Book Title: Pali Hindi Shabdakosh Part 01 Khand 01
Author(s): Ravindra Panth and Others
Publisher: Nav Nalanda Mahavihar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020528/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org buddha mahAparinirvANAda 2850 pAli-hindI zabdakoza (prathama bhAga, prathama khaNDa) jalada mahAyAta mahAvihAra, nAsanyA (bihAra) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAli-hindI zabdakoza For Private and Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAli-hindI zabdakoza [prathama bhAga, prathama khaNDa] [a - ahosi] pradhAna sampAdaka DaoN. ravIndra paMtha sampAdaka-maNDala DaoN. umA zaMkara vyAsa DaoN. sukomala caudhurI DaoN. braja mohana pANDeya 'nalina' (9999 navanAlandA mahAvihArassa nava nAlandA mahAvihAra, nAlandA (bihAra) buddhamahAparinirvANAbda 2550 2007 I. For Private and Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra mUlya 2550.00 rupaye (c) 2007, nava nAlandA mahAvihAra, nAlandA ( bihAra ) www.kobatirth.org isa pustaka kA koI bhI aMza prakAzaka kI pUrvAnumati ke binA kisI bhI rUpa meM prastuta nahIM kiyA jA sakatA hai. Ai. esa. bI. ena. 81 88242-14-4 prakAzaka nidezaka, nava nAlandA mahAvihAra, nAlandA 803111, bihAra ( bhArata ) (saMskRti vibhAga, bhArata sarakAra ke adhIna eka svAyatazAsI saMsthAna) phona 1: phaiksa : mudraka 06112-281672 06112-281505 : pairAgona iMTaraprAijija, naI dillI, 110002, phona 011-23280295 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Pali-Hindi Dictionary [Vol. 1, Part 1 ] [a-ahosi ] Chief Editor Ravindra Panth Board of Editors Dr. Uma Shankar Vyas Dr. Sukomal Chaudhuri Dr. Braj Mohan Pandey 'Nalin' Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nava nAlandA mahAvihArassa Nava Nalanda Mahavihara, Nalanda (Bihar) 2550 Mahaparinirvana year of the Buddha For Private and Personal Use Only 2007 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Price: Rs. 2550.00 (c) 2007, Nava Nalanda Mahavihara, Nalanda (Bihar) No part of this dictionary be reproduced without the prior permission of the publisher. ISBN 81-88242-14-4 Published by The Director, Nava Nalanda Mahavihara, Nalanda 803111, Bihar, India An autonomous institute under the Ministry of Culture, Government of India Phone : 06112-281672 Fax : 06112-281505 Printed by Paragon Enterprises, New Dehi 110002, Phone 011-23280295 For Private and Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra rAjabhavana, paTanA RAJ BHAVAN PATNA-800022 purovAk pacAsa varSa pahale DA. bhImarAva ambeDakara jI ne bhagavAn gautama buddha kA 'dhamma' apanAyA aura mahArASTra meM lAkhoM logoM ne bauddha-dharma ko svIkAra kiyaa| tabase pAli-bhASA meM bauddha dharma kA sAhitya par3hane hetu logoM kI ruci jAgane lgii| pacAsa varSa bAda aba uttara pradeza, bihAra evaM madhya pradeza, ina hindI-bhASI pradezoM meM bauddha dharma kI lahara daur3ane lagI hai| pAli-bhASA ke grantha par3hane, samajhane ke lie pAli-hindI zabdakoza kI bahuta AvazyakatA pratIta hote dekha nava nAlandA mahAvihAra ke nidezaka DaoN. ravIndra paMtha ke netRtva meM pAli-hindI zabdakoza kA kArya zurU huA aura aba bhagavAn gautama buddha ke 2550veM mahAparinirvANa varSa duniyA bhara meM gaMbhIratA ke sAtha manAne ke aitihAsika kSaNa para pAli-hindI zabdakoza, khaMDa-1 kA prakAzita honA mere lie harSa kI bAta hai| isa zabdakoSa ke prakAzana se pAli-bhASA ke sAmAnya pAThaka, zodha-kartA, prAdhyApakagaNa, vidyArthI evaM bauddha-dharma ke anuyAyiyoM ko pAli-bhASA par3hane-samajhane meM bar3I sulabhatA hogI, aisA merA vizvAsa hai| nava nAlandA mahAvihAra kI sthApanA 1951 I. meM huii| pAli evaM bauddha adhyayana ke kSetra meM viziSTa yogadAna ke kAraNa isa saMsthAna ne antarrASTrIya khyAti arjita kI hai| 1955-56 I. meM 2500veM buddhamahAparinirvANa-jayantI ke punIta avasara para saMsthAna ke nidezaka pUjya bhikkhu jagadIza kazyapa jI ne pahalI bAra devanAgarI lipi meM samasta pAli-tipiTaka ke prakAzana kA aitihAsika kArya kiyaa| yaha saMskaraNa samUce bauddhajagat meM tathA bauddhavidyAvettAoM ke bIca atyadhika lokapriya hai| Aja bhI vizva ke vibhinna kSetroM ke jJAnI, tiTipaka ke isI saMskaraNa ke upayoga ke prabala pakSadhara haiN| pUjya kazyapa jI kI bhI yaha abhilASA thI ki chAtroM, vidvAnoM For Private and Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viii evaM buddhavacanoM ke paThana meM ruci rakhane vAle sAmAnya hindI bhASI pAThakoM ke lie eka prAmANika pAli-hindI zabdakoza kI racanA kI jaae| durbhAgyavaza unake asAmayika dehAvasAna ke kAraNa unakA yaha svapna pUrA na ho skaa| merI yaha kAmanA hai ki nava nAlandA mahAvihAra ke nidezaka DaoN. ravIndra paMtha dvArA nirmita yaha pAli-hindI zabdakoza niHsaMdeha rUpa se vaMdanIya bhadanta kazyapa jI ke svapna ko pUrA karegA tathA chAtroM, zodhArthiyoM, zikSakoM evaM pAli tathA bauddhadharma ke adhyayana meM ruci rakhane vAle sAmAnyajanoM ke lie samAnarUpa se upayogI evaM lAbhaprada siddha hogaa| "ciraM tiTThatu saddhammo" (Ara. esa. gavaI) bihAra ke rAjyapAla For Private and Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org namo tassa bhagavato arahato sammAsambuddhassa prastAvanA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhagavAn buddha ne uruvelA ke bodhi-maNDapa meM anuttara-dharma kA jJAna darzana prApta kara jambudvIpa ke nagaroM, nigamoM evaM janapadoM meM bahujanahitAya, bahujanasukhAya vineya-janoM ko dharmAmRta kA pAna kraayaa| unake maukhika lokamAGgalika dharmopadeza devoM evaM mAnavamAtra ke liye kalyANakArI the| unake jIvanakAla meM hI unake ziSyoM ne unake vacanoM kA maukhika saMgraha evaM pracAra-prasAra vibhinna janapadIya bhASAoM meM kiyaa| durbhAgyavaza ina saMgrahoM meM se adhikatara saMgraha vilupta ho gaye athavA AMzika rUpa meM hI vartamAna kAla meM upalabdha haiM parantu buddha vacanoM kA ekamAtra saMgraha pAlibhASA meM sthaviravAdI paramparA kI sudRr3ha niSThA ke kAraNa isa zatAbdI ke pAThakoM ke paThanArtha upalabdha hai / bhArata meM pAli-bhASA ke adhyayana-adhyApana kI vilupta paramparA unnIsavIM sadI meM aneka logoM ke satprayAsoM punarujjIvita huii| vidyAlayoM, mahAvidyAlayoM evaM aneka vizvavidyAlayoM meM pAli bhASA tathA isake samRddha sAhitya ke paThana-pAThana hetu svatantra vibhAgoM kI sthApanA ke sAtha-sAtha uttama evaM udAtta mAnava mUlyoM ke sandezavAhaka pAlisAhitya ke adhyayana ke prati sAmAnya pAThakoM kA utsAha bhI uttarottara bar3ha rahA hai| saddharma kI vaijJAnika evaM tarkasaGgata prakRti ke kAraNa Adhunika adhyetA kI abhiruci pAli bhASA evaM sAhitya ke prati dRr3hatara ho rahI hai| parantu prAcIna bhASA hone ke kAraNa vartamAna kAla ke adhyetAoM evaM jijJAsu janoM ke liye pAli bhASA kA jJAna sahaja evaM sarala nahIM hai| unheM Adhunika bhAratIya evaM videzI bhASAoM meM kiye gaye pAli-granthoM evaM saMgrahoM ke anuvAdoM kA sahArA lenA Avazyaka ho jAtA hai sAtha hI ina bhASAoM meM pAli bhASA ke zabdakozoM kI upAdeyatA evaM svIkAryatA bhI svataH spaSTa ho jAtI hai| abhI taka koI prAmANika pAli-hindI zabdakoza upalabdha na hone se bhArata ke bahuta bar3e bhU-bhAga ke hindIbhASA-bhASI adhyetAoM evaM jijJAsu janoM ko pAlibhASA ko ThIka se samajhane meM atyadhika samasyAoM kA sAmanA karanA par3atA hai| sva. bhikSu Ananda kauzalyAyana dvArA racita pAli-hindI zabdakoza jaise eka do koza hI isa samaya upalabdha haiM, unameM bahuta thor3e zabdoM ko hI sthAna diyA jA sakA hai tathA zabdoM ke sandarbhasaGgata arthoM ko na dekara sAmAnya arthamAtra diye gaye haiN| inase vizvavidyAlaya ke snAtakottara kakSAoM ke chAtroM, zodhArthiyoM evaM dharma-jijJAsu sAmAnya pAThakoM kI AvazyakatAeM pUrNa nahIM ho pAtI thiiN| ina sabhI dRSTiyoM se eka mAnaka pAli-hindI zabdakoza ke praNayana kI anivArya AvazyakatA thI / upayukta pAli-hindI zabdakoza kA abhAva bahuta dinoM se anubhava kiyA jA rahA thaa| prastuta zabdakoza isa abhAva kI pUrti hetu kiyA jA rahA eka prayAsa hai| nava nAlandA mahAvihAra kI sthApanA ke pramukha uddezyoM meM se eka uddezya devanAgarI lipi meM sampUrNa buddhavacanoM ( tipiTaka) kA prakAzana tathA mAnaka pAli-hindI zabdakoza kA praNayana bhI thA / isI uddezya kI pUrti hetu nava nAlandA mahAvihAra ne bhagavAn buddha ke mahAparinirvANa ke 2500 veM varSa ke punIta avasara para 1955-56 I. meM liye gaye nirNaya ke Aloka meM sampUrNa pAlitipiTaka granthoM kA prathama bAra devanAgarI lipi meM prakAzana kara bhAratIya janamAnasa ke liye buddhavacanAmRta ke pAna kA suavasara pradAna kiyaa| kAlAntara meM pAli- tipiTaka ke granthoM para likhI For Private and Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gayIM aTThakathAoM ke prakAzana kI mahatvAkAMkSI yojanA ko nava nAlandA mahAvihAra ne apane hAtha meM liyaa| isI krama meM kucha aTThakathAoM ke atirikta sAsanavaMsa aura mahAvaMsaTIkA kA bhI devanAgarI lipi meM prakAzana pUrNa kiyA gyaa| parantu usa samaya eka mAnaka pAli-hindI zabdakoza ke praNayana kI yojanA pUrNa nahIM ho skii| nava nAlandA mahAvihAra ke saMsthApaka nidezaka sva. bhadanta jagadIza kazyapa ne buddhavacanoM ko sarvagrAhya banAne hetu tipiTaka ke devanAgarI saMskaraNa taiyAra karane tathA anuvAda-kArya meM ekarUpatA evaM prAmANikatA lAne hetu eka pAli-hindI zabdakoza kI saMracanA ko mahAvihAra kI bhAvI prakAzana-yojanAoM meM sammilita kiyA thaa| unakA yaha svapna prastuta zabdakoza ke praNayana ke rUpa meM yathArthatA kA svarUpa grahaNa kara rahA hai tathA bhagavAn buddha ke mahAparinirvANa ke 2550veM varSa meM tathAgata evaM saddharma ke prati mahAvihAra ke zraddhAkusuma ke rUpa meM arpita kiyA jA rahA hai| ___ nava nAlandA mahAvihAra ko eka antarrASTrIya stara ke bauddha-kendra ke rUpa meM vikasita karane ke uddezya se bhArata sarakAra ke saMskRti vibhAga ne varSa 1994 meM eka svAyattazAsI saMsthAna ke rUpa meM mahAvihAra kA adhigrahaNa sampUrNa parisaMpattiyoM evaM deyatAoM ke sAtha kiyA / kendra sarakAra ne isake uparAnta mahAvihAra ke bahumukhI vikAsahetu aneka kadama utthaae| eka mAnaka pAli-hindI zabdakoza kI racanA kI mahatvAkAMkSI yojanA bhI kendrIya adhigrahaNa ke uparAnta liye gaye nirNayoM meM se eka mahatvapUrNa nirNaya hai| prastuta zabdakoza ke praNayana ke pramukha preraNAsrotoM meM sva. bhadanta jagadIza kazyapa evaM pUjya satyanArAyaNa jI goyankA kA preraNAprada vyaktitva evaM unakI dharmacaryA hai| vipazyanA-vizodhana-vinyAsa (vi. vi. vi.) kI igatapurI (mahArASTra) meM sthApanA kara tathA vipazyanA-dhyAnapaddhati ke ziviroM dvArA paTipatti ko sudRr3ha kara pUjya goyankA jI ne tathAgata ke dharma ko sabhI ke bIca prakAzita kara mAnavatA evaM mAnavamUlyoM ko jAgRta kiyA hai| vi. vi. vi. dvArA devanAgarI lipi meM samasta pAli-tipiTaka. samasta aTThakathAeM, mUlaTIkAeM evaM aneka anuTIkAeM janasAmAnya ke liye sulabha karAyI gyiiN| prastuta zabdakoza meM vi. vi. vi. dvArA prakAzita pAli-vAGmaya ke vibhinna khaNDoM ko hI prakAzana kI samagratA ke kAraNa pramukha AdhAra banAyA gayA hai| hindI-bhASA meM dharma ke vAstavika tattva ko prakAzita karane kA mahattvapUrNa kArya bhI pUjya goyankA jI kI preraNA se hI puSpita evaM pallavita huA hai| prastuta zabdakoza kI saMracanA ke saMkalpa kI pRSThabhUmi meM pUjya goyankA jI kI isa sadicchA kI bahuta bar3I bhUmikA hai ki hindI-bhASAbhASI jana-jana taka dharma kA sandeza pahuMcAne meM pAli-hindI zabdakoza kI mahatI mahattA hone se isa prakAra ke zabdakoza kI racanA atyanta Avazyaka hai| janasAdhAraNa ke sammukha prastuta pAli-hindI zabdakoza eka ora chAtroM evaM zodhArthiyoM kI cira-pratIkSita AvazyakatAoM ko pUrNa karane hetu hai to dUsarI ora pAli-bhASA meM surakSita saddharmAmRta ke pipAsu sAmAnya-janoM kI pipAsA ke upazamana meM bhI sahAyaka hai| zabdakoza ke prayogakartAoM ke ina samUhoM kI aparihArya apekSAoM ko dRSTi meM rakhate hue hamane pAlibhASA meM nibaddha piTaka evaM anupiTaka sAhitya meM prayukta adhikatara mahattvapUrNa zabdoM kA cayana isa zabdakoza meM arthaprakAzana hetu kiyA hai| pAli-sAhitya meM prayukta samagra zabdarAzi ko zabdakoza ke antargata niviSTa kara sakanA azakya hai phira bhI prayAsa yahI kiyA gayA hai ki koI bhI mahattvapUrNa zabda chUTane na paaye| isa zabdakoza meM gRhIta zabda-vyAkhyAna-yojanA ke viSaya meM yaha spaSTa karanA Avazyaka hai ki isa zabdakoza meM zabdoM ke vibhinna viziSTa arthoM para prakAza DAlane vAle uddharaNa yA sandarbha mukhya rUpa se tipiTaka, aTThakathAoM evaM mUlaTIkAoM se liye gaye haiM tathA zabdoM ke arthoM kA nirdhAraNa zabdoM kI vyutpatti para hI AdhArita For Private and Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir na hokara aTThakathAoM meM diye gae nirvacanoM ke Aloka meM bhI huA hai| ina vyAkhyAnoM ke anuzIlana se pAli ke adhyetA ko upayukta paryAyavAcaka zabda DhUMr3hane meM tathA buddhadharma ke vizeSa sandarbha meM usa zabda ke viziSTa artha kA nirdhAraNa karane meM nizcaya hI ucita mArgadarzana prApta ho skegaa| zabdoM ke artha-nirdhAraNa hetu pAlibhASA ke ekamAtra paramparA-prApta paryAyakoza abhidhAnappadIpikA' tathA isakI sUcI se paryApta sahAyatA lI gayI hai| zabdoM kI vyutpattiyAM mukhya rUpa se pAlibhASA kI kaccAyana, moggallAna evaM saddanIti nAmaka vyAkaraNa-paramparAoM ke Aloka meM dI gayI haiN| isa zabdakoza meM atyanta Avazyaka takanIkI zabdoM, vizeSa rUpa se vinaya, abhidhamma evaM vipassanA se sambandhita zabdoM kI saMkSipta vyAkhyA laghu-TippaNiyoM ke rUpa meM yathAsthAna dI gayI hai| isa koza ko aura adhika upayogI banAne hetu zabdakoza ke antima khaNDa meM kucha pariziSToM ke jor3e jAne kI yojanA bhI banAI gaI hai| ina pariziSToM meM pAligAthAoM ke chandoM, alaGkAroM, upAkhyAnoM, bhaugolika evaM sAMskRtika mahattva ke zabdoM Adi ko jor3A jAnA hai| zabda-nirvacana-hetu apanAyI gayI paddhati Adi ke sambandha meM vizeSa bAteM "zabdakoza dekhane ke liye Avazyaka nirdeza" zIrSaka meM batalA dI gayI haiN| isa koza ke praNayana meM tathA ise parisaMskRta svarUpa pradAna karane meM hameM pAli-tipiTaka ke yazasvI aTThakathAkAra AcArya buddhaghoSa, AcArya buddhadatta evaM AcArya dhammapAla ke zabda-nirvacanoM se vizeSa sahAyatA milI hai| sthaviravAdI-paramparA ne pAli-bhASA ke vibhinna zabdoM ke jo viziSTa abhiprAya sunizcita kiye the unake jJAna ke eka-mAtra sAdhana pAli-aTThakathAeM hI haiN| punazca jo zabda aTThakathAoM meM suspaSTa rUpa se vyAkhyAta nahIM ho sake the unheM uttarakAla meM racita mula-TIkAoM evaM anaTIkAoM meM spaSTa kiyA gayA hai| prastata zabdakoza kA zabdArtha ramparika vyAkhyAnoM para hI AdhArita hai| ataH hama ina granthoM ke yazasvI racanAkAroM ke prati kRtajJatA kA bhAva vyakta karate haiN| inake atirikta pAli-iMgliza DikzanarI (pro. risa DeviDsa, pA. Te. so., landana), e DikzanarI oNpha dI pAli laiMgaveja (Ara. sI. cAilDarsa, landana), e kriTikala pAli DikzanarI (vI. Trekanara, raoNyala Deniza akAdamI, kopenahegena), pAli-iMgliza DikzanarI (e. pI. buddhadatta mahAthera, kolambo), buddhisTa hAibriDa saMskRta grAmara eNDa DikzanarI (epha. ejarTana, nyU hAvena), DikzanarI oNpha pAli propara nemsa (2 khaNDoM meM, jI. pI. malAlazekhara, landana) tathA DikzanarI oNpha arlI buddhisTa monaisTika Tamsa (pro. sI. esa. upAsaka, nAlandA) jaise Adhunika zabdakoza bhI isa koza kI saMracanA meM atyadhika upayogI siddha hue haiN| ataH ina kozoM ke vidvAn sampAdakoM ke prati hama hRdaya se AbhAra vyakta karate haiN| __ mahAvihAra kI niyantrI pariSad ke adhyakSa bihAra ke mahAmahima rAjyapAla mahodaya ne saMsthAna ke caturmukha vikAsa tathA isake zaikSaNika kriyA-kalApoM ke utthAna hetu sadA mArgadarzaka kI mahatI bhUmikA kA nirvahaNa kara hameM protsAhita kiyA hai| prastuta zabdakoza ke prakAzana kI pariyojanA kI saphala pariNati meM mahAmahima mukhya preraNA srota rahe haiN| mahAmahima ke isa udAtta dRSTikoNa evaM vidyAnurAga ke lie hama vinata kRtajJatAbhAva vyakta karate haiN| bhArata sarakAra ke saMskRti vibhAga ke sammAnanIya mantrI, saciva, saMyukta saciva tathA anya padAdhikAriyoM ne isa zabdakoza kI pariyojanA ke kAryAnvayana-hetu udAratApUrvaka Arthika anudAna dekara ise saphala pariNati kI avasthA taka pahuMcAyA hai| hama unake prati hArdika AbhAra vyakta karate haiN| For Private and Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org xii zabdakoza-saMracanA kI Adhunika prakriyA meM dinAnudina naI-naI paddhatiyoM kA samAveza ho rahA hai| prastuta zabdakoza ke saMkalana evaM nirvacanoM ko suvyavasthita svarUpa pradAna karane hetu bauddha-vidyA ke anubhavI vidvAnoM kI eka parAmarzadAtrI samiti kA gaThana kiyA gayA thaa| pro. ena. eca. santAnI, zrI esa. ena. TaNDana, pro. sunIti kumAra pAThaka, DA. satyaprakAza zarmA, pro. maheza devakara, pro. deva prasAda guhA tathA DA. je. esa. negI ne samiti kI baiThakoM meM upasthita hokara zabdakoza ke praNayana meM amUlya dizAnirdeza pradAna kie| pro. ema. jI. dhar3aphale, pro. saMghasena siMha tathA pro. vizvanAtha banarjI jaise mUrdhanya sudhIjanoM ne bhI isa zabdakoza kI saMracanA meM apane amUlya parAmarza dekara kArya ko saphala pariNati kI sthiti taka pahuMcAyA hai| pro. sunIti kumAra pAThaka isa pariyojanA ke praNayana meM mUla preraNAsrota haiM tathA zabdakoza - saMracanA-prakriyA ke pratyeka caraNa meM inakA sRjanAtmaka sahayoga hameM sadA prApta hotA rahA hai| ina sabhI sudhIjanoM ke prati hama vinata kRtajJatAbhAva vyakta karate haiN| isa cirakAMkSita pAli-hindI zabdakoza kI pANDulipi taiyAra karane meM zodha - sahAyaka zrI murArI mohana kumAra sinhA, DaoN. ciraMjIva kumAra Arya, DaoN. vizvajIta prasAda siMha, zrI saccidAnanda siMha kA apratima yogadAna rahA hai, ataH ye sAdhuvAda ke pAtra haiN| bihAra vidhAna pariSad ke pustakAlaya ke pUrva pustakAdhyakSa zrI zyAma deva dvivedI isa zabdakoza kI bhASA ko saMzodhita karane tathA viSayavastu ko vyavasthita svarUpa pradAna karane meM apanA amUlya yogadAna diyA hai| isake lie hama unheM hArdika dhanyavAda dete haiN| isa zabdakoza kI pANDulipi ke kampyUTara-TaMkaNakArya meM zrI rAjeza kumAra jAyasavAla ne pUrNa manoyoga evaM adhyavasAya ke sAtha lagakara isakI saphala pariNati meM amUlya yogadAna diyA hai| isake lie hama unake prati hArdika AbhAra vyakta karate hai / hama isa vizvAsa ke sAtha yaha zabdakoza prayoga ke rUpa meM jana-sAmAnya ke samakSa prastuta kara rahe haiM ki yaha zabdakoza kevala chAtroM evaM zodhakartAoM ke liye hI nahIM, apitu saddharma-rasa ke pAna ko utsuka sabhI vineyajanoM ke liye hitakara evaM upayogI siddha hogA / koI bhI kRti kitanI hI sAvadhAnI se kyoM na likhI gayI ho, sarvathA doSamukta nahIM ho sakatI / prastuta zabdakoza bhI isakA kathamapi apavAda nahIM ho sakatA / ataH vijJajanoM se yaha nivedana hai ki jahAM kahIM bhI ve isa koza meM kisI prakAra kI truTiyAM athavA azuddhiyAM dekheM to unheM sudhArane hetu apane amUlya parAmarza dekara anugRhIta karane kI ahaitukI kRpA kareM tAki Ane vAle khaNDoM kA saMkalana ina mUlyavAn parAmarzo ke Aloka meM adhika paripUrNa rUpa meM prastuta kiyA jA ske| A-paritosA vidUnaM sAdhu na maJJe payogaviJJANaM / balavApi sikkhitAnaM attani appaccayaM ceto // nava nAlandA mahAvihAra, nAlandA buddha jayantI buddhaparinirvANAbda 2550 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only ravIndra paMtha nidezaka aura pradhAna sampAdaka evaM sampAdaka maNDala Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Namo Tassa Bhagavato Arahato Sammasambuddhassa Preface The Perfectly Enlightened One, the Buddha, himself realised the supreme knowledge (= Bodhijnana) under the Bodhi tree at Uruvela (known as Buddha-Gaya) and travelled through villages, cities and Janapadas of Jambudvipa to propagate his Dhamma-ambrosia for the good and welfare of the many and liberated thousands and thousands of people from suffering through repeated existences (= samsara). What he taught and preached verbally, was beneficial to both the gods and men. Immediately after his Mahaparinibbana his disciples collected his teachings at the Council of Rajagaha and verbally propagated the same in different colloquial dialects of north and central India. Unfortunately, a great part of this collection was lost and only a part was somehow preserved. It is a good news for the entire Buddhist world that the Theravada tradition has preserved and maintained the teachings in Pali in its pristine purity in a chain of teacher and taught and they are available even today due to enthusiastic zeal and faithful allegiance of the Theravadin Buddhists of Myan-mar, Srilanka, Thailand, Laos, Cambodia and Bangladesh etc. In the nineteenth century, the lost Pali tradition of India was revived by the utmost efforts of some dedicated scholars of modern India. The study of Pali language and literature started in full swing in schools, colleges and universities. In some institutions separate departments for the study of Pali have been established. Among the general readers too interest for the study of Pali and Buddhism grew up to a great extent. Due to its scientific and logical approach, tendency for the study of the Pali literature carrying the messages of ancient India has been increasing day by day among the common people. But as Pali is the ancient classical language, it is not easy to learn it by the students and general readers. They have to depend on the Indian and foreign translations of the Pali texts. Side by side necessity arose to have Pali dictionaries in these languages. Owing to the non-availability of a standard Pali-Hindi dictionary Hindi-speaking people of a greater part of India, students and researchers of Pali and general public, have to face difficulties to study Pali and collect data for various purposes from Pali literature. The late Pandit Bhadant Ananda Kausalyayan compiled a small Pali-Hindi dictionary. This is undoubtedly a pioneer work but it does not contain sufficient Pali words and general meaning of the words have been given there without discussing their literal meanings. Therefore this is not so much helpful to the post-graduate students and researchers of the universities as well as to the general public interested in theoretical and practical aspects of Buddha's teachings, specially their technical and philosophical vocabularies. From these points of view an authentic Pali-Hindi dictionary had been a long desideratum. The present Pali-Hindi dictionary is just an attempt to fulfil the needs of the day. For Private and Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xiv Among the principal aims and objective of establishing the Nava Nalanda Mahavihara by the late Bhikshu Jagadish Kashyap was to publish the entire Pali-Tipitaka texts and their commentaries and to compile an authentic Pali-Hindi dictionary. To materialise the objectives, the Nava Nalanda Mahavihara published for the first time the entire Pali-Tipitaka texts in Devanagari script in 1955-56 during the 2500th year of Buddha-Jayanti which was observed in pomp and grandeur in India and abroad. This publication gave a golden opportunity to the people in general to know about the Buddha and his teachings lost in India several centuries ago. Thereafter, the Nava Nalanda Mahavihara took up the project of publishing the PaliAtthakathas or the commentaries written on the Tipitaka texts. As a result in due course many volumes of the Pali-Atthakathas were published. Side by side Sasanavamsa and Mahavamsatika also have been published. All these had been possible by the noble and generous attitude and sincere dedication of the late Ven. Jagadish Kashyap, the founder and Director of the Nava Nalanda Mahavihara and also by the dedicated co-operation of his teamcolleagues. Unfortunately, in his life time, Ven. Kashyapji could not materialise his noble dream of compiling an authentic Pali-Hindi dictionary. The present dictionary is an attempt to fulfil his dream and mission. To make this institute, an international centre for the study of Pali and Buddhist Studies, the Ministry of Culture, Govt. of India, came forward in 1994 and took up the Mahavihara along with its assets and liabilities and gave it a status of an autonomous institution. This apart, the Central Govt. has already taken various measures for the overall development of the Mahavihara. One of them is to compile an authentic Pali-Hindi dictionary. Ven. Jagadish Kashyap had been the main source of inspiration for this dictionary project. Dr. Acharya Satyanarayan Goenka also has always been inspiring this centre by his noble blessings and advice to see this Dictionary project a great success. Dr. Goenkaji established Vipassana Research Institute (V.R.I.) at Igatpuri (Nasik, Maharastra) wherefrom entire Pali-T'ipitaka texts, their Atthakathas and Tikas of Chatthasangayana edition were published in Devanagari script and CD Rom for the good and welfare of the people in general as well as for the meditators, Pali students of all categories, the Pali teachers and the researchers of Indology, As the Tipitaka texts, their Athakathas, Mulatikas and Tikas are available in their entirety in the Igatpuri edition, the present dictionary has been utilising the V.R.I. Igatpuri edition of Pali texts only in its Pali-Hindi dictionary. To propagate the real nature of Dhamma in Hindi is the glorious task which has been flourished by the noble inspiration and blessings of Dr. Goenkaji. Behind the compilation of the present dictionary Goenkaji's heartfelt desire actively worked as he knew it well that to propagate the noble message of Dhamma among the Hindi-speaking people, the Pali-Hindi dictionary would be an inevitable medium. The present Pali-Hindi dictionary will serve two purposes: (i) it will fulfil the longcherished desires of the students and the researchers; (ii) it will quench the thirst of the common people interested in knowing the ambrosia-like Dhamma of the Buddha. Keeping all these in mind and considering the necessity and expectations of those, who will use this dictionary, very useful and choicest words have been collected from the Pali-Tipitaka and Anupitaka literature and included in the dictionary with their proper meanings and real interpretations. For Private and Personal Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir XV It is not possible to include all the Pali words in a dictionary which have been used in the entire Pali literature. Nevertheless the compilers of this dictionary had been cautious enough and vigilant in every step so that any useful word must not slip or be omitted. This is necessary to make it clear as regards the meanings and explanations of the words adopted in this dictionary that to understand the real meaning of a word suitable quotations and examples are given especially from the Pali-Tipitaka, Atthakathas, Mulatikas and while giving meaning of a word the compilers did not depend only on the etymology of the word but also on the explanations of the word given in the Apphakathas, Tikas and Anutikas. This will help the readers to know the synonyms of the word as well as to ascertain the doctrinal meaning implied in a particular word. The only available dictionary in Pali language i.e. the Abhidhanappadipika with its Suci has been immensely utilised here to ascertain the proper meaning of a particular word. For the derivations of the words the Pali grammatical works like Kaccayana-vyakarana, Moggallana-vyakarana and Saddaniti have been consulted wherever necessary. In this dictionary the technical words, especially Abhidhammic and Vinayic terms and also the words connected with Vipassana meditation have been briefly explained and given in the proper place in the form of note (= f.). To make this dictionary more useful to the readers of all categories some appendices will be given in the last and concluding volume of this dictionary. In these appendices we propose to explain metres of the Pali-Gathas, rhetorics, narratives and the words of geographical and cultural importance. Instructions for the use of the dictionary are given in a separate para titled "Necessary guidance for the use of the dictionary" (zabdakoza dekhane ke liye Avazyaka nirdeza ). The writings of the great Pali commentators like Acharya Buddhaghosa, Acharya Buddhadatta and Acharya Dhammapala were very much helpful, while compiling this dictionary as well as giving it a purified form. What the Theravada tradition ascertained the main purport of the different words of the Pali language, its sources of knowledge had been the Pali Atthakathas. Again while the explanation of a word seemed not clear in the Athakathas, in later period were further clearly explained in the Mulatikas and the Anutikas. In the present dictionary meanings of the entry-words are based on these traditional explanations. We, therefore, express our heartiest gratitude to those famous commentators and exegetists. Apart from these, the Pali-Hindi dictionary (Rhys Davids and W. Stede, P.T.S., London), A Dictionary of the Pali Language (R.C. Childers, London), A Critical Pali Dictionary (V. Trenckner, Royal Danish Academy, Copenhagen), Pali-Hindi dictionary (A.P. Buddhadatta Mahathera, Colombo), Buddhist Hybrid Sanskrit Grammar and Dictionary (F. Edgerton, New Haven), Dictionary of Pali Proper Names (2 Vols. G.P. Malalasekera, London) and Dictionary of Early Buddhist Monastic Terms (C.S. Upasaka, Nalanda) also have been very much helpful for the compilers of this dictionary. We, therefore express our heartiest thanks to the learned editors of these dictionaries. His Excellency the Governor of Bihar, who is also the Chairman of the Board of Management of the Nava Nalanda Mahavihara, took keen interest in the alround development of the institute and encouraged us for making the institute an ideal centre of education. His For Private and Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Xvi Excellency was the most prominent source of the inspiration for the present dictionary project. We express humble thankfulness to His Excellency. The implimentation of the project was improbable without financial support. We are specially thankful to the Honourable Minister and officials of the Department of Culture, Government of India who, promptly approved this project and financed it. An advisory committee consisting of eminent scholars of Buddhism was formed in order to make this compilation work perfect, systematic and in accordance to the modern methodology. Prof. N.H. Samtani, Sri S.N. Tandon, Prof. S.K. Pathak, Dr. S.P. Sharma, Prof. Mahesh Deokar, Prof. D.P. Guha and Prof. J.S. Negi, took so much pain in attending the meetings of this committee and gave valuable guidelines for the compilation of this dictionary. We express our humble thankfulness to them. We are also thankful to Prof. M.G. Dhadphale, Prof. Sanghasen Singh and Prof. Biswanath Banarjee for their valuable suggestions. Prof. S.K. Pathak has been the most prominent source of inspiration for the compilation of this dictionary. He took personal interest in the project. He deservers special thanks for his unique contribution. While preparing the manuscript of this long-cherished dictionary research assistants Sri Murari Mohan Kumar Sinha, Dr. Chiranjeev Kumar Arya, Dr. Vishwajit Prasad Singh, Sri Sacchidananda Singh, extended their unparalleled help for which we are highly thankful to them. We are also thankful to Sri S.D. Dwivedi, former librarian, Bihar Vidhan Parishad library for extending his valuable help. We express thankfulness to Mr. Rajesh Kumar Jaiswal for his dedication in preparing computerized type-setting of the manuscript. With our full confidence we dedicate this dictionary to the people of India in general. Most confidently we may assure that this dictionary will be useful and helpful not only to the students and researchers, but also to those who are desirous to taste the Dhammarasa of the Buddha. Whatever precaution might be taken for the publication of any research work, it can not be free from mistakes. The present dictionary also can not be free from lapses and mistakes. It is, therefore, our humble submission to the learned readers and scholars to be kind enough not to overlook the lapses and mistakes they will come across in our dictionary, but to inform us with suggestions which will help us in preparing the forthcoming volumes of the dictionary free from errors. A-paritosa vidunam sadhu na manne payogavinnanam. Balavapi sikkhitanam attani appaccayam ceto. Nava Nalanda Mahavihara, Nalanda Buddha-Jayanti 2550h Year of the Mahaparinibbana of the Buddha Dr. R. Panth Director and Chief Editor Members of the Editorial Board For Private and Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zabdakoza dekhane ke lie Avazyaka nirdeza 1. zabdoM kA krama vinyasana pAli-vyAkaraNoM meM ullikhita devanAgarI varNamAlA ke akArAdi varNoM ke krama ke anurUpa kiyA gayA hai| 2. hrasva-svara-paravartI anusvAra - (niggahIta) yukta zabda kA vinyasana hrasva svara se prArambha hone vAle zabdoM ke turanta bAda meM kiyA gayA hai, jaise ki akArAdi zabdoM kA prArambha 'a' zabda ke sAtha kiyA gayA hai tathA inake uparAnta paravartI anusvArayukta 'aMsa' Adi kA vinyasana huA hai| 3. saMjJA-zabdoM kA prAtipadika-rUpa rakha kara usake Age pu0 yA strI. yA napuM. likhakara usake viziSTa liMga ko darzAyA gayA hai, jaise ki aMsa ke turanta bAda pu0 likhakara Age usake aMsa, aMsena evaM aMse Adi rUpa ullikhita kiye gaye haiM / 4. vizeSaNa - zabdoM kA prAtipadika-rUpa rakhakara usake Age tri. likha diyA gayA hai, jaise ki aMsava, akakkasa, akkhAta, tri. Adi / 5. kriyAvizeSaNa ke rUpa meM vyavahRta nipAtoM ke Age kri. vi. likhA gayA hai tathA saMjJA athavA vizeSaNoM se vyutpanna kriyAvizeSaNoM ko usa saMjJA athavA vizeSaNa ke hI antargata darzAyA gayA hai jaise, 'para' ke antargata paraM yA parena athavA 'samIpa' ke antargata samIpaM yA samIpe ko rakhakara kri. vi. likha diyA gayA hai| 6. kisI bhI eka zabda ke alaga-alaga arthoM ko arabika kramAMka dekara darzAyA gayA hai tathA uddharaNoM ke ullekha meM bhI arabika aMkoM kA hI prayoga kiyA gayA hai| jaise- 'adhivattha' meM ( pR0 175 ) 1.ka., 1.kha. ityAdi aura dI. ni. 2.76; ma. ni. 2.251 ityAdi / 7. uddharaNoM ke lie vipazyanA-vizodhana- vinyAsa, igatapurI ke varSa 1993 se 1998 taka mudrita saMskaraNa ko hI pramukha AdhAra banAyA gayA hai kyoMki isI saMskaraNa meM pAli- tipiTaka, aTThakathAe~ tathA adhikatara mUlaTIkAe~ evaM anuTIkAe~ upalabdha haiN| isI saMskaraNa ke sandarbha kA aMkana sambaddha uddharaNa ke turanta bAda kiyA gayA hai| jaise 'adhivRtthaM kho me ambapAliyA gaNikAya bhattaM, dI. ni. 2.76 1 8. vi. vi. vi. igatapurI ke saMskaraNa meM sandarbha upalabdha na rahane kI sthiti meM kevala romana, nAlandA athavA anya upalabdha saMskaraNa ke sandarbha kA hI aMkana uddharaNa ke uparAnta kara diyA gayA hai| udAharaNArtha mahAvaMsa, dIpavaMsa, cULavaMsa, dAThAvaMsa, gandhavaMsa, sAsanavaMsa, saddhammopAyana, moggallAna-vyAkaraNa, kaccAyana-vyAkaraNa, saddanIti, abhidhAnappadIpikA Adi granthoM ke uddharaNa anya upalabdha saMskaraNoM se diye gaye haiN| 9. vi. vi. vi. evaM romana saMskaraNoM ke bIca upalabdha pAThAntara ko saMketAkSara pAThA. likhakara sUcita kiyA gayA jaise ki 'aJjana' ke antargata 'aJjanAraho' kA pAThA. accnaarho| 10. gadyabhAga se gRhIta uddharaNoM ke sandarbhAGkoM meM sambaddha saMskaraNoM kI pRSTha saMkhyA dI gayI hai parantu theragAthA, therIgAthA, dhammapada, suttanipAta, dIpavaMsa, mahAvaMsa, khuddakapATha, udAna, cULavaMsa, saddhammopAyana, abhidhAnappadIpikA, saddhammasaMgaho, abhidhammAvatAra, nAmarUpapariccheda, paramattha-vinicchaya, saccasaGkSepa, khudda - sikkhA, vinayavinicchaya, uttaravinicchaya, gaMdhavaMsa, jinacarita, jinAlaMkAra, anAgatavaMsa, telakaTAhagAthA, thUpavaMsa, dAThAvaMsa, kuttodaya, subodhAlaMkAra, saccasaMgaho jaise gAthA-saMgrahoM ke uddharaNoM ke sandarbhAGkoM meM gAthA For Private and Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xviii saMkhyA kA ullekha huA hai| suttanipAta ke gadyabhAga ke sandarbho kA saGketa pR. kA ullekha kara tathA gAthAoM kA saMketa gAthA-saMkhyA dvArA kiyA gayA hai| 11. jAtaka kI gAthAoM evaM aTThakathA donoM se gRhIta uddharaNoM ke sandarbha jAtaka aTThakathA kI pRSTha-saMkhyA dvArA saGketita kiye gaye haiN| 12. vinaya evaM abhidhamma ke viziSTa pAribhASika zabdoM ke nihitArtha ke spaSTIkaraNa hetu saMkSipta TippaNiyA~ dI gayIM haiN| 13. pAli-zabdoM ke saMskRta-samAnAntara koSThaka [ ] ke antargata saGketita kara diye gaye haiN| 14. prAyaH mUla-zabdoM kI saMkSipta vyutpatti zabda ke uparAnta hI de dI gayI hai| 15. mUla-zabda se vyutpanna usa zabda ke vividha prayogoM ko prAyaH (ka) usI mUlazabda ke antargata par3I rekhA - ke pazcAt rakhA gayA hai, jaise ki bhagavantu ke bhagavA, bhagavatA, bhagavati Adi vibhinna vibhaktiyoM ke padoM ko mUla prAtipadika bhagavantu ke hI antargata rakhA gayA hai. (kha) samasta padoM ko mUla-zabda ke hI antargata par3I rekhA -ke pazcAt rakhA gayA hai, jaise ki bodhi ke antargata - rukkha, 'bodhirukkha' kA sUcaka hai| 16. vibhinna dhAtuoM se niSpanna kriyArUpoM ko sambaddha dhAtu ke vartamAna kAla ke prathama puruSa ekavacana ke rUpa ke hI antargata rakhA gayA hai, jaise ki gim (jAnA) dhAtu se vyutpanna vividha kAloM, bhAvoM evaM kRtpratyayAnta rUpoM ko 'gacchati' zIrSaka ke antargata rakhA gayA hai| yatra-tatra kucha kriyA-rUpoM ko svatantra praviSTi ke antargata bhI rakhA gayA hai| 17. upasargayukta dhAtuoM ke rUpa pRthakrUpa se upasarga ke AdivarNa kI krama-sthiti ke anurUpa vinyasta kiye gaye haiN| 18. uddharaNoM ko tirache (Italics) TaMkaNa meM prastuta kiyA gayA hai| 19. saMketasUcI 'ka' ke antargata vyAkaraNa Adi ke viziSTa pAribhASika zabdoM ke saGketAkSara ullikhita haiM jabaki saMketa-sUcI 'kha' meM sandarbha-granthoM ke nAmoM ke saGketaka prastuta kiye gaye hai| 20. pAli-sAhitya meM ullikhita upAkhyAnoM, prayukta chandoM, alaGkAroM, viziSTa pAribhASika zabdoM evaM bhaugolika zabdoM Adi ke sAmAnya vyAkhyAnoM ko zabdakoza ke anta meM vibhinna pariziSToM ke rUpa meM jor3a diye jAne kI yojanA hai| 21. zabdakoza ke zabda-vyutpattiparaka saMkSipta nirdezoM meM hindI-bhASI pAThakoM kI suvidhA ko dhyAna meM rakhate hue vyAkaraNoM meM gRhIta pAribhASika zabdoM kA prayoga kiyA gayA hai| jaise ki buddho ke vyutpatti-paraka nirvacana meM pra. vi., e. va. tathA gacchati ke lie varta., pra. pu.. e. va. likhA gayA hai| pAribhASika zabdoM kI saMketAkSara-sUcI meM vyAkaraNa ke ina pAribhASika zabdoM ke pAli-samAnAntara bhI de die gae hai| 22. yadyapi Adhunika hindI-lekhana meM parasavarNa ke sthAna para prAyaH anusvAra kA hI prayoga hone kI pravRtti banatI hai parantu zabdakoza ke hindI-nirvacanoM meM donoM kA prayoga huA hai| 23. candravindu ke sthAna para anusvAra kA hI prayoga huA hai| For Private and Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zabdakoza meM prayukta saMketaka-cihna eka se adhika sambaddha uddharaNoM ke bIca pUrNa samAnatA kA sUcaka cihna samAsa ke pUrvapada meM vyAkhyeya zabda kI sthiti ko sUcita karane vAlA tathA pratyeka uddharaNa ke pUrva meM diyA huA cihna sambaddha uddharaNa kI aparisamApti kA saGketaka cihna dhAtu kA cihna yoga-sUcaka cihna. () laghu-koSTaka kA cihna, jisameM sambaddha zabda kI vyutpatti, samAnAntara athavA pAThAntara Adi antarniviSTa kiye gaye haiM. [] bRhat-koSTaka kA cihna jisameM vyAkhyeya pAli-zabda ke samAnAntara saMskRta athavA bauddhasaMskRta zabda antarniviSTa kara prastuta kiye gaye haiM. vivecya zabda ke vivecana ke anta meM prayukta pUrNa-virAma-cihna. For Private and Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zabdakoza meM pAli-zabdoM ke lie prayukta devanAgarI varNamAlA kA svarUpa svara:vyaJjana :(a-sahita) a, A, i, I, u, U, e, o ka, kha, ga, gha, Ga ca, cha, ja, jha, Ja Ta, Tha, Da, Dha, Na ma ya, ra, la, va, sa, ha, La,i prastuta koza meM prayukta varNa-krama kaccAyana-vyAkaraNa meM 8 svaroM evaM 33 vyaJjanoM sahita kula 41 vargoM kA ullekha haiN| zabdakoza meM isI prakriyA kA anusaraNa kiyA gayA hai| zabdoM kA varNAnurUpa krama-vinyAsa nimnalikhita rUpa meM kiyA gayA hai a, aM, A, i, I, I, u, uM, U, e, o yahI krama svara-sahita vyaJjanoM ke vinyasana meM bhI grahaNa kiyA gayA hai| kisI bhI saMyukta vyaJjanayukta zabda ko sasvara vyaJjana vAle zabdoM ke bAda meM rakhA gayA hai| jaise ki akakkasa (pR. 2) se lekara akosalla (pR. 14) taka asvarayukta visaMyukta kakAra vAle zabdoM kI praviSTi ke uparAnta hI saMyukta kavyaJjanayukta "akka" Adi kA upanyasana kiyA gayA hai| For Private and Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org a. ani. saMketa-sUcI ka. vyAkaraNa saMbaMdhI pAribhASika zabda saMketa sUcI saM. pAribhASika zabda pAli pAribhASika zabda romana (aMgrejI) pAribhASika zabda avyaya avyaya Indeclinable aka. kri. akarmaka kriyA akammaka kriyA Intransitive Verb adya. adyatana bhUta ajjatanI vibhatti Aorist anta. antargata Included anadya. anadyatana-bhUta hIyattanI vibhatti Imperfect aniyamita Irregular anu. anujJA (lo) paJcamI vibhatti Imperative mood apa. apapATha apapATho Corrupt reading avyayI. sa. avyayIbhAva-samAsa avyayIbhAva-samAso Adverbial compound a. mA. ardhamAgadhI aTDamAgadhI Ardha-magadhi ala. sa. alUka-samAsa alutta-samAso Non-obsolete compound Aga. Agama Agamo Augmentation Atmane. Atmanepada attanopada Middle Conjugation AlaM. pra. AlaMkArika prayoga Figurative use A. za. Adatta zabda Borrowed Word icchA . icchArthaka (sananta) icchita Desiderative ita.. itaretara dvandva itarItara dvandva Individual Copulative or Aggregative Compound utta. pa. uttara-pada uttara pada Later Member (of a compound) u. pu. uttama puruSa uttama-purisa First Person upa. upasarga upasagga Prefix upa. sa. upapada-samAsa upapada-samAsa U. draSTa. Upara draSTavya See above e.va. eka-vacana ekavacana Singular Number aupa. aupacArika Formal ka. Agent, Nominative case ka. nA. kartRnAma kattari nAma Agent noun kartR. vA. kartR-vAcya kattukAraka Active Voice karma. vA. karma-vAcya kammakAraka Passive Voice karma, sa. karmadhAraya samAsa kammadhAraya-samAsa Adjectival compound kAra. kAraka kAraka Case kAlA. kAlAtipatti kAlAtipatti Conditional kri. pa. kriyA-pada AkhyAtapada Verbal formation kri. nA. kriyA-nAma AkhyAtapada Verbal noun kri. rU. kriyA-rUpa kriyA-rUpa Verbal form kri. vi. kriyA-vizeSaNa kriyA-visesana Adverb kRdanta kitakanAma Primary derivative gAthA gAthA Verse ca. vi. caturthI-vibhakti catutthI vibhatti Dative cha. saM. chaTThasaMgAyana chaTTa-saMgAyana 6th Council of Myanmar jaeN. pA. Te. so. jarnala oNpha pAli TeksTa sosAiTI Journal of Pali Text Society kartA kattukAraka kRda. gA. For Private and Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xxii as TIkA taddhita tadeva tappurisa 18 tatpu. TippaNI TIkA taddhita tadeva tatpuruSa tadbhava tatsama tulanIya tulanAtmaka vizeSaNa tRtIyA-vibhakti triliGga dvandva-samAsa ta. bha. ta. sa. tula. tula. vi. tR. vi. tri. dva. sa. tulanIya tatiyA-vibhatti tiliGgaka dvanda-samAsa draSTa. dvi.va. dvi. vi. dvi. sa. na. tatpu. na. ba. napuM. nA. dhA. nA. pa. nA. rU. Foot Note Commentary Secondary Derivative Ibid., As above Determinative Compound Derived from Sanskrit Similar to Sanskrit To be compared Adjectives of Comparison Instrumental case Adjective Couplative compound co-ordinate compound See Dual number Accusative Numerical compound Negative Negative adjectival compound Neuter Gender Denominative Substantive noun Declension Nalanda Edition Particle Dative Infinitives Negative Below Derived form Active Form Ablative Perfect Tense Pali Text Society, London Variant reading Technical Masculine Gender Absolutive Ordinals Prefix Page Third Person Nominative Old Indo-Aryan Language nA. nipA. nimi. kR. niSe. draSTavya daTThaba dvivacana dvitIyA-vibhakti dutiyA-vibhatti dvigu-samAsa digu-samAsa naja-tatpuruSa-samAsa na-tappurisa na-bahuvrIhi na bahubbIhi napuMsaka-liGga napuMsakaliGga nAmadhAtu nAmadhAtu nAmapada nAmapada nAmarUpa nAmarUpa nAlandA-saMskaraNa nipAta nipAta nimittArthaka kRdanta nimittatthaka kitaka niSedhArthaka nisedhaparidIpaka nIce pada pada parasmaipada parassapada paJcamI-vibhatti paJcamI-vibhatti parokSa parokkhA-vibhatti pAli TeksTa sosAiTI, landana pAThAntara pAThantara pAribhASika pAribhAsika puMliGga pulliGga pUrva-kAlika kRdanta pubbakAlika-kitaka pUraNArthaka saMkhyA pUraNatthaka pUrva-sarga pRSTha piTTha prathama-puruSa paThama-purisa prathamA-vibhakti paThamA-vibhatti prAcIna bhAratIya Arya-bhASA prAdi-samAsa preraNArthaka kArita bahubrIhi-samAsa bahubbIhi-samAsa bahuvacana anekavacana bauddha-saMskRta pa. para. pa. pa. vi. paro. pA. Te. so. pAThA. pAri. pU. kA. kR. pUra. saM. pU. sa. pra. pu. pra. vi. prA. bhA. A. bhA. prA. sa. prera. ba. sa. ba. va. bau. saM. Causative Relative or Attributive Compound Plural Number Buddhist Hybrid Sanskrit For Private and Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xxiii bhavi. bhAva. bhA. vA. bhUta. bhU. ka. bhU. ga. ma. pu. ma. bhA. A. bhA. mA. mi. sA. rA. e. so. ba. lA. a. varta. kR. vi. vi. a. vidhi. vipa. vi. pra. vilo. vize. vi. vi. vi. bhaviSyatkAla anAgatA vibhatti, bhavissantI Future Tense vibhatti bhAvavAcaka saMjJA bhAvavAcaka saJaA Abstract Noun bhAvavAcya bhAvakAraka Passive Voice (Intransitive Verbs) bhUtakAla atItakAla Past Tense bhUtakAlika karmaNi kRdanta Past Passive Participle bhvAdigaNa bhUvAdigaNa First Conjugation madhyama-puruSa majjhimapurisa Second Person madhya-bhAratIya AryabhASA Middle Indo-Aryan Language mAtrikA matikA Matrix mithyA-sAdRzya False analogy raoNyala eziyATika sosAiTI, Royal Asiyatice Society, Bangal baMgAla romana (pAli TeksTa sosAiTI, landana saMskaraNa) Roman lAkSaNika artha Secondary Meaning lAkSaNika prayoga Secondary Usage liGga liGga Gender lupta lutta Elided vacana vacana Number vartamAna-kAla paccuppannA vibhatti Present Tense vartamAnakAlika kRdanta vattamAnakAlika kattari kitaka Present Participle (Active) vibhakti vibhatti Case-affixes vizeSa, artha Special meaning vidhiliG sattamI-vibhatti Optative or Potential mood viparItArthaka Antonym vividha-prayoga Different Usages viloma Opposite vizeSaNa visesana Adjective vipazyanA-vizodhana-vinyAsa Vipassana Visodhan Vinyasa (igatapurI saMskaraNa) (Igatpuri Edition) vyaktivAcaka saMjJA Personal Name vyutpanna/vyutpatti nipphanna Derived vyutpattiparaka artha Etymological meaning vyutpanna rUpa Derived form vaidika vedika Vedic zabdazaH saddaso Literally zAbdika artha Literal meaning SaSThI-vibhakti chaTThI-vibhatti Genitive Case saMskRta sakkata Sanskrit saMbhAvya kRdanta Potential Passive Participle saMpAdita saMsodhita Edited saMbodhana Alapana Vocative Case saMskaraNa Edition saMkSipta-rUpa savitta-rUpa Abbreviated Form samAsa samAsa Compound sakarmaka kriyA sakammaka kriyA Transitive Verb sattvanAma Substantive noun 33 zA. a. Sa. vi. saM. saM. kR. saMpA. saMbo. saMska. saM. rU. sa. saka. kri. sattva . For Private and Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xxiv sattamI-vibhatti Locative case Parallel sapta. vi. samA. samAnA. samA. dva. sa. u. pa. sa. pa. sa. pU. pa. saptamI-vibhakti samAnAntara samAnArthaka samAhAra-dvandva-samAsa samAsa-uttara-pada samasta-pada samAsa-pUrvapada sarvanAma siAmI saMskaraNa siMhalI saMskaraNa strIliGga sthAnApanna tullatthaka samAhAradvanda-samAsa samAsuttarapada samAsapada samAsapubbapada sabbanAma Aggregative Co-ordinate compound Later member of a compound Compound-word First member of a compound Pronoun sarva. si. siM. strI. sthA . ithiliGga Feminine gender Substitute sana saMketa sUcI a. ni. kha. sandarbha-grantha-sUcI prakAzana vi. vi. vi., igatapurI ja. pA. Te. so.landana 1998 aTTha. granthoM ke nAma aGguttara-nikAya aTThakathA anAgata vaMsa anuTIkA apadAna abhidhammAvatAra anA. vaM. anu. TI. 1886 apa. abhi. ava. 1998 1987 1998 abhi.TI. vi. vi. vi., igatapurI pAli pariveNa, paTapar3agaMja, dillI vi. vi. vi., igatapurI vi. vi. vi., igatapurI vi. vi. vi., igatapurI vi. vi. vi., igatapurI bauddhabhAratI, vArANasI bauddhabhAratI, vArANasI 1998 1998 1998 1981 1981 2001 abhi. dha. vi. abhi. dha. sa. abhi. pa. abhi. pa. sU. abhi. pi. amara. artha. vi. ava. za. aSTA. itivu. utta. vi. udA. upa. pa. ekakkha. caukhambhA saMskRta saMsthAna, vArANasI kAzI prasAda jAyasavAla zodha saMsthAna, paTanA mithilA zodha saMsthAna, darabhaMgA motIlAla banArasIdAsa, vArANasI, bhAga 1, 2 vi. vi. vi., igatapurI vi. vi. vi., igatapurI vi. vi. vi., igatapurI vi. vi. vi., igatapurI bauddhabhAratI, vArANasI 1971 1958 1962 1998 abhinavaTIkA abhidhammatthavibhAvinI abhidhammatthasagraho abhidhAnappadIpikA abhidhAnappadIpikA sUcI abhidhamma piTaka amarakoSa arthavinizcaya sUtra avadAnazataka aSTAdhyAyI itivRttaka uttaravinicchaya udAna uparipaNNAsa ekakkharakosa (abhidhAnappadIpikA) kahAvitaraNI-TIkA (pAtimokkha-TIkA) kathAvatthu kaccAyana-vaNNanA kaccAyana-vRtti kaccAyana-vyAkaraNa khuddakapATha khuddasikkhA 1998 1998 1998 1981 kalA. TI. vi. vi. vi., igatapurI 1998 kathA. | T / oo vi. vi. vi., igatapurI rA. e. so. oNpha baMgAla, kalakattA rA. e. so. oNpha baMgAla, kalakattA, pR. 1 se 339 tArA pablikezansa, kamacchA, vArANasI vi. vi. vi., igatapurI vi. vi. vi., igatapurI 1998 1910-12 1871 1981 1998 1998 For Private and Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir XXV ga. vaM. cariyA. 1896 1998 1998 cULani. cULava. 1998 cU. vaM. jA. ji. ca. jinA. ti. pa. tela. thU. vaM. 1980 1998 1904-05 1894 1996 1884 1948 1935 1945 1998 1998 1874 1959 1998 theragA. therIgA. 1996 dA. vaM. divyA. dI. ni. dI. vaM. dha. pa. dha. sa. dhAtu. dhA. pA. dhA. maM. nA. rU. pa. gandhavaMsa so., landana cariyApiTaka vi. vi. vi., igatapurI cULaniddesa vi., igatapurI cULavagga vi. vi., igatapurI cUlavaMsa pA.Te. so., landana jAtaka * vi., igatapurI jinacarita jaeN. pA. Te. so., landana jinAlaMkAra jaeN. pA. Te. so., landana tikapaTTAna pA. Te. so., landana telakaTAhagAthA jaeN. pA. Te. so., landana mahAbodhi sabhA, sAranAtha thUpavaMsa pA. Te. so., landana rA. e. so. oNpha baMgAla, kalakattA theragAthA vi. vi. vi., igatapurI therIgAthA vi. vi. vi., igatapurI dAThAvaMsa Tarumbanara eNDa kampanI, luDgeTa hila, landana divyAvadAna mithilA zodha saMsthAna, darabhaMgA dIghanikAya vi. vi. vi., igatapurI dIpavaMsa kAzI vidyApITha, vArANasI dhammapada vi. vi. vi., igatapurI dhammasaGgaNi vi. vi. vi., igatapurI dhAtukathA vi. vi. vi., igatapurI dhAtupATha (pAli-mahAvyAkaraNa) motIlAla banArasIdAsa, vArANasI dhAtumajUsA (ka. vyA.) tArA pablikezansa, vArANasI nAmarUpa-pariccheda pA. Te. so., landana pAli pariveNa, paTapar3agaMja, dillI nettippakaraNa vi. vi. vi., igatapurI paJcappakaraNa aTThakathA vi. vi. vi., igatapurI pajjamadhu jaeN. pA. Te. so., landana paTisambhidAmagga vi. vi. vi., igatapurI paTTAna vi. vi. vi., igatapurI paramattha-vinicchaya pAli pariveNa, paTapar3agaMja, dillI vi. vi. vi., igatapurI parivAra vi. vi. vi., igatapurI pAli-iMgliza DikzanarI muMzIrAma manoharalAla, dillI pAcittiya vi. vi. vi., igatapurI pAtimokkha pArAjika vi. vi. vi., igatapurI purANaTIkA (abhi. ava.) vi., igatapurI puggalapatti vi. vi. vi., igatapurI petavatthu vi. vi. vi., igatapurI peTakopadesa vi. vi. vi., igatapurI bAlAvatAra bauddhabhAratI, vArANasI buddhavaMsa vi. vi. vi., igatapurI majjhimanikAya vi. vi. vi., igatapurI majjhimapaNNAsa (ma. ni.) vi. vi. vi., igatapurI mahAbodhivaMsa mahAbhASya, bhAga 1-2 Dekkana ejyukezana sosAiTI, puNe 1998 1998 1998 2000 1962 1913-14 1988 1998 1998 1887 1998 1998 1992 netti. pa. pa. aTTha. pa. ma. paTi. ma. paTTA. para. vi. 1998 pari. pA. i.Di. pAci. 1998 2001 1998 pAti. pArA. pu. TI. pu. pa. 1998 1998 1998 1998 1998 peTako bAlA. 1996 bu. vaM. ma.ni. (bha. ni.) 1998 1998 1998 1891 1952 ma. bo. vaM. pA.Te. so.. lAna sosAiTa For Private and Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ma. va. ma. vaM. ma. vaM. TI. mahATI. mahAni, mahAbhA. mahAva. mi. pa. mU. TI. mU. pa. mU. si. mo. pa. pa. mo. vu. mo. vyA yama. rU. si. rUpA. vi. lalita. vi. pi. vi. va. vi. vi. TI. vi. saGga aTTha vina, vi. vina. vi. TI. vibha. visuddhi. to. sa. ni. sacca. sadda. lIna. (dI0 ni0 TI0) lInatthappakAsanA bajira. TI. saddhamma. saddhammo. saddharma. sA. vaM. sA. saM. mahAvastu mahAvaMsa mahAvaMsaTIkA mahATIkA (visuddhi.) mahAnidesa mahAbhArata, bhAga 1-19 mahAvagga milindapaJha mUlaTIkA mUlapaNNAsa (ma. ni.) mUlasikkhA moggallAna- paJjikApadIpa (pAli-mahAvyAkaraNa) moggallAna-vRtti sArattha. TI. sAra. pa. TI. su. ni. su. pi. subodhA. (pAli- mahAvyAkaraNa) moggallAna vyAkaraNa yamaka rUpasiddhi rUpArUpavibhAga lalitavistara vajirabuddhi- TIkA vinaya-piTaka vimAnavatthu vimati-vinodanI-TIkA vinaya-saGgraha - aTThakathA vinayavinicchaya vinayavinicchaya-TIkA vibhaGga visuddhimaggo vuttodaya (risarca volyUma bhAga 1 ) saMyuttanikAya saccasaGkepa saddanIti bhAga 1, 2, 3, 4 (ro.) saddhammasamUho saddhammopAyana sadarbhapuNDarIka-sUtra sAsanavaMsa sArasaGgraho sAratthadIpanI TIkA sAratthapakAsanI- TIkA suttanipAta suttapiTaka subodhAlaGkAra (bauddhAlA zAstra nAma se) www.kobatirth.org xxvi perisa, mithilA zodha saMsthAna, darabhaMgA kAzI vidyApITha, vArANasI nava nAlandA mahAvihAra, nAlandA vi. vi. vi., igatapurI vi. vi. vi. igatapurI bhaNDArakara oriyanTala risarca insTITyUTa, puNe vi. vi. vi. igatapurI vi. vi. vi. igatapurI vi. vi. vi., igatapurI vi. vi. vi., igatapurI vi. vi. vi., igatapurI motIlAla banArasIdAsa, vArANasI motIlAla banArasIdAsa, vArANasI vizvezvarAnanda vaidika zodha saMsthAna, hoziyArapura vi. vi. vi. igatapurI kolambo (siM) pAli pariveNa paTapar3agaMja, dillI mithilA vidyApITha, darabhaMgA vi. vi. vi. igatapurI vi. vi. vi. igatapurI vi. vi. vi. igatapurI vi. vi. vi. igatapurI vi. vi. vi. igatapurI vi. vi. vi., igatapurI vi. vi. vi. igatapurI vi. vi. vi. igatapurI vi. vi. vi. igatapurI vi. vi. vi., igatapurI nava nAlandA mahAvihAra, nAlandA vi. vi. vi., igatapurI pA. Te. so., landana, pR0 1-25 taka oNksaphorDa vizvavidyAlaya, landana nava nAlandA mahAvihAra, nAlandA sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya, vArANasI mithilA zodha saMsthAna, darabhaMgA nava nAlandA mahAvihAra, nAlandA kolambo (si) vi. vi. vi. igatapurI vi. vi. vi. igatapurI vi. vi. vi. igatapurI vi. di. vi. igatapurI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 1882-97 1970 1996 1971 1998 1998 1958 1998 1998 1998 1998 1998 2000 2000 1985 1998 1915 1987 1958 1998 1998 1998 1998 1998 1998 1998 1998 1998 1998 1960 1998 1917-19 1928 1981 1983 1960 1961 1914 1998 1998 1998 1998 lAla bahAdura zAstrI kendrIya saMskRta vidyApITha, dillI 1973 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aMsa a' nAgarI varNamAlA meM prayukta prathama svara-varNa, uccAraNa kI suvidhA hetu samasta vyaJjanoM meM anivArya rUpa meM samAhita dhvani, vyAkaraNa granthoM meM 'a' tathA 'A' (avarNa) ke saGketanahetu anta meM 'kAra' pratyaya jor3a kara 'akAra' ke rUpa meM bhI prayukta tathA vyAkaraNa granthoM meM hI avaNNa' (avaNI rUpa meM bhI prApta a. ka. pAli-zabdAvalI meM saMskRta bhASA ke upa. AG (A) kA saMyukta-vyaJjanoM se pUrva isvIkRta rUpAntaraNa - akkosati [Akrozate], akkhAti [AcakSate]; kha. asaMyukta antaHsthoM (ya, ra, la, da) tathA sAnunAsika vargIya vyaJjana-dhvaniyoM (G, ja, Na, na, m) se pUrva saMskRta-bhASA ke upa. AG (A) kA husvIkRta sthA. - amajjapa [Amadyapa], atyadhika madyapAyI - amajjapAti ettha a-kAro nipAtamattaM, jA. aTTha. 7.225; - apassato A + disa, varta. kR. [ApazyataH], bhalIbhAMti dekhate hue - apassatoti a-kAro nipAtamatto, jA. aTTha. 7.324. a. ka. adya., anadya. evaM kAlA. nAmaka AkhyAta-prayogoM meM dhAtu se pUrva yAdRcchika rUpa se pUrvAgama-rUpa meM prayukta; (saMskRta-prayogoM meM inhIM sthaloM para yaha pUrvAgama anivArya hai jaba ki pAli-gadya meM isakA prayoga yAdRcchika hai) - agamA kho tvaM, mahArAja, yathApemanti ..., dI. ni. 1.45; ahudeva bhayaM, ahu chambhitattaM ahu lomahaMso, dI. ni. 1.44; etadavoca, dI. ni. 1.47; kha. katipaya sarvanAmoM se niSpanna zabdarUpoM evaM avyayoM ke mUlAdhAra ke rUpa meM 'a' rUpa meM prayukta, parantu artha-vizeSa kA dyotaka nahIM - ajja [adya], assa [asya], asmiM [asmin], ato [ataH], atta [atra]. a* ka. niSe., tatpu. sa. evaM ba. sa. meM vyaJjanAdi utta. pa. rahane para niSe. nipA. 'na' ke sthA.-rUpa meM prayukta, Age draSTa; - Ti. utta. pa. svarAdi rahane para niSe. nipA. 'na' kA sthA. 'an' ho jAtA hai - ananto (ne + anto), vaha jisakA anta na ho- ananto ayaM loko apariyanto, dI. ni. 1.20; kha. kucha kRtpratyayAnta zabda-rUpoM meM niSe. pU. sa. ke rUpa meM prayukta - ajAnaM JA ke varta. kR. kA niSe.. nahIM jAnate hue - so ajAnaM vA Aha, ma. ni. 1.361; - Ti. saMskRta bhASA meM jahA~ kRtpratyayAnta nAmapada ke Adi meM koI bhI vyaJjana rakAra ke sAtha saMyukta rUpa meM prayukta thA vahA~ pAli meM pUrvasargIbhUta 'a' ke prayoga ke phalasvarUpa samIkaraNa kI pravRtti ke prabhAva se vyaJjana kA dvitvabhAva ho gayA hai - appaTibalo [apratibalaH], appaTihata [apratihataH]. aM kevala vyAkaraNa-granthoM meM nimna rUpa meM prayukta - ka. niggahIta (anusvAra) ko sUcita karane hetu prayukta eka pAribhASika zabda - aM iti niggahItaM, ka. vyA. 8; (nAsikA nAmaka karaNa kA nigrahaNa kara khule hue mukha dvArA jisakA uccAraNa kiyA jAtA hai, use 'niggahIta' kahate haiM, yaha svara ke pIche lagane vAlA 'bindu' hai); kha. nAmapadoM meM lagane vAlI dvi. vi., e. va. kA vibhaktipratyaya - siyo aMyo ...., ka. vyA. 55; - vacana napuM.. dvi. vi., e. va., (kevala vyAkaraNoM meM hI prayukta) - aMvacanassa yaM hoti, ka. vyA. 223. aMsa' pU., ka. [aMza], bhAga, vibhAga, hissA - paTiviMso... aMso bhAgo, abhi. pa. 485; ekena aMsena ..., a. ni. 1(1).78%; ubhayena aMsena, dI. ni. 2.165; kha. saMkhyAbodhaka zabdoM ke sAtha samasta hone para u. pa. ke rUpa meM prayukta - paccasena, a. ni. 2(1).33; caturaMsaM, chaLasa, aTThasa, soLasaMsa.... dha. sa. 6183; upasaGkamituM puTasenAti, dI. ni. 1.103; a. ni. 1(2).212, pAThA. puTosena; nimna prayogoM meM sa. u. pa. ke rUpa meM prApta - anAgataMsa, thiraMsa, dIrghasa, paccuppannaMsa, pApiyaMsa, mettaMsa, siraMsa, sukkaMsa, seyyaMsa. aMsa' pu., [aMsa, aMsyate samAhanyate iti aMsaH amati, amyate vA bhArAdinA iti aMsaH], kaMdhA - aMso nitthi bhujasiro khandho, abhi. pa. 264; aMsena aMsaM. jA. aTTha. 4.88; aMse katvA , jA. aTTha. 1.12; u. pa. ke rUpa meM antaraMsa, ekaMsa Adi ke anta. draSTa; - kAsAva pu.. [aMsakASAya], kandhe para avalambita bhikSu kA vizeSa cIvaraprakAra - catutthaM vattamAnaM aMsakAsAvameva vaTTati, visuddhi. 1.63; - kUTa pu., tatpu. sa. [aMsakUTa], kaMdhe kA kinArA, kandhe kA jor3a - pattaM aMsakUTe laggetvA ..., jA. aTTha. 1.65; pattaM aMse AlaggetvA, su. ni. aTTha. 1.44; - bandhaka pu., [asaMvandhaka], sAmAnyatayA bhikSApAtra ko laTakAne hetu bhikSu dvArA prayukta kaMdhe ke sahAre laTakAne vAlI paTTikA; buddha dvArA bhikSu ke lie anumata cAra parikkhAroM meM se eka ke rUpa meM isI artha meM prayukta - anujAnAmi, bhikkhave ... aMsabaddhakaM bandhanasuttakanti, mahAva. 279, pAThA.. asaMbaddhaka. aMsa pu., [azraH, az + rak], kinArA, konA, prAyaH sa. u. pa. ke rUpa meM hI prayukta; saMkhyAbodhaka zabdoM ke sAtha bhI sa. u. pa. rUpa meM aTuMsa, caturaMsa, chaLaMsa, ti aMsa, Adi ke anta. draSTa; - bhAga pu., tatpu. sa. [azrabhAga], kinArA athavA kinAre kA bhAga - aTTasesu thambhesu ekamekasmi For Private and Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aMsA akaTa aMsabhAge, vi. va. aTTha. 257; - vantu tri., [asravata], kinAroM vAlA - aTThasoLasaddhatiMsAdiaMsavanto vi. va. aTTa, 288. aMsA vyu., anizcita, saMbhavataH pu., aMsa kA pra. vi. ke ba. va. kA zabdarUpa, parantu - aMsAya ... piLakAya ... bhagandalena, mahAni. 272 meM strI. rUpa meM ullikhita [arzasa], arza, bavAsIra, bhagandara - aMsA piLakA bhagandalA, a. ni. 3(2).91, tula. arisa. aMsi strI., [azri], konA, kinArA, koNa - ekamekAya aMsiyA, ratanA satta nimmitA, vi. va. 1135; tattha pana ekamekAya aMsiyAti aTThasesu, vi. va. aTTha. 257. aMsika tri., kandhA artha vAle, 'aMsa' zabda se vyutpanna [aMsika], apane kandhoM para bhAra Dhokara le jAne vAlA vyakti - evaM aMsiko, ka. vyA. 352; mo. vyA. 4.30. aMsu pu., [aMzu] ka. dhAgA, sUta, sUtra kA sUkSma aMza - vatthAdilomepyaMsukare abhi. pa. 1121, ... aMsu abhantaragatampi nissesaM malaM pavAhetvA, dha. sa. aTTha. 284; kha. pu. [aMzu]. sUrya kI kiraNa, razmi - marIci dvIsu bhAnvaMsu, abhi. pa. 64; - ka napuM., [aMzuka, aMzu + ka, aMzavaH sUtrANi viSayA yasya tat], vastra, kapar3A, sAmAnyatayA pahanA jAne vAlA vastra - celamacchAdanaM vatthaM vAso vasanamaMsakaM, abhi. pa. 290; - mAlI pu.. [aMzumAlin], sUrya, kiraNa rUpI mAlAoM vAlA bhAnu - aMsumAlI dinapati tapano ravi bhAnumA, abhi. pa. 63. akakkasa tri., kakkasa kA niSe. sa. [akarkaza], cikanA, vizuddha, komala - akakksaM vijJApani, giraM saccamudIraye, dha. pa. 408; akakksa nti ... apharusaM agaLitaM.... jA. aTTha. 5.196; - saMga tri., ba. sa. [akarkazAGga], komala, mRdu athavA cikane aGgoM vAlA - akakkasaGgo na ca dIghalomo ..., jA. aTTha. 5.194. akakkhaLa tri., kakkhala kA niSe., tatpu. sa. [akakkhaTa], vaha, jo kaThora nahIM ho - tA strI. bhAva. [akakkhaTatA]. cikanApana, komalatA - akakkhaLatAti akakkhaLabhAvo, dha. sa. aTTha. 194, dha. sa. 44, 45; - vAcatA strI., [akakkhaTavAcitA], vANI kI komalatA - apharusavAcatAti akakkhaLavAcatA, dha. sa. aTTha. 418. akaMkha tri., kaMkha kA niSe., tatpu. sa. [akAGkSa], icchA se rahita, tRSNArahita, AkAMkSAoM se mukta - sa ve anejo akhilo akaGko, su. ni. 481; svAhaM akaGgho asito anUpayo, sa. ni. 1(1).211. akaccha tri., kaccha kA niSe., tatpu. sa. [akathya]. na kahane yogya, upadeza na dene yogya, saMlApa meM prayoga ke lie anupayukta - puggalo veditabbo yadi vA kaccho yadi vA akacchoti, a. ni. 1(1).227, akacchoti kathetuM na yutto, a. ni. aTTha. 2.178. akaTa/akata tri., kaTa kA niSe. sa. [akRta], anirmita, hetuoM evaM pratyayoM se anutpanna - sattime, mahArAja, kAyA akaTA akaTavidhA, animmitA, animmAtA, dI. ni. 1.49, ma. ni. 2.195; sa. ni. 2(1)197; - Ti. buddhakAlIna cha: bauddhetara zramaNa dharmAcAryoM meM se kucha ne tattvoM ko akRta athavA hetu-pratyayoM se utpanna nahIM mAnA thaa| bauddhetarasampradAyoM evaM vinaya meM 'akata' rUpa meM prayukta; - TAnudhamma tri., [akRtAnudharma], aisA bhikSu, jisake liye bhikSusaMgha ne osAraNa (saMgha meM punarvAsa) nAmaka anudharma kA anumodana nahIM diyA hai - chabbaggiyA bhikkhU ... ariTena bhikkhunA akaTAnudhammena ... saddhiM sambhujissantipi ..., pAci. 182; so osAraNasaGghAto anudhammo yassa na kato, ayaM akaTAnudhammo nAma, pAci. aTTha. 126; draSTa. anudhamma evaM osAraNa, (Age); - pabmAra pu., [akRtaprAgbhAra], parvata kA prAkRtika UMcA kSetra, nivAsa sthAna ke rUpa meM prayukta prAkRtika parvata-guphA - ekasmiM akaTapabbhAre sasIsaM pArupitvA, dha. pa. aTTha. 1.296; - bhUmibhAga pu., karma. sa. [akRtabhUmibhAga], paratI bhUmi, nahIM jotA huA kheta - akatabhUmibhAgo vatthu, dI. ni. aTTha. 1.72; - yUsa pu. napuM., karma. sa. [akRtayUSa]. pUrI taraha se taiyAra na kiyA huA tathA mUMga se banAyA gayA eka prakAra kA tarala peya, jo bhikSuoM ke lie buddha dvArA anujJAta peyoM meM se eka hai - anujAnAmi, bhikkhave, akaTayUsanti, mahAva. 283; akaTayUsanti asiniddho muggapacitapAnIyo, mahAva. aTTha. 353; - vijJatti strI., karma. sa., kevala tR. vi., e. va. meM kri. vi. ke rUpa meM 'akaTavittiyA' rUpa meM prayukta [akRtavijJapti], sAmAnya paristhiti meM anumodita na kiye gaye athavA akasmAt sAmane Ae hue viSayoM para saMgha dvArA jArI kI gaI vijJapti athavA anumodana - gilAnassatthAya appavAritaTThAnatopi vittiyA anuAtattA katApi akatA viyAti akatavitti , sArattha. TI. 2.243; - vidha tri., ba. sa. [akRtavidha], aise dharma jinakI saMracanA athavA nirmANa kA vidhAna kisI ke dvArA na kiyA gayA ho - akaTA akaTavidhA animmitA animmAtA vajhA kUTaTThA, dI. ni. 1. 49; akaTavidhAti akatavidhAnA, dI. ni. aTTha. 1.138. For Private and Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akata akaTTha akaTTha tri., [akRSTa], binA jotI huI bhUmi; - pAka tri., ba. sa. [akRSTapAka], prAkRtika rUpa se utpanna athavA binA jotI huI bhUmi meM utpanna aura paripakva dhAna Adi - akaTThapAko sAli pAturahosi, dI. ni. 3.65; sAli akaTThapAko ca, jA. aTTha. 7.308; akaTThapAkoti akaTThayeva bhUmibhAge uppanno, dI. ni. aTTha. 3.47; - pAkima tri. uparivat - akaTThapAkima sAliM, paribhaJjanti mAnasA, dI. ni. 3.151; akaTThapAkimanti akaTThe bhUmibhAge arao sayameva jAtaM, dI. ni. aTTha. 3.133. akaThinatA/akathinatA strI., bhAva. [akaThinatA]. komalatA, karkazatA kA abhAva - ... akathinatA ... mudutA hoti, dha. sa. 44; akathinatA ti akathinabhAvo, dha. sa. aTTha. 194. akaNa tri., niSe., ba. sa. [akaNa], binA kaNa vAlA cAvala yA dhAna, kaNa-rahita - sAli pAturahosi akaNo athuso, dI. ni. 3.65; akaNoti nikkuNDako, dI. ni. aTTha. 3.47. akaNika tri., niSe. sa. [akaNika], tiloM yA massoM se rahita (mukha)- akaNikaM vA akaNikanti jAneyya, dI. ni. 1.71; ma. ni. 2.221, sakaNika kA vilo... akaNTaka tri., niSe0, ba. sa. [akaNTaka], zA. a. kaNTakarahita, lA. a. vipattiyoM se mukta, sukhadAyaka, rAga Adi se mukta - khemaTTitA janapadA akaNTakA, dI. ni. 1.1203; akaNTake ... gumbe, jA. aTTha. 2.98; maggo ... akaNTako agahaNo, vi. va. 164; rAgakaNTakAdInaM abhAvena akaNTako, vi. va. aTTha. 76; akaNTakA, bhikkhave, viharatha nikkaNTakA, bhikkhave, viharatha, a. ni. 3(2).112. akaNha tri., niSe., tatpu. sa. [akRSNa], zA. a. vaha, jo kRSNa varNa kA nahIM hai, lA. a. vaha, jo adhama athavA duSTa prakRti kA nahIM hai, nirmala, pavitra svabhAva vAlA - akaNhaasukkaM akaNhaasukkavipAka, a. ni. 1(2).265%; akaNha asukkaM nibbAnaM, dI. ni. 3.198; akaNhaM asukkaM nibbAnaM abhijAyati, a. ni. 2(2).94; - Ti. lokottaradharma hone ke kAraNa nirvANa kRSNa, zukla Adi prapaJcoM kA viSaya nahIM hai| isI kAraNa theravAdiyoM ne akaNha, asukka Adi padoM kA prayoga pratyAtmavedya nirvANa ke lie kiyA hai; - asukka-vipAka tri., ba. sa., [akRSNAzuklavipAka], aisA karma, jisakA vipAka na burA ho na acchA ho - kamma akaNhaM asukkaM akaNhaasukkavipAkaM .... ma. ni. 2.59; a. ni. 1(2).265; - netta tri. ba. sa. [akRSNanetra], vaha, jisake netra kRSNa varNa ke nahIM hoM, jisake netra piGgalavarNa ke hoM - akaNhanettoti piGgalanetto, jA. aTTha. 2.202. akata' tri., [akRta], ka. kisI ke dvArA na kiyA gayA, svataH utpanna, ahetuka - akataM dukkaTa seyyo, pacchA tappati dukkaTa dha. pa. 314; sa.ni. 1(1).58; attanA akataM pApaM, attanAva visujjhati, dha. pa. 165; pAThA. akaTa; kha. na jotI huI kRSi bhUmi, azikSita vyakti, zIla Adi se rahita vyakti - akataM bhUmimAgate, jA. aTTha. 7.106, akatabuddhino asikkhitakA, jA. aTTha. 3.49; - tAbhinivesa tri., ba. sa. [akRtAbhiniveza], sAMsArika Asakti se mukta vyakti, lagAvarahita - AraddhavIriyassa ... akatAbhinivesassa vipassakassa, jA. aTTha. 1.117; - tUpasevana tri., ba. sa., asatkRta, upekSita, jise satkAra yA sevA prApta na huI ho - gijjhapattAdIhi akatUpasevanena, jA. aTTha. 2.230; - tUpAsana tri., ba. sa. [akRtopAsana], kisI kI sevAzuzrUSA yA dekha-bhAla na karane vAlA vyakti, vinaya, zilpoM evaM zAstroM meM azikSita vyakti- atha Agaccheyya khattiyakumAro asikkhito ... akatUpAsano, sa. ni. 1(1).1173; akatUpAsanoti rAjarAjamahAmattAnaM adassitasarakkhepo, sa. ni. aTTha. 1.145; - tokAsa tri., ba. sa. [akRtAvakAza], vaha, jisake sambandha meM koI anumati athavA anumodana prApta nahIM hai- oyeva atthAya akataM akatokAsaM bhUmi samAgate ....., jA. aTTha. 7.106; - kappa tri., ba. sa. [akRtakalpa], vaha vastu, jisake upayoga kI anumati bhikSu-saMgha dvArA pradAna na kI gaI ho, saMgha dvArA anumodita na kI gaI vastu yA kArya - anujAnAmi, bhikkhave, abIjaM nibbattabIjaM akatakappaM phalaM paribhujitunti, mahAva. 291; - kamma tri., ba. sa. [akRtakarmana], vaha, jisane apane lie nirdhArita karma ko niSpAdita nahIM kiyA ho, nirdhArita yA ucita karma ko na karane vAlA - mANavehi samAgaccheyyaM katakammehi vA akatakammehi vA, a. ni. 2(1).95; corikaM kAtuM gacchantA akatakammA nAma, a. ni. aTTha. 3.36; - kalyANa tri., ba. sa. [akRtakalyANa], vaha, jisane kalyANakArI karma nahIM kiyA hai, pApakArI - akatakalyANA akatakusalA akatabhIruttANA, a. ni. 1(1).181; akatakalyANAnaM akatakusalAnaM akatabhIruttANAnaM ma. ni. 3.204; - kibbisa tri., ba. sa. [akRtakilviSa], vaha, jisane kaluSita karma athavA pApakarma nahIM kie hoM, kalyANakArI karmo ko karane vAlA - katakalyANo ... akatapApo akataluddo For Private and Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akata akata akatakibbiso, pArA. 84; - kusala tri., ba. sa. [akRtakuzala], vaha, jisane kuzala karmoM ko nahIM kiyA hai, prANi-hatyA se virati Adi kuzala karmoM ko na karane vAlA - akatakalyANA akatakusalA akatabhIruttANA, a. ni. 1(1),181; - pariggaha tri.. ba. sa. [akRtaparigraha], vaha, jisane kisI prakAra kA parigraha athavA gRha-patnI Adi kA saMgraha na kiyA ho, avivAhita - anApAdA, ahi akatapariggahA, jA. aTTha. 4.160; - paritta tri., ba. sa. [akRtaparitta], vaha, jisane apane lie nirdhArita athavA abhIpsita parittapATha ko nahIM par3hA hai - akataparittassa taM yeva divasaM pAsaM upanesIti, mi. pa. 152;-Ti. sthaviravAdI bauddha-paramparA meM vizeSa kara zrIlaGkA evaM myA-mAM meM bauddha gRhasthoM ke bIca 'paritta' atyanta lokapriya hai| una laghu vacana-khaNDoM ko paritta athavA parittA kahate haiM, jinakA pATha vyaktigata athavA sAmUhika rUpa se roga evaM prAkRtika vipadAoM se pUrNa trANa dilAne hetu kie jAne kI paramparA pracalita rahI hai| 'paritta' pAli-tripiTaka meM paritta nAma se svatantra rUpa meM saMgRhIta na hokara khu. pA., a. ni., ma. ni. tathA su. ni. meM saMgRhIta khaNDoM ke samuccaya haiN| mi. pa. meM cha: pramukha paritta-pAThoM kI sUcI dI gaI hai| 'paritta' kA zAbdika artha paritrANa evaM surakSA hai| vizeSa artha ke lie draSTa. 'paritta' (Age); - pApa tri., ba. sa. [akRtapApa], vaha, jisane pApa karma nahIM kie haiM, kalyANakarma athavA puNyakarma karane vAlA - katakalyANo ... akatapApo akataluddo akatakibbiso, pArA. 84; - puJa tri., ba. sa. [akRtapuNya]. vaha, jisane ahiMsA, asteya, brahmacarya Adi puNyakarma nahIM kie haiM- ye keci nibisesA akatapuA buddhiparihInA, mi. pa. 234; - bahumAna tri. ba. sa. [akRtabahumAna], vaha, jise bahuta sammAna nahIM milA hai - abahukato ahosiM / dhammena abahukato saGghana, sa. ni. 3(1).110; abahukatoti akatabahumAno, sa. ni. aTTha. 3.187; - buddhi tri., ba. sa. [akRtabuddhi]. vaha, jisake pAsa buddhi athavA samajhane kI kSamatA nahIM hai, jise bauddhika kSamatA prApta nahIM hai, azikSita - akatabuddhino asikkhitakA ca. jA. aTTha. 3.49; - bhIruttANa tri., ba. sa., vaha, jisane bhayoM, vipattiyoM evaM saMkaToM se surakSita rakhane kA koI upAya nahIM kiyA hai, surakSita zaraNasthala meM aprApta vyakti- te camhA akatakalyANA akatakusalA akatabhIruttANA, a. ni.1(1).181; akatabhIruttANAti akatabhayaparittANA, a. ni. aTTha. 2.138; - mallaka puM, sAdhAraNa prakAra kI cikanAI se rahita khuracanI athavA tvacA ko ragar3ane vAlA vaha upakaraNa, jisake prayoga kI anumati buddha ne khujalI se pIr3ita bhikSuoM ke lie dI thI- anujAnAmi, bhikkhave, gilAnassa akatamallakanti, cULava. 223; akatamallakaM nAma dante acchinditvA kataM, cULava. aTTha. 45; - yogya tri., ba. sa. [akRtayogya], vaha, jise kAmoM meM nahIM lagAyA gayA ho, jo vyAvahArika jIvana meM kuzala na huA ho, aprazikSita - atha Agaccheyya khattiyakumAro asikkhito akatahattho akatayoggo akatUpAsano bhIru chambhI utrAsI palAyI, sa. ni. 1(1).117; akatayoggoti tiNapuJjamattikA-pujAdIsu akataparicayo, sa. ni. aTTha. 1.145; - rassa tri, ba. sa. [akRtahUsva]. kevala vyAkaraNa-granthoM meM hI prayukta zabda-rUpa, ahasvIkRta svara, vaha svara, jise hrasva nahIM kiyA gayA hai, isvatA ko aprApta - akatarassA lato vAlapanassa ve vo, ka. vyA. 116; - ludda tri., ba. sa. [akRtalubdha], vaha, jo krUratA se mukta hai, pApa na karane vAlA, kalyANakArI, dayAlu - tvaM khosi.... akatapApo akataluddo akatakibbiso, pArA. 84; - vedI tri., [akRtavedina], akRtajJa, kRtaghna, upakAra na mAnane vAlA, asajjana puruSa - asappuriso, bhikkhave, akataJyU hoti akatavedI, a. ni. 1(1).78; - veditA strI., bhAva. [akRtaveditva], kRtaghnatA, akRtajJatA, upakAra ko na mAnane kI duSTatA-bharI manovRtti - kevalA esA, bhikkhave, asappurisabhUmi yadidaM akataJjatA akataveditA. a. ni. 1(1).78; - saMvidhAna napuM.. [akRtasaMvidhAna]. vastroM evaM paridhAnoM kA apUrNa-nirmANa - cIvaratthAya uppannavatthAnaM vicAraNasibbanAdIhi ... akataM saMvidhAnaM pi vaTTati, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.115, 'kataparibhaNDa' kA vipa., pAThA. akataM saMvidhAnaM; - saMsagga tri., ba. sa. [akRtasaMsarga], aparicita, aprasiddha - tattha asanthutanti akatasaMsaggaM, jA. aTTha. 3.53; - saMketa tri.. ba. sa. [akRtasaMketa]. vaha, jisake bAre meM koI saMketa athavA anumodana prApta nahIM huA hai, ananumodita - paThamameva katasaGketA vA hutvA akatasaGketA vApi. jA. aTTha. 5.433; - sahAya tri., ba. sa. [akRtasahAya], vaha, jisake sAtha samAna saMvAsa vAlA koI bhikSu na ho - yA pana bhikkhuNI ... bhikkhaM ... akatasahAyaM tamanuvatteyya .... pAci. 293; samAnasaMvAsakA bhikkhU vuccanti sahAyA, so tehi saddhi natthi, tena vuccati akatasahAyoti, pAci. aTTha. 166; - For Private and Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org akata hattha tri0, ba0 sa0 [akRtahasta], aprazikSita, vyAvahArikajIvana se aparicita atha Agaccheyya khattiyakumAro asikkhito akatahattho akatayoggo akatUpAsano bhIru chambhI unnAsI palAyI. sa. ni. 1 (1)117. akata' napuM., niSe, tatpu0 sa0 [ akRta], hetu-pratyaya-sAmagrI se anutpanna lokottara paramArtha-dharma nirvANa, nirvANa kI paryAyavAcI saMjJA ke rUpa meM sUcIbaddha anAsavaM - dhuvamanidarasanAkatApalokitaM abhi. pa. 7 Ti. asaMskRtadharma nirvANa loka ke samasta saMskRta dharmoM se sarvathA bhinna akRta rUpa meM pratipAdita hai, akataJjU' tri. kataJjU kA niSe [ akRtajJa ] hetu pratyayoM dvArA anutpAdita asaMskRta (= akRta) dharma nirvANa ko jAnane vAlA assaddho akata ca... sa ve uttamaporiso dha. pa. 97 saGkArAnaM khayaM gatvA, akatajJjasi brAhmaNa dha.pa. 383 akataM nibbAnaM jAnAtIti akataJjU gha. pa. aDDa. 1. 353. akataJjU tri, niSe, tatpu0 sa0 [a + kRtajJa ], dUsare dvArA kie gae upakAra ko na mAnane vAlA, AbhAra na mAnane vAlA vyakti - akataJJU hoti akatavedI, a. ni. 1 ( 1 ) .78; aktarasa posarasa jA. aTTha. 3.475, akataJjU mittadukhI, jA. aDa. 4.34: akatassa kariyarasa, mi. pa. 176 - jAtaka napuM. jAtaka saMkhyA 90 kA zIrSaka, jA. a. 1.360-362; - tA strI0, bhAva. [ akRtajJatA ], kRtajJa na hone kI manovRtti, kRtaghnatA, akRtajJatA -- upaJAtaM yadidaM akatajJjatA akataveditA a. ni. 1 (1) 78 rUpa tri.. karma. sa. [ akRtajJarUpa] kRtaghna svabhAva vAlA, prakRti se hI akRtajJa tathA hi bAlA akataJjurUyA, jA. aTTha. 4.88. akatatta tri. ba. sa. [akRtAtman ] vaha jo asabhya yA aziSTa svabhAva kA ho, aziSTa prakRti kA vyakti, azobhana svabhAva kA puruSa, mitradrohI naheva akatattassa, nayo etAdiso siyA jA. aDDa. 5.347; akatattassAti asampAdita attabhAvassa mittadubhissa, tade... akattabba tri.. niSe, tatpu. sa. [ akartavya] nahIM karane yogya karma, aisA karma, jise pUrA na kiyA jA sake- akaraNIyaM vA karaNIyaM vApIti akattabba, jA. aTTha. 5.225; paTikamma / parikamma tri. karma. sa. upacAra na karane yogya, asAdhya, jisakA upAya dvArA nirAkaraNa sambhava na ho - atekicchAti akattanaparikammA, a. ni. a. 3.47rUpa tri.. karma. sa. [akartavyarUpa], aisA rUpa, jise banAne " 5 akani saMvArane kI AvazyakatA nahIM ho akiriyarUpoti akattabbarUpo, jA0 aTTha 3.468; akattabbarUpoyeva, dha. pa. aTTha. 2.57. akattabbatta napuM, bhAva. [ akartavyatva], nahIM karane yogya honA ariyehi akattabbattA anariyehi ca kattabbattA aTTha. 1.228. jA. akattA pu0, niSe, tatpu. sa. [ akartR], pratyupakAra na karane vAlA, akRtajJa, kRtaghna akattAranti yakiJci akarontaM jA. aTTha. 3.23. akatti / akitti pu0 [ agastya, pANini 2, 4, 70]. eka RSi kA nAma akiti nAma tApaso cariyA 371 samudo mAgho bharatoca. isi kAlapurakkhato aGgIraso kassapo ca kisavaccho akatti cA ti, jA0 aTTha. 6.120 - cariyA strI0, cariyA ke eka sutta kA zIrSaka, cariyA 371 vagga pu.. cariyA ke prathama vagga kA zIrSaka, cariyA. 371-384; draSTa. akitti. ww Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - For Private and Personal Use Only akatthamAna tri [akathyamAna] Atma-prazaMsA athavA AtmazlAghA na karane vAlA vyakti itihanti sIlesu akatthamAno su. ni. 789; akatthamAno... anUpanAyika vAcaM abhAsamAnoti... su. ni. aDa. 2.216. akathaM kathI tri, niSe, tatpu. sa. [ akathaGkathI] saMzayoM se rahita, sandehoM se mukta tiSNo pAraGgato jhAyI, anejo akathaMkadhI su. ni. 643: gha. pa. 414 akathaMkadhI kusalesu dhammesu dI. ni. 1.185. akathanA strI, niSe, tatpu0 sa0 [ akathanA ], nahIM kahanA, upadeza na denA nAcikkhaNA hotIti akathanA appasannassa hoti, pe. va. aTTha. 193. akathita tri. katha ke bhU0 ka0 kR0 kA niSe . [ akathita ]. anudghoSita aghoSita nahIM kahA gayA, avyakta, apradarzita - abyAkatametanti sassatAdibhAvena akathitattA pa. pa. aTTha. 241. akadama tri. ba. sa. [akardama] kIcar3a -rahita, paMka-rahitakatamo rahado akaddamo, dhammo rahado akaddamo, jA. aDa. 3.253 - modaka, ba. sa. [ akardamodaka ]. paDila jala se rahita, nirmala jala vAlA - akadamodake sakaTAni nappavattiMsu, theragA. aDa. 1.48. akaniTTha' pu.. [akaniSTha ] uccatama devatAoM kA eka vargavizeSa - yena akaniTThA devA tenupasaGkami, dI. ni. 2.40; akanidvAnaM devAnaM, ma. ni. 1.364. - ... Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org akaniTTha akammaca akaniTTha napuM., akaniSTha nAmaka devoM kA loka - akanihu~ akampa tri. [akampya], vaha, jo kAMpatA na ho, avicalanIya, gacchanto, dha. pa. aTTha. 2.169; yAmato yAva akanihu~ khu. pA. aTala - akampo kampayitvAna mahiM ThAnesu aTThasu. ma. vaM. aTTha. 133; - gAmI tri., [akaniSTha-gAmI], utkRSTa-varga ke 15.175. devoM ke pAsa jAne vAlA, uttama tattvoM ke samIpa jAne vAlA akampanIya tri., |kmp ke saM. kR. kA niSe. [akampanIya], - saMyojanAnaM parikkhayA uddhaMsoto akaniTThagAmI, a. ni. jise hilAyA na jA sake, avicala, aTala - lokadhammehi 1(1).265; sa. ni. 3(2).277; - devatA strI., karma sa., akampanIyato Thitatto, su. ni. aTTha. 2.124; tula. akampiya. uttama-varga kA deva-prANI- etenupAyena yAva sudassIdevatAnaM akampita tri., |kmp + ita kA niSe. [akampita], avicala, akaniTThadevatA mittA honti, khu. pA. aTTha. 96; - brahmaloka, aTala - acalitanti kilesehi akampitaM, jA. aTTha. pu., karmasa., akaniSTha brahmAoM kA loka - eteneva 5.453; akampitaM asaJcalitaM sasaNThitaM, mi. pa. 211; - upAyena yAva akaniTabrahmabhavanaM, tAva mahAsakkAraviseso citta tri., ba. sa. [akampitacitta], dRr3ha citta vAlA - nibbatti, khu. pA. aTTha. 156. aTThalokadhammehi akampitacittaM, asokacittaM, virajacittaM, akanta tri., kanta kA niSe., tatpu. sa. [akAnta], asundara, khemacittanti, khu. pA. aTTha. 124. apriya - akAmaM rAja kAmesi, akantaM kantumicchasI ti, akampiya tri., kampiya kA niSe. [akampya] uparivat - jA. aTTha. 5.284; vijjati yaM manoduccaritassa aniTTho akampiyaM atuliyaM, aputhujjanasevitaM, therIgA. 201, tula0 akanto amanApo, a. ni. 1(1).40. akampanIya. akantika/akantiya tri., kantika/kantiya kA niSe.. akampI tri., kampI kA niSe0, tatpu. sa. [akampin], na tatpu. sa. [akAntika], apriya - gandhaJca ... ghatvA asuciM kAMpane vAlA, bhayabhIta na hone vAlA - acchambhI akampI akantiyaM. sa. ni. 2(2).76; gUthaM asuciM akantaM paribhuJjasi. avedhI aparitassI vigatalomahaMso, ma. ni. 2.346. pe. va. aTTha. 167; akantanti amanApaM jegucchaM tade... akamma' napuM., niSe., tatpu. sa. [akarmana], nahIM kiyA gayA akappakata tri., kappakata kA niSe. [akalpyakRta], vaha, jo karma, nahIM kiye jAne yogya karma, anucita karma - akamma vinaya-niyamoM ke viparIta taiyAra kiyA gayA ho, anaitika - hetaM. mahArAja, jinaputtAnaM yadidaM pUjA, mi. pa. 173; vaggakamma akappakatena atthataM hoti, mahAva. 331. akammaM na ca karaNIya, mahAva. 411. akappiya' tri., kappiya kA niSe0, tatpu. sa. [akalpya], akamma napuM., niSe., karma. sa. [akarmana]. akarmaNyatA, anupayukta, pratiSThA ke viparIta, vinaya-viruddha aisA karma, niSkriyatA, anucita kArya - mA akammAya randhayi, jA. aTTha. jisake lie bhikSusaGgha ne 'atticatutthakamma' dvArA anumati na 5.117. dI ho - akappiyaM anulometi, kappiyaM paTibAhati, mahAva. akammaka' tri., [akarmaka], karma na karane vAlA, karma ke 327; akappiyaM akaraNIyaM, pArA. 21; - yadvena tR. vi. meM sAtha nahIM jur3A huA - akammakena hetunA .... mi. pa. prayoga; ananujJAta artha meM prayoga - yAguyA saddhiM akappiyatuna 139. telaM atthIti hoti, dha. sa. aThTha. 252; - kata tri., vinaya akammaka kevala vyAkaraNa ke hI saMdarbha meM [akarmaka]. aka. ke viruddha kiyA gayA - anatirittaM nAma akappiyakataM hoti, kri0, vaha kriyA, jisakA koI karma na ho - pAci. 113; - bhaNDa napuM., vinaya-niyamoM dvArA ananumodita gamanatthAkammakAdhAre ca, mo. vyA. 5.59. vastu - saGghassa bahu akappiyabhaNDaM uppannaM hoti, cULava. akammakAma tri., ba. sa. [akarmakAma], karmahIna, karma na 299; - maMsa napUM, avaidha mAMsa, vinaya-niyamoM dvArA ananumodita karane kI kAmanA karane vAlA - akammakAmA alasA mAMsa - akappiyamaMsaM pana ajAnitvA bhuttena pacchA JatvApi mahagghasA, a. ni. 2(2).230; jA. aTTha. 2.288. Apatti desetabbA, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.35; - sayanAni akammaja tri., kammaja kA niSe., tatpu. sa. [akarmaja], karma khu. si. ke 25veM adhyAya kA zIrSaka: sa. u. pa. meM draSTa. se utpanna yA udbhUta na hone vAlA - yaM loke akammarja kappiyA. ke anta.. ahetujaM anutujaM .... mi. pa. 250. akappiya tri., [akalpya], vaha, jisakI saMkhyA kI kalpanA akammaJa tri., kammaJa kA niSe., tatpu. sa. [akarmaNya], na kI jA sake, agaNya - kappaM neti akappiyo, su. ni. 866. kArya karane ke lie anupayukta, akSama - tassa me kAyo For Private and Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra akammaniya garuko akammajJa mAsAcitaM majhe a. ni. 3 (1).153: - tA strI. bhAva. niSe [ akarmaNyatA ], karma na karane kI manodazA, Alasya bhare mana kI sthiti dubbalyaM mandatA akammajJatA kAyassa. mi. pa. 276: akammaJjatAti cittagelajjasAtova akammajJatAkAro dha. sa. aDa. 402. akammaniya tri., kammaniya kA niSe, tatpu, sa0 [akarmaNIya], ayogya, karma na karane yogya vittaM bhikkhave, abhAvitaM akampanIyaM hotIti, a. ni. 1 ( 1 ). 7; tula0 kammaJJa evaM akammaneyya; - vagga tri. a. ni. prathama bhAga ke prathama nipAta ke eka vagga kA nAma, a. ni. 1 ( 1 ). 7-8 tA strI. bhAva. [ akarmaNyatA ] akallatA akammaniyatA neti - - - - - 72. akrammaneyya tri, kammaneyya kA niSe, tatpu, sa. [ akarmaNya ]. jo karma karane meM sakSama na ho, kAma na karane yogya bAhu pasAreti akrammaneyyaM, jA. aTTa. 4.346. akammAsa tri, kammAsa kA niSe, tatpu0 sa0 [akalmASa], niSkalaGka kalaGka-rahita, vizuddha sIlAni akhaNDAni acchidAna asabalAni akammAsAni bhujissAni. ma. ni. 1.404; acchidehi asabalehi akammAsehi, sa. ni. 2 (2). 266 kArI tri [akalmASakArin] anavarata kArya karane vAlA, satata kArya karanevAlA dIgharataM kho ayamAyasmA akhaNDakArI acchidakArI asabalakArI akammAsakArI santatakArI santatavRtti, a. ni. 1 (2) 217. akaraM kara ke varta. kR. kA niSe., pra. pu. e. va. [akurvan], nahIM karatA huA rasesu gedhaM akaraM alolo, su. ni. 65. akaraNIya tri., karaNIya kA niSe [ akaraNIya, a + kRJ + anIyara]. zA. a. na karane yogya karma, bhikSu ke lie buddha dvArA varjita kiye gae hiMsA Adi pApakarma akAmA akaraNIyaM vA karaNIyaM vApi kubbati, jA. aDa. 5.225; cattAri ca akaraNIyAni taM te yAvajIvaM akaraNIyaM mahAva. 123; lA. a. ka. vaha, jisake pAsa kucha bhI karane ko nahIM hai so tadaheva akaraNIyo pakkamati, mahAva. 203 kha. ajeya, nahIM jItane yogya akaraNIyAva.. vajjI rajJA - mAgadhena, dI. ni. 2.59. O akarANi tri. [akaraNi, strI.] nahIM karane yogya kattabbaM akarANi te jammakammaM, ka. vyA. 647. akaLu / akalu / agaLu napuM., [agaru, aguru], sugandhita dravya, agara kI sugandhita lakar3I, sugandhita padArtha ke rUpa vyavahUta per3a - lohaM tvagaru cAgalu, abhi. pa. 302; - www.kobatirth.org - - 7 na akasiralAmI ahaJca kho agaLu candanaJca silAya piMsAmi pamattarUpA, jA. aDa. 4.399; agalu tagaratAlIsakalohitacandanAnulitagatto. mi. pa. 307. agalu-candana-vilitta tri, agara aura candana ke lepa se yukta kuNDalino agalucandanavilittA, jA. aTTha. 7.96. akalya tri, niSe. sa0 [ akalya], aprasanna, asaMtuSTa akalyarUpo gaLayati assukAni su. ni. 696: tA strI.. bhAva. asvasthatA, aprasannatA, anIrogatA, draSTa. akallatA (Age); - rUpa tri0, ba0 sa0 [akalyarUpa], asaMtuSTa svabhAva vAlA, aprasanna rUpa vAlA akalyarUpo gaLayati assukAni su. ni. 696. akalyANa tri. niSe, tatpu. sa. [ akalyANa ] asundara, asukhakara, azobhana idhalokaparalo katthabhaJjaka akalyANamittasaMsaggaM khu. pA. aTTha. 100; - karaNa napuM0, kutsitakarma, asukhakara evaM arucikara karma akalyANakaraNakalyANAkaraNapaccayAnaJca khu. pA. a. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 127. akalla' kri, niSe. sa. [ akalya], anupayukta, apratirUpa, asatya andhovaTTo akallo, therIgA. 443. akalla napuM. [Akalya] saMbhavata: 'Akalla' kA bhraSTa pATha, roga, bAdhA - gelaJJakallamAbAdho, abhi. pa. 323. akallaka tri. kallaka kA niSe [ akalyaka], bImAra, rugNa, asvastha Ahara me bhante bhaNDika, nAhaM akallako, pArA 73, bhavaM akallakoti bhavantaM paTijaggituM AgatomhIti - Gill. 31. 3.409. akallatA strI. bhAva. [ akalyatA ]. citta, vedanA saMjJA evaM saMskAra skandhoM kI asvasthatA, zithilatA, akarmaNyatAyA cittassa akallatA akammajJatA... idaM vuccati thinaM, dha. sa. 1162; akallatAti cittassa gilAnabhAvo dha. sa. For Private and Personal Use Only - aTTha. 402. " akavATaka tri., kavATaka kA niSe, ba0 sa0 [akapATaka], dvArarahita, binA kivAr3a vAlA te vihArA akavATakA honti, cULava. 273. akasAva tri. kasAva kA niSe, ba. sa. [akASAya]. kASAyarahita, malarahita, pavitra adosA asAvA, a. ni. 1 (1) 135 ta napuM bhAva taM nemiyApi avaGgattA adosattA akasAvattA a. ni. 1 (1).135. akasiralAmI, [akRcchralAbhI] binA kaThinAI yA dukha ke prApta karane vAlA, sahaja yA sulabha rUpa se prApta karane Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akAca akAla vAlA - nikAmalAbhI hoti akicchalAbhI akasiralAbhI, ma. ni. 2.19; diTThadhammasukhavihArAnaM nikAmalAbhI... akasiralAbhI. a. ni. 2(1).125. akAca tri., niSe0, ba. sa. [akAca], kalaGkarahita, nirmala - ayaM maNi veLuriyo, akAco vimalo subho, jA. aTTha. 2.344; suddho nidoso vimalo akAco, su. ni. 480. akAcI tri., [akAcin], pavitra, nirdoSa - akAcinanti nidosaM... vi. va. aTTha. 212. akAtUna nipA., kara ke pU. kA. kR. kA niSe. [akRtvA]. na karake - akAtUna puJja kilamissanti sattA, ka. vyA. 566. akApurisasevita tri., tatpu. sa. [akApuruSa-sevita], duSTa manuSyoM ke dvArA asevita, sajjanoM dvArA sevita - brahmavihAraM bhAvemi, akApurisasevitaM, theragA. 649; paTivijhiM padaM santaM, akApurisasevitaM, therIgA. 189. akAma tri., ba. sa. [akAma], rAga, prema yA kAmanAoM se mukta, anabhilASI, rAga se aprabhAvita - oghAtigaM pudamakAmamAgama, su. ni. 1102; jeTThassa ca bhAtuno akAmarasa ...., jA. aTTha, 5.176; - ka tri., niSe. ba. sa., kAmanArahita, prabala icchA se mukta - maraNenapi te mayaM akAmakA vinA bhavissAma, ma. ni. 2.256; tAta, tvaM kira amhe akAmake pahAya pabbajAmI ti vadasi, jA. aTTha. 5.176; - karaNIya tri., karma. sa., binA kAmanA ke hI kiyA jAne vAlA - akAmakaraNIyamhi, vivadha pApena lippati, jA. aTTha. 5.225; na hi, bhante, akAmakaraNIyA... mAtApitUnaM mi. pa. 226; - kAmI tri., kAmanAoM athavA tRSNA se mukta - sutvAnahaM vIramakAmakAmi su. ni. 1102; - tA strI., bhAva. [akAmatA], svataH, antaH-sphUrta, anacAhApana, apane-Apa, aparihArya rUpa se - yathA pana pakke gaNDe gaNDabhedena pubbalohitaM akAmatAya nikkhamati, ma. ni. aTTha. 1.278; - rUpa tri., anicchu, anabhilASI, nirAkAMkSI- aje akAmarUpA nAma natthi , jA. aTTha. 4.30. akAmA nipA., a., kri. vi. [akAmaM], kisI kI icchA ke viruddha, anicchA se, anajAne yA manamAne rUpa se - akAmA akaraNIyaM vA, karaNIyaM vApi kubbati, jA. aTTha. 5.225; yaMvadA takkarA rao, akAmA piyabhANino, jA. aTTha. 6.226; akAmA bhAgaM no dade, cULava. 313. akAmita tri., niSe. sa., jo priya na ho, apriya, avAMchita - akantanti akAmitaM, nissirikaM vA, vibha. aTTha. 8. akAra pu., [akAra], nAgarI varNamAlA kA prathama svara akSara, kisI varNa yA akSara ke bAda meM uccAraNa kI suvidhA ke lie 'kAra' pratyaya jor3A jAtA hai, akAra kahane se a-varNa (a evaM A) kA bodha hotA hai - a kAro nipAtamatto, jA. aTTha. 1.480; akAro nipAtamattaM, sa. ni. aTTha. 1.164. akAraka tri., 1. niSe., tatpu. sa. [akAraka], vaha, jisane kucha bhI nahIM kiyA yA jisane koI galata kAma nahIM kiyA hai, nirdoSa - ... kiM samma kArakosI ti pucchitvA akArakomhI ti vutte attano manopadosaM rakkhituM sakkhi, nAsakkhI ti pucchi , jA. aTTha. 4.27; mi. pa. 180; dha. pa. aTTha. 2.16; 2. vaha, jisane zobhana kArya nahIM kiyA hai, ayogya, nikammA - ahaM kho, bhante, bhikkhUnaM akArako, tena meM bhikkhU na upadventIti, mahAva. 393. akAraNa' tri., niSe., ba. sa. [akAraNa], kAraNarahita, svataHsphUrta - natthi buddhAnaM... akAraNamahetukaM giramudIraNaM, mi. pa. 146. akAraNa ka. napuM.. [akAraNa], kAraNa kA abhAva, kha. kri. vi., binA kAraNa ke, apratyAzita rUpa meM, vyartha - kiM ima akAraNena nAsemi, jA. aTTha. 1.405; ayaM brAhmaNo na akAraNena imaM brahAracaM Agato, jA. aTTha. 7.312. akAraNa napuM., anaitika kArya, anartha se bhare hiMsA Adi duSkarma - anayaM nayatIti akAraNaM kAraNanti gaNhAti, jA. aTTha 4.217. akAraNa' napuM.. asaMbhava sthala, anupayukta viSaya - aTThAnaM taM, akAraNaM tanti vuttaM hoti, su. ni. aTTha. 1.83. akAritapubba tri., [akAritapUrva], pUrva kAla meM nahIM kiyA gayA - yathA taM akAritapubbaM kAraNaM kAriyamAnassa, ma. ni. 2.118. akAriya tri., niSe., tatpu. sa. [akArya], na karane yogya, akaraNIya - vitiNNaparalokassa, natthi pApaM akAriyaM dha. pa. 176; itivu. 15. akAruJatA strI., niSe., bhAva. [akAruNyatA], niSThuratA, kaThoratA, asaumyatA - tena hi tassa akAruJjatA sambhavati, mi. pa. 199. akAla pu., niSe0, tatpu. sa. [akAla], anupayukta samaya, asamaya - rAjA therassa pattaM gAhApetvA bhattassa akAlo ti pattapUraM catumadhuraM dApesi. jA. aTTha. 1.231; kAlaM vA akAlaM vA esa kukkuTo na jAnAti, jA. aTTha. 1.418; akAlo, bho, ayaM ro dassanAya, mi. pa. 154; akAlo kho tAva For Private and Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akAla akAsiya bhagavantaM dassanAya, paTisallIno bhagavA, ma. ni. 2.224; - anatthavAdI... avinayavAdI, ma. ni. 1.360; ma. ni. 3.96%; cArI tri., [akAlacArin], anupayukta samaya meM piNDapAta akAlavAdIti AdIsu akAle vadatIti akAlavAdI, a. ke lie jAne vAlA, asamaya meM bhikSA ke lie gamana karane ni. aTTha. 2.258; - vijjulatA strI., [akAlavidyullatA], vAlA - akAlacArihi sajanti saGgA.... su. ni. 388; - asAmayika bijalI kI camaka athavA AkAza meM binA Rtu cIvara napuM., karma. sa. [akAlacIvara], anirdhArita kAla meM ke camakane vAlI bijalI - akAlavijjulatA himavantapadese prApta cIvara, cIvarakAla ke lie nirdhArita kAla se bhinna samantA nicchariMsu, jA. aTTha. 7.345; - samaya pu., karma. sa. kAla meM prApta cIvara, pavAraNA' ke pazcAt sAmAnyatayA eka [akAlasamaya], apratyAzita kSaNa - athekadivasaM akAlasamaye mAha ke uparAnta prApta hone vAlA cIvara - akAlacIvaraM .... jA. aTTha. 1.480(ro.), pAThA. nidAghasamaye. nAma anatthate kathine ekAdasamAse uppanna, atthate kathine akAlika tri., [akAlika]. 1. kAdAcitka, kabhI-kabhI hI sattamAse uppanna, kAlepi Adissa dinnaM, etaM akAlacIvaraM utpanna hone vAlA, kAla-nirapekSa- akAlikaM kadAcuppattika, nAma, pArA. 313; pAci. 333; - tri., [akAlajJa], mi. pa. 121; 2. tAtkAlika rUpa meM prApta, vaha, jisake prApta ucita samaya ko na jAnanevAlA, upayukta samaya kA jJAna hone meM samaya kI apekSA nahIM ho, isI janma meM prApta hone na rakhane vAlA - akAlabhU ca, amattaJcU ca, a. ni. vAlA - brahmacariyacaraNaM nAma dutiye vA tatiye vA attabhAve 3(1).7; - puSpha napuM., karma. sa. [akAlapuSpa]. bemausamI vipAkadAnato kAlikaM nAma, rajja pana imasmiyeva attabhAve phUla, asamaya para khilanevAlA phUla - tena kho pana samayena kAmaguNasukhuppAdanato akAlikaM, jA. aTTha. 3.348; dhammo yamakasAlA sabbaphAliphullA honti akAlapupphehi, dI. ni. sandichiko akAliko ehipassiko .... ma. ni. 1.48; 2.104; akAlapupphAni suTTa pupphApento, jA. aTTha. 2.86; - dhammena diDhena viditena akAlikena pattena pariyogALhena, phala napuM.. karma. sa. [akAlaphala], bemausamI phala, asamaya sa. ni. 1(2).50. para phalane vAlA phala - akAlaphalAni gaNhApento, jA. ___akAlussiya napuM., bhAva., niSe., kevala sa. pU. pa. ke rUpa aTTha. 2.86; - maccu pu., karma. sa. [akAlamRtyu], asamaya meM hI upalabdha [akAluSya], kAluSya evaM malinatA se mukti para mRtyu - atthi arahato akAlamaccu, ka. vyA. 640; - kI avasthA, pavitratA; - paccu paTThAna tri., maraNa napuM.. karma. sa. [akAlamaraNa]. akAlamRtyu - antarA [akAluSyapratyupasthAna], akAluSya dvArA utpAdita, vizuddhi akAlamaraNaM nAma no natthIti attho, jA. aTTha. 4.48; ke phalasvarUpa utpanna - tattha ... saddhA akAlamaraNaM kammupacchedakakammavasena, visuddhi. 1.220; - akAlussiyapaccupavAnA vA ..., su. ni. aTTha. 1.114; dha. megha pu., karma. sa. [akAlamegha], asamaya meM utpanna hone sa. aTTha. 165. vAlA bAdala - akAlamegho vassi, jA. aTTa, 1.62; akAle a., kri. vi., sapta. vi. ke artha vAlA nipA., akAlameghotveva saGghagacchati, mi. pa. 121; mahA akAlameghoti anupayukta samaya meM, anirdiSTa kAla meM - akkhitthiyo asampatte vassakAle uppannamahAmegho, udA. aTTha. 79; - vAruNI naccagItaM, divA soppaM pAricariyA akAle, dI. ni. rAvI strI., [akAlarAvI]. asamaya meM dhvani karane vAlA, 3.140; akAle attano vasanaTThAnato na nikkhamitabbaM jA. asamaya meM kolAhala karanevAlA - idaM satthA jetavane aTTha. 2.175. viharanto eka akAlarAviM bhikkhaM Arabha kathesi, jA. aTTha. akAlena a.. tR. vi. ke artha vAlA nipA., asamaya meM, 1.417; - rAvIkukkuTa pu., karma. sa., asamaya meM yA binA anupayukta avasara para - akAlena hi nikkhamma, ekakampi pi Rtu meM cillAne vAlA kukkuTa - akAlarAvI kukkuTo bahujjano, na kiJci atthaM joteti, jA. aTTha. 2175; yo tvaM amhahi ghAtito, jA. aTTha. 1.418; - rUpa tri., karma. matAlayaM katvA, akAlena vipekkhasIti, jA. aTTha. 3.471. sa., asuvidhAjanaka, avasara ke lie ananukUla - yo akAsika tri., niSe. sa. [akAzika]. zA. a. jo kAzI attano dukkhamananupuTTho, pavedaye jantu akAlarUpe, Anandino kSetra kA nahIM hai, lA. a. uttama guNoM se vihIna - na kho tassa bhavanti mittA, jA. aTTha. 4.202; - vAdI tri. panassAhaM bhikkhave, akAsikaM candanaM dhAremi a. ni. 1.170. [akAlavAdina]. anucita avasara para bolane vAlA, avasara akAsiya tri. [AkAzIya/AkarSika?], rAjasva ekatrita ke anurUpa nahIM bolanevAlA - akAlavAdI abhUtavAdI karane vAlA sarakArI adhikArI- akAsiyA rAjUhivAnasiTThA For Private and Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra akicca jA. aTTha. 7.57; - Ti. saMbhavataH yaha zabda saM. AkarSika (mudrAniyantraka) zabda se sambaddha ho sakatA hai tathA balapUrvaka rAjasva le jAne vAle adhikArI ke Azaya ko prakaTa karane vAlA mAnA jA sakatA hai. - www.kobatirth.org akicca napuM niSe, tatpu, sa. [ akRtya], nahIM karane yogya, akaraNIya akiccaM karoti kiccaM aparAdheti, a. ni. 1 (2). 77; yahi kiccaM apaviddha, akiccaM pana kayirati, dha. pa. 292; akicvaM te na sevanti, kicce sAtaccakArino, dha. pa. 293 - kara tri., [ akRtyakara], vyartha, nirarthaka, bekAra - sampatte kAle vAyAmo akiccakaro bhavati. mi. pa. 69; bhesajjAni... khINAyukassa akiccakarAni bhavanti mi. pa. 151 kArI tri., [akRtyakArin] akaraNIya ko karane vAlA, jo karane yogya nahIM hai use karane vAlA bhavaM kho pana rAjA evaM sakaNTake janapade saupapILe balimuddhareyya, akiccakArI assa tena bhavaM rAjA dI. ni. 1.120; hanAmi taM mittadubbhiM akiccakAri, yo tAdisaM kammakataM na jAne ti jA. aTTha. 4.233; akiccakArI dummedho, raTThA pavanamAgato. - 10 jA. aTTha. 7.290. akicchalAbhI tri, niSe, tatpu0 sa0 [akRcchralAbhI], binA kaThinAI ke hI yA saralatA evaM sahajatA se lAbha pAne vAlA akicchalAbhI akasiralAbhI, a. ni. 2 ( 1 ) 125. akiJcana tri, niSe, ba. sa. [akiJcana ], jisake pAsa apanA kucha na ho, daridra, mahattvahIna, icchA se mukta akiJcano jIvikatthAya pANaM hanati, mi. pa. 207; sakiJcanasseva bhayaM nAkiJcanassa, jA. a. 6.52; akiJcanaM anAdAnaM, tamahaM brUmi brAhmaNaM, dha. pa. 396. akiJci napuM,, niSe, tatpu0 sa0 [ akiJcit], kucha bhI nahIM - na brAhmaNassetadakiJci sepyo, gha. pa. 390 - Ti. jahAMtahAM 'akiJcana' kA samAnArthaka bhI hai tathA zreya arthAt nirvANa kI sthiti kA pratyAyaka hai. akitava pu0, niSe, tatpu0 sa0 [ akitava], vaha, jo juAr3I na ho, juA na khelane vAlA anakkhAkitave tAta, asoNDe avinAsake, jA. aTTha. 5.111; anakkhAkitaveti anakkhe akitave ajutakare ceda, jA. aDa. 5.113. akitti strI. niSe, tatpu, sa. [ akIrti], apayaza, badanAmI - yA etissA akiti mavhesA akiti pAci. 291 - saJjananI strI [akIrtisaJjananI] apayaza-nirmAtrI, apayaza ko utpanna karane vAlI sandidvikA dhanajAni akittisajjananI, dI. ni. 3.138 pa. sa. anu. 404. * akiriya akitti' pu. [ agastya RSi], eka brAhmaNa kA nAma, bhAratIya RSiyoM kI paramparA meM Ane vAle eka RSi kA nAma - akittI tissa nAma karisu jA. aDa. 4.212, akitipaNDito pana ahameva ahosinti, jA. aTTha 4.218; - jAtaka napuM0, jAtaka saMkhyA 480 kA zIrSaka kittijAtakAdIhi cAyamattho dIpetabbo, jA. aTTha. 5.230; - tittha napuM., karma. sa., RSi akitti ke nAma para vArANasI ke eka ghATa kA nAma yena titthena nadiM otiSNo, tampi akittititthaM nAma jAta jA. aDa. 4.212: dvAra napuM. karma. sa. eka dvAra kA nAma bhaginiM gatvA bArANasito yena dvArena nikkhami taM akittidvAraM nAma jAtaM, jA. aTTha 4.212. akittima tri, niSe tatpu, sa. [ akRtrima ] svAbhAvika, naisargika so pana aporisatAya akittimo sayaMjAto. vi. va. a. 231. - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akiriya kri, niSe, ba. sa. [ akriya ] niSkriya, akarmaNya, AlasI ye keci pApakA asaMyutA ahirikA akiriyA - For Private and Personal Use Only dujjanA manussA, mi. pa. 234 purisaM vivarTa pAkaTa akiriyaM araharasa mi. pa. 276: yasmA kAyaduccaritAdInaM akiriyaM vadati tasmA, pArA. aTTha. 1.98; - diTThi strI0, tatpu. sa. [ akriyAdRSTi ] kuzala tathA akuzala karmoM ke vipAka ke asadbhAva kA siddhAnta akriyAvAda akiriyAdivijya pajahati vibha. aDa. 189: rUpa tri.. karma. sa. [ akriyarUpa] akaraNIya na karane yogya, anucita - akiriyarUpo pamadAhi sandhavo, jA. aTTha. 3.467; - vAda' tri. niSe. ba. sa. [ akriyAvAda] karmoM ke vipAka ke asadbhAva ke mata yA siddhAnta ko mAnane vAlA, akriyAvAdI - - akiriyavAdo samaNo gotamoti a. ni. 3 ( 1 ) 21 gotamo akiriyavAdo akiriyAya dhammaM deseti mahAva. 309: sabbepete atthato ahetukavAdA akiriyavAdA ca natthikavAdA ca santi, dI. ni. aTTha. 1.137: - vAda' pu0, karmoM ke vipAka ke asadbhAva kA mata yA siddhAnta natdhikavAdo ahetukavAdo akiriyAvAdo, ma0 ni0 aTTha. (upa. pa.) 3.89, draSTa. akiriyadiTTi Upara vAdI [akriyAvAdI], vaha, jo karmoM ke vipAka ke siddhAnta ko nahIM mAnatA hai, akriyAvAdI -kiriyavAdI cAha, brAhmaNa, akiriyavAdI cA 'ti, a. ni. 1 ( 1 ). 79 suddhi strI tatpu. sa. [ akriyAzuddhi]. akriyA ke dvArA zuddhi yA pavitratA, kriyA ke binA hI zuddhi acyantasuddhiM saMsArasuddhiM akiriyasuddhiM sarasatavAda na vadanti na kathenti na bhaNanti, mahAni0 70 ( ro.). - - - Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra akiriyA "F " akiriyA 1. strI niSe, tatpu, sa. [akriyA] vaha cetanA, jo utpanna hokara akuzala karmoM ke kriyApatha kA upacchedana kara detI hai, samasta akuzala karmoM se citta kI virati uppajjitvA taM kiriyaM kAtuM na deti, kiriyApathaM pacchindatIti akiriyA, dha. sa. a. 262 akusalAnaM dhammAnaM akiriyA, a. ni. 3(1).21; anekavihitAnaM pApakAnaM akusalAnaM dhammAnaM akiriyaM vadAmi, pArA. 3; akiriyAya dhammaM dekheti mahAva. 309 Ti. yahAM akriyA' kA vizeSa artha isa rUpa meM abhivyakta hai zArIrika, vAcika evaM mAnasika Adi sabhI prakAra ke pApakarmoM se virata rahanA hI buddha abhipreta akriyA hai - kAyaduccaritassa vacIduccaritassa manoduccaritassa, anekavihitAnaM pApakAnaM akusalAnaM dhammAnaM akiriyaM vadAmi a. ni. 1(1).79; 2. strI.. [ akriyA ], karttavyavimukhatA, anucita kriyA, akaraNIya kriyA rona hi mahArAja, bhagavatA kiriyA deva katA, no akiriyA mi. pa. 168 3. strI. akriyA kA siddhAnta buddhakAlIna chaH dharmAcAryoM meM se eka pUraNakassapa ke mata ke rUpa meM kuzala tathA akuzala karmoM ke kisI bhI prakAra ke vipAka ke na prApta hone ke mata ko akriyA kI saMjJA dI gayI hai| kucha vidvAnoM ne isakI saGgati gItApratipAdita niSkAma karmayoga ke sAtha sthApita karane kA prayAsa bhI kiyA hai- pUraNo kassapo sandihikaM sAmaJJaphalaM puTTho samAno akiriya vyAkAsi dI. ni. 147 akiriyAya saNThahanti, a. ni. 1 (1).202, draSTa, akiriyadiTThi evaM akiriyavAda Upara, akilanta tri, niSe, tatpu0 sa0 [ aklAnta], na thakane vAlA, azrAnta, anidrAlu jAgarUka - kilantarUpo kAyena, akilantova cetasA, vi. va 1152 kAya tri. ba. sa. [aklAntakAya], thakAna-rahita zarIra vAlA, tarotAjA zarIra vAlA sukhino bodhisattamAtA hoti akilantakAyA. dI. ni. 2.10. - www.kobatirth.org - akilAsu tri. tatpu. sa. [aglAsnu + snu]. thakAvaTarahita, nahIM thakane vAlA, udyogI- nikkosajjo akilAsu, abhi. pa. 516, akilAsu vinde hRdayassa santinti, jA. aDa. 1.116: akilAsunoti nikosajjA AradvavIriyA, tade akilAsuno ahesu... dhammaM desetu, pArA. 9; karaNIyameta brAhmaNena padhAnaM akilAsunA ,sa. ni. 1 (1).56; yoginA dhammadesanAsu akilAsunA bhavitabba. mi. pa. 350. akiliTTha tri, niSe, tatpu0 sa0 [ akliSTa], pavitra, aghRNita, malarahita vasanakri. ba. sa.. zuddha vastra yA svaccha vastra 11 For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAraNa karane vAlA ni. aDa. 2.184. akissava tri, niSe, tatpu, sa. (vyu, saMdigdha ) prajJAvihIna, jJAnavihIna pramAdI appameyyaM pamAdinaM niyutaM taM ma akissavanti, sa. ni. 1 ( 1 ). 175; netti. 109; akissavaMti kissavA vuccati paJJa, nippaJJati attho, sa. ni. aTTha 1.189. sucivasaneti akiliTThavasane akuto / akutoci - - akukku-kata tri.. niSe, tatpu, sa, kevala kisI nirdhArita samaya-vizeSa ke lie na taiyAra kiyA gayA akukkukatena atthataM hoti kaThina, mahAva. 333. akukkucca tri., kukkucca kA niSe.. tatpu, sa. [ akaukRtya ]. ], mAnasika anutApa se rahita pazcAttApa ke manobhAva se mukta, duSkRtyoM ko na karane vAlA akukatabhAvo akukkucca akucchitakiriyAya vA cetaso avippaTisAro amanovilekho mahAni, 158; akukkuccoti hatthakukkuccAdivirahito mahAni, aTTha. 