paisA vagere) vANI, dhAyA sonAvAjo, dhAthA iyAvANI, tathA nItiyukta vepArathI dhana kamAnArA hatA tene tyA leAjana thaI gayA bAda paNa ghaNuM Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgArasaJjIvanI TIkA a0 1 0 3 AnandagAthApativarNanam 71 nItyA dravyopArjanapravRtta ityarya. bhakta ca pAna ca bhaktapAne' vipule ca te bhaktapAne vipulamaktapAnaH, vi-vizeSeNa urdite bhojanAvaziSTe bhattapAne yasya sa vinchativipulabhaktapAnaH dAsyazca dAsAzca gAvazca mahipAzca gavelakA (urabhrA) theti dAmIdAsagomahipagavelAste prazastAzca te dAmIdAsagomahipagavelakA iti bahu dAmIdAsagomahipagavelaphAste prabhUtAH pracurA yasya sa bahudAsIdAsagomahipagavelakamabhUtA , atra gatrAdipada strIganyAdInAmapyupalathA, yahA gopadasya strIpugavayoravizeSeNa vAcAvAdavirodha eva, mahipa gavelakzandayozca 'pumAn striyA' ityekzepAnmahipyAdInAmapi grahaNam / bahujanasyati jAtivivakSayaikavacana savanyasAmAnye ca papThI, tena 'bahujanai' rityarthoM vo yaH, atra 'apI' tyasyA yAhArAddhahujanairapIti tattvam 'aparibhUtaH parAbhavarahitaH, yadvA ktamatyayArthasyAvivakSitatvAdaparibhavanIyaH-bahujanairapi parAbhavitumazakya ityartha / epRktavizeSaNeSu "ar3e ditte,aparibhUe" ebhitribhirvizapaNairAnanda-gAthApatau pradIpadRSTAnto'bhipretastathAhi-yathA pradIpastaila-patibhyA zikhayA ca sapanno nirvAte sthAne surakSita. kara lene ke bAda bhI bahuta anna pAna racatA thA, arthAt isa udAra vuddhi se pAka banAyA jAtA thA ki matra parivArake jIma jAne para bace hue annAdise aneka garInoM kA popaNa hotA thA, jisake ghara meM bahuta dAsa dAsI gAya baila bhaiseM pADe urabhra (pakare bakarI gADare) Adi the| bahuta, se manuSya bhI usa (Ananda gAthApati) kA parAbhava nahIM kara sakate the, arthAt vaha paDA zaktizAlI aura mAnanIya thaa| ADhaya dIpta aura aparibhUta' ina tIna vizeSaNose Ananda gAthApatimeM dIpakakA dRSTAnta abhipreta hai| vaha isa prakAra-jaise dIpaka, tela yattI aura zigvA(lau)se yukta hokara vAyurahita sthAnameM surakSita rahakara _ ana-pAna vadhatu hatu, arthAt eTalI udAratAthI naI karavAmAM AvatI hatI ke badhe parivAra jamI dhA pachI paNa ghaNI rasoI vadhatI hatI ane temAthI aneka garIbonuM piSaNa thatu hatu tenA gharamAM ghaNA dAsa dAmI, gAya, baLada bheMza pADA, urabhra (bakarA, bakarI, gADara) vagere hatA ghaNA mANaso paNa tene, (Anada gAthA patine) parAbhava karI zakatA nahI, arthAta te ghaNe zakitazAlI ane mAnanIya hate. "ADhaya, dIpta ane aparibhUta" e traNa vizeSathI Anada gAthApatimAM dIpakanu dRSTAtaM abhipreta che, te A pramANe jema dIpaka, tela, dIveTa ane zikhA (jhaLa)thI yukta thaIne vAyurahita sthAnamAM surakSita rahI prakAzita thAya che 1 'vimApA mupo bahuca purastAttu' ityanena bahucamatyayaH puurvmyuktH| Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 upAsakadazAstra prakAzamAsAdayati, emayamapi tela-vatti sthAnIyayA AyatA'paraparyAyAddharyA, zikhA-sthAnIyayodAratA-gambhIratAdirUpayA dIptyA ca sapano nirvAtasthAnasthAnIyayA madAcAramaryAdApAlanAdirUpayA'paribhRtatayA ca sapanna samujjvalatIti hetutA'manchedakadharmasyA''DhayatA-dIptyaparibhUtatetatritayaniSTasyaikasya satvAnna tRNA raNimaNinyAyena pratyakSAnumAnA''gamazabdepu prAmANyamitra pratyeka hetutA pradIpavadeva // 3 // mUlam-tassa Na ANaMdassa gAhAvaissa cattAri hiraNNakoDIo nihANapauttAo, cattAri hiraNNakoDIo vuDDipauttAo, cattAri hiraNNakoDIo pavittharapauttAo, cattAra vayA dasago. sAhassieNa vaeNa hotthA // 4 // chAyA tamya khalu Anandasva gAyApatezcatasrI hiraNyaroTayo nidhAnaprayuktA, prakAzita hotA hai, vaise hI Ananda gAdhApati, tela aura battIke samAna ADhayatA arthAt Rdvise, zikhA kI jagaha udAratA gabhIratA Adisa aura dIptise yukta hokara, vAyurahita sthAnake samAna maryAdAkA pAlana AdirUpa madAcAra se tatha parAbhavarahitapanase sayukta hokara tejasvitA dhAraNa karatA thaa| ata ADhayatA dIpti aura aparibhRtatA, ina tInAma rahanevAlA hetunA'vacchedaka dharma eka hai, isa kAraNa tRNAraNimaNi nyAya se pratyakSa, anumAna aura Agama zabdoMme pramANatAke mamAna pratyaka (sirpha ADhayatA, sirpha dIpta, yA kevala aparibhUtatA) ko hetu nahA mAnanA cAhie // 3 // tema Anada gAthApati, tela ane dIveTanI peThe AThayatA arthAt Rthi zikhAnI jagyAe utAratA gabhIratA AdithI, ane dInithI cukata thaIne vAyurahita sthAnanI samAna maryAdAnA pAlana adipa sadAcArathI tathA parAbhavarahitapaNe aparibhUtatA, e traNemAM rahele hetusAvacchedaka dharma eka che te kAraNathI tRNa raNimaNi nyAye pratyakSa, anumAna ane Agama zabdomAM pramANutAnI paDe pratyekane (mAtra ADhayatA, mAtra dIpti athavA kevaLa aparibhUtatA-e ekane) hitu mAna nahIM che ke te , -1-ayam AnandagAyApati / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasajIvanI TIkA ya 1 sU. 5 AnandagAthApativarNanam 73 catasro hiraNyakoTayo vRddhiprayuktAH, catasro hiraNyakoTaya pravistaraprayuktAH, ca tvAro vrajAH dazagosAhasikeNa jenAAsan // 4 // TIkA-'tasye ti tasya varNitapraphArasya khalu-nizcaye vAkyAlaGkAre vA, Anandasya etanAmno gAthApate catasra'catu sarayopetA, hiraNyakoTayA hiraNyAnidhInArANi tepA koTayA sakhyAvizepatayA prasiddhA. dInArakoTicatuSTayamiti yAvat nidhAnaprayuktA nidhAnekopAdau nikSepaNe mayuktA niyuktAaryAteneva gAthApatinA, evamagre'pi sambandha kArya / vRddhiprayuktA iti, vRddhi -anavardhanecchayA draviNamayogastadarthaM prayuktA , zepa pUrvavat / pravistaraH gRhopAraNa tasmai prayuktA / dazagosAdasrikeNeti, gavA dazamahasrasarayakena brajena catvAro gobajAH, catvAriMzatsahasrANi gAva iti tAtparyArthaH, abhavanbhAsan // 4 // mUlam -se NaM ANade gAvAhaI vahaNa rAIsara jAva satthavAhANaM vahasu kajjesu ya kAraNesu ya matesu ya kuDuvesu ya gujjhesu ya rahassesu ya nicchaesu ya vavahAresu ya ApucchaNijje paDipucchaNije sayassavi ya NaM kurbhuvassa meDhI, pamANa, AhAre, AlaMvaNaM, cakkhU , meDhIbhUe jAva sabakajavaDAvae yAvi hotthA // 5 // (mRla aura TIkA kA artha) 'tassa Na' ityAdi / usa Ananda gAthApatike cAra karoDa dInAre khajAne meM rakhI thIM, cAra karoDa dInAre vyApArameM lagI thIM, cAra karoDa dInAre gRhasavandhI sAmAnameM lagI thI aura dasa dasa hajAra gAyoMke cAra gokula the arthAt Ananda gAthApatike bAraha karoDa dInAre aura cAlIsa hajAra govargake pazuokI sarayA thI // 4 // (bhU mane AnI matha) tassa Na tyA e Anada gAthApatine cAra karoDa dInAre khajAnAmAM hatI, cAra karoDa dInAro teNe vepAramA rekI hatI, cAra kareDa dInAro ghara sAmagrImAM rekI hatI ane dasa-dasa hajAra gAyanA cAra gekule hatA, arthAt Anada gAthApati pAse bAra kareDa dInAra ane cAlIsa hajAra gevarganA pazuonI saMkhyA hatI ko 1 dInAra-usavaktakA eka mone kA sikkA / 1 TInAe vakhate prakArane senAne sikakA do Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 upAsakadazAsUtre chAyA - sa khalu Anando gAyApatI rAjezvara - yAvatsAnAhAnA bahuSu kAryeSu ca phAraNeSu ca mantreSu ca kudumneSu ca goSu ca rahasyeSu ca nizrayeSuca vyavareSu ca AmacchanIyaH, parimanchanIyaH, svarasyApi ca khalu kuTumpasya meni, pramANa, - mAdhAraH, Alamnana, cakSu medhibhUto, yAvatkAryavarddhazvA'pyabhavat // 5 // TIkA 'sa' iti - rAjezvara - yAvaditi jatra 'jAna' zabdena tabara mADa nikoniyaibha seTThi sevA" ityeSA sagrahastena rAjezvara talavara-maNDavira(mADampika) koDumnikebhya zreSThi senApati sArthAnAmitisanya, tatra rAjAno = mANDalikA narapataya, IzvarA. aizvaryasampannA', tArA=santuSTa bhUpAla dattapaTTamUlakA artha- ' se Na ANaDhe' ityAdi / vaha Ananda gAvApati, rAjA Izvara yAvat sArthavAhoMke dvArA unase kAryoM, kAraNo (upAyoM) me, mAtra (malAha) meM, kumnome, guhyo meM, rahasyome, nizvayoM aura vyavahAroMme ekavAra pUchA jAtA thA, cAra vAra pUchA jAtA thA / aura vaha apane kuTumbakA bhI medhi, pramANa, AdhAra, Alambana, cakSu, medhibhRta yAvat samasta kAryoMko baDhAnevAlA thA // 7 // TIkA kA artha mUlame rAIsara' ke Age ke 'jAva' zabda se rAjA Izvara, talavara, mANDavika yA mAsmpika, kauTumbika, ibhya, zreSThI, senApati aura sArthavAha kA grahaNa hotA hai / mANDalika narezako rAjA aura ezvarya vAloMko Izvara kahate haiM / rAjA santuSTa hokara jinheM pahaladha detA hai ve rAjA samAna se vibhUSita loga talavara kahalAte hai| jo vastI bhUlanA artha-se Na ANade ityAhi e Anada gAyApatine, rAjA Izvara yAvata sAvAhe taraphathI ghaNuA AryobhA, aaro| (upAyo)nA, maMtra (sasAI)mA, muTumAmA, gudyomA, rahasyebhA, nizcayemA ane vyavahAramA ekavAra pUchavAmAM avAtu hatu, pUchavAmAM AvatuM hatu ane ta pAtAnA kuTuMbanA paNa medhi, pramANa, AdhAra, Ala mana cakSu, maidhibhUta, yAvata adhA kAryone AgaLa vadhAranArA hatA (5) vAravAra paNa TIjhano atha-bhUNamA 'sara' pachI 'lava' zamhathI 'rAma, 4zvara, tasavara, mAviSTa athavA mADakhika, kauTumbika, izya, zreSTI, senApati ane sArthavAha eTalA zabdanuM cakSu thAya che mAlika narezane rAjA ane aizvarya vALAone Izvara kahe che. rAjA satuSTa bane jene paTTadha Ape che te rAjAenA jevA paTTA pathI vibhUSita leAkaeN taravara kahevAya che jenI vastI chinna bhinna hAtha tene Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a0 1 0 5 AnandagAyApativarNanam 75 vandhaparibhUpitarAjaralpAH, mANDavikA-chinnabhinnajanAzrayavizepo maNDavastatrAdhikRtA', 'mADammikA' iticayApakSe tu grAmapaJcazatIpataya ityarthaH, yavA sArddhakozadvayaparimitamAntarairvinchidya vinuiya sthitAnA grAmANAmapipataya , kauTumbikAH= kuTumnabharaNe tatparA, yadvA baDhukuTumbapratipAlakA , ubhyA =ibho hastI tatpamANaM dravyamahantIti' tathA te ca jayanyama yamotkRSTabheTAstriprakArAmnatra-hastiparimitamaNi-muktA pracAra muvarNa rajatAdidravyarAzimbAmino jayanyAH, hastiparimitavajramaNi mANikyarAzimbAmino ma yamA, imniparimitakevalabajarAzimvAmina utkraSTA china-bhinna ho use maNDava aura usake adhikArIko nANDavika kahate hai| 'mADaciya' kI chAyA yadi mADambika kI jAya to mADambikakA 'pA~ca mo gAMvoM kA svAmI, artha hotA hai / athavA DhAI-DhAI kosakI dUrI para jo alaga-alaga gAva base hoM unake svAmI ko mADambika kahate haiN| jo kuTumbakA pAlana-poSaNa karate haiM yA jinake dvArA yanase kuTummoM kA pAlana hotA hai unheM kauTumyika kahate haiN| ibha kA artha hai / rAyI, aura hAthI ke rAyara dravya jimake pAsa ho use ibhya kahate haiN| jaghanya, madhyama aura utkRSTa ke bhedase ibhya tIna prakAra ke haiN| jo hAthoke yarAyara maNi, muktA, pravAla (muMgA), sonA, cAdI AdI dravya-rAzike svAmI hoM ve jaghanya ibhya haiM / jo hAthI ke barAbara hIrA aura mANikakI rAzike svAmI hoM ve madhyama ibhya hai / jo hAdhIke yarAvara kevala hIroMkI rAzi svAmI hoM ve utkRSTa ibhya haiN| lakSmIkI maDava ane tenA adhikArIne mADAvaka kahe che "mADabiyaranI chAyA je "mADa mbika karavAmAM Ave te "mADAikane artha pAse gAmano dhaNI" evo artha thAya che athavA aDhI-aDhA gAune atare ne judA-judA gAme vasyA hoya tenA dhaNIne mADambika kahe che je kuTunuM pAlana-poSaNa kare che athavA jenI dvArA ghaNuM kuTuMbonuM pAlana thAya che, tene koTumbika kahe che, "Ibha" no artha "hAthI" che, ane hAthIna, jeTalu dravya jenI pAse haya, tene Izva kahe che jaghanya, madhyama ane utkRSTa bhede karIne Ibhya traNa prakAranA che hAthInI barAbara maNi, metI, paravALA, sonu, cA Adi dravyanA DhagalAnA je svAmI teo jaghanya Izya che hAthInI barAbara hIrA ane mANekanA DhagalAnA je svAmI hoya teo madhyama izya che hAthInI barAbara kevaLa hIrAnA DhagalAnA je svAmI hoya teo utkRSTa Ibhya che jemanI upara lakamInI Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 upAsakazAstra - zreSThino -lakSmIkRpAkaTAkSamatyakSalakSyamANa-draviNalakSa-lakSaNavilakSaNahiraNyapaTTasama laddhatamUrdhAno nagarapradhAnanyAhAraH, senApatayA caturaGgasenAnAyakAH, sArtha pAhA: gaNima dharima meya paricchedya spakraya vikreyavastujAtamAdAya lAbhenchayAdazA ntarANi jatA sArtha pAiyanti yoga-kSemAbhyA paripAlayantIti, dInajanopakArAya mUladhana datvA tAn samaddhayantIti tathA, tana gaNimam ema dvitri-caturAdisakhyA krameNa gaNayitvA yahIyate, yathA nAlikera pUgIphala-kadalIphalAdinam, dharima-tulA sUtreNottolya yaddIyate, yathA trIhi yA lANa sitAdi, meya=zarAva laghubhANDAdinojisa para pUrI-pUrI kRpA ho aura usa kRpAkorake kAraNa jinake lAkhoMke khajAne ho tathA jinake sara para unhIMko sUcita karane vAlA cAdIkA vilakSaNa pa zobhAyamAna ho rahA ho, jo nagara ke pradhAna vyApArI ho unheM zreSThI karate haiN| cataraga senAke svAmIko senApati kahate haiN| jo gaNima, dharima, megha aura paricchedya rUpa kharIdane-becane yogya vastuo ko lekara naphAke lie dezAntara jAnevAleko sAtha le jAte hai, yoga (nayI vastu kI prApti) aura kSema (prApta vastu kI rakSA ke dvArA unakA pAlana karate hai, garIboMkI bhalAIke lie unheM pUjA dekara vyApAra dvArA dhanavAna banAte hai unheM sArthavAha kahate haiM / eka do, tIna, cAra Adi sakhyAke hisAba se jinakA lena-dena hotA hai use gaNima kahate haiM, jaise-nAriyala, supArI, kelA Adi / tarAjU para tola kara jisakA lena-dena ho use dharima kahate haiM, jaise dhAna, pUrepUrI kRpA hoya ane e kRpAne kAraNe jemanI pAse lAkhano khajAne haiya, tathA jemane mAthe tenuM sucana karanAra cAdIne vilakSaNa paddha bhAyamAna thaI raho heya, je nagaranA mukhya vyApArI hoya, tene zreSThI kahe che caturaga senAnA svAmIne senApati kahe che gaNima dharima meya ane parica che ? kharIdavA-vecavA gya vastuo laIne naphAne mATe dezAtara janArAone je sAthe laI jAya che ega (navI vastunI prApti) ane kSema (prApta vastune rakSaNa) nI dvArA temanuM pAlana kare che garIbonA bhalA mATe temane pUcha ApIne vepAra dvArA dhanavAna banAve che, temane sArthavAha kahe che eka, e traNa, cAra Adi saMkhyAnA hisAbe jenI leNa-deNa thAya che tene gaNima kahe che. jemake nALIera, sopArI ityAdi trAjavAthI telane jenI lebru-deNa karavAmA Ave che tene dharima kahe che, jemake dhAnya java, mIThuM, sAkara ItyAdi 1 alabdhasya lAbho yoga , labdhasya paripAlana kssemH| Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a0 1 0 5 AnandagAthApativarNanam toya yaddIyate, yathA dugdha ghRta taila prabhRti, pariccheya ca pratyabhato nikapAdiparIkSayA yadIyate, yathA maNi muktA pracAlA''bharaNAdi / ' sArthavAhAnA ' - mityatra 'kRtyAnA karttari ve' ti karttari paSThI, agretanamya 'AmacchanIya parimacchanIyaH' ityanIyaramatyayasya yogAt, tatatha rAjabhirIzvaraistala va raimaDambike: ( mANDavikai ) kauTumbikairabhyaiH zraSTibhi senApatibhiH sArthavAhaithetyeva vyAkhyAtavyam / bahupu = pracureSu, jamya sarvaireva saptamyantai sambandha | kAryeSu = +vyeSu prayojaneSviti yAvat, kAraNeSu=kAryajAtasampAdakahetuSu / mantreSu = karttavyanizcayArthaM guptavicAreSu | kuTumneSu-vAnyaveSu / guhyeSu = janA gopanIyeSu vyavahAreSu / rahasyeSu = rahasi = ekAte bhavA rahasyAsteSu pracchannavyavahAreSviti yAvat / nivayeSu pUrNanirNayeSu / vyavahAre ==pavahAraSTavyeSu yadvA bAndhavAdisamAcaritalo+viparItAdikriyAmAyazciteSu, viSayasaptamyA 'eteSu viSaye' ityartha' / AIpat sakRditi yAvat pracchanIya jau, namaka, zakara Adi / sarAvA jeTe bartana Adise nApa kara jimakA lena-dena hotA hai use meya kahate haiM, jaise dUdha ghI taila Adi / sAmane kamauTI Adi para parIkSA karake jisakA lena-dena hotA hai use paricchedya kahate hai, jaise maNi, motI, mRgA gahanA Adi / Ananda gAyApati, una rAjA, Izvara Adike dvArA bahuta se kAryoM meM, kArya ko siddha karaneke upAyoM meM, karttavyako nizcita karaneke gupta vicAroM meM, bAdhavoM meM, lajjA ke kAraNa gupta rakhejAnevAle viSayo meM, ekAnta meM honevAle kAryoM meM, pUrNa nizcayoM meM, vyavahAra ke lie pUchejAne yogya kAryoM meM, athavA bAndhavoM dvArA kiye gaye lokAcArase viparIta kAryoMke prAyazcittoM (daDoM) meM, arthAt ullikhita saba mAmalo meM ekacAra pAlI ke pavAlu jevA mApanA vAsaNathI mApIne jenI leNa-deNu karavAmA Ave che tene meya kahe che, jemake dUdha, ghI, tela vagere kaseATI AdithI parIkSA karIne jenI leNudethe karvAmA Ave che tene paricchedya kahe che, jemake Nu, meAtI, paravALA, dhareNu vagere Anada gAthAtine, e rAjA, izvara Adi taraphathI ghaNA kAryoMmA, kAni siddha karavA mATenA upAyAmA, kartavyane nizcita karavAnA gukhta vicArAmA, mAdhaveAmA, lajjAne kAraNe gupta rAkhavAmA bAvatA viSayAmA, ekAtamA karavAmAM AvatA kAryomA, pUrNa nizcayemA, vyahArane mATe pUchavA yeAgya kAryomAM, athavA AdhavA taraphathI karavAmA AvatA leAkAcArathI viparIta kAryAMnA prAyazcitto (43)mAM 77 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 upAdazAGgasa =praSTayaH pari=sarvatobhAvena amakRditi yAt pracchanIya: = mavya 'hosthA' = AsIdityagretanena sambandhaH / Aha natu kAryakAraNayoranyatarasyaivopAdAnenetarAnyathAnupapatyAsskSepAdbodha' miyediti 'kAryeSu' ' kAraNepu' ityubhayopAdAnamanizci tkaramiti tadatyantamamat, yata kathit kevala kAyasambandha enamazna karAti yathA, bho ! mayA kiM dhantraNa vineya ? ki rAjAdisenA karttavyA uta kramavikrayAdivya hAraH karttavya ? ityAdi, kazcica kevala kAraNamantra ena prazna karoti yathA kiM bho. yA nA rAjAdisevA karttavyA ? kena vA vidhinA krayavikrayAdivyavahAra karttavya ? ityAdIti sarvajanamasiddhamidam / aura cAra bAra pUchA jAtA thA-ina saba bAtoM meM rAjA Adi samasta vaDe-baDe AdamI AnandakI sammati lete the / zakA - kA aura kAraNa, ina donoM meMse ekakA grahaNa karanese hI donoMkA bodha ho jAtA hai, kyoki kAraNake binA kArya nahIM hotA aura faar kArya kAraNokA anveSaNa karanekI AvazyakatA nahIM hai phira mRla-pATha me 'kAryoM meM' 'kAraNo meM, isa prakAra donoMkA pRthakapRthaka ginAnA vRthA hai / samAdhAna- yaha kathana bilakula ThIka nahI / kyoki koI-koI kevala kAryake viSaya me hI prazna karatA hai, jaise- 'mahAzaya ! mujhe kyA dhadhA karanA cAhie ! rAjA Adi kI naukarI karU~ yA lena-dena (vyApAra) karU ?" ityAdi / koI-koI kevala kAraNake viSaya me hI pUchanA hai, jaise- 'kyoM jI, maiM rAjA Adi kI sevA kisa prakAra karU~ ? athavA lena-dena kA vyavahAra kisa DhaMga se karU~' ityAdi yAteM sasAraprasiddha hai / arthAt evA badhA prakaraNAmA eka vAra tathA vAra vAra pUchavAmAM Avatu hatu. me badhI vAtAmA rAjA vagere meA mANuse paNa AnadanI samati letA hatA zakA-kArya ane kAraNa e eumAthI ekanu grahaNa karavAthI ja beunA Adha thaI jAya che, kAraNa ke kAraNa vinA kArya thatu nathI, ane kArya vinA kAraNu zeAdhana karavAnI jarUra hAtI nathI te! pachI mULa pArTamA ' aryobhA' ' arazobhA' the pramANe beune jUdA jUdA gaNAvavA e vRthA che ," samAdhAna-e kathana bIlakula kharAbara nathI, kAraNa ke i kevaLa kA'nI mAkhatamAM ja prazna kare che, jemake--mahAzaya ! mAre kayA dhA karavA joie ? rAjA vagerenI nekarI karU ke leNadeNu (vepAra) karU ? vagere kAI kevaLa kAraNanI khAkhatamA ja pUche che jemake,kema bhAi! huM nAjA AdinI sevA kevI rIte karU ? athavA lebuMdeNune vyavahAra kevI rIte karU ?, e badhI vAte jagatamA jANItI che Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasajjIvanI TIkA a. 1 sU0 2 AnandagAthApativarNanam nanvevamapi - " mana epu, guhyeSu, rahasyepu" ityeSA trayANAmapi vizeSaNAnAmekAryakatvAtpRthagupAdAnamanucitamiti cettatra prazna erAnucito vizeSaNAnAmeSA mitho bhinnArthakatvAttathAhi - dezahitacintArtha rAjyAdihitacintArtha vaiAntaricAro manna, parastrIgamanAdirUpanikRSTagRha cchidramatI racintanArthama kAntavicAro gRhyam, bhrUNahatyAdirUpaniSTatama gRhacchidramatI kAra cintanArthamekAntavicAro rahasyamiti tejastimirajadgagana - pAtAlavaccai pAmatyantamantaramastIti / iha sarve cakArAHsamuccayArthA 79 zA-acchA, mAna liyA' kArya-kAraNa ke viSayame alagaalaga prazna ho sakate hai, para 'matroM, guyomeM, rahasyoMmeM, ' ina tIna vizeSaNoko grahaNa karanA to anucita hI hai, kyoki inakA eka hI artha hai / - samAdhAna - maaii| tIno vizeSaNoM kA artha judA-judA hai, isalie tumhArA prazna hI anucita hai, tInoMkA alaga-alaga karanA anucina nahI hai / dekho -- deza athavA rAjyakA hita socaneke lie ekAnta meM jo vicAra kiyA jAtA hai use mantra kahate haiM / parastrIgamana Adi ghara ke kalakA ko dUra karaneke lie ekAnta me kiye jAne vAle vicAra ko guhya kahate hai, bhrUNahatyA Adi ghara ke kalakoM ko dUra karaneke lie ekAntame kiye jAne vAle parAmarzako rahasya kahate hai / isa prakAra tInoM vizeSaNo me prakAza andhakAra athavA AkAza-pAtAla jitanA mahAn antara hai / mUla- pAThame jitane 'ca' hai ve mana samuccayake bodhaka haiN| gA--bArU, mA daye ke kArya-kAraNanI nALanamAM nyU 1 nyU ! prazno thaI zake che, parantu matrAmA zudghomA, rahasyAmA, ' e traNu vizeSAne grahaNa karavA e te anucita ja che, kAraNa ke tene atha eka ja samAdhAna--bhAi ! e traNe vizeSaNenA arthA tamArA prazna ja anucita che traNene judA jUdA kahevA deza athavA rAjyanuM hita vica gvAne mATe ekAtamA je che, tena mantra kahe che. parastrIgamana Adi gharanA kala ekAtamAM karavAmAM AvatA vicArane guhya kahe che kalAne dUra karavAne mATe ekAtamA karavAmAM AvatA e pramANe traNe vizeSaNomA prakAza adhakAra " thAya che jU jUdA che, tethI anucita nathI jue, vicAra karavAmA Ave dUra kanvAne maTe 65 athavA AkAza pAtALa jaTaluM mahAn aMtara che mULa pAThamA jeTalA krU' te che adhA samuccayanA mAdhaka che bhrUNahatyA Adi gharanA parAmane rahasya kahe Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre proktavizeSaNaviziSTatayA sarveSA mahAmAnyatya paramavizvAsabhUmitva vizAlabuddhizArizva yathocitasammatimadatva cAsya vyaktIkRtamiti vibhAvayantu vidvAsaH / svasyApi svakIyasyApi co-triSayAntaraparigrAtheH / khalu nizvayena, kuTumbasya = parivArajanasya, medhiHtrIhi yA godhUmAdimardanArtha khale nikhAya sthApito dAdimaya pazundhanastambho yana paktizoddhA glInardAdayo nIyAdimardanAya parito bhrAmyanti tatsAdRzyAdayamapi medhi', arthAdetadAlamnenaiva sarvasyApi kuTumbasyA vsthaanmiti| kuTumnasyApItyatrApizandavalAgna kevala svakuTumbasyaivApi tu sarvasyApi 80 ina saba vizeSaNoMse sUtrakArane yaha prakaTa kiyA hai ki Ananda gAthApatiko sabhI loga mAnate the, vaha atyanta vizvAsa - pAtra thA, vizAla buddhizAlI thA aura sabako ucita sammati detA thA / dhAna, jo, geha Adi kI dAya karane (lATA - dAne nikAlane) ke lie gar3hA khoda kara eka lakaDI AdikA stambha gADA jAtA hai| usake cAro ora eka paktime lAkho kucalaneke lie baila Adi ghUmate haiM usa stambhako medhi-meDhI - kahate hai / baila Adi usa samaya usI para nirbhara rahate hai / yahi vaha stambha na ho to koI baila kahI calA jAya koI kahI saba vyavasthA bhaga ho jAya / gAthApati Ananda apane kuTumbakI medhi-mer3hI ke samAna the, arthAt kuTumba unhI ke sahAre thA- ve hI usake vyavasthApaka the / mUla pATha me 'vi' (api) zabda hai, usakA tAtparya yaha hai ki veM kevala kuTumbake hI Azraya na the varan e dhA vizeSaNA vaDe sUtrakAre ema prakaTa karyuM che ke Anada gAthA patine badhA loko mAnatA hatA, te atyaMta vizvAsapAtra hatA, vizALa buddhithI yukta hatA ane badhAne vAjabI ja salAha-sa mati ApateH te kare che, e khAlAne dhAnya, java, ghauM vagerene kaNasalAmAthI chUTA karavAne eka khAsa kheAdI temA eka lAkaDAne khAlA kheDavAmAM Ave che ane pachI tenI cAre bAjue eka sAthe kaNasalAne kacaravA mATe baLada vagere pharyAM medhi kahe che. baLada vagere e vakhate e khAlAne AdhAre ja pharyA kare che. jo e khAbhA na hAya te eka khaLada eka khAjue cATyA jAya ane khIje khIjI mAjue krU, e rIte vyavasthAbhaga thaI jAya gAthApati Anada peAtAnA kuTumbAnI madhi madhyastha sthala jevA hatA, arthAt kuTuMba aene AdhAre hatuM, teja kuTu khanA vyavasthApaka hateA mULa 41831 fa (afq) qve I, Ag 1 prAkRta ke samAna hindImeM bhI medhikA artha meDhI hai / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a0 1 0 5, AnandagAthApativarNanam 81 janaspetyavoyamevamagre'pi / pramANam pratyakSAdipramANavaddheyopAdeyapattinivRttirUpatayA sagayarAhityena padArthamAparincheda (patyAya)kaH / Agara: ApAravatsarvepAmAzrayabhRta / AlambanamrajjustambhAdivadvipadAvaTapatannanoddhArakanayA'valambanam / nanu ko'nayorbheTa ' iti cet , yamadhiSThAya jana unnati ganchati svarUpAvamyo vA vartate sa AdhAra', yadavalambanena ca vipado vinivarttate tadAlambanamini bheda gRhANA samasta logoMke bhI AdhAra the, jaimAki Upara batAyA jA cukA hai| Age jahA~-jahI 'vi' (api-bhI) AyA hai vahA marvatra yahI tAtparya samajhanA caahie| Ananda gAyApati apane kuTumbake bhI pramANa the| arthAt jaise pratyakSa anumAna Adi pramANa saTeDa Adiko dUra karake heya (tyAgane yogya) padArthoM se nivRtti aura upAdeya (grahaNa karane yogya) padArthoM meM pravRtti kagate hue pAryoMko janAte haiM, usI prakAra Ananda bhI apane kuTumbiyoM batAte the ki amuka kArya karane yogya hai, amuka kArya karane yogya nahIM hai, yaha padArtha grAhya hai, yaha agrAhya hai| Ananda apane kuTumbake bhI AdhAra (Azraya)the, tathA Alambana the, arthAt vipattimeM par3ane vAle manuSyako rassI yA stabha ke samAna sahAre the| zakA-AdhAra aura Alambana meM kyA antara hai ? samAdhAna-jisa Azrayake kAraNa manuSya unnati karatA hai yA tAtparya e che ke te kevaLa kuTuMbanA ja AdhArUpa naheAte, para tu badhA kenA paNa AzrarUpa hatuM, ke jema upara darzAvavAmAM Avela che AgaLa paNa jyA jyA vi (apI pay) mAvya cha, tyA tyA mave me tAtparya samayAnu cha Anada gAthApata pitAnA kuTuMbanA paNa pramANa rUpa hatuM, arthAt jema pratyakSa anumAna Adi pramANu sadeha Adine dUra karIne heya (tyajavAyegya) padArthothI nivRtti ane upAdeya (grahaNa karavAgya) 5dAmAM pravRtti karAvatA te padArthone darzAve che, tema Anada paNa potAnA kuTuMbIone batAvate hato ke-amuka kArya karavuM yogya che, amuka kArya karavuM egya nathI, amuka padArtha grAhya che amuka padArtha agrAhya che, ItyAdi Anada pitAnA kuTuMbane paNa AdhAra (Azraya) hatA, tathA Ala bana hatA, arthAt vipattimAM paDelA manuSyane doraDuM athavA thAbhalAnA jevA AdhAra rUpa hato zakA-AdhAra ane Ala banamAM zu atara che. samAdhAna-je azrayane kAraNe manuSya unnati kare che, athavA je ne te Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre ca= pazyatyaneneti cakSuH tatsarveSA sArthamadarzakaH yaduktam "medhiH pramANa, mAnAraH, Alambana, cakSu" riti, tadeva spaSTamatipattaye opasyavAci bhUta zabdasammelanena punarAvarttayati 'medhIbhUtaH' ityAdi, yAditi yAtraunTena' pamANa bhUe AhArabhRe AlapaNabhUe cAe" ityeSA sagraho vo stana - 'pramANabhUtaH, AdhArabhUta, AlampanabhUta', catubhUta' iti chAyA, pInastayavAraNa tu methi medhIbhUto medhasadRza iti yAvat pramANamarthAt pramANabhUtaH pramANamadRza itiyAvat AdhAro'rthAdAdhArabhUta AdhAratulya iti yAvata, AlambanamaryAdAmnabhUta AlambanasadRza iti yAvat cakSuraryAcabhUtaH - cakSu'saha iti yAvaditi rItyA samanvayAdbhavatIti sUkSmacakSupA'prekSaNIyam / cakiJca sarvakAryavarddhaka sarve kAryANA sampAdako'pi AsIt abhUt ||5|| " , 82 jaisA kA taisA - jahA kA tahAnA rahatA hai use AdhAra kahate haiM, aura jisa nimitta se manuSya vipatti se bacatA hai use Alambana kahate hai / yaha ina donoMme antara hai / Ananda apane kuTumna ke cakSu the, arthAt jaise ca mArgako prakAzita karatA hai vaise hI Ananda, kuTumbiyoM ke bhI mamasta artho ke pradarzaka ( sanmArgadarzaka ) the / dUsarI bAra medhIbhRta Adi vizeSaNa spaSTa bodha ke lie die hai| 'jAva' zabda se pramANabhUna, AdhArabhUta, AlambanabhUla, cakSurbhuta, inakA saMgraha hotA hai / yaza spaSTatA ke lie 'bhUta' zabda adhika diyA hai / inakA tAtparya yaha hai ki Ananda meDhI arthAt meDhIke sadRza the, pramANa arthAt pramANake sadRza the, AdhAra athAt AdhAra ke sadRza the, ke jyA na tyA banI rahe che tene AdhAra ana je nimittathI manuSya vittimAMthI kharce che tene Ala mana kahe che e beumAM glu atara che Anada petAnA kuTumbanA cakSurUpa te, arthAt jema cakSu mArgone prakAzita kare che. tema Anada svakuTu bInA pazu badhA arthonA prakAzaka ( sanmArgadarzaka hatA zrIjI vAra meUbhUta Adi vizeSNu spaSTa edhane mATe ApelA che zabdathI pramANabhUta adhArabhUta, lakhanabhUta, cakSurbhUta, e badhAnA sagraha thAya che ahI spaSTatAne mATe ' bhUta' zabda vadhAre ApyA che. enu tAtparya e che ke bAnada naiSi arthAta saidhinI samAna te pramANu ardhIta pramANunI samAna hatA, AdhAra 6 , jAva Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 zivAnandAvarNanam 83 malama-tassaNa ANaMdassa gAhAvaissa sivAnadA nAma bhAriyA hotthA, ahiinn-jaav-suruuvaa| ArNadassa gAhAvaDassa iTTA, ANadeNaM gAhAvaDaNA saddhi,aNurattA avirattA iTTA sadA jAva pacavihe mANussae kAmabhoe paJcaNubhavamANI viharai // 6 // __chAyA-tasya khalu Anandasya gAthApateH zivAnandA nAma bhAryA'sIt / ahIna yAvat murUpA, Anandasya gAthApateriSTA, Anandena gAthApatinA sArddhamanuraktA, aviraktA, iSTA, zabda yAvatpaJcavidhAn mAnuSyAn kAmabhogAn pratyanubhava ntI viharati // 6 // TIkA-'tasye ti, tasyetyAdi gAthApaterityantA vyAkhyAtapUrvAH, 'ziveti zAntasvabhAvatayA''nandasvabhAvatayA ca zivAnandetyanvarthasajJAvatItyabhiprAyaH, Alambana arthAt Alambanake sadRza the aura cakSu arthAt cakSuke sadRza the| Ananda samasta kAryoM ke sampAdana karanevAle bhI the // 5 // mUlakA artha-'tassa Na' ityAdi // 6 // pUrvokta Ananda gAyApati kI zivAnandA nAmakI patnI thii| vaha ahIna yAvat sundarI thii| Ananda gAthApatiko vaha iSTa (priya) thI aura vaha Ananda gAyApatime anurakta thI, tathA Ananda ke manonukUla vyavahAra karanevAlI thii| zabda yAvat pAca prakArake manuSya-sambandhI kAmabhogoko bhogatI huI (vicaratI rahatI) thI // 6 // TIkAkA arthaAnanda gAthApati kI zivAnandA patnI thii| vaha zAta svabhAvavAlI arthAt AdhAranI samAna hatuM, Alabana arthAta Ala bananI samAna hatuM ane cakSu arthAta cakSunI samAna hatA Anada badhA kAryonuM sa pAdana karanAre paNa have (5) bhuujn| matha-' tassa NatyAhi (6) pUkata Anada gAthApatinA zivAna dA nAmanI patnI hatI te ahIna yAvata su darI hatI Anada gAthApatine te priya hatI ane te Ana da gAthApatimAM anurakata hatI ane patine manonukUla vyavahAra karanArI hatI zabda-cAvatA pAca prakAranA manuSya sabadhI kAmane bhagavatI te vicaratI hatI (6) TIkAne artha Anada gAthApatinI zivAna dA panIhatI te zA tasvabhAvavALI ane Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - upAsakadazAsUtre -bhAbharaNIyA vIti yArat , 'ahIna yAra' diti, atra yAvanchandavalena 'ahINa paciMdiyasarIrA lAgNarajaNaguNoraveyA mANummANappamANapaDi puNNamunAyasavaga sundaragA sasisImAkArA katA piyadasaNA mukhvA' ityera vizepaNAnAmanyatroktAnA samanvayogoddhavyastatra'-ahInapaJcendriyazarIrA lakSaNAvyaJjanaguNopapetA mAnonmAna mamANaparipUrNamujAtasadgimundarAGgAzagisaumyAkArA kAntA miyadarzanA murUpA' iti cchAyA / athaitAni vizeSaNAni pratipada vyAcakSmahe-ahInAni-lakSaNa-svarUpAbhyA paripUrNAni paJca indriyANi yammistAdRza zarIra yasyA sA ahInapazcendriyazarIrA svasvaviSayagrahaNasama pUrNAkAraca surAdIndriyaviziSretyarthaH, 'lakSaNe-ti lakSyante cisyante yaistAni lakSaNAni strIcihAni hastasthavidyA dhana jIvita rekhArUpANi aura Ananda svabhAvavAlI thI,isalie vaha 'yadhAnAmantathAguNavAlI' thii| 'arona' ke Age jo 'jAva' zabda hai usase itanA sagraha kiyA hai-"ahINapaciMdiyasarIrA lasvaNavajaNaguNovaveyA, mANummANappamANapaDipuNNasujAyasavvagasudaragA, sasisomAkArA, katA, piya dasaNA, sukhyaa|| ye vizeSaNa anyatra kahe gaye haiM, ata eva inhIkA yahA sagraha hai, inakA artha-~ ___ ahINapaciMdiyasarIrA-lakSaNa aura svarUpa se paripUrNa (pUrI) pAca indriyA mahita zarIravAlI thI arthAt jisakI cakSu Adi pAcA indriyA apanA apanA viSaya grahaNa karaneme pUrNa sAvadhAna tathA yathAyogya AkAravAlI thii| lavaravaNavajaNaguNovaveyA-jinake dvArA pahicAna hotI hai unheM lakSaNa (cihna) kahate hai, athavA hAtha Adi meM banI huI vidyA, tathA dhana, jIvana AdikI rekhAoko lakSaNa karate haiN| jinake dvArA abhivyakti Anada svabhAvavALI hatI, tethI te "yathAnAmatathAguNa hatI "ahI" pachI je jAva yAta zaha cha tathA mAtA honA sa ya cha- ahINapacidiyasarorA ukajaNavajaNaguNAvaveyA mANummANapamANapaDipuNNamujAyasavva gamu dara gA, sasisomAkArA ktA piyada saNA suravA e vizeghaNe anyatra kahelA che tethI tene ja ahI sa graDa che atha - ahINapacidiyasarIrA-sakSaNa bhane sva35yA para pAya diyA sahita zarIravALI thatI arthAta jenI Akhe vagere pace Idriye pitApitAne viSaya gratuNu karavAmAM pUrNa sAdhana to athAgya AkAravALI hatI lasaNava jaNaguNAvaveyA-renI dvArA pichA nyAya ke rone lakSa! (yinsa) kahe che, athavA hAtha vageremAnI vidyA dhana jIvana AdinI rekhAone lakSaNa Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 6 zivAnandAvarNanam 85 vA, vyajyante yaistAni vyaJjanAni= tilakAlakAdIni, guNA - sauzIlya pAtipratyAdayo, - yadvA pUrvoktamakArairlakSaNairvyayente iti lakSaNavyaJjanAste ca te guNAH, athavA proktasvarUpANA lakSaNavyaJjanAnA ye guNAstaiH, upapetA - samanvitA, atra 'upa' 'apa' ityupasargayo. zakavAditvAtpararUpam / hastasthapradhAnaregvAlakSaNAni yathA - "jassa va bahureho, tyo ahavA rahiyasayalareho / so appAU ahaNo, tahA duhI khaNantu Nihi // 1 // egegagulimajjhe, hoI paNavIsa bacchara AU / jANaha jIviyareha, jA ya kaNiTTagulImUlA ||2|| karahAo ghaNarehA, aNivattA tadeva piurehA / eyA savvA puNNA, havati ce Au gotta vaNa lAho || 3 || iti | etacchAyA ca- -" yasya bhavati hurekhA, hasto'thavA rahita sakalarekhaH / so'lpAyuradhanastathA dukhI lakSaNananirdiSTa // 1 // (prakaTapana) hotI hai una tila aura masa Adiko vyaJjana kahate hai / suzIlatA pativratA Adi guNa hai / ina tInoMse jo strI yukta ho use 'lakSaNavyaJjanaguNopetA' kahate hai / yA lakSaNoMke dvArA vyakta honevAle guNoMko lakSaNavyaJjanaguNa kahate hai, aura inase yukta strI ko 'lakSaNavyaJjanaguNopetA' kahate hai / athavA pUrvokta lakSaNo aura vyaJjanoMke guNoMko lakSaNatrayaJjana guNa kahate haiM, aura inase yukta strI ko 'lakSaNatrayaJjana guNopetA' kahate hai / hAtha kI pradhAna - pradhAna rekhAoM ke lakSaNa isa prakAra hai jisake hAtha meM bahuta rekhAe hoM yA bilakula rekhAe~ na hoM vaha alpa AyuvAlA, nirdhana aura duHkhI hotA hai, aisA lakSaNake jAnane vAlone kahA hai // 1 // kahe che jenI dvArA abhivyakita (prakaTatA) thAya che te tala ane masA dine vyAjana kahe ke suzIlatA, pAtitratya Adi guNe che e traNethI yukata je strI hAya tene 'lakSaNanya janaguNapapetA' kahe che athavA lakSaIdvArA vyakata thanArA guNNAne lakSaNa-vyaMjana--gra kahe che, ane tethI yukata strIne papetA' kahe che athavA pUrvAMta lakSaNa ane vyaMjanAnA guNene kahe che ane tethI cukata strIne 'lakSaNavya janaguNpapetA'kahe che hAthanI mukhya mukhya rekha enA lakSaNa A pramANe The "jenA khAyaNA ghaNI rekhA hAya cA khIlakula rekhAe nahAya te apaAyuvALe, nirdhana ane dukhI thAya che ema lakSaNunA jANanArA vidvAnoe kahyu che - 1 bAhulkAtkarmaNi lyuT / lakSaNavya janaguNAlakSaNanya janaguNu Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgamutre } ekaikAlImadhye bharati paJcaviMzativatsaramAyuH / jAnIta jIvita rekhA, yA kaniSTalAt // 2 // karabhAjana rekhA, maNinandhA, tathaiva piTharekhA / etAH sarvAH pUrNA bhavanti cedAyurgotra dhanalAbha // 3 // iti / 'mAne' - ti, mIyate - paricchidyate padArtho'neneti mAna, tulAGgalI prasthAdinA tolana, yadvA - jalAdiparipUrNa kuNDAdipraviSTe puruSAdau yadA droNaparimita jalAdi nirassarati tadA sa puruSAdirmAnanucyata tadeva, unmAnam Urca mAna, yadvA a 86 jo rekhA kaniSTa agulIke malase nikalI hai vaha jIvana (Ayu) kI rekhA hai| eka-eka agulI meM paccIsa-paccIsa varSa kI Ayu hotI hai- arthAt yadi AyukI rekhA eka agulI taka hai to paccIsa varSakI Ayu, do aguliyoM taka ho to pacAsa varSakI Ayu, isI hisAba se Age samajhanA cAhie ||2|| 1 dhana kI rekhA karabha (gudde) se nikalatI hai, aura maNibandhase pitRrekhA phUTatI hai| yadi ye saba rekhAe~ pUrNa hoM to Ayu, gAMtra aura dhana kA lAbha hotA hai 3||||" dvArA mAmmANamANapaDipuNNasujAya savcagasudaragA-- jisake padArtha mApA jAya use mAna kahate haiM arthAt tarAjU, ugalI, sera, chuTAka Adike dvArA tolanA / athavA koI puruSa Adi jalase labAlaba bhare hue Adime ghuse aura usake ghusane se yadi eka droNa (parimANa vizeSa) jala bAhara nikale to usa puruSa Adiko mAnavAn (mAnase yukta) kahate (1) je rekhA TacalI AMgaLInA mULathI nIkaLe che te AyuSyanI rekhA che eka eka AgaLImA 25-25 vartu AyuSya hoya che, arthAt jo AyuSarekhA eka AgaLI sudhI hAya che teA pacIsa varSoMnu AyuSya, be bhAganI sudhI hoya te pacAsa varSanuM Ayu ya e hisAbe AgaLa samajI dheSu (2) dhananI rekhA 1karabhathI nIkaLe che ane maNima dhamAthI pitRrekhA phUTe che jo e badhI rekhAe pUrNa hAya teA AyuSya, gena ane dhananA lAbha thAya che (ka)" mANummANapamANapaDipuNNasujAyasa na gamudaragA- bhenI dvArA phAI padArthone mApavAmA Ave tene mAna uhe che, arthAta- trAdhu, bhAgaNI, zera, navaTA, Adi dvArA telavu, athavA koi purUSa Adi jaLathI bharapUra bharelA kuMDa Adima paise ane tenA pesavAthI ne eka droNu (parimANavazeSa) jaLa mahAra nIkaLo jAya te e purUSa Adine mAnavAna (mAnathI yukata) kahe che 1. maNi vadhase lekara kaniSThikA paryaMta hAtha ke bAhya bhAga ko 'karabha' kahate haiM // 1 maNima dhapI laine TacalI AgaLI sudhInA hAthanA bahuAranA bhAgane karala kahe che Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 6 zivAnandAvarNanam bhArarUpaH parimANavizeSa', pramANa sarvato mAna, yadvA nijAGgulIbhiraSTottarazatAGguliparimitodrAya', itthaca-mAna conmAna ca pramANa cetyepA dvandve mAnonmAnapramANAni, taiH pratipUrNAni = sampannAni ata eva sujAtAni=yathocitAvayavasannivezava nti, sarvANi=samnAni aGgAni = ajyate - vyajyate prANI yaistAni mamvakAdArabhya caraNAntAni yasmiMstat, ata eva sundaramadga vapuryasyA sA tathoktA, 'zazI ti zazo vidyate lakSmatayA'syeti zazI == candrastadvat = saumyo = ramaNIya AkAra = svarUpa yasyA sA, gantA = namanIyA, 'priye'- ti miya=darza+janamanohAra darzahaiM / mAna zabda se yahA isIkA grahaNa karanA cAhie / mAnase adhikako, athavA ardha bhAra ( eka parimANa) ko unmAna kahate hai | sarvatomAnako athavA apanI ugalIse ekamau ATha ugalI ucAIko pramANa kahate hai| ina mAna, unmAna aura pramANase yukta hone ke kAraNa yathAyogya avayavoMkI racanAvAlA samasta aga sundara kahalAtA hai / aisA sundara zarIra jisa strI kA ho use ' manonmAnapramANapratipUrNasujAta sarvAgasundarA' kahate hai| jisake dvArA prANI vyakta hotA haikisI zakala (AkRti) ke rUpa me digvAI detA hai use arthAt pairoMse lekara mastaka takake avayavoM ko aga (zarIra) kahate hai / mamisomAkArA - zA (kharagoza) jisakA cinha ho use zazI (candramA) kahate hai / candramAke samAna ramaNIya jisa strI kA svarUpa ho use 'zazisaumyAkArA' kahate hai / 87 katA - jo kamanIya (sundarI) ho usa strI ko 'kAMtA' kahate haiM / mAna zabdathI ahI e atha grahaNa karavAne The mAnathI adhika hAya tene athavA abhAra (eka pazmiANa)ne umAna kahe che satAmAnane athavA peAtAnI AgaLI 108 AganI uMcAIne pramANu kahe ke e mAna, unmAna, ane pramANathI yukata hovAne kAraNa yathAyeAgya avayavanI racanAvALu Akhu aga suda kahevA che evu suda- zarIra je strInuM hoDa tene mAnemAna pramANapratipUrNa sAtamarvAMgasudA' kahe che jenI dvArA prANI vyakata thatA hAyakoI AkRtinA 35mA dekhAtA hoya tene-arthAt pagathI mADIne mastaka sudhInA avayaveAne aga (zarIra) kahe che simAkArA zaza (asadhu) nenu cinha hoya tene zazI (yadramA) uDe che cadramAnA jevu ramaNIya je strInu svarUpa hoya tene zazisaumyAkArA kahe che ktA je kamanIya (su darI) hoya te strIne kAtA kahe che Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsazAstra ekaikAlImadhye, bhAti pnycviNshtivtsrmaayu.| jAnIta jIvitaregvA, yA ca kaniSTAilImUlAt // 2 // karabhAddhanarekhA, maNipanyA, ttathaiva piTharekhA / etAH sarvAH pUrNA bhAnti cedAyurgotra dhanalAbhaH // 3 // iti / ___ 'mAne'-ti, mIyate-paricchidyate padArtho'neneti mAna, tulAGkalI prasthAdinA tolana, yadvA-jalAdiparipUrNakuNDAdipraviSTe purupAdau yadA droNaparimita jalAdi nirassarati tadA sa puruSAdiniyAnunyata vadeva, unmAnam UmAna, yahA arddha jo rekhA kaniSTa agulIke mUlase nikalI hai vaha jIvana (Ayu) kI rekhA hai| eka-eka agulI meM paccIsa-paccIsa varSa kI Ayu hotI hai-arthAta yadi AyukI regvA eka agulI taka hai to paccIsa varSakA Ayu, do aguliyoM taka ho to pacAsa varSakI Ayu, isI hisAba se Age samajhanA cAhie // 2 // dhana kI rekhA karabha (gudde) se nikalatI hai, aura maNibandhase pitarekhA phuTatI hai| yadi ye saba rekhAe~ pUrNa hoM to Ayu, gotra aura dhana kA lAbha hotA hai 3 // " mANummANappamANapaDipuNNasujAyasavvagasudaragA-jisake dvArA padArthe mApA jAya use mAna kahate hai arthAt tarAjU , ugalI, sera, chaTAka Adike dvArA tolanA / athavA koI puruSa Adi jalase labAlaba bhare hue kuDa Adime dhuse aura usake ghusanese yadi ema droNa (parimANa vizeSa) jala bAhara nikale to usa puruSa Adiko mAnavAn (mAnase yukta) kahata (1) je rekhA TacalI AMgaLInA mULathI nIkaLe che te AyuSyanI rekhA che eka-eka AgaLIma 25-25 varSanuM AyuSya heya che, arthAt ja AyuSarekhA eka AgaLI sudhI hoya che te pacIsa varSanuM AyuSya, be AMgaLI sudhI hoya te pacAsa varSanuM Ayu ca e hisAbe AgaLa samajI levuM (2) * dhananI rekhA 1karabhathI nIkaLe che ane maNi dhamAthI pitRrekhA phUTe che je e badhI rekhAo pUrNa hoya te AyuSya, gotra ane dhanane lAbha thAya che (3)" mANummANapamANapaDipuNNasujAyasanagamudaragAnI dvArA u pahArthana bhASavAmA mAtra te mAna le che, mati-alv, bhAjI, 22, navaTA, Adi dvArA telavuM, athavA ke purUSa Adi jaLathI bharapUra bharelA kuDa AdimA pese ane tene pasavAthI je eka droNa (paramANuvizeSa) jaLa bahAra nIkaLI jAya che e purUSa Adine mAnavAnuM (mAnathI cukata) kahe che 1.maNi vadhase lekara kaniSThikA paryaMta hAyake vAdya bhAgako 'karama' kahate haiN| 1 maNina dhathI laine TacalI AMgaLI sudhInA hAthanA bahAranA bhAgane karama kahe che Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aartaalaat TIkA a 1 sU 6 zivAnandAvarNanam bhArarUpaH parimANavizeSaH, pramANa = sarvato mAna, yadvA nijAdgulIbhiraSTottarazatAGguliparimitontrAya itya ca mAna conmAna ca pramANa cetyepA dvandve mAnonmAnapramANAni, tai. pratipUrNAni =sampannAni ata eva sujAtAni=pathocitAvayavasannivezavanti, sarvANi=sakalAni aGgAni = ajyate - vyajyate prANI yaistAni mastakAdArabhya caraNAntAni yasmiMstat, ata eva sundarama vapuryasyAH sA tathoktA, 'zazI ti zazo vidyate lakSmatayA'syeti zazI == candrastadvat = saumyo = ramaNIya AkAra =sarUpa yasyA sA, kAntA = kamanIyA, 'priye' - ti priya darzakajanamanohAda darzahaiM | mAna zabda se yahA isIkA grahaNa karanA caahie| mAna se adhikako, athavA ardha bhAra ( eka parimANa) ko unmAna kahate hai | sarvatomAnako athavA apanI ugalIse ekasau ATha ugalI ucAIko pramANa kahate hai / ina mAna, unmAna aura pramANase yukta hone ke kAraNa yathAyogya avayavokI racanAvAlA samasta aga sundara kahalAtA hai / aisA sundara zarIra jisa strI kA ho use ' manonmAnapramANapratipUrNasujAtasarvagasundarA' kahate hai / jisake dvArA prANI vyakta hotA haikisI kala (AkRti) ke rUpa me dikhAI detA hai use arthAt pairose lekara mastaka takake avayavoM ko aga (zarIra) kahate hai / sasisomAkArA - zaza (kharagoza) jisakA cinha ho use zazI ( candramA) kahate hai / candramAke samAna ramaNIya jisa strI kA svarUpa ho use 'zazisaumyAkArA' kahate hai / 87 katA - jo kamanIya (sundarI) ho usa strI ko 'kAMtA' kahate hai / mAna zabdathI ahI e athagrahaNa karavAnA che mAnathI adhika hAya tene athavA abhAra (eka parimANu)ne umAna kahe che sAmAnane athavA peAtAnI AgaLI 108 AgaLI uMcAIne pramANu kahe che e bhAna, unmAna, ane pramANathI yukata hovAne kAraNa yathAyeAgya avayavenA racanAvALu Akhu aga suH- kahetrAya che evu sudara zarIra je strInuM hoya tene 'mAneAnmAna pramANapratipUrNa sujAtasarvAMgasudhA' kahe che jenI dvArA prANI vyakata thatA hAyakoI AkRtinA rUpamA dekhAtA hAya tene-arthAt pagathI mADIne mastaka sudhInA avayavAne aga (zarIra) kahe che sasisemAkArA rAza (sasasu) nenu thinha hoya tene zazI (dramA) uDe che cadramAnA jevu ramaNIya je strInu svarUpa hoya tene rzAzasaumyAkArA kahyuM che ktA ne amanIya (su harI) hoya te khIne AtA he che Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 upAsakadazAmane namavalokana yasyA sA priyadarzanA, yattu darzana rUpamiti vyAkhyAta tatpUrvottarI pAtavizeSaNapaunaruttayApatyA heyameva / yata eSa rizepaNapiziSTA'ta eka mUrUpAsarvAtizAyisyalApaNyAtI, rUpeNa lAvaNyasyApyupalakSitatvAva Anandasya 'gAye' ti-prAgvyAkhyAtaprakArasya iTAabhilapaNIya mano'nukalavyavahItvAilamA Anandena gAthApatinA sAI-saha, anuraktAmsAtizayasnehapUrNA, taduktam "gharasammavAvaDA jA, sabamiNeha-paTTaNI dakkhA / chAyA citra bhattaNugA, aNuranA, sA samarakhAyA ||" iti / etacchAyA ca "gRhakarmavyApRtA yA, sarvasneha mavarddhanI dakSA / chAyera bhatranugA anuraktA sA samAkhyAtA // " dati / piyadasaNA-jisakI dRSTi (citavana-avalokana) darzakoMke mana darzana kI vyAkhyA 'rUpa' karanA ThIka nahIM, kyoMki aisA karanese. punarukti doSa AtA hai, arthAt Ageke vizepaNameM aura isameM kucha bheda nahIM rhtaa| suruvA-zreSTha rUpa aura lAvaNya vAlIko 'surUpA' kahate haiN| zivAnandA pUrvokta samasta prazasta guNoMvAlI ata eva "surUpA' thA vaha Ananda kI icchA ke anukUla vartAva karatI thI isalie usakI vallabhA (priya) thii| vaha Ananda meM anurakta (atyantasnehavAlI) thii| kahA bhI hai-"jo strI gharake kAma-kAja me lagI rahatI hai, sabakA sneha baDhAne vAlI hotI hai, catura hotI hai, parachAIkI nAI patikI anugAminI hotI hai, vaha 'anuraktA' kahI gaI hai // 1 // " piyadasaNA-nuzana (43) nenArAyAnA manamA mAyA Sura karatu hoya te strIne priyadarzanA kahe che darzananI vyAkhyA "rUpe karavI e barAbara nathI kAraNa ke tema karavAthI punarUkitadoSa Ave arthAta- AgaLanA vizeSaNamAM ane AmAM koI bheda rahe nahi surUvA-04 35 mane sApazyapANI zrIna s35|| 4 zivAna pakata badhA prazasta guNavALI hoI surUpa hatI te AnadanI IcchAne anukULa vartAva karatI hatI tethI tenI vallabhA (yAdI) hatI te Aja damAM anurakata (atyata neDavALI) hatI kahyuM che ke je strI gharanA kAmakAjamAM lAgI rahe che badhAne saneha vadhAranArI hoya che, catura hoya che, paDachAyAnI peThe patinI anugAminI hoya che tene anurakatA kahevAmAM Ave che Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ megArI TIkA a0 1 sU0 6 zivAnandAvarNanam aviraktA=prAtikRlpa gate'pi patyau svayaM sadA prasannavadanA tadayuktam"paDiUlevi ya bhattari, vicitra rudvA Na jA havaDa jAu / miDabhAsiNI ya Nica, sA aviratati NidivA // " iti / etacchAyA ca 89 "pratikUle'pi ca bharttari, kiJcidapi ruSTA na yA bhavati yA tu / mRdubhASiNI ca nitya, sA avirakteti nirdiSTA // " iti / iSTA = indriyamana. pramoda kartrI, zabda yAvatpaJcavidhAniti - zabda rUpa gandha rasasparzAtmakAn paJcavidhAna=pazca vidhA=pArA yeSA tAra, mAnuSyAn = manuSyANAmime mAnuSyAstAn manupyasambandhina iti yAvat kAmabhogAna kampante-abhilacyanta iti kAmA'=zabdarUpalakSaNA, sujyante sevyante'rthAtmugvAnubhavavipayIki= yanta iti bhogA., kAmAca bhogAtha kAmabhogA, yadvA kAma icchA tadanukUlA bhogA' kAmabhogAH = yatheccha bhogAstAn prati pratyeka pratidina vA anubhavantI = upabhuJjAnA viharati // 6 // mUlam - tassa Na vANiya- gAmassa vahiyA uttarapuratthime disIbhAe ettha Na kollAe nAma sannivese hotyA / riddha-tthimiyajAva vaha avirakta thI- arthAt pati yadi pratikUla hojAya to bhI muha nahI phulAtI thI- prasannamukha rahatI thii| vaha bhI kahA hai- 'paDikale vi ya' ityAdi / 'pati ke pratikUla hojAne para bhI jo strI bhI jarA bhI ropa nahI karatI aura sadA madhura vANI volatI hai vaha 'aviraktA' kahI gaI hai | zivAnandA anurakta thI avirakta thI aura indriya-mana ko Ananda dene vAlI thI / vaha zabda rUpa gandha rasa aura sparza, ina pAcoM manuSyasandhI bhogoMko bhogatI huI vicaratI ( rahatI thI ||6|| te avirata hatI arthAta pati jo kadAca pratikULa thai jAya te paNa nho thaDAvatI nahi bhane sahA prasannamukha rahetI hRtI uchu che The-'paDhikale viya' tyAhi 'pati pratikULa thAya te paNa je strI kadI jarA paNa reSa karatI nathI ane sadA madhura vANI mele che tene avirakatA kahe che ane sadA madhura priya vANI khele che tene virakatA kahe che" (2) "zivAnandA anurakata hatI, virakata hatI ane prakriya-mana ne Anada ApanArI strI hatI te zabda, rUpa, gadha rasa ane sparza, e pAce manuSca sabadhI bhegene bhAgavatI vicaratA hatI (6) Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 upAsAdazAGgamUtre namavalokana yasyA sAmiyadarzanA, yattu darzana rUpamiti vyAkhyAta tatpUrvottaro pAttavizeSaNapaunaruttayApatyA heyamera / yata era vizeSaNaviziSTA'ta era murUpA sarvAtizAyisyalAraNyAtI, rUpeNa lAvaNyasyApyupalakSitatvAta Anandasya 'gAye ti-mAgvyAkhyAtamakArasya iTA-abhilapaNIya mano'nuhalavyAhItvAvalabhA Anandena gAyApatinA sAI-saha, anuraktA-sAtizayasnehapUrNA, taduktam-~~ "gharasammavAvaDA jA, sabasiNeha-ppaNI dakkhA / chAyA citra bhattaNugA, aNurattA, sA samakkhAyA // " iti / etacchAyA ca " gRharmavyApatA yA, sarvasneha pravarddhanI dakSA / chAyera bhatranugA anuraktA sA samAkhyAtA // " dati / piyadasaNA-jisakI dRSTi (citavana-avalokana) darzakoMke mana darzana kI vyAkhyA 'rUpa' karanA ThIka nahIM, kyoMki aisA karanese. punarukti doSa AtA hai, arthAt Ageke viThopaNameM aura isameM kucha bheda nahIM rhtaa| suruvA-zreSTha rUpa aura lAvaNya vAlIko 'surUpA' kahate haiN| zivAnandA pUrvokta samasta prazasta guNoMvAlI ata eva 'surUpA' thI ___ baha Ananda kI icchA ke anukUla vartAva karatI thI isalie usakI vallabhA (priya) thii| vaha Ananda meM anurakta (atyantasnehavAlI) thii| kahA bhI hai-"jo strI gharake kAma-kAja meM lagI rahatI hai, sabakA sneha baDhAne cAlo hotI hai, catura hotI hai, parachAIkI nAI patikI anugAminI hotI hai, vaha 'anuraktA' kahI gaI hai // 1 // " piyadasaNAre zana (vana) nArAyAnA manamA RAISIra karatu hoya te strIne priyadarzanA kahe che darzananI vyAkhyA "rUpa" karavI e barAbara nathI kAraNa ke tema karavAthI punarUkitadoSa Ave arthAta- AgaLanA vizeSamAM ane khAmAM kAI bheda rahe nahi surUvA-4 36 anAvazyavANI zrIna s35|| 4 cha zivAnA pUrvokta badhA prazasta guNovALI surUpI hatI te Ana danI IcchAne anukULa vartAva karatI hatI tethI tenI valabhA (pyArI hatI te Ana damA anurakata (atyata raneDavALI) hatI kahyuM che ke - je strI gharanA kAmakAjamAM lAgI rahe che badhAne saneha vadhAranArI hoya che, catura homa che, paDachAyAnI peThe patinI anugAminI hoya che tene anurakatA kahevAmAM Ave che" Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 s.7-8 kollAkasannivezavarNanam 91 iti saMvatantrasammatatvAt , tatacca tasmAtkhalu vANijagrAmAda bahi pUrvakrAnte uttara paurastye digbhAge' ityeva samanvito'rthaH, khalu-lokamasiddhaH, prasiddha vyaktasudharmaNorgaNadharayorjanmasthAnatvAdvIrajinendreNehasthasyaiva bahulabrAhmaNasya gRhAtmathamabhikSopalapezva, kollAko nAma kollAka ityetanAmakaH sanivezaH sannivizanti nivAsa kurvanti janA yasmin sa grAmavizeSa iti yAvat , abhavat AsIt / RddhastimitayAvaditi atra yAvacchandavalena'RddhastimitasamRddhe'-tyAdhaupapAtikasUtroktaH kramo'baseyaH, iyAstu vizeSa:-yattatra nagarIvarNanatAtparyeNa strIliGgatayoktAni vize. Ae hue meM / idam, etat aura adam' zabda prakrAnta, prasiddha aura - anubhUta artha ke vAcaka haiM, isa bAtako sabhI grantha mAnate haiN| isalie vANijagrAma nagarase yahAra prakrAntaarthAt pUrvaprakaraNa nirdiSTa IzAna koNameM lokaprasiddha kollAka nAmaka saniveza (grAma) thaa| khalu kA artha hai 'lokprsiddh| kollAka sanniveza lokaprasiddha isalie thA ki yahI vyakta aura sudharmA gaNadhara kA janma sthAna thA, aura bhagavAn mahAvIra svAmI ko isImeM rahanevAle yahula brAhmaNake gharase pahale-pahala bhikSAlAbha huA thaa| 'jAva' zabda 'Rddhase, stimita aura samRddha' ityAdikA aupapAtika sUtra meM kahAA krama yahA samajhanA caahie| vizeSatA kevala itanIsI hai ki vahA nagarI kA varNana hone se ina vizepaNoMkA strIliMgameM vAcaka che, e vAtane badhA pratha4 mAne che tethI vANija gAma nagaranI bahAra, prakAna arthAt pUrva prakaraNa nirdiSTa IzAna koNamA lekaprasiddha keTalAka nAme eka suMdara sanniveza (grAma) hate lanDa ne artha kaprasiddha che ke lAka sanniveza lekaprasiddha. eTalA mATe hatuM ke e vyakata svAmI ane sudharmA svAmI gaNadharanuM janmasthAna hatuM, ane bhagavAna zrI mahAvIra svAmIne, tyAM rahenArA bahala brAghANanA gherathI pahelavahele bhikSAlAbha thaye hate "java' zabdathI "jha, stimita ane samRddha ItyAni aupapAtika samA kahelo krama ahI samaja AmA vizeSatA kevaLa eTalI ja che ke tya nagarInuM varNana hovAthI e vizeSa nArIjAtimAM upayoga karavAmAM AvyuM 1-sarva-' etaca jijJAmubhi' kAvyaprakAzasya saptame samullAse, sAhityadarpaNasya ca saptame paricchede, rasagaGgAdharAdau ca manohatyA'valokanIyam / / 1 jijJAsuoM ko yaha vipaya kAvyaprakAza ke sAtaveM samullAsameM sAhityadarpaNake sAtaveM paricchedameM rasagagAdhara Adi granthomeM sAvadhAnIse dekhanA caahie| * jijJAsuoe A viSaya kAvyaprakAzanA sAtamA samullAsamA, sAhityarpaNanA sAtamA paricche mA ane rasagagAdhara Adi graMthamAM sAvadhAnatAthI joI levo Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAsAdIe darisaNijje abhiruve paDirUve // 7 // tattha NaM kolAe sannivese ANadassa gAhAvaissa bahue mittaNAiNiyagasayaNasavadhiparijaNe parivasai, ar3e-jAva aparibhUe // 8 // chAyA tasmAtkhalu pANijagrAmAda pahiruttarapaurastye digbhAge'tra khala kolAko nAma sanivezo'bhavat / baruddha stimita yAvatprAsAdIyodarzanIyo'bhirUpa pratirUpaH // 7 // tatra khalu kollAke saniveze Anandasya gAthApatevahumo mitra jJAti nijaka svajana sandhiparijanaH parivasati ADhayo yAvadaparibhUtaH ||8|| TIkA-'tasmA-'dityArabhya 'digbhAge-ityanto vyAkhyAtapUrvaH, atra asmina __ kAle, yadvA pUrvapakrAnte ityarthaH, idametadada:-zabdA prakrAntamasiddhAnubhUtArthakA (mUlakA artha) tassa Na vANiyagAmassa' ityAdi / 7 / 8 / / usa vANijagrAma nagarake bAhara uttara pUrvake digbhAga (IzAna koNa) meM kollAka nAmaka saniveza thaa| vaha Rddha, stimita, yAvata prAsAdIya. darzanIya AbhAsa aura prtiruupyaa| usa kollAka sanniveza meM Ananda gAthApatike bahutasa mitra, jJAti (jAti), nijaka, svajana, sambandhI aura parijana nivAsakarate the| ve ADhaya yAvat aparibhUta the // 78 // (TIkAkA artha) 'tassa' se lekara 'disIbhAe' taka padoM kAvyAkhyAna pahale kiyA jA cukA hai / pattha' (atra)kA artha hai 'isa samaya meM athavA 'pUrva prakaraNasa mULane artha tassa Na vANigAmassa yA6 (7-8) te vANija grAma nagaranI bahAra uttara-pUrvanA dibhAga (IzAna koNa)mAM keTalAka nAme sanniveza ha te addha, timita, yAvata prAsAdIya, darzanIya abhirUpa, ane pratirUpa-ghaNaja suMdara hatuM te keTalAka sannivezamA Anada gAthApatinA ghaNA mitre jJAti (jAti), nijaka, svajana, sadhI ane parijane nivAsa 42tA tA, teyo gADha5 yat aparibhUta tA (7-8) TIkAne artha _ 'tassa' thI bhADIne 'disImA sudhAnA pahAnu vyAyAna paDasA rAmA mAyu cha etya (matra)nA martha cha 'mA samayamA' atha 'pU' yA mAvAmA, idam, etat bhane adam za6 Reird, prasiddha bhane anubhUta arthanA Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 mR7-8 kollAkasannivezavarNanam ? mitra=magvA sarvadA nirvyabhicArihitopadeSTetyartha, jJAtiH=samAnAcAravicArasayuktasvajAtivarga, nijaka: = mAtApitAputrAtrAdi svajanaH = bhrAtR-pitRvya-mAtulAdi, sambandhI=zvavara jAmAtR zyAlAdiH, parijano'mAtya bhUtya dAsa dAsyAdiH mitrAdiparijanAntasya karmAraya, jAtyabhiprAyeNa caikavacanam | mitrAdInA ramaNamuktazca "mitta sayegava, hiyamunasiDa ppiya ca tritaNoDa / tRllAyAravipArI, sajAiggo ya sammayA NAI || 1 || mAyA piu putAI, Niyago, sayago piuca bhAyAI / sadhI sasurArTa, dAsAI, parijaNI // // " iti / etaccyAca - "mitra sadaikrUpa hitamupadizati priya ca vitanoti / tulyA cAravicArI, svajAtivargazca sammatA jJAtiH // 1 // mAtA- pitR punAdirnijakaH, sva janaH pitRvyabhrAtrAdiH / savandhI zvazurAvirdAsAdi parijano jJeya ||2||" iti // 8 // * sadA sarvadA ekAnta hitakA upadeza denevAle sagvAko mitra kahate hai / samAna AcAra vicAra vAle jAti samUhako jJAti kahate hai, mAtA, pitA, putra, kalatra prabhRtiko nijaka kahate haiM / mAI, kAkA, mAmA, Adiko svajana kahate hai / sasura, jamAI (dAmAda), mAle, bahanoI Adiko samvandhI kahate hai / mantrI, naukara, dAsa, dAsI Adiko parijana kahate hai / mitra jAdike lakSaNoM ke viSaya meM aura bhI kahA hai "mitra vaha hai jo sadA hitakI bAta banAnA hai aura sadA hita hI karanA hai / mamAna AcAra vicAra vAle svajAtivargako jJAti, mAtA pitA putra Adiko nijaka, kAkA bhAI Adiko svajana, sasura Adi - ko sambandhI aura dAma Adiko parijana kahate haiM // 1-2 // " madA-sarvAMdA eTAhitanA upadeza ApanAra sakhane mitra he che samAna mAcA-vicAmbALA ti-samUhane jJAti kahe che mAtA, pitA putra kalanna vagena nigaDa Ahe he, lAI aA, bhAbhA, mahine svana Ahe he asUna, bhAI bhASA, manevI vagerene na badhI kahe che maMtrI ne-2, dAma, dAmI vagerene jina kahe che mitra aAdinA lakSaNe, viSe kahyu che ke-- mitra e che je je sadA hitanI vAta patAve che ane nadA ti ja re che namAna AcAvicAravALA svajAtivargane jJAti, mAtA pitA putra putrI Adine nijaka, kAkA bhAI Adine svajana, samA sALA Adine sabaMdhI ane dAma Adine parijana kahe che (1-2) Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - upAsakadazAstre paNAnIha sanivezavarNanatAtparyeNa puMliGgatayA yojyAnIti / tatra-RdAndhanabhavana paurajanaiH sAtizaya vRddhimupagataH, stimitaH cATa-taskara durghatta mahAsAhasika DamarAdisamutthamabhayasambandha zUnyaH, samRddha:-dhanadhAnyAdisampannaH, ziSTAni vizeSaNAni vopapAtikasUtravyAkhyAto vyaakhyeyaarthaani| mAsAdIyAmasATo-mana prasannatA tasmai hitaH, yavA prasAdazcittAnandaH prayojanamasya sa tathA, darzanIya darzanAya hitA, yahA draSTa yogyaH, abhirUpa abhimata rUpa yasya sa manojJa ityarthaH, ataeva prati rUpA bhati-viziSTamasAdhAraNamiti yAvat , rUpa yasya saH // 7 // 'tatra khalu kollAke sanniveze Anandasya gAthApate-rityantaH pATho nigada vyAkhyAta / 'yadhi-ti-caharevahukA, svArtha kAmacura ityartha , 'mitre'-ti vyavahAra kiyA gayA hai para yahAM sannivezakA varNana hai ataH puliMga samajhanA caahie| dhana jana bhavana Adise jo atyanta ghRddhiko prApta ho use Rddha kahate hai| cATa (kapaTI), cora durAcArI, mahAsAhasika aura Damara (rAjaviplava) Adike bhayase jo sarvathA rahita ho usa stimita karate haiN| jo dhana dhAnyase yukta ho use samRddha kahate hai ! zeSa vizeSaNoMkI vyAkhyA aupapAtika sUtrakI TIkAse jAnanI caahie| jisase manako prasannatA prApta ho use prAsAdIya kahate hai| jisa dekhaneme Ananda AtA ho-jo dekhane yogya ho use darzanIya kahata hai| jo manojJa ho use abhirUpa aura jo ekadama asAdhAraNa--- anupama sundara ho usa pratirUpa kahate haiM / tAtparya yaha hai ki kollAka saniveza usa samaya, kyA dhana janame, kyA sadAcArameM, kyA sundaratA me khUba hI bar3hA-car3hA thA // 7 // che, paNa ahI saninAnuM varNana che tethI na jAti samajavAnI che ghana jana bhavana AdithI je atyaMta vRddhine prApta hoya tene zraddhA kahe che kapaTI, cora, durAcArI, duSTa hiMsaka mahAsAhasika ane Damara-baDa (rAjaviplava) AdinA bhayathI je sarvathA rahita hoya tene timita kahe che bAkInA vizeSaNonI vyAkhyA aupapAtika satranI pIyuSavarSiNa TIkAmAthI jANI levI, jethI manane prama natA prApta thAya, tene prAsAdIya kahe che jene jovAmAM Ana da maLe ne jovA gyA hoya tene darzanIya kahe che je mane hoya tene abhirUpa ane je ekadama asAdhAraNa--anupama suMdara hoya tene pratirUpa kahe che tAtparya e che ke keTalAka sanniveza e samaye, dhananjanamAM sadAcAramA, sudaratAmAM khUba ja AgaLa vadhe te (7) Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 9 paripavarNanam tpadena sthAnavizeSa eva paryavasIyate, tannirgamana cA'jIvatvena niSkriyatvAdatyantamasambhavi tathApyAdhArAdheyayo- (sthAna-sthAnino ) - ramedopacArAtparipatsthiThAnA sarvepA nirgamanatAtparyeNaitAdRzaprayogANA lokto'pi prasiddheradopastathA ca bhavati vaktA- 'pariSadeya vArttA'numodite' - tyAdi / iya ca paripatnimakArA - 'jJA, ajJA, durvidagyA ce' - ti, tatra kutsitamatA'spRSTacittA guNa dopavivesIsannibhA ca sAmAnyasyApi vakturvaktavyasAramantaH pravizyAzepato grahItu samaryeti yAvat, etA dRzI jJA, IpajjJAnaparvavatI jJAparipatto vibhinnasvabhAvA kintu sukhopadezanIyA yadyapi kisI sthAnakA hI bodha hotA hai aura sthAna ajIba honeke kAraNa niSkriya hai ata eva vaha nikala nahIM sakatA, tathApi yahA~ sthAna aura sthAna meM rahane vAle arthAt AdhAra aura AveyameM upacAra se abheda hai isalie pariSada meM upasthita saba vyaktiyoMke nikalane kA abhiprAya hai / lokame bhI sthAnako pariSad nahIM kahate kintu sthAnavizeSameM ikaTThe hue vyaktioMko pariSad kahate hai, isalie yaha kathana nirdoSa hai| lokameM kahate hai- ' paripane isa prastAvakA anumodana kiyA hai' Adi | pariSad tIna taraha kI hai-- (1) jJA, (2) ajA (3) durvidugdhA / jisake cittameM nindanIya matakA sparza taka na ho, jo guNa-doSakA vicAra karane meM hasinI jaisI ho, aura sAdhAraNa vaktAke bhI vaktavya (kathana) ke sAra ko gaMbhIra vicAra karake pUrI taraha grahaNa karanemeM samartha ho vaha jA (samajhadAra) pariSad kahalAtI haiM / jo thoDe jnyaanthAya, che ane sthAna ajIva hAvAthI niSkriya che, tethI te nIkaLI zakatu nathI, te paNa ahIM sthAna ane sthAnamA henArA mrthAt AdhAra AdheyamA upacArathI abheda che, tethI pariSadmA ekaThI thaelI badhI vyakitaonA nIkaLavAne abhiprAya che lekAmA paNu sthAnane pampiMduM kahevAmA AvatI nathI, parantu sthAnavizeSamA ekaThI thayelI vyakitaona pariSad kahe che tethI A kacana nirdoSa che lekAmA kahevAya che ke "pariSade A TharAvane anumedana Apyu che" vagere. pariSadatra prAraNI he (1) jJA, (2) annA, (3) durvidagdhA jenA cittamA niMdanIya matane sparzI suddhA na hoya, je guNa-dveSane vicAra karavAmA hamI jevI ya ane mAdhA Na vakattAnA paNa kathananA sArane gaMbhIra vicAra karIne pUrI rIte grahaNu karavAmAM samaya hoya te jJA (samajadAra) 95 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 upAsakazA mUlam -teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosarie / parisA niggayA / kUNie rAyA jahA tahA jiyasata niMggacchai / niggacchittA jAva pajjuvAsai // 9 // chAyA - tasmin kAle tasmin samaye zramaNo bhagavAn mahAvIro yAvatsamamaTata / paripannirgatA, kRNiko rAjA yathA tathA jitazatrunirgacchati / nirgatya yAvat paryupAste // 9 // TIkA- ' tasmi ' niti- 'nasmin kAle tasmin samaye zramaNo bhagavAna mahApIro yAvanmatrasRta. ' epA vyAkhyA bhAmahodhyA / 'parI'- ti pari sarvatobhAvena sIdanti - upavizanti gacchanti vA janA yasyA sA paripat= sabhA, yadyapi pariSa kollAka sannivezameM Ananda gAdhApati ke bahutase mitra Adi nivAsa karate the / ve saba ADhaca dIpta Adi pUrvokta vizeSaNoM se viziSTa the ||8|| mUla kA artha 'teNa kAlena' ityAdi // 9 // usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra padhAre / pariSad (sabhA) nikalI, rAjA kRNika kI taraha jitazatru rAjA nikalA | nikala kara yAvat paryupAsanA kI // 9 // (TIkAkA artha) 'samaNe bhagava mahAvIre jAva samosarie' ina padoMkA artha pahale kI taraha samajhanA cAhie / manuSya cAroM ora se jisameM upa sthita hote haiM yA jAte haiM use pariSat (sabhA) kahate haiM / 'pariSad' zabda se 1- (pUrvokta) dekho Anandake vizeSaNa | keTalAka sannivezamA Anada gAthAtinA ghaNA mitrA vagere vasatA hatA te badhA ADhaya DIsa Adi pUkita vizeSaNaiAthI viziSTa hatA (8) bhUjanA artha-teNa kAlena chatyAhi (E) e kALa e samaye zramaNa bhagavAna mahAvIra padhAryAM pariSad (sabhA) nIkaLI rAjA kUNikanI peThe jitazatru rAjA nIkaLyA nIkaLIne yAvata paryuM pAsanA karI (9) TIkAnA a 'samaNe bhagava mahAvore jAva samAsarie me samajavA jemA cAre bAjuethI manuSye tene pariSata (sabhA) kahe che 'pariSad' * jIe AnanA vizeSajJe pahonA a pahelAnI peThe ekaThA thAya che athavA jAya che zabdathI jo ke koI sthAnanA ja mAdha Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAdha saJjIvanI TIkA a. 1 sU0 9 paripadvarNanam 97 proktA trimArA'pyeSA punardvividhA - laukikI lokottarA ceti, tatra laukikIrASTra deza saGgha-jAti kula nagara-grAmAdihitAhita cintanArthamAyojitA, lokottarA tu kevala zruta cAritrAdidharmazravaNamananogetA, tadapyuktam- "jA raTThAha - hiyaha, vihiyA sA loIyA mayA parisA / loguttariyA u puNo, suyacArittAi caciyA havai ||" iti / etacchAyA ca- 1 " yA rASTradihitArthe vihitA sA laukikI matA pariSat / kokottarAtu punaH zrutacAritrAdicarcitA bhavati // " iti / atra ca lokottarAyA eva paripado grahaNa prakaraNAditi vistarabhayAdviramyate / hai / ajJA pariSad bhI prAyaH aisI hotI haiM, para durvidagdhA pariSad lAkha upAya karane para bhI nahI samajhatI // 1 // " yaha ullikhita tIna prakArakI pariSad bhI pratyeka do prakAra kI hai -- (1) laukikI aura (2) lokottarA, jisa pariSadkI yojanA rASTra, deza (prAnta), sagha, jAti, kula, nagara, grAma Adike hita-ahita para vicAra karaneke lie kI gaI ho vaha laukikI pariSad hai / jisameM kevala zrutadharma aura cAritra-dharma kA zravaNa vA manana hotA ho vaha lokottara pariSad hai / so bhI kahA hai- "jo rASTra Adike hita ke lie kI gaI ho vaha pariSad laukikI mAnI gaI ha aura jo zruta caritra dharmake nimitta ho vaha lokottarA hai || 1||" prakaraNakA anusaraNa karate hue yahA lokottara pariSad grahaNa karanA cAhie / vistAra ke Dara se isa viSayako samApta karate hai / pariSad pazu prAya avIja hoya hai, paraMtu kruvindhA pariSad lAkha upAya karyo paNa samantI nathI" (1) e pramANe traNa prakAranI pariSad paNa puna pratyeka e prakAranI che -(1) laukikI ane (2) lattA, je pariSanI caiAjanA rASTra, deza (prAta), saMdha jAti, kula, nagara, gAma aAdinA hita--ahita na khAdhI vicAra karavA mATe karavAmA AvI hoya te laukikI pariSada dh jemA kevaLa zrutava ane cAritryadharmanu zravaNu yA manana thatu hoya te leAkeAttA pariSada che kahyu che ke-"je rASTraAdinA hitane mATe karavAmA AvI hoya, te pariSada laukikI manAya che ane je zruta-caritra dharma ne mATe pariSada hoya te lettA manAya che" (1) prakaraNanuM anusaraNa karatA ahI te! attara-pariSar3a grahama karavI joie vistAralayathA A viSayane sArAsa karIe chIe Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAvatre ajJA, mithyA'hakAragarvitAyatastataH parimitAni padayAzyAnyAdAyamAdAyamapi vijJammanyA vijJasamAjarjitA'pi nikhapA loke nijayogyatA khyApayitu viskRtya sarvato'gravAdinI sarveSvapi vipayepu pallAmAtragrAhiNI kimapi manAka pRSTA pavana paripUrNA bhaneva niHzvasantI samucitamapi paropadezamabhimonAdanAsvAdayantI va durvidagdhA, taduktam-- "akilesa 'uvadissA nikavaDA havai jANiyA primaa| aNNAvi evamevA,-NuvadissA duciaTTA u // 1 // " iti / etacchAyA ca--- " aklezamupadezyA, niSkapaTA bhavati jJA paripat / ajJA'pyevamevAnupadezyA durvidagdhA tu // 1 // " iti / vAlI ho, jJA paripat se bhinna svabhAva vAlI kintu sahaja hI upadeza mAna lene vAlI ho vaha ajJA pariSat hai| jo mithyA ahakArase gavita ho, idhara- udhara ke thoDe-bahuta pada-cAkyoko raTakara apanakA bRhaspatikA avatAra samajhatI ho, vidvAnoM dvArA tiraskRta hone para bhA jise lajjA na Ati ho, sasAra meM apanI yogyatAkA DhiDhorA pATanaka lie sabase pahale cillA-cillA kara bolatI ho, pratyeka viSaya meM pallavamA-grAhiNI (UparI paDitAIvAlI) ho, koI jarAsI bAta pUcha to havAse bharI huI bhastrA (dhuvaNa) kI bhAti sAseM lene lage, ghamaDakA mArI dUsare ke hitakArI upadezako bhI grahaNa na karatI ho vaha durvidagdhA pariSat hai / kahA bhI hai--- - "jJA pariSad sahaja hI upadeza mAnane vAlI aura niSkapaTa hotI pariSada kahevAya che ke thoDA jJAna vALI hoya, jJA parivathI bhinna svabhAvavALI paraMtu sahajamA upadeza mAnI le tevI hoya, te ane pariSada kahevAya che je miA ahakArathI gAvata hoya, ahI tahInA thoDA-ghaNA pada leka vAkayane bolI batAvIne pitAne haspatine avatAra samajatI hoya, vidvAnethI tiraskRta thayA chatA paNa jene jarA paNa lAja na AvatI hoya, jagatamAM pitAnI yogyatAne DhaDhare pITAvavAne mATe sonI pahelA bUmAbUma karIne bolatI hoya, pratyeka viSayamAM paDatavamAtragrahiNI (upara-uparanI paDitAivALI) hoya, kaI gheDIka vAta pUche te havAthI bharelI dhamaNanI peThe zvAsa levA lAgI jAya, ghamaDanI mArI bIjAonA. hitakArI upadezane paNa grahaNa na kare, te durvidagdhA pariSada kahevAya che kahyuM che ke - "jJA pariSadu sahajamAM upadeza mAnanArI ane niSkapaTI hoya che ajJA Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agaradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 9 abhigamanavarNanam lAmAlAmabhRtInA vyutsarjanayA = parityAgena, acittAnA= vastrAbharaNAdInAm, avyutsarjanayA=aparityAgena, 'eke' ti - ekamAtra maryAdasyUta yacchATaka tasya ya uttarAsadga=bhApAniravadyatvArtha mukhopari sthApana, tasya karaNamAcaraNa tena, cakSuH sparze = bhagavaddarzane jAte, sati saptamIyam, aJjalipagraheNa = aJjalivandhanena, manasaH = cittamya ekatrIkaraNena sthirIkaraNena yenaiva = yasminnetra 'digbhAge' iti zeSaH, _ zramaNo bhagavAna mahAvIraH, atra 'astItyadhyAhAryam, tenaiva = tasminneva digbhAge upAgacchati = sabhIpamAyAti, upAgatya = samIpamAgatya trikRtvaH = trivAram odakSiNa = nijamukhasya dakSiNabhAgataH sampuTitamaJjalimArabhya pradakSiNa= paribhrAntaparivartita - karoti, kRtvA = tathA madakSiNIkRtya vandate = stauti stutizca"adya prabho / tribhuvaneza ! madIyametad, yAta januH saphalatA tava darzanena / 1 99 Adi) dravyoko tyAga kara (2) acitta (vastra AbhUSaNa Adi) dravyoM ko na tyAga kara, (3) ekazATika (vigara sAdhekA pUrA eka vastra) kA uttarAsaga karake arthAt bhASAkI niravadyatA ke lie eka mAtra vastra ko mukha para rakha kara, (4) bhagavAn ke dRSTigocara hote hI ajalI bAdha kara, (5) mana ko sthira karake / jisa ora zramaNa bhagavAn mahAvIra the usa ora gayA / vahA jAkara tIna bAra apane mukhake dAhine bhAgase Arabha karake pradikSaNAe~ kI / pradakSiAe~ karake stuti kI, namaskAra kiyA / rAjA jitazatrune zramaNa bhagavAn mahAvIra kI isa prakAra stuti kI thI -- dravyAne tyalane, (2) sakti ( vastra AbhUSaNa mAhi) dravyAne tyanyA vinA, (2) ekATika ( vagara sAdhAnuM mAtra eka vastra )nA uttarAma ga karIne, atyaMta niravadyatAne mATe eka mAtra vastrane sukhapara rAkhIne (4) bhagavAn dRSTie paDatA ja ali AdhIne (hAtha joDIne), (5) manane sthira karIne, je khAjue zramaNa bhagavAna mahAvIra hatA te bAjue te gaye tyA jaIne traNa vAra peAtAnA mukhanA jamaNAbhAgathI Ara bhIne pradakSiNA karI pradakSiNAe karIne stuti karI, namaskAra karyAM rAjA jitazatrue zramaNa bhagavAna mahAvIranI A pramANe stuti karI hatI 1 atra maryAdArthako'bhivi yarthako nA ADU, tadyoge ca dvitIyA, tena dakSiNa-dakSiNabhAga maryAdI kRtyAbhivyApya vetyarthastatphalitame vA''ha - 'nije ' - tyAdinA / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 upAsakadazAstre nirgatA = niragacchat / kRNiko rAjA yatheti yathA tathA zabdAcIpamyavAcino, tena kRSiko rAjetra jitazatrU nirgacchatIti vAkyArthasamantrayo vipreyaH / nirgatya yAraditi, ana gAvacchandena - "samaNa bhagava mahAvIra pacaviddeNa abhigameNa abhi gacchati, tajahA - acittANa davvANa visaraNayAe, acitANa davvANa atriusaraNayAe, egasADiyauttarA sagakaraNeNa, carasupphA se ajalpiggaheNa, maNasoegattI kara peNa, jeNeva samaNe bhagana mahAvIre teNe upAgacchati, uvAgacchittA samaNa bhagava mahAvIra tiksuto AyAhiNa payAhiNa kareti karitA vara Namasara, vaTittA nam sittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa gazvAsane pAidUre samANe NamasamANe paliuDe abhimudde NieNa" ityetAni sagRhyante / etacchAyA ca - " zramaNa bhagavanta mahAvIra pazcavidhenAbhigabhenAbhigacchati, tadyathA sacittAnA dravyANA vyutsarjanayA, acittagnA dravyANAmacyutsarjanayA, ekazATako tarAsaGga karaNena, cakSuHsparze'JjalimagraheNa, manasa ekatrIkaraNena, yenaiva zramaNo bhagavAn mahAvIrastenaivopAgacchati, upAgatya zramaNa bhagavanta mahAvIra nikRtva AdakSiNa madakSiNa karoti kRtvA vadate namasyati, vanditvA namasyitvA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya nAtyAsane nAtidUre zuzrUSamANo namasyan prAJjalipuTo'bhimukho vinayena" iti eSA ca 'paryupAste' ityagretanena samvandhaH, tatra 'zramaNa bhagavanta mahAvIra' - miti padArtha. prAgeva vyAkhyAta', karmatva tvayenyA abhigamanakriyAyA yogena, 'pace'-ti- paJca vidhAkArA yasya sa paJcavidhastena, abhigamena-maryAdayA abhigacchati=abhi mukhyenopasarpati, tadyathA tadeva paJcavidhamabhigama darzayati- sacitAnA = tAmbU vaha pariSad niklii| jaise kUNika rAjA nikalA thA vaiseho, arthAt kUNika rAjA jisa rAjasI ThATa-bATa se bhagavAnko badana karane ke lie nikalA usI taraha jitazatru rAjA mI nikalA | 'niggacchittA ke Age 'jAva' zabda me usase itanA sagraha hotA hai--" (vara) zramaNa bhagavAn mahAvIrake nikaTa pAca prakAra kA abhigama (maryAdA) karake gayA, vaha isa prakAra --- (1) sacinta (pAna, ilAyacI, mAlA e pariSad nIkaLI jevI rIte adyAt jevA ThAThamAThathI kUNika mahArAjA bhagavAnane vadana karavA javAne mATe nIkaLye tevA ja ThAThamAThathI jinacakSu rAjA yA nAtyo 'nigrmAcchitA' zabhanI pachI ne jAve zabda che tethI ATaleA sa graha thAya che -'(te) zravaNu bhagavAn mahAvIranI pAse pAca prakAranA abhigama (maryAdA) harIne gaye, te bhA prabhArI - ( 3 ) sacitta (pAna dhatAyabhI, bhASA bhAhi ) Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magAra saJjIvanI TIkA a. 1 sU0 9 jitazatrukRta stuti adyApi tAvaka padAmbujapotameta mAsAya hRdyamakhileza 1 bhavAmburAzim / govatsa pAdamiva kartumaha samartho, nAtha ! tvadIyakaruNAvinivRttakarmA ||3||" iti / ityuktaprakArA / namasyati = praNamati, vanditvetyAdayaH spaSTArthAH, nAtyAsanna = nAtinikaTe, nAtidUre = nAtyanta viprakRSTe, avagrahabhUmiM parihAya mamucite sthAne sthita ityarthaH, atyAsa nAtidUrayorubhayorapyAzAtanAdihetutvAditi bhAva / zuzrUpamANaH=pravacana zrotumicchan, namasyan = muhurmuhuH praNaman prAJjalipuTaH = prakRSTa prabaddha vA'JjalipuTa yasya saH, yadvA-aJjalipuTa pragataH - sarvathA savidhi baddhAJjali - rityarthaH, abhimukha. = sammukhaH, vinayena=namratayA paryupAste= yathAvidhi sevate / tere caraNa-jahAja, Aja pAnese Iza !' bachaDeke khurake, samAna hai bhava-vArIza / karmoMko maiM zIghra, dUra atha kara pAU~gA, mukti-lAbha kara puna, lauTa kara kyoM AU~gA 1 // bAtha ! manohara pada-yugala, tatra taka nita manameM rahai / jaba taka inakA dAsa yaha, parama mukti padako gaheM // " || 3 || iti stuti aura namaskAra karake zramaNa bhagavAn mahAvIrase na adhika najadIka aura na adhika dUra zuzrUSA ( pravacana sunane kI ajali bAdhe hue sAmane icchA) karatA huA, namaskAra karatA huA, vinaya pUrvaka paryupAsanA (sevA) karane lagA / 101. tArA caraNajahAja huM pAmyA hu A TANe A bhavasAgara mAnu nAnu khAmeciyu jANe karmAMne huM zIghra vidyArI nAkhIza Aje, mukita pAmIne pachI pharI hu Avu zAne nAtha maneAhara pa-yugala, tyA sudhI muja manamA rahe, jyA sudhI A dIna dAsa e parama mukitapadane prahe // 3 // stuti ane namaskAra karIne zramaNa bhagavAna mahAvIrathIna ahu najIka ane bahu dUra zruSA ( pravacana sAMbhaLavAnI IcchA ) kantA, namaskAra DaratA, ajali mAdhIne sAme vinayapUrvaka paDyuM pAsanA (sevA) karavA lAgyA Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsaka dazAhe dhanyo'smi deva ! bhavadAnanacandraniryadAzcaryakAri vacanAmRtapAnabhAga yaH // 1 // vindan prabho ! bhavadudArapadAravinda, - niHSyandamAnamakarandacaya mano'liH AnandaghRndamadhunA mama yAti yattad, vastu na zaktiratha ko'stu tava stavastu ||2|| "tIna loka ke nAtha, deva ! darzana pA terA, Aja huA yaha janma, saphala bhagavAn ! hai merA / Asya sudhAnidhi - nirgata, pAvana parama manohara, vismayakara upadeza, -sudhA pInekA avasara // nAtha ! Aja mujhako milA, isIlie maiM dhanya hU~ / bhAgyavAna kRtakRtya maiM, aura ahIna ananya hU~ // 1 // taca udAra pAdAra, vindake rajako svAmI ! lene meM mama mana, - milinda hai atizaya kAmI / usase jo Ananda mujhe milatA hai bhArI, usake varNana meM bhI, merI vANI hArI // nAtha ! vAka asamartha hai, usake varNanameM kaho / kisa prakAra stuti karU ? nahI sUjhatA kucha aho // 2 // huM milekanA nAtha / pAmIne darzana tA3, saphaLa thayu bhagavAn, Aja jIvatara mAre, tava mukha kSIrasamudra thakI zubha parama manahara, vismayakara upadeza-sudhA pIvAnA avasara, maLye nyAja mune prabhu 1 manu jIvana phaLyA maneratha mAharA bhAgyavAna huM ananya ka tama udAra pAdAraviMdanI raja he svAmI ! grahavAne mama mana-madhupa che atizaya kAmI, je niravadhi Ana da maLe che mujane tethI, dhanya chu, vana tenuM zaku karI nahI A sukhethI nAtha ! vaijarI vAlI te, varSAcA abhUbhartha che, nava sUjhe kayama huM mtavu, svAmI parama samathane // 2 // // 1 // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 9 abhigamavicAraH 103 1 , cityena dussAhasA''caraNarUpatvAt dRzyate hi loke'pi yadvastu yadantikamapyAnetu na kalpate tattasmai sAkSAtsutarAma kalpya nahi zAstradbhitatvena dUrIkRtamadya sevana kenacidbhaktyopahRta madyamanavadyamida madarthamiti kazcidapi vipazcitsammanute / nanu'yathA samavasaraNe devAH puSpANi varSanti tathA vayamapi bhagavata. kalpitamUrterupari puSpAdInyuklpayAmaH " iti cetadayukta devakarttakapuSpavarpaNAderacittatva yogena dRSTAntavaipamyAt / atha vayamapi na sacittAni kintvacittAnyeva dravyANi bhagavate bhaktibhAvodre keNopaharAma iti brU ve, tarhi yUyameva pRSTA niSpakSapAta kSaNamAkuJci vyavahArame bhI yahI yAta dekhI jAtI hai ki jo vastu jisake pAsa bhI lAnA akalpya hai vaha usake lie sAkSAt to svaya hI akalpanIya hai / jisane zarAnako zAstra se niSiddha samajha kara Aja tyAga kara diyA ho vahI kisI bhakta dvArA, bhaktipUrvaka lAI huI zarAna ko nirdoSa samajha kara svIkAra kara le, esA koI vivekI nahI hai / zakA - jaise samavasaraNa meM devatA puSpoM kI varSA karate haiM, vaise hama bhI bhagavAn kI kalpita mUrti para puSpa Adi caDhAte haiM / samAdhAna- yaha kathana anucita hai / devatAoM dvArA kI jAnevAlI puSpavarSA acitta hone ke kAraNa ApakA udAharaNa viSama hai / zakA -- hama loga bhI sacitta nahIM kintu acitta dravya bhagavAnko bhakti bhAvake sAtha arpaNa kareM to kyA haraja hai ? samAdhAna -- yadi Apa yaha kahate haiM to pakSapAtakI bAta ko chor3a paDe che ke je vastu jenI pAse lAvavI akalpya che, te vastu tene peAtAne mATe kevaLa te panIyaja che jeNe dArUne zAstrathI niSiddha samajIne tyajI dIdhA hAya te kAi bhakate bhaktipUrvaka tenI pAse AvelA dArU nirdoSa samajIne svIkArI le, evA tyAgI kei vivekI hAI zake nahi zakA--jevI rIte samavasaraNamA devatAe puSpanI vRSTi kare che, tevI rIte ame paNa bhagavAnanI kalpita mUrti para puSpa Dhi caDAvIe chIe samAdhAna--e kathana anucita che. devatAoe karelI puSpavRSTi acitta havAne kAraNe Apanu udAharaNa viSama che zakA--ame paNa sacitta nahi to citta dravya bhagavAnane bhakita bhAvathI apabhu karIe to ze. vAdhe che ? samAdhAna--je Apa ema kahe che te pakSapAtanI vAta cheDIne, Akhe Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadavAra abhigmvicaarH| evena praghaTTakasamudAyena vItarAgasya arUpiNo bhagavatoIto mUrti parikalpya taduddezena sAkSAdbhagavatmatipiddha-sacittapuSpajalelAlavalItAmbUladalaphalamAlAdrAkSepa dhUpAdisamarpaNa dagapAstam, viharamANatAvasthAyAmapi yasya kevalamabhimugvamAni gamipan rAjA'pi nitazatruH paJcavidhAbhigamasapAdanena niravazapa sacittadravyANi vyutsasarja, tasya parityaktasamastaviSayAsahAsya pravacanapIyUSA''sArAbhivarSaNena bhavijIvAna matyapi sacinavastUni tyAgisadezamAnetu pratiSedhataH siddhagati gatasya vItarAgasya kalpitAyA mRtarupari sAkSAtsacittavastujAtopaDhaukanasyA'tyantamanoM 'abhigamana' para vicAra isa sagraha se vItarAga arUpI arhanta bhagavAn kI mUrti banAkara usa (bhagavAn) ke lie sAkSAt bhagavAna dvArA niSiddha sacitta puSpa, jala, ilAyacI, lavalI (latAvizeSa), tAmbUla, pattA phala, mAlA, dAkha, Ikha, dhUpa Adi samarpaNa karanA to svaya hI niSiddha ho gyaa| jaya bhagavAn svaya vihAra kara rahe the, usa samaya bhI unake sAmana jAte hue rAjA jitazatra ne pAca prakAra kI maryAdA dhAraNa karaka samasta sacitta dravyokA tyAga kara diyA thA, kyoMki saya viSayAka tyAgI bhagavAnne upadeza rUpI pIyUSa (amRta) kI mUsala dhAra varSA karake bhavya jIvoMko bhI sacitta vastue~ tyAgI janoMke pAsa lAnekA bhI niSedha kiyA thA, phira muktiko prApta vItarAgakI kalpita mUrti para sAkSAt sacitta padArtha caDhAnA ati sAhasakA aura anucita kAma hai| loka ___ nigama' 52 piyAra A sa gaDathI vItarAga arUpI ahaMnta bhagavAnanI mUrti banAvIne te ( bhagavAna )ne mATe sAkSAta bhagavAna dvArA niSiddha, sacina, puSpa, jaLa, IlAyyii, BER (tAvipa), tAla, pAna, 31, bhASA, prAkSa, 55 mAhi samarpaNa karavA te svaye ja niSiddha tha5 gayuM jyAre bhagavAna pote vihAra karI rahyA hatA, tyAre paNa temanI sAme jatA rAjA jitazatrue pAca prakAranI maryAdA dhAraNa karIne badhA sacitta dravyano tyAga karyo hate, kAraNa ke sarva viSayonA tyAgI bhagavAne upadezarUpI amRtanI mUzaLadhAra vRddhi karIne bhavya jIne paNa sacitta vastuo, tyAgI janenI pAse lAvavAno niSedha karyo hato, te pachI mukti pAmelA vItarAganI kapita mUrti para sAkSAta sacitta padArtho caDhAvavA e atisAhasanuM ane anucita kAma che lekavyavahAramAM paNa ema ja mAluma Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 su 10 AnandagAthApativarNanam 105 mUlm--tae NaM se ANade gAhAvarDa imIse kahAe laTTe samANe, "eva khalu samaNe jAva viharaDa, taM mahAphalaM gacchAmi gaM jAva pajjuvAsAmi" eva sapehei, saMpehittA pahAe, suddhappAve sAi maMgalAI vatthAi pavaraparihie appamahagghAbharaNAlakiyasarIre sayAo gihAo paDinikkhamaDa, paDinikkhamittA sakoreMTamaladAmeNa chatteNa dharijamANeNa maNusvaggurAparikkhite pAyavihAracANaM vANiyagAmaM nayaraM majjhaM-majjJeNa nigacchaDa, nigacchittA jeNAmeva dUipalAse ceie, jeNeva samaNe bhagava mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA tikkhutto AyAhiNaM payAhiNa karei, karitA vadai namasai jAva pajjuvAsai // 10 // chAyA-tataH khalu sa Anando gAthApatirasyA kathAyAlArtha' sana, - " eva khalu zramaNo yAtradviharati, tanmahatphala gacchAmi khalu yAvat paryupAse' eva saprekSate, " jo paramatyAgI vItarAgakI sAvadya pUjA karatA hai / vaha avivekI bahuta kAla taka sasAra meM bhaTakatA hai // 1 // " ataH kapolakalpita isa atyanta nissAra kathana ko rahane dIjie ||0||9|| mUla kA artha- 'tara Na se ANade' ityAdi // 10 // jana Ananda gAyApatiko jJAta huA ki rAjA jitazatru bhagavAn kI paryupAsanA kara rahA hai taba usane isa bAta ko samajha kara socAzramaNa bhagavAn mahAvIra yAvat vicara rahe haiM arthAt mamavasRta " je paramatyAgI vAnaganI sAvadya pUjA kare che te vivekI ghaNA kAla sudhI nanAmA bhaTake che" mATe te atyata ni sAra ane kapeAlakalpita kathanane rahevA deM (sU ) bhUjhanA artha - tae Na se Agade tyAhi (10) jyAre Anada gacApatine khabara paDI ke nAjA jitazatru bhagavAnanI pa pAsanA karI rahyo che, tyAre taNe manamA e pramANeM vicAryuM zramaNa bhagavAna mahAvIra Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 104 __ ' ' upAsanA tapakSmacakSupa mekSAyogena sUkSmesimyAsamIma -yadi kathanopAsako bhaktirasA pluto'malenA'cittena jalena snapayitvA acittagandhA''dimiyuSmAna samarcayet / svayamabhyAhatyAcittAni bhaktapAnAdIni vAyupmanyamupakalpayettakimevavidhayA tadIyabhakyA yUya (tyAginaH ) prasatsyathe ? ti, no cedvaipamye bIjAbhAva', yUya caitra vidhAni sacittAnyacittAni pA dravyANi svArthamAlpitAni manyadhve, yazca siddha gatiM gataH paramatyAgI vItarAgo magavAstadarya ca kalpitAnyanumodayadhve, ityaho' yuSmAka vyAmohaviz2ambhaNam / uktazca "jo sAvaja sapaJca, kuNai mhaacaaiviiyraagss| so bhammai sasAre, dIha kAla jahA jAo // 1 // " iti| etacchAyA ca "ya. sAvadhasapayoM karoti mahAtyAgivItarAgasya / sa bhrAmyati sasAre, dIrgha kAla yathA jaat.||1||" iti| tatkRta kapolakalpitAnalpAsArajalpitena // 9 // kara, netroMko jarA dera mUda kara, buddhimattAke mAtha sUkSma-dRSTise vicAra kIjie yadi koI bhakta, bhaktike rasa me DUbA huA, nirmala acitta jala se snAna karAkara Apako acitta gandha Adi se pUje, aura svaya lAe hue acitta bhakta-pAna Adi deve to kyA usa bhaktakI isa prakArakA bhakti se Apa (tyAgI) prasanna hoMge? yadi kaho-nahI, to phira yaha donoM bAteM samAna hI huii| Apa isa prakArake sacitta aura acitta padAthoMkA apane liye akalpanIya mAnate haiM, aura jo bhagavAna mukti lAbha kara cuke hai| parama tyAgI hai, vItarAga hai, unake lie una padAyA~kI kalpanIya viSayaka anumodanA karate ho ! vAha ! ApakI isa vyAmoha-viDambanA ko| kahA bhI haijarA baMdha karIne, buddhimattAnI sAthe sUphamadaSTithI vicAra kare ke-je koi bhakata bhakita rasamAM DUbI jaIne nirmaLa acitta jaLathI snAna karAvIne Apane AMca gadha AdithI pUje, ane te ANelA acitta bhejana-pAna Adi Ape, to zuM e bhaktanI e prakAranI bhakitathI Apa (tyAgI) prasanna thaze? je nA kahe, to pachI e beu vAta sarakhI ja thaI Apa A prakAranA sacita ane acitta padArthone pitAne mATe kalpanIya mAno che, ane je bhagavAna mukitalAbha karI gayA che, paramatyAgI che, vItarAga che, evA bhagavAnane mATe te padArthonI kavADapanIyaviSayaka anumonA zo! pAha! mApanA me yAmAha-panAne dhanya che, cha Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 agAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 m 10 samavasaraNavArtA asyA dUtipalAze bhagavatsamavasaraNasvarUpAyA kathAyA-vArtAyAm 'imIse kahAe' ityatra 'dvitIyA-tRtIyayo saptamI' (haim08|3|135) itimUtrabalAttRtIyAsthAne saptamI, tena 'anayA kathayA' ityarthaH, labdhArthaH labdhaH dUtAdimukhAtmApta: artha: bhagavadAgamanarUpaH Azayo yena tAdRza. san evam-itya sapekSate paryAlocayati, eva katham 1 iti jijJAsAyAmAha-'eva khalu' iti, eva-vakSyamANarItyA, khala-nizcayena zramaNaH, vyAkhyAtaH zramaNa zabdArthaH, 'yAva'-diti-ana 'jAva' zabdena bhagava mahAvIre Aigare titthayare' ityArabhya-'sapAviukAme ityantAni, puvANupuci caramANe gAmANugAma duijja mANe iha habamAgae iha sapatte iha samosaDhe iheva vANiyagAmassa nayarassa vAhiduipalAmae ceie ahApaDirUva uggaha ugiNhittA sajameNa tavamA appANa bhAvemANe' ityantAni ca vizepaNAni sagRhyante, tatra 'sapAviukAme' ityantAnA chAyA nyArayA ca zramaNAvazyaphamUtrasya munItopaNI TIkAyA matkRtAyA draSTavyA, itarepA chAyA ca-'pUrvAnupUrvI caran grAmAnugrAma drAn iha havyamAgataH iha samAptaH, iha mamavastaH, ihaiva vANijagrAme nagare bahitipalAzake caitye yathAmatirUpamavagrahama vagRhya sayamena tapasA AtmAna bhAvayan ' iti vyAkhyA tu-pUrvAnupUrvI yathAkrama, yadvA pUrvapA-pUrvatIrthakarANA yA AnupUrvI paripATI maryAdeti yAvat , tA caran__ Acaran paripAlayannityartha , grAmAnugrAmam-eka grAmamanupazcAd yo grAmastam, arthAdanukrameNa grAmAdAmAntara dravana-viharan , iha-atra, havyam asmAt , 'havya' mityaya zabdo'dyApi magadhe 'apasmA'-darthe prasiddha', Agata.samantAdvihatyopasthita , na kevalamihAgata evaM kintu iha samAptaH yathAvasaramavasthAtumimAmeva naga bAta kA Azaya dUta Adi se samajha kara vaha sA vicAra karane lagA____ "isa prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra, Adikara-dharmakI Adi karane vAle, tirthakara-sAdhu sAdhvI zrAvaka zrAvikA rUpa cAra tIrtha ke karane vAle, ityAdi yAvat siddhigati nAmake sthAnako prApta honevAle pUrva tIrthaGkarokI paripATIkA paripAlana karate hue kramaza ekake bAda dUsare grAmameM vicarate hue akasmAt hI isa nagarake bAhara dUtipalAza caitya data AdithI samajIne te ema vicAra karavA lAgyuM ke "A pramANe zramaNa bhagavAna mahAvIra, Adikara--dharmanI Adi karanArA, tIrtha kara-sAdhusAdhvI zrAvaka zrAvikArUpa tIrthanA karanArA, ItyAdi yAvata siddhigati nAmanA sthAnane prApta thanArA, pUrva tIrthakaranI paripATInuM paripAlana karatA, kramaza eka pachI bIjA gAmamAM vicaratA, akasamAt ja A nagaranI bahAra hati palAza tyamAM padhAryA che, eTaluM ja nahi, paNa tyAM teozrI birAjyA paNa Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 106 upAsakadazAnane samekSya snAtaH zuddhAtmA vezyAni (zundramavezyAni) mAlyAni vastrANi mavaraparihitaH alpamahAC''bharaNAlaDhatazarIraH svakato gRhatta' paviniSkrAmati matiniSkramya sakoraNTamAlyadAmnA utreNa bhiyamANena manuSyavAgurAparikSipta. pAdavihAracAreNa pANijagrAma nagara madhya mayena nirgacchati, nigatya yauva tipalAza caitya, yameva amaNo bhagavAna mahAvIrastatrayopAgacchati, upAgatya nikRtva AdakSiNa padakSiNa karoti, kRtvA candate namasyati yAvatparyupAsate 10 TIkA-'tapa Na se' ityAdi / tataH 'jitazavaNArAjJA bhagavatparyupAsana kriyate' iti vA zravaNAnantara, gvaluprasiddha, sA-pUvinitamvarUpa:Anando gAthApati', hue haiM, yaha mahAna phala-prada hai, ata. maiM jAU~ yAvat paryupAsanA (sevA) karU / isa prakAra vicAra para snAna karake, zuddha Ara sabhAke yogya mAgalika vastra dhAraNa karake, alpa kintu bahumUlya bhUpaNAse zarIrako bhUpita karake apane gharase niklaa| nikala kara koraTa (hajArA)ke puppoMkI mAlAse yukta, dAsa Adi dvArA lagAe hue chatrase sahita, janasamudAyase ghirA huA vaha (Ananda) padala calate-calate caNijagrAmake bIco-bIca hokara nikalA / nikala kara jahA~ dUtipalAza caitya thA aura (usameM) jahA zramaNa bhagavAna mahAvAra the vahI AyA / Akara tIna bAra apane mukhake dAhine bhAgase Arabha karake pradakSiNApUrvaka vandanA namaskAra yAvat paryupAsanA (sevA) kii||10|| TIkAkA artha-jaya Ananda gAthApatine rAjA jitazatrukI payu pAsanA karanekI bAta sunI taba dRtipalAza caityame bhagavAnake padhAranekI yAvata vicarI hyA che, arthAta samavastrata thayA che, e mahAna phaLaprada che, mATe huM jau yAvata papAsanA (sevA) karU? e pramANe vicArIne, snAna karIne, zuddha ane sabhAne 3 mAMgalika vastra dhAraNa karIne, aTala parantu mU yavAna bhUSaNethI zarIrane bhUSita karIne pitAnA gherathI nIkaLe nIkaLIne kura TanA pupanI mALAthI yukata, dAsa Adie dharelA cha sahita janasamudAyathI gherAelo Anada page cAlatA cAlate vANijagAmanI vaccovaca thaIne nIkaLe nIkaLIne jyAM pratipalAza maitya hatu ane temAM jaya zramaNa bhagavAna mahAvIra hatA tyA te Avye AvIne traNavAra pitAnA mukhanA jamaNA bhAgathI Ara bhIne pradakSiNApUrvaka vadanA namaskAra yAvata parya pAsanA *'' TIkAne artha-jyAre Ana da gAthApatie rAjA jinazatanI paryuM pAsanA karavAnI vAta sAMbhaLI tAra dUtipalAza caMtyamAM bhagavAna padhAryA hovAnI vAtane Azaya - (sevA) 30 (10) Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 10 AnandagAthApatervicAravarNanam 109 zabdena-"samaNa bhagava mahAvIra vadAmi namasAmi sarakAremi sammAmi klANaM magala deghaya ceDaya viNaeNa" ityeSA sagraho boddhavyaH, tepA ca 'panjuvAsAmi' ityanenAgretanena samanvaya / etacchAyA ca 'zramaNa bhagavanta mahAvIra vande namasyAmi kalyANa maGgala daivata caitya vinayena' iti, tatra zramaNAdayo namasyAmItyantAH zabdAvyAnyAtapUrvA , satkArayAmi-abhyutthAnAdiAnaravayakriyAsampAdanenA''rA. ghayAmi, sammAnayAmimmanoyogapUrvakamahaducitavAkyaprayogAdinA''rApayAmi, kalyANa-karmavaddhasamlopApivyAdhivAparAvidhuratvAta Alyo-mokSastam,A-samantAt nayati pApayatIti jJAnAdiratna tayalakSaNamokSamArgopadezadAnadvArA bhavijanAn , ralyAn-janmajarAdirogamuktAn ANayatidhAtUnAmanekArthavyAtsapAdayatIti vA kalyANastam , magala saphalahitamApakatvAcchubhamaya, yadvA mA gAlayati-bhavAbvestArayatIti maGgalaH, athavA magate ajarAmaratvaguNena bhavijanAn bhUSayatIti maGgo mokSamta lAti-Adatta iAta maGgalastam, daivatam ArA' yadevasvarUpam , atra devataiva daitamiti svArthe'Na caitya-citte bhava tadasyAmyAstIti, yadvA citti-viziSTajJAna arthAt--'zramaNe bhagavAna mahAvIrako vandanA namaskAra karU~, abhyutthAna (uThanA) Adi niravadya kriyAe~ karake satkAra karU~, manoyoga-pUrvaka arhanta bhagavAnke yogya vAkya-prayoga Adi dvArA sammAna karU~, karmajanya samasta upAdhiyoM-vyAdhiyoM-bAdhAoMse rahita honese kalya (mokSa) ko prApta karAne vAle, athavA jJAnAdi ratnatrayarUpa mokSa-mArgakA upadeza dekara sasArI jIvoMko janma jarA Adi rogoM se mukta karane vAle (kahANa) kalyANarUpa,samasta hita-rUpa honese yA sasAra sAgara se pAra utAranevAle honese athavA ajaratA amaratA Adi guNoMse bhApata karanevAle mokSako denevAle honese (magala) magalarUpa, (devy)yAvata' atha- zramaNa bhagavAna mahAvIrane vadanA namaskAra karU, adbhutvAna Adi nivadya kriyAo karIne satkAra kara, manovegapUrvaka anta bhagavAnanuM yogya vAyaprayoga Adi vaDe samAna karU, karmajanya badhI upAdhi, vyAdhio, pIDAothI rahita hoIne mokSane prApta karAvanAra, athavA jJAnAdi-ratnatrayarUpa mekSamAgano upadeza ApIne mArI jIna janma jarA Adi -gothI mukta c.nt -(varalANa) 48yaa||35, samasta ti35 DAvAthI sasA sArathI 0 utAranAra hevAthI athavA ajaratA amaratA Adi guNothI bhUSita karanAga-mokSane 1caityazadAna 'arza Adibhyo'ca' iti pA0 mutreNa matvarthIyo'camatyaramtata py| ritI sajJAne' ityasmAt 'striyA tin iti tan pratyayastata* py| Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 upAsakadazAmro rImadhigatAna , iha ityarthaH, samarasatA sadevamanuSyapariSadi bhavyAnupadeSTu samupasthita', kuna samarastaH ? iti jijJAsAyAmAha-uheca vANijagrAme nagare, nagare'pi kutre ! tyAha-vahiriti bAhye ityarthaH, nanu gAho'pi kutra ? ityAha-dUtipalA zake caitye iti, yathAmatirUpa yathAsayamikalpam, avagrahammAmAsAyamudhAnapA lasyA''jJAm apagRhA=AdAya sayamena-saptadazapidhena tapasAndvAdazavina AsmAna bhAvayanyAsayan sayojayaniti yAraditi, e sana kiM karotI? tyAha-viharati virAjate / tat-tasmAt , mahat-vizAla,phala-zubhapariNAmalakSaNam , atra 'ata era' iti zeSa', gacchAmi-upasami 'Na' khalu nizcayena yAvaditi atra 'jAva' meM padhAre hai, itanA hI nahI cahA cirAje (Thahare) bhI haiM aura deva manuSyokI paripada meM bhavya jIvoM ko upadeza deneke lie samavasta hue (samosare) haiN| sayamiyokI maryAdAke anusAra udyAnapAlasa nivAsa karanekI AjJA lekara, satraha prakArake sayama aura bAraha prakArake tapase AtmAko bhAte hue virAjamAna haiN| ata. usa prakAraka arihanta bhagavAna ke nAma gotra sunanese bhI mahA phala hotA hai, to phira unake sAmane jAnekI tathA vandana namaskAra vArtAlApa aura sevA karane kI to bAta hI kyA? isalie meM bhI (vahA) jAU~ aura 'yAvat' che, ane deva manuSyanI pariSadamAM bhavya jIvone upadeza ApavAne mATe samavasRta thayA (samaya) che sayamIonI maryAdAne anusarIne udyAnapAla pAme nivAsa karavAnI AjJA laIne, sattara prakAranA sa yama ane bAra prakAranA tapathI atibhA bhAvatA birAjamAna che e prakAranA ariha ta bhagavAnananA nAma gotra sAbhaLavAthI paNa mahAphaLa thAya che te pachI temanI samakSa javAno ane vadana namaskAra-vArtAlApa ane sevA karavAnI te vAta ja zI ? mATe huM paNa tyAM jAu ane 1-sayamikalpamaparityajyetyartha / 'yathAmatirUpa-mityatra 'yathA'sAdRzye' iti yathArtha 'avyaya vibhaktI'ti vA'vyayIbhAva / 0-iha 'mahappala' ityato'gre-'khalu tanakhvANa arihatANa bhagavatANa NAma goyassapi saraNayAe smiga puNa abhigamaNa vadaNa NamasaNa paDipucchaNa pajjuSA saNayAe ekamsavi Arirassa sukyaNasma savaNayAe rimaga puNa viulassa assa gahaNayAe, ta0' ti pATha sacidupalabhyate tatra-'khalu tathArUpANAmahetA bhagavatA nAma gotrasyApi pravaNatayA smiGga punarabhigamana bandana-namasyana matipacchana paryupA sanenairamyApi Aryamya yAmirasya suvacanasya araNatayA rimaga punanipula syArthasya grahaNatayA, tat' iti chAyA, vyAkhyA tu svymuuhniiyaa| Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 sU0 11 bhagavataH dharmakathAzravaNam 111 ktarUpa chopalakSita ityarthaH, manuSyavAgurA parikSiptaH = manuSyANA vAgurayA = samudAyena paribhipta. = sarvatovyAptaH pAdavihAracAraMNa = pAdAbhyA yo vihAro = viharaNa tadrUpo yazcAra' =sacaraNa tena pAdacAreNetyarthaH, vANijagrAma = vANijagrAmasya, ma yama yena= mAyabhAgataH / ziSTA nigadavyAkhyAtA // 10 // * - taNaM samaNe bhagava mahAvIre ANadassa gAdAvaissa, mUlam - tIse ya mahai - mahAliyAe parisAe jAva dhammakA / parisA paDigayA, rAyA ya gae // 11 // , chAyA - tata khalu zramaNo bhagavAn mahAvIra AnandAya gAthApataye tasyA ca mahAtyA pariSadi yAvaddharmakathA / pariSat pratigatA, rAjA ca gata' // 11 // se ghirA huA paidala, vANijagrAma nagarake bIco-bIca hokara niklaa| nikalakara dUtipalAza caityakI ora, jahA bhagavAn virAjamAna the vahI AyA / Akara pradakSiNA Adi pUrvokta saba vivi kI aura paryupAsanA (sevA) karane lagA | // 10 // mUlakA artha- 'tara Na samaNe' ityAdi // 11 // isake bAda zramaNa bhagavAn mahAvIra ne, Ananda gAthApatike lie usa ativizAla pariSad me ( yAvat) dharmakathA kI / pariSad lauTa gaI rAjA bhI lauTa gayA // 11 // janasamudAyathI gherAyalA, pagapALA, vANigrAmanagaranI vacce thaIne nIkaLye nIkaLIne dUtipalAza caityanI taraphe jyA bhagavAn birAjamAna hatA tyA te Avye AvIne pradikSaNA Adi pUrvokata baMdha vidhi karyAM ane paryuMpAsanA (sevA) IvA sAgyo (10) bhUNanA martha - taeNa samaNe tyAhi (11) tyAraNAH zramAyu bhagavAn mahAvIre - Anada gAthApatine mATe e ati vizALa piraSadmA (yAva) dha kathA kahI pariSada pAchI pharI ane rAjA paNa pA karyAM (11) 1 atra 'enapA dvitIyA' iti paSThayarthe dvitIyA / nanu 'enavanyatarasyAmadUre paJcamyA ' ityatra pUrvasUtrAt 'uttarAparadakSiNAt' ityanuvRttermabhyazabdAdenav durlabha iti cetsatya kintu matAntare pUrvasUtrAnanuvRtterda unda mAtrA dena pravRttistadukta siddhAntakaumudyAm -' iha ke ciduttarAdInananuvartya dikchandamAtrAdenapamAhU -- pUrveNagrAmam, apareNa grAmam' iti / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 upAsaka dazAma J tayA yuktamiti sarvathApiziSTajJAnavantamityarthaH, etadvayAkhyA ca savistaramagre vakSyate, vinayena = pratipattivizeSeNa paryupAse seve, evam anayoktarItyA samekSate = paryAlocayati samekSya paryAlocya snAtaH = kRtasnAnaH, zuddhAtmA=nirmalAntaHkaraNa, vezyAni bhavezayogyAnItyartha / 'zuddhamavezyAni' iticchAyAkSe tu zUdrAni ca tAni pravezyAni=praveza yogyAnItyarthaH, 'pAvesAI' ityatra dIrgharavA svAt, maGgalAni=zubhasUcakAni khANi vAsAMsi pravaraparidhitaH =paramutkRSTa yathA syAttathA yathocitamiti yAvat parihitaH parihitavAn vasAna iti yAvat, yadvA prAkRte 'pavara' iti dvitIyavacanAnta tasya mArANi zrAnItyarthaH, atra kta' pratyayo pAhula kAtkarttari, alpamahArghAbharaNAlaTrakRtazarIra = pAni=sto bhAravanti, mahArghANi= humRlyAni yAni AbharaNAni bhUSaNAni tairalpakRta = bhUSita zarIra yasya yena vA saH svataH svakIyAt, gRhataH gRhAt pratiniSkrAmati= nirgacchati, pratiniSkramya = nirgatya, sakkuraNTamAlyadAnA=sakuraNTAni pItavarNakuraNTamajjJa ( 'hajArA' iti prasiddha ) puSpayuktAni mAlyadAmAnimAlA yatra tena, chatreNa= AtapatreNa, triyamANena bhRtya karato gRhyamANena, anopalakSaNe tRtIyA, tasmAduArAdhyadeva aura (ceiya) viziSTa jJAnavAn (bhagavAn) kI mai vinaya pUrvaka paryupAsanA (sevA) karU~ / " gAthApati Ananda ne isa prakAra kA vicAra kiyA / vicAra karane ke bAda usane snAna kiyA aura nirmala anta. karaNa hokara usane sabhA me pahanane yogya zuddha, yathocita maMgala-sUcaka vastra dhAraNa kie / thoDe bhAra vAle kintu bahutamUlya bhUSaNoMse zarIrako bhUSita kiyA aura apane gRhase nikalA | nikala kara kuraNTa (hajArA) ke phUloM kI mAlA sahita aura naukarake hAtha meM thame hue chatrase yukta hokara, jana mamudAya mAyavavAjA hovAthI (maMgala) bhagava3ya, (devaya) mArAdhya deva rAne (ceiya) * viziSTa jJAnavAnuM (bhagavAna) nI huM vinayapUrvaka pa pAsanA (sevA) karU gAthAti mAnadde A pramANa vicAra karyo pachI teNe snAna karyuM ane ata karaNane nirdeLa karIne teNe sabhAmA paheravA lAgya zuddha, yathAthata magaLa sUcaka vastra dhAraNa karyAM thADA bhAravALA parantu mUlyavAna bhUSaNAthI teNe zarIrane bhUSita karyuM. ane pachI te potAne gherathI nIkaLye nAMkaLIne kura TanA phUlanI mAlA sahita ane nAkanA hAthamA dhAraNa karAyelA chatrathI yukta thaI, 23 1 ' tatra sAdhu' - riti yatpratyaya | caitya' zabdakI vistRta vyAkhyA Age - ( annautthiyapariggahiyAi arieasers at ) isakI vyAkhyAmeM kI jaaygii| yAgaNa ( annautthiyaparigAhiyAi ariha - * caitya zabdanI vistRta vyAkhyA iyAi vA ) senI vyAyAma svAmI yAvarI Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aartaalaat aamaa a. 1. 11 dharmakathA dharmakathA " atthi loe, atthi aloe| eva jIvA, ajIvA, vadhe, mokkhe, puNNe, 113 etacchAyA ca " asti loka., astyaloka' / evajIvAH, ajIvA', bandhaH, mokSaH, puNya, etadvayAkhyA caitram--asti = vartate loka,lokyate ya saH / nanu ko'ya lokapayArthaH ? kiM yena kenacida ya. kazcideko grAmo'valokitastAvAneva loka. 1 maitram, apareNa tato'pyadhikagrAmadarzanAt / kiM tarhi yAvadrAmAdikamasmAbhiravaTokyate tAvAneva lokaH 1, nahi, anantAjJanasapannena sarvajJena yo vilokyate loka ityAzayAt / nanvetenA'loksyApi lokatvaprasaGgastasyApi sarvajJenAvalokitatvAda, kathA' pada diyA hai| aupapAtika sUtramedharmakathAkA varNana isa prakAra hai-dharmakathA - loka hai / jo avalokana kiyA jAya use loka kahate hai / zakA - 'loka' padakA kyA artha hai ! yadi kisIne koI eka gAva kA avalokana kiyA (dekhA) to kyA utanA hI loka hai ? samAdhAna - - aisA na kaho / kyoMki dUsarA usase bhI adhika grAma dekhatA hai| zakA -- to kyA jitane gAva Adi hama loga dekhate hai utanA hI loka hai ? samAdhAna- nhiiN| kahane kA tAtparya yaha hai ki anantajJAnavAn bhagavAn sarvajJa dvArA jo dekhA jAtA hai vaha loka hai / gAmane ava dharmAM kathAnu varNana auSapAtika sUtramA A pramANe che dharmakathA lAka che je avaleAkI zakAya tene leAka kahe che zakA-- lAka' padane a ne ? jo phaie kei eka somyu (leyu) to zu kheTalo 4 soDa ? samAdhAna--ema na kahe, kemake khIje enAthI paNa vadhAre gAme jue che zakA--tA zu jeTalA gAma Adi ApaNe joIe chIe tevAja leAka che ? dharmakathA saskRtIkAmeM dekha leveM, / dhathA saMskRta TIkAmAM joi levA Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 upAsakadazAstre TIkA- 'tae Na samaNe' ityAdi / tataH tadanantara 'tae' zabdasya prAkRte 'tana.' ityarthakAyayatyAt, khalvAdayaH spaSTA vyAkhyAtAtha / tasyA = mAtraNita svarUpAyA, mahAtimahatyAm = ativizAlAyA pariSadi sabhAyAm / 'yAva' diti, atra 'jAva' zabdavAnyAni 'majjhagae vicitta dhammamAinakhara jahA jIvA bajjAti sucani jaha ya sakilissati' ityetAni payAni teSA chAyA ca mayagato vicitra dharmamAkhyAti yathA jInA nabhyante mucyante yathAca salizyante' iti, tatra vicitram =adbhuta varma=mAkhyArayAtasvarUpam 'AkhyAti=satyamupadizati, ktha samyag ' iti zaGkAyAmAha - 'graMthe ' tiyathA yena prakAreNa jIvA vayante yathA mucyante yathA ca saklizyante= mahadbhirdukhe, paripIDayante tathetyartha / nanu katividho'sau dharma svarUpazca bhagavAnupadizatI iti, yadvA nanu kIdRzI sA dharmakyA yA bhagavatopadiSTe ? ti jijJAyAmapipAtikatI vistareNa dharmavyAkhyA'vagantayeti saGketayitumAha-, dharmakathe' -ti, paripat= upasthitajanasamudAyaH, pratagitA = pratyAvRttA, rAjA cetyAdi, spaSTa, / iha dharmakathA caupapAtikasUtrato jJAtasyetyarthaH tathAhi- TIkAkA artha --tadanantara usa ativizAla pariSad ke bIca meM bhagavAn ne adbhuta (alaukika - azrutapUrva) samyak upadeza diyaa| vaha samyak kaise thA ? so kahate hai-- jisa prakAra jIva karmoMse baghate haiM, jisa prakAra mukta hote haiM aura jisa prakAra sakleza pAte haiM / bhagavAnne yaha saba yathArtha nirUpaNa kiyA isalie unakA upadeza samyak thA / jisakA bhagavAn upadeza dete hai vaha dharma kitane prakAra kA hai ? usakA kyA svarUpa hai ?, athavA bhagavAn dvArA upadiSTa dharmakathA kisa prakAra kI hai ? ina jijJAsAoMkA vistArapUrvaka samAdhAna aupapAtika sUtrase samajhanA caahie| isI bAtakA saketa karaneke lie mUlame 'dharma TIDAnA artha- pachI e ati vizALa pariSadnI vacce bhagavAne adbhuta (alauki-- azrutapU^) samyak upadeza ApyA te upadeza samyak zA mATehatA ? tA kaheche prakAre jIve karmAthI a dhAya che, je prakAre mukata thAya che ane je prakAre sakayeza pAme che, te badhu bhagavAne yathAtha nirUpaNa karyuM tethI temane upadeza saph hateA bhagavAna jene upadeza Ape che te dharma keTalA prakAranA che ? enu kevu svarUpa che ? athavA bhagavAne upadezetI dharmakathA kevA prakAranI che ? e jijJAsA enuM vistArapUrNAMka samAdhAna auSatika sUtrathI samajI levu e vAtanA sAketa karavAne mATe ja mULamAM dhathA pada Apelu che, Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 m 11 lokAlokasvarUpavarNanam 115 " pramANAbhAvat, indriyA'gocare cArthe manaHpravRtteH kaDhA'pyasambhavAditi tu nA''zaGkanIyam indriya noindriya viSayatvAbhAvamAtradarzanena tadastitvanirAkaraNasyAzakyavaktavyatvAt, anyathA mRtAnA prapitAmahAdInAmapyabhAvamasakte, evaM ca yathA 'Asan prapitAmahAdayo'mmadAdizarIrANAmanyathA'nupapannatvAt ityanumAnena prapitAmahAdInAmastitva sAdhyate tathA lokAstitvasiddherapyanivAryatvAt, tathAhiloka sapratipakSa, vyutpattimanDapadAbhipeyatvAt, yo hinputpattimacchuddhapadAbhiveyaH mAnate haiM isalie vaha indriyose nahIM jAnA jA sakatA / ataH aloka ko siddha karane vAlA koI pramANa nahIM hai / rahA mana, so bAhya vastumeM mana kI pravRtti taba hotI hai jaba indriyoM dvArA padArthako jAna liyA jAya, aloka jana indriyoM dvArA nahIM jAnA jA sakatA to mana dvArA bhI nahIM jAnA jA sakatA, phira Apa aloka kaise mAnate hai ? samAdhAna- yaha zakA ThIka nahIM hai / indriya aura mAke dvArA na jAna sakane ke kAraNa alokake astitvakA khaDana nahIM kiyA jA sakatA / nahI to mRta pitAmaha, prapitAmaha, vRdva prapitAmaha AdikA bhI abhAva mAnanA paDegA, kyoMki unheM bhI indriyoMse nahIM jAna sakate, aura jaba indriyoM dvArA nahIM jAna sakate to Apake hI kathanAnusAra manase bhI nahIM jAna skte| kintu jaise pitAmaha ADhikA astitva isa anumAna se siddha kiyA jAtA hai ki pitAmaha Adi the, kyoMkI unake vinA hamArA zarIra utpanna nahIM ho sktaa|' isI prakAra "loka jANI zakAtA navA mATe adyane mA~ karanArU kaiAi pramANa nathI bAkI dhu mana, paNa bAhya vastumA mananI pravRtti tyAre ja vAya che ke jyAre IMdriya dvAna padAne jANI levAmA Ave, alekane jayAre idriya dvArA nathI jANI zakAtA, te manadvAna paNa nathI jANI zakAte, te pachI aleka daivI rIte mAne che ? samAdhAna prakA khAkha nathI indriya ane mananI dvArA na jANI zakavAne kAraNe alekanA astitvanuM khaDana karI zakAtu nathI, nahiM te maraNu pAmelA dAdA, vaDadAdA mAdA paNu abhAva mAnave paze, kAraNu ke temane paNa IkriyAthI nathI jANI zakAtA, te ApanA kathanAnusAra manathI paNa nathI jANI zakAtA, parantu jema dadA Adinu astitva jevA anumAnathI siddha karavAmA Ave che ke 'dAdA adghi pUtra hatA, kANu temanA vinA amArU zarIra utpanna thaI zakata nahi,' tema "leka sapratipakSa che, kAngyu ke " Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 upAsakadavAkyatre tathA cADaloko'pi lokaH prasajyeteti cenna, yato lokyate dharmAstikAyAdyAdhA rabhUtaAkAzavizeSo yasa loka chavi hRdyam / sa ca TivaTobhayapArzvato nihita hastadvayo nisphAritapAdayugalo'nasthitaH puruSa ina nRtya bhairopAsa UstiryagbhedabhinnacaturdazarajjuparimitA'sadara yAtama dezAtmaka AkAzavizeSaH / kRtiko vA alokaH lokapriparItaH / nanvastu loko jIvapudgAdInAmanAdhAratayA'tra sthAnAsabhavAta, arastu katha 2 tasyA'mRrttatvenendriyAgocaratayA'stitvasAnaka zakA - tara to aloka bhI loka ho gayA ! kyoki sarvajJa bhagavAn use bhI dekhate haiM / samAdhAna -- nahI / dharmAstikAya AdikA AdhAra bhRta jo AkAza vizeSa sarvajJa dvArA dekhA jAtA hai vaha loka hai / hamAre kathanakA yahI tAtparya hai / vaha loka dono hAtha kamara para rakhakara, tathA paira phailAkara khaDe - hue puruSa ke samAna, athavA nAcate hue bhairava ke upAsaka (bhopA) kI AkRtike samAna hai| Urdhva, madhya aura adha ke bheda se usake tIna bheda haiM / caudaha rajju pramANa vAlA tathA asakhyAta pradezI hai / aloka, lokase viparIta hai / zakA -- jIva pula Adi vinA AdhArake nahIM raha sakate, isa kAraNa unakA AdhArabhUta loka to ho sakatA hai, parantu aloka kA astitva nahI svIkAra kiyA jA sakatA, kyoki use Apa amUrta zakA--tyAre te alaka paNa lAka thaI gaye / bhagavAna tene paNa jue che kAraNa ke sana samAdhAna--nahI, dharmAstikAya AdinA AdhArabhUta je AkArzAvazeSane saCjJa kaikhe che te leAka che amArA kathananu eja tAtpa che e leAka beu hAtha kamara para rAkhIne tathA maga pasArIne ubhelA purUSanI samAna athavA nAcatA hauravanA upAsaka (bhuvA)nI AkRtinI samAna che u, madhya ane adha (nIcenA)nA bhedathI tenA traNa bheda che cauda rajI pramANajALA tathA asayAta pradezI che aleka, lAkathI viparIta che rAhI rAhatA nathI, menu- aleAkanuM astitva tethI te i kriyAthI zakA-jIva pudagala Adi AdhAra vinA kANu enA AdhArabhUta leka te hAI zaka che, paraMtu svIkArI zakAtu nathI, kANu ke tene Apa amUrta mAne che, Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a1 sU 11 jIvAjIvAdisvarUpavarNanam 117 jIvA: ajIvan , jIvanti, jIviSyanti ceti tathA, sasAritva siddhatvAvasthAdvaye'pyupayogavanta ityarthaH, 'jIvo uvaogalakkhaNo, iti vacanAt / etadvivaraNa ca matkRtAttatvamadIpAdavagantavyam ajIvA jIvaviparItasvarUpAH dharmAdharmA''kA zapudgalAstikAyAddhAsamayalakSaNAH / vandhaH abhyate-paratantrIkriyata AtmA yena saH, abhISTasthAnaprApti gatimatirodhalakSaNo jIva karmaNorayogolakabasyoriva tAdAtmyApattilakSaNo vaa| mokSA=mocanam AtmanaH pRthagbhavana, tacca dravyato bhAvatazca, tatra dravyato nigaDAditaH, bhAvato jJAnAvaraNIyAdhaSTavidhakarmapAzataH puNya--puNati= jo jIvita thA, jIvita hai aura jIvita rahegA, vaha jIva hai, arthAt sasAra avasthA aura mukta avasthA dono avasthAoMmeM (sadAsarvadA) jo upayoga se yukta rahe use jIva kahate hai| kahA bhI hai-- "jIva, upayogasvabhAvavAlA hai|" ityAdi jIvatattvakA vizeSa kathana mere banAe hue 'tattvapradIpa' grantha meM dekhanA caahie| jIvase viparIta svabhAvavAlA ajIva hai, dharmAstikAya, adharmA stikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya tathA kAla, ye mava ajIva haiN| jisake dvArA paratantra ho jAya-paeNdha jAya use vadha kahate hai| athavA abhISTa sthAna para pahu~cane me yAcA pahu~cAnevAlA, lohe ke gole aura agnike samAna AtmA aura karmako ekameka karadenevAlA vadha hai| __ AtmA kA mukta (svatantra) ho jAnA mokSa hai| vaha do prakArakA hai-- (1) dravyase aura (2) bhAva se / veDI Adise chUTa jAnA dravya mokSa hai je jIvita hatA, jIvita che ane jIvita raheze, te jIva che, arthAta sa sAra avasthA ane mukta avasthA-beu avasthAomAM ( sadA sarvadA ) je upayogathI yukata rahe tene jIva kahe che kahyuM che ke "jIva, upaga svabhAvavALe che " ItyAdi jIvata tvanuM vizeSa kathana mArA banAvelA "tatvapradIpa" graMthamAM joI levu jIvathI viparIta svabhAvavALe ajIva che -dharmAstikAya, adhamastikAya AkAzAstikAya pagalAstikAya tathA kAla e badhA ajIva che jenI dvAna parata thaI jAya-ba dhAya-tene baMdha kahe che athavA abhISTa sthAna para pahoMcavAmAM badhA pahoMcADanAra, loDhAnA geLA ane agninI samAna AtmA ane karmane ekameka karI denAra badha che AtmAna mukata-svata tra-thaI javu e mekSa che te be prakArane che, (1) dravyathI, ane (2) bhAvathI beDI vagerethI chUTI javu te dravyamekSa che ane 1--'puNa karmaNi zubhe ca' iti dhAto rUpamidam / Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 upAsakadazAsUtre sa samatipakSa eva bhavati yathA ghaTaH, yazca lokamatipakSaH sa eva sato lokaH astitvacata patra pratipakSityAditi / pratipakSa hai kyoMki yaha vyutpattivAle zuddha padakA vAcya hai, jo vyutpattivAle zuddha padakA vAcya hotA hai vaha sapratipakSa hotA hai, jaise ghaTa | " aura lokakA pratipakSa sattAvAn aloka hI hai, kyoMki pratipakSa vahI hotA hai jisameM sattA pAI jAtI hai| tAtparya yaha hai ki 'loka' zabdakI 'lokyate iti loka.' aimI vyutpatti hai / isalie yaha 'loka' zabda vyutpattivAlA hai / tathA 'loka' zabda samAna nahIM haianeka padakoM milAnese 'loka' zabda nahI banA hai kintu vaha svatantra eka zabda hai, isalie vaha zuddha (ekahI) pada hai / aisA niyama hai ki jo padArtha vyutpattivAle zuddha pada kA vAcya hotA hai, usakA pratipakSa arthAt virodhI (ulaTa) mI avazya hotA hai, jaise ghaTakA virodhI aghaTa (ghaTase bhinna tatsadRza anya) padArtha bhI avazya hai / isa marvasammata niyamake anusAra loaar virodhI bhI tatsadRza koI padArtha avazya honA cAhie / basa, usakA jo virodhI aura usake sadRza - AkAzavizeSa - hai vahI aloka hai / vaha aloka bhI astitvavAn hai, kyoMki vyutpattivAle zuddha padakA virodhI astitvavAn hotA hai| isa prakAra aloka siddha hotA hai / > te vyutpattivALA yuddha padaneA vAcya che je vyutpattivALA zuddha pane vAcya hoya che te sapratipakSa hoya che, jema ke ghaTa" ane leAkanA pratipakSa sattAvAna alekaja che, kAraNa ke pratipakSa eja hAya che ke jenAmA sattA rahelI hoya che tApaya e che ke leka' zabdanI lakyate iti leona bhevI vyutpatti che te mATe e 'leka' zabda vyutpattivALA che vaLI leka' zabdamA samAsa nathI-aneka paTTAne meLavIne leAka' zabda ana byA nathI paraMtu te svatana eka zabda che te mATe te zuddha ekaja padma che evA niyama che ke je padArtha vyutpattivALA zuddha padanA vacce hAya che, tenA pratipakSa arthAt virodhI (ulaTa) paNa avazya DrAya che, jema ke ghanee vidhI aghaTa (ghaTathI bhinna tenA jevA bIjo kAi padArtha paNa avazya che, A sa sa mata niyamAnusAra lekanA virAdhI paNa tenA jevA kAi padArtha avazya hAvA joie jasa, ene je vidyAdhI ane enA jevA AkAzavizeSa-che te ja alAka che te leAka paNa astitvavAnu che, kAraNa kevyutpattivALA zuddha padanA virodhI astitvavAnhAya che e pramAze alAka siddha thAya che Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 sU 11 savarAdisvarUpavarNanam 119 camakAyA munitopaNyA draSTavyaH / AsravaH = = samantAt sravati = pravizatyarthAdAtmani jJAnAvaraNIyAdyaSTavidha karma yena saH Azraca iticchAyApakSe tu AzrIyate = samupAyate karma yena sa iti vyAkhyAbhedo'vagantavyaH, sarvathA jIvataDAge karmalilamavezAya nAlikArUpa iti yAvat / savaraH = saniyate = niru yate Asravatkarma yena sa epa ca dravvabhAvabhedAbhyA dvividhaH, tatra dravyatastathAvidhadravyeNa (cikaNamRdAdinA ) salilopari taraNyAderanaravaratamavizanI rANA virANA pidhAnam, bhAvataH samitiguptiprabhRtibhirAtmataraNyA taratkarmajalAnA sthaganam, prakaraNAdi bhAvavarasyaiva grahaNa ko yam / vedanA=vedana - svAbhAvyAdudIraNA cauthe adhyayaname dekhanA cAhie | aura pApa tattva kA kathana zramaNasUtrakI 'munitoSiNI' TIkAme dekhanA cAhie / jisake dvArA jJAnAvaraNa Adi ATha prakArake karma AtmAme saba orase praveza karate hai use Asrava kahate hai / 'Amave' kI chAyA yadi 'Azrava" kI jAya to usakA tAtparya yaha haiM vi jisake dvArA karmoMkA upArjana ho use Asrava kahate haiM / tAtparya yaha hai ki jIvarUpI tAlAna meM karmarUpI jalake praveza ke lie jo nAlIke samAna ho vaha Asrava hai / jisake dvArA Ae hue karma ruka jAya~ use savara kahate hai / yaha do prakArakA hai - - (1) dravyasavara aura (2) bhAvasavara / cikanI miTTI Adi dvArA nauga Adike una chidroMkA banda ho jAnA jinase sadA jala praviSTa hotA rahatA hai, dravyasavara hai / AtmArUpI naukAme Ane (cUne vAle samiti gupti Adike dvArA ruka jAnA bhAvasavara hai yahAM bhAvasavarakA hI prakaraNa hai ataH usIkA grahaNa samajhanA cAhie / levu, ane pApa tatvanuM kathana zramaNusUtranI 'muniteSaNI' TIkAmA joi levu jenI dvArA jJAnAvaraNuAdi ATha prakAranA karma AtmAmA badhI khAjuethI praveza kare che tene Amrava kahe che 'Amave' nI chAyA ne 'Azrava' vAbhA Ave te tenuM tAtparya e che ke jenI dvArA karmAnuM upArjana thAya tene anyatra kahe che tApa e che ke jIvarUpI taLAvaNA karmarUpI jaLanA pravezane mATe je naLInI samAna thAya te Asrava che benI dvArA AvelA karmAM rokAi jAya tene savara kahe che e e prakAranA che (1) dravyasa var ane (-) bhAvasa bhara cIkaNI mATI smAdi dvArA nAva aAdinA chidranu aMdha vadhu javuM ke je chidvArA hamezA jaLa adara dAkhala thatu rahetu hAya te krUvyasa vana che. AtmArUpI nAvamAM AvanAro karyAMnuM samiti gupti Adi dvArA rokAi javu te bhAvasa vara che, ahI bhAvasa varanuM ja prakaraNa che, mATe tenu grahaNu samajavu Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zya upAsakadazAsUtre [ dharmakathAmUlam ] pAve, Asave, savare, veyaNA, NijjarA, arihatA, cakvaTTI, baladevA, vAsudevA, [ dharmakayAjAyA ] pApam, AzramaH, savaraH, vedanA, nirjarA, arhantaH, cakrarttinaH, valadevAH, vAsudevAH, zubhayati, yadvA punAti = pavitrIkarAtyAtmAnamiti, pUyate = pavinIkriyate AtmA' neneti vA tat sasArapArAvArocaraNataraNibhUtamiti bhAvaH / pApa = pAtayati= zubha pariNAmAda vasayatyAtmAnamiti yadvA pAti = rakSatyAtmano'zubha sthAnamiti tad, AtmamAlinyakAraNamityarthaH / banyAd puNyAntAnA nayANA vyAkhyAvistarastu matkRtAyA dazabai kAlisTIkAyAmAcAramaNimajUpAyA caturthe' yayane, pApapadArthasya aura jJAnAvaraNa Adi ATha se chUTa jAnA bhAva-mokSa hai / jo bhalAI kare, athavA AtmAko pavitra banAve vaha puNya haiM / athavA jisake nimittase AtmA pavitra ho, use puNya kahate haiM / tAtparya yaha hai ki puNya, sasArarUpI samudra se pAra utarane ke lie taraNi (naukA) ke samAna hai / jo AtmAko zubha pariNAmoMse dUra kara detA hai vaha pApa hai / athavA jo AtmA azubha sthAna (pariNAma) kI rakSA karatA hai vaha pApa hai, tAtparya yaha ki jo AtmAme malinatA utpanna karanekA kAraNa ho vaha pApa hai / bandhase lekara puNya paryanta tIna tatvoMkA vistArapUrvaka kathana merI banAI huI dazakAlikamutrakI 'AcAramaNimaJjUSA' nAmakI TIkA ke jJAnAvaraNu Adi ATha kameithI chaTI javu e bhAvamAkSa che je bhalu kare athavA AtmAne pavitra nimittathI AtmA pavitra thAya tene puNya sa sArarUpI samudrathI pAra utaravAne mATe taraNa manAve te kahe che jenA che athavA puNya tAtpaya e che ke-puNya (nAma) nI samAna che je AtmAne zubha pariNAmethI dUra karI nAkhe te pApa che athavA je AtmAne azubha sthAna (pariNAma)nI rakSA kare che te pApa tAtka e che ke je AtmAmA malinatA utpanna karavAnuM kAraNa che te pApa che adhathI laIne puNya sudhInA traNa tatvAnu vistArapUrvaka kathana mArI banAvelI dazavaikAlika sUtranI 'AcAramaNimajISA' nAmanI TIkAnA cothA adhyayanamA joi 2 ' putra pavane' iti dhAto rUpamidam / Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a0 1 mU0 11, dharma0 narakAdisvarUpavarNanam 121 [dharmakathAmUlam ] garagA, NeraiyA, tirikkhajoNiyA, tirikkhanoNiNIo, mAyA, piyA, risao, [dharmakayAchAyA] narakA , nairayikAH, tiryagyonikAH, tiryagyonayaH (striya ,),mAtA, pitA, RSayaH, ahantaH ahanti middhipada ye te, etadvistatavyArayA ca matkRtAyA zramaNasUtrasya munitopaNyA TIkAyA kaNehatyAvalognIyA / cakravartina' paTavaNDabharatasvAmino bharatAdayo dvAdaza / baladevAH prasiddhaH / vAsudevAH trikhaNDabharate vara masiddhA' / narakA-narAn kAyanti yAtanAmadAnadvArA zabdayantIti, yadvA yAtanAmApannA narAH kAti-zabdAyante yatratodRzA. pApinA yAtanAsthAnavizepA ratnaprabhAdilakSaNAH / nairayikAH nirgataH aya. zubhaphala yebhyaste nirayAstatrabhavA narakanivAsina ityarthaH / tiryagyonikA tiryagyonibhavAH devamanu jo siddhi pada prApta karaneko aI (yogya) hA gaye hai ve arhanta hai| 'anti' kI vistRta vyAkhyA merI banAI huI zramaNasUtrakI munitopaNI TIkAmeM dekha lenA caahie| jo cha khaNDa vAle bharata kSetrake pUrNa svAmI hoM ve cakratI hai| bharata Adi bAraha cakravartI isa avasarpiNI kAlake] hai| raladeva prasiddha hai bharata kSetrake tIna khaNDoke svAmIko vAsudeva kahate hai| vividha prakArakI yAtanAeM dekara jIvAMse jo cillAhaTa (hAhAkAra) macavAte hai. athavA yAtanAoko prApta jIva jahA hAhAkAra macAte haiM, vaha naraka hai / arthAt pApI jIvokI yAtanAoke sthAna-ratnaprabhAAdi ko naraka kahate haiN| je siddhipada prApta karavAne arDa (gya) thaI gayA che te ahaMnta che "ahaMnta" nI vistRta vyAkhyA mArI banAvelI zramaNasUranI "muniteSaNa' TIkAma pUrNa rIte joI levI je cha khaDavALA bharata kSetranA pUrNa svAmI hoya te cakravartI che bharata Adi bAra cakavatI (A avasarpiNa kALanA) che baLadeva prasiddha che bharatakSetranA traNa khaMDenA svAmIne vAsudeva kahe che vividha prakAranI yAtanAo ApIne jIve pAse je kakaLATa ( hAhAkAra ) karAve che, athavA mAtAnA pAmelA che jyAM hAhAkAra macAve che, te naraka che ArthAt pApI jIvanI yAtanAonA sthAna ratanaprabhA Adine naraka kahe che - Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 upAsakadazA sUtre 1 kRtvA vA ya udayAvalikAmanupraviSTasya karmaNo'nubhavasvarUpeti yAvat, sukhaduHkhAnubhavastrabhAnA vedyante'nayeti vedaneti kecit iya ca vipAkaudayikI - prade zaudayikyAbhyupagamikyaupakramikyA dibhedAdane va makAreyanyatra vistara' | narjarA = niHzeSeNa jaraNamarthAddezata AtmamadezAtkarmaNA parizaTanam, ayametra mokSa nirjarayodaH, mokSo hi sarvata ena karmaNA parizaTanamucyate natu dezata iti / AvAdhA vAlI sthiti pUrNa karake, athavA udIraNA karake, udayameM Aye hue karmoM kA anubhava karanA vedanA hai| kisI AcAryake matase sukha, duHkha, anubhava aura svabhAva jisake dvArA vede (bhoge) jAe~ vaha vedanA hai / yaha vipAdayikI, pradezaudayikI, AbhyupagamikI, aupakramikI Adi aneka prakArakI hai| isakA vistAra anya granthoMse jAna lenA cAhie / eka dezase arthAt kucha kamaukA AtmAse kSINa ho jAnA nirjarA hai / nirjarA aura mokSame yahI bheda hai ki kucha kamakA kSINa honA nirjarA hai aura samasta karmokA kSINa ho jAnA mokSa hai| cyAbAdhAkAlanI sthiti pUrNa karIne athavA udIraNA karIne, hradayamA AvelA karmAnA anubhava karavA e vedanA che koI AcArya nA matAnusAra sukha, dukha, anubhava ane svabhAva jenI dvArA vedAya (bhagavAya) te vedanA che e vedanA vipAkIyikI, pradezauyikI, apamikI, opakramikI Adi aneka prakAranI che enA vistAra anya grantheAmA joi levA eka dezathI arthAta kAi karyAMnu AtmAthI kSINa thaI javu te nirjarA chenirA ane mekSamA eTale bheda che ke keTalAka karmAMnu kSINa thavu e nirA che ane adhA karmonu kSINa thavu e meAkSa che kA udaya do prakAra se hotA hai / - ( 1 ) AbAdhAkAla (badha hotrake pazcAt aura udaya hone se pUrva taka kA samaya) pUrA hone para svayaM hI karma udayameM AtA hai / (2) AvAghAkAnI sthiti pUrNa honese pahale hI tIvra tapazcaraNa Adi nimittoMse karma udayameM A jAtA hai use 'udIharaNA' kahate haiM / + karmAMnA uya e prakAre thAya che (1) AbAdhAkAla (baMdha thayA pachI ane udya thayA pUrva sudhInA samaya) pUrA thatA kapAte ja udhyamA Ave che. (2) AkhAdhA kAlanI sthiti pUrNa thayA pahelA ja tIvra tapazcaraNa A inimittothI karma uthamA Ave che, tene udIraNA kahe che " Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 sU.11 dharma0 prANAtipAtAdisvarUpavarNanam 123 [dharmakathAmUlam ] musAvAe, adiNNAdANe, mehuNe, prigghe| atthi kohe, mANe, mAyA, [ dharmasthAchAyA ] pAtaH, mRpAvAdaH, adattadAna, maithuna, prigrhH| asti-krodhaH, mAna, mAyA, cyA'gacchan lokAgramiti, tathA caramazarIratastatIyabhAganyUnA jaghanyato'STAGga lAdhikaratnipramANAH,madhyamatazcaturhastAdhikapoDaparatnipramANAH, utkRSTato dvAtriMza daGgalasamadhikatrayastrizaduttarazatatrayadhanuH-parimitA. / parinirvANa-niHzeSataH sakalakarmakSayajanyamAtyantika sukham / parinivRtA apunarAratyA sklsntaapklaapprivrjitaa| prANAtipAtapANAucchavAsa nizvAsAdayastepAmatipAta pANibhyo. viyojanaH pANihiMsanamiti yAvat, taduktam "paJcandriyANi vividha bala ca, ucchvaamniHshvaasmyaanydaayuH| prANA dazaitebhagavadbhiruktA-, stepA viyojIkaraNa tu hiMsA // 1 // " iti rahita hokara jo lokake agra bhAgame prApta ho cuke hai unhe siddha kahate hai| ve siddha carama zarIrase tRtIyabhAga-hIna, jaghanya ekahAyaATha agula adhika eka ratni avagAhanAvAle, tathA utkRSTa battIsa agula adhika tInasau tetIsa dhanupa avagAhanAvAle hote hai| samasta karmoke sarvathA kSayase utpanna honevAle AtyAntika sukhako parinirvANa kahate hai| punarAgamanase tathA sasAra sambandhI samasta satApake samhase rahita jo ho unhe parinivRta kahate hai // ucchvAsa niHzvAsa Adi prANokA atipAta-prANIse viyoga karanA-prANAtipAta yA hisA hai| kahA bhI haibhAgane prApta thai cUkayA che tene siddha kahe che e siddha carama zarIrathI tRtIya bhAgahIna, jaghanya ATha AgaLa adhika eka rani avagAhanAvALA, tathA utkRSTa batrIsa AgaLa adhika traNase tetrIsa dhanuSa avagAhanAvALA hoya che badhA kamaoNna sarvathA kSayathI utpanna AtyaMtika sukhane parinirvANa kahe che punarAgamanathI tathA sasArasa badhI badhA satApanA samUhathI rahita je hoya tene parinirvata kahe che urahavAsa ni zvAsa Adi praNene atipAta-prANathI vidyAga karavo e, prANAtipAta athavA hiMsA e kahyu che ke Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 upAsakadazAstre [dharmakayAmUlam ]] devA, devaloyA, siddhI, siddhA, pariNicANa, pariNinyuyA, asthi pANAivAe, [dharmakathAchAyA ] devAH, devalokA , siddhi siddhAH, parinirmANa, pariniTa tA', / asti-prANAti pyanArakavyatiriktA ekendriyAdayaH / tiryagyonayaH tiryakatrItvena prasiddhAH / mAgAdayo'pi prasiddhA ev| RpayApanti-pazyanti padajIpaniyamAnmatulya miti, Rpanti gacchanti mokSamArgamiti tathA / devAH dIvyanti-puNyajanitAma laukikI krIDAmanubhavantIti tathA bhavanapatyAdaya ityrthH| devalokA:-devAnAmukta prakArANA lokA' sthAnAni saudharmAdIni siddhi si yanti niSThitArthA bhavanti yasyA sA!: siddhA' asi yanta kRtyA abhAnniti, yadvA asedhana apunarATa jinameM se zubha phala nikala gayA ho unheM 'niraya aura nirayomeM utpanna hone vAle jIvoko nairayika (nArakI) kahate haiN| deva manuSya aura nArakase bhinna-ekendriya Adi jIvIko tiyanyA nika (tiryaca) kahate hai | jo tiryaca strI ho vaha tiryagyoni hai / mAtA aura pitA prasiddha haiN| jo paDjIvanikAyako AtmAka samAna mAnate hai, athavA jo mokSamArgame [vizeSa] pravRtti karate hai unheM RSi kahate hai| puNyase prApta honevAlI alaukika krIDAko bhAgana vAle bhavanapati Adi, deva (devatA) kahalAte hai| devoMke saudharma aizAna Adi sthAnoko devaloka karate hai| jise prApta karake siddha (kRtakRtya) hote hai use siddhi kahate haiN| jo kRtakRtya ho cuke haiM unheM siddha karate he, athavA punarAgamanase jemAthI zubha phaLa nIkaLI gayuM hoya tene "niraya ane niramA utpanna thanArA jIvene nairayika ( nArakI ) kahe che deva manuSya ane nArakathI bhinna-e driya Adi ne tirthAnika ( tirthaM ca ) kahe che je tirya, strI hoya te tini che mAtA ane pitA prasiddha che jeo SaDUjIvanikAyane AtmAnI samAna mAne che, athavA jeo mokSamArgamAM (vizeSa) pravRtti kare che, temane RSi kahe che pathI prApta thanArI alaukika krIDAne be gavanArA bhavanapati Adi deva (devatA) kahevAya che denA sodhama azAna Adi sthAnene devaka kahe che jene prApta karIne siddha (kRtakRya) thAya che tene siddhi kahe che jeo kRtakRtya thaI cUkyA che tene siddha kahe che, athavA punarAgamanathI rahita thaIne je lekanAM agra Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 11 dharma0 rAgAdisvarUpavarNanam 125 mAyA = mAyAmohanIyo jIvasya vaJcanapariNativizeSaH- svaparavyAmohotpAdakamA - caraNamiti yAvat / lobhaH = lobhamakRtyudayavazAddravyAdyabhilApalakSaNo jIvasya pariNAmavizeSa: ' yA ' diti atratyena 'jAva' - zabdena - "rAge, dose, klahe, abhakkhANe, pemuNNe, paraparivAe, raI, araI, mAyA mose, micchAdasaNasa " epA sagraho yoddhavyasta - 'rAgo, chepaH, kalahaH, abhyAkhyAna paizunya, paraparivAdo, ratiraratirmAyAmRpA mithyAdarzanazalyamiticchAyA / etadvayAkhyA ca-rAgaH = rajyata AtmA'neneti putrakanAdyabhiSvaGga pariNAmavizeSa, sa ca yadyapi dvividhaH prazamto'prazastatha, tatra prazasto devagurudharmaviSayaka, anukampAdAnAdiviSayakatha, amazastastu kAdiviSayaka, tathAcoktam udayase utpanna honevAle vaJcanA ( ThagAI) rUpa AtmA ke pariNAmako mAyA kahate hai, arthAt sva parame vyAmoha paidA karanevAlA AtmAkA AcaraNavizeSa mAyA kahalAtI hai / lobha prakRti ke udayase honevAle dravya ATikI abhilApArUpa AtmapariNAmako lobha kahate haiM / yahA jo 'jAba' (yAvat ) zabda hai usase rAga, dveSa, kalaha, abhyArayAna, paizunya, paraparivAda, rani arati, mAyA mRpA mithyAdarzanazalyakA grahaNa karanA caahie| AtmA jisase rakta-anuraJjita ho vaha rAga hai arthAt AtmAke mUrcchArUpI pariNAmako rAga kahate haiN| rAga do prakArakA hai - eka prazasta dUsarA aprazasta, deva, guru, dharmake viSayame athavA anukampAdAna Adike viSaya me honevAlA rAga prazasta rAga hai, aura strIAdiviSayaka rAga aprazasta rAga hai / kahA bhI hai pariNAmane mAyA kahe che, arthAt --paramA vyAmeAhu pedA karanArA AcaraNavazeSane mAyA kahe je lAbhaprakRtinA udayathI banArA abhilASArUpa AtmapariNAmane leAbha kahe che abhyA sAr3I ne 'lava' (yAvat ) zabda che, tethI rAga, dveSa usa, myAna, yezunya, parayavivAha rati-bharati, bhAyA- bhRSA, mithyAdarzanazayanugraDa 42vu AtmA jenAthI rakta-anurajita thAya, te rAga che arthAt AtmAnA mUrchArUpa pariNAmane rAga kahe che rAga be prakAranA che. eka prazamta ane khIje aprazasta deva guru dharmanA viSayamAM athavA anuka pA--dAna AdinA viSayamA thata rAga prazasta rAga che, ane zrI Adi viSayaka rAga aprazasta rAga che, kahyu che ke AtmAnA dravya AdinI Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 upAsakadavAne mRpAvAdAmRpA-mizyA pAdaH padanamasa tArthasabhApaNamiti yAvat / adattAdAnam-na dattamadatta deva guru bhUpa gAthApati-sAdhamiratanujJAta tasyA''dAnagrahaNam / maithunam mithunena=trIpumAbhyA nita pharma kAmakrIDetyartha / parigraha pari sarvatobhAvena gRhyate janmajarAmaraNADhidavaTayata AtmA'neneti, yA parigRyate samRrcha svIkriyata iti / krodhA-kopamohanIyamakRtyudayena svaparacittavikRtijanaka AtmanaH pariNAmavizepaH / mAna =svApekSayA'nya hIna manyate jano yena saH, mAnamohanIyodayamamuttho'nyahInatAmananalakSaNa AtmanaH pariNativizeSaH / __ "pAca indriyA, tIna bala, (mana, vacana, kAya), upAsa-niHzvAsa (zvAsocAsa) aura mAyu, ye bhagavAnne dama prANa nirUpaNa kiye haiN| aura inakA viyoga karanA hiMsA kahA hai // 1 // asatya bhASaNa karane ko mRSAvAda kahate hai| deva, guru, gajA, gAvApati aura sAdharmIkI AjA vinA kisI vastuko grahaNa karanA adattA''dAna hai / mithuna (strI-purupa) dvArA kiye jAne vAle makA arthAt kAmakIDAko maithuna karate hai| jisake dvArA AtmA, janma jarA maraNa Adike duHkhose gRhIta (yukta) kI jAtI hai athavA mamatArUpa pariNAmose grahaNa kiyA jAtA hai use parigraha kahate hai| krodhamohanIya karmake udayase sva aura parake cittame vikAra karana cAle AtmAke pariNAma vizeSako krodha karate hai| jisake honesa manuSya, dusareko apanese hIna mAnatA hai, usa mAna-mohanIyake udayasa utpanna honevAle pariNAma vizeSako mAna karate hai| mAyA mohanIyaka "pAya chadriyo,' 5 ( bhana, kyana, Aya) vAsa-navAsa (dhAravAma) ane Ayu, e pramANe dasa prANu bhagavAne nirUpyA che, ane enI viyoga 42va tana lisADI cha " (1) asatya bhASA, ka tene mRSAvAda kahyo che deva, guru, rAja gAthA pati ane sAdhamInI AjJA vinA koI vastune gravaNa karavI te adattAdAna che mithuna (strI-purUSa) dvArA karAtA kamane arthAt kAmakoDAne methuna kahe che jenA dvArA AtmAne, janma jarA maraNa AdinA du khethI gRhIta (yukata) karavAmAM Ave che athavA mamatArUpa pariNAmethI grahaNa karavAmAM Ave che tene parigraha kahe che bdha-mehanIya karmanA udayathI sva ane paranA cittamAM vikAra karanArA AtmAnA pariNAmaviSane krodha kahe che jene lIdhe manuSya bIjAne pitA karatA hInatuccha mAne che, te mAnamohanIyanA udayathI utpanna thanArA pariNAmavizeSane mAna kahe che mAyA--mehanIyana udayathI utpanna thanArA vacanA (ThagAI) rUpa AtmAnA Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ agAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 sU0 11 dharma mAyA mRpAdisvarUpavarNanam 127 [dharmakathAmRlam ] __ lobhejAva minchaadsnnslle| anthi pANAivAyaveramaNe, jAva micchaadsnnsllvivege| [vrmkthaachaayaa| lobho yaavnmidhyaadrshnglym| asti-prANAtipAtaviramaNa yAvanminyAdarzana ratiH-rativiparItA-sayamavipayako'namilApa iti yAvat / vastutastu 'aratirati' ityeka pada, tatazcA'ratibhohodayAcittoDagastatpariNAmo, ratipiyAbhirucirityayaH / mAyAmRpA-mAyayA saha mRpeti, yadvA mAyA ca mRpA ceti tathA, saphapaTamithyAmApaNamityartha / mithyAdarzanazalya-miyyAdarzanameva zalyamiti, yahA mithyAdarzana zalyamiveti tathA, zalya hi zarAgrAdi dukhada bhavati tadvanmithyAdarzanamiti bhAva / prANAtipAtaviramaNa-prANAtipAtAtmAguktaspAdviramaNa-samyarajJAnazraddhAnapUrvaka vinivRtti / 'yAca'-diti-atra yAvacchandasagRhItA -mRpA vADhAdattAdAnamaithunaparigrahakodhamAnamAyAlobharAgadvepakalahAbhyArayAnapaizunyaparapariAdi viSayaka abhilApA na honeko arati kahate haiN| vAstavameM 'aratirati' yaha eka hI pada hai| isalie mohake udayase honevAle cittake udvegako arati aura vipayoMmeM honevAlI ruciko rati kahate haiN| mAyAsahita mRpA, athavA mAyA aura mRpako arthAt kapaTa-pUrvaka asatya bhApaNa karane ko mAyAmRpA kahate haiN| mithyAdarzana rUpa zalya ko mithyAdarzanazalya kahate haiM / tIrakI noka Adi zalya jaise dukhadAyI hotA hai usI prakAra mithyAdarzana bhI dukhadAyI hai isIse mithyAdarzanako zalya kahA hai| samyagjJAna aura samyak zraddhAnapUrvaka pUrvokta prANAtipAtakA tyAga karanA prANAtipAtaviramaNa hai, na hevI tene ati kahe chevastuta "arati rati eka ja pada tethI mehanA udayathI thatA cittanA ugane arati ane vizvamAM thatI rUcine rati kahe che mAyA sahita mRSA athavA mAyA ane mRpAne arthAta kapaTapUrvaka asatya bhASaNane mAyAmRSA kahe che mithyAdarzana rUpa zalyane mithyAdarzanazalya kahe che tIranI aNi zalya jema dakhadAyI hoya, tema mithyAdarzana paNa dukhadAyI che tethI mithyAdarzanane zalya ghucha... sagyajJAna ane samyak zraddhApUrvaka pUrveta prANAtipAtane tyAga kare e prANAtipAta viramaNa che. bhahIna one' ( yApat ) AvthI-bhUSApA, mahattAhAna, bhaithuna, pariyaDa, Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 126 upAsakdazAstra "rAo duhA pasatvA'-pasatya-bheri matthaNidiho / paDhamo devAhagao, dhIo thI-Aivisao ya // 1 // " iti / etacchAyA ca-- " rAgo dvidhAprazastA 'pazasta-bhedAbhyA zAstranirdiSTaH / prathamo devAdigato, dvitIyaH syAdipipayazca // 1 // " iti / kintu prakaraNAvepasAhacaryAcAra myAdipipayasyaiva rAgasya grahaNa vivikSatam / depA dvepaNam Atmano'prItilakSaNa pariNAma' / kalaha-kla'-Anandasta hantIti tathA vAcikadvandvamityarthaH / abhyAkhyAna-samaraTamasadopA''ropaNam / paizunya-pizunabhAva.