________________
उपासकदा
१६४
स्तिकायो धर्मद्रव्यमिति फलति एवमधर्मास्तिकायादिष्वपि बोभ्यम्, कालस्य तु भूतस्य नष्टत्वाद भविष्यतश्चेदानीम सच्चाद्वर्त्तमानतामात्रमवशिष्यत इति नास्त्यस्ति कायत्वव्यपदेशः । एषु धर्माधर्मजीना असख्यातमदेशात्मकाः, आकाश चानन्तमदेशात्मकः, इयोस्तु विशेषः- यल्लोकाशोऽसख्यातमदेशात्मकोऽलोकाकाशभा नन्तमदेशात्मक इति 1
देवस्वरूपम् !
देवः स यो दोपवर्जितो ज्ञानाद्यनन्तचतुष्टयनान्, लोकालोकयथावस्थितस्त्र रूपोपदेशकः, प्रमाण नय स्याद्वाद प्रस्पस्से वीतरागस्त्यागी च इसलिए अस्तिकाय का अर्थ 'प्रदशोंका समूह' ऐसा हुआ । धर्मास्ति कायमा अर्थ निकला - घमरूप प्रदेशोंका समृह । इसी प्रकार अधर्मा स्तिकाय आदिके विषयमें भी समझना चाहिए। किन्तु कालके प्रदेश नही है, क्योकि अतीत (बीता हुआ) काल नष्ट हो चुका है और भविष्य काल इस समय विद्यमान नहीं है। सिर्फ वर्त्तमान काल समयमात्र शेष रह जाता है इसलिए उसे अस्तिकाय नहीं करते। इसे धर्म अधर्म और जीवद्रव्य ये असख्यात प्रदेशवाले हैं, और आकाश अनन्तप्रदेशी है । विशेषता यह है कि आकाशमें भी लोकाकाश तो असख्यातप्रदेशी है पर अलोकाकाश अनन्तप्रदेशी है । देवका स्वरूप |
देव -- जो दोपोंसे सर्वथा मुक्त हो, अनन्त चतुष्टदसे युक्त हो लोक अलोकके यथार्थ स्वरूपका उपदेशक हो, प्रमाण नय स्वाहा તેથી અસ્તિકાયને અ ‘પ્રદેશના સમૂહ એવા થયેા ધર્માસ્તિકાયને અર્થ નીકળ્યા. ધર્મારૂપ પ્રદેશના સમૂહ' એ પ્રમાણે અધર્માસ્તિકાય આદિના વિષયમાં પણ સમજી લેવુ પરન્તુ કાલના પ્રદેશે નથી, કારણ કે અતીત (વીતી ગમેલે) કાલ નષ્ટ થઈ ચૂકયા છે અને ભવિષ્યકાળ અત્યારે વિદ્યમાન નથી માત્ર વર્તમાનકાળ સમયમાત્ર શેષ રહી જાય છે, તેથી તેને અસ્તિકાય નથી કહેતા, એમાથી ધ, અધમ અને એક જીવદ્રવ્ય એ અસ ખ્યાત પ્રદેશવાળા છે, અને આકાશ અનતપ્રદેશથી હે વિશેષતા એ છે કે આકાશમા પણ ત્રૈકાકાશ તે અસખ્યાતપ્રદેશી છે, પરન્તુ અનેાકાકાશ અતતપ્રદેશી છે
દેવનુ સ્વરૂપ
દેવ-જે દોષોથી સČથા મુકત હોય, અનત ચતુષ્ટયથી યુકત હાય, લાક અલેકના યથાર્થ સ્વરૂપના ઇપદેશક હાય, પ્રમાણુ નય સ્યાદ્વાદની પ્રરૂપણા કરનારા હાય