256; yassetaM kukkuccaM pahInaM samucchinnaM.. ANagginA daGkaM so duccati akukkuccoti mahAni, 159: draSTa. kukkucca (Age) ka. tri.. kukkuccaka kA niSe.. ba. sa. [akaukRtyaka], 1. saMdeha se rahita, azaMkAlu, duSkRtyoM, kadAcAroM yA anutApoM se mukta kosajjabahulA aJJamajJa na codenti na sArenti akukkuccakA honti, a. ni. aDa 1.71; 2. kevala sa. pU. pa. meM hI prayukta, jAta tri. doSa yA azuddhi ke binA hI utpanna so tattha pasteyya mahatiM sAlalaTThi ujuM navaM akukkuccakajAtaM, a. ni. 1 (2).230. akuTila tri. kuTila kA niSe, tatpu. sa. [ akuTila ]. zA. a. avakra, sarala, sIdhA daharA rukkhA ca vuddhA ca, akuTilA cettha puSpitA, jA. aTTha. 7.302; avaGkassa akuTilassa dahacApasamAruLahassa mi. pa. 115; lA. a. niSkapaTa, ImAnadAra ujukesu akuTilesu jA. aTTha 39- tA strI. bhAva. [akuTilatA ]. niSkapaTatA, saralatA, sIdhApana ajjavatA ajimhatA avaDatA akuTilatA ayaM vuccati ajjavo, dha. sa. 1346. akutUhala tri.. kutUhala kA niSe [ akutUhala] kautUhala se rahita, Azcarya se rahita, svAbhAvika, sthira claaii sUramicchanti mantIsu akutUhalaM jA. aDa. 1.389, akutUhalo avikiNNavAco. jA. aDDa. 1.370. akuto / akutoci nipA0, sa0 pU0 pa0 ke rUpa meM hI prApta [ akutaH ], kahIM se bhI nahIM upadava tri. sabhI taraha se upadrava rahita kacci raTuM anupapIche akutociupadavaM. jA. ".. " su. **** Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12 akuttima aTTha. 5.374; - bhaya tri., ba. sa. [akutobhaya], vaha, jise kahIM se bhaya na ho, sabhI taraha se bhayarahita - nibbute akutobhaye, dha. pa. 196; sabbAmitte vasIkatvA, modAmi / akutobhayo, su. ni. 566; akutobhayoti kutoci abhayo, su. ni. aTTha. 2.158; akutobhayAti tocipi asaJjAtabhayA pe. va. aTTha. 66. akuttima tri., draSTa, akittima. akuddha tri., draSTa., akkuddha. akuppa tri., kuppa kA niSe. [akopya, akampya], krodha-rahita, acala, sudRr3ha, zAnta - akuppA me vimutti, ma. ni. 1.226; akuppA me vimuttIti, bhavasaMyojanakkhayA, itivu. 39; - dvAna napuM., karma. sa. [akampyasthAna], dhruvasthAna, acyuta-sthAna, dRr3ha sthiti - akuppaTTAnaM dhuvaTThAnaM dha. pa. aTTha. 2.186; - tA strI., bhAva. [akopyatA, akampyatA], krodha-rahitatA, dRr3hatA, zAntatA, citta kI aDiga sthiti arthAta nirvANa - so patvA paramaM santi, sacchikatvA akuppataM, theragA. 434; - dhamma tri0, ba. sa. [akampyadharma], acala evaM aDiga nirvANa-dharma se yukta, kSINAsrava arhat - pApabhikkhUti api akuppadhammopi, a. ni. 2(1).120; akuppadhammopIti api akuppadhammo khINAsavo samAnopi parehi pApabhikkhuhi ussaddhita-parisaGkito hotIti attho, a. ni. aTTha. 3.43; pari. 243. akubbato tri., kara ke varta. kR. kA ca. vi., e. va. kaa| niSe., [akurvataH], na karate hue, akriyAzIla - evaM subhAsitA vAcA, aphalA hoti akubbato. dha. pa. 51; nAbbaNaM visamanveti, natthi pApaM akubbato, dha, pa. 124. akubbamAno tri., Vkara ke varta. kR. kA pra. vi., e. va.. [akurvANaH], na karate hue - yadattagarahI tadakubbamAno, na lippatI divasutesudhIro, su. ni. 784. akula napuM.. niSe., ba. sa. [akula], bhraSTa kula, bigar3A huA kula - akulaM kAhati khippamattano, dI. ni. 3.140; - tA strI., bhAva., kula ke bhraSTa hone kI avasthA - kulA akulataM gatA, jA. aTTha. 5.112; - putta pu., tatpu. sa. [akulaputra], azobhana parivAra yA kula kA vyakti yA putra, acche kula meM utpanna na hone vAlA vyakti - dukkulInoti dujjAtiko akulaputto, jA. aTTha 2.187. akulIna tri., kulIna kA niSe0, tatpu. sa. [akulIna], nIca kula meM utpanna vyakti - tAsaM kuladhItAnaM akulInehi saddhiM saMvAso, jA. aTTha. 1.323; evaM itthiyo nAma ... kulInampi akulInampi ... bhajanti .... jA. aTTha. 5.362. akusala akusala tri., kusala kA niSe., tatpu. sa. [akuzala], zA. a. anipuNa, acatura, mUrkha - eLamUgo tu vattuJca sotuJcAkusalo bhave, abhi. pa. 734; bAlo paro akkusaloti cAhu, su. ni. 885; bAlo avyatto akusalo, sa. ni. 3(1).227; lA. a. ka. lobha, dveSa evaM moha, ina tIna akuzala-mUloM meM se kisI eka se bharA huA, pApamaya, kaluSita - kusalaM, akusalaM, avyAkataM, cULava. 199; akusalakammapathAti, dha. sa. aTTha. 126; akusalarasa kammarasa balavatAya, mi. pa. 112; akusalaM bhayabheravaM, ma. ni. 1.22; lA. a. kha. napuM., pApakarma, duSkarma, apuNyakarma - akusalaM pajahati, kusalaM bhAveti, mi. pa. 34; tathAgato sabbaM akusalaM jhApetvA sabbaJjataM patto, mi. pa. 137; catubidha akusalaM, khu. pA. aTTha. 115; - ka. tri., [akuzalaka], anAr3I, anubhavahIna - tena akusalakena citA vaGkA bhitti paripati, cULava. 288; - kamma napuM.. karma. sa. [akuzalakarman], pApakarma, burA karma, lobha, dveSa aura moha nAmaka tIna akuzalamUloM se samprayukta citta dvArA abhisaMskRta karma - akusalakammaM akAsi, jA. aTTha. 6.216; akusalakamma vinAsanatthena, dha. pa. aTTha. 2.202; - kammapatha pu., tatpu. sa. [akusalakarmapatha], nimnalikhita dasa prakAra ke pApakarma sugata-paramparA meM akusalakarmapatha meM parigaNita haiM tathA ye kAyika, vAcika tathA mAnasika dvAroM se pravartita hote haiM; 1. kAyika akusalakammapatha-prANAtipAta, adattAdAna, abrahmacarya, 2. vAcika akusalakammapatha- asatyabhASaNa, cugalI karanevAlI vANI, kaThoravacana, nirarthaka vArtAlApa, 3. mAnasika akusalakammapatha-lobha, dveSa tathA moha- dasa akusalakammapathA, a. ni. 3(2).234; evamassa dasa akusalakammapathA pAripUri gacchanti, dha, pa. aTTha. 1.15; - kammapathakathA strI., tatpu. sa. [akuzalakarmapathakathA], dha. sa. aTTha ke pAMcaveM pariccheda kA zIrSaka, dha. sa. aTTha. 148; - kArI tri., [akuzalakArin], pApakoM ko karane vAlA - kusalakArissapi akusalakArissapi vipAko samasamo, mi. pa. 191; - citta napuM., karma sa. [akuzalacitta], 1. lobha, dveSa, moha se saMprayukta bAraha cittoM ko akuzala-citta kahA gayA hai, inameM ATha lobha-saMprayukta, cita, do dveSa-saMprayukta citta tathA do mohamUlaka citta parigaNita haiM - aTThadhA lobhamUlAni, dosamUlAni ca dvidhA / mohamUlAni ca dveti dvAdasAkusalA siyu, abhi. dha. sa. 2; 2. dha. sa. ke eka khaNDa kA zIrSaka, dha. sa. 402-430; 3. vibha. (pR.) 186-190 kA zIrSaka: - Yo 184. For Private and Personal Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 13 akusala akusala cetanA strI., karma. sa. [akuzalacetanA], akuzala-caitasikoM yA cittadharmoM kA netRtva karane vAlA cetanA nAmaka pramukha caitasika jo karmo ke abhisaMskaraNa meM mukhya bhUmikA nibhAtA hai, ise apuNyAbhisaMskAra-cetanA bhI kahA jAtA hai - evameva akasalacetanAya abhAvena .... dha. pa. aTTha. 2.16; ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).209; - cetasika napuM, karma sa. [akuzalacaitasika]. bAraha akuzala cittoM ke sAtha saMprayukta caudaha akuzala cittavRttiyAM, moha, ahIka, anapatrApya, auddhatya, lobha, dRSTi, mAna, dveSa, IrSyA, mAtsarya, kaukRtya, styAna, mRddha tathA vicikitsA - cuddasime cetasikA akusalA nAma, abhi. dha. sa. (pR.) 8; - dhamma pu., karma. sa. [akuzaladharma]. lobha, dveSa evaM moha se saMprayukta citta tathA caitasika - kusalA dhammA akusalA dhammA, avyAkatA dhammA, dha. sa. 1; asabmA cAti akusaladhammA ca nivAreyya, dha. pa. aTTha. 1.311; - dhammasutta napuM, eka sutta kA nAma, sa. ni. 3(1).17; - dhAtu strI., karmasa. [akuzaladhAtu], aise mUla-tattva jinakI prakRti pApamayI ho - tattha katamA tisso akusaladhAtuyo? kAmadhAtu, byApAdadhAtu, vihiMsAdhAtu, vibha. 420-21, tula. akusalattika tathA akusala-saGkappa; - pariccAga pu., tatpu. sa. [akuzalaparityAga], akuzala pApadharmo kA pUrNaparityAga - akusalapariccAgo kusalavImaMsAya ca samAdhindriyassa ca sAdhAraNaM padahAnaM, netti. 42; - pucchA strI., tatpu. sa. [akuzalapRcchA], pApamaya dharmoM se sambaddha prazna - aparApi tisso pucchA-kusalapucchA, akusalapucchA, abyAkatapucchA, mahAni. 251; - mUla napuM, karma sa. [akuzalamUla], duSkarmoM ke lobha, dveSa evaM moha nAmaka tIna mUla utpreraka yA prayojaka - tINi akusalamUlAni-lobho, doso, moho, vibha. 233; 234; 396; tINi ... akusalamUlAni ... lobho akusalamUlaM, doso akusalamUlaM, moho akusalamUlaM, / a. ni. 1(1).231; ma. ni. 1.59; - rAsi pu., tatpu. sa. [akuzalarAzi], pApa-karmoM kI rAzi, pApakarmo kA saMcaya -- kevalo hAyaM, bhikkhave, akusalarAsi yadidaM paJca nIvaraNA, a. ni. 2(1).60; akusalarAsI ti, bhikkhave, vadamAno paJca nIvaraNe vadamAno vadeyya. sa. ni. 3(1).224; dha. sa. aTTha. 406; - Ti. kAmacchanda, vyApAda, styAna-mRddha auddhatyakaukRtya tathA vicikitsA, ye pAMca nIvaraNa haiM; inhIM ke samuccaya ko akuzala-rAzi kahA gayA hai; - vitakka pu., karma. sa. [akuzalavitarka], pApa se paripUrNa cintana kA prArambhika bhAga - tayome, bhikkhave, akusalavitakkA, itivu. 53; tayome ... akusalavitakkA-kAmavitako byApAdavitakko vihiMsAvitakko, sa. ni. 2(1).86; netti. 103; su. ni. aTTha. 2.36; - Ti. kAmavitarka, vyApAdavitarka tathA vihiMsAvitarka ina tInoM ko akuzalavitarka kahA gayA hai, tula. akusaladhAtu tathA akusala-saGkappa; - vipAka (= pAka) pu., tatpu. sa. [akuzalavipAka], kAma bhUmi ke ahetuka evaM avyAkata cittoM meM parigaNita bAraha akuzala karmoM ke kula sAta prakAra ke akuzalavipAka - sattAkusalapAkAni, abhi. dha. sa. 3; - vipAkaabyAkataM dha. sa. ke eka khaNDavizeSa kA zIrSaka, dha. sa. 146; - vipAkAhetukacitta napuM, kAmAvacarabhUmi meM bAraha akuzala cittoM ke sAta prakAra ke akuzalavipAka jo ahetuka batalAye gae haiM - imAni sattapi akusalavipAka (ahetuka) cittAni, abhi. dha. sa. 3; - vipAkupekkhA strI., tatpu. sa. [akuzalavipAkopekSA], akuzala karmoM ke vipAkoM se sambaddha upekSAmayI manovRttisesA cha akusalavipAkupekkhA abbohArikA, jA. aTTha. 5.264; - vera napuM., karmasa. [akuzalavaira], vaira kI pApamayI manovRtti - verabahuloti puggalaverenapi akusalaverenapi bahuvero, a. ni. aTTha. 3.82; - saGghAta tri., karma sa. [akuzalasaGkhyAta], akuzalarUpa meM pahacAne gaye dharma - akusalasaGghAtA ye dhammA..., a. ni. 3(1).181; - saGgaha pu., tatpu. sa. [akuzalasaMgraha], akuzala dharmoM kA saMgraha, abhi. dha. sa. nAmaka pustaka ke samuccayapariccheda nAmaka sAtaveM adhyAya ke prathama khaNDa kA zIrSaka, abhi. dha. sa. 49; - saJcetanika tri., [akuzalasaJcetanika], akuzala kAyakarma dvArA abhisaMskRta tIna prakAra ke duHkhamaya vipAka, vANI ke cAra prakAra ke duHkhamaya vipAka tathA aise hI manokarmoM ke tIna prakAra ke duHkhamaya vipAka akuzalasaJcetanika haiM - tatra, bhikkhave, tividhA kAyakammantasandosabyApatti ... catubidhA vacIkammantasando sabyApatti ... tividhA manokammantasandosabyApatti akusalasaJcetanikA dukkhudrayA dukkhavipAkA hoti, a. ni. 3(2).260; - sajJA strI., karma. sa. [akuzalasaMjJA], pApapUrNa yA pApamayI cetanA, pApa se bharA vicAra, kAmasaMjJA, vyApAdasaMjJA aura vihiMsAsaMjJA, ye tIna prakAra kI akuzala saMjJAeM haiM - tisso akusalasAkAmasaA byApAdasA vihiMsAsA, netti. 103; - sIla pu., [akuzalazIla], pApa se paripUrNa vyakti athavA pApamaya vyavahAra - ime akusalA sIlA, tamahaM, thapati, veditabbanti vadAmi, ma. ni. 2.226; pAThA. akusalA sIlA; - hetu pu., For Private and Personal Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akusIta 14 akkamati karma. sa. [akuzalahetu], akuzala dharmo ke tIna hetu lobha, akotUhalamaGgalika tri., niSe. [akautUhala-mAGgalika], dveSa tathA moha - tattha katamo tayo akusalahetU ? lobho andhavizvAsapUrNa vicAroM athavA bAharI karmakANDoM evaM utsavoM doso moho- tayo akusalahetU, dha. sa. 1059; vibha. 4703; Adi meM mana ko na lagAne vAlA - saddho hoti, sIlavA 472; 476; 482; 500. hoti, akotUhalamaGgaliko hoti, a. ni. 2(1).192. akusIta tri., kusIta kA niSe. [akusIda], Alasyarahita, akopa tri., ba. sa. [akopa], krodha-rahita, koparahita - udyogI, parizramI - akusIte atandite kalyANamitte bhajassu, samitAvino vItarAgA akopA, su. ni. 504. dha. pa. aTTha. 2.346; akusItA anuddhatA, therIgA. 113; - akovida tri., kovida kA niSe. [akovida], mUrkha, ajJAnI, dutti tri., ba. sa. [akusIdavRtti], Alasyarahita, dharma ke samyak jJAna se rahita vyakti - janA maJjanti adhyavasAyI puruSa - AraddhavIriyo paramatthapattiyA, alInacitto bAloti, ye dhammassa akovidA ti, sa. ni. 1(1).189; dhIra akusItayutti, su. ni. 68; cULani. 266, 268; akusItakuttItti maJjanti bAloti, ye dhammassa akovidA ti, jA. aTTha. etena ThAnaAsanacaGkamanAdIsu kAyassa anavasIdanaM su. ni. 3.49; akovidA gAmadhammassa segga, jA. aTTha. 2.150. aTTha. 1.97. akosalla napuM.. bhAva., niSe., tatpu. sa. [akauzalya], akuha tri., ba. sa. [akuha], chala-prapaMca se rahita, sarala, acaturatA, anipuNatA, sa. pU. pa. ke rUpa meM - pavatti strI., ImAnadAra - taM buddha ... akuhaM gaNimAgataM. su. ni. 963; [akauzalyapravRtti], akuzalatA kI pravRtti - isisattamassa akuhassa ... bhagavato, ma. ni. 2.55; - ka. akosallappavattiyA akusalaM veditabbaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) tri.. [akuhaka], ImAnadAra, niSkapaTa, vaJcanArahita - __1(1).205; - sambhUta tri., akuzalatA se utpanna, anaipuNya patilIno akuhako, apihAlu amaccharI, su. ni. 858; se utpanna - pApakAnaM akosallasambhUtatuna akusalAnaM akuhako nipako apihAlu, theragA. 1227; akuhakoti dhammAnaM samApatti, pArA. aTTha. 1.99. koharahito asaTho amAyAvI, theragA. aTTha. 2.440. akka pu., [arka]. 1. sUrya - bhAnu akko sahassaraMsi ca, abhi. akUjana tri., kUjana kA niSe. [akUjana], zakaTa kI karkaza pa. 63; 2. Aka kA paudhA - tvaLakko setapupphake, abhi. pa. dhvani se rahita - vAcAsacamakUjano, jA. aTTha. 7.142; 581; - dussa napuM, Aka ke paudhe se banA vastra - ujuko nAma so maggo, abhayA nAma sA disA-ratho akUjano akkadussakadalidussaerakadussAni pana potthakagatikAneva, nAma, dhammacakkehi saMyuto, sa. ni. 1(1).37. mahAva. aTTha. 391; - nALa napuM, Aka ke paudhe kI char3IaketavI tri. [akaitava], DhoMga se mukta, chala-mukta, cAlabAjI bhikkhu akkanALa nivAsetvA .... mahAva. 398; mahAva. aTTha. se rahita - amAyAvino aketavino anuddhatA anunnaLA 391. acapalA amukharA avikiNNavAcA, ma. ni. 1.39 = a. ni.. akkanta tri., A + kama kA bhU. ka. kR. [AkrAnta], kisI 2(1).184; pAThA. akeTubhino. ke dvArA rauMdA huA, kucalA huA, abhibhUta - akkantopi pAso akerATika tri. kerATika kA niSe. [akairAtika], samasta na saMvarati, mi. pa. 152; hatthena vA pAdena vA akvantaM hatthaM prapaJcoM se rahita, chala-chadma-mukta - anakkhAkitaveti anakkhe vA pAdaM vA bhecchati, a. ni. 1(6).11; athassa gahitasAkhApi akitave ajutakare ceva akerATike ca, jA. aTTha. 5.113, akkantasAkhApi bhijiMsu.dha. pa. aTTha. 1.37. draSTa. kerATika. akkantasaJaka pu., eka thera kA nAma - AyasmA akevala tri., kevala kA niSe. [akevala], jo pUrNa nahIM hai, akkantasaJako thero imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. apUrNa, sadoSa, doSapUrNa - akevalaMyeva samAnaM kevalanti 1.221. vakkhati, ma. ni. 1.409, draSTa. kevala. akkandati A + kanda kA varta., pra. pu., e. va. [Akrandati], akevalI tri., [akevalin], hIna, adhUrA - idaM cillAtA hai, jora se rotA hai - akkandati parodati, dubbalo paTikkosamakevalI so. su. ni. 884; aparaddhA viraddhA suddhimaggaM, appathAmako, sa. ni. 2(2).204. akevalino ca, su. ni. aTTha. 2.249. akkapaNNa napuM., tatpu. sa. [arkaparNa], Aka ke paudhe kA pattA, akoTigata tri. [akoTigata], apane anta taka na pahuMcA huA, mandAraparNa - akkapaNNena veThetvA ... jA. aTTha. 1.404. phala-avasthA ko aprApta vyakti - Agantukena ... agadena akkamati A + |kmu kA varta, pra. pu., e. va. [AkrAmyati], paTipIlitaM visaM akoTigataM yeva vigatanti, mi. pa. 281. kadama-kadama calakara thor3I dUra calatA hai, rauMdatA hai, For Private and Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akkamana akkosati kucalatA hai - jalitampi jAtavedaM akkamati, mi. pa. 208. akkamana napuM.. [AkramaNa], kadama-kadama calakara thor3I dUra para jAnA, paga dharanA, Daga bharanA, - akkamanaakkamanapadavAre hatthatalAni upanAmesu. jA. aTTha. 1.72; tIrappadesesu dvipadacatuppadAnaM akkamanahAne ..., jA. aTTha. 1.324; tula. akkanta. akkavAka pu./napuM. tatpu. sa. [arkavalka], Aka ke paudhe kI chAla - ... akkavAke gahetvA jiyaM karonti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 3.102; rattiM bhuJjantApi kesasaNThAnaM akkavAkaM vA ... jigucchanti, vibha. aTTa, 222. akkuTTa tri., A + kusa ke bhU. ka. kR. kA niSe0, burI taraha se DAMTA-phaTakArA gayA athavA nindA kiyA gayA vyakti - asamAhi pharusAhi vAcAhi akkaTTho paribhAsito, mi. pa. 209; akkuTThoti dasahi akkosavatthUhi abhisatto, su. ni. aTTha. 2.87. akkuddha tri., kuddha kA niSe. [akruddha], jo kruddha na ho yA krodhAbhibhUta na ho - akuddhassa mukhaM passa, kathaM kuddho karissatI ti, jA. aTTha. 2.292; so appamatto akkuddho, tAta kiccAni kAraya, jA. aTTha. 5.108, pAThA. akuddha; - mAnasa tri., ba. sa., krodha se mukta mana vAlA - yo akuddhamAnaso hutvA adhivAseti, dha. pa. aTTa. 2.377. akkula pu., Azcarya yA vismayAtireka meM athavA kisI ko AtaMkita karane yA dahalAne ke lie 'akkulo pakkulo' ke andara prayukta cItkAra, kolAhala yA cIkha ko sUcita karane vAlA vyAkulatA-sUcaka zabda - akkulo pakkulo ti akkulapakkulikaM akAsi, udA. 74; 'akkulo pakkuloti bhiMsApetukAmatAya evarUpaM sadaM akAsi, udA. aTTa. 53; tula. Akula vyAkula. akkodha/akodha pu.. kodha kA niSe. [akrodha], krodha kA abhAva, saumyatA, sadayatA - akkodhena jine kodhaM dha. pa. 223; mi. pa. 123; jA. aTTha. 3.240; sa. ni. 1(1).277. akkodhana/akodhana tri., kodhana kA niSe. [akrodhana], krodha se mukta, krodharahita - akkodhanaM vatavantaM, sIlavantaM anussada, dha. pa. 400; su. ni. 629; akkodhano vigatakhilohamasmi. su. ni. 19; satta kappe brahmaloke, tasmA akkodhano ahanti, jA. aTTha. 2.163; manussabhUto samAno akkodhano ahosi.dI. ni. 3.119; sa. ni. 1(1).278; - nA strI., krodha na karane vAlI nArI - akkodhanA pujavatI, paNDitA atthadassinI, jA. aTTha. 6.304; -- manugghAtI tri., vaha manuSya, jo krodha se mukta hokara kisI bhI prANI ko coTa nahIM pahuMcAtA hai - akkodhanamanugghAtI, dhammapaNDarachattako, jA. aTTha. 7.142. akkodhasutta napuM., sa. ni. ke eka sutta-vizeSa kA zIrSaka, sa. ni. 1(1).277. akkodhanasutta napuM., sa. ni. ke eka sutta-vizeSa kA zIrSaka, sa. ni. 2(2).238. akkodhUpAyAsa pu.. tatpu. sa., krodha ke duHkha se mukti, krodhajanita vipatti kA abhAva - akkodhUpAyAsaM nissAya kodhUpAyAso pahAtabbo ti, ma. ni. 2.27. akkosa pu.. [Akroza], durvacana, nindA, apazabda athavA apazabdoM kA prayoga, DAMTanA-phaTakAranA - paribhAsanamakkose. abhi. pa. 899; akkosaM badhabandhaJca, aduTTho yo titikkhati, dha. pa. 399; su. ni. 628; akkosaM titikkhati.... aJadattha akkosameva alattha ma. ni. 2.260; aJamaja akkosA honti, a. ni. 2(1).62; atha kho akkosa va paribhAsa va paTilabhati, mi. pa. 8. akkosaka tri., [Akrozaka, AG + kruza, Akroze], bhartsanA karane vAlA, gAlI dene vAlA, kevala sa. pa. meM 'akkosakaparibhAsaka' rUpa meM prApta - akkosakaparibhAsako samaNabrAhmaNAnaM, a. ni. 1(2).66; 2(1).232; 3(1).6; 3(2).144; akkosikaparibhAsikA samaNabrAhmaNAnaM. a. ni. 1(2).67; akkosakaparibhAsakAni ... kulAni, vibha. 277; vibha. aTTha, 323; - bhAradvAjo pu., eka brAhmaNa kA nAma - akkosakabhAradvAjo brAhmaNo, sa. ni. 1(1).188; - vagga pu.. a. ni. ke eka vagga kA zIrSaka, a. ni. 2(1).232. akkosakabhAradvAjavatthu napuM.. dha. pa. aTTakI eka kathA kA zIrSaka, dha. pa. aTTha. 2.376-78. akkosati A + Vkusa kA varta.. pra. pu., e. va. [Akrozati]. nindA karatA hai, gAlI detA hai, apazabda bolatA hai - yasmiM te, tAta, ThAne Thito nando akkosati, jA. aTTha. 1.221; bhikkhu gihI akkosati paribhAsati, mahAva. 433; - nti ba. va. - sabbe amheyeva akkosantIti, jA. aTTha. 5.103; tathAgataM akkosanti paribhAsanti rosenti vihesenti, ma. ni. 1.194; - ntaM varta. kR., vi. vi., e. va. - yaM khINAsavassa akkosantaM vA apaccakkosanaM, dha. pa. aTTha. 2.368; - nte ba. va. -- paresaM putte akkosante vA paharante vA. mi. pa. 1533; - tha anu., ma. pu.. ba. va. - ettha ... kalyANadhamme For Private and Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akkosana 16 akkhakkhAyikachAtaka akkosatha paribhAsatha rosetha vihesetha ma. ni. 1.418; - calatA hai - rathaGgekkho, abhi. pa. 893; akkho ratho ti, mi. seyya vidhi., pra. pu., e. va. - akkoseyyapi maM paribhAseyyapi pa. 23; ... bhikkhave. ... seyyathA vA pana akkhaM abbhajeyya maM, pu. pa. 144;- sissanti bhavi., pra. pu., ba. va. - sace ...... sa. ni. 2(2).180; akkhe na akkhaM ... paTivaddesi, dI. ne bhante, sunAparantakA manussA akkosissanti paribhAsissanti ni. 2.75; akkhayugAdIni, jA. aTTha. 1.116. ..., sa. ni. 2(2).67; - si/cchi adya., pra. pu., e. va. - akkha' pu., [akSa], 1. pAsA - akkho tu pAsako bhave, abhi. catuhAkArehi theraM akkosi, dha. pa. aTTha 1.279; akkocchi meM pa. 532; suvaNNasmiM pAsake akkhamindriye, abhi. pa. 893; dha. pa. 3; tattha akkocchIti akkosi, dha. pa. aTTha. 1.29; akkhaM mukhe pakkhipitvA, jA. aTTa, 1.363; akkhenapi draSTa. ka. vyA. 500; - sitabba saM. kR. - na ... kILanti, cULava. 22; akkhA jitA saMyamo abbhatIto, jA. bhikkhuniyA bhikkhu akkositabbo paribhAsitabbo, a. ni. aTTha. 3.477; akkhesu dhanaparAjayo, su. ni. 664; yo akkhesu 3(1).106. dhanaparAjayo, sa. ni. 1(1).176; a. ni. 1(2).4; a. ni. akkosana napuM., kusa se vyu. [Akrozana], gAlI, nindA, 3(2).146; vimaTThA tumhaM sussoNI akkhassa phalakaM yathA, DAMTa-phaTakAra, abhizApa, durvacana - akkosanamabhissaGgo, jA. aTTha. 5.150; 2. pAse yA golI kA eka prakAra kA khela abhi. pa. 759; evaM chasu pi ThAnesu akkosanaM bodhisattasseva -... ghaTikaM salAkahatthaM akkhaM ..., dI. ni. 1.6; akkhanti AnubhAvena ahosi, jA. aTTha. 5.103; - nA strI., uparivat guLakILA, dI. ni. aTTha. 1.78; 3. eka vRkSa kA nAma, baher3A, - yA paresaM akkosanA vambhanA garahaNA ukkhepanA samakkhepanA jisakA bIja pAsA ke rUpa meM prayukta hotA thA - akkho ...., vibha. 405. vibhITako, abhi. pa. 569; 4. taula, do akSa pAMca mAsA ke akkosappahAra pu., dva. sa. [AkrozaprahAra], gAlI-galauja barAbara aura ATha akSa eka dharaNa ke barAbara hotA hai -dve aura dhakkA-mukkI - vetanaM adentehi saddhi kalahaM karonto akkhA mAsakA paJcakkhAnaM dharaNamaTThakaM abhi. pa. 479. akkosappahAreyeva bahU labhati, jA. aTTha. 3.201. akkha napuM.. [akSa], jJAnendriya - visayI tvakkhamindriyaM, akkosavagga pu., a. ni. ke eka varga kA zIrSaka, a. ni. 3(2).64. akkha' pu., kevala ba. sa. meM hI prayukta, sa. u. pa. ke rUpa akkosavacana napuM, karma. sa. [Akrozavacana], Akroza se meM akkhi kA hI akkha rUpa meM parivartana [akSi], cakSu, netra, bharA vacana yA kathana, nindAvacana, durvacana- akkosavacanehi, AMkha - anaJjita., alAra., Avila., uttama., kAla., ma. vaM. 37.154. lohita., gava., catura., tamba0, tiro., nIla., apacca., paro., akkosavatthu napuM. [Akrozavastu], zarIra vANI aura mana ke bhadda, matta., manda., ratta, virupa., visAla., sadisa., samAna., dvAroM se prakaTa dasa akuzala karma, durvyavahAra, gAlI, nindA sahassa., sundara, ke anta. draSTa.. - dasahi akkosavatthUhi akkosanti, jA. aTTa, 1.190; dha. pa. akkhaka' draSTa. morakkhaka ke anta. Age. aTTha. 2.377; vibha. aTTha, 323; dasahi akkosavatthUhi akkosante akkhaka pu., [akSaka], girevAna kI haDDI, gale kI haDDI - vadhabandhAdIhi vA vihesante, khu. pA. aTTha. 119; akkosavatthUhi galantaTTitu akkhako, abhi. pa. 278; -TThi napuM. [akSakAsthi], abhisatto, su. ni. aTTha. 2.87. uparivat-dve akkhakaTThIni .... visuddhi. 1.244; akkhakaTThIni akkosasutta napuM., sa. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, sa. ni. khuddakalohavAsi-daNDasaNThAnAni, khu. pA. aTTha. 38; vibha. 1(1).188. aTTha. 226; sa. u. pa. ke rUpa meM draSTa. adhakkhaka, ubhakkhaka akkosIyati A + kusa bhA. vA., vartaH, pra. pu., e. va. dakSiNakkhaka ke anta.. gAlI dI jA rahI hai, nindA kI jA rahI hai; - siyamAna , akkhakaNDa napuM., jAtaka saMkhyA 546 ke eka varga kA tri., varta. kR., kisI ke dvArA nindita - appeva nAma tumhehi zIrSaka; jA. aTTha. 7.172-79. akkosiyamAnAnaM paribhAsiyamAnAnaM rosiyamAnAnaM vihesiyamAnAnaM akkhakkhAyikachAtaka napuM, karma. sa., aisA durbhikSa, jisameM siyA cittassa aJathattaM, ma. ni. 1.418. binA pake baher3A phala ko ubAlakara khAyA jAtA thA --- akkha' pu., [akSa, akSa + aca], dhurI, dhurA, gAr3I ke bIca koTTanAmamhi malaye akkhakhAyikachAtake, ma. vaM. 32.29; meM prayukta lakar3I yA lohe kA vaha dhar3a jisa para pahiyA pAlAka phA pahacar3a jisa para pAhayA tula. pAsANa-chAtaka. CA For Private and Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akkhaggakIla 17 akkhamada akkhaggakIla pu.. [akSAgrakIla], dhure ke agrabhAga meM lagI huyI kIla, akSakIla-akkhaggakIle ANIsthi abhi. pa. 374. akkhacchinna tri., karma. sa. [akSachinna], bhagna dhurA, TUTA huA dhurA - yathA sAkaTiko maTTha samaM hitvA mahApathaM, visamaM maggamAruraha, akkhacchinnova jhAyati, sa. ni. 1(1).70; mi. pa.70. akkhaNa pu., khaNa kA niSe0, tatpu. sa. [akSaNa], anucita kSaNa, galata kSaNa, anupayukta samaya, asaMgata samaya, durbhAgyapUrNa kSaNa - athakkhaNe dassayase vilApaM, jA. aTTha. 4.16; aDhime, bhikkhave, akkhaNA asamayA brahmacariyavAsAya, a. ni. 3(1). 59; akkhaNo asamayo brahmacariyavAsAya, dI. ni. 3.211 (kahIM-kahIM ATha kI jagaha nau anupayukta kSaNoM kI saMkhyA milatI hai) - nava akkhaNA asamayA brahmacariyavAsAya, dI. ni. 3.210; - dIpanagAthA strI., saddhammo. meM gAthA saMkhyA 4 se 52 taka ke khaNDa kA zIrSaka; -sammata tri., asamayAnukUla - anokAsabhAvena ete akkhaNasammataM, saddhammo. 15. akkhaNavedhI tri. [akSaNavedhina], amogha AghAta karane vAlA, acUka nizAnebAja jo kSaNa meM vedha karatA hai, samaya cUke binA lakSyavedha karane vAlA - yodhAjIvo dUre pAtI ca hoti akkhaNavedhI ca mahato ca kAyassa padAletA, a. ni. 1(1). 320; akkhaNavedhIvAlavedhidhanuggahe, jA. aTTha. 1.68. - Ti. yaha cAra prakAra ke dhanurdharoM meM se eka hai - akkhaNavedhivAlavedhisaravedhisaddavedhino, jA. aTTha. 5.125; isakI vyu. anizcita hai, aTThakathAoM meM 'akkhaNA vuccati vijju' rUpa meM isakA vyAkhyAna saMdehAspada hai, kyoMki pAli-nikAyoM meM usa artha meM isa zabda kA prayoga nahIM milatA hai| pAli-aMgrejI zabdakoSa meM isakA nirvacana saMskRta akSan se batAyA gayA hai, jo lakSya ke rUpa meM baila kI A~kha kA dyotaka hai; - vedhitA strI., bhAva., acUka lakSyavedha karane kI sthiti - sippaJca sIla akkhaNavedhitAya, netti. 47. akkhaNA strI./napuM.. [akSaNA], bijalI, vidyuta - akkhaNA vijju, abhi. pa. 48; akkhaNA vuccati vijju, jA. aTTha. 2.75; a. ni. 1(1).320. akkhaNDa draSTa. akhaNDa (Age). akkhata' tri., khata kA niSe., tatpu. sa. [akSata], surakSita, adUSita, svastha, sakuzala - akkhataM anupahataM attAnaM pariharati, a. ni. 1(1).331; akkhato paNDito sadAti, a. ni. 2(2).84; a. ni. aTTha. 3.124. akkhata napuM.. [akSata]. chilakA na nikAlA huA yA bhUsI na nikAlA huA yava (jau) kA dAnA, yavAnna, bhUjA huA jau - lAjo siyAkkhataM, abhi. pa. 463; lAjAsu cakkhataM. abhi. pa. 1133. akkhadassa pu.. [akSadarzaka athavA akSadRk], nyAyAdhIza, vivAdoM ko hala karane vAlA vyakti - nyAsAdInaM vivAdAnamakkhadasso padahari abhi. pa. 341; rAjAno nAma .... antarabhogikA akkhadassA mahAmattA, pArA. 53. akkhadAyikapetavatthu napuM., pe. va. ke cauthe varga kI terahavIM kathA kA zIrSaka: pe. va. 158; pe. va. aTTha. 241-42. akkhadevI pu., [akSadevin, akSayU], juAr3I, dhUrta, akSadhUrta, jue ke khela meM lagA rahane vAlA - dhutto akkhadhutto kitavo jUtakArakkhadevino, abhi. pa. 531. akkhadhutta pu., [akSadhUrta], juAr3I, dyUtakAra, juA ke khelane meM dhUrta - dhutto akkhadhutto kitavo, abhi. pa. 531; itthidhutto surAdhutto, akkhadhutto ca yo naro, su. ni. 106; jA. aTTha. 3.227; akkhadhuttA akkhehi dibbisu, dI. ni. 2.257. akkhanti/akhanti strI., khanti kA niSe. [akSAnti], kSAnti kA abhAva, vyAkulatA, asahiSNutA, asantoSa - ahudeva akkhanti ahu appaccayo, a. ni. 1(1).269. akkhaparAjita tri., [akSaparAjita], jue ke khela meM hArA huA, dyUtakrIr3A meM parAjita - jUte akkhaparAjito, jA. aTTha. 3.171. akkhabandhanayotta napuM.. tatpu. sa., ratha kI dhurI kI rassI akkhabandhanayottena ekato bandhitvA .... jA. aTTha. 1.191. akkhabhagga tri., ba. sa. [akSabhagna], TUTI dhurI ke sAtha, TUTI dhurI vAlA - pAraM nAvA akkhabhaggaJca yAnaM, jA. aTTha. 5.430. akkhabhaJjana napuM., [akSabhaJjana], dhurI kA TUTanA - ayaM vANijo akkhabhaJjanena aTaviyaM kilamati, pe. va aTTha. 242. akkhama tri., khama kA niSe. [akSama], akSama, asamartha, sahana karane meM asamartha, binA sahanazakti vAlA, kSamatA-vihIna - UnavIsativaraso, ... puggalo akkhamo hoti sItassa uNhassa .... mahAva. 98; akkhamo appadakkhiNaggAhI anusAsani. pArA. 278; akkhamA paTipadA, dI. ni. 3.182; akkhamAdIsa padhAnakaraNakAle sItAdIni na khamatIti akkhamA, dI. ni. aTTha. 3.186. akkhamada pu., [akSamada]. jue kA mada, dyUta kI uttejanA - te pAvisu akkhamadena mattA, jA. aTTha. 7.175. For Private and Personal Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org akkhamana 18 akkhara akkhamana napuM., khamana kA niSe. [akSamana], sahanazakti athavA kSAnti kA abhAva, asahiSNutA, dUsaroM kI sampatti ko dekhakara IrSyA karanA - parasampattikhIyanalakkhaNA issA, tassA akkhamanalakkhaNA vA. ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(1).114. akkhambhiya tri., [akSobhya], khambhiya kA niSe0, akampya, avikSubdha, acala - akkhambhiyo hoti agAramAvasaM.dI. ni. 3.109; akkhambhiyoti avikkhambhanIyo, na naM koci ThAnato cAle sakkoti, dI. ni. aTTha. 3.94. akkhaya tri., khaya kA niSe. [akSaya]. kSaya kA abhAva, lagAtArapana; - paTimAna tri., praznoM ke uttara dene kI kabhI kSINa na hone vAlI kSamatA - etthantare ... ayaM gaGgAUmivego viya akkhayapaTibhAno..., mi. pa. 3; - vicitrapaTimAna tri0, praznoM ke uttara dene kI kabhI samApta na hone vAlI adbhuta kSamatA - AyasmA nAgaseno ... akkhayavicitrapaTibhAno mi. pa. 18. akkhayita tri., draSTa. akkhAyita. akkhayuddha napuM.. tatpu. sa., pAsA kA khela - ... ete rAjAno asaThena akkhayuddhaM passantu, jA. aTTha. 7.173. akkhara pu., napuM.. [akSara], 1.ka, dhvani, varNa, varNamAlA meM AyA huA akSara, abhilekha, lipi - vaNNo ta akkharopyatha, abhi. pa. 348; ekekameva akkharaM vatvA, jA. aTTha. 3.403; lipiyA... imassa akkharassa anantaraM imaM akkharaM mi. pa. 87; aparimANA padA, aparimANA akkharA .... netti. 10; akkharAni disvA niTuM gaccheyyAthAti vedeyyAtha, jA. aTTha. 6.235; - Ti. ka. vyA. ke anusAra 8 svara-dhvaniyoM aura 33 vyaJjana-dhvaniyoM arthAt kula 41 taraha kI artha-jJAna meM sahAyaka varNo ko hI akkhara kahate haiM- attho akkharasAto. akkharApAdayo ekacattAlIsaM.ka. vyA. 1-2; parantu moggallAna ke anusAra 43 varNa haiM jisameM e (hasva) aura o (hrasva) ye do varNa adhika haiM; 1.kha. pada athavA zabda kisI eka zabda ke vipa ke rUpa meM - api ca aJamaohi ... akkharehi aJamajehi ... vuttA bhagavatA, netti. 33; 1.ga. gAthA ke eka pAda athavA eka cauthAI bhAga ke vipa. ke rUpa meMbhagavantaM gAthAya ajjhabhAsIti bhagavanta akkharapadaniyamitaganthitena vacanena abhAsIti attho, khu. pA. aTTha. 94; 2. napuM. loka kahAvata, akSara kI lakIramAtra, Azaya ko dhyAna meM na rakhakara kevala akSaramAtra - tadeva porANaM aggaja akkharaM anusaranti, na tvevassa atthaM AjAnanti, dI. ni. 3.64; aggajhaM akkharanti lokuppattivaMsakathaM dI. ni. aTTha. 3.47; 3. kabhI naSTa na hone vAlA nirvANa kA pada - apalokitaM nipuNamanantamakkharaM abhi. pa. 7; akkharaM lipi mokkhesu, abhi. pa. 1063; - rattha pu., tatpu. sa. [akSarArtha], zabdoM kA zAbdika artha - .... catUhi maTThassa suddhassAti akkharattho, jA. aTTha. 2.88; vipa. adhippAya; - kosa pu., vyAkaraNa se sambaddha eka racanA kA zIrSaka, saddharmakIrti-racita 'ekakkharakosa' - ekakkharakosaM nAma saddappakaraNaM, ekakkha. 184; - kosalla napuM.. tatpu. sa. [akSarakauzalya], akSaroM yA vargoM ke prayoga meM pravINatA, akSaracAturya, lipiyoM ke jJAna meM kuzalatA - tasmA akkharakosallaM bahUpakAraM suttantesu, ka. vyA. 1; - cintaka pu.. tatpu. sa., akSaroM para ciMtana karane vAlA, vyAkaraNa kA jJAtA - ... akkharacintakA icchanti, khu. pA. aTTha. 9; atItakAlikAnampi hi chandasi vattamAnavacanaM akkharacintakA icchanti, su. ni. aTTha. 1.15; yaM chandonamattena akkharacintakA sottiyaM vaNNayanti, su. ni. aTTha. 2.141; - jAnanakILA strI., karma. sa. [akSarajAnanakrIr3A], akSaroM yA varNoM ko jAnane kI krIr3A, AkAza meM likhita yA kisI kI pITha para likhita akSaroM ko jAnane kI krIr3A - akkharikA vuccati AkAse vA piDiyaM vA akkharajAnanakILA, dI. ni. aTTha. 1.78; akkhari kAyapi kILanti, cULava. 22; - paTTikA strI./napuM. [akSarapaTTikA], abhilekha-yukta paTTikA, akSarapaTTI- tattha taM akkharapaTTakaM khu. pA. aTTha. 128, pAThA. paTTaka; - padaniyamita tri., padyAtmaka rUpa se vyavasthita, chandaHzAstrIya niyamoM dvArA niyamita - akkharapadaniyamitaganthitena vacanena abhAsIti, khu. pA. aTTha.94; - ppabheda pu., tatpu. sa., zikSA aura nirukti, dhvanivijJAna aura vyutpattivijJAna - akkharappabhedoti sikkhA ca nirutti ca. su. ni. aTTha.2. 153; - piNDa pu., tatpu. sa.. eka dUsare ke sAtha mile hue akSaroM kA samUha - akkharAnaM sannipAtasaGghAtaM akkharapiNDaJca jAnAti, dha. pa. aTTha. 2.321; - vipatti strI., tatpu. sa. [akSaravipatti], akSaroM ke prayoga meM hera-phera - akkharavipattiyaM hi sati atthassa dunnayatA hoti, ka. vyA. 1; - visodhanI paJAsAmI-viracita eka vyAkaraNa-grantha kA nAma - so yevAhaM akkharavisodhani nAma gandhaM ..., sA. vaM. 141; - saJAta tri., tatpu. sa. [akSarasaMjJAta], akSaroM ke dvArA acchI taraha se jJAta (artha) - attho akkharasAto, ka. vyA. 1; - sannipAta pu., tatpu. sa., saMjJA, akSaroM kA For Private and Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akkhara akkhAna samUha, varNamAlA, akSarasamAmnAya, rU. si. 1; - samaya pu., akkhAtA pu. [AkhyAtA], ka. kahane vAlA, mithyAvAda yA tatpu. sa. [akSarasamaya], varNoM kA paramparA-prApta artha, vargoM jhUThI nindA karane vAlA - amutra vA sutvA na imesaM kI paramparAgata pATha-paddhati - akkharasamayaM na jAnAti, akkhAtA, dI. ni. 1.4; a. ni. 3(2).233, 235, 252. pu. dha, pa. aTTha. 1.104; - samavAya pu., tatpu. sa. [akSarasamavAya], pa. 168; kha. upadeSTA, zAstA, zikSaka - anakkhAtarasa dhvaniyoM kA sammizraNa, vargoM kI sandhi, varNoM kA avyavahita maggarasa akkhAtA, sa. ni. 1(1).221; akkhAtAraM pavattAra sAmIpya yA sannikarSa, saMhitA - akkharasamavAyo su. ni. 169; tumhehi kiccamAtappaM akkhAtAro tathAgatA, vyaJjanasiliTThatA padAnupubbatAmetanti, su. ni. aTTha. 1.24; dha. pa. 276; ga. anubhava siddha vyakti - akkheyyaJca pariJAya, - sammohacchedanI strI., vyAkaraNa ke eka grantha kA nAma, akkhAtAraM na maJati, sa. ni. 1(1).13. pAli liTrecara oNpha barmA, pR. 106; sa. u. pa. meM draSTa. akkhAti A + VkhyA kA varta.. pra. pu., e. va., samajhAtA hai, anta., anva., apara., avyatta (pada).. Adi., catura., catuvIsata., ghoSaNA karatA hai, kahatA hai - ... akkhAti vibhajate citta, pamita., pubba0, baTTa, sAkkhara, saJja., soLasa. ke idheva dhamma, su. ni. 87; gurahaJca tassa nakkhAti, tassa guraha anta., tula. akkharA.. na gRhati, jA. aTTha. 4.176, (vaikalpika rUpa, Acikkhati); akkhara-uttarika-yamaka jinA. 105-8 meM udAhRta eka - si ma. pu., e. va. - yaM me tvaM samma akkhAsi, jA. aTTha. prakAra ke antyAnuprAsa kA viziSTa rUpa. 4.37; 7.264; - mi u. pu., e. va. - etaM vo ahamakkhAmi, akkharA strI., [vai. akSarA, sarvathA bhinna artha meM]. akSara, su. ni. 174; - ma u. pu., ba. va. - te mayamakkhAma, jA. vAkya evaM pada se bhinna kevala akSara-mAtra - akkharAya aTTha. 7.277; - yantassa varta. kR., Sa. vi., e. va. - vAceti, akkharakkharAya Apatti pAcittiyassa, pAci. 26, rAjakulaM gantvA akkhAyantassa, jA. aTTha. 3.91; - hi tula. akkhara. anu., ma. pu., e. va. - akkhAhi me bhagavA dakkhiNeyye, su. akkharikA strI., [akSarikA], eka prakAra ke khela kA nAma, ni. 493; jAtiM akkhAhi pucchito, su. ni. 423; -tha anu., AkAza yA pITha para likhe akSara ko jAnane kA khela - ma. pu., ba. va. - akkhAtha no brAhmaNA ke nu tumhe, jA. aTTha. akkharikA vaccati AkAse vA pidviyaM vA akkharajAnanakILA, 5.386; - kkheyya vidhi., pra. pu., e. va. - akkheyya tibbAni dI. ni. aTTha. 1.78; akkharikAyapi kILanti, cULava. 22. parassa dhIro, jA. aTTha. 4.202; pAThA. Acikkheyya; - akkharukkhapetavatthu pe. va. ke eka khaNDa kA zIrSaka - kkhissaM bhavi., u. pa., e. va. - ehi te ahamakkhissaM, jA. akkharukkhapetavatthu terasama, pe. va. 158. aTTha. 7.284; - kkhA adya., pra./ma. pu.. e. va. - udAhu akkhalita tri., draSTa. akhalita. te koci naM etadakkhA , jA. aTTha. 4.242; yametamakkhA akkhavATa pu. [akSavATa yA akSapATa], akhAr3A, kuztI khelane udadhiM mahantaM, jA. aTTha. 6.187; - kkhiM adya., u. pu., e. kA sthAna, eka khela kA gherA - akkhavATa kAretvA... jA. va. - tassAhaM akkhiM vivariM gurahamatthaM, jA. aTTha. 5.73; - aTTha. 4.73. kkhaMsu adya0, pra. pu., ba. va. - pubbevametamakkhaMsu, jA. aTTha. akkhA akkhAti kA anadya. draSTa. akkhAti ke anta. 3.424; - si adya., pra. pu., e. va. - akkhAsi naM vedayi (Age). mantapAragU su. ni. 254; 509; 1137; jA. aTTha. 4.231; jA. akkhAta tri. a + VkhyA kA bhU. ka. kR. [AkhyAta], kahA aTTha. 6.119; 128; - tu nimi. kR. - ... sakkA nibbAnassa gayA, vyAkhyA kiyA gayA, udaghoSita, upadiSTa, ghoSaNA sacchikiriyAya maggo akkhAtuM .... mi. pa. 251. kiyA huA - akkhAtaM vo yathAtathaM, su. ni. 174; akkhAto akkhAna napuM. [AkhyAna], ka. ghoSaNA, vijJapti, kathana - vo mayA maggo, dha, pa. 275; itivu. 14; akkhAtaM nUna taM tena, nena tR. vi., e. va. - na sukarA akkhAnena pApuNituM yAva yo taM sAkhamakampathi, jA. aTTha. 3.372; tula. AkhyAta sa. dukkhA nirayA, ma. ni. 3.206; kha. kahAniyoM aura mithakoM u. pa. meM draSTa, ana., dura0, sammada., svA. ke antaH; - rUpa para AdhArita raGgamaJcIya pradarzana, jana-manoraJjana kI zrRMkhalA tri, ba. sa. [AkhyAtarUpa], pUrNataH prasiddha, ThIka se jAnA kI eka kar3I - naM pra. vi., e. va. - naccaM gItaM vAditaM huA, suparicita - akkhAtarUpaM tava sabbamittA, jA. aTTha. pekkhaM akkhAnaM pANissaraM vetALaM... dI. ni. 1.6; akkhAnanti 5.17; akkhAtarUpanti sabhAvato akkhAtaM, jA. aTTha. 5.18. bhAratayujjhanAdikaM dI. ni. aTTha. 1.77; - paJcama tri.. ba. For Private and Personal Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra akkhAyati - sa0 [AkhyAnapaJcama], cAra vedoM ke sAtha atirikta pAMcave ke rUpa meM prAcIna mahAkAvya yA itihAsa maM napuM. pra. vi. e. va. vedamakkhAnapaJcamanti itihAsapaJcamaM vedacatukkaM jA. aDa. 5.449. akkhAyati A + khyA kA karma vA varta. pra. pu. e. va. [AkhyAyati], udghoSita kiyA jAtA hai, kahA jAtA hai - evamakkhAyati evamanusUyati, jA. aDa. 5.411 so nesa aggamakkhAyati dI. ni. 3.61. akkhAyika tri. [AkhyApaka]. kathaka, kahane vAlA, varNana karane vAlA kA strI. pra. vi., e. va. piyakkhAnaM akkhAyikA mayhaM tuTTidAnaM dehi, jA. a - 3.471. akkhAyikA strI. [AkhyAyikA] susaMgata kahAnI, kathA, kevala samAsa ke sa. u. pa. meM hI prApta, loka, samudda, ke www.kobatirth.org " anta. draSTa.. akkhAyita tri., khAyita kA niSe . [ akhAdita], nahIM khAyA gayA, abhakSita (bhojana Adi) - sivathikaM gantvA akkhAyitaM sarIraM parisatvA, pArA 42; pari. 56. akkhAyI tri., [AkhyAyin AkhyA + Nini ], kahane vAlA sUcanA dene vAlAyino pu. pra. vi. ba. va. pubbameva rAjakulaM gantvA akkhAyantassa pubbamakkhAyino jA. aTTha. 3.91. " - akkhimhA kkhIni akkhAhata tri dhure para dRr3harUpa se rakhA huA caka akkhAhataM ma aTThAsIti, a. ni. 1 ( 1 ) . 135; akkhe pavesetyA Thapitamiva a. ni. aDa. 1.82. akkhi napuM., [akSi ], AMkha, netra nayanaM tvavi nettaM ca locanaM cAcchi cakSu ca abhi. pa. 149 sUkenakkhIva ghaTTita jA. aDa. 7.188 mhA pU. vi. e. va. akkhigUthako kamNamhA kaNNagUthako su. ni. 199 pra. / dvi. vi. ba. va. akkhIni vAtA vijjhanti dha. pa. aTTha. 1.6; akkhIni ummIletvA, dha. pa. aTTha. 2.113; kkhIhi pa. vi. va. va. akkhIhi assUni paggharante, dha pa. a. 1.6; akkhIhi assunA paggharantena, jA0 a0 1.219: kkhInaM pa. vi. va. da. akkhInaM animisatAya, jA. a. 6.163: sula. akkha, acchi akkhika aJjana napuM0 tatpu0 sa0, A~khA kA aJjana paNDukAsAvapArUpanaakkhiaJjanasIsamakkhanAdIhi attabhAvaM maNDetvA dha. pa. aTTha. 2.205; AvATaka pu0, tatpu0 sa0 [akSi Avartaka], AMkha kI gartikA, AMkha kA koTara, - 20 - akkhigaNDa akSikUpa kA pra. vi. va. va. avikhaAvATakA matthala Ahacca ahaMsu, ma. ni. aTTha (mU0pa.) 1 ( 1 ).362. akkhika' tri., [akSika ], AMkhavAlA, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hI prayukta ana, aJjana, aNDa, tamba, maNi, maNDala ke anta. draSTa.. avikhaka' pu. / napuM., [akSika]. sa. pU. pa. ke rUpa meM prayukta, jAla kA chidra, jAla meM AMkha kI AkRti kA chidra hAraka tri, jAla ko le jAnevAlA puriso akkhikahArako gantvA ubhatehi akkhIhi Agaccheyya, ma. ni. 2.52, draSTa. jAlakkhika ke anta.. O, - akkhika' [AkSika] jue se jItA huA, juAr3I, dyUtakAra, pAsoM se juA khelane vAlA akkhana dikhatI ti akkhiko ka. vyA. 353 mo. vyA. 4.29. akkhikUTa napuM., [akSikUTa], AMkha kA kora yA konA TAni pra. vi. ba. va. ubhayato ca akkhikuTAni bhagavato lohitakAni honti mahAni 261: akkhikuTAdIni luJcitvA ma. ni. aDa. (mU.pa.) 1 (1). 283 Tehi tR. vi., va.va. setehi akkhikuTehi samannAgatA.... jA. aTTa 7.309 akkhikUpa pu0, [akSikUpa], AMkha kA koTara yA akSi- vivara to pa. vi. e. va. akkhi akkhikUpato muni jA. aDa. 4.365: akkhi osadhabalena paribbhamitvA akkhikUpato nikkhamitvA nhArusuttakena olambamAnaM aTThAsi, jA. aTTha 4.365; pesu sapta vi. ba. va. - akSikUpesu akkhitArakA, ma. ni. 1.115; tula, akkhi AvATaka - paTThi napuM, tatpu. sa. [akSikUpasthi], AMkha ke bhItara kI haDDiyoM meM se eka nA tR. vi. e. va. akSikUpadvinA heDA, abhi. aba 641 ka pu. tatpu. sa. [akSikUpaka]. AMkha kA koTara, AMkha kA vivara yA koTarikA - kesu sapta. vi. ba. va. okAsato akkhikUpakesu vitanti, khu pA. aDa. 49: - kaTTika napuM, AMkha ke gaDDhe kI haDDI - tattha yo akkhipake patidvito hevA akSikUpakahikena, dha. sa. aTTha. 341. " - For Private and Personal Use Only - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - akkhikoTi strI0, tatpu0 sa0 [akSikoTi ], AMkha kA konA, AMkha kA kinArA yA tu. vi. e. va. akkhikoTiyA oloketvA jA. anu. 3.363 to pa. vi. e. va. - akkhikoTito aJjanasalAkAya nIhAritvA jA. aDa. 3371:TiM dvi. vi. e. va. akkhikoTiM pahari, dha. pa. aTTha. 1.380. akkhigaNDa pu. karma. sa. [ akSigaNDa], barauniyoM tathA palakoM ke sAtha dikhane vAlA AMkha kA golaka, akSigolaka NDA - Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akkhobma akkhigUtha pra. vi., ba. va. - ALArapamhAti visAlakkhigaNDA, jA. aTTha. 7.260. akkhigUtha pu./na.. [akSigUthaH], AMkha kA kIcar3a yA mala - akkhimalanti akkhigUthaM, pe. va. aTTha. 171; -- ka pu.. uparivat - akkhimhA akkhigUthako, su. ni. 199; pILakoLikAti akkhigUthako, therIgA. aTTha. 281. akkhichidda napuM. [akSichidra], AMkha kA chidra - dvIhi akkhicchiddehi apanItatacamaMsasadiso akkhigUthako, su. ni. aTTha. 1.209. akkhija tri., [akSija], AMkha para vidyamAna baraunI -- pamhaM pakhumamakkhija, abhi. pa. 259. akkhitArakA strI., tatpu. sa. [akSitArakA], AMkha kI putalI - tenassa evarUpA akkhitArakA ahesuM. ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(1).362; ... kese vA pitte vA akkhitArakAya vA karoti, dha, sa. aTTha. 235. akkhitta' tri., khitta kA niSe. [akSipta], anupekSita, anindita, atiraskRta - ... yAva sattamA pitAmahayugA akkhitto / anupakkuTTho jAtivAdena .... su. ni. (pR.) 173 = dI. ni. 1.99. akkhitta tri., [AkSipta], dUra taka khIMcakara le jAyA gayA, dUra le jAkara pheMka diyA gayA - akkhittA vAtavegena, jA. aTTha. 3.223. akkhidala napuM., tatpu. sa. [akSidala], AMkha kI palaka, netracchada - hevimaM akkhidalaM adho sIdati, uparimaM uddhaM laDDeti, dI. ni. aTTha. 1.158. akkhipaTala napuM.. tatpu. sa. [akSipaTala], AMkha kI jhillI yA jhillikA - sattakkhipaTalAni vyApetvA, dha. sa. aTTha. 342. akkhipAta pu., tatpu. sa. [akSipAta], dRSTipAta, naz2ara kA giranA, sa. u. pa. meM hI prayukta, draSTa. manda, ke anta... akkhipUjA tri., tatpu. sa. [akSipUjA], eka mahotsava kA nAma; samrATa azoka dvArA prArthita hokara cAra buddhoM ke darzanakArI Rddhisampanna mahAkAlarUpa nAgarAja ne samrATa ko samyaka-sambuddha kA nirmita rUpa pradarzita karavAyA. buddha ke manamohaka rUpa ko dekhakara samrATa ativismita ho uThe. isa rUpadarzana se prabhAvita hokara mahAn samrATa ne saptAhaparyanta nirantara akSipUjA nAmaka mahotsava karavAye the - akkhipUjaM ti saJaAtaM taM sattAhaM nirantaraM mahAmahaM mahArAjA kArApesi mahiddhiko, ma. vaM. 5.94. akkhipUra tri., AMkhoM meM pUrI taraha se bharA huA, AMkhoM ko pUrNarUpa se bhara dene vAlA - so akkhipUrAni assUni gahetvA, jA. aTTha. 7.36. akkhimaNDala napuM, tatpu. sa. [akSimaNDala], AMkha kA gola gherA - etasmiM akkhimaNDale ubhosu koTIsu visagandhaM vAyanto nibbattati, therIgA. aTTha. 281; akkhimala napuM, tatpu. sa. [akSimala], AMkha se nikalane vAlA kIcar3a yA maila - akkhimalanti akkhigUthaM, pe. va. aTTha. 171.. akkhiroga pu., tatpu. sa. [akSiroga], AMkha kA roga - majjhimamAse sampatte akkhirogo uppajji, dha. pa. aTTha. 1.6. akkhiloma napuM, tatpu. sa. [akSiloman], AMkha kA royAM, baraunI - akkhilomAni ca bhagavato ... umApupphasamAna, mahAni. 261. akkhuddAvakAsa tri., ba. sa., paryApta AkAra-prakAra se sampanna, dikhane meM suspaSTa - akhuddAvakAsoti ettha bhagavato aparimANoyeva darasanAya okAsoti veditabbo, dI. ni. aTTha. 1.229. akkhetuM A + VkhI kA nimi. kR. [AkSetu?], vinAza karane ke lie, anta karane ke lie - akkhetuM khepetu vinAsetuM ulati pavattetIti akkhulo, udA. aTTha. 54. akkhema/akhema tri., khema kA niSe0, ba. sa. [akSema], asurakSita, amaMgalamaya - akusalanti sAvajjaM akkhemaJca, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).121; - tA strI., bhAva., asurakSita sthiti, amaMgalamaya avasthA - tannissitassa ca akhemataM cintetvA .... dha. sa. aTTa. 255; -- bhAva pu.. tatpu. sa., amaMgala kA bhAva - tesaM dvinnampi akhemabhAvaM cintetvA ...., dha. sa. aTTha. 255. akkheyya tri., akkhAti kA saM. kR. [Akhyeya], acchI taraha kahe jAne yogya, zabdoM dvArA batalAye jAne yogya - nAmayevAvasissati, akkheyyaM petassa jantuno, su. ni. 814; akkheyyaJca apariJAya, akkhAtAraM na maJati, sa. ni. 1(1).13; - saJI tri., dharmoM ke viSaya meM kevala laukika saMjJA athavA vyAvahArika jJAna rakhane vAlA vyakti- jino pu., Sa. vi., e. va. - akkheyyasacino sattA, akkheyyasmi patidvitA, sa. ni. 1(1).13; - sampanna tri., laukika jJAna dvArA jAnane yogya viSayoM kI samajha rakhane vAlA - sa ve akkheyyasampanno, santo santipade rato. itivu. 40. akkhokhma tri., khobbha kA niSe. [akSobhya], sthira, dhIra, kSobharahita - sAgaro viya akkhomo, mi. pa. 18. For Private and Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akkhobhaNI 22 akhila akkhomaNI strI. akkhobhaNa se vyu., avicalita, zAnta - karane kI manovRtti yA avasthA - tattha yA saMvarasIle akkhomaNI apariyantA, sAgarasseva Umiyo, jA. aTTha. akhaNDakAritA, netti. 38; - paJcasIla tri., karma. sa., 5.314; akkhobhaNIti khobhetuM na sakkA, jA. aTTha. 5.315. pAMca zIloM kA pUrNarUpa se pAlana yA anullaGghana karane akkhobhita tri., khobhita kA niSe. [akSubdha], sthira, zAnta - vAlA - akhaNDapaJcasIlAyeva hoti, jA. aTTha. 1.60; - aghaTTito ti akkhobho, mahAni. aTTha. 304. phulla tri., akhaNDa, aTUTa, abhagna, akSuNNa, akSata - tatheva akkhobhiya/akhobhiya tri., khobhiya kA niSe. [akSobhya]. sikkhApadAni paJca akhaNDaphullAni samAdiyassu. dha. pa. aprakampya, kisI ke dvArA na kaMpAye jAne yogya, - saagrov| :- sAgarAva aTTha. 1.22. akhobhiyAti ahi akhobhiyo anAluLito ... kampetuM akhara tri., khara kA niSe. [akhara], jo kar3A na ho, komala, asakkuNeyyA ..., apa. aTTha. 1.229. mRdula - ... kharena pAsANena dhotattA .... jA. aTTha. 3.247; akkhohiNI strI. [akSauhiNI, akSa + UhiNI, akSa + Uha saMbhavataH yahAM akharena kI jagaha kharena kA jo pATha milatA + Nini + GIp], 1. eka pUrI caturaMgiNI senA jisameM hai, vaha azuddha hai. 21,870 rathoM, 21,870 hAMthiyoM, 65,610 ghor3oM tathA 109,350 akhalita tri., khalita kA niSe. [askhalita], aTala, paidaloM kI senA ho; kintu abhi. pa. 475 aura ka. vu. 397 skhalana se rahita, niSpApa - akhalitamabhayaM nirupatApaM. ke anusAra eka saMkhyA ke bAda 42 zUnya dene se akSauhiNI therIgA. 514; khalitasaGghAtAnaM duccaritAnaM abhAvena akhalitaM. kI saMkhyA milatI hai (koTi-pakoTi-koTippakoTi-nahuta- therIgA. aTTha. 316... ninnhuta akkhohiNI); cAIlDarsa kA bhI vahI mata hai, cAIlDarsa, akhAta tri., khAta kA niSe. [akhAta], nahIM khodA huA, pR. 25; tula. abhi. pa. 384; (sadvivaMsakalApesu pacceka naisargika sarovara, svAbhAvika jalAzaya- akhAtaM tu devakhAtaka sadvidaNDisu, dhUlikatesu senAya yantiyAkkhohiNItthiya), aura abhi. pa. 680. ma. vaM. TI. 451 (.. catuddasakoTisahassAni koTisataM ca akhAdanta tri., khAda kA varta. kR., niSe. [akhAdat], nahIM ekAdasakoTiyo cA ti evaM akkhohiNIsenAya pamANaM khA rahA, bhojana nahIM kara rahA -ntiyo strI., pra. vi., ba. jAnitabba) - mahAsenAghAta pu., tatpu. sa., eka akSauhiNI va. - yathA tA tiNaM akhAdantiyo pAnIyaM apibantiyo mahAsenA kA vinAza - yena meM akkhohiNImahAsenAghAto sayanti, jA. aTTha. 5.18. kArApito iti, ma. vaM. 25.108; - parivAra pu., eka akhAditapubba tri., ba. sa. [akhAditapUrva], jo pahale na akSauhiNI senA kA samUha - catuvIsatiakkhobhaNiparivArena khAyA gayA ho - tumhe kiJci akhAditapubbaM khAdantA ..., saddhi ekasatarAjAno gahetvA .... jA. aTTha. 5.311; - jA. aTTha. 3.173; akhAditapubbAni ca tiNAni khAdeyyaM a. saGkha tri., ba. sa., akSauhiNI saMkhyA vAlI senA - ni. 3(1).225. aTThArasa akkhobhaNisaGkAya senAya parikhatA, jA. aTTha. 6.224; akhArika kri. khArika kA niSe [akSArika], tIkhepana athavA tula. caturaMgiNI; 2. bahuta bar3I saMkhyA kI saMjJA; abhi. pa. khaTTApana se rahita - akhArikampi vijAnAti... sa. ni. 2(1)81. 475; ninnahatasatasahassAnaM sataM akkhohiNI, ka. vyA. 397. akhila tri., khila kA niSe., 1.ka. khila athavA klezoM se akhaNDa tri., khaNDa kA niSe., ba. sa. [akhaNDa], jo TUTA rahita, citta kI anurvaratA se rahita, klezarahita, pavitra - nahIM ho, pUrNa, nirdoSa - ... bIjAni patiTTapeyya akhaNDAni / akhilamanimittamakaNTakaM iddhaM phItaM khemaM sivaM...dI. ni. apUtIni avAtAtapahatAni sAradAni sukhasayitAni, dI. ni. 3.108; 1.kha rAga, dveSa evaM moha nAmaka tIna akuzalamUloM 2260; yAni tAni sIlAni akhaNDAni acchiddAni asabalAni evaM pAMca nIvaraNoM se janita citta kI rUkSatA evaM karkazatA akammAsAni ..., ma. ni. 1.404; paJcasIlAni akhaNDAdIni se rahita athavA mukta - sagA pamuttaM akhilaM anAsavaM ..., katvA rakkhAhI ti, dha. pa. aTTha. 1.157; - kArI tri. su. ni. 214; paJcacetokhilacatuAsavAbhAvena akhilaM ..., [akhaNDakArin]. pUrNa rUpa se karane vAlA, sahI DhaMga se su. ni. aTTa, 1.219; 2. antarAla-rahita, jo truTipUrNa na ho, kArya karane vAlA - ayamAyasmA akhaNDakArI acchiddakArI nirdoSa, kula milAkara, samUce taura para - sab samattamakhilaM ..., a. ni. 1(2).217; 278; akhaNDakArinA bhavitabbaM .... nikhilaM sakalaM tathA, abhi. pa. 702; ... iti aTThArasAkhilA, mi. pa. 105; - ritA strI., bhAva., sampUrNa rUpa se kArya ma. vaM. 5.10; 23.13. For Private and Personal Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra akhINa akhINa tri. khINa kA niSe. [akSINa], vaha, jise koI kSati athavA hAni nahIM huI hai, hAnirahita khINampi akhINampi na taM jahanti, jA0 aTTha. 3.435; vacana tri. ba. sa. [akSINavacana ], karkaza vacana na bolane vAlA, mRdubhASI na akhINavacanoti atyo su. ni. aDa. 1.178 - byappatha tri. ba. sa. uparivat na khINavyappatho ti (pAThA. nAkhINavyapyatho tipi pATho) na pharusavAcI su. ni. aTTha. 1.176; NAsava tri0, ba0 sa0, vaha, jisake citta ke Asrava kSINa nahIM hue haiM bhikkhu akhINAsavo kAlaGkaroti ga. ni. 3.177. apa, akhIla, akhIlaka tri. ba. sa. [akIlaka], kAMTA rahita, kaNTakamukta akhIlakAni ca avaSTakAni. kiMrukkhaphalAni tAni jA. aTTha. 5.193. akhettatra kheta kA niSe.. ba. sa. [akSetra]. zA. a. bhUmirahita kSetra-rahita akhettabandhU amamo nirAso, jA. aTTha 4.269; tattha akhettabandhUti akkhetto abandhu, khettavatthugAmanigamapariggahena ... rahito, jA. aTTha 4.270; lA. a. aviSaya, apAtra, anupayukta sthala akhettaJJUsi dAnassa. jA. aTTa, 4.334 jJa tri. khettAJJa kA niSe. [akSetrajJa ], jo kSetra yA bhUmi ko ThIka se nahIM jAnatA hai akhetajJAya te mahi bhavissate mahabbhaya, jA. aDa. 7.263 akhetajJAyAti arajJabhUmiakusalatAya, jA. aDa. 7.264 - jjU tri. khettaJjU kA niSe [akSetrajJa]. zA. a. kheta ko na jAnane vAlA gAvI pabbateyyA bAlA anyattA akhetta akusalA visame pabbate carituM, a. ni. 3 (1). 226; lA. a. anupayukta pAtra, ucita avasara athavA kuzala karmoM ko karane ke lie upayukta bhUmi ko na jAnane vAlA, mUrkha, ajJAnI akhettaJjUsI dAnassa, koyaM dhammo namatthu te, jA. aDa. 4.334 bandhu tri. ba. sa. [akSetrabandhu] khetoM evaM jAti-bandhuoM se vihIna, mamatA-rahita akhettabandhU amamo nirAso, jA. a. 4.269 bhAva pu. [akSetrabhAva]. dAna Adi zobhana karmoM ke lie anupayukta bhUmi yA pAtra - adhanA abhijJAlAbhInaM puggalAnaM akhettabhAvena.... sA. vaM 69. (nA.) aga pu0 [aga], zA. a. acala, aDiga, lA. a. vRkSa evaM parvata pAdapo viTapI rukkho ago sAno mahIruho abhi. pa. * - www.kobatirth.org - - 539. " agaNita tri. gaNita kA niSe [ agaNita ]. vaha jo gaNanA ke andara na Aye, anantarbhUta agaNitaM advahi hetUhi mi. pa. 121; 148. 23 agathita / agadhita agaNhana napuM0, gaNhana kA niSe [ agrahaNa ], na pakar3anA, samajha meM na AnA, asvIkaraNa uNhassa DAhabhayena agaNhanaM diya apAyabhayena pAparasa akaraNaM veditavyaM dha. sa. aDa. - - 171. " - agata tri. gata kA niSe [ agata] aprApta, vaha jise prApta nahIM kiyA gayA hai nahi etehi yAnehi, gaccheyya agataM disaM, dha0 pa0 323; - tA strI0, pra. vi., e. va. agatA disA ducyati amataM nibbAnaM mahAni, 355 pubba tri.. ba. sa. [ agatapUrva], vaha sthAna jahAM pahale koI na gayA ho bbAya strI0, sapta. vi., e. va. agatapubbAya vA disAya assutapubvAya yA nAmapaJJattiyA sammuvheyyAti. mi. pa. 41: -bbaM strI. dvi. vi. e. va. sacittamanurakkhe, patthayAnoM disaM agatapubbaM jA. aDa. 1.382 jA. a. 3.206. agati strI, gati kA niSe. [agati]. zA. a. anAgamana, apraveza agati yattha mArassa, tattha me nirato manoti, sa. ni. 1 ( 1 ) .157: samudra ajjhagAhAsi, agatI yattha pakkhina, jA. aTTha. 5.245; lA. a. prAyaH yaha cAra prakAra kI duHkhada gatiyoM yA punarjanmoM ke artha meM tathA kuzalakarmoM kI avahelanA karane ke artha meM bhI prayukta vatasso agatiyo vajjetvA, jA. aTTha. 1.252; chandA dosA mohA bhayA agatiM gantu pArA. a. 1.7; khu. pA. aTTha. 75; chandAdivasena agatiM gacchantA, jA. aTTha. 1.324; kilesa pu0, cAra prakAra kI duHkhada gatiyoM kI ora le jAne vAle kleza chandAdIhi agatikilesehi amucchito jA. aDa. 3.391; gata tri, duHkhada gatiyoM kI ora le jAne vAlA, bhrAmaka yA saMdehAspada sthiti meM pahuMcA huA kosalarAjA eka agatigata dubbinicchayaM ahaM vinicchinitvA jA. aTTha. 2.1 gamana napuM tatpu, sa. [ agatigamana] cAra duHkhada gatiyoM kI ora le jAne vAle azobhana mArga kA anugamana, jIvana meM pApakarmoM kA AcaraNa - paJcAlo nAma rAjA agatigamane Thito adhammena pamatto rajjaM kAresi, jA. aTTha 5.93; agatigamanaM pahAya jA. aDa. 3.240 gha. pa. a. 2. 104; chandAgamananti chandAdicatubbidhampi agatigamanaM, jA. aDa. 5.266; cattArimAni bhikkhave, agatigamanAni., a. ni. 1 (2).21; sa0 u0 pa0 meM draSTa chandA, chandAdi, dosA., bhayA0, mohA.. " agathita / agadhita tri. gathita yA gadhita kA niSe [ agrathita], zA. a. jo Apasa meM baMdhA na ho, jo phaMsA na ho, lA. a. lobha-lAlaca kI jakar3ana se mukta, sabhI taraha ke lagAvoM se For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir agada 24 agaru rahita - agathito amucchito anajjhopanno AdInavadassAvI agabminI strI., gabbhinI kA niSe. [agarbhiNI], garbha dhAraNa nissaraNapo paribhuJjati, ma. ni. 2.36; dI. ni. 3.179; na karane vAlI strI, bAMjha strI - niyA Sa. vi., e. va. - agadhitoti vigatalobhagiddho, dI. ni. aTTha. 3.178. agabhiniyA gaminisA , Apatti dukkaTassa, pAci. 433; agada pu. [agada], auSadhi, pratirodhaka auSadhi, bhaiSajya - - sajJA strI., tatpu. sa., pra. vi., e. va., garbhavatI na hone bhesajjamagado ceva bhesajaM cosadhaM pyatha, abhi. pa. 330; agade kA jJAna yA samajha - gaminiyA agabhinisA vaTThApeti kimi na saNThAti, apa. 1.43; agade viya agado, dI. ni. ....... pAci. 433. aTTha. 1.63; halAhalaM khaNena agadaM bhavati, mi. pa. 1263B agamana napuM, gamana kA niSe. [agamana], na jAnA, gamanakriyA osadhanti tadA AyatiJca ArogyAvaha agada, pe. va. aTTha. kA abhAva - padasA addhAnaM agamanena anaddhaganaM ... devatAnaM 171; agadena kira dAThA dhovitvA ekaM sappaM pesetuti,dha. pa. iddhi, jA. aTTha. 5.15. aTTha. 1.123; - daGgAra pu./napuM., vraNa ke lie prayukta eka agamanIya tri., gamanIya kA niSe. [agamanIya], zA. a. auSadhIya cUrNa, harre athavA AMvalA se banAyA gayA cUrNa - gamana na karane yogya, lA. a. paraspara vyavahAra na karane tassa so bhisakko sallakatto agadaGgAraM vaNamukhe odaheyya, ke lie anupayukta yA samAgama (maithuna) ke lie anupayukta, ma. ni. 3.4; agadaGgAranti jhAmaharItakassa vA Amalakassa - hAna napuM., karma. sa. [agamanIyasthAna], na jAne yogya vA cuNNaM, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.2; - dAmalaka pu./napuM.. sthAna - rattibhAge andhakAre sati purisassa agamanIyavAnaM karma. sa., auSadhi ke rUpa meM prayukta AMvalA kA phala - nAma natthi jA. aTTha. 1.476. agadAmalakaJceva tathAgadaharItakaM ma. vaM. 5.26; - sama tri.. agamAni strI., jahAM gamana yA Agamana na ho - na gamitabba tatpu. sa., auSadhi jaisA, davA ke samAna hitakArI - ... agamAni te jammadesaM na kattabbaM akarANi te jamma kamma, sIlavA, mahArAja, sIlasampanno agadasamo sattAnaM ka. vyA. 647, (draSTa. akarANi). kilesavinAsane, mi. pa. 188; - harItaka pu./napuM. agambhIra tri., gambhIra kA niSe. [agambhIra], jo gaharA na ho, auSadhi ke rUpa meM prayukta harI kI jar3I-bUTI - agadAmalakaM agAdha na ho, chichalA - anigAdhakUlAti agambhIratIrA, jA. ceva tathAgadaharItakaM ma. vaM. 5.26; pAThA. haritaka. aTTha. 6.132. agantu pu., gama ke kartR. kR. kA niSe. [agantu], nahIM jAne agavha tri., gavha kA niSe. [agRhya], vaha, jisakA grahaNa vAlA vyakti - agantA nirayaM.... sa. ni. 3(2).440. saMbhava na ho, vaha, jisako kasakara pakar3anA saMbhava na ho, vaha, aganthaniya tri., gandha ke saM. kR. kA niSe., eka juTa na jisako samajhanA saMbhava na ho, - yahUpaga tri., karma. sa., karane yogya, Apasa meM bAMdhakara nahIM rakhane yogya, nahIM gUMthane pAsa jAkara grahaNa na karane yogya - ... agarahUpagassa yogya - apariyApannA maggA ca, maggaphalAni ca, asaGghatA ca tiNassa ca anAdAnaM, jA. aTTha. 3.101; - yahUpagaTThAna napuM., dhAtu-ime dhammA aganthaniyA, dha. sa. 1147; draSTa, ganthaniya karma. sa., vaha bhAga jo upayukta na ho, anupayukta-sthala - (Age). yaM yaM cammassa agarahUpagaTThAnaM hoti, taM taM cajitvA upAhanaM agandhaka tri., gandhaka kA niSe. [agandhaka], gandharahita, katvA , jA. aTTha. 4.155. nirgandha - yathApi ruciraM puSpha, vaNNavantaM agandhakaM dha. pa. agarahita tri., garahita kA niSe. [agarhita], vaha, jo doSayukta 51; agandhakanti gandhavirahitaM .... dha. pa. aTTha. 1.215; - na ho, garhArahita, anindita - na AvajjAni anavajjAni, ndhikA strI. - mAlA sereyyakasseva, vaNNavantA agandhikA, aninditAni agarahitAnIti .... khu. pA. aTTha. 112. jA. aTTha. 3.221. agarahiya tri., garahiya kA niSe. [agaha], anindanIya, agandhatA strI., bhAva., gandharahitatA - agandhatAya gandhena na nindA na karane yogya - agarahiyaM mA garahittha, sa. ni. tappeti, jA. aTTha. 3.221. 1(1).277. agamaseyyaka tri., gabbhaseyyaka kA niSe0, ba. sa. agaru' napuM.. [agaru], agara kI sugandhita lakar3I aura per3a, [agarbhazayAnaka], jo garbha meM nahIM AyA hai, jisane garbha meM gUgula kA per3a - kALAgaru tu kAlasmi, turukkho tu ca zayana nahIM kiyA hai, jisane mAtRkukSi meM praveza yA avataraNa piNDako, abhi. pa. 302; yathA, mahArAja, pathavI iTThAnihAni nahIM kiyA hai - agabbhaseyyakA sattA yeva, mi. pa. 132. kappUrAgarutagaracandana - kuDamAdIni Akirantepi .... mi. For Private and Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir agaru 25 agArava pa. 350; gandhakena vilimpitvA, agarucandanena ca, jA. aTTa nAdinnadaNDassAti aggahitadaNDassa nikkhittadaNDassa 7.268; uddAlakA somarukkhA, agaruphalliyA bahU, jA. ..... jA. aTTha. 2.195. aTTha. 7.294; draSTa. evaM tula. akalu, agalu. agAdha tri., ba. sa. [agAdha], bahuta gaharA, atigaMbhIra - agaru tri., garu kA niSe. [aguru], zA. a. halkA, jo agAdhaM tvatalamparasaM, abhi. pa. 669; mahAsamadaM gambhIraM vitthataM bhArI na ho - sIghamhi lahu taM iTThanissArA garusuttisu, abhi. agAdhamapAraM disvA, mi. pa. 114. pa. 929; lA. a. 1. mahattvahIna, tuccha, anAdRta, apriya, agAma pu., gAma kA niSe., tatpu. sa. [agrAma], jo gAMva na amanApa - ... bhikkhu sabrahmacArInaM appiyo ca hoti amanApo ho, grAmetara nivAsa-sthala, ujar3a cukA gAMva - gAmApi ca agaru ca abhAvanIyo ca, a. ni. 3(1).6; lA. a. 2. agAmA honti, a. ni. 1(1).187; - ka. tri., ba. sa., grAmasarala, sahaja, suvidhAjanaka - ... sace te, agaru, bhAsassU rahita janapada, nirjana sthAna - ekUpacAro nAma agAmake ti, dI. ni. 1.46; agalati... aphAsukabhAvo..., dI. ni. araje samantA sattabhantarA ekUpacArA, pArA. 311; agAmake aTTha. 1.132; sace te, kassapa, agaru, vaseyyAma ekarataM arao dutiyikAya bhikkhuniyA dassanUpacAra ... vijahantiyA agyAgAre, mahAva. 28; sace te, Acariya agaru, mayaJcettha Apatti thullaccayassa, pAci. 307. ekarattiM vaseyyAmA ti yAci, dha. pa. aTTha. 1.26; - kata agAra/AgAra napuM., [agAra, AgAra], ghara, AvAsa, gRhastha tri., agaru + Vkara kA bhU. ka. kR., saralIkRta, jIvana - mandiraM sadanAgAraM nikAyo nilayAlayo, abhi. pa. suvidhAjanaka athavA sahaja banA diyA gayA - acittIkatanti / 205; yathA agAraM ducchannaM vuTThI samativijjhati, dha. pa. 13; agarukataM, pAci. aTTha. 5, pAThA. na garukataM. nAgAramAvase, su. ni. 811; tula. agAraka, agArI, agArika; agarukulavAsika tri., [agurukulavAsika], vaha, jisane sa. u. pa. ke rUpa meM draSTa., agyA., ana., anA., AgantukA., guru yA AcArya ke kula meM nivAsa na kiyA ho - AvasathA., kUTA., koTThA., kosakoTThA., cittA., jhAnA., tiNA., agarukulavAsiko ... puggalo .... mi. pa. 267. dAnA0, dhajJA0, naLA., nivAsA., pariyA., pAnA., bandhanA., agaLu/agalu pu., agaru/akaLu kA apa. [agaru, aguru], bhaNDA., bhusA., mahA0, yajA., rAjA.. vAsA., vAhanA.. santhA., agaru nAmaka per3a aura usakI lakar3I - lohaM tvagaru salaLA., sujhA. ityAdi ke anta.; - ka. napuM.. [agAraka], cAgala, abhi. pa. 302; agarucandanAdIhi hatthasatabbedha choTA ghara, jhopar3I, kuTI - ekaM agArakaM oluggaviluggaM citakamakaMsu, vi. va. aTTha. 130; draSTa. kAlAgalu /kAlAgaru kAkAtidAyiM naparamarUpaM ..., ma. ni. 2.123; - majjhe sapta. Age. vi., e. va., ghara ke bhItara, gRhasthajIvana kI surakSA ke bIca agahana tri., gahana kA niSe., tatpu. sa. [agahana], ulajhana- - imassa agAramajjhe ThAnakAraNaM natthi, jA. aTTha. 1.66; - rahita, niSkaNTaka, jaTilatA se rahita - akaNDakaM agahanaM. muni pu.. pra. vi., e. va. [AgAramuni]. gRhastha muni, gharelU paTipanno mahApathaM jA. aTTha. 5.251; gahanaM agahanaM kataM. mi. jIvana yApana karane vAlA muni - no ba. va. - ye te pa. 112; 125. agArikA diTThapadA vijJAtasAsanA - ime agAramunino, aggaLita tri, niSe. sa., dhArApravAha vacana bolane vAlA, mahAni. 41; - vAsa pu., tatpu. sa. [AgAravAsa]. gRhI suspaSTa, anukUla, sundara akarkaza, komala - akakkasaM jIvana - agAravAsena alaM nu te ida, theragA. 1110. aggaLitaM muhaM madaM uM anuddhataM acapalamassa bhAsitaM, jA. agArayaha tri., gAravha kA niSe. [agaha], anindanIya, aTTha. 5.193, pAThA. agalita. doSAropaNa karane ke lie ayogya, nirduSTa - haM pu., vi. aggahita tri., gahita kA niSe. [agRhIta], vaha, jise chInA- vi., e. va. - tasmA agAravhaM brAhmaNaM vinindamAno ... jhapaTA na gayA ho, jise kasakara pakar3A na gayA ho, dhammaJca jahAti, jA. aTTha. 7.47. jisakA Azraya nahIM kiyA gayA ho - aggahitameva hoti / agArava tri., gArava kA niSe. [agaurava]. azraddheya, sammAna ke saraNaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).142; - daNDa tri., ba. sa. ayogya - vo pu.. pra. vi., e. va. - bhikkhu agAravo [agRhItadaNDa], zA. a. vaha, jisakA daNDa Upara kI appatisso cavati, a. ni. 2(1).7; - vA pa. vi., e. va. - ora na uThA huA ho; lA. a. vaha, jo hiMsAlu, kar3A, te aJjamaJja agAravA apatissA asabhAgavuttino ahesu. karkaza yA kaThora na ho, hiMsA se virata - jA. aTTha. 1.215; - tA strI., bhAva., pra. vi., e. va. - For Private and Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir agArika 26 agedhalakkhaNa sahadhammike vuccamAne ... anAdariyatA agAravatA tRSNA kA abhAva - agiddhilomaM nissAya giddhilobho pahAtabbo. appatissavatA-ayaM vuccati dovacassatA, pu. pa. 126. ma. ni. 2.25. agArika/agAriya pu., [AgArika], gRhapati, gRhasvAmI, agilAna tri., gilAna kA niSe. [aglAna], vaha, jo rogI gRhastha - gahaTThAgArikA gihI, abhi. pa. 446; mayaM ... na ho, jo rugNa na ho, nIroga, svastha - nassa pu., Sa. vi., AgArikA nAma upajAnAmetassa saMyamassa, mahAva. 360; e. va. - na chattapANissa agilAnassa dhamma desessAmIti tattha muninanti agArikAnagArikasekkhAsekkhapaccekamanIsa sikkhA karaNIyA, pAci. 271. paccekamuni jA. aTTha. 3.400; nanu so agAriko kAmabhogI agiha /agaha tri0, ba. sa. [agRha], zA. a. ghara-rahita, hotI ti evaJca pana vatvA, su. ni. aTTha. 2.23; - paTipatti binA ghara-bAra kA, lA. a. tRSNA-rahita, Asakti-rahita - sugati strI., gRhastha jIvana meM apanAe gaye acche karma yA ho pu., pra. vi., e. va. - saGghATivAsI agaho carAmi, su. ni. paddhatiyAM - paTipattisugatipi agAriyapaTipattisugatIti duvi 4583; - hA ba. va. - ye kAme hitvA agahA caranti, su. ni. // hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).177. - bhUta tri, 502; agahoti ageho, nittaNhoti adhippAyo, su. ni. aTTha. [AgArikabhUta], gRhastha jIvana meM rahane vAlA, gRhI - 2.118; kAsAyavAsiM agahaM carantaM. su. ni. 491. ahamhi, bhante, pubbe agArikabhUto samAno abahukato ahosiM. aguNa' tri.. ba. sa. [aguNa], DorIrahita dhanuSa - aguNaM dhanu sa. ni. 3(1).110, seyyathApi pubbe agArikabhUto, mahAva. 21; Atikule ca bhariyA, jA. aTTha. 5.430. tula agAriyabhUta; - muni pu., gRhastha-muni - so panesa aguNa pu., guNa kA niSe. [aguNa]. doSa, durguNa - idAni agAriyamuni ... munimunIti anekavidho, jA. aTTa, 1.116- mayA attano aguNaM pariyesituM vaTTati, jA. aTTha. 2.2; - 117; - ratana napuM, tatpu. sa., gRhasthoM ke bIca ratna, svaccha gavesaka tri.. tatpu. sa., kevala doSoM ko khojanevAlA - niSkalaMka evaM uttama gRhasvAmI - purisaratanampi duvidha rAjA attano aguNagavesako hutvA .... jA. aTTa. 4.332; - agArikaratanaM anagArikaratanaJca pu. pa. aTTha. 141; - vAdI tri., [vAdina], apane durguNoM ko kahanevAlA - asthi vibhUsA strI0, tatpu. sa. [AgArikavibhUSA], sAmAnyajanoM nu kho me koci aguNavAdIti pariggaNhanto ..., jA. aTTha. yA gRhasthoM kI veza-bhUSA yA alaMkAra - tattha vibhUsA 2.2. duvidhA agArikavibhUsA anagArikavibhUsA ca, su. ni. aTTha. agutta tri., gutta kA niSe. [agupta], arakSita, asurakSita, 1.89; tula. agAriyarasa vibhUsA, mahAni. 279. aniyantrita, asaMyamita - ttA pu.. pra. vi., e. va. - vihArA agArI tri., [AgArin]. upAsaka, gRhapati, gRhasvAmI, aguttA honti, cULava. 273; - ttaM napuM.. pra. vi., e. va. - sAmAnyajana, gRhastha - rino pu., pra. vi.. ba. va. - agArino cittaM, bhikkhave, aguttaM ..., a. ni. 1(1).9; - dvAra tri., ba. vA panupAsakAse, su. ni. 378; agArino annadapAnavatthadA, sa., vaha, jisake indriyadvAra asurakSita haiM, saMvararahita, jA. aTTha. 3.205; agArinoti gahaThThA, tade. 3.205; - rinI AtmaniyantraNa-rahita, AtmasaMyama-rahita - rehi pu.. tR. vi., strI., pra. vi., e. va., gharanI, gRhiNI, gRhasvAminI - ba. va. - imehi navehi bhikkhUhi indriyesu aguttadvArehi ... agArinI sabakulassa issarA, pe. va. 449; agArinIti saddhi cArika carasi. sa. ni. 1(2).197; - dvAratA strI., gehasAminI, pe. va. aTTha. 168; vi. va. aTTha. 190. bhAva., pra. vi., e. va. - indriyesa aguttadvAratA, dI. ni. 3.170. agiddha tri., giddha kA niSe. [agRdhra], jo lobhI na ho, lobha- agutti strI., gutti kA niSe. [agupti], asurakSA, aniyantraNa, mukta, nirlobha, Asakti se rahita-ddho pu., pra. vi., e. va. asaMvara - indriyAnaM agutti agopanA anArakkho asaMvaro - sa ve munI vItagedho agiddho, su. ni. 212; evaM munI ... aguttadvAratA, dha. sa. 1352. santivAdo agiddho, su. ni. 851; - ddhA ba. va. - isayo agedhatA strI., gedhatA kA niSe0, bhAva. [agRdhratA], Asakti jivhAvidyeyyarase agiddhA, jA. aTTha. 6.123; - tA strI., yA lobha se mukta mana kI sthiti, nirlobhitA - agedhatA bhAva. [agRdhratA], tRSNA se mukti kI avasthA, lobharahitatA, nirAlayatA cAgo pahAnaM ... asadisatA buddhadhammassa ..., nirAkAGkSatA, tRSNAvimuktatA - tasmA mattatA sAdhu mi. pa. 257. bhojanasmiM agiddhatA, jA. aTTha. 2.244. agedhalakkhaNa tri., ba. sa. [agRdhralakSaNa], lobharahita agiddhi-lobha pu., [agRdhrilobha], lobha tathA tRSNA kA saMyamana, prakRti yA lakSaNoM vAlA -- No pu., pra. vi., e. va. - tesu For Private and Personal Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 27 ageha aggagga alobho ArammaNe cittassa agedha-lakkhaNo, dha. sa. aTTha. vizuddhi kI sarvocca sthiti, arhatvaphala kI avasthA - iti 172. kho, Ananda, kusalAni sIlAni anupubbena aggAya parentIti, ageha tri., geha kA niSe0, ba. sa., binA ghara-bAra kA, a. ni. 3(2).3; aggAya parentIti arahattatthAya gacchanti, a. gRharahita, lagAva-rahita - ho pu.. pra. vi., e. va. - agahoti ni. aTTha. 3.285; sa. u. pa. ke rUpa meM draSTa. akkha.. ageho, nittaNhoti adhippAyo, su. ni. aTTha. 2.118. agga., aggama., aGgula., adha., ana., anamata.. anIka., agocara pu.. gocara kA niSe. [agocara]. zA. a. carane yA anna., ambila., ayo., aruNa., Ayata., Ara., accha., vicarane kA anupayukta sthala, lA. a. indriyoM kA anupayukta uda., uddha., eka., etada., ettAvata., kaTUka., kanaka., Alambana - ro pra. vi., e. va. - ayutto gocaro agocaro kaNaya., kara., kalApa. ityAdi ke anta.; - ariyavaMsika so vesiyAdibhedato paJcavidho, ma. ni. aTTha. 1(1).87; - re tri., uttama AcaraNa vAlA bhikSu - ayamAyasmA sapta. vi., e. va. - yathArUpe agocare carantaM....ma.ni. aggaariyavaMsiko samAnopi evamAha, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 1.15; - ye mayaM agocare carimha paravisaye, sa. ni. 2.210; - upAsaka pu.. karma. sa. [agroupAsaka]. upAsako 3(1).225; - resu ba. va. - chasu ca agocaresu carati, dha. sa. meM zreSTha, zreSTha upAsaka - hatthako ALavakoti dve aTTha. 195; - rassa Sa. vi., e. va. - chabidhassa aggaupAsakA, dha. pa. aTTha. 1.193; - upAsikA strI., agocarassa sevanaM idha ayonisomanasikAro nAma, dha. pa. buddha kI dharmAnugAminI upAsikAoM meM zreSTha - upAsikAsu aTTha. 2.160. veLukaNThakI nandamAtA, khujjuttarAti ve aggaupAsikA, dha. agopanA strI., gopanA kA niSe.. [agopanA], asaMvara, pa. aTTha. 1.193; - kaTacchu pu., cammaca kA agrabhAga - nA aniyantraNa, asurakSA - yA imesaM channaM indriyAnaM agatti tR. vi., e. va. - ... aggakaTacchunA gaNhAti, dha. sa. aTTha. agopanA anArakkho asaMvaro - ayaM vaccati indriyesa 401; - kArikA strI., parose gaye bhojana kA prathama yA aguttadvAratA, pu. pa. 127. sarvottama bhAga - kaM dvi. vi., e. va. - ... bhikkhUnaM aggakArika agopita tri., gupa ke bhU. ka. kR. kA niSe. [agupta]. adAsi, pArA. 96; -kiriyA strI., uttama kriyA, uttama arakSita, aniyantrita, asaMvRta - tA pu.. pra. vi., ba. va. - evaM svAdiSTa bhikSA-bhojana - yaM dvi. vi., e. va. - aguttA ti agopitA, sa. ni. aTTha. 3.27. aggakArikanti aggakiriya: paThama laddhapiNDapAtaM aggaggaM agga' tri.. [agra/agrya]. ka. prathama, sarvopari, mukhya, sarvottama, vA paNItapaNItaM piNDapAtanti, pArA. aTTha. 2.56; - kulika sarvapramukha - ggo pu., pra. vi., e. va. - Adi koTThAsakoTIsu tri0, agrakula kA yA zreSThakula kA vyakti, pradhAna vyakti - purato aggaM vare tisu, abhi. pa. 843; aggo ca seTTho ca / ko pu., pra. vi., e. va. - ayaM kumAro nagarassimarasa, pAmokkho ca uttamo ca pavaro ca, pu. pa. 181; aggohamasmi aggakuliko bhavissati bhogato ca, pe. va. 458; aggaliko lokassa, dI. ni. 2.12; ma. ni. 3.165; tesa uruvelakassapo seTThakuliko bhavissatIti attho, pe. va. aTTha. 172; -- jaTilo... nAyako hoti.... aggo pamukho pAmokkho, mahAva. gandhabba pu.. karma. sa. [agragandharva], zreSTha gandharva, gandhoM meM 28; - ggAni napuM.. vi. vi., ba. va. - ... imAni paJca agragaNya yA zreSTha - guttilagandhabbo nAma sakalajambudIpe aggAni deti, su. ni. aTTha. 1.224; kha. pu./napuM, aMza, aggagandhabbo ahosi, jA. aTTha. 2.208; - gimha pu., karma. sthala, bindu, noka, agrabhAga, sirA, vRkSa kA zikhara, parvata sa. [agragrISma]. grISma kA prArambha, vasantakAla - mhe sapta. kI coTI - siro aggaM sikharo, abhi. pa. 542; - ggA pu.. vi., e. va. - vanaM yathA aggagimhe suphulla, jA. aTTha. pa. vi., e. va. - yAva caggA yAva ca mUlA .... ma. ni. 3. 5.193; aggagimhati vasantasamaye, jA. aTTha. 5.196. 137; - ggAni napuM. pra. vi., ba. va. - phussitAni aggAni / aggagga 1. tri., paramazreSTha, sarvottama - ggaM napuM.. vi. vi., e. assAti phussitaggo, khu. pA. aTTha. 152; ga. napuM., uttama va. - sabbasUpabyaJjanehi aggaggaM AdAya bhAjane pakkhipitvA, athavA pramukha vastu yA puruSa - ... sadevake, bhikkhave, loke dha. sa. aTTha. 155; tula. aggamagga; 2 napuM. sabase bAharavAlA samArake ... tathAgato aggamakkhAyati, a. ni. 1(2).203; kinArA, bAhyatama sirA - ggesu sapta. vi., ba. va. - disvA abhihaTa aggaM, kAsirAjena pesitaM, jA. aTTha. 5.373; itarAni aggaggesu parimilAtAni, dha. pa. aTTha. 2.244-45%3B taM bahu aggapAnabhojanaM disvA, jA. aTTha. 5.375; gha. citta- - nemivaTTi strI. [agrAgranemivarti], pahiye kA bAharI gherA, For Private and Personal Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aggaGkuraka - hAla yo pra. vi. ba. va. cakrAnaM aggagganemivaDiyo neva temiMsu dha. pa. a. 1.318. - www.kobatirth.org aggaGkuraka napuM. [ agrAGkuraka]. agalA aGkura, prathama aGkura - aggaGkarakaM meM udara chupati, cULava. 290. aggaGguli strI. karma. sa. [ agrAGguli] aGguliyoM kA agrabhAga, aGguliyoM kA sirAlIsu sapta. vi., e. va. pasAritahatthassa aGgulIsu, jA. aDa. 6.10. aggaja' tri., [ agraja ], eka prakAra ke puSpa kA nAma, vRkSa kA aMkhuA jaM napuM dvi. vi. e. va. aggaja puSphamAdAya, upAgacchaM naruttamaM apa. 1.243, aggaja pupphamAdAyAti aggajanAmaka puSkaM gahetvA apa. aDa. 2184. aggaja' pu0 [agraja] bar3A bhAI, agraja, jyeSThabhrAtA va. aggajo pubbajo jeTTho, abhi. pa. 254. aggajivhA strI [agrajihvA] jihvA kA agalA bhAga yA sirA - ya tR. vi., e. va. - aggajivhAya cesa tanuko hoti, vibha. a. 234 vilo. mUla- jivhA. aggaJJa tri. 1. Adima, athavA purAtana ke rUpa meM jAnA gayA uje pu. sapta, vi. e. va. bhikkhu porANe aggajje ariyavaMse Thito, dI. ni. 3. 179; - JJa pu0, pra. vi., ba. va. te kho panete aggaja aggAti jAnitabbA dI. ni. aTTa. 3.174; aggAti jAnitabbA sabbavaMsehi sedubhAvato, lIna. ( dI. ni. TI.) 3.198; cattArome, bhikkhave, ariyavaMsA aggaJJA ratajJa saJa porANA a. ni. 1 (2).32; te kho panete aggajJA aggAti jAnitabA... a. ni. aDDa. 2269 2. pradhAna, pramukha - paramaggajJamuttaraM abhi. pa. 695 - Ti. sambhavataH yaha aggaJJu athavA bau. saM. agraNya kA samAnAntara zabda hai, jo porANo aggajJo jaise muhAvaroM meM prayukta hai. aggajJasutta napuM., dI. ni. ke pAthikavagga ke cauthe sutta kA zIrSaka, dI. ni. 3.59-72. **** - " aggadvAna napuM. karma, sa. [ agrasthAna] sarvoccasthAna ne sapta, vi. e. va. aggadvAne upeti maM apa. 1.28; tula. agga-nikkhitta, - aggatA strI. agga kA bhAva [agratA ], variSThatA, zreSThatA, uccatA su sapta vi. ba. va. dakkhaggatAsu kathane abhi. pa. 1168 taM dvi. vi. e. va. yamAhuneyyAnaM aggataM gato, kathA, 449. - " - 28 aggato agga kA pa. vi. prati nipA. [agrataH ] 1. prArambha se, Age se - yadaggato majjhato sesato vA, su. ni. 219; yaM kumbhito paThamameva gahitattA aggato su. ni. a. 1. 126 aggadhanuggaha 2 upasthiti meM, sammukha abhimukha pureggato tu purato, abhi. pa. 1148; 3. zikhara se coTI se yadaggato majjhato sesato vA. su. ni. 219 kata tri. [ agrataH kRta], AMkhoM ke sAmane lAyA huA, parikalpita, mana meM kalpita, visapatroriva aggato kato, therIgA. 388; mAyaM viya aggato kata, therIgA. 396; draSTa, yadaggato. - For Private and Personal Use Only aggatta napuM. bhAva. [ agratva] uttama athavA zreSTha hone kI sthiti uttamatA, aguApana pramukhatA tA pra. vi., e. va. dasahi ThAnehi suddha aggattA.... pe. va. aDa. 8. aggadakkhiNeyya tri. karma. sa. dakSiNA dene yogya logoM ke bIca sarvaprathama thyo pu. pra. vi. e. va. ayaM aggadavikhaNeyyo satthA ti bhagavato paccayaM datvA mi. pa. 211: yyaM dvi. ki. e. va. evaM uLAraguNaM aggadavikhayyaM sammAsambuddha abhUtena akkositvA, dha. pa. aTTha. 2.103; - tta napuM., bhAva. [agradakSiNeyatva], dAna pAne yogyoM ke bIca sarvottamatA tApa. vi. e. va. - aggadavikhaNepyatA ca cIvarAdipaccaye arahati pUjAvisesaJca, pArA. anu. 1.81; - bhAva pu.. bhAva, uparivat- imaM visesaM hatthagatameva katvA aggadakkhiNeyyabhAvaM labhati, dha. pa. a. 1.164. aggadanta pu.. karma. sa. [ agradanta] 1. dAMta kA agrabhAga, sAmane vAlA dAMta aggadante vivaritvA hasitaM akAsi jA. a. 1.415; sodvepi aggadante chindi jA. aDDa. 1.307 2. tri. [agradAnta] AtmasaMyamana karane vAloM meM atyuttama, atyutkRSTa sambuddha aggadantaM samAhitaM theragA. 354. aggadAna napuM., tatpu0 sa0 [ agradAna ], zreSTha vastu kA dAna, uttama dAna evaM ekasasse nava vAre aggadAnaM adAsi, dha. pa. aTTha 1.57; mama aggadAnaM aggadhammassa sabbapaThamaM paTivedhAya saMvattatUti, tade.; imAni paJca aggadAnAni deti, dha. pa. aTTha. 2.338. " aggadvArena assamaM aggadAyI tri. [agradAyin] uttama dAna dene vAlA yo aggadAyI varadAyI, seTThadAyI ca yo naro, a. ni. 2 (1).47. aggadvAra napuM. tR. vi. e. va. meM aggadvArena rUpa meM hI prayukta [ agradvAra], dvAra ke UparI bhAga se hokara, mukhya dvAra meM se hokara vepaciti asurindo pavisitvA, sa. ni. 1 (1).261; hatthasAraM gatvA aggadvArena nikkhamitvA... jA. aDa. 1.121; aggadvArena palAyitvA aJJassa raJJo vijitaM agamaMsu, jA. aTTha. 3.297. aggadhanuggaha pu. karma. sa. [ agradhanugrahin] dhanuSa dhAraNa karane vAloM meM sarvottama, atyutkRSTa dhanurdhara, sarvottama - - - ... Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ... ... - ... - Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org aggadhamma dhanuSadhArI ummAdaphussadevo so dIpe aggadhanuggaho ma. vaM. 25.82; sA hi pubbe sakalajambudIpe aggadhanuggahapaNDita pahAya.... dha. pa. aDDa. 2.318. " aggadhamma pu.. karma. sa. [ agradharma] 1. ka. sarvottama avasthA, arhatva - phala kI prApti kI avasthA mmaM dvi. vi., e. va. pApuNa bodhiJca aggadhammaJca, therIgA. 434; aggadhammaM pana arahattaM sabbapaThamaM paTivihituM patthatvA adAsi dha. pa. aDa. 1.56 1.kha. sarvottama dharma mmo pra. vi. e. ka. - aggadhammo sudesito, theragA. 94 2. tri. ba. sa. [ agradharman ]. vaha, jisakA dharma sarvottama hai yA prathama hai - mA.pra.vi., e.va. aggadhammA tathAgatA, dI. vaM. 4.13. aggadhammAlaGkAra pu. barmA ke eka vidvAna kA nAma ema. boDe, barmA kA pAli sAhitya, pR. 53. agganakha pu. karma. sa. (agranakha nakha kA agrabhAga, nakhazIrSakhA pra. vi. da. da. hatthaggahaNaM vA sAdiyeyyAti hattho nAma kapparaM upAdAya yAva agganakhA, pAci. 297; khehi tR. vi., ba. va. - agganakhehi vINaM vAdentI madhurasarena gAyatvA taM palobhesi, jA. aTTha. 4.426. - agganagara napuM. karma. sa. [ agranagara] pramukha nagara, pradhAna nagara, nagaroM meM bhavya nagara raM pra. vi., e. va. - idaM agganagaraM bhavissati pATaliputtaM puTabhedanaM mahAva. 304; mahArAja, tava nagaraM sakalajambudIpe agganagaraM jA. aDa. 4.220. agganaGguTTha napuM0, pUMcha kA zIrSabhAga, pUMcha kA agalA sirA puna sA... gilanakAle agganamuTTha cAlesi dha. pa. a. 1.156. agganikkhitta tri., [ agranikSipta], vizeSajJa yA pramukha ke rUpa meM udghoSita yA mAnyatA ko prApta sarvAdhika prazaMsita, prasiddha, 'etadaggavagga' meM buddha ke dvArA vizeSajJa ke rUpa meM udghoSita vyakti draSTa, a. ni. 1 ( 1 ) 31-37 to pu. pra. vi. e. va. dhutaguNe agganikkhitto . vaM. 1.58:ttA ba. va. ye pana te... bhikkhU dhutaGgaguNe agganikkhittA mi. pa. 311 ka tri. ba. sa. uparivat kA pu.. ba0 pra. vi., ba. va. - aJJe pi atthi mahAtherA agganikkhittikA bahu dI. vaM. 4.5. aggapakatimantu tri. ba. sa. [ agraprakRtimat]. sarvottama prakRti se yukta mA pu. pra. vi. e. va. evaM aggapakatimA evaM uttamasattavo, jA. aTTha. 5.347. aggapaJJatti strI. karma. sa. [ agraprajJapti ] pradhAnatAsUcaka pada mahattAparidIpaka upAdhi yo pra. vi. ba. va. - catasso aggapaJJattiyo, a. ni. 1 (2). 20; aggapaJJattiyoti 29 aggapuSpha uttamapaJJatiyo a. ni. aDDa. 2.253 Ti. rAhu, mAndhAtA, mAra, tathAgata, ina logoM kI sUcI ko hI agraprajJapti ( aggapaJJatti) kahate haiM. aggapaNDita lokuppattippakaraNa nAmaka grantha ke lekhaka, jambudvIpa meM utpanna tathA myAM mAM ke arimaddananagara ke nivAsI eka vaiyAkaraNa kA nAma, ga. vaM. 64, 67 (ro.). Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aggapatta draSTa. aggappatta. aggapada napuM, karma, sa. [ agrapada] sarvocya zabda ati uttama - vacana, sarvocca -dazA, atyutkRSTa avasthA daM pra0 vi. e. va. desanA hi idha aggapadanti pi adhippetA sa. ni. aTTha. 3.151. aggaparisA strI0, cAra pariSadoM meM se prathama - saMdvi. vi., e. va. aggaparisaM so upagato. mi. pa. 161. aggapavAla napuM. [agrapravAla]. paudhe ke agrabhAga kI kopala yA aGkura - allasiGganti mAluvalatAya aggapavAla, jA. aTTha. 3.344. aggapAda pu.. [agrapAda], pAda kA agrabhAga, paira kA agalA bhAga- dA pra0 vi0, ba0 va. ubho aggapAdA chijjiMsu, dha. pa. aDa. 2.103. aggapi napuM. aGgulizIrSa kA UparI kinArA dvesu sapta. vi., ba.va. okAsato amulInaM aggapidhesu patihitA, visuddhi. 1.241. aggapiNDa pu. karma. sa. [ agrapiNDa ] prathama yA sarvottama bhojana, agrabhojana naM dvi. vi. e. va. aho vata ahameva labheyyaM bhattagge aggAsanaM aggodakaM aggapiNDaM ma. ni. 1.35: bhikkhAcAramagge pana aggAsanaaggodakaaggapiNDatthaM vuDDAnaM purato purato yAti khu. pA. aDa. 196. aggapiNDika pu. vaha jo sarvottama deya vastuoM ko grahaNa karatA hai, sarvottama bhojanapAnAdi ko grahaNa karane vAlA kA pra. vi., ba. va. athaggapiNDikApIti atha te aggodakaM aggapiNDaM labhantA aggapiNDikApi honti, jA. aTTha. 7.79. aggapuggala pu.. karma. sa. [ agrapudgala]. sarvottama, puruSoM meM uttama lo pra. vi. e. va. so sabbasattuttamo aggapuggalo su. ni. 689; loke aggapuggalo buddho jAto. dha. pa. aha. 2.63 - laM dvi. vi., e. va. - imehi aTThIhi tamaggapuggalaM mi. pa. 119. - For Private and Personal Use Only - aggapuppha napuM. karma. sa. [ agrapuSpa ], uttama puSpa, zreSTha puSpa aggamAlaM aggapuppha, jA. aTTha. 1.138. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 30 aggayAna aggapuphiya aggapupphiya pu., eka thera kA nAma - AyasmA aggapuphiyo thero imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. 1.243. aggapurohita pu., karma. sa. [agrapurohita], purohitoM meM zreSTha yA prathama - ahaJca aggapurohito bhavissAmIti, jA. aTTha. 6.221. aggappatta tri., tatpu. sa., pUrNatA yA zreSThatA ko prApta vyakti - ttA pu., pra. vi., ba. va. - na kho, nigrodha, ettAvatA tapojigucchA aggappattA ca hoti sArappattA ca, dI. ni. 3.35; - ttena tR. vi., e. va. - tenAyaM aggappattena, aggadhammo sudesito, theragA. 94. aggappasAda pu., karma. sa. [agraprasAda], sarvottama zraddhA kA viSaya yA Alambana, vaha, jisake prati uttama zraddhA kA bhAva rakhA jAe - dA pra. vi., ba. va. - ime kho, bhikkhave, cattAro aggappasAdA, a. ni. 1(2).41; - Ti. buddha, aSTAGgika-mArga, dharma aura saGgha ina cAroM ko cAra aggappasAda kahA gayA hai, draSTa. aggappasAdasutta. aggaphala napuM, karma. sa. [agraphala], sarvottama phala, arhatvaphala -- laM dvi. vi., e. va. - sUlAvuto aggaphalaM aphassayi, pe. va. 603; imAni aggaphalaM arahattaM pApuNantassa nirujjhanti, netti. 15. aggabAhu strI. karma. sa., prakoSTha, prabAhu, pahuMcA, bhujA kA agrabhAga - dvi napuM., bhujA ke agrabhAga kI haDDI-TThIni pra. vi., ba. ka. - dve bAhuTThIni, dve dve aggabAhuTIni visuddhi. 1.244. aggabIja napuM., karmasa. [agrabIja], vaha paudhA, jise kATakara yA Tukar3e-Tukar3e kara ropa kara bar3hAyA jAya, kATakara ropA gayA yA bar3hAyA gayA paudhA, dI. ni. meM varNita pAMca prakAra ke paudhoM meM se eka prakAra kA paudhA - seyyathidaM - mUlabIjaM khandhabIjaM, phaLubIjaM aggabIjaM bIjabIjameva paJcama, dI. ni. 1.57; aggabIjaM nAma ajjakaM, phaNijjaka, hiriveranti evamAdi, dI. ni. aTTha. 1.75; tula. bIjagga. aggabodhi pu., ka. 564-596 IsvI meM vartamAna siMhala ke rAjA kA nAma - ahosi putto sIvassa aggabodhi sanAmako, cU. vaM. 41.70; kha. rAjA udaya ke adhIna malaya ke rAjyapAla kA nAma - kataM malayarAjena amaccana aggabodhinA, cU. vaM. 53.36; - pabbata tri., ba. sa., eka tAlAba kA nAma - maNDavATakavApI ca kittaggabodhipabbatA, cU. vaM. 60.49. aggabhakkha pu., karma. sa. [agrabhakSya], uttama bhojana, mukhya bhojana - kkhaM dvi. vi., e. va. - yasmA panAhaM evarUpaM aggabhakkhaM disvApi ... pApaM na karomi, jA. aTTha. 7.148. aggabhatta napuM0, karma, sa., prathama bhojana, uttama yA cunindA bhojana - ttaM dvi. vi., e. va. - bhikkhunA aggabhattaM adatvA, dha. pa. aTTha. 1.382; jA. aTTha. 1.138; tula. bhattagga. aggabhAva pu., karma. sa. [agrabhAva], zreSThatA, uttamabhAva -ssa Sa. vi., e. va. - ... terasadhutaGgadharAnaM aggabhAvassa saccakAro hotUti, a. ni. aTTha. 1.131; tula. anekaggabhAva. aggabhikkhA strI., karma. sa. [agrabhikSA]. bhikSA meM prApta abhISTatama bhojana yA yathecchita bhojana -kkhaM dvi. vi., e. va. - yattha aggabhikkhaM pakkhipitvA Thapenti .... ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).357. aggamagga 1. tri., [agrAgra], hara taraha se uttama yA zreSTha - ggAni napuM., vi. vi., ba. va. - ... aggamaggAni bhojanAni denti, pAci. 311, 313; 2. pu., [agramArga], sarvottama mArga, aba taka gRhIta mArgoM kI tulanA meM adhika uttama - ggo pu., pra. vi., e. va. - anAgAmino hi yathA aggamaggo uppajjati, therIgA. aTTha. 21; - samaGgI tri., buddha ke mArga kI uccatama avasthA arthAt arhatva ko prApta - aggamaggasamaGgI vedanAkkhandhaM na parijAnissati, yama. 1.105. aggamahesI strI., karma. sa. [agramahiSI], paTarAnI, pramukha patnI, pradhAna rAnI - sI pra. vi.. e. va. - esA ... itthI kaliGgassa ro aggamahesI ahosi, sa. ni. 1(2).236; - siyA ta. vi., e. va. - sA ... dhanaJjayaseTTino aggamahesiyA sumanadeviyA kucchimhi nibbatti, dha. pa. aTTha. 1.216; ... bodhisatto ruo aggamahasiyA kucchimhi nibbatto, jA. aTTha. 1.254; - siTThAna napuM.. tatpu. sa., pradhAna patnI athavA rAnI ke rUpa meM sthAna yA pada - paJca te itthisatAni parivAra datvA aggamahesiTTAnaM dassAmI ti, dha. pa. aTTha. 1.113; - sitta napuM., bhAva. [agramaheSitva], pradhAna patnI athavA rAnI hone kI avasthA - ... ruo candapajjotassa aggamahisittaM pattA, mi. pa. 269, (pAThA. aggamahesiTThAna); - bhAva pu.. uparivat - ssa Sa. vi., e. va. - sA ekadivasaM dvinna rAjUnaM aggamahesibhAvassa sapine nimittaM disvA.... jA. aTTha. 5.440. aggamAlA strI., karma. sa. [agramAlA], utkRSTa mAlA, zreSTha mAlA -laM dvi. vi., e. va. - yathA so aggamAla aggapuSpha aggabhattaJca labhati ..., jA. aTTha. 1.138. aggayAna napuM, karma. sa. [agrayAna], pradhAna yAna, pradhAna For Private and Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org aggayodha vAhana, zAhI hAthI, pradhAna-kuJjara aggayAnaM rAjavAhi - brAhmaNAnaM adA gaja, jA. aTTha. 7.239; 274. aggayodha pu. karma. sa. [ agrayoddhA ] pradhAna-yoddhA, mukhya sainika yA sipAhI ssaSa. vi., e. va. yodhAnaM aggayodhassa sIsacchinnAsidhovana, ma. daM. 22.44. aggaratana napuM., karma. sa. [ agraratna ], bahumUlya ratna, mahArgha ratna. triratna naM hi. vi. e. va. aggaratanaM payaccheti asokaM mama sahAyaka dI. vaM. 11.28. aggaramha tri. garavha kA niSe [ agarhya] 1. anindanIya, prazaMsanIya, zlAghya tadaggaramhahi vinindamAno, jA. aDa. 7.46; 2. yaha zabda saMbhavataH agga + aramha (= arhya) rUpa meM bhI niSpanna kahA jA sakatA hai tathA atyanta pUjanIya yA agragaNya artha kA prakAzaka hai. aggarasa pu.. karma. sa. [ agrarasa] praNIta rasa uttama yA zreSTharasa, nirvANarasa - saMdvi. vi., e. va. - dhoramhasIlI ca kulamhi jAto, na majjatI aggarasaM piyitvA jA. aDa. 2.80 gha. pa. a. 1,334 paricitta tri. [paritRpta ], uttama rasa yA nirvANarasa se chakA huA yA paritRpta - to pu0, pra vi. e. va. puriso aggarasaparititto na ajJesa hInAnaM rasAnaM piheti, a. ni. 2 ( 1 ) 218 - Ti. bhojya padArthoM meM khIra, tarala padArthoM meM goghRta, kasaile padArthoM meM kSudraka madhu mIThe padArthoM meM zarkarA agrarasa mAne gaye haiM- bhojanarasesu pAyAsoM snehasesu gosaSTi kasAvararosu khudakamadhu anelaka madhurarasesu sakkarAti evamAdayo aggarasA nAma, a. ni. aDa. 3.71. aggarAja pu0, karma. sa. [ agrarAjan ], sarvopari rAjA, adhirAja, adhIzvara, mUrddhAbhiSikta rAjAjJo Sa. vi. e. va. haMsAna abhihAresu aggaraja pavAsitanti jA. aDa. 5373 - jApra. vi. e. va. tvaMsi mahArAja, sakalajambudIpe aggarAjA, mi. pa. 24. - aggarUpa napuM., karma, sa. [ agrarUpa] atIva sundara vastu atizaya zobhana padArtha, draSTa. sa. u. pa. ke rUpa meM, sutta. ke anta.. aggala / aggaLa napuM0 [argala, argalA, argalI, bau. saM. agaDa] 1. agar3I, killI daravAje ko banda karane vAlI lakar3I, siTakinI, - mahatlaka... bihAra kArayamAnena yAvadvArakosA aggalar3apanAya..... pAci 69: - LAni pra. vi. ba. va. esikA parikhAyo ca palikhaM aggaLAni ca jA. a. 7.167; 2. kapar3oM para lagA paibanda, thigalI, dhakatI laMdvi. vi. e. va. aba kho so bhikkhu aggalaM 31 aggala - acchupesi, mahAva. 380, aggaLaM acchupeyyanti chiTTAne pilotikakhaNDaM laggApeyya, mahAva. aTTha. 385; uddharitvA allIyApanakhaNDa aggaLaM tade lantarikA strI kivADa kI darAra - aggaLantarikAya ca acci nikkhamitvA tiNAni jhApesi, sa. ni. 2 ( 2 ) 282 lAdidAna napuM cigalI yA paibanda Adi jor3akara marammata karanA aggaLAdidAne hissa taM palibodhakara hoti. ma. ni. aDa. (mU.pa.) 1(1). 275; - gutti strI.. [argalagupti ] argalA yA caTakhanI ke dvArA kI gaI surakSA aggaLaguttivihAroti... aggaLaguttiyeva pamANaM, mahAva. aTTha. 386; guttivihAra pu.. argalA, siTakinI yA caTakhanI ke prayoga dvArA surakSita vihAra aggalaguttivihAro vA hoti... mahAva. 390: jhapana napuM. [ agaDasthApana ] dvAra kI argalA yA siTakinI kA sthApana yA niyojana nAya ca. vi. e. va. aggaladvapanAyAti dvAradvapanAya, pAci. 70; thamma pu0 [ arga stambha, argalAstambha ], kivAr3a ke pIche lagA huA kATha, dvAra meM niyojita argalA kA khambhA yA khUMTA kapisIso aggalatthambho, abhi. pa. 217 thambhaka pu.. khir3akI, khir3akI meM lagAyA jAne vAlA argalA kA khUMTA yA khammA - amhAkaM gajjhe aggaLatthambhako Thito. khu. pA. anu. 41; - dAna napuM. paivanda ko lagAnA, argalA ko baiThAnA jiNNassa hi tunnaM vA aggaladAna vA kAtabbaM hoti. jA. aDa. 1.11 pAsaka [arddhamA aggalapAsaga], daravAje ko banda karane ke lie lagAyI gayI agar3I, argalA kA caturbhujIya chora kapisIsake nAma dvAravAhaM vijJiAtvA tattha pavesito aggaLapAsako vuccati cULava, aDDa. 51 pura napuM. eka nagara kA nAma AyasmA revato udumbarA aggaLapuraM agamAsi, cULava. 469: phalaka napuM0, dvAra kA phalaka, daravAje kI paTTI yA takhtA ke sapta. vi. e. va. - - For Private and Personal Use Only - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - puriso lahukaM suttaguLaM sabbasAramaye aggaLaphalake pakkhipeyya, ma. ni. 3.139; rukkha pu. daravAje kI siTakinI yA caTakhanI kkhaM dvi. vi. e. va. kapisIsanti dvArabAhakoTiyaM ThitaM aggaLarukkhaM dI. ni. a. 2.157 - TTi strI. [ argalivarttikA] argalA ke lie khambhA yA khUTA - anujAnAmi, bhikkhade, kavATa - uttarapAsaka aggaLavaTTika cULava. 238; - vaTTikaraNa napuM., argalA ke rUpa meM prayukta khUMTe kA nirmANa - aggaLavaTTikaraNamattenapi navakamNaM denti, cULava 303 sIsa napuM. daravAje kI argalA kA caturbhujIya chora bhagavati parinibvAyante Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aggavatI www.kobatirth.org aggalasIsamoluvha ThatvA Anandassa roditAdhikAraM va. ma. vaM. TI. 506; - sUci strI0, dvAra kI siTakinI kI surakSA ke lie lagAyI gayI kIla yA khUMTI yA kuJjI - ciM dvi0 vi. e. va. aggaLasUci gahetvA sIse pahAraM adAsi, ma. ni. 1.178. aggavatI strI. [agravatI ]. prathama varga kI zreSTha, uttama manuSyoM vAlI katamA ca bhikkhane, aggavatI parisA, a. ni. 1 (1).87; aggavatIti uttamapuggalavatI, aggAya vA uttamAya vA paTipattiyA samannAgatA, a. ni. aTTha. 2.44; vilo. anaggavatI. aggavaMsa pu0, sadda, ke lekhaka, 1154 IsvI meM vartamAna prakhyAta barmI vaiyAkaraNa kA nAma tatiya-aggapaNDito pana aggavaMso ti pi vohArIyati, sA. vaM. 71; aggavaMso nAma thero saddanItipakaraNaM akAsi, sA. vaM. 70-71. aggavandana napuM. [agravandana] prAtaHkAlika prathama abhivAdana yA namaskriyA prAtaHkAlika prathama namana naM dvi. vi. e. va.- jetavanasamIpe titthiyArAme vasitvA pAtova aggavandanaM vandissAma jA. aDDa. 4.167, strI aggavandanA. aggavara tri, zreSThatama agratama, sarvottama gacchantu aggavaraM sahadassana, dI. vaM. 6.68. - - - 32 aggavAda pu., [agravAda ], mUla siddhAnta, uttama - siddhAnta (theravAda ke vize. ke rUpa meM prayukta)- sabbopi so theravAdo aggavAdoti vuccati, dI. vaM. 4.13, 5.14; tula0 5.52. aggavAdI tri, uttama vAda ko kahane vAlA, paramArthasatya kA prakAzaka- dino dAyAdako hehisi ..... aggavAdino, theragA0 1145. aggasantike a0 zreSTha vyakti se aggasantike gahetvA aggadhammA tathAgatA, dI. vaM. 4.13. aggasabhAva tri.. ba. sa. [ agrasvabhAva] uttama prakRti vAlA, zreSTha svabhAva vAlA aggapakatimAti aggasabhAvo, jA. aTTha. 5.347. aggasassa napuM, karma. sa. [ agrazasya ] uttama phasala acchI kRSi yA paidAvAra - aggasassa abhinipphanna mi. pa. 8: * dAna napuM, tatpu0 sa., uttama kRSi utpAdoM athavA khAdyAnnoM kA dAna gAmavAsIhi saddhiM aggasassadAnaM nAma adAsi, dha. pa. aTTha. 1.57. aggasAkhA strI. tatpu. sa. [ agrazAkhA ] vRkSa athavA paudhe kA zIrSa bhAga, saba se Upara vAlI zAkhA - tasmiM samaye mUlato paTThAya yAva aggasAkhA sabbaM ekapAliphullaM ahosi jA. aTTha. 1.63. aggALava aggasAvaka pu. karma. sa. [ agrazrAvaka]. buddha ke pradhAna ziSya, paramparA meM sabhI buddhoM ke do pradhAna ziSya batalAye gaye haiM, gautama buddha ke do agrazrAvaka ke rUpa meM sAriputta evaM moggallAna ke nAma ullikhita ete bhikkhave dve sahAyakA Agacchanti kolito ca upatisso ca etaM me sAvakayugaM bhavissati aggaM mahayugantiM tha. pa. aDDa. 1.56 aggasAvako upatisso nAma thero, dutiyasAyako kolito nAma, jA. aDa. 1.19 dvAna napuM, karma, sa., pradhAna ziSya ke rUpa meM sthAna dvinnaM therAnaM aggasAvakaTThAnaM datvA pAtimokkha udisi pa. pa. anu. 1.56 - vatthu dha. pa. aDa. kI eka kathA kA zIrSaka tha. pa. aDDa. 1.49-66 tula sAvakaraNa evaM sAvakayuga. * aggasAvikA strI. [agrazrAvikA] buddha kI prathama yA pradhAna strI-ziSyAeM - khemA uppalavaNNAti dve aggasAvikA, dha. pa. aDa. 1. 193 aggasAvikA khemA nAma therI dutiyasAvikA uppalavaNNA nAma therI bhavissati, jA. aTTha. 1. 19-20. aggasissa pu. karma. sa. [ agraziSya ] prathama yA jyeSThatama ziSya, pradhAna ziSya ahaM pokkharasAtissa jedvantevAsI aggasisso. su. ni. a. 2.167. aggasuJJa napuM., karma, sa. [ agrazUnya], nirvANa, amRtapada aggametaM padaM seTThametaM padaM ... yadidaM ... taNhakkhayo virAgo nirodho nibbAnaM idaM aggasujJa paTi. ma. 354. aggaseDi pu. karma. sa. [ agrazreSThin ] pradhAna vyApArI, pramukha zreSThI imarigaMyeva nagare aggasehi abhavissa. dha. pa. a. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - For Private and Personal Use Only -- 2.72. aggahita / aggahIta tri. gaha (gaNDa) ke bhU. ka. kR. kA niSe [ agRhIta ], vaha jise grahaNa nahIM kiyA gayA hai, pakar3A nahIM gayA hai to pu. pra. vi. e. va. asi kosiyA pakkhitto aggahito hatthena ussahati chejjaM chindituM mi. pa. 92. aggA a agga kA pa. vi. pratirU, nipA, chora taka anta taka, agrabhAga taka tAni yAva caggA yAva ca mUlA sItena vArinA abhisannAni..., dI. ni. 1.66. aggAmA strI. tatpu. sa. [ agnyAbhA] agni kI AbhA, agni kA prakAza, Aga kI camaka- candAbhA, sUriyAbhA, aggAbhA, imA kho, bhikkhave, catasso AbhA, a. ni. paJJAbhA 1(2).160. aggALava pu0 / strI0 / napuM agga + ALavI, agga + ALavaka, AlavI - janapada meM vidyamAna eka pramukha caitya, jo kAlAntara meM vihAra ke rUpa meM pariNata ho gayA ve napuM0, sapta, vi0, Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 33 aggi aggAloka e. va. - aggALave cetiyeti ALaviyaM aggacetiye. sa. ni. aTTha. 2.71; sa. ni. aTTha. 1.236; ... ALaviyaM viharati aggALave cetiye, sa. ni. 1(1).215; ... ALavinagaraM upanissAya aggALave cetiye .... jA. aTTha. 1.163; 2.235; imaM dhammadesanaM satthA aggALave cetiye viharanto eka pesakAradhItaraM Arabbha kathesi.dha. pa. aTTha.2.97; - vihAra pu., ALavI-janapada meM sthita uttama vihAra athavA aggALava nAmaka vihAra -raM vi. vi., e. va. - anupubbena aggALavavihAraM agamAsi, dha. pa. aTTha. 2.98. aggAloka pu., tatpu. sa. [agnyAloka]. agni kA prakAza, agni kI dIpti yA kAnti, Aga kI camaka - ko pra. vi., e. va. - candAloko, sUriyAloko, aggAloko, paJaAloko - ime kho, bhikkhave, cattAro AlokA, a. ni. 1(2).160. aggAsana napuM.. karma. sa. [agrAsana], sammAna kA Asana, saMghasthavira kA Asana, uttama Asana, zreSTha Asana - naM dvi. vi., e. va. - ... na ao bhikkhu labheyya bhattagge aggAsanaM aggodakaM aggapiNDaM ..., ma. ni. 1.35; aggAsananti saGghattherAsana, ma. ni. aTTha. 1(1).155. aggAsaniya tri., zreSTha yA pradhAna Asana pAne yogya, sammAnanIya -ssa pu.. Sa. vi., e. va. - .. sAvatthiyaM mahAkosalarao aggAsaniyassa brAhmaNassa putto hatvA nibbatti ..., theragA. aTTha. 1.75. aggi pu., pra. vi., e. va. [agni], zA. a. agni, Aga / - hutAvaho accimA dhUmaketvaggi gini bhAnumA, abhi. pa. 34; jAyeyya so aggI ti, mi. pa.54; aggIva daDDa anivattamAno, su. ni. 62; - ggiM dvi. vi., e. va. - dArUni me AharitvA aggiM karohI ti vadeyyAsi, jA. aTTha. 2.84; paryAya ke liye draSTa. abhi. pa. 33-34; lA. a. 1. citA kI agni - ahaM tumhe ThapetvA ... aggiM pavisitvA tumhe saddahApessAmI ti, jA. aTTha. 1.283; lA. a. 2. agni ke samAna citta ko jalAne vAle kleza, anuzaya, rAga, dveSa Adi - natthi rAgasamo aggi, dha. pa. 202, 251; rAgaggi, dosaggi, mohaggi ime kho, bhikkhave, tayo aggI ti, itivu. 663 lA. a. 3. yajJa kI agni, yajJAgni - aggikabhAradvAjassa brAhmaNassa nivesane aggi pajjalito hoti, su. ni. 103; gAhapaccAvahaNIyo dakkhiNaggi tayoggayo, abhi. pa. 419; lA. a. 4. devatA ke rUpa meM ArAdhya-agni - tvaM aggiM AdAya ... aggiM bhagavantaM namassamAno brahmalokaparAyaNo hohi, jA. aTTha. 1.275; sa. u. pa. meM draSTa. ati., ana., anto., avIci., asani., ahApita., AhavanIya., Ahaneyya., AhuTa., inda., udara, ityAdi ke antaH; - uTThAnakAla pu., vaha kSaNa, jaba koI vastu Aga pakar3atI hai, Aga lagane kA samaya - lo pra. vi., e. va. - pakkhasandhIsu aggiuTThAnakAlo viya ahosi, jA. aTTha. 4.191; - ka' tri., [agnika], agni kI pUjA karane vAlA, ('jaTila' ke vize ke rUpa meM prayukta) - ko pu., pra. vi., e. va. - atha kho so aggiko jaTilo kAlasseva vuTThAya yena so satthavAso tenupasaGkami, dI. ni. 2.252; aggikoti aggiparicArako, dI. ni. aTTha. 2.361; - ka. pu., vya. saM. - aggikabhAradvAja brAhmaNaM etadavoca, su. ni. 103; - kasutta napuM., sa. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, sa. ni. 1(1).1933; - kapalla napuM.. agni-kaTAha, Aga kI kar3AhI - llAni pra. vi., ba. va. - athassa heTThAmaJcake aggikapallAni upayiMsa, jA. aTTha. 6.9; - ka-bhAradvAja pu., zrAvastI ke eka brAhmaNa kA nAma, jisako bhagavAn buddha ne buddhadharma meM dIkSita kiyA thA - aggiM jahati paricaratIti katvA aggikoti nAmena pAkaTo ahosi, bhAradvAjoti gottena, su. ni. aTTha. 1.139]; - kabhAradvAja-jAtaka napuM.. jA. aTTa kI eka kathA kA zIrSaka, jA. aTTha. 1.441; - ka-sutta napuM.. su. ni. ke prathama vagga (uragavagga) ke sAtaveM sutta kA zIrSaka, isakA dUsarA nAma vasalasutta bhI hai, su. ni. 103-106; - karaNIya napuM.. agni ke dvArA karane yogya ThaNDa haTAne evaM garmI utpanna karane ke kAma - yaM dvi. vi., e. va. - tena ca sakkA agginA aggikaraNIyaM kAtuM, ma. ni. 2.367; aggikaraNIyanti sItavinodanaandhakAravidhamanabhattapacanAdiaggikiccaM, ma.ni. aTTha. (ma.pa.) 2.288; - khandha pu.. [agniskandha], Aga kI dhadhakatI lapaToM kA samUha, agnijvAlApracaya - ndho pra. vi., e. va. - mahAaggikkhandho tadAhAro tadupAdAno ciraM dIghamaddhAnaM jaleyya, sa. ni. 1(2).76; - ndhaM dvi. vi., e. va. - ahasA kho bhagavA ... mahantaM aggikkhandhaM AdittaM sampajjalitaM sajotibhUtaM, a. ni. 2(2).258; - khandhupama tri., jalatI yA dahakatI huI agnirAzi ke samAna, prajvalita agniskandha ke samAna - mA pu.. pra. vi., ba. va. - kAmA aggikkhandhUpamA dukhA, therIgA. 353; - me dvi. vi., ba. va. - aggikkhandhUpame dhammapariyAye, mi. pa. 162; - khandhopamasutta napuM., a. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, a. ni. 2(2).258; - gata tri., [agnigata], Aga ke Upara vinyasta yA rakhA huA, Aga meM girA huA - taM napuM., pra. For Private and Personal Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aggi 34 aggi vi., e. va. - kissa pana aggigataM calati khabmati luLati Avilati UmijAtaM hoti, mi. pa. 243; - to pu., pra. vi., e. va. - akAle marati, aggigato, mi. pa. 278; - gavesI tri., [agnigaveSin], agni kA gaveSaka, Aga kI gaveSaNA yA khoja karane vAlA, agniparyeSaka - sI pu., pra. vi., e. va. - seyyathApi, bhUmija, puriso aggitthiko aggigavesI aggipariyesanaM caramAno ..., ma. ni. 3.181; - ja tri., [agnija]. agni se utpanna Aga kI lapaTeM - kALA nidAgheriva aggijAriva, jA. aTTha. 5.399; aggijArivAti aggijAlA iva, tade; - jAlana napuM., agni kA jalAnA yA sulagAnA, agni ko uttejita karanA, Aga ke dvArA tApana- tathA jantAghare buDDhe cettha anApacchA aggijAlanAdIni karoti, khu. pA. aTTha. 196; - jAlA strI., [agnijvAlA]. 1. eka paudhe kA nAma, ghAtakIvRkSa - aggijAlA tu ghAtakI, abhi. pa.589; 2. agnizikhA, jvAlA, lapaTa, Aga kI lau - laM dvi. vi., e. va. - aggijAlaM viya lohitadhAraM uggiramAnaM tassa mukhaM disvApi ... jA. aTTha. 1.41; - hi tR. vi., ba. va. - vedanAhi aggijAlAhi viya pariDarahamAnassa. dha. pa. aTTha. 1.266; - juhana napaM., agnihoma, agni meM havi pradAna, agni meM Ahuti arpaNa - naM dvi. vi., e. va. - idaM satthA jetavane viharanto aggijuhanaM Arama kathesi, jA. aTTha. 2.35; - juhanakaTacchu pu., agni meM Ahuti DAlane kI DoI - aggihattanti aggijuhanakaTacchu jA. aTTha. 7.288; - jhApanatala napuM., myAM-mAM ke eka sthAna kA nAma - taM piThAnaM yAvajjatanA, aggijhApanatalaM ti pAkaTaM sA. vaM. 57; -TTha napuM, strI. [agnistha], agnisthAna, agnikuNDa, agnizAlA - aggiTuM parimajjantaM, ... aggiTThanti aggisAlaM, jA. aTTha. 5.149;-dvAna [agnisthAna], uparivat - tena kho pana samayena bhikkhU khuddake jantAghare majjhe aggivAnaM karonti, cULava. 239; - tthika tri., [agnyarthika]. agni kI icchA rakhane vAlA, agnigaveSI, agniparyeSaka - ko pu.. pra. vi., e. va. - puriso aggitthiko aggigavesI agipariyesanaM caramAno, ma. ni. 3.181; - daDDa tri., [agnidagdha], Aga se jalA huA - DDho pu., pra. vi., e. va. - aggidaDDova tappati,dha, pa. 136; aggidaDova Atape, jA. aTTa, 6.263; - datta pu., [agnidatta], 1. kakusandha-buddha ke eka brAhmaNa-pitA kA nAma - kakusandhassa, bhikkhave, bhagavato arahato sammAsambuddhassa aggidatto nAma brAhmaNo pitA ahosi. dI. ni. 2.6; 2. eka bhikSu kA nAma, jisako theragA. ke gahavaratIriyattheragAthA kA racayitA kavi mAnA gayA hai - brAhmaNakule nibbattitvA aggidatto ti laddhanAmo .... theragA. aTTha. 