-paraguNAsahiSNutayA taddopodghATanam / paraparicAda:-parepA parivadana-kAkAdibhirdopAviSkaraNam / ratiH ramaNa-ripayAbhirucirityartha / a. "zAstrame do prakArake rAgakA kathana kiyA gayA hai-eka prazasta, dUsarA aprazasta / deva Adi vipayaka prazasta aura strIAdi viSayaka aprazasta rAga hai // 1 // " lekina ina donoM bhedomese prakaraNavaza aura dvepa ke sAtha kahane ke kAraNa strIAdi vipayaka aprazasta rAgakA hI yahAM grahaNa samajhanA caahie| AtmAke aprItirUpa pariNAmako Dhepa kahate haiN| kala (Ananda) kI jo -hatyA (nAza) kare usa vAgyuddhako kalaha kahate hai| khullamakhullA jhUThA dopa lagAnA abhyAkhyAna hai| dUsare ke guNoMko na saha sakaneke kAraNa usake dopa pragaTa karanA paizunya hai| kAku (vakrokti) arthAt TeDhI bolI Adike dvArA dasaroke doSa hU~DhanA paraparivAda hai| viSayasambandhI abhirUciko rati kahate hai| sayama "zAstramAM be prakArano rAga kahyo che eka prazasta ane bIje aprazasta deva Adi viSayaka prazasta ane strIAdi viSayaka aprazasta rAga che" (1). paraMtu e beu bhedamAthI prakaraNavaza ane dezanI sAthe rahevAne kAraNe zrI Adi viSayaka aprazasta rAganu ja ahI grahaNa karavAnuM che AtmAnA aprItirUpa pariNAmane Sa kahe che kala (Ana da)nI je hatyA nAza) kare te vAgyuddhane kalaha kahe che khullI rIte ja deSa lagADe te abhyAkhyAna che bIjAnA guNe na sahI zakavAne kAraNe enA deSa prakaTa karavA te pazunya che kAku (vakaeNkita) arthAta kaTAkSakathana Adi dvArA bIjAone deSa dha e paraparivAda che viSayasa badhI abhirUcine rati kahe che sayama Adi viSayaka abhilASA Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - __ agAradharmasaJjIvanI TIkA 11 sU. 11 dharma0 sucIrNakarmAdisvarUpavarNanam 129 . [ dharmakathAmUlam ]. muciNNaphalAbhavati, duciNNA kammA duciNNaphelA bhvti|phusi puNNapAve / paJcAyati jIvA / maphale kallANa pAvae / [ dharmakathAjAyA ]] mucIrNAni karmANi suvIrNaphalAni bhavanti, dudhIrNAni karmANi duzvIrNaphalAni bhavanti spRzati punny-maape| pratyAyA(ya)nti jIvA / saphale kalyANa pApake / jIvo'jIvatve'jIva.' ityAdi / sarva nAstIti- ajIvatve'jIvo'paTatve'paTa.' ityevarUpo bhAvo nAstibhAvastam / mucIrNAni-nu-prazastatayA sapAditAni, ka rmANi dAnAdIni, sucIrNaphalAni-mucIrNa phala yepA tAni-mucaritamUlakatvAtpu. NyakarmavandhAdiphalacantItyartha / duvIrNAni-kutsitAnItyarthaH,ducIrNaphalAni-kutsitaphalavanti / spRzatimba nAti / ke ' ityAha-puNya-pApe iti, puNya ca pApa ceti te arthAcchumataditarakriyAbhimtatra zubhakriyAbhiH puNyamazubhakriyAbhizca pApa vadhnAtIti yathAsaraya samanvayo viSaya / nanu jIvasya zarIreNa sahaiva nAgAtkaH puNya pApe spRzatIti cetna gaha-patyA iti pratyAyAnti-punarudbhavanti jIvA =mAgina , sarva eva jIvA mRtvA mRtvA punarutpadhante na tu bhasmAntameva sarvamiti bhAvaH etenahone para ajIva hai' ityAdi / ajovatve ajIva , apaTatve'paTaH' isa prakArake bhAvakoM nAmtibhAva kahate haiN| prazasta rUpase sapAdita karma arthAt dAna Adi zubhakarma zubha phala denevAle hote haiM aura duSkarma dupphala denevAle hote haiM / zubhakriyAoMse puNya vadhatA hai aura azubhakriyAose pApakarma yadhatA hai / zakA-zarIrake sAtha jIvakA bhI nAza hA jAtA hai, phira puNya-pApakA kauna bAdhatA hai ? mamAdhAna-samasta jIva puna -puna janma-maraNa karate haiM, 'ajIvatve ajIda apaTatve-apaTa meM pradhAna sAvane nastamA 3 cha prazantarUpa sa pAdita kama arthAt dAna Adi zubhakarma zubhaphaLa denArA heya che ane duSkarma duSkaLa denArA hoya che zukriyAothI puya badhAya che ane azrumakriyAe pApakama badhAya che zakA-zarIranI sAthe jIvane paNa nAza thaI jAya che, to pachI puyapApa nA che ? samAdhAna-badhA ja puna puna janma maraNa kare che, zarIranI sAthe Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 upAsakalazAstra [dharmakathAmUlam ] saca asthibhAva athiti payati, saya patthibhAva Natyiti vayati, muciNNA kammA [dharmakathAmRlam ] zalyavivekaH / sarvamastibhAumastIti badati, sabai nAstibhAva nAstIti vadati / vAdaratyaratimAyAmRpAparyantAmtathAca 'mRpAgadAdInArabhye '-ti yAvanchabdArtha, mithyAdarzanazalyavivekA= minyAdarzanazalyAtmAgunalakSaNAdvivekaH pRthagbhavanam eva ca yApanchandadyotitebhyo mRpAgadAdibhyo mithyAdarzanazalyAca pRthagbha vanamiti phalati / 'mA'-ti-sarvasakatam, astibhAva-sattArUpakriyAsahito bhAvo vastusatva-jIvo'stya-jIyo'sti puNyamasti pApamasti' ityAdirUpeNa vastu yathArthasvarUpanirUpaNamiti yAvat , tam-'asti' iti kRtvA vadati-yathA 'jIvatve yahAke 'jAva' (yAvat) zandase mRpAvAda, adattAdAna, maithuna, paritraha, krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dapa, kalaha, abhyAkhyAna, paizunya, paraparivAda, ratyarati, mAyAmRpA paryanta sagRhIta haiM, isalie 'jAva' zabda kA artha hai-'mRpAvAda Adise Arabha karake mithyA darzanarUpa pUrvokta zalyase pRthaka honA' usakA tyAga karanA miyodarzanazalyaviveka hai| isa prakAra 'yAvat' zabdase gRhIta mRSAvAda Adise tathA mithyAdarzanazalyase pRthaka honA, yara artha nikalatA hai| sattArUpa kriyAse sahita bhAvako vastusattva kahate hai arthAta "jIva hai, ajIva haiM, puNya hai, pApa hai" ityAdirUpase vastuke yathArtha mvarUpakA nirUpaNa karanA astibhAva kahalAtA hai / isa 'asti' kI apekSA hI kahA jAtA hai ki-'jIvatva hAne para jIya hai, ajIvatva dha, bhAna, bhAyA, sonama, deSa saDa, bhalyAbhyAna, pezaya, 52parivAI, ratyarati, mAyA-mRSA, sudhInA sagraha kare che tethI "jAva' zabdane artha A pramANe che - "mRSAvAda AdithI laIne micchAdanarUSa pUveti zayathI pRtha (dA) thavuM" tene tyAga kare-mithyAdarzana zayaviveka che e pramANe "yAvata' zabdathI gRhIta mRSAvAda AdithI tathA mithyAdazanazayathI pRthaka thavu (rahita thavuM) e artha nIkaLe che sattArUpa kriyAthI sahita bhAvane vastusava kahe che arthAta-jIva che ajIva che, puNya che pApa che" ItyAdi rUpe vastunA yathArtha svarUpanuM nirUpaNa karavuM e astibhAva kahevAya che A "astiInI apekSAe ja kahevAya che ke "jIvatva hovAthI jIva che, ajIvatava hovAthI ajIva che ItyAdi Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 sa 11 dharmakathAcAkimatavi 131 ___ cArvAka-nAstika mnvicaar| cAka-yattu-"vilakSaNadharmArNA nAnaupadhInAmekana melanena vilakSaNaguNotpattibad, yadvA dakiMgomayAdisamudAyAmiSThAdacetanAcetano vRzcikAdirika,dhAtakIpuppaguDajalAdisamudAyAnmadyAdinacca pRthivyAdibhUtapaJcakAnIvazcetanaparyAyaH pratizarIramabhinavo'bhinavo jAyata eSa, natu-eko jIyo janmabhedena nAnAzarIramAvi zati,na ca vAcyam-'yepAmapayave zakti mti tepA samudAye'pi sA na,yathaikA sika tA tailadAnA'samarthati kRtvA tatsamudAya khArIsahasraparimitopyasamartha' miti nyAyena cArvAka-(nAstika) mata-vicAra / cArvAkajaise bhinna bhinna guNavAlI aneka opadhiyoko ikaTThA kara denese eka vilakSaNa hI guNa utpanna ho jAtA hai, athavA jamIna para par3e hue dahI aura gocara Adike acetana samUhase cetana-niccha Adi kI utpatti ho jAtI hai, athavA dhAtakI puSpa, guDa aura jala Adike sayogase madya bana jAtA hai, vaise hI pR. vI, jala, agni, vAyu aura AkAza hana pAca bhUtose pratyeka zarIrame nayA nayA cetana paryAya (caitanya) utpanna ho jAtA hai, kintu ekahI AtmA nAnA zarIroMmeM nahIM praveza karatA hai| tathA-"jina padArthoke eka avayavame jo zakti nahIM hotI vaha zakti unhe milAne para bhI utpanna nahIM ho sktii| jaise vAlUke eka kaName tela dene kI zakti nahIM hai, isa kAraNa usakA samUha hajAra khArI bhI tela dene meM asamartha hI hai / isa nyAyase jaba ki yA (nArita) mata-piyAra cArvAka-jema bhinna bhinna guNavALI aneka auSadhione ekaThI karavAthI eka vilakSaNa ja guNa utpanna thAya che, athavA jamIna para paDelA dahI ane chAnuM Adina acetana samUhathI cetana-vI chI AdinI utpatti thAya che, athavA dhAtakIpuSpa goLa ane jaLa AdinA sagathI madya-dArU bane che, temaja pRthvI, jaLa, agni, vAyu ane AkAza e pAca bhUtethI pratyeka zarIramAM navA navA cetanaparyAya cenanya) utpanna thAya che, paraMtu eka ja AbhA jUdA jUdA zarIramAM praveza karato nathI temaja, "je padArthonA eka avayavamAM je zakti nathI hotI, te zakita emanA mizraNathI paNa utpa na nathI thaI zakatI jema veLunA eka kaNamAM tela ApavAnI zakti nathI, tethI veLunI hajAra pADIne samUha paNa tela ApavA asamartha Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 / - 1 - 1 1 . upAsakadazAma ___ "yAvajjIvetsugva jIveda kaNa kRtvA ghRta pivet / 'bhasmIbhUtasya dehasya, punarAgamana kutaH // 1 // ta tamAcaratA''nanda, mva nda ya yamicchatha / AtmA dehAdisaghAtAtpRthak ko'pi na tAcika. || 0 // syAcaitanya tu saghAta,-dharmoM nAnaupadhAdivat / " ityAdi cAyA~ kamatamapAmtam , indriya prANApAnanimeponmepajIvanAdimattvebhyaH sukhitvaduHkhitvAbhyA ca zaizavazarIramyApi garIrAntarapUrvaratvena myamAdidRSTAntena ca jIrNapaTatyAgapUrvagnUtanapaTagrahaNanyAyena ca punarjanmano nimviAdasiddhatvAt / / zarIrake sAtha naSTa nahIM ho jAte / ima kayanase cArvAkakA yaha mata khaNDita ho jAtA hai ki-"jana taka jInA hai, sukhase jiya (gAThame paimA na ho to) RNa lekara bhI ghI piye| kyoki isa dehakI jaya khAgva ho jAyagI to vApama AnA kaise hogA // 1 // jisakI jaisI icchA ho yaha vaisAhI svacchandatApUrvaka Anandaka sAtha AcaraNa kre| deha Adike saghAtase judA koI tAttvika AtmA nhi||| jase aneka aupadhoMke milane se eka viziSTa guNavAlA padArtha taiyAra ho jAtA hai usI prakAra pRthivI jala Adike saMghAtasa caitanya bana jAtA hai| indriya, prANa, apAna, nimepa, unmepa, jIvana Adi guNoMsa, sukha-du khayuktapanese, zizukA bhI zarIra kisI anya zarIrase hA utpanna hotA hai, isase svapna Adike dRSTAntase aura jIrNa vastrakA tyAga kara nayA vastra dhAraNa karaneke nyAyase nirvivAda punarjanma siddha hai| naSTa thatA nathI A kathanathI cArvAkane e mata kha hita thAya che ke-jayA sudhI jIvavu che, tyAM sudhI rAkhe che, (gAThe paisA na hoya te) devuM karIne paNa ghI pIe kAraNake A dehanI jyAre bhasma thaI jaze te pachI pAchA AvavAnuM kevI rIte banaze ? (1) jenI jevI IrachA thAya tema teNe svaccha datApUrvaka AnaMdaAcaraNa karavuM deha AdithI jUde kAI tAtvika AtmA ja nathI (2) jema aneka auSadhonA mizraNathI eka viziSTa guvALe padArtha taiyAra thAya che pRthivI tema jaLa AdinA mizraNathI cautanya banI jAya che (3)" Indriya, prANa apAna, nimeSa, unmeSa jIvana Adi guNethI, sukhadu yuktapaNa, bALakanuM paNa zarIra koI anya zarIrathI ja utpanna thAya che, tethI savaAdinA chattathI ane jIruM ane tyajIne navuM vastra dhAraNa karavAnA nyAyathI nivivAda punama sirAya / - - Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arraatait TIkA a 1 m 11 dharma. cArvAkamatavicAraH 13 nopalabhyate cemnAstyeva zazAzvAdivipANavat, na ca mRtazarIre vAyu tejasorasacca davyabhicAra iti vAcyam, nalikAdidvAraka phutkArAditaH pavanadAne vahnisayojane jAte'pi tatra caitanyAnupalambhasyaiva pratyakSasiddhatvAt, viziSTavAyu- tejasostadA masaccAdadoSa iti cedAgato madIyaH panthAH - vaiziSTaca hi bhUtapaJcakavyatiriktasra sstmana eca sabhavati netarasyeti / kiJca - vAsyAdikaraNAnA loke jidAdika prati karttAramantareNAkiJcitkaratvasyevendriyarUpANAmapi karaNAnA zayanAsanabhojana to avazya upalabdha hotA, kintu upalabdha hotA nahIM, isa kAra usakA vahA abhAva hI siddha hotA hai, jaise kharagoza vA azvake sIga "mRtazarIrame vAyu aura teja vidyamAna nahI rahate isalie caitana bhI vidyamAna nahI rahatA, ataeva ApakA diyA huA doSa ThIka nahI to yaha kathana bhI ThIka nahIM, kyoMki nalIke dvArA yA phuka mAraka vAyukA praveza karA denese aura agnikA bhI sayoga karA dene caitanyakI upalabdhi nahI hotI, yaha bAta pratyakSa siddha hai / yadi ya kaho ki - "viziSTa vAyu aura tejakA usame abhAva rahatA hai isali murde caitanya nahI pAyA jAtA" taba to hamArA hI mata siddha huA kyoki Apa jo viziSTatA kahate haiM vaha pAca bhUtoMse bhinna AtmArka hI ho sakatI hai, anyakI arthAt bhUtoMkI nahI, kyoMki bhUta taM maujUda hI hai| dUsarI bAta yaha hai ki jaise karttA (baDhaI) ke binA vasUlA Adi upalabdha thAta, parantu upalabdha thatu nathI tethI tene tyA abhAva ja siddha thA che, sasalA cA gheADAnA ziMgaDAnI peThe muDadAmA vAyu ane teja vidyamAna hotu nathI tethI zaitanya paNa vidyAmA hAtu nathI tethI Ape batAvele dveSa barAbara nathI" e kathana paNa kharAkhara nathI kAraNuke naLI dvArA yA phUMka mArIne vAyune praveza karAvavAthI ane agnine paNa sacejha karAvavAthI caitanyanI upabdhi nathI thatI, e vAta pratyakSa siddha che je ema kaheA ke--"viziSTa vAyu ane tejane temA abhAva che, tethI muDadAmA rIta 2 mAluma paDatu nathI" tethI te amArA ja mata siddha thaye, kAraNa ke Apa je viziSTatA kaheA che, te paca bhUtAvI jUdI AtmAnI ja hoi zake che, khIjA kazAnI arthAt bhUtAnI nahi, kAraNake bhUta tA menUda ja che bIjI vAta e che ke-jema kartA ( kriyA karanArA-suthAra ) vinA vAsale! ke Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 upAsakadazAstre 2 pRthivyAde' pratyeka caitanyAnupalabdhestatsamudAye'pi tadanupalambha eveti triparIta dRSTAntasyApi pratyakSata upalambhAttathAhi - ekastilastailadAne samarthastassamudAyazva khArIzataparimitopi samardhaeveti pratyekamapi pRthivyAdau sadaiva nigUDha caitanya samudAye kalpyate ' pratyekAnatiriktaH samudAyaH' iti nyAyAditi nAstikAH " - tadajJAna vijRmbhitamAnam dRSTAnta - dArzanti kyoM pamyAta caitanyasya pRthivyAdibhUtapaJcaka dharmatve mRtazarIre'pi tadupalambhamasaGgAGgatatvasya tatrApi tadavasthatvAt pratyuta mRtaza rIradRSTAntena pRthivyAdau caitanyAnupala yereva draDhI yastamatvAt, yadi syAdupalabhyeta alaga alaga pRthvI Adi bhUtoM meM caitanya upalabdha nahIM hotA to unake samudAyame bhI vaha upalabdha nahIM ho sakatA / " yaha kathana bhI ThIka nahIM hai, kyoMki isase viparIta dRSTAnta bhI pratyakSa se dekhA jAtA hai, vaha isa prakAra ki jaise eka tilameM tela denekI zakti hai, ataeva usake samudAya sau khArImeM bhI tela denekI zakti hai / isIprakAra pratyeka pRthvI Adi bhUtameM caitanya avyakta rUpase maujUda rahatA hai, vahI (caitanya) unake samudAyame vyakta ho jAtA hai, aisI hamArI mAnyatA hai / yaha are afrain jJAnakA phala hai| kyoki dRSTAnta aura dAntika kI samAnatA nahI hai| yadi caitanyako pRthivI Adi pAca bhUtokA dharma mAna liyA jAya to mRtazarIra (mudde) me bhI caitanya mAnanA paDegA, kyoMki zava (mRtaka ) me bhI bhUtoMke guNa vidyamAna rahate haiM, lekina isase sarvathA viparIta, mRtazarIra ke dRSTAntase pRthivI AdimeM caitanyakI gairamaujUdagIkA hI nizcaya hotA hai| yadi mRtazarIra meM caitanya hotA che, te nyAye te alaga alaga pRthvI Adi bhUtemA caitanya upalabdha thatu nathI, te tenA samUhamA paNa e upalabdha thaI zakatu nathI," A kathana paNa kharAkhara nathI, kAraNuke ethI viparIta dRSTAnta paNa pratyakSa jovAmA Ave che, te e pramANe ke jema eka talamA tela ApavAnI zakti che tethI tenA sA khADInA samUhamA paNa tela ApavAnI zakita che, te pramANe pratyeka pRthvI Adi bhUtamA caitanya avyaktarUpe bhajjUda rahe che eja (catanya) enA samUhamAM vyakata thai jAya che evI amArI mAnyatA A kathana nAstikAnA AjJAnanu phaLa che, kAraNa ke dRSTAnta ane dArbhrAntikanI samAnatA nathI ne catanyane pRthivI A pAca bhUtanA dharma mAnavAmA Ave te mRta zarIra (muddA)mA paNa caitanya mAnavu paDaze, kANu ke muDadAmAM paNa bhUta 1 guja vidyamAna haiAya che, paratu ethI sarvathA viparIta, muDadAnA dRSTAntathI pRthvI AdimA caitanyanI khInamenjIdagInA ja nizcaya thAya che je muDadAmA nautanya hAya te avazya Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIranI TIkA a 1 ma 11 nigranthamavacanamahimA 135 [dharmakathAmUlam ], " dhammamAikkhai-iNameve niggathe pAvayaNe sacce aNuttare ke lie sasuddhe paDipuNNe NeyAue salakattaNe siddhimagge muttimagge NivANamagge NijjANamagge javitaha 1 [dharmakayAchAyA] mamAkhyAti-idameva nainthya pravacana, satyamanuttara, valika, sazuddha, pati- pUrNa, naiyAyika, zalyakartana, siddhimArgo, muktimArgo, nirvANamArgoM, niryANamArgaH, dharmamAkhyAti-asyAdau 'punarvizeSataH' iti zeSaH / idameva lokamasiddhameva, yadvA yugmAbhiryavidvAnI manmusAunubhUyate tadeva nairgranthya yAdyAbhyantaragranthA nikrAntA., yahA nigato grantho pAhyAbhyantarasvarUpo yebhyaste nigranthAstepAmida, pravacana-pragata prazasta yA vacanam / matya saGgyA-prANibhyaH padArthebhyo munibhyazca hita, yadvA yathAvasthitajIvAditavyasvarUpacintanena sasammuniprabhRtiSu sAdhu', kiMvA santa-jIvAdilakSaNamarthamAyayati-pratyAyayati-svaspadravyaguNaparyAyarUpatayA 1-'tasmai hita'-miti yat / 2-'tatra sAdhu' riti yat / janmake puNya-pApa uma janmAntarame bhI zubha azubha phala dete hai, ata' ve niSphala nahIM, saphala hI hai| puna vistArapUrvaka dharmakI vyAkhyA kahate haiM lokaprasiddha athavA abhI jo tumane mere mukhase sunA hai yaha vAdyA bhyantara parigrahase rahita nigranthoMkA pravacana (zreSTha vacana) satya haiarthAt prANiyoMko padArthoko aura muniyoMko hitakAraka hai, athavA jIva Adi padAryoMkA yathArtha svarUpa cintana karanese muni Adike lie sAdhu (karayANakArI) hai / athavA sat arthAt jIvAdike svarUpako dravya guNa aura paryAyarUpase yathArtha pratipAdana karane vAlA hai| yaha nirgrantha janmAntarane dhAraNa kare che ane pUrva janmanA puNya-pApa e janmAtamA paNa zubha azubha phaLa Ape che tethI te niSphaLa nathI, saphaLa ja che puna vistArapUrvaka dharmanI vyakhyA karIe chIe - lekaprasiddha athavA hamaNa tame mArA mukhathI je sAbhaLyuM che te bAhyAbhyantaparigrahathI rahita nircanuM pravacana (zreSTha vacana) satya che-arthAta prANIone padA ne ane munione hitakAraka che, athavA jIva Adi padArthonuM yathArtha svarUpa ciMtana karavAthI muni Adine mATe sAdhu (kavANakArI) che athavA sat a thata chavAdina svarUpane dravyaguNa ane paryAyarUpe yathArtha pratipAdana karanArU che e nircanja pravacana Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 upAyakadazA sUtre dikAryANi matyapi karttA ra zarIravyatiriktamAtmAnamantareNa tathaiva niSprayojanatvanu mAnAt, tilatailadRSTAntastyazrutAdRSTAdhyAtmataya vivekasya devAnAmpriyasya tavaitra zobhate pratyeka jaDatvena pRthivyAdo caitanyAnupalambhasya sarvajanInatvAditi kRtama sAragranyasamIkSA vistareNa / prakRtamanusarAmaH - itthamuktarItyA jIvasyotpattI siddhAyA, saphale kalyANa pApa ke = puNyapApajanyazubhAzubhaphalayorjI ve sadhAttasya cotpattimatvena janmAntarIyapuNyapApayorjanmAntare'pi sobhAgya taditaraphaJjana tayA tatphalabhoktumtAdRzapuNya pApakarturAtmanaH satvena tatkRte puNya pApe api saphale, phalasya kartRniSThatyAditi paramArtha / karaNa kASThako chedana karanemeM akiJcitkara hai, vaise hI zarIra se bhinna AtmArUpa karttA ke binA, indriyarUpa karaNa-zayana, Asana (baiThanA ), bhojana Adi kAryo karane me sarvathA asamartha hai / isa anumAna se bhI AtmAkI siddhi hotI hai / aura tila-taila kA dRSTAnta to tuma sarIkhe ko hI zobhA detA hai, jinhoMne adhyAtmatattva kA viveka na kabhI sunA hai na kabhI dekhA hai | saba loga yaha bhalI bhAta jAnate ha ki pRthvI Adi mahAbhUta jaDa hai, isalie uname se kisI bhI caitanya nahIM hai| astu / ina nissAra bAtoko hama adhika nahI baDhAnA cAhate / f aba prastuta prakaraNa para Ate hai / jaba ukta prakAra se yaha siddha ho cukA ki jIva nayI nayI paryAyoMmeM utpanna hotA hai to puNya aura pApa bhI saphala siddha ho gaye / tAtparya yaha hai ki puNya pApakA zubha-azubha phala jIva bhogatA hai / jIva janmAntarako dhAraNa karatA hai aura pUrva - karavata Adi raNu ( sAdhana) kASThane davAmA akiMcitkara che, tema zarI-thI bhinna AtmArUpa kartA indriyarUpI kaSNu-zayana, Asana (besavu), bhejana Adi kAryAM karavAmA savathA asamartha che. e anumAnathI paNa AtmAnI siddhi thAya che ane tala-telanu dRSTAna te tamArA jevAne ja zobhe che, ke jemaNe adhyAtmatattvanA viveka kadI sAbha thai ke joyA nathI badhA mAse sArI peThe jANe che ke pRthvI Adi mahAbhUta ja che, tethI temAnA ekakemA paNa caitanya nathI antu e nissAra vAtane ame vadhAre lakhAvavA chitA nathI 1 have prastuta prakaraNa para AvIe chIe jyAre ukata prakAre e siddha thaI cUkayu ke jIva navA navA paryAyamA utpanna thAya che, tA puNya ane pApa paNa saphaLa siddha thayA tAtparya e che kaiM puNya-pApanA zubha-azubha La jIva bhAgavata che va Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasovanI TIkA a 1 s 11 dharma narakAdigatimAptisyAna 139 virAjitavakSasahAraiHmauktikAdimAlAbhirvirAjita-zomita vakSaH = ura sthala yepA te / 'yAva'diti atratyena 'jAva' zabdena-"kDagatuDiyathabhiyabhuyA, agayakuDalmaddhagaDayAlakaNNaNipIDhadharA, vicittahatyAbharaNA, divveNa saghAeNa, dizveNa saThANeNa, divyAe uDaDhIe, divAe pabhAe, divAe chAyAe' divAe abIe, divveNa teeNa, divAe lesAe dasa disAo ujjovemANA" ityeSA sagrahaH, tacchAyA ca-" kaTakatruTitastambhitabhujA agadakuNDalA gaNDapAlaNanipIDadharA vicitrahastAbharaNA divyena mahAtena, divyena sasthAnena, divyayA RdrayA, divyena tejasA, divyayA lezyayA daza diza udyotayantaH"iti, tatra 'kaTake' ti kTakA balayA., truTitAnicAhurakSikAstai. stambhitAH stavdhIkRtA. bhunA yeSA te| "agade'-ti aGgadAni keyUrANi, kuNDalAni-varNabhUSaNatayA prasiddhAni, arddhagaNDapAlAninkuNDalAkArANi vistRtAni gokulAkhyAnyAbharaNAni, karNanipIDAnikuNDalAdibhinnAni karNAmaktAnyAbharaNAni, tepA dharA dhaarkaaH| 'vicitre-tivicitrANi nAnArUpANi hastAbharaNAni-agalIyavAdIni yepA te| divyenaalokikena / saghAtena zarIraracanayA / sasthAnena avayavasanivezavizeSeNa / mahAdyutivAle, mahAyalavAle, mahAyazavAle, mahAnubhAga aura dragatika (anuttara deva) hote haiN| unake vakSasthala meM motiyoM Adi kI mAlAe~ zobhAyamAna hotI haiM, unakI bhujAe~ kaDe aura truTita (bAhuoMkA eka gahanA) se stabhita sI ho jAtI haiM, ve agada (bhujayandha), kuNDala, arddhagaNDapAla (gokula nAmaka AbhUpaNa-vizeSa) karNanipIDa (kAnakA AbhUpaNa-karNaphUla) ko dhAraNa karate hai, hAthome citra-- vicitra prakArake gahane pahanate haiM, divya saghAta (zarIrakI racanA), divya sasthAna (zarIrakI AkRti), divya Rddhi, divya kAnti, divya chAyA, divya dIpti, divya teja aura divya lezyAse dazo dizAoMko, RddhivALA, mahAdyutivALA, mahAbaLavALA, mAyazavALA mahAnubhAga, ane dUragatika (anuttaradeva) thAya che emanA vakSasthaLamAM metI AdinI mALAo zobhe che, emanA bhujAe kaDA ane bAhubadha (bAha para bAdhavAnA ghareNA)thI stabhita sarakhI thaI che. teo agada (bhuja), kuDala, ardhagaDepAla (gekULa nAmaka AbhUSaNavizeSa), karNa nipIDa (kAnanuM ghareNu-karNaphela)ne dhAraNa kare che, hAthamA citra-vicitra prakAranA ghareza pADere cha, divya saMghAta (zarIphnI zyanA), divya sasthAna (zarIranI mAli), divya Rddhi, divya kAnti, divya chAyA, divya dIti divya lesyAthI daze dizAone Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 upAsakadazAGgasUtre [ dharmakathAmUlam ] gai cirapi / teNa tattha devA bhavati mahidayA jaba cir3iyA hAra 2 'jAna' zabdAt - 'mahajjuiyA, mahAvalA, mahAjasA, mahANubhAgA, dUragaiyA' iti dRzyam / [ dharma thAlAyA ] " mahAsaukhyeSu dUragatikeSu cirasthitikeSu / te khalu tatra devA bhavanti maharddhikA yAvat = pUrvArjitAnA karmaNA parizepega, anyatareSu anyatameSu devalokeSu = deva bhaneSu, devatvena = deva bhAvena upapattAra upapannA bhavanti / kIdRzeSu devalokeSu ? ityAha maharddhikeSu = mahatI = vimAnaparivArAdisapannatayA vizAlA RddhiH - divyA sukhasampat yeSu tAdRzeSu / yAca ' -diti atratyena ' jAva ' zabdena ' mahAyutikeSu, mahAbucheSu, mahAyazassu, mahAnubhAgeSu iti zabdA grAdyA. / vyAkhyA spaSTA / mahAsaukhyepu=mahat saukhya yeSu tAdRzeSu upazAnta rupAyatayA mana mamApi pulamukhasa panneSu / dUragatikeSu = anuttaranimAnAdiSu, cirasthitikeSu = cirA bahusAgaropamA sthitiryeSu teSu / te= pUrvoktA puNyaprakRtayo bhadantA khalu nizcayena tatra kIdRzA bhavantI ? myAha- 'maharddhikA' ityAdi / hAra 1 maharddhikAH 'mahAdyutitrA, mahAvalA', mahAyazasa., mahAnubhAgA, dUragatikAH' iti jJeyam / arthAt nirgrantha pravacanake ArAdhaka mahApuruSa, pUrva bhavake upArjita kucha karmoMke avazeSa raha jAnese usI bhavameM mukta nahI hote varan devaloka meM jAkara tathAvidha vaimAnika deva hote haiM aura phira ekabAra manuSya janma dhAraNa karake mukta ho jAte haiM / isIko spaSTa karate haiM ki - ve vimAna parivAra Adise mahAna Rddhi vAle ('jAva' zabdase) mahAn dyati vAle, mahAna bala vAle, mahAn yaza vAle, aura mahAn anubhAga vAle, tathA jahA~ pAyoMke upazAnta ho jAne ke kAraNa manakI samAdhirUpa vipula sukhavAle, aura bahuta sAgaroMkI sthiti vAle, anuttara vimAna Adime utpanna hote haiM / ve, mahAna RddhivAle, mahApurUSA pUrvabhavanA urjita karyAM avazeSa rahI javAthI eja bhavamA mukata nathI thatA, parantu devaleAkamA jaIne vaimAnika dhruva thAya che ane pachI eka vAra manuSya janma dhAraNa karI mukata thaI jAya che A vAtane have vizeSa spaSTa kare che ke teo vimAna parivAra AdithI mahAna RddhivALA, ( 'jAva" zabdathI mahAn dyutivALA, mahAn baLavALA mahAna yazavALA, mane mahAna anubhAgavALA, tathA jyAM kaSAye UpazAnta thaI javAne kAraNe mananI mAdhirUpa vipula mukhavALA ane ghaNA sAgazanI sthitivALA anuttara vimAna AdimA utpanna thAya che, eTale tee mahAn Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 TIkA a. 1 su. 11 dharma0 narakAdigatimAptisthAna (4) nirUpaNam 141 [ dharmakathA mUlam ] raiyattAe kamma pakarettA raiesa uvavajjati, tajahA- mahArabhayAe, mahApariMgayAe, pacidiyatraNa, kuNimAhAreNa / evaM eeNa abhilAveNa tirikkhanoNiesa [ dharmasyAchAyA ] nairayikatAyA. narma prakRtyanairayikeSu upapadyante, udyayA - mahArambhatayA, mahAparigrahatayA, paJcendriyatradhena, kuNapAhAreNa / evametenAbhilApena tairyagyonikepu, mAyitayA puna prakArAntareNa vaktumAha 'ta' miti - ta=dharmam / evad agre vakSyamANarItyA | khalu nithyen| sthAnaiH = prkaaraiH| nairayikatAyAH=nArastvisya / prakurvanti nanti / prakRtya = vadhvA, nArakanAma gotre karmaNI vA mRta sannityartha' / eva manuSyAdiSvapi sagamanIyam / nairayikeSu = nirayabhaveSu nAra+jIveSvityarthaM / upapadyante = utpannA bhavanti / tadyathA tAnyeva catvAri sthAnAni darzayati- mahArambhatayA = mahAn Arambha' =paJcendriyAdiva dhavalaH sara' zoSaNoSTAzvAdivAhanAdirUpo yepA, tadbhAvo mahArambhatA, tayA (1) / mahAparigrahata pA=mahAn parigraha =dhanadhAnyAdimamanva yeSA tadbhAvo mahAparigrahatA tayA (2) / paJcendriyatraprena= manuSyatiryakaprANanAzanena (3) / kuNapAhAreNa= mAsabhakSaNena (4) / evametenAbhilApena = itthamanenaiva krameNa - "eva khalu caturbhi sthAnadUsarI tarahase dharmakA vyArayAna karate haiM cAra sthAnoMse jIva narakakA Ayukarma bAdhatA hai aura kAla karake nArakI meM utpanna hotA hai / ve cAra sthAna isa prakAra haiM(1) mahA Arabha karanese - jisameM pacendriya AdikA vadha hotA ho aise tAlAva sukhAne Adise, (2) mahAparigraha rakhanese arthAt dhanadhAnya AdimeM tIvratara lAlasA rakhane se, (3) manuSya tiryaca Adi pacendriya kA vadha karanese, (4) mAsa- makSaNa karanese | isI prakAra cAra sthAnIse jIva tiryaca Ayukarma nApatA hai have khIjI rIte dharmanuM vyAkhyAna karIe chIe cA sthAneAthI jIva narakanuM Ayukama khAdhe che ane kALa karIne nArakImA utpanna thAya che te cAra sthAna A pramANe (1) mahAArabha karavAthI-jemA pace kriya AdinA vadha thate hAya evA talAva sukAvavA vagerethI, (2) mahAparigraha nAkhavAthI arthAt dhana dhAnya AdimA tIvratara lAlasA rAkhavAthI, (3) manuSya tiryaM ca ardi pacedriyanA vadha karavAthI, (4) mAsa bhakSaNa karavAthI. cyA pramANe cAra sthAnAthI jIva tiryaMca-AAyuka khAdhe che ane kALa karIne Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __140 dharmakathAmUlam ] virAiyavacchA jAba pabhAsemANA, kappovagA, gatimallANA, ThikallANA, Agame sibhakSA nAva pddiruuyaa| tamAikkhaDa-eva khalu cauhi ThANehiM jInA NeraiyattAe kamma pakareMti, ___3 'jAna' zabdAt-'pAsAdIyA, darisaNijnA, abhiruvA' iti dRzyam / [dharmakayAchAyA ] cirasthitikAH, hAravirAjitavakSasaH yAvatmabhAsayanta', kalpopagA gatikalyANAH sthitikalpANA AgamiSyadbhadrA yAvatpratirUpAH / / tmaakhyaati-e| gvalu caturbhiH sthAnarjIvA nairayikatAyAH karma prakurvanti, avaziSTAH prsiddhaarthkaaH| divyena saghAtenetyAdipu karaNArthe tRtIyA, karaNatva codyotanAdikriyApekSayA / udyotayantAmaphAzayantaH, prabhAsayanta prakarSaNa zobhayanta / kalpopagA. kalpa -indrasAmAnirutrAyastriMzAdivyavahArasvarUpaAcAra stamupagatA mAtA -saudharmAdidevalokarAsino vaimAnikA devA |gtiklyaannaagtirdevgti saiva tayA vA kalyANa yepA te / sthinikalyANA:-sthitistrayastri zatsAgaropamalakSaNA saiva kalyANa yepaate| ata eva AgamiSyadbhadrA: AgamiSyati =bhaviSyati kAle bhadra-siddhiprAptilakSaNa yeSA te / 'yAva' diti, atratya 'jAva' zabdavAcyAH prAsAdIyAdaya praagvyaakhyaataaH| . 1 'prAsAdIyA , darzanIyAH, abhirUpA, pratirUpAH / / iti jJeyam / / udyotita karate hue, prakAzita karate hue, prabhAsita (prabhAyukta) karate hue, idra sAmAnika prAyastriMza Adike vyavahAra ke anukUla AcaraNa karanevAle vaimAnika deva hote haiN| devagati hI kalyANarUpa hai, athavA devagatise unakA kalyANa hotA hai, ve anuttara vimAnami utkRSTa tetIsa sAgara taka sthita raha sakate hai isalie ve sthiti kalyANa hai, bhaviSya kAlame muktirUpa bhadra (kalyANa) ko prApta karate haiN| tathA prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa hote hai / udyotayukata karanArA, prakAzita (prabhAyukata) karanArA, Idra sAmAnika trAyazviza AdinA vyavahArane anukaLa AcaraNa karanA vaimAnika deva thAya che deva gati ja kalyANarUpa che, athavA devagatithI emanu kalyANa thAya che teo anuttara vimAnamAM utkRSTa tetrIsa sudhI sthita rahI zake che, tethI teo sthitikalyANa che, bhaviSya kALamA bhadra (kalyANa)ne prApta kare che, tathA prAsAda, darzanIya abhirUpa ane pratirUpa che - Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 TIkA a.1 sU.11 dharma0 narakAdigatimAptisthAna (4) nirUpaNam 141 [dharmaphayA mUlam ] NeraiyattAe kamma pakarettA Neraiesa upavajjati, tajahA-mahArabhayAe, mahAparigahayAe, paciMdiyavaheNa, kuNimAhAreNa / eva eeNa abhilAveNa tirikkhanoNiema [dharmasthAchAyA ] nairayikatAyAma prakRtyanairayikepu upapadyante, tadyathA-mahArambhatayA, mahAparigrahatayA, paJcendriyavaghena, kuSpapAhAreNa / eumetenAbhilApena tairyagyonikeSu, mAyitayA punaH prakArAntareNa vaktumAha___ 'ta'miti-ta-dharmam / evad-agre kssymaannriityaa| khalu-nizcayena / sthaan:prkaaraiH| narayistAyAH nAraritvasya / prakurvanti praznanti / prakRtya badadhvA, nAraka nAma gotre maNI vad vA mRta' samityarthaH / eva manuSyAdiSvapi sagamanIyam / nairayikepu-nirayabhaveSu nArakajIveSvityarthaH / upapadyante utpannA bhavanti / tadyathAtAnyeva catvAri sthAnAni darzayati-mahArambhatayA-mahAn ArambhaH paJcendriyAdiva dhabahula: sara zopaNoSTrAcAdivAhanAdirUpo yepA, tajhAyo mahArambhatA, tayA (1) / mahAparigrahatayA mahAn parigraha anadhAnyAdimamatva yepA tadbhAvo mahAparigrahatA tayA (2) / paJcandriyavana-manuSyatiryaprANanAzanena (3) / kuNapAhAreNa-mAsa bhakSaNena (4) / evametenAbhilApena ityamanenaiva krameNa-"eva khalu caturmi sthAna dUsarI tarahase dharmakA vyAkhyAna karate hai cAra sthAnoM se jIva narakakA Ayukarma yAMdhatA hai aura kAla karake nArakI meM utpanna hotA hai / ve cAra sthAna isa prakAra haiM(1) mahA Arabha karanese-jisameM pacendriya AdikA vadha hotA ho aise tAlAba sukhAne Adise, (2) mahAparigraha rakhanese arthAt dhanadhAnya AdimeM tIvratara lAlasA rakhanese, (3) manuSya tiryaca Adi pacendriya kA vadha karanese, (4) mAsa-bhakSaNa karanese / isI prakAra cAra sthAnose jIva tithaMca--Ayukarma dhitA hai have bIjI rIte dharmanuM vyAkhyAna karIe chIe - cAra sthAnethI jIva narakanuM Ayukarma bAMdhe che ane kALa karIne nArakImA utpanna thAya che te cAra sthAna A pramANe -(1) mahAAra bha karavAthI-jemAM pace diya bAdina vadha thatuM hoya evA talAva sukAvavA vagerethI, (2) mahAparigraha rAkhavAthI athata dhana dhAnya Adima tIvrata2 lAlasA rAkhavAthI, (3) manuSya tiryaMca Adi pacedriyane vadha karavAthI, (4) mAsa bhakSaNa karavAthI A pramANe cAra sthAnethI jIva tiryaca-Ayukarma bAMdhe che ane kALa karIne Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 upAsakadavAne [ dharma kathAmUlam ] mAillayAe, NiyaDillayAe, aliyayaNeNa, ukavaNayAe, vacaNayAe / mANussesa [dhakayAchAyA ] nikRtimattayA alIkavacanena, utkuzcanayA, paJcanayA / manuSyeSu prakRtibhadratayA jIvAstagyonikatAyAH karma makurvanti, tairyagyonikatAyAH karma prakRtya" ityeva rUpayA vAkyapaddhatyetyarthaH / evamagre'pi yathocitazabdaparivartanayA vAkyapaddhati' svaya prakalpanIyA / tairyagyonikepu-tiryagyonibhavajIveSu "upapadyante, tadyathA" itipadadvaya sarvayojyam |maayityaa mAyA paramatAraNabuddhi saipAmastIti mAyina stadbhAvo mAyitA tayA, tadayuktayetyabhimAya , asya nikRtimattayetyanena smbndhH| 'mAyAvitayA' 'mAyikatayA' iticchAyAdvayapakSe'pyayamevArthI jnyey.| nikRtimattayAra nikRtiH-mAyAsavaraNArtha mAyAntarakaraNa saipAmastIti nikRtimantastadbhAvo ni kRtimattA tayA(1) alIkavacanena amatyabhApaNena (2) / utkuJcanayA-utkRJcanautkoca. (rizvata, ghUsa) itibhApAprasiddhati yAvada , tayA (3) / vaJcanayA sAkSAtpratAraNayA (4) / anyatra tu mAyitA, gaDhamAyitA 'lIkavacana, kRTatolana kUTapramANe cetyeva sthAnacatuSTayamupalabhyate / manuSyajIveSu puna vaizvanubhiH sthAna ruptadhante , tadarzayitumAha-'manuSye'-vityAdi, prakRtibhadratayA prakRtyA svabhA vena bhadrA saralAstadbhAvaH prakRtibhadratA tayA (1) / prakRtivinItatayA svabhAvatA aura kAla karake tiryaca hotA hai| ve cAra sthAna isa prakAra hai(1) mAyAvI hokara arthAt dUsaroMko ThaganekI buddhi rakha kara eka mAyAko Dhakaneke lie puna mAyAcAra karanese, (2) mRSAvAda bolanesa (3) rizvata (ghusa) lenese, (4) vaJcanA-sAkSAt gAI karanesa / kahIM-kahIM-'mAyA, gUDhamAyA, asatya bolanA aura khoTA nApanA tolanA' isa prakAra bhI cAra sthAna pAye jAte haiN| . isI prakAra cAra sthAnoMse jIva manuSya-Ayukame bAMdhatA e tiya ca thAya che te cAra sthAna A pramANe che(1) mAyAvI thaIne ethati bIjA ene ThagavAnI buddhi rAkhIne mAyAne chupAvavAne puna mAyAcAra karavAthI, (2) bhapApA sAtavAthI, (3) vAya pAyA, (4) kyA -chatarapI ravAya kaI raLe mAyA, gUDha mAyA, asatya bolavu ane beTA tela-mApa karavA" e pramANe paNa cAra sthAna mAluma paDe che e pramANe cAra sthAnethI chava manuSya-Ayukama badhe che ane kALa karIne Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 11 dharma0 narakAdigatisvarUpanirUpaNam 143 [ dharmakathAmUlam ] paga mahayAe, paTaviNIyayAe, sANukosayAe, amacchariyAe / devesusarAgasajameNa sajamAsajameNa, akAmaNijjarAe, vALavokammeNa / [ dharmakayAchAyA ] prakRtivinItatayA, sAnukrozatayA, amatsaritayA / deveSu sarAgasayamena, sayamA sayamena, akAmanirjarayA, bALatapaHkarmaNA / vinayavattayetyartha (2) / mAnukrozatayA anukroza = kRpA bhUtAnukampetyarthastatsahitA' sAnukrozAstadbhAva sAnukrogatA tayA (3) amatsaritayA = matsaro 'nyazzubhadveSastadabhA vo'matsara - paraguNagrAhitva so'styepAmityamatsariNastadbhAvo'matsaritA tathA (4) / deveSu = devalokeSu | devatvamAptihetubhUtAni catvAri sthAnAni darzayati- 'sarAge'tyAdi= marAgasayamena = rAgeNa bhAsatyA sahitaH sarAga, ma cAsau sayamaya sarAgasayamamtena-kaSAya sapRktacAritreNetyartha (1) / sayamA sayamena - sayamayukto'sayamastena (2) / akAmanirjarayA=akAmena=abhilApamantareNetyartha, nirjaga=mudAdisahana tayA (3) / bAlatapa karmaNA - bAlamAdRzyAbdAlA mithyAdRzastepA tapa - karma - bAlatapa karma tena (4) // aura kAla karake manuSya hotA hai / ve cAra sthAna batAte haiM- (1) svabhAvase bhadra (sarala) honese, (2) svabhAva se hI vinIta honese, (3) prANiyoM para anukampAyukta honese, (4) anyakI bhalAImeM dveSa na karane vAle honese aura dUsareke guNoMkA grAhI honese / isI prakAra cAra sthAnoMse jIva deva- Ayukarma yAMdhatA hai aura kAla karake deva - paryAya meM utpanna hotA hai / ve cAra sthAna isa prakAra haiM- (1) sarAga sayamase arthAt Asakti (pAya ) yukta cAritrase (2) dezavirati (zrAvakapane) se, (3) akAmanirjarAsebinA icchAke (jabardastI) kSudhA Adiko sahana karanese, (4) yAla tapasyAse - mithyAtva yukta hokara tapasyA karanese // manuSya thAya che te cAra sthAna A pramAnuM -svabhAve sadna ( marala ) vhevAthI, (2) svabhAvathI vinIta rahevAthI, (3) prANIe upara anuka pAyukata rahevAthI, (4) khIjAnA bhalAmpa dveSa na kandhAthI tathA khIjAnA guNNAnA mAhI thavAdhI e pramANe cAra sthAnethI jIva Ayuka Adhe che ane kALa karIne devapa oNMcamA utpanna thAya che e cAra sthAna A pramANe che(1) JarAga sayamathI arthAt Amakita ( kaSAya yukta zAstridhI, (2) deza-vizati ( zrAvazthA thI, Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 - [dharmakayAmUlam ] tamAikkhai-jaha NaragA gammati, je NaraMgA jAtavedaNA Narae / sArIramANasAI, dukkhAi tirikkhajoNIe // 1 // mANussa ca aNica vAhijarAmaraNaveyaNApaura / [dharmasthAchAyA] tamAkhyAti-yathA narakA gamyante ye nArakA jAtavedanA narake / zArIramAnasAni - duHkhAni tiryagyonyAm // 1 // mAnuSya cAnityaM, vyAdhijarAmaraNavedanApracuram / tamAkhyAti punaH prakArAntareNa dharmamAdizatItyarthaH, kathamAdizatI ? tyAha'yathe-'tyAdi, yathA yena prakAreNa narakA.narayasthAnAni, gamyantemApyanta mANibhiriti zapaH, yathA ca-ye nArakA' narakanigAsanaH, yAtavedanA' yAtAH prAptA vedanA: zItopNAdidazavidhakSetrayAtanA yaiste, kutra yAtavedanA.? ityAha'narake' iti / yathA ca tiryagyonyA zArIramAnasAni-zarIrasambandhIni manaHsamba ndhIni ca duHkhAni bhAnti prANinAmiti zepastathA bhagavAn parikathayati-sadevamanuSyaparipatmapadizati / eva vyAdhayo-jvarAdayaH, jarA vArddhaka, maraNammAsamA vedanAHmAguktasvarUpA', pracurA vizadA yasmaeNistAdRzam , ataeva anitya-kSaNa bhagara, mAnuSya-manuSyabhava parikathayati, tathA devAn , ca-puna' devalokAn, dava punaH dharmakA kathana karate haiM nArakI jIva narakameM jisa prakAra sardI garmI AdikI dasa prakAra kI kSetravedanA bhogate hai, tithaMca gatimeM tiryaca jisa prakArake zArIrika aura mAnasika kaSTa pAte hai, una sabakA kathana bhagavAn deva aura manuSyoMkI pariSadmeM karate hai / bhagavAn yaha bhI prarUpaNA karate haiM ki isa manuSya paryAyame bhI jo jvara Adi vyAdhiyA, buDhApA, mRtyu, Adi vedanAye hotI hai ve spaSTa hI haiN| yaha manuSya paryAya kSaNavinAzI hai| (3) akAma nijerAthI-irachA vinA (jabaradastIthI ) bhUkha Adine sahana karavAthI - (4) bALa tapasyAthI-mithyAtvayukata thaIne tapasyA karavAthI puna dharmanuM kathana kare che - narakI jIrve narakamAM je pramANe zaradI-garamI AdinA dasa prakAranI vedanA bhagave che. tirya ca gatimA tirthaM ca je prakAranA zArIrika ane mAnasika kaSTo poma che, e badhAnuM kathana bhagavAna, deva ane manuSenI pariSadamAM kare che bhagavAn evI paNa prarUpaNa kare che ke A manuSyaparyAyamAM paNa je javara Adi vyadhio, vRddhAvasthA, mRtyu, Adi vedanA thAya che te spaSTa ja che e manuSyaparyAya kSavinAzI che bhagavAna Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 11 dharma0 narakAdigatisvarUpanirUpaNam 145 [ dharmakathAmUlam ] deve ya devaloe, devaDUiM devasakvAi ||2|| NaraMga tirikgvajoNi, mANusabhAva va devaloga ca / siddhe ya siddhavasahi, chajjIvaNiya parikahei || 3 || jaba jIvA bajjhati, muJcati jaha ya pariphilimsati / jaDa dukkhANa ata, kareti kei ya apaDicaddhA ||4|| [ dharmakathAchAyA ] devA devalokAna, devarddhi devasaukhyAni || 2 || naraka tiryagyoniM mAnuSabhAva ca devaloka ca / siddhAva siddhavasatiM SaDajIvanikA parikathayati // 3 // yathA jIvA badhya te mucyante yathA ca pariklizyati / yathA dukhAnAmanta kurvanti, ke'pi cApratibaddhA ||4|| , " rddhi = devasamRddhiM devasaukhyAni = devamambadhIni sukhAni / etAnyeva narakAdIni sagRhya brUte - naraka = narakavAsa, tiryagyoniM mAnuSabhAva = manuSyatva ca devaloka ca / cakica siddhAn siddhAsarvi= siddhakSanam api ca pajIvanikA parikathayati / eva yathA jIvA cabhyante vanya prApnuvanti, mucyante= muktA bhavanti, yathA ca pari= sarvathA klizyanti = viziSTa klezamanubhavanti / cavizva ke'pi katicita jIvA ityeva, apratibaddhA =matianvarahitA santa' du khAnA = zArIrAdInAm anta-nAza kurvanti / yathA ca jIvA ArcadurghaTitacittAH = ArcA =pIDitAH ata etra durghaTitam bhagavAn deva, devaloka, devoMkI Rddhi, devoMke sukha, isI prakAra narakanarakAvAsa, manuSyabhava, devaloka, middha siddhakSetra aura paTTakAyake jIvoM kA bhI kathana karate haiM / jIva jisa prakAra karmose baghate hai, jisa prakAra karmAse mukta hote hai, jisa prakAra atyanta kleza pAte haiM, isakA kathana karate hai / samasta jIva kitane haiM, kitane jIva pratibandharahita hokara zArIrika Adi duHkhoMkA anta karate hai, yaha bhI nirUpaNa karate hai / jisa prakAra jIva dukhI hokara cacala hote hai athava AdhyAna se khinna mana yA pIDAoMke kAraNa duHkhI aura vicalitacitta deva devaloka, devenI Rddhi, devenA sukha eja pramANe naraka narakAvAma, manuSyabhava, devalAka, siddha, siddhakSetra ane SaTrakAyanA jIvAnu paNa kathana kare che, je prakAre jIva karmAthI badhAya che. je prakAre jIva karmothI mukta thAya che, je prakAre atyanta kaleza pAme che, enu kathana kare che badhA jIvA keTalA che, keTalA jIva pratiSTha dharahita thaIne zArIrika Adi 6 khAnA ata kare che prakAre jIva dukhI thane cacaLa thAya che athavA Ata dhyAnathI khinna mana, cA pIDAne kAraNe huM khI ane vicalitacitta thAya che, je prakAre jIva du kheAnA samudramA DUbe che, je prakAre jIva vairAgya prApta karIne karmonA Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - upAsakadavAne [ dharmakathAmUlam ] aduTTiyacittA naha jIvA dukkhasAgaramurveti / jA raMgamuvagayA, kammasammA vihADeti // 5||jh rAgeNa kaDANa, kammA pArayo phalavivAgo / jaha ya pari hINakammA, middhA siddhAlayamurviti // 6 // tameva dhamma daviha AispA, tanahA-agAradhamma, aNagAradhamma ca / anagAra [ dharmasthAchAyA ] "AtaMdurghaTitacittA yathA jInA dakhasAgaramupayanti / yathA berAgya mupagatA' kamasamud vighATayanti / / 5 // yathA rAgeNa kRtAnA maNA pApakA phalaviSAkaH / yathA ca parihINaramANa siddhAH siddhAlayamupayanti // 6 // tameva dharma dvividhamAkhyAti, taprathA-agAradharma , anagAradharmazca / anagAra anavandhita citta yeSA tAdRzA., 'aTTA aTTiyacittA' iti pAThAntarapakSe tu AtA dArtitacittAH' iAtacchAyA, tatra-AtimmAnadhyAnAda Atita-pIDita citta yepA te, 'aniyaTTiyacittA' iti pAThAntarapakSe 'ArtanyarditacittAH' iticchAyA, tatra AnA-pIDAnA samUha Arsa tena nitarAmardita-dukhita, yadvA vicalita citta yeSA te, yathA ca jIvAH duHkhasAgaranduHkharUpa samudram upayantimApnubAnta yathA ca vairAgyam upagatA-mAtA karmasamunda-karmaNA samunda-majUpA kamarAzi miti yAvat vighATayanti troTayanti nAzayantIti yAvat / yathAca rAgeNa-AsatyA kRtAnA-sapAditAnA karmaNA phalavipAka =phalapariNAmaH pApakA pApamaya / 1-Atti saJjAtA'syeti-'Atita'-tArakAditvAditaca / hote hai, jisa prakAra jIva duvoMke samudra meM DUbate hai, jisa prakAra vairAgya prApta karake kauke samUhako naSTa kara DAlate hai, jisa prakAra rAgase upArjita kiye hue karma pAparUpa phala dete hai, jisa prakAra samasta kA~se rahita siddha bhagavAn siddhagatiko prApta hote hai, bhagavAna ina saghakA varNana karate hai| bhagavAna pUrvokta dharmako do prakArase nirUpaNa karate hai-eka agAradharma dUsarA anagAradharma / samaDane nAza karI nAkhe che, je prakAre rAgathI upAjita kama pAparUpa phaLa Ape che je prakAre badhA karmothI rahita siddha bhagavAna siddhagatine prApta thAya che, bhagavAna e badhAnuM varNana kare che * bhagavAna pUrvokta dharmane be prakArane nirUpe che -eka agAra-dharma, bIje anagAra-dhama Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmI TIkA a0 1 sU0 11 dharma0 anagAradharma svarUpavarNanam 147 [ dharmakathAmUlam ] dhammo tAva- iha khalu sancao savvattAe muDe bhavitA agArAbho aNagAriya pavvayaI [ dharmakathAchAyA ] dharmastAvat-iha khalu sarvata sarvAtmanA muNDo bhUtvA agArato'nagAritA mavrajati, yathAca yena prakAreNa ca, parihINa karmANa = parihIgAni vinaSTAni karmANi yeSA te. siddhAH=prAgvyAkhyAtastrarUpAH, siddhAlaya = lokAntakSetralakSaNa sthAnam, upayanti= mApnuvanti tathA bhagavAna parikathayatIti pUrveNAnvayaH // 6 // 'tameve' ti-tametra=pUrvoktameva dharma dvividha= dvimakAram AkhyAti = upadizati / tadyathAtat = dharmadvaitriya yathA yathA''khyAti tathocyate ityarthaH / agAradharmaH, =na gacchantItyagA. = vRkSAstAnarthAt pusspitphlittv| dimAmyAttatculanAmRcchati =pAmotIni, yadvA na gIryante= nivAsasthAnamApyA na nivAsAdirAgrasnA bhavanti manuSyA yasminnityagAra = gRha tAtsthyAdagArA gRhamyA. - AdhArAceyayorabhedopacArAt 'gRhA dArA' ityAdivat, yadvA-agAramastyepAmityarthe 'arza Adibhyo'ca' iti matvarthIyAcpratyayAntatvAt tepA dharma = pUrvoktasvarUpa* / caviJca - anagAradharmaH = tsuka jo gamana na kare use aga (vRkSa) kahate haiM / aga (vRkSa) meM puSpitapanA phalitapanA Adi hote haiM, isa sadRzatAko lekara hI gharako agAra kahate haiM, athavA jisameM raha kara manuSya nivAsa Adike kaSToMko nahI pAtA use agAra (ghara) kahate haiM / ghara AgAra hai aura usameM nivAsa karane vAlA hai / yahA AdhAra aura AdhekA upacArase abheda hai, isalie agAra (ghara) meM rahane vAleko bhI agAra kahA gayA - hai / jaise kahI kahIM strIko hI 'gRha' kaha diyA jAtA hai / athavA 'agAra (ghara) haiM jinake' aiso bhI vyutpatti ho sakatI haiN| astu / gRhasthoMke dharmako agAradharma kahate haiN| je gamana na kare tene aga (vRkSa) kahe che vRkSamA puSpitapaNu, phalitapaNu, vagere hoya che, e sarakhApaNAne kAraNe ja gharane paNa agAra kare che, athavA jamA rahIne manuSya nivAsa AdinA kaSTane pAmatA nathI, tena agAra (ghara) kahe che. r AdhAra che, ane temA nivAsa karanAra Ayeya che. ahIM AdhAra ane mAyane upacArathI abheda che, tethI agAra (ghara)mA rahenArAne paNa agAra kahevAmA AvyA che. jema kathAya-kayAya zrIna ja gRha' kahevAmA Ave che athavA agAra (dharyu che jene' evI vyutpatti thai zake che. Rtu gRhasthAnA dharmAMne bhagAra dharma kahe che Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 upAsakadamAgasUtre [ dharmakathAmUlam ] sancAo pANAyAmao veramaNa, sacAo masAvAyAo veramaNa, santrAo madi [ dharmakyAchAyA 1 sarvasmAt mANAtipAtAdviramaNa, sarvasmAnmapAdAdviramaNa, marvasmAdadattAdAnAdi na vidyate'gAra-gRha yepA te'nagAgaH sAdhavastepA dhrmH| enayoragAradharmAnagAra dharma yoralpatvAtsUcIsTAhanyAyena prathamamanagAradharmamava dhyAcapTe (anagAradharmasvarUpam ) _ 'anagAre' ti, iha-jinazAsana ityarthaH, gvala-nizcayena, sarvataH sarvathA, sarvathAtvaca kevala dravyato'pi kerala yA bharato'pi bhavitumahatItyatastadvAraNArthamAra -'sarvAtmane ti dravyato bhAvatazvetyarthaH, yadvA sarvataH dravyata ,sarvAtmanA-bhAvataH, jinake agAra nahIM hai unheM anagAra kahate haiM, arthAt sAdhu / sAdhuoMke dharmako anagAradharma kahate haiN| 'sUcI-kaTAha' nyAyase pahale anagAra dharmakA kathana karataha koMki usakA varNana alpa hai| anagAradharmakA svarUpa mUlameM 'savvao' aura 'savyattAo' do pada hai|.. 'savvao' kA artha hai srvthaa| yadi kevala 'savvao' kahatatA usakA artha-'sirpha dravyase yA sirpha bhAvase sarvathA' liyA jA sakatA thA kintu yaha iSTa nahI, isalie isa aniSTa arthako rokane ke lie dUsarA pada 'savvasAo' diyA gayA hai| 'savvattAo' kA artha haisaba rUpase arthAt dravyase bhI aura bhAvase bhii| arthAt 'savvao' ' jene agAra nathI ene anAgAra kahe che, arthAt sAdhu sAdhuonA dharmane ane gAra-dhama kare che. sUcI-kaTAha" nyAye karIne pahelA anagAra-dhana kathana karIe chIe kAraNa enuM varNana zeDu che - sanAra-dhanu 2135 bhUmA savao mane mabattAyo vAre 56 cha sndhon| ma chesakyA je kevaLe e kaheta te artha "mAtra dravyathI yA mAtra bhAvathI sarvathA emarI zakAta, paratu e ISTa nathI tethI e aniSTa arthane rAkavAne mATe bIjI paNa savvattAyo AvAmA bhAvya samvatAo ne aya-350I-MuloyA Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 saJjIvanI TIkA a.1 m 11 anagAradharmasvarUpavarNanam [ dharmakhyAmUlam ] bhAdANAo veramaNa, savAbho mehuNAo veramaNa, sancAo pariggahAo veramaNa, [dharmakathAchAyA ] ramaNa,mammAnme thunAhiramaNa, marpasmAtparigrahAdviramaNa, sarvammAdrAtribhojanAdviramaNam mAtmapariNAmenetyartha / muNDa muNDanaso'syAmtIti muNDadharmayogAnmuNDita ityarthaH, tatra vyato muNDito mastakakezApanayanayukto mAvataca rAgaDhepApanayanayukto bhUtvA pagArAgRhAta gRha parityajyetyartha , anagAritA sAdhutva patrajati-pararpaNa samamtamamatvaparityApUrvaka svIkaroti / patrajyotta ca yaH sAdhudharmasta mamAsenAha 'sarve tyAdi-sammAtmaraNatrika yoganimsvarUpAta mANAtipAtAt-mANA sparzanendriyAdaya santyepAmitiprANI =ekedriyAdayo jIvAsteSAmavipAto-viyo mana hiMsanamityardhastasmAdviramaNa-nivartanam // 13 sarvasmAm prAguktarUpAt (evama gre'pi) mRpAvAdAda-midhyAbhASaNAd viramaNamiti mAgvat , evmgre'pi-12| 1 'muDi khaNDane' asmAdbhAve ghan / 2 'arza Adibhyo'ca' ityaca / 3 'lyavalope karmaNyadhikaraNe ca' iti paJcamI / 1 ihApi-artha AditvAdevAca / kA artha 'dracyase aisA lenA cAhie aura 'mavvAttAo kA artha 'bhAvase aisA lenA caahie| dvanyase mastakake kezIko agala kara denA bhAvase rAgAdveSako dara karanA muDana kahalAtA hai| isa prakAra muNDita hokara gRhakA tyAga kara jo mAvupanA svIkAra karatA hai--pravrajyA dhAraNa karatA hai, aura pravrajyAke pazcAt jima dharmakA pAlana karatA hai usa sAdhu-dharmakA sakSipta svarUpa khatrakAra pratipAdana karate hai-- he Ayupman ! tona karaNa, tIna yogase ekendriya Adi samasta prANiyokI himAse nivRtta ho jAnA (1), tIna karaNa tIna yogase paNa ane bhAvathI paNa athavA sattane artha dravyathI' ema karavuM joIe ane savyatAone artha 'sA' ama 423 na dravyathI mastakanA kezane dUra karavA ane bhAvathI rAgadveSane dura karavA, e muDana kahevAya che e pramANe muDita thaIne gharane tyAga karI je sAdhupaNu svIkAre che-pravrAjyA dhAraNa kare che ane pravRnyA pachI je dharmanuM pAlana kare che te sAdhudharmanuM saMkSipta svarUpa sUtrakAra pratipAdana kare che che Ayumana ! traNa karavuM, trazugathI ekendriya Adi badhA prANuonI hiMsAthI nivRtta thaI javuM (1), traNe karaNa traNa cage mRSAvAdathI nivRtta thavuM (2), traNa karavuM Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsanA - . [ dharmakathAmUlam ] sandhAo rAimoyaNAo veramaNa / ayamAuso ! aNagArasAmAe bhamme paNbave, eyasya dhammassa sikkhAe uvahie niggadhe vA niggathI vA viharamANe ANAra ArAhae bhavati // [ dharmakyAchAyA ] ayamAyupman ! anagArasAmayiko dharma , prApta , etasya dharmasya zikSAyAmupasthito nirgranyo vA nirgranthI vA viharamANa AjJAyA ArAdhako bhavati / .. adanAdAnA=na dattamadatta devaguru bhRpa gAthApati sAdharmipherananujJAta tasyA''dA nagrahaNa tasmAt // 3 // maithunAva-mithunenantrIpusAbhyA nivRtta karma maithuna kAma krIDAlakSaNa tasmAt / 4 / parigrahAva-parimsarvatobhAvena gRhyateja-majarA maraNAdijanitezvaiHSTayata AtmAneneti, parigRhyatesamRI vIbiyata iti vA parigrahaH dharmopakaraNabhinna sarva mityrthstrmaat|5| rAtribhojanA=rAtrau bhojana -rAtribhojana tasmAt / 6 / / ayam-uparyuktaHsarvavidhaprANAtipAtaviramaNAdilakSaNa, AyuSman !he cirajIvin ! anagArasAmayika =anagArANA sAdhUnA samayasiddhAnte, yadvA AcAre bhavaH, dharmaH prajJapta' praNIta / etasya uktalakSaNasya dharmasya mRSAvAdase nivRtta ho jAnA (2), tIna karaNa tIna yogase deva, guru rAjA, gAdhApati aura sAdharmIke dvArA na diye hue padArthako grahaNa kara nerUpa adattAdAnase virata ho jAnA (3), tIna karaNa tIna yogasa maithunase nivRtta ho jAnA (4), jisake nimittase AtmA janma jarA maraNAdi dukhose vyApta hotA hai, athavA jisako jIva mamatva pariNAma ke dvArA grahaNa karatA hai use parigraha kahate hai| dharmake upakaraNAMka atirikta saba padArtha parigraha hai| usa parigrahase tIna karaNa tIna yogasa nivRtta ho jAnA (5), tIna karaNa tIna yogase rAtri bhojanase virata ho jAnA (6), yaha saba anagAradharma bhagavAnne pratipAdana kiyA hai| traNa vege deva, gurU, rAjA gAthApAMta ane sAdhIdAra ne apAyelA padArthanuM grahaNa karavuM evA adattAdAnathI virata thavu (3) traNa karaNa traNa ge methunathI nivRtta thayuM (4o, jenA nimittathI AmAM janma jarA marazAdi dukhethI vyApta thAya che, athavA ne jIva mamatvapariNAme karIne grahaNa kare che. tene parigraha kahe che dharmanA kara sivAyanA badhA padArtho parigraha che e parigrahathI traNa karazuM traNa cAne na thaI javuM (pa), traNa karaNa traNa rAtribhejanathI virata thavuM (6) e badhe anagAra dharma bhagavAne pratipAdita karyo che je sAdhu zrA sAthvI e bhagavati parmagra wthata ja Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagAradharmasaJjIvanI TIkA 11 mU. 11 dharma. agAradharmasvarUpavarNanam 151 [ dharmakayA mUlam ] bhagAradhamma duvAlasaviha Aikkhai, jahA-paca aNubayAI, tiSNi guNabbayAi, cattAri sikkhaavyaai||pc aNuccayAi, tanahA-dhUlAo pANAivAyAmo veramaNa, dhUlAmo musAvAyAo veramaNa, thUlAoM adi bhAdANAo veramaNa, sadArasatose, inchaaprimaanne| tiNi guNadhayAi, tanahA aNatpaDaveramaNa, disibbaya, uvabhogaparibhogaparimANa / catAri sigvAvayAi, tajahA mAmAiya, demAvagAsiya, posahomAse, atihisavibhAge, apacchimA mAraNatiyA-sachehaNA-jhamaNA rAhaNA, bhayamAuso! agArasAmaDae pamme paNatte, eyasma dhammassa mikkhA uvahie __ mamaNovAsae kA samaNovAsiyA vA viharamANe ANAe ArAhae bhavaDa // " [dharmakayAchAyA ] __ agAradharma dvAdazavidhamAkhyAti, taghayA pazcANugatAni, trINi guNaratAni, catvAri zikSAvatAni / paJcANuvratAni, tadyathA sthUlAtprANAtipAtAdviramaNa, myUkAnmRpAvAdAdviramaNa, sthUlAdadattAdAnAdviramaNa, svatAramantoSa , icchAparimANa / zrINi guNatAni, tadyathA anarthadaNDaviramaNa,digvanam , upabhoga paribhogaparimANam / catvAri zikSAratAni, tadyathA-mAmAyika, dezAvakAzika, poSadhopavAsaH, atithisavibhAgaH, apazcimA mAraNAntikI salekhanA-jApaNA rAdhanA, bhayamAmupman ! bhagArasAmayiko dharma prAptaH, etasya dharmasya zikSAyAmupasthitaH, zramaNopAsako vA zramaNopAsikA vA viharamANa AjhAyA ArAdhako bhavati / " itinchaayaa| zikSAyAm Asevane upasthitaH udhukta', nirganyaH sAdhu , nirgranthI-sAdhvI, "mAvIpakSe ca upasthitapadArthoM liGgavyatyayena sambandhanIyaH" viharamANa-vigharan AjAyA -sarvajJopadezasya ArAyaka-pAlage bhavatIti / / itthamanagAravarmamabhidhAya mapratyagAradharma darzayatijo sAdhu yA mAdhvI ima bhagavatpraNIta dharmake pAlana karane meM sadA udyogazIla rahatA huA vicaratA hai vahI (mAdhu-mAcI) sarvaja bhagavAnakI AjAkA ArAdhaka hotA hai| isa prakAra anagAradharmakA nirUpaNa karake aba agAradharma (Avaka varma) dikhalAte haivAmA sadA udyogazIla rahIne vicare che te (sAdhu-sAdhvI) sarvajJa bhagavAnanI AjJAnA e pramANe anagAra dharmanuM nirUpaNa karIne have agAra dharma (zrAvaka dharma) ArAdhaka che Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % - - - 152 upAsadAra sAmAnyA'gAra-(gRhastha)-dharmasvarUpam "muharte sardhArthasiddhe, namaskArasamanvita / nitya prAtaH samusthAya, dharmajAgaraNA caret // 1 // sA ca "aDaNissAre visae, visovame mama kaha bhaNI jAu / mANusajamma NicA, mae raDa kiM ca kiM ca osiha // 1 // 'bhagAre'-ti agAradharmo vividhaH-sAmAnyarUpA vizeSarUpazca, tatra sAmAnya rUpa. sa ya marvasAdhAraNajanAnuSThAnocita , sa yathA bhAvArtha-sarvArthaside muhUtte nityamutthAya namaskAramantroccAraNapUrvaka dharma jAgaraNA kuryAt , sA ca " atinissAre vipaye, vipopame mama phatha mano yAti / mAnupajanma nItvA mayA kRta kica, vizcAvaziSTam // 1 // agAradharma do prakArakA hai-(1) sAmAnyarUpa (2) vizeSarUpa! sarvasAdhAraNa logoMke anupTAna karane yogya dharmako sAmAnya dharma kahate haiM / vaha isa prakAra hai sAmAnya agAra (gRhastha) dharmakA svarUpa sarvArthasiddha mutta me uThakara namaskAra mantrocAraNa pUrvaka dhama jAgaraNA kare vada isa prakAra "ahA ! ye indriyoke viSaya sarpadhA nissAra haiM, viSake samAna haiN| merA mana inakI ora kyo AkarSita hotA hai yaha manuSya janma pAkara maiMne ise akAratha kho diyA / jitanA yaha zeSa rahA hai isameM kyA karanA cAhie 1 // 1 // 1 sUryodayake pUrva cAra ghaDI meM pahalI do ghaDI 'sarvArthasiddha' muhUrta hai / agAra dharma be prakAra che - (1) sAmAnya rU5 ane (2) vizeSa sarva sAdhAraNa lekane anuSThAna karavA gya dharmane sAmAnya dharma kahe che te mApramANe - sAmAnya agara (grahastha) dharmanuM svarUpa vasarvArthasiddha muhUrtamAM uThIne namaskAra mitre cAraNa-pUvaka dhajAgara; 2 te mA pramANe "ahA ! A IdriyonA viSaye sarvathA nissAra che. viSa sarakhA che mAra mane tenI tarapha kema AkarSAya che? A manuSya-janma pAmIne me tene vyaya gumAvI dIdhe eTale e bAkI rahyo che temAM zuM karavuM joIe ! ( sa ya pahelA cAra ghaDImAMthI pahelI be ghaDIne sarvArthasidhdha muhUrta che Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurozca mAta kRtya samAyA nANadasaNAhA madhyamaharAsI bagAradharmasaJjIvanI TIkA a1 sU. 11 dharma sAmAnyAnagAradharmavarNanam 163 ahuNA kimaNuTTeya, eso yassocio tahA kAlo / / Nica maccU sahao aNudhAvai puTThalaggo me // 2 // Nahi saha gacchai vadhU, dhaNa dhama klatta-putta micaaii| Niyakayakammadumaphalarasassa sasAyao palA jIvo // 3 // tamhA ego appA, sacco Nico ya mncmuhraasii| cicA vAhirabhAva, dayo nANadasaNAhAro // 4 // " iti / prAtaHkRtya samAsthAya, mAtApitrabhivandana / gurozca darzana kuryAktizraddhAdisayutaH // 2 // dharmopadeza zRNuyAttamA zraddhAnavAn bhavet / deve gurau ca dharme ca, sarvadA''lasyavarjitaH // 3 // adhunA minuSTheyam , epa kamyocitastathA kAla. / nitya mRtyu sahajo'nudhAvati pRSThalagno me // 2 // __nahi saha ganchati bandhurdhana dhAnya kalatra putra-mitrAdi / nijakRtakarmadgu maphalarasasya sasvAdako valAjIva // 3 // tasmAdeka AtmA satyo nityazca saImugvarAzi / tyaktvA pAhyabhAvAn , draSTavyo jJAnadarzanAdhAraH // 4 // " iti / yaha samaya kisa karttavyameM lagAnA cAhie ? mRtyu anivArya hai aura yaha madaiva parachAIkI nAI mere pIche pIche lagI rahatI hai // 2 // bandhu bAndhava, vana dhAnya, kalatra-putra aura mitra, koI bhI sAtha jAnevAlA nahIM hai| jimane jaimA karmarUpI vRkSa lagAyA hai, use vaisehI vRkSake phalakA rasa (anubhAga) bhoganA paDatA hai // 3 // isalie samasta bAdya vastuoM kA parityAga kara, satya, nitya, sarva sukhoM ke samUha, ananta jJAna darzanake dhAraka kevala AtmAko sAkSAt karo // 4 // " (1) e samaya kayA kartavyamAM gALave joIe ! mRtyu anivArya che ane te sadA paDachAyAnI peThe mArI pAchaLa pAchaLa lAgI rahyuM che (2) badhu-bAdhava, dhanadhAnya, kalatra-putra ane mitra keI paNa sAthe AvanArU nathI jeNe jevuM karmarUpI vRkSa vAvyuM che, tene tevA ja vRkSanA phaLane rasa bhogavavuM paDe che (3) mATe badhI mAhya vastuono parityAga karIne satya, nitya, sarva sukhane samaDa, anata jJAnarzanane dhAraka kerlaeNLa AtmAne sAkSAtkAra kare () Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - upAsakadasAmane dAnazIlo bhavettasmatAM saGga na hApayet / seveta tinaH kiJca, vRddhAn dInAMstu rakSayet // 4 // bhRtyAn mahAvayennitya, supAtrAdipradAnavAn / AzritAnAtmavatpazyatmamAritamatistathA // 7 // dravyAdibhAvAnAlokya pravatteta yathocitam / dharmazAsa tathA nItigranthAzca parilokayet // 6 // mahatA puratastadavinayena mamAcaret / vipatto dhairyazAlI myAtmampadyanabhimAnavAn // 7 // sukArya parasAhAyya, vidhyaadvijitendriyH| yadannAApalabhyeta, tadadyAttuSTamAnasaH // 8 // - ityeva dharmajAgaraNA samAcaret ,mAta kRtyAnantara mAtApityandana, gurudazana ca kuryAt , dharmopadeza ca zrRNuyAt , devaguruparmANAmupari zrIdhIta,sarvadAyathAzA dAnazIlo bhavet , satsaGgatiM kuryAt , vratadhAriNo hAtha seveta, dInAn mANanA rakSet, bhRtyAn sadbhAvena pazyet , abhayadAna supAtradAna karuNAdAnAni kuyA. AzritAnAtmavatparipAlayet, dravya kSetra kAla-bhAvAn samIkSya pratti kuyo| dhamA zAstra nItigranyAzca samavaloketa, mahatA purato vinayena vyavaharet , viSadi para __ isa prakArakI varmajAgaraNA kare, mAtA-pitAke caraNo meM mastaka namAe, gurUo-muniyo kA darzana kare, dharmakA upadeza sune, deva guru aura dharma para parama pratIti rakhe, zakti ke anumAra sadA dAnazIla rhe| satsagita kare vratadhAriyoM aura vRddhajanokI sevA zuzrUpA kara, dAnahIna prANiyoM kI rakSA kareM, naukara-cAkaroMseM premamaya vyavahAra kara abhayadAna supAtradAna aura karUNAdAna de, Azrita janoMko nijakA nAI pAlana poSaNa kare, dravya kSetra kAla bhAvako dekhakara pravRtti kara, dharma zAstrokA svAdhyAya kare, nIti zAstrokA avalokana kare, guru ye 42nI ghamA 2, mAtApitAnA yahAbhA bharata nAva, kAra-sanionuM darzana kare dharmano upadeza AbhaLe. deva. gurU ane dharma * parama pratIti rAkhe zakti pramANe sadA ghanazIla rahe, satsa gati kare, vratadhArIe ane vRdhdha janenI sevA-suzruSA kare, dIna-hIna prANIonI rakSA kare, nAkara cAkare sAthe premamaya vyavahAra kare, abhayadAna supAtradAna ane karUNAdAna cheAta jana potAnI peThe pAlanapoSaNa kare, dravya kSetrakALabhAvane joIne pravRtti kara, dharmazAstrane svAdhyAya kare, nItizAstranuM avalokana kare, gurUjananI sanmukha vinaya Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasatranI TIkA a0 1 sU0 11 dharma0 sAmAnyAnagAradharmavarNanam 155 purAdau sAdhavo vijJa - zrAvakA yatra sasthitAH / tatraiva nivasenmArga, samAlokya vilaGghayet ||9|| sssmbara vepa, samanaskazvaretkRtim / sarvaiH saha sadA maitrIM vidadhIta vizeSata // 10 // duHkhI syAtparaTukhena, sukhena ca sukhI bhavet / kiM bhakSya kimabhakSya ca tadviziSya vicArayet // 11 // dezasya dharma jAtyoca, pAramparyakramAgatau / duisscArau sadA rakSetmatkuryAca gRhAgatam ||12|| (- 'zrAvakAza' iti cakAraghaTito vyAkhyeya - ' gAmazva parupa pazu' mityAdau tathAzrate / , sampadi ca nirabhimAnatA kuryAt, prazasta kAryeSu parebhya sAhAyya dadyAt jitendriyo bhaveta, yAdRzamanAdikamupalabhyeta tadeva prasannamanA bhuJjIta, yana purAdau sAdhavo vizeSajJazrAkAzca nivaseyustatra nivaset dRSTvA'mvAna gacchet, ADambarazepa paribarjayet, manoyogena karttavyamAcaret, sarvai saha maitrIM vidadhIta, parasya duHkhena dugbI sukhena ca sukhI bhavet, bhakSyAbhakSye vicArayet, dezasya narmasya jAteca pAramparyakramanoke sanmukha vinaya pUrvaka bartAva kare, vipatti Ane para dhairya care, saMpatti hone para abhimAna na kare, zubhakAryoMme dUsaroko sahAyatA de, saint vazame rakhe, jaisA bhojana pAna prApta ho jAya usIko prasannacitta hokara khAve, jisa nagara Adime sAdhu yA vizeSajJa vidvAn zrAvaka nivAsa karate ho usI nagara Adime nivAma kare, rAstA dekha kara cale, ADamparakA vepa (zokInoMkA ThATa bATa) na rase, karttavyakA pAlana manase kare, sabake sAtha mitratA rakhe, dUsare ke dukha meM dukhI aura sukhame sukhI ho, bhakSya-abhakSya kA vicAra rakhe, apane dezakA pUrNAMka vartana kare, vipatti AvatA dhairya dhAraNa kare, sapatti prApta thatA abhimAna na kare, zubha kAryoMmA bIjAone sahAyatA Ape, iMdriyAne vaza rAkhe, jevuM bheAjana-pAna prApta thaI jAya tene prasannacitta thaine khAya, je nagara AdimA sAdhu yA vizeSajJa--vidvAn zrAvake nivAma karatA hoya te nagara AdimA nivAsa 42, rastA lene yAve, bhAumraneo veza (zobhInAno ThAubhAu) na rAdhe taMvyanu pAlana manathI kare, saunI sAthe mitranA rAkhe, bIjAnA dukhe dukhI ane mukhe sukhI thAya bhakSya-abhakSyane vicAra rAkhe, peAtAnA dezane dharmanA ane jAtinA Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadavAina - anuvrajetsatyadharma, dadhyAjjIvadayAM tathA / pavitro mRdu bhASeta, kApaNya ca parityajet // 13 // nizAyA naiva bhoktavya, bhramAdapi kadAcana / na kenApi kyAM kuryAda, gahitAM ca tathA vRthA // 14 // nAmbha pivetpaTApUta, mRpAbhASAM ca vrjyet| Asannata na ca phApi, zayAna na prayodhayet // 15 // na dRyeta paronnatyA, nindha kAryANi naa''cret| akAle cAdhubhukSAyA na bhuJjIta pramArataH // 16 // vIyAnnAyAdhika dharma,-viruddha naa''crettthaa| malamUtre nAvarundhyA,-taMtra te na samutsRjet // 17 // 1-viziSTakAraNa vineti shepH| --sammalamUnopari / 3-te-malamUtre / mAgata vepamAdadIta, gRhA''gata satkuryAt , satya dharmamanuyAyAta, sarveSA jIvAnA dayeta, pavitratayA varneta, sarvadAmadu bhASeta, kArpaNya tyajet , rAtribhojana tathA vigahitA sthA ca kathA na kuryAt , vastrApUta jala na pit , mithyA na bhASeta, kasminnApa vastuni viziSTAmAsaktiM na kuryAt, gizaSTakAraNamantareNa zayAna na prabodhayat / paronnatimAlokya na yeta, nindhAni kAryANi dUtaH parihareva , akAche bubhukSA vinA ca bhuJjIta, AyAdadhika na vIyAt , dharmaviruddha nA''caret , malamUtre nAva dharmakA aura jAtikA prAcIna vepa dhAraNa kare, jo ghara para Ave usakA satkAra kare, satya dharmakA pAlana kare, prANI mAtra para anukampA rakha, pavitratA pUrvaka pravRtti kare, sadA komala vANI bole, kRpaNa (kajUsa) na ho, rAtri bhojana na kare, vRthA yakavAda na kare, vinA chanA pAnI na pie, mithyA bhASaNa na kare, kisI vastumeM atyanta Asata na ho, vizeSa kAraNa vinA soteko na jagAve, parakA abhyudaya dama dusvI na ho, nindanIya kAryoMse dUra rahe, asamayameM aura vinA bhUkha ka bhojana na kare, Ayase adhika vyaya na kare, dharma viruddha AcaraNa prAcIna veza dhAraNa kare, je ghera Ave tene satkAra kare satya dharmanuM pAlana kare prANImAtra para anuka pa rAkhe, pavitratApUrvaka pravRtti kare, sadA komaLa vANI bole kanusa na bane, rAtribhojana na kare, vRthA bakavAda na kare, aNagaLa pANI na pIe mathyA bhASaNa na kare, te vastumAM Asakata na thAya, sutelAne na jagADe, paranA akSaya joI dukhI na thAya, ni danIya kAryothI dUra rahe, asamaye ane vinAmUkhe kalejane na kare, AvakathI vadhAre kharca na kare, dharma viruddha AcaraNa na kara, Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 sU0 11 dharma0 sAmAnyAnagAgdharmavarNanam 157 mitreNa saha kApaTya, na kuryAnnAvicAritam / kodhAbhimAnarUkSatvAkarttavyAni vivarjayet // 18 // sadA nirasyevAlasya, svakarttavyeSu yatnavAn / bandhubhizca mahadbhizca virundhyAjjAtu na kvacit // 19 // tyajedayogyamudvAha, maniyoga manAgapi / prajAhitecchunA tadvadvidroha ca mahIkSitA ||20|| dyUta mAsa surA caurya, vezyA''kheTa parastriyaH / rasalolupatAmAha, svApa nindA parasya ca // 21 // tRSNAmarayAtinA tatsamvandha kularogiNA / 'tye jet' iti triMzatitamazlokoktayA kriyayA sambandha' / runyAt, malamRnopari malamUtre notsRjet, mitreNa saha kapaTa nAcaret, viziSTa vicAramantareNa kimapi kArya na kuryAt, kodhAbhimAnarUkSatA akarttavya ca dUrata' pariharet karttavyepvAlasya nirasyet, bandhuvargeNa mahatA ca maha na jAtu virun yAt, ayogya vivAhamabhiyoga rAjadroha, dhUta mAsa- surA caurya vezyA pApadvi parastrIsevanarUpANi sapta vyasanAni, rasalolupatA, divAstrApa, kasyacinindA paradhanatRSNAmaparicitena kauli+rogiNA ca saha vivAhAdisambandha ca parivarjayet, satyamApa samiyameva kare, mala sUtrako na roke, malamUtra para mala mutratyAga nahI kare, mitrake sAtha kapaTa na kareM, vizeSa vicAra kiye binA koI bhI kArya na kare krodha, mAna, kakhAI aura akarttavya se dUra rahe, karane yogya kArya meM pramAda na kare, vandhu varga tathA mahAn janAMse virodha na nAve, ayogya vivAha, aparAdha, rAjadroha, juA-mAma bhakSaNa-madirApAnacorI - vezyAgamana - pAparddhi (zikAra khelanA ) - parastrIsevana - rUpa sAta vyasana, caTorApana, diname nIMda lenA, parAI nindA, paradhanakI tRSNA, aparicita aura kaulika (kulaparamparAse Aye hue chUtake) rogI ke sAtha vivAhAdi sambandhakA parityAga kare / priya hI satya bole, ninA maLamUtrane na roke, maLamUtra para maLamUtrane tyAga na kare, mitranI sAthe kapaTa na kare, vizeSa vicAra karyA vinA koI paNa kArya na kare, krodha, mAna, rUkSatA ane akartavyathI dUra rahe, karavA ceAgya kAryamA pramAda na kare, khavarga tathA mahAn jano sAthe veravidhi na khAdhe, ayeAgya vivAha, aparAdha, rAjadroha jugAra-mAsabhakSaNu-~madirApAna --zorI-vezyAgamana-pApardhi (zira) - parastrIsevana-35 sAta vyasana, svAhIsA divase uMgha, paranidA, paradhananI tRSNA, aricita ane kaulika (kulapara parAthI utarelA Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 upAsaka dazAGgaNe priyameva vadetsatya - mapRSTo nottara spRzet ||22|| madhye kasyApi vArttAyA, viccheda na samAcaret / na brUyAtsvagRracchidra, purato yasya kasyacit // 23 // naiva castu vyavahAre - dajJAtamaparIkSitam / na kuryAtkasyacitkIrtti, -khaNDa vizvAsaghAtanam ||24|| yogakSema ccheda-bhedI, grAmAdInA na sAdhayet / na bhuJjItAvaNTayitvA vastu kiJcidapi kacit ||25|| anItyA nArjayeddravya, nijamUladhanApaham / tannA''carejjAtu yatsyAdihAmutra ca garhitam ||26|| parastriyA sahaikAkI, na gacchenna ca savadet / na vA tayA mahaikAntavAsamAmAdayedapi // 27 // 1 'satya ce' tyartha / vadet, apRSTo nottara dadyAt, ma ye rasyApi vArttAyAmcheda na kuryAt, gRhacchidra kasmaicidapi na kathayet, kimapi tvaparIkSyAparijJAya ca na vyAharet kasyApi matapattI hastakSepa, vizvAsaghAta, grAmAdeyoga kSemayobhchedabheda / ca na kuryAt, aSTa frevA kizcidapi na jAtu guJjIta, anIticyA dravya nAt " 1 , pUche uttara na de, koI bAta cIta karatA ho to zrIcameM na bole, gharakI burAI kisIse na kahe, vinA jAne aura parIkSA kiye kisI vastukA vyavahAra na kare, kimIko pratipattime hastakSepa na kare, vizvAsaghAta na kare, grAma nagara Adike yoga-kSema (alabdha vastuke lAbha karane aura mount rakSA karane) me vighna na DAle / vinA bATe ( pAsa meM baiThe huoko vinA diye) kabhI kisI vastuko na khAve, anyAya se dhanopAjaina na kare, isaloka paralokase pratikUla na kare, parastrI ke sAtha zepanA) rogonI sAthai vivAhAhi - saghana parityAga bhare, priya satya mAse, vinA pUchaye uttara na de kAI vAtacIta karatA hAya tenA vacce na mele, gharanA chidranI vAta koIne na kahe, eLakhyA vinA ane parIkSA karyA vinA koi vastunA vyavahAra na kare, kASTanI pratipattimA hAtha na ghAle vizvAsaghAta na kare, gAma nagara AdinA vegakSemamA (alabdha labdha vastunI rakSA karavAmA) vighna na nAkhe, bhAga apyA vinA) kadApi kai vastu na khAya, ihaleAka paleAkathI pratikULa kAryo na kare, parastrInI karavAmAM ane vastunA lAbha vahecyA vinA (pAse rahelAone anyAyathI dhanapAna na kare, sAthe ekaleA na jAya, na mele 9 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 sU 11 dharma sAmAnyAnagAradharmavarNanam 159 na gRhoyAttadhotkoca, gRhAdIni pramArjayet / na vyApriyeta pramAdA, dalpamUladhanena ca // 28 // nAnyAyamavalambeta, jAtucitmakaTe'pi san / marAparigraha kiJca, mahorambha vivarjayet // 29 // __ anyAyino na pakSI sthA, nAhetvanyasya vezmagaH / na vrajedurgama mArga, melo mugdhamAnasa // 30 // na nadI nApi kAsAra,-prabhRti yAhutamtaret / bAlaka-prathayo-glAna, garbhiNI-ceTakA-zritAn // 31 // __ asantoSya na bhuJjIta, na ca kazcitkaladdhayet / na druhyed guru devAya, dharmAya ca kayaJcana // 32 // viTI-tamAla-bhadgAdi,-vyasanAni vivarjayet / ityevamuktaH sAmAnyo,-'gAradharmoM jinezvaraiH // 33 // " iti / nA''caret , paravanitayA sahakAkI na gacchenna sabhApeta na caikAntavAsa kuryAt , utkoca na gRhoyAt , gRhAdIni dvisandhya parimArjayet , alpena mUladhanena nAdhika vyApriyeta, saGkaTApannamANo'pi nAnAtimavalamneta,mahArambha mahAparigrahayo karttavya nAcareta , anyAyinaH pakSa nAzrayet , nippayojana syApi gRha na bhavizeda , vikaTa mAgameko nagancheta, pAhubhyA nadImAsArAdi na taret , bAla vRddha glAna garbhavatI. bhRtyA''zritAdInaparitoSya na bhuJjIta, kamapi kalaGkita na kuryAt , gurave dharmAya akelA na jAve, nayole aura na ekAntame nivAsa kare, dhUsa (rizvata) na le, subaha sAma dharakI saphAI kare, thoDI pUjIse baDA vyApAra na kare, prANoM para saphaTa Ane para bhI anItikA Azraya na le, mahA Arambha mahAparigraha vAlA kAma na kare, anyAyIkA pakSa na le, vinA prayojana kisI ke ghara meM praveza na kareM, vikaTa mArgameM akelA na jAve, bhujAose nadI tAlAva AdimeM na tere, yAlaka vRddha rogI garbhavatI bhRtya aura Azritako mantuSTa kiye binA bhojana na ane na ekAMtamAM nivAsa kare, lAca na le savAra-sAja ghara sApha kare, thoDI pUchathI meTo vepAra na kheDe, prANa para saMkaTa AvatA paNa anItine Azraya na le, mahAAra bha mahAparigrahavALuM kAma na kare, anyAyIne pakSa na le, prayajana vinA keinA gharamAM praveza na kare, vikaTa mArgamAM ekale na jAya, bhujAothI nadI-taLAva AdimA na tare, bAlaka vRddha regI gabharvatI cAkara ane Azritane saMtuSTa karyA vinA bhejana na kare, koIne kalakita na kare, gurU ane dharmanI sAthe droha karavAnI IcchA paNa na kare, bIDI tamAku ane bhAga Adi vyasanane sarvathA tyAga kare-ItyAdi. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 upAsakadazA ca manasA'pi na duhyet, TikA tamAla vijayAdivyasanAni ca sarvathA pariva jet " ityAdi // 1 vizeSAgAra - ( zrAvaka ) - dharmasvarUpam vizeSarUpastu- samyagdarzanAzuvatAdilakSaNastatra samyagdarzana prazama - savegAdi lakSaNa AtmapariNAmastatyArthazraddhAna yA navAnA jIvAditatvAnA devagurudharmANAM ca yathArthasvarUpeSu buddhipUrvaka zraddhAnamityarthaH, tatra - jIvaH = mAgnyArayAtasvarUpaH / puNyAdayo mokSAntA api prAgeva vyAkhyAtA / ajIvazca jIvavyatiriktaH dharmA stikAyA - 'dharmAstikAyA''kAzAstikAya- kAla pudgalAstikAyalakSaNastatra dharmA 1 - ' agAradharmaH' iti bhUtapUrveNa (161 pRSTha gatena) sambandhaH / kare, kisI ko pati na kare, guru aura dharma ke sAtha droha karanekI icchA taka na kare, vIDI, tamAkhu aura bhAga Adi vyasano kA sarvathA tyAga kare, ityAdi / sAmAnyarUpa agAradharmaga bhagavAnne isa prakAra varNana kiyA hai| aba vizeSarUpa AgAra - dharmakA varNana karate hai-vizeSarUpa - agAra ( zrAvaka ) dharma sampadrzana aura aNuvrata Adiko vizeSa AgAra-dharma kahate haiM / prazama savega-nirveda - anukampA AstikyarUpa Atma pariNAmako, athavA tattvArthake arthAt jIva Adi nau tatvoMke tathA sace deva guru aura dharma ke yathArthabuddhipUrvaka zraddhAnako samyagdarzana ( samakita ) kahate haiM / jIvanatattvakA vyAkhyAna pahale kara cuke hai, aura puNyase lekara mokSa paryanta tattvokA svarUpa bhI pahale likhA jA cukA hai| rahA ava tattva, so, jIva na ho vaha ajIva hai| ajIva pAca haiM - (1) sAmAnyarUpa agAradha bhagavAne e pramANe varNana karyuM che. have vize--SarUpa agAradharmAM varNana kare che ---- vizeSaipa-magAra (zrAva3) dharma sabhyazna ane aNuvrata Adine vizeSa agAradhama kahe che. prazamasa veganive da-anuka pA-AstikayarU AtmapariNAmane athavA tattvArthInA arthAt jIva Adi nava tattvA tathA sAcA deva gurU ane dharmAMnA yathArtha buddhipUrvaka zraddhAne samyagdarzana (samakita ) kahe che. jIvatattvanuM vyAkhyAna pahelA karI gayA chIe, ane puNyathI mekSa sudhInA tavenu mbharUpa paNa pahelA lakhI gayA chIe, bAkI rahyu ajIva tattva, Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bagAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1011 dharma0 zrAvakadharmanirUpaNejivAdisva. 161 stikAyaH dharmadravya- vicarato matsyAderjalamitra gatimatA jIvAnA pudgalAnA ca sAhAyyadAnenA''dhArabhUta ityarthaH, epa zramautika. sarvalokavyApI jIvapudgalagatenimittakAraNam / adharmAstikAyaH adharmadravya - pathikAdInA vRkSAdicchAyetra sthitimatA jIvAnA pudgalAnA ca sAhAgyadAnenA''dhArabhUta ityarthaH, eSa hi nijazaktapA'vatiSThamAnAnA jIvAnA pudgalAnA ca preraNAmantareNaivAvasthitinimittam / dharmadharmAstikAya, (2) adharmAstikAya, (3) AkAzAstikAya, (4) kAla aura (5) pudgalAstikAya / (1) dharmAstikAya - calanevAle jIvoM aura pudgaloMko jo calane meM sahAyatA pahu~cAtA hai use dharmAstikAya yA dharmadravya kahate hai, jaise jalameM calanevAlI machalI ke calane-phirane meM jala sahAyaka hotA hai / dharmAstikAya - arUpI (amRrtika) aura samasta lokAkAzameM vyApaka hai, aura jIva pudgaloMkI gati meM nimitta kAraNa hai / (2) adharmAstikAya --jaise calatA huA musAphira yadi ThaharanA cAhe to vRkSakI chAyA usake Thaharane meM udAsIna kAraNa hotI hai usI prakAra sthitimAn jIvoM aura pudgalokI sthiti meM jo mahazayaka hotA hai use adharmAstikAya yA avarmadravya kahate haiM / adharmadravya Thaharate hue ko Thaharanese sahAyaka mAtra hotA hai, preraNA karake ThaharAtA nahIM hai / yaha bhI dharmAstikAM kI hI taraha arUpI aura samasta lokAkAzavyApI jemA jIva na heAya te ajIva che atra pAya prabhAranA De (1) dharmAstAya, (2) adharmAniya (3) Aagastijaya, (4) asa sane (5) yuddhagasA nikAya (1) dharmAstikAya--cAlanArA jIve ane pudagale ne je cAlavAmAM mahA yatA kare che tene dharmAntaka ya athavA dhadravya kahe che, jemake jaLamA cAlArI mAchatIne cAlavA-kUvAmAM jaLa sahAyaka thAya che dharmAstikAya-arUpI ( amUrtika ) ane samata lAkAkAzamA vyApaka che ane jIva-pudgalAnI rzanamA nimitta-kANu che adharmAstikAya--jema ca lanA musAphara jo thAbhavA icche te vRkSanI chAyA tenA caiAbhavAmAM udAsIna krANu ane che, tema sthitimAna jIve ane putraaAnI sthitimA je sahAyaka bana che tene adharmAstikAya athavA adhama dravya kahe che adharma nya thAbhanArane thebhavAmA sahAyakamatra bane che preraNA karIne thebhAvatu nathI e paNa dharmAstikAyanI peThe arUpI ane samasta leAkAzavyApIche dhadravya Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1620 upAsakadazAGgasUtre dravyAsdharmedravye ca lokAlokamaryAdayorasAdhAraNe kAraNe staH, etaddvayAmAce cALo kasa teti yathAkramamantrayavyatirekAtra boddhavyau / AkAzastikAya: =bhAkAzadRSya - jIvAdisarva padArthasyAvakAzadAnena nimittamananto'matiko lokAloba vyApI cetyarthaH / kAlaH - amaucikaH san dravyAvasthAparivattinidAnam - ekasmikSetra manu yAdau cAla yauvana kA prasthApariNAma heturnavyAni jIrNayan jIrNAni ca navyaya amautiko'madezI dravyavizeSa ityarthaH / pudgalAstikAyaH = pudgaladravyam - paramANu mArabhya yAvadghaTapaTAdipadArthasArtha ityarthaH, etallakSaNa ca varNasparzarasagandhavantram, hai / dharmadravya aura adharmadravya, lokAza aura alokAkAza kI maryAdAke kAraNa hai| jahAM ye dravya hai vaha lokAkAza aura jahA inakA sadbhAva nahIM hai vaha alokAkAza kahalAtA hai / (3) AkAzAsti -- jIva Adi dravyoko jo avakAza detA hai vaha AkAzAstikAya yA AkAzadravya, hai / AkAzadravya ananta pradezI hai, amUrttika hai aura loka tathA alo me vyApta hai / (4) kAla -- kAladravya amUrttika hai aura dravyakI paryAyoMkI parivartana kA kAraNa hai / manuSya AdimeM vAlaka, yuvA aura vRddha avasthA kAlahI ke prabhAva se hotI hai / yaha purAneko nayA aura naye ko purAnA karatA hai, aura apradezI dravya hai - isake pradeza nahI hote / (5) pudgalAstikAya - paramANuse lekara ghaTa paTa Adi sabhI dikhAI - dene vAlA padArtha pudgalAstikAya yA pudgaladravya hI hai| jisameM rUpa, ane adhadravya, lekAkAza ane aleAkAkAzanI maryAdAnA kAraNu che jyA e dravya hai, te leAkakAza ane jyA ene saddabhAva nathI te aleAkakAza kahevAya che (3) AkAzAstikAya-jIva Adi dravyene je avakAza Ape che te AkAzAstikAya athavA AkAza dravya che AkAzadravya anatapradezI che, amUtika che ane leAka tathA aleAkamA vyApta che (4) kAla----kAladravya amRtika che ane dravyanI paryAyanA parivartananuM kAraNu che manuSya AdimA khALaka, yuvA ane vRddha avasthA thAya che e jUnane navu ane navAne jUtu kare che, ane apradezI dravya che. enA pradezA thatA nathI phAlanA ja prabhAvathI (5) pudgalAstikAya.paramANuthI laIne ghaTa paTa Adi badhA padArthoM pudgalAstikAya athavA ja che. jemA rUpa, spa rasa dekhatA 16, Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 0 11 dharma0 zrAvakadharmanirUpaNe jIvAdisva0 163 ekasmAtsthAnAnirgatya (vighaTaya) sthAnAntarapUraNa pudgalapadAryaH, pudgalasya nirazo bhAgaH paramANuH, yAvadeka. paramANurapareNa paramANunA saha sammilitovartate tAvatsa 'pradeza' iti vyavahiyate, dvitrAdibhiH paramANupadezaizca skandho bhavatIti / dharmA'dharmA''zajIvAnA pradezAH pradezAntaravilakSaNA ghanIbhUtatayA svebhyaH sarvathaivA'pRthagbhUtA na tu paTApaTapradezavadbhinnAH / Aha-nanu kimida dharmAdInAmastikAyatva 1 katha ca kAlastacchnyo vyavAhiyate ? iti, ucyate-astayA pradezA', kAya:samudAyastatazvA'stInAmmadezAnA kAya samudAyo'stikAyaH, eva ca dharmarUpo'sparza, rasa, gadha pAye jAe~ vahI pudgala hai / eka padArthase vibhakta hokara dUsare padArthakI pUrti karanese ise pudgala kahate haiN| jisakA dUsarA aza na ho sake aise, pudgalake sabase sUkSma aza ko paramANu kahate haiN| eka paramANu jaba taka dUsare paramANuke mAdha milA rahatA hai, taba taka use pradeza kahate haiM / jaba vaha do, tIna, cAra Adi adhika paramANuoM yA pradezoMke sAtha mila jAtA hai taba skandha kahalAtA hai| jaise paTake pradeza paTa (vastra) se pRthaka hote haiM vaise dharmadravya adharmadravya AkAzadravya aura jIvadravyake pradeza prathaka nahIM kiye jA skte| ve atyanta ghanIbhUta-akhaNDapiNDarUpa-hokara rahate haiN| prazna-dharma Adike mAya jo 'astikAya' lagAyA hai, usakA abhiprAya kyA hai ? aura kAlake sAtha 'astikAya' kyo nahIM lagAyA gayA hai ? uttara-'asti'kA artha hai pradeza aura 'kAya' kA artha hai samUha, mAluma paDe te pudagala che, eka padArthathI virakata thaIne bIjA padArthanI pUrti karatA hovAthI ene pudagala kahe che jene bIjo a za na thaI zake evA, pugalanA sauthI sUkSama ane paramANu kahe che eka paramANu jyA sudhI bIjA paramANunI sAthe maLI rahe che, tyA sudhI tene pradeza kahe che jyAre te be, traNa, cAra Adi adhika paramANuo yA pradezanI sAthe maLI jAya che, tyAre skandha kahevAya che jema paTanA pradeza paTa (vastra)thI pRthapha hoya che, tema dharmadravya adharmadravya Akazadravya ane jIvadravyanA pradeza pRthaka karI zakAtA nathI te atyaMta ghanIbhata-- akhaDapiMDarUpa thaIne rahe che prazna-dharma AdinI sAthe je astikAya lagADe che tene abhiprAya che che? ane kAlanI sAthe "astikAya kema nathI lagADe? uttara-astine artha che pradeza, ane kAryane artha che samaha, Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadA 164 stikAyo dharmadravyamiti phalati evamadharmAstikAyAdiSvapi bobhyam, kAlasya tu bhUtasya naSTatvAda bhaviSyatazcedAnIma saccAdvarttamAnatAmAtramavaziSyata iti nAstyasti kAyatvavyapadezaH / eSu dharmAdharmajInA asakhyAtamadezAtmakAH, AkAza cAnantamadezAtmakaH, iyostu vizeSaH- yallokAzo'sakhyAtamadezAtmako'lokAkAzabhA nantamadezAtmaka iti 1 devasvarUpam ! devaH sa yo dopavarjito jJAnAdyanantacatuSTayanAn, lokAlokayathAvasthitastra rUpopadezakaH, pramANa naya syAdvAda praspasse vItarAgastyAgI ca isalie astikAya kA artha 'pradazoMkA samUha' aisA huA / dharmAsti kAyamA artha nikalA - ghamarUpa pradezoMkA samRha / isI prakAra adharmA stikAya Adike viSayameM bhI samajhanA caahie| kintu kAlake pradeza nahI hai, kyoki atIta (bItA huA) kAla naSTa ho cukA hai aura bhaviSya kAla isa samaya vidyamAna nahIM hai| sirpha varttamAna kAla samayamAtra zeSa raha jAtA hai isalie use astikAya nahIM krte| ise dharma adharma aura jIvadravya ye asakhyAta pradezavAle haiM, aura AkAza anantapradezI hai / vizeSatA yaha hai ki AkAzameM bhI lokAkAza to asakhyAtapradezI hai para alokAkAza anantapradezI hai / devakA svarUpa | deva -- jo dopoMse sarvathA mukta ho, ananta catuSTadase yukta ho loka alokake yathArtha svarUpakA upadezaka ho, pramANa naya svAhA tethI astikAyane a 'pradezanA samUha evA thayeA dharmAstikAyane artha nIkaLyA. dharmArUpa pradezanA samUha' e pramANe adharmAstikAya AdinA viSayamAM paNa samajI levu parantu kAlanA pradeze nathI, kAraNa ke atIta (vItI gamele) kAla naSTa thaI cUkayA che ane bhaviSyakALa atyAre vidyamAna nathI mAtra vartamAnakALa samayamAtra zeSa rahI jAya che, tethI tene astikAya nathI kahetA, emAthI dha, adhama ane eka jIvadravya e asa khyAta pradezavALA che, ane AkAza anatapradezathI he vizeSatA e che ke AkAzamA paNa traikAkAza te asakhyAtapradezI che, parantu aneAkAkAza atatapradezI che devanu svarUpa deva-je doSothI saCthA mukata hoya, anata catuSTayathI yukata hAya, lAka alekanA yathArtha svarUpanA ipadezaka hAya, pramANu naya syAdvAdanI prarUpaNA karanArA hAya Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMgAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 11 dharma zrAvakadharmanirUpaNedevastra 165 taduktam--- "Niddoso sajutto, cauhiM NANAhahiM aNatehiM / loyAloya jahaTTiya, sakhyaNidesago ya jo hoI // 1 // eva pamANa-Naya siyavAya ppannAvago vigayarAo / avi jo paramacAI so devo jeNasAsaNe vRtto // 2 // " iti / etacchAyA ca- "nirdoSaH saMyuktacaturbhirjJAnAdibhirananteH / lo kAlo yathAsthita, - svarUpanirdezakaca yo bhavati // 1 // eva pramANa naya syAdvAda jJApana vigatarAgaH / cch api yaH paramatyAgI, sa devo jainazAsane uktaH // 2 // " iti / tana- dIpAH dAnAntarAyAdayo'STAdaza matkRtA-tattvapradIpA dvseyaaH| jJAnA dhanantacatuSTaya cAnantajJAnAnantadarzanAnantasukhAnantavIryarUpam / lokAloko capA 1 - jantarAyA dAnalAbha, vIryabhogopabhogagA / hAsyaM ratyaratI bhIti, rjugupsA zoka eva ca // 2 // kAmo mithyAtvamajJAna, nidrA cAniratistathA / rAgadre pau prabhuproktA, dopA aSTAdaza tvamI ||2||" iti / prarUpaNA karane vAlA ho, vItarAga aura tyAgI ho vahI saccA deva hai / kahA bhI hai " jo nirdoSa, ananta catuSTayase yukta, lokAlokake yathArtha svarUpa kA prarUpaka, pramANa naya syAdvAdakA upadezaka, vItarAga aura parama tyAgI ho, vahI jaina zAsaname deva mAnA gayA hai || 2 || " yahA dopase dAnAntarAya Adi aThAraha doSoMkA grahaNa hai / unakA kathana mere dvArA nirmita 'tatvapradIpa' nAmaka granthame dekhanA cAhie / anantacatuSTayakA artha ananta jJAna, ananta darzana, ananta suma aura ananta vIrya he / loka aura alokakA svarUpa pahale batA cuke hai / vItarAga ane tyAgI hAya te sAcA deva che kahyu che ke-- "je nidoSa, ana ta catuSTathI yukata, leAkAleAkanA cathA svarUpane prarUpaka, pramANa naya syAdvAdanA upadezaka, vItarAga ane paramatyAgI tene jainazAsanamA deva mAneso che (1) ahIM dveSathI dAnAntarAya i mArA sthelA 'tatva pradIpa' nAmanA anata jJAna, mana tadana, anata sukha ane aDhAra DhASAnu grahaNa enu kayana graMthamA jovu anata catuSTayano a anata zakti che leAka ane aleAkanuM Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 upAsakadA gvyAkhyAtasvarUpau / pramANa ca tad yena padArthAH pramIyante, sazaya viparyayAnAyaka sAyabhinna, samyagjJAnamiti yAvada, etacca mati zrutA yadhi manaH paryatra kevalajJAna bhedAtpaJcavidham matyAdisvarUpa ca matkRte tattramadIpe mapazcitam / [ nayamarUpaNam ] nayati nAnAzAtma padArthamekAzAnalambanena pratItiviSaya prApayatIti, yadvA nIyate = paricchidyate padArthoM yena yasmAdveti nayaH = nAnAdharmAtmatrasya vastuna ekA zapariccheda ityartha, yadvA sarve ghaTa-paTa kaTa-karaTa varaTAdayaH padArthA nija nitra 2 mA - (jJAna) - vipayIkriyante codhyanta ityartha. / , jisase padarthokA yathArtha jJAna ho use pramANa karate haiM, arthAt sazaya viparyaya aura anadhyavasAyase bhinna jJAna athavA samyagjJAna hI pramANa hai / samyagyajJAna (pramANa) mati, zruta, avadhi, manaH paryava aura kevala jJAnake bheda se pAca prakArakA hai / isakA vistRta varNana 'tattvapradIpa' me kiyA gayA hai / (7) nayokA prarUpaNa / padArtha me ananta dharma pAye jAte haiM una saba dharmo kA samudAya yaha padArtha hai / una ananta dharmoMme se kisI eka vivakSita dharmako mukhya karake aura zeSa dhUmako gauNa karake arthAt usa mukhya dharmakA Alajana lekara jo padArthakA jJAna karAve use naya kahate haiM / athavA jisake dvArA anantadharmAtmaka padArthakA eka dharma jAnA jAya use naya kahate haiM athavA ghaTa paTa Adi samasta padArtha apane -apane mUla dravya svarUpa pahelA khatAvI gayA chIe jethI karIne padArthonu yathArtha jJAna thAya tene pramANa kahe che, arthAta sa zaya vipaMca ane anavyavasAyathI bhinna jJAne athavA sabhyajJAna ja pramANu che sabhyagjJAna (pramANu) mati, zruta, avadhi, mana paryAva ane kevaLajJAnanA bheDhe karIne pAca prakAranuM che enu vistRtavarNana 'tava pradIpa'mA karelu che (7) naceAnu prarUpaNu padmAmA ane tedhama mAluma paDe che, e sa dharmonA samu ya e padArtha che. e atata dharmomAthI keI eka vikSita dharmane mukhyatve karIne ane zeSa dharmAMne gauNurve karIne arthAt e mukhya dhanuM mAla bana laIne je padAnuM jJAna karAve tene naya' kahe che athavA jenI dvArA anatadharmAMtmaka padArthonA eka dha jANuvAmA Ave tene naya kahe che athavA ghaTa paTa Adi badhA padArthoM potapotAnA Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 TIkA bha 1 sU.11 dharma0 zrAvakadharmanirUpaNe nayamarUpaNam 167 mUladravyANyapekSya nityAH santo'pi tattadvaTapaTAdyAkArapariNatimapekSyAnityA ivi padArthamAtrazato nityamazatazcAnitya yanmanyate so'ya naya ucyate / aya ca tAvadvividhaH dravyArthika paryAyArthikatvAbhyAm / tatra tattatparyAyAnadudravati dropyati veti dravya, sa evArthe dravyArthaH, so'styasminniti dravyArthikaH 1 | kI apekSAse nitya hai kintu ghaTa paTa Adi paryAyoMkI apekSA anitya bhI haiM / arthAt ghaTa (ghar3A) pudgalarUpa hai / jaba ghaTake pudgala, ghaTa banane se pahale miTTI ke rUpa meM the, taba bhI pudgala the, jaba ghaTakI AkRti ( zakala ) me Aye taba bhI pudgala hI hai, agara koI ghaTako paTaka kara TukaDe TukaDe kara DAle taba bhI ve TukaDe pudgala hI rahege, yadi koI una Tukar3oko pisakara miTTI meM milA kara phira unase ghaTa banAe taba bhI ve pudgala hI raheMge / isa prakAra una una pudagaloMkA pudgalapana kadApi naSTa nahIM hotA, isI kAraNa ve dravya-dRSTise nitya hai / parantu ve sadA eka hI avasthAmeM nahI rahate- kabhI miTTI ke rUpame, kabhI ghaTake rUpameM, kabhI TukaDe ke rUpame aura kabhI sakSma rajake rUpame Ate hai / ye saba rUpa dravya paryAya - dRSTise padArtha anitya hai / jo kisI apekSA nitya aura kisI apekSA anitya mAnatA hai usako naya kahate hai / naya do prakArakA hai - (1) dravyArthika aura ( 2 ) paryAyArthika / jo bhUta kAlameM thA / vartamAnameM hai aura bhaviSya me bhI rahegA mUladravyanI apekSAe nitya che, parantu ghaTapaTa Adi paryAyAnI apekSAe anitya paNa che arthAt ghaTa (ghaDA) pudgalarUpa che. jyAre ghanA pudgale, ghaTa nyA pahelA mATInA rUpamAM hatA, tyAre paNa e pudgalA hatA jyAre te ghaTanI AkRtimA AvyA tyAre paNa pudgala ja che, agara jo koi ghaTane pachADIne TukaDe-TukaDA karI nAkhe tyAre paNa te TukaDa pudgala ja raheze, jo kAi spe TukaDAne khADI-daLIne mATImA meLavI dai pharI emAthI ghaTa banAve tyAre paNa e pudgala ja raheze, e pramANe e puddagalAnuM puddagalapaNu karrApa naSTa thatu nathI, te kAraNathI te dravyadRSTie karIne nitya che parantu te sadA eka ja avasthAmA rahetA nathI---AivAra mATInA rUpamAM, koIvAra ghaTanA rUpamA kAivAra TukaDAnA rUpamA ane koivAra sUkSma rajanA rUpamA Ave che e badhA rUpa dravyanA paryAya-draSTie karIne padArya anitya che je kAI apekSAe nitya ane koi apekSAe anitya mAne che, tene naya kahe che naya e aAranA che (1) dravyArthi mane (2) paryAyArthi4 je bhUtakALamA hatu, vamAnamA che ane bhaviSyamA haze, tene draSya kahe - Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 paryeti = mApnotyutpattinAzAviti paryAyaH sa evArthaH paryAyArthaH so'styasminniti paryAyAyikaH (2) / = tayordravyArthikasya nayasya naigama-sagraha vyavahArarUpAtrayo bhedAstatranaike huvidhAH gamAnodhamArgA yasya, yadvA ni-nitarA sarvayetyartha gamA bodhA yasya sa nigamastatra bhavaH kuzalo vA negamaH - sArvakAlika - vAvagamopAyabhUta ityarthaH, yathA kaJciddhUtakAla lakSyIkRtyocyate loke-'bhadyAnukasya janmotsava' ityAdi (1) / upAsakA 1 - ityAdi =eva varttamAna- bhaviSyatorapi bodhyam / use dravya karate haiM / jo naya dravyako artha (viSaya) kare use dravyArthika naya kahate haiM / jo utpatti aura vinAzako prApta hotA hai use paryAya karate haiN| jo naya paryAyako viSaya karatA hai use paryAyArthika naya kahate haiM / dravyArthika nayake tIna bheda hai - (1) naigama, (2) saMgraha, (3) vyavahAra / jo aneka prakAroMse jJAna karAtA hai, athavA jo sarvadA (trikAla) pAtako jAnaneme kuzala ho use naigama naya kahate haiN| jaise-pi bhagavAna mahAvIrasvAmI nirmANako prApta ho cuke haiM tathApi yaha naya bhUtakI vivakSAse pratyeka varSakI caitra zuklA trayodazI ko mahAvIra svAmI ke janmako tithi mAnatA hai, aura isIko pradhAna karake loga kahate haiM ki-' Aja bhagavAnakI jayantI hai|' isI prakAra varttamAna aura bhaviSya kAlake udAharaNa svaya samajha lene cAhie / che je naca dra yane arthAM (viSaya) kare tene dravyarthika nya saMhe ke je utpatti ane vinAzana prApta thAya che tene paryAya kahe che je naya paryArme ane viSaya kare che tene paryArthaka naya kahe che 2 dravyArthi nayanA nA lehe| he - (1) naigama, ( 2 ) sa zraI, ( 3 ) vyavahAra aneka prakAre jJAna karAve che, athavA je sadA (trikALasakha dhI) vAtane jANavAmAM kuzaLa hAya tenuM nAgamanaya kahuM cha jemake o ke bhagavAna mahAvIra svAmI nirvA pAmI cUkayA che tathA ie nya mRtanI vivakSAe karIne pratyeka varSInI caitra su teraze mahAvI svAmInA janmanI tithi mAne che ane tenA pradhAnattve karIne le kahe che ke 'Aje bhagavAnanI jaya tI che' eja rIte vartamAna ane bhaviSyakALanA udAharaNA paNa samajI levA Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 sU 11 zrAvakadharma0 nayamarUpaNam 169 vizeSanairapekSyeNa satra dravyatvAdirUpa sAmAnyamAtra sagRhAti = ekarUpatayA kroDIkarotIti sadgrahaH - sAmAnyoktyA taddharmAvacchinnAnA viziSTAnA sarvepA samyagrAhaka ityarthaH, yathA - 'jIvazcetanAlakSaNaH' ityukte sarvepA jIvAnA pratItirbhavatIti (2) / sacca dravyatvAdIna padArthAnuktasvarUpeNa sagrahanayena gRhItvA yadavAntara dharmAtra cchinnatayA vibhajya vyavaharaNa sa vyavahAraH, yathA - ' jIvo dvividhaH - sasArI mukta-tyAdi (3) / jo naya vizeSa kI apekSA na kara sAmAnyako grahaNa karatA hai vaha sagraha naya hai, arthAt sAmAnyake kathanase usa sAmAnya dharma vAle samasta padArthoMkA samyak prakArase grahaNa karane vAlA sagraha naya hai| jaise'jIvakA lakSaNa cetanA hai' aisA kahanese samasta jIvokA grahaNa hotA hai| sattva, dravyatva Adi sAmAnya dharmake kAraNa sagraha nayake dvArA sagraharUpase grahaNa kiye hue padArthoM meM vizeSa dharmo ke dvArA vibhAga karake jo grahaNa karatA hai vaha vyavahAra naya hai / tAtparya yaha hai ki padArtho meM sAmAnya dharma bhI hai aura vizeSa dharma bhI haiN| dUdha aura jala donoM meM dravatva ( patalApana) samAna hai kintu unake anya guNomeM bheda hai / 'satva' guNa samasta padArthoM meM hai, ataH sagraha naya isa guNakI apekSA samasta padArthoMko eka mAnatA hai / kintu vyavahAra naya kahatA hai - saba padArtha eka nahI ho sakate, kyokI kisI-kisI me jIvatva guNa hai, kisI kisI meM jIvatva guNa je naya vizeSanI apekSA na karatA sAmAnyane grahaNu kare che te saMgrahanaya che, arthAt sAmAnyanA kathana karIne e mAmAnya dharmAvALA adhA padArthonuM samyak prakAre grahaNa karanAro sagrahanaya che jemake-'jIvanuM lakSaNa cetanA che, ema kahevAthI adhA jIvenuM grahaNa thAya che sattva, dravyatva Adi sAmAnya dharmane kAraNe sagraha nayanI dvArA sagraharUpe mahaNa karelA pardhAmA vizeSa dharmAMdvArA vibhAga karIne je grahaNa kare che te vyavahA raya che tAtparya e che ke padArthAmA sAmAnya dharmAM paNa che, ane vizeSa dharma paNa che dUdha ane jala eumA dravyatva (pravAhitya) samAna che, parantu tenA khIja gutheAmA bheda che. sattva' guNu khadhA padArthAMmA che, tethI satra naya e guNunI apekSAe badhA padArthAMne eka mAne che paraMtu vyavahAra nA kahe che ke badhA padArthoM eka nathI hAI zakatA kAraNa ke kAi-DhAImAM jIvatva guNu che, keAI-phAImAM jIvatva Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 170 upAsakadazAsUtre nahIM hai, ataH donoM eka kaise ho sakate haiM? sagraha kahatA hai-jIvatva guNa eka hai aura vaha guNa jina-jinameM pAyA jAtA hai ve saba eka dravya hai / vyavahAra naya karatA hai -koha jIna sasArI hai, ko mukta hai, ataH donoM bhinna-bhinna hai / magraha rahatA hai-- jina-jinameM sasArIpana pAyA jAya ve saba eka hai / vyavahAra kahatA hai-- koI sa hai koI sthAvara, donoM eka nahIM hai / sagraha kahatA hai - jina-jinameM sapana ho ve saba eka hai / vyavahAra kahatA hai-- koI dvindriya, koI trIndriya, koI caturindriya aura koI pacendriya hote haiM, ataH bhinna-bhinna haiM / tAtparya yaha hai ki sagraha naya sAmAnya dharma para dRSTi rakhatA hai aura vyavahAra vizeSa (bhinna dharmoM para // eka naya dusare kA virodha nahI karatA hai| naya, taba taka hI sunaya hai jaba taka ve dUsare nayakA virodha na karake dUsare nayako udAsInatApUrvaka dekhate hue apane viSayako jAnate hai / jaba koI naya anya nayakI apekSA na rakha svataMtra vana jAtA hai anekavAda se viparIta ekAnta vAdako Azraya deneke kAraNa mithyA naya ho jAtA haiM / saugatokA anItyatAvAda RjusUtra nayase sagata taba vaha guru nathI, te beu eka kevI rIte hoi zake ? sagrA kahe che ke jIvava guNa eka che ane e guNu jemA jemA mAlUma paDe te badhA eka dravya che vyavahAra natha kahe che ke i jIvasa sArI che, koi mut che, mATe beu bhinna bhinna che sa kahe che ke jemA jemA sa sArIpaNu mAlUma paDe te badhA eka che vyavahAra kahe che ke koi trasa che keAI sthAvara che, mATe eu eka nathI sagraha kahe che ke jemA jema trasapaNa hAya te badhA eka che vyavaDAra kahe che kekoi nai driya, koi zrIndriya, koi caturindriya ane koI pacendriya hAya che, mATe tee bhinna che. tAtparya e che ke sagrahanaya sAmAnya dharmopara draSTi rAkhe che ana vyavahAra naya vizeSa (bhinna) dhamAM para draSTi rAkhe che eka naca bIjAne virodha nathI karatA naya e tyA sudhI ja sunaya che ke jyA sudhI te khIjA nayanA virodha na karatA aA nayane udAsInatA pUrvaka joi rahI paiAtAnA viSayane jANe che jyAre kAi naya anya nayanI apekSA na rAkhatA svataMtra anI jAya che tyAre te anekAtavAdathI viparIta ekAntAvAdane Azraya ApavAne kAraNe mithyAnaya khanI jAya che. saugatAne anityatAvAda channusUtra nace karIne bhagata che, Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasajIvanI TIkA a0 1 sU0 19 zrAvakadharma0 nayaprarUpaNam 171 paryAyArthikasya ca nayasya RjusUtra zabda samabhirUDhai-vambhUtarUpAzcatvAro bhedAstatrasadapi dravya guNIbhAvAdaparibodhayan Rju = varttamAnakSaNasthAyiparyAyamAtra madhAnatayA sUtrayannabhiprAya vizeSa RjumratranayaH, yathA - 'saprati sukhamastI' - tyAdi, hai kintu vaha bauddhamiddhAntame anya nayoMse nirapekSa honeke kAraNa mithyAkajusUtra ho gayA hai| yahI bAta anya nayoke viSayame bhI jAna lenI cAhie / sagraha aura vyavahArakI jo viSaya vibhinnatA Upara dikhalAI gaI haiM vaha bhI isoke anusAra samajhanI cAhie, arthAt saMgraha naya sAmAnyakA pratipAdana karatA hai aura vizeSako gauNa karake usakI vivakSA nahIM karatA, kintu virodha bhI nahIM krtaa| isI prakAra vyavahAra naya apane viSayakA pratipAdana hI karatA hai sagrahake viSayakA virodha nahI karatA / sakSeSame yaha kaha sakate hai ki naya, maheliyoM kI taraha rahate hai, IrSyAlu mautoM (sapatniyo ) kI taraha nahIM / paryAyArthika nayake cAra bheda hai - (1) Rju sUtra, (2) zabda, (3) samabhirUDha, (4) evabhUta | (1) dravya yadyapi vidyamAna hai to bhI use gauNa (apradhAna) karake usakI vivakSA na karatA huA jo naya varttamAna kSaNameM vidyamAna paryAya ko hI pradhAnatAse bodha karatA hai, vaha Rju-sUtra naya hai / jaise - ' isa samaya sukha hai'| isa prakAra yaha naya vidyamAna dravyako parantu e bauddha siddhAntamA anya nayAe karIne nirapekSa hovAne kAraNe mithyA jItra thai gaye che eja vAta anya nayAnI khAkhatamA paNu jANI levI sa graha ane vyavahAranI je viSaya vibhinnatA upara batAvavAmAM AvI che te paNu e pramANe ja samajavI, arthAt sa graha naya. sAmAnyanuM prativAdana kare che ane vizeSane gauNu karIne enI vivakSA karatA nathI, parantu viredha paNa karatA nathI, eja pramANe vyavahAra naya pAtAnA viSayanu prativAdna kare che, sagrahanA viSayane virodha karatA nathI sakSe 5mA kahI zakAya ke naya sAhelIonI peThe rahe che, irSyALu zAkayanI peThe nahi paryAyArthi nayanA yAra le che - (1) RsUtra, (2) zaNDa, (3) samali3Dha, (4) zeva bhUta (1) dravya o ke vidyamAna che, tA paNa tene gauNu ( apradhAna ) karIne enI vivakSA na karatA je naya vartamAna kSaNamA vidyamAna paryAyanA ja pradhAnatAe karIne beAdha karAve che, jIsUtra naya che jemake A samaye sukha che' A pramANe A naya Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakada 172 evamAdibhirhi vAkyairAtmAdIni dravyANi guNIbhUtatvenAparibodhya kSaNAvasthAyi sukhAtmaka paryAmAtra pradhAnatayA sUtrita bhAtIti (1) / zabda pate upacAryata iti zabda lihU kAla puruSo pasargabhedenA rs bhedastatpradhAno naya:- zandanayaH- paryAyanAnAtve'pyarthAbhedaka ityarthaH yathAsunAsIra vAsavendra puruhUta purandarAdibhiH paryAye rekasyaiva surapatirUpasyArthasya pratipattiriti (2) / prativAcaka zabdamarthabheda iti yaH samabhirohati samAzrayati sa samabhirUDhaH, ayamabhiprAyaH - yadA purandarAdirUpA savjJA vaktA vivakSati, tadA taditaravAvAdi gauNa kara detA hai-usakA bodha nahI karAtA rintu kSaNasthAyi vartamAna kAlIna sukha paryAya hI pradhAna karake usakA sUcana karatA hai / (2) jo bolA jAtA hai use zabda kahate haiM / arthAt liMga, kAraka kAla, puruSa aura upasarga (pra, vi, Adi) AdikA bheda hone para bhI jo padArtha meM bheda nahI mAnatA vaha zabda naya hai / jaise- zunAsIra, vAsava, indra, purata, purandara - ityAdi paryAyavAcI zabdoMse eka indra arthakA bodha hotA hai / tAtparya yaha hai ki cAhe zunAsIra kahie cAhe vAsava yA indra kaha lIjie cAhe puruhRta bolie yA purandara bolie, zabda naya kI dRSTimeM inakA bhinna bhinna artha nahIM hai, kyoMki ina sabase indra artha hI pratIta hotA hai / (3) jo naya pratyeka zabdakA artha bhinna-bhi na mAnatA hai vaha samabhiruDha naya hai| tAtparya yaha ki zabda dhAtuse banate hai aura vidyAmAna dravyane gauNu karI de che-tenA mAdha nathI karAvatA, parantu kSaNasthAyI vartamAnakAlIna sukha-paryAyane ja pradhAna karIne enu sucata kare che (2) ne mosAdavAmA Ave che mene zabda uhe che arthAt siga, 24 pusa, purUSa ane upasa ( x, vi, Adi ) dinA bheda hAvA chatA paNa je padArtha mA leha nathI bhAnato te zabda naya che mare, zunAsIra, vAsava, 49, 53hUta, cu242, ityAdi paryAyavAcaka zabdoe karIne eka ja idra arthanA mApa thAya che. tAtparya e che ke cAhe zunAsIra kA cAhe vAsana cA idra kaheA cAhe purUrhuta ele ke purakara elA, zabdanayanI draSTimA enA bhinna bhinna mA~ nathI, kANu ke e badhA zabdethI IMdra aja pratIta thAya che (3) je naya pratyeka zabdanA arthoM bhinna bhinna mAne che te sabizya naya che Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 sU 11 zrAvakadharma0 nayamarUpaNam 173 sAnirapekSatvena kAdAcitkaHpuradAraNAdikriyAyogena tAmeva purandarAdirUpA sajJAmarthodhatayA viSayI kArayati yaH sa tattadarthasamabhirohaNa kriyAbhisambandhAtsabhirUDhaH, etasminaye hi purandarAdizabdavAcyastatparyAya - nAsavAdizabdavAcyebhyoSpi kAdAcitkatattadguNakriyAbhisambandhAdbhinna evAta evaM ghaTapaTAdInAmarthAnA para spara bhedaH, tathAca purandaratvAdipravRttinimittabhedAdbhinnArthakatvakalpanayA sa sa zabdaeka dhAtume eka hI guNake bodha karAne kI zakti hotI hai ataH usase banA huA zabda bhI eka hI guNakA pratipAdana karatA hai isalie zabdo kA artha eka yahI ho sakatA / jaise purandarakA artha hai-purako dAraNa karane vAlA, aura indrakA artha hai- parama aizvaryase dIpane vAlA | jaya koi vaktA purandararUpa sajJAkI vivakSA karatA hai taba indra Adi saJjJAkI apekSA na rakha kara, kabhI-kabhI honevAlI puradAraNarUpa kriyAke yoga se purandararUpa saJjJAkA bodha karAtA hai, yahI samabhirUDha naya hai / isI nayakI apekSAse 'zabdabhedAdartha bhedo'rtha bhedAcchanda bhedaH' arthAt zabda ke bhedase arthakA bheda aura arthake bhedase zabdakA bheda hotA hai, yaha niyama sagata baiThatA hai| isa nayakI apekSA 'purandara' zabdakA vAcya purandarake paryAyavAcI 'indra' zabda ke vAcyase bhinna hai / kyoMki zabdoMkA sambandha kabhI-kabhI honevAle guNa aura kriyAse hai / jaise purako dAraNa karaneke nimittase purandara kahalAtA hai / isI kAraNa ghaTa aura paTa Adi padArthoM me paraspara bheda hotA hai / yadi guNa tAtparya e che ke-zammU dhAtumAthI khane che ane eka dhAtumA eka ja guNune bedha karAvavAnI zakti heAya che, tethI temAthI anele zabda paNa eka ja guNunuM pratipAdana kare che, tethI karIne zabdonA artha eka nathI thai zakatA, jemake puradarane artha che puranu dAraNu karanArA, ane idranA artha che parama ezvaryAMthI dIpAyamAna thanAro, jyAre kAI vakatA puradararUpa sattAnI vikSA kare che, tyAre idra Adi sa jJAnI apekSA na rAkhatA kAi--kAivAra thanArI puradAraNurUpI kriyAnA ceAgathI pura dararUpa sa jJAnA Adha 4rAve che se samali3Dha naya che nayanI apekSAo ne zabdabhedAdarthado'rthabhedA cchadabheda" marthAt zahanA tehathI arthano leha bhane arthanA tehathI zaNDanA le thAya che, e niyama sagata ane che mA nayanI apekSAe 'puradara' zabdanA vAcya pura gharanA paryAyavAcaka 'Idra' zabdanA vAcyathI bhinna che, kAraNake zabdonA sakha dha phAi koivAra thanArA guNa kriyAnI sAthe hAya che, jemake puranu dAraNu karavAnA nimitte karIne puradara kahevAya che, teja kAraNe ghaTa ane paTa Adi padArdhAmA paraspara bheda Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 upAsakadazAstre sta tamevArthamabhidhatte netaramitaramiti na miyo ghaTa paTAdipu sazayo, na vA viparyayonApi sakramo, nApi caikatvamiti / pratinimittata tu-dhAnyasve sati vAcya titve ca sati pAcyopasthitIyamayAratA''zrayatvam' bhavati ca purandaratvAdiviziSTa aura kriyAse padArthoke bhedakI kalpanA na kI jAya to padArthoM meM paraspara bheda na rhe| tAtparya yaha hai ki jala dhAraNa karane AdizI zakti jisame hotI hai use ghaTa kahate hai, aura zIta-nivAraNa AdikI zakti jisame hotI hai use paTa karate hai / yadi ina dono kI isa bhinna zakti (guNa) kA khyAla na kiyA jAya to donoM (ghaTa paTa)meM bheda hI kyA rahegA ?, isIse guNa aura kriyAse bhedase vAcya padArthoM meM bhI bhada kiyA jAtA hai| basa, isI niyamake anusAra purandara zabda meM jA zakti hai aura usase jisa kriyAkA bhAna hotA hai, vaha zakti (guNa) aura kriyA jisameM pAI jAtI hai use purandara zabdakA vAcya kahate hai| tathA indra zabda meM jo zakti pAI jAtI hai aura usase jisa kriyAkA bhAna hotA hai vaha zasti aura kriyA jisameM pAI jAtI hai use indra zabdakA vAcya kahate haiN| isase yaha mAlUma huA ki 'purandara zabdakA vAcya aura indra zabdakA vAcya eka nahIM hai-alaga-alaga hai, kyoMki donoM zabdoMkI zaktI aura usase bhAsita honevAlA kriyA alaga-alaga hai, pravRttinimitta kA bheda hai| isI prakAra anya hoya che je guNa ane kiyAe karIne padArthonA bhedanI kalpanA na karavAmAM Ave te padArthomAM paraspara bheda na rahe tAtparya e che ke jaLa dhAraNa karavuM AdinA zakita jemA heya che tene ghaTa kahe che, ane TADha nivAravA vagerenI zakti jemAM hiya che tene paTa kahe che je e beunI A bhinna zakita (guNa) ne khyAla ne karavAmAM Ave te ghaTa ane paTa e beumAM bheda ja ze rahe? tethI guNa ane kriyAnA bhede karIne vAcya padArthomAM paNa bheda karavAnA Ave che basa, eja niyamAnusAra 3 dara zabdamAM je zakita che ane tethI je kriyAnuM bhAna thAya che, te zakita (guNa) ane kiyA jemA mAluma paDe che tene pura dara zabdano vAcya kahe che. temaja. idra zabdamAM ra zakita mAluma paDe che ane tethI je kriyAnuM bhAna thAya che, te zakita ane pa1 jemA mAluma paDe che tene Idra zabdane vAca kahe che ethI ema mAluma paDe che ke "pura dara zabdane vAstha (artha)ane "I drazabdane vAca eka nathI-judA judA che, kAraNake u zabdanI zakita ane tethI bhAsita thanArI kriyA judI judI che. pratinimittanI Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasajIvanI TIkA a0 1 0 11 zrAvadharma0 nayanarUpaNam 175 purandarAdizabdavAcye puradAraNakartRrUpe'rthe purandaratvAdervAcyatva puradAraNakartarUpo yo vAnyastadRttitva, tathA pugndaratvaviziSTe puradAraNarUpe vAcye yopasthitIyApramA ratA puradAraNakatrtaniSThavizepyatAnirUpitA tadAzrayatvam / eva vAsavatvendratva ghaTatvapaTatvAdInAmapi pravRttinimittatva sagamanIyamiti sarvamavadAtam , etadudAharaNa ca nirUDhatayopanyastam , turaga vihaga bhujaga paGkaja-gavAdika svayamUhanIyam / 3 / zabdoM ko zakti aura kriyAmeM bhI bheda hotA hai, isalie ve saba vAstava me bhinna arthake bodhaka he / isa niyama ko svIkAra kara lenese na ghaTa-paTa Adi me sazaya hotA hai, na viparyaya hotA hai, na sakrama hotA hai aura na dono eka hote hai / zabdo kI pravRtti kA nimitta vaha hai jo vAcya (zabdArtha) ho aura usameM rahanevAlA ho, tathA pratyeka zabda ke apane-apane jitane artha hote hai uname vizepaNa hoke rahe / ukta sthalame purandara zabdakA artha hai 'purandratva dharma vAlA' usame purandaratva pravRttinimitta hai arthAt jimame purandaratva dharma dekhA jAyagA usako kathana karane ke liye purandara zabdakI pravRtti hogI, kyoki 'purandaratva' purandara zabdakA vAcya (artha) bhI hai aura 'purandaratva dharma vAlA' itanA jo vAcya (artha) usame rahanevAlA bhI hai, tathA ukta zabdArtha me vizeSaNarUpase bhI hai| isI prakAra se vAsava zabda meM vAsavatva, indra zabda me undratva, ghaTame ghaTatva, paTame paTatva, Adiko pravRttinimitta samajhanA cAhie / ukta udAharaNa, adhika prasiddha honeke kAraNa bheda che e pramANe bIjA zabdanI zakita ane kriyAomAM paNa bheda hoya che, tethI e badhA vastuta bhinna arthanA bAdhaka che A niyamane svIkAra karavAthI ghaTa-paTa AdimA sazaya thato nathI, viparyaya thato nathI, A krama thato nathI ane beu eka thatA nathI zabdonI pravRttinuM nimitta e che ke je vA (zabdArtha) hoya ane emAM rahenAre hAya tathA pratyeka zabdanA pitAnA jeTalA artho thatA hoya temAM vizeSaNa thaIne rahe ukata sthaLe pura dara zabdano artha che "pura darava dharmavALe, tama puradaratva pravRttinimitta che, arthAt jemAM pura darava dharma jovAmAM Avaze tene kathana karavAne mATe pura dara zabdanI pravRtti thaze, kAraNake "pura darava" pura dara zabdane vAya (artha) paNu che, ane "puradaratva dharmavALe eTale je vAcya (artha) emAM rahenAre paNa che, tathA ukata zabdArthamAM vizeSa rUpe karIne paNa che A pramANe vAsava zabdamAM vAsava Idra zabdamAM Indrava, ghaTamAM ghaTatva, paTamA paTatva, Adine pravRttinimitta samajavA Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 upAsakadazAGgasUtre diyA gayA hai aura turaMga, vihaga, bhujaga, pakaja, go Adi svayaM jAna lenA cAhie / samabhirUDha naya ko ThIka-ThIka samajhane ke lie eka aura udAharaNa lIjie mahIruha aura pAdapa ina donoM zabdoMkA artha vRkSa samajhA jAtA haiM, para samabhirUDha naya karatA hai - mahIrura kA asalI artha hai mahI (pRthvI) para ugane vAlA aura pAdapa kA artha hai pAda (pairo arthAt jaDoM) se pAnI Adi apanA khurAka cUmane vaalaa| kahA pRthvI para ugane cAlA aura kahA apanI jar3oM se khurAka grahaNa karane vAlA ? yadi ina donoM zabdoM kA vAcya (artha) eka mAna liyA jAya to baDA bhArI vaipamya (ghoTAlA) ho jAyagA / bhinna bhinna bhASAome jitane bhI zabda upalabdha hote hai una sabakA artha eka hI mAnanA pdd'egaa| aisI hAlata me agara koI dIpaka mAgegA to dUsarA turanta usake Age lekhanI (kalama) rakha degA / aura koI lekhanI mAgegA to dUsarA usake sAmane dIpaka rakha degA | jaba pRthvI para uganA aura jaDase khurAka lenA eka hI ho gayA to dIpaka aura lekhanI kA eka ho jAnA kyoM anucita hai ? yadi AzakA uThAI jAya ki lekhanI ora dIpaka me to aakaashjoIe ukata udAddharaNa khUba prasiddha hovAne kAraNe ApavAmA Avyu che, ane tustra viga, bhujaMga, pakaja, gA mAdi peAtAnI meLe jANI levA sabhaDha nayane kharAbara samajavA mATe eka vadhu udAharaNa laIe ane mahIha ane pApa e eka zabdane atha vRkSa samajavAmA Ave che paratu samabhirUDha naya kahe che ke-mahIrUddhanA kharA atha che mahI (pRthvI) para ugaranArI pAdapanA artha che pAda (paga arthAt mULa) thI pANI Adi pAtAnA khArIka cUsanAra kayA pRthvIpara uganArU ane kayA potAnA mULadvArA khArAka grahama kanAr / je A eu zabdonA vAcya (arthA) eka ja mAnI levAmA Ave tA mATe goTALA (vaiSamya) thai jAya jUdI jUdI bhASAomAM jeTalA zabde upalabdha thAya che te badhAno artha eka ja mAnavA paDaze evI sthitimA jo kai dIpaka mAgaze. te khIje turata tenI pAse kalama lAvI mUkaze, ane kai kalama mAgaze te khIne tenI sAme dIvA lAvIne mUkaze jo pRthvI para Ugavu ane mULadvArA kheArAka levA e beu eka thaI jAya te dIpaka ane kalamanu eka thaI javu chu anucita che jo evI thakA uThAvavAmA Ave ke kalama ane dIpakamA te AkAza pAtALa - Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aritrafeteria TIkA a 1 sU0 11 dharma0 zrAvakadharma0 nayamarUpaNam 177 pAtAlakA sA antara hai / lekhanI likhane ke kAma AtI hai aura dIpaka prakAzake lie upayoga me AtA hai / ataH dono eka nahIM haiM / samabhirUDha naya kahatA hai - bilkula tthiik| yahI to hama kahate haimahIruha pRthvI para ugatA hai aura pAdapa jaDose khurAka detA hai / dono meM AkAza pAtAlakA sA antara hai, phira ina dono zabdoM kA artha eka kaise ho sakatA hai ? Akhira guNa aura kriyAse padArthoM (vAcyo) meM bheda mAnanA hI paDegA, aura jaba aisA mAne binA chuTakArA nahI to guNa aura kriyAke bhedako paryAyavAcI zabdoke arthame bhI lAgU karanA caahie| lekhanI aura dIpaka me jaba gaDabaDI paDatI hai taba to guNa aura kriyAke Age le jAte ho, aura jana paryAyavAcI zabdoM kI bArI AtI hai to guNa aura kriyAko chupA lete ho, yaha kahA~ kA nyAya hai ? jaba guNa - kriyAke bhedase zabda ke vAcya meM bheda mAnA to paryAyavAcI zabdoM me bhI guNa kriyAke bhedase bheda mAnie / yahI samabhirUDha kA mata hai / vaha nahIM cAhatA ki bhUpati ( dharatI ke mAlika) aura narapati (manuSyoM ke mAlika) kA eka hI artha mAnA jaay| vaha kahatA hai- yadi bhUpati aura narapati eka hai tA bhUpati, jeTalu A tara che. kalama lakhavAnA DomamA Ave che ane dIpaka prakAzane mATe upa cegamA Ave che, mATe te beu eka nathI mAza samAbhirUDha naya kahe che kejhIka kaheA che. ame paNa eja kahIe chIe- mahIzDa pRthvIpara uge che ane pAipa mULa vaDe kheAka le che, beumA pAtAla jeTalu aMtara che, te pachI e beu zabdanA artho eka ja kevI rIte thaI zake ? chevaTe guNu ane kriyAe karIne padArthak ( vAgye )mA bhe. mAnavA ja paDaze, ane jo ema mAnyA vinA chUTake nathI, te guNa ane krimAnA lene paryAyavAcaka zabdonA arthAmA paNa lAgu karavA oce kalama ane dIpakamA jyAre garaarDa thAya che, tyAre te guNu ane kriyAne AgaLa lai Ave che, ane jyAre paryAyavAcaka zabdonA vAre Ave che tyAre guNu ane kriyAne chupAvI de che, e kyAne nyAya ? jo guNa-kriyAnA bhede karIne zabdanA vacmA bheda mAnya, te paryAyavAcaka zabdamA paNa guNa--kriyAnA bheDhe karIne bheda mAne evA samabhirUDhane mata che te nathI IcchatA ke-bhUti (dha tInA mAlika ) ane narapati ( manuSyAne mAlika )ne ekaja artha manAya te kahe che ke e bhUpati Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgavatre } evam zakrana - puradAraNA ''khaNDanAdi kriyA nAsatvAdiguNa ca makAramAtra miti yAvat yadvA evam = tatkAlopalabhyamAnaguNa kriyAnyataramA vastubhUta prAptaH evambhUtaH / etanayasyAyamAzayaH zabdArthayAmitho'nvayavyatirevasaGgAvAd yatraiva zayanAdikriyAbhisambandhaH prayogakAla upalabhyamAno yate tatra zakrAdi zabdamayogI netaratra / etra prayogapAle jalAharaNa panitAziro'vasthityAdirUpa ghaTana (cena) kriyAdarupala *yamAnatve satyeva ghaTAdizabdaprayoga iti / etadudAharaNa caiteneopalakSitamitya yatra paJcitam // 4 // 178 khagapati (garuDa), surapati (indra), pazupati (mahAdeva), lakhapati, kroDapati, mayake saba eka hI hone caahie| yadi ye saba eka nahIM to bhUpati aura narapati bhI eka nahIM / --- (4) evambhUta - zAna, puradAraNa aura AkhaNDana Adi kriyAoM tathA vAsavatva Adi guNoMko athavA vartamAna kSaNameM pAI jAne vAlI kriyA aura guNako jo prApta ho vaha evabhUta naya hai / isa nayakA Azaya isa prakAra hai - zabda kA aura arthakA paraspara anvayavyatireka hai, ata 'za' Adi sada bolneke kAraNa jisa kSaNa jisa padArtha meM zakana kriyA pAI jAya usI kSaNa usako zakra zabda kA vAcya mAnanA cAhie, dUsare samaya nahIM / ataeva isa nayakI apekSAse ghaTa jaba jalako dhAraNa kara rahA ho, panihArIke sira para rakhA ho - isa prakAra kI ghaTanA ( ceSTA) se yukta ho taba hI vaha ghaTa kahA jA sakatA hai / isakA udAharaNa bhI yahI hai / mane narapati roDa che to sUrata, bhagapati ( gaiDa ), surapati (hadra) pazupati ( mahAdeva ), lakharpata, roDapati, e badhA eka ja hAvA joIe jo e badhA eka nathI, te bhUti ane napati paNa eka nathI (4) evabhUta~~zayana, puradAraNu ane AkhaDana A kriyA tathA vAsa vatva maMda guNNAne, athavA vamAna kSaNamA mAluma paDatI kriyA ane guNane je prApta thAya, te evadbhUta naya che e nayanA Azaya A pramANe che zabdane ane marthana paraspara anvayavyatire5 che, bhATe ' zaka ' Adi zabda khelavAnI kSaNe je paTTAmAM zakana kriyA mAluma paDe, e kSaNe ene zaka zabdanA vAcya mAnavA joIe, Aje samaye nahIM mATe A nayanI apekSa e karIne ghaTa jyAre jaLane dhAraNa karI rahyo hAya, paNIhArInA mAthA para rahayA haiAya e prakAranI ghaTatA ( ceSTA )thI yukta hAya, tyAre ja ene ghaTa kahI zakAya che enu udAharaNa paNa eja che Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 sU. 11 dharma0 zrAvakadharma0 syAdvAya marUpaNam 179 [syAdaprarUpaNam / ] syAdvAdo-'nekAntamA:-syAditi hyane kAntArthadyotakamavyaya tena syAta= __ anekAntasya-anekAntapakSasyeti yAvata , cAda' abhyupagama: syAdvAdaH,-matyeka ghaTapaTAdirUpa vastu nityatvAnityatvobhayadharmasamanvita na tvekAntato tAtpa yaha hai samabhiruDha naya ke mata se zakana kriyAse yukta padArtha ko zakra kaha sakate hai, cAhe vaha usa kriyA se kisI samaya yukta ho yA kisI mamaya rahita ho, donoM avasthAo meM vaha zaka zabda kA vAnya hai, parantu evambhUta naya isase bhI adhika sUkSma hai / usake matase zakana zakti maujUda honese hI kisIko zakra nahIM kaha sakate palki jisa samaya zakana kriyAkA upayoga kara rahA ho usI samaya vaha zaka zabda kA vAcya hai-anya kSaNome nhiiN| ataeva adhyApaka jisa samaya adhyApana kara rahA ho tabhI adhyApaka kahA jA sakatA hai| kRpakako kRpaka taya hI kaha sakate hai jaba vaha khetI kara rahA ho, jisa kSaName vaha khetI nahIM kara rahA ho usa kSaName use kRpaka nahIM kaha skte| [syAdvAdakA nirUpaNa ] _ 'myAdAda' zabdake do bhAga haiM--eka syAt dUsarA vAda / 'syAt' avyaya hai aura anekAnta (kathaJcit ) arthakA dyotana karatA hai / 'yAda' kA artha svIkAra karanA yA khnaa| arthAt ghaTa-ghaTa Adi samasta tAtparya e che ke samabhirUDha nayane mate zakana kriyAthI yukata padArthane zake kahI zakAya che, cAhe te e kriyAthI kaI samaye yukta hoya che keI samaye rahita hAya, beu avasthAomAM eka zaka zabdane vAcya che, paraMtu evabhUta naya tethI paNa vadhAre sUphama che ene mate zakana zakita mejUda havAthI ja keIne paNa zaka na kahI zakAya, bake je samaye zakana kriyAne upayoga karI rahaye haya, ta sAthe e zaka zabdane vAya che anya kSaNe nahI mATe ayApaka je samaye adhyApana karAvI rahayA hoya, tyAre ja tene ayApaka kahI zakAya ke kheDUtane kheDUta tyAre ja kahI zakAya che ke jyAre te khetI karI rahaye hoya, je kSaNe te khetI na kare heya te kSaNe tene kheDuta na kaSA zakAya [ syAhAnu ni3594 ] svAda' zabdanA be bhAga che eka "syA ane bIjo "vAda "sthA avyaya che ane anekAnta (kacita) arthane ghAtaka che "vA'no artha svIkAra kare yA kahevu arthAta ghaTa-paTa Adi badhA padArtha dravya-paryAyarUpa hovAthI kathacit nitya Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 upAsakadazA sUtra nityamevAnityamemane kAntapasA''zrayaNamityartha / itthamatrAkRtam - parvameva vastujAna dravya - paryAyAtmakatayA, dravyArthikanayApekSayA nityarUpa, paryAyArthikanayApekSayA cAnityarUpamiti nityAnityobhayAtmaka, tathAhi suvarNa rUpameka vastu pudgaladravyarUpatvena nitya, paTa+kuNDalAdirUpaparyAyAtmakatvena cAnitya miti na sarvathA nityameveda suparNa - ' miti, na vA 'sarvathA'nityameveda suvarNa' mityekAntato nityamanityavarNe, utpAda vyaya zrInyAtmaka sat' iti siddhAntAdvastumAtrasya paryAyArthasnayamapekSyotpAdavyayazIlatvena dravyA freemapekSya dhIvyazIlatvena ca mAru pradarzitatvAt, anyathA vastusvarUpAnupayaubhyApateH / uktaJcAnyana-'suparNa kADhacidAkRtyA yukta piNDo bhavati, piNDAkRti pamarukA kriyante, rucAtimupama svastikA kriyante, svastikAssa padArtha, dravya paryAya rUpa hone se kathaJcit nitya hai, kathaJcit anitya haiM, kathaJcit nityAnitya hai, isa prakArake siddhAntako syAdvAda kahate haiN| tAtparya yaha hai ki pratyeka padArtha garer bhI hai aura paryAyarUpa bhI hai / dravyarUpa hone se pratyeka padArtha nitya hai, paryAyarUpa hone se anitya hai, aura ubhayarUpa honese nityAnitya hai / padArtha kI nityatA aura anitA ko naya prakaraNameM udAharaNa dekara spaSTa kara cuke haiM tathApi ThIhath samajhAne ke lie dUsarA udAharaNa isa prakAra hai monA pudgaladravya hai, vaha dravya rUpase sadA pudgala hI banA rahatA hai aura banA rahegA, isalie nitya hai parantu vaha sonA sadA samAna avasthA meM nahIM rahatA, kabhI vaha kaDArUpa paryAya dhAraNa karatA hai, kabhI kuNDalarUpa paryAya dhAraNa karatA hai isalie paryAya kI apekSA che kacit anitya che. kacit nityAnitya che, e prakAranA siddhAntane syAddha dakahe che tAtparya e che ke--pratyeka padArtha dravyarUpa paNa che ane paryAvarUpa paNa dravyarUpa hAvAthI pratyeka pAtha' nitya che, paryAyarUpa hovAthI anitya che ane UbhayarUpa hAvAthI niyanitya te padArthonI nityatA ane anityatAne nayanA prakaraNamAM udAharaNa ApIne spaSTa karI cUkayA chIe, te paNa kharAbara samajAvavA mATe bIjI udAharaNu A pramANe che. che seAnuM pudagala dravya che, e dravyarUpe sadA pudagala ja banI rahe che, ane banI raheze, mATe nitya che paraMtu e saiAnu sadA samAna avasthAmA hetu nathI, keIvAra te kaDArUpa paryAya dhAraNa kare che, keAIvAra kuDalarUpa paryAya dhA-su kare te, mATe paryAyanI apekSAae te anitya pazu che tethI ema nathI kahI Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aeN0 TIkA a 1 su. 11 dharma0 zrAvakadharmanirUpaNe syAdvAya prarUpaNam 181 timupama karNikAH kriyante, punaraparayA''kRtyA yuktaH suvarNapaNDa. khadirAgArasavarNe kuNDale bhakto dravya punastadeva, AkRtiranyA cAnyA ca bhavati, AkRtyupamardena dravyamevAvaziSyate' iti / Aha ca vaha anitya bhI hai| ataH yaha nahIM kaha sakate ki yaha suvarNa-dravya sarvathA nitya hai, aura na yahI karanA yukta hai ki vaha sarvathA anitya hai / siddhAnta yaha hai ki jo sat ( astitvavAn ) hai vaha utpAda vyaya aura prauvya svarUpa avazya hotA hai / aura utpAda tathA vyaya paryAyadRSTise hote hai, ataH usa dRSTise padArtha anitya hai, tathA dhauvya dravyadRSTise hotA hai, ata usa dRSTi se padArtha nitya hai / yaha bAta pahale batA cuke hai / anyantra bhI kahA hai ki-suvarNa pahale DalIke AkAra me rahatA hai, phira DalIke rUpa se parivartita (vyaya) hokara rucaka (kaThakA gahanA) ke rUpame utpanna hotA hai, phira rucakase parivartita hokara svastikarUpameM utpanna hotA hai, svastikarUpase badala kara karNikA (karNaphUla) ke rUpameM utpanna hotA hai, phira vahI suvarNa anekAneka AkAroM ko dhAraNa karate karate cama phIle kuNDalath rUpame A jAtA hai, kintu ina sana avasthAo meM suvarNa vahI rahatA hai jo pahale DalIke rUpame thA / sirpha AkAra hI AkAra ghadalate rahate haiM / yadi vaha suvarNa kisI bhI AkRti ke rUpame na dekhakara zuddharUpase dekhA jAya to vaha sirpha dravya hI hai| aura bhI kahA hai zakatu ke e suvarNa dravya sathA nitya che, ane ema kahevu paNu cukata nathI ke e sathA anitya che, siddhAnta e che ke sat (astitvavAna) che te utpAda, vyaya ane dhrevya svarUpa avazya thAya che ane utpAda tathA vyaya paryAyadRSTie karIne thAya che, mATe e dRSTie padArtha anitya tathA prauvya dravyadRSTie karIne thAya che, mATe e dRSTie padArtha nitya che e vAta pahelA batAvI cUkayA chIe anyatra pazu kahyu che ke suvarNa pahelA lagaDInA AkAramA rahe che, pachI lagaDInA rUpamAthI parivartita (vyaya) thaIne hAra (kaThanA ghareNA)nA rUpamA utpanna thAya che, pachI hAramAthI parivartita thaine svastikanA rUpamAM utpanna thAya che, svastika rUpamAMthI badalAine te ka phUlanA rUpamAM utpanna thAya che, pachI eja suvarNa anekAneka AkArene dhAraNa karatA karatA camakatA kuDalenArUpamA AvI jAya che, paraMtu e adhI avasthAemA suvarNa eja rahe che ke je pahelA lagaDInA rUpamA raMtu mAtra AkAra ja badalAte rahe che jo e suvarNane jeipaNa akRtinA rUpamA na jotA zuddha rUpathI sevAmA Ave, te e mAtra dravya ja che. vaLI kahyuM che ke Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 upAsakadazAsUtre "NiyaputtIkITaNaga, kaNagaghaTa bhajiUNa naravAlo | Niyaputtagassa teNaM, tayatthio geduya kRNAve // 1 // puttI sograha, putto geMdulAheNa rassio jAo / kaNagattarNa jahaTTiya, matthiti Na harisa vinyA ranno', ||2||iti / Supp etacchAyA ca " nijaputrIkrIDanaka, kanakapaTa bhavatyA narapAla | nijapunakAya tena tadarzito genduka kArayati // 1 // putrI zocati putro genduklAbhena harSito jAna. nakala yathAsthitamastIti na harpa - vismayau rAjJaH // 2 // iti / eva ghaTapaTAkAzAdidravyAntareSvapi bodhyam / nanu kevalanyadharma svenI " "eka rAjA apanI putrIke khelaneke suvarNa ghaTako tuDavA kara putra ke khelane ke lie geMda banavA detA hai / / yaha dekha kara putrI zoka karato haiM aura putra geMda milane se harSa manAtA hai / monekA ghaDA miTA, geMda bana gaI, para sonA jyo kA tyoM banA huA hai, yaha dekhakara rAjA ko na harSa hotA hai na vipAda || 2 || " yahI bAta ghaTAkAza paTAkAza Adi meM samajhanI cAhie / arthAt kala taka kisI sthAna para ghaTa rakhA thA, Aja ghaTa haTA liyA aura usa sthAna para paTa (vastra) rakha diyaa| jaba taka ghaTa rakhA thA taba taka vahAM kA AkAza ghaTAkAza thA, aba paTa rakha dene para padAkAza ho gayA / isa prakAra ghaTakAzakA nAza ho gayA, paTAkAzakA utpAda ho gayA para AkAza dhruva haiM ( jyoM kA tyoM haiM / ) "eka rAjA pAtAnI putrIne ramavAne suvarNanA ghaDA tADAvIne putrane mATe ramavAne daDA anAvarAvI Ape che. e joine putrI zAka kare che ane putra daDA malavAthI harSa pAme che sAnane DaoN nAza pAmyA ane IMDA anya rahyu che, te oine rAjAne nathI hu thachtA ke pazu sente. jemanuM tema nayI viSAha thato (2) " eja vAta ghAkAza-paTAkAza AdimA samajavAnI che arthAt kAla sudhI kei sthAne ghaTa rAkhyA hatA, mAje te sthaLethI ghaTa uThAvI lIdhe (vastra) mUkI dIdhuM jyA sudhI gha rAkhyA hatA tyA sudhI hatu, have paTa rAkhavAthI paTAkAza banI gayu e pramANe gaye, paTAkAzanA utpAda thai gaye, paNu AkAza te dhruva che ane e sthAne paTa tyAnu AkAza ghanaza ghaTAzane nAza thaI jemanu temaja che ) ( Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 TIkA a 1 sU 11 dharma. zrAvakadharmanirUpaNe syAdvAya prarUpaNam 183 palabhyamAna AkAzAdirUpe vastunyutpAdavyayAbhAvAnityatvAnityatve katha sagacche tAm ? iti ceducyate-AkAzamavagAhamAnA jIvapudgalA yadaivasmAdAkAzasya pradezAtmadezAntaramupasakAmanti tadAnI prAmadezapavibhAgapUrvammagrimapadezasayogItpatyA tasminnekamminnapyAmAze vibhAgasayogarUpasya mitho viruddhasya dharmadvayasyopalavdheH prAkmadezAdaparaH pradezo bhinna iti mantavya, 'bhedahetuviruddhadharmAbhyAsa iti bhavatA'pi svIkRtatvAt , tatazca mAkrsayogavinAzAvinaSTamiti, uttarasayogo prazna-AkAza Adi padArthoM me dhrauvya hI upalabdha hotA hai-na to utpAda mAlUma hotA hai na vyaya hii| phira Apa pratyeka padArthako nitya aura anitya se kahate hai ? ___ uttara-suniye / jIva yA pudgala AkAza me rahate hai / jaba koI jIva yA pudgala eka AkAzapradezame calakara dUsare AkAzapradeza me calA gayA to pahale AkAzapradezase usakA vibhAga huA, aura dUsare AkAzapradeza se usakA sayoga huA, arthAt aba taka jisa pradeza meM sayoga thA usameM vibhAga hogayA, aura jisame vibhAga thA usame sayoga ho gayA, isa prakAra dono pradeza meM sayoga-vibhAga hue| sayoga aura vibhAga Apasame virodhI dharma haiN| tAtparya yaha huA kisayoga viziSTa AkAza naSTa ho gayA aura vibhAga viziSTa AkAza utpanna huaa| isI prakAra dUsaga vibhAga viziSTa AkAza naSTa huA aura sayoga-viziSTa AkAza utpanna huaa| Apane svaya mAnA hai ki virodhI dharmakA pAyA jAnA hI bheda kA kAraNa hai| hA, AkAzarUpase prazna-AkAza Adi padArthomA dhrauvya ja upalabdha thAya che--nathI utpAda mAluma paDate ke nathI vyaya paNa mAluma paDate te pachI Apa pratyeka padArtha ne nitya ane anitya kema kahe che! uttara-sAbhaLe jIva yA pudagala AkAzamAM rahe che, jyAre keI jIva yA pudagala eka AkAza-pradezathI nIkaLIne bIja AkAza pradezamAM cAlyA gaye, tyAre pahelA AkAza pradezathI teno vibhAga che, ane bIjA AkAza pradeza sAthe tene sa ga thA, arthAt atyAra sudhI je pradezamAM sa ga hatuM temAM vibhAga thaI gaye ane jemAM vibhAga haste temA sa ga thaI gaye e pramANe beu pradezamAM sa ga-vibhAga thayA sAga ane vibhAga ApasaApasamA vidhI dharma che tAtparya e che ke-nsa lega-viziSTa Akaza naSTa thayu ane vibhAga-viziSTa AkAza upanna thayuM e pramANe bIju vibhAga-viziSTa AkAza naSTa thayuM ane saga-viziSTa AkAza utpanna thayu Ape paMte mAnyuM che ke virodhI dharmane prApta thavuM e ja bhedanuM Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 184 upAsakadazA tpatyA cotpamamityAkAzAdiSabhapyastyevotpAdacyayadharmAditi nityatvAnityatve ihApyakSate, ataevAnityatvAbhiprAyeNonyate'pi loke-'ghaTAyA paTAkAza' mi syAdi, Agazadravyatvena tu nityatvamakSatamera, 'utpatti vinAzasatve'pyanvayitA gharachedakasampatyenAvasthitatva nityatva'-miti tallakSagAta na cAsmin dhAmaNi mitho viruddhadharmadvayasamAvezo na kacidadRSTaiti vAcyam , narasiMhAdau tathAdRSTatvAt / bhUva rahA-na naSTa huA na utpanna huA, ata: siddha huA ki AkAza Adi padArtha, utpAda, vyaya rUpa bhI hai, imalie ve kazcit nitya bhI hai / anityatAke abhiprAyase hI paTAkAza ghaTAkAza Adi loka vyavahAra hotA hai, aura AkAzakI dravyakI apekSA nityatA mAnanA nirdopahI hai, kyoMkI utpatti vinAza (avasthAoM meM) hote rahane para bhI anvitarUpase padArtha kA sthita rahanA nityatAkA lakSaNa hai, vaha AkAza-dravya meM ghaTatA hai / prazna--eka padArthameM parasparavirodhI dhokA ronA kahIM nahI dekhA gayA, phira Apa nityatA aura anityatA jaise virodhI dharmoM (guNoM) ko eka hI padArtha meM kaise ghaTAte hai ? uttara-aisA na karie zerakA AkAra aura narakA AkAra donA paraspara virodhI hai, tathApi ve eka hI narasihameM dekhe jAte haiM / jaba eka jagaha virodhI dharma pAye jA sakate hai to dUsarI jagaha kyoM na pAye Ae~ge' yadi kaho ki virodhI dharma ve hote hai jo eka kAraNa che hA, AkAza rUpe karIne dhava rahuM, na naSTa thayuM ke na utpanna thayu , tathA siddha thayuM ke AkAza Adi padArtha, hatpAda, vyaya rUpa paNa che tethI karIne te kathA anitya paNa che anityatAnA abhiprAye karIne ja paTAkAza ghaTAkAza Adi legyuleu* thAya che ane dravyanI apekSAe AkAzanI nityatA mAnavI nirdoSa ja che, kAraNa ke utpatti vinAza (avasthAomA) thatA rahevA chatA paNa anvita rUpe padArthonuM sthita rahevuM e nityatAnuM lakSaNa che, te AkAza dravyamA ghaTe che prazna-eka padArthamAM paraspara-virodhI dharmonuM hovuM kayAya jovAmAM AvyuM nathI, te pachI Apa nityatA ane anityatA jevA vidhI dharmo (guNone ekaja padArthamAM kevI rIte ghaTADe che ? uttara-ema na kaho siMhane AkAra ane narane AkAra beu paraspara virodhI che, te paNa te eka ja narasihamA jovAmAM Ave che je eka jagyAe virodhI dharma mAluma paDI zake che te bIjI jagyAe kema na mAluma paDe ! Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 TIkA a 1 sU 11 dharma0 zrAvakadharmanirUpaNe syAdvAdaprarUpaNam 185 , nanu yanitya tatparamANurUpa dravya, yaccAnitya tatmArUpa dravyamiti paramAdravyatva kAryadravyatvabhedAbhyA dharmibhedAdekasmin dharmiNi nityatvAnityatve vastuto na sta' ? iti cetanmandam prApavipAditadizA suvarNatvAkAzatvAdinA dharmiNastatra tatrairtvena sphuTa pratibhAsAt pUrvapUrva paryAyanAzapUrva ko ttarottaraparyAyAvastu meM na pAe jaaeN| 'anupalambhasAdhyo hi virodha' arthAt jinakI ekatra upalabdhi na ho ve hI virodhI samajhe jAte hai / nara aura siMhake AkAra kI eka sthAna para upalabdhi hai ataH uname virodha nahI hai, to isakA samAdhAna yaha hai ki virodhake isI lakSaNase nityatA- anityatA Adi vastugata dharmoM me paraspara virodha nahI ghaTatA, kyoMki ye dharma apekSAse eka hI vastu meM pAye jAte hai / yadi iname virodha hotA to ye ekatra upalabdha hI na hote / prazna - jo dravya nitya hotA hai vaha paramANurUpa hai aura jo anitya hotA hai vaha kAryarUpa dravya ( skandha) hai| arthAt paramANudravyameM nityatA aura kArya dravya meM anityatA pAI jAtI hai / donoM guNoM ke AdhArabhUta dravya bhinna bhinna haiM, phira Apa eka hI dravya (dharmI) meM nityatA aura anityatA kyoM kahate haiM ? uttara - pahale hama AkAza aura suvarNa kA udAharaNa dekara batA cuke haiM ki -- bhinna-bhinna paryAya meM eka hI dravya rahatA hai / yaha bAta spaSTa pratIta hotI hai / yadi pUrva2 paryAyake nAza aura uttara - uttara jo ema kaheA ke viAdhI dhama e heya che ke je eka vastumA na haiya 'anupalambhasAdhyo hi virodha arthAta jenI ekatra upalabdhi na thAya te ja virodhI gaNAya che nara ane siMhanA AkaranI eka sthAne upalabdhi che mATe temA vireAdha nathI te enu samAdhAna e che ke vireAdhanA e lakSaze karIne nityatA--anityatA Adi vastugata dhamA paraspara vireAdha ghaTatA nathI, kAraNake e dharmAM apekSAe karIne ekaja vastumA mAlUma paDe che jo emA virodha heAta te e ekatra upalabdha ja na thAta prazna--je dravya nitya hAya che te paramANurUpa che ane je anitya hAya che te kAryarUpa dravya ( ska dha ) che arthAt-paramANudravyamAM nityatA ane kAryaM dravyamA anityatA mAluma paDe che. eu guzenA AdhArabhUta dravya bhinna-bhinna che te! pachI Apa ekaja dravya ( dhI)mA nitya ane anityatA kema batAvA che ? uttara--pahelA ame AkAza ane suvarNanuM udAhaNuM ApIne batAvI gayA chIe ke-bhinna bhinna paryAyAmA eka ja dravya rahe che e vAta spaSTa pratIta thAya che je pUrvI pUtra paryAyanA nAza ane uttara uttara paryAyanA utpAdane kAraNe ja Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - - 184 upAsakadazAsUtre tpatyA cotpamityAkAzAdiyamadhyastyevotpAdavyayadharmAditi nityatvAnityatve ihApyakSate, ataevAnityatvAbhimAyaNonyate'pi loke 'ghaTAyAga paTAkAza mi tyAdi, AgAzadravyatvena tu nityatvamakSatameza, utpatti vinAzasatve'pyanvayitA pacchedasamammanyenArasthitatva nityatta'-miti tallakSagAt / na cAsmin dhAmaNi miyo viruddhadharmadvayasamAvezo na kacidRSTa iti ganyam , narasiMhAdau tathAdRSTatvAt / dhava rahA-na naSTa A na utpanna huA, ata' siddha haA ki AkAza Adi padArtha, utpAda, vyaya rUpa bhI haiM, isalie vekazcit anitya bhI hai / anityatAke abhiprAyase hI paTAkAza ghaTAkAza Adi loka vyavahAra hotA hai, aura AkAzakI cyakI apekSA nityatA mAnanA nirdIpa hI hai, kyoMkI utpatti vinAza (avasthAoM meM) hote rahane para bhI anvitarUpase padArtha kA sthita rahanA nityatAkA lakSaNa hai, vara AkAza-dravya meM ghaTatA hai| prazna-eka padArtha meM parasparavirodhI dhokA honA kahIM nahIM dekhA gayA, phira Apa nityatA aura anityatA jaise virodhI dharmoM (guNI) ko eka hI padArtha me kaise ghaTAte haiM ? uttara-aisA na kahie / zerakA AkAra aura narakA AkAra donoM paraspara virodhI hai, tathApi ve eka hI narasihameM dekhe jAte hai / jaba eka jagaha virodhI dharma pAye jA sakate hai to dUsarI jagaha kyoM na pAye Ae~ge? yadi kaho ki virodhI dharma ve hote hai jo eka kAraNa che hA, AkAza rUpe karIne jIva rahya, na naSTa thaya ke na utpanna thayuM, tethI siddha thayu ke AkAza Adi padArtha utpAda, vyaya rUpa paNa che tethI karIne te kathacita anitya paNa che anityatAnA abhiprAye karIne ja paTAkAza ghaTAkAza Adi lokavyavahana thAya che ane dravyanI apekSAe AkAzanI nityatA mAnavI nirdoSa ja che, kAraNa ke utpatti vinAza (avasthAomA) thatA rahevA chatA paNa anvita rUpe padArthanuM sthita rahevuM e nityatAnuM lakSaNa che, te AkAza dravyamA ghaTe che prazna-eka padArthamAM paraspara virodhI dharmonuM kayAya jovAmAM AvyuM nathI, te pachI Apa nityatA ane anityatA jevA virodhI dharmo (guNene ekaja padArthamAM kevI rIte ghaTADe che ? uttara-ema na kaho siMhane AkAra ane narane AkAra beu paraspara virodhI che, te paNa te eka ja narasihamA jovAmAM Ave che je eka jagyAe vidhI dharma mAluma paDI zake che te bIjI jagyAe kema na mAluma paDe ! Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adharmI TIkA a0 1 sU0 11 dharma0 saptabhaTTI 0 [ saptabhaGgI ] bhajyante=vibhidyante'rthA yaiste bhagA = cAkamakAraH saptAnA bhaGgAnA samAhAraH saptabhaTTI - pratyakSAdinAdhAparihArapUrvakamekasminneva padArtha ekaikadharmaviSayaka praznavalena pRthagbhUtayorapRthagbhUtayozca vidhinipenayo' kalpanayA syAcchadasahitaH saptabhi yoga ityarthastadyathA 187 RNa lene vAlA me nahI hU~ / jimane RNa liyA ho usIse vasUla karo / tAtparya yaha hai ki avasthA ( paryAya) ke parivarta mAtra se yadi avasthAvAn (ya) meM parivartana honA svIkAra kiyA jAya to samasta vyavahAra naSTa ho jAe~ge / ata paryAyoke parivartana hone para bhI dravyame parivartana mAnanA ayukta to hai hI, sAtha hI vyavahArakA lopaka bhI hai / [ saptabhaMgI ] vastumeM jo ananta dharma pAye jAte haiM, una saba dharmokI ananta sapta bhagiyAM banatI haiN| arthAt anekAta siddhAnta ke anusAra vastuke dharmo vizleSaNa karanese pratyeka dharmake mAta bhaga hote hai / una dharmoM meM pratyakSa Adi kisI pramANase vAdhA nahI AtI / kahI kevala vidhi hotI hai, kahIM kevala niSeva hotA hai, aura kahIM donoM kramazaH sammilita hote hai, kahI yugapat - eka sAtha sammilita hote haiN| una sAto bhagoMke pahale spaSTatA ke lie 'syAt ' avyaya lagAyA jAtA hai / astitva dharmake sAna bhAga isa prakAra hai hAya tenI pAsethI vasUla karA tAtparya e che ke avasthA ( paryAya )nA parivartanathI te avasthAvAn (dravya)mA parivartana thavAnuM svIkAravAmA Ave / khadhe vyavahAra naSTa thaI jAya mATe paryAyanu piravata na thavA chatA paNu drazyamAM parivartana mAnavu ayukta te che ja, te sAthe vyavahAranu leApaka paNa che ) [ saptalagI ] vastumA je ananta dharyuM mAluma paDe che, e badhA dharmonI ananta saptabhagIe khane ke arthAt anekAnta siddhAntane anusarI vastunA dharmAnu vizleSaNa karavAthI pratyeka dharmonA sAta bhaga (bhAgA) thAya che e dharmoMmA pratyakSa Adi kAI pramANathI khAdhA AvatI nathI kayAka kevaLa vidhi thAya che, kayAya kevaLa niSedha thAya che, ane kayAya beu kramaza marmilita thAya che, kayAka yugaMpata (ekI sAthe) sami lita thAya che e mAte bhAgAnI pahelA, spaSTatAne mATe prAya 'syAt' avyaya lagA DavAmA Ave che. astitva dharmanA sAta bhAgA A pramANe che C - (1) syadastyeva sarvam-arthAt pratyeka pahAya, svadravya, svakSetra, svachAla bhane svabhAvanI apekSAe ke A bhAgAmA kevaLa vidhinI kalpanA karavAmA AvI che Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 upAsakadazAkamutre pattimAtreNa dharmibhedAGgIkAre nAlya yauna pArddhabhedAdekasmina puruSAdAvapi vyakti bhedAsspattedurnivAratyAdityAstA vistaraH / etasya saptabhaGgI bhagati- paryAya ke utpAdake kAraNa ho dravyameM bheda mAnoge to eka manuSya jaya bAlyAvasthAko tyAga kara yuvAvasthA meM AegA taba use bhI dUsarA manuSya mAnanA paDegA, aura jaba yuvAvasthAkA parityAga kara vRddhAvasthA meAegA to use tIsarA hI manuSya mAnanA paDegA / aisA mAnane se samasta lokavyavahAra naSTa ho jAyagA / (yajJadattakA putra devadatta bAlaka avasthAko lA~gha kara jana javAna hogA to vaha usakA putra nahI rahegA - dUsarA hI ho jAyagA aura na yajJadatta, devadatta kA pitA rahegA / javAnI bhara naukarI karaneke bAda vuDhApe meM jana peMzana pAnekA avasara AegA to gavarnameMTa kahegI - naukarI karane vAlA dUsarA thA, tumhArI avasthA badala gaI hai, ata. tuma naukarI karanevAle nahIM rahe, aba tumheM peMzana kisa bAta kI deM ? becAre yajJadatta kI kaisI durdazA hogI ? idhara to usakA pitApana naSTa ho gayA aura udhara peMzana para ruka par3a gayA / eka AdamI yuvAvasthAme lAkho kA RNa legA aura jaba buDhApemeM usa para koI nAliza karegA to nyAyAlaya meM jAkara kaha degA - RNa lene vAlA dUsarA thA, maiM dusarA hU~ | merI avasthA badala gaI hai, isalie dravyamAM bheda mAnaze| te eka manuSya jyAre khAlyAvasthAne tyajIne yuvAvasthAmA Avaze, tyAre tene paNa khIjo manuSya mAnavA paDaze, ane jyAre yuvAvasthAnA para tyAga karIne vRddhavasthAmA Avaze, tyAre tene ja trIne manuSya mAnave paDaze ema mAnavAthI badhe leAkavyavahAra naSTa thaI jaze (yajJadattane putra devadatta bAlyAvasthAne ulladhIne jyAre juvAna thaze tyAre te tenA putra nahi rahe, khIje ja thai jaze ane yajJadatta devadattanA pitA paNa raheze nahiM jIvAnImA nAkarI karyA bAda ghaDapaNamA jyAre penzana levAnA vakhata Avaze tyAre sarakAra kaheze ke nAkarI karanAra khIne hatA, tamArI avasthA badalAi gai che, mATe tame neAkarI karanAra kahyA nathI, te tamane pe zana zA mATe ApIe ? bicArA yajJadattanI kevI durdazA thaze ? A bAjue tenu pitA pazu naSTa thaI gayu ane pelI bAjue penzana para dhADa AvI ! eka mANasa jIvAnImA lAkhAnu karaja karaze ane jyAre ghaDapaNamA tenI upara AI dAvA karaze tyAre nyAyAlayamA jaIne kahI deze ke karaja lenAra khIje hatA, huM bIjo chu mArI avasthA khadalAi gai che mATe karaja lenAra huM nathI jeNe ja lIdhu Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasajjIvanI TIkA a0 1 sU0 11 dharma0 saptabhahI 'syAdavaktatya meve ' - ti vidhi niSedhau ca mAlpya paJcamaH (5) / 'syAnnAstyeve'ti kevala niSedha ' syAdadvaktatyameve - ti yaugapadyena vidhiniSedhau ca prakalpya paThaH (6) / 'syAdastyeve' - ti kevala vidhi 'syAnnAstyeve' - ti kevala niSedha 'syAdavaktavyameve'- ti yaugapadyena vidhiniSedhau ca prakalpya saptamaH (7) | [ bhaGgAnA spaSTIkaraNam ] tatra - syAt kathaJcit parakIyadravya kSetra kAla-bhAvAnapekSatayA kevala svakIya(5) 'syAdastyavaktavyameva sarvam, arthAt pratyeka padArtha astitva vAn hotA huA avaktavya hai / yaha bhaga, pahale aura cauthe bhagake sammelana se banA hai, isame kevala vidhi aura yugapad vidhi - niSedha kI vivakSA hai | ' 189 (6) 'syAnnAstya vaktavyameva sarvam' arthAt pratyeka padArtha nAstitvavAn hotA huA avaktavya hai / yaha bhaga, dUsare aura cauthe bhagake mizraNa se banA hai / isameM kevala niSedha aura yugapad vidhi-niSedha kI vivakSA hai / (7) 'syAdasti nAsti - avaktavyameva sarvam' - pratyeka padArtha astitvavAn tathA nAstitvavAn hotA huA avaktavya hai / yaha bhaga tIsare aura cauthe bhAgako milAnese banA hai / isame kramazaH vidhi - niSedha aura yugapad vidhi - niSedhako vivakSA hai / ( sAto bhago kA spaSTIkaraNa ) (1) jaya hama kahate haiM- 'ghaDA hai' to ghaTaviSayaka dravyAdicatuSTaya (5) syAdastyavaktavyameva sarvam arthAt pratye pahArtha astitvavAn hovA sAthe vakatavya che A bhAga pahelA ane ceAthA bhAgAnA samelanathI banyo che, emA kevaLa vidhi ane yugapat vidhi niSedhanI vivakSA che (9) syAnnAstyavaktavyameva sarvam - - arthAt pratye pahArtha nAstitvavAn hovA sAthe avaktavya che. A bhAge khIjA ane cothA bhAgAnA mizraNathI banyA che emA kevaLa niSedha ane yugapaduM vidhi-niSedhanI vivAkSA che (7) syAdasti nAsti - avaktavyameva sarvam-arthAt pratyeka cahArtha astitvavAn tathA nAstitvavAna hAvA sAthe avakatavya che A bhAge trIjA ane cAthA bhAgAnA mizraNathI banyA che emA kramaza vidhiniSedha ane yugapad vidhi-niSedhanI vivAA che [ sAte bhAgAnu spaSTI42e ] f (1) jyAre ApaNe kahIe chIe ke ghaDe che.", tyAre ghaviSayaka Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 upAsakadamAgamUtre 'sthAdastyeva sarva-miti kelanidhi pAlpya prathamaH (1) / 'syAnnAsspeva sarva'-miti kevala niSedha prakalpya dvitIyaH (2) / syAdarasyeva syAbAssyeve' ti kramiko vidhiniSedhau prakalpya utIyaH (2) / 'sthAdavaktatyameve'-ti yogapadhena vidhi-niSedhau pAlpya caturyaH (4) / syAdastyeve-ti kevala vidhi (1) 'syAdasyeva sarvam' arthAt pratyeka padArtha, stradravya, svakSetra, svakAla aura svabhAva kI apekSAse hai| isa bhagameM sirpha vidhiko __ kalpanA kI gaI hai| ___(2) 'syAnAstyeva sarvam'-arthAt pratyeka padArtha, para dravya, para kSetra, para kAla aura para bhAva kI apekSA narI hai| isa bhagameM sirpha niSedhakI kalpanA hai| (3) 'syAdastyeva syAnAstyeva sarvam---arthAt pratyeka padArtha, sva dravyAdicatuSTayakI apekSA hai, paradravyAdicatuSTayakI apekSA nahIM hai| isa bhagameM vidhi aura niSedha donoMkI kramazaH kalpanA kI gaI hai| (4) 'syAdavaktavyameva sarvam-arthAt pratyeka padArtha kisI apekSA avaktavya (vacana ke agocara) hai| yahAM vidhi aura niSedhakI yugapat (ekahI sAtha) kalpanA hai| eka samayameM eka hI dharmakA kathana hA sakatA hai, aneka dharmoM kA nahIM ho sakatA / yahA eka hI sAtha dI dharmoM kI vivakSA hai, aura donoM kA yugapat kathana nahIM ho sakatA, ata isa apekSA se padArtha avaktavya hai| (2) sthAnAstyeva sarvam-arthAta pratye: pAya 52dravya, kSetra, 5231 ane parAvanI apekSAe nathI A bhAgamAM mAtra niSedhanI ka95nA che (3) syAdastyeva syAnAstyeva sarvammarthAta pratye: pAtha', 21vyaahicatuSTayanI apekSAe che, paradvavyAdicatuSTayanI apekSAe nathI A bhAgamAM palA ane niSedha e beunI kramaza kalpanA karI che (4) syAdavakatyameva sarvam-marthAta pratye? pahA apekSA AtA ( vacanane agocara) che ahI vidhi ane nidhanI ekI sAthe 85nA karI che samaye eka ja dharmanuM kathana thaI zake che, aneka dharmonuM nathI thaI zakatuM ahI sAthe be dharmonI vivaphA che, ane beunu ekI sAthe kathana nathI thaI zakatu mATe A apekSAe padArtha avaktavya che Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 __ agAradharmasajjIvanI TIkA a0 1 0 11 dharma saptamaTTI 'syAdavaktatyameve-ti vidhi-niSedhau ca prApya paJcamaH (5) / 'sthAnAstyeve'ti kevala niSedha 'myAdavaktatyameve'-ti yogapadhena vidhiniSedhau ca pAlpya paThaH (6) / 'syAdastyeve-ti kevala vidhi 'syAnAstyeve'-ti kevala niSedha 'syAdavaktavyameve'-ti yogapadhena vidhiniSedhau ca prakalpya saptamaH (7) / [ bhaGgAnA spaSTIkaraNam ] tatra-syAt kathaJcit parakIyadravya kSetra kAla-bhAvAnapekSatayA kevala svakIya (5) 'syAdastyavaktavyameva sarvam, arthAt pratyeka padArtha astitvavAn hotA huA avaktavya hai| yaha bhaga, pahale aura cauthe bhagake sammelanase banA hai, isame kevala vidhi aura yugapad vidhi-niSedha kI vivakSA hai| (6) 'syAnnAstyavaktavyameva sarvam-arthAt pratyeka padArtha nAstitvavAn hotA huA avaktavya hai| yaha bhaga, dUsare aura cauthe bhagake mizraNase banA hai / isame kevala niSedha aura yugapad vidhi niSedha kI vivAkSA hai| (7) 'syAdasti nAsti-avaktavyameva sarvam'-pratyeka padArtha asti tvavAn tathA nAstitvavAna hotA huA avaktavya hai| yaha bhaga tIsare aura cauthe bhagako milAnese banA hai| isame kramazaH vidhi-niSedha aura yugapad vidhi-niSedhakI vivakSA hai| (sAto bhagoM kA spaSTIkaraNa) (1) japa hama kahate haiM-'ghaDA hai' to ghaTaviSayaka dravyAdicatuSTaya (5) syAdastyavaktavyameva sarvam-arthAta pratye: pahA astitvavAn sapA sAthe avakatavya che A bhAgo pahelA ane cothA bhAgAnA samelanathI banyuM che, emA kevaLa vidhi ane yugapa vidhiniSedhanI vivakSA che (6) syAnnAstyavaktavyameva sarvam-mayAt pratye: pArtha nAtiyAna DAvA sAthe avakatavya che A bhAge bIjA ane cothA bhAganA mizraNathI banyA che emA kevaLa niSedha ane yugapada vidhiniSedhanI vivAlA che (7) syAdasti nAsti-avaktavyamevasavam-~-marthAt pratye pahA astitvavAn tathA nAstitvavAna havA sAthe avaktavya che A bhAge trIjA ane cothA bhAganA mizraNathI bane che emAM kramaza vidhiniSedha ane yugapadu vidhi-niSedhanI vivAkSA che [sAta sAgAnu 25TI ] (1) jyAre ApaNe kahIe chIe ke "ghaDe che", tyAre ghaviSayaka Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 upAsakadazAGgamutre 'syAdatyeva sarva' - miti kerala vidhi pravasya prathamaH (1) / 'syAnnAstyeva sarva' - miti kevala niSedha makalpya dvitIyaH (2) / ' syAdastyeva spAnnAstyeve' ti kramika vidhiniSedha maya tIyaH (2) / 'syAdavaktasya meve 'ti yaugapadyena vidhi - niSedha madhya caturtha' (4) / syAdastyeve - ti kevala vidhi (1) 'syAdasyeva sarvam' - arthAt pratyeka padArtha, svadravya, svakSetra, svakAla aura svabhAva kI apekSAse hai / isa bhagameM sirpha vidhikI kalpanA kI gaI hai / B (2) 'syAnnAstyeva sarvam' - arthAt pratyeka padArtha, para dravya, para kSetra, para kAla aura para bhAva kI apekSA nahIM hai / isa bhagameM sirpha niSedhakI kalpanA hai / --- (3) 'syAdastyeva syAnnAstyeva sarvam' - arthAt pratyeka padArtha, sva dravyAdicatuSTayakI apekSA hai, paradravyAdicatuSTayakI apekSA nahIM hai| isa bhagameM vidhi aura niSedha donoMkI kramaza: kalpanA kI gaI hai| (4) syAdavaktavyameva sarvam'- arthAt pratyeka padArtha kisI apekSA avaktavya ( vacana ke agocara ) hai / yahA vidhi aura niSedhakI yugapat ( ekahI sAtha) kalpanA hai / eka samayameM eka hI dharmakA kathana ho sakatA hai, anant at nahI ho sakatA / yahA eka hI sAtha do dharmoM kI vivakSA hai, aura donoM kA yugapat kathana nahIM ho sakatA, ata isa apekSA se padArtha avaktavya hai / (2) syAnnAstyeva sarvam-arthAt pratyeka padArtha paradravya, parakSetra, parIsa ane parabhAvanI apekSAe nathI A bhAgAmA mAtra niSedhanI kalpanA che (3) syAdastyeva syAnnAstyeva sarvam arthAt pratyeka cahArtha svdrvyaahicatuSTayanI apekSAe che, padmavyAdi catuSTayanI apekSAe nathI A bhAgAmA vidhi ane niSedha e beunI kramaza kalpanA karI che (4) syAdatyameva sarvam arthAt pratyeka pahArtha aSTa apekSAko avatavya ( vacanane agecara ) che ahI vidhi ane niSedhanI ekI sAthe kalpanA karI che, eka samaye eka ja dharmanuM kathana thai zake che, aneka dhamatu nathI thai zakatu ahI ekI sAthe e dharmonI vivakSA che, ane enu ekI sAthe kathana nathI thai zakatu, mATe e apekSAe padArtha avakatavya che Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 sa 11 dharma0 saptabhaGgI0 ___ghaTa' svadravyakSetrAdyapekSayA'sti, paradravyakSetrAdhapekSayA ca nAstItyaratvevA''pekSika ghaTe'stitva nAstitva ceti dharmadvadamityeva ya kramiko vacanaprakAraH sa tRtIyo bhaGga' (3) / ApekSika ghaTe'stitva nAstitva ca tRtIye bhaDne yadukta tatkramikarUpatayA vakta suzaka, kramamapahAya tu yaugapadya kasmin ghaTAdAvastitva nAstitva cApekSAkRta nahIM hai, grISma Adi jisa kAlame hai usase bhinna kAlame nahI hai, raktatA Adi guNa yadi usame pAye jAte hai to nIlatA Adi bhAvoMkI apekSA nahIM hai / yadi dUsare dravya AdikI bhI apekSA ghaTakA astitva mAnA jAya to ghaTakA niyata svarUpAdi nahIM bana sktaa| arthAt ghaTameM yadi anya svarUpAdise nAstitva na mAnA jAya to ghaTa-paTa Adi bheda hI padArthoMme na rahe / ataH ghaTame paracatuSTayase nAstitva rahatA hai yaha dUsare bhagakA Azaya hai| (3) jaba hama kahate hai-ghaTa hai bhI aura nahI bhI hai, to ullikhita prathama aura dvitIya bhagame batAye hue svadravya kSetra Adi, tathA para dravya Adi donoM kI kramazaH vivakSAse kahate hai / yaha kramavAra vacanaprakAra tIsarA bhaga hai| (4) jaisA ki pahale kaha cuke hai, ki ghaTa me ApekSika astitva nAstitvakA kathana kramika kara sakate haiM, paratu eka hI sAtha astitva nAstitva, karIne nathI gama Adi je kALamA che te tethI bhinna kALamAM nathI, lAlAza Adi guNa jo ema mAlUma paDe che te lIlAza Adi bhAvanI apekSAe nathI je bIjA dravya AdinI paNa apekSAe ghaTanuM astitva mAnavAmAM Ave te ghaTana niyata svarUpa nathI banI zakatu arthAta ghaTamAM je anya svarUpAdie karIne nAstitva na mAnavAmAM Ave te ghaTa-paTa Adi bheda ja padArthomA - rahe mATe ghaTamAM pacatuSTaye karIne nAstitva raheluM che A bIjA bhAgAne Azaya che (3) jyAre ApaNe kahIe chIe ke ghaTa che paNa khare ane nathI paNa khare, tyAre upara kahelA pahelA ane bIjA bhAgamAM banAvelA svadravya kSetra Adi tathA padravya Adi beunI kramaza viSAkSAe karIne kahIe chIe e kramavAra vacanaprakAra trIje bhAge che (4) jemake pahelA kahI gayA chIe ke, ghaTamAM ApekSika astitva nAstitvane kathana kaeNmika thaI zake che paraMtu ekI sAthe astitva nAstiva beu dharmo vacana dvArA Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAsUtre 190 dravyakSena kAlabhAvApekSayA'stye varttata eva sa ghaTa paTAdi tayAhi - ghaTaH- pArthiva yAvacchedena dravyataH, nArANaseyatyA ucchedena kSetrataH, graivAvacchedena kAlataH, raktatyAvacchedena ca bhAvato vartate / tadetad ghaTagya vartana jalIya pATaliputrazAradatva - nIlAdirUpA parakIya dravyakSetra kAlabhAvApekSAmantareNaivAsti / itarathA rUpAntarApAdanena svasvarUpamanyaprasakte / astyevetyevakAraca nAstItyanyayoga vyavacchedArtha. / iti prathamabhadgAzayaH (1) / " syAt = kathaJcit-parakIyadravyakSetra kAlamAnAnapekSya nAstyeva ghaTa izyApekSiko ghaTAbhAva eva paTAdiSvapi yojyamiti dvItIyabhaGgA''zayaH (2) / kI apekSA hI kahate hai| arthAt ghar3A yadi mRttikAdravya kA banA hai to vaha mRttikAdravyakI apekSAse hI hai| yadi sakA hai to banArasa kSetrI apekSA hai / grISma Adi jisa kAlameM hai usI kAla kI apekSA hai / lalAI Adi jo-jo guNa usameM pAye jAte haiM, unhIM guNI (bhAvoM) kI apekSA hai| tAtparya ( matalaba ) yaha hai ki 'ghaDA hai' isa kathana kA Azaya yahI hai ki ghaDA apane niyata dravya Adi kI apekSA hai / yadi apane dravya Adi catuSTayase ghaDekA astitva na mAnA jAya to vaha gadheke sIgakI nAI asat ho jAyagA, ataH svacatuSTayase pratyeka padArthame astitva avazya mAnanA cAhie / (2) jaba hama kahate hai --- 'ghaDA nahI hai to ghaTase bhinna dravya Adi kI apekSAse kahate haiM / arthAt | ghaDA yadi miTTI kA banA hai to vaha jala kI apekSA nahI hai, banArasa meM hai to paTanA kSetrakI apekSA draSyAdi-catuSTayanI apekSAe ja kahIe chIe arthAta ne ghaDA mATIrUpa dravyane anyA teA e mATIrUpa dravyanI apekSa e karIne ja che, je banArasanA che te banArasa kSetranI apekSAe karIne che, grISma Adi je kALamA che e kALanI apekSAe karIne ke, lAlAza Adi je je guNa emA mAlUma paDe che, e guNe ( bhAve )nI apekSAe karIne ae tApa ( matalakha ) e che ke ghaDe che' e kathananA Azaya e che ke ghaDA peAtAnA niyata krUnya AdinI apekSAe karIne che jo peAtAnA dravyAdi catuSTaya karIne ghaDAnu astitva na mAnavAmA Ave to te gadheDAnA zIMgaDAnI peThe asata thai jaze, mATe svacatuSTaye karIne pratyeka padArthamAM astitva avasya mAnavuM oie (2) jyAre ApaNe kahIe chIe ke "ghaDA nathI", tyAre ghaTathI bhinna draSya AdinI apekSAe karIne kahIe chIe arthAt dhaDA jo mATInA banyA che te te jaladbhavyanI apekSAe karIne nathI, banArasamA che te te paNakSetranI apekSAe 4 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 11 saptamI dvitIyabhagokta parakIyadravyAdapekSayA'madrapa sarva (ghaTapaTAdirUpa) vastu yoga padhena vidhiniSedhA parikalpya, 'avaktavyamapI'-tyeva yo vAmakAraH sa paSTho bhaga. (6) / __svadravyAdhapekSayA sadpa parakIyadravyAdyapekSayA cAsadrUpa sarva (ghaTapaTAdirUpa) vastu yogapadhenA'stitva nAstitvAbhyAmavaktavyamapItyevavidho vAkUpayoga. saptamo __ bhaGga iti diva (7) ettpruupkH| punazca-- vIta. vinaSTa , rAga -Asaktiyasya sa vItarAgaH, rAgapadena dvepasyApyupalakSaNArksavathA rAgadveSarahita ityarthaH, devo bhavati / nanu yadi devo rAgadeparahitastadA (6) dvitIya bhagameM paradravyAdi-catuSTayakI apekSA padArthameM nAstitva kahA gayA hai, usake sAtha hI yugapat vidhi-niSedha ko kalpanA karanese avaktavyatA bhI pAI jAtI hai| yahI 'nAsti-avaktavya rUpa chaThA bhaga hai| (7) sva-davya Adi kI apekSA sat aura paradravyAdikI apekSA asat vastu yugapat vidhi niSedhakI kalpanA karanese avaktavya bhI hai| yahI 'asti-nAsti-avaktavya' rUpa sAtaveM bhaga kA Azaya hai| yahAM dizAsUcana ke lie kevala 'astitva' dharmako udAharaNa panA kara sAta bhaga ghaTAye hai| isI prakAra nityatva Adi pratyeka dharma para sAta-sAta bhaga svaya ghaTA lene caahie| ina sabakI prarUpaNA karane vAleko, tathA jisakA rAga naSTa ho gayA ho arthAt vItarAga ho use deva kahate hai| 'rAga' pada 'deSa' kA upalakSaNa hai, isase 'deSa' kA nAza bhI samajhanA cAhie / (6) bIjA bhAgamA para dravyAdicatuSTayanI apekSAe padArthamA nAstitva batAvyuM che, enI sAthe ja yugapatuM vidhi-nidhanI kalpanA karavAthI avakatavatA paNa meLavI zakAya che e " nAsti-avakatavya rUpa chaThTho bhAgo che () svadravya AdinI apekSAe sata ane para-dravyAdinI apekSAe asata vastu, yugapat vidhiniSedhanI kalpanA karavAthI avakatavya paNa che e astinAsti--avakatavya rUpa sAtamA bhAge Azaya che ahIM dizAsUcanane mATe kevaLa "astitva dhamane ja udAharaNa banAvI sAta bhAga ghaTAvyA che e pramANe nityava Adi pratyeka dharma para sAtasAta bhAgA pitAnI meLe ghaTAvI levA A badhAnI prarUpaNA karavAvALe, ane-jeno rAga naSTa thaI gayuM hoya eTale vItarAga heya te deva kahevAya che "rAga pada daiSanu upalakSaNa che, mATe te vaDe dveSane nAza paNa samajavA Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 upAsakadazAstre sadrUpamapi sarvathA vaktumazakya, vidhimukhena pratipAdane nipeghasya niSedhamukhena prati pAdane ca vidhesagamAbhAvaprasagAttasmAdevavidhasthale 'Aktavya'-zabdaprayoga evaM dasiddhAnta ityataH 'kazcidavaktavya epAya ghaTa" ityAdirUpo yo vacanamakAra' sa caturtho bhagaH (4) / eSu caturyu bhaGgepu mUlabhUtI kevalavidhigarbhakevalaniSedhagauM prathama dvitIyau, zepau tu vo tadubhayabhaga sambandhAdeva staH, iyAstu vizeSa:-yattRtIyo bhaGgaH-prathama dvitIyabhoktau vidhi-niSedhau krameNA''zritya mArtate, caturyastu yogprenaiveti|| svadravyakSetramAlabhAvAvapekSya sadrUpa (ghaTapaTAnirUpa ) sarva vastu yogapadyena vidhi niSedhau parikalpyAvaktavyamapItyeva vAkamayoga' paJcamo bhaga' (5) / dono dharmoko vacana dvArA nahIM kara skte| 'ha' kaheM to usase 'nahIM' kA kathana nahIM hotA, aura 'nahIM' kaheM to usase ha' kA kathana nahIM hotaa| isake atirikta aisA koI bhI zabda nahIM hai jisase aneka dharmoMkA eka sAtha pratipAdana kiyA jA sake, isa apekSAse ghaTakA avaktavya kahA hai| yahA astitva aura nAstitva dono dharmoMkI yugapata vivakSA hai / yahI cauthe bhagakA Azaya hai / / ina cAra bhagomese kevala vidhi-pratipAdaka pahalA, aura kevala niSedha-pratipAdaka dUsarA bhaga hI mUla bhaga hai| tIsarA aura cAyA bhaga inhIM ko kramazaH aura yugapat milAne se banA hai| (5) sva-drabya kSetra kAla bhAvase vastu (ghaTa) sat aura yugapat vidhi-niSedha ke sAtha vivakSita hone para avaktabya rUpa hotI hai| yaha pAcavA bhaga hai| nathI kahI zakAtA che kahIe te tethI "nathI" na kathana nathI thatu ane "nAthA kahIe te tethI che nuM kathana nathI thatuM te sivAne e kaI paNa zabda nathI ke jenAthI aneka dharmonuM ekI sAthe pratipAdana karI zakAya, e apekSAe ghaTana avakatavya kahyo cheahIM astitva ane nAstitva e beu dhamanI yugapata vivA che e cethA bhAgane Azaya che. A cAra bhAgamAthI kevaLa vidhi-pratipAdaka paTele ane kevaLa niSedha-prati pAdaka bIjo bhAga ja mULa bhAga che trIjo ane ethe bhAge e beune kramaza ane yugapata meLavavAthI banyA che (5) sva-dravyakSetrakAlabhAvathI vastu (ghaTa) sata che ane yugapata vidhi-niSedhanI sAthe vivakSita thavAthI avakatavya rUpa thAya che A pAcame bhAge che Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 m 11 dharma. devasvarUpavarNanAm 195 rAgadveSavAnAtmA'pi sphaTikopama nija nairmalyaguNa parityajya tattaduparaJjakaviSayasaparkavazAduttarottara malinIbhavatyantatazca durgatimAtraphalaka bhavati tasmAtsarvadurgatimUlabhUtaurAga dvepo bhavyena prayatnato'paneyo, tadapanayanArthamevAmau rAgadvapavinimayo deva upaasitvyH| tathAhi dRzyate loke-yo rogAkrAntaH sa nIrogamagadaDkAra, yo vairakRtaparAbhavApanno dulaH sa prapala rAjAdi, yo'lpadvikAnavAn ma mahAdvikAnina zreSThiprabhRti, yazca zItAH sa tejomaya maryAdi samupAsya kRtkRtyobhvtiiti| eva cAnantazAntinidhAnasya sarvathA niSkalaGkasya bhagavato niravadyopAsanayA cittaiitanI bar3ha jAtI hai ki vaha sirpha meMDhakoke kAmakA raha jAtA hai| ___isI prakAra rAga-dvepa vAlo AtmA, apanI mphaTika ke samAna nirmalatAko tyAga kara malina banAne vAle viSayoke sasarga se kramazaH adhikAdhika malina hotI haha, antame durgatikA pAtra banatI hai / imalie samasta durgati ke mUla kAraNa rAga-dveSa haiN| bhavya jIvako prayatna karake inhe dUra kara denA cAhie / inhe dUra karane (naSTa karane) ke hI lie rAga-dveSa rahita devakI upAsanA karanI caahie| yahI bAta lokameM dekhI jAtI hai / rogI nIroga karane vAle vaidyakI upAsanA karatA hai, vairiyoM ke dvArA tiraskAra pAyA huA nirvala vyakti sayala rAjA AdikI upAsanA karatA hai, choTI dvikAna (dukAna) bAlA vaDI dukAna vAle seTha AdikA Azraya letA haiM, aura zItase ThiThurA huA manuSya sUrya Adi garma vastuoMkI zaraNa letA hai aura saphala hotA hai| isa prakAra ananta zaktike Agara, marvathA niSkalaka bhagavAn kI nirdopa upAsanAle cittameM ekAgratA utpanna hotI hai, aura usa pitAnI sphaTika sarakhI nirmaLatAne tyajIne malIna banAvanArA viSenA sa saga thI kramaza AdhikAdhika malIna thatA chevaTe durgatinuM pAtra banI jAya che mATe samasta durgatinA mULa kAraNa rAga-dveSa che bhavya jIvee prayatna karIne temane dUra karavA joIe ene dUra (naSTa) karavAne mATe rAgadveSa rahita devanI upAsanA karavI joIe e vAna lekamAM jovAmAM Ave che regI nIga karanAra vaidyanI upAsanA kare che zatruothI tiraskAra pAmanArI nirbaLa vyakita sabaLa rAjA AdinI upAsanA kare che, nAnI dukAnavALe meTI dukAnavALA zeTha Adine Azraya le che, ane TADhathI tharatharato mANasa sUrya Adi garama vastuonuM zaraNu le che ane saphaLa thAya che e pramANe anata zakitanA Agara, sarvathA niSkalaka bhagavAnanI nirdoSa upAsanAthI cinamAM ekAgratA utpanna thAya che, ane e ekAgratAthI AtmAnuM Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 upAsakdazAsUtre tadupAsanamakizcitkara, yato bhAduttarItyA tasyopAsanArahita prati na Dhepo na vA upAsIna mati rAga ityupAsanAyA tAyAmapi bhagavattaka masAdAsambhavAda vya thaiva sA? iti ced bhrAnto'si nahi ya masAdayitu bhagavantamupAsmahe'pitu sva: sAmAna parizodhya nissphliiprtme| AtmAraDUzca mohAdijanita viSayamI galolupatva, tacca rAgadvepamahANamantareNopazamituna samAti, matyuta yathA nIla pIta raktAdisammandhAtpar3AdisambandhAdvA salli, nija svacchatvaguNamapahAya tattadaguNA ntara dhRtvottarottara mAlinyagahalyamupayAti bhekopabhogayogya ca paryavasthati-tathA zakA-yadi deva, rAga ora depase rahita hai to unakI upAsanA karanA vRthA hai-unakI upAsanA karanese koI prayojana nahIM siddha ho sakatA / kyoMki Apake kathanAnusAra ve (deva) apanI upAsanA karane vAle para rAga nahIM karege aura upAsanA na karanevAle para dveSa nahIM kreNge| aisI avasthA meM upAsanA karane para bhI unakI prasannatA prApta nahIM kI jA sakatI, ata eva aise devakI upAsanA karanA vyathe hai| samAdhAna-yaha tumhArI bhUla hai| hamArI upAsanA bhagavAn kA prasanna (khuza) karane ke lIe nahI kintu apanI apanI AtmAko zuddha karake sarvathA nirvikAra banAne ke lie hai| moha Adise utpanna hAna vAlI viSaya-bhogakI lolapatA hI AtmAkA vikAra (kalaka) hai| usakA nAza rAga-dveSake nAza hue vinA nahIM ho sktaa| jala-nIla, pIta aura rakta Adi varNa ke sayogase apane svacchatAguNako tyAga kara, nIlA pIlA yA lAla ho jAtA hai| dhIre-dhIre usakI malinatA zakA--je deva, rAga ane dveSathI rahita che, te tenI upAsanA karavI vRthA che tenI upAsanA karavAthI koI projana siddha thaI zakatuM nathI, kAraNake ApanA kathanAnusAra e (deva pitAnI upAsanA karanArAo para rAga nahI kare ane upAsana na karanAra para dveSa nahi kare evI sthitimAM upAsanA karavAthI paNa tenI prasannatA prApta karI zakAtI nathI, mATe tenI upAsanA karavI vyartha che samAdhAna-e tamArI bhUla che amArI upAsanA bhagavAnane prasanna (mu) karavAne mATe nathI paraMtu pitatAnA AtmAne zuddha karIne sarvathA nivikAra banAvavA mATe che meha AdithI utpanna thanArI viSayaEganI lelupatA ja atimAna vikAra (kalaka) che tene nAza rAgadveSane nAza thayA vinA thaI zakatuM nathI jaLa lIlA, pILA ane rAtA varNa AdinA sAgathI pitAnI svacchatAno guNa tyajIne lIlu pIdhu ke lAla thaI jAya che dhIre dhIre enI malinatA eTalI vadhI joya che ke te mAtra deDakAonA kAmanuM ja rahe che, e pramANe rAga-draSavALe AtmA Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 m 11 dharma devasvarUpavarNanAm 195 rAgadvepavAnAtmA'pi sphaTikopama nija nairmalyaguNa parityajya tattaduparaJjakaviSayasaparkavazAduttarottara malinIbhavatyantatazca durgatimAnaphalaka bhavati tasmAtsarvadurgatimUlabhUtau rAga dvepo bhavyena prayatnato'paneyau, tadapanayanArthamevAmau rAgadvapavinimuyo deva upaasitvyH| tathAhi dRzyate loke-yo rogAkrAntaH sa nIrogamagadavAra, yo vairakRtaparAbhavApanno durbalaH sa prabala rAjAdi, yo'lpadvikAnavAn ma mahAdvikAnina zreSThimabhRti, yazca zItA sa tejomaya maryAdi samupAsya kRtakRtyo bhvtiiti| eva cAnantazAntinidhAnamya sarvathA niSkalaGkasya bhagavato niravadyopAsanayA cittaitanI bar3ha jAtI hai ki vaha sirpha meDhakoke kAmakA raha jAtA hai| - isI prakAra rAga-dvepa vAlo AtmA, apanI sphaTika ke samAna nirmalatAko tyAga kara malina banAne vAle viSayoke sasarga se kramazaH adhikAdhika malina hotI huha, antame durgatikA pAtra banatI hai / isalie samasta durgati ke mUla kAraNa rAga-dveSa hai| bhavya jIvako prayatna karake inhe dUra kara denA cAhie / inheM dUra karane (naSTa karane) ke hI lie rAga-dvepa rahita devakI upAsanA karanI caahie| yahI bAta lokame dekhI jAtI hai / rogI nIroga karane vAle vaidyakI upAsanA karatA hai, vairiyoM ke dvArA tiraskAra pAyA huA nirbala vyakti sabala rAjA AdikI upAsanA karatA hai, choTI drikAna (dukAna) vAlA vaDI dukAna cAle seTha AdikA Azraya letA hai, aura zItase ThiThurA huA manuSya sUrya Adi garma vastuokI zaraNa letA hai aura saphala hotA hai| isa prakAra ananta zaktike Agara, sarvathA niSkalaka bhagavAna kI nirdopa upAsanAse cittameM ekAgratA utpanna hotI hai, aura usa pitAnI sphaTika sarakhI nirmaLatAne tyajIne malIna banAvanArA viSayenA sasagayo kramaza AdhikAdhika malIna thatA chevaTe durgatinuM pAtra banI jAya che mATe samasta durgatinA mULa kAraNa rAga-dveSa che bhAgya e prayatna karIne temane dUra karavA joIe ene dUra (naSTa) karavAne mATe rAgadveSa rahita devanI upAsanA karavI joie e vAna lekamAM jovAmAM Ave che regI nIga karanAra vavanI upAsanA kare che zatruothI tiraskAra pAmanArI nirbaLa vyakita sabaLa rAjA AdinI upAsanA kare che, nAnI dukAnavALe meTI dukAnavALA zeTha Adine Azraya le che, ane TADhathI tharatharate mANasa sUrya Adi garama vastuonuM zaraNa le che ane saphaLa thAya che e pramANe anata zakitanA Agara, sarvathA niSkalaka bhagavAnanI nirdoSa upAsanAthI cinamAM ekAgratA utpanna thAya che, ane e ekAgratAthI AtmAnuM Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 upAsakadazAmitre kAgratotpadyate, tayA vItarAgatAyAmAtmapariNana tena rAgaDe pAhANa, tatazca pari zuddhiH, tayA cAsya svarUpe'sthAnam / nahAtmanaH spArasthAnAspara vimapyakSayya mukhamasnIti rAgadveSaprahANameva nityaniratizayamukhanidAnam / tadartha ca vItarAgadevo pAsanamatIvA''vazyaka, kintu nAtra devasya rAgo nA dveSo'pitu yo rAga dveSau majihAsati sa enamu pAsya paritAmilApo bhavati, yathA'ndhakAramapaninISuH stra yameva prakAza zaraNIkRtya pUrNakAmo bhavana dRzyate roke natu tatra prakAza upasara tIti / etena sAyadyopAsanA pratyuktA yata etayA jIvahiMsAyAmArambhastena varmana ndhamtasmAca sasAraparibhramaNamiti, yathoktam-- ekAgratAse AtmAkA vItarAga avasthAmeM pariNamana hotA hai| jaba AtmA vItarAga avasthA me AtA hai to rAga vepakA vinAza ho jAtA hai / rAga-dvepakA vinAza honese zuddhi hotI hai| Atma zuddhi hone se vaha apane zuddha sahaja svabhAvameM sthira ho jAtA hai / AtmAkA zuddha svabhAvameM sthira ho jAnA hI sarvotkRSTa sukha hai / vahI sukha avinAzI hai / ata. rAga dveSakA vinAza hI sarvazreSTha zAzvata sukhakA sAdhana hai, aura isI sukhako prAptike lie vItarAga devakI upAsanA karanA nitAnta Avazyaka hai| yahA~ (isa upAsane meM ) devakA na to rAga hai aura na Dhepa, kintu jo rAga dveSA tyAga karanA cAhatA hai vaha isakI upAsanA karake saphala manoratha hotA hai / jaise lokameM jo andhakArako dUra karanA cAhatA hai vaha svaya prakAzakI zaraNa lenese hI saphala hotA hai, na ki prakAza svayaM hI usake pAsa doDA jAtA hai| vItarAga avasthAmAM pariNamana thAya che jyAre AtmA vItarAga avasthAmAM Ave che, tyAre rAgadveSane vinAza thaI jAya che rAgadveSane vinAza thavAthI zuddhi thAya che Azuddhi thavAthI te pita nA zuddha sahaja svabhAvamAM sthira thaI jAya che AtmAne zuddha svabhAvamAM sthira thaI javuM eja satkRSTa sukha che eja sukha avinAzI che. mATe rAgadveSane vinAzaja sarvazreSTa zAzvata sukhanuM sAdhana che, ane e sukhanA prAptine mATe vitarAga devanI upAsanA karavI nitAnta Avazyaka che ahIM (A upAsanAmAM) devane rAga nathI ke dveSa nathI paraMtu je rAgadveSane tyAga karavA i che te enI upAsanA karIne saphaLa-mane ratha thAya che jemake-lokamAM ja adhakArane dUra karavA Icche che te pote prakAzanuM zaraNa levAthI ja saphaLa thAya che. nahi ke prakAza pite tenI pAse deDI jAya che ethI sAvadya upAsanAnuM khaDana thaI Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 11, dharma0 gurusvarUpanirUpaNam 197 sAvajjasapajjAe, samunbhavaha jIvahiMsaNArabho / tamhA vajjhai kamma, teNa ya sasAracakkasapAo // 1 // " iti / etacchAyA- 88 " sAvadhaparyayA samudbhavati jIvahiMsanA''rabhaH / tasmAdbhyate karma tena ca sasAracakrasampAta // 1 // " iti / doSAntarANi ca mAmatipAditAnyevetyalamAmreDitena // gurusvarUpam | gRNAtyupadizati mokSamArgamiti guru, sa cAhiMsA satyAsteya brahmacaryA'parigraharUpamahAvratapaJcadhArI, rAtribhojana parihArI, paJcAnAmAtratrANA nivArakaH, sarapaJcakArA, paJcendriyanigrAhakaH, paJcAnA samitInA tisRNA guptInA ca isase sAvadya upAsanAkA khaNDana ho gayA, kyoMki sAvadya upAsanA se jIvahiMsAmeM AraMbha hotA hai, Arabhase karmabandha hotA he aura karmabandhase sasArame paribhramaNa karanA paDatA hai / kahA bhI hai "sAvadha upAsanA se jIvahiMsArUpa Arabha hotA hai, usase karmabandha hotA hai ora karmavanyase sasArarUpI cakrameM ghUmanA paDatA hai // 1 // " anyAnya dopoMkA pahale pratipAdana kiyA jA cukA hai ataH yahA itanA kahanA hI basa ( paryApta ) hai / gurukA svarUpa jo mokSamArga kA upadeza dete hai ve guru hai| ve ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya aura aparigraha rUpa pAca mahAvratoMke dhArI, rAtribhojanake tyAgI, pAca AsravoMke nivAraka, pAca savaroMke ArAdhaka, gayu, kAraNake sAvadya upAsanAthI jIvahiMsArUpa Ara bha thAya che, Ara nathI kakha dha thAya che ane kakha dhathI sa sAramA paribhramaNa karavu paDe che. kahyu che ke~ " sAvadya upAsanAthI jIvahiMsArUpa Ara bha thAya che, tethI kakha dha thAya che ane kramabadhathI sasArarUpI cakramA ghUmavuM paDe che" (1) bIjA deASAnuM pratipAdana pahelA karavAmA Avyu che, eTale ahIM ATaluM thana ja pUratu che gurUnu svarUpa je mekSamAnA upadeza Ape che te gurU che. e ahiMsA, satya, asteya, prajJAcaya ane aparigraharUpa pAca mahAvratAnA dhAraNu karanArA, rAtribhAjananA tyAgI, pAca AsraveAnA nivAraka, pAca savAnA ArAdhaka, pAca iMdriyAnA nigraha karanArA Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 upAsakadazAGgasutre dhArakaH, paTkAyarakSakaH, vyasanasaptasya madASTakasya ca parihAravAna, guptabahmacArI, dazAnA yatidharmANA dhAraka, tapaH sayamAdivividhaguNanAna, gaja haya gADI pAlyaGkI vahiyAna pAiyAna muSTila ( yAna ) vAyuyAna vidhAna tAmrayAna zivikAdivAhana mAnAnArohI, pAdavihArI, parityakta ccha pAdukopAnutpAdatrANazca bhavati, nirdoSA nAdigrAhakaH, sacitajalatyAgI sArtha saMpAdite sevArtha sAthai gacchato gRhasthasya cAnapAne na gRhNAti, na nAte svArthe nirmApayate, zira kezAnnirluJcayati, vAyukAyAdirakSaNArtha mukhopari sadA sadogkamukhakhikA ninAti, jIvarakSaNArthaM ca rajoharaNa pramArjike dhArayati, striyo na spRzati, na vA tatsapRkta sthAne rAtriSu, 1 pAlakhI rela sAikila moTara havAIjahAja TrAmace tAmajAna khar3akhaDiyA (tA~gA ghor3AgADI ) iti bhASA 2 te = annapAne | - pAco indriyoMke nigraha karane vAle, pAca samiti tIna guptike pAlaka, pahkAya ke rakSaka, sapta vyasana aura ATha madoMke tyAgI, guptabrahmacArI, dasa yati-dharmo ke bArI, tapa sayama Adi vividha guNoMse yukta, hAthI ghoDA, gADI, pAlakI, rela, sAikila, moTara, havAijahAja, TrAmbe, tAmajAna Adi kimI bhI savArI para savAra na hone vAle, paidala vihAra karane vAle, chatra, pAdukA, jUtA, mojA Adi ke tyAgI, nirdoSa AhAra ke grAhaka, sacitta jalake tyAgI, bhakti-bhAva se sAtha calane vAle gRhastha kA tathA apane lie banAyA huA - AhAra na lenevAle hote haiM / ve apane lie bhojana nahI banavAte, sirake kezAMkoM loca karate haiM, vAyukAya Adi kI rakSA ke lie mukha para sadaiva DorA sahita mukhastrakA bAdhe rahate haiM, jIvo kI rakSA ke lIe rajeAharaNa aura pAca samiti traNa kruminA pAlaka, SaTkAyanA rakSaka, sasa byasana ane ATha madAnA tyAgI guptaprAcArI, dasa yatidharmAMnA dhAraka, tapa sayama Adi vividha guNaiAthI yukta hAthI, ghoDA, gADI, pAsaNI, resa, sAyamsa, bhoTara, havAI vimAna, dAve AdRi kAi paNa vAhanapara savAra na thanArA, pagapALA vihAra karanArA, dhRtra, pAdukA, joDA, mejA vagerenA tyAgI, nirdoSa AhAranA grAhaka, sacitta jaLanA tyAgI, bhakatabhAve sAthe cAlanArA gRhasthAnA ane pAtAne mATe banAvavAmA Avela AhAra na lenArA hAya che teo peAtAne mATe bhejana banAvarAvatA nathI, mAthA paranA kezane lAca kare che, vAyukAya AdinI rakSAne mATe sukhapara sadeva derA sAthenI Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 aMgArasaJjIvanI TIkA a 1 sa 11 dharma gurusvarUpanirUpaNam 199 nApi vA strI pazu paNDakA'kulAyA vasatAvavatiSThate, nApi ca strIsabhe samupadizati, yuddhastatvajJazca samnahisAdharmamupadizati / / etadvipayasamAhikA gAthAzcamA:-- jo garai morakhamamga, hAi samiiguttidhArao satA / sato dateo cAI, saraNa me so gurU hou // 1 // adumayavippamukko,-'NArabho guttavabhayArI jo / sAvajjajogavirao, saraNa me seo gurU hou // 2 // jaidhammadhArao jo, tavasajamava parIsaha jiNNU / sattAvisAguNava saraNa me seo gurU hou // 3 // jayaNa muhapatti, sadoraga vadhae muhe nicca / / jo mukarAgadAso, saraNa meM so gurU hou // 4 // rayaharaNagoccha parimiya vatthApattAidhArao jo ya / chattopANavanI, saraNa me seA gurU hou // 5 // jiNavakSaNAmiyasiMdhU, pavaNavihArI thirA ya merucca / bhaviyaNakumuyamasI jo, saraNa me so gurU hou // 6 // pacamahanvayadhArI, jo uNa ukAyarakkhao hoi / jo ya visuddhAhArI, saraNa me so gurU hou // 7 // pajjumiya-takamIsiya-caNAhaanna ya moyaga jo u| samabhAveNa bhujaDa, saraNa me se gurU hou // 8 // miyamANajIvarakkhA,-vaemago dhmmkjmttddo| vaha ya pAyavihArI, saraNa me so gurU hou // 9 // 1 ' azAlA ca' iti napusakmatra / pUjanI rakhate haiM, strIyoMkA sparza nahIM karate, strIyoMke saparka vAle sthAnameM rAtrike samaya nivAsa nahIM karate, strI pazu paNDaka bolI vasatimeM nahI Thaharate, striyoMkI sabhAmai upadeza nahIM dete. bodhavAna aura tatvajJAtA hote hue ahiMsA dharmakA upadeza dete haiN| isa viSaya kI sagraha gAthAeM isa prakAra haimukhavastrikA bAdhI zakhe che jenI rakSAne mATe rajoharaNa ane pUja rAkhe che, strIone sparza karatA nathI, strIonA saparkavALA sthAnamAM rAtrIne samaya nivAsa karatA nathI, strI-pazu-paDakavALI vastImAM rahetA nathI, strIonI sabhAmAM upadeza ApatA nathI, bAdhavAnuM ane tattvajJAtA thaIne ahiMsA dharmane upadeza Ape che A viSayane saMgraha karavAvALI gAthAo A pramANe che Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAstre jhANaggiappakatta, ssaramalasasoraNegaNihAo / sanyappabhAvapuNNo, maraNa me so gurU hou // 10 // jo visayajAlaveDhiya, bhariyaNaratvAvalaNa nicca / paruNAnihI saraNao, saraNa me so gurU hou // 11 / / ghAittamuttamapi Na, jaha sohai vAyaga viNA jAu / taha ja viNA subhanco, saraNa me so gurU hou // 12 // chAyA-" yo gRNAti mokSamArga, bhavati samitiguptidhArakaH zAntaH / kSAnto dAntastyAgI, zaraNa me sa gurubhapatu // 1 // aSTamadaviSamukto'nArambhI guptabrahmacArI yaH / / sAvadhayogavirataH, zaraNa me sa gurubhavatu // 2 // yatidharmadhArako yastapaHsayamavAn paropahajiSNuH / saptaviMzatiguNavAna, zaraNa me sa gurubhavatu // 3 // yatanArtha mukhapatrI, sadorakA vanAti mukhe nityam / yo muktarAgadveSa , zaraNa me sa gururbhavatu // 4 // rajoharaNa gocchara parimita vastra pAtra-dhArako yazca / chanopAnaharjI, zaraNa me sa gurubhavatu // 5 // jinavacanAmRtasindhuH, pavanavihArI sthirazca meruvat / bhaSijanakumudazazI ya zaraNa me sa gurubhavatu // 6 // paJcamahApratadhArI, ya' punaH pakAyarakSako bhavati / yazca vizuddhAhArI, zaraNa me sa gurubhavatu // 7 // paryupita takramizrita, caNakAdhanna ca modaka yastu / samabhAvena bhuDakte zaraNa me sa gurubhavatu // 8 // mriyamANajIvarakSopadezako dharmAjamArtaNDa / bhavati ca pAdavihArI, zaraNa me sa gururbhavatu // 9 // dhyAnAgnyAtma kAttasvara malasazodhanai kaniSNAta. / sarvAtmabhAvapUrNa, zaraNa me sa gurubhavatu // 10 // yo viSayajAla veSTita, bhavijanahastAvalambana nityam / karuNAnidhi. zaraNada , zaraNa me sa gururbhavatu // 11 // vAditramuttamamapi na yathA zobhate vAdaka vinA jaatu| tathA ya vinA subhavya , zaraNa me sa gurubhavatu // 12 / / " iti / etadvayAkhyA ca mArupatipAditasvarUpaiva / inakA adha pUrvokta prakAra hI hai| Ane artha pUrvokata pramANe ja che - Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a0 1 0 11 ahiMsAvratavarNanam 2.1 dhrmsvruupm| dharmaH bhAga-vyAkhyAtasvarUpa. pUrNadayAmayamapravRttirUpatvAdahiMsA muulstiirthkropdissttH|| __ dvAdazavatAni (1-aNuvratam-sthUlapANAtipAtaviramaNam ) havae thUlappANAhavAyao viramaNa vaya paDhama / duvihA thUlA hiMsA, sakappA''rabhayAbheyA // 1 // etacchAyA ca " bhavati syUlamANAtipAtato viramaNa vrata prathamam / dvividhA sthUlA hiMsA, sAlpA''rambhanAbhedAt // 1 // 'DAdaze '-ti, dvAdaza vidhA' prakArA yasya tam , tadeva darzayati-'tadyathe' -tyAdinA-triyatemApyate sadgatiraneneti nata niyama ityarthaH, paJcatvAdana vratAnIti bahuvacanam / ati laghUni ca tAnivratAnyaNunatAni, aNutva ca mahAvratA dharmakA svarUpa dharmakA pahale vyAkhyAna kara cuke haiN| jo pUrNa dayAmaya pravRttirUpa honese ahiMsA bhUlaka aura tIrthakara bhagavAn hArA upadiSTa ho, vahI dharma hai| vaha dharma dhAraha prakAra kA hai| jisase sadgatikI prApti ho vaha vrata kahalAtA hai / jo mahAvrato se choTA vrata ho use aNuvrata kahate haiN| aNuvrata pAca haiM, ve isa prakAra hai dharmanuM svarUpa pahelA dharmanuM vyAkhyAna karI gayA chIe je pUrNa dayAmaya pravRtirUpa heIne ahiMsAmUlaka ane tIrthakara bhagavAn dvArA upadiSTa che, teja dharma che e dharma bAra prakAra che jethI sadgatinI prApti thAya te vrata kahevAya che je mahAvatethI nAnuM vrata hoya tene azuvrata kahe che Azutra pAca che, te A pramANe - Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 upAsakadazAma - - paDhamA masAikaNa, icchAe NiravarAriNo hisaa| pIyA tasajIvANa, puDhacIkhaNaNAhahiM aNicchAe // 1 // prathamA mAsAdikRte, icchayA niraparAcino hiMsA / dvitIyA sanIganA, pRthivIkhananAdibhiraniccyA // 2 // pekssyaa| teSu prathamamAha-' sthUlA'-diti-mANAtipAtAt-mANiprANanAzagad ciramaNa-nittiH ityamatrAzayaH-sthala mukSmabhedAdvividhA jIvA santi, tatra sthUlA-dvIndriya trIndriya caturindriya paJcendriyarUpA', mUkSmA:-ekendriyAH kavaLa tatvadarzibhi zAstramarmajJaizva mujJAnA. ata epa gRhasthaiH parihattai duHzakatvAtsAdhubhi reva pariharaNIyAstepA hiMsA / sthalaH mANAtipAto dvIndriyAdInA hiMsana sUkSmazca kendriyANAm / sthUladisA ca sakalpanA''rambhajAbhedAdaviyA, tana mAsa nakha data (1) aNuvrata (1) sthUlaprANAtipAtaviramaNa--sthUla hiMsAse nivRtta honA / tAtparya yaha ki--jIva do prakAra ke hai---(1) sthUla (2) sUkSma / dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura pacendriya jIva syUla haiM, tathA ekendriya jIva sUkSma hai / sUkSma jIvoMko tattvadarzI aura zAstramamA hI jAna sakate hai, ataH gRhastha unakI hiMsAkA tyAga nahIM kara sakatA sUkSma jIvoM (ekendriyajIvoM) kI hisAkA tyAga sAdhu hI karate haiN| tAtparya yaha huA ki dIndriya Adi jIvokI hiMsA sthUla hisA hai aura ekendriya jIvoM kI hisA sUkSma hiMsA hai| sthUla hiMsA do prakArakA hai--(1) sakalpajA aura (2) ArabhajA / mAsa, nAkhUna, bAla, camaDA, (1) mAnata (1) zUlaprANAtipAta viramaNa-sthUla hisAthI nivRtta thavu te tatparya e che ke-jIva be prakAranA che (1) sthala ane (2) sUkama beIdriya trAdriya, caturindriya ane paridraya jIva sthala che tathA ekendriya jIva sUkama che sUmi jIne tatvadazI tathA zAstramarmajJa ja jANI zake che, tethI gRha e jInI hisAne tyAga karI zakatA nathI sUphama jIve (ekendriya jI) nI hiMsAne tyAgI sAdhu ja kare che tAtparya e che ke beIdriya Adi jenI hiMsA bhUla hiMsA che ane ekendriya jIvonI hisA sUrama hisA che sthala hisA be prakAranI che-(1) sa465 mana (2) mA2ma bhAsa, nabha, vANa, yAma bhane sisal Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 sU0 11 dharma0 ahiMsAtra tavarNanam " iti / 19 chaDDati tattha paDhama, saDDA vIyA u dUsagA caDhau / icchAe kisiyADa, kajjai jeNa gityehiM // 3 // tyajanti tatra prathama zrAddhAH, dvitIyA tu duHzakA tyaktum / icchayA kRpyAdi kriyate yena gRhasthaiH // 3 // iti / roma-carmA svayAdikRte niraparApasya prANina icchayA hanana sakalpajA hiMsA, rathacakrA dibhramaNena hala- kuMdArAdikaraNa bhUsananAdinA ca kimi matkoTavAderanicchApUrvakamagatyA hanana cA''rambhajA / enayo samlpajA hiMsAmAjIvana zramaNopAsakAH parityajanti, karaNayogamaryAdA ceha yathecchamasti / ArambhajA hiMsA tu gRhasthaiH parihattadazakA, gRhanirmANa-kRSikarmAdi sampAdanamantareNa gArhasthyasyAsambhavAtteSu ca tasyA avazyambhAvAt / 203 8 1 kudAlA ' iti bhASA | aura haDDI Adike lie niraparAdha prANiyoMkA injapUrvaka hanana karanA sakalpajA hiMsA hai / rathake pahie athavA ratha aura cAka Adike calanese, aura hala tathA kudAla Adi dvArA jamIna khodanese, kIDI makoDI AdikA cina icchA ke ghAta ho jAnA ArabhajA himA hai / zrAvaka dono prakAra kI hisAmeMse AjIvanake lie sakalpI hiMsA kA tyAga karate ha ? hA~, karaNa aura yoga kI maryAdA unakI icchA para nirbhara hai, arthAt koI zrAvaka eka karaNa eka yogase, koI do karaNa DhI yoga se yA icchAke anusAra anya prakArakI maryAdAse tyAga karate haiM, kintu zrAvaka ArabhajA hiMsAkA tyAga nahIM kara sakate / ghara banAye aura khetI vADI Adi kArya kiye binA gRhastha jIvanakA Adine mATe niraparAdhI prANIone icchApUrvaka ghAta kabvA e satlA hiMsA che "thanA paiDA athavA ratha ane cAka Adi cAlavAyI, ane haLa tathA kAMdALI Adi vaDe jamIna khedavAthI, kIDI-makeADI Adine icchAvinA ghAta thai jAya e Arabha miA che, zrAvaNI beu prakAranI himAmAthI mAchavanane mATe sakalpa hiMsAne tyAga kare che ? hA, kaNu ane ceganI maryAdA enI icchA para nirbhara che, arthAt kAi zrAvaka eka karaNa eka cegathI, keAI e kacchu be TaigathI athavA IcchAne anusarI anya prakAranI maryAdAe karIne tyAga kare che, parantu zrAvaka Ara bhajA hiMsAnA tyAga karI zakate nathI dhara banAvyA vinA ane khetI-vADI AdI kArya karyAM vinA gRhastha jIvananA nirvAha thavA asavita che ane e kAryAmA hiMsA anivAya che- avazya thAya che Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 upAsakadazAstra (2-aNunatam -sthUlamapArAdapiramaNam ) yUlamusAvAyAo, veramaNa bucae vaya yIya / eyapi suhama dhUla ppameyI duppagAra ca // 1 // payalAiovI puTTo, vayaha-'Na payalAiomi' iya ja ta / suTuma dhUla cale, patthummi asacabhAsaNa Neya // 2 // etacchAyA ca " sthUlamapApAdAdviramaNamucyate vrata dvitIyam / etadapi sUkSma sthUla prabhedato dviprakAra ca // 1 // nanveva samlpajahiMsAmAnaparityAgenA'hiMsakzcetsabhAti tadA kathamasI sthU lAnAmeva mANinAmahisaka ,na hyasAvicchayA sUkSmAnapi mANino hinasti tasmAdanana sarvamANyahiMsakena bhAvyamitIha mathame vrate syUla pada rimartham ? iti veNu gRhastho hIccyaiva pRthivyAdInyupabhukte tasmAtsakalpajAyA mUkSmahiMsAyAnistA na jAtu zaknotIti prAguktameveti prathamamaNuvratam // 1 // nirvAha honA asambhava hai aura ina kAryoM meM hisA anivArya haiavazya hotI hai| zakA-yadi sakalpI hisAkA tyAga karanese hI hiMsAke tyAgI ho sakate hai, to zrAvakako sthala prANiyokI hiMsAkA tyAgI kyA kahate hai ? vaha icchApUrvaka to sUkSma prANiyoMkI bhI hiMsA nahIM karatA, isalie sthUla-sUkSma sabhI prANiyoMkI hiMsAkA tyAgI mAnanA caahie| phira pahale vratame 'syUla' padakI kyA AvazyakatA thI? samAdhAna-suno / gRhastha pRthvIkAya, haritakAya Adiko icchA pUrvaka hI bhogatA hai, isalie vaha sUkSma sakalpI hisAse nahIM baca sakatA / yaha bAta pahale kaha cuke hai // 1 // za kA-je saka5jA hisAno tyAga karavAthI ja hiMsAnA tyAgI zakAya che, te zrAvakane la prANIonI hiMsAno tyAgI kema kahe che ? IchApUrvaka sUphama prANIonI paNa hisA nathI karate, mATe sthala sUphama prANIonI hiMsAne tyAgI mAne joIe te pachI pahelA vratamA "skUla" padanI zI jarUra hatI ? samAdhAna-sAbhaLe gRhastha-pRthvIkAya, haritakAya Adine IcchApUrvaka ja bhagave che, mATe te sUkSma sa5jA hisAthI bacI zakatA nathI e vAta pahelA kahI gayA chIe ! 1 | 1 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a 1 sU 11 satyavratavarNanam thUlAI paca kannA puDhavI-go nAsa-kUDasakkhAi / tattha ya kanAlIya, kannAe dUsaNa vutta // 3 // puDhavI alIyameya, puDhavIe ja vayaNNahAkaraNa / gogayayAivisae, vivarIya khAvaNa gavAlIya // 4 // pracalAyito'pi pRSTo, vadati na pracalAyito'smIti yattat / sUkSma, sthala sthUle vastunyamatyabhApaNa jJeyam // 2 // sthUlAni paJca kanyA pRthivI go nyAsa kUTasAkSyANi / tatra ca kanyAlIka, kanyAyA dUpaNamuktam // 3 // pRthivyalIkametatpRthivyA yattadanyathAkathanam / gogajayAdivipaye, viparIta rayApana gayAlIyam // 4 // dvitIya vrata brUte-'sthUlAmRpAvAdAditi-mRpA mithyA vAdA bhApaNa mRpA cAdastasmAt-anRtabhApaNAdityarthaH, viramaNa-nittiH / anRtabhASaNamapi dvividhasUkSma syUla ca, tatra sUkSma-mitrAdinA saha salApAdau vinodAdyartha, yadvA divA ni drAlu. kazcitsAvadhAnIkattaM pRSTaH-ki bho / anavasare'pi pracalAyase " iti, tadA taduttare-'nAha pracalAyito'smI'-tyAdirUpamasatyabhApaNa prathamam / syUle vastuni duramyavasAyena asatyabhApaNa dvitIyam / etacca kanyA-bhUmi gonyAsa kUTa (2) dvittIya vratakA varNana / sthUla mRpAvAdase viramaNa honA dvitIya aNunata hai / mRpAvAda bhI do prakArakA hai-(1) sUkSma aura (2) syUla / mitra Adike sAtha manorajanake lie asatya bhApaNa karanA, athavA koI dinameM baiThA 2 nIda le rahA ho aura dUsarA use sAvadhAna karane ke lie kahatA-"kyo jI bemauke bhI nIda lete (U~ghate) ho ?" to vaha uttara detA hai-"nahI, UMgha nahIM rahA hai| isa prakArakA bhApaNa sUkSma mRpAvAda hai| syUla vastu meM khoTe pariNAmose amatya bolanA sthUla mRpAvAda hai / yaha pAca prakArakA hai (2) bIjA vratanuM varNana sthUla mRSAvAdathI viramaNa thavu e bIju ANuvrata che mRSAvAda paNa be prakArano che (1) sUkSma ane (2) sthala mitra AdinI sAthe manera janane mATe asatya bhASaNa karavuM athavA keI mANasa divase beThe beThe ugha laI rahyo hoya ane bIje tene sAvadhAna karavAne mATe kahe ke "kema bhAI ! kaLAe paNa ugha che ke ?" te e uttara Ape che "nA, u ghate nathI ", e prakAranuM bhASaNa sUma mRSAvAda che, skUla vastumAM kheTa pariNAmethI asatya bolavuM e sthala Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 upAsakadazAstre hemAINa nibhiTThavaNa vIsAsapuvvaga nAso / tariMsa ja acalavaNa, ta nAsAlIyamAgame bhaNiya ||5|| hemAdInA nibhRtasthApana vizvAsapUrvaka nyAsaH / tasmin yadapalapana tannyAsAlIkamAgame bhaNitam // 5 // sAkSyANA viSayANA bhedAtpaJcavidham, kulazIlarUpAdisapanAyAmadUSitAyA knyA yA doSAropaNa, kulAdiniklatvena ca dUSitAyA tasyA doSAbhAvakhyApana kanyA lIkam, nyAzando'na manuSyamAnopalakSaNa | bhUrmAyurAyAmanurvarAtvasyAnu rAyA corvarAttrasya tathA bahumUlyAyAmalpamUlyAtvasyAlpamUlyAyA ca bahumUlyA svasyakhyApana bhUmyalIkam bhUmipadenApyupalakSaNatvAtsacittAnA phalAdInAmaci tAnA suvarNAdInAca grahaNa nodhyam / gavAzvamahipIbhRtiSu catuSyadeSu prazasteSva 1 gopadasyApyulakSaNatvAt / (1) kanyAsabandhI, (2) bhUmisabandhI, (3) gosandhI, (4) nyAsa (dharo hara) sabandhI, (5) jhUThI sAkSI denA / (1) kula, zIla, rUpa Adise yukta nirdoSa kanyAko dUSita ThaharAnA, aura kula Adise rahita dUSita kanyAko nirdoSa kahanA kanyAlIka hai / yahA 'kanyA' zabdase manuSya mAtrakA, upalakSaNase grahaNa hotA hai / (2) upajAU jamInako anupajAU kahanA aura anupajAUko upa jAU kahanA, kama - mUlyavAlIko bahumUlya karanA aura bahumUlyako kama mUlyavAlI kahanA bhUmi alIka hai / yahA bhUmi zabda bhI upalakSaNa hai, isalie bhUmi zabdase sacitta phala AdikA aura acitta suvarNa AdikA grahaNa karanA cAhie / bhUSAvAha che se pAya prArato he (1) unyA-samadhI, (2) bhUmi-sAdhI, (3) gAya vagere samadhI, (4) thApAya - samadhI, (5) bhUhI sAkSI yAyacI (1) sa, zIla, 35, khAdIthI yukta nirdoSa unyAne dUSita urAvapI, bhane ba AdithI rahita dUSita kanyAne nirdoSa kahevI te kanyAlIka che ahIM kanyA zabdathI manuSya mAtranu, upalakSaNe karIne grahaNa thAya che (2) kasadAra ( sArA pAka ugI zake tevI) jamInane kasa vinAnI kahevI ane InakasadAra jamInane kasadAra kahevI, ochA mRtyavALIne mAghA mUlyavALI kahevI ane mAdhA mUlyavALIne echA mUlyavALI kahevI, e bhUmi--alIka che ahI bhUmizabda paNa upalakSaNa che, mATe bhUmi zabdathI sacitta phaLa Adinu ane Rcitta suvarNa AdinuM grahaNa karavu Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 sU 11 dharma. satyatratavarNanam 207 ja jamhA kamhAiya ghettaNukkoyamaNNA bhaNai | ta vaha kUDasakkhA, -lIya jiNasAmaNe samubai // 6 // yadyasmAtkasmAccica, gRhItvotkocamanyathA bhaNati / tadbhavati kUTasAkSyAlIka jinazAsane samupadiSTam // 6 // prazastatvasyApAsteSu ca prazastatvasya, tathA prAgyabahumUlyeppalpamUlyatvasyAlpamUlyeSu ca vaSTumRlyatvasya yadvA camukSIrAsvalpakSIrAtvasyAtpakSIrAsu ca bahukSIrAtvasya rayApana gavAlIkam / niSka-rUpyaka hiraNya rajata vastra dhAnyAdInA kasyacidvizvastastha puruSasya savidhe nibhRta sthApana nyAsastadviSaye yanmithyAbhASaNanAha jAnAmi tatrastu kadA tva mahAmanAH 1 kaH sAkSI ?" ityAdirUpa tannyAsAlIkam | kasyacidapakArabuddhayA ca yammAtkasmAccidupadAmAdAya - 'ahamanopa ( (3) gAya, ghoDA, bhaisa Adi caupAyoM me jo prazasta ho unheM aprazasta kahanA aura jo aprazasta ho unhe prazasta kahanA, tathA pahale kI taraha alpamUlyavAloM ko bahumUlya aura bahumRlyoko alpamUlya vAlA kahanA, athavA adhika dUdha denevAlI goko kama dUdha denevAlI kahanA, aura kama dUdha denevAlIko adhika dUdha denevAlI kahanA go-alIka hai / (4) kisI vizvavAsapAtra puruSake pAsa muhara, rupayA, sonA, cAdI, vastra, dhAnya Adi rakha deneko nyAsa yA dharohara kahate haiM / usake viSaya meM mithyAbhApaNa karanA nyAsa - alIka hai / jaise -"mai tumhArI vastu nahI jAnatA, tumane mujhe kaba dI thI ? batAo kauna sAkSI - ( gavAha ) hai ?" ityAdi / ( 3 ) gAya, ghoDA, leza mAhi yopagAmA ne prazasta ( sArA ) hoya temane aprazamsa ( naThArA) kahevA ane je aprazata hAya temane prazanta kahevA, tathA pahelA sujakha echA mRtyavALAne meghA mRlyavALA ane meghA mRtyavALAne AchA mUlyavALA kahevA, athavA vadhAre dUdha denArI gAyane ochu dUdha denArI kahevI ane ochu dUdha denArIne vadhu dUdha denArI kahevI e ge-alI (4) adha vizvAsapAtra cu3SanI pAse mahoro, 3piyA, sonu, 35, vastra, dhAnya JAdi anAmata mUkavA e thApaNa kahevAya che tenA sakhadhamA mithyAbhASaNa karavu e nyAya-asI ( thApA bhoso ) che nebhar3e - "bhane tArI vastunI amara nathI, te bhane hayAre bhAthI hutI ? aDe, Ayu teneo sAkSI che ?" ityAhi Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre eva pacavihassa ya, dhUlamusAbhAsaNassa sacAo / jo dohiM karaNehiM joehiM tIhi ta vaya bIya ||7|| iti / ( 3- aNuvratam - sthUlAdattAdAnaviramaNam ) duvimadinnAdANA, veravaNa pIra vaha puNva va / suma dugbhAveNa, haraNa taNa sakkarAiyANa ja // 1 // 208 eva paJcavidhasya ca, sthUlamRpAbhApaNasya satyAgaH / yo dvAbhyA karaNAbhyA yogestribhistad vrata dvitIyam || 7 ||" iti / etacchAyA ca-- " dvividhamadattAdAnAdviramaNapIDa bhavati pUrvavat / sUkSma durbhAvena haraNa vraNazarkarAdInA yat // 1 // sthita Asa mamAgre sarvamida jAta yuktamaya vaktI' - tyAdirUpeNa, yadvA karima~zri nisparAdhe'pi - 'ayamIdRzo'parAdhI sarvametasya caritamaha jAnAmi, enena tadAca rita yatsarvathaivAnAcaraNIyam ' ityAdirUpeNa mithyAbhASaNa kRTasAkSyAlIkam / asya paJcavidhasya sthUlamRpAvAdasya dvAbhyA karaNAbhyA niyogaizva parityAgaH sthUlamRpAvAda viramaNa miti tu piNDito'rtha // 2 // (5) "maiM usa vakta vahA~ maujUda thA, yaha saba bAteM saccI-saccI kaha rahA hai, mere sAmane ye saba bAteM huIM thI / " isa prakAra kisIkA apa kAra karane ke abhiprAyase yA ghusa lekara jhUThI gavAhI denA kUTasAkSI hai / athavA yaha aisAhI aparAdhI hai, mai isakI saba karatRteM jAnatA hU~, isane aisA kAma kiyA jo kisI bhI taraha nahI karanA cAhie / isa prakAra jhUTha bolanA kUTa- sAkSI hai / 66 isa sthUla - mRpAvAdakA do karaNa tIna yogase tyAga karanA sthUlamRSAvAdaviramaNa ta kahalAtA hai ||2|| (5) "hu e vakhate tyA hAjara hatA, e badhI vAte sAcI kahe che, mArI sAme e khadhI vAta thai hatI " e pramANe kAIneA apakAra karavAnA hetuthI, athavA lAca laIne jUDI jImAnI ApavI te jUThI sAkSI che athavA " e evA ja aparAdhI che, hu enA badhA karatUta jANu chu, eNe evu kAma karyuM che ke je koI paNa rIte na 425 dhaye " se prabhArI nUhu molavu me ITa-sAkSI (duDI zAma) che A sthUla mRSAvAdanA e karaNa ane traNa vege karIne tyAga karavA e sthUlamRSAvAvimaraNu vrata kahevAya che // 2 // Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 s. 11 dharma0 asteyatratavarNanam dhUla teyAharaNa, hemAINa paresiM ja / pUla pi duppagAra, vRttamacitta sacitta ca // 2 // paDhama catthAINa, sunnatthAINamavaharaNa | 209 dhIya gavAiyANa, sunnAtthaINamavaharaNa // 3 // eva duvihassamsA, idinnAdANassa sapariccAo / jo dohiM karaNehiM, joehi tIhi ta vaya toya || 4 || iti / sthala steyAharaNa hemAdInA parepA yata / sthUlamapi dvimakAramuktamacitta sacitta ca // 2 // prathama vastrAdInA sunyastAdInAmapaharaNam / dvitIya gavAdInA sunyastAdInAmapaharaNam // 3 // eva dvividhasyAsyA'dattAdAnasya saparityAgaH / yo dvAbhyA karaNAbhyAM yogaistribhistad nata uttIyam ||14||" iti / atha tRtIya vratamAha-- 'sthUlAdadattAdAnA' - diti, nadattamadattamarthAdvastusvAminA* sdatta, tasyA''dAna grahaNamadattA''dAna tasmAd viramaNamiti pUrvavat, etadapi prAgvadadvidhA - tatrAsvAmikAnA tRNazarkarAdInAmadura yavasAyapUrveka grahaNa sUkSmam, yadgrahaNena cauryAparAdho lagitu zaknoti tAdRzasya kasyacitparakIyastha suvarNAdervastuna AtmasAt grahaNa sthUlam / etacca sacittAcittabhedAdvividha, tayo. sacittA(3) tRtIya vratakA varNana jisa vastukA jo svAmI hai usake dvArA diye vinAhI use grahaNa kara lenA adantAdAna hai, usase nivRtta honA adattAdAnaviramaNa vrata hai / adattAdAna bhI sUkSma aura sthUla ke bhedase do prakArakA hai / jinakA koI svAmI nahI hai aise tRNa zarkarA (kakara) AdikA bure abhiprAya ke vinA grahaNa karanA sUkSma adattAdAna hai, aura jisake grahaNa karane se corIkA aparAdha laga sakatA hai, aise dUsarese suvarNa Adi padArthoM kA grahaNa karanA sthUla adattAdAna hai / yaha do prakArakA hai- (1) sa~bhAle hue trIjA vratanu varNana adattAdAna je vastunA je mAlIka che, teNe ApyA vinA te vastu grahaNa karI levI e adattadAna che, tenAthI nivRtta thavu e adattAdAnaviramaNu na che paNa sUma ane sthUlanA bhede karIne be prakAranuM che jene kAI mAlIka nathI evuM prAsa, kAkarA, vagerene kharAba hetu vinA grahaNa karavA e sUkSma adattAdAna che, ane je grahaNa karavAthI cArInA aparAdha lAge, evu khIjA kArbanu senu vagera pArthAnu maNa karavu, e sthUla adattAdAna che e be prakAranuM (1) a bhAjatA, Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 - upAsakadavArale (4-aNuvratam-svadArasantopaH) piupabhii pahajAgA, sahasA dAra ti je khu te dArA / tehi jo paritoso, puccai eso sadArasatoso // 1 // etacchAyA capivaprabhRti patiyogAtsahasA dArayanti ye khalu te daaraaH| tairyaH paritopa ucyate epa svadArasannopaH // 1 // dattAdAna-parakIyANA manyasta durvyasta vistRta saghAtAgatAdigomahipyAdInA saci tAnAmapaharaNam / acittAdattAdAna ca-parasIyANA sunyasta dunyasta vismRtAnA vAsorathasuvarNAdInAmacittAnAmapaharaNam / enayoH sacittAcittayoddhAbhyA kara NA-yA tribhiryogaizca parityAgaH-sthalAdattA''dAnaviramaNam // 3 // __atha caturthe vratamAha-'svadArasantopa' iti, dArayanti-patisavandhana para bhrAnAdisneha bhindantIti dArA, svasya Atmana dArA yathAvidhipariNatiA: yA na saMbhAle hue, vismRta, yA samUhame Aye hue gAya, bhasa Adi sacitta padArthoMphA apaharaNa karanA sacitta adattAdAna hai| (2) sabhAla kara rakhe hue, vinA sa~bhAlake rakhe hue yA vismRta vastra ratha suvarNa Adi acitta padArthoM kA apaharaNa karanA acitta adattAdAna hai| ina sacina aura acita adattAdAnakA do karaNa tIna yogase tyAga karanA sthUla adattAdAna viramaNa vratta hai // // (4) caturthavatakA varNana patike sAtha sabaMdha joDakara, pitA, bhAI Adike sabandhako jA dAraNa kara deti hai-unhe dAra kahate hai / vidhipUrvaka vivAhita strIkA yA na sa bhALatA, bhUlAI (vAI) gaelA yA TeLAmAM AvelA gAyaAdi sacitta padArthonuM apaharaNa karavuM sacita adattAdAna che (2) saMbhALa rAkhelA ke sa bhALyA vinA rAkhelA, khavAI gaelA, vastra ratha, suvarNa Adi acitta padArthonuM apaharaNa karavuM e acitta adattAdAna che e sacitta ane acitta adattAdAnane be karaNa traNa vege karIne tyAga kara e sthUla adattAdAnavimaraNuvrata che ke 3 che (4) vyAthA pratanu parjuna patinI sAthe sabaMdha joDIne, pitA bhAI AdinA sa ba dhane je dAraNa karI nAkhe che, tene dAra kahe che vidhipUrvaka vivAhita strIne svadAra kahe che svadAramAM ja -re Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ bhagAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 11, dharma0 svadArasantopatratam 211 tamhA kannA-vessA,-paraitthINaM sayeva scaao| phalio parisakhAe, parapaDisehA sadArasaddeNaM // 2 // pariNIyA vihipunva, jA seva hi dArasaio baccA / tattha ya 'sa'-payA cAo, kannA vessA paratthINaM // 3 // teNa kayakIyANa, sukusoyADahiM NIyANaM / samvesiM paDiseho, viyakavaNehiM saya vivitta vo // 4 // tasmAtkanyA-vezyA parastrINA sadaiva satyAgaH / phalitaH parisakhyayA parapratiSedhAtsvadArazabdena // 2 // pariNItA vidhipUrva yA saiva hi dArazabdato vAcyA / tatra ca 'sva'-padAcyAgaH kanyA vezyA parastrINAm // 3 // tena krayakrItAnA, zulkotkocAdibhizva nItAnAm / sarvAsA pratiSedhI, vicakSaNaH svaya vivetanyaH // 4 // svadArAstairAbhijapatnImAtreNa santopa. svadArasantopaH-parastrIvezyAditaH sarvathA viramaNamiti tu phalito'rthaH / nanu krayakrotA vezyA kanyakAdayo'pi svadArA eva svAdhInIkRtatvena patnItvAvizeSAditi cedvanta vibhrAnto'si, gajanimIlikayA zRGgapunchayorekI karaNasvadAra karate hai / svadArameM hI santopa honA svadAra santoSa kahalAtA hai| arthAt parastrI-vezyA Adise marpadhA nivRtta honA aura dharmapatnI meM hI santoSa rakhanA svadAra satoSa vrata hai| zakA-kImata dekara kharIdI huI vezyA kanyA AdibhI svadAra hai kyoki unheM apane adhIna kara liyA hai, isaliye unhe bhI patnI mAnanA caahie| samAdhAna- kheda hai, tumhe bhrama ho gayA / tuma A~khe mIcakara sIMga aura pUchako eka kara rahe ho, bhagavAnake abhiprAyakA vicAra nahIM teSa rAkhave e svadAra-sateSa kahevAya che arthAt parastrI-vezyA thavuM ane dharmapatnImA ja sateja rAkhave, e svadAsa teSa vrata che za kAkI mata ApIne kharIdelI vezyA kanyA AdI paNa svadAra che kAraNake tenA pitAne adhIna karI levAmAM AvI hoya che, mATe ene paNa patnI mAnavI joIe samAdhAna-dilagIrInI vAta che ke tamane chama thaI gayela che tame A mIMcIne zIgaDA-pUchaDAne eka karI rahyA che ane bhagavAnanA abhiprAyane Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - upAsakardazAstra mavRttatvena bhagavatAtparyaparyAlocanaudhuryAt, dArazabdo hi mAguktavyutpanyA yathA vidhipariNItAyAmeva striyA pUrtate, saphalakAvyakopAbhidhAnAdiSu tthaivoprmbhaat| kyA cA'mare "patnI pANigRhiItI ca, dvitIyA sarmiNI / __ bhAryA jAyA'tha pu-bhUmni dArAH" iti, "dAreSu ca gRhAH" iti ca "nibhuvananayalakSmImeMthilI vasya dArAH" iti rAmAyaNe, " stradAraniratazcaiva" iti manusmRti yAjJavalkyayoca, evaM andakalpadrumAdAvApi, tasmAdArapadena yadhAvidhipariNItAyA grahaNAdvezyAkanyAdAnA, svapadena ca yathAvidhipariNItAyA api svadharmapatnyA evaM grahaNAtparasmyAdInA matiSedho'vagantavyaH / iyameva parisahakhyetyAhustathA coktam "vidhiratyantamaprAptI, niyamaH pAkSike sati / tatra cAnyantra ca prAptI, parisakhyA nigadyate // " iti / karate / pahale 'dAra' zabdakI jo vyutpattikI hai, usase siddha hai ki 'dAra' zandakA prayoga vivAhitA stroke lie hI hotA hai / saba konyoM tathA koSoM AdimeM bhI aisAhI prayogA pAyA jAtA hai| isalie 'dAra' zandase vidha-pUrvaka vivAhita patnIkA grahaNa hotA hai, ata. vezyA aura kanyAkA niSedha samajhanA cAhie / tathA 'sva' padase apanI patnIkA hI grahaNa hotA hai isaliye yathAvidhavivAhita hone para bhI parastrIkA niSedha siddha hotA hai / isIko parisakhyA kahate hai / kahA bhI hai __ "jo artha kisI vAkyase prApta na ho-arthAta jisakA kahIM pahale vidhAna na kiyA gayA ho taba vidhi hotI hai / jaya pakSameM (vikalpa 1 kAnya koSa Adike nAma saskRta TIkAmeM dekhleve| vicAra karatA nathI pahelA dAra zabdanI je vyutpatti karI che, tethI siddha thAya che ke dAra zabadane praga vidhipUrvaka vivAhitA strIne mATe ja thAya che badhA kAvya tathA ke AdimA paNa e ja prAga mAlama paDe che mATe "dAra' zabda karIne vidhipUrvaka vivAhita patnInuM graDa thAya che, tethI vezyA ane kanyAne nirNaya samaja joIe vaLI "va' zabdathI potAnI patnInuM ja grahaNa thAya che, mATe yathAvidhi vivAhita thayA chatA paNa parastrIne niSedha siddha thAya che ene parisa khyA kahe che 2 ja artha koI vAkyamAthI prApta na thato hoya arthAt jenuM kayAya pahelA vidhAna na karavAmA AvyuM hoya tyAre vidhi thAya che je pakSamAM (vika rUpe karIne) + kAvya kavi AdinA nAma saraskRta TIkAmAM joI levA Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagArasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 11 dharma svadArasantopavratam 213 ___ "ekasyAnekatra prasaktamyAnyato nivRttyarthamekatra punarvidhAna parisakhye" ti hi tallakSaNamityeva caikasya-vipayabhogasyAne katra=svastrI-parastyAdaurAgataHmasakasya-prAptasyAnyatA parastryAdito nivRtyartham , ekatra yathAvidhipariNItAyAsva. paralyA punarvidhAna 'svadAra'padena pratipAdanamastIti masphuTa ghttte| parisagcyA, yayA " sevanIyo vItarAgo, darzanIya ca tatpadam / sapAdanIya jJAnAdi, zravaNIya ca tavacaH // " iti / etayoktyA hi vItarAgavyatiriktasya sevanAdeniSedhaH paryavasIyata ityalamatiprasaGgana, prakRtamanusarAmarupase) prApta ho tara niyama hotA hai / jo eka sthAna para prApta ho bhaura sAthahI anyatra bho prApta ho taya parisakhyA hotI hai // " "jara eka artha aneka sthaloM para pApta ho to aneka sthaloMse nivRtta karake phira eka sthala parahI usakA vidhAna karanA parisakhyA hai, yaha isakA lakSaNa hai / prakaraNameM isa prakAra samajhanA-eka vipaya-bhoga, svastrI -parastrI Adi aneka sthaloM meM prApta thA, ataH dUsare-parastrI Adi sthaloMse nivRtta karaneke lie eka sthAna arthAt vidhipUrvaka vivAhita svadharmapatnImeM 'svadAra'padase vidhAna karanA, yahIparisakhyA hai| jaise__ "vItarAga bhagavAnakI bhakti karane cAhie, unakA darzana karanA caahie|jnyaan Adi prApta karanA cAhie aura unake vacana sunane caahie|" .. isa vAkyameM vItarAgaki bhakti AdikA vidhAna hai isalie unase. prApta thAya te niyama thAya che je eka sthAna para prApta thAya ane te sAthe anyatra prApta thAya te parisa khyA thAya che? "je eka artha aneka sthaLoe prApta thAya te aneka sthaLethI nivRtta karIne pachI eka sthaLe ja enu vidhAna karavuM e parisa khyA che' e enuM lakSaNa che. prakaraNamAM A pramANe samajavu -eka viSaya-bhega, svI-pI Adi aneka sthaLemAM prApta haya, mATe bIjI parastrI Adi sthaLethI nivRtta karavAne mATe eka sthAna arthAta vidhipUrvaka vivAhita svadharmapatnImA "svadAra" pade karIne vidhAna karavuM, e parisa khyA che jemake "vItarAga bhagavAnanI bhakita karavI joIe emanuM darzana karavuM joIe, jJAna Adi prApta karavA joIe ane emanA vacana sAMbhaLavA joIe." A vAkyamAM vItarAganI bhakita AdinuM vidhAna che, mATe tenAthI bhinna saragInI bhakitane niSedhanuM tAtparya prakaTa thAya che have mULa vAta e che ke - Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 orAliyatsaruvA, evamaNorAliyassarUvA ya / iya duvihA paraitthI, Agamasiddhatthi tastha padamA u // 5 // mANusa tiriyamarIrA, devasarIrA u bucara bIyA / vittharao eesiM, butto annattha parivego // 6 // " iti / (5- aNuvratam - icchAparimANa: 1) dhaNadhannAhamaNoraha - visae ja putraNicchiyAe vi / majjAyAe cAo, ta ghucaDa pacama vaya satthe // 1 // jahasati ca jahiccha, pariggahassoiyera majjAyA / jaha tippIbhAvA, vaha tA kiM tu karaNijja // 2 // iti audArikatvarUpA evamanaudArimsvarUpAca / iti dvividhA parastrI, AgamasiddhA'sti vana prathamA tu // 5 // mAnuSatiryakjarIrA, devazarIrAtUcyate dvitIyA vistarata enayeArukto'nyatra mavivekaH // 6 // " iti / etacchAyA ca " dhanadhAnyAdimaneArathaviSaye yatpUrvanizcitAyA api / maryAdAyAstyAgaH, taducyate paJcama vrata zAstre // 1 // parastrI dvividhA - audArikAnaudA rikazarIra viziSTatvabhedAt, tatra manuSyatiryatra zarIradhAriNya audArikazarIriNya' devazarIradhAriNyazca vaikriyikazarIriNya, AsA sarvAsAmapi parivarjanena kevala yathAvidhipANigRhItImAtreNa santoSa iti bhAvaH / bhinna sarAgIkI bhakti ke niSedhakA tAtparya pragaTa hotA hai / astu / mUla bAta yaha hai parastrI do prakArakI hai - (1) audArika zarIravAlI aura (2) audA rikazarIravAlI se bhinna / manuSya aura tiryacoM ke zarIrako dhAraNa kara nevAlI audArika zarIradhAriNI haiM aura deva zarIrako dhAraNa karanevAlI vaikriyikazarIradhAraNI haiN| bhAvArtha yaha hai ki ina sabakA parityAga karake kevala svapatnI meM santoSa karanA svadArasantoSa paradAraviramaNa-vrata hai // parastrI e prakAranI che (1) audArika zarIravALI ane (2) audArika zarIra vALIthI bhinna manuSya ane tiya cAnA zarIrane dhAraNa karanArI audAkizarInadhAriNI che ane devazarIrane dhAraNa karanArI vaikriyazarIradhAriNI che bhAvArtha e che ke e badhAne parityAga karIne kevaLa svapatnImA sa tASa rAkhave e svahArasantuSa-paradAraviramaNu-vrata che Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 sU0 11 dharma0 icchApariNAmatratam yathAzakti ca yatheccha, parigrahasyAciteha maryAdA | yathA tRSNAlpIbhAvo bhavati tathA kintu karaNIyam // 2 // " iti / atha paJcama tamAha 'icchAparimANe' ti, icchA=panadhAnyAdinavavidha parigrahaviSayakamiyattAniyamanamityarthaH, manuSyagajAzva gamiSyAdin sacetanAn, bAsoratna hiraNyAdIMzvAcetanAra padArthAna mamatvabhAvapUrvaka nijAyate rakSitum - " etAvanta eva manuSyagajAzvAdaya, etAvantyeva ca vAso ratnahiraNyAdIni bhayA sagrahItavyAni nAto'dhikAnI" - tyeva maryAdAvidhAnamiti bhAvaH / atra ca maryAdA karaNa zrAvakANAmicchAdhInamiti sarvairyathAzakti yatheccha ca nijanijagrAhamaryAdA 'karttuM zakyate, kintu tRSNArUpIkaraNArthameva maryAdAvacanamiti yathA tRSNAlpatva bhavethA yatanIya, tatraivAsya natasya tAtparyAt / uktazca 215 (5) pAcaveM vratakA varNana dhana dhAnya Adi nau prakArake parigrahakI maryAdA kara lenA icchAparimANa vrata hai / manuSya, hAthI, gAya, ghoDA, bhaiMsa Adi macetana, aura vastra, ratna, sonA-cAdI Adi acetana padArthoM ko mamatvabhAvapUrvaka grahaNa karane para unakI rakSA ke lie isa prakAra kI maryAdA kara lenA icchAparimANa haiM, jaise--"maiM itane manuSya gaja azva Adi rakhU~gA, inase adhika nahIM, itane vastra ratna hiraNya Adi rakhU~gA, inase jyAdA nahI / " kitanI maryAdA karanA yaha zrAvaNakoMkI icchA para nirbhara hai, isalie saba, zakti aura ruci ke anusAra maryAdA kara sakate haiM, kintu yaha dhyAna meM rakhanA cAhie ki maryAdA kA prayojana tRSNA ko kama karanA hai, isalie aisI maryAdA karanI cAhie jisase tRSNA kama ho / yahI isa vrata kA tAtparya hai, kahA bhI hai- (5) pAcamA vratanu varNana dhanadhAnya Adi nava prakAranA parigraheAnI maryAdA karavI e icchAparimANa vrata manuSya, hAthI, gAya, ghoDA, leza Adi sacetana, ane vaya, ratnU, sonu, 35. vagere aceta padArthAne mamatvabhAvapUrvaka grahaNa karIne tenA rakSaNane mATe e prakAranI maryAdA karavI e icchA-parimANu che, jemake- "huM ATalA manuSya gaja azva Adi rAkhIza, tethI vadhAre nahi, ATalA vajra ratna hiraNya Adi rAkhIza, ethI vadhAre nahI " keTalI maryAdA karavI e zrAvAnI IcchA para AdhAra rAkhe che, eTale sau kAi peAtAnI zakita ane rUcine anusarIne maryAdA karI zake che, parantu eTaluM dhyAnamA rAkhavAnu che ke maryAdAnu prayAjana tRSNAne AchI karavAnu che, mATe evI maryAdA ravI joIe ke jethI tRSNA echI thAya evu A vratanu tAtparya che. kahyu che ke-- Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 upAsakadacAGgasUtre " jaha jaha loho appo, jaha jahappo pariggahArabho / taha taha suhassa lAho, NijjaraNaM cAvi kammANaM // 1 // aNaTThamUla savva, cahaUNaM NaM pariggaha bhASA / afle dhammArAme, ramati je te jaNA dhannA ||2|| iti guNavatAni ( 3 ) ( 6 anarthadaNDaviramaNavratam ) " NIheu jIvapIDAyaraNa ja so aNahRdaDo ya / cattAri assa bhaiyA, avajhANAyariyaNAmago paDhameAH // 1 // etacchAyA ca 46 yathA yathA lobho'lpo yathA yathA'lpaH parigrahArambhaH / tathA tathA sukhasya lAbho nirjaraNa cApi karmaNAm // 1 // anarthamUla sarva tyaktvema parigraha bhAvAt / lalite dharmArAme, ramante ye te janA dhanyAH // 2 // " iti / " nirhetu jIvapIDAcaraNa yatso'narthadaNDa / catvAro'sya bhedA apabhyAnAcaritanAmaka prathamaH // 1 // "lobha jyoM-jyo alpa hotA jAtA hai, tyo tyoM parigraha aura Arambha kama hote jAte haiM, sukha baDhatA jAtA hai aura karmoMkI nirjarA hotI haiM saba anathakA mUla parigraha hai| jo ise bhAvoMke sAtha tyAga kara dharmarUpI sundara udyAna meM ramaNa karate hai ve mahApuruSa dhanya haiM ||2||" guNa vrata (3) (6) (chaThe vratakA varNana ) anya vratoMke pAlana karaneme jo sahAyatA pahu~cAte hai, unheM guNavata " lAbha jema jema Ache thatA jAya che, tema tema parigraha ane Ara AchA thatA jAya che, sukha vadhatu jAya che ane karmonI nijA thAya che. (1) badhA anacernu mULa parigraha che je ene bhAvapUrvaka tyAga karIne dharUpI sura udyAnamAM ramaNu kare che, te mahApuruSane dhanya che" (2) zuzuvata (3) (1) chaThThA dhattanu parzana - (pahetu zuzuvrata) anya matenu pAlana karavAmA je sahAya kare che, tene guNavrata rahe che. guNavrata Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 sU0 11 dharma anarthadaNDaviramaNavratam 217 avi ya pamAyAyario, bIo hiMsApayANamaha tiio| cottho taheva dhutto, jiNasatthe pAvakamma-uvaeso // 2 // aksAijjhANehiM, parakheyavihI niraTThaya paDhamo / pIo pamAyao ava,-bhAsA telAibhAyaNugghADo // 3 // chAyA-api ca pramAdAcarito dvitIyo hiMsApradAnamaya tRtiiyH| caturthastathaivoktaH, jinazAstre pApakarmopadezaH // 2 // yA didhyAnaH parakhedavidhinirarthaka prathamaH / dvitIyaH pramAdato'pabhApA tailAdibhAjanodghATa' // 3 // atha guNavratAnyAha-'trINI'-tyAdi, vratAntaraparipAlanena sAdhakatamAni vratAni guNatratAnyucyante, tAni trINyaupaMpAtikakrameNa vaktumAha-'tadhathe,-ti . upAsakadazAGge tu prathama dignata, tata upabhogaparibhogaparimANa, tato'narthadaNDaviramaNamityeva kramaH / 'anarthe ti artha' prayojana tadarthamarthAt kSetra dhana-gRha zarIra-kula-dAsI dAsa-dArAdyartha yo daNDa so'rthadaNDastadbhinno'narthadaNDa:-niSpayojana kasyacitmANina.saklezanavyApAra ityarthaH / eSo'padhyAnA''carita pramAdA''carita hiMsAmadAna pApakarmopadeza bhedAcakahate haiM / guNavata tIna haiN| 'aupapAtikasUtrake kramake anusAra unakA varNana karate haiM (1) anarthadaNDaviramaNavrata-kSetra, dhana, gRha, zarIra, kula, dAsI dAsa, dArA (strI) Adike lie arthAt prayojana ke lie jo daDa kiyA jAtA hai vaha artha-daNDa hai aura niSprayojana daNDako anarthadaNDa kahate haiM, arthAt vinA prayojana hI kisI jIvako sakleza pahu~cAnA anarthadaNDa hai| yaha anarthadaNDa cAra prakArakA hai-(1) apadhyAnAcarita, traNa che pAtika satranA kaeNmAnusAra tenuM varNana karIe chIe - (1) mana pirabhazu-prata-tra, dhana, guDa, zarIra, mu, hAsI, dAma, dArA, (strI) aDadine mATe arthAt prajanane mATe je daDa devAmAM Ave che te che te arthadaDa che ane niSNajana daDane anarthadaMDa kahe che, arthAt prayajana vinA ja keI jIvane sa leza pahocADa e anarthadaDa che e anarthadaDa cAra prakArane 1 upAsakadazAgameM pahalA dikhata, duusraa| upabhogaparibhoga parimANa, aura tIsarA anarthadaNDaviramaNa hai| * upAsadagamAM pahelu hijhata, bIju upagaparitraparimANa, ane trIjI ana viramaNa che. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 upAsakadazAstre phassavi Niyevi hatthe, vihala khaggAhadhAraNa tIo / pottho so sAvajjo,-vaesadANa bhaNijjae jamiha // 4 eesiM savvesiM, puSdhuttANa cauhamiha satthe / vihipunya sacAo, akkhAyamaNatyadaDaveramaNa // 5 // " iti / turdhA, tatrApadhyAnenA''caritamapabhyAnA''caritamAraudrabhyAnavazatayA nippayojana prANisaklezanamityarthaH / pramAdenA''carita-pramAdA''carita pramAdato niSprayojana mapabhApaNAdikaraNa, ghRtatailAdibhAjanAnyudghATaya rakSaNa cetyrthH| hiMsAsAdhanatvAhisA taravAri-zUla bhalla gaNAzAdizastra tasya pradAna-hiMsApradAna-niSpayojana kasyaciddhaste zastrAdInA smrpnnmityrthH| upalakSametabhiSpayojana svahasta dhAraNasyApi / pApapradhAna yadvA pApajanaka karma-pApakarma tasyopadezaH pApakopa deza'-niSprayojana sAvadhopadezadAnamityarthaH / ebhyazcatubhyo'narthadaNDebhyo virama NamanarthadaNDaviramaNam / (2) pramAdAcarita, (3) hiMsApradAna, aura (4) pApakarmopadeza / AtalyAna aura raudradhyAnake vaza hokara prANIko sakleza pahuMcAnA apadhyAnAcarita hai (1), pramAdake vaza hokara vyartha dhure (kaSTaprada vacana bolanA Adi, athavA pramAda vaza ghI tela Adike vatanAkA ughADA (khulA) rakhanA pramAdAcarita hai (2), vinA prayojana, talavAra, zUla, bhAlA, gaDAzA Adi hiMsAke sAdhanabhUta zastrAMko kisIka hAthameM denA upalakSaNase apane hothameM rakhanA bhI hiMsA pradAna anartha daNDa hai (3), pApakI pradhAnatA vAlA athavA pApako paidA karane vAlA arthAt sAvadha upadeza denApApakarmopadeza anartha daNDa hai (4) / ina cArA prakArake anarthadaNDoM se virata ho jAnA anartha-daNDa viramaNa vrata hai / cha(1) madhyAnAyarita, (2) prabhAhAyarita (3) sAhAna, (4) pApa paheza. ArtadhyAna ane raudradhyAnane vaza thaIne prANIne nippana sakaleza pahocADave A apadhyAnAcarita che (1) pramAdane vaza thaIne vyartha kharAba (kaSTaprada) vacane bolavA vagere, athavA pramAdavaza thI tela AdinA vAsaNAne ughADA rAkhavA e pramAdArata che (2) prayajana vinA talavAra zULI, bhAlA, Adi hisAnA sAdhanabhUta zastrone keAInA hAthamAM ApavA, upalakSaNe karIne pitAnA hAthamAM rAkhavA e paNa hiMsApradAna anarthadaMDa che (3) pApanI pradhAnatAvALA athavA pApane pedA karanArA athata sAvala-upadeza Apa e pApakarmopadeza anarthadaDa che (4) e cAre prakAranA anarthadaDathI virata thaI javu te anarthadaDaviramaNa vrata che ? Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - agAraparmasaJjIvanI TIkA dharma0 sU. 11 digvatam (7-digvatam ) majjAyA gamaNe hoi, puvAisu disAsu jA / eya siyA disivaya, tiviha ta ca kittiya // 1 // aTTAhotiriyavANa, bheyA tatthAima tu ta / pa vayAisamArohe, jo majjAyAviNicchao // 2 // ksyApi nije'pi haste, viphala khaDgAdidhAraNa tRtiiyH| caturtha sa sAvadhopadezadAna bhaNyate yadiha // 4 // eteSA sarveSA pUrvoktAGgA caturNAmiha zAkhe / vidhipUrva satyAga ArayAtamanarthadaNDaviramaNam // 5 // " iti / "maryAdA gamane bhavati, pUrvAdiSu dikSu yaa| etatsyAdigvata, trividha taca kIrtitam // 1 // UrdhvAstiracA bhedAt , tatrA''dima tu tat / parvatAdisamArohe, yo maryAdAvinizcaya : // 2 // atha guNavatepu dvitIyamAha-'digi'-ti-dizA dikSu vA prata dignatama, pUrvAdiSu dikSu viSaye yad-'asyA dizyetAvatyeva dUre mayA gantavya nAto'adhikatara-ityeva dikasambandhivrata tadityartha ,ettayyo dhastiryagbhedAtrividham, tatrI rdhAyA dizi-parvatAdhArohaNavipaye yat-'etAvatyeva parvatAdimAge mayA''rohAva (7) sAtaveM vratakA varNana (dusarA guNavrata,). (2) digvata-" pUrva pazcima Adi dizAoMmeM, maiM itanA dUra takahI jAU~gA, isase Age nahIM jaauuNgaa|" isa prakAra dizAoMkI yA dizAoMmeM maryAdA kara lenA digbata hai| yaha vrata tIna prakArakA hai-(1) jarva (2) adha aura (3) tirydishaasb-dhii| Urva dizAmeM isa prakArakI maryAdA kara lenA ki 'parvatake isa bhAga takahI maiM caDhU~gA, isase upara nahIM' yaha Urdhvadigvata hai| cAvaDI, sAtamA tanu varNana -(mAna gurAmata) (ra) divrata-"pUrva pazcima Adi dizAomA, huM ATale dura sudhI ja jaIza, ethI AgaLa nahi jaha' e pramANe dizAonI ya dizAomAM maryAdA karI levI e divrata che e vrata traNa prakAranuM che (1) Urva, (2) adha, ane (3) tiya hizAsapI Uddha dizAmAM A prakAranI maryAdA karI levI ke parvatanA amuka bhAga sudhI ja hu caDhIza, ethI vadhAre upara nahI" e Urdhva-divrata che vAva, kuvA, Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 upAsanA pIya vAcI-kRva-bhumi,-dharAivisara tahA / vAyavvAisu koNesu, pulyAisu disAsu ya // 3 // majjAyAe NiyamaNa, cAkhAya tiriyanvaya / ' iti / (8-upabhoga-paribhoga primaannvtm| upabhogAisu hoDa, majjAyANiyamo u jo / guNavvayesu ta tIya, vayametya jiNAgame // 1 // bhoyaNA kammao ceva, tameya duvira maya / tattha bhoyaNao mAva, vemi egegaso kamA // 2 // tajaho-llaNiyA data,-vaNa ceva phala traa| anbha gaNunbaTTaNAI, majjaNa vatyameva ya // 3 // dvitIya vApI kUpa bhUmi gRhAdipipaye tathA / vAyavyAdipu koNepu, pUrvAdipu dikSa ca // 3 // maryAdAyA niyamana, vyAkhyAta tiryagnatam / " iti / "upabhogAdiSu bhavati maryAdA niyamastu ya / guNavrateSu tattatIya, tamana jinAgame // 1 // bhojanAkamatazcaiva, tadetadvividha matam / / tatra bhojanatastAvahavImyekaikazaH kramAta // 2 // tadyathA-''nayanikA dantadhAvana caiva phala tathA / abhyaJjanodvatane, majjana latrameva ca // 3 // rohau vidhAtavyo' ityeva maryAdAkaraNa tadhvadigvatam / vApI rUpa taDAga bhUmi grahAdyArohaNAvarohaNavipaye yanmaryAdAyA niyamana tadadhodigbatama / pUrvapazcimA didikSu vAyasyAdigidikSu ca vipaye yanmaryAdAni pamana tittiryagdivatam / dina tadhAraNena maryAditadigvyatiriktadigAzritAnA jIvAnA himAdidaNDo na bhavatIti hi tasyAsya phalamatragantavyam / kuA, tAlAva, bhUmigRha (moharA) AdimeM praveza karane kI maryAdAkA niyama karanA adhodignata hai| pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa, dizAmi tathA vAyavya, naiRtya, IzAna ora Agneya koNome maryAdAkA niyama karanA ki-'amuka dizAme isase Age nahIM jAUMgA'yaha tiryagdigbata hai| taLAva, meyara AdimA praveza karavAnI maryAdAne nime karo e adigdata che, va, pazcima, uttara, dakSiNa dizAomAM tathA vAyavya, tatya, IzAna, ane Aneya khuNAomAM maryAdAne niyama kahe ke "amuka dizAmAM ethI AgaLa huM naMhi jau', e tiryaMga diggata che Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgArasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 11 dharma0 upabhoga paribhogavatam vilevaNa tahA puSphA - SSbharaNa caiva dhUvaNaM / eva ja loyavikkhAya, peya bhakkhaNamoyaNo // 4 // sUvo vigaha- sAgA ya, mAhura jemaNa tahA ! pANIya muhavAsA ya, vAhaNo- pAhaNA puNo // 5 // vilepana tathA puSpaiss bharaNaM ca dhUpanam / 1 13 14 eva lokavikhyAta, peya" bhakSaNamodanaH // 4 // 16 15 17 18 19 spo vikRti-zAkau ca, mAdhura jemana tathA / pAnIya mukhavAsava, vAhanoM pAnahI punaH // 5 // "ayAtra guNatrateSu tRtIya ghRte 'upe' ti upabhoga pambhiogau prAgvyAsyati svarUpa, tayo parimANa = maryAdAniyamanamupabhoga parimANam / etad dviH vidham- bhojanata: karmataca, tatra - Ardra nayanikA - dantadhAvana - phalA-bhyakhanau-dvacana -majjana-bastra bile pana puSpA ''maraNa" grUpa peya bhakSaNau-dana dhUpa- vikRti R 3 15 PS 7 r 15 - 17 18 19 20 21 22 23 34 25 26 - zAka - mAdhukara - jemana - pAnIya-musavAsa vAhano pAna - cyana - sacitta dravyepUpabhoga paribhogayogyeSu pArtheSu parimANa (maryAdA) karaNa bhojanatastathAhi 221 - 0 AThaveM vrattakA varNana ( tIsarA guNavrata ) (3) upabhoga-pari bhoga parimANa vrata-upabhoga aura paribhogakI vyAkhyA pahale kara cuke hai / unakI maryAdA karanA upabhoga paribhogaparimANa vrata hai / yaha vrata do prakArakA hai - (1) bhojana se aura (2) karmase / Anayani, danta vAvana, phala, abhyaJjana, uddharttanamajjana, vastra, vilepana, puSpa, AbharaNa, dhUpa, peya, bhakSaNa, odana, sUpa, vikRti, 2 3 Y 10 11 13 15 ng 18 19 20 21 22 24 25 36 zAMka, mAdhuraka, jemana, pAnIya, mukhavAsa, vAhana, upAnat, zayana, sacitta, aura dravya, ina upabhoga - paribhoga yogya padArtho meM maryAdA karanA, bhojana se - upabhoga - paribhoga - parimANa vrata hai / yaha isa prakAra AThamA vratanuM varNana-(trIjI guNavrata) (3) upabhoga - paribhoga- paribhAzu vrata- 3 loga bhane paribhoganI vyAcyA pahelA karI gayA chIe enI maryAdA karavI e upabhAga-paribhega pazmiANu vrata che, me vrata prabhAranu hai, (1) lonathI bhane (2) urmathI 1 Ardra nayanitra, 2 hatadhAvana, 3, 4 abhyajana, 5 urdUna 6 mana, 7 vastra, 8 lepana, 9 puSpa, 10 AbharaNa, 12 dhUpa, 12, 13 lakSa 14 sehina, 15 bhUSa, 16 vizruti, 17 zA, 18 madhura, 17 mayu, 20 pAnI, 21 bhuvA, 22 vAhuna, 23 upAna 24 zAyana, 25 sacina, 26 dravya, e upabhega-paribhega cagya pArTImA maryAdA karavI, te se 4nathI- upabhoga- paribhoga - paribhASa vrata he te mA prabhA - Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre [ bhojanata upabhogaparibhogaparimANa vratam ] snAnA''dra zarIra morichatu yadvasramaryAdAkAraNaM tadAnayanikAvidhiparimANakaraNam (1) dantamalApanodanAya dantakASThAdermaryAdAkaraNaM-dantadhAvanavidhiparimANakaraNam (2) snAnApUrva zirabha divilepanArthamAmalakyAdi phalAnA viSaye maryAdAniyamana - phalavidhiparimANakaraNam (3) / snAnAtpUrva zarIramardanArtha zatapAkasahasrapAkAdInA tailAnA triSaye maryAdA niyamanamabhyaJjanavidhi parimANakaraNam (4) / snAnAtpUrva zarIramalApanodanArthe piSTakAdimaryAdA karaNamudana vidhiparimANakaraNam (5) / snAnArtha jalaviSaye maryAdAni yamo majjanavidhiparimANakaraNam (6) / paridhAnAdyarthaM vastraviSaye maryAdA niyamo catra vidhiparimANakaraNam ( 7 ) / candanakuGkumakezarAdiviSaye maryAdA niyamo -zAka - mAdhukara-jemana - pAnIya- mukhavAsa- vAhano - pAna-yana- sacita-dravyeSupamogaparibhogayogyeSu padArtheSu parimANa (maryAdA)-karaNa bhojanatastathAhi 222 (1) snAna karane se bhIge hue zarIra poMchane ke lie vastro (a~goche) kI maryAdA karanA ArdranayanikA vidhiparimANa hai / (2) dAtoM kA maila dUra karane kelie dAtauna AdikA maryAdA karanA dantadhAvanavidhiparimANa hai / (3) snAna karanese pahele mastaka Adi para lepa karaneke lie Avale Adi phaloMkI maryAdA karaneko phalavidhiparimANa kahate haiM / (4) snAna se pUrva zarIra para mAlisa karane ke lie zatapAka sahasrapAka Adi tailoMkI maryAdA karanA abhyaJjanavidhiparimANa hai / (5) snAna se pahale zarIrakA maila haTAne ke lie pIThI AdikI maryAdA karanA udvarttanavidhi parimANa hai / (6) snAna ke lie jalako maryAdA karanA bhajjanavidhi parimANa hai / (7) pahanane or3hane Adi ke lie vastroMkI maryAdA karanA vastravidhiparimANa hai / (8) candana, kukuma, kezara Adi kI maryAdA karyo (1) snAna 4ravAthI lIlayA zarIra jhUchavAne bhATe katro (2 gUDI) nI maryAdA karavI te A nayaniSThAvidhiparimANu che (2) dAtanA mela dUra karavAne dAtaNu AdinI maryAdA karavI e datadhAvanavidhiparimANu che. (3) snAna pahelA mastaka Adi para lepa karavAne AbaLA Adi kaLAnI maryAdA karavI te vidhiparimANu che (4) snAna pahelA zarIra para mAlIsa karavAne zatapAka sahasrapAka Adi teleTanI maryAdA karavI e abhya janavidhiparimANu che (pa) snAna pahelA zarIranA mela dUra karavAne pIDI TTinI maryAdA karavI e uddetta nidhiparimANu che (6) snAnane bhATe jaLanI maryAdA karavI e bhajanavidhiparimANu che. (7) paheravA eDhavA vagerene mATe vastronI maryAdrA karavI e vastravidhiparimANu che (8) caMdana, kema, kaisara AdinI mA karavI e Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - magAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 sU. 11 dharma0 upabhogaparibhogavratam 22 vilepanavidhiparimANakaraNam (8) / zarIrAdipu dhAraNArtha puSpavipaye maryAdAniyamaH puSpavidhiparimANakaraNam [9] / zarIrazobhArtha kaTaka kuNDala keyUrAghAbhUpaNavipaye maryAdAniyamanamAbharaNavidhiparimANakaraNam [10] / vastrazarIrAdika muvAsayitu dhUpanayogyAnA padArthAnA maryAdAniyamo dhUpavidhiparimANakaraNam (11) / pAnayogyAnA kAyaupadhaprapAna(Na)kAdInA viSaye maryAdAnivamana peyavidhiparimANakaraNam (12) / pakAnAnA viSaye maryAdAniyamana bhakSaNavidhiparimANakaraNam (13) / phalamAdirUpe zAlau maryAdAkaraNamodanavidhiparimANakaraNam (14) / odanAdau sammelya khAdhAnA dAlAnA viSaye maryAdAniyamaH sUpavidhiparimANakaraNam / (15) ghRtadugdhAdivipaye karanA vilepanavidhiparimANa hai| (9) zarIra para dhAraNa karane ke lie puSpoMkI maryAdA karanA puSpavidhi parimANa hai / (10) zarIrakI zobhA par3hAneke lie kaDA, kuDala, keyUra Adi AbhUSaNoMko maryAdA karanA AbharaNavidhiparimANa hai / (11) vastra aura zarIrako sugandhita karaneke lie dhUpa diye jAne yogya padArthoM kI maryAdA karanA dhUpavidhiparimANa hai| (12) pIne yogya kAtha (kAr3hA) auSadha tathA prapANaka (zarvata) Adi vastuoMkI maryAdA karanA peyavidhiparimANa hai| (13) pakavAnokI maryAdA karanA bhakSaNavidhi parimANa hai| (14) kalama Adi jAtike zAli (cAvala)kI maryAdA karanA odanavidhiparimANa hai| (15) cAcala Adime milAkara khAne yogya dAla AdikI maryAdA karanA sUpavidhiparimANa hai / (16) ghI dha AdikI maryAdA karanA vikRtividhivilepanavidhiparimANa che (9) zarIra para dhAraNa karavAne puSponI maryAdA karavI e puSpavidhiparimANa che (1) zarIranI zobhA vadhAravAne kaDA, kuDala, keyura Adi AbhUSaNenI maryAdA karavI e AbharaNuvidhiparimANa che (11) vastra ane zarIrane sugadhita karavAne dhUpa devAnA padArthanI maryAdA karavI e dhUpavidhiparimANa che (12) pIvA yogya kavAtha, (kADhA, auSadha tathA zarabata Adi vastuonI maryAdA karavI e pividhiparimANa che (13) pakavAnI maryAdA karapI e bhakSaNavidhiparimANa che (14) kamada Adi jAtinA cekhAnI maryAdA karavI e edanavidhiparimANa che (15) cekhA AdimAM meLavIne khAvA mATenI dALanI maryAdA karavI e sUpavidhi parimANa che (16) ghI dUdha AdinI maryAdA karavI e vikRtividhiparimANa che Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Dammame 224 ____"upAsavacArale sayaNa sacitta davva, icceva savvavasthusa / majjAyAe NiyamaNa, maya, bhoyaNao vaya // 6 // iti / zayana sacina dravyam , ityeva, sarvavastuSu / maryAdAyA niyamana, mata bhojanato vratam // 6 // iti / maryAdAniyamo vikRtividhiparimANakaraNam (16) / vAstUkAdInA zAkAnA vipaye maryAdAniyamaH zAkavidhiparimANakaraNam (17) / khAdhAnA paka svAdha miSTa kadalI rasAla panasAdInA phanAnA vipaye maryAdAniyamomAdhukavidhi pariNAmakaraNam (18) / seva pUpa pakavaTI prabhRtInA viSaye maryAdAniyamo jemanavidhiparimANakaraNam (19) / jalavipaye maryAdAniyamaH pAnIyavidhi parimANakaraNam (20) / mukha vAsayitu lavakarpUrAdInA vipaye maryAdAniyamA mukhavAsavIdhiparimANakaraNam (21) / bahanArtha istyazcamavahaNAdiviSaye maryAdAniyamana-vAdanavidhiparimANakaraNam (22) / pAdarakSArthamupAnanmo parimANa hai| (17) bathuA Adi zAmoMkI maryAdA karanA zAkavidhi parimANa hai| (18) pake hue, kelA, Ama, panasa Adi phalokI maryAdA karanA mAdhurakavidhiparimANa hai| (19) seva, pUA, baDA, pakauDI AdikI maryAdA karanA jemanavidhiparimANa hai / (20) pInaka jalakI maryAdA karanA pAnIyavidhiparimANa hai| (21) mukhako suvA sita karane ke lie lauMga kapUra Adi vastuoMkI maryAdA karanA mukhavAsa vidhiparimANa hai / (22) vAhana cAra prakArake hote hai-(1) calanevAleghoDA, U~Ta, hAthI, balada Adi, (2) phiranevAle-gADI, moTara, TrAma, sAIkala, ratha Adi, (3) tairanevAle-sTImara, DogI Adi (4) uDanevAle-havAIvimAna, ghaluna Adi, ina cAra prakArake vAhanAkA (17) bhAjI Adi zAkenI maryAdA karavI e zAvidhiparimANa che (18) pAka, svAdiSTa, mIThA keLA, kerI, phaNasa Adi phaLanI maryAdA karavI e mAdhurakavidhikaravI e mAdhurakavidhiparimANa che (19) seva, pUDA, bhajIyA, pakeDI AdinI maryAdA karavI e jamaNuvidhiparimANa che mukhane suvAsita karavAne lava ga maryAda vastuonI maryAdA karavI e mukhavAsavidhiparimANa che (22) vIra yAra nA matAnyA cha- (1) vA -yA, hAthI, ne (vAra, (2) 32vApANa-II, bhATara, TrAbha, sAsa, 25 vigaire. (3) traassaannaasTImara, vahANa, haDI vigere () uDavAvALA havAI jahAja, baTTana virATa A cAra prakAranA vAhanenI javA - AvavA ke pharavA mATe maryAdA karavI e Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharma sajjIvanI TIkA sU0 11 dharma0 upabhoga pari0 225 cakAdipu maryAdAniyama upAnadvidhiparimANakaraNam (23) / zayanArtha maJca kAdivipaye maryAdA niyamana zayanavidhiparimANakaraNam (24) / macitteelAdisacittavastuviSaye maryAdAniyamaH sacittavidhiparimANakaraNam (25) / dravyANA khAdyAsvAdyAdInAmeyAdisarayA vipaye maryAdAniyamana dravyavidhiparimANa karaNa (26) miti / adamavadheyam- stuvratadhArI tena caturvidhamahAra prAsUka eva grahItavyaH tadabhAve'mA suko'pi sacittavarjaH, tadabhAve cAnantakAya bahuvIjavarja // 4 6 sarvA'sAmathyai tu - " sacitta davva-vigaha vANaha tanola vatthaM kusu . 11 93 / mesu / vAhaNa saNa vileSaNa vabha - disi pahANa-bhattesu // 1 // ityuktaprakArANA caturdazAnA sacitta dravya nikR tyupAnattAmbUla vastra kusuma-vAhana-zayana - ghUmane dharane Adike lie maryAdA karanA vAhanavidhiparimANa hai / (23) pairokI rakSA ke lie jUte (pagarakhI), mauje AdikI maryAdA karanA upAnadvidhiparimANa hai / (24) soneke lie khATa palaMga AdikI maryAdA karanA zayanavidhiparimANa hai / (25) ilAyacI nAmbUla Adi sacitta vastuoMkI maryAdA karanA sacittavidhiparimANa hai / (26) khAdima svAdima Adi dravyoMke viSayameM eka do Adi sakhyAkI maryAdA karanA dravya vidhiparimANa hai / tAtparya yaha hai ki jo utkRSTa vratadhArI hai use cAro prakArakA prAsuru hI AhAra grahaNa karanA cAhie, yadi prAsuka na grahaNa kare to sacittakA tyAga karanA cAhie, yadi sacittakA bhI tyAga na kare to anantakAya aura bahubIjakA tyAga to karanA hI caahie| uparokta saba na kara sake to kamase kama - sacitta 1, dravya (khAdyapadArthoMkI sakhyA) 2, vikRti (vigaI - dUdha Adi) 3, upAnat (pagarakhI mauje Adi) 4, vAhanavidhiparimANu che (23) paganI rakSAne mATe pagarakhA mAjA vagerenI maryAdA karavI e upAnavidhiparimANa che (24) sUvAne mATe khATa khATalA AdinI maryAdA karavI e zayanavidhiparimANa che (4) sAyazI, tAsUsa, mAhi sacitta vastuonI maryAdA kanvI e cittavidhiparimANu che (26) Adibha svAdima Adi drangeAnI bAbatamA eka be Adi sakhyAnI maryAdA karavI e dravyavidhiparimANu che tAtparya e che ke je utkRSTa vratadhArI che teNe cAre prakAranA prAsuka AhAra ja grahaNu karavA joie, jo prAsuka na gahaNa kare te cittane tyAga karavA joIe, jo sacittanA paNa tyAga na kare teA anatakAya ane bahubIjane tyAga te karavA ja joIe e badhu na karI zake tA 1 sacitta, 2 dravya ( adya pahArthonI sakhyA ), 3 vikRti (vigaDa - dUdha vigere ) 4 upAnatu Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 upAsakadazAstre // karmata upabhogaparibhoga parimANavatam // uvabhogAisu sAraNa, davyANamuvajjaNAya vaavaaro| tassi ja parimANa, cahaUNa'catamAvajja // 1 // iNamuvabhogAINa, kammA cayamAgame samakvAyaM / iti / etacchAyA ca-- " upabhogAdipu sAdhana dravyANAmupArjanAya vyaapaarH| tasmit yatparimANa, tyaktvA'tyantasAvadham // 1 // idamupabhogAdInA karmato vratamAgame samAkhyAtam / " ini| vilepana brahmacarya dizA snAna bhaktAnAM vipaye pratidina yathAzakti niyamo'vazya kattavyaH // atha karmata upabhoga paribhoga parimANavrata vyAkhyAsyAmaH upabhogaparibhogasAdhanIbhUtadravyopArjanArtha yo vyApAra so'pyupacArAdupa bhogaparibhogazabdenocyate, ityeva ca karmataH vyApArata ityarthastasmAdupabhoga paribhogayo. prAptyarthamatyantasAvadhavyApAraparityAgapUrvaka yanmaryAdAkraNa tatka mata upabhogaparibhogaparimANavratamiti bhAva // tAmbUla 5, vastra 6, puSpa 7, vAhana 8, zayana (khATa-palaga Adi) " vilepana (candanAdi) 10, brahmacarya 11, dizA 12, snAna 13 Ara bhakta (bhojana) 14, inake viSayame maryAdA karane rUpa caudaha niyama to zrAvakako yathAzakti pritidina avazya citArane (karane) caahie| aba karmase upabhoga-paribhoga parimANavatakA vyAkhyAna karate haiM upabhoMga paribhogake yogya padAyA~kI prAptikA sAdhana dravya hai. ata usa dravyako upArjana karane ke lie kiyA jAne vAlA vyApAra bhI upabhoga paribhoga zabdase kahA jAtA hai, isalie isakA artha yaha huA ki upabhoga paribhogako prAptike lie atyanta sAvadha vyapArakA (55mA bhAta), 5 tAsa, 6 para, 7 pu05, 8 pAna, 8 zayana (pATa50 vagaire ), 10 vivepana (yahanA), 11 prAyaH, 12 , 13 snAna ane 14 bha bhejana), eTalI bAbatamAM maryAdA karavA rUpa cauda niyame te zrAvake yathAzakti pratidina avazya karavA joIe have karmathI upabhega-paribhega- parimANu-vatana vyAkhyAna karIe chIe - upabhoga- paribhegane cagya padArthonI prAptinuM sAdhana dravya che eTale e dravyane upArjana karavAne mATe karavAmAM Avate vyApAra paNa upabhoga paribhega zabdathI ja kahevAmA Ave che, tethI ene artha e thayo ke upabhega-paribhAganI Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA mU0 11 dharma0 upabhogapari0 227 - - - zikSAtratAni (4) iha savuttA sikkhA, paramapayappattisAhiyA kiriyA / tabbalAI cayAi, jAi sikkhAyA eyAi~ // 1 // sAmADa ca TesAvagAmiya posahovadhAso ya / ahahINa savibhAgo, iJceva tANi cattAri // 2 // etacchAyA ca--- "iha samuktA zikSA, paramapadamAptisAdhikA kriyA / tadvahulAni vratAni, yAni zikSAvratAnyetAni // 1 // sAmAyika ca dezAvakAzika popapopavAsazca / atithInA savibhAgaH, ityeva tAni catvAri // 2 // atha zikSAtratAnyAha-~ 'catvAri zikSe-'ti--zikSaNa zikSA paramapadamAptisAdhanIbhUtA kriyA tasyai, yavA tatmabhAnAni pratAni-zikSAnatAni puna junraasevnaarhaanniityrthH| etAni catvAri yathA-sAmAyika, dezAvakAzika, poSadhopavAso'tithisavibhAgazceti / tatraparityAga karake (vyApArakI) maryAdA kara lenA karmase upabhoga paribhoga parimANa vrata hai| zikSAbata (4) parama padako prApta karanekI kAraNabhUta kriyAko zikSA kahate hai| zikSAke lie vrata yA zikSA pradhAna vrata zikSAvata kahalAte hai, arthAt zikSAbata ve hai jinhe bArambAra sevana karanA par3atA hai| zikSAvrata cAra haiM-(1) sAmAyika, (2) dezAvakAzika, (3) popadhopavAsa aura (4) atithisvibhaag| prAptine mATe atyaMta sAvadya vyApArane parityAga karIne (vyApAranI maryAdA karI levI e karmathI-upaga- pagaparimANa vrata che zikSArata (4) parama padane prApta karavAnI kAraNabhUta kriyAne zikSA kahe che zikSAne mATe vrata yA zikSApradhAna vrata e zikSAvrata kahevAya che. arthAt zikSAvrata e che - jene vAra vAra sevana karavuM paDe che zikSAvrata cAra che (1) sAmAyika, (2) dezavakAzika, (3) pipavAsa, ane (4) atithisa vibhAga Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 upAsakadazAstre ( 9 sAmAyikavratam ) - jo savvajIveta samANabhAvo, agagadoseNa samo iheso / eyasma Ayo kahio samAyo, mAmAhaya roha vaya tayattha // 3 // cAo sAvajjajogANa, NiravajjANa saMcaNa / Avassaga caye asti, - mubhaya kiMti bucaDa // 4 // yaH sarvarty samAnabhAvaH, bharAgadoSeNa sama upa0 / etasyA''yaH kathitaH samAya, sAmAyika bhavati vrata tadartham // 3 // tyAgaH sAvadyayogAnA nirapadyAnA sevanam / Avazyaka te'sminnubhaya kimityucyate // 4 // sAmAyikam - sama' - samatva = rAgadve parahitatvena sarveSu jIveSu svAtmasAmyacanca, sama zabdasyAtra bhAvapradhAnanirditvAt tasya''ya. =mAptiH samAyaH pravarddha mAnazAradacandra lAvatmatikSaNavilakSaNajJAnAdilAbha, sa prayojanamasya sAmAyika, yadvo samasyA''yo yasmAttatsamAya taTela sAmAyika, tacca tadvataca sAmAyika vratam / etaddhi sarvasukhanidAnabhUtAyA' sarveSu jIveSu svAtmatulyadarzanarUpAyA samatAyA: prAptaye'nuSThIyate / atra ca mAdyayogaparivarjana niravadyayogapratisevana cAssvazyaka, tana pApotpAdakAnA kAyika- vAcika mAnasikAnA vyApA ( 9veM vratakA varNana ) (1) sAmAyika - sama bhAvakA Aya (prApti) honA samAya hai, aura samAya ke lie kI jAnevAlI kriyA ko sAmAyika kahate haiM / samasta sukhoke sAdhana aura prANImAtrako apane samAna dekhanevAle aise samatA bhAvakI prApti ke lie sAmAyika vratakA anuSThAna kiyA jAtA hai| isameM sAvadha yogakA tyAga aura niravadyayogakA sevana karanA Avazyaka hai / mana vacana aura kAyAke pApa-janaka vyapAroMkA kAlakI maryAdA karake tyAga kara denA ( 8-navamA vratanu cArjuna) (1) sAmAyiGa -- samabhAvanI sAya (prApti) thapI yo samAya che, Ane samAyane mATe karavAmA AvatI kriyAne sAmayika kahe che adhA sukhAnA sAdhanabhUta ane prANImAtrane petAnI samAna jonArA evA samatAbhAvanI prApti mATe sAmAyika vratanuM anuSThAna karavAmAM Ave che emA sAvadhayeganA tyAga ane niravadyayuganu sevana karavu Avazyaka che. mana, vacana ane kAyAnA pApajanaka 1 - - ' tadasya prayojanam' iti Thak / 2 -- vinayAditsvArthe ThakU / Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA mU0 11.dharma0 upabhogapari0 229 kammANa pAvaheUNa, kAlao parivajjaNa / sAvajajogasacAo, Neo ettha jiNAgame // 5 // suddhANa kiriyANa ja, savvahA paripAlaNaM / tameya Niravajjakkha,-jogasevaNamIriya // 6 // samattApattaye ca'sso,-bhayassAvassagattaNa / tamhA eya duga tulcha, jayaNeNa samAyare // 7 // voccha sAmAtyassAssa, vayasmAyaraNe vihiM / / samaNassatie gaccA, kujjA sAmAiyavyaya // 8 // ja vA posahasAlAe, ujjANe vA gihevi vA / suvivitte thale ThiccA, aNucir3he jahiM-kahiM // 9 // karmaNA pApahetanA, kAlataH parivarjanam / sAvadyayogasatyAgo jJeyo'tra jinAgame // 5 // zuddhAnA kriyANA yatsarvathA paripAlanam / tadetanniravadyAkhya yogasevanamIritam // 6 // samatvApattaye cAsyobhayasyArazyakatyam / tasmAdetadadvika tulya, yatanena samAcaret // 7 // vakSye sAmAyikasyAsya, vratamyAcaraNe vidhim / zramaNasyAnti ke gatvA, kuryAtsAmAyivratam // 8 // yadvA popadhazAlAyAmuthAne vA gRhe'pi vA / suvivikta sthale sthitvA,-'nutiSThed yatra kutra // 9 // rANA (doSANA) kAlamaryAdayA parityAgaH-sAvadyayogaparivarjanam // 5||shuddhaanaa kriyANAmAcaraNa niravadyayogapratisevanam, sAmyabhAvaprAptaye cainayostulya prayojanamasti tasmAt sAvadhayogaparivarjanayanniravadyayogaparisebane'pi saprayatnena bhaavym| sAvadhayoga parityAga hai aura zuddha kriyAoMme pravRtti karanA niravadya yogakA pratisevana hai / samatAbhAvakI prApti karaneke lie ye donoM samAna rUpase upayogI haiM, ata sAvadya yogake tyAga karanekI taraha niravadya yogameM pravRtti karanekA bhI prayatna karanA cAhie / vyApAranI kALanI maryAdA karIne tyAga kara e navaga-parityAga che ane zuddha kriyAomAM pravRtti karavI e niravadya-yAganuM pratisevana che samatAbhAvanI prApti karavAne e beu sarakhI rIte upayegI che, mATe sAvadyogane tyAga karavAnI pade niravadya-gama pravRtti karavAne paNa prayatna kare joIe Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAstre dhaottarIo parihANavastha, taheva murogadasa vasANo / bahu sadora muhavattimAse, pamaTTabhUsadhariyAsaNaTTo // 10 // saNamukaraNo ramA tayANi, mamaNa vA jiNameva vadiUNa | hariyAvahiyAviANajutto, samaNANAa ghare ya kAusaga ||11|| 230 dhRtottarIyaH paridhAnatra, tathaiva mukendaza prasAna | vA sadarA mugvavatrImAsye, pramRSTabhUsamtRtAsanasthaH // 10 // sanamaskaraNo rasAttadAnI zramaNa vA jiname nanditvA / airyApathikI vidhAnayuktaH zramaNAnayA careca kAyotsargam // 11 // etadvratAcaraNa vidhiryathA zramaNopAye, popadhazAlAyAmuyAne svaparagRhe vA arthAd yatra nirvyApA ratA cittasthiratA ca sarvathA syAdetAdRze vivikta sthale yatra kAyi-uttarIya muktaka daza paridhAnavAsa vasAnaH pramArjanyA pramRSTAyA bhUmAvAstaAsane samupaviSTa samatilekhana sadorakamukhavatrikA mukhe vadadhvA namaskAramannamuccArya zramagasara ta tadsatve zrI varddhamAnasvAmina panditvA sAmAyikArtha tatsakAzAdAjJAmAdAya zrAvaka 1 zramaNopAzraye - " samaNIssae " iti bhagavatI 8 u 5 / isa vrata AcAraNakI vidhi isa prakAra hai munike samIpa, paupadhazAlAme, udyAname yA sva parake gRhameM arthAt jahA~ manameM sakalpa vikalpa na uTheM aura citta sthira rahe, aise kisI bhI ekAnta sthAname muktaikadaza hokara arthAt dhotIkI eka laoNga khulI rakha kara uttarAsaNa ( dupaTTA) oDhakara pU~jaNIse pU~jI huI bhUmimeM biche hue Asana para baiTha kara, paDilehaNa karake DorAsahita mukhavastrikA mukha para bA~dha kara, 'NamokkAra' matra vola kara yadi sAdhujI ho to unheM vandanA karake, aura yadi na ho to zrI vardhamAna svAmIko vandanA karake unase sAmAyikako AjJA lekara zrAvaka, kramase airyApathika kAyotsarga vratanA AcaraNanI vidhi A pramANe che sutinI samIpe, pauSadhazALAmAM, udyAnamAM cA pArakA ke pAtAnA gharamA arthAt jayA manamAM sakalpa-vikalpa na uThe ane citta sthira rahe evA keAi pazu ekAnta sthAnamA mukIkadaza thaine arthAt dhAtIyAnI pATalI chUTI karIne uttarAsaNu (presa) oDhIne pUjaNIthI pUjelI bhUmimAM bichAvelA Asana parabhIne, paDilehaNa karIne, deArAsati mukhavastrikA mukha para yAdhIne, 'zubhAra bhatra khonIne je sAdhujI haiAya te temane vadanA karIne ane na hoya te zrI vadha mAna svAmIne vadanA karIne ane temanI pAsethI sAmAyikanI AjJA laIne zrAvaka, Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasajIvanI TIkA sU0 11 dharma0 upabhoga pari0 231 tao paDhiya 'logasma,' pADha saDo smaahio| samaNassa muhA vinna sAvagassa muhAvi vA // 12 / / tayabhAve saya vAvi, pasannappA viyakvaNo / 'karemi bhate' iccassa, pADha kiccA jiidio // 13 // dohiM karaNao tIhiM joehiM ca jahinchiya / gihijjA mamaNovAsI, vaya sAmAhaya sayA // 14 // 'nimotyu Ne'-ti tappacchA, duvAra papaDhe suhii| samaNa baddhamANa vA, vadiUNa tahA puNo // 15 // tata paThitvA 'lokasya'-pATha -zrAddhaH samAhitaH / amaNasya mukhAvijJazrAvakasya musAdapi vA // 12 // tadabhAve svaya vA'pi, prasannAtmA vickssnnH| 'pharemi' bhate' ityasya, pATha kRtvA jitendriya // 13 // dvAbhyA karaNAbhyAM nibhiyogaizca yathecchitam / gRhIyAcchamaNopAsI, ta sAmAyika sadA // 14 // 'namotyu Na-iti tatpazcAhivAra prapaThetsudhI. / zramaNa varddhamAna vA, vanditvA tathA punaH // 15 // krameNairyApathikyAH kAyotsargapAlayettato logassa' iti paThitvAzramaNamukhAd vijJa sya zramaNopAsanasya mugyAtsvayamapi vA 'pharemi bhate' pAThena dvAbhyA karaNAbhyA tribhiyogaizca yathecchamekvayAdikrameNa sAmAyika gRhNIyAt, tadanu dviH 'namotyu Na' paTheta, punaH zramaNa zrIvarddhamAnasvAmina cA vanditvA'dhastanoktavidhinA paJca pAlana kare / isake pazcAt 'logassa' kA pATha kare / phira mAdhujIse yA vidvAn zrAvakase athavA apane hI mukhase 'karemi bhate, ke pATha dvArA do karaNa tIna yogose icchAnusAra eka do tIna Adi sAmAyika le leve| isake pazcAt 'namotthu Na' kA do bAra pATha kre| phira zramaNa (sAdhu) yA zrI mahAvIra svAmIko vandanA karake, nIce likhI huI vidhike krama karIne pathika tAyetsarga pAlana kare, pachI "logassane pATha kare, pachI sAdhu pAmethI yA vidvAn zrAyapAsethI mayA potAnA bhumaDe 'karomi mi nA pATha dvArA be karaNa traNa cage karIne IcchAnusAra eka be traNa Adi sAmAyi: dAve tyA2pachI namotyu Na'neme pA2 54 4re pachI zrama (sAdhu) yA zrI mahAvIra svAmIne vadanA karIne, nIce lakhelI vidhi pramANe Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 upAsakavacAmo samiipacaga-guttitigAsio, vacAre ya muNIva samAhio / pavayaNAmiyasAyayasagao, giyasarUvaviciMtaNatapparo // 16 // sajjhAya jhANao dhamma caccAe ya muha muha / aNuciTTe vaya sAmA, haya dosavivajjiye // 17 // " iti / samitipaJcaguptikAzrito vyavahareca munirica samAhitaH / prAcanAmRtampAdayazagato nijamvarUparicintanatatparaH // 16 // svAdhyAya dhyAnato dharmacarcayA ca muhurmuhuH / / anutiSThed gata sAmAyika dopavivarjitam // 17 // " iti / samitIstistro guptIzcA''rAdhayan munivapramatto vyAhareta, svAdhyAya dhyAna dharmaca carcAbhirdoparahita-dopaimanovAkAyasambandhibhidvAtriMzajho rahita varjita muhurmuhuH sAmAyikamanutiSThet, tara manaso daza, vacaso daza, kAyasya dvAdazetyeva sarve dvAtriMzaddopA bhavanti, tatra manaso daza dopA yathA"avivega jaso-kittI lAbhatthI gacca-bhaya-niyANathI / sasarosa aviNao avahumAe ya bhaNiyavvA" // 1 // anusAra pAca samiti tIna guptikI ArAdhanA karatA huA munikI taraha apramAdI hokara vicare / arthAt-svAdhyAya, dhyAna, dharmacarcA Adi karatA huA bArambAra nirdoSa sAmAyikame rahe / sAmAyikame mana vacana kAyA sambandhI battIsa doSa hote haiM ve isa prakAra sAmAyikame manake dasa dopa(1) viveka vinA sAmAyika kare to 'aviveka' doSa / (2) yazakIrtike liye sAmAyika kare to ' yazovAchA' doSa / pAcasamiti traNa guptinI ArAdhanA karatA muninI peThe bapramAdI thaIne vicare arthA-svAdhyAya, dhyAna, dharmAcaryA Adi karatA vAra vAra nirdoSa sAmayikamA rahe sAmAyikamAM mana-vacana-kAyA-sa badhI batrIsa doSa hoya che te mA pramANe sAmAyikamA mananA dasa doSa- (1) viveka vinA sAmAyika kare te "aviveka deza (2) yazakIrtine mATe sAmAyika kare te yazevALA doSa Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagAradharmasaJjIvanI TIkA sUtra 11 dharma0 zrAvakadharma sAmAyikam vacaso daza dopa yathA 5 66 'kuvayaNaM sahasAkAre sacchadasakheva kalara ca / vigahA vihAso'suddha, niravekkho muNamuNA dosA (dasa) // 2 // 233 (3) dhanAdikake lAbha kI icchAse sAmAyika kare to 'lAbhavAMnA' doSa / (4) garva - ahakAra ( ghamanDa ) sahita sAmAyika kare to 'garva' doSa / (5) rAjAdikake bhayase sAmAyika kare to 'bhaya' doSa / (6) sAmAyika meM niyANo (nidAna) kare to 'nidAna' doSa / (7) phalameM sandeha rakhakara sAmAyika kare to 'sazaya' doSa / (8) sAmAyikameM krodha, mAna, mAyA, lobha kare to 'ropa' doSa / (9) vinayapUrvaka sAmAyika na kare, tathA sAmAyikameM deva, guru, dharmakI avinaya AzAtanA kare to ' avinaya ' doSa / (10) bahumAna - bhaktibhAvapUrvaka sAmAyika na karake ghegAra (veTha) samajha kara sAmAyika kare to 'avaTumAna ' doSa | vacanake daza dopa (1) kutsita vacana bole to 'kuvacana ' doSa / (2) vinA vicAre bole to 'sahasAkAra ' doSa | (3) sAmAyika meM rAga utpanna karanevAle sasArasabandhI gIta khyAla Adi gAne gAve to 'svacchanda ' doSa | (3) dhanArdikanA lAbhanI ichAthI sAmAyika kare teA 'lAbhavAchA' rAja (4) gavAha kAra sahita sAyika kare te gava doSa (5) rAjAdikanA bhayathI mAmAyika kare te bhaya' dASa (9) sAmAyikamA niyAlu (nidhAna) ure to 'nidhAna' hoSa (7) phaLamA sadehe rAkhIne sAmAyika kare te saya" doSa (8) sAmAvimA adha, bhAna, bhAyA, bola re to 'zeSa' hoSa (9) vinayapUrNAMka sAmAyika na kare, tathA sAmAyikamAM dhruva guru dhanA avinaya azAtanA kare te avinaya' deSa (10) mahumAna-bhakti bhAvapUrvaka sAmAyika na karatA veTha samajI sAmAyika kare te 'abahumAna' dveSa vacananA hasa hoSa (1) kutsita vacana khole te 'kuvacana' dASa (ra) vinA vicAye bole te; 'sahasAkAra' kAya (3) sAmAyikamA rAga utpanna karanArA sasArasa khadhI gIta khyAla aAdi gANA gAya te svacchaMda' doSa Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - RRY , . . " kAyasya dvAdaza dopA yayA " kuAsaNa calAsaNaM caladiTTI, , sAvanakiriyA-lapaNAkucaNa-pasAraNa / (4) sAmAyika pATha aura vAkyako TUkA karake yole to 'sakSepa' doss| (5) sAmAyikameM klezakArI vacana bole to 'kalaha ' doSa / (6) 'rAjakathA, dezakathA, strIkathA, bhojanakathA' ina cAra kathAmisa koI kathA kare to 'vikathA' dop| (7) sAmAyikameM hasI, masakharI, ThahA, rola kare to 'hAsya' doSa / (8) sAmAyikameM gaDapar3a karake utAvalAra yole, aura azuddha pATha bole to 'azuddha' dopa / (9) sAmAyikame upayoga vinA ghole to nirapekSa' doss| . (10) sAmAyikameM spaSTa uccAraNa na karake guNa 2 yole to muNamuNa doss| kAyAke cAraha dopa(1) sAmAyikame ayogya Asanase baiThe, jaiseki-ThAsaNI mArake baiThe, pAca para pAva rakha kara baiThe, UcA Asana palAThI mAra kara baiThA ityAdi abhimAnake Asanase baiThe no 'kuAsaNa' doSa / (4)-sAmAyikamAM pATha ane vAkayane , tA karIne bole to "sa kSepa cheSa - (5) sAmAyisabhA sezanu kyAna mAta (6) " rAjakathA dazakathA, strIkathA, bhajana kathA" e cAra kathAomAMthI kaI kathA kare te vikathA" deSa (7) sAmAyimA bAsI, bha543, ho, yAkA 4re to hAsya' duSa (8) sAmAyikamAM garabaDa karIne utAvaLe-utAvaLe bele ane azuddha che te "azuddha deSa (9) sAmAyikamAM upaga vinA bole te nirapekSA doSa sAmAyikamAM spaSTa uccAraNa na karatA guNa-guNa bAla 'bhurabhu hoSa kAyAnA -bAradoSa (1) sAmAyikamAM agya Asane bese jemake paga bAMdhIne bese, paga para paga caDAvIne bese, ucA Asane palAThI mArIne bese, ItyAda abhimAnanA Asane bese te "kusaNuM Sa (1 ) Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aritratait TIkA sU0 11 dharma0 sAmAyikam 8 2 10 Alasa moDaNa mala vimAsaNaM, 99 nidhA vaiyAvacanti pArasa kAyadosA // 3 // " iti / (2) sAmAyikame sthira Asana na rakhe (eka aura ekahI jagaha Asana na rakhe, Asana badale, capalAI kare ) to ' calAsana ' doSa / (3) sAmAyika dRSTi sthira na rakhe idhara udhara dRSTi kare to caladRSTi ' doSa | (4) sAmAyika meM zarIrase kuchabhI sAvadya kriyA kare, gharakI rakhavAlI kare, zarIra se izArA kare to 'sAvadhakriyA' doSa, kintu koI jIva jalatA ho giratA ho ityAdi kaSTame paDA ho usa para dayA karake use bacAneme doSa nahI hai kyoMki yahAM sAvadya kriyAkA niSedha hai niravadyakA nahI / C pa (5) sAmAyikame bhIta AdikA AdhAra leve to 'Alayana' doSa | (6) sAmAyikame cinA prayojana hAtha pagako sakoce pasAre to 'Akucana -pasAraNa' doSa | (7) sAmAyikame aga moDe to ' Alasa ' doSa | (8) sAmAyikame hAtha pairako moDe - kaDakA kADhe to 'moTana' doSa / (2) sAmAyikamA sthira Asana na rAkhe (ekane eka jagyAe Asana na rAkhe, Asana khule, capalatA kare) te 'calAsana' doSa (3) sAmAyikamAM sRSTi sthira na rAkhe, Ama tema dRSTi pherave te 'yasaSTi' hoSa (4) sAmAyikramA zarIre kAIpaNa sAvadya kriyA kare, gharanuM rakhavALu kare, zarIrathI izArA kare te 'sAvadya kriyA' doSa paNu keAI jIva baLatA hAya, paDate hAya, ityAdi kaSTamAM paDayA hAya tenI para dayA karIne tene khacAvavAmA doSa nathI, kAraNa ke temA sAvakriyAne niSedha che, niraghanA nahi (5) sAmAyikamA bhIMta krine AdhAra le te 'Ala bhana' doSa (6) sAmayikamA prayeAjana vinA hAtha-pagane sAce pasAra te Akucana pasAraNa pa (7) sAmAyikamA aga maraDe te Alasa' deSa (8) sAmayikamA hAthapaganA TAcakA phATa tA meTana dvASa Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 (10-- dezAvakAzikavatam ) parimANa disiyara, gAhiya jArisa purA / dezAcagAso tassegadesAvadvANamIrio // 1 // etacchAyA ca 66 parimANa dikhate, gRhIta yAdRza purA / dezAvakAzastasyaika - dezavasthAnamIritaH // 1 // atredamavadheyam-gArhasthyakAryanirvAhakaH zrAvakairanumodanayA sarveSA sAvadha karmaNA parityAgo duHzakaH kartumiti sAmAyikAnuSThAnavelAyA sunitulyatve'pi kevala dvAbhyA karaNAbhyA tribhiyogazcaiva sAvadhayogaparityAgaH kriyata iti / ekasya sAmA (9) sAmAyikameM meMla utAre to 'mala ' doSa / (10) galemeM tathA gAla para hAtha lagAkara zokAsanase baiThe to 'vimA saNa ' doSa / (11) sAmAyika meM nIMda leve to ' nidrA ' doSa / (12) sAmAyika vinA khAsa kAraNa dUsareke pAsa vaiyAvaca karAve to vaiyAvRtya ' doSa | C upAsakazAmu ye 32 doSa sAmAyikake haiM ina battIsa doSoMko TAlakara zuddhanirdoSa sAmAyika karanA cAhiye / iti / yahA~ yaha tAtparya samajhanA cAhie- gRdasthoke kAma karanevAle zrAva kose anumodanA dvArA samasta sAvadha kAryoMkA parityAga honA kaThina haiM, isalie sAmAyikake samaya sAdhuoMke samAna hone para bhI ve do (4) sAmAyimbhA bhela utAre to 'bha' dveSa (10) gaLAmA tathA gAla para hAtha lagADIne 'vimAsaNa' dveSa zekAsane bese kavI joIe te (11) sAmAyikamA uMgha le te nidrA" dveSa (12) sAmAyikamA khAsa kAraNa vinA bIjA pAse vaiyAvazya karAve te vaiyAvRtya' doSa e batrIsa deSa sAmAyikanA che, te TALIa zuddha nirdoSa sAmAyika ahIM e tApa samajavAnu che ke-gRhasthAzramanuM kAma anumAinadvArA badhA sAvadya-kamAMnA parityAga karavAnuM kaThaNa che, eTale sAmayikane amaye sAdhuonI samAna rahevA chatA paNa te e karaNa traNa cege karIne sAvadha karanArA zrAvakAthI Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 agAradharmasaJjIvanI TIkA sU0 11 dharma0 dezAvakAzika nivyutta ja vaya teNameya desAvagAsiya / AjIvaNamahaThTha, comAsaTTamahAvi vA // 2 // disAsu kiyamajjAo, kujjA ege diNe puNo / ja majjAyAvihiM desAvagAsiyamiNaM maya // 3 // nivRtta yavrata tenaitaddezAvakAzikam / AjIvanArthamandArtha cAturmAsyArthamathApivA // 2 // dikSu kRtamaryAda , kuryAdekasmin dine punaH / yanmaryAdAvidhi, dezAvakAzikamida matam // 3 // yikasya kAlastu muhUrta' yAvat / / __gata sAmAyika vratam / atha taduttarasthamAha-'deze'-ti-digvate gRhIta yadiparimANa tasyaikadezo dezastatrAvakAzagamanAdyavasthAna-dezAvakAzastena nitta dezAvakAzikam-digvatagRhItasya dikparimANasya pratidina sakSepakaraNamityarthaH / kecittu mAguktasarvatratasakSepalakSaNa dezAvakAzimityAhuH / kazcidAjIvanArya vatsarArtha cAturmAsyArtha vA gamanAgamanayo "etAvatyeva pradeze mayA 1 muhUrta (ghaTIdvaya) viMzatyuttarazatapalaparimitaH 'ar3atAlIma (48) minTa' iti bhASAmasiddhaH kAla iti / / karaNa tIna yogase sAvadya yogakA tyAga karate hai / eka sAmAyikakA kAla eka muharta do ghaDI-arthAt aDatAlIsa minTakA hotA hai| (10) dasaveM vratakA varNana ) (2) dezAvakAzika vrata-digvatameM jo dizAoMkI maryAdA kI hai uma maryAdAko bhI pratidina kama kara lenA-dezAvakAzika vrata hai| kisI-kisIkA mata yaha hai ki pahele ke samasta vratoMmeM kI huI maryAdAkA sakoca karanA dezAvakAzika vrata hai| tAtparya yaha ki jisane AjIvana, varSa yA caumAsemeM yaha maryAdA kara lI hai ki-'maiM itanI dUra cegane tyAga kare che eka sAmAyikane kAla eka muhurta-be ghaDI-athavA aDatALIsa miniTane che (10) isamA pratanu varNana (2) dezAvakAzika vrata-digavratamAM je dizAonI maryAdA karI che, e maryAdAne paNa pratidina ochI karI levI e dezavAzika vrata che kaI kaIne e mata che ke-pahelAnA badhA vratamAM karelI maryAdAne sakeca karo e dezAvakAzika zrata che tAtparya e che ke-jeNe AjIvana, varSa yA comAsAmAM evI maryAdA karI Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 P upAsa eva cayANa savvesiM, vRttANamuvalakkhaNaM / tamhA sakhevaNa kajja, savvatyevaM subuddhiNA // 4 // " iti / evaM vratAnA sarveSAmuktAnAmupalakSaNam / tasmAtsaMkSepaNa kArya, sarvayena subuddhinA // 4 // " iti / gantavya nAto'dhike " ityeva sarvadigviSaye kRtamaryAdaste ne kasmin dine paJcamaha rAya tayostathAvidha matyaha maryAdAkaraNamiti bhAra | upalakSaNamida prAguktAnA sarveSAmeva vratAnA sakSepakaraNasya, tena digvratabhinneSu sthalamANAtipAtaniramaNAdi pyevameva sakSepaH svayamUhanIyaH, yathA - kasyacidaparAdhino'tADanArthamapratijJAtavatA kenacit maharAdyartha pratijJAtamityAdi / etadvratAGgIkArasyA'yamAzayaH -- yanmaryAditAdvahiHsthale gamanAgamana pratirodhena prANyupamardAbhAve'pi paradvArA vAhyakAryasampAdane samyagnatarakSaNa bhavitu nAti taka hI jAU~gA, isase Age nahI' isa dizAkI maryAdAmeM eka dina yA pA~ca pahara Adike lie aura bhI kama kara lenA dezAvakAzika vrata hai / pUrvokta samasta vratokA yaha upalakSaNa hai, isalie divrata ke sivAya sthUla prANAtipAtaviramaNa Adi vratome sakSepa karanA bhI dezAvakAzika vrata hai, yaha bAta svaya vicAra lenI caahie| jaise ki pahale jisane aparAdhoko tAna na karanekI pratijJA nahI lI hai aura vaha eka dIna yA paharake liye aparAdhIko bhI tADana na karanekI pratijJA lele to vaha bhI dezAvakAzika vrata hai / ityAdi / isa vratakA Azaya yaha hai-maryAdA kiye hue sthAna se bAhara gamanA gamanakI nivRtti ho jAtI hai, ataH vaha prANiyoMkA upamardana nahIM hotA, tathApi dUsare ke dvArA bAharake kAma karAne se vratakI bhalI bhA~ti lIdhI hAya ke " hu ATale dUra sudhI ja jaIza, tethI AgaLa nahi ja" teNe e dizAnI maryAdAmAM eka dina yA pAca paheAra Adine mATe vadhArA ghaTADo karI levA e dezAvakAzika mata che pUrvokta badhA vratanuM e upalakSaNa che, eTale digdata uparAMta skUla prANAtipAta viramaNa Adi temA sakSepa karavA e paNa dezAvakAzita vrata che, e vAta pAte dhArI levI joie, jemake jeNe aparAdhIne prAtajJA lIdhI na hoya ane te eka dina ke paheArane mATe aparAdhIne paNa tADana na karavAnI pratijJA le, teA te paNa dezAvakAzaka vrata che, ityAddhi na mAravAnI A vratanA Azaya e che ke--maryAdA karelA sthAnathI ahAra gamanAgamananI nivRtti thaI jAya che, eTale tyA prANIonu upamana thatu nathI, tathApi zrIna Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agaradharmasaJjIvanI TIkA su. 11 dharma0 pauSadhopavAsavatavarNanam (11- pauSadhopacAsavratam ) puTTI poso ta jo, dhAi havaha posaho eso / so eca vA tahi jo, yAo posahovavAso so // 1 // pavvakkhA cauro je te, ahamI-pamuhA tihI / viggahe ettha bIe u, gejjhA posahamahaoH ||2|| etacchAyA ca "puSTiH popasta yo dadhAti poSadha epaH / sa eva vA tatra ca tyAgastuH popadhopavAsaH saH // 1 // pakhyAzcatvAro ye teSTRmImukhAstithayaH / vigrahe'tra dvitIye tu grAhyAH popadhazabdata // 2 // 239 tatra tAdRzasyA''kArasyAsambhavAt / dignatasakSepaNe pretyaprayogAdayo, vratAntarANA mANAtipAtAdInA sakSepaNe ca badhabandhAdaya eva bhavantyatI cArA iti digbatasakSepa - karaNameva sAkSAdukta dezAvakAzika netaradityaveyam / gata dezAtra kAzikam / athaikAdaza vratamAha - 'popaghe'- ti poSaNa poSa puSTirityarthasta dhatte= gRhNAtIti poSadha, sacAsAvupavAsazceti yadvoktayaiva vyutpacyA popadhamaSTamyAdirUpANi parvadinAni, tatra AdhArAdityAgarUpa guNamupetya vAsaH= rakSA nahIM ho sakatI, kyoMki yahA~ aise AgArakA abhAva hai / digvratako sakucita karane para prepyaprayoga Adi, tathA prANAtipAtaviramaNa Adiko socanese badha yandha Adi aticAra hI hote haiM / isa prakAra digvratakA sakSepa karanA hI sAkSAt dezAvakAzika vrata hai, bhinna nahIM / ( 11 gyAraha vratakA varNana. ) (3) poSadhopacAsa vrata jo poSaNako dhAraNa kare - arthAt poSaNa kare use proSadha kahate hai, aura popadha X upavAsako poSadhopavAsa kahate mANusa dvArA bahAranA kAma karAvavAthI vratanI rakSA sArI rIte thatI nathI kAraNa ke tyA evA AJAnanA abhAva che divratane makucita karIne prepsa-prayAga Adi, tathA prANAtipaviramaNu Adine sakucita karIne vadhaanya Adi aticAra ja thAya che. e pramANe digdatanA sakSepa karavA e sAkSAt dezAvakAzika vrata che, tethI bhinna nathI (11) abhIbhArabhu prata (3) vaiSayapavAsa vrata je pApaNane dhAraNa kare, arthAta pASaNa kare tene pASadha vrata kahe che, ane poSadha-upavAsane pAyeApavAsa kahe che athavA e Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 COM upAsakadA AhAro gattasakArI, yabhaveraM tahA puNo / avvAvAroti tanbheyA cauro parikittiyA // 3 // eNievi duviza ghuttA, desao savvao tahA / kahemi lakkhaNa esiM, savvesiM ca pi pi // 4 // AhAro gAtrasatkAro brahmacarye tathA punaH / avyApAra iti tadbhedAtvAraH parikIrtitAH // 3 // ete'pi dvividhA uktA dezataH sarvatastathA / kathayAmi lakSaNamepA sarveSA ca pRthak pRthak // 4 // nivasanamupavAsa iti poSadhopavAsaH / etattu vyutpattimAtramasya mavRttinimittatva tvAhArAdicatuSTayaparityAga eveti dhyeyam / aSTamIcaturdazyamAvAsyApUrNimAsa parvatithiSu vratA''caraNAdvaizadyena dharmapuSTiH sapadyate ityAsu tithiSu yadupavasana tadi tyarthaH / aya ca - AhAra zarIrasatkAratyAga brahmacaryA'vyApArabhedAcaturddhA, ete catvAro dvidhA - dezataH sarvatazca tatra - AcAmAmlAdikaraNa dezata AhAra, caturvihaiM / athavA isI vyutpatti ke anusAra aSTamI Adi parvatithiyoM ko bhI poSadha kahate haiM / unameM AhAra AdikA tyAgarUpa guNako dhAraNa karake nivAsa karanA poSa'dhopavAsa hai / yaha artha to vyutpattijanya hai, isakA pravRtti- artha hai AhAra - Adi-catuSTayakA parityAga karanA / tAtparya yaha ki aSTamI, caturdazI, amAvAsyA aura pUrNamAsI, ina parva- dinoM meM isa vratakA AcaraNa karanese dharmakI adhika puSTi hotI hai, isalie ina dinoMmeM upavAsa karanA poSadhopavAsa hai / yaha cAra prakArakA hai --( AhAra tyAga, (2) zarIra satkAra tyAga, (3) brahmacarya aura (4) avyApAra / ina cAroMke do do bheda haiM- ekadezase aura sarvadezase / (1) ASila vyutpattine anusarIne AThama Adi patithine paNa peSadha kahe che e tithimA AhAra AdinA tyAgarUpa guNane dhAraNa karIne nivAsa karavA e rASadhe:pavAsa che e a tA vyutpattijanya che, enA pravRtti-artha che. mAhAra Adi catuSTayanA parityAga karavA te tApa e che ke AThama, caudaza, amAsa ane pUnama, padinAmA e vratanu AcaraNa karavAthI dharmanI adhika puSTi thAya che, mATe divaseAmA upavAsa karavA e pASadhApavAsa che e cAra prakArane che. (1) AhAra tyAga, (2) zarIra-satra - tyAga, (3) brahmArtharya gane (4) byApAra e cArenA puna khaSe bheda che, ekadeze karIne ane sarvadeze karIne (1) aya khila Adi Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasajIpanI TIkA sU0 11 dharma. popadhopavIsanatavarNanam 241 AyavilAhakaraNamAhAro demao mao / ahorattaTThamAhAraparicAo ya savvao // 5 // evamubaTTaNAINa, cAo kassavi desao / Neo sarIrasadhAro, savvesiM savao tahA // 6 // rattIe diyase vAvi, kumIlassa vivajjaNa / desao sadhao babha' cera samvattha vajjaNa // 7 // AcAmAmlAdikaraNamAhAro dezato mataH / ahorAnArthamAhAparityAgazca sarvataH // 5 // evamudvartanAdInA tyAga syApi dezataH / jJeyaH zarIrasatkAra sarvapA sarvatastathA // 6 // rAtrau divase vA'pi, kuzIlasya vivarjanam / dezataH sarvato brahmacarya sarvatra parjanam // 7 // dhasyApyAhArasyAhorAgArtha sarvathA parityAgamtu sarvata (1), udvartanAbhyAsnAnAnulepaganyatAmbUlAdInA padArthAnAmanyatamasya parityAgo dezataH zarIrasatkAratyAna , sarve pA caipAmahorAtrArtha sarvathA parityAgazca sarvata. (2), eva kevala rAtri divA vA yAvattuzIlaparityAgo dezato brahmacaryam / ahorAtra sarvathA parityAgastu 1 rAbvattha-ahorAtramityarthaH / Adi karanA deza AhAra tyAga poSadhopavAsa hai, aura eka dina rAtake lie cAro prakArake AhArakA sarvathA tyAga karanA sarva-AhAra-tyAga poSadhopavAsa hai| (2) udvatana, abhyagana, snAna, anulepana, gandha,nAmbUla Adi padArthoM meM se kisI ekakA yA adhikakA tyAga karanA dezata. zarIrasatkAratyAgapoSadhopavAsa hai, aura ahorAtrake lie ina sabakA sarvathA tyAga karanA sarvata-zarIrasatkAratyAgapopadhopavAsa hai| (3) isI prakAra kevala rAtrimeM yA kevala diname kuzIlakA tyAga karanA karavu e deza-AhAra-tyAga-pidhepavAsa che, ane eka divasa-rAtane mATe cAra prakAranA AhArane sarvathA tyAga kare e sarva-AhAra-tyAga-paSadhapavAsa che (2) udvartana, azva gana, snAna, anupana gandha, tAbUla, Adi padArthomAMthI ekane yA adhikane tyAga kare e dezata zarIra-satkAra-tyAga-paSadhapavAsa che, ane aherAtrane mATe e badhAne sarvathA tyAga kara e sarvata -zarIra-matkAra tyAga paSadhepavAsa che (3) e pramANe kevaLa rAtrimA ya kevaLa divasanA kuzIlane tyAga Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 upAsakadazA mUtre evameyAa rIIe, jiNamatyANumArao / avvAcArovi cinneo, demao sadhao saya // 8 // iti / eumetayA rItyA, jinagAvAnumArataH / avyApAro'pi nizeyo, dezataH sarvataH myam // 8 // " iti / sarvataH (3), tathA'muka vyApAra kariSyAmi nAmukamityeva vyApArANAmanyantamasya tyAgo dezato'vyApAraH, ahorAtrArtha mapA tepA sarvathA tyAgastu sarvataH (1) / upalakSaNamida popaghAtasyApi, taca sadharmarandhaminAdIbhiH saha pipulAzanAdi kuna to'STamyAditithipvekakaraNasyogAdinA sAyapavyApAratyAgapUrvamahorAtrayApana 'dayA' athavA 'chakAyA' iti bhASAmasiddham / etadAtasya grahaNavidhiH sAmAyika tokta eka, natvatiricyate / dezata:brahmacaryapopadhopavAsa hai / aura dina rAtake lie sarvadhA kuzIlakA tyAga karanA sarvata. brahmacaryapoSadhopavAsa hai| (4) tathA amuka vyApAra karU~gA, amuka nahIM karU~gA' isa prakAra vyApAromese kisI kimAkA tyAga karanA dezata' avyApAra popadhopavAsa hai, aura samasta vyApArAkA ahorAtra ke lie sarvathA tyAga karanA sarvata avyApAra popadhopavAsa hai| upalakSaNase-sAdharmI, bandhu, mitra Adike sAtha vipula azanAda karake aSTamI Adi tithiyoMme eka karaNa eka yoga Adise sAvadha vyApArakA tyAga karake ahorAtra vyatIta karanA bhI poSadhavata kahalAtA hai, jo ki 'dayA' yA 'chakkAyA' ke nAmase prasiddha hai| isake grahaNa karanekI vidhi vahI hai jo sAmAyikakI vidhi hai kucha vizeSatA nahIM hai| kare e dezata brahmacarya--paSadhopavAsa che, ane divasa-rAtane mATe sarvathA kuzIlane tyAga kare e sarvata brahmacarya-piSadhapavAsa che (4) amuka vyApAra karIza amuka nahi karU" e pramANe vyApAramAthI kaI kaIne tyAga karavA dezata avyApAra-piSapavAsa che, ane badhA vyApArane aherAtrane mATe soyA tyAga kare e sarvata avyApAra-paSapavAsa vrata che upalakSaNathI-sAdhama, badhu, mitra AdinI sAthe khUba anAdi karIne AThama Adi tithiomAM eka karaNa eka pega Adie karIne sAvadha vyApArane tyAga karI ahorAtra vyatIta karavI e paNa piSadhavrata kahevAya che, je ke dayA yA chakAyA'nA nAmathI te prasiddha che e grahaNa karavAnI vidhi evI ja che ke- jevI sAmAyikanI vidhi che, koI vizeSatA nathI Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA mU0 11 dharma0 atithisavibhAgavatam 243 (12-atiyisavibhAgavatam ) atihI samaNo tassa, nnaprANAimamappaNa / sakArajjehi-mahahi, savibhAgo pakittio // 1 // iti / etacchAyA ca "atithiH amaNamtasyAnapAnAdisamarpaNam / satkArAvairatithisavibhAgaH prakIrtitaH // 1 // iti / gata popadhopacAsavratam / atha dvAdazamAha-'atithI'-ti avidyamAnastithiyasyAsApatithi.