________________
४२८
उपासक दशाङ्गसूत्रे
तदुपपद्यते, राजसेवादिव्यापृतस्यापि कस्यचित्तत्फलभूतधनादिमाप्त्यदर्शनात्, कस्यचिच तत्सेवाभावेऽपि मचुरधनादिमाप्तिदर्शनात्ः यतश्चैव व्यभिचारो वैसा दृश्य च ततो न पुरुषव्यापारजन्य सुखदुखादि सभवति ।
नन्वस्तु तर्हि काल एव सुखादिकारण नतु निपतिरिति चेत्र, कालस्य कारण ताङ्गीकारे तस्यैकरूपतया प्रत्यक्ष दृश्यमानस्य जगत्फलवैचित्र्यस्यासाङ्गत्यापत्तेः, कारणऐसा नहीं देखा जाता। किसीको प्रवृत्ति न करने पर भी फल मिल जाता है और किसीको प्रवृत्ति करने पर भी फल नहीं मिलता।
दूसरी बात और सुनिये | आप कहते हैं कि पुरुषार्थसे फल मिलता है । अगर यह बात सच है तो ग्वाले हलवाले बालक आदि प्रत्येकको एक समान सुख या दुःखको प्राप्ति होनी चाहिए, क्योंकि सबमें समान रूपसे पुरुषार्थ विद्यमान है, मगर ऐसा नही होता- सबको समान फल नही प्राप्त होता । राजाकी सेवा आदिमें लगे हुए भी किसी पुरुषको घनादिकी प्राप्ति नहीं देखी जाती, और कोई कोई सेवा आदि कुछ भी नही करते तो भी खूब धन पा लेते हैं। इस प्रकार इस पक्ष में विसदृशता (वैपम्य) होनेसे यही सिद्धान्त समीचीन है कि सुख दुःख आदिपुरुषार्थ से पैदा नहीं होते ।
3
शका - अच्छा, अगर सुख दुःखका कारण पुरुषार्थ नहीं तो कालको ही क्यों नही मान लेते ? नियति ( होनहार ) का क्यों मानते हो ? 1 જોવામા આવતુ નથી કાઇ કાઇને પ્રવૃત્તિ ન કરવા છતા પણ ફળ મળી જાય છે અને ફોઇ ને પ્રવૃત્તિ કરવા છતા પણ ફળ નથી મળતુ
i
હવે બીજી વાત માલળા આપ કહે છેકે પુરુષાથી ફળ મળે છે. જો એ વાત સાચી હોય તે ગોવાળ, હુળવાળા, બાળક સ્માદિ પ્રત્યેકને સમાન સુખ યા ફુ ખની પ્રાપ્તિ થવી જોઇએ, કારણુકે ખધામા સમાનરૂપે પુરૂષાર્થ વિદ્યમાન છે, પરંતુ એમ નથી થતુ, બધાને સરખુ ફળ નથી પ્રાપ્ત થતુ રાજાની સેવા વગેરેમા લાગેલા એવા કોઇ પુરૂષને ધનાદિની પ્રાપ્તિ થતી નથી એવામા આવતી, તે કઇ કઇ સેવા આદિ શું ન કરતા હેાવા છતા પશુ ખૂબ ધન પ્રાપ્ત કરે છે એ પ્રમાણે આા પક્ષમાં વિસĚશતા વિષમતા) હેાવાથી, એજ સિદ્ધાન્ત સમીચીન છે ક્રૅન્સુખ દુખ આદિ પુરૂષાર્થથી પેદા થતા નથી
4
श - वा३, सुम-हु यातु भर युषार्थ नथी, तो भजने उस नयी भानी सेता ? नियतिने हम भाता है ?