1.95; 3. vArANasI ke eka brAhmaNa kA nAma - atIte kira vArANasiyaM aggidatassa nAma brAhmaNassa, dha. pa. aTTha. 2.68; 4. kozala ke rAjA ke purohita kA nAma - so kira mahAkosalassa purohito ahosi, dha. pa. a. 2.139; - dattabrAhmaNavatthu napuM, dha. pa. aThTha. kI eka kathA kA zIrSaka,dha. pa. aTTha.2.139-142; - dAha/DAha pu.. agni kA prakopa, agnidAha, agni ke prajvalana kI uttejanA, prajvalana vAlI Aga, agnikANDa - hoti so, bhikkhave, samayo yaM mahAaggiDAho vuDhAti, a. ni. 1(1).206; - deva pu., 1. uttaramadhurA ke rAjA upasAgara se utpanna devagarbhA ke pAMcaveM putra kA nAma, eka rAjakumAra kA nAma - devagabbhAya .... paJcamo aggidevo ... ahosi, jA. aTTha. 4.72; pe. va. aTTha. 82; 2. agnideva, agnidevatA - varatoti varassa aggidevassa yajitvA, jA. aTTha. 7.48; 3. eka cakravartI rAjA kA nAma- ito ekAdase kappe, aggidevoti vissuto, apa. 1.222; - ni pu., ka. vyA. ke anusAra kevala pra. pu.. e. va. meM prayukta [agni]. Aga - purato aggini pacchato aggini, ka. vyA. 95, tula. giniH; - nikAsI tri., agni athavA USmA ke kAraNa dedIpyamAna arthAt sUrya - sinA pu.. ta. vi., e. va.- agginikAsiphAlimanti agginikAsinA sUriyena phAlitaM vikasitanti attho, jA. aTTha. 3.281; - nikAsi-phAlima tri., sUryodagamana ke samaya khilanevAlA, dhUpa meM prasphuTita honevAlA - maM napuM., pra. vi., e. va. - padumaM yathA agginikAsiphAlima, jA. aTTha. 3.281; - nibbAna napuM.. Aga ko bujhAnA, Aga ko zAnta karanA - naM pra. vi., e. va. - dahanaM agginibbAnaM tattha sakkArameva ca, ma. vaM. 30.86; - nibbApana pa., eka cakravartI kA nAma - agginibbApano nAma ... cakkavattI mahabbalo, apa. 1.160%; -nisama tri., agni ke samAna prajvalita - mAsu strI., sapta. vi., ba. va. - paccanti hitAsa cirarattaM agginisamAsa samuppilavAte, su. ni. 675; agginisamAsUti aggisamAsu, su. ni. aTTha. 2.181; - pakkika tri., tatpu. sa. [agnipakvaka], agni ke dvArA pakAye hue para Azrita rahane vAlA - kA pu., pra. vi., ba. va. -- aggipakkena jIvantIti aggipakkikA, lIna. (dI.ni.TI.) 1.271; - pajjota pu.. [agnipradyota], Aga kA prakAza - ... aggipajjoto, paJaApajjoto, a. ni. 1(2).161; - paditta tri., For Private and Personal Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aggi - [agnipradIpta ], agni ke dvArA pradIpta, Aga ke dvArA USNIkRta yA dahakAyA gayA tAni napuM. pra. vi., e. va. mahArAja, tena hi kilesakaNDena hadaye viddhakAlato paTThAya mama aggipadittAniva sabdhAni aGgAni mhantIti dasseti, jA. aDa. 2.230; - papaTikA strI0 [agniparparIkA ], Aga kI cinagArI, agnisphuliGga Aga kI papar3I ke dvi. vi. e. va. khajjopanakamataM aggipapaTika, a. ni. aDa. 1. 38 (ro.), khajjUpanakamattA aggipapaTikA, ma. ni. aha 2 139 (ro0 ); paricaraka / paricaraNaka tri.. [agniparicAraka ], yajJIya agni kA rakSaka yA paharedAra, agni kI paricaryA yA sevA karane vAlA NakA pu. pra. vi. ba. va. - aggikAti aggiparicaraNakA, mahAva. aTTha. 263; paricaraNaTThAna napuM. agni kI paricaryA kA sthAna attano pattacIvaramAdAya tassa bahinigame aggiparicaraNadvAnaM agamAsi dha. pa. a. 1.115 paricArika tri. vaha, jo yajJAgni kI paricaryA yA pUjA karatA hai, agnipUjaka kA phu. pra. vi. va. ka. brAhmaNA, bhante pacchAbhUmakA kAmaNDalukA aggiparivArakA sa. ni. 2 ( 2 ) 200 paricita tri. [ agniparicita], Aga se jalA huA, Aga se abhibhUta, agnidagdha - taM pu0, dvi. vi., e. va. - anujAnAmi, bhikkhave, paJcahi samaNakappehi phala paribhujjituM aggiparicitaM - www.kobatirth.org - " cULava. 226 pariyesana napuM. [agniparyeSaNa] Aga kI khoja, Aga kI gaveSaNAnaM dvi. vi. e. va. - seyyathApi, bhUmija, puriso aggitdhiko aggigavesI agnipariyesanaM caramAno ma. ni. 3.181; pAka tri. ba. sa. [agnipAka], agni ke dvArA pakAyA huA ko pra. ki.. e. va. ettha madhukapuppharaso aggipAko vA hotu AdivyapAko vA mahAva. aDa. 361 pAkI tri, tApasoM kA eka varga aggipAkI anaggI ca dantodukkhalikApi ca apa. 1.15 pAricariyA strI [agniparicaryA ], agni kI paricaryA yA sevA yajJIya agni kI paricaryA brAhmaNa vassasatampi evaM aggiM paricarantassa tava aggipArivariyA gama sAvakarasa taGgaNamattaM pUjampi na pApuNAti gha. pa. aDa. 1.375; yaM dvi. vi. e. va. aggipAricariyaJca anabhisambhuNamAno dI. ni. 1.89 pUjopakaraNa napuM.. agnipUjA ke upakaraNa, agnipUjA kI sAmagrI, yajJa ke samasta upakaraNa, draSTa, aggihuttamissa brahmA pu. vya. saM. [agnibrahman], azoka ke bhAJje kA nAma, jo saGghamittA (saGghamitrA ) kA pati thA tassA ca sAmiko aggibrahmA nAma - 35 aggi kumAroM pArA aTTha. 1.37; bhAgineyyo narindassa aggibrahmAti vissuto ma. vaM. 5.169,201 bhaya napuM. aggibhayaM, [ agnibhaya] agni kA bhaya, Aga kA Dara udakabhayaM rAjabhayaM, corabhayaM imAni kho, bhikkhaye cattAri bhayAni, a0 ni0 1 (2). 138; aggibhayanti aggiM paTicca uppajjanakabhayaM a. ni. aTTha. 2.326 - bhAjana napuM.. [agnibhAjana), agni kuNDa, agni rakhane kA pAtra, Aga vAlI aMgIThI nAni pra. vi. ba. va. mandAmukhiyoti aggibhAjanAni yuccanti mahAva, aTTha 242 mantha pu.. [agnimandha] kaNikA nAmaka vaha vRkSa, jisakI lakar3I ko ragar3a kara Aga paidA kI jAtI hai aggimandho kaNikA bhave abhi. pa. 574 mAlI pu.. eka paurANika yA kalpita samudra kA nAma liM dvi. vi. e. va. nAvA taM samudda atikkamitvA purato aggimAliM nAma gatA, jA. aDDa. 4. 127; - mittA strI0, vya. saM. [agnimitrA ] eka bhikSuNI kA nAma, jo saGghamittA ke sAtha zrIlaMkA (siMhala ) gayI thI hemA va mAsagallA va aggimittA mitAvadA dI. naM. 15.78; 18.11 - mukha napuM. prAyaH kevala sapta. vi., e. va. meM hI prayukta, Aga kI bhaTTI meM tejodhAtuSpakopena, hoti aggimukheva soti su. ni. anu. 2.162: dha. sa. aDDa. 336; mukha' pu. eka prakAra kA viSadhara sAMpa khena tR. vi. e. va. saMtato bhavati kAyo, daTTo aggimukhena vA dha. sa. aDa. 336 - yAyana napuM. [ agnyAyatana ] yajJAgni ke rakhane kA gRha, agnizAlA, aTasAsi haritarukkhe, samantA aggiyAyanaM, jA. aTTha. 5.153; aggiyAyanasaGghAtaM aggisAlaM samantA parivAretvA jA. a. 5.154 vacchagottasutta napuM. ma. ni. ke 62veM sutta kA zIrSaka, ma. ni. 2.160, 166; vaDamAnaka tri zrIlaMkA ke eka sarovara kA nAma aggivaDDUmAnakaJca iccekAdasavApiyo, ma. vaM. 35.95; vaNNa tri.. [agnivarNa] Aga kI taraha garama yA uSNa - " dhAtuyova dhAtusamUhaM gaNhanti saNDAsena aggivaNNapattaggahane viyAti, ma.ni. a. (mU0pa.) 1(1).276; Adittanti aggivaNNaM dI. ni. a. 1.213 vata napuM. [agnivrata] agniyajJa, Aga kI upAsanA aggivataM vA nAgavataM vA supaNNavataM vA yakkhavataM vA, mahAni. 66 - vatika tri., [agnivratika ]. agni kA upAsaka, agni kI upAsanA karane vAlA - kA pu., pra. vi., ba. va. -aggivatikA vA honti, nAgavatikA vA honti mahAni. 63 vIjanaka napuM, Aga ko lahakAne yA uddIpta karane kA eka upakaraNa, paMkhA, vyaMjanakena tR. For Private and Personal Use Only - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aggi vi. e. va. vidhUpanenAti aggivIjanakena, ma. ni. aDa. ( mU.pa.) 1 (2).127 vessa pu. eleyya nAmaka rAjA ke aGgarakSakoM yA prahariyoM meM se eka kA nAma - imepi rajJa eLeyyassa parihArakA bAlA-yamako moggallo uggo gandhabbo aggivesso a. ni. 1 (2)208 vessana pu.. [agnivezyAyana, arddhamA, aggivessAyaNa] 1. nigaNThanATaputta kA upanAma - nigaNThaM nATaputaM etadavocaM yathA nu kho imAni bho aggivessana dI. ni. 1.50; 2. saccaka nigaNThaputta kA nAma saccako nigaNThaputto vesAliyaM paTivasati, ma. ni. 1.293 apissu maM aggivessana tisso upamAyo paTibhaMsu ka. vyA. 308 3. dIghanakha parivrAjaka kA nAma - yApi kho te esA, aggivessana, diTThi... ma.ni. 2.176; 4. aciravata kA nAma ekamantaM nisinno kho jayaseno rAjakumAro adhiravataM samaNudetaM etadavoca-sutaM meta bho aggivessana ma. ni. 3.170 - Ti. pAli ke vaiyAkaraNoM ne 'NAyana yA 'NAna' pratyayoM ke AdhAra para aggivessa + NAyana = aggivessAyano tathA aggivessa + NAna, aggiverasAno rUpa die haiM NAyanaNAna vacchAdito, ka. vyA. 347; vacchAdito NAnaNAyanA, mo0 vyA0 4.21; sajjita pu. agni ke AdhAra para rakhA gayA nAma cittakotvaggisaJJito, abhi. pa. 580; saMtApa pu. [ agnisantApa] agni kA tApa, agni kA pradAha, jalana, garamI api ca mahArAja, aggisantApavegassa mahantatAya udakaM cicciTAyati ciTiciTAyati mi. pa. 242 agnisantApo sUriyasantApo ayaM vuccati bAhirA tejodhAtu vima. 93: sama' tri. agni ke samAna mAsu strI. sapta, vi. ba. ka. agginisamAsUti aggisamAsu, su. ni. aDa. 2.181; mA pra0 vi0, ba0 va. bhesmA aggisamA jAlA, jA. aDa. 6.66, pAThA. agginisama sama' tri, solaha cakravartiyoM kA nAma mA pra. vi., e. va. cattAlIsasahassamhi kappe soLasa khattiyA nAmenaggisamA nAma, cakavattI mahabbalA, apa. 1.158 samUdaka tri.. agni ke samAna garma jala vAlA lohakumbhi pavajjanti, tattaM aggisamUdakaM jA. aha. 5.262 - samphassa pu.. [agnisaMsparza ], agni ke sAtha samparka - aggisamphasso daNDasamphasso satthasamphasso a. ni. 3(2).100; sAlA strI0 [agnizAlA], agnigRha, yajJAgni ke rakhane kA ghara, tapta jala se snAna karane kA prakoSTha jantAgharaM tvaggisAlA, abhi. pa. 214 - lamhi / lAyaM sapta. ki. e. - ... - 1 www.kobatirth.org - 36 aggi va. sace te kassapa agaru, viharemu ajjaNho aggi sAlamhI 'ti, mahAva. 29; aggisAlAyaM aGgArakapalladAru AdinIti jA. aDa. 1.11 sikha pu.. 1. buddha ke dvArA dIkSita aneka prANiyoM ke nAmoM meM se eka, eka nAgarAja kA nAma dhULodaro mahodarI, aggisikho dhUmasikho ... evamAdayo damitA sIlesu ca patidvApitA, pArA. a. 1.87 2 tIna cakravartiyoM kA nAma ito aTTamake kappe tayo aggisikhA ahu apa. 1.128 sikhA strI0 [ agnizikhA ], Aga kI lapaTa, Aga kI jvAlA kA dissati aggisikhAva dUre jA. aDa. 5.202 tassa aggisikhA kAyA, niccharanti pabhassarA, jA. aTTha. 5.260; sikhUpama tri. ba. sa. Aga kI jalatI huI lapaToM kI taraha caJcala, asthira yA jalAne vAlA / vAlI - mA strI0, pra. vi. ba. va. uccAvacA niccharanti dAye aggisikhUpamA su. ni. 708 mo pu. pra. vi. e. va. sethyo ayoguLo - bhutto tatto aggisikhUpamo dha. pa. 308 sutta napuM. sa. ni. ke eka sutta kA nAma, sa. ni. 3 ( 1 ) . 131 135: hutta 1. napuM. [ agnihotra ], agni meM havi kA arpaNa, agni meM Ahuti DAlanA aggihuttaMva brAhmaNo dha. e. 392; carato ca te brahmacariya aggihuttaJca jUhato, su. ni. 430 2. napuM. agni kI pUjA kA eka upakaraNa - aggihuttaM kamaNDalu, jA. a. 7.287; aggihuttanti aggijuhanakaTacchu, jA. aTTha. 7.288; - huttaka napuM, agni meM havana yA Ahuti kA arpaNa duyidvaM te navamiyaM, akataM aggihuttakaM, jA. aTTha 7.282; - huttamissa napuM0, agni kI pUjA ke vividha aggihutamissaM udake pavAhetyA. mahAva, 37 huttamukha tri.. agnihotra kI pramukhatA vAlA -khA pu. pra. vi. ba. va. aggihuttamukhA yajJA su. ni. 573; - huttasAlA strI0 [agnihotrazAlA ], yajJIya-agni kA gRha, agnihotra kA sthAna, vaha sthAna jahAM pavitra agni rakhI jAya laM dvi. vi. e. va. - attano aggihuttasAlaM Ahari, jA. aDDa. 5.4 - huttase tri. ba. sa. [agnihotra zreSTha ]. agnihotra kI pradhAnatA vAlA dvA pu.. pra. vi. ba. aggihuttasevA aggihuttapadhAnA ti attho su. ni. aDa. 2.160 homa napuM. [ agnihoma, pu.]. agni meM kaSToM se bacane ke lie havana yA Ahuti DAlanA - maM pra. vi. e. va. aggihomanti evarUyena dArunA evaM hute idaM nAma hotIti aggijunaM dI. ni. aTTha 1.82-83; - sa pa. vi. e. va. aggihomassa bhAvo aggihomaka ka. vyA 364. upakaraNa yA sAdhana For Private and Personal Use Only - - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ... - - - = - Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aggupaTThAka 37 agghApaniyakamma aggupaTThAka pu., [agropasthApaka], prathama yA pradhAna paricAraka, kiM agghati taNDulanAkikAti pucchi, jA. aTTha. 1.131; lA. pramukha sevaka, pradhAna anuvartI - ko pra. vi., e. va. - mayha, a. satpAtra hotA hai, suyogya hai, kisI kArya ke lie sakSama bhikkhave, etarahi Anando nAma bhikkhu upaTThAko ahosi yA samartha hotA hai - kimagghati taNDulanALikAyaM, assAna aggupaTThAko, dI. ni. 2.5; sammAsambaddhassa upaTThAko ahosi mUlAya vadehi rAja, jA. aTTha. 1.131; - gghApento prera., aggupaTThAko, ma. ni. 2.248. varta. kR., pu., pra. vi., e. va., mUlya lagavA rahA, mUlyaaggupaTThAyikA strI., [agropasthApikA], pradhAna strI- nirdhArita karavA rahA- ayaM agghApaniko evaM agghApento na paricArikA - tassa aggaupaTThAyikA ekA upAsikA, dha. cirasseva mama gehe dhanaM parikkhayaM gamessati, jA. aTTha. 1. pa. aThTha. 1.234; pAThA. aggaupaTThAyikA. 130; goNe agghApento viya tattheva Thito kumAre agghApati, agge sapta. vi. kA pratirU. kAla aura dezavAcaka nipA. jA. aTTha. 7.316; - gghApesi prera.. adya, pra. pu., e. va., [agre], sAmane, pahale, Age, - agge ca chetvA majjhe ca, -visAkhA taM apilandhitvAva kammAre pakkosApetvA agghApesi. pacchA mUlamhi chindatha, jA. aTTha. 4.140; agge cAti dha. pa. aTTha. 1.231; - gghApetuM prera., nimi. kR. - na sakkA avakantantA pana paThama agge, jA. aTTha. 4.141. kenaci agghApetuM tuletuM parimetuM, mi. pa. 185; - gghApetvA aggena tR. vi., pratirU. nipA. [agreNa]. sandarbhAnusAra kevala prera., pU. kA. kR. - agghApetvA vAtajavaM. sindhavaM sIghavAhanaM. sa. u. pa. ke rUpa meM prayukta, draSTa. pariveNa., bhikkha., yada., apa. 1.105. vihAra., seyya. ke anta.. agghanaka tri., kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hI prayukta, aggodaka napuM. [agrodaka], prathama jala, sarvottama jala, [arghanaka], mUlyavAlA, draSTa. saddhapAda., kahApaNa., satasahassa. sammAna meM diyA gayA jala - aho vata ahameva labheyyaM ke Adi ke antaH; - bhAva pu., mUlyavAna hone kI avasthA, bhattagge aggAsanaM aggodakaM aggapiNDaM ma. ni. 1.35%; mUlyavattA, arghatA - vaM dvi. vi., e. va. - paJcannaM assasatAnaM aggodakanti dakkhiNodaka, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).155; eka taNDuLanALi agghanakabhAvaM jAnAma, jA. aTTa, 1.131. bhikkhAcAramagge pana aggAsanaaggodaka aggapiNDatthaM vaDDAnaM agghanIya draSTa. anagdhanIya ke anta.. purato purato yAti, khu. pA. aTTha. 196. agghasamodhAna pu., samodhAna-parivAsa kA eka viziSTa rUpa, aggha pu., [argha], 1. kImata, mUlya, dAma, - aggho mUle ca parivAsa ke aneka prakAroM meM se eka - agghasamodhAno nAma pUjane, abhi. pa. 1048; yato tayA, ayyaputta, aggho kato, .... sambahulA vA Apattiyo sabbacirapaTicchanAyo, tAsaM agghena gahito ArAmo, cULava. 287. - ghena tR. vi., e. va. - samodhAya tAsa rattiparicche davasena avase sAnaM agghena agghaM kayaM hApayanti , jA. aTTha. 6.135; sa. u. pa. UnatarapaTicchannAnaM ApattInaM parivAso diyyati, ayaM vuccati ke rUpa meM draSTa. anaggha, appa., koTi-koTi-dhana, Thapita., agghasamodhAno, cULava. aTTha. 27, - Ti. jo bhikSu eka se maha., mahatimaha., sama., sahassa. ke anta. tula. paccagga; 2. adhika saGghAdisesa nAmaka ApattiyoM meM Apatita hai tathA napuM., [arghya, argha + yat arghamarhati], pUjA, satkAra, kisI lambI avadhi taka saGgha ke sAmane ina ApattiyoM ko chipAtA vyakti yA atithi kA sammAna yA svAgata - aggho mUle ca hai, usake lie agghasamodhAna parivAsa kA daNDa-vidhAna buddha pUjane, abhi. pa. 1048; agghe bhavantaM pucchAma, agghaM kurutu ke dvArA prajJapta hai. no bhavanti, jA. aTTa. 4.354; - ka tri., aggha se vyu. agghApanaka/agghApanika tri., mUlya-nirdhAraNa karane vAlA, [arghya, argha + yat arghamarhati], mUlya, mUlyavAn, mUlyavAlA, mUlyAGkana karane vAlA, mUlyAGkaka - kaM pu., pra. vi., e. va. kevala sa. u. pa. meM hI prayukta - koTidhanagghakaM eva paJattaM - aja agghApanikaM karissAmI ti, jA. aTTha. 1.130; - sayanaM ahu, ma. vaM. 30.77; - Tupana napuM.. [ardhyasthapana], ssa Sa. vi., e. va. - aho agghApanikassa ANasampadA, jA. mUlya-nirdhAraNa, mUlya-vinizcaya - agghaTTapanaM nAma manussAnaM aTTha. 1.131; - chAna napuM., mUlyanirdhAraka kA kAryAlaya, jIvitA voropanasadisaM. jA. aTTha. 1.108. mUlyAGkaka kA pada - bodhisattasseva agghApanikaTTAnaM adAsi. agghati aggha kA varta, pra. pu., e. va. [arghati, arhati], jA. aTTha. 1.131. zA. a. mUlyavAn hotA hai, mUlya lagAtA hai, mUlya ke yogya agghApaniyakamma napuM., mUlyAGkana yA mUlya-nirdhAraka kA hotA hai - nava koTiyo agghati, dha. pa. aTTha. 1.231; sA pana kAma yA mUlyAGkaka kA adhikAra - mme sapta. vi., e. For Private and Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir agghiya 38 adha va. - atha naM rAjA agghApaniyakamme Thapesi, jA. aTTha. 4.125. agghiya 1. tri. [arghya], mUlyavAn, bahumUlya, kImatI, pUjanIya, mahattvapUrNa - sakalapabbataM maNiagghiyaM viya alaGkaritvA, jA. aTTha. 7.155; 2. napuM, samAdara, sammAna, mahAn puruSa yA atithi kA pAda arghya evaM jala bhojanAdi ke dvArA satkAra - athAgyamagghiyaM abhi. pa. 424; - yaM pra. vi., e. va. - tumhehi mahaM agghiyaM nivedanaM kataM, jA. aTTha. 7.275; 3. napuM., sammAnasUcaka puSpAlaGkaraNAdi kA pracaya, rAzi, Dhera, samUha - yaM pra. vi., e. va. - agghiyaM kArayitvAna, jAtipuphehi chAdayiM, apa. 1,100; - yAni ba. va. - agghiyAni ca tiTThantu, yena maggena ehiti, jA. aTTha. 7.363; sa. u. pa. meM kusuma., puppha0, maNi., ratana, toraNa, suvaNNa. ke anta. draSTa.. agyantarAya pu., aggi + antarAya, [agnyantarAya], Aga ke kAraNa utpanna bAdhA yA bhaya - yo pra. vi., e. va. - tatrime antarAyA - rAjantarAyo, corantarAyo, agyantarAyo ..., mahAva. 141; davadAho vA Agacchati, AvAse vA aggi udvahati, ayaM agyantarAyo, mahAva. aTTha. 320.. agyAgAra napuM., aggi + AgAra [agnyAgAra], Aga ke rakhane kA ghara, agnizAlA, agnihotrazAlA - raM dvi. vi. e. va. - atha kho bhagavA agyAgAraM pavisitvA ..., mahAva. 29; - re sapta. vi., e. va. - ... bhAradvAjagottassa brAhmaNassa agyAgAre tiNasanthArakaM ma. ni. 2.180; agyAgAreti aggihomasAlAyaM, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.151. agyAdhAna napuM., aggi + AdhAna [agnyAdhAna], agni kA adhiSThApana, yajJIya-agni kA pratiSThApana - naM dvi. vi., e. va. - ... araJAyatane aggihutasAlAyaM agyAdhAna, katvA ..., theragA. aTTha. 1.370 apa. agyAgAra. agyAyatana napuM., tatpu. sa., aggi + Ayatana [agnyAyatana], agnihotrazAlA, yajJIya-agni ko rakhane ke lie banAyA gayA ghara - naM pra. vi., e. va. - aggihuttaM paricaratIti agyAyatanaM sammajjanUpalepanabalikammAdinA payirupAsati, su. ni. aTTha. 2.116-17. agha' napuM0 [agha], kukRtya, aparAdha, pApa, akuzala karma, vipatti dukha - pApaM ca kibbisaM berAghaM duccaritadukkataM apuJAkusalaM kaNhaM kalusaM duritAga ca, abhi. pa. 843; dukkhaM ca kasiraM kicchaMnIgho ca vyasanaM aghaM, abhi. pa. 89; pApasmiM gagane dukkhe vyasane cAghamuccate, abhi. pa. 940; chandajaM aghaM chandajaM dukkhaM sa. ni. 1(1).26; aghanti paJcakkhandhadukkhaM, sa. ni. aTTa, 1.57; - kara tri., [aghakara], pApakara, hAnikara, akuzala-karma karane vAlA, duHkhadAyI - aghammigAti aghakarA migA, dukkhAvahA migAti attho, jA. aTTha. 7.264; - gata napuM., rAga Adi kleza, duHkhajanaka cittavRttiyAM - abbuLhaM aghagataM vijitaM, theragA. 321; vibAdhanasabhAvatAya aghA nAma rAgAdayo, aghAni eva aghagataM. theragA. aTTha. 2.37; - jAta tri., duHkhI, vipanna, vipadgrasta, duHkhAbhibhUta - aghajAtassa ve nandI, nandIjAtassa ve agha, sa. ni. 1(1).66; aghajAtassAti dukkhajAtassa, vaTTadukkhe ThitassAti attho, sa. ni. aTTha. 1.101; - bhUta tri., [aghabhUta], pApamaya, duHkhamaya, rogoM se bharapUra - ayaM kho pana, mAgaNDiya, kAyo rogabhUto gaNDabhUto sallabhUto aghabhUto AbAdhabhUto. ma. ni. 2.188; - mUla napuM.. [aghamUla], pApa kI jar3a, burAI kA mUla, duSTatA kA mUla, duHkha kA kAraNa - aghamUlaM vamitvAna, patto me Asavakkhayo, theragA. 116; aghassa vaTTadukkhassa mUlabhUtaM avijjAbhavataNhAsaGghAtaM dosaM. sabbaM vA kilesadosaM, theragA. aTTha. 1.252; yAyaM taNhA ... kAmataNhA, bhavataNhA, vibhavataNhA, idaM vaccati, bhikkhave, aghamUlanti, sa. ni. 2(1).31; - vinaya pu., ghRNA kA dUrIkaraNa, pApa kA apanayana, doSa kA nirAkaraNa, vidveSa-nivAraNa - chandavinayA aghavinayo, aghavinayA dukkhavinayoti, sa. ni. 1(1).26; aghavinayoti tahAvinayena paJcakkhandhavinayo, sa. ni. aTTha. 1.57; - sutta napuM., sa. ni. ke khandhasaMyutta ke eka sutta kA nAma, sa. ni. 2(1).30-31. ... agha ka. napuM., [bau. saM. agha pu.], AkAza, vAyumaNDala, vAtAvaraNa, paryAvaraNa - devo vehAyaso tArApatho surapatho agha, abhi. pa. 46; na haJjatIti aghaM, aghaTTanIyanti attho, dha. sa. aTTha. 358; agheti appaTighe ThAne, jA. aTTha. 4.287. kha. tri., AkAzIya, nirAzraya, nirAvaraNa, unmukta - ghA strI., pra. vi., ba. va. - yApi tA lokantarikA aghA asaMvutA andhakArA andhakAratimisA, dI. ni. 29; aghA ti niccavivaTA, dI. ni. aTTha. 2.23, tula. nabhasi; - gata napuM., AkAzatattva - yo AkAso AkAsagataM aghaM aghagataM, dha. sa. 637; aghameva aghagataM, dha. sa. aTTha. 358; - gAmI tri., AkAza meM gamana karane vAlA, divyamArga meM jAnevAlA - minaM pu.. Sa. vi., ba. va. - aghagAminanti AkAsagAmInaM, sa. ni. aTTha. 1.114. For Private and Personal Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aghaTTanIya aghaTTanIya tri. ghaTTa ke saM. kR. kA niSe saMgharSaNa rahita, saMghaTTana ke ayogya yaM napuM. pra. vi., e. va. na hajjatIti artha aghaTTanIyanti attho dha. sa. a. 358; tA strI bhAva ghAta-pratighAta se rahita yaM pra. vi., e. va. - " aghaTTanIyatAya aghaM, vibha. a. 66. " aghaTTita tri. ghaTTita kA niSe, ghAta-pratighAta rahita, sthira, zAnta to pu. pra. vi. e. va. anerito aghaTTito acalito akuLito... samudoti, mahAni, 260. aghammiga pu0, bhayaGkara jaGgalI - jIva, bhISaNa vanya pazu - gehi tR. vi., ba. va. - luddehi vALehi aghammigehi ca, jA. a. 7.136 aghammigehIti aghAvahehi migehi dukkhAvahehi sunakhehIti attho, jA0 a0 7.136. aghara tri.. ghara kA niSe, ba. sa. gRhavihIna rA pu.. pra. vi. ba. va. gehaM vikkiNitvA agharA hutvA, jA. aTTha. 6.84. aghasigama tri. AkAzacArI, AkAza meM gamana karane vAlA mA pu. pra. vi. ba. va. adhomukhA aghasigamA balI javA, vi. va. 13; aghasigamAti vehAsaMgamA, vi. va. aTTha. 63. aghApaha tri. [ aghApaha] pApoM yA dveSoM kA nAza karane vAlA tariMsu taM dhammamaghappahaM yaha abhi. pa. maGgalagAthA 2: pAThA. aghappahaM. - - " " www.kobatirth.org - 39 aghAvaha tri.. duHkha yA kaSTa ko lAnevAlA hehi pu.. tR. vi., ba.va. aghAvahehi migehi, dukkhAvahehi sunakhehIti attho, jA0 aTTha 7.136. aghAvI tri.. duHkhapUrNa duHkhAbhibhUta, vyathita, vipadgrasta, saMkaTApanna vI pu0, pra. vi., e. va. namhi aTTa vyasanaMgato adhAvI. su. ni. 699; adhAvIti dukkhito tena ca so cetasikaayabhUtena aghAvI, su. ni. aDa. 2.189; vino ba.va. mallapajApatiyo ca aghAvino dummanA cetadukkhasamapitA dI. ni. 2111; aghAvinoti uppannadukkhA, dI. ni. aTTha. 2.160. aghosa trighosa kA niSe [ aghoSa ] ve vyaJjana, jinake uccAraNa meM dhvani avyakta rahatI hai, dhvanihIna niHzabda, pratyeka vyaJjanavarga ke prathama do akSara tathA sa ettha paJcasu vaggesu vaggAnaM paThamA parA, vaggAnaM dutiyA pica sakAro ca tathA paro, avyattanAdayuttattA aghoso ti pakAsitA, ka. vyA. (pR.) 9. Ti. yaha pAli-vyAkaraNa kA eka 9; mahattvapUrNa pAribhASika pada hai, parasamaJJA payoge, ka. vyA. 9; ka, kha, ca, cha, Ta, Tha, ta, tha, pa, pha, tathA sa, ye gyAraha aDDaravatthu vyaJjana aghoSasaJjJaka haiM, avyakta nAda se yukta hone ke kAraNa ye aghoSa kahe jAte haiM. aGka pu., [aGka], zA. a. goda, baiThane ke samaya jAMgha aura nitamba ke milane se bananevAlA eka koNa - vizeSa, chAtI, vakSasthala ucchaGgaGgA tubho puge, abhi. pa. 276 hUM dvi. vi., e. va. itthiyo nAma ekadivasampi aGkaM avattharitvA nipannasAmikamhi hRdayaM bhindituM na sakonti, jA. aTTha. 5.288; - sapta, vi. e. va. na. bhikkha patto aDDe nikkhipitabbo cULava, 232 Trena sapta vi. e. va. dArake aGkenAdAya vANije upasaGkamanti, jA0 aTTha. 2.105; lA. a. lakSaNa, cihna, abhijJAna kalo lagne lakkhe aGkobhiJANa-lakkhaNaM, cihna cApi, abhi. pa. 55; uccha lakkhaNe cADo abhi. pa. 1043. - - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - For Private and Personal Use Only aGkita tri, aGketi kA bhU0 ka0 kR0 [aGkita ], cihnita, abhilakSita, saMketita, hastAkSarita pratIkita, - namakarAnamantAnaM niyuttatamhi ka. vyA. 619; sAhitya meM kevala sa. u. pa. meM hI prApta kaNNaka tri [aDitakarNaka] vaha jisakA kAna cihnita ho, kaTe hue yA bidhe hue kAna vAlA atho aGkitakaNNakoti atha sveva viddhakaNNo chiddakaNNoti lambakaNNataM sandhAyAha, jA. aTTha. 2.154. - - aGkura' pu0 / napuM., [aGkura], jIvANu, aMkhuA, aGkura, bIja se nikalI huI pahalI pattI ro pra. vi. e. ka. tato aGkuro - udvahitvA phalaM dadeyya, mi. pa. 50, yaM yadeva avasiTTha hoti aGkuro vA pattaM vA tatho vA tha. pa. a. 1.161 taM khaNaM yeva bIjamhA tumhA nikkhamma aGkuro, ma. va 15.43; nibbattanaTThAna napuM, aGkura yA aMkhuA ke bar3hane yA vikasita hone kA sthAna naM pa.vi., e. va. aGkuranibbattanadvAna maNDUkakaNTakena vijjhitvA pesesi jA. aDa. 2.86 - vaNNa tri.. [aGkuravarNa] aGkura jaisA raMga, aMbuA jaisA varNa ambaGkuravaNNanti ambaGkurena samAnavaNNaM, dha. sa. aTTha 350. aDDa pu. [ akrUra] upasAgara tathA devagabbhA (devagarbhA) se utpanna dasaveM putra kA nAma, eka rAjakumAra kA nAma devagabbhAya... dasamo aTuro nAma ahosi, jA. aDa. 4.72 aGkuro idamabravi, pe. va. 323; desanAvasAne aGkuro ca indako tha sotApattiphale patidvahiMsa, dha. pa. a. 2.127. aGkurapetavatthu napuM. pe. va. ke uragavagga ke anta, eka khaNDa kA zIrSaka, pe. va. 114-119. aGkuravatthu napuM, dha. pa. kI aTTha kI eka kathA kA zIrSaka, dha. pa. aTTha. 2.327-28. - Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 40 aGga aGkasa aGkusa pu., [aGkuza], aGkuza, 1. zA. a. hAthI ko hAMkane tathA kAbU rakhane vAlA do muMhA bhAlA, hAthI ko nirdeza dene meM vyavahRta eka niyantraka-yantra yA upakaraNa - matthakamhi tu aso, abhi. pa. 367; - sehi tR. vi., ba. va. - daNDeneke damayanti, asehi kasAhi ca, cULava. 335; - se dvi. vi., ba. va. - hatthino tasmiM kAle aGkase vA kuntatomare vA na gaNenti, caNDA bhavanti, dha. pa. aTTha. 2.289; 2. phala tor3ane ke lie laggI ke sire para baMdhI choTI lakar3I yA huka, brAhmaNa tApasa ke aneka upakaraNoM meM se eka - kimasaJca pattaJca, jA. aTTha. 5.219; ... pacchikhaNitti aGkasahatthA araja pavisitvA, jA. aTTha. 7.281; 3. lA. a. kara se vyu., kri. rU. ke sAtha prayukta, saceSTa karanA, niyantrita karanA, niyaMtraNa meM rakhanA - so tayeva aGkasaM katvA ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).245; attano vacanaM aGkasaM katvA, therIgA. aTTha. 195; 4. netti. ke pAMcaveM naya kA nAma - paJcamo aGaso nAma, sabbe paJca nayA gatAti, netti. 3; - yaTThi strI., [aGkazayaSTi], aGkaza lagAne kI char3I, cubhone kI char3I-DiM vi. vi., e. ka. - aGkasayaTiJca gahetvA, jA. aTTha 256; - gavha napuM, aDasagaha kA bhAva, hAthI ko niyantrita karane athavA apane vaza meM rakhane kI kalA - rahe sapta. vi., e. va. - kusalo ahaM hatthAruLhe asagarahe sippeti, ma. ni. 2304; - ggaha pu. [anuzagraha], eka kuzala mahAvata, pIlavAna, hAthIvAna- hatthippaminnaM viya aDasaggahodha. pa. 326; theragA. 77. aGketvA aGka kA pU. kA. kR., cihnita karake, nizAna lagA karake, pahacAna karake - bandhitvAlakkhaNena aGketvA dAsaparibhogenapi paribhujissanti, jA. aTTha. 1.432; imasmi pana rukkhe ambAni aGketvA gahitAni, jA. aTTha. 2.328. akola pu.. [aGkola, arddhamA. akolla], eka vRkSa kA nAma, piste kA vRkSa - likocako tathAGkolo, abhi. pa. 557; aGkolA kacchikArA ca pArijaJA ca pupphitA, jA. aTTa. 7.302; - kAnapuM., piste ke vRkSa kA phUla - aGkolakAdIni pupphAni ocinAmi, jA. aTTha. 4.400; - ka pu., eka sthavira kA nAma - itthaM sudaM AyasmA abolako thero imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. 1.206. aGkaya pu.. [aGkaya, aGkI], eka prakAra kI khaMjarI, vAdyavizeSa, mRdaGgavizeSa - AliGgayaGkayoddhakA bhedA, abhi. pa. 143. aGga' nipA., vyaGgyokti-pUrNa kathanoM meM prayukta sambodhana, kaTAkSaparaka abhivyaktiyoM meM prayukta - avhAne bho are ambho hambho re jeGga Avuso, he hare tha, abhi. pa. 1139. aGga napuM. [aGga]. zA. a. zarIra kA avayava - aGgaM tvavayavo vutto, abhi. pa. 278; aGgametaM manussAnaM, bhAtA loke pavuccati, aGgassa sadisI vAcA, aGgaM samma dadAmi te, jA. aTTha. 3.42; lA. a. 1. kisI sampUrNa vastu kA eka avibhAjya hissA athavA usakA gauNa khaNDa - o aGganteva saGghayaM gacchati, a. ni. 1(1).277; ajjhattikaM, bhikkhave, aGganti karitvA nAja ekaGgampi samanupassAmi, a. ni. 1(1).22; lA. a. 2. buddha ke vacanoM ke nau prakAra ke vibhAjanoM ke lie prayukta - navaGga satthusAsanaM, dI. vaM. 4.15; - GgAni pra. vi., e. va. - aGgato nava aGgAni, dha. sa. aTTha. 20; sattaM geyyaM veyyAkaraNaM gAthudAnitivuttaka, jAtakabbhutavedallaM navaGga satthusAsanaM, dI. vaM. 4.15; lA. a. 3. kar3I, yojaka, jor3a, nidAna, hetu, kAraNa - aGgA dese bahumhaoN tathAvayavahetusa, abhi. pa. 955%; tattha tayo addhA dvAdasaGgAni ..., abhi. dha. sa. 56; aGgatoti ettha ca pANAtipAtassa paJca aGgAni bhavanti, khu. pA. aTTha. 21; lA. a. 4. guNa, vizeSatA, abhilakSaNa, cihna, mApadaNDa, (prAyaH saMkhyAoM ke sAtha prayukta) - jhehi tR. vi., e. va:catUhi, bhikkhave, aGgehi samannAgatA vAcA subhAsitA hoti, na dubbhAsitA, su. ni.(pR.) 148; catUhi aGgehIti catUhi kAraNehi avayavehi vA, su. ni. aTTha. 2.112; lA. a.5. zarIra ke aMgoM ke viziSTa phala batalAne vAlI eka vidyA - seyyathidaM-aGgaM nimittaM ..., dI. ni. 1.8; aGganti hatthapAdAdIsu yena kenaci evarUpena aGgena samannAgato dIghAyu yasavA hotItiAdinayappavattaM aGgasatthaM, dI. ni. aTTa, 1.82; - ghaMsana napuM., [aGgagharSaNa], aGgoM ko ragar3anA yA ghisanA, aGga-saMgharSaNa - aGgaghaMsanatthAya caturasse vA aTThase vA thambhe nikhAte ... aGgaM ghaMsanti, su. ni. aTTha. 1.221; - jAta napuM.. eka vizeSa prakAra kA zarIrAvayava, striyoM evaM puruSoM kI jananendriya, - aGgajAtaM rahassaGga, abhi. pa. 272; tasmiJca sarIre aGgajAtasAmantA vaNo hoti, pArA. 41; paJcahAkArehi aGgajAtaM kammaniyaM hoti, pArA. 45. aGga pu., vya. saM. [aGga], 1. eka pratyekabuddha kA nAma - aGgo ca paGgo ca guttijito ca, ma. ni. 3.1163; 2. eka sthavira (thera) kA nAma - tattha lomasakaGgiyoti aGgathero kira nAmesa, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.182; 3. aneka rAjAoM ke nAma - ... aGgo nAma lomapAdo vArANasirAjA, jA. aTTha. 7.49; 4. deza kA nAma, sadA ba. va. meM hI bihAra--pradeza ke bhAgalapura-kSetra ke nivAsiyoM ke lie prayukta zabda - vaGgA videhakambojA maddA bhaggAGgasIhaLA, abhi. pa. 185; eka samayaM For Private and Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aGgakUTa aGgapAvuraNa/aGgapApuraNa bhagavA aGgesu cArikaM caramAno mahatA bhikkhusaGghana saddhiM, dI. aGgada napuM., eka AbhUSaNa kA nAma, keyUra, bAjUbanda - ni. 1.97; ekaM samayaM bhagavA aGgesu viharati assapuraM nAma keyUramaGgadaM ceva bAhumUlavibhUsanaM, abhi. pa. 287; tato hemaJca aGgAnaM nigamo, ma. ni. 1.343; - ka pu., soNadaNDa nAmaka kAyUraM agadaM maNimekhalaM, jA. aTTha. 7.376; sa. u. pa. meM brAhmaNa kI bahina ke putra kA nAma - soNadaNDassa brAhmaNassa draSTa. citta., dibba0, pAda, ke anta.. bhAgineyyo aGgako nAma mANavako, dI. ni. 1.107; - raTTha aGgadI tri., aGgada dhAraNa karane vAlA, bAjUbanda pahanane vAlA napuM, aGga kA janapada - atIte aGgaraDhe aGge ca magadharaDe - aGgadIti dibbaGgadasamannAgato, jA. aTTha. 5.10. magadhe ca .... jA. aTTha. 4.411; - rAjA pu., aGga deza kA aGgadubbala tri., ba. sa., zA. a. durbala, kRza, lA. a. rAjA - kiM pana te, brAhmaNa, aGgarAjA devasikaM niccabhikkhaM durbala dhyAna aGgoM vAlA, dhyAna-bhAvanA ke samaya kisI eka dadAtIti, ma. ni. 2.382. Alambana para citta ko sthira rakhane meM akSama - lA pra. vi., aGgakUTa napuM.. mApa-taula meM ThagI yA dhokhAdhar3I kA eka ba. va. - vitakkavicArAnaM oLArikattA aGgadubbalA ti ca prakAra - aGgakUTaM nAma gaNhanto pacchAbhAge hatthena tulaM tattha dosaM disvA, visuddhi. 1.149; evaM sukhassa thUlattA, akkamati, dI. ni. aTTha. 1.73. hotAyaM aGgadubbalA, abhi. ava. 962. aGgagAmavhaya tri., aGgagAma nAma vAlA (zrIlaGkA kA eka aGganA strI., [aGganA], strI, nArI- itthI sImantinI nArI sarovara)- aGgagAmavhayaM pi ca, cU. vaM. 79.37. thI vadhU vanitAGganA, pamadA sundarI kantA ramaNI dayitAbalA, aGgaNa' napuM.. [aGgana], khulI jagaha, khulA sthAna, cauka, mAtugAmo ca mahilA, abhi. pa. 230. nagara meM ghara ke sAmane kA vRkSa-rahita maidAna yA jaMgala kA aGgapaccaGga napuM., [aGgapratyaGga]. 1. eka aGga ke pazcAt dUsarA per3a-rahita kSetra-Ne sapta. vi., e. va. - ajiraM caccarAGgaNaM, aGga yA avayava, pratyeka aGga, sampUrNa aGga yA zarIra kA bhAga abhi. pa. 218; na paTivAte aGgaNe senAsanaM papphoTetabba -GgaM pra. vi., ba. va. - aJjataraM vA aGgapaccaGga daheyya, ma. cULava. 362; - dvAna napuM., AMgana kA sthAna - uyyAne / ni. 2.30; evameva dhanaM vA yasaM vA putraM vA dAraM vA aGgapaccaGga vicarantA eka aGgaTThAnaM disvA uyyAnapAlaM pucchisu. jA. vA anoloketvA, jA. aTTha. 1.26; - ni ba. va. - aGgapaccaGgAni aTTha. 1.243; - ne sapta. vi., e. va. - phAsuke aGgaNavAne chindivA pAtesuMjA. aTTha. 4.290; 2. tri.. ba. sa., susaMgaThitakhandhAvAraM nivesayi, ma. vaM. 25.20; - pariyanta pu., khule aGgoM vAlA, sundara-aGgoM vAlA - GgA strI, pra. vi., e. va. hue nirvRkSa kSetra kA chora - nte sapta. vi., e. va. - - tato tvaM aGgapaccaGgA, sucAru piyadassanA, pe. va. 358; - aGgaNapariyante ThitaM nigrodharukkhaM disvA ..., jA. aTTha. GgI uparivat - aGgapaccaGgIti paripuNNasabbaGgapaccaGgavatI, pe. 2.168; sa. u. pa. ke rUpa meM uda., eka., antonivesana.. va. aThTha. 137; - sampanna tri., [aGgapratyaGgasampanna], sabhI amba., isibhUma., cetiya., rAja., vivaTa. ityAdi ke anta. draSTa.. aGgoM meM paripUrNa- nno pu., pra. vi., e. va. - aGgapaccaGgasampanno, aGgaNa napuM.. zA. a. dhUli, gaMdagI, raja, lA. a. kleza, ArohapariNAhavA, jA. aTTha. 6.24; sa. u. pa. meM kisa. rAga, dveSa, moha - bhUmibhAge kilese ca male cAGgaNamuccate, pharusa. kALa., dassanIya., sabba. ke anta. draSTa.. abhi. pa. 859; atthi me ajjhataM aGgaNanti yathAbhUtaM naSpajAnAti, aGgapaccaGgI tri., sa. u. pa. ke rUpa meM, sabbaGgapaccaGgI, ma. ni. 1.31; rAgo aGgaNaM, doso aGgaNaM, moho aGgaNaM .... sobhanasabbaGgapaccaGgI ke anta. draSTa... vibha. 426. aGgapariccAga pu., [aGgaparityAga], aGga kA parityAga, zarIra aGgaNasAlaka pu., eka gAMva kA nAma - kaM dvi. vi., e. va. ke aGgoM kA dAna - aGgapariccAgo dAnaupapAramI nAma, jA. - vihArassabhayassAdA gAmaM aGgaNasAlaka, cU. vaM. 42.63. aTTa, 1.34; vilo. jIvitapariccAga. aGgaNika bhAradvAja pu., theragA. ke tikanipAta kI 219-221 aGgapariNAma pu., dharmoM, upAdAnoM yA upakaraNoM kA rUpAntaraNa gAthAoM ke racayitA thera (sthavira) kA nAma, theragA. (pR.) 203. yA parivartana, aGgoM kI jIrNatA - aGgapariNAmo yathA hoti aGgati pu., mithilA ke eka rAjA kA nAma, - tato ratyA vivasAne, upaTTAnamhi aGgati, jA. aTTha.7.114; iccevaM pitaraM aGgapAvuraNa/aGgapApuraNa napuM., mAtA dvArA apanI santAna kA , rucA tosesi aGgati, jA. aTTha. 7.130; jambudIpaM ko hAtha kI thapakI dekara use zAnta karAnA yA surakSita avekkhanto, addA rAjAnamaGgati, jA. aTTha. 7.131. anubhava karAnA - Nena tR. vi., e. va. - thanakhIrena gItena, For Private and Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 42 aGgasaMkanti aGgaputtapina aGgapAvaraNena ca, rodantaM puttaM toseti, tosentI tena vaccati, jA. aTTha. 5.323; aGgapAraNena cAti thanantare nipajjApetvA sarIrasamphassaM pharApentI aGgasaGghAteneva pAvuraNena jA. aTTha 5.325. aGgaputtapina napuM., karma. sa., apane aGgoM ke samAna priya sthUla yA moTA putra - nena tR. vi., e. va. - nAGgaputtapinena vAti aGgasarikkhakena vA puttapinenapi na pamocito, jA. aTTha. 3.191, pAThA. aGgaputta-sira. aGgamaMsa napuM, zarIra ke aGga kA mAMsa - saM dvi. vi., e. va. - aGgamaMsaM ukkhipitvA adAsi, jA. aTTha. 3.43. aGgamagadha pu.. ba. va. meM hI prayukta, aGga tathA magadha ke janapada yA una janapadoM ke nivAsI - dhAnaM Sa. vi., ba. ka. - lAbhA vata, bho, aGgamagadhAnaM, ma. ni. 2.205; so tehi saddhi aGgamagadhAnaJca kururaTThassa ca antare vAsaM kappetvA imaM ovAdaM deti, dha. pa. aTTha. 2.139; -dhesu sapta. vi., ba. va. - ahaM te aGgamagadhesu, yAvicchasi, tAva dadAbhi bhoge, jA. aTTha. 2.102. aGgamagadhavAsI pu./napuM.. ba. va. meM hI prayukta, aGga tathA / magadha ke nivAsI yA rahane vAle - naM pu., Sa. vi., ba. va. - aGgamagadhavAsInaM kulaputtAnaM dasahi sahassehi, jA. aTTha. 1.95; aGgamagadhavAsInaM tassa sakkAraM gahetvA .... dha. pa. aTTha. 1.284; 2.139. aGgamaGga napuM., kevala ba. va. meM hI prayukta, pratyeka aGga, ekaeka aGga- tato te, kaNNamuNDo sunakho aGgamaGgAni khAdati, pe. va. 121; tassa aGgamaGgAni vAtUpatthaddhAni honti, pArA. 44; - GgAnusArI tri, pratyeka aGga kA anusaraNa yA saMsparza karane vAlA - rino pu.. pra. vi., ba. va. - aGgamaGgAnusArino vAtA. ma. ni. 1.249; aGgamaGgAnusArino vAtA satthakavAtA khurakavAtA ... ayaM vuccati ajjhattikA vAyodhAtu vibha. 94. aGgamAgadhika pu., aGga aura magadha kA nivAsI manuSya - aGgamagadhehi Agato aGgamAgadhiko, ka. vyA. 407. aGgamu pu.. eka sthAna vizeSa kA nAma- sampattavijayo gantvA ThAne aGgamunAmake, cU. vaM. 70.130. aGgarAga pu., [aGgarAga], sugandhita-lepa, zarIra para sugandhita ubaTana kA lepa, sugandhita ubaTana - gaM dvi. vi., e. va. - aGgarAga... mukharAgaM karonti, aGgarAgamukharAgaM karonti, cULava.. 224; na aGgarAgamukharAgo kAtabbo, cULava. 225. aGgalaTThi strI., [aGgayaSTi], sukumAra zarIra, patalA, ikaharA yA charaharA kada - evaM no aGgalaTTi susaNThitA bhavissati, dha. sa. aTTha. 422. aGgavantu tri., aGga vAlA, zarIra vAlA - vA pu., pra. vi., e. va. - ekekalomapacitaGgavA aha, dI. ni. 3.129. aGgavavatthApana napuM. [aGgavyavasthApana]. dhyAnAGgoM kI saMkhyA kA vyavasthApana - to pa. vi., e. va. - aGgavavatthApanato, ArammaNavavatthApanatoti, visuddhi. 2.2. aGgavAta pu., [aGgavAta], sandhivAta, gaThiyA kA roga, gaThiyA - Ayasmato pilindavacchassa aGgavAto hoti, mahAva. 281; tula. pabbavAta. aGgavikala tri., ba. sa. [aGgavikala]. aGgavaJcita, vikalAGga -laM pu., dvi. vi., e. va. - aGgavikalaM mAtugAma jigucchantA niTTabhitvA gacchanti, a. ni. aTTha. 1.302. aGgavikAra pu.. [aGgavikAraM], zArIrika doSa, aGgoM kA doSa - yenaGgavikAro, ka. vyA. 293. aGgavikkhepa pu., [aGgavikSepa] aGgasaJcAlana, zArIrika ceSTA, nRtya, aGgasaMketa, zArIrika hAvabhAva - aGgahAro aGgavikkhepo, abhi. pa. 101. aGgavijja tri., ba. sa. [aGgavidya], aGgavidyA ko jAnane vAlA, aGgavidyA meM dakSa yA nipuNa - nimittaM avecca adhIte ti nemitto evaM aGgavijjo, veyyAkaraNo, ka. vyA. 354. aGgavijjA strI., [aGgavidyA], manuSyoM ke aGgoM ko dekhakara unake caritroM aura bhaviSyoM ko batAnevAlI vidyA - aGgavijjA vatthuvijjA khattavijjA sivavijjA bhUtavijjA ..., dI. ni. 1.8; aGgavijjAti ... aGgulaDiM disvA vijjaM parijappitvA ayaM kulaputto vA no vA... AdivyAkaraNavasena aGgavijjA vuttA, dI. ni. aThTha. 1.83; - ya sapta. vi., e. va. - so ca aGgavijjAya cheko hoti, jA. aTTha. 1.279; - pAThaka pu.. aGgavidyA meM pUrNataH nipuNa yA dakSa - ito kira sattame divase puttaM vijAyissatIti aGgavijjApAThakA AhaMsu, jA. aTTha. 2.17; - pAThakatta napuM. bhAva., aGga-vidyA meM dakSatA, nipuNatA, kuzalatA-ttA pa. vi., e. va. - bodhisattopi anavijjApAThakattA .... evaM ovaditvA uyyojesi. jA. aTTha. 5.456. aGgavekalla napuM.. [aGgavaikalya], zArIrika virUpatA, vikalAMgatA, kurUpatA - llena tR. vi., e. va. - so evarUpena aGgavekallena samannAgato paMsupisAcako viya ativirUpo ahosi, dha. pa. aTTha. 1.265; tula. aGgavikala. aGgasaMkanti strI. [aGgasaMkrAnti], dhyAna meM uccatara navIna aGga ke grahaNa hetu Age bar3hanA, navIna dhyAnAGga kA adhigrahaNa - to pa. vi., e. va. - aGgasaGkantito, ArammaNasaGkantito, visuddhi. 2.2. For Private and Personal Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aGgasattha aGgasattha napuM. (aGgazAstra] aDDoM ke AdhAra para bhaviSyavANI batAnevAlA vijJAna yA zAstra anena yasavA hotIti AdinayappavattaM aGgasatthaM dI. ni. aDDa - 1.82. aGgasadisa tri.. [aGgasadRza ]. zarIra ke aGgoM ke samAna yA anurUpa sI strI. pra. vi., e. va. - aGgasadisI vAcAti, jA. a. 3.43 ta napuM. bhAva. [ aGgasadRzatva], zarIra ke aDDoM jaisA priya hone kI sthiti ttA pa. vi. e. ka. - imasmiM loke manussAnaM aGgasadisattA aGgametaM yadidaM bhAtA bhaginIti jA. aDa. 3.43. aGgasantatA strI, aGgoM ke zAnta hone kI avasthA, - ya tR. vi. e. va. ArammaNasantatAyapi aGgasantatAyapi santA, a ni. aDa. 3.287. aGgasama tri.. [ aGgasama] apane aDDoM ke samAna priya, apane zarIra ke aGgoM ke samAna, apane se vilaga na karane yogya * mA pu0, pra. vi., ba. va. bhAtaro nAma asamA honti jA. aDa. 5.318: mo pu. pra. vi. e. va. aGgasamo nAma kammAyatanaM .... khu. pA. aTTha. 174. aGgasampanna tri. svastha aGgoM vAlA, sabhI aGgoM se yukta no pu. pra. vi. e. va. - jAtimA aGgasampanno, paJJavA buddhasammato, apa. 1.345. aGgasambhAra pu. [aGgasambhAra] aGgoM kA samuccaya, a avayavoM kI ekatrita rAzi rA pa. vi. e. va. yathA hi aGgasambhArA, hoti saddo ratho iti, sa. ni. 1 ( 1 ). 160; yathA hi aGgasambhArA ..... mi. pa. 24. aGgasarikkhaka tri. [aGgasadRkSa] apane zarIra ke samAna priyatara kena pu. tU. vi. e. va. aGgasarikkhakena vA puttapinenapi, jA. aDa. 3.191. aGgasutta napuM0, sa0 ni0 ke aneka suttoM kA zIrSaka, sa. ni. 2(2).242; 3(1).122; 3(2).468. aGgahAra pu. aDDoM ke hAvabhAva yA saGketa, nRtya aGgahAro aGgavikkhepo, abhi. pa. 101. aGgahIna tri., [aGgahIna ], apAhija vikalAMga, vikRta aGga vAlA no pu. pra. vi. e. va. paJca puggalA na upasampAdetabbA aGgahIno .... pari. 253. aGgahetuka pu. eka vizeSa pakSI kA nAma, jaMgalI pakSiyoM kI eka jAtivizeSa kA pra. vi. va. va. celAvakA piGgalAyo, goTakA aGgahetukA, jA. aDa. 7.306. aGgAtikama pu. [ aGgAtikrama] dhyAnAGgoM kA atikramaNa maM - - www.kobatirth.org 1 - 43 aGgAra dvi. vi. e. va. ahnAtikkamaM pana etAsaM na icchanti paNDitA, dha. sa. aTTha. 253; visuddhi. 1.328. " aGgAnusArI tri., aGgoM meM parivyApta yA zarIra meM rahanevAlI chaha havAoM meM se eka kA nAma - no pu0, pra0 vi0, ba0 va. vAyubhedA ime zuddhaGgamo cAdhogamo tathA kuchiTTo ca kodvAsayo assAsAnusArino abhi. pa. 38-39 ma. ni. 1.249. aGgAra pu. / napuM, [ aGgAra] 1. dahakatA huA koyalA, kaNDA yA acchI taraha jalatI huI lakar3I kA Tukar3A, dhUmarahita agni aGgAro alAtamummuka abhi. pa. 36 ito aGgAraM harathAti dI. ni. 2.125 re pu.. dvi. vi. ba. va. attano sIse aGgAre puNanti, jA. aTTha 6.130 sa. u. pa. ke rUpa meM agada, kula, khadira, jhAma, naraka, nibbuta ke anta iSTa. 2. maGgalagrahaH dvaSTa. aGgAravAra, aGgAraka: ka pu0 ; maGgalagraha, raktavarNa kA graha aGgArakAdigAhasamApayogopi nakkhattagAhoyeva dI. ni. aTTa, 1.84 - kaTAha napuM. [aGgArakaTAha ]. eka pAtra jalate hue koyale vAlI kar3AhI, aMgIThI, hena tR. vi. e. va. sapattiM aGgArakaTAhena okiri sa. ni. 1 (2).236 he sapta. vi. e. va. aGgArakaTAhe aggiM karavA dI. ni. aDa. 1211; su. ni. a. 2.80 kapalla napuM eka bartana yA jalate hue koyale vAlI kar3AhI yA aMgIThI - lle uparivat aGgArakapalle tApetvA. pa. pa. a. 1.163 llaM dvi. vi. e. va. - dArUni AharitvA aGgArakapallaM sajjetvA ..... pa. a. 1. 148 aGgArakapalle usuM tApetvA jA. a. 6. 79; -kammakara pu.. koyalA jalAnevAlA, lakar3I ko jalAkara koyalA banAnevAlA rA pra. vi. ba. va. aGgArikAti aGgArakammakarA, jA. aDDa. 7.55: tula. aGgArika, aGgArIya dha uu - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - jA. aTTha. - kAsu 1. strI, jalate hue koyale kA gaDDhA - suM dvi. vi., e. va. aGgArakAsuM bhinditvA gha. pa. aTTha. 1.249 bhavaM theragA. 420; 2. strI0, aGgArakAsuva Anena anupassano jalate hue koyale kI rAzi jalitaGgArakAsuM vA divasa tattaM phalaM vA paTicca yaM dukkhaM uppajjati 4. 107; - kAsUpama tri.. jalate hue koyale ke gaDDhe jaisA - mA pu. pra. vi. ba. va. aGgArakAsUpamA kAmA. sa. ni. 2(2).189, maM dvi. ki. e. va. aGgArakAsUpamaM desesi. ma. ni. aTTha. ( mU.pa.) 1 ( 1 ) 220 - gabmaka tri., apane andara jalate hue aMgAroM ko rakhane vAlA kaM napuM. dvi. vi. e. - - va. mahantaM akAsi citakaM, katvA aGgAragabbhakaM cariyA. For Private and Personal Use Only - Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aGgAra 44 aGgIrasa/aGgirasa aGgArammaNavavatthApana napuM., tatpu. sa., dhyAna ke krama meM navIna dhyAnAGgoM kA vyavasthApana, dhyAna ke sandarbha meM navIna Alambana para citta kA sthirIkaraNa - naM dvi. vi., e. va. - aGgArammaNavavatthApanampi eke icchanti, visuddhi. 2.4. aGgArammaNasaMkanti strI., dhyAna ke sandarbha meM navIna AlambanoM kI ora Age bar3hanA - ekantarikavasena aGgAnaJca ArammaNAnaJca saGkamanaM aGgArammaNasaGkantikaM nAma, visuddhi. 2.4. 383; - citaka napuM.. [aGgAracitA strI.], jalate hue koyale kI citA, mRtaka ko jalAne ke lie jalate hue koyale kA Dhera - kaM dvi. vi., e. va. - aGgAracitakaM maJca sUlaM tacchantaM passati, jA. aTTha. 5.485; - jAta tri., jalate hue koyale ke samAna saMtapta yA uddIpta-tA strI... pra. vi., e. va. - aGgArajAtA paThavI, jA. aTTha. 3.395; - thUpa pu., [aGgArastUpa], citA kI Aga para nirmita stUpa - iti aTTha sarIrathUpA navamo tumbathUpo dasamo aGgArathUpo, dI. ni. 2.126; - pakka tri., [aGgArapakva], jalate hue koyale para bhunA huA - kkaM pu., dvi. vi., e. va. - aGgArapakkaM titiramaMsaM. sa. ni. aTTha. 3.86(ro.); vArANasirAjApi aGgArapakkamaMsaM khAdissAmI ti deviM AdAya arajhaM paviTTho, vibha, aTTha. 445; - pacchI strI., koyale kI Aga kA pAtra -cchiyaM sapta. vi., e. va. - so sattha santike aGgArapachiyaM kAko viya ahosi, dha. pa. aTTa, 2.393; - pabbata pu., [aGgAraparvata], jalate hue koyale kA pahAr3a - taM dvi. vi., e. va. - tamenaM, bhikkhave, nirayapAlA mahantaM aGgArapabbataM AdittaM ... Aropentipi, a. ni. 1(1).165-166; - tena ta. vi., e. va. - aGgArapabbateneva aGgArapabbataM yamavisayeneva yamavisayaM mi. pa. 279; - piNDa pu., jalate hue koyale kA piNDa, loMdA - alAtakhaNDa vA aGgArapiNDo vA dharikA vA dhUmo vA upaTThAti, visuddhi. 1.164; - puNNakUpa pu., jalate hue koyale se bharA huA kUpa yA gaDDA - pe sapta. vi., e. va. - aGgArakAsuyAti aGgArapuNNakUpe, pArA, aTTha. 1.170; - bhAva pu., jalate hue koyale kI avasthA - vaM dvi. vi., e. va. - Apajjati suvaNNaM aGgArabhAvaM, dha. pa. aTTha. 2.40; - bhUta pu.. jalate hue koyale ke samAna duHkha dene vAlA - tA pra. vi., ba. va. - nayime amhAkaM puttA, dujjAtA ete kulassa aGgArabhUtA, su. ni. aTTha. 1.153; - maMsa pu., jalate yA lahakate hue koyale para bhunA huA mAMsa - saM dvi. vi., e. va. - tattha aGgAramaMsaJca khAdissasi tuvaM iti, ma. vaM. 10.16; - masi pu., strI., kAjala, kAlikha - siM dvi. vi., e. va. - chArikAya okiNNaM aGgAramasimakkhitaM. dha. pa. aTTha. 2.180; - rAsi pu., aGgAroM kA Dhera - mhi sapta. vi., e. va. - aGgArakAsuyAti aGgArapuNNakUpe, aGgArarAsimhi vA, pArA. aTTa, 1.170; - vassa pu./napuM.. aGgAroM kI varSA -ssaM vi. vi., e. va. - tato aGgAravassaM samuThThApesi. su. ni. aTTha. 1.191; mArena aGgAravasse pavattite, visuddhi 2.5. aGgAravAra pu.. maGgala-graha ke nAma para saptAha ke eka dina kA nAma, maGgalavAra, draSTa. aGgAra (2). aGgArika pu., lakar3I kA koyalA jalAne vAlA, koyale kA kAma karane vAlA - kA pra. vi., ba. va. - aGgArikA loNakarA ca sUdA, jA. aTTha. 7.52; aGgArikAti aGgArakammakArA, jA. aTTha. 7.55. aGgArI tri., [aGgArin], lAla, raktima, aruNa, gahare lAla raMga vAlA - rino pu., pra. vi., ba. va. - aGgArino dAni dumA bhadante, theragA. 527. aGgika tri., [aGgika]. aGgoM vAlA, zarIradhArI, sa. u. pa. meM aTTha., eka., catura, daGgika, paJca. ke anta. draSTa., tula. aGgiya. aGginI strI., [aGginI], sundara aGgoM vAlI nArI - niM dvi. vi., e. va. - aGgininti aGgalaTThisampanna, therIgA. aTTha. 251. aGgI tri.. [aGgina]. aGgoM vAlA, zarIra-dhArI - gino pu., Sa. vi., e. va. yena vyAdhimatA aGgena aGgino vikAro lakkhIyate, ka. vyA. 293; sa. u. pa. meM catura0, sama. Adi ke anta. draSTa., tula. aGgapaccaGgI. aGgIrasa/aGgirasa pu., 1. buddha kA eka nAma - munindo bhagavA nAtho cakkhumA Ggiraso muni, abhi. pa. 1; - ssa Sa. vi., e. va. - buddhassa puttomhi asayhasAhino, aGgIrasassappaTimassa tAdino, theragA. 536; - saM dvi. vi., e. va. - aGgIrasa passa virocamAna, tapantamAdiccamivantalikkheti, a. ni. 2(1).220; aGgIrasanti bhagavato aGgamaGgehi rasmiyo niccharanti, tasmA aGgIrasoti vuccati, a. ni. aTTha. 3.72; 2. vedapraNetA dasa RSiyoM meM se eka kA nAma - aTThako vAmako vAmadevo cAGgIraso bhagu, abhi. pa. 109; aTThako vAmako vAmadevo vessAmitto yamataggi aGgIraso ..., dI. ni. 1.91; 3. eka cikitsaka yA vaidya kA nAma - ye te ahesu tikicchakAnaM pubbakA AcariyA seyyathidaM, nArado dhammantarI aGgIraso kapilo .... mi. pa. For Private and Personal Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aGgIrasI 45 253; 4. asahya zreSThI kA nAma - nAhaM pajAnAmi asavhasAhino, aGgIrasassa gatiM AgatiM vA, pe. va. 279. aGgIrasI strI., [AGgirasI], aGgirasa gotra kI eka nArI kA nAma - siM dvi. vi., e. va. - aGgIrasiM piyAmesi, dhammo arahatAmiva, dI. ni. 2.195. aGgIsa pu., eka cakravartI rAjA kA nAma - sAgaradevo, bharato ca, aGgIso nAma khattiyo, dI. vaM. 3.6. aGguTTha pu., [aGguSTha], aMgUThA, hAtha kA aMgUThA, paira kA aMgUThA - tA tu paJcAGguTTo ca tajjanI, abhi. pa. 266; bhamukAya vA aGgadvena vA vijJApeti, mi. pa. 216; - ka pu., uparivat -- to pa. vi., e. va. - aGguTThakato cassa khIraM nibbatti, khu. pA. aTTha. 128; - gaNanA strI., aMgUThA se gaNanA - naM dvi. vi., e. va. - ahaM aDaTThagaNanaM nAma jAnAmi, jA. aTTha. 1. 441; - pada napuM., aMgUThe kA cihna, nizAna yA ThappA - dAni dvi. vi., ba. va. - aGgulipadAni dissati aGgaTThapadaM, sa. ni. 2(1).138; - sneha pu., aMgUThe kI ArdratA, namI, gIlApana, tarI - hena tR. vi., e. va. - aGguTThasnehena yApeti ratti, pe. va. 454; aDaTThasnehenAti aGguThThato pavattasnehena, devatAya aGgahato pagdharitakhIrenAti attho, pe. va. aTTha. 171. aGguTThigaNanA strI., draSTa. aTThagaNanA(Upara). aGguttara tri., ba. sa. aGga + uttara, [aGgottara], vaha saMgraha yA racanA, jisameM kramazaH Upara kI ora bar3ha rahI aGkoM kI saMkhyA ke AdhAra para viSaya rakhe gaye hoM, kevala sa. pU. pa. ke rUpa ke hI prayukta; - TThakathA strI., a. ni. kI aTTha. yA vyAkhyA - yaM sapta. vi., e. va. - aGguttaraTThakathAyaM pana paThamaM veripuggalo karuNAyitabbo, visuddhi. 1.305; - ekaka pu., a. ni. ke 20 vaggo vAle prathama nipA. kA nAma, a. ni. 1(1).1-61, sA. saM. 21; 49; - tikanipAta-vaNNanA strI., a. ni. ke tIsare nipA. kI aTTha, a. ni. aTTha. 2.71-240; sA. saM. 50; - dukanipAta-vaNNanA strI., a. ni. ke dUsare nipAta kI aTTha., a. ni. aTTha.2.1-70; sA. saM. 32; -nikAya su. pi. ke cauthe saMgraha kA nAma, viSayavastu kA svarUpa saGkhyAtmaka paddhati para AdhArita, yaha saMgraha 11 nipAta meM vibhakta hai, isameM 9,557 sutta saMgRhIta - nava suttasahassAni, paJca suttasatAni ca, sattapAsa suttAni, saGkhyA aGguttare ayaM pArA. aTTha. 1.21; anupiTakIya granthoM meM isakA ullekha ekaGguttaranikAya athavA kevala aGguttara ke rUpa meM - bhAsitampetaM, mahArAja, bhagavatA devAtidevena ekaGguttaranikAyavaralaJchake..... mi. pa. 326; sampattaparisAya aGguli/ aGgulI dhamma desentAnaM desanA saMyuttaaGguttarikadvemahAnikAyappamANAva hoti, dha. sa. aTTha. 17; a. ni. aTTa kA nAma manorathapUraNI, isake lekhaka AcArya buddhaghoSa haiM, a. ni. ke mUla grantha ko paramparA attaranikAyapAli kahatI hai - lajjI pesalo aGguttaranikAyapAliyA tadaTThakathAyaJca atthayojanaM marammabhAsAya akAsi, sA. vaM. 136. aGguttarikanikAya pu., a. ni. kA dUsarA nAma - dIghamajjhimasaMyutta, aGguttarikakhuddakA, khu. pA. aTTha. 2. aGgula' napuM., [aGgula]. aGgulI, aMgUThA, kevala, sa. u. pa. meM, aGgulI kA sthA., mo. vyA. 3.52; aTThaGgula, caturaGgula, ekaGgula, ekadvagula ityAdi ke anta. draSTa.. aGgula napuM.. [aGgula], sAta dhAnyamASa vAlI eka mApa, aGkala bhara kI mApa, lagabhaga eka iMca ke barAbara vAlI mApa - tA dhaJamAso ti satta, sattAGgulaM, abhi. pa. 195; sattA JimAsappamANaM eka aGgulaM vibha. aTTha. 325; ekaGgulabakulAdivaseneva yathAkkama, abhi. ava. 10643; - kAla pu., vaha kSaNa vizeSa, jaba chAyA eka aGgula kI lambAI vAlI raha jAtI hai, dopahara kA samaya - le sapta. vi., e. va. - bhattaM gahetvA aGgulakAle bhuJjati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).129; tula. dvaoNlakAla, dvaoNlakAle; - gga napuM.. [aGgulyagra], aGgulI kA agalA bhAga, aGgulI kI noka yA sirA- ggena tR. vi., e. va. - teneva aGgulaggena taM alaggaM parAmaseyya, a. ni. aTTha. 1.101; - TThi napuM.. [amulyasthi], aGgulI kI haDDI, aGgulI kA pora yA jor3a - hiM dvi. vi., e. va. - idha aGgulaDiM disvA.... dI. ni. aTTha. 1.83; - ntara napuM.. [aGgulyantara], aMgUThoM kA antarAla yA madhyavartI bhAga-raM dvi. vi., e. va. - akkantassAti chattadaNDake aGgulantaraM appavesetvA kevalaM pAdukaM akkamitvA Thitassa, pAci. aTTha. 157; - ntarikA strI., aGguliyoM ke bIca kI jagaha, aGguliyoM ke bIca meM vidyamAna antarAla - hi pa. vi., ba. va. - udakaM pANinA gahitaM aDulantarikAhi paggharati, mi. pa. 175; tassa hi attabhAvo ubbedhena cattAri yojanasahassAni ... tathA aGgulantarikA .... khu. pA. aTTha. 199; - kAya ca. vi., e. va. - ehi, bhante, aGgulantarikAya ghaTehi, pArA. 469; - matta napuM, kri. vi. ke rUpa meM prayukta, kevala eka aGgula kI caur3AI, kevala eka aGgula bhara - aGgulamattampi aparAparaM na saGkamati, dha, sa. aTTha. 129. aGguli/aGgulI strI., [aGgulI], aGgulI, uMgalI - karasAkhAGgulI, abhi. pa. 266; aGguli cettha chijjatha, theragA. For Private and Personal Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 46 aGguli/aGgulI 1058; aGguliM jAletvA ..., dha, pa. aTTa, 2.187; - ka tri., [aGgulika], aGguliyoM dvArA kArya karane vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - evaM aMsiko, khandhiko, hatthiko, aGgaliko, ka. vyA. 352; tula. mo. vyA. 4.30; - kA strI., aGgaliyoM kI mApa, phailAva, vistAra - uNNigaNDA nAma honti gothanA viya aGgulikA viya ca tattha tattha lambanti, mahAva. aTTha. 264; - koTimaMsa napuM.. [aGgulikoTimAMsa], aGguliyoM ke sire kA mAMsa - sehi tR. vi., ba. va. - paricchedato dvIsu disAsu aGgulikoTimaMsehi, vibha. aTTha. 223; - kosa pu., goha ke camar3e kA banA aGgulitrANa yA dastAnA - paTiggaho nAma aGgulikoso, vajira. TI. 477: -cchinna tri., ba. sa. [aGgulichinna], kaTI uMgaliyoM vAlA - aGgulicchinnaM pabbAjenti, mahAva. 155; 420; aGgulichinnoti yassa nakhasesaM adassetvA ekA vA bahu vA aGguliyo chinnA honti, mahAva. aTTha. 292; - patodaka pu., napuM. [aGgulipratodaka], aGguliyoM dvArA utpanna kI gayI gudagudAhaTa yA gudagudI - bhikkhaM aGgulipatodakena hAsesuM pAci. 150; aGgulipatodakenAti aGgulIhi upakacchakAdighaTTanaM vuccati, pAci. aTTha. 115; aJamacaM aGgulipatodakena sajagghanti saGkILanti, a. ni. 3(1).162; - pada napuM.. [aGgulipada], aGguli kA cihna yA chApa, aMgUThe kA ThappA - dissanteva vAsijaTe aGgalipadAni, dissati aGguTThapadaM, a. ni. 2(2).257; sa. ni. 2(1).138; - pabba napuM.. [aGguliparva], aGguliyoM athavA aMgUThoM ke pora yA gAMTha - aGgulipabbehi pana parivattetvA ..., vibha. aThTha. 85; - pabbatemanamatta tri., zA. a. aMgUThe ke pora taka bhigone vAlA, lA. a. bahuta kama mAtrA vAlA - aGgalipabbatemanamattampi udakaM na hoti, ma. ni. 1.248; - piTThamaMsa napuM., uMgaliyoM ke UparI bhAga kA mAMsa - ... anto aMgulipiTThimasena vibha. aTTha. 223; visuddhi. 1.241; pAThA. aGgulipiTThimaMsa; - poTa pu., uMgaliyoM ko cttkaanaa| athavA phor3anA, cuTakI bajAnA - celukkhepe ca aGguliphoTe ca pavattesi, jA. aTTha. 5.61; ... sAdhu sAdhUti sAdhukAresu aGguliphoTanesu celukkhepesu ca pavattamAnesu ..., jA. aTTha. 1.377: ... accharAghaTitamattampi khaNaM aGguliphoTanamattampi kAlanti attho, therIgA. aTTha, 85; - matta napuM., eka aMgula kI mApa, eka aMgula kI caur3AI - aGgalimattampi UnaM nAhosi, dha. pa. aTTha. 2.404; - mAna tri., eka aMgula mApa vAlA - vidatthukkaTThamAnAni aGgulimAnAni hedvato, ma. vaM. 28.14; - muddA strI. [aGgulimudrA], uMgaliyoM meM pahane jAne aGgulimAla vAlI aMgUThI, maNiratna Adi kA ThappA, jo mohara lagAne ke lie prayukta hotA thA - muddikAGgulimuddAtha, abhi. pa. 287; - muddikA strI., [aGgulimudrikA], uparivat - na aGgulimuddikA dhAretabbA, cULava. 224; eka aGgulimuddika nAvikassa saccakAraM datvA, jA. aTTha. 1.128; 2.368; - vikkhepa pu., uMgaliyoM kI ceSTAeM yA gatividhiyAM - manApena ca hatthapAdaGgulibhamukavikkhepena, dha. sa. aTTha. 335; - vinAmana napuM.. uMgaliyoM kA avanamana yA jhukAva - upAsanasAlAyaM cApabhedacApAropanaggahaNamuTTippaTipILanaaGgulivinAmanapAdaThapanasaraggahaNasannahanaAkaDanasaddhAraNalakkhaniyamanakhipane, mi. pa. 319; - vedhakasaNThAna tri., aMgUThI kI AkRti vAlA - aGgulivedhakasaNThAne padese. dha. sa. aTTha. 344; abhi. ava. 84, pAThA. veThanaka khaNDana; - sacaTTana napuM., uMgaliyoM kA saMgharSaNa - saMkILantAti hasitamattakaraNaaGgulisaTTanapANippahAradAnAdIni karontA, dI. ni. aTTha. 1.207. aGgulimAla pu., eka durdAnta dasyu kA nAma - ... coro aGgulimAlo nAma luddo lohitapANi ... adayApanno pANabhUtesu, ma. ni. 2.308; vAstavika nAma ahiMsaka - ahiMsako ti me nAma, hiMsakassa pure sato, theragA. 879; kATI huI ugaliyoM kI mAlA dhAraNa karane ke kAraNa, aMgulimAla nAma ko prApta - so manusse vadhitvA vadhitvA aMgulInaM mAlaM dhAreti, ma. ni. 2.3083; pitA kA nAma garga aura mAtA kA nAma mantrANI - gaggo, kho, mahArAja, pitA, mantANI mAtAti, jA. aTTha. 2.311; jIvanacaritra ma. ni. ke aGgulimAlasutta kI aTTha. meM varNita, ma. ni. aTTa. (ma.pa.) 2.234-244; buddha ke prabhAva se bhikSusaGgha meM pravrajita - coro aGgulimAlo bhikkhUsu pabbajjito hoti, mahAva. 93; buddha ke mArga meM pratiSThita ho arhatva-pada ko prApta - AyasmA aGgulimAlo rahogato paTisallIno vimutti-sukhapaTisaMvedI, dha. pa. aTTha. 2.97; theragA. kI kucha gAthAoM ke racayitA ke rUpa meM bhI prasiddha, theragA. 866-891; - ka pu., aGgulimAla ke lie hI prayukta - devadatte ca vadhake, core aGgulimAlake, apa. 1.45; - tthera pu., sthavira aGgulimAla - idaM satthA jetavane viharanto aGgulimAlattheradamanaM Arabbha kathesi, jA. aTTha. 5.454; - ttheravatthu napuM.. dha. pa. aTTha. kI eka kathA kA zIrSaka, dha. pa. aTTha. 2.96-97; - paritta ma. ni. ke aGgulimAlasutta meM garbhavatI strI ke garbharakSaNa hetu aGgulimAla dvArA uccArita rakSAkavaca - seyyathidaM, ratanasuttaM metasutaM khandhaparitaM moraparitaM dhajaggaparitaM For Private and Personal Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aGgulIyaka acala ATAnATiyaparitaM aGgulimAlaparittaM mi. pa. 151; ma. ni. ke vihiMsA kA abhAva - yA khanti khamanatA adhivAsanatA eka sutta kA zIrSaka, ma. ni. 2.308-315; - piTaka napuM.. acaNDikkaM anasuropo attamanatA cittassa, dha. sa. 1348; - pariyatti-saddhammapaTirUpakoM meM se eka - vaNNapiTaka lakkhaNa tri., ba. sa., kSAnti-yukta prakRti vAlA, ugratA yA aGgulimAlapiTakaM raTThapAlagajjitaM ALavakagajjitaM / hiMsA se rahita - No pu., pra. vi., e. va. - adoso vedallapiTakanti abuddhavacanaM pariyattisaddhammappatirUpakaM nAma, acaNDikkalakkhaNo, avirodhalakkhaNo vA anukUlamitto viya, sa. ni. aTTha. 2.177; - Ti. varNapiTaka Adi pAMca khaNDa dha. sa. aTTha. 172. buddha-vacana na hote hue bhI saddharma ke pratirUpa mAne gaye haiN| acapala tri., capala kA niSe. [acapala], caJcalatA se inhIM meM se eka aGgulimAlapiTaka bhI hai. rahita, zAnta - lA pu.. pra. vi., ba. ka. - anuddhatA anunnaLA aGgulIyaka napuM. [aGgulIyaka], aMgUThI, uMgalI kA AbharaNa acapalA amukharA avikiNNavAcA, ma. ni. 1.39; - laM - aGgulIyakamaGgulyAbharaNaM, abhi. pa. 286. napuM, pra. vi., e. va. - uju anuddhataM acapalamassa bhAsitaM. anoLArikatA strI., bhAva. aGga + oLArika se vyu., jA. aTTha. 5.193; - lena tR. vi., e. va. - acapalena suTTa katipaya dhyAnAGgoM meM sthUlatA - aGgoLArikatA panettha natthi, Thapitena cittena samannAgato, jA. aTTha. 7.188; patiTTitatAya visuddhi. 1.317. acapalaM, jA. aTTha. 5.196. acakkhuka tri., cakkhuka kA niSe., ba. sa. [acakSuSka], acarima tri., carima kA niSe0, prAyaH apubba ke sAtha prayukta andhA, prajJAvihIna, jJAnahIna, ajJAnI, ajJa - kA pu., pra. [acarima], vaha, jo antima nahIM hai, eka sAtha vidyamAna - vi., ba. va. - sabbeva kho ete, poTThapAda, paribbAjakA andhA baM napuM., dvi. vi., e. va. - yaM ekissA lokadhAtuyA dve acakkhakA, tvaMyeva nesaM eko cakkhamA, dI. ni. 1.169; arahanto sammAsambuddhA apubbaM acarimaM uppajjeyyu, a. ni. andhAti paJaAcakkhuno natthitAya andhA, tasseva abhAvena 1(1).39; apubaM acarimanti apure apacchA, ekato na acakkhukA, dI. ni. aTTha. 1.282; - kaM pu.. dvi. vi., e. va. uppajjanti, a. ni. aTTha. 1.343; apubbaM acarimaM viya - tamahaM, bhikkhave, bAlaM puthujjanaM andhaM acakkhukaM ajAnantaM sandahati, mi. pa. 40; apubba ke sAtha yugapada ke artha meM apassantaM kinti karomi, sa. ni. 2(1).126. prayukta. acakkhukaraNa tri., andhA kara dene vAlA, prajJAcakSu se virahita acala' tri., [acala], aDiga, aTala, sthira, dhruva - lA strI., kara denevAlA, mUr3ha banA dene vAlA, mohagrasta kara dene vAlA pra. vi., e. va. - aJA disA acalA titaselA, jA. aTTha. - NA pu., pra. vi., ba. va. - tayome, bhikkhave, akusalavitakkA 7.57; jo paccantime nagare esikA hoti gambhIranemA andhakaraNA acakkhukaraNA aJaANakaraNA paJaAnirodhikA, sunikhAtA acalA asampavedhI, a. ni. 2(2).243; - laM napuM.. itivu. 60; paJcime, bhikkhave, nIvaraNA andhakaraNA vi. vi., e. va. - pattA te acalaM sukhaM, therIgA. 352; - patto acakkhukaraNA ..., sa. ni. 3(1).118. pu.. pra. vi., e. va. [acalatvaprApta], acalatA kI sthiti ko acakkhussa tri., netroM ke lie ahitakara, cakSuvizuddhi ke prApta - ruo khattiyassa ... muddhAvasittassa puttabhAvena ceva lie anupayogI - ssaM napuM, pra. vi., e. va. - paJcime, puttesu jeTTakabhAvena ca na tAva abhisittabhAvena ca bhikkhave, AdInavA dantakaTThassa akhAdane... acakkhussa abhisekappattiatthAya acalappatto niccalappatto, a. ni. aTTha. ..., a. ni. 2(1).230; acakkhussanti na cakkhUnaM hitaM, 2.316; - ppasAda pu., karma. sa. [acalaprasAda], aDiga cakTuM visuddha na karoti, a. ni. aTTha. 3.79; - ssA pu., zraddhA, acala zraddhA - aveccappasannAti acalappasAdena pra. vi., ba. va. - tena kho pana samayena vihArA avAtapAnakA sampannA, a. ni. aTTha. 3.315; - buddhi tri., [acalabuddhi], honti acakkhussA duggandhA, cULava. 274. nizcala buddhi vAlA, citta kI sAmyAvasthA vAlA, ekAgracitta acaGkama pu., caGkama kA niSe. [bau. saM. acaMkrama], caMkramaNa ke - yathA.... koci yatacArI samAhitacitto Thitadhammo acalabuddhi lie anupayukta sthAna - maM dvi. vi., e. va. - acaGkama pahInakotUhalasaha vanamajjhogAhitvA sakSama atthaM cintayati, jimhapathaM, kummaggamanudhAvati, theragA. 1183. mi. pa. 276; - sabhAva tri., ba. sa. [acalasvabhAva], sthira acaNDikka napuM., caNDikka kA niSe. bhAva. [acANDikya]. svabhAva vAlA, sabhI sthitiyoM meM samabhAva rakhane vAlA - caNDatA se rahita mana kI dazA, kSAnti, kaThoratA kA abhAva, niyatoti yasAdIni nissAya acalasabhAvo, jA. aTTha. 7.191. For Private and Personal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir acala 48 aciraM acala pu.. [acala], parvata - giri seloddI nagAcala silaccayA, anadAyitattaM asIlyaM acittIkAro-idaM vaccati anAdariyaM, abhi. pa. 605. vibha. 432; acittIkAroti garucittIkArassa akaraNaM, vibha. acala pu., [acala], eka sthavira kA nAma - mittaseno aTTha. 471; - kata tri., avajJAta, anAdRta, apamAnita, jayaseno acalena ca dvAdasa, dI. vaM. 19.8. vigarhita, tiraskRta - to pu0, pra. vi., e. va. - idhekacco acaladhiti strI., [acaladhRti], eka chanda kA nAma, vutto. 37. saGghagato acittIkArakato there bhikkhU ghaTTayantopi tikRti, acalita tri., calita kA niSe., nirvANa ke vize. ke rUpa mahAni. 166. meM prayukta [acalita], akampita, sthira, dRr3ha - taM napuM.. pra. acintanIya tri., cintanIya kA niSe.. [acintanIya], vicAra, vi., e. va. - accantamacalitaM asaGghataM, jA. aTTha. 5.452; buddhi evaM tarka kI pakar3a se bAhara, akalpanIya - yaM napuM., acalitanti kilesehi akampitaM. jA. aTTha. 5.453; - to pra. vi., e. va. - acintanIyaM vA ettha kAraNaM, buddhavisayo pu., pra. vi., e. va. - anerito aghaTTito acalito ... Thito eso ti, su. ni. aTTa, 1.121. hoti samuddo, mahAni. 260.. acintita tri., cintita kA niSe. [acintita], jisakA acavanadhamma tri., ba. sa. [acyavanadharma]. vaha, jisakA punarjanma cintana pUrva meM kabhI nahIM kiyA gayA hai, avicArita - nahIM honA hai, vaha, jo punarjanma kA viSaya nahIM hai - mma abbhakkhAnanti adiTThaasutaacintitapubba, dha. pa. aTTha napuM., pra. vi., e. va. - idaM nicca, idaM dhuvaM, ... idaM / 2.40. acavanadhamma sa. ni. 1(1).168; ma. ni. 1,409; jA. aThTha, 3.316. acintiya tri., cintiya kA niSe. [acintya], acintanIya, acittaka tri.. cittaka kA niSe0, ba. sa. [acittaka]. vicAra na karane yogya, avicAraNIya - yA pu., pra. vi., ba. bodharahita, jJAnarahita, nizcetana, cetanAhIna - ko pu., pra. va. - iddhimato iddhivisayopi kammavipAkopi dve acintiyA, vi., e. va. - tvaM mahArAja, tasmiM samaye acittako ahosI ti, mi. pa. 182; - yAnubhAva tri., akalpanIya mahimA vAlA, mi. pa. 85; - kAni napuM., pra. vi., ba. va. - sace akalpanIya vaibhava vAlA - vo pu.. pra. vi., e. va. - acittakAni kaDakaliGgAni gahetvA cakkAdIni karonti ..... acintiyoti acintiyAnubhAvo, vi. va. aTTha. 289, pAThA. dha. pa. aTTha. 1.327; - kaM dvi. vi., e. va. - imaM acittaka / acinteyyAnubhAvo. kaliGgarakaNDampi tAva tava guNaM jAnAti, jA. aTTha. acinteyya tri., cinteyya kA niSe., cintana karane ke ayogya, 3.239-40. acintanIya - vyAni napuM., pra. vi., ba. va. - cattArimAni, acittakAya tri., cittakAya kA niSe., ba. sa. [acittakAya], bhikkhave, acinteyyAni, na cintetabbAni, a. ni. 1(2).93; cetanArahita zarIra vAlA, cetanAzUnya zarIra vAlA - yaM pu... acinteyyAnIti cintetuM ayuttAni, a. ni. aTTa. 2.312; - dvi. vi., e. va. - asaJakAyanti anindriyabaddha tta napuM., bhAva., cintana ke ayogya hone kI sthiti - ttA acittakAyaJca samAnaM, jA. aTTha. 7.55. pa. vi., e. va. - na cintetabbAnIti acinteyyattAyeva, na acittavikkhittaka tri., cintanarahita, vikSipta, vyagra - ko cintetabbAni, a. ni. aTTha. 2.312. pu., pra. vi., e. va. - acittavikkhittakopi, bhante, nAgasena aciraM kri. vi., nipA. [acira], zIghra hI, hAla hI meM, turanta manujo ekamekenapi tAva opammena niTuM gaccheyya atthi hI, avilamba - aciraM vata te tato, pitA taM dahamessatI ti, akAle maraNanti , mi. pa. 283. jA. aTTa. 7.352; aciraM vatayaM kAyo, paThaviM adhisessati, acittIkata tri., avajJAta, anAdRta, tuccha, nagaNya, tiraskRta, dha. pa. 41; - arahattappatta tri., zIghra hI arhatva avasthA ko garhita, mahattvahIna - taM napuM.. pra. vi., e. va. - oJAtaM prApta - tto pu0, pra. vi., e. va. - AyasmA vaGgIso avajAtaM hIlitaM paribhUtaM acittIkataM, pAci. 8-9; - tA aciraarahattappatto hutvA vimuttisukhaM paTisaMvedI..., sa. ni. strI., pra. vi., e. va. - itthI, mahArAja, vidhavA lokasmi 1(1).227; - kArita tri., zIghra hI banavAyA gayA, zIghra hI oAtA avajAtA hILitA khILitA garahitA paribhUtA vinirmita, navanirmita - taM pra. vi., e. va. - navaM santhAgAraM acittIkatA, mi. pa. 266-267. acirakAritaM hoti, sa. ni. 2(2).184; tula. acirA, acirena acittIkAra pu., avamAnanA, apamAna, tiraskAra - yaM anAdariyaM - pakkanta tri., abhI hAla meM hI gayA huA - ssa pu., Sa. anAdaratA agAravatA appatissavatA anaddA anadAyanA vi., e. va. - acirappakkantassa ca kokAlikassa bhikkhuno For Private and Personal Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aciravata acelaka sAsapamattIhi piLakAhi sabbo kAyo phuTo ahosi, su. ni. (pR.) 181; - nte sapta. vi., e. va. - ... acirapakkante devadatte, sa. ni. 1(1).180; - pabbajita tri., navadIkSita, zIghra pravrajita, hAla hI meM pravrajita - to pu.. pra. vi., e. va. - AyasmA vaGgIso navako hoti acirapabbajito ohiyyako vihArapAlo, sa. ni. 1(1).215; navo acirapabbajito, adhunAgato imaM dhammavinayaM mahAva. 45; - parinibbuta tri., zIghra nirvANa prApta - to uparivat - nigrodhakappo nAma thero aggALave cetiye aciraparinibuto hoti, su. ni. (pR.) 135; - tesu sapta. vi., ba. va. - ... mahatA bhikkhusaGghana saddhiM aciraparinibutesu sAriputtamoggallAnesu, sa. ni. 3(2). 239; - ppamA strI., [aciraprabhA], bijalI, capalA, vidyut - sateritAkkhaNA vijju vijjutA cAcirappabhA, abhi. pa. 48. aciravata pu., eka zrAmaNera kA nAma - tena kho pana samayena aciravato samaNuddeso araJakuTikAyaM viharati, ma. ni. 3.170. aciravatI strI., [ajiravatI], eka nadI kA nAma, saMbhavataH rAptI nadI kA nAma - gaGgAciravatI ceva yamunA sarabhU mahI, abhi. pa. 682; yaha pAMca mahAnadiyoM meM eka hai, acira athavA zIghragamana ke kAraNa yaha aciravatI kahalAyI- seyyathApi, bhikkhave, yatthimA mahAnadiyo saMsandanti samenti, seyyathidaM - gaGgA yamunA aciravatI sarabhU mahI, sa. ni. 1(2).120; aciravatiyA nadiyA tIre ambavane, dI. ni. 1.214 aciravibbhanta tri., kucha hI samaya pUrva buddha dharma ko chor3a cukA, vaha, jisane abhI hAla meM hI saGgha ko chor3A hai - ntA strI., pra. vi., e. va.-sundarInandA kho, ayye, aciravibbhantA vijAtA, pAci. 291. aciravudvita tri., vaha, jisane abhI hAla hI meM mukti pAyI hai yA Arogya-lAbha prApta kiyA hai -- to pu., pra. vi., e. va. - atha kho bhagavA gilAnA vuTTito acikhuTTito gelA , dI. ni. 2.77; - taM pu., dvi. vi., e. va. - atha khalu, bho, kuNAlo sakuNo taM puNNamukhaM .... acirahitaM gelA etadavoca, jA. aTTha. 5.420. acirA pa. vi., pratirU. nipA. [acirAta], zIghra hI, hAla hI meM - acirA cakkhUni jIyareti niccarodanena na cirasseva cakkhUni jIyissanti, jA. aTTa, 7.291. acirUpasampanna tri., [aciropasampanna]. kucha samaya pahale hI upasampadA ko pAyA huA - nno pu., pra. vi., e. va. - acirUpasampanno kho panAyasmA bhAradvAjo.... su. ni. (pR.) 98; - nne pu., sapta. vi., e. va. - atha kho, Ananda, kassapo bhagavA arahaM sammAsambuddho acirUpasampanne jotipAle mANave, ma. ni. 2.250. acireNa/acirena tR. vi., pratirU. nipA. [acireNa], zIghra hI, hAla hI meM - tava mAtA ca pitA ca acireneva taM passitukAmo hutvA idhAgamissati, jA. aTTha. 7.352. acIvaraka tri., cIvaraka kA niSe., ba. sa., cIvararahita, vaha, jisake pAsa cIvara nahIM hai- ko pu., pra. vi., e. va. - na, bhikkhave, acIvarako upasampAdetabbo, mahAva. 114. acetana tri., cetana kA niSe., ba. sa. [acetana], cetanAvihIna, saMjJAvihIna, jar3a - naM napuM0, pra. vi., e. va. - yathA kaTuM acetananti , ma. ni. 1.376; - no pu., pra. vi., e. va. - ki pana nibuto upasanto acetano sAdiyati, mi. pa. 108. aceta(sa) tri., [acetas]. uparivat - sA pu., pra. vi., ba. va. - mittarUpenidhekacce, sAkhalyena acetasA, jA. aTTha. 4.51. acetasa tri., cetasa kA niSe., ba. sa., uparivat - so pu.. pra. vi., e. va. - yathA mULho acetaso, jA. aTTha. 5.60; - saM dvi. vi., e. va. - giriduggacaraM chetaM, appapajhaM acetasaM. sa. ni. 1(1).230; acetasanti kAraNajAnanasamatthena cittena rahitaM. sa. ni. aTTha. 1.255. acetasika tri., cetasika kA niSe0, ba. sa. [acaitasika], zA. a. cetanA-vihIna, svataHsphUrta, lA. a. vaha dharma athavA skandha, jo caitasika ke antargata parigaNita nahIM hai - kA pu., pra. vi., ba. va. - tayo khandhA cetasikA, dve khandhA acetasikA, vibha. 73; sabbaM rUpaM na hetu ... acetasika cittavippayuttaM, dha. sa. 584; katame dhammA acetasikA? cittaJca sabbaJca rUpaM, asaGghatA ca dhAtu - ime dhammA acetasikA, dha. sa. 1196; cittaJca, rUpaJca, nibbAnaJca - ime dhammA acetasikA, dha. sa. 1530. acela tri., cela kA niSe., ba. sa. [acela], nirvastra, nagna, nagna-tApasa - lo pu., pra. vi., e. va. - yaM ve pivitvA acelo naggo, careyya gAme visikhantarAni, jA. aTTha. 5.15; atha kho acelo kassapo yena bhagavA tenupasaGkami, dI. ni. 1.146. acelaka pu., uparivat - ko pu., pra. vi., e. va. - acelako niggaNTho ca, jaTilo tu jaTAdharo, abhi. pa. 440; acelako nAma yo koci paribbAjakasamApanno naggo, pAci. 1263; ekacco acelako hoti muttAcAro hatthApalekhano, ma. ni. 1.389; - vagga pu., a. ni. ke eka varga kA nAma, a. ni. For Private and Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir acelakassapa 50 accanta 1(1),333-335; pAci. ke eka khaNDa kA nAma, pAci. 125-147; pari. ke eka khaNDa kA nAma, pari. 30-32, 67-683; - vAda pu.. nagna-tApasoM kA siddhAnta - daM dvi. vi., e. va. - te ucchedavAdaM vissajjetvA acelakavAdaM gahisu, jA. aTTha. 3.215; - sAvaka pu.. nagna yA nirvastra rahanevAle tApasoM kA zrAvaka yA ziSya - kA pra. vi., ba. va. - gihI odAtavasanA acelakasAvakA, a. ni. 2(2).93; - sikkhApada napuM.. 41veM pAcittiya se sambaddha vinaya-zikSApada, pAci. 125-127. acelakassapa pu., eka tApasa kA nAma, jise bhagavAn buddha ne apane saGga meM dIkSita kiyA thA, dI. ni. meM eka 'vatthu kA zIrSaka, dI. ni. 1.146. acelasutta napuM.. sa. ni. ke eka sutta kA nAma, sa. ni. 1(2).18-21; 2(2).290-291. acora pu., cora kA niSe. [acora], vaha, jo cora nahIM hai, vaha, jo cauryakarma meM pravRtta nahIM hai - rA pra. vi., ba. va. - te paJcapi acorA, jA. aTTha. 1.369; - bhAva pu., bhAva., acauryatva - tesaM tathato acorabhAvaM atvA, jA. aTTha. 1.369; -rAharaNa tri., coroM ke dvArA na le jA sakane yogya, coroM ke dvArA haraNa na karane yogya - NaM napuM., pra. vi., e. va. - yathA, mahArAja, AkAso na jAyati, ... ananto, evameva kho, mahArAja, nibbAnaM na jAyati, ... acorAharaNaM, mi. pa. 292; - No pu.. pra. vi., e. va. - asAdhAraNama saM. acorAharaNo nidhi, khu. pA. 10. accagamA, accagA, accagu ati + gama dhAtu kA adya.. pra. pu., e. va., atigacchati ke anta. draSTa.. accakasa tri., ba. sa. [atyaGkuza], aGkuza ke dvArA adamya, niraGkuza, aniyaMtrita- so pu., pra. vi., e. va. - accasova nAgo, vajitaM me tuttatomara, dI. ni. 2.196. accaGgula napuM.. [atyaGgula]. eka aGgula se adhika - asaMkhyahi cAGgulyA naAsaMkhyatthesu accaGgulaM, mo. vyA. 3.44. accati |acc kA varta, pra. pu.. e. va. [arcati], pUjA karatA hai, prazaMsA karatA hai - ccituM nimi. kR. - yo imaM selaM suTTa upacarituM accituM... jAnAti .... jA. aTTha. 7.23... accanA strI., [arcanA], pUjA, samAdara, satkAra - apacityaccanA pUjA pahAro bali mAnanA, abhi. pa. 425. accanta tri., [atyanta]. 1. pUrNa, sampUrNa, parama, anta kA atikramaNa karane vAlA, avinAzadharmA nirvANa (napuM. nAma ke rUpa meM) -- ntaM napuM, pra. vi., e. va. - sabbadukkhasamattikkama sivaM, accantamacalitaM asaGghataM. jA. aTTha. 5.452; accantanti antAtItaM avinAsadhamma, jA. aTTha. 5.453; antaM atItattA accantasaGghAtaM avinAsadhamma nibbAnaM .... a. ni. aTTha. 3.342; 2. - accantaM kri. vi., pratirU. nipA. ka. samyaka rUpa se, atyadhika rUpa se, pUrNa rUpa se - assa indasamo rAja, accantaM ajarAmaro, jA. aTTha. 3.454; kha. laukika sandarbha meM, hamezA, sadaiva, lagAtAra, satata rUpa se - apAraneyyamaccantaM.... jA. aTTha. 6.44; nAccantaM nikatippao, nikatyA sukhamedhati, jA. aTTha. 1.219; na accantaM sukhamedhati, niccakAle sukhasmiyeva patiTThAtuM na sakkoti, jA. aTTha. 1.220; - kAmAnugata tri., karma. sa., kAmabhogoM athavA indriyajanita sukhoM ke sAtha atyadhika baMdhA huA - ssa pu., pra. vi., e. va. - accantakAmAnugatassAti accantaM kAmaM anugatassa, jA. aTTha. 5.441; - kodhana tri., atyadhika krodhI svabhAvavAlA - no pu., Sa. vi., e. va. - caNDo tvaccantakodhano, abhi. pa. 732; - kkhaya pu., karma. sa., pUrNa vinAza - khayAti lokuttaramaggena accantakkhayA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).59; - khAra tri., atyadhika namakIna, bahuta adhika khArA - re napuM.. sapta. vi., e. va. - accantakhAre udake, a. ni. aThTha 2.433(ro.); - dAliddiya napuM., karma. sa. [atyanta-dAridrya], atyadhika daridratA - yaM dvi. vi., e. va. - ... accantadAlidiyaM pApuNAti, jA. aTTha. 4.58; - dussIlya napuM., karma. sa. [atyanta-dauzzIlya], atyadhika durAcAramaya vyavahAra athavA manobhAva - yassa accantadussIlyaM, dha. pa. 162; accantadussIlyanti ekantadussIlabhAvo, dha. pa. aTTha. 2.85; - niTTha tri.. pUrNa dRr3hatA vAlA, hara taraha se paripUrNa - 8o pu., pra. vi., e. va. - bhikkhu saMkhittena ... hoti accantaniTTho ..., ma. ni. 1.320; - niyAmakathA strI., kathA. ke unnIsaveM vagga kI sAtavIM kathA kA zIrSaka, kathA. 472-74; - niyAmatA strI., antima samAzvAsana, nizcita prakRti kI nirbharatA - atthi puthujjanassa accantaniyAmatA, kathA. 477; - nirodha pu., pUrNa rUpa se kSaya, samUce taura para unmUlana - nirodhopi hi khayanirodho ca accantanirodho cAti duvidhoyeva, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).194; - pemAnugata tri., asIma premabhAva se bharapUra - ssa pu.. Sa. vi., e. va. - accantapemAnugatassa bhariyA .... jA. aTTha. 5.445; - vaNNa tri., ba. sa., atyadhika sundara rUpa vAlA - NNA strI., pra. vi., e. va. - naccantavaNNA na bahUna kantA ..., jA. aTTha. For Private and Personal Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir accaya 51 accAyata 5.443; naccantavaNNAti abhirUpavatI, jA. aTTha. 5.444; - abhi. pa. 404; - yena tR. vi., e. va. - etarahi vA mama vA virAga pu., karma. sa., rAga kA pUrNarUpa se abhAva - accayena..., dI. ni. 2.78; ... pitu accayena niyAmakajeTTako virAgAnupassIti ettha dve virAgA khayavirAgo ca accantavirAgo hutvA .... jA. aTTha. 4.125; lA. a. 2. atikramaNa, niyamoM ca, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).194; - vodAna napuM.. karma. kA ullaMghana, aticAra, doSa, aparAdha - accayo atikkame sa., pUrNa rUpa se vizuddhi- sucinti kilesamalasamucchedakaraNato dose, abhi. pa. 1117; - yaM dvi. vi., e. va. - .... bhagavA accantavodAnaM, khu. pA. aTTha. 144; - saMyoga pu., karma. sa., accayaM accayato paTiggaNhAta .... dI. ni. 1.75; tattha avyavahita sAtatya, vyavadhAna se rahita nirantaratA, lagAtArapana accayoti aparAdho, dI. ni. aTTha. 1.191; accayaM desayantInaM - ge sapta. vi., e. va. - kAladdhAnamaccantasaMyoge dutiyA yo ce na paTigaNhAti, sa. ni. 1(1).29; sa. u. pa. ke rUpa vibhatti hoti, ka. vyA. 300; sadda. 3.581, tula. pANini, meM attha., thulla., dura0, nAna., pANa., phala., vassAna., hima. 2.3.5; accantasaMyoge cetaM upayogavacanaM, vi. va. aTTha. 57%3; ke anta. draSTa.; - paTiggahaNa napuM.. [atyayapratigrahaNa], evaMjAtike sattantapAThe accantasaMyogattho sambhavati, kha. pA. pApasvIkaraNa para kSamA-pradAna, pApa-nirmocana, kSamAdAna - aTTha. 86; - santa tri., karma. sa. [atyantazAnta], pUrNa rUpa ssa Sa. vi., e. va. - ... accayapaTiggahaNassa katattApi tvaM se zAnti-bhAva se yukta - ntA strI., pra. vi., e. va. - amhAkaM Acariyova, jA. aTTha. 5.380; - sutta napuM., sa. ni. accantasantA pana yA ayaM nibbAnasampadA, visuddhi. 1.56; - ke eka sutta kA zIrSaka, sa. ni. 1(1).276-77. santi strI.. [atyantazAnti], pUrNazAnti, nirvANa kI avasthA accaruci ati + ruca kA adya, pra. pu., e. va., - accantasanti vuccati amataM nibbAnaM, mahAni. 52; - sIla ___atyadhika prakAzita yA suzobhita huA, atirocati ke anta. tri., ba. sa., anaitika, sadAcAra-vihIna, zIla kA atikramaNa draSTa.. karane vAlA - lAsu strI., sapta. vi., ba. va. - ... accasarA/accasA/accasAri ati + /sara kA adya., accantasIlAsu asaJjatAsu, jA. aTTa. 5.445; pra. pu., e. va., bahuta tejI ke sAtha Age ko bar3hA, atisarati accantasIlAsUti atikkantasIlAsu, jA. aTTha. 5.447; - ke anta. draSTa.. sukha napuM. [atyantasukha], atyadhika sukha- na pApajanasaMsevI accahAsi draSTa. atiharati ke anta.. accantasukhamedhati, jA. aTTha. 1.466; accantasukhaM ekantasukhaM accAdara pu., karma. sa. [atyAdara], atyadhika sammAnabhAva, nirantarasukhaM nAma na edhati, tade; - sukhumAla tri., acchI dekhabhAla - rena tR. vi., e. va. - bhagavato brahmasamattaM atyanta sukomala - lo pu., pra. vi., e. va. - tvaM khosi, Arabbha accAdarena sapathaM karoti, su. ni. aTTha. 2.130. mahArAja, khattiyasukhumAlo, mi. pa. 23; - suJatA strI., accAdhAya ati + A +vdhA kA pU. kA. kR. [atyAdhAya], parama yA carama zUnyatA - maggena vipassanaM nivattetvA anapabbena eka ke Upara dUsare ko rakhakara, eka para eka rUpa meM accantasuJatA nAma dassitA hoti, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) vinyastakara, thor3e se tirache rUpa meM Upara kI ora car3hA kara 3.113; - suddhi strI., [atyantazuddhi]. pUrNa vizuddhi - ... - atha kho bhagavA ... dakkhiNena parasena sIhaseyyaM kappeti accantasuddhIti na te vadanti, su. ni. 800; - seTTha tri., pAde pAdaM accAdhAya ..., sa. ni. 1(1).32; accAdhAyAti [atyantazreSTha], sabase zreSTha, uttama - hAya strI., ca. vi., atiAdhAya, IsakaM atikkamma ThapetvA, sa. ni. aTTha. e. va.- atho accantaseTThAya paratthapaTipattiyA, saddhammo. 293; 1.71-72; dI. ni. 2.102; dI. ni. aTTha. 2.149. - tAdhammabahula tri., adhArmika kAryoM meM atyadhika lipta - accAbhikkhaNaM a., kri. vi. [atyabhIkSNaM], bahudhA, prAyaH, sa. accantA-dhammabahule munindasutavajjite .... saddhammo. 11. pU. pa. ke rUpa meM hI prayukta; - saMsagga pu. [atyabhIkSNasaMsarga]. accaya pu.. [atyaya], zA. a. (samaya kA) nikala jAnA, prAyaH hone vAlA milana yA saMsarga - ggA pa. vi., e. va. - bIta jAnA- yena tR. vi., e. va. tassA rattiyA accayena, accAbhikkhaNasaMsaggA, asamosaraNena ca jA. aTTha. 5.221; su. ni. (pR.) 169; atha kho AyasmA nAgaseno tassA rattiyA accAbhikkhaNasaMsaggAti ativiya abhiNhasaM- saggena, jA. accayena .... mi. pa. 100; - ye sapta. vi., e. va. - aTTha. 5.222. ahorattAnamaccaye, sa. ni. 1(1).35; lA. a. 1. mRtyu, anta, accAyata tri., [atyAyata], atyadhika phailA huA, maraNa, dehAnta - maraNaM kAlakiriyA palayo maccu cAccayo. atizaya khiMcA huA yA tanA huA - tA strI.. pra. vi., ba. For Private and Personal Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir accAyika 52 acci/accI va. - vINAya tantiyo neva accAyatA honti, mahAva. vi., e. va. - yaM assa gAmato neva avidUre na accAsanne, 254. mahAva. 44. accAyika tri., [Atyayika], 1. aparihArya, zIghra karaNIya, accAsarati ati + A + /sara kA varta, pra. pu., e. va., binA vilamba ke turanta sampAdanIya - kaM napuM.. pra. vi., e. zA. a. bahuta Age yA dUra taka calA jAtA hai, lA. a. va. - sace panassa accAyikaM karaNIyaM, mahAva. 183; - nirdhArita sImA athavA niyamoM kA atikramaNa karatA hai - kAni ba. va. - tINimAni, bhikkhave, kassakassa gahapatissa accAraddhavIriyena hi uddhacce patanto accAsarati .... su. accAyikAni karaNIyAni, a. ni. 1(1).273; accAyikAnIti ni. aTTha. 1.19. atipAtikAni a. ni. aTTha. 2.213; 2 asAmAnya, atyadhika, _ accAsarA strI., accAsarati se vyu., vaJcanA, ThagI, pracura - kena pu./napuM, tR. vi., e. va. - accAyikena luddena, kUTasaMracanA, chala-prapaJca, mAyA - yA evarUpA mAyA mAyAvitA yo no gAvova sumbhati, jA. aTTha. 7.319. accAsarA vaJcanA nikati ... ayaM vuccati mAyA, vibha. 413; accAraddha tri., [atyArabdha], atyanta kaSTa-sAdhya, sudRr3ha, katvA pApaM puna paTicchAdanato aticca Asaranti etAya kaThora, prabala - mhi napuM., sapta. vi., e. va. - accAraddhamhi sattAti accAsarA, vibha. aTTha. 465. vIriyamhi ..., theragA. 638; - ddhana tR. vi., e. va. - accAhita tri., [atyahita], atyadhika ahitakAraka - taM accAraddhena vIriyena temAsaM kammaTThAnaM bhAvetvA .... jA. aTTha. napuM., pra. vi., e. va. - accAhitaM kammaM karosi laI, jA. 4.119; - viriya napuM., atyanta prabala parAkrama, dRr3ha utsAha aTTha. 4.42; accAhitanti hitAtikkantaM, atiahitaM vA, - accAraddhaviriyaM uddhaccAya saMvattati, mahAva. 2543; - jA. aTTha. 7.204. viriyatA strI., bhAva. [atyArabdhavIryatva], atyadhika vIryatA, acci/accI strI./pu., [arciSa], lapaTa, Aga kI lau yA prabala parAkrama se yukta hone kI dazA, prayAsa meM azithilatA cinagArI, jvAlA kI zikhA, prakAzakiraNa - atha sikhA - yasmi samaye accAraddhavIriyatAdIhi uddhataM cittaM hoti jAlA acci vA pume, abhi. pa. 35; jAlaMsusvacci no pume, ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).308. abhi. pa. 1102; accI yathA vAtavegena khittA, su. ni. 1080; accAvadati ati + A + Vvada, varta. pra. pu.. e. va.. 1. accIti analajAlakkhandho, jA. aTTha. 5.202; - jAlA cApalUsI karake vaza meM kara letA hai, mantramugdha kara detA hai, strI.. [arcijvAlA], dedIpyamAna Aga kI lau, camakatI huI mIThI bolI bolakara bahakA detA hai yA Thaga letA hai - ... prakAza-kiraNa - accijAlAmAlake ... paccati ..., mi. pa. cattAlIsAya... ThAnehi itthI parisaM accAvadati ..., dha. pa. 322; - baddha/acchibaddha tri., [arcibaddha]. zA. a. kiraNoM aTTha. 2.396; 2. vivAda meM atyadhika bolatA hai, vivAda meM me baMdhA huA, lA. a. lar3iyoM yA paMktiyoM meM vibhakta, hallA karate hue dUsare ko pIche chor3a detA hai - dante varta. caukora AkRti ke Tukar3oM meM vibhakta, maryAdAoM meM baMdhA huA kR., pu., dvi. vi.. ba. va. - ... aJjamajhaM sutena accAvadante - addasA kho bhagavA magadhakhetaM acchibaddhaM pAlibaddhaM mariyAdabaddhaM ...., sa. ni. 1(2).182; accAvadante ti atikkamma vadante, ..., mahAva. 378; acchibaddhanti caturassakedArakabaddhaM, mahAva. sutapariyattiM nissAya ativiya vAdaM karonteti attho, sa. aTTha. 384; - mantu 1. tri., [arciSmata], camakadAra, prabhAsvara, ni. aTTha. 2.154; 3. haMsI yA khillI ur3AyA - tha adya.. lapaToM se yukta, dedIpyamAna - mA pu.. pra. vi., e. va. -. pra. pu., e. va. - bhikkhuniyo accAvadathA ti, pAci. 300. .. aggi accimA ceva vaNNavA ca pabhassaro .... ma. ni. 2. accAsana napuM.. [atyazana], adhika rUpa meM grahaNa kiyA gayA 367; - ntaM dvi. vi., e. va. - evaM sabbaGgasampanna, accimantaM bhojana - ssa Sa. vi., e. va. - accAsanassa puriso, pabhassaraM jA. aTTha. 7.172; - nto ba. va. - accimanto pAyAsassApi tappatIti, jA. aTTha. 1.184; accAsanassAti mahabbhayA, jA. aTTha. 5.258; 2. agni - hutAvahoccimA, karaNatthe sAmivacanaM, atiasanena atibhattenAti attho, tade. abhi. pa. 34; - mato Sa. vi., e. va. - acci accimato 1.184. loke, dha. sa. aTTha. 335; 3. pu.. eka paurANika rAjA kA accAsanna tri., [atyAsanna], atyadhika samIpa, bahuta nAma - ekasataM ca rAjAno accimassAsi atrajA, dI. vaM. adhika nikaTa - naM napuM, pra. vi., e. va. - senAsanaM 3.14; - matI strI., vessavaNa kI eka putrI kA nAma - nAtidUra hoti nAccAsannaM..., a. ni. 3(2).13; - nne sapta. ... accimatI rAjavarassa sirImato, sutA ca rujo vessavaNarasa For Private and Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir accita 53 accupasevato dhItA..., vi. va. 316; - mAlI tri., [arcimAlI], jvAlAoM kI mAlA ko dhAraNa karane vAlA (agni)- yathApi pAvako brahme, accimAlI yasassimA, jA. aTTha, 5.57; accimAlI ti accIhi yutto, jA, aTTha. 5.58; - vega pu., jvAlAoM athavA Aga kI lapaToM kA vega - ... samantA satayojanAnupharaNaccivegA ..., mi. pa. 149; - saGgha pu.. jvAlAoM yA Aga kI lapaToM kI rAzi, bahuta sArI Aga kI jvAlAeM - accisaGghapareto so, dukkhaM vedeti vedanaM, jA. aTTha. 5.260. accita tri., acca kA bhU. ka. kR., [arcita], pUjita, sammAnita, satkRta, sammAnita - apacAyito ca mahito pUjitArahitAccitA, abhi. pa. 750; - to pu., pra. vi., e. va. - sUpaciNNo ayaM selo, accito mAnito sadA, jA. aTTha. 7.23. accukkaTTha tri. [atyutkRSTa], zA. a. Upara kI ora atyadhika khIMcA gayA yA le jAyA gayA, lA. a. atyadhika samunnata, bahuta adhika uttama - TuM napuM., pra. vi., e. va. - ... na ca tassa bhoto gotamassa kAye cIvaraM accukkadvaM hoti na ca accokkaTTha ..., ma. ni. 2.347; yo hi yAva hanukadvito ukkhipitvA pArUpati, tassa accukkaTTha nAma hoti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.277. accuggata tri., [atyudgata], zA. a. atyadhika Upara kI ora gayA huA, lA. a. bahuta UMcA, lambA, unnata, bahuta adhika Upara taka vyApta - taM pu.. vi. vi., e. va. - nabhe accuggataM dhIraM, candavaM gagane yathA, bu. vaM. 291; anumAnena jAnanti, disvA accuggataM giri mi. pa. 314; - to pu., pra. vi., e. va. - sineru, bhikkhave, pabbatarAjA ... mahAsamuddA accuggato, a. ni. 2(2).237; -dhaja pu., dUsaroM se adhika Upara uThI huI dhvajA - ketu vuccati bahUsu dhajesu accuggatadhajo, dha. sa. aTTha. 397; - sarIra tri., ba. sa., bahuta lambe zarIra vAlA - ko nu asi tvaM evaM accuggatasarIroti, jA. aTTha. 4.99. accuggamma ati + u + gama kA pU. kA. kR. [atyudgamya]. adhika Upara uThakara - udakaM accuggamma ThitAni anupalittAni udakena, ma. ni. 1.228; ... uppalaM vA padumaM vA puNDarIkaM vA udake jAtaM udake saMvaddhaM udakA accuggamma tiTThati ..., a. ni. 1(2).44. accuNha tri., [atyuSNa], atyadhika garma, bahuta uSNa - ... tassA accuNhaatisItaatiambilAdiparibhogaM vajjetvA sukhena goM parihariyamAnAya .... dha. pa. aTTha. 1.297; - NhaM pu./napuM., dvi. vi., e. va. - tato paTThAya yAgu dadamAnA accuNhaM vA atisItalaM vA atiloNaM vA aloNaM vA deti, jA. aTTa. 3.374. accuta 1. tri., [acyuta, cirasthAyI, apane svarUpa meM sthira, apariNAmadharmA, acala, dhruva - to pu., pra. vi., e. va. --- accuto ca saddhammA, a. ni. 3(1).121; 149; - taM' pu., vi. vi., e. va. - accutanti saMvaNNitaM padamajjhagAti ..., su. ni. aTTa, 1.212; - taM' napuM., pra. vi., e. va. - accutanti sassataM, dha. pa. aTTha. 2.186; 2. napuM., nirvANa - apavaggo virAgo ca paNItaM accutaM padaM, abhi. pa. 83; ajjhagA amataM santiM, nibbAnaM padamaccutaM, su. ni. 2063; evarUpA hi accutaM amataM mahAnibbAnameva pApuNanti, dha. pa. aTTha. 2.186; - gata/patta tri., nirvANa kI acyuta avasthA meM pahuMcA huA, nirvANa kA sAkSAtkAra kiyA huA - so abhijJApAragU ... accutagato accutappatto amatagato amatappatto nibbAnagato nibbAnappatto, mahAni. 15%; accutagatoti cutivirahitaM nibbAnaM maggena gato, mahAni. aTTa. 65; 3.ka. pu.. eka vyApArI kA nAma - ... kakusandhassa bhagavato kAle accuto nAma seTTi .... jA. aTTha. 1.103; 3.kha. eka RSi kA nAma - accutoti evaMnAmako isi tattha vasati, jA. aTTa, 7.297; 3.ga. eka pratyekabuddha kA nAma - athaccuto accutagAmavyAmako, ma. ni. 3.116; 3.gha. devoM ke eka varga-vizeSa kA nAma - varuNA sahadhammA ca, accutA ca anejakA, dI. ni. 2.191; --- gAmI pu., vijaya ke sAthiyoM meM se eka kA nAma - accutagAmI upatisso paThamaM to idhAgato, dI. vaM. 9.32; - vAda pu., nirvANa se sambandhita athavA nirvANa-viSayaka vAda, zAntivAda - santivAdoti santivAdo... abhayavAdo accutavAdo amatavAdo accuti strI., cuti kA niSe. [acyuti], acyavana, askhalana, apunarbhava, punarjanma meM praveza na karanA - tahi sayaM acavanadhammattA adhigatAnaM accutihetubhAvato ca natthi ettha cutIti accutaM, theragA. aTTha. 1.15. accaddhamAtabhAva pu., bhAva., Atmadarpa athavA ahaGkAra se bharI huI manodazA, atimAna - atimAno, ativiya ahaGkAraraso, accu mAtabhAvapaccupaTTAno, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).114; pAThA. accuddhamatAbhAva. accupasevato tri., ati + upa + vseva kA varta. kR., pu., For Private and Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir accuLAra 54 accha Sa. vi., e. va. [atyupasevataH], atyadhika sAtha saMga karane kha. acca kA varta.. pra. pu., e. va., [arcayati], tula. vAle kA - anatthA tAta vavanti, bAlaM accupasevato, jA. accati, draSTa. accati ke anta.. aTTha. 3.463. accenti-sutta napuM., sa. ni. ke devatAsaMyutta ke cauthe sutta accuLAra tri., [atyudAra], atyadhika prabhAvazAlI - rAhi kA nAma, sa. ni. 1(1).3-4. strI., tR. vi., ba. va. - accuLArAhi pUjAhi devA nAgA narA accokkaTTha tri.. [atyavakRSTa], nIce kI ora atyadhika pica. ma. vaM. 19.7. khIMcA gayA athavA le jAyA gayA - ... na ca tassa bhoto acceka tri., atirikta, asAdhAraNa, asAmAnya, pradAna kI jA gotamassa kAye cIvaraM accukkaTThe hoti na ca accokkaTTha, rahI vastu-vizeSa kI samaya Adi kI dRSTi se asAmAnyatA ma. ni. 2.347. - accekaM maJjamAnena bhikkhunA paTiggahetabbaM ..., pArA. accogALha tri., [atyavagAr3ha], amaryAdita, asaMyata, 388; -- cIvara napuM, karma, sa., bhikSu dvArA asAmAnya __atyadhika apavyayayukta - ... samaM jIvikaM kappeti nAccogALhaM paristhiti meM prApta cIvara - accekaM maJjamAnena ... nAtihInaM a. ni. 3(1).110. paTiggahetabba paTiggahetvA yAva cIvarakAlasamayaM accodaka napuM, karma. sa. [atyudaka]. atyadhika jala - nikkhipitabbanti saJaANaM katvA nikkhipitabba, idaM / sesajanehi katasassaM accodakena vA anodakena vA nassati, accekacIvara nti, pArA. 389; - cIvara-sikkhApada napuM, dha. pa. aTTa, 1.33; - Ti. accodara (ati + udara) evaM nissaggiya 28 kA zIrSaka, pArA. 387-90; - Ti. senAkSetra paccodara Adi ke sAdRzya para accudaka ke sthAna para kI ora jA rahe, lambI yAtrA para nikala rahe athavA gambhIra accodaka rUpa, draSTa, mo. vyA. 1.29. rUpa se rugNa vyakti dvArA dAna diyA gayA tathA pUrNimA ke accodara napuM., karma. sa., bahuta bar3A udara, vizAla peTa - dina bhikSu ke dvArA prApta cIvara acceka-cIvara kahalAtA udaraM nUna ajesaM suva accodaraM tava, jA. aTTha. 4.248. accodAta/atiodAta tri., [atyavadAta], atyadhika acceti ka. ati + Vi kA varta, pra. pu., e. va., [atyeti], ujalA, atyadhika gorI tvacA vAlA - tA strI., pra. vi., e. 1. pAra kara jAtA hai, atikramaNa karatA hai, ullaMghana karatA va.- ... abhirUpA dassanIyA ... nAtikALikA nAccodAtA hai - velaM na acceti mahAsamuddo, jA. aTTha. 6.187; ... na ...., dI. ni. 2.131; atiodAtAya khIraM atiuNha hoti. accetIti ... velaM atikkamituM na sakkoti, jA. aTTha. 6. jA. aTTha. 6.3. 188; 2. eka ora hokara nikala jAtA hai, kho jAtA hai, accha 1. pu.. [RkSa], bhAlU - accho ikko ca isso ta. adRzya ho jAtA hai - atthA accenti mANave, dI. ni. abhi. pa. 612; - chaM dvi. vi., e. va. - tena kho pana 3.140; - nti ba. va. ... mANaveti evarUpe puggale atthA samayena luddakA ... acchaM hantvA ... viharanti, mahAva. 2963B atikkamanti, tesu na tiTThanti, dI. ni. aTTha. 3.118; 3. -ssa ca. vi, e. va. - yo ca hatthissa bhAyati ... acchassa upekSA karatA hai, kho detA hai - ... attano atthaM na acceti ... bhAyati, mi. pa. 149; - camma napuM, tatpu. sa., [RkSacarmana]. nAtivattati, na hApetIti attho, jA. aTTha. 4.149; 4. gujara bhAlU kI khAla - tena kho pana samayena saGghassa acchacamma jAtA hai, bIta jAtA hai - ccayanti varta., pra. pu.. ba. va. - uppanna hoti, cULava. 307; - phandana napuM.. dva. sa., zA. accayanti ahorattA, jIvitaM uparujjhati, theragA. 145; a. bhAlU evaM phandana nAmaka eka vRkSa, lA. a. svAbhAvika accayantIti atikkamanti, laha lahaM apagacchantIti attho, vaira-bhAva - nAnaM Sa. vi., ba. va. - ... acchaphandanAnaM viya theragA. aTTha. 1.289; 5. mara jAtA hai, kAlakavalita ho kAkolUkAnaM viya ca kappaTThitikaM vo veraM abhavissa, dha. pa. jAtA hai - macco ekova acceti, ekova jAyate kule, jA. aTTha. 1.32; - maMsa napuM.. [RkSamAMsa], bhAlU kA mAMsa - aTTha. 4.116; 6. kisI dUsare kI tulanA meM adhika zreSTha acchamaMsaM sUkaramaMsanti ... khAdati, dha, sa. aTTha. 406-7;hotA yA baDha-car3hakara hotA hai - paJjana acceti sirI vasA strI., tatpu. sa. [RkSavasA]. 1. bhAlU kI carvI - saM kadAci, jA. aTTha. 6.191; 7. abhibhUta kara letA hai, 'vazavartI dvi. vi., e. va. - anujAnAmi bhikkhave, vasAni bhesajjAni banA letA hai, niyantrita kara letA hai - kathaM sa dukkhamacceti, - acchavasaM, macchavasaM, susukAvasaM. mahAva. 275; pari. 253; su. ni. 185-86; purAyaM amhe acceti.... jA. aTTha. 5.147; 2. kevala gavaccha, setaccha jaise sa. u. pa. meM acchi ke For Private and Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir acchakajI/acchakaJjikA 55 acchara parivartita accha rUpa meM prApta, tatraiva draSTa.; 3. tri., [accha], svaccha, nirmala, vimala, sApha-sutharA - ccho pu., pra. vi., e. va. - ... accho pasanno vimalo gabhIrappabhutI tisu, abhi. pa. 670; ayaM kho maNi veLuriyo sabho ... accho vippasanno anAvilo ..., dI. ni. 1.67; - cchaM napuM.. pra. vi., e. va. - acchaM bhaveyya udakaM vippasannaM anAvilaM, mi. pa. 32. acchakajI/acchakaJjikA strI., sApha-sutharA daliyA, svaccha khicar3I athavA tarala peya, svaccha mAMr3a - jiM dvi. vi., e. va. - anujAnAmi, bhikkhave, acchakaJjinti, mahAva. 283; acchakaJjiyanti taNDulodakamaNDo, mahAva. aTTha, 353. acchagalla/acchagallaka pu., zrIlaGkA ke eka prAcIna bauddha-vihAra kA nAma - aridvapAde makulaka, purimAyacchagallaka, ma. vaM. 21.6. acchati asa/Asa kA vartaH, pra. pu., e. va., kisI sthAna para hai, vidyamAna hai, baiThatA hai, AsIna hai - ... aggiM paricaranto acchati, dI. ni. 1.89; kAyaM balAkA rucirA, kAkanILasmimacchati, jA. aTTha. 2.303; - si, ma. pu., e. va. - ... agyAgAraM karitvA aggiM paricaranto acchasi sAcariyako, dI. ni. 1.90; sibbamacchasIti sibbanto acchasi. jA. aTTha. 4.23; - cchAmi, u. pu., e. va. - ... bahimukho yeva pana acchAmi, mi. pa. 99; -nti, pra. pu.. ba. va. - ... chabbaggiyA bhikkhU theresu bhikkhUsu ukkuTikaM nisinnesu ... Asanesu acchanti, mahAva. 212; - re, pra. pu.. ba. va., Atmane. - daharA buddhA ca acchare, jA. aTTha. 6.53; acchareti vasanti, tade.; - cchAma anu., u. pu., ba. va. - evaM sante kiM nikkammA acchAma, jA. aTTha. 3.187; - ssu anu., ma. pu., e. va. - acchassu tAvAti Aha, dha. pa. aTTha. 1.106; idheva tAva acchassu ..., jA. aTTha. 6.22; - th| anu., ma. pu.. ba. va. - tumhe idheva samaNadhamma karontA acchatha, jA. aTTha. 4.273; - cche vidhi., pra. pu., e. va. - yataM care yataM titu, yataM acche yataM saye, itivu. 84; - cchi adya0, pra. pu., e. va. - athekaM viTapaM abhiruhitvA nilIno acchi, jA. aTTha. 3.24; - cchiM, u. pu., e. va. - acchAhanti achi ahaM avasinti attho, jA. aTTha. 6.20; - cchi, pra. pu., ba. va. - ... iminA upAyena avamAsamattaM bhUmiyameva acchisu. dha. pa. aTTha. 1.179; - ssati bhavi., pra. pu., e. va. - ... na kho panAyaM ettaka kAlaM nikkammakova acchirasati, jA. aTTha. 6.265-6; - ssanti , pra. pu., ba. va. - imAyapime Ayasmanto ratiyA acchissantIti, pArA. 251; - tuM nimi. kR. - ... sIsaM me rujjati, piTTi me rujjatIti vatvA acchituM labhantiyeva, dha. pa. aTTha. 1. 252; - tab saM. kR. - ... atisambAdhe okAse catukoTena catusaGkaTiteneva hutvA acchitabba, jA. aTTha. 3.213. acchatta/achatta napuM., chatra kA niSe. [achatra], vaha vastu, jo chatra nahIM hai, chAtA se itara vastu - achattaM chattamiva Acarati chattIyati, ka. vyA. 438. acchandaka napuM., kevala bhattacchandaka zabda meM sa. u. pa. ke rUpa meM hI prayukta, icchA kA abhAva, anicchA, akAmanA, draSTa, acchandika Age. acchandika/acchandaka tri., AryamArga para calane kI icchA se rahita - ko pu., pra. vi., e. va. - assaddho ca hoti, acchandiko ca, duppao ca, a. ni. 2(2).136; - kA ba. va. - ye te puggalA kammAvaraNena samannAgatA ... assaddhA acchandikA duppA eLA ..., pu. pa. 119; acchandikAti apaccanIka - paTipadAyaM chandavirahitA, visuddhi. 1.169. acchanna 1. tri., channa kA niSe. [achanna], na DhakA huA, nahIM chAyA huA, binA chata vAlA, AvaraNarahita, khulA huA - chAdetI ti channo, succhanno, acchanno, ka. vyA. 584; - tala tri., binA chata vAlI (kuTI) - lAya strI., Sa. vi., e. va. - uparivehAsakuTiyAti upari acchannatalAya dvibhUmikakuTiyA vA .... pAci. aTTha. 42; 2. tri., [Acchanna], acchI taraha se DhakA huA, bhalIbhAMti AvRta, cAroM ora se AcchAdita - nno pu.. pra. vi., e. va. - kyAhaM tena acchannopi karissAmi yAhaM na paribhuJjissAmI ti, pArA. 327; - nnaM napuM.. pra. vi., e. va. - acchannanti nimuggaM, jA. aTTha. 3.284. acchambhI tri., chambhI kA niSe., nirbhaya, niDara, bhayarahita - parissayAnaM sahitA achambhI, su. ni. 42; thaddhabhAvakarabhayAbhAvena achambhI, su. ni. aTTha. 1.70; yadi samaNaparisaM. visArado upasaGkamati amaDubhUto abhIrU acchambhI ... parisaM upasaGkamati, mi. pa. 307; pAThA. achambhI; - tA strI., bhAva. [acchambhitatva], nirbhayatA, bhayarahita hone kI sthiti - abhejjaparisatA acchambhitA duppadhaMsitA, khu. pA. aTTha. 23; acchambhitaDena usabhasadisatAya usameM dha. pa. aTTha. 2.416. acchara napuM. adbhuta, Azcarya - Abhuso caritabbanti acchariyaM, evaM acchara, accheraM, ka. vyA. 633; - re sapta. vi., e. va. - bhaye kodhe pasaMsAyaM, turite kotUhalacchare, su. ni. aTTha. 1. 122, draSTa. acchariya (Age). For Private and Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir accharA 56 acchariya accharA' strI., [bau. saM. acchaTA, a. mA. accharA], zA. a. uMgaliyoM ke agrabhAga ko Apasa meM milA denA, uMgaliyoM ko caTakAnA, cuTakI bajAnA - raM dvi. vi., e. va. - bodhisatto acchA paharitvA .... jA. aTTha. 2.371; attano pamANaM na jAnAtha, apagacchathAti acchara pahari dha. pa. aTTha. 1.238; lA. a. 1. cuTakI bajAne meM lagane vAlA eka kSaNa kA samaya, alpa-samaya - ... dve ca tumbA ekaccharAkkhaNe pavattacittassa ..., mi. pa. 112; lA. a. 2. mApa ke sandarbha meM eka cuTakI bhara, bahuta thor3A sA - ... mayha pana patthaM taNDulAnaM catubhAgaM kharIssa accharaM sakkharAya karaNDaka .... dehi, jA. aTTha. 5.382; accharagahaNamatte siddhatthake laddhaM vaTTatIti, dha, pa. aTTha. 1.396; lA. a. 3. AjJA, DAMTa-phaTakAra athavA tiraskArasUcaka uMgalI kI ceSTA - ... acchara paharitvA moriM vassApesi. jA. aTTha. 4.299; - gahaNamatta tri., cuTakI bhara meM Ane yogya, atisvalpa mAtrA vAlA - accharaggahaNamatte siddhatthake laddhaM vaTTatIti, dha. pa. aTTha. 1.396; - ghAtakAlika tri., cuTakI bajAne kI atisvalpa samayAvadhi vAlA - ... aniccasaJjantu accharAghAtakAlika, saddhammo. 490; - yogga tri., uMgalI dvArA prahAra kiye jAne yogya, thappar3a mArane yogya, tiraskaraNIya - ayaM pana aTThakathAnayo - accharAyogganti acchariyaM, acchara paharituM yuttanti attho, dI. ni. aTTha. 1.42; - saGghAtamatta pu., zA. a. cuTakI kA bajAnA, lA. a. atyanta kama avadhi kA kAla, kSaNamAtra kI kAlAvadhi - accharAsaGghAtamattampi, cetosantimanajjhaga, theragA. 405; accharAsaGghAtamattampi ce, bhikkhave, bhikkhu mettAcittaM Asevati ..., a. ni. 1(1).13; accharAsaGghAtamattampIti accharAghaTitamattampi khaNaM aGguliphoTanamattampi kAlanti attho, therIgA. aTTha, 85; - saGghAtavagga pu., a. ni. ke ekaka nipAta kA pAMcavAM varga, a. ni. 1(1).13-14; - sadda pu.. uMgaliyoM ke caTakAne kA zabda, cuTakI kA zabda - ina tR. vi., e.va.-..yathA accharasana vassati...jA. aThTha 3108; Ti. vyu. pUrI taraha se saMdigdha, saMbhavataH isakA sambandha akSara, A + Vtsara athavA RcchaTA meM dekhA jA sakatA hai. accharA' strI., [apsaras, apsarA, Apa + /sar se vyu.], devakanyAeM, svargaloka meM nRtya karane vAlI apsarA - yo pra. vi., ba. va. - accharAyo tthiyaM vuttA rambhA cAlambusAdayo, devitthiyo, abhi. pa. 24-25; - rA pra. vi., e. va. - vicarasi cittalateva accharA, therIgA. 375; tidivokacarAva accharA, jA. aTTha. 7.161; tassA me passa vimAna, accharA kAmavaNinIhamasmi, vi. va. 334; - gaNa pu., [apsarAgaNa], apsarAoM kA samUha yA maNDalI - NaM dvi. vi., e. va. - nandassa sakyaputtassa accharAgaNaM dassetvA arahattaM adAsi, jA. aTTha. 4.201; - gaNasaMghuTTha tri., apsarAgaNoM dvArA anuguJjAyamAna, apsarAoM ke saMgIta se gUMja rahA - accharAgaNasaGghalu, pisAcagaNasevitaM, sa. ni. 1(1).37; - saGgaNa pu., devakanyAoM yA apsarAoM kA samUha - NaM dvi. vi., e. va. - tatheva tvaM accharAsaGgaNaM ima, vi. va. 152; - saGgha pu.. uparivat-I dvi. vi., e. va. - mahantaM accharAsaGgha vaNNena atirocasi, vi. va. 35; - vo pra. vi., e. va. - accharAsako pi naMdisvA pAsAdato orohitvA Aha, dha. pa. aTTha. 2.171; - saGghaparivuta tri0, apsarAoM ke samUha ke sAtha - tto pu., pra. vi., e. va. - bodhisatto devo viya accharAsaGghaparivuto, jA. aTTha. 1.68; - sahassaparivAra tri., haz2AroM apsarAoM se ghirA huA - acchRrAsahassaparivAro bhavissati ..., dha, pa. aTTha. 1.16; - sutta napuM.. sa. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, sa. ni. 1(1).37. accharikA strI., accharA se vyu., cuTakI kI AvAz2a - ya ta. vi., e. va. - thero tassa saha nikkhamanAva arahattaM patvA accharikAya saJja adAsi, visuddhi. 1.45; - sadda pu., cuTakI bajAne kA zabda - accharikAsaI karonto viya vicarati, khu. pA. aTTha. 51. acchariya 1. tri., [Azcarya], adbhuta, anupama, bhavya, Azcaryamaya, sundara - vimhayecchariyAbhutA, abhi. pa. 736; - yAnaM napuM.. Sa. vi., ba. va. - yathAbalaM ... gilAnupaTTAnena acchariyAnaM rasAnaM saMvibhAgena .... dI. ni. 3.145; - ye sapta. vi., e. va. - ... acchariye madhurarase labhitvA sayameva akhAditvA .... dI. ni. aTTha. 3.126; 2.ka. napuM.. Azcarya - ateva me acchariyaM, hIGkAro paTibhAti ma jA. aTTha. 7.293; ... acchariyanti ativiya me acchariyaM, jA. aTTha. 7.295; taM disvA maddI acchariyaM pavedesi, jA. aTTha. 