-mAdhu. prAkRtajanavatti yAcapekSArAhityena bhojanavelAyA gRhasthagRhe samupasthAnAttammai, sam saGgato'rdhAnItyupAjitAnA kalpanIyAnA cAnnapAnAdInA dezakAlazraddhAsatkArakramaviziSTo bhAga. svAtmakalyANabhAvanayA samarpaNamatithisavibhAga. / / iti dvAdaza vratAni samAptAni / [salegvanA] sapAiUNa vArasa, vayAi eva pavuttarIIe / NikkhamaNijja kajjo, tayasattIe ya sathAro // 1 // (12 ghArahaveM pratakA varNana ) (4) atithisavibhAga vrata-jisakI tithi nizcita na ho use atithi arthAt sAdhu kahate hai| prAkRta janake samAna tithi AdikI apekSA na rakha kara, bhojanake samaya gRhasthake ghara pahu~canevAle sAdhuko nyAyase upArjita kalpanIya anna pAna Adi, deza, kAla, zraddhA aura satkAra Adike sAtha Atma kalyANakI bhAvanAse samarpaNa karanA atithisavibhAga vrata hai / / iti zrAvakake bAraha prata samApta // 12 // (12) mArabhu nata (4) atithi vibhAga vata-jenI tithi nizcita na hoya tene atithi arthata sAdhu kahe che prAkRta jananI piThe tithi AdinI apekSA na rAkhatA bhajanane samaye gRhasthane ghera pahoMcanArA sAdhune nyAyathI upArjita ka95nIya anna-pAna Adi, deza, kAla, zraddhA ane satkAra Adie karIne AtmakalyANanI bhAvanAthI samarpaNa karavA e atithisa vibhAga che Iti zrAvakanA bAra vrata samApta Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 upAsakadazAGga chammAse vArasadde vA phasAe gattameva ya / sAyago duvlIkRjjA, tappacchA ya samArio // 2 // etacchAyA ca- "" sampAdya dvAdazatAni ena moktirItyA | niSkramaNIya, kAryastadazakau ca sastAraH // 1 // paNmAsAn dvAdazAbdAnA kapAyAn gAnameva ca / bhAvako durbalIkuryAt, tatpathAca samAhitaH // // itthamuktAni dvAdaza vratAni yathAvidhi sampAdya zrAvaNa niSkramitavya tada zaktI maraNAsatti velAyA samtArazramaNatvamapitavya tadAha 'apazcime' - tyAdi, na vidyate pazcimaH (kAlo) yasyAH sA'pazcimA, maraNamanta =anadhiryasyasa maraNAnta' (kAla) tatra bhanA mAraNAntikI, salirayate krazIkriyate zarIra rupAyAdikamanayeti salekhanA, apathimA cAso mAraNAnti kI ca salekhanetyapazcimamAraNAntikasa legvanA=tapovizeSasvarUpA tasyA jopa nA=sevA - apazcimamAraNAntikasalekhanAjopaNA tasyA ArAdhanA- niravacchinna tayA sampAdanamapazcimamAraNAntikasa lekhanAjopaNA''rAdhanA karttavyeti zeSa. 1 amAzaya - zrAvako hi prathamata, svazarIra rupAyAca jaghanyatayA paNmAsAnutkRSTatayA ca dvAdaza varSANi salekhanAdvArA durbalIkurnIta, tadanu popadhazAlAyAmudyAne gRhe vA isa prakAra pUrvokta bAraha vratoM ko vidhipUrvaka dhAraNa karake zrAvakako dIkSita ho jAnA cAhie / yadi itanI sAmarthya na ho to mRtyu kAlameM 'sastAra zramaNatva ' kA avalambana karanA caahie| usI ko batAte haisalekhanA-vidhi " jisakA koI niyata samaya nahI ho, jo nRtyakAlame kI jAtI ho aisI salekhanAko 'apazcimamAraNAntikI salekhanA' kahate haiM / usake sevana karaneko joSaNA kahate haiM / tAtparya yaha hai ki pahale pahala zrAvaka apane aerat aura apAyoMko jaghanya chaha mAsa aura utkRSTa bAraha varSa e pramANe pUrNAMkata Ara tene vidhipUrvaka dhAraNa karIne zrAvake dIkSita thaI javu joIe je eglu sAmarthya na hoya te mRtyukALe sastA-zravaNatva'nu avalabana kavu joie e have darzAvIe chI, -- salekhanA vidhi jene kAI niyata samaya na hoya, je mRtyukALe karavAmA AvatI hAya evI sa lekhana ne apazcima-maraNAntikI salekhanA' kahe che enuM sevana karavuM tu eSaNA kahevAya che tApa e che ke-sauthI pahelA zrAvaka pAtAnA zarIrane ane kapAyAne janya che mAsa ane utkRSTa khAra varSa duCLa kare, pachI Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA dharma * salekhanAvratavarNanam 0 gaccA posaha mAlAe, ujjANe cA gihevi vA / pamaliUNa vihiNA, bhUmiM sappaDilehaNa // 3 // bhAhamaNAmINo tao puvyuttarAmuho / badhiUNa muhe maDo, sadora muhvatthiga // 4 // namikaNa jiNa siddha, dhammAyariyameva ya / karaNehi ca joehiM tAhiM cattAri savvA // 5 // AhAre paDiyAikhe, pAvaTThArahaga tahA / samAhipuccaga sesa, kAla ca vavae suhI // 6 // uvasagge u sadhAro, sAgaro pasamAvahI | appasate u emsi, dharijjo jIvaNAvahI // 7 // iti / gatvA popadhAyA mudyAne vA gRhe'pi vA / pramRjya vinA bhramiM samatilekhanam // 3 // darbhAdyAsanAmInastataH pUrvottarAmukha / yad vA mukhe zrAddha, sadorA mugvastrim // 4 // navA jina siddha, dharmAcAryameva ca / karaNaizca yogaistribhizcatura, sarvathA // 5 // 245 jAhArAn matyAcasIna, pApASTAdazaka tathA / samAdhipUrvaka zeSa, gala ca kSapayet sudhIH // 6 // upasage tu sastAra', sAkAra. prazamAvadhiH azAntetyetasmin varaNIyo jIvitAvadhi // 7 // " iti / yatra kApyekAnte sthaLe gatyA tatsthAna savidhi pratilekhya pramArNya ca darbhAsanAdiSu pUrvAbhimukha uttarAbhimukho nA mukhaddhasadorammukhavatrika. padmAsanAdinopavizya bhagavanta siddhamanta dharmAcArya ca savidhi namaskRtya nibhi karaNaistribhiryogezva durbala kare, isake pazcAt poSadhazAlA, udyAna, gRha yA anya kisI ekAnta sthAna meM jAkara, usa sthAnako vidhipUrvaka paDileha kara tathA pUja vara, kuza Adike Asana para pUrvadizA yA uttara dizA kI ora mu~ha karake, DArA sahita mukhavastrikA mu~ha para bAdha kara, padmAsana Adise pASadhazALA, udyAna graha, yA anya DeI ekAnta sthaLe jaine e sthAnane vidhi pUrNAMka paDilehaNa kare tathA pUje, kuza AdinA Asana para pUrva dizA yA uttara dizAnI tarafa nhA karI donAhita mukhamikA mhA para khAdhIne padmAsana Adi L Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 upAsakadazAstre caturvidhamAhAramaSTAdaza pApAni ca pratyAzIta, tadgatazepakAlaca samAdhipUrvaka bhaepera upasargopasthitI sastAradhAraNArthamaya vidhiH-- pramuSTAyA bhUmI padmA vAmanena pUrvAbhimukha uttarAbhimukho vA samupavizya bhaga cantamaInta siddha dharmAcArya ca namaskRtyA''nAracatuSTaya, pApATAdazaka zarIrAdi mamatva ca sAkAra parityajet / epa parityAga upasapizamanaparyanta eva / upasargA nupazame tu yAvajjIranArtha evetyarareyam / __ittha gRhasthadharma yathAvadabhidhAya ziSyamAdhAnayanapasaharati-'aya evaM'-miti, 1 sAgara-savikalpa, savizepa, sabheda, sApadimityekAH / arjunamAlA kArakRnopasarge sudarzanodAharaNa jJeyam, antakRtsne 6-vrge|| baiTha kara, bhagavAn siddha, arhanta, aura dharmAcAryako namaskAra karake, tIna karaNa tIna yogase cAra prakArake AhArakA tathA aThAra pApAra parityAga kre| zepa samaya dhyAname vyatIta kre| padi vIcameM koI upasargaAjAe tosAgAra sathArA kara lenA caahie| umakI vidhi yaha pUjI huI bhUmimeM padmAsana Adi kisI sukhAmanase baiTha kara, pUrva yA utsaradizAkI ora muha karake, bhagavAn, siddha arhanta aura dhamA cAyeko namaskAra karake, cAra prakArakA AhAra, aThAraha pApa, Ara zarIra-Adi vipathaka mamatvakA, sAgAra ( AgAra sahita) tyAga kr| jaba taka upasarga banA rahatA hai tabhI taka yaha tyAga rahatA hai| yadi upasargakI zAnti nahIM hove to AjIvana tyAga ho jAtA hai| . gRhastha dharmakA yathArtha vyAkhyAna karake ziSyako sAvadhAna karata Asane bese, bhagavAna siddha, ahaMnsa, ane dharmAcAryane namaskAra karI, traNa karaNa traNa vege cAra prakAranA AhArane tathA aDhAra pApane parityAga kare evI samaya dhyAnamAM vyatIta kare che vacce kAI upasarga Ave te sAgara sa thArI karI levuM joIe enI vidhi A pramANe che - pUjelI bhUmimAM padmAsana Adi koI sukhAsane besI, pUrva ca uttara dizAnI tarapha he karI, bhagavAn arhata, siddha ane dharmAcAryane namaskAra karI cAra prakArano AhAra, aDhAra, pApa, ane varIra Adi viSayaka mamatvane agari rAkhI tyAga kare tyA sudhI upasarga rahe, tyAsudhI e tyAga rahe che je upagana zAnti nahi thAya te AjIvana tyAga thaI jAya che gRhastha dharmanuM yathArtha vyAkhyAna karIne ziSyane sAvadhAna karatA kahe che Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharma saJjIvanI TIkA a0 1 0 12 Anada vratAGgIkAra pratIjJA 247 mUlam- tae NaM se ANaMde gAhAvaI samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma soccA nisamma haTatu jAva eva vayAsIsadahAmi Na bhte| niggathaM pAtrayaNaM, pattiyAmi NaM bhNte| niggatha pAvayaNa, roemi Na bhte| niggaMthaM pAvayaNa, evameyaM bhate / tahameya bhate / avitahameya bhte| icchiyameyaM bhate / paDicchiyameya bhate / icchiyapaDicchiyameya bhaMte / se jaheyaM tumbhe vayahatti kaha, jahA Na devANuppiyANaM atie vahave rAI-sara-talavaramADaciya-koDuviya-seTri-seNAvai-satthavAha-ppabhiiyA muMDA bhavittA agArAo aNagAriya pavvaiyA, no khallu aha tahA sacAemi muDe jAva pavvaittae / ahaNNaM devANuppiyANaM atie pacAagAradharma:-gRhasthadharma / zramaNopAsaka. yAvara , shrmnnopaasikaa-shraavikaa| ziSTA anagAradharmanirUpaNapakaraNe vyAkhyAtAH // iti sUtrArtha // 11 // / iti slekhnaa| / iti sAmAnyavizeSAtmako'gAradharmaH / / iti dhrmkthaa| hue kahate hai-yasa, yahI gRhastha dharma hai, isame udyamavAn zrAvaka yA prAvikA bhagavAna kI AjJAkA ArAdhaka hotA hai| suu0|| 11 // / iti slekhnaa| / iti sAmAnya vizeSAtmaka agAradharma samApta / iti dharmakathA basa eja gRhasthane dharma che emAM udyamavAnuM zrAvaka yA zrAvikA bhagavAnanI ajJAna ArAdhaka thAya che (sU11) . "dhati somanA Iti sAmAnya-vizeSAtmaka agAradharma samApta Iti dharmakathA 83 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 upAsakadazAstre vvaiyaM sattasikhAvaya duvAlasavihaM gihidhammaM paDivajjissAmi / ahAsuha devANuppiya / / mA paDivaMdhaM kareha // 12 // chAyA - tataH khalu sa Anando gAdhApatiH zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAnti ke dharma zrutvA nizamya iSTa-tuSTa yA deyamanAdIva-dadhAmi khalu bhadanta | nainthya pravacana, pratyemi khalu bhadanta / cainya pravacana, rocayAmi khalu bhadanta | nairgranthya vacanam / enametad bhadanta 1, tathyametad bhadanta ! atithametada bhadanta !, uSTame tad bhadanta ! pratISTametad bhadanta / iSTagatISTametad bhadanta / tadyathaitad yUya vada yeti kRtvA, yathA khalu devAnumiyANAmantike bahavo rAjezvara talavara mADambika kauTumbika zreSThi-senApati-sArthavAha prabhRtayo muNDA bhUtvA agArAdanagAritA patra jitaH, no khalbaha tathA zaknomi muNDo yAtmanajitum aha khalu devAnumiyANA mantike paJcANuvatika saptazikSAnatika dvAdazavidha gRhidharma pratipatsye / yathAsukhaM devAnupriya ! mA pratibandha kuru // 12 // TI' tae ' - iti / pratyemi = vizvasimi - vizvAsa viSaya karomItyartha / rocayAmi=ruciviSaya karomi / samarthayitumAha- 'eva' - miti yathokta bhavatA tathe tyarthaH / avitathamiti - yadyapi tathyA'vitathazabdAvekArthako tathApi dezanA zravaNa mukhasajAtaharSotkarSatrazAdvirukti / iSTam = Ipsitam / matISTam = atyanta mIpsitam / taeNa se Ade' ityAdi tatpazcAt gAthApati Ananda, zramaNa bhagavAna mahAvIrake samIpa dharma ( kA vyAkhyAna ) suna kara hRSTa tuSTa ho kara isa prakAra bolA - "he bhadanta ! nirgrantha pravacana para me zraddhA karatA hU~ / he bhadanta / maiM nirgrantha pravacana para pratyaya ( vizvAsa ) karatA hU~ / hai bhadanta / mai nirgrantha pravacana para ruci karatA hU~ / hai bhadanta 1 yaha pravacana vaisA hI jaisA Apane kahA hai / he bhadanta ! yaha tathya hai, avitatha hai / he bhadanta ! yaha iSTa hai aura atyanta ' teNa se ANade ' ghetyAhi te pachI gAthApati jJAna cha, zramANu bhagavAn mahAvIranI samIpe dhanu (vyakhyAna) sAbhaLIne hRSTa-tuSTa thaI pramANe melye " he bhadanta / nintha pravacana para huM zraddhA karU chu huM bharantu huM nintha pravacana para pratyaya (vizvAsa) karU chu huM ninheM pravacana para rUci karU chu he bhadanta ! e pracalana jevu Ape kahyu tevu ja che he bhadanta ! e tathya che, atitha che ke bhadanta ! A 8. De mahata ! " Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sUtra 13 - 16 AnandANuvrata 0 249 mUlam - tae NaM se ANade gAhAvaI samaNassa bhagavao mahAvIrassA atie tappaDhamayAe thUlagaM pANAivAya paJcakkhADa, jAvajIvAe duviha tiviheNa na karemi na kAravemi maNasA vayasA kAyasA // 13 // tayAnaMtara ca NaM thUlaga musAvAya paJcAkkhAi, jAvajjIvAe duhitaviNa na karemi na kAravemi maNasA vayasA kAyasA // 14 // tayANatara ca NaM thUlaga adiNNAdANaM paJcakakhADa, jAvajIvAe duviha tiviheNaM na karemi na kAravemi maNasA vayasA icchitamiti pAThe tu-icchAsajAtA'syeti vyutpattirarthastu prAgukta eva / iSTa pratI Tam IpsitepsitatamobhayastrarUpam | pratipatsye = svIkariSyAmi / itthamAnandagAthApaterabhyarthanA zrutvA bhagavAnAha - yatheti sukhamanatikramya yathAmukha yathecchasi tathetyaye / pratibandha= vilambam / ziSTA spaSTA // 12 // 1 - " tadasya saJjAta tArakAdibhya itac " itItac / iSTa hai / he bhadanta ' yaha iSTa ati iSTa hai| yaha Apake kathanAnusAra hI hai| Apa devAnupriya ke samIpa bahutase rAjA, Izvara, talavAra, mAnika, kauTubika, zreSThI, senApati, sArthavAha Adi muDita ho kara gRhastha sAdhu bane hai, kintu mujhame aisI zakti nahI hai ki maiM muDita ho kara sAdhu dIkSA dhAraNa kruuN| maiM Apa devAnumiyake samIpa pA~ca aNuvrata aura sAta zikSAvata isa prakAra yAraha taraha ke gRhastha dharmako svIkAra karU~gA" isa prakAra AnandakI prArthanA suna kara bhagavAn bole - " he devAnupriya ? tumheM jisase sukha prApta ho, aisA hI karo, vilamma na karo " // 12 // e thru che ane satyata zreSTa he he bhaddana' e iSTa-ati-iSTa che e ApanA kathAnAnusAra ja che. Apa devAnupriyanI samIpe ghA rAjAe Izvara, talavara, mADabika, kauTubika zreSThI menApati, sAvAha Adi mu Dita thaIne gRhasthamAthI sAdhu anyA che, para tu mArAmA evI zakita nathI ke jethI hu kru ti thai sAdhu-dIkSA dhAraNa kar huM Apa devAnupriyanI samIpe pAca aNuvrata ane sAta zikSAvrata e pramANe bAra prakAranA gRhastha dharmanA svIkAra karIza" e pramANe AnadanI prArthanA sAbhaLI bhagavAn khelyA * he devApriya' tamane jethI subha prApta thAya, temana uro, viSaNa na 4 ' (12) Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 upAsakadazAsUtre kAyasA // 15 // tayANatara ca Na sadArasatosie parimANaM krei| nannattha ekAe sivAnadAe bhAriyAe, avasesa saba mehuNavihi paJcagyAmi // 16 // chAyA-tataH malu saAnandogAthApati amaNasya bhagato mahAvIrarayAntika tahAthamatayA myulaka prANAtipAta pratyAravAti / yAnI vividha vikvina na karomi na kArayAmi ganamA pacamA kAyana // 17 // tadananAra va mala spUna mRpAvAda pratyAgyAti yAvanI dvividha niripena na karomi na kArayAmi manamA vacasA pAyena / / 14 / / tadanantara ca gbalu sthUlasmahattAdAna pratyArayAti yAvajjIva dvividha nitina na karomi na mArayAmi manasA vacasA gAyana // 15 // tadanantara ca khalu svadArasantopike parimANa roti / nAnyatrakasyA zivAnandAyA bhAryAyA , avazeSa sarva maithunavidhi patyAkhyAmi // 16 // TImA tatprathameti-tepu-aNupratAdipu prathamaH mukhyastatmathamamtajhAvastatmatha matA tayA sarvepAmaNupratAdInAmAdibhRtatyAdityartha / svadArasantoSa evaM TIkArtha-'tae Na se ANaMde' ityAdi isake bAda Ananda gAthApatina zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samopa, sara vrAma pradhAna hone ke kAraNa prathama sthUla prANAtipAtakA do karaNa tIna yogase pratyAkhyAna kiyA ki yAvajIvana (jAvajIva) mana vacana kAyAse ( sthala prANAtipAta ) na karUgA, na karAU~gA // 13 // isake bAda usane do karaNa tIna yogase sthUla mRSAvAdakA pratyAkhyAna kiyA ki mana vacana kAyasa sthUla mRSAnAda na karU~gA na karAU~gA // 54 // isake bAda usane do karaNa tIna yogase sthUla adattAdAnakA pratyAkhyAna kiyA ki-do karaNa tIna yogase sthUla adattAdAna na karUMgA, na karAU~gA // 15 // isaka TIkAthe-'tae Na se ANade' yA tyA mAnAyA patima ag bhagavAna mahAvIranI samIpe, badhA noma pradhAna hovAne kAraNe pahelI evA sthala-prANAtipAtanu che karaNa jaNa je karIne pratyAkhyAna karyuM ke yAvaja jIvana (jAvajIva) mana vacana kAyAe karIne sthUla prANAtipAta karIza nahIM, karAvIza naha (13) tyArabAda teNe che karaNa traNa cArga karIne sthUla mRSAvAdanuM pratyAkhyAna karyuM ke-mana vacane kAyAe karIne sthUla mRSAvA karIza nahIM, karAvIza nahI (14) tyArapachI teNe be karaNa traNa cage karIne skula adattAdAnanu pratyAkhyAna karyuM ke--be karazu traNa yaMge karIne sthUla adattAdAna karIza Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasajIvanI TIkA a 1 . 17-21 ANadANuAta0 251 malm-tayANaMtara caNaM icchAvihiparimANaM karemANe hiraNNasuvaNNavihiparimANa kareDa / nannattha cauhi hiraNNako Dirhi nihANapauttAhi, cauhi buDipattAhi, cauhi pavittharapauttAhi avasesa savaM hiraNNasuvaNNavihi paccakkhAmi // 17 // tayAnaMtara ca NaM cauppayavihiparimANaM kareDa, nannatya cauhi vaehi dasagosAhassieNa, vraNa, avasesa saGgha cauppayavihi paccakkhAmi ||18|| tayANatara caNa khettavatthuvihiparimANa kareDa | nannattha paMcahi halasaehi niyattaNasaieNa haleNa, avasesa saba khettavatthu vihi paccakhAmi ||19|| tayANatara caNa sagaDavihiparimANa karei / nannatthapacahi sagaDasaehi disAyattiehi, pacahi sagaDasaehi savAhaNiehi, avasesa saba sagaDavihi paJcakhAmi // 20 // tayAtaraca paNa vAhaNavihiparimANaM karei / nannatya cauhiM vAhaNehiM svadArasantoSiko vizeSastasmina, parimANa= maryAdAm / kIdRzI - 2 mityAha neni janyana=nanyasyAm, anyasyA maithuna nA''cariSyAmItyabhimandhi kimanyayAm ityAha- ' ekasyA zivAnandAyA.' iti, nanvetanAmikAyA kiM parastriyA ? netyAha- 'mAryAyA.' iti, yathAvinipariNItAyA ityartha. / etadavasphorayitumAha avazeSamityAdi avaziSyata ityavazeSa zivAnandAtiriktasvadAravipayAmapItyarya / zeSA nigadavyAkhyAtA / / 23-26 // " bAda usane svadAsannopa vratakI maryAga kI ki vidhipUrvakA vivAhita zivAnandA mAryAke sivAya, anyatra [vivAhitA bhI dUsarI strI sambandhI Adi] samasta maithunavivikA pratyArayAna karatA hU~ // 23-26 // nahIM karAvIza nahIM (15) vApachI teNe vrudaJateSa vratanI maryAdA karI kevidhipUrvaka vivAhita givAnadA bhAryA sivAya, anyaga (trivAta paNa khIjI strI sabaMdhI Adi) samanta maithunavidhinuM pratyAkhyAna karU chu (16) Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAtmatre disAyattiehi, caurhi vAheNehiM savAhaNiehiM, avasesa savaM vAha Navihi paccakkhAmi // 21 // 252 chAyA - tadanantaraca khalu icchAvidhiparimANa kurvana hiraNya suvarNavidhiparimANa karoti / nAnyana catasRbhyo hiraNyakoTibhyo nidhAnamayuktAbhya, catasRbhyo vRddhima yuktabhyaH, catasRbhyaH pravistaramayuktAbhya, avazeSa sarve hiraNyavidhiM pratyA khyAmi // 17 // tadanantara ca khalu catuSpadanidhiparimANa karoti / nAnyatra catu bhya vajebhyo dazagosAhasrikeNa, vajeNa, avazeSa sarva catuSpadavidhiM pratyAkhyAmi // 18 // nadanantara ca khalu catuppadavidhiparimANa karoti / nAnyatra paJcabhyo halzatebhyo nirttanazatikena halena, avazeSa sarva kSetrAstunidhi pratyArayAmi // 19 // tadanantara ca salu zakaTavidhiparimANa karoti / nAnyatra paJcabhyaH zakaTazatebhyo digyAnikebhyaH, paJcabhya. zakaTazatebhyaH, sAvAhanikebhyaH, avazeSa sarva zakaTavidhi pratyAkhyAmi || 20 || tadanantara ca khalu pAhanavidhiparimANa karoti / nAnyatra catubhya vAhanebhyo digyAMtrikebhya catubhya vAhanebhya, sAvAhanikebhya, avazeSa sarva vAhana vidhi pratyAkhyAmi // 21 // , TIkA-kSetreti anyatra=anyat bhUmyantaramiti zeSaH / nivarttaneti dazahastamitena TIkA 'tANatara ce 'tyAdi isake anantara [Ananda gAthApatine] icchA vidhikA parimANa karate hue hiraNya suvarNakA parimANa kiyA ki koSa [khajAne] meM rakhI huI cAra karoDa hiraNyo muharoM ke, aura vyApAra meM lagI huI cAkarAMDa hiraNyoM [muharoM] ke, gharasavadhI upakaraNoMme lagI huI cAra karoDa hiraNyo (muharo ) ke, sivAya anya sabakA pratyAkhyAna karatA hu~ ||17|| isake bAda usane caupAyAkA parimANa kiyA ki daza hajAra gAyoMke eka eka gokulake hisAba se cAra gokuloM [ 40000govarga] ke sivAya anya caupAyoMkA pratyAkhyAna karatA hU~ // 18 // isake bAda TIkA tayANatara ca ' tyAhi tyArapachI (mAna gAthAyatiyoM) icchAvidhinu parimANu karatA hiraNyasuvarNInuM parimANu karyuM ke khajAnAmA rAkhelI cAra karoDa hiraNyA ( mahAra), vyApAramAM razakelI cAra karADa mahArA, ghara sa na dhI upakaraNeAmAM kAyalI cAra karoDa maheArA, sivAya ( nA karatA vadhAre ) khIjA adhA ( suvarNa) nuM pratyAkhyAna karU chu (17) pachI teNe cApagA jAnavAnu parimANu karyuM ke dasa hajAra gAyAnA eka eka geAkuLane hisAbe cAra gAkuLa (40000 gAvI jAnavara) sivAya anya cepagAnuM pratyAkhyAna karU chu. (18) 4 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharma saJjIvanI TIkA a0 1 su0 22-23 ANando bhogaparibhoga 253 malama-tayANaMtara caNe uvabhogaparibhogavihi paccakkhAemANe, ullaNiyAvihiparimANaM karei / nannattha egAe gaMdhakAsAIe,avasesaM saba ullaNiyAvihiM paccakkhAmi // 22 // tayANataraM ca NaM daMtavavihiparimANa karei / nannattha egeNaM allalaTTImahueNaM, avasesa vazadaNDena caturasraviMzanivazadaNDaparimitA bhUminivartana, loke 'vIghA' iti masiddha, nivartanAnA zata nivartanazata, tadasyAstIti nivarsanazatika tena-tAdazahalasakhyayetyarthastatazca nivattana (pIghA)zatikahalasagkhyayA paJcazatebhyo halebhyo'nyadbhUmyantara pratyAkhyAmIti nirgalito'rthaH / yAtrA prasthAna sA prayojana yeSA tAni yAnikANi dikSu yAtrikANi-digyAtrikANi tebhyaH, / savAhanamtRNadhAnyAdI nAmuDauphana tatprayojanameSAmiti sArAhanikAni tebhyaH / phalitamAha avazeSa miti / evamagre'pi / ziSTAH spaSTAH // 17-21 // usane kSena-vAstukA parimANa kiyA ki eka halase sau bIghA dazahAya vAsake daDase corasa cIsavAsa parimANabhUmiko bIghA kahate hai / bhUmike hisArase pAcaso laukI arthAt pAca hajAra vIghA bhUmike sivAya, anya samasta bhUmikA pratyArayAta karatA huuN|| 19 // isake bAda usane zakaTakA parimANa kiyA ki pAcaso yAtrAsabandhI aura pAcasau gRhopa karaNAdi [mAla AsapAva] Dhoneke zakaToke sivAya anya samasta zako [gADiyo] kA pratyAkhyAna karatA hU~ // 20 // isake bAda usane vAhanakA parimANa kiyA ki cAra yAtrAke vAhana [savArI] aura cAra mAla DhonevAle vAhanoMke sivAya anya samasta vAhanoMkA maiM pratyAkhyAna karatA huuN|| 21 // pachI teNe kSetra-vAtunuM parimANa karyuM ke eka haLathI so vIghA (dasa hAtha vAsanA daDathI carasa vIsa vAsa mApavALI bhUmIne vadhu kahe che ) bhUmine hisAbe pAcase haLanI athata pAca hajAra vIghA jamIna sivAya bIjI badhI bhUminuM pratyAkhyAna karU chu (19) pachI teNe zakaTanuM gADA vagerenuM) parimANa karyuM ke- yAtrA saba dhI ane pAcase grahopakaraNAdi (mAva-sAmagrI) vahevA (lAvavA laI javA)nA zakaTe sivAya bIjA badhA zakaTenuM pratyAkhyAna karU chu (20) tyArapachI teNe vAhananuM parimANa karyuM kecara yAtrAnA vAhana ane cAra mAla laI javAnA vAhana sivAya bIjA badhA vAhananu hu pratyAkhyAna karU chu (21) Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 upAmakazAstre dNtvnnvihiNpccrkhaami||23||tyaanntrNcnnphlvihiprimaannN kareDAnannattha egeNaM khIrAmalaeNa,avasesaM phalavihiMpaccarakhAmi3 // 24 // tayANataraM ca NaM abhagaNavihiparimANa kareDa / nannattha sayapAga-sahassapAgehi tellehi,avasesaM abbhagaNavihiM paJcamkhAmi3 // 25 // tayANaMttara ca NaM ubavihiparimANa kareDa / nannattha egeNa surahiNA gaMdhaTTaeNa, avasesaM ubaNavihiM paJcaskhAmi3 // 26 // tayANaMtara ca NaM majaNavihiMparimANa kareDa / nannattha ahiM uhiehi udagassa ghaDaehi, avasesa majjaNavihiM paccakkhAmi3 // 27 // tayANaMtara ca NaM vatthavihiparimANaM kareDa / nannattha egaNa khomajayaleNa, avasesa vavihi paJcakkhAmi // 28 // tayANatara caNa vilevaNavihiparimANa karei / nannattha agurukukumacadaNamAieAha, chAyA-tadanantara ca khalu upabhogaparibhogavidhi pratyArayan AdranayAnakA vidhiparimANa karoti / nAnyana eksyA gandhakApAgyA,, avazeSa satramAdranapAna kAvidhi pratyAkhyAmi // 22 // tadanantara ca khallu dantadhAvanavidhiparimANa karoti / nA yasmAd AIyaSTimadho., avazeSa dantadhAvanavidhi pratyArayAmi 2 // 23 // tadanantara ca khalu phalavidhiparimANa karoti / nAnyatraikasmArakSIrAmalAda, avazeSa phalavidhi patyArayAmi3 // 24 // tadantara ca khalu abhyaJjanavidhiparimA karoti / nAnyatra zatapAka sahasrapAkebhyastailebhya. avazapamabhyaJjanAkAra pratyAkhyAmi3 // 25 // tadantara ca khalu udvartanavidhiparimANa roti / nAnyatra kasmAtsurabhegandhAhakAda, avazeSamudvartanavidhi pratyAkhyAmi // 26 / / tadanantara ca khalu majjanavidhiparimANa karoti / nAnyatrASTAbhya uSTikebhya udakasya ghaTebhya , avazepa majanavidhi pratyAkhyAmi3 // 27 // tadanantara ca khalu kstravidhiparimANa karoti / nAnyatraikasmAt bhomayugalAd , avazeSa vastravidhi pratyAkhyAmi3 // 28 // tadanantara ca salu vilepanavidhiparimANa karoti / nAnyanAguru kuGkumacandanAdibhya , Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a0 1 0 29-35 Anandopabhogapagbhiogavratam 255 avasesaM vilevaNavihi paJcakkhAmi3 // 29 // tayANatara ca NaM pupphavihiparimANa karei / nannattha egeNaM suddhapaumeNaM mAlaikusumadAmeNaM vA, avasesa pupphavihi paJcakkhAmi3 // 30 // tayANaMtara ca NaM AbharaNavihimANaM karei / nannattha maTTakaNNejjaehiM nAmamuddAe ya, avasesaM AbharaNavihiM paJcakkhAmi3 // 31 // tayANaMtara ca NaM dhUvaNavihiparimANa karei / nannattha anuruturukkadhUvamAiehiM, avasesa dhUvaNavihiM paJcakkhAmi3 // 32 // tayANatara caNa bhoyaNavihiparimANaM karemANe pejavihiparimANaM karei nannattha egAe kaTrapejAe, avasesa pejavihiM pajakkhAmi // 33 // tayANatara caNaMbhakkhavihiparimANaM kredd| nannattha egehi ghayapuNNehi khaDakhajjaehi vAavasesa bhakkhavihiM paccasvAmi3 // 34 // tayANatara caNaM oyaNavihiparimANa karei / nannattha kalamasAlioyaNeNa, avasesaMo avazeSa rilepanavipi pratyAkhyAmi // 29 // tadanantara ca khalu puSpavipiparimANa roti / nAnyatraikasmAcchudrapadmAtmAlatIkusumadAnno vA, avazeSa puppavidhi pratyArayAmi3 // 30 // tadanantara ca khalu AbharaNavidhiparimANa karoti / nAnyatra mRSTakArNayakebhyo nAmamudrAyAzca avazepamAbharaNavipi pratyAkhyAmi // 31 // tadanantara ca gvalu panavidhiparimANa karoti / nAnyatrAguruturukadhupAdikebhya , avazeSa dhUpanavidhi pratyAkhyAmi3 // 32 // tadanantara ca khalu bhojanavidhiparimANa kurvan peyavidhiparimANa karoti / nAnyatraizsyAH , kASThapeyAyA , avazeSa peyavidhi pratyAkhyAmi3 // 33 / / tadanantara ca khalu bhakSyavidhiparimANa pharoti / nAnyatraikebhyaH ghRtapUrNebhya khaNDakhAyebhyovA, avazeSa bhakSyavidhi pratyAkhyAmi // 34 // tadanantara ca khalu odanavidhiparimANa karoti / nAnyatra kalamazAlyodanAt, avazeSamodanavidhi pratyAratyAmi3 // 35 // tadanantara ca khalu sUpavidhiparimANa karoti / nAnyatra Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 upAsakazAstre daMtavaNavihiMpaccakkhAmi3 // 23 // tayANatara ca NaphalavihiparimArNa kare | nannattha egeNaM khIrAmalaeNa, avasesaM phalavihi paccakhAmi3 // 24 // tayANataraM ca NaM abhaMgaNavihiparimANaM kareDa / nannattha sayapAga-sahassa pAgehiM tele hi, avasesaM abhagaNavihiMpaccakhAmi3 // 25 // tayAnaMtara ca NaM uSNavihiparimANa kares | nannattha egeNaM surahiNA gaMdhaTTaeNa, avasesaM uTTaNavihiM paJcakhAmi // 26 // tayANataraca paNa majjaNavihiparimANa karei / nannatya ahiM uhie hiM udagassa ghaDaehi, avasesa jaNavihiMpaccakkhAmi // 27 // tayAnaMtara ca NaM vatthavihiparimANa kareDa / nannattha egeNa khomajuyaleNaM, avasesa vatthavihi paccakkhAmi // 28 // tayANatara caNa vilevaNavihiparimANa karei / nannattha agurukukumacaMdraNamAi ehi, " chAyA - tadanantara ca khalu upabhogaparibhogavidhi pratyArayan AnayanikA vidhiparimANa karoti / nAnyana eksyA gandhakApAmyA,, avazeSa sarvamAnayani kAvidhiM pratyAkhyAmi3 / / 22 / / tadanantara ca khalu dantadhAvana vidhiparimANa karoti / nAnyanaiksmAd ArdrayaSTimadho', avazeSa dantadhAvanavidhi pratyAkhyAmi 3 ||23|| tadanantara ca khalu phalavidhiparimANa karoti / nAnyatraikasmAtkSI rAmalAda, avazeSa phalavidhiM pratyAkhyAmi3 ||24|| tadantara ca sa abhyaJjanavidhiparimANa karoti / nAnyana zatapAka sahasrapAkebhyastai lebhya matyAkhyAmi 3 ||25|| tadantara ca khalu udvarttanavidhiparimANa roti / nAnyatrai kasmAtsurabhendhAhakAd, avazeSamudvarttanavidhi pratyAkhyAmi3 // 26 // tadanantara ca khalu majjanavidhiparimANa karoti / nAnyanASTAbhya uSTikebhya udakasya ghaTe, avazeSa majjanavidhiM pratyAkhyAmire // 27 // tadanantara ca khalu ktravidhiparimANa karoti / nAnyatraikasmAt zrImayugalAd, avazeSa vidhiM pratyAkhyAmi ||28|| tadanantara calavilepanavidhiparimANa karoti / nAnyanAguru kuGkumacandanAdibhya avazamabhyaJjana Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rararmasaJjIvanI TIkA a 1 0 42 (6) Anandopabhogaparibhoga0 257 TokA - 'gandhe' -ti kaSAyeNa raktA gATIkApAyI, gandhamadhAnA gandhayuktA zATI pAyI tasyA, sAI zarIra mojitu suvAsitAyAH kapAyarAgaraktAyA ArdranayanikAyA ityartha, anyatra = anyat, na ' vyavahariSyAmI 'ti zeSaH, phalitamAha avazeSamityAdi, evamagre'pi / 'ArdrayaSTI' -ti-ArdrA harito yo yaSTimadhuretanAmnA prasiddho vanaspativizeSastasmAt / ' kSIre' ti-kSIraca tadAmaska- gamalakam - anamla dhAnIphala tasmAdekammAdanyatphalAntara na vyavahariSyAmi / 'surabhe' riti- surabhe. ramaNIyAt gandhATTakAt = gandhayukto'TTo = godhUmAdivRNa sa . evaM gandhAharastasmAt / 'uSTrike' ti upTa iva pratikRtiruSTiza- vRhadAkAra tailAdimRdbhANDa, tatpUraNa prayojana yeSA te ghaTA apyupacArAdRSTri kAstatoSTrikA1- 'tena rakta rAgAt' ityaNa, TiDDeti GIp / [ 2 - 'ive pratikRtau ' iti kna, strItva tu lokAt prAkRtagartervaicitryAdvA / tayANataraca Na uvabhoge0 ' -tyAdi // 22-42 // TIkArtha - isake anantara Ananda gAthApAtane upabhoga paribhoga vidhikA pratyAkhyAna karate hue ArdranayanikA (zarIra poMchane ke kapaDe agauche ) kA pratyAkhyAna kiyA ki - bhIge hue zarIra ko poMchane ke lie eka sugandhita aura kApAya ArdranayanikA (agauche ) ke sivAya anya sabakA pratyAkhyAna karatA hU~ || 22 || isake bAda dAtaunakA parimANa kiyA ki - harI yaSThiyadhu (jeThImadha mulaiThI ) ke atirikta aura maya dAtaunokA pratyAkhyAna karatA hU~ || 23 || isake bAda phalavidhikA parimANa kiyA ki eka kSIra Amalaka (mIThe Amale ) ke sivAya anyaphalokA parityAga karatA hU~ // 24 // isake bAda abhyaJjanavidhikA parimANa kiyA ki zatapAka- sahastrapAka tailAke sivAya aura saba abhyaJjanakA pratyAkhyAna karatA hU~ // 25 // TIkArtha- " tayANatara ca Na upabhoge - tyAdi " tyArapachI AnaMda gAyApatie upaga pariga vidhinu pratyAkhyAna karatA Ardra nanikA ( zarIra sUchavA / a gU ) nu pratyAkhyAna karyuM ke bhIMjAyalA zarIrane lUchava mATe eka sugaMdhita ane kASAya Ardra nanikA sivAya bIjA khadhanu pratyAkhyAna karU chu (22) pachI dAtaNanu parimANu karyuM ke-lIlI caSTima (jeThImadhanI sAThI) sivAya bIjA badhA dAtaNanu pratyAkhyAna karU chu (23) pachI phaLavidhinuM parimANa karyuM ke eka mIThA AkhA sivAya khIjA aene parityAga karU chu (24) pachI altajana vidhinuM parimANu karyuM ke zrutapArka tathA sasra pAka teleA sivAya khIjA badhA abhyajanu prAkhyAna karU chu (25) pachI ujjaina vidhinuM parimANu karyuM ke-ramaNIya ghauM AdinA eka ATA sivAya khIjA -M Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 upAsakadazAsUtre yaNavihiM paJcakkhAmi3 // 35 // tayAnaMtara ca Na sUvavihiparimANa karei / nannattha kalAyasUveNa vA muggamAsasUveNa vA, avasesa sUva vihiM paJcakhAmi3 // 36 // tayANatara va NaM ghayavihiparimANa karei / nannattha sAraieNa goghayamaDheNaM, avasesa ghayavihiM paJcakakhAmi // 37 tayANatara caNa sAgavihiparimANaM kareDa / nannattha vatthusA eNa vA cUccusAeNa vA tuvasAeNa vA sutthiyasAeNa vA muDukkiya sAeNa vA, avasesa sAgavihi paccakkhAmi3 // 38 // tayAnaMtara caNaM mAhurayavihiparimANa karei / nannattha egeNa pAlagAmAhuraeNa, a vasesaM mAhurayavihiM paJcakhAmi3 // 39 // tayANataraNa jemaNavi hiparimANa karei / nannattha sehavadAlayavehi, avasesa jemaNavihiM paccakkhAbhi3 // 40 // tayANatara ca paNa pANiyavihiparimANa karer3a / nannattha aigeNaM atalikkhodaNaM, avasesa pANiyavihi paJcakkhAmi // 41 // tayAnaMtaraM ca Na muhavAsavihiparimANa karei / nannattha paMca sodhieNa taboleNa, avasesa muhavAsavihiM paJcakkhAmi // 42 // kalAyasUpAdvA muddramApamupAdvA, avazeSa sUpavidhiM pratyAkhyAmi3 || 36 || tadanantara ca khalu ghRtavidhiparimANa karoti / nAnyatra zAradikAda goghRtamaNDAt, avazeSa ghRtavidhiM pratyAkhyAmi3 // 37 // tadanantara ca khalu zAkavidhiparimANa karoti / nAnyatra vAstuzAkAdvA cUccuzAkAdvA tumpazAkAdvA sauvastikazAkAdvA maNDakikA zAkAhrA, avazeSa zAkavidhiM pratyAkhyAmi3 ||38|| tadanantara ca khalu mAdhuraka tridhiparimANa karoti, nAnyatraikasmAt pAla mAdhurakAt, adhazeSa mAdhurakavidhi pratyAkhyAmi3 // 39 // tadanantara ca gvala jemanavidhiparimANa karoti / nAnyatra sedhAmla - dAlikAlebhya, avazeSa jemanavidhiM pratyAkhyAmi3 ||40|| tadanantara ca khalu pAnIyavidhiparimANa karoti / nAnyatraikasmAdantarikSodakAda, avazeSa pAnIyavidhiM pratyAkhyAmi3 // 41 // tadanantara ca khalu mukhavAsavidhiparimANa karoti / nAnyana paJcagandhikAtAmbUlAt, avazeSa mukhavAsavidhi pratyAkhyAmi3 // 42 // Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA 11 sU. 22-42 Anandopamogaparibhogavatam 259 matIta / kurvana-cikIrSana / 'kASThati -pAnThapeyAyA:=mudgAdepA , ghRtatalivasya taNDalasya yAjikADhA, dezIyo'ya 'kAThapeyA' zabdaH / ekebhyaH ekamakArebhyaH, ghRtapU(rAH)H-'dhevara'-iti prasiddhAstebhyaH, 'khaNDe'-ti-khaNDa-zarkarAbhedaH, khAdya bahumaNDasapAditatvApA, yavA khaNDena (khaNDayogena) khAdhAni-khaNDakhAdyAni tebhya:-'khAjA' iti loramasiddhebhyaH / 'kalame'-ti-odanepu, 'kalama' nAmako ya. zAlistadrUpo yaodanastasmAt / zaradikAt zaradi bhavAt, goghRtamaNDA ghRtasahita maNDa-dadhitaka-ghRtamaNDa, yadvA maNDa=sArabhRta sphItamityarthaH, ghRtaghRtamaNDa, goghRtamaNDa goghRtamaNDa tasmAt / 'zAkA'-diti-cUnyAdayo maNDaSi 1-AhitAgnyArerAkRtigaNanvAnmaNDazabdasya paranipAtaH, pUrvanipAtaprakaraNasyAnityatvAdvA / karatA hU~ // 30 // isake bAda AbharaNavidhikA parimANa kiyA kiujjvala kuNDalo aura apane nAmakI mudrikA (agUThI)ke sivAya anya saba AbharaNaukA pratyAkhyAna karatA huuN||31|| isake pazcat dhUpanavidhikA parimANa kiyA ki-agara, lobAna aura dhUpa Adike sivAya aura sara dhRpanavidhikA pratyAkhyAna karatA hU~ // 32 // isake bAda mojana vidhikA parimANa karate hue peyavidhikA parimANa kiyA ki-eka mUMga Adike yUpa (osAmaNa-kaTa) athavA ghIme bhune hue cAvaloMkI kAjIke atirikta aura sara peya padArthoM kA pratyArayAna karatA hU~ // 33 / / pazcAt 'bhakSyavidhikA parimANa kiyA ki-eka ghecara athavA khAjeke sivAya anya bhakSya vidhikA pratyAkhyAna karatA hU~ // 34 // phira odanavidhikA parimANa kiyA ki-kalama nAmaka cAvala ke odanake sivAya aura saba pratyAkhyAna karU chu (30) pachI AbharaNuvidhinuM parimANa karyuM ke- ujajavaLa kuDo ane potAnA nAmanI vI TI sivAya bIjA badhA AbharaNenuM pratyAkhyAna karU chu (31) pachI dhUpana vidhinuM parimANa karyuM ke agara lebAna ane dhUpa Ada sivAyanA bAkI badhA dhUpana vidhinuM pratyAkhyAna karU chu (3ra) pachI bhajanavidhinuM parimANa karatA piyavidhinuM parimANa karyuM ke- eka maga AdinuM osAmaNa athavA ghImAM bhujelA (sekelA) cokhAnI kAjI sivAya bAkInA badhA piya padArthonuM pratyAkhyAna karU chu (33) pachI bhaThya vidhinuM parimANa karyuM ke eka ghevara athavA khAjA sivAya bAkInA bhayavidhinuM pratyAkhyAta karU chu (34). pachI edana-vidhinuM parimANa karyuM ke-kalama nAmanA cokhAnA bhAta sivAya bIjA Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - "258 upAsakadabhAgane (mATA) bharaNayogyenyo'STAbhyo ghaTebhya ityarthaH / kSometi-zumA atasI tayA 'nimite basne kSaume, tailAdizabdavadupacArAtkAryAsike api, tayoyugala-paridhAnosa rIyarUpa tasmAt / 'mRSTe'ti-pRSTAnisamujjvalAni yAni kArNeyakAni (kaNikA.) kuNDalAbhidhAnAni karNAbharaNAni tebhyaH, nAmAdbhitA mudrA-nAmamudrA, tasyAHnAmAdbhitAdagalIyakAdityarthaH Aguru-masiddhaH,tarupakA siMhala 'lovAna itilA 1-mAkRtapAThAnurUpatvAnchAyAmAnamida, zandaratu 'kaNikA' ityeva tasyava karNAbharaNaparyAyatvenopalabhyamAnatvAtsAdhutvAca / isake bAda udvartanavidhikA parimANa kiyA ki-ramaNIya gehU~ Adike eka ATeke sivAya anya sara uddhartanoM (upaTanoM)kA pratyAkhyAna karatA hU~ // 26 // isake pazcAt usane manjanavidhikA parimANa kiyA ki-aTaka AkArakI arthAt arahaTakI ghar3Ike AmArakI lapI yAnI jisasa vaDA ghaDA bharA jAya aisI baDe loTeke AkAravAlI choTI ATha kala ziyA bhara jalake sivAya aura sabakA pratyAkhyAna karatA hU~ // 2 // tadanantara vastravidhikA parimANa kiyA ki-pahanane auDhaneke lie eka joDA kSauma (alasIke ) vastrake sivAya, aura upacArase kaSAsa Adi vastrake joDeke sivAya anya saba vastroko pratyAkhyAna karatA hU~ // 28 isake bAda vilepanavidhikA parimANa kiyA ki-agara kukuma Ara candana Adike atirikta saba vilepanAvidhikA pratyAkhyAna karatA hai // 29 / / isake bAda puSpavidhikA parimANa kiyA ki-eka zuddha kamalakA aura mAlatIke puSpokI mAlAko choDakara aura saba puSpoMkA pratyAkhyAna badhA udvartanane (uvaTaNA-pIThI) nuM pratyAkhyAna karU chu (26) pachI te majajana vidhinuM parimANuM karyuM ke una AkAranI arthAt rahe TanA dhaDa AkAranI lAbI ghaDI ke jemAnA pANIthI meTa ghaDo bharAI jAya, evA mATe leTAnA AkAranA nAnA ATha kaLazIyA bharAya teTalA pANI sivAya bAkI gADI pratyAkhyAna karU chu (27) pachI vastra vidhinuM parimANa karyuM ke paheravA-oDhavA mATe eka joDI kSoma vastra sivAya ane upacAra karIne kapAsa Adi vacana TA sivAya bIjA badhA vastronuM pratyAkhyAna karU chuM (28) pachI te vidhi prayakhyAna karyuM ke-agara, kukama ane cadana Adi sivAya bIjA badhA vilepana vidhinuM pratyAkhyAya karU chu (29) pachI vidhinuM parimANa karyuM ? eka zuddha kamaLa ane mAlatInA puSponI mALA sivAya bIjA badhA pArka Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - agArasaJjIvanI TIkA a0 1mra0 43-44 samyaktvAticAra0 261 mUlam-tayANaMtara ca NaM cauviha aNaTAdaDa pacakkhAmi, taMjahA. avajjhANAyariya,pamAyAyariya,hiMsappayANa, pAvakammovaesa // 43 // mUlamU-iha khalla ANaMdAi samaNe bhagavaM mahAvIre ANaMda samaNovAsaga evaM bayAsI eva khallu aannNdaa| samaNovAsaeNaM abhigayajIvAjIveNaM jAva aNaikamaNijjeNa sammattassa paMca aDa. yArA peyAlA jANiyavvA, na samAyariyavvA,tajahA sakA, kakhA, viigicchA, parapAsaDapasaMsA, parapAsaDasathave // 44 // chAyA-tadanantara ca khalu caturvidhamanarthadaNDa pratyAgvyAmi, tadyathA-apa' yAnAcarita, pramAdAcarita, himApadAna, pApakarmopadezam // 43 // ____TIkA-'tadanantara'mityAdi - prAgvyAkhyAtAnI sarvANi padAni // 4 // pAnIyavidhi parimANa kiyA ki-AkAzase vartana AdimeM gire hue jalake sivAya aura saba pAnIkA pratyAkhyAna karatA hU~ // 41 / / isake pazcAt mukhavAsa vidhikA parimaNa kiyA ki-pA~ca sugandhiyukta tAmbUloM ke sivAya saba mugvavAsa vidhikA pratyAkhyAna karatA hU~ // 42 // TImArtha-'tayANatara' ityAdi pazcat Ananda gAthApatine kahA bhadanta ! maiM apabhyAnacarita, pramAdAcarita, hiMsApradAna, aura pApakarmopadeza, ina cAroM prakArake anartha daDakA pratyAkhyAna karatA hai / anartha daDoMke svarUpakA pahale vyAkhyAna kiyA jA cukA hai // 43 // karU chu (40) pachI pAnIya-vidhinuM parimANa karyuM ke- AkAzamAMthI vAsaNa vageremAM paDelA pANI sivAya bAkI badhA pANInuM pratyAkhyAna karU chu (41) pachI mukhavAma-vidhinuM parimANa karyuM ke-pAca sugadhiyukta tAbu sivAyanA badhA mukhavAsavidhinuM pratyAkhyAna karU chu (42). TIgArtha-'tayANatara' yA pachI mAna mAyApatiye 4- mahanta ! apadhyAnacarita, pramAdA- carita, hiMsApradAna ane pApakarmopadeza, e cAre prakAranA anarthadaDanuM pratyAkhyAna karU chu anarthadaDanA svarUpanuM vyAkhyAna pahelA karavAmAM AvI gayuM che (a). Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 upAsakadazAtre kAntA lokamatItaH / ' pAlaGge' vi-pAlaga= pUrvadezama siddhAM latAphalavizeSa Ana vA tatha tanmAdhuraka ca pAladgamAdhuraka tasmAta / 'seghe' ti sedhana sedhaH = siddhista smin sati, amlamacuravesanA ra saskRtatvAdamlAni, sedhAmlAni, dAlkiyA =mudrAdirUpayA sampAditAni tathaivAmyAni dAliyAmnAni sedhAmlAni ca dAlikAmlAni ca sedhAmla dAlikAmlAni, - tebhya talliA tadadhikAJjikAdidhvamlapadArtha linnAnA, yahA amlavesapArasaskRtAnA sucaNAdInA caTakAdibhya ityartha / 'antarikSe ' vi kAsyAdibhAjanoparyAkAzAtpatita jalamantarikSodaka tasmAt / 'paJca' visphoTailAlabaGgajAtIphalamrpUraspaiH paJcabhiH sugandhi dravye ' saMskRta = paJcasaugandhika tasmAt // 22-42 // odanokA pratyAkhyAna karatA hU~ ||35|| phira sUpavidhikA parimANa kIyA kI - phalAya (maTara), mU~ga aura mApa ( ur3ada) ko dAlake sivAya aura saba dAloMkA pratyAkhyAna karatA hU~ || 36 || phira ghRtavidhikA parimANa kiyA ki zarada Rtume hone vAle goghRtamaNDa (gAya ke ghI sahita dahIchAtra athavA ghI) ke atirikta saba ghRta vidhikA pratyAkhyAna karatA hU~ ||37|| phira zAkavidhikA parimANa kIyA kI vAstUka (vathuA) cUn tathA sauvastika zAkavizepa aura maNDakika zAkake sivAya saba zAkoM kA pratyAkhyAna karatA hU~ ||38|| isake bAda mAdhurakavidhikA parimANa kiyA ki - pAlana ( pUrvadezame prasiddha, velame lagane vAlA phala athavA Ama ) mAdhurakake sivAya aura saba mAdhuraka vidhikA pratyAkhyAna karatA hU~ ||39|| phira jemanavidhikA parimANa kiyA ki dAlake bane hue aura adhika khaTAIme DAle hue padArtha (jaise dahI vaDA ) fra aura saba jenavidhikA pratyAkhyAna karatA hU~ ||40|| phira badhA bhAtanuM pratyAkhyAna karU chu (35) pachI sUpa-vidhinuM parimANu karyuM ka vaTANA, maga ane aDadanI dALa sivAya chAkI badhI dALanu pratyAkhyAna karU chu (36) pachI dhRtavidhinuM parimANa karyuM ke zabda RtumA thatA geAdhRtamaDa (gAyanA ghI sAthe dahIM-chAza athavA tAvelA ghI) sivAya bIjI dhRta-vidhinuM pratyAkhyAna karU chu (3) pachI zAka-vidhinu paramANu karyuM ke vAstuka (vadhu), sUcu, kRddhi, sautika ane maDUkika zAka sivAyanA bAkInA badhA zakInu pratyAkhyAna karU chuM (38) mAdhura*-vidhinuM parimANu karyuM 3-pAlaga (pUrva dezamA jANItA, vele thatA kuLa athavA kerI ) mAdhuraka sivAya bAkI badhA mAdhuraka-vidhinuM pratyAkhyAna karU chu (39) pachI jamaNu--vidhinuM paramANu karyuM ke dALanA banAvelA ane khUba nAkhelA (jevA ke dahIMvaDA) padA sivAya bIjA khadhA jamaNa-viSanuM pratyAkhyAna pachI zamA Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 sU0 44 samktvAticAranirUpaNam 263 've' tyAdirUpa sazayakaraNam / parapApaNDamazasA = sarvajJAnupadiSTasya dharmasya prazasanam / parapApaNDasastavaH = sarvazAnupadiSTasya dharmasya paricayaH / uktAni ca zaGkAdinA svarUpANi yathA " jiNovaTTatattesu, saccao asaovi vA / asacantaNasasII, satthe sakA NiruviyA // 1 // savvao desao eva, micchAdasaNakekhaNa | sammattassAiyAresu, ghIo kakhatti kitio // 2 // tavodANAiyANaM me, payAseNa phala siya Na vatti sasao jo sA, vitimicchA pakittiyA // 3 // savvannANuvahaTThassa, dhammassa ya pasasaNaM / viSNeyA parapAkhaDa, ppasasA jiNasAsaNe ||4|| taheba jo paricao, savannANuttadhammago | pacamo aiyArI so, parapAkhaDasAvo ||5|| iti | etacchAyA ca-- 45 jinopadiSTataveSu sarvato'zato'pi vA / nirUpitA // 1 // asatyatvasAzIti, zAstre zaGkA sarvato dezata eva mithyAdarzanakAdakSaNam / samyaktvasyAticAreSu dvitIyaH kAkSeti kIrtitaH // 2 // tapodAnAdikAnA me prayAsena phala syAt / na veti sazayo ya sA vicikitsA prakIrttitA // 3 // sarvajJAnupadiSTasya, dharmasya ca prazasanam / vijJeyA parapApaNDaprazasA jinazAsane ||4|| tathaiva ya paricayaH, sarvajJAnuktadharmaga. | paJcamo'tIcAra' sa, parapApaNDasastava. ||5|| " iti / iti sUtrArtha. ||44|| zakA AdikA svarUpa aura bhI kahA hai - [gA01-5] | ina gAthAoMkA artha Upara AcukA hai // 44 // cakA AdinuM svarUpa khIjI rIte paNa kahelu che -(gA0 15) e gAthAone atha upara AvI game che (44) Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 upAsakadavA chAyA - iha khalu he bhAnanda ! zramaNo bhagavAna mahAvIra mAnanda zramaNopAsakamevamavAdIt eva khalu bhAnanda 1 zramaNopAsakenAbhigatajIvAjIvena yAvadanatikramaNIyena samyaktyasya paJcAtIcArAH pradhAnA jJAtavyAna samAcaritavyAH tadyathA zaGkA, phAr3A, vicikitsA, parapApaNDamazasA, parapApaNDasastavaH // 44 // TIkA - samyaktvasya = pAhUnirdiSTasvarUpasya / 'peyAla' iti pradhAnavAcako dezI zabdaH / tadyathA tAneva paJcAtIcArAn darzayati zaGkAdupadiSTeSu tatveSu sarvato'zo cA asatyatayA sazayakaraNam / kAkSA=sarvato dezataca mithyAdarzana syAbhilApaH / vicikitsA = etasya mahanastapodAnAdimayAsasya phala bhaviSyati na TIkArtha- 'iha khalu' ityAdi bhramaNa bhagavAn mahAvIra, Ananda zrAvaka se isa prakAra bole - " he Ananda ! jIva ajIvake svarUpako jAnanevAle yAvat anatikramaNIya zrAvakako pUrvokta samyaktvake pA~ca pradhAna aticAra jAnane cAhie, kintu unakA AcaraNa na karanA caahie| ve aticAra isa prakAra haiM-- (1) zaGkA, [2] kAhakSA, [3] vicikitsA, [4] parapApaNDaprazasA, [pa] parapASaNDasastava / sarvajJa bhagavAn dvArA kathita tasyoMme thor3I yA pUrI asatyatAkI zakA karanA zakA-aticAra hai 1 / eka dezase yA sarva dezase mithyAdarzana kI abhilASA karanA kAkSA aticAra hai 2 / ' isa mahAn dAna yA tapakA phala milegA yA nahIM ityAdi sazaya karanA vicikitsA aticAra hai 3 / sarvajJa dvArA na kahe hue dharmakI prazaMsA karanA para pASaNDaprazasA 'aticAra hai 4 / sarvajJadvArA na kahe hue dharmakA paricaya karanA parapASaNDa sastava aticAra hai 5 | TIkArtha - "iha khalu" ityAha zramAyu bhagavAn mahAvIra mAna6 zrAtraune A prabhA kahyu huM Anada jIva-majIvanA svarUpane jANanArA yAvat anatikramaNIya zrAvaka pUrNAMkata samyaktvanA pAca pradhAna aticArA jANavA joie, paNa AcaravA na joIe - parapAkha Dapraza sA, (5) parapAkhaDesa stava sarvajJa bhagavAne kahelA tattvAmA cADI ke vadhu asatyatAnI za kA karavI e zUkA - aticAra che (1) eka deze karIne athavA sarvI deze karIne mithyAdarzananI abhilASA karavI e kAkSA aticAra che A mahAn dAna athavA tapanu phaLa maLaze ke nahi ? e pramANe sazaya karave e vicikitsA aticAra che . (3) sarvAge na karelA dharsanI prazaMsA parapAkha Dapraza sA--aticAra che (4) sanne ta karelA dhamanA paricaya parabhAyma usa stava-matiyAra che (4) 6 (2) karavI e karavA. e Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 agAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 sR0 44 samyatvAticAranirUpaNam ve' tyAdirUpa sazayakaraNam / parapApaNDaprazasA = sarvajJAnupadiSTasya dharmasya mazasanam / parapApaNDasastavaH = sarvajJAnupadiSTasya dharmasya paricayaH / uktAni ca zaGkAdinAM svarUpANi yathA " jiNovahahata tesu, savyao asaovi vA / asacattaNasasII, satthe saphA NiruviyA // 1 // savvao desao eva, micchAdasaNakekhaNa | sammatta sAiyAresu, ghIo kakhatti kittio // 2 // tacodANAiyANa me, payAseNa phala siya / Na vatti sasao jo sA, vitimicchA pakittiyA // 3 // savvannANuvaihassa, dhammassa ya pasasaNa | viSNeyA parapAkhaDa, ppasasA jiNasAsaNe ||4|| taheva jo paricao, sanvannANuttadhammago / pacamo ahayArI mo, parapAkhaDasabavo ||5|| iti / etacchAyA ca jinopadiSTataveSu sarvato'zato'pi vA / asatyatvasazItiH, zAstre zaGkA nirUpitA ||1|| sarvato dezata eva, mithyAdarzanakA dakSaNam / samyaktvasyAticAreSu dvitIyaH kAkSeti kIrttitaH // 2 // tapodAnAdikAnA me prayAsena phala syAt / na veti sazayo yaH sA vicikitsA makIrttitA // 3 // sarvajJAnupadiSTasya, dharmasya ca prazasanam / vijJeyA parapApaNDamazasA jinazAsane ||4|| tathaiva yaH paricayaH, sarvajJAnuktadharmaMga | paJcamo'tIcAra. sa, parapApaNDasastava ||5|| " iti / iti sUtrArthaM // 44 // 66 zakA AdikA svarUpa aura bhI kahA hai - [ gA01-5 ] | ina gAthA oMkA artha Upara AcukA hai // 44 // zakA AdinuM svarUpa bIjI rIte paNa kahelu che -(gA. 1-5) e gAthAonA artha upara AvI gayA che (44) Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - 264 upAsakadazAstra mUlam-tayANataraM ca Na thUlagassa pANAivAyaveramaNassa samaNovAsaeNa paMca aiyArA peyAlA jANiyabA na samAyariyAvA, taMjahA-baMdhe, vahe,chavicchee,atibhAre, bhattapANavocchee 1 // 45 // chAyA-tadanantara ca salu sthUlAsya mANAtipAtaviramaNasya zramaNopAsakena pazcAtIcArAH pradhAnA jJAtavyA na samAcaritanyA , tadyathA-pandhaH, badhaH, chavi cchedaH, atibhAraH, bhaktapAnavyapachedaH 1 // 40 // TIkA-'bandhe'-ti-pandhanammANino rajjvAdinA sayojana,vadhaH zAdinA paripIDana, chaviccheda =zastrAdinA'vayavakartanam , atibhAra.-mANisandhapRSThAdhupari parimANAdhikabhArApeNa, bhaktapAnavyavacchedaH annapAnAdhadAna taddAnodyatasya vA'ntarAyakaraNam / ___ atrAhuH prAzca AcAryA -nyo dvividhaH-dvipadabandhazcatuSpadabandhazceti, TIkArtha-tayANatara cetyaadi| isake anantara zrAvakako sthUla prANAtipAta viramaNa vratake pAca pradhAna aticAra jAnanA cAhie para AcaraNa na karanA caahie| ve isa prakAra hai-[1] bandha, [2] vadha, [3] viccheda, [4] atibhAra aura [5] bhaktapAnavyavaccheda / kisI jIvako rassI Adise bAdhanA bandha hai| koDA Adise mAranA vadha hai| zastra Adise usake avayavo (agoM)ko kATanA chavi ccheda hai| kandhe yA pITha para parimANase adhika bhAra lAdanA atibhAra hai, aura annapAnI na denA, athavA dUsarA detA ho to antarAya karanA bhakta pAnavyavaccheda aticAra hai| prAcIna AcAryoMke matase bandha do prakArakA hai-dvipadabandha aura TIkArtha-tANatara cetyAdi tyArapachI zrAvasyasAyAtipAtavirabhara vratanA pAya pradhAna aticAra jANavA joIe paNa AcaravA na joIe, te A pramANe che (1) , (2) vadha, (3) chavira, (4) atisAra bhane (4) pAnavya524 kaI jIvane doraDA vagerethI bAdhave te badha che keraDA vagerethI mArA e ja che zastra AdithI tenA avayavone kApavA te chavi cheda che khAdha athavA pITha para parimANathI vadhu bhAra lAdave e atibhAra che, ane ane pANI na ApavA athavA bI detA hoya temAM antarAya karavo e bhakata-pAna vyavaheda aticAra che prAcIna AcAryane mate badha be prakArane che dvipada dha ane catuSpadabaMdha Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharma saJjIvanI TIkA a0 1 sU0 45 samyaktvavicAravarNanam 265 tatra dvipadavandho manuSyAdinandhazcatuSpadavandhazva pazupandhaH / prakArAntareNa punaraya dvividhaH - arthavo'narthavandhazceti = prayojana zAbdandhanam, anarthayo= niSprayojanavandhanam / arthamandho'pi dvividhaH - sApekSa nirapekSabhedAt, tatra sApekSo=rajjyAdibhirmajjulapadArthaiH sampAdito, yo hi pacAdibhaye samupasthite sukhaccheo bhavitu zaknoti, nAyamatIcAraH kintu yaH prANI bandhanamantareNa yatho cita nAvatiSTate tanmAtrArthaH / adhyayanAdivipayikAmAjJAmapAlayatA zizumabhRtInA manyAparAdhinA dAsIdAsacorAdInA cAgnyAdibhayasarakSaNagarbhaH zikSArthaM yo vandhaH sa sApekSa iti yAvat / yatta nirdayatayA manuSya pazvAdInA bandhana sa nirapekSo pandhaH catuSpavandha | manuSya Adiko nAdhanA vipada bandha hai aura pazuoMko yAdhanA catuSpada bandha hai| dUsarI tarahase bhI badhake do bheda hai - [2] arthabandha aura (2) anarthabandha / prayojana se vAdhanA arthabandha hai aura vinA prayojanahI bAdha denA anarthabandha hai | artha bandha bhI do prakArakA hai - [1] sApekSananya aura [2] nirapekSavandha / komala rassI Adise aisA bAdhanA ki agni lagane AdikA maya hone para zIghra hI saralatA se choDA jA sake use sApekSa bandha kahate hai yaha aticAra nahIM hai, kevala vinA vAve ThIka na rahanevAle prANiyoMke lie hai / tAtparya yaha hai ki paDhAI Adi sabandhI AjJA na mAnane vAle bAlakoMko, anya aparAdhiyoMko tathA dAsI dAsa cora Adiko agni Adike bhayase unakI rakSAkA lakSa rakhate hue kevala zikSA dene ke lie bAdhanA sApekSa bandha hai / manuSya manuSya Adine khAdhavA te dvipadakha dha che ane pazuone khAdhavA te catuSpadrumadha che bIjI rIte paNa madhanA be bheda che. (1) amadha (ra) anabaMdha prayAjana mATe khAdhavA te akhadha che ane vinAprayojane khAdhavA te anakha dha che. akha dha paNa e prakAranA De (1) sApekSamadha ane (2) khInne nirapekSamadha kAmaLa deraDA vagerethI evI rIte mAdhavA ke Aga lAgavA vagerenA bhaya upasthita thatA temane jhaDapathI ane sahelAithI cheDI dai zakAya te sApekSama dha che e aticAra nathI, kevaLa AdhyA vinA barAbara na rahe tevA prANIone mATe te che tAtparya e che ke bhaNatara Adi sambandhI AjJA na mAnatA hoya tevA khALAne, anya aparAdhIone tathA dAsa-dAsI ceAra Adine agni AdinA bhayathI temanI rakSAnu lakSa rAkhIne kevaLa zikSA karavA mATe bAdhavA e sApekSamadha che manuSya pazu Adine nirdayatApUrvaka Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 upAsakadazA ayamatIcArarUpatvAnAyakeH sarvathA parityAjyaH | 1 | dhAdInA svarUpa vidhi bandhanavadena / ihApi nirapekSatA sanirdaya kasyacittADanamatIcAraH / sasyatrasare prANinaH prANarakSaNamapekSya marmasthAnatyAgapUrvaka sApena tADanamanatIcAraH |2| eva chavicchede'pi varNanAsAhastapAdAdInA nirdayatayA chedanamatIcAra | prANinakhANArtha vraNa visphoTakAdicchedanamanatIcAraH 13 atibhAre ca vAhakAnA zakti manapekSya parimANAdhikabhArApaNa cirakAlaparyanta hala zakaTAdiSu yojana cAtIcAra svadbhino'natIcAraH, kintu samayati gatyantare bhArodvahanena jIvIkA grahaNa garhitamepazu Adiko nirdayatA ke sAtha bAdhanA nirapekSa bandha hai / yaha bandha aticAra rUpa hai, zrAvakoM ko isakA sarvathA tyAga avazya karanA caahie| vadha AdikA svarUpa aura vidhi bandhana ke hI samAna haiN| yahAM bhI nirdayatApUrvaka kisIko tADana karanA aticAra hai aura avasara hone para prANoMkI rakSAkA dhyAna rakhate hue marmasthAnoM meM coTa na pahu~cA kara sApekSa tADana karanA aticAra nahI hai 2 / isI prakAra kAna nAka hAtha paira Adi agoko nirdayatAse chedanA (kATanA) chaviccheda aticAra hai, aura prANIkI rakSAke lie ghAva yA phoDe Adiko cIranA- kATanA avicAra nahIM hai 3 / atibhArameM, julane vAle baila AdikI zaktikI paravAha na karake parimANase adhika bojha lAda denA, athavA gADI AdimeM lagAtAra bahuta samaya taka jote ravanA aticAra hai / zaktike anusAra yA thoDe samaya taka jotanA aticAra nahI hai / hA~, yaha smAraka mAdhavA e nirapekSakhadha che e badha aticArUpa che, zrAvakAe tene sarvathA tyAga karavA joIe emA paNa nirdayatA vadha dinu svarUpa ane vidhi adhananI peThe ja che. pUvaka phAIne tADana karavu e aticAra che ane avasara mAgye prANAnI rakSAnuM dhyAna rAkhIne mama sthAna para cATa na lage evI rIte sApekSa tADana karavu e aticAra nathI (2) eja prakAre kA! nAka hAtha paga Adi agene nirdayatA pUvaka kApavA e viccheda aticAra che prANInI rakSAne mATe ghA athavA klA vagerene cIravA-kApavA e aticAra nathI (3) atibhAramA, gADha naiDAnArA aLada ahiMnI zakitanI darakAra rAkhyA vinA parimANuthI vadhAre bejo lAdavA, athavA gADA sAthe saLaga vadhu vakhata sudhI temane joDI rAkhavA e aticAra he zakita pramANe athavA thADA vakhata joDavA e aticAra nathI hA, e dhyAnamA Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ agArasaJjIvanI TIkA a01 mU0 45 (1) ahiMsAvataticAravarNanamU 207 veti tu smaraNIyam(4)bhaktapAnavyavacchede'pi niSkAraNa kasyacibubhukSA pipAsAs 'turasyopavAsanamatIcAraH,rogAdesyavidvopadravasya prazamArtha tUpavAsanamanatIcAraH 15 / epu pandhanAdipu kecitu krodhA''viSTena kasyApi bandhAdIni na kartavyAnItyAhuriti atremA saGgrahagAthA. " badhaNa vaha chavicheyA ibhAramaha bhattapANadhuccheo / ee pacAiyArA, havati eyassa tattha paDhama tu // 1 // paggagjogo jIve, kasAihi pIDaNa vaho Neo / tIo avayavakattaNa,-mahabhAro bahulabhArasaThavaNa // 2 // annAINamadANa, paDiseho bhatta pANavuncheo / kesiMci mae badho, duviho dupayANa copayANa ca // 3 // chAyA-" bandhana vadha-cchavicchedA 'tibhAramaya bhaktapAnavyavacchedaH / ete pazcAtIcArA bhavanti etasya, tatra prathama tu // 1 // pragrahayogo jIve kazAdibhiH pIDana vadho jJeyaH / tRtIyo'vayavakartana, matibhAro bahulabhArasasthApanam // 2 // annAdInAmadAna, pratipeyo bhaktapAnavyavacchedaH / kepAJcinmate bandho, dvividho dvipadAnA catuppadAnA ca // 3 // rakhanA cAhie ki AjIvikAkA dusarA upAya hone para zrAvakako bojha lAdanekI AjIvikA karanA nindanIya hai 4 / bhaktapAnavyavacchedameM kisI bhUkhe pyAsekI vinA kAraNa hI bhakta-pAna (anna jala) na denA aticAra hai, kintu roga Adi kAraNase yA anya kisI upadravase bhakta pAna na denA aticAra nahIM hai 6 / bandhana Adi aticAroMke viSayameM koI koI AcArya aisA karate haiM ki krodhita hokara bandhana Adi na karane caahie| sagraha gAthAoMkA artha bhI yahI hai // 45 // rAkhavuM joIe ke- AjIvikAnuM bIju sAdhana hevA chatA zrAvake be je lAdavAne dha dhe karI AjIvikA calAvavI e nIdanIya che (4) bhakata pAnavyavahedamAM kaI bhUkhyA-ttarasyAne vinA kAraNe annapANI na ApavA te aticAra che, paraMtu rega Adi kAraNe athavA bIjA keI upadravane lIdhe ana-pANI na ApavA e aticAra nathI (5) baMdhana Adi aticAranA viSayamAM kaI kaI AcArya ema kahe che ke kedhita thaIne dhana Adi na karavA joIe sagraha gAthAone artha paNa eja che (45) Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAstra [sagrahagAyAH] paDhamo dAsAINa, ghIo Nemo tahA pasUNa, ca / eso puNovi duviro, aTTANappameeNa // 4 // aTThoci duppagAro, sAverakho vaha kiMca hiravekkho / sAvekkho miuleTiM, yadho rassippabhihahiM bhaNio // 5 // aggippabhiIo jo, bhavi sajAya suhacrejo / paDiUlAyariyANa, sisudAsIdAsacoragAINaM // 6 // NihayatAe mANusa, pasubadho patdha hoDa Niraverakho / aiyArasvatApa, so sahiM cayaNijo // 7 // jayadhaNa vahAissarUvavihiNo saya muNeyavvA / NIdIsaha jada bheo, tahA u agge visesasveNa // 8 // jiraveskhAe tAlaNa, maiyAro NiddayattaNeNa vahe / eyavvidharIo puNa, satye cutto aNaiyAro // 9 // NiyatAe kaNNA, INa cheo tahatthi aiyAro / chavichevi vaNAi,-phoDaNemeva aNahayAro // 10 // chAyA prathamo dAsAdInA, dvitIyo jJeyastathA pazUnA ca / epa punarapi dvividha., arthAnarthaprabhedena // 4 // artho'pi vividha , sApekSo bhavati kiJca nirapekSa / sApekSo mRdulaibandhI razmiprabhRtibhirbhaNitaH // 6 // agniprabhRtito yo bhaye'pi sajAyate sukhacchedyaH / pratikUlAcaritAnA, zizudAsIdAsacorakAdInAm // 6 // nirdayatayA mAnupapazupandhotra bhavati nirapekSa / aticArarUpatayA, epa zrAddhestyAjya // 7 // yathAbandhana vadhAdisvarUpavidhaya. svaya jJAtavyA. / nirdizyate yathA bhedastathA tvagre vizeSarUpeNa // 8 // nirapekSatayA tADana-maticAro nirdayatvena cadhe / etadviparIta puna. zAstre ukto'naticAra , // 9 // nirdayatayA varNAdInA chedastathA'styatIcAraH / chavicchede'pi praNAdisphoTanamevamanavicAra // 10 // Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a 1 mU. 46 satyavratAvicAravarNanam 269 [sagrahagAyAH] ahabhArevi ya vAhaga, satti aNavekkha bhArasaThavaNaM / aiyAro, tanbhinno NiruvAe aNaiyAro ya // 11 // eva pacamabhee, chuhApivAsAulassa NIheu / uvavAsaNamaiyAro, harae rogAhasu aNaiyAro // 12 // kohA''vesA kasmavi, vadhoDa jAu Neva karaNijja / badhAINaM visae, kesiMci maya tu emeva // 13 // chAyA-atibhAre'pi ca vAhakazaktimanapekSya bhArasasthApanam // aticAraH, tadbhinno nirupAye'naticArazca // 12 // eva paJcamabhee kSudhA-pipAmAkulasya nihetu / / upavAsanamaticAroM bhavati rogAdiSvanaticAra. // 12 // kodhA''vezAkasyApi bandhAdi jAtu naiva karaNIyam / bandhAdinA viSaye, kepAJcinmata tu evameva // 13 // " iti / iti sUtrArthaH // 4 // mulma tayANaMtara ca NaM thUlagassa musAvAyaveramaNassa paMca aiyArAjANiyavAna samAyariyavvA,tajahA-sahasA abbhakkhANe, rahasA abhakkhANe, sadAramatabhee, mosovaese kuuddlehkrnne||46|| chAyA-tadanantara ca khalu sthalakasya mRpAvAdaviramaNasya paJcAtIcArA jJAtavyA na samAcarivyA , tadyathA-sahasA'bhyAkhyAna, raho'bhyArayAna, svadAramantramedaH, mRpopadezaH, kRTalegvakaraNam // 46 // TIkA-'mahase' ti-sahasA vicAramakRtvaivA''vezavazAjjhaTiti, abhyAkhyAna=kamyacidupari miyAdopA''ropaNa sahasAbhyAkhyAnam 'tva cauro'si, TIkArtha-tayANatara cetyAdi isake anantara sthUlamRpAvAdaviramaNa vratake pAMca aticAra jAnanA cAhie kintu AcaraNa nahIM karanA caahie| ve isa prakAra haiM-(1) sahasA'bhyAkhyAna, (2) raho'bhyAkhyAna, (3) svadAramantrabheda, (4) mRpopadeza, (5) kUTalekhakaraNa / vicAra kiye binA hI AvezameM Akara aTa kisI para mithyA Aropa TImArtha-tayANatara cetyAdi tyA2pachI bhyUsamRSApAvirabhae pratanA pAya matiyAra jANavA joIe, paNa AcaravA joIe nahi, te A pramANe - (1) sahasAbhyAkhyAna, (2) 2AkyAbhyAna, -4hAra-bhase,-(4) bhRvApasa, (5) dUTavema4295 vicAra karyA vinA ja AvezamAM AvI jaIne jhaTapaTa kAInI upara mithyA Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 upAsakadazAsUtro tva jArajanmA'si, iya ca DAgnIra pratibhAtI'-tyAdirUpam / 1 / rahasiekAnte bhava-rahasya tasminabhyAkhyAna-mithyAbhiyogo rahasyAbhyAkhyAnam ekAnte samupavizya kasmiMzcidvicAre gudya mantrayato janAnavalokya- ete rAjAdiviruddha miya AmannayantI'-tyAdirUpam / ete sahasAbhyAkhyAnarahasyAbhyAkhyAne vratamagaNa yitvA ghuddhipUrvaka kriyamANe anAcAratA bhajataH, asAvadhAnatayA kriyamANe cAtI cArarUpatAm / 2 / svasya dArA patnI svadArAstepA mantrI-visambhabhASaNa tasya bheda.-parasmai kathana-nijayA palyA sahakAnte kRtasya kAmavilAsAdiviSaya kasya gopanIyasya salapanAderanya prati samudghATanamityartha , svadArapadamatra svamitrA dInAmapyupalakSAm / nanu svadAramantrabhedako yathAsthitapastupratipAdakatvAnna mithyA lagA denA sahamA'bhyAkhyAna hai / jaise-" tR cora hai, jAraputra hai-golA hai, yaha to DAkinasI mAlUma hotI hai|" ityAdi // 1 // loga ekAntama baiTha kara kucha gupta parAmarza kara rahe hoM to una para mithyA doSa lagA denA raho'bhyAkhyAna hai| jaise "ye loga ApasameM rAjAke viruddha salAha kara rahe the" ityAdi / ye sahasAbhyAkhyAna ora rahobhyAkhyAna, yadi vratakI paravAha na karake jAna bUjha kara sevana kiye jAveM to anAcAra ho jAte haiM, aura yAda asAvadhAnIse inakA sevana ho jAya to aticAra hote he // 2 // apanI patnI ke sAtha ekAntameM kiye hae kAmavilAsa Adi tathA gupta vArtAlApa Adi dUsarese kaha denA svadAramantrabheda hai| 'svadAra' pada yahA para upalakSaNa hai, usase apane mitra AdikA bhI grahaNa hotA Aropa lagADI de e sahasAvyAkhyAna che jemake -"tu cAra che, jAputra-gAla che, e te DAkaNa jevI jaNAya che" ityAdi (1) leke ekAtamAM besIne kAI gupta parAmarza karI rahyA hoya te temanI upara sideSa lagADa e rahayAkhyAna che jemake "e leke mahemAhe rAjAnI viruddha salAha karI rahyA hatA" ItyAdi je vratanI darakAra rAkhyA vinA e sahasAvyAkhyAna ane hegyAkhyAna jANI bujIne sevavAmA Ave te anAcAra vratabhaga) thAya che ane je asAdhana dhAnatAthI e denuM sevana thaI jAya te te aticAra thAya che (2) pitAnI patnInI sAthe ekAntamAM karelA kAmavilAsa Adi tathA eka vArtAlApa Adi bIjAne kahI devA e svadAra-matrabheda che "svadAra zabda aDhA upalakSaNa che, tethI pitAnA mitra Adinu paNa grahaNa thAya che, arthAta mitra Adie Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 agAramaJjIvanI TIkA a. 1 46 (2) satyatratAvicAravarNanam bhApIti kathamidamatIcAreSu parigaNitamiti cetsatyamukta, kintu guptavArttAyA prakaTitAyA lajjAdipAvazyAdropA''vegAdvA stryAdi svaparamANAghAtAdyanaye ka zaknoti tammAdayamapyatIcAra iti / 3 / mRSA = mithyA tasya sa cAsau bopadeza.aihikAmuSmikAbhyudayanizreyasaviSaye sandihAnajanapRSTena tatvArthamajAnatA hiMsAdisampRkta tadviparItopadezadAna - mRpopadezaH / ayamapyAbhogatazvedanAcAro'nAbhogatazcAticAra iti svaya vivektavyam |4| kaTam - asadbhUta vastu tasya lekhaH= hai, arthAt mitra Adine jo gupta bAta ekAntameM kahI ho use masTa karadenA bhI aticAra haiM || zakA - apanI patnIkI gupta bAta kahanevAlA yathArtha (sacA ) bolatA hai, phira vaha mRpAvAdI kaise huA ? aura aisI bAta kahanA aticAroM meM kyoM zAmila kiyA gayA hai ? | samAdhAna -- ThIka hai / para gupta nAta pragaTa ho jAnese, lajjA Adike kAraNa krodha aura Aveza A jAtA hai| isase strI Adi, sva parake prANoMkA ghAta Adi anartha kara baiThatI hai, isalie ise aticAra kahA hai // 3 // mithyAtvakA yA mithyA upadeza denA mRpopadeza hai, iha-parake lokasambandhI unnati ke viSayameM kimIko sandeha ho aura vaha dUsarese pUche, kintu vaha vAstavikatAko na jAnatA huA hiMsA Adise yukta ulaTA upadeza deve to vaha upadeza mRSopadeza hai| agara jAna bUjhakara jhUThA upadeza de to anAcAra hai aura vinA jAne de to aticAra hai, isameM utanA bheda svaya kara lenA cAhie // 4 // jhUTha lekha likhanA arthAt je gupta vAta ekAntamA kahI hoya te prakaTa karI devI e paNu aticAra che -- potAnI patnInI gupta bAta AhenAra yathArtha (sAyu ) moThe, to par3I mRSAvAdI kI rIte thaye ? ane evI vAta kahevI e aticArAmA kema dAkhala karI ? samAdhAna--jhIka che, parantu gupta vAta prakaTa thaI javAthI lajjA Adine kAraNe krodha ane Aveza AvI jAya che tethI zrI Adi, sva-paranA prANAnA ghAta Adi anartha karI bese che, tethI tene aticAra !hyo che. (3) mithyAtvanA yA mithyA upadeza dhruve e mRSapadeza The dhdd-p-ssamadhI unnatinA viSayamA koIne sadeDa heya ane bIjAne pUche, parantu te vAvikatA na jANatA haiAvAthI hiMsA AdithI yukana ulaTo upadeza Ape te te upadeza mRpepadeza che baga laNI-mUchane jUThe upadeza Ape te te anAcAra che ane najANutA Ape te aticAra che emA eTale bheda petAnI meLe karI levA(4) Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 upAsakadazAstre 46 lekhana, tadrUpA kriyA kUTalekha kiyA - anyadIyA mudrAdyaGkitAM lipi hastAdikauzalavazA dakSarazoranukRtya parazcanArtha sarvathA tadAkAratayA lekhanamityarthaH, anAcArAtIcArI tu mAgdevabhogAnAbhogAbhyAmavagantavyA / 5 / itthamatra sahagAyA :ettha ya pacayArA, bucate lAkha lavaNoveyA / mahasambhavANa taha, avmakgvANa rahssassa // 1 // NiyadAra matabheo, musovaNaso ya kaDalehI ya / eesiM pacaNDa, kamaso rUva bhaNijae agge // 2 // aviyAra jo mitrA, dosArono parattha' tu coro ! tu NIo' iceva, sahasambhavANamAgame vRtta // 3 // egate mitehi, gujjha ja kiMpi matayatesu / micchAdomA''rovo, abhakkhANa rahassamakkhAya // 4 // Niya thI mittAINa, sabheo gujjhamatapabhiissa | NiyadAramatabheo, NAyacvo aha mumovaeso so // 5 // etacchAyA ca- 66 atra ca paJcAtIcArA ucyante lakSyalakSaNopetAH / sahasAbhyAkhyAna tathA abhyAkhyAna rahasyasya // 1 // nijadAramantrabhedo mRpopadezazca kUTalekhaca / etepA paJcAnA kramazo rUpa bhaNyate'gre // 2 // avicAra yo mithyA doSAropa patra 'tva cauraH / tva nIca" ityeva, sahasAbhyAkhyAnamAgame uktam // 3 // ekAnte mitrairguhya, yatkimapi mantrayatsu / mithyAdoSAropo'bhyAkhyAna rahasyamAkhyAtam // 4 // nijI mitrAdInA, sabhedo gumantraprabhRteH / nijadAramantrabhedo, jJAnavyo'tha mRSopadeza' sa ' // 5 // dUsarekI muhara Adi lagAkara, hAthakI saphAIse dUsareke akSarokI bahU nakala karake usIke Dha~gale likha denA kUTalekha kriyA hai / yahabhI pahale kI taraha hI yadi buddhipUrvaka ho to anAcAra hai aura buddhipUrvaka na ho to aticAra hai / sagraha gAthAokA artha bhI yahI hai // 46 // joTha lekha lakhavA arthAt bIjAne sahI - sIkko karavA, hAthanI saphAithI khIjanA akSarAnI huhU nakala karavI ane enI Dhabe lakhANa karavu, e kU lekhakriyA che e paNa pahelAnI paDe buddhipUrvaka thAya te anAcA che ane buddhipUrvaka na thaI hAya te atica che (1) sagraha gAthAonA a paNa eja che (46) ~ Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasIvanI TIkA sU0 47 asteyavratAticAranirUpaNam 273 ja anbhuyae NIseyase ya sadehayatyacittaNa / puTTho micchovaisai, tatsatyassAparibhANA // 6 // yadabhyudaye niHzreyase ca sandehagrastacittena / pRSTo mithyopadizati, tatvArthasyA'parijJAnAt // 6 // [sagrahagAthA ] hatthAikosaleNa, aNugaraNa ja parakkharAINaM / paravacabuddhIe, vineyA kUDalehakiriyA sA / / 7 / / " iti| chAyA-hastAdikauzalenAnukaraNa yatparAkSarAdInAm / paravacananudayA, vijJeyo kUTalekhakriyA sA // 7 // " iti / iti sUtrArtha // 46 // malam-tayANataraM ca NaM thalagassa adiNNAdANaveramaNassa paca aiyArA jANiyabA na smaayrivaa| taMjahA-teNAhaDe, takkarappaoge, viruddharajAikkame, kUDatulla (lA) kaDamANe, tappaDirUvagaghavAhAre 3 // 47 // chAyA-tadanantara ca khalu sthUlakasyA'dattAdAnaviramaNasya paJcAtIcArA sAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathA-stenAhata, taskaraprayoga', viruddharAjyAtikramaH kaTatulya (lA) kUTamAna, tatmatirUpakavyavahAraH 3 // 47 // TIkA-'stene-ti stenA:-caurAstaizcauryavRtyA samAnIta hiraNyadhAnyAdi stenA''hatam corinasya vastuno lobhapAravazyAdalpamUlyavyayena grahaNamityarthaH // 1 // TIkArtha-tayANatara cetyAdi isake anantara sthUla adattAdAnaviramaNa vratake pAca aticAra jAnanA cAhie para AcaraNa na karanA caahie| ve aticAra ye haiM-- (1) stenAhata, (2) taskara prayoga, (3) viruddha-rAjyAtikrama, (4) kUTatulA kUTamAna, (5) tatpratirUpaka vyavahAra / __stena bharthAt coradvArA Ahata arthAt corI karake lAI huI sonA ast-'tayANatara cetyAdi' tyA57 25-mahattahAna-vizbha banA pAya aticAra jANavA jaIe, paNa AcaravA na joIe e aticAra A pramANe che(1) snAta, (2) 242prayoga, (3) vi36 yAtibha, (4) e-del-Ta bhAna, (5) tatpatirUpaka zvavahAra stana arthAt cirakAra Aphata athata corI karIne lAvelA senA-cAra Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 274 - - upAsakazAstra taskarANA caurAgA prayogaH 'harata paradhanAni yUya'-mityAdivAkyaiH preraNataskaraprayogaH-cauryArtha caurAyotsAhamadAnamityarthaH 121 viruddhasyA yadvA viruddha yadrAjya tadvirudvarAjya, tasya tasmina vA atikrama =mitrarAjyatyAgapUrvaka samprAptiH viruddharAjyAtikramaH-yasya rAjye nigAsaH syAttadIyAjJAmantareNa tadvirodhino rAjye pravezAdikaraNa rAjadeyabhAgasyApaharaNa vetyarthaH / 3 / kRTatulAkRTamAna karaNam tulA-tulAmatratvena prasiddhA, mAna-pitasti kuDavAdi, kuTava nyUnAdhika bhAvastazca kaTayA nyUnAdhikarUpAyAstulAyAH, kaTasya nyUnAdhikarUpasya mAnasya ca kAraNa-sampAdanamityartha , kApaTayena tulAgalIvitastimasthAdidvArA nyUnasya vastuno dAnamadhikasya ca gradaNamiti yAvat / 4 / tasya pratirUpaka, sadRza tatmatirUpaka, tasya vyavahAraH-vyavaharaNa prakSepa itya thestatmatirUpakavyavahAra -namUlya yasmipi vastu svarUpAdito yAdRza tasmistA cAMdI Adi vastuko lobhavaza alpa mUlya meM grahaNa kara lenA stenAhRta aticAra hai||1|| coroMko corI karanekI preraNA karanA yA utsAha denA taskaraprayoga aticAra hai| jaise-'hA tuma paradhanako curAA' Adi // 2 // jisa rAjAke rAjyame nivAsa karate haiM usakI AjJAke vinA usake virodhI rAjyame praveza Adi karanA, arthAt zatru rAjyama ghusanA, rAjyakara (DANa) AdikI corI karanA Adi viruddharAjyAtikrama hai // 3 // khoTA tolanA khoTA mApanA arthAta kapaTa karake traajuu| agulI yA hathelI ghATa Adi dvArA thoDI vastu denA aura adhika lenA kuTatulA kUTamAna aticAra hai||4|| kisI vastume usIke samAna dUsarI vastu milAkara asalI vastuke rUpameM vyavahAra karanA athAt Adi padArthone lebha vaza tha5 apam mAM levA e tena hata ati zerAne cerI karavAnI preraNA karavI yA utsAha Ape te taskaraga aticA* che, jemake "hA tame paradhana cArI jAoInAdi (2) je rAjAne rAjayamAM nivAsa karatA hoIe tenI AjJA vinA tenA virodhI rAjyamAM praveza Adi karavA, arthAta zatru rAjyamAM pesI javu rAjyakara arthAta dANanI corI karavI, A virUddharAjyAtikama che (1) kheTu telavuM ane boTa mApavu arthAt kapaTa karIne trAjavuM namAvavuM athavA AgaLI ke hatheLI vaDe chUpI rIte cAlAkI karI che ApavuM ane vadhAre levuM, e kutulA-kuTamAna aticAra che () kaI vastumAM enA jevA bIjI vastu meLavavI ane asala vastunA rUpamAM tene vyavahAra karavo Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA sU0 47 asteyatratAticAranirUpaNam 2755 dazasyaivAlpamUlyasya vastuna, sammizraNena vyavaharaNamiti bhAvaH / etadvividhamsvalpamUlyakasadRzA'sadRzavastvantarasammizraNabhedAt , tatra varNa-snehanAdinA ghRtAditulyarUpa bheda AlUkAdi vRtA sammelya ghRtAdimUlyena tadvayavaharaNa prathamam (1) varNAdita. kizcidbhede'pi vahumUlya ke sajAtIye zAlyAdAvalpamUlyaka zAlyantarAdira sammelya nadvayavaharaNa dvitIyam (2) // 5 // atretya saMgrahagAthAH "etthavi pacaiyArA, teNADa takarappaogA y| viruddharajAikkame, kUDatulAruDamANe ya // 1 // eva tappaDisvaga, vavahAro AgamA Neo / agge kamaso vuccaha, lakkhaNamegegasesi // 2 // etacchAyA ca " anApi paJcAticArAH stenAhUta-taskaramayogI ca / viruddharAjyAtikramaH, kaTatulA-kUTamAna ca // 1 // eva tatpatirUpana-vyahAra AgamAd jJeya / agre kramaza ucyate, lakSaNamekerametepAm // 2 // ghahumUlyavAlI vastuke samAna alpamUlyakI vastu isame milAkara bahumUlya vastuke bhAvameM use becanA Adi tatpratirUpaka vyavahAra hai / yaha aticAra do prakArakA hai-(1) alpamUlyako samAna vastu milAnA aura (2) alpamUlyakI asamAna vastu milAnA / raga rUpa aura cikanAImeM ghIke samAna meda aura AlU Adi milAkara ghIkI kImatameM use vyavahAra karanA (vecanA) pahalA bheda hai, aura rUpa raga Adime kucha bhinnatA hone parabhI bahumUlya gAli (cAvala) Adime kama kImatI zAli Adi milA kara bahumUlyakI kImata lenA dUmarA bheda hai / sagraha gAthAoMkA artha yahI hai // 47 // athatuM bahumUlyavALI vastunA jevI a85 mUlyavALI vastu temAM meLavIne bahumUlyavALI vastune bhAve tene vecavI te tapratirUpaka vyavahAra che (5) e aticAra be prakAra che (1) a85mUlyanI ekasarakhI vastu meLavavI ane (2) a5mUlyanI bIjI jAtanI vastu meLavavI jagarUpa ane rakAzamA ghInA jevI carabI, baTATA Adi meLavavA ane ghInI kImate te vecavA e pahele bheda che ane ga- rUpamAM koI pheraphAra heya paNa ucI kIMmatanA cekhA Adima ochI kIMmatanA cekhA meLavI ucI kIMmata levI e bIjo bheda che (5) sa graha gAthAone paNa eja artha che (7) Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 1 upAsakadA [ samaragAthA: ] paDhamo lohavasA ja, coriya pArakA vatthuNo gahaNaM / so takarappaogo, corasssusAradANa ja // 3 // NiyarAyappayiUle, rajje samatikamo bhave tIo | hasterd tolaNa mANesu jo cauttho so // 4 // ghayatadulAie ja, sarisA sarisappamulavatthUNa | samelo chalabhAvA, aiyAro pacamo esI // 5 // " iti / chAyA - prathamo lobhavazAd yaccorita - parakIyavastuno grahaNam / sa taskaramayogacaurasyotsAhadAna yat | // 3 // nijarAjapratikUle, rAjye samatikramo bhavettRtIyaH / kapaTAcArastolana - mAnayoryazvaturyaH saH ||4|| ghRtatandulAdike yat, sadRzAsadRzAlpamUlya vastunAm / samela chalabhAvAdaticAraH pazcama eSaH ||5 // iti / iti sUtrArthaH ||47 || mUlam - tayANatara Sa NaM sadArasatosIe paca aiyArA jANiyavA na samAyariyanvA, tajahA- ittariyapariggahiyAgamaNe, apariggahiyAgamaNe, aNaMgakIDA, paravivAhakaraNe, kAmabhogativA bhilAse 4 // 48 // gamanan, chAyA - tadanaMtara ca khalu svadArasantoSikasya (svadAramantuSTeH) pazcAtIcArA jJAtavyA na samAcaritavyA, tadyathA - itvarikaparigRhItAgamanam, aparigRhItA anaGgakrIDA, paravivAhakaraNa, kAmabhogatIvrAbhilApa 4 // 48 // TIkA-itvarike'ti-eti parapuruSa prApnotItIsvarI - kulaTA, sA cAsau TIkArtha "tANatara ce 'tyAdi isake anantara svadAra santoSa vratake pAca aticAra jAnanA cAhie kintu AcaraNa nahIM karanA cAhie / ve isa prakAra hai- (1) itvarika parigRhItAgamana, (2) aparigRhItAga mana, (3) anaGgakrIDA, (4) paravidhAhakaraNa, (5) kAmabhogatImAbhilASa / TIDArtha - ' tayANasara ce' - tyAhi pachI svahArasatoSa matanA pAya atiyAra lA joie paNa AcaravA na joie. te A pramANe che (1) ityarikarigRhItAgamana,(2) (3) anagaDIDA, (4) paravivAra 452), (5) amalogatIprabhilASa Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magAradharmasaJjIvanI TIkA sU0 48 svadArasatopapratAticAranirUpaNam 277 parigrahItA ceti, yadvA itvarazabdo'lpArthako'pi, tathA ca-itvaram-isvarakAlamapakAlArthamiti yAvat, parigRhItA svIkRtAryAbhATakotkocadAnAdidvArA vadanyayAvA,tasyAM ,gamana parastriyA saha maithunasevanam vastutastu itvarazabdo'lpakAlArthako'lpakAlikAryakazca tatadha-itvaram svalpakAla yAvat, yadvA itvarI-svalpakAlikI pAsau parigRhItA cetItvaraparigRhItA vAgdattetyayastasyA gamanamitvaraparigrahItA. gamanam, ata evAparigRhItetyasya na vaiyadhyamiti sUkSmekSikayA'vekSaNIyam / aya pAtikama vyatikramA'tIcAraparyantarastho'tIcArastaduparigatazcAnAcAra ucyate,tatra (1) parapuruSagAminI strIko itvarikA karate haiM, athavA 'itvara kA artha hai thor3A samaya, ataH thor3e samayake lie svIkAra kI huI strI itvarikaparigRhItA kahalAtI hai| tAtparya yara hai ki-bhAr3A yA ghUsa dekara parastrIkA sevana karanA-itvarikaparigRhItAgamana hai| kintu vAstavameM 'itvara' zabda alpa aura alpakAlIna arthakA vAcaka hai, ataeva iravarikaparigRhItAkA artha yaha huA ki-alpa kAla taka athavA alpakAlavAlA svIkAra kI huI arthAt vAgadattA (jisake sAtha vAgdAnasagAI-hogayA ho), usa vAgdattA ke sAtha gamana karanA itvariphaparigRhItAgamana aticAra hai| isase 'aparigRhItA' vizeSaNa bhI sArthaka siddha ho jAtA hai| yaha itvarikaparigRhItAgamana jaba atikrama, vyakti krama aura aticAra kI sImA taka rahatA hai taya taka vaha aticAra hai, isake Upara anAcAra ho jAtA haiN| kisI dUSita kArya ko karanekA sakalpa honA atikrama hai| sakalpa (1) parapuruSagAminI strIne IrikA kahe che, athavA "ivarane artha che De samaya, eTale ceDA samayane mATe svIkAra karelI strI IvariparigrahatA kahevAya che tAtparya e che ke-bhADu yu bakSIsa ApIne parastrInuM sevana karavuM e chatvariparigRhitAgamana che paraMtu vastuta "Ivara" zabda a5 ane alpakAlIna arthane vAcaka che, eTale tvarikaparigrahatAne artha e thaye ke- a5kALa sudhI athavA alpakALavALI svIkAra karelI arthAt vAttA (jenI sAthe vAgdAna-sagAI thaI heya), e vAgdattAnI sAthe gamana karavuM e ItvariparigRhItAgamana aticAra che ethI "aparigrahItA' vizeSaNa paNa sArthaka siddha thAya che e itvariparigrahItagamana jyAre atikama, vyatikrama ane aticAranI sImA sudhI rahe che tyA sudhI te aticAra che, tethI upara jatA te anAcAra thaI jAya che keI dUSita kArya karavAne saka5 thAya te atikrama che akalpa karelA Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 278 upAsakadavAne kasyacipitasya kAryasya saGkalpamAtramatikramaH,sakalpitasya cAsya kAryasya sidayarya tatsAdhanasadgraho vyatikramaH,sAdhanasaigrahe jAte tasya saGkalpitasya dUSitakAryasyA rambho'tIcAro'ntato nirvahaNa cA'nAcAra' / 1 / aparigRhItA-pANigRhItIbhimA vidhavA ca, tara pANigrahItIbhinnA vezyA phanpake, tathA cAparigRhItAsa-vezyA kanyakA vidhAmu gamanamaparigRhItAgamanam / kecittu aparigRhItesya nenaiva vAgdattAyA grahaNamityAhuH / atrApyatikramAdayaH pUrvavadeva / / na agamanaGga tasminnarthAdviSaya bhogAya mAkRta yadaGga yoniriti, tadbhinne dArucarmAdinirmitakRtrimayonyAdau mukhAdau vA krIDA-kAmAndhatayA viSayabhogo'naGgakrIDA 33 parepA-nijApatyabhidhAnA kie hue kAryakI siddhike lie sAdhana juTAnA vyatikrama hai| sAdhana juTa jAne para usa pita kArya ko Arabha karanA aticAra hai, aura usa kArya ko pUrA karadenA anAcAra hai| (2) pANigrahaNa kI huI patnI se bhinna vezyA, kanyA, vidhavA Adi ke sAya gamana karanA aparigRhItAgamana hai| koI-koI apari gRhItA kA artha vAgdattA mAnate hai| yahA para bhI atikrama, vyatikrama, aura aticAra paryanta aticAra hai, aura isase Age anAcAra hA jAtA hai| [3] viSayabhoga ke lie jo svAbhAvika aga hai, unase bhinna lakaDI, camar3A yA rabara AdikI banI huI kRtrima yoni Adi athavA mukha Adime kAmAndha hokara viSaya-bhoga karanA anaGgakrIDA Ata cAra hai| [4] apanI santAnase bhinna kA, sneha Adike vaza hokara kAryane siddhine mATe sAdhana javu e vyatikama che sAdhana ejyA pachI e dUSita kAryane Ara bha kare e aticAra che ane e kAryane pUruM karavuM e anAcAra che. (2) pANigrahaNa karelI patnIthI jUdI vezyA, kanyA, vidhavA AdinI sAthe gamana karavuM e aparitAgRhItAgamana che, keI kaI aparigrahItAne arthe vArdhatA mAne che emAM paNa atikrama, vyatikrama ane aticAra sudhI aticAra che, ane tethI AgaLa jatA anAcAra thaI jAya che (3) viSayabhegane mATe je svAbhAvika aga che tethI bina kASTha, cAma thA rambaranI banAvelI kRtrima ni Adi athavA mukha Adima kAmA banIne viSayabhoga karo e ana gakrIDA aticAra che (4) pitAnA saMtAna sivAya anyane, neha AdithI vaza thaIne, vivAha Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA mU0 48 svadArasatopavratatAticAranirUpaNam 279 snehAdinA yavA sApekSayA parasyA jAtI vivAhakaraNa =pariNayanasampAdana paravivAhakaraNam / 4 / kAmA-zabdo rUpa ca, bhogaH gandho rasaH sparzazca, tayoHzabdarUpagandharasasparzAnAmityarthaH, tIcA atyutkaTaH, abhilApaH =icchA kAmabhogatIvAbhilApaH, aya hi svadAreSvapi nirantaramukhabhogecchArUpaH, sa ca kAmo. dvejamavAjIkaraNAdiparipevaNena kSatasya kSAramiva bhRza kAmasyopajananenA''tmano mAlinyasampAdakatvAdatIcAraH / 5 / itthamatra sagrahagAthA:- . [sagrahagAthA ] " assavi paMca'iyArA, vayassa ittarapariggadiyA / apariggahiyeyAsu, gamaNa paDhamo tahA vIo // 1 // tIo aNagakIDA, avi tujo paravivAha karaNa c| / eva kAme bhoe, tivahilAso ya pacamo Neo // 2 // sukkukkoyAivasA, jA NIyA hoi kiMci kAlaTTha / ahvA vayadinnA jA, sA vuttettarapariggahiyoM // 3 // tIe gamaNa paDhamo, apariggahiyA u pannagA vessA / paraitthI ya hamAsu, gamaNa bIo ihatyi aiyAro // 4 // kesici mae apariggahiyeva viNicchieha vdinnaa| etya ya saIdoragaNAyA gamaNa aNAyAro // 5 // joNivibhinnage jA, kIlA visayasa siddivivriiyaa| kAmadhavuddhivasao, cinneyA'NagakIlA sA // 6 // vivAha karAnA paravivAhakaraNa aticAra hai| [5] zabda rUpa gandha rasa sparza Adi viSayoM kI atyanta tIvra lAlasA rakhanA, kAma bhoga tIbrAbhilASa aticAra hai / svapatnI ke sAtha bhI sadaiva sukha bhogakI icchA rakhanA isI aticArame zAmila hai| yaha kAmake vegako bar3hAne vAle vAjIkaraNa Adike sevanase, ghAvapara namaka chiDakaneke samAna kAmavarddhaka honeke kAraNa AtmAkI malinatA kA kAraNa hai||48|| karAve e paravivAhakaraNa aticAra che (5) zabda rUpa ga gha rasa sparza Adi viSayenI atyaMta tIvra lAlasA rAkhavI, e kAmaga tIvrabhilASa aticAra che svapatninI sAthe paNa sadeva sukha-bheganI IcchA rAkhavI e A aticAramAM gaNAya che kAmanA vegane vadhAranArA vAjIkaraNa Adi sevanathI ghA upara mIThuM chATavAnI peThe kAmavardhaka thavAnuM kAraNa hovAthI AtmAnI malInanAnuM kAraNa che (48). Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - 28. siNehAnchAe jo ya, parassa ja vA samimajAimmi / udhvahaNaM ja sahasA, NAyanya paravivAhakaraNaM t||7|| kAmAsado ruva, gejamA bhoeNa gdh-rs-phaasaa| tesi tivvA vaMchA, adhyAro pacamoM kutto // 8 // kAmunveyaga vAIkaraNAiNisevaNA hi kAmassa / aiyur3I khArA viya, vayassa teNappamaliNata // 9 // tamhA tinvahilAso, kAme bhoe ya jo havA sodhi| ajhyAro matavvo, jiNasAsaNatatsavinnehiM // 10 // " iti / etaragayA ca " asyApi pazcAtIcArA pratasya, itvrprigrhiitaa| aparigRhItA, etayorgamana prathamastathA dvitIyaH // 1 // vatIyo'naGgakrIDA, api turyaH paravivAhakaraNa ca / eva kAme bhoge tIvrAbhilASazca paJcamo jJeyaH // 2 // zulkotkocAdivazAd yA nItA bhavati kizcitkAlAryam / athavA vAgdattA yA, sA uktatvaraparigRhItA // 3 // tasyA gamana prathama, aparigRhItA tu kanyakA vezyA / parastrI ca imAmu gamana dvitIya ihAstyatIcAra // 4 // kepAzcinmate-aparigRhItaiva vinizciteha bAgdattA / bhatra ca sUcidavarakanyAyAdagamanamanAcAraH // 5 // yonivibhinnA yA, viSayasya sRSTiviparItA / kAmAndhabuddhivazato, vijJeyA'naGgakrIDA sA // 6 // snehecchayA yazva parasya, yadvA svabhinnajAtI / udvahana yatsahasA, jJAtavya paravivAhakaraNa tat // 7 // phAmAt-zabdo rUpa grAhyA bhogena gandha-rasa sparzAH / teSA tIvA vAnchA, aticAra pazcama uktaH // 8 // kAmodvejaka-vAjIkaraNAdiniSevaNAdi kAmasya / ativRddhi kSArAdiva kSatasya tenA''tmamalinatvam // 9 // tasmAcIvAbhilASa kAme bhoge ca yo bhavati so'pi / aticAro mantavyo jinazAsanatatvavitra // 10 // " iti / iti sUtrArtha. // 48 // Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA sU0 50 icchAparimANavratAticAranirUpaNam 281 malama-tayANaMtaraM ca Na icchAparimANasta samaNovAsaeNaM paMca aiyArA jANiyavAna samAyariyA, tajahA khettavatthupamANAikkame, hiraNasuvaNNapamANAikme, dhaNadhannapamANAikame, dupayaccauppayapamANAikame, kuviyadhAtupamANAikame 5 // 49 // chAyA- tadanantara ca khalu icchAparimANamya zramaNopAsakena paJcAtIcArA jJAtavyA na samacaritavyA tadyathA-kSetravAstupramANAtikrama , hiraNyasuvarNapramANAtikramaH, dhanadhAnyapramANAtikrama , dvipadacatuSpadapramANAtikrama', kupyadhAtupramANAtikrama // 5 // 49 // TIkA kSetra'-ni-dRSTinadyAdijalasekena masyonpAdanasamarthA bhUmi kSetra, bhUmigRhoparigRhatadubhayagRhasvarUpa ca vAstu, enayoyatmamANa-maryAdA tadatikramaH tadullaGkana prathamaH (1) / dInArAlaGkaraNAdirUpe ghaTitamyAghaTisya vA rajatasya TIkArtha-'tayANatara ce'-tyAdi isake anantara zramaNopAsakako icchA parimANa vrata ke pAca aticAra jAnanA cAhie, kintu sevana na karanA caahie| ve isa prakAra hai-(1) kSetravAstupramANAtikrama, (3) dhanadhAnyapramANAtikrama, (4) dvipadacatuSpadapramANAtikama, (5) kupydhaatuprmaannaatikrm| (1) varSA yA nadI Adike jalase sIce jAne para dhAnyako utpanna karanevAlI bhUmiko kSetra kahate haiM / eka majila vAle aura aneka majila vAle donoM prakAra ke gRhoM ko vAstu kahate haiN| inakI jitanI maryAdA kI ho usakA ullaghana karanA kSetravAstumamANAtikama hai| (2) dInAra (muhara-sikkA) tathA AbhUSaNa rUpa arthAt ghaDI huI yA TIkAthe-'tayANatara ce'-tyA pachI zramapAsa 427paribhAya banA pAya pticAra jANavA joIe, paNa sevavA na joIe te A pramANe che - (1) kSetavAstupramayaatibh, (2) hiraNyasuvarya prabhAtibha, () banadhAnyabhAyAtibha, (4) dvi56 nyatu056prabhAtibha, (5) yamAtima varasAda ke nadI adinuM pANI sIMcIne dhAnyane utpanna karanArI bhUmine kSetra kahe che eka majalAvALA ane aneka majalAvALA-beu prakAranA hene vAstu kahe che enI jeTalI maryAdA karI hoya tenuM ulaghana karavu e kSetra-vAstu pramANatikama che (2) sonA mahore tathA AbhUSaNarUpa arthAt ghaDelA ke nahIM ghaDelA sona- Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 upAsakadazAstre sambandhe yA svanicitA maryAdA, tadullahuna dvitIyaH (2) ghRta dugdha dadhi-guDa prakarAdika dhana, zAli godhUma mudga mApa yA makAdika ca dhAnyam, etadubhayaviSaye yA svAnizcitA maryAdA tadullahana tRtIya (3) / dAsIdAsAdayo manuSyA isa mayUrAdayaH pakSiNazca vipadAH, tathA gaz2a gayA va mahipyAdayazcatuSpadA., etadviSaye yA svanizcitA maryAdA, tadullahana caturthaH (4) / zayyAsanastrabhAjanAdi kuSya, tadviye yA stranizcitA maryAdA, tadallaina paJcamaH (5), AsA sarvAsA mAgu ktAnA maryAdAnAmanAbhogata ulladdhanamatIcAra AbhogatastvanAcAraH / atratya saigrahagAthA:-- "patthavi paca'iyArA, khettAipamANalaghaNa paDhamo / bIo hiraNapabhii, pamANaparilaghaNa ceva // 1 // chAyA-" atrApi pazcAtIcArA, kSetrAdipramANalaGghana prathamaH / dvitIyo hiraNyaprabhRti, pragaNaparilaDna caiva // 1 // vinA ghaDI huI rajata (cAdi-sone) kI nizcita maryAdA kA ullaghana karanA dusarA aticAra hai| (3) ghI, dUdha, dahI, guDa, zakkara Adi dhana, aura cAvala, gehU, mUga, uDada, jau, makkA , Adi dhA ya kahe jAte haiN| ina donoM ke viSaya ma jo maryAdA kI ho usakA ullaghana karanA tIsarA aticAra hai| (4) dAsI, dAsa Adi manuSya aura isa mora AdI pakSI dvipada tathA hAthI, ghoDA, gAya, baila, bhaisa Adi catuSpada kahalAte haiM / inaka sambandhameM kI huI maryAdAko ullaMghana karanA cauthA aticAra hai| .. (5) zayyA, Amana, vastra, vartana Adi kupyadhAtu haiM / unakA sabandha maiM kI huI maryAdAko ullaMghana karanA pAcavA aticAra hai| sagraha gA thAoMkA artha bhI yahI hai // 49 // cArInI nizcita maryAdAnuM- udava ghana karavuM e bIjo aticAra che (3) ghI, dudha, nAka, sAra mAhi dhana bhane ye bhA, ghaDa, ma, ma java, makAI Adi dhAnya kahevAya che e beunI jeTalI maryAdA karI hoya tevuM udala ghana karavu e trIjo aticAra che. (4) sI, sa, mAda manuSya taya sa, mAra mAha pakSI dvipa, mana hAthI, gheDA, gAya, baLada bhesa Adi catuSada kahevAya che e saba pe karelI mayadAnuM ulaghana karavuM e ce aticara che (5) zadhyA, Asana, vastra, vAmaNa Adi kukhya kahevAya che e sababa karelI maryAdAnuM ulaghana karavuM e pAcame aticAra che sagraha gAthAone paNa eja artha che (49) Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagAradharmasaJjIvanI TIkA sU0 50 icchAparimANavratAticAravarNanam 285 tIo dhaNAivisaya,-ppamANalagho aha cautyo u / dupayAhaNo pamANu, llagho kuppassa pacamo Neo // 2 // khetta sassuppAyaNa, sattA bhUmIgihAi~ taha batyu / esi jA macAyA, tAe ullaghaNa havai paDhamo // 3 // dINArAisu ghaDiyA,'ghaDiyANa ja suvaNNANa / ruppAisu rayayANa, taha majjAyAvahakamo bIo // 4 // guDa ghaya dugdhAINa, taha java goduma sAlipabhiINa / jo daDhamanAyANa, aikamo vaha so tIo // 5 // dosIdAsAhasu taha, hasAilu siMca gAya yAisu ja / tArisamajAyAe, samahakamaNa cauttho so // 6 // eva manAyAe sejA''saNavattha bhAyaNAisu ja / ullaghaNamiha putto, aiyAro pacamo eso // 7 // " iti / etacchAyA ca tRtIyo dhanAdiviSayapramANalava , atha caturthastu / dvipadAde. pramANolladdhaH kupyasya paJcamo jJeya // 2 // kSetra zasyotpAdanasattA bhUmigRhAdi tathA vAstu / epA yA maryAdA, tasyA ullaGghana bhavati prathamaH // 3 // dInArAdiSu ghaTitA'ghaTitAnA yatsuvarNAnAm / rUpyAdipu rajatAnA, tathA maryAdAvyatikramo dvitIya // 4 // guDa ghRta dugdhAdInA tathA yava-godhUma zAlimabhRtInAm / yo dRDhamaryAdAyA atikramo bhavati ma utIya // 5 // dAsIdAsAdiSu tathA, sAdipu kiJca gaja hayAdiSu yat / tAdRzamaryAdAyA. samatikramaNa caturthe sa // 6 // eva maryAdAyA zayyA''sanavastrabhAjanAdiSu yat / ullaGghanamihokta , aticAra. paJcama epaH // 7 // ' iti // iti sUtrArtha // 49 // mUlam-tayANaMtara ca NaM disivayassa paca aiyArA jANiyavA na samAyariyacA, tajahA-udisipamANAikkame, ahodisipamANAikkame, tiriyadisipamANAikkame, khettabuDDI, saiatarAdvA6 // 50 // Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 upAsaka dazAsUtre samvandhe yA svanizcitA maryAdA, tadulahana dvitIyaH (2) ghRta dugdha dadhi guDa zarka rAdika dhana, zAli godhUma mudra mApa yA makkAdika ca dhAnyam, etadubhayaviSaye yA svAnicitA maryAdA tedulahana tRtIya (3) / dAsIdAmAdayo manuSyA hasa mayUrAdayaH pakSiNatha dvipadAH, tathA gaja gayA va mahiSyAdayazcatuSpadAH, etadviSaye yA svanicitA maryAdA, tadulahana caturthaH (4) / zayyAsana bhAjanAdi kupya, tadvaye yA svanicitA maryAdA, tadullaina paJcamaH ( 5 ) / AsA sarvAsA mAgu kAnA maryAdAnAmanAbhogata ullaGghanamatIcAra AbhogatastvanAcAraH / atretya saGgrahagAthAH- " etthavi pacayArA, khettAipamANalaghaNa paDhamo / bIo hiraNNabhiha, ppamANaparilaghaNa ceva // 1 // chAyA - " atrApi paJcAtIcArA, kSetrAdimamANalaGghana prathamaH / dvitIyo hiraNyamabhRti, prANaparilDana caiva // 1 // vinA ghaDI huI rajata (cAdi - sone) kI nizcita maryAdA kA ullaghana karanA dusarA aticAra hai / (3) ghI, dUdha, dahI, guDa, zakkara Adi dhana, aura cAvala, gehU~, mU~ga, uDada, jau, makkA, Adi dhAya kahe jAte haiN| ina donoM ke viSaya meM jo maryAdA kI ho usakA ullaghana karanA tIsarA aticAra hai / (4) dAsI, dAsa Adi manuSya aura isa mora AdI pakSI dvipad, tathA hAthI, ghoDA, gAya, baila, bhaisa Adi catuSpada kahalAte haiN| inake sambandhame kI huI maryAdAko ullaghana karanA cauthA aticAra hai / (5) zayyA, Amana, vastra, varttana Adi kupyadhAtu haiM / unakA sabandha meM kI huI maryAdAko ullaghana karanA pA~cavA~ aticAra hai / sagraha gAthAokA artha bhI yahI hai / / 49 / / cAdInI nizcita maryAdAnuM-ullaMghana karavu e bIjo aticAra che (3) dhI dUdha, hA goNa, sArDara Ahi dhana bhane thomA, gha, bhaga, maha, java, makAI Adi dhAnya kahevAya che e beunI jeTalI maryAdA karI hAya tenu ula ghana karavu e trIjo aticAra che (4) hAsI hAsa, Adi manuSya tathA isa, bhora Ahi pakSI dvipaha, ane hAthI, ghoDA, gAya, maha, lesa mAhi catuSpadevAya he maryAdAnuM ulaghana karavu e caiyai aticAra che e samaye karelI (4) zayyA, Asana, vastra, vAyu Adi zubhya udevAya che karelI maryAdAnuM ullaMghana karavu e pAcamA aticAra che zetra Artha ho (48) sagraha e sakhI gAthAone paNa Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA sU0 50 icchAparimANavratAticAravarNanam tIo ghaNAhavisaya, -ppamANalagho aha caDatthou / dupAhaNI pamANu, tyo kuppassa pacamo o // 2 // khetta sassuppAyaNa, sattA bhUmIgihAi~ taha vatthu / esi jA majjAyA, tAe ullaghaNa vaha paDhamo // 3 // dINArA ghaDiyA, ghaDiyANa ja suvaNNANa | ruppAsu rayayANa, taha majjAyAvakamo vIo // 4 // guDa ghaya dugdhAINa, taha jaba gohuma sAlipabhiINa | jo daDhamajnAyAe, akkamo vaha so tIoM // 5 // dosIdAsAsu tara, hamAilu kiMca gAya hayAisa ja | tArisamajjAyAe, samahakamaNa cauttho so // 6 // eva majjAyAna sejjAsssaNavattha-bhAyaNAisu ja / ullaghaNamiha vRttI, aiyAro pacamo eso // 7 // " iti / etacchAyA ca tRtIyo vanAdiviSayapramANalaca, atha caturthastu / dvipadAdeH pramANolaDa. kupyasya paJcamo jJeyaH // 2 // kSetra zasyotpAdanasattA bhUmigRhAdi tathA vAstu | epA yA maryAdA, tasyA ullaGghana bhavati prathamaH // 3 // dInArAdiSu ghaTitA'ghaTitAnA yatsuvarNAnAm / rUpyAdipu rajatAnA, tathA maryAdAvyatikramo dvitIya // 4 // guDa ghRta dugdhAdInA tathA yavagodhUma zAlimabhRtInAm / yo mayAdAyA atikramo bhavati sa tRtIyaH ||5|| dAsIdAsAdiSu tathA, hasAdiSu kizca gaja hayAdiSu yat / tAdRzamaryAdAyAH samatikramaNa caturtha sa // 6 // eva maryAdAyAH zayyA''sanavastrabhAjanAdiSu yat / ullaGghanamihokta, aticAra paJcama epa // 7 // ' iti // iti sUtrArtha // 49 // 283 mUlam - tayANatara caNaM disitrayassa patra aiyArA jANiyatA na samAyariyA, taMjahA- uDDU disipamANAikkame ahodisipamANAikkame, tiriyadisipamANAikame, khettavuDDI, sahaaMtarAdvA6 // 50 // Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 - - upAsakadazAmane chAyA-tadanantara ca khala dignatasya paJcAtIcArA jJAtavyA na samAcaritavyA taghathA urcadikramamANAtikramaH, aghodimamANAtikrama, tiryandiAmamANAtikrama kSetraddhiH smRtyantardhAnam 6 // 50 // TIkA-vAti-yathAkramamA didiimaryAdAyA atikrama prathamo dvitIya stRtIyazca / ete trayo'nAbhogato'tIcArAzapUrvAdidibhugamanA''gamanArtha niyatasya kSetrasya kAryAvazyakatyavazAdevasyA dizaH sakAzAtkazcidazamapahatyA''vazyakatAnu sAra digantare sayojya parivartana-kSetraddhiH / aya ca vratamapekSya samAcaritatvAdatI caar|4aa smRtemmaraNasya antardhA vyavadhAna smRtyantardhA smaraNApabhraza ityrthH| yasyA dizi yAzI niyatAmaryAdA tasyA vismaraNamiti bhaav.|5|bhremaaHsgrhgaathaa: [sagrahagAthA ] " vayassassavi paceva, aiyArA pakittiyA / uDDe he? tiriskhammi, majjAyAe aikamA // 1 // punvAisu nahA majjAiyazkhettavivaDUNa / majjAyANiyamo jesiM, disAe jAriso ko||| 2 // eyavimaraNa ceca, kameNe nnidsiyaa|" iti / TIkArtha-'tayANatarace'-tyAdi isa ke anantara digvata ke pAMca ati cAra jAnanA cAhie kintu sevana nahIM karanA caahie| ve ye haiM-(1) UrvadikpramANAtikrama-UcI dizAke pramANako ullaghana karanA, (2) adhodikpramANAtikama-nIcI dizAkI sImAko bhaga karanA (3) tigdi pramANAtikrama-tirachIpUrva Adi dizAoMkI maryAdAkA ullaghana karanA, (4) kSetravRddhi-pUrvAdi dizAomeM gamana-Agamana ke lie niyata kiya hue kSetrako AvazyakatA hone para dumarI dizAke kucha azako milA kara baDhA lenA, (5) smRtyantardhAna-niyatamaryAdAko bhUla jaanaa| inamesa paheleke tIna aticAra buddhipUrvaka na hoM taba aticAra kahalAte haiM, dIkAtha-'tayANatara' ce-tyA tyA2pachI hijatanA pAya matiyAra tagalanjan paNa sevavA na joIe te A pramANe - (1) UdhvaripramANatikrama-ucI_dizAnA pramANu ula ghana karavuM, (2) adipramANatikama-nAcI dizAnI sImAne che karavA, (3) tithripramANutikrama-ticha pUrva Adi dizAonI maryAdAnuM che karavuM, (4) kSetravRddhipUrvAda zAomAM javA-AvavAne mATe nakkI karelA che kaIka bhAga jarura paDatA bIjI dizAmAM meLavIne vadhAre karI le, (pa) mRtya aniyata maryAdAne bhUlI javI te emAnA pahelA traNa aticara buddhiparka - naya Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agaradharmasaJjIvanI TIkA sU0 50 icchAparimANatratAvicAranirUpaNam 285 etacchAyA ca-- " vratasyAsyApi paJcaivAtIcArAH prakIrttitAH / ustirazci maryAdAyA atikramAH // 1 // pUrvAdipu tathA maryAditakSetra vivarddhanam / maryAdA niyamo yeSAdizo yAdRzaH kRtaH // 2 // etadvismaraNa caitra, krameNeha nidarzitA . // " iti / // iti sUtrArthaH // 50 // mUlam - tayAnaMtara jaNaM uvabhogaparibhoge duvihe paNNatte, ta jahA - bhoyaNao kammao ya / tattha Na bhoyaNao samaNovAsaeNaM paca aiyArA jANivA na samAyariyanvA, tajahA sacittAhAre, sacitta paDivaddhAhAre, appaulio sahibhakkhaNayA, duppaulio sahi bhakkhaNayA, tucchosahibhakkhaNayA / kammao NaM samaNovAsaeNa paNarasa kammAdANAi jANiyavvAi, na samAyariyavvAI, ta jahA (1) igAlakamme, (2) vaNakamme, (3) sADIkamme, (4) bhADIkamme, (5) phoDIkamme, (6) dattavANije, (7) lakkhavANije, (8) rasavANijje, (9) visavANijje (10) ke savANijje, (11) jaMta jAna-bUjhakara koI Urva Adi kisI dizA ke pramANakA ullaghana kare to anAcAra hogA / cauthA aticAra bhI tana taka hI rahatA hai, jaba taka ki vratakI apekSA rakhatA ho, Age vaha bhI anAcAra ho jAtA hai / sagraha gAthAe~ gatArtha haiM // 50 // tA aticAra kahevAya che, jANI-khUjhIne kAi Urdhva Adi dizAnuM ullaMghana karyu hAya te te anAcAra thAya che cethA aticAra paNa jyA sudhI vratanI apekSA rAkhatA hAya tyA sudhIja te aticAra rahe che, AgaLa jatA te paNa anAcAra thaI jAya che sagraha gAthAe gatAya che (50) Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 286 upAsakadazAstra pIlaNakamme, (12) nillachaNakamme, (13) davaggidAvaNayA, (14) saradahatalAyasosaNayA,(15)asaIjaNaposaNayA 7||suu 51 // ____ chAyA-tadanantara ca khalu upabhogaparibhogo dvividha' prajJaptaH, tadyathAbhojanata' karmatazca / tatra khalu bhojanata' zramaNopAsakena pazcAtIcArA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathA-sacittAhAraH, sacittaprativaddhAhAraH, apakIpadhibhakSa NatA, duSpakaupadhibhakSaNatA, tucchopadhibhakSaNatA / karmataH khalu zramaNopAsakena paJcadaza karmAdAnAni jJAtavyAni na samAcarita vyAni, tadyathA-(1) iGgAlakama, (2) vanakarma, (3) zAkaTikarma, (4) bhATIkarma, (5) sphoTIma (6) dantavANijya, (7) lAkSAvANijya, (8) rasavANijya, (9) vipavANijya, (10) kezavANijya, (11) yantrapIDanakarma, (12) nirlAJchanakama, (13) davAgmidApana,(14) sarohadataDAgazopaNa,(15) asatIjanapopaNam 7 // 1 // TIkArtha-'tayANatara ce'-tyAdi isake anantara upabhogaparibhogapari mANa vrata hai, vaha do prakAra kA hai-(1) bhojanase aura (2) karmase / pahala bhojanase zramaNopAsakako pAca aticAra jAnanA cAhie, sevana nahIM karanA caahie| ve isa prakAra haiM-(1) sacittAhAra, (2) sacittaprati yaddhAhAra, (3) apaka oSadhi (vanaspati) kA khAnA, (4) adhakaccI (muzkilase pakanevAlI ) oSadhi khAnA, (5) tuccha oSadhikA khaanaa| __ karmase zrAvakako pandraha karmAdAna jAnanA cAhie parantu unakA sevana nahIM karanA cAhie / ve ye hai-(1) igAlakama, (2) vanakama, (3) zAkaTikakarma, (4) bhATIkarma, (5) sphoTopharma, (6) dantavANijya, (7) lAkSAvANijya, (8) rasavANijya, (9) viSavANijya, (10) keza TImArtha-'tayANatara' ce-yAhityArapachI parimAparibhAta cha,22 prakAranuM che- (1) bhejanathI ane (2) karmathI pahelA bhojanathI zramaNopAsake pAca aticAra jANavA joIe, sevavA na joIe, te A pramANe che -(1) sacittAhAra, (2) sathittapratimaddhAra, (3) 25541 movadhi (vanaspati) bhAvI te, (4) mA (yazkelIthI pAkanAra) auSadhI khAvI te (5) tuccha auSadhI khAvI te karmathI zrAvake 5dara karmAdAna jANavA joIe paNa sevavA na joIe, te A prabhArI -(1) Umes, (2) namaH, (3) TibhI, (4) sArI (5) 28 4ma, (6) tavANijya, (7) kSAraya (8) 2savAzilanya, (6) vigarh, Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a. 1 sU 51 dignatAticAranirUpaNam 287 Tokaga-atha prathama bhojanata upabhogaparibhogaparimANavatasyAtIcArAnAha 'sacitte'ti-macittapadArthaparihAriNA sacittasya tadvipaye parimANavatA vA tadadhikasya sacittasya vAdana prathamaH / 1 / sacitte sacetane vRkSAdAvityarthaH, prativaddha-sambaddha yad gundrAdi pakaphalAdi vA tasyA''hAro, yadvA 'sacittatvadaSThiM nissArya kSepsyAmi kevala rasAdimAtra cUSiSyAmI'ti buddhA''nAdiphalAnAmAhAro dvitIya / 2 / IpatpakAH apakAH, alpArthako'tra naLU 'anudarA kanye'-tyAdivat, taduktam " tatsAdRzyabhAvazca, tadanyatva tadalpatA / aprAzastya viropazca, nagAH paT prakIrtitA. // 1 // " iti / pANijya, (11) yantrapIDanakarma, (12) nirlAnchanakarma, (13) davAgnidApana, (14) sarohRdataDAgazopaNa, (15) asatIjanapopaNa / pahale bhojanase upabhogaparibhogaparimANa vratake aticAra kahate haiM (1) sacittAhAra -macitta padArthoM ke tyAgI, athavA maryAdA karalene vAle dvArA parimANase adhika sacita AhArakA khAyA jaanaa| (2) sacittapratikadvAhAra-sacitta vRkSa Adike sAtha mile hue goda, pake phala AdikA bhojana karanA, athavA "guThalI sacitta hai use pheMka dagA aura rasa-rasa cUsa la~gA"aisA vicAra kara Ama AdikA khAnA dUsarA aticAra hai| (3) apakauSadhibhakSaNatA-apakka arthAt alpa (thoDI) pakI huI vanaspatikA bhakSaNa karanA tIsarA atIcAra hai / dono rUpa mile rahaneke (20) BAngrya, (11) yIsma', (12) nief , (13) 4Apana, (14) sahitAgApay, (15) asatIzanapoSaya prathama bhejanathI upabhegaparibhegaparimANavratanA aticAra kahe che (1) sacittA,2-sacitta padArthonA tyAgI athavA maryAdA karanArA dvArA parimANathI vadhAre sacitta AhAra khavAI ja te (2) sacittapratibaddhAhAra-sacita vRkSa AdinI sAthe maLela gudara, pAkA phaLa, AdinuM bhajana karavuM te, athavA "geTalI sacitta che te phekI daIza ane rasa-rasa cUmI laIza" ema vicArIne kerI Adi khAvI te bIje aticAra che - (3) apakavavadhibhakSaNatA-apakava arthAta cheDI pAkelI vanaspatinuM bhakSaNa karavu te trIjo aticAra che beu (kAcA-pAkA) rUpa maLelA hovAthI pAkelAne sadeha thata Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 288 upAsakavacAyane tathA cApakAyA: IpatpakAyA bhopadherbhakSaNamityarthaH,mizrarUpatvena pakatvasande hAtsabhavati bhakSaNamityasyAtIcAratvam, epa tRtiiyH|3| duSpakIpadhiH dhirAgni tApaparipArusAdhito'lAdhU-capalphalImabhRtistasyA bhakSaNa caturthaH, asyA''rambha vAhulyAnmizratyasandahAcAtIcAratvam |4|tucchaa=piraadhnaabhulaa'lpptikaarikaa yaupadhiH sA tucchaupadhiH-yathAvatparipako'pi bhUzimmIsItAphalAdistasyA bhakSaNa pnycmH| 5 / ete'pyanAbhogato'tikramAdinA'tIcArA AbhogatastvanAcArA eveti vobhyam / itAmata saGgrAhakAH zlokAH [sagrahagAthA] " aiyArA u paceva, eyassavi NirUviyA / sacittaccAyasakappe, kaye ja tassa bhagvaNa // 1 // majAiyasacittaNAhiyassa'DayA''imo / guda pakka-phalAINa ja vA'NaTiphalassa jo // 2 // kAraNa pake huekA sandeha honese IpatpakakA bhI bhakSaNa ho sakatA hai, isalie isa aticArakI sabhAvanA hai| (4) duSpakaupadhibhakSaNetA-cirakAlase agnikI A~ca dvArA sijhane vAlI tRbI, cavalekI phalo AdikA bhakSaNa krnaa| isame Arabha adhika hai aura mizra honekA sandeha rahatA hai, ata' yaha aticAra hai| (5) tucchauSadhibhakSaNatA-jisame virAdhanA adhika aura tRpti kama ho aisI vanaspatiko tuccha vanaspati kahate haiN| jaise-mugaphalI sItAphala Adi / usakA bhakSaNa karanA tucchaupadhibhakSaNa hai| - ye bhI avuddhipUrvaka hoM to aticAra hai, aura yadi buddhipUrvaka ho to anAcAra hai| sagraha gAthAokA artha bhI yahI hai| ISatpakavana paNa bhakSaNa thaI zake che, te mATe A aticAranI saMbhAvanA che. (4) duSpakavauSadhibhakSaNatA-lAe vakhate agninI AcathI 2dhAtI tathA (bI), cALAnI zIMga AdinuM bhakSaNa karavuM te emA Araba adhika che ane mizra havAna sadeha rahe che, tethI te aticAra che (5) tucchauSadhibhakSaNatA-jemA virAdhanA vadhAre ane tRpti ochI hoya tevI vanaspatine tuccha vanaspati kahe che, jemake magaphaLI, sItAphaLa vagere, tenuM zreya karavu e tucchauSadhibhakSaNa che e paNa je abuddhipUrvaka thAya te aticAra che, ane je bahipUrvaka thAya te anAcAra che sapraha gAthAone artha eja che Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a01 sU051 upabhogaparibhogavrataticAravarNanam 289 AhAro so mao bIo, aiyAro vaye iha / osaMhIesipakkAe bhakkhaNa ceva tIyago // 3 // durapakkosihi AhAro, aiyAro cautthago / bhUsiMrippabhiIA ya, mucchAe osahIa o||4|| AhAro aiyAro so, vae etthatthi pcmo|" iti etacchAyA ca-" atIcArAstu paJcaivaitasyApi nirUpitAH / avittatyAgasakalpe kRte yattasya bhakSaNam // 1 // maryAditasacittenAdhikasyAsyAthavA''dimaH / gundrapakkaphalAdInA, yavA'naSThiphalasya ya. // 2 // AhAraH sa mato dvitIyo'tIcAro ta iha / oSadherIpatpakAyA bhakSaNa caiva tRtIyakaH // 3 // duppakopanyAhAro'tIcArazcaturtha / bhUzimbImabhRtezca tucchAyA oSadheyaH // 4 // AhAro'tIcAra sa vrata ihAsti paJcama. // " iti // atha karmata upabhogaparibhogaparimANavratamyA'tIcArAna (paJcadaza varmAdAnani) pradarzayatrAha-'igAle' ti-uGgAle (koyalApatAbhidhai) vANijyAcaraNamiGgAlakarma, etena hi mabhUtAnA pakAyAnAmupamardana bhavatItyasyAtIcAratvam , evamagre'pyanuktasthaLe pahanIyam(1) / vana chicA kASThavikrayaNa banakarma(2) / zakaTanirmANavyApA 1 'osahIa, ' IsipakkAe, iti padacchedaH / aya karmase upabhogaparibhogaparimANavatake aticAra (pandraha karmAdAna) kahate haiM (1) igAlakarma-lakaDiyA jalAkara unake koyaloMkA vyApAra karanA / isase paTakAyakI yahuta hiMsA hotI hai isalie yaha aticAra hai| Age bhI isI kAraNa aticAra samajhanA caahie| (2) vanakarma-jagala kATa kara lakaDiyA vecanA / have karmathI upabhogaparibhegaparimANavratanA aticAra (5dara karmadAna) kahe che- (1) IgAlaka--lAkaDA bALIne tene banAvelA koyalAne vepAra kare temAM SakAyanI bahu hiMsA thAya che, tethI te aticAra che, AgaLa paNa eja aticAra (2) vanakarma-jagala kApIne lAkaDA vecavA samajavA Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 288 upAsavAna tathA cApakAyA: IpaspakAyA bhopadhermakSaNamityarthaH mizrarUpatvena pAlasande hAsabhapati bhakSaNamityasyAtIcAratyam, epa tRtIyaH ||dusspkiipdhi:-ciraagni tApaparipArasAdhito'lA-capalaphalImabhRtistasyA bhakSaNa caturthaH, asyA''rambha cAhulyAnmizravasandahAgAtIcAratvam |4|tucchaa-viraadhnaabhulaa'lpptikaarikaa yaupadhiH sA tucchaupadhiH-yathAvatparipako'pi bhUzimmIsItAphalAdistasyA makSaNa paJcamaH / ete'pyanAbhogato'tikramAdinA'tIcArA AbhogatamtvanAcArA eveti bobhyam // ittamana saGgrAhakAH zlokA:-- [sagrahagAyA ] " ayArA u paceva, eyassavi NirUviyA / sacittacAyasakappe, kaye ja tassa bharavaNa // 1 // majAiyasacittaNAhiyassa'havA''imo / guda pakka-phalAINa ja vA'Tiphalassa jo // // kAraNa pake huekA sandeha honese IpatpakakA bhI bhakSaNa ho sakatA hai, isalie isa aticArakI sabhAvanA hai| (4) duppakaupadhibhakSaNetA-cirakAlase agnikI A~ca dvArA sijhane vAlI tRbI, cavalekI phalo AdikA bhakSaNa krnaa| isameM Arabha adhika hai aura mizra honekA sandeha rahatA hai, ata: yaha aticAra hai| (6) tucchauSadhibhakSaNatA-jisame virAdhanA adhika aura tRpti kama ho aisI vanaspatiko tuccha vanaspati karate haiM / jaise-mugaphalI sItAphala Adi / usakA bhakSaNa karanA tucchaupadhibhakSaNa hai| ye bhI adhuddhipUrvaka ho to aticAra hai, aura yadi vuddhipUrvaka hA~ to anAcAra hai / sagraha gAthAoMkA artha bhI yahI hai| ISatpavana paNa bhakSaNa thaI zake che, te mATe A aticAranI saMbhAvanA che (4) duSpakavoSadhibhakSaNatA-lAe vakhate agninI AcathI rAdhAtI phI (tabI, ceLAnI zIMga AdinuM bhakSaNa karavuM te emA Araba adhika che ane mizra havAna sadeha rahe che, tethI te aticAra che (5) tucchovadhibhakSaNatA-jemA virAdhanA vadhAre ane tRpti ochI hoya tevI vanaspatine tuccha vanaspati kahe che, jemake magaphaLI, sItAphaLa vagere, tenuM bhas karavu e tucchauSadhilakSaNa . * e paNa je abuddhipUrvaka thAya te aticAra che, ane je buddhipUrvaka thAya to anAcAra che samaha gAthAone artha eja che Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 10 51 upabhogaparibhoga vratAticAravarNanam 291 yavikrayavyApAreNa jIvikA nirvahaNa rasavANijyam, asya dhandhAdi janakatvAdatIcAratvam (8) / vipANA-zRGgakasomalAdInA krayavikrayavyApAreNa jIvikA nirvahaNa-viSavANijyam, asya pratyakSataH prANavyaparopaNahetutvAdatIcAra tvam (9) / kezapadena tevati lakSaNayA dAsIdAsAdInA dvipadAnA grahaNAnepA krayavikrayavyApAraH kezavANijyam , asya dAsyAdipAravazyAnparhisAdihetutvAdatIcAratvam (10) / yantradvArA tilasarpapAdinippIDanavyApAro yantrapIDanakarma(11) 1 anena gomahiSyAdayaH pazavo,mayUrAdi pakSiNazca graahyaaH| (bhagavatIsUtra za 8u 5) (8) rasavANijya-madirA Adi rasoMkA vyApAra karake jIvikA kamAnA rasavANijya hai| yaha vadha kandha Adi anardhAko utpanna karatA hai, ata' aticAra hai| (9) viSavANijya-zRgala somala Adi vipokA vyApAra karake jIvikA nirvAha karanA / yaha sAkSAt hI prANa nAzakA kAraNa hai, ata eva ise aticAra kahA hai / (10) kezavANijya-kezakA artha hai kezavAlA / lakSaNAse dAsa dAsI Adi dvipadokA grahaNa hotA hai, unakA vyApAra karanA kezavANijya hai / imameM camarI gAya Adi pazuoMke bAloMke tathA mora Adi pakSIyokI pIchoMke vyApArakA samAveza hotA hai, dAsI AdikI parAdhInatA pandha aura hiMsA AdikA hetu honese ise aticAra kahA hai| (11) yantrapIr3anakarma-yatra (kohalU Adi) dvArA tila sarasoM Adi pairanekA vyApAra krnaa| (8) rasavANijya-dArU Adi rasanA vepAra karIne AjIvikA calAvavI te rasavANijya che e vadha baMdha Adi anarthone utpanna kare che, tethI aticAra che 9) viSavANijya-zugaka semala Adi viSeno vepAra karIne AjIvikA calAvavI te, e sAkSAt prArthanAzanuM kAraNa che, tethI tene aticAra kahyo che (10) kezavANijya-kezane artha che kezavALA lakSaNae karIne dAsa-dAsI Adi be pagane temAM samAveza thAya che, tene vepAra kara e kezavANijya che AmAM camarIgAya Adi pazuonA vALa, mera Adi pakSionA pIMchA vigerenA vyApArane paNa samAveza thAya che dAsI AdinI parAdhInatA badha ane hiMsA adine hetu hevAthI tene aticAra kahe che (11) catrapIDanakarma-patra (kelU ghANa vagere) dvArA tala, sarasava Adi pIlavAne vepAra kare Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 upAsakadazAstra rato jIvikA nirvahaNa zAkATiskarma (3) / bhATakA''dAnena pavAdidvArA jIvi kAnirvahaNa bhATIkarma (4) bhUgvanana mastarAdividAraNabyApAreNa jIvikAnirvahaNaM sphoTIpharma (5) / dantakrayavikrayavyApAreNa jIvikA nirvahaNa dantavANijyam, eva satilobhAkulAHkirAtA hastyAdijIvadhamAcaritamutsahante ityasyAtIcAratvam (6) jatukrayavikrayavyApAreNa jIvikA nimhaNa lAkSAvANijyam, lAkSApadenopalakSaNavAmana zilA sAbU-kSAra TakaNAdayo'pi grAhyAH, etena hilAkSAdisadRzavarNAdimatA kunthumabhRtInA jIvAnAmupamardanasambhavAdatIcAratvamasya (7) rasAnA-madyAdInAM (3) zAphaTika karma-zakaTa (gar3I) panA yanAkara jIvikA calAnA / (4) bhATIkarma-bhADA lekara pazuoM Adike dvArA jIvikA nirvAha krnaa| (5) sphoTIkarma-jamIna khodakara aura patthara Adi phoDakara jIvikA claanaa| (6) dantavANijya-dAtoM kA lena-dena (vyApAra) karake jIvikA krnaa| aisA karanese lobhI kirAta Adi hAthI Adiko mArane ka lie utsAhita hote hai, isalie ise aticAra kahA hai| (7) lAkSAvANijya-lAkhakA vyApAra karake jIvikAnirvAha krnaa| lAkha upalakSaNa hai, isalie menasila, sAbU, kSAra (sajIAdi),TakaNa khAra AdikA bhI grahaNa karanA caahie| isameM lAkha Adike varNavAle kuthuvA Adi jIvoMkI hisA hotI hai isa kAraNa ise aticAra kahA hai| (3) zAkaTikakarma-gADIo banAvI-banAvIne te para AjIvikA calAvavI (4) bhAgakarma-bhADu laIne pazuo Adi dvArA AjIvikAne nirvAha karavA (5) skeTIkarma-jamIna khedIne ane patthara Adi phe DIne AjIvikA calAvavI (6) datavANijya-Atane vepAra karIne AjIvikA calAvavI ema karavAthI lebhI bhIvigere hAthI Adine mAravAmAM utsAhita thAya che, tethI tene aticAra 4o cha (7) lAkSAvANijya-lAkhano vepAra karIne AjIvikA calAvavI lAkha upalakSaNa che, tethI manasIla, sAbu sAjIkhAra, TakakhAra, vagere paNa temaja gaNavA lAkha vagerenA varNavALA kathavA Adi jIvenI hiMsA thAya che, tethI tene aticAra kahyo che Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 su. 51 upabhogaparibhoga0 vratAticAravarNanam 293 kaThorANA karmaNAmAdAna=grahaNa yairiti vyutpatteH / etAni paJcadaza karmAdAnAni zramaNopAsakA na svaya kurvanti, nAnyadvArA kArayanti, kurvanta vA'nya nAnujAnantitathA cokta bhagavatyAm - " je ime samaNovAsamA bhavati tersi no kappati imAi paNNarasa kammAdANAi saya karettae vA kareMta vA anna samaNujANettae / " iti / atrettha saGkahagAthAH-- assa'iyArA paNarasa, svati agge kameNa daTThavvA / dahiUNa jAya, tamsiMgAlehi jIviyAyaNa // 1 // igAlakammaNAmA, paDhamo assa'tthi aiyAro / vaNakammamvo bIo, chittA ja kaTThaviSayAvaraNa // 2 // sagaDaviNimmiikajja, sADIkammAbhiho tiio| pasupAbhaihiM ca bhADaMga, gahaNA ja jIviyAsamAyaraNa // 3 // so aiyAro cottho, bhADIkammAbhiho Neo / pattharadAraNa puDhavI, khaNaNavvAcArajI viyAvaraNa // 4 // phoDIka makkho iha, aiyAro pacamo butto / chaTTho gayAidata, - vvAvAro havai datavANijja // 5 // tayaNu ya jaukyavikkaya vAvAro lakkhavANijja / majjA ikkaya vikkaya, - vAvarA jIviyAa NivvAho // 6 // etacchAyA ca- " asyAticArA paJcadaza bhavanti, agre krameNa draSTavyAH / dagbhvA kASThajAta, tasyedgAlairjIvikA''caraNam // 1 // iGgAlakarmanAmA, prathamo'syAstyaticAra | vanakarmAkhyo dvitIyachatvA yatkASThavikrayAcaraNam // 2 // zakTavinimmitikArya, zAvadikakarmAbhidhastRtIyaH / pazuprabhRtibhizca bhATakagrahaNAdyajnI vikAsamAcaraNam // 3 // so'ticArathaturthI bhATIkarmAbhidho jJeya. / prastaradAraNa pRthivIkhanana vyApArajovikAcaraNam // 4 // sphoTIkarmAkhya ihAtIcAraH paJcama uktaH / paTho gajAdidantavyApAro bhavati dantavANijyam // 5 // tadanu ca jatukrayavikraya- vyApArI lAkSAvANijyam / madyAdikraya vikraya vyApArAjIvikAyA nirvAha' // 6 // " Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 upAsakadazAmitre vRSamahipAjAdinA paNDakaraNavyApArI nirlAnchanakarma, kRpAdInAM pracurasaklezahetutvAdasyAtIcAratvam (2)| bhUmerAsvazatyutpAdanAya davAgnimajvalanavidhidevAmi dApanam , prasasthAnarANAmupamardananasvAdayamatIcAra (13) / dhAnyAnivapanArthamuptAnA vA dhAnyAdInA paripopaNArtha yaHmaro-da taDAgAdInAmudarAnala nissArya teSA zopaNavidhistatsarodataDAgazopaNam , asya pratyakSatastrasasthAvaropamadevatvA datIcAratva prasphuTameva (14) / asatInA-kulaTAvezyAmabhRtInA jana gaNo'sU. tIjanastasya popaNa-bhATaragrahaNena tadudvArA jIsinirvahaNArtha parirakSaNamasatI janapopaNam-saniryamUlasya brahmacaryanAzasya nidAnatvAdayamatIcAraH (15) / etAni paJcadaza varmAdAnapadavAnyAni, kaThaurANi pANyAdIyante gRhyante,yadvA (12) nirlAnchanArma-caila, bhaisa, pakarA Adiko napusaka banAnA (badhiyA bnaanaa)| isase baila Adiko atyanta pIr3A hotI hai isa lie yaha aticAra hai| (13) davAgnidApana-bhUmiko urvarA ( upajAU ) yanAne ke lie davAna prajvalita karanA / trasa sthAvara jIvoMko hiMsAkA kAraNa honese isa aticAra kahA hai| (14) sarohRdataDAgazopaNa-dhAnya Adi yoneke lie, yA thAya hae dhAnyoMko puSTa karaneke lie sara hada taDAga AdimeMse jala nikAla kara unheM sukhA denaa| yaha sAkSAt hI basa-sthAvara jIvAMkI risAkA kAraNa hai isase ise aticAra kahA hai| (15) asatIjanapoSaNa-jIvikAnirvAha karaneke lie kulaTA striyoMko bhAr3A dekara rkhnaa| yaha saba anarthoMkA mUla aura brahmacaryakA nAzaka hai, isalie ise aticAra kahA hai| (12) nilAM cha-karma-baLada, pADA, bakarA Adine napusaka banAvavA (khA karavA) te tethI baLada vagerene atyaMta pIDA thAya che tethI te aticAra che ' (13) davAgnidApana-jamInane kasavALI banAvavA mATe davAna saLagAvavA trasa-sthAvara jIvonI hiMsAnuM kAraNa hovAthI tene aticAra kahyuM che " (14) sarahadataDAgazeSaNa- dhAnya Adi vAvavAne mATe, yA vAvelA dhAnyane puSTa karavAne mATe sarevara, dharA, taLAva vageremAthI jaLa kADhI ne tene sukavI devA te e sAkSAt basa-sthAvara jIvonI hiMsAnuM kAra che, tethI tene aticAra kahyo che (15) asatIjanapiSaNa-AjIvikAne nivAha karavAne kalaTA ane bhADu ApIne rAkhavI e badhA anarthonuM mULa ane brahmacaryanuM nAzaka che, tathA tene aticAra kahyo che Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 10 51 upabhogaparibhoga vratAvicAravarNanam 295 chAyA - rasavANijyapadAsyo'ticAro'STamo vinirdiSTa. | vyApAratha vipANA yaH zrRGgasomalAdInAm // 7 // sa eSo'ticAro viSavANijpAbhidho navama' / atha dazamo'ticAra ihocyate kezavANijyam // 8 // krayavikrayavyApAro, dAsIdAsAdInA yaH / tilasarpapAdipIDana, vyApAro yantrapIDana karma // 9 // aa adsvicAraH, kathita ekAdaza evam | ajapa mahiSAdInA yaH paNDIkaraNarUpavyApAraH ||10|| nilabDina karmArayo'ticAro dvAdaza epaH / yacca davAnaladAna, bhUmyA urvarAtva kartum // 11 // sa trayodazAticArI, davAgnidApanapadAkhyAta / dhAnyAdivapanapopaNakRte ca saroda taDAgAnAm // 12 // ya zopa sa sarohRdatAgazoSaNamatIcAra / kulaTAvezyAdInA popo bhATena jIvikA ya // 13 // so'satIjana poSaNamaticAra paJcadazo jJeya " iti / iti sUtrArthaH // 51 // mUlam-tayANatara ca rNa aNaTTadaDaveramaNassa samaNovAsaeNaM paca aiyArA jANivA, na samAyariyavA taM jahA- kaMdaSpe, kukkuie moharie, sajuttA higaraNe, uvabhogaparibhogAiritte 8 // 52 // chAyA -- tadanantara ca khalu anarthadaNDaviramaNasya zramaNopAsakena paJcAtIcArA jhAta yA na samAcaritavyAH, tadyathA kandarpa, kaukucya, maukharya, sayuktAdhikaraNam, upabhogaparibhogAtiriktam 8 // 52 // TIkA- 'ka' timukha, tena dRpyatIti yadvA kutsito darpo'syAstIti kandarpa = mastadudIpa vAkaprayogo'pyupacArAt kandarpa kAmodvegaparavazatayA TIkArya ' tayANatara ce 'tyAdi isake pazcAt zramaNopAsakako anarthadaNDaviramaNa vrata ke pAca atIcAra jAnane cAhie parantu sevana nahIM karane caahie| ve isa prakAra hai - (1) kandarpa, (2) kaukucya, (3) maurya, (4) sayuktAdhikaraNa, (5) upabhogaparibhogAtireka / artha- ' tayANavara' ce -tyAhi pachI zramazopAya anartha viramadhuvratanA pAya aticAra jANuvA joie paNa sevavA - le, te yA pramAye che - (1) unha (2) bhaizya, (3) maurya, (4) sayuktAdhi42, (4) upaseogayarisogAtire Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 upAsakadavA [ samahagAthA ] rasavANijjayakso, adhyAro aTTamo viNidiTTho | dhAvAro ya visANa, jo siMgayasomalAINa // 7 // so eso aiyAro, visavANijjAbhiho Namo / aha dasamo aiyAro, iha ghucara kesavANijja // 8 // kavikvAvAro, dAsIdAsAiyANa jo / tilasarisavAipIlaNa, vAvAro jatapAlaNa kamma // 9 // ettha vae aiyAro, kahio egAraso eva / aja vasa mahisAINa, jo saDhIkaraNarUcacAvAro // 10 // nilachaNakammarakho, aiyAro ghAraso eso / ja ca davANaladANa bhUmIe uvvarattaNa kariu // 11 // so terasAiyAro, davaggidAvaNapayakhAo / dhannAivavaNaposaNa, kae ya saradahatalAyANa // 12 // jo soso so saradaha, talAya sosaNaIyAro / kulaDA vesAINaM, poso bhADeNa jIviyaha jo // 13 // so asaIjaNaposaNa, mahayAro paNaraso o // " iti / ye pandraha karmAdAna kahalAte haiM / jinake dvArA kaThina karmoMkA bandha hotA hai, yA kaThora karmoMkA jinake dvArA AdAnagrahaNa hotA ho unheM karmAdAna kahate hai / ina karmAdAnoMko zrAvaka na svaya karate haiM, na dUsarese karAte haiM, na karate hue kI anumodanA karate haiM / bhagavatI sUtrame kahA hai- "jo zrAvaka hai unheM pandraha karmAdAna svaya karanA, karAnA, yA dUsare karate hue ko bhalA jAnanA nahIM kalpatA hai // " gAdhAe~ gatArtha haiM // 51 // A padara kadAna kahevAya che, jeze karIne kaThIna karmAMnA khadha thAya che, cA kaMThAra karmInu AdAna-grahaNa thAya che, tene kadAna kahe che e karmAdAnA zrAvaka mete karatA nathI, khIjA pAse karAvatA nathI ane karanAranI anumedana karatA nathI bhagavatI sUtramAM kahyu che ke 66 je zrAvaka che tene padara karmAdAna pete karavA, karAvavA, ke khIe dharata hAya tene bhalA jANuvA kapatA nathI" gAyAmAnA kha eja che (51) Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharma saJjIvanITIkA a01052 anarthadaNDaviramaNatratAvicAravarNanam 297 raNam-udUkhala musala-gharaTTa-vAsI kuThArAdi, sayukta ca taddhikaraNa sayunAdhikakaraNam-udukhalAdika hi naikala kiJcidapi kArya katte kSamamapitu musalagadinA mithaH sayogenaiva,eva vAsyAdyapi daNDAdisayogenaiva chidAdikArya sampAdayitumala na tvekalamiti bhavati sayukta bhUtvA'dhikaraNamiti nirgalitArthaH / sayuktasyAdhikaraNasya hiMsAhetutvenopacArAdatIcAratvamavagantavyam / aya ca hiNsaamdaansyaatiicaarH4| upabhujyanta ityupabhogAkhAna-pAnAdayaH padArthAste pA parimsamantAdbhogastasya tasmAdvA'tireka.,yadvA upabhogA sakRdbhogayogyamanapAnasakacandanAdi, paribhoga= punaH punarbhogayogya bhavanA''sanAdi, tayostAbhyA vA'tireka. Adhikyam-upa 1-'vAsI'-'dhamulA' iti bhApA / 2-'zAmbhavI zaktirekalA'-ityamarapIyUpavyAkhyA / / Adi, inako sayukta ( milA) karake rakhanA / akelA Ukhala Adi kuchabhI kArya karane meM samartha nahIM hai kintu mUsala Adike sayogase hI kArya kara sakatA hai| isI prakAra akelA vasUlA, kulhADIbhI kArya nahIM kara sakate, ye bhI DaDA Adike sayogase sarya karate haiM, isalie ghaha sayuktAdhikaraNa hai| isI prakAra golI Adi bharakara bandUka AdikA rakhanA bhI sayuktAdhikaraNa hai| yaha sayukta adhikaraNa hiMsAkA kAraNa hai, ata. upacArase aticAra hai| yaha hiMsApradAnakA aticAra hai| (5) upabhogaparibhogAtireka-gvAna pAna Adi padArthoMke bhoganekI adhikatAko, athavA eka bAra bhogameM AnevAle ana pAna mAlA candana Adi padArtha upabhoga kahalAte haiM, aura bArambAra bhogame Ane yogya makAna Asana Adi paribhoga kahalAte haiM, ina donokI adhikatAko rAkhavA ekalA ukhala Adi kAI paNa kAma karI zakatA nathI paraMtu mULa Adina saMcAgathI ja karI zake che, e ja rIte ekalo vAsa ke kuhADI paNa kAma karI zakatA nathI, te paNa dADA-hAthA AdinA rAgathI kAma karI zake che, tethI te sa cutAdhikaraNa che eja rIte geLI Adi bharIne ba dUka vagere rAkhavA e paNa sa yukatAdhikaraNa che e sa yukata adhikaraNa hiMsAnuM kAraNa che, tethI upacAra karIne aticAra che e hiMsApradAnane aticAra che (5) 6pogaparinAgAti2:-- mAna - pAna All pahAyAne sAgavAnI adhikatAne, athavA ekavAra bhegAvavAmAM upayogI thAya tevA anna-pAna mALA thadana Adi padArtho upabhega kahevAya che, ane vAra vAra bhegAvavAmAM upayegI thAya tevA makAna Asana vagere pariga kahevAya che, e beunI adhikatAne upaloga Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 296 upAsakadavAnAce tatmavarddhakavacanodiraNetyarthaH / epa pramAdAcaritasyAnarthadaNDasyAtIcAraH / / kutsitaH kucaH kukucastasya bhAvaH pharma vA kaukucya bhAgaceSTitayanmukha nAsA bhUnenAdInA vairUpyakaraNena hAsyopAdanamityarthaH / aya mapi dvitIyabhedasyaiva, yadvA apa-yAnA''caritasyAtIcAraH 2 / mukharaH bahuvidhA' sambaddhabhApI, tasya bhAva karma vA maukharyam-amAsanikamasammada kutsita ca yadvA bhApamANesu bahupu nija vApalena satvaramapicArita bahubhApaNamityartha / epa ca pApa karmopadezasyAtIcAraH 3 / adhikriyatesammadhyate durgatipvAtmA'neneti-adhika (1) kandarpa-kandarpa kAmako kahate hai| pAmakA uddIpaka vacana bhI upacArase kandarpa kahalAtA hai| tAtparya yaha kI-kAmake vegase paravaza hokara kAmavaddhaka vacana bolanA kandarpa aticAra hai| yaha pramAdAcarita anarthadaDaciramaNakA aticAra hai| (2) kaukucya-bhANokI ceSTAke samAna muMha, nAka, bhAha, Akha Adi agoko bigAr3a-vigADa kara hasanA kokacya hai / yaha bhI dUsare bheda (pramAdAcarita )kA, athavA apadhyAnAcaritakA aticAra haiN| (3) maukharya-UTapaTAga, kutsita, athavA capalatA ke kAraNa zIghra vinA vicAre bolanevAlA mugvara, aura aisA bolanA maukharya kahalAtA hai| yaha pApakarmopadezakA aticAra hai| (4) sayuktAdhikaraNa-jisase AtmA durgatikA adhikArI bane use adhikaraNa kahate hai, arthAt Ukhala, mUsala, gharaha, vamUlA, kulhAr3I - (1) kandarpa-kandarSa kAmane kahe che kAmanuM udIpaka vacana paNa upacAra karIne kadapa kahevAya che tAtparya e che ke kAmanA vegathI paravaza thaIne kAma vardhaka vacana belivu e kadarpa aticAra che e pramAdAcarita anarthadaDaviramaNanI aticAra che (2) ya-mAnI yAnI peThe bhaDA. na. samara, Ama maaEiagene bagaDI (vAkAcUkA karI) hasAvavu e kIkuraya che e paNa bIjA bheda (pramAdAcarita)ne athavA apadhyAnAcaritane aticAra che (3) bhopa-85TAga, putsita, athavA apAtAne 422 tANe-nA vicAra belanAra mukhara ane evuM bolavuM te maukhaya kahevAya che e pApakarmopadezano aticAra che (4) sa yukatAdhikaraNa-jethI AtmA durgatino adhikArI ane tene adhikaraNa kahe che, arthAta ukhala (khADaNI) muzaLa, vAsale, kuhADI vagerene meLavI Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 sU0 53 sAmAyikavatAcAravarNanam 299 mUlam - tayAnaMtara caNaM sAmAiyassa samaNovAsaeNa paMca aiyArA jANiyavvA na samAyariyanvA, taMjahA - maNaduppaDihANe, vayaduSpasihANe, kAya duSpaDihANe, sAmAiyassa saiakaraNayA, sAmAiyassa aNavaTriyassa karaNayA 9 // 53 // chAyA - tadanantara ca khalu sAmAyikasya zramaNopAsakena paJcAtIcArA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathA - manoduSpraNidhAna, vacoduSpraNidhAna kAyaduSpraNidhAna, sAmAyikasya smRtyakaraNa, mAmAyikasyAnavasthitasya karaNam / 9 // 53 // TIkA -- 'mano' - iti- manasa. - cittasya duSTa = sAvadha praNidhAna = pravartana - manoduSpraNidhAna - sAmAyikAnuSThAnasamaye gRhasambhandhisukRtaduSkRtaparicintanamityarthaH / 1 / bacaso duSpraNidhAna vacoduSpraNidhAna = sAmAyikasamaye niSThurasAvadyabhApodoraNamityarthaH / 2 / kAyasya zarIrasya duSpraNidhAna = kAya duSpraNidhAnammArjitAnirIkSitabhUmau hastapAdAdimasAraNamityartha' / 3 / sAmAyikasamba TIkArtha- ' tayANatara ce 'tyAdi isake anantara zrAvakako sAmA kike pA~ca aticAra jAnane cAhie, kintu sevana nahI karane cAhie / ve ye haiM- (1) manoduSpraNidhAna, (2) vacoduSpraNidhAna, (3) kAyaduSpraNidhAna, (4) sAmAyikakA smRtyakaraNa, (5) anavasthita sAmAyikakaraNa | (1) manoduSpraNidhAna - manakI khoTI pravRtti karanA, arthAt sAmA kike samaya gRhasthI sabandhI bhalA burA vicAranA / (2) vacoduSpraNidhAna - sAmAyikake samaya kaThora aura sAvadya bhASA bolanA / (3) kAyaduSpraNidhAna - kAyakI khoTI pravRtti karanA, arthAt vinA pU~jI binA dekhI jagaha meM hAtha paira pasAranA / ( 4 ) sAmAyikakA smRtyakaraNa-' amuka TIkArtha- 'tayANavara ce 'tyAdi tyArapachI zrAvaDe sAmAyinA pAya atiyAra jANavA joIe paNa sevavA na joie te A pramANe che -(1) maneAdupraNidhAna, (2) vayohuSpravidhAna (3) bhayahuSyavidhAna, (4) sAmAyiunu smRtyAratha, (4) anavasthitasAmAyikakaraNa (1) manadupraNidhAna~mananI khATI pravRtti karavI arthAta sAmAyikane samaye gRhasthI sakhadhI mArU-mAThuM vicAravuM (2) vace dupraNidhAna-sAmAyikane samaye kaThora ane sAvadha bhASA elavI (3) kAyadupraNidhAna-kAyAnI kheATI pravRtti karavI arthAta pUjyA vinAnI ke joyA vinAnI jagyAmAM hAtha-paga pasAravA (4) Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 upAsakamAne bhoga-paribhogAtirekaH-sasya svasambandhinA cA''vazyakatA'dhikavastUnAmupayojanamityarthaH 15 / aprettha sagrahagAthA: [sagrahagAthA] " assavi paca'iyArA, kaTappo kukkuya ca mohriy| taha sajuttahigaraNa, upabhogAippamANavaharego // 1 // kAmugveyagavayaNodIraNameesa dhucae pddhmo| muhabhamuyAivigArA, hAsacihANa tahA pIo // 2 // kucchiyamappAsagiya, maviyAriyamavagayaTThasayadha / pahubhAsiNamiha tIo, aiyAge jeNasAsaNe maNio // 3 // vAsikuDhAragharaho, kkhalamusalappabhiisajuya tuno / hiMsAheuttaNao, assaiyArattaNa muNeyanva // 4 // cadaNamAlA bhavaNAsaNAiyANa tahovaogI jo / ahio so aiyAro, ettha vae pacamo vutto // 5 // " iti / etacchApA ca " asyApi pazcAtIcArAH, kandarpa kaukucya ca maukharyam / tathA sayuktAdhikaraNam , upabhogAdimamANavyatirekaH // 1 // kAmodvejakavacanodIraNameteSu ucyate prathamaH / / mukhabhrUvAdivikArAd hAsya vidhAna tathA dvitIyaH // 2 // kutsitamapAsagika,-mavicAritamapagatArthasambandham / bahubhApaNamiha tRtIya , atIcAro jainazAsane bhaNitaH // 3 // vAsI kuThAra gharaho dUkhala musala prabhRtisayuta tRtIya / hiMsAhetutvatA'syA'tIcAratva jJAtanyam // 4 // candana mAlA bhavanA''sanAdinAnA tathopayogo ya / adhira. so'tIcAge'tra vrate pazcama ukta // 5 // " iti / iti mRtArtha // 52 // upabhogaparibhogAtireka karate haiN| tAtparya yaha ki apanI aura apane sambandhiyoMkI vastuoMko AvazyaktAse adhika bhoganA upabhogapari bhogAtireka hai / sagrahagAthAe~ sugama haiM // 52 / / paribhegAtireka kaha che tAtparya e che ke potAnA ane pitAnA sa ba dhIonI vastuone jarUrIyAta karatA vadhAre jogavavI e upaga-paribhagatireka che sagraha gAthAo sugama che (52) Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sU054 dezAvakAzika vratAticAravarNanam 301 mUlam-tayANaMtaraM ca Na desAvagAsissa samaNovAsaeNaM paca aIyArA jANiyacA na samAyarigvA, tajahA-ANavaNappaoge, pesvnnppoge,sdaannuvaae,ruuvaannuvaae,bhiyaapogglpkkheve||10||54|| chAyA-tadanantara ca khalu dezAvakAzikasya zramaNopAsakena paJcAvIcArA jJAtavyA na samAcaritavyA, tadyathA-AnayanamayogaH, preSyamayogaH, zabdAnupAta., rUpAnupAtaH, vahi:pudgalaprakSepaH / 10 // 54 // TIkA-"Anayane'ti--svagamanAgamanArtha niyatAtkSetrAdvAhyAnA padArthAnA manyadvArA svasamIpe prApaNa prathamaH / / niyatAtkSenAdvAhyAnA kAryANA sampAdanArtha bhRtyAdi paNa dvitiiyH|2| niyatAtkSetrAvahiH kAryopasthitau chikkokAsIprabhRtibhiH zabdaiH prAtivezikAdi prativoya tatkArya sampAdanaceSTana tRtIyaH // 3 // anavasthitasAmAyikakaraNa-sAmAyikasayandhI vyavasthA na rakhanA, arthAt kabhI karanA, kabhI na karanA, aura kabhI samaya pUrA honese pahale hI sAmAyika pAra lenA // sagrahagAthAe~ gatArtha haiM // 53 // TIkArtha-tayANatara cetyAdi isake anantara zrAvakako dezAvakAzika vratake pAca aticAra jAnane cAhie kintu sevana na karane caahie| pAMca aticAra isa prakAra haiM-(1) Anayanaprayoga, (2) preSyaprayoga, (3) zabdAnupAta, (4) rUpAnupAta, (5) bahi pudgalamakSepa / ___ [1] Anayanaprayoga-apane gamanAgamanake lie maryAdA kiye hue kSetra se bAhArake padAyoMko dUsarese apane pAsa mgaanaa|2] preSyaprayogamaryAdA kie hue kSetrase bAharake kAryoko sapAdana karane ke lie naukara ja (5) anavasthita sAmAyikakaraNa- sAmAyika saMbadhI vyavasthA na rAkhavI, arthAta keIvAra karavI, koIvAra na karavI, ane kaIvAra samaya pUro thayA pahelA sAmAyika pANI levI sa graha gAthAone eja artha che (53) TIkArtha- 'tayANatara ce'-tyA pachI zrApa zazi pratanA pAya aticAra jANavA joie paNa sevavA na joIe, te pAca aticAra A pramANe che - (1) mAnayanaprayAga, (2) padhyaprayoga, () zahAnupAta, (4) 3pAnupAta, (5) bahi pudgalaprakSepa (1) Anayanaprayoga-pitAne gamanAgamana mATe maryAdita karelA kSetranI bahAranA padArtho bIjAnI mAraphate pitA pAse magAvavA (2) pRdhyapraga-maryAdita kSetranI bAranA kAryone saMpAdana karavA mATe nokara-cAkara mekalavA, (3) zabdAnupAta Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - upAsAvakAra dhinI yA smRtiH smaraNa tasyA akaraNam anAzrayaNa-smRtyakaraNam-"amuka samaye mayA sAmAyika kRta, kartavya, pharipyamANa ve" syeva nizcita-sAmAyika samayasya vismaraNamityarthaH / 4 / anavasthitiH anavasthA-vyavasthAyA abhAva ityarthastasyAH karaNa-manavasthitikaraNam-sAmAyikasya kadAcidAcaraNa kadAcidanAcaraNa, kadAcica samayamasamApyevotthAnamityarthaH 15 / atremA:samahagAyA: [sagrahagAthA ] " maNavAyAkAyANaM, duppaDihANANi tinni eyassa / sahaakaraNa cauttho, aNavaTThA''pAyaNa ca pacamago // 1 // aiyArA ime paca, sarUva darakhavAmi siM / payamo tattha sAvajja, mANasassa pavaTTaNaM // 2 // bIo NirasAvajja,-bhAsodIraNamIriya / tIo thale appamaThe, hatthAINa pasAraNa // 3 // sAmAiya vaya kanja,- mamue samae mae / iccAiNo visaraNaM, cauttho parikittio // 4 // vayassAyaraNe jAu, jAu nAyaraNa thaa| asamappeva vA jAu, uhANaM hoi pacamo // 5 // iti / chAyA-" manovAkAyAnA duSpaNidhAnAni traya etasya / smRtyakaraNa caturtho'navasthA''pAdana ca paJcamakaH // 1 // aticArA ime paJca, svarUpa darzayAmyepAm / prathamastatra sAvadha, mAnasasya pravartanam // 2 // dvitIyo niSThurasAvadhabhASodIraNamIritam / ThatIya sthale apramRSTe, hastAdInA prasAraNam // 3 // sAmAyika vrata kArya, mamuke samaye mayA / ityAdevismaraNa catuthe parikIrtita // 4 // vratasyA'caraNa jAtu, jAtu nA''caraNa tathA / asamApyaiva vA jAta, utthAna bhavati paJcamaH // 5 // " iti / ini mutrArtha // 53 // samaya maiMne sAmAyika kI thI, amuka samaya karanA cAhie, amuka sa kA~gA' isa prakAra sAmAyika nizcita samayako bhUla jaanaa| sAmAyikanu nyUyakaraNa- amuka samaye me sAmAyika karI hatI, amuka sama karavI joIe, amuka samaye karIza" e pramANe sAmAyikane nizcita samaya bhale Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 150 55 popadhopavAsa vratAvicAravarNanam 303 mUlam-tayANaMtaraM ca Na posahovavAsassa samaNovAsaeNaM paca aiyArA jANiyabA na samAyariyavA,taMjahA-appaDilehiya-duppaDilehiyasijjAsaMthAre, appamajjiyAduppamajjiyasijjAsaMthAre, appaDileyi duppaDilehiyauccArapAsavaNabhUmI, appamajjiya-duppamajji yauccArapAsavaNabhUmi,posahovavAsassa samma annnnupaalnnyaa11|55| chAyA-tadanantara ca gvalu poSadhopavAsasya zramaNopAsakena paJcAtIcArA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathA apratilekhita dumatilekhitazagyAsastAraH, apramArjitaduSpramArjitazayyAsastAraH, apatilekhitaduSpatilekhitoccAraprasravaNabhUmiH, apamA. jitaduSpamArjitocAraprasravaNabhUmi', popadhopavAsasya samyagananupAlanam 11 // 55 TIkA-'apratilekhite' -ti-zayyA-sastArakANA sarvathA na pratilekhana manyamanaskatayA pratilekhana ca prathamaH / 1 / teSAmeva sarvathA mamArjanAbhAvo'nyatAra AdibhI samajhanA caahie| [4] rUpAnupAta-niyata kSetrase bAharakA kAma karaneke lie dUsareko hAtha Adi dikhAkara usa kAmako siddha karanekI ceSTA krnaa| upalakSaNase TelIphonadvArA svarUpa prepaNako bhI samajhanA cAhiye, kyoki Ajakala TelIphonadvArA bAtacIta karanevAlekA phoTUbhI sAmane khIca jAtA hai| [2] bahiHpudgalaprakSepa-niyatakSetrase bAharakA prayojana hone para use siddha karane ke lie kakara patthara Adi pheMkakara dUsareko saketa (izArA) karanA / gAdhAoMkA artha yahI hai // 54 // TIkArtha-' tayANatara ce -tyAdi tatpazcAt zramaNopAsakako popadhopavAsa vratake pAca aticAra jAnane cAhie kintu sevana na karane tA-TenIphena vagere paNa samajI levA (4) rUAnupAta-niyata kSetranI bahAranuM kAma karavAne bIjAne hAtha vagere batAvIne te kAma siddha karavAnI ceSTA karavI upa lakSaNo karIne TelIphona dvArA svarUpa preSaNane paNa samajI levuM kAraNa ke AjakAla TelIphena dvArA vAtacIta karanArane pheTe paNa sAmethI khecI zakAya che(5) bahi - pudagalaprakSepa-niyata kSetrathI bahAranuM prayojana upasthita thatA tene siddha karavA mATe kAkare, patthara, vagere phekIne bIjAne saketa(IzAro)karo saMgraha gAthAone artha eja che (54) TIkArtha-'tayANatara ce'tyAdi te pachI zramapAsa poSadhA5pAsa itanA pAca aticAra jANavA paraMtu sevavA nahi te A pramANe -(1) apratilekhita Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 upAsakadazAstre niyatAtkSetrAdvahi sthita phAryasampAdanArthaM parasmai svahastAdi darzayitvA veSTanam, AglabhASAmasiddha 'TelIphona, TelIgrApha' mamaterupalakSaNa ca caturthaH // 4 // niya tArakSetrAdUna prayojanasadbhAve tatsa pAdanAyeM pudgalAnAM choSTazilA putrakAdInA prakSe peNa taTastha prati saketIkaraNa, yadvA TelIphonayantradvArA svapratikRtipreSaNasyApyupa lakSaNam / tadyantreNa sabhApaNa karttRrAkRtirapi nirdiSTe sthale prakaTI bhavatItyarthaH / iti paJcama / 5 // natrettha sadagrahagAthA: " = damamassa'hayArapacaga se, paugo ANavaNassa pesaNassa / avi sahaga rUvagANuvAo, bahiyA puggalakhevaNa taheva // 1 // pareNa ghajjhavatthUNa, pAvaNa ja niyatige / paDhamo mo evameva, bIo bhicAipemaNa // 2 // tIo chikAicedvAriM, tavAyaraNa mao / tahA cauttho hatthAha, ceTThaNa parikittio // 3 // sakkarAiviNikkhevA, cehaNa hoi pacamo / pareNa bajjhakajjANa, sapAe Nena tArisa // 4 // vayassa rakkhaNa tamhA, satya desAvagAsiya / " iti // etacchAyA ca--- " dazamasyA ticArapazca kamasya, prayoga Anayanasya preSaNasya / api zabdaka rUpakAnupAto vahi. pudgalakSepaNa tathaiva // 1 // pareNa vAhyavastUnA, mApaNa yannijAntike / prathamaH sa evameva dvitoyo bhRtyAdipreSaNam // 2 // tRtIyakAdiceSTAbhistathaivA''caraNa mata | tathA caturthI hastAdiceSTana parikIrttita // 3 // zarAdivinikSepAceSTana bhavati pazcama / pareNa bAhyakAryANA sampAde naiva tAdRzam // 4 // vratasya rakSaNa tasmAtsArtha dezAvakAzikam // " iti / iti trArtha // 54 // cAroko bhejnaa| [3] zabdAnupAta - niyatakSetra se bAhArakA kArya A pADane para chIMka kara, khAsa kara yA anya koI zabda karake, par3osI Adiko izArA karake kArya karAne kA prayatna karanA / upalakSaNase TelIphona --niyata kSetrathI mahAranu kArya AvI paDatA chIMkIne, khAkhArIne yA khIjA koi zabda karIne pADozI Adine izArA karI kArya karAvavA prayatna karavA, upalakSaNe karIne Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sUtra 56 atithisavibhAgavatAvicAra0 3.5 uccAraprasravaNabhUvipaye kramaza idam / / cetmakAradvika, tRtIyazcaturthaH samatastadA // 3 // pavamaH pAlanAbhAvaH, popadhasya yathAvidhi / pratasyaitasya grahaNe, vidhi. sAmAyike yathA // 4 // " iti / iti sUtrArthaH // 55 // malama tayANaMtara ca Na atihisaMvibhAgassa samaNovAsaeNaM paca aiyArAjANiyavvA na samAyariyadhA, taMjahA sacittanikkhe vaNayA,sacittapehaNayA,kAlAikkame,paravavaese, macchariyA // 12 // 56 // chAyA-tadanantaraM ca khalu atithisaribhAgasya zramaNopAsakena pazcAtIcArA sAtavyAna samAcaritavyAH, tadyayA-sacittanikSepaNa, sacinapidhAna, kAlAtikramaH paravyapadezaH, matsaritA / 12 // 56 // TIkA-sacitte' -ti-saciteSu dhAnyAdiSvadAnabuddhayA nikSepaNa-sammegna, yadvA sacittAnA nikSepaNamarthAtkalpanIyevacitteSviti sacitanikSepaNa sacirA (3) uccAra prasravaNe (mala-mUtra )kI bhUmikI paDilehanA na karanA yA ducittA hokara paDilehanA karanA tIsarA aticAra hai| (4) uccAraprasnavaNakI bhUmiko na pUjanA yA asAvadhAnI se pUjanA cauthA aticAra hai| () zAstrokta vidhise poSadhopavAsakA samyakapase pAlana va karanA aura posemeM rahakara AhAra, zarIrasaskAra, methuna Adi aneka prakArake vyApAroMkA vicAranA pAMcavA aticAra hai|gaathaaeN gatArya haiM // 55 // ___TIkArtha-'tayANatara ce'-nyAdi tadanantara Avakako atithisavibhAga bhratake pAca aticAra jAnane cAhie kintu sevana na karane caahie| bhUminI paDilehaNA na karavI e trIje aticAra che (4) uccAra-prasavaNanI bamine na pUjavI yA asAvadhAnIthI pUjavI e cothe aticAra che (5) zAstrokatavidhithI piSapavAsanu samyakarUpe pAlana na karavuM ane pisAmAM rahIne, AhIra, zarIrasatkAra, mithuna Adi aneka prakAranA vyApArane vicAra kare che pAcame aticAra che gAthAone artha spaSTa che (55) TIkArya- 'tayANatara I-tyAdi pachI zrImatisivimAnatA pAra 1 aticAra jANavA joIe paraMtu sevavA na joIe te A pramANe ) citta Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsamArane manaskatayA mamArjana ca bitAyaH / evamevoccAramasravaNabhUmau krameNa prakAradvaye tRtiiy-cturthii|3|4| pravacanokta vidhyanusAreNa popadhavratasya samyaganupAlanAmAvo, vratasamaya AhAra-zarIrasatkArA'brahmAdipividhavyApArANAmanucintana ca pnycmH||5|| atya saGgrahagAthA: " sijjAsadhAragANa ja, savarA'paDileraNa / pamAyappaDileho vA, aiyAro irAimo // 1 // appamajjaNameNasi,-maNNahA cA pamajjaNaM / ghutto ettha lae ghoo, adhyAro jAgama // 2 // uccAra pAsavaNabhU , cisae kamaso iNaM / / ce pagAraduga tIo cauttho samao tayA // 3 // pacamo pAlaNAbhAvo, posahassa jahAvihi / vayasseyassa gahaNe, vihI sAmAhae jahA // 4 // " iti / etacchAyA ca-- zagyAsastArakANA yatsarvathA'pratilekhanam / pramAdapratilekho vA, aticAra ihA''dimaH // 1 // amamArjanametepA, manyathA cA pramArjanam / ukto'tra vrate dvitIyo'ticAro yathA''gamam // 2 // caahie| ve ye hai-(1) aprati lekhita duSpatilekhitazayyAsastAra, (2) apramArjitaduSpramArjitazayyAsastAra, (3) apratilekhitaduSpratilekhita uccAraprasravaNabhUmi, (4) apramArjitaduSpramArjita uccAprasravaNabhUmi, pApa dhopavAsakA samyak ananupAlana | (1) zayyAsathAre AdikI paDilehanA na karanA yA asAvadhAnIsa paDilehaNA karanA prathama aticAra hai| (2) zagyA sathAre Adiko na pUjanA yA asAvadhAnIse pUjanA dUsarA aticAra hai| duSpatilekhita zayyAsa stAra (2) apramArjitadmamArjita-zadhyAsastAra, () atimita - hupratibhita - yAra - prasa13) - bhUmi, (4) maantpramArjitaucAra-prasavaNa-bhUmi, (5) piSayavAsanu samyaka ananupAlana 1 zA sathArA AdinI paDilehaNa na karavI, yA asAvadhAnIthI paDilehaNA karavI e prathama aticAra che (2) zayathA sa thArA adine na pUjavA yA asAvadhAnIthI pUjavA e bIje aticAra che 3 uccAra prasavaNa (malamatra)nI Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 307 " aMgArasaJjIvanI TIkA a 1 sU. 56 atithisavibhAgavratAvicAra0 paravyapadezaH = adAnayuddhayA-' parakIyamidamanAdika na mame - tyAdervAkyasya sAMdhusamIpe bhApaNamityarthaH svaya susthito'pi dAtu parasya kathana vA epa caturtha' |4| matsara' = parazubhadvepa, anatUpacArAdIrSyA, yadvo matsaraH = kRpaNasvasya bhAvo mAtsarya, tatatha - 'anena sAnave id datta kimahamasmAddIno ya dAsye ' ityevamavatva, dAne kArpaNyAcaraNa vetyarthaH / kecittu ' - matsara = kopa * sa eva mAtsarya - kopapurassara sAdhave bhikSAdAnamityarthaH ' iti vadanti, epa , * paJcama |5| teSu paJcasu yathAkathaJcidapi dAnamya sadbhAvAdatIcAratvameva na tu bhaGgatvam, samayako TAlakara bhikSA dene ko taiyAra honA kAlAtikrama aticAra hai / [4] paravyapadeza- arthAt dUsarekA kaha denA / bhikSA na deneke abhiprAya se ' yaha AhAra Adi dUsarekA he merA nahI ' aisA kahanA athavA Apa [ svaya ] sUjhatA [zuddha-AhArAdi dene yogya ] hone para bhI AhArAdi deneke lie dUsareko kahanA paravyapadeza aticAra hai / [5] matsaritA- dUsare ke bhale meM chepa karanA matsara hai / yahA~ upacAra se matsarakA artha IrSyA hai / ' isane sAdhuko yaha diyA hai, maiM kyA isase kama hU~ ki mai yaha padArtha na dUM ' isa prakAra IrSyA karanA mAtsarya hai / athavA dAna denemeM kajUsI karana mAtsarya aticAra hai / koI koI matsarakA artha krodha hai ' aisA kahate hai, unake mata se krodha pUrvaka sAdhuko bhikSA denA mAtsarya aticAra hai / ( ye pAcoM aticAra hI haiM, kyoMki sabhI meM kisI na kisI rUpameM ane AhAra paNa na devA paDe' evI bhAvanAthI sAdhunA bhAjananA samayane TALIne bhikSA devAne taiyAra thavu e kAlAtikrama che (4) parabyapadeza--arthAt khIjAne kahI devu bhikSA na ApavAnA hetuthI A AhAra Adi bIjAnA che-mArA nathI' ema vhevu, athavA peAte sUjhatA (AhArAdi veArAvI zake teveA) hAvA chatA pazu AhAra devA mATe bIjAne kahevu, e parabyapadeza aticAra che (5) matsaritA--khIjAnA bhalAmA dveSa karave e masara che. ahIM upacAre karIne matsarane a IrSyA che. eNe sAdhune A Apyu che, huM thru tenAthI kama chu ke e padArtha na Apu?" e pramANe irSyA karavI e mAsa che athavA dAna Apa vAmA kasAI karavI e mAtsaryAM aticAra che. kAi kAi kahe che ke matsaranA * artha kAdha che' temane mate krodhapUrNAMka sAdhune bhikSA ApavI e mAtsaryAM aticAra che e pAce aticAra ja che, kemake e badhAmA koi ne koi rUpamA dAna devAne Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - mAdika, yahA- bhAvanayA sAnAs - 6 . ", , 3 . upasiMpadA zAlyAdipu sammilitamacittamannAdika, yadvA-acittaSyamAdiSu nisila sacite zAlyAdi cettadA kalpitatvAtsAdhuna grahIpyatIti bhAvanayA saMcitaSvacittasthA'cittepurA sacittasya sammelanamirtyaH, epa prathamaH // evaM sacittenA'cittasyA'cittena yA sacittasya' pidhAna-sacittapidhAna nAma dvitiyaH / 2 / kAlA sAdho janasamayastasyAtikamA ullaina-kAlAtikamaH 'sAdhuHsatkRto''pi bhaveMdrojanIyamapi na pIyA' diti buddhacA sAdhumojanasamayamavikramya mikSA dAnArtha prastutIbhavanamityarthaHepa pratIya. 