Page Text
________________
अगारधर्मसञ्जीवनी टीका अ १ सू ११ श्रावकधर्म० नयमरूपणम्
१७३
सानिरपेक्षत्वेन कादाचित्कःपुरदारणादिक्रियायोगेन तामेव पुरन्दरादिरूपा सज्ञामर्थोधतया विषयी कारयति यः स तत्तदर्थसमभिरोहण क्रियाभिसम्बन्धात्सभिरूढः, एतस्मिनये हि पुरन्दरादिशब्दवाच्यस्तत्पर्याय - नासवादिशब्दवाच्येभ्योSपि कादाचित्कतत्तद्गुणक्रियाभिसम्बन्धाद्भिन्न एवात एवं घटपटादीनामर्थाना पर स्पर भेदः, तथाच पुरन्दरत्वादिप्रवृत्तिनिमित्तभेदाद्भिन्नार्थकत्वकल्पनया स स शब्दएक धातुमे एक ही गुणके बोध कराने की शक्ति होती है अतः उससे बना हुआ शब्द भी एक ही गुणका प्रतिपादन करता है इसलिए शब्दो का अर्थ एक यही हो सकता । जैसे पुरन्दरका अर्थ है-पुरको दारण करने वाला, और इन्द्रका अर्थ है- परम ऐश्वर्यसे दीपने वाला | जय कोइ वक्ता पुरन्दररूप सज्ञाकी विवक्षा करता है तब इन्द्र आदि सञ्ज्ञाकी अपेक्षा न रख कर, कभी-कभी होनेवाली पुरदारणरूप क्रियाके योग से पुरन्दररूप सञ्ज्ञाका बोध कराता है, यही समभिरूढ नय है । इसी नयकी अपेक्षासे 'शब्दभेदादर्थ भेदोऽर्थ भेदाच्छन्द भेदः' अर्थात् शब्द के भेदसे अर्थका भेद और अर्थके भेदसे शब्दका भेद होता है, यह नियम सगत बैठता है। इस नयकी अपेक्षा 'पुरन्दर' शब्दका वाच्य पुरन्दरके पर्यायवाची 'इन्द्र' शब्द के वाच्यसे भिन्न है । क्योंकि शब्दोंका सम्बन्ध कभी-कभी होनेवाले गुण और क्रियासे है । जैसे पुरको दारण करनेके निमित्तसे पुरन्दर कहलाता है । इसी कारण घट और पट आदि पदार्थों मे परस्पर भेद होता है । यदि गुण તાત્પર્ય એ છે કે-શમ્મૂ ધાતુમાથી ખને છે અને એક ધાતુમા એક જ ગુણુને બેધ કરાવવાની શક્તિ હેાય છે, તેથી તેમાથી અનેલે શબ્દ પણ એક જ ગુણુનું પ્રતિપાદન કરે છે, તેથી કરીને શબ્દોના અર્થ એક નથી થઇ શકતા, જેમકે પુરદરને અર્થ છે પુરનુ દારણુ કરનારા, અને ઇદ્રના અર્થ છે પરમ એશ્વર્યાંથી દીપાયમાન થનારો, જ્યારે કાઈ વકતા પુરદરરૂપ સત્તાની વિક્ષા કરે છે, ત્યારે ઇદ્ર આદિ સ જ્ઞાની અપેક્ષા ન રાખતા કાઇ—કાઇવાર થનારી પુરદારણુરૂપી ક્રિયાના ચેાગથી પુર દરરૂપ સ જ્ઞાના આધ ४रावे छे से समलि३ढ नय छे नयनी अपेक्षाओ ने शब्दभेदादर्थदोऽर्थभेदा च्छदभेद" मर्थात् शहना तेहथी अर्थनो लेह भने अर्थना तेहथी शण्डना ले થાય છે, એ નિયમ સગત અને છે મા નયની અપેક્ષાએ ‘પુરદર' શબ્દના વાચ્ય પુર ઘરના પર્યાયવાચક ‘ઈદ્ર’ શબ્દના વાચ્યથી ભિન્ન છે, કારણકે શબ્દોના સખ ધ ફાઇ કોઇવાર થનારા ગુણ ક્રિયાની સાથે હાય છે, જેમકે પુરનુ દારણુ કરવાના નિમિત્તે કરીને પુરદર કહેવાય છે, તેજ કારણે ઘટ અને પટ આદિ પદાર્ધામા પરસ્પર ભેદ
| SR No. | 009331 |
| Book Title | Upasakdashangasutram |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1961 |
| Total Pages | 638 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_upasakdasha |
| File Size | 18 MB |