7.272; 2.kha. bhagavAn buddha ke upadezoM se harSita vyaktiyoM dvArA abhinandaka vacanoM ke rUpa meM adbhuta Azcarya, kautuka yA camatkArasUcaka nipA. - acchariya, bhante abbhutaM, bhante, yAva parisuddho, bhante tathAgatassa chavivaNNo pariyodAto, dI. ni. aTTha. 2. 101; acchariyaM, bhante, nAgasena, buddhAnaM, abbhutaM, bhante, nAgasena, buddhAnaM .... mi. pa. 125; - yamuta-sutta napuM.. ma. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, ma. ni. 3.161-66; - kathA strI., sA. For Private and Personal Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir accharUpama 57 acchidda saM. ke dUsare, sAtaveM tathA AThaveM saMgrahoM kI kathAoM kA zIrSaka, sA. saM. 2.21; 7.44; 8.60; - gAmI tri., magga ke vize ke rUpa meM hI prayukta, Azcarya kI ora le jAne vAlA (mArga) - miM pu., vi. vi., e. va. - acchariyaJca vo, bhikkhave, desessAmi acchariyagAmiJca maggaM, sa. ni. 2(2).342; - jAtika/jAta tri., Azcaryamaya, AzcaryabharI prakRtivAlA - taM napuM.. pra. vi., e. va. - yaJca tvaM AkAse gacchasi tiTThasi ca, idaM acchariyajAtaM, jA. aTTha. 7.133; - dhamma pu., karma. sa., [Azcaryadharma], Azcaryajanaka bAteM athavA adbhuta guNa yA dharma - mmehi tR. vi., ba. ka. - catUhi acchariyadhammehi saGgahavatthUhi ca lokaM raJjanato rAjA, su. ni. aTTha. 2.154; - yamutacittajAta tri., Azcarya evaM kutUhala se bharapUra - tA pu.. pra. vi., ba. va. - devA ca tAvatiMsA acchariyaDbhutacittajAtA ahesuM .... ma. ni. 1. 322; - yabbhutajAta tri., uparivat - to pu., pra. vi., e. va. - ... acchariyabhutajAto amacce evamAha, mi. pa. 127; - yabbhuta-dhamma-sutta napuM.. ma. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, ma. ni. 3.161-166; - manussa pu., adbhuta manuSya, Azcaryamaya puruSa - ekapuggalo ... loke uppajjamAno uppajjati acchariyamanusso, a. ni. 1(1).29; ... anekehi acchariyabbhutadhammehi samannAgata-ttApi acchariyamanusso, a. ni. aTTha. 1.92; - rUpa tri., ba. sa., Azcaryajanaka svarUpa vAlA - paM napuM.. pra. vi., e. va. - acchariyarUpaM kira pATihAriyaM bhavissati, jA. aTTha. 4.236; - Ti. vyu. ke liye draSTa, dI. ni. aTTha. 1.42; yahAM isa zabda ko accharA se vyu. kahA gayA hai - accharAyogganti acchariyaM, accharaM paharituM yuttanti, tula. pANini 6.1.147 tathA ka. vyA. 633, jahAM ise A + /cara dhAtu se vyu. batalAyA gayA hai. accharUpama tri., [apsaropama], apsarAoM ke samAna - mA strI., pra. vi., e. va. - devI viya accharUpamA, majjhe nArigaNassa sobhasi, jA. aTTha. 3.366. acchalAkhArasavaNNa tri., svaccha tarala lAha ke samAna varNa vAlA - tattha sannicitalohitaM ... saMsaraNalohitaM acchalAkhArasavaNNaM, vibha. aThTha. 232. acchavihAra pu., zrIlaGkA ke eka vihAra kA nAma - ayaM hi dakkhiNadisAya maruciyatissena ruJA kArApitaM acchavihAraM paTicca .... ma. vaM. TI. 383. acchAdana napuM.. [AcchAdana], AvaraNa, Dhakane vAlI cAdara, surakSA kavaca, saMrakSaNa, vastra - chadanecchAdanaM vatthe, abhi. pa. 1104; celamacchAdanaM vatthaM vAso vasanamaMsukaM abhi. pa. 290%; itthiyA hi sAmiko acchAdanaM nAma, jA. aTTa, 1.294; - nAni dvi. vi., ba. va. - tisabhikkhusahassassa adA acchAdanAni ca, ma. vaM. 34.6; - nA/chAdanA strI., zA. a. AvaraNa-kriyA, chipA kara rakhanA, gupta karake rakhanA, lA. a. dhokhAdhar3I-tiNapaNNehi viya gUthaM kAyavacIkammehi pApaM chAdetIti acchAdanA, vibha. a. 465. acchAdeti A + Vchada kA vartaH, pra. pu., e. va., [AcchAdayati], vastra dhAraNa karAtA hai, kapar3e pahanAtA hai, Dhaka detA hai, AcchAdita kara detA hai - ... ekena bhagavantaM acchAdeti, ekena AyasmantaM Ananda, dI. ni. 2.101; - hi anu0, ma. pu., e. va. - ekena maM acchAdehi, ekena Ananda, dI. ni. 2.101; - si adya., pra. pu., e. va. - ekamekaJca bhikkhaM ... dussayugena acchAdesi, ma. ni. 2.17; - suM adya.. pra. pu., ba. va. - nivAsanaM uttarIyanti dvIhi vatthehi acchAdesaM. pe. va. aTTha. 43; - ssAmi bhavi., u. pu., e. va. - ... itthannAma bhikkhaM cIvarena acchAdessAmi, pArA. 327; - ssasi bhavi., ma. pu., e. va. -- na cattAri vatthayugAni acchAdessasi, jA. aTTha. 4.153; - tvA pU. kA. kR. - dibbavatthehi acchAdetvA, jA. aTTha. 3.161; atha kho mahApajApatI gotamI kese chedApetvA kAsAyAni vatthAni acchAdetvA ..., cULava. 415; - dito bhU. ka. kR., pu., pra. vi., e. va. - tena acchAdito satthA, hemavaNNo asobhathAti, dI. ni. 2.102; - dApetvA prera., pU. kA. kR.- kAsAyAni vatthAni acchAdApetvA...., mahAva. 26. acchi napuM.. [akSi], AMkha, netra, nayana, jAlarandhra, jAla kA DorA - nayanaM tvakkhi netaM ca locanaM cAcchi cakkhu ca, abhi. pa. 149. acchidda tri., chidda kA niSe., ba. sa. [acchidra]. avyathita, doSarahita, parizuddha, akhaNDa, saghana, Thosa - ddAni napuM., pra. vi., ba. va. - tAni sIlAni akhaNDAni acchiddAni, ma. ni. 1.404; acchiddena appaTimasena, cULava. 409; - do pu., pra. vi., e. va.- yathA selo pabbato acchiddo asasiro ekagghano, mahAva. 256; - kagaNanA strI., aTUTa-krama se saMkhyA kI gaNanA, kramabaddha gaNanA, abAdhita gaNanA - gaNanA uccati acchiddakagaNanA, dI. ni. aTTha. 1.84; - kArI tri., pUrNatA se karane vAlA, binA vyavadhAna ke karane vAlA, kramabaddhatA ke sAtha kArya karane vAlA - ayamAyasmA akhaNDakArI acchiddakArI asabalakArI..., a. ni. 1(2).217; - pAThaka tri., kramabaddha rUpa se saMkhyA kI gaNanA karane vAlA, For Private and Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir acchindati 58 acchiva akhaNDa-gaNaka yA pAThaka, binA tor3e hI saMkhyA ginane vAlA - kA pu., pra. vi., ba. va. - gaNakAti acchiddakapAThakA, dI. ni. aTTha. 1.131; - vacana tri., ba. sa., vizvastavAka vyakti, vizvasanIya yA nirdoSa vacana bolane vAlA, bharosA karane yogya bAta karane vAlA - nA pu., pra. vi., ba. va. - acchiddavacanA tipi pATho, tassa niddosavacanAti attho, bu. vaM. aTTha. 118; - vutti tri., nirdoSa yA uttama jIvana paddhati kA anusaraNa karane vAlA - ttiM pu., dvi. vi., e. va. - acchiddavRttiM medhAviM, dha. pa. 229; acchiddAya vA sikkhAya acchiddAya vA jIvitavuttiyA samannAgatattA acchiddavuttiM ..., dha. pa. aTTha. 2.191. acchindati A + chida kA varta.. pra. pu., e. va., [Achinatti], vidIrNa karatA hai, phAr3atA hai, cithar3e-cithar3e karatA hai, balapUrvaka apaharaNa karatA hai, lUTatA hai - ... cIvaraM parivattetvA acchindati vA acchindApati vA, nissaggiyaM pAcittiyaM, pAci. 335; - ndeyya vidhi., pra. pu., e. va. - acchindeyyAti sayaM acchindati, pAci. 335; - ndissati bhavi., pra. pu., e. va. - thullanandA bhikkhuniyA saddhiM cIvaraM parivattetvA acchindissati, pAci. 334; kathahi nAma ayyA thullanandA .... cIvaraM parivattetvA acchindissatI ti, pAci. 334; - ndiMsu adya., pra. pu., ba. va. - ... corA nikkhamitvA ekacce bhikkhU acchindisu, mahAva. 110; - nditvA pU. kA. kR. - ime, maM, ayyaputta, AtakA tvaM acchinditvA aJjassa dAtukAmA, ma. ni. 2.319; acchinditvA gahaNassa bhAyAmi, jA. aTTha. 7.314; - cchejja uparivat - acchejja taNhaM gaNasaGghacArI, sa. ni. 1(1).149; - ndApeyya prera., vidhi. pra. pu., e. va. - acchindApeyyAti ajhaM ANApeti .... pAci. 335. acchindana tri., pravaJcana, vinAzana - yasavilopasenApatidvAnAdiacchindanAdikaM rAjato upasaggaM vA, dha. pa. aTTha. 2.40. acchinna' tri., chinna kA niSe. [achinna], zA. a. akhaNDa, pUrNa, vaha jo kaTA huA nahIM hai - nnaM napuM.. pra. vi., e. va. - atthi rukkhassa acchinnaM, jA. aTTha. 2.64; - nne sapta. vi., e. va. - na ca acchinne theve pakkamitabbaM mahAva. 55; lA. a. jo jIrNa-zIrNa na ho, jo phaTA huA na ho, draSTa. acchinnaka, Age; - ka tri., acchinna' se vyu., avidArita, avidIrNa, nahIM kATA huA, apRthakkRta - kAni napuM., dvi. vi., ba. va. - na, bhikkhave, acchinnakAni cIvarAni dhAretabbAni, mahAva. 377:- kesa tri., ba. sa., [acchinnakeza]. amuNDita keza vAlA, na muMr3e hue keza vAlA vyakti - so pu., pra. vi., e. va. - sace acchinnakeso Agacchati, saGgho apaloketabbo bhaNDukammAya, mahAva. 90; - cIvara tri., ba. sa., vaha bhikSu, jisakA cIvara rAjA athavA coroM Adi dvArA nahIM chIna liyA gayA hai - ro uparivat - acchinnacIvaro nAma bhikkhussa cIvaraM acchinnaM hoti rAjUhi vA corehi vA dhuttehi vA, pArA. 323; - cIvaraka/cIvarikA tri., ba. sa., uparivat - kAya strI., ca. vi., e. va. - anApatti acchinnacIvarikAya vA, pAci. 381; - taTa tri., vaha jalAzaya yA nadI, jisakA taTa bhagna nahIM hai athavA kaTA-chaMTA yA durAroha nahIM hai, samatala taTa vAlA - TA pu., pra. vi., ba. va. - apamArAti acchinnataTA samatitthA, jA. aTTha, 5.402; - dasa tri., ba. sa., binA kaTe-phaTe kinAroM yA jhAlaroM vAlA - sAni napuM., dvi. vi., ba. va. - acchinnadasAni cIvarAni dhArenti, mahAva. 399; - dhAra tri., ba. sa. [acchinnadhAra], avicchinna jaladhArA vAlA, lagAtAra jalapravAha se yukta - re pu., sapta. vi., e. va. - vassArattasamaye acchinnadhAre deve vassante, jA. aTTha. 2.225; -dhArA strI., jala kI lagAtAra baha rahI dhArA-raM dvi.vi., e. va. - devo acchinnadhAraM vassanto muhutteneva jetavanapokkharaNiM pUresi, jA. aTTha. 1.315. acchinna tri., A + chida kA bhU. ka. kR., [Acchinna], pUrNa rUpa se lUTA huA, pariluNThita - nnaM napuM, pra. vi., e. va. - amhAkaM balaJca vAhanaJca janapado ca koso ca koTThAgAraJca acchinnaM, mahAva, 464; - raTTa tri., vaha, jisakA apanA rASTra chIna liyA gayA hai, jisakA rAjya china cukA hai - hA pu., pra. vi., ba. va. - acchinnaraTThA vyathitA paJcAliyaM vasaMgatA, jA. aTTha.6.225; acchinnaradvAti cUlanibrahmadattena acchinditvA gahitarakSA, jA. aTTha. 6.2283; - lajjitA strI., bhAva., nirlajjatA, bezarmI, lajjAzIlatA kA abhAva - ya tR. vi., e. va. - mahAbhogakulassa dhItA vipattiyA acchinnalajjitAya alajjamAnA.... dha. pa. aTTha. 1.109; - sadda pu., luTe hue vyakti kA zabda, usa vyakti kA zabda, jisake sarvasva kA apaharaNa kara liyA gayA hai - corehi acchinnasaI katvA, jA. aTTha. 4.41. acchiva pu., [akSIva], eka vRkSa-vizeSa kA nAma - acchivA sallavA rukkhA, jA. aTTha. 7.302; acchivAtiAdayopi rukkhAyeva, jA. aTTha. 7.303. For Private and Personal Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir acchupiyanti 59 aja acchapiyanti acchupeti kA karma. vA., varta. pra. pu., ba. va., sanniviSTa kiye jAte haiM, kisI meM rakha diye jAte haiM - bahalAni maNDalAni na acchupiyanti, cULava. 230; - pesi adya., pra. pu., e. va. - atha kho so bhikkhu aggaLaM acchupesi, mahAva. 380; - peyyaM vidhi., u. pu., e. va. - yaMnUnAhaM aggaLaM acchupeyyaM mahAva. 380. acchedasatrI tri., lUTe jAne kI zaMkA se AkrAnta - vino pu., pra. vi., ba. va. - acchedasaMkinopi phandanti, mahAni. 363; acchedasaMkinopi phandantIti acchinditvA pasaraha balakkArena gahissantIti uppannasakinopi calanti, mahAni. aTTha. 127. acchera tri., adbhuta Azcaryakara - ro pu., pra. vi., e. va. - nAyaM ajjatano dhammo, nacchero napi abhuto, theragA. 552; - raM napuM.. pra. vi., e. va. - accheraM vata buddhAnaM, gambhIro gocaro sako, theragA. 1088; accheraM vata lokasmi, abbhutaM lomahasanaM, jA. aTTha. 7.272; pAThA. acchariya, tula. Acera, macchera; - ka tri., acchera se vya., Azcaryajanaka-kaM napuM.. pra. vi., e. va. - accherakaM maM paTibhAti, ekakampi rahogataM. jA. aTTha. 6.30; - kaM dvi. vi., e. va. - idaM accherakaM disvA, abbhutaM lomahasanaM, jA. aTTa. 7.272; - tara tri., acchera kA tula. vi., dUsaroM kI tulanA meM adhika Azcaryajanaka - itopi accherataraM vi. va. 966(ro.); - rUpa tri., ba. sa., Azcaryajanaka, camatkArapUrNa, atyadbhuta - paM napuM., pra. vi., e. va. - accherarUpaM paTibhAti maM idaM, sa. ni. 1(1).210; accherarUpaM sugatassa ANaM, pe. va. 453; tattha accherarUpanti acchariyasabhAvaM, pe. va. aTTha. 170. acchodaka tri., accha + udaka [acchodaka], svaccha jala vAlA, nirmala jala se yukta - kA strI.. pra. vi., e. va. - pokkharaNI acchodakA sAtodakA sItodakA setakA supatitthA ramaNIyA, ma. ni. 1.110; sa. ni. 1(1).108; acchodakAti tanupasannasalilA, udA. aTTha. 326. acchodika tri., acchodaka kA hI apa. [acchodaka], uparivat - kA strI., pra. vi., e. va. - acchodikA puthusilA, gonaGgulamigAyutA, theragA. 601; acchodakA ti vattabbe liGgavipallAsena acchodikA ti vRttaM, theragA. aTTha. 1.243. aja pu.. [aja], bakarA - jA pra. vi., ba. va. - ime ... ajA pasU manussA, mi. pa. 111; - ka pu., aja se vyu., [ajaka]. choTA bakarA - kA pra. vi., ba. va. - ajakApi pasukApi uparope viheThenti, cULava. 281; - karaNI strI., eka nadI / kA nAma - tadA nadI ajakaraNI rameti maM, theragA. 307; - kalApaka pu.. 1. jhuMDa meM bakaroM kI bali svIkAra karane vAle eka yakSa kA nAma - so kira yakkho aje kalApe katvA, bandhanena ajakoTThAsena saddhiM baliM paTicchati, na ajathA, tasmA ajakalApako ti paJaAyittha, udA. aTTha. 52; 2. eka caitya kA nAma - eka samayaM bhagavA pAvAyaM viharati ajakalApake cetiye, udA. 74; - koTThAsa pu.. bali ke aMza ke rUpa meM bakare - sena ta. vi., e. va. - ajakoTThAsena saddhiM baliM paTicchati, udA. aTTha. 52; - camma napuM.. [ajacarma], bakare kA camar3A - eLakacamma ajacamma migacamma, mahAva. 270; - patha pu., bakaroM ke jAne yogya mArga-thaM dvi. vi., e. va. - ajapathanti ajehi gantabbamagga, mahAni. aTTa, 222; ajapathaM saGkapathaM vettapathaM gacchati, mi. pa. 260; - pada tri., ba. sa. [ajapada], ajapAdasadRza, bakare ke pairoM ke samAna - dena pu.. pra. vi., e. va. - ajapadena daNDena suniggahitaM niggaNheyya, ma. ni. 1.187; ajapadena daNDena uppILento dubbalaM katvA sIsaM daLhaM gahetvA nippIli, jA. aTTha. 4.413; - padadaNDa pu., bakare ke khura ke samAna phaTI char3I, bakare ke phaTe khura ke samAna phaTI AkRtivAlI char3I - NDaM dvi. vi., e. va. - yathA hi purisassa sAyaM gehaM paviTTha sappaM ajapadadaNDaM gahetvA pariyesamAnassa, dha. sa. aTTha. 218; - padasaNThAna tri., ba. sa., bakare ke khura ke samAna AkRtivAlA - ne pu., sapta. vi., e. va. - taM sasambhAraghAnabilassa anto ajapadasaNThAne pade se yathAvuttappakArA hutvA tiTThati, abhi. ava. 84; - pAla pu.. eka purohita ke putra kA nAma - catutthassa jAtakAle ajapAlo ti nAma kariMsu, jA. aTTha. 4.432; - pAlaka' pu.. [ajapAlaka], gar3ariyA, ajoM kA pAlana karane vAlA - atheko ajapAlako anekasahassA ajA gocaraM nento susAnapassena gacchati, dha. pa. aTTha. 1.102; - pAlaka napuM.. eka prakAra ke pAdapa-vizeSa kA nAma - kuTuMtu ajapAlaka abhi. pa. 303; kuTuM rogeajapAlake, abhi. pa. 1120; - pAlakathA strI., mahAva. ke antargata AyI huI eka kathA kA zIrSaka, mahAva. 3; - pAlataru pu.. [ajapAlataru], ajapAla nAmaka vaTavRkSa, baragada kA per3a, niraJjanA nadI ke taTa para uruvelA ke samIpa kA vaha vaTavRkSa jahAM bhagavAn buddha ne bodhilAbha ke pazcAt, paMcama saptAha tathA aSTama saptAha vyatIta kiyA thA - paJcame sattAhe ... ajapAlanigrodho tenupasaGkami .... jA. aTTha. 1.87; 89; aTThame sattAhe ajapAlanigrodhamUle nisinno, dha, pa. aTTha. 1.51; - For Private and Personal Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aja 60 ajaTAkAsa pAlasaJI pu., ajapAla kI saMjJA vAlA, ajapAla nAma se ruppapAtaukuTikappadhAnakaNTakApassayAdibhedaM su. ni. aThTha. jAnA gayA - jino pra. vi., ba. va. - vaTassa mUle 2.217. ajapAlasaJino, dA. vaM. 1.55; - pAlikA strI., chAga yA ajagara pu., [ajagara]. eka bar3A sAMpa, jo bakare ko nigala bakarA pAlane vAlI - aJjatarA ajapAlikA passitvA, jAtA hai (ise pASANa-sarpa bhI kahate haiM)- vAhasojagaro bhave. pArA. 44; - bhUta tri., chAga ke rUpa meM janmagrahaNa karane abhi. pa. 651; - rA pra. vi., ba. va. - sappA ajagarA nAma, vAlA - tAnaM pu., Sa. vi., ba. va. - ajAnaM sataM ajabhUtAnaM avisA te mahabbalA ..., jA. aTTha. 7.263; - ssa Sa. vi., ..... sa. ni. 1(2).169; - yuddha napuM.. [ajayuddha], bakaroM kA e. va. - ajagarassa eka aGga gahetabbaM mi. pa. 329; - yuddha, bakaroM kI lar3AI - ajayuddha meNDayuddhaM..., dI. ni. parivArita tri., ajagaroM se ghirA huA - to pu., pra. vi., 1.6; mahAni. 270; - yUtha napuM0 [ajayUtha], bakaroM kA e.va. - ajagaraparivArito viya kotthuko, mi. pa. 20; - samUha, bakaroM kA jhuNDa -thaM dvi. vi., ba. ka. - ajapAlabrAhmaNopeta pu., ajagara ke rUpa meM preta - ajagarapetaM nAma addasa, mahantaM ajayUthaM gahetvA ... ajayUthaM paTijagganto, jA. aTTha. dha. pa. aTTha. 2.35; - petavatthu napuM., dha, pa. aTTha. ke eka 3.355; -thena tR. vi., e. va. - brAhmaNo ajayUthena, pahUtejo kathAnaka kA zIrSaka, dha. pa. aTTha. 2.35-37; - mukha napuM.. vane vasaM jA. aTTha. 3.355; - ratha pu., [ajaratha], bakaroM ajagara kA muMha - ajagaramukheneva ajagaramukhaM ... parivattitvA, ke dvArA khIMcA jAnevAlA ratha - the sapta. vi., e. va. - mi. pa. 279; - medA strI., ajagara kI carabI yA vasA - daM kadAhaM ajarathe ca, sannaddhe ussitaddhaje ... pahAya dvi. vi., e. va. - tesaM ajagaramedaM accahAsi bahuttaso, jA. pabbajissAmi, jA. aTTha. 6.57-58; ajarathameNDarathamigarathe aTTha. 3.427; ajagaramedanti ajagarAnaM medaM, jA. aTTha. 3.428. sobhanatthAya yojenti, jA. aTTha. 6.64; - rAja pu. [ajarAja], ajacca tri., jacca kA niSe., [ajAtya], hIna janma vAlA, bakaroM kA rAjA yA svAmI- yaM nu samma ahaM bAlo, ajarAja nIca janma meM utpanna - ccaM pu.. vi. vi., e. va. - vijAnahi, jA. aTTha. 3.245; -- lakkha Na napuM, tatpu. sa., jAtimantaM ajaccaJca, ahaM ujugataM naraM jA. aTTha. 6.121, bakaroM ke lakSaNa yA ina lakSaNoM ko batalAne vAlI vidyA - ajajjara tri., jajjara kA niSe0, [ajarjara], zA. a. vaha, golakkhaNaM ajalakkhaNaM meNDalakkhaNaM ..., dI. ni. 1.9; jo jarjara yA jIrNa nahIM hai, avinAzI, lA. a. nirvANa, mahAni. 281; - laNDikA strI., tatpu. sa., bakaroM kI leMDI jo kabhI jarjara nahIM hotA - raM napuM., dvi. vi., e. va. - kA piNDa, bakare kI leMDI - nALimattA sukkhA ajalaNDikA, ajajjaraJca vo, bhikkhave, desessAmi ajajjaragAmiJca jA. aTTha. 1.401; sakkhissasi tassa mukhe nALimattA maggaM, sa. ni. 2(2).341-42; ajajjaraM dhuvaM apalokitaM. ajalaNDikA khipitu nti, dha. pa. aTTha. 1.289; - vata tri., anidassanaM nippapaJcaM santaM, netti. 46; uppAdajarAhi katipaya tApasoM kI bakaroM ke samAna jIvana-yApana karane anabbhAhatattA ajajjara, netti. aTTha. 245. kI pravRtti - ajavatagovatA hutvA puttaM alabhitvA uyyAnaM ajajjita napuM., jajjita kA niSe0, bhojana se apane ko dUra agamaMsu, jA. aTTha. 4.283; - visANa-baddhika tri., bakare rakhane kA abhyAsa, bhojana kA parivarjana, nirAhAra kI dazA ke zRMga kI taraha konoM vAlA jUtA - kA strI., dvi. vi., - ahaJceva kho pana sabbaso ajajjitaM paTijAneyyaM, ma. ni. ba. va. - ajavisANabaddhikA upAhanAyo dhArenti, mahAva. 1.313; ajajjitAnti abhojanaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 259; - vIthi strI., [ajavIthi], zA. a. bakaroM ke calane 1(2).186; pAThA. ajaddhakaM. yogya mArga, lA. a. mUla-nakSatra se lekara uttarAsALha taka __ ajaJa tri., jaJa kA niSe. [ajanya], 1. manuSyoM ke lie sUrya tathA candramA ke mArga kA bhAga, grISma Rtu kA kAla ayogya, bhayAvaha, pratikUla - aM dvi. vi., e. va. - ajaja - sA vIthi udakAbhAvena ajAnurUpatAya ajavIthIti samA jaJjasavAtaM, asuciM sucisammataM, jA. aTTha. 2.361; ajaJja gatA, sArattha. TI. 1.230; - sadda pu., [ajazabda], bakaroM kI jaJjasasAtanti paTikUlaM amanApameva, tade.; 2. napuM.. anahonI, cillAhaTa, bakaroM kI cIkha, - yadA ajasadaM katvA bali apazakuna, durlakSaNa - iti vitthi ajayaM ca upasaggo upaharanti, tadA so tussati, udA. aTTha. 52; - sIla napuM.. upaddavo, abhi. pa. 401. bakaroM ke samAna tApasoM ke rahane kI pravRtti, Adata yA ajaTAkAsa pu., karma. sa., khulA sthAna, khulI jagaha - saM sAdhanA kA prakAra - ajasIlagosIlakukkurasIlapaJcAtapama- vi. vi., e. va. - cattAro ca Aruppe vinivijjhitvA For Private and Personal Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajanapada 61 ajAnana ajaTAkAsaM pakkhandisu, dha. sa. aTTha. 16; vilo. kaNNacchiddAkAsa. ajanapada pu., janapada kA niSe0, ujAr3a yA nirjana pradeza - dA pra. vi., ba. va. -- janapadApi ajanapadA katA, ma. ni. 2.308. ajanayamAna tri., Vjana, prera., varta. kR. kA niSe., anuppAdaka, anurvara -- no pu.. pra. vi., e. va. - chandaM pemaM rAgaM khantiM akubbamAno ajanayamAno asaJjanayamAno, mahAni. 36%; ajanayamAnoti ponobhavikataNhAvasena ajanayamAno, mahAni. aTTha. 128. ajapa tri., japa kA niSe., maMtra na japane vAlA, maMtra pATha na karane vAlA - pA pu., pra. vi., ba. va. - na japantIti ajapA, mantAnaM anajjhAyakAti attho, udA. aTTha. 42. ajamoda pu., [siMhalI meM ajamojaka = ajamodaka], ajamodA, eka paudhA, vanaspati, eka auSadhIya pAdapa - tikaTukaajamodahiGgujIrakalasuNAdIhi kaTukabhaNDehi, vi. va. aTTha. 155. ajara tri., ba. sa. [ajara], jarA-rahita, nirjara, vaha, jise kabhI bur3hApA na Aye, jIrNatA-rahita, avinazvara - ro pu... pra. vi., e. va. - sabbena tena kusalena, ajaro amaro bhavAti, jA. aTTa. 7.375; - raM napuM.. pra. vi., e. va. - ajaraM anuttaraM yogakkhemaM nibbAnaM, a. ni. 1(2).284. ajarAmara tri., [ajarAmara], jarA-jIrNatA-rahita, amartya, maraNarahita, kabhI na marane vAlA - ro pu., pra. vi., e. va. - assa indasamo rAja, accantaM ajarAmaro, jA. aTTha. 3. 454. ajaLa tri., jaLa kA niSe. [ajar3a], vaha, jo mUrkha nahIM hai, prajJAvAna, jJAnavAn - Lo pu., pra. vi., e. va. - paJavA ajaLo aneLamUgo, dI. ni. 3.211; - LA ba. va. - paJjavanto ajaLA aneLamUgA, a. ni. 1(1).48; - tA strI., bhAva., jaLatA kA niSe. [ajar3atA], jar3atA kA sarvathA abhAva, suvijJatA - ajaLatA aneLamUgatA dullabhA lokasmi a. ni. 2(2).141. ajahita tri., VhA kA bhU. ka. kR. kA niSe., aparityakta, na chor3A huA, vaha, jisakA tyAga na kiyA gayA ho- to pR., pra. vi., e. va. - siriyA ajahito hoti, yo mittAnaM na dubbhati, jA. aTTha. 6.16. ajA strI. [ajA], bakarI, chAgI - tattha ajA ThapetvA .... jA. aTTha. 3.355; AgacchantI vajantI vA, tassa tA vinasuM ajA, tade. ajA ca vibhavaM gatA, tade.. ajAta tri., [ajAta], zA. a. jo kAraNoM dvArA utpanna na kiyA gayA ho, paidA na kiyA gayA ho, anutpanna, abhUta, lA. a. nirvANa - taM napuM.. pra. vi., e. va. - ajAtaM abhUtaM akataM asaGghataM, udA. 165; - te sapta. vi., e. va. - ajAte sAdhu passati, jA. aTTha. 4.24; kAraNasAmaggiyA na jAtaM na nibbattanti ajAtaM, udA. aTTha. 320; - pakkha tri., ba. sa. [ajAtapakSa], pakSiyoM ke ve zizu, jinake paMkha abhI taka utpanna nahIM hue haiM - kkhA pu., pra. vi., ba. va. - ajAtapakkhA taruNA, puttakA mayha kosiya, jA. aTTha. 4.249; - buddhi tri., ba. sa., vaha, jo apane viveka yA svanirNaya taka nahIM pahuMca pAyA hai, avikasita buddhi vAlA - ajAtabuddhidArako, kahApaNAnaM cittavicittadIghacaturassapari maNDalabhAvamattameva jAnAti, visuddhi. 2.64. ajAtasattu pu., [ajAtazatru]. magadha kA samrATa, bimbisAra kA putra, buddha kA samakAlIna - rAjA mAgadho ajAtasattu vedehiputto, dI. ni. 1.42; - nA tR. vi., e. va. - pasenadi rAjA ajAtasattunA pitari mArite taM gAma acchindi, jA. aTTha. 4.304; - tuM dvi. vi., e. va. - kena nu kho upAyena ajAtasattuM gaNheyyAmA ti, tade.. ajAti tri., ba. sa. [ajAti], zA. a. janmarahita sthiti yA avasthA, lA. a. nirvANa - evameva jAti vijjante, ajAtipicchitabbakaM, bu. vaM. 294; ajAtipIti jAtikhepanaM ajAtinibbAnampi icchitabba, bu. vaM. aTTha. 82. ajAtimantu tri., [ajAtimat], nIca kula meM utpanna, adhamakulotpanna, jAraja, dogalA - massa pu., Sa. vi., e. va.- sujAtimantopi ajAtimassa, yasassino pesakarA bhavanti, jA. aTTha. 6.184, vilo. sujAtimantu. ajAnaka draSTa., ayAnaka. ajAnaM/ajAnanta jAnAti ke varta. kR. kA niSe0, na jAnate hue, draSTa. jAnAti. ke anta.. ajAnana napuM.. [ajAnana], anabhijJatA, ajJAna - nena tR. vi., e. va. - te dvIhi kAraNehi Apajjanti anAdariyena vA ajAnanena vA ti. mi. pa. 248; - ka tri., nahIM jAnane vAlA - kA pu., pra. vi., ba. va. - tadAhi supaNNA nAgaM gahetuM ajAnanakAyeva, jA. aTTha. 7.20-21; - tA strI., bhAva., jAnakArI kA abhAva - ya tR. vi., e. va. - ajAnanatAya acetanaM, jA. aTTha. 3.79; - bhAva pu., bhAva., uparivat -- vena tR. vi., e. va. - methunadhammassa ca ajAnanabhAvena, jA. aTTha. 5.190. For Private and Personal Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajAnitabba 62 ajinacamma ajAnitabba tri., [ajJAtavya], na jAnane yogya - ba napuM... samaya vidyamAna eka brAhmaNa kA nAma - ajito nAma pra. vi., e. va. - atho avijJAtamajAnitabba, mahAni. 265. nAmena, ahosiM brAhmaNo tadA, apa. 1.260; 8. eka pratyekabuddha ajAmiga pu.. [ajAmRga]. aja, bakarA, chAga - vAmena sUkaro kA nAma - ajito nAma sambuddho, himavante vasI tadA hoti, dakkhiNena ajAmigo, vibha. aTTha. 466. theragA. aTTha. 1.71; - paha pu., ajita dvArA pUchA gayA ajikA strI., [ajikA]. bakarI - kaM dvi. vi., e. va. - prazna, sa. ni 1(2).42; draSTa. Age; - mANavapucchA strI., alpavayaskA ajA, bakarI chAgI-taM ajikaM katvA attanA ajitamANava ke dvArA kiyA gayA prazna, su. ni. ke eka sutta ajo hutvA, jA. aTTha. 3.244; ajikaJca ajaJca hantvA kA nAma, su. ni. 231-32; cULani. 5-6; su. ni. aTTha. 2. yenakAmaM paleti, jA. aTTha. 5.232; - kA pra. vi., e. va. - 276-277; - sutta napuM., ajitamANavapucchA ke liye su. ni. ajikA caramAnA corA haranti, jA. aTTha. 1.235; - kkhAyita aTTha. meM prayukta zIrSaka su. ni. aTTha. 2.276-277. tri., bakariyoM ke dvArA khAyA huA, kutarA huA, naSTa kiyA ajina' napuM.. [ajina], mRga kA camar3A, mRgacarma, kuraMgamRga huA - aparAnipi paJca paMsukUlAni - gokhAyika kA carma, sAmAnyataH ajina mRgacarma kA prayoga tApasoM ke ajakkhAyika pari. 253, pAThA. ajikAkkhAyita; - khIra dvArA kiyA jAtA hai - cammaM tu ajinaM pyatha, abhi. pa. 442; napuM., bakarI kA dUdha - khIraM nAma gokhIraM vA ajikAkhIraM ajinaM dantabhaNDaJca, jA. aTTha. 5.377; ajinanti vA mahiMsakhIraM vA, pAci. 122; - gopaka pu., bakarI pAlane ajinamigacamma, tade... vAlA - kA pra.vi., e.va.- ajikagopakA core gahissAmAti ajina pu., eka sthavira kA nAma, theragA. kI 129-30 ekamantaM nilInA aTThasu, jA. aTTa, 1.235; pAThA. gAthAoM kA praNetA. ajikAgopakA; - sappi napuM., bakarI ke dUdha se banA huA ajinaM jinAti ke varta. kR. kA niSe. jinAti ke anta. ghI - sappi nAma gosappi vA ajikAsappi vA mahiMsasappi vA, draSTa.. pArA. 376. ajinakkhipa pu./napuM.. kevala dvi. vi., e. va. meM prApta, ajiNNa tri., jiNNa kA niSe. [ajIrNa], nahIM pacA huA tApasoM dvArA paridhAna ke rUpa meM prayukta kRSNamRga kA carma, bhojana, samAsa ke pU. pa. ke rUpa meM hI prayukta; - NNasaGkA jo akhaNDita, parantu bIca meM phaTA rahatA hai - ajinampi strI., apaca ho jAne kI AzaMkA - tumhe gacchatha, maha reti, ajinakkhipampi dhAreti, dI. ni. 1.150; ajinanti ajiNNAsaGkA atthI ti, jA. aTTha. 2.301. ajinamigacamma, ajinakkhipanti tadeva majjhe phAlitaka ajita pu., [ajita], 1. buddha ke samakAlIna cha: dharmAcAryoM dI. ni. aTTha. 1.265; - nivattha tri., bIca se phaTe hue meM se eka kA nAma, jisakA upanAma yA kulanAma kesakambala ajinamRgacarma ko dhAraNa karane vAlA - ttho pu., pra. vi., yA kesakambalI thA - ayaM deva, ajito kesakambalo saGghI e. va.- mahantena jaTaNDuvena ajinakkhipanivattho jiNNo ceva gaNI ca gaNAcariyo ca, dI. ni. 1.43; ajitoti tassa .... yena te bhikkhU tenupasaGkami, sa. ni. 1(1).139; nAma, kesakambalaM dhAretIti kesakambalo, iti nAmadvayaM ajinakkhipanivatthoti sakhuraM ajinacamma ekaM nivattho eka saMsanditvA ajito kesakambaloti vuccati, dI. ni. aTTha. pAruto, sa. ni. aTTa, 1.160; - Ti. yaha bauddha bhikSuoM ke 1.121; 2. bAvarI ke bahina ke putra kA nAma - ajito paThamaM liye anujJAta nahIM thA. anya sampradAya ke tApasoM ke dvArA pahaM, tattha pucchi tathAgataM, su. ni. 1037; 3. dvitIya ise dhAraNa kiyA jAtA thA, ataH ise titthiyadhaja bhI kahA bauddhasaGgItikAlIna eka bhikSu kA nAma - ajito nAma jAtA thA, mahAva. 398. bhikkhu dasavasso saGghassa pAtimokkhuddesako hoti, cULava. ajinacamma napuM.. [ajinacarma], kRSNamRga kA carma - mmaM dvi. 475; ma. vaM. 4.51; 4. licchaviyoM ke eka senApati kA nAma vi., e. va. - attano nisIdanaM ajinacamma mahantaM katvA - ajitopi nAma licchavInaM senApati, dI. ni. 3.10; 5. pasAretvA, jA. aTTha. 5.307; - mmena tR. vi., e. va. - ki eka parivrAjaka yA tApasa kA nAma - ajito paribbAjako, sakhurena ajinacammena, dha. pa. aTTha. 2.372; - dhara tri., a. ni. 3(2).196; 6. buddha-sobhita ke samaya ke eka brAhmaNa- mRgacarma ko dhAraNa karanevAlA - cammavAsIti bodhisattva kA nAma - tadA bodhisatto ajito nAma ajinacammadharo, jA. aTTha. 7.293; - parikkhaTa tri., brAhmaNo hutvA .... jA. aTTa.1.45; 7. sikhi-buddha ke ajinacarma se samalaMkRta, ajinacarma se vibhUSita, For Private and Personal Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ajIraNa ajinadAyaka ajinacarmavastra se AvRta - TA strI., dvi. vi.. ba. va. - ajinacammaparikkhaTA upAhanAyo dhArenti, mahAva. 259; - sadda pu.. ajinacarma kA zabda yA kolAhala - ina tR. vi., e. va.- ajinacammasaddena, muditA honti devatA, apa. 1.15; - sATikA ajina-carma se nirmita vastra yA paridhAna - ya tR. vi., e. va. - imAya ajinacammasATikAya ca kimatthoti. dha. pa. aTTha. 2.373, tula. ajinasATI. ajinadAyaka pu. eka thera kI upAdhi-AyasmA ajinadAyako thero, apa. 1.224. ajinapattA strI., [ajinapatrA], camagAdar3a, gAdura, carmacaTakA, camar3e ke paMkhoM vAlA eka stanapAyI jantu, jo rAta meM hI bAhara nikalatA hai - jatukAjinapattAtha, abhi. pa. 646. ajinappaveNI strI.. [ajinapraveNI]. ajina-mRga ke camar3e ko eka sAtha silakara banAyA gayA cAdara - NiM dvi. vi.. e. va. - assattharaM rathattharaM ajinappaveNiM.... dI. ni. 1.7;- NI pra. vi., e.va.- ajinappaveNIti ajinacammehi maJcappamANena sibbitvA katA paveNI, dI. ni. aTTha. 1.79; - NiyA tR. vi., e. va. - sukhasampharasAya ajinappaveNiyA gahisu, jA. aTTha. 1.63. ajinamigacamma napuM.. [ajinamRgacarma]. eka prakAra ke mRga kA camar3A jisakA prayoga vyavahAra meM zayanAsana ke liye kiyA jAtA hai - mma pra. vi., e. va. - ajinanti ajinamigacamma jA. aTTha. 5.377. ajinayoni pu. [ajinayoni]. mRgoM kA eka prakAra-vizeSa - hariNo migasAraGgA mago ajinayoni ca, abhi. pa.617; tula. mRge kuraGgavAtAyuhariNAjinayonayaH amara. 2.5.8. ajinasATI strI., ajina mRga ke camar3e se banA vastra - TiyA tR. vi., e. va. - kiM te ajinasATiyA, dha. pa. 394 imAhi jaTAhi sakhurAya nivatthAyapi imAya ajinacammasATikAya ca kimattho, dha. pa. aTTha. 2.373; jA. aTTha. 1.459. ajinuttaravAsI tri.. ajinacarma se nirmita uttarAsaGga dhAraNa karanevAlA - te jaTAkhAribharitA, ajinuttaravAsanA, apa. 1.16; ajinuttaravAsohaM vasAmi pabbatantare apa. 1.129; jaTAbhArena bharito, ajinuttaranivAsano, apa. 1.21. ajinupasevita tri., [ajinopasevita]. ajinacarma ko dhAraNa karanevAlA - taM napuM.. pra./dvi. vi., e. va. suciM sugandhaM ajinUpasevitaM. jA. aTTha. 5.402; ajinUpasevitaM upariatthatena ajinacammena upasevitaM. jA. aTTha. 5.403. ajimha tri., jimha kA niSe. [ajihma], sarala, Rju, akuTila - mho pu., pra. vi., e. va. - ajimho paguNo uju, abhi. pa. 708; - tA bhAva.. saralatA, ArjavatA RjutA - yA tasmi samaye ... sAkkhandhassa ... ujutA ujukatA ajimhatA avatA akuTilatA-ayaM tasmiM samaye kAyujukatA hoti,dha. sa. 50-51. ajiya tri., ba. sa. [ajyA]. DorI-rahita, pratyaJcArahita - ajiyadhanudaNDako viya oNatA nemippadesA, vi. va. aTTha. 232 ajira napuM.. [ajira]. AMgana, ahAtA, prAMgaNa - ajiraM caccarAGgaNaM abhi. pa. 218; sa. u. pa. ke rUpa meM kucchiAjira, gharAjira ke anta. draSTa... ajivhatA strI., bhAva. [ajihvatA], jIbha-rahita hone kI avasthA, gUMgApana - nAhaM ajivhatA mUgo, jA. aTTha. 6.19; ajivhatAti samparivattanajivhAya abhAvena mUgo ahaM na bhavAmi. jA. aTTha.6.20. ajivhavantu tri., ba. sa. [ajihvavat]. jIbha-rahita, jihvArahita, jIbha-vihIna - vA pu.. pra. vi.. e. va. - ajivhavAti yathA maccho ajivhatAya na katheti, tathA sevako mandakathatAya ajivhavA bhaveyya, jA. aTTha. 7.190. ajI strI., [ajA, ajikA]. bakarI, ajA, chAgI - uraNI tu ajI ajA, abhi. pa. 502: hanvA uraNiM ajikaM ajaJca, uttAsayitvA yenakAmaM paleti, jA. aTTha. 5.230; ajiyA pAdamolamba mittako viya socatIti, jA. aTTha. 1.235. ajIraka' tri., jo bUr3hA nahIM hotA, jIrNatA se mukta,kSaya yA apakSaya se mukta - sattA pana ajIrakA nAma natthi.dha. pa. aTTha. 267. ajIraka' pu.. apaca, ajIrNa, badahajamI, apAcana kI prakriyA - ko pra. vi., e. va. - kAkAnaM ajIrako nAma natthi. jA. aTTha. 2.301; - kena tR. vi., e. va. - ajIrakena marissati. jA. aTTha. 2.151; ajIrakena kAlamakAsi, jA. aTTha. 3.186; ajIrakena nipannomhi jA. aTTha. 3.197. ajIraNa napuM.. jIraNa kA niSe., ka. vRddhAvasthA kA abhAva, kSaya yA apakSaya kA abhAva, kha. apaca, badahaz2amI-Nena ta. vi., e. va. - ajarasAti ajIraNena, avipattiyAti attho. sa. ni. aTTa, 1.83: - dhammo pu., pra. vi., e. va., apAcya, na pacane yogya - taM pAyAsaM ThapetvA tathAgataM tathAgatasAvakaJca aJassa ajIraNadhammoti jatvA .... su. ni. aTTha. 1.1213; khINAsavassa hi ajIraNadhammopi asthi sa. ni. aTTha. 1.122. For Private and Personal Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajIvaka 64 ajjatA ajIvaka pu., kalpita, kAlpanika, avAstavika, vaha, jisameM ajja a. [adya], Aja, aba, isI dina meM - ajja atrAhe, vAstavika jIvana nahIM hai - ko pra. vi., e. va. - jIvakopi / abhi. pa. 1155; imasmiM kAle ajja, ka. vyA. 573; ajja marati, ajIvakopi marati, jA. aTTha. 1.385. pannaraso uposatho, su. ni. 153; tadajjahaM niggahessAmi ajuTThamArI/ajuTThamArikA strI., pra. vi., e. va., bhUkha ke yoniso, dha. pa. 326; - ajjApi a., [adyApi], aba bhI kAraNa maraNa, AhAra ke upaccheda ke kAraNa mRtyu - ajuGamArIva - ajjApi mUsikA dAsI na punAgacchati, jA. aTTha. 3.1903; khudAya miyye jA. aTTha. 6.77; ajuTThamArIvAti anAthamaraNameva, moro ajjApi tAva me balaM na passatIti .... dha. pa. aTTha. tade.; pAThA. ajadbhumArI. 1.223; - ajjeva a., [aauva], Aja hI, isa samaya hI ajutakara pu.. [ayUtakara, juA na khelane vAlA, ayUtakara - ajjeva me imaM rattiM ... pAto dakkhisi no mataM, jA. aTTha. -re vi. vi., ba. va. - anakkhAkitaveti anakkhe akitave 7.336. ajutakare ceva akerATike ca, jA. aTTha. 5.113. ajjaka/ajjuka pu./napuM. [arjaka], eka prakAra kA ajeguccha tri., jeguccha kA niSe. [ajigupsya], 1. vaha, paudhA - ajjuko sitapannAse samIraNo phaNijjhako, abhi. jisameM dUsaroM ke prati ghRNA yA jugupsA kA bhAva na ho- pa. 579; aggabIjaM nAma - ajjukaM pAci. 53. ccho pu., pra. vi., e. va. - appagabho ajeguccho pesuNeyye ca ajjatagge/ajjadagge nipA., [adyata agre], isa samaya no yuto, su. ni. 858; idha bhikkhu sIlavA hoti... samAdAya se prAraMbha kara, Aja se Age, vartamAna se Age- ajjatagge sikkhati sikkhApadesu- ayaM vuccati puggalo ajeguccho, pANupetaM saraNaM gataM. pArA. 6; ajjataggeti ajjataM AdikatvA, mahAni. 169; 2. prAtimokSasaMvara se yukta zIlavAn bhikSu - pArA. aTTa, 1.131; dI. ni. 1.75. idha bhikkhu sIlavA hoti pAtimokkhasaMvarasaMvuto viharati ajjatana tri., [adyatana], Aja se sambandha rakhane vAlA, ... ayaM vuccati puggalo ajeguccho, mahAni. 169; 3. vartamAnakAlaviSayaka, Adhunika - no pu., pra. vi., e. va. - krodharahita, pratihiMsAbhAva-virahita - ... akkodhano hoti . nAyaM ajjatano dhammo, theragA. 552; - nA ba. va. - netaM ..na kopaJca dosaJca appaccayaJca pAtukaroti ayaM vuccati / ajjatanAmiva, dha. pa. 227; tato paTThAya kira yAvajjatanA, puggalo ajeguccho, mahAni. 169; 4. ATha prakAra ke jA. aTTha. 2.335, sa. u. pa. ke prayoga ke liye draSTa, Aryapudgala - cchA pu., pra. vi., ba. va. - puthujjanakalyANakaM anajjatana. upAdAya aTTha ariyapuggalA ajegucchAti, mahAni. 169. ajjatanAya ajjatana se vyu., ca. vi., pratirU. nipA., Aja ajeyya tri., jinAti ke saM. kR. kA niSe., [ajeya], ke liye - adhivAsetu me, bhante, bhagavA ajjatanAya bhattaM, aparAjeya, naSTa na kiye jAne yogya, anabhibhavanIya - mahAva. 22; dha. pa. aTTha. 1.22, tula. svAtanAya. ajeyyamesA tava hotu metti, jA. aTTha. 7.221; - yyo pu., ajjatanI strI., [adyatanI], eka prakAra ke bhUtakAla ko pra. vi., e. va. - eso nidhi sunihito, ajeyyo anugAmiko sUcita karane vAlI AkhyAta-vibhakti, adya. (laG lakAra)khu. pA. 10; avajjhA brAhmaNA Asu, ajeyyA dhammarakkhitA, samIpejjatanI, ka. vyA. 421; 430, mo. vyA. 6.4, sadda. 3. su. ni. 290; na so rAjA yo ajeyyaM jinAti, jA. aTTha. 887, rU. si. 452; - vibhatti strI., kri. rU. ke aneka 5.501. prayogoM meM se eka, adya. (laG lakAra), Aja se lekara, ajeLaka pu./na.. dva. sa. [ajaiDakama] 1. bakare aura bher3a vartamAna kSaNa se pahale vAle samIpavartI atItakAla meM cAhe - kA pra. vi., ba. va. - ajeLakA kukkuTasUkarA soNasiGgAlA, vaha pratyakSa ho yA apratyakSa, ajjatanI vibhakti hotI hai - dI. ni. 3.53; itivu. 27; - kaM pra. vi., e. va. - ajo ca ajjappabhuti atIte kAle, paccakkhe vA appaccakkhe vA eLako ca ajeLakaM ajeLakA vA ka. vyA. 325; ajeLakaM samIpe ajjatanIvibhatti hoti, ka. vyA. 421. jAtidhamma ma. ni. 1.220; 2. sa. ni. ke eka sutta kA ajjatA strI., ajja se vyu. bhAva., ajjatagge zabda kI zIrSaka, sa. ni. 3(2).530; - paTiggahaNa napuM., bakariyoM vyAkhyA ke sandarbha meM prayukta eka kRtrima zabda, Aja kA aura bher3oM kA dAna ke rUpa meM svIkaraNa - NA pa. vi., e. samaya - taM dvi. vi., e. va. - ajjataggeti ajjataM Adi va. - ajeLakapaTiggahaNA paTivirato samaNo gotamo, dI. katvA ti ... ajjatanti ajjabhAvanti vuttaM hoti, pArA. ni. 1.5. aTTha. 1.131. For Private and Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 65 98. ajjati ajjuna ajjati ajja (bhUvAdi) kA varta. pra. pu., e. va., kamAtA ajjita tri., ajja kA bhU. ka. kR., [arjita], arjana hai, arjita karatA hai, - ajja sajja ajjane, ajjanaM kiyA huA, kamAyA huA - tA pu., pra. vi., ba. va. - ajjanakiriyA, ajjati, sajjati, sadda. 2.345; dhA. pA. ajjanAdIni dukkhAni anubhotvApi ajjitA, saddhammo. 61; dhA. maM. 16. ajjato pa. vi., pratirU. nipA. [adyataH], Aja se lekara ajjitabba tri., ajja kA saM. kR., [arjitavya], kamAne Age - anaNo so mamajjato, cU. vaM. 47.28. yogya, arjana karane yogya - bbo pu., pra. vi., e. va. -- tassa ajjadagge nipA., draSTa. ajjatagge. ajjitabbo accanAraho hitasukhatthikena upacitabboti attho, ajjadivasa pu.. [adyadivasa], vartamAna dina, Aja kA dina khu. pA. aTTha. 179, pAThA. accitabbo. - saM dvi. vi., e. va. - hiyyo pavattampi ajjadivasaM na ajjuka pu., vaizAlI ke eka bhikSu kA nAma - atha kho so pApuNi, jA. aTTha. 4.97. gahapati AyasmantaM ajjukaM etadavoca, pArA. 79. ajjana napuM., [arjana], arjana, prApta karanA, adhigrahaNa, ajjukaNNa pu.. [arjakarNa], eka vRkSa kA nAma - NNA pra. dhana kI kamAI - ajjanAdIni dukkhAni anubhotvApi ajjitA. vi., ba. ka. - ajjunA ajjukaNNA ca, mahAnAmA ca pupphitA, saddhammo. 98; - nAraha tri., [arjanAha], arjanayogya, kamAne jA. aTTha. 7.302. yogya, adhigrahaNa karane yogya - ho pu., pra. vi., e. va. - ajjuNha/ajjaNha nipA., [adya + ahana], kevala Aja ajeyyoti ... ajjanAraho hitasukhatthikena upacitabboti ke dina, Aja ke dina aura rAta ke bace hue samaya meM - attho, khu. pA. aTTha. 179, pAThA. accanAraho. viharema ajjaNho aggisAlamhi, mahAva. 29; ajjaNho, ajjappabhuti nipA., [adyaprabhRti], Aja se lekara - bhante, Agamehi ajja negamassa samayo, pArA. 334. ajjappabhuti atIte kAle paccakkhe vA apaccakkhe vA samIpe ajjuna' pu.. [arjuna], eka guNakArI chAla vAlA vRkSa, arjuna ajjatanI vibhatti hoti, ka. vyA. 421. vRkSa - ajjuno kakudho bhave, abhi. pa. 562, ajjunA ajjaratti strI., Aja kI rAta - ttiM dvi. vi., e. va. - mama ajjukaNNA ca mahAnAmA ca puphitA, jA. aTTha. 7.302, anacchariyaM ajjarattiM haTabhaNDaM Aharita jA. aTTa. 3.447; ajjunA ca piyaGgukA, apa. 1.362, - rukkha pu.. [arjunavRkSa], amma, ajjarattiM... tayopi ... ekacitakasmiM jhAyanti, dha. arjuna vRkSa, anomadarzI-buddha ke bodhivRkSa ke rUpa nirdhArita pa. aTTha. 1.392. vRkSa kA nAma - bodhi tassa bhagavato, ajjunoti pavuccati, ajjava pu./napuM. [Arjava], saralatA, saccAI, ImAnadArI - bu. vaM. 323; anomadassissa pana bhagavato ... ajjunarukkho ajjavo ca maddavo ca, dha. sa. 19; ajjapaJca ca maddavaJca bodhi, jA. aTTha. 1.46. .... khantI ca soraccaJca, a. ni. 1(1).114, sa. u. pa. meM ajjuna pu., devagabbhA ke sAtaveM putra kA nAma - devagabhAya draSTa, anajjava -- tA strI., bhAva., saralatA, ajihmatA - jeTTaputto vAsudevo nAma ahosi ... sattamo ajjuno ... nAma yA ajjavatA ajimhatA avaGkatA akuTilatA-ayaM vuccati ahosi, jA. aTTha. 4.72. ajjavo, dha. sa. 286; - maddava napuM., saralatA evaM dayAlutA ajjuna pu., rAjA pANDu ke eka putra kA nAma - athajjuno yA mRdutA - ve sapta. vi., e. va. - dhamme Thito ajjavamaddave nakulo bhImaseno yudhihilo sahadevo ca rAjA, jA. aTTha. rato. su. ni. 253; - lakkhaNa tri., ba. sa. [ArjavalakSaNa], 5.420... saralatA ke lakSaNa se yukta, avakratA ke lakSaNa se yukta - ajjuna' pu., kekaya kSetra ke eka rAjA kA nAma, mahAbhArata NA strI., pra. vi., e. va. - kAyacittAnaM ajjavalakkhaNA ke sahasrabAhu kArtavIrya arjuna kA saMkSipta nAma - sahassabAhu vA, abhi. ava. 22. ajjuno ca aGgIrase aparajjhitvA, jA. aTTa. 5.130. ajjasaTiM nipA., Aja se chaH dina pUrva se - ajjasadina ajjuna pu., theragA. kI aTThAisavIM kavitA ke racayitA eka dissanti, tenAyaM samaNo sukhI, sa. ni. 1(1).198 (ajja sthavira kA nAma - thero samitigutto ca ... nIto sunago chadivasamattakA paTThAya na dissanti, sa. ni. aThTha. 1.210). nAgito, paviTTho ajjuno isi, theragA. 90. ajjasuve nipA., ajja + suve, Aja athavA kala - ajjuna pu., eka buddha kA nAma - ajjuno nAma sambuddho, ajjasuve ti puriso, sadatthaM nAvabujjhati, jA. aTTha. 3.227. himavante vasI tadA, apa. 2.89. For Private and Personal Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajjhatta ajjunapuSphiya 66 ajjunapuphiya pu., eka sthavira kA nAma - AyasmA ajjunapuphiyo thero imA gAthAyo abhAsittha, apa. 2.95. ajjekadivasaM nipA., kevala Aja ke hI dina - tvaM pana ajjekadivasaM yattha katthaci vasAhIti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).170. ajjekarattiM nipA., kevala Aja rAta bhara ke lie - pATibhoga me upAsakA gahetvA ajjekarattiM jIvitaM dethAti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).243. ajjetarahi nipA., Ajakala, isa samaya - ajjetarahipi taM loke kttatIti, mi. pa. 152. ajjeti ajja (curAdi) varta. pra. pu.. e. va.. 1. sApha karatA hai, dhA. pA. 464; sadda. 1.2: 2. arjita karatA hai, dhA. maM. 125. ajjhakkha pu.. [adhyakSa], pramukha, pradhAna, mukhiyA - ajjhakkho adhikato ceva, abhi. pa. 343. ajjhattaM nipA., kri. vi. [adhyAtma], Antarika rUpa meM, bhItarI taura para, prAyaH isakA prayoga sattva ke vize ke rUpa meM prApta, visuddhi. meM isakA vyAkhyAna avyayI. sa. se niSpanna adhitthi jaise sa. pa. ke samAna, aTTha meM prAyaH vize. ke rUpa meM vyAkhyAta; 1. sattva ke vize. ke rUpa meM - alamidaM ajjhattaM nahAnaM bhavissati, yadidaM bhagavati pasAdoti. sa. ni. 3(2).453; yaM ajjhattaM paccattaM kakkhaLaM khariMgataM upAdinnaM .... ma. ni. 1.245; 2. avyayI. sa. ke adhi jaise avyayapadoM ke samAna kri. vi. ke rUpa meM prayukta - codakena, bhikkhave, bhikkhunA ... paJca dhamme ajjhattaM upaTTApetvA paro codetabbo, a. ni. 3(2).65, ajjhattaJca bahiddhA ca, kAye chandaM virAjaye. su. ni. 205. ajjhatta' tri., ajjhattaM ke sthAna para tathA usI ke artha meM kahIM kahIM prayukta, [adhyAtma]. Antarika, bhItarI, citta se sambaddha - tA' pu.. pra. vi., ba. va. - ajjhattA dhammA, bahiddhA dhammA, ajjhattabahiddhA dhammA, dha, sa. (pra.)4; attAnaM adhikAra katvA pavattAti ajjhattA, ajjhattasaddo panAyaM gocarajjhatte niyakajjhatte ajjhattajjhatte visayajjhatteti catUsu atthesu dissati, dha. sa. aTTha. 93; - ttA' strI., pra. vi., ba. va. - sabbAva paJA siyA ajjhattA .... vibha. 374. ajjhatta abhi. pa. meM isakA vyAkhyAna sattva. ke rUpa meM prApta, Antarika dharma - sasantAne ca visaye gocarejjhattamuccate. abhi. pa. 1040; -cintI tri., [adhyAtmacintI]. Antarika dharmoM ko Alambana banAne vAlA - ntI pu., pra. vi., e. va. - ajjhattacintI satimA, oghaM tarati duttaraM su. ni. 176, ajjhattacintI na mano bahiddhA, nicchAraye saGgahitattabhAvo. su. ni. 390, - tajjhatta tri., atyanta dRr3hatA ke sAtha Antarika dharmoM ko citta kA Alambana banAne vAlA - ajjhatta saddo panAyaM gocarajjhate niyakajjhatte ajjhattajjhatte visayajjhatteti catUsu atthesu dissati, dha, sa. aTTha. 93, vilo. gocarajjhatta; -tika napuM.. ajjhatta se prArambha hone vAlI dha. sa. kI eka tikamAtikA - ajjhattattike evaM pavattamAnA mayaM attAti gahaNaM, dha. sa. aTTha. 92; - pucchA strI., [adhyAtmapRcchA]. adhyAtmaviSayaka prazna, Antarika AlambanoM se sambaddha prazna - aparApi tisso pucchA ajjhattapucchA bahiddhApucchA ajjhattabahiddhApucchA, mahAni. 251; - bandhana tri.. [adhyAtmabandhana], Antarika bandhana arthAt dasavidha cittabandhana - no pu.. pra. vi., e. va. - ajjhattasaMyojanoti ajjhattabandhano, pu. pa. aTTha. 53; - bahiddha tri0, aMzataH bhItarI aura aMzataH bAharI - asthi ajjhatto, asthi bahiddho, atthi ajjhattabahiddho, vibha. 18; - bahiddhArammaNa tri., citta ke Abhyantarika Alambana evaM bAhyAlambana - asthi ajjhattabahiddhArammaNo, vibha. 18; - bahiddhApucchA strI., Antarika evaM bAhya dharmoM se sambaddha prazna - aparApi tisso pucchA- ajjhattapucchA bahiddhApucchA ajjhattabahiddhA pucchA, mahAni. 251; - bahiddhArUpa napuM.. AdhyAtmika evaM bAhya rUpa - ajjhattabahiddhArUpe ti tadubhaye, pArA. 150, - bahiddhAvatthuka tri., Antarika evaM bAhya dharmoM ko mana ke cintana kA AdhAra banAne vAlA- kesu napuM.. sapta. vi.. ba. ka. - iminA ajjhattabahiddhAvatthukesu kasiNesu jhAnapaTilAbho dassito, dha. sa. aTTha. 235; - bAhira tri.. bhItara aura bAhara - rA pu.. pra. vi., ba. va. - aniccaM dukkhaM anattA ca, tayo ajjhattabAhirA, sa. ni. 2(2).6; - bhAtika pu.. sahodara bhrAtA, apanA sagA bhAI- ayaM pana therassa ajjhatabhAtiko, a. ni. aTTha. 1.176; - rata tri., [adhyAtmarata]. antarmukha hokara AdhyAtmika sAdhanAparAyaNa, samAdhistha, samAdhi meM saMlIna - to pu., pra. vi., e. va. - ajjhattarato samAhito. udA. 143; ajjhattarato samAhito, eko santusito tamAhu bhikkhaM dha. pa. 362; ajjhattaratoti gocarajjhattasaGghAtAya kammaTThAnabhAvanAya rato. dha. pa. aTTha. 2.333; - vavatthAna napuM.. [adhyAtmavyavasthAna]. Atmika dharmo para anucintana, Abhyantarika dharmaviSayaka viveka-ne sapta. vi., e. va. - kathaM ajjhattavavatthAne paJjA vatthanAnate jANaM paTi. ma. 69; For Private and Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajjhatta 67 ajjhapatta - vimokkha pu.. [adhyAtmavimokSa), phalakSaNastha arhat- pudgala dvArA sAkSAtkRta vimukti - khena tR. vi., e. va. - ajjhattaM vimokkhAti ajjhattavimokkhena, ajjhattasaGghAre pariggahetvA pattaarahattenAti attho, sa. ni. aTTha. 2.56; - buvAna pu. (liGgaviparyaya)- cAra prakAra ke nIvaraNoM jaise Antarika dharmoM ke apanayana se prApta hone vAle cAra dhyAna - cattAri jhAnAni ajjhattaM nIvaraNAdIhi vuDhAnato ajjhattavuTThAno, paTi. ma. aTTha. 2.139; - saMyojana 1. tri., apane citta ke andara vidyamAna dasa prakAra ke klezoM se yukta - no pu.. pra. vi., e. va. - katamo cAso, ajjhattasaMyojano puggalo, a. ni. 1(1).80; pu. pa. 128; 2. na', citta meM vidyamAna dasa saMyojanoM meM antima pAMca saMyojana - paJcorambhAgiyAni saMyojanAni ajjhattasaMyojanaM. vima. 418; - santi strI., AdhyAtmika zAnti, bhItarI rAgoM arthAt dveSa, moha, krodha, upanAha tathA mrakSa Adi kI zAnti - ajjhattasantiM ajjhattaM rAgarasa santiM, dosassa santi, mohassa santiM, kodhassa ... santi, mahAni. 135-136, - samuTThAna tri., [adhyAtmasamutthAna]. bhItara se samutthita yA utpanna - nA strI., pra. vi., e. va. - imassa neva ajjhattasamuThThavAnA hirI asthi, na bahiddhAsamuhAnaM otappaM jA. aTTha. 1.205, - sambhava tri., bhItara meM utpanna, bhItara meM udbhUta-vo pu., pra. vi., e. va. - ajjhattasambhavo kataJjatAya te, dukkhe ciraM saMsaritaM tayA kate, theragA. 1129, ajjhattasambhavo attani sambhUto hutvApi tava akataJjatAya. theragA. aTTha. 2. 400; - suJa napuM., Antarika rUpa meM dharmoM kI svabhAvazUnyatA - katamaM ajjhattasujhaM? ajjhattaM cakkhaM sujhaM attena vA attaniyena vA niccena vA ... idaM ajjhattasujhaM paTi. ma. 355-356; - ttArammaNa tri., AdhyAtmika dharmoM ko Alambana banAkara utpanna hone vAle - NA pu., pra. vi., ba. va. - katame dhammA ajjhattArammaNA? ajjhatte dhamme Arabbha ye uppajjanti cittacetasikA dhammA-ime dhammA ajjhattArammaNA, dha. sa. 1053; cattAro khandhA siyA ajjhattArammaNA, siyA bahiddhArammaNA, vibha. 69. ajjhattika tri., ajjhatta se vyu. [AdhyAtmika]. apane se sambaddha, apane se sambandha rakhanevAlA-kaM napuM, pra. vi., e. va. - tattha cakkhAdipaJcavidha attabhAvaM adhikicca pavattattA ajjhattika, sesaM tato bAhirattA bAhiraM visuddhi. 2.77; - kA pu., pra. vi., ba. va. - bAhirA hesA rakkhA, nesA rakkhA ajjhattikA, tasmA tesaM arakkhito attA, sa. ni. 1(1).89%; vividha tAtparyoM meM prayukta 1. apane vyaktitva athavA zarIra se sambandhita - aTThArasa kho panimAni, bhikkhave. taNhAvicaritAni ajjhattikassa upAdAya, a. ni. 1(2).241; vijJaANakkhandho ajjhattiko, vibha. 74; 2 aparihArya avibhAjya, apRthakkaraNIya - ajjhattikaM bhikkhave, aGganti karitvA ..., sa. ni. 3(1).122; iti. du. 9; 3. apane svayaM ke ghara yA bandhujanoM se sambaddha AtmIya jana, AtmIya parigraha - evaM, mahArAja, yo sakaM porANaM ajjhattikaM janaM nIharitvA ... AgantukaMpiyaM karoti, jA. aTTha. 3.356, niyakoti ajjhattiko ekapitarA jAto, jA. aTTha. 6.274; - kammaTThAna napuM.. [AdhyAtmika karmasthAna]. dhyAna-prakriyA meM citta ko sthira karane ke lie batalAe gaye 40 prakAra ke bhItarI Alambana - tathArUpa vanasaNDaM anupavisitvA ajjhattikakammadvAnaM sammasanto. dha. pa, aTTha. 1.210; - dAna napuM., AdhyAtmika dAna, svakIya aGgoM kA dAna - ahaM ajjhattikadAnaM dAtukAmo, jA. aTTa. 4.360, - bAhira tri., bhItarI aura bAharI - re napuM., dvi. vi., ba. ka. - ajjhattikabAhire Ayatane abhinandanti, mi. pa. 72, - vatthuka tri., AdhyAtmika vastu vAlA, jJAna kI prakriyA meM indriyoM ko AdhAra banAne vAlA - kA pu., pra. vi., ba. va. - ajjhattikavatthukA bAhirArammaNA, vibha. 348, - saGgaha pu., [AdhyAtmika saMgraha], Antarika athavA citta ke kuzala dharmoM kA saMgraha - haM dvi. vi., e. va. - tato paTThAya ca ajjhattikasaGgahameva karonto dAnAdIni puAni katvA saggaparAyaNo ahosi, jA. aTTha. 3.356; - santati strI., citta evaM caittasika jaise bhItarI dharmoM kA nirantara pravAha - yA tR. vi., e. va. - vuccate, ajjhattikasantatiyA visesapaccayattA, ma.ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).217; - sutta napuM.. sa. ni. ke eka sutta kA nAma, sa. ni. 2(1).165. ajjhapatta tri., adhipatati kA bhU. ka. kR. [abhyApatita].1. akasmAt jhapaTTA mAranevAlA, apane pAsa acAnaka pahuMcA huA, ur3akara acAnaka TUTa par3ane vAlA, AkramaNa karane vAlA - ttA pra. vi., ba. ka. - ubho pakkhe sannayaha lApaM sakuNaM sahasA ajjhappattA, sa. ni. 3(1).225; - tto pu.. pra. vi., e. va. - bhujaGgamo kakkaTamajjhapatto, jA. aTTha. 3.259; mahodadhiM haMsoriva ajjhapatto, su. ni. 1140; 2. sammUchita, behoza - taM strI., vi. vi., e. va. - tamajjhapattaM rAjaputtiM, udakenAbhisiJcatha, jA. aTTha. 7.343; tattha ajjhapattanti attano santikaM pattaM, pAdamUle patitvA visacibhUtanti attho, tade.. For Private and Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajjhapatvA 68 ajjhApanna ajjhapatvA ajjha + /pata kA pU. kA. kR., acAnaka Akara, vineti, pArA. aTTha. 1.15, saMyamavela atibhavitvA pavatto akasmAt upasthita hokara - tamajjhapatvA upanisIdi, AcAro ajjhAcAro vItikkamo, sArattha. TI. 1.61; lA. a. mahAsoNassa heTTato, bu. vaM. 11.3. kAyasaMsarga-viSayaka durAcAra ke vizeSa artha meM bhI prayukta - ajjhabhavi adhi + ava + vbhU kA adya0, pra. pu.. e. va. yasmA panetaM samApajjantassa yo so kAyasaMsaggo nAma so [abhyabhUt], abhibhUta kiyA, prabhAva meM le liyA, parAbhUta kara atthato ajjhAcAro hoti, pArA. aTTha. 2.109. diyA, vinAza ko prApta karA diyA - taM maM paGko ajjhabhavi, ajjhAcAre sapta. vi., pratirU. nipA., duHzIlyAdi pApakarmoM jA. aTTha. 2.66; ajjhabhavIti adhiabhavi vinAsaM pApesi, ke viSaya meM - adhisIle sIlavipanno hoti, ajjhAcAre tade.. AcAravipanno hoti.... mahAva. 82; - Ti. pArAjika evaM ajjhabhAsi adhi + bhAsa adya. pra. pu., e. va., bolA, kahA saGghAdizeSa ina ApattiyoM ko chor3akara zeSa pAMca ApattiyoM - atha kho kasibhAradvAjo brAhmaNo bhagavantaM gAthAya ajjhabhAsi. meM parigaNita pApakarmoM ko ajjhAcAra kahate haiM - itare su. ni. (pR.) 96; evaM vutte mAro pApimA bhagavantaM gAthAya paJcApattikakkhandhe Apanno ajjhAcAre AcAravipanno nAma, ajjhabhAsi, dha. pa. aTTha. 1.243. mahAva. aTTha. 258. ajjhabhAsittha adhi + VbhAsa adya., pra. pu., e. va. Atmane, ajjhAciNNa tri., adhi + A + /cara kA bhU. ka. kR., uparivat - rAjAnaM kAliGga taramAno ajjhabhAsittha jA. [adhyAcIrNa], niyamoM kA ullaMghana karake athavA anucita aTTha. 4.210. rUpa meM Acarita, vyavahRta yA prayukta - NNaM napuM0. pra. vi., ajjhayana napuM. [adhyayana], vedoM kA adhyayana, kaNThasthIkaraNa, e. va. - bahu assAmaNakaM ajjhAciNNaM hoti, cULava. 183, svAdhyAya, paThana, zikSaNa - brAhmaNo nAma ajjhayanaajjhApana- ma. ni. 3.33, idaM me Acariyena ajjhAciNNaM, cULava. 470. dAnappaTiggahaNadamasaMyamaniyamapubbamanusaddhipaveNivaMsadharaNo, mi. ajjhAjIve sapta. vi., pratirU. nipA., jIvikopArjana ke pa. 212, tula. ajjhAna, ajjhAyana, ajjhena, viSaya meM - appamattako so, Ananda, vivAdo yadidaM ajjhAjIve ajjhavodahi ajjha + ava + daha adya., pra. pu., e. va., vA adhipAtimokkhe vA, ma. ni. 3.31; ajjhAjIveti AjIvahetu banda kara diyA - ubho hatthehi saMgayha paJjare ajjhavodahi. AjIvakAraNA, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.24. jA. aTTha. 5.360. ajjhApajjati adhi + A + vpada kA varta., pra. pu., e. va., ajjhAgAre sapta. vi., pratirU. nipA., apane ghara meM - [adhyApadyate], aparAdha karatA hai, atyadhika dUra pahuMca jAtA mAtApitaro ajjhAgAre pUjitA honti, a. ni. 1(1).156%3; hai, atikramaNa karatA hai, bhikSusaMgha ke liye nirdhArita ApattiyoM itivu. 78. meM Apanna hotA hai - catubidhaM vacIduccaritaM bhAsamAno ajjhAcarati adhi + A + Vcara varta., pra. pu., e. va., ajjhApajjati nAma, dha. sa. aTTha. 262 - nto varta. kR., pu., duHzIlyAdi akaraNIya pApakarmoM kA AcaraNa karatA hai, pra. vi., e. va. - adiTThassa hoti pArAjika dhamma akuzala karmoM ko karatA hai - idha, visAkhe, mAtugAmo yaM ajjhApajjanto, pArA. 256. bhattu amanApasaGghAtaM taM jIvitahetupi na ajjhAcarati, a. ni. ajjhApana' napuM.. adhi + (i ke prera. se vyu. [adhyApana]. 3(1).99, yaM pana manena dussIlyaM ajjhAcarati, dha. sa. aTTha. prazikSaNa, adhyApana - brAhmaNo nAma ajjhayana ajjhApana ..... paveNivaMsadharaNo, mi. pa. 212. ajjhAcariya adhi + A + Vcara kA saM. kR. [adhyAcarya], ajjhApana napuM, VjhA ke prera. kA niSe0, aprajvalana, nahIM niyamoM kA atikramaNa karake kiye gaye duHzIlyAdi pApakarma: bujhAnA, dAhasaMskAra nahIM karanA - iti allahatthassa - vatthu napuM, pApakarmo kI AdhArabhUta vastu - abrahmacariyassa ajjhApanaM nAma ayaM dutiyo sAdhunaradhammo, jA. aTTha. 7.208. pana cattAri aGgAni bhavanti ajjhAcariyavatthu ca hoti, tattha / ajjhApanna tri., adhi + A + Vpada kA bhU. ka. kR., ca sevanacittaM paccapaTTitaM hoti.... khu. pA. aTTha. 21. [adhyApanna], 1. kartR. vA. meM - aparAdha kiyA huA, ajjhAcAra pu.. [adhyAcAra], zA. a. vyatikrama, ullaMghana, aparAdha meM Apatita - nnAya pu.. ca. vi., e. va. - pApakarma - vItikkamojjhAcAro, abhi. pa. 430, garudhamma ajjhApannAya bhikkhuniyA, cULava. 418; - nno pu.. kAyikavAcasikaajjhAcAranisedhanato cesa kAyaM vAcaJca pra. vi., e. va. - pArAjikaM dhamma ajjhApannosi, pArA. 256, 135. For Private and Personal Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajjhApita 69 ajjhAvasati 2. karma. vA. meM - kiyA gayA aparAdha - nnA strI., pra. vi., ajjhAyati adhi + vs kA varta., pra. pu., e. va., [adhyeti], e. va. -- Apatti ajjhApannA vA hoti, mahAva. 131, sa. u. kaNThastha karatA hai, adhyayana karatA hai, par3hatA hai, smaraNa pa. ke rUpa meM anajjhA., attajjhA. ke anta. draSTa; - ka karatA hai - taM ajjhAyatIti ajjhAyako, dI. ni. aTTa. tri., ajjhApanna se vyu., uparivat - ko pu., pra. vi., e. va. 1.200; tula. ajjheti, adhIyati, adhIte, sajjhAyati.. -- antimavatthu ajjhApannako paTijAnAti, mahAva. 151. ajjhArAma nipA., adhi + ArAme, ArAma ke bhItara, ArAma ajjhApita tri., jhApita kA niSe., bhasma nahIM kiyaa| arthAt bauddhavihAra ke antaHparisara meM - na ca, bhikkhave, gayA, nahIM jalAyA gayA - te napuM., sapta. vi., e. va. - na / ajjhArAme upAhanA dhAretabbA, mahAva. 261, hi matasarIre ajjhApite taM susAnaM nAma hoti, visuddhi. ajjhAruLha tri., ajjhAruhati kA bhU. ka. kR., 1. adhika 1.75. Upara uThA huA, unnata, samunnata - LhA pu.. pra. vi., ba. ajjhApILita tri0, adhi + A + /pILa kA bhU. ka. kR., va. - yehi rukkhA ajjhAruLhA obhaggavibhaggA vipatitA atyanta utpIr3ita, atizaya saMtapta, atyaMta kRzatA ko prApta / senti , sa. ni. 3(1).117. - tA pu., pra. vi., ba. va. - khuppipAsAya ajjhApIlitA, pe. ajjhAruha tri., [adhyAruha], zA. a. bhItara se bAhara kI va. aTTha. 157; pAThA. aTTA pILitA. ora yA bAhara se bhItara kI ora uThate hue utpanna hone ajjhApekkhiMsu ajjha + apa + Vikkha kA adya0, pra. pu... vAlA, lA. a. 1. parAzrayI, parajIvI- hA pu., pra. vi., e. ba. va., lAparavAhI kiyA, parityAga kiyA, avahelanA kI, va. - bhikkhave, mahArukkhA aNubIjA, mahAkAyA rukkhAna tiraskAra kiyA - yena kiccena sampattA, ajjhApekkhiMsa ajjhAruhA, sa. ni. 3(1).117, jA. aThTha. 3.353; tAvade, apa. 1.185, tula. ajjhupekkhiMsu. nigrodhAdayo rukkhA ajjhAruhA hutvA mahantampi ajhaM vanappati ajjhAbhava pu.. adhi+ A + bhU se vyu., Adhipatya parAbhava, atikkamma vavantIti, tade.; 2. abhibhUta karane vAlA, dabAne paraspara vyavahAra, samAgama - pubbevajjhAbhavaM tassa, rakkhe vAlA - paJcime bhikkhave AvaraNA nIvaraNA cetaso ajjhAruhA akkhIva paNDito, jA. aTTha. 2.296. paJaAya dubbalIkaraNA, sa. ni. 3(1).117. ajjhAbhavati adhi + A + vbhU kA varta, pra. pu., e. va., ajjhAruhati adhi + A + ruha kA varta, pra. pu., e. va., atyadhika abhibhUta karatA hai, vizeSa rUpa se parAbhUta karatA paropajIvI latA kI taraha kisI ko cAroM tarapha se lapeTa hai - yathA naM so na ajjhAbhavati .... jA. aTTha. 2.297. letA hai, bhayabhIta karatA hai, atyAcAra karatA hai - ajjhAruhati ajjhAya pu.. [adhyAya]. khaNDa, kisI grantha kA eka bhAga, dummedho, gova bhiyyo palAyinAnti, sa. ni. 1(1),256; pAThA. sarga - saggojjhAye divepyatha, abhi. pa. 911. ajjhosahati. ajjhAyaka' pu., ajjhAyati se vyu. [AdhyAyika, adhyAyina]. ajjhAroha pu0, vizAla pAMca sau yojana lambI eka bar3I adhyayana karane vAlA, adhyayanazIla, vedoM ko par3hanevAlA, machalI - Anando ca timindo ca ajjhAroho mahAtimi, vedapAThI, vedoM ke pATha meM pAraGgata, vedajJa - antevAsI hoti abhi. pa. 673, atItasmihi kAle mahAsamudde cha mahAmacchA ajjhAyako mantadharo tiNNaM vedAnaM pAragU, dI. ni. 1.76; ahe . tesu Anando timinando ajjhArohoti ime tayo ajjhAyakopi ce assa, tiNNaM vedAnaM pAragU, theragA. 1180; macchA paJcayojanasatikA, jA. aTTha. 5.459. ajjhAyako yAcayogI, Ahutaggi ca brAhmaNo, jA. aTTha. ajjhAvara pu., sahacara, sAthI, samavAya, samUha - raM dvi. vi., 7.45; - kula napuM.. vedamantrapAThI brAhmaNoM kA parivAra yA e. va. - bhavantaM ajjhAvaraM katvA, soNaM yAcemu saMvara jA. vaMza - ajjhAyakakule jAtA, brAhmaNA mantabandhavA, su. ni. aTTha. 5.309, saMbhavataH ajjhAcAra ke sthAna meM prayukta apa.. 140; ajjhAyakakule jAtA ti mantajjhAyake brAhmaNakule ajjhAvasati adhi + A + Vvasa kA varta, pra. pu., e. va. jAtA, su. ni. aTTa, 1.153. [adhyAvasati]. zAsaka yA adhipati ke rUpa meM nivAsa ajjhAyaka pu., jhAyaka kA niSe., dhyAna-virahita, dhyAnavipanna, karatA hai, viziSTa prakAra kI jIvanapaddhati meM Ananda letA dhyAna na karane vAlA - kA pra. vi., ba. va. - na dAnime hai - sace agAraM ajjhAvasati rAjA hoti cakkavatti, su. ni. jhAyantIti kho, vAseTTa, ajjhAyakA ... jhAnavirahitAnaM (pR.) 166; eso ariyasAvako vijitasaGgAmo tameva saGgAmasIsaM brAhmaNAnaM garahavacanaM, dI. ni. aTTha. 1.200. abhivijiya ajjhAvasatIti, itivu. 55; - si ma. pu., e. For Private and Personal Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajjhAvasathe 70 ajjhiTTha va.- taM kiM maJjasi, mahArAja, phItaM kuru ajjhAvasasIti, adAna., adosa., aneka., amoha., alobha., ahita.. AkAsa., ma. ni.2.268; - sAmi u. pu., e. va. - evaM bho rakhapAla, upAdinnaka., ulAra, eka., evaM., kalyANa., jAna., gAma.. phItaM kuru ajjhAvasAmI ti, ma. ni. 2.268; - nto varta. dAna., nAna., nissaraNa., nekkhamma., paNIta., para., paviveka., kR., pu.. pra. vi., e. va. - yadi, bhante nAgasena, gihI puggala., purisa., maha., yathA., visama., veneyya., hita., hIna. odAtavasano kAmabhogI puttadArasambAdhasayanaM ajjhAvasanto ke anta. draSTa; - gahaNa napuM.. [adhyAzayagrahaNa], manodazAoM ... ArAdhako hoti. mi. pa. 228; - satA tR. vi., e. va. - kA grahaNa, dUsare ke mana ke vicAroM ko pakar3anA yA samajhanA nayidaM sukara agAraM ajjhAvasatA ... brahmacariyaM carituM, ma. - atheko sakuNo sabbesaM ajjhAsayaggahaNatthaM tikkhattuM sAvesi. ni. 2.255; - santehi tR. vi., ba. va. - sakkA gehaM jA. aTTha. 2.291; - pUraNa napuM.. apane abhiprAya kI pUrNatA ajjhAvasanteheva puJAni kAtuMdha. pa. aTTha. 1.5; - sataM Sa. - puNNapattanti tava ajjhAsayapUraNaM puNNapattaM dadAmIti, jA. vi.. e. va. - yaJca gihInaM agAraM ajjhAvasataM ... padhAnaM, aTTha. 7.291; - phala napuM.. apane abhiprAya ke anurUpa phala a. ni. 1(1).65; - seyyAma vidhi.. u. pu.. ba. va. - tampi - soLasavassehi katavAyAmassa samiddhaM ajjhAsayaphalaMdassetu mayaM, bho rakhapAla, abhivijiya ajjhAvaseyyAmAti, ma. ni. evamAha, jA. aTTha. 6.19; - sampanna tri., uttama manovRtti 2.268; - si adya., pra. pu., e. va. - sA vayappattA patikulaM se sampanna vyakti, udAra abhiprAya vAlA - nnaM napuM.. dvi. gantvA agAraM ... ajjhAvasi, jA. aTTha. 1.150; - siMsu vi., e. va. - eka ajjhAsayasampanna upaTThAkakulaM disvA, adya.. pra. pu.. ba. va. - tato paTThAya yAvajIvaM samaggA dha. pa. aTTha. 2.54; - yAnurUpa tri., 1. apane mAnasika sammodamAnA phItaM dharaNiM ajjhAvasiMsUti, jA. aTTha. 5.303; abhiprAyoM ke anurUpa, svakIya mAnasika vRttiyoM ke anukUla -sissati bhavi., pra. pu., e. va. - kUTAgAravarUpetaM, byamhaM - paM napuM., vi. vi., e. va. - athAyasmA saMkicco tassa ajjhAvasissati, apa. 1.92; - sitvA pU. kA. kR.- taM yUpaM ajjhAsayAnurUpaM kammaTThAnaM Acikkhi, pe. va. aTTha. 52; ussApetvA ajjhAvasitvA ... agArasmA anagAriyaM sabbena vittaM paTipAdaye tuvanti ... bhogena tumha ajjhAsayAnurUpaM pabbajissati, dI. ni. 3.56. pe. va. aTTha, 94; 2. kisI kI icchA ke anusAra - attano ajjhAvasathe sapta. vi., pratirU. nipA., ghara meM, AvAsa ke ajjhAsayAnurUpaM dutiyagAthAya vuttAya sulasA ThAnuppattikAraNaM andara, nivAsa meM - anApatti ajjhArAme vA ajjhAvasathe vA paTilabhitvA, jA. aTTha. 3.387; yathAmatiM te ti idAni tava uggahetvA vA uggahApetvA vA nikkhipati, pArA. 358. ajjhAsayAnurUpaM karomAti vadati, jA. aTTha. 7.198; - ajjhAvuTTha/ajjhAvuttha tri., ajjhAvasati kA bhU. ka. kR.. yAnusandhi pu., zrotAoM ke mAnasika abhiprAya ke anurUpa [adhyuSita], kisI ke dvArA adhigrahaNa kiyA huA yA AbAda bhagavAn buddha dvArA diye gaye upadeza ko dhyAna meM rakhakara kiyA huA - TuM napuM. dvi. vi., e. va. - ajjhAvuTuM suttoM meM upadezoM kA krama-vinyAsa, suttoM kI tIna anajjhAvuTuM vA AcikkhitabbacULava. 353; - pAsAda pu.. anusandhiyoM meM se eka - tayo hi suttassa anusandhIAbAda kiyA huA mahala - do pra. vi., e. va. - bhaddaji, pucchAnusandhi, ajjhAsayAnusandhi, yathAnusandhIti, dI. ni. tayA mahApanAdarAjakAle ajjhAvutthapAsAdo, jA. aTTha. aTTha. 1.104; paresaM ajjhAsayaM viditvA bhagavatA vRttasuttavasena 2.276; - ghara napuM.. AbAda kiyA huA ghara - raM pra. vi.. ajjhAsayAnusandhi veditabbo, jA. aTTha. 1.105. e. va. - sakagharaM nAma pubbaJAtigharampi attanA sAmibhAvena ajjhAsayaM sapta. vi., pratirU. nipA., mAnasika abhiprAya ke ajjhAvutthagharampi, pe. va. aTTha. 21. sambandha meM, mAnasika abhiprAya ko dRSTi meM rakhakara - so ajjhAsaya pu.. adhi + A + VsI se vyu. [adhyAzaya], zA. bhagavA vigatakathaGkatho pariyositasaGkappo ajjhAsayaM a. vizrAma karane kA sthala, kisI vastu ko rakhane kA AdibrahmacariyaM.... dI. ni. 2.165. Azraya sthala yA pAtra, Asana, lA. a. mAnasika abhiprAya, ajjhAhAra pu.. [adhyAhAra], ApUrti, saMbharaNa avidyamAna zrotAoM kI manodazA - yaM dvi. vi., e. va.- bhagavA tesaM vastu ko kahIM anyatra se lAkara rakha denA - atrApi ajjhAsayaM oloketvA .... jA. aTTha. 1.96; - to pa. vi., uSpannanti ajjhAhAravasena tatoti.... sadda. 3.727. e. va. - dvIhAkArehi hoti ajjhAsayato vA visayAdhimattato ajjhiTTa tri., ajjhesati kA bhU. ka. kR. [adhyeSTa], icchita, vA, dha. sa. aTTha. 365; sa. u. pa. ke rUpa meM attajjhA.. nivedita, prArthita, Amantrita, dharmadezanA-hetu abhyarthita -ho For Private and Personal Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ajjupagacchati pu0, pra. vi., e. va. - paricArakasoLasAnaM brAhmaNAnaM ajjhiTTo puTTho paJheM vyAkAsi su. ni. (pR.) 246; aDiTTo na vikampeyya sa rAjavasatiM vase jA. aDa. 7.187 mahindatperena ajjhiTTho .. dhammAsane nisIdi pArA. a. 70 tula. ajjhasita. ajjhupagacchati varta, pra. pu. e. va., adhi-upa + gam [ abhyupagacchati] anumodana detA hai, sahamati pradAna karatA hai, kisI niSkarSa para pahuMcatA hai cche vidhi. pra. pu. e. da. [ abhyupagacchet] anumodana deM, sahamati pradAna kareM. kisI niSkarSa para pahuMce acyupagacche ghAtaM, yo viJAyeva satthuno vacanaM therIgA 476; ajyupagaccheti sampaTiccheyya therIgA. aTTha. 309; - pAgami adya., pra. pu. e. va. - dhanuM kaNDaM nikkhippa, saMyamaM ajjupAgama jA. a. 2.331 - pAgamuM pra. pu. ba. va.. sabbe paJjalikA hutvA isInaM ajjhupAgamunti, jA. aTTha. 5.315; gato bhU. ka. kR. pu.. pra. vi. e. va. vevaNNiyaM hi ajyupagatoti pabbajitena abhiSTaM pacyavekkhita a. ni. 3(2). 72: pabbajito pi bhaNDukAsAvavatthavasano parapiNDamajjupagato... AyaM dhammaM kusalaM. mi. e. 228. - - - www.kobatirth.org - ajjhupagamana napuM., [ abhyupagamana ] svIkaraNa, sahamati, anumodana, upagamana yA tiNavatthArakarasa kammassa kiriyA karaNaM upagamanaM ajjupagamanaM adhivAsanA appaTikkosanA cULava. 220. ajjupAvekkhi adhi + ava upa + visa aya., pra. pu.. e. va., Asana para baiThA sumukho ajjupAvekkhi - dhataraTThassanantarA, jA. aTTha. 5.373. ajyupekkhakatA strI, ajjupekkhaka kA bhAva. [adhyupekSakatA ]. madhyasthatA, taTasthatA, cittasamatA, nirapekSatA - tato paraM pana kattabbAbhAvato ajyupekkhakatAsaGghAtena majjhattAkArena paTipajjitabba, dha. sa. aTTha. 240. ajnupekkhati adhi + upa ikkha kA varta. pra. pu. e. va. [bau. saM. adhyupekSati] upekSA karatA hai, nirapekSa dRSTi se dekhatA hai, taTasthabhAva se anucintana karatA hai, sahatA hai kAlena kAla ajyupekkhati a. ni. 1 (1) 290, ajyupekkhati kAlena, so yogI kAlakovido, mahAni, 385 - si varta., ma.pu. e. va. amhe dabbena mallaputena viheThiyamAne ajjupekkhasi cULava. 180 kkhatha varta, ma. pu. ba. va. bhante, tumhe rAjagehe bhuJjamAnA... lokaM vinAsente kasmA ajjhupekkhatha, jA. aTTha. 5.217; - kkheyya vidhi., pra. pu0, - - 71 ajyeti e.va. samAhitacittamajJAya, ajyupekkheyya tAvade mahAni, 385; - kkheyyAma vidhi, u. pu. ba. va. - yaMnUnaM mayaM catutthe migajAte ajyupekkheyyAmAti. ma. ni. 1.213: vikha adya. pra. pu. e. va. piye pute latAya bandhitvA tena brAhmaNena latAya anumajjIyante divA ajjupekkhi. mi. pa. 256 - kkhiMsu adya., pra. pu. ba. va. - yaMnUnaM mayaM catutthe migajAte ajjupekkheyyAmA ti ajyupekkhisu ma.ni. 1.213: kkhissatha bhavi. ma. pu. ba. da. asthi nAma, Ananda, thera bhikkhu vihesiyamAnaM ajjupekkhirasatha a. ni. 2 (1).181; - kkhiya pU. kA. kR. - ukkAsitaJca khipita, ajjupekkhiya subbatA bu. vaM. 291 kkhitabbo saM. kR. pu. pra. vi. e. va. asthi bhikkhade puggalo ajjupekkhitabbo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupAsitabbo, a0 ni0 1 (1). 149 kkhitA kri. nA. pra. vi. e. va. yasmiM samaye, bhikkhave, bhikkhu tathAsamAhitaM cittaM sAdhukaM ajjupekkhitA hoti, sa. ni. 3 (1). 86. - ajjhapekkhana napuM., adhi + upa + ikkha se vyu., kri. nA. [ adhyupekSaNa] niSpakSatA, nirapekSatA, taTasthatA, samabhAva cittacetasikAnaM ajyupekkhanavarona samappakttAnaM AjAneyyAnaM ajjupekkhanasArathi viya daTThabbA, dha. sa. aTTha 178. ajjhapekkhanA strI. nirapekSatA, upekSA, madhyasthatA, taTasthatA - yA upekkhA upekkhanA acyupekhanA majjhattatA cittassa upekkhAsambojA ayaM duSyati upekkhAsamboDAre vibha - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only -- 260. ajjupeta tri. ajnupeti kA bhU. ka. kR. [ abhyupeta]. pUrNatayA yukta, pUrNatayA anvita to pu0, pra. vi., e. va. - suciraM avanipAlo saJJamaM ajjhupeto, dA. vaM. 4.5. ajjupeti varta. pra. pu. e. va. (adhi-upa + i) [ abhyupa + i) samIpa meM jAtA hai, kisI sthAna meM vizrAma ke lie pahuMcatA hai, Azaya yA manobhAva ko grahaNa karatA hai peyya vidhi. pra. pu. e. va. samIpa meM jAe kisI sthAna meM vizrAma ke liye pahuMce, Azaya yA manobhAva ko grahaNa kare - tameva AsayaM ajjupeyya, dI. ni. 3.16 - si adya, pra. pu. e. va. so varaM varaM migasaTTe vaghitvA mudumaMsAni mudumaMsAni bhakkhayitvA tamevaM AsayaM ajjupesi, dI. ni. 3. 17; - ssaM adya., u. pu. e. va. - ahaJca naM mAlinI acyupessaM jA. aTTha. 4.398. ajjheti' adhi + i. varta, pra. pu. adhyayana karatA hai, svAdhyAya karatA hai. e. va.. par3hatA hai, vyAkaraNaM ajjheti Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajjheti 72 ajjhottharati vedeti ca, su. ni. aTTha. 2.153; vividha prayogoM ke liye ajjhetabba, ajjheyya, ajjhapitabba, ajjhApanIya Adi ke anta. draSTa.. ajjheti adhi + Vi, varta, pra. pu., e. va., zoka karatA hai, vilApa karatA hai, zokaparyAkula hotA hai - na so socati nAjjhati, mahAni. 323. ajjhena napuM.. [adhyayana], par3hanA, vedapATha, svAdhyAya, aE yayana - naM dvi. vi., e. va. - ajjhenaM kho, bho gotama, brAhmaNA catutthaM dhamma paJjapenti, puJjassa kiriyAya, ma. ni. 2.423; - nena tR. vi., e. va. - idhekacco jAtiyA vA gottena vA ... ajjhenena vA ... mAnaM jappeti, vibha. 405, ajjhenamariyA pathaviM janindA, jA. aTTa. 7.53, tula. ajjhayana, ajjhAyana, ajjhAna pariyajjhena, sa. u. meM chanda0, jhAna., manta. ke anta. draSTa.; - kutta napuM, aneka granthoM kA nirarthaka saiddhAntika jJAna - ajjhenakuttaM paradArasevanA, su. ni. 245; ajjhenakuttanti niratthakamanekaganthapariyApuNanaM. su. ni. aTTa, 1.263; pAThA. ajjhenakuTuM, ajjhenakujja. ajjhe sati adhi + esa kA varta., pra. pu., e. va. [adhyeSati], kahatA hai, anurodha karatA hai, vizeSa rUpa se dharmopadeza ke liye prerita karatA hai - sAmaM vA dhamma bhAsati paraM vA ajjhesati, a. ni. 3(1).6; - nti pra. pu., ba. va. - eteneva upAyena yAva saGghanavakaM ajjhesanti, mahAva. 145; - si adya., pra. pu., e. va. - atha kho devadatto ... sAriputtaM ajjhosi, cULava. 339; - situM nimi. kR. - anujAnAmi, bhikkhave, therena bhikkhunA sAmaM vA dhamma bhAsituM paraM vA ajjhasituM, mahAva. 141; - ta tri., bhU. ka. kR. [adhyeSita], yAcita, prArthita, nivedita, abhyarthita - to pu., pra. vi., e. va. - yAcito yAcito ajjhesito ajjhasito, cULani. 177%; eka ajjhasitopi appaM yAcito bahudAyako uLArapuriso viya ekAya gAthAya tINi maGgalAni vatvA, khu. pA. aTTa, 105. ajjhesanA strI., [adhyeSaNA], satkriyA, yAcanA, nivedana, AyAcana, abhyarthanA, dharmopadezahetu anurodha - ajjhesanA tu sakkArapubbaGgamaniyojana, abhi. pa. 427; - naM dvi. vi., e. va. - ajjhesanaM buddhasirivhayassa, therassa sammA samanussaranto, pArA. aTTha. 1.3; ajjhesananti garuDAniyaM payirupAsitvA garutaraM payojanaM uddissa abhipatthanA ajjhesanA, taM ajjhesanaM, AyAcananti, sArattha. TI. 1.19. ajjhokAsa pu., adhi + okAsa, kevala sapta. vi., e. va. meM hI prayukta, khule AkAza ke nIce, khulI jagaha meM - bhagavA ..... ajjhokAse caGkamati, mahAva. 20; ajjhokAse Thapitahi vivaTamukhaM bhAjanaM deve vassante kiJcApi ekabindunA na pUrati, dha. pa. aTTha. 2.10; ajjhokAse paTicchannena varahAdinA udakaTThAne ... gaccha, jA. aTTha. 5.186, - gata tri., khulI jagaha para yA bAhara gayA huA - to pu., pra. vi., e. va. - na ajjhokAsagato ramati, sa. ni. 1(2).209. ajjhokiranti adhi + ava + kira kA varta, pra. pu., ba. va. [abhyavakiranti], AcchAdita karate haiM, Dhakate haiM, vikherate haiM, cAroM ora vikherate yA phailAte haiM - akAlapupphehi ... tathAgatassa sarIraM okiranti ajjhokiranti, dI. ni. 2.104. ajjhogALha tri., adhi + ava + /gAha, bhU, ka. kR. [adhyavagADha], atyadhika gaharA, atyadhika nimagna, DUbA huA, bahuta bhItara taka praviSTa, gambhIra rUpa meM niviSTa - ho pu., pra. vi., e. va. - caturAsIti-yojanasahassAni mahAsamuddo ajjhogALaho, a. ni. 2(2).237; - Lahe sapta. vi., e. va. - ajjhogALahe dhute guNe, mi. pa. 316; - patta tri., [adhyavagADhaprApta], atyadhika bhItara taka praviSTa, bahuta gaharAI taka gayA huA - aJjatarasmiM kule ativelaM ajjhogALhapatto viharati, sa. ni. 1(1).233. ajjhogAhati adhi + ava + /gAha kA varta., pra. pu., e. va., bahuta gaharAI taka praveza karatA hai, gaharI chAna-bIna karatA hai, gaharI DubakI lagAtA hai - khArividhamAdAya aruJAyatanaM ajjhogAhati, dI. ni. 1.88; mosavajja pagAhati ogAhati ajjhogAhati pavisatIti, mahAni. 111; - gahiM adya., u. pu., e. va. - khAribhAraM gahetvAna, vanaM ajjhogahiM ahaM apa. 1.16; - hituM nimi. kR. - na sakkA appesakkhehi ajjhogAhitunti vuttaM hoti, ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(1).119; - hetvA pU. kA. kR. - puriso nAvAya mahAsamuI ajjhogAhetvA, mi. pa. 97; nadi vA taLAkaM vA ajjhogAhetvA nhAyeyya, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).200. ajjhottharati adhi + ava + Vthara kA varta, pra. pu., e. va. [adhyavastRNAti], Upara taka Dhaka detA hai, bharapUra kara detA hai, vyApta ho jAtA hai, parAbhUta yA abhibhUta kara detA hai (jalamagna kara detA hai, plAvita kara detA hai) - bahukattA kusalaM sadevakaM lokaM ajjhottharati, mi. pa. 273; - ri adya., pra. pu., e. va. - sakalaM rAjagahanagaraM gandhena ajjhotthari dha. pa. aTTha. 1.239; - ritvA pU. kA. kR. - udakena naM ajjhottharitvA mAressAmi, jA. aTTa, 1.82; gahitaggahitAni tUriyAni ajjhottharitvA nipajiMsu, jA. aTTha. 1.71. For Private and Personal Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajjhotthaTa 73 ajjhosita ajjhotthaTa tri., bhU. ka. kR., AcchAdita, atyadhika abhibhUta, - yadaniccaM taM nAlaM abhinandituM nAlaM abhivadituM, nAlaM cAroM ora se bharA huA, burI taraha se prabhAvita - to pu., pra. ajjhosituM, ma. ni. 3.47. vi., e. va. - so ca tena AsIno atiniviTTho ajjhotthaTo, ajjhosAna napuM., [adhyavasAna], sAMsArika vastuoM ke prati jA. aTTha. 1.347; catusahassayojanaparimANo padeso udakena ___ Asakti, citta kA upAdAna, chanda aura rAga para AdhArita ajjhotthaTo..... su. ni. aTTha. 2.145; - TaM napuM., pra. vi., parigrahabhAva - naM pra. vi., e. va. - yo imesu paJcasu e. va. - ettakaM ThAnaM buddharasmIhiyeva ajjhotthaTaM ahosi, upAdAnakkhandhesu chando Alayo anunayo ajjhosAnaM so dha. sa. aTTha. 16; - Tassa Sa. vi., e. va. - aTThahi dukkhasamudayo, ma. ni. 1.251; yo rAgo sArAgo anunayo lokadhammehi phuDassa ajjhotthaTassa cittaM na kampati, khu. ... icchA mucchA ajjhosAnaM ... ayaM vuccati lobho, dha. sa. pA. aTTha. 123; - hadaya tri., ba. sa., bharapUra hRdayavAlA - 1065; - naM dvi. vi., e. va. - chandarAgaM paTicca ajjhosAnaM yA pu., pra. vi., ba. va. - pemena mahogheneva ajjhotthaTahadayA ajjhosAnaM paTicca pariggaho, a. ni. 3(1).210; - lakkhaNa hutvA , dha. pa. aTTha. 1.157. ka. napuM., sAMsArika vastuoM ke prati lagAva yukta rahane kA ajjhopanna tri., adhi + ava/pada kA bhU. ka. kR., lakSaNa yA svabhAva - Nena tR. vi., e. va. - sabbA hi taNhA atyadhika saMlagna, dRr3hatA ke sAtha Asakta - nno pu., pra. ajjhosAnalakkhaNena ekalakkhaNA, netti. 22; kha. tri., vi., e. va. - bhoge gadhito mucchito ajjhopanno, sa. ni. lagAva yukta rahane ke lakSaNa vAlA - NA strI., pra. vi., e. 2(2).315; - nnA ba. va. - ime kho vAseTTa, paJca kAmaguNe va. - ajjhosAnalakkhaNA taNhA, netti. 26; sa. u. pa. meM tevijjA brAhmaNA gadhitA mucchitA ajjhopannA ... paribhaJjanti, ana., ekanta0, kAma., diTThi, bhava. ke anta. draSTa.. dI. ni. 1.222; itthirUpe ... rattA giddhA gathitA mucchitA ajjhosAya/ajjhosa ajjhosati kA pU. kA. kR. ajjhopannA, a. ni. 2(1).63; kAmaguNesu... gathitA mucchitA [adhyavasAya, adhyavasya], sunizcita karake, sugrahIta karake, ajjhopannA, dI. ni. aTTa, 1.56; sa. u. pa. meM anajjhopana ThIka se vinizcaya karake - tassa taM vedanaM abhinandito ke anta. draSTa.. abhivadato ajjhosAya tiDhato uppajjati nandI, ma. ni. ajjhomaddati adhi + ava + madda kA varta, pra. pu., e. va. 1.338; ajjhosAya tikRtIti taNhAajjhosAnagahaNena gilitvA [adhyavamardati], kucala detA hai, mardana karatA hai, cUrNa- pariniTTapetvA gaNhAti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.2063; vicUrNa kara detA hai - to pu., pra. vi., e. va. - satthiM nAbhinandati nAbhivadati nAjjhosAya tiTThati, sa. ni. ussajjitvA rathIsaMyeva ajjhomaddati, a. ni. 3(1).34. 2(2).164; mi. pa. 72; sArattacitto vedeti, taJca ajjhosa ajjhomucchita tri0, adhi + ava + muccha kA bhU. ka. kR. tiTThati, theragA. 98; virattacitto vedeti, taJca nAjjhosa [adhyavamUrcchita]. pUrNatayA sajJAhIna, behoza, mUrcchita, / tiTThati, sa. ni. 2(2).81. zokasaMtapta, zokAkula - rattindivaM bhaddAya deviyA sarIre ajjhosita tri., ajjhosati kA bhU. ka. kR. [adhyavasita], ajjhomucchito, a. ni. 2(1).53. ka. kartR. vA. meM - kisI dharma kA acchI taraha grahaNa kara ajjholambanti adhi + ava/lamba kA varta, pra. pu., ba. va. cukA athavA vinizcaya kara cukA, kisI ke prati sudRr3ha kisI ke Upara jAkara laTakate hai, avalambita hote Asakti rakhane vAlA, pUrNatayA tallIna - tA pu., pra. vi., yA A par3ate haiM - mahataM pabbatakUTAnaM chAyA ba. va. - ajjhositA asAre kaLevare ahinhArusaGghAte. therIgA. sAyanhasamayaM pathaviyA olambanti ajjholambanti, ma. ni. 472; - taM napuM., pra. vi., e. va. - yaM kiJci diLava sutaM 3.204. mutaM vA, ajjhositaM saccamutaM paresaM. a. ni. 1(2).30; ajjhosati/ajjhoseti adhi + apa + /so kA varta, pra. assutavato puthujjanassa ajjhositaM mamAyitaM parAmarlDa, sa. pu., e. va. [adhyavasyati], vinizcita karatA hai, grahaNa ni. 1(2).84; kha. karma. vA. meM - vaha Alambana yA dharma, karatA hai, dhyAna-prakriyA meM vinizcita karatA hai;-sissasi jisake prati citta meM dRr3ha Asakti hai, Asakti ke sAtha bhavi0, ma. pu.. e. va., vinizcita karoge, grahaNa karoge, grahaNa kiyA gayA - taM uparivat - assutavato puthujjanassa dhyAna-prakriyA vinizcita karoge - sace kho tvaM bhikkhu ajjhositaM mamAyitaM parAmaTuM sa. ni. 1(2).84; ajjhositaMyeva paThaviM ajjhosissasi. ma. ni. 1.411; - situM nimi. kR. addasaM, anajjhositaM nAddasaM. mahAni. 304. For Private and Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajjhohaTa aJjana ajjhohaTa tri., adhi + ava + hara kA bhU. ka. kR. ka.- kukkuTo pathaviM khaNitvA khaNitvA ajjhohAraM ajjhoharati. [abhyavahata], gale ke nIce utArA huA, nigalA huA, mi. pa. 333. nigIrNa - TA pu., pra. vi., ba. va. - gilito khAdito bhutto. aJcati |anyc kA vartaH, pra. pu.. e. va. [aJcati], 1. bhakkhitAjjhohaTAsitA, abhi. pa. 757; - TaM napuM., pra. vi., khIMcatA hai, apanI ora ghasITatA hai - aJchAmi naM na e. va. - tahi mUlaphalAdi odanakummAsAdi vA ajjhohaTa muJcAmi, theragA. 750; pAThA. aJchAmi; udakaM aJcanti kucchi vitthambheti,dha. sa. aTTha. 361; -To pu., pra. vi., e. etAyAti udaJcanI, jA. aTTa, 1.399; 2. sikor3atA hai, va. - ajjhohaTo va baLisaM maccho AmisataNhayA, saddhammo. saMkucita karatA hai - yAcake disvA kaTukabhAvena cittaM 610. aJcati saGkocetIti, dha. sa. aTTha. 401. ajjhoharaNa napuM.. ajjhoharati se vyu. [abhyavaharaNa], prayoga, aJchati |anych kA varta.. pra. pu., e. va. [aJchati], khIMcatA samAcaraNa, bhojana-grahaNa, bhojana kA nigalanA - NaM dvi. hai, apanI ora ghasITatA hai - dakkho bhamakAro vA vi., e. va. - assAjAnIyo .... patodassa ajjhoharaNaM bhamakArantevAsI vA dIrgha vA aJchanto dIrgha achAmIti pajAnAti. samanupassati, a. ni. 3(2)291; attano abhimukhassa patodassa dI. ni. 2.215; ma. ni. 1.72. ajjhoharaNasaGghAtaM patanaM vipassatoti attho, a. ni. aTTha. aJcita tri., aJca kA bhU. ka. kR.. gati karane vAlA, jAne 3.342; dvattikkhattuM ajjhoharaNamateneva kammajatejo upAdinnakaM vAlA - tA pu., pra. vi., ba. va. - uddhaM anugenvA tiriyaM muJcitvA anupAdinnakaM gaNhAti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) aJcitAti tiracchAnA, vibha. aTTha. 428. 1(1).267; sa. u. pa. meM brAhmaNajjhoharaNa ke anta. draSTa.. aJjati aJja se vyu., varta. pra. pu., e. va., vyakta karatA ajjhoharaNIya tri., ajjhoharati kA saM. kR. [abhyavaharaNIya]. hai, aJjana lagAtA hai, mAliza karatA hai, camakAtA hai, nigalane yogya, bhojana meM grahaNa karane yogya - ahaM ete sammAnita karatA hai, lIpatA hai, spaSTa karatA hai, taiyAra manusse nissAya ajjhoharaNIyamattaM AhAraM labhAmi lUkhe vA karatA hai -nti ba. va. - bhikkhu aGgaliyA aJjanti, mahAva. paNIte vA, dha. pa. aTTha. 1.160; tattha ajjhoharaNIyAhAro 279; - jApesi adya., prera., ma. pu., e. va. - imaM bhesajja maMsavibhUsA nAma, jA. aTTha.7.149; sa. u. pa. meM galajjhoharaNIya ajehI ti ajApesidha. pa. aTTha. 1.13; - jeyyAsi ke anta. draSTa., tula. ajjhoharitabbo. vidhi., ma. pu., e. va. - akkhIni ca ajeyyAsi. sa. ni. ajjhoharati adhi + ava + Vhara kA varta, pra. pu., e. va. 1(2).2543; - jetvA pU. kA. kR. - akkhIni aJjatvA [abhyavaharati], nigalatA hai, gale ke nIce utAratA hai, nIce acchaM pattaM gahetvA yena bhagavA tenupasaGkami, sa. ni. 1(2).254. kI ora khIMcatA hai - yena ca asitapItakhAyitasayitaM aJjana' napuM.. [aJjana]. kAjala, vilepana, AMjana, cUrNa - ajjhoharati, ma. ni. 2.93; - hAreyyu vidhi., pra. pu.. ba. va., aJjanaM tu kajjalaM, abhi. pa. 306; - nAni pra. vi.. ba. va. prera. - imA ca me devatA dibaM oja lomakUpehi ajjhohAreyyu - tena kho pana samayena bhikkhU piTThAni aJjanAni carukesupi ma. ni. 1.313; - haressAma bhavi.. u. pu.. ba. va. - tassa sarAvakesupi nikkhipanti, mahAva, 278; - nAnaM Sa. vi., ba. te mayaM dibbaM ojaM lomakUpehi ajjhoharessAma, ma. ni. va. - aJjanAnaM khayaM disvA, dha. pa. aTTha. 1.264; sa. u. 1.313; - harI adya, pra. pu., e. va. - ko maM ajjhoharI bhUto, pa. meM akkha., alaGkAra., kaNha., kALa., khAra., tela., rasa., ogALhaM yamuna nadi, jA. aTTha. 7.43; - ritabbaM saM. kR., sota. ke anta. draSTa; - Ti. pAMca prakAra ke aJjanoM kA napuM.dvi. vi., e. ka. - paccavekkhitvA ajjhohAraM ajjhoharitaba ullekha - anujAnAmi, bhikkhave, aJjanaM - kALaJjanaM. mi. pa. 333; - ritvA pU. kA. kR. - siGgAlo sabbapacchima rasaJjanaM, sotaJjanaM, gerUkaM, kapallanti, mahAva. 278; - mUsikaM gahetvA maMsaM khAditvA ajjhoharitvA mukhaM puJchitvA kammanAtha pu.. eka pramukha vyakti kA nAma - ajanakammanAthaM tiTThati, jA. aTTha. 1.440; - rIyati karma. vA., varta. pra. pu., so dhAturakkhAya yojayi, cU. vaM. 74.168; - kkhika tri., ba. e. va. - kavaLaM katvA ajjhoharIyatIti atthodha. sa. aTTha. 361. sa. [aJjanAkSika]. aJjana se raMgI huI AMkhoM vAlA yA ajjhohAra pu.. [abhyavahAra]. bhojana nigalane kA kRtya, vAlI - kA strI., pra. vi., e. va. - capalA ajanakkhikA, bhojana-grahaNa, bhojana - re sapta. vi., e. va. - ajjhohAre theragA. 960; - giri pu., aJjana kI taraha kAle raMga vAle ajjhohAre Apatti dukkaTassa, pAci. 312; - raM dvi. vi., e. eka parvata kA nAma - kALapabbataM nAma ajanagiri gantavA, For Private and Personal Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aJjana 75 aJjali jA. aTTha. 7.155; tula. aJjanapabbata; - cuNNa napuM., tatpu. tR. vi.. ba. va. - aJjanasadisehi lomehi samannAgatA, jA. sa. [aJjanacUrNa]. aJjana kA cUrNa yA cUrA - gaganatalaM / aTTha, 5.196; - sannibha tri., aJjana jaisA - mo pu.. pra. aJjanacuNNasamokiNNaM viya, dha. sa. aTTha. 15; - devI vi., e. va. - mahAsattassa pana aJjanasannibho nAma maGgalahatthI strI., devagambhA kI eka putrI kA nAma - bhAtaro sutvA mahApuo. dha. pa. aTTa, 2.332. haTTatuTThA tassA aJjanadevI ti nAma kariMsu. jA. aTTha. 4.72; aJjana' pu.. [aJjana], ATha diggajoM meM se eka, pazcimI - nAlikA strI., aJjana rakhanevAlI choTI DibiyA - dizA ke eka hAthI kA nAma - erAvaNo puNDarIko vAmano aJjanIti aJjananAlikA, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.214; kumudojano, puSpadanto sabbabhummo suppatIko disAgajA, - pabbata pu.. aJjana ke raMga vAle kAle pahAr3a kA nAma - abhi. pa. 30. mahAaTaviyaM aJjanapabbato nAma atthi jA. aTTha. 5.128; aJjana' pu.. devadaha ke eka zAkyapramukha devadahasakka ke putra nIlA aJjanapabbatA, jA. aTTha. 7.292; - nALI strI.. kA nAma - aJjano cAtha kaccAnA AsuM tassa sutA duve, ma. aJjana rakhane kA DibbA - osadhajananAlI ca, salAkA vaM. 2.17. dhammakuttarA, apa. 1.333; - puJja pu., aJjana kA Dhera, aJjanithavikA strI., aJjana rakhane kA choTA DibbA - kaM aJjana kI rAzi - ajjanapuJjasamAnavaNNena iminA tava dvi. vi., e. va. - anajAnAmi, bhikkhave, aJjanitthavikanti, nAgena, jA. aTTa. 2.306; ludde aJjanapuJjAbhe uggadaNDe mahAva. 279. sudAruNe, saddhammo. 286; - makkhita tri., aJjana dvArA aJjanisalAkA strI., aJjana lagAne vAlI salAkA - tena vilipta - ttA napuM.. pra. vi., ba. va. - nettA aJjanamakkhitA, kho pana samayena aJjanisalAkA bhUmiyaM patitA pharusA theragA. 772: ma. ni. 2.262; - maya tri., aJjana se bharA hoti, mahAva. 279; - kaM dvi. vi., e. va. - anujAnAmi, huA - yaM napuM.. pra. vi., e. va. - kALakUTa aJjanamayaM, bhikkhave, aJjaniM aJjanisalAkaM cULava. 256. udA. aTTha. 244; - mUla pu.. eka prakAra kI maNi - aJjanI strI.. ka. aJjana rakhane kA pAtra - ni dvi. vi., aJjanamUlo, rAjapaTTo, amataMsako, piyako, brAhmaNI cAti e. va. - anujAnAmi, bhikkhave, aJjaninti, mahAva. 2783; catubbIsati maNi nAma. udA. aTTha.81; - rukkha pu.. eka ajanIva navA cittA, theragA. 773, na, bhikkhave, uccAvacA prakAra kA vRkSa - aJjanarukkhasAraghaTikavaNNo mahAmaccho aJjanI dhAretabbA, mahAva. 278; kha. eka paudhe kA nAma, eka .... AkAsaM ulloketvA, jA. aTTha. 1.316; - lomasAdisa auSadhIya paudhA - ketakA aJjanI ceva godhukA tiNasUlikA, tri., surame jaise kAle raGga ke bAloM vAlA/vAlI - sA apa. 1.12. pAThA. kandalI. strI., pra. vi., e. va. - bAhA mud aJjanalomasAdisA, jA. aJjali pu., [aJjali]. 1. karapuTa, hathelI- nA tR. vi., aTTha. 5.194: - vaNNa tri.. aMjana athavA surame jaise kAle e. va. - sacAhaM aJjalinA vA pivissAmi. a. ni. raMga vAlA - NNAnaM pu.. pa. vi., ba. va. - ruo aJjanavaNNAnaM 2(1).1763; - smiM sapta. vi., e. va. - palitAni sAdhaka kesAnaM antare ekameva palitaM disvA. jA. aTTha. 1.142; - saNDAsena uddharitvA mama aJjalismiM patiTThApehi, ma. ni. NNA pu.. pra. vi., ba. va. - ekacce kALA ajanavaNNAyeva, 2272; 2. sammAna prakaTa karane hetu sira taka le jAye gaye su. ni. aTTha. 109; - NNena tR. vi., e. va. - vaNNaM donoM jur3e hue karatala - karapuToJjali, abhi. pa. 2683; yena aJjanavaNNena. dha. pa. aTTha. 2.332; - vana napuM.. sAketa ke bhagavA tenaJjaliM paNAmetvA, su. ni. (pR.) 148; cULava. 325; nikaTavartI mRgodyAna kA nAma - naM dvi. vi., e. va. - rAjA mAgadho ajAtasata ... bhikkhusaGghassa aJjaliMpaNAmetvA, aJjanavanaM obhAsetvA, sa. ni. 1(1).65; - ne sapta. vi., e. dI. ni. 1.45; sa. u. pa. meM draSTa. udaka., eka., kata., va. - sAketaM nissAya aJjanavane viharanto. jA. aTTha. paggahita.. paggahita-tuccha.. sukkha., pa. ke anta.; - ka tri.. 1.296; dha. pa. aTTha.2.184; - vaniya pu.. eka bhikSu kA nAma hAtha jor3akara khar3A huA vyakti, sammAna prakaTa karane hetu - kataM buddhassa sAsananti ... aJjanavaniyo thero, theragA. khar3A vyakti - ko pu.. pra. vi., e. va. - bhagavato purato 55; - sakka pu.. mahAprajApatI gautamI ke pitA kA nAma - aTTAsi ajaliko bhagavantaM namassamAno, mahAva.4; pAThA. pitA aJjanasako me, mAtA mama sulakSaNA, apa. 2.207; paJjaliko; sa. u. pa. meM draSTa eka., Thita0, nipanna. ke - sadisa tri.. aJjana ke samAna, AMjana jaisA - sehi pu.. anta:-kamma napuM0 [aJjalikarmana]. hAtha jor3akara prakaTa For Private and Personal Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aJjalI 76 aJa kiyA gayA sammAna kA bhAva, sAdara abhivAdana yA namaskAra - ssa Sa. vi., e. va. - aJjalikammassa ayamIdiso vipAko, dha. pa. aTTha. 1.21; - mmaM dvi. vi., e. va. - ubho hatthe sirasmiM patidvApetvA sabbalokena kapiramAnaM aJjalikamma arahati, visuddhi. 1.212; brAhmaNamahAsAlAnaM ... aJjalikamma sAdiyeyya, a. ni. 2(2).260; - karaNIya tri., [aJjalikaraNIya], hAtha jor3akara sammAna diye jAne yogya - yo pu., pra. vi., e. va. - bhagavato sAvakasaGgho Ahuneyyo .... aJjalikaraNIyo, dI. ni. 2.74; ma. ni. 1.48; a. ni. 1(2).41, itivu. 64; aJjalikamma arahatIti aJjalikaraNIyo, visuddhi. 1.212; - yA ba. va. - sattime ... puggalA AhuneyyA ... aJjalikaraNIyA, a. ni. 2(2).164; - kA strI., karatala, sammAna meM jur3e hue hAtha, karapuTa, karasampuTa - kaM dvi. vi., e. va. - abhivAdayiM aJjalikaM akAsiM, vi. va.5; draSTa. paJjalikA; - paggaha tri., sammAna prakaTa karane hetu karasampuTa ko bAMdhane vAlA, hAtha jor3akara sammAna ko prakAzita karane vAlA - hA pu., pra. vi., ba. va. - aJjalipaggahA devA pupphapuNNaghaTA tato, ma. vaM. 30.90; - paNAma pu., sammAnapUrvaka praNati, sAdara namana, Adarayukta namana - eko manopasAdo, saraNagamanamaJjalipaNAmo vA, mi. pa. 228. aJjalI strI., eka bhikSuNI kA nAma, jo saGghamittA ke sAtha zrIlaGkA gayI thI- mahAdevI ca padumA hemAsA ca yasassinI unnalA aJjalI sumA, etA tadA bhikkhuniyo chaLabhijJA mahiddhikA, dI. vaM. 18.25(ro.). aJjasa' tri., [aJjasa], akuTila, sIdhA, sarala, ImAnadAra, satyavAdI-saMpu., dvi. vi., e. va. - yo ariyamanikamaJjasaM uju bhAveti maggaM amatassa pattiyA, theragA. 35; sikkhamAnA ahaM santI, bhAventI maggamaJjasaM. therIgA. 99, asaGghataM dukkhanirodhasassataM, maggaJcimaM akuTilamaJjasaM sivaM, vi. va. 143; aJjaso nibbAnagAminipaTipadAbhAvato amatogadho maggo ariyasaccanti maM avocAti sambandho, vi. va. aTTha. 181. aJjasa pu., [aJjasa], sarala mArga, akuTila patha - maggo pajjo patho pantho ajasaM vaTumAyanaM, su. ni. aTTha. 1.29; sutvAna paTipajjissaM, aJjasaM amatogadhaM, theragA. 179; asaM khvAha, bhikkhave, purANaM maggaM purANaM ajasaM pubbakehi sammAsambuddhehi anuyAtAnti, mi. pa. 205; - sA kri. vi. [aJjasA], ThIka taraha se, ucita rUpa se, sarala mArga se - ujumaggassetaM vevacanaM aJjasA vA ujukameva etena Ayanti AgacchantIti aJjasAyano, dI. ni. aTTha. 1.300; - sAparaddha tri., sIdhe mArga se lupta, sarala-patha se bhraSTa -- ddho pu., pra. vi., e. va. - vipathapakkhando lokasannivAso aJjasAparaddho, paTi. ma. 117; vipathapakkhando aJjasAparaddho mahoghapakkhando, udA. aTTha. 114; - sAyana pu., sIdhA mArga, sarala patha - no pra. vi., e. va. - aJjasA vA ujukameva etena Ayanti AgacchantIti aJjasAyano, dI. ni. aTTa, 1.300. aJjasa pu., eka cakravartI rAjA kA nAma - aJjaso nAma khattiyo, apa. 1.42. aJjApesi aJja, prera. adya, pra. pu., e. va., abhyaJjana karavAyA, kisI ke dvArA lepa karavAyA - bhadde, imaM bhesajja ajehI ti ajjApesidha. pa. aTTha. 1.13. ajita tri0, aJjati kA bhU. ka. kR. [akta], aJjana se potA huA, aJjana se lipta, aJjana lagAyA huA - tAni napuM.. vi. vi., ba. va. - suajjitAni akkhIni hadayamasaJca ubbaTevA dinnaM, jA. aTTha. 1.86; ajitakkhA manoramA, jA. aTTha. 4.378. aJa' tri., [anya], 1. dUsarA, bhinna, aura, koI aura dUsarA, apekSAkRta dUsarA, kisI eka se bhinna, kisI anya kI apekSA asAdhAraNa yA nayA - aM napuM.. pra. vi., e. va. - idameva saccaM moghamajhaM, a. ni. 3(2).164; aJadeva kAyadaNDaM, ajhaM vacIdaNDa, ajhaM manodaNDAnti, ma. ni. 2.39; ajJadeva uppajjati ajhaM nirujjhati, sa. ni. 1(2).84; - je pu.. pra. vi., ba. va. - ye ca santi pANino, su. ni. 203; 2. vAkya meM punarAvRtti hone para viparIta artha kA sUcaka - ajhaM jIvaM ajhaM sarIraM ma. ni. 2.97; - JA strI., pra. vi., e. va. - aJaAva sA bhavissati ao attA, dI. ni. 1.166; - jo pu., pra. vi., e. va. - ajJo hi tiNNassa mano, ao hoti pAresino, jA. aTTha. 3.202; - khantika tri., dUsaroM kI dRSTiyoM yA matoM para mauna sahamati dene vAlA, matAntaroM ke prati sahiSNu - kena pu., tR. vi., e. va. - dujjAnaM kho etaM, poTTapAda, tayA ajJadidvikena aJakhantikena ... aJatrAcariyakena saJaApurisassa attAti, dI. ni. 1.166; - gatika tri., dUsaroM kA Azraya lene vAlA, parAvalambI, parAzrayI - kA pu., pra. vi., ba. va. - attagatikAva hotha, mA ajagatikA, sa. ni. aTTa. 3.235; - gocara tri., [anyagocara], anya Alambana ko jJAna kA viSaya banAne vAlA, anyatra vicaraNa karane vAlA - rA pu., pra. vi., ba. ka. - mayaM kho, kAka, For Private and Personal Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aca 77 aJato agocarA tvampi aJagocaro, jA. aTTha. 2.300; - jana deva., vedanA., sippa ke anta. draSTa.; - tthera pu., vibhinna pu.. [anyajana]. pRthakjana, sAdhAraNa loga, dUsare loga, sthavira - cha kaniTThabhAtaro aJjatarattherA ahesujA. aTTha, ajJajana, aziSTajana, abhadra loga - nena tR. vi., e. va. - 2.8; - ttheritthivatthu napuM.. dha. pa. aTTha. kI eka kathA kA misso aJajanena vedagU udA. 176; (attano hitAhitaM na zIrSaka, dha. pa. aTTha. 1.359-60; -- ttherupAsakavatthu napuM., jAnAtIti ajao ... tena aUna janena misso uparivat, dha. pa. aTTha. 2.151-53, - kuTumbikAvatthu sahacaraNamattena misso) udA. aTTha. 345; - jAti strI., napuM.. uparivat, dha. pa. aTTha. 2.161-62; - kuladArikavatthu karma. sa. [anyajAti], dUsarI yoni, dUsarA janma - jAto napuM.. uparivat, dha. pa. aTTha. 2.150-151; - kulaputtavatthu vA aJajAtiyA, apa. 2.21; - jAtika tri., [anyajAtika], napuM, uparivat, dha. pa. aTTha. 2.202-3; - purisavatthu napuM.. dUsare prakAra kI yoni meM janma lene vAlA, dUsare prakAra kI uparivat, dha. pa. aTTha. 1.251-60; - brAhmaNavatthu napuM.. mAnasika prakRti athavA svabhAva vAlA - kA pu., pra. vi., ba. uparivat, dha. pa. aTTha. 2.166-67; 2.196-97; - mikkhuvatthu va. - ye te kilesA aJajAtikA aJavihitakA, mahAni. napuM.. uparivat, dha. pa. aTTha. 1.159-160, 1.164-169; - 193; aJajAtikAti aJasabhAvA, mahAni. aTTha.283; - manussavatthu napuM.. uparivat, ra. vA. 1.31-32. joja kri. vi., [anyAnyaM], Apasa meM, paraspara meM, eka aJa tri., [ajJa], ajJa, mUrkha - o pu.. pra. vi., e. va. dUsare ko- aJoz2a musalA hanvA sampattA yamasAdhanaM jA. - attano hitAhitaM na jAnAtIti ao, avidvA bAloti aTTha. 5.259; - tatthA nipA., aJa + tatthA, dUsare prakAra attho, udA. aTTha. 345, draSTa, aJa-jana. se, dUsarI taraha se - evaM yatatthA aJatatthA.... sadda. aJatitthiya 1. tri., [bau. saM. anyatIrthika], bauddhetara 3.805; tula. ka. vyA. 400; - tama tri., Sa./sapta. vi. dhArmika sampradAyoM se sambaddha, vimukti ke bauddhetara mArga kA vAle nAmapadoM ke sAtha prayukta, [anyatama], anekoM ke bIca anuyAyI - yA pu., pra. vi., ba. va. - atithiyA meM koI eka - aJatara aJatamasaddA aniyamatthA, sadda. samaNabrAhmaNaparibbAjakA, sa. ni. 2(2).303; atitthiyA 1.266; tula. rU. si. 207; ka. vyA. 180; - tara tri., sarva paribAjakA attani samanuparasepyuM dI. ni. 3.85, aJatitthiyA, kI taraha zabdarUpa, Sa. vi. yA sapta. vi. vAle nAma ke sAtha bhikkhave, paribbAjakA andhA acakkhukA; atthaM na jAnanti, prayukta, [anyatara], 1. do meM se koI eka vyakti yA vastu udA. 146; 2. sattva., bauddhetara dharmAcArya - mahi, bhante, - raM napuM., dvi. vi., e. va. - dvinnamaJjataraM JatvA, mutto atitthiyA sAvakaM labhitvA kevalakappaM vesAliM paTAka gaccheyya pabbataM. jA. aTTha. 4.226; - ssa pu., Sa. vi., e. va. parihareyyu, a. ni. 3(1).30; - yAnaM pu., Sa. vi., ba. ka. - - jayo, mahArAja, parAjayo ca, AyUhataM aJjatarassa hoti. samaNo hi, bhante, gotamo mAyAvI AvaTTaniM mAyaM jAnAti jA. aTTha. 7.175; 2. bahuta se logoM ke bIca meM koI eka yAya aatithiyAnaM sAvake AvaddetIti, ma. ni. 2.43; sunizcita vyakti yA vastu, ka. pa. vi. meM anta hone vAle tula. titthiya, nAnAtitthiyA, puthutitthiyA; - pubba tri., ba. padoM ke sAtha - aviheThayaM aJatarampi tesaM. su. ni. 35; sa., vaha, jo bauddhadharma meM dIkSita hone se pUrva anya dharmoM kA anikAmayaM aJatarampa tesaM. su. ni. 212; - ro pu.. pra. anuyAyI thA aura jisake lie upasampadA se pUrva parivAsa vi., e. va. - sohaM sataM aJatarosmi haMsa, jA. aTTha. 3.435; kA niyama prajJapta thA - bbo pu., pra. vi., e. va. - tena kho kha. sattva ke vize ke rUpa meM - smiM sapta. vi., e. va. pana samayena yo so atithiyapubbo ... taMyeva titthAyatanaM - aJjatarasmiM rukkhamUle sasIsaM pArutaM nisinna, su. ni. saGkami, mahAva. 87; yo kho, sabhiya, aJatithiyapubbo imasmi (pR.) 149; atha kho aJataro huhuGkajAtiko brAhmaNo yena / dhammavinaye AkaGkSati pabbajjaM. su. ni. (pR.) 164; - pubbakathA bhagavA tenupasaGkami, mahAva. 3; imassAhaM aJjataraM sAmaaGganti strI., mahAva. kI eka kathA kA zIrSaka, mahAva. 87-90; - vadAmi, itivu. 74; 3. anya, sarvathA bhinna, koI dUsarA - saraNa napuM.. bauddhetara dhArmika-sampradAyoM kA AzrayagrahaNa - itarotarA eko ao, abhi. pa. 717; atha kho aJjataro NaM dvi. vi., e. va. - atithiyasaraNaM bhinditvA buddha bhikkhu yena taro bhikkhu tenupasaGkami sa. ni. 2(2).191; saraNaM agamaMsu. jA. aTTha. 1.104. atha kho aJataro satto ... sajhaM brahmavimAnaM upapajjati, aJato pa. vi., pratirU. nipA. [anyataH], ka. kisI anya dI. ni. 1.15; sa. u. pa. meM Amisa., kAya., Ata., theragA., kAraNa se, kisI bhI dUsare tarIke se - na brAhmaNo aJato For Private and Personal Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ajJattha suddhimAha su. ni. 796: na aJJato bhikkhu santirocya su. ni. 925: kha. dUsarI dizA kI ora dUsare sthAna kI tarapha aJJato olokento aparaM niSphalaM ambarukkhaM dikhA jA. a. 3.333; ga. dUsare prakAra se, anyathA rUpa se, anya dRSTikoNa se sabbaM dhammaM parijJAya sabbanimittAni aJJato parasati, sa. ni. 2 ( 2 ).56. ajJattha' sapta vi. prati nipA., [anyatra] 1. kisI dUsare sthAna para, anya sthAna meM, kisI bhI dUsarI jagaha meM kiM tayA ajJatathApi evarUpo pAsAdo katapubbA dha. pa. a. 2.74, aJJattha pana upasaggavasena saMbhAvanA paribhAvanA vibhAvanAti evaM ajJathApi attho hoti. dha. sa. aDa. 207. aJJattha vasi so deso tena tannAmako ahu ma. va. 22.14; 2. kisI anya sthAna kI ora - tvaM attano puttake gahetvA aJJattha yAhi jA. aDa. 2.128 ito aJJattha gacchAmA ti dha. pa. aTTha. 1.122. - atha tri.. [anyArtha anyArthapradhAna] 1. sa. pa. se bhinna padoM ke artha kI pradhAnatA vAlA ba. sa. tthesu sapta. vi. ba. va. - aJJapadatthesu bahubbIhi, ka. vyA. 330; 2. koI dUsarA padArtha, koI anya abhIpsita vastu yA prayojana tthAya pu.. ca. vi., e. va. - yA sati paccupaTThitA hoti, sA na aJJatthAya ma. ni. a. (mR. pa.) 1 (1) 261. aJJatra nipA. [ anyatra] 1. kri. vi. aura jagaha dUsare sthAna para - kiM pana tvaM, Avuso upananda, aJJatra vassaMvuTTho, aJJatra cIvarabhAgaM sAdiyI ti, mahAva. 392, ye ca aJJatra paTisandhi denti, so addhA asthi, mi. pa. 49. yadA bodhisatto dukkarakArikaM akAsi netAdiso aJJatra Arambho ahosi. mi. pa. 230 2. kri. vi., sivAya, ke atirikta, ke binA aJJatrApi dhammA kammaM karonti, aJJatrApi vinayA kammaM karonti, aJJatrApi satthusAsanA kammaM karonti mahAva. 412; yasmA ca kho, kassapa, aJJatreva imAya mattAya aJJatra iminA tapopakkamena sAmaJJa vA hoti brahmaJJa vA dukaraM sudukara dI. ni. 1.152 Avuso, Ananda, ajJatreva bhagavatA, aJJatra, bhikkhusaGghA uposathaM karissAmi, dha.pa. a. 1.82 3. anyathA, dUsarI avasthA meM yA sthiti meM - 78 evarUpo. bhikkhave, puggalo payirupAsitabbo aJJatra anudayA aJJatra anukampA, a. ni. 1 ( 1 ).148; kimaJJatra bhikkhane, nando indriyesu guttadvAro, bhojane mattajju jAgariya anuyutto, a. ni. 3(1). 15. tula. aJJattha gati strI.. [ anyatragati] dUsare janma meM saMkramaNa, dUsare astitva meM ajJathA gamana, vivaza hokara dUsare janma meM saMkramaNa - pakatiyApi ca paralokaM gatA nAma aJjantragativasA puna veneva sarIrena nAgacchanti jA. a. 2.203. pAThA, aJJattha - yoga / trAyoga tri.. dUsare dhArmika sampradAya kA AcaraNa karane vAlA, anya dhArmika sampradAya ke mantavyoM kA Asevana karane vAlA - gena pu., pra. vi., e. va. so tathA dujjAno aJJadidvikena aJJakhantikena aJJarucikena aJJatrayogena, ma. ni. 2.164, sajjA purisassa attAti vA, aJJAva sajJA aJJo attAti vA ti ? dujjAnaM kho etaM, poTTapAda, tayA aJJadidvikena aJJatrayogena dI. ni. 1.166 pAThA. ajJattha-yoga, ajJatta-payoga, ... For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aJJathatta napuM., aJJathA kA bhAva [ anyathAtva]. zA. a. bhinnatA, viziSTatA, parivartana, rUpAntaraNa, anyathAbhAva, vipariNAma taM dvi. vi. e. va. na kho pana mayaM passAma - Ayasmato upasenassa kAyassa vA aJJathattaM indriyAnaM vA vipariNAma sa. ni. 2(2).44 aJJayattanti ajJadhAbhAvaM sa. ni. a. 3.15: kumAriyA vipariNAmaJJathAbhAvA jIvitassapi siyA ajJayattaM ma. ni. 2319 lA. a. citta kA sammoha viSAda, glAni, duHkha, anutApa, pazcAtApa Adi meM yA dUsare rUpa meM parivartana - tattha appasannA ceva napyasIdanti pasannAnaJca ekaccAnaM ajJadhattaM hoti. a. ni. 2 (1) 61 ttAya napuM. ca. vi. e. va. atha vet, bhikkhave, appasannAnaJceva appasAdAya, pasannAnaJca ekaccAna aJJathattAyAti mahAva. 51 sa. u. pa. meM citta pasAda, bhAva, lakkhaNa., vipariNAma ke anta draSTa.. ajJathA nipA., [anyathA] 1. nahIM to varanA, bhinna rUpa se, bhinna DhaMga se - yena yena hi maJJanti, tato taM hoti aJJathA, su. ni. 583; 762 tassa taM rUpaM vipariNamati aJJathA hoti. sa. ni. 2 (1).16; ahosi pubbe tato me aJJathA, icceva me vimati ettha jAtA, jA. aDa. 3.460 2 ananukUla, apriya, arucikara yA viparIta rUpa meM yaJca me ayyaputtassa, mano hessati aJJathA, jA. aDa. 5.86; cittassa aJJathA nathi esA me vIriyapAramI, jA. aDa. 1.57 3. yathArthatA se viparIta bhAva meM ayathArtha rUpa meM sabbaM taM tatheva hoti no aJJathA, tasmA tathAgatoti subbati, itivu. 85 yo jAnaM pucchito pahe aJJathA naM viyAkare jA. anu. 3.402 thAvariyaka tri. dUsare dhArmika matavAda ke anusAra AcaraNa karane vAlA, bauddhetara dhArmika sampradAyoM ke AcAryoM ke samIpa rahane vAlA kena pu0, tR. vi. e. va. so tayA - - - Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aJadattika 79 aJapurisasAratta dujjAno ... atrayogena aJathAcariyakena, ma. ni. bhAsitaM sussUsanti, dI. ni. 3.38; ga. (vipa. nipA. ke rUpa 2.164; dI. ni. 1.166; pAThA. aJatrAcariyakena; - dhamma meM), anyathA, isase viparIta - aJadatthu samaNayeva gotama tri., bhinna prakRti yA svabhAva vAlA - mmo pu., pra. vi., e. okAsaM yAcanti agArasmA anagAriyaM pabbajjAya, ma. ni. va. - koliyAnaM lambacULakA bhaTA, aJjathAdhammohamasmIti, 1.238; na sobhati ... ajJadatthu garahaM labhati, dha. pa. aTTha. sa. ni. 2(2).321; - bhAva pu., [anyathAbhAva], rUpAntaraNa, 1.218; -- jaya pu., pUrNa vijaya, nizcita vijaya - niyyanti svarUpa-parivartana, vipariNamana, dusare rUpa meM badalAva, pAMca dhIrA lokamhA, aJadatthujayaM jayaM, sa. ni. 3.6; - dasa tri., prakAra ke viparyAsoM meM se eka - vo pra. vi., e. va. - saba logoM ko turanta dekha lene vAlA, pratyeka vastu ko vipallAso aJjathAbhAvo vyattayo ca vipariyayo vipariyAso dekhane vAlA, pUrNa draSTA - so pu.. pra. vi., e. va. - ..., abhi. pa. 776; - vaM dvi. vi., e. va. - itthabhAvajathAbhAvaM ahamasmi brahmA mahAbrahmA ... aJadatthadaso vasavattI issaro saMsAraM nAtivattati, itiku. 77; itthabhAvaJjathAbhAvaM, avijjAyeva kattA, dI. ni. 1.16; sadevamanussAya tathAgato abhibhU anabhibhUto sA gati, su. ni. 734; sa. u. pa. meM draSTa. pasAdaJjathAbhAva aJadatthudaso vasavattI, a. ni. 1(2).28; itivu. 85; ke anta; - bhAvI tri., [anyathAbhAvI], rUpAntaraNa ko aJjadatthUti ekasatthe nipAto ... sabbaM taM hatthatale Amalaka prApta, viparyasta, dUsare svarUpa meM viparivartita, dUsarI taraha viya passatIti dasso, itivu. aTTha. 321; tula. rAmAyaNa se badala jAne vAlA - cakkhaM bhikkhave, anicca vipariNAmi 7.35; - hara tri., binA diye hue kevala lene hI vAlA, aJjathAbhAvI, sa. ni. 2(1).218; aathAbhAvI bhavasatto loko, pUrNataH haraNa karane vAlA - ro pu0, pra. vi., e. va. - bhavamevAbhinandati, sa. ni. 2(2).21; udA. 105; sa. u. pa. ajJadatthaharo amitto mittapatirUpako veditabbo. dI. ni. meM draSTa. anAthAbhAvI; - saJI tri., [anyathAsaGghI], 3.141; - rA ba. va. - aJadatthaharA santA, te ve rAja piyA viparIta-rUpa meM vicAra yA dRSTikoNa rakhane vAlA, viparIta- honti, jA. aTTha. 6.208. matavAdI, anyamatavAdI - cino pu.. pra. vi., ba. va. - aJadA nipA., [anyadA, a. mA. aNNayA], zA. a. kisI aathAsaJinopi hettha, cunda, santyeke sattA, dI. ni. 3.103. dUsare samaya meM, prayogagata artha ka. pUrvakAla meM, prAcIna aJadattika tri., [anyadattaka], kisI anya ke dvArA pradatta, samaya meM- na hi me aJadA tAya natthipUvA nAma pakkapubbAti, dUsare ke dvArA diyA huA - kaM napuM., pra./dvi. vi., e. va. dha. pa. aTTha. 2.354; udaravAto me samuTTito ti; aJadApi - paTisavAnarahito paccayaM aadattika, saddhammo. 394. samudvitapubbo, bhante ti, dha. pa. aTTha. 2.357; kha. eka bAra aJadattha pu., [anyArtha], dUsarA prayojana, anya lakSya, phira, punaH eka bAra - yadA aJadApi evarUpo pajho dUsarA lAbha - etampi disvA virame kathojja, na Agaccheyya, sa. ni. 2(2).278; pAThA. aJathApi, haJadatthatthipasaMsalAmA, su. ni. 834. adidvika tri., ba. sa. [anyadRSTika], buddhadharma se bhinna aJadatthika tri., [anyArthika], kisI anya ke liye dharma meM zraddhA rakhane vAlA - kena pu., tR. vi., e. va. - tayA nirdhArita, kisI dUsaroM ko dI jAnI vAlI - kena pu., tR. adidvikena aJjakhantikena arucikena aJjayogena vi., e. va. - bhikkhuniyo aJadatthikena parikkhArena ... ..., dI. ni. 1.166; ma. ni. 2.164. ajhaM cetApeyya, nissaggiyaM pAcittiyanti, pAci. 340. aJapadattha pu., ba. sa. [anyapadArtha], ba. sa. ke vyAkhyAn aJadatthu/aJadatthu nipA., [anyamastu, AstAM tAvat, ke sandarbha meM prayukta eka pAribhASika zabda, aisA samAsa, zA. a. rahane bhI do, prayogagata artha - ka. (niyamataH jisameM samAsa se bAhara ke athavA anya padoM ke artha 'eva' evaM 'va' ke sAtha hI prayukta), kevala, pUrNarUpa se, pradhAna rahate haiM - tthesu sapta. vi., ba. va. - aJapadatthesu nizcita rUpa se - aJadatthu tu tagaghekase sasakkaM cAddhA bahubbIhi, ka. vyA. 330; mo. vyA. 2.188-189; 3.86; tula. kAmaM jAtuce have, abhi. pa. 1140; aJadatthu mama va maje kAtantra 2.5; - padhAna tri., [anyapadArthapradhAna], ba. sa., anujagghantA, na maM koci Asanenapi nimantesi, dI. ni. jisameM anya padoM ke arthoM kI pradhAnatA rahatI hai, rU. si. 337. 1.79; kha. ('eva' ke prayoga ke binA hI vAkyoM meM prAyaH 'kho' aJapurisasAratta tri., anya puruSa ke prati AkRSTa - ttA ke tAtparya meM prayukta), kama se kama, nizcita rUpa se - pu., pra. vi., ba. va. - kuddhA vA aJjapurisasArattA vA hutvA aJadatthu kho dAnime atithiyA paribbAjakA bhagavato sabbametaM hananAdi kareyyu, jA. aTTha. 5.447. For Private and Personal Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aJabhAgIya 80 aJjavAdaka aJabhAgIya tri., [anyabhAgIya], dUsare vyakti yA vastu se sambandhita - ssa Sa. vi., e. va. - AyasmantaM dabbaM mallaputtaM aJabhAgiyassa adhikaraNassa ... upAdAya pArAjikena dhammena anuddhasethA ti, pArA. 262. aJamaJa tri., [anyonya]. 1. eka dUsare ko, Apasa meM, paraspara meM ka. karma ke rUpa meM - caMdvi . vi., e. va. - te na sakkoma sApetuM aJamacaM mayaM ubho, su. ni. 602; bhikkhU aJamajhaM AvusovAdena samudAcaranti, dI. ni. 2.115; kha. kri. rU. evaM nA. rU. se pUrva kri. vi. ke rUpa meM - tumhe ajJamacaM kiM hothA ti puTThA.... jA. aTTha. 4.103; aJamajhaM accayaM desetvA .... dha pa. aTTha. 1.36; 2. eka ke bAda eka karake, vividha rUpa se, bhinna prakAra se - aJamajhaM kAyasamAcAraM ... vacIsamAcAraM ... manosamAcAra ... taJca aJjamajhaM attabhAvapaTilAbhAnti, ma. ni. 3.94; tula. aoJa; - patthamma pu., [anyonyopastambha], pArasparika sahArA - mbhena tR. vi., e. va. - arao jAtarukkhApi sambahulA aJamaJjUpatthambhena ThitA sAdhuyeva, jA. aTTa, 1.314; - patthambhaka tri., [anyonyopastambhaka], paraspara meM eka dUsare ko sahArA dene vAlA - kaM dvi. vi., e. va. - aJamaJjUpatthambhakaM tidaNDakaM viya, visuddhi. 2.164; - upanissita tri., eka dUsare para nirbhara, paraspara eka dUsare para Azrita - ttA pra. vi., ba. va. - yaJceva tattha nAma, yaJceva rUpaM, ubhopete aJamaJjUpanissitA, mi. pa. 48; - khAdikA strI., paraspara meM eka dUsare kA bhakSaNa - aJamaJjakhAdikA ettha, bhikkhave, vattati dubbalakhAdikA, ma. ni. 3.208; aJamaJakhAdikA ti aJamaJakhAdanaM. ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.156; - gutta tri., [anyonyagupta anyonyaguptA], paraspara meM saMrakSita, pArasparika rUpa se rakSita, anyonyAzraya rUpa se rakSita - evaM mayaM aJamacaM guttA aJjamaz2a rakkhitA sippAni ceva dassessAma, sa. ni. 3(1).244; - catukka napuM., vibha. ke eka khaNDavizeSa kA eka zIrSaka, vibha. 177-186; - citta tri., caJcala-citta, Dhulamula citta, laghucitta, calacitta - tAnaM Sa. vi., ba. va. - nahi aJacittAnanti aJjanaona cittena samannAgatAnaM, lahucittAnanti attho, jA. aTTa, 4.51-52; - paccaya 1. tri. [anyonyapratyaya], paraspara meM eka dUsare ke sAtha kAryakAraNa-bhAva se jur3e hue - yA pra. vi., ba. va. - bhAvanAya cattArindriyAni tadanvayA honti, sahajAtapaccayA honti aJamaJjapaccayA honti, paTi. ma. 235; 2. pu., paraspara nirbharatA - ajJamaJja uppAdanupatthambhanabhAvena upakArako dhammo aJamaJjapaccayo, visuddhi. 2.164; 3. paTThAna-prakaraNa meM pratipAdita caubIsa pratyayoM ke bIca sAtavAM paccaya, draSTa. paccaya ke anta.; - paccayatA strI. bhAva., paraspara-sApekSatA -- saGghArapaccayApi avijjAti aJamaJjapaccayatA dassitA, vibha. aTTha. 197; - bhojana tri., ba. sa. [anyonyabhojana], paraspara meM eka dUsaroM ko khAne vAle - nAnaM pu., Sa. vi., ba. va. - tesaM aJamaJabhojanAnaM vItiharaNaM sakhika attano paccakkhaM katvA addasa, jA. aTTha. 6.183; - lagga tri., [anyonyalagna], eka dUsare ke sAtha saMlagna yA jur3A huA - paramparAsaMsattAti aJjamajhaM laggA, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.298; pAThA. aJamajhaM laggA; - vacana napuM.. [anyonyavacana], eka dUsare ke lie hitakAraka vacana - nena tR. vi., e. va. - evaM saMvaddhA hi tassa bhagavato parisA yadidaM aJamaJavacanena aJjamajavuThThApanenAti, pArA. 278; - vuTThApana napuM., [anyonyotthApana], paraspara meM eka dUsare ko prabodhana yA udbodhana - nena tR. vi., e. va. - yadidaM aJamaJavacanena aJamajavuddhApanenAti, pArA. 278; - vevacana napuM., Apasa meM paryAyavAcI - ArA dUre ti aJamaJavevacanaM. jA. aTTha. 4.32; kuhiM gatA kattha gatAti aJamaJjavevacanAni, jA. aTTha. 3.190. aJjamokkha tri., [anyamokSa], kisI anya kI sahAyatA dvArA mukti prApta karane vAlA - kkhA pu., pra. vi., ba. va. - te duppamuJcA na hi aJjamokkhA, su. ni. 779; na hi aJjamokkhAti aJjena ca mocetuM na sakkonti, sU. ni. aTTha 2.211. aJarucika tri., [anyarucika], bhinna ruciyoM vAlA, bhinna manovRtti vAlA - kena pu., tR. vi., e. va. - dujjAnaM aJadiTikena aJakhantikena aJarucikena aJatrAyogena aJatrAcariyakena ..., dI. ni. 1.166. aJavAdaka tri., pUche gaye prazna se bacakara koI anya bAta karane vAlA, saGgha meM uThAye mUla mudde se haTakara idhara-udhara kI bAta karane vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - aJjavAdako nAma saGghamajjhe vatthusmiM vA ApattiyA vA anuyuJjIyamAno taM na kathetukAmo taM na ugaghATetukAmo ajenajhaM paTicarati - ko Apanno, ki Apanno kismi Apanno, kathaM Apanno, ke bhaNatha, ki bhanathAti, eso aJjavAdako, pAci. 56; - pada napuM., pAci. ke eka khaNDa kA zIrSaka, pAci. 54-57. "lo For Private and Personal Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aJJavAdI ajJavAdI tri. [anyavAdin] bauddhetara siddhAnta kA pratipAdaka -dinaM pu.. dvi. vi. e. va. ito bahiddhA puthu ajJavAdina, theragA. 86. www.kobatirth.org aJJavihita / aJJAvihita tri., [ anyavihita], dUsare vicAroM meM jUbA huA, dUsare ke vicAroM meM nimagna, dUsarI cIjoM ke bAre meM vicAra karane vAlA anyamanaska sa pu0, Sa. vi., e. va. tassa aJJavihitassa eko sunakho te AdAya palAyi, jA. aTTha 6.76; tA strI. pra. vi., e. va. aJJavihitA santiTThati vA sallapati vA, ummattikAya, AdikammikAyAti pAci 367. - ajJasatthAruddesa pu0, anya zAstA kA grahaNa yA svIkaraNa, chaH prakAra ke gambhIra aparAdhoM meM se eka sena tR. vi., e. va. ajJasatthAruDesena saha cha ThAnAni na karoti. khu. pA. aTTa, 150 apagatakotuhalamaGgaliko jIvitahetupi na ajJa satthAraM uddisati, mi. pa. 106. aJJasatthu pu0, karma. sa. [ anyazAstR], dUsarA zAstA yA mArgadarzaka rahi. vi. e. va. bhavantarepi hi ariyasAvako - 1 ajJasatdhAraM uddisatIti ma. ni. aDa. (mU.pa.) 1 (1).144. aJJasamAna tri. [anyasamAna]. zA. a. dUsare ke samAna, lA. a. bhinna-bhinna prakAra ke cittoM meM samAna rUpa se prApta sparza Adi teraha caitasika, jinameM sAta sabbacittasAdhAraNa tathA zeSa chaH prakIrNaka haiM nA pu0, pra. vi., ba.va. terasaJJasamAnA ca, cuddasAkusalA tathA abhi. dha. sa. 9. ajJasita tra [anyAzrita] kisI anya para nirbhara yA Azrita, kisI dUsare para avalambita taM pu. dvi. vi. e. va. vadanti te ajJasitaM kathajjaM su. ni. 831 tA pu.. pra. vi0, ba0 va aJJasitA kathojjanti te aJJamaJa satdhArAdi nissitA kalahaM vadanti, su, ni, aDa. 2.332. ajJA strI. [AjJA] arhatvaphala ke kSaNa meM prApya samyakajJAna aJJA tu arahattaM ca, abhi. pa. 436; JAya tR. bi. e. va. aJJAya nibbutA dhIrA tiSNA loke visattika, sa0 ni0 1 (1).28; - JJA pra. vi., e. va. - diTTheva dhamme aJJA, su. ni. (pR.) 190; didveva dhamme aJJAti arimayeva attabhAve arahataM su. ni. aDa. 2.200 tula. ANA. 81 ajJAkoNDajJa / ajJAtakoNDajJa pu.. [bau. sa. AjJAtakauNDinya] 1. sarvaprathama arhatva prApta karane vAle eka sthavira - ziSya kA nAma paJcavargIya bhikSuoM meM se eka, pUrvakAla meM kauNDinya ke nAma se vikhyAta rasa Sa. vi., aJJANa e. va. - iti hidaM Ayasmato koNDaJJassa aJJAsikoNDaJa tveva nAmaM ahosi mahAva, 16 sa.ni. 3 ( 2 ) 487 2 kevala koNDa nAma se bhI prasiddha koNDaJahaM bhagavA, koNDaJahaM, sugatA ti sa. ni. 1 ( 1 ) 224 3(2).487: theragA. kI gAthA saMkhyA 673-688 gAthAoM kA racayitA te su aJJAsikoNDaJJatthero aTThArasahi brahmakoTIhi saddhiM sotApasiphale patidvAsi jA. aTTa. 1.90 apa. 1.45: gha. sa. aTTha. 82; draSTa, aJJAsikoNDaJJa. ajJacitta napuM. [AjJAcitta] arhatvaphalalakSaNa meM prApta samyak jJAna ke liye tatpara cittattaM dvi. vi. e. va. aJJAcittaM upaTupentIti aJJAya AjAnanatthAya cittaM na upahanti dI. ni. aDa. 1.298 pAThA. aJJa cittaM aJJANa' tri, niSe0, ba0 sa0 [ ajJAna], na jAnane vAlA, ajJAnI, mUrkha, avidyAgrasta Nena pu. tR. vi. e. va. - bAlisena aJJANena purisena na sakA jAnituM jA. aDa. 3. 236 No pu. pra. vi. e. va. - bAlo ahosi aJJANo, jA. a. 3.200, manussa pu.. [ ajJAnamanuSya ] ajJAnI manuSya ssA pra. vi. ba. va. - ime aJJANamanussA pANAtipAtaM karontA nandanti tussanti, jA. aTTha. 3.255. aJJANa napuM., JANa kA niSe, tatpu0 sa0 [ajJAna ], avidyA, moha, jJAna kA abhAva, jJAnAbhAva - mohovijjA tathAJJANaM, abhi. pa. 168 yaM ajANaM adassanaM anabhisamayo ananubodho asambodho appaTivedho... pu. e. 127 - NAbhibhUta tri.. [ajJAnAbhibhUta], ajJAna se grasta pramAdagrasta pramAdApanna to pu. pra. vi., e. va. so ajJANAbhibhUto neva buddha upahahi na asIti mahAthere dha. pa. a. 2.151 NupekkhA strI. [ajJAnopekSA], ajJAnatA ke kAraNa utpanna upekSAbhAva - - For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - uppajjati upekkhA ti ettha upekkhA nAma aJJANupekkhA, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.196 - ka napuM0, ajJAna, mUrkhatA, moha kena tR. vi. e. va. aJJANakena Apannoti, , pAci. 194; na ca tassa bhikkhuno aJJANakena mutti atthi, pAci 193: karaNa tri. [ ajJAnakaraNa] ajJAna utpanna karane vAle, avidyAjanaka NA pu. pra. vi. ba. ka. paJcime, bhikkhave, nIvaraNA andhakaraNA acakkhukaraNA aJJANakaraNa, sa. ni. 3(1)118: evaM aJJANakaraNA kilesA nAma, jA. aTTha. 1.293; cariyA strI. [ajJAnacaryA ], rAga dveSa evaM moha bhare citta vAlI jIvanavRtti, paTi ma meM varNita 28 prakAra kI caryAyoM meM se eka aJJANacariyA ti kenaTTena aJJANacariyA? sarAgA caratIti aJJANacariyA, Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajJANa 82 aJAtAvI sadosA caratIti-ajJANacariyA .... paTi. ma. 75-76; - jAtika tri., ajJAnamayI prakRti vAlA vyakti, avidyAgrasta vyakti - idhekacco ajANajAtiko poso yAvatAsIsatI .... jA. aTTha. 3.342; - tA strI., bhAva. [ajJAnatA], mUr3hatA, ajJAnatA - ya tR. vi., e. va. - mahAseTTi, tvaM aJaANatAya kAmagiddho hutvA gharAvAsassa guNaM, pabbajjAya ca aguNaM kathesi, jA. aTTha. 2.195; - dukkha tri., [ajJAnaduHkha], mUr3hatA ke kAraNa utpanna duHkha vAlA - kkhA strI, pra. vi., e. va. - adukkhamasukhAvedanA ANasukhA aJaANadukkhA, ma. ni. 1.384; - dhamma pu., ajJAna se bharI huI prakRti yA svabhAva, ajJAniyoM kA dharma - momUhadhammo ayaM ... aJaANadhammo, mahAni. 141; - pakata tri., [ajJAnaprakRtika], ajJAnatA ke kAraNa pravRtta - to pu., pra. vi., e. va. - aJaANapakato pANaM haneyya, adinnaM Adiyeyya, kathA. 149; - pakkha tri., [ajJAnapakSa], ajJAnatA yA mUr3hatA ke kAraNa pApadharma kA pakSa lene vAlA - kkhA pu., pra. vi., ba. va. - ye keci ganthA idha mohamaggA, ajANapakkhA ... tathAgataM patvA na te bhavanti, su. ni. 349; - bhAvakara tri. [ajJAnabhAvakara], ajJAna yA moha kI avasthA ko lAne vAlA - rA pu., pra. vi., ba. va. - evaM uttamabuddhInaM nAma visuddhacittAnaM bodhisattAnaM ajANabhAvakarA kilesA tayi kiM lajjissanti, jA. aTTha. 1.291; - mUlappabhava tri., [ajJAnamUlakaprabhava], ajJAna ke mUla se utpanna hone vAlA - vA strI., pra. vi., e. va. - yA kAci kavA ... aANamUlappabhavA ... sabbA mayA vyantikatA samUlikA, sa. ni. 1(1).211; - lakkhaNa tri., [ajJAnalakSaNa]. ajJAna ke lakSaNa se yukta, ajJAna kI prakRtivAlA - NA strI., pra. vi., e. va. - aJaANalakkhaNA avijjA, vibha. aTTa, 128; - No pu., pra. vi., e. va. - moho cittassa andhabhAvalakSaNo aJaANalakkhaNo vA, dha. sa. aTTha. 289; - sutta napuM0. sa. ni. ke pAMca suttoM ke samUha kA zIrSaka, sa. ni. 2(1).255-257. ajANa napuM.. [AjJAna], suspaSTa jJAna, arhatvaphala ke cittakSaNa kA jJAna - handa mayaM aJaANatthampi samaNe gotame brahmacariyaM carAma, dI. ni. 3.41; - kathA strI., kathA. kI eka vastu kA zIrSaka, kathA. 148-154. aJaANI tri.. [ajJAnI], mUrkha, ajJAnI, udvigna - so aJaANI hutvA bhattaM bhujituM asakkonto ... nipajji, vi. va. aTTha. 60; dha. pa. aTTha. 2.59. ajJAta' tri., [ajJAta], ka. nahIM jAnA huA, nahIM samajhA huA - taM napuM., pra. vi., e. va. - buddhAnamhi aJAtaM nAma natthi, jA. aTTha. 3.320; aAtaM ApanatthAya AtaM anuggahaNatthAya, dha. pa. aTTa, 1.309-310; - pubba tri., [ajJAtapUrva]. pUrvakAla meM ajJAta -bbesu sapta. vi., ba. ka. - aAtapubbesu vA, mahArAja, sippaTThAnesu. mi. pa. 41; kha. aparicita vyakti -- tAnaM pu., Sa. vi., e. va. - aAtAnaM nivAretA jAtAnaM pavesetA, dI. ni. 2.65; sa. ni. 2(2).193; a. ni. 2(2).242; ga. aprasiddha vyakti, avikhyAta vyakti - to pu., pra. vi., e. va. - aAto labhate yasaM. jA. aTTha. 7.186; ajJAtoti apAkaTaguNo avidita- kammAvadAno, tade.; - ka tri., [ajJAtaka], ka. aparicita vyakti, vastu athavA viSaya - kaM dvi. vi., e. va. - aJaAtakaM sAmikehI padinnaM jA. aTTha. 5.207; idha pana bhikkhave. AvAsikA bhikkhU passanti AgantukAnaM bhikkhUna ... aJaAtakaM pattaM, ajJAtakaM cIvaraM mahAva. 173-174; kha. vaha vyakti, jo sagotrIya yA sagA-sambandhI na ho, apane kula yA parivAra kA na ho, abAndhava - ko pu., pra. vi., e. va. - ajJAtako, moghapurisa, ajAtikAya na jAnAti patirUpaM vA appatirUpaM vA, pArA. 315; - kA ba. va. - taM disvA tassA aJaAtakApi laja datvA... Agacchisu, dha. pa. aTTha. 1.127; - vesa pu., [ajJAtakaveza], chadmaveza, kapaTaveza - sena tR. vi., e. va. - aJaAtakavesena paribbAjakacchannena paTivasantaM disvAna .... kAsirAjAnaM etadavoca, mahAva. 465; ajJAtakavesena vasantassa pituno ..., dha. pa. aTTha. 1.35; - saJI tri., [ajJAtakasaMjJina], kisI paricita ko dekhakara use anajAna mAnane vAlA - jI pu.. pra. vi., e. va. - JAtake aJAtakasaJjI, Apatti dukkaTassa, pArA. 329. ajJAta tri., A + Vaa, bhU. ka. kR. [AjJAta], acchI taraha se jAnA yA samajhA huA, suvijJAta- taM napuM, pra. vi., e. va. - ajAtametaM vacanaM asitassa yathAtathaM, su. ni. 704; ajJAtaM bhagavA, aAtaM sugatAti, cULava. 286; - mAnI tri., [AjJAtamAnin], apane ko adhika jJAnI mAnane vAlA, ghamaNDa karane vAlA - nI pu., pra. vi., e. va. - anAte aAtamAnI hoti, a. ni. 2(1).164; ajJAtamAnino dhamme, theragA. 953. aJAtAvI tri., [bau. saM. AjJAtAvI], samyak-jJAna prApta kara cukA vyakti arthAt arhat - vInaM pu., Sa. vi., ba. ka. - yA tesaM ajJAtAvInaM dhammAnaM aJaA paJaA pajAnanA For Private and Personal Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajAti 83 ajhAvimokkha ..., dha. sa. 145; - vindriya napuM.. [bau. saM. AjJAtAvIndriya], aJaAdhikAravacanArambha pu., kisI nae viSaya kI vyAkhyA samyak jJAna prApta arhat kI indriya, abhidharma-parigaNita kA Arambha, naI bAta ko kahane kA prArambha - mbhe sapta. vi., bAIsa prakAra kI indriyoM ke bIca bIsavIM indriya - yaM pra. e. va. - atha iti nipAto aAdhikAravacanArambhe, su. ni. vi., e.va.- tINindriyAni-anajAtaJjassAmItindriyaM, aTTha. 1.110. aaindriyaM, aJAtAvindriyaM dI. ni. 3.175; sa. ni. aApaTivedha pu., [bau. saM. AjJAprativedha]. pUrNa-jJAna athavA 3(2).280; itivu. 39; pu. pa. 104; dha. sa. 553; netti. 45. arhatva ke jJAna kA pratilAbha, arhatva phala kI prApti - dho ajAti pu., jAti kA niSe. [ajJAti], vaha, jo apanA pra. vi., e. va. - imasmiM dhammavinaye anupubbasikkhA kuTumbIjana nahIM hai, apanA bhAI-bandhu nahIM hai, akuTumba, anupubbakiriyA anupubbapaTipadA na Ayatakeneva abandhu - tIhi tR. vi., ba. va. - bhikkhunA nAma AtIhipi aJaApaTivedho, cULava. 395; iti kho, bhikkhave, yAvatA ajJAtIhipi dinnake cattAro paccaye paccavekkhitvAva paribhogo sammAsamApatti tAvatA aJaApaTivedho, a. ni. 3(1).233. kAtabbo, jA. aTTha. 1.370; - kA strI., AtikA kA niSe. aJApadesa pu., karma. sa. aJa + apadesa [anyApadeza], [ajJAtikA], vaha, jisake pAsa kuTumbajana ke rUpa meM koI dUsarA bahAnA, dUsarI paddhati, anya upadeza-prakAra - sena ta. nArI na ho, draSTa. aAtaka ke anta.. vi., e. va. - dhaniyaM atuTThabbena tussamAnaM aJaApadeseneva aAtu pu.. [AjJAta], vaha, jisane yathArtha ko athavA dharmoM paribhAsati, ovadati, anusAsati, su. ni. aTTha. 1.27. kI dharmatA ko ThIka se jAna liyA hai, gambhIra rUpa se jJAna ajJApekkha tri., ba. sa. aA + apekkha, [AjJApekSa], pA lene vAlA - tA pra. vi., e. va. - ajAtA viharissAmi, suspaSTa jJAna pAne kI icchA rakhane vAlA, jJAnArthI - kkho dI. ni. 2.211; - tAro ba. va. - ke ca dhammassa aJaAtAro, pu., pra. vi., e. va. - yaM kiJci maM subhaddo pucchissati, sabba ma. ni. 2.394; desassu bhagavA dhamma aAtAro bhavissantIti, taM aJaApekkhova pucchissati, no vihesApekkho, dI. ni. dI. ni. 2.31; a. ni. 1(1).158; - kAma tri., [bau. saM. 2.113; - kkhA ba. va. - ye keci aJaApekkhA catusaccaM AjJAtukAma], acchI taraha se yA pUrNa rUpa se jAnane kI / dhamma suNanti, te jAtiyA parimuccanti, mi. pa. 304. icchA rakhane vAlA - mo pu.. pra. vi., e. va. - aAtukAmo aAphala tri., ba. sa. [AjJAphala]. pUrNa-jJAna kI prApti paraM pahaM pucchati, a. ni. 2(1),178; aAtukAmo paripucchitA karAne vAlA yA vAlI, samyaka jJAna kI prApti kA phala ahu, dI. ni. 3.118. dilAne vAlA yA vAlI - lo pu0, pra. vi., e. va. - aJAtuJcha pu., ajAti + uJcha [ajJAtyuJcha]. aparicita samAdhi aJaAphalo vutto bhagavatA, a.ni. 3(1).235. athavA akuTumbI-janoM se prApta bhikSA, piNDapAta athavA aArAdhanA strI., aJA + ArAdhanA [AjJArAdhanA], AhAra - uchena tR. vi., e. va. - aAtuJchena yApentaM, arhatvaphala kA sAkSAtkAra, samyaka-jJAna athavA arhatva-phalakAmesu anapekkhinaM, sa. ni. 1(2).255. citta kI prApti - naM dvi. vi., e. va. - nAhaM, bhikkhave, aJAdi tri., [anyAdRza], dUsaroM ke samAna, bhinna prakRti Adikeneva aArAdhanaM vadAmi, api ca, bhikkhave anupubasikkhA vAlA - di pu., pra. vi., e. va. - ao viya dissatIti anupubbakiriyA anupubbapaTipadA aArAdhanA hoti. ma. ni. aAdi, aAdikkho, aAdiso, mo. vyA. 5.44; tula. 2.155; aJaArAdhanaM arahatte patiTTAnaM ..., ma. ni. aTTha. ka. vyA. 644. (upa.pa.) 3.137. aJaAdisa tri., [anyAdRza], anya sadRza, dUsare jaisA, bhinna aJaAvimutta tri., [AjJAvimukta], samyaka-jJAna athavA arhatva prakRti vAlA, kucha alaga DhaGga kA - so pu., pra. vi., e. va. phala ke kSaNa meM prApya jJAna dvArA vimukti ko prApta vyakti - - tAdisova so bhavaM gotamo, no aAdiso, ma. ni. 2.343; ssa pu, Sa. vi., e. va. - tato aJaAvimuttassa, ANaM ve dI. ni. 1.93; ayaM sIho vaNNAdIhi amhehi samAno, saddo hoti tAdino, itivu. 39; 75; tula. sammada Avimutta. panassa aAdiso, jA. aTTha. 2.89; - tA strI., anyAdRzatA, ajAvimokkha pu.. [AjJAvimokSa], arhatva kI sthiti meM bhinnatA, parivartita svarUpatA - taM dvi. vi., e. va. - AsravakSayajJAna dvArA prApta vimokSa - kkhaM dvi. vi., e. va. - tassa purimabhAvato aAdisataM dassetuM vuttaM, pe. va. aTTha. aJaAvimokkhaM pahi, avijjAya pabhedanaM. sa. ni. 210. 1111; 1113. For Private and Personal Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aJJAbyAkaraNa ajJabyAkaraNa napuM. pAMca prakAra ke vyAkaraNa (vyAkhyAna). svayaM dvArA prApta arhatvAvasthA kI ghoSaNA yA vyAkhyAna NAni pra. vi. ba. va. paJcimAni bhikkhaye aJJAvyAkaraNAni a. ni. 2 (1).111: ajJAvyAkaraNAnIti arahattavyAkaraNAni a. ni. aDa. 3.41. ajJAsikoNDajJa pu. aJJAkoNDaJJa ke anta dRSTa.. aJJindriya napuM. karma. sa. [bau. saM. AjJendriya], arhataavasthA ke jJAna dvArA prApta indriya, abhidharma meM nirdiSTa 22 indriyoM meM se eka yaM pra. vi., e. va. tINindriyAni anaJJAtaJJassAmItindriyaM aJJindriyaM, aJJatAvIndriyaM dI. ni. 3.175; sa. ni. 3 ( 2 ) . 280; itivu. 39; pu0 pa0 104; vibha. 137; netti 15; dha. sa. 362. aJjuhisika tri [anyoddezyaka]. dUsaroM ko uddezya meM rakhakara pradatta (vastu pariSkAra) kena pu. tR. vi. e. va. - ajJadatdhikena parikvArena aJjuhisikena sahikena ajJa cetApeyya nissaggiyaM pAcittiyaM pAci 340. ajJeyya tri. A + Ja kA saM. kR. [AjJeya], acchI taraha se jAnane yogya, arhata ke jJAna dvArA sAkSAtkaraNIyayyo " pu. pra. vi. e. va. kathaM kathaM nAmAyaM bhagavatA dhammo desito ayyo a. ni. 2(2) 62 : ajJeyyoti AjAnitabbo 31. f. 3. 3.116. ajJajJa tri. [ anyonya], pArasparika paraspara sApekSa u napuM. dvi. vi. e. va. na eka vadanti nAnA vadanti vividhaM vadanti aJJaJJa vadanti, mahAni0 214; paccayatA ajJajJa paTicca yasmA samaM saha ca dhamme visuddhi. 2.150 nissita tri. [anyonyAzrita] paraspara eka dUsare para nirbhara - tA pu0, pra. vi., ba. va. - sAgArA anagArA ca, ubho aJJaJJanissitA, itivu. 79. aJhamAna / asnamAna triasa kA varta. kR. Atmane. bhojana kara rahA, upabhoga kara rahA, khA rahA - no pu0, pra0 vi. ba. va. yadasnamAno sukataM sunidvitaM parehi dinnaM payataM paNIta, su. ni. 243; - nA pra. vi., e. va. dhammena laddha satamasnamAnA, na kAmakAmA alikaM bhaNanti su ni. - - - - " - rid www.kobatirth.org - 242. aTaTa' napuM., saMkhyA- vizeSa, eka karor3a kI bAraha gunI athavA dasa lAkha kI bIsa gunI saMkhyA - ahaha ababa vATaTa sogandhikuppalaM abhi. pa. 475; ka. vyA. 397 rU. si. 401, sadda 3.833; 801; seyyathApi, bhikkhu, vIsati aTaTA nirayA evameko kumudo nirayo su. ni. (pR.) 182. 84 aTavI aTaTa' pu0, eka naraka kA nAma To pra. vi. e. va. seyyathApi, bhikkhu, vIsati ababA nirayA, evameko aTaTo nirayo, sa. ni. 1 (1). 178; a. ni. 3(2).147. aTana napuM, aTa se vyu. kri. nA. [aTana] ghUmanA, bhramaNa karanA, dhA. ma. 525 kA strI. pra. vi. e. va. [aTanaka]. idhara-udhara ghUmane vAlI / vAlI ghumakkar3a, bhagor3I caNDA aTanakA gAvI ye pure na duhAmase jA. aDa. 5.100; aTanakAti palAyanasIlA, tade... aTani strI0 [ani ], maJca yA paryaGka kA eka aGga maJcAvayava maJcaGge tvaTanitthiyaM abhi. pa. 309 niM dvi. vi., e. va. maJcakaaTani gahetvA nipajji, jA. aha. 2. 279 niyaM sapta vi. e. va. tikhiNena satyena tassa maJcavANaM hedvAaTaniyaM tahaM tahaM chindi, dha. pa. a. 1.133; niyo pra. vi. ba. va. tathA catasso aTaniyo, dha. pa. - " - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only - aTTha. 2.211. aTalI strI. eka prakAra ke jUte liyo pra. vi. ba. va. aTaliyo upAhanA AruhitvA ma. ni. 2.369. pAThA. paTaliyo aTaliyoti gaNaNupAhanA ma. ni. aTTha. (upa. pa.) - - 3.289. " aTavI strI. [aTavI]. ka. bar3A jaGgala, bIhar3a jaGgala, mahAraNya aTavItthi mahArajJa abhi. pa. 536: antarAmaNe ca amanussapariggahitA aTavI atthi, dha. pa. aTTha. 1.9; - viyaM sapta vi., e. va. anto aTaviyaM corA manusse vilumpitvA palAyiMsu jA. aDDa. 1.294 kha. ba. va. meM vanadasyu yA jaMgalI DAkU ke artha meM prayukta viyo pra. vi., ba. ya. aTadiyo samupyannA raTTha vidvaMsayanti taM. jA. aha. 6.67, tattha aTaviyoti aTavicorA, jA. aTTa. 6.68. - hi tR. vi., ba.va. kupito ahu paccanto aTavIhi parantihi cariyA 396: vigata tri.. [aTavigata ] vana meM gayA huA, vana meM prApta aTavigataM pothetvA paThaviyaM pAtanapaccAmittasadisA jarA dha. sa. aDDa. 361 - viArakkhika pu. vanarakSaka aTaviArakkhakesu sabbajeko hutvA jA. aTTha. 2.278; cora pu. [aTavicAra]. vanadasyu, vana kA cora, aTavI (kha) ke anta, iSTa vijanapada pu0, [aTavijanapada ], vanya pradeza, jaGgalI janapada yA kSetra daM dvi. vi. e. va. eka aTavijanapadaM nissAya anekasahassaisiparivAro vasti jA. anu. 3.408 vimajjha napuM0, vana kA madhyabhAga jjhe sapta vi. e. va. aTavimajjhe paJcasatA corA uTThahiMsu, jA0 aTTha 2.278; - - - - - - - - Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aTTa 85 aTTita yAnakaM AropetvA AdAya gacchanto aTavimajjhaM pattakAle aTTa' tri., [Arta], saMpIr3ita, upahata, utpIr3ita, kaSTa ko .... dha. pa. aTTha. 2.39; - mukha napuM.. [aTavimukha], jaGgala prApta - ho pu., pra. vi., e. va. - tenamhi aTTo byasanaMgato kA prAntabhAga - khaM dvi. vi., e. va. - bhariyaM gahetvA aghAvI, su. ni. 699; - TTA ba. va. - mama ca puttA aTTA aTavimukhaM abhiruhi, jA. aTTha. 3.192; - khe sapta. vi., e. AturA, jA. aTTha. 4.262; svAhaM aTTomhi dukkhena, vi. va. va. - aTavimukhe ThatvA sabbe manusse sannipAtApetvA, jA. 1167; sa. u. pa. meM iNa., chAta., bhaya., vedana., sIta., soka. aTTa, 1.261; - bivAsI tri., [aTavivAsin], vanavAsI, ke anta. draSTa., tula. aTTita, addita; - ssara pu., [Artasvara], araNyavAsI, jaGgala meM rahane vAlA - sino pu., pra. vi., ba. atyanta kAruNika svara, pIr3A se Arta vyakti kA svara -raM va. - aTavIti cettha aTavivAsino corA veditabbA, a. ni. dvi. vi., e. va. - sA sudaM adRssaraM karoti, pArA. 140; sa. aTTha. 2.161; - saGkopa pu., araNyajanapada meM vidroha, jaGgalI ni. 1(2).232; siGgAlA tassa taM aTTassaraM sutvA .... jA. jAtiyoM ke dvArA utpanna kiyA gayA upadrava - hoti so aTTha. 1.256. samayo yaM bhayaM hoti aTavisaGkopo, a. ni. 1(1).207. aTTahAsa pu., [aTTahAsa], ThahAkA mArakara haMsanA, mahAhAsa, aTTa' pu.. [aTTa], UMcI aTArI, kaMgUrA, vizAla bhavana, mInAra, ucca-svara se yukta hAsa - aTTahAso mahAhAso, abhi. pa. jisa para khar3A hokara nirIkSaNa kiyA jAtA hai, aTTAlikA 175; yakkhAnaM hikArasaiM, bhUtAnaM aTTahAsaM, asurAnaM - aTTo tvaTTAlako bhave, abhi. pa. 204; ekakulassa aTTo apphoTanaghosaM, udA. aTTha. 53. hoti, pArA. 309; upAsakena attano atthAya ... aTTo / aTTAna/aTThAna napuM., [AsthAna]nadI yA sarovara ke kArApito hoti, mahAva. 185; - ka pu., [aTTaka], per3a ke snAnaghATa para gAr3A huA phalaka, jisa para aSTapadAkAra Upara nirmita maJca, macAna, citA - kaM dvi. vi., e. va. -- athavA caukora lakIreM ukerI huyI rahatI haiM, (snAna karate uparirukkhe aTTakaM bandhitvA, jA. aTTha. 1.174; sarIra samaya isI para snAnIya sugandhita cUrNa AkIrNa kara unase AmakasusAne aTTakaM AropetvA, jA. aTTha. 2.342; - kaluddaka aGgavilepana karate haiM) - aTTAnaM nAma rukkhaM phalaka viya pu., [aTTakalubdhaka], macAna para baiThane vAlA zikArI - kA tacchetvA aTThapadAkArena rAjiyo chinditvA nhAnatitthe pra. vi., ba. va. - kadAci aTTakaluddakA rukkhesu aTTakaM nikhaNanti, tattha cuNNAni AkiritvA manussA kAyaM ghaMsanti, bandhanti, jA. aTTha. 1.174. cULava. aTTha. 45; - ne sapta. vi., e. va. - chabbaggiyA aTTa' pu., mukadamA, abhiyoga, vivAda viSaya - bhikkhU aTTAne nahAyanti, cULava. 222. yuttyaTTAlaTTitesvaTTo, abhi. pa. 1126; aTTo uppanno taM aTTAla pu., [aTTAla], mInAra, burja, bhavana ke mukhya dvAra para vinicchinAtha, dha. pa. aTTha. 2.175; -8 dvi. vi., e. va. - nirmita nirIkSaNa-kakSa - yutyaTTAlaTTitesvaTTo, abhi. pa. 11263; sakkA mayA imaM aTTa vinicchinituM, jA. aTTha. 3.225, pAThA. - lo pra. vi., e. va. - yadA makasapAdAnaM, aTTAlo sukato aDDu, sa. u. pa. meM kUTa. vimAna ke anta. draSTa; - karaNa siyA, jA. aTTha. 3.420; daLahamAlakoTTake, theragA. 863; napuM.. ka. abhiyojana, abhiyogakaraNa, mukadamA dAyara karanA, mi. pa. 2; - ka pu., [aTTAlaka], aTArI, mahala, bhavyabhavana, nAliza karanA - etesaM atthAya aTTakaraNaM natthi, ma. ni. bAlAkhAnA, caubArA - aTTo tvaTTAlako bhave, abhi. pa. 2043 aTTha. (ma.pa.) 2.196; kha. nyAyAsana, dharmAsana, nyAyAdhikArI - to pa. vi., e. va. - athassa aTTAlakato eko yakkho kA Asana - Ne sapta. vi., e. va. - rAjA aTTakaraNe AgantvA dakkhiNakkhiM uppATetvA agamAsi, jA. aTTha. nisinno vipassiM kumAraM aGke nisIdApetvA, dI. ni. 2.16, 3.138; sa. u. pa. meM antara0, gopura., dvAra0, vIriya. ke pAThA. atthakaraNe; idhAhaM ... bhante, aTTakaraNe nisinno anta. draSTa.. passAmi khattiyamahAsAlepi, sa. ni. 1(1).91, pAThA. aTTi strI., [Ati], AturatA, vipatti - aTTIti AturatA atthakaraNa, aDDakaraNa; - kAraka pu./strI., vAdI athavA vyAdhirogo, pArA. aTTha. 132. prativAdI, abhiyojaka, abhiyukta - rAjA attano aJaANena aTTita tri., [Adita], Atura, vyAdhigrasta, vyAkula, vipanna, aTTakArakamanusse tassa parivArA' ti maJjamAno, jA. aTTha. saMpIr3ita, rogI - yuttyAlaTTitesvaTTo, abhi. pa. 11263; 5.218; - rikA strI., pra. vi., e. va. - ussayavAdikA nAma kAmarAgena aTTito, theragA. 157; paNDrogena aTTito, jA. aTTakArikA vuccati, pAci. 300. aTTha. 2.360; sa. u. pa. meM atibhaya., dukkha., pipAsAvedana., For Private and Personal Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aTTIyati / aTTiyati bhaya, bhUta, makasa., vedana, himasisira ke anta. draSTa., pAThA. addita, addhita, aTThita. aTTIyati/ aTTiyati aTTa kA nA0 dhA0, varta., pra. pu. e. va., (sAmAnyatayA harAyati, jigucchati ke pUrva meM prayukta) pIr3ita hotA hai, duHkhita hotA hai, vyAkula hotA hai na ca tena pathavI aTTIyati vA harAyati vA ma. ni. 2.93 - yAmi u. pu. e. va. idvipATihAriye AdInavaM sampassamAno iddhipATihAriyena aTTIyAmi harAyAmi jigucchAmi dI. ni. 1.197; aTTIyAmi harAyAmi, naggA nikkhamituM bahi, pe. va. 59 yatha anu., ma. pu. ba. va. iti kira tumhe bhikkhave, dibbena AyunA aTTIyatha harAyatha jigucchatha, a.ni. 1 (1) 137 yeyyAtha vidhi. ma. pu. ba. ka. nanu tumhe bhikkhave evaM pudrA aTTIyeyyAtha harAyeyyAtha tadeva, tumhehi kAyaduccaritena advIyitavyaM harAyitavyaM tade. mAno varta kR. pu. pra. vi. e. va. channo brahmadaNDena aTTIyamAno cULava. 461; bhikkhubhAvaM aTTIyamAno ... gihibhAvaM patthayamAno, pArA. 26, pAThA. aTThIyati, aDDIyati, tula. addIyati. aTTIyana napuM., aTTIyati se vyu., kri0 nA0, trAsa, vyAkulAhaTa, becainI ahikuNapAdIhi viya attano kAryana ahIyanaM dha. 1 - pa. aTTha. 1.348. aTTha' tri.. [aSTan, aSTau] ATha ye puggalA asataM pasalyA su. ni. 229: aTTha kahApaNe dApesi, jA. aDa. 4. 125 addha nAma kiM? saGghassa aTThasalAkabhataM dApeti vi. va. aTTha. 60; sa. u. pa. meM aDDa, satta ke anta. draSTa.; usama tri, ATha usabha (1 usabha = 140 hAtha) lambAI vAlA bhA strI. pra. vi., e. va. sA dIghato aTThausabhA ahosi, jA0 aTTha. 4. 19 - haMsa tri0, ba0 sa0 [ aSTAsra ], ATha pahaloM vAlA, ATha konoM vAlA, aSTabhujaso pu. pra. ki. e. va. maNi veLuriyo subho jAtimA ahaMso suparikammakartAo dI. ni. 167; ma. ni. 2.218 sAba. va. ahaMsA sukatA thambhA, jA. aTTha. 6.152; rUpaM catunnaM mahAbhUtAnaM upAdAya ... caturaMsaM chaLasa ahaMsa, soLasaMsa, dha. sa. 177 ka pu. / napuM. [ aSTaka]. ATha kA varga, ATha kA samUha kA pra. vi., ba. va. aTTha aTukA, nava navakA, dasa dasakA, ma. ni. 3.50 kavaggika kra. su. ni. ke aTThakavagga ke antargat Ane vAlA kAni napuM. pra. vi., ba. va. sabvAneva anukavaggikAni sarena abhAsi mahAda 270; udA. 136 bhatta napuM, ATha ke samUha meM rahane vAloM kA bhAjana - taM dvi. vi., e. va. - saGghassa aTThakabhattaM nibaddha - - - - www.kobatirth.org - - 86 aTThakathA dApesi, dha. pa. a. 2.58; sa. u. pa. meM draSTa, aDDa, antara, ahetuka, indriya, kusadAyaka, guha, duta, parama, sabba., suddha; - kara pu., [ aSTaka], ka. vedamantradraSTA, dasa RSiyoM meM eka RSi kA nAma aTThako vAmako vAmadevo cAGgIraso bhagu... vessAmito ti mantAnaM kattAro isayo ime abhi. pa. 109 ahnako vAmako ... kassapo bhagu dI. ni. 1. 91; ma. ni. 2.388; kha. pu0, eka prAcIna rAjA kA nAma kAliGgo, aTThako, bhImarathoti tayo rAjAno, jA. aTTha 5.130; vessAmitto aTTako sivIti cha rAjAno, jA. 31.7.141. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a' pu0, attha kI hI dUsarI vartanI, prAyaH sa. pa. ke anta prayukta [artha], artha, tAtparya prayojana avijjAya saGghArAnaM paccayaTTho, ma. ni. aTTha (mU0pa.) 1 (1).54, draSTa. attha dvena tu. vi., e. va. tAtparya ke rUpa meM, artha ke rUpa meM ayaM asabhAvo nAma bhijjanakakSena athAvaraTrena kulAlabhAjanasadiso dha. pa. aDDa. 1.180 dhutaguNaM visuddhikAmAnaM patidvAnahena mi. pa. 320 sa. u. pa. meM atta, appa, inda, eka. kaha, nAna, parama, pILana, maha, saGghata, sacchika ke anta draSTa tula. aTThakathA, aTTika, advi.. - aTThakathA strI. [arthakathA], zA. a. arthavAda, arthakathana arthAt vyAkhyA, lA. a. pAli-tripiTaka para buddhadatta, buddhaghoSa aura dhammapAla ke dvArA likhI gaI vyAkhyAeM - thaM dvi. vi., e. va. - aTTakathikA aTThakathaM ... sAkacchanti, khu. pA. aDa. 122; usabhAti AdIni tINi padAni aTThakathaM AropetvA ...... jA. a. 1.330; - yaM sapta. vi., e. va. taM vyaJjanaM aTThakathAyaM natthi, jA0 aTTha. 1.466; sa. u. pa. meM andha (ka), Agama, kurundI., khandhaka, paJcappakaraNa., parita mahA., mahApaccarI saGkSepa, sIhala., sAi, ke anta draSTa, tula, atthavaNNanA Ti. pAli-tripiTaka para likhI gayI vyAkhyAoM ke lie sAmAnya nAma paramparAnusAra inakA saMgAyana prathama saGgIti meM tathA anugAyana dvitIya evaM tRtIya saGgItiyoM meM huA; mahendra dvArA zrIlaGkA le jAyI gayI tathA prAcIna sihaMlI bhASA meM rUpAntaraNa kiyA gayA; buddhadatta, buddhaghoSa tathA dhammapAla dvArA zrIlaGkA kI mahAvihArIyaparamparA kA anusaraNa karate hue tathA mahAaTThakathA evaM kurundI, paccarI, andhakaTThakathA, paNNavAra evaM sIhalagakathA jaisI siMhalI bhASA kI aTThakathAoM ke AdhAra para pAli meM rUpAntaraNa kiyA gayA thAcariya pu. [ arthakathAcArya], For Private and Personal Use Only " Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aTThakathika 87 aTThakkhura aTThakathA likhane vAle AcArya - yA pra. vi., e. va. - aTThakaniggahapeyyAlA sandhAvaniyA upAdAya .... kathA. aTThakathAcariyA pana ... vaNNayanti, su. ni. aTTha. 1.20; 67. aTThakathAcariyA panAhu, dha. sa. aTTha. 168; visuddhi. 1.101; aTThakaniddesa pu., pu. pa. ke AThaveM pariccheda kA zIrSaka, pu. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).235; - kaNDa napuM.. sAriputra pa. 185. dvArA upadiSTa arthoddhAraparaka dha. sa. ke eka khaNDa kA aTThakanipAta pu., a. ni. ke AThaveM khaNDa yA grantha kA zIrSaka, dha. sa. 1384-1616; - NDaM pra. vi., e. va. - kasmA zIrSaka, a. ni. 3(1).1-169. panetaM aTThakathAkaNDaM nAma jAtanti? tepiTakassa buddhavacanassa aTThakabhatta napuM., ATha salAkAoM dvArA prApta piNDapAta yA atthaM uddharitvA ThapitattA, dha, sa. aTTha. 428; - NDena tR. bhojana - ttaM pra. vi., e. va. - saGghassa aTThakabhattaM nibaddha vi., e. va. - tIsupi hi piTakesu dhammantaraM AgataM dApesi,dha. pa. aTTha. 2.58; sirimAya aTThakabhattaM me bhuttaM, vi. aTThakathAkaNDeneva paricchinditvA .... dha. sa. aTTha. 428; - va. aTTha. 60. kaNDavaNNanA strI., dha. sa. ke Upara nirdiSTa khaNDa kA aTThakavagga pu., su. ni. ke caturtha saMgraha kA zIrSaka, su. ni. varNana - aTThakathAkaNDavaNNanA nihitA, dha. sa. aTTha. 428- 772-981. 443; - gandha pu.. [arthakathA-grantha], aTThakathAoM kI pustakeM aTThakavaggika/aTThakavaggiya tri., su. ni. ke aTThakavagga - ndhe dvi. vi., ba. va. - buddhaghoso nAma thero sIhaLadIpaM nAma vAle caturtha nipAta ke anta. AnevAlA - kAni napuM., gantvA sIhaLabhAsAya likhite aTThakathAgandhe mAgadhabhAsAya dvi. vi., ba. va. - AyasmA soNo bhagavato paTissuNitvA parivattitvA likhi, sA. vaM. 26; - naya pu.. [arthakathA-naya], sabbAneva aTThakavaggikAni sarena abhAsi, mahAva. 270; soLasa aTThakathAoM dvArA apanAI gaI nirvacana-paddhati yA vyAkhyA- aTThakavaggikAni sabbAneva sarabhaJjana abhaNi dha. pa. aTTha. prakAra - yena tR. vi., e. va. - aTThakathAnayena yathAnurUpa 2.340; - ye sapta. vi., e. va. - vuttamida, bhante, bhagavatA vImaMsitvA veditabbA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).42; aTThakavaggiye mAgaNDiyapahe ..., sa. ni. 2(1).9. pAlimuttakena pana aTThakathAnayena aparA picha paJattiyo, pu. aTThakasiNa napuM, dhyAnabhAvanA meM sahAyaka paThavI, tejo, Apo, pa. aTTha. 26; - pATha pu., aTThakathA meM gRhIta yA svIkRta eka vAyo Adi dasa karmasthAnoM meM ATha - NaM pra. vi., e. va. - pATha - Tho pra. vi., e. va. - pALiyaM pana 'agiddhimA ti ___aTThakasiNaM soLasakkhattukaM dha. sa. 203. likhitaM, tato ayaM aTThakathApAThova sundarataro, jA. aTTha. 2. aTThakahApaNa tri., ba. sa. [aSTakArSApaNa], ATha kArSApaNa 245; - muttaka tri., aTThakathAoM se sarvathA svatantra anya mUlya vAlA - aTThakahApaNA daNDoti, vi. va. aTTha. 61. AcAryoM dvArA gRhIta vyAkhyAnapaddhati - kena pu., tR. vi., aTThakuTika tri., ba. sa. [aSTakuTika], ATha jhopar3iyoM vAlA e. va. - aTThakathAmuttakena pana Acariyanayena aparA pi cha gAMva - ko pu., pra. vi., e. va. - aTThakaTiko gAmo, dI. ni. paJattiyo, pu. pa. aTTha. 27; - ko pu., pra. vi., e. va. - aTTha. 1.252, pAThA. aTThaGgiko. ayamettha aTThakathAmuttako ekassa Acariyassa mativinicchayo, aTThakoNa tri., ba. sa. [aSTakoNa], ATha konoM vAlA, dha. sa. aTTha. 267. aThapahala, aThakonA - NaM dvi. vi., e. va. - gaNThikapaTTakaJca aTThakathika pu., aTThakathAoM kA adhyayana karane vAlA athavA pAsaka - paTTaJca aTThakoNampi soLasakoNampi karonti, pArA. unameM ruci rakhane vAlA, (prAyaH pra. vi., ba. va. meM prayukta) aTTha. 1.232. - jAtakamANakA jAtakaM aTThakathikA aTThakathaM ... sAkacchanti, aTThakkhaNavinimmutta tri., ATha prakAra ke akSaNoM athavA khu. pA. aTTha. 122. durgatiyoM se sarvathA vimukta - ttaM napuM.. pra. vi., e. va. - aTThakanAgara pu., aTThaka-nagara-nivAsI, dasama-nAmaka gRhapati aTThakkhaNavinimmuttaM khaNaM paramadullabhaM, saddhammo. 4. kA upanAma - dasamo gahapati aTThakanAgaro pATaliputtaM aTThakkhattuM nipA., [aSTakRtvaH], ATha bAra - aTThakkhattuM anuppatto, ma. ni. 2.12; a. ni. 3(2).308; - sutta napuM.. navakkhattuM dasakkhattuM evamAdayo aJapi saddA evaM yojetabbA, ma. ni. ke eka suta kA zIrSaka, ma. ni. 2.12; a. ni. 3(2).308. ka. vyA. 648. aTThakaniggahapeyyAla pu., aThagune khaNDanaparaka sUtroM kA aTThakkhura tri., ba. sa. [aSTakhura]. ATha khuroM vAlA mRga, punarAvRtti-paraka samuccaya yA samUha - lA pra. vi., ba. va. - eka-eka paira meM do-do khuroM vAlA pazu - raM pu., vi. vi., For Private and Personal Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aTThaguNa 88 aTThaTThaka e. va. - aTThakkhuraM kharAdiye, migaM vaGkAtivaGkina, jA. aTTha samaNabrAhmaNesu dAnaM dinnaM na mahapphalaM hoti, a. ni. 1.162; aTThakkhuranti ekekasmi pAde dvinnaM dvinnaM vasena3(1).70; - susamAgata tri., ATha zIlAGgoM se bharapUra - taM aTThakkhuraM tade... napuM.. pra. vi., e. va. - pATihAriyapakkhaJca, aGgasusamAgataM aTTagaNa tri., [aSTagaNa], AThagunA adhika - NaM napaM., dvi. therIgA. 31;dha. pa. aTTa, 2.292; vi. va. 129; - tA strI., vi., e. va., kri. vi. - yattakaM tulitA esA ... tato aTThaguNaM pra. vi., e. va. - aTThaGgasusamAgatA... sIlavatI upAsikA, dassaM. therIgA. 153. a. ni. 3(1).100, pAThA. aTThaGgasusamAhita. aTThagopAnasI pu., vyaktivizeSa kA nAma - aTThagopAnasI aTThaGgika tri., ba. sa. [aSTAGgika], ATha aGgoM vAlA ka. buddha nAma, tava putto mahAmuni, apa. 1.285. kA ATha aGgoM vAlA madhyama-mArga (majjhimApaTipadA) - ko aTThA tri., ba. sa. [aSTAGga], ATha aGgoM vAlA (mArga evaM pu., pra. vi., e. va. - ayameva ariyo aTThaGgiko maggo, uposatha)-) pu., sapta. vi., e. va. - upavAse ca aTThoM mahAva. 13; sa. ni. 3(2).484; a. ni. 1(1).206; bhAvito uposathadine siyA, abhi. pa. 780; draSTa, aTThanika ke anta.; aTThaGgiko maggo, therIgA. 1583; kha. buddha ke madhyama-mArga se - chupAgata tri., ATha guNoM se yukta - Gge napuM., sapta. vi., bhinna ATha aGgoM vAlA mithyAmArga - ssa pu., Sa. vi., e. va. e. va. - sujhe okAse pavivitte arao aTThaGgupAgate - maggo tikho ... aTTaGgikassetaM micchAmaggassa adhivacanaM. samaNasAruppe, mi. pa. 102; - peta tri., ATha aGgoM se yukta sa. ni. 2(1).99; ga, zIla ke prathama ATha aGgoM ke samAdAna - taM pu., pra. vi., e. va. - uposathaM ... aTThakapetaM susamattarUpaM. se yukta (uposatha) - kaM pu., dvi. vi., e. va. - su. ni. 404; - ssa Sa. vi., e. va. - aTThaGgupetassa aTThaGgikamAhuposathaM, su. ni. 403; a. ni. 1(1).244; gha. uposathassa, a. ni. 1(1).244; - taM strI., dvi. vi., e. va. ATha aGgoM se yukta (asatya-bhASaNa) - aTThaGgiko musAvAdo, - aTThaGgupetaM giramabhudIrayi, dI. ni. aTTha. 1.58; - guposatha pari. 265; - yAnayAyI tri., [aSTAjhikayAnayAyin], buddha pu., [aSTAGgikoposatha], aisA uposatha, jisameM ATha zIloM ke ATha aGgoM vAle mArga-rUpI vAhana para calane vAlA, kA grahaNa Avazyaka hai - ssa Sa. vi., e. va. - satthA aSTAGgika mArga kA anusaraNa karane vAlA - sAhaM sugatassa aTTaoNposathassa guNaM kathesi, a. ni. aTTha, 3.310; draSTa. a. sAvikA maggaTThaGgikayAnayAyinI, therIgA. 391... ni. 1(1).244; 3(2).69; - guposathI tri., ATha zikSApadoM aTThaGgula tri., ba. sa., aTTha + aGgula [aSTAGgula], ATha aGguloM ke samAdAna-sahita uposatha karane vAlA/vAlI - rAjA . kI lambAI yA caur3AI vAlA - laM dvi. vi., e. va. - .. ekopavAsagabbhamhi hutvA aTThaGgaposathI, ma. vaM. 36.84; - anujAnAmi, bhikkhave, AyAmena aTThaGgulaM sugataGgulena ..., vacanasampanna tri., [aSTAGgavacanasampanna], ATha guNoM se mahAva. 388; aTThaGgulaM bahalato lohapaTTa silopari ma. vaM. yukta vacana bolane vAlA (buddha) - nno pu., pra. vi., e. va. 29.11; - parama tri., [aSTAGgulaparama], adhika se adhika - aTThaGgavacanasampanno, acchiddAni nirantaraM bu. vaM. 24.26, ATha aGgula mApa vAlA - maM pu., dvi. vi., e. va. - (pR.) 357; aTThaGgavacanasampannoti aTThaGgasamannAgatasaro satthA, anujAnAmi, bhikkhave, aTThalaparamaM dantakaTTha, cULava. 2593; bu. vaM. aTTha. 295; - vinimmutta tri., [aSTAGgavinirmukta], aTThalaparamaM maJcapaTipAdakaM cULava. 276; - bahala tri., ATha mArga ke ATha aGgoM se rahita - tto pu.. pra. vi., e. va. - aGgula moTA - ahaGgulabahalaM udumbarapadaraM jA. aTTha. 2.75. aTThaGgavinimmutto maggo nAma natthi, khu. pA. aTTha. 68; - aTThacattArIsa/aTThacattALIsa saMkhyAvAcaka vize. samannAgata tri., ka. ATha zIlAGgoM se yukta - taM pu., pra. [aSTacatvAriMzat], ar3atAlIsa, ar3atAlIsa kI saMkhyA - vi., e. va. - aTThaGgasamannAgataM uposathaM upavasatha, a. ni. aTThacattALIsaM vassAni brahmacariyaM cariMsu te. su. ni. 291; 3(2).69; kha. ATha zubha-guNoM se yukta - taM pu., dvi. vi., e. aTThacattALIsaM vassAni tapacaraNaM kariMsu, dha. pa. aTTha. va. - aTThaGgasamannAgataM ... AhAraM AhAreti, ma. ni. 2.347; 1.377: ahorattena aTTacattALIsayojanasahassAni bhassamAnA, - te napuM., sapta. vi., e. va. - aTThAsamannAgate ... khette / mi. pa.90. bIjaM vuttaM mahapphalaM hoti, a. ni. 3(1).70; ga. ATha azubha- aTThaTThaka tri., [aSTASTaka], pratyeka ATha dina para milane guNoM se yukta - tesu pu., sapta. vi., e. va. - aTThaGgasamannAgate vAlA - ke napuM.. dvi. vi., e. va. - pUjemi caturo .... khette bIjaM vuttaM na mahapphalaM hoti ... ahaGgasamannAgatesu satasahassarUpiyaM aTThaTThakaM niccabhattaM ca theraM, dI. vaM. 6.56. For Private and Personal Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aTThaTThAna advAna tri.. [aSTasthAna] ATha viSayoM athavA vastuoM se sambandhita nAya strI0, Sa. vi., e. va. cetokhilAnaJca advAnAya kaGkSAya ca abhAvA ako su. ni. aDa. 2.124. aTThatiMsa / aTThatiMsA saMkhyAvAcaka vize. [aSTatriMzat], ar3atIsa ( 38 ) sa napuM. dvi. vi. ba. va. aTThatiMsa mahAmaGgalAni kathetvA su. pA. aDDa. 124 sA strI.. pra./ vi.vi., ba.va. advatiMsA ca rAjaparisA, mi. pa. 323; - ya napuM., sapta. vi., ba. va. - aTThatiMsAya ArammaNesu, dha. pa. aTTha. 2.241. aTThatthambha tri. ba. sa. [aSTastambha ], ATha khambhoM vAlA advatthambho ka. vyA. 385. - - ".. www.kobatirth.org -- adantaka tri., ba0 sa0 [ aSTadantaka], ATha dAMtoM vAlA / vAlI kena tR. vi. e. va. thalavapye visamapatitAnaM vA bIjAnaM samakaraNatthAya puna advadantakena samIkataM pArA, aha 2123. aTThadasika tri, aTTha + dasa se vyu, saMbhavataH aThAraha varSa vAlA ko pu. pra. vi. e. va saGkhyAne ti kimatthaM? aTTAdasiko, ka. vyA. 384, pAThA. aDDAdasiko. advadoNa tri.. ba. sa. [aSTadroNa]. ATha droNoM kI mApa-taula vAlA Na napuM. pra. vi. e. va. aTThadoNaM cakkhumato aTThadoNaM cakkhumato sarIraM, sattadoNaM jambudIpe mahenti, dI. ni. 2.126. aTThadosasamAkiNNa tri. [aSTadoSasamAkIrNa]. ATha prakAra ke doSoM se bharapUra aTThadosasamAkiNNaM pajahiM paNNasAlaka bu. vaM. 2.31. adhammasamodhAna napuM, ATha prakAra ke dharmoM kA saMgraha yA samuccaya - aTThadhammasamodhAnA, abhinIhAro samijjhati, jA. aTTha. 1.18; bu. vaM. (pU.) 298; dIpaGgarassa hi bhagavato pAdamUle adudhammasamodhAnena abhinIhArasamiddhito pabhuti ma. ni. aDa. (ma.pa.) 1(1).120. ayA prakArArthaka nipA. [ aSTadhA ]. ATha bhAgoM yA prakAroM meM. ATha taraha se tvajJeva bhagavato sarIrAni advadhA sama suvibhattaM vibhajAhI ti, dI. ni. 2.125. aTThanakhatri, ba. sa. [aSTanakha] ATha khuroMvAlA, pratyeka paira meM do-do khuroM vAlA - meNDo aTThanakho adissamAno, jA0 a. 6.182; anakhoti ekekasmiM pAde dvinnaM dvinnaM khurAna vasenetaM vRttaM, tade.. J aTThanavuti / advAnavRti tri. saMkhyAvAcaka vize, aMThAnave kI saMkhyA tayo rogA advAnavRtimAgamuM su. ni. 313: ime aDanavRti rogA kArya nibbattantRti mi. pa. 111. - 89 paJcannaM akhilo aTThapanA / AThapanA aTThanipAta pu. ka. theragA. ke eka nipAta kA zIrSaka jisameM pratyeka sthavira kI ATha-ATha gAthAeM nihita haiM, theragA. 494-517; kha. therIgA ke eka khaNDa kA zIrSaka, therIgA. 196-203; ga. jA. aTTha ke eka khaNDa kA zIrSaka jisake anta, dasa jAtaka ( 417426) aura paMcAnave gAthAeM haiN| aTThapaJJAsA strI0 [aSTapaJcAzat ], aTThAvana ratanAnadvapaJJAsaM, uggatova mahAmuni, apa. 2.243 - kkhattuM aTThAvana bAra aTThapaJJAsakkhattuJca, devarajjamakArayiM, apa. 2.13. aTThapada napuM [ aSTApada]. zA. a. pratyeka paMkti meM ATha-ATha khAnoM vAlA, lA. a. caupar3a kA khela yA ise khelI jAne vAlI paTTikA athavA zataraMja kA khela advapadaM dasapadaM AkAsaM parihArapatha, dI. ni. 1.6; ekekAya pantiyA aTTa aTTa padAni assAti anupada, dI. ni. aDa. 1.78; dAkArena pu.. tU. vi. e. va. kri. vi. ke rUpa meM prayukta, Ar3e tirache rUpa meM, causara (caupar3a) kI khelapaTTikA kI Ar3I tirachI paMktiyoM ke anurUpa anupadAkArena rAjiyo chinditvA nhAnatitthe nikhaNanti cULava, anu. 45; tula advapAda, aTThApada aTThapadaka napuM0, aTThapada se vyu [ aSTApadaka ], causara kI khepaTTikA ke samAna vidhi anujAnAmi, bhikkhave, aTThapadakaM kAtunti, mahAva, 389; cchanna tri, causara kI khela paTTI ke samAna Ar3e-tirache rUpa vAlI vidhi dvArA AcchAdita advapadakacchannena pattamukhaM sibbituM mahAva. aTTha. 386. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aTThapadapana napuM, tatpu. sa. [ aSTApadasthApana ], kezAlaMkaraNa kI eka vizeSa paddhati, kezoM ko saMvArane kI vidhi jisameM kezoM ko ATha paMktiyoM meM rakhakara sajAyA jAtA hai| massukaraNakesasaNThapana aTThapadadvapanAdIni sabbakiccAni karoti jA. aDDa. 2.5. *** - - ... For Private and Personal Use Only - aTThapadaphalaka napuM., [aSTApadaphalaka], causara athavA zataraMja kI khelapaTTikA anupadepi kILantIti aTThapadaphalake jUta kILanti, pArA. aTTha. 2.185. aTThapanA / AThapanA strI0 [AsthApanA], vinyasana, vyavasthApana, vyavasthita rUpa meM rakhanA pApicchassa icchApakatassa iriyApathassa vA aTThapanA upanA vibha. 404; yo evarUpo upanAho.. anupanA upanA saNThapanA - dazhahIkammaM kodhassa, vibha. 412; aTThapanA ti paThamamuppannassa anantaraTTapanA mariyAdanupanA vA vibha. aDa. 464. *** Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aTThaparikkhAradhara 90 aTThaparikkhAraghara tri., ATha prakAra ke pariSkAroM arthAt mUlabhUta jIvanasAdhanoM se sampanna, parikkhAra ke anta. draSTa. - tAvadevassa gihiliGga antaradhAyi advaparikkhAradharo sadvivassikamahAthero viya ahosi, dha. pa. aTTha. 1.284. aTThaparivaTTa tri., [aSTaparivarta], ATha prakAra ke parivoM se yukta, ATha prakAra ke viziSTa lakSaNoM se anvita - yAvakIvaM ca me, bhikkhave, evaM aTThaparivarlDa adhidevANadassanaM na suvisuddha ahosi, a. ni. 3(1).128; - Ti. divyacakSujJAna Adi ATha prakAra ke viziSTa jJAna hI aTThaparivaTTa zabda dvArA saMsUcita haiM, draSTa., a. ni. aTTha. 3.241-242. aTThapAda tri., ba. sa. [aSTapAda]. 1. na., ATha pairoM vaalaa| jIva-jantu - pIThaJca sabbasovaNNaM, aTThapAdaM manorama, jA. aTTha. 5.373; 2. pu., mRga kI eka jAtivizeSa, zarabhamRga - aTThapAdA ca morA ca, bhassarA ca kukutthakA, jA. aTTha. 7.306; aTThapAdAti sarabhA migA, jA. aTTha. 7.307; 3. pu., eka vizeSa prakAra kI makar3I, aTThApada ke anta. draSTa.. aTThapitadhura tri., ba. sa. [AsthApitadhura], vaha, jisane bhAravahana karanA asvIkAra na kiyA ho, vaha, jisane abhI taka bhAra na utAra pheMkA ho, sudRr3ha vIryavAlA - anikkhittadhuroti aTThapitadhuro paggahitavIriyo, a. ni. aTTha. 3.141. aTThama tri., [aSTama], AThavAM, aSTama - evaM chaTThamo sattamo aTThamo navamo dasamo, ka. vyA. 375; iti hetaM vijAnAma, aTThamo so parAbhavo, su. ni. 107; - ka pu.. [aSTamaka], vizuddhi kI AThavIM avasthA meM praviSTa vyakti, ATha prakAra ke AryapudgaloM meM adhama sthiti meM Apanna vyakti - yAni aTThamakassa indriyAni, ime uppannA kusalA dhammA, netti. 18; aTThamakassa sotApannassa ca kAmarAgabyApAdA sAdhAraNA ..., netti. 42; aTThamaka ssAti sotApattiphalasacchikiriyAya paTipannassa, netti. aTTha. 239; - kathA strI., kathA. kI eka kathA kA zIrSaka, kathA. 204-207; - ssa indriya-kathA strI., kathA. ke tIsare varga kI eka kathA kA zIrSaka, kathA. 207-210. aTThamaGgala napuM.. [aSTamaGgala], ATha mAGgalika vastueM, ATha prakAra ke maMgala - kaJcanacittasannibhanti, kaJcanamayena sattaratanavicittena aTThamaGgalena samannAgataM, jA. aTTha. 5.405. aTThamAsa napuM.. [aSTamAsa], ATha mahIne - aTThamAse asampatte, arahattamapApuNiM, apa. 2.192, pAThA. aDamAsa. aTThavatthuka aTThamAsika tri., [aSTamAsika], ATha mahInA purAnA, ATha mahIne vAlA - mAsiko pi cavati marati antaradhAyati ... aTThamAsiko pi..., mahAni. 86.. aTThamI strI., [aSTamI], 1. kisI bhI saMkhyA meM AThavIM - aniccatAyeva aTThamIti, sa. ni. 2(2).309; 2. cAndramAsa ke pratyeka pakSa kI AThavIM tithi - tato ca pakkhassupavassuposathaM, cAtuddasiM paJcadasiJca aTThami, su. ni. 404; cAtuddasiM paJcadasiM, yA ca pakkhassa aTThamI, therIgA. 31; 3. Alapana-vibhakti ke rUpa meM niruttipiTaka kI nirvacana-paramparA ke anusAra AThavIM vibhakti - AmantaNavacane aTThamI vibhatti bhavati, sadda. 1.60... aTThamukha tri., ba. sa. [aSTamukha], zA. a. AThamukhoM vAlA, lA. a. ATha mukhya binduoM se yukta vAdapaddhati - catUsu pahesu dvinna paJcakAnaM vasena aTThamukhA vAdayutti, dha. sa. aTTha. 5. aTThayojana tri., [aSTayojana], AThayojana kI dUrI taka phailA huA, draSTa. yojana ke anta.. advaratana tri., ba. sa. [aSTaratna], ATha hAthoM kI lambAI kI mApavAlA - mukhavaTTito paTThAya aTTaratanaM, a. ni. aTTha. 3.268; - nika tri., uparivat - tivitthataM dasapariNAhaM aTTharatanikaM sakaTThAnamupagataM disvA, mi. pa. 286; - nubbedha tri., [aSTaratnodvedha], ATha hAthoM kI UMcAI vAlA - yathA, mahArAja, tidhA pabhinno sabbaseto.... aTTharatanabbedho ... pAsAdiko dassanIyo uposatho nAgarAjA, mi. pa. 262. aTThalokadhamma pu.. (sAmAnyatayA ba. va. meM prApta), lAbha, satkAra Adi ATha prakAra kI sAMsArika upalabdhiyAM - aTThalokadhammapadantipi vadantiyeva, jA. aTTha. 3.146; - vAta pu., laukika upalabdhiyoM rUpI ATha prakAra ke jhaJjhAvAta - girirAjavarasama, mahArAja, dhutaguNaM visuddhikAmAnaM aTThalokadhammavAtehi akampiyaDhena, mi. pa. 321; - mmAtikkama pu., ATha prakAra kI laukika upalabdhiyoM kA atikramaNa - aTThalokadhammAtikkamA, udA. aTTha. 273. aTThavaGka tri., [aSTAvakra], zA. a. ATha sthAnoM se vakra, lA. a. aSTakoNIya (vizeSa rUpa se vairocananAmaka ratna ke lakSaNa ke rUpa meM prayukta) - aTThava maNiratanaM uLAra, sakko te adadA pitAmahassa, jA. aTTha 6.217. aTThavatthuka tri., ba. sa. [aSTavastuka], ATha vastuoM para AdhArita athavA unase sambaddha - aTTavatthukAya kavAya avitiNNabhAvena avitiNNakala maccaM sodhentIti, dha. pa. For Private and Personal Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 91 aTThavassika aTThAna aTTha. 2.44; aTThavatthukena hi avijjAndhakArena onaddhA, dha. dhammapariyAyaM desessAmi. sa. ni. 2(2).225; - pariyAyavagga pa. aTTha. 2.57; ayampi pArAjikA hoti asaMvAsA pu., sa. ni. ke eka varga kA zIrSaka, sa. ni. 2(2).224-232; aTThavatthukA ti, pAci. 297; - hetu pu., ATha prakAra kI - bheda tri., ba. sa., eka sau ATha upavibhAgoM vAlA - vastuoM kA kAraNa - aparAdhakArakassa aTThavatthukahetu adveva, aTThasatabhedena tohAnissayena dvAsaTThibhedena didvinissayena ca jA. aTTha. 3.391. .... su. ni. aTTha. 2.87; - sahassavibhava tri., vaha, jisake advavassika tri.. [aSTavArSika]. ATha varSoM vAlA, aSTavarSIya pAsa ATha lAkha taka kI sampatti ho - sAvatthiyaM kireko - advavassikopi ... cavati marati antaradhAyati brAhmaNo aTThasatasahassavibhavo, dha. pa. aTTha. 2.286; - sutta vippalujjatIti, mahAni. 87. napuM., sa. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, sa. ni. 2(2).225-26. aTThavAcika tri., [aSTavAcika], zA. a. ATha prakAra kI aTThasattativassa tri., ba. sa. [aSTasaptativarSa], aThahattara vacana-vijJaptiyoM se yukta, lA. a. bhikSuNiyoM kI upasampadA varSoM kI AyuvAlA - aTThasattativassAhaM, pacchimo vattate vayo, - aTThavAcikA upasampadA, pari. 265; aTThavAcikA bhikkhunInaM apa. 2.254. upasampadA ubhatoatticatutthattA, vajira. TI. 513; - Ti. aTThasadda-jAtaka napuM., jA. kathAnakoM meM se eka jAtaka kA bhikSuNiyoM kI upasampadA meM do bAra jJapticaturthakarma nirdhArita zIrSaka, jA. aTTha. 3.379-85. hai, ataH bhikSuNiyoM kI upasampadA ko aTThavAcikA upasampadA aTThasamApattiyAna napuM., ATha prakAra kI AdhyAtmika kahA gayA hai. upalabdhiyoM ko prApta karAne vAlA vAhana yA sAdhana - aTThavidha tri., [aSTavidha], ATha prakAra kA, ATha taraha kA, devalokayAnasaJjitaM aTThasamApattiyAnaM abhiruvha, su. ni. aSTavidha, ATha taraha vAlA - lAbho alAbho yaso ayaso aTTha 1.148. nindA pasaMsA sukhaM dukkhanti ayahi aTThavidho lokadhammo. aTThasahassa napuM.. [aSTasahasra], 1. ATha hajAra - tato jA. aTTha. 2.159; aTThavidhena rUpakkhandho, vibha. 163; aTThasahassanAgAsaraM otaritvA .... jA. aTTha. 5.35;2. napuM.. aTThavidhena rUpasaGgaho, dha. sa. 590. zrIlaGkA ke eka kSetra vizeSa kA nAma - desaM aTThasahassavhaM aTThavIsati strI., [aSTAviMzati], aTThAIsa - katame datvAna vasituM tahiM, ma. vaM. 61-24; - pAda tri., ba. sa. aTThavIsati? mi. pa. 141; aTThavIsati vassAni rajjaM kAresi [aSThasahasrapAda], ATha hajAra pairoM, jaTAoM yA prazAkhAoM khattiyo, ma. vaM. 34.37; nakkhattapadakovidoti aTThavIsatiyA (barohoM) se yukta (vaTavRkSa) - tatthahasA meghasamAnavaNNaM, nakkhattakoTThAsesu cheko, jA. aTTha. 6.308; -- kkhattuM nipA., nigrodharAjaM aTThasahassapAda, jA. aTTha. 5.42. kri. vi. aTThAIsa bAra - aTThavIsatikkhattuJca, cakkavattI aTThahattha tri., ba. sa. [aSTahasta], ATha hAtha kI lambAI ahosahaM, apa. 1.33. vAlA - ekaM sattahatthaM eka aTThahatthAnti dve vassAvAsikasATake aTThavIsasata napuM.. [aSTAviMzatizata], eka sau aTThAIsa - labhitvA .... dha. pa. aTTha. 1.171. aTThAvIsasataM padAni sA. saM. 13. aTThAna napuM., ThAna kA niSe. [asthAna], 1. anupayukta viSaya aTThasaTThi strI., [aSTASaSTi], ar3asaTha - saTikamhi nipAtamhi, athavA kSetra, anupayukta sthala, anupayukta kAla - aTThAne moggallAno mahiddhiko, ekova theragAthAyo, aTThasaTTi bhavanti padese matA maddI, jA. aTTha. 7.343; 2. asaMbhAvyatA, asambhava tAti, theragA. (pR.) 295; mahAbhikkhusaGko paTivasati honA (yadi uttaravartI upavAkya meM 'ya' tathA 'vidhi' ke aTThasaddhibhikkhusatasahassaM dI. ni. 2.35; kammAni ArabhASetvA kriyArUpa hoM) - aTTAnaM taM saGgaNikAritassa, yaM phassaye leNAni aTThasaTTiyo, ma. vaM. 16-12. sAmayika vimuttiM su. ni. 54; aTThAnametaM, Ananda, anavakAso aTThasata napuM., [aSTAzata]. 1. eka sau ATha - aTThasatampi yaM tathAgato ... pArAjikaM sikkhApadaM paJjattaM samUhaneyyAti, mayA vedanA vuttA pariyAyena, sa. ni. 2(2).226; ye puggalA pArA. 25; aTThAnametaM anavakAsoti ubhayampeta aTThasataM pasatthA, su. ni. 229; 2 ATha sau - vedAnaM pAraGgate kAraNapaTikkhepavacanaM, pArA. aTTha. 1.178; 3. (kevala sapta. aTThasatabrAhmaNe nimantetvA, jA. aTTha. 1.66; - pariyAya pu., vi., e. va. meM 'aTThAne' rUpa meM), anupayukta vyakti ke bAre [paryAya], eka sau ATha saMkhyA taka vistRta vedanAoM se meM - ... aTThAne kopaM bandhitvA .... jA. aTTha. 4.185; 4. sambandhita dharmopadeza kI paddhati - aTThasatapariyAyaM vo, bhikkhave. (aTThAnena rUpa meM), binA kisI upayukta kAraNa ke, akAraNa, For Private and Personal Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aTTAniyakathA 92 aTThi ahetukarUpa meM - kuddho hi aDhavatthukaM soLasavatthuka katvA ke anukaraNa para viracita - aTThApadakatA kesA, nettA aTThAnena akAraNena attano rAjabhAvassa ananurUpaM .... aJjanamakkhitA, ma. ni. 2.262; aTThApadakatAti rasodakena balavadukkhAni udIraye, jA. aTTha. 3.391; - nAraha tri0, makkhitvA nalATapariyante Avattanaparivatte katvA sthita na rahane yogya, na Tikane yogya, Tikane yA jArI na advapadakaracanAya racitA, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.214. rakhane yogya - tesaM taM kamma adhammikaM kuppaM aTThAnAraha / aTThArasa saMkhyAvAcaka vize. [aSTadaza], 1. aThAraha - mahAva. 139; ThAnArahena vA aTThAnArahena vA. tade. 408 - aTThArasaakkhobhaNisaGkAya senAya saddhiM nikkhami, jA. aTTha. kusalatA strI., bhAva., anupayuktatAoM, aparAdhoM athavA 6.224; aTThArasasu koTIsa ekopi puriso vA itthI vA bhikkhaM asaMbhAvyatAoM ko ThIka se samajhane kI kSamatA, dI. ni. tathA gahetvA anikkhanto nAma natthi, dha. pa. aTTa, 1.274; 2. isakI aTTha. meM isa zabda ke nimnalikhita do prakAra ke aThArahavAM - aTThArasakappasate, yaM dAnamadadiM tadA, apa. vyAkhyAna upalabdha 1. kauna sA dharma kisa Apatti kA kAraNa 1.144; - kkhattuM nipA., aThAraha bAra - aTThArasaJca khattuM nahIM ho sakatA, yaha vinizcita karane kI kSamatA - ... saha so, devarAjA bhavissati, apa. 1.91; tula, aTThakkhattuM - ma kammavAcAya ApattIhi vuDhAnaparicchedajAnanA pA, dI. ni. tri., aThArasa se vyu., [aSTAdazama], aThArahavAM- malavaggo aTTha. 3.146 tathA dha. sa. 1337; 2. kisI eka dharma kI kisI aTThArasamo nihito, dha. pa. (pR.) 45; - manopavicAra tri., anya dharma ke udaya meM akAraNatA - ... evaM vaha, jo aThAraha prakAra se vastuoM yA dharmoM kA anucintana ThAnaparicchindanasamatthA paJjA ..... dI. ni. aTTha, 3.147; karatA hai - ... puriso cha phassAyatano aTThArasamanopavicAro tathA ma. ni. 3.127; ThAnakusalatA ca aTThAnakusalatA ca. caturAdhiTTAno ..., ma. ni. 3.288; - ratanubbedha tri., dI. ni. 3.169; tula. ThAnATThAnakusalatA, dha. sa. aTTha. 416; aTThAraha hAthoM kI UMcAI vAlA - ... aTThArasaratanubbedhaM - gAthA strI., [-gAthA]. su. ni. ke khaggavisANasutta kI vyAmappabhAparikkhepaM ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).314; - 54vIM gAthA jisameM sAMsArika AsaktiyoM meM lipta vyakti ke vassa tri., ba. sa., aThAraha varSoM kI AyuvAlA, aSTAdazavarSIya lie sAmayika vimukti kA sparzamAtra taka asambhava kahA - sohaM aTThArasavasso pabbajiM anagAriyaM apa. 1.56; - gayA hai - aTThAna taM saGgaNikAratassa, yaM phassaye sAmayika vidha tri.. 1. aThAraha prakAroM vAlA - aTThArasavidhaM khajjaka vimuttiM, su. ni. 54; - jAtaka napuM., cAra sau paccIsaveM jA. aTTha. 1.185; 2. aThAraha prakAra ke vibhAjanoM athavA jAtaka kA zIrSaka, jA. aTTha. 3.418-422; - parikappa pu., pratyayoM se yukta - iminA imassa aTThArasavidhena asambhava sthitiyoM yA dharmoM kI parikalpanA, anupayukta kAyAnupassanAsatipaTTAnabhAvakassa bhikkhuno iriyApatho kathito parikalpanA - iti mahAsatto iminA aTThAnaparikappena ekAdasa hoti, a. ni. aTTha. 1.370; - hatthubbedha tri., aThAraha hAthoM gAthA abhAsi, jA. aTTha. 3.422; - pALi strI., a. ni. ke kI UMcAI vAlA - aTThArasahatthubbedhena yantayuttadvArena eka sutta kA nAma, a. ni. 1(1).38-39; - manavakAsatA samannAgataM. jA. aTTha. 6.258. strI., bhAva., ahetukatA asambhAvyatA - kiM kAraNaM? aTThAha napuM.. [aSTAha], ATha dinoM kA samuccaya - sAliM aTThAnamanavakAsatAya, mi. pa. 199; - vagga pu.. [-varga]. a. AhAsi sakideva aTTAhAya, dI. ni. 3.66; - paTicchanna ni. ke aTThAnapALi-nAmaka khaNDa kA hI dUsarA nAma, a. ni. tri., ATha dinoM taka chipAyA huA - ekA Apatti 1(1).38-39; - so nipA., ahetukatA ke kAraNa, anupayuktatA aTThAhappaTicchannA, cULava. 127. ke kAraNa, apratirUpatA ke kAraNa - aTThAnaso appatirUpamattano, aTThi' strI., [aSTi], samavRtta chanda kA eka bheda - na-ja-bhaparassa dukkhAni bhusaM udIraye, jA. aTTha. 3.390. ja-rA yadA bhavati vANinI gayattA, vutto. 96; - Ti. isameM aTThAniyakathA strI., kabhI pUrI na hone vAlI bAta, nirarthaka solaha varNa hote haiN| isake usabhagativilasitA, lalanA, pralApa, bakavAsa - piyapakkhe paThamavAcA aTThAniyakathA nAma, candalekhA, candanikA (vANinI) tathA cittabhAgA (nArAca, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.80. pazcacAmara) Adi pAMca bheda haiM. aTThApada napuM.. [aSTapada], dyUtakrIr3A yA causara Adi kI aTThiH napuM.. [asthi], 1. haDDI - paNDake advi dhAtvatthI, abhi. khelapaTTikA, kRmivizeSa, makar3I, aTThapada evaM aTThapAda ke pa. 278; sIhassa ... aTTi gale laggi, jA. aTTha. 3.22; anta. Upara draSTa; - kata tri., [aSTapadIkRta], khelapaTTikA kAmaM taco ca nhAru ca aTTi ca avasissatu, ma. ni. 2.1563; " strIlA cala pAyA For Private and Personal Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aTTi 93 advita sa. ni. 1(2).27; a. ni. 1(1)66; aTThIti ... dvatisa aTTikacchaka pu., eka vizAla vRkSa kA nAma, aMjIra vRkSa kA dantaTThIni avasesAni, visuddhi. 1.244; 2. AMThI, guThalI - eka bheda - kacchakoti aSTikacchako, sa. ni. aTTha. 3.188. tesaM ambaM khAditvA aTTi ropitaM na sampajjati, jA. aTTha. aTTikacchapa pu., kachuA, kacchapa, kUrma, - mahAkummakulanti 2.86; kocideva pariso pakkaM ambaM khAditvA alui ropeyya, mi. mahantaM advikacchapakulaM, sa. ni. aTTha. 2.181. pa. 84; - ka napuM [asthika], haDDI - aDikAni vipakiNNAni aDiMkatvA/advikatvA/advikatvAna aTThi + Vkara kA honti, pArA. 43; advikAneva sesAni, dI. ni. 2.254; sa. pU. kA. kR., kisI vastu ke vicAraNIya hone kI prakRti kA u. pa. meM draSTa., ambala., tAla., madhukaphala., kadala. anubhava karake, atyavahita hokara, dhyAna lagAkara, mana meM ityAdi ke anta.; - kaGkala pu., [asthikaGkAla], haDDiyoM kA dhAraNa kara - yo kocimA aTTikatvA suNeyya, labhetha pubbApariya DhAMcA, asthipaJjara - api nu kho so kukkuro amuM aDikaGkalaM visesaM. jA. aTTha. 5.144; aTTikatvAti attano atthikabhAvaM ... palehanto jighacchAdubbalyaM paTivineyyA ti, ma. ni. 2.29; katvA atthiko hatvA sakkaccaM saNeyya, jA. aTTha. 5.145; kappaM sandhAvato saMsarato siyA evaM mahAaTTikaGkalo advipuJjo vihAyAya vikkhapamalaM aTikatvAna sAdhukaM saddhammo. 220; yaM advirAsi yathAyaM vepullo pabbato, sa. ni. 1(2).167; - tathAgatappavedite dhammavinaye desiyamAne adviMkatvA manasikatvA kaGkalakuTi strI., asthikaGkAla se nirmita zarIra, asthipaJjara sabbacetasA samannAharitvA ohitasoto dhamma suNAti, ma. se nirmita zarIra - aTThikaGkalakuTi ce sA, makkaTAvasatho ni. 1.407; sAdhukaM suNomAti ahi~ katvA manasi katvA iti, su. ni. aTTha. 1.27; - kaGkalakuTikA strI., uparivat sabbacetasA samannAharAma, mahAva. 131. - aTThikaGkalakuTike, maMsanhArupasibbite, theragA. 1153; - aTThikasutta napuM., sa. ni. ke bojjhaGga-saMyutta ke sAtaveM varga kalyANa napuM., dAMtoM kI asthiyoM kA saundarya - kesakalyANaM ke prathama sutta kA nAma, kucha saMskaraNoM meM advikamahapphala maMsakalyANaM, aDikalyANaM, chavikalyANaM, vayakalyANanti, nAma se bhI ullikhita, sa. ni. 3(1).150. dha. pa. aTTa, 1.217; - kaGkalasannima tri., asthikaGkAla ke aDhikumma pu., kachuA - kummoti aDhikummo, kacchapoti samAna - aDikalasannibhA appassAdaDhena, therIgA aTTha tasseva vevacanaM, sa. ni. aTTha. 3.72, draSTa. aTTikacchapa, 311; - kadalI strI., bIjayukta phalavAlA kelA kA per3a - (Upara). mocAti aTThikakadaliyo, jA. aTTha. 5.402; - kILana napuM., advita' tri., Thita kA niSe., [asthita], asthira, avicchinna, asthiyoM kI krIr3A, haDDiyoM kA khela, asthiyoM ko lekara nirantara, asudRr3ha, caJcala, spandanazIla; - sabhAva tri., krIDApradarzana - advikILanasadisaM naccaM disvA..., su. ni. asthira prakRtivAlA, zithila svabhAvavAlA - advitadhammAti aTTha. 1.90; - koTi tri., haDDI kA kinArA yA chora - nahitasabhAvA, dI. ni. aTTha. 3.87; draSTa. 'ahitakArI', aDikoTiM tuNDena pahari jA. aTTha. 3.22; - camma napuM.. dva. 'advitadhamma' tathA 'advitapadhAna' ke anta. (Age) vilo. sa., asthi evaM carma, haDDI evaM camar3A - puna kisike ti anaTTita. vacanaM avicammanhArumattasarIratAya ativiya kisabhAvadassanatthaM advitaH tri., A + VThA kA bhU. ka. kR. [Asthita]. vuttaM, pe. va. aTTha. 58; - cammamatta tri., vaha, jisake zarIra adhiSThita, abhipreta, sudRDhIkRta pratijJAta - advitaM me manasmi meM kevala haDDI aura camar3A mAtra zeSa hai - na udakaM pivi. me, atho me hadaye kataM, jA. aTTha. 2.207; - kArI tri., parisussitvA kisA aTThicammamattA ahosi, jA. aTTha. apramAdI, sadaiva kriyAzIla, nirantara kArya karane vAlA, 2.280; - cammAvasesa tri., vaha, jisakI haDDI aura camar3I zAnta mana se kAma karane vAlA - sakkaccakArI sAtaccakArI zeSa hai - sA khudApILitA advicammAvasesA kisA ahosi. advitakArI ..., mahAni. 42; - kiriyatA strI., bhAva., jA. aTTha. 2.168; - parikiNNa tri., asthiyoM se paripUrNa, apramAda-pUrvaka kriyA kI sthiti, dRr3hakarmaparAyaNatA - yA ' haDDiyoM se bharA huA - nivesanaM aTThi(ka)parikiNNaM disvA kusalAnaM dhammAnaM bhAvanAya sakkaccakiriyatA sAtaccakiriyatA ..... jA. aTTha. 1.381; pAThA. ahi(ka)-paripuNNa - sahagata advitakiriyatA ..., dha. sa. 1379; -dhamma tri., vaha, jo tri., asthi kI saMjJA se yukta, asthi kI saMjJA ko rakhane dharma meM sudRr3ha rUpa se avasthita hai, sthira svabhAva vAlA - vAlA - aSTi(ka)saJjAsahagataM dhammavicayasambojjhaGgabhAveti. advitadhammA samaNA sakyaputtiyA viharantIti, dI. ni. 3.99; sa. ni. 3(1).150. advitadhammAti nadvitasabhAvA, dI. ni. aTTha. 3.87; - vata For Private and Personal Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 94 advitaM advisaGghAta napuM.. karma. sa. [Asthitavrata], apramatta athavA vIryavAn aTThimaya tri., [asthimaya], haDDiyoM se vinirmita, haDDiyoM se vyakti kA tapa yA vyAyAma - advitavataM bhoto gotamassa banA huA - advimayaM, dantamayaM, visANamayaM naLamayaM, veLumayaM padhAnaM ahosi. ma. ni. 2.444; advitavatanti advitatapaM. ...., mahAva. 278; aTThimayena vA sallena dantamayena vA .... assa padhAnapadena saddhi sambandho, ma. ni. aTTa (ma.pa.) mahAni. 4. 2.319. advimiJA strI., napuM., [asthimajjA, a. mA. advimijA], advitaM nipA., sadA, sadaiva, nirantara, anavarata - ye tvaM muni haDDiyoM kI majjA - advimijaM Ahacca tiTThati, mahAva. advitaM ovadeyya, su. ni. 1064; tattha advitanti sakkaccaM 105; pema chaviyAdIni chinditvA aSTimija Ahacca ThitaM. sadA vA, su. ni. aTTha. 2.282. dha. pa. aTTha. 1.105. aTThiti strI., Thiti kA niSe [asthiti], citta kI caMcalatA, aTThirAsi pu., [asthirAzi], haDDiyoM kA Dhera, asthipuJja, sthira prakRti kA sarvathA abhAva, citta kI prazAntAvasthA kA haDDiyoM kA samUha, asthikaGkAla - ekapuggalassa, bhikkhave, abhAva - yA ca iJjanA yA ca cittassa adviti, netti. kappaM saMdhAvato saMsarato siyA evaM mahA aDikaGkalo advipaJjo 73. advirAsi ..., sa. ni. 1(2).167. advittaca 1. napuM., dva. sa., asthiyAM evaM tvacA, haDDiyAM aura aDilla pu./napuM. [ASThIlA, strI.]. gAya kI jaGghA kI vaha tvacA - aTTi ttacena onaddha, saha vatthebhi sobhati, ma. ni. haDDI, jisakA prayoga ragar3ane Adi ke kArya meM hotA thA - 2.262; 2. tri., ba. sa., vaha, jisake liye asthi hI tvacA aDhillena jaghanaM ghasApenti ... gohanukena jaghanaM koTTApenti hai - advimeva taco assAti advittaco, jA. aTTha. 3.258. ___ ..., cULava. 430. aTThinhArusaMyutta tri., haDDI aura nasoM se yukta, asthi tathA advivedhaviddha tri., haDDiyoM ke vedhe jAne se pIr3ita - nApi snAyuoM se samupeta - advinahArusaMyutto, tacamaMsAvalepano, lomavedhaviddho saMvijjati ... api ca kho advivedhaviddho su. ni. 196; tIhi advisatehi navahi nhArusatehi ca saMyuttattA saMvijjati .... a. ni. 1(2).131; advivedhaviddhoti ahiM aTThinahArusaMyutto, su. ni. aTTha. 1.208. bhindantena vedhena viddho, a. ni. aTTha. 2.324. advipakkha tri., ba. sa. [asthipakSa), haDDiyoM ke paMkhoM vAlA aTThivedhI tri., [asthivedhI], asthi ko vedhane vAlA, vedha kara - pakkhinoti ye keci advipakkhA vA cammapakkhA vA lomapakkhA haDDiyoM taka prabhAva DAlane vAlA - vacchadantamukhA setA, vA. dI. ni. aTTha. 2.78. tikkhaggA advivedhino, jA. aTTha. 6.277. aTThipAkAra pu., [asthiprAkAra], haDDiyoM kA prAkAra, haDDiyoM aTThisaGghalikA strI., [asthizrRGkhalA], asthipaJjara se nirmita zarIra-rUpI mahala - sosito mayA assasamaddo, asthikaGkAla, haDDiyoM kA DhAMcA-mAtra - passeyya sarIraM bhinno advipAkAro, jA. aTTha. 3.333. sivathikAya chaDDitaM advikasaGghalika, dI. ni. 2.219; ma. ni. advipuJja pu.. [asthipuJja]. haDDiyoM kA samUha, asthipuja 1.75; - peta pu.. [asthizrRGkhalApreta], narakaGkAla ke rUpa meM - kappaM sandhAvato saMsarato siyA evaM mahA aDikaGkalo preta - tathAgatassa santike therena paTTho advisaGghalikapetAdInaM advipuJjo advirAsi yathAyaM vepullo pabbato, sa. ni. divabhAvaM AcikkhitvA, dha. pa. aTTha. 2.273; - kamatta tri., 1(2).167; itivu. 14. vaha, jisakA asthikaGkAla-mAtra zeSa hai- atisayajighacchAbhibhUto aTThipuTa tri., [asthipuTa], haDDiyoM kA puTa, haDDiyoM kA vivara viya pasaraha khAdanto advisaGkalikamattaM katvA ..., pe. va. - advipuTe advipuTo, nibbatto pUtini pUtikAyamhi, khu. pA. aTTha. 132. aTTha. 39. advisaGghAta pu., [asthisaGghAta], haDDiyoM kA Dhera, asthikaGkAla, advibhAga pu., [asthibhAga], asthikaGkAla, zarIra kI asthipaJjara - kimavida sarIraM ... ruhirapuNNaM haDDiyoM kA hissA - advikaGkaloti advibhAgo, itivu. aTTha. advisaGghAtanhArusambandhaM ..., mahAni. 133; tumhAkaM evarUpa 74. aTThisaGghAtaM disvA .... dha. pa. aTTha. 2.62; - jaTita tri., aTThimattAvasesa tri., ba. sa. [asthimAtrAvazeSa], vaha, jisameM [-jaTita], haDDiyoM ke Dhera se bharapUra - petAhi appamaMsalohitattA haDDiyAMmAtra zeSa bacI hoM - attano sAmikaM lujitvA khAdantA avisaGghAtajaTitA ekena parasena sayituM na sakkonti, sA. saM. addhimattAvasesa kariMsu, dha, pa. aTTha. 2.19. 14; - mattAvasesa tri., [asthisaGghAtamAtrAvazeSa], vaha, jisakA For Private and Personal Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aTThisaJcaya 95 aDDa hAca asthikaGkAla mAtra hI zeSa hai, haDDiyoM kA Dhera - divasabhAge mahantA sunakhA upadhAvitvA advisaGghAtamattAvasesaM sarIraM karonti, pe. va. aTTha. 179. aTThisaJcaya pu.. [asthisaJcaya], asthisamuccaya, asthiyoM kA samUha, haDDiyoM kA Dhera - ekarasekena kappena, puggalassaTisaJcayo, itivu. 14. aTThisaJA strI. [asthisaJjJA], azubha anusmRtiyoM ke antargata zarIra ko asthipaJjara ke rUpa meM dekhanA yA samajhanA - kevalaM aDisaAya, apharI pathaviM ima, theragA. 18. aTThisandhi pu., [asthisandhi], haDDiyoM kA jor3a, asthisandhi - kaTakaTAti viravantehi advisandhIhi sa... to, jA. aTTha. 7.320. aTThisamUha pu., [asthisamUha], haDDiyoM kA samUha, asthipuJja, haDDiyoM kI rAzi- advipuJjoti aTThisamUho, itivu. aTTha. 74. aTThisIsa tri., ba. sa. [asthizIrSa], haDDiyoM se bharA sira, vaha, jisakA sira haDDiyoM kA DhAMcA-mAtra pratIta ho - aDisIsAti maMsassa abhAvato ativiya advitAya patanubhAvato vA taconaddhaadvimattasIsA, lIna. (dI.ni. TI.) 2.37. advisena pu.. [asthisena], brAhmaNa kulotpanna eka bodhisattva kA nAma - bodhisatto ekasmiM nigame brAhmaNakule nibbatti, aTThisenakumArotissa nAma kariMsu, jA. aTTha. 3.310; - jAtaka napuM., [jAtaka], jAtaka saMkhyA 403 kA nAma, jA. aTTha. 3.309-313. advisesa tri., [asthizeSa], vaha, jisameM haDDI ke atirikta kucha bhI zeSa nahIM ho, kevala haDDI mAtra - sesabhAgAni Davhisu, aTThIsesAni sabbaso, apa. 2.211. advissara pu.. eka pratyekabuddha kA nAma - paJca koTThAse niraye paccitvA, tato muccitvA advissaro nAma paccekabuddho bhavissati, mi. pa. 119; dha. pa. aTTha. 1.86. adbhuttarasata napuM., [aSTottarazata], eka-sau-ATha kI saMkhyA - uparimaJce rAjadhItaraM ThapetvA gandhodakaghaTAnaM advattarasatena nhApetvA kALakaNNi pavAhessAmI ti, jA. aTTha. 1.436. aguppatti/atthuppatti strI., [arthotpatti], dharmadezanA ke liye sarvathA upayukta avasara kI utpatti - aTTappattiJca dIpetvA, karissAmatthavaNNanaM khu. pA. aTTha. 173; suttadesanAya vatthubhUtassa atthassa uppatti atthuppatti, atthuppatti eva aTTappati, udA. aTTha. 25; - ka tri., vaha dharmadezanA, jo kisI avasara-vizeSa ke kAraNa prakAzita kI gayI ho, artha vizeSa ko dhyAna meM rakhakara diyA gayA (upadeza) - sA etassa atthIti aTuppattiko, udA. aTTha. 25; cattAro hi suttanikkhepA atthajjhAsayo, parajjhAsayo, pucchAvasiko, aTTappattikoti, dI. ni. aTTha. 1.48; - kAla pu., dharmadezanA kI saprayojana utpatti kA avasara - api ca catUhi kAraNehi buddhA bhagavanto cArika caranti, jaGghavihAravasena sarIraphAsukatthAya, atthuppattikAlAbhikaGghanatthAya, bhikkhUna ...., dI. ni. aTTha. 1.196. aTThasabhamatta tri., ba. sa., ATha usabha mApa vAlA - anusabhamattaM ThAnaM pakkhanditvA, jA. aTTha, 4.130; - Ti. eka usabha 140 hAtha kA hotA hai. advasabhavitthata tri., ATha usabha mApa taka phailA huA - avasabhavitthataM maggaM, jA. aTTha. 5.311. advasabhavitthAra tri., ba. sa., uparivat - advasabhavitthArAya nadiyA ..., jA. aTTha. 1.74; avasabhavitthAraM AgamanamaggaM samatalaM katvA , jA. aTTha. 7.362. aDDa' tri., [ADhya], dhanI, dhanavAna, dhanADhya - aDDo tvanitthiyaM bhAge dhanismiM vAccaliMgiko, abhi. pa. 1039; ibbho tvaDDo tathA dhanI, abhi. pa. 725; bhavahi soNadaNDo aDDo mahaddhano mahAbhogo, dI. ni. 1.99; aDhA daliddA ca phusanti phassaM. bAlo ca dhIro ca tatheva phuTTho, theragA. 783; - ka tri., [ADhyaka], dhanI, samRddha, dhanADhya - bArANasInagaraM dUraghuTuM, tatthAha gahapati aDako ahu dIno, pe. va. 247; aDDakoti aDDo mahAvibhavo, pe. va. aTTha. 94; na khattiyoti na ca brAhmaNoti, na aDakA balavA tejavApi, jA. aTTha. 4.448. aDDaH/addha 1. pu./napuM.. [ardha], AdhA, samAna bhAga - aDvo tvaddho upavo ca, abhi. pa. 53; addha vRttaM same bhAge, abhi. pa. 54; taM katvA negamo agdhaM, aDDenagghaM Thapesi maM. therIgA. 25; 2. kisI bhI mudrA yA mApa kI 1/2vIM ikAI - aDDo pAdo, cattAro mAsakA, jA. aTTha. 3.396; aDDha vA pAdaM vA kahApaNaM vA pesenti, dha. pa. aTTha. 1.145, sa. u. pa. meM draSTa. apara., majjhima., pubba.. purima., upa., dasaDDha., di., duva-; - karIsamatta tri., kevala Adhe karISa kI mApa vAlA - puNNopi aDDakarIsamattaM ThAnaM kasitvA ..., vi. va. aTTha. 51; - kahApaNa napuM. [arddhakArSApaNa], AdhA kArSApaNa - akusalaM divasa aDDakahApaNaM nibiseyya, a. ni. 3(2).69; apare antaravIthicatukka rAjadvArAdIsu nisIditvA kahApaNaaDakahApaNapAdamAsakarUpAdInipi nissAya desessanti, jA. aTTha. 1.325; - kAyika tri.. [arddhakAyika]. For Private and Personal Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aDDha 96 aDDa mAnavazarIra kI lambAI se AdhI lambAI vAlA - na, bhikkhave, aDDakAyikAni bibbohanAni dhAretabbAni, cULava. 276; addhakAyikAnIti upaDDakAyappamANAni, yesu kaTito paTThAya yAva sIsaM upadahanti, cULava. aTTha. 60; - kAla pu.. dhanavAna hone kA samaya - avassAti aDakAle aDDA hutvA sAmikameva anuvattati, jA. aTTha, 3.59; - kAsika/kAsiya tri., zA. a. kAzI meM nirmita kauzeyavastra kA AdhA bhAga, lA. a. ka. kAzI kI AdhI AbAdI ke liye paryApta kambala - tena kho pana samayena kAsirAjA jIvakassa komArabhaccassa aDDakAsikaM kambalaM pAhesi, mahAva. 370; kha. pAMca sau mudrAoM ke mUlya yogya - aDakAsiyanti ettha kAsIti sahassaM vuccati, taM agghanako kAsiyo, ayaM pana paJcasatAni agghati tasmA, aDDakAsiyo ti vRtto, mahAva. aTTha. 378; - kAsI/kAsi strI., kAzI janapada kI eka gaNikA kA nAma, therIgA. kI 25-26 gAthAoM kI kavayitrI - aDakAsi bhikkhunI imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. 2.281; - Ti. saMbhavataH kAzI janapada se prApta samasta rAjasva kA AdhA bhAga dene ke phalasvarUpa isakA nAma 'aDakAsi' kiyA gayA - aDDakAsigaNikA viya bahUnaM piyA manApA, jA. aTTha. 5.444; - kuDaka/kuTTaka napuM., [arthakuDyaka], AdhI dIvAra, AdhI bhitti - anujAnAmi, bhikkhave, aDDakuTTakanti, cULava. 278; - kumbhUpama tri., [ardhakumbhopama], adhajala gagarI jaisA - aDakumbhUpamo bAlo, rahado pUrova paNDito, su. ni. 726; - kula napuM. [ADhyakula], samRddha kula, samRddha vaMza - samaNo khalu bho gotamo aDDA kulA pabbajito mahaddhanA mahAbhogA, dI. ni. 1.101; corA udakaniddhamanena nagaraM pavisitvA ekasmi aDakule umaGga bhinditvA .... dha. pa. aTTha. 1.271; - kusi strI., bhikSucIvara para bIca bIca meM kI gayI Ar3I-tirachI silAI - aDakusimpi nAma karissati, mahAva. 378; aDakusIti antarantarA rassapattAnaM nAma, mahAva. aTTha. 384; - kosa pu... [ardhakroza], AdhA kosa - ito ganvA aDakosaM tattha nesaM agAraka, jA. aTTha. 6.97; - kosakAhAra tri., bhojanapAtra meM se AdhA AhAra grahaNa karane vAlA- sAvakA kosakAhArApi aDDakosakAhArApi beLuvAhArApi aDDabeLuvAhArApi, ma. ni. 2.209; - kkhi napuM.. [arddhAkSi], AdhI khulI tathA AdhI banda AMkha - apalokatvAti sineharasaviphArasaMsUcakena avakkhinA AbandhantI viya olokatvA, udA. aTTha. 138; satthAraM avakkhikena olokesi, dha. pa. aTTha. 2.338; - khAdita tri., AdhA khAyA huA, arddhabhakSita - yehi aDDakhAditAni, tesaM vamanavirecanaM datvA .... jA. aTTha 3.173; - gAthA strI.. [arddhagAthA], AdhI gAthA - imaM aDDagAthaM vatvA so paccekabuddho Aha, su. ni. aTTha.1.58; - gAvuta napuM.. [arddhagavyUti], Adhe gAvuta kI lambAI (eka cauthAI yojana assI usabhoM ke barAbara mApa vAlA mAnA jAtA hai) - so avagAvutamattaM gatakAle nivattitvA .... jA. aTTha. 6.68; - canda napuM.. [arddhacandra], eka prakAra ke pAdapavizeSa kA nAma - aDacandaM mayA dinna, dharaNIruhapAdape, apa. 1.245; - candaka pu.. [arddhacandraka], Adhe candramA kI laghu AkRti - mAlAkammalatAkammamakaradantakagomuttaka aDDacandakAdibheda vA vikArarUpaM na vaTTati, pArA. aTTha. 1.233; - candiya pu.. eka thera kA nAma - itthaM sudaM AyasmA aDDhacandiyo thero imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. 1.245; - cULa napuM.. artha anizcita, kucha ke anusAra sAr3he teraha (aDDacuddasa), kucha ke anusAra sAr3he tIna (aDDhacatuttha), anyoM ke anusAra asampUrNa arddhabhAga (aDDacULa) - vAhasatAnaM kho, mahArAja, vIhInaM aDDacULaJca vAhA vIhisattambaNAni ..., a. ni. aTTa, 1.47; mi. pa. 112; aDacULanti thokena UnaM upaDDa kassa pana upaGghanti? adhikArato vAhassAti vijJAyati, aDacuddasanti keci, aDacatutthAnti apare, sAdhika diyaDasataM vAhAti daLuhaM katvA vadanti, vImaMsitabbaM, a. ni. TI. 1.90; - ceLaka pu., vya. saM., eka sthavira kA nAma - itthaM sudaM AyasmA aDvaceLako thero imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. 1.134; - chakka tri., [ardhaSaSTha], sAr3he pAMca - aDDachakkesu jAtakasatesu .... dha. sa. aTTha. 33; - jjhAmaka tri., AdhA bhunA huA, ardhadagdha - thokenamhi jhAmo, avajjhAmakova muttoti, jA. aTTa, 1.387; - dupAda tri., [ardhASTapAda]. ATha pAdoM se Adhe arthAt cAra pairoMvAlA, catuSpada, caupAyA - aTThavapado catuppadassa, meNDo aTThanakho adissamAno, jA. aTTha. 6.182; - Thumaka tri., sAr3he sAta - aDaTThamakadhAtuyo arUpapariggahoti rUpArUpapariggahova kathito, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.74; - dvaratana tri., ba. sa., sAr3he sAta ratanoM kI UMcAI vAlA - sattaratanaM vA ... nAgaM aTThamaratanaM vA, sa. ni. 1(2).196; hatthinAgo sattaratano vA aDDadvaratano vA, a. ni. 3(2).171; - tiya tri., [arddhatRtIya], DhAI - tatiyoDatiyo tathA, abhi. pa. 477; aDDena tatiyo aDDatiyo, mo. vyA. 3.105; ka. vyA. 389; evaM avatiyesu mAsesu vItivattesu attano santike Thite paricArike pucchi, For Private and Personal Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aDDa vi. va. aTTha. 52; teyya tri. [ arddhatRtIya], DhAI aDDhateyyo diyaDDhaDo tu divaDDo dutiyo bhave, abhi. pa. 478; rAjagahe paTivasati mahatiyA paribbAjakaparisAya saddhiM aDDhateyyehi paribbAjakasatehi, mahAva. 45; so taM devanagaraM AnetyA anuyyAnaM nATikAkoTIna jehikaM katvA yAvatAyukaM ThatvA yathAkammaM gato, jA. aTTha. 1.203; - aDDhateyyakoTisaGghAnaM paricArikAnaM majjhe eka alambusaM nAma accharaM ThapetvA .... jA. aDa. 5.146; aGguteyyasate manusse vadhitvA khAdisu jA. aDa. 2.106 parijanakammakArehi saha kammantaM osaTaparisA aGgute vyasahassA ahosi su. ni. aDDa. 1.110 terasa / veLasa [ardhatrayodaza] sAr3he bAraha mahatA bhikkhusaGkhena saddhiM aGkatelasehi bhikkhusatehi dI. ni. 1.42; sa. ni. 1 ( 1 ).222; mahAva. 296; daNDaka pu., [ ardhadaNDaka], choTe AkAra kA DaNDA yA char3I aGgudaNDakehipi tALenti ma. ni. 1.121 hatthena vA pAdena vA kasAya vA vetena vA aGkadaNDakena vA chejjAya vA haneyyu pArA. 53: duskha napuM. [ ardhaduSya] AdhA vastra, vastrakhaNDa " anudussassidaM phalaM, apa. 2.76 navama tri. [ardhanavama] sAr3he ATha evaM hi aGkanavamarAhassAni jutidharo kArayitvAbhisamayaM ma. vaM..15.201 nALikamatta tri., [ardhanAlikAmAtra ], kevala AdhI nAlikA kI mApa yA taula vAlA bhadde anAlikataNDule gahetvA tato marahaM yAguJca pUvaJca bhattaJca pacAhI ti, jA0 a0 6.194; nALimatta tri, uparivat ahaJhi aDDanALimattaM varakacorakaM kuNThakudAlaJca nissAya cha vAre pabbajitvA, dha. pa. a. 1.176: - pakkaphala tri. ba. sa. [ arddhapakvaphala ], Adhe pake phaloM se yukta tasmiM ambadane ambarukkhA pakkaphalA ca aDDapakaphalA va taruNaphalA ca phullitAyevAti attho, jA. aDa. 5.162: pallaGka pu. [ arthaparyaGka] ardhaparyaGkAsana anujAnAmi, bhikkhave, bhikkhuniyA aDDapallaGka nti cULava 446; aDDapallaGkamAbhujja, nisIdi paramAsane, apa. 2.209;porisa tri0, ba0 sa0 [ardhapauruSa], AdhA porasA kI UMcAI vAlA - hoti kho so, Avuso, samayo yaM mahAsamudde aDDaporisampa udakaM saNThAti ma. ni. 1.248; beluva napuM. [ardhavilva], bela kA AdhA phala tAvanto gaNDa jAyetha, addhaveluvasAdisA. jA. aTTha. 5.67 beluvapakka napuM.. [ardhavilvapakva], pake bela kA AdhA phala athassa tAvadeva udakavindugaNanAya aGkabeluvapakapyamANA gaNDA uddvahiMsu jA. aDa. 5.70 beluvAhAra tri. ba. sa. Adhe bela phala kA - www.kobatirth.org - - 97 aDDa AhAra grahaNa karane vAlA santi kho pana meM, udAyi sAvakA kosakAhArApi aGkakorAkAhArApi beluvAhArApi aDDubeluvAhArApi ma. ni. 2.209 bhAga pu.. [ arddhamAga]. AdhA hissA, AdhA bhAga, arddhabhAga - bhAgaDDabhAgaM datvAna, modAmi nandane bane vi. va. 113 bhAgabhAganti attanA ladvapaTivIsato upaDDUbhAgaM, vi. va. aTTha 48; - bhuttatri [ardhamukta] AdhA khAyA huA, ardhabhakSita, vaha jisane yA jisameM se AdhA hI bhojana kiyA gayA hai anubhuta bhojanapAti AdAya satdhu santikaM gantvA... gha. pa. aDDa. 2.339 maNDala napuM. [ arddhamaNDala], choTA maNDala, AdhA maNDala - aDDUmaNDalampi nAma karissati, mahAva. 378; aDDamaNDalanti khuddakamaNDalaM, mahAva. aTTha. 384 - Ti. pAMca khaNDoM vAle cIvara ke pratyeka khaNDa ko punaH do bhAgoM meM vibhakta kiyA jAtA hai, choTe Tukar3e ko anumaNDala yA khuddaka maNDala kahate haiM aura dUsare vastrakhaNDa ko maNDala kahate hai, draSTa, tade mata / addhamata tri. [ ardhamRta]. AdhA marA huA, mRtaprAya, maraNAsanna Amato hotIti addhamato maritu Araddho hoti dI. ni. anu. 2.361; mAna napuM. [arddhamAna], AdhA mAna, prAcIna kAla kI eka mApa, mApa kI eka ikAI - tasmA harAmi bhuse anumAna, mA me mitti jIvittha sarasatAyanti jA. a. 1.446; gAnanti hi ahannaM nALInaM nAma, catunne anumAna jA. aDa. 1.447 - mAsa' pu0, [ardhamAsa], AdhA mahInA, eka pakSa eka mAsaM aDDhamAsaM ... tidrutu, bhikkhave, aDDhamAso, dI. ni. 2.236; ma. ni. 1.92: icchAmahaM bhikkhave, anumAsa paTisallIyituM sa. ni. 3(2).390; - mAsamatta napuM, kevala eka pakhavArAmAtra, AdhA mahInA so puna aDDhamAsamattaM atikkamitvA rAjAnaM dabbiyA paharitvA... jA0 aTTha. 3.190; - mAsantarika tri.. [ ardhamAsAntarika ] Adhe mahIne ke antarAla vAlA - addhamAsikanti addhamAsantarika, ma. ni. aDDa (yU.pa.) 1 ( 1 ) . 357 ; - mAsika' tri. [ ardhamAsika], eka pakhavAre vAlA, Adhe mahIne se sambaddha iti evarUpaM addhamAsikampi pariyAyabhattabhojanAnuyogamanuyuttoM viharAmi ma. ni. 1.111 dI. ni. 1.150; mAsUpasampanna tri. [ ardhamAsopasampanna], eka pakhavAre athavA AdhA mahInA pUrva upasampadA prApta karane vAlA - acirUpasampanne jotipAle mANave aDDhamAsupasampanne, ma. ni. 2.250 mAsa pu.. [ ardhabhASA] AdhA mAsA, mASa nAmaka mudrA-vizeSa kA AdhA aladvapubbaM laddhAna, aDDamAsaM kaNTako, jA0 aTTa 6.175; ayaM kiM agghati, For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aDa - " aDamAsakopissA mUlaM na hotI ti bhUmiyaM khipitvA jA.. aha. 1.119; iti tava aDDamAsako mama anumAsakoti mAsakova hoti, jA. aTTha. 3.394; tvaM amhAkaM satasahassagghanikaM suvaNNapAtiM aDDhamAsagghanikampi na akAsi jA. aTTha. 1.119; mAsika' tri [ardhamAsika ] Adhe mAse kI taula vAlA, rU. si. 360; draSTa. mo0 vyA. 4.41; muNDaka tri.. [ ardhamuNDaka], dAsatA athavA parAdhInatAsUcaka cihna ke rUpa meM Adhe mur3e huye sira vAlA, AdhA mur3A huA - satta satAni purise kAretvA aDamuNDake, ma. vaM. 6.42:- yojana napuM., [arddhayojana] Adhe yojana kI dUrI, AdhA yojana ArakkhaM vaDDhetvA sabbadisAsu aDDhayojane aDDhayojane Thapesi, jA. a. 1.69: sakaTa takesi yojana takkesi advayojanaM takkesIti, dha. sa. aTTha 187, tattha gAvutapyamANA ekA anuyojanapyamANA jA. aDDa. 1.64 sesajana AdAya gaccA anuyojanamate ThAne ThatvA AgatAmhAti sAsanaM pahiNi dha. pa. aDa. 1.220 yojanika tri.. [arddhayojanika ], arddhayojana vistAra vAlA - tesu saGko gAvutiko, elo aDDhayojaniko, uppalo tigAvutiko puNDarIko yojaniko, dI. ni. aDDa. 1.229 - ratanika tri.. [arddharatnika] AdhA ratna mApa vAlA atisambAdhe cahname vitthArato ratanike vA aGkaratanike vA caGkamantassa ... jA. a. 1.10 rata pu.. [ ardharAtra]. AdhI rAta, arddhanizA, mahAnizA nisItho majjhimA ratti aDDharatto mahAnisA, abhi. pa. 70. etenupAyena baddhaM baddhaM vijjhApentassevassa aGkarato jAto, jA. anu. 4.260 na tvaM rAdha vijAnAsi aGgarate anAgate, jA. aTTha 1.473 - sttasamaya pu0, [arddharAtrasamaya], AdhI rAta kA samaya yo vA tadahuposathe pannarase vidve vigatabalAhake deve abhido aGkarattasamayaM ma. ni. 2.235 siddhatthakumAro ajja aDaratasamaye mahAbhinikkhamana nikkhamissati jA. anu. 1.70 ratti strI. [ ardharAtri ]. AdhI rAta samaye AdhI rAta meM athekadivasa kataJjatAya codiyamAno anurattisamaye ekamantaM advAsi, vi. va. a. 214 lAbusama tri. [ ardhalAbusama]. AdhI laukI yA kaddU ke samAna payodharA apatitA, aDDhalAbusamA thanA, jA. aDa. 5.150 vivaTa tri.. [ ardhavivRta] AdhA khulA huA sA dvAraM aDDhavivaTaM katvA, jA0 aTTha. 5.283; - sAra tri. ba. sa. [ ardhasAra] vaha sikkA, jo Adhe mUlya kA ho ayaM cheko, ayaM kUTo, ayaM addhasAro ti imaM pana vibhAgaM na jAnAti, visuddhi. 2.64 - soLasa tri., [ardhaSoDaza ], - www.kobatirth.org - 98 aDDusutta sAr3he pandraha tato aDatelasAnaM bhikkhusatAnaM paTiyattaM aGkusoLasannaM pApuNirasatIti su. ni. a. 2.152: dvAhakamatta tri. [ardhADhakamAtra ]. kevala Adhe ADhaka kI mApa vAlA aDDAhakamataM vIhiM labhitvA koTTetyA eka taNDulanALiM gahetvA bhUmiya nikkhaNitvA Thapesi dha uu pa. aTTha. 2.212; DDALahakodana napuM0, [ardhADhakodana] Adhe ADhaka mApa vAlA (cAvala yA bhAta) ukkaTTho nAma patto aDDALhakodanaM gaNhAti catubhAgaM khAdanaM taduSiyaM vyaJjanaM pArA 365. aDhatA hi adbhutA strI bhAva [AyatA ]. samRddhatA anantA me paraloke bhavissati, saddhammo 316. aDDaduka / aGkuruka pu. napuM. vyu, anizcita, udara para kezoM kI kucha katAroM ko katarane ke bAda chor3e gaye keza - na aDDadukaM kArApetavyaM, cULava. 256: aGkhadukanti udare lomarAjiThapanaM, cULava. aTTha. 54. aDDamAsakarAjA pu0, gaGgamAla jAtaka ke nAyaka eka rAjA kA nAma so aDDamAsakarAjA nAma ahosi jA. aha. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- 3.396. anuyoga pu. [ ardhayoga]. zA. a. AdhA adhUrA nirmANa, lA. a. kevala eka ora se hI chAyA gayA bhavana, vihAra kA eka prakAra, garur3a ke vakra paMkhoM kI AkRti ke anukaraNa para vakrAkRti meM banA bhavana, bhikSuoM kA aisA AvAsIya bhavana jisakI chata eka ora DhAla vAlI ho, aura jisake donoM ora bhittiyAM na hoM supaNNavasadanamayogo, abhi. pa. 209, ekapasse yeva chadanato aDDeva yogo aDDayogo, garulassa pakkhena sadisachadanagehaM abhi. pa. sUcI atirekalAbho vihAro anuyogo pAsAdo hammiyaM guhA mahAva. 66: anuyogoti supaNNavaGkageha, cULava. aDa. 58. - aDDavagga pu. pA~ca jAtakoM vAle paJcaka nipAta ke antima varga kA zIrSaka, jA. aTTha. 3.184-199. anuvAda pu. apane dhanI hone ke viSaya meM bar3ha-car3hakara DIMga hAMkanA dalidova ayamAyasmA samAno anuvAda vadeti, a. ni. 3 ( 2 ) . 37; aDDavAdaM vadeyyAti aDDhohamasmIti vAdaM vadeyya, 31. f. 31. 3.298. For Private and Personal Use Only addhasamavRtta tri. [ ardhasamavRtta], chandoM ke aise upavarga kA nAma jinameM gAthA kA prathama evaM tRtIya pAda tathA dvitIya evaM caturtha pAda samamAtrika hote hai, vutto. 106 116. aDDhasutta napuM., sa. ni. ke do suttoM kA zIrSaka, sa. ni. 3.465-466, pAThA. mahaddhanasutta Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aDDaDDa 99 aNDa aDDaDDa tri., [ardhacaturtha], sAr3he tIna - catutthoDDena aDDaDDo, abhi. pa. 477; aDvena catuttho avato, ka. vyA. 389; aDavAni itthisahassAni paricArikA dijakaJaAyo, jA. aTTha. 5.412. aDDammatta tri., [ardhonmatta], AdhA pAgala, ardhavikSita - aGgammatto udIresi, yo seyyA mAsitthiyo, jA. aTTha. 5.361; aDammattoti aGkammattako maJja hutvA, jA. aTTha.5.362. aDDallikhita tri., [arthollikhita]. Adhe adhUre rUpa meM alaMkRta yA vinyasta - sA udakabindUhi paggharanteheva aDallikhitehi kesehi vegena gantvA , dha. pa. aTTha. 1.67; udA. aTTha. 136%; pAThA. upaDDallikhita. aDDekAdasa tri., [ardhekAdaza], sAr3he dasa - aTThArasasu dhAtUsu aDDekAdasadhAtuyo rUpapariggaho, aDDaTThamakadhAtuyo, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.74. aDDocitaka tri., [ardhavicitaka]. vaha, jisameM se Adhe puSpa cune gaye haiM - tassa taM divasaM mAlAkArA aDvocitake puSphagacche datvA agamaMsu, jA. aTTha. 1.127. aNati |ann kA vartaH, pra. pu., e. va., (kevala brAhmaNa zabda ke nirvacana ke sandarbha meM prayukta) svAdhyAya karatA hai - brahma aNatIti brAhmaNo, mante sajjhAyatIti attho, idameva hi jAtibrAhmaNAnaM niruttivacanaM, dI. ni. aTTa, 1.197; ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).117. aNima strI., [aNiman], sUkSmatA, aNutA, aNu jaisA choTA, yogI kI ATha siddhiyoM meM se eka aisI daivI-zakti-jisake bala se manuSya 'aNu' jaisA choTA bana sakatA hai; draSTa. aNvAditvino mo. vyA. 4.62; - laghimAdika tri., aNimA evaM laghimAdi daivI zaktiyoM vAlA, laghimAdi daivI zaktiyoM se sampanna vyakti - aNimAlaghimAdikaM vA lokiyasammataM sabbAkAraparipUraM asthi khu. pA. aTTha. 88; visuddhi. 1.203. aNu tri., [aNu]. 1. sUkSma, laghu, nanhA, paramANu se sambaddha - parittaM sukhumaM khuda thokaM appaM kisaM tanu cullaM mattetthiyaM lesaM lavANu hi kaNo pume, abhi. pa. 704-705; aNuM vA thUlaM vA, yaM tumhe nAdhivAseyyAthA ti, ma. ni. 1.182; mi. pa. 252; 2. pu., napuM.. ka. mApane kI eka ikAI, chattIsa paramANuoM ke barAbara kI mApa vAlI eka ikAI - chattisa paramANUnameko'Nu, abhi. pa. 194; etesu pana chattisa paramANavo ekassa aNuno pamANa, vibha. aTTha. 325; kha. vaizeSika-darzana meM mAnya eka padArtha-vizeSa - tithiyAna aNupakatipurisAdikassa vA pApanApi avijjamAna pattiyeva, pu. pa. aTTha. 26; - ka tri., [aNuka], atyanta sUkSma AkAra vAlA, sUkSmatama, sUkSmAtisUkSma - dIghA vA ye va mahantA, majjhimA rassakA aNukathUlA, su. ni. 1463B aNukaM vA mahantaM vA, taM sabbaM pUritaM mayA, apa. pR. 2.201; - dhamma pu., nindita dhArmika AcaraNa, tuccha evaM garhita dhArmika prakriyA, jugupsita AcaraNa - evameso aNudhammo, porANo vi garahito, su. ni. 315; evameso aNadhammoti evaM eso lAmakadhammo hInadhammo adhammoti vuttaM hoti, su. ni. aTTha. 2.53; - parimitakAya tri., [aNuparimitakAya], aNu ke samAna atyanta sUkSma zarIra vAlA - yathA vA pana, mahArAja, Aturo kiso aNuparimitakAyo sAlakakimi hatthinAgaM ... disvA gilituM parikaDDhayya, mi. pa. 286; - ppamANa tri., ba. sa. [aNupramANa], atyanta sUkSma AkAra vAlA - buddhAnaM pana aNuppamANampi saGghAragataM ANena adiTTha .... natthi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).57; - bIja tri., ba. sa., atyanta sUkSma bIjoM se yukta - ime kho te, bhikkhave, mahArukkhA aNubIjA mahAkAyA ..., sa. ni. 3(1).117; - bheda pu.. [aNubheda], aNuoM ke rUpa meM vibhAjana, atyanta sUkSma khaNDoM meM vibhAjana - cuNNito aNubhedena, koTisatasahassaso, apa. 1.18; - majjhimA strI., ba. sa., kSINa kaTi vAlI, patalI kamara vAlI - sujAtA bhujalaThThIva, vedIva tanumajjhimA, jA. aTTha. 6.287; - matta tri., ba. sa. [aNumAtra], atyanta sUkSma AkAra vAlA, atyanta sUkSma, sabase kama, tanika bhI - aNumattopi puJjana, attho mahaM na vijjati, su. ni. 433; yAva hi vanatho na chijjati, aNumattopi narassa nArisu, dha, pa. 284; aNumattesu vajjesu bhayadassAvI, vibha. 274; - sahagata tri., [aNusahagata], atyanta sUkSma, sUkSmAtisUkSma - aNusahagato kAmarAgo pahIno ... aNusahagato byApAdo pahIno, kathA. 78; aNusahagatassa anAgAmimaggena, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).299. aNDa napuM. [aNDa], 1. pakSibIja, aNDA, Dimba - aNDaM tu pakkhibIjetha, abhi. pa. 627; bhUtvA aNDaJca potaJca ..., jA. aTTha. 3.236; seyyathApi, brAhmaNa, kukkuTiyA aNDAni aTTha vA dasa vA dvAdasa vA, pArA. 4; 2. pu., aNDakoSa - kose khagAdivIje NDaM, abhi. pa. 1092; so gacchantopi teva aNDe khandhe AropetvA gacchati, pArA. 142; sa. u. pa. meM kumbha., camma., phala., mora., vAta. ke anta. draSTa.; - ka 1. napuM, pakSiyoM, madhumakkhiyoM Adi kA aNDA - etesaM aNDakAni ceva chApake ca varaM varaM khAdituM vaTTatI ti, jA. aTTha. 3.2353; For Private and Personal Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aNDa 100 atakka-gAha aNDakAni disvA tAni saNikaM apanetvA puna adAsi, dha. mAtakacchito anikkhantakAleyeva AbhatA AnItA, bhatAti pa. aTTha. 1.37; 2. napuM., vRkSa meM honevAlI apavRddhi, vRkSa para vA puTThAti attho, jA. aTTha. 1.282; - jAtaka jAtaka ubharI huI baMjhA yA gAMTha - aNDakAti yathA sadose rukkhe saMkhyA 62 kA zIrSaka, jA. aTTha. 1.279-284; - buDDi/vuddhi aNDakAni uTThahanti, evaM sadosatAya khusanavambhanAdivacanehi strI., [aNDavRddhi], aNDakoSoM kA phUlanA yA bar3hanA, aNDakA jAtA, dha. sa. aTTha. 417; sadosavaNe rukkhe vAtaNDakaroga, jisameM aNDakoSa phUla jAte haiM - aNDavuddhirogepi niyyAsapiNDiyo, ahicchattakAni vA uhitAni aNDakAnI ti satthakammaM na vaTTati, mahAva. aTTha. 354; - sambhava pu.. vadanti, pheggurukkhassa pana kuthitassa aNDAni viya uhitA [aNDasambhava], aNDe se utpatti yA janma - apaNDaro cuNNapiNDiyo gaNThiyo vA aNDakAnI ti veditabbA, dha, sa. aNDasambhavo, sIvathikAya niketacAriko, theragA. 599; - mU. TI. 177; - kapAla napuM., [aNDakapAla], aNDe kA hAraka tri., [aNDahAraka], aNDoM kI khoja meM nikalA huA khola, aNDavivara, aNDe kA AcchAdana - aNDakapAlAnaM manuSya, aNDoM ko DhonevAlA - seyyathApi, gahapati, puriso tanubhAvo viya bodhisattabhUtassa bhagavato tividhAnupassanAsampAdanena aNDahArako gantvA ubhatehi aNDehi Agaccheyya, ma. ni. 2.52. avijjaNDakosassa tanubhAvo, pArA. aTTha. 1.102; - kosa aNDuka napuM, bAloM se banA jUr3A athavA usI taraha kI koI pu., [aNDakoSa], aNDakoSa, photA - mukhatuNDakena vA geMDurI, neThuA, geMDuA, bAloM kI laTa - kevala sa. u. pa. aNDakosaM padAletvA sotthinA abhinibhijjeyya, pArA. 4; ye me draSTa, cena., vAla. ke anta.. kho te, sAriputta, sattA aNDakosaM abhinibhijja jAyanti, aNDupaka napuM.. kapar3e kA banA golAkAra ghaTAdhAra, geMDuA, ayaM vuccati, sAriputta, aNDajA yoni, ma. ni. 1.106; - neThuA, geMDurI - aNDupakaM cumbuTakaM, abhi. pa. 458. ccheda pu., badhiyA banAne ke lie pazuoM ke aNDakoSoM kA aNNa' pu.. [arNas], jala kI bAr3ha, jala-pravAha, jalaudha - chedana - aNDacchedA nilachakAti bhatiM gahetvA balivaddAnaM aNNo nIraM vanaM vAlaM toyamambU dakaM ca ke abhi. pa. 661; aNDacchedakA ceva, jA. aTTha. 4.329; - ja tri.. [aNDaja], mo. vyA. 499. ka. cAra prakAra kI yoniyoM meM se eka yoni kA nAma, aNDe aNNa napuM.. [anna], anna, khAdya, AhAra, sa. u. pa. meM se utpanna prANI- aNDajA yoni, jalAbajA yoni, saMsedajA aparaNNa, pubbaNNa ke anta. draSTa.. yoni, opapAtikA yoni, ma. ni. 1.106; kha. cAra prakAra kI aNNava pu., [arNava]. 1. zA. a. samudra, sAgara - aNNavo nAgayoniyoM meM se eka - aNDajA nAgA, jalAbujA nAgA, sAgaro sindhu samuddo ratanAkaro, jalanidhyudadhI, abhi. pa. saMsedajA nAgA, opapAtikA nAgA - imA kho, bhikkhave, 659; kathaMsu tarati ogha, kathaMsu tarati aNNavaM sa. ni. catasso nAgayoniyoM, sa. ni. 2(1).238; ga. pu., pakSI - 1(1).2483; 2. lA. a. ka. saMsAra - ko sudha tarati oghaM, vihaGgo vihago pakkhi vihaGgamakhagANDajA, abhi. pa. 624; kodha tarati aNNavaM su. ni. 175; 185; ye taranti aNNavaM aNDajA mInapakkhisu, tade. 1079; - mArI tri., [aNDahArI], saraM mahAva. 306; kha. sarovara - kiM aNNave kAni phalAni apane aNDakoSa ko kandhe para rakhakara DhonevAlA - aNDabhAri bhuje, jA. aTTha. 3.459; na aNNave santi phalAni dhaGka, maMsaM aha gAmakUTakoti, sa. ni. 1(2).235; - bhAritavatthu napuM.. kuto khAdituM cakkavAke, jA. aTTha. 3.460. sa. u. pa. meM pArA. kI eka kathA kA zIrSaka - aNDabhAritavatthusmi draSTa., udaka-, khIra-., bhava-., maha-., vyasana-., ityAdi; - gAmakUToti vinicchayAmacco, pArA. aTTha. 2.90; - sutta kucchi strI., samudra kI talahaTI - bhUridattanivesanaM napuM., sa. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, sa. ni. aNNavakucchi viya ekasa ahosi, jA. aTTha. 7.34; 1(2).234-235; - bhUta tri., [aNDabhUta], ka. aNDe ke chabbaNNabuddharasmiyo vissajjento aNNavakucchi obhAsayamAno antargata vidyamAna, cAroM ora DhakA, paratantra, anubhava- yugandharamatthake bAlasUriyo viya Asanamajjhe nisIdi, jA. vihIna, bAhyajagata ke prabhAva se virahita - avijjAgatAya / bhAvajjAgatAya aTTha.1.126. pajAya aNDabhUtAya pariyonaddhAya avijjaNDakosaM padAletvA, aNha pu., [ahan], dina, kevala, sa. u. pa. meM hI prayukta, pArA. 4; kha. kabhI-kabhI Atura ke bAda bhI prayukta - Aturo draSTa. pubba-., sAya-, apara. ke anta.. hAya, gahapati, kAyo aNDabhUto pariyonaddho, sa. ni. 2(1).2; atakka-gAha pu., [atarkagrAha], binA tarka ke hI kisI vAda aNDabhUtAbhatA bhariyAti aNDaM vuccati bIjaM, bIjabhUtA yA pratijJA kA grahaNa, atArkika grahaNa - apaNNake ceva For Private and Personal Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atakkAvacara 101 atalamphassa sapaNNake cAti dvIsu atakkaggAha-takkaggAhasalAtesu ThAnesu devA ... sudassA devA .... ma. ni. 3.145; na kaJci sattaM guNadosaM buddhihAni atthAnatthaM JatvAti attho, jA. aTTha. tappantIti atappA, vibha. aTTha. 494. 1.113. atappaka tri., [atarpaka], vaha, jisase tRpti na ho, jisase mana na atakkAvacara tri.. [atarkAvacara], zA. a. tarka se pare, bhare- santoti nibuto paNItoti atappako idaM dvayaM lokuttarameva san tarka kI pahuMca ke bAhara, lA. a. vizuddha jJAna yA nirvANa ya kutaM ma. ni. aThTha (mUpa.) 1(2).77, tula. aTappiya. kI avasthA - tassa nissaraNaM santaM, atakkAvacaraM dhuvaM, atappanIya/atappaneyya tri., tappanIya kA niSe. [atarpaNIya], itivu. 28; ananubhUtapubbaM paramagambhIraM atiduddasaM saNhasukhumaM vaha, jo tRpta yA saMtuSTa karAne yogya nahIM ho, asantoSI - atakkAvacaraM accantasantaM paNDitavedanIyaM atipaNItaM amataM evaM atappanIyaM ... ko ... suhItaM kayirA, jA. aTTha. 7.54; nibbAnaM. udA. aTTha. 318; adhigato kho myAyaM dhammo gambhIro atappaneyyarUpena, hAsabhAvasamanvitA, apa. 2.217; soLasa hi duddaso duranubodho santo paNIto atakkAvacaro nipuNo atappanIyavatthUni nAma, jA. aTTha. 3.302. paNDitavedanIyo, dI. ni. 2.28; ma. ni. 1.226. atappaya/atappiya tri., tappaya kA niSe. [atarpya], atRpti atakkika tri., takkika kA niSe. [atArkika], kutarka se ko utpanna karane vAlA, vaha, jisase kabhI bhI mana na bhare mukta, tarka kI prakriyA ko grahaNa na karane vAlA - - yathApi sAgaro nAma, dassanena atappiyo, tathaiva tassa sabhAvaisibhattiko sutamantapadadharo atakkiko rogappattikusalo pAvacanaM savaNena atappiyaM bu. vaM. 8.26; atappiyoti atittikaro, amoghadhuvasiddhakammo bhisakko sallakatto, mi. pa. 233. atittijanano vA, bu. vaM. aTTha. 195. ataccha tri., taccha kA niSe. [atathya], mithyA, avAstavika atammaya tri., tammaya kA niSe. [atanmaya], tRSNA se mukta, - itipetaM abhUtaM, itipetaM ataccha, dI. ni. 1.3; hoti abhUtaM sAMsArika vastuoM meM anAsakta, lagAva-rahita - so tAdiso atacchaM anatthasaMhitaM, dI. ni. 3.100. lokavidU sumedho, sabbesu dhammesu atammayo munI ti, a. ni. ataNDula tri., taNDula kA niSe0, ba. sa., [ataNDula], 1(1).174; atammayo munIti sabbe tebhUmakadhamme taNhAsaGghAtAya taNDula se rahita, cAvala ke dAnoM se rahita - thusarAsiMva tammayatAya abhAvena atammayo khINAsavamuni, a. ni. aTTha. ataNDulaM, cariyA. 3.2.4. 2.129; sabbaloke ca atammayo bhavissAmi. a. ni. atatha tri., tathA kA niSe. [atathA], mithyA, tathyarahita, 2(2).143; - tA strI., bhAva. [atanmayatA], sAMsArika ayathArtha- atathaM vA pana santaM tathattAya upakappessAmI ti vastuoM meM anAsakta hone kI avasthA, vigatatRSNatA, nispRhatA iti vA panassa hoti, dI. ni. 2.50; evaMmAni assa atathaM - paThamajjhAnasamApattiyApi kho atammayatA vuttA bhagavatA, samAnaM, ma. ni. 3.41. ma. ni. 3.91; tedhAtukesu kusalesu dhammesu atammayatA icchitabbA, atandita tri., tandita kA niSe. [atandrita], aklAnta, mahAni. 138; - tApajjana napuM.. lagAva-rahita citta kI parizramI, mehanatI, Alasya se rahita - evaM vihAri AtApiM. avasthA kI prApti, vItatRSNatA kI avasthA meM praveza - ahorattamatanditaM, ma. ni. 3.227; apa. 2.157; mAtaraM pitaraM pacchime adidviAdibhede sukkapakkhiye atammayatApajjanena pubbe, ratindivamatandito, a. ni. 3(1).76; atanditoti anuggahAya, su. ni. aTTha. 2.237. analaso hutvA, jA. aTTha. 3.355. ataramAna tri., tara ke varta. kR. kA niSe. [atvaramAna], atapanIya tri., tapanIya kA niSe., [atapanIya], zoka yA tIvra gati se na calatA huA, jaldabAjI na karatA huA, pazcAttApa na karane yogya - dveme, bhikkhave, dhammA atapanIyA, sAvadhAnI ke sAtha kAma kara rahA - tena appasaddo upasaGkamitvA a. ni. 1(1).66; itivu. 20; katame dhammA atapanIyA? ataramAno ALindaM pavisitvA .... dI. ni. 1.78; ma. ni. kAyasucaritaM, vacIsucaritaM, manosucaritaM - ime dhammA 2.329; a. ni. 3(2).54; mahAva. 324; api ataramAnAnaM, atapanIyA, sabbepi kusalA dhammA atapanIyA, dha. sa. 1312. phalAsAva samijjhati, jA. aTTha. 1.141; ataramAnAnanti atappa pu., [bau. saM. atapa], aisA devaloka yA aise devatA, paNDitAnaM ovAde ThatvA ataritvA ... kammaM karontAnaM, tade.. jo zoka yA duHkha kA anubhava nahIM karate haiM - avihahi / atalamphassa tri., [atalasparzina], agAdha, bahuta gaharA - devehi saddhi yena atappA devA tenupasaGkami, dI. ni. 2.40; agAdhaM tvatalampassaM, abhi. pa. 669; na heTThimatalaM phusati tassa sutaM hoti- vehapphalA devA ... avihA devA ... atappA yatra taM atalamphassaM, abhi. pa. 669 para sUcI. For Private and Personal Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atasitAya 102 ati atasitAya tri., [atrAsya], nahIM Darane yogya, bhaya na karane vuttaM hoti, pArA. aTTha. 1.128; dI. ni. aTTha. 1.184; - yogya - idha, ... puthujjano atasitAye ThAne tAsaM Apajjati. uggata tri., [atyudgata], atyadhika Upara uThA huA - sa. ni. 2(1).52; atasitAyeti atasitabbe, abhAyitabbe tattha accuggatAti atiuggatA, jA. aTTha. 1.414, draSTa. ThAnamhi, sa. ni. aTTha. 2.244, pAThA. attasitAya, accuggata ke anta; - uccaM nipA., kri. vi. [atyuccaiH]. atasI strI., [atasI]. tIsI, alasI - ummA tu atasI atyadhika UMcAI meM - so ajesaM gijjhAnaM sImaM atikkamitvA bhave, abhi. pa. 452; - puSphavaNNa tri., tIsI ke phUloM jaise atiucca uppati, jA. aTTha. 3.223; caturaGginiyA senAya varNa vAlA - sace kALo hotukAmo, nIluppalavaNNo vA nAtiucca nAtinIcaM uccarukkhAnaM heTThAbhAgena .... khu. pA. aJjanavaNNo vA atasIpupphavaNNo vA siyanti pattheti, ma. aTTha. 140; - uNha tri., [atyuSNa]. bahuta adhika garama - ni. aTTha. (upa.pa.) 3.53. atisItaM atiuNhaM atisAyamidaM ahu, theragA. 231; dI. ni. ati nipA., vize., kri. vi., kri. tathA nA. pa. se pUrva meM 3.140, vilo. atisIta; - uttama tri.. [atyuttama], sarvazreSTha, prayukta upa. [ati], atyadhika, bahuta adhika, atizaya, atizaya zreSTha - anadhivarAti adhikA visiTThA aJaA etissA pramukha, pUjya, adhika zreSTha - atIti accantatthe nipAto, natthIti anadhivarA, atiuttamAti attho, vi. va. aTTha. 64; udA. aTTha. 181; balavaM suTTa cAtIvAtisaye kimuta sva ati, - udaka napuM., atyadhika jala yA varSA - sesajanehi abhi. pa. 1138; antobhAvabhusatthAtisayapUjAsvatikkame, bhUtabhAve katasassaM atiudakena vA anodakena vA nassati, dha. pa. pasaMsAyaM daLahatthAdo siyA ati, abhi. pa. 1182; - aggatA aTTha. 1.33; tula. accodaka; - udara napuM.. unnata yA uThA strI., bhAva. [atyagratA], sarvottamatA, sarvazreSThatA, anuttaratA huA peTa - tava udaraM pana atiudaraM jA. aTTha. 4.249; - buddho atiaggatAya anupamo, mi. pa. 259; - aggi pu., draSTa. accodara Upara, - upari nipA., [atyupari], bahuta atyadhika uSNa agni - ati agginA odanaM uttarati, mi. adhika Upara - dvAraM kira atiupari amanussA ... koTenti, pa. 258; - accheraka tri., [atyAzcaryakara], adhyadhika dI. ni. aTTha. 1.204; - ussUre nipA. kri. vi. [atyutsUrya], Azcaryajanaka - iminA vAnarindena atiaccherakaM katAnti prAtaH kAla dera karake yA sUrya ke bahuta Upara uTha jAne para cintetvA, jA. aTTha. 1.269; - aJchitaM/acchituM ati + - atiussUre laddhabhattatAya akkhIni bhamantIti, vi. va. aJja/aJccha kA nimi. kR., UMcI kImata mAMgane ke aTTha. 51; - kaDDhayyAsi ati + kaDDa kA vidhi. ma. pu., nimitta yA Thagane ke nimitta - ati aJchituM na vaTTati, a. e. va. [atikarSe:], Apatti upasthita kare, bahuta adhika ni. aTTha. 1.189; - rasabhesajja napuM., kevala samRddha khIMcAtAnI kare, atyadhika kaSTa de - vadeyyAma kho taM, vyaktiyoM ke dvArA hI kharIdane yogya davA - bhadde idaM gahapati, sace tvaM nAtikaDDhayyAsI 'ti, pArA. 18%; atirasabhesajja, kuto labhissAmI ti vatvA cintesi, jA. nAtikaDDhayyAsIti yaM te mayi pemaM patidvitaM, taM kodhavasena na aTTha. 5.439; - ambila tri., [atyamala], bahuta khaTTA, atikaDDayyAsi, sace na kujjheyyAsIti vuttaM hoti, pArA. adhika khaTTA- tassA accuNhaatisItaatiambilAdiparibhogaM aTTha. 1.162; - kaNha tri., [atikRSNa], atyadhika kAlA - vajjetvA sukhena gabhaM parihariyamAnAya evarUpo dohaLo atidIghaM, atirassaM, atikaNhaM, accodAtaM, etaM hInaM nAma uppajji , dha. pa. aTTha. 1.297; - arahanta pu.. arhat se liGga pAci. 9; - karuNa tri., [atikaruNa]. atyadhika atyadhika Upara - arahantAnaM atiarahA bhaveyyA ti. mi. pa. karuNa yA durdazA se grasta - atikaruNaM paridevamAnA rAjAnaM 258; - asana napuM.. [atyasana], adhika bhojana karanA, anubandhi, jA. aTTha. 6.65; - kassa ati + |ks kA pU. adhika khAnA - atiasanena ati bhuttenAti attho, jA. kA. kR. [atikRSya], atyadhika khIMcakara, atikarSaNa karake aTTha.1.184; - ahita tri., atyanta dveSI, atyadhika apakArI, - bhetvAna nAsaM atikassa rajju nayiMsu maM samparigayaha luddA, atyadhika ahita karane vAlA - nAccAhitanti na atiahitaM. jA. aTTha. 5.166; - kAya tri., ba. sa. [atikAya], bhArI jA. aTTha 5.141, draSTa., accAhita; - Ayata tri., DIla Daula vAlA, bahuta bar3e zarIra vAlA, mahAkAya - atyadhika caur3A - draSTa. accAyata ke anta- iTTha tri., atikAyo mahissAso, ajjuno kekakAdhipo, jA. aTTha. [atISTa], atyadhika vAJchita, atyadhika abhISTa, atyadhika 5.259; - kara pu., [atikAra], atyadhika karanA, AvazyakatA kAmyamAna - abhikkantanti atiiTTha atimanApaM atisundaranti se kahIM bahuta adhika kAma karanA - atikaramakarAcariya, For Private and Personal Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra atikkanta mayhampetaM na ruccati, jA. aTTha. 1.413; atikaramakarAcariyAti Acariya ajja tvaM atikaraM akari atano karaNato atireka karaNaM akarIti attho, tade.; - kAlena kri. vi. [atikAlaM ], bahuta savere, prAtaH kAla, tar3ake, bhore bhore idha, bhikkhave, aJJatitthiyaputro atikAlena gAmaM pavisati atidivA paTikkamati, mahAva. 88-89; tena kho pana samayena AyasmA nAgadatto atikAlena gAmaM pavisati sa. ni. 1 (1).232: atikAlenAti sabbarattiM niddAyitvA balavapaccU se koTisammujjaniyA thokaM sammajjitvA mukhaM dhovitvA yAgubhikkhAya pAtova pavisati sa. ni. aDa. 1.258 - kilamAmi ati + kilama kA varta, u0 pu0, e. va., atyanta klAnta yA zrAnta hotA hUM nitammAmIti atikilamAmi jA0 aTTha. 4.253; - kilinna tri, ati + kalama kA bhU. ka. kR. [ atiklinna ], atyadhika gIlA, atyadhika ubAlA huA (bhAta yA cAvala) ekadivasa thokaM jA. aDa. 3.338; kilinnaM ... eka divasa atikilinnaM - ... www.kobatirth.org - kisa tri., [atikRza ], atyadhika dubalA-patalA seyyathApi ... khattiyakajJA nAtikisA nAtithUlA ma. ni. 1.122, atithUla' (atisthUla) kA vilo.; kuddha tri. [atikruddha], atyadhika krodhita accuggatAti atikuddhA jA. a. 7.276: kusala tri.. [atikuzala]. atyadhika dakSa, ucca-rUpa meM dakSa tattha atisaye atikusalo. sadda 3.881 kodha pu.. [ atikrodha] atyadhika krodha tattha bhusatthe atikodho, sadda0 3.881. - atikkanta tri. ati + kamu kA bhU ka. kR.. [atikrAnta], 1. bItA huA, pAra kiyA huA tINi saMvaccharAni atikkantAni jA. aDa. 2.105: anumAse atikkante tathaiva kutte puna sattAhaM AgamehIti Aha pe. va. aha. 47. 2. atikramaNa kara cukA, Age bar3ha cukA yA pAra kara cukA - evaM imepi tayo vaye atikkantA... maraNaM upagamissanti dha. pa. aTTha. 2.73; 3. parAbhUta kara cukA, abhibhUta kara cukA - arahA sabbabhayamatikkantoti mi. pa. 147 atikkantA bhayA sabbe, theragA. 707 sa. u. pa. meM ana0, kAlA0, pamANa0, mAsA0, yAmA0, lokA0, velA0, sattAhA0, hitA0 ke anta0 iSTa0 ratha tri. ba. sa. apane hita kI hAni pahuMcA cukA vyakti atItamatthoti atItattho atikkantattho, jA. aDDa. 5.74 mAnusaka tri. ba. sa. atimAnavIya, lokottara, divya, devI so dibbena cakkhunA visuddhena atikAntamAnusakena satte parasAmi cavamAne .... " pArA. 5; - 103 atikkamati " mAnusa vA maMsacakkhuM atikAntattA atikAntamAnusakanti veditabba, pArA. aTTha. 1.122; vanatha tri0, ba0 sa0, tRSNA para vijaya prApta kara cukA vyakti atikkantavanathA dhIrA, namo tesaM mahesina jA. aDa. 6.53: tattha atikantavanathAti pahInataNhA, tade. ; vara tri0, ba0 sa0, varadAna Adi laukika avasthAoM se Upara uTha cukA vyakti atikAntavarA kho, gotama, tathAgatA ti mahAva. 105; - vela tri0, ba0 sa0, sImA kA ullaGghana karane vAlA ativelaM pabhAsitAti atiThAntavelA pamANAtikramena bhAsitA, jA. aDa. 1.414saJJI tri., [atikrAntasaMjJin], jo bIta cukA hai, usakA jJAna rakhanevAlA, jo atikrAnta ho cukA hai usakA bodha rakhanevAlA sattAhAtikante atikantasajJI nissaggiya pAcittiyaM, pArA 376; - satthuka tri., vaha jisakA zAstA divaMgata ho cukA hai nayidaM atItasatthukaM pAvacanaM khu. pA. aha 89 sIla tri. ba. sa. zIla kA ullaGghana kara cukA vyakti acyantasIlAsUti atikAntasIlAsu jA. aTTha. 5.447. ... Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atikkantikA strI. sadAcAra kA atikramaNa karane vAlI nArI, chinAra, kulaTA kiM te saccabalaM asthi coriyA hiriatikkantikAya andhajanapalobhikAyA 'ti, mi. pa. For Private and Personal Use Only - - 128. atikkama pu0, [atikrama], atikramaNa, sImollaGghana, nirodha, anta, abhibhavana, parAbhavana atikramo tvatipAto upaccayo abhi. pa. 776; antobhAvabhusatyA tisayapUjAsvatikkame abhi. pa. 1182 pajjotakaro ativijjha sabbadvitIna atikamamadasa sa. ni. 1 ( 1 ) 224 atikamamahasAti atikramabhUtaM nibbAnamaisa sa. ni. aDa. 1.246; dukkha dukkhasamuppAda, dukkhassa ca atikkama, dha. pa. 191; sa. u. pa. ke rUpa meM aGgA0, lokadhammA, apagamA, AkAsA, ArammaNA, upacArA, kAlA, rUpanimittA, vassAnA., vijJANA, himapAtA. ke anta draSTa atikkamati ati + kama kA varta0 pra0 pu0, e. va., [ atikrAmati/ atikramate / atikrAmyati], 1. zA. a. Age nikala jAtA hai pAra kara jAtA hai ullaMghana karatA hai. katarAkara nikala jAtA hai gAmassa dvArasamIpena maggena atikkamati pe. va. aDa. 57; mandoti so aJJANapuggalo mAtukucchiyaM vAsaM nAtikkamati, jA. aTTha 3.213; - miMsu adya. pra. pu. ba. va. paJcamattAni sakaTasatAni ALAraM kAlAma nissAya nissAya atikkamiMsu dI. ni. 2.99 - - - Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra atikamana " kkamuM adya. pra. pu. ba. va. tisavassasahassAni vipine me atikkamuM, apa. 1.65; 2. lA. a. ka. abhibhUta kara letA hai, jIta letA hai, kisI anya se adhika zreSTha ho jAtA hai; meyya vidhi, pra. pu. e. va. koghaM jahe vipyajaheyya mAnaM, saMyojanaM sabbamatikkameyya, dha. pa. 221; kkamma / mbhitvA pU. kA. kR. atikramma bhavaM samecca dhammaM sammA so loke paribbajeyya su. ni. 383; AcariyaM nissAya bhAtikasataM atikkamitvA idaM mahArajje pattosmIti udAnaM udAnesi, jA. aTTa. 1.141; 2. lA. a. kha. nirdhArita niyamoM ke viparIta jAtA hai, patnI ke prati niSThAvAna nahIM hotA hai, paradArA kA sevana karatA hai mmanto varta. kR.. pu. pra. vi. e. va. bhagavatopi mahArAja, sAsanavare ANaM atikramanto alajjI mi. pa. 214kkamituM nimi. tassA vacanaM atikramituM asakonto jA, aDa - - - www.kobatirth.org kR 1.419. atikamana napuM [atikramaNa]. sImollaMghana parAbhavana, abhibhavana niyamollaMghana tassAtikamanatthAya arUpaM paTipajjati abhi. aba 983 katri atikramaNa yA sImollaMghana karane vAlA, Age nikala jAnevAlA, sImA ke pAra calA jAne vAlA tato padvAya paNNasajJa atikamanakamiMgo nAma natthi, jA. a. 1. 156, pAThA. atikkamanamigo; citta napuM0, atikramaNa viSayaka citta, sImollaMghanaviSayaka citta atikampanacittaJca tathaivAtikramo pi ca, saddhammo . 64. -- - 104 - atikkAmehi ati + kama kA prera, anu. pra. pu. e. va., atikramaNa karAo mataM vAraM atikAmehIti Aha jA. a. 1.155 meyya vidhi. pra. pu. e. va. pramANa vA atikrAmeyya, pArA 229; metvA prera0 pU0 kA. kR., atikramaNa karavA kara chor3avA kara AyAmato vA vityAsto antamaso kesaggamattampi atikrAmetvA karoti vA kArApeti vA, pArA. 232. atikkhaya pu0 [ atikSaya], ativinAza, kramika vinAza - sacce ThatvA pamocesiM, AtInaM taM atikkhayaM, cariyA. 3.10.4. atikhaNatha ati + khana kA anu, ma. pu. ba. va., bahuta gaharAI taka khodeM - ettakeneva santuTThA hotha, mA atikhaNathAti, jA. aDa. 2.246 khaNe vidhi, pra. pu. e. va. bahuta gaharAI taka khode - tasmA khaNe nAtikhaNe, atikhAtaJhi pApaka, jA. aTTha. 2.247. atigacchati atikhaNa napuM., [atikhanana] atyadhika gaharAI taka utkhanana atikhAtena nAsitanti, atikhaNena taJca dhanaM jIvitaJca nAsita, jA. aTTha. 2.247. atikhara tri.. [atikhara] atyanta tIkSNa, bahuta teja atyanta tIkhA yadi hi amuttassa uppajjissA atikharo abhavissA udA. aTTha 325; atikharaM katvA vAdemi maJJe 'ti majjhimamucchanAya muchitvA majjhimasarena vAdesi, jA. aDDa - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2.209. atikhAta napuM. [atikhAta] atyadhika gaharAI taka khanana, gaharA gaDDA - atikhAtahi pApakaM jA0 aTTha 2.247. atikhiNa napuM,, tikhiNa kA niSe [atIkSNa]. mRdu, komala komalAtikhiNe mudu, abhi. pa. 1067. atikhipyaM nipA kri. vi. [atikSipra ], atyadhika zIghra nikaTa bhaviSya meM, bahuta jalda hI atikhippaM sugato parinibbAvissati atikhiSyaM cakdhuM loke antaravAvissatIti dI. ni. 2.105. atikhINa tri.. [atikSINa] atyadhika durbala, atikRza, bahuta kamajora senti cApAtikhINAva purANAni anutthunaM - For Private and Personal Use Only dha. pa. 156. atikhuddaka tri. [ atikSudraka], bahuta choTA, atyadhika laghu svarUpa athavA mahattva vAlA, bahuta halkA bhagavatA bhikkhUna atikhuddakaM nisIdanaM anuJJAtaM, pAci. 225; atimAhanti atikhuddaka cULava, aDDa. 56. atigacchati ati + gama se vyu0 kri0 rU. (kevala accagamA yA accagA ke rUpa meM adya. meM hI prayukta) 1. zA. a. jIta liyA, lAMgha kara pAra kara liyA sabbaM accagamA imaM papaJca su. ni. 8; tividhaM papaJce accagamA atikkanto, samatikkantoti atyo su. ni. aDa. 1.19 2. prAyaH accayo maM accagamA ke muhAvare ke rUpa kA atyadhika prayoga accayo meM, bhante, adhyagamA dI. ni. 1.75: yomaM palipatha duggaM, saMsAraM mohamaccagA, dha. pa. 414 - ccaguM adya., pra. pu0, ba0 va. asesaM parinibbanti, asese dukkhamaccaguM itivu. 67; 2. lA. a. mara jAnA, divaGgata ho jAnA, isa loka kA atikramaNa karanA, kAlakavalita honA tigA adya. pra. pu. e. va.. divaMgata ho gayA navame hAyane tigA, ma. vaM. 41.3gata bhU ka. kR. [ atigata ]. adhika dUra calA gayA huA, pAra gayA huA, atikramaNa kara cukA yA jIta cukA nAsakkhAtigato poso, punadeva nivattituM jA. aTTha. 3.427. - Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra atigatatta atigatatta napuM., bhAva. [ atigatatva], bahuta dUra cale jAne athavA samApta yA vyatIta ho jAne kI avasthA taM ahaM rAgAdInaM ... atigatattA saGgAtigaM.... vadAmIti attho, dha. pa. aTTha. 2.375. atigambhIra tri., karma, sa0 [atigambhIra ], atyanta gambhIra, bahuta adhika gaharA mahAnAmo sabako bhagavantaM atigambhIraM paJhaM pucchati, a. ni. 1(1). 250; attano pana bhikkhusaGghassa ca atigambhIravitthataM saMsAramahaNNavaM taritvA ... udA. a. 343. atigaru tri. [ atiguru ] atyadhika sammAnanIya, paramapUjya - atigaruno sammAsambuddhassa santikaM uddhatavesena gantuM na yuttaM, ma. ni. aTTha. (upa. pa.) 3.250-251. atigALhayati ati + gAha kA varta0 pra0 pu0, e. va., dhIredhIre naSTa karAtA hai, vidhvaMsa karAtA hai - nti ba. va. vedehi vittaM atigALhayanti, jA. aTTha. 7.57; atigALhayantIti vedehi tassa santakaM vittaM atigAyanti vinAsenti, viddhasenti, jA. aTTha. 7.59. atigAha tri. ati + gAha kA bhU. ka. kR. [atigAr3ha]. atyadhika pragAr3ha bahuta adhika tIvra bahuta gaharA, marmachedaka ayaM kappanA atigADhahA, jA. aDa. 1.72; agALalenAti atigADha hena mammacchedakena thaddhavacanena pu. pa. . aTTha. 63. atigAhita tri, atigALaha se vyu, atyadhika pIr3ita, kaThoratApUrvaka daboca diyA gayA te bhaturatyA atigAhitA puna, disA panassanti aladdha kiJcanaM jA, aDDa, 5.397; atigAhitAti viddhastasenavAhanA hutvA tade.. atiguNakAraka tri. [atiguNakAraka ]. atyadhika hitakAraka, aparimeya kalyANa karane vAlA mAtA nAma atiguNakArikA - - www.kobatirth.org ... - - jA. aTTha. 5.322. atiguNatA strI. bhAva [atiguNatA], asAdhAraNa guNasampannatA maNi atiguNatAya kAmadado, mi. pa. 258. atighaMsati ati + usa kA varta, pra. pu. e. va. atyadhika ragar3atA hai, ghisatA hai, atikramaNa karatA hai buddhaANaM devamanussAnaM paJJa pharitvA atighaMsitvA tiSThati, paTi0 ma0 369. aticaNDa tri. [aticaNDa ], atyadhika khUMkhAra, atyadhika bhayAnaka so pana aticaNDo yeva, dha. pa. aTTha. 2.289. aticaraNa napuM., [aticaraNa], niyama viparIta AcaraNa, niyama kA ullaMghana, niyama kA atikramaNa sakAre vahnitepi puna 105 aticitra aticaraNaM viya pittAdIsu ekassa bhesajje kariyamAne sesAnaM prakopavasena puna sAbAdhatA. ma. ni. aDa. (upa.pa.) 3.8. aticarati ati + cara kA varta., pra. pu. e. va. [ aticarati ], zA. a. sImA ke usa pAra calA jAtA hai, atyadhika cArA caratA hai; lA. a. niyamoM kA ullaMghana karatA hai, vizeSarUpa se strI-saMsarga ke kSetra meM nirdhArita sImAoM kA atikramaNa karatA hai, vyabhicAra karatA hai - bArANasirajJo aggamahesiyA saddhi aticarati jA. aDa. 3.265 itiparatanaM rAjAnaM cakravattiM manasApi no aticarati, kuto pana kAyena, ma. ni. 3.213-14: si varta. ma. pu. e. va. netaM channaM patirUpaM yaM tvaM aticarasi maM, pe. va. 361; - rAmi u0 pu0, e. va. nAha taM aticarAmi, kAyena uda cetasA, pe. va. 362; - nti pra. pu. ba. va. ravikhatA aticaranti sAmikaM jA. aDDa 5.450; - mAnAya strI0, varta. kR., ca. vi., e. va. so maM aticaramAnAya sAmiko etadabravi, pe. va. 361; - re vidhi., pra. pu. e. va. kaM vApi itthI nAticare tadaanti, jA. aDa. 5.441 rituM nimi kR. tassa pana gatadivasato padvAya brAhmaNI aticarituM AraddhA jA. aDDa 1473; ritvA pU. kA. kR. - purisA hi parassa dAresu aticaritvA kAlaM karavA.... itiyabhAvaM Apajjanti dha. pa. aTTa. 1.186 - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- For Private and Personal Use Only ritA pu. ka. nA. pra. vi. e. va. [ aticaritR]. vyabhicArI, vyabhicAriNI - nAbhijAnAmi nakulapitaraM gahapatAniM manasApi aticaritA, kuto pana kAryana a. ni. 1 ( 2 ) 71 nAbhijAnAmi sAmikaM manasApi aticaritA, a. ni. 2(2).209. aticArI pu.. [aticArI] vyabhicArI, duSkarma karane vAlA, nirdhArita maryAdA kA atikramaNa karane vAlA - aticArI ca dussIlo appassuto ca kusIto sa. ni. 2 (2). 238: rinI strI. vyabhicAriNI strI jArI cevAticAriNI, abhi. pa. 238; sA AnItadivasato paTThAya aticArinI ahosi, gha. e. aDDa. 2.202 tassAhaM bhariyA AsiM, dussIlA aticArinI, pe. va. 360. aticiNNa tri. bhU. ka. kR. [aticIrNa] atikrAnta, ullaMghita, maryAdAoM ke bAhara jAkara durAcAra ke rUpa meM kiyA gayA atithiSNo mayA dhammo, taM me akkhAhi pucchitoti, jA. aTTha. 5.256. aticitra [aticitra ] atyanta asAdhAraNa prakRti vAlA, citra-vicitra aticitrAni paJhapaTibhAnAni visajjitAnIti mi. pa. 25. - - Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 106 atiNNa aticiraM aticiraM nipA. kri. vi. [aticiraM], bahuta derI karake, adhika vilamba karake - aticiraM samma, sattamAsA, cULava. 318. aticiranivAsa pu., bahuta adhika avadhi vAlA nivAsa, lambe samaya taka eka sAtha rahanA - tassa te aticiranivAsena sA sati pamuTThA, ma. ni. 1.412; pAThA. aticiranivAsa. aticirAyati aticiraM se vyu.. nA. dhA.. varta, pra. pu.. e.. va. [aticirAyati], atyadhika vilamba karatA hai, atizaya derI karatA hai - aticirAyati me piyasAmiko, jA. aTTha. 4.414; - yante pu., varta. kR., sapta. vi., e. va. - tasmiM aticirAyante saraM vicinApetvA dIpAlokena parisambhantarAnipi oloketvA adisvA gato bhavissatIti pakkAmi, dha. pa. aTTha. 1.202. aticca nipA. ati + Vi kA pU. kA. kR. [atItya]. 1. pAra karake, sImA kA atikramaNa karake, vijaya prApta karake, ArUr3ha hokara - saMsAramaticca ... kevalI, so, su. ni. aTTha. 2.137; taM saGgamaticca arUpasaJI, catuyogAtigato na jAtu metI ti, udA. 153; 2. aura bhI Age jAkara, aura bhI adhika - yo cepi aticca jIvati, atha kho so jarasApi miyyati, su. ni. 810; katvA pApaM puna paTicchAdanato aticca Asaranti etAya sattAti accAsarA, vibha. aTTha 465. aticchatA/atricchatA ati + icchA kA bhAva., strI. [atIcchatA, atyadhika icchAparAyaNatA, prabala AsaktimayI manovRtti - itarItaracIvarapiNDapAtasenA-sanagilAnappaccayabhesajjaparikkhArehi paJcahi vA kAmaguNehi asantussa bhiyyokamyatA ... ayaM vuccati atricchatA, vibha. 401-2; attano lAbhaM aticca icchanabhAvo aticchatA, vibha. aTTha. 444. aticchatta napuM.. [aticchatra], viziSTa raGgarUpa athavA atirikta pramANa vAlA chAtA, vizeSa prakAra kA chatra - bahUsu chattesu ceva dhajesu ca yaM atirekappamANaM visesavaNNasaNThAnaJca chattaM taM aticchattanti vuccati, dha. sa. aTTha. 4; sa. u. pa. meM draSTa. chattAticchatta ke anta.. aticchA strI., ticchA kA niSe. athavA ati + icchA = [atIcchA, atRpsyA, atRptyA], atyadhika tRSNA, dRr3ha Asakti aura adhika pAne kI lAlasA, asantuSTi - atha tvaM yathAladdhena asantaTTho, atra uttaritaraM labhissAmI ti evaM laddhaM laddha atikkamanalobhasaGghAtAya aticchAya samannAgatattA aticcho jA. aTTha. 4.5 aticchApehi aticchati kA prera., anu., ma. pu., e. va., Age kadama bar3hAne athavA Age bar3hane ko utprerita karo - vanditvA aticchApehI ti, jA. aTTha. 3.407. atichAta tri., bahuta adhika bhUkhA - atichAtosmIti kamma na karoti, dI. ni. 3.139. aticheka tri., [aticheka], adhika nipuNa, atIva pravINa, atIva dakSa, atizaya catura - yathA hi aticheko madhukaro asukasmiM rukkhe puSpha puSphitanti JatvA..., visuddhi 1.132; tese tesu vAdesu ca aticheko, sA. vaM. 28. atijagatI strI., eka vizeSa chanda kA nAma, jisake antargata praharSiNI tathA rucirA Adi prabheda Ate hai - atijagati mnA ja-rA go tidasayatippahAsinI sA .... vutto. 87-88. atijaccatA strI., bhAva. [atijAtitA], atyadhika uccaguNasampannatA, atyadhika kalyANakArI hone kI dazA - agado atijaccatAya pILAya samugghAtako rogAnaM antakaro, mi. pa. 258. atijava tri., [atijavana], atyadhika vega vAlA, mahAn vega vAlA, zIghragAmI - mahAjavanti atijavaM sIghagAmi, vi. ka. aTTha. 212. atijAta tri., [atijAta], buddha, dharma evaM saMgha ke prati zraddhA rakhane meM apane mAtA-pitA se Age rahane vAlA, uccakulotpanna vyakti se bhI adhika uttama, apane pUrvajoM kI tulanA meM adhika Age bar3hA huA - tayo me, bhikkhave, puttA ... atijAto anujAto avajAtoti, itivu. 47; abhijAtoti atijAto suddhajAto, jA. aTTha. 4.287, vilo. anujAta, avajAta. atijAtitA strI., bhAva., uttama prakRti se yukta hone kI avasthA - sIho atijAtitAya vigatabhayo, mi. pa. 258. atijighacchapILita tri., [atijighatsApILita], atyadhika bhUkhA - AhArahetUti atijighacchapilitopi yo pApaM lAmakakammaM na karoti, jA. aTTha. 7.148. atijotitA strI., atijoti kA bhAva., atyadhika garamI - aggi atijotitAya Dahati, mi. pa. 258. atiNNa tri., tiNNa kA niSe. [atIrNa], vaha, jisane abhI taka bhavasAgara pAra nahIM kiyA hai - atiNNaMyeva yAcassa apAraM tAta nAvika, jA. aTTha. 3.202; - pubba tri., ba. sa., vaha, jise pahale pAra nahIM kiyA gayA hai - ye duttaraM oghamimaM taranti, atiNNapubbaM apunabhavAyA ti, su. ni. 275; For Private and Personal Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atitaNha 107 atithi atiNNapubbanti iminA dIghena adbhunA supintenapi avItikkantapubbaM, su. ni. aTTha. 2.37.. atitaha tri., ba. sa. [atitRSNa], atyadhika lolupa, prabala Asakti se bharA - atitaNho tu lolupo, abhi. pa. 729. atitariya ati + Vtara kA pU. kA. kR. [atitIrya], pAra karake, atikramaNa karake, lAMgha karake - oghaM samudaM atitariya tAdi, su. ni. 221; atitariya atitaritvA atikkamitvA maggabhAvanAya, su. ni. aTTha. 1.228. atitaruNa tri., [atitaruNa], atyadhika yuvA, aparipakva anubhava vAlA - tattha koci taruNopi yuvA na hoti yathA atitaruNo, ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(1).162; kuTumba vicAretuM appaTibalapanaM atitaruNijJava samAnaM, jA. aTTa, 4.32. atitikkha tri., [atitIkSNa], atyadhika teja, atIva sakSama, atyadhika apriya - paribhUto mud hoti, atitikkho ca veravA, jA. aTTha. 4.171; - bhAva pu., [atitIkSNabhAva], atyadhika tIkSNatA - saMvegassa ca nAtitikkhabhAvato tUpasami, udA. aTTha. 252. atitikhiNa tri., [atitIkSNa], atyadhika teja, atIva tIkSNa, atIva sakSama - atitikhiNena asinA ..., a. ni. aTTa. 3.180; - tA [atitIkSNatA], atyadhika tIkhApana, atyadhika tIkSNatA - vajiraM atitikhiNatAya vijjhati, mi. pa. 258. atitittaka tri., [atitiktaka], atyadhika tItA - atitittakanti atikkantatittakaM mahAni. 2.129... atituccha tri., [atituccha], atyadhika kSudra, atIva zUnya, sArarahita, atIva ghaTiyA - atitucche pi dissanti dese uccAcalUpamA, saddhammo. 430. atituTTha tri., [atituSTa]. atIva santuSTa, pUrNataH santuSTa - tato rAjA ativiya tuTThapahaThTho mahAsattassa guNaM vaNNento ...., jA. aTTha. 6.295. atituTThi strI. [atituSTi], atyadhika tuSTi yA saMtoSa - atituDiyA hirottappaM bhinditvA ..., jA. aThTha. 1.204. atiturita tri., [atitvarita], adhika jaldabAjI vAlA - Agametha tAvA ti vuttepi atituritA nikkhamittha, jA. aTTha. 6.170. atitula tri., atulanIya, vaha, jisakI tulanA na kI jA sake, nirupama, anupama - brahmabhUtaM atitulaM, mArasenappamaddanaM. su. ni. 568; atituloti tulaM atIto upamaM atIto, nirupamoti attho, su. ni. aTTha. 2.158. atitta tri., titta kA niSe. [atRpta], vaha, jo tRpta nahIM hai, asantuSTa, vaha, jisakI icchAeM kabhI pUrI na hoM - atitto kAlaGkato, na cassa paripUritA icchA, therIgA. 488; atitta va kAmesu, antako kurute vasaM,dha. pa. 48; Uno loko atitto taNhAdAso, ma. ni. 2.265; - rUpa tri., ba. sa., asantoSI, tRSNAlu - oraM samuddassa atittarUpo, pAraM samuddassapi patthayetha, jA. aTTha. 4.153. atitti strI., santuSTi na honA, asantoSa - kara tri., santuSTi na dene vAlA - ayaM pAtova passantAnaM atittikaro phalabhArabharito sobhamAno aTThAsi, jA. aTTha. 3.333; - karaNa napuM.. asantoSa, asantuSTikaraNa - dassanIyatarAti divasampi passantAnaM atittikaraNadvena passitabbatarA, udA. aTTha. 1383; - janaka tri., [atRptijanaka], asantoSa ko paidA karane vAlA - cArudassanoti sucirampi passantAnaM atittijanaka su. ni. aTTha. 2.156. atittha napuM., tittha kA niSe., zA. a. aprayukta mArga, nadI meM utarane yA utArane ke liye anupayukta mArga - atittheneva gAvo patAresi uttaraM tIraM suvidehAnaM, ma. ni. 1.290; lA. a. buddha dvArA ananumodita AcAra yA mArga, bauddhetara dharmAcAryoM kI mithyA dRSTiyAM - atitthetidvAsadvidihisalAte atitthe nappatAreyya na otAreyya jA. aTTha. 5.61; atitthena pakkhando dhammakathikoti na sakkA vattuM, dI. ni. aTTha. 1.38; - pakkhanda napuM.. anirdhArita mArga para calakara, idhara udhara ho jAnA - tA gAvo atitthapakkhandanAdinA vA paresaM sAlikhettAdIni otaritvA khAdanavasena vinAsaM Apajjanti, dha. pa. aTTha. 2.201. atitthuta tri., [atistuta], ati-prazaMsita, prazasta, atisaMstuta, adhika khuzAmada kiyA huA, draSTa, mo. vyA. 3.13, pAThA. abhitthutaM. atithaddha tri., [atistabdha], atyadhika darpazIla, ghamaMDI, garvIlA - atithaddho anisedhanatAya, mi. pa. 175. atithi pu., [atithi], atithi, mehamAna, pAhuna - pume atithi Agantu pAhunAvesikApyatha, abhi. pa. 424; atithi kho panamhehi sakkAtabbo garukAtabbo mAnetabbo pUjetabbo apacetabbo, dI. ni. 1.103; ma. ni. 2.386; sabbAtithIyAcayogo bhavitvAti sabbesaM atithInaM AgatAnaM AgantukAnaM yaM yaM te yAcanti .... jA. aTTha. 3.268; - karaNIya napuM.. [atithikaraNIya], atithi janoM ke liye kiyA jAnevAlA satkAra yA Atithya - atithInaM atithikaraNIyaM kAtabba, ma. For Private and Personal Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atithUla 108 atideva ni. 2.403; - bali pu.. [atithibali], atithiyoM ke liye -sa anu., ma. pu., e. va. - ija tvaM tattha kAraNaM atidisA diyA jAne vAlA upahAra - ... ariyasAvako ... paJcabaliM ti, mi. pa. 279. kattA hoti-AtibaliM, atithibaliM, pubbapetabaliM .... a. atidIgha tri., [atidIrgha], bahuta lambA - nAtidIghA nAtirassA ni. 1(2).79; atithibalinti AgantukAnaM baliM, a. ni. ...... dI. ni. 2.131; ma. ni. 1.122; nAtidIghAtiAdIhi aTTha.2.306. chadosavirahitaM sarIrasampatti dIpeti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) atithUla tri., karma. sa. [atisthUla], atyadhika moTA - 1(1).372. .... mahAsudassanassa isthiratanaM pAturahosi abhirUpA ... atidIna tri., [atidIna], bahuta adhika durgatigrasta - nAtikisA nAtithUlA.... dI. ni. 2.131, vilo. atikisA. sokena cAtidIno va, apa. 2.209. atithoka tri., [atistoka], bahuta kama, atyalpa - so atidukkara tri., [atiduSkara], bahuta kaThina, duSkara, bahuta pattodakaM paTiggaNhAti nAtithokaM nAtibahu, ma. ni. 2.346. kaThinAI se karane yogya - bahuJca dukkara kamma, kataM meM atidappita tri., [atidarpita], atyadhika andhakAragrasta, atidukkara, apa. 2.220, therIgA. aTTha. 216; idaM mayA bahuta adhika ghamaMDI - atidappito vatAyamAyasmA, ma. ni. satasahassakappAdhikAni cattAri asaGghayeyyAni atidukkarAni aTTha. 2.514(ro.). AcaritvA pAramiyo pUretvA .... udA. aTTha. 170. alidayita tri., [atidayita], bahuta pyArA - tassA tidayitA atidukkha tri., [atiduHkha], atyadhika duHkha dene vAlA, Asu .... apa. 2.250; therIgA. aTTha. 78. bahuta adhika kaSTakAraka - akkhamo atidukkho ti apAyo atidaharata napuM.. bhAva., atyadhika kama Ayu athavA aparipakva bhAyitabbako, saddhammo. 95; - pareta tri., atyadhika duHkhoM se avasthA - kiM yakkho kumAraM atidaharattA na icchatIti bhItA abhibhUta, bahuta adhika duHkhoM se vyathita - atidukkhapareto pucchisu. su. ni. aTTha. 1.202. viravanto paccati, jA. aTTa, 5.267; - vAca tri., atyadhika atidAna napuM., [atidAna], atyadhika dAna, prabala / kaThora vacana bolane vAlA - atidukkhavAco ti vA pATho, dAnaparAyaNatA - tumhehi brahmo pakato, atidAnena khattiyo, ativiya pharusavacano musAvAdapesuAdivacIduccaritanirato, jA. aTTha. 7.287; atidAnaM, mahArAja, loke vidUhi vaNitaM / pe. va. aTTha. 13; pAThA. atiduTThavAco.. thutaM pasatthaM mi. pa. 258; - dAyI tri., atyadhika dAna dene atiduddasa tri., [atidurdarza], vaha, jise khoja pAnA, samajhanA, vAlA, atyadhika udAra - atidAnadAyI loke kittiM pApuNAti, jAnanA athavA dekha sakanA bahuta kaThina hai - ... paramagambhIra mi. pa. 258. atiduddasaM sahasukhumaM... amataM nibbAnaM .... udA. aTTha. 318. atidAruNa tri., [atidAruNa], bahuta niSThura, nirdaya, kaThora, atidubmikkhachAtaka tri., atyadhika bhUkha evaM durbhikSa se bhayaMkara - vicari atidAruNo sadA, parahiMsAya rato asaJjato, pIr3ita athavA paripUrNa - nAtisItaM nAtiuNha, pe. va. 480; kArento kammakaraNaM niraye atidAruNaM saddhammo. nAtidubhikkhachAtaka, jA. aTTha. 1.95. 7; tvahi atidAruNarasa kammassa katattA atisaro, jA. atidUra tri., [atidUra, bahuta dUra, atyadhika dUra meM sthita aTTha. 4.6; tadA me kammajA vAtA uppannA atidAruNA, apa. - senAsanaM nAtidUra hoti nAccAsannaM, a. ni. 3(2).13; 2.227. thAmasampannatA pana atidUraM uppatati, jA. aTTha. 3.426; atididviyA kri. vi., sapta. vi., pratirU. nipA., uttama jJAna nAtidUre gantabbaM, mahAva. 52; - tA strI., bhAva., bahuta yA dRSTisampannatA ke kAraNa - atidiTThiyA didvivipanno adhika dUrI meM honA - vihArAnaM pana nagarato nAtidUratAya hoti, mahAva. 82; cULava. 9. nAccAsannatAya gamanAgamanasampattiyA atidivA sapta. vi. pratirU. nipA., dina bahuta Dhala jAne anAkiNNavihAraTThAnatAya chAyUdakasampattiyA ... ca ramaNIyatA para, dina meM bahuta derI karake; vikAla meM, aparAhna meM - daTTabbA, udA. aTTha. 264. atidivA paTikkamati, mahAva. 89; sa. ni. 1(1).232; a. atideva' pu., buddha ke guNoM kA sUcaka vize., devoM ke bhI ni. 2(1).108. adhiSThAtA deva, bhagavAn - devAnaM atidevo bhaveyya, mi. pa. atidisati ati + disa kA varta.. pra. pu., e. va., 258; - ppatta tri., devoM se bhI adhika uttama sthiti ko prApta vistRtarUpa meM vyAkhyA karatA hai, spaSTa rUpa se kahatA hai; karane vAlA - nirupadhiko atidevapatto, sa. ni. 1(1).167; For Private and Personal Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atideva 109 atinijjhAyitatta atidevapattoti devAnaM atidevabhAvaM brahmAnaM atibrahmabhAvaM patto, nAnattanayassapi gahaNena tattha tattheva dhAvanti, itivu. aTTha. sa. ni. aTTha. 1.182; - bhAva pu., devoM se adhika uttama 155; - nto varta. kR., pu.. pra. vi., e. va. - abhidhamme avasthA - ... devAnaM atidevabhAvaM ..., sa. ni. aTTha. 1.182. duppaTipanno dhammacintaM atidhAvanto acinteyyAnipi cinteti, atideva' pu.. revata nAmaka buddha ke samaya meM brAhmaNakulotpanna dha. sa. aTTha. 26; - veyya vidhi., pra. pu., e. va. - samajheM bodhisattva kA nAma - tadA bodhisatto atidevo nAma brAhmaNo nAtidhAveyya, ma. ni. 3.279; - vi adya., pra. pu.. e. va. - hutvA .... jA. aTTha. 1.45. yo nAccasArIti yo nAtidhAvi, su. ni. aTTha. 1.19; - vitvA atidesa pu.. [atideza], 1. hastAntaraNa, samarpaNa, supurdagI, pU. kA. kR. - cittuppAdamatteneva kusalaM hotIti atidhAvitvA eka vastu ke dharma kA dUsarI vastu para AropaNa, 2. vyAkaraNa / dAnAdIni akaronto .... ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).301; zAstra meM eka sthAna para nirdiSTa niyama kA apane sthala ke - vitabba saM. kR. - idhekacco moghapuriso avidvA atirikta anyatra bhI lAgU hone vAlI prakriyA - aJadIya- avijjAgato taNhAdhipateyyena cetasA satthusAsanaM atidhAvitabba dhammAnaM aJjattha pApanaM atideso, ka. vyA. 272 para rU. si. majeyya, sa. ni. 2(1).95.. 120. atidhuti strI., [atidhRti], chandoM ke eka varga kA nAma, atidosa pu., [atidveSa], atyadhika dRr3ha dveSabhAva - atidosena jisake anta. megha-vipphujjitA tathA sardUlavikkILita jaise vajjho hoti, mi. pa. 258. aneka chanda Ate haiM, vutto. 101-102. atidhaJa tri0, [atidhanya], atyadhika kRtakRtya, atyanta atidhonacArI tri., buddhi kA atikramaNa kara, svacchanda dhanya - atidhA vata dharaNI .... yA te alattha ..... athavA ucchRGkhala hokara kAma karane vAlA - evaM pAdatalasamphassaM. ma. bo. vaM. 16(ro.). atidhonacArinaM, sAni kammAni nayanti duggati, dha. pa. 240%; atidhanta napuM., ati + Vdhama kA bhU. ka. kR., [atidhmAta]. atidhonacArinanti dhonA vuccati cattAro paccaye "idamatthaM bherI (Dhola) para lagAtAra kI jA rahI bahuta joradAra eteti paccavekkhitvA paribhuJjanapaJaA, taM atikkamitvA thapathapAhaTa, Dhola para joradAra prahAra - atidhantahi pApaka caranto atidhonacArI nAma, dha. pa. aTTha. 2.199. . jA. aTTha. 1.273; atidhantahi ... nirantaraM bherivAdanaM..., tade... atinaTTha tri., [atinaSTa], atyadhika kSati ko prApta, bahuta atidhame ati + vdhama kA vidhi., pra. pu., e. va., atyadhika adhika hAni ko prApta - anassasanti naTTho, panassasanti prahAra kara bajAe, atyadhika phUMka mAra kara bajAe - atinaTTho, sa. ni. aTTa. 3.16. nAtidhameti atikkamitvA pana nirantarameva katvA na vAdeyya atinAmeti ati + vnama kA prera., varta., pra. pu., e. va. [bau. .... jA. aTTha. 1.273. saM. atinAmayati], 1. zA. a. samaya vyatIta karA detA hai, atidhammabhAra pu., dharma kA atyadhika prabhAva, dharma kI prabala bitA detA hai, pAra karA detA hai - so tena abhijjhAsahagatena zakti - atidhammabhArena pathavI calati, mi. pa. 224. cetasA divasaM atinAmeti, a. ni. 1(1).235; na ca atidhAta tri., atyadhika tRpta, bahuta adhika santuSTa - anumodanassa kAlamatinAmeti, ma. ni. 2.347; - mi varta.. atidhAtosmIti kamma na karoti, dI. ni. 3.139; - tA u. pu., e. va. - namassamAnova rattiM atinAmemi, su. ni. strI. bhAva., atyadhika tRptibhAva, bahuta adhika bhojana le lene aTTha. 2.297; - nti vartaH, pra. pu., ba. va. - atinAmenti te kI sthiti - ... atidhAtatAya kilantakAyo niddAyAbhibhUto khaNaM, a. ni. 3(1).61; - mayi adya., pra. pu.. ba. va. - .... jA. aTTha. 2.243, vilo. atichAta. abbhokAsetinAmayi, theragA. 366; 2. lA. a. ka. bhojana atidhAvanti ati + VdhAva kA varta. pra. pu., ba. va. ko gale ke nIce pahuMcAtA hai - na ca byaJjanena AlopaM [atidhAvanti, zA. a. atikramaNa karate haiM, ullaMghana atinAmeti, ma.ni. 2.347; 2. kha. kisI ko le jAtA karate haiM, atyadhika dUra cale jAte haiM, bahuta tejI se daur3akara hai - metvA pU. kA. kR. - sambuddha ... assama atinAmetvA Age nikala jAte haiM, lA. a. nirarthaka kalpanAoM meM bhAgate ...... apa. 1.273; tula. atineti. daur3ate haiM - ba. va. - olIyanti eke atidhAvanti eke..... atinijjhAyitatta napuM. bhAva. [atinidhyAyitatva], itivu. 31; atidhAvantIti paramatthato bhinnasabhAvAnampi atyadhika sUkSmatA athavA dhyAna ke sAtha socane vicArane kI sabhAvadhammAnaM vAyaM hetuphalabhAvena sambandho, taM aggahetvA avasthA - na atinijjhAyitattaM rUpAnanti, ma. ni. 3.199%; For Private and Personal Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atinipAta 110 atipAteti atinijjhAyitattanti maha nAnAvidhAni rUpAni atipaNDitamAnitAya parehi vuttaM kappiyampi "akappiyanti manasikarontassa nAnattasaJaA udapAdi, iDha vA aniTTha vA vadeti, dha. pa. aTTha. 2.301. ekajAtikameva manasi karissAmIti ..., ma. ni. aTTa. atipaNDitaH pu., eka prAcIna saudAgara kA nAma - tassa (upa.pa.) 3.154. atipaNDito ti nAma ahosi, jA. aTTha. 1.387. atinipAta pu.. [atinipAta], dRr3ha Atma-avamAnanA, hInatA atipadAnA napuM., ati + pa + dAna, draSTa. atippadAna kI balavatI manovRtti - mAna, omAna, atimAnaM, adhimAna, (Age). thambhaM atinipAtaM ..., a. ni. 2(2).131; atinipAtanti atipapaJca pu., karma. sa. [atiprapaJca], atyadhika vistAra, hInassa hInohamasmI ti mAnaM, a. ni. aTTha. 3.140. atyadhika sAMsArika ulajhana - sarIraM AkaDitvA gandhamAlAjaTa atinivAsa pu., [atinivAsa], kisI sthAna para bahuta chindantassa atippapaJco ahosi, jA. aTTha. 1.74; imasmi adhika samaya taka nivAsa - pazcime, bhikkhave, AdInavA panettha vitthArIyamAne atipapaJco hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) atinivAse, a. ni. 2(1).238. 1(1).206. atinIca tri., [atinIca], bahuta adhika nicalA, atyadhika atipabhAte a., prAtaHkAla hone ke bahuta bAda meM - so nimna, bahuta ghaTiyA - ... bhavaggaM atinIcaM tava doso atirattiM vA vassati atipabhAte vA, jA. aTTha. 2.254. atimahanto..., jA. aTTha. 4.405; ... caturaGginiyA senAya atipariccAga pu., atyadhika dAna yA parityAga - nAtiucca nAtinIcaM uccarukkhAnaM heTThAbhAgena ..., khu. pA. atipariccAgato oramitvA kammante payojento kuTumba aTTha. 140; - ka tri., bahuta nIcA - brahmaloko atinIcakoti saNThApehIti, dha. pa. aTTha. 2.8. okAso nesaM na bhaveyya, dha. pa. aTTha. 1.176; cakkavALa atiparipphandanabhAva pu., mana meM atyadhika caMcalatA kA atisambAdhaM, brahmaloko atinIcako, vi. va. aTTha. 53. bhAva, citta kI azAnta vRtti -- santavRtti vicAro atindriya tri., [atIndriya], indriyoM kI pahuMca se bAhara nAtiparipphandanabhAvo cittassa, dha. sa. aTTha. 160. vAlA, apratyakSa - apaccakkhaM manindriyaM, abhi. pa. 716. atiparisuddhatA strI., bhAva. [atiparizuddhatA], atyadhika atipakkhittamajja tri., ba. sa. [atiprakSiptamadya], vaha, jisameM parizuddhi, atyadhika nirmalatA - paduma atiparisuddhatAya na atyadhika mAdaka-vastueM DAlI gayI hoM - tena kho pana upalimpati vArikaddamena, mi. pa. 258. samayena chabbaggiyA bhikkhU atipakkhittamajjAni telAni atipavaratA strI., bhAva. [atipravaratA], atyadhika sUkSmatA, pacanti, mahAva. 280. ucca guNa-sampannatA - atipavaratAya dibaM vanamUlaM gahitampi atipaggahita tri., [atipragRhIta], atyadhika dRr3ha, dRr3ha prayAsa hatthapAse ThitAnaM parajanAnaM na dassayati, mi. pa. 258. se yukta - iti me vIriyaM na ca atilInaM bhavissati, na ca / atipassitvA ati + vdisa kA pU. kA. kR., yathArtha rUpa atipaggahitaM bhavissati, sa. ni. 3(2).337. meM dekha kara - ro nAgaM abhiruhitvA nAgavanaM pavisitvA atipacchA nipA., bahuta adhika pIche - atipacchA nisinno AraJjakaM nAgaM atipassitvA o nAgassa gIvAyaM sace dabukAmo hoti .... pArA. aTTa, 1.94. upanibandhati, ma. ni. 3.173. atipaNIta tri., [atipraNIta], bahuta uttama, atyanta utkRSTa atipAteti ati + /pata kA prera., varta, pra. pu., e. va. - accantasantaM paNDitavedanIyaM atipaNItaM amataM nibbAnaM atipAtayati], zA. a. hiMsA karatA hai, prANa vinaSTa vibhAvento, udA. aTTha. 318. karatA hai - yo pANamatipAteti, musAvAdaJca bhAsati, dha. pa. atipaNDita' tri., vyaGgyAtmakarUpa meM prayukta [atipaNDita], 246; lA. a. Ar3e-tirache ur3avAtA hai, kisI vastu ke bIca bahuta paTu, cAlAka - tumhe kho, bhante nAgasena, atipaNDitA. meM se vANa ko Ara-pAra karAtA athavA vANa giravAtA hai - mi. pa. 89; tumhe ca kho, mahArAja, atipaNDitA, mi. pa. 903; teyya vidhi., pra. pu., e. va. - daLahadhammA dhanuggaho sikkhito - tA strI., bhAva, atyadhika paTutA - tvaM atipaNDitatAya katahattho ... tiriyaM tAlacchAyaM atipAteyya, ma. ni. 1.1163; attano gehe pAkabhattamUlampi na niSphAdesI ti Aha, dha. pa. sa. ni. 1(1).76; a. ni. 1(2).55; - tessanti bhavi., pra. aTTha. 1.266; - mAnitA strI., [atipaNDitamAnitva], pu., ba. va. - yatra hi nAma dUratova sukhumena tALacchiggaLena apane ko mahAna paNDita mAnane kI manovRtti - so ..... asanaM atipAtessanti, sa. ni. 3(2).513; - tente varta. kR., For Private and Personal Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atipAto 111 atibahala sapta. vi., e. va. - dUratova ... asanaM atipAtente, sa. ni. 3(2).513. atipAto nipA., [atiprAtaH], bahuta savere, apekSAkRta bahuta / pahale - atipAtoti kammaM na karoti, dI. ni. 3.139, vilo. atisAyaM. atipAsAdika tri.. [atiprAsAdikaH], atyanta prasanna karanevAlA, adhika zraddhA bhara denevAlA - pAsAdiko vatAyaM, bhante, dhammapariyAyo, atipAsAdiko ... dhammapariyAyo, dI. ni. 3.105; pAThA. supAsAdiko. atipINita tri., [atiprINa], atyadhika saMtuSTa, atyanta prasanna, atyanta sundara - atipINitametaM rUpaM .... dha. pa. aTTha. 1.42. atipILita tri., [atipIr3ita], atyadhika pIr3A se grasta, gaMbhIra rUpa se kaSTa ko prApta - atigALitAti paccatthikehi atipILitA viluttasApateyyA .... jA. aTTha. 5.397. atipuJatA strI., bhAva. [atipuNyatA], puNyaphaloM kI adhikatA, pracuratA yA kuzalakarmoM ko karane kI manovRtti - rAjA atipuJatAya adhipati .... mi. pa. 259. atipuNNatta napuM., bhAva. [atipUrNatva], atyadhika paripUrNatA, Upara taka bharapUra hone kI sthiti - palissutAhIti atipuNNattA paggharamAnehi .... jA. aTTha. 7.225. atipUra pu.. [atipUra], atyanta pUrNa, atyadhika bharApana - atipUrena nadI uttarati, mi. pa. 258. atippageva nipA., [atiprAgeva], bahuta jaldI, bhinasAre, sabere-sabere - atippageva AgatosI ti Aha, jA. aTTha 1.321; tula. atippago, pageva tathA atippagA, pAThA. atippagova. atippago nipA., [bau. saM. atiprAgaH], subaha, bahuta jaldI, bhinasAre - atippago kho tAva sAvatthiyaM piNDAya carituM dI. ni. 1.160; ka. vyA. 36. atippadAna napuM.. [atipradAna], atyadhika vyaya, phijUlakharcI, apavyaya - tasmA hi dAnA dhanameva seyyo, atippadAnena kulA na honti, pe. va. 300. atippamatA strI., bhAva. [atiprabhAtva], atyadhika prabhAmayatA, atizaya prabhAsvaratA - sUriyo atippabhatAya timiraM ghAteti. mi. pa. 258. atippabhedagata tri., [atiprabhedagata], aneka bhedoM-upabhedoM meM pravibhakta - tikkhassa atippabhedagataM dhammAnupassanAsatipaTTAnaM. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).250. atippamANa tri., ba. sa. [atipramANa], atizaya vizAla - sabbAyasaM kUTamatippamANaM, jA. aTTha. 3.125. atippasaGga pu.. [atiprasaGga], kevala vyAkaraNa ke pAribhASika zabda ke rUpa meM hI prayukta, kisI vyAkaraNIya vidhAna kA atyanta vistRta viniyoga - na cAti ppasaGgo yogavibhAgA iTThappasiddhIti, mo. vyA. 1.55; 1.58. atippasattha tri., [atiprazasta], atyanta prazaMsanIya, atyanta uttama, atIva zreSTha - mAse jeTThotivuddhAtippasatthesu ca tIsu so, abhi. pa. 918. atippiya tri., [atipriya], atyadhika priya, adhika pyArA - ayahi mettA appiyapuggale, atippiyasahAyake, majjhatte, verIpuggaleti imesu catUsu paThamaM na bhAvetabbA, visuddhi. 1.284. atipharusa tri., [atiparuSa], atyanta karkaza, atIva kaThora - tvaM maM kuNThasatthakena muNDento viya atipharusaM kathesI ti, jA. aTTha. 3.325; - vacana napuM., atyanta karkaza vacana, atyanta kaThora vacana, atirukkhavAcake ke anta. draSTa.. atiphIta tri., [atisphIta], atyanta samRddha, atyanta dhanavAna, atIva dhanADhya - pasUtA nAtiphItamhi, sAliM gopemahaM tadA, apa. 2.223. atibaddha tri., [atibaddha], dRr3hatA ke sAtha baMdhA huA, paMktibaddha - mayhaM balibaddo atibaddhaM sakaTasataM pavaTTetIti vatvA ..., jA. aTTa. 1.190; pAci. 7. atibandhitvA ati + Vbandha kA pU. kA. kR., paMkti meM eka sAtha bAMdhakara, dRr3hatA se bAMdhakara - so brAhmaNo sakaTasataM atibandhitvA .... pAci. 7. atibala tri., ba. sa. [atibala], atyanta balavAna, atyanta sudRr3ha - maggeneva atibalo saccanikkamo, jA. aTTha. 4.92; taM etaM atisAhasaM atibalaM nAvAriyaM yo naro, ma. vaM. 20.58; - tA strI., atibala kA bhAva. [atibalatA], atyadhika dRr3hatA, atizaya zakti-sampannatA - accuggatAtibalatA, ativelaM pabhAsitA .... jA. aTTha. 1.414. atibalavatA strI., [atibalavantatA], atyadhika zaktisampannatA - mallo atibalavatAya paTimallaM khippaM ukkhipati. mi. pa. 258-259. atibahala tri., [atibahala]. atyanta pragAr3ha, bahuta gAr3hA, atIva saghana - ki bhadde, atibahalA yAgUti, jA. aTTa. 6.193; - loTThakapola tri., ba. sa., atyanta moTe hoThoM aura gAloM vAlA - are khujje atibahaloDakapolaM te mukhaM, evaM nAma vadehI ti Aha, dha. pa. aTTha. 1.113. For Private and Personal Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atibahu 112 atibheravatta atibahu tri., [atibahu], AvazyakatA se adhika - mahArAja, atimarita tri., [atibharita], paripUrNa, atyadhika paripUrNa, atibahubhojanaM evaM dukkhaM hotI ti vatvA .... dha. pa. aTTha. Upara taka chalakatA huA - ayamiti kappaTo kappaTakuro, 2.290; - ka tri., ba. sa., bahusaGkhyaka, atyadhika saMkhyAvAlA acchAya atibharitAya, theragA. 199; yathA ca atibharitA - tattha subahUpIti atibahukepi, jA. aTTha. 3.457; - bhaNDa udakabhAjanA udakaM akAmatAya nikkhamati, dI. ni. aTTha. tri.. ba. sa.[atibahubhANDa], atyadhika sAmagrI yA sAmAnoM 1.164. vAlA - bhante, ayaM bhikkhu atibahabhaNDoti ArocesuMdha. pa. atibhAyati ati + vbhI kA vartaH, pra. pu., e. va., adhika aTTha.2.41. DaratA hai, adhika bhayabhIta hotA hai - yissati bhavi., pra. pu., atibAheti ati + Vbaha kA prera., varta., pra. pu., e. va., mArga e. va. - thero bahUsu didvesu atibhAyissatIti so, ma. vaM. pradarzana karatA hai, mArga rakSaNa karatA hai, rakSArtha sAtha jAtA 14.6. hai - nti ba. va. - satthe corATaviM atibAhenti, jA. aTTha. atibhAra pu., [atibhAra], bahuta bhArI bojha, apekSA se adhika 4.329. bojha- Ajao ... mathito atibhArena saMyugaM nAtivattati, atibALhaM nipA., [ativADha], atyadhika, tIvratA ke sAtha, theragA. 659; - tA strI. bhAva., adhika bojhilapana - dRr3hatA ke sAtha, pracura mAtrA meM - atibALhaM kho ayaM yakkho atibhAratAya kilantakAyo niddAyAbhibhUto, jA. aTTha 2.243; pamatto viharati, ma. ni. 1.322; atibALhaM kho ayaM ambaTTo sineru atibhAratAya acalo, mi. pa. 258; - bharita tri., mANavo sakyesu ibbhavAdena nimmAdeti, dI. ni. 1.80. adhika bhAra se ladA huA - sakaTassa atibhArabharitassa atibuddhi tri., ba. sa. [atibuddhi], kuzAgra buddhivAlA, tIkSNa nAbhiyo ca nemiyo ca phalanti akkho bhijjati, mi. pa. 123. buddhivAlA - bhassappavAdo vetaNDI, atibaddhi vicakSaNo, mi. atibhAriya tri., [atibhArya], atyanta gaMbhIra pApakarma - pa. 101. bhAtiko me atibhAriyaM kammaM karotI ti cinteti, dha. pa. aTTha. atibrahA tri., [ativRhat], atyanta vizAla AkAra vAlA - 1.42. daharo yuvA nAtibrahA, jA. aTTha. 6.102. atibhiMsana tri., [atibhISaNa], atyadhika bhayaMkara - abhiddavantaM atibrahmabhAva pu., [atibrahmabhAva, brahmA se adhika uttama atibhiMsanena damesi yo Alavakampi yakkhaM dA. vaM. 3.47. avasthA - atidevapattoti devAnaM atidevabhAvaM brahmAnaM atibhIta tri., [atibhIta], atyadhika bhayagrasta - atibhIto atibrahmabhAvaM patto, sa. ni. aThTha. 1.182. ahU rAjA, taM assAsetumAgamA, ma. vaM. 4.39. atibrahmA pu., [atibrahman], bhagavAn buddha kI eka upAdhi, atibhIruka tri., [atibhIruka], bahuta adhika Darapoka - brahmA se adhika bar3hA-car3hA huA, brahmA se bhI adhika zreSTha - kimpurisA nAma atibhIrukA honti, jA. aTTha. 6.94. brahmAnaM atibrahmA bhaveyya, mi. pa. 258; ahamhi brahmanApi atibhuJjati ati + |bhuj kA pra. pu., e. va., adhika bhojana atibrahmA ti, dha. pa. aTTha. 1.283; devo so atidevoti karatA hai, adhika khAtA hai - jitvA pU. kA. kR. -- ekacce vuccati, tathArUpo brahmApi atibrahmAti vuccati,dha. sa. aTTa. 4. taM yeva bhojanaM atibhujitvA visUcikAya marantIti, mi. pa. atibrAhmaNa pu., [atibrAhmaNa], sabhI brAhmaNoM ke bIca atIva 153. zreSTha, buddha - brAhmaNAnaM atibrAhmaNo bhaveyya, mi. pa. 258. atibhutta tri, ati + (bhuja kA bhU. ka. kR. [atibhukta], atibrUhayi ati + braha kA adya., pra. pu., e. va., sudRr3ha atyadhika khAyA gayA, nirdhArita mAtrA se adhika mAtrA meM kiyA, protsAhita kiyA, dhvani ko bar3hAyA, jora se cillAyA liyA gayA - kuppamAno dasavidhena kuppati sItena uNhena - tamApatantaM disvAna, sumukho atibrUhayi, jA. aTTha. 5.356; ... atibhuttena .... mi. pa. 138; atibhuttena bhojanaM visamaM atibRhayIti anantaragAthAya AgataM mA bhAyIti vacanaM vadanto pariNamati, mi. pa. 258. atibrUhesi mahAsadaM nicchAresi, jA. aTTa, 5.356. atibhUmi sapta. vi., pratirU. nipA. [atibhUmi], nirdhArita atibhaya napuM., [atibhaya], atyadhika bhaya, adhika Dara - sImA ke bAhara - so ... atibhUmi ganvA verambhavAtamukhaM atilobhena coraggahaNamupagacchati, atibhayena nirujjhati, mi. patvA cuNNavicuNNabhAvaM pApuNi, jA. aTTha. 3.427. pa. 258; - TTita tri., atyadhika bhayagrasta, adhika bhaya se atibheravatta napuM., bhAva. [atibhairavatva], atyadhika bhayAnaka saMtrasta - jino abhayado ADa yakkhe te atibhayaTTite ma. vaM 125. hone kI sthiti - atibheravattA kammaTThAnassa, visuddhi. 1.179. For Private and Personal Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atibhojana 113 atimAna atibhojana napuM., [atibhojana, AvazyakatA se adhika bhojana, nirdhArita mAtrA se adhika bhojana - cha dhammA thinamiddhassa pahAnAya saMvattanti, atibhojane nimittaggAho ..., ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(1).294. atimaJca tri., vaha, jise maJca yA palaGga kI koI AvazyakatA nahIM hai - atikkanto maJcaM atimaJco, mo. vyA. 3.132, draSTa. maJcAtimaJca ke anta... atimaJati ati + /mana kA varta, pra. pu., e. va., apamAnita karatA hai, upekSA karatA hai, tiraskRta karatA hai - appalAbhopi ce bhikkhu, salAbhaM nAtimati, dha. pa. 366; bahussuto appassutaM, yo sutenAtimati , theragA. 1029; - si ma. pu.. e. va. - kalyANaM vata bho sakkhi, attAnaM atimaJjasi, a. ca, atAna AtamaAsa, a. ni. 1(1).174; - jAmi u. pu., e. va. - na kiJci atimAmi, dhamme me nirato mano, jA. aTTa, 4.122; - nti pra. pu., ba. va. - te dubbaNNe satte atimaJjanti, dI. ni. 3.63; - nto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - atihILayAnoti atimaanto nindanto garahanto, jA. aTTha. 4.295; - oyya vidhiH, pra. pu., e. va. - salAbhaM nAtima yya, dha, pa. 365; - Jattho anu., ma. pu., ba. va. - dAThini mAtimaJjittho, siGgAlo mama pANado, jA. aTTha. 2.23; - JisaM adya., u. pu., e. va. - sAhaM puttabalUpetA, sAmika atimaJjisaM, pe. va. 40; - Jisu adya., pra. pu.. ba. va. - na maM te atimaJcisuM jA. aTTha. 4.139; - Jissati bhavi0, pra. pu., e. va. - pacchimA janatA sAlimaMsodanaM atimaJissatI ti, pArA. 7; - jitabbA saM. kR. - evarUpe, bhikkhave, puggale upekkhA nAtimaJjitabbA, ma. ni. 3.28; - te Atmane. vartaH, pra. pu., e. va. - paduddhacittA ahitAnukampinI, ajesu rattA atimajhate pati, jA. aTTha. 2.288; - neti varta., pra. pu., e. va. - yo naro sAtiM atima ti, taM parAbhavato mukhaM su. ni. 104. atimaJjanA strI., ati + vmana se vyu. [avamanyanA], avamAna, tiraskAra, ghamaNDa, ahaMkAra - khattiyo ti viseso natthi, suddo ti atimaJjanA natthi, mi. pa. 128. atimaTAhaka tri., bahuta choTA - na, bhikkhave, atimaTAhaka dantakaTTha khAditabba, cULava. 259; atimaTAhakanti atikhuddaka cULava. aTTha. 56. atimatta' tri., [atimatta], atyadhika unmatta, atizaya ahaMkArI - atimattosi sippena, uragaM nApacAyasIti, jA. aTTha. 7.39. atimatta tri., ba. sa. [atimAtra]. mAtrA meM atyadhika - bhusamatisayo ca daLahaM tibbe kantAtimattabALahAni, abhi. pa. 41. atimadhura tri.. [atimadhura], bahuta svAdiSTa, bahuta mIThA - atimadhuraM gaNhatha atisAdaM gaNhatha, dha. sa. aTTha. 248. atimanApa tri., [atimanApa], atIva sundara, mana ko atyanta priya laganevAlA- abhikkantanti abhikantaM atiiTuM atimanApaM atisundaranti ti vuttaM hoti, su. ni. aTTha. 1.122; udA. aTTha. 233; ma. ni. aThTha. (mU.pa.) 1(1).138; ayaM amhAka santike atimanApA surA, jA. aTTa, 1.260. atimanorama tri., [atimanorama], mana ko atyadhika sundara laganevAlA, atIva sundara - bodhisattopi kho sthavaraM Aruyaha mahantena yasena atimanoramena sirisobhaggena nagaraM pAvisi, jA. aTTha 1.70. atimanohara tri., [atimanohara], mana ko apanI ora atyadhika khIMcane vAlA, atizaya sundara - dassanIyA pAsAdikA paramAya vaNNapokkhAratAya samannAgatA atimanoharakesakalApI ahosi, pe. va. aTTha. 40. atimanda tri., [atimanda], atyadhika AlasI, atizaya komala, atIva susta - atimando pi aggIva vattamAno sakAsayaM, saddhammo. 488. atimandaka tri., [atimandaka], uparivat - sandiTThikaM phalaM bIjA aGgura vAtimandaka, saddhammo. 273. atimahanta tri., [atimahat], bahuta bar3A, atyadhika vizAla, mahAn - tadA aJatarasmiM nAtimahante sare nidAghasamaye udakaM mandaM ahosi, jA. aTTa, 1.218; kimidaM devI ti ca paTThA atimahati te, deva, sampatti, pe. va. aTTha. 64; - tA atimahanta kA bhAva., strI. [atimahattA], atyadhika vizAlatA -- pathavi atimahantatAya naroragamigapakkhijalaselapabbatadume / dhAreti, mi. pa. 258. atimahAsAvajja tri., [atimahAsAvadya], atyanta pApamaya, atIva nindanIya - tattha ahameva labheyyanti icchA nAtimahAsAvajjA , ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).155. atimAna pu., [atimAna], atyadhika abhimAna, prabala darpabhAva - sAtiyesu anassAvI, atimAne ca no yuto, su. ni. 859%; idhekacco para atimaJjati jAtiyA vA gottena vA ... pe ... aJjataruJjatarena vA vatthunA, yo evarUpo mAno maJjanA maJjitattaM unnati unnamo dhajo sampaggAho ketumyatA cittassaayaM vaccati atimAno, mahAni. 170; kadariyatA atimAno usUyA, dI. ni. 2.177; atimAno ca omAno, pahInA susamUhatA, theragA. 428; - hata tri., [hata], atyadhika For Private and Personal Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atimAnI 114 atiracchAnakathika ghamaNDa se vinaSTa yA pIr3ita - atimAnahato bAloti bAlo atimuttaka pu., saMkicca ke eka antevAsI sAmaNera kA nAma .... pattharo ussitaddhajo, theragA. aTTha. 2.93. ___ - so pana tasseva bhAgineyyo atimuttakasAmaNero nAma, dha. atimAnI tri., [atimAnI], dUsare se svayaM ko adhika zreSTha pa. aTTha. 1.385, pAThA. adhimuttasAmaNero. samajhakara abhimAna karane vAlA vyakti, ahaMkArI, ghamaNDI- atimuttakasusAna napuM., karma. sa., vArANasI ke samIpa meM sakko ujU ca suhujU ca, sUvaco cassa mudu anatimAnI, su. sthita eka zmazAna kA nAma - te tattha tINi cattAri ni. 143; thaddho hoti atimAnI, dI. ni. 3.32; atimAnIti vassAni vasitvA ... bArANasiM patvA atimuttakasusAne .... atikkamitvA maJjanalakkhaNena atimAnena ca samannAgato vasiMsu, jA. aTTha. 4.26. hoti, dI. ni. aTTha. 3.21. atimuduka tri., [atimRduka], atIva komala, halkA, durbala atimAyAvI tri., [atimAyAvinA atyadhika ___ - rAjA atimuduko, jA. aTTha. 1.254; ime dvepi atimudukA, dhokhebAja, kUTayukti kA prayoga karane vAlA, atyadhika dha. pa. aTTha. 2.237. jAlasAja - tataM mAyAvinoti atimAyAvino, jA. aThTha atimodati ati + |mud kA varta.. pra. pu., e. va. 6.53. [atimodati], aura bhI adhika Anandita hotA hai - atimILhaja tri., ati + miha kA bhU. kA. kR. idhalokepi modati, kAlaM katvA idAni paralokapi [atimIDhaja], mala-mUtra ke Dhera se janma lene vAlA zizu. atimodatiyevAti, dha. pa. aTTha. 1.77. - sace, doNa, brAhmaNo gabhini gacchati atimILahajo nAma __ atimoha pu., [atimoha], prabala ajJAna, ghanIbhUta vyAmoha so hoti mANavako vA mANavikA vA, a. ni. 2(1).210; - tassesA atimohajAlabalatA jAnampi saMmuvhatIti, ma. atimILhajoti atimILahe mahAgatharAsimhi jAto, a. ni. vaM. 20.58; atimohena anayaM Apajjati, mi. pa. aTTha. 3.68. 258. atimukhara tri., [atimukhara], atyadhika vAcAla, bAtUnI - atiyakkha pu.. [atiyakSa], yakSa kA atikramaNa kara unase bhI tasmiM kAle ro purohito atimukharo hoti bahubhANI, jA. bar3ha-car3hakara mAyAvI - atiyakkhA vassavarA, itthAgArA ca aTTha. 1.400; mayha purohito atimukharo Appamattakepi vutte rAjino, jA. aTTha. 7.257. bahu bhaNanto maM upaddaveti, dha. pa. aTTha. 1.289; - tA strI.. atiyAcaka tri., [atiyAcaka], adhika yAcanA karane vAlA atimukhara kA bhAva. [atimukharatA], atyadhika vAcAlatA, - taM te na dassaM atiyAcakosi, pArA. 226; jA. aTTa, 2237. bAtUnIpana - Acariya, tumhe atimukharatAya nALimattA atiyAcanA strI., [atiyAcanA], adhika mAMganA, atyadhika ajalaNDikA gilantA kiJci na jAnittha, jA. aTTha. yAcanA - videsso hoti atiyAcanAya, pArA. 227. 1.401. atiyAti ati + VyA kA varta, pra. pu., e. va., bagala se atimutta pu.. [atimukta], ajamothA, eka prakAra kI latA, hokara nikala jAtA hai, atikramaNa karake yA cupake se vAsantI-latA, jo Ama kI priyA ke rUpa meM AmavRkSa se bAhara nikala jAtA hai - yanti ba. va. - atikkamantIti lipaTI rahatI hai - vAsanti tthi atimutto, abhi. pa. 577; bhagavato savanavisaye taM taM mukhAruLhaM vadantA atiyanti, atimuttA asokA ca, bhaginImAlA ca pupphitA, apa. 1.12; udA. aTTha. 260; - tuM nimi. kR., - brAhmaNagahapatikAnampi ajjunA atimuttA ca, mahAnAmA ca puphitA, apa. 1.380; - tasmiM samaye na phAsu hoti atiyAtuM vA niyyAtuM vA, a. ni. ka pu.. [atimuktaka]. uparivat, tineza vRkSa kA nAma - 1(1).84; atiyAtunti bahiddhA janapadacArika caritvA ahaJca aGkolakamocinAmi, atimuttakaM sattaliyothikaJca, icchiticchitakkhaNe antonagaraM pavisitaM. a. ni. aTTha. jA. aTTha. 4.398; tinoso tvatimuttako, abhi. pa. 555; 2.42-43. atimuttakAdilatAmaNDapo, udA. aTTha. 163; - kamAlA atiracchAnakathika tri., [atirazcInakathika], nirarthaka athavA strI., [atimuktakamAlA], mAdhavI-latA ke phUloM se banI sAMsArika viSayoM se sambandhita bAteM na karane vAlA - mAlA - itthI vA puriso vA daharo, yuvA ... vassikamAlaM saGghagato kho pana anAnAkathiko hoti atiracchAnakathiko, vA atimuttakamAlaM vA labhitvA ... uttamaGge sirasmiM patiTThApeyya, a.ni. 3(1).4; anAnAkathikena bhavitabbaM atiracchAnakathikena, cULava. 419. pari. 311, tiracchAnakathika kA vilo.. For Private and Personal Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 115 atiracchAnagAmI atireka atiracchAnagAmI tri., [atirazcInagAmI], tiryaka yoni meM mAnanA - anatirite atirittasaJaAyA ti, mi. pa. 248; - punarjanma grahaNa na karane vAlA prANI- sabbe sotasamApannA, saJI tri., anatirikta bhojana ko atirikta bhojana atiracchAnagAmino, sa. ni. 1(1).181. mAnanevAlA - anatirite atirittasaJjI khAdanIyaM vA bhojanIyaM atiratanamAra pu., [atiratnabhAra], ratnoM kA atyadhika bhAra vA khAdati vA bhuJjati vA, Apatti pAcittiyarasa, pAci. yA vaz2ana - kiM nu kho, mahArAja, atiratanabhArena sakaTa / 114; sa. u. pa. ke rUpa meM akatA., ana., katA., gilAnA. bhijjatIti, mi. pa. 224. evaM sugatA. ke anta. draSTa; - Ti. bhojana ke sAtha prayukta atirata tri., [atirAtra], bItI huI rAta kA paravartI samaya hone para yaha vinaya kA eka pAribhASika zabda bana jAtA hai. - atikkanto rattiM atiratto, mo. vyA. 345. bhikSasaGga ko prApta bhojana ke avaziSTa bhAga ko atiriktabhojana atirattiM sapta. vi., pratirU. nipA., bahuta rAta Dhala jAne para, kahA gayA hai, anumodita avasthAoM meM pavArita bhikSu isa prAtaHkAla se kucha pUrva - ayaM atirattiM vA vassati atipabhAte bhojana ko grahaNa kara sakatA hai, aisA bhikSu anatirikta vA, jA. aTTha. 1.418; 2.254. bhojana grahaNa nahIM kara sakatA hai, pAci. saMkhyA 35. atiramaNIya tri., [atiramaNIya], atyanta sundara - khaM khayaM atirucira tri., [atirucira], atyanta darzanIya, atIva atiramaNIyaM rAjakkhayaM sadda. 2.327. sundara, atizaya prAsAdika - atirucirasuvaggu dassaneyyaM atirasakapUva pu., karma, sa. [atirasakapUpa], atyanta rasa paTilabhati daharo susu kumAro, dI. ni. 3.114. bharA puA - athekadivasaM tasmiM ghare atirasakapUve paciMsa, atirUpinI strI., atyanta sundarI, adhika lAvaNyamayI - jA. aTTha. 5.279. disvA tamevaM cintesiM ahoyamabhirUpinI, apa. 2.217, pAThA. atirassa tri., karma. sa. [atihasva], atyanta choTA - abhirUpinI. nAtidIghA nAtirassA, nAlomA nAtilomasA, jA. aTTha. atireka tri., [atireka], adhika, aura bhI adhika, viziSTa, 6.287; hInaM nAma liGga atidIghaM, atirassa, pAci. 9. anya kI apekSA adhika, parityakta, chor3A huA - nAttano atirAga pu.. [atirAga]. atyadhika Asakti, sudRr3ha lagAva samakaM kaJci, atirekaM ca maJjisaM, theragA. 424; ahi -- atirAgena ummattako hoti, mi. pa. 258. brAhmaNehi atirekaM katvA passati, jA. aThTha. 3.166; yathA hi atirAja pu.. [atirAjan], rAjAdhirAja, bahuta bar3A rAjA - tulaM gahetvA Thito atirekaM ce hoti, harati, UnaM ce hoti, rAjUnaM atirAjA bhaveyya, mi. pa. 258; Ama, jambuka, pakkhipati, dha. pa. aTTha. 2.228; - kaddhamAsa pu., Adhe mahIne mahArAjUnampi atirAjA ti, dha. pa. aTTha. 1.283; - kumAra se bhI adhika vAlA samaya - atirekaddhamAse sese gimhAne pu., rAjAdhirAja kA putra, viziSTa zakti evaM mahimA se katvA paridahitaM nissaggiyaM, pArA. 378; - karaNa napuM., sampanna rAjakumAra - atirekataro ceva visesavantataro ca [atirekakaraNa], atirikta kara denA, atizaya yA viziSTa rAjakumAro so atirAjakumAro ti vuccati, dha. sa. aTTha.4. kara denA - attano karaNato atireka karaNaM akarIti attho, atiriccati ati + rica kA vartaH, pra. pu., e. va., dUsare jA. aTTa, 1.413; - catumAsaniviTTha tri., cAra mahInoM se kI apekSA adhika zreSTha hotA hai, dUsare ko pArakara Age bar3ha bhI adhika samaya ke liye basA huA - yopi sattho jAtA hai - icchAvighAtaM dukkhaM ki narakaM nAtiriccati, atirekacatumAsaniviTTho sopi vuccati gAmo, pArA. 52; - saddhammo. 126; - cveyya vidhi., pra. pu., e. va. - kiM nu kho cIvara ananumodita yA ananujJAta cIvara - atirekacIvaraM nAtiricceyya manusse jambudIpake, saddhammo. 23. nAma anadhidvitaM avikappitaM, pArA. 303; - tara tri., atiritta tri., ati + rica kA bhU. ka. kR. [atirikta], atizayArtha-vAcaka paJcamyanta ke sAtha prayukta vize. avaziSTa, zeSa, bacA huA, bAkI, adhika - atiritto [atirekatara], aura bhI adhika viziSTa athavA uttama - tathAdhiko, abhi. pa. 712; anujAnAmi, bhikkhave, gilAnassa dAnato atirekataraM puanti, jA. aTTha. 7.215; catUhi ca agilAnassa ca atirittaM bhujituM, pAci. 113; - bhatta / samuddehi atirekatarena assunA bhavitabbanti idaM, dha. pa. aTTha. napuM., bhikSusaGgha ko prApta bhojana kA atirikta bhAga - asthi 1.304; - tarapaJa tri., ba. sa. [atirekataraprajJa], anya kI kiJci bhikkhusaGghassa atirittabhattAnti, dha. pa. aTTha. 2.152; prajJA kI apekSA adhika uttama prajJA vAlA - tehi kira - sajJA strI., kisI bhI bhojana ko atirikta bhojana paNDitehi atirekatarapA paJcAlarao mAtA, jA. aTTha. For Private and Personal Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra atireka 6.227 taravaNNa tri. ba. sa. [atirekataravarNa] dUsaroM kI apekSA atyadhika sundara rUpa vAlA bhiyyo vaNNavatI siyAti atirekataravaNNA bhaveSyAsIti, jA. aDa. 4.98 - tA strI0, atireka kA bhAva, zreSThatA, uttamatA, utkRSTatA asthi buddhAnaM buddhehi hInAtirekatAti, kathA. 489; dasavagga tri.. [atirekadazavarga]. aisA varga (samUha), jisameM dasa se adhika kI saMkhyA vAle sadasya yA avayava (bhAga) hoM - anujAnAbhi, bhikkhave, dasavaggena vA atirekadasavaggena vA gaNena upasampAdetunti, mahAva. 66: dhamma tri. 6. sa. chor3ane yogya athavA tyAgane yogya bAteM yA dharma - siyA ca meM piNDapAto atirekadhammo chaDanIyadhammo ma. ni. 1.17: atirekova atirekadhammo ma. ni. aDa. (mU.pa.) 1 ( 1 ). 101: paJcaka tri.. aisA samUha jisameM pAMca se adhika loga hoM na aJJatra paJcakena vA atirekapaJcakena vA tadaheva saJchinnena - atthataM hoti kathinaM, mahAva. 331-332; paJcamAsaka tri, pAMca mAzA se adhika vajana vAlA yA mUlya vAlA coro nAma yo paJcamAsakaM vA atirekapaJcamAsakaM vA Adiyati pArA 53; - pajJAveyyattiya napuM. AvazyakatA se adhika buddhimattA cakkaratane uppannamatte atirekapaJJaveyyattiyena samannAgato hoti. khu. pA. aDDa. 139 paNNAsa / paJJAsa kri pacAsa se adhika kI saMkhyA vAlA kUTatAsa tattha atirekapaNNAsavassAni vasi, jA. aTTha. 2.314; - patta pu0, [atirekapAtra], atirikta bhikSApAtra - anujAnAmi, bhikkhave, dasAhaparamaM atirekapattaM dhAretuM pArA 365 - padasata napuM0, eka sau se adhika gAthApada mahAkALanAgarAjA atirekapadasatena vaNNaM vadanto advAsi, jA. aDa. 1.81 - pAda tri0, ba0 sa0, eka pAda se adhika mUlya vAlA yathArUpaM nAma pAdaM vA pAdArahaM vA atirekapAdaM vA pArA 53: - ppamANa tri. ba. sa. [ atirekapramANa], asAdhAraNa AkAra prakAra vAlA atirekappamANaM bhAsati jA. anu. 3.89pUjA strI0, viziSTa prakAra kI pUjA te na atirekapUjAya pUjetA hoti. ma. ni. 1.284 bhAga pu ucita bhAga se adhika aJjataro bhikkhu atirekabhAgena uttaritukAmo hoti. mahAva, 376; lAbha pu. atirikta lAbha, anumodita vastuoM ke atirikta anya kA lAbha atirekalAbho saGghabhattaM, uddesabhataM, nimantanaM mahAva. 65; - vIsativagga tri. bIsa se adhika saMkhyA vAlA varga yA maNDalI - atirekavIsativaggo bhikkhusaho mahAva. 416 vIsativassa - - ... - - www.kobatirth.org -- 116 ativatta tri, bIsa varSa se adhika AyuvAlA vIsativasso vA hoti atirekavIsativasso vA a. ni. 3 (1)108: saJjI tri.. [atirekasaJjJI] adhika kI saMjJA rakhanevAlA, kisI dharma ke atyadhika hone kI avasthA ke prati saceSTa atirekaddhamAse sese gimhAne atirekasaJjI katvA nivAseti pArA. 378; vilo. UnakasaJJI; - satta [ sapta], sAta se adhika saMkhyA vAlA maga kanissa atirekasattamAsasattadivasAdhi kAni sattavassAni nikkhantassA ti... jA. aTTha. 5.311. atirocati ati + ruca kA varta pra. pu. e. va. [atirocati] dUsaroM kI tulanA meM adhika prakAzita hotA hai, viziSTa guNoM ke kAraNa bahutoM ke bIca pramukha hotA hai atirocati paJJAya, sammAsambuddhasAyako dha. pa. 59: bhikkhu disandhi anudisampi uddhampi aghodhi tiriyampi virocati atirocati mi. pa. 305: sabbe tArAgaNe loke, AbhAya atirocati jA. aDa. 5.56. atilahu tR. vi. pratirU, nipA kri. vi. bahuta halkepana se, atyanta zIghratA ke sAtha binA soce-vicAre hI atilahaM kho tvaM moghapurisa, bAhullAya Avatto yadidaM gaNabandhika, mahAva, 66 ka a uparivat aticirampi tidvanti, atilahukampi tiTThanti cULava. 358, pAThA. atilampi Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only - " atilIna tri.. atyanta durbala, atyanta kSINa, atIva kRza - iti me vIriyaM na ca atilInaM bhavissati na ca atipyaggahitaM bhavissati sa. ni. 3 ( 2 ) 337 vIriya napuM atyanta zithila parAkrama, atyanta manda prayAsa na accAraddhavIriyaM, na atilInavIriyaM ma. ni. 3.199. atilUkha tri. [ atirukSa] adhika rUkhA, atyanta kar3A, atizaya kaThora - sacittaM paridUsenti atilUkhe pi paccaye, saddhammo . 409. atiloNa tri, [ atilavaNa] atyadhika namakIna rAto paTThAya yAguM dadamAnA accuNDaM vA atisItalaM vA atiloNaM vA aloNaM vA deti, jA. aTTha. 3.374. ativaka tri. [ativakra], atyadhika Ter3hA agge ativaGkAnIti vAtivAni, jA. aDa. 1.162. ativattatra ati + vata kA bhU. ka. kR. [ativRtta], ho cukA, pIche jA cukA, bIta cukA pAra kiyA jA cukA ativattA lokadhammA, tasmA arahA na tasati sabbabhayehi, mi. pa. 147, mutto ajja tvaM ito pahAya sabbabhayAni ativatto jA. aTTha. 5.79. - - Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ativattati 117 ativiSphArika ativattati ati + Vvata kA varta, pra. pu., e. va. [ativartate], atikramaNa karatA hai, abhibhUta karatA hai, jIta letA hai, kisI se chipane kI ceSTA karatA hai - atha etaM pisAcaJca pakkulaJcAtivattatIti, udA. 74, pakkulaJcAtivattatIti ... akkulapakkulikaJca ativattati, atikkamati, abhibhavati, taM na bhAyatIti attho, udA. aTTha. 56; - nti pra. pu., ba. va. - kena taM nAtivattanti AtisaGghA samAgatA, jA. aTTha. 4.121; - ttare pra. pu., ba. va., Atmane. - pApaJcepi bahuM katvA, taM khaNaM nAtivattare, jA. aTTha. 7.110; - accavattatha adya, pra. pu.. e. va. - taJca so samatikamma, paramevaccavattatha, / jA. aTTha. 3.427; - tiMsu ba. va. - puthuyajhaM yajitvAna, petattaM nAtivattisuM, jA. aTTha. 6.120; -ttitabbA pu.pra. vi., ba. va., saM. kR. - sukhena ativattitabbA na honti, su. ni. aTTha. 2.216; - tteyya vidhi0, pra. pu., e. va. - taM tAdisaM nAtivatteyya cakka nti, jA. aTTha. 4.4. ativattana napuM, ati + Vvata se vyu. [ativarttana], atikramaNa, ullaMghana, parAbhavana, abhibhavana, kisI se paritrANa - saMsArato ativattanAnativattanadIpakaM imaM udAnaM udAnesIti, udA. aTTha. 282. ativaddha tri., [ativRddha], pUrNa vikasita, atIva vRddha - nAtivaddhava kuJjara, jA. aTTha. 7.377. ativasa tri., ba. sa. [ativaza], pUrNataH parAdhIna rahanevAlA - mamavAtivasA assa kiccAkiccesa kismici,dha. pa. 74. ativassa napuM.. [ativarSa], adhika vRSTi, adhika varSA - ativassena dhaja vinassati, mi. pa. 258. ativassati ati + Vvasa kA varta. , pra. pu., e. va., atyadhika varSA karatA hai - tasmA channaM vivaretha, evaM taM nAtivassati, theragA. 447; cULava. 397. ativassita napuM., pakSiyoM kI bahuta jora kI cahacahAhaTa - vAcA hanati dummedhaM, tittiraM vAtivassitaM. jA. aTTha. 1.414. ativahati ati + Vvaha kA varta, pra. pu., e. va., zA. a. Dhokara le jAtA hai, lA. a. bahakAtA hai, ThagatA hai, phusalAtA hai, vaJcita karatA hai; ba. va. - marIcidhamma asamekkhitattA, mAyAguNA nAtivahanti paJja jA. aTTha 7.52. ativAkya napuM.. [ativAkya], anArya-vacana, kaThora vANI, nindAparaka vacana, gAlI-galauz2a - aTThAnariyavohAravasena yA pavattitA, ativAkyaM siyA vAcA sA vItikkamadIpanI, abhi. pa. 122; ativAkyaM titikkhissaM. dussIlo hi bahujjano, dha. pa. 320; nevAtivAkyaM na labhe, bhAtUhi sakhinIhipi, jA. aTTha. 7.265. ativAta 1. pu.. [ativAta], pracaNDa jhaJjhAvAta, tUphAnI havA - yathA vA pana, mahArAja, gaganaM ... ativAtena phuTitattA nadati ravati gaLagaLAyati.... mi. pa. 123; visamaM sabhayaM ativAto, paTicchannaM devanissitaM, mi. pa. 103; ativAte saddo avibhUto hoti, mi. pa. 102; - chAna napuM.. pracaNDa vAyu kA sthAna, pracaNDa jhajjhAvAta kA sthAna - ativAtadvAnaM parivajjanIyaM, mi. pa. 102. ativAyati ati + VvA kA varta., pra. pu., e. va., Age kI ora bahatA hai, vizeSa rUpa se havA calatI hai, idhara-udhara bahatA hai -nti ba. va. - disampi anudisampi anuvAtampi paTivAtampi vAyanti ativAyanti, pharitvA tiTThanti, mi. pa. 303. ativAha pu., ati + Vvahati se vyu. 1. nirdezaka, saJcAlaka, parivahana, vahana, savArI, vAhana - sIlaM seTTho ativAho, yena yAti disodisaM. theragA. 616; 2. hAMka, saMcAlana, prerakabala adhika bhAra kA vahana - ativAhena hananti puGgavaM, jA. aTTha. 5.430. ativikAla pu., adhika dera, adhika vilamba yA asamaya - ativikAlo kho, bho, ajja samaNaM gotama dassanAya upasamituM, dI. ni. 1.94; ativikAloti suTTa vikAlo, dI. ni. aTTha. 1.223; bhadde, ahaM ajjeva ativikAlo jAto, tasmA gehaM agantvA manusse uyyojetvA ekakova paviTThosmi, jA. aTTha. 3.419, tula. atippago. ativijjhati ati + Vvyadha kA varta.. pra. pu., e. va., adhika vedhana karatA hai, vizeSa rUpa se chedana yA bhedana karatA hai, bhoMkatA hai, adhika cubhAtA hai, pAra karatA hai, marmAhata karatA hai - evaM abhAvitaM cittaM rAgo samativijjhati, dha. pa. 13. ativitthAra pu. [ativistAra], atyadhika vistAra, adhika phailAva - bhaya pu., tR. vi., e. va., adhika vistAra kA bhaya - ativitthArabhayena tu saMkhittaM, khu. pA. aTTha. 183; - tA strI., bhAva. saM. [ativistAratA], vistAra kI adhikatA - AkAso ativitthAratAya ananto, mi. pa. 258. ativitthArita tri., [ativistArita], atyadhika vistRta kiyA huA, vizeSa rUpa se phailAyA huA - porANehi katopeso ativitthArato kvaci, ma. vaM. 1.2. ativipphArika tri., [ativisphArika], atyadhika AbhAsvara vistAra vAlA, atyanta tejomaya yA ojasvI - kAyo ca pana tesaM ativiphArikova hoti, a. ni. aTTha. 3.165. For Private and Personal Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ativimhitamAnasa 118 atisakka ativimhitamAnasa tri., [ativismitamAnasa].. atyadhika amacco abbhantariko ativissAsiko ... sahAyo, jA. Azcaryacakita mana vAlA, vizeSa rUpa se AzcaryAnvita mana aTTa, 1.94. vAlA-cIvaraM pArupante te ativimhitamAnaso, ma. vaM ativissuta tri., [ativizruta], atyadhika vikhyAta, bahuta 14.49. adhika prasiddha - puNNo sunAparanto va khantiyA ativissuto, ativiya nipA., [atIva, atyadhika, atizaya rUpa meM, saddhammo. 473. atireka rUpa meM - atirocati amhehIti attanA mAdisehi ativIriya napuM.. [ativIrya], atyadhika dRr3ha parAkrama, ativiya virocati, pe. va. aTTha. 122; na kevalaM rAgova atyadhika zaurya - bodhisatto ativIriyaM karonto niravasesato dosamohamAnAdayo sabbakilesA tathArUpaM cittaM ativiya AhAraM uparundhi, mi. pa. 230. vijjhantiyeva, dha. pa. aTTha. 1.71, pAThA. atiriva, atIva; ka. atiduTThi strI., [ativRSTi], atyadhika varSA - tattha kriyArUpoM ke pUrva meM prayukta - sUriyassa tApo ativiya ativuTTikAle thale sassaM sampajjati, jA. aTTha. 4.342. tapati, mi. pa. 255; kha. vize se pUrva meM prayukta - tadA ativuddha tri., [ativRddha], atyadhika bUr3hA, atyadhika vRddha - kosalarAjA ativiya dhammiko rAjA ti atvA .... jA. mAse jeTThotivuddhAtippasatthesu ca tIsu so, abhi. pa. 918. aTTha. 1.255; ayaM me ativiya upakAro ti taM paTibAhituM ativega pu., [ativega], atyadhika vega, atizaya vega, vizeSa asakkonto ..., dha. pa. aTTha. 1.290; ga. tuLanAsUcaka vize. tejI - yathA, mahArAja, puriso addhAnaM ativegena gaccheyya, se pUrva Ae hue, tRtIyAnta evaM paJcamyanta nAmapadoM se pUrva mi. pa. 230. meM prayukta - ime dve piNDapAtA samasamaphalA ... ativiya ativeThayanti ati + VveTha kA varta., pra. pu., ba. va. aohi piNDapAtehi mahapphalatarA, mi. pa. 110; dI. ni. [ativeSTayanti], badale meM lapeTa lete haiM, pratikAra ke rUpa 2.103. meM dAMva meM bAMdha lete haiM - rattacittamativeThayanti naM. ativirocittha ati + vi + ruca kA adya. ma. pu., ba. sAlamAluvalatAva kAnane, jA. aTTha. 5.450, va., atyadhika mAtrA meM saMzobhita huA - sttakambalena paliveThetvA ativelaM nipA., kri. vi. [ativela]. nirdhArita sImA kA pIThe ThapitA rattasuvaNNaghanapaTimA viya ativirocittha, udA. ullaMghana karake, asAmayika rUpa meM, anupayukta samaya meM, aTTha. 336. AvazyakatA se adhika rUpa meM- te ativelaM hassakhiDDAratiativisa strI., [ativiSa], eka auSadhIya jar3I-bUTI kA dhammasamApannA viharanti, dI. ni. 1.17; bhikkhanIhi nAma, soMTha - mUlabIjaM nAma ... ativisA, dI. ni. aTTha. saddhi ativelaM saMsaTTo viharati, ma. ni. 1.174; yo ve kAle 1.75; anujAnAmi, bhikkhave, mUlAni bhesajjAni- halidi, asampatte, ativelaM pabhAsati, jA. aTTha. 3.88; - cArI tri., siGgiveraM vacaM, vacatthaM, ativisaM.... mahAva. 276; pAci. 53. [ativelacArin], nirdhArita samaya ke bAda bhI vicarane vAlA ativisAla tri.. [ativizAla, atyadhika caur3A, bahuta - kAle pavissa nAgadatta, divA ca AganvA ativelacArI, phailA huA, ativistRta - ativisAle caGkame caGkamantassa sa. ni. 1(1).232; - bhANI tri., asamaya meM bolane vAlA cittaM vidhAvati, jA. aTTa, 1.10; - tA strI., bhAva. - takkAriye somamimaM patAmi, na kireva sAdhu ativelabhANI, [ativizAlatA], atIva vizAla hone kI sthiti - ekaggataM jA. aTTha. 4.222; - sAyI tri.. [ativelazAyina]. prAtaHkAla na labhatIti ativisAlatA paJcamo doso, jA. aTTha. 1.10. meM bahuta dera taka sone vAlA - sammULahacitto ativelasAyI, ativisaTThavAkya tri., ba. sa., pravAhamaya vacanoM ko bolanevAlA tassA puNNaM kumbhamimaM kiNAtha, jA. aTTha. 5.15; - lAnurakkhI - bindussaro nAtivisaTThavAkyo, jA. aTTha. 5.194; pAThA. tri., [ativelAnurakSI], atyadhika sAvadhAna, vizeSa rUpa se nAtivissaTTa... saceSTa - na ca ativelAnurakkhI pattasmiM, ma. ni. 2.347. ativissattha tri., [ativizvasta], bahuta bharosemanda, atyanta atisa pu., eka vyakti kA nAma - atiso ca bhAradvAjo ca vizvasanIya - mAtApitUsu viya ativissatthA manussA ahesu atisabhAradvAja, mo. vyA. 3.23. su. ni. aTTha. 2.46. atisakka pu0. [atizakra], zakra se adhika zreSTha (bhagavAna ativissAsika tri., [ativizvAsika], atyadhika nikaTavartI, buddha)-sakkAnaM atisakko, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).56; a. atizaya vizvAsI - so kira rao sabbatthasAdhako ni. aTTha. 1.90. For Private and Personal Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisakkarI 119 atisallekha atisakkarI strI., [atizakvarI/atizakkarI], vaha chanda, atisayena alaGkatA, pe. va. aTTha. 75; atisayena mahaddhanoti jisa ke pratyeka caraNa meM pandraha mAtrAeM hotI haiM tathA jisake mahaddhanataro, udA. aTTha. 81; - Ti. aTTha. ke vyAkhyAnoM meM sasikalA, maNiguNanikara, mAlinI aura pabhaddaka ye cAra tulanAtmaka zreSThatA kA bodhaka; - to pa. vi. ke artha meM prabheda hote haiM, vutto. 92-95. nipA., kri. vi. [atizayataH], atizaya athavA adhika mAtrA atisaGkepa pu. [atisaMkSepa], atyadhika saMkSepa - ettha atisaGkepena meM - atisayato vA sIlaM assa atthIti sIlavA.... udA. vuttaM .... su. ni. aTTha. 2.62. aTTha. 180; - yattha pu., karma sa., [atizayArtha], mahattvapUrNa atisajjana napuM.. [atisarjana], dizAnirdeza, anuzAsana, viSaya, mahattva kI bAta - mA no imaM atisayatthaM aje zikSaNa, upadeza - disaatisajjane, atisajjanaM pavodhanaM jAnisUti, dha, pa, aTTha. 2.227; - nirodha pu., karma. sa., bhavanena, sadda. 2.453. [atizayanirodha], pUrI taraha se samApti yA uccheda - atisaJcAra pu., [atisaJcAra], idhara-udhara adhika ghUmanA atisayanirodho hi nesaM paThamajjhAnAdisu ..., visuddhi. yA cakkara lagAnA - atisaJcArena na ciraM jIvati, mi. pa. 1.159; - nirodhatta napuM., bhAva., [atizayanirodhatva]. 258, pAThA. atisaJcaraNena. atyadhika nirodha-prApti kI avasthA - ... evaM jhAnesveva atisaNikaM nipA., kri. vi., atyanta manda gati se, atyanta nirodho vuttoti? atisayanirodhattA, visuddhi. 1.159; - bharita manthara gati se - nAtisaNikaM gacchati, ma. ni. 2.346. tri., [atizayabharita], atyadhika bharA huA - atisayabharitA atisaNha tri., [atizlakSaNa]. atIva sUkSma, atyanta bArIka udakabhAjanA, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(1).278, pAThA. - sopi no atisaNhaM bahu abhidhammameva kathesi.dha. pa. aTTha. atibharitA; - visuddha tri., karma. sa., [atizayavizuddha]. 2.189. atyadhika svaccha, bahuta adhika sApha-sutharA - atisanta tri., [atizAnta], atyadhika zAnta - nAsmase atisayavisuddhAhi vijjAhi, su. ni. aTTha. 2.148. attatthapaJamhi, atisantepi nAsmase, jA. aTTha. 4.50. atisayati ati + /sI kA varta, pra. pu., e. va., [atizete, atisantike nipA., kri. vi., atyanta samIpa meM atyanta atiseti ke anta. draSTa... pAsa meM - mahAmeghavanuyyAnaM nAtidUrAtisantike, ma. vaM. atisarati ati + sara kA varta., pra. pu., e. va., [atisarati], 15.8. zA. a. atyadhika dUra calA jAtA hai, pAra kara jAtA hai, atisamaNa pu., [atizramaNa], zramaNoM ke bIca sarvazreSTha (buddha) tejI se daur3atA hai; lA. a. ullaMghana karatA hai, upekSA - samaNAnaM atisamaNo bhaveyya, mi. pa. 258. karatA hai, pApakarma karatA hai, vinaya-viparIta AcaraNa karatA atisambAdha tri., [atisambAdha], bahuta saMkucita, atyadhika hai - accasArI/accasarA adya.. pra. pu., e. va. - yo niyantrita - cakkavALa atisambAdhaM, dha. pa. aTTha. 1.176; vi. nAccasArI na paccasArI, su. ni. 8-13; ettha yo nAccasArIti va. aTTha. 53. atisambAdhe okAse catukoTena catusaGkaTiteneva yo nAtidhAvi, su. ni. aTTha. 1.19; - tatreko bhikkhu accasarA, hutvA acchitabba, jA. aTTha. 3.213. sa. ni. 1(1).276; - ro adya., ma. pu., e. va. - tattha atisammukhaM/atisammukhA a., kri. vi., [atisammukhaM], atisaroti atisarItipi atisaro, jA. aTTha. 4.6; - atyanta samIpa meM, ekadama Amane-sAmane - cha nisajjadose accasariM adya., u. pu., e. va. - mULho accasari vane, vajjetvA seyyathidaM- atidUra ... atisammukhaM atipacchAti, jA. aTTha. 5.64; accasarinti ... atikkamitvA ... pAvisiM, pArA. aTTha. 1.94; atisammukhA nisinno sace davakAmo jA. aTTha. 5.68; - rissati bhavi0, pra. pu., e. va. - hoti, pArA. aTTa, 1.94; vilo. atipacchA. atisarissatItipi atisaro, jA. aTTha. 4.6; - sitvA pU. atisammULha tri., ati + saM + (muha kA bhU. ka. kR. kA. kR. - atisitvA aJjuna vadanti suddhi, su. ni. [atisammUDha], atyadhika mohagrasta, pragAr3ha, ajJAna se bharA 914. - momUhoti atisammULho, dI. ni. aTTha. 1.100. atisallekha pu., ati + saM+likha se vyu., [-saMlekha?], atisaya pu., [atizaya], adhikatA, utkarSa, unnati - atyanta kaThora tapa, prabala anAsaktibhAva, kaThora brahmacaryaukkaso tvatisayotha, abhi. pa. 761; visesamajjhagAti aAhi vAsa - amohena ... dhutaGgesu atisallekha-mukhena pavattaM.. a. atisayaM adhigatA, vi. va. aTTha. 111; samalaGkatatarAti sammAni . aTTha. 1.130; - vutti strI., karma. sa., atyanta kaThora tapa For Private and Personal Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 atisallekhati atisUra vAlI sthiti, prabala tyAgabhAva kI avasthA - ... atisallekhavuttiyA atisIghaM a., kri. vi., [atizIghra], atyadhika zIghratApUrvaka, jIvite anapekkho .... udA. aTTha. 65. bahuta tejI se - so nAtisIghaM gacchati, ma. ni. 2.346; atisallekhati atisallekha kA nA. dhA., varta., pra. pu., e. nAtisIghaM pakkamati, udA. aTTha. 335,atisIta tri., karma. va. - atyadhika ugra tapa karatA hai, dRr3ha anAsaktibhAva se sa. [atizIta], atyadhika zItala, bahuta adhika ThaNDA - yukta hai, kaThora prayAsa karatA hai - ayaM samaNo .... atisItanti kammaM na karoti, dI. ni. 3.139; atisItaM atisallekhati, ativAyAmaM karoti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) atiuNha, atisAyamidaM aha, theragA. 231; dI. ni. 3.140; 2.118; tula. adhisallikhateti ativiya sallikhati, a. - tA strI., atisIta kA bhAva., [atizItatA], atyadhika ni. aTTha. 2.212; sadda. 2.330. zItalatA athavA ThaNDaka - udakaM atisItatAya nibbApeti, atisahasA nipA., [atisahasA], akasmAt rUpa meM, bahuta mi. pa. 258, vilo. atiuNha athavA accuNha. tejI ke sAtha, zIghratA ke sAtha, acAnaka - atisahasA pi atisItala tri0, karma. sa. [atizItala], uparivat - tayA pavisanti, cULava. 358.. kato aggi atisItalo, jA. aTTha. 3.47. atisAyaM a., [atisAyaM], bahuta dera se, bahuta vilamba atisImacara tri., sImA athavA nirdhArita kSetra ke bAhara karake - atisAyanti kammaM na karoti, dI. ni. 3.139; vicaraNa karane vAlA, sImA kA ullaMghana karane vAlA - atisAyamidaM ahu, dI. ni. 3.140; ajja atisAyaM atisImacaro ditto, jA. aTTha. 3.224. AgatAsIti ..., jA. aTTha. 5.89. atisIlavantatA strI., bhAva. [atizIlavattA], acche AcaraNa atisAyanha pu., sAyaMkAla, DhalatI huI zAma - ajja se yukta athavA uttama zIla se sampanna rahane kI sthiti, atisAyanho, jA. aTTha. 7.309; draSTa. aha ke anta., pAThA. sadAcAra-parAyaNatA - bhikkha atisIlavantatAya ... atisAyana. namassanIyo, mi. pa. 259. atisAra/atIsAra pu., [atisAra], 1. peciza, tarala rUpa atisukkha tri., karma sa. [atizuSka], atyadhika sUkhA - meM mala kA atyadhika nikalanA - soko ... kucchiDAhaM Amakamatteti Amake nAtisukkhe bhAjane, ma. ni. aTTha.(upa.pa.) uppAdetvA atisAraM janesi, dha. pa. aTTha. 1.1063; 2. atikramaNa, 3.122. dizAntaraNa - samAya ca atisAro, ma. ni. 3.283; 3. atisukhuma tri., karma. sa. [atisUkSma], atyadhika sUkSma, nirdhArita mApadaNDoM yA niyamoM kA ullaMghana, pApamaya AcaraNa bahuta adhika sUkSma - atisukhumatirohita - vidUradesesupi - atisAraM na bujjhanti, sa. ni. 1(1).90; atthi me taM rUpadhammesu, udA. aTTha. 107; - modaka tri., ba. sa. atisAra, jA. aTTha. 5.376. [atisUkSmodaka], atyadhika teja pravAhayukta jala vAlA/vAlI atisAhasa tri., ba. sa., [atisAhasa], atyadhika sAhasa - sA hi atisukhumodakA, sukhumattA udakassa antamaso vAlA, dussAhasI, adhika ugra - taM etaM atisAhasaM atibalaM / morapiJchamattampi tattha patitaM naM saNThAti, jA. aTTha. 6.121. ..., ma. vaM. 20.58. atisuNa pu.. karma. sa. [atizvana], pAgala kuttA - atisigaNa pu.. RSiyoM kA bahuta bar3A samUha - ati unmattAditamApanno aLakko tisaNo mato. abhi. pa. isigaNo, atisigaNo, ka. vyA. 47; ti vuttarUpo na hoti / 519. vA atisigaNo, sadda. 3.619. atisundara tri., ba. sa. [atisundara], atyadhika sundara atisithila tri., karma. sa. [atizithila], bahuta adhika svarUpa vAlA - atisundarA ime kambalA, ma. ni. aTTha. DhIlA-DhAlA, atyanta durbala athavA zithila - vINAya tantiyo (upa.pa.) 3.206; abhikkantanti ... atimanApaM atisundaranti atisithilA, a. ni. 2(2).86; mahAva. 254; atisithilAti vuttaM hoti, su. ni. aTTha. 1.122. mandamucchanA, a. ni. aTTha. 3.126; - viriyatA strI., karma. atisUra tri., karma. sa. [atizUra], atyadhika vIra, prabala sa., atyanta durbala prayAsa vAlI manaHsthiti, kSINa saMkalpa sAhasI; (porisAda nAmaka vyakti vizeSa ke liye prayukta kA bhAva - yasmiM samaye atisithilavIriyatAdIhi lInaM cittaM vize.) - porisAdo ... atisUro ahosi, jA. aTTha. 5.469; hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).308, vilo. accAraddha- - tA strI., bhAva. [atizUratA], atyadhika vIratA, anupama viriyatA. bahAdurI - vikkamo tvatisUratA, abhi. pa. 398. For Private and Personal Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org atiseti " atiseti ati + sI kA varta. pra. pu. e. va. [ atizete]. atizaya bhAva ko prApta kara letA hai, anyoM kI tulanA meM utkRSTa rahatA hai, dUsaroM se Age nikala jAtA haiadhigaNhAtIti adhibhavitvA gaNhAti ajjhottharati atiseti, a. ni. a. 3.16 sayitvA pU. kA. kR. sabbaratanAni atikkamityA atisayitvA ajjhottharitvA tidvati. mi. pa. 305 pAThA. abhibhavitvA atisevantassa ati + seva kA varta0 kR0, pu0, ca0 / Sa0 vi., e. va., [ atisevantasya ], atyadhika sevana karane vAle kA yA ke liye atyanta lipta vyakti kA yA ke liye bAla accupasevatoti vAla appajJa atisevantassa jA. aTTha. 3.464. atissara tra karma. sa. [ atIzvara] atyadhika sakSama, bahuta adhika sazakta athavA samartha, svecchAcArI, dabaMga ete " atissarA bhavissanti, jA. aTTha. 4.432. atihaTa tri, ati + hara kA bhU0 ka0 kR0 [ atihRta], atyadhika dUra taka le jAyA gayA yA pahuMcAyA gayA nAsakkhatihaTo poso jA. aDa. 3.427 pAThA. atigato. atihaTTa tri, ati + hasa kA bhU0 ka0 kR0 [atisRSTa], atyadhika prasanna, bahuta adhika Anandita - taM sutvA atihaTTo so... ma. vaM. 15.17; saddhammo 323. atihatthayati ati + hatthi kA nA. dhA., varta. pra. pu. e. va [ atihastIyati], hAthI dvArA pAra karatA hai, lAMghatA hai, hAthI se AkramaNa karatA hai hatthinA atikkamati maggaM atihatthayati ka. vyA. 3.2.8: mo. vyA. 5.12; sada. 3.823. atiharati ati + hara kA varta. pra. pu. e. va. eka sthAna se dUsare sthAna kI ora pahuMcAte haiM, le jAte haiM yA prApta karAte haiM nti ba. va nagaraM atiharanti dvAraTTAne, pAci. 360; - ri adya., pra. pu. e. va. mANavikAya santikaM atihari jA. aDa. 1.281 pAThA, abhihari ritvA pU kA kR * abhiharitvA dassesi jA. anu. 5.342, pAThA, abhiharitvA - rApeyya prera, vidhi - sIghaM sIghaM atiharApeyya, a. ni. 1 (1) 275: rApeyyAsi ma.phu. e. va... dhaJJa atiharApeyyAsi, mi. pa. 69; - yyAtha ba. va. aTTAlakaM kArApeyyAtha, dhaJJa atiharApevyAdhAti. mi. pa. 89 rApesuM prera, adya., pra. pu. ba. ka. mAno aputtakaM sApateyyaM.. atiharApesu pArA. 18: pAThA. atihArApesuM - rApetvA prera0, pU. kA. kR. - atiharApetvA Ayatimpi vassaM evameva kAtabbaM... cULava. 317; sIghaM sIghaM, atiharApetvA a. ni. 1 ( 1 ) 275 pAThA. atihArApetvA - - 121 atIta atihita ati +dhA kA bhU. ka. kR.. [ atihita], kahIM se lAkara rakha diyA gayA atihitA vIhi, theragA. 381; atihitA vIhIti vIhayo koTTAgAraM atinetvA ThapitA theragA. aTTha. 2.75. " atihIna tri., karma. sa. [ atihIna ], atyadhika tuccha, ghaTiyA, dhokhebAja samaM jIvikaM kappeti nAccogALhaM nAtihInaM a. ni. 3 (1).110. atihILayAno ati + hIla kA varta. kR. Atmane. [raher3a, .saM.], atyadhika avajJA, nindA athavA tiraskAra kara rahA sake niketaM atihILayAno, jA. aDDa. 4. 295; atihILayAnoti atimaJJanto nindanto garahanto, jA. aTTha. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4.295. atihedvA nipA. kri. vi., atyadhika nIce kI ora dvAraM atiheDDA dIghajAtikA koTenti dI. ni. a. 1.204, vilo. atiupari. atIta tri. / napuM. ati + i kA bhU. ka. kR.. [ atIta ] 1. ka. kri. pracalita zA. a. vaha, jo bIta cukA hai yA pIche jA cukA hai, isa samaya vidyamAna nahIM hai- khaNAtItA hi socanti dha pa 315; atItayobbano poso, su. ni. 110; evaM rUpo ahosiM atImaddhAnanti, sa. ni. 2 (1).80; 1.kha. napuM. bhUtakAla, vyatIta ho cukA kAlakhaNDa yA kSaNa, bhUtakAla se sambandhita koI bAta atItaM nAnusocanti sa. ni. 1 (1).6; atItaM nAnusocAmi jA0 aTTha 6.31; 1.ga. bhUtakAla ke artha meM prAyaH anAgata athavA paccuppanna ke sAtha vipa. ke rUpa meM prayukta atItesu anAgatesu cApi su. ni. 375; prAyaH tInoM kA prayoga sa. pa. meM atItAnAgatapaccuppanna ke nirdhArita krama meM prApta atItAnAgatapaccuppanne atthe cintetuM dI. ni. 1. 122; kabhI-kabhI atIta paccuppanna aura anAgata " parivartita krama meM bhI prayoga atItaM paccupyanna anAgataJca attano pavattiM dassento..., pe. va. aTTha. 89; 2. ka. lA. a. tri., pUrI taraha se mukta ho cukA, abhibhUta kara cukA, pAra kara cukA - saGgA jAtijarAbhayAtItaM, theragA. 413; 2. kha. tri vaha jisakA atikramaNa kara liyA gayA hai yA jise pAra kara liyA gayA hai atItesUti pavattiM patvA atikkantesu paJcakkhandhesu su. ni. aDa. 2.88 3. muhAvare ke rUpa meM ullaMghaka yA atikrAmaka ke Azaya meM prayukta eka dhammaM atItassa, gha. pa. 176 taMsa pu. karma. sa. [atItAMza ]. tA huA bhAga athavA khaNDa, vaha viziSTa bhAga, jo pahale hI vyatIta ho cukA hai - atItaMsena saGgrahitA, dha. sa. 1044; For Private and Personal Use Only - Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atIta 122 atItArammaNa - kappa pu., karma. sa., [atItakalpa], bItA huA kalpa, viSaya meM pUchatAcha, athavA prazna - aparApi tisso pucchA : vyatIta ho cuke aneka kalpa - atItakappe caritaM, cariyA. atItapucchA ..., mahAni. 251; atItapucchAti atIte dhamme 1.1.2; - kAlika tri., [atItakAlika], bIta cuke kAla Arabbha pucchA, mahAni. aTTha. 302; - bhava pu., karma. sa. se sambaddha - purANaM atItakAlikaM kamma, khu. pA. aTTha. 154; / [atItabhava], bItA huA janma, pUrva-janma - mayA atItabhave, atItakAlikAnampi hi chandasi vattamAnavacanaM ... icchanti, jA. aTTha. 5.380; - yobbana tri., ba. sa. [atItayauvana], su. ni. aTTha. 1.15; parokkhAhiyyattanaajjatanIvibhattiyo vaha, jisakI yuvAvasthA samApta hai, vRddha - atItayobbanoti atItakAlikA, sadda. 1.49; - kAlikatA strI., yobbanamaticca AsItiko vA nAvutiko vA hutvA, su. ni. atItakAlika kA bhAva., bIte hue kAla meM vidyamAna hone aTTha. 1.137; atItayobbano poso, Aneti timbarutthaniM su. kI sthiti - ye bhUyyena atItappavatti sandhAya ni. 110; - vacana napuM., karma. sa. [atItavacana], bhUtakAla kAlAtipattivibhattiyA atItakAlikatA vuttA ti, sadda. 1.52; kA kathana, jo vyatIta ho cukA hai, usake viSaya meM kathana - koTThAsa pu., [atItakoSThAMza]. kAla kA bItA huA bhAga - saMyamissanti anAgatavacanaJca atItavacanaJca, sadda. athavA khaNDa - atItakoTThAsena gaNanaM gatA, dha. sa. aTTha. 2.590; - vatthu napuM.. karma. sa. [atItavastu], bhUtakAla 388; - gata-satthu tri., ba. sa., vaha, jisakA zAstA yA athavA pUrvajanmoM se sambaddha kathAnaka - atItavatthu dasakanipAte mArgadarzaka guru bahuta pahale hI divaGgata ho cukA hai - Avi bhavissati, jA. aTTha. 3.80; - Ti. apane vartamAna rUpa abmatItasahAyassa, atItagatasatthuno, theragA. 1038; - meM jAtaka-kathAnaka meM pAMca aGga sanniviSTa haiM :- 1. khandhA ti-kathA strI., kathA. ke sAtaveM adhyAya kA zIrSaka, paccuppannavatthu 2. atItavatthu 3. gAthA 4. veyyAkaraNa 5. kathA. 127; - jAti strI., karma, sa., [atItajAti], samodhAna, inameM atIta-vatthu nAmaka dUsare aGga meM gautama buddha pichalA janma - tvaM pubbe atItajAtiyaM, pe. va. aTTha.9; - ke pUrvajanmoM meM se kisI eka janma kA kathAnaka rahatA hai; Ati pu., karma. sa. [atItajJAtR], divaGgata ho cuke yA mRta - vela tri. ba. sa., vaha, jisakA samaya samApta hai, bemausamI ho cuke sambandhI athavA kuTumbIjana - pubbapetakathAti - ativela pana vAcaM kAlavelaJca sIlavelaJca atikkantaM atItajAtikathA, dI. ni. aTTha. 1.81; - tta napuM. bhAva. ...su. ni. aTTa. 2.266. [atItatva], pAra kara jAne athavA pUrI taraha mukta ho jAne atItAdhivacana napuM, tatpu. sa. [atItAdhivacana], atIta kI sthiti - kilesasImAnaM atItattA sImAtigo, sa. ni. athavA bhUtakAla ke artha vAlA zabda, atIta artha kA vAcaka aTTha. 2.221; antaM atItattA, a. ni. aTTha. 3.342; - ttika zabda; - kusala tri., atItArthaka zabda ke prayoga meM kuzala, pu., napuM., dha. sa. kI trikamAtRkAoM meM se eka, jisameM bhUtArthaka zabda ke vyAvahArika prayoga meM kuzala - atIta, anAgata evaM pratyutpanna ke trika nirdiSTa haiM, dha. sa. atItAdhivacanakusaloti atItapattikasalo, netti. aTTha. (pR.) 4; - ttha tri., ba. sa. [atItArtha], vaha, jo lAbha ko 227. kho cukA hai athavA prayojana kI hAni ko prApta ho cukA hai, atItAnAgata tri., atIta + anAgata [atItAnAgata], bhUta prayojana ko hAni pahuMcA cukA - vANijova, atItattho, a. evaM bhaviSya kAla se sambandhita - rUpaM, bhikkhave, aniccaM ni. 3(1).62; atItatthoti hApittho, a. ni. aTTha. 3.223; - atItAnAgataM, sa. ni. 2(1).18; - te sapta. vi., e. va., kri. ddha pu., karma. sa., [atItAdhvan]. bItA huA athavA pAravi . - maggajANadhammena vA sakkA atItAnAgate netuM sa. ni. kiyA huA mArga, arthAt pUrvajanma - atItaddhAdibhedaM aTTha. 2.59; - paccuppanna tri., dva. sa., bhUta, bhaviSya evaM pubantamanissito, su. ni. aTTha. 2.240; - Ti. bhagavAna vartamAna se saMbandhita - atItAnAgatapaccuppanne atthe cintetuM buddha ne pratItyasamutpAda ke naya dvArA astitva ko golAkAra dI. ni. 1.122. cakra ke rUpa meM prakAzita karate hue prANI ke janma-maraNa- atItArammaNa tri., ba. sa., [atItAlambana], atIta athavA krama ko eka satata pravartanazIla yAtrA ke rUpa meM samajhAyA. bhUta ko Alambana banAne vAlA - ime dhammA atItArammaNA, isa yAtrA meM prANI ke pichale janma ko vartamAna janma kI dha. sa. 1047; 1432; tasmA atItArammaNaM hoti, visuddhi. 2. apekSA se hI atItaddha athavA pAra kiyA huA mArga kahA 57; atItArammaNAya cutiyA anantarA atItArammaNA gayA; - pucchA strI., tatpu. sa.. [atItapRcchA], bhUtakAla ke paTisandhi, vibha. aTTha. 149; - kathA strI., kathA. ke navama For Private and Personal Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atIraka 123 aturita varga kI chaThI kathA kA nAma; - ttika pu., atItArammaNa se saMbhavataH atIsaraM ati + vsara kA varta. kR. kA rUpa hai| prArambha hone vAlI dha. sa. kI eka trikamAtikA, dha. sa. (pR.) 4. atIsAra ke samAna isameM bhI 'i' ke sthAna para 'I' kA prayoga atIraka tri., ba. sa., [atIraka], sImArahita, asIma, anumAnita hai| aparimita - atIrakaM ANadassanaM, dI. ni. 3.100; atIrakanti atucvaM/atiucvaM nipA., kri. vi., [atyuccaiH]. bahuta atIraM aparicchedaM mahantaM, dI. ni. aTTha. 3.87. adhika Upara - atuccaM tAta patasIti ... atiucca atIraNeyya tri., tIra +vnI ke saM. kR. kA niSe. [atIraneya], gacchasi, jA. aTTha. 3.223. tIra na le jAne yogya, pUrA na kara sakane yogya, lA. a. atuccha tri., tuccha kA niSe. [atuccha], vaha, jo rikta, pAra na kiye jAne yogya - atIraNeyya yamidanti idaM khokhalA athavA ghaTiyA nahIM hai, uttama, mahattvapUrNa - atuccho kilesajAtaM nAma na etakena tIretabba, jA. aTTha. 6.70. jhAnamaJcomhi apa. 1.346; draSTa. ujjhAnamaJca ke anta.. atIradakkhI tri., vaha, jisane taTa athavA kinAre ko nahIM atuja atraja kA apapATha, atraja ke anta. draSTa.. dekhA hai - atIradakkhiniyA nAvAya, dI. ni. 1.203; tula. atuTTha tri., tuTTha kA niSe., tatpu. sa. [atuSTa], asantuSTa, a. ni. 2(2).80, atIra-dassI zabda kA samAnA., aprasanna - atudvA sivayo AsaM. jA. aTTha. 7.277; dI. ni. atIradassI tri., [atIradarzI], vaha vyakti, jisane tIra aTTha. 1.49; - mAnasa tri., ba. sa., asantuSTa mana vAlA - athavA dUsare taTa ko nahIM dekhA hai, nirvANa kA sAkSAtkAra atuTThamAnaso hutvA, pe. va. aTTha. 112; - vAcA strI., karma, na kara sakane vAlA vyakti - atIradassI apAradassI, sa. sa., asantoSa se bharI vANI - anattamanavAcanti atuTThavAcaM ni. 2(1).148; atIradassIti tIraM vuccati vaTuM, ... pAraM a. ni. aTTa. 2.11; - hAkAra pu., asantoSa athavA vuccati nibbAnaM, taM na passati, sa. ni. aTTha. 2.293; tattha aprasannatA kI mAnasika avasthA - appaccayoti ataTThAkAro, atIradassIti ... tIraM apassanto, jA. aTTha. 6.267. a. ni. aTTha. 2.50. atIrita tri., VtIra ke bhU. ka. kR. kA niSe., aparIkSita, atuTThi strI.. tuTThi kA niSe., tatpu. sa. [atuSTi], asantoSa, anuttIrNa, nahIM parakhA huA, nahIM pAra kiyA huA - adiTTha aprasannatA - anabhiraddhIti atuddhi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) atulitaM atIritaM. mahAni. 250. 1(2).23. atItasatthuka tri., ba. sa., atIta + satthu + ka, binA aturita tri., turita kA niSe. [atvarita], jaldabAjI na zAstA vAlA, bhagavAn buddha ke binA - atItasatthukaM pAvacanaM, karane vAlA, manda, zithila - ataramAnoti aturito, dI. nasthi no satthAti, dI. ni. 2.115; mi. pa. 110; atItasatthukaM ni. aTTha. 1.204; a. ni. aTTha. 3.304; - gamana napuM., karma. pAvacananti maJjamAnA, pArA. aTTha. 1.5; dI. ni. aThTha. 1.4; sa. [atvaritagamana], manda gati se gamana, dhImI cAla, sthira khu. pA. aTTha. 73. gati - aturitagamanena cArikaM nikkhami. a. ni. aTTha. 1. atItasAsana tri., ba. sa., [atItazAsana], zikSAoM athavA 230; - cArikA strI., karma. sa., zAnta cAla-DhAla, sthira nirdezoM kA ullaMghana karane vAlA - gijjhovAtItasAsano, gati, (vizeSa rUpa se buddha ke calane ke svarUpa ke liye jA. aTTha. 3.224. prayukta)- aturitacArika pakkAmi, jA. aTTha. 1.95; dI. ni. atIva nipA., [atIva], atyadhika, bahuta adhika, - atIva aTTha. 1.194, 1.197; yaM pana gAmanigamapaTipATiyA devasika hadayaM nibbAti, jA. aTTha. 2.197; atIva bhAsanti, su. ni. yojanadviyojanavasena piNDapAtacariyAdIhi loka aTTha. 2.121; atIva suddhipao, su. ni. aTTa, 2.88; tula. anuggaNhantassa gamanaM, ayaM aturitacArikA nAma, dI. ni. ativiya. aTTha. 1.195; - Ti. bhagavAn buddha ke gamana ke do prakAra, atIsaraMdiTThi/atisAradihi strI., karma. sa. [atisAra- batalAe gae haiM, 1. turita-cArikA tathA 2. aturita-cArikA / ' dRSTi], anya dharmAcAryoM ke mata, mithyA dRSTiyAM, brahmajAla- jaba bhagavAn buddha kisI supAtra ko zIghra dharmopadeza dene hetu sutta meM nirdiSTa 62 dRSTiyoM meM se koI eka - atIsaradiDiyAva tejI se usake pAsa jAte haiM taba unakA gamana turitacArikA so samatto, su. ni. 895; atisAradiDiyo vaccanti dvAsaddhi kahalAtA hai parantu pratidina ke bhikSATana ke krama meM loka didvigatAni? sabbA tA didviyo kAraNAtikkantA kA anugraha karane hetu gAMvoM, nigamoM Adi meM eka athavA do lakkhaNAtikkantA ThAnAtikkantA, mahAni. 218: - Ti. yojana taka kA unakA gamana aturitacArikA kahalAtA hai| For Private and Personal Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atula 124 ato 311. yaha do prakAra kI hai 1. anibaddhacArikA tathA 2. atulya' tri., [atulya], tulanA na karane yogya, anupama, nibaddhacArikA. sabase Upara, paramazreSTha - maggakkhAyI kathaM atulyo hoti, atula' tri., niSe0, ba. sa. [atula], anupama, bejor3a, advitIya, su. ni. 85; so bodhisatto ratanavaro atulyo, su. ni. 688; atulanIya, amogha - kasmA samuddo atulo apeyyo, jA. bu. vaM. meM 'atuliyo' rUpa meM bhI prApta - appamANo atuliyo aTTha. 7.58; dAnaM sahatthA atulaM daditvA saGgha, pe. va. 254; ..... bu. vaM. 14.32; tula. atuliya, atulla; - lyAkAra atulanti appamANaM uLAraM paNItaM, pe. va. aTTha. 96; pasannacittA tri0, ba. sa., [atulyAkAra], AkAra athavA svarUpa meM atulAya pItiyA, vi. va. 299; atulAyAti anupamAya, anupama - anulomaJANAnaM atulyAkArato. udA. aTTha. 29; appamANAya, vi. va. aTTha. 104; - lAnubhAva tri., ba. sa., - dassana tri., [atulyadarzana], anupama sundaratA vAlA - atulanIya prabhAva athavA mahimA vAlA - handa ca ThAnaM saGkapamaM setamatulyadassanaM, jA. aTTha. 5.392. atulAnubhAvaM, mayA saha dakkhasi ehi katte, jA. aTTha. atulya vya. saM., pu., sAta cakravartiyoM kA nAma - atulyA 7.210; - teja tri., ba. sa., [atulateja], atulanIya satta Asu te, apa. 1.275; pAThA. atulA. athavA anupama teja vAlA - bhikkhU ... atulatejA .... mi. atulla tri., [atulya]. uparivat, - amitayaso atulyo, pa. 311; - bala tri., ba. sa. [atulabala]. atulanIya bala jA. aTTha. 4.91, tula. atulya, atuliya. vAlA - atulabalA ... ; mi. pa. 311; - yasa tri., ba. sa., atekiccha tri., tekiccha kA niSe. [acikitsya]. 1. [atulayaza], anupama kIrtivAlA - atulayasA, mi. pa. cikitsA na karane yogya, upacAra dvArA svastha na hone yogya, asAdhya rogI- tvaM mUlosadhAdIhi atekiccho, jA. atula' vya. saM., 1. eka purAne cikitsaka kA nAma - atulo aTTha. 2.180; attano vA paresaM vA parisakArena atekiccha pubbakaccAyano, mi. pa. 253; 2. zrAvastI ke eka upAsaka jAneyya, jA. aTTha. 4.203; 2. nahIM baca sakane yogya, kA nAma- atulaM nAma upAsaka Arabbha kathesi,dha. pa. aTTha. anivartya, pUrNarUpa se pApamagna - devadatto ApAyiko nerayiko 2.189; 3. do bhinna-bhinna bodhisattva nAgarAjAoM kA nAma - kappaTTho atekiccho, cULava. 342; paJca ApAyikA nerayikA atulo nAma nAgarAjA ahosi, jA. aTTa, 1.44; 4. Amra ke parikuppA atekicchA, a. ni. 2(1).138; atekicchAti eka vRkSa kA nAma - atulaM nAma ambaM mApetvA, jA. aTTha. akattabbaparikammA, a. ni. aTTha. 3.47. 4.289-90; 5. eka athavA aneka theroM kA nAma - so pana atejavantu tri., tejavA kA niSe. [atejavAna athavA ... atulavaMsatherassa siko, sA. vaM. 100; 6. eka vihAra kA atejasvin], vaha jo tejasvI nahIM hai, durbala, manda - nAma - catubhUmikaatulavihAraM kArApetvA .... sA. vaM. 104; tejassinaM hanti atejavanto, jA. aTTha. 5.165... - bhUmivAsa eka vihAra kA nAma -- ... kArApitaM atulabhUmivAsaM atela tri. tela kA niSe., ba. sa. [ataila], tela se rahita, nAma vihAraM .... sA. vaM. 122. binA tela kA - pavanA AbhataM paNNaM, atelaJca aloNika, atulita tri., tulita kA niSe. [atulita], vaha, jise taulA / cariyA. 372; aloNaM atelaM aphANitaM kummAsaM, jA. aTTha. na gayA ho, parIkSita na kiyA gayA ho, jAMcA na gayA ho - 3.360; pAThA. asnehaM; - tta napuM., bhAva. [atailattva], atulitanti tulAya tulitaM viya na tulitaM, mahAni. aTTa. telarahita hone kI avasthA - na pana ... sinehassa atelattaM 301; vadAma, sadda. 2.563. atuliya tri., tulya kA niSe. [atulya], nahIM taule jAne ateva a0, nipA. kri. vi., [atIva], atyadhika, bahuta athavA mApe jAne yogya, amUlya, anupama, bejor3a - akampiyaM adhika, pracuratA se - ateva me ... acchariyanti ativiya me atuliyaM, ... dhamma, therIgA. 201; guNato ettako ti tuletuM / acchariyaM, jA. aTTha. 7.295; prAyaH tR. vi. ke sAtha adhika asakkuNeyyatAya attanA sadisassa abhAvato ca atuliyaM, prayoga -- atevajehi mAsehi, jA. aTTha. 5.56; ateva , mo. therIgA. aTTha. 191; bhikkhubhAvo ... atuliyo appamANo vyA. 1.29. anagghiyo, mi. pa. 185; - guNa tri0, ba. sa., atulanIya ato ima kA pa. vi., pratirU. nipA. [ataH], ka. isalie, guNoM vAlA - yo kho te, mahArAja, bhikkhU ... atulaguNA yahAM se, isa sthAna se, isa bAta se, isa kAraNa se, isase atulayasAmi. pa. 311, pAThA. atulya athavA atulla. - ato sarA nivattanti, sa.ni. 1(1).18; ato matA devavarena For Private and Personal Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atohabma 125 attakAma pesitA, jA. aTTa, 5.394; kha. prAyaH tula. vize. se pUrva meM va. [AtmanA] - attanAhi kataM pApaM, attanA saMkilissati, isase athavA usase adhika artha meM prayukta - ato dullabhatarAhaM dha. pa. 165, 379; - attano ca./Sa. vi., e. va. [AtmanaH] ma. ni. 3.208. - AkaGghanta virAgamattano, dha. pa. 343; maccho maraNamattano, atohabma tri., toTTabbha kA niSe. [atoSTavya], na santuSTi jA. aTTha. 6.242; - attani sapta. vi., e. va. [Atmani dene yogya, santuSTa na karAye jAne yogya, prasanna na karAne - attani vA, ... sati attaniyaM me ti assA ti, ma. ni. 1. yogya - dhaniyaM atoDabhena tassamAnaM aJaApadeseneva paribhAsati. 191; ga. buddha ke samaya meM upaniSadoM Adi dvArA parikalpita su. ni. aTTha. 