1,31 parasya, vyapadezAcyAhArave isa prakAra haiM-(1) sacitta-nikSepaNa, (2) sacittapiMdhAna,,[3] kAlA tikrama, [4] paravyapadeza, [5] mtsritaa| 1, - (1) sacittanikSepaNa-dAna na deneke abhiprAyase acitta vastuoMko sacittadhAnya AdimeM milA denA, athavA, kalpanIya vastuoMmeM sacitta vastu-milA denA sacittanikSepaNa hai / tAtparya yaha hai ki-" sacica zAli Adime, agara acitta milA deMge, yA acitta anna AdimeM sacitta zAli Adi milA deMge to sAdhu-grahaNa nahIM karege aisI 'bhAvanA karake sacittame acitta aura acitta meM sacitta milA denA sacittanikSepaNa aticAra' hai| 1. [2] sacittapidhAna-isI prakAra pUrvokta bhAvanAse sacitta vastuse acittako aura acittase,sacittako hAka denA sacittapidhAna aticAra hai| ...[3].phAlAtikama-arthAt samayakA ullaghana krnaa| 'sAdhukAsatkAra bhI ho jAya aura AhAra bhI na denA par3e aisI bhAvanAse sAdhuke bhojana ni , (2) sattiyidhAna,-(3) selfit, (4) 50yapaheza (5), bhAsaritA (1) sabhittanikSaya-hAna na pAnA uttuzA ayitta tumAna sathita dhAnya Adima meLavI devI, athavA kathanI vastuomAM-sacitta vastuo meLavI do ' sacittanikSepaNuM che tAtparya e che ke sacitta zAli AdimAM je acitta meLavI daIzuM, yA acitta anAdimA sacitta zAla Adi meLavI daIzu, te sAdhu ati grahaNa nahi kare evI bhAvanAe karIne sacittama acitta ane cittamAM 'zcata padAthe meLavI leMvA'e sacitanikSepaNa aMticAra che ? (2) sacittapidhAna-eja pramANe mUkta bhAvanAthI sacina parathI acajAne ane cittathI sacittane DhAkI de e citapidhone aticAre che / (stallatio-mayata sabhayanu GEL "sAna wine Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'magAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 sU0 57 salekhanAticAravarNanam 309 [ sagrahagAyAH ] 'Na bhovaNIyapi mae payeya, have jaheso samaNovi tuTTo' / Iva kAlappaDijAvaNa ja, so ettha kAlAikamI pagIo ||4| annAya savvaNi parassa, na mAmaINaM ti adANabhAvA / sakAra saddhAi vihANapuvva, ja bhAsaNa so kahio cauttho || 5 // imeNa dina kimaha na tAriso, izccaivamIsAyaraNa taheva / pANakAvaNNavihI ya ja vA, koveNa dANa ca mao tahato // 6 // iti / - chAyA. na bhojanIyamapi mayA pradeya bhaveda yathaiva zramaNo'pi tuSTaH / itIva kAlamatiyApana yat, so'tra kAlAtikramaH pragItaH // 4 // anAdika sarvamida parasya na mAmakInamityadAnabhAvAt // satkArazraddhAdividhAnapUrva, yad bhASaNa sa kathitacaturtha ||5|| anena datta kimaha na tAdRza. 1, ityevamarthyAcaraNa tathaiva / pradAnakArpaNyavidhi yadvA, kopena dAna ca matastathA'nta. 6 " iti / iti sUtrArtha ||26|| mUlam - tayANatara caNaM apacchimamAraNatiyasaMlehaNAjhasaNArAhaNAra paMcaahiyArA jANiyadvA na samAyariyadhA, taMjahAihalogAsa sappaoge, paralogAsa sappaoge, jIviyAsaMsappaoge, maraNAsa sappaoge, kAmabhogAsasappaoge / 13 // 57 // chAyA - tadanantara ca gvalu apazcimamAraNAntikasale khanAjopaNA''rAvanAyAH pazcAtIcArA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathA - ihalokAzasAprayogaH, paralokAzasAmayeoga, jIvItAzasAprayogaH, maraNAzasAprayogaH, kAmabhogAzasAmayoga // 13 // 57 // TIkA -- 'ihe' -ti- sastAragrahaNottaram - ihaloke manuSyaloke AzasAmayoga' 'mRtvA cakravartI vA rAjA vA tanmantrI vA bhUyAsa ' - mityAdirUpAbhilAyahA~ 'yathA' pada abhyAgata hIna dIna AdikA bhI upalakSaNa hai / zAstroM meM sarvatra aisAhI dekhA jAtA hai / gAthAoMkA artha yahI hai // 56 // TIkArtha- ' tayANatara ce 'tyAdi isake anantara apshcimmaarnnaaahIM thayA, pade abhyAgata dIna na Adinu paNa upalakSaNa che. zAomA satra emaja jovAmA Ave che (56) TIkArtha- ' tayAra ce 'tyAhi tyAra pachI apazcima-bhArayAti-sa bhevanA Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___upAsakavAsale padi sarvathA na dadhAhadata pratiSedhehase vA pariyeta tadA tu mAsva, yaduktam"Na deha vAreha ya dijjamANa, taheva dine paritappae ya / . iyerisojo kivaNassa bhAvo, bhago vaye pArasage iheso||1||" iti chAyA-"na dadAti vArayati ca dIyamAnam , tathaiva datte paritapyate ca / ityetAdRzo yaH kRpaNasya bhAvaH, mahoH vrate dvAdazake ehepH||1||"iti| 'yathA'-pada cAtrAbhyAgatAdInAmapyupalakSaNa, tathaiva zAstrAdiSu savetroparambhAt / atretya saGgrahagAthA:-- "assavi pacaiyArA, sacittanikkhevaNAvirANAi / eva kAlAikama paravavaesA ya macchariya // 1 // dhannAisu sacittesu, macittaparimelaNa / eyassa vivarIya vA, paDhamo parikittio // 2 // acittassa sacittaNa, pihANa bukamovi vA / bhoyaNAipayatthesu, jo so bIo udAhio // 3 // etacchAyA ca" asyApi pazcAtIcArA', sacittanikSepaNApidhAnAdi / eva kAlAtikrama,-paravyapadezau ca mAtsaryam // 1 // dhAnyAdiSu savittaSu, acittaparimelanam / etasya viparIta cA, prathama parikIrtita // 2 // acittasya sacittena, pidhAna vyutkramo'pivA / bhojanAdipadAtheSu, ya. sa dvitIya udAhata // 3 // - dAna denekA sadbhAva pAyA jAtA hai| ata. inake hone para bhI vrata bhaga nahIM hotaa| yadi AhArAdi deve hI nahIM, yA dete hue koroke, athavA dekara pazcAttApa kare to vratabhaga samajhanA caahie| kahA bhI hai " svaya na deve, dete hue dUsareko niSedha kare, athavA dekara pazcAttApa kare, aisA jo kRpaNakA bhAva hotA hai usase yaha bAraravA vrata khaNDita hotA hai // " saddabhAva mAluma paDe che tethI e hovA chatA vratabhaga thatuM nathI je dAna Ape nahi ane ApanArane reke, athavA ApIne pazcAttApa kare te vratabha ga samajavA pite na de, bIje Ape tene niSedha kare, athavA ApIne pazcAttApa kara, je paNa bhAva thAya che tethI A bAramA vratano bhAga thAya che" e Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 sU0 57 salekhanAticAravarNanam 309 [sagrahagAthAH] 'Na bhoyaNIyapi mae payeya, have jaheso samaNovi tuTTo' / iIva kAlappaDijAvaNa ja, so ettha kAlAikamo pagIo // 4 // annAiya samvamiNa parassa, na mAmaINaM ti adANabhAvA / sakArasaddhAivihANapuvva, ja bhAsaNa so kahio cauttho // 5 // imeNa dinna kimaha na tAriso, iccevamIsAyararNa taheva / payANakAvaNNavihI ya ja vA, koveNa dANa camao thto||6||"iti / chAyA. na bhojanIyamapi mayA pradeya bhaved yathaiva zramaNo'pi tuSTaH / itIva kAlapatiyApana yat, so'tra kAlAtikramaH pragItaH // 4 // annAdika sarvamida parasya, na mAmakInamityadAnabhAvAt // satkArazraddhAdividhAnapUrva, yad bhApaNa sa kathitazcaturthaH / / 5 / / anena datta kimaha na tAdRzaH 1, ityevamIyA'caraNa tathaiva / pradAnakArpaNyavidhizca yadvA, kopena dAna ca matastathA'ntaH 6"iti / iti sUtrArthaH // 56 // mUlam-tayANatara ca Na apacchimamAraNatiyasaMlehaNAjhUsaNArAhaNAe paMcaahiyArA jANiyabA na samAyariyavA, tajahAihalogAsalappaoge, paralogAsasappaoge, jIviyAsasappaoge, maraNAsasappaoge, kAmabhogAsasappaoge / 13 // 57 // chAyA-tadanantara ca khala apazcimamAraNAntikasalekhanAjopaNA''rAdhanAyAH pazcAtIcArA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathA-ihalokAzasAprayogaH, paralokAzasAprayogaH, jIvItAzasAmayogaH, maraNAzasAmayogaH, kAmabhogAzasAmayoga // 13 // 57 // TIkA- 'ihe'-ti-sastAragrahaNottaram-ihaloke manuSyaloke AzasAma- yogaH 'mRtvA cakravartI vA rAjA vA tanmantrI vA bhUyAsa '-mityAdirUpAbhilA yahA~ * yathA' pada abhyAgata hIna dIna AdikA bhI upalakSaNa hai| zAstroMme sarvatra aisAhI dekhA jAtA hai / gAthAoMkA artha yahI hai // 56 // TIkArtha-' tayANatara ce'-tyAdi isake anantara apazcimamAraNA ahIM "yathA, pada abhyAgata dIna hIna AdinuM paNa upalakSaNa che. zAomAM sarvatra emaja jovAmAM Ave che (56) TIkArtha-'tayANara the'-tyA tyA2 pachI apazcima-bhArAti:-sapanA Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - - upAsakavArale pakaraNam / 1 / eva paralokA''zasAmayogaH- devo bhUyAsa'-mityAdirUpA milApakaraNam / / sammAnAdilomena jIvItasya mANadhAraNasyA''zasAprayogAthimilApakaraNa-jIritA''zasAmayogaH / 3 / karyazakSetrAdinivAsabhayuktakSudA ghupatatayA sammAnAdhabhAvena 'kdA'ha mriyeya' ityAdirUpa maraNasyAmilApakaraNa maraNA''zasAprayogaH / 4 / kAmau zabdarUpe bhogA-gandharasasparzAstatrA''za sAmayogA-abhilApakaraNa kAmabhogA''zasAMprayogA-ruciraviSayaspRhayAlute tyarthaH / 5 / atrettha saDagrahagAthA:" paca'iyArA amsAvi, te viseseNa vajae / tesiM sarUvamegega,-magge ettha nighajnai // 1 // 'rAyAI homu macAha 'miccAsasaNamAimo / eva devAivisayA, ''sasA bIo pakittio // 2 // tIo sammANAilohA, jIvadhAraNakakhaNa / kayA marissa' miccAI, ahilAso cautthao // 3 // sahakhvAivisayA,''sasA jA vayadhAriNo / pacamo aiyAro so, Neo ettha jahAgama // 4 // " iti| ntikasalekhanA joSaNA ArAdhanAke pA~ca aticAra jAnane cAhie kintu unakA AcaraNa na karanA caahie| ve ye hai-[1] ihalokAza sAprayoga, (2) paralokAzasAprayoga, (3) jIvitAzasAprayoga, (8) maraNAzasAprayoga, (5) kaambhogaashsaapryog| (1) ihalokAzasAmayoga-sadhArA (anazana) grahaNa karaneke pazcAt 'marakara mai manuSyalokame cakravatI hoU~, rAjA hoU~, rAjamatrI hA ityAdi abhilASA krnaa| (2) paralokAzasAprayoga-'mRtyu ke bAda indra hoU~, devatA hAU' ityAdi paraloka sabandhI abhilASA krnaa| jeSaNa-ArAdhananA pAca aticAra jANavA joIe te A pramANe - (1) AAsa-prayoga, (2) pAsa-prayoga, (3) vitazakSA-prayA, (4) bharaNAya sA-prayoga, (5) mAlAgAsA-praye (1) IhalokAza sA-prayAga--sa thAra (anazana) prahaNa karyA pachI "mAna che manuSyalokamAM cakravatI thauM, rAjA thauM, rAjamatro thauM? ItyAdi abhilASA karavA, (2) 5 NAI-prayoga-bhRtyu pachI 4.2 46. devatA 48' Uearts paraleka sa ba dhI abhilASA karavI Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . ... bhagAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 0 57 saThekhanAvicAravarNanam etacchAyA~ ca.. -- - - - - "pazcAtIcArA asyApi, tAna vizeSeNa varjayet / teSAM svarUpamekamagreja nirabhyate // 1 // " . . rAjAdirbhaveya. mRtvA'ham ' ityAzasanamAdimaH / - - . - .. eva devAdivipayA''zasA dvitIyaH prakIrtita // 2 // ... tRtIyaH smmaanaadilobhaajiivdhaarnnkaangkssnnm| }}', 'kadA mariSyAmI'-tyAdhamilApazcaturthakaH // 3 // - ganda-rUpAdivipayA''zasA yA tatadhAriNaH / - paJcamo'ticAraH sa jJeyo'tra yathA''gamam // 4 // " iti| iti bhUtrArthaH / / 57 // " - mUlam-tae NaM se ANade gAhAvaI samaNassa bhagavaomahAvIrasta atie pacANuvaiya sattasikkhAvaiya duvAlasaviha - sAvayadhamma paDivajai, paDivajjitA samaNa bhagava mahAvIra vaMdai namasai, vadittA namasittA eva vayAsI (3) jIvitAzasAprayoga-'maiM jItA raha jAU~ merI prazasA hogI' isa prakAra icchA krnaa| : - (4) maraNAzasAprayoga-karkaza kSetra AdimeM nivAsa dvArA honevAle kaSTase,bhUkha, AdikI pIDAse pIDita hokara aura sammAna na honese 'maiM kara mara jAU~' ityAdi maranekI icchA krnaa| (5) kAmabhogAzasAprayoga-kAma [zabda aura rUpa] tathA bhoga [gandha, rasa, sparza ] meM abhilASA karanA, ardhAt managamate.viSayoMkI lAlasA rkhnaa| gAthAe~gatArtha haiM / sagraMha gAthAoMkA artha yahI hai / / 57 // (5) laktizA prayoga to rahI 6, bhArI prazasA 2' mevA 27 42vI... (I maraNazasa-paga-karkaza kSetra AdimA nivAsa dvArA thaMnArA kaSTathI, bhUkha dinI pIDathI pIDita thavAthI ane samAna na thavAthI huM have kayAre marI jau" e pramANe karavAnI IcchA karavI (In sA-ayoja-4 (298 bhane 35) tayA jAdha, rasa, sparzanI abhilASA karavI, arthAta managamataviSayenI lAlasA -rAkhavI - saMgraha yAmeAnA artha cha (7) / " Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - pakaraNam / 1 / eva paralokA''zasApayoga= devo bhUyAsa'-mityAdirUpA milApakaraNam / 2 / sammAnAdilobhena jIpIvasya mANadhAraNasyA''zasAprayogaHabhilApakaraNa-jIvitA''zasAprayogaH / 3 / pharyazakSetrAdinivAsabhayuktakSudA ghupahatatayA sammAnAdhabhAvena 'kadA mriyeya' ityAdirUpa maraNasyAmilApakaraNa maraNA''zasAprayogaH / 4 / kAmau zabdarUpe bhogA-gandharasasparzAstatrA''za sAmayogaH abhilApakaraNa kAmabhogA''zasoprayogaH ruciraviSayaspRhayAlate 'tyarthaH / 5 / atretya saDagrahagAthA: "paca'jhyArA amsAvi, te viseseNa cannae / tesiM sarUvamegega,-magge ettha niyajyai // 1 // 'rAyAI homu macAra' micAsasaNamAimo / eva devAivisayA,''sasA dhIo pakittio // 2 // tIo sammANAilohA, jIvadhAraNakakhaNa / ' kayA marissa 'miccAI, ahilAso cautthao // 3 // sadakhvAivisayA, ''sasA jA vayadhAriNo / pacamo aiyAro so, Neo ettha jahAgama // 4 // " iti / ntikasalekhanA jopaNA ArAdhanAke pAca aticAra jAnane cAhie kintu unakA AcaraNa na karanA caahie| ve ye hai-[1] ihalokAza sAprayoga, (2) paralokAzasAprayoga, (3) jIvitAzasAprayoga, (4) maraNAzasAprayoga, (5) kaambhogaashsaapyog| (1) ihalokAzasAprayoga-sathArA (anazana) grahaNa karane ke pazcAta - 'marakara mai manuSyalokame cakravatI hoU~, rAjA hoU~, rAjamatrI hoU ityAdi abhilASA karanA / (2) paralokAzasAprayoga-'mRtyu ke bAda indra hoU~, devatA hoU' ityAdi paraloka sabandhI abhilASA krnaa| jeSaNuM-ArAdhananA pAca aticAra jANavA joIe te A pramANe - (1) USA sA-prayAga, (2) 5RAINsA-prayoga, (3) chavitAsa-ayA, (4) bharaNAya sA-prayAga, (5) mAlAgAsI-praye (Usatsaa-pryog-sthaa| (manazana) II ryA chI' bhazana - manuSyalokamAM cakravata thau, rAjA thau, rAjamatro thaI" ItyAdi abhilASA karavA, (2) 52astast-prayoga-'bhRtyu pachI - 46, devatA 48. Vrat paraleka sabadhI abhilASA karavI Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sUtra 58 AnandagAthApate matijJAvarNanam 313: chAyA-tataH sa Anando gAthApatiH zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAntike paJcANuvatika saptazikSAvatika dvAdazavidha zrAvadharma pratipadyate, pratipaya zramaga bhagavanta mahAvIra vadante namasyati, vanditvA namasyitvA evamavAdIva___"no khalu me bhadanta ! kalpate adyamabhRti anyayUyikAn vA, anyayUthiyAdevatAni vA, anyayUyikaparigRhItAn arhacaityAna vA nanditu vA namasyitu cA, pUrvamanAlApakairAlapitu vA salapitu vA, tepAmazana vA pAna vA khAdya vA svAdha vA dAtu vA anumadAtu vA, nAnyatra rAjAbhiyogAt, gaNAbhiyogAt, balAbhiyogAt, devatAbhiyogAt , gurunigrahAd, vRttikAntArAt / kalpate me zramaNAn nirgranyAn prAmukenaipaNIyenA'zana-pAna khAdya svAgena vastrakambalapatadgraha (pratigraha)pAdamonchanena, pIThaphalakazagyAsastArakeNa, aupadhabhaiSajyeNa ca pratilAbhayato vihattum "___iti kRtvA, imametadrUpamabhigRhNAti, abhigRhya praznAn pRcchati, pRSTvArthAnAdadAti, AdAya amaNa bhagavanta mahAvIra vikRtvo vandate, vanditvA zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAntikA tipalAzAcaityAtmatinikrAmati, pratiniSkramya yatrava vaNigrAma nagara, yatraiva svaka gRha tatraivopAgacchati, upAgatya zivAnandA bhAryAmevamavAdIt-"eva khalu devAnupriye ! mayA amaNasya bhagavato mahAvIrasyAntike dharmoM nizAnta so'pi ca dharmoM mameSTa' pratISTo 'bhirucita , tada garama khalu tva devAnupriye ! zramaNa bhagavanta mahAgIra vandasva yAvat paryupAssva, zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAnti ke pazcANuvratika saptazikSApratika-dvAdazavidha gRhidharma pratipadyasva // 58 // ____TIkA-'anye'ti-anyat-tIrthakarasaghApekSayA bhinna yada yUtha-saghastadanyayUtha tadastyepAmityanyayUthikAH zAkyAdibhikSavastAn, anyayUthikAnA daivatAni TIkArtha-'tae Na se' ityAdi-isake anantara Ananda gAthApati zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samIpa pA~ca aNuvrata, sAta zikSAvrata, isa prakAra bAraha tarahake zrAvaka dharmako svIkAra karatA hai, zramaNa bhagavAn mahAvIrako vandanA namaskAra karatA hai, candanA namaskAra karake isa prakAra kahatA hai TIkArtha-'tae Na se' tyA tyA55chI bhAna sayApati zrama bhagavAna mahAvIranI samIpe pAca aNuvrata, sAta zikSAvrata e pramANe bAra prakArane zrAvaka dharma svIkAre che, zramaNa bhagavAna mahAvIrane vadanA-namaskAra kare che, vadanA namaskAra karIne A pramANe kahe che - Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "no khalla me bhate / kApai ajjappabhiI anausthie yA annautthiyadevayANi vA annautthiyapariggahiyANiarihaMtacejhyAi vA vaMdittae vA namaMsittae vA puci aNAlatteNaM Avittae vA saMlavittae vA, tesi asaNaM vA pANaM vA khAima vA sAimaM vA dAu vA aNuppadAuM vA, nannattha rAyAbhiogeNaM gaNAbhiogeNaM calAbhiogeNaM devayAbhiogeNaM guruniggaheNaM vittikatAreNaM / kappar3a mesamaNe niggaMthe phAsueNaM esaNijjeNa asaNapANakhAimasAimeNa vatthakaMvalapaDiggahapAyapuchaNeNaM pIDhaphalagasijjAsathAraeNaM osahabhesajjeNaM ya paDilAbhemANassa viharittae " -tti kaTu imaM eyArUva abhigaha abhigiNhai, abhigiNhittA pasiNAi pucchai, pucchittA aThAI Adiyai, AdiittA samaNaM bhagava mahAvIra tikkhutto vadai, vaMdittAsamaNassa bhagavaoM mahAvIrassa atiyAo duipalAsAo ceiyAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittAjeNeva vANiyaggAme nayare,jeNeva sae gihe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sivAnaMda bhAriya evaM vayAsI-"eva khallu devaannuppiyaa| mae samaNassa bhagavaomahAvIrassa aMtie dhamma nisate, sevi ya dhamme me icchie paDicchie abhiruie, ta gacchaNNaM tumaM devANuppiyA / samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAhi jAva pajjuvAsAhi, samaNassa bhagavao mahAvIrassa atie pANuvvAya sattasikkhAvaiyaM duvAlasaviha gihidhamma paDipajjAhi" // 58 // Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA sU0 58 AnandagAthApateH pratijJAvarNanam 315 nirgandha zramaNoko prAsu eSaNoya azana, pAna, khAdya, svAdya, vastra, kampala, pratigraha [ pAtra ] pADhaproMchana, pITha, phalaka, zayyA, sastAra, auSadha, bhaiSaja pratilAbha karAte hue vicAranA mujhe kalpatA hai / " isa prakAra kahakara usane usakA abhigraha liyA, phira prazna pUche, prazna pUcha kara arthako grahaNa kiyA, phira zramaNa bhagavAn mahAvIrako tIna vAra vandanA kI / vandanA karaneke bAda zramaNa bhagavAn mahAvIrake samIpase, dUtipalAza caityake bAhara nikalA, nikala kara jahA~ vANijagrAma nagara aura jahA~ usakA ghara thA vahIM aayaa| Akara apanI patnI zivAnandAse isaprakAra kahane lagA- "he devAnupriye maiMne zramaNa bhagavAn mahAvIrake samIpa dharma sunA aura vaha varma mujhe iSTa hai, bahuta hI iSTa hai, mujhe rucA hai| he devAnupriye ! isalie tuma bhI jAo, zramaNa bhagavAn mahAvIrako vandanA karo yAvat paryupAmanA karo aura zramaNa bhagavAna mahAvIra se pA~ca aNuvrata aura sAta zikSAvata, isa prakAra bAraha tarahakA gRhastha dharma svIkAra karo | " 'annautthiyapariggahiyANi arihalaceDayADa' isa mUla cAkyameM napuMsaka liMga hai so prAkRta honeke kAraNa aisA huA hai / kahA bhI hai nirbhaya zrama Asura meSIya azana, pAna, dhyAdha, svAdya, vana, 4 ma atithaMDa (yAtra), pAiprochana, thAI, isaDa, zayyA, sastAra, auSadha, aSa4, pratisAna karAvatA vicagyu mane katle che" e pramANe karIne teNe tenA abhigraha lIdhe, pharIthI prazno pUchayA, prazna pUchIne a grahaNu karyo, pachI zramaNa bhagavAna mahAvIrane traNavA.vadanA karI vazvanA karyA pachI zramajI bhagavAn maDhAvInI mamIpethI kRtipalAza caityanI bahAra nIkaLye nIkaLIne jyA vANijagrAma naga ane jyA tenu ghara hatu tyA te Avye AvIne peAtAnI patnI zivAnadAne kahevA lAgye he devAtupriye meM zramajI bhagavAn mahAvIranI samIpe dharma mAnye ane e dharma mane iSTa che, khaDreja ISTa che, mane rUcche hai devAnupriye / tethI tame paNa jA, zramajI bhagavAna mahAvIrane vanA kare cAvat pa pAmanA kare! ane zramaNa bhagavAna mahAvIra pAsethI pAca aNuvrata ane sAta zikSAvrata, e pramANe khAra prakAranA gRhasthadhA svI42 re|" " 'anna utthiyapariggaDiyANi arihataceiyAha' me bhUja vAyamA napusaTa liMga che, te prAkRta havAne kAraNe ema thayu che kahyu che ke- 'liMga svataMtra hAya Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 - upAsakadazAstre anyayUyikadevatAniarhadinAni, anyayUyikaiH parigRhItA svIkatA:-anyayUyikaparigRhItAH yathAkayazcittaithikAntarasammilitA ityarthaH,upalakSaNametadavasamA pArthasthAdInAmapi,arhatA vItarAgasya caityA:-citya-jJAna tadassyepAmitya IzvatyAH -jinasAdhavastAn taithikAntarasAdhana pArthiphAntaradevAn pAyathAkyazcitteyikA ntarasammilitAna jinasAdhun veti piNDito'rtha., panditu yA namasyitu vA 'mana kalpate' iti smpndhH| 'annautthiyapariggahiyANi arihataceDayAi' iti bhUle napusakanirdezastu prAkRtatvAva , tathAcoktam "liGgamatantram " (445) iti, api ca"suptiDupagrahaliGganarANA, kAlalacUsvarakartRyaDA c| vyatyamicchati zAstrakRdepA,so'pi ca sidhyati yAhulakena ||"iti / " liGgamatantra, lokAzrayatvAlliGgasya" iti ca / " bhagavAn ! Ajase mujhe, vItarAga-saghase bhinna saghavAleko vItarAga-saghase bhinna devako, anyayUdhiroM dvArA svIkRta arthAt anyatIrthika sAdhuoMmeM mile hue arihatacaitya [jinasAdhuoM] ko, tathA upalakSaNase avasanna pArzvastha Adiko bhI vandanA namaskAra karanA nahIM kalpatA hai| pahale unake vinA pole unake sAtha bolanA yA punaH punaH vArtAlApa karanA, unheM guruvuddhise azana pAna khAdya svodya Adi eka vAra denA yA vAra vAra denA nahIM kalpatA hai ina AgAroMke sivAya rAjAke abhiyoga [ Agraha se, gaNa [ sagha ke abhiyogase, balavAnaka abhiyogase, devatAke abhiyogase, guru arthAt mAtApitA Adika nigraha [paravazatA] se aura vRttikAntAra [AjIvikA nirvAha ke abhAva]sa arthAt ina kAraNoMke hone para denA ka patA hai| "bhagavad AjathI, vItarAga ga ghathI bhinna sa ghavALAone, vItarAga na ghathI bhinna devane, anya yuthike e svIkArelA athata anyatIthika sAdhuomAM maLelA arihata catya (jina sAdhuo)ne tathA upalakSaNe karIne avasAna pArtha Adina paNa vadana-namaskAra karavAnuM mane kahapatu nathI pahelA teo boDanA vinA temanI sAthe bolavAnuM yA puna puna vAtacIta karavAnuM, temane gurUbuddhithI azana pAna khAdya vAgha Adi ekavAra yA vAra vAra devAnuM ka95tu nathI paratuM temA e agara che ke-rAjAnA abhiga (graha)thI gaNa ( gha)nA abhigathI, baLavAnanA abhiyegathI, devatAnA agithI, gurU athata mAtApitA AdinA nigraha (paravazatA)thI ane vRttikAntAra (AjIvikanihanA abhAva)thI arthAta e kAraNe hoya te devAnuM kahe che Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA su0 58 AnandagAthApateH pratijJAvarNanam 315 nirgandha zramaNoMko prAsuru eSaNoya azana, pAna, khAdya, svAdya, vastra, kampala, pratigraha [ pAtra ] pAdamoMchana, pITha, phalaka, zayyA, sastAra, auSadha, bhaiSaja pratilAbha karAte hue vicAranA mujhe kalpatA hai / " isa prakAra kahakara usane usakA abhigraha liyA, phira prazna pUche, prazna pUcha kara arthako grahaNa kiyA, phira zramaNa bhagavAn mahAvIrako tIna vAra vandanA kI / vandanA karaneke bAda zramaNa bhagavAn mahAvIrake samIpase, dUtipalAza caityake bAhara nikalA, nikala kara jahA~ vANijagrAma nagara aura jahA~ usakA ghara thA vahIM aayaa| Akara apanI patnI zivAnandAse isaprakAra kahane lagA- "he devAnupriye maine zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samIpa dharma sunA aura vaha dharma mujhe iSTa hai, bahuta hI iSTa hai, mujhe rucA hai| he devAnupriye ! isalie tuma bhI jAo, zramaNa bhagavAn mahAvIrako vandanA karo yAvat paryupAmanA karo aura zramaNa bhagavAna mahAvIrase pA~ca aNuvrata aura sAta zikSAvata, isa prakAra bAraha tarahakA gRhastha dharma svIkAra kro| " 'anna utthiyapariggahiyANi arihataceDayADa' isa mUla vAkyameM napuMsaka liMga hai so prAkRta honeke kAraNa aisA huA hai / kahA bhI hai nirbhaya zrama Asura mepalIya azana, pAna, madya, svAdya, vastra, 4 jaNa pratithaDa (pAtra), pAiprochana, cIDa, isa zayyA, sastAra, auSadha, leSaNa, pratidAna kAvatA vicaravu mane ka2e che" prazra e pramANe karIne teNe tene abhigraha lIdheA, pharIthI prazno pUchyA, pUchIne a grahaNu karyAM, pachI zramaNa bhagavAna mahAvIrane traNavAra vadanA karI vadanA karyAM pachI zramaNu bhagavAn mahAvInI mIpethI kRtilAza caityanI bahAra nIkaLye nILIne jyA vANijagrAma nagara ane jyA tenu ghara hatu tyA te Avye AvIne peAtAnI patnI zivAnadAne kahevA lAgya he devAnupriye / me zramaNu bhagavAna mahAvIranI samIpe dhama sAbhaLye ane e dharmI mane ISTa che, bahuja ISTa che, mane rUe ke hai devAnupriye ! tethI tame paNa jAe, zramaNu bhagavAna mahAvIrane badanA karI. cAvatuM paryuM pAsanA karI ane zramaNu bhagavAna mahAvIra pAsethI pAca aNuvrata ane sAta zikSAvrata, e pramANe bAra prakAranA gRhasthadharmone svI4ra / " siMga he 'annautthiyapariggaDiyANi arihataceiyAi' me bhUja vA4yamA napusa4 prAkRta hovAne kAraNe ema thayu che kahyu che ke- 'liMga svataMtra hoya te Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 upAsakadazAstre 'catya = sAdhu ' - rityukta bRhatvalpabhApya paSThoddeze, tathAhi tatra " 'AhA Adhayakamme, AgrAhamme ya attakamme ya / " ta puNa AhAkamma, kappaci Na ca kappai tamma // iti gAthAvyAkhyAyA kSema kIrtimRriNoktam 'tyoddezivasya = sAdhunuddizya kRtasya ' iti / 'arihata cehaya - zabdasyArthaH yattu 'arihataceyAha' ityasyAtmatimetyarthastadapavyAkhyAna prakaraNabhaGga prasaGgAt, tathAhi - AnandagAthApatikartRka prathama dharmasvIkAramabhidhAya sampratyavasara " liMga svatantra hotA hai, vaha loka vyavahAra para nirbhara hai / " arthAt pratyeka bhASAke dhurandhara vidvAna jisa zabdako jisa2 jagaha jisa2 liMgame vyavahAra karate Aye hai usa zabda me usara jagaha usI2 liMgakA vyavahAra karanA cAhie, ataH yahApara usa samayake prAkRta vyavahAra ke mutAbika napuMsaka liMga hai // 'caitya' zabdakA artha mAdhu hotA hai, bRhatkalpa bhASyake chaThe uddeza ke andara - ' AhA Adhayakamme0 ' gAthAko vyAkhyAme kSemakIrttisUrine 'catyAdezikasya'kA "sAdhuoM ko uddeza karake banAyA huA azanAdi" yaha artha kiyA hai / imase siddha hotA hai ki caityakA artha sAdhu hai / ' arihataceiya' zabdakA artha 'aritaceiyADa' kA 'arhanta kI pratimA' artha karanA asaMgata haiM, kyoki prakaraNa ThIka nahIM baiThatA / usakA spaSTIkaraNa isa prakAra haichuM te leAka vyavahAra para niCra OM" arthAt pratyeka bhASAnA dhur dhara vidvAna je je zabdanA je je jagyAe je je nigamA vyavahAra karatA AnyA che, te te rAkhtamAM te te jagyAe te te liganA vyavahAra kabve joie, eTale ahIM te samayanA prAkRta vyavahAra mujaba napu maka liMga che. caitya zabdanA artha 'sAdhu thAya cheDa AnA chuTTI uddazAmA 'AhA Adhayakamme0 ' gAthAnI vyAbhyA bhA kSemaDIrti surame 'caityodezikasya' nA "sAdhumane uddezAne manAvelA mazanAhi" e pramANe a karyo che tethI siddha thAya che ke caitya'nA artha sAdhu' che rihata ceiya' zabdanA a 'arihAceiyAI' no artha 'sannI pratimA' zubha urapote asaMgata hai, kAraNa ke prakaraNa barAbara budha besatu nathI enu spaSTIkaraNa A pramANe che 1 Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - agAradharmasaJjIvanI TIkA sU0 58 arihataceiya - zabdArthaH prApta devagurvereva pratijJAnamiti, tayozca vandana namaskaraNaviSaye krameNAnyayUthitvA nyayUthikaparigRhItatve nAdhakatvenopadarzite ityarthAdApatati yatsva yUthikAni daivatAni svayaMthika parigRhItAnazithilAcArAdIn vA'ItsAdhU~zca vanditu vA namasyatu vA mahya kalpata iti bhavanyAnandasya gAvApateH sakalpapUrtiH, yadisvana caityapadena pratimA'bhimaiNyata tadA 'anyayUthi daivatAni ' ityanena saha paunaruktya vajralepAyitamabhaviyat pratimAyA hi vandana namaskArau devatvabhAvanayaiva bhavatA karttuM zakyete netaratheti 317 pehale yaha bAta batAI gaI hai ki Ananda gAthApatine zrAvasdharmako svIkAra kiyA / ana avasara prApta deva aura gurU sandhI pratijJA nalAI hai / inhIM donoMko vandanA namaskAra karaneke viSaya me krama se anyayUvika aura anyapRthika parigRhIta, ye donoM niSiddha kahe haiM, isase svaya siddha ho gayA ki svayUdhika deva tathA svayUthikaparigRhIta zAstroktAcArI arhantake sAdhuoko vandanA namaskAra karanA mujhe kalpatA hai / isIse Ananda gAyApati kI pratijJA pUrI hotI hai / yadi yahA~ 'caitya' padakA pratimA artha mAnA jAya to 'anya yUdhikadaivatAni ' isa padase punarukti dopa anivArya hogaa| kyoki pratimAko vandanA aura namaskAra Apa devakI 1 mamakti dete samaya - 'deva arihata, guru nirgrantha, dharma kevalimApita dayAmaya kA zraddhAna karanA' ityAdi samajhAyA jAtA hai ata Ananda zrAvakane prathama dharmako samajhakara svIkAra kiyA yaha jAta batalAI, apa ' deva guru kisa makArake mAnane cAhiye' so yahA zAstrakArane jatAyA hai / pahelA e vAta batAvI ke Anada gAthApatie zrAvakadharmonA spokAra karyAM have avasaravI prApta thatA deva ane gurU sa kha dhI pratijJA batAvI che e ekane vadanA namaskAra karavAnI bAbatamA krame karIne anyayUvika ane anyayUthika paragRhIta' e beune niSiddha batAvA che, tethI svayaMsiddha thAya che ke svayUthika deva tathA yuthikaparigRhIta zAsroktAcArI arjuntanA mAdhuone vadanA "namaskAra kavA mane kanye che tethI AnaMda gAthApatinI pratijJA pUrI thAya che je ahI 'caitya' zabdane artha pratimA mAnavAmA Ave tA 'anyathitAni' se yahe urIne punaitihoSa anivArya thaze, Azu ne pratibhAne + samakita ApatI vakhate deva arihaMta, guru nica, dhavalibhASita yAmaya, enu zraddhAna karavu tyAdi samajAvavAmA Ave che, ene Anada zrAvake pahelAM dhama samajIne svIkAryAM e vAta khatAvI have deva gurU kevA prakAranA mAnavA joIe te ahIM zAstrakAre batAvyu che Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - 318 upAsambanAye caityamyApi bhavanmate'tra devamAtrArthakatvAditi bhakSite'pi lazune na zAnto vyaadhiH| api ca caityasya pratimArthakatvasvIkAre-"punvi aNAlasaNa Alavittae vA salavittae vA tesi asaNa cA 4 dAu vA aNuppadAu vA" iti vAkya peNa sada sambandho'pi sarvayA duHsampAdaH syAt, nahi pratimAbhiH sahA''lA pa salApA'zanapAnAdayo nAtu ghaTitumarhanti, AlApAdevetanadharmasvena pratimAstra sambhavAt / avyavahitapUrvaparAmarzakeca 'tesiM' iti tacchandena ca 'arihatabhAvanAse hI kara sakate haiM, anyathA nahIM, isalie 'caitya kA artha bhI Apake matase deva hI huaa| tAtparya yaha hai ki 'anyadhika devIko vandanA Adi karanA nahIM kalpatA' isa kathanase hI yaha yAta siddha ho cukI thI ki svayUthika devako vandanA karanA kalpatA hai phira anya yUthika caityako vandanA karanA nahI kalpatA' isa kathanameM Apa caityakA artha pratimA karake anyayuthika devatAkA hI niSedha karate haiM, kyoMki pratimAko vandanA Adi deva-vuddhise hI Apa karate hai| aisI hAlatama donoM padokA eka hI artha hotA haiM, ataH punarukti doSa AtA hai| dUsarI bAta yaha hai ki yadi caityakA artha pratimA kareM to "pubdhi ANAlattaNa-" ityAdi Ageke vAkyAzase sambandha nahIM juDatA, kyoki pratimAke sAtha na to AlApa salApa kiyA jAtA hai, na use kabhI azana pAna Adi diye jAte haiN| AlApa Adi cetanake dharma hai aura ve pratimAoMmeM sabhava nahIM hai / agara kahoge ki-"pudiva aNA vadana ane namaskAra pite devanI bhAvanAthI ja karI zake che, anyathA nahi tethI cityane artha paNa pitAne mate karIne devaja thaye tAtparya e che ke anyayuthika dene vadanA Adi karavAnuM ka95tu nathI, e kathanathI ja e vAta siddha thaI cUka hatI ke svathika devane vadhanA karavI kApe che pachI anyathika caityane vadanA karavI kalpatI nathI, e kathanamA te cityano artha pratimA karIne anyayuthika devatAno paNa niSedha kare che, kAraNake pratimAne vadanA Adi devabaddhithI ja pite kare che evI sthitimA beu zabdane eka ja artha thAya che, tethI punarUkti doSa Ave che bhIlavAta mechene tyo ma pratibhA zatapravi annaalnnityAdi AgaLanA vAkyAza sAthe barAbara saba dha besatuM nathI. kAraNa ke pratimAnA sAthe AlApa-sa lApa karI zakatA nathI ke tene kapi azana-pAna Adi ApavAmAM AvatA nathI AlApa Adi cetanane dharma che ane pratimAomA e sa bhava nathI ne mema 33 "pundhi aNAlatteNa-." tyAnA sa mAtra Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradhamarsaJjIvanI TIkA a 1 sU. 58 arihatacair3ayazabdArthaH 319 veiyA' ityasyaiva grahaNAt, anyatairthikai. sahAlApAdiniSedhastvArthikArya iti sUkSmekSikayA'vadhAraNIyam / " kiJca catyazabdena sAdhoragrahaNe tairthikAntaraparIgRhItAnAmavasannapArzvasthAdInA ca sAdhUnA vandana - namaskaraNe atimasajjetA, taccAniSTamityubhayataH pAzArajjustasmAda 'arhacaityAni ' ityasya 'arhatpratimAlakSaNAni ' ityarthakalpana pUrvAparaprakaraNasyAnanusandhAnapUrvakatvena prAmAdikameva prakaraNasyAbhidhAlatteNa - 0" ityAdikA sambandha sirpha " annautthie " ke sAtha hI hai auroM ke sAtha nahIM, to aisA kahanA bhI ThIka nahIM hai, kyoMki samudita vAkya ke zepa (avasAna ) me rahane ke kAraNa " puvvi aNAlattaNa - 0 " AdikA 'arihata veiyAi 'ke sAtha sambandha honA nitAnta Avazyaka hai aura sUtrakArakA Azaya bhI yahI hai, anyathA ' arihataceiyAi 'kA prayoga antameM na karake sUtrakAra usa jagaha para 'amnautthie ' kA hI prayoga karate / taba rahA anyatairthikoM kA niSedha, so to anyatairthikaparigRhIta arhatsAdhuoMke sAtha pahile AlApAdikA niSedha kiyA hai to khAsa anyatairthikoMkA to kahanA hI kyA hai, isa prakAra unakA to arthApatti se hI niSedha ho jAyagA / ataeva Age par3e hue ' tesiM ' padake sAtha bhI virodha nahI paDatA kyoki tat ' zabda avyavahita pUrvako hI pakDanevAlA hai, vyavahitako nahIM, so avyavahita jo hai 'arihata cehayAI' usakA artha Apa mUrti loge to unakA azana pAna Adike sAtha sambandha asabhava ho jAyagA / " -- "annautthie "nI mAthe 4 che, mIlayonI sAthai nathI to prema ahevu tho yAgu jarAmara nathI, Arazu samuhita vAyanA zeSa (ata)mA rahevAne bharaNe "puvvi aNAlateNa - 0" mahinA "arihataceiyAi" nI sAthai samadha thv| yo nitAnta mAvazyaka he mane sUtrarano Azaya yAgu me che, manyAthA "arihatceiyAi" ne prayoga tamA na uratA sUtrabhara me "anna utthie" no prayoga 442 have rahyo anyothikane niSedha, te te je anyaurthika parigRhIta atyAdhuonI sAthe pahelA AlApAdinA viSedha karyAM che, te pachI khAsa anyacikettu te kahevu ja zu ? e rIte temanA tA arthAttathI ja viSedha thai jaze eTale AgaLa AvelA 'tesiM' pahanI sAthai pazu virodha bhAvato nathI arastha De 'tat' zabda mavyavahita pUrvane 4 uDanAza che vyavastine nahi te gavyavahita ne 'arihataceDayAi' che, tenA artha Apa mUrti karaze! te tene azana pAna AdinI sAthe sadha asa bha vita manI jaze Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 upAsakadazAsatre niyAmakatvena nyAyavyAkaraNAdiSu vistare gopapAditatvAt tathA coktam" zaktigraha vyAkaraNopamAna kopA''ptavAsyAdvayavahAratazca / vAkyasya zeSAdvivRtervadanti, sAnnidhyataH siddhapadasya vRddhAH // 1 // 'arthaH prakaraNa liGgam ' ityAdi / / ata eva savistarazrAvakadharmakathopadezamasa bhagavatA''nandAya pratimAM pUjAviSaye na kimapyupadiSTana yA samyaktvatAtIcArayatyatimApUjA viSaya kA'vicAro drshitH| tIsarI bAta yaha hai ki yahA~ yadi 'caitya' zabdakA sAdhu artha na liyA jAya to anyayUthikoM (anyamata ke sAdhuoM) meM sammilita hue jaina sAdhu tathA pAtthA Adiko bandanA namaskAra karanekA niSedha nahIM siddha hogA, ataH unheM bhI vandanA Adi karanekA prasaga hogA, aura aisA karanA iSTa nahI hai / isa prakAra 'idhara ku~A idhara khAI' vAlI kahA vata caritArtha hotI hai / ata eva accaityAni kA 'arhantapratimA ' artha karanA Age-pIchekA sabandha nahI baiThaneke kAraNa ThIka nahI hai / zabdArthakA niyama karanevAlA prakaraNa hotA hai / yaha viSaya nyAya vyAkaraNa AdimeM vistArase kahA gayA hai / kahA bhI hai" zaktigraha vyAkaraNo0 " ityAdi, tathA " artha. prakaraNa liGgam " ityAdi / isIse bhagavAnne vistArapUrvaka zrAvaka dharmake kathanameM na pratimA pUjanakA upadeza diyA hai aura na samyaktva yA vratoke atIcAraukI taraha pratimA pUjanake aticAra hI batAe hai / trIjI vAta e che ke ahIM jo caitya' zabdanA artha sAdhu na levAmA Ave tA anyayuthikA (anya matanA sAdhue)mA samilita thaelA jaina sAdhu tathA pAsathA Adine vadanA-namaskAra karavAne niSedha siddha nahi thAya, eTale temane paNa vadanA karavAne prasa ga Avaze, ane ema karavu iSTa nathI te rIte A khAjue huve| ane me Alume yA'vANI aDavata caritArtha thAya che bheTale 'arhaccaisyAni' no arhanta - pratimA' bhevo atha uravA te bhAgaNa-pAchajanA sadhanahi mesato hoSAne kAraNe kharAbara nathI zabdAnA niyama karanArU prakaraNa hAya che e viSaya nyAya vyAkaraNa dimA viznArathI Ayu che 4 uThe "zaktigraha vyAkaraNo - " tyAhi, tathA--- "artha prakaraNa liGgam" ityAhi e rIte bhagavAne vistArapUrvaka zravakadhamanA kathanamA pratimApUjanane upadeza Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA meM 1sU 58 arihataceiya-zabdAryaH 321 kiJca caityazabdena pratimArthamya kacidapi zAstrA-'bhidhAna-kopa kAvyAdiSvanupalambha eva, tathAhi pramANAni 'caityoddezikasya sAdhUnudizya kRtasya' iti prAguktakalpabhASyavyAkhyAyA kSemakItirabhivAnarAjendrazca, 'caitya' vyantarAyatana miti sUtrakRtAGga sthAnAga-samavAyAga bhagavatI jJAtAmakayo pAzakadazA 'ntakRdazA 'nuttaropapAtikadazA praznavyAkaraNa vipAkepu, 'caityamudyAna' miti, 'puNNabhadde ceharA' 'guNasilae cehae' 'chattapalAsae cehae' 'pupphacehae' 'duipalAsae cehae' 'bahusAlae ceie' 'kohae ceie' ityAdinaupapAtikAdizAstreSu, 'caitya sAkSAnina suprazastamanohetutvA'diti rAjapraznIyavyAkhyAyA malayagiri / isake atirikta 'caitya' zabdakA pratimA artha kisIbhI zAstra, vyAkaraNa, koza, kAvya Adime nahIM pAyA jaataa| pramANa isa prakAra hai pUrvokta vRhatkalpa bhASyakI TIkAme kSemakIrtine kahA hai-"caityodezikasya" arthAt mAdhuke lie kiye hue azana AdikA / yahI abhidhAna rAjendra kopame bhI kahA hai / sUtrakRtAga, sthAnAga, samavAyAga, bhagavatI, jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRdazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa aura vipAkasUtrameM caityakA artha vyantarAyatana kiyA hai / 'puNNa bhade ceie, guNasilae cehae, chattapalAsae cehae, puSphacehae, dUipalAsae cehae, bahusAlae cehae, koTThae cehae' ityAdi padoMmeM caityakA artha udyAna kiyA hai| rAjapraznIya sUtrakI vyAkhyAmeM ApyuM nathI, temaja samyakatva yA tenA aticAronI peThe pratimApUjananA aticAro paNa batAvyA nathI se 6Ita "thaitya" ANTana artha "pratimA" pa zAsa vyA429, kiza, kAvya AdimAM jovAmAM AvatuM nathI pramANe A rahyA - pUrvajita 7.465 mAyanI mA samAtiya 4 cha / caityoddezikasya' arthAt sAdhune mATe taiyAra karelA azanAdine emaja abhidhAna rAjendra keSamAM paNa 4aa samAnAma, sthAnA1, mabhapAyAga, satI, dharma4yA GIR4-4aa, A takRdazA, anuttarapapAsaka dazA, prazna-vyAkaraNa, ane vipAkasUtramAM cityane artha vya-tarAyatana dezo "puNyamadde ceie, guNasilae ceie, chattapalAsae cehae, pupphaveie, duipalAsara ceie, bahusAlae ceie, phoTue ceie" ItyAdi padArthomAM maityane artha udyAna karyo che, rAjazrIya sUtranI vyAkhyAmA malayagirie catyane artha sAkSAta jina bhagavAna kahyo che, ane kAraNe evuM Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nasaH, karamaH, kuJjara ha, yajJazAlA, nagara- vivakSA, 322 upAsakadazAbhUtre anyamatapramANAni yathA'cIyate saJcIyata iticityaH agnistasyeda caitya-yajJasthAna, yadvA''yatana, buddhaH, pimpa,vilkSa .'iti bhrtH| 'zepaH, devataruH, karamA, kuJjaraH' iti trikANDazepaH / 'gRha, yajJazAlA, nagara-grAmAdisamIpasthamudyAnam, azvatthakSA, bilvarakSaH, bhikSu , cauddhasanyAminA maTavihAra', Adibuddhamudisya nirmita gRha, citA sambandhi stUpakSAdiH, grAmAdipu masiddho kSaH' iti hinduvishvkossH| cityAyA idam-'Ayatane' amaraH, 'mugyarahite sacitye (sAmike) acitye (niramike) vA ajJA''yatane, bhrtH| rimne, udezyayakSe, grAmAdiSu prasiddha mahA vRkSe, jinatarau-yasyAdhastAsthitasya bhagAta kevalajJAnalAbha , yajJa bhede, iti malayagirine caityakA artha sAkSAt jina bhagavAna kiyA hai, aura kAraNa yaha kahA hai ki-ce (bhagavAn) suprazasta mana (bhAvanA) ke kAraNa hai isalie bhagavAn caitya haiM / phira anyamatake granyokA pramANa bhI lIjiecaitya-yajJasthAna, Ayatana, budbha, bimba, bilvavRkSa, bharata, zeSa, devavRkSa, karabha, kuJjara, trikANDazepa, gRha, yajJa zAlA, nagara grAma Adika nikaTakA bAga, pIpalakA vRkSa, bhikSu, bauddha sannAsiyokA maTha-vihAra Adi yuddha ke nimitta banA huA ghara, citA sambandhI stUpavRkSAdi chantrI Adi, grAmake prasiddha vRkSa, hIndI-vizvakopa] (hIndIzabdasAgara), Ayatana, vinA daravAjekI yajJazAlA, bimba, uddezya vRkSa, gAmakA prasiddha vRkSa, jina vRkSa-jisake nIce bhagavAnako kevala jJAna prApta huA [vAcaspatya bRhadabhidhAna tathA zabdakalpadruma, batAvyuM che ke te (bhagavAna) suprazasta mana (bhAvanA) nuM kAraNa che tethI bhagavAna have anyamatanA grathanu pramANa paNa laIe - tya-yajJasyAna, mAyatana, sukha, Pu, milpa vRkSa, [bharata], zeSa vRkSa, 421, zugara, [vizeSa ], 'DayajJazAlA, nAbha mAhinA niTanA baga, pIpaLAnuM vRkSa, bhikSu, bauddha sanyAsIone maTha-vihAra Adi, buddhane nimitte banAvela gRSa, citA sa badhI chatrI Adi, gAmanuM prasiddha vRkSa, [ hiMdI vizvakoSa- (hiMdI zabdasAgara)], Ayatana daravAjA vinAnI thAzAlA, bisma, hade vRkSa, gAmanuM prasiddha vRkSa, jina-vRkSa jenI nIce bhagavAnane kevaLajJAna prApta ciyuM [vAcasapatya bRhadabhidhAna tathA OMkAma, gAmanuM prasiddha vRkSa, vyatAnA Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agarasaJjIvanI TIkA a. 1 58 'arihataceIya' zabdArthanirUpaNam 323 vAcaspatyabRhadabhidhAna zabdakalpadupamazca / 'cityAyA idamityarthe'Na, grAmAdiSu prasiddho kSaH, devAvAsakSaH citAcihna, janasabhA,yajJasthAna,janavizrAmagRha vimnazca iti lvpuriiy(laahorke)pdmcndrkope| citA stUpe yathA yatra yUdhA maNimayAzce tyAzcApi hiraNmayA , iti(2|3|12), 'rakSAH patanti caityAzca grAmeSu nagarepu ca' iti (6 / 3 / 40) ca mahAbhArate / azvatthakSe yathA 'anekazAkhazcaityazca nipapAta mahItale' iti vANotpAtaprakaraNe hrivshe| catuppathasthe vRkSe yathA vedikA tyasazrayAH' iti, Ayatane yathA-'caityamAsAdo na vinAzita' iti ca vAlmI kIye sundarakANDe, 'vabhaja 'caityaprAsAdam' itya yAtmarAmAyaNe'pi / paramAtmani yathA-"athAsya hRdaya bhinna, hRdayAnmanautthitam / manasazcandramA jAto buddhi buddhagirAmpati. // 1 // ahaGkArastato rudrazcitta caityamtato'bhavat" iti bhAgavate (3 / 26) / iha prakaraNe matAntaragranthAnA pramANatvenopanyAsasyAyamAzaya:-yadi 'caitya' zabdasya pratimArthaH saskRtagrantheSvabhaviSyattadA tepA dharmagrantheSvapyupAlapsyata na copalabhyate nApi ca pravacaneSu kuhacaneti sarvathA kAlpaniko'yamoM yaccai tya pratimetIti / gAmakA prasiddha vRkSa, vyantara devake nivAsakA vRkSa, citAkA cihna, jana sabhA, yaja-sthAna, manuSyoMke ThaharanekA sthAna (dharma zAlA sarAya Adi ), pimna [ lAhaurakA padmacandra koza]. citAstRpa [mahAbhArata 2 / 3 / 12 tathA 6 / 3 / 40] pIpalakA vRkSa [harivaza bANotpAta ], Ayatana tathA caurAhekA vRkSa [ vAlmIkIya tathA adhyAtma rAmAyaNa sundara kANDa ], paramAtmA [bhAgavata 3 / 26 / / yahI para anya matake granthoMkA pramANa denekA tAtparya yaha hai kiagara caitya' zabdakA 'pratimA' artha saskRta granthomeM hotA to unake dharmagranthoMmeM avazya milatA kintu aisA unameM kahIM nahIM milatA aura nivAsanuM vRkSa, citAnuM cinha, jana-sabhA, yajJasthAna, manuSyae zUbhavAnuM sthAna (dharmazALA sarAI Adi), bimba [ lAherane pacadra keza, thitA stU5 [ mahAbhArata 2-3-12 tathA 2-3-40], pAyArnu vRkSa [ harivaza bApAta ], Ayatana tathA cekamAnuM vRkSa [ vAlmIkIya tathA madhyAtma rAmAyaya-su42 ], 52bhAmA [mAgapata 3-26] ahIM anya matanA thenuM pramANa ApavAnuM tAtparya e che ke je bautya' ! zabdane "pratimA artha sakRta prathAmAM heta te tenA dharmagramAthI avazya Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 upAsakadazAgasUtre nanu kopAdipucaityasya vino'rthI labhyate,pimpaca pratimaveti ceDhaho vyAmohara, _ 'vimo'strI maNDalam' ityAdikopAdipu vimyagandena mAkSAtsvarUparUpasya maNDala syaiva gRhItatayA pratimArthagrahaNAsambhapAta , matimArthe hi 'prativimba' zabdo na tu vimbastathAcAmara:- pratimAna pratinimnatimA pratiyAtA matinchAyA pratikRtiH iti, tammAddhvani pratibhamanyorika, mAnamatimAnayorika, mA pratimayorica, yAtanA pratiyAtanayoriva, gayA paticchAyayorina, kRti pratikRtyoriva ca vimba pratibimba yorapi mitho bhinnArthatvameva, upalabhyate'pi ca pimvazabdaH sarvatra vastuyathArtha svarUpa epa, tathAhina kahIM zAstroMme hI milatA hai, ata eva 'caitya ' kA 'pratimA' aye karanA ThIka nhiiN| zakA-kopa AdimeM bimba artha to milatA hai aura bimba hI pratimA hai, isalie caityakA artha pratimA huaa| samAdhAna-yaha ThIka nahIM hai, kyoMkI kopa Adime 'yina' vastuke yathArtha svarUpako karate hai, na ki pratimAko / pratimA arthame to prati bimba zabdakA prayoga hotA hai, vimna zabdakA nhiiN| amarakoza zUdra varga zloka 36 me kahA hai-" pratimAna, pratibimba, pratimA, pratiyAtanA, pratinchAyA, pratikRti" ye pratikRtike nAma haiM, ata jaise dhvani aura pratidhvani, mAna aura pratimAna, mA aura pratimA, yAtanA aura prati yAtanA chAyA aura praticchAyA, kRti aura pratikRtike arthame bheda hai, usI prakAra vimba aura prativimbake arthameM bhI antara hai / vastuke yathArtha maLata, paraMtu e artha temAM kayAyathI maLatuM nathI ane zAstromAthI paNa maLatA nathI, eTale caityane artha "pratimA" kare e barAbara nathI za kA-koSa AdimAM bio artha te maLe che, ane bimba ja pratimA che, tethI cityane artha pratimA thaye samAdhAna-e barAbara nathI, kAraNa ke koSa AdimA "bimba vastunA yathArtha svarUpane kahe che, pratimAne nahi pratimA arthamAM te pratibimba zabdane proga thAya che, bimba zabdane nahi amarakeza zuddha varga kaleka 36mA kahyuM che 3-"pratibhAna, pratinisa, pratibhA, pratiyAtanA, pratichAyA, atiti" me mayA pratikatinA nAma che eTale jema ivani ane pratidhvani, mAna ane pratimAna, mA ane pratimA, yAtanA ane pratiyAtanA, chAyA ane prati chAyA, kRti ane pratikRtinA arthamAM bheda che, tema bimba ane pratibimbanA arthamAM paNa atara che ke vastunA Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA mU0 58 'arihatayeiya' zabdArthanirUpaNam 325 (1) 'vimya dhabhAse viyo' iti paNDitarAjo jagannAthaH / (2) 'etadvibhAti caramAcalavUDacummi, (Di) hiNDIrapiNDarucizItamarIci vimbam' iti vizvanAthaH / (3) 'ravivimmamivAmbarAt' iti ca mArkaNDeyapurANam, evamanyatrApi / ___ ataevAlaGkArikANA dRSTAntAlaGkAraH sagacchatte, sahi nirapekSavAkyAntaropAttena prakRtena vastunA saha nirapekSavAkyAntaropAttasya tattulyadharmavato'prakRtasya vastuno pimba-prativimvabhAvaH, yathAsvarUpa meM hI citra zabdakA prayoga sarvatra dekhA jAtA hai| vaha isa prakAra 'candrakA vimba prakAzita huA' [ paNDitarAja-jagannAtha ] / ' mamudra ke phenakI chaTAse yukta, astAcalakI coTI para yaha candra-vimna virA jatA hai' [vizvanAtha kavi ] / (vaha zUla) sUryake vimbakI taraha camakatA huA AkAzase girA' [mArkaNDeya purANa ] 1 isI prakAra aura aura granthomeM bhI samajha lenaa| asalI sUrya candramAko hI 'sUrga vimba' aura 'candrarimsa' kahA hai| aisA mAnanese hI alaGkArazAstriyoMkA mAnA huA dRSTAntA'laGkAra bana sakatA hai| nirapekSa vAkyAntarase gRhIta prakRta vastuke sAtha, nirapekSa vAkyAntarase gRhIta usake samAna dharma (guNa )vAlI vastukA, bimba pratibimba bhAva honA ( dRSTAntarUpase joDanA) dRSTAntAlaGkAra hai| jaiseyathArtha svarUpamAM ja biba zabdane prayoga sarvatra jovAmAM paNa Ave che te mA pramANe - "ya prazita yu" [pati nAtha ], "samudranA phiNanI chaTAthI yukata, astAcalanA zikhara para e cadrabiMba virAje che" [vizvanAtha kavi "(e zUla) sUryanA biMbanI peThe camate AkAzamAMthI paDaye" [mArkaDeya purANa]. e pramANe bIjA graMthomAM paNa samajI levuM yathArtha sUrya cadrane ja "sUryabiMba" ane " drabiMba" kahevAmAM Ave che ema mAnavAthI ja alakArazAstrIoe mAnele duSTAtAlakAra banI zake che 1 nirapekSa vAkayAre karIne gRhIta prakRta vastunI sAthe, nirapekSa vAkayAtare karIne gRhIta tenA samAna dharma (guNavALI vastune, biMba-pratibabribhAva he (dANAnArUpe Do) e daSTAntAlakAra che jemake - Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - 324 upAsAdazAsUtre nanu kopAdipu caityasya vimbho'rthI labhyate,nimnazca matimaiveti cedaho vyAmohA, 'vimo'strI maNDalam' ityAdikopAdipu vimmagandena sAkSAtsvarUparUpasya maNDala syai gRhItatayA patimAryagrahaNAsambhapAta, pratimArthe hi 'prativimba' zabdo na tu vimnastathAcAmara:-'matimAna prativimmatimA patiyAtanA praticchAyA pratikRtiH iti, tasmAddhvani pratibhnanyoriMga, mAnamatimAnayoriTa, mA pratimayorica, yAtanA pratiyAtanayoriva, gayA patinchAyayoritra, kRti pratikRtyoriva ca vimma pratibimba yorapi mitho bhinnArthakatvameva, upalabhyate'pi ca vimmagandaH sarvatra vastuyathArtha svarUpa eka, tathAhina kahI zAstrome hI milatA hai, ata eva 'caitya' kA 'pratimA' artha karanA ThIka nhiiN| zakA-kopa AdimeM bimba artha to milatA hai aura bimba hI pratimA hai, isalie caityakA artha pratimA haA / samAna-yaha ThIka nahIM hai, kyokI kopa Adime 'vimba' vastuke yathArtha svarUpako kahate hai, na ki pratimAko / pratimA arthameM to prati bimba zabdakA prayoga hotA hai, bimma zabdakA nhiiN| amarakoza zUdra varga zloka 36 me kahA hai-" pratimAna, pratibimba, pratimA, pratiyAtanA, praticchAyA, pratikRti" ye pratikRtike nAma hai, ata. jaise dhvani aura pratidhvani, mAna aura pratimAna, mA aura pratimA, yAtanA aura prati yAtanA chAyA aura praticchAyA, kRti aura pratikRtike arthame bheda hai, usI prakAra bimba aura pratibimbake arthame bhI antara hai / vastuke yathArtha maLata, paraMtu e arthe temAM kayAyathI maLI nathI ane zAstromAMthI paNa mane nathI, eTale cityane artha "pratimA" karavo e barAbara nathI za kA-koSa AdimA bimba artha te maLe che, ane bimba ja pratimA che, tethI cityane artha pratimA thaye samAdhAna-e barAbara nathI, kAraNa ke koSa AdimA "bimba vastunA yathArtha svarUpane kahe che, pratimAne nahi pratimA arthamAM te pratibimba zabdane prayoga thAya che, bimba zabdane nahi amarakeza zUdra varga kaleka 36mA kahyuM che 3-"pratibhAna, pratini, pratibhA, pratiyAtanA, pratichAyA, pratiti" se padhA pratikatinA nAma che eTale jema vani ane prativani, mAna ane pratimAna, mAM ane pratimA, yAtanA ane pratiyAtanA, chAyA ane prati chAyA, kRti ane pratikRtinA arthamAM bheda che, tema bimba ane pratibimbanA arthamAM paNa atara che ke vastunA Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 19058 'arihata ceiya' zabdArthanirUpaNam 327 prativimbhAvasvarUpa kuvalayAnandakRnmatenopadarzita-" vastuto bhinnayorapyupamAnopameyadharmayo' parasparasAdRzyAdabhinnayoH pRthagupAdAna-pimnaprativimbhAva: ityappayadIkSitAH" iti, ava ca kAvyaprakAzokta 'prativimbana -miti pratIkamupAdAyokta vAmanAcAryeNa prativimvana-pimpaprativimmabhAvo na tvekatva miti 'vimba zarIra prativimva-tatmanchAyA tayorbhAvaH' iti ca / tasmAdalamati dUradhAvanena yatsiddha vimno vastuyathArthasvarUpa pativimnazca taDhAkAganukaraNamiti / ata eva 'ta ganchAmi Na samaNa bhagava mahAvIra vadAmi masAmi sakA remi sammANemi kallANa magala devaya cehaya0' iti rAjapraznIyavyAkhyAyA TImAoMmeM 'vimba prativimba bhAva' zabdakI vyAkhyA, pramANarUpase kuvalayAnandakAra appaya dIkSitake siddhAntako lekara kI hai ki-"vAstava meM bhinna bhinna upamAnatva aura upameyatvakA, parasparakI tulanAke kAraNa abhinna mAnakara alaga alaga kayana karanA vimra-paticimna bhAva hai // " isake atirikta kAvyaprakAzakI uparyukta kArikAme jo 'prativimbana ' zabda AyA hai usa pratIka ( aza)ko lekara vAmanAcAryane kahA hai-'prativimbanakA artha vimba pratinimba bhAva hai, donokI ekatA nahIM / vimva zarIra hai aura pratibimba zarIrakI pacchAyA hai, vahI donoM nimba prativimba hote hai / astu / bahuta dUra jAnese kyA lAbha ? yaha siddha to ho hI cukA ki vastumA yathArtha svarUpa nimna hai aura vastuke AkArakI nAla prativimma hai| isIlie AcArya malayagirine rAyapaseNI sUtrakI TokAmeM "ta gacchAmi Na" ityAdi padoMkI vyAkhyA karate pratinibhAva" zabdanI vyAkhyA pramANarUpe kuvalayAnandakAra apayadIkSitane siddhAntane laIne karI che ke "vastuta bhinna bhinna upamAnatva ane upameyatva, parasparanI tulanAne kAraNe abhinna mAnIne alaga-alaga kathana karavuM-e biMbapratibibabhAva che" se 6rAta 40yaIA-l 652 4sel mA 2 'prativimbana' zabda Avyo che e pratika (aza)ne laIne vAmanAcArye kahyuM che ke-pratibiMbanane atha biMba-pratibiMba bhAva , e beunI ekatA nahi bi zarIra che ane pratibiMba zarIranI pratiSThAyA che, e beu biMba-pratibiba bane che astu bahu dUra javAthI lAbha? e te siddha thaI cUkayuM ja che ke vastunuM yathArtha svarUpa biMba che ane vastunA AkAranI nakala e pratibiMba che ethI AcArya yagiri zaya sUtrI mA "ta gacchAmi Na-." tyAta paTAnI Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 " aviditaguNA'pi satkavi bhaNitiH karNeSu camati madhudhArAm / anadhigataparimalA'pi hi, harati dRza mAlatImAlA // 1 // " iti sAhityadarpaNe / yathA" tavAhave sAhasakarmazarmaNa., upAsakadazAGgasUtre kara kRpANAntikamAninIpataH / bhaTA. pareSA vizarArutAmagu, " dadhatvAte sthiratA hi pAsava // 1 // sarooraat | ana kAvyaprakAzoktA dRSTAnta punareteSA sarveSAM pratinimnam" iti kArikA prakRtya taTTIkyo. sArabodhinI sudhAsAgarayorvimba << " uttama kaviyokI vANIke guNako koI bhalehI na jAne para vaha kAnoM meM to madhukI dhArA ur3ela hI detI hai| jaise koI mAlatImAlA kI sugandha ko na jAne, para netroM ko to haraNa karahI letI hai / " [ sAhitya darpaNa ] athavA jaise (koI kavi kisI rAjAse kahatA hai ki ) "he rAjan Apa sAhasa bA~dha kara jyoM hI hAthase talavAra uThAnA cAhatA haiM itanehI meM Apake saba zatru titara bitara ho jAte haiM, ThIka hai, kyoMki vAke vahane para bhalA dhUla Thahara sakatI hai ? kadApi nahIM // " [kAvya prakAza ] yahA kAvyaprakAzakI " dRSTAnta punareteSA sarveSA pratibimbanam " isa kArikAko Azrita karake, usakI sArabodhinI aura sudhAsAgara uttama kavionI vANInA guNeAne kei bhale na chuM, paraMtu te kAnamAM tA madhunI dhArA vahAve che ja jema koi mAlatImAlAnI sugadhane na jANe, paNa netrane te te harI la che ja" [ sAhityadarpa athavA jema ( kei kavi kAi rAjAne kahe che ke "he rAjana! Apa sAhasa karIne jyA hAthe talavAra pakaDavA jAo che, tyA to ApanA badhA thatrue vIkharAI jAya che, kharAkhara che, kAraNa ke pavana vahevA lAge che tyAre dhULa mArka sthira rahI zake che bhalA? kyApi nahui 1 1 [avyaprakAza 1 punareteSA sarveSAM prativimbanam " kharDI bhavyaprAzanI "dRSTAntaH kArikAne anusarIne, tenI sArameAdhinI ane suSAsAgara - TIkAnomA Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmIpanI TIkA a0 1 sUtra 58 'arihataceiya' zabdArthanirUpaNam 329 lup' ityaryastatazca yatra pratimayA jIvikAnirvAho na tu mUrttivikrayastatraiva kan pratyayasya lutra nAnyatra, taduktamaMtra va sutre siddhAntakaumudyAm -"daivalakAnA jIvikArthAsu devapratikRtiSvida"miti, talki jIvikAnirvAhahetuH pate mUrttirbhavate ? | nanu yeSu yeSu sAkSAt paramparayA vA cayanakriyAyogasteSAmeva yajJasthAnAdInAM caityazabdena grahaNa sabhavati na tu bhavaduktarItyA sAdhoriti cetmatimAyAH kathamiti vibhAvayatu bhavAn, prAgdarzitAni ca pramANAni kroDIkRtya vyAkaraNamanusadhattA yato na ho, usa artha meM kan pratyayakA lopa hotA hai| anya kisI bhI artha meM lopa nahI hogA / isa ghAtako isI sUtrakI TIkAme siddhAntakaumudIkArane spaSTa kara dI hai ki - " daivalakAnA jIvikArthAsu devapratikRtividam " arthAt yaha sUtra devalakoM (devala ke pUjAriyo ) kI jIvikA ke lie banAI gaI devapratimAoMke samandhame hai, anyathA ( 'caityakI pratimA' isa artha meM ) caityaka' hogA kintu 'caitya nahIM / isa avasthAmeM kyA yaha pratimA jIvikAnirvAhake lie mAnI jAtI hai, jisase ' kan ' pratyayakA lopa karate ho ? | zakA - jina jinameM sAkSAt yA paramparAse cayana kriyAkA yoga hai una saba yajJasthAna AdikA 'caitya' zabda se grahaNa hotA hai, kintu Apake kathanAnusAra sAbukA grahaNa nahI ho sakatA / samAdhAna-to pratimAkA grahaNa kaise hotA hai ? yaha Apa vicAriye aura pahale die hue pramANoMko lakSyame lekara vyAkaraNakI tarpha dhyAna kan pratyayano boya thAya bIjA keIpaNu amA lepa nahe thAya e vAta se sunanI TImA siddha ntare spaSTa hai " daicalakAnA jIvikArthAnu devapratikRtiSvidam" arthAt devasa! (devajanA yUlariyo)nI suvidhAne bhATe banAvelI devapratimAonA sa kha dhamA che anyathA ('caityanI pratimA" e amA) rItyaka" thaze, parantu "zaitya" nahi e sthitimA zu e pratimA jIvikAnirvAhane mATe mAnavAmAM Ave che, ke jethI vana pratyayanA leApa kare che? zakA--jemA jemA mAkSAt yA para parAthI prayana kriyAne yAga che, e sava yajJa-sthAna AdinuM catya zabdathI grahaNu thAya che, paraMtu ApanA kathanAnusAra "sa" zanu grahuNa nathI thaI zakatu samAdhAna--te pratimAnuM grahaNu kevI rIte thAya che te Apa vicArI juo, ane pahelA ApelA pramANene lakSyamAM laIne vyAkarajInI tarapha dhyAna Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 upAsakadazAGgasUtre 'kalyANa kalyANakAritvAt, maGgala duritopazamakAritvAda, daivata = deva trailokyA dhipatitvAt, caityaM suprazastamanohetutvA dityuktayA 'caityaH sAkSAjinabhagavAna tu tatmatite' - ti spaSTamabhihitamAcArya malayagiriNApi / nanu caityo jinaH sa isa pratikRtiyaityo mUrttiH 'ive pratikRtI' (51396) iti vihitasya kanaH 'jIvikArthe cApaNye ' ( 5/3/99) ityanena luptatvAt, yathA vAsudevasya pratikRtirvAsudeva ' ityAdIti ceddhanta praskhalito bhavAnabhiprAyAt, atra cANye' ityasya hi jIvikA yadavikrIyamANa tasmina vAnye kano hue kahA hai- " kalyANakArI honese kalyANa, pApoMke nAzaka honese magala, tIna lokake svAmI honese deva aura suprazasta manake kAraNa honese bhagavAna caitya hai / " isa kathana se spaSTa siddha hotA hai ki malaya giri AcAryane bhI sAkSAt bhagavAnko hI caitya kahA hai-unakI prati mAko nahI kahA / zakA - basa, caityakA artha huA jinendra, aura jinendra ke samAna unakI pratikRti ko bhI caitya kaha sakate haiN| kyoMki vyAkaraNa ke niyamase 'ive pratikRtau ' ( 5 / 3 / 96 ), isa sUtra se vidhAna kiye hue 'kana ' pratyayA 'jIvikA cApaNye' (5 / 3 / 99 ) sUtrase lopa hokara 'caitya' bana jAyagA / jaise vAsudevakI pratikRtiko vAsudeva karate haiN| samAdhAna-- - Apa asalI abhiprAyako bhUla gaye haiM / 'jIvikAthai 'vApaNye ' isa sUtra se jo pratimA jIvikAke lie hoM, parantu becanekI vyAkhyA karatA kahyu che ke 'kalyANakArI hAvAthI yANu, pApAnA nAzaka hAvAthI magala, traNa leAkanA svAmI hAvAthI deva ane suprazasta mananA kAraNu hAvAthI bhagavAna caitya che cha A kathanathI spaSTa siddha thAya che ke malayagiri AcArye pazu sAkSAt bhagavAne ja caitya kahyA che, emanI pratimAne nathI kahyA } zakA--sa, caityanA a thayA jinendra, ane jinendranI samAna temanI pratikRtine paNa ' caitya kahI zakAya che, kAraNa ke vyAkaraNunA niyamAnusAra 'ive pratikRtau ' ( 5-3-66 ), se sRtrathI vidhAna dharelA 'kan' pratyayana 'jIvikArthe cApaNye' (5-3-68), sUtrathI sAtha thAne caitya, manI, kuze ma - vAsudevanI pratikRtine vAsudeva kahe che 1 I 1 "} / sabhAdhAna--Apa bharA abhiprAyane bhUlI gayA Br: - 'jIvikArthe cApaNye' 1 1 'dhye sUtrathI ne pratibhA'chavimAne ATe hAya, parantu brethavAnI'na' e AIma Hom Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sU058 'arihataceiya'zabdArtha nirUpaNam 331 zAstrAbhidhAnAdiprasiddhireva pratinimittamitarathA go gavaya kuzala zaGkha zaNDhAdizabde varthavyabhicAro bhavatA kAlatraye'pi durnivAra. masajjeta,na hoteSu vyutpatyopalakSyamA NA gamana goprApti kuzagrahaNa zamanAdaya. kriyA: pratinimittatayA ghaTante zayanAdikAle'pisAsnAdimatvamAtramarthamabhipretya gavAdizabdAnA pravRtterdarzanAt kiJcaiva sati caityodezikasya sAdhUnuddizya kRtasya" iti mAgukta bRhatvalpabhASyamapyasAmaJjasya mApadyatetyAstA vistara. // vahI prasiddhi unakA pravRtti-nimitta hai| yadi aisA na mAnA jAya to 'go, gavaya, kuzaka, zagva, zaDha, Adi' zabdomeM artha ulaTa-palaTa hogA aura use Apa tIna kAlame roka nahI sakage / 'go'kA artha haiM jo gamana kare, 'gavaya' kA artha hai 'go'kI prApti, 'kuzala'kA artha hai kuza (DAma)ko lAnevAlA, 'zakha' aura 'zaTa'kA artha hai zamana karanevAlA / inameM pravRttinimitta nahI ghaTatA hai| yadi pravRttinimittase hI vyavahAra mAnA jAya to gAya jisa samaya gamana na kara raho ho sotI ho usa samaya use go nahIM kahanA cAhie / parantu sAslAdimatva (galeme laTakatI huI kambala Adi )ke kAraNa use usa samaya bhI go kahate hai, isa lie zAstra, koSa AdimeM jo artha prasiddha ho gayA hai yahI rUDha zabdoMkA pravRtti nimitta mAnanA cAhie / eka bAta aura hai-- aisA mAnanese hI pUrvokta vRhatkalpa bhAgya bhI ThIka baiThatA hai, jisameM lilA hai ki 'caityako uddeza karake' arthAt-mAdhuoMke lie kiye gaye azana AdikA / yadi caityakA artha mAdhu nahIM mAnoge to yaha bhASya bhAnavAmA mAvata "zI, kya, suza, zama, za" mAha zamTomA arthaGAL pAlaTa thaI jaze ane Apa tene traNa kALamAM rokI nahi zako ne artha je vAmana kare te, gavayano artha che ganI prApti, "kuzavane artha che kaza (DAbha)ne lAvanAra, za kha" ane "zaDhIne artha che zamana karanAra, emA pravRtti-nimitta ghaTatuM - ba dha besatuM nathI je pravRti-nimittathI ja vyavahAra mAnavAmA Ave te gAya je samaye gamana na karatI haiya-sUtI hoya, te samaye tene ' na kahevI joIe, paraMtu sAsnAdimatva (gaLAmAM laTakatI kambala Adi)ne kAraNe tene te samaye paNa e kahe che, tethI zAzva, kaSa AdimA je artha prasiddha thai gayela che teja rUDha zabdanuM pravRtti nimitta mAnavuM joIe eka bIjI vAta paNa e che ke-ema mAnavAthI pUrvokta bRhatka85 bhASya paNa barAbara baMdha bese che, jemAM lakhyuM che ke-"ramaityane uddeza karIne" arthAta-sAdhuone mATe taiyAra karavAmAM AvelA azanAdinuM je catyane artha sAdhu Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 upAsaka dazAGgasUtre na kevala 'civa cayane' ityasmAdeva dhAtoyaityazabdasiddhirapitu 'citI sajJAne' ityasmAdapi tatazca 'yathArtha zandavyutpattiH' ityabhiyuktoktamanurudhyaiva vyutpatti ranusaraNIyetIha 'citI sajJAne' ityasmAdeva dhAtornirvacanamakAro natu 'citra cayane' ityasmAt, sajJAna ca samyagjJAna caitanya yA, astu vA 'vi cayane ' ityetanmUvi ruktizrIyante jJAnAdayo guNA anenetyarthAt vyutpattirhi zanA yathAkalpana bhidyate, nAnArthamAnA tu pravRttinimittamapi, tathA cAtra jJAnavattva mavRttinimittamAdAya sAdhau caityazabdamarattiH, yadvA nirudandAnAmarthapratyAyane dIjie ki "caitya ' zabda na kevala 'ciJ cayane ' dhAtuse hI banatA hai, kintu 'citI sajJAne ' ghAtuse bhI ghanatA hai / " zabdokI vyutpatti, arthake anusAra honI cAhie " isa mAnyatA ke anusAra arthako dhyAna meM rakha kara vyutpatti karanI cAhie, ataH yahAM 'citI sajJAne' isa dhAtuse hI caitya' zabda banAnA cAhie 'ciJ cayane ' dhAtuse nahIM kyoMki sajJAnakA artha samyagjJAna yA caitanya hotA hai / athavA 'citra 'cayane' dhAtu se bhI panA sakate hai, vahA isakA artha yaha hogA ki 'jisake dvArA jJAnAdi guNoMkA cayana hotA hai use caitya kahate haiM / kalpanAke anusAra vyutpattime bheda ho jAyA karatA hai, aura anekArtha koMkA pravRtti-nimitta bhI bhinna bhinna hotA hai / ata eva yahA~ 'jJAnavatva' isa pravRttinimittako lekara ' sAdhu ' artha meM 'caitya' zabdakI pravRtti hotI hai / athavA jo rUDha zabdoMkI zAstra Adime jisa arthame prasiddhi hai thAyo } "yetya" zabda an "ciJ cadyane" dhAtuthI janatA nathI, paratu "citI samjhAne " dhAtuthI pazu bhane che "zaNDonI vyutpatti arthAne anusarIne thavI joIe" e mAnyatAnusAra arthAne dhyAnamA rAkhIne vyutpatti karavI joIe, speTo bhI "citI savjJAne " me dhAtumAthI zo caitya" zabda banAvave hai sajJAnano artha sabhyagjJAna bhA leha me " citra cayane" dhAtumAthI nahi, ra zaitanya thAya che athavA citra cayane" dhAtumAthI yA manAvI, to tenArtha evA thaze ke "jenI dvArA jJAnAdi guNenuM cayana thAya che. tene ai ya kahe che" lpanAne anusarIne vyutpattimA le thayA 4re che, bhane anekArthAnu prvRttinimitta paNa jUduM nRdu hAya che eTale ahIM 'jJAnavattva e pravRtti-nimittane laIne 'sAdhu' arthamA caitya zabdanI pravRtti sAsnAdimA je amA prasiddhi che te siddhi thAya che, athavA je enu pravRtti-nimitta che e ema na 38 zabdAnI Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharma saJjIvanITIkA a01059 zivAnandAdharmasvIkRti gautamamaznazva 333 rAjAbhibhava gaNAbhimA palavadabhibhava devatAbhibhava gurunigraha vRttikAntAreSu tu taiH sahApi candanAdiH kalpata eveti samudito'rthaH / eSu prAkRte tRtIyA tu paJcamyarthe // 58 // malama-tae Na sA sivAnadAbhAriyA ANaMdeNa samaNovAsaeNa evavuttA samANA haTTatuTTa koDuviyapurise sadAvei, sadAvittA evaM vayAsI khippAmeva lahukaraNa jAva pajjuvAptai // 59 // tae Na samaNe bhagava mahAvIre sivAnadAe tIse ya mahai jAva dhammaM kaheDa // 6 // tae NaM sA sivAnaMdA samaNassa bhagavao mahAvIrassa atie dhamma soccA nisamma haTa jAva gihidhamma paDibajai, paDijittA tameva dhammiya jANappavaraM duruhai, duruhittA jAmeva disa pAunbhUyA tAmeva disa paDigayA // 61 // chAyA-tataH sA zivAnandA bhAryA Anandena zramaNopAsakena evamuktA satI hRstRSTA kauTumvikapurupAn zabdayati, zabdayitvaivamavAdI-kSiprameva laghu karaNa yAvat paryupAste // 59 // __tata. khalu zramaNo bhagavAna mahAvIraH zivAnandAya tasyA ca mahati-yAvad dharma kthyti||6||tt khalu sA zivAnandA zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAntike dharma zrutyA nizamya hRSTa yAvad gRhidharma pratipadyate, pratipadya tadeva dhAmmika yAna pavaramArohati, Arahya yasyA evaM diza. mAdurbhUtA tAmeva diza pratigatA // 61 // " anukampA dAnako jinendra bhagavAnne kahIM kabhI nipiddha nahI patAyA hai // 1 // " vAkI saba sUtrakA artha pahale A cukA hai / / 58 // TIkArtha-'tae Na sA' ityAdi Ananda prAvakakA kayana sunakara bhAryA zivAnandA hRSTa-tuSTa huI aura kauTubika purupoMko bulAyA aura "anuka pAdAnane jinendra bhagavAne kayAya tyAre paNa niSiddha nathI batAvyu" (1) bAkI badhA sUtrane arva pahelA AvI gayA che (58), TImArtha-'tae Na sA' ityAhi bhAna yA144 4thana sAmajI kAryA zivAna dA hRSTapuSTa thaI ane koTuMbika purUne bolAvIne kahyuM - laghukaraNa - halakA Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 upAsakadazAstre 1 pUrva = prathamam anAlApakaiH mayA saha bhASaNamakurvadbhiH, 'sahArye tRtIyA ' Alapitu = makRdbhApitu, salapitu = punaH punarbhASitam, 'aNAnteNa ityatra ktamatyayaikavacane sArthatvAt / 'te' miti tantrAnyarahita pUrvanirdiSTatvAcacchedastvopalakSitadharmAcchinnArthavAcakaH, sambandhasAmAnye ca paSThI, tanazca teSAmityasya anyayU thika parigRhItebhyo'yasanapArzvasthAdibhyazca sAdhubhya ityarthaH / azana vA pAna vA khAdya vA svA yadAtu = sakadvitarItum, anumadAtRm=asakRdvitarIta 'me na kalpate' iti pUrvoktanaiva sambandha', 'tairthikAntaraparigRhItatvAdivAraNena jinasAdhubhyo dAtu kalpata ityasya tu kathana ketyarthApatyA'nyUthikAnA vyAvRttiH / gurubuddhadhA dAnasyaivaipa niSedhastena varuNAbhAvena tu yatheSTa tebhyApi dadyAdeva, karuNAdAnasya pAnapAtrasAdhAraNamANiviSayatvAt yaduktam--- " parautthiyAidANa, gurunuddhIe Nisehiya hoI / aNukampAdANa puNa jiNehi katthavi No Nisiddha // 1 // chAyA - parayathikAdidAna, gurubuddhayA niSedhita bhavati / anukampAdAna punarjinaiH kutrApi no niSiddham // 1 // kiM sarvatra na pate? netyAha- 'nAnyatre' ti rAjakRto'bhiyogaH=abhibhavaH = (pAravazya) rAjAbhiyogastasmAdanyana na kalpate ityarthaH / gaNAbhiyogAt saGghAbhibhavAt, palAbhiyogAt = lavadabhibhavAt devatAbhiyogAt= devatAbhi bhavAt, 'gurvi ' ti gurasamAnAbhibhUtavasteSAM nigraha = pAravazya gurunigraha svasmAn, ' vRttI 'ti vRtti AjIvikA tasyAH vAntAra= durgamArga - jIvana nirvAhAbhAvastasmAt / asagata ho jAyagA / basa aba adhika vistAra nahI karate / yahA mUla pATha anyayUthikoko anna pAnakA dAna niSiddha kahA hai, isakA kAraNa yaha hai ki yahA~ lokottara dharmakA vyAkhyAna hai, ataH gurubuddhike abhiprAyase hI yahA niSedha haiM, kruNA bhAvase dAnakA niSedha nahI hai / karuNA dAname pAtra apAtrakA vicAra nahI hotA, vaha saba prANiyoM ko dene yogya hai / kahA bhI hai nahi mAnA te e bhASya asaga thaI jaze khasa, haeNve vadhu vistAra karatA nathI ahIM mULa pAThamA anyayUthane anna-pAnanA dAnane niSiddha batAvela che, tena kANu e che ke ahIM lekeAttara dharmanuM vyAkhyAna che eTale karIne ja ahI niSedha che. karUNAbhAvathI dAnane niSedha nathI apAtrane vicAra nathI thatA, te badhA prANIone ApavA ceAgya buddhinA abhiprAya karUNAdAnamA pAtra che kahyu che ke Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA sU0 62 zivAnandAdharmasvIkRti gautamamaznava 335 chAyA - he bhadanta / iti bhagavAn gautama zramaNa bhagavanta mahAvIra vandate namasyati, vanditvA namastvaiivamavAdIt - "prabhuH khalu bhadanta ! Ananda zramaNopAsako devAnumiyANAmantike muNDo yAvatmatrajitum ?" " nAyamarthaH samarthaH, gautama | Ananda khalu zramaNopAsako bahani varSANi zramaNopAsakaparyAya pAlayivyati, pAtayitvA yAvatso dharme klosNAme vimAne Thevatayotpatmyate / tatra khalu astye+kepA davAnA catvAri palyopamAni sthiti pranaptA, tatra cA''nandasyApi zramaNopAsakasya catvAri patyopamAni sthiti prajJaptA" || 62 // TI- 'aya' - miti tvayoktaH / samarthaH = yuktaH / zramaNopAsakaparyAya = zramaNopamam // 62 // * dharmako svIkAra kiyA / gRhastha dharma svIkAra karake usI dhArmika uttama ratha para savAra huI / savAra hokara jisa ora se AI thI umI ora calI gaI // 61 // TIkArtha-' bhate tti ' ityAdi ' 17 bhagavan isa prakAra bhagavAn gautamane zramaNa bhagavAn mahAvIrako bandanA kI namaskAra kiyA, aura vandanA namaskAra karake isa prakAra kahane lage " hai bhagavAn ? kyA Ananda zrAvaka devAnupriyake samIpa matrajita honeko samartha hai ? " ( bhagavAn ne kahA ) - " he gautama ? aisA nahIM hai, Ananda zrAvaka bahuta varSo paryanta zrAvakapana pAlana karegA, aura pAlana karake saudharmarepake aruNAbha vimAna meM devatArUpase utpanna hogaa| vahA~ kitaneka devatAoM kI sthiti cAra palyopamakI kahI gaI hai, tadanusAra Ananda zrAvakakI bhI cAra palyopamakI sthiti kahI gaI hai ( hogI) | // 62 // dhArmika uttama rathamA kheDIbesIne je khAjuethI AvI hatI te khAjue thAlI gaI (61) TIkArtha- 'bhate tti' dhatyAhi 'bhagavan " me prabhA bhagavAn gautabhe zrabha bhagavAna mahAvIrane vadanA karI, namaskAra ryAM ane vadanA--namaskAra karIne A pramANe kahevA lAgyA - 'he bhagavan ! Anada zrAvaka devAnupriyanI samIpe pratrajita cavAne zu samartha che ?" (bhagavAne kahyu -) "huM gautama! ema nathI, Anada zrAvaka ghaNA varSAM suvI zrAvakapaNu pALaze ane pALIne saudha kalpanA arUNAbha vimAnamA devatArUpe utpanna thaze tyA keTalAeka devatAonI sthiti cAra payeApamanI kahI che, tadanusAra Anada zrAvakanI pazu cAra patyeApamanI sthiti kahI che (yaze)" (62) Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 mAdhyayane sphuTayA-miti vyA dhArmika upAsakadazAAge TIkA-zabdayatimAhayati / 'yAva' diti atraspa yAvanchandavAnyAzca sapta mAdhyayane sphuTIbhaviSyanti // 59 // TIkA-'tasthA'-miti vyAkhyAto'ya pATha. prAgAnandoddezyamadharmakayopadeza prakaraNe / nizamya hadi nidhAya / dhArmika-dharmaH mayojanamasya tad / yAnapavaramuttama ratham / prAdurbhutA AgatA / spaSTAH ziSTAH || 60 // 61 // mUlam-bhaMte-tti bhagava goyame samaNaM bhagava mahAvIra badai namasai, vadittA namasittA eva vayAsI-" paha Na bhte| ANade samaNovAsae devANuppiyANa atie muDe jAva pvvitte"| " no iNahe samahe, goyamA ANade NaM samaNovAsae bahUi vAsAI samaNovAsagapariyAya pAuNihii, pAuNittA jAva sohamme kappe aruNAbhe vimANe devattAe uvvjihii|" tattha Na atthegaiyANaM devANa cattAri paliovamAi ThiI paNNattA, tattha NaM ANadassavi samaNovAsagassa cattAri paliovamAi ThiI paNNattA // 62 // culAkara kahA-laghukaraNa-halake upakaraNoMvAlA (raya) yAvat payupAsanA kii| yahA 'jAba' ( yAvat ) zabdase jitanA artha sagRhIta kiyA hai vaha sAtaveM adhyayanameM spaSTa kiyA jAyagA // 59 / / TIkArtha -'tae Na samaNe' ityAdi isake bAda zramaNa bhagavAna mahAvIrane zivAnandAke lie paDI pariSada meM yAvata dharmakA kathana kiyA // 60 // taba zivAnandA zramaNa bhAvAn mahAvIrake samIpa dharma zravaNa karake aura hRdayame dhAraNa karake sRSTa tuSTa haI yAvat usane gRhastha upakaraNovALe (ra) yAvat payu pAsanA karI "jAve" (yAvatu) zabdathI jeTalI ara sagRhIta karyo che te sAtamA adhyayanamAM spaSTa karavAmAM Avaze (59). TIkAthe- 'tae Na samaNetyAhi tyA2pachI zramaza bhagavAn mahAvAra zivAna dAne mATe meTI pariSadamAM yAvatu dharmanuM kathana karyuM (2) eTale zivAna zramaNa bhagavAna mahAvIranI samIpe dharmane zravaNa karIne ane hadayamAM dhAraNa karIne haTatuSTa thaI yAvat eNe grahasthadharmane svIkAra kaye gRhastha dharma svIkArIne te mma Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA mu066-68 AnandadharmaprAptipatizAnirUpaNam 335 "evaM khalla puttA ahe vANiyagAme vahUrNa rAIsara jahAcitiyaMjAva viharittae / ta seyaM khalu mama idANiM tumaM sayasta kuDuvassa AlaMvaNaMTa ThavettA jAva viharittae" // 66 // tae NaM jehaputte ANaMdassa samaNovAsagassa tahatti eyamaTuM viNaeNaM pddisunnei||67|| tae NaM se ANaMde samaNovAsae tasseva mitta jAva purao jeTraputtaM kuDuve Thavei ThavittA evaM vayAso-"mA NaM devaannuppiyaa| tumbhe ajjappabhiDaM kei mama vahasu kanjesu jAva pucchau vA paDipucchauvA, mama aTAe asaNaM vA4 uvakkhaDeu vA upakareu vA // 68 // chAyA-vataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIro'nyadA kadApi vahiryAvada viharati // 6 // tataH khala sa AnandaH zramaNopAsako jAto'migatajIvAjIvo yAva. smatilambhayana vihrti||64|| tataHgvallu sA zivAnandA bhAryAzramaNopAsikA jAtA yAvatpatilambhayantI viharati // 65 // tata* gvallu tasyA''nandasya zramaNopAsakasyoccAvacaiH zIlavataguNaviramaNamatyAkhyAnapoSadhopavAsairAtmAna bhAvayatazcaturdaza savatsarA vyutkrAntA / paJcadazesavatsaramantarA vartamAnasyAnyadA kadApi pUrvarAtrAparatrakAlasamaye dharmajAgarikA jAgrato'yametadrUpa A yAtmikazcintitaH kalpitaH pArthito manogataH sakalpaH samudapadyata-"eva khalvara vANijagrAme nagare vahUnA rAjezvara-yAvatsvakasyApi ca khala kuTumbasya yAvadAdhAra, tadetena vyAkSepeNAha no zaknomi zramaNasya bhagavato mahAvIrasyA''ntikI dharmapajJaptimupasapadya vihartum, tacchreya khalu mama klya yAvajjvalati (sati)vipulamazana4 yathA pUraNo yAvajjyeSThaputra kuTumme sthApayitvA ta mitra-yAvajjyeSThaputra cA''nya kollAke sabhiveze jJAtakule popadhazAlA pratilikhya zramaNasya bhagavato mahAvIrasyA''ntikI dharmapranaptisapasampadha vihrjum|"ev sammekSate, samaprekSya kalya vipula tathaiva jimitamukto. tarAgatasta mitra yAvad vipulena puppa vastra gandha mAlyA-'lavAreNa ca saskaroti sammAnayati, satkRtya sammAnya tasyaiva mitra yAvatpurato jyeSThaputra zabdAyate, zabdA yitvA evamavAdIda-"eva khaluputra / ahavANijagrAme bahUnArAjezvara yathAcintitaM yAvadvihartum taccheya khalu mamedAnIM tvA svakasya kuTumbasyA''lambana4 sthApayitvA yAvadviharttam" // 66 // tataH khalu jyeSThaputra Anandasya amaNopAsakasya 'tatheti' Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAstra mUlam-tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre annayA kayAi bahiyA jAva viharai // 63 // tae Na se ANade samaNovAsae jAe abhi gayajIvAjIve jAva paDilobhemANe viharai // 64 // taeNaM sA sivAnaMdA bhAriyA samaNovAsiyA jAyA jAva paDilAbhemANI viharai ||65||te Na tassa ANaMdassa samaNovAsagassa uccAvaehi sIlavvaya-guNa veramaNa paccakkhANaposahovavAsehi appANaM bhAve mANassa codasa savaccharAi viktaaii| paNNasamasta saMvaccharassa aMtarA vaTTamANassa annayA kayAi puvarattAvaratta kAlasamayasi dhammajAgariya jAgaramANassa imeyArUve ajjhathie citie kappie patthie maNogae sakalpe samuppajjitthA-"eva khallu ahavANiyagAme nayare vahUrNa rAIsara jAva sayassavi ya NaM kuDubassa jAva aadhaare| ta eeNa vakkheveNa aha no sacAemi samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiya dhammapaNNatti uvasapajjittANa vihritte| ta seya khallu mama kalla jAva jalate viulaM asaNa4 jahA pUraNo jAva jeTTaputta kuDuve ThavettA ta mitta jAva jeTraputta ca ApucchittA, kollAe sannivese nAyakulasi posahasAla paDilehitA samaNassa bhagavao mahAvIrassa atiya dhammapaNNatti usapajittANa vihritte'| eva sapehei, sapehitA kalla viula taheva jimiyabhuttuttarAgae ta mitta jAva viuleNa puppha05 sakArei sammANei, sakAritA sammANittA tasseva mitta jAva puraojehaputta saddAvei, sadAvittA eva vayAsI Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgarasaJjIvanI TIkA bha. 1 sR 66-68 AnandadharmaprajJaptipratijJAnirUpaNam 339 vipayIkRtaH, kalpita:=kalpanArUpeNa vyavasthitaH prArthitaH = prArthanAviSayIkRtaH, manogataH=manasyevAvasthito na tu vacanena prakAzita, samudapadyata = abhavat / vyAkSepeNa vyagratayA / AntikIm = antike nikaTe bhavA AnvikI tAm-bhagavataH pAvasthAbhityartha upaskuruta = randhayata, upakuruta mama samIpe samAnayata / avaziSTA suspaSTA // 63-68 // 1 rAjA, Izvara yAvat AtmIya janoMkA bhI AdhAra hU~, isa vyagratAke kAraNa maiM zramaNa bhagavAn mahAvIrake samIpakI dharmamajJaptiko svIkAra kara vicaranemeM samartha nahIM hU~ | isalie yaha acchA hogA ki sUryodaya hone para vipula azana, pAna, khAdya, svAdya ( sagA samandhI Adiko jimA kara ) pUraNa zrAvakakI taraha yAvat jyeSTha putrako kuTumbameM sthApita karake mitroM yAvat jyeSTha putra se pUchakara kollAka sannivezameM jJAtakulakI popadhazAlAkA pratilekhana kara zramaNa bhagavAn mahAvIrake samIpakI dharmajJapti svIkAra kara vicarU~ ! " usane aisA vicAra kiyA, vicAra kara dUsare dina mitra Adiko vipula azana pAna khAdya svAdya jimAneke bAda puSpa, vastra, gandha, mAlA aura alakAroMse unakA satkAra kiyA, sanmAna kiyA / satkAra- samAna karake una mitroM Adike samakSa apane jyeSTha putrako bulavAyA, ghulavAkara kahA - " beTe ! maiM vANijagrAma nagara meM bahutase rAjA Izvara AdikA AdhAra hUM yAvat maiM aisA vicAra kara rahanA cAhatA hU~ / ataH mere lie yahI acchA hai ki maiM aba tumheM izvara yAvata AtmIya janAnA paNu AdhAra chu, e vyagratAne kAraNe huM zramaN bhagavAna mahAvIra samIpenI dharmaprAptine svIkArIne vicaravAmA samartha nathI tethI eja sArUM che ke--sauMdaca thatA khUba azana, pAna, khAdya, svAdya (sa kha dhI vagerene jamADIne) pUNa zrAvakanI peThe yAvat jyeSTha putrane kuTuMbamA sthApita karI mitra cAvat jyeSTha putrane pUchI kAllAka sanivezamA jJAtakulanI peSadhazALAnu pratilekhana karI zramaNa bhagavAna mahAvIranI samIpanI dharma prati svIkArI hu vicarU ' teNe evA vicAra karyA vicArIne bIje divase mitra Adine khUba azana pAna khAva svAdya jamADI puSpa, vajra, gaMdha, mAlA ane alakArAthI emane satkAra karyo, sammAna karyuM. satkAra-sammAna karIne e mitrA AdinI samakSa potAnA jyeSTha putrane mAlAbyA ane kahyuM "putra ! huM vANijag2AmanagaramAM ghaNuA rAjA izvara dinA AdhAra chu, yAvat huM Ave! vicAra karI rahevA cAhu chu mATe mAre mATe eja sArU che ke huM have tamane ApaNA kuTuMbanA bhAra sopIne vicar " (66) 1 Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 upAsakA } etamarthaM vinayena pratizRNoti // 67 // tata glu sa-bhAnandaH zramaNopAsakastasyeca mitrayAvatpurato jyeSThaputra kuTumbe sthApayati, sthApayitvamavAdIt mA khalu devA miyAH ! yUyamadhamabhRti ke'pi mama vahuSu kAryeSu yAtraspRcchata vA pratipRcchata vA, mAyAzana nA pAna vA khAyAsvAdya vA upaskuruta vA upakuruta vA // 68 // TIkA - uccAcai:- anekaprakAraiH | zIlavatAni = aNuvratAni, guNAH = guNa vratAni, viramaNa = rAgAdivinivRttiH, pratyAkhyAnAti=paurupyAdIni, poSadhopatrAsaH== mAgvyAkhyAtasvarUpastai' - zIlatAdidvAretyarthaH / antarA=madhye | 'pUrva' - ti rAtreH pUrva - pUrva rAtraH rAtra. pUrvI bhAgaH, tasmAdaparaH = aparo bhAga - pUrvarAtrAparastasmin pUrva rAtrAparatra = jAgrataH=dhAtUnAmanekArthatvAdanutiSThata itparya, ata eva 'dharmajA garikAm' ityatra dvitIyA / AdhyAtmikaH = Atmani samutthitaH cintita. cintA 1 antarAzabdayoge nityadvitIyAmAptAvapi 'sarvoccharassa' iti mUle SaSThI tvAmayogAt / / TIkArtha- ' tae Na samaNe ' ityAdi tadanantara kisI samaya zramaNa 'bhagavAn mahAvIra yahi ( bAhira ) yAvat vihAra kara rahe the // 63 // vaha Ananda, zrAvaka ho gayA thA, jIva ajIvako jAnanevAlA yAvat pratilAbha (hAna) karatA huA rahatA thA / / 64 / usakI bhAryA zivA nandA bhI zrAvikA ho gaI thI jIva ajIvako jAnanevAlI yAvat pratilAbha (dAna) karatI huI rahatI thI // 65 // Ananda zrAvakako aneka prakAra - zIlavata, guNavrata, viramaNa (vairAgya), pratyAkhyAna, poSa ghopavAsase Atma saskAra yukta karate hue caudaha varSa vyatIta ho gaye / pandrahavA~ varSa jaba cala rahA thA to eka samaya pUrvarAtrike apara ( utarArdha ) samaya meM dharmakA anuSThAna karate karate isa prakArakA mAnasika sakalpa AtmAke viSayameM utpanna huA- "maiM vANijagrAma nagara meM bahuta se TIkArtha- 'tara Na samaNe' - chatyAhi pachI artha samaye zramAzu bhagavAna mahAvIra ahiM (mahA) yAvat vihAra karI rahyA hatA (13) te Anada zrAvaka thai gayA hatA jIva ejIvane jANunArA yAvata pratilAbha (dAna) karI gho hatA (64) tenI zAya zivAnande pazu zrAvikA thaI gaI {hatI jIva-ajIvane jANanArI cAvata tilAbha (hAna) ratI rahatI hatI (15) Anada zrAvakane aneka prakAre zIlavrata, guNavrata, viramaNa (vairAgya), pratyAkhyAna pASadhApavAsathI AtmAne samkArayukata kartA co varSe gRtota thai gayA jyAre padaramuM varSa cAlatu hatu tyAre eka samaye pUrva rAtrinA uttarA samayamAM dharmanuM anuSThAna karatA karatA AtmAnA viSayamA e prakAranA mAnasika sa kalpa utpanna thayA ke "huM vANijagrAmanagaramAM ghaNA rALa, Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgAradharmasaJjIvanI TIkA a 1.69-71 AnandapratimA(paDimA)nirUpaNam 341 ANaMde samaNovosae doccaM uvAsagapaMDimaM, evaM taccaM, cautthaM,paMcama chaThaM, sattama, aTTama, navamaM, dasama ekkArasama jAva aaraahei||71|| chAyA-tataH khalu sa AnandaH zramaNopAsako jyeSThaputra mitrajJAtimApRcchati, AgRcchaya svakAd gRhAt pratiniSkAmati, pratiniSkramya vANigrAma nagara manyamadhyena nirgacchati, nirgatya yenaiva kollAkA sanivezaH, yeneva jJAtakula, yenaiva pauSadhazAlA tenaivopAgacchati, upAgatyapopaMdhazAlA pramArjayati,pramAyocAraprasavaNabhUmi pratilekhayati, pratilekhya darbhasastAraka sastRNAti, sastIrya darmasastAraka darohati, dUruhya popadhazAlAyA pauSadhiko darbhasastAropagata zramaNasya bhagavato mahAvIrasyA''ntikI dharmaprajJaptimupasapadya viharati // 69 / / tata khallu sa AnandaH zramaNopAsaka upAsakamatimA upasapadha viharati, prathamAmupAsakamatimA yathAsUtra yayAkalpa yathAmArga yathAtatva samyak kAyena spRzati, pAlayati, zodhayati, tIrayati, kIrtayati, ArAdhayati // 70 // tataH khalla sa AnandaH zramaNopAsako dvitIyAmupAsakapratimAm, eva tattIyA, caturthI, paJcamI, saptamI, aSTamI, navamI, dazamIm , ekAdazIma, yAvadArAdhayati // 71 // TIkA-'upAsake-ti-upAsakA =zrAvakAstepA prtimaa:-prtijnyaaH-abhigrhvishesslkssnnaastaaH| AsAmevAdanAnA vyAkhyAvistaro matkRtAyA zramaNamUtrasya ____TImArtha-tae Na se ANade' ityAdi isake anantara Ananda zrAvakane jyeSThaputrase, mitroMse aura jJAtise AjJA lI AjJA lekara apane gharase niklaa| nikala kara vANijagrAma nagarake bIco bIca hokara nikalA / nikala kara jisa ora kollAka sanniveza, jisa ora jJAtakula aura jisa ora poSadhazAlA thI usI ora pahu~cA / pahu~ca kara poSadhazAlAko pUjA, pUjAra uccAra prasravaNa bhUmi (TaddI-pezAyakI jagaha )kI paDilehaNA kii| paDilehaNA karake darbha (DAbha)ke sathAre (Asana)ko yichaayaa| TIkArya-'tae Na se ANade' tyAta tyApachI bhAna zrApa 43 putra pAsethI, mitro pAsethI ane jJAti pAsethI AjJA lIdhI ane pitAnA gherathI nIkaLe gherathI nIkaLIne vANijagrAma nagaranI vacce vacce thaI nIkaLe nIkaLIne je bAjue keTalAka niveza, je bAjue jJAnakula ane je bAjue piSadhazALA hatI te bAjue game tyAM pahoMcIne piSadhazALAne pucha, pUjIne uccAraprasavaNa bhUmi (maLamUtra karavAnuM sthAna)nI paDilehaNA karI pachI (darbha) DAbhane sa thAra (Asana) bIchA, ane sathArApara beThe besIne piSadhazALAmAM piSadha Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 1 mUlam-tae NaM se ANade samaNovAsae jehaputaM milaNAI Apucchai, ApucchittA sayAo gihAo pANikkhamaI, paDiNikkhamittA vANiyagAmaM nayaraM majjha-majjheNaM niggacchai, niggacchittA jeNeva kollAe sannivese,jeNeva nAyakule jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA posahasAlaM pamajaha, pamajittA uccArapAsavaNabhUmi paDilehei, paDilehittA dambhasaMthAraya saMtharai, saMtharittA dambhasathAraya dumhai, duruhittA posahasAlAe posahie dambhasathArovagae samaNassa bhagavao mahAvIrassa atiya dhammapaNNati uvasaMpajjittANa viharaI // 69 / / tae NaM se ANaMde samaNo. vAsae uvAsagapaDimAo uvasaMpajittANa viharai / paDhama uvAsagapaDima ahAsuta ahAkappa ahAmagga ahAtacca samma kAraNa phAsei pAlei sohei tIrei kiTei ArAhei // 70 // tae NaM se apane kuTumbakA bhAra dekara vicarU~ // 66 // " taya Ananda zramaNo pAsakake isa kathanako bar3e beTene tatheti' (jaisI ApakI icchA) kaha kara vinayake sAtha svIkAra kiyA // 67 // tadanantara Ananda zrAva kane una mitra Adike samakSa hI apane bar3e lar3akeko kuTumbameM sthApita kiyAaura sthApita karake sabase isa prakAra kahA-he devAnupiyoM ! Ajase tuma loga kisIbhI kArya meM mujhase eka vAra'yA vAra vAra mata pUchanA, aura na mere lie azana, pAna, khAdha, svAdha banAnA, na unheM mera vAste mere pAsa lAnA // 68 // tyAre Anada zrama pAsakana e kathanane vaDA putra "tathati' (jevI ApanI Icha) ema kahIne vinayapUrvaka svIkArI lIdhu (67) pachI Anada zrAvake e mitra AdinI samakSa ja pitAnA vaDA putrane kuTuMbamAM sthApita karyo ane badhAne e pramANe kahyuM kahe devAnupriya! AjathI tame badhA kaI paNa kAryamA mane eka vAra ke vAra vAra na pUcho, ane mAre mATe azana, pAna, khAdha, svAdya paNa na banAvaze ke na to mAre mATe mArI pAse lAvaze, (68) Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgAradharmasaJjIvanI TIkA ma 19072-73 AnandasalekhanAnirUpaNam .. 343 kIrtayati iha yAkartavya tanmayAnukramaza* sampAdita'-mityAzudIrayati / ArAghayatisamantAt sevate // 69-71 // malama-tae NaM se ANaMde samaNovAsae imeNa eyArUveNaM urAleNa viuleNa payatteNa paggahieNa tavokammeNaM sukke jAva kise dhamaNisatae jANa // 72 // tae Na tassa ANadassa samaNovAsa gassa annayA kayAi puvvaratA jAva dhammajAgariyaM jAgaramANassa __ ayaM ajjhathie 5-"eva khallu aha imeNa jAva dhamaNisatae jAe, ta asthi tA me uTTANe kamme cale bIrie purisakAra-parakkame sddhaadhiisvege| ta jAva tA me asthi uTANe6 saddhAdhiisaMvege, jAva ya me dhammAyarie dhammovaesae samaNe bhagava mahAvIre jiNe suhatthI viharai tAva tA me seya kallaM jAva jalate apacchimamAraNaMtiyasaMlehaNAjhusaNAjhUsiyassa bhattapANapaDiyAikkhiyassa kAlaM a: NavakakhamANassa viharittae" eva sapehii, saMpehittA kalla pAu jAva apacchimamAraNatiya jAva kAla aNavakaMkhamANe vihrd||73|| chAyA-tata. khalusa Ananda. zramaNopAsako'nenaitadrUpeNodAreNa vipulena prayatnena bhagRhItena tapa karmaNA zupko yAvatkRyo dhamanisantato jAta 172 // tataH khalu tasyA''nandasya zramaNopAsakasyAnyadA kadAcita pUrva rAtrA yAvaddharmajAgarikA jAgrato'yamAbhyAtmika.5 "eva khalvahamanena yAvaddhamanisantato jAta , tadasti / tAvanme utthAna karma vala vIrya purupakAraparAkrama zraddhAdhRtisavegam / tad yAvattAcanme'mti utthAna6 zradAtisavegaM, yAvazca me dharmAcAryo dharmopadezakaH zramaNo bhagavAna mahAvIro jinaH muhastI viharati, tAvattAvanme zreya. kalya yAvajjvalati zrAvakakI gyAraha paDimAoMkI vistArapUrvaka vyAkhyA mero banAIhuI zramaNasUtrakI munitopiNI TIkAse jAnanA cAhie // 71 // zrAvanI agIAra paDimAonI vistArapUrvaka vyAkhyA mArI banAvelI zamaNusUtranI muniSiNI TIkAmAthI jANuM levI (71) Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 J munI topaNITIkAyAH sakAzAdavagantavyaH / yathAsUtrApyanatikramya sUtrAmyanusRtyetyarthaM / yathAkalpa = zrAvakamatimA cAramanullaGghya / 'yathAmArga- miti mArgaH:= kSAyopazamiko bhAvastamaMjuladhya / 'yathAtastra' miti tattra = darzanapratimAzabdasyAnu gato'rthastamanullaGghaya / spRzati = gRhAti, dhAtUnAmanekArthastrAt / pAlayati upayoga bhAvanayA sAvadhAnI rakSati / zodhayati = atIcAraparityAgena nirmalIkaroti / tIrayati matyAkhyAna kAlAvadhI pUrNe'pi kiJcidadhikakALAvasthAnena tIra nayati / bichAkara darbhake sAre para baitthaa| baiThakara popaghazAlA meM poSadhayukta hokara darbhake sAre para baiThA huA hI zramaNa bhagavAn mahAvIrake pAsakI dharmaprajJaptiko svIkAra kara vicarane (rahane) lagA // 69 // tadanantara Ananda zrAvakane zrAvakakI gyAraha pratimAoM ( paDi mAo ) ko svIkAra kiyA, unameMse pahalI parimAko sUtra ke anusAra, paDimA sandhI kalpake anusAra, mArga ( kSAyopazamika bhAva ) ke anu sAra, tatva ( darzanapratimA zabdake artha ) ke anusAra - samyak rUpase kAyadvArA grahaNa kiyA / upayogapUrvaka rakSaNa kiyaa| aticArokA tyAga karake vizuddha kiyA / pratyAkhyAna kA samaya samApta hone para bhI kucha adhika samaya sthita rahakara pUrA kiyA / ' jo karane yogya tho use maine kramazaH kiyA hai' aisA vicAra kiyA aura khUba acchI taraha ArAdhita kiyA || 70 || isake bAda Ananda zramaNopAsakane dUsarI, tIsarI, cauthI, pAcarthI, chaThI, sAtavIM, AThavIM, nauvI, dazavIM aura gyArahavIM DimAko yAvat ArAdhita kiyA || f pAsA yukta thaI DAbhanA sathALa para beThAbeThA ja zramaNa bhagavAna mahAvIranI dha prajJaptine svArI viyaravA (ravA) lAgyo (96) pachI Anada zrAvake zrAvakanI agIAra pratimAe (paDimAe) ne svIkAra karyA emAnI pahelI DimAne sUtrAnusAra, paDhimA sabadhI kalpane anusAra, mA ( kSAyopazabhiH bhAva) anusAra, tattva ( darzana pratimA zaNDanA 'artha ) ne anusaarsamyarUpe kAyadvAna grahaNa karI, upayegapUrvaka rakSaNa karI, aticArAne tyAga karIne vizuddha karI, pratyAkhyAnanA samaya samApta thatA pazu ceDA vadhu samaya sthita rahIne pUrI karI "je karavA cegya hatu te me kramaza karyu che" evA teNe vicAra ka ane sArI rIte AruSita karyAM (70) tyArabAda Ana zramaNApAsake pIche, zrI, bothI, pAyabhI, chaThThI, sAtabhI, AraMbhI, navabhI, sabhI mane mamArabhI DimAne yAvat ArAdhita karI f Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a 1 sU0 74 anandAvapijJAnanirUpaNam 345 mUlam-tae Na tassa ANaMdassa samaNovAsagassa annayA kayAi subheNa ajjhavasANeNaM, subheNaM pariNAmeNa, lesAhiM trisujjhamANIhiM tadAvaraNijjANaM kammANa khaovasameNaM ohinANe samuppanne / puratthime Na lavaNasamudde paca joyaNasayADa khetta jANaDa pAsai, eva dakkhiNaM paJcatthimeNa ya / uttare Na jAva cullahimavata vAsadharapavvayaM jANai pAsaGa / uDDU jAva sohamma kappa jANai pAsaGa / ahe jAva imIse rayaNappabhAe puDhavIe lolluyaccuya naraya caurAsIivAsasahasya jANaDa pAsai // 74 // chAgA - tataH khalu tasyA''nandasya zramaNopAsakasyAnyadA kadAcita zubhenA bhyavasAyena, zubhena pariNAmena, aizyAbhirvizuddhayantIbhistadAvaraNIyAnA karmmaNA dhRti (dhairya) ora mavega ( viSayokI udAsInatA ) hai, ataH jaya taka ki ye utthAna Adi meremeM haiM, aura janataka mere dharmAcArya dharmopadezaka zramaNa bhagavAn mahAvIra jina suhastI vicarate hai, taba taka ( utthAna AdikI tathA bhagavAn kI maujUdagI meM hI) kala sUryodaya hone para apazcimamAraNAntika malekhanAkI jopaNA ( secanA ) se jopita (yukta) hokara bhaktapAnakA pratyAkhyAna karake mRtyukI AkAMkSA na karate hue vicaranA ( rahanA) hI mere lie yahAra hai || 73 || (viSayenI udAsinatA) che, eTale jyAsudhI e utthAna bAdi mArAmA ke mane jyAsudhI mAna dhoMcAya dharmopadezaka zramaNa bhagavAna mahAvI- jina sustI dhanave che, tyAsutrI utthana AdinI tathA bhagavAnanI upasthitimAM ja) kAla sUryodaya thatA apazcima mAraNAtika salekhanA joSaNA (senA)thI joSita (yu) ne bhakatAnanu pratyAkhyAna karIne mRtyunI AkAlA na karatA vicaravu (raDavu) eja mAre mATe zreya 5 (93) Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 apadhimamAraNAntikasa~ThekhanAjopaNAjoSitasya bhaktapAnapatyAlyAtasya kAmanA pakAIto vihartum / eva samekSate, samekSa kalpa mAduryAvadapavimamAraNAntika yAvatkAlamanavakAIn viharati // 73 // TIkA-'dhamanI'-ti-dhamanimiH nADIbhiH santataH vyApta:-prakSINamAsatayA lakSyamANanADIka ityarthaH |utthaanN zarIraceSTana, karma gamanAdi kriyA, bala-zarIra sAmarthya, vIryam Asmateja.,purupakAraparAkrama-tatra puruSakAraH utsAhaH, parAkramaH iSTasAdhanazaktiH, ubhayo samAhAradvandvaH, 'zraddhe' ti zraddhA vizudacittapariNatiH, dhRtiH zokamayAdijanitakSobhanivArakacittavRttivizeSaH, savegaH viSayavirati, zraddhA ca dhRtizcasavegavetidvandvaH, mUle pusatvamekavacanatva ca prAkRtatvAt / / 72-73 / / 1 mULe puMstva prAkRtatvAt , yadvA puruSakAreNa sahita. parAkrama iti madhyamapadalopI samAso'tra / TIkArtha-'tae Na se ANade'-ityAdi tadanantara Ananda zrAvaka isa udAra aura vipula prayatna (kartavya) kA pAlana karanese, tathA tapasyA karaneke kAraNa sUkha gayA yAvat usakI nasa-nasa dikhAI dene lagI // 72 // pazcAt Ananda zrAvakako kisI samaya pUrvarAtrike apara samayameM yAvat dharmajAgaraNA karate hue yaha AdhyAtmika Adi (vicAra) utpanna huA "mai isa kartavyame haDDiyoMkA piMjarA mAtra raha gayA hU~, to bhI hAla mujhameM utthAna (zarIrakI ceSTA karanA), karma (gamanAdi kriyA), bala (zArIrika zakti), vIrya (Atmateja), puruSakAra (utsAha), parAkrama (icchita kArya karanekI zakti), zraddhA (cittakA.zuddha pariNAma), TIkArtha-'tae Na se ANade' yA pachI mAna zrApa meM hAra bhane vipula prayatna (rtavyanuM pAlana karavAthI, tathA tapasyo karavAne kAraNe sukAI gayA thAvata enA zarIranI nasenasa dekhAvA lAgI (72) pachI Anada zrAvakane kaMI samaye pUrva rAtrinA uttarArdha bhAgamAM yAvata dharmajAgaraNa karatA A AdhyAtmika Adi (vicAra) utpanna thayA - huM A kartavyathI hADakAnuM pAjarU mAtra rahRAo chuM, tepaNuM atyAre mArAmA utthAna (zarIranI ceSTA karavI) karma (gamanAdi kriyA), ma (zAza4i zahita), vIrya (mAtmate), 535412 (GesAI), parAma (UPura kArya karavAnI zakti), zraddhA (cittane zubha pariNAma), dhRti (dIrya ane savega Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgArasaJjIvanI TIkA a 1 sU0 74 anandAvavijJAnanirUpaNam 345 mUlam-tae Na tassa ANadasta samaNovAsagassa annayA kayADa subheNaM ajjhavasANeNaM, subheNaM pariNAmeNa, lesAhiM visujjhamANIhiM tadAvaraNijjANa kammANa khaovasameNaM ohinANe smuppnne| pura'thime Na lavaNasamudde paca joyaNasayADa khettaM jANai pAsai, eva dakkhiNaNaM paJcatthimeNa ya / uttare Na jAva cullahimavata vAmadharapavvaya jANai pAsaDa / uDDa jAva sohamma kappaM jANai paasdd| ahe jAva imIse rayaNappabhAe puDhavIe loluyaJcayaM naraya caurAsI___ ivAsasahassaTiiya jANaDa pAsaDa // 74 // __ chAyA-tata khalu tasyA''nandasya zramaNopAsakamyAnyadA kadAcita zubhenA bhyavamAyena, zubhena pariNAmena, lezyAbhirvizudvayantIbhistavAvaraNIyAnA karmaNA dhRti (dhairya) ora mavega (vipayokI udAsInatA) hai, ata: jaya taka kiye utthAna Adi mere meM haiM, aura jabataka mere dharmAcArya dharmopadezaka zramaNa bhagavAna mahAvIra jina suhamtI vicarate haiM, tara taka (utthAna AdikI tathA bhagavAnkI maujUdagI meM hI) kala sUryodaya hone para apazcimamAraNAntika salekhanAkI jopaNA (sevanA)se joSita (yukta) hokara bhaktapAnakA pratyAkhyAna karake mRtyukI AkAkSA na karate hue vicagnA (rahanA) hI mere lie zreyaskara hai / / 73 / / / (viSayenI udAsinatA) che, eTale tyAsudhI e utthAna Adi mArAmAM che ane jyA sudhI mAga dhamAcAryo dhamapadezaka zramaNa bhagavAna magAvIne jina surastI dharAve che, tyAsudhI (uvana AdinI tathA bhagavAnanI upasthitimAM ja) kAla suryodaya thatA apazcima mAraNatika salekhanA leNA (tenA)thI jeSita (yukata) thaIne bhakatAna pratyAkhAna karIne mRtyunI AkAMkSA na karatA vicaravu (rahevuM) eja mAre mATe zreya. 6 (73) Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAma mUlam-teNa kAleNaM teNa samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvAre smolrie| parisA niggayA jAva pddigyaa||75|| teNaMkAleNa teNaM samaeNa samaNassa bhagavao mahAvIrassa je? atevAsI iMdabhUI kSayopazamenApadhijJAna smutpnnm| paurastye sala lavaNasamudre pazcayojanazatAnikSetra jAnAti pazyati, eva dakSiNAtye pAcAtye ca / auttare khalu yAvat kSullahimavanta varSadharaparvata jAnAti pazyati, Urca yAvatsaudharma kalpa jAnAti pazyati / adho yAvad asyA ratnaprabhAyAH pRthivyA lolupAcyutanAmaka narakAvAsa caturazItavarSe sahasrasthitika jAnAti pazyati // 74 // TIrA-zubhena prazastena, adhyavasAyena mAthamikena manobhAvavizeSeNa, pariNAmenataduttarakAlikena manobhAvavizeSeNa, lezyAbhiH caramamanobhAvasvarUpAbhiH // 7 // TIkArtha-'tae Na tassa -ityAdi pazcAt Ananda prAvakako kisI samaya zubha adhyavasAya (pahalekA mAnasika vicAra )se, zubha pariNAma (bAda ke mAnasika vicAra )se aura vizuddha hotI huI lezyAoM (antima manobhAvoM)se avadhijJAnako AvaraNa-karane ( Dhakane )vAle kamaukA kSayopazama ho jAnese avadhijJAna utpanna huA, ( usase yaha Ananda ) pUrva dizAmeM lavaNasamudra ke andara pAcasau yojana kSetra jAnane aura dekhane lagA, isI prakAra dakSiNa pazcimame / uttara dizAma kSullahimavanta varSadhara parvatako jAnane aura dekhane lagA, Urdhva dizAmeM saudharmakalpa taka jAnane aura dekhane lagA / adhodizAme caurAsI hajAra sthitivAle lolupAcyuta narakAvAsa taka jAnane aura dekhane lagA ||74 // TIkArtha-'tae Na tassa' pachI mAna zrAvana 4 samaye zubha yavasAya (pahelAne mAnasika vicAthI zubha pariNAma (pachIne mAnasika vicAra)thI ane vizuddha thatI vezyAo (batima manobhAva)thI, avadhijJAnane AvaraNa karanAra (nA2) bhni| kSayopazama yavAthI avavijJAna 64-1 thayu (tathI ta-mAna6) pUrva dizAmAM lavaNasamudranI aMdara pAca jana kSetra jANavA ane jovA lAgyA, eja pramANe dakSiNa pazcimamA paNa jovA lAgyo uttara dizAmAM sula himavata varSadhara parvatane jANavA ane jevA lAge Urdhva dizAmAM saudharmaka5 sudhI jANavA ane jevA lAge adhe dizAmA ze rAsI hajAra sthitivALA leupAzruta naraka sudhI jANavA ane jovA lAgyo (74) -- - Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a 1 mU. 76-77 AnandagautamamaznottaranirUpaNam 347 nAma aNayAre goyamagotte NaM sattussehe, samacauraMsasaMThANasaThie, vajjarisahanArAyasaghayaNe, kaNagapulaganighasapanhagore, uggatave, dittatave, ghoratave, mahAtave, urAle, ghoraguNe, ghoratavassI, ghoravaMbha ceravAsI ucchUDhasarIre, saMkhittaviulateulesse cha?-chaTTeNaM aNikkhitteNaM tavokammeNa saMjameNa tavasA appANa bhAvemANe viharai // 76 // tae NaM se bhagava goyame chaTrakkhamaNapAraNagasi paDhamAe porisIe sajjhAya karei, viiyAe porisIe jhANaM jhiyAi, taiyANa porisIe aturiya acavala asaMbhate muhapatti paDilehei, paDilehitA bhAyaNavatthAi paDileheDa paDilehitA bhAyaNavatthAi pamajjai, pamajjittA bhAyaNAi uggAhei,uggAhittAjeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNa bhagava mahAvIraM vaMdai namasai, vadittA namasitA eva vayAsI-"icchAmiNa bhte| tu bhehi ambhaNupaNAesamANe TrakkhamaNapAraNagasi vANiyagAme nayare - chAyA-tasmin kAle tasmin samaye zramaNo bhagavAna mahAvIra samavamRtaH / paripannirgatA yAvatmatigatA // 75|| tasmin kAle tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya jyeSTho'ntevAsI indrabhUti mA'nagAro gautamagotraH khalu saptotsedha , samacaturasrasasthAnasasthita., vajrarpabhanArAcasahananaH, kanakapulakanikapapadmagaura., ugratapA, dIptatapA', ghoratapAH, mahAtapA, udAra , ghoraguNa ghoratapasvI, ghorabrahmacaryavAsI, utkSiptazarIra. sakSiptavipula tejolezya , paSThapaNThenA'nikSiptena tapa karmaNA sayamena tapasA''tmAna bhAvayan viharati // 76 // tata khalu sa bhagavAna gautama papThakSapaNapAraNake prathamAyA pauruSyAsvAyAya karoti, dvitIyAyA pauruSyA jyAna yAyati, tRtIyAyA porupayAmatvaritamacapalamasambhrAnto mukhavastrIM pratisayati, pratilekhya bhAjanavastrANi pratilegvayati, pratilekhya bhAjanavastrANi pramArjayati, pramAjya bhAjanAnyudgRhNAti, udgRhya yanaiva zramaNo bhagavAn mahAvIrasta naivopAganchati, upAgatya amaNa bhagavanta mahAvIra vandate namasyati, vanditvA namasthitvA ekmavAdIt-"icchAmi khalu bhadanta ! yupmAmibhyanujJAta' Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 / : ra upAsakadazAgasUtre uccanIyamajjhimAI kulAI gharasamudANassa bhikkhAyariyAeM additte|" ahAsuhaM devaannuppiyaa| mA paDivadha kareha // 77 // tae gaMbhagavaM goyame samaNeNa bhagavayA mahAvIreNaM abhaYNNAe samANe samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyAoipalAsAo ceDayAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA aturiyamacalamasaMbhate jugatarapariloyaNAe diTrIe pugo iriya sohemANe jeNeva vANiyagAme nayare teNeva uvAgacchai uvAgacchittA vANiyagAme nayare uccanIyamajjhimAi kulAi gharasamudANassa bhikkhaayriyaaeaddi||7|| tae NaM se bhagava goyame vANiyagAme nayare, jahA paNNattIe tahA jAva bhikjAyariyAe aDamANe ahApajjata bhattapANaM samma paDi ggAhei, paDiggAhittA vANiyagAmAo paDiNiggacchai, paDiNigga cchittA kollAyassa sannivesassa adUrasAmateNa vIIvayamANe bahu jaNasadda nisAmei / bahujaNo annamannassa evasAikkhai3-"eva khallu devANuppiyA / samaNassa bhagavao mahAvIrassa atevAsI paSThakSapaNa pAgaNa ke vANijagrAme nagare ucca nIca ma yamAni kulAni gRhasamudAnasya bhikSAcaryAya attitum"| (ma0) "yathAsukha devAnupriya ! mA pratibandha kuru // 77 // tata khalu bhagavAna gautama zramaNena bhagavatA mahAvI reNAbhyanujJAta mana zramaNasya bhagavatA mahAvIrasyAntikAd datipalAzAcaityAtmatiniSkrAmati, pratiniSkramyAtva ritamacapalamamambhrAntA yugAntaraparilognayA dRSTayA purata IrSyA zoSayana yenava vANijagrAma nagara teneyopAganchati, upAgatya vANijagrAme nagare ucca nica mAya mAni kulAni gRhamamudAnasya bhikSAcaryAyai aTati // 78 // tata khalu sa bhagavAn gautamo vANijagrAme nagare yathAjJaptyA tathA yAvadvikSAcaryAya aTana yathAparyApta bhaktapAna samyA pratigRhNAti, pratigRhya vANijagrAmAtmatinirgacchati, pratinigatya kollAkastha sagnivezasyA'darasAmante yativrajana bahujanazabda nizAmyati / bahu jano'nyonyasmai evamAkhyAti4-"eva gvalu devAnumiya zrimaNasya bhagavato mahA Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgAraparmamaJjIvanI TIkA a1 ma 79-81 AnandagautamamaznottaranirUpaNam 349. ANade nAmaM samaNovAsae posahasAlAe apacchima-jAva-aNavakakhamANe viharaNa' // 79 // nae NaM tamma goyamassa vahajaNamsa atie eyasocA nisamma ayameyArUve ajjhathie 5'ta gacchAmi Na ANaMda samaNovAsaya pAsAmi " / eva sapeheDa, sapehitA jeNeva kolhAe sannivese jeNeva ANade samaNovAsae, jeNeva posahasAlA teNeva ugAvacchaDa // 80 // tae Na se ANade samaNovAsae bhagava goyama ejjamANa pAsaha pAsittA haTTa jAva hiyae bhagava goyamaM vadai namasaDa, vadittA namasittA eva vayAsI-" evaM khallu bhate / ahaM umeNa urAleNa jAva dhamaNisatae jAe, no saMcAemi devANuppiyassa atiya pAubhavittANaM timkhutto muddhANeNaM pAe abhivNditte|tubhenn bhate / icchAkAreNa aNabhiogeNaM io ceva eha, jANa devANuppiyANaM tikkhutto muddhANeNa pAesu vadAmi namasAmi 81 tae Na se bhagava goyame jeNeva ANaMde samaNovAsae vIramyAntevAmI Anando nAma zramaNopAsakaH popa pazAlAyAmapazcimayAvat-anava kAisana viharati"||79||tataH khalu tasya gotamamya bahujanasyAntike etacyA nizamyAyametadrUpa nA yAtmika 5-tad gacchAmi gvala Ananda amaNopAsaka parami" / eva mapreSate, samakSya yenaiva zellAka zanivezo yenaivA''nandaH zrama NopAmA , yenaiva poparagAlA tenaivopAgacchati // 80 // tata gbala sa Ananda' yamaNopAmako bhagavanta gautamamejamAna pazyati, dRSTvA hRSTa yApahRdayo bhagavanta gautama badante namamyati, panditvA namasyitvaitramavAdI- 'eva vilu madanta ! ahamanenodAreNa yAvat dhamanimantato jAto no zaknomi devAnupriyamyAntika prAdu bhUyavikanyo mUrnA paadaavbhivnditum| yUya khalu bhadanta inchAsAreNA'nabhiyogenetazcatra eta, yasmAlavala devAnupiyANA vikRtvo mUrnA pAdayorvande namasyAmi" 81 tata khalu sa bhagavAn gautamo yenaivA''nanda zramaNopAsakastenaivopAga Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 upAsakadazAstra teNeva uvAgacchai // 82 // tae NaM se ANaMde bhagavao goyamassa tikkhutto muddhANeNaM pAesu vadai namasai, vaMdittA nama sittA evaM vayAsI-"atthi NaM bhate / gihiNo gihamajjhAvasaMtassa ohinANa samupajjai " / " hatA atthi"|ji Na bhate / gihiNo jAva samuppajjai, evaM khalla bhaMte / mama vi gihiNo gihamajjhAva satassa ohinANe samuppanne-purasthime NaM lavaNasamudde pacajoyaNa sayAi jAva loluyaJcaya narayaM jANAmi pAsAmi" // 83 // tae NaM se bhagava goyame ANaMda samaNovAsayaM eva vayAsI-" asthi NaM aanndaa| gihiNo jAva samuppajjai,nocevaNaM aymhaale|tnnN tuma aannNdaa| eyassa ThANassa Aloehi jAva tavokamma paDivajAhi // 4 // tae NaM se ANaMde bhagavaM goyama eva vayAsI" asthi NaM bhaMte / jiNavayaNe satANaM taccANaM tahiyANa sambhUyANaM bhAvANaM Aloijjai jAva paDivajjijjai" (go0) "no iNahe snnhe"| cchati // 82 // tataH khalu sa Anando bhagavato gautamasya trikRtvo mUrdhA pAda yorvandate namasyati, vanditvA namasyitvaivamavAdIva-"asti khalu bhadanta ! gRhiNI gRhamanyAvasato'vadhijJAna samutpadyate ?" (gau0) "hanta ! asti" ! (A0) "yadi khalu bhadanta ! gRhiNo yAvatsamutpadyate, eva khalu bhadanta ! mamApi gRhiNoM gRhamadhyAvasato'vavijJAna samutpannam-paurastye khalu lavaNasamudre paJcayojanazatAni yAvat-lolupAcyuta naraka jAnAmi pazyAmi" // 83 // tata* khalu sa bhagavAn gautama Ananda zramaNopAsakamevamavAdIva-"asti khalu Ananda ! gRhiNo yAba ssamutpate, no caiva khalu etanmahAlaya, tatkhalu tvamAnanda ! etasya sthAnasya (vipaye) Alocaya yAvattapa karma. pratipadyasva" // 84 // tata* khalu sa Anando bhagavanta gautamamevamavAdI-" asti khala bhadanta ! jinavacane satAM satvAnA tathyAnA sadbhUtAnA bhAvAnA (vipaye) Alocyate yAvaspatipadyate"? Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 sU0 86 AnandagautamamaznottaranirUpaNam 351 (Ananda.) "jar3a NaM bhaMte / jiNavayaNe satANaM jAva bhAvANaM no Aloijjai jAva tavokammaM no paDivajjijai,ta NaM bhate / tumbha ceva eyarasa ThANassa Aloeha jAva paDivajjaha" // 86 // tae Na se bhagava goyame ANaMdeNaM samaNovAsaeNa eva vutte samANe sakie kaMkhie viigicchAsamAvanne ANaMdasta atiyAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA jeNeva dUipalAse ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaDa, uvAgacchittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmate gamaNAgamaNAe paDikamai, paDikamittA esaNamaNesaNe Aloei AloittA bhatta-pANaM paDidasei, paDidasittA samaNaM bhagave mahAvIra vadai namasai, vadittA namasittA eva vayAsI "eva khalla bhate / aha tumbhehi abhaNuNNAe ta ceva savva kahei jAva tae Na ahaM sakkie 3 ANaMdassa samaNovAsagassa aMtiyAo paDiNikkhamAmi, paDiNikkhamittA (gau0) " nAyamarthaH smrthH"| (A0) " yadi khalu bhadanta ! jinavacane satA yAvadbhAvAnA (vipaye) no Alocyane yAvattapaHma no patipadyate, tatkhalu bhadanta ! yUyamevaitasya sthAnasya (pipaye) Alocyate yAvatpatipadya vam" ||8|| tataH khalu sa bhagavAn gautama Anandena zramaNopAsaka naivamukta san zaGkita kAkSito vicikitsAsamApanna AnandasyAntikAtmatinikrAmati, matinikrampa yenaiva dRtipalAzazcaityo yenaiva zramaNo bhagavAna mahAvIrastenaivopAgacchati, upAgatya zramaNasya bhagavato mahAvIrasthAdUrasAmante gamanAgamanasya pratikrAmati, pratikramya eSaNa manepaNamAlocayati, Alocya bhakta pAna pratidarzayati, pratidaya zramaNa bhagavanta mahAvIra candate namasyati, vanditvA namasyitvaivamavAdIt-eva khalu bhadanta ! aha yuSmAbhirabhyanujJAtaH, tadeva sarva kthayati yAvat tataH khalvaha zaGkita.3 Anandasya amaNApAsakasyAntikAtpatiniSkAmAmi, pratiniSkramya Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 . - upAsakadazAma jeNeva iha teNeva havvamAgae, ta NaM bhaMte / kiM ANaMdeNaM samaNopAsaeNaM tassa ThANassa Aloeyava jAva paDivajeyava udAhumae" goyamAi samaNe bhagavaMmahAvIre bhagava goyama eva vayAsI goyamA tuma ceva Na tassa ThANassa Aloehi jAva paDivajjAhi, ANadaM ca samaNovAsaya eyama khAmehi" // 86 // tae Na se bhagavaM goyame samaNassa bhagavao mahAvIrassa " tahatti" eyama viNaeNaM paDisuNei, paDisuNittA tassa ThANassa Aloei jAva paDivajai,ANada ca samaNovAsaya eyamaha khaamedd||87||te NaM samaNaM bhagava mahAvIre annayA kayAi bahiyA jaNavavihAra viharai // 8 // tae NaM se ANaMde samaNovAsae bahUhiM sIlavvaehi jAva appANa bhAvettA vIsaM vAsAI samaNovAsagapariyAga pAuNittA mAsiyAe salehaNAe attANa jhUsittA sadvi bhattAiM aNasaNAe chedettA AloithapaDikate samAhipata kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe sohammavaDisagassa yenaiveha tenaiva havyamAgataH, tatkhalu bhadanta ! kimAnandena zramaNopAsakena tasya sthAnasyA''locitavya gAyatpatipattavyamutAhA ! mayA " gotama / iti zramaNo bhagavAna mahAvIro bhagAnta gautamamecamavAdita-"gautama! tvameva sala tasya sthAnasyA''lAcaya yAvatpratipadyasta, Ananda ca zramaNopAsakametamartha kSAmaya" // 86 // tata khalu sa bhagavAn gautama zramaNasya bhagavato mahAvIrasya "tatheti" etamartha vinayena pratizRNoti, pratizrutya tastha sthAnasyA''locayati yAvatmatipadyate, Ananda ca zramaNopAsakametamartha kSAmayati // 87 // tata. khalu amaNI bhagavAn mahAvIro'nyadA kadAcid bahirjanapadavihAra viharati // 88 // tataH khalu sa Ananda. amaNopAsako bahubhi zIlavatairyApadAtmAna bhAvayitvA viMzati varSANi zramaNopA samparyAya pAlayitvA, ekAdaza copAsakamatimA samyak kAyena spRSTvA mAsikyA salekhanayA''tmAna jopayitvA paSTiM bhaktAnyanazanena chiravA, AlocitapratikrAnta. Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a 1 mU. 89-90 AnandagautamapraznottaranirUpaNam 353 mahAvimANassa uttarapurasthime NaM aruNe vimANe devattAe uvavanne / tattha NaM atthegaiyANaM devANa cattAri paliovamAi ThiI papNattA, tattha NaM ANaMdassa vi devassa cattAri paliovamAiM ThiI papaNattA // 8 // " ANaMde NaM bhaMte / deve tAo devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNa aNaMtara cayaM caittA kahi gacchihiha" kahi uvavajihii" (bha0)"goyamA mahAvidehe vAse sijjhihiDa" // nikkhevo // 9 // samAdhiprAptaH kAlamAse kAla kRtvA saudharmAvatasakasya mahAnimAnasyottarapaurastye khala aruNe vimAne devatvenopapanna', tatra khalu astyephakepA devAnA catvAri palyopamAni sthitiH prajJaptA / tatra khallu AnandasyApi devamya catvAri palyopamAni sthitiH prajJaptA / / 89 // AnandaH khalu bhadanta ! devastasmAdevalokAdAyuHkSayeNa bhavakSayeNa sthitikSayeNA''nantara caya nyutvA kutra gamiSyati ? kutrotpatsyate // gautama ! mahAvidehe varSe setsyati // nikSepa. 90 // // saptamasyAGgasyopAsakadazAnA prathamamadhyayana samAptam // 1 // TIkA:-'nikSepa' iti-nigamana yathA-"eva khalu jabU! samaNeNa jAva uvAsagadasANa paDhamassa ajjhayaNassa ayama? paNNattatti vemi" iti, "eva khalu jambUH / zramaNena yAvat-upAdakadazAnA prathamasyA'bhyayanasyAyamartha prajJaptaH, iti brImi" itinchAyA / anyatspaSTam // 75-90 itizrI-vizvavikhyAta-jagahallama-masiddhavAcaka-pazcadazabhApAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-bAdimAnamardaka-zrIzAhuchatrapati kolhApurarAjamadatta-"jainazAstrAcArya"-padabhUpita-kolhApurarAjaguru vAlabrahmacArI jainazAstrAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAla prati-viracitAyAmupAsakadazAGgasUtrasyA'gAradharmasaJjIvanyAkhyAyA vyAkhyAyA prathama mAnandAkhyamabhyayana samAptam // 1 // Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 upAsakadazAsUtre TIkArya - ' teNa kAleNa ' ityAdi usa kAlameM aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra samosare, pariSad nikalI yAvat vApasa calI gaI / / 75 / / usa kAla, usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIrake gautama gotrIya jyeSTha ziSya indrabhUti sAta hAthakI avagAhanAvAle, samaca turasra sasthAnavAle, vajrarSabhanArAca saghayaNavAle, suvarNa, pulaka, nikaSa aura padmake samAna gore, ugratapasvI, dIpta tapavAle, ghora tapavAle, mahAtapasvI, udAra, bahuta guNavAna, ghora tapasvI, ghora brahmacArI, utsRSTa zarIravAle arthAt zarIrasaskAra na karanevAle, sakSipta vipula tejo lezyAdhArI, paSTha 2 bhakta ( belA Adi ) ke nirantara tapaH karmase, sayamase aura anazanAdi bAraha prakArakI tapasyAse AtmAko bhAvita karate hue vicarate the || 76 || taba bhagavAn gautamane chuTTa gvamaNake pAraNe ke dina pahalI pArasI meM svAdhyAya kiyA, dUsarI porasI meM dhyAna kiyA aura tIsarI porasI dhIre dhIre capalatA na karate hue asabhrAnta hokara (ekAgratAse) sadorakamukhavatrikAkI paDilehaNA kI, pAtroM aura vastroMkI paDi lehaNA kI, paDilehaNA karake vastra pAtroMkI pramArjanA kI, pramArjanA karake pAtroMkA grahaNa kiyA, grahaNa karake jisa aura zramaNa bhagavAn mahAvIra yas, TIkArtha- 'teNa kAle' tyAhi me aNe ane me samaye zrama lagavAna mahAvIra same saryAM paniSad nIkaLI yAvat pachI cAlI gaI(75) e kALe e samaye zramaNa bhagavAna mahAvIranA gautama-zetrIya jyeSTha ziSya iMdrabhUti sAta hAthanI avagAhanA vALA, samacaturasra saMsthAnavALA, vajI bhanArAcasa ghayaNuvALA, suvarNa, nikaSa nmane padmanI samAna gorA, atha tapasvI, hIsa tayavANA, ghora tapavAjA, bhaDA tapasvI, dhAra brahmacArI, utkruSTa zarIravALA arthAt zarIrasaskAra na karanArA, sakSipta vipula tene vezyAdhArI, cha:-cha bhauta (mesu) mahinA niztara tayarbhathI, sayabhathI bhane anazanAdi bAra prakAranI tapasyAthI AtmAne bhAvita karatA vicaratA hatA (76) tyAre bhagavAna gautame chaThTha khamaNanA pAraNAne dine pahelI pArasImA svAdhyAya karyo, mIjI pArasImA dhyAna karyuM ane trIjI perasImA dhIre dhIre, capaLatA na karatA asa bhrAnta thaIne (ekAgratAthI) mukharvAakAnI paDilehaNA karI, pAtro ane vasonI paDilehuNA karI, vajra pAtronI pramAnA karI, pAtrAnI pramAnA karI, pAtrane grahaNa karyAM, ane je sthaLe zramaNa bhagavAna mahAvIra hatA te sthaLe pahoMcyA pachI zramaNu bhagavAna mahAvIrane vadanA namaskAra karyAM, ane A pramANe kahevA Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 1 mU.77 AnandagautamamaznottaranirUpaNam 355 the usI ora pahu~ce / pahu~cakara zramaNa bhagavAna mahAvIrako vandanA namaskAra karake isa prakAra kahane lage-" bhagavAn ! ApakI AjJA milane para paSTha khamaNake pAraNeke lie vANijagrAma nagarameM dhanavAn garIya aura sAdhAraNa-saya gharoMmeM samudAnI (kramase jAte hue kisI gharako na choDa kara kI jAnevAlI) bhikSAcaryAke lie jAnA cAhatA huuN|" bhagavAnne kahA-" jisameM sukha ho vaisA karo, vilamba na karo" / / 77 // tava bhagavAn gautama zramaNa bhagavAna mahAvIrase AjJAlekara zramaNa bhagavAna mahAvIrake samIpase aura dutipalAza ,tyase bAhara nikale / nikalakara dhIre dhore capalatA na karate hue sAvadhAnIse, zUsarapramANa pRthvIko dekhate hue sAmane IryA sodhate hue jahAM vANijagrAma nagara thA vahA~ gae / jAkara vANijagrAma nagarameM ucanIca aura madhyama kuloMmeM yathAkrama bhikSAcaryAke lie bhramaNa karane lage // 78 / / taba bhagavAn gautamane vANijagrAma nagarameM kalpa ke anusAra bhikSA caryA ke lie bhramaNa karate hue yathA prApta ho bhakta pAna grahaNa kiyaa| grahaNa karake vANijagrAma nagarase nikale, nikala kara kollAka sannivezake samIpa jaya A rahe the to bahutase manuSyoMkA zabda sunaa| yahutase manuSya ApasameM yoM kaha rahe the-" devAnupriyo ! zramaNa lAgyA "bhagavana! ApanI AjJA maLe te chaTha khamaNanA pAraNAne mATe vANijagrAma nagaramAM dhanavAna, garIba ane sAdhAraNu badhA gharamAM mamudAnI (krame AvatA keI gharane na cheDatA karavAmAM AvatI ) bhikSAcayane mATe javA IcchuM chuM" bhagavAne kahyu "jema sukha thAya tema kara " (77) eTale bhagavAna gautama zramaNa bhagavAna mahAvIranI AjJA laIne zramaNa bhagavAna mahAvIranI samIpezI tilAza tyamAthI bahAra nIkaLyuM ane dhIre dhIre capaLatA na karatA sAvadhAnIthI dhUsarA pramANa pRthvIne jotA jotA, sAme IryA zodhatA zodhatA jyA vANijagrAma nagara hatu tyA gayA, jaIne vANijagrAma nagaramAM pratiSThita, apratiSThita ane madhyama kuLamAM yathAkrama bhikSAcane mATe bhramaNa karavA lAgyA (78) bhagavAna gautame vANijagrAma nagaramAM kapane anusarIne bhikSAcayane mATe bramaNa karatA jeTalu paryApta thAya teTaluM bhakata-pAna grahaNa karyuM pachI vANijagrAma nagaramAthI nIkaLIne keTalAka sannivezanI samIpe jyAre te jaI rahyA hatA, tyAre ghaNA mANasane zabda temaNe sAbhaLyo ghaNA mANase mahAmahe eka bIjAne kahI rahyA hatA ke Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 upAsakadazAze bhagavAna mahAvorake ziSya Ananda zrAvaka popadhazAlAmeM apazcima yAvat mRtyukI AkAkSA na karate hue vicarate hai" // 79 // yata janoMse aisA sunakara aura manameM socakara gautamako isa prakArakA AdhyAtmika Adi (vicAra) utpanna huA "jAU~ aura Ananda prAvakako dekha aau|" aisA vicAra kara kollAka sAgniveza, Ananda zrAvaka aura popadhazAlA jahA thI vahA~ pahu~ce // 80 // taba Ananda zrAvakane bhagavAn gautamako Ate dekha kara dRSTa-tuSTa (jAva) hRdaya hokara bhagavAn gautamako vandanA kI, namaskAra kiyA aura candanA namaskAra kara isa taraha kahA-" bhagavan ?meM isa vizAla prayatnase yAvat nasa nasa hI raha gayA hai, ataH devAnupriya ke samIpa Akara tIna bAra mastaka namAphara caraNome vandanA karanema asamartha hai, he bhagavan ! ApahI icchAkAra aura anabhiyogase yahA padhAriye, jisase maiM devAnupriyako tIna bAra mastaka namAkara caraNAma vandanA-namaskAra karU~" // 81 // taya bhagavAn gautama Ananda zrAvakaka samIpa gaye // 8 // Anandane bhagavAn gautamako tIna vAra mastaka jhukA kara caraNoMme vandanA-namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara bolA --" bhagavan ! gharame rahate hae gRhasthako kyA avadhijJAna utpanna hA sakatA hai ?" gautama-"hA~, ho sakatA hai|" Ananda-" bhagavan ! yAda devAnupriye ! zramaNa bhagavAna mahAvIranA zipa Anada zrAvaka poSazALAmAM apazcima yAvata mRtyunI AkAMkSA na karatA vicare che (79) ghaNA mANasonuM evuM belagu sAbhaLIne ane manamAM vicArIne gautamane A prakArane AdhyAtmika Adi (vicAra) utpanna thaye " jau ane Anada zrAvakane joI Avu" ema vicArIne keTalAka niveza, Anada zrAvaka ane piSadhazALA je bAjue hatA e bAjue te pahecyA (80) Anada zrAvake bhagavAna gautamane AvatA joI jAva) huSTatuSTa hadaya thaIne bhagavAna gautamane vadanA karI, namaskAra karyo ane A pramANe kahyuM bhagavana! huM A vizALa prayatna karIne cAvata nasenasa rahI gayA , eTale trevAnupriyanI samIpe AvIne traNa vAra mastaka namAvI caraNomAM - vadanA karavA asamartha chu he bhagavAna! Apaja IcchAkAra ane ane anabhige ahIM padhAre, jethI huM devAnupriyane traNa vAra mastaka namAvI carA vadanA namaskAra karU"81 eTale bhagavAna gautama Anada zrAvakanI samIpe gayA (82) Anade bhagavAna -gautamane traNa vAra mastaka namAvI caraNamAM vadana-namaskAra karyA ane kahyuM Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ agAradharmasaJjIvanITokA a. 1 mu083-86 mAnandagautamapraznottaranirUpaNam 357 gRhasthako ho sakatA hai to he bhagavana ! mujha-dharame rahanevAle gRhasyako bhIavadhi jJAna utpanna huA hai, usase pUrva dizAkI tarapha lavaNasamudra meM pAMcasau yojana taka yAvat lolupAnyuta naraka taka maiM jAnatA aura dekhatA hU~" -83 // tana bhagavan gautama Ananda zrAvakase kahane lage-"gRhasthako gharame rahate hue avadhijJAna ho sakatA hai parantu itane adhika kSetrameM nahIM, isalie he Ananda / tuma isa sthAnakI AlocanA niMdanA karake yAvat tapasyA svIkAra karo" // 84 // taba vaha Ananda bhagavAn gautamase bolA-" bhagavan / kyA jina pravacaname matya, tAttvika, tathya aura sadbhUta bhAvoke vipayame bhI AlocanA kI jAtI hai yAvat tapAkarma svIkAra kiyA jAtA hai ?" / gautama-"nahIM, aisA nahIM hai|" Ananda"bhagavan ! yadi jina vacaname satya yAvat bhAvoke vipayame AlocanA nahIM kI jAtI, aura yAvat tapa'rma nahI mbIkAra kiyA jAtA to he bhagavan / ApahI isa sthAnakI AlocanA kIjie yAvat tapa karma svIkAra kiijie"||85|| tadanantara bhagavAn gautama, Ananda zrAvakake itanA kahane para zakA, kAkSA, aura vicikitsAko prApta hokara Ananda ke pAsase nikle| nikala kara jahA dUtipalAza caitya aura zramaNa bhagavAna ! gharamAM rahetA gRhasthane zu avadhijJAya utpanna thaI zake?" gautame kahyuM "hA, thaI zake " Ana de kahyuM "bhagavAna ! je gRhasthane thaI zake te mane-gharamAM rahenArA hasthane paNa avadhijJAna utpanna thayuM che, tethI pUrva dizAnI bAjue lavaNasamudramA pAca jana sudhI yAvat lelu pAmyuta naraka sudhI huM jANu-dekhu chu" (83) eTale bhagavAna gautama Anada zrAvakane kahevA lAgyA "gRhasthane gharamAM rahetA avadhijJAna thaI zake che, paraMtu ATalA moTA kSetramAM nahi, tethI che Anada ! tame A sthAnanI AlocanA kare ane yAvata tapasyA svIkAre" tyAre AnaMde bhagavAna gautamane kahyuM "bhagavAna ! zuM jina-pravacanamAM satya, tAtvika, tathya ane sadabhUta bhAvanA viSayamAM paNa AlocanA karavAmAM Ave che thAvata tapakarma svIkAramAM Ave che?" gautame kahyuM "nA, ema nathI " Anade kahyuM - "bhagavAna ! je jina vacanamA satya thAvata bhAvanA viSayamAM AlecanA nathI karavAmAM AvatI ane yAvata tapakarma nathI svIkAravAmAM Avatu, te he bhagavAna Apa ja A sthAnanI AlocanA kare yAvata tapa karmane vIkAra kare cha85 pachI bhagavAna gautama, Anada zrAvakanA ATalA kathanathI zakA, kAlA, ane vicikitsAne prApta thaI AnadanI pAsethI nIkaLyA, ane je bAjue Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 upAsaka dazA sUtre bhagavAna mahAvIra the vahA~ gaye / jAkara zramaNa bhagavAna mahAvIrake samIpa baiTha kara gamanAgamanakA pratikramaNa kiyA, pratikramaNa karake eSa NIya aura anepaNIyakI alocanA kI / AlocanA karake bhakta pAna digvalAyA aura dikhalA kara zramaNa bhagavAn mahAvIrako vandanA kI, namaskAra kiyA, vandanA namaskAra karake kahane lage-" bhagavAn! maiM ApakI AjJA prApta karake - ( ityAdi gautamane sArA vRttAnta kahA zakti, kAMkSita aura cicikitsAyukta hone taka ) maiM Ananda zrAvaka ke yahA~ se nikalA / nikala kara yahA~ zIghra AyA hU~ / bhagavan ! usa sthAnakI AlocanA Anandako karanI cAhie yA mujhe ?" " gautama !" isa AmantraNase zramaNa bhagavAn mahAvIrane gautamase kahA - " he gautama! tumhI usa sthAnake viSaya me AlocanA karo yAvata tapa karma svIkAra karo, aura isake lie Ananda zrAvakako khamAo " // 86 // gautamane "tahatti " kahakara zramaNa bhagavAn mahAvIrakA kathana vinayake sAtha svIkAra kiyA, svIkAra karake usa sthAnakI AlocanA kI gAvat tapa *rma svIkAra kiyA aura isa bAta ke lie Ananda zrAvakako khamAyA // 87 // " isake bAda zramaNa bhagavAn mahAvIra kisI dUsare samaya dezoM dezo meM vicara rahe the // 88 // taba Ananda zrAvaka bahutase zIla vrata Adise AtmAko bhAvita ( saskArayukta) karake, vIsa varSa paryanta zrAvakapanA kRtipalAza caitya tathA zramaNu bhagavAna mahAvIra hatA te khAjue gayA pachI gautame zramaNa bhagavAna mahAvIranI samIpe esIne gamanAgamananu pratikramaNa karyuM, ane eSaNIya tathA anameSaNIyanI AleAcanA karI AlecanA karIne bhakatapAna batAvyA ane zramaNu bhagavAna mahAvIrane vadanA-namaskAra karI kahevA lAgyA bhagavana! huM ApanI AjJA laIne (ityAdi gautame badhe vRttAnta kahyo-zakti, kAzciMta ane vicikitsAyukata thavA sudhInA ) huM mAnada zrAvakanI pAsethI nIkaLIne zIghra ahIM mAnce chu bhagavana! e sthAnanI AlecanA Anade karavI joie ke mAre ?" " gautama " evA Ama traNe karIne zramaNa bhagavAna mahAvI? gautamane kahyu "huM gautama ! tame e sthAnanI AlecanA karA yAvata tapaka svIkArI, ane tene mATe mAnada zrAvakane khamAve * (86) gautame H tahatti " kahIne zramaN bhagavAna mahAvIranuM kathana vinayapUrvaka svIkAryuM ane e sthAnanI AlecanA karI cAvata tapakama svIkAryuM ane e vAtane mATe Anada zrAvakane khamAgye (87) tyArabAda zramaNu bhagavAna mahAvIra kei khIje samaye deza vicarI rahyA hatA (88) te vakhate Anada zrAvaka zIlavrata AdithI (saskArayukata) karIne, vIsa varSa sudhI zrAvakapaNu pALIne, AtmAne bhAvita zrAvakanI agIAra Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ REEEEEE agAradharmasaJjIvanI TIkA m 89-90 a yayanasamApti pAla kara, zrAvakakI gyAraha paDimAoMkA bhalI bhAti kAyase pAlana kara, eka mAsakI salekhanAse AtmAko jUpita (sevita yukta) kara, anazana dvArA sATha bhaktoM ( sATha dinoM do mahIneke bhojana) kAtyAga kara, AlocanA pratikramaNa karake samAdhiko prApta hokara kAla mAsameM kAla karake saudharma kalpame saudharmAvatasaka mahAvimAnake IzAnakoNameM sthita aruNa vimAnameM deva paryAyase utpanna huaa| vahA kisI-kisI devakI cAra cAra patyopamakI sthiti kahI gaI hai, ataH vahA Ananda devakI bhI cAra palyopamakI sthiti kahI hai / / 89 // (gautama bole) " bhagavan ! Ananda deva usa devalokase, Ayu, bhava, aura sthitikA kSaya hone para tadanantara cava para kahAM jAyagA? kahA utpanna hogA?" bhagavAnane kahA-"gautama! mahAvideha kSetrameM siddha hogaa|" nikSepa-"sudharmA svAmI bole he jambU ! zramaNa bhagavAn mahAvIrane yAvat upAsakadazAgake prathama adhyayanakA yahI artha kahA hai, vaisA hI meM tujhase karatA huuN|" // 20 // iti zrI upAsakadazAGgasUtrake prathama abhyayanakI agArasajIvanI nAma _vyAkhyAkA hindI-mApAnuvAda samApta // 1 // paDimAone sArI rIte kAyAthI pALIne, eka mAsanI salekhanAthI AtmAne jUSita (savita-yuta) zana, manazanadvArA sA mata (As pise- bhaDinAnA sona) ne tyAga karIne, AlocanA-pratikramaNa karIne, samAdhine prApta thaI kALamAsamA kALa karI saudharma-kapamAM saudharmAvata saka mahAvimAnanA IzAna koNamA sthita arUNa vimAnamAM devaparyAye utpanna thaye tyA keI-kaI devanI cAra-cAra 55manI sthiti kahevAmAM AvI che, eTale tyAM Ana dadevanI paNa cAra palyopamanI sthiti kahI che (89) gautame kahyuM " bhagavana! Anadadeva e devakathI, Ayu. bhava ane sthitine kSaya thAya pachI 2cavIne kayA jaze? kayA utpanna thaze?" bhagavAne kahyuM "gautama mahAvideha kSetramAM siddha thaze" nikSepa-" sudhamAM svAmI beyA he ja bU! zramaNa bhagavAn mahAvIre cAvata upAsakadIganA prathama adhyayanane eja artha kahyo che, ane te ja tanahu chu", (60) Iti zrI upAsakadazAga sUtranA prathama adhyayananI agAsachavanI nAmaka vyAkhyAna gujarAtI anuvAda samApta, (1). Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3600 upAsakadazAstre // dvitIyAdhyayanam // atha dvitIya kAmadevArayama yayanamArabhyate 'jaDa Na bhate' iti / . mUlam-jaiNa bhte| samaNeNa bhagavayA mahAvIreNaM jAva sapatteNaM sattamassa aMgassa uvAsagadasANa paDhamasta aljhayaNassa ayamaDhe paNNatte / docassa NaM bhate / ajhayaNassa ke aTe paNNatte // 11 // evaM khalla jaMbU / teNaM kAleNa teNa samaeNa caMpAnAma nayarI hotthA / puNNabhadde ceie / jiyasattU raayaa| kAmadeve gAhAvaI / bhaddA bhaariyaa| cha hiraNNakoDIo nihANapauttAo, cha buDDipauttAo, cha pavittharapauttAo, cha cayA dasa gosAhassieNaM vaeNaM / samosaraNa / jahA ANaMde tahA nigge| taheva sAvayadhamma paDivajjai / sA ceva vattavayA jAva jeTTaputta mittanAi ApucchittA jeNeva polahasAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA jahAANade jAva samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiya dhammapaNNatti uvasapajittANaM viharai ||92||te Na tassa kAmadevassa samaNovAsagassa puvvarattAvarattakAlasamayasi * ege deve mAyI micchaTTiI atiya pAunbhUe // 93 // * chAyA-yadi khalu bhadanta ! zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat samprAptena 'saptamasyAGgasyopAsanadazAnA mathamAdhyayanasyAyamartha. prazapta ,dvitIyasya khalu bhadanta ! adhyayanasya ko'rtha. prjnyaas||91|| eva gvalu jambUH tasmin kAle tasmin samaye campA nAma nagaryAsIt / pUrNabhadrathaitya / jitazatrU rAjA / kAmadevo gAthApati / bhadrA bhAryA / paG hiraNyakATayo nidhAnapayuktA,paDa vRddhimayuktA', SaT mavistaraprayuktA, par3a vajA dazagosAhasikeNa vrajena / samavasaraNam / yathA''nandastathA nirgt:| tathaiva zrAvakadharma pratipadyate / sA caiva vaktanyatA yAvajjyeSThaputra mitra jJAtimAe cchaya yenaiva popadhazAlA tenevopAgacchati, upAgatya yathA''nando yAvat zramaNasya bhagavato mahAvIramyA''ntikI dharmamajJaptimupasampadha viharati // 12 // tata khalu tasya kAmadevasya zramaNopAsakasya pUrvarAtrAparatrakAlasamaye eko devo mAyI mithyATirantika mArdubhUta // 93 // Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a 2 0 91-93 kAmadevaRddhivarNanam TIkA -- itya bhagavato padarzitatattvatayA sajjAtAnurAgo jambUrdvitIyAbhyayanaviyamatroddhu muhurbhagavantamApRcchati - 'yadi gvalvi' - tyAdi / bhagavA - ( sudharmA - svAmI) nAdizati - ' eva khalvi 'ti / mAyI mAyAvI / zeSAmachAyAvyArayAtAH // 91-93 // 361 aba dUsarA kAmadeva adhyayana prArambha kiyA jAtA hai TIkArya' eva khalu ' ityAdi ( jambU svAmIne pUchA ) bhagavan ? yadi zramaNa bhagavAn mahAvIra yAvat muktiko prAptane sAtaveM aga upAsaka dazAke prathama adhyayanakA yaha artha prarUpita kiyA hai, to bhagavan ! dUsare adhyayanakA kyA artha batAyA hai ? // 91 // ( sudharmA svAmIne uttara diyA ) he jambU ! usa kAla usa samaya meM campA nAmakI nagarI thI / pUrNabhadra caitya thA / jitazatru rAjA thaa| kAmadeva gAthApati thA / bhadrA nAmakI usakI bhAryAM thii| chaha karoDa sonaiye usake khajAne meM the, chaha karor3a vyApArameM lage the, chaha karor3a pravistara ( lena dena ) meM the, aura dasa hajAra gAyoMke eka vrajake hisAba se chaha vraja the arthAt mATha hajAra govarga thA / vaha AnandakI taraha nikalA zramaNa bhagavAn mahAvIrake samIpa AyA, usI prakAra zrAvaka dharmako svIkAra kiyA | yahA saba vRttAnta pUrvokta hI samajhanA cAhie ki have khIjA kAmadeva adhyayananA prArabha karavAmA Ave che, TIkArtha- 'eva khalu' ityAdi (laghu svAbhIme gRchyu -) bhagavan / zramaNa bhagavAna mahAvIra thAvata muktine pAmelAe sAtamA aga upAsaka dazAnA pahelA adhyanamA e atha prarUpita karyAM che, teA bhagavana / khIjA adhyayanamAM zeka artha khatAvyA che (91) jo (sudhAM svAmIae uttara ApyA --) huM jakhu ! e kALe e samaye capA nAmanI nagarI hatI. pUrNabhadra caitya hatu tizatru rA hatA. kAmadeva gAthApati hatA bhadrA nAmanI temanI strI hatI cha karADa sAnaiyA enA khAnAmAM hatA, cha karoDa vepAramAM rAyA hatA, cha 81 pravistara (belu-heyu) mA guthAyA hatA, ane dasa hajAra gAyAnA eka vrajane hisaae cha vraja hatA, arthAt sATha hajAra geAvanA pazuo tenI pAse hatA te AnandanI paThe nIkaLye maNu bhagavAna mahAvIranI samIpe Avye eja prakAre teNe zrAvaka dharmanA svIkAra karyAM ahIM badhA vRttAta pUrvokta prakAranA ja samajI levA ke~ kAmadeva yAvatu vaDA putrane, Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - upAsakadazAstre mUlam-tae NaM se deve egaM mahaM pisAyarUva viubai / tassaNa devassa pisAyarUvassa ime eyArUvevaNNAvAsepaNNatte sIsa segokaliMjasaThANasaThiya, sAlibhasellasarisA se kesA kavilateeNa dippamANA, mahallaraTriyAkabhallasaThANasaThiya niDAla, mugusapucha va tassa bhumagAo phuggaphuggAo vigayavIbhacchadasaNAo, sIsaghaDiviNiggayAi acchINi vigayavIbhacchadasaNAi, kaNNA jaha suppakattara ceva vigayavIbhacchadasaNijjA, urabhapuDasannibhA se nAsAjhusirA, jamalacullIsaThANasaThiyA dovi tassa nAsApuDayA, ghoDayapuMcha va tassa masUI kivalakavilAI vigayavIbhacchadasaNAi, uTThA ussa ceva labA, phAlasarisA se daMtA, jibbhA jaha suppakattara chAyA -tataH khalu sa deva eka mahAnta pizAcarUpa vikurute, tasya gvala devamya pizAcarUpamyAyametadrUpo varNakavyAsa: prajJapta -zIrSa tasya goka liJjasasthAnasasthita, zAlimasellasadRzAstasya kezA sapilatejasA dIpyamAnA, mahoSTikAkabhallasasthAnasasthita lalATa, mugusapucchavattasya bhravau phuggaphuggA vikRtavIbhatsadarzanau, zIrpaghaTIpinirgate akSiNi vikRtavIbhatsadarzane, vA~ yathA zUrpakartare eva vikRtabIbhatsa darzanIyo, urabhrapuTasannibhA tasya nAsA zupirA, yamalacullIsasthAnamasthite dve api tasya nAsApuTe, ghoTakapucchacattasya zmazruNi kApalakapilAni vikRtavIbhatsadarzanAni, oSThI uSTrasyeva lambA, kAmadeva yAvat jyeSTha putrase mitroMse aura jJAtise pUchakara jahAM poSadhaH zAlA dhI cahA gyaa| vahA~ jAkara AnandakI taraha zramaNa bhagavAna mahAvIrake samIpakI dharmaprajJaptiko svIkAra kara vicarane lagA // 92 ! isake bAda usa kAmadeva zrAvakake pAsa pUrvarAtrike dUsare samaya (pichalI rAtri meM eka kapaTI mithyAdRSTi deva AyA // 93 // mitrane ane jJAtine pUchIne jyAM piSadhazALA hatI tyA gaye tyAM jaIne Ana nI piThe zramaNa bhagavAna mahAvIranI samIpanI dharmaprajJaptine svIkAra karI vicAravA lAge (2) tyArabAda e kAmadeva zrAvakanI pAse pUrva rAtrine bIje samaye (madharAtre) eka kapaTI mithyAdi deva Avye (93) Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 2 0 94 pizAcarUpadhAridevavarNanam 363 ceva vigayavIbhacchadasaNijjA, halakuddAlasaThiyA se haNuyA, gallakaDilla ca tassa khaDDu phuTa kavilaM pharusa mahallaM, muiMgAkArovame se khadhe, puravarakavADovame se vacche, koTTiyAsaThANasaThiyA dovi tassa vAvA nisApAhANasaMThANasaThiyA dovi tassa aggahatthA, nisAloDhasaThANasaThiyAo hatthesu aMgulIo, sippipuDagasaThiyA se nakkhA, NAviyapasevao va uraMsi lavaMti dovi tassa thaNayA, poTaM ayakoTraovva vaha, pANakaladasaritAse nAhI, sikagasaMThANasaMThie se nette, kiNNapuDasaMThANasaThiyA dovi tassa vaNasA, jamalakoTriyAsaMThANasaMThiyA dovi tassa UrU, ajjuNagucchaM va tassa jANUi kuDilakuDaliI vigayavIbhacchadaMsaNAi, jaMghAo karakaDIo lomehi uvaciyAo, aharIsaThANasaMThiyA dovitassa pAyA,aharoloDhasaMThANasaThiyAo pAesu agulIo sippipuDasaThiyA se nakkhA // 94 // phAlasadRzAstasya dantAH, jihA yathA sarpavartarameva vikRtavIbhatsadarzanIyA, halakudA lasasthitA tasya hanukA, gallakaDilla ca tasya gata sphuTa kapila parupa mahata, mRdagAkAropamau tasya skandhau, puravarakapATopama tasya vakSaH, koSThikAsasthAnasasthitI dvAvapi vAhU,nizApApANa sasthAnasasthitau dvAvapi tasyAgrahasto, nizAloSTasasthAnasasthitA hastayoragulya , zuktipuTakasasthitAstasya nakhA , nApitaprasevakAvivo rasi lamte dvAvapi stanakau, udaramaya koSThakavadvRtta, pAnakalandasadRzItasya nAmi0, zikyakasasthAnasasthite tasya netre, kiNvaputrasasthAnasamthitau dvAvapi tasya paNau, yamalakoSThikAsasthAnasasthitau dvAvapi tasyorU, arjunagucchamiva tasya jAnunI kuTilakuTile vikRtavIbhatsadarzane, jaddhe karakaTI romabhirupacite, adharIsasthAnasasthitI dvAvapi tasya pAdau, adharIloSTasasthAnasasthitAH pAdevagulyA, / zaktipuTasasthitAstasya narakhA // 94 // Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 upAsakadazAsUtre TIkA-varNaka-vyAsa-svarUpaprakAraH / zIpa-ziraH / 'gokalije'-ti gavAderbhakSaNasaukaryAya nirmita vaMzamaya bhAjana-goliJja tasya yassasthAna svarUpa marthAdadhomukhIkRtasyatasyeti tadvatsasthitamapasthitam / zAlI'-ti-'bhasella' ityaya zabdo dezIyaH kaNiza zUkArthe, tatazca zAlibhasellasadRzA ityasya zAlInA ye bhasellA! kaNiza-kA-maJjarIkiMzAravastatsadRzA ityarthaH / kapilatejasApiGgavarNakAntyA / 'mahe'-ti-mahatI cAsAvuSTikA ca mahoSTikA-vipulamRdAjana 'mATA' iti masiddhA, tasyA kabhalla kapAla tasya sasthAnamAkArastadvatsasthi tam / 'muguse' ti mugusAnakulastasya pucchacana, phugga phuggI-vikIrNaromANI, vikRtamata eva vIbhatsa, yadvA vikata vIbhatsa ca darzana yayoste / 'zIrSe' ti zIrSa-mastaka tadeva ghaTIvadgolA''kRtitvAta, tasyA vinirgate viniSkrAnte zIghaTIvinirgate ghaTayAphAramastakamatikramyA'vasthite ityarthaH,akSiNI-netre,vika tetyAdi prAgvat / zUrpakartare-zUrpakhaNDe,vikRteti vikRta vIbhatsa ca yathA syAttathA ___TIkArtha-'tae Na se deve ' ityAdi usa devane eka mahAna pizAcake rUpakI vikriyA kii| usa pizAcamA aisA svarUpa thA-" gAya Adi pazuoke ghAsa meralatAse khAye jAneke lie jo gokaliMja nAmaka eka bAsa AdikA pAtra ( voiyATopalA) banAyA jAtA hai, usaka samAna usakA mastaka thaa| zAlibhasella arthAta cAvala AdikI majarIke zakake samAna rUkhe aura moTe bhUre raMgakI kAtise dedIpyamAna usaka keza the| usakA lalATa bar3e miTTIke mATeke kapAla jaisA lambA cauDA thaa| usakI bhauhe naulekI pUchake samAna bikhare hue bAlose vikRta aura bIbhatsa (bhayAnaka) dIkha paDatI thI / usI A~kheM zIrSaghaTImastakarUpa gola maTola ghaTI (choTA ghaDA) se bAhara nikalI huI (ucI TIkArtha-'tae se deve' yA save se mahAna pizAyanA 35nA vikriyA karI e pizAcanuM AvuM svarUpa hata "gAya Adi pazuo sahelAIthI ghAsa khAI zake te mATe je gokaliMje nAmane eka vAsane Topale banAva Ave che, tenA jevaDuM tenuM mastaka hata zAlibhasela eTale cekhA Adi majarIne zakanA jevA sukA ane moTA bhUrA 2ganI kAtithI derIvyamAna tenA keza hatA meTA mATInA mATalAnA kapALa jevu lAbu-pahelu tenuM lavATa hatuM te bhammare neLIyAnI pUchaDInI peThe vikharAyelA vALathI vikRta ane bhayAnaka jevAmAM AvatI hatI tenI Akhe zIrSaghaTI-mastakarUpa goLa maTeLa ghaDI (nAno ghaDe)mAMthI bahAra nIkaLelI (ucI uThI AvelI) hevAthI vikRta ane atyaMta kharAba dekhAtI Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 2 mU094 pizAcarUpadhAridevavarNanam .. 365 darzanIyau / urabhrapuTasannibhA mepanAsApuTatulyA, zupirA zupira vivara tayuktA gaharAkArarantravatItyarthaH / 'yamale' ti yamale sayute ye cullyau tayo sasthAnam AkArastadvatsasthite / kapilapilAni atipigalAni / 'halakudAle ti dalakudAla halasya mukha yena bhUmiyate tadvatsasthAnayuktA, hanukA-hanuH kapolAdho. bhAgaH / 'galle' ti galla' kapola kaDillamitra-mojanavizeSa iva, etadeva viziSTi 'gata-mityAdi garta-vabhravanimnamabhya, sphuTa-vidIrNasvarUpam, idamevAbhipretya gaDillamityuktam, kapila=piGgala, parupa-kaThorasparzam / mRdaGge-ti mRdagaH svanAmaprasiddho mAdhavigepastasya ya AkAraparUpa tenopamA sAdRzya yayaustau, skandhau bhujamUlabhAgau / pureti purepu vara-puravara-pradhAnanagara tasya yatkapATamaryAda dvArasthitamativizAla tenopamA sAdRzya yasya tat ativizAlamityayaH,vakSaH urasya uThI huI) honese vikRta aura atyanta dhurI dIkhatI thiiN| kAna usake TUTe hue sUpaDe ke samAna baDA hI vicitra aura dekhaneme bhayakara the| nAka usakI mer3hekI nAka jaisI thI, gar3he sarIkhe cheda usameM bane hue the| nArake donoM cheda aise the mAnoM juDe hue do cUlhe hoN| usakI muDe ghoDekI pU~cha jaisI aura atyanta bhUrI honese vikRta durdarzanIya thii| donoM hoTha U~Take hoThoMke samAna laye the / phAla (lohekI halavANI) ke samAna usake tIkhe tIkhe dAta the / jIbha sUpaDe ke TukaDe ke samAna vikRta aura dekhaneme bIbhatsa thii| usakI har3ayacI halake agrabhAgake samAna yAhAra nikalI huI thii| usake gAla kaDilla vartana (UDe pAtra) ke samAna gahare tathA phaTe hue dIkhate the, aura bhUre raMgake atyanta krksh(ktthor)the| usake kadhe mRdagoke samAna the| kisI pradhAna nagarake phATake samAna cauDI usakI chAtI thii| usakI donoM bhujAe~ koSThikA hatI tenA kAna tUTelA supaDAnA jevA anya ta vicitra ane jovAmAM bhayaMkara lAgatA hatA tenuM nAka gheTAnA nAka jevuM hatuM temAM khADA jevA cheda hatA nAkanA beu cheda evA hatA ke jANe eka bIjAthI joDAyelA be cUlA heya tenI mUke gheDAnA pUcha jevI ane atyata bhUrI hevAthI vikana durdarzanIya hatI beu hATha UTanA heThana jevA lAbA hatA haLanA loDhAnA phaLA (je vaDe jamIna khodAya che haLanI adara beselI loDhAno keza) jevA tenA aNIdAra dAta hatA jIbha sUpaDAnA TukaDA jevI vikRta ane jovAmAM bhayAnaka hatI tenI haDapacI haLanA agrabhAganI piThe bahAra nIkaLelI hatI, tenA gAla kaDiTTa (uDu vAsaNa) jevA uDA ane phATelA dekhatA hatA ane bhUrA raMganA anya ta kaThora hatA tenI khAdha mRda ge jevI hatI kaI meLa nagaranA daravAjA jevI pahelA tenI chAtI hatI tenI beu bhujAo Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 upAsakadazAstre lam / koSThiketi koSThikA-pavanasabaraNArtha bhanAyA mukhAgre sthApitA manmayI kusUlikA tasyA yatsasthAnamAkAramtadasthitau parupau vipulau cetyarthaH, bAhabhujau / nizeti nizApApANa-gharaTTastatsasthAnavatpRthulatayA sasthitI, agra hasto-hastAgrabhAgau karatale ityarthaH / nizAlopTeti nizAloTa-zilAputrakasta tulyA:-zilAkhaNDavacipiTA ityarthaH / zuktipuTarasasthitA:-zuktipuTatulyAH ! nApiteti-nApitasya prasevako kSuranakhalvAdinidhAnapAtre (radhAnI rachAnI) tAviva ursi-vkssHsthle| aya koSThakavat lohakusUlavat, vRtta vartulam / pAneti pAna tantuvAyaivasvepu dIyamAna dhAnyarasasampAdita jala tasya kalanda kuNDa tatsadRzI gambhIretyarthaH / zikyaketi zikyA-zikya davyAdisarakSArtha rajjunirmita loke prasiddha tattulyAkAre / kiNveti kiNvamatropacArAtaNDulAdinidhAnI goNI 'borI iti prasiddha tasya yatpuTa-bhAgadvayamarthAttaNDulAdisabhRtatayA vipulAkRti tattulyAkAroM (havA rokane ikaTThI karane ke lie bhastrA phukanI ke muha ke sAmane banI huI miTTIkI koThI )ke samAna thiiN| usakI hatheliyA ghaTTI (cakkI)ke pATake samAna moTI thI / usake donoM hAthoMkI aguliyA zilAputraka (pattharakI laur3hI) ke samAna capaTI thii| usake nAkhUna sIpake sapuToke samAna the| usake dono stana chAtI para khUba lambe laTaka rahe the, jaise nAIkA rachanniyA-(Ustare Adi rakhane kI camaDekI theliyA ) ho| usakA peTa loheke kusUla (koThe )ke samAna gola thaa| nAbhi aisI gaharI thA jaise julAho dvArA vastrame lagAye jAnevAle ATeke jala (mADa) kA kuNDa ho| netra chIMke ke samAna the| donoM aNDakoSa bhare hue pAsa pAsa paDe do theloM (boriyoM ke samAna lambe cauDe the / usakI jaghAe~ samAna AkAravAlI do koThiyoM ke samAna thii| donoM ghuTane arjuna kaThI (havA ravA mATe dhamaNanA mahenI sAme banAvavAmAM AvatI mATInI keDI)nA jevI hatI tenI hatheLIo ghaTInA patthara jema jADI hatI tenA beu hAthanI AgaLIo zilApuraka (dALa vATavAnA lAbA patthara) jevI hatI tenA nAma sIpanA sa pura jevA hatA tenA beu stana chAtI para khUba lAbA laTakI rahyA hatA, jANe hajAmanA hathIyAra rAkhavAnI kothaLIo hoya tenuM peTa leDhAnA ke jevuM geLa hatu nAbhi evI uDI hatI ke jANe vaNakarone kapaDAne lagAvavAnI eLa-kALanenkaDa heya netre lIMka jevA hatA beu aDakeSa bharelA ane pAse pAse paDelA be thelA (berIo) jevA lAbA-paheLA hatA tenI jA samAna AkAravALI be kaThIonA jevI hatI beu ghuTaNe arjuna vRkSanA gurachA jevA Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAraghama saJjIvanITIkA a0 2 0 94-95 pizAcarUpadhArIdevavarNanam 367 mUlam -- laDahamaDahajANue, vigayabhaggabhuggabhumae, avadAliya vayaNavitraranillAliyaggajIhe, saraDakayamAliyAe, uMduramAlApari sukayaciMdhe, naulakayajaNNapUre, sappakayavegacche, apphoDate, abhigajjate, bhImamukkaTTaTTahAse, nANAvihapacavaNNahiM lomehi uvacie ega maha nIluppalagavalaguliyaayasikusumappagAsaM asiM khuradhAraM gahAya jeNeva posahasAlA jeNeva kAmadeve samaNovAsam teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA Asurate ruheM kuvie caDikie misami sImANe kAmadeva samaNovAsayaM eva vayAsI- "habho kAmadevA / samaNovAsayA / appatthiyapatthayA / duraMtapatalakkhaNA / hINapuNNacAusiyA / sirihiridhiikittiparivajjiyA / dhammakAmayA / puNNa kRpaNa = aNDakopau / maleti yamale = samAnAkArayugmarUpe ye koSThike kumlIdvaya tadAkAraNa saMsthitoM uru sakthinI / 'arjune 'ni- arjunaH = indravRkSastasya guccha'= stavaka, yadvA arjuna dhAnyAdirUpa tasya gucchaH = stamvastadvat jAnunI=uru parvadvayam, tadeva vizinaSTi kuTileti-kuTila kuTile= atikuTile, vikRteti mAgvat / jo = jAnvadhobhAga, karakaTI kaThine, upcitedhyaate| adhariti adharI=pepaNI zilA natsasthAnasa sthitau tattulyau / agharISTa= zilAkhaNDam / zuktipuTetimAgvyAkhyAtam // 94 // vRkSake guccheke samAna bila kila Ter3he vikRta aura bIbhatsa darzanavAle the / piNDaliyA~ kaThora aura bAlose bharI huI thiiN| donoM paira dAla pIsane kI zilAkI taraha the| pairokI aguliyA~ zilA para pIsaneke pattharakI AkRtivAlI thiiN| pairoMke nakha bhI sippIsapuTake samAna the / // 94 // tadna vAkA, vikRta ane bIbhatsa danavALA hatA pIMDIe kaMThAra ane vALathI bharelI hatI beu paga dALa vATavAnA patthara (esIyA) jevA hatA paganI AgaLI dALa vATavAnI silA uparanA lAkha pattharanI AkRtivALI hatI, paganA nakha paNa sIpanA sapuTa jevA hatA (94) Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 upAsakadazAGgasUtre kAmayA / saggakamiyA ? mokkhakAmayA ! dhammakaMsviyA 4 ! dhamma pivAsiyA 4 / no khalu kappar3a tatra devANuppiyA ! jaM sIlAi yA veramaNA paccakkhANADa posahovavAsAiM cAlittae vA khobhittae vA khaDita vA bhaMjittae vA ujjhittae vA pari caittae vA taM jai NaM tumaM ajja sIlAi jAva posahovavA sAi na chaDasi na bhaMjesi to te aha ajja imeNaM nIluppala jAva asiNA khaDAkhaMDiM karemi, jahA Na tuma devANuppiyA / aTTa duhaTTavasaTe akAle Neva jIviyAo vavarovijasi // 95 // chAyA - laDahamaDahajAnukaH, vikRtabhaprabhuprabhU, avadAritavadanavitraranilalitA grajihva, saraTakRtamAlikaH, undurumAlApariNaddhasukRtacihnaH, nakulakRta karNapUraH, sarpakRtavaikakSaH, AsphoTayan, abhigarjana, bhImamuktATTATTahAsa, nAnAvidhapaJcavarNairomabhiru pacita eka mahAnta nIlotpala gavalagulikA'tasIkusumaprakAzamasiM kSuradhAra gRhIlA yenaiva poSadhazAlA yenaiva kAmadevaH zramaNopAsakastenaivopAgacchati, upAgatya, A zurakto ruSTaH kupitacANDikyito misamisAyamAna' kAmadeva zramaNopAsakamevamavA dIva - "ha bho' kAmadeva ! zramaNopAsaka !, aprArthitamArthaka !, durantamAntalakSaNa 1, hInapuSNacAturdazika', zrIhrIdhRtikIrtiparivarjita !, dharmakAma, puNyakAma!, svarga kAma, mokSakAma!, dhrmkaakssite| 4, dharmapipAsita 4no khalu kalpate tatra devAnu miyA yat zilAni vratAni viramagAni pratyAkhyAnAni popadhopavAsAn cAlayitu vA, kSobhayitu vA, khaNDayitu vA, bhaktu vA, ujjhitu, parityaktu vA, tadyadi khalu tvamadya zIlAni yAvatpoSadhopavAsAn na tyakSyasi na bhakSyasi tarhi te'ha madyAnena nIlotpala yAvadasinA khaNDAkhaNDi karomi, yathA khalu tva devAnupriya ! Arttadu khArtavazAte'kAla eva jIvitAd vyaparopyase" // 95 // TIkA-laDaheti-laDahe-lambAne, maDahe = kampamAne ca jAnunI vasya saH / vikRteti vikRte rUp mApte bhagne= khaNDite, bhugne= kuTile ca bhruvau yasya saH / 1 dharma kADakSA sajAtA'syetyarthe tArakAditvAditac, eva dharmapipAsitetyatrApi / Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA 2 0 94-95 pizAcarUpadhAridevavarNanam 369 avadAriteti-AdAritacyAta inameya vivara yena ma, tathA nirlAlitA-mugvAnissAritA agranihA-jihAgrabhAgo yena saH, avadAritavadanavivaracAyau nilAlitAgrajihvazceti,yadvA apadArita vyAtta yadvadanarUpa vivaravammAnniAlitA vahini ssAritA agrajihA jihayA agro bhAgo yena sa , saraTeti-saraTA: kRmalAmAstai. kRtA-sapAditA mAlikA'laghusrajo (mastakAdiSu) yena sH| undarvitiundurakho mUpikAstepA mAlayA sanA pariNaddha-veSTitamata eva mukRta-mamyaknayA racita cida svakIya lakSaNa yena, yahA undurUNA mAlayA pariNaddhaH ataeva sukRta samyagracita cinha yenetyubhayA. karmadhArayaH / nakuleti nakulAbhyA='nevalA' iti lokaprasiddhAbhyAM bhujaparisarpajantuvizeSAbhyA kRtA-sampAditaH varNapUra: karNAbharaNa yena sa sarpati-sapaiM. kRta-sampAdita vaikakSam-ura sthaloparitiryakaliptamAlA vizepo yena sa , 'baiMkakSamuttarAsana' iti vyAkhyAna tu gajanimIliphayaiva kopAdhanavalokanAt / AsphoTayanyAhukarasphoTa kurvan / abhigarjan-ghora ninadan bhImeti bhIma-bhayaGkara yathA syAttatheti kriyAvizeSaNamida, mukta'-kRta aTTAhahAsA-mahAhAso yena sa / nAneti-ekaikasminnapi varNe nAnArUpatvAnnAnAvivatvam TIkArtha-' laDaha-maDahe '-tyAdi usake jAnue~ (ghuTane ) lambe the aura kApa rahe the| khaDita Ter3hI bhauMheM vikRta ho gaI thii| usane muha phAr3a rakhA thA aura jihavAkA agalA bhAga bAhAra nikAla rakhA thaa| vaha saraToM (giradhonA kirakATiyA) kI mAlA mastaka Adi para pahane hue thaa| cUhokI mAlAoMse vaha sajA thA / kAnoMke gahanekI jagaha vaha nevale pahane hue thaa| sA~se usane vakSasthala sajAyA thaa| usa pizAcane bhujAoM para hAtha Theka kara dhana ghora bhayakara garjanA karate hue aTTahAsa kiyA (khila khilaayaa)| eka hote hue bhI anerUpa pAca varNavAle romose yukta, par3I bhArI nIla kamala, bhasa TIkArtha-'laDaimaDa he'-tyA tenA num| (dhura) mA ta bhane 45 rahyA hatA khaDina vAkI bhramaro vikRta thaI gaI hatI teNe he phADI rAkhyuM hatuM ane jIhAne Agale bhAga bahAra kADhI rAkhyuM hatuM teNe saraDA (kAcIMDA)nI mALA mastaka adi para paherI hatI, udaranI mALA dhAraNa karI hatI kAnanA ghareNAnI jagyAe teNe neLIyA paheryA hatA sApethI teNe potAnA vakSasthaLane zaNagAryuM hatuM te pizAce bhujAo para hAtha lagAvI lagAvIne ghera bhAkara garjanA karatA aTTahAsya karyuM (khaDakhaDATa ha) eka hevA chatA anekarUpa pAca Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 upAsanadazAstre upacitaH cyApta , nIlotpaleti nIlotpala prasiddha, gAla-mahiSA, gulikAnIlI, atasI 'tismo iti alasI'iti ca prasiddhI dhAnyavizeSastasyAH kusumapuSpamityepA dvandve nIlotpala gavala gulikA'tasIkusamAnI, tepA prakAza iva varNa iva prakAzo yamya tamatizyAmamityartha , asimtaravAriM, surati purasya dhAreva (tIkSNA) dhArA yasya tm| AzuraktA zIghra krodhAveza gata , Acaraka kuphti caNDikyita pisamisAyamAna zabdA ekArthA api pizAcasyAtimAnoddhata krodhamami vyaktumupAttAH / apreti amArthitasya kenApyamanorathIkRtasya (mRtyoH) pArthaka ! kaamuk!| duranteti-duSTa. anta'=avasAna yasya tAdRza, prAntam-asamyaka, lakSaNacinha yasya tathAbhUta ' hI neti hIna puNya yasyAmoM hInapuNyaH, caturdazyA jAtazcAturdazira, hInapuNyazcAsau cAturdazikzceti - hInapuNyacAturdagika - pApAtmenyarthaH, tatsambodhane / dharmati-dharma kAmayata iti dharmakAmastatsambodhane, ke soMga, nIla aura alasIke phUlake samAna zyAma ragakI, kSurAkI dhArake samAna tIgvI talavAra lekara jidhara poSadhazAlA thI, aura jidhara kAma deva zrAvaka thA udhara hI AyA / Akara lAla,pIlA hokara kupita aura bhayakara krodhAviSTa hokara dAta kiDakiDAtA huA, tAtparya yaha ki carama sImA para kruddha (Aga babUlA) hokara kAmadeva zrAvakase isa prakAra karane lagA-"are kAmadeva zrAvaka! tU mautakI icchA kara rahA hai, tere AkhirI bure hone ke lakSaNa haiN| tU abhAgI caturdazIme paidA huA hai / tU zrI (kAnti) hI (lajA) dhRti (dhIraja) aura kIrtise korA hai ! ahAhAhA!!! tU dharmakI kAmanA karatA hai ? puNyakI kAmanA karatA hai ? svargakI kAmanA karatA hai ? mokSakI kAmanA karanA hai? dharma puNya svarga Ara mokSakA varNavALA methI yukata, bahuja bhAre, nIlakamala, mezanA zIMgaDA, nIla ane aLasInA phUlanA jevI zyAma raMganI tIkhI talavAra laIne, jyAM piSadhazALA hatI ane jyAM kAmadeva zrAvaka hatuM tyAM te Avye AvIne lAla-pILo thai, kupita ane bhayakara krodhAviSTa thaI, dAta kacakacAvate, tAtparya e ke eTalI hada sudhI dhAdha thaIne te kAmadeva zrAvakane A pramANe kahevA lAgyuM "are kAmadeva zrAvaka! tu matanI IcchA karI rahyo che chevaTanuM bhuDa thavAnA tArA lakSaNu che abhAgI caudaze pedA thaye che zrI (kti), hI (lajjA, kRti (dhIraja) ane kIrtithI hIna che ahAhAhA !!! tu dharmanI kAmanA kare che ? puNyanI kAmanA kara che? svarganI kAmanA kare che? dharma puNya svarga ane mokSanI kAkSA kare che Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 dharma0 TIkA a. 2 96-98 pizAcarUpadhAridevopasargavarNanam 371 salam--tae Na se kAmadeve samaNIvAsae teNaM deveNa pisAya rUveNa evaM vRtte samANe abhIe, attatthe, aNuvigge, akkhubhie, acalie, asate, tusiNIe dhammajjhANovagae viharar3a || 96 || tara Na se deve pisAyarUve kAmadeva samaNovAsayaM abhIyaM jAva dhammajjhANovagaya viharamANa posaI, pAsittA dopi taccapi eva puNyakAmAdyapi, parihAsaghotakAnImAni sambodhanAni / no khalvati - ita arabhya 'parityaktu vA' ityantocyA vastusthiti pradarzitA / khaNDAkhaNDakhaNDa khaNDamityarthaH / vyaparoSya se pRthaka kriyase // 95 // 1 avyayamidamicapratyayAntam / tatra tenedamiti sarUpe' bahuvrIhiH' 'icU karmavyatIhAre' itI cu, tiSThadguprabhRtiSu icaH pAThAdavyayIbhAvatvAdavyayatvam, 'tatra 'teneda' miti mRtre maharaNaviSayatA ca vivakSitA, tena 'mahatyeda yuddha mavRtta' - mityarthAbhAve'pIdamavRtti, yathA 'karNANi' ityAdAvityukta vistareNa prayogadarpaNAdau || AkAkSA karatA hai ? tU dharma puNya svarga aura mokSakA pipAsu hai ? devoM ke dulAre ! apane zIla, vrata, viramaNa, pratyAkhyAna aura popadhopavAsase DiganA, kSubdha honA, unako khaNDita karanA, bhaga karanA, tyAga yA parityAga karanA tujhe nahI kalpatA hai / so tU Aja agara zIla Adi yAvat poSadhopavAsoko na choDegA-na bhA~gegA, to dekha, isa nIlakamala Adike mamAna zyAma ragakI tIkhI talavAra se isa prakAra tere Tukar3e 2 kara DAlUgA jisase tU he bhale mAnuSa ! ativikaTa du kha bhogatA huA akAla (asamaya ) me hI isa jindagI ( jIvana ) se hAtha dho baiThegA // 95 // tu dharma puNya svarga ane mekSane pipAsu che ? devAnA priya ' peAtAnA zIla, vrata viramaNu, pratyAkhyAna ane peSadhAsathI DagavuM, kSubdha thavu tene khaDita karavA bhagna karavA, tyAga yA parityAga kavA, e kai tane nathI patu ? paNa tu bAje zIla Adi yAvata pauSadheApavAsane nahi cheDe, nahiM bhAge, te o, A nIla kamaLa AdatA jevI zyAma raMganI tIkhI tattvArathI A pramANe tArA TukaDe TukaDA karI nAkhIza, tethI g hai bhalA mANuma ! ati vikaTa dukha bhegavatA akALe (amamaye) ja A jIdagIthI hAtha dhoi besIza" (95) Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakdazAmitra kAmadevaM eva vayAsI-"ha bho kAmadevA / samaNovAsayA / appatthiyapatthayA / jaiNa tumaM ajja jAva vavarovijasi" // 17 // tae NaM se kAmadeve samaNovAsae teNa deveNa docaMpi taccapi evaM vutte samANe abhIe jAva dhammajjhANovagae viharai // 98 // chAyA-tataH khalu sa kAmadeva amaNopAsakastena devena pizArUpeNaivamuktaH san-abhIto'trasto'nudvigno'kSubdho'calino'sambhrAntastapNIko dharmadhyAnopagato viharati // 96 // tataH khalu sa devaH pizAcarUpa kAmadeva zramaNopAsakramabhIta yAvaddharma yAnopagata viharamANa pazyati dRSTvA dvitIyamapitRtIyamapi kAmadevamevamavA dIva-' imo.! kAmadeva ! zramaNopAsaka! aprArthitamArthaka ! yadi khalu tvamaya yAvad vyaparApyase" // 97 // tata khalu sa kAmadeva zramaNopAsakastena devena dvitIyamapi ThatIyamapyevamuktAsan-abhIto yaavddhrmbhyaanopgtovihrti||98|| TIkA-dvitIya-dvitIyavArameva tRtIyam / 'habho !' iti smbodhnm||96-98|| ____TIkArtha-'tae Na se' ityAdi pizAcarUpadhArI devatAke aisA karane para bhI zrAvaka kAmadevako na bhaya huA, na trAsa huA, na udvega huA, na kSobha huA, na cacalatA huI, aura na sabhrama huaa| vaha cupa-cApa dharmadhyAname sthira rahA // 96 // pizAcarUpadhArI devane zrAvaka kAmadevako nirbhaya yAvat dharmadhyAname sthita dekhA to dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI bolA-"are mRtyukAmI zrAvaka kAmadeva ! yadi Aja tU zIla AdikA parityAga nahIM karegA to yAvat tU mArA jAyagA" // 97 // Avaka kAmadeva dUsarI aura tIsarI bAra kahane para bhI nirbhaya yAvat dharmadhyAname sthita hI rahatA hai // 98 // TIkArtha-'tae Na se'-yA pizAya3NArI hetAnA mevA ayanayI pay zrAvaka kAmadevane na bhaya lAge, na trAsa thaye, na uga thaye, na kSebha thaye, na ca caLatA thaI, ane na sa bhrama thaye te cUpacApa dharmazAnamA sthira rahyo (9) pizAcarUpadhArI deve zrAvaka kAmadevane nirbhaya yAvata dharmadhyAnamAM sthita joyA, eTale bIjIvAra ane trIjIvAra paNa te be "are mayukAmI zrAvaka kAmadeva! je te Aja zIla Adine parityAga nahi kare, te yAvata tu mAryo jaze" (7) bIjI ane trIjI vAra kA chatA zrAvaka kAmadeva yAvata dharmadhyAnamAM sthita ja 29 cha (64) Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 2 mR 99-102 hastirUpadevavarNanam 373 mUlam-tae Na se deve pisAyarUve kAmadeva samaNovAsayaM abhIyaM jAva viharamANa pAsai,pAsittA Asurute4 tivaliya bhiuDi niDAle sAhahu kAmadeva samaNovAsayaM nIluppala jAva asiNI khaDAkhaDi karei // 99 // tae NaM se kAmadeve samaNovAsae ta ujjalaM jAva durahiyAsaMveyaNa samma sahai jAva ahiyAsei // 10 // tae NaM se deve pisAyarUbe kAmadevaM samaNovAsayaM abhIyaM jAva viharamANa pAsai pAsittA jAhe no saMcAei kAmadeva samaNovAsaya niggathAo pAvayaNAo cAlittae vA khobhittae vA vipariNAmittae vA tAhe saMte tate paritate saNiyaM2 paccosakA, paccosakttiA posahasAlAo paDiNiskhamai, paDiNikkhamittA divva pisAyarUva vippajahai, vippajahittA ega maha diva hatthirUva viuvvai // 101 // sattagapaiThiyaM samma saThiya sujAyaM, purao udagga, piTTao varAha,ayAkucchi,alavakucchi,palaMvalaMbodarAdharakara, anbhu chAyA tata khalusa devaH pizAcarUpa.kAmadeva zramaNopAsakamabhIta yAvadviharamANa pazyati, dRSTvA, Azurakta 4 trivalikA bhRkuTi sahatya kAmadeva zramaNopAsaka nIlotpala-yAvadasikA khaNDAgvaNDi roti // 99 // tata. khalu sa kAmadeva' zramaNopAsakastAmujjvalA duradhyAsA vedanA samyak sahate yAvadadhyAste // 10 // chAyA-tataH khalu sa deva. pizAcarUpaH kAmadeva zramaNopAsakamabhIta yAvadviharamANa pazyati, dRSTvA yadA no zaknoti kAmadeva zramaNopAsaka nanthyAtmavacanAcAlayitu vA kSobhayitu vA vipariNamayitu vA tadA zAntastAnta paritAntaH zanaiH zanai matyavavaSkate, pratyavapvaSkya popadhazAlAtaH pratiniSkrAmati, pratiniSkramya divya pizAcarUpa vimajahAti, vimahAyaka mahada divya istirUpa vikurute // 101 // saptAGgamatiSThita samyaksasthita sujAta purata udagra, pRSTato varAham, ajAkRkSi, Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 ___upAsakadazAmo gayamaulamalliyAvimaladhavaladataM, kaMcaNakosIpaviThThadaMta,ANAmiyacAvalaliyasavelliyaggasoMDa, kummapaDipuNNacalaNa, vIsainakkha, allINapamANajuttapucchaM, mattaM mehamiva gulaguleMtaM,maNapavaNajaiNavegaM, diva hatthirUva viubai,viuvittAjeNeva posahasAlA jeNeva kAma deve samaNovAsae teNeva uvAgacchai,uvAgacchittA kAmadevasamaNo vAsaya eva vayAsI-habho kaamdevaa| taheva bhaNai jAva na bhaMjesi to te aja aha soDAe giNhAmi, giNihattA posahasAlAo nImi, nINittA uDa vehAsa uvvihAmi, uvihittA, tikkhehi daMtamusalehi paDicchAmi, paDicchittA ahe dharaNitalasi tikkhutto pAesu lolemi,jahANa tuma adRduhavasa akAle ceva jIvi yAo vavarovijjasi // 102 // avalambakukSi, pralambalambodarAdharakaram, abhyudgatamukulamallikAvimaladhavaladanta, kAJcanakozIpraviSTadantam, AnAmitacApalalitasavellitAgrazuNDa, kUrmapratipUrNacaraNa, viMzatinakham, AlInapramANayuktapuccha, matta meghamiva guDaguDAyamAna, mana pavana jayivega, divya hastirUpa vikurute, vikRtya yenaiva popadhazAlA yenaiva kAmadevaH zramaNopAsastenaivopAgacchati, upAgatya kAmadeva shrmnnopaaskmevmvaadiit-hbho| kAmadeva ! zramaNopAsA ! tathaiva bhaNati yAvana bhanakSi tarhi te'dyAha zuNDayA gRhNAmi, gRhItvA poSadhazAlAto nayAmi, nItvA vihAya samudrahAmi, uduhya tIkSNedantamu salai pratIcchAmi, patISyAdho dharaNitale trikRtva. pAdayololayAmi, yathA khalu tvmaattdu.khaavshaatoaal eva jIvitAdvayaparopyase // 102 // TIkA-ujjvalA tIvAm, dura yAsA=sohumazakyAm / kSobhayitu-vikSipta citta kattam, vipariNamayitu-pavitayitum / zAnta =pUrvoktAta krodhA''vegAbhi vRttaH, na kevala zAnta epitu tAnta glAnimApta, paritAntA nitAnta glAna kIdRzena garveNa samAgato' mAgatyaca kIdRzo hatagoM jAta iti / pratyatravaSkate TIkArya-nae Na se '-ityAdi pizAca rUpadhArI devane zrAvaka kAma devako nirbhaya yAvat dharmadhyAna niSTha vicarate dekhA / dekha kara kuddha 4 TIkArtha-'tae Na se' tyail (5zAya35dhArI va zrApa bhavana nikAya thAvata dharmasthAnaniSTha vicaratA che, tethI kuddha thaIne lalATa para traNa vAkI zuTi Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 dharma0 TIkA a 2 99 - 102 hastirUpadhAridevopasargavarNanam 375 parAvarttate / matyanavakya popadhazAlAtaH matiniSkrAmani= nissarati, pratiniSkramya divya pizAcarUpa viprajahAti parityajati, vimahAya eka mahad = vizAla divya hastirUpa vikurute / katha vikurute ? ityAha- sapteti-caraNacatuSTaya-zuNDAdaNDa ziznalAdgularUpai saptabhiraGgai' pratiSThitam = upetam yadvA etAni saptAnyaGgAni pratiSThitAni= atisthUlAni yasya, athavA saptAGgamatiSThA = saptadga vizAlatA maJjAtA yasya tat / purataH = hokara lalATa para tIna TehI bhrukuTiyA car3hAkara nIla mala ke samAna yAvat talavArase kAmadeva zrAvakake Tukar3e-TukaDe karane lagA / / 99 // kAmadeva zrAvaka usa tIvra aura asahya vedanAko samyak prakAra mahana karane lagA aura dharma dhyAname sthira banA rahA || 100 // pizAcarUpI devane taba bhI zrAvaka kAmadevako niDara eva dhyAnaniSTha dekhA, aura jaba zrAvaka kAmadevako nirgrantha pravacana se calAyamAna, vikSipta cittavAlA karane tathA usake manobhAvoM ko palaTAne me samartha na huA to zAnta (ThaDA) ho gayA, aura na kevala zAnta havA balki glAni aura atyanta glAniko prApta huA ki dekho maiM kaisA ghamaNDa karake AyA thA para yahA sArA ghamaNDa cakanAcUra ho gayA / vaha dhIre dhIre pichale pairose hI lauTA, lauTa kara popadhazAlAse bAhara nikalA aura divya pizAcake - rUpako tyAga diyaa| yaha rUpa tyAga kara usane divya hAthIke rUpakI vikriyA kI // 101 // cAra paira, sRDa, liMga aura pUcha, ina sAtoM atyanta sthUla ase yukta, samyak prakAra se sasthita, sujAta, Agese caDAvIne te nIla kamaLanA jevI yAvat tArathI kAmadeva zrAvakanA TukaDe TukaDA dravA lAgyA (99) kAmadeva zrAvaka e tIvra ane asahya vedanAne samyak prakAre mahuna karavA lAgyuM ane dharmadhyAnamA sthira rahyo (100) pizAcarUpI dhruve tyAre paNa zrAvaka kAmadevane niDara ane dhyAnaniSTha jaje, ane jyAre zrAvaka kAmadevane nigrantha pravacanathI calAyamAna, vikSipta cittavALe karavAmA tathA tenA maneAlAvAne palaTAvavAmA samartha na thaye tyAre zAnta (ThaMDA) thaI gaye, eTaluja nahi paNa glAni ane atyaMta glAnine prApta thayeH kejue, huM keve! ghamaDa karIne Avye hute, paNu ahIM mArA ghumaDanA cUrA thai gayA te dhIre dhIre pApage pa phI, pASadhazALAmAMthI bahAra nIkaLye ane divya pizAcanA rUpane teNe tyAga karyAM e rUpa tyajIne teghe divya hAthInA rUpanI vikriyA karI (101) cAra paga, sUDha, liMga ane pUThThuM, e sAte atyata sthUla agethI yukta, samyak prakAre Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAsana zirobhAgataH, udagram-ucchritam, pRSThataHpazcAdbhAgataH varAha sukarA''kAram / ajeti-ajA-chAgI tasyAH kukSiH jaThara tadvatkutiryasya tat, AyAmatAyAmupamAnamidam / avalambakuti adholambamAnodaram / pralamneti malammA dIrgha lambA darasyeva-gaNezasyeva adhara adharoSThaH, kara:-zuNDA ca yasya tat / abhyudgatAtaabhyudgatau mukhAbhirgatau mukulabhRtamallikApuppAdimalI dhavalI ca dantau yasya, yadvA abhyudgataH nismRtaH mukula. kuDmalo yasyAsvAdazI yAmallikA-puSpavizeSa., tada dvimalau manoharI ghAlau svacchau ca danto yasya, athavA mallikAmukulavadabhyudto vimalau dhavalau ca dantau yasya tam, atra pakSe samAsastu prAkRtagatevaicitryAdava gntvyH| kAzcaneti-kAzcanasya suvarNasya kozyau-khagAdipidhAnIvadantamamANena nirmitI nAtipayardIdhauM ca sampuTau tayo praviSTau-tadArachanAvityarthaH, dantau yasya tat / AnAmiteti-AIpat nAmitaH mamrIkRto yazcApaH-dhanustadvallalitAsundarI savellinA-tirgasaJcAlitAca agrazuNDA-zuNDAgrabhAgo yasya tat / kRmati kUrma kamaThastadvat pratipUrNA: sthUlacipiTAzcaraNA yasya tat / viMzatIti vizAta 1 vyAkhyAsvarUpamAtramidam, samAsastu-adharazca karazvAdharakara-(pANyaGga tvAdekavadbhAvaH-) lambodarasyevAdharakara-lambodarAdharakaram malampa lambodAdhara kara yasya taditi / U~cA aura pIchese suarake AkArakA rUpa bnaayaa| usakA peTa bakarAka peTake samAna lamyA aura nIce laTakatA huA thaa| usakI sUDa aura hoTha khUba moTe aura gaNezajIkI sUDa tathA hoThake samAna the| usake dAta mUhake bAhara nikale hue mukulita mallikA puSpako bhAti nirmala aura sapheda the, aura mAno sonekI myAnameM rakhe hue hoM, usI prakAra dAtoMke ThIka barAbara suvarNake veSTanase yukta the| usakI sUDakA ana bhAga kucha kucha muDe hue dhanuSake samAna muDA huA thaa| usake para kachue ke samAna sthUla aura capaTe the| usake vIsa nakha the| usakA sasthita, sujAta, AgaLathI ucuM ane pAchaLathI suaranA AkAranuM rUpa banAvyuM enuM piTa bakarInA peTanI piThe lAbu ane nIce laTakatu hatu tenI sUDha ane khUba moTA ane gaNezanI sUDha tatha, hoThanA jevA hatA, tenA dAta mahenI bahAra nIkaLelA ane khIlelA malikApuSpanA jevA nirmaLa tathA sapheda hatA, ane jANe sonAnA dhyAnamAM rAkhelA hoya e pramANe dAta sArI rIte sonAnA veNanathI yukta hatA tenI sUThane agrabhAga jarA-ra maraDAelA dhanuSyanI peThe maraDAyela hatA Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agaradharmasaJjIvanI TIkA su 99 - 102 hastirUpadharidevopasargavarNanam 377 khA yasya tat / AlIneti-A kizcita lIna=lagna pramANayukta = pramANopeta puccha= lAgala yasya tat / matta = madonmatta, meghamitra guDaguDAyamAna = guDa - guDa' - dhvani kurvat / mana iti manazca pavanazca manaH pavanau tau jetu zIlamasya manaHpavanajayI tAdRzo vego yasya tat manaH pavanAdhikavedityartha. / mAguktameva smArayannupasaharatidivyamityAdi / tenyAm, 'mULe dvitIyArthe paSThI mAkratatvAta' / vihAyasam = AkAze, dvitIyA tu dhAtordvikarmakatvAt udvahAmi utkSipAmi / danta - musalai = dantarUpairmusaleH pratIcchAmi = AkAzAtpatanta gRhNAmi bhaviSyatve'pi kAlAsattiyodhanAya varttamAnaprayoga - ayamAgacchAmItyAdivat evamagre'pi / pAdayoH caraNAbhyAm 'tRtIyArthe saptamI' lolayAmi = mardayAmi // 99 - 102 // 1 tathA cokta tathA syAnIhRkRbahAm' iti spaSTa siddhAntakaumudyAm / 2 uktaJca - vartamAnasAmIpye varttamAnavadyA' (pA 3 | 3 | 131 ) iti / pUcha kucha cipakI huIsI aura pramANopeta - jitanI honI cAhie utanI thI / vaha madonmatta thA / meghake samAna 'guDa - guDa ' dhvati kara rahA thA / usakA vega mana aura pavanase bhI tIvra thA / devatAne aise divya hAthI ke rUpakI vikrayA kI / vikriyA karake jidhara popadhazAlA aura kAmadeva zrAvaka thA, udhara pahu~cA / pahu~ca kara kAmadeva zrAvakase isa prakAra bolA- " abe o kAmadeva zrAvaka ' jaisA kahatA hU~ vaisA tU na karegA to mai tujhe apanI muDameM pakaDUgA, aura pakaDa kara popadhazAlA se le jAU~gA / le jAkara Upara AkAzame uchAla dUMgA, aura uchAla kara apane paine ( tIkhe ) dAtarUpI mUmaloMpara jhela lugA (grahaNa kara lUgA) jhelakara tIna vAra nIce pRthvItala para rakha kara pairoMse masala dUMgA, jisase tU atyanta du khase Artta hokara asamaya meM hI jIvanase hAtha dho baiThegA ' // 102 // tene vIsa nakha hatA tenuM pUchaDuM jarA ceTI gaelu ane pramANe peta jeTalu lAbu hAvu joIe teTalu lAbhu hatu ta madenmatta hate meghanI peThe 'guDa guDa' dhvani karI rahyo hatA to vega mana ane pavana karatA paNa tIvra hatA. devatAe evA divya hAthInA rUpanI vikriyA karI pachI jyA pASadhazALA ane kAmadeva zrAvaka hatA, tyA te paheAgye paheAcIne kAmadeva zrAvakane A pramANe kahevA lAgyuM. ' are e kAmadeva zrAvaka ! huM jema kahu chu tema tu nahi kare, te hu tane mArI sUDhamA pakaDIza, ane pakaDIne peSadhazALAmAthI laI jaIza, uchALIne mArA tIkhA dArUpI mUzaLeA para jhIvI lairA, jhInnIne traNavAra nIce-pRthvI para mUkI pagathI kacaDI nAkhIza, ethI tu atyata 6,khathI Artta thaine asamayeja jIvanathI hAtha mesI' (102) Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 376 upAsakadazAsana zirobhAgataH, udagram-ucchritam, pRSThataHpavAr3AgataH varAha karA''kAram / ajeti-ajA-chAgI tasyAH kukSiA jaThara tadvatkutiryasya tava, AyAmatAyAmupamAnamidam / avalambakukSi adholmbmaanodrm| pralamneti pralambA-dIrgha lambo darasyevagaNezasyeva adharaH adharoSThaH, kara:-zuNDA ca yasya tat / abhyudgatetiabhyudgatau mukhAnirgatau mukulabhUtamallikApuppapachimalI dhavalau ca danto yasya, yadvA abhyudgataH nissRtaH mukulA-kuDmalo yasyAstAdRzI yA mallikA-puSpavizeSaH, tada dvimalau manoharau dhavalau svacchau ca dantauM yasya, athavA mallikAmukulabadabhyudto vimalau dhavalau ca dantau yasya tam, atra pakSe samAmastu prAkRtagatevacitryAdava gntvyH| kAzcaneti-kAzcanasya suvarNasya kozyau-khaDgAdipidhAnIvadantapramANena nirmitI nAtipRthU rdIdhauM ca sampuTo tayoH praviSTau-tadArachanAvityarthaH, dantau yasya tat / AnAmiteti-AIpat nAmitA-mamrIkRtA yazcApa =dhanustadvallalitAsundarI savellinA-tirgasaJcAlitoca agrazuNDA-zuNDAgrabhAgo yasya tat / kRrmati kUrma =kamaThastadvat pratipUrNAH sthUlacipiTAzcaraNA yasya tat / viMzatIti vizati 1 vyAkhyAsvarUpamAtramidam, samAsastu-adharazca karazvAparakara-(pANyaGga vAdekavadbhAva:-) lambodarasyevAdharakara-lambodarAdharakaram malamba lambodarAdhara kara yasya taditi / U~cA aura pIchese suarake AkArakA rUpa bnaayaa| usakA peTa bakarAka peTake samAna lamyA aura nIce laTakatA huA thaa| usakI sUDa aura hoTha khUba moTe aura gaNezajIkI sUDa tathA hoThake samAna the| usake dA~ta mUhake bAhara nikale hue mukulita mallikA puSpako bhAti nirmala aura sapheda the, aura mAno sonekI myAnameM rakhe hue hoM, usI prakAra dAtoM ke ThIka barAbara suvarNake veSTanase yukta the| usakI sUDakA ana bhAga kucha kucha muDe hue dhanuSake samAna muDA huA thaa| usake paira kachue ke samAna sthUla aura capaTe the| usake vIsa nakha the| usakI sasthita, sujAta, AgaLathI ucu ane pAchaLathI suaranA AkAranuM rUpa banAvyuM enuM piTa bakarInA peTanI piThe lAbu ane nIce laTakatuM hatuM tenI sUDha ane ATha khUba moTA ane gaNezanI sUDha tatha, hoThanA jevA hatA, tenA dAta honI bahAra nIkaLelA ane khIlelA malikApupanA jevA nirmaLa tathA sapheda hatA, ane jANe sonAnA sthAnamAM rAkhelA heya e pramANe dAta sArI rIte sonAnA veTanathI yukta hatA tenI sUThano agrabhAga jarA-tArA mahAelA dhanuSyanI peThe maraDAyela hatA Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 2 mU0 103 107 sarparUpadhAridevavarNanam 379 ghoravisa mahAkAyaM masImUsAkAlagaM nayaNavisarosapuNNa aMjaNapujanigarappagAsaM rattaccha lohiyaloyaNaM jamalajuyalacacalajIha dharaNIyalaveNibhUyaM ukkuDaphuDaku Dilaja Dilakakka saviyaDaphuDADovakaraNadaccha lohAgaradhammamANadhamadhameMtaghosa aNAgaliyativacaDarosa sapparUva vivaDa, viuvittA jeNeva posahasAlA jeNeva kAmadeve samaNovAsapa teNeva uvAgacchaDa, uvAgacchittA kAmadeva samaNovAsaya evaM vayAsI - habho kAmadevA / samaNovAsayA / jAva na bhaMjesi to te ajjeva aha sarasarassa kAya duruhAmi, dumahittA pacchimeNaM bhAeNaM tikkhutto gIva veDhemi, veDhittA tikkhAhiM visaparigayAhiM dAdAhi urasi cetra nikuTThemi, jahA NaM tumaM ahaduhaTTavasatte akAle cetra jIviyAo vavarovijasi // 107 // mahAkAya pIpAlaka nayanaviparopapUrNam aJjanapukhanikaramakAza raktAkSa lohitalocana yamalayugalacaJcalajiSTha dharaNItalaveNibhRtam utkaTasphuTakuTilanaTila+za vikTasphaTATopakaraNadakSa, lohAkagdhmAyamAnadhamadhamadghoSam anA+litatIvracaNDaropa sarpaspa vikurute, vikRtya yenaiva paupadhazAlA yenaiva kAmadeva zramaNopAsanastena copAgacchati, upAgatya kAmadeva zramaNopAsakamevamavAdIt - "habhoH kAmadeva ! zramaNopAsaka ! yAvat na bhanakSi narhi te'caivAha sarasareni kAya durohAmi duruya pazcimena bhAgena tritvo grIvA veSTayAmi veSTayitvA tIkSNAbhirvipaparigatAbhidaMSTrAbhirurasyeva nikuTTAmi yathA khalu svamArttadu khArttavazAtakAla evaM jIvi tAda vyaparopyase // 107 // TIkA- ugreti- ugravipAdaya yA ekArthA api viSA''tizayyadyotanAyoktAH, vyArayAntara tu +TaklpanAsiddhatvAddheyameva / mapI=mamI kajnalAdi" bhUpA=mUpikI TIkArtha- ' tara Na se ' ityAdi / hAthIrUpadhArI devatAke aisA kahane para bhI zrAvaka kAmadeva bhayabhIta na huA yAvat dhyAnaniSTha TIkArtha- 'tae Na sa' tyAhi hAthIupadhArI devatAnA mevA uthanathI paSNu zrAva kAmadeva bhayabhIta na thayo, yAvatu dhyAnaniSTha vicarI naththo (103)pArTIphapadhArI devatAe Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 upAsakadazAsatre mUlam-tae Na se kAmadeve samaNovAsae teNa deveNaM hatthirUveNa eva vutte samANe abhIe jAva viharai // 103 // tae Na se deve hasthirUve kAmadeve samaNovAsaya abhIya jAva viharamANaM pAsai,pAsittA doccapi taccapi kAmadeva samaNovAsaya eva vayAsI habho kAmadevA / taheva jAva so viharai // 104 // tae Na se deve hatthirUve kAmadeva samaNovAsayaM abhIya jAba viharamANaM pAsaDa, pAsittA Asurute4 kAmadeva samaNovAsayaM moDAe giNhei, giNhittA uDDa vehAsa uvihai, uvihittA tikkhehi daMtamusalehi paDicchai, paDicchittA ahe dharaNitalaMsi tikkhutto pAesu lolei // 105 // tae Na se kAmadeve samaNovAsae ta ujalaM jAva hi yAsei // 106 // tae Na se deve hatthirUve kAmadeva samaNovAsaya jAhe no sacAei jAva saNiyara paJcosakara, paccosakittA posahasAlAopaDiNikkhamai,paDiNikkhamittA dina hatthirUvaM vippajahai, vippajahittA ega maha diva sapparUva viubai-uggavisa caDavisa __ chAyA-tata khalu sa kAmadeva zramaNopAsakastena devena hastirUpeNaivamuktaH sannabhIto yAvadviharati // 103 // tata. khalu sa devo hastirUpa, kAmadeva zramaNo pAsakamabhIta yAvadviharamANa pazyati, dRSTvA dvitIyamapi tRtIyamapi kAmadeva zramaNopAsakameramavAdIt-"habho kAmadeva !" tathaiva yAvatsa riharati // 104 // tataH khallu sa devo hastirUpa kAmadeva zramaNopAmakamIta yAvadviharamANa pazyati, dRSTvA Azurakta 4 kAmadeva zramaNopAsaka zuNDayA gRhNAti, gRhItvA a vihAyasamudvahati, uduhya tIkSNairdantamusalaiH pratIcchati, pratISyAdhI dharaNitale trikRtva pAdayorlolayati // 105 // tata khala sa kAmadeva zramaNopAsakstAmujjvalA yAvadabhyAste // 106 // tata khalu sa devo hastirUpa kAmadeva zramaNopAsaka yadA no zaknoti yAvat-zanai 2 pratyavaSvakate, matyavapvapkya popadhazAlAta pratiniSkrAmati, pratiniSkamya divya hastirUpa viprajahAti, viprahAyaipha mahad divya sarparUpa vikurute-ugraviSa caNDaviSa ghoravina Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 dharmasaJjIvanI TIkA 2 0 103-107 sarparUpadhAridevopasargavarNanam 381 locanamityAbhyA vishessnnaabhyaamtirktnetrtvmbhivyjyte| yamaleti malA=sasaktA yugalarUpA caJcalA-capalA (lalantI) ca jihA yasya tat, yatazca mapImUpAkAlakamaJjanapuJjanikaraprakAza cAta eSa dharaNitalaveNibhUta-bhUtalasya kezavandhavatmatIyamAnam / uttaTeti utsTa =anabhibhavanIyatayA tInatara., sphuTa:-prakAzamAnatayA vyaktaH, kuTila ardracandrAkAratayA bhugna', jaTila:=pRthula , kaza'mArdavAbhAvena kaThoraH,vikaTa: ativizAlatayA bhayaGkara', ityambhUto ya. raphaTATopaH phaNAmaNDala, tasya karaNe-vidhAne dakSa-samartham / loheti- mAyamAnaH zabdAyamAno yo lohAkare -lohatApanasthAna (bhastrAmukhamiti tu pratibhAti) tasyeva dhamadhaman='dhama dhama' inyAmAraka' (upalakSaNametat 'phUta' utyAmArakasyApi) ghopa:-zabdo yamya tat / anAkaliteti-anAmalita aparimitatvena niroddhamazaktaH,ataevatIvraH nitAntaH pracaNDa: dAruNa rApaH krodho yasya tat / sarasareti-sarasara' iti kRtvA jhaTi 1. pUrvanipAtamakaraNamyAnityatvAtprAkRtatvAdvA'lohAyara' ityasya puurvnipaatH| prakAza (varNa) thaa| 'rakta' aura 'lohita' ina do vizepoMse yaha prakaTa hotA hai ki usake netra atyanta lAla the / usakI juDI huI donoM jImeM lapalapA rahI thI / caki vaha atyanta kAlA thA isase aisA pratIta hotA thA jaise vasundharAsundarIkA kezapAza (kezavandha jaDA) ho / vaha utkaTa (tIvra), pragaTarUpa, kuTila (TeDhe), jaTila (moTe), kaThora tathA bhayakara phaNa phailAne meM samartha thaa| loheko tapAneke sthAna (sabhavataH bhastrA ke mukha )ke samAna 'dhamadhama' upalakSaNase 'phU-phU' zabda karatA thaa| asIma hone ke kAraNa rokA na jA sarane yogya tIvratara bhayakara usakA krodha thaa| usa devatAne aisA sApakA rUpa banAyA / banA kara jidhara poSadhazAlA aura kAmadeva thA udhara pahu~cA / pahu~ca kara kAmadeva varNa jatA "rakata" ane "hita" e be vizeSaNathI ema prakaTa thAya che ke tenA netro atya ta lAla hatA tenI joDAyelI be jIbhe lapalapa karI rahI hatI te atyata kALe hatuM tethI ema pratIta thatu hatu jANe vasu dharA su darAne kezapAza (vANI guch|) DAya te 6rse (ala), 54835, iTisa (4181), ra (1), kaThora tathA bhayakara phaNA phelAvavA samartha hate lehAne tapAvavAnA sthAna (jemake bhaThThInuM mahe) nI paDe "dhama dhama" upalakSaNe karIne "pha" zabda te karate have asIma hevAne kAraNe rahI na zakAya te tIvratara bhayakara tene krodha hate e devatAe evu sApanuM rUpa dhAraNa karyuM, ane jyAM piSadhazALA ane kAmadeva Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 upAsakadazA , tadvatkAlapa= zyAmam / nayaneti nayanayo =netrayoniSa nayanaviSa roSo'marSastAbhyAM pUrNam | aJjaneti aJjanAnA = kajjalAnA pukhAH aJjana pukhAsteSA nikraH = rAgaH kajjalamahApuJja ityarthaH, sa ina prakAzate yadvA tadvatmAzo yamya tat raktAkSa lohita vicaratA rahA || 103 || hAthIrUpa dhArI devatAne kAmadeva zrAvakako nirbhaya yAvat vicarate dekhA | dekhakara dUsarI bAra aura tIsarI bAra usane kAmadeva zrAvase vahI kahA parantu vaha jaimA kA taisA yAvat vicaratA rahA ||104 || phira bhI hAthIrUpadhArI devane kAmadeva bhAvaka ko nirbhaya yAvat vicarate dekhA / dekhakara lAla pIlA Adi 4 hosra kAmadeva zrAvakako sUDase pakaDA | pakaDakara Upara AkAzame uchAla diyA aura uchAla kara tase dAto para jhela liyA | jhelakara nIce jamIna para rakhAra tInavAra pairause masalA || 105|| taba bhI kAmadeva zrAvakane usa asahya yAvat vedanAko sahA || 106 || jaba hAthIrUpa dhArI devatA kAmadeva zrAvakako DigA na sakA to yAvata dhIredhIre lauTa gayA / lauTa kara popadhazAlA se bAhara nikalA, aura nikala kara divya hAthIke rUpako tyAga diyA / tyAga kara abakI bAra usane eka divya mahAna sarpakA rUpa dhAraNa kiyA / vaha sarpa ugraviSavAlA, caDaviSavAlA, ghoracipavAlA mahAkAya ( bahuta lambA cauDA ) thA / mapI ( syAhI) aura sRSI ( cUhI ) ke samAna kAlA thA / usake netra viSa aura rApase paripUrNa the / kAjalake mahApuja (Dhera ) ke samAna usakA kamadeva zrAvakane nirbhaya yAvat vicaratA joIne bIjI vAra ane trIjI vAra teolR kumadeva zrAvakane eja pramaNe kahyu parantu te te! jemane temaja vicarI rahyo (104) krIthI paNa hAthIrUpadhArI de tAe kAmadeva zrAvakane nirbhaya yAvatu vicaratA joke, eTale teNe lAla pILA vagere thaIne kAmadeva zrAvakane sUMDhathI pakaDayA, upara AkAzamA uchALye, uchALIne tIkhA dAMtA para sIlI lIdhe pachI nIce jamIna para mUkIne traNa vAra pagathI kacaDaye (105), tyAre pazu kAmadeva zrAvake e asahya vedanAne sahana karI (106) jyAre hAthIrUpadhArI devatA kAmadeva zrAvakane DagAvI na zakaye tyAre yAvata dhIre dhIre te pAchA kyAM paheA karIne peSadhazALA mAthI nIkaLye ane divya hAthInA rUpane teNe tyAga karyA pachI teNe eka divya mahAn sanuM rUpa dhAraNa karyuM e sarpa udma viSavALe, caSivALA, dhAra viSevALe, mahAkAya (khUba lAkhe paheALA) hate zAhI ane kALI uMdaraDI jevA te kALA hatA tenA netrA viSe ane rASathI paripUrNa hatA kAjaLanA DhagalA jevA tene Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 dharma0 TIkA a 2 s 108-111 divyarUpa pAridevadarzanam 383. rutte 4 kAmadevassa sarasarassa kAya duruhai, duruhittA pacchimabhAeNaM tikkhutto gIva veDhei, veDhittA tikkhAhiM visaparigayAhi dADhAhiM uraMsi ceva niTe // 109 // tae Na se kAmadeve samaNovAsae taM ujjalaM jAva ahiyAsei // 110 // tae Na se deve sapparUve kAmadevaM samaNovAsayaM abhIya jAva pAsai, pAsittA jAhe no saMcAei kAmadeva samaNovAsaya niggathAo pAvayaNAo cAlittae vA khobhittae vA vipariNAmittae vA tAhe sate tate paritate saNiyara paJcosakaDa, paccosakittA posahasAlAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA dina sapparUva vippajahai,vippajahitA ega mahaM diva devarUvaM viubdd'||111|| tpazyati, dRSTvA Azurakta.4 kAmadevasya sarasareti kAya dUrohati, dUruhya pazcima bhAgena trikRtvo grIcA veSTayati, veSTayitvA tIkSNAmiviSaparigatAbhidaMSTrAmikarasyeva nikuTTati // 109|| tata khalu sa kAmadeva zramaNopAsAstAmujjvalA yAvada bhyAste // 110 // tana. khalu sa devaH sargarUpa kAmadeva zramaNopAsakamabhIta yAvatpazyati, dRSTvA yadA no zaknoti kAmadeva zramaNopAsaka nanthyAtmavacanA cAlayitu yA kSoyitu vA vipariNamayitu vA tadA zAnta., tAntaH, paritAntaH aura dekhakara yAvata lAla pIlA Adi 4 hokara saramarAtA huA zarIra para savAra ho gyaa| pIchekI orase tIna bAra gardanakoM lapeTa lI aura viSailI tIkSNa dAr3hose usake vakSasthalameM Dasane lagA // 109 // tA bhI kAmadeva zrAvakane usa asahya vedanAko sahana kiyA // 110 / / taya sarparUpa devatAne kAmadeva zrAvakako nirbhaya (yAvata) dekhaa| dekhakara jaba kAmadeva zramaNopAsakako nigraMnya pravacanase calAyamAna -- - ---- - nirbhaya yAvat che, ane joine yAvata lAla-pILo Adi thaIne saDasaDATa karate zarIra para savAra thaI gaye, pAchaLanI bAjuethI traNa vAra gardanane lapeTA lIdhA ane jherIlI tINa dADhethI tenI chAtImAM Dakha mAya (108) te paNa kAmadeva zrAvake e asahya vedanAne sahana karI (110) sarparUpa devatAe kAmadeva zrAvakane nirbhaya (vAva) je ane jyAre kAmadeva zramaNopAsakane nirmabhya pravacanathI Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAsUtre 1 mUlam - taeNa se kAmadeve samaNovAsae teNaM deveNa sapparU veNaM eva butte samANe abhIe jAva viharai / sovi docaMpi tacapi bhAi, kAmadevI vi jAva viharai // 108 // tae Na se deve saparUve kAmadeva samaNovAsaya abhIya jAva pAsaI pAsittA Asu tItyarthaH, duurohaami=aarohaami - ArokSyAmIti yAvat-lakAraH prAgcat / viSapari gatAbhiH = viSapUrNAbhi nikuTTAmi= sAtizaya dazAmi // 103 - 107 // chAyA - tataH khalu sa kAmadeva' zramaNopAsakastena devena sarparUpeNaivamukta san abhIto yAvadviharati / mo'pi dvivAramapi trivAramapi bhaNati, kAmadevo'pi yAvadvi harati // 108 // tataH khalla sa devaH sarparUpaH kAmadeva zramaNopAsakamabhIta yAva zrAvakase isa prakAra bolA- " are kAmadeva zrAvaka ! tU zIla Adiko bhaga nahI karatA to mai zIghra hI tere zarIra para ' sara-sara ' karatA huA car3hatA hU~ | car3hakara pIchese tIna bAra galeko lapeTa lUgA, jisase tU atyanta duHkhase vehosa hokara asamaya me hI jovana se hAtha dho legA / " yahA~ ' ugraviSa, caDhaviSa ' Adi padoM kA prAyaH ekasA artha hai kintu atyanta hI viSailA batAne ke lie aneka padoMkA prayoga kiyA hai / / 107 // TIkArtha- ' tara Na se ' ityAdi sarparUpa dhArI devatA ke aisA kahane para bhI kAmadeva zrAvaka nirbhaya yAvat vicaratA rahA / usane dUsarI bAra kahA, tIsarI bAra kahA, magara kAmadeva jaisA kA taisA vicaratA rahA ||108|| taba sarparUpa devane kAmadeva zrAvakako nirbhaya yAvat dekhA, hatA tyA te paDeAgye pachI kAmadeva zrAvakane A pramANe kAmadeva zrAvaka ! tu zIva Adine baga nahIM kare te huM saDasaDATa karate caDhIza, pachI traNavAra gaLAne lapeTA laIza, dADhAthI tArI chAtImA DaMkha daIza, jethI tu atyata 4 khathI 7 382 kahevA lAgyA " are zIghra tArA zarIra para ane tIvra jherIlI behoza thaIne asamayeja bhuvana zubhAvI mesIza ahIM viSa 'viSa' Ahi honA Aya, mesarA artha hai, paraMtu atyaMta jherIle batAvavAne mATe aneka padenA prayAga karava mA Avye che. 107 TIkArtha- 'tara Na se' ityAdi sarpa3padhArI devatA bhadhA chatA amadeva zrAvaka nirbhIya yAvat vicarI rahyo teNe bIjI vAra kahyuM, kAmadeva jemanA tema vicarI rahyA (108) tyAre sarparUpa trIjI vAra kahyuM, paraMtu devatAe samadeva zrAvakane * Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 2 112 devakRtakAmadevamazasAvarNanam 385 abhisamannAgayA / evaM khalu devANupiyA / sake deviMde devarAyA jAna sakkasi sIhAsaNasi caurAsIIe sAmANiyasAhassINa jAva annesi ca bahUNa devANa ya devINa ya majjhagae evamAikkhaMi 4" eva khalu devANuppiyA / jaMbudIve dIve bhArahe vAse capAe nayarIe pratipatticyA, prAptA, abhisamanvAgatA / eva gkhalu devAnupriya ! zo devendro devarAjo yAvat kAkre siMhAmane caturazIte mAmA nimasAkhINA yAvadanyeSA ca bahUnA devAnA ca devInAca manyagata evamAkhyAti4- 'eva khalu devAnumiyAH / jambUdvIpe etare - 'hAravirAiye - tyAdi usakA vakSasthala hArase vibhUSita thA / yAvat apanI kAntise dasoM dizAoMko prakAzamaya karate hue usane prAmAdIya, darzanIya, abhirUpa, pratirUpadivya devarUpanI vikriyA kI / vikriyA karake kAmadeva zramaNopAsanakI poSAlA praveza kiyA / praveza +rake AkAzame sthitavarachoTI choTI ghaTiyoM vAle uttama pAca varNa ke vastroko dhAraNa kara kAmadeva zrAvakase isa prakAra kahane lagA" he kAmadeva zramaNopAsaka ' tuma dhanya ho, devAnumiya ! tuma kRtArtha ho, kRtalakSaNa ho / devAnupriya | manuSya janmaza phala tumhAre lie sulabha hai, kyoMki tumheM nirgrandha pravacanameM hama prakArakI yaha pratipati (jAnakArI) labdha huI, mApta huI aura sAmane AI hai / devAnumiya ! devendra devarAja zakra mahArAjane apane zaka siMhAsana parase caurAsI hajAra sAmAnika tathA anya bahutase devoM tathA deviyoMke bIca aimA TIkArya - 'hAravirAiye' - tyAhi tenu vakSa sthala hAnthI vibhUSita tu te yAvat peAtAnI kAntithI daze dizAane prakAzamaya karatA hatA tene prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa, pratirUpa divya devarUpanI vikriyA karI pachI teNe kAmadeva amaNeApAsakanI paiASadhazALAmA praveza karyAM AkAzamA rahIne ane nAnI nAnI ghaDIovALA uttama pAca varSoMnA vasrone dhAraNa karIne te kAmadeva zrAvakane A pramANe kahevA lAgye huM kAmadeva zramaNApAsaka / tu dhanya che, devAnupriya ! tu kRtArtha che, kRtalakSaNa che, devAnupriya 1 manuSyajanmanuM phaLa tAre mATe sulabha che, kAraNake tane ninya pravacanamA A prakAranI pratipatti (jANavApaNu) labdha thai che, prApta thaI te ane sAme AvI che devAnupriya ! vendra devarAja ikamaDhArAje peAtAnAM zakra siMhAsana parathI cerAzI hajAra sAmAnika tathA bIjA ghaNA ne tathA devIonI vacce evuM kahyuM " DhavAnupriye ! jamUddIpanI " Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre mUlam - hAravirAiyavacchaM jAva dasa disAo ujjovemANa pAsAIya darisa Nijja abhiruva paDirUva diva devarUtra vivAha, viuvattA kAmadevassa samaNovAsayassa posahasAlaM aNuppavisai, aNuppavisittA atalikkhapaDivanne sakhikhiNiyAI pacavaNNAI vatthAi pavaraparihie kAmadeva samaNovAlaya eva vayAsI haMbho kAma devA / samaNovAsayA / dhannesi Na tuma devANuppiyA / sapuNNe kayatthe kayalakkhaNe,sulahe Na tavadevANuppiyA | mANussae jammajIviyaphale, jassa paNa tava niggathe pAvayaNe imeyArUvA paDivattI laddhA pattA zanaiH 2 pratyavaNvakate, pratyavaSvaSvaya poSadhazAlAta pratiniSkramati, pratiniSkramya divya sarparUpa trijahAti vimahAyaka mahaddivya devarUpa trikurute // 111 // TIkA --- vyAkhyA chAyayA gatArthA || 108 - 111 // " chAyA - hAravirAjitavakSo yAtrat daza dizA udadyotayat prAsAdIya darzanIyama bhirUpa pratirUpa divya devarUpa vikurute, vikRtya kAmadevasya zramaNopAsakasya poSadha zAlAmanupravizati, anumavizyAntarikSapratipannaH sekiGkiNIkAni paJcavarNAni vastrANi pravaraparihitaH kAmadeva zramaNopAsakamevamavAdIt - " habho kAmadeva ! zramaNopAsaka ! dhanyo'si khalu va devAnupriya ' sampUrNa kRtArthaM, kRtalakSaNa sulabha khalu tava - devAnupriya ! mAnuSya janmajovitaphala, yasya khalu tatra granthye pravacane iyametadrUpA 1 ' kiDiNya =kSudraghaNTikAstAmi sahitAni ' iti vyAkhyA | 384 na kara sakA, usakA citta cacala na kara sakA, eva usake pariNAmoM ko badala na sakA to zAnta, glAniyukta aura atyanta glAniyukta lajjita hokara dhIre dhIre lauTa gayA / lauTa kara poSadhazAlA se nikalA / nikala kara divya sarpa rUpako tyAgA / tyAga kara devatAke divya rUpako dhAraNa kiyA / / 111 // calAyamAna na karI zakaye, tenA cittane cacaLa na karI zakayA, temaja tenA pariNAmeAne na badalAvI zakayA, tyAre te zAnta, glAniyukata ane atyaM ta glAniyukatalajjita thaIne dhAra-dhIre pAchaLa cAlye gayeA pAche pharIne te pASadhazALAmAthI bahAra nIkaLye, divya sarparUpanA teNe tyAga karyAM ane devatAnA divya rUpane bhAra (111) Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - agAradharmasaJjIvanI TIkA a 2 sU 112 devakRtakAmadevaprazasAvarNanam 385 abhismnnaagyaa| eva khalu devANupiyA ! sake devide devarAyA jAva sakasi sIhAsaNasi caurAsIIe sAmANiyasAhassINa jAva annesi ca vahaNa devANa ya devINa ya majjhagae ebamAikkhar3a 4"eva khalu devaannuppiyaa| jaMbuddIve dIve bhArahe vAse capAe nayarIe pratipattilabdhA, prAptA, abhisamanvAgatA / eva gvalu devAnupiya ! zakro devendro devarAmo yAvat sAkre mihAmane caturazIte sAmAnimsAhasrINA yAvadanyepAca rahanA devAnA ca devInA ca manyagata evamAkhyAti-'ena gkhalu devaanumiyaaH| jammUdvIpe TIkArtha-'hAravirAiye tyAdi umakA vakSasthala hArase vibhUSita thaa| yAvat apanI kAntise dasoM dizAoko prakAzamaya karate hue usane prAsAdIya darzanIya, abhirUpa, pratirUpadivya TevarUpapI vikriyA kii| vikriyA karake kAmadeva zramaNopAsAkI popadhazAlAme praveza kiyaa| praveza karake AkAzame sthitavaha choTI choTI ghaTiyoM vAle uttama pAca varNa ke vastroko dhAraNa kara kAmadeva zrAvakase isa prakAra kahane lagA" he kAmadeva zramaNopAsaka ' tuma dhanya ho, devAnupriya ! tuma kRtArtha ho, kRtalakSaNa ho / devAnupriya ! manuSya janmakA phala tumhAre lie sulabha hai, kyoMki tumhe nirgrandha pravacanameM hama prakArakI yaha pratipatti (jAnakArI) labdha huI, prApta huI aura sAmane AI hai| devAnupriya ! devendra devarAja zakra mahArAjane apane zaka mihAmana parase caurAsI hajAra sAmAnika tathA anya bahutase devoM tathA deviyoMke bIca aisA TIkAthai--'hAravirAiye-yAta tenu vakSasthala hArathI vibhUSita tu te thAvat pitAnI kAnitathI daze dizAone prakAzamaya karatA hatA tene prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa, pratirUpa divya devarUpanI vikriyA karI pachI teNe kAmadeva zramaNopAsakanI piSadhazALAmAM praveza karyo AkAzamAM rahIne ane nAnI nAnI ghaTaDIovALA uttama pAca varNanA vastro dhAraNa karIne te kAmadeva zrAvakane A pramANe kahevA lAgyuM he kAmadeva zramaNopAsaka tu dhanya che, devAnupriya tu kRtArtha che, kRtalakSaNa che, devAnupriya! manuSyajanmanu phaLa tAre mATe sulabha che, kAraNake tane ninya pravacanamAM A prakAranI pratipatti (jANavApaNu) labdha thaI che, prApta thaI che ane sAme AvI che devAnupriya! devendra devarAja mahArAje pitAnA zaka siMhAsana parathI corAzI hajAra sAmAnika tathA bIjA ghaNA de tathA devIonI vacce evuM kahyuM "devAnupriye! jabUdvIpanA Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 upAsakadazAstre kAmadeve samaNovAsae posahasAlAe posahie dabbhasaMthArovagae samaNassa bhagavaomahAvIrassaatiya dhammapaNNatti uvasapajitANa viharai |no khalla se sakA keNai deveNa vA jAva gadhavveNa vA niggathAo pAvayaNAocAlittae vA khobhittae vA vipariNAmittae vaa| tae Na ahaM sakkassa deviMdassa devarapaNo eyama asadahamANe3 iha hatvamAgae / ta aho Na devaannuppiyaa| iDDI 6 laddha 3, ta divANaM devANuppiyA / iDDI jAva abhisamannAgayA, taM khAmemi NaM devaannuppiyaa| khamatu majjha devaannuppiyaa| khaMtumarihaMti Na devaannuppiyaa| nAiM bhujjo karaNayAe" ti kaTTa pAyavaDie paMjaliuDe eyama bhujo bhujo khAmei, khAmittA jAmeva disaM pAunbhUe tAmeva disa paDigae // 112 // dvIpe mArate varSe campAyA nagA kAmadevaH zramaNopAsaka. poSadhazAlAyA poSadhiko darbhasastAropagataH zramaNasya bhagavato mahAvIrasyA''ntikI dharmaprajJaptimupasapadha viha rati / no khalu sa zakyaH kenApi devena vA yAvad gandharveNa vA nairgrandhyAtmavacanA cAlayitu vA kSobhayitu vA vipariNAmayitu vA tata khalu aha zakrasya devendrasya devarAjasyaitamarthamazraddadhat3 iha havyamAgatastadaho ! khalu devAnupriya ! RddhiH 5 kahA 4-"devAnupriyoM ! jambUdvIpake bharatakSetrakI campAnagarI meM kAmadeva zrAvaka poSadhazAlAmeM poSadha lekara DAbha ke sathAre para baiThA huA zramaNa bhagavAna mahAvIrake samIpakI dharmaprajJaptiko svIkAra kara vicaratA hai| kisI deva athavA yAvata garvameM aisA sAmarthya nahIM hai ki vaha usa kAmadeva zrAvakako nirgrantha pravacanase DigA sake, usakA citta cacala kara sake yA pariNAma palaTA ske|" devendra devarAja zakrakI bharatakSetranI capAnagarImA kAmadeva zrAvaka piSadhazALAmA piSadha laIne DAbhaDAnA sArA para besI zramaNa bhagavAna mahAvIranI samIpanI dharmaprajJaptine svIkAra karI vicare che ke deva athavA yAvat gadharvamAM evuM sAmarthya nathI ke je e kAmadeva zrAvakane nirtha tha pravacanathI DagAvI zake, enuM citta cacaLa karI zake, yA pariNAma palaTA zake " revedra devarAja zakranI A vAta para mane vizvAsa na AvyuM. huM tarataja Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - bha0 dharma0 TIkA a0 220 113-115 bhagavadvandanArthakAmadevagamanavarNanam 387 mUlam-tae NaM se kAmadeve samaNovAsae 'niruvasagga' ii kaTTa paDima pArei // 113 // teNa kAleNaM teNa samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva viharai // 114 // tae Na se kAmadeve samaNovAsae imIse kahAe laddhaDhe samANe-'eva khalu samaNe bhagava mahAvIre jAva viharai, ta seyaM khalu mama samaNa bhagavaM mahAvIraM vadittA namaMsittA tao paDiNiyattassa posaha pArittae" tti kaha eva sapehei, sapehittA posahasAlAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA ya caMpaM nagari majjha-majjheNaM niggacchai, niggacchittA jeNeva puNNabhadde ceie jahA sakho jAva pajjuvAsai // 115 // labdhA 3, tad dRSTA khalu devAnupriyAH ! RddhiryAvadabhisamanvAgatA, tat kSAmayAmi khalu devAnumiyA' !, kSamantA mama devAnumiyAH ! kSantumarhanti khalu devAnumiyAH / na bhUya karaNatayA " iti kRtvA pAdapatitaH pAJjalipuTa etamathai bhUyo bhUpa. kSAma yati, kSAmayitvA yAmeva diza (adhikRtya) prAdurbhUtastAmeva diza pratigataH // 112 // TIkA chAyAgamyA // 112 / / ______ __ _ isa bAta para mujhe vizvAsa na huA 3 / maiM phauranahI gharA aayaa| aho devAnupriya / aisI Rddhi 6 tUne pAI vaha Rddhi he devAnumiya ! dekhI yAvat sAmane aaii| ata. devAnupriya ! mai kSamAkI prArthanA karatA hai, mujhe kSamA kIjie, devAnubhiya / Apa kSamA karaneke yogya haiM, aba phira kabhI aisA kAma nahI kiyA jaaygaa|" itanA kahakara donoM hAtha joDa pairoM para gira par3A aura bArambAra isa yAtako khmaayaa| khamAkara-kSamA karAkara-jisa dizAse AyA thA usI dizAmeM calA gayA // 112 // ahIM A ahe devAnupriya! AvI addhi tame prApta karI, e Rddhi, he devAnupriya! me joI yAvat sAme AvI tethI devAnupriya ha kSamAnI prArthanA karU chu, mane kSamA kare, devAnupriya ! tame kSamA karavA gya che have pharIthI huM kadI AvuM kAma nahi karU " ATaluM kahIne be hAtha joDI te page paDaze ane vAra vAra e mATe khamAvavA lAge khamAvIne-kSamA karAvIne, je dizAmAthI te AvyA hatA te dizAmAM cAle gaye (112) Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - mAsakadazAmane chAyA-tataH khalu sa kAmadevaH zramaNopAsakoH 'nirupasargam ' iti kRtvA matimA pArayati // 113 // tasmin kAle tasmina samaye samaNo bhagavAna mahAvIro yAvat-viharati // 114 // tataH khalu ma kAmadeva zramaNopAsako'syoM kyAyA labdhArthaH san-"era khallu amaNo bhagavAna mahAvIro yApada viharati, taccheyaH khala mama zramaNa bhagavanta mahAvIra panditA namasthitvA tataH pratinivRttasya poSadha pArayitu"miti kRtvA eva samprekSate, samprekSya pauSadhazAlAtaH pratiniSkrAmati tiniSphamyaca campA nagarI madhyamadhyena nirgacchati, nirgatya yatraitra pUrNabhadrazcaityo yathA zaho yAvatparyupAste // 115 // 1-upasargasya-upadravasyA'bhAvo nirupasargam-'avyaya' miti sUtreNAnyayIbhA vatvAnapusakatva, jAtamiti shepH| 2-tRtIyArthe saptamI, tena 'anayA kathaye' tyarthaH // TIkA~popamityAhArapoSadhamityarthaH zaGkA zaGkhanAmA zrAvakaH bha za 12 u 1 sa yathA pauSadhikastathaivetyarthaH - 113-115 // TIkArtha-'tae Na se' ityAdi tadanantara usa kAmadeva zrAvakane upasargarahita ho kara paDimA pArI // 113 // usa kAla usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra (yAvat) vicarate hai // 114 // kAmadeva. zrAvakane yaha pAta sunakara socA "acchA hogA zramaNa bhagavAna mahAvIra jaba vicarate haiM to zramaNa bhagavAna mahAvIrako vandanA namaskAra karake vahAse vApasa lauTa kara AhAra poSadhako pArU~"aisA vicAra kara vaha paupadhazAlAse nikalA / nikalakara campA nagarIke bIcoM bIca hokara pUrNabhadra caityameM jAkara zakha zrAvakakItaraha yAvata pyNpaasnaakii||115|| TIkAtha-'tae Na se'-tyA pachI amahava zrApa sahita 4 na paribhA pArI (113). e kALe e samaye zramaNa bhagavAna mahAvIra (yAvata) vicarI rahyA che (11) kAmadeva zrAvake e vAta sAMbhaLIne vicAryuM "zramaNa bhagavAna mahAvIra jyAre vicArI rahyA che, te zramaNa-bhagavAna mahAvIrane vadanA-namaskAra karIne tyAMthI pAchA pharsa AhArapaSadhane pArU te bahu sArU " ema vicArIne te piSadhazALAthI nIkaLe ane ca pAnagarInI vacce vacce thaIne pUrNabhadra carcAmAM jaI zakha zrAvakanI peThe te cAvata paryupAsanA rI ( 115) Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0-dharma0 TIkA a.2 mU0116-124 bhagavatkRtakAmadevaprazasAvarNanam 389 .. mUlam-tae Na samaNe bhagava mahAvIre kAmadevassa samaNovAsa yassa tIse ya jAva dhammakahA sammattA // 116 // kAmadevA i samaNe bhagava mahAvIre kAmadevaM samaNovAsaya evaM vayAsI-se nUNaM kAmadevA / tuma puharattAvaratta kAlasamayaMsi ege deve aMtiepAunbhUe / tae NaM se deve ega mahaM diva pisAyarUva viuccai,viuvittA Asuratte4 ega maha nIluppala jAva asi gahAya tuma eva vyaasiihNbhokaamdevaa| jAva jIviyAo vvrovijjsi| ta tuma teNa deveNaM chAyA-tata salu zramaNo bhagavAna mahAvIraH kAmadevasya zramaNopAsakasya tasyA ca yAvaddharmakathA samastA // 116 // zAmadeva ! iti zramaNo bhagavAna mahAvIraH kAmadeva zramaNopAsara mevamavAdIla-atha nUna kAmadeva / tava pUrvarAtrAparatrakAlasamaye eko devo'ntike praadurbhuutH| tataH gvalu sa deva eka mahadivya pizAcarUpa vikurute, vikRtya Azurakta. 4 eka mahAnta nIlotpala-yAvadasiM gRhItvA tvAmevamavAdI 1-iti iti smbodhyetyrthH|| TIkArya-'tae Na samaNe' ityAdi / zramaNa bhagavAn mahAvIrane kAmadevo usa paDI pariSadameM yAvat dharmakathA sapUrNa kahI // 116 // 'he kAmadeva !' isa prakAra sambodhana karake zramaNa bhagavAn mahAvIra kAmadeva zrAvakako kahane lage "he kAmadeva ? pUrvarAtrike apara (dUsare) samayameM eka devatA tumhAre sAmane pragaTa huA thaa| usa devatAne eka vizAla mahAn divya pizAca ke rUpakI vikriyA kI thii| viniyA karake krodhita hotA huA eka raDI nIla kamalake samAna zyAma varNakI yAvat talavAra lekara tujhe yoM kahane lagA-" are kAmadeva ! TIkArya-'tae Na samaNe' yA zramaya bhagavAna mahAvIre abhavana meM moTara pariSadamA yAvat dharmakathA pUrNa kahI (116) " he kAmadeva" e pramANe sabodhana karIne zramaNa bhagavAna mahAvIra kAmadeva zravakane kahevA lAgyA -"kAmadeva pUrvarAtrinA bIjA samayamAM eka devatA tamArI sAme prakaTa thaye hatuM e devatAe eka vizALa mahAna divya pizAcanA rUpanI vikriyA karI hatI vikriyA karIne krodhita thatA eka meTI nIla kamaLa jevI zyAmavarNanI yAvat talavAra laIne tamane ema Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 390 upAsakadavArako eva vutte samANe abhIe jAva viharasi / eva vaNNagarahiyA tiNNi vi uvasaggA taheva paDiuccAreyavA jAva devo pddigo| se nUNa kAmadevA / ahe sama? ? hatA asthi // 197 // ajjo i samaNe bhagavaM mahAvIre vahave samaNe niggaMthe ya niggaMdhIo ya AmaMtettA eva vayAsI-jai tAva ajjo / samaNovAsagA gihiNo gihamajjhAvasaMtA divamANusatirikkhajoNie uvasagge samma sahati jAva ahiyAseMti, sakA puNAi ajjo / samaNehi niggaMthehiM duvAlasaMga bho kAmadeva ! yAvat jIvitAd vyaparopyase / tatastva tena devenaivamuktaH san abhIto yAvad viharasi / eka varNarahitAstrayo'pyupasargAstathaivoccArayitavyA yAvat-devaH pratigata / sa nUna kAmadeva ! artha. samarthaH ? hanta asti // 117 // he AryAH ! iti zramaNo bhagavAn mahAvIro vahan zramaNAn nigraMnyAzca nigranthI zvA''mandhyaivamavAdI-yadi tAvadAryAH ! zramaNopAsakA gRhiNo gRhamabhyA''vasantA divyamAnuSyataryagyonikAnupasargAn samyak sahante yAvadabhyAsate, zakyA:punarAyAH / yAvat jIvanase naSTa ho jaaygaa|" tatha tuma devake yoM kahane para bhI niDara hokara yAvata vicarate rhe| isI prakAra tInoM upasarga varNana rahita samajha lene cAhie, yAvat deva lauTa gyaa| kyo kAmadeva ! yaha bAta ThIka haina " kAmadeva-hA bhagavAn / ThIka hai|| 117 // __'Ayo !' isa prakAra yahutase zramaNa nigrantha aura nigrethiyoMko sabodhana karake bhagavAn mahAvIra kahane lage-"AryoM ! gharameM rahane vAle gRhastha zrAvaka divya, mAnuSa aura tiryaca sabandhI upasagoMko samyaka prakAra sahana karate hai yAvat dhyAnaniSTha vicarate hai| he Arya dvAdazAga kahevA lAge -"are kAmadeva ! yAvat jIvanane naSTa karI nAkhIza" tyAre tame devanA evA kathana chatA paNa niDara thaI yAvat vicArI rahyA e pramANe traNe upasarga varNana rahita samajI levuM pachI deva pAcho cAlyA gaye kema kAmadeva e vAta masara chana " bhave 4aa, ", pAna ! parAmara cha " (117) "oye!" e pramANe ghaNA zramaNa nirgatha ane nirca thIone saMbodhana karIne bhagavAna mahAvIra kahevA lAgyA, "Arya! gharamAM rahenArA gRhastha zrAvaka divya, mAnuSa ane tiryaMca sabadhI upasargone samyapha kAra sahana kare che, thAta Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 dharma0 TIkA a 2 . 116 - 124 bhagavatkRtakAmadeva sAvarNanam 391 gaNipi ahimANehiM divamANusatirikkhajoNiyA (uvasaggA) sahittae jAva ahiyAsita // 118 // tao te samaNassa bhagavao mahAvIrassa tahatti eyamaTTa viNaeNaM paDisuNaMti // 119 // tae NaM se kAmadeve samaNovAsae haTTa jAva samaNaM bhagavaM mahAvIra pasiNAi pucchai, pucchittA aTTamAdiyai aTTamAdiittA jAmeva disa pAuvbhUe tAmeva disaM paDigae // 120 // taNaM samaNe bhagava mahAvIre annayA kayAi caMpAo paDiNi zramaNairnirgranyairdvAzAGga gaNipiTaka adhIyAnaiH, divyamAnuSatairyagyonikAH (upasargAH) soDa yAvada yAsitum // 118 // tataste zramaNasya bhagavato mahAvIrasya ' tayeti' etamarthe vinayena prati zRNvanti // 119 // tataH khalu ma kAmadevaH zramaNopAsako hRSTa- yAvat - zramaNa bhagavanta mahAvIra praznAn pRcchati, pRSTvA - arthamAdadAti, arthamAdAya yAmevadiza prAdurbhUtastAmeva diza pratigata' // 120 // tataH khalu zramaNo bhagavAn gaNipiTaka (cAraha agarUpI AcAryakI peTI) ke dhAraka zramaNa nirgranthoMko to aise upasarga sahana karane meM hamezA samartha ( majabUta) rahanA hI cAhie / zramaNa bhagavAn mahAvIrakI yaha bAta unhoMne vinaya ke sAtha 'tahatti (tatheti ) kaha kara svIkAra kI // 119 // isake bAda kAmadeva zrAvakane harSita hokara yAvat zramaNa bhagavAn mahAvIra se prazna pUche, aura prazna pUchakara unakA artha grahaNa kiyA, artha grahaNa karake jidhara se AyA thA udhara hI calA gayA || 120|| isake nAda kisI samaya zramaNa bhagavAn dhyAnaniSTha vicare che. huM A 1 dvAdazAMga gaNipiTaka khAra agarUpI AcAryanI peTI) nA dhAraka zramaNu nigra cAe te evA upasa sahana karavAmA hamezA sama ( bhannbhUta) rahevu 4 lebhe " (118) " zramaNu bhagavAna mahAvIranI e vAta teNe vanayapUrvaka tahatti ' ( tatheti ) kahIne svIkArI (119) pachI kAmadeva zrAvake harSita thaIne yAvata zramaNa bhagavAna mahAvIrane praznanA pUchyA ane prazno pUchIne enA ba grahaNa karyo a grahaNu karIne nyAthI AvyA hatA tyA cAyeA gayA (120) pachI kAI samaye zramaNu Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 upAsakadazAyarI kkhamai, paDiNikkhamittA bahiyA jaNavayavihAraM viharai // 12 // tae NaM se kAmadeve samaNovAsae paDhama uvAsagapaDima uvasaMpajitANaM viharai // 122 // tae NaM se kAmadeve samaNovAsae bahahi jAva bhAvettA vIsa vAsAiM samaNovAsagapariyAga pAuNittA, ekArasa uvAsagapaDimAo samma kAraNaM phAsettA mAsiyAe salehaNAe appANa jhusittA, saddhi bhattAi agasaNAe chedettA __ AloiyapaDikate samAhipattekAlamAse kAla kiccA sohamme mahAgIro'nyadA kadAcijampAta pratiniSkAmati, pratiniSkramya pahirjanapadavihAra viharati // 121 // tata salu sa kAmadeva zramaNopAsakA prathamAmupAsakapratimA mupasampadya viharati / / 122 // tata khalu sa kAmadevaH zramaNopAsako bahubhiryAvad bhAvayitvA viMzatiM vaNi zramaNopAsakaparyAya pAlayitvA, ekAdazopAsakamatimA. samyak kAyena spRSTvA mAsikyA salekhanayA''tmAna jopayitvA, paSTiM bhaktAni anazanena chiccA, bhAlocitapratikrAntaH samAdhimAptaH kAlamAse kAla kRtvA saudharma mahAvIra campAse bAhara padhAre / padhAra kara deza dezame vihAra karane lage // 121 / / kAmadeva zrAvaka, zrAvakakI pahalI paDimA agIkAra karake vicarane lgaa||122|| phira kAmadeva zrAvaka bahutase zIla, vrata Adise AtmAko bhAvita (saskAra yukta) karake bIsa varSa taka zrAvaka paryAya pAlakara,gyArahoM pratimAoMko bhalI bhAti kAyase sparza karake mAsikI (eka mAsakI) salekhanAse AtmAko jUpita (sevita) karake, sATha bhakta (bhojana) anazana dvArA tyAga kara, Alocano pratikramaNa karake, samAdhiko prApta hotA huA kAla samayame kAla karake saudharma kalpameM, bhagavAna mahAvIra ca pAthI bahAra padhAryA ane dezadeza vihAra karavA lAgyA (12) kAmadeva zrAvaka pahelI paDiyA agIkAra karIne vicaravA lAge (122) pachI kAmadeva zrAvaka ghaNu zIla, vrata adithI AtmAne bhAvita (saskArayukata) karIne vIsa varSa sudhI zrAvaka paryAya pALI, agIAre paDimAone sArI rIte kAyAthI sparza karI, mAsika (eka mAsanI) salekhanAthI AtmAne zASita sivita) karI, sATha bhakata bhejana) anazana dvArA tyAga karI, AlecanA pratikramaNa karI Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - agAradharmasaJjIvanI TIkA a 2 su. 116-124 mayayanasamAptiH 393 kappe sohammavaDisayassa mahAvimANassa uttarapurathimeNaM aruNAbhe vimANe devattAe uvavanne / tattha Na atthegaDayANaM devANaM cattAri paliovamAi ThiI paNNattA // 123 // "se NaM bhaMte / kAmadeve deve tAo devalogAo aukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM aNatara caya caittA kahi gamihiDa ? kahi uvavajihii ? goyamA / mahAvidehe vAse sijjhihii" // nikkhevo // 12 // sattamassa agassa uvAsagadasAga ghIya __ ajjhayaNa samatta // 2 // yalpe saudharmAvatasakasya mahAvimAnasyottarapaurastye'raNAbhe vimAne devatayopapanna / tatra khalu astyekakepA devAnA catvAri palyopamAni sthitiH prajJaptA // 123 / / sa khalu bhadanta ! kAmadevo devastasmAdevalokAdAyu kSayeNa bhavakSayeNa sthitikSayeNAnantara caya nyutvA kutra gamipyati ? kutrotpatsyate ? gautama! mahAvidehe varSe setsyati ! nikSepaH // 124 / / saptamasyAgasyopAsakdazAnA dvitIya __ madhyayana samAptam // 2 // TIkA-caya devazarIram / cyuttA-dhAtUnAmanekArthatvAt tyaktvetyarthaH // // 116-124 // itizrI vizvavikhyAta-jagaDhallama-siddhavAcaka-paJcadazabhApAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-bAdimAnamardaka-zrIzAhuchatrapati kolhApurarAjamadatta-"jainazAstrAcArya"-padabhUpita-kolhApurarAjaguru vAlAhmacArI jainazAstrAcArya-jaina dharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlaprati-viracitAyAmupAsakadazAgamUtramyA'gAradharmasaJjIvanyA vyAyA vyAkhyAyA dvitIya kAmadevAkhyamabhyayana samAptam // 2 // sauvarmAcatamaka mahAvimAnake uttara pUrvabhAga (IzAna koNa)ke aruNAbha nAmaka vimAnameM devarUpase utpanna huaa| vahA kisI kisI devakI cAra palyopamakI sthiti kahI gaI hai, so kAmadeva deva kI bhI cAra samAdhine prApta thate jaLa samaye kALa karI sIdhama kaha5mA, maudharmAvata eka mahA vimAnanA uttara-pUrva bhAga (IzAna koNa) nA arUNAbha nAmaka vimAnamAM devarUpe utpanna thaye tyA keI keI devanI cAra pApamanI sthiti batAvI che kAmadeva Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 // tRtIyamadhyayanam // taiyasma' ityAdi / atha tRtIyama nayanamArabhyate- 'uvakhe mUlam ukkhevo taiyassa ajjhayaNassa / evaM khalu jaMbU / teNaM kAleNaM teNaM samaeNa vANArasI nAma nayarI | koTTae ceie / jiyasatta rAyA // 125 // tattha NacANArasIe nayarIe culaNIpiyA nAma gAhAvaI paricasa aDDe jAva aparibhUe / sAmA bhAriyA / aTTa hiraNNakoDIo nihANapauttAo, aTu buDhipattAo, aTTa pavitrapauttAo, aTU vayA dasagosAhassieNaM vaeNa / jahA ANado rAIsara jAva saGghakajjavar3Avae yAvi hotthA / sAmI samosaDhe / parisA niggayA, culaNIpiyA vi jahA ANaMdo tahA niggao 1 chAyA - utkSepastRtIyasyAdhyayanasya / eva khalu jambU ' tasmina kAle tasmina samaye vArANasI nAma nagarI / koSThaka caityam / jitazatrU rAjA // 115 // tatra khalu vArAsyA nagaryA culanISitA nAma gAthApatiH parivasati, ADhyo yAvadaparibhUtaH / zyAmA bhAryA / aSTa hiraNyakoTyo nidhAnamayuktAH, aSTa vRddhimayuktA, aSTa pravistaraprayuktA', aSTa vrajA dagagosAhasrikeNa vajena / yathA Anando rAjezvara - yAvatsarvakAvAsIt / svAmI samagrasta' / paripanirgatA, culanIpitA'pi yathA''napalyopamakI sthiti hai // 123 // gautama svAmI- "bhagavana kAmadeva usa devaloka Ayu, bhava aura sthitikA kSaya karake anantara deva paryAya choDakara vahA~ jAyagA ? kahA~ utpanna hogA ? " bhagavAn - ' gautama ! mahAvideha kSetrame siddha hogA || 124 // ' mAtaveM aga upAsa dazAgamUtra ke dUsare kAmadeva adhyayanakA hindI bhASAnuvAda samApta // 2 // devanI paNa tyA cAra patyeApamanI sthiti che (123) bhagavAna mAnyA ra sAtamA gautama svAmI elyA ' vana| kAmadeva devatA e devaleAkathI Ayu, bhatra ane sthitinA zcaya karIne pachI deva parcoca DeADI kayA jaze ? kayA utpanna thaze ?" gotama bhAvika kSetramA siddha thaze" (124) upAsAgasUtranA bIjA nAmadeva adhyayana gujarAtI bhASAnuvAda samApta (2) Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0dharma0 TIkA a 3 sU 125 - 107 culanIpigAthApativarNanam 395 taheva gihidhamma paDivajjai / goyamapucchA taheva sesaM jahA kAmadevassa jAva posahasAlAe posahie vaMbhayArI samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiya dhammapaNNatti uvasapajittANa viharaDa // 126 // taNa tassa culaNIpiyassa samaNovAsayassa puvarattAvarata kAlasamayaMsi ege deve atiya pAunbhUe // 127 // ndastathA nirgataH / tathaiva gRhidharme pratipadyate / gautamapRcchA tathaiva paya kAmadevasya yAvat paudhazAlAyA pauSadhiko brahmacArI zramaNasya bhagavatA mahAvIra - spA''ntika dharmapraptimupasampadya viharati // 126 // tata' khalu tamya culanIpitR' zramaNopAsanasya pUrvarAjApara kAlsamaye eko devo'ntika prAdurbhUta. / / 127 / / TIkA - utkSepa = pArambhavAkyamarthAdya prathama dvitIyayora yayanayo sudharmasvAmina pati jambUsvAminA prazna kRtastAdRza evAsyApyanyayanamyArambhe svayamUha nIya iti / zeSa sarva spaSTam || 120-127 // ana tIsarA adhyayana kahate hai TIkArtha- ' ukkhevo tahayasma ityAdi prathama dvitIya adhyayanakI nAI tIsarekA bhI prArambha sudharmA svAmIke prati jambU svAmIke prazna karanese huA hai / he jambU ! usa kAla uma samayameM vArANasI (banArasa) nagarI, maTaka cetya aura jitazatrU rAjA thA || 125 || usa banArasa nagarI meM culanIpitA nAmaka gAthApati rahatA thaa| vaha saba prakAra sampanna yAvat aparibhUta ( ajeya) yA / zyAmA usakI bhAryA thI / ATha karoDa monaiyA nidhAna (khajAne ) me rakhe the, ATha karoDa vyApArameM trIjuM adhyayana hava trIjI adhyayana kahIe chIe -- - TIkArtha - " ukkhevo taiyamsa " - ityAhi prathama dvitIya adhyayannI peThe zrIna adhyananA paNa prAraMbha sudharmAMsvAmI pratye jammUvAmInA praznathI thayeA che he jammU e kALe, e samaye vArAsaNI ( banAsa ) nagarI, keSTaka dhRtya ane jitazatru najA hate. (125) e khana rasa nagarImAM culanIti nAmaka gAthApati raheneA hate e sarva prakAre sapanna yAvat aparibhUta (ajeya) hatA. zyAmA tenI bhAE hatI. mATha roDa bhoneyA nidhAna (annanAmA ) gabhyA itA, AThe karaDa Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 upAsakadazAstre bhariyaMsi kaDAhayaMsi adaheDa, addahitA culaNIpiyassa samaNovAsayassa gAyaM maseNa ya soNieNa ya ADacaDa // 131 // tae Na se calaNIpiyA samaNovAsae ta ujjalaM jAva ahiyAsei // 132 // tae NaM se deve culaNIpiya samaNovAsaya abhIya jAva pAsai,pAsittA doccapi taccapi culaNIpiya samaNovAsaya evaM vayAsI habho culaNI piyA / samaNovAsayA / aptthiyptthyaa| jAva na bhajesi tote aha anja majjhima putta sAo gihAo nINemi, nINittA tava aggao ghAemi jahA jeTha putta taheva bhaNaDa,taheba karei / eva taccapikaNIyasa jAva ahiyAsei // 133 / / tae Na se deveculaNI piyaM samaNovAsaya abhIyaM jAva pAsai, pAsittA cautthApi culaNI piyaM samaNovAsayaM evaM vayAsI-habho culnniipiyaa| samaNovAsayA aptthiyptthyaa| jai NaM tuma jAva na bhajesi tao aha aja jA imA tava mAyA bhaddA satthavAhI devayagurujaNaNI dukkaradukarakAriyA mAsazUlyakAni karoti, kRtvA AdahanabhRte kaTAhe Adahati, Adahya culanIpitu zramaNopAsarasya gAtra mAsena ca zoNitena cA''siJcati // 131 // tata khalu sa culanIpitA amaNopAsanastAmujjvalA yAvada yAste // 132 // tata khalu sa devaculanIpitara zramaNopAsakabhIta yAvat pazyati, dRSTvA dvitIyamapi ThatIyamapi cula nIpitara zramaNopAsakamevamavAdIta-" habho culnIpita zramaNopAsaka ! amAthitamArthaka / yAvanna bhanakSi tarhi te'hamadya madhyama putra svasmAd gRhAnnayAmi, nItvA tavA'grato ghAtayAmi" yathA jyeSTha putra tathaiva bhaNati, tathaiva paroti / eva tRtIya mapi snIyAsa yAvadabhyAste // 133 / / tata gkhalu sa devaculanIpitara zramaNopAsa mabhIta yAvatpazyati, dRSTvA caturthamapi cuknIpitara zramaNopAsakamevamavAdIta-"habho culnIpita. ? zramaNopAsaka ? amArthitamArthaka ? yadi khalu sva yAvA bhanakSi tato'hamadha yeya taba mAtA bhadrA sArthavAhI devatagurujananI duSkaraduSkarakArikA Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 3 mU0 128-147 devakRtopasargavarNanam 399 ta te sAo gihAo nINebhi, nINittA tava aggao ghAemi, ghAittA tao maMsasollae karemi karittA AdANabhariyasi kaDAhayasi abahemi, addahittA tava gAya maseNa ya soNieNa ya AicAmi, jahA NaM tuma adRduhavasahe akAle ceva jIviyAo vavarovinasi // 134 // tae Na se culaNIpiyA samaNovAlae teNa deveNaM eva vutte samANe abhIe jAva viharaDa // 115 // tae NaM se deve culaNI piyaM samaNovAsayaM abhIya jAva viharamANa pAsaDa, pAsittA culaNI piyaM samaNovAsaya doccapi taccapi eva vayAsI habho culnniipiyaa| samaNovAsayA | taheva jAva vavarovijjasi // 13 // tae Na tasta culaNIpiyasta samaNAvAsayassa teNa deveNa doccapi taccapi eva vRttassa samANassa imeyArUve ajjhathie0-"aho NaM ime purise aNArie aNAriyavuddhI aNAriyAi pAvADa kammAi samAyarai, je Na mama jeTra putta sAo gihAo nINeDa,nINittA mama aggao ghAei, ghAittA jahA kayaM tahA citeDa jAva gAya ADacai, je Na tA te svammAd gRhAmnayAmi, nItvA tavAgrato ghAtayAmi, pAtayitvA trIgi mAmazUlyakAni romi, kRtvA''dahanabhRte kaTAhe AdahAmi, Adahya tava gAtra mAsena ca goNitena cA''mizcAmi yathA khalu tvamAttada.sAtavazAttauDamAla eva jIvitA dvypropyse"||134 // tata khalu sa culanIpitA zramaNopAsastena devenaivamukta sanabhIto yAvadviharati // 135 // tata gvalu sa devaculanIpitara amaNo pAsammabhIta yAvada viharamANa pazyati, dRSTvA culanIpitara amaNopAsaka dvitIyamapi vatIyamapyevamavAdIt-"habho culanIpitaH / zramaNopAsaka yAvad vyaparopyase" // 136 // tata gbala tasya culanIpitu zramaNopAsakasya tena devena dvitIyamapi tatIyamapye muktasya sato'yametadrUpa A yAtmiA 0-" aho / khalu aya purupo'nAryaH anAryabuddhiranAryANi pApAni karmANi samAcarati, ya khalu mama jyeSTha putra svasmAd gRhAnnayati, nItvA mamAgrato ghAtayati, ghAtayitvA ' yathA kRta Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAstra mama majjhimaM putta sAo gihAo jAva soNieNa ya Aicai, jeNaM mama kaNIyasa puttaM sAo gihAo taheva jAva Aicai, jAvi yaNaM imA mama mAyA bhadA satthavAhI devagurujaNaNI dukkara-dukkara kAriyA tapi ya NaM icchai sAo gihAo nINettA mama aggao ghAittae,ta seyaM khallu mama eya purisaMgiNihattae"-tti kaTu udyAie, sevi ya AgAse uppaie, teNe ca khabhe AsAie, mahayA mahayA sadeNaM kolAhale kae // 137 // tae NaM sA bhaddA satthavAhI ta kolAhalasadda socA nisamma jeNeva culaNIpiyA samaNovAsae teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA culaNIpiyaM samaNovAsaya eva vayAsI-"kiNNa puttaa| tuma mahayA2 saNa kolAhale kae" // 138 // tae Na se culaNIpiyA samaNovAsae ammayaM bhadda sattha yAhiM eva vayAsI-"eva khalu ammo| na jANAmi kevi purise Asuratte 5 ega maha nIluppala0 asiM gahAya mama eva vayosI. sathAcintayati yAvadgAtramAsiJcati, ya. khalu mama madhyama putra svasmAd gRhAd yAvatzoNitena cA''siJcati, yena mama snIyAsa putra svasmAd gRhAttathaiva yAvad-Asi bhavati, yA'pi ca khalu-iya mama mAtA bhadrA sArthavAhI daivatagurujananI duSparaduSkara vArikA tAmapi ca khalu icchati svasmAd gRhAnnItvA mamAgrato ghAtayitum , tacchreya khalu mamaita purupa grahItum ,, iti kRtvotthitaH, so'pi cAkAze utpatita', tena ca stambha AsAdita., mahatA mahatA zabdena kolAhala kRtaH // 137 // tata khala sA bhadrA sArthavAhI ta kolAhalazabda zrutvA nizamya yenaiva culanIpitA zramaNoM 'pAsAstenaivopAgacchati, upAgatya culanIpitara zramaNopAsakamevamavAdI"ki khalu putra ! tvayA mahatA mahatA zabdena kolAhala kRta " // 138 // tata khalu sa culanIpitA zramaNopAsako'mbikA bhadrA sArthavAhImeva mavAdI-"eva khalu amba ! na jAnAmi ko'pi puruSa Azurakta 5 eka mahAnta Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 dharma0 TIkA a 3 ma. 139-147 devakRtopasargavarNanam 401 haMbho culnniipiyaa| samaNovAsayA apatthiyapatthayA jAva vjjiyaa| jai NaM tuma javA vavarovinasi ||139||te NaM ahaM teNa puriseNaM eva vutte samANe abhIe jAva vihraami||140|| tae Na se purise mamaM abhIya jAva viharamANaM pAsai, pAsittA mama doccaMpi taccapi eva vayAsI-haMbho culnniipiyaa| smnnovaasyaa| taheva jAva gAya AicaDa // 141 // tae Na aha ta ujjala jaav-ahiyaasemi| evaM taheva uccAreyava saba jAva kaNIyasaM jAva aaici| aha taM ujjalaM jAva ahiyAsemi // 142 // tae NaM se purise mamaM abhIya jAva pAsai, pAsittA mama cautthaMpi evaM vayAsI-haMbho culnniipiyaa| smnnovaasyaa| apsthiyptthyaa| jAva na bhajesi to te ajja jA imA mAyA devayaguru jAva vavarovijasi // 14 // tae NaM aha teNaM puriseNa evaM vutte samANe abhIe jAva viharAmi // 144 // tae NaM ., se purise docapi taccapi mama eva vayAsI-habho culnniipiyaa| nIlotpala0 asiM gRhItvA mamaivamavAdIt-"habhoH culanIpitaH ! zramaNopAsaka ! amArthitamArthaka ! yAvad varjita ! yadi khalu tva yAvadvathaparopyase" // 139 / / tata khalbaha tena puruSeNaivamukta sanabhIto yAvadviharAmi // 140 // tataH khalu * sa purupo mAm abhIta yAvad viharamANa pazyati, dRSTvAmama ditIyamapi tRtIyamapyebamayAdIt-"habho culanIpita' ! zramaNopAsaka / " tathaiva yAvad gAtramAsiJcati // 141 // tataH khalvaha tAmujjvalA yAvad adhyAse / eva tathaivoccArayitavya sarva yAvatkanIyAsa yAvad AsiJcati / aha tAmujjvalA yAvad a-yAse // 142 // tataH khalusa puruSo mAmabhIta yAvatpazyati, dRSTvA mama caturthamapyevamavAdI-hamoH culanIpita. ! zramaNopAsaka ! apArthitamArthaka ! yAvanna bhanati tarhi te'dya yA iya mAtA daivata guru yAvad vyaparopyase ||143||-tt khalvaha tena puruSeNaivamuktaH sannabhIto yAvad viharAmi // 144 // tataH khalu sa puruSo dvitIyamapi tRtIyamapi Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 upAsakadazAoM mama majjhimaM putta sAo gihAo jAva seoNieNa ya Aicai, jeNaM mama kaNIyasa puttaM sAo gihAo taheva jAva Aicai, jAvi yaNaMimA mama mAyA bhaddA satthavAhI devagurujaNaNI dukara-dukkara kAriyA tapi ya NaM icchai sAo gihAo nINettA mama aggao ghAittae,ta seyaM khallu mama eya purisaM giNhittae"-tti kaTu uhAie, sevi ya AgAse uppaie, teNe ca khabhe AsAie, mahayA mahayA sadeNaM kolAhale kae // 137 // tae NaM sA bhaddA satthavAhI ta kolAhalasaMha socA nisamma jeNeva culaNIpiyA samaNovAsae teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA culaNIpiya samaNovAsaya eva vayAsI-"kiNNa puttA | tuma mahayA2 saddaNa kolAhale kae?" // 138 // tae Na se culaNIpiyA samaNovAsae ammayaM bhadda satthayAhiM eva kyAsI-"eva khalu ammo| na jANAmi kevi purise Asuratte 5 ega maha nIluppala0 asiM gahAya mama eva vayosI sathAcintayati yAvadgAtramAsiJcati, yaH khalu mama ma yama putra svasmAda gRhAd yAvat zoNitena cA''siJcati, yena mama snIyAsa putra svasmAd gRhAttathaiva yAvad-Asi zvati, yA'pi ca khalu-iya mama mAtA bhadrA sArthavAhI devatagurujananI duSparaduSkara pArikA tAmapi ca khalu icchati svasmAd gRhAnnItvA mamAgrato ghAtayitum , tanleya. khalu mamaita purupa grahItum ,, iti kRtvotthita , so'pi cAkAze utpatita', tena ca stambha AsAdita', mahatA mahatA zabdena kolAhala kRta // 137 // tata khalu sA bhadrA sArthavAhI ta kolAhalazabda zrutvA nizamya yenaiva culanIpitA zramaNoM pAsAstenaivopAgacchati, upAgalya culanIpitara zramaNopAsakmevamavAdI" ki khalu putra ! tvayA mahatA mahatA zabdena kolAhala kRta " ||138 // tata khalu sa culanIpitA zramaNopAsako'mbiA bhadrA sArthavAhImeva mavAdI-"eva khalu amba ! na jAnAmi ko'pi puruSa Azurakta 5eka mahAnta Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magAradharmasaJjIvanI TIkA a 3 0 139 - 147 devakRtopasargavarNanam 403 TIkA- 'mAse' -ti zUle grathitvA pacanIyAni zUlyAni tAnyeva zUlyakA ni mAmazUlya kAni= mAsakhaNDAni / ADhati Adahanamatipakva tailAdi 'adahana' iti lokaprasiddha tena bhRte= pUrNe, AdahAmi = utkAlayAmi / kanIyAsa=kaniSTham / bhadrA= TIkArtha- ' tae Na se ' ityAdi vaha deva nIla kamalake samAna yAvat talavAra lekara culanIpitA zrAvakase bolA- " he culanIpitA zrAvaka ! 'kAmadevakI taraha karanA' yAvat zIla Adiko bhaga nahI karegA to tumhAre vaDe laDakeko gharase lAtA hU~ aura lAkara tumhAre sAmane usakA ghAta karU~gA / use ghAta kara meM zUla (sUyA) meM piro kara pacAne ke yogya tIna, mAsake khaNDa karaDAlUMgA, aura khaNDa karake adahana (Adhana) bharI huI kaDhAI meM ukAlUgA | ukAla kara mAsa aura raktase tumhArA zarIra ima prakAra sIcUMgA ki jisase tU atyanta duHkhakI pIDita hokara akAlameM hI jIvitase alaga ho jAyagA arthAt mara jAyagA / / 128 || culanIpitA zramaNopAsaka devatA ke aisA kahane para nirbhaya yAvat vicaratA rahA / / 129 // taba devane lanIpitA zrAvakako nirbhaya yAvat dekhA aura dekhakara dUsarI yAra ora tIsarI bAra culanIpitAse isI prakAra kahane lagA- " he zrAvaka culanIpitA / " ityAdi saba pUrvokta prakAra dhamakI dI, magara culanI pitA nirbhaya hI banA rahA / devane dekhA aba bhI cuhanIpitA zrAvaka TIkArtha- 'te paNa se' - tyAhi me deva nIsammata devI yAvata taravAra laine culanIpitA zrAvaka prati betyo u culanIpitA zrAvaka ! (DAmadevanI peThe samajI levu ) yAvat zIla AdinA bhaga nahiM kare, te tArA mATA putrane gherathI lAvIza ane tArI sAme tenA ghAta karIza tenA ghAta karIne huM zULImAM parAvI pacAvavAne ceSya mAsanA traNu khaDa karIza, ane khaDa karI AdhaNubharI kaDhAimA ukALIza pachI mAsa ane leAhI tArA zarIra para e pramANe sIMcIza ke jethI tu atyaMta dukhanI pIDAthI pIDita thaIne akALe ja bharayu pAbhIza " (128) culanIpitA zramaNApAsaka devatAnuM Avu kathana sAbhaLIne paNa niya yAvatu vicarI rahyo (129) pachI deve culanIpitA zrAvakane nirNaya cAvartI taiyo ane bIjIvAra tathA RjIvAra tene A pramANe kahevA lAgye * huM zrAvaka culanIpitA !' ityAdi pUrvokata prakAre dhamakI ApI, paNa culanIpitA zrAvaka bhayabhIta thaye nahi, yAt ema te emaja vicarI rahyo (13) eTale deva krodhita thaIne DyulanIpitA Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsaka dazAGgasutre samaNovAsayA / ajja jAva vavarovijasi // 145 // tae NaM teNaM puriseNaM doccaMpi taccapi mama evaM vuttassa samANassa imeyArUve ajjhathie0 aho paNaM ime purise aNArie jAva samAyarai, jeNaM mama jehUM putta sAo gihAo taheva jAva kaNIyasaM jAva Aivai, tunbhevi ya Na icchai sAo gihAo nINettA mama aggao ghAitae, ta seya khalu mama eya parisaM givhittaeti kaTTu uTTAie, seviya AgAse uppaie, maevi ya khabhe AsAie, mahayA mahayA saNa kolAhale kapa // 146 // tae NaM sA bhaddA satthavAhI pulaNIpiya samaNovAsaya eva vayAsI - no khalu kei purise tava jAva kaNIsa putta sAo gihAo nINei, nINittA tava aggao ghA ei / esa Na kei purise tava uvasaggaM karei / esa Na tume vidarisaNe diTThe / ta NaM tuma iyANi bhagganiyame bhaggaposahe viharati / taNaM tumaM puttaa| eyasta ThANassa Aloehi jAva paDivajjAhi // 147 // 402 mamavAdIt-bho. culanIpita' ! zramaNopAsaka 1 adya yAvad vyaparopya se // 145 // tata' khalu tena puruSeNa dvitIyamapi tRtIyamapi mamevamuktasya sato'yametadrapa AyAtmika 0 - aho ! khalvaya puruSo'nAya yAvatsamAcarati ya' khalu mama jyeSTha putra svasmAd gRhAttathaiva yAvatkanIyAMsa yAvadAsizcati,yuSmAnapi ca khalvicchati svasmAd gRhItvA mamAgrato ghAtayitu, tacchreyaH khalu mamaiMta puruSa grahItumiti kRtvotthita, so'pi cA''kAze utpatti mayA'pi ca stambha AsAdita', mahatA 2 zabdena kolAhalaH kRta // 146 // tata khalu sA bhadrA sArthavAhI culanIpitara zramaNopAsakamevamavAdIt-no khalu ko'pi puruSastava yAvatkanIyAsa putra svasmAd gRhAbhayati, nItvA tavAgrato ghAtayati, eSa khalu ko'pi puruSastavopasarge karoti, eva khalu svayA vidarzana dRSTa, tatkhalu tvamidAnIM bhagnaniyamo bhanapoSagho viharasi / * tassvala va putra ! etasya sthAnasya Alocaya yAvatpratipacasva // 147 // Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 3 sU0 139 - 147 devakRtopasargavarNanam 405 =atigarhitAni / aasaaditH=gRhiitH| vidarzana= viparIta yadvA virUpAkAra darzanam / bhagneti - bhagnaH = vinaSTaH niyama =sthUlapANAtipAtaviranaNarUpa vrata yasya saH, kapAyodayena vicalitacittatvAt / nanu sAparAdhArthe tathA''caraNa yuktameva vratasya bhaga nahI karatA to yaha jo terI pUjya hone se devatAsvarUpa, sadupadeza denevAlI aura hitacintaka honeke kAraNa guru aura janma denevAlI hone se jananI, garbhadhAraNa lAlana pAlana Adi duSkara se duSkara kArya karanevAlI mAtA bhadrA sAryavAhI hai use ghara se lAtA hU~ aura lAkara tere sAmane hI usake prANa letA hU~ / prANa lekara usake mAMsake tIna Tukar3e karake adahana bhare kAme ukAlatA hU~ / ukAla kara tere zarIrako usake mA~sa aura lohase sIcatA hU~, jisase tU atyanta duHkhI hokara akAla hI kAlake gAla meM calA jAyagA arthAt marajAyagA // 134 // culanIpitA zrAvaka devake aisA kahane para bhI nirbhaya yAvat vicaratA rahA / / 135 // devatAne use nirbhaya vicaratA dekhA to usase dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI aisA hI kahA - " aho culanIpitA zrAvaka ! usI prakAra yAvat mArA jAyagA // 136 // devake dUsarI tIsarI bAra aisA kahane para culanIpitA zrAvaka isa prakAra vicArane lagA - " aho yaha puruSa anArya hai, isakI buddhi anAtha hai, yaha anArI pApa karmoMkA AcaraNa karatA hai, isane mere baDe putrako ghara se uThA lAyA aura mere sAmane use mAra DAlA 'isa prakAra Aje tArI pUjya heine devatAsvarUpa, sadupadeza ApanArI ane hitaciMtaka hAIne gurU tyA janma denArI hAine jananI, garbha dhAraNa lAlana-pAlana Adi duSkaramA duSkara kArya karanArI mAtA bhadrA sAOvAhI che, tene tArA gherathI lAvu chu ane tArI sAmeja tenA prANu lauM chu prANu laIne tenA mAsanA traNa TukaDA karI AdhaNubharI kaDhAImAM ukALIza ane tArA zarIra para te mAsa ane leAhI chATIza jethI tu atyaMta dukhI thaine akALe ja mRtyune pAmIza (134) deve ema kahyA chatA culanIpitA zrAvaka niya yAvata vicarI rahyo (135) devatAe tene niya rahelA joine bIjIvAra ane trIjIvAra paNa emaja kahyuM ke 8 ahe| culanIpitA zrAvaka ! e pramANe yAvata tu mAryAM jaze" (136) dhruve bIjIvAra ane trIjIvAra pazu kahyu eTale culanIpitA zrAvaka e pramANe vicAravA lAgyA ke " maheA ! purUSa anA che, tenI buddhi anAya che, e anA-pApakarmAMnA AcaraNa kare che teNe mArA meTA putrane gherathI upADI lAvI mArI sAme tene mArI nAkhyA ( e " A Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 upAsakadazAstre bhadrAnAmnI, daivatagurujananI= pUjyatvAddevatasvarUpA, hitacintayatva sadupadezadAtrItvA bhyA gurusvarUpA, janmadAtrItyAca jananI / duSkareti duSkara duSkarANAm ati duSkaraNA garbhasthApana janmadAna pAlanAdInA karmaNA kArikA = sampAdikA / anAryANi bhayabhIta nahIM huA yAvat besAhI vicaratA rahA // 130 // to vaha krodhita hokara culanIpitA zrAvakake baDe laDakeko gharase le AyA / lAkara usake sAmane ghAta karane lagA / ghAta kara tIna mAsake TukaDe kiye / Tukar3e karake adahana caDhe hue hemeM ukAlA, ukAla kara culanIpitA zrAcakakA zarIra mAsa aura khUna se sIMcane lagA // 131 // culanI pitA zrAvakane usa asahya vedanAko sahana kiyA || 132|| taba bhI devane culanopitA zrAvakako nirbhaya yAvat dekhA to dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI culanIpitA zrAvakase kahA-bho culanIpitA zrAvaka ! are aniSTake kAmI ! yAvat tU zIla Adiko bhaga nahI karatA to mai Aja tumhAre ma~jhale laDakeko gharase lAtA hU~ aura tere sAmane ghAta karatA hU~ / jyeSTha putrake lie jaisA kahA thA vaisA hI kahA aura kiyA / isI prakAra tIsare choTe laDake ke lie bhI kahA aura vaisA hI kiyA / taba bhI culanIpitA zrAvakane yAvat asahya vedanAko sahana kiyA // 133 // taba usane cauthI bAra culanIpitA zrAvakase kahA" o culanIpitA zramaNopAsaka / aniSTake kAmI ! yadi tU yAvat zrAvakanA moTA putrane gherathI lai Avyo, ane tenI samIpe ja tenA putranA dhAta karavA lAgyAghAta karIne mAsanA traNa TukaDA karyAM, AdhaNu caDAvelI kaDAImAM ukALyA ane pachI culanIpitA zrAvakanA zarIra para mAsa ane lehI sIMcavA (chATavA) sAgyo ( 131 ) thulanI pitAo me asahya vedanA sahana urI (132 ) tyAre paNa deve culanIpitAne nirbhaya yAvata joyo, eTale khIjI ane trIjIvAra pazu culanIpitA zrAvakane kahyuM huM culanIpitA zrAvaka / are aniSTanA kAmI ! cAvat tu zIla AdinA bhaga nahi kare te huM Aja tArA madhyama ( vasyeTa ) putrane gherathI lai AvIza ane tArI sAme tenA ghAta karI moTA putranA sabaMdhamA jevu kahyuM hatu tevuja kahyu ane ka e ja pramANe trIjAM nAnA karAnA sa ma dhamA pazu kahyu ane karyuM, te paNa culanIpitA zrAvake cAvata asadI vedanA sahana karI (133) eTale sUve ceAthI vAra culanIpitAne kahyuM culanIpitA zramaNeApAsaka ! aniSTanA kAmI ne tu yAvata bhaga nahi kare te "u ! Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 3 . 139 - 147 devakRtopasargavarNanam 407 kahane para mai bhayabhIta na hotA huA vicaratA hU~ // 140 // taba usane mujhe nirbhaya vicarate dekha, dUsarI tIsarI bAra phira aisA hI kahA- " he culanIpitA zramaNopAsaka ! " " pahalekI taraha ' yAvat zarIrako sIMcA // 141 // maiMne usa asahya vedanAko saha liyA / isI prakAra saba kahanA cAhie yAvata choTe laDakeko mAra DAlA aura mere zarIrako mAMsa ora khUna se siiNcaa| maiMne usa asahya vedanAko bhI saha liyA // 142 // usane mujhe nirbhaya dekhA to cauthI bAra phira bolA- " he culanIpitA zrAvaka ! aniSTake kAmI ! yAvad tU vratabhaga nahI karatA to jo yaha terI mAtA deva-guru svarUpa hai yAvat tU mara jAyagA // 143 // taba usake aisA kahane para bhI maiM nirbhaya vicaratA rahA // 144 // taba vaha dUsarI tImarI vAra bhI mujhe aisA hI bolA ki - " culanIpitA zrAvaka ! Aja yAvat mArA jAyagA " // 145 // usake dUsarI tIsarI bAra aisA kahane para mujhe aisA vicAra AyA- " yaha anArya puruSa hai, isakI buddhi bhI anArya hai ataH anArya AcaraNa karatA hai, isane mere baDe majhale aura choTe laDakeko mAra DAlA aura merA zarIra khUna se sIMcA, aba yaha mA~ko (tumheM) bhI mere sAmane lAkara mAra DAlane kI icchA karatA hai, ataH ise pakaDa lenA hI acchA hai" | aisA vicAra kara jyoM hI maiM uThA ki vaha AkAzameM ur3a gayA, maineM khabhA pakaDa liyA aura jora jora se cillAyA " // 146 // vicarI rahyo chu (140) ema mane nica vicaratA joi, teNe khIjI--trIjIvAra pharIthI ema kahyu ke "huM culanIpitA zramaNAAmaka (pahelAnI peThe) yAvata zarIra para mAsa-lehI chAyA (141) me e asahyaM vedanAne sahI lIdhI e pramANe badhu kahyu, yAvat nAnA putrane mArI nAkhyuM ane mArA zarIra para lehI ane mAsa chAMTayu me e asahya vedanAne sahI lIdhI (142) teNe mane nirbhaya joyA eTale cAthIvAra ANye. huM culanIpitA zrAvaka' aniSTanA kAmI| yAvata tu zilAdine bhaga nathI karate te je A tArI mAtA deva-gurU svarUpa che cAvatA tu marI jaiza (143) teNe ema kahyu chatA paNa huM nirbhaya rahyo (144) pachI teNe khIjI--trIjIvAra pattu mane emaja kahyu ke culanIpitA zrAvaka / Aja yAvata mAryAM jaIza" (145) eNe khIjI--gIjIvAra evu kahetA mane evA vicAra mAnye ke "A anArya purUSa che, tenI buddhi paNa banAya che, tethI te anA AcaraNa kare che, eNe mArA meTA, vaceTa ane nAnA putrane mArI nAkhyA, temanA mAsa-aAhI mArA zarIre chAyA, have te mAtAne (tamane) paNa mArI sAme lAvI mArI nAkhavAnI icchA kare che, mATe ene pakaDI levA e ja ThIka che, ema vicArIne huM uThaye, tyA te AkAzamAM uDI gaye, me thAbalA pakaDI lIdhe ane ethI cIsa pADI, (146) pachI bhadrA sArthavAhI culanIpitAne kahevA lAgI 66 Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 406 upAsakadazAstre niraparAdhamAtravipayakatvAdoti cenna, anena culanIpitrA sAparAdhaniraparAdhobhayavi payakavatasyAGgIkaraNAt / bhagnapopadhAricalitacittatvATeva / etasyeti atra 'viSaye' ityasya zepa ,yadvA 'prAkRtatvAd dvitIyAthai paSThI- etatsthAna'-mityarthaH,Alocayadevane jo jo kiyA so sara socane lgaa| phira mere zarIrako mAMsa lohase sIcA, bAda mere majhale laDakeko lAyA yAvat mere zarIrako mAMsa aura lohase sIMcA, phira mere choTe laDakeko gharase le AyA yAvat khUnase mere zarIrako siiNcaa| itane para bhI ise santoSa nahIM huA, aba yaha jo merI devatA aura guru svarUpa jananI, mere lie kaThorase kaThora kaSTa sahane vAlI mAtA bhadrA sArthavAhI hai use bhI gharase lAkara mere sAmane mAra DAlanA cAhatA hai, aba isa puruSako pakaDa lenAhI acchaah|" aisA vicAra kara vaha uThA kintu vaha devatA AkAzameM uchala gayA, culanIpitAne eka khabhA pakar3a liyA aura jora jora se cillAyA // 137 // bhadrA sArthavAhIne usa cillAhaTako suna kara samana kara jisa ora culanIpitA Avaka thA usI ora AI aura Akara culanIpitA zrAvakase bolI-"veTA ! tuma aise jora jorase kyoM cillAe " // 138 // culanIpitA zrAvaka apanI mAtA bhadrA sArthavAhIse kahane lagA-"ha mA! na jAne kauna puruSa krodhita hokara eka bar3I nIlI talavAra lekara mujhase bolA-" he culanIpitA zrAvaka ! aniSTake kAmI ! yadi zIlA dikA tyAga na karegA to yAvat mAra DAlUMgA" 539 // usake aisA pramANe deve je je karyuM te badhu te vicAravA lAgyA pachI mArA zarIra para mAsaleha chATayA, te pachI mArA vaceTa putrane te lAvyo yAvat mArA zarIra para mAsa ane leha chAyA, te pachI mArA nAnA putrane gherathI lAvI cAvata lehI mArA zarIra chAyuM eTalAthI paNa tene sa teSa na thaye have te mArI devatAsvarUpa ane rasa jananA, mAre mATe kaTheramAM kaThera kaSTa sahana karanArI mAtA bhadrA sArthavAhI che tene paNa gherathI lAvI mArI samIpe mArI nAkhavA Icche che, have mAre e purUSane pakaDI le eja ThIka che" . ema vicAra karIne te uTha, paraMtu te devatA AkAzamAM uDI gaye, culanI pitAe eka thAbhalAne pakaDI lIdhe ane jorathI cIsa nAkhI (13) bhadrA sArthavAhI e cIsa sAbhaLI samajIne je bAjue culanIti zrAvaka hatA te bAjue AvI ane culanI pitA zrAvakane kahevA lAgI "beTA te ema jorathI kema cIsa zAha 10 11) culanI pitA zrAvaka pitAnI mAtA bhadrA sArthavAhIne kahevA lAgyA he mA zI khabara, keI purUSa kodhita thaIne eka meTI nIlI talhAra laIne mane kahevA lAge che culanI pitA zrAvaka! aniSTanA kAmI je te zIlAdine tyAga nahi kare te yAvata mArI nAkhIza." (139) tenA evA kathanathI huM bhayabhIta na thatA Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 3 sU. 139-147 devakatopasargavarNanam 407 kahane para mai bhaya bhIta na hotA huA vicaratA hU~ / / 140 / / taba usane mujhe nirbhaya vicarate dekha, dUsarI tIsarI bAra phira aisA hI kahA-"he culanIpitA zramaNopAsaka ! "'pahalekI taraha ' yAvat zarIrako sIMcA // 141 // maiMne usa asahya vedanAko saha liyaa| isI prakAra saba kahanA cAhie yAvat choTe laDakeko mAra DAlA aura mere zarIrako mAMsa ora khunase sIMcA / maiMne usa asahya vedanAko bhI saha liyA // 142 // usane mujhe nirbhaya dekhA to cauthI vAra phira volA-" he culanIpitA zrAvaka ! aniSTake kAmI ! yAvad tU vratabhaga nahIM karatA to jo yaha terI mAtA deva-guru svarUpa hai yAvat tU mara jaaygaa"||143|| taya usake aisA kahane para bhI maiM nirbhaya vicaratA rahA // 144 // taba vaha dUsarI tIsarI vAra bhI mujhe aisA hI polA ri-"culanIpitA Avaka ! Aja yAvat mArA jAyagA" // 145 // usake dUsarI tIsarI vAra aisA kahane para mujhe aisA vicAra AyA-" yaha anArya purupa hai, isakI buddhi bhI anArya hai ataH anArya AcaraNa karatA hai, isane mere baDe majhale aura choTe laDakeko mAra DAlA Ara merA zarIra khUnase sIMcA, aba yaha mA~ko (tumheM) bhI mere sAmane lAkara mAra DAlanekI icchA karatA hai, ataH ise pakaDa lenA hI acchA hai| aisA vicAra kara jyoM hI meM uThA ki vaha AkAzameM ur3a gayA, maineM khabhA pakaDa liyA aura jora jorase cillaayaa"|| 146 // vicarI rahyo chu (140) ema mane nirbhaya vicarate joI, teNe bIjI-trIjIvAra pharIthI ema kahyuM che "he culanI pitA zramaNopAsaka' (pahelAnI peThe) yAvata zarIra para mAsa_hI chAyA (141) me e asahya vedanAne sahI lIdhI e pramANe badhu kahyuM, yAvata nAnA putrane mArI nAkhyuM ane mArA zarIra para lehI ane mAsa chATyu me e asahya vedanAne sahI lIdhI (14) teNe mane nirbhaya joyo eTale cethIvAra bolyA "he culanI pitA zrAvaka' aniSTanA kAmI yAvata tu zilAdine bhAga nathI karate te je A tArI mAtA deva-gurU svarUpa che yAvatuM tu marI jaIza (143) teNe ema kahyuM chatA paNa hu nirbhaya rahyo (144) pachI teNe bIjI-trIjIvAra paNa mane emaja kahyuM ke "culanIpitA zrAvakaAja yAvata mAryo jaIza" (145) eNe bIjI-bIjIvAra evuM kahetA mane e vicAra Ave ke "A anArya purUSa che, tenI buddhi paNa anArya che, tethI te anArya AcaraNa kare che, eNe mArA moTA, vacceTa ane nAnA putrane mArI nAkhyA, temanA mAsa-lehI mArA zarIra chAyA, have te mAtAne tamane paNa mArI sAme lAvI mArI nAkhavAnI IcchA kare che, mATe ene pakaDI le e ja ThIka che, ema vicArIne ha uThaye, tyA te AkAzamAM uDI gaye. me thAbhale pakaDI lIdhe ane jorathI cIsa pADI. (14) pachI bhadrA sArthavAhI culanI pitAne kahevA lAgI Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 upAsakadavAne gurusamakSa prakaTaya yAvaditi-ana yApacchandena paDikamAhi niMdAhi garihADi viuTTAhi visohehi anbhuTehi ahAriha tavosamma pAyacchitta paDivajAhi' ityeSA grahaNam, tacchAyA ca 'matikAma, ninda, garhasva, vitroTaya, vizodhaya, abhyuttiSThastra, yathAI tapAkarma prAyazcitta pratipadyasva' iti, tana pratikrAma-nivartasvAsmAdakaraNAva , ninda-svasAkSikA kutsA kuru, gaIsva-gumasamakSa kutsA kuru, vitroTaya-tahA vAnunandha chindhi, vizodhaya aticAramalamapanodayetyartha., spaSTamanyat / atra 'yathAI tapAkarma prAyazcitta pratipadyamba' ityabhidhAnAjItavyavahAreNa zrAvakamAya zcittasyApi nizIthAdau gamyamAnatva pratIyate // 128-147 // tava bhadrA sArthavAhI culanIpitA zravakase bolI-koI bhI puruSa kisI bhI putrako gharase nahIM lAyA, na tere sAmane mArA hai| kisI puruSane tujhe yaha upasarga kiyA hai| tune yaha bhayakara ghaTanA dekhI hai / aba kaSAyake udayase calitacitta hokara usa puruSako mAranekI pravRtti terI huii| usa ghAtakI pravRttise sthUla prANAtipAtaviramANavata aura poSadhavratakA bhaga huaa| agara kaheM ki zrAvakako to niraparAdha prANIkI hiMsAkA tyAga hotA hai aura vaha to sAparAdhI thA, so yaha kahanA ThIka nahI, kyoMki zrAvakako poSadhavratame sAparAdha aura niraparAdha donoMke mAra nekA tyAga hotA hai, isalie beTA ! isa sthAna (viSaya )kI tuma AlocanA karo, pratikramaNa karo, apanI aura gurukI sAkSIse nindA gahIM karo, tadviSayaka pariNAmoMke anubandhoM kAroM, aticAra ke malakA dUra karake AtmAko zuddha karo, sanmukha UTho aura yathAyogya tapa kameM rUpa prAyazcittako svIkAra karo // 147 // keIpaNa puruSa ekake putrane gherathI lAvyuM nathI, tArI samIpe ekakene mAthe nathI, keI purUSe tane A upasarga kaye che te eka bhayakara ghaTanA joI che have kaSAyanA udayathI calitacitta thaIne e purUSane mAravAnI pravRtti thaI e ghAta pravRttithI skUla-prANAtipAta viramaNa vrata ane piSadhanatano bhAga thayo agara, je koI ema kahe ke zrAvakane te niraparAdhI prANInI hiMsAne tyAga hoya che, ane te te sAparAdhI hatA, te e kahevu barAbara nathI, kAraNake zrAvakane te piSadhavratamAM sAparAdhI ane niraparAdhI beune mAravAne tyAga hoya che, eTalA mATe, he putra! A sthAna (viSaya) nI tu AlecanA kara, pratikramaNa kara pitAnI ane gurUnI sAkSIthI nindA-gaha kara, taSiyaka pariNAmenA anuba dhene kApa, aticAranA melane dUra karIne, AtmAne zuddha kara, sanmukha uTha ane yathAyegya tapa karmarUpa prAyazcittane svI4.2 42 (147), : , . 3 ) " Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adharma0 TIkA a 3 mU 148-150 culanIpitRsvargAvAsavarNanam 409 malama-tae NaM se culaNIpiyA samaNovAsae ammagAe tahatti eyamaTTa viNaeNaM paDisuNei, paDisuNittA tassa ThANassa Aloei, jAva paDivajjai / / 148 // tae NaM se culaNIpiyA samaNovAsae paDhama uvAsagapaDimaM uvasapajittANaM viharai / paDhamaM uvAsagapaDima ahAsutta jahA ANado jAva ekArasamaMpi // 149 // tae NaM se culaNIpiyA samaNovAsae seNa urAleNaM jahA kAmadevo jAva sohamme kappe sohammavaDisagassa uttarapurasthimeNa aruNAbhe vimANe devattAe uvavanne / cattAri paliovamAiM ThiI pnnnnttaa| mahAvidehe vAse sinjhihii // 150 // nikkhevo // sattamasA agassa uvAsagadasANa taiya ajjhayaNa samatta // 3 // chAyA-tata khalu sa culanIpitA zramaNopAsako'mbikAyA 'tatheti etamarya vinayena pratizRNoti, pratizrutya tasya sthAnasya (viSaye) Alocayati yAvatmati padyate // 148 // tata khala sa culanIpitA zramaNopAsA' prathamAmupAsakamatimA mupasampaya viharati / prathamAmupAsakapratimA yathAsUtra yathA''nandayAvako yAvadekA dazImapi // 149 // TIkArya-'tae Na se culaNI 'tyAdi taya culanIpitA zrAvakne mAtAkI bAta 'tahatti' ( ThIka hai ) kaha kara vinayapUrvaka svIkAra kI, phira usa viSayakI AlocanA kI yAvat tapa.karma svIkAra kiyA // 148 // phira culanIpitA zrAvaka, zrAvakakI pahalI paDimAko svIkAra kara vicarane lgaa| pahalI upAsaka paDimAko yathAsUtra (strokta vidhise) AnandakI taraha yAvat gyArahoM pratimAoMkA pAlana kiyA / / 149 // TImArtha-'tae Na se culaNI' 4 pachI yunItA zrAva bhAtAnI pAta 'tahatti' (12 cha) mema hIna vinayapUrva vA pachI me viSayanI AlocanA karI yAvata tapa karmane svIkAra karyo (148) pachI culano pitA zrAvaka, zrAvakanI pahelI paDimAne svIkAra karIne vicAravA lAgyA pahelI upAsakapaDimAne yathAsUtra (sUkta-vidhipUrvaka) Ana danI peThe yAvata agIAre pratimAnuM pAlana Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAsUtre tataH khalu sa culanIpitA zramaNopAsakastenodAreNa yathA kAmadevo yAvatsAdharme kalpe saudharmAvavasa kasyottadapaurastye'ruNAbhe vimAne devatayopapatraH / catvAri palyopamAni sthitiH majJaptA | mahAvidehe varSe setsyati // 150 // nikssepH|| saptamasyAGgasyopAsa dazAnA tRtIyamadhyayana 410 samAptam // 3 // TIkA - vyAkhyA tu chAyayaiva gatArthA / 148 - 150 // itizrI - vizvavikhyAta - jagadvallabha - prasiddhAcaka - paJcadazabhASAkalitalalitakuLApAlApaka- pravizuddhagadyapadyanekagranthanirmApaka- vAdimAnamaka- zrIzAhachatrapati - kolhApurarAjapradatta - "jainazAstrAcArya " - padabhUpita - kolhApura rAjaguru bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlavrati viracitAyAmupAsakadazAGga sUtrasyA'gAradharmasaJjIvanyA khyAyA vyAkhyAyA tRtIya culanIpitrAkhyamadhyayana samAptam // 3 // isa udAra kRtya se culanIpitA kAmadevako bhA~ti saudharmakalpameM saudharmA vatasa + ke uttarapUrva (IzAna koNa) ke aruNAbha vimAna me devarUpase utpanna huaa| vahA usakI cAra palyopamakIsthiti kahI gaI hai| vaha (cula nIpitA deva) mahAvideha kSetrame siddha hogA nikSepa - upasahAra pUrvavat // 148-150 // sAtavA~ aga upAsakadazAke tIsare adhyayanakI agArasaJjIvanI TIkAkA hindI-bhASAnuvAda samApta // 3 // kayu (149) e udyAna kRtyathI culanIpitA kAmadevanI peThe saudharmo kapamA saudharmAvartasakanA uttarapU` (IzAna kANu)nA arUNuAbha vimAnamA devarUpe utpanna thayo tyAM cAra payopamanI tenI sthiti kahI che e (DyulanIpitAdeva) mahAvideha kSetramA siddha thaze nikSepa - upasa dvAra pUrvavata (150 ) haMta zrI upAsakadazAgasUtranA trIjA adhyayananI agAsa jIvanI byAkhyAnA, gunazatI-bhASAnuvAda sabhArata (3) 1 Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 411 // caturthAdhyayanam // sammati caturthI yayanamArabhyate - 'ukkhevao cautthase' tyAdi / mUlam ukkhebao cautthassa ajjhayaNassa / evaM khalu javU / teNa kAlena teNa samaeNaM vANArasI nAmaM nayarI, koie ceie, jiyasattU rAyA, surAdeve gAhAvaI aDDe0 / cha hiraNNakoDIo jAva chayA dasagosAhassieNa varaNa, dhannA bhAriyA, sAmI samosaDhe, jahA ANado taheva paDivajjai gihidhammaM, jahA kAmadevo jAva samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiya dhammapaNNatti uvasapajjitANa viharaDa // 151 // tae Na tassa surAdevassa samaNovAlayasta puvvarattAvaratta kAlasamayaMsi ege deve atiyaM pAunbhavitthA | se deve ega maha nIluppala jAva asi gahAya surAdeva samaNovAsaya eva vayAsI - "habho surAdevA samaNovAsayA / apatthiyapatthayA / jai NaM tumaM sIlAi jAva na bhajasi to te jeha putta sAo gihAo nINemi, nINittA tava aggao ghAemi, ghAittA paca sollae karemi, karitA AdANabhariyasi kaDAhayasi ahahemi, adahittA tava gAya chAyA - utkSepakacaturthasyAdhyayanasya / eva khalu jambU, / tasmin kAle tasmina samaye vArANasI nAma nagarI, koSThaka caitya, jitazatrU rAjA, surAdevo gAthApati, ADhaya0 / paT hiraNyanayo yAvat paD vrajA dazagosAhasrikeNa vrajena, dhanyA bhAryA, svAmI samavasRta, yathA''nandastathaiva pratipadyate gRhidharma, yathA kAmadevo yAvat zramaNasya bhagavato mahAvIrasyA''ntikI dharmamajJaptimupasampadya viharati // 151 // tataH khalu tasya surAdavasya zramaNopAsa+sya pUrvarAtrAparatrakArasamaye eko devo'ntika prAdurAsIt sa deva eka mahAnta nIlotpala - yAvad asiM gRhItvA surAdeva zramaNopAsakamevamavAdIt-hambho. surAdeva zramaNopAsaka ! aprArthitamArthaka ! yadi khalu tva zIlAni yAvanna bhanakSi tarhi te jyeSTha putra svasmAdgRhAnayAmi, nIsvA tAto ghAtayAmi, ghAtayitvA paJca zUlyakAni karomi, kRtvA AdahanabhRte kaTAhe Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 upAsakdazAGgamo. maseNa ya soNieNa ya AicAmi, jahA NaM tuma akAle ceva jI.' viyAo vavarovijjasi / evaM majjhamayaM, kaNIyasa, ekeke paMca sollayA taheva kareijahA calaNIpiyassa.navara ekekke paMca sollayA // 152 // tae NaM se deve surAdeva samaNovAsaya cautthApi eva vayAsI-habho surAdevA / samaNovAsayA ! aptthiyptthyaa| jAva na paricayasi to te aja sarIrasijamagasamagameva solasa rogAyaMke pakkhivAmi, taMjahA-sAse kAse jAva koDhe, jahA Na tumaM aTTaduhaTTa-jAva vavarovijasi // 153 // tae Na se surAdeve samaNovAsae jAva vihri| eva devo doccapi taccapi bhaNai jAva vavarovijasi // 154 // tae NaM tassa surAdevassa samaNovAsayasa teNa deveNaM doccapi taccapi evavuttassa samANassa imeyArUve ajjhathie. chAyA-AdahAmi, Adahya tava gAtra mAsena ca zoNitena cA''siJcAmi, yathA khalu tvamakAla eva jIvitAdvayaparopyase / eva madhyamaka, kanIyAsam, ekaikasmin paJca zUlyakAni tathava karoti yathA culanIpatu., navaramekaikasmin paJca zUlyakAni // 152 // tata* khalla sa devaH surAdeva zramaNopAsaka caturthamapyevamavAdIibhoH surAdeva! zramaNopAsaka! amArthitapArthaka ! yAvanna parityajasi tarhi te'dha zarIre yamakasamakameva SoDaza rogAtavAn prakSipAmi, tadyathA-zvAsaH kAsa:-yAvaskuSTham, yathA khalu tvamAtteMduHkhAta yAvanyaparopyase / / 153 / / tataH khalu sa murAdeva' zramaNopAsako yAvadviharati / eva devo dvitIyamapi tRtIyamapi bhaNati yAvad vyaparopyase // 154 // tata. khalu tasya murAdevasya zramaNopAsakasya tena devena dvitIyamapi tRtIyamapyevamukta sato'yametadrUpa AdhyA TIkA-yamakasamakam yugapat / rogAtavAn rogAzcA''taDAti dvandvastAnatatra rogA-jvaradAsAdayaH, AtaGkA -zulAdaya / 'zvAsa' -iti-vAsaM* kAsI jvaro dAI. kukSizaila bhagandaro' 'jIrNa TeSTirogo mastakzUlamaroko'kSivedanA karNavedanA kaNDUrudararoge' kuSTaM ceti poddsh| (153) // Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgArasajjIvanI TIkA a 4 mU. 151-157 devakRtopasargavarNanam .. 413 aho Na ime purise aNArieM jAva samAyara, jeNaM mamaM jeTraM putta jAva kaNIyasaM jAva AiMcaDa,jevi ya ime solasa rogAyakA tevi ya icchaDa mama sarIragasi pakkhivittae, ta seyaM khalla mama eyaM purisa giNhitaetti kaTTha uTTAie, sevi ya AgAse uppar3ae, teNa ya khaMbhe AsAie, mahayA mahayA saddeNaM kolAhale kae // 155 // tae NaM sA dhannA bhAriyA kolAhalaM socA nisamma jeNeva surAdeve samaNovAsae teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA eva vayAsI-kipaNaM devaannuppiyaa| tumbhehi mahayA mahayA saddeNaM kolAhale kae ? // 156 // tae Na se surAdeve samaNovAsae ghannabhAriya evaM vayAsIeva khallu devANuppie / kevi purise taheva kahei jahA culnniipiyaa| dhannAvi paDibhaNai jAva kaNIyasaM, no khallu devaannuppiyaa| tunbhe kevi purise sarIrasi jamagasamagaM solasa rogAyake pakkhivai, esa Na kevi curise tubhaM uvasagga karei / sesa jahA culaNIpi chAyA-tmikaH 0-aho! khalvaya purupo'nAryoM yAvatsamAcarati, yaH khalla mama jyeSTha putra yAvatkanIyAsa yAvadAsiJcati, ye'piceme poDaza rogAtavAstAnapiceccha ti mama zarIre prakSeptu, taccheyaH khalu mamaita puruSa grahItum-iti kRtvotthitaH,so'pi cA''kAze utpatita , tena ca stambha AsAdita., mahatA mahatAzabdena kolAhalAkRtaH // 155 // tataH khalu sA dhanyA bhAryA kolAhala zrutvA nizamya yenaiva murAdeva' zramaNopAsanastenaivopAgachati,upAgatvamavAdIva kiM khalu devAnupiyA ! yupmAbhimahatA mahatA zabdena kolAhala kRta.? // 156 // tata khalu sa murAdeva amaNopAmakodhanyA bhAryAmevamavAdI-eva khalu devAnumiye ko'pi purUpastathaivAyayati yathA culniipitaa| nyApi pratibhaNati yAvatkanIyAsa, no khalu devAnupiyA.! yupmAka ko'pi puruSa zarIre yamakasamA poDaza rogAtakAn prakSipati, epa khala mo'pi puruSo yupmAkmupamarga karoti, zepa yathA cunnIpitre bhadrA bhaNati / , eva Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 upAsanAne yassa bhaddA bhaNai evaM niravasesaM jAva sohamme kappe aruNakate vimANe uvavanne / cattAri paliovamAI ThiI mahAvidehe vAse sijjhihii // 157 // nikkhevo / / sattamassa agassa-uvAsagadasANa causya ajmayaNa samatta // 4 // niravazepa yAvatsaudharme kalpe'ruNakAnte vimAne upapannaH / catvAri palyopamAni sthitiH| mahAvidehe varSe setsyati // 157 // nikSepaH / / saptamasyAgasyopAsaphadazAnA caturthamabhyayana samAptam // 4 // TIkA sugamaiva // 151-157 // itibhI-vizvavikhyAta-jagadallabha-prasidvavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApA lApaka-pravizuddhagadyapacainakananyanirmApaka-bAdimAnamarda-zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjapradatta-"jainazAstrAcArya"-padabhUpita-kolhApuragajaguru' bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya-zrI ghAsIlAla vrati viracitAyAmupAsakadazAGgamUtrasyA'gAradharmasaJjIvanyA khyAyA vyAkhyAyA caturtha surAdevAkhyamabhyayana samAptam // 4 // cauthA adhyayana / aba cauthe adhyayanakA prArambha karate haiM____TokArtha -' ukkhevo cautthassa' ityAdi utkSepa-jambUsvAmIne kahA"bhagavan ! zramaNe bhagavAn mahAvIrane cauthe adhyayanakA kyA arthe kahA hai?" mudharmA svAmIne 'uttara diyA-jambU ! usa kAla usa samaya banArasa nAmakI nagarI thii| koSThaka caitya thaa| jitazatrU rAjA thA / surAdeva cotha adhyayana / / have cothA adhyayanane prAraMbha karIe chIe -- TIkArtha- 'ukkhevao cautthassa' yA (151 thI 157) ulle5-ja bU svAmIe kahyuM "bhagavana! zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI, cothA adhyayanane zo artha kahyo che " sudhamAM svAmIe uttara Ape - ja bU' e kALe. e samaye banAsa nAmanI nagarI hatI keThaka citra hatu jitazatru rAjA hatA surAva gAthApati Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 4 mU0 151-157 devakRtopasargavarNanam 415 gAthApati thaa| vaha saba prakAra panna yAvat ajeya thaa| chaha karor3a sonayA usake khajAneme the, chaha karor3a vyApAra meM lage the, aura chaha karoDa pravistara ( lena dena )me lage hue the| usake chaha gokula arthAt sATha hajArakA govarga thaa| dhanyA nAmakI bhAryA thI / zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI samosare / surAdeva AnandakI taraha gayA aura gRhastha dharmako svIkAra kiyaa| vaha kAmadeva ke samAna yAvat zramaNa bhagavAn mahAvIrake nikaTakI dharmaprajJaptiko svIkAra kara vicarane lagA // 151 // isake anantara surAdeva zrAvakake sAmane pUrvarAtrike apara samayame eka devatA pragaTa huaa| vaha devatA nIla kamalake samAna yAvat talavAra lekara surAdeva zramaNopAsakase bolA-"are surAdeva zrAvaka ! o mRtyu ke kAmI ! yadi tU zIla Adiko yAvat bhaga nahIM karatA to tere baDe lar3akeko gharase lAtA hai, aura lAkara terehI somane usakA ghAta karatA huuN| use mAra DAlaneke vAda usIke mAsake pAca TukaDe karU~gA auraadahanase bhare hue kaDhAhame ukaalugaa| akAla kara tere zarIrako mAMsase aura lohuse sIcugA, jisame tR akAla hI jIvanase hAtha dho baitthegaa"| isI prakAra majhale aura sabase choTe laDake ke liye kahA / jaya surAdeva nirbhaya banA rahA to kramazaH usake putroMko lAyA aura mAra ddaalaa| pratyekake mAsake hate te sarva prakAre sapana yAvat ajeya hate cha karoDa soyA tenA khajAnAmA hatA, cha karoDa vyApAramAM rokAyA hatA ane cha karoDa prAvastara (leNadeNa) mAM lagADayA hatA, tenI pAse cha gokuLa athata 60 sAITha hajAra varganA pazuo hatA dhanyA nAmanI bhAryA hatI zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI samasaya suradeva AnadanI peThe gaye ane teNe prahastha dharmane savIkAra karyo te kAmadevanI peThe yAvata zramaNa bhagavAna mahAvIranI samIpanI dharmaprajJapti svIkArI vicAravA lAgyuM (151) tyArapachI surAdeva zrAvakanI sAme pUrvarAtrinA apara samayamAM eka devatA prakaTa thaye e devatA nIlakamalana jevI cAvata talavAra laIne suradeva zramaNopAsakane kahevA lAge "are surAdeva zrAvaka! he mRtyunA kAmI! je tu zIla Adine yAvata bhAga nahi kare te tArA moTA putrane gherathI lAvuM chuM ane tArI samIpe ja tene ghAta karU chu tene mArIne tenA mAsanA pAca TukaDA karIza ane AdhaNathI bharelI kaDAImAM ukALIza, pachI tAnA zarIra para e mAsa ane lehI chATIza, jethI tu akALe ja jIvana gumAvI besIza" e pramANe vaceTa ane sauthI nAnA putrane mATe paNa kA surAdeva nirbhayaja rahyo eTale kramaza te deva tenA putrane lALe, temane - Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 416 upAsaktazAmasUtre pA~ca-pA~ca Tukar3e kara pratyekase surAdevake zarIrako sIMcA // 152 / / devatAne jara dekhA ki surAdeva apa bhI bhaya-bhIta nahIM huA tA cauthI pAra yolA-"are surAdeva zrAvaka mRtyu ke kAmI ! yadi ta yAvat zIla AdikA parityAga nahIM karatA to tere zarIra meM eka sAtha hI-zvAsa kAsa, jvare, dArTa, kukSizale, bhagandaraM, arza (yavAmI), ajIrNa, dRSTi roga, mastakazala, aruci, akSivedanoM, karNavedanA, khujalI peTakA roga aura ko, ye solaha roga (jvarAdi) aura Ataka (zula Adi) DAlatA hai, jisase tR taDapa taDapa kara prANa choDegA" // 15 // surA deva phirabhI bhaya bhIta na ho vicaratA rahA / devatAne isI taraha dUsarI aura tIsarI bAra bhI kahA // 154 // isa prakAra devatAke do tIna bAra karane para surAdeva zrAvakake manameM yaha vicAra AyA-"yaha anArya puruSa hai, anArya buddhivAlA hai ata' AcaraNa bhI anArya karatA hai, isane mere bar3e majhale aura choTe laDakeko mAra DAlA, unake mAsa lohase mere zarIrako sIMcA, aba mere zarIra meM solaha rogAtaka DAlanA cAhatA hai, ise pakaDa lenoM hI ThIka hai|" aisA vicAra kara surAdeva uThA, aura devatA mArI nAkhyA ane pratyekanA mAsanA pAca TukaDA karI pratyekanA lehI-mAsane surAdevanA zarIra para chAyA (152) devatAe jyAre joyuM ke suradeva hajI paNa bhayabhIta nathI thaye, tyAre cothIvAra te be - "are surAdeva zrAvaka' mRtyunA kAmI' je tu yAvata zIla Adine parityAga nahiM kare te tArA zarIramAM eka sAthai (1) vAsa, (2) asa, (3) para, (4) hADa, (5) mukSikSa (6) M2 (7) marza (2sa-bhasA), (8) (6) Tisa, (10) bharatazUsa, (11) bhaya, (12) makSivahana(13) 4f vanA, (14) masa-YareI, (15) 22, mana (16) aDha, bhe so roga (Male) bhane mAta (zUla-mAha) nAbhIza, thA tu taraphaDIne prANa cheDIza (153) tethI paNa suradeva bhayabhIta na thatA vicArI rahyo devatAe e pramANe bIjI ane trIjIvAra paNa kahyuM (15) e pramANe devatAe be traNa vAra kahetA suradeva zrAvakanA manamAM e vicAra Ave ke " A anArya purUSa che, anArya buddhivALe che, eTale te AcaraNa paNa anArtha ja kare che, teNe mArA meTA, vacceTa ane nAnA putrane mArI nAkhyA, tenA mAsa-lehI mArA zarIre chAyA, have mArA zarIramAM soLa roga te nAkhavA irache che, mATe tene pakaDI le eja ThIka che" ema vicArI suradeva uTha, ane devatA AkAzamAM vilIna Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharma saJjIvanITIkA a0 4 10 151-157 devakRtopasargavarNanam 417 AkAzameM vilIna ho gyaa| surAdevake hAtha eka khabhA A gyaa| vaha use pakaDa kara kaDe jorase kolAhala macAne lagA // 155 // umakI patnI ghanyAne kolAhala sunA to vaha daur3a kara surAdeva zravakake mamIpa AI, vahA~ Akara bolI "devAnupriya ! Apane itane jorase kolAhala kyo kiyA // 156|| surAdeva zrAvaka dhanyAse kahane lagA-"devAnupiye ! koI anArya purupa" ityAdi vahI saba bAta kahI jaise culanIpitAne apanI mAtAse kahI thii| canyA bolI-devAnupriya / kucha bhI nahIM huA, na bar3A lar3akA mArA gayA, na maeNjhalA aura na choTA, na koI Apake zarIrameM rogAtaka hI DAlatA hai, pintu koI purupa Apako upasarga kara rahA hai|" isake bAda vahI saba bAta kahI jo bhadrAne culanIpitAse kahI thii| yAkI sana pUrvakI nAI yAvat antame surAdeva sauparma kalpameM aruNakAnta vimAnameM utpanna huaa| vahA~ usakI cAra patyopamakI sthiti hai| vaha mahAvideha kSetrase siddha hogA // 157 // nikSepa-antameM zrI sudharmAsvAmI kahane lage-"he jambU ! maiMne zrI mahAvIrasvAmIse jaimA sunA hai vaimA ho tumheM kahA hai" // zrI upAsakadazAga mUtrake cauthe adhyayanamI agArasaJjIvanI TIkAkA hindImApAnuvAda samApta huA // 4 // thaI gaye suradevanA hAthamAM eka thAbhale AvI gaye te ene pakaDIne moTA jorathI bUma pADavA lAgyuM (155) tenI patnI dhanyA te sAbhaLIne surAdeva zrAvakanI samIpe doDI AvI ane belI devAnupriya tame ATalA jorathI bUma kema pADI?" (156) sugadeva zrAvaka dhanyAne kahevA lAge "devAnupriye! keI anArya purUSa ItyAdi" badhI vAta kahI ke je pramANe culanIpitAe pitAnI mAtAne kahI hatI, panyA mI - "pAnuyA zuya thayu nathI, moTA parayeTa nAnA putrane keIe mArI nAkhyA nathI, temaja ApanA zarIramAM koI gAtaka paNa nAkhan nathI, paratu ke purUSa Apane upasarga karI rahyo che" pachI teNe tene badhI vAta kahI ke je bhadrAe culanI pitAne kahI hatIbAkI badhu pUrvavata yAvat chevaTe suradeva saudharma ka5mA arUNakAnta vimAnamAM utpana thaye tyAM tenI cAra pApamanI sthiti che te mahAvideha kSetramAM siddha thaze (157) nikSepa-chevaTe zrI sudharmAsvAmIe kahyuM "he ja bU! me zrI mahAvIra svAmI pAsethI je pramANe sAbhaLyuM che te pramANe me tane kahyuM che" Iti zrI upAsadazA sUtranA cothA adhyayananI agAra machavanI TIkAne gujarAtI bhASAnuvAda samApta, (4) Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ||pnycmmdhyynm // atha paJcamama' yayanamArabhyate-'ukhego pacamassa' ityAdi / malam-ukkhevo pacamasta / evaM khalu java / teNaM kAleNa teNaM samaeNa AlabhiyA nAma nayarI, saMkhavaNe ujANe, jiyasattU rAyA, cullasayae gAhAvaI aDDe jAva cha hiraNNakoDIo jAva cha bayA dasa gosAhassieNaM vaeNa / vahulAbhAriyA, sAmI samosaDhe,jahA ANaMdo tahA gihidhamma paDivajai / sesaM jahA kAmadevo jAva chAyA-utkSepaH paJcamasya / eva khalu jmmuuH| tasmin kAle tasmin samaye AlabhikA nAma nagarI, zavanamudhAna, jitazatrU rAjA kSudrazatako gAthApatirADhayo yAvat paDU hiraNyakoTayo yAvat paTTa vajA dasagosAhasnikeNa vrajena / bahulA bhAryA / svAmI samavasto yathA''nandastathA gRhidharma bhtipdyte| zeSa yathA pAMcavA adhyayana / aba pAMcaveM adhyayanakA prArabha karate haiM 'ukkheyo pacamassa' ityAdi // 158-165 // utkSepa-jambUsvAmI kahate hai-bhagavAn ! pAcaveM adhyayanakA artha kyA hai ? / sudharmAsvAmI kahate haiM usa kAla usa samaya AlabhikA nAma nagarI thii| zakhavana udyAna, jitazatru rAjA aura kSudrazataka gAthApati thaa| vaha ADhaya yAvat chaha chaha karor3a sonaye khajAne Adime rakhe hue the| usake chaha gokula arthAt sATha hajAra govarga thA bahulA usakI bhAryA thii| zramaNa bhagavAn mahA vIra samosare / kSudrazatakane AnandakI taraha gRhastha dharmako svIkAra pAcamu adhyayana, have pAcamA adhyayanane prAraM bha karIe chIe - TIkArtha-"ukkhevo pacamassa" tyA (158 thI 165) ukSe5-jabU svAmI kahe che - bhagavana! pAcamA adhyayanane artha zuM che ? sudhamAMsvAmI kahe che e kALe e samaye AlabhikA nAmanI nagarI hatI zakhavana, udyAna jitazatru rAjA ane kuzataka gAthApati hatuM te Atya yAvat cha-cha kareDa seniyA khajAnA AdimA rAkhatuM hatuM tene cha kuLa athata 60 hajAra varganA pazuo hatA bahulA nAmanI bhAryA hatI zramaNa bhagavAna mahAvIra sAmesaryA kSudrazatake Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharma saJjIvanITIkA a0 5 devakRtopasargavarNanam 419 dhammapaNatti uvasaMpajjittANaM viharar3a // 158 // tae NaM tassa cullasayagassa samaNovAsayassa puvarattAvarattakAlasamayaMsi ege deve atiyaM jAva asiM gahAya eva vayAsI - " haMbho cullasayagA / samagovAsagA / jAva na bhajesi to te ajja jeTTaM puttaM sAo gihAo nIma, evaM jahA culaNIpiya, navara ekkeke satta maMsasollyA jAva kaNIyasaM jAva AicAmi // 159 // taeNa se cullasayae samaNovAsa jAva viharai // 160 // tae Na se deve cullasayaga samaNokAmadevo yAvaddharmamajJaptimupasampatra viharati // 158 // tata. khalu tasya kSudrazatakasya zramaNopAsakasya zramaNopAsa+sya pUrvarAtrAparatrakAlasamaye eko devo'ntika yAvadasiM gRhItvaivamavADhIt habho. kSudrazataka ! zramaNopAsaka / yAvannU bhanakSi tarhi su jyeSTha putra svasmAdgRhAnnayAmi, eva yathA culanI pitara, navara mekaira smin sapta mAsa zulyakAni yAvatkanIyAsa yAvadAsizcAmi // 159 // tataH khannu kSudrazataka zramaNopAsako yAvadviharati // 160 // tataH khalu sadeva kSudrazataka zramaNopAsaka * kiyA / zeSa kathA kAmadevake samAna hai, yAvat dharmaprajJaptiko svIkAra kara vicarane lagA || 158|| tara kSudrazataka zrAvakake sAmane, pUrvarAtrike prathama praharameM apara rAtra yAne rAtrike pichale samaya me eka devatA yAvat talavAra lekara pragaTa huA aura bolA- "he kSudrazataka zrAvaka ! yadi tR zIla Adiko bhaga nahIM karatA to tere baDe laDakeko Aja ghara se lAtA hU~ / isake atirikta aura saba nahI bAta kahI jo culanIpitAse kahI thI / hA~ vizeSatA itanIsI hai ki pratyeka lar3ake ke mAsake sAta sAta khaNDa karake zarIra ko sIMcane kA kahA // 159 // vaha kSudrazataka mAnadanI paThe gRdhama ne svIkAra karyAM zeSa kathA kAmadevanI samAna che, yAvat dha praptinA svIkAra karI vicaravA lAgyA (158) pachI mudrazataka zrAvakanI sAme, pUrva rAtrinA prathama praharamA ane aparAtrInA pAchalA praharamA apara samayamA eka devatA cAvartI talavAra lai prakaTa thayA ane betye " huM kSudrazataka zrAvaka ! jo tu zIla Adine bhaga nahi kare, te tArA meLa putrane Aja gherathI lAvu chu, e uparAta je vAta culanIpitAne kahI hatI te badhI vata Dhere kSudrazatakane kahI vizeSatA eTalI che ke pratyeka putranA mAsanA sAta-sAta kha Da karIne tene zarIre temanA leAhI-mAsa Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 420 upAsakAzAstra vAsaya cautthapi evaM vayAsI-"haMbho cullsygaa| samaNovAsayA! jAva na bhajasi to te aja jAo imAo cha hiraNNakoDIo nihANapauttAo,cha vuDipauttAo.cha pavittharapauttAo tAosAoM gihAo nINemi, nINittA AlabhiyAe nayarIe sighADaga jAva pahesu sabao samatA vippairAmi jahA NaM tuma adRduhavasaTTe akAle ceva jIviyAo vavarovijasi / / 161 // tae NaM se cullasayae samaNovAsae teNaM deveNa eva vutte samANe abhIe jAba viharai caturthamapyevamavAdIta-habho kSudrazataka ! amagopAsaka ! yAvana bhanakSi tarhi te'ya yA imAH paD hiraNyakoTayo nidhAnaprayuktA paDU ddhiprayuktAH SaT pravistara prayuktAstA. strasmAdgRhAmnayAmi, nItvA''labhimAyA nagaryA saDDhATakayAvatpadeSu sarvatraH samantAda viparirAmi yathA khalu tvamAnadu khArtavazAttoM'kAla eva jIvitA dvayaparoppase // 161 / / tata' khala sa kSudrazataka. zramaNopAsakastena devena vamukta samnabhIto yAvadviharati // 162 // tataH khalu sa deva kSudrazataka zramaNopAsa zrAvaka yAvat jaisekA taisA vicaratA rahA // 160 // taba deva kSudrazataka zrAvakase cauthI dhAra yoM parane lagA-"he kSudrazataka zrAvaka ! yadi tU zIla vrata Adiko bhaga nahIM karatA to yaha jo tere chaha karoDa sonaiyA khajAnemeM rakhe hue hai, chaha karoDa vyApArameM rage hue hai| chaha karoDa lena denameM lage hue hai, una sabako gharase lAU~gA aura AlabhikA nagarIke saghATaka tathA catuSpatha (caurAhA) para saba jagaha vikhera dUgA, jisase tU atyanta dukhita hokara akAlameM hI kAlake gAlameM calA jAyagA-mara jAyagA" // 16 // devatA ke itanA kahane para bhI kSudrazataka nirbhaya yAvat vicaratA rahA // 162 // devatAne kSudrazataka chATavAnuM kahyuM (159) e suzataka zrAvaka yAvata jema ne tema vicarI rahyA (160) pachI devazuddhazataka zrAvakane cothI vAra kahevA lAge - "he sudrazataka zrAvaka! je tu zIla vrataAdine bhaga nahi kare, te je tArA cha karoDa nA khajAnAmAM rAkhelA che, cha karoDa vepAramAM rAkhyA che ane cha karoDa leNa-deNamAM rahyA che, te badhA gharamAthI laIza ane AlabikA nagarInA na ghATaka tathA catupatha (ka) para badhI jagyAe verI nAkhIza, jethI tu atyata dukhita thaIne akALe ja mRtyu pAmIza." (16) devatAe eTalu kahu tepaNa muzataka nirbhaya yAvata vicarI rahyo (12) Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a 5 sa 163-160 devakRtopasargavarNanam 421 ||16shaa tae Na se deve cullasayaga samaNovAsaya abhIyaM jAva pAsittA doccapi taccapi taheva bhaNai jAva vavarovijjasi // 163 // tae Na tassa cullasayagassa samaNovAsayassa teNaM deveNaM doccapi taccapi eva vuttassa samANassa ayameyArUve ajjhathie0-"ahoNa ime purise aNArie jahA culaNIpiyA tahAcitei jAva kaNIyasa jAva AicaDa, jAovi ya NaM imAA mama cha hiraNNakoDIo nihANapauttAo cha vuDipauttAo cha pavittharapauttAo, tAovi ya Na icchai mama sAo gihAo nINettA AlabhiyAe nayarIe kamabhIta yAvad dRSTvA dvitIyamapi tatIyami tathaiva bhaNati yAvayaparopyase // 163 // tata gvalu tasya kSudrazatakasya zramaNopAsakasya tena devena dvitIyamapi tatIyamapyevamuktasya sato'yamedpa AdhyAtmika. -"aho| gvalpaya purupo'nAryo yathA culanIpitA tathA cintayati yAvatsnIyAsa yAvadAsiJcati, yA api ca khalu imA maNa pai hilagayakoTayo nidhAnapayuktAH, paT pRddhiprayuktAH bhavistaramayuktA., tA api ca khalu icchati mama svasmAdgRhAnnItvA''labhikAyA nagaryA saDDhATaka yAvadzrAvakako nirbhaya thAvat dekhakara dUsarI aura tIsarI bAra aimAhI kahA yAvat mara jAyagA // 163|| do tInavAra kahane para kSudrazataka zrAvakake maname isa prakArakA vicAra AyA-"aho ! yaha Anarya purupa hai-ityAdi culanIpitAkI taraha vicAra karane lagA,-yAvat isane choTe laDake takako mAra DAlA, merA zarIra mAsa lohase sIcA, aura isase bhI ise zAnti na huI to aba chaha karoDa khajAneme rakhe hue, chaha karoDa vyApArame aura chaha karoDalena dename lage hue sonayoMko devatAe mudrazatakane nirbhaya thAvat joIne bIjI ane trIjIvAra evuM kahyuM, yAvat marI jaIza (163) be traNa vAra kahetA sudrazataka zrAvakanA manamAM A pramANe vicAra AvyuM "aho ! A anArya purUSa che" ItyAdi gulanIpitAnI peThe vicAra karavA lAge - yAvata "teNe nAnA putra suddhAMtane mArI nAkhe, mArA zarIre mAsa-leha chAyuM, ane tethI paNa tene zAnti na thaI eTale have cha karoDa khajAnAmAM rAkhelA, cha karoDa vepAramAM lagADelA ane cha karoDa leNa-deNamA rekelA Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 upAsakadazAsUtre siMghADaga jAva vippairittae, ta seyaM khalu mamaM eya purisaM gihitae" -tti ta" ti kaTTu uTThAie jahA surAdevo / taheva bhAriyA pucchai, tava kai // 164 // sesaM jahA culaNIpiyassa jAva sohamme kappe aruNasiddhe vimANe uvavanne / cattAri palio mAi ThiI / sesaM taheva jAva videhe vAse sijjhihi // 165 // nikkhevo // sattamassa agassa uvAsagadasAga pacama ajjhayaNa samatta // 5 // vikiritu tacchreyaH khalu mamaita puruSa TahItu" miti kRtvotthito surAdeva / tathaiva bhAryApRcchati tathaiva kathayati // 164 // | zeSa yathA culanI pituryAvatsam kalpe'ruNasiddhe vimAne upapanna. / catvAri palyopamAni sthiti / zeSa tathaiva yAvanmahAvidehe varSe setsyati // 165 // nikSepa. // saptamasyAGgasyopAsandazAnAM paJcamamabhyayana samAptam // 5 // gharase lAkara AlabhikA nagarIke saghATaka yAvat catuSpatha ( caurAhe ) AdimeM vikhera denA cAhatA hai, ata isa puruSako pakar3a lenA hI acchA hai / " aisA soca kara vaha surAdevakI taraha uThA / usI prakAra usakI bhAryAne cillAnekA kAraNa puuchaa| usI prakAra kSudrazatakane saba vRttAta kahA ||164 || zeSa saba culanIpitA ke samAna yAvat vaha saudharma kalpa meM aruNasiddha vimAnameM utpanna huA / vahA usakI cAra palyopamakI sthiti hai / zeSa pUrvavat yAvat mahAvideha kSetrame siddha hogA ||165|| seAnaiyA gharamAMthI laI jaIne ArlabhakA nagarInA saghATaka yAvat cAka AdimA verI nAkhavA icche che, mATe A purUSane pakaDI levA eja ThIka che" ema vicArIne te surAdevanI peThe uye pUrvokta rIte tenI zrae tene bUma pADavAnu kAraNa pUchyu ane e pramANe kSudrazatake badhe vRttAta kahyo (164) zeSa badhu culanIpitAnI peThe jANavu, yAvat e sodha kapamA aNusiddha vimAnamA utpanna thaye cAra pacepamanI sthitiche zeSa pUvata, yAvata mahAvideha kSetramA siddhathaze (165) tyA tenI Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 5 sU0 158 - 165 devakRtopasargavarNanam 423 daar - asya sarvasyApi paJcamA vyayanasya TIkA chAyAgamyaiva // 158 // 165 // itithI - vizvavikhyAta - jagaha labha - prasiddhavAcaka- paJcadazabhApAkalitalalitakalApAlApaka- pravizuddhagadyapadyanekagranthanirmApaka - vAdimAnamardaka- zrIzAhU chatrapati - kolhApurarAjamadatta - "jainazAstrAcArya " - padabhUpita - kolhApura rAjaguru pAtrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjya - zrI ghAsIlAla- - prati-viracitAyAmupAsakadazAGga sUtrasyA'gAradharmasaJjIvanyAkhyAyA vyAkhyAyA paJcama culanIpitrAkhyamabhyayana samAptam / / 5 / / nikSepa - anta me zrI sudharmAsvAmI bole he jambU ! maiMne zramaNa bhagavAn mahAvIrase jaisA sunA vaise tumheM sunAyA hai // sAtave aga zrI upAsakadazAke pAcaveM adhyayanakA hindI - bhApAnuvAda samApta huA ||5|| nikSepa - mata --atamA zrI sudharmAM svAmI khelyA hai jam| me zramaNa bhagavAna mahAvIra pAsethI jevu sAbhaLyu tevu tane sa bhaLAvyu che sAtamA aga zrI upAsaka dazAnA pAcamA adhyayananA zubharAtI bhASAnuvAda sabhArata (4) ** Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // SaSThamabhyayanam // atha paThamabhyayanamArabhyate-Dhassa' ityAdi / mUlam-chaTTassa ukkhevo / eva khalla jaMbU / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM kaMpillapure nayare,sahassaMvavaNe ujANe,jiyasattU rAyA, kuDakolie gAhAvaI, pUsA bhAriyA, cha hiraNNakoDIo nihANa pauttAo0,cha vayA dasa gosAhassieNaM vaeNaM, sAmI samosaDhe / jahA kAmadevo tahA sAvayadhamma paDivajai / sacceva vattavayA jAva paDilAbhemANe viharai // 166 // tae Na se kuDakolie samaNovAsae annayA kayAipuvAvaraNhakAlasamayasi jeNeva asogavaNiyA chAyA-paSThasyotkSepaka / eva khalu jm| tasmin kAle tasmin samaye kAmpilyapura nagara, sahasrAmravaNamudyAna, jitazatrU rAjA, kuNDakauliko gAthApatiH, pUSA bhAryA, pada hiraNyakolyo nidhAnaprayuktAH0, pada vajA dazagomAhasikeNa vrajena / svAmI samarasRtaH / yathA kAmadevastathA zrAvakadharma matipadyate / sA caiva vaktavyatA yAvat matilAbhayan viharati / / 166 // tata. khallu sa kuNDakaulikaH zramaNopAsako'nyadA kadAcitpUrvAparAhnakAlasamaye yenevA'zokavanikA TIkA-pUrveti-pUrvAparAhnakAlasamayemanyAhnakAle / chaThA adhyayana aba chaThA adhyayana kahate haiM TokArtha-' chaTThasse '-tyAdi utkSepa pUrvavat / he jambU / usa kAla usa samaya kAmpilyapura nagara, sahasrAmravana udyAna, jitazatru rAjA, kuNDakaulika gAthApati, pUSA bhAryA thii| kuNDakaulika gAthApatike chaha karor3a sonayA khajAneme the| chaha karoDa vyApArameM aura chaha chaThuM adhyayana have chaThuM adhyayana kahIe chae TIkArtha-'chadusse tyAta (196 thI 169) ukSepa-pUrvava-nahe ja bU! e kALe e samaye kApidayapura nagara, sahastrAvana - uzana, jitazatru rAjA, kuDakolika gAlApati, pUSA zA hatI kaDakaulika gAlApati Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 dharma0 TIkA a 6 sU. 116-169 kuNDakaulika-devapraznottA 425 jeNeva puDhavisilApaTTae teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA nAmamuddaga ca uttarijaga ca puDhavisilApaTTae Thavei, ThavittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiya dhammapaNNati upasaMpajjittANaM viharaDa // 167 // tae NaM tassa kuDakoliyarasa samaNovAsayassa ege deve atiya pAunbhavitthA // 168 // tae NaM se deve nAmamudaM ca uttarija ca puDhavisilApaTTayAo geNhai, giNhittA sakhikhiNika atalikkhapaDivanne kuMDakoliya samaNovAsayaM evaM vayAsI-haMbho kuDakoliyA / samaNovAsayA / suMdarINaM devaannuppiyaa| gosAlassa makhaliputassa dhammapaNNattI, nathi uThANe i vA kamme i vA vale i vA vIrie i vA parisakAraparakamei vA, niyayA savabhAvA |mgulii Na samaNassa bhagavao mahAvIrassa dhammapaNNattI, asthiuhANe i vA jAva parakame i vA, aNiyayA savabhAvA // 169 // yenaiva pRthivIzilApaTTakastenevopAgacchati, upAgatya nAmamudrikA cottarIyaka ca prathivIzilApaTTake sthApayati, sthApayitvA amaNasya bhagavato mahAvIrasyA''ntikI dharmaprajJaptimupasampadha viharati // 167 // tata khalu tasya kuNDakauliphasya zramaNopAsakasyaiko devo'nti ke prAdurAsIt // 168 // tata. salu sa devo nAmamudrA cottarIya ca pRthivIzilApaTTamAd gRhNAti, gRhItvA samiDkiNika antarikSapratipanna kuNDakaulika zramaNopAsakamevamavAdIt-habho kuNDakaulika ! zramaNopAsaka ! sundarI khalu devAnupiya / gozAlasya mabaliputrasya dharmaprajJaptiH, nAsti utthAnamiti vA, karmeti vAralamiti vA, vIryamiti vA, puruSakAraparAkrama iti vA, niyatA. srvbhaavaa.| maGgulI khalu zramaNasya bhagavato mahAvIrasya dharmaprajJapti , asti utthAnamiti vA yAvatparAkrama iti vA, aniyatA. sarvabhAvA // 169 / / *TIkA-utthAnamityAdi utthAnam-upaviSTasyo/bhavana, garma-gamanAdi, vala zarIrajanyA zakti vIryam Atmateja., purupakAraH paurapam, parAkramaH-paurapAti Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - upAsakadazAbhUtre zayaH purupazaktivizeSarUpaH / atra sarvatra yA zabdo vikalpArthaH, iti zabdaca pUrvoktAnAmutthAnAdIno sagrahArthastatacAyamartha:-jIvAnAmutthAnAdIni na puruSArya masAdhakAni anvayavyatirekAnanuvidhAyitvAta, tasmAt niyatA:-niyatikatAH sarvabhAvA=sarve sukhadu khAdirUpAH bhAgaH padArthAH / karoDa dena lenameM lagA rakhe the| usake chaha gokula the| mahAvIra svAmI padhAre / AnandakI taraha kuNDakaulikane gRhastha dharmako svIkAra kiyA yAvat zramaNa nirgranthoMko bhaktapAnakA pratilAbha karAtA huA vicaratA thA // 166 / / eka samayakI bAta hai ki pUrvAparAGga (dopahara ke samaya azokavanImeM pRthivIzilApaTakakI ora kuNDakolika zrAvaka AyA, Akara usane apane nAmakI muhara (agUThI)aura uttarAsaNa vastra (dupaTTA) utAra zilA para ragvA / ragva kara zramaNa bhagavAn mahAvIrake samIpakA dharmaprajJapti svIkAra kara vicarane lagA // 167 // taya usake samIpa eka deva pragaTa huaa|| 168 // usane nAmakI mudrikA uttarIya vastrakA zilA parase uThA liyA aura choTI choTI ghaTiyoMvAle uttama vastra dhAraNa karake AkAzameM rahA huA kuNDakaulika zrAvakase bolA-"are kuNDako lika zrAvaka / he devAnupriya ! magvaliputra gozAlakI dharmaprajasi sundara hitakara hai| vahA utthAna (uThanA), karma (gamanAdi kriyAe~ ), bala (zArIrika zakti), vIrya (AtmAkA teja ), puruSakAra (pauruSa / pAse cha kareDa senaiyA khajAnAmAM hatA cha karoDa vepAramAM ane cha karoDa leNa-deNamAM zakyA hatA tenI pAse cha gokuLa hatA mahAvIra svAmI padhAryA AnadanI peThe kuDakaulike kahastha dharmane svIkAra karyo, yAvat zramaNa nigra zene bhakata pAnane prati lAbha karAvate vicarate hato (166) eka samayanI vAta che ke jyAre pUrvAparANuM (bapora)ne samaye azekavanarAjima pRthivIzilApaTTakanI tarapha kuDakauvika zrAvaka A ane teNe potAnA nAmavALI vITI tathA uttarAsaNa vastra (khesa utArI zilApara mUkyA pachI zramaNa bhagavAna mahAvIranI samIpanI dharmaprajJapti svIkArIne vicAravA lAge (167) pachI tenI samIpe eka deva prakaTa thaye (168) teNe nAmavALI vITI ane esa zilA parathI uThAvI lIdhA ane nAnI nAnI ghaTaDIovALI uttama vastra dhAraNa karIne AkAzamAM rahI kaDakaulika zrAvaka prati be "are kuDakolika zrAvaka! he devAnupriya! makhaliputra gazALanI dharmaprajJapti sudara hitakara che temAM usthAna (uThavuM) karma (gamanAgamanAdi kriyAo), bala (zArIrika zakita) vIrya (AtmAnuM teja), purUSakAra (39), parAkrama (kacaDa purUSArtha, emAnI koI paNa Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agara varmasaJjIvanITIkA a 6 bhAgyapurupArthacarcA 427 ayamAzayaH- jIvAnA sukhaduHkhAdi sarva niyatikRta natu puruSakArakRta vyabhicArAt, tathAhi dRzyate loke kasyacitpurupavyApArAbhAve'pi tattatphalamAptiH, kasyacicca purupavyApArasactve'pi tattatphalAnupalambha iti / kiJca yadi puruSakArakRta sukhaduHkhA dikamamasyata tadA AgopAlavAlahAlki sarvepA sukha vA dukha vA samAnamevopApatsyata, sukhaduHkhakAraNatayA bhavadabhimatasya puruSakArasya sarvatrAvizeSAd, nacaiparAkrama (pracaNDa puruSArtha ), iname se koI bhI nahI hai, sarva padArtha niyata ( bhAgyake bharose ) haiM / aura zramaNa bhagavAn mahAvIrakI dharmaprajJapti acchI ( saccI ) nahI hai, kyoMki usame utthAna yAvat parAkaNa hai, aura saya (koI bhI) padArtha bhAgyakRta nahIM haiM // mUla pATha meM utthAna Adi pratyekake sAtha 'vA' zabda hai vaha cikapArtha hai, aura 'iti' zabda pUrvokta utthAnAdike sagrahake lie hai, arthAt ina sabhIkA astitva nahI hai / tAtparya yaha ki utthAna Adi jIvake kAryake sAdhaka nahIM haiM, kyoMki utthAna Adike hone para bhI kabhI-kabhI kArya siddha nahIM hotA aura kabhI kabhI inake na hone para bhI kArya siddha ho jAnA hai / isalie kyA sugva, kyAdu kha, sabhI padArtha bhAgyake adhIna haiM / isalie sukha dukha AdikA kAraNa utthAna Adi na mAnakara honahAra hI mAnanA cAhie / yadi utthAna Adise kArya siddha hote to sabhI puruSArtha karanevAloMko saphalatA prApta hotI, kintu ' vastu nathI, sarva padArtha niyata (bhAgyane bharAse) che, ane zramaNu bhagavAna mahA vI-nI dharmaprApti mAcI nathI, kAraNa ke temA utthAna yAvana parAkrama che ane adhA (kAIpaNa) padArtha bhAgyakRta nathI mULa pAThamA utthAna Adi pratyekanI nAthe "vA" zabda che. te vikalpAthe che, ane 'ti' zabda rkata utthAnAdinA saMgrahane mATe che, arthAt e badhAnu astitva nathI tApa e che ke utthAna Adi jIvane kAryanA sAdhaka nathI hAtA, ka raNa utthAna Adi hAvA chatA paNa kAI kaI dvAya siddha nathI thatA ane koi ke vAra e na heAvA chatA paNa kArya siddha thaI jAya che teTalA mATe sukha dukha badhA padArthA bhAgyane badhIna che. mATe sukha-du khanu kAraNa utthAna da na mAnatA niyati (thavA kALa hatuM mATe thayu ema)ja mAnavI joIe je utthAna AdithI kArya siddha thatA hota tA khadhAya purUSArtha karanArAone saphaLatA prApta thatI hAta, parantu ema Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 upAsaka dazAGgasUtre tadupapadyate, rAjasevAdivyApRtasyApi kasyacittatphalabhUtadhanAdimAptyadarzanAt, kasyacica tatsevAbhAve'pi macuradhanAdimAptidarzanAtH yatazcaiva vyabhicAro vaisA dRzya ca tato na puruSavyApArajanya sukhadukhAdi sabhavati / nanvastu tarhi kAla eva sukhAdikAraNa natu nipatiriti cetra, kAlasya kAraNa tAGgIkAre tasyaikarUpatayA pratyakSa dRzyamAnasya jagatphalavaicitryasyAsAGgatyApatteH, kAraNaaisA nahIM dekhA jaataa| kisIko pravRtti na karane para bhI phala mila jAtA hai aura kisIko pravRtti karane para bhI phala nahIM miltaa| dUsarI bAta aura suniye | Apa kahate haiM ki puruSArthase phala milatA hai / agara yaha bAta saca hai to gvAle halavAle bAlaka Adi pratyekako eka samAna sukha yA duHkhako prApti honI cAhie, kyoMki sabameM samAna rUpase puruSArtha vidyamAna hai, magara aisA nahI hotA- sabako samAna phala nahI prApta hotA / rAjAkI sevA AdimeM lage hue bhI kisI puruSako ghanAdikI prApti nahIM dekhI jAtI, aura koI koI sevA Adi kucha bhI nahI karate to bhI khUba dhana pA lete haiN| isa prakAra isa pakSa meM visadRzatA (vaipamya) honese yahI siddhAnta samIcIna hai ki sukha duHkha AdipuruSArtha se paidA nahIM hote / 3 zakA - acchA, agara sukha duHkhakA kAraNa puruSArtha nahIM to kAlako hI kyoM nahI mAna lete ? niyati ( honahAra ) kA kyoM mAnate ho ? 1 jovAmA Avatu nathI kAi kAine pravRtti na karavA chatA paNa phaLa maLI jAya che ane phoi ne pravRtti karavA chatA paNa phaLa nathI maLatu i have bIjI vAta mAlaLA Apa kahe cheke puruSAthI phaLa maLe che. jo e vAta sAcI hoya te govALa, huLavALA, bALaka smAdi pratyekane samAna sukha yA phu khanI prApti thavI joie, kAraNuke khadhAmA samAnarUpe purUSArtha vidyamAna che, paraMtu ema nathI thatu, badhAne sarakhu phaLa nathI prApta thatu rAjAnI sevA vageremA lAgelA evA koi purUSane dhanAdinI prApti thatI nathI evAmA AvatI, te kai kai sevA Adi zuM na karatA heAvA chatA pazu khUba dhana prApta kare che e pramANe AA pakSamAM visaEzatA viSamatA) heAvAthI, eja siddhAnta samIcIna che kraeNnsukha dukha Adi purUSArthathI pedA thatA nathI 4 za - vA3, suma-hu yAtu bhara yuSArtha nathI, to bhajane usa nayI bhAnI setA ? niyatine hama bhAtA hai ? Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasajIvanI TIkA a. 6 0 966-969 bhAgyapuruSArthacarcA 429 bhedAbhAve kAryabhedasyApyabhAvAta, yaduktamAkare-'ayameva bhedo bhedaheturvA yadviruddhadharmA yAsa kAraNabhedazca' iti / na cevaraH mukhAdirtA, tasya mUrttatve prAkRtapuruSasyeva samagrajagatphalaphartRtvAsambhavAna, amUrttatve cAkAzasyeva niSkriyatayA kattatvAsagate., eva svabhAvo'pi na kAraNa, sa hi puruSAdbhinnaH sana puruSagata sukhAdi 1 Akare-bhASye, ityarthaH / 2 adhyAsa: Aropo jJAna vA / samAdhAna-nahI, kAla bhI kAraNa nahIM ho sastA / kAla eka hai| agara ise kAraNa mAna leM to usase eka hI kArya-sukha yA du.kha utpanna hogA, kintu sasArameM bhinna bhinna taraha ke kArya pratyakSase dekhe jAte hai| jaba kAraNa eka hI hotA hai umameM bheda nahIM hotA-to kArya meM bhI bheda nahIM hotaa| Akara (bhASya)me kahA hai-"viruddha dharmoko pAyA jAnA aura kAraNa me bheda honA hI bheda aura bhedakA kAraNa hai" arthAt viruddha dharmoke honeko hI bheda karate haiM aura usake kAraNomeM bheda honA usa padArthake bhedakA kAraNa hai| astu / kAla eka hai, agara vaha kAraNa hotA ho to kAryameM bheda nahIM hotA / kAryome bheda pAyA jAtA hai, ata sala kAraNa nahIM hai| Izvara bhI sukha duHkha Adike karttA nahIM hai| agara kartA mAnate ho to Izvarako mUrta mAnoge yA amUrta 1 / agara mRta mAno to sAdhAraNa puruSoMke samAna vaha bhI samasta sasAra ke kAryoMkA karttA nahIM ho samAdhAna-nahi, kALa paNa kAraNa nathI thaI zakatu kALa eka che je tene kAraNu mAnI laIe, te tethI ekaja kArya-sukha yA du kha utpanna thaze, paraMtu jagatamAM jUnI jUdI jAtanA kAryo pratyakSa jovAmAM Ave che je kAraNa eka ja hoya che-nemA bheda nathI tene kAryamAM bheda nathI hote Akara (bhAgyamA) kahyu che ke "virUddha dharmonu prApta thavuM ane kAraNamAM bheda hA eja bheda ane bhedanuM kAraNa " arthAt virUddha dharmo hevA eja bheda kahevAya che ane tenA kAramA bheda have eja e pArthanA be ne kAraNa ke astu kALa eka che, je te kAraNa hatA te kAryamAM bheda na heta kAryomAM bheda che, eTale kALa e kAraNa nathI Izvara paNa sukha-6kha Adine kartA nathI agara je tene kartA mAnatA che te Izvarane mUrta mAnaze ke amU? je murta mAne te sAdhAraNa purUnI piTha e paNa samasta jagatanA kAryone kartA nathI hoI zakta je Izvarane amUrta mAne che te AkAzanI peThe niSkriya hovAthI keI paNa kArya karI zake ja nahi Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 upAsakadacAsatre sAdhayitu na prabhavati, puruSarUpavetsamagra jagatphala karttA svata eva na sabhavati, ek manyadapi tasmAnniyatireva sukhaduHkhAdikAraNa nAnyat uktazca --- "nAbhAvya kacidapi jAyate janAnA, bhAvya vA na vigalati prayatnato'pi / labhyante niyatilAtphalAni sarve, - pAro bhavatu na cA zubhAzubhAni // 1 // bhAvya prayatnarahito'pyupayAtyavazya, nAbhAvyameti zatazaH kRtacAruyatna | tasmAdida niyatireva sugvAdi sarve, sUte janasya sahasA hatapauruSasya " // 2 // ityAdi / iti / muGgalI=asamocInA // 166 - 169 // sakatA / agara Izvarako amUrta svIkAra karo to vaha AkAzakI taraha niSkriya honese koI kArya kara hI nahIM sakatA / isI prakAra svabhAva bhI kAraNa nahI / kyoki svabhAvako yadi purupase bhinna mAnoge to vaha puruSake antargata sukha duHkha paidA nahI kara sakegA / agara svabhAvako puruSarUpa hI mAnoge to puruSa samasta sasArake kAryoMkA karttA nahIM ho sktaa| isI prakAra aurokA bhI vicAra kara lenA / isalie yahI mAnyatA ThIka hai ki bhAgya hI sukha duHkhakA kAraNa hai, anya nahI / kahA bhI hai 3 " kitanA hI prayatna karo, jo nahI honevAlA hai, vaha kadApi nahIM hogA, aura jo honevAlA hai vaha kadApi nahI TalegA / koI pravRtti kare yA na kare, niyatikI zakti se sabako zubha azubha phala prApta ho jAtA hai " || 1 // eja pramANe svabhAva paNa kAraNa nathI, kemake svabhAvane je purUSathI bhinna mAnaze te te purUSanA atata sukhadu khane peDhA nahu karI zake jo svabhAvane purUSarUpa ja mAnaze te purUSa samasta jagatanA karmAMnA kartA nahi thaI zake e pramANe khIjAone 'paNa vicAra karI levA eTalA mATe e mAnyatA barAbara che ke bhAgyeja sukha-du khanu kAraNa che, khIju kAi nahi kahyu che ke J " game teTalA prayatna karo, je nathI thavAnu te kadApi thavAnuM che te kadApi nahi TaLe. koi pravRtti kare yA na kare, cubha azubha phaLa prApta thAya che. (1) 1 1 nahiM cAya, ane je niyatinI zakitathI saune f Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA ba 6 sa 170 mAgyapuruSArthacarcA . 431 mUlam-tae NaM se kuMDakolie samaNovAsae taM deva evaM vyAsI jai Na devA / sudarI gosAlasta makhaliputtasta dhammapaNNattI-natthi udANe ivA jAva niyayA savabhAvA, maMgulI NaMsamaNassa bhagavao mahAvIrassa dhammapaNNattI asthi uTANe Da vA jAva aNiyayA sababhAvA / tume Na devA / imA eyArUvA divA deviDDI, divA devajjuI, dive devANubhAve kiNA laddhe ? kiNA patte? kiNA abhisamannAgae? ki uTANeNaM jAva purisakAraparakameNaM udAha ! aNDANeNaM akammeNaM jAva apurisakkAraparakameNaM // 17 // chAyA-tataH gvalu sa kuSDakaulika zramaNopAsakasta devamevamavAdIt yadi khalu deva ! sundarI gozAlamya maikhaliputrasya dharmaprajJaptiH-nAmtyutthAnamiti vA yAvanniyatA sarvabhAvAH, maGgulI khalu zramaNamya bhagavato mahAvIrasya dharmaprajJaptiH astyutthAnamiti vA yAvadaniyatA sarvabhAvAH / tvayA khalu devAnupriya ! iyametadrUpA divyA devarddhi , divyA devadyuti', divyo devAnubhAvaH kena labdhaH? kena prAptaH ? kenAbhisamanvAgata ?, kimutthAnena yAvatpuruSakAraparAkrameNa ? utAho ! anutthAnenA'rmaNA yAvadapurupakAraparAkrameNa ? // 170 // TokA-tata iti tataH itya gaganagatena devenopanyastasya gozAlakamatasya jo honahAra hai vaha vinA prayatna hI ho jAtA hai| jo honahAra nahIM, usake lie cAhe jitanI caturAIse prayatna karo, vaha nahIM hogaa| isalie yaha bhAgya hI pauruSahIna bhI manuSyoMke sukhAdi phaloko utpanna karatA hai ||0||" ityAdi // 169 // TIkArtha-tae Na se '-ityAdi taya kuDakaulika zrAvaka ne devase kahA deva ! yadi makhaliputra gozAla kI dharmaprajJapti samIcIna hai ki - "je kaI thavAnuM che te vinAprayane ja thaI jAya che je thavAnuM (niyata) nathI, tene mATe game teTalI caturAIthI prayatna kare, te paNa te nahi thAye eTalAM mATe e bhAgye ja paurUSahIna manuSyane paNa sukhAdi phaLa prApta karAve che (2)" tyAdi (198) TIkArtha-'tae Na se' yA pachIolas zrApa hevana khu- he ne makhaliputra gozAlanI dharmaprajJapti samIcIna che ke- uthAna nathI cAvata sarva Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 upAsakadazAstre mUlam - tae NaM se deve kuMDakoliya samaNovAsayaM eva vayAsIeva khalu devANuppiyA / mae imeyArUvA divA devir3I aNuTTANeNa jAva, apurisakkAraparakkameNaM laDA pattA abhisamannAgayA // 171 // tae Na se kuMDakIlie samaNovAsae ta deva eva vayAsIjai NaM devA / tume imA eyArUvA divA deviTTI aNDANeNa jAva apurisakkAraparakkameNaM laddhA pattA abhisamannAgayA, jesi NaM jIvANa zravaNottaram / keneti - hetAvepA utIyA - 'kena hetune ' - tyarthaH, evamagre'pi / utAho = athavetyarthaH // 170 // chAyA--tataH khalu sa devaH kuNDakaulika zramaNopAsakamenamavAdIt eva khalu devAnupriya ! mayeyametadrUpA divyA devarddhiranutthAnena yAvad apuruSakAraparAkrameNa labdhA prAptA abhisamanvAgatA // 171 // tataH khalu sa kuNDakaulika zramaNopAsakasta devamevamavAdIt-yadi khalu deva ! svayeyametadrUpA divyA devarddhinutthAnena yAvad apuna kAraparAkrameNa layA prAptA abhisamanvAgatA, (tadA) yeSA khalu utthAna nahIM hai yAvat saba padArtha bhAgyakRta haiM, aura zramaNa bhagavAn mahAvIra kI dharmaprajJapti samIcIna nahIM hai ki utthAna hai yAvata samasta padArtha bhAgyakRta nahI hai, to he deva ! tumhArI yaha divya deva Rddhi, divya deva dyuti, divya devAnubhAva ( alaukika prabhAva ) kahA se AyA hai ? kaise tumheM prApta huA hai ? kisa prakAra sAmane upasthita huA hai ? utthAna yAvat puruSakAra parAkramase yaha saba prApta huA hai yA anutthAnasa akarmase yAvat apuruSakAra parAkrama se prApta huA hai ? || 170 // ( padArtho bhAgyakRta che,ane zramaNa bhagavAna mahAvIranI dhaprajJapti samIcIna nathI ke utthAna che yAvata badhA padArthoM bhAgyakRta nathI, tA he deva ! tamArI e divya hevaM-Rddhi, divya deva dhuti, hivya hevAnubhAva ( soDiGa alAva ) kyAthI bhAvyA tamane kema prApta thayA kevI rIte sAme upasthita thayA ? utthAna cAvata purUSakAra ,parAkramathI e adhu prApta thayu che yA anusthAnathI amathI yAvarta purUSakAra parAkramathI prApta thayu che? (170) 1 Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmamaJjIvanI TIkA a6 sa. 171-172 puruSArthacavarNatram 433 natthi uTANe i vA jAva parakameDa vA te kiM na devA // ahaNa devA! tume imA eyArUvA divA deviDDI uTThANeNa jAva parakameNaM laddhA pattA abhisamannAgayA, to ja vadasi suMdarI Na gosAlassa makhali puttassa dhammapaNNattI-nasthi uTThANe i vA jAva niyayA savabhAvA, magulI Na samaNassa bhagavao mahAvIrassa dhammapaNNattI asthi uhANe i vA jAva aNiyayA sababhAvA ta te micchA // 172 // jIvAnA nAstyutthAnamiti vA yAvat parAkrama iti vA te kiM na devA' atha balu deva ! nyayeyametadrUpAdivyA devarddhistyAnena yAvatparAkrameNa yA prAptA abhimamanvAgatA, tato yadvadasi sundarI khalu gozAlasya maliputrasya varmaprajJapti -nAstyutthAnamiti vA yAvaniyatA. sarvabhAgA., magalA khalu amaNasya bhagavato mahAvIrasya dharmajJapti:-astyutthAnamiti pA yAvadaniyatA. sarvabhAvAstatte mithyA // 17 // dIkA-yepAmiti-ana 'tadA' ityamya zepa / testamapApANAdayaH / devA iti-patra 'jAyante' iti kriyApaTamadhyAhAryam / atha yadi / taditi tat sarvam, __TIkArtha-'tae Na se ' ityAdi deva bolA-he devAnupriya / maiMne yaha isa prakAra kI divya deva Rddhi, anutthAna se yAvat apurapakAraparAkrama se pAI hai yAvat sAmane AI hai // 171 // kuNDakaulika rahatA hai he deva / acchA, agara tumane yaha deva-Rdri Adi vinA puspArtha parAkrama ke pAI hai to jina jIvoM meM " utthAna Adi nahIM pAye jAte, aise vRkSa pApANa Adi deva kyoM nahIM ho jAte / arthAt jara devaRddhi prApta karaneke lie purupArthakI AvazyakatA nahIM hai to ekendriya Adi samasta jIvoM ko deva Rddhi prApta ho jAnI caahie| yadi yaha TIkArya-'tae Na se' tyA he mAnyo- vAnupriyA meM mA prakAranI divya deva-ddhi, anutthAnathI yAvata apuruSakAraparAimathI prApta karI che yAvata sAme upasthita thaI che (171) kuDakalika kahe che--he deva ! bahu sArU je te e divya deva-Rddhi Adi purUSArtha parAkrama vinA prApta karI che, te je jImA utthAna Adi nathI jovAmAM AvatA, evA vRkSa pASANa Adi deva kema nathI banI jatA? arthAta je deva-Rddhi prApta karavA mATe puruSArthanI jarUra nathI te ekendriya Adi badhA jIne deva-Rddhi prApta thaI javI joIe je e nahi Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAstre mUlam - taraNaM se deve kuMDakoliya samaNovAsayaM eva vayAsIevaM khalu devANuppiyA / mae imeyAruvA divA deviDDI aNuTTANeNa jAva apurisakkAraparakkameNa laddhA pattA abhisamannAgayA // 171 // tae Na se kuDakIlie samaNovAsae ta deva eva vayAsIjai NaM devA | tume imA eyArUtrA divA deviTTI aNuDDANeNa jAva apurisakkAraparakkameNaM laddhA pattA abhisamannAgayA, jesi NaM jIvANa zravaNottaram / keneti - devAveSA tRtIyA - 'kena hetune' - tyarthaH evamagre'pi / utAho = athavetyartha // 170 // chAyA -- tata. khalu sa devaH kuNDa kaulika zramaNopAsakamenamavAdIt etra khala devAnupriya ! mayeyametadrUpA divyA devarddhiranutthAnena yAvad apuruSakAraparAkrameNa labdhA prAptA abhisamantrAgatA || 171 // tataH khalu sa kuNDakaulikaH zramaNopAsakasta devamevamavAdIt-yadi khalu deva ! svayeyametadrUpA divyA devarddhinutthAnena yAvad apuruSakAraparAkrameNa labhA mAptA abhisamanvAgatA, (tadA) yeSA khalu 432 utthAna nahI hai yAvat saba padArtha bhAgyakRta haiM, aura zramaNa bhagavAn mahAvIra kI dharmaprajJapti samIcIna nahI hai ki utthAna hai yAvata samasta padArtha bhAgyakRta nahIM hai, to he deva! tumhArI yaha divya deva Rddhi, divya deva dyuti, divya devAnubhAva ( alaukika prabhAva ) kahAse AyA hai ? kaise tumheM prApta huA hai ? kisa prakAra sAmane upasthita huA hai ? utthAna yAvat puruSakAra parAkramase yaha saba prApta huA hai yA anutthAnase akarmase yAvat apuruSakAra parAkrama se prApta huA hai ? // 170 // ( padArthoM bhAgyakRta che, ane zramaNu bhagavAna mahAvIranI dharmaprajJapti samIcIna nathI ke utthAna che yAvata badhA padArtho bhAgyakRta nathI, te he deva ! tamArI e divya heva-ddhi, divya deva dhuti, hivya hevAnubhAva ( asoGi alAva ) dhyAthI mAyA ? tamane kema prApta thayA ? kevI rIte sAme upasthita thayA ? utthAna yAvata purUSAra parAkramathI e madhu prApta thayuM che yA anutyAnathI akarmAthI cAvarta apurUSakAra parAkramathI prApta thayu che? (170) Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanITIkA a6 sU 171-172 bhAgyapuruSArthacarcA 435 " kAkatAlIyavatprApta, dRSTvA'pi nidhimagrataH / na svaya devamAdatte, puruSArthamapekSate // " iti ca / kriyA ca pratikattabhedenAvazya bhinnati phalacaicitryamapi yuktameva, kAraNamede sati kAryabhedasya klapsatvAt / ___yattu kacittattRvyApAre jAte'pi phalAnupalambhastatrApi yathocita karNapraya nAbhAvo'vagantavya , yadvA katrtavyApArasahakRtA niyatirapyasmApha kAraNatvenAbhimatA, tasyAzca tatrAbhAvAna phalodgamaH / "kAkatAlIya nyAya se (sayogavaza-acAnaka hI) sAmane rakhe hue khajAne ko bhI deva apane-Apa nahIM le sakatA hai| use grahaNa karane meM bhI puruSArtha kI AvazyakatA hotI hai // 2 // kriyA pratyeka manuSyako jUdI jUdI hotI hai, isalie phalakI vicitratA ThIka taraha sagata ho jAtI hai| kyoMki kAraNake meda se kArya meM avazya bheda ho jAtA hai| ___ kahI kahI manuSya pravRtti to karatA hai parantu phala nahIM prApta kara paataa| isakA kAraNa yaha nahI ki pravRtti phala meM kAraNa nahIM, balki isakA kAraNa yaha hai ki usa kArya ko siddha karane ke lie jaise aura jitane prayatna kI AvazyakatA hai utanA aura vaisA prayatna nahIM kiyA gyaa| athavA kartA ke vyApArase sahakRta (yukta) niyatiko bhI hama kAraNa mAnate haiM, ata: usakA abhAva honese phalakI prApti nahIM hotii| "kAkatAlIya nyAyathI (saga vaza-acAnaka ja) sAme rAkhelA khajAnAne paNa daiva pitAnI meLe nathI laI zakate tene grahaNa karavAmAM paNa puruSArthanI 432 54 cha (2)" kriyA pratyeka manuSyanI jArI jUdI hoya che, eTale phaLanI vicitratA barAbara rIte sagata thaI jAya che, kAraNa ke kAraNanA bhedathI kAryamAM jarUra bheda paDI kayAka kayAka mANasa pravRtti te kare che, paraMtu phaLa prApta karI zakato nathI, tenuM kAraNa e nathI ke pravRtti phaLamAM kAraNa nathI, balake enuM kAraNa e che kee kAyane siddha karavAne mATe jevA ane jeTalA prayatnanI jarUra hoya che te ane teTalA prayatna karavAmAM Ave, hete nathI athavA kartAnA vyApArathI yukata niyatine paNa ame kAraNa mAnIe chIe, eTale tene abhAve hevAthI phanI prApti thatI nathI Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 434 upAsakadazAso mithyeti prAguktarItyA phala pratyutthAnAdInA kAraNatvAt, aya bhAvaH-phalamAtra pratikriyAyA nimittatvAtkriyAyAthotthAnAdirUpatvAtsava mukhAdinimitta na tu niyatistathA coktam-"anuyogena tailAni tilebhyo nAptumarhati" iti / yatrApi ca daivajAta mukhAzupalabhyamAna dRzyate tatrApyantata usthAnAdayaH kAraNam, tadapyuktam-- "pathA zekena cakreNa na rathasya gatirbhavet / tathA purupakAreNa vinA deva na sidhyati // " iti, Rddhi tumheM puruSArtha Adi se prApta huI hai to phira gozAlaka makhaliputra kI " utthAna Adi nahIM haiM, samasta padArtha bhAgyakRta haiM" yaha dharmaprajJapti acchI hai, aura "utthAna Adi haiM yAvat padArtha bhAgyakRta nahI hai" yaha amaNa bhagavAna mahAvIra kI dharma prarUpaNA ThIka nahIM hai, tumhArA aisA kathana mithyA hai| kyoM ki utthAna Adi phalakI prAptime kAraNa haiM, yaha batAcuke hai| tAtparya yaha hai-pratyeka phala kI prApti ke lie kriyA kI AvazyakatA hai, aura vahI kriyA utthAna Adi haiM, ata utthAna Adi hI sukhAdike prati nimitta haiM, bhAgya nahIM / kahA bhI hai "vinA udyoga kiye (pile vinA) tiloMse tela nahIM nikala sktaa|" jahA kahI sukha Adi bhAgyase mile mAlUma hote haiM vahAM bhI anta me utthAna Adi hI kAraNa haiN| kahA bhI hai-- "jaise eka camke se ratha nahIM cala sktaa| isI prakAra puruSArtha ke vinA deva (bhAgya) siddha nahIM hotA // 1 // " tane puruSArtha a dithI prApta thaI che, te pachI gozAlaka ma khaliputranI "utthAna Adi nathI, badhA pArtha bhAgyakata che" e dharmaprajJapti sAcI che, ane "utthAna Adi che yAvata padArtha bhAgyakRta nathI" e zramaNa bhagavAna mahAvIranI dharmaprarUpaNa barAbara nathI, evu tArU kathana mithyA che, kAraNake utthAna Adi phaLanI prAptimAM kAraNa che e ha batAvI cUkyo chu tAtparya e che ke pratyeka phaLanI prApti mATe kriyAnI AvazyakatA che, ane e kriyA utthAna Adi che, eTale utthAna Adi ja sukhAdinA prati nimitta che, bhAgya nathI kahyuM che ke- "udyoga karyA vinA talamAMthI tela nIkaLI zakatuM nathI jyA kAI sukha Adi bhAgyathI maLelA mAluma paDe che, tyA paNa chevaTe utthAna Adija kAraNa hoya che kahyuM che ke* jema eka pagathI 'ratha nathI cAlI zakatA, tema puruSArtha vinA deva (mAya) siyatu nathI (1)" Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanITIkA a 6 sU 171-172 bhAgyapuruSArthacarcA 435 "kAkatAlIyavatprApta, dRSTvA'pi nidhimagrataH / ___ na svaya devamAdatte, puruSArthamapekSate // " iti ca / kriyA ca pratikattabhedenAvazya bhinneti phalavaicitryamapi yuktameva, kAraNabhede sati kAryabhedasya kluptatvAt / ____ yattu kacittattRvyApAre jAte'pi phalAnupalambhastatrApi yathocita kartamaya nAbhAvo'vagantavya, yadvA kartavyApArasahakRtA niyatirapyasmAka kAraNatvenAbhimatA, tasyAzca tanAbhAvAna phalodgamaH / "kAkatAlIya nyAya se (sayogavaza-acAnaka hI) sAmane rakhe hue khajAneko bhI daiva apane-Apa nahIM le sakatA hai| use grahaNa karane meM bhI puruSArtha kI AvazyakatA hotI hai // 2 // kriyA pratyeka manuSyako jUdIjUdI hotI hai, isalie phalakI vicitratA ThIka taraha sagata ho jAtI hai| kyoMki kAraNake bheda se kArya meM avazya bheda ho jAtA hai| kahI kahI manuSya pravRtti to karatA hai parantu phala nahIM prApta kara paataa| isakA kAraNa yaha nahIM ki pravRtti phala meM kAraNa nahIM, balki isakA kAraNa yaha hai ki usa kArya ko siddha karane ke lie jaise aura jitane prayatna kI AvazyakatA hai utanA aura vaisA prayatna nahIM kiyA gyaa| athavA kartA ke vyApArase saskRta (yukta) niyatiko bhI hama kAraNa mAnate haiM, ata. usakA abhAva honese phalakI prApti nahIM hotii| kAkatAlIya nyAyathI (soga vaza-acAnaka ja) sAme rAkhelA khajAnAne paNa deva pitAnI meLe nathI laI zakate tene grahaNa karavAmAM paNa puruSArthanI 432 5 che (2)" kriyA pratyeka manuSyanI jUne judI hoya che, eTale phaLanI vicitratA barAbara rIte sagata thaI jAya che, kAraNa ke kAraNunA bhedathI kAryamAM jarUra bheda paDI kayA kayAka mANasa pravRtti te kare che, paraMtu phaLa prApta karI zakatA nathI, tenuM kAraNa e nathI ke pravRtti phaLamAM kAraNa nathI, balake enuM kAraNa e che kee kAyane siddha karavAne mATe jevA ane jeTalA prayatnanI jarUra hoya che te ane teTalA prayatna karavAmAM AvyuM hete nathI athavA kartAnA vyApArathI yukata niyatine paNa ame kAraNa mAnIe chIe, eTale tene abhAva hovAthI phaLanI prApti thatI nathI Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsAdIGgama eva kAla ekAntato'kAraNa samnapi sahakAritayA'zyamasti kAraNamitarathA campaka bakula pATalAdInA puppANA panasA''nasevAdInA phalAnA ca tasmistasmi niyatakAla evodgamAnupapatteH / sahakArImAtratvAdeva ca jagadvaicitrya nAsaGgatam / tathezvarasyApi kartRtvamastyeva yata Izvage na kazcidapUrvoAtmA'tirikta api tu mAtmaiva tatra tatrotpadyamAnatayA samastajagadvathApanena " Amoti:cyAmoti sarva jaga"-diti vyutpatteH sughaTatvAta, tasya ca mukhAdikartatvamavisavAdameva, amUna svAdika tveva sati svata eva darApetam / ___ eva svabhAvo'pi yathAkazcitsahakAritayA kartA sabhavatyeva yata Atmana upayogalakSaNamasaGkhyeyapradezatva, pudgalAnA mUrttatva, dharmAstikAyAdInAmamUtatvA dika ca svabhAvAkrAntameveti kRtamativistareNa // 171 -172 // isI prakAra kAla ekAntase kAraNa na hone para bhI sahakArI rUpase kAraNa hai hii| campA, bakula, pATala (gulAba) Adi puSpa, tathA panasa, Ama, seva Adi phala, niyata niyata kAlameM hote haiN| yadi kAlakA kAraNa na mAnA jAya to yaha vyavasthA nahIM bana sktii| sahakArI mAtra mAnanese sasArakI vicitratA bhI yukti yukta banatI hai| Izvara bhI kartA hai, kyoMki AtmA ke atirikta aura koI vicitra Izvara nahI hai / AtmA sasArameM sarvatra utpanna huA ho rahA hai, isalie vaha vyApaka hai, isa prakAra vyutpatti bhI asagata nahI hai| usa AtmAko sukha AdikA kartA mAnane meM kucha vivAda nahIM hai / h|| aisA mAnanesa amRtatva Adi guNa to dUra hI rahate haiN| svabhAva bhI kathaJcit kartA hai| kyoMki AtmAkA upayoga (jJAna darzana) tathA asakhyAtapradezitA-svabhAva, pudgaloMkA mUtatva-svabhAva e rIte kALa ekAta ka raNa na hovA chatA paNa sahakArI rUpe kAraNuja che capa, bakula, gulAba Adi puSpa tathA kaNama, kerI, Adi phaLa niyata-niyata kALamAM thAya che je kALane kAraNa na mAnavAmAM Ave te e vyavasthA na banA zake sahakArI mAtra mAnavAthI jagatanI vicitratA paNa yukitayukata bane che Izvara paNa kartA che, kAraNa ke AtmA sivAya bIjo koI vicitra Izvara nathI AtmA jagatamAM sarvatra utpanna thayo-thaI rahyo che. tethI te vyApaka che, e prakAranI vyutpatti paNa asa gata nathI e AtmAne sukha Adine rtA mAnavAmAM ze vivAda nathI hA, e mAnavAthI amUrtava Adi guNa te dUra ja rahe che svabhAva pazu kayacita kartA che, kAraNa ke AtmAne upayoga (jJAnadarzana Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agaradharmajjAvanI TIkA a 6 sU0 173 parAjitadevasyasvargagamanam 437 mUlam - tara Na deve kuDakoM lieNaM eva butte samANe sakie jAva kalusasamAvanne no saMcAei kuDakoliyassa samaNovAsayassa kiMci pAmokkhamAi kkhittae, nAmamuddayaM ca uttarijjaya ca puDhavisilApaTTae Thavei, ThavittA jAmeva disaM pAue tAmeva disa paDigae // 173 // chAyA-tata gvalu sa devaH kuNDakauli ke naitramuktaH san zaGkito yAvatkalupasamApanno no zaknoti kuNDapholiksya zramaNopAsakasya kiJcitpramokSamAkhyAtum / nAmamudrikA cottarIyaka ca pRthivIzilApaTTake sthApayati, sthApayitvA yAmeva diza prAdurbhUtastAmeva diza pratigata. TIkA - zaGki iti - 'mahAvIrasyApi matametena yuktita. samarthitamiti kiM gozAlakasya mata satyamuta mahAvIrasyeti zaGkA''krAnto jAta ityartha. 1 kaluSeti - 'aho gozAlakamatamavicAreNopanyasyAhamanena parAjitaH' iti glAnimApana ityartha. / pramokSam = uttaram // 173 // dharmAstikAya AdikA amUrttatva-svabhAva, una-uname svabhAvase hI rahatA hai / kisI anya kAraNase vaha utpanna nahI huA / yasa adhika vistAra anyatra dekha leve // 172 // TIkArtha- ' tara Na se ' ityAdi isake anantara kuNDakaulikakA kathana sunakara devatAko zakA huI ki mahAvIra svAmIkA mata yukta hai yA gozAlakakA ? | aura apane parAjita honese glAni bhI huii| vaha aba kuDakaulikako kucha bhI uttara dene meM samartha nahIM ho sakA, ataH usane nAma mudrA aura uttarIya vastra zilApaTTaka para rakha diye / rakhakara jidharase AyA thA udhara hI calA gayA // 173 // tathA asaNyAta-prahezitA - svalAva, cugalAno bhUrttatva-svabhAva, dharmAstimaya maahin| amUrttatva-svabhAva, te-temA svabhAvathI ja rahelA che. kaI anya kAraNathI te utpanna thayA nathI khasa, have vadhu vistAra karatA nathI " (172) "" TIkArtha- 'tae Na se' - 4tyAhi tyArayachI ausiunu athana sAlajIne devatAne zakA thai ke mahAvIra svAmInA mata yukta che ke ge zAlakanA ? ane pete parAjita thavAthI tene glAni paNa utpanna thaI have te kaulikane kAI paNa uttara ApavAne sama na thai zakaye, eTale eNe nAmamudrA ane uttarIya vasra zilApaTTaka para pAchA mUkI dIdhA, ane jyAthI Avye hatA tyA cAnce gaye (173) Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAsU mUlam - teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDhe // 174 // tara se kuDako lie samaNovAsae imIse kahAe lakhaTTe0 haTThe jahA kAmadevo tahA niggacchai jAva pajjuvA sar3a / dhammakA // 175 // kuDakoliyA isamaNe bhagavaM mahAvIre kuMDakoliya samaNovAsaya evaM vayAsI se nUNa kuMDakoliyA / kala tunbha puvAvaraNhakAlasamayasi asogavaNiyAe ege deve aMtiya pAunbhavitthA / tae NaM se deve nAmamuddaca taheva jAva paDigae / se nUNa kuMDako 438 chAyA -- tasmin kAle tasmin samaye svAmI samavasataH // 174 // tataH khalu sakuNDakaulikaH zramaNopAsako'syA kathAyA labdhArthaH (san ) hRSTo yathA kAmadeva stathA nirgacchati yAvatparyupAste / dharmakathA || 175 || 'kuNDa+aulika!' iti zramaNo bhagavAn mahAvIraH kuNDakaulki zramaNopAsakame ramavAdIt-atha nUna kuNDakaulika ! kalye va pUrvAparAhnakAlasamaye azokavanikAyAmeko devo'ntike prAdurAsIt / TIkA- 'kuNDakaulika 'iti' iti - ' hekuNDakaulika ' iti kRtvetyarthaH / kalye = gatadivase | TIkArya - ' teNa kAlena ' ityAdi usa kAla usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra padhAre // / 174 // kuNDakaulika bhagavAnke AnekI bAta sunakara prasannacitta hokara kAmadevakI taraha nikalA aura yAvat. vahA~ pahu~ca kara paryupAsanA kI / dharmopadeza huA // 175 // 'kuNDakaulika " isa prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIrane kuNDakaulikase kahA- " he kuNDa kaulika ! kala azokavanI me pUrvAparAhna (dopahara ) ke samaya eka deva tumhAre sAmane pragaTa huA thaa| taba vaha deva nAmakI mudrA yAvat TIkArtha- 'teNa kATheNa' ityAhi me ANe the samaye zramAyu bhagavAna mahAvIra padhAryA (174) kuDakaulika bhagavAna AvyAnI vAta sAbhaLIne prasannacitta thaI kAmadevanI peThe nIkaLyo ane yAvata tyA paherIne pAsanA karI dharmopadeza thayo (175) zramaNu bhagavAn mahAvIre kuDakaulikane A pramANe kahyu kaDakaulika! kAle acekavanAjimA perane samaye eka Truva tamArI sAme prakaTa thaye hatA te rave nAmavALI vIMTI lIdhI yAvat te pAche cAlye gaye haiM "3 Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a6 bhagavatkRtakuNDakaulikapazasA liyA / aha sama? ' hatA asthi / ta dhannesi NaM tuma kuddkoliyaa| jahA kAmadevo / ajjo i samaNe bhagava mahAvIre samaNe niggathe ya niggathIoya AmaMtittA evaM vayAsI-jai tAva ajo| gihiNo gihimajjhAvasatA NaM annautthie x aTehi ya heUhi ya pasiNehi ya kAraNehi ya vAgaraNehi ya nippaTupasiNavAgaraNe kareMti, sakA puNAi ajjo / samaNehi niggaMthehi duvAlasaga gaNipiDagaM tataH khalu sa devo nAmamudrA ca tathaiva yAvatmatigataH / ma nUna kuNDakaulika arthaH samarthaH / intAsti / taddhanyo'si khalu tva kuNDakaulika ? yathA kAmadevaH / 'AryAH!' iti zramaNo bhagavAn mahAvIraH zramaNAninthAzca nirgranthIzvA''manyai vamavAdIt yadi tAvadAryA ! gRhiNo gRhamabhyAvasantaH khalu anyayUthikAna arthazca hetubhizva praznazca kAraNaizca vyAkaraNaizca ni spaSTa(ni.ppiSTa)maznavyAkaraNAn kurvanti, *Amantrya-sambodhya / arthaiH-mUtrAbhidheyairjIvAdibhirvA, hetubhiH anyathAnupapattirUpai', praznai macchanaH, kAraNe: yuktibhiH, vyAkaraNa =pRSTottarasvarUpai / niHspaSTati-ni spaSTAni=niHzeSeNa vyaktAni nimsArANItyarthaH, niSpiSTeti chAyApakSe-niSpiSTAni-niruttarIkRtAni praznavyAkaraNAni yepA tAn / lauTa gayA / he kuNDakaulika ! kyA yaha yAta ThIka hai ? " kuNDakaulikane kahA-" hA bhagavAn ! ThIka hai|" mahAvIrasvAmI-" kuNDakaulika ! tuma dhanya ho / " ityAdi kathana kAmadevakI taraha samajhanA / "Arya" isa prakAra se savodhana kara zramaNa bhagavAn mahAvIra, zramaNa nigraMnyoM tathA nirgranthioM AryikAoMko bulAkara kahane lage " he AryagaNa ! yadi gRhame rahanevAle gRhastha bho anyayUthikoko, arthose, hetuoMse, praznoMse, yuktiyoMse aura uttaroMse niruttara kara sakate haiM, to he AryagaNa ! kuDakolika? e vAta zu barAbara che?" kuDadaulike kahyuM "hA bhagavAna te barAbara che mahAvIra svAmIe kahyuM "kuDakaulika tu dhanya che" ItyAdi kathana kAmadevanI peThe samajavu zramaNa bhagavAna mahAvIra zramaNa nirgaLe tathA nircathIo-arthiMkA ene belAvIne kahevA lAgyA "he AryagaNI je gRhamAM rahenArA' prahasthA paNa anya yuthikane, arthothI, hetuothI, praznothI, yuktiothI ane uttarethI nirUttara Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 upAsakadazAma ahijamANehiM annautthiyA ahe hi ya jAva niSpaTTapasiNA karitae || 176 || tara Na samaNA niggaMthA ya niggathio ya samaNassa bhagavao mahAvIrassa tahatti eyamahaM viNaeNa paDisuNaMti // 177 // mUlam - taeNa kuMDakolie samaNovAsae samaNa bhagava mahA vIra vadar3a masai, vadittA namasinA pasiNADa pucchaDa, pucchittA aTTamAdiyai, aTTamAdiittA jAmeva disaM pouvabhRe tAmeva disa paDagae / sAmI bahiyA jaNavayavihAra viharaDa // 178 // tae Na zakyA punarAryAH | zramaNairnirgranyairdvAdazAGga gaNipiTanamadhIyAneranyapRthikA arthaizva yAvamni spaSTapraznAH karttum // 176 // tataH khalu zramaNA nirgranyAzca nirgandhyazra zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'tatheti' etamarthaM vinayena matizRNvanti // 177 // chAyA-tataH khalu kuNDakaulika zramaNopAsaka zramaNa bhagavanta mahAvIra candate namasyati, vanditvA namasyitvA praznAn pRcchati, pRvA'rthamAdadAti, ardhamAdAya yAmeva diza mAdurbhUtastAmeva diza pratigataH / svAmI bahirjana padavihAra viharati pratizRNvanti = svIkurvanti // 174 - 177 // 19 dAdazA kA adhyayana karanevAle nirgandha zramaNoM ko to, unheM ( anyayU frist ) ase yAvat niruttara avazya kara denA cAhie" // 176 // zramaNa nirgranthoMne zramaNa bhagavAn mahAvIrakA yaha kathana vinayake sAtha 'tahatti ' ( tatheti ) kahakara svIkAra kiyA || 177 // TIkArtha- ' tara Na kuDe ' -tyAdi kuNDakaulika zrAvaka ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA kI, namaskAra kiyA / vandana- namaskAra karake prazna pUche aura artha ko grahaNa kiyA / phira jisa aura se karI zake che, te huM A gaNu ! dvAdazAgavuM adhyayana karanArA nigrantha zramaNe te temane (a yayUthikane) arthAthI cAvata nirUttara avazya karI devAja oie (176) zramaNu nirbhrAnthAe zramaNa bhagavAna mahAvIranu ekacana vinayapUrvaka vahatti' (tayeti) hIne svIkArya (177) TIkArtha- 'tae Na kuDe' -tyAhi osika zrAvaDe zramaNa bhagavAna mahAvIrane vadanA karI namaskAra karyAM, ane prazno pUchayA tathA ane grahaNa karyAM Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 441 agAradharmasaJjIvanI TIkA a 6 sU0 178-179 adhyayanaparisamApti tassa kuMDakoliyassa samaNAvAsayassa vahUhiM sIla jAva bhAvemANassa coddasa saMvaccharAi vaikkatAi, paNarasamassa saMvaccharassa aMtarA vaTTamANassa annayA kayAi jahA kAmadevo tahA jeThaputta ThavettA tahA polahasAlAe jAva dhammapaNNatti uvasapajittANaM viharai / eva ekkArasa uvAsagapaDimAo taheva jAva sohamme kappe aruNajjhae vimANe jAva ata kAhi // 179 // nikhevo // sattamasya agasya uvAsa gadasA cha ajjhayaNa samatta // 6 // // 178 // tataH khalu tasya kuNDakaulikasya zramaNopAsakasya bahubhiH zIla yAvad bhAvayatazcaturdaza savatsarA vyutkrAntA, paJcadaza savatsaramantarA vartamAnasyAnyadA kadAcid yathA kAma devastathA jyeSThaputra sthApayitvA tathA poSadhazAlAyA yAvaddharmamajJasi mupapadya viharati / evamekAdazopAsammatimAstathaiva yAvatsaudharme ralpe'ruNadhvaje vimAne yAvadanta kariSyati || 179 || nikSepa | saptamasyAGgasyopAsakadazAnA paSThamadhyayana samAptam / / 6 / / TIkA - vyAkhyA jAyayaivAntaH kRtA / / 178-179 // itizrI - vizvavigdhyAta- jagadvallabha - prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalita lalita kalApAlApaka- pravizuddha gadyapadyena+granyanirmApaka - vAdimAnamardaka- zrI zAhU chatrapati - kolhApurarAjapradatta - "jainazAstrAcArya " - padabhUpita - kolhApurarAjaguru' bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharma divAkara - pUjya zrI ghAsIlAlavrati viracitAyAmuvAsakadazAGga mUtrasyA'gAravarmasaJjIvanyA khyAyA vyAkhyAyA paTha kuNDakaulikAkhyama yayana samAptam // 6 // AyA thA, usI aura calA gayA / zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI bhI deza dezoM meM vihAra karane lage // 178 // kuNDakaulika zrAvaka pachI jyAthI Avye hateA tyA cAlye gaye zramaNu bhagavAna mahAvIra svAmI paNa deza-deza vihAra karavA lAgyA (178) kuaulika zrAvakane zIla AdinuM pAvana Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAsUtre ahijjamANehiM annautthiyA ahe hi ya jAva niSpaTTapasiNA karitae // 176 // tae NaM samaNA niggaMthA ya niggathio ya samaNassa bhagavao mahAvIrassa tahatti eyamahaM viNaeNapaDisuNaMti // 177 // mUlam - taeNa kuDakolie samaNovAsae samaNaM bhagava mahAvIra vadaDa masa, vadittA namasinA pasiNAI pucchaDa, pucchittA aTTamAdiyai, aTTamAdiittA jAmeva disaM pouvabhRe tAmeva disa paDagae / sAmI vahiyA jaNavayavihAra vihArai // 178 // tae 1 zakyA punarAryA ! zramaNairnirgranyairdvAdazAGga gaNipiTaka madhIyAnairanyayUthikA athaizva yAni spaSTamanA kartum // 176 // tataH khala zramaNA nirgranthAtha nirgandhyazva zramaNa bhagavato mahAvIrasya 'tatheti' etamartha vinayena matizRNvanti // 177 // chAyA --- tataH khalu kuNDa+aulikaH zramaNopAsaka, zramaNa bhagavanta mahAvIra canda te namasyati, vanditvA namasthitvA praznAna pRcchati, pRvA'rthamAdadAti, arthamAdAya yAmeva diza mAdurbhUtastAmeva diza pratigata. / svAmI vahirjanapada vihAra viharati & pratizRNvanti=svIkurvanti // 174 - 177 // 440 dvAdazAgakA adhyayana karanevAle nirgandha zramaNako to, unheM ( anyayU furiat ) ase yAvat niruttara avazya kara denA cAhie" // 176 // zramaNa nigranthoMne zramaNa bhagavAn mahAvIrakA yaha kathana vinayake sAtha 'tahatti ' ( tatheti ) kahakara svIkAra kiyA || 177 // TIkArtha-'ta paNa kuDe 'tyAdi kuNDakaulika zrAvaka ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA kI, namaskAra kiyA / vandana - namaskAra karake prazna pUche aura artha ko grahaNa kiyaa| phira jisa aura se karI zake che, te huM Aya gaNu ! dvAdazAganuM adhyayana karanArA nigrantha zramaNee tA temane (a yathikane) arthAthI yAvatta nirUttara avazya karI devAja joIe (176) zramaNa ninthAe zramaNa bhagavAna mahAvIranuM e kathana vinayapUrva ka tahatti' (tatheti) hIne svamAyu (177) TIkArtha- 'cae Na kuDe'-tyAhi mahAvIrane vadanA karI namaskAra karyAM, ane aosika zrAbaddhe zramaN bhagavAna prazno pUchyA tathA mane grahaNa karyAM Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha saptamamadhyayanam // atha saptamamArabhyate 'polAsapure' ityAdi // mUlam-polAsapure nAmaM nayare / sahassavavaNe ujjANa / jiyasatta rAyA // 180 // tattha Na polAsapure nayare saddAlaputte nAma kuMbhakAre AjIviovAsae parivasaDa / AjIviyasamayasi laTTe gahiyaDhe pucchiyaTe viNicchiyaTe abhigaya? addhimijapemANurAgaratte ya "aymaauso| AjIviyasamae aTe, aya paramadde, sese aNa?" ti AjIviyasamaeNaM appANaM bhAvamANe viharai // 18 // ___ chAyA-polAsapura nAma nagaram / sahasrAmavaNamubAnam / jitazatrU rAjA // 180 // tatra khalu polAsapure nagare saddAlaputro nAma kumbhakAra AjIvikopAsakA paricasati / AjIvijhasamaye laNyAryaH, gRhItArtha., pRSTAraH, vinizcitArthaH, abhigatArthaH, asthimajjAmAnurAgaraktazca-"ayamAyuSman ! AjIvikasamayo'rthaH, aya paramArtha , zepo'nartha." ityAjIvikasamayenA''smAna bhAvayan viharati // 18 // TIkA-AjIviketi-AjIvikA gozAlakazipyAstepA samaya =siddhAntastasminolayetyAdi-ayazravaNAlabdhArtha ,avadhAraNAd gRhItArtha.,sAzayikA rthapraznakaraNAtpRSTArtha., itthambhUtasyArthasyopalambhAdvinizcitArtha ,mannAbhigamanA sAtavA adhyayana TIkArtha- 'polAsapure' ityAdi polAsapura nAmaka nagara, sahasrApravana udyAna, aura jitazatra rAjA yA // 180 // usa polAsapura nagarameM saddAlaputra nAmaka kubhAra rahatA thaa| vaha AjIvika (gozAla) ke matakA anuyAyI-zrAvaka thaa| vaha gozAlake siddhAntoMmeM-arthake sAtamu madhyayana. TIkArtha-'polAsapure' yA madhu. nAbhana na, samApana udhAna, ane jitazatru rAjA hate (180) e palAsapura nagaramA gadalaputra nAmane kubhAra hete hate e jIvita (gezaLa) nA matane anuyAyI zrAvaka hite e gazALanA siddhAntamA-arthane sAbhaLavAthI labhyartha, arthane dhAraNa Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442.... " upAsakadazA sUtra ke zIla Adi kA pAlana, aura yAvat AtmA ko bhAvita karate karate caudaha varSa vyatIta ho gaye / jaya pandrahavAM varSa bIta rahA thA to kisI samaya kuNDakolika, kAmadeva kI taraha jyeSTha putra ko kuTumba kA bhAra dekara poSadhazAlAme dharmaprajJapti svIkAra kara vicarane lgaa| usane prAvakakI gyAraha pratimAoMkA pAlana kiyA, yAvat saudharmakalpake aruNadhvaja vimAnameM devapane utpanna huaa| yAvat samasta kamoMkA ata karegA siddha hogA // 179 // sAtaveM aga upAsakadazAke chaThe adhyayanakI agArasaJjIvanI nAmaka vyAkhyAkA hindIbhASAnuvAda samApta // 2 // ane AtmAne yAvata bhAvita karatA karatA cauda varSa vItI gayA jayAre padarasa varSa jatu hatu, tyAre koI samaye kaDakalika kAmadevanI peThe moTA putrane kuTuMbanA bhAra sepI piSadhazALAmAM dharmaprajJapti svIkArI vicAravA lAgyuM eNe zrAvakanA agIAra pratimAonuM pAlana karyuM, yAvata saudharmaka panA arUdhvaja vimAnamAM devapaNe utpanna thaye yAvata samasta kane ata karaze-siddha thaze (179) sAtamA A gaupAsakadazAnA chaThThA adhyayananI agAramajIvanI nAmaka vyAkhyAne gujarAtI-bhASAnuvAda samApta (6) Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 70 184 - saddAlaputravarNanam 445 vahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA kallAkaliM vahave karae ya arre ya piese ya ghaDae ya avaghaDa ya kalasa ya alijarae ya jaMbUlae ya uhiyAo ya kareMti / anne ya se vahave purisA diSNabhaibhattaveyaNA kallAkahiM tehiM cahahiM karaehi ya jAva uTTiyAhi ya rAyamaggasi vittiM kappe mANA vihati // 184 // I bhaktavetanA lyAkalpi bahUn +rakAza, vArakAtha, piTharakAca, ghaTakAcA ghaTakAca, kalzAzcAliJjarAtha, jambUlakA thoSTriya kurvanti / janye ca tasya bahavaH puruSA dattabhRtibhaktavetanA lyAkalyi tairbahubhi karaketha yAtraduSTikAbhizca rAjamArge vRtti kalpayanto viharanti // 184 // veta TIkA - dateti-bhRtayaH =drapyarUpA*, bhaktA =annapAnalakSaNA., nAni = bharaNyAni cetyetAni dattAni yebhyaste / kalyAka liya= pratiklya-pratiprabhAtamityarya / karakAna=jalpaTI, vArakA kAna, piTharakAna sthAlI, ghaTakAna =paTAna, arddhapaTakAna= laghupaTI, kalazAna=paTAneva mahata, aliJjarAn = maNikAn 'mATA ' iti prasiddhAn, jambUlamAna=' surAdI, ku~jA ' ityAdilokaprasiddhAna, uSTrikA mahAnti tailAdipAtrANi // 182-184 // TIkA- " tassa Na " ityAdi AjIvikake upAsaka saddAlaputra ke eka karoDa monaiyA khajAneme the, eka karoDa vyApAra meM lage the, aura eka karor3a lena dene meM lage hue the| usake dasa hajAra gopazuoMkA eka gokula thA // 182 // AjIvikopAsaka saddAlaputrake agnimitrA nAmaka patnI // 183 // usa saddAlaputrake polAsapurake bAhara pAMcasau kumAroMkI dukAneM thIM / una dukAnoMmeM khUba cahala-pahala rahatI thI / kisIko bhRti (dravyarUpa), kisIko bhojana aura kimIko vetana diyA jAtA thA / ve pratidina ( prabhAta hote hI ) jala bharaneke ghaDe, gaDaka TIkArya - 'tasya Na' - dhatyAdi yAdhuviDanA upAsa sahAnaputra pAse the! karADa sAnaiyA khajAnAmA hatA, eka karoDa vepAramA lagADayA hatA ane eka kareDa veNu-deNumAM keilA hatA tenI pAse daza hajAra gAvanA pazuonuM eka geAkuLa hatu (182) AjIvikApAsaka sAlaputrane agnimitrA nAmanI patnI hatI (183) e sAlaputranI peAlAsapuranI bar3Ara pAthaseA kuMbhAranI dukAne hatI e dukAneAmA kAmakAjanI khUba dhamAla -hetI hatI keAIne bhUti (dravyarUpa), kAIne bhojana ane Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 444 upAsakadazAstra mUlam-tassa NaM sadAlaputtassa"AjIviovAsagassa ekA hiraNNakoDI nihANapauttA ekA buDipauttA, ekA pavittharapauttA, eke vae dasagosAhassieNaM vaeNa // 182 // tassa Na sadAlaputtassa AjIviovAsagassa aggimittA nAma bhAriyA hotthA // 183 // tassa Na sadAlaputtassa AjIviovAsagassa polAsapurassa nagarassa bahiyA paca kubhakArAvaNasayA hotthA / tattha NaM dabhigRhItArtha., asthimaleti-pramAnurAgAbhyA raktAH asthi-majje yasyeti bahuvrIhi --'AhitAgnyAdipAThAniThAntasya paranipAta.' / tatra asthi-kIkasa, haDDIti prasiddhaH majjA cAsthimadhyagatA dhAtuvizeSaH // 180-181 // chAyA-tasya khalu sadAlaputrasyA''jIvikopAsakasyaikA hiraNyakoTI nidhAna* prayuktA, ekA dRddhimayuktA, ekA pravistarapayuktA, eko vrajo dazagosAhasikeNa vrajena // 182 // tasya khalu sadAlaputrasyA''jIvikopAsakasyAnimitrA nAma bhAryA''sIt // 183 // asya khalu saddAlapugasyA''jIvikopAsakasya polAsapurA nagarAd vahi* paJca kumbhakArApaNazatAnyAsan / tatra khalu bahavaH puruSA dattAMta sunanese labdhArtha, arthake dhAraNa karanese gRhItArtha, sazayayukta viSayokA prazna karanese pRSTArtha, ityambhUta arthakI prApti honese vinizcitArtha, aura usa arthake jAna lenese abhigatArtha thaa| usakI raga ragame gozAlake siddhAntoMkA prema aura anurAga bharA huA thA / " he AyuSman ! yaha AjIvika siddhAnta hI artha hai, yahI paramArtha hai, aura dUsare saba anartha hai " isa prakAra AjIyika matase apanI AtmAko bhAvita karatA huA vicaratA thA / / 181 / / karavAthI gRhItArtha, na zayayukta viSane prazna karavAthI pRSTArtha, IthabhUta arthanI prApti thavAthI vinizcitArtha ane te arthane jANI levAthI agitArtha hate enI raga-ragama zALanA siddhAna tene prema ane anurAga bharyo hato "he Ayuman ! e AjIvika siddhAnta ja artha che, e ja paramArtha che, ane bIjA badhA anartha che" e pramANe AjIvika mate karIne pitAnA AtmAne bhAvita kA te vicarate ho (1891) Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 7 sU0 184 - saddAlaputravarNanam 445 bahave purisA diNNabhaibhettaveyaNA kallAkaliM vahave karae ya vArae ya pihaDae ya ghaDae ya avaghaDae ya kalasae ya alijarae ya jaMbUlae ya uhiyAo ya kareMti / anne ya se vahave purisA diSNabhaibhattaveyaNA kallAkAli tehiM vahUhi karahi ya jAtra uTTiyAhi ya rAyamaggasi vittiM kappemANA viharaMti // 184 // bhaktavetanA*klyArulyi bahUn karakAva, vArakA~ca, piTharakAtha, ghaTakAcA ghaTakAtha, kalazAcAlijarAtha, jammUlakA thoSTrikAca kurvanti / janye ca tasya bahavaH puruSA dattabhRtibhaktavetanA lyAkalpitairbahubhi karakaizva yAtradRSTrikAbhizca rAjamArge dRttiM kalpayanto viharanti // 184 // TIkA - dateti bhRtaya' =drapyarUpAH, bhaktAH=amnnapAnalakSaNAH, vetanAni = bharaNyAni cetyetAni dattAni yebhyaste / kalyAka liya=pratiklya- pratiprabhAtamityartha. / karakAna= jalpaTI, vArakAnDukAna, piTharakAna=sthAlI, ghaTakAna =paTAna, arddhaghaTakAna= laghughaTI, kalazAna=paTAneva mahata', aliJjarAna= maNikAn 'mATA' iti prasiddhAn, jambUlAn = ' surAhI, kUMjA ' ityAdilokaprasiddhAna, uSTrikA. =mahAnti tailAdipAtrANi // 182 - 184 // -- TIkArya - " tassa Na " ityAdi AjIvikake upAsaka saddAlaputra ke eka karoDa sonaiyA khajAnemeM the, eka karoDa vyApAra meM lage the, aura eka karor3a lena dene meM lage hue the| usake dasa hajAra gopazuoMkA eka gokula thA // 182 // AjIvikopAsaka saddAlaputrake agnimitrA nAmaka patnI thI // 183 // usa saddAlaputra ke polAsapura ke bAhara pAMcasau kumAroMkI dukAneM thIM / una dukAnoMmeM khUba cahala-pahala rahatI thI / kisIko bhRti (dravyarUpa), kisIko bhojana aura kimIko vetana diyA jAtA thA / ve pratidina ( prabhAta hote hI ) jala bharaneke ghaDe, gaDDuka TIkArtha- 'vasma Na' - ityAdi bhAluvinA upAsa sAtaputra pase thoDa karADa senaiyA khajAnAmA hatA, eka karoDa vepAramAM lagADayA hatA ane eka karoDa leNu deNumA zakelA hatA tenI pAse daza hajAra gevanA pazuonuM eka geAkuLa hetu (182) AvikApAsaka sAlaputrane agnimitrA nAmanI patnI khetI (183) e sAlaputranI pAlAsapuranI bahAra pAthase kubhAranI dukAnA hatI e dukAnAmA kAmakAjanI khUba dhamAla rahetI hatI keAIne bhUti (dravyarUpa), 'kAIne bhajana ane Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAstre mUlam - tae NaM se sadAlaputte AjIviovAsae annayA kayAi puvAvaraNhakAlasamayaMsi jeNeva asogavaNiyA teNeva uvAgacchacha, uvAgacchittA gosAlassa maMkhaliputtassa aMtiyaM dhammapaNNatta uvasaMpajittANa viharar3a ||185||tenn tassa sadAlaputtassa AjIviovAsagassa ege deve atiyaM pAunbhavitthA ||186 // tae Na se deve atakkhipaDivanne sakhikhiNiyAi jAva parihie saddAlaputta AjIviovAsaga eva vayAsI - "ehida Na devaannuppiyaa| kaha iha mahAmAhaNe utpannaNANadaMsaNadhare tIyapaDuppannA NAgayajANae arahA jiNe kelI saGghadarisI telokkavahiyama hiyapUie sadevamaNuyAsurasta logassa accaNijje vaNije sakkAraNije sanmANa Nijje 446 chAyA - tata' khalu sa sadAlaputra AjIvikopAsako'nyadA kadAcitpUrvAparAhNakAlasamaye yenaivA'zokavanikA te naivopAgacchati, upAgatya gozAlasya makhali putrasyA''ntikI dharmaprajJaptimupasampadya viharati // || 185 / / tata khalu tasya saddAla putrasyA''jIvikopAsakasyaiko devo'ntike prAdurAsIt ||186 // tataH khalu sa devo'ntarikSamatipanna sakiGkiNIkAni yAvatparihita saddAlaputramAjIvikopAsaka mevamavAdIt - "epyati khalu devapriya ! klya iha mahAmAhana ( mahAbrAhmaNa) utpannajJAnadarzanadharo'tItamatyutpannAnAgatajJo'rhan jinaH kevalI sarvadarzI trailokya ( gaDDuA ), thAlI, ghaDe, choTI ghaDiyA, kalasA ( vaDe ghaDe ) mATA, surAhI, kRjA tathA uSTikA (taila Adike bar3e bar3e barttana) banAte the| dUsare bahutase bhRti, bhojana aura vetana lenevAle pratiprabhAta ghaDe vagairaha se sar3akoM para AjIvikA kamAte the // 184 // phAine vetana ApavAmAM Avatu hatu te rAja (prabhAta thatAja) jaLa bharavAnA ghaDA, gADavA, thANI, ghaDa, nAnI ghaDIo, uzyA, bhATasA, DUla, tathA uSTri (tela Adi bharavAnA meTA vAsaNa) banAvatA hatA bIjA ghaNA bhUti vetana lenArAe rAja prabhAtamA ghaDA vagere dvArA bhajana ane AjIvikA saDako para besI 7 prabhutA tA (184) $* 2) 1 2 mr - #r hu Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 7 mu 185-187 devaprAdurbhAvavarNanam 447 kallANaM maMgala devayaM ceiya jAva pajjuvAsaNije taccakammasaMpayA saMpautte, taM NaM tumaM vadejAhi jAva pajjuvAsejAhi pADihArieNaM pIDhaphalagasijAsathAraeNaM uvanimatejAhi' dobapi taccapi eva vayaDa, vaDattA jAmeva disaM pAunbhUe tAmeva disa paDigae // 187 // vahita mahita pUjitaH sadevamanujAmurasya lopasyA'rcanIko vandanIya satkaraNIyaH sammAnatIyaH kalyANa magala daivata caityo yAvatparyupAsanIya,tathyakarmasampadA sampayukta', ta khalu tva bandastra yAvatparyupAstra, prAtihArikeNa pIThaphalakazayyAsastArakeNopanimantraya" dvitIyamapi tRtIyamapyeva vadati, uditvA yAmeva diza prAdurbhUtastAmeva diza patigataH // 187 // ____TIkA-maheti-para prati mAhanetyeva yo brUne ma mAhanaH, mahAthAsau mAnava mahAmAhanaH samrapANimANatrANopadezaka ityartha. trailokyetti-trayo logasvaigamya loktrayavAsijanasamudAyastena vaihita' avahita =avadhAnavipayIkRta -tadestAnatayA trailokyamya manogata ityarthaH, mahitA-kadA'mAvasmAdRzA samArA yo bhavedbhaga 1-'catuvarNAdInA svArtha upasarayAnam' iti (3091) kAtyAyanavArtikenAtra svArdhe pyan pratyayaH / 2-'avApyorupamargayo-riti vacanAdavopasargAragepaH / TIzartha-'tae Na' ityAdi vaha AjIvikopAmaka saddAlaputra eka yAra dopaharake samaya azokavanIme gyaa| vahA makhaliputra gozAlakke samIpakI barmaprajJapti svIkAra kara vicarane lagA // 185 / / isake ghAH sagalaputrake sAmane eka deva pragaTa huA // 186 // // AvAgameM ThaharA huA chATI phoTo ghaTiyo sahita uttama vastra pahana kara usase jonga- he devAnupriya ! apratihata jJAnadarganake dhArI, bhUta-bhaviSyat vartamAnake jJAtA, arhanta, jina, kevalI, madagI, tIna loke dvArA ekAgraspase dhyAe hue, vidhipUrvaka stuti kie hue, mana vacana kAyase TIgArtha-'tae Na'-tyA meM mALavipAsa sAtaputra mepA2 pArane samaye azekavanarAjamAM game tyAM makhaliputra gazALanI samIpanI dharmaprajJapti svIkArI vicAravA lAge (185) tyArabAda mAlaputranI sAme eka deva prakaTa thaye (186) AkAzamAM rahIne nAnI nAnI ghaTaDIovALA uttama vastro paherIne te tene kahevA lAgyuM "he devAnupriya! apratiData jJAna-darzananA dha raka, bhUta-bhaviSyavartamAnanA jJAtA, anta, jina, kevalI, sarvadazIM, traNe leka jenu ekAgrarUpe Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 upAsakazAstre vAnityevamabhilapitaH savidhisastuto cA, pUjitaH manovAkAyerAhataH / etadeva muspaSTa vyAcaSTe-sadeveti-sadevamanujArasyetyA kartari paSThI, jAtivivakSayA caikavacana,tatazca devmnunaasurshitaisibhilokrityrthH, arcanIyA aSTAdazadoSarA hityena pramANanIyaH, yadvA yathocitapacanapatipatyA pUjanIyaH, vandanIya stavanI yo'bhivAdanIyo vA, satkaraNIyaH bhattyA''daraNIyaH, sammAnanIyA abhyusthA nAdinA sammAnakaraNayogyaH / kalyANamityAdi (yata)kalyANa-kalyANasvarUpaH, maGgala maGgalasvarUpa daivata devasvarUpaH, caitya =kevalajJAnavAn (ata') paryupAsa nIyaH sarvatobhAvena sevanIyaH / tathyeti-tathyAnAm avazyambhAvisatphalavatA karmaNA dezanAdirUpANA kriyANAsampadA-samRddhacA mamprayukta. syuktH| tamiti tam pUrvoktavizeSaNaviziSTa bhagavantam, taditi chAyApakSe tu tat-tasmAt / prAtihArikeNa-pratyarpaNIyena // 185-187 // Adara kiye hue, arthAt deva manuSya aura asuroke arcanIya-'aThAraha dopoMse rahita haiN| isa prakAra vizvasanIya, athavA yathocita vAkyaracanA dvArA pUjanIya, vandanIya, satkAra karane yogya, sanmAna karane yogya, kalyANamaya, magalamaya, deva svarUpa, kevala jJAnavAn yAvat payupAsanA karane yogya, avazyambhAvI satphalavAlI dezanA Adi kriyAoMkI samRddhise yukta mahAmAna yahA kala padhArege, so tuma unako vandanA karanA yAvat unakI paryupAsanA karanA / paDihAre (pIchA liye diye jAnevAle) pITha, phalaka, zagyA, sastAraka Adike lie upanimantraNA (vinati) krnaa|" debane dUsarI ghAra aura tIsarI bAra bhI yahI bAta khii| kahakara jidharase AyA thA udhara hI lauTa gayA // 187 / / 1 mata mAro, aisA upadeza denevAle mAhana kahalAte hai / mahAn mAhanako ___mahAmAhana kahate haiN| dhyAna kare che, jenI vidhipUrvaka stuti kare che, mana, vacana kAyAe karIne jene Adara kare che tevA, athota deva, manuSya ane asuronA arcanIya- "aDhAre dASAthI rahita che e prakAre vizvAsanIya athavA yathecita vAkayaracanAdvArA pUjanIya, vadanIya, satakAra karavA gya, sanmAna karavA yogya, kalyANamaya, ma gaLamaya, deva svarUpa, kevaLa jJAnavAnuM yAvata papAsanA karavA gya, avazya bhAthI salphaLavALI dezane Adi kriyAonI samRddhithI yukta mahAmahana ahI kAle padhAraze, mATe tu emane vadanA karaje yAvata emanI paryuM pAsanA karaje paDihArA (pAchA laI daI zakAya evA pITha, phalakA, zavyA, sastA2ka Adine mATe upanima traNA (vinati) kavara deve bIjIvAra ane trIjIvAra paNa e ja vAta kahI kahIne jyAMthI te Avyo hato tyAM te cAlyA gaye (187) mA mAre' e upadeza ApanArA bhAina kahevAya che mahAna mAhanane mahAmahane kahe che Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA 10 7 mU0 189 saddAlaputranirgamanam 449 mUlam-tae NaM tassa sadAlaputtassa AjIviovAsagassa teNaM deveNaM evaM vuttassa samAgassa imeyArUve ajjhathie5 samutpanne evaM khalu mamaM dhammAyarie dhammovaesae gosAle maMkhaliputte, se NaM mahAmAhaNe utpannaNANadasaNadhare jAva taccakammasaMpautte, se Na kalla ihaM havamAgacchissai, tae NaM ta aha baMdissAmi jAva pajjuvAsislAmi, pADihArieNaM jAva uvanimatislAmi" // 188 // tae Na kallaM jAva jalate samaNe bhagava mahAvIre jAva smosrie| parisA niggayA jAva pajjuvAsai // 189 // chAyA-tataH khalu tasya sadAlaputrasyA''jovikopAsakasya tena devenaivamuktasya sato'yametadrUpa A yAtmikaH 5 samutpannA-eca khalu mama dharmAcAryoM dharmopadezako gozAlo maliputraH, sa khalu mahAmAhana utpannajJAnadarzanadharo yAvattathyakarmasampadA. sampayuktaH, sa khalu kalye iha havyamAgamiSyati, tataH khalu tamaha vandiye yAvatpayupAsiSye, prAtihArikeNa yAvadupanimantrayiSyAmi // 188 // tataH khalu kalye yAvajjvalati zramaNo bhagavAna mahAvIro yaavtsmvsRtH| paripanirgatA yAvatparyupAste // 189 // dIkArtha - tae Na' ityAdi devatAke aisA kahane para AjIvikopAsaka sanAlaputrane mocAki aise mahAmAhana mere dharmAcArya dharmopadezaka makhalipuna gozAlaka kI hai| ve mAhamAna utpanna jJAna darzanake dhArI yAvat avazyambhAvI matphalavAlI dezanAdi kriyAoMse yukta haiN| ve kala yahA~ aaveNge| maiM bandanA kalaMgA yAvat paryupAsanA kruuNgaa| paDihAre vApasa liye diye jAva yogya pITha phalaka Adi dUgA" // 188 // TIkArtha-'tee Na-tyAta ThevatA sama vAthI sAvipa sAlaputre vicAryuM ke-evA mAmAna mArA dharmAcArya dharmopadeza ma khaliputra zAlaka ja che te mahAmahana utpanna jJAna-darzanA dhAraka yAvata avazya bhAvI saphulavALI dezanadi kriyAothI yukta che te kAle ahIM Avaze. hu vadana karIza yAvata papAsanA karIza "pAchA laIdaI zakAya evA paDihAra pITha phalaka Adi Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 upAsakadazAsatre mUlam - tae NaM se saddAlaputte AjIviovAsae imIse kahAe laTThe samANe - " eva khalu samaNe bhagava mahAvIre jAva viharaha, ta gacchAmi Na samaNaM bhagava mahAvIra vadAmi jAva pajjuvAsAmievaM sapehei, saMpehittA pahAe jAva pAyacchitte sudrappAvesAi jAva appamahagghAbharaNAlakiyasarIre maNustavaggurAparigae sAo gihAto paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA polAsapura nagara majjha chAyA--- tataH khalu sa sadAlaputra AjIvikopAsako'syA kthAyA labdhArthaH san- " eva khalu zramaNo bhagavAna mahAvIro yAvadviharati, tad gacchAmi khalu zramaNa bhagavanta mahAvIravande yAvatparyupAse "ena samprekSate, sammekSya snAto yAvatmAyazcittaH zuddhamavezyAni yAvad alpamahArghA bharaNAlaGkRtazarIro manuSyavAgurAparigataH svasmAd gRhAtmatiniSkrAmati,pratiniSkramya polAsapura nagara madhya madhyena nirgaccha isake bAda dUsare dina sUryodaya hone para zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI pdhaare| pariSad nikalI yAvat vaha paryupAsanA karatI hai // 189 / / TIkArtha- ' ta Na' ityAdi saddAlaputrane mahAmAhana ke padhAranekA vRttAnta sunakara socAki zramaNa bhagavAn mahAvIra yAvat vizvarate haiN| to maiM unako vandanA karane yAvat paryupAsanA karaneko jaauuN| aisA vicAra kara usane snAna kiyA aura yAvat kautuka ( tilakAdi ) magala ( dadhi akSata AdikA rakhanA) Adi kiyA / zuddha vastra aura bahumUlya alpa bhAravAle AbhUSaNoMse zarIrako alaGkRta karake janasamUhase ghirA huA apane ghara se nikalA, nikala kara polAmapura nagara ke bIco bIca ApIza" (188) tyArabAda bIje divase sudara thatA zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI padhAryAM pariSada nIkaLI yAvat te paryuMpAsanA kare che (189) TIkArtha- 'tae na' - chatyAhi saddAsaputre mahAAnanA padhAravAnI vRttAta sAbhaLIne vicAryuM ke zramaNa bhagavAna mahAvIra yAvata vicare che te huM emane vaDhatA karavA cAvatuM pazu pAsanA karavAne jauM ema vicArI teNe snAna karyu ane yAvata kautuka (tilakArtti) magala (dadhi akSata Adi rAkhavA) Adi karyo zuddha vastra ane bahumulya apabhA vALA AbhUSAthI zarIrane alakRta karI janasamUDathI vI TaLa' peAtAne gherathI nIkaLyA ane pelAsapura nagaranI vacovaca thaIne cATyA pachI tyA Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 dharma0 TIkA a 7 mU. 190-195 saddAlaputrabhagavadvArtAlApavarNanam 451 majjheNaM niggacchaDa, niggacchittAjeNeva sahassavavaNe ujjANe jeNeva samaNe bhagava mahovIre teNeva uvAgacchaDa, uvAgacchittA tikkhutto AyAhiNa-payohiNaM karei, karittA vaMdai namasai, vaMdittA namasittA jAva pajjuvAsaDa // 190 // tae NaM samaNe bhagava mahAvIre saddAlaputtassa AjIviovAsagassa tIse ya mahai jAva dhammakahA samattA // 191 // sadAlaputtAi samaNe bhagava mahAvIre sadAlaputtaM AjIviovAsayaM evaM vayAsI-se nUNaM sadAlaputtA / kallaM tuma puvAvaraNhakAlasamayasi jeNeva asogavaNiyA jAva viharasi tae Na nirgatya yenaiva sahasrAmravaNamudyAna yatraiva zramaNo bhagavAna mahAvIrastetraivopAgacchati, upAgatya trikRtva AdakSiNapradakSiNa karoti, kRtvA vandate namasyati, vanditvA namasyitvA yAtparyupAste // 190 // tataH khalu amaNo bhagavAn mahAvIraH saddAlaputrasyA''jIvikopAsasya tasyA ca mahAti yAvad dharmasthA smstaa||19|| saddAlaputra! iti zramaNo bhagavAn mahAvIra. saddAlaputramAjIvikopAsakamevamavAdI"sa nUna sagalapura ! kalye va pUrvAparAhnakAlasamaye yenaivA'zokavanikA yAvad hokara calA / phira jidhara sahasramravana udyAna thA aura jidhara zramaNa, bhagavAn mahAvIra the upara hI gyaa| jAphara dAhine bhAgase tIna pradakSiNA karake vandanA kI, namaskAra kiyA yAvat paryupAsanA kI // 190 // taya zramaNa bhagavAna mahAvIrane usa baDe pariSadameM AjIvikopAsaka sahAlaputrako dharmakathA rahI // 191 // 'sadAlaputra !' isa sambodhanase amaNa bhagavAn mahAvIrane saddAlaputrase kahA-he sadAlaputra ' kala tuma azokAnImeM yAvat vicarate the sahassAmrava 1 udyAna hatu ane jyAM zramaNa bhagavAna mahAvIra hatA tyAja te gaye jaIne jamaNu bhAgathI traNa pradakSiNA karI vadanA karI, namaskAra, karyA, yAvata papAsanA karI (10) pachI zramaNa bhagavAna mahAvIre e moTI pariSadamAM AjIvikapAsaka sadAlaputrane dharmakathA kahI (191) " saddAlaputra!" evA saMbaMdhane karIne zramaNa bhagavAna mahAvIre sadAlaputrane kahyuM "he sAlaputra' kAle tame aze vanamAyAvata vicaratA hatA, tyAre e deva- tamArI pAse AvyuM hatuM te deva Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45. ___ upAmAdazAGgasUtre tubha ege deve atiyaM paaubhvitthaa| tae NaM se deve aMtalikkhapaDivanne eva vayAsI-"haMbho sadAlaputtA | ta ceva savva jAva pajjuvAsissAmi |se nUNa sadAlaputtA / ahe sama' hatA asthi / no khalla sdaalputtaa| teNa deveNa gosAla makhalipattaM paNihAya eva kutte ||192||te Na tassa sadAlaputtassa AjIviovAsayassa samaNeNa bhagavayA mahAvIreNaM eva vuttassa samANassa ime eyArUve ajjhithie0-"esa NaM samaNe bhagava mahAvIre mahAmAhaNe uppannaNANadasaNadhare jAva taccakammasapayA sapautte, ta seya khalu mama viharasi, tata khalu tavaiko devo'ntike mAdurAsIt / tata khalu sa devo'ntarikSapratipanna evamavAdIt-"habho saddAlapuna ! tadeva sarva yAvatparyupAsiSye"! sanUna saddAlaputra ! arthaH samarthaH? hantA'sti / no khalu saddAlaputra ! tena devena gozAla maGgaliputra praNidhAyaivamuktaH / / 192 // tata khalu tasya saddAlaputrasyA''jIvikA pAsakasya zramaNena bhagavatA mahAvIreNaivamuktasya sato'yametadrUpa AdhyAtmika 4 "eSa khalu zramaNo bhagavAna mahAvIro mahAmAhana utpannajJAnadarzanavaro yAvattathyakama TIkA praNidhAyeti-tva gozAlakamatAnuyAyyasIti lakSyIkRtyeti paramArthaH / taSa eka deva tumhAre pAsa AyA thaa| vaha deva AkAzameM sthita hokara yo bolA-" he saddAlaputra !" ityAdi 'tU paryupAsanA karanA' taka / he saddAla putra ! kyA yaha bAta ThIka hai?" saddAlaputra-" hA ThIka hai|" bhagavAn-he saddAlaputra! usa devane makhaliputra gozAlakako lakSya karaka nahIM kahA thA // 112 // zramaNa bhagavAn mahAvIrakI bAta sunakara AjA vikopAsaka saddAlaputrane socA-"ye utpanna jJAna darzanake dhArI yAvat tathya-karmasampadAse arthAt pUrvabhavameM vIsa sthAnakoMkI ArAdhanA karane AkAzamAM rahIne bolyA " he sadAlaputra" ItyAdi yAvata "tu paryA sane karaje " he sadAlaputra ! zuM e vAta barAbara che?" sadAlaputre kahyuM 81, se vAta rAma cha" bhagavAna 4dhu . sadAsaputra ! me va makhaliputra zALakane laya karIne kahyuM na hatuM ? (12) zramaNa bhagavAna mahAvIranI vAta sAMbhaLIne AjIvikapAsaka sadAlaputre vicAryuM " A utpanna jJAna-darzananA dhAraka yAvatu ta-karmasa padAthI athata pUrvabhavamA vINa Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharma saJjIvanITIkA a0 7 puruSArthaviSayaka-upadezaH 453 samaNaM bhagavaM mahAvIra vadittA namasittA pADihArieNaM pIDhaphalagajAva uvanimatittae" evaM saMpehei, sapehittA uTTAe uTTeDa, uTTAe udvittA samaNaM bhagava mahAvIraM vadaDa namasai, vadittA namasittA evaM vayAsI-"eva khalla bhaMte / mama polAsapurassa nayarassa pahiyA paMca kuMbhakArAvaNasaMyA,tattha NaM tumbhe pADihAriya pITha jAva saMthArayaM ogiNhittANa viharai ||193||te Na samaNe bhagava mahAvIre sAdalapattassa AjIviovAsagassa eyamaTra paDisuNeDa, paDisu. sampadA tavyAni satya phalAni abhivicaritAni karmANi kriyA tatsapadA-tatsa mRdhyA sampayukta , pUrvAbhavopArjitatIrthakaranAmagotrakarmamabhAveNa gokAdi aSTama pratyAhArayukta tanDreyaH khalu mama zramaNa bhagavanta mahAvIra panditvA namasyitvA prAtihArikeNa pIThaphalaka-yAvadrupatimantrayitum" eva saprekSate, saprekSya utthayotipThati, utthayotthAya zramaNa bhagavanta mahAvIra vandate namasyati, randitvA namasyitvA evamavAdIt-eva khalu bhadanta ! mama polAsapurAnagarAdvahi paJca kumbhakArApaNazatAni, tatra khalu yUya mAnihArika pIThayAvatsastArakamavagRhya viharata / / 193 / / se upArjita tIrthakara nAma gotrake prabhAvase honevAle azokavRkSAdi aSTamahApratihArase yukta amaNa bhagavAna mahAvIra svAmI mahAmAhana haiM, isalie inheM vandanA namaskAra karake paDihAre pITha phalaka Adike lie Amantrita karanA ThIka hai|" aisA vicAra kara uutthaa| UThakara zramaNa bhagavAn mahAvIrako vandanA namaskAra kiyA phira bolA"he bhadanta !mere polAsapura nagarake vAhAra pA~casaukumArakI dukAne haiM, vahA Apa paDihAre pITha yAvat sastAraka grahaNa karake vicare" // 193 / / sthAnakanI ArAdhanA karavAthI upArjita tIrtha karanAmazetranA prabhAvathI thavAvALA azoka vRkSAdi AThamahA pratIhArathI yukta zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI mahAmAhana che, mATe temane vadana-namaskAra karI paDihAra pITha phalaka Adine mATe AmaMtrita karavA e ThIka che ' ema vicArIne te uTha ane zramaNa bhagavAna mahAvIrane vadanA namaskAra karIne be "che bhadanta! pilAsapura nagaranI bahAra mArI pAse kabhAranI dukAne che, tyAM Apa paskiAra pITha yAvata sastAraka grahaNa karIne vicare" (19) zramaNa bhagavAn mahAvIra Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 upAsakadazAvaNe NittA sadAlaputtassa AjIviovAsagasla paMcasu kuMbhakArAvaNasaesu phAsuesaNija pADihAriyaM pIDhaphalagasijjAsathArayaM ogiNihattA viharai // 194 // tae NaM se sadAlaputte AjIviovAsae annayA kayAi x vAyAhayaya kolAlabhaMDaM atosAlAhiMto vahiyA nINei, nINitA Ayavasi dalayai // 195 // tae Na samaNe bhagava mahAvIre sadAlapatta AjIviovAsaya eva kyAsI-sadAlaputtA | esa Na kolAlabhaDe kao // 196 // tata khalu zramaNo bhagavAna mahAvIra sadAlaputrasyA''jIvikopAsAsyaitamartha pratizRgoti,pratizrutya saddAlaputrasyA''jIvikopAsakasya paJcamu kumbhakArApaNazateSu mAsukaipaNIya prAtihArika pIThaphalaphazayyAsastAkamavagRhya viharati // 194 // tataH khalu sa sadAlaputra AjIvikopAsako'nyadA kadAcida vAtAhataka kolAla. bhANDamantaHzAlAbhyo pahineyati, nItvA''ttape dadAti // 195 // tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIra sadAlaputramAjIvikopAsakamevamavAdIta-saddAlapuna ! epa khalu,kolAlabhANDaH kutaH ? // 196 // tataHkhalu x vAtAhataka-bAtena AIpat hataka-hata zopitam, Amameva vAyunA zoSitarasa mityrthH| kaulAleti-kulAlAnA-kumbhagArANAmida kaulAla, tacca tad bhANDa kaulAlabhANDa, kumbhakArasambandhibhANDAnItyartha., jaatipkssmaashrityehaapyekvcnm| 'Atape' iti, atra-zoSayitu '-mini kriyAyA abhyAhAraH // 195 // - kolAlabhaDe ' jJati mUle pustva tu pAkRtatvAt / (196) samaNa bhagavAna mahAvIrane saddAlaputrakI isa prArthanAko svIkAra kI, aura epaNIya aura paDihAre pITha phalaka zayyA sathArA grahaNa kara vicarane lage // 104 // isake anantara eka bAra AjIvikopAsaka saddAlaputra, havAse kucha-kucha sUkhe hue kubhAra sabadhI battanoko andarakI zAlAse bAhAra nikalatA thA, aura nikAla nikAla kara khUba sukhAneke lie 'dhUpameM rakha rahA thA // 195 // . sadAlatanI e prArthanA svIkArI ane sadAlapatranI pAse dukAnamAMthI prAsaka, eSI ane paDihArA pITha phalaka zagyA sa tha grahaNa karIne vicAravA lAgyA (14) tyArabAda ekavAra AjIvikapAsaka sAlaputra, havAthI jarAtarA sAyalA, kuMbhAraA badhI vAsaNane, daranI zALAmAMthI bahAra kADhate hato, ane kAThI kADhIne khUba sukAvavA mATe taDakAmAM mUkate hete (15) Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAra dharmasaJjIvanI TIkA a 7 puruSArthaviSayama-upadezaH 455 tae Na se sadAlaputte AjIviovAsae samaNaM bhagavaM mahAvIra evaM kyAsI-esa Na bhate puchi maTTiyA AsI, tao pacchA udaeNaM nimijjai, nimijittA chAreNa ya kariseNa ya egao mIsijjai, mIsijitA cakke Arohijjai, to vahave karagA ya jAva uTiyAo ya kajati // 197 // tae NaM samaNe bhagava mahAvIre sadAlaputta ojIviovAsaya eva vayAsI-sadAlaputtA / esa Na kolAlabhaDe kiM udANeNa jAva purisakAraparakameNaM kati sa saddAlaputra bhAjIvikopAsakaH zramaNa bhagavanta mahAvIramevamAdI-epa khalu bhadanta ! pUrva mRttikA''sIt, tata. pazcAdudakena nimajjyate, nimajjya kSAreNa ca karIpeNa caikato mizyate, mizrayitvA cakre Arojhate, tato vahava. karakAzca yAvaduSTikAzca kriyante // 197|| tata. khalu amaNo bhagavAna mahAvIraH saddAlaputramA TIkArtha-'tae Na samaNe' ityAdi taba zramaNe bhagavAna mahAvIra AjIvikopAsaka sahAlaputrase bole-" he saddAlaputra ! yaha kulAlabhANDa (kubhArake banAe hue vartana) kahA~se AyA ? kaise utpanna huA ? // 196 // ___ saddAlaputra-" bhadanta ! yaha pahale miTTI thaa| phira ise pAnImeM bhigoyaa| phira kSAra (rAkhoDI) tathA karIpa ke sAtha ise milAyA gyaa| milAkara cAka para caDhAyA gayA taya karaka yAvat uSTikA (vartana) banAye gaye // 197 // TIkArtha-'tae Na samaNe' yA zramAyu magavAn mahAvI2 mATaviyAsa sadAlaputrane kahyuM "he sadAlaputra! A kubhAranA banAvelAM vAsaNe kayAthI AvyA? 4vArIta japanna thayA ?" (186) sadAlaputre kahyuM "bhada ta! e pahelA maTIrUpe hatA pachI tene pANImAM bhIMjavI, pachI kSAra rAkheDI) tathA karISanI sAthe tene meLavI, pachI cAka upara yAvI, ase 456 yAvata 6STra (vAsa) bhane che" (17) Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 upAsakadazAGgasUtre udAhu aNuhANeNaM jAtra apurisakkAraparakameNaM kajati ? // 198 // taeNaM se saddAlaputte AjIviovAsae samaNa bhagava mahAvIraM eva vayAsI-bhaMte | aNuTTANeNaM jAva apurisakkAraparakkameNa, nasthi udANe i vA jAva parakame i vA, niyayA sababhAvA // 199 // jIvikopAsakamevamavAdIt sadAlapuna ! etatkhalu kaulAlabhANDa kimutthAnena yAva tpurupakAraparakrameNa kriyate utAho! anutthAnena yAvadapurupakAraparAkrameNa kriyate? // 198 // tataH khalu sa saddAlapuna AjIvikopAsaka amaNa bhagavanta mahAvIramevamavAdI-bhadanta ! anutthAnena yAvadapurupagAraparAkrameNa, nAstyutthAnamiti vA yAvatparAkrama iti vA, niyatAH sarvabhAvAH // 199 // *TIkA-anutthAnenetyAdi,-bhagavannidarzitoktakulAlabhANDadRSTAntenAvagatavastusAro'pi nijamatakhaNDana paramatAGgIkArayordopamavagacchan punarapi gozAlakamata niyativAdamevAnumodayati-anutyAnena yAvadapuruSakAraparAkrameNetyAdi // 199 // bhagavAna mahAvIra-" saddAlaputra ! ye vartana utthAna yAvat puruSakAra parAkramase banate hai yA dhinA utthAna aura yAvat vinA puruSakAra parA kramase bana jAte hai " // 198 // saddAlaputra, bhagavAna ke kathanakA rahasya samajha gayA kintu apane matake khaNDanakA aura paramatakI svIkRtikA doSa jAnakara gozAlakake mata (niyativAda )kI hI anumodanA karatA huA bolA "bhadanta ! ye vinA utthAna aura vinA puruSakAra parAkramake hI bana gaye haiN| utthAna yAvat puruSakAra parAkrama to hai hI nahI / saba padArtha niyati (honahAra ) se hote haiM // 199 // , , bhagavAna mahAvIre kahyuM "sAlapunA e vAsaNa yAvatu purUSakAra parAkramathI bane che ke utthAna vinA yAvata purUSakAra parAkrama vinA banI jAya che?" (198) salaputra bhagavAnanA kathananuM rahasya samajI gaye, paraMtu pitAnA matanA khaDanane ane paramatanA svIkArane deva jANIne zAlakanA mata (niyativAda)nIja anamedanA karate banyuM "bhadanta' e utthAna vinA ane purUSakAra parAkrama vinA ja banI gayA che utthAna yAvatu purUSakAra parAkrama te che ja nahi , pahA niyatiyA 1 yAya cha" (198) Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 7 puruSArthaviSayaka upadezaH 457 tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre saddAlaputtaM AjIviovAsayaM eva vayAsI - sddaalputtaa| jai NaM tubhe kei purise X vAyA haya vA pakkelayaM vA kolAlabhaDa avaharejA vA vikkhirejA vA bhidejA vA acchidejA vA paridvavejjA vA aggimittAe vA bhAriyAe saddhi viulAI bhogabhogAi bhuMjamANe viharejjA, tassa NaM tuma purisassa ki daMDa vattejjAsi 1 / (saddAla0 - ) bhate / ahaM NaM ta purisa AosejjA vA, haNejA vA, badhejA vA, mahejjA vA, tajejA vA, tAlejjA tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH saddAlaputramAjIvikopAsakametramavAdIt - saddAlaputra yadi khalu taba ko'api puruSo vAtAhata vA pakva vA kaulAla bhANDama paharedvA, vikiredvA, bhindyAdvA, AchindyAdvA, pariSThApayedvA, agnimitrayA vA bhAryayA sArddha vipulAn bhogabhogAn bhuJjAno viharet tasya khalu tva puruSasya ki daNDa varttayeH ? | ( sAlaputra ) bhadanta / aha khalu ta puruSamAkrozayeya vA nyAvA, banIyA yA mathnIyA vA, tarjayeya vA, tADayeya vA' nizchoTayeya vA, nirbhartsayeya vA, akAla eva jIvitAdvayaparopayeya vA / niyativAdanirAsAya punarAha - 'saddAlake ' -tyAdi / 1 X vAtAhatam = aparipakva kintu gatena zoSitajalabhAgam / apaharet = corayeta, vikiret = vikSipet bhindyAt = sphoTayet, AcchindyAt-lapUrvaka hastAdgRhIyAt, pariSThApayet = bahirAnIya tyajet / bhogabhogAn = kAmabhogAn / varttayeH= kuryAH / Akrozayeya=zapeyam, hanyAm = daNDAdibhirAhata kuryAm, vadhIyAm = rajjJA TIkArtha- ' tara Na samaNe ityAdi zramaNa bhagavAn mahAvIra bole sAlaputra ! yadi koI puruSa havAse sUkhe hue ( kacce ) vartanako yA pake hue ko curAle, phaka de, phoDa de, jabardastI hAthase chur3A le, bAhara lAkara rakha de, athavA tumhArI agnimitrA bhAryAke mAtha mana-mAne bhoga bhoge to usa puruSako tuma kyA daDa doge ? " TIkArya - 'tara Na samaNe' ityAhi zramAyu bhagavAna mahAvIra moLyA * sAlaputra ! jo TAi purUSa havAthI sukAyalA (kAcA) vAsaNane yA pAkelA vAsaNane cArI le, phekI de, phADI nAkhe, jakharadastIthI hAthamAthI cheDAvI le, bahAra lAvIne rAkhe, athavA tamArI agnimitrA bhAryAnI sAthe manamAnyA lega bhAgave te e puruSane tame kevA 47 deze ?" Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 1 upAsakadazA sUtre vA, nicchoDejjA vA, nigbhacchejjA vA, akAle ceva jIviyAo vavarovejjA vA / (bhagavAn) sddaalputtaa| no khalu tubbha kei purise vAyAya vA pakkellya vA kolAlabhaMDa avaharai vA jAva parivei vA, aggimittAe vA bhAriyAe saddhiM viulAi bhogabhogAi bhujamANe viharas | no vA tuma ta purisa Aosejjasi vAhaNejjasi vA jAva akAle ceva jIviyAo vavarovejjasi / jai ( bhagavAn- ) sadAlapuna ! no khalu tatra ko'pi puruSo nAtAhata nApa vA kaulAla bhANDa mapaharati yA yAvatpariSThApayati vA, amimitrayA vA bhAryayA sArddha vipulAn bhogabhogAna bhuJjAno viharati / no vA tva ta puruSamAkrozayasi vA hasi vA yAvadakAla evaM jIvitAdvaya paropayasi / yadi nAstyutthAnamiti vA yAvatparAkrama dinA dra kuryAm, manIyAm = pAdAghAtAdinA mardayeyam, tarjayeyam = dhik tvA~ nIca' mityAdivAkyairbhartsayeyam, tADayeyam = capeTAdinA mahareyam, nizchoTayeyam = tvacamapakarSayeya yadvA dhanamapahareyam, nirbhartsayeyam = parupatrAkyaprayoga sAtizaya dhikkuryAm, jIvitAdvaya paropayeyam = mArayeyam / ittha bhagavAna saddAlaputramukhA deva saddAlaputra- " bhadanta ! maiM usa puruSako zApa (gAlI) dU, DaDese mArU - rassI Adise bAdha dU, pairoM tale rau DAlU, dhikkArU~, thappaDa jamAU~, camaDA pakar3akara khIMcU yA dhana lUTa lU bure bure zabdoMse phaTakArU~, yahA~ takakI prANa lelU | " bhagavAn saddAlaputrake mukhase hI puruSakArakA samarthana karA kara usake pakSakA khaNDana karane ke lie baule-" saddAnaputra ! tumhArI mAnyatA ke anusAra na to koI puruSa havAse sukhe hue kacce yA pake varttanako saddAsaputre udhu "lahanta / hu me puruSane zAya (gAya) ha, hAthI bhAi, doraDA AdithI khAdhu, pagataLe cagadgu, dhira, thappaDa lagAvuM, cAmaDI pakaDIne "yu yA ghana lUTI sa kharAkha zabdothI DITakAr, tyA sudhI ke huM tenA bhAlu pazu AS " bhagavAna sAlaputranA mukhathI ja purUSakAranuM samana karAvIne tenA pakSanu khaMDana karavAne bolyA sAlaputra ! tamArI mAnyatA anusAra na koi purUSa " 1 Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 7 puruSArtha viSayaka- upadeza. 459 natthi uTThANe i vA jAva parakkame i vA niyayA saMvabhAvA / ahaNaM tumbha kei purise vAyAhaya jAva parivei vA, aggimittAe vA jAva viharar3a, tumaM vA ta purisa Aosesi vA jAva vabarovesi, to jaM vadasi - " natthi uTTANe i vA jAva niyayA savabhAvA" taM te micchA // 200 // iti vA niyatAH sarvabhAvA., atha khalu tatra ko'pi puruSo vAtAhata yAvatpariSThApayati vA, animiyA kA yAvadviharati tva vA ta puruSamAkrozayasi vA yAvadvayaparopayasi, tarhi dasa - " nAstyutthAnamiti vA yAvanniyatAH sarvabhAvA" svatte mithyA ||200 || puruSakArapakSa khyApayitvA tanmata niyativAda nirasitumAha - 'saddAlaputre' tyAdi / ath=knyci| tarhi=tanga-evamuktarItyA svayaM puruSakAra vidhitsuH snnpiityrthH|| 200 // curAtA hai, na yAvat bAhara phekatA hai aura na agnimitrA bhAryA ke sAtha koI viSaya bhogatA hai, na tuma usa puruSako zApa dete ho, na mArate ho, na yAvat asamayame hI prANa lete ho| kyoki utthAna yAvat purupakAra to hai hI nahI, jo kucha hotA hai apane Apa bhavitavyatAse hI ho jAtA hai / ora yadi koI puruSa tumhAre kacce yA pake vartanako curAtA phoDatA yAvat bAhara pheMka detA hai, yA agnimitrA bhAryA ke sAtha viSaya bhogatA hai, aura tuma zApa dete ho yAvat mAra DAlate ho to tumhArA yaha kathana mithyA hai ki - " utthAna yAvat puruSArtha kucha nahI hai saba bhavitavyatA se ho jAtA hai" ||200|| huvAthI sukAbalA phArma yu pAkAM vAsaNane cAre chaeN, na thAvat bahAra pheke che, ane na agnimitrA bhAryAnI sAthe keI viSaya bhAgave che na tame te purUSane zApa de-che, na mArA che, na cAlata asamaye prANa le che. kAraNa ke utthAna yAvata purUSakAra te cheja nahi je kAI thAya che te peAtAnI meLe bhavitavyatAthIja thAya che ane je kAI purUSa tamArA kAcA cA pAkA vAsaNane cAre pheDe cAvata bahAra pheMkI de, yA agnimitrA bhArmAMnI sAthe viSya bhAgave, mArI nAkhe, te tamArU e kathana mithyA che ke cheja nahi, khadhu bhavitavyatAthI ja thaI jAya che.' ane tame tene zApa de, cAvata utthAna yAvata purUSArtha karyu 46 (200) 206 Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 upAsakadazasUtre ettha NaM se saddAlaputte AjIviovAsae sabuddha // 201 // tae NaM se saddAlaputte AjIviovAsae samaNaM bhagava mahAvIra badai namasai, vadittA namaMsittA eva vayAsI-icchAmi NaM bhNte| tubha atie dhammaM nisAmettae // 202 // tae Na samaNe bhagavaM mahAvIre sadAlaputtassa AjIviovAsagassa tIse ya jAva dhamma parikahei // 203 // tae Na se sadAlaputte AjIviovAsae samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma socA nisamma haTTa tuTTa jAva hiyae jahA ANaMdo tahA gihidhamma paDivajai, navaraM egA __ atra khalu sa saddAlaputra AjIvIkopAsaka. sambuddha // 201 // tataH khalu sa saddAlaputra AjIvikopAsakaH zramaNa bhagavanta mahAvIra vadante namasyati, vanditvA namasyitvA evamavAdIta-icchAmi khalu bhadanta ! yuSmAkamannike dharma nizAmayitum // 202 // tata khalu zramaNo bhagavAna mahAvIra saddAlapunasyA'' jIvikopAsakasya tasyA ca yAraddharma parikathayati // 203 // tata khalu ma sadAlaputra AjIvikopAsaka zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAntike dharma zrutvA nizamya hRSTatuSTa yAvahRdayo yathA''nandastathA gRhidharma pratipadyate, navaramekA hiraNyakoTI nidhAna 'etya Na' ityAdi itanA vArtAlApa hone para AjIviko pAsaka saddAlaputrako pratiyoSa huA // 201 // usane zramaNa bhagavAna mahAvIrako vandanA namaskAra kiyA aura bolA-" bhadanta ! Apase dharmakA svarUpa sunanA cAhatA hU~ // 202 / / taba zramaNa bhagavAn mahAvIrane AjIvikopAsaka saddAlaputrako dharmopadeza diyA // 20 // - dhapadeza sunkara mahAlaputraM manane khUSa prasanna huA aura Ananda zrAvakakI taraha usane gRhastha dharmako svIkAra kiyA / TIkArtha-'estha -yAhi paraso pAtafen5 yatA mAlavikAsa mahAma pugane pratibaMdha thaye (21) teNe zramaNa bhagavAna mahAvIrane vedanA namaskAra karyA ane kahyu "bhadanta! ApanI pAsethI dharmanuM svarUpa sAbhaLavA chu chuM" 202) eTale zramaNa bhagavAna mahAvIre AjIvikapAsaka sadAlaputrane dharmopadeza A (23). dharmopadeza sAMbhaLIne sadAlaputra manamAM khUba prasanna thayA ane Anada zrAvakanI peThe teNe gRhastha dharmane svIkAra karyo Anada karatA sAputramA Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 7 saddAlaputravratadhAraNavarNanam 461 hiraNNakoDI nihANapauttA, egA hiraNNakoDI buDipauttA, egA hirapaNakoDI pavittharapauttA, ege vae dasagosAhassieNa vaeNaM jAva samaNa bhagava mahAvIraM vaMdai namasai, vaMdittA namasittA jeNeva polAsapure nayare teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA polAsapuraM nayara majjha-majheNaM jeNeva sae gihe jeNeva aggimittA bhAriyA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA aggimittaM bhAriya evaM vayAsI-eva khalu devANuppie / samaNe bhagava mahAvIre jAva samosaDhe, ta gacchAhi NaM tuma samaNa bhagava mahAvIraM vaMdAhi jAva prayuktA, ekA hiraNyakoTI vRddhiprayuktA, ekA hiraNyakoTI pravistaramayuktA, eko vrajo dazagosAhasikeNa vrajena yAvat zramaNa bhagavanta mahAvIra vandate namasyati, vanditvA namasthitvA yenaiva polAsapura nagara tenaivopAgacchati,upAgatya polAsapura nagara madhya manyena yenaiva svaka gRha yenaivAgnimitrA bhAryA tenaivopAgacchati,upAgatyA mimigA bhAryAmevamavAdI-eva khalu devAnumiye ! zramaNo bhagavAn mahAvIro Anandase saddAlaputrame itanA bheda samajhanA ki isake ekakaroDa sonaiyA khajAnemeM eka karoDa vyApArame aura eka karoDa lena-dename lage the / isake daza hajAra gAyokA eka gAMkula thA / yAvat saddAlaputrane zramaNa bhagavAn mahAvIrako vandanA namaskAra kiyA aura polAsapura nagarakI ora calA gyaa| Akara nagarake bIcoM-bIca hotA huA jahAM apanA ghara thA- jahA agnimitrA bhAryAM thI vahA AyA / Akara agnimitrA bhAryAse kahane lagA-"he devAnupriye amaNa bhagavAna mahAvIra padhAre haiM, eTalo taphAvata samaje ke tenI pAse eka kareDa senIyA khajAnAmA hatA, eka karoDa vepAramAM ane eka karoDa leNadeNamA rekAyelA hatA tenI pAse dasa hajAra gavagIya pazuonuM eka gokuLa hatu yAvata sadAlaputre zramaNa bhagavAna mahAvIrane vadanA-namaskAra karyA, ane pilAsapura nagaranI tarapha te cAle gaye nagaranI vaccevacce thaIne jyA pitAnuM ghara hatuM, jyAM agnimitra bhAryA hatI, tyA te Avye, agnimitrAne kahevA lAgyo "he devAnupriye! zramaNa bhagavAna mahAvIra Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 upAsakadazAstre pajjuvA sAhi, samaNassa bhagavaoM mahAvIrassa aMtie pacANuvaiyaM sattasikkhAvaiya duvAlasavihaM gihidhamma parivajjAhi // 204 // tae NaM sA aggimittA bhAriyA saddAlaputtassa samaNovAsagassa 'tahatti' eyamaha viNaeNa paDisuNei // 205 // tae NaM se sadAlaputte samaNovAsae koDuMbiya purise sadAves, sadAvittA eva vayAsI - khippAmeva bho devAzuppiyA / lahukaraNajutta joiyasamakhuravAlihANasama lihiyasigae hijanUNayAmayakalAvajottapaivi siTTaehi rayayAmayaghaTasuttarajjugavarakacaNayAvatsamavasTataH, tad gaccha khalu tva zramaNa bhagavanta mahAvIra va dasva, yAvatparyupAssva zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAnti ke pazcANuvatika saptazikSAvatika dvAdazavidha gRhidharma pratipavasva // 204 // tataH khalu sA'gniminA mAryA sAlaputrasya zramaNo pAsakasya ' tatheti' etamartha vinayena pratizRNoti // 205 || tataH khalu sa saddAlaputra zramaNopAsakaH kauTumbika rupAn zabdayati, zabdayitvaivamavAdIt kSiprameva bho devAnupriyAH / laghukaraNayuktayaugiksamakhurabAladhAnasama likhitazRGgAbhyA jAmbUnadamayakalApayoktraprativiziSTAbhyA rajatamaya ghaNTasUtrarajju kavara kAzcanakhacitanastamagrahAtragRhItakAbhyA nIlotpalakRtA''pIDakAbhyA TIkA nigadasiddhaiva // 201-205 // ata tuma jAo, zramaNa bhagavAna mahAvIrako bandanA namaskAra karo yAvat unakI paryupAsanA karo, aura unase pAca aNuvrata tathA sAta zikSAvana, isa taraha bAraha prakArakA gRhasthadharma svIkAra karo" // 204 // agnimitrAne sAlaputra ke kathanako 'tatheti' (ThIka hai) vaha kara vinayapUrvaka svIkAra kiyA || 205 || padhAryA che, mATe tame jAe, ane zrI zramaNa bhagavAna mahAvIraprabhune vadanA namaskAra pharI cAvatA temanI pa pAsanA karI, ane teozrInI pAsethI pAca aNuvrata tA sAta zikSAvana, e rIte khAra prakArane gRhasthadharma svIkArA" (204) AgnamitrAe sAlaputranA kathanane tayeti' (barAbara che) ema kahIne vinayaka zrIkAryuM (205) Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 7 mR0 206-dhAmikarathavarNanam 463 khaiyanatthApaggahogahiyaehi nIluppalakayAmelaehiM pavaragoNajuvANaehi nANAmaNikaNagaghaTiyAjAlaparigaya, sujAyajugajuttaujjugapasatthasuviraDayanimmiyaM pavaralakSaNokveya juttAmeva dhammiya jANappavara uvaTaveha, uvaTuvittA mama emANattiya paJcappiNaha // 206 // tae Na te koDaMviyapurisA jAva paJcappiNati ||207||te Na sA aggimittA bhAriyA pahAyA jAva pAyacchittA suddhapyAvesADa jAva appamahagghAbharaNAlakiyasarIrA ceDiyAcakavAlaparikipaNA dhammiya joNappavara duruhaha, duruhittA polAsapura nagara majhaM-majjheNa niggacchaDa, niggacchittA jeNeva sahastavavaNe ujjANe teNeva uvAgacchaDa, uvAgacchittA dhammiyAo jANappavarAo paJcomhaDa, paccoruDattA ceDiyAcakavAlaparivuDA jeNeva samaNe bhagava mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA tikkhutto jAva vaMdai namasai, badittA namasittA nacAsanne nAidUre jAva paMjaliuDA ThiiyA ceva pajjuvAsaDa // 208 // pravaragoyuvabhyA nAnAmaNikanakapaSTikAjAlparigata mujAtayugayuktarjukamazastamaviracitanirmita pravaralakSaNopeta yuktameva dhArmika yAnapravaramupamthApayata, upasthApya mamaitAmAptiA pratyarpayata // 206 // tata bala te kauTambikapurapA yAvatmatyarpayanti // 207 / / tataH gvalu mA'gnimitrA bhArga snAtA yAvatmAyazcittA zuddhapravezyAni (zuddhAtmaveSyANi) yAvadalpamahAbhiraNAlaTkRtazarIrA ceTikAcakravAla parikIrNA dhArmika yAnapravara darohati, dUdha polAsapura nagara maya-mayena nirgati, nirgatya yenaiva sahasrAmravaNamudyAna tenaivIpAgacchati upAgatya dhArmikA yAnapravarAt pratyavarohati, pratyavaruhya ceTikAcakravAlparitA yenava zramaNo bhagavAna mahAvIraste naivopAgacchati, upAgatya vikRtvo yAvadvandate namasyati, vanditvA namasyitvA nAtyAsanne nAtire yAvatmAJjalipuTA sthiteva paryupAste // 20 // Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 462 upAsakadazAstre pajjuvAsAhi, samaNassa bhagavaoM mahAvIrassa aMtie paMcANuvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasaviha gihidhamma paDivajAhi // 204 / / tae NaM sA aggimittA bhAriyA sahAlaputtassa samaNovAsagassa 'tahatti' eyamaha viNaeNa paDisuNei // 205 // / tae NaM se sadAlaputte samaNovAsae koDaMbiyapurise sadAvei, sadAvittA eva vayAsI-khippAmeva bho devaannuppiyaa| lahukaraNajuttajoiyasamakhuravAlihANasamalihiyasigaehi jaMbaNayA mayakalAvajottapaivisiTraehi rayayAmayaghaTasuttarajjugavarakecaNa yAvatsamavasRtaH tad gaccha khalu tva zramaNa bhagavanta mahAgIra va dasva, yAvatparyupAsstra zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAnti ke pazcANuvratika maptazikSAbatika dvAdazavidha gRhidharma pratipavasva / / 204 // tata' khalu sA'gniminA bhAryA saddAlaputrasya zramaNApAsakasya tatheti' etamartha vinayena pratizRNoti // 205 / / tataH gvalu sa saddAlaputra zramaNopAsakaH kauTumvikapurupAn zabdayAta, zabdayitvaivamavAdIt-kSiprameva bho devAnupiyAH! laghukaraNayuktayaugiksamakhuravAladhAnasamalikhitazRGgakAbhyA jAmbUnadamayakalApayoktramativiziSTAbhyA rajatamaya ghaNTasUtrarajjukavarakAJcanakhacitanastapagrahAtragRhItakAbhyA nIlotpalakRtA''pIDakAbhyA TIkA nigadasiddhava // 201-205 // ata tuma jAo, zramaNa bhagavAna mahAvIrako vandanA namaskAra karo yAvat unakI paryupAsanA karo, aura unase pAca aNuvrata tathA sAta zikSAbana, isa taraha bAraha prakArakA gRhasthadharma svIkAra karo" // 204 // agnimitrAne saddAlaputrake kayanako 'tatheti' (ThIka hai) kaha kara vinayapUrvaka svIkAra kiyA // 20 // padhAryA che, mATe tame jAe, ane zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhune vadanA namasakAra kare cAvata temanI paryuM pAsanA kare, ane teozrInI pAsethI pAca aNuvrata takha sAta zikSAvrata, e rIte bAra prakArane nRhasthadharma svIkAre" (ra4) AnumitrAne sadAlaputranA kathanane "tati" (barAbara che) ema kahIne vinayapeka savIkAryuM (2005) Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagAradharmasaJjIvanITIkA a. 7 0206 - 208 agnimizrA paryupAsanAvarNanam 465 goyuvAnau tAbhyAm, yuktameva = sambaddhamevetyagretanena sambandhaH / nAneti-nAnA bahuvidhAnA maNInA, kanakAnA=suvarNAnAM ca ghaNTikAH kiDiNyastAsA jAlena samUhena parigata = vyAptam / sujAteti sujAta=sundaradArusambhava yuga 'juA' iti lokamatIta yukta=samIcInam, Rju = sarala, prazastam uttama, suviracita=sughaTita, nirmita nivezita yasmiMstat / pravareti marANi zreSThAni yAni lakSaNAni tairupeta= sahitam / ('yuktameve' tyasya tu 'pravaragoyuvabhyA' mityanenaiva sambandha ityukta, 'juttAmeva ' iti pATha: 'pavaragoNajuvANaehiM' ityanantaramevA''sIt, pramAdapAramparyeNa tu 'paralakkhaNovavega' ityasyAnantaramupalabhyata iti me pratibhAti ) / dhArmikadharmaH prayojana yasya tat, yAnamavara =yAneSu pravara = zreSTham / snAtA = kRtasnAnA yAvaditi atra ' kayavalikammA kayakouyamagalapAyacchittA ' iti padadvaya 'jAva' zabdagrAhya, tadvayAkhyA chAyacitram kRta=sampAdita balikarma naityika yathAzakti maNiyo tathA suvarNakI bahutasI ghaTIyoMse yukta ho, jisakA jubhA yaDhiyA lakaDIkA banA huA, ekadama sIdhA, uttama aura acchI banAvaTavAlA ho, jo uttamottama lakSaNoMse sahita ho, aisA eka dhArmika zreSTha ratha hAjira karo / hAjira karake merI yaha AjJA mujhe vApasa karo || 206 || sevakoMne aisA hI kiyA aura AjJA vApasa kI // 207 // taya agnimitrA bhAvane snAna kiyA, (naityika karma) kiyA arthAt pAmara prANiyoko yathAzakti anna dAna kiyA, tathA kajjala tilaka Adi kautuka, aura duHsvamAdikA nAzaka honese prAyazcittasvarUpa dadhi akSata candana kukuma Adi maMgala kiyA, zuddha uttama vastra dhAraNa kie aura thoDe bhAravAle bahumUlya alakAroMse zarIrako alakRta kiyA, phira dAsiyoMke samUha se ghirI hui agnimitrA ratha para savAra huI / savAra e baLada jemA bleDelA hAya, ane je aneka prakAranA maNIe tathA suvaNunI aneka ghaTaDIethI yukata hAya, jenu dhUsarU uttama lAkaDAnuM banAveluM hoya, ekadama sIdhA, uttama ane sArI manAvavALA hoya, je uttamAttama lakSaNeAthI sahita hAya, evA eka dhArmika zreSTha ratha hAjara karo, ane hAjara karIne mane khabara ApeA" (206) sevakAe je pramANe karyuM ane khakhara ApI (207) pachI agnimitrA bhAryAe snAna karyuM, alikama (naityika ka) karyuM, arthAt pAmara prANIone yathAzakita annadAna Apyu, tathA kAjala tilaka Adi kautuka ane 6 svapnAdinA nAzaka hAine prAyazcittasvarUpa dadhiakSata caMdanakukuma Adi magala karyuM, zuddha uttamavastra dhAraNa karyAM,, thaDA bhAravALA mUlyavAna ala kArAthI zarIrane alagRta karyuM, pachI dAsIenA (samUhathI vIMTaLAine agnimitrA ratha para savAra thai,te evI rIte pAlAsapura Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 upAsakadavAne . TIkA-ladhviti-laghukaraNa kSiprakriyA-gamanakozalamiti yAvat , tena yuktI, ca tau yaugiko khuraviSANAdiprazastayoga(lakSaNa)sapamAviti laghukaraNayuktayaugikoM tathA samAH sadRzAHsurAH vAladhAnepucchau ca yayausto samakhuravAladhAnI, samaH tulyarUpa yathAsyAttathA likhite nAnAparNacitrite zRGge yayostausamalikhitazRGgako, samakhuravAladhAnauca to samalikhitaGgakAviti samakhuravAladhAnasamalikhitazatako, ladhukaraNe yuktayaugikau ca to samasuravAladhAnasamalikhitAkAviti laghukaraNa yuktayaugikasamakhuravAladhAnasamalikhitacaGgako tAbhyAm / jAmbUnadeti-jAmbUnadasuvarNa tanmayau tatmacurau yau kalApo kaNThAbharaNe, yoktre-yugakaNThabandhanarajjU ca, taiH prativiziSTau sayuktau suzobhitau vA tAbhyAm / rajateti rajatamagyau rUpyanimite ghaNTe yayostau-rajatamayaghaNTau,sUtrarajjuke kAsinirmite triguNite sUkSmAkAre ca te varakAJcanakhacite- zreSThasavarNasammilite naste-nAsArajjU iti sUtrarajjuka varakAJcanakhacitanaste tayoH bhagraha' razmistena tadgrahaNapUrvakamityarthaH, avagRhItako avagRhIto avaSTambhitau vAhakairityarthAditi sUtrarajjukavarakAzcanakhacitanastapragrahAvagRhItako, rajatamayaghaNTau ca tau sUtrarajjukavarakAJcanakhacitanastapragrahAvagrahI takAviti rajatamayaghaNTamUtrarajjukavarakAJcanakhacitanastapragrahAvagRhItako tAbhyAm / nIleti nIlotpalAnimnIlakamalAni taiH kRtA sampAdita' ApIDa. zekhara* (mastakAbharaNa) yayostAbhyAm / bhavareti pravarau zreSThau ca tau goyuvAno bhara TIkArtha-'tae Na se ityAdi / tadanantara saddAlaputra zrAvakane apane kauTumbiA puruSoM (sevako)ko bulAyA aura kahA-'he devAnu priya ! teja calanevAle samAna khura aura pUchavAle eka hI ragake, taraha taraha ke raMgoMse rage hue sogavAle, kaThake soneke (sunaharI)gahanoM aura soneke jotoMse yukta cAdIke ghaTa pahane hue, jinakI nAka sonA milI huI sUtakI patalIsI rassI par3I hai, vaha rassI pakar3a kara calAnevAlo sahita, nIlakamalase banAe hapa ApIr3a (mastakake gahane )se yukta do baila jisameM jute hoM, aura jo aneka prakArako TIkArtha-'tae Na se-tyAdi pachI sAputra zrApa pAtAnA gunA para (sevaka)ne lAvyA ane kahyu "he devAnupriya! utAvaLe cAlanArA, samAne kharIo ane pUchaDIvALA, ekaja 2ganA, bhAtabhAtanA 2thI 2lA zIgaDAvALA 0LAmAM sonAnA (sonerI) ghareNu tathA senAnA jetarathI cukata, cATInI ghaTae paherelA, jenA nAkamAM senerI sUtaranI pAtaLI natha haiiyae nathI calAvanArAo sahita, nIlakamaLathI banAvelA ApIDa (mastakane ghareNA) thI yukata Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 7 agnimitrAdharmazraddhAvarNanam 467 mUlam-tae Na samaNe bhagavaM mahAvIre aggimittAe tIse ya jAvadhammaM kahei // 209 // tae NaM sA aggimittA bhAriyA samaNassa bhagavao mahAvIrassa atie dhamma socA nisamma hatuvA samaNaM bhagava mahAvIra vaMdai namasai, vadittA namaMsittA eva vayAsI saddahAmi NaM bhaMte / niggaMthaM pAvayaNaM jAva se jaheya tumbhe vayaha / jahA NaM devANuppiyANaM / atie vahave uggA bhogA jAva pavaiyo, no khallu ahaM tahA sacAemi devANuppiyANa atie muDA bhavittA jAva aha NaM devANuppiyANaM atie pacANubaDaya sattasikkhAvaiya ____ chAyA-tataH khalu amaNo bhagavAn mahAvIro'gnimitrAyai tasyAca yAvad dharma kathayati // 209 // tataH khalu sA agniminA bhAryA amaNasya bhagavato mahAvIrasyAntike dharma zrutvA nizamya hRSTatuSTA zramaNa bhagavanta mahAvIra candate namasyati, panditvA namasyitvaivamavAdIt-zraddadhAmi khalu bhadanta ! nanthya pravacana yAvata tad yathaitad yUya vadatha / yathA khalu devAnupriyANAmantike vahava ugrA bhogA yAvatpatrajitA., no khalbaha tathA zaknomi devAnupiyANAmanti ke muNDA bhUtA yAvad aha ___TIkArtha-'tae Na samaNe' ityAdi zramaNa bhagavAna mahAvIrane usa baDI paripardo agnimitrAko dharmakA upadeza diyA // 209 // agnimitrAne zramaNa bhagavAna mahAvIrase dharmopadeza sunakara hRSTa tuSTa hokara unheM candanA kI, namaskAra kiyA, aura vandanA namaskAra karake kahane lagI "bhadanta ! me nigrantha pravacana para zraddhAna karatI hU~ yAvat Apa jo kahete haiM vaha yathArtha hai| jaise Apa devAnupriyake pAsa bahutase ugravazI, bhogavazI yAvat dIkSA grahaNa kara cuke haiM, usa prakAra TIkArtha-'tae Na se-tyA zrama bhagavAna mahAvIre ye bhoTarI parisamA animitrAne dharmane upadeza Ape (29) agnimitrA zramaNa bhagavAna mahAvIra pAsethI dharmopadeza sAMbhaLIne hatuSTa thaI te vadananamaskAra karIne kahevA lAgI bhadanta' hu nigraMtha pravacana para zraddhAna karU chuM yAvat A5 je kahe che te yathArtha che Apa devAnupriyanI pAse ghaNA ugravazI, bhegavazI pAvata dIkSA grahaNa karI cUkayA che, e pramANe A5 devAnupriyanI pAse suDita thaine dIkSA levAnI Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 upAsakadavAsane mANibhyo'nnadAna yathA sA kRtavalikarmA, "dRzyate baghApi mithilAvaNAdimAnteSu niSThAvanto brAhmaNa kSatriya-vaizyAH pratyahasnAtvA, devAmanuSyAH pazavo vayAsi ityAdivAkyadevamanuSyazvakAkAdInudizyA''mataNDulAdipradAna kurvanto yad balikarmanAmnaiva tatra tatra muvyaktamityeva satyapi valikarma'-tyasya 'svagRhadevatAnA pUjana'-miti vyAkhyAna kIdRgasAramityatra niSpakSavicakSaNA evaM sAkSiNaH, calizabdasya hi-"bhAgadheyaH karo bali".rityAdikopAdibhyo'pi bhAga evArtha AyAti na tu puujeti|" kRtakautukamagalamAyazcittA-kRta-sampAdita kautuka-maSI kajjalatilakAdi maGgalamdadhyakSatacandanakuGkumAdi, prAyazcitta-duHsvabhAdinAzakttA mAyazcittarUpatayA yayA sA // 206-208 // hokara polAsapura nagarake bIcame hokara nikalI aura sahasrAmravana udyAnameM phuNcii| vahA pahu~cakara rathase utarI aura dAsiyose ghirI huI zramaNa bhagavAna mahAvIrake samIpa aaii| Akara zramaNa bhagavAn mahAvIrako tIna pradakSiNA karake vandanA namaskAra kiyA, aura na bahuta dUra na bahuta pAsa yathAyogya sthAnapara hAtha joDakara khar3I khaDI paryupAsanA karane lgii| mithilA aura bagAla Adi mAntoM meM niSThAvAn brAhmaNa, kSatriya, vaizya, pratidina snAna karake "devA manuSyA' pazavo vayAsi" ityAdi vAkya bolakara, deva manuSya pazupakSI Adike lie kacce cAvalokA dAna karate hue aba taka dekhe jAte haiN| use una prAntoMmeM 'balikame' hI kahate haiN| aisA hone para bhI valikarmakA artha 'gRhadevatAkI pUjA karanA kahanA kitanA nissAra hai, isa viSayameM niSpakSa vidvAna hI sAkSI hai| "bhAgadheyaH karo bali" ityAdi kopa, Adise 'bali'kA artha 'bhAga' hI siddha hotA hai, na ki devapUjA // 208 // -- nagaranI vacce thaIne nIkaLI ane saMsAmravana udyAne paherI te tyA rathamAthI nIce utarI ane dAsIothI vIMTaLa ane zramaNa bhagavAna mahAvIranI samIpe AvI, zrama lAgavAna mahAvIrane traNa pradakSiNA karIne vadanA namaskAra karyA, ane te bahu dUra tathA na bahu najIka ema yathAyogya sthAne hAtha joDIne ubhI ubhA papasanA karavA lAgI mithilA ane bALa Adi prAntamAM niSThAvAna zrAvaNa kSatriya, vaizya pratidina snAna zane "devA manuSyA. pazavo vayAsi" Uruils kaya bolI, deva manuSya pazu pakSI Adine mATe kAcA cokhAnuM dAna karatA hajI paNa jovAmAM Ave che tene e prAntamAM "balikama ja kahevAmAM Ave che ema hovA chatA paNa balikarmane artha "gRhadevatAnI pUjA karavI" ema kahe che 329 nissAra cha, viSa nipakSa vidhAnara sAkSI ke "bhAgadheya karo pani" IyAdi ke AdithI "bAlane artha "bhAgaja siddha thAya che, tevapUjA nahi (28) Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 7 agnimitrAvatapAraNavarNanam 469 taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre annayA kayAi polAsapurAosahassaMvavaNoo paDinikkhamai, paDinikkhamittA vahiyA jaNavayavihAra viharai // 212 // tae NaM se sadAlaputte samaNovAsae abhigayajIvAjIve jAva viharai // 213 // tae NaM se gosAle makhalipatte imIse kahAe laTTe samANe-"evaM khalu sadAlaputte AjIviyasamaya vamittA samaNANa niggathANaM diTTi paDivanne, taM gacchAmi NaM saddAlaputta AjIviovAsayaM samaNANa niggaMthANa didi vAmettA puNaravi AjIviyadidi gehAvittae'-ti kaTTha eva sapehei, mahAvIro'nyadA kadAcitpolAsapurAtsahasrAnavaNAtmatiniSkAmati, pratiniSkramya vahirjanapadavihAra vihrti||21||ttH khalu sa sadAlaputraHzramaNopAsako'abhigata jIvAjIvo yAvadviharati / 213 // tataH khalu sa gozAlo makhaliputo'syA kathAyA rabdhArtha san-"eva khalusaddAlaputra AjIvikasamaya vamitvAzramaNAnAnigrenyAnAdRSTi pratipanna, tad gacchAmi khalu sadAlaputramAjIvikopAsaka zramaNAnA nirgranyAnAM dRSTiM vAmayitvA punarapyAjIvikadRSTiM grAhayitum" iti kRtvA,eva samprekSate,samprekSyAanantara kisI samaya, zramaNa bhagavAn mahAvIra polAsapurake sahasrA. bhravana udyAnase nikale aura bAhara dezo deza vihAra karane lage // 21 // aura zramaNopAsaka zakaDAlaputra jIva ajIvakA jAnakAra yAvat vicaratA hai| __jaya makhaliputra gozAlane yaha vRttAnta sunA ki zakaDAlaputrane AjIvika matako tyAgakara nigrantha zramaNakA mata agIkAra kara liyA hai, to usane socA-"maiM jAU~ aura AjIvikopAsaka zakaDAlaputrako nirgrantha tyArapachI koI samaye zramaNa bhagavAna mahAvIra palAsapuranA sahastrAmavana udyAnathI nIkaLyA ane bahAra dezadeza vihAra kazvA lAgyA (212) ane zramaNopAsaka zakaDAlaputra jIva ajIvane jANakAra cAvat vicAravA lAgyuM (2013) jyAre makhaliputra zAlake e vRttAta sAbhaLe ke zakaTAlaputre AjIvika matane tyAga karIne nigraMtha zramaNane mata agIkAra karI lIdhuM che, tyAre teNe vicAryuM , "huM jau ane AjIvikepasaka zakaDAvaputrane nircanya zramaNane mata choDAvIne pAchuM AjIvikA matane anuyAyI banAva" ema vicArIne te AjIvika saMghathI viMTaLAI, Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 " 1 upAsakardazAsUtre duvAlasavihaM gihidhamma paDivajissAmi / ahAsuhaM devANuppiyA / mA paDibaMdha kreh||210 taeNaM sAaggimittA bhAriyA samaNasse bhagavao mahAvIrasta atie paMcANuvaiya sattasikkhAvaiya duvAlasaviha sAvagadhamma paDivajjai, paDivajittA samaNa bhagavaM mahAvIra vaMdai namasai, vadittA namaMsittA tameva dhammiyaM jANappavaraM duruhai, duruhittA jAmeva disa pAunbhUyA tAmeva disa paDigayA // 211 // khalu devAnubhiyANAmantike pazcANuAtika saptazikSApratika dvAdazavidha gRhidharma matipatsye / yathAsukha devAnupiye! mA pratibandha kuruta // 210 // tataH khalu sAnimitrA bhAryA zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAntike pazcANuvratika saptazikSAvatika dvAdazavidha zrAvakadharma pratipadyate, pratipadya zramaNa bhagavanta mahAvIra candate namasyati, vanditvA namasyitvA tadeva dhArmika yAnapravara dUrohati, dUrukha yAmeva dizaM mAdurbhUtA tAmeva diza matigatA / / 211 // tataH khalu zramaNo bhagavAn Apa devAnupriyake pAsa muNDita hokara dIkSA lenekI mujhame zakti nahIM hai, ataH me Apa devAnupriyake samIpa pAMca aNuvrata tathA sAta zikSAbata-isa prakAra cAraha prakArakA gRhastha dharma svIkAra karatI hU~" bhagavAn-"he devAnupriye ! jaisI icchA ho karo usame vilamba na karo" // 210 // agnimitrAne pAca aNuvrata aura sAta zikSAvrata,aise bAraha prakArakA gRhastha dharma svIkAra kiyaa| zramaNa bhagavAna mAvIrako vandanAkI namaskAra kiyA aura usI dhArmika ratha para savAra huii| savAra hokara jahA~se AI thI vahI lauTa gaI // 211 // isake mArAmAM zakita nathI, eTale huM Apa devAnupriyanI samIpe pAca aNuvrata tathA sAta zikSAvrata-e pramANe khAra prakArane gRhastha dharma svIkAru chu" bhagavAne dhu " pAnupriye! 2vI hAya tama rI, tamA vilamana 42 // " (21) agnimitrAe pAca aNuvrata ane sAta zikSAtrata, ema bAra prakArane gratudharma svIkAryo zramaNa bhagavAna mahAvIrane vadana namaskAra karIne te pilA dhArmika rathamAM beThI ane kyAthI AvI hatI tyA pAchI pharI (211) Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 7 saddAlaputragozAlavArtAlApavarNanam 471 maMkhaliputte saddAlaputteNa samaNovAsaeNaM aNADhAijamANe apariyANijamANe pIDhaphalagasejjAsaMthAraTrAe samaNassa bhagavao mahA vIrassa guNakittaNaM karemANe saddAlaputtaM samaNovAsaya eva vayAsI Agae Na devaannuppiyaa| ihaM mahAmAhaNe // 216 // tae Na se saddAlaputte samaNovAsae gosAlaM makhaliputta eva vayAsI ke NaM devaannuppiyaa| mahAmAhaNe // 217 // tae NaM se gosAle maMkhali. putte saddAlaputaM samaNovAsayaM eva vayAsI samaNe bhagava mahAvIre mhaamaahnne| se keNaTreNaM devaannuppiyaa| eva vuccai samaNe bhagavaM nAnAAdrayamANo'parijJAyamAna pIThaphalakazayyAsastArArthAya zramaNasya bhagavato mahAvIrasya guNakIrtana kurvANaH saddAlaputra zramaNopAsakamevamavAdIt-AgataH khalu devAnupiya ! iha mahAmAhanaH // 216|| tataH khalu sa sadAlaputraH zramaNopAsako gozAla maGkhaliputramevamavAdIt-ka. khala devAnumiya! mhaamaahnH||217|| tataH khalu sa gozAlo majhaliputra. saddAlaputra zramaNopAsakamevamavAdIta-zramaNo bhagavAn mahAvIro mhaamaahnH| tatkenArthena devAnumiya! evamucyate zramaNo bhagavAn mahAna Adara karatA hai, na parijJAna karatA hai to pITha, phalaka, zayyA aura sadhAre prApta karaneke lie zramaNa bhagavAna mahAvIrake guNoMkA bakhAna karatA huA kahane lagA gozAla-"devAnupriya ! yahA kyA mahAmahAna padhAre the" // 216 // zakaDAlaputra-"devAnupriya ! Apa kisa mahAmAnake lie pUcha rahe ho" // 217 // ___ gozAla-"zramaNa bhagavAn mahAvIra mhaamaan"| paNuM karato nathI, eTala pITha, phalaka, zavyA ane sa thAre prApta karavAne mATe zramaNa bhagavAna mahAvIranA guNenA vakhANa karatA te kahevA lAgyuM - zA - "devAnupriya! mI zu mahAmAsana padhAryA ta ?" (219) zakahAlaputra-"devAnupriya! Apa kayA mahAmAhananA saba dhamAM pUchI 26 // ch| (217) gA -"zrama bhagavAna mahAvIra mahAbhArana" Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 upAsakadazAGgamutre saMhattA AjIviyasaMghasaparivuDe jeNeva polAsapure nayare jeNeva AjIviyasabhA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA AjIviyasabhAe bhaDaganikkheva kare, karitA kaivaehiM AjIviehiM saddhi jeNeva saddAlaputte samaNovAsae teNeva uvAgacchai // 214 // mUlam -taeNa se saddAlaputte samaNovAsae gosAla maMkhaliputa ejamANa pAsai, pAsittA no ADhAi no parijANai, aNADhAyamANe apariyANamANe tusiNIe saciTThA // 215 // tae Na se gosAle ''jIvikasaGgha saparivRto yenaiva polAsapura nagara yenaivA''jI vikasabhA tenaivopAgacchati upAgatyA''jIvikasabhAyA bhANDaka nikSepa karoti, kRtvA katipayairAjIvikai sAda yenaiva saddAlaputra. zramaNopAsakastenaivopAgacchati // 214 // TIkA chAyAgamyaiva // 209-214 // * chAyA - tata* khalu sa saddAlaputraH zramaNopAsako gozAla masaliputra mejamAna pazyati, dRSTvA no Adriyate no pArijAnAti / anAdriyamANo'parijAnan tUSNIkaH satiSThate // 15 // tataH khalu sa gozAlo maGkhaliputraH saddAlaputreNa zramaNopAsakezramaNake matakA tyAga karAkara phira AjIvika matakA anuyAyI bnaauuN|" aisA vicAra kara vaha AjIvika saghase ghirA huA, polAsapurameM jahA AjIvika sabhA thI vahA AyA / vahA Akara AjIvika sabhAmeM apane bhANDa upakaraNa rakha diye aura kucha AjIvika ke sAtha zakaDAlaputra zrAvakake pAsa AyA || 214 // TIkArtha -- 'taeNa se, ityAdi // zakaDAlaputra zrAvakane makhaliputra gozAlako Ate dekhA / dekhagara usane na Adara kiyA na parijJAna hI kiyA- cupa-cApa baiThA rahA ||215 || jaba gozAlane dekhA ki yaha pAlAsapuramA jyA AjIvika sabhA hatI tyA Ave teNe Avika sabhAmA peAtAnA pAtra --upakaraNAdi mUkayA ane keTalAka AjIvikAnI sAthe te zakaDAlaputranI pAse Avye (214) TIkArya - 'tae na se' ityAhi zaDAsaputra zrAvaDe bha asiputra gozAsane AvatA joye joIne teNe tene Adara na karyo ke rijJAna paNa na karyuM jhupacApa esI rahyo (215) jyAre gAle joyu ke mAro Adara karatA nathI ke parikSAna Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharma saJjIvanITIkA a0 7 saddAlaputra-gozAlavArtAlApavarNanam 473 devaannppiyaa| samaNe bhagava mahAvIre saMsArADavIe vahave jIve nassamANe viNastamANe khaJjamANe chijjamANe bhijjamANe luppamANe villuppamANe dhammamaeNa daMDeNaM sArakkhamANe sagovemANe nivANamahAvADaM sAhitthi sapAvei,se teNaTeNaM saddAlaputtA ! evaM buccaisamaNe bhagavaM mahAvIre mahAgove / Agae NaM devANuppiyA / ihaM priya / iha mahAsArthavAhaH kaH khalu devAnupriya ! mhaasaarthvaahH| saddAlaputra! zramaNo bhagavAna mahAvIro mahAsArthavAhaH / tatkenArthena / eva khalu devAnumiya! zramaNo bhagavAna mahAvIraH sasArATavyA vahUn jIvAn nazyato vinazyato yAvadvilapyamAnAn dharmamayena pathA sarakSana nirvANamahApatanAbhimukhAn svahastena sammApayati, tattenArthena saddAlaputra / evamucyate zramaNo bhagavAna mahAvIro mahAsArthavAhaH AgataH khalu devAnupiya ! iha mhaadhrmkthii| kaH khalu devAnupriya ! mhaadhrmkthii| zramaNo bhagavAna mahAvIro mhaadhrmkthii| tatkenArthena zramaNo bhagavAna mahAvIro mhaadhrmkthii| eva khalu devAnupiya! zramaNo bhagavAn mahAvIro mahAtimahAlaye sasAre TIkA kenArthena kenAbhiprAyeNa mahAgopa iti, gAHpAtirasatIti gopAyatIti vA gopaH, mahAzcAsau gopo mahAgopa.-itarebhyo gopAlakebhyo'viziSTatvAt / etadeva vaiziSTaya rUpakamukhena vanAti-'eva khalvi'-tyAdi, sasArATavyA-sasArarUpA yA'TavI-mahAvana tasyA,nazyataH kapAyavyAlagrastatayApravacanamArgAtmacyavata gozAla-"zramaNa bhagavAn mahAvIra-marAgopa haiM" / zakaDAlaputra-"Apa zramaNa bhagavAna mahAvIrako kisa abhiprAyase mahAgopa kahate haiM ?" // gozAla-"devAnupriya ! isa sasArarUpI vikaTa aTavI (vana )meM kapAya vaza hokara pravacana-mArgase bhraSTa honevAle, pratikSaNa marate hue mRga Adi Darapoka yoniyoM meM utpanna hokara hiMsaka-vyAghra Adise khAe gA --" abhaya lagavAna mahAvIra mahAnI " zakaDAlapura-"Apa zramaNa bhagavAna mahAvIrane kevA abhiprAye karIne mahApa kahe che." gozAla-devAnupriya! A saMsArarUpI vikaTa aTavI (vana)mAM kAtha vaza thaIne pravacanamArgathI bhraSTa thanArA pratikSaNe maranArA, mRga Adi Darapoka enimA utpanna thaI hiMsaka vyAdhra AdinuM bhakSaya thanArA, manuSya Adi nio Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - 472 upAsavAmadhye mahAvIre mahAmAhaNe / eva khalla sahAlaputtA samaNe bhagavaM mahAvIre mahAmAhaNe utpannaNANadasaNadhare jAva mahiyapUie, jAva taccakammasaMpayA sapautte,se teNaTeNaM devANuppiyA evaM buJcai samaNe bhagavaM mahAvIre mahamAhaNe / Agae Na devaannuppiyaa| iha mahAgovekeNaM devaannuppiyaa| mahagove samaNe bhagavaM mahAvIre mahAgove |sekennttrennN devANuppiyA jAva mahAgove' evaM khalu vIro mahAmAinaH / eva khalu sadAlaputra ! zramaNo bhagavAna mahAvIro mahAmAina utpannajJAnadarzanadharo yAvanmahitapUjito yAvattathyakarmasampadA sambhayuktA, tattenArthana devAnupriya ! evamucyate zramaNo bhagavAna mahAvIro mahAmAhana / AgataH khalu devAnupiya ! iha mahAgopa. ? / ka. khalu devAnupriya ! mahAgopaH / zramaNoM bhagavAna mahAvIro mhaagopH| tatkenArthana devAnupriya ! yAvanmahAgopa.1 / evaM khalu devAnupriya ! zramaNo bhagavAn mahavIra' sasArATavyA bahan jIvAna nazyatA vinazyataH khAdhamAnAn chidyamAnAn bhidyamAnAn lupyamAnAn vilupyamAnAn dharmamayena daNDena sarakSana,sagopayan nirvANamahAvATa svahastena saprApayati, tattenArthana sadAlaputra ! evamucyate-zramaNo bhagavAna mahAvIro mahAgopaH Agata. khala devAnu zakaDAlaputra-"devAnupriya ! Apa zramaNa bhagavAna mahAvIrako kisa abhiprAyase mahAmAhana kahate haiM | - + gozAla-"zakaDAlaputra ! zramaNa bhagavAna mahAvIra, mahAmAhana hai| kevalajJAna kevaladarzanake dhArI yAvat mahita pUjita yAvat satphalapradAna karanevAle kartavyarUpI sampattise yukta haiN| isI abhiprAyase maiM kahatA ki 'zramaNa bhagavAna mahAvIra mahAbhArana haiN"| devAnupriya ! kyA mahAgopa (gAyo arthAt prANiyoMke rakSakoMmeM sabase baDe)Aye the?" / zakaDAlaputra-"devAnupriya ! mahAgopa kaun"| ' zaDAlaputra-davAnupriya! Apa zramaNa bhagavAna mahAvIrane kevAabhiprAya karIne mahAmAna kahe che , goza-"Aay! abhaya bhagavAna mahAvIra bhAbhA ,.. aa jJAna kevaladarzananA dhAraka yAvatu mahita - pUjita yAvata satkala-pradAna karanArA kirtarUpI saMpattithI yukta che e abhiprAye karIne huM kahuM chuM ke zrama bhagavAna mahAvIra mahAmahana che devAnupriya -zu mahApa (ce athata prANIonA rakSakAmAM sauthI meTA) AvyA hatA ? Naya-Ramful warm? ,, -- uk Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharma saJjIvanITIkA a0 7 saddAlaputra-gozAlavArtAlApavarNanam 473 devaannuppiyaa| samaNe bhagava mahAvIre saMsArADavIe vahave jIve nassamANe viNassamANe khaJjamANe chijjamANe bhijjamANe lappamANe viluppamANe dhammamaeNa daMDeNaM sArakkhamANe sagovemANe nivANamahAvADa sAhitthiM saMpAvei,se teNaTeNaM saddAlaputtA / evaM buccaisamaNe bhagava mahAvIre mahAgove / Agae NaM devaannuppiyaa| ihaM miya ! iha mahAsArthavAhaH kaH khalu devAnupriya ! mhaasaarthvaahH| saddAlaputra! zramaNo bhagavAn mahAvIro mahAsArthavAhaH / tatkenArthena / eva khalu devAnupriya! zramaNo bhagavAna mahAvIraH sasArATavyA vahUna jIvAna nazyato vinazyato yAvadvilapyamAnAn dharmamayena pathA sarasana nirvANamahApatanAbhimukhAn svahastena samprApayati, tattenArthena saddAlaputra / evamucyate zramaNo bhagavAn mahAvIro mahAsArthavAhaH AgataH khalu devAnupriya ! iha mhaadhrmkthii| kaH khalu devAnupriya ! mhaadhrmkthii| zramaNo bhagavAna mahAvIro mhaadhrmkthii| tatkenArthena zramaNo bhagavAna mahAvIro mhaadhrmkthii| eva khalu devAnumiya! zramaNo bhagavAn mahAvIro mahAtimahAlaye sasAre TIkA-kenArthena kenAbhimAyeNa mahAgopa iti, gAHpAti-rakSatIti gopAyatIti vA gopaH, mahAzcAsau gopo mahAgopaH-itarebhyo gopAlakebhyo'viziSTatvAt / etadeva vaiziSTaya rUpakamukhena vanAti-'eva khalvi'-tyAdi, sasArATavyA-sasArarUpA yA'TavI mahAvana tasyA,nazyatA kapAyavyAlagrastatayApravacanamArgAtmacyavata gozAla-"zramaNa bhagavAna mahAvIra-mahAgopa haiN"| zakaDAlaputra-"Apa zramaNa bhagavAn mahAvIrako kisa abhiprAyase mahAgopa kahate haiM ?" / gozAla-"devAnupriya ! isa sasArarUpI vikaTa aTavI (vana )meM kapAya vaza hokara pravacana-mArgase bhraSTa honevAle, pratikSaNa marate hue mRga Adi Darapoka yoniyoM meM utpanna hokara hiMsaka-vyAghra Adise khAe gozAla-"zramaNa bhagavAna mahAvIra mahApa che? zakaDAlaputra-Apa zramaNa bhagavAna mahAvIrane kevA abhiprAye karIne mahApa kahe che > gA -" haivAnupriya! mI sasA23thA viTa maTakI (vana)mA vAya. vaza thaIne pravacanamArgathI bhraSTa thanArA, pratikSaNe maranArA, mRga Adi Darapeka enimA utpanna thaI hiMsaka vyAdhra AdinuM bhalaya thanArA, manuSya Adi nie Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 / upAsakAmAsane mahAsatthavAhe ? ke Na devANuppiyA mahAsatthavAhe? shaalputtaa| samaNe bhagava mahAvIre mahAsatthavAhe / se keNaTeNaM / eva khalu devaannuppiyaa| samaNe bhagava mahAvIre sasArADavIe bahave jIve nassamANe viNastamANe jAva villuppamANe dhammaeNa paNa sArakkhamANe nivANamahApaTTaNAbhimuhe sAhatthi sapAvei, se teNaTeNa saddAlaputtA / evaM vuccai samaNe bhagava mahAvIre mahAsatthavAhe / vinazyatA pratikSaNa mriyamANAn ,khAdhamAnAn mRgAdikAtarayoniSu samupadhahiau yAghrAdibhirbhakSyamANAn ,chidyamAnAn manuSyAdiyoniSu samutpadyApi kvacit samA mAdau khar3AdinA khaNDIkriyamANAn , bhidhamAnAna-kuntazulAdibhirbhedaviSayI kriya mANAn , lupyamAnAn-kacana kalahAdau vyabhicAracauryAdau vA karNanAsAdikattanena vikalAGgIkriyamANAn, vilupyamAnAna-vizeSeNa vikalAGgIkriyamANAn yahA dhanAdyapahAraviSayI kriyamANAn , sarakSana-dezanAdinA pAlyana,sagopayan-ratnatraya dAnena popayana / 'nirvANe'-ti nirvANarUpo yo mahAvATa: mahAgoSTha 'vADA' iti pratItasta, svahasteneti-yathA gopo gAH sarvato rakSan dinAvasAne nija istena goSTha mavezayati tathaiva sAkSAdityartha / sAthaiti-sArtha vAhayati yogakSemapari pAlanapurassara nayatIti saarthvaah.| pathA-mArgeNa,nirvANamahApattanAbhimukhAna-mokSa jAnevAle, manuSya Adi yoniyomeM utpanna hokara bhI yuddha AdimeM kaTane vAle, bhAle Adise bedhe jAnevAle, kalaha, vyabhicAra yA corI Adi karane para nAka kAna kATakara agahIna banAe jAnevAle, tathA atyanta vikalAga kiye jAnevAle, athavA dhanAdise luTe hue bahutase jIvoMko, dharma maya DaDese sarakSaNa karate hue, gopana karate hue nirvANa (mokSa) rUpI bADemeM apane hAthase praveza karAnevAle-jaise caravAhA (gopa gvAlA) gAyoMkI rakSA karatA huA sAjhake samaya svaya unheM bADemeM pahu~cA detA hai,usI prakAra svaya sasArI jIvoMko nirvANarUpI bAr3ameM phuNcaanevaalemA utpanna thayA chatA paNa yuddha AdimA kapAI maranArA, khANa AdithI vIMdhAI janArA, kalaha vyabhicAra agara cArI Adi karIne nAka-kAna kapAvI a gahIna banAvI devAnArA tathA atyaMta vikalAga karavAmAM AvanArA, athavA dhanAdithI luTII gaelA ghaNu jIne, dharmamaya daDAthI sarakSaNa karata gopana karatA nirvANa (makSa) rUpI vADAmAM potAnA hAthathI praveza karAvanArA-jema govALa gAyanI rakSA karatA sAjane samaye pite temane vADAmAM pahoMcADI de che tema pite sasArI ane Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanITIkA a07215-218 saddAlaputragozAlavArtAlApavarNanam 475 Agae NaM devANuppiyA! ihaM mahAdhammakahI ke NaM devaannuppiyaa| mhaadhmmkhii| samaNe bhagavaM mahAvIre mhaadhmmkhii| se keNaTeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre mahAdhammakahI / eva khallu devaannuppiyaa| samaNe bhagava mahAvIre mahaimahAlayasi saMsAraMsi vahave jAva nassamANe viNaslamANe ummaggapaDivanne sappahavippaNa? micchattavalAbhibhUe avihakammatamapaDalapaDocchanne vahahi aTrahi ya jAva vAgaraNehi ya cAuratAo saMsArakaMtArAo sAhatthiM nitthArei, se teNaTeNaM devANuppiyA / eva vuccai samaNe bhagava mahAvIre mhaadhmmkhii| Agae NaM devaannuppiyaa| iha mahAnijAmae ke gNdevaannuppiyaa| mahAnijAmae 'samaNe bhagava mahAvIre mahAnijAmae / se kennttrennN| evaM khalu devANuppiyA / samaNe bhagavaM mahAvIre sasAramahAsamudde vahave jIve nassamANe viNassamANe vuDDamANe nivvuDamANe uppiyamANe dhammamaIe nAvAe nivANatIrAbhimuhe sAhatthiM sapAveda,se teNaTreNaM devaannuppiyaa| eva vuccai samaNe bhagava mahAvIre mahAnijAmahe // 218 // vahUna jIvAna nazyato vinazyata unmArgapratipamAna satpathavipranaSTAna mithyAtvavalA. bhibhUtAnaSTavidhakarmatamaHpaTalapatyavacchannAn bahubhiratheca yAvad vyAkaraNaizca cAtura ntAtsasArakAntArAtsvahastena nistArayati, tatenArthena devAnupiya! evamucyate zramaNo bhagavAna mahAvIro mhaadhrmkthii| AgataH khalu devAnupriya ! iha mahAniryAmakaH / kaH khalu devAnumiya! mahAniryAmakaH? / zramaNo bhagavAna mahAvIro mahAniryAmakaH / tatkenArthena? / eva khalu devAnupiya ! zramaNo bhagavAn mahAvIraH sasAramahAsamudre vahUna jIvAna nazyato vinazyato truDato nitruData utplavamAnAn dharmamayyA nAvA nirvANatIrAbhimukhe svahastena sammApayati, tattenArthena devAnupiya! evamucyate-zramaNo bhagavAn mahAvIro mahAniryAmakaH // 218 // rUpamahAnagarasammugvAt / mahAdharmeti-mahatI cAsau dharmakathA mahAdharmakathA sA'syAstIti Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 - . ., japAsakavacAso mhaadhrmkthii| nAzavinAzayotamupadarzayitumAha-'unmArga, tyAdi, unmArgaH= kuzAsana tatpatipamAnatadAzritAn , satpathapavinaSTAnsatpathA=ninazAsanamArga stasmAt pavinaSTAna bhraSTAna, atra hetumAha-'mithyAtve-tyAdi,mithyAtvabalAzramaNa bhagavAna mahAvIra haiN| isI abhiprAyase unheM mahAgopa kahA hai| gozAla-"kyA yahA~ mahAsArthavAha Aye the? / " zakaDAlaputra-"kauna mahAsArthavAra ? / " gozAla-"zakaDAlaputra ! zramaNa bhagavAna mahAvIra mhaasaarthvaah|" zakaDAlaputra-"kisa abhiprAyase Apa unheM mAsArthavAha karate haiN|" gozAla-" devAnupriya ! zramaNa bhagavAn mahAvIra, sasArarUpI aTavImeM naSTa bhraSTa yAvat vikalAga kie jAnevAle bahutase jIvoko dharma mArga batAkara unakA sarakSaNa karate haiM aura svaya mokSarUpI mahAn nagarakI ora sanmukha karate haiM, isa abhiprAyase maiM unheM mahAsArthavAha kahatA huuN|" gozAla-"devAnupriya ! kyA yahA mahAdharmakathI Aye the|" zakaDAlaputra-"he devAnupriya ! kauna mahAdharmakathI ?" gozAla-"zramaNa bhagavAna mahAvIra mahAdharmakathI" zakaDAlaputra-"zramaNa bhagavAn mahAvIrako mahAdharmakathI kisa abhiprAyase kahate ho|" nirvANurUpI vADAmAM pahoMcADanAra -zramaNa bhagavAna mahAvIra che, e abhiprAya karIne huM emane mahApa kahu chu gozALa-zu ahIM mahAsArthavAha AvyA hatA putra-"bhAsArtha vA eg?" gAzALa-zakaDAlaputra ' zramaNa bhagavAna mahAvIra mahAsArthavAha" } zakahAlaputra-kayA abhiprAye karIne Apa emane mahAsArthavAha kahe che?" gazA--devAnupriya! zrabha lAna mahAvIra sasArI bhAvAbhA naSTa-bhraSTa cAvat -vikalAga karavAmAM AvanArA ghaNu ane dharmamArga batAvI emanuM saMrakSaNa kare che, ane pite mekSarUpI mahAna nagaranI tarapha unmukha, karacha e abhiprAye karIne huM emane mahAsArthavAha kahu chu * * zALa-he devAnupriyAM mahAdharmakathI AvyA hatA? saya-vAnupriyA bhAbhI asa?" --- za-"bha gavAna mahAvIra mahAbhayA" Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ a0 dharma0 TIkA a mU. 7215-218 saddAlaputragozAlavArtAlApavarNanam 477 bhibhUtAn mithyAtvasyodayena vivazAnityarthaH / appavidheti,-aSTavidharmarUpa yattamaHpaTala-bAntasamUhastena pratyavacchamnAna-samAtAna, cAturantAt-caturgatikAt 'sasAreti'-sasAra evaM kAntAraH durgamamArgastasmAt nistArayati-pAra nyti| buDataH nimajataH, nivaDataH sAtizaya nimajjataH, utplavamAnAn-pravAhavegena janmamaraNAdijalopari luThataH // 215-218 // gauzAlaka-"he devAnupriya ! zramaNa bhagavAna mahAvIra, isa vizAla sasArame bahutase naSTa, vinaSTa, kumArga (mithyAmata)meM gamana karanevAle, sumArga (jinamata)se haTe hue, mithyAtvake prayala udayase parAdhIna, ATha prakArake karmarUpI andhakAra-samUhase DhaMke hue jIvoMko bahutase arthoM yAvat vyAkaraNoM (praznottaroM)se [pratiyodha dekara cAra gativAle sasArarUpI durgama mArgase pAra lagAte haiM / isa abhiprAyase unheM mahA dharmakathI (dharmake mahAn upadezaka) kahA hai|" gozAlaka-devAnupriya ! yahAM kyA mahAniryAmaka Aye the?" zakDAlaputra-"devAnupriya ! kauna mahAniryAmaka ? / " gozAlaka-"zramaNa bhagavAna mahAvIra mahAniyAmaka / " zakDAlaputra-"kisa abhiprAyase Apa zramaNa bhagavAna mahAvIrako mahAniryAmaka karate hai ?" zakaThAlaputra--"zramaNa bhagavAna mahAvIrane mahAdharmakathI kayA abhiprAya karIne kahe che" gazALa-"he devAnupriya | zramaNa bhagavAna mahAvIra A vizALa saMsAramA ghaNu naSTa vinaSTa, (mithyA mata) mA gamana karanArA, sumArga ( jIina mata) thI pAchAhaDhelA, mithyAtva nA prabaLa udayathI parAdhIna, ATha prakAranA kamarUpI adhakAra sahamathI DhaMkAyelA chane ghaNuM artho yAvata vyAkaraNa (praznottara)thI (pratIbadha daIna) cAra gativALA sa sArarUpI durgama mArgathI pAra lagADe che e abhIprAye karIne emane mahAdharmakathI dharmanA mahAnaupadezaka) kahuM chuM ga Na-- devAnupriya ! maha zu mahAniyAbha: mAlyA satA ?,,. zakaDAlapurA-devAnupriya ' keNa mahAniyAmaka ?" gANa- "bhaya sarAvAna mahAvIra bhAniyAbha" zakkAlaputra-"kayA abhIprAye karIne Apa zramaNa bhagavAna mahAvIrane mahAniyAmaka kahe che" Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 upAsakadazAstre mUlam - tae NaM sadAlaputte samaNovAsae gosAlaM maMkhaliputaM eva vayAsI - tubbheNa devAzuppiyA / iyaccheyA jAva iyaniuNA iyanayavAdI iyauvaesaladdhA iyaviNNANapattA / pabhU NaM tubbhe mama dhammAyarieNaM dhammovaesaeNaM bhagavayA mahAvIreNaM saddhiM vivAda karettae ? | no iNa samaTTe / se keNaTTeNaM devANuppiyA / evaM gas - no khalu pabhU tumbhe mama dhammAyarieNaM jAva mahAvIreNa buccai saddhi vivAdaM karetta' / saddAlaputtA 1 se jahAnAmae - kei purise taruNe balava jugava jAva niuNasippA vagae evaM maha atha vA elaya vA sUyaraM vA kukkuDa vA tittira vA vaTTayaM vA lAvayaM vA kavoya vA kavijala vA vAyasaM vA seNayaM vA hatthasi vA pAyasi vA khurasi vA pucchasi vA picchasi vA sigasi vA visANasi vA romasi vA nahiM jahiM giues tahiM tarhi niJcala nidaM dhare / evAmeva samaNe bhagava mahAvIre mama bahU hiM aTThehi ya heUhi ya jAva vAgaraNehi jahiM jahiM givha tahi tahi niSpaTupasiNavAgaraNaM karei, se gozAla - "devAnupriya ! zramaNa bhagavAn mahAvIra, sasArarUpI mahAn samudra meM naSTa vinaSTa honevAle, DUbanevAle, bArambAra gote khAnevAle, tathA bahanevAle, bahutase jIvoMko dharmarUpI naukAse nirvANarUpa kinA rekI ora le jAte hai; isalie zramaNa bhagavAn mahAvIrako mahA niyamaka kahA hai // 298 // 11 hai gAzALa~~ devAnupriya ! zramaNa bhagavAna mahAvIra, sasArarUpI mahAnuM samudramA naSTa vinaSTa thanArA, DukhanArA, vAravAra gAyA khAtArA, tathAM taNAI janArA ghaNA jIvAne dharmarUpI naukAe karIne nirvANurUpa kinArAnI tarapha laI jAya che, eTalA mATe zramaNa bhagavAna mahAvIrane mahAniryAmaka kahyA che"(218) Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 7 sU0 219 saddAlaputra gozAlavAlApavarNanam 479 teNaTTeNa saddAlaputtA / eva buccai-no khalu pabhu ahaM tavaM dhammAyarieNaM jAva mahAvIreNaM saddhi vivAda karettae // 219 // chAyA-tata' khalu sa saddAlaputraH zramaNopAsako gozAla maliputramevamatrA dIva - pUya khalu devAnumiyAH / iticchekA yAvad itinipuNAH, itinayavAdinaH, ityupadezalA', itivijJAnaprAptAH / prabhavo khalu yUya mama dharmAcAryeNa dharmopadeza kena bhagavatA mahAvIreNa sArddha vivAda karttum / nAyamarthaH samarthaH / tatkenArthena devAnumiyAH / evamucyate-no khalu prabhavo yUya mama dharmAcAryeNa yAvanmahAvIreNa mArddha vivAda kartum ? | saddAlaputra / tadyathAnAmakaH - ko'pi puruSastaruNo calavAna yugavAn yAvanipuNa zilpopagata eka mahAntamaja vA, eDaka vA, sUkara vA, kukkuTa vA tittiriM vA, varttakavA, lAyaka vA, kapota vA, kapiJjala vA, vAyasa vA, zyenaka vA, haste vA pAde vA, khure vA, pucche vA, picche vA, zrRGge vA vipANe vA, roNi vA, yatra yatra gRhNAti tatra tatra nithala nispanda dharati / evameva zramaNo bhagavAn mahAvIro mA bahubhirayaiva hetubhizca yAvad vyAkaraNaiva yatra yatra gRhNAti tatra2 nispaSTapraznavyAkaraNa karoti, tattenArthena sadAlaputra / evamucyate no khallu prabhuraha tava dharmAcAryeNa yAvanmahAvIreNa sArddha vivAda kartum // 219 // TIkA - itIti - atra sarvatra 'iti' - zabda evamarthe', tatazca iti= eva = yathA yuSmAbhiH prAk zramaNasya bhagavato mahAvIrasya mahatvamukta tayetyarthaH, chekA=vidagdhAH prastAvapaNDitA iti yAvat / yAvaditi 'jAva' zabdAt 'iyadakkhA iyapaTTA' ityanayorgrahaNam, 'iti dakSAH, iti maSThAH' iti ca tacchAyA, tatra - dakSAH = kSiprakArya karttAraH, SThAtrAgmiNAmagresarAH, nipuNAH = sUkSmadarzinaH / nayeti - nayaH nItiH, TIkArtha- 'tae Na' ityAdi phira zakaDAlaputra zramaNopAsaka makhali-putra gozAlakase kahane lage - "he devAnupriya ! Apa jo kahate haiM so ThIka hai, Apa avasarake jAnakAra ( yAvat - zabda se ) zIghra kArya karaDAlane vAle, acche cAgmA ( vANIke catura), nipuNa (sUkSmadarzI ) 6 TIkArtha- ' tae Na se ' ityAhi yachI zAsana zramazopAsaka bhakSIputra gAzALakane kahevA lAgyuM " he devAnupriya ! Apa je kaheA, te barAbara che Apa avasaranA jANukAra (yAvat-zabdathI), zIghra kArya karI nAkhanArA, sArA vAgmI (vANInA catura), nipuNa ( sUkSmadazI), nItI ane upadezane jANavAvALA ane Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 480 upAsakadazAsUtre 'upadeze 'ti - upadezaH labdho yaiste / vijJAneti-viziSTa jJAna-vijJAna sopasta tmAptA iti tatpuruSAH ityamuktairvizeSya sammati vaktavyamAha - prabhava ityAdi / prabhavaH zaktAH / gozALo brUte- nAyamiti / punaH zakaDAlaputraH pRcchati taskene tyAdi / kenArthena kena hetunA / nokhatviti - asyAdau kimityanyAhAryaM tatazca 'kiM no khalu mabhavo yuva mama dharmAcAryeNa yAvanmahAvIreNa sArddha vivAda kartum " ityeva vAkyasvarUpamavagantavyam / gozAlaH punarAha sadAletyAdi, yatheti yathA=anirdiSTa nAma yasyaH sa yatkiJcinnAmavAnityarthaH / taruNaH = pravardhamAnatrayAH, balavAn = sAmarthyavAn, yugavAn =zubhamuhUrttavAn, zubhamuhUrtasya balvRddhikarasvAt / yAvaditi - atra 'jAva' zabdena "juvANe, apAyake, thiraggahasthe, daDhapANipAe, 1 upadezeti - AhitAgnyAdipAThA "labdha' - zabdasya paranipAtaH / 2 tatpuruSa iti - 'dvitIyA zritAtItapatitagatAtyastaprAptA''pannaH' ityanena dvitIyAtatpuruSa iti bhAvaH / nIti aura upadezako jAnane vAle aura acchA jJAna prApta kie hue hai / kyA Apa mere dharmAcArya dharmopadezaka bhagavAn mahAvIrake sAtha vivAda ( zAstrArtha) karanemeM samartha hai / " ? gozAla - "nahI, aisA nahIM hai " / zakDAlaputra- " devAnupriya / kisa hetuse Apa aisA kahate haiM ? kyA Apa mere dharmAcArya yAvat bhagavAn mahAvIra ke sAtha vivAda karanemeM asamartha haiM ? | " gozAlaka - jaise ajJAta nAmavAlA koI puruSa - taruNa hai, balavAn hai, yugavAn arthAt zubha muharttavAlA hai, kyoMki zubhamuhUrtta balavRddhi karanevAlA hai, yAvat zabda se - " yuvA (jvAna), nIroga hai, jisakA sArI peThe jJAna prApta karelA che, zu Apa mArA dharmAMcA dharmopadezaka bhagavAna mahAvIranI sAthe vivAda (dhama carcA) karavA samartha che?" gozANa - "nA, bhebha nathI " zakeDAlaputra--"devAnupriya ! kayA hetuthI Apa ema kaheA che ? zu Apa mArA dharmAcAya cAvat bhagavAna mahAvIranI sAthe vivAda karavAmA asamartha che?" gAzALa--" jema ajJAta nAmavALA phrAI purUSa tarUNa che, baLavAn che, yugavAna arthAta zubha muhUrta vALAche, kemake zubha muhUrta khaLavRddhi karavAvALu che,' thApata zabdathI-" yuvA (bbuvAna) nIrogI hoya, menA thothe to na hAya, sthira Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanITIkA a0 7 219 sahAlaputra gozAlavArtAlApavarNanam 481 pAsa piTTatarorupariNae, talajamalajuyalaparighanibhavAhu, ghaNanicayavaTTapA likhadhe, cammedvagaduhaNamoTThiyasamAhUyaniciyagAyakAe, laghaNapavaNajavaNavAyAmasamadhye, urassabalasamA gae, chee, dakkhe, pattaTThe kusale, mehAvI, niuNe / " ityeteSAM grahaNa, tacchAyA ca - "yuvA, apAtaGkaH, sthirAgrahasta, dRDhapANipAdaH, pArzvapRSThAntarorupariNata', talayamalayugala parighanibhavAhuH, ghananicayavRttapAlibhkandha' carme ekagha NamauSTikasamAhatanicitagAtrakAya laDDanaplavanajavanavyAyAmasamarthaH, aurasavalasamAgataH, chekaH, dakSaH, prAptArtha, kuzalaH, medhAvI, nipuNa. / " ityevam, tatra - "yuvA= prAptatrayAH, apeti - apagataH AtaGkaH = rogo yasmAt, yadvA AtaGkA apagata' - nIroga ityarthaH, sthireti-sthiraH na tu kampita agrahastaH hastAgrabhAgo yasya saH dRDhetipagNI ca pAdau ca pANipAda daDha = balavat pANipAda yasya saH, pArzveti - pArzve ca pRSThAntare ca UrU ca pArzvapRSThAntaroru tatpariNata dRDhatara yasya saH, taleti-talo = vAlavRkSa taryoryamalayo samakakSaporyugala yugma, tathA parigha = argaleti kecit, vastutastu lohasambaddhahastapramANo tripulakAro laguDamakArastatsanibhau-tatulyau bAhU =bhujau yasya saH AyatavizAlavAhuriti yAvat, ghaneti - ghanaH dRDha nicayaH mAsasamudAyo yasya sa tathA, vRttaH = vartulaH pAlivat = taDAgAdyaGkavat skandhaH=ago yasyaH sa carmeti-carmeTa m iSTakAkhaNDAripUrNacarmakutupaH, draghaNa. - mugdaraH, mauSTika= muSTiparimita carmarajjuprota pApANagolakAdi taitha meM TakadrughaNamauSTikai samAhatAni= samyagAhatAni vyAyAmasamaye tADitAni, tathA nicitAni = vyAptAni taccihnasya paucA kApatA nahIM sthira hai, jisake hAtha paira majabUta haiM, jisake pasavADe, pIThakA nicalA bhAga tathA jAyeM khUba balavAn hai, lohe ke DaDeke samAna lambI aura vizAla bhujAoMvAlA, dRDha, mAsala, tAlAva kI pAlIke samAna gola-gola kaghevAlA, IMToMke khaNDa Adise bhare hue camar3e ke kutupa (kuppe ), mudgara, muTThI barAbara camaDekI rassIme poye hue pASANagolaka Adise vyAyAma karate samaya khUba tADita karanese jisakA zarIra unake cihnoMse vyApta ho, lAghane kUdaneMmeM tathA atyanta vegavAloM hAya, jenA hAtha-paga majabUta haiya jenA paDakhA, pIThane vacale bhAga taya jAve khUba khaLavAn hAya, lADhAnA daDAnA jevI lAkhI ane vizALa bhujAAmevALe, dRDha, mAsala, taLAvanI pALa jenI gALa gALa khAdhAvALA, ITAnA TukaDAthI bharelA cAmaDAnA kuppA, mugara, muThI jeve cAmaDAnA doraDAthI khAdheluM! pattharanA gALA vagerethI vyAyAma karatI vakhate khUba tAhita karavAthI ( mAravAthI ) jevu zarIra Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 upAsakadAsame sarvanAGgeSu lakSyamANatvAt, gAtrANi= aGgAni yasya tAdRzaH kAyaH zarIra yasya saH, laDGgha neti - laGghanam = atikramaNa, punanam, -ucchalana javanavyAyAmaH =javanAnAm=ati veganA vyAyAmasteSu samartha :- paTuH | aura seti - urasidhvakSasi bhatramaurasamarthAdAntara yadvala= sAmarthyAtizayastena samAgata = yuktaH, cheka ini- 'cheka - dakSa' zabdArthoM prAguktau prAptArthaH =adhikRta karmasamAptikArI, kuzalaH samIkSyakArI, medhAvI dhAraNA vatI buddhirmedhAtavAn jhaTiti vastutaccAnubhavitetyartha, nipuNaH = upaayaarmbhkrtaa"| iti vyAkhyA vo yA / nipuNeti nipuNa = sAtizaya yathA syAttathA zilpa kalAkauzalam upagataH =prAptaH / aja=jAgam / eDaka = meSam | sukara = varAha 'mUara' iti pratItam / kukkuTa kRkavAku 'murgA' itimatItapakSivizeSam / tittiriM=stranAma khyAta kSudrapakSiNam / varttaka= 'vaTera ' itimatItam | lAva = lAvam / kapota= pArA vata 'parevA, kabUtara' ityAdinA prasiddham / vAyasa= kAkam / zyenaka= zyena 'bAja' iti pratItam / haste vetyAzuktistu 'bhokteSvajAdiSu ya yasminna dhartumicchati ta yathAsambhava yatheccha tasminnevAnAyAsena dharatI' syarthamabhivyaJjitum / picche - he / kukkuTasyaitatsabhavati / vipANa iti vipANamatra sUkaradantaH / 'nizcala, niHspanda' - miti padadvaya kriyAvizeSaNamanAyAsatvadyotanAya // 219 // ke vyAyAma catura aura Antarika sAmarthya vAlA ho, tathA cheka dakSa, Arabha kiye hue kAmako pUrA pADanevAlA, vicArazIla, medhAvI arthAta kisI bAta sArAko zIghra samajha lenevAlA, nipuNa (prayatna karanevAlA) aura atyanta kalA kauzalakA jAnakara ho / aisA balavAn manuSya ekabaDe se bakareko, meDheko, suarako, murgeko, tItarako, baTerako, lAvakako, kabUtarako, kapiMjala (kurajha) ko, kauAko athavA bAjako hAtha, paira, khura, pUcha, pakha, sIMga, dAta bAla jahA kahIM pakar3atA hai vahIM nizcala aura ni spanda (niSkampa) dabA detA hai, use jarAbhI idhara udhara hilane tenA cihno thI vyApta hoya, Dava kUdavAmAM tathA anya ta vegavALAnA ya yAmamA catura ane Atarika sAma vALA hAya, tathA cheka dakSa, AAra bhelA kAne pU karanArA, vicArazIla, medhAvI arthAt kei vAtanA sArAzane ekadama samajI lenAra, nipuNa ( prayatna karanArA ane atyaMta kalAkauzalane jANakAra hAya, evA javAn bhanuSya oDa bhogaNArAne, meDhAne, sumarane, bhuradhAne, tetarane, vartane, sAvane, uNUnarane, pisane, jhagaDAne athavA jAne, hAtha, paga, parI, cUcha pAkha, sIga, dAta vALa, jyAthI pakaDe che tyAja nizcala ane ni spanha ( niSkarSa ) dabAvI de che, tene jarAya Amatema camakavA detA nathI e pramANe zramaNu bhagavAna Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 7 sU 220-222 saddAlaputra-dharma dRDhatAvarNanam 483 tae NaM se saddAlaputte samaNovAsae gosAlaM maMkhaliputtaM evaM vayAsI jamhA NaM devANuppiyA / tubbhe mama dhammAyariyasta jAva mahAvIrassa saMtehiM taccehi tahiehi sanbhUehiM bhAvehi guNakittaNaM kareha, tamhANa aha tubbhe pADihArieNaM pIDha jAva sathAraeNaM Safaadaa | no ceva NaM dhammotti vA tavotti vA, taM gacchaha NaM tubhe mama kubhArAvaNesu pADihAriya pIDhaphalaga jAva ogivhittANaM vihareha // 220 // tae Na se gosAle makhaliputte sadAlaputtassa samaNovAsayassa eyamahaM paDisuNei, paDiNittA kubhArAvaNesu tataH khalu sa saddAlaputraH zramaNopAsako gozAla makhaliputra mevamavAdit yasmAtkhalu devAnupriyA ? yUya mama dharmAcAryasya yAvanmahAvIrasya sadbhistacai svayaiH sadbhUtairbhAvairguNakIrttana kurutha, tasmAtkhalu yaha yuSmAn prAtihArikeNa pIThayAvatsastArakeNopanimantrayAmi, no caiva khalu dharma iti vA tapa iti rA, tadgacchata khalu yUya mama kumbhakArApaNe puprAtihArika pIThaphalaka yAvad avagRhya viharata // 220 // nahI detA hai | isI prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra, bahutase artho aura hetuoM yAvat vyAkaraNoMse jahAM kahI kucha prazna karatA hU~ vahI mujhe niruttara kara dete hai | saddAlaputra / imIlie maiM kahatA hU~ ki tumhAre dharmAcAya yAvat mahAvIra ke sAtha vivAda ( zAstrArtha) karane me mai samartha nahIM hU~ // 219 // TIkArtha - ' tara Na se ' ityAdi / taba saddAlaputra zramaNopAsakane makhaliputra gosAla se kahA- " devAnupriya ! kyoMki Apa mere dharmAcArya yAvat bhagavAn mahAvIra ke yathArtha tattvoMse eca vAstavikatAse guNoMkA kIrtana karate haiM, ataH maiM Apako prAtihArika pITha (pIr3hA) yAvat saMdhArA detA hU~ / ise dharma yA tapa samajha kara nahI / isa mahAvIra ghaNu a ane hetue yAvat vyAkaraNeAthI--yA huM kAI prazna karU chu yAja-mane nirUttara manAvI de che sadRAlaputra! eTalA mATeja huM kahuM chu ke tamArA dharmAcA yAvatuM mahAvIrane sAthe vivAda ( zAstra ) karavAmAM huM samartha nathI TIkArtha :- 'tae Na se ' ityAdi pachI zaDAsaputra zramo pAsa De bha bhakSiputra gauzALane kahyu na devAnupriyo Apa mArA dharmocaya yAvat bhagavAn mahAvIranA cayA tavAthI temaja vAstavikatAthI zuSNeAnu kIrtana kare che, tethI huM Apane pratihArika pIThe cAvat sathAre Apu chu tene dharma ke tapa samajIne nathI apate Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - 182 - upAsakadavAsa sarvatrAaiyu lakSyamANatvAt, gAtrANi-aGgAni yasya tAdRzaH kAyaH zarIra yasya saH, laDDaneti-lahanam atikramaNa dhanam, ucchalana javanavyAyAmA javanAnAm ati veginA vyAyAmasteSu smrthH-pttuH| auraseti-urasi vakSasi bhavamaurasamaryAdAntara yadala sAmAtizayastena samAgata =yuktaH, cheka ini-'cheka-dakSa' zabdAyoM mAguktI, mAtA adhikRtakarmasamAptikArI,kuzalaHsamIkSyakArI, medhAvI dhAraNA vatI buddhirmedhAtadAna jhaTiti vastutaccAnubhavitetyarthaH,nipuNaH upAyArambhakartA" iti vyAkhyA yodhyaa| nipuNeti-nipuNa-sAtizaya yathA syAcathA zilpa-kalAkauzalam upagataH bhaat| aja-nAgam / eDakammepam / mukara varAha 'muara' iti pratItam / kukkuTa kRruvAku 'murgA' itimatItapativizepam / tittiri svanAma khyAta kSudrapakSiNam / vartaka-'vaTera' ivimatItam / lAva lAvam / kapotaH-pArA bata 'parevA, kabUtara' ityAdinA prasiddham / vAyasa kAkam / zyenaka-zyena 'bAja' iti pratItam / haste vetyAdhuktistu 'mokteSvajAdiSu ya yasminnaGge dhartumicchati ta yathAsambhava yatheccha tasminnevAnAyAsena dharatI' tyarthamabhivyajitam / piccheghaheM / kukkuTasyaitatsabhavati / vipANa iti vipANamatra sUkaradantaH / 'nizcala, ni:spanda'-miti padadvaya kriyAvizeSaNamanAyAsatvadhotanAya // 219 / / ke vyAyAmame catura aura Antarika sAmarthyavAlA ho, tathA cheka dakSa, Arabha kiye hue kAmako pUrA pADanevAlA, vicArazIla, medhAvI arthAta 'kisI vAtake sArAzako zIghra samajha lenevAlA,nipuNa (bhayatna karanevAlA) aura atyanta kalA kauzalakA jAnakara ho / aisA balavAn manuSya eka baDe se bakareko, meDheko, suarako, murgeko, tItarako, baTerako, lAvakako, kabUtarako, kapiMjala (kura jha)kI, kauAko athavA pAjako hAtha, paira, khura, pUcha, pagva, mIga, dAta, bAla jahA kahI pakaDatA hai vahI nizcala aura ni spanda (niSkampa) yA detA hai, use jarAbhI idhara udhara hilane tenA cihno thI vyApta haya, daDava kudavAmAM tathA anya ta vegavALAnA vya yAmamAM catura ane AMtarika sAmarthyavALe haiya, tathA cheka dakSa, Ara selA kAryane pUre karanAre, vicArazIla, medhAvI arthAt kaI vAtanA sArAzane ekadama samajI lene, nipuNa (prayatna karanAra) ane atyata kalAkauzalane jANakAra heya, evo baLavAna manuSya eka moTAbakarAne,meDhAne, suarane muraghAne, tetarane, vartakane, lAvakane, kabUtarane, kapiMjalane, kAgaDAne athavA bAjane, hAtha, paga, kharI, pucha pAkha, sIga, dAta vALa -jyAthI pakaDe che tyAja nizcala ane ni spanda (nikampa) dabAvI de che, tene jarAya Amatema casakavA dete nathI e pramANe zramaNa bhagavAna Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharma saJjIvanITIkA a07 mR 223-230 sahAlaputra-devopasargavarNanam 485 tae Na tassa saddAlaputtassa samaNovAsayassa bahurhi sIla jAva bhAvemANassa codasa savaccharA viktaa| paNarasamasta saMvaccharassa atarA vaTTamANassa puvarattAvaratta kAle jAva posahasAlAe samaNassa bhagavaomahAvIrassa atiyaM dhammapaNNati uvasaMpajittANaM viharai // 223 // tae Na tassa sadAlaputtassa samaNovAsayassa puvarattAvaratta kAle ege deve aMtiya pAunbhavitthA // 224 // taeNaM se deve ega maha nIluppala jAva asi gahAya sadAlaputta ___ tata* khalu tasya saddAlaputramya zramaNopAsakasya bahubhiH zIla-yAvadbhAvayatazcaturdazasavatsarA vyutkrAntAH / paJcadazasavatsaramantarA vartamAnasya pUrvarAtrA paratra kAle yAvatpopadhazAlAyA zramaNasya bhagavato mahAvIrasyA''ntikI dharmaprajJaptimupasampadha viharati // 223 // tataH khalu tasya sadAlaputrasya zramaNopAsakasya pUrvarAtrAparatra kAle eko devo'ntike mAdurAsIt // 224 // tataH khalu sa deva eka mahAnta nIlotpala-yAvad asiM gRhItvA saddAlaputra zramagopAsakamevamavAdI-yathA TIkArtha-' tae Na se' ityAdi isa prakAra sahAlaputra zrAvakako vividha prakArake zIla Adi pAlana karate yAvat AtmAko bhAvita (saskAra yukta) banAte hue caudaha varSa vyatIta ho gye| pandrahavA varSa jaba cAlU thA, pUrvarAtrike uttarArddha bhAgameM yAvat popadhazAlAmeM zramaNa bhagavAn mahAvIrake atinikaTakI dharmaprajJapti svIkAra kara (saddAlaputra) vicarane lagA // 223 // taba pUrva rAtrike uttarArdha kAlameM usake samIpa eka devatA AyA // 224 // vaha deva nIla kamalake samAna kAlI yAvat talavAra lekara usase bolA / culanIpitA zrAvakake TIkArya-'tae Na' yA 2 prabhAya ARRY zrAvane vividha praznA zAkha Adi pAlana karatA yAvat AtmAne sAvita (sa skArayukta) banAvatA cauda varSa vya tIta thaI gayA padanamu varSa jyAre cAlatuM hatuM, tyAre pUrva rAtrinA uttarArdha bhAgamAM yAvata pauSadhazALAmAM zramaNa bhagavAna mahAvIranI aninikaTanI dharmaprajJapti svIkArIne zakaDAlaputra vicaravA lAge (223) pachI pUrva rAtrinA uttarArdha kALe tenI samIpe eka devatA Ajo (224) te deva nIla kamaLanA jevI vAta talavAra laIne tene kahevA lAge culanIpitA zrAvakanI peThe te devatAe badhA Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 .. * upAsakazAstra pADihAriyapIDha jAva ogihittA kaviharai // 221 // tae Na se gosAle maliputtaM sadAlaputta samaNovAsayaM jAhe no saMcANDa vahahiM AghavaNAhiya paNNavaNAhiya saNNavaNAhiya viNNavaNAhi ya niggathAo pAvayaNoo cAlittae vA khobhittae vA vipariNAmittae vA, tAhe sate tate paritaMte polAsapurAo nagarAo paDiNikkhamai, paDiNiskhamittA pahiyA jaNavayavihAra viharai // 222 // tataH khalu sa gozAlo maliputraH saddAlaputrasya yamaNopAsakasyaitamartha pratizRNoti, patizrutya kummakArApaNeSu prAtihArika pITha yAvad avagRhya viharati // 221 / / tata' khalu sa gozAlo masaliputra sadAlaputra zramaNopAsaka yadA no zaknoti bahubhirAkhyA panAbhizca majJApanAbhizca sajJApanAbhizva vijJApanAbhizva nainandhyAtmavacanAcAlayitu vA kSobhayitu vA vipariNamayita vA tadA zAntastAntaH paritAntaH polAsapurAnagarA tpatiniSkrAmati, pratiniSkramya bahirjanapadavihAra viharati // 222 // TIkA-AgvyApanAbhiH-AkhyAna. sAmAnyata kathanairityarthaH, prajJApanAbhi -vividhavastumarUpaNAbhiH, sajJApanAbhiH pratiyodhanaH, vijJApanAbhi =anunyvcnH| lie Apa jAie aura merI kumbhakArIkI dukAnoMse paDihAre pITha phalaka Adi le lIjie // 220 // makhaliputra gozAla zramaNopAsaka sadAlaputrakI yaha bAta sunakara usakI dukAnoMse paDihAre pITha yAvat grahaNa kara vicarane lagA // 221 // isake anantara gozAla makhaliputra jaba sAmAnya bAtoMse, vividha prakArakI prarUpaNAoMse, pratibodhaka vAkyose aura anunaya-vinaya (ArajU-minnata svArthamaya-vinaya) karake saddAlaputra zrAvakako nigrantha pravacanase DigAne,kSubdha karane yAvat pariNAma palaTA dene meM asamartha rahA to zAnta, udAsa aura glAna (nirAza) hokara polAsapura nagarase nikalA, nikala kara bAhara dezo deza vicarane lagA / / 222 // tethI Apa jAo ane mArI kubhakArInI dukAnamAMthI prAtihArika (paDihApAchA ApI devAya teva) pITha phalaka Adi laI (20) ma khaliputra zALa zramaNopAsaka kaDAlaputranI e vAta sAMbhaLIne tenI dukAnamAthI paDIhArA pITha yAvata, grahaNa karI vicaravA lAgyA (21) tyArapachI gozALa ma khaliputra tyAre sAmAnya vAtethI, vivi prakAranI prarUpaNAethI pratibaMdhaka vAkayathI ane anunayanavinaya (svArthamaya vinaya) karIne zakaTAlaputra zrAvakane ninya pravayanathI DagAvavA, kSubdha karavA cAvat pariNAme palaTAvavAmAM asamartha raho tyAre zAnta, udAsa ane mahAna (nirAza) thaIne pilAsapura nagarathI nIkaLe ane bahAra radeza vicaravA e. (22) Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - agAradharma saJjIvanITIkA a07 sa 223-230 saddAlaputra-devopasargavarNanam 487 dukkhasahAiyA,taM te sAo gihAo nINemi, nINittA tava aggao ghAemi, ghAittA nava maMsasollae karemi. karittA AdANabhariyasi kaDAhayaMsi ahahemi, adahittA tava gAya maMseNa ya soNieNa ya AyaMcAmi, jahA Na tuma adRduhaTTa jAva vavarovijjasi // 227 // tae Na se saddAlaputte samaNovAsae teNaM deveNaM evaM vutte samANe abhIe jAva viharai // 228 // tae NaM se deve saddAlaputta samaNovAsayaM doccapi taccapi eva vayAsI-habho sadAlaputtA / samaNovAsayA / taM ceva bhaNai // 229 // tae NaM tasta sadAlaputtassa sahAyikA, tA te svasmAd gRhAnayAmi, nItvA tavAgrato ghAtayAmi, ghAtayitvA nava mAsazUlyakAni karomi, kRtvA''dAnabhRte sTAhe AdahAmi, Adahya taba gAtra mAsena ca zoNitena cA''siJcAmi, yathA khalu svamArgaduHkhAta yAvad vyaparopyase // " ||227 // tata khalu sa saddAlaputra. zramaNopAsAstena devenaivamuktaH sammabhIto yAvad viharati // 228 // tata khalu sa deva saddAlaputra zramaNopAsaka dvitIyamapi utIyamapyevamavAdI-habho' sadAlaputra ! zramaNopAmaka tadeva bhaNati dukha sukhameM samAnarUpase sahAyatA karanevAlI jo agnimitrA bhAryA hai, use tere gharase lAtAhU~ aura tere hI sAmane usakA ghAta karatA huuN| use mAra kara nau TukaDe karUgA aura adahanase bhare hue kaDhAhameM ubaaluugaa| ubAlakara usa mAsa aura lohase terA zarIra sIcagA, jisase tu atyanta duHkhita hokara yAvata mara jAyagA / " // 227 // devatAkI yaha atyanta bhayakara bAta sunakara bhI zakaDAla putra bhayabhIta na huA yAvat vicaratA rahA // 228 // tara devatAne dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI yahI yAta animitrA bhAryA che tene tAre gherathI lAvuM chuM, ane tArI ja sAme tene ghAta karU chu ene mArIne nava TukaDA karIza ane ApaNuthI bharelI kaDhAImAM ukALIza pachI e mAsa ane lehI tArA zarIra chATIza, jethI tu atyata dukhita thaIne cAvatuM marI jaIza ?' (227) devatAnI AvI atyaMta bhayakara vAta sAMbhaLIne paNa zakahAlaputra bhayabhIta na thaye yAvat vicarate rahaye (228) tyAre devatAe bIjIvAra ane trIjIvAra paNa eja vAta kahI e pramANe e devatAe be traNa vAra kahyA Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 486 upAsakavAyace samaNovAsaya evaM vayAsI-jahA culaNIpiyassa taheva devo uvasagga kareDa, navara ekeke patte nava masasollae karei jAva kaNIyasaM ghAei, ghAittA jAva Ayacai ||225||te NaM se sahAlaputte samaNIvAsae abhIe jAva viharai // 226 / / tae NaM se deve sadAlaputta samaNovAsaya abhIyaM jAva pAsittA cautthaMpi sadAlaputtaM samaNovAsaya eva vayAsI-haMbho sadAlaputtA " smnnovaasyaa| apatthiyapatthayA jAva na bhajasi tao te jA imA aggimittA bhAriyA dhammasahAiyAM dhammaviijjiyA dhammANurAgarattA samasuha. culanIpitustathaiva deva upasagai karoti, navaramekaikasmin putre nava mAsazulyakAni karoti, yAvatkanIyAsa ghAtayati, ghAtayitvA yAvadAsiJcati // 220 // tataH khalu sa sahAlaputraH zramaNopAsako'bhIto yAvadviharati // 226 // tataH khala sa devaH saddAlaputra zramaNopAsakamabhIta yAvad dRSTvA caturthamapi sadAlaputra zramaNopAsakamevamavAdIta-"habhoH sadAlapuna ! zramaNopAsaka ! aprArthitamArthaka ! yAvanna bhanAkSa tataste yeyamagnimitrA bhAryA dharmasahAyikA dharmavaidhikA dharmAnurAgaraktA samasukhaduHkha samAna usa devatAne saba upasarga kie / vizeSatA itanI hI thI ki usane zakaDAlaputrake pratyeka putrake mAsake nau nau Tukar3e kie, yAvat sabase choTe laDakeko bhI mAra DAlA aura zakaDAlaputrakA zarIra mAsa lohase sIcA // 225 // to bhI zakaDAlaputra zramaNopAsaka nirbhaya yAvat vicaratA rahA // 226 // devatAne use nirbhaya dekhakara cauthI bAra bhI kahA-" he zakaDAlaputra Avaka / mautako cAhanevAlA ! yAvat tu zIla Adiko bhaga nahI karatA to terI yaha dharmameM sahAyatA.denevAlI, dhameko vaidya arthAt dharmako surakSita rakhanevAlI, dharmake anurAgameM raMgI huI, upasargo karyA vizeSatA eTalI ja hatI ke teNe zakaDAlaputranA pratyeka putranA mAsanA nava-nava TukaDA karyA, yAvat sauthI nAnA putrane paNa mArI nAkhe, ane zakIlaputranA para mAsahI chAyA (225) te paNa zakapAlaputra zrAmapAsaka nirbhaya vita vicaratA rahaye (226) devatAe ene nirbhaya joIne cothI vAra paNa kahayu " zakahAlaputra zrAvaka! tane cAhanArI ! yAvata tuM zIla Adine bhaga nahi kare, te tArI A dharmamAM sahAyatA denArI, dharmanI zaidya arthAt mane surakSita rAkha nArI dharmano anurAgathI 2 milI, dukha sukhamAsamAnarUpe sahAyatA karanarI Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 7 su. 223-230 adhyayana samApti 489 aggamittA bhAriyA kolAhalaM suNittA bhaNai / sesaM jahA culaNIpiyAvattavvayA, navara aruNabhUe vimANe uvavanne jAva mahAvidehe vAse sijjhihi 5 // 230 // nikkhevo // sattamassa agassa uvAsagadasANa sattama ajjhayaNa samatta // 7 // agnimitrA bhAryA kolAhala zrutvA bhaNati / zeSa yathA culanIpitRvaktavyatA, navaramaruNabhUte vimAne upapanno yAvanmahAvidehe varSe setsyati 5 || 230 // nikSepaH // saptamasyAGgasyopAsakadazAnA saptamamabhyayana samAptam // 7 // - --- vyAkhyA nigadasiddhA / / 223-230 / / itizrI - vizvavikhyAta - jagadvallabha - prasiddhavAcaka- paJcadazabhASA+lita lalitakalApAlApaka- pravizuddha gadyapadyanekagrantha nirmApaka - vAdimAnamardaka- zrIzAchatrapati - kolhApurarAjapradatta - " jainazAstrAcArya " - padabhUpita - kolhApura rAjaguru' bAlabrahmacAri - jainAcArya - jaina dharma divAkara - pUjya - zrI ghAsIlAlaprati viracitAyAmupAsakadazAdga sUtrasyA'gAradharmasaJjIvanyA khyAyA vyAkhyAyA saptama saddAlaputrAkhyamabhyayana samAptam // 7 // khii| zeSa saba bAteM culanIpitAke samAna samajhanA, hA~, yaha vizeSatA hai ki zakaDAlaputra aruNabhUta vimAna meM utpanna hokara yAvat mahAvideha kSetra meM siddha hogA // 230 // nikSepa pUrvavata // sAtaveM aga upAsakadazA ke sAtaveM adhyayanakI agArasaJjIvanI - nAmaka TIkAsa hindI bhASArtha samApta // 7 // pitAnI peThe ja samajavI vizeSatA eTalI che ke zakaDAlaputra aNubhUta vimAnamA utpanna thaIne yAvat mahAvideha kSetre siddha thaze (230) nizceSa pU vata sAtamA agaupAsaqadagAnA mAtamAM adhyayananI agAramajIvanI nAmaka vyAkhyAne gujarAtI-bhASAnuvAda samApta (7) Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 upAsakadazAstre samaNovAsayassa teNaM deverNa doccapi taccapi evaMvuttassa samANassa / ayaM ajjhathie 5 samuppanne / evaM jahA culaNIpiyA taheva ciMtei, je NaM mama jeDaM puttaM, je Na mama majjhimaya putaM, je NaM mama kaNIyasa putaM, jAva AyacaDa, jAvi ya Na mamaM imA aggimittA bhAriyA samasuhadukkhasahAiyA, tapi ya icchai sAo gihAo nINettA bhama aggao ghAettae, taM seyaM khallu mama evaM purisaM giNihattaetti kachu uTThAie, jahA culaNIpiyA taheva saba bhANiyaba, nvr||229|| tata. khalu tasya saddAlaputrasya zramaNopAsakasya tena devena dvitIyamapi tRtIyamapyevamuktasya sato'yamA nyAtmikaH5 smutpnnH| eva yathA culanIpitA tathaiva cintayati yAkhalu mama jyeSTha putra, yaH khalu mamamadhyamaka putra, yaH khalu mama kanIyAsa putra yAvad AsiJcati,yA'pi ca khalu mameyamagnimitrA bhAryA samasukhaduHkhasahAyikA, tAmapi cecchati svasmAd gRhAnItvA mamAgrato ghAtayitu, tacchreya. khalu mameta puruSa grahItumiti kRtvotthitaH, yathA cusnIpitA tathaiva sarva bhaNitavya, navaram duharAI // 229 // isa prakAra usa devatAke do tIna bAra kahane para zakaDAla putra zrIvakane maname vahI socA, jo culanIpitAne socA thA ki-" isana mere baDe, majhale aura choTe laDakeko mAra DAlA, mere zarIrako lohU-mAsasa soNcaa| aba merI agnimitrA bhAryAko bhI, jo mere sukhadukhameM samAna rUpase sahAyaka hai, gharase lAkara merehI sAmane mAra DAlanA cAhatA hai| isa puruSako pakaDa lenA hI acchA hai| "yaha soca kara vaha utthaa|aagekii kathA saba culanIpitAke samAna hai| vizeSatA yaha hai ki isakA kol| hala isakI patnI agnimitrAne sunA aura agnimitrAne hI saba bAta chatA pakaDAlaputra zrAvake manamAM vicAryuM, ke je pramANe calapitAe vicAryuM hatuM ke," eNe mArA meTA, vaceTa ane nAnA putrane mArI nAkhyuM mArA zarIre lAhI mAsa chAkhA have mArI agnimitrA bhAryA ke je mArA sukhadu khamA samAna re sahAyaka che tene paNa gherathI lAvIne mArI ja sAme mArI nAkhavA Icche che A purUSane pakaDI le e ja ThIka che ema vicArIne te uTha AgaLanI kathA badhA culanI pitAnI peThe ja che vizeSatA e che ke-ene kolAhala enI patnI animitrAe sAbhaLyo ane agnimitrAe ja badhI vAta kahI bAnI badhI vAte cutanI Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - agAradharmasaJjIvanI TokA a 8 sa 231-239 mahAzatakavarNanam 491 sakasooM pavittharapauttAo, ag kyA dasagosAhassieNaM vaeNaM // 232 // tassa Na mahAsayagassa revaIpAmokkhAo terasa bhAriyAo hotthA, ahINa jAva surUvAo // 233 // tassa NaM mahAsayagassa revaIe bhAriyAe kolaghariyAo aTU hiraNakoDIo, aTra vayA dasagosAhassieNaM vaeNa hotthaa| avasesANa duvAlasahaM bhAriyANaM kolaghariyA egamegA hiraNakoDI, egamege ya vae dasa gosAhassieNa vaeNaM hotthA 234 // teNa kAleNaM teNa samaeNa sAmIsamolaDhe, parisA niggyaa|jhaa ANado tahA niggaaSTa hiraNyakoTaya samAsvA pravistarapayuktAH, aSTa prajA dazagosAhasikeNa vrajena // 22 // tasya khalu mahAzatakamya revatApramukhAstrayodaza bhAryA Asan ahInayAvatsurUpA // 2 // tamya khalu mahAzatarasya revatyA bhAryAyAH kaulagRhikA aSTa hiraNyakoTayo'STa vajA dazagosAhasrikeNa vrajenA''san / avazeSANA dvAdazAnA bhAryANA kaulagRhikA-ekaikA hiraNyakoTI ekaikazca vajo dazagosAhasnikeNa vrajenA''sIt // 234 // tasmin kAle tasmin samaye svAmI samavasRta pariSa akoleti kura=piThvazastatsambandhi kaula, tacca tad gRha ca kaulagRha, tasmAdAgatA kaulagRhikA / // 34 // khajAnemeM, ATha karoDa vyApArame eva ATha karoDa lena dename lagI thiiN| dasa dasa hajAra gosakhyAke ATha gokula the // 232 // usake revatI Adi teraha yathAyogya (pUrNa) agavalI thAvat sundarI striyA thIM // 233 // revatIke ATha karoDa sonaiyA usake mAyake (piyara)ke the, aura ATha hI gokula dasa dasa hajAra gAyoMke the |shess vAraha striyoM ke eka eka karoDa sonaiyA aura eka eka gokula piyarakA thA // 234 // kaDa leNa-de, mA rekevA hata dasa dasa kajiAra gavargIya pazuonA ATha gokuLa hatA (3ra) tene revatI AnI tera yathAyogya (pUrNa) magavALI cAvata sudara strio hatI (23) revatI A karoDa soneyA tenA piyaranA hatA, ane ATha gokuLa dasa-dasa hajAra ge vagaya pazuonA hatA bAkInI bAra jionA eka-eka karoDa senA ane eka-eka gokuLa piyaranA hatA (234) e kALe e samaye mahAvIra Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 490 - // aSTamAdhyayanam // athASTamamadhyayanamArabhyate-'aTThamassa' ityAdi / mUlam-aTThamassa ukkhevo // evaM khalla jNbuu| teNa kAleNa teNaM samaeNa rAyagihe nayare, guNasile ceie, seNie rAyA // 231 // tattha NaM rAyagihe mahAsayae nAmaM gAhAvaI parivasai aDDe, jahA ANado, navara aTTa hiraNNakoDIo sakaMsAo nihANapauttAo, aTra hiraNakoDIosaphasAo vuDipauttAo, aTTa hiraNNakoDIo ___ chAyA-aSTamasyotkSepa / eva sala jammU ! tasmina kAle tasmin samaye rAjagRha nagaram, guNazila caityam, zreNiko rAjA // 231 // tatra khalu rAjagRhe mahAzatako nAma gAthApati paricasati ADhayo yathA''nanda , navaramaSTa hiraNyakoTya. sAsyA nidhAnaprayuktA , aSTa hiraNyakoTayaH samasyA vRdviprayuktA, TIkA-samAsyAH kAsya pAtra vizepo yena rUpyakAdIni dravyANi mIyante, tena saha vartanta iti samAsyA. // 232 // AThavA adhyayana TIkArtha-' aTThamassa ukkhevo' ityAdi / AThaveMkA utkSepa pUrvavat jambUsvAmIke prazna karane para sudharmA svAmI kahane lage-"jabU! usakAla usa samayameM rAjagRha nagara, guNazila caitya aura zreNika rAjA thA // 231 // usI rAjagRhameM mahAzataka nAmaka gAthApati nivAsa karatA thaa| vaha ADhaya (yAvat ) eva Ananda prAvakakI taraha saba vizeSoM vAlA thaa| usake kAseke vartanase nApI huI ATha karoDa sonaiyA AThamu adhyayana - TIkArtha-aTThamassa ukkhevo' tyA mAmA adhyayana 25 pUrvavata jabU svAmIe pUchelA praznanA uttaramAM sudharmAsvAmI kahevA lAgyA - jabU! e kALe e samaye rAja gRha nagara, guNazIlatya ane zreNika rAjA hatA (231) e rAjagRhamAM mahAzataka nAmaka gathApati rahetuM hatuM e ADhaya (cAvatuM). temaja anada zrAvakanI peThe badhA vizeSaNovALe have tenI pAse kAsAnA eka vAsaNathI mApela ATha karoDa seneyA khajAnAmA, mATha karoDa vepAramAM ane ATha Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 dharma0 TIkA a 8 mU. 231-239 revatI durbhAvavarNanam 493 yAe kasapAIe hiraNNabhariyAe saMvavaharittae // 235 // tae Na se mahAsayae samaNovAsae jAe abhigayajIvAjIve jAva viharaha // 236 // tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre vahiyA jaNavayavihAraM vihri||237|| tae NaM tIse revaIe gAhAvaiNIe annayA kayAi puvarattAvarattakAlasamayasi kuDaMva jAva imeyArUve ajjhathie 5"evaM khallu aha imAsiM duvAlasaNha savattINa vidhAeNaM no.sacAemi mahAsayaeNa samaNovAsaeNa saddhiM urAlAI mANussayAiM bhogabhogAi bhujamANI viharittae, taM seya khalla mamaM eyAo jAto'bhigatajIvAnIvo yAvadviharati // 235 // tata' khalu amaNo bhagavAn mahAvIro vahirjanapadavihAra viharati // 237 // tata. khalu tasyA revatyA gAthApanyA anyadA kadAcitpUrvarAnAparatrakAlasamaye kuTumba-yAvad-ayametadrUpA yA tmika 5-" eka khalu ahamAsA dvAdazAnA sapatnInA vidhAtena no zaknomi mahAzatakena zramaNopAsakena sArddhamudArAn mAnunyakAn bhogabhogAna bhuJjanA vihartum, hiraNyabhRtayA suvarNAdipUrNayA // 135 // isake anantara mahAzataka jIva ajIvakA jAnakAra Avaka ho gayA yAvat AtmAko vratase bhAvita karatA huA vicarane lagA // 236 / / bAda zramaNa bhagavAn mahAvIrabhI yatra-tatra dezome vicarane lage // 237 // tadanantara gAthApatnI revatIko pUrvarAtrike apara samaya (uttarArdhabhAga) me kuTumba jAgaraNA jAgatI huIko isa prakArakA vicAra AyA-"ina yAraha sotoM ke vighAta (vighna)ke mAre mahAzataka gAthApatike mAya maiM manamAne bhoga nahIM bhoga sakatI hU~, ata' acchA ho ki ina jANakAra zrAvaka thaI gaye yAvat AtmAne bhAvita karate vicaravA lAge (236) pachI zramaNa bhagavAna mahAvIra paNa ya-tatra dezamAM vicaravA lAgyA (237) tyArabAda gAthApanI revatIne pUrvarAgInA uttarArdha bhAgamAM kuTuMba jAgaraNa jAgatA e prakArane vicAra thaye ke "A mAre zekanA vighAta (viSNa) ne lIdhe mahAzataka gAthApatinI sAthe hu manamAnyA bhega bhegavI zakatI nathI, mATe e bAre zene Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 492 upAsakadazAsUtre cchai,taheva sAvayadhamma paDivaccai,navaraM aTTa hiraNNakoDIo sakasA onihANapauttAo0-uccAreDa,aTTavayA,revaIpAmoravAhi terasahi bhAriyAhi avasesa mehuvihiM paJcakkhAi,sesa saba taheva / ima ca NaM eyArUva abhiggaha abhigiNhai-kallAkaliMkappai mex vedoNinirgatA, yathA''nandastathA nirgacchati, tathaiva pAvakadharma pratipadyate, navaramaSTa hira __NyakoTayaH samAsyA nidhAnaprayuktA (iti) uccArayati, aSTa bajAH, revatIpramukhA bhitrayodazabhirbhAryAbhiravazeSa maithunavidhi pratyAkhyAti, zapa sarva tathaiva / ima ca khalu etadrUpamabhigRhamabhigRhNAti-kalyAkalyi kalpate me dvidroNikyA kAsyapAnyA hiraNyabhUtayA savyavahattam // 236 / / tata. khalu sa mahAzatakaH zramaNopAmako uccArayati-patijAnIte / palyAkalyi-pratikalya pratidinamityarthaH / xvidroNIti droNa: ADhakacatuSTayaparimito mAnavizepaH, dvau droNau prayojanamasyA.,yadvA dvAbhyA droNAbhyApUryata iti dvidrauNikI, tayA dvidroNaparimitadravyatolanakSamayetyartha', (235) usa kAla usa samaya mahAvIra svAmI pdhaare| pariSada nikalI / mahAzataka bhI Ananda zrAvakakI bhAti nikalA, aura usI prakAra usane gRhastha dharma svIkAra kiyaa| vizeSatA yaha hai ki isane kAsya pAtrase mApI huI ATha2 karoDa sonaiyA khajAne AdimeM, tathA ATha gokula rakhanekI maryAdA lii| revatI Adi teraha striyoMke atirikta anya striyoMse maiyuna karanekA tyAga kiyaa| aura saba AnandakI taraha / imane aisA abhigraha bhI liyA-"pratidina do droNa (cAra ADhakakA eka droNa hotA hai) vAlI, suvarNase pUrNa kAsako pAtrI (vartana)se vyavahAra karU~gA ( isase adhika nahIM)" // 235 // svAmI padhAya pariSadu nIkaLI mahAzataka paNa Anada zrAvakanI piThe nIkaLe ane e pramANe teNe gRhasthadharma svIkAryo vizeSatA e che ke teNe kAsAnA vAsaNathI mApelA ATha-ATha kareDa senayA khajAnA AdimA tathA ATha gokuLa rAkhavAnI maryAdA karI revatI Adi tera strIo sivAyanI bIjI oi sAthe maithuna karavAne tyAga karyo bAkI badhu AnadanI peThe samajavuM eNe e pramANe abhigraha paNa lIdhA ke pratidina e droNa (cAra ADhakane eka droNa thAya che. vALA, senavAthI pUrNa kAsAnA pAtrathI vyavahAra karIza ethI vadhAre nahi" (ra35) pachI mahAzataka jIva-ajIvane Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 8 sU 240-249 revatIduSkarmavarNanam 495 koladhariyaM egamegaM hiraNNakoDiM egamegaM vayaM sayameva paDivajai, paDivajittA mahAsayaeNa samaNovAsaeNa sahiM urAlAi bhogabhogAi bhuMjamANI viharai // 239 // tae Na sA revaI gAhAvaDaNI masalollayA maisesu mucchiyA giddhA gaDhiyA ajjhovavannA bahuvihehiM maMsehi ya sollehi ya taliehi ya bhajiehi ya suraM ca mahu ca meragaM ca majja ca sIdhu ca pasanna ca AsAemANI4 viharai // 240 // tae Na rAyagihe nayare prayogeNopadravati, upadrutya tAsA hAdazAnA sapatnInA kaulagRhikAmekA hiraNyakoTimekaika vraja svayameva pratipadyate, pratipadya mahAzatakena zramaNopAsakena sAI muDhArAn bhogabhogAn muJjAnA viharati // 239 / / ___tana. gvala sA revatI gAthApatnI mAsalolupA mAsepu mUnchitA, gRdvA, grathitA, ayupapannA, bahuvivaimAsaizca zUlyakaizca tantizva bharjitaizca surA ca, madhu ca, maireya ca, maya ca, sI (zI)dhu ca, prasannA cA''mvAdayantI 4 viharati // 240 // kara unake mAyake (pitRgRha) kI eka karoDa sonaiyA aura eka eka gokula svaya le liyA / aura mahAzataka gAthApatike sAtha vipula kAma-bhoga bhogatI huI vicarane lagI // 239 // TIkArya-'tae Na sA' ityAdi / mAMsameM lolupa, mAsa bhakSaNake doSa na jAnakara usameM mRti , kabhI mAsa-bhakSaNase tRpta na hone vAlI, aga-agameM mAMsa bhakSaNake anurAgase bharI huI, mAMsabhakSaNakA hI sadA vicAra karatI rahanevAlI vaha gAyApatinI revatI, aneka prakArake tale hue aura bhUje hue mAsa eva mAMmake TuNDoMke saathkaDa meniyA ane eka-eka gokuLa pate laI lIdhI ane pachI te mahAzataka gAthA patinI sAthe khUba kAmaga bhegavatI vicAravA lAgI (239) TImArtha-'tae Na sA-tyAdi bhAsamA solupa, bhAsamAnA hopa na yAne temAM mUti, kaI vAra paNa mAsa bhakSaNathI tRpta na thanArI, ageaga mAsa bhakSaNanA anurAgathI bharelI, mAMsabhakSaNane ja madA vicAra karatI rahenArI e gAthA patinI revanI, aneka prakAranA taLelA ane bhUjelA mAsa temaja mAsanA TukaDA sAthe Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - 494 upAsakavArasUtre duvAlasavisavattiyAo aggippaogeNa vA satthappaogeNa vA visappaogeNa vA jIviyAo vavarovittA eyAsi egamega hirapaNakoDi egamegaM vaya sayameva *uvasaMpajittANaM mahAsayaeNaM samaNo. vAsaeNaM saddhiM urAlAi jAva vihritte|" eva saMpehei, saMpehittA tAsi duvAlasaNhaM savattINaM atarANi ya chidANi ya virahANi ya paDijAgaramANI2 viharai // 238 // tae Na sA revaI gAhAvaiNI annayA kayAi tAsi duvAlasaNha savattINaM atara jANittA cha savattIo satthappaogeNa uddavei, udavittA cha savattIo visappaogeNaM uddavei, udavittA tAsi duvAlasaNha savattINa tanya khalu mamatA dvAdazApi sapatnyo'gnibhayogeNa vA zastraprayogeNa vA, viSaprayogeNa vA jIvitAdvayaparopyaitAsAmekaikA hiraNyakoTimaka praja svayamevopa sampadha mahAzatakena zramaNopAsakena sArddhamudArAn yAvadvihartum / " eva samprekSate, samprekSya tAsA dvAdazAnA sapatnInAmantarANi ca chidrANi ca virahAMzca panijAgratI2 viharati // 238 // tataH khalu sA revatI gAthApatnI anyadA kadAcittAsA vAdazAnA sapatnInAmantara jJAtvA paT sapatnI! zastrapayogeNopadravati, upadrutya SaT sapannIviSa upasampadya-prApya // 238 // ghArahoM sautoko agni, zastra yA viSake prayogase mArakara, aura ina pratyekakI eka eka karoDa sonaiyA aura eka eka gokula svaya lekara mahAzataka gAthApatike sAtha mana cAhe bhoga bhogatI huI vicarU / " aisA socakara usane bAraho sautoke antara chidra viraha DhUDhane lagI // 238 // anantara revatIne bAraho sautokA a tara (maukA) pAkara usane chaha sautoko zastrase aura chahako viSa dekara mAra ddaalaa| mAra a1i, zastra yA viSanA prayogathI mArIne ane e pratyekanA eka-eka reDa senayA tathA eka-eka gekuLa hu pite laIne mahAzataka gAthApatinI sAthe manamAnyA bhega bhegavI vicarU te bahu sArU" ema vicArI te bAre zakanA atara chidra viraha zodhavA lAgI (238) pachI revatIe bare zekIne lAga joI ane temanI cha ne zastrathI tathA chane viSa daIne mArI nAkhI pachI temanA piyaranA eka-eka Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 8 sU 240-249 revatIduSpharmavarNanam 495 koladhariya egamega hiraNNakoDiM egamegaM vayaM sayameva paDivajai, paDivajittA mahAsayaeNa samaNovAlaeNa saddhi urAlAi bhogabhogAi bhuMjamANI viharai // 239 // tae Na sA revaI gAhAvaiNI masaloluyA maMsesu mucchiyA giddhA gaDhiyA ajjhovavannA vahuvihehi maMsehi ya sollehi ya taliehi ya bhajiehi ya sura ca mahu ca meragaM ca maja ca sIdhu ca pasanna ca AsAemANI viharai // 240 // tae Na rAyagihe nayare prayogeNopadravati, upadrutya tAsA dvAdazAnA sapatnInA maulagRhikAmekA hiraNyakoTimekaika vraja svayameva pratipadyate, pratipadya mahAzatakena zramaNopAsakena sArddha mudArAn bhogabhogAna bhuJjAnA viharati // 239 // tataH khalu sA revatI gAthApatnI mAsalolupA mAsepu mUcchitA, gRddhA, grathitA, abhyupapannA, bahuvidhaimAsaizca zUlyazci talitaizca bharjitaizca surA ca, madhu ca, maireya ca, maya ca, sI (zI)dhu ca, prasannA cA''mvAdayantI 4 viharati // 240 // kara unake mAyake (pitRgRha) kI ekaeka karoDa sonaiyA aura eka eka gokula svaya le liyA / aura mahAzataka gAdhApatike sAtha vipula kAma-bhoga bhogatI huI vicarane lagI // 239 // TIkArtha-'tae Na sA' ityAdi / mAMsame lolupa, mAsa bhakSaNake dopa na jAnakara usame mUti , kabhI mAsa-bhakSaNase tRpta na honevAlI, aga-agameM mAMsa bhakSaNake anurAgase bharI huI, mAMsabhakSaNakA hI sadA vicAra karatI rahanevAlI vaha gAyApatinI revatI, aneka prakArake tale hue aura bhUje hue mAsa eva mAMsake TukaDoMke saathkareDa senA ane eka-eka gokuLa pite laI lIdhA ane pachI te mahAzataka gAthapatinI sAthe khUba kAmaga bhegavatI vicavA lAgI (239) TIkArtha-'tae Na sA-tyAhi bhAsabhA sadupa, bhAsamakSA yona oneIne temAM mUrthita, kaI vAra paNa mAsa bhakSaNathI tRpta na thanArI, agea gamA mAsa bhakSaNanA anurAgathI bharelI, mAMsabhakSaNane ja sadA vicAra karatI rahenArI e gAthA patinI revanI, aneka prakAranA taLelA ane bhUjelA mAsa temaja mAsanA TukaDA sAthe Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 upAsakadazAstre TIkA-"goDI peSTI camAdhvI ca, vijJeyA trividhA suraa|" iti / tatra madhuzabdasya pRthagupAdAnAdatra murApaTena gauDI paiMTayorgrahaNam / madhu-madhuka puSpabhava madyam / maireyam-ikSuzAkodiprabhavamAsavAbhidhamaparipakva magham / mayamtADa khajUra-dhAtakyAdiprabhavam / "yadhapi 'madirA kazyama' iti koSAnmayasya murAparyAyatva tathApIha pRthagupAdAnAnmadahetubhUtadravadravyamAtrAryavodhakatvena bahutra dRSTatvAca na murAparyAyatA, tathAcoktam-"madaheturdravadravya madyamityabhidhIyate' iti|" sI (zI)dhu-murArulkam, prasannA-mugandhidravyasammelitA murAm / prasabhA zabdo'pi surAparyAya eva-"gandhottamA prasannerA" iti kopAt, pRthagupAdAnA cihoktarItyA kthaJcidbhedo'vagantavyaH AsvAdayantI samyak rasayantI // 240 // AmAghAtaH samantAnmAhananam amArirityartha., ghuSTaH ghopnnaavissyiikRtH||241|| kaulagRhikAna-pitagRhasambandhina sopotako govatsau,upadravata ghAtayatAupanayata 1 potakAciti-pota =zAvaka' sa eva potakaH / guDa pIThA (ATA) Adise banI huI, madhUka (mahuA) se banI huI, tathA ganne Adise bane hue 'Asava' nAmaka aparipakka madya, tADA, khajUra dhAtakI (dhAvaDe ) Adise bane hue madya, sIdhu (zarAbakA kalka ghUchA) tathA sugandhayukta zarAyako khUba AsvAdana karane lagI 4 / kopoMme surA aura madyako paryAyavAcI kahA hai tathApi mUla pAThama unheM alaga alaga kahanese donoMko eka nahI samajhanA caahie| isake atirikta madya zabda madako utpanna karanevAle drava (patale) padArthakA hI bodhaka hai, isalie bhI vaha surAkA paryAyavAcI nahI / 'prasannA-zabda surAkA paryAyavAcI hai to bhI mUla pAThame judA judA nAma Anesa unakA arthabhI judA-judA samajhanA cAhie / / 240 // eka samaya rAjagRha nagarameM amAri (hiMsAbandI ) kI ghoSaNA huI // 24 // -gaLa ATo Adi meLavIne banAvelI mahuDAmAMthI banAvelI (sarA), tathA zeraDI AdimAthI banelA "Asava" nAmanA aparipakava magha, tADI, khajUra dhAtakI (dhAvaDI) AdimAthI banAvelA madya sIMdhu (dArUne kaTaka) tathA suga dhayukata dArUnuM khUba AsvAdene 42vA all 4 mA surA ane mane paryAyavAcI kahyA che. te paNa mULa pAThamAM tene alaga alaga kahyA che eTale beune eka na samajavA joIe te uparAMta madya zabda utpanna karanAra drava (pAtaLA) padArthane ja bedhaka che mATe paNa e surAne paryAyavAcI nathI "prasannA zabda surAne paryAyavAcI che, te paNa mULa pAThamAM judA judA nAma AvavAthI emane artha judAjudo samajavuM joIe (24) eka samaye rAjagRha nagaramAM amAri (ji.sAba dhI) nI ghoSaNA thaI (24) eTale mAlupA ( Adi Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - agAradharmasaJjIvanI TIkA a 8 sa 240-249 revatIduSkarmavarNanam 497 annayA kayAi AmAghAe ghuTe yAvi hotthA // 241 // tae NaM sA revaI gAhAvaDaNI masaloluyA masesu mucchiyA 4 kolagharie purise saddAvei, sadAvittA eva vayAsI-tumbhe devANuppiyA / mama kolaghariehito vaehito kallAkalliM duve duve gaNopoyae uhave uddavittA mama uvaNeha // 242 // tae Na te kolaghariyA purisA revaIe gAhAvaiNIe tahatti eyama, viNaeNa paDisuNati,paDisuNittA revaIe gohAvaiNIe kolaghariehito vaehito kallAkalliM duve duve goNapoyae vaheMti, vahittA revaIe gAhAvaDaNIe uvnneti||24||t eNaM tataH khalu rAjagRhe nagare'nyadA kadAcid jAmAcAta. (amAriH) ghuSTazcApyAsIt // 41 // tata* khala sA revatI gAthApatnI mAsalolupA mAsepu mUnntiA4 kola gRhisAna puspAn zabdayati, zabdayitvaivamavADhIta-yUya devAnamiyA / mama kaula. gRhikebhyo prajebhyaH kalyAmalyi dvau dvau goponapaTavata, upadrutya mamopanayata // 242 // tata gvala te kaula gRhikA. purupA revatyA gAyApalyA 'tatheti' etamartha vinayena pratizRNvanti, pratiyutya revatyA gAthApatnyA kolagRhikebhyo vrajebhyaH kalyAkalyi dvau dvI gopotakI nanti, hatvA revatyai gAthApatnya upanayanti // 243 / / TIkA-mAsalolupA-mAsabhakSaNalubdhA, etadeva vizinaSTi mAsepu-mAmavipaye mUJchitA-mAsabhaSaNadopAnabhinatayA mohamupagatA,TraddhA bhogonaramapyanuparatakAkSA vatI, grathitA pratyaGgamutpannamAsabhakSaNAnurAgatantubhi kRtasandarbhA, adhyupapannAtadevacittA / jata kiM rotI? tyAha- bahubhirityAdi, bahubhi =mAmAnyavizeSarUpaiH, nalitai ghRtatailAdinA'gnisammatai , bharjitai =kevalarAgnipAcita, (sarvatra sahArthe tRtiiyaa)| murA-guDa madhu piSTasambhavA, taDhaktam tara mAmalolupA 4 revatIne apane pitagRhake nokaroMko bulAyA aura unase kahA-"devAnupriyA tuma loga mere mAyake ke gokaloMse pratidina do baDe mere lie mAra lAyA karo // 24|| mAyake ke naukarIne 'ThIka hai' kaha kara usakI sAta vinayapUrvaka mAna lii| ve loga do bachaDe mArakara pratidina revatIke pAsa lAne lage // 43 // upara darzAvelA cAra vizeSaNothI yukata) revatIe pitAnA piyaranA narone lAvyA ane temane kahyuM "devanupriya! tame lake mArA piyaranA kulemAthI ja che vAchaDA mArIne mAra mATe lAvyA kare" (ra4ra) piyaranA nikoe "vArU" kahIne enI vAta vinayapUrvaka mAnI lIdhI te leTa be vAchaDA mArIne roja revatInI pAse lAvavA lAgyA (23) mAsalolupa thApatinI revatI pahelAnI piThe mAsa-madirArna Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 upAsakadazAsUtre sA revaI gAhAvaiNI tehiM goNamasehiM sollehi ya 4 sura ca 6 AsAemANI 4 virhi||244|| tae Na tassa mahAsayagassa sama ___NovAsagassa bahUhi sIla jAva bhAvemANassa codasa saMbaccharA vaha ktaa| eva taheva jeTTaputta Thavei jAva posahasAlAe dhammapaNNanti uvasaMpajittANa viharai // 245 // tae Na sArevaI gAhAvaiNI mattA laliyA viiNNakesI uttarijaya vikaDramANI2 jeNeva posahasAlA tata khalu sA revatI gAthApatnI taigomAseH zUlyakaizca4 murA ca6 AsvAdayantI4 viharati // 244 // tataH khalu tasya mahAzatakasya zramaNopAsakamya bahubhi zIlayAvad bhAvayatazcaturdaza savatsarA vyutkrAntA / era tathaiva jyeSTha putra sthApayati yAvatpoSadha zAlAyA dharmaprajJaptimupamampadya viharati // 245 / / tata salu sA revatI gAthApatnI mattA lulitA vikIrNakegA uttarIyaka vikarpantI 2 yatraiva popadhazAlA yatraiva mahA =Anayata // 242-245 // mattA-murAdipAnajanyamadAkulA, na kevala mattaivA'pitu lulitA-maTAvegavazena parakhaccaraNA, vikIrNakezA=vikSiptamuktakezA / uttarIyakam mAsalolupA 4 gAthApatinI revatI pahalekI taraha mAsa-madirAkA sevana karatI huI samaya bItAne lagI // 244 // idhara mahAzataka gAthApatiko vividha prakArake vrata-niyamokA pAlana karate yAvat bhAvanA bhAte caudaha varSa vyatIta ho gaye / isa prakAra AnandakI bhAti isane bhI jeThe laDakeko kuTumbakA bhAra saupA aura yAvat popadhazAlAme dharmaprajJaptiko svIkAra kara vicarane lagA // 245 / / mAsa lolupA gAthApatinI madirAke nazese unmatta hokara, aura nazekI tIvra tAse pairoko laDakhaDAtI huI (idhara udhara DagamagAtI huI), bAloko khola (vikhera)kra, oDhaneke vastrako khIcatI huI, arthAt zarAbakI unma sevana karatI samaya vItAvavA lAgI (244) A bAjue mahAzataka gAthApatine vividha prakAranA vrata-niyamanuM pAlana karatA yAvat bhAvanA bhAvatA cauda varSa vyatIta thaI gayA e pramANe AnadanI peThe eNe paNa moTA putrane kuTuMbane bhAra e ane yAvatu piSadhazALAmAM dharmaprajJaptine svIkArI vicAravA lAgyA, (245) mAsaalupa gAthApatinI madirAnA nazAthI u matta thaIne ane nazAnI tIvratAthI page laDathaDatI, vALa vIkherI nAkhI, oDhavAnA ane khecatI, arthAta madyapAnanI unmattatA tathA Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradhama saJjIvanITIkA a08 ra 240-249 revatIkAmonmattatAvarNanam 499 jeNeva mahAsayae samaNovAsae teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA mohammAyajaNaNAi siMgAriyAi isthibhAvAi uvadasemANIra mahAsayaya samaNovAsaya eva vayAsI-habho mahAsayayA / samaNovAsayA dhmmkaamyaa| puNNakAmayA / saggakAmayA / mokkhakAmayA / , dhammakakhiyA 14, dhammapivAsiyA | 4, kiNNa tubbha devaannuppiyaa| dhammeNa vA puNNeNa vA saggeNa vA mokkheNa vA, jaNNaM tuma mae zataka. amaNopAsazasteyopAgacchati, upAgatya mononmAdajananAna zAArikAn strIbhAvAna upadarzayantI 2 mahAzataka zramaNopAsakamevamavAdIt-habho. mahAzataka ! zramaNopAsaka ! dharma kAmuka ! puNyakAmuka ! svargakAmuka mokSakAmuka | dharmAhita / ___4, maMpipAsita ! 4, kiM salu taba devAnupriya ! dharmeNa vA ? puNyena gA ? svargeNa =aGgoparivAraNIyadvipaTTacastra, vipantI-apakarpantI, madyamohacihnametat kAmaceSTita vA / mohonmAdajananAn-mohazconmAdazca moho mAdo tayorjananAna-utpAdakAna, zArikAn-zRGgArasambandhina , strIbhAvAnTAkSabhujAkSepAdIn / 'habhoH' ityArabhya 'no viharasi' ityantasya vAkyasamudAyasyAbhiprAyaH yat dharma-puNyasvarga mokSAdikAmanA sukhadhiyaiva kriyate, tacca sukha viSayasevanAtpara na kApi sabha vatoti sarva duSkaradharmAdyAsevanamapahAya mayA saha yathAmanoratha viSayasukhamevAnubhavediti / / 246 // ttatA tathA kAmukatA ke cihna pragaTa karatI huI popayazAlAme mahAzataka zrAvakake samIpa jA phuNcii| vahA~ pahuca kara moha aura unmAdako utpanna karane vAle zRgAra bhare hAvabhAva kaTAkSa Adi strIbhAvoM (nakharoM)ko dikhA dikhAkara mahAzatakase bolI-"re mahAzataka zrAvaka ! tuma baDe dharmakAmI, puNyakAmI, svargakAmI,mokSakAmI, dharmakI AkAkSA karanevAle, dharmake pyAse bana baiThe ho ! devAnupriya ! tumheM dharma, puNya, svarga aura mokSakA kyA karanA hai ' tuma mere sAtha mana mAne bhoga kyoM nahIM bhogate kAmukatAnA cihna prakaTa karatI piSadhazALAmAM mahAzataka zrAvakanI samIpa jaI pahocI tyA moha ane umAdane utpanna karanArA zra gArabharcA hAvabhAva kaTAkSa Adi strIbhAva (nakharA)ne batAvatI mahAzatakane kahevA lAgI "he mahAzataka zrAvaka' tame moTA dharmakAmI, pucakAmI, svargakAmI, mekSakAmI, dharmanI AkAMkSA karanArA, dharmanA tarasyA banIne beThA che! devAnupriya! tamAre dharma, puNya, svarga ane mekSane zuM karavA che? Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAmane saddhi urAlAi jAva muMjamANe no viharasi ? // 246 // tae NaM se mahAsathae samaNovAsae revaIe gAhAvaiNIe eyamaTuMno ADhAi no pariyANAi, aNADhAyamANe apariyANamANe tusiNIe dhamma jjhANovagae viharai // 247 // tae NaM sA revaI gAhAvar3aNI mahAsayaya samaNovAsaya doccapi tacaMpi eva vayAsI-habho ta ceva bhaNai / sovi taheva jAva aNoDhAyamANe apariyANamANe viharai vA? mokSeNa gA ? yatkhalu va mayA sAmudArAna yAvad bhuJjAno no viharasi ? // 246 // tata* gvalu sa mahAzatakaH zramaNopAsako revatyA gAthApatnyA etamartha no Adriyate no parijAnAti, anAdriyamANo'parijAnastUpNIko dharmadhyAnopagato viharati // 247 // tata khalu sA revatI gAthApatnI mahAzataka zramaNopAsaka dvitIyamApa tRtIyamapyevamavAdIt-habhoH / tadeva bhaNati / so'pi tathaiva yAvad anAdriyamANo'parijAnan viharati // 248 // tataH khalu sA revatI gAthApatnI ho' tAtparya yaha hai-dharma puNya Adi sukhake lie hI kyei jAte haiM, aura viSayabhogase baDhakara dUsarA koI sukha nahIM hai, isalie ina jhajhaToMko choDo ora mere sAtha manamAne bhoga bhogo // 246 // mahAzataka zrAvakane revatI gAthApatinIke isa kathanako na Adara diyA na parijJAna kiyA, arthAt isa tarapha dhyAna bhI nahIM diyA, vaha mauna raha kara dharma dhyAname lagA rahA / / 247 // taba gAthApatinI revatIne mahAzataka zrAvakase dUsarI bAra aura tImarI bAra bhI vahI bAta kahI, kintu mahAzataka to usakI yAtako usI prakAra yAvat svIkAra, tathA parijJAna na karake vicarane lagA // 248 // tava revatI gAthApatinI mahA tame mArI sAthe manamAnyA bhega kema bhagavatA nathI ? tAtparya e che ke dharma puNya Adi sukhane mATe karavAmAM Ave che, ane viSaya bhegathI ucu bIju kaiI sukha nathI, mATe A mAthApheDa cheDA ane mArI sAthe manamAnyA bhega bhego (46). mahAzataka zrAvake revatI gAthApatinInA A kathanane Adara na Ave, parijJAna na karyuM, arthAta te tarapha dhyAna paNa ApyuM nahi, te mauna rahIne dhamadhyAnamAM lAgI rahyo (247) eTale gAthApatinI vatIe mahAzataka zrAvakane bIjIvAra ane trIjIvAra paNa eja vAta kahI, paraMtu mahAzataka te ja pramANe - Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 8 mahAzatakaavadhijJAnavarNanam 501 // 248 // tae NaM sA revaI gAhAvaiNI mahAsayaeNa samaNovAsaeNa aNADhAijamANI apariyANijamANI jAmeva disaM pAubabhUthA tAmeva disaM paDigayA || 249 // mUlam - tae Na se mahAsayae samaNovAsae paDhamaM utrAsagapaDima uvasapajittANaM viharaDa / paDhama ahAsuta ekkArasavi // 250 // taeNa se mahAsayae samaNovAsae teNaM urAleNaM jAva kise dhama sitae jAe // 259 // tae NaM tassa mahAsayassa samaNovAsayassa annayA kayAi puvarattAvarata kAle dhammajAgariya jogaramANassa mahAzatakena zramaNopAsakenA'nAdriyamANA aparijJAyamAnA yAmeva diza mAdurbhUtA tAmeva diza pratigatA // 249 // chAyA - tataH khalu sa mahAzataka zramaNopAsaka prathamAmupAsakapratimAmupapadya viharati / prathamA yathAsUtra yAvadekAdazApi // 250 // tataH khalu sa mahAzatakaH zramaNopAsakastenodAreNa yAvatkRzo dhamanisantato jAtaH || 251 // tataH zataka zrAvaka dvArA anAhata aura aparijJAta ( asvIkRta ) arthAt tiraskRta hokara jidhara se AI thI udhara hI calI gaI // 249 // TIkArtha-' tara Na se ' ityAdi tadanantara mahAzataka zrAvaka pahalI DimAko agIkAra kara vicarane lgaa| pahalI yAvat gyAraho paDimAokA zAstrAnusAra pAlana kiyA / / 250 || isa ugra karttavya se vaha mahAzataka zramaNApAsaka yAvat bahuta hI kRza ( dubalA patalA ) ho gayA, yahA taka ki usakI nasa nasa dikhAI dene lagI // 259 // eka samaya tenI vAtanA svIkAra ke parajJAna karyAM vinA vicaravA lAgyA (248) eTale pachI revatI gAthAtinI mahAzataka zrAvakathI anAvRta ane arijJAta (amnIkRta) arthAta tiraskRta thaIne jyAthI AvI hatI tyA ja cAlI gaI (249) TIkArtha- 'taeNa se' - 4tyAhi yachI mahAzata zrAvaka pahelI paDimAne agIkArane vicaravA lAgyuM| pahelI yAvata agIAre paDimAenuM zAstrAnusAra pAlana karyuM (250) e ugra kanyathI te mahAzataka zramaNeApAsaka cAvat bahuja kuza (dukhaLA) thaI gaye, tyA sudhI ke tenA zarIranI nasenasa bahAra dekhAvA lAgI Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 upAsakadazAGga saddhi urAlAi jAva bhuMjamANe no viharasi ? // 246 // tae NaM se mahAsayae samaNovAsae revaIe gAhAvaiNIe eyamahaM no ADhAi no pariyANA, aNADhAyamANe apariyANamANe tusiNIe dhammajjhANoare viharai || 247 // tae NaM sA revaI gAhAvaiNI mahAsayaya samaNovAsaya doccapi tacaMpi eva vayAsI- habho / ta ceva bhai / sovi taheva jAva aNoDhAyamANe apariyANamANe viharai vA? mokSeNa vA ? yatkhalutva mayA sArddhamudArAn yAvad bhuJjAno no viharasi ? // 246 // tata khalu sa mahAzataka' zramaNopAsako revatyA gAthApalyA etamartha no Adriyate no parijAnAti, anAdriyamANo'parijAnastRSNIko dharma vyAnopagato viharati // 247 // tata khalu sA revatI gAthApatnI mahAzataka zramaNopAsaka dvitIyamApa tRtIyamapyevamavAdIta - bhoH / tadeva bhaNati / so'pi tathaiva yAvad anAdriyamANo'parijAnan viharati // 248 // tata. khala sA revatI gAthApatnI ho ? tAtparya yaha hai dharma puNya Adi sukhake lie hI kiye jAte haiM, aura viSayabhogase baDhakara dUsarA koI sukha nahI hai, isalie ina jhajhaToMko choDo ora mere sAtha manamAne bhoga bhogo // 246 // mahAzataka zrAvakane revatI gAthApatinIke isa kathanako na Adara diyA na parijJAna kiyA, arthAt isa tarapha dhyAna bhI nahI diyA, vaha mauna raha kara dharma dhyAna me lagA rahA || 247 // taba gAthApatinI revatIne mahAzataka zrAvaka se dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI vahI bAta kahI, kintu mahAzataka to usakI bAtako usI prakAra yAvat svIkAra, tathA parijJAna na karake vicarane lagA || 248 // taba revatI gAthApatinI mahA tame mArI sAthe manamA yA bhAga kema bhAgavatA nathI ? tAtparya e che ke dharma puNya Adi sukhane mATe karavAmA Ave che, ane viSaya bhAgathI uMcu khIjI koI sukha nathI, mATe A mAthApheDa cheDe ane mArI sAthe manamAnyA bhAga bhAgavA (246) mahAzataka zrAvake revatI gAyApatinInA A kathanane Adara nayAthyo, pajJAna na karyuM, arthAt te tarapha dhyAna paNa Apyu nahi, te mauna rahIne dha dhyAnamA lAgI rahyo (24) eTale gAyApattinI revatIe mahAzataka zrAvakane khIjIvAra ane trIjIvAra paNa eja vAta kahI, paraMtu mArthAtaka teA eja pramANe Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 8 mahAzatakaavadhijJAnavarNanam 501 // 248 // tae NaM sA revaI gAhAvANI mahAsayaeNa samaNovAsaeNa aNADhAijamANI apariyANijamANI jAmeva disa pAubhUyA tAmeva disaM paDigayA // 249 // mUlam-tae Na se mahAsayae samaNovosae paDhamaM ubAsagapaDima uvasaMpajittANaM viharaDa / paDhama ahAsutta ekArasavi // 250 / / tae Na se mahAsayae samaNovAsae teNaM urAleNaM jAva kise dhamaNisaMtae jAe // 251 // tae NaM tassa mahAsayassa samaNovAsayassa annayA kayADa puvarattAvaratta kAle dhammajAgariya jogaramANassa mahAzatakena zramaNopAsakenA'nAdriyamANA aparijJAyamAnA yAmeva diza prAdurbhUtA tAmeva diza pratigatA // 249 // chAyA-tata. gvalu sa mahAzatara zramaNopAsaka prathamAmupAsakAtimAmupasapadya viharati / prathamA yathAsUtra yAvadezAdazApi / / 250 // tataH khalu sa mahAzatakaH zramaNopAsakastenodAreNa pAvatkRgo dhamanisantato jAtaH // 251 // tataH zataka zrAvaka dvArA anAhata aura aparijJAta ( asvIkRna) arthAt tiraskRta hokara jidharase AI thI udhara hI calI gaI // 249 // TIkArtha-'tae Na se' ityAdi tadanantara mahAzataka zrAvaka pahalI paDimAko agIkAra kara vicarane lgaa|phlii yAvat gyAraho paDimAokA zAstrAnusAra pAlana kiyaa||| 250 / / isa ugra kartavyase vaha mahAzataka zramaNApAsaka yAvada bahuta hI kRza (dubalA patalA) ho gayA, yahAM taka ki usakI nasa nasa dikhAI dene lagI / / 251 // eka samaya tenI vAtane svIkAra ke parijJAna karyA vinA vicaravA lAge (48) eTale pachI revatI gAthApatinI mahAzataka zrAvakathI anAdRta ane aparijJAta (asvIkRta) arthAta tiraskRta thaIne jyAMthI AvI hatI tyAM ja cAlI gaI (249) TIkArtha-'tae Na se'-tyAhi pachI bhAzata: zrApa paDI paDibhAne agIkArane vicaravA lAgyA pahelI vAta agIAre paDimAonuM zAstrAnusAra pAlana karyuM (250) e ugra kartavyathI te mahAzataka zramaNopAsaka yAvat bahuja kuza (dubaLo) thaI gaye, tyAM sudhI ke tenA zarIranI nasenasa bahAra dekhAvA lAgI Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 502 upAsakarazAmane ayaM ajjhathie 5-eva khalla ahaM imeNa urAleNaM jahA ANaMdo taheva apacchimamAraNaMtiyasalehaNAe jhusiyasarIre bhattapANapaDiyAikkhie kAlaM aNavakakhamANe viharaDa // 252 // tae Na tassa mahAsayagassa samaNovAsagassa subheNaM ajjhavasANeNa jAva khaovasameNa ohiNANe samuppanne / purasthimeNa lavaNasamudde joyaNasAhassiya khetaM jANai pAsai, evaM dakSiNe Na paJcatthime Na uttare Na khalu tasya mahAzatakasya amaNopAsakasyAnyadA kadAcitpUrvarAtrAparatrakAle dharma jAgarikA jAgrato'yamA yAtmikaH 5-eva khalu ahamanenaudAreNa yathA''nandastathe cApazcimamAraNAnti kasalekhanayAjopitazarIro bhaktapAnamatyAkhyAna kAlamanavakA jhan viharati // 252 // tata khalu tasya mahAzatakasya zramaNopAsakasya zubhe nA' yavasAyena yAvatkSayopazamenAvadhijJAna samutpannam / paurastye khalu lavaNasamudra yojanasAhasika kSetra jAnAti pazyati, eva dAkSiNAtye khalu, pAzcAtye khalu, dharmajAgaraNA karate karate pUrvarAtrike apara kAlame mahAzataka zrAvakako yaha vicAra AyA-" mai isa ugra kartavyase " ityAdi Anandake samAna / vaha antima mAraNAntika salekhanAse joSita zarIra hokara bhakta pAnakA pratyAkhyAna (parityAga ) kara mRtyukI kAmanA na karatA huA vicarane lagA / / 252 / / usake bAda zubha ayavasAya (pariNAmase yAvat avadhijJAnAvaraNa karmake kSayopazamase usa mahAzataka zrAvakako avadhijJAna utpanna huaa| vaha pUrvadizAme lavaNasamudrake andara eka hajAra yojana kSetra taka jAnatA dekhatA thaa| isI prakAra dakSiNa aura (51) eka samaye dharmajAgaraNa karatA pUrva rAtrinA aparakALamAM mahAzataka zrAvakane e vicAra AvyuM ke "huM A ugra kartavyathI " ItyAdi Anada zrAvakanI peThe samajavuM te atima maraNa taka A lekhanAthI jeSita-zarIra thaIne bhakata-pAnanuM pratyAkhyAna (parityAga karIne mRtyunI kAmanA na karate vicAravA lAgyo (252) tenA pachI zubha adhyavasAya (pariNAma)thI thAvata avadhijJAnAvaraNa karmanA kSayapa zamathI te mahAtaka zrAvakane avadhijJAna utpanna thayuM te pUrva dizAmAM lavaNa samadranI aMdara eka hajAra jana kSetra sudhI jANata-rekhate ho e pramANe Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagAradhama saJjIvanITIkA a08 250 251 retIkAmonmattatAvarNanam 503 jAva cullahimavata vAsaharapacaya jANai pAsai, ahe imIse rayaNappabhAe puDhavIe loluyaccuyaM narayaM caurAsIivAsasahassaTThiya jANai pAsai // 253 // tae Na sA revaI gAhAvaiNI annayA kayAi mattA jAva uttarijjayaM vikamANI 2 jeNeva mahAsayae samaNovAsae jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA mahAsayaya taheva bhaNai jAva doJcapi taccapi eva vayAsI haMbho / taheva // 254 // tae NaM se mahAsayae samaNovAsae revaIe gAhAvaiNIe attire khalu yAtratkSudrahimavanta varSadhara parvata jAnAti pazyati, adho'syA ratnaprabhAyA pRthivyA lolupAcyuta naraka caturazItivarSasahasrasthitika jAnAti pazyati || 253 // tataH khalu sA revatI gAthApatnI anyadA adAcinmattA yAvaduttarIyaka vikarSantI 2 yenaiva mahAzatakaH zramaNopAsako yatraiva popadhazAlA tenaivopAgacchati, upAgatya mahAzataka tathaiva bhaNati yAvad dvitIyamapitRtIyamapyevamavAdIt = habhoH / tthaiv|| 254 // tataHkhalu sa mahAzatakaH zramaNopAsako revatyA gAthApatnyA dvitIyamapi tRtIyamapye - pazcimame bhI lavaNasamudra ke bhItara eka hajAra yojana kSetra taka jAnatA dekhatA thA / uttarame kSudra himavanta parvata taka jAnatA dekhatA thA / adho (nIcI) dizAme isa ratnaprabhA pRthvI meM caugasI hajAra varSa kI sthitivAle lolupAcyuta naraka taka jAnatA dekhatA thA || 253 || isake anantara eka bAra gAthApatinI revatI phira unmatta hokara yAvat oDhaneke vastrako khIcatI huI mahAzataka zrAvakake pAsa AI, Akara tInavAra taka vahI bAta kahI, jo pahale kahI thI || 254 // do dakSiNa ane pazcimamA paNa lavaNusamudranI aMdara eka hajAra yeAjana kSetra sudhI jANatA dekhatA hatA uttaramAM kSudra himavatta paryaMta sudhI jANatA dekhatA hatA adhe! (nIcI) dizAmA A ratnaprabhA pRthvImA cArAsI hajAra vaSa nI sthitivALA bosupAbhyuta nara sudhI laghuto - hemato to (243) pachI eka vAra gAthAtinI revatI pharI pAchI unmatta thaIne yAvat eDha vAnA vastrane khecatI mahAzataka zrAvakanI pAse AvI ane teNe pahelAnA jevIja vAta traNavAra kahI (254) ema vAra vAra be traNavAra kahevAthI mahAzatakane krodha AvI Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 upAsakadavAne doccapi tacaMpi eva vutte samANe Asurante ohi pauMjai, pauMjitA ohiNA Abhoei, AbhoittA revai gAhAvaiNi evaM vayAsIhaMbho revaI / apatthiyapasthie 4 / duratapatalakkhaNe hInapuNNacauddasI siriharikittivajie evaM khalla tuma aMto sattarattassa vamuktaH san AzuraktaH 4 avadhi mayunakti prayujyAvadhinA-Abhogayati, Abhogya revatI gAthApatnImevamavAdIt-habhoH revati ! aprArthinamArthika ! durantapAnta lakSaNe hInapuNyacaturdazi zrI hI dhI kIrtivarjite eva khalu tvamanta TIkA-Abhogeti-Abhoga jJAna tatkaroti-Abhogayati, (tatkaroti tadAcaSTe' iti Nic) tena Abhogayati-jAnAti, Abhogya jJAtvetyarthaHalasAvicikA, agnimAnyaroga iti kecita, taduktam " UrdhAdhogamanAzakto yena mandatarAnalaH / naro'lasAmAzaya syAtsa vyAdhiralasaH smRtaH // " iti / zvayathuparyAyaH zopharogaH-alasa, yena raktahAsAdito hastapAdAdistambhana zothazca samapadyate, tadapyuktam" stambhana hastapAdAdeyena raktasya dUSaNAt / zothameta vijAnIyAdalasa bhipajA~ varA / " iti / / 'apatthiyapatthie' amArthikamArthike-aprArthita yatkenApi na prArthyate maraNa tatmArthayami iti aprArthikamArthika tatsambuddhau amArthikamAthike yAvat karaNAt 'daratapatalakkhaNe, durantapAntalakSaNe tara durantoni duSTaparyantAni mAntAni-aprazastAni lakSaNAni yasyA tatsambuddhau he durantaprAntalakSaNe tathAca 'honapuNNacaudasI', hInapuNyacaturdarzi tatra hInA asamayA puNyA pavitrA caturdazI tithiryasyAH sA tatmamsuddhau 'sirihiri rittivajjie' zrI hI dhI kIti tIna dhAra kahanese mahAzatakako krodha A gyaa| usane avadhi jJAnako prayoga karake upayoga lagAyA, upayoga lagA kara arthAt avadhijJAna dvArA jAnara vaha bolA-"apanA aniSTa cAhanevAlI he hInapuNya caturdazI meM janma lenevAlI he kulakSaNavAlI he lakSmI lajjA budvi aura kIti gaye jethI eNe avadhijJAnane prayAga karIne manamA upara lagAvyuM. arthAta upayoga lagAvIne avadhijJAna dvArA jANIne te be pitAnuM aniSTa cAhanArI hepa rahita, cAdazamAM janma lenArI kulakSaNA lamI, lajajA buddhi ane dItivagaranI Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkAa 8 sU 250-257 revatIzApasvarUpanirUpaNam 505 alasaeNa vAhiNA abhibhUyA samANI aduhavasahA asamAhipatto kAlamAse kAla kiccA ahe imIse rayaNappabhAe puDhavIe loluyaccue narae caurAsIivAsasahassahiDaesu neraiesu neraiyattAe uvavajihisi // 255 // tae Na sA revaI gAhAvaDaNI mahAsayaeNaM saptarAtrasyAlasakena vyAdhinA'bhibhUtA satI AnaMda khArtavazA" asamAdhiprAptA kAlamAse kAla kRtvA'dho'syA ratnaprabhAyA pRthivyA lolupAcyute narake caturazItivarSasahasrasthitikepu nairayikepu nerayistayotpasyase // 255 // tataH khalu sA varjite tatra zrI zobhA-hI-lanA dhIdhuddhi kIrti -prazastasAdhuvAdarUpA tAbhirvarjitA tatsambudro he zrI hI pI kotirjite nairayikatayA nArakikatvena nAramkiI bhUtvetyartha , utpatsyase utpannA bhaSipyasi / hImaH prItirahita ,apa-yAtA=du-ryAnavipayatA nItA / kumAreNa=kutsitena mAreNa / rahita revatI ! tR sAta rAtrike bhItara-bhItara alasa rogase pIDita hora zoka samudra meM gotA lagAtI huI tIvra duHkhake vaza hokara (azAnta citta)se asamAdhi yathAsamaya kAla karake isa ratnaprabhA pRthvIke nIce lolapAcyuta narakame caurAsI hajAra varSakI sthitivAle nArakiyoMmeM nArakIrUpase utpanna hogI" // 255 // 1 alasa vipUcimA / koi koi ise mandAgnimA roga kahate hai| kahA bhI hai-"Upara nIce gamana na kara sake, agni manda ho jAya, AmAzaya ThIka-ThIka kAma na kare, jisa vyAdhise manupya isa prakAra ho jAya use alasa roga kahate haiN||" zopha (mUjana) rogamo bhI alasa kahate hai-jisake honese rakta ke duSita aura kama ho jAnese hAtha-pairomA stambhana ho jAtAhai aura sUjana cddhjaataahai|| revatI ! tu sAta rAtrinI aMdara alasa rogathI pIDita thaIne zokasamudramAM gethA khAtI tIvra dukhane vaza thaI mahAna asamAdhi ( azAta citta )thI yathAsamaya kALa karIne A ratnaprabha pRthvInI nIce lAlupAyuta narakama rAzI hajAra varSanI sthitivALA nArakIomAM nArakI rUpe utapanna thaiza" (255) alasa eTale vikRcikA (kalerA-marakI ityAdi) keI ke tene madagnino roga kahe che kahyuM che ke " upara nIce gamana na karI zake, agni maMda thaI jAya, AmAzaya barAbara kAma na kare, je vyAdhithI mANasa A prakArane thaI jAya tene asala roga kahe che " sejAnA gane paNa asala kahe che te rogathI zarIranuM lehI bagaDI ane ochuM thaI javAthI hAtha paganuM te bhana thaI jAya che ane mejA caDe che Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre samaNovAsaeNa evattA samANI eva vayAsI- ruDeNa mama mahAsayae samaNovAsa, hINe NaM mamaM mahAsayae, avajjhAyA NaM aha mahAsayaNaM samaNovAsaeNa, na najjai NaM ahaM keNavi kumAreNa mArijjissAmitti kaTTu bhIyA tatthA nasiyA udviggA sajAya bhayA saNiya 2 paccIsakkar3a, paccosakkittA jeNeva sae gihe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA ohaya - jAvajjhiyAi // 256 // tae Na sA revaI gAhAvaiNI ato sattarattassa alasaeNa vAhiNA abhibhUyA aha naSTA=alakSitA || 250 - 257 // 506 revatI gAthApatnI mahAzatakena zramaNopAsakenaivamuktA satyevamavAdIt "ruSTa' khala mama mahAzataka zramaNopAsaka, hIna khalu mama mahAzataka, ava yAtA khalvaha mahAzatakena zramaNopAsakena, na jJAyate khalvaha kenApi kumAreNa mArayiSye" iti kRtvA bhItA trastAnaSTA udvignA saJjAtabhayA zanaiH zanai pratyavaSvakate, pratyavadhvaSvaya yenaitra straka gRha tenaivApAgacchati, upAgatya, avahata yAtrad dhyAyati // 256 // tataH khallu sA revatI gAthApatnI anta saptarAnasyAlasakena vyAdhinA'bhibhUtA''ttaduHkhArtta mahAzatakakI bAta sunakara revatI ( manahI mana ) vicArane lagI" ana mahAzataka mujhase rUTha gayA hai, vaha mujha para prema nahI ragvatA aura merA burA socatA hai, na jAne yaha mujhe kisa burI mautase maravA DAlegA " aisA soca kara vaha DarI aura ghRjatI (kApatI) huI chupa kara kSubdha aura bhayabhIta hotI huI vahAse dhIre-dhIre nikalI / nikala kara jahA apanA ghara thA vahA AI aura udAsa hokara yAvat soca-vicAra me paDa gaI || 256 || tatpazcAt gAthApatinI revatI sAta mahAzataka zrAvakanI A bhaya ka vAta sAbhaLIne revatI (manamA) vicAravA lAgI have mahAzataka mArAthI rIsAi gayA che, te mArA para prema rAkhate nathI ane mAr bhUMDu cAhe che, zI khabara mane te kevAya bhUDa mATe marAvI nAkhaze " ema vicArIne te DarI gaI ane dhrUjatI dhrUjatI chupAine kSubdha nathA bhayabhIta thatI tyAMthI dhIre dhIre nIkaLI ane jyA peAtAnuM ghara hatuM tyAM AvI pachI udAsa thaIne te yAvat vicAramA paDI gai (256) pachI gAthApatinI raivatI sAta rAtanI Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a 8 mR0 258-261 gautamabhagadvArtAlApavarNanam 507 duhavasaTTA kAlamAse kAla kiccA damIse rayaNApabhAe puDhavIe loluyaccue narae caurAsIivAsasahassaTiDaesu neraiesu neraiya ttAe uvavannA // 257 // malama-teNa kAleNa teNaM samaeNaM samaNe bhagava mhaaviire| samosaraNa jAva parisA paDigayA // 258 // goyamA i samaNe bhagava mahAvIre eva vayAsI-eva khallu goyamA / iheva rAyagihe nayare mama atevAsI mahAsayae nAma samaNovAsae posahasAlAe vazArtA kAlamAse mAla kRtvA'syA ratnaprabhAyA pRthivyAM lolupAcyute narake caturazItivarpasahayasthitikepu rayistayopapannA / / -57 / / chAyA-tasmin kAle tasmin samaye amaNo bhagavAn mahAgIraH / samavasaraNa yAvatparipat pratigatA // 258 // gautama! iti zramaNo bhagavAna mahAvIra evamavAdIt-eva khalu gotama! ihaiva rAjagRhe nagare mamAntevAsI mahAzatako nAma zramaNo. rAtake bhItara alasa rogase grasita ho, tIvra zoka aura duHkhake mAre AtadhyAna karatI huI kAla avasara pAla karake, isI ratnaprabhA pRthivI ke lolupAcyuta narakame, caurAsI hajAra varSakI AyuvAle neraiyoMmeM, nArakI rUpase utpanna huI // 257 // 'teNa kAleNa' ityAdi / usa kAla usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra pdhaare| samavasaraNa racA gyaa| pariSad nikalI aura dharmakathA sunakara yAvat lauTa gaI // 258|| "gautama" isa prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIrane kahA-"gautama ! isI rAjagRha nagarame merA ziSya mahA ada-alasa (madAgnirega) regathI grasita thaI, tIvra zoka ane dukhanI mArI AdhyAna karatI karatI yathAsamaye kALa karIne, A ratnaprabhA pRthivInA lolupacuta narakamAM, cerAzI hajAra varSanA AyuSyavALA neIomA (nArakIomA) nArakIrUpe upanna thaI (257) TIkArtha- teNa kAleNa'-yAhi te ANete samaye zrI zrama man maha vIra prabhu padhAryA deva dvArA samavasaraNa ayu pariSada nIkaLI ane dharmakathA sAbhaLIne yAvata pachI cAlI gaI (rapa) "gautama" e pramANe sabodhana karI zramaNa bhagavAn mahAvIre kahyuM "gautama " A rAjagRha nagaramAM mAro ziSya mahAzataka Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 upAsakadrazAstre apacchimamAraNatiyasalehaNAe jhusiyasarIre bhattapANapaDiyAivikhae kAla aNavakaMkhamANe viharai // 259 // tae Na tassa mahAsayagassa revaI gAhAvaiNI mattA jAva vikamANI 2 jeNeva posahasAlA jeNeva mahAsayae teNeva uvAgayA, mohummAya jAva eva vayAsI-taheva jAva doccapi taccapi eva vayAsI // 260 // tae Na se mahAsayae samaNovAsae revaIe gAhAvaiNIe docaMpi taccapi eva vutte samANe Asuratte 4 ohi paujai, paujittA ohiNI pAsakaH popadhazAlAyAmapazcimamAraNAntikasalekhanayA jopitazarIro bhaktapAnapratyAkhyAta kAlamanavakAGkSan viharati // 259 / / tata khalu tasya mahAzatakasya revatI gAthApatnI mattA yAvada vikarpantI yatraiva popapazAlA yatraitra mahAzatakasta traivopAgatA, mohonmAda yAvad evamavAdIta-tathaiva yAvad dvitIyamapyeva tRtIyamapyeva mavAdIt // 260 // tata khalu sa mahAzataka. zramaNopAsako revatyA gAthApalyA dvitIyamapi tatIyamapyevamukta. san Azurakta. 4 avadhi prayunakti, prayujyAvadhinA zataka zrAvaka, poSadhazAlAme, antima samayameM mAraNAntika salekhanAse joSitazarIra hokara, bhakta-pAnakA pratyAkhyAna kara kAla (mRtyu)ko kAmanA na karatA huA vicaratA hai (thA) // 259 // taca mahAzatakako patnI revatI gAthApatinI nazeme unmatta hokara yAvat apane oDhaneke vastrako khIcatI huI popadhazAlAmeM mahAzatakake pAsa aaii| do tIna vAra vahI pUrvokta moha aura unmAdako utpanna karanevAlI bAte kahIM // 260 // aise do tIna bAra kahane para mahAzatakane krodhita 4 hI zrAvaka piSadhazALAmAM atima samaye mAraNAnika sa lekhanAthI jeSitazarIra thaIne,bhakatapananuM pratyAkhyAna karI kALa (mRtyu)nA kAmanA na karatA vicArI rahyo che (hatA) (25) tyAre mahA zatakanI 5 nI revatI gAthApatinI nazAmA unmatta thaIne yAvata pitAnA oDhavAnA ane Amatema khecatI pivadhazALAmA mahAzatakanI pAse AvI be traNavAra e pUrvokata meha ane unmAdane utpanna karanArI vAta kahI (26) ema be traNa vAra kahatA mahA zatake krodhita thaIne avadhijJAnanA prayoga karyo, te praga Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagAradharmasaJjIvanI TIkA aTama 258-261 gautama-bhagavadvArtAlApavarNanam 509 Abhoei, AbhoittA revaDa gAhAvaiNi evaM vayAsI-jAva uvavajihisi / no khala kappaDa goyamA samaNovAsagassa apacchima jAva jhasiyasarIrassa bhattapANapaDiyAikkhiyassa paro satehiM taccehi tahiehi sanbhUehi aNi?hiM akaMtehi appiehi amaNuNNehi amaNAmehi vAgaraNehiM vAgarittae, ta gaccha NaM devANuppiyA! tuma mahAsayayaM samaNovAsaya eva vayAhi no khalla devANuppiyA kappar3a Abhogayati, Abhogya revatI gAthApatnImevamavAdIt yAvadutpatsyase / no khalu kalpategautamAzramaNopAsakasyA'pazcimayAvalopitazarIrasya bhaktapAnamatyAkhyAtasya paraH sastittvaistathya sadbharaniSTairakAntairapriyairamanoharamana-ApaiyAkaraNaiAkata, tadgancha khalu devAnupriya! tva mahAzataka amaNopAsakameva vada no khalu devAnupiya / TIkA-saddhi' vidyamAne , tathya - yathoktamakAraireva natu nyUnAdhikai , sadbhuta. =yathArthasvarUpaiM , aniSTaiH aAikSitaiH,akAntaH amundarai, apriya amItikArakaiH, amano-manasA'pyanabhilapitaiH, amanApa.-manasA'pi mAptumayogyaiH, vyAkaraNaH vAkyaprayogaH, vyAkRtA pratipAditA // 258-261 / / avadhijJAnakA prayoga kiyA,prayoga karake usa avadhijJAna dvArA saba hAla jAnA, jAnakara revatI gAyApatinIse kahA-'vahI saba yAta yAvat pUrvavat tR narakameM utpanna hogii| he gautama / antima salekhanAse jUpita zarIra vAle, bhakta-pAnakA paJcakkhANa kie hue zrAvakako jo bAta satya, tatva (khAsa), tathya ho kintu dRmareko aniSTa, akAnta, apriya, amanoja aura vicAra karanese bhI dukhadAyI ho to aisA vacana bolanA nahIM kalpatA / ataH he devAnupriya ! tuma jAo aura mahAzataka zrAvakase karIne te avadhijJAna dvArA badhI sthiti jANe ane revatI gAthApAtanIne pUrvavata kahyuM ke "yAvata tu narakamA utpanna thaze" he gautama ! atima sa lekhanAthI jUSita zarIravALA, bhakata-pAnanA paccakhANa karelA zrAvakane-je vAta matya, tatra, tathya hoya paraMtu bIjAne aniTa, akAta, apriya, amane ane vicAravAthI paNa du khadAyI heya te evu vacana bolavu kapatu nathI mATe he devAnupriya! tame Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 510 upAsakadazAbhUtre samaNovAsagassa apacchima jAva bhattapANapaDiyAikkhiyassa paro satehiM jAva vaagritte| tume ya NaMdevANuppiyA | revaI gAhAvaiNI satehi aNituhiM vAgaraNehiM5 vAgariyA, taNaM tuma eyassa ThANassa Aloehi jAva jahAriha ca pAyacchitta paDivajAhi // 261 // mUlama-tae Na se bhagava goyame samaNassa bhagavao mahAvIrassa tahatti eyamaTTa viNaeNa paDisuNeDa, paDisuNittA tao paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA rAyagiha nayara majjhaM-majjheNa aNuppavisai, aNuppavisittA jeNeva mahAsayagassa samaNovAsayassa gihe jeNeva mahAsayae samaNovAsae teNeva uvAgacchai // 262 // kalpate zramaNopAsakasyApazcimayAvad bhaktapAnapratyArayAtasya para sadbhiryAvad vyAkaraNaiAkRta, tatkhalu tvametasya sthAnasya (vipaye) Alocaya yAvad yathA heca prAyazcitta pratipadyasva // 26 // ____ chAyA-tata. khalu sa bhagavAn gautama. zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'tatheti' etamartha vinayena pratizRNoti, pratizrutya tataH pratiniSkrAmati, pratiniSkramya rAjagRha nagara madhya ma yenAnupavizati, anupavizya yatra mahAzatakasya zramaNopAsakasya gRha kaho ki-devAnupriya / isa antima avasthAme aise vacana satya hone para bhI bolanA nahIM kalpatA hai / tumane gAthApatinI revatIse aise kahA hai, ata isa viSayame AlocanA karo, aura yAvata yathAyogya prAyazcitta svIkAra karo // 26 // TIkArtha-"tae Na se bhagava goyame' ityAdi // tadanantara bhagavAn gautamane zramaNa bhagavAna mahAvIrake kathanako 'tatheti' (ThIka hai) kahakara jAo ane mahAzataka zrAvakane kahe ke-devAnupriya ! A atima avasthAmAM evA vacana satya hovA chatA paNa bolavA ka5tA nathI tame gAthApatinI revatIne AvuM kahyuM che, mATe e viSayamAM AvecanA kare ane yAvat yathAyogya prAyazcitta svIkAro (261) dIkArtha-'tae Na se bhagava goyame' yA pachI samavAn gautama zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmInA kathanane tathati ( barAbara che) ema kahIne Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 dharma0 TIkA a 8 mU. 262-268 mahAzatakamAyazcittavarNanam 511 tae Na se mahAsathae samaNovAsae bhagava goyama ejnamANa pAsai, pAsittA haTra jAva hiyae bhagava goyama vaMdai namasai // 263 // tae Na se bhagava goyame mahAsayaya evaM vayAsI-eva khala devANuppiyA / samaNa bhagavaM mahAvIre evamAikkhA bhAsaha paNNavei parUveDa- 'no khalu kappai devaannuppiyaa| samaNovAsagassa apacchima jAva vAgarittae, tume Na devANuppiyA / revaI gAhAvaiNI satehiM jAva vAgariyA, taM Na tuma devaannuppiyaa| eyassa ThANassa eloehi jAva paDivajAhi // 14 // tae Na se mahAsayae samaNo. yatraiva mahAzataka zramaNopAsAstavopAgacchati // 262 // tataH khalu sa mahAzatakaH zramaNopAsako bhagavanta gautamamejamAna pazyati, dRSTvA hRSTa yArata hRdayo bhagavanta gautama vandate namasyati // 263 // tata khalu sa bhagavAn gautamo mahAzatakamevamavAdI-eva khalu devAnumiya' amaNo bhagavAn mahAvIra evamAkhyAti bhApate majJApayati prarUpayati-"no khalu kalpate devAnupriya / zramaNopAsakasyApazcima yAvavyAkata, tvayA khalu devAnupriya ! revatI gAthApatnI sadbhiryAvad vyAkRtA, vinayapUrvaka svIkAra kiyA / ve bahAse cale, calakara rAjagRha nagarameM praviSTa hue, aura jahA mahAzataka amaNopAsaka yA vahA pahu~ce // 26 // mahAgatakane bhagavAn gautamako Ate devA to bahuta prasanna aura santuSTa huA, vandanA kI namaskAra kiyA // 263|| bhagavAn gautamane mahAzatakase kahA-"devAnupriya / zramaNa bhagavAna mahAvIra aimA kahate, bhASaNa karate, sUcita karate, eva prarUpita karate hai ki-"devAnupriya ! antima salekhanAdhArI Avakako aisA kahanA nahIM kalpatA hai| vinayapUrvaka svIkAryuM ane teo tyAMthI cAlyA ane rAjagRhanagaramAM praviNa thayA, ane jyAM maha zataka zramaNopAsaka hatuM tyA pahocyA (ra6) mahAzatake bhagavAna gautamane AvatA joyA eTale te bahu prasana ane saMtuSTa thayo, vadanA namaskAra karyA (23) bhagavAna gautame mahAzatakane kahyuM -"devAnupriya 1 zramaNa bhagavAna mahAvIra ema kahe che, bhASaNa kare che, sUcita kare che ane prarUpita kare che ke, devAnupriya atima sakhanAdhArI zrAvakane AvuM kahevuM ka95tu nathI devAnupriya tame revatI Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 upAsakadazAsUtre vAsae bhagavao goyamassa tahatti eyama viNaeNaM paDisuNei, paDisuNittA tassa ThANassa Aloei jAva ahArihaM ca pAyacchitta paDivajaI // 265 // tae Na se bhagava goyame mahAsayagassa samaNovAsayassa aMtiyAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA rAyagiha nayara majjhaM majjheNaM niggacchai, niggacchittA jeNeva samaNe bhagava mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagava mahAvIra vadai namasai, vadittA namasittA sajameNaM tavasA appANaM bhAve tatkhala tva devAnupriya ! etasya sthAnasyA''locaya yAvatmatipadyamba " // 264 // tata khalu sa mahAzatakAzramaNopAsako bhagavato gautamasya tatheni etamartha vinayena pratizRNoti, pratizrutya tasya sthAnasya (vipaye) Alocayati yAvad yathAhaM ca prAyazcitta pratipadyate // 265 // tataH khalu sa bhagavAn gautamI mahAzatakasya amaNI pAsakasyAntikAtmatiniSkAmati,pratiniSkramya rAjagRha nagaramA ya ma yena nirgacchati, nirgatya yatraiva zramaNo bhagavAna mahAvIrastetraivopAgacchati, upAgatya zramaNa bhagavanta mahAvIra vandate namasyati, vanditvA namasyitA sayamena tapasA''tmAna bhAvayan devAnupiya ! tumane revatI gAthApatinIse aimA kahA hai, ata isa viSayame AlocanA karo yAvat yathAyogya prAyazcitta lo" // 264 // mahAzataka Avakane bhagavAn gautamakI yAta vinayapUrvaka 'tahatti' kaha kara svIkAra kIyA aura usake vipayameM AlocanA tathA yAvat prAyazcitta kiyA // 265 // taba bhagavAna gautama mahAzataka zrAvakake pAsase loTe aura rAjagRha nagarake bIcame hokara bhagavAna mahAvIra ke pAsa aaye| vahA Akara bhagavAnako vandanA-namaskAra karake vArtA nivedana kiyaa| vandanA gAthA patinIne evuM kahyuM che, mATe e viSayamAM AvecanA kare thAvat yathAyogya prAyazcitta lyo (264) A pramANe mahAzataka zrAvake bhagavAna gautamasvAmInI vAta vinayapUrva 'ti' tatheti (tatheti) DIne sArI bhane me viSayamA acanA tathA yAvata prAyazcitta karyuM (265) pachI lAgavAna gautama mahAzataka zrAvakanI pAsethI pAchA pharyA ane rAjagRhanagaranI vacce thaIne bhagavAna mahAvIranI pAse AvyA tyAM AvIne bhagavAnane vadanA-namaskAra karyA ane sayama tathA tapathI Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - agAradharmasaJjIvanI TIkA a 8 mU. 262-268 mahAzaktigativarNanam 513 mANe vihri||266||te Na samaNe bhagava mahAvIre annayA kayAi rAyagihAo nayarAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA vahiyA jaNa vayavihAraM viharai // 267 // tae NaM se mahAsayae samaNovAsae bahahiM sIla jAva bhAvettAvIsaM vAsAiM samaNovAsagapariyAya pAuNittA, ekArasa uvAsagapaDimAo samma kAeNa phAsittA mAsiyAe salehaNAe appANa jhUsittA saTri bhattAi aNasaNAe chedettA AloiyapaDikate samAhipatte kAlamAse kAla kiccA sohamme kappe aruNavaDisae vimANe devattAe uvavanne / cattAri paliovamADa tthiii| mahAvidehe vAse sijjhihii // 268 // nikkhevo // sattamassa agassa uvAsagadasANa ahama ajjhayaNa samatta // 8 // viharati // 266 / / tata khalu zramaNo bhagavAn mahAvIro'nyadA kadAcid rAjagRhAnagarAtpratiniSkAmati, pratiniSkramya pahirjanapadavihAra viharati / / 267 // tataH khalu sa mahAzatakaH zramaNopAsako pahubhiH zIla yAvada bhAvayitvA viMzati varSANi zramaNopAsakaparyAya pAlayitvA, ekAdazopAsakapratimA. samyak kAyena spRSTvA mAsikyA salevinayA''tmAna jopayitvA paSTiM bhaktAnyanazanena uivA, Alocita namaskAra karake sayama aura tapase AtmAko bhAte hue vicarane lge||266|| tadanantara eka samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra rAjagRha nagarase nikale aura deza deza vicarane lage // 267 // tana mahAzataka Avaka bahutase zIla Adise yAvat AtmAko bhASita karake vIsa varSa taka zrAvakaparyAya pAlakara gyAraha pratimAokA bhalIbhAti sevana kara mAsikI ( eka mAsakI) salekhanAse AtmAko jUpita (sevita) kara, sATha AtmAne bhAvita karatA vicAravA lAgyA (266) pachI eka samaye zramaNa bhagavAna zrI mahAvIra prabhu rAjagRha nagarathI nIkaLyA ane dezadeza vicaravA lAgyA (267) pachI mahAzataka zrAvaka ghaNuM zIla Adi tathA rAvata AtmAne bhAvita karIne visa varSa sudhI zrAvaka pacAya pALIne, agiAra pratimAone sArI sevIne, mAsikI (eka mAsanI) sakhanAthI AtmAne jUSita (sevita karIne, sATha bhakatanuM anazana Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 512 upAsakadazAsUtre vAsae bhagavao goyamassa tahatti eyamaTTa viNaeNaM paDisuNei, paDisuNittA tassa ThANassa Aloei jAva ahArihaM ca pAyacchitta paDivajai // 265 // tae Na se bhagava goyame mahAsayagassa samaNovAsayassa aMtiyAo paDiNikkhamai, paDiNikvamittA rAyagiha nayara majhaM majjheNaM niggacchai, niggacchittA jeNeva samaNe bhagava mAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagava mahAvIra vadai namasai, vadittA namasittA sajameNaM tavasA appANa bhAve tatkhalu tva devAnupriya / etasya sthAnasyA''locaya yAvatpatipadyasva " // 264|| tata khalu sa mahAzatakAzramaNopAsako bhagavato gautamasya tatheti' etamartha vinayena pratizRNoti, matizrutya tasya sthAnasya (vipaye) Alocayati yAvad yathAhaM ca prAyazcitta pratipadyate // 265 // tata khalu sa bhagavAn gautamo mahAzatakasya amaNo pAsakasyAntikAtpratiniSkAmati,pratiniSkramya rAjagRha nagarama ya ma yena nirgacchati, nirgatya yatraiva zramaNo bhagavAna mahAvIrastetraivopAgacchati, upAgatya zramaNa bhagavanta mahAvIra vandate namasyati, vanditvA namasyitvA sayamena tapasA''tmAna bhAvayan devAnupiya ! tumane revatI gAthApatinIse aimA kahA hai, ata isa viSayame AlocanA karo yAvat yathAyogya prAyazcitta lo" // 264 // mahAzataka zrAvakane bhagavAn gautamakI bAta vinayapUrvaka 'tahatti' kaha kara svIkAra kIyA aura usake viSayameM AlocanA tathA yAvat prAyazcitta kiyA // 265 // taya bhagavAn gautama mahAzataka zrAvakake pAsase lauTa aura rAjagRha nagarake bIca meM hokara bhagavAn mahAvIrake pAsa aaye| vahA Akara bhagavAnko vandanA-namaskAra karake vArtA nivedana kiyaa| vndnaagAthA patinIne evuM kahyuM che, mATe e viSayamAM AvecanA karo yAvat yathAyogya prAyazcitta le (264) A pramANe mahAzataka zrAvake bhagavAna gautamasvAmInI vAta vinayapUrva 'ti' tatheti (tathati) hIna sAgarI bhane se viSayamA alecanA tathA yAvata prAyazcitta karyuM (265) pachI bhagavAna gautama mahAzataka zrAvakanI pAsethI pAchA pharyA ane rAjagRhanagaranI vacce thaIne bhagavAna mahAvIranI pAse AvyA tyAM AvIne bhagavAnane vadanA-namaskAra karyA ane sayama tathA tapathI Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 515 // navamAdhyayanam // mUlam -' ukkheo / eva khalu jbuu| teNaM kAleNaM - navamassa teNaM samaeNaM sAvatthI nayarI, koTThae ceie, jiyasatta rAyA / tattha sAvatthIe nayarIe naMdiNIpiyA nAma gAhAvarDa parivasai, aDDe | cAra hiraNkoDIo nihANapauttAo cattAri hiraNNakoDIo buDipattAo, cattAri hiraNNakoDIo pavittharapauttAo, cattAri vayA dasa gosAhassieNa varaNa | assiNI bhAriyA || 269 // sAmI samosaDhe jahA ANaMdo taheva gihidhamma paDivajjai / sAmI vahiyA0 chAyA - navamasyotkSepaka eva khalu jammU ! tasmin kAle tasmin samaye zrAvastI nagarI, koSThaka caityam, jitazatrU rAjA / tana khalu zrAvastyA nagaryo nandinIpitA nAma gAthApati parivasati, ADhayaH / catasro hiraNyakoTayo nidhAnamayuktAH, catasro hiraNyakoTayo vRddhimayuktA catasro hiranoTa pravistaramayuktAH, catvAro najA dazagosAhasrikeNa vrajena / azvinI bhAryA || 269 || svAmI samavasRtaH / yathA''nandastathaiva gRhidharma pratipadyate / svAmI vahi: 0 viharati // 270 // tataH nauvA adhyayana > TIkArya - ' navamasse ' tyAdi nauvAkA utkSepa pUrvavat / sudharmA svAmIne kahA- he jambU ' usa kAla usa samaya zrAvastI nagarI, koSThaka caitya, jitazatru rAjA thA / zrAvastI nagarIme nandinIpitA nAmaka gAthApati nivAsa karatA thA / usake cAra karoDa sonaiyA khajAneme, cAra karoDa vyApArame aura cAra karoDa Tena lenameM lage the / dasa dasa hajAra gAyoke cAra gokula the | azvinI nAmaka patnI thI // 269 // svAmI (bhagavAna navasu adhyayana, TIkArtha - ' navamasse' tyAhi navamA adhyayananA utkSepa pUrvavat sudharmAsvAmI vadhu he jammU e kALe e samaye zrAvastI nagarI, kASTaka zaitya, jitazatru rAjA hatA zrAvatI nagarImA nadinIpitA nAmanA gAthApati rahetA hatA tenI pAse cAra karADa seAnaiyA khajAnAmA, cAra karADa vepAramA ane cAra karoDa leNu-deNumA hatA dasadasa hajAra gAvIya pazumenA cAra gekuLa hatA azvinI nAmanI patnI Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 upAsakadazAsUtre pratikrAntaHsamAdhiprAptaH kAlamAse pAla kRtvA saudharma krUpe'ruNAvatasake vimAne devatayopapannaH / catvAri palyopamAni sthitiH / mahAvidehe varSe setsyati ||268 // nikSepaH // saptamasyAgasyopAsaradazAnAmaSTamama yayana samAptam / / 8 // vyAkhyA suspaSTA // 262 -268 // itizrI-vizvavikhyAta-jagahallama-prasiddhavAcaka-paJcadazabhApAkalitalalitakalApA-- lApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-bAdimAnamardaka-zrIzAhuchatrapati kolhApurarAjapradatta-"jainazAstrAcArya-padabhUpita-kolhApurarAjaguru bAla brahmacArI jainazAstrAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlati-viracitAyAmupAsakadazAdgamUtrasyA'gAradharmasaJjIvanyA khyAyA vyAkhyAyAmaSTama mahAzatakAkhyamabhyayana samAptam // 8 // - bhaktakA anazana karake, AlocanA pratikramaNa kiyA huA samAdhipUrvaka yathAsamaya kAla karake saudharmakalpake aruNAvatasakavimAnameM devapane utpanna huA // usakI cAra palyopama sthiti hai / mahAvideha kSetrame siddha hogA // 268 // nikSepa pUrvavat // sAtaveM aga upAsakadazAke AThaveM abhyayanakI agArasaJjIvanI TIkAmA hindI bhASAnuvAda samApta // 8 // karIne, AlecanA pratikramaNa karI samAdhipUrvaka yathAsamaya kALa karI, saudharmakacpanA arUNAvata saka vimAnamAM devapaNe utpanna thayo enI cAra palyopama sthiti che mahAvideha kSamA siddha thaze (268) niphopa pUrvavata Iti zrI upAsakadazAgasatranA AThamA adhyayananI agAsa jIvanI vyAkhyAne gujarAtI-bhAvAnuvAda samApta (8) Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanITIkA a 9 mU0 269-272 abhyayanasamAptiH 517 nAnAtvamaruNagave vimAne upapAta / mahAvidehe varSe setsyati // 272 // nikssepH|| saptamasyAsyopAsakadazanA navamama vyayana samAptam // 9 // itizrI-vizvavirayAta-jagadallabha-prasiddhavAcA-paJcadazabhApAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-bAdimAnamardaka-zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjamadatta-"jainazAstrAcArya"-padabhUpita-kolhApurarAjaguru vAlbrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlavrati-viracitAyAmupAsamadazAgamUtrasyA'gAradharmasaJjIvanyA khyAyA vyAkhyAyA navama nandInIpitrAkhyama yayana samAptam // 9 // kuTumya kA bhAra sauNpaa| apane dharmaprajJapti svIkAra kii| vIsa varSa taka zrAvakapanakA pAlana kiyaa| aruNagava vimAnameM utpanna huaa| mahAvideha kSetrameM siddha hogA // 27 // nikSepa pUrvakI taraha // sAtavA aga upAsakadazAke nauve adhyayanakI agArasaJjIvanI TIkAkA hindI-bhASAnuvAda samApta // 9 // dharmaprajJaptine svIkAra karyo vIsa varSa sudhI zrAvakapaNu pAlana karyuM arUNagava vimAnamA utpanna thaye mahAvideha kSetramAM siddha haze (22) nikSepa pUrvavata sAtamA Aga upAsadazAnA navamA adhyayananI agAra sajIvanITIkAne gujarAtI-anuvAda samApta 9 Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAsUtre viharai // 270 // tae Na se nadiNIpiyA samaNovAsae jAe jAva viharai ||271||te Na tassa naMdiNIpiyassa samaNovAsayassa bahUhi sIlavayaguNa jAva bhAvemANassa codasa saMbaccharAi vikNtaaii| taheva jeTu puttaM Thavei / dhammapaNNatti / vIsaM vAsAI pariyAga / nANattaM aruNagave vimANe uvavAo / mahAvidehe vAse sijjhihiMi // 271 // nikkhevo // sattamassa agassa usagadasANa navama ajjhayaNa // samatta 9 // khalu sa nandinIpitA zramaNopAsako jAto yAdviharati // 271 // tataH khalu tasya nandinIpituH dhamaNopAsakasya vahubhiH zIlavataguNa-yAvad bhAvayatazcaturdazasavatsarA vyutkraantaaH| tathaiva jyeSTha putra sthApayati / dharmaprajJaptim viMzatiM varSANi paryAyam / mahAvIra ) pdhaare| nandinIpitAne AnandakI bhA~ti gRhastha dharma svIkAra kiyaa| svAmI bAhara (nAnA dezome) vihAra karane lage // 270 / / nandinIpitA jIva ajIvakA jAnakAra zrAvaka ho gayA yAvat vicarata rahA // 271 // isa prakAra vividhazIla, vrata guNavata, AdikA pAlana karate hue caudaha varSa bIta gae / taba AnandakI taraha jyeSThaputrako hatI (269) svAmI (bhagavAna mahAvIra) padhAryA nadinIpitAe AnadanI peThe gRharathadharma svIkAryo svAmI bahAra (judA judA dezomA) vihAra karavA lAgyA (270) nAdanI pitA jIva-ajIvane jANakAra zrAvaka thaye, yAvata vicarate rahyo (ra71) e pramANe vividha zIla, vata guNavrata, AdinuM pAlana karatA cauda varSa vItI gayA, tyAre AnadanI peThe vaDA putrane kuTuMbane bhAra socce, ane te Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanITIkA a0 10 sa 273-276 zAleyikApita varNanam 519 sAmI samosaDhe / jahA ANaMdo taheva gihidhamma paDivajjai / jahA kAmadevo tahA jehaM putta ThavettA posahasAlAe samaNassa bhagavao mahAvIrassa dhammapaNNatti uvasapajjittANaM viharai / navaraM niruvassaggAo ekArasa vi uvAsagapaDimAo taheva bhaanniybaao| evaM kAmadevagameNa neyava jova sohamme kappe aruNakIle vimANe devattAe uvavanne / cattAri paliovamAi ThiI |mhaavidehe vAse sijjhihii // 27 // svAmI samavasRtaH / yathA''nandastathaiva gRhidharma pratipadyate / yathA kAmadevastathA jyeSTha putra sthApayitvA popadhazAlAyaryA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya dharmaprajJaptimupasampadya viharati, navara nirupasargA ekAdazApyupAsakapatimAmtathaiva bhnnitvyaaH| eva kAmadevagamena netanya yAvatsodharme kalpe'ruNakIle vimAne devtyoppnnH| catvAri palyopamAni sthiti / mahAvidehe varSe setsyati // 274 // mahAvIra prabhu pdhaare|shaaleyikaapitaane Anandako bhAti gRhasthadharmadhAraNa kiyA, aura kAmadevakI taraha baDe laDakeko kuTumbakA bhAra sambhalAkara Apa popadhazAlAmeM zramaNa bhagavAna mahAvIrakI dharmaprajJapti agIkAra kara vicarane lgaa| anya zrAvakaukI apekSA isake jIvanameM vizeSatA yaha hai ki ise kisI prakArakA upasarga na huaa| vinA upasarga hI isane zrAvakakI gyAraha paDimAoMkA pAlana kiyA / saudharmakalpake aruNaphIla vimAnameM devarUpase utpanna huaa| vahA cAra palyopamakI sthiti hai / mahA videha kSetra meM siddha hogaa| zepa saya kathana kAmadevake samAna hI hai / / 274 // svAmI padhAryA zaleyikApitAe AnadanI peThe gRhastha dharma dhAraNa karyo ane kAmadevanI peThe moTA putrane kuTuMbane bhAra bhaLAvIne pote piSadhazALAmAM zramaNa bhagavAna mahAvIranI dhamaprajJapti agIkAra karI vicAravA lAgyo bIjA zrAvakenI apekSAe tenA jIvanamAM vizeSatA e che ke tene kaI prakArane upasaga na thaye upasarga vinA ja teNe zrAvakanI agiAra paDimAonuM pAlana karyuM saudharmaka5nA arUzakIla vimAnamA devarUpe utpanna thaye tyA cAra palyopamanI sthiti che mahAvideha kSetramAM siddha thaze. bAkI badhuM kathana kAmadevanI peThe samajI levuM (274) Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 // dazamAdhyayanam // ___ sampati dazamamabhyayana samArabhyate 'dasamassa' ityAdi / mUlam-dasamassa ukkhevo / evaM khala jbuu| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAvatthI nayarI, koTTae ceie, jiyasattU raayaa| tattha NaM sAvatthIe nayarIe sAlihIpiyA nAma gAhAvaI parivasai, aDDe, ditte| cattAri hiraNNakoDIo, nihANapauttAo cattAri hiraNNakoDIo buDDipauttAo, cattAri hiraNNakoDIo pavittharaupattAo, cattAri vayA dasagosAhassieNa vaeNa, phagguNI bhAriyA // 273 // chaayaa-dshmsyotkssepH| eva khalu jambUH ! tasmin kAle tasmin samaye zrAvastI nagarI, koSTaka caityam, jitazatru raajaa| tana khalu zrAvastyA nagayA~ zAla yikApitA nAma gAthApatiH parivasati / ADhayo dIpta' / catasro hiraNyakoTayoM nidhAnaprayuktAH, catasro hiraNyakoTayo vRddhiprayuktAH, pratasro hiraNyakoTayAmavistaraprayuktAH, catvAro bajA dazagosAhasikeNa brajena / phAlgunI bhAryA // 27 // ||dshvaa adhyayana // TIkArtha-'dasamasse' tyaadi| dasaveM adhyayanakA utkSepa pUrvavat / sudharmA svAmI bole-he jamba ! usakAla usa samaya, zrAvastI nagarI, koSThaka caitya, aura jitazatru rAjA thaa| usa zrAvastI nagarAma zAleyikApitA nAmaka gAthApati nivAsa karatA thaa| usake cAra karoDa sonaiyA khajAneme the, cAra karoDa vyApArameM lage the aura cAra karoDa lena dename lage the / dasa dasa hajAra gAyoke cAra gokula the| usakI patnIkA nAma phAlgunI yA // 27 // dazamuM adhyayana TIkArtha-'dasamasse' tyAzimA madhyayananA A5 pUrvavat sudhAravAbhA beyA he ja bU ! e kALe e samaye, zrAvatI nagarI, koThaka nautya ane jitazatru rAjA hatA e zrAvastI nagarImA zaleyikApitA nAmaka gAthApati rahetA hatA tenI pAse cAra karoDa nA khajAnAmAM hatA, cAra karoDa vepAramAM lAgelA hatA ane cAra karoDa leNa-deNamAM rekAyelA hatA dasa-dasa hajAra govagaya pazuonA cAra gokuLa hatA enI patnInuM nAma phAgunI had (273) Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ agAradharmasaJjIvanI TokA a 10 upasahAra 521 upAsakadzAnA saptamamyAGgasyaika. zrutaskanyo, dazA' yayanAni evambarakANi, dazasveva divasedizyante // saptamasyAgasyopAsasdazAnA dazammayayana samAptam // 10 // / / upAsakdazA' samApta' / TIkA spaSTA // 273-276 // itizrI-vizvavikhyAta-jagahallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhApAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadhapadyanaikgranthanirgapara-vAdimAnamardama-zrIzAha chatrapatikolhApurarAjamadatta-"jainazAstrAcArya"-padabhUpita-kolhApuragajaguru' vAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivApara-pUjya-zrI ghAsIlAla vrati viracitAyAmupAsakadazAga mUtrasyA'gAra parmasaJjIvanyA tyAyA vyAkhyAyA dazama bhAleyikApitrArayama yayana samAptam // 10 // isa upAsakadazA nAmaka sAtaveM agame eka zrutaskandha hai, aura dasa adhyayana haiM / dezaviratikA kayana karaneke kAraNa ye sara abhyayana eka svara (eka samAna) hai| dasa dinomeM ina dasa a yayanoMkA upadeza kiyA jAtA hai / / sAtaveM aga upAsakdazAke dasaveM ayayanakI agArasajIvanI TIkAkA hindI-mApAnuvAda samApta // 10 // // iti zrI upAsakadazAGgamUtrakA hindIbhApAnuvAda sampUrNa // A upAsakadazA nAmaka sAtamA agamA eka zrutaskaMdha che ane dasa adhyayana che dezaviratinuM kathana karavAne kAraNe e badhA adhyayana kavara(eka samAna) che dasa divasamAM e dasa adhyayane ne upadeza karavAmAM Ave che sAtamA aga zrI upAsakadazAnA dasamA adhyayananI agarasachavanI TIkAne gujarAtI sApAnuvAda samApta (10) Iti zrI upAsakadazA sUtrane gujarAtI anuvAda samApta Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - upAsakadazAstre (upasahAra.) dasaNha vi paNarasame saMvacchare vahamANANaM citaa| dasaha vi vIsaM vAsAi samaNovAsayapariyAo // 375 // eva khalla jNbuu| samaNeNa jAva sapatteNa sattamassa agassa uvAsagadasANaM dasamassa ajjhayaNassa ayama? paNNatte // 276 // uvAsagadasANaM sattamassa aMgassa ego suyakkhaMdho,dasa ajjhayaNA ekasaragA, dasasu ceva divasesu udissati / sattamassa agassa uvAsagadasANa dasama ajjhayaNa samatta // 10 // // uvAsagadasAo samattao // dazAnAmapi paJcadaze savatsare vartamAnAnA cintA dazAnAmapi viMzati varSANi zramaNopAsakaparyAyaH // 275 // eva khalu jampaH 1 zramaNena yAvatsamAptena saptamasyAGgasyopAsakadazAnA dazamasyA'bhyayanasyAyamartha prajJaptaH // 276 // upasaMhAra dasoM zrAvakoko pandrahaveM varSa meM kuTumbakA bhAra parityAga kara viziSTa-dharma sAdhanakI cintA (vicAra) haI / dasone bIsa bIsa varSa paryanta zrAvakapana pAlA // 275 // AryasudharmA-svAmIne jambU-svAmIse kahA-" he jambU ! yAvat siddhigati nAmaka sthAnako prApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane sAtaveM aga upAsakadazAke dasabai adhyayanakA yahI artha prarUpita kiyA hai // 276 / / 1 tIrthakara bhagavAn arthAgagakA upadeza karate hai, isI lie sarvatra yahI kahA gayA hai ki-"amuka adhyayanakA amuka artha kahA hai " // UpasaMhAra daseya zrAvakane padaramA varSe kuTuMbanA bhArane parityAga karIne viziSTa-dharma sAdhanane vicAra thaye dasee vIsa-vIsa varSa sudhI zrAvakapaNuM pALyuM (275) Arya sudharmA svAmIe ja svAmIne kahyuM che te ja bU? cAvat siddhi gati nAmaka sthAnane prApta zramaNa bhagavAna mahAvIre sAtamA a ga upAzaka dazAnA dasamA adhyayanane eja artha prarUpita karyo che , (276). tIrthakara bhagavAna athagamano upadeza kare che, tethI sarvatra ema kahevAmAM AvyuM che ke amuka adhyayanane amuka artha kahyo che? Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TokA a 10 upasahAra 521 upAsakadazAnA saptamamyAGgasyaikaH zrutastanyo, dagA' yayanAni ekasvarakANi, dazasveva divasepRdizyante // saptamasyAgasyopAsakaTagAnA dazammanyayana samAptam // 10 // // upAsakdazA' samAptaH / / TIkA spaSTA / / 273-276 / / itizrI-vizvavigvyAta-jagahallabha-prasiddhavAcA-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikgranthanirmApara-vAdimAnamardaka-zrIzAha chatrapatikolhApurarAjamadatta-"jainazAstrAcArya"-padabhUSita-kolhApurarAjaguru' vAlabrahmacAri-jainAcArya-jaina dharmadivArara-pUjya-zrI ghAsIlAla vrati viracitAyAmupAmazAna marasyA'gAradharmamajIvanyA khyAyA vyAkhyAyA dagama zAleyikApitrArayama yayana samAptam // 10 // isa upAsakadazA nAmaka mAtaveM agame eka zrutaskandha hai, aura dasa adhyayana haiN| dezaviratikA kathana karaneke kAraNa ye mama adhyayana eka svara (eka samAna) haiN| dasa dina meM ina dasa a-yayanoMkA upadeza kiyA jAtA hai / sAtaveM aga upAsakadazAke dasaveM a yayanakI agArasaJjIvanI TIkAkA hindI-mApAnuvAda samApta // 10 // // iti zrI upAsamaTazAgamUtrakA hindIbhASAnuvAda sampUrNa // A upAsadazA nAmaka sAtamA agamA eka zratadha che ane dasa adhyayana che dezaviratinuM kathana karavAne kAraNe e badhA adhyayana karava(eka samAna) che dasa divasamAM e dasa adhyayanane upadeza karavAmAM Ave che sAtamA Aga zrI upAkidazAnA dasamA adhyayananI agArasa jIvanI TIkAne gujarAtI bhASAnuvAda samApta (10) Iti zrI upAkidazA sUtrane gujarAtI anuvAda samApta Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ugamamatrastvega vAcAryapraNItA nAhagAyA- mAne pAve ya vANAramIe nmiinn| maga purivarI kapilapura va bodala // 1 // gajagiha mAralyApa purIe ToSi bhve| pAmA nArA balu ti boddhacyA // 2 // mipara bhAmAmA ghAyahara-pRsa-aggimisA ya / reyA aslini maha phAgu ya mantrANa nAmAi || - mAna bArApasyA gam / - makA hAmityapura ca boddhavyam // 1 // mer mAtA dvAbhivatAm / e gi sala bhAnti bodavyAni // 0 // utazA sUtrake pUrvAcAryapraNIta mahagAthAoMkA bhASAntara sA sApakoM ke nAma nagara, bhAryA, upasarga, garatAra, malaniti parimANa, abhigrahasakhyA, avadhijJAna ko sadA pani aura AgAmI bhavauMkA vivaraNa isaprakAra hai| sAra pasabhApaka Anada 2 dasarAM kAmadeva 3 tIsarA vRlinI pitA paubhA sarAdepa 5 pAMcavA cullazataka 6 chaThA kuDakaulika 5 gAto sapApusa 8 AThavAM mahAzataka 9 nauvA nandinI pitA rAmA zAlinI pitaa| garI ke gAma- Anada kA nagara vANiyagAva 2 kAmadeva rAmarI pulinI pitA kI nArANasInagarI 4 surAdeva kI mIrI / yo meM zreSTha AlabhikAnagarI polAsapura 8 mahAzatakakA * nagarI aura 10 zAlinI Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saGgrahagAthAH ohiNANa pisAe, mAyA-vAhi-vaNa-uttarine ya / majjA ya sunvayA duvayA niruvamaragayA donni // 4 // aruNe aruNAbhe gvala, aruNappaha amaNakata-siTe ya / aruNajjhae ya chaTTe, bhUya-vaDiMse gave kIle // 5 // zivAnandA-bhadrA-uyAmA, panyA pahalA pUpA 'gnimitrAca / revatI azvinI tathA phAlgunI ca bhAryANA nAmAni // 3 // avadhijJAna, pizAco mAtA-vyApi-dhanottarIyaka ca / mAryA ca muvratA durvatA nirupasargako dvau // 4 // aruNe'ruNAbhe gvalu, amNaprabhA 'ruNakAnta ziSTe ca / arugadhvaje ca papThi bhUtA'vatasako gana pIla. // 7 // bhAryAoMke nAma-1 Anada zrAvakakI bhAryA zivAnadA 2 kAmadevakI bhAryA bhadrA 3 culanI pitAkI bhAryA zyAmA 4 surAdevakI bhAryA dhanyA 5 culazatA ko bhAryA lA 6 kuDako. likakI bhAryA pUpA 7 saddAlaputra kI bhAryA agnimitrA 8 mahAzataka kI bhAryA revatI 9 nadinIpitA kI bhAryA azvinI aura 10 gAlinI pitAkI bhAryA phAlgunI // 3 // upasarga-2 Anadako devakRta upamarga huA tathA avadhijJAna huvA 2 kAmadevako devakRta pizAca, gaja aura marpakA upamarga huvA 3 culanIpitAkA devakRta upasarga aura mAtAne pratigodhaDhiyA surAdevako devakRta upasarga, meM devane vyAdhikI dhamakI dI 5 cuhAnako devakRta upasarga meM devane dhanaharaNa kiyejAnekI dhamakIdI 6 kuDakaulikko devakRta upasarga, meM devahArA vastra (dupaTTA) aura nAmamudrikAkA apa haraNa duvA / 7 sAlaputrako devakRta upasarga, aura use apanI agnimitrA nAmakI suvratAbhAryAne vratame sthira kiyA 8 mahAzataka ko apanI revatI nAmakI durvatA (durAcAriNI) mAryA dvArA upamarga aura avadhijJAna 9-10 nadinIpinA aura zAlinI pitA ina donoso koI upasarga nahIM havA ||4|| gatyantara-damoMhI zrAvaka salegvanA maraNase maudharma nAmake prathama devalokameM jahA utpanna hara una vimA ke nAma-1 Ananda zrAvaka maudharma devalokame amNa nAmake vimAnameM utpanna havA / . kAmadeva aruNAbha vimAnameM 3 culanIpitA aruNaprama vimAnameM 4 surA Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 upAsakadazAstre cAlI saha asII, maTTI maTTI ya sahi damamarassA | asIDa cattA cattA, vaha NyANa ya mahasmA Na // 6 // bArama aTThArama cau, ghIsa tiNhaca aTTarasa neya | dhaneNa ticauvIsa, bArasa vArasa ya phoTIo ||7|| catvAriMzat, paSTiH, azIti, paSTi peSTiya paSTirdaza mahasrANi / azIticatvAri catvAri vraja eteSA ca sahasrANi // 6 // 10 1 3 465 dvAdaze aSTAdaza, caturviMzati', trayANAca, aSTAdaza jJeyA. / 9 uu dhanena tisra, catuvaiizatiH, dvAdaza dvAdaza ca koTaH ||7|| deva amNakAnta vimAna meM 5 cullAtaka aruNaziSTa vimAname 6 kuNDakaulika aruNabhvaja vimAna meM 7 saddAlaputra aruNabhUta vimAname 8 mahAzataka aruNA'vatasa vimAna me 9 nadinIpitA aruNarAva vimAname aura 10 zAlinIpitA aruNakIla nAmake devavimAname utpanna huvA | vrajasakhyA - gAyoMke samudAyako vraja kahate hai / eka vrajameM dasa hajAra gAye hotI hai / 1 Anada zrAvaka ke 4 cAra gokula (40000 gAyeM thI) / 2 kAmadeva ke 6 cha gokula (60000 gAyeM) / 3 culinI pitAke ATha gokula ( 80000 gAye ) / 4 surAdevake 6 chagokula (60000 gAye ) / 5 pAcaveM cuzataka ke 6 cha gokula ( 60000 gAyeM kuDakaulikake 6 u gokula (60000 gAye) / 7 maga 1 eka gokula (10000 gAye ) / 8 mahAzataka ke 8 ATha gokula (80000 gAyeM) 9 nadinIpitA ke 4 cAra gokula (40000 gAye) / aura 10 zAlinIpitA ke 4 cAra gokula (40000 gAye ) thIM // 6 // vaibhava parimANa - AnaMda Avaka ke bArahakoTi suvarNamudrA thI (dInAre) dhana thI / 2 kAmadeva ke aThAraha koTi dInAre 3 culinI pitA ke cauvIsakoTi dInAre 4 surAdeva ke aThAraha koTi dInAre 5 cula zataka ke aThAraha koTi dInAre 6 kuDakaulika ke aThAraha koTi dInAre 7 sagalaputra ke tIna koTi dInAre 8 mahAzatake caubIsa koTi dInAre / 9 nadinI pitA ke bAraha koTi dInAre aura zAlinI pitA ke bAraha koTi dInA rethIM // 7 // 5 colokI maryAdA ina daza bhAvone kI jiname se 1 vAhana (pagarakhI Adi ) 2 vAhana 3 zayana 4 macitta aura " dravya ina pAMca colokI maryAdA ko isI sUtra meM uccaparimANa vidhiprakaraNa se jAna lenA / auragAdhA meM nirdiSTa iphIsa 21 ghologI maryAdA isa prakAra hai Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 12 saGgrahagAthA: 525 ullaNa -datavaNa phale, amiMgaNuvvadRNe miNANe ya / kva kleivaNa pupphe, AbharaNe dhRca pejjAe // 8 // bhakkhoyaNa sUva gha sAge mAdRsya jimaNa pANe ya / tabole igavIsa, ANadAINa abhiggahA // 9 // AInayaniAdantapavana phale, abhyaJjanodvartanayo. snAne ca / vastra vilepana puppe, jAbharaNe dhUpapeyayo // 8 // bhayo dana mapa ghRte zAke, mApurakajemana pAne ca / tAmmUle, ekaviMzatirAnandADhonAmabhigrahA // 9 // 1 ulaNiyA (AInayanikA) vivimeM agapocne kA toliyA ke mivAya sabakA tyAga 2 datavana vidhimeM gIlI mayuyaSTi jeThImadhu ke sivAya saghakA tyAga 3 phala vidhimeM moTA AMvalA ke mivAya savakA tyAga 4 abhyaga (tailamardana) vidhime zatapAkasahasrapAka taila ke sivAya sabakA tyAga 8 udvartana (upaTanA) vidhimeM sugandhiyukta gehU~ Adi ke cUrNa (ATe) ke sivAya sarakA tyAga 6 majanavidhi (mnAna) me ATha yaDe kalago ke mivAya marakA tyAga 7 vantra vidhimeM do raIse pane vantrI ke sivAya sarakA tyAga 8 vilepana vidhime agara candanakukumAdike vilepana ke sivAya sarakA tyAga 9 puSpavidhimeM kamala aura camelI ke puSpokI mAlA ke sivAya sarakA tyAga 10 AbharaNavidhime do kuDala aura eka nAmamudrA (agUTI) ke sivAya sarakA tyAga 15 dhUpa vidhimeM aguru logAna ke dhUpake sivAya sarakA tyAga 12 bhojanapeya vidhime mRga AdidAlokA jhola aura cAvala kA maDa ke sivAya marakA tyAga 13 bhakSyavidhime ghevara aura gvAjA pakAnnake sivAya sakA tyAga 14 odanavidhime klamazAli (sAThI cAvalo ke bhAta) ke sivAya sabakA tyAga 15 mapavidhime mRga uDada aura maTara kI dAla ke sivAya sarakA yAga 16 vRtavidhimeM zarada'Rtake gaudhata ke sivAya savakA tyAga 17 zAka vidhi meM vayuvA cucU tuva (AlaTI lAkI) zAka ke sivAya marakA tyAga 18 mAdhuraka vipimeM pAlaka ke mivA sabakA tyAga 19 jemana vidhime khaTAIse bhAvita dAla zAma ke sivAya savarA tyAga 20 pAnIya vidhimeM antarikSodaka (mAhendrajAla jo vRSTi ke jalako pAtro meM sagraha kiyA Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 upAsakadacAso uDa sohammavare lolue aho uttare ya himavate / pacasaNa taha tidisiM, oriNNANa dasagaNassa ohI ANadasayago // 10 // dasaNa vaya sAmAiya posaha paDimAo-ababha saJcitteArabha pesa udiTa vajae samaNabhUNa ya // 11 / / ikArasa paDimAo, vIsa pariyAbho aNasaNa mAse / sohamme caupaliyA, mahAvidehami mijjhihiha // 12 // " iti Uce saudharmavara lolupo'dha , uttare himavAn / paJcazata tathA tridizi. avadhiH AnandazatakyA // 10 // darzana vrata sAmAyika popadha-pratimA. abrahma-sacittaArambha meSyA diSTa varjakA* zramaNIbhUtazca // 11 // ekAdaza pratimAH, viMzati' paryAyA , anazana mAsa / saudhama catuSpalyakA , mahAvidehe setsyanti // 10 // " iti / jAya) ke sivAya sabakA tyAga aura 21 mukhavAla vidhime kapUra kola jAtIphala elA lavaga ina paca gadhadravyoMse vAsita tAmbUla ke sivAya sabakA tyAga / / 8-9 // Anada Adi daza zrAvakoM ke isamakAra 21 sAloM ko maryAdA yA abhigraha jaannaa| zrAvakoke abadhijJAna kI viSaya maryAdA Anada aura mahAzataka inadonoM zrAvako kA avavijJAna UvaM. dizAme saudharma nAmake prathama deva paryanta adhodizAme lolupa nAmake prathama narakAvAsa paryanta unaradizAmeM himavAna parvataparyanta tridizAmeM (pUrva pazcima dakSiNa dizAmeM)500-500 yojana taka (lavarNasamudrame) dekhanekI zakti jAnanI // 10 // 11 zrAvakoM kI pratimAoM ke nAma 1 darzanapratimA 2 vratapratimA 3 sAmASika pratimA 4 pauSadhapratimA pAca sAla pratimA 6 kuzIlatyAga pratimA 7 sacitta vastu tyAgapratimA 8 svayaArabha karane kA tyAga 9 dUsaroMse prArabharavAnekA tyAga 10 uddiSTa tyAga (apane nimitta diye gaye bhojanAdimeM anumodana kA tyAga) aura 11 zramaNIbhuda pratimA // 11 // Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthamazastiH // granthaprazasti // (anuSTup ) dezasya medapATasya rAjadhAnI cirantanI / khyAtodayapurA''syAsti, tasyA Asannavarttini // 1 // pradhAnamantriNa zrImatkoThArijimahAdhiya. / ADagrAmAntike gaGgodbhavodyAne'tima jule // 2 // 2457 azva-savara - bhASA'-'bhi - sammite vIravatsare / maGgale'hani saptamyAM tapasye dhavale dale // 3 // upAsakadazAGgasya vyAkhyA sarvopayoginI / yatnAtsandarbhitA - 'gAra, - dharmasaJjIvanI maMyA // 4 // 1 - mayA =yAsilAlenetyartha' 527 dazohI zrAvakone ina gyAraha pratimAoM ko pAlanakiyA aura visavarSa zrAvakake vratokI paryAya raha+ra antasamaya meM mAmalakA anazanapUrvaru samAdhikaraNa agIkAra kiyA jisase ve vidharma nAmake prathama devalokake vibhinna vimAnoM meM cArapatyopama sthitivAle deva utpanna hue / Age ve devaparyAya pUrNakarake mahAvideha kSetra meM manuSyaparyAya dhAraNa karake tapasyA ( tapa sajamakI ArAdhanA) karake siddhagati ko prApta hoveMge // 12 // | granthaprazasti | pATa (mevADa ) dezakI prAcIna rAjadhAnI udayapura hai / usake nikaTa || 1 || ADa grAmameM zrImAn dhImAn pradhAnamantrI koThArIjIkA 'gagodbhava' nAmaka udyAna hai / vaha atyanta manohara hai // 2 // usa udyAna meM, caitra zuklA saptamI maMgalavAra, vIra savat cauvIsa sau sattAvana (2457 ) ke dina ||3 maiMne ( ghAsIlAla nAmaka munine) sarva sAdhAraNa ke granthaprazastI tenI nikaTa (1) mevADa (medapATa) dezanI prAcIna gajadhAnI dayapu che ADa gAmamAM zrImAn dhImAn pradhAnamatrI UrIjInu gagodbhava, nAmanu UdyAna che. e atyata manahara che (ra) e CdyAnamA caitra suda sAtama ne magaLavAra, vIra bhavat 2457ne dine (3) me (dhAmIlAla muni) samadhAraNane upayegI Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakA TIkA-nirmANa-kAle yamunibhiH susthito'bhavam / sAhAyya-kAriNAM teSAM nAmAnImAnyanukramAt // 5 // (santatilakA) zAstrAnucintanapaTuzcaTulArthasAra vyAkhyAnadAnakuzalo mRdulasvabhAva / jJAnAdi-sadguNa-samarjana datta citta, utsAhavAnmuni-manoharalAlabhikSu // 6 // zAstrIya tatva parivodhana zAnti-dAnti kSAnti-zrita sarala-nirmalacittavRtti / vairAgya-rAjya kalanena tapasvirAja , cAritrazAli-muni-sundaralAlabhikSu // 7 // upayogI, zrIupAsakadazAGga sUtrakI " agAra dharmasaJjIvanI" TokAko, yatnase racanA kI samApti kI // 4 // TIkAkI racanA karate samaya meM jina jina muniyoMke sAtha thA, una sahAyatA pradAna karanevAle muniyoMke nAma anukramase ye haiM // 5 // zAstrake vicArame catara, caTulArthasAra ( paramArthasAdhaka) vyAkhyAna deneme kuzala, komalasvabhAvavAle, jAnAdi sadaguNoko prApta karanema dattacitta, utsAhI muni manoharalAlajI // 6 // mArmika zAstrIya jJAna, zAnti, dAnti (indriyanigraha) aura kSAnti (kSamA )se yukta, sarala aura nirmala manovRttivAle, vairAgyarUpI rAjyako prApta karaneke kAraNa tapasvirAja, cAritraguNase suzobhita muni sundaralAlajI // 7 // Ara. zrI upAsadazAgasUnanI " agAradharmasajIvanI TIkAnI, yAne karIne racanA karI-samApta karI (4) TIkAnI racanA karatI vakhate mane je je munione sAtha mane have te te sahAyatA ApanArA munionA nAma anukrame A pramANe che (5) zAstranA vicAramAM catura, caTulAI sAra (paramArthasAdhaka) vyAkhyAna ApavAmAM kuzaLa, kemaLa svabhAvavALA jJAnAdi saddaguNene prApta karavAmA datta citta, utsAhI bhani bhanau 2919 (6) bhAma zAtrIya jJAna, zAti, hanti (niyanis) ane kSAti (kSamA)thI yukana sarala ane nirmala manavRtti vALA, vairAgyarUpI rAjyane prApta karavAne kAraNe tapasvirAja, saddaguNethI zobhita muni sundaralAlajI (7) Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthaprazasti 529 ( AryA ) carama samIra - maho, gurusevAyAM samIra iva mala. / laghurapi gururbubhRy - bAla - brahmacaryamAcarati // 8 // kesarivara iva vapuSA, vacasA yAsA ca tejasA lalitaH / kesarisiMhajirAsI, spradhAnasacivo'sya medapATasya // 9 // ( vasantatilakA ) sAmAdinIti-nipuNo nRpati priyaipI, tajja pradhAnasacivo janatopakArI / koThArija pravacanI zrita- putra-pautra, sAhAyyamatra kRtavAn valavantasiha ||10|| tIsare sabase choTe muni mamIramalajI hai / ye mamIramalajI gum senAmeM samIra (pavana) ke sadRza maha tathA bAlabrahmAcArI hai| inhIM kAraNoMse ye zarIrasasthAnameM laghu hone para bhI guru (De) na jAnA cAhate haiM at yaha muni utsAhI - unnatizIla haiM ||8|| hama mevADadeza ke pradhAnamantrI kezarIsiMhajI the / ve zarIra se, vacana se, yaza (kIrtti ) se, aura teja (kAnti) se lalita ( sundara ) zreSTa kezarI siMha ke samAna the ||9|| sAma dAma daNDa bheda nItiyoMmeM nipuNa, mevADamahIpatike magarakI kAmanA karane vAle, prajAke upakArI, pravacana ke paripAlana, putra pautrI se sapanna koThArI nalavantasiMhajI unake putraratna haiM / inhoMne hamameM prathama sahAyatA pradAna kI hai ||20|| ye balavantasiMhajI ane trIjA sauthI nAnA muni samIramalajI e mauramajI gurUevAmA samIra (patrana)nA jevA mahala tathA khAlabrahmacArI che. e kA zaiAthI e zuIra-JasthAnamA laghu hAvA chatA paNa zurU (meTA) vai javA Icche che mbharthAt A muni utsAhI ane unnati zIla hai (8) A mevADanA pradhAnamaMtrI kezarIsihajI hatA te mArI, vacane, yaze (DIrti me), ramane te? (antiyoM) sahita (suhara) zreSTha dezIni hunA levA hutA (9) sAma-dAna-daDa bhedanI nItimAM nipuNa, mevADa mahipatinA magaLanI kAmanA karavAvALA, prajAnA upakArI, pravacananA paripAla, putra pautrAe karIne sapanna kAThArI balavatasihajI emanA putra ratna che emaNe AtmA prathama sahAyatA pradAna karI che(10) Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 upAsakadazAsUtre rAjya prajobhaya-hitAya sunIti-dhArA , saJcAlya dInajana-gokularakSaNena / khyAti gata. prathitabhAratapUrvabhAvo, yo medapATa-narapAlakRpaikapAtram // 11 // ( AryA ) pRthvIrAjajitanayo, sAhavalAlazca megharAjazca / jyeSTha sAhavalAlaji, rAjIva dharmatatpara samabhUt // 12 // (indravajrA bhedo vANIcchandaH) zIlavrataskandhayuto nizAsu, caturvidhAhAravivarjakazca / kAladvayA'vazyakakRtprabhUta, sAmAyika. sAdhunivaddhabhAva // 13 // koThAri rAjya aura prajA donoMke hitake lie sunItikI dhArAe~ (nyAya kA pravAha aura acche kAnUnIkI daphAeN) cAlU karake prasiddhiko prApta hue| mevADa-mahArANAke ye advitIya kRpApAtra hai| inhoMne bhArataka prAcIna rIti-rivAjoMko prasiddha kara diye haiM // 11 // __ pRthvIrAjajI ke sAbalAlajI aura megharAjajI ye do putra haiN| iname baDe putra mAhayalAlajI jIvana- paryanta dharmameM tatpara rahe // 12 // zIla vratake khadhase yukta, rAtrime cAro prakArake AhArakA parihAra karanevAlA prAta -sAya donoM samaya Avazyaka (pratikramaNa) aura bahutasI sAmAyika karane vAle, sAdhuoMke prati matata sadbhAvanA rakhanevAle // 13 // kheme balava tasihajI koThArI rAjya ane prajA-beunA hitane mATe sunItinA dhArAo (nyAyano pravAha ane sArA kAyadA kAnanI cAlu karIne prasiddhine prApta thayA mevADa mahArANAnA e advitIya kRpApAtra che emaNe bhAratanA prAcIna zata rIvAjone prasiddha karyA che (11) pRthvIrAjajInA sAhabalAlajI ane megharAjajI e be putra che emAM meTA putra sAhabalAlajI jIvana paryaMta dharmamA tatpara rahayA hatA (12) zIlavratanA dhathI yukata rAtrimAM cAre prakAranA AkArane parihAra karavA vALA, prAta - mAya beu samaye Avazyaka pratikramaNa ane ghaNuM sAmAyika karavAvALA, sAdhuone upara sarvadA sadbhAvanA rAkhavAvALA (13) pemerA (khIvasa) kuLarUpa kamaLane mATe muryo Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthamazastiH ( vasantatilakA ) khemesarAkulasaroja vikAsabhAnu., zuddho guNI pravacanAnubhavI sahiSNuH / parvotsavAdiSu ca poSadhakR dvitIya, 531 sAhAyaka samatanodiha megharAja // 14 // ( anuSTup ) vizAla bordiyAvaMza, dhvajo jainAdhvamadhyaga / gambhIrabhAvano jajJe, vijJo gambhIramalaji // 15 // ( AryA ) tattanayo dhRtavinayo, jajJAte phaujamalaji. prathama | aparo juhAramalaji, rubhau samaudArya vIryaguNayuktau // 16 // ( rathoddhatA ) phauja mallajiratiprasiddhimAn, deva-dharma-gurubhaktibhAvavAn / manjula. sukRtamArgavardhaka, zuddhabuddhighRtadharmadhUrvaha // 17 // sarA (khIrA) kularUpI kamalake lie sUryake sadRza, zuddha, guNI, zAstra ke marmajJa, sahanazIla, parvoM aura utsavoMke dina popadha karane vAle megharAjajI dUsare sahAyaka haiM ||14|| vizAla bordiyA (boradiyA) vazakI dhvajA ke samAna, jainamArga ke madhyame calane vAle, gabhIra bhAvanAse yukta vijJa gabhIramalajI the / ||15|| unake vinayavAn pahale putra phaujamallajI aura dUsare juhAramalajI hai| ye donoM udAratA aura vIratA guNoMme samAna haiM // 6 // phaujamalajI bahuta prasiddha, samAna, zuddha, guNI, zAstranA majJa sahanazIla parTI ane utsAne dine pauSadha karavAvALA megharAjajI khInna sahAyaka che (14) vizALa eyiA (erakriyA) vazI dhvajA samAna jaina mArgInI vacamA cAlavAvALA, gaMbhIra bhAvanAthI yukata vijJagabhIramalajI hatA (15) temanA vinayavAn pahelA putra phaujamalajI ane bIjA juhAramalajI che e beu udAratA ane vIratA guAAmA samAna che (16) phaujamalajI khUba prasiddha, deva-gurU-dharmImA bhakitabhAva rAkhavA 7 Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 upAsakadazAma ( AryA) priyadharmA dRDhadharmA, munirAjAnanyabhaktibhAvayuta / so'yaM juhAramallaji, rapi sAhAyya vyadhatteha // 18 // deva, guru aura dharmame bhakti-bhAva ragvanevAle, majula (komala) svabhAvI, puNyamArgako baDhAnevAle, zuddha dharma aura buddhikI dhurAko dhAraNa karate haiM // 17 // priyadharmI-dharmapremI, dRDhadharmI (dharmame dRDha), munirAjome ananya bhaktibhAva pUrNa juhAramalajIne bhI isa kAryame sahAyatA pradAna kI hai // 18 // vALA, majuta (kaeNmaLa) svabhAvI puNyamArgane vadhAranArA, zuddha dharma ane buddhinI dhurAne dhAraNa kare che (17) priyadhamI--dharmapremI, dUdhamI (dharmamAM da), munirAjenA ananya bhakitarasathI pUrNa jahAramalajIe paNa A kAryamAM sahAyatA ApI che (18)