Page Text
________________
उपासकदशासूत्रे
१९०
द्रव्यक्षेन कालभावापेक्षयाऽस्त्ये वर्त्तत एव स घट पटादि तयाहि - घटः- पार्थिव यावच्छेदेन द्रव्यतः, नाराणसेयत्या उच्छेदेन क्षेत्रतः, ग्रैवावच्छेदेन कालतः, रक्तत्यावच्छेदेन च भावतो वर्तते । तदेतद् घटग्य वर्तन जलीय पाटलिपुत्रशारदत्व - नीलादिरूपा परकीय द्रव्यक्षेत्र कालभावापेक्षामन्तरेणैवास्ति । इतरथा रूपान्तरापादनेन स्वस्वरूपमन्यप्रसक्ते । अस्त्येवेत्येवकारच नास्तीत्यन्ययोग व्यवच्छेदार्थ. । इति प्रथमभद्गाशयः (१) ।
"
स्यात् = कथञ्चित्-परकीयद्रव्यक्षेत्र कालमानानपेक्ष्य नास्त्येव घट इश्यापेक्षिको घटाभाव एव पटादिष्वपि योज्यमिति द्वीतीयभङ्गाऽऽशयः (२) । की अपेक्षा ही कहते है। अर्थात् घड़ा यदि मृत्तिकाद्रव्य का बना है तो वह मृत्तिकाद्रव्यकी अपेक्षासे ही है। यदि सका है तो बनारस क्षेत्री अपेक्षा है । ग्रीष्म आदि जिस कालमें है उसी काल की अपेक्षा है । ललाई आदि जो-जो गुण उसमें पाये जाते हैं, उन्हीं गुणी (भावों) की अपेक्षा है। तात्पर्य ( मतलब ) यह है कि 'घडा है' इस कथन का आशय यही है कि घडा अपने नियत द्रव्य आदि की अपेक्षा है । यदि अपने द्रव्य आदि चतुष्टयसे घडेका अस्तित्व न माना जाय तो वह गधेके सीगकी नाई असत् हो जायगा, अतः स्वचतुष्टयसे प्रत्येक पदार्थमे अस्तित्व अवश्य मानना चाहिए ।
(२) जब हम कहते है --- 'घडा नही है तो घटसे भिन्न द्रव्य आदि की अपेक्षासे कहते हैं । अर्थात् | घडा यदि मिट्टी का बना है तो वह जल की अपेक्षा नही है, बनारस में है तो पटना क्षेत्रकी अपेक्षा દ્રષ્યાદિ–ચતુષ્ટયની અપેક્ષાએ જ કહીએ છીએ અર્થાત ને ઘડા માટીરૂપ દ્રવ્યને અન્યા તેા એ માટીરૂપ દ્રવ્યની અપેક્ષ એ કરીને જ છે, જે બનારસના છે તે બનારસ ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ કરીને છે, ગ્રીષ્મ આદિ જે કાળમા છે એ કાળની અપેક્ષાએ કરીને કે, લાલાશ આદિ જે જે ગુણ એમા માલૂમ પડે છે, એ ગુણે ( ભાવે )ની અપેક્ષાએ કરીને અે તાપ ( મતલખ ) એ છે કે ઘડે છે' એ કથનના આશય એ છે કે ઘડા પેાતાના નિયત ક્રૂન્ય આદિની અપેક્ષાએ કરીને છે જો પેાતાના દ્રવ્યાદિ ચતુષ્ટય કરીને ઘડાનુ અસ્તિત્વ ન માનવામા આવે તો તે ગધેડાના શીંગડાની પેઠે અસત થઇ જશે, માટે સ્વચતુષ્ટયે કરીને પ્રત્યેક પદાર્થમાં અસ્તિત્વ અવસ્ય માનવું ોઇએ (૨) જ્યારે આપણે કહીએ છીએ કે “ઘડા નથી”, ત્યારે ઘટથી ભિન્ન દ્રષ્ય આદિની અપેક્ષાએ કરીને કહીએ છીએ અર્થાત્ ધડા જો માટીના બન્યા છે તે તે જલદ્ભવ્યની અપેક્ષાએ કરીને નથી, બનારસમા છે તે તે પણક્ષેત્રની અપેક્ષાએ
4
| SR No. | 009331 |
| Book Title | Upasakdashangasutram |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1961 |
| Total Pages | 638 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_upasakdasha |
| File Size | 18 MB |