1.27, pAThA. atuTThabbena.. nitya, zuddha, buddha evaM avinAzI Atmatattva - rUpI attA atta' pu.. [artha], attha ke sthAna para apa., Age draSTa... hoti arogo paraM maraNA asaJI ti...., dI. ni. 1.27; ayaM atta tri., [Atta, A + dA + kta athavA Apta, Ap + attA rUpI ... kAyassa bhedA ucchijjati, dI. ni. 1.29; kta], prApta kiyA huA, gRhIta - attA nirattA na hi tassa manomayaM ... attAnaM paccemi sabbaGgapaccaGgiM ahInindriyanti, atthi, su. ni. 793; attaM pahAya anupAdiyAno, su. ni. 806%; dI. ni. 1.166; gha. antarAtmA kI AvAja, apanI antarAtmA attA vApi nirattA vA, na tasmiM upalabbhati, sa. ni. 864%; athavA mana kI AvAja - attApi attAnaM upavadati, a. ni. niratta kA vilo.; - Ti. su. ni. aTTha. tathA mahAni. ne atta 1(1).74; taM. ... attA sIlato upavadati, sa. ni. 2(1).109; (Apta, gRhIta, prApta) evaM atta (AtmA) ke madhya vidyamAna attA te purisa jAnAti, saccaM vA yadi vA musA, a. ni. zleSa para AdhArita isa zabda kI vividha vyAkhyA kI hai| 1(1).174; Ga. apanA pratibimba - ... jAyeyya attA, mi. pa. sambhava hai kucha sthaloM meM prApta evaM gRhIta artha vAle 'atta' 54; attA ca me so saraNaM gatI ca, jA. aTTha. 7.176; - kata tathA AtmArthaka 'atta' ke madhya paraspara-vyAmizraNa kI sthiti tri, tatpu. sa. [AtmakRta], 1. svayaM apane dvArA kiyA huA utpanna ho gaI ho. attaJjaha, attadaNDa evaM attadAna jaise - maje attakataM vera, jA. aTTha. 7.27; attakataM veranti samasta padoM meM isa prakAra ke saMbhrama kI sthiti suspaSTa hai. attanA kataM pApaM, tade. 2. napuM., apane dvArA kiyA huA - atta' tri., [Apta, Ap + kta], paripUrNa, bharapUra, bharA huA attakatena pana te, ... patanti, mi. pa. 164, parakata kA vipa.; - attAhipi paripuNNAhi paribhAsAhi .... dI. ni. 3.154; - kammaphalUpaga tri., [Atmakarma-phalopaga], apane karmoM ke attabhAvaM upanetvA kuttAhi paripuNNabyaJjanAhi.... dI. ni.. phaloM ko bhogane vAlA - attakammaphalUpagoti attano kammaphalena aTTha. 3.136. upagato jA. aTTha. 5.267; - mmAparAdha pu.. tatpu. sa. atta' napuM.. [atta, ad + kta athavA atra], bhojana, anna, [AtmakarmAparAdha], apane karmoM kA aparAdha athavA doSa - vaha, jo khAyA jAe - idAdIhi tatraNa, ka. vyA. 658. attakammAparAdhoti attano kammadoso, jA. aTTha. 4.401. atta napuM., bhAva., [attva, a + tvala ], akAra-varNa yA svara attakAma' tri., ba. sa. [artha-kAma], apane hita athavA kI avasthA, akAratva - paJcAdInamattaM, ka. vyA. 90. kalyANa kI kAmanA karane vAlA, paramArtha-dharma yA nirvANa kI atta' tri., [Atmya], apane se svayaM se yA AtmA kAmanA karane vAlA - yattha attakAmA kulaputtA sikkhanti, se sambandhita, apanA, AtmIya - attarUpAyAti attano a. ni. 1(1).263; ... attakAmAti attano hitakAmA, a. ni. anurUpAya .... dI. ni. aTTha. 3.41. aTTha. 2.208; attakAmA hi kulaputtA sAsane pabbajitvA, ma. atta' pu. [Atman], AtmA, vividha artha ka. svayaM, jIva, ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).268. svabhAva, zarIra, puruSa, vyu. rU.; - attA pra. vi., e. va. attakAma- pu., tatpu. sa. [Atma-kAma]. apane bhItara kI [AtmA] - jIvo tu puriso attA, abhi. pa. 92; citte kAye athavA citta kI kAmavRtti athavA kAma bhAvanA, apanA abhiprAya, sabhAve ca so attA paramattani, abhi. pa. 861; kha. svayaM, apanA prayojana - attakAmanti attano kAmaM attano hetU Apa, nija, isa artha meM saMketavAcaka sarva ke rUpa meM tInoM attano adhippAyaM, pArA. 197; - tA bhAva., strI. puruSoM kA saMketaka tathA kevala pu. ke e. va. meM hI prayukta; [AtmakAmatA], apane citta meM kAmavRtti kI avasthA - - attAnaM/attaM dvi. vi., e. va. [AtmAnaM] - attanti viggahaM uttariJceva, duvallaM attakAmatA, utta. vi. 299; - attAnaM, jA. aTTha. 6.243; yaM vA tumhe itthiM gaveseyyAtha, yaM pAricariyA strI., tatpu. [AtmakAma-paricaryA], apane liye vA attAnaM .... mahAva. 28; - attanA/attena tR. vi., e. kAmabhogoM kA sevana, kAmabhogoM meM lipta rahate hue jIvana For Private and Personal Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 126 attakAra attajigucchanA yApana kI dazA, maithuna dharma kA sevana - attakAmapAricariyAya attagutta tri., [Atmagupta], svayaM apane dvArA rakSita, apanI vaNNaM bhAsatIti, pArA. 196; attakAmapAricariyAyAti, rakSA apane Apa karane vAlA, upasthita athavA jAgarUka methunadhammasaGghAtena kAmena pAricariyA kAmapAricariyA, attano smRti ke dvArA svayaM ko rakSita kiyA huA - so attagutto atthAya kAmapAricariyA ..., pArA. aTTa. 2.125; - rUpa satimA, dha. pa. 379; attanAva guttatAya attagutto, dha. pa. tri., ba. sa., draSTa, attakAma 1- tayo kulaputtA attakAmarUpA aTTha. 2.349; attaguttoti attanAva gutto rakkhito, a. ni. viharanti, ma. ni. 1.269. aTTha. 3.3. attakAra pu., dvi. vi., ba. va. meM, napuM. meM bhI [AtmakAra], attagutti strI., tatpu. sa. [Atmagupti], apanI svayaM kI 1. apanA svayaM kA puruSArtha, svayaM kA prayAsa - natthi surakSA, AtmarakSA, apanA paritrANa athavA saMrakSaNa - attaguttiyA attakAro, natthi parakAroti, a. ni. 2(2).53; 2. apanA attarakkhAya, attaparittAyAti, a. ni. 1(2).84; attaguttiyAti kaThora athavA dRr3ha prayAsa - athattakArAni karonti bhattusu. attano ... rakkhaNatthAya, a. ni. aTTha. 2.308. jA. aTTha. 5.397; - Ti. anya dharmAcAryoM ke matoM ke attaghaJa/attaghaJA napuM.. strI. [Atmahana], apanI hatyA, ullekhoM meM pra. vi., e. va. meM niya. attakAro ke sthAna para __ AtmavinAza- attaghaJAya phallatidha. pa. 164; pAThA. attaghAtAya, mAgadhI prabhAvacihna ke rUpa meM 'attakAre rUpa meM bhI prApta - attaghAta pu., [AtmaghAta], apanA hanana, apanA vinAza, natthi attakAre, natthi parakAre, dI. ni. 1.47. apanI hAni-attano ghAtatthameva phalati, evaM sopi attaghAtAya attakicca napuM. [Atma-kRtya], apanA nijI kAma - phallatIti, dha. pa. aTTha. 2.87. parakiccattakiccAni, apa. 1.355. attacatuttha tri.. ba. sa., [Atmacaturtha], anya tIna vyaktiyoM attakilamatha pu., tatpu. sa. [Atma-klamatha], Atma-utpIr3ana, ke sAtha svayaM cauthe vyakti ke rUpa meM, vaha samUha, jisameM svayaM ko kaSTa denA, pIr3A denA yA thakA denA, - bhavoti / tIna dUsare haiM caturtha ke rUpa meM svayaM hai - adhivAsetu me, kammasukhaM, abhavoti attakilamatho, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2. bhante, bhagavA svAtanAya attacatuttho bhattanti, ma. ni. 2.63; 161, kAmasukha kA vilo.; - thAnuyoga pu., a. ni. 2(1).32. [AtmaklamathAnuyoga], Atma-utpIr3ana kA abhyAsa, svayaM attaMjaha tri., [Atmajaha], AtmadRSTi ke kAraNa mithyA-rUpa ko kaSTa dene vAlI caryA meM lagAva - na ca attakilamathAnuyogaM se gRhIta dhAraNAoM ko tyAgane vAlA, AtmagrAha se mukta, anuyutto, dI. ni. 3.84; attakilamathAnuyogaM anuyuJjayya, AtmadRSTi se mukta - attaJjaho nayidha pakubbamAno, su. ni. ma. ni. 3.280; kAmasukhallikAnuyogo kA vipa... 796; attadihiyA yassa kassaci vA gahaNassa pahInattA attagatika tri., [Atmagatika], svayaM apane para hI nirbhara attaJjaho, su. ni. aTTha. 2.220; aTTha. meM 'attadiTThi-jaho' rahane vAlA, apane ko hI apanA Azraya athavA apanI zaraNa tathA 'attagAha-jaho' artho meM bhI prApta - attaJjahoti etaM banAne vAlA - attasaraNAti attagatikAva hotha, mA mamAti ..., mahAni. aTTha. 172. aJagatikA, sa. ni. aTTha. 3.235. attaja tri.. [Atmaja], ka. apane prayAsa se utpanna - attajaM attagarahI tri., [AtmagahIM], ka. kevala apanI nindA karane attasaMbhavaM dha. pa. 161; evameva attanA kataM attani jAtaM vAlA - attagarahinoyeva honti ana garahino, ma. ni. 2. attasambhavaM....dha. pa. aTTha. 2.84; attajena vAyAmena .... mi. 207; attagarahino mayaM, bhante Ananda, anagarahino, pArA. pa. 110; kha. pu., apanA putra, apanI nijI santAna - tattha 24; kha. vyakti ko nindanIya banAne vAlA tattva yA aise puttA atrajAdayo cattAro, su. ni. aTTha. 2.242; mahesiM attajaM kAma jo svayaM ko nindAyogya banA deM - yadattagarahI katvA ..... ma. vaM. 54.69. tadakubbamAno, su. ni. 784. attajana pu.. [Atmajana], apane loga, apane AdamI, priya attagaru tri., ba. sa. [Atmaguru], svayaM apane prati gauravabhAva loga, samIpI loga - kathahi vi ... na vAyame attajanassa rakhane vAlA - attagarunA attanigAravena pavattitaM visuddhi. 1.14. guttiyAti, jA. aTTha. 4.263. attagArava napuM.. [Atmagaurava], AtmasammAna kA bhAva - attajigucchanA strI., [AtmajigupsanA], svayaM apane prati ubhopi pApAnaM akaraNarasA ... attagAravapara - aruci athavA ghRNA kA bhAva - hILanAti jAtiAdIhi gAravapadaTThAnAti, abhi. ava. 240. attajigucchanA, vibha, aTTha. 458. For Private and Personal Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir attajeTTaka 127 attadattha attajeTThaka tri., ba. sa. [AtmajyeSThaka], svayaM ko athavA AtmaprakRti vAle rUpa meM, - rupaM attato samanupassati, ma. apanI Antarika cetanA ko hI zreSTha athavA mahattvapUrNa ni. 1.381; sa. ni. 2(1).3; phassapareto rogaM vadati attato, mAnane vAlA - attAnaM jeTTakaM katvA nibbattitaM guNajAtaM udA. 105; saGghAre parato passa, dukkhato mA ca attato, sa. attAdhipateyyaM, a. ni. aTTha. 2.128. ni. 1(1).218. attajjhAsaya pu., tatpu. sa., [AtmAdhyAzaya] 1. apanA svayaM attattaniyagAha pu., [AtmAtmIyagrAha], 'maiM' aura 'mere' jaisI kA dRr3ha nizcaya, apanA saMkalpa, apanI icchA, apanA mithyA-dhAraNAoM meM vizvAsa, AtmA evaM AtmIya dRSTiyoM ke mAnasika abhiprAya - apucchitena attajjhAsayavasena kathitA prati mana kA abhiniveza - sabbasavatasabhAgekasaGgahato apucchitagAthA, khu. pA. aTTha. 100; dvayatAnupassanAdInahi attattaniyagAhavatthussa ..., visuddhi. 2.106. attajjhAsayato uppatti, ..., su. ni. aTTha. 1.39; 2. tri., attattha pu., tatpu. sa., [AtmArtha], apanA hita, apanA apane dRr3ha nizcaya athavA apanI icchA ke kAraNa udbhUta kalyANa, apanA svArtha, apanA prayojana - so vata bhikkhu - ettha ca attajjhAsayo parajjhAsayo pucchAvasiko, Avilena cittena attatthaM vA assati paratthaM vA assati aTTappattikoti cattAro suttanikkhepA veditabbA, udA. aTTha. ubhayatthaM vA assati, a. ni. 1(1).12; attatthaM vA ... 24, parajjhAsaya kA vilo.. alameva appamAdena sampAdetuM, sa. ni. 1(2).27; parattha tathA atta tri., [AtmajJa], svayaM apane Apa ko jAnane ubhayattha ke sAtha prayukta; - kAma tri., AtmakalyANa kI vAlA/vAlI - ettakomhi sIlena, samAdhinA, paJaAyA ti kAmanA vAlA - tasmA aopi attatthakAmo kulaputto, evaM attAnaM jAnAtIti attaJca dI. ni. aTTha. 3.202; visuddhi 1.37; - paTipatti strI., AtmakalyANa kI prApti dhammaJjU ca hoti atthaJcU ca attaJcU ca, a. ni. 2(2).2463; - accantalAmakAyApi attatthapaTipattiyA, saddhammo. 28; - - JjatA strI., bhAva. [AtmajJatA] - attatrutA paripucchA strI., Atmahita-viSayaka prazna, draSTa. paTipucchA pubbekatapuJjatAya padahAnaM, netti. 26. ke anta.. attaTThapaJa/attatthapaJa tri., ba. sa. [AtmArthaprajJa], svArthI attatthiya tri., attattha se vyu. [AtmArthika], svArthI manovRtti manovRtti vAlA, kevala apane hita para dhyAna rakhane vAlA, vAlA, kevala apane hita ke viSaya meM hI socane vAlA - dUsaroM ke kalyANa ke bAre na socane vAlA - attani ThitA attatthiyaM taM na kadA bhavissati, theragA. 1100, pAThA. etesaM paJjA, attAnaM yeva olokenti, na aJanti attaTThapa, atyatthiyaM. su. ni. aTTha 1.104; attano atthAya pA, paraM anoloketvA attadaNDa 1. tri., atta + daNDa kA ba. sa. [AtmadaNDa], attaniyeva vA ThitA etesaM pAti attatthapaJjA, jA. aTTha. daNDa ko dhAraNa kiyA huA, daNDa ko grahaNa karane vAlA 3.438; aTTha. meM do rUpoM meM vyAkhyAtaH - 1. atta + attha hiMsaka prakRti kA vyakti, daNDadhArI - attadaNDesu nibbutaM, (aTTha) apane hita ke lie, 2. atta + TTha (Thita), apane meM dha. pa. 406; sa. ni. 1(1).273; attadaNDesu nibbutAti hI sthita. paraviheThanatthaM gahitadaNDesu sattesu. sa. ni. aTTha. 1.308; 2. attaTThama tri., ba. sa. [AtmASTama], anya sAta logoM ke sAtha pu./napuM., karma. sa., dhAraNa kiyA gayA daNDa, vyakti kI svayaM AThaveM ke rUpa meM vidyamAna, vaha samUha athavA varga, hiMsaka athavA dveSaparaka AtmacetanA - attadaNDA bhayaM jAtaM. jisameM svayaM AThaveM ke rUpa meM ho - revatattheraM attaTThamaM su. ni. 941; attadaNDA bhayaM jAtanti ... attano duccaritakAraNA nimantesi. vi. va. aTTha. 123; - ka tri., Upara ke hI artha jAtaM, mahAni. aTTha. 344. meM - attaTThamakassa piNDapAtaM datvA, mi. pa. 269. attadattha' pu.. [AtmArtha], apanA svayaM kA hita, apanA attatA strI., bhAva. [AtmatA], apanApana, apane samAna hI kalyANa, apanI mukti - paJca kAmaguNe hitvA, dUsaroM ko mAnane kI manovRtti, AtmasamatA - sabbattatAyAti attadatthamacArisuMsu. ni. 286; mantajjhanabrahmavihAra - bhAvanAdiM sabbesu ... attatAya, visuddhi. 1.298. attano atthaM akaMsu, su. ni. aTTha. 2.45; attadatthaM paratthena, attato 'atta' se vyu., pa. vi., pratirU. nipA., prAyaH anupassati, bahunApi na hApaye, dha. pa. 166; na so passati attadatthaM mAti, anuviloketi, cinteti jaise kri. sa. ke sAtha paratthaM jA. aTTha. 2.83;; (aTTha. meM attadatthaM ke lie "attatthaM'). prayukta [AtmataH]. AtmA ke rUpa meM, AtmA ke samAna, - Ti. yaha attattha kA bhraSTa rUpa tathA madattha, etadattha ke For Private and Personal Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org attadattha 128 attanopada mi. sA. ke AdhAra para viracita zabdarUpa hai, draSTa. ka. va. attadukkha napuM.. tatpu. sa., [AtmaduHkha], apanA dukha - yo 35. attadukkhena parassa dukkhaM ... dahAti, jA. aTTha. 5.208; attadattha pu., eka sthavira kI vya. saM. - attadatthatheraM Arabbha sattame attabyAbAdhAyAti attadukkhAya, a. ni. aTTha. 2.86. kathesi, dha. pa. aTTha. 2.89; - theravatthu dha. pa. meM varNita ___ attadutiya tri., ba. sa., [Atma-dvitIya], svayaM aura sAtha meM attadattha nAmaka eka sthavira kI kathA kA zIrSaka, dha. pa. eka dUsarA vyakti - ... AyasmA Anando ... attadatiyo aTTha. 2.89 kusinAraMpAvisi, dI. ni. 2.111; AyasmA sAriputto gamanakAle attadanta tri., [AtmadAnta], AtmasaMyamI, Atmaniyantrita, attadutiyo gato. dha, pa. aTTa, 1.83, tula. attacatuttha. apane Upara niyantraNa rakhane vAlA - attadantassa posassa, attanagaluvihAravaMsa pu., hatthavanagalla-vihAravaMsa nAmaka eka nicca saJjatacArino..., dha. pa. 104; manussabhUtaM sambuddha aprasiddha pAli-racanA kA siMhalI bhASA kA, gadya evaM gAthAoM attadantaM samAhita theragA. 689; a. ni. 2(2)60; attadantanti meM nibaddha saMska. 1. prA. anu. sahita DI. elvisa dvArA saMpA. attanAyeva dantaM na aohi damathaM upanItaM a. ni. aTTha 3.113. kolambo saMska., 1887 2. kolambo, 1909, draSTa. je. pA. attadama pu., napuM [Atmadamana], Atma-saMyama, svayaM apane Te. so. 1882, pR. 145. dvArA apanI cittavRttiyoM para niyantraNa - attadamatthAya, attanipAtanapaJha pu., mi. pa. ke eka khaNDavizeSa kA nAma, attasamatthAya ..., mahAni. 174; attadamatthAyAti mi. pa. 187--189. vipassanAsampayuttAya paJaAya attano damanatthAya mahAni. attanimitta napuM., [Atmanimitta], AtmA se sambandhita cihna aTTha. 274; tula. attasamatha, attaparinibbApana. athavA lakSaNa - vipassanA hi niccanimittaM ... attanimittaJca attadamana napuM.. [Atmadamana], uparivat - attadamanasatAto ugghATeti, dha. sa. aTTha. 266; pAThA. atthanimitta. damo, jA. aTTha. 3.6. attaniya tri., attA se vyu. [Atmanya, bau. saM. AtmanIya], attadassa pu., ba. sa., [Atmadarza]. darpaNa, jisameM svayaM ko AtmIya, nijI, apanA, svayaM kA, AtmA se sambaddha, AtmA dekhA jAtA hai. se yukta, AtmA kI prakRti vAlA, AtmA ke svabhAva se attadiTThi strI., karma. sa. [Atma-dRSTi], ucchedavAda kI samanvita koI bhI dharma - nijo sako attaniyo, abhi. pa. mithyAdRSTi se vipa. AtmA ko zAzvatarUpa meM grahaNa karane 736; attaniye so tiliGgiso, abhi. pa. 808; attani vA kI mithyA dhAraNA - attaM pahAyAti attadidi pahAya, mahAni. .... sati attaniyati assA ti, attanIye vA ... sati attA 77; ... tassa hi attadiTTi vA ucchedadihi vA natthi .... su. meti assA ti, ma. ni. 1.191; sumidaM attena vA ni. aTTha. 2.217. attaniyena vAti, ma. ni. 3.47; lokoti mamakAravatthu yaM attadiTThiJjaha tri., [AtmadRSTijaha], AtmadRSTi se mukta attaniyanti vuccati, udA. aTTha. 280; - gAha pu., ho cukA vyakti - attaJjahoti attadiTThijaho, mahAni. 64; [AtmanyagrAha], kisI bhI dharmavizeSa ko AtmA se sambaddha attadiSvijahoti 'eso me attAti gahitadiddhiM jaho, mahAni. mAnane kA bhramAtmaka vicAra - ... attattaniyagAhavasena ca aTTha. 172, pAThA. attadiTThijaha, draSTa, attadiTTi ke anta.. abhiratA, udA aTTha. 173; - bhAva pu., [AtmanyabhAva]. attadIpa tri., ba. sa. [AtmadIpa], svayaM ko hI apane liye dharmavizeSa ko AtmA se sambaddha mAnane vAlI mithyA manovRtti prakAza banAne vAlA vyakti, apanA mArga svayaM nirdhArita karane - attabhAvena vA attaniyabhAvena vAti attho, khu. pA. aTTha. vAlA, Atmanirbhara - ye attadIpA vicaranti loke, su. ni. 142; - suJatA strI. [AtmanyazUnyatA]. Atma-svabhAva se 506; attadIpA viharatha attasaraNA, anaJasaraNA, dI. ni.. zUnya hone kI dazA - kese tAva attasuJatA, attaniyasujhatA, 2.78; attadIpAti mahAsamuddagatadIpaM viya attAnaM dIpaM patidvaM niccabhAvasuatAti tisso suJatA honti, vibha. aTTha. 247. katvA viharatha, dI. ni. aTTha. 2.124; attadIpAti attAnaM dIpaM attanopada napuM. [Atmanepada], dhAtuoM meM jor3e jAne vAle tANaM leNaM gatiM parAyaNaM patiTTha katvA viharathAti, sa. ni. kAla-bhAva-bodhaka do prakAra ke pratyayoM meM se, te, ante, se, aTTha. 2.237; - vagga sa. ni. ke eka vagga kA nAma, sa. vhe, e. mhe, ityAdi - parAnyattanopadAni, kaccA. vyA. 409, ni. 2(1).39-48; - sutta sa. ni. ke eka sutta kA nAma, sa. rU. si. 423; bhAve ca kammani ca attanopadAni honti, ka. ni. 2(1).39-41. vyA. 456, rU. si. 424; attanopadAni vajjetvA, sadda. 2.318. For Private and Personal Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir attantapa 129 attappayoga attantapa tri., [Atmatapa], Atma-utpIr3aka, svayaM ko kaSTa dene vAlA, utpIr3ita karane vAlA - idhAvuso, ekacco puggalo attantapo hoti attaparitApanA - nuyogamanuyutto, dI. ni. 3.185; ma. ni. 2.4; a. ni. 1(2).235; pu. pa. 165, parantapa kA vilo... attapakkhiya tri., [AtmapakSIya], apane pakSa vAlA, apane samarthana meM rahane vAlA - attapakkhiyesa asAratto, su. ni. aTTha. 2.192; parapakkhiya kA vilo... attapaccakkha tri., ba. sa. [AtmapratyakSa], svayaM apane dvArA dekhA gayA, anubhava kiyA gayA, apane dvArA sunizcita kiyA gayA - na saddhoti sAmaM sayaM abhijAtaM attapaccakkhaM dhamma ..., mahAni. 171; attapaccakkhaM dhammanti attanA paTivijjhitaM paccavekkhitaM dhamma, mahAni. aTTha. 273; sabbAni kiccAni attapaccakkheneva kAtabbAni, jA. aTTha. 5.108; - to pa. vi. ke artha meM kri. vi. - sAmaM vidU attapaccakkhatova jAnitvA .... jA. aTTha. 5.121; attapaccakkhato va JatvAva, dha. pa. aTTha. 2.232; - tA strI., bhAva., apane dvArA pratyakSa kiye jAne kI dazA, nirvANa kI sAkSAt kriyA - nibbAnassa sacchikiriyAyAti ... attapaccakkhatAyAti vuttaM hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).247; - vacana napuM.. svayaM apane nijI vacana - idahi buddhassa bhagavato attapaccakkhavacanaM na hoti, pArA. aTTha. 14. attapaccatthika tri., [Atmapratyarthika], AtmapakSa evaM virodhI pakSa - ubhinnaM attapaccatthikAnaM kathaM sutvA, jA. aTTha. 5.114. attapaJcadasama tri., ba. sa. [AtmapaJcadazama], caudaha dUsare logoM ke sAtha pandrahaveM ke rUpa meM vidyamAna svayaM, pandraha logoM kA aisA samUha, jisameM caudaha dUsare loga hoM tathA pandrahavAM sadasya svayaM ho - desanAvasAne kukkuTamitto ... attapaJcadasamo sotApattiphale patidvahi, dha. pa. aTTha. 2.16. attapaTilAma pu., tatpu. sa. [AtmapratilAbha]. apane laukika astitva kI prApti, vyaktigata astitva kA eka svarUpa - tayo kho me poTTapAda, attapaTilAbhA - oLAriko ...... manomayo ... arUpo ..., dI. ni. 1.173; - Ti. bhagavAn buddha ne apane samaya meM pracalita tIna prakAra kI AtmAsambandhI dhAraNAoM (atta-paTilAbha) athavA svarUpoM kA ullekha kiyA hai, 1. oLArika athavA sthUla bhautika zarIra ko hI vyaktitva mAnane vAlA vicAra, 2. manomaya arthAt sampUrNa indriya-saMpanna mAnasika zarIra ko hI tathA 3. arUpa saMjJA ko hI, unhoMne ina tInoM ke prahANa kA upAya bhI kahA hai| draSTa. dI. ni. 1, poTThapAdasutta. attapariccAgI tri., [AtmaparityAgin], svayaM apane ko tyAga kara dene vAlA, zarIra aura jIvana ke prati pUrI taraha se nirapekSa - attapariccAgIti kAye ca jIvite ca nirapekkho hutvA ... attAnaM pariccajanto, jA. aTTha. 2.327. attaparitApana napuM. [AtmaparitApana], Atma-utpIr3ana, apane ko atyadhika kaSTa dene kA mArga athavA karma - idhAvuso, ekacco puggalo attantapo hoti attaparitApanAnuyogamanuyutto, dI. ni. 3.185; tula. attantapo. attaparittA strI., [AtmaparitrANa], apanA paritrANa, apanI surakSA, eka prakAra kA mantra - attaguttiyA attarakkhAya attaparittAya ..., a.ni. 1(2).84; attaguttiyA attarakkhAya attaparittaM kAtuM ..., cULava. 227. attaparittANa napuM.. [AtmaparitrANa, jIvana kA paritrANa athavA rakSA - attapariyAyanti attano parittANampi ca kAtuM ...., jA. aTTha. 5.364. attaparinibbApana napuM.. [AtmaparinirvApana], pUrNarUpa se Atma-vimukti, apanI pUrNa mukti - attaparinibbApanatthAya suttantaM ... vinayaM ... abhidhamma pariyApuNAti, mahAni. 174; - nattha pu., [AtmaparinirvApanArtha]. apanI vimukti kA prayojana - attaparinibbApanattho yathattho, paTi. ma. 166. attaparibhava pu., [Atmaparibhava], Atma-tiraskAra, AtmaavamAnanA, apane prati hInatA kA bhAva - yo evarUpo omAno, omaJanA-attaparibhavo- ayaM vuccati.hInohamasmIti mAno, vibha. 406; attaparibhavoti ... attAnaM paribhavitvA maJjanA, vibha. aTTha. 458. attapariyAya pu.. [AtmaparyAya], apanA paritrANa, apanA rakSaNa - attapariyAyanti attano parittANampi ca kAtuM sakkotIti, jA. aTTha. 5.364. attapItirata tri., ba. sa. [AtmaprItirata], apane AnandoM me DUbA huA, apane liye Amoda-pramoda juTA rahA- attapItirato rAjA, migo kUTeva ohito, jA. aTTha. 6.264; attapItiratoti attano kilesapItiyA abhirato hutvA, tade.. attappayoga pu., [Atmaprayoga], apanA svayaM kA prayoga, apane dvArA uThAyA gayA kadama - sace attappayogena, ohito haMsapakkhinaM, jA. aTTha. 5.359; ... attano payogena attano atthAya ..., tade.. For Private and Personal Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org attappasaMsaka " attapyasaMsaka tri. [AtmaprazaMsaka apanI prazaMsA svayaM karane vAlA, DIMga hAMkane vAlA, apane bAre meM bahuta bar3hacar3hakara bolane vAlA attappasaMsakoti attAnaM pasaMsanasIlo attukkaMsako poso, jA. aDa. 2. 126. attabyAbAdha pu. tatpu, sa. [ AtmabyAbAdha], apanI bAdhA, apanI durdazA athavA apanA kaSTa, ka. ceteti, ke sAtha prayukta neva tariMma samaye attavyAbAdhAyapi ceteti na paravyAvAdhAyapi ceteti na ubhayavyAbAdhAyapi ceteti ma.ni. 1.124; sa. ni. 2 (2).320; a0 ni0 1 ( 1 ). 183 184; 186; kha. saMvattati ke sAtha tayome bhikkhave, dhammA attabyAbAdhAyapi parabyAbAdhAyati ubhayavyAbAdhAyapi saMvattanti a. ni. 1 (1). 137; so ca kho attabyAbAdhAyapi saMvattati, ma.ni. 1.163; - Ti. sadA ca. vi., e. va. meM hI tathA parabyA. evaM ubhayabyA ke sAtha hI prayukta. attabhara [Atmabhara ] kevala apanA hI bharaNa-poSaNa karane vAlA, apanI hI AvazyakatAoM ko pUrA karane vAlA, dUsare kA poSaNa na karane vAlA - piNDapAtikassa bhikkhuno attabharassa anajJaposino udA. 101: attabharassAti - 130 catUhi paccayehi attAnameva bharantassa, udA. aTTha. 162. attabhAva pu. bhAva. [AtmabhAva] 1. zarIra kA lAbha astitva attabhAvena vA attaniyabhAvena vAti attho khu. pA. aDa. 142 2. zarIra vyakti kI viziSTa evaM yathArtha prakRti kA astitva, prANI, jIva, jIva kA zArIrika svarUpa, AtmA ke lokasammata vividha svarUpa sarIraM vapu gataM thA tabhAvo, vondi, viggaho abhi. pa. 151; sataM dabbAttabhAvesu abhi. pa. 816, sukhumattA, bhikkhave, attabhAvassa.., sa. ni. 3 ( 2 ).504 paTilAbha pu0, [AtmapratilAbha], prANI ke rUpa meM yA zarIra- grahaNa ke rUpa meM punarjanma kI prApti, nUtana zarIra kA pratilAbha tarasa evarUpo attabhAvapyaTilAbho hoti cULava 321; cattAro me,... attabhAvapaTilAbhA, a. ni. 1 (2). 184; tathAbhUto ayaM attabhAvapaTilAbho a. ni. 1 ( 2 ) . 218 paramparA strI0 [AtmabhAvaparamparA ]. punarjanmoM meM zarIra- grahaNa karane kI paramparA, bAra bAra zarIra dhAraNa karanA, punarjanma-paramparA parampi gantyAti AcariyaparamparA attabhAvaparamparAti a. ni. aDa. 2.153 - pariyApanna tri [AtmabhAvaparyApanna ], zarIra ke eka bhAga ke rUpa meM vidyamAna, zarIra kI sthiti ko prApta yaM sotaM catunnaM mahAbhUtAna. attabhAvapariyA panno... vibha. 78 : -- pariyAya pu., [AtmabhAvaparyAya] AtmabhAva, zarIra attabhAvapariyAye attani sambhUtA attamana su. ni. aDa. 2.36 vatthu napuM. AtmabhAva yA zarIra ke rUpa meM mithyA rUpa meM gRhIta pAMca skandhoM meM koI eka catUsu attabhAvavatthUsu, rUpaM attato samanupassati, rUpavantaM vA attAnaM, attani vA rUpaM, rUpasmiM vA attAnaM, netti. 71; Ti. rUpa, vedanA, saMjJA, saMskAra evaM vijJAna, ina pAMca skandhoM meM cAra prakAra se AtmabhAva kA viparyasta darzana attabhAva vatthu meM viparItagrAha hai| vastutaH pAMca upAdAna skandha hI attabhAva - vatthu haiM - attabhAvavatthUsUti paJcasu upAdAnakkhandhe te hi Ahito ahaM mAno etthAti attA, attAti bhavati ettha buddhi yohAro cAti attabhAvo, so eva subhAdInaM vipallAsassa ca adhidvAnabhAvato vatthu cAti, attabhAvavatthati duccati netti, aDa. 266-67 sannissaya tri.. [AtmabhAva sannizraya] AtmA kI mithyA dhAraNA para AdhArita rahane vAlA tatthete pApakA akusalA dhammA uppajjanti atabhAvasannissayA mahAni. 10 vAminibbatti strI. [AtmabhAva abhinirvR zi] punarjanma punappu naattabhAvAbhinibbattiyA mahAni. 78; attabhAvAbhinibbattiyAti atabhAvAnaM abhinivyattiyA mahAni aTTha. 125. - attamAvI, attabhAva se vyu [Atma-bhAvin] AtmabhAva se yukta, zarIra vAlA, zarIradhArI etadaggaM bhikkhade atabhAvIna yadidaM rAhu asurindoM, a. ni. 1 ( 2 ) 20 attabhAvInanti attabhAvavantAna, a. ni. aDa. 2.253. - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - attamajjhA strI. ba. sa. [AptamadhyA ]. kSINa kaTipradeza vAlI nArI sabattamajyAti sabbA attamajjhA, pANinA gahitapyamANamajjhati attho, aTThakathAyaM pana sumajjhAti pATho, jA0 aTTa 5.164. attamana tri. vya. anizcita [Aptamanas dau. saM. Attamanas]. Ananda yukta mana vAlA, saMtuSTa mana vAlA utsAhI, maMgalakArI - attamano pamudito udaggo pItisomanassajAto. su. ni. (pR.) 159; attamanA te bhikkhU bhagavato bhAsitaM abhinandunti, dI. ni. 1.41 atamanA te bhikkhuti attamanA sakamanA, buddhagatAya pItiyA udaggacittA hutvAti, dI. ni. a 1.110 tA strI attamana se vyU. bhAva prasannatA, AnandamayatA, mana kI niyaMtrita yA saMyamita avasthA hAsoM samanatA pIti vitti tuTTi ca nAriyaM abhi. pa. 87 labhetheva attamanataM, labhetha ceto pasAda, ma. ni. 1.162; a0 ni. 2 (1) 218; anabhiraddhassa hi mano dukkhapadadvAnattA attano mano nAma na hoti abhiraddhassa pana sukhapadaTThAnattA attano For Private and Personal Use Only - Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir attamAnI 131 attasaJjata mano nAma hoti| iti attano manatA attamanatA, sakamanatA, attalAbhe uppannaM ANaM, sadda. 3.881; paccuppannesu ca dha. sa. aTTha. 188; - bhAva pu., tatpu. sa., mana kI prasannatA, attabhAvapaTilAbhesu, sa. ni. 1(2).256. AnandamayatA - attamanabhAvassa vA yuttaM vAcaM nicchAresi attavagga pu, dha. pa. ke bArahaveM varga kA zIrSaka, dha, pa. 157-166. udIrayi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).161; - vAcA strI., attAvaJA strI., tatpu. sa. [AtmAvajJA], AtmaavamAnanA, prasanna athavA santuSTa mana se yukta vANI, mana ke ullAsa apanA tiraskAra athavA avamUlyana - yo evarUpo omAno ko prakaTa kara rahI vANI- attamano attamanavAcaM nicchAresi. .... attAvanA attaparibhavo- ayaM vaccati, hInohamasmIti mAno, ma. ni. 1.39. vibha. 406; attAvAti attAnaM avajAnanA, vibha. aTTha. 458. attamAnI tri., [AtmamAnI], AtmA kI sattA ko vAstavika attavaNNa pu., AtmaprazaMsA - na cattavaNNaM parisAsu vyAhare, athavA yathArtha mAnane vAlA, nAma aura rUpa-dharmoM ko AtmA theragA. 209. mAnane vAlA - anattani attamAni, passa lokaM sadevaka, attavadha pu.. [Atmavadha], AtmahatyA, apanA vinAza - su. ni. 761; anattani nAmarUpe attamAniM, sa. ni. aTTha. attavadhAya devadattassa lAbhasakkArasiloko udapAdi, cULava. 2.205. 324-25; sa. ni. 1(2).217. attamAraNIya tri., apanI mRtyu svayaM utpanna karane vAlA, attavAda pu.. [AtmavAda], AtmA se sambandhita siddhAnta - svayaM apanA hatyArA, AtmahatyA karane vAlA - bhUnahaccAni rUpaM attato samanupassatItiAdinayappavattena attavAdena kammAni, attamAraNiyAni ca, karontA nAvabajjhanti, a.ni. paTisaMyuttA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).190; attavAdapaTisaMyuttA 2(2).235. diddhi, paTi. ma. 127; - dupAdAna napuM.. tatpu. sa., attamokkha pu.. [AtmamokSa], apanA nirvANa, apanI pUrNa [AtmavAdopAdAna], cAra upAdAnoM meM se eka - cattArimAni, vimukti - buddhasAsanassa niyyAnikatte sati milakkho Avuso, upAdAnAni - kAmupAdAnaM diTTapAdAnaM, attamokkhaM karissati, sA. saM. 54. sIlabbatupAdAnaM, attavAdupAdAnaM, ma. ni. 1.64; ... attano attarakkhA strI., tatpu. sa. [AtmarakSA], apanI rakSA - vAdupAdAnaM attavAdupAdAnaM vibha. aTTha. 173; - Ti. upAdAna attaguttiyA attarakkhAya attaparitaM kAtuM cULava. va. 227; cAra hai, kAma-upA., dRSTi-upA., zIlavrata-upA. tathA AtmavAdavessantarassa attarakkhA pahInA .... mi. pa. 123, vilo. upA., vizeSa draSTa. upAdAna ke anta.. pararakkhA . attavipatti strI., tatpu. sa. [Atmavipatti], apane Upara A attarakkhita tri., tatpu. sa. [AtmarakSita], svayaM apane dvArA par3I vipatti athavA saMkaTa - bhikkhu kAlena kAlaM .... rakSita - evaM mayaM attaguttA attarakkhitA ... dassessAma, sa. attavipattiM paccavekkhitA hoti, a. ni. 3(1).10; vilo. ni. 3(1).244. paravipatti. attarUpa' tri., [AtmarUpa], apane liye anurUpa, apane liye attavetanabhata tri., [AtmavetanabhRta]. apanI AjIvikA svayaM zubha, apane lie maGgalakArI athavA hitakArI, apanA hitakAmI ___ arjita karane vAlA, Atmanirbhara, dUsare kI sevA meM nahIM - catUsu, bhikkhave, ThAnesu attarUpena appamAdo sati, cetaso lagA huA - attavetanabhatohamasmi, su. ni. 24; attavetanabhatoti Arakkho karaNIyo, a. ni. 1(2).137; attarUpenAti attano attaniyeneva ghAsacchAdanena bhato, attanoyeva kamma katvA anurUpena, anucchavikena, hitakAmenAti attho, a. ni. aTTha. jIvAmi, su. ni. aTTha. 1.32. 2.325. attasaJcetanA strI., tatpu. sa. [AtmasaJcetanA], apane attarUpa tri., [AptarUpa], pUrNa svarUpa vAlA, kisI dharma- prati apanI cetanA, apanI svayaM kI cetanA, apane dvArA vizeSa se samanvita svarUpa vAlA - attarUpAya paribhAsAya, prakalpita cetanA - atthi, bhikkhave, attabhAvapaTilAbho, yasmi paripuNNAya, dI. ni. 3.59. attabhAvapaTilAbhe attasaJcetanA kamati no parasaJcetanA, a. attalAbha pu., tatpu. sa. [AtmalAbha], janma, janma kI prApti, / ni. 1(2).184; dI. ni. 3.184. punarjanma meM prApta navIna astitva athavA zarIra - attasaJata tri., [AtmasaMyata], apane Upara saMyama athavA uddhajamaviyogattalAbhatittisamiddhisu pAtubhA- vaccayAbhAva, abhi. niyantraNa rakhane vAlA - seyyo so mani attasaJato. sa. pa. 1168; sarUpakathane ceva attalAbhe ca sattiyaM, sadda. 3.881; ni. 1(1).126; tula. saJatatta. For Private and Personal Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra attasaJJA attasajJA strI0 [AtmasaMjJA], ajJAna ke kAraNa dharmoM meM anityatA kI anupazyanA na hone ke kAraNa dharmoM ko AtmA ke rUpa meM jAnanA yA dekhanA, vAstavika sattA ke viSaya meM mithyA dhAraNA aniccasa- dukkhasaasamanupassanalakkhaNA attasajJA neti. 25. attasanniyyAtana napuM [AtmasanniryAtana] apane ko pUrI taraha se lagA denA yA samarpita kara denA, AtmaparityAga - tattha attasanniyyAtanaM nAma ajjAdi katvA ahaM attAnaM buddhassa niyyAdemi, dhammassa saGghassAti evaM buddhAdInaM attaparivyajanaM dI. ni. a. 1.187 ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1 (1). 141, tula. attaniyyAtana. attasannissita tri.. [Atmasammizrita] apane se sambandhita apane para Azrita attasannissitA atitha tathaiva paranissitA, utsa. vi. 483 vilo. paranissita. attasama tri. [Atmasama], apane samAna, apane jaisA, atyanta ghaniSTha sAthI, jo apane jaisA priya honatthi attasamaM pemaM sa.ni. 1 (1). 8; tatuttaraM attasamoMpi hoti, jA0 aTTha. 1.349; attanA same ninnAnAkaraNepi puggaleti, jA. anu. 3.89. attasamAnatA strI. [AtmasamAnatA] apane se samAnatA, apanA hI jaisA mAnanA attasamAnatAya tesu virodhaM vinento f. 31.2.192. attasamudvAna tri.. [AtmasamutthAna] apane se utpanna, apane bhItara se Upara uThakara Ane vAlA sallaM attasamudvAnaM bhavanettippabhAvita theragA. 767. attasampatti strI0 [Atmasampatti], apanI sampatti, nijI dhana-daulata attasampattinigUhana lakkhaNatA attasampattiggahaNalakkhaNatA vA veditabbA, dha. sa. aTTha " - www.kobatirth.org = 132 401. attasampadA tri.. [AtmasampadA ] apane Apa meM paripUrNatA citta kI sampUrNatA ariyarasa advahnikassa maggassa uppAdAya evaM pubbaGgama yadidaM - attasampadA sa. ni. 3 (1).28. attasambhava tri. [Atmasambhava], apane se utpanna, apanA svayaM kA astitva, AtmabhAva - attanAhi kataM pApaM, attajaM attasambhavaM dha. pa. 161 taM viditvA mahamattasambhava, theragA. 260, attasambhavaM attani sambhUtaM attAyattaM ... theragA. aDa. 1.409; abhindi kavacamivatta- sambhavanti, udA. 143. attasambhUtatra [AtmasambhUta] apane Apa se utpanna, apane se utpanna, apane vyaktitva ke andara meM uditasnehajA attasambhUtA nigrodhasseva khandhajA, su. ni. 274. ww attahetu attasammApaNidhAna napuM. apanA kiyA huA samyak saMkalpa, apane dvArA kiyA gayA pakkA zubha irAdA attasammApaNidhAnaM sIlAnaM padadvAn neti 26: attasammApaNidhAnaM hiriyA ca vipassanAya ca sAdhAraNaM padadvAnaM, neti. 42. attasammApaNidhi strI, uparivata patirUpadesavAso ca.. attasammApaNidhi ca etaM maGgalamuttamaM su. ni. 283: ika kacco attAnaM dussIla sIle patidvApeti, assaddha saddhAsampadAya, patidvApeti, ayaM vuccati atasammApaNidhI ti su. ni. aDa. 2.15. " attasaraNa tri. ba. sa. [AtmazaraNa] apane liye svayaM apane ko zaraNasthala banAne vAlA, dUsare kA Azraya na lene vAlA - attadIpA, bhikkhave, viharatha attasaraNA anajJasaraNA, dI. ni. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 3.42. attasArasAra pu0, AtmasAra nAmaka tathAkathita sAra-tattva nirayaloko asAro nissAro sArApagato ... attasArasArena vA niccena vA mahAni. 303. attasineha pu.. [Atmasneha]. svArthaparatA, apane se sneha, svArthI manovRtti - yasmA santAso attasinehena hoti, attasineho ca taNhAlepo su. ni. aDa. 1.100. attasukha napuM tatpu. sa. [Atmasukha] apanA sukha, apane dvArA anubhUta sukha attasukharasa hetu jA. a. 1.348; na paNDitA atasukhassa hetu pApAni kammAni samAcaranti jA. " aTTha. 6.204. " atta-sujJatA strI atta-sujJa kA bhAva [AtmazUnyatA ]. tIna zUnyatAoM meM se eka, kisI bhI vastu meM AtmA jaise dharma kA na pAyA jAnA, AtmA ke svabhAva kI kese zUnyatA tAva attasuJatA attaniya suJJatA, nivyabhAvasujJatAti tisso suJJatA honti vibha. aDDa. 247, attasuddhi strI tatpu sa [Atmazuddhi] apanI zuddhi, Atmazuddhi - attasuddhiabhilAsena sIlabbataparAmAsadiTThi gaNhApenti, udA. aDa. 287. attahita napuM. [Atmahita] apanA hita apanA kalyANaattahitAya paTipanno hoti no parahitAya dI. ni. 3.185; attahitaparahitasabbalokaubhayahitameva cintayamAno cinteti, a. ni. 1 (2).207. attahetu a. [Atmahetu] svayaM apane liye apanI bhalAI ke liye - na attahetu na parassa hetu, dha. pa. 84; attahetu parahetu, dhana hetu ca yo naro. su. ni. 122; iti atahetu vA parahetu vA bhAsitA hoti., a. ni. 1 (1).151. *** - Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir attANa/atANa 133 attAyanatA attANa/atANa 1. tri., ba. sa., [atrANa]. vaha, jisake attAnugatamevAti dassento .... pe. va. aTTha. 91, pAThA. liye koI zaraNa sthala, koI Azraya athavA koI bhI sahArA atthAnugata. yA surakSA-sAdhana na ho, besahArA - hati niccamattANo, attAnudiTThi strI., karma. sa. [AtmAnuSTi], 'nitya, zAzvata theragA. 449; attANo loko anabhissaroti, ma. ni. 2.265; AtmA hai', isa prakAra kI mithyA avadhAraNA, apane astitva 3. paTi. ma. 115; atANomhi asaraNo, jA. aTTha. 1.210; ... ke svarUpa ke viSaya meM bhramAtmaka jJAna, satkAya-dRSTi - attANA asaraNA asaraNIbhUtA ..., mi. pa. 149; 2. napuM.. attAnudihi~ Uhacca, su. ni. 1125; attAnudiSTiM UhaccAti karma. sa., arakSaNa, asurakSA - devesupi attANaM, nibbAnasukhA sakkAyadilui uddharitvA, su. ni. aTTha. 2.294; attAnudiTThiyA paraM natthi, therIgA. 478; - to a., pa. vi., pratirU. nipA., pahAnAya anattasA bhAvetabbA, a. ni. 2(2).146; [atrANataH], azaraNa rUpa meM, asurakSita rUpa meM - ... attAnudiTThIti attAnaM anugatA vIsativatthukA sakkAyadiddhi, atANato aleNato asaraNato.... mahAni. 38; atANato a. ni. aTTha. 3.145; - sutta napuM.. sa. ni. ke diTThi-vagga .... upAsitabba, mi. pa. 392. kA sAtavAM sutta, sa. ni. 2(1).170-171. attAdAna napuM, atta + AdAna, [AtmAdAna], apanI icchA attAnupekkhI tri., atta + anupekkhI, [AtmAnupekSI], apanI se kisI bhikSu dvArA saMgha ke samakSa adhikaraNa-viSaya ko svayaM upekSA na karane vAlA, apane Apa para niyantraNa rakhane vAlA, prastuta karanA - attAdAnaM AdAtukAmena, bhante, bhikkhunA apane kRta evaM akRta ko ThIka se jAnane vAlA- attAnupekkhI katamaGgasamannAgataM attAdAnaM AdAtabbanti, cULava. 407; ca hoti, no parAnupekkhI, a. ni. 2(1).124; attAnupekkhIti ... yaM adhikaraNaM attanA Adiyati, taM attAdAnanti vuccati, attanova katAkataM jAnanavasena attAnaM anupekkhitA, a. ni. cULava. aTTha. 124; - vagga pu., vi. pi. ke upAlipaJcaka aTTha. 3.44. ke pAMcaveM adhyAya kA zIrSaka, pari. 351-358; - Ti. saMgha attAnuyoga/attAnuyogI 1.pu., [AtmAnuyoga], apane kI zuddhi ke liye bhikSu svayaM se sambaddha adhikaraNa-viSaya ko / prati lagAva; 2. tri., [AtmAnuyogina], apane para mana kI saMgha ke samakSa prastuta karatA hai| isI ko vinaya (prAtimokSa- ekAgratA rakhane vAlA, apane para mana ko lagA dene vAlA vidhAna) meM 'attAdAna' kahA gayA hai| bhagavAn buddha ne pAMca - atthaM hitvA piyaggAhI, pihetattAnuyoginaM, dha. pa. 209; paristhitiyoM meM hI 'attAdAna' ke liye anumodana diyA hai, ..... pacchA ye attAnuyoga anuyuttA sIlAdIni sampAdetvA draSTa. cULava. 408-409; tula. pari. 354-355. .... sakkAraM labhanti, dha. pa. aTTha. 2.160. attAdhipateyya tri., atta + Adhipateyya, [AtmAdhipatya], attAnurakkhI tri., [AtmAnurakSina], apanI rakSA yA dekhabhAla ka. apane ko apanA svayaM kA svAmI banAne vAlA, apanI svayaM karane vAlA - attAnurakkhI bhava mA aDavhi, jA. aTTha. Antarika cetanA se niyantrita hokara pApa na karane vAlA, 4.261. svayaM ke niyantraNa meM rahane vAlA - attAdhipateyyA hirI, jA. attAnuvAda pu., tatpu. sa., [AtmAnuvAda]. Atma-nindA, aTTha. 1.134, kha. bhAva., napu., apanI AdhipatyatA, apanA Atma-pazcAttApa; - bhaya napuM., AtmanindA kA bhaya, apanI prabhutva - ... attAdhipateyyaM, lokAdhipateyyaM, dhammAdhipateyyaM nindA hone kA bhaya - cattArimAni, bhikkhave, bhayAni, .... ..., dI. ni. 3.176; attAnaM adhipattiM, jeTTakaM katvA pApassa attAnuvAdabhayaM, parAnuvAdabhayaM daNDabhayaM duggatibhayaM, a. ni. akaraNaM attAdhipateyyaM nAma, dI. ni. aTTha. 3.170; idaM 1(2).139; attAnuvAdabhayaM, parAnuvAdabhayaM, daNDabhayaM, duggatibhayaM vuccati, bhikkhave, attAdhipateyyaM, a. ni. 1(1).172. imAni cattAri bhayAni, vibha. 440; attAnuvAdabhayAdikassa attAdhIna tri., tatpu. sa., [AtmAdhIna], ka. svatantra, kevala .... jA. aTTha. 3.211. apane hI adhIna, aparAdhIna - attAdhIno aparAdhIno bhujisso, attAyatta tri., tatpu. sa., [AtmAyatta], svayaM apane Upara yenakAmaMgamo, dI. ni. 1.64; ma. ni. 1.348; kha. adhIna nirbhara, anya para nirbhara na rahane vAlA - attasambhavaM attani rahane vAlA, adhInastha, vazavartI - ... anugAmikaM attAdhInaM sambhUtaM attAyattaM issarAdivasena aparAyattaM, theragA. aTTha. rAjAdInaM asAdhAraNaM, su. ni. aTTha. 2.40. 1.409. attAnugata tri., [AtmAnugata], apane se sambaddha, apane attAyanatA strI., bhAva. [atrANatA], surakSA athavA sahAyatA sAtha jur3A huA, apanA - tayidaM nAmaM tadA mayha na de sakane vAlI avasthA - attAyanatAya ceva For Private and Personal Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra attALahidhAtusena alabdhanepyakhematAya ca atANato, mahAni, aDa. 132, pAThA. atAyanatA. attALahidhAtusena (vihAra) pu.. zrIlaGkA meM eka vihAra kA nAma aTTALahidhAtuseno ca kassipiDikapubbako, cU. vaM. www.kobatirth.org 38.49. atticchA strI0 tatpu0 sa0 [AtmecchA], apane liye icchA athavA apanI icchA - nAmamhAtticchattho, ka. vyA. 439. attukkaMsaka kra. [AtmotkarSaka] apanI prazaMsA karane vAlA, apane ko bar3ha-car3hakara batAne vAlA ye kho keci samaNA vA brAhmaNA vA attukkasakA paravambhI, ma. ni. 1.24; attappasaMsakoti attAnaM pasaMsanasIlo attukkaMsako poso, jA. aDa. 2.126. attukkaMsanA strI, tatpu0 sa0 [AtmotkarSaNA ], apanI prazaMsA, apane ko bar3ha-car3hakara batAnA ayaJca micchAdiTTi ariyAnaM paccanIkatA attukkaMsanA, paravambhanA, ma. ni. 2.72. evaM anukkaMsanaparabambhanAdIhi upakkilituM vA hInaM visuddhi. 1.14 nakamyatA strI AtmaprazaMsA karane kI icchA yA kAmanA, apane ko sabase Upara samajhane kA ghamaNDa saddhammabahumAnena nAtukkaMsanakamyatA, khu. pA. a. 2. namAna pu.. AtmaprazaMsA meM vidyamAna, ahaGkAra - duvidhena mAno atukkaMsanamAno paravammanamAno mahAni. 56; atukkaMsanamAnoti attAnaM upari upanamAno mahAni, aDa. - ... - 134 162. attujJA strI, atta + uJJA [AtmAvajJA], apanA tiraskAra, apanA avamUlyana, apane ko hIna yA tuccha mAnanA yo evarUpo omAno omaJJanA anujJA... ayaM yuccati hInohamasmIti mAno, vibha. 406; atuJJati attAnaM hInaM katvA jAnanA, vibha0 aTTha. 458. *** attusa tri. ba. sa. kevala apane uddezya ko dhyAna meM rakhane vAlA, kevala apane hI liye, (kri. vi.), apane kAma meM Ane vAlA anusanti attano atthAya pArA. 229; gavhaM esAti evaM attA uddeso assAti atuhesA, taM anudesa pArA. aDa. 2. 139 - sika tri. [Atmoddezyaka], apane ko uddezya meM rakhakara kiyA gayA kArya tena samayena... bhikkhU ... kuTiyo kArApenti assAmikAyo, anudesikAyo pArA. 224 anudesikAyoti attAnaM uhissa attano atthAya AraddhAyoti pArA. aTTha. 2.134. attupakkama napuM,, karma, sa., svayaM apane dvArA athavA apane kAraNa utpanna kiyA gayA (duHkha) - attUpakkamaM dukkhaM, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir attha mahAni. 13; yaM pana attanAva attAnaM vardhantassa acelakayatAdivasena ... kodhavasena abhuJjantassa ubbandhantarasa ca dukkhaM hoti, idaM attUpakkamUlakaM dukkhaM, mahAni. a. 56. attupaladdhi strI. [Atmopalabdhi] paramArtha-dharma ke rUpa meM AtmA-viSayaka vicAra yathArtha-dharma ke rUpa meM AtmA kI upalabdhi - attupaladdhiM na pajahanti, ma. ni. aTTha. ( mU0pa.) 1(1),324. attUpaghAta pu0, atta + upaghAta kA tatpu0 [AtmopadhAta], svayaM apanI hAni, apanA ahita, apanA vinAza majjapAnasaMyamena attUpaghAtaJca vivajjetyA... khu. pA. aTTha. 126. For Private and Personal Use Only gAthA attUpanAyika tri. apane citta meM kuzala dharmo ko lAne vAlA, kuzala dharmoM taka svayaM ko le jAne vAlA, AtmA se sambandhita, svayaM se sambandhita, Atma-viSayaka attUpanAyikA, theragA. nidAnagAthA 1 imA anupanAyikA catasso gAthA abhAsi, su0 ni0 aTTha 1.214; uttarimanussadhammaM anupanAyikaM pArA 110: anupanAyikanti te vA kusale dhamme attani upaneti attAnaM vA tesu kusalesu dhammesu upaneti pArA 112: Ti. apane meM kuzala dharmoM kA saMgraha karane vAlA athavA kuzala dharmoM ko apane meM le Ane vAlA hI yahAM attUpanAyika hai| apane meM bhAvanA karane yogya ahiMsA, zIla Adi kuzala dharma bhI attUpanAyika haiM. U attUpama tri. [Atmopama] apane samAna apane ko udAharaNa banAne vAlA, Atmahita ko hI socane vAlA attUpamA hi te sattA attA hi paramo thiyo, a. ni. 2 (2). 235. atteyya pu. [Atreya] atri ke eka vaMzaja kA vaMzopAdhigata nAma, ka. vyA. 348, tula. pANini 4.1.122. attha ( yAcane) ka [artha] yAcanA karanA, mAMganA attha pattha yAcanAyaM, sadda. 2.541; tula0 mo. dhA. 497; dhA0 maM0 815. - attha' a sthAnasUcaka nipA. [ atra] sannikaTavartI sthala evaM sandarbha kA saGketaka, yahAM, isa viSaya meM, isa sandarbha meM, isa sthAna meM, isa silasile meM ihepAtra tu etthAttha abhi pa. 1161, vyu. ke liye draSTa, ka. vyA. 231, 274, yatra-tatra ettha tathA tattha ke apa. ke rUpa meM bhI prayukta etadeva khvettha, a. ni. 3(1). 223, draSTa. atra ke anta.. attha pu. / napuM. [artha] aTTha meM vividha vyutpattiyAM, ka. ara se vyu atyo... saMkhepato hetuphalaM taMhi hetuvasena - - - Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir attha 135 atthakaraNa araNIyaM gantaba ... tasmA atthoti vuccati, vibha. aTTa padaM mahantaM atthaM dIpeti, dha. pa. aTTa, 1.130; 2.ga. pu., 365; kha. asa se vyu. - satthaM vatthaM, attho, ka. vyA. 662; dhamma arthAt vyAvahArika AcaraNa ke vipa. ke rUpa meM dharma napuM. meM atisImita prayoga - kiM kiccaM atthaM jA. aTTha. kA saiddhAntika artha yA abhiprAya - atthanti bhAsitatthaM, 3.476; zA. a. 1.ka. tAtparya, kisI zabda kA mUla dhammanti pALidhamma, su. ni. aTTha. 2.61; atthamaAyAti abhiprAya - payojane saddAbhidheyye vuddhiyaM dhane vatthumhi kAraNe pALiatthamaAya, dhammamaAyAti pALimaAya, su. ni. nAse hite, abhi. pa. 785; tattha appamAdoti padaM mahantaM atthaM aTTha. 2.296. dIpeti, dha. pa. aTTha. 1.130; 1.kha. pu., kisI viziSTa zabda, attha' pu., [asta, asyante sUryakiraNA yatra as + kta, vAkya, kathana athavA anuccheda ke yathArtha abhiprAya ke 1. zA. a. pazcimI parvata athavA vaha sthAna, jahAM sUrya DUba spaSTIkaraNa hetu prAyaH ti attho', rUpa meM zabda athavA vAkya jAtA hai yA asta ho jAtA hai - maMdAro paraselottho, abhi. ke anta meM prayukta, aTTha, meM 'iti attho' ke anta. Ae vacana pa. 6063; attho ... pacchimapabbate, abhi. pa. 785; ka. meM vyAkhyeya aMza kI suspaSTa vyAkhyA tathA nairuktika adhikatara granthoM meM eti, gacchati jaise kri. rU. ke sAtha dvi. nirvacana jaise nae tathya rahate haiM - yadime sakyAti yaM ime vi. meM 'atyaM' rUpa meM hI prayukta - pabhaGkaro yattha ca atthameti, sakyA na brAhmaNe sakkaronti ... .taM tesaM ... sab na yuttaM, a. ni. 1(2).58; ... atthaGgate sUriye otarantAnaM andhakAro nAnulomanti attho, dI. ni. aTTha. 1.207; tattha kusalUpadeseti ahosi, jA. aTTha. 3.383; kha. lA. a. vinAza, upazamana, kusalAnaM upadese, paccekabuddhAnaM ovadeti attho, jA. aTTha. nirodha, abhAva, nAstittva, nirvANa - attho ... nAse hite 1.449; 1.ga. pu., prayojana, uddezya, abhIpsita, phala, lakSya pacchimapabbate, abhi. pa. 785; atthaM adassane, abhi. pa. - atthaM sameccAti atthaM... pApuNitvA, sa. ni. aTTha. 1.156; ____1154; atthaM paletIti ... parinibbAyati, cULani. 98; ... tassa ... attho paripUratIti, jA. aTTha. 3.121; attho bhatiyA atthaGgatassa anupAdisesAya nibbAnadhAtuyA parinibutassa na vijjati, su. ni. 25; ko attho supitena vo, su. ni. .... cULani. 99; atthaM gacchantIti ... atthaM vinAsaM 333; 1.gha. pu., kalyANa, lAbha, hita, samRddhi, sarvottama, natthabhAvaM gacchantIti attho, dha. pa. aTTha. 2.188. bhalAI - atthaM jahissati, jA. aTTha. 3.288; yattha labhetha attha napuM., [astra, as + STrana], pheMka kara calAyA jAne atthaM, jA. aTTha. 3.177; atthaM vindati paNDito, jA. aTTha. vAlA hathiyAra, astra, vaha Ayudha, jisakA prakSepaNa hotA ho, 5.116; ... atthaM vindati, vuddhiM pApuNAti, jA. aTTha. 5.117- kevala sa. pa. meM issatthaka Adi rUpoM meM prApta tathA vahIM 18; atthAya vata me buddho, su. ni. 193; 1.Ga. pu., bAta, draSTa.. vastu, padArtha, prazna meM AyA huA viSaya, vivAdaviSaya, attha [stha], kri. rU. as, varta., ma. pu., ba. va. 'atthi ke avasara, kAma, vyApAra, kAraNa - imamatthaM dhaniyo abhAsatha, anta. draSTa.. su. ni. 30; pucchAmi taM, kassapa, etamatthaM, mahAva. 41; atha attha tri., [Artha], kisI vastu, padArtha athavA dhana se kho te bhikkhU bhagavato etamatthaM Arocesu, mahAva. 60; 1.ca. sambandha rakhane vAlA, artha se sambandhita, artha para Azrita, pu., dhana, samRddhi, sampadA, sukhada bhautika vastu - atthA nu dhanI, samRddha, nipuNa, dakSa - kiM kiccamatthaM idhamatthi tumha, te sampacurA na santi, sa. ni. 1(1).131; sadda. 1.71; 1.cha. jA. aTTha. 3.476. pu., jaTila mAmalA, Avazyaka kAma, ulajhA huA prazna - atthakathA tri., Sa. tatpu. [arthakathA], arthayukta kathana, yo ca atthesu jAtesu, sahAyo hoti so sakhA, dI. ni. 3. uddezya yukta bAtacIta, vyAkhyA - atyantaro atthakathaM nisAmayi, 139; atthesu jAtesUti tathArUpesu kiccesu samuppannesu. dI. dI. ni. 3.118; atthantaroti ... atthayuttaM kathaM nisAmayi, ni. aTTha. 3.118; kassa tvaM, mahArAja, aTuM dhAreyyAsi, mi. dI. ni. aTTha. 3.104. pa. 46, pAThA. aTuM; 2.lA. a. ka. pu., vyaJjana athavA atthakara tri., [arthakara], hitakAraka, upayogI, uddezya vistRta vyAkhyAna kA vipa., saMkSipta yA sAragarbhita kathana- prApti meM sahAyaka, sa. u. pa. ke rUpa meM draSTa.. ... atthaM yeva me brUhi, attheneva me attho, kiM kAhasi vyaJjanaM atthakaraNa napuM., attha + karaNa, hitasAdhana, bhalAI yA sevA bahu, mahAva. 45; 2.kha. pu., satya evaM yathArtha se bharI bAta yA karanA - yaJcetaM sAmikassa atthakaraNaM nAma, jA. aTTha.7. tathya - mantA atthaM ca bhAsati, su. ni. 159; tattha appamAdoti 182; - Nika tri., arthasiddhi athavA kArya karane meM nipuNa, For Private and Personal Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra atthakavi kisI lakSya kI prApti meM kuzala - eko puriso atthakaraNiko mi. pa. 246. ... atthakavi pu0, attha' + kavi [ arthakavi], nItiparaka kavitA kA racayitA kavi, kisI eka uddezya se yukta kavitA ko racane vAlA kavi - cattAro me, bhikkhave, kavI, cintAkavi, sutakavi, atthakavi, paTibhAnakavi... a. ni. 1 (2). 264; yo eka atthaM nissAya karoti, ayaM atthakavi nAma, a. ni. aTTha. 2.387. www.kobatirth.org atthakAma tri. ba. sa. [ arthakAma] hita. kalyANa evaM yogakSema kI kAmanA karane vAlA, zubhacintaka, hitecchIatthakAmassa gilAnupaTTAkassa... nAvikattA hoti. mahAva, 394 bahujanassa atthakAmo ahosi hitakAmo phAsukAmo... dI. ni. 3.123... kocideva puriso uppajjeyya atthakAmo hitakAmo yogakkhemakAmo, ma. ni. 1.167; sadevakassa lokarasa atthameva kAmetIti atthakAmo udA. aTTha. 166, tula, attakAma, attatthakAma, attatthiya tA strI. bhAva. [AtmakAmatA ]. hitakAmatA hita karane kI manodazA atthasahitenAti atthakAmatAya hitakAmatAya upetena dI. ni. aTTha. 3. 193 vagga pu. jAtaka saMgraha ke eka khaNDa - vizeSa kA nAma, jA. aTTha 1.230-253. atthakAminI strI0 [arthakAminI], hita karane kI icchA rakhane vAlI hitaiSiNI, bhalA cAhane vAlI devatA atthakAminI, su. ni. 992. atthakAraNa napuM. [ arthakAraNa] lAbha prApti yA svArtha ke kAraNa- atthavasanti atthAnisaMsaM atthakAraNaM, sa0 ni0 a0 1.235; sevati atthakAraNA dI. ni. 3.141. atthakAle sapta. vi. pratirU nipA. [ arthakAle] AvazyakatA ke samaya meM, jarUrata A par3ane para kisI prayojana - vizeSa ke utpanna hone para atyakAleti kassacideva atthassa kAraNassa uppannakAle, jA. aDa. 4.69. atyakittva napuM, karma. sa. [ arthakRtya]. sArthaka kArya, uddezyapUrNa kAma, kartavya karma atthenAti atyakiccena vi. va. a. 121; tula0, kiM kiccamatthaM idhamatthi tumha, jA. aTTha. 3.476. *** 136 atthakusala kri sapta tatpu, [ arthakuzala]. ka. apane kalyANa- sAdhana meM pravINa, dakSa, kuzala karaNIyaM atyakurAlen su. ni. 143 yo attAnaM sammA payojeti pAtimokkhasaMvaraM indriyasaMvara.... prereti yo vA pAtimokkhasaMvaraM sampajajJaJca sogheti, ayampi atthakusalo....su. ni. *** ... atthaGgama / atthaGgamana aTTha. 1.158; seTThino putto jAtiyA sattavasso paJJavA atthakusalo, jA, aDa. 1.350; kha. tripiTaka ke vacanoM kA artha karane meM kuzala vyAkhyA meM pravINa bhikkhu atthakusalo ca hoti. dhammakusalo. ca vyaJjanakuzalo cha niruttikusalo ca pubbAparakusalo ca, a. ni. 2 ( 1 ). 186 ayaM - duccati atthakusalo dhammakusalo netti. 19. atthakkhAyI tri. attha' + akkhAyI, [arthAkhyAyI] hita evaM kalyANa ko batalAne vAlA acchA mitra hitakAraka bAta kahane vAlA sAthI kalyANamitra- atthakkhAyI mitto suhado veditabbo, dI. ni. 3.142; atthakkhAyI ca yo mitto, dI. ni. 3.143; atthakkhAyI ca yA nArI, apa. 2.265. atthagata / atthaMgata tri., [ astaGgata], naSTa ho cukA, adRzya ho cukA, DUba cukA (sUrya Adi) sUriyopi atthaGgato, andhakAro jAto jA. aDa. 1.284 atyante sUriyeti pAci. 79; pe. va. aTTha. 47; ... vidhUpitA atthagatA na santi, su. ni. 476, 479; atthagatAti atyaGgatA, su. ni. aTTa. 2.123; rAjadhItApi atthaGgate, suriye jA. aDa. 5.87; kha. lA. a. adRzya ho cukA, samApta ho cukA, vinaSTaatthaGgato so na pramANameti itivu, 43 ... inamhi loke vinItA honti paTivinItA santA... atyatA vibha. 219 1 - taM napuM. bhAva. atthaMgata se vyu [ astaGgatatva] vilupta, adRzya athavA vinaSTa ho jAne kI avasthA tesa niruddhattA atyaGgatattA... khu. pA. aDa. 148 sikkhApada napuM., karma, sa., 22veM pAcittiya kA zIrSaka, pAci. 78-80; Ti. sUryAsta ke uparAnta bhI bhikSuNiyoM ko zikSApada pradAna karane vAle bhikSu ko lagane vAle eka pAcittiya aparAdha ko atthaGgatasikkhApada kahA gayA hai. atthagavesaka tri., atthara + gavesaka [arthagaveSaka ], artha yA tAtparya kI khoja karane vAlA, kisI zabda, kathana athavA vacana ke artha ko khojane vAlA tumhe pana no atthagavesakA vyaJjana gavesakA gacchatha ma. ni. aDa. 3.442 (ro.). atthagahaNa napuM., atthara + gahaNa [ arthagrahaNa ], artha kI samajha yA jJAna-vijUnaM atthagahaNe kosallUppAdanatthaM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - For Private and Personal Use Only sadda. 2.318. atthaGga pu0, attha + ga [ astaGgama], samApti, nirodha, vinAza - uppAde dAruNe visvA, sAsanatthAGgasUcake, apa. 2.121. atthaGgama / atthaGgamana pu0, [ astagamana ], ka. zA. a. DUba jAnA, adRzya ho jAnA, naSTa ho jAnA okkamananti atyaGgamanaM dI. ni. aDa. 1.84 te yAva sUriyatyaGgamanA Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 137 atthaMgamita atthaTa/atthata gantvA, jA. aTTha. 1.109; ... sopi yAva sUriyatthaGgamanA atthacchAyAkAre nAti paramatthadhammassa chAyAkArena jAlameva mocento .... jA. aTTha. 1.206; kha. lA. a. paTibhAgAkArena, abhi. dha. vi. 221. nirodha, upazama, vinAza - ... dukkhadomanassAnaM atthaGgamAya, atthaccheka tri., tatpu. sa. [arthacheka], arthakuzala, lAbhakAraka a. ni. 2(2).32; yo ApadhAtuyA ... nirodho vUpasamo athavA hitakAraka, zubha ke nirNaya meM catura, buddhimAna - atthaGgamo, sa. ni. 1(2).159. atthakusalena atthachekenAti, khu. pA. aTTha. 191. atthaMgamita tri., attha + gamita [astaGgamita], asta kara / atthajAta' tri., attha + jAta ba. sa., vaha, jise kucha kAma diyA gayA, kSINa kara diyA gayA, DUba cukA - sUriyo athavA AvazyakatA A gaI ho, jarUratamanda, arthI, dIna - atthaGgato, jA. aTTha. 5.368; suriyo atthaGgato, cando uggato, kiM mittaM atthajAtassa, sa. ni. 1(1).42; atthajAtassAti jA. aTTha. 5.471. uppannakiccassa. sa. ni. aTTha. 1.84; sabbe sattA atthajAtA, atthacara tri., attha + cara [arthacara], paricAraka, upayogI, sa. ni. 1(1).261; atthajAtAti kiccajAtA, sa. ni. aTTha. pUrNatayA anurakta, hitakara, sevArata - mahAjanassatthacarodha 1.301. paNDito, mahAva. 484; naruttamaM atthacaraM narAnaM, sa. ni. atthajAta napuM. [arthajAta], vizeSa prakAra kA dhana, upakaraNa 1(1).27; - ka tri., uparivat - evarUpena kira, bho, puriso athavA vastueM, artha se paripUrNa - kena vA atthajAtena, attAnaM atthacarakena .... dI. ni. 1.93; kosalarao atthacarakaM parimocayi, jA. aTTha. 6.294. amaccaM Arabbha kathesi, jA. aTTha. 4.175. atthajApika tri., atthaH + jApika, vastuoM athavA kAryoM atthacariyA strI., atthaH + cariyA [arthacaryA], hitakArI para Adhipatya rakhane vAlA, saMpatti jItane vAlA, dhana-saMpatti vyavahAra, mitratApUrNa vyavahAra, sahAyatApUrNa dRSTikoNa, mitratA utpanna karane vAlA, phala vipAka Adi arthoM ko sakriya bharI manovRtti, hitasAdhaka kAma - dAnena ... atthacariyAya karane vAlA - katamA atthajApikA paJaA, vibha. 369; samAnattatAya, dI. ni. 3.114; pratto pita carati atthacariyaM, attano attano bhUmipariyApannaM vipAkasaGghAtaM atthaM jApati jA. aThTha. 4.262. janeti pavattetIti atthajApikA, vibha. aTTha. 386. atthacArikA atthacaraka kA strI.. [arthacArikA], sahAyikA, atthajAla pu., brahmajAlasutta (dI.ni.1) ke aneka anya nAmoM sevikA, kalyANakAriNI strI - ... attano atthacArika meM se eka - atthajAlantipi... dhammajAlantipi ... brahmajAlaM dhAtiM Aha, jA. aTTha. 4.34; atthacArikAya dAsiyA adAsi. .... divijAlantipi .... dI. ni. 1.41; yasmA imasmi jA. aTTha. 6.214 dhammapariyAye idhatthopi paratthopi vibhatto, tasmAtiha tvaM imaM atthacintaka tri., [arthacintaka], ucita aura anucita para dhammapariyAyaM atthajAla ntipi naM dhArehi, dI. ni. aTTha. vicAra karane vAlA, hita-cintaka, paNDita, nipuNa, buddhimAna 1.109. - ... nipuNA catthacintakA, jA. aTTha.5.369; dhIrA nipakA atthajotaka tri., [arthadyotaka], artha ko prakAzita karane nipuNA atthacintakA, vibha. 499. vAlA, vastu ko ucita sthAna para vinyasta karane vAlA - atthacintAvasAnuga tri., hitacintana meM lagA huA - atthajotako dhammo, jA. aTTha. 5.225; vilo. bhAsitattho. atthacintAvasAnugA, theragA. 926; atthacintA - atthajjhogAhana napuM, attha + ajjhogAhana, Sa. tatpu. sa. vasAnagAti hitacintAvasAnugA hitacintAvasikA, theragA. [arthAdhyavagAhana], artha sambandhI gambhIra anucintana - imassa aTTha. 2.298. suttassa atthajjhogAhaNaM dassetuM .... khu. pA. aTTha. 127. atthaccaya pu., tatpu. sa. [arthAtyaya], dhana kA vinAza, saMpatti attha tri., attha + JA se vyu. [arthajJa], artha kA jJAtA, kI hAni - atthaccaye mA ahu sampamULaho, jA. aTTha. 3.137; ThIka-ThIka artha ko jAnane vAlA - atthaca attasUca, atthaccayeti ... issariye vigate, tade.. dI. ni. 3.199; tassa tasseva bhAsitassa atthaM jAnAtIti atthacchAyA strI., tatpu. sa. [arthachAyA], paramArthadharma kI atthaJjU dI. ni. aTTha. 3.202; atthaJcU ca hoti, dhammazrU chAyA, kisI vAstavika vastu kI chAyA, avAstavika vastu ca, mattasUca, kAlaghU ca, parisaJjU ca, a. ni. 2(1).140. - ... paramatthato avijjamAnApi atthacchAyAkArena atthaTa/ atthata tri., [AstRta, AG + stRi + kta], cittuppAdAnamArammaNabhUtA .... abhi. dha. sa. TI. 60; acchI taraha phailAyA huA, - atthataM hoti kathinaM, For Private and Personal Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atthato 138 atthadhamma mahAva. 331; atti evatthataJceva, mahAva. 353; upariatthatena ajinacammena .... jA. aTTha. 5.403; santhateti ... kappiyattharaNehi atthate, su. ni. aTTha. 2.98; - kathina tri. ba. sa., kaThina-cIvara nAmaka vidhAna pUrA kara cukA vyakti, - atthatakathinAnaM vo, bhikkhave, imAni paJca kappissanti, mahAva. 331, draSTa. kaThina(kathina) ke anta... atthato pa. vi., pratirU. nipA. [arthataH], vAstavika abhiprAya kI dRSTi se, Azaya ke anusAra artha kI dRSTi se - ... AyasmantAnaM atthato ceva nAnaM vyaJjanato ca nAnaM, ma. ni. 3.25; imampi... kAraNaM atthato sampaTiccha..., mi. pa. 118. atthattika pu., samA. dva., sa. [arthatrika]. artha tritaya, tiharA artha - yo imaM atthatika suvibhattaM, sadda. 1.313; - vibhAga pu. sadda. ke 14veM adhyAya kA nAma - vijhUna kosallatthAya kate sahanItippakaraNe atthattivibhAgo, sadda. 1.314. atthattha pu., attha + attha- [arthArtha], ka. upayogI athavA hitakAraka vastu - atthatthamevAnuvicintayanto, jA. aTTha. 7.183; kha. atthatthAya rUpa meM, lAbha athavA hita ke nimitta - yA tattha tassa parisapariyesanA, sA atthatthAya, mi. pa. 246; - paTipucchA/paripucchA strI., [arthArthapratipRcchA], svayaM ke hita athavA kalyANa ke viSaya meM prazna - atthatthaparipucchAsampadA, titthavAsasampadA, ... imAhi sattahi / sampadAhi samannAgato.... jA. aTTha. 4.86; pAThA. attattha0. atthatthikabhAva pu.. [arthArthIbhAva], arthArthI hone kI dazA, hita-kalyANa ko cAhane kI avasthA athavA manovRtti - atthena asthiko tassa atthatthikabhAvassa anurUpa.... su. ni. aTTha. 2.120. atthadassa/atthadasa tri., atthaH + dassa, [arthadarza], hitakAraka bAta ko dekhane athavA samajhane vAlA, apane lie kalyANakAraka athavA zubha ko khojane vAlA - ye paNDitA atthadasA bhavanti, jA. aTTha. 7.150; ... atthadasAti atthadassanasamatthA, tade.; atthadasoti hitAnapassI, su. ni. aTTha. 2.94, samAnA. atthadassI. atthadassimA tri., attha + dassI + mantu, suspaSTa dRSTi vAlA, pratyutpannamati - taM tattha gatimA dhitimA, matimA atthadassimA, jA. aTTha. 7.180, tula. atthadassI. atthadassI' tri., atthadassa se vyu. [arthadarzI], uparivat - tato ca maghavA sakko atthadassI, jA. aTTha. 5.135; paNDitA atthadassinI, jA. aTTha. 6.300; atthadassinanti anAgataM atthaM passantAnaM, jA. aTTha. 3.284; vilo. anatthadassI. atthadassI pu., vya. saM. ka. caudahaveM buddha kA nAma - tattheva maNDakappamhi, atthadassI mahAyaso, bu. vaM. 16; ekasmi kappe piyadassI, atthadassI, dhammadassIti tayo buddhA nibbattiMsa jA. aTTha. 1.48; atthadassI tu bhagavA, sayambhU aparAjito, apa. 1.85, 97, 171; kha. vArANasI ke eka prAcIna rAjA kA nAma - rAmo, bilAratho nAma cittadassI atthadassI, dI. vaM. 3.41; ga. zrIlaGkA ke eka sthavira kA nAma - therena atthadassinA, jA. aTTha. 1.2. atthadIpaka tri., [arthadIpaka], artha ko prakAzita karane vAlA, artha ko spaSTa karane vAlA - niruddhanti atthadIpakApadavatIti, sadda, 1.178. atthadvaya napuM. samA. dva. sa. [arthadvaya], bhinna-bhinna prakAra ke do artha- idha pana ... atthadvaye yujjati, khu. pA. aTTha. 82. atthaddha tri., thaddha kA niSe. [astabdha], ghamaNDa-rahita, ahaMbhAva se mukta, haTha na karane vAlA - atthaddho hoti anatimAnI, dI. ni. 3.34; ma. ni. 1.137; atthaddhoti thaddhamacchariyavirahito, jA. aTTha. 7.181, pAThA. athaddha; - tA strI., bhAva., ahaMkAra rahita cittavRtti, nirahaMkAratA - avitthanatAti ... athaddhatA, dha. sa. aTTha. 194; athaddhatAya anataIso, jA. aTTha. 7.143, pAThA. athaddhatA. atthadhamma pu., dva. sa. [arthadharma], artha aura dharma kA pratisaMvita jJAna - atthadhammassa kovido, jA. aTTha. 3.299; pAThA. atthaM dhammassa; - nirutti strI., samA. dva. sa., [arthadharmanirukti], prathama tIna pratisaMvit jJAna - atthadhammaniruttIsa. paTibhAne tatheva ca apa. 2.212; - Ti. arhatva kI avasthA kI prApti hone para prApta hone vAle cAra prakAra ke viziSTa jJAna pratisaMvit (paTisaMbhidA athavA paTisaMvihita) haiN| ye viziSTa Antarika jJAna, atthapaTisaMbhidA yA arthoM kA suspaSTa jJAna, dhamma-paTi. yA hetuoM, pratyayoM tathA hetu-pratyayasambandhoM kA jJAna, niruttipaTi. yA nirvacanAtmaka vyAkhyAoM kA jJAna tathA paTibhAnapaTi. yA vaha buddhi jisake dvArA prathama tIna pratisaMvit jJAnoM kI prApti kA anubhava hotA hai, draSTa. a. ni. 1(2).185; a. ni. 2(1).105; paTi. ma. 81; 109; - paTisaMvedI tri., [arthadharmapratisaMvedI]. artha evaM dharma kI gambhIra samajha rakhane vAlA - atthadhammappaTisaMvedI hutvA ..., udA. aTTha. 253; - vidU tri., [arthadharmavita], artha evaM dharma ko jAnane vAlA - atthadhammavidUti pALiatthaJceva, pALidhammaJca jAnanto, jA. aTTha. 7.105; - mmAnusatthi/ mmAnusiTThi strI., tatpu. sa., [arthadharmAnuziSTi], artha evaM For Private and Personal Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra atthanaya dharma kI zikSA atyadhammAnusiddhiyA jA. aDDa. 5.52:mmAnusAsaka tri, artha evaM dharma kI zikSA dene vAlA atthadhammAnusAsako amacco ahosi, jA. aTTha. 4. 175; bodhisatto tassa atyadhammAnusAsako ahosi jA. aha 281; jA. aTTha. 3.354. atthanaya pu.. atthara + naya Sa tatpu, sa. [ arthanaya], artha spaSTa karane kI paddhati etassa atthanayo vRtto, ma.ni. aTTha. (mU0pa.) 1(1).31. atthanA strI atha + ana + A [arthanA], anurodha, yAcanA, prArthanA, bhikSA kI yAcanA bhikkhA tu yAcanAtthanA, abhi. pa. 759. - www.kobatirth.org - atthanAnatA strI [arthanAnAtva] arthoM meM antara arthoM kI vividhatA- vinApi atthanAnataM, sadda. 2.340. atthanigamana napuM. [ arthanigamana] tarkavAkya kA upasaMhArAtmaka vacana - ettha ... padayojanAya atthanigamanaM karissAma, ma. ni. aDa. ( mu.pa.) 1(1).59. atthaniSpatti strI. [ arthaniSpatti ] uddezyapUrti phalaprApti, pariNAma kiJci athaniSyati apassanto ma. ni. aDa. 3. 51 (ro.). atthanissita tri., [arthanizrita] artha yA hita se bharA huA, lAbhaprada, hitakAraka, upayogI atthanissitaM kathentenapi jA. a. 3.325; atthasahitanti atyanissitaM dI. ni. aTTha. 2.278. atthantara' tri. ka. artha ke anukUla rahane vAlA, artha ke andara rahane vAlA, artha se saGgati rakhane vAlA atthaJca yo jAnAti bhAsitassa atthaJca atvAna tathA karoti atyantaro nAma sa hoti paNDito, theragA. 374 kha. hita karane meM lagA huA yA parahitAnurAgI citta vAlA atyo parahitaM antare citte yassa so, atthantaro atthakathaM nisAmayi dI. ni. 3.118; draSTa. dI. ni. aTTha. 3.104. atthantara' napuM., karma. sa. [ arthAntara ], dUsarA artha, artha meM bhinnatA tattha atthantaraM atthi, mi. pa. 157; naM atthantaravijJApanatthaJca .... sadda. 1.38, 266. atthapakAsikA strI. tatpu, sa. [ arthaprakAzikA ], artha ko spaSTa karane vAlI atthasandassanIti atthaSpakAsikA, Gl. 31. 5.246. - atthapaccatthika pu.. cha. sa. [ arthapratyarthika ] arthI aura pratyarthI, nyAyAdhikaraNa meM vicAraNIya vivAda meM vAdI aura prativAdI ubho atthapaccatvikA sammukhIbhUtA honti, cULava. 139 atthaparikkhA 204... ubho atthapaJcatdhika saJJapetuM a. ni. 3(2).59: atthapaccatthikAnaM .... jA. aTTha0 5.114, pAThA. attapaccattikAnaM. atthapaJJatti strI, tatpu0 sa0 [arthaprajJapti ], arthaviSayiNI avadhAraNA, arthaviSayaka vicAra.... sammutisaccabhUtA upAdApaJJattisAtA atthapaJJati vRttA abhi. dha. vi. 220. atthapaTivedha pu0, tatpu0 sa0 [arthaprativedha], artha kA gambhIra jJAna, artha kI taha taka jAkara prApta kiyA huA jJAna, bauddhaparamparA meM ullikhita 3 prakAra ke jJAnoM meM sabase gambhIra stara vAlA jJAna, dharma kI dharmatA kA sAkSAtkAra karAne vAlA gambhIra jJAna- satipubbaGgamAya paJJAya atthapaTivedhasamatthatA, ma. ni. aTTha. ( mU0pa.) 1 ( 1 ). 8. atthapaTisaMvedI tri. [ arthapratisaMvedI], artha kA jJAtA, dharma gambhIra evaM sUkSma artha kA jJAtA, buddha vacanoM ke artho kA jJAtA tasmiM dhamme atthapaTisaMvedI ca hoti dhammapaTisaMvedI dI. ni. 3.191; atthapaTisaMvedinoti pALiatthaM jAnantassa, dI. ni. aDa. 3.196: atthappaTisaMvedIti aTThakathaM ANena paTisaMvedI a. ni. aDDa 2.134 ditA strI, pUrva se vyu. bhAva. [ arthapratisaMveditva] artha ke gambhIra Antarika jJAna kI prApti kI avasthA yasmA atyapaTisaMveditAdInaM guNAnaM padaTThAnaM, khu. pA. aTTha. 113. atthapaTisammidA strI, tatpu, sa. [ arthaprati savit]. arhat ke cAra prakAra ke pratisaMvit Antarika jJAnoM meM se prathama, dharma ke pAMca arthoM ke viSaya meM suspaSTa prabhedagata jJAna atthapaTisambhidA sacchikatA a. ni. 1 (2) 185 atyapaTisambhidAti paJcasu atthesu pabhedagataM ANaM. a. ni. aDa. 2.348; atyapaTisambhidAti atthe paTisammidA atyappabhedassa pabhedagataM ANanti atyo vibha. aDa. 365 - patta tri, prathama pratisaMvit-jJAna arthAt artha-pratisaMvit jJAna ko prApta kiyA huA vyakti atyapaTisambhidApatto hoti...... a. ni. 2 (1).105. atthapada napuM tatpu. sa. [ arthapada], tripiTaka meM AyA huA hitakArI vacana, kalyANamaya zabda, gambhIra artha vAlA buddhavacana eka atthapadaM seyyo, dha. pa. 100; ayamAyasmA na ceva gambhIraM atthapadaM udAharati a. ni. 1 (2). 218, yassa padassa attho duvijJeyyo taM gaNThipadaM, yassa adhippAyo suvijJeyyo taM atthapadaM visuddhi mahATI. 2.79. atthaparikkhA strI. tatpu. sa. [ arthaparIkSA] artha ke sambandha meM chAnabIna yA jAMca-par3atAla gahaNena vinA atthaparikkhA nopajAyati saddhammo 532. " - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only *** Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atthapariggahana 140 atthapariggahana napuM.. tatpu. sa. [arthaparigrahaNa], hitakAraka, upayogI athavA zubha kA pUrNatayA grahaNa athavA jJAna, artha (tAtparya) para acchI pakar3a, artha kA pUrNa jJAna - ... citte uppanne cittavaseneva ... atthapariggahaNaM sAtthakasampajanaM ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(1).272.. atthapariccheda pu., Sa. tatpu. sa., [arthapariccheda], artha kI paribhASA, artha kA lakSaNa, artha kA vinizcaya - ... vA atthaparicchedo vA ..., sadda. 2.602. atthaparidIpanA strI., [arthaparidIpana], artha kA pUrNa prakAzana, artha kI vyAkhyA - gahetvAti imassa pana padarasa ayaM atthaparidIpanA, visuddhi. 1.112, pAThA. atthadIpanA. atthapucchana napuM, artha ke viSaya meM prazna, vAstavika mahattva ke viSaya meM prazna - atthapucchanaM padakkhiNakamma, theragA. 36. atthapurekkhAra tri., artha-vyAkhyAna ko uttama rUpa se niSpAdita karane me kuzala, artha-vyAkhyAtAoM meM agragaNya, aTTha. kA svAdhyAya karane vAlA - anApatti atthapurekkhArassa, ..., pArA. 192; atthapurekkhArassAti animittAtiAdInaM padAnaM atthaM kathentassa, aTThakathaM vA sajjhAyaM karontassa, pArA. aTTha. 2.123. atthappabheda pu., tatpu. sa. [arthaprabheda], padArthoM kA vargIkaraNa, arthoM yA tAtparyo meM vibhinnatA -- puppha napuM., vividha artha- rUpI puSpa - ... nAnappakArehi atthappabhedapapphehi ativiya, khu. pA. aTTha. 152; - pucchA strI., arthoM meM vibhinnatAviSayaka prazna - katIti atthappabhedapucchA, su. ni. aTTha. 1.128. atthabaddha tri., [arthabaddha], kisI bAta ko athavA viSaya ko samajhane ke lie atyanta Atura, kisI bAta athavA prayojana vizeSa ke sAtha jur3A huA - sabbe tayi atthabaddhA bhavanti, su.. ni. 384; atthabaddhAti api nu kho imaM pahaM byAkareyya, imaM kaDaM chindeyyAti evaM atthabaddhA bhavanti, su. ni. aTTha. 2.93. atthamaJjaka tri., [arthabhaJjaka], kalyANa athavA hita ko naSTa karane vAlA, hAni pahuMcAne vAlA - idhalokaparalokatthabhaJjakaM akalyANamittasaMsagga, khu. pA. aTTha. 100; paresaM atthabhaJjakaM musAvAdaJca bhAsati, dha. pa. aTTha.2.206. atthabhajanaka uparivat - atthabhaJjanakaDena ati kilesA vuccanti, su. ni. aTTha. 1.94. atthabhUta tri., [arthabhUta], hitakAraka bAta, lAbhadAyaka yA kalyANamaya dharma - atthatthamevAti atthabhUtameva atthaM jA. aTTha. 7.183. attharati atthami tri., [astamita], DUbane kI sthiti vAlA, lagabhaga asta hone vAlA, (sUrya)- parinibbAyi sambuddho, uLurAjAva atthami, bu. vaM. 6.31; asthamIti atthaGgato, keci atthaM gato ti paThanti, bu. vaM. aTTha. 182. atthayutta tri., tatpu. sa., [arthayukta], upayukta, mahattvapUrNa, sArthaka - atthaM abbhantaraM katvA atthayuttaM kathaM nisAmayi, dI. ni. aTTha. 3.104; sahitaM meti maha vacanaM sahitaM siliTTha atthayuttaM kAraNayuttanti attho, ma. ni. aThTha. (ma.pa.) 2.169. atthayutti strI., [arthayukti], kisI bhI bAta kI tArkika saGgati, kathana kI yukti-yuktatA - dissatIti vijAneyya, saddhimevatthayuttiyA, sadda. 1.44; - pucchA strI., [arthayukti pRcchA], tarka-saMgata aura sArthaka prazna, yuktipUrNa kathana ke viSaya meM prazna, tArkikatA ke viSaya meM prazna - tattha kathaM sUti sabbattheva atthayuttipucchA hoti, su. ni. aTTha. 1.199. attha-yojanA strI., Sa. tatpu. sa., [arthayojanA], arthasaGgati, vyAkhyAna, artha kI saGgati kA pradarzana - tatrAyaM bhUtamatthaM katvA saGghapato atthayojanA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).220; ... gAthAdvayassa vattavipariyAyena atthayojanA veditabbA, pe. va. aTTha. 122; pAli granthoM ke katipaya vyAkhyAnoM ke zIrSaka ke rUpa meM bhI prayukta. attharaka pu., [Astaraka], galIcA, bichAvana, cAdara - paTalikAti ghanapuppho uNNAmayattharako, a. ni. aTTha. 2.167; ... cittattharakAdIhi nAnAvaNNehi attharakehi, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.13, pAThA. attharaNehi. attharaNa napuM./pu., [AstaraNa], ka. AcchAdana, phailAva, AstaraNa, bichAvana, or3hane vAlA cAdara - cittakanti vAnavicittaM uNNAmayattharaNaM paTikAti uNNAmayo setattharaNo, dI. ni. aTTha. 1.78; kha, galIcA - ratanapatisibbitamattharaNaM kamA, abhi. pa. 315; pAThA. attharaNaka; - pApuraNa/pAvuraNa [AstaraNa-prAvaraNa], napuM., dvandva sa., galIcA evaM cAdara - .... keci attharaNapAcaraNaM ... denti, mi. pa. 259; ... maJca vA pIThaM vA attharaNapApuraNaM vA paribhuJjitvA .... dha. sa. aTTha. 119; ekattharaNapAvuraNApi tuvamunti, cULava. 22. attharati A +vthara se vyu., varta., pra. pu., e. va., [AstRNAti, AG + stRja AcchAdane krayAdi], bichAtA hai, phailAtA hai, DhakatA hai, AcchAdita karatA hai - saGgho kathinaM attharati, gaNo kathinaM attharati, pari. 333; - nti ba. va. - setuM attharanti, jA. aTTha. 1.198; -- tthata bhU. ka. kR., phailAyA huA, bichAyA huA - ... atthataM hoti kathinaM ..., mahAva. For Private and Personal Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir attharasa 141 atthavicAraNA 331; - rApesi prera., adya0, pra. pu., e. va. - sabbathA 360; atthavavatthAnatoti yathAvuttassa paJcavidhassa atthassa maNDayitvA taM attharApesi tattha so, ma. vaM. 3.20; - rassu vavatthApanavasena, paTi. ma. aTTha. 2.230. anu. ma. pu., e. va., Atmane. - ... attharassu palAsAni, jA. atthavasa napuM, artha, tAtparya athavA abhiprAya kA kAraNa, aTTha. 3.159; - rituM nimi. kR. - kathinaM attharituM ..... viziSTa kAraNa, vizeSa abhiprAya, tArkika AdhAra - kathaJca, mahAva. 331; - ritvA pU. kA. kR. - ... caGkoTake kappAsapicuM bhikkhave, bhikkhu atthavasaM paTicca .... cULava. 342; dasa attharitvA, jA. aTTha. 5.105; - ritabbaM saM. kR. - ... kaThinaM atthavase paTicca, pArA. 22; ime kho, bhikkhave, tayo attharitabba.... mahAva. 331; - rIyati karma. vA., varta, pra. atthavase sampassamAnena, a. ni. 1(1).176. pu., e. va., phailAyA jAtA hai, bichAyA jAtA hai - sakkassa atthavasavagga pu., pari. ke eka varga kA nAma, pari. devarao AsanaM attharIyati, a. ni. aTTha. 3.230(ro.), 411-412. attharasa pu., tatpu. sa. [artharasa], mUla Azaya, artha kA rasa, atthavasika tri., [arthavazika], sahI evaM yathArtha abhiprAya para artha kA vAstavika athavA mUla Azaya, artha kI madhuratA nirbhara rahane vAlA, tarkasaGgata dRSTikoNa vAlA, kAraNa ke athavA prAyogika svarUpa - bhAgI vA bhagavA attharasassa AdhAra para vicArane vAlA - ... kulapattA upenti atthavasikA, dhammarasassa vimuttirasassa, mahAni. 104; attharasassAti atthavasaM paTicca, itivu. 64; ... atthavasikA kAraNavasikA hetuphalasampattisaGghAtassa attharasassa, mahAni. aTTha.212; hutvA, itivu. aTTha. 256. .... buddhavacanaM uggaNhitvA attharasaM viditvA vattab hoti. ma. atthavasI tri., [arthavazI], kisI vizeSa lakSya athavA uddezya ni. aTTha. (mU. pa.) 1(2).258; paccekabuddhA ... attharasameva ke prati samarpita, viziSTa uddezya kI prApti meM lagA huA, paTivijjhanti, na dhammarasa su. ni. aTTha. 1.43. zramaNa-dharma kI prApti meM pUrI taraha rata - eko atthavasI atthalAbha pu.. Sa. tatpu. sa. [arthalAbha], dhana-saMpatti kI khippaM pavisissAmi kAnanaM, theragA. 539; atthavasIti idha prApti - ahAso atthalAbhesu jA. aTTha. 3.411; atthalAbhesUti atthoti samaNadhammo adhippeto, theragA. aTTha. 2.149, pAThA. mahante issariye uppanne ..., tade.. attavasI. atthavaTi strI., [arthavRddhi], dhana-sampatti kI vRddhi, kalyANa atthavasapakaraNaM napuM., pari. ke eka bhAga kA nAma, pari. athavA hita kI vRddhi - ahaM bhogavaDiM, atthavaDiM, dhammavaDDi 274-75. nAma te kathessAmi, jA. aTTha. 3.202. atthavAcaka tri., [arthavAcaka], artha ko kahane vAlA, artha atthavantu tri., [arthavat], ka. sArthaka, mahattvapUrNa, upayogI, spaSTa karane vAlA - atthavAcaka-nipAto..., sadda. 1.43, 159. hitasAdhaka, lAbhaprada, tarkasaMgata - yathA, mahArAja, pituvacanaM atthavAdI tri., [arthavAdI], hitakAraka evaM kalyANakAraka puttAnaM atthavantaM hoti ... evameva ... tathAgatarasa vAcA bAta kahane vAlA, aihalaukika evaM pAralaukika kalyANa atthavatI, mi. pa. 168; bhAsematthavatiM vAcaM, jA. aTTha. 5.3693; prApta karane ke lie sadA sArthaka, maGgalakArI evaM gambhIra kha. buddhimAna, artha kA jJAtA - so athavA so dhammaTTho, bAteM bolane vAlA, (sadaiva kAlavAdI, bhUtavAdI evaM dhammavAdI theragA. 740; 746. zabdoM ke sAtha-sAtha prayukta)- dviTThadhammikasamparAyikatthaatthavaNNanA strI., tatpu. sa. [arthavarNanA], aisI vyAkhyA, sannissitameva katvA vadatIti atthavAdI, dI. ni. aTTha. jisameM pratyeka pada ke artha ko spaSTa kiyA gayA ho - 1.71; mahAni. aTTha. 261, strI. atthavAdinI. jAtakassa atthavaNNanA dUrenidAnaM. .., jA. aTTha. 1.3; ... atthavikappa pu., karma./tatpu. sa. [arthavikalpa]. vaikalpika pacchA athavaNNanaM karissAmi, khu. pA. aTTha. 2; .... artha, artha-sambandhI vikalpa - dutiye atthavikappe, jA. aTTha. maGgalasuttassa atthavaNNanAkkamo anuppatto, khu. pA. aTTha. 3.459; ... imasmi atthavikappe .... su. ni. aTTha. 2.141. 72; - Ti. yaha padavaNNanA ke pazcAta rahatI hai tathA atthavicAraNA strI., Sa. tatpu. sa. [arthavicAraNA], artha ke adhipetatthavaNNanA se bhI isakA svarUpa bhinna rahatA hai. viSaya meM vicAra, artha-viSayaka vivecana, nau aGgoM vAle atthavavatthAna napuM.. tatpu. sa. [arthavyavasthAna], padArtha- buddhazAsana ke artha kA vicAra - sAsanassa pariyeTThIti vizeSa kA nirdhAraNa, artha kA vinizcaya - tassA sAsanassa atthapariyesanA, ... sAsanassa atthavicAraNAti atthavavatthAnato atthapaTisambhidA adhigatA hoti.... paTi.ma. attho, netti. aTTha. 143. For Private and Personal Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atthavijJApana 142 atthasandhi atthavijJApana napuM., tatpu. sa. [arthavijJApana], abhiprAya sampanna tri., arthoM evaM vyaJjanoM se bharapUra - ... athavA mana kI bAta kA prakAzana, tathya kA prakAzana - atthabyaJjanasampannassa dhammakosassa ..., ma. ni. aTTha. nijjIvAlapanaM appaM atthavijJaApane siyA, sadda. 1.172; - (mU.pa.) 1(1).8; - nApagata tri., [arthavyaJjanApagata], artha nI strI., artha ko spaSTa karane vAlI yA sUcita karane vAlI evaM vyaJjanoM se rahita - ... atthabyaJjanApagataM bhaNitanti - vijJApaninti atthavijJApani, dha. pa. aTTha. 2.388; su. atthavyaJjanato apaharanti .... mahAni. 121; - Ti. saMkSipta ni. aTTha. 2.171. aura sAragarbhita bAta ko artha tathA kisI bAta ke vistRta atthavinicchaya pu., tatpu. sa. [arthavinizcaya], vivAda- rUpa se prastuta karane kI paddhati ko vyaJjana kahA gayA hai. viSaya kA nirNaya, tAtparya kA nizcayAtmaka avadhAraNa- atthavyAkhyAna napuM., Sa. tatpu. sa. [arthavyAkhyAna], pAli ... tassa atthavinicchayassa okAsAkaraNena .... udA. ke eka grantha kA nAma, jo cUlabuddhathera dvArA likhita mAnA aTTha. 127; - jU tri., [arthavinizcayajJa], artha-nirdhAraNa jAtA hai - atthavyAkhyAnaM cULabuddhathero, sA. vaM. 32. kA jJAtA, kisI viSaya para nirNaya karane meM kuzala - atthabyApatti strI., Sa. tatpu. sa. [arthabyApatti], dhana-saMpatti atthavinicchayasUti tassa tassa atthassa vinicchayakusalo. kA kSaya, dhanahAni, - atthabyApattIti yadA pana attano jA. aTTha. 3.178; na vedhatI atthavinicchayaJjU a. ni. 2(1). atthabyApatti yasavinAso hoti, tadA abyatho akilamanaM 52; atthaviniccha - yaJjUti kAraNatthavinicchaye kusalo, a. ..... jA. aTTha. 3.411. ni. aTTha. 3.24. atthasaMbaDDanakathA strI., karma. sa. [arthasaMvardhana - kathA], atthavibhAga pu., tatpu. sa. [arthavibhAga], padArthoM yA arthoM kA arthacaryA, hitakAraka athavA lAbhadAyaka kathana - vargIkaraNa - tesaM ayaM atthavibhAgo, vibha. aTTha. 172. atthacariyAyAti atthasaMvaDDanakathAya, dI. ni. aTTha.3.99. atthavibhAvanA strI., tatpu. sa. [arthavibhAvanA]. artha- atthasaMhita tri., [arthasaMhita], kalyANa se paripUrNa, sambandhI vistRta vyAkhyAna - tatrAyaM atthavibhAvanA, udA. hitakAraka, upayogI, maGgala-kAraka, kAraNa-prakAzaka - yaM aTTha. 317. samaNo bahubhAsati, upetaM asthasaMhitaM. sa. ni. 727; atthasaMhitaM atthavibhAvI tri., artha-sambandhI vistRta vyAkhyAna karane atthupetaM dhammupetaJca hitena ca saMhitaM. su. ni. aTTha. 2.197; vAlA, arthoM kI vibhAvanA karane vAlA(citta) - atthavibhAvI atthasaMhitaM tathAgatA pucchanti, no anatthasaMhitaM, mahAva. 66%; ti, atthassa vibhAvanasIlaM cittaM .... sadda. 1.86; 233. atthasaMhitAni, bhikkhave, dhammacetiyAni AdibrahmacariyakAni, atthavivaraNa napuM., tatpu. sa. [arthavivaraNa], artha kA vivecana, ma. ni. 2.333. vyAkhyAna - sAdhAraNe vihaantIti idaM sabbaM paravasaM dukkhanti atthasaddacintA strI., tatpu. sa. [zabdArthacintA], zabda evaM imassa padassa atthavivaraNaM, udA. aTTha. 128. artha ke bIca pAe jAne vAle sambandha para vicAra - atthavisesa pu., tatpu. sa. [arthavizeSa], artha meM antara atthasaddacintAyaM pana evaM upalakkhetabba, sadda. 1.34. athavA viziSTatA - yattha ... lamati atthaviseso ca ..... atthasandassaka pu., eka sthavira kA nAma - itthaM sudaM sadda. 1.38. AyasmA atthasandassako thero imA gAthAyo abhAsitthAti, atthavyaJjana napuM., dva. sa., [attha + vyaJjana], artha evaM apa. 1.171. vyaJjana - atthavyaJjanato apaharanti, mahAni. 121; - atthasandassana napuM.. paramArtha kA saMdarzana yA spaSTa rUpa se ggahaNa napuM, arthoM evaM vyaJjanoM kI upalabdhi - ... jJAna - kathaM nAnAdhammappakAsanatA pA atthasandassane nAnatthavyaJjanaggahaNaM hoti ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) ANaM, paTi. ma. 96. 1(1).9; - paripuNNa tri., arthoM evaM vyaJjanoM se paripUrNa - atthasandassanI strI., [arthasandarzinI], artha athavA tAtparya atthabyaJjanaparipuNNahi dhamma Adarena assuNanto mahatA ko darasAne vAlI yA suspaSTa karAne vAlI, arthaprakAzikA hitA paribAhiro hotIti ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).9; - esA te upamA rAja, atthasandassanI katA, jA. aTTha. 5.245. - pAripUrI strI0, arthoM evaM vyaJjanoM ke mAmale meM paripUrNatA atthasandhi pu., artha ke sambandha meM sandhi, pahale kahI huI bAta - tadubhayenapi atthabyaJjanapAripUrti dIpento savane AdaraM ko bAda meM kahI gaI bAta ke sAtha jor3ane vAlI cAra janeti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).9; khu. pA. aTTha. 84; - sandhiyoM meM se eka - so cAyaM pubbAparo sandhi catubidho For Private and Personal Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra atthasabhAga atyasandhi vyaJjanasandhi desanAsandhi nidesasandhIti netti. 33; tula0 mahAva. adu. 127. atthasamAga tri. mUla Azaya kI dRSTi se samAna, samAna tAtparya vAlA imaM paTigArtha abhAsi vyaJjanasabhAga no atthasabhAga, su. ni. aDa. 1.25 vilo. vyaJjanasabhAga. atthasampatti strI. tatpu sa. [ arthasampatti ] artha kI sampUrNatA, sArthakatA, artha-samRddhi atyasampattiyA sAtthaM su. ni. - www.kobatirth.org aTTha. 2.151. atthasambandha pu.. [ arthasambandha]. arthajJAna meM sahAyaka zabdoM kA paraspara sambandha, arthajJAna meM upayogI zabdoM kA upanyasanakrama, arthoM kI susaMgata yojanA evaMmatthasambandho veditabbo, jA. aTTha. 7.366. www - atthasiddhi strI0, Sa0 tatpu0 sa0 [arthasiddhi], apane uddezya, lakSya athavA abhIpsita kI prApti icchApUrti saphalatAdhuvatthasiddhiM papponti, apa. 2.5; mayaM anantarAyena atthasiddhiM patcA, jA. a. 1.170: atthasiddhi upagatA. mi. pa. 131. kara tri.. arthayukta, prayojana kI siddhi karane vAlA, uddezya-yukta paTiccasaddo ca panAyaM samAne kattari 143 ma. atthasambhava pu.. [arthasaMbhava], kisI eka nizcita artha sambhAvanA dvIsu tikesu atyasambhavato. khu. pA. aDa. 198. atthasallApikA strI0 [arthasaMlApikA], artha ko spaSTa kara dene vAlI tatthAyaM atyasallApikA upamA ni. aDa. ( mU.e.) 1 (1) 325 (pRthvI evaM AkAza ke saMvAda ke rUpa meM prayukta eka upamA ke lie prayukta zabda). atthasAdhaka tri. [ arthasAdhaka], apane hita ko siddha karane vAlA, kalyANakArI, lAbhadAyaka - taM atthasAdhaka nibbAnaSpaTisaMyukttaM ...ekampi padaM seyyoyevAti dha0 pa0 aTTa. 1.364; ... ubhayalokatthasAdhakaJca kalyANagittasaMsagaM pasaMsantena bhagavatA ... khu. pA. aTTha. 100; vilo. atthabhaJjaka atthasAdhanatA strI, atthasAdhana kA bhAva. [ arthasAdhanatA ]. arthopArjana yA dhanArjana kA sAdhana honA AyUhito atthasAdhanatAya apacitiM na karoti mi. pa. 175. atthasAlinI (barmI pANDulipi meM sarvatra aTThasAlinI), strI0, AcArya buddhaghoSa dvArA racita dhammasaGgaNi-nAmaka eka abhidhamma- prakaraNa kI addha, sambhavataH zrIlaMkA jAne ke pUrva meM hI viracita dhammasANiyA kAsi kaccha so anusAliniM ma. vaM. 37.225; buddhaghoso ca Ayasmato revatassa santike nisIdanto ANodayaM nAma gandhaM atthasAliniJca gandhaM akAsi, sA. vaM. 29. atthAnattha pubbakAle payujjamAno atyasiddhikaro hoti. visuddhi 2. 148-149. atthaso a. [arthaza] vibhinna uddezyoM, abhIpsitoM athavA tAtpayoM kI dRSTi se, arthoM ke anusAra visayaggAho ca upanissayamatthasoti, dha. sa. aTTha. 315. atthassadvArajAtaka napuM, eka jAtaka kA zIrSaka athavA nAma, jA. aTTha. 1.350-351. atthahetu a. [ arthahetu] lAbha athavA svArtha ke kAraNa bahujjano bhajati atthahetu jA. aDa. 6.186 su. ni. aDa. 1.201. - atthAcala pu.. attha+acala, karma, sa. [astAcala]. vaha parvata, jahAM sUrya asta hotA hai raNadassanabhIto va lIno atthacale ravi, cU. vaM. 72.113. atthAtisayayoga pu. tatpu0 sa0 [arthAtizayayoga], atirikta athavA viziSTa artha ke sAtha zabda kA sambandha yA prayoga - atthAtisayayoge evaM upalakkhetaba, sada. 1.45. atthAdhigama pu. tatpu, sa. [ arthAdhigama] artha kI pakar3a samajha yA jJAna atthapariggAhakAnaM atthAdhigamo akiccho hoti. saha. 1.37. atthAnativati strI tatpu, sa. [ arthAnativRtti ]. vicArAdhIna athavA prasaGga prApta viSaya kA anullaMghana, artha kA anatikramaNa - atthAnativattiyaM yathAsatti, mo. vyA. 3.3. tula. kAzikA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2.1.6. atthAnusiddhi strI. [ arthAnuziSTi ] artha sambandhI anuzAsana yA arthoM kA niyamasaMgata nirdhAraNa atthAnusiddhIsu pariggahesu gha. dI. ni. 3.118 atthAnusidvIsu pariggahesu cAti ye atthAnusAsane pariggahA atthAnatthaM pariggAhakAni ANAni, tesUti attho, dI. ni. aTTha. 3.104. - CHA -- - atthAnattha pu0, dva. sa. [ arthAnartha], lAbha evaM hAni, hita evaM ahita ThAnesu guNadoSaM buddhihAni atthAnatthaM pratyAti For Private and Personal Use Only jA. a. 1.113 subhAsitadubbhAsitaM atthAnatthaM hitAhitaM jAnituM jA. aDa. 3.206: kiM nu me ettha gatena attho atitha natthIti atthAnatthaM pariggahitvA atthapariggahaNaM..... ma. ni. aTTha. ( mU0pa0) 1 (1).264; kusalatA strI0, [arthAnarthakuzalatA ], hita evaM ahita vRddhi evaM hAni ke jJAna ke viSaya meM kuzalatA paNDitatA atthAnatdhakuzalatAti evamAdIni phalAni khu. pA. aDa. 24 pariggaNhana napuM., [arthAnarthaparigrahaNa], lAbha evaM hAni yA hita-ahita kA yathArtha jJAna evaM atthAnatthapariggahaNaM 200 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atthAnisaMsa 144 asthi veditabba, ma. ni. aTTha. 1(1).274; - vicakkhaNa tri., [arthAnarthavicakSaNa], artha evaM anartha ke nirNaya meM atikuzala -- bhUmiyA thirabhAvatthaM atthAnatthavicakkhaNo, ma. vaM. 29.4. atthAnisaMsa pu., Sa, tatpu. sa. [arthAnRzaMsya], vastu yA padArtha ke acche guNa, vastu yA padArtha meM vidyamAna, prazaMsanIya tattva - atthavasanti asthAnisaMsaM atthakAraNaM, sa. ni. aTTha. 1.235. atthAnusArI tri., [arthAnusArI], artha yA yathArtha satya kA anusaraNa karane vAlA, artha kI prApti meM lagA huA - saddhamma suNamAnassa yo hi atthAnusArino, saddhammo. 528. atthAnusAsana napuM. atthaH + anusAsana, [arthAnuzAsana], artho yA prazAsanika viSayoM kA prabaMdhana - ... ye atthAnusAsanesu pariggahA .... dI. ni. aTTha. 3.104; - santhAgArasAlA strI., prazAsakIya bhavana, sabhAgAra - santhAgAreti rAjakulAnaM atthAnusAsanasanthA - gArasAlAyaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).169, tula. atthAnusiTTi. atthApagata tri., tR. tatpu. sa. [arthApagata], artha se haTA huA, artha se rahita, nirarthaka - atthApagataM bhaNitAnti asthato apaharanti .... mahAni. 121; atthApagatanti atthato apagataM, attho natthIti, mahAni. aTTha. 226. atthApatti strI., tatpu. sa. [arthApatti], strI. saGketita artha, tAtparya ke AdhAra para gRhIta artha, bhagavAna buddha ke jIvanakAla meM tathA unake parinirvANa ke pazcAt bhikSuoM ke aparAdha - atthato ApAdetvA, su. ni. aTTha.2.169; atthApatti divA Apajjati, no ratti, pArA. aTTha. 1.224; pari. 242. atthApAya pu.. attha+ apAya tatpu. sa. [arthApAya]. kalyANa, hita athavA lAbha kI kSati - atthApAye jahanti naM. jA. aTTha. 3.342; atthApAye vaDDiyA apagamane parihInakAle. tade... atthApeti/atthApayati [arthAyati], attha kA nA. dhA., varta, pra. pu., e. va., hitakAraka yA kalyANakAraka dharma ke viSaya meM zikSA detA hai - atthaM Acikkhati, atthApayati, mo. vyA. 5.13, draSTa, saccAdIhApi. atthAbhisamaya pu., attha + abhisamaya, [arthAbhisamaya], hita kA lAbha, isa loka aura paraloka donoM lokoM se sambandhi ta hitoM kA lAbha yA sAkSAtkAra - atthAbhisamayA dhIro, paNDitoti pavuccatIti, itivu. 14; atthAbhisamayA ti duviSTa ssipi atthassa hitassa paTilAbhA, itivu, aTTha. 71, draSTa. abhisamaya. atthAra pu., [AstAra, A + Vstu + ghaJ], bichAvana, galIcA, darI - na aJatra puggalassa atthArA atthataM hoti kathinaM, mahAva. 332, tula. attharaNa; - ka tri., atthAra + ka, [AstAraka], bichAne vAlA, phailAne vAlA - dvinna puggalAnaM atthataM hoti kathinaM atthArakassa ca anumodakassa ca, pari. 326; - mUlaka tri., [AstAramUlaka], saMgha dvArA anumodita evaM prazaMsita kathina cIvara - AnisaMso mahA hoti, yassa atthAramUlako, vina. vi. 2243; atthAramUlako ... ti yo ca... anujJAto tasmiM vihAre uppajjanakacIvara vatthAnisaMso, vina. vi. TI. 2.69. atthAvaha tri., [arthAvaha], kalyANakArI, lAbha, hita yA bhalAI ko lAne vAlA, upayogI - ... yattha atthAvaha sutanti, jA. aTTha. 3.191. atthi kri. rU., Vasa kA varta., pra. pu., e. va., [asti], zA. a. astitva meM rahatA hai, pAyA jAtA hai, saMbhava hotA hai Adi, lA. a. vividha prakAra ke artha; ka. prAyaH Sa. vi. ke sAtha svAmitva-saGketaka - idaM brAhmaNa, me asthi, jA. aTTha. 3.45; kha. nimi. kR. ke sAtha - gantaM na hi tIramapatthi. su. ni. 677; ga. pra. vi. ke saMjJApada ke sAtha saMyojaka kri. pa. ke rUpa meM bhI - asi ma. pu., e. va. - bAlosi, jA. aTTha. 2.132; gha. tapratyayAnta athavA tabba-pratyayAnta ke sAtha sahAyaka kriyA ke rUpa meM - vaJcito mesi, jA. aTTha. 2.132; - siyA sapta./pa. vi., e. va. - ... pesakArasAlanti vattabbaM siyA, dha, pa. aTTha. 2.99; Ga. yadA-kadA upavAkyoM meM sunizcita arthavAlI anya kriyA ke sAtha vAkya ke Arambha meM prayukta - atthi, bhikkhave, bhikkha ummattako saratipi uposathaM napi sarati, mahAva. 154; - asmi varta. u. pu., e. va. - paJcasu upAdAnakkhandhesa asmIti adhigataM, sa. ni. 2(1).117; rUpaM asmIti vadesi, tade. asmIti, bhikkha maJitametaM, ma. ni. 3.295; - asi varta., ma. pu., e. va. - yuvA ca daharo cAsi, su. ni. 422; tvaJcAsi Agantuko, cULava. 285; kenAsi evaM jalitAnubhAvA .... vi. va. 3; ... setaketu caNDAlenAsi pAdantarena gamito, jA. aTTha. 3.204; - asma/asmu/asmA varta, u. pu., ba. va. - te me na vajjhA mayamasma vajjhA, jA. aTTha. 1.177; tevijjA mayamasmubho, su. ni. 599; ArohapariNAhena, tulyAsmA vayasA ubho, jA. aTTha. 5.338; - attha vartaH, ma. pu., ba. va. - bhAtika, taruNAyeva tAvattha, dha. pa. aTTa, 1.5; khemaM pattattha bhikkhavo, ma. ni. 1.292; - santi varta, pra. pu.. ba. va. - santi sattA For Private and Personal Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asthi 145 atthika apparajakkhajAtikA ... mahAva.6; santettha tayo kulaputtA mi. pa. 24; sa. pU. pa. meM prayoga; - kkha Na pu., atthi + attakAmarUpA viharanti, ma. ni. 1.269; -- atthu anu., pra. kkhaNa [astikSaNa], bhagakSaNa se pUrvavartI tathA utpattikSaNa se pu.. e. va. - bhavamatthu bhavantaM jotipAlaM .... dI. ni. paravartI dharma kI vidyamAnatA kA vizeSa kSaNa - ... asthikkhaNeyeva 2.170; dhi tavatthu jare jamme, therIgA. 106; - siyA'/assa taM te dhamme anupAleti ..., abhi. ava. 21; -- khIra tri0, vidhiH, pra. pu., e. va. - vuDDApacAyI anusUyako siyA, su. [astikSIra], dUdha rakhane vAlA - atthikhIrA brAhmaNI ti ni. 327; jitaJca rakkhe anivesano siyA, dha. pa. 40; siyA Adisu ..., sadda. 1.299, tula. pANini 2.2.24 para vArtika cassa kAye balamattA .... dI. ni. 1.64; no cassa no ca 21; - tA strI., bhAva., [astitA], vidyamAnatA, astibhAva, me siyA, udA. 161; kha. - siyA vidhi., ma. pu., e. va.. vAstavikatA - dvayanissito ... loko, ... atthitaJceva - evaM maccutaro siyA, su. ni. 1125; - assasi vidhi., ma. natthitaJca, sa. ni. 1(2).17; ... etasmiM kulAvake karasaci pu., e. va. - ... yAya tvaM arahA vA assasi ..., mahAva. 37; atthitaM vA natthitaM vA jAnAhIti, jA. aTTha. 5.104; ... - siyaM vidhi., u. pu., e. va. - sadArapasuto siyaM, jA. tasmiMyeva samaye vuTThAnakapaAya atthitAya, dha. sa. aTTha. aTTha. 7.351; - siyu/siyaMsu/assu vidhi., pra. pu., ba. 416; vilo. natthitA;-dhamma pu./napuM. [astidharma], vastutaH va., -- ApA ce sabbadA siyu, udA. 162; ... siyaMsu dve bhikkhU astitva meM rahane vAlA dharma (nirvANa), paramArtha dharma nirvANa - abhidhamme nAnAvAdA, ma. ni. 3.25; mamevAtivasA assu.dha. asthidhamma opammehi AdIpanIyanti, mi. pa. 252; ... yakiJci pa.74; chadanaM assu satthuno, apa. 1.96; - assatha vidhi., neyyaM nAma atthidhammAnti - AdIsu. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) ma. pu., ba. va. -- ... evaM passantA etarahi vA paccappannamaddhAnaM 1(2).241; - paccaya pu., atthi + paccaya, vAstavika .... kathaMkathI assatha, ma. ni. 1.336; -- assAma vidhi., u. kAraNatA, do vAstavika dharmoM ke bIca eka kA dUsare ke prati pu., ba. va. - ... mayampi etissA kathAya bhAgino assAma kAraNa honA, caubIsa prakAra ke pratyayoM ke bIca 21vAM pratyaya savanAya, ma. ni. 1.321; -- Asi adya., ma. pu., e. va. - - kusalaM dhamma paTicca kusalo dhammo uppajjati asthipaccayA yaM nesaM pakataM Asi, su. ni. 288; ... itiha Asa, itiha ...., paTThA. 1.30; paccuppannalakkhaNena asthibhAvena tAdisaraseva AsAti .... dI. ni. aTTha. 1.200; mitto mamAsI visajjAmahaM dhammassa upatthambhakattena upakArako dhammo asthipaccayo visuddhi. taM, jA. aTTha. 7.209; - AsiM adya., u. pu., e. va. - 2.169; - Ti. jisa dharma kI upasthiti yA vidyamAnatA para tatrapAsiM evaMnAmo evaMgotto .... ma. ni. 1.28; - dUsare dharma kI utpatti nirbhara rahatI hai, una donoM ke bIca AsuM/AsiMsu adya., pra. pu.. ba. va. - isayo pubbakA vAlA sambandha atthipaccaya kahalAtA hai; - paccayadhamma pu., AsuM. .... su. ni. 286; pitaro ca me Asu pitAmahA ca, jA. kisI anya dharma kA kAraNabhUta dharma - asthipaccayadhammA eva aTTha. 4.31; aTThaTThAsiMsu khattiyA, apa. 1.283; - ca avigatabhAvena upakArakattA avigatapaccayoti .... visuddhi. Asi/Asittha adya., ma. pu., ba. va. - ajjatanIyA pana 2.169; vilo. natthipaccayadhamma; - bhAva pu., [astibhAva]. Asi ... Asittha ... AdIni bhavanti, sadda. 2.451; - astitva, vidyamAnatA - dhutaGgasamAdAnassa attani asthibhAvaM Asimha adya., u. pu., ba. va. - tena kAlena Asimha sabbA na jAnApetukAmo ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).44; prAyaH brAhmaNasambhavA, apa. 2.264; pAThA. Ahumha, ahesumha; - 'jAnAti tathA dUsarI samAnArthaka dhAtuoM ke sAtha prayukta - santo varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - pahu santo na bharati, sace pana sarassa asthibhAvaM mayha na sahatha, jA. aTTha. su. ni. 98; - santA ba. va. - ... ime dhammA nAnA santA 1.218; gehe sUkarAnaM atthibhAvaM JatvA ..., jA. aTTha. 3.251; ..... mi. pa. 37; - satI/sante sapta. vi., e. va. - dhamme vilo. natthibhAva; - sukha napuM.. asthi + sukha [astisukha], satI brAhmaNa vRttiresA, su. ni. 81; ko na hAso kimAnando, mere pAsa kucha hai, isa vicAra se utpanna sukha - katamAni niccaM pajjalite sati, dha. pa. 146; evaM sante ... mAtAtipi cattAri? asthisukhaM bhogasukhaM..., a. ni. 1(2).80; atthIti na bhavissati, mi. pa. 39; - santesu ba. va. - evaM khandhesu uppajjanakasukhaM atthisukhaM nAma, a. ni. aTTha. 2.306. santesu, ..., sa. ni. 1(1).160; - samAno varta. kR., pu., pa. atthika' ka. tri., attha + ika [arthika], icchuka, abhilASI, vi., e. va., Atmane. - ekacco puggalo sAGgaNova samAno jarUratamanda, uddezyavizeSa athavA vastuvizeSa ko pAne kI ...., ma. ni. 1.31; ... itivutto samAno rathaM na sampAdeti, icchA vAlA - ... attho, etassa atthIti atthika dI. ni. For Private and Personal Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atthika 146 atthupeta aTTha 1.206: sotamodhesimasthiko, theragA. 995; ... eko kho, atthirAga(sutta) napuM., sa. ni. 1(2) ke eka sutta kA nAma, mahArAja, atthiko, eko anasthiko, mi. pa. 83; pahana jisameM astitva ke prati citta ke lagAva kA vivecana hai, sa. atthiko Agatomhi, pahaM pucchitakAmo Agatomhi, mahAni. ni. 1(2).89-91. 349; pAThA. aTThika, atthi; kha. pu. - asthikehi upaJAtaM atthI ka. tri., [arthI], icchuka, abhilASI - yAvatatthIti magganti, mahAva. 45; atthiko viya AyAti, atithI no vuccati, su. ni. 764; asthipaJhena Agama, su. ni. bhavissati, jA. aTTha. 7.311; pAThA. addhiko; - jana pu.. 1049; 1111; kha. pu., bhikhArI, yAcaka - atha yAcanako atthika' + jana karma. sa. [Arthikajana], daridra-jana, atthI yAcako ca vaNibbako, abhi. pa. 740; sa. u. pa. ke nirdhana loga, yAcaka - atthikajanehi pavivittaM viraLa dAnaggaM rUpa meM Amisa., cittasamAdha., bhojana., vAda., sukha. ke ahosi, pe. va. aTTa, 112; - bhAva pu., atthika' + bhAva anta. draSTa.. [arthikabhAva), ka. icchA, abhISTatA - attano atthikabhAvaM atthuccAraNavisesa pu., karma. sa. [arthoccAraNavizeSa], arthoM .... suNeyya, jA. aTTha. 5.145; ahiM katvAti atthikabhAvaM evaM uccAraNoM meM viziSTatA yA antara, vizeSa prakAra ke artha katvA, atthiko hutvAti attho, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) aura uccAraNa - evaM padavibhAgAvibhAgavasena samAnasutikAnaM 1(2).296; kha. upayogitA, lAbhadAyakatA - ... iminA vA atyuccAraNa - viseso veditabbo, sadda. 1.38. piNDapAtamattena asthikabhAvaM, pu. pa. aTTha. 95; ga. AvazyakatA atthuti strI., tthuti kA niSe. [astuti], nindA, akIrti, kI sthiti, durdazA kI sthiti, dayanIya avasthA - ... attano stuti kA abhAva - asiloko akittI ca asilAdhA ca atthikabhAvaM pavedentA vicaranti, pe. va. aTTha. 106; - atthuti, sadda. 2.380. vata/vantu tri., saMbhavataH atthavantu ke mithyA sAdRzya para atthuddhAra pu., Sa. tatpu. sa. [arthoddhAra], ka.dha. sa., aTTha. vyu., jarUratamanda, jise kucha pAne kI abhilASA hai, cAha ke cauthe adhyAya kA nAma, jisameM pustaka kI viSayavastu kA karane vAlA - atthikavato kho pana te ambaTTa, idhAgamanaM saMkSepa hai - tadanantaraM pana tepiTakassa buddhavacanassa atthuddhArabhUtaM ahosi, dI. ni. 1.79; atthikamassa atthIti atthikavA, ... aTThakathAkaNDa nAma, dha. sa. aTTha.8; 428; 443; dI. vaM. dI. ni. aTTha. 1(1).206. 5.37; kha. artha athavA viSayavastu kA sArAMza, saMkSepaNa, atthika tri., asthi se vyu. [Astika], naitika mUlyoM, vizeSarUpa meM kisI eka zabda athavA samAnArthaka zabdoM ke paraloka, punarjanma Adi ke astitva meM vizvAsa rakhane aTTha. meM prApta arthoM kA saMkSepa-sAra, aneka arthoM ke bIca vAlA, atthikavAda Adi ke sa. pU. pa. ke rUpa meM hI prayukta; zabda ke kisI eka artha kA vinizcAyana - ... ekamekaM padaM - vAda pu., atthika + vAda [AstikavAda], ka. paraloka atthuddhArapaduddhAravaNNanA - nayehi vibhajitvA veditabbA, su. yA UMcI naitikatA Adi mUlyoM para vizvAsa rakhane vAlA ni. aTTha. 1.201; iti sahassa atthuddhAro evaM saddena siddhAnta - tesaM tucchaM musA vilApo ye keci atthikavAdaM samAnatthatAya 'evaM me sutAnti ettha viya, udA. aTTha. 38; vadanti, dI. ni. 1.49; atthikavAdanti asthi dinna / svAyamidhApi ariyasacce vattatIti evamettha atthuddhArato pi dinnaphalanti imaM atthikavAdayeva..., ma. ni. aTTha. (ma.pa.) vinicchayo veditabbo, vibha. aTTha. 80. 2.163; kha. tri., AstikavAda kA pratipAdaka - sIlavA atthuddhAraNa pu., tatpu. sa. [arthoddhAraNa], zabdArthoM ke saMkSepapurisapuggalo, sammAdiTThi atthikavAdo, ma. ni. 2.74. sAra athavA zabda ke aneka arthoM me kisI eka artha ke atthiya tri., [arthya], abhilASI, prayojana vAlA, hitakAraka, nirdhAraNa kI paddhati - naya pu., artha nirdhArita paddhati - lAbhakAraka, icchuka, kevala sa. u. pa. meM hI prayukta0, lokasaGghAtattA vA tesaM dhammAnaM atthuddhAraNanayenetaM vuttaM, ma. atthatthiya, kimatthiya, sukhatthiya ke anta. draSTa; - tthiyA ni. aTTha (mU.pa.) 1(1).254. atthiya kA strI., ke nimitta, ke lie - kimatthiyA, bhante atthuddhArabhUta tri., [arthoddhArabhUta], viSayavastuoM athavA nAgasena, tumhAkaM pabbajjA, mi. pa. 29; upamaM te karissAmi, zabdoM ke arthoM kA saMkSepa-sAra - atthuddhArabhUtaM aTThakathAkaNDa mahArAja tavatthiyA, jA. aTTha. 7.120. dha. sa. aTTha. 8; tula. dI. vaM. 5.37.. asthiratta napuM., thira ke bhAva. kA niSe. [asthiratva], asthiratA atthupeta tri., tatpu. sa. [arthopeta], tripiTaka ke vAstavika - asthirataM katassApi nekadhA sampakAsayu, cU. vaM. 68.18. tAtparya nirNaya meM niSNAta, artha ke sAratatva ko jAnane vAlA For Private and Personal Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra atthUpaparikkhA evaM atyupetaM vyaJjanupetanti dI. ni. 3.96: atyupetanti atthena upetaM attharasa vijJAtAraM dI. ni. aha. 3.86. atthUpaparikkhA strI attha upa parikkhA, tatpu. sa. [ arthopaparIkSA], artha, anartha, hita, ahita, kAraNa evaM akAraNa kA parIkSaNa, artha kI jAMca par3atAla, artha kA parIkSaNa, kisI vastu ke mahatva para anucintana atthUpaparikkhA bahukArA, ma. ni. 2.392. ... kAlena dhammassavane kAlena atthupaparikkhAya, a. ni. 2 (2) 91: atyupaparikkhAyAti atthAnatvaM kAraNAkAraNaM upaparikkhane, a. ni. aDDa. 3.128. atthUpaparikkhI tri. tatpu, sa. [ arthopaparIkSin ] hitaahita, acche-bure kI parIkSA karane vAlA artha kA parIkSaNa karane vAlA dhAtAnaM dhammAnaM atthUpaparikkhI hoti... a.. ni. 1 ( 2 ) 112: atdhUpaparikkhIti atthaM upaparikkhako a. ni. aDa. 2.320. atthUpasaMhita tri, tatpu0 sa0 [ arthopasaMhita], isa loka evaM paraloka ke kalyANa ke sAtha jur3A huA / huI, maGgalamaya, hitasAdhaka- tathAgato ... pubbe manussabhUto samAno atthUpasaMhitaM ... vAcaM bhAsitA ahosi, dI. ni. 3. 115; dhammo nAma buddhabhAsito ... atthUpasaMhito. pAci. 26 atyUpasaMhitaM dhammUpasaMhitaM vAcaM muJceyya mahAni. 382. attheta / arthAta tri., theta kA niSe, avizvasanIya, asthira, dhUrta arthAta sabbaghAtinaM jA. anu. 4.51 acetanti athiraM appaTidvitavacanaM, jA. aTTha. 4.52. - ... www.kobatirth.org **** attheti atha kA varta, pra. pu. e. va. [ arthayati] anurodha karatA hai, prArthanA karatA hai, mAMgatA hai, prAyaH 'pa' upasarga ke sAtha prayukta, pattheti, patthayati ke anta. draSTa.. atthena tri., thena kA niSe, [astyena], vaha jo cora nahIM hai; draSTa. athena. - atyahi strI [atyaSTi], chandoM ke usa eka varga-vizeSa kA nAma jisake anta zikhariNI, hariNI tathA mandAkrAntA nAmaka chanda parigaNita haiM, vutto0 97-99, pAThA. accaTThi atra' a0, sthAna- bodhaka athavA viSayabodhaka nipA0 [atra ], yahAM isa sthAna meM, isa sandarbha meM, isa viSaya meM iheghAtra tu etthAttha abhi. pa. 1161; idamAsanaM atra bhayaM nisIdatu, jA. anu. 5,163 atra pattaM nikkhipAhi atra dhIvaraM nikkhipAhi cULava. 353, samAnA, iha, idha, attha, ettha. an napuM. ada kA uNAdipratyaya se vyu rUpa [ atta]. bhojana, vaha jo khAyA gayA ho chadAdIhi tatraNa, ka. vyA. 658; tesa mate chatraM citraM. atraM iccevamAdi, sadda 3.870. ... 147 atriccha atraja pu. [Atmaja] putra, beTA parosahassaM na bhavanti atrajA dI. ni. 3.121: putto ca nAgesa atrajo khettajo antevAsiko, dinnakoti catubbidho, tattha attAnaM paTicca jAto atrajo nAma, jA. aTTha. 1.140; gato me atrajo putto, jA. a. 4.85 puttAti cattAro puttA attajo putto, khettajoputto, dinnako putto antevAsiko putto, mahAni 181; Ti. yaha saM. Atmaja ke niyamita pAli-rUpAntaraNa attaja kA saM. kSetraja ke pAli rUpA. khetraja ke mi. sA. para nirmita ani0 zabda hai / 'tta' ke sthAna para 'tra' ke prayoga ke lie draSTa, ka. vyA. 5.20; sadda 3.622; tta ke sthAna tra ke azuddha prayoga ke udAharaNa ke rUpa meM draSTa, atrajo, khetrajo vatrabhU tathA gotrabhU, sa. u. pa. meM kAkaNDakadvija.. jina, brAhmaNa, sAkiya. Adi ke anta. draSTa.. atrajA strI0 [AtmajA] putrI, beTI dhItA majjhatsa atrajA, therIgA 151; vedehassatrajA piyA, jA. aDa. 7.115. atrabhavaM [atrabhavat ] paramAdaraNIya vyakti kA saGketaka sarva. - idamAsanaM atra bhayaM nisIdatu jA. aDa. 5.163. atrahe a., atra + aha, sa. vi., e. va. kA avyayIkRta rUpa, kri. vi., Aja ke dina meM, Aja ajja atrAhe, abhi. pa. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1155. atricca vyu anizcita, saMbhavataH athara kA pU. kA. kR. [AstRtya, bau. saM. atritya AG + stR + lyap], phailAkara, bichAkara vyavasthita kara taiyAra kara atricca kocchaM, jA. aTTha. 5.402; atricca kocchanti evarUpaM kocchAsanaM paNNasAladvAre attharitvA, jA. aTTha. 5.403; pAThA. atriccha. atriccha tri. vyu. anizcita, [ atyRccha yA atRpsa]. atyadhika icchA rakhane vAlA, atyadhika lobhI ayaM pana samudde khitto aniccho hutvA jA. aTTha. 3.179; aJJataropi atriccho amacco vibha. aTTha. 446, pAThA. aticcha (ati icchA vAlA), aniccha, (ati IpsA vAlA), tathA anicchA, (ati + IpsA, ati + icchA); - atricchantipi pATho, atra atra icchamAnoti attho, anicchA tipi pATho atricchAyAti attho, jA. aTTha. 4.5; - Ti. pAli ke atriccha, atricchA evaM atricchatA zabdoM kI vyu lagabhaga anizcita prakRti kI hai| saMbhavataH inameM saM. ati + icchati, ati + Rcchati athavA ati + Ipsati meM se kisI eka kA athavA sabhI kA pAli dhvanyantaraNa saMbhava hai; - tA strI0, atriccha athavA aticcha kI bhAva0 [atIcchatA, atRpsatA, atyarhatA?] atyadhika icchAparAyaNatA, atyadhika For Private and Personal Use Only - Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra atricchA anicchatAmahicchatApApicchatAdInaM pApadhammAnaM Asakti pahAnAdhigamahetuto khu. pA. aTTha. 118; atricchataM pajahanto khu. pA. aTTha 195; aticca icchatIti aticciccho, tassa bhAvo aticcicchatAti vattabbe ccikAralopa katvA aticchatA ti vRttaM aticchatAti ca sA eva yuccatIti tatrApi neruttikavidhAnena padasiddhi veditavyA yathAlayaM vA atikkamityA atra atra icchAnaM atricchatA, sA evaM kArassa takAre katvA aticchatAti buttA vibha. aDDa mU. TI. 218-219; - Ti. ma. bhA. A. bhA. ke dhvaniparivartana kI anizcita pravRttiyoM ke Aloka meM yaha nizcaya karanA kaThina hai ki saM. ke atIccha, atRccha athavA atRpsa meM se kisakA samIpatama pAlirUpAntaraNa atriccha hai; - hata tri.. tU. tatpu, sa.. icchA kI adhikatA dvArA pIr3ita taM anicchatAhataM rodamAnaM disvA... jA. aDa. 3.194, ... - pAThA. aticchatA. atricchA tri. [atIcchA, atRpsA, atyRcchA?], atyadhika lobha, prabala icchA, lAlaca, tRSNA atricchaM atilobhena, jA. aTTa. 2.193 tula. aticchA niggaha pu. lobha athavA prabala icchA kA niyaMtraNa atricchAniggahAya uposathaM samAdiyitvA ekamantaM nipajji jA. aDa. 4. 292 cchAbhibhUtatra atyadhika icchAoM dvArA pIr3ita anicchAbhibhUto mallaradve paccantagAmaM gato, tade.. atha nipA. a., [atha] sAtatya nirantaratA, saMyoga, adhikAra, nizcaya, bilagAva evaM prazna Adi kA sUcaka nipA., gAthAoM meM kevala pAdapUraNArtha athothAnantarArambha he padapUraNe, abhi. pa. 1190 adhAti avicchedatthe khu. pA. aDa. 91; atha iti nipAto aJJAdhikAravacanArambhe, su0 ni. a. 1.110; ka. aura isase Age athadasAsiM sambuddha su. ni. 1151; kha. aura usase pUrva appavArito va saGgho bhavissati, athAyaM ratti vibhAyissatIti, mahAva. 238; apariyAdinnAva... assu, aba... pariyAdAnaM gaccheyya. sa. ni. 1 ( 2 ). 161; ga. anya nipA ke sAtha, aura isake Age, aura isake bAda atha parato mahAsamudda gambhIraM vitthataM mi. pa. 114; gha. taba, ThIka tabhI, pariNAmasvarUpa, phalasvarUpa, tadanantara athassa navahi sotehi su. ni. 199 atha tattaayoguLasannibhaM su. ni. 672, kha. praznapUraka upavAkyoM meM, taba bhalA, aba yadi, taba kauna, taba kyoM, taba kyA atha ko carahi jAnAti su. ni. 996: atha tvaM gajjasi, jA. aTTha. 4.391; atha tvanti nanu tvaM ... tade; - www.kobatirth.org - - 148 athusa atha ca. atha kho tena kho pana samayena ke bAda meM prayukta hone para, ThIka tabhI usI kSaNa meM, tadanantara, usake bAda, taba tena samayena buddho bhagavA uruvelAyaM viharati kho bhagavA bodhirukkhamUle sattAhaM ekapallaGkena nisIdi, mahAva. 1; cha. kri.vi. ke rUpa meM kintu parantu isase viparIta, kama se kama, to bhI hotu, ... selehi pAsANo sampaTicchito, atha papaTikAyapi apaciti kAtabbA ..... mi pa. 175; ja. viyojaka nipAta ke rUpa meM athavA kalyANamadha pApakaM jA. aDDa. 1.35: devataM atha mAnusaM apa. 1.55 jha. vAdahetusUcaka kyoMki cUMki, yasmAt atha pApajanaM kodho, pabbatovAbhimaddati, sa. ni. 1(1). 277. athakana napuM. thakana kA niSe, anAcchAdAna, AcchAdita karake na rakhanA, chipAkara na rakhanA, aniyantraNa, asurakSA yA agutti yA agopanA yo anArakkho yo asaMvaro, athakana adhidahananti atyo dha. sa. aDDa. 421. athabbaNaveda / AdhabbaNaveda pu. karma. sa. [ atharvaveda, atharvanveda], caturtha veda, atharva veda - AthabbaNavedaM catutthaM katvA, dI. ni. aDa. 1.200 ... brAhmaNamANavakAnaM iruvedaM yajuvedaM sAmaveda athavvaNavedaM lakkhaNaM... mi. e. 173-74. athavA a. vikalpArthasUcaka nipA. [ athavA ]. athavA, yA pichale kathana meM saMzodhana kA sUcaka athavAssa agArAni aggi Dahati pAvako dha. pa. 140 athavA samAdhilAbhena dha. pa. 271 vApi a nipA. [ athavApi] athavA bhI nIceyyo athavApi sarikkho su. ni. 924 pitA ca mAtA athavApi jAtakA, pe. va. 98. athAvara tri, thAvara kA niSe [asthAvara], asthira, calAyamAna, kampanazIla, hilatA DulatA, vaha jo sudRr3ha nahIM hai puthujjanassa hi saddhA adhAvarA... a. ni. aDDa. 2.130; ayaM attabhAvo nAma bhijjanakaTThena, athAvaradvena kulAlabhAjanasadiso dha. pa. a. 1.180. athira tri. thira kA niSe [ asthira ], parivartanazIla, avizvasanIya, asthira athetanti athiraM appatidvitavacanaM, jA. aTTha. 4.52; - tta napuM., athira kA bhAva., [asthiratva], asthiratA, parivartanazIlatA; cita tri. ba. sa. [ asthiracitta], asthira athavA caJcala mana vAlA - haliddirAganti haliddirAgasadisaM athiracittaM, jA. aTTha. 3.127. athusa tri thusa kA niSe, ba. sa. [ atuSa] bhUsIrahita kaNarahita anupAko sAli pAturahosi akaNo aNuso, suddho, dI. ni. 3.65. - For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - ... Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir athena 149 adanta athena tri. thena kA niSe. [astena], vaha, jo cora nahIM hai, corI na karane vAlA - athenena sucibhUttena attanA viharati, dI. ni. 1.4; thenetIti theno, na thenena athenena, dI. ni. aTTha. 1.67; - tta napuM., athena kA bhAva. [astenattva], acaurya, corI ke karma se virati kI sthiti- athenattAyeva sucibhUtena. ma. ni. aTTha. (mU. pa.) 1(2).107; dI. ni. aTTha. 1.67; - nI athena kA strI., corI ke karma se yukta nArI, corI na karane vAlI strI - ... tattha ca bhavissAma ... athenI asoNDI avinAsikAyoti, a. ni. 2(1).33; athenIti atheniyo acoriyo, a. ni. aTTha. 3.19. atho a., nipA. [atha], aba, taba, isake bAda, aura, isI se, isI se to, isI bhAti; ka. padapUraNArthaka - svAgata te mahArAja, atho te adurAgataM, jA. aTTha. 4.492; kha. avadhAraNa yA nizcaya - atho gahaTThA gharamAvasantA, su.. ni.43; atho iTTe aniTe ca, su. ni. 155; atho jAtikkhayaM patto, dha. pa. 423; therIgA. 64; athoti nipAtamattaM, avadhAraNatthe vA pe. va. aTTha. 218, tula. atha, vyu. evaM arthanirdhAraNArtha, draSTa, abhi. pa. 1190, rU. si. 89; - pi a, saMyojaka tathA nirantaratA kA sUcaka, nipA., [athaca], aura isake bAda bhI, phira bhI - athopi khAditAni puttamaMsAni / therIgA. 221; athopi tvaM citta na mayha tussasi, theragA. 1112; ga. kacci ... kacci (kyA-kyA) prazna ke uttara ke rUpa meM duharAte hue prayoga - athopi me amaccesu. doso koci na vijjati, athopi te mamatthesa nAvakavanti jIvitaM, jA. aTTa, 5.344. ada tri., [ada], khAne vAlA, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hI prayukta, kiTThA., kuNapA., gUthA. ke anta. draSTa.; - adI tri., khAne vAlA, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hI prayukta, purisA., rasA., vantA., vighAsA., visA. ke anta. draSTa.. adakkhiNeyyatA strI., adakkhineyya kA bhAva. [adakSiNeyatA]. dakSiNA prApta hone ke lie ayogya hone kI sthiti, anutkRSTatA, apAtratA - taMpana na attano patimAnatassa avipAkatAya na adakkhiNeyyatAya .... mi. pa. 226. adaTTha/adaTThA disa kA pU. kA. kR. kA niSe., [adRSTvA], binA dekhe hue, na dekhakara - nAdaTThA parato dosaM jA. aTTha. 4.170; nAdaTThAti na adisvA, jA. aTTha. 4.171; tula. adiTThA. adaTThahi/adaDDahi |dh kA anadya., pra. pu.. e. va., jalA diyA, dagdha kara diyA - kicchAkataM paNNakuTiM adaTTahi jA. aTTha. 2.35; pAThA. adariha; tula. aladdha, alattha. adaDDa daha kA bhU. ka. kR. kA niSe. [adagdha], nahIM jalAyA huA -- adaDDe davasI , nissaggiyaM pAcittiyaM, pArA. 376%; adavA pi vuccati jAtA pathavI, pAci. 50. adaNDa tri., daNDa kA niSe., ba. sa. [adaNDa], ka. binA daNDa vAlA, hiMsaka manovRtti se rahita, ahiMsaka, dayAlu kSINAsrava arhat, vairabhAva se rahita - ... averA adaNDA asapattA avyApajjA .., dI. ni. 2.203; adaNDAti AvudhadaNDadhanudaNDavimuttA, dI. ni. aTTha. 2.278; adaNDesUti kAyadaNDAdirahitesu khINAsavesu, dha. pa. aTTha. 2.40; kri. vi. rUpa meM tR. vi. - adaNDena asatthena, dhammenamanusAsati, sa. ni. 1008; daNDeneke damayanti, theragA. 878; - DAraha tri., daNDAraha kA niSe. [adaNDAha], daNDa nahIM pAne yogya, adaNDanIya - yattha paro ... adaNDAraho ... hoti, dha. sa. aTTha. 143; - DAvacara tri., daNDAvacara kA niSe. [adaNDAvacara], ka. zA. a. daNDa kI pakar3a athavA pahuMca ke bAhara, balaprayoga kA aviSaya, daNDa na dene yogya - tA ca kho adaNDAvacarA, asatthAvacarA, sa. ni. 1(1).259; adaNDAvacaraM magga, jA. aTTha. 4.322; kha. lA. a. ahiMsaka vyaktiyoM dvArA grahaNa kiyA jAne vAlA (aSTAGgika mArga)adaNDAvacaranti adaNDehi nikkhittadaNDahatthehi avacaritabbaM ... ahaGgika maggaM, sa. ni. aTTha. 4.322; - NDiya tri., daNDiya kA niSe. [adaNDya], adaNDanIya, daNDa nahIM dene yogya - adaNDiyaM daNDayati ..., jA. aTTha. 4.170; adaNDiyanti yo adaNDapaNetabbaM ..., tade.. adati/adeti |ad kA varta, pra. pu., e. va. [atti], khAtA hai, anubhava karatA hai - sukhadukkhaM adati anubhavatIti attA ti ca .... sadda. 2.360; - adana napuM.. Vada se vyu. [adana], ka. bhojana, khAnA, bhakSaNa - pahUtaM cAdanaM tattha, jA. aTTha. 5.370; ... cAdananti pahU taJca padumapupphasAliAdikaM adanaM tade.; kha. AdAnAni kA apa., indriyoM ke viSaya - adanAni upAsato, jA. aTTha. 5.367; adanAnIti AdAnAni, gocaraggahaNaTThAnAnIti, ..., tade.. adanesanA strI., adana + esanA, [adanaiSaNA], bhojana kI khoja - carato adanesanaM, jA. aTTa, 5.367. adanta tri. danta kA niSe. [adAnta], asaMyamI, aniyantrita, vaha, jisa kA niyantraNa nahIM kiyA gayA hai - adantAnaM dametAra therIgA. 135: adantaM ko damissati, jA. aTTha. 7.108; - damaka tri., aniyantrita yA ucchRkhala ko For Private and Personal Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adandha 150 adassAvI niyantrita karane vAlA - ettha so vasate buddho, adantadamako yattha natthi AyatiM jAtijarAmaraNaM asoka taM, bhikkhave, muni, apa. 1.353; - damana tri./napuM, ucchRkhala kA adaraM, anupAyAsanti vadAmi, sa. ni. 1(2).90. niyantraNa yA niyantraka - adantadamanaM tAdi, mahAvAdiM adalidda/adaLidda tri., dalidda kA niSe. [adaridra], vaha, mahAmati, apa. 1.78; - vagga pu., a. ni. ke ekakanipAta jo daridra nahIM hai, saMgha ke prati zraddhAvAna, sarala dRSTi vAlA kA cauthA varga, a. ni. 1.9-10. - saTTe pasAdo yassatthi, ujubhUtaJca dassanaM adaliddoti taM adandha tri., dandha kA niSe. [atandra?], azithila, Alasyarahita Ahe, amoghaM tassa jIvitaM. sa. ni. 1(1).268. evaM tandrA-rahita, tIvra - lahuJca vatAti adandhaJca vata adaLahadihi tri., ba. sa. [adRr3hadRSTi], dRr3ha grAha se mukta ..., jA. aTTha. 3.388, draSTa. dandha; - jAtika tri.. dRSTivAlA, anuddhata, haTha na karane vAlA, ar3iyala dRSTikoNa azithila svabhAvavAlA, AlasI prakRti se rahita - se mukta, saralatA se samajhAne bujhAne yogya - paro hi puggalo adandhajAtiko vizujAtiko satatamidha, sadda. 1.142; - tA akkodhano anupanAhI adaLahadiTThI ..., ma. ni. 3.27. strI. bhAva., nirAlasyatA, vijJatA, zarIra evaM mana kA halakApana adasaka/adasa tri., ba. sa., [adazAka], vastra ke chora para - kAyacittAnaM adandhatApaccupaTTAnA .... dha. sa. aTTha. 175; lagI goTa, jhAlara athavA magajI se rahita baiThane ke lie - natA strI., dandhanatA kA niSe. bhAva., nirAlasyatA, prayukta caTAI, kinAre para lage jhAlara rahita caTAI - vijJatA, tIvratA, pAMca skandhoM kI laghutA yA skandhoM meM halakApana, kappati adasakaM nisIdanaM, cULava. 463. bhArIpana kA abhAva - yA ... vedanAkkhandhassa ... lahutA ... adasagava napuM., dasagava kA niSe. [adazagu], dasa bailoM se adandhanatA ... ayaM... kAyalahutA hoti, dha. sa. mA. 42, pR. kama bailoM vAlA jhuNDa - na dasagavaM adasagavaM, ka. vyA. 328. 28; adandhanatAti garubhAvapaTikkhepavacanametaM, abhAriyatAti adassana napuM.. dassana kA niSe. [adarzana]. 1. ka. nahIM attho, dha. sa. aTTha. 194; - dhAyanA strI., dandhAyanA kA dekhanA, dikhalAI na par3anA - adassanaM AnandAti, dI. niSe0, dakSatA, nipuNatA, mandatA kA abhAva, tIvratA - athAparena ni. 2.106; adassanena bAlAnaM, dha, pa. 206; adassanaM gato samayena ... adandhAyanA bhavati, mi. pa. 59, draSTa., vipa. mantabalena, mi. pa. 152; 1. kha. ajJAna, andhatva, mithyAdandhAyanA. darzana, moha, mUr3hatA - ariyasaccAnaM yathAbhUtaM adassanA, dI. adabba napuM., dabba kA niSe. [adravya], adravya, vaha, jo dravya ni. 2.71; 2. ka. vinAza, anta - vinAso tu adassanaM, athavA vastubhUta nahIM hai, avastu - keci adabbabhUtassa abhi. pa. 770; ... niSphattiyaM cevAvasAnasmi adassane, abhi. bhAvassekatthito bravaM, sadda. 1.9; - vAcakatta tri. pa. 912; 2 kha. kisI kI dRSTi se ojhala ho jAnA, Sa. [adravyavAcakatva], avastubhUta ko kahane vAlA - yathA hi vi. meM anta hone vAle pada ke sAtha - adassanaM vIsati iccAdInaM saMkhyAsadAnaM sarUpato adabbavAcakattepi maccurAjassa gacche, dha. pa. 463; adassanaM bhojaputtAna gaccha, ...., sadda. 1.300; adabbavAcakattA visesitabbapadAna, sadda. jA. aTTha. 5.160; - kAma tri., ba. sa. [adarzana-kAma], 1.306; - vutti tri., ba. sa. [adravyavRtti], bhAvAtmaka dharma dekhane kI icchA na rakhane vAlA, samajhane yA jJAna prApta se asambaddha, vastubhUta dharma se nahIM jur3A huA - adabbattino karane kI icchA se rahita - rUpAnaM adassanakAmo assa, ma. bhAvassa, sadda. 2.593. ni. 1.170; - pariyosAna tri., [adarzana-paryavasAna], adarzana adamita tri., damita kA niSe0 [adamAyita, adanta]. dvArA samApti karane vAlA, adRzya hokara anta karane vAlA, aniyaMtrita, vaza meM na kiyA huA - tattha vasAti anta meM adRzya ho jAne vAlA - corA pana ... adamitavuDDavacchakA, su. ni. aTTha. 1.32, draSTa. dameti. adassanapariyosAnA, a. ni. 3.76. adayApanna tri., dayApanna kA niSe. [adayApanna, nirdayI, adassanIya tri., dassanIya kA niSe. [adarzanIya], na dayArahita, krUra, hiMsAlu - ... adayApanno pANabhUtesu. ma. ni. dekhane yogya, na dikhalAne yogya - yathA ... bhisakkassa 1.359; aGgulimAlo nAma hoti lado ... adayApanno pANabhUtesa. ___ adassanIyaM gurahaM dasseti, mi. pa. 166. ma. ni. 2.308. adassAvI tri., ajJAnI, na dekhane vAlA, upekSA karane vAlA, adara tri., dara kA niSe. [adara, dRNAti darayativA iti daraH, dharma meM ucita samajha na rakhane vAlA, satpuruSoM athavA arhatoM na daraH, yasmin saH], bhayarahita, niDara, nirbhIka, azoka - kI upekSA karane vAlA, unakI ora dRSTi na DAlane vAlA, For Private and Personal Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adassI 151 adiTTha/AddiTTa nAsamajha - ariyAnaM adarasAvI, ma. ni. 1.1; 3.66; ... - dasa dAnAni loke adAnasammatAni, mi. pa. 259; - aniccAdilakkhaNaM apassanto ... ariyabhAvassa ca adidvattA sIla tri., ba. sa. [adAnazIla], svabhAva se hI anudAra, ... adassAvI ti..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).25; ... yo kRpaNa athavA saMgraha karane ke svabhAva vAlA, tyAga kI tesaM ariyAnaM adassanasIlo, na ca dassane sAdhukArI, so manovRtti se rahita - adAnasIlA na ca denti kassaci, su. ariyAnaM adassAvIti veditabbo, dha. sa. aTTha. 380, draSTa. ni. 247; adAnasIlA na ca saddahanti, pe. va. 248; adAnasIlo dassAvI. maccharI tiNaggena telavindumpi adAtA ahosi, jA. aTTha.5. adassI tri., [adarzI], ka. nahIM dekhane vAlA, na samajhane 380; adAnasIlA maccharinI hutvA, pe. va. aTTha. 58; - vAlA, gaharA jJAna na rakhane vAlA - yathAbhUtaM adassino, sIlatA strI., bhAva. [adAnazIlatA], kRpaNatA - tAya ca theragA. 662; kha. upekSA karane vAlA - idhalokadassI pana adAnasIlatAya yAcitApi ..., su. ni. aTTha. 1.264. paralokamadassI , jA. aTTa, 6.185. adAyaka tri., dAyaka kA niSe. [adAyaka], anudAra, adAtu pu., dAtu kA niSe. [adAta]. dAna na karane vAlA, adAnazIla, kRpaNa, dAna na dene vAlA - ... eko dAyako kRpaNa, kaMjUsa - adAtA gedhitamano Amisasmi, pe. va. 247; eko adAyako, a. ni. 2(1).28; ... adAyakoti eko dInoti nihInacitto adAnajjhAsayo, tenAha adAtA ti, pe. attanA laddhaM parassa adatvA paribhuJjanako ..., a. ni. va. aTTha, 94; - kAma tri. [adAtRkAma], dUsaroM ko kucha aTTha. 3.16; maccharinoti ajesaM adAyakA, jA. aTTha. 6. bhI na dene kI icchA karane vAlA - ... appasanna adAtukAmaM 129; - yikA strI., kRpaNa yA anudAra nArI - adAyikA brAhmaNaM ... dAtukAmaM katvA, su. ni. aTTha. 1.120; - kAmatA maccharinI kadariyA, pe. va 56; - vaMsa pu., dAna na dene vAloM strI., bhAva., kRpaNatA bharI manodazA - ... attano santakaM yA kRpaNoM kA vaMza - adAyakavaMso esa bhavissatI ti, jA. adAtukAmatAya .... dha. sa. aTTha. 144; neva me adAtukAmataM aTTha. 3.103. passeyyA ti..., jA. aTTha. 3.47. adAyAda tri., dAyAda kA niSe., ba. sa. [adAyAda], vaha, adAna napuM., dAna kA niSe. [adAna], tyAga karane athavA jisakA koI uttarAdhikArI nahIM hai, niHsantAna - anapaccA dAna dene kI manodazA kA abhAva, nahIM denA, udAratA kA adAyAdA tAlAvatthU bhavanti te, sa. ni. 1(1).86; idAni abhAva, kRpaNabhAva, kRpaNatA - adAnamatidAnaJca, nappasaMsanti dAyAdAnaM abhAvato adAyAdo, jA. aTTha. 3.21. paNDitA, pe. va. 301; ... tathApi yadidaM adAnaJca asIlaJca adArabharaNa tri., ba. sa., vaha, jise patnI kA bharaNa-poSaNa ariyehi akattabbattA .... jA. aTTha. 1.228, draSTa., vipa nahIM karanA hai, avivAhita vyakti - kaniTTho adArabharaNo bhAta dAna; - najjhAsaya tri., ba. sa. [adAnAdhyAzaya], dAna santikeyeva vasi, jA. aTTha.5.279. na dene, tyAga na karane, sabhI kucha apane pAsa banAye rakhane adAsa pu., dAsa kA niSe. [adAsa], vaha, jo aba kisI kA kI mAnasika vRtti vAlA, kRpaNatA evaM Asakti bharI manodazA dAsa nahIM hai, svatantra, apane adhIna, parAdhInatA se mukta - se yukta prANI- dInoti nihInacitto adAnajjhAsayo, pe. adAso tu bhujissotha ..., abhi. pa. 516; - sI strI.. va. aTTha. 94; draSTa. ajjhAsaya; - nAdhimutta tri., ba. sa., [adAsI], dAsatA se mukta nArI - sace, je, saccaM bhaNasi, kRpaNa adhimukti athavA mAnasika abhiprAya vAlA, dAna na adAsiM taM karomi. ma. ni. 2.260. dene athavA tyAga na karane kI manovRtti vAlA, adAnazIla adiTTha/AddiTTa tri., diTTha kA niSe., [adRSTa], vaha, jo - adAnasIlAti adAnapakatikA adAnAdhimuttA .... su. ni. dekhA nahIM gayA hai, ajJAta, anirdiSTa - na tuvha adiTTha aTTha. 1.264; - pakatika tri., ba. sa. [adAnaprakRtika], asutaM amutaM. su. ni. 1128; adiTTha dakkhitabba, mahAni. kRpaNatA athavA atyadhika Asakti se bhare hue svabhAva vAlA, 269; adiTuM assutaM aparisaGkitaM, mahAva. 314; - jotana tRSNAla, jor3ane baTorane vAlA, svabhAva se hI kRpaNa - tri., [adRSTadyotana], zA. a. ajJAta kA prakAzana karane adAnasIlAti adAnapakatikA, adAnAdhimuttA..., su. ni. vAlA, jo jJAta nahIM hai, usakA spaSTIkaraNa karane vAlA; aTTha. 1.264; - sammata tri., sa. [adAnasammata], deya vastu lA. a. tIna athavA pAMca prakAra kI pRcchAoM (praznoM) meM se ke rUpa meM ananumodita, aisI vastu kA dAna, jo buddha dvArA eka - tisso pucchA-adiTThajotanA pucchA, diTThasaMsandanA anumodita nahIM hai, dAna dene hetu ananumodita dasa vastueM pucchA, vimaticchedanA pucchA, mahAni. 250; ... ettha adiTTha For Private and Personal Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adiTTha/AddiTTha 152 adIna jotanAdivasena pucchA vibhajitA, su. ni. aTTha. 2.254; tattha ahosi, jA. aTTha. 1.360; - sahAyaka pu., tatpu. sa. pucchA nAma adiTThajotanA pucchA..., dI. ni. aTTha. 1.64; - [adRSTasahAyaka, uparivat-.. bhaddavatiyaseTi nAma ghosakaseTino Ti. tIna prakAra kI pRcchA (prazna) haiM:- 1. adRSTadyotana / adiTThapubbasahAyako ahosi,dha. pa. aTTha. 1.109. prazna, 2. dRSTasaMsandana prazna, 3. vimaticchedana prazna, jisa adiTThi strI., diTThi kA niSe. [adRSTi], samyak-dRSTi kA dharma kI prakRti kA lakSaNa ajJAta, adRSTa evaM aspaSTa Adi abhAva - adihiyA assutiyA ajANA, su. ni. 845. hai, usake jJAna ke lie pUchA gayA prazna adiTThajotanA kahA aditi strI., [aditi], devatAoM kI mAtA, jinake putra gayA hai, draSTa. dI. ni. aTTha. 1.64; - ta napuM., bhAva. Aditya athavA sUrya bhI haiM - devamAtA panAditi, abhi. pa. [adRSTatva], ajJAta athavA adRSTa hone kI avasthA - 83, Adiccoti aditiyA putto..., dI. ni. aTTha. 3.132. adiTTattA, bhikkhave, catunna ariyasaccAnaM, sa. ni. 3.5163B adinna |daa ke bhU. ka. kR. kA niSe. [adatta], nahIM diyA yathA te bhAtaro ... kisukassa adiTTattA kahiMsu .... jA. huA, binA anumodana ke hI le liyA gayA, corI-chipe aTTha. 2.222; - ntarAya pu., tatpu. karma. sa. [adRSTAntarAya], grahaNa kiyA gayA - yo pana bhikkha adinnaM theyyasavAtaM anirdiSTa yA asaMketita vyakti ke dAna dene meM utpanna / Adiyeyya, pArA. 51; mahAva. 123; ... theyyA adinnamAdeti, vighna, anirdiSTa yA adRSTa vighna-bAdhA - cattAro kho su. ni. 119; loke adinnamAdIyati, dha. pa. 246; - pubba mahArAja, antarAyA adiTThantarAyo.... mi. pa. 155; - Ti. tri., [adattapUrva], vaha jise pahale nahIM diyA gayA hai - antarAya cAra prakAra ke haiM 1. adiTTa (adRSTa) antarAya, 2. ajjAhaM adinnapubbaM dAnaM dassAmi, jA. aTTha. 3.46; - kisI ko dhyAna meM rakhakara taiyAra kiye bhojana dene meM vighna, pubbaka pu., eka brAhmaNa kA nAma jisane kabhI bhI kisI ko 3. jo bhojana apratigRhIta hai, usakI prApti meM vighna tathA kucha bhI nahIM diyA - sAvatthiyaM kira adinnapubbako nAma 4. jo kucha paribhoga hai usameM antarAya; draSTa. mi. pa. 155; brAhmaNo ahosi. dha. pa. aTTha. 1.16; - pubbakakula napuM.. - pubba tri., ba. sa. [adRSTapUrva], vaha, jise pahale nahIM dekhA kabhI bhI dAna na karane vAlA kula - adinnapubbakakule gayA hai, pUrvakAla meM na dekhA gayA - yehi ... bhikkhUhi devA ___... honti, su. ni. aTTha. 1.264. tAvatiMsA adiThThapubbA .... mahAva. 308; ye te cakkhuvidheyyA adinnAdAna napuM. tatpu. sa. adinna + AdAna [adattAdAna], rUpA adiTThA adiThThapubbA .... sa. ni. 2(2).78; ... tassA na dI huI vastu ko le lenA, corI, DakaitI, ghUsakhorI Adi veLuvanaM adiThThapubbaM ... viya ca ahosi, dha, pa. aTTha. 2.312; jinameM svAmI ke anumodana evaM sahamati ke binA usake - vAdI tri., [adRSTavAdI], vastuoM yA dharmoM ko ajJAta svatva ko le liyA jAtA hai - adinnAdAnaM bhikkhave batalAne vAlA, saba kucha ajJAta hai, isa vicAra kA pratipAdaka, AsevitaM ..., a. ni. 3(1),78; adinnAdAnaM pahAtabbaM ..., adRSTa tathyoM, bhAgya yA Izvara kA pratipAdaka - adiDhe ma. ni. 2.26; adinnAdAnaM pahAya adinnAdAnA paTivirato adiTThavAdI hoti.... a. ni. 1(2).259; - vAditA strI., hoti, dI. ni. 1.4; - Ti. buddha dvArA prajJapta pAMca zikSApadoM bhAva., adRSTavAdI manovRtti - diDhe adiTThavAditA ..., a. athavA paJcasIloM meM 'adinnAdAna se paTivirati' dUsarA ni. 3(1).131; - Ti. yaha ATha prakAra ke anArya-vyavahAroM zIla kahA gayA hai. meM se eka hai, draSTa. anariyavohAra; - sacca tri., ba. sa. adinnAdAyI tri., dinnAdAyI kA niSe. [bau. saM. [adRSTasatya], satya ko na dekhane vAlA, vaha, jisane satya adattAdAyI], jo kucha icchA aura khuzI ke sAtha na diyA kA jJAna nahIM pAyA hai - adivasaccassa pana gayA ho use corI, lUTa, beImAnI Adi se le lene vAlA paTisandhi nAma bhAriyAti .... dha. pa. aTTha. 2.18; ... etaM - ahaM ... adinnAdAyI assaM .... ma. ni. 2.26; ... adiTThasaccAnaM tAsanIyavAnaM. mi. pa. 149; - sahAya pu., adinnAdAyI hoti abrahmacArI hoti, mahAva. 108.8; idha tatpu. sa. [adRSTasahAya], aparicita sahAyaka, jise pahale .... adinnAdAyino, mi. pa. 268. nahIM dekhA hai aise vyakti kA sAthI, ajJAta, aparicita kA adIna tri., dIna kA niSe. [adIna]. vaha jo dIna nahIM haiM sAthI, aparicitoM ko sAtha dene vAlA - ... avantiyA athavA jo pIr3ita athavA nirAza nahIM hai - bhaddo Ajao isidatto nAma kulaputto amhAkaM adiTThasahAyo ..., sa. ni. .... adIno vahate dhuraM theragA. 173; - manasa tri., dainyarahita 2(2).280; tassa kireko paccantavAsiko seTThi adivasahAyo mana vAlA - adInamanaso naro, theragA. 243; adInamAnaso, For Private and Personal Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aduM/adu 153 adUbha/adubma/ama avyApannacetaso, sa. ni. 3.90; - satta tri., ba. sa. rahita bhikSu ke aparAdha, halake-phulake aparAdha - adudullaM [adInasattva], manasvI, udAtta citta vAlA - ... alInasatte ApattiM dudullA ApattIti dIpeti, mahAva. 476; cULava. 345; mama bhAtuke.... jA. aTTha.5.27, pAThA. alInasatta; - sattu a. ni. 1(1).27; - Ti. thullaccaya, pAcittiya, dukkaTa, pu.. eka rAjakumAra kA nAma - tattha alInasattunti evaMnAmakaM pATidesanIya tathA dubbhAsita bhikSuoM kI ina pAMca laghu kumAra jA. aTTha. 5.24. ApattiyoM yA anucita AcaraNoM ko aduvalla-Apatti kahA aduM/adu saGketavAcaka sarva. adu kA napuM., pra. pu., e. va. gayA hai, inheM lahukA-Apatti athavA desanAgAminI Apatti vaha - adu cassa hoti tapassitAya, dI. ni. 3.35; aduhi bhI kahA gayA hai; - llApattisaJI tri., aparAdha ko guru .... allaM, kaTuM..., ma. ni. 1.309; dussa amussAti attho, gambhIra prakRti kA na mAnane vAlA - duvallAya ApattiyA jA. aTTha. 3.46; sadda. 1.278. adudullApattisaJjI ... Aroceti .... pAci. 49. adukkha tri., dukkha kA niSe., ba. sa. [aduHkha], dukha se adutiya tri., dutiya kA niSe. ba. sa. [advitIya], akelA, mukta - adukkho eso dhammo anupaghAto, anupAyAso, apariLAho. vaha jisake sAtha dUsarA nahIM hai, asahAya, vaha jisake jaisA ma. ni. 3.279-80; - masukhA strI., sukha evaM dukha donoM koI dUsarA nahIM hai, apratima, anupama, bejor3a - ekAkiyo se mukta upekSA-vedanA, jisameM citta anukUla athavA pratikUla, adutiyo, theragA. 541; adutiyo, asahAyo, appaTimo, donoM meM se kisI kA saMvedana karane kI sthiti meM nahIM rahatA appaTisamo ... appaTipuggalo, asamo, asamasamo, dvipadAnaM hai, upekSAvedanA kA saGketaka - tupekkhA ca adukkhamasukhA aggo, a. ni. 1(1).29; ekoti ... adutiyaTena eko, su. siyA, abhi. pa. 159; na dukkhA na sukhAti adukkhamasukhA, ni. aTTha. 1.52. dha. sa. aTTha. 89; tisso ... vedanA ... sukhAvedanA, aduppayutta tri0, duppayutta kA niSe. [aduSprayukta], vaha jise dukkhAvedanA, adukkhamasukhA vedanA, itivu. 34; - masukhaM zuddha rUpa meM prayukta kiyA gayA hai, vaha, jisakA doSayukta napuM.. saMjJA ke rUpa meM caturtha rUpadhyAnake citta kI avasthA prayoga nahIM huA hai - aduppayuttaM yeva duppayuttoti, ma. ni. - adukkhamasukhaM upekkhAsatipArisuddhi, dI. ni. 1.67; aTTha. 3.105(ro.). adukkhamasukhaM ..., dha. sa. pR. 50; adukkhamasukhaM santaM, adubbana napuM., dubbana kA niSe. [adrohana], apravaJcanA, itivu. 35; adukkhamasukhantipi vijAnAti, ma. ni. 1.371.; - vizvasanIyatA, vaphAdArI, pUrNa niSThA- evaM mittesu adubbhanaM TI. yahAM adukkhaM ke niggahIta ke sthAna para sandhi ke nAma ..., jA. aTTha. 7.208; pAThA. adumana. kAraNa 'madAsare' niyama ke Aloka meM makAra hone se ukta adurAgata tri., durAgata kA niSe., vaha jisakA Agamana zabdarUpa prayukta hai - makAro padasandhivasena vutto, dha. sa. sukhada yA maGgalakAraka ho (abhivAdana meM svAgata ke sAtha aTTha. 89; - masukha-vedanIya tri., dukha athavA sukha ke prayukta) - svAgataM te. mahArAja, atho te adurAgataM, jA. aTTha. anubhava se rahita, upekSA-vRttiyukta - adukkhamasukha vedaniyaM 4.318; tassA te svAgataM bhadde tato te adurAgataM, therIgA. 338. phassaM paTicca uppajjati adukkhamasukhavedanA, sa. ni. adussanA strI., [bau. saM. adUSaNA], dveSa-vRtti kA abhAva, 1(2).86; ayaM adukkhamasukhavedanIyo phasso, mahAni. 37. maitrI bhAvanA; - nAkAra pu., maitrI bhAvanA se bharA vyavahAra - aduTTha tri., duTTha kA niSe. [aduSTa], dveSa yA pratihiMsAbhAva se adussanAti adussanAkAro, dha. sa. aTTha. 194. rahita, adUSita, nirmala mana vAlA - aduTThassa hi yo dubbhe, adussitatta napuM., dussita ke niSe. kA bhAva., dveSarahitatA, itivu. 62; aduTTho yo titikkhati, su. ni. 628; yathA taM dveSabhAva se mukta mana kI avasthA - adussitassa bhAvo aduvassa, ma. ni. 2.390; - citta tri., ba. sa. [aduSTacitta], adussitattaM, dha. sa. aTTha. 194. krodha athavA dveSa se rahita citta vAlA - aduTThacittA vivadanti, abha/adubma/adbha pu., dUbha kA niSe. [adroha], adroha, cULava. 197; ekampi ce pANamaduTThacitto, a. ni. 3(1).2; droha athavA vizvAsaghAta kA abhAva, ahAnikaratA - sapathaM aTThacittoti mettAbalena saha vikkhambhitabyApAdatAya byApAdena ca akaMsu adbhAya, mahAva. 469; sapassu ca me ... adubhAya, adUsitacitto, itivu. aTTha. 81. sa. ni. 1(1).260; adubbhAya sapathaM kAretvA, jA. aTTha. aduvalla tri., kevala strI. meM aduvallA rUpa meM prApta, 1.180; - pANi pu., karma. sa./ba. sa., doSarahita evaM duTThalla kA niSe. [bau. saM. adauSThulya], gambhIra dUSaNa se hitakArI hAtha, pravaJcita na karane vAlA mitra, saccA mitra For Private and Personal Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 154 adUra adosa - adubbhapANI dahate mittadubhiM, pe, va. 264; adubbhapANIti ho - dhanuM advejjha katvAna, jA. aTTha. 4.231; advejjhaM ahiMsakahattho, pe. va. aTTha. 102; adubhapANiM dahate mittadubho, katvAnAti jiyAya ca sarena ca saddhi ekameva katvA, tade.. jA. aTTha. 7.207; adubbhapANinti adubbhaka attano / adeti |ad se vyu., kri. rU., [atti], khAtA hai; - si bhuJjanahatthameva dahanto hi mittadubbhI nAma hoti, jA. aTTha. varta., ma. pu., e. va. - maM chAdayamAno adesIti, jA. aTTha. 7.208. 5.30; na tAdise bhUmipatI adesi, jA. aTTha. 5.490; - mi adUra tri., [adUra], pAsa meM vidyamAna, dUra na rahane vAlA, varta., u. pu., e. va. - na tAdise bhUmipatI ademi, jA. aTTha. samIpavartI - tattheva sA pokkharaNI adUre, jA. aTTha. 5.40; 5.49; - danti varta, pra. pu., ba. va. - teme jane kAkolasaMghA tula. avidUre; - gata tri., bahuta dUra taka na gayA huA, adanti, jA. aTTha. 6.129; na sunakharasa te adenti maMsaM jA. bahuta kama dUrI taka hI gayA huA, samIpa gayA huA - sadde aTTha. 6.181; - tu anu., pra. pu., e. va. - etU bhavaM assamimaM adUragate, mi. pa. 281; - 8 tri, [adUrastha], samIpa meM adetu, jA. aTTha. 5.188; - yya vidhi., pra. pu., e. va., khA sake, sthita, bahuta dUra meM nahIM sthita - nAddasAmi adUraddhaM, apa. khA le, khAiye - ghAsatthiko kakkaTako adeyya, jA. aTTha. 2.2183; therIgA. aTTha. 148. 3.259; - yyuM vidhiH, pra. pu.. ba. va. - yaM tAdisaM jIvamadeyyu adUsaka pu., dUsaka kA niSe. [adoSaka], nirdoSa, dhakAti, jA. aTTha. 5.102; adeyyunti khAdeyyuM tade... niraparAdha, doSa-rahita, dUSita na karane vAlA - abhAcikkhiM adeyya tri., deyya kA niSe. [adeya], ka. nahIM dene yogya adUsakaM, apa. 1.328; adUsaketi niddose niraparAdhe, jA. vastu - adeyyo kassaci buddho, apa. 1.334; na cApi me aTTha. 3.475; adUsake hiMsati pApadhammo, jA. aTTha. 4.43. kiJcimadeyyamatthi, jA. aTTha. 5.388; kha. dAnaprApti ke adUsikA strI., doSa-hita nArI - asikaM sIlasampanna lie ayogya, dAna na pAne yogya vyakti - adeyyesu dadaM therIgA. 423; adUsikAyo hanti , su. ni. 314. dAnaMjA. aTTha. 3.9; adeyyesUti pubbe akatUpakAresu, tade.. adUsitacitta tri., dUsitacitta kA niSe0, ba. sa. adevasatta tri., devasatta kA niSe., [adevasattva], aisA prANI [adUSitacitta], pradUSaNa rahita, zuddha evaM svaccha citta vAlA, jo devayoni ke yakSoM, bhUtoM Adi dvArA gRhIta yA abhibhUta na klezoM se rahita evaM niSpApacitta vAlA - aduTThacittoti ho, vaha, jisa para yakSoM, bhUtoM Adi kA prabhAva na ho gayA ho kilesehi adUsitacitto hutvA ..., jA. aTTha. 2.144. - nAdevasatto puriso thInaM saddhAtumarahati, jA. aTTha. 5.442; adUhala vyu. ani., pu./napuM.. saMbhavataH phaMsAne vAlA eka nAdevasattoti ... devena anAsatto, ayakkhagahitako, abhUtaviTTho upakaraNa, baMsI, coragar3hA, phandA- adUhalAdIni visaGgharitvA, puriso, jA. aTTha. 5.443. a. ni. aTTha. 1.28; adUhalaM sajjento, pArA. aTTha. 2.51; adesa pu., desa kA niSe. [adeza], anupayukta sthAna, anucita adUhalasataM saNThapetvA ..., a. ni. aTTha. 1.28; sajjentassa kSetra - so patto na adese nikkhipitabbo, pArA. 370; adese adUhala, vina. vi. 303; sUlasataJca, pAsasataJca, vata no vuTuM, jA. aTTha. 6.270. adUhalasataJca yojetvA, sA. saM. 53; - pAda pu., phaMsAne adesanAgAmI tri., [bau. saM. adezanAgAmI], adesanAgAminI vAlA khUTA - adUhalapAde ca pAsayaTTiyaM pArA. aTTha. 2.51; Apatti, kevala pApa-svIkaraNa dvArA parimArjita na hone vAlA - pAsANa pu., zikAra ko phaMsAne vAlA patthara - bhikSu-aparAdha - adesanAgAminiyA ApattiyA kataM hoti, adUhalapAsANA viya migaM mAresuM. pArA. aTTha. 2.63; - maJca cULava. 4; adesanAgAminiyAti pArAjikApattiyA vA savAdi pu., phaMsAne ke lie banAyA gayA maJca - adUhalamaJca sesApattiyA vA, cULava. aTTha. 2; - Ti. bhikSu dvArA kiyA ThapetvA .... pArA. aTTha. 2.51. gayA vaha aparAdha, jisakA prAyazcita pApa-svIkaraNa mAtra se adejjha'/advejjha/abhejjha tri., [advaidhya/advaidha/abhedya], na ho, adesanAgAmI Apatti kahalAtA hai, sabhI pArAjika do bhAgoM meM vibhAjita na kiyA huA, dUsare dvArA nahIM evaM saMghAdisesa, isI ke anta. Ate hai. bahalAyA gayA, samagra, ekAgra, duvidhA se rahita - samAdhi adosa' tri., dosa kA niSe. [adoSa], ka, nirdoSa, niraparAdha, manaso abhejjho , jA. aTTha. 3.6. doSarahita, zuddha, ThIka-ThAka - tassa arApi avaGkA adosA adejjha' tri. [adhijya], pratyaJcA car3hA huA dhanuSa, aisA ..., a. ni. 1(1).135; kha. pu., doSa kA abhAva, halkA -phulkA dhanuSa jisameM bANa ko pratyaJcA yA DorI para car3hA diyA gayA mAmalA - adosaM dosamaAya kimevaM kari bhAtika, ma. vaM. For Private and Personal Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adosa 155 addasiMgivera/allasiMgivera 25.96; - tta napuM., bhAva. [adoSatva], doSa-rahita hone kI adda/alla tri., [Ardra], gIlA, bhIgA huA - dazA - arAnampi avaGkattA adosattA ..., a. ni. 1(1).135. tintollAddakilinnonnA, abhi. pa. 753; adaM ca pANiM adosa' pu., dosa kA niSe. [adveSa], dveSa, vaira yA pratihiMsA parivajjayassu. jA. aTTha. 7.207; allaM tintaM pANiM mA dahi, kA abhAva, maitrI-bhAvanA, tIna kuzalamUloM meM eka - taM ki mA jhApayi, jA. aTTha. 7.207. maJatha ... asthi adoso? a. ni. 1(1).225; yadapi ... addaka napuM.. [Ardraka], harA athavA binA sukhAyA huA adoso tadapi kusalamUlaM, a. ni. 1(1).233; adosAmohesupi adarakha - siGgiveraM tu addaka, abhi. pa. 459; ... eseva nayo, dha. sa aTTha. 172; - Ti. hiMsA, corI Adi pApa- allasiGgIveraloNajIrakAdayo koDhetvA .... jA. aTTha. 1.238, karmoM se mana ke vilaga rahane ke tIna mUla kAraNa, alobha, samAnA. adda, alla, siGgivera. adveSa evaM amoha batalAe gae haiN| adosa inhIM tIna kuzala- addana napuM.. [ardana], utpIr3ana, vidhvaMsa, vighna-bAdhA, hiMsA - mUloM meM eka hai| yaha pacIsa zobhana caitasika dharmoM meM eka addanaM pariplutA, sadda. 2.547; addanaM hiMsA, sadda. 2.554; addanaM hai; - ja tri., [adveSaja], adveSa athavA maitrI bhAvanA se gandhapiMsananti vadanti, sadda. 2.565. utpanna - yaM ... adosapakataM kammaM adosajaM.... a. ni. addabhAva pu.. [ArdrabhAva], gIlApana, namI, ArdratA - addabhAvo 1(1).160; - sajjhAsaya tri., ba. sa. [adveSAdhyAzaya], tintabhAvo, sadda. 2.362. adveSa se yukta manovRtti vAlA - adosajjhAsayA ca addasa/addasA disa adya., pra. pu., e. va., [adrazat], ka. bodhisattA dose dosadassAvino, visuddhi. 1.113; - sussada usane dekhA - addasA bhagavA Adi, su. ni. 360; tamaddasA tri., adveSa se paripUrNa - ime sattA ... alobhussadA vimbisAro, su. ni. 411; ajito addasa buddha, su. ni. 1022; adosussadA amohussadA ca honti, visuddhi. 1.101; - tApaso tesaM kiriyaM sabbaM addasa, jA. aTTa. 3.425; - nidAna tri., ba. sa. [adveSanidAna]. adveSabhAva se utpanna suM/saMsu adya, pra. pu.. ba. va. - asubhaM asubhataddasu. a. kiyA gayA - yaM ... kamma ... adosa-nidAnaM ..., a. ni. ni. 1(2).60; addasaMsu kho kuNAlassa sakuNassa paricArikA 1(1),160; - niddesa pu.. [adveSanirdeza], adveSa kA saMkSipta .... jA. aTTha. 5.417; - isa adya., ma. pu., e. va. - ambho rUpa meM vyAkhyAna yA kathana - adosaniise adussanakavasena parisa, na tvaM addasa manussesa paThamaM devadUtaM pAtubhUtanti, ma. adoso, dha. sa. aTTha. 194; - nissandatA strI., tatpu. ni. 3.218; - ssatha adya., ma. pu.. ba. va. - api me mAtaraM [adveSaniSyandatA], adveSa ke phala yA pariNAma hone kI addassatha, api me mAtaraM addassathAti, ma. ni. 2.3183; pAThA. avasthA - ... adosanissandatAya uLAraM .... vi. va. aTTa. addasatha; - saM/ssa adya., u. pu., e. va., - agArasmi 11; -- pakata tri., [adveSaprakRta], adveSa meM utpanna hone vasantIhaM ... addasaM virajaM buddha, therIgA. 108; ahasAhaM pati vAlA, vaha jisake mUla meM adveSa hai - yaM adosapakataM kamma, mataM, therIgA. 218; ajjhattasantiM pacinaM adassaM su. ni. a. ni. 1(1).160; - paccaya tri., [adveSapratyaya], adveSa 843, pAThA. addasaM; - sAma/samha adya., u. pu.. ba. va. - dvArA utpanna kiyA gayA - adosapaccayA aneke kusalA ahasAma kho mayaM, bho, taM bhavantaM gotama gacchantaM .... ma. ni. dhammA sambhavanti, a. ni. 1(1).233; - samudaya tri., ba. sa. 2.348; Ama, addasAmAti, jA. aha. 3.265; pAThA. addasamha; [adveSasamudaya], vaha jisakI utpatti adveSa meM ho - yaM addasamha tadArao, apa. 2.121; - ssAsi adya.. pra. pu., e. ... kammaM ... adosasamudayaM, a. ni. 1(1).160. va. - ahassAsi haritarukkhe, jA. aTTha. 5.153; - saMsu adda' ka. gati evaM yAcanA artha vAlI eka dhAtu - adda gatiyaM, adya., pra. pu.. ba. va. - neva kho, bhikkhave, addasaMkheM nevApiko yAcane ca sadda. 2.377; kha. yAcanA evaM yAtrA Adi arthoM ca ..., ma. ni. 1.213; - sAsi adya., ma. pu., e. va. - cha vAlI eka dhAtu - adda yAcanayAtrAdisvatho, dhA. ma. 40; ga. jane yeva ahasAsIti, mi. pa. 269; - sAsimhi adya., u. hiMsA artha vAlI eka dhAtu - adda hiMsAyaM, sadda. 2.544. pu., e. va. - pathe addasAsimhi bhojaputte, jA. aTTha. adda/addA disa kA. adya.. pra. pu., e. va. [adrAka], dekhA 5.159. - yo sukhaM dukkhato adda ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).257; addasiMgivera/allasiMgivera napuM.. karma. sa. [AzrRGgavera]. theragA. 986; itivu. 35; addA rAjAnamaGgati, jA. aTTha. gIlA adarakha - ... allasiGgIveraloNajIrakAdayo..., jA. 7.131; tula. adakkhi , addasa, addasA. aTTha. 1.238. For Private and Personal Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra addA addA' strI0 [ArdrA], nakSatroM ke bIca chaTThA nakSatra migasiramadA ca punabbasu abhi. pa. 58 adA punabbasu phusso sadda. 2.359. addA' dA kA adya. , pra0 pu0, e. va., draSTa. adda ke anta.. addAyate / allAyate adda' kA nA. dhA., varta., pra. pu. e. va., Atmane. [Ardrayati], gIlA jaisA pratIta hotA hai, bhIgA sA lagatA hai - allAyate ayaM rukkho, jA. aTTha. 4.313; allAyateti udakabharito viya allo hutvA paJJAyati, jA. aTTha. 4.314. addArika, karma, sa. [ArdrAriSTaka] ariSTaka kA tAjA bIja vaNNa tri. ariSTaka ke tAje bIja jaise kAle raGga yA rUpa bAlA kesA... kAlakA addAridvakavaNNA, vibha. aTTha. 221 visuddhi. 1.240; addAridvakavaNNAti abhinavAriTThaphalavaNNA, visuddhi. mahATI 1.288; - samAna tri tAje ariSTaka ke phala jaisA kAle raMga vAlAmajjhekaNDa hoti...adArikasamAnaM.... mahAni. 261. addAvalepana tri., adda' + avalepa ba0 sa0 [ArdrAvalepana ], navIna yA tAje avalepana vAlA addAvalepanA upakAriyo ma. ni. 1.121; kUTAgAraM sAlA vA bahalamattikA addAvalepanA, sa. ni. 2 ( 2 ). 187, pAThA. addAvalimpanA. " adi pu.. [adri ]. caTTAna, parvata, zilAkhaNDa pabbato giri seloDI abhi. pa. 605, ahi siluccayo cA ti giriSaNNatiyoM imA, sadda. 429. atri, [adRSTa], vaha, jo dekhA nahIM gayA hai - diTThA vA yeva adiTThA, su. ni. 147; yadA te ciravAsimAtA adiTThA, sa.ni. 2 ( 2 ) 313; - Ti. suddhi (sudiha) tathA duddiTTha (dudi) kI bhAMti yahAM bhI dakAra kA dvitvabhAva hai. adita/ ati a + i + ta [ardita], duSprabhAvita, pIr3ita, utpIr3ita, vaha jise kaSTa, pIr3A dI gaI ho kAmarAgena aTTito, theragA. 406; bandhusokena addito, saddhammo 281; taM sutvA kALakaNNI additA hutvA, jA. aDa. 3.228. addiyati/aTTIyati adda' kA varta., pra. pu. e. va., udvigna, vyagra, athavA khinna hotA hai ahiyAmi harAyAmi, therIgA 140; evamayaM aTTIyatI ti.... therIgA. aTTha. 246. adilara napuM. eka rASTra kA nAma allakapparahe pana dubhikkhe dha pa aDDa 1.98 pAThA, allakappara. adduva vyu0 saMdigdha, ghuTanA na ca adduvena saGghaTTento gacchati, ma. ni. 2346; aTuvena aTuvanti jaNNukena jaNNuka. ma. ni. a. (ma.pa.) 2.274. - www.kobatirth.org ... - KIR 156 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only addha addha' pu0 / napuM,, [ardha], AdhA, draSTa. aDDa ke anta addha' / aDDatri [ADhya], dhanI, sampanna samRddha aDDA dalihA va phusanti phassa theragA. 783. aba pu. [adhvan, pu. adhyAna napuM.] zA. a. sthAna evaM kAla kA kSetra vistAra, kAlAvadhi samaya yA sthAnaviSayaka kSetra - vistAra - addho bhAge pathe kAle, abhi. pa. 994, maggo pantho patho cAddhA, abhi. pa. 190; lA. a. mArga athavA bhavacakra meM saMsaraNa kara rahe prANiyoM ke jIvanakAla kI viziSTa avadhi atIta pratyutpanna evaM anAgata, ina tIna khaNDoM meM prANiyoM ke saMsaraNa kI sthiti kA dyotaka - atIto mahArAja addhA, anAgato addhA, paccupanno addhA 'ti, mi. e. 49. ddhA pra. vi., e. va. evaM ba. va. - dIgho caddhA suduggama jA. aha 7.285 dvAnaM dvi. ki.. e. va. ettakaM addhAnaM... udA. aTTha. 68; addhAnaM paTipannassa ... apa. 1.84; sa. u. pa. ke rUpa meM atItadvAna, anAgatamaddhAna, kAntAraddhAna, kAladdhAna, gatadvAna Adi ke anta. draSTa; Ti. bhagavAna buddha ne pratItya-samutpAda naya kI 12 anuloma kar3iyoM dvArA cakrAkAra astitva (bhava-cakra) meM prANI ke saMsaraNa ko prakAzita karate hue yaha saGketa bhI diyA hai ki prANI ke saMsaraNa kA eka lambA mArga hai jise 'dIgha addhA' kahA gayA hai| ataH addhA kA viziSTa pAribhASika tAtparya pratItyasamutpAda ke Aloka meM avadheya hai ga tri.. [adhvaga]. zA. a. mArga pa calA huA lA. a. adhika Ayu vAlA, vRddha buDDo hessati addhago, ma. saM. 40.7; tula. addhagU: gata tri. [adhyagata) zA. a. adhika Ayu ko prApta, bhavacakra ke paryApta mArga ko pAra kara cukA, anubhavI, lambe samaya ko bitA cukA addhagatoti tayo addhe atikkanto, mahAni, aTTha 15 addhagatA ti addha, cirakAlaM atikkantA, sa. ni. aTTha 1.144; cirapabbajito addhagato vayo anuSpato... dI. ni. 1.42 addhagatoti addhAnaM gato, dve tayo rAjaparivaTTe atIto dI. ni. aha. 1.120... jiNNo, vuDDo, mahatvako addhagato, vayo anuSpatto. dI. ni. 1.99 lA. a. vratoM evaM caryAoM Adi kI maryAdA kA anullaMghana karate hue AcaraNa karane vAlA, acche AcaraNa ke mArga meM pahuMcA huA addhagatoti maggapaTipanno brAhmaNAnaM vatacariyAdimariyAda avItikkammacaraNasIlo dI. ni. aDa. 1.228; - gU pu., [adhvaga], yAtrI, bhavacakra dvArA saGketita janma-maraNa ke yAtrA-patha kA pathika pathAvI pathikoddhagu abhi. pa. 347; tasmA na caddhagU siyA, dha. pa. 302; na heva Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir addhacanda(ka) 157 addhAna Thita, nAsInaM, na sayAnaM, na paddhaguM, jA. aTTha. 3.81, draSTa. yajJa-purohita - addharo nAma yaaviseso, tadupayogabhAvato aSTA. 6.4.40-41 para kAzikA, tula. addhaga, 'addhariyA' tveva vuccanti yajUni, tAni sajjhAyantIti addhacanda(ka) pu.. [cAMdavAlA] vaDDacandaka ka. Adhe candramA 'addhariyA' yajubbedino, lIna. (dI.ni.TI.) 1.355. ke AkAra vAlA eka prakAra kA AbhUSaNa - tathA kalambakaM addhavagga pu., sa. ni. ke devatAsaMyutta ke eka varga kA nAma, kAtuM addhacandakameva vA, vina. vi. 471; 3030; chattapaNNakesu sa. ni. 1.45-48. makaradantakaM vA addhacandakaM vA chindituM na vaTTati, pArA. addhavihIna tri., nAbAliga, aparipakva Ayu vAlA - aTTha 1.232, pAThA. aDDhacandaka. addhavihIno aMgavihIno, u. vi. 435, samAnA. addhAnahIna. addhattaya napuM.. samA., dva. sa., [adhvatraya], atIta, pratyutpanna addhA a., nizcayArthaka nipA. [addhA], sacamuca, bilkula, (vartamAna) evaM anAgata (bhaviSya), ina tIna kAloM kA avazya, nissandeha, prakaTataH, spaSTa rUpa se - ekaseddhA samuccaya, tIna kAla - kiM atikkamitvA? addhattayaM, sa. vyayantare, abhi. pa. 994; ... addhA kAmaM jAtuce have, abhi. ni. aTTha. 2.89. pa. 1140; addhA, pasaMsAma sahAyasampadaM, su. ni. 47; addhAti addhaddhamAsa pu.. [ardhArdhamAsa], mahIne kA AdhA-bhAga, mahInoM ekaMsavacanaM nissaMsayavacanaM nikkavAvacanaM advejjhavacanaM kA pratyeka pakSa - addhaddhamAse pannarase, cariyA. 379, pAThA. aveLahakavacanaM niyogavacanaM apaNNakavacanaM avatthApanavacanaM. anvaddhamAse. mahAni. 2; addhA paTiAtametaM tadAhu .... pe. va. 528; addhanakha tri., ba. sa. [ardhanakha], pradUSita athavA sar3A galA addhAti ekasena, pe. va. aTTha. 193; anya nipA. ke sAtha nAkhUna - andhanakhoti pUtinakho, jA. aTTha. 7.320, apapA. bhI prayukta ka. 'kho' ke sAtha - addhA kho, bhante, evaM andhanakha. sante .... dI. ni. 1.53; addhAti ekaMsavacanametaM, dI. ni. addhaniya tri., addha se vyu., [bau. saM. adhvAnIya], zA. a. aTTha. 1.140; kha. 'have' ke sAtha - addhA have sevitabbA yAtrA karane ke lie upayukta (mArga) yAtrA karane yogya - sapA , jA. aTTha. 3.268; ga. 'hi' ke sAtha - addhA hi sukhA utu addhaniyA .... theragA. 529; addhaniyAti bhagavA tathaiva etaM, su. ni. 377; gha. bhavi. ke kri. rU. ke addhAnagamanayoggA utu, theragA. aTTha. 2.145; lA. a. sAtha - addhA gamissAmi na mettha kaMkhA, su. ni. 1155%; TikAU, dera taka Thaharane yogya, dIrghakAlika, cirasthitika addhA carissanti bahU ca saddhA, sa. ni. 1(1).149. - yathayidaM brahmacariyaM addhaniyaM assa cirahitika, pArA. 8; addhA-kathA strI, kathA., ke 15veM adhyAya ke tIsare khaNDa tattha addhaniyanti addhAnakkhamaM dIghakAlikaM pArA. aTTha. kA nAma, kathA. 413-15. 1.1463; ... yathayidaM sAsanaM addhaniyaM assa ciradvitikaM, khu. addhAna napaM.. [adhvana], zA. a. dIrghakAla kI avadhi athavA pA. aTTha. 73. lambA mArga - kAle, dIghajaseddhAnaM abhi. pa. 1100, addhAnaM addhabhUta tri., [adhvabhUta], ka. para-nirbhara, paratantra, asvatantra, dIghamaJjasaM, abhi. pa. 192, draSTa, addhana, lA. a. prANI ke bandhana meM baMdhA huA, abhibhUta - sabbaM addhabhUtaM... cakkhu dvArA tInoM kAloM meM kiye jA rahe saMsaraNa kA mArgakhaNDa, .... addhabhUtaM ... jAtiyA jarAya ... addhabhUtaM. sa. ni. 2(2). pratItyasamutpAda dvArA varNita saMsaraNa kI kabhI anta na hone 19; addhabhUtanti adhibhUtaM ajjhotthaTaM upadrutaM .... sa. ni. vAlI yAtrA ke tIna khaNDa - evamidaM dIghamaddhAnaM sandhAvitaM aTTha. 3.10; kha. adhibhUta, grasta - adhibhavIyate so ti saMsaritaM, dI. ni. 2.71; evametaM dIghamaddhAnaM sandhAvitaM. mi. adhibhUto, evaM addhabhUto, sadda. 1.79, pAThA. aNDabhUta evaM pa. 48; - atItassa addhAnassa kiM mUlaM .... mi. pa. 50; addabhUta. - atItaddhAnanti atIte addhAne, jA. aTTha. 3.37; - iriyApatha addhara pu., [adhvara], eka prakAra kA yajJa-vizeSa, somayajJa, pu., lambe samaya se cala rahI zArIrika kriyA; dIrghakAlIna ahiMsakayajJa - addharo nAma yajJaviseso, lIna. (dI.ni.TI.) gamana, jAne, khar3e hone, baiThane evaM leTane kI cAra zArIrika 1.355. ceSTAeM - addhAnairiyApathA cirappavattikA dIghakAlikA addhariyA pu., [Adhvarika, adhvaryu], purohita, yajJa meM hotA, iriyApathA, ma. ni. TI. (mU.pa.) 1(1).323; ... imasmihi udgAtA evaM brahmA ke atirikta cauthA purohita, yajJa kA ThAne addhAnairiyApathA kathitA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) saJcAlaka karane vAle brAhmaNoM kA eka vargavizeSa, yajurvedI 1(1).279; tula. majjhimA-iriyApatha tathA cuNNika iriyApatha, For Private and Personal Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir addhAna 158 adbhUnanava draSTa. ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(1).279, ma. ni. TI. (mU.pa.) aTTha. 30; - maggapaTipanna tri., rAjamArga para jAtA huA - 1(1).323; -kilamatha pu., lambI yAtrA ke kAraNa utpanna ... ajJataro bhikkhu kosalesu janapade addhAnamaggappaTipanno zArIrika thakAna - so addhAnakilamathaM vinoditvA .... khu. hoti, mahAva. 116; ... bhagavA antarA ca rAjagaha antarA ca pA. aTTha. 157; - kovida tri., tatpu. sa., mArga ko jAnane nALandaM addhAnamaggappaTipanno hoti, dI. ni. 1.1; - vemattatA vAlA - nAhaM dukkhakkhamA rAja, nAhaM addhAnakovidA, jA. strI., tatpu. sa., kAlAvadhi-viSayaka viSamatA, samaya kI aTTha. 5.185; - kkhama tri., lambe samaya taka TikAU, lambI avadhi kA antara, bodhisattva dvArA pAramitAoM ke paripAcana dUrI ko sahana karane meM sakSama - ... evahi so ratho . hetu apekSita kAlAvadhi se sambandhita antara - ayaM nesa addhAnakkhamo hoti ..., jA. aTTha. 7.143; addhAnakkhamo addhAnavemattatA, su. ni. aTTha. 2.122. hoti, a.ni. 2(1).25; addhAnakkhamo hotIti dUraM addhAnamaggaM addhApaccuppanna tri., kAlAvadhi athavA kSaNa-vizeSa kI dRSTi gacchanto khamati, adhivAsetuM sakkoti, a. ni. aTTha. 3.12; se vartamAna, samaya kI santati meM vidyamAna - paccuppannaJca - gamana napuM., tatpu. sa., mArga para gamana, yAtrA meM gamana - nAmetaM tividha - khaNapaccuppannaM santatipaccuppanna cArika caramAnoti addhAnagamanaM gacchanto, udA. aTTha. 148; addhApaccuppannaJca, dha. sa. aTTha. 435. ekassaddhAnagamanaM, dha. pa. aTTha. 1.373; - daratha pu., yAtrA addhAbhavati kri. rU., adhi + bhU athavA abhi + bhU kA se utpanna kaSTa yA vyathA - ... sabba addhAnadarathaM vapasamento sthA., abhibhUta karatA hai, UMce stara para hotA hai, prAdhAnatA viya .... dI. ni. aTTha. 1.231; - nantaratA strI., addhAna meM hotA hai, pramukha hotA hai - nto varta. kR., pu., pra. vi., e. + anantara kA bhAva., kAlavistAra-viSayiNI vyavadhAna-rahita va., abhibhUta karate hue - athappiyaM vA pana appiyaM vA samIpatA, kAla kI anantaratA - addhAnantaratAya addhAbhavanto abhisambhaveyya su. ni. 974; addhAbhavanto ... ti anantarapaccayo...., paTThA. aTTha. 345; draSTa. kAlantaratA; - evaM piyappiyaM abhibhavanto .... su. ni. aTTha. 2.265; - paJha pu., [adhva-prazna], mi. pa. ke dUsare vagga addhAna-vagga ddhabhavi adya0, pra. pu., e. va. - kisu sabbaM addhabhavi. sa. ni. ke eka khaNDa kA nAma, mi. pa. 48-49; - pariccheda pu.. 1(1).45; addhabhavIti nAmaM sabbaM abhibhavati anupatati, sa. tatpu. sa. [adhvaparicheda], ka kAla kA tIna kAloM meM ni. aTTha. 1.85; - ddhabhAveti prera., pra. pu., e. va. - ... na baTavArA, samaya kA samucita vibhAjana - no ca kho heva anaddhabhUtaM attAnaM dukkhena addhabhAveti, ma. ni. 3.9... addhAnaparicchede kusalo hoti. ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(1). addhika tri., [bau. saM. adhivaka], yAtrI, pathika, rAhagIra, 128; kha. kAlaviSayaka nirdhAraNa, jIvanAvadhi kA nirdhAraNa - ghumakkar3a - ... kantArapaTipanno yAva icchitavAnaM na pApuNAti, ... evaM ariyA ... addhAnaparicchedaM katvA ...., udA. aTTha. tAva addhikoyeva, dha, pa. aTTha. 1.341; ... eka addhikaM disvA 28; addhAnaparicchedoti jIvitaddhAnassa paricchedo, visuddhi. ...... dha. pa. aTTha. 1.252; addhiketi addhAnaM Agate, jA. aTTha. 2.348; - parijJA strI., tatpu. sa., nirvANa, nirvANa ke mArga 4.87. kA parijJAna - addhAnapariAtthaM kho, Avuso, bhagavati brahmacariyaM addhava tri., dhuva kA niSe. [adhruva], asthira, calanazIla, vussatI ti .... sa. ni. 3(1).26; addhAnapariJatthanti anizcita, azAzvata, vaha jo sthira, TikAU athavA sadA saMsAraddhAnaM nibbAnaM patvA pariJAtaM nAma hoti, tasmA nibbAnaM banA rahane vAlA na ho - ... te mayaM aniccA addhavA addhAnapariAti vuccati, sa. ni. aTTha. 3.168-169; - appAyukA.... dI. ni. 1.16; aniccA vata saGghArA, addhavA, pariyAyapatha pu., addhAna nAmaka lambA gamanapatha, lambI dUrI tAvakAlikA, anA. vaM. 135; aniccA addhavA kAmA, therIgA. vAlA rAstA - ... mA naM kuNAlaM sakuNaM addhAnapariyAyapathe 491; ... evaM addhavA, bhikkhave, saGghArA ..., sa. ni. 1(2). kilamatho ubbAhetthA ti, jA. aTTa, 5.412; - parissama pu.. 171; - sIla tri., ba. sa., anizcita AcAra vAlA, svabhAva tatpu. sa., mArga para calane se hone vAlA parizrama - ... se hI vinazvara, anizcita prakRti kA, anaitika - niccaM addhAnaparissama paTivinodetvA .... vi. va. aTTha. 259; - addhavasIlassa sukhabhAvo na vijjati, jA. aTTha. 3.63. magga pu., karma. sa. [bau. saM. adhvamArga, adhvAnamArga], yAtrA adbhUnanava tri., addha' + Una + nava [aGkhananava], sAr3he karane ke lie prayukta mArga, UMcA rAjamArga, rAjapatha - ... ATha, nau meM AdhA kama, 8.5 - adbhUnanavamattA bhANavArA, sAvatthi uddissa gimhasamaye addhAnamaggaM paTipannA, vi. va. udA. aTTha. 4, pAThA. aDDhUnanava. For Private and Personal Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 308. addhoTTa 159 adhamma adghoTTa tri., ba. sa. [arthoSTha], kaTe hue hoTha vAlA, khaNDita advevhaka tri., veLahaka kA niSe. [advaidhaka athavA advaiDhaka], hoTha vAlA, khaNDoSTha; - tA, strI. bhAva., khaNDita hoTha hone duvidhA na rakhane vAlA, saMzaya se mukta - vacana napuM.. kI avasthA - ohaddhoti addhoDatAya evaMladdhanAmo, dI. ni. [avejjhavacana], sunizcita artha kA vAcaka - addhAti aTTha. 1.249. ..... aveLahakavacanaM .... mahAni. 2; aveLahakavacananti advaya tri., [advaya], eka, dvitvarahita, vibheda rahita, akelA, dvihadayAbhAvena adveLahaka mahAni. aTTha. 15, tula. do bhAgoM meM avibhakta - rUpaJca attAnaJca advayaM samanuparasati, advejjha. dha. sa. aTTha. 382; paThavIkasiNameko saJjAnAti uddhamadho adhaMsiya tri., a+ vdhvaMsa + ya [adhvaMsya], dhvaMsa na karane tiriyaM advayaM appamANaM ma. ni. 2.217. yogya, vinAza na karane yogya - dudvehi ca asiyo, saddhammo. advArika tri, dvArika kA niSe. [advArika], ka. binA dvAra vAlA, daravAjA rahita - advArikaM gharaM paviTTho viya carati, adhakkhaka napuM.. tatpu. sa. [adho-akSa], haMsulI ke nIce kA udA. aTTha. 271; kha. pAMca indriya-dvAroM meM se kisI eka se bhAga - adhakkhakanti akkhakato paTThAya adho, pArA. aTTha. 2. udita na hone vAlI vedanA - advArikAnaJca 122; adhakkhakanti heTThakkhaka, pAci. 287; adhakkhakanti paTisandhibhavaGgacutivedanAnaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).230. akkhakAnaM adho, pAci. aTTha. 163; draSTa. akkhaka, pAThA. advitta napuM., dvitta kA niSe. [advitva], kisI bhI varNa-vizeSa adhakkhaka a... ke dvitva kA abhAva - dAssa daM vA mimesvadvitte, mo. vyA. adhagga tri., ba. sa., vaha UparI dAMta jisakA agrabhAga nIce 4.22. kI ora ho - adhaggAti uparimadantA, jA. aTTha. 5.151. advejjha tri., dvejjha kA niSe. [advaidhya], dvidhAbhAva athavA do adhaJa tri., dhaJa kA niSe. [adhanya], aprasanna, dukhI - bhAgoM meM vibhakta hone kI sthiti se rahita, asaMdigdha, adhao vatasmiM .... su. ni. aTTha. 1.120. duvidhA-rahita, suspaSTa, kevala sa. pa. ke pU. pa. ke rUpa meM adhana tri., dhana kA niSe., ba. sa. [adhana], dhanavihIna, daridra hI prayukta; tula. adejjha' evaM advejjhaka; - kathA strI., - ... vijite adhanA assu ..., dI. ni. 3.44; adhanassa karma. sa. [advaidhyakathA], duvidhA se rahita saccA kathana, akiJcanassa, jA. aTTha. 5.242. suspaSTa kathana - adve jjhakathAya parisuddhakathAya adhama tri., [adhama], nikRSTatama, hInatama, saba se tuccha, kathitabhAvamassa, dI. ni. aTTha. 3.109; - gAmI tri., atyadhika ghaTiyA - adhamomakagAravhA, abhi. pa. 700; adhamo duvidhA-rahita athavA sunizcita sthiti kI ora le jAne kucchite Une, abhi. pa. 1070; ... sace attano uttama vAlA - aviraddho advejjhagAmI ekasagAhiko, ma. ni. adhamaJca na jAnAthAti, jA. aTTha. 5.390; - maGga napuM, karma. aTTha.(ma.pa.) 2.84; - tA strI., bhAva., duvidhA-rahita sthiti, sa. [adhamAGga], zarIra kA sabase nIce kA aGga, paira; - jana spaSTa sthiti - advejjhatA suhadayaM mamanti, jA. aTTha. 4.68; pu., karma. sa. [adhamajana], nimna yA burI prakRti vAlA - bhAva pu.. duvidhA-rahita avasthA, suspaSTa sthiti - evaM manuSya, tuccha jana - adhamajanUpasevIti adhamajanaM upasevI advejjhabhAvena yaM jAnAti, jA. aTTha. 4.70; - mAnasa tri., ....., jA. aTTha. 3.284; yo uttamo adhamajanUpasevI.... tade. ba. sa. [advaidhyamAnasa], duvidhA-rahita mana vAlA, sthira passuttamaM adhamajanUpasevitaM, tade.. manovRtti vAlA - tattha advejjhamAnaso, sambodhiM pApuNissati, adhamaNNa pu.. [adhamarNa], RNa lene vAlA karjadAra - jA. aTTha. 1.30; - vacana tri., ba. sa. [avaidhyavacana], ka. adhamaNNo tu iNAyiko, abhi. pa. 470; vipa. uttamaNNa. do taraha kI bAteM na bolane vAlA, amogha vacana bolane adhamma' pu., dhamma kA niSe. [adharma], 1. akuzala zArIrika, vAlA, - advejjhavacanA buddhA, amoghavacanA jinA, bu. vaM. 2. vAcika evaM mAnasika karma, anaitika AcaraNa, ananumodita 109; amoghavacanA buddhA bhagavanto tathavacanA advejjhavacanA, vAkkarma, pApakarma, apuNya, anartha - adhammo niraya neti, mi. pa. 142; kha. napuM.. sunizcitatA-dyotaka vacana, theragA. 304; dhamma bhaNe nAdhamma su. ni. 452; dhammo have ekAMzavacana - addhAti ekasavacanaM .... advejjhavacanaM ..., pAturahosi pubbe, pacchA adhammo udapAdi loke, jA. aTTha. mahAni. 2; - vAca tri., advejjhavacanaM kA hI samAnA. -- 4.91; 2. asvabhAva, alakSaNa, tattha - dhammanti sabhAvaM, advejjhavAco alika vivajjayi, dI. ni. 3.128. ... adhammo nAma asabhAvo ..., jA. aTTha. 3.325; - Ti. For Private and Personal Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhamma 160 adhamma pAli-tripiTaka tathA aTTha Adi meM 'dhamma' zabda kA prayoga atyanta vyApaka artha meM huA hai (draSTa. dhamma, Age) yadyapi zabda-saMracanA kI dRSTi se adhamma pada 'dhamma' kA viloma hai parantu yaha dhamma ke sabhI saGketita tAtparyoM kA niSe. nahIM hai| skandhoM, AyatanoM Adi ke sUcaka 'dhamma' ke niSe. rU. meM adhamma kA prayoga sAhitya meM nahIM dikhtaa| yahAM 'adhamma' kA tAtparya una akuzala karmoM se hai jo lobha, moha evaM dveSa nAmaka tIna akuzalamUloM se sahagata hokara utpanna hote rahate haiM tathA jinake eka prakAra ke vipAka ke prabhAva se prANI ko cAra prakAra kI apAyabhUmiyoM meM se kisI eka meM punarjanma lekara dukha bhogane ko vivaza honA par3atA hai; - kamma napuM.. karma. sa. [adharmakarma], dharma-viparIta karma, akuzala karma, pApakarma - na, bhikkhave, adhammakamma kAtabbaM. mahAva. 143; adhammakamme dhammakammasI , pAci. 56; ... yassaM parisAyaM adhammakammAni nappavattanti, a. ni. 1(1).903; - kAra pu., [adharmakAra], dharma-viparIta kriyA, adhArmika AcaraNa - adhammakAroti ... ThapitaM vinicchayadhamma bhinditvA pavattA adhammakiriyA, jA. aTTha. 4.358; - kAraka tri., [adharmakAraka], dharma-viparIta kAma karane vAlA, prANihiMsAdi akuzala karma karane vAlA - ... te te adhammakArake pakkhanditvA khAditukAmataM viya katvA dasseti, jA. aTTha. 4.165; - kiriyA strI., Sa. tatpu. [adharmakriyA], adharma kI kriyA, anyAya - adhammakAroti ... pavattA adhammakiriyA, jA. aThTha. 4.358, adhammakAro kA samAnA.; - gArava tri., bahu. sa. [adharmagauravaka], adharma meM gaurava anubhava karane vAlA - ye keci kAmesu asaJatA janA, adhammikA honti adhammagAravA, a. ni. 1(2).22; - caraNa napuM.. tatpu. [adharmacaraNa], dharma-viparIta AcaraNa, kapaTapUrNa vyavahAra - dhiratthu taM yasalAbha, dhanalAbhaJca brAhmaNa, yA vRtti vinipAtena, adhammacaraNena vA, jA. aTTha. 2.348; adhammakiriyA evaM adhammakAro kA samAnA; - cariyA strI., tatpu. [adharmacaryA], visamacaryA, pApAcAra, dharma-viparIta anucita AcaraNa - na ca sappuriso kAyaduccaritAdivasena adhammacariya careyya, jA. aTTa, 2.348; adhammacariyAvisamacariyAhetu kho, gahapatayo, ... nirayaM upapajjanti, ma. ni. 1.359; - cArI tri., [adharmacArI], dasa prakAra ke akuzala karma karane vAlA, pApa athavA adharma kA AcaraNa karane vAlA - tividhaM kho, gahapatayo, kAyena adhammacArI ... catubidhaM vAcAya adhammacArI ... tividhaM manasA adhammacArI visamacArI hoti. ma. ni. 1.366; - Ti. prANihiMsA, adatta kA AdAna evaM abrahmacarya, ye tIna kAyika pApa karma haiM, asatya-bhASaNa, cugalI, kaThora vANI evaM nirarthaka vArtAlApa, ye cAra vANI ke pApakarma haiM tathA lobha, dveSa evaM mithyA-dRSTi, ye tIna mAnasika pApa-karma haiM. dasa prakAra ke inhIM pApakarmoM ko karane vAlA hI 'adhammacArI' kahalAtA hai; - cudita tri., tatpu. [adharmacudita], anucita-rUpa se prerita kiyA gayA - adhammacuditassa, Avuso, bhikkhuno paJcahAkArehi aviSpaTisAro upadahAtabbo, a. ni. 2(1).182; - codaka tri., ba. sa. [adharmacodaka], vinaya dvArA nirdhArita mApadaNDoM kA pAlana kie binA hI dUsare bhikSu ko vinaya kI zikSA para calane hetu prerita karane vAlA - adhammacodakassa, Avuso, bhikkhuno paJcahAkArehi vippaTisAro upadahAtabbo, a. ni. 2(1).183; cULava. 411; - Ti. vinaya kI zikSAoM ke anusAra yadi koI variSTha bhikSu kisI kaniSTha bhikSu ko vinaya zikSApadoM ke anurUpa AcaraNa karane ko prerita karanA cAhatA hai to use pahale apane andara pAMca dharmoM kA pratyavekSaNa karane ke uparAnta hI dUsare bhikSu ko zuddha AcaraNa hetu prerita karanA caahie| use nimnalikhita pAMca bAtoM ke bAre meM acchI taraha svayaM Atma-manthana kara lenA cAhie: - 1. kyA mere zArIrika karma parizuddha haiM? 2. kyA mere vANI ke karma parizuddha haiM? 3. kyA mere citta meM sAthI bhikSuoM ke prati maitrIbhAvanA jAgRta hai ? 4. kyA maiM bahuzruta hUM evaM sUtrAntoM kA acchA jJAna pA cukA hU~? 5. kyA mujhe prAtimokSa-sUtroM kA suspaSTa jJAna hai? isake atirikta use apane andara kAlavAdI, bhUtavAdI, mRduvAdI, arthavAdI evaM maitrIcitta-sahita vAdI, ina pAMca dharmoM ko jAgarUka karake hI anyoM ko mArga-darzana denA cAhie, jo bhikSu Upara ullikhita pUrvAdhAroM ke binA hI dUsaroM kA vinaya ke viSaya meM mArgadarzana karatA hai, vahI adhammacodaka hai; - Tu tri., [adharmastha], adharma meM sthita, pApamaya jIvana bitAnevAlA - khattiyo ca adhammaTTho, vesso cAdhammanissito, te pariccajjubho loke, upapajjanti duggatiM. jA. aTTha. 3.167; - tta napuM.. bhAva. [adharmatva], dharmapratikUlatA, dharma AcaraNa se vaiparItya, duSTatA, pApa-parAyaNatA - ... ida, bhikkhave, kamma adhammattA vaggattA kuppaM aTThAnAraha, mahAva, 412; tula. vaggatta athavA vaggattA; - dihi tri., ba. sa. [adharmadRSTi]. vinaya-nirdiSTa pAMca ApattiyoM yA aparAdhoM meM Apatita aisA bhikSu jo dharmAnukUla AcaraNa meM bhI adharma kI mithyA dhAraNA banAtA hai - paJca Apattiyo For Private and Personal Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhamma 161 adhara ... kate vA pana kamme adhammadiSTi hoti, pari. 253; - niviTTa tri., tatpu. sa. [adharmaniviSTa], adharma meM pUrI taraha se DUbe huye citta vAlA, ajJAnI - puthujjanatAya adhammA niviTThA, theragA. 1226; puthu janatAya adhammA niviTThA, sa. ni. 1(1).217; -- nissita tri., [adharmanizrita], adharma meM pUrI taraha se DUbe huye citta vAlA, ajJAnI, pRthagjana - vesso cAdhammanissito, jA. aTTha. 3.167; - bali pu., tatpu. [adharmabali], adharmapUrvaka liyA gayA kara yA rAjasva - arakkhitA jAnapadA, adhammabalinA hatA, jA. aTTha, 5.97; - rAga pu., karma. sa. [adharmarAga], adharma se bharA huA rAga, anucita lobha athavA adharma-prerita AsaktibhAva, anupayukta sthaloM ke prati AsaktibhAva - micchAdiTThiyA vepullaM gatAya tayo dhammA vepullamagamaMsu, adhammarAgo visamalobho micchAdhammo, dI. ni. 3.52; adhammarAgoti mAtA mAtucchA pitucchA mAtulAnIti Adike ayuttaTThAne rAgo, dI. ni. aTTha. 3.33; - rAgaratta tri., tatpu. sa. [adharmarAgarakta]. anupayukta lagAvoM meM Asakta - etarahi, brAhmaNa, manussA adhammarAgarattA visamalobhAbhibhUtA micchAdhammaparetA, a. ni. 1(1).187; - rUpa tri., ba. sa. [adharmarUpa], duSTa, pApI, adharma bhare svabhAva vAlA - adhammarUpo vata brahmacArI, jA. aTTha. 5.103; adhammarUpo vata rAjaseTTho, jA. aTTha. 7.178; - laddha tri., tatpu. sa. [adharmalabdha], jo nyAyapUrvaka prApta nahIM kiyA gayA hai, adharma athavA anucita upAyoM se prApta - adhammaladdhaM pana sahassagdhanakampi jigucchanIyamevAti, jA. aTTha. 6.77; - vAdI tri., [adharmavAdI], dharma kI truTipUrNa vyAkhyA karane vAlA, dharma viparIta bAtoM ko kahane vAlA, saMbhinna pralApa meM antarbhUta akuzala vAkyaprayoga ko karane vAlA - sampappalApI kho pana hoti, akAlavAdI abhUtavAdI anatthavAdI adhammavAdI avinayavAdI .... ma. ni. 1.360; aJjataro adhammavAdI bhikkhu bhagavantaM etadavoca, mahAva. 462; - vitakka pu., [adharmavitarka], adharma se bharA huA athavA pApamaya cintana, kAmabhoga-viSayaka cintana - dhammavitakka va vitakketi no adhammavitakka, itivu. 59; - saJI tri., ba. sa. [adharmasaMjJI], dharma meM bhI adharma dekhane vAlA, kisI vastuvizeSa yA kAryavizeSa ko dharma ke viparIta mAnane vAlA - dveme, bhikkhave, bAlA ... yo ca dhamme adhammasaJI, a. ni. 1(1).102; - sammata tri., karma. sa. [adharmasammata], dharma ke rUpa meM ananumodita, dharma dvArA asvIkRta - adhammasammataM kho, pana, vAseTTa, tena samayena hoti, tadetarahi dhammasammataM, dI. ni. 3.66; - hAsa pu., [adharmahAsa], dveSapUrNa haMsI athavA dveSa bharI prasannatA kA bhAva - tatiyaM adhammahAsaM vajjetvA, jA. aTTa, 5.109; - mAdivagga pu., a. ni. ke eka vaggavizeSa kA nAma, a. ni. 1(1). 19-25 meM pamAdAdivagga nAma se, ro. saM. meM adhammAdivagga pA. Te. so. 1.16-19; - mAbhirata tri., tatpu. sa. [adharmAbhirata], adharma meM pUrI taraha se DUbA huA, pApa karma meM Ananda lene vAlA - adhammAbhiratA visamacArino jA. aTTha, 4.163. adhamma tri., [adhArmika], dharma-viparIta AcaraNa karane vAlA, mithyA vitarka vAlA, dharma se rahita - puthujjanatAya adhammA niviTThA, theragA. 1226; te pana micchAvitakkA ... adhammA, dhammato apetA puthujjanatAyaM andhabAle niviTThA..., theragA. aTTha. 2.440. adhamma' pu., vyaktisUcaka, yakSa ke rUpa meM utpanna devadatta ke pUrvajanma kA nAma - ... devadatto adhammo nAma, jA. aTTha. 4.90; mi. pa. 194. adhammika tri., dhammika kA niSe. [adhArmika, dharma meM niSiddha, dharma-viruddha, pApI, adhArmika, vinaya-zikSApadoM kA ullaMghana karane vAlA bhikSu - dhammena ca alAbho yo, yo ca lAbho adhammiko, theragA. 666; mA rAja adhammiko ahu, jA. aTTha. 3.365; kammaM adhammikaM kuppaM aTThAnAraha, mahAva. 139, tula. adhammaka; - kapaNarAja pu., [adhArmika-kRpaNarAjan], adhArmika evaM kRpaNa svabhAva kA rAjA - adhammikakapaNarAjAno ..... yasaM na dassanti, jA. aTTha. 1.322; - tA strI., bhAva. [adhArmikatA], adhArmikatA, pApa bharI manovRtti athavA jIvanavRtti, anAgata. 35(ro.); - tta napuM.. bhAva. [adhArmikatva], adhArmika manovRtti pApamayI jIvanavRtti, adhArmika bhAva - ... tumhAka maje adhammikattena taM etarahi uppannanti , khu. pA. aTTha 130; - bhAva pu., karma. sa. [adhArmikabhAva], uparivat - mayha adhammikabhAvaM vicinathAti Aha, khu. pA. aTTha. 130. adhammiya tri., dhammiya kA niSe0 [adharmya], adhArmika, dharmapratikUla - adhammiyaM paTipadaM paTipanno, pe. va. aTTha. 208; - yAyamAna tri., adhammiya ke nA. dhA. se vyu., varta. kR., Atmane., niSe. [adharmIyamAna], dharma ke anusAra AcaraNa na karane vAlI prakRti vAlA - bhinne, ... saGke adhammiyAyamAne, mahAva. 462. adhara tri., adho kA tula. vi. [adhara], 1. nicalA, adhika tuccha, hInatara - adharo tisvadho hIne pume dantacchadepyatha, For Private and Personal Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhAraNatA 162 adhikaraNa abhi. pa. 930; adharasaddo pi heDimatthavAcako bavatthAvacano yeva, sadda. 1.267. 2. pu., nIce vAlA hoTha - dantAvaraNamoTTho cApyadharo dasanacchado, abhi. pa. 262; - kAya pu., karma. sa. [adharakAya], zarIra ke nicale bhAgoM ke aGga, zarIra kA nicalA bhAga - tassa bhoto gotamassa adharakAyova iJjati. ma. ni. 2.346; - rAraNI strI., adhara + araNI [adharAraNi], jinheM ragar3akara agni utpanna kI jAtI hai una araNI nAmaka do lakar3iyoM meM se nIce vAlI lakar3I - ayaM uttarAraNI ayaM adharAraNIti Avajjentena ajJavihitakena bhavitabbaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).404, draSTa. araNI; - ruttara/rottara tri., dva. sa. [adharottara], nIce kA evaM Upara kA - pubbAparAnaM adharuttarAnaM sadda. 1.272; adharo ca uttaro ca adharuttarAnaM, ka. vyA. 166; - roTTha pu.. adhara + oTTa karma. sa. [adharoSTha], nicalA hoTha - tathA tassa adharoTe ca uttaroTe ca daNDakaM ThapetvA, jA. aTTha. 3.22. adhAraNatA strI., dhAraNa ke bhAva. kA niSe. [adhAraNatA]. asmRti, citta meM dhAraNa karane meM asamarthatA, smRti kii| zithilatA - yA asati, ananussati ... adhAraNatA ... idaM vuccati muTThasacca, dha. sa. mA. 1356. adhArita tri., dhArita kA niSe. [adhArita], nahIM dhAraNa kiyA huA - etthantare na jAnAmi, setacchattaM adhAritaM, apa. 1.406. adhi a. upa. [adhi], ka nAmoM se pUrva meM prayukta, pU. sa. ke rUpa meM dhAtuoM se pUrva meM prayukta, upa. ke rUpa meM, kha. yadA kadA samAnA. ati evaM abhi upa. ke paraspara-vinimaya yA vyAmizraNa ke kAraNa prayukta, ga. svaroM se pUrva prAyaH 'ajjha' rUpa meM dRSTigata, gha. anya upasargoM ke sAtha bhI prayukta yathAH 1. adhi + o = ajjho , 2. adhi + A = ajjhA , 3. adhi + upa = ajjhupa, 4. adhi + pa = adhippa, 5. adhi + saM = adhisaM, Ga. AvRtyarthaka samAsoM ke madhya me antarnivezita, (chattAdhichatta), ca. vividha artha - taka, para, kI ora, atireka, Adhikya, utkarSa - adhikissarapAThAdhiTThAnapApuNanesvadhi, nicchaye, coparittAdhibhavane ca visesane, abhi. pa. 11773; paThaviyaM adhisessati, dha. pa., 41; bhogakkhandhaM adhigacchati, dI. ni. 2.67; cha. sapta. vi. ke artha meM prayukta upa. ke rUpa meM - adhi brahmadatte pAJcAlA, sadda. 3.730; ka. vyA. 316. adhika tri., [adhika], saMkhyA, mAtrA, guNavattA Adi meM bar3hA huA, abhi upasa. ke artha meM - abhimukhyasiviTThaddhakammasArUppavuddhisu. abhi. pa. 1176; adhikissirapAThAdhiTThAnapApuNanesvadhi, abhi. pa. 1177; upa evaM adhi ke tAtparya meM - upAdhyadhikissaravacane, ka. vyA. 316, upAdhiyoge adhika issaravacane sadda. 3.729; - kAra pu., parityAga - adhikAroti adhikakAro, pariccAgoti attho, su. ni. aTTha. 1.41, draSTa, adhikAra ke anta.; - kka napuM.. eka pavitra snAna-sthala kA nAma - bAhukaM adhikakkaJca, gayaM sundarika api, ma. ni. 1.49; adhikakkanti nhAnasambhAravasena laddhavohAraM eka titthaM vuccati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).187; - guNatA strI., zreSThatA, uttamatA - nakkhattehi adhikaguNatAya nakkhattarAjA ti ..., vi. va. aTTha. 70; - cchedana napuM., karma. sa., [adhikachedana], atyadhika kATanA, bahuta adhika kATa-chAMTa - adhikacchedanaM tassa, pAcittiyamudIritaM. vina. vi. 574; - tara tri., adhika kA tula. vi. 1. aura bhI adhika, adhika vikhyAta, aura bhI adhika saMkhyA meM, tR. vi. athavA pa. vi. ke yoga meM prayukta - ... devadatto ... bodhisattena ... adhikataro, mi. pa. 192; ito adhikataraM dassAmi, dha. pa. aTTha. 1.357; 2. kri. vi., atyadhika mAtrA meM aura adhika rUpa meM - adhimattanti adhikataraM pe. va. aTTha. 75; - tta napuM.. adhika + tta, bhAva. [adhikatva], adhikatA, pracuratA, uttamatva - sabbacittAnaM adhikattA uttamattA, udA. aTTha. 206 - ppayoga pu., karma. sa. [adhikaprayoga], dizAntaraNa, apasaraNa - ko adhippayAsoti ko adhikappayogo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).322; - mAna pu., karma sa. [adhikamAna], ahaGkAra, ghamaNDa - adhimAnenAti ... adhikamAnena vA thaddhamAnenAti attho, pArA. aTTha. 2.72; - mAnasa tri., ba. sa. [adhikamAnasa], kisI kArya ke niSpAdana meM atyadhika sannaddha mana vAlA, unnata mana vAlA - cAgena adhikamAnaso, jA. aTTha. 7.237. adhikata tri., adhi + Vkara kA bhU. ka. kR. [adhikRta], 1. pramukha athavA pradhAnarUpa meM sthApita, niyukta, kArya niSpAdana hetu prAdhikRta, adhyakSa - ajjhakkho dhikato ceva, abhi. pa. 343; ... dAnAdhikAre adhikato, pe. va. aTTha. 109; 2. vazIbhUta, asurakSita, adhIra, adhikAra meM le liyA gayA - jano sammULho vimatijAto adhikato saMsayapakkhando, mi. pa. 145. adhikaraNa napuM., [adhikaraNa]. 1. mahattvapUrNa sthAna para sthApana athavA niyukti, prabandhana kSetra, adhIkSaNa, prasAra, prabandhana, prazAsana-pada - adhikaraNe niyuttakapuriso, pe. va. For Private and Personal Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNa 163 adhikAra aTTha. 182; saggaM adhikaraNaM katvA .... jA. aTTha. 6.121, pAThA. adhikAraM; 2. nyAyika vivAda, vivAda-viSaya, vinayaviSayaka vastuoM ke sambandha meM bhikSusaMgha dvArA vicAraNIya prazna athavA viSaya, kathA-vastu - vivAdAdo dhikaraNaM siyA, abhi. pa. 868; ... aJabhAgiyassa adhikaraNassa kiJcidesaM lesamattaM upAdAya .... pArA. 263; ... imaM adhikaraNaM vinicchituM vaTTatIti, jA. aTTa, 1.152; vivAdAdhikaraNaM, anuvAdAkaraNaM ApattAdhikaraNaM, kiccAdhikaraNaM - imAni kho, Ananda, cattAri adhikaraNAni, ma. ni. 3.32; 3. kAraNa, AdhAra - AdhAre ca kAraNe, abhi. pa. 868; ... dukkhassevAdhikaraNaM hoti, ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).221; 4. viSaya meM, phalasvarUpa, ke hetu se, kAraNa se - ... na ca maM dhammAdhikaraNaM vihesesi. ma. ni. 2.354; ... vicikicchAdhikaraNaJca pana me samAdhi, ma. ni. 3.197; 5. AdhAra tathA saMzliSTa-sambandha kA sUcaka, adhiSThAna, sthAna, adhikaraNa-kAraka - adhikaraNattho bhAvenabhAvalakkhaNattho ca sambhavati ... adhikaraNaM hi kAlattho samUhattho ca samayo, khu. pA. aTTha. 86; ... adhikaraNatthe bhummavacanaM, su. ni. aTTha 1.180; - kAraka/kArikA pu./strI., vaha bhikSu jo prAyaH vivAdoM kA viSaya khar3A kara detA hai yA upasthita karAtA hai, kalaha utpanna karAne vAlA - yo so, bhikkhave, bhikkhu ... saGke adhikaraNakArako..., a. ni. 2(1).232; mahAva. 429; adhikaraNakArakAti vinicchayapApuNanavisesakAraNaM karontA ... mahAni. aTTha. 208; - jAta tri., vivAdoM yA kalahoM meM lagA huA, vivAdapriya prakRti vAlA - bhaNDanajAtAnaM kalahajAtAnaM vivAdApannAnanti adhikaraNajAtAnaM, pAci. 201; -nirodha pu., tatpu., vivAdoM kI samApti athavA upazamana - adhikaraNanirodhaM jAnAti, a. ni. 3(2).59; - paccayavAra napuM., vi. pi. ke parivAra nAmaka saMgraha ke eka adhyAya kA nAma, pari. 203-205; - bhUta tri., adhikaraNa kAraka (sapta. vi.) meM vidyamAna - ... yamhi cakkhumhIti yamhi adhikaraNabhUte cakkhumhi, dha. sa. aTTha. 343; - vUpasama pu.. tatpu. [adhikaraNopazama], vivAdoM kA zamana - .... adhikaraNavUpasamAdike vA ... kicce uppanne.... dha. pa. aTTha. 2.299; - samatha pu.. [bau. saM. adhikaraNazamatha], bhikSusaMgha ke cAra prakAra ke vivAdagrasta masaloM kA upazamana, vivAdoM ko hala karane vAle sAta dharma - ... na adhikaraNiko hoti, adhikaraNasamathassa vaNNavAdI, a. ni. 3(2).142; satta adhikaraNasamathA dhammA, pAci. 283; - Ti. vivAdoM ke viSayoM ke upazamana hetu nimnalikhita sAta bAteM ullikhita - 1. sammukha-vinayo, 2. sati-vinayo, 3. amULha-vinayo 4. paTiJAta-karaNa 5. yebhuyyasikA, 6. tassapApiyasikA, 7. tiNavatthAraka, pari. 296; tula. a. ni. 1(1),193; dI. ni. 3.201; dI. ni. aTTha. 3.204; - samuTThAna napuM., tatpu. [bau. saM. adhikaraNasamutthAna], saMgha meM vivAda-viSayoM yA kalaha ke masaloM kA udaya athavA utpatti - adhikaraNaM na jAnAti adhikaraNasamuTThAnaM na jAnAti, pari. 344; - samudaya pu.. tatpu. [bau. saM. adhikaraNasamudaya], uparivat - ... adhikaraNasamudayaM na jAnAti, a. ni. 3(2).59; - samuppAda pu., tatpu. [bau. saM. adhikaraNasamutpAda], bhikSusaMgha meM vivAda ke mAmale kI utpatti - adhikaraNasamuppAdayUpasamakusalo hoti, a. ni. 3(2).59. adhikaraNika tri., [bau. saM. adhikaraNika], vivAda ke viSaya se jur3A huA, vivAdI, adAlatI - adhikaraNiko hoti, adhikaraNasamathassa na vaNNavAdI, a. ni. 3(2).140. adhikaraNI strI., [adhikaraNI], sonAra athavA lohAra kI nihAI, jisa para dhAtu-khaNDa rakha kara ve kAma karate haiM - mukhyAdhikaraNItthiyaM, abhi. pa. 527; ... adhikaraNiM ukkhipApetvA, adhikaraNiyA heTThA udakapAtiM ThapApetvA, jA. aTTha. 3.250; ... catunnaM adhikaraNInaM upari .... dha. sa. aTTha. 301. adhikaraNIya adhi karoti kA saM. kR., draSTa., karaNIya ke anta.. adhikarAja pu., ratanapura ke do rAjAoM kI upAdhi - ratanapuranagare yeva adhikao kAle.... sA. vaM. 89 (nA.); eka samaya adhikarAjA vihAraM gantvA .... sA. vaM. 93 (nA.). adhikaroti adhi + Vkara kA varta. , pra. pu., e. va., [adhikaroti], kisI ko kisI ke viSaya meM adhikRta karatA hai, kisI vastuvizeSa ko apanA pramukha abhIpsita banAtA hai - adhikarotIti adhikaraNaM, kAraNassetaM nAma, dI. ni. aTTha. 2.80; - katvA/kicca pU. kA. kR. - adhikatvA vAhIyati, abhimukhaM vA bAhIyatIti, su. ni. aTTha. 1.118; ... paJcavidha attabhAvaM adhikicca pavattattA ajjhattika visuddhi. 2.77. adhikAra pu.. [adhikAra], ka, kArya, rojagAra, Ayojana, kAryavizeSa ke sAtha svayaM kA yA kisI kA lagAva - yugodhikAro, abhi. pa. 1004; kocideva puriso rao adhikAraM kareyya, mi. pa. 47; kha. puNya, kuzala karma, parityAga - buddho loke samuppanno, adhikAro ca natthi me, For Private and Personal Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra adhikArika ... apa. 1.294; adhikAra mahA mayahaM dhammarAja suNohi me apa. 2.258; ahaM kho, bhante, tassa brAhmaNassa adhikAraM sarAmi mahAva, 62: ga. sammAna, abhinandana, tyAga asAdiyantarasa kato adhikAro vajho bhavati aphalo, mi. pa. 108 kiM nu kho satdhu adhikAraM karomI ti cintetvA... dha. pa. aDa. 1.273; tula, abhikAra gha. aisA niyantraka pada jisakI anuvRtti Ane vAle padoM evaM sUtra- niyamoM Adi meM kI jAe atthAti adhikAratthe nipAto. udA. aDa. 30 pubbevAti adhikArI su. ni. a. 1.95, tula. adhikAra sUtra, pANinIya aSTAdhyAyI; - kata tri. ba. sa. apane karttavyoM ko pUrA kara cukA vyakti, pahale upakAra kara cukA vyakti adhikArakato pubbe katUpakAro hoti, jA0 aTTha. 7.141, tula katAdhikAra; rantara napuM. adhikAra + antara [ adhikArAntara] navIna viSaya nUtana paristhiti, nayA kSetra khoti adhikArantaranidarasanatthe nipAto khu. pA. aDDa. 91 kho panAti idaM panettha nipAtadvayaM padapUraNamataM adhikArantaradarasanatthaM vAti su. ni. aTTha. 1.109 sutta napuM, vyAkaraNoM meM hI vizeSa rUpa meM prayukta, karma. [ adhikArasUtra ], vyAkaraNa ke chaH prakAra ke sUtroM meM se eka, vaha sUtra jisakI anuvRtti paravartI aneka sUtroM meM kI jAtI - hai saJJAdhikAraparibhAsAvidhisattesu adhikArasuttanti veditaM ka. vyA. 52 para ka. va., nipaccate iccetaM adhikAratthaM veditabba, sadda. 3.806. www.kobatirth.org - ... adhikArika tri. [AdhikArika]. kisI viSaya vizeSa se sambaddha ke rUpa meM kAryarata adhikAra kSetra meM AyA huA - takSaNikanti acirakAlAdhi kArika pArA. anu. 2.127. adhikArI pu.. [ adhikArin] adhikAra prApta vyakti, prazAsaka, adhyakSa- AnapetvA tato maJjuadhikAri narAdhipo ma0 kaM 74-129. adhikissaravacana napuM. adhikatva aura Izvaratva kA arthaupa-aghi icchetesa payoge adhikissaravacanesu sattamI vibhatti hoti. ka. vyA. 316. - 164 - adhikuTTana napuM aghi kuTTa se vyu [ adhikuTTana ], kATanA, chedanA, kUTanA, pIsanA, cUrNa karanA asisUnUpamA kAma adhikuhanaEna, therIgA. aDa. 311 ma. ni. aDa. (mU.pa.) 1(2).10. adhikuTTanA strI. kasAI dvArA prayukta vaha kASThaphalaka yA lakar3I kA takhtA jisa para vaha pazuoM ke sira kATatA hai, kASThamayI vadhyazilA sattisUlUpamA kAmA khandhAsaM adhikuTTanA, sa. ni. 1.152. adhigacchati adhikumAri a.. avyayI. sa. [ adhikumAri] kumArI ke sambandha meM kumAraM adhikicca kathA vattatIti, adhikumAri, - ka. vyA. 322. " adhikusala tri., [adhikuzala], atyadhika puNyavAna, uccarUpa meM puNyamaya, aJjataraJataresu ca adhikusalesu dhammesu dI. ni. 3.108; aratIti adhikusalesu dhammesu ukkaNThA, ma. ni. aTTha. ( mU0pa.) 1(1). 169. adhikUnaka kri ba. sa. [ adhikonaka] kucha adhikatA tathA kucha nyUnatA se yukta adhikUnakato ekakkharato ca ito para, sadda0 1.235. adhikoTTana napuM. vadha hetu prayukta kASThapITha AghAtanaM vadhaTThAnaM, sUNA tu adhikoTTanaM abhi. pa. 521; tula0 adhikuTTanA. adhikopita tri [adhikopita] atyadhika kruddha karAyA gayA, bahuta adhika uttejita kiyA gayA mA te adhisare muJca, subALhamadhikopita jA. aDa. 5.112. adhigacchati adhi + gama, varta, pra. pu. e. va. [ adhigacchati] prApta karatA hai, samajha jAtA hai, ThIka se jAna letA hai bhogakkhandhaM adhigacchati dI. ni. 2.67; ratiM so nAdhigacchati dha. pa. 187: samAdhiM nAdhigacchati dha. pa. 365; santimevAdhigacchati itivu, 59 samijjhatIti- labhati paTilabhati adhigacchati vindatIti, mahAni. 2 - cchAmi varta, u. pu. e. va. nibutiM nAdhigacchAmi pe va 38:nti varta0 pra0 pu0, ba0 va. evarUpaM uLAraM visesaM adhigacchanti dI. ni. 1.208 ccha anu. ma. pu. e. va. attAnaM adhigaccha ubbiri, therIgA. 51; - cche vidhi., pra. pu. e. va. adhigako padaM santaM theragA. 11: jhagA / jhagamA / gachi aya., pra. pu. e. va. tahAnaM khayamajjhagA, dha. pa. 154; yo nAjjhagamA bhavesu sAraM. su. ni. uLAraM visesaM adhigaJchi, udA. aTTha 239, pAThA. adhigacchi jAgU / jAgamiMsu adya.. pra. pu. ba. ka. sutassa pajJAya ca sAramajjhagU, su. ni. 332; pacce karma vajjhagamaM su bodhi, ma.ni. 3.115; chissAmi / chissa adya. pra. pu. e. va. bhavi., u. pu.. e. va. ariyadhamma AharissAmi adhigacchissAmi, mahAni. 48; otAeM nAdhigacchissaM su. ni. 448; tvA pU kusalaM dhammaM adhigantvA, dI. ni. 1.205; sajJavedayitanirodhe AnisaMsa adhigamma a. ni. 3(1). 250 ntabbaM / manIya saM. kR. - nibbAnaM adhigantabba " 5; STEP kA. kR. - For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhigaNhAti/adhiggaNhAti 165 adhigama itivu. 75; ... sukhAni adhigamanIyAni gihinA kAmabhoginA, a. ni. 1(2).80. adhigaNhAti/adhiggaNhAti kri. rU., adhi+ gaha, varta, pra. pu., e. va. [adhigRhNAti], abhibhUta kara detA hai, Adhipatya sthApita kara letA hai, bar3hA car3hA huA hotA hai - dAyako ... adAyakaM ... paJcahi ThAnehi adhigaNhAti, a. ni. 2(1).28; adhigaNhAtIti adhibhavitvA gaNhAti ajjhottharati atiseti, a. ni. aTTha. 3.16; so tattha aJa deve .... adhiggaNhAti, dI. ni. 3.108; adhiggaNhAtIti adhibhavati, ajehi devehi atirekaM labhatIti..., dI. ni. aTTha. 3.93; - yaha/naNhatvA pU. kA. kR. - tathevAdhipateyyena, adhigayaha virocahaM apa.2.206; sasI adhiggaraha yathA virocati, vi. va. 152; candapabhAyeva tA adhiggahetvA ..., itivu. 16; amhAkaM pahaM sukha adhigaNhitvA ..., jA. aTTha, 7.152. adhigata tri., adhi + gama kA bhU. ka. kR. [adhigata], 1. karma. vA. meM, prApta kiyA huA, upalabdha, jJAta - adhigato kho myAya .... mahAva. 5; adhigato kho myAyaM maggo sambodhAya, dI. ni. 2.27; dhanaJca me adhigataM, jA. aThTha. 3.289; 2 kartRvA. meM - pahuMca cukA, prApta kara cukA, samajha cukA, jJAta kara cukA - aAhi atisayaM adhigatA. vi. va. aTTha. 111; taM nirAsaM visesena agA adhigatoti vyagA, udA. aTTha. 295; - tta napuM., adhigata kA bhAva., [adhigatatva], jJAna prApta ho jAne kI avasthA - aggamaggassa adhigatattA, udA. aTTha. 295; - paTisambhida tri., ba. sa. [adhigatapratisaMvit], vaha, jise pratisaMvita jJAna prApta hai - .... adhigatapaTisambhido, mahAni. 130; - phala tri., ba. sa. [adhigataphala], vaha, jo srotApatti, sakRdAgAmI, anAgAmI evaM arhat phaloM ke kSaNa meM pahuMca cukA hai, cAra phaloM meM se kisI eka meM pahuMca cukA pudgala - kAmarUpArUpabhavesu adhigataphalA tayo sakadAgAmino, khu. pA. aTTha. 145; - mAna pu., tatpu. sa. [adhigatamAna], jJAna pA lene kA ahaMkAra - adhimAnenAti adhigatamAnena, adhigatA mayanti evaM uppannamAnenAti attho, adhikamAnena vA thaddhamAnenAti attho, pArA. aTTha. 2.72; - rUpadassana tri., ba. sa. [adhigatarUpadarzana], vaha, jisane buddha ke rUpa kA darzana kiyA hai - adhigatarUpadassanaM kappAyukaM kALaM nAma nAgarAjAnaM AnayitvA .... pArA. aTTha. 1.32; - vantu tri., adhi + gama + tavantu [adhigatavat], prApta kara cukA, upalabdha kiyA huA - nibbAnameva vA upagate, adhigatavanteti attho, vi. va. aTTha. 249; - sajI tri., [adhigatasaMjJin], kisI aprApta yA ajJAta-vastu vizeSa ko prApta athavA pUrI taraha se jJAta mAnane vAlA - anadhigate adhigatasacino, pArA. 111. adhigantukAma tri., [adhigantukAma], zA. a. kisI kI prApti karane yA usakA jJAna prApta karane kI icchA rakhane vAlA - taM sambodhiM bujjhitukAmassa ... adhigantukAmassa, mahAni. 363. adhigantumana tri., [adhigantumanaska], mana meM kucha prApta karane kI bAta socane vAlA - saggAdhimanAti saggaM adhigantumanA, jA. aTTha. 5.397. adhigama pu.. [adhigama], zA. a. prApti, upalabdhi, anubhUti, jJAna, AdhyAtmika upalabdhi, arhatva-prApti - ... evameva ... ariyasAvakassa ... adhigamaM upanidhAya, sa. ni. 1(2).1243; tattha adhigamoti cattAro maggA, cattAri phalAni, catasso paTisambhidA, tisso vijjA, cha abhijAti, a. ni. aTTha. 1.71; lA. a. ka. cAra mArgoM (srotApatti, sakRdAgAmI, anAgAmI evaM arhat), cAra phaloM, cAra pratisaMvit jJAnoM, tIna vidyAoM evaM cha: abhijJAoM kI prApti - tattha adhigamo nAma arahattaM, tamhi pattassa paTisambhidA visadA honti, vibha. aTTha. 367; lA. a. kha. arhatva, kyoMki isI kI prApti hone para pratisaMvita jJAna adhika prabhAvita hote hai - appamAdavhi .... visesAnaM ... adhigamo hotIti, dha. pa. aTTha. 1.158; tathArUpa puggalaM Agamenapi adhigamenapi hitvA yAti, dha. pa. aTTha. 1.149; taJca pana bAhirAnaM ... adhigamAnaM ... vijjamAnataM sandhAya bhAsitaM, mi. pa. 204; - kAraNa napuM.. Sa. tatpu. sa. [adhigamakAraNa], AdhyAtmika upalibdha ke sAdhana athavA utpreraka - amatapadanti amatassa nibbAnassa padaM adhigamakAraNaM, jA. aTTha. 5.95; - nidAna napuM. dIpaMkara buddha dvArA sumedha tApasa ke bhAvI buddha hone kI bhaviSyavANI se lekara siddhArtha gautama kI bodhi-prApti taka vistRta jAtaka-nidAna-kathA ke khaNDa kA nAma - tattha adhigamanidAnaM ... dIpaGkaradasabalato paTThAya yAva mahAbodhipallaGkA veditabbaM, dha, sa. aTTha. 33; - nIyatA strI., bhAva, prApyatA, upalabhyatA - nibbAnassa kicchena adhigamanIyataM dasseti, udA. aTTha, 319; - ntaradhAna napuM., adhigama + antaradhAna [adhigamAntardhAna], AdhyAtmika upalabdhi kA adRzya ho jAnA, ka. tIna prakAra ke antardhAnoM meM se eka - tINimAni, mahArAja, sAsanantaradhAnAni ... adhigamantaradhAnaM paTipattantaradhAnaM For Private and Personal Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra adhigama liGgantaradhAna, mi. pa. 136; adhigame, mahArAja, antarahite suppaTipannassApi dhammAbhisamayo na hoti. mi0 pa0 136; kha. pAMca prakAra ke antardhAnoM meM eka paJca antaradhAnAni nAma, adhigama antaradhAnaM, paTipatti antaradhAnaM pariyatti antaradhAnaM, liGgaantaradhAnaM, dhAtu antaradhAnanti, a. ni. aDa. 1.70-71 paTimAnavA tri. [ adhigamapratibhAnavat]. pratibhAna yA pratisaMvitjJAna ko pA cukA, tIna prakAra ke paTibhAnoM meM se eka se yukta tayo paTibhAnavanto pariyattipaTibhAnavA, paripRcchApaTibhAnavA, adhigamapaTibhAnavA, mahAni. 171; draSTa, paTimAna Ti. jise cAra smRtiprasthAnoM, cAra samyak-pradhAnoM, cAra Rddhi-pAdoM, pAMca indriyoM, pAMca baloM, bodhi ke sAta aGgoM, mArga ke ATha aGgoM, cAra AryamArgoM, zramaNa - jIvana ke cAra phaloM, cAra pratisaMvitjJAnoM evaM chaH abhijJAoM kA jJAna ho, use artha, dharma evaM nirukti kA jJAna ho jAtA hai, use hI adhigamapaTibhAnavA kahate haiM, draSTa. mahAni, pR. 171; - ppiccha tri, adhigama + appiccha, [ adhigamAlpiccha], ba0 sa0, apanI viziSTa AdhyAtmika upalabdhi dUsaroM ko vijJApita karane hetu atyalpa icchA rakhane vAlA yo pana sotApannAdIsu ajJataro hutvA sotApannAvibhAvaM jAnApetuM na icchati, ayaM adhigamaapiccho nAma. ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1 (2) .45: draSTa. appiccha vipula - vara-sampatti strI, karma, sa. sarvotkRSTa AdhyAtmika avasthA yA ca loke adhigamavipulavarasampattiyo, mi. pa. 326 - byatti strI, tatpu sa. [ adhigamavyakti] adhigama yA AdhyAtmika upalabdhi kA suspaSTa prakAzana, adhigama kI abhivyakti - tAya ca AsayasukhiyA adhigamavyattiM.... khu. pA. aDa. 84 taJca paTipattiyA adhigamavyattito satyaM su. ni. aTTha. 2.152; saddhamma-paTirUpaka napuM. zA. a. saddharma ke adhigama yA ucca AdhyAtmika avasthA kA pratirUpa dve saddhammappattirUpakAni adhigamasaddhammapaTirUpakaJca pariyattisaddhammapyatirUpakaJca sa. ni. aTTha. 2.176; lA. a. vipazyanA-jJAna meM upaklezoM ke A jAne se udita saddharma kA pratirUpaka yA mithyA svarUpa idaM vipassanAANassa upakkilesajAtaM adhigamasaddhammappatirUpakaM sa.ni. aTTa. 2.117 saddhA strI, tatpu, sa. [bau. saM. adhigamazraddhA ], cAra prakAra kI zraddhAoM meM se vaha zraddhA jo srotApanna, sakRdAgAmI evaM anAgAmI phaloM meM sthita AryapudgaloM ke citta meM udita hotI hai adhigamasaddhA ariyapuggalAna dI. ni. aDDa. 2.107- sampadA strI0, - - www.kobatirth.org - 166 adhicitta tatpu. sa. [ adhigamasampat] srotApanna Adi Arya-phala kI avasthAoM kI prApti, AdhyAtmika avasthA-vizeSa kI pUrNatA, bhikSu dvArA prApta sAta prakAra kI sampadAoM meM se eka so AgamasampadA, adhigamasampadA, pubbahetu sampadA, atatthaparipucchAsampadA, tirathavAsasampadA, yonisomanasikArasampadA buddhapanissayasampadAti imAhi satahi samannAgato, jA. aTTha. 4.86 - sampanna tri, tatpu0 sa0 [ adhigamasampanna ], adhigama sampadA ko prApta, AdhyAtmika avasthA vizeSa kI pUrNatA taka pahuMcA huA adhigamasampannasseva adhigamapicchatA, su. ni. aha. 2.193, draSTa adhigamasampadA. adhigametabba tri. adhigama kA prera, saM. kR. kisI anya ke dvArA prApta karAye jAne yogya, na ajJena kenaci adhigametabbanti anajJaneyyaM mahAva. aDDa. 243. adhiggahIta / adhiggahita tri, adhi + gaha kA bhU0 ka0 kR. [ adhigRhIta ] pUrI taraha se grahaNa kiyA huA, pUrNarUpa se abhibhUta pUrNatayA apane adhIna liyA huA ye carasa dhammA akkhAtA, adhiggahitA a. ni. 1 (2) 32. adhiggahitA tuTThassa, itivu, 74; devAnamindena adhiggahItA, jA. aTTha. 3.378; bodhisattena adhiggahitova, jA0 aTTha. 5.97. adhiciNNa tri, adhi + cara kA bhU. kA. kR., vyavahRta, anuSThita, pAlita kiyA huA Acarita adhiciNaM viparAvattaM, dI. ni. 1.7; yaM taM adhiciNNaM cirakAlasevanavasena paguNaM. mahAni, aTTa. 229 pAThA. aviciNNa adhicitta napuM0, avyayI, [ adhicitta], ucca stara kI cetanA bhAgI vA bhagavA attharasassa adhicittassa adhipaJJAyAti bhagavA, mahAni. 104; ka. 1. citta kA praNItatama stara kAmAvacaracittaM pana cittaM nAma taM upAdAya rUpAvacaraM adhicittaM nAma, tampi upAdAya arUpAvacara adhicittaM nAma / api ca sabbampi lokiyacittaM cittameva, lokuttaraM adhicitta a. ni. aDa. 2.206: ka. 2. samAdhi kA uccatara stara, lokuttara citta adhicittanti cittasIsena niddiTTho adhiko samAdhi, paTi. ma. aTTha. 2.68; adhicittanti vipassanApAdaka samAdhi paTi ma. a. 2.70: ka.3. samaya evaM vipazyanA dhyAna vAlA zuddha citta adhicittaM samamdhavipassanAcittameda, a. ni. aDa. 2.220 ka.4. vipazyanA kA saMpAdaka ATha prakAra kA samApatti citta athavA cAra mArgoM evaM cAra phaloM meM sthita Arya pudgaloM kA citta vipassanApAdaka asamApatticitta pana adhicittanti - ... For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - ... Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhiceta 167 adhiTThAna tatopi ca maggaphalacittameva adhicittaM, mahAni. aTTha. 94; binA hI utpanna, Akasmika rUpa se athavA saMyogavaza kha. adhicittaM a., avyayI., citta meM, citta se sambandhita, utpanna - asayaMkAro aparaMkAro adhiccasamuppanno attA ca citta ke viSaya meM - cittaM adhikicca dhammA vattantI ti| loko ca, udA. 149; adhiccasamuppannoti yadicchAya samuppanno adhicittaM, ka. vyA. 321; adhicittasikkhAsamAdAnaM, a. ni. kenaci kAraNena vinA uppannoti .... udA. aTTha. 281; 1(1).261; adhicittamanuyuttenAti dasakusalakammapathavesana asayaMkAraM aparaMkAraM adhiccasamuppannaM sukhadukkhaM, dI. ni. uppannaM cittaM cittameva, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).401; ga. 3.103; - Ti. buddhakAlIna bhAratIya cintana meM utpatti ke adhicitte a., citta-viSayaka, citta meM - ... bhikkhaM ... viSaya meM pratipAdita svataH utpatti, parataH utpatti evaM sItAya chAyAya nisinnaM adhicitte yattaM, ma. ni. 2.1233; ahetuka utpatti ke siddhAntoM meM ahetuka utpatti batalAne adhisIle, adhicitte, adhipaAya, mahAva. 89; adhicitte ca vAlA siddhAnta hI adhiccasamuppAda hai, tula0, paTicca-samuppanna; Ayogo, etaM buddhAna sAsanaM, dha. pa. 185; gha. adhi upa. kA - samuppannika pu., aise vicAraka jo dharmoM kI ahetukasamAnA.; - ppavatti strI0, karma. sa. [adhicittapravRtti], utpatti ke siddhAnta kA pratipAdana karate hai; ahetukadhyAna athavA samAdhi se sambandhita pravRtti - ariyA hi utpattivAdI - eke samaNabrAhmaNA adhiccasamuSpannikA, dI. adhicittappavattikAlepi .... udA. aTTha. 154; - sikkhA ni. 1.24; dve adhiccasamuppannikA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) strI., karma. sa. [bau. saM. adhicittazikSA], citta se 1(1).317; - ccApattika tri., adhi'cca + Apattika, yadA sambandhita zikSA - adhisIlasikkhAya adhicittasikkhAya, kadA aparAdha karane vAlA, jaba taba vinaya-viruddha AcaraNa ma. ni. 1.407; adhicittasikkhAsamAdAnaM, a. ni. 1(1).261. karane vAlA bhikSu - adhiccApattiko ... anApattibahulo, ma. adhiceta tri., ba. sa. [adhicetasa], jAgarUka citta vAlA, ni. (ma.pa.) 2.115; adhiccApattikoti kadAci kadAci Apatti caitanya, pratyutpannamati - adhicetaso appamajjato, udA. Apajjati, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.111; - ccuppatti tri., 117; pAci. 79; theragA. 68. karma. sa., atyalpa prayoga, Akasmika utpatti vAlA - adhicca' kri. vi., akasmAt, saMyogavaza, binA kAraNa ke, ayaJca buddho uppanno, adhiccuppattiko muni, apa. 1.332. durlabha rUpa meM (prAyaH sa. pa. ke pU. pa. meM hI prayukta); - evaM adhiccakA strI., [adhityakA], pahAr3a ke Upara kI samatala adhiccamidaM, bhikkhave, yaM tathAgato loke uppajjati arahaM bhUmi, giriprastha - uddhamadhiccakA selassA, abhi. pa. 610, sammAsambuddho, sa. ni. 3(2).516; - dassAvI tri., kabhI- tula. pANini 5.2.34. kabhI hI athavA bahuta kama avasaroM para dekhane vAlA - adhichindana napuM.. [adhichedana], Tukar3oM meM kATa denA, adhiccadassAvI kho panAha, bhante, bhagavato, sa. ni. 2(1).2; khaNDIkaraNa - asisUnUpamA adhichindanaTena ..., ma. ni. pAThA. aniccadassAvI; - laddha tri., karma. sa. [adhItyalabdha], aTTha. (mU.pa.) 1(2).10; pAThA. adhikuTThanatthena, Akasmika-rUpa meM prApta, saMyogavaza upalabdha, binA kAraNa adhijegucche a., adhi + jeguccha kA sapta. vi., e. va., utpanna, binA hetu milA huA - adhiccaladdhaM pariNAmajaM te. ghRNAspada athavA jugupsita ke viSaya meM - adhijegucche paJhaM jA. aTTha. 5.164; adhiccaladdhanti adhiccasamuppattika, puTTho byAkAsiM, dI. ni. 1.158; adhijegucchati ... yadicchakaM laddhanti attho, vi. va. aTTha. 289; sayaMkataM kinnu pApajigucchanAdhikAre pa'haM pucchi, dI. ni. aTTha. 1.269. adhiccaladdhaM, jinA. 13; - samuppatti strI., karma. sa., adhiTThAna napuM., [adhiSThAna], zA. a. vaha jisa ke Upara [adhItyasamutpatti], Akasmika utpatti, apane Apa se athavA sthita huA jAe, AdhAra, pAsa meM sthita honA, lA. a. ka. binA kAraNoM ke utpatti - sassatAkAraJca adhicca- pratisthApanA-sthala, AdhAra, AvAsa, Asana avalamba, sahArA, samuppattiAkAraJca nissAya atIte ... kaGghati, ma. ni. dRSTikoNa - adhidvitiyamAdhAre ThAnedhiTThAnamuccate, abhi. pa. aTTha. (mU.pa.) 1(1).74; - samuppattika tri., ba. sa. 1032, adhiTThAnapApunesvadhi .... abhi. pa. 11773 [adhItyasamutpattika], Akasmika athavA akAraNa utpatti adhiTTAne dhibhavane tathA, sadda. 3.882; kha, dRr3ha saMkalpa, kisI vAlA - tattha adhiccaladdhanti adhiccasamuppattika vi. va. Alambana yA viSaya para citta kA nirdhAraNa, dRr3ha icchAzakti aTTha. 289; - samuppanna tri., [adhItyasamutpanna], svataH - bhagavato paJca mahAadhiTThAnAni kathesi, pArA. aTTha. 1.64; utpanna, hetuoM evaM pratyayoM kI sAmagrI kA Azraya liye cetaso adhiSTAnaM abhinivesAnasayaM na upeti, sa. ni. For Private and Personal Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhidvAna 168 adhiTThita 1(2).17; cetaso adhiTThAnanti cittassa patidvAnabhUtaM. sa. ni. 2.32; - vasitA strI., [bau. saM. adhiSThAnavazitA], prathama aTTha. 2.30; adhippAyaJca upavicAraJca adhiTTAnaM, a. ni. dhyAna Adi dhyAnoM kI avasthA ko niyantrita karane vAlI 2(2).76; didvivAnAdhiTTAnapariyuTThAnAbhinivesAnusayAnaM.... ma. pAMca prakAra kI mAnasika zaktiyoM meM se eka, vaha zakti ni. 1.190; ga. cAra prakAra ke dRr3ha saMkalpa - cattAri jisake dvArA bhavaGga-citta ke pravAha ke vega ko roka kara eka adhivAnAni - paJaAdhiTTAnaM, saccAdhidvAnaM, cAgAdhiTTAnaM. nirdhArita kAlAvadhi ke liye citta ko dhyAnastha rakhane kI upasamAdhivAnaM, dI. ni. 3.183; - niddhi strI., [adhiSThAna- kSamatA utpanna kara dI jAtI hai tathA bhavaGga-pAta se citta kA Rddhi], sudRr3ha-saMkalpa kI alaukika zakti, apanI icchA se rakSaNa karA diyA jAtA hai - ... bhavaGgavegaM upacchinditvA apane zarIra ke bAhara manomaya-kAya ke nirmANa karane kI yathAparicchinnakAlaM jhAnaM ThapetuM samatthatA bhavaGgapAtato zakti - ayaJca neva buddhAnaM adhiTThAniddhi, na bhAvanAmayiddhi, rakkhaNayogyatA adhiTThAnavasitA nAma, abhi. dha. vi. TI. dha. sa. aTTha. 16; - nuposatha pu.. [bau. saM. adhiSThAnuposatha], 229; - Ti. pAMca vazitAeM nimnalikhita haiM : - 1. uposatha kA vaha prakAra jisameM paristhiti vaza kisI bhikSu AvajjanavasitA 2. samApajjanava. 3. adhiTThAnava., 4. ko akele hI apanA svayaM kA saMkalpa kara uposatha karanA vuTThAnava., 5. paccavekkhaNava. ; - vidhAna napuM. tatpu. hotA hai - aparepi tayo uposathA ... adhiTThAnuposatho, pari. [adhiSThAnavidhAna], adhiSThAna viSayaka niyama - tatridaM 246, tula. puggaluposatha; - citta napu., [adhiSThAnacitta]. adhiTThAnavidhAnaM, visuddhi. 2.346; - suJa napuM.. tatpu. sa. adhiSThAna se bharA huA citta, dRr3ha saMkalpa vAlA mana - .... [adhiSThAnazUnya], vibhinna adhiSThAnoM meM prApta dharmoM kI adhichAnacittena saheva sataM hoti, visuddhi. 2.14; kiM tassa zUnyatA yA abhAva - nekkhammAdhiTTAnaM kAmacchandena sujhaM adhiTThAnacittassa uppAdakkhaNe gacchati .... visuddhi. 2.32; .... arahattamaggAdhiTTAnaM sabbakilesehi saJja idaM adhiTThAnasaJja - javana napuM., [adhiSThAnajavana], citta dvArA vastu ke paTi. ma. 358; - hAra pu., karma. sa., netti. ke 16 hAroM, svarUpa-nirdhAraNa kI prakriyA kA eka vizeSa kSaNa, draSTa, athavA nirvacana-prakAroM meM se eka; netti. 2; netti. 5; - hArajavana ke antaH; - pavAraNA strI..[bau. sa. adhiSThAnapravAraNA], sampAto pu., netti ke eka khaNDavizeSa kA nAma, netti. saMkalpita uposatha kI parisamApti, vizeSa paristhiti ke 88-89. kAraNa kisI akele bhikSu ke dvArA kiye gaye uposatha kI adhiTThAyaka tri., [bau. saM. adhiSThAyika/ adhiSThAyaka], parisamApti - adhiTThAnuposatho ca adhiTTAnapavAraNA ca paryavekSaka, adhIkSaka, nidezaka, sa. pa. ke u. pa. meM puggalasseva kappati, pari. aTTha. 165; draSTa. adhiTThAnuposatha; kammAdhi. kammantAdhi0, navakammAdhi. ke anta. draSTa... - pAramI strI., karma. sa. [adhiSThAnapAramitA], sudRr3ha- adhidvita tri., adhi+ VThA kA bhU. ka. kR. [adhiSThita], ka. saMkalpa sambandhI pAramitA, dasa pAramitAoM meM AThavIM pAramitA karma. vA., kisI ke dvArA adhikRta, kisI ke dvArA sampanna - mama sIlana bhindissAmI ti adhiTThAnaM adhiTThAnapAramI, kara diyA gayA thA, saJcAlita, parirakSita, abhibhUta, jA. aTTha. 5.167; sIlanekkhammapaJaAvIriyakhantisacca- adhigRhIta - corehi adhiTTito maggo corakantAraM nAma, jA. adhivAnamettAu~pakkhApAramIti imA dasa pAramiyo, udA. aTTha. 1.108; adhiTTitaM rajanAya rataM. pari. 403; taM mayA aTTha. 101, draSTa. pAramI ke anta.; - bala napuM.. tatpu. sa. adhiTTitameva, jA. aTTha. 2.207; anuhitAti adhihitA, udA. [bau. saM. adhiSThAnabala]. sudRr3ha saMkalpa lene kA bala - tattha aTTha. 264; kha. kartR. vA., avasthita, sthita, A dhamakA huA, kiJci anavasesento adhiTThAnabalena jhApetvA nibbAyi, udA. sanniviSTa, apane ko lagAyA huA, vidyamAna; Upara sthita aTTha. 350; sabbakilese pajahanto arahattamaggavasena cittaM - na taM dhamma adhidvito, jA. aTTha. 3.236; ekacariyaM adhiTThAtIti adhiTThAnabalaM, paTi. ma. 346; - bhAva pu., tatpu. adhidvito, su. ni. 826; ga. napuM., nimi. kR. ke Azaya meM sa. [bau. saM. adhiSThAnabhAva], pramukha AdhAra hone kI sthiti prayukta - kiM gihInaM kammantaM adhiTTitena, pArA. 107; - TThAna - sIlassa adhiTThAnabhAvato, udA. aTTha. 339; khandhApi napuM. karma. sa. [adhiSThitasthAna], kisI ke dvArA gRhIta yA khandhamUlakadukkhassa adhiTTAnabhAvato, su. ni. aTTha. 1.37; - adhikRta pada yA sthAna - ... tena padavaLajassa adhidvitahAnaM mana napuM., sudRr3ha saMkalpa kI zakti se bharA huA mana - patvA .... jA. aTTha. 4.346; - patta napuM., karma. sa. manomayanti adhidvAnamanena nimmitattA manomayaM visuddhi. [adhiSThitapAtra], bhikSu ke liye nirdhArita bhikSApAtra - sabbeheva For Private and Personal Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhidviti 169 adhipaJjA zAsaka, adhipati - issaro nAyako sAmi patIsAdhipati pabha ayyAdhipAdhibhU netA .... abhi. pa. 725, kosalaraTThA., khamA., gaNA., garur3A., janA., tArakA., dijA., dhammA., narA., bhUtA., manujA., migA., yakkhA., raTTA., lokA., vihagA., surA. Adi ke anta. draSTa... adhipacca napuM., adhipati kA bhAva. [Adhipatya], Izvaratva, adhipati hone kI avasthA - rajjaJca paTipannAsma, AdhipaccaM sucIrata, jA. aTTha. 5.50; tula. adhipatiya, adhipajjati adhi + pada kA varta., pra. pu., e. va. [adhipadyate]. prApta karatA hai, Akara gira jAtA hai, Apatita hotA hai - atho atthaM gahetvAna, anatthaM adhipajjati, a. ni. 2(2).233. adhipatti avyayI. a. [adhiprajJapti], ka. nirvacana athavA vyAkhyA ke viSaya meM, vyAkhyAna-viSayaka - atha kho ahameva tattha bhiyyo yadidaM adhipatti , dI. ni. 3.103; kha. strI., utkRSTatama vyAkhyAna - ... adhipatti nAma khandhapatti, dhAtupaJjatti, Ayatanapatti, indriyapatti, saccapaJatti, puggalapaJattIti evaM vuttA cha paJattiyo, dI. ni. aTTha. 3.90. adhidvitapattaM gahetvA sannipatitabbaM pArA. 369; - sajI tri., [adhiSThitasaMjJI], kisI bhI anizcita ko sunizcita hone kI samajha rakhane vAlA, agRhIta ko gRhIta mAnane vAlA - ... anadhiTTite adhiTTitasaJjI, pArA. 376. adhiTThiti strI., [bau. saM. adhisthiti], nirdhAraNa, dRr3ha saMkalpa, AdhAra, sthAna - adhiTThitiyamAdhAre ThAnedhiTThAnamuccate, abhi. pa. 1032. adhitidvati/adhiTThAti adhi + VThA, varta. pra. pu., e. va. [adhitiSThati], ka. vyAvahArika prayoga meM lAtA hai, niSpAdita karatA hai, hAtha meM letA hai, dekhabhAla karatA hai - cetaso adhiTTAnaM abhinivesAnusayaM na upeti ... nAdhiTThAti, sa. ni. 1(2).17; na sakkaccaM kammantaM adhiTTAti, a. ni. 1(1).138; kha. Agraha karatA hai, kisI bAta para bala detA hai, DaTA rahatA hai, jamA rahatA hai - hAya pU. kA. kR. - mahAjano mA passatUti adhiTThAya, jA. aTTha. 3.244; ga. dhyAna kendrita karatA hai, kisI para apanA dhyAna ekAgra karatA hai, nizcaya karatA hai, kisI ora vicAroM ko le jAtA hai, icchA athavA saMkalpa karatA hai - hAsi adya., pra. pu. e. va. - evamevaM etA khaNDadantA palitakesA hontuti adhivAsI ti, jA. aTTa, 1.88. adhitthi a., avyayI. sa. [adhistri], strI ke viSaya meM, nArI se sambandhita - ... yathA loke itthIsu kathA adhitthIti vuccati ..., visuddhi. 1.340; ka. vyA. 345, itthIsu eka adhikicca tathA pavattati sA kathA adhitthi, sadda... 3.749. adhideva pu., devoM ke madhya adhipati, devoM meM UMce sthAna vAlA deva - atireko devo atidevo, evaM adhidevo, adhisIla, sadda. 3.752; - ANadassana napuM, devoM se sambandhita viSayoM kA grahaNa karane vAlA jJAna - aTThaparivarlDa adhidevatrANadassanaM, a. ni. 3(1).128; - ttakara pu., adhidaivatva kI ora jAne vAlA dharma yA kAraNa - attano c| parassa ca adhidevattakaraM saba dhammajAtaM vedIti, su. ni. aTTha. 2.298, tula. adhidevakara; - deve avyayI. a. adhi + deva kA sapta. vi., e. va. athavA dvi. vi., e. va., devatAoM ke viSaya meM, deva banAne vAle dharmoM ke viSaya meM - adhideve abhiAya .... su. ni. 1154; adhideve abhiAyAti adhidevakare dhamme atvA .... su. ni. aTTha. 2.298; adhideve mayaM ... bhagavantaM apacchimha, adhideve bhagavA byAkAsi. ma. ni. 2.340. adhipa pu., kevala sa. u. pa. meM hI prayukta [adhipa], rAjA, adhipajJA strI., [adhiprajJA], uccastarIya prajJA, prajJA kA uttama stara, utkRSTatam prajJA, prajJA ke viSaya meM zikSA, zikSA ke tIna prakAroM meM eka- adhisIla adhicittaM adhipA , paTi. ma. 411; kiM sikkhati? adhisIlaM adhicittaM adhipaaJca ..., udA. aTTha. 295; tula. adhicittaM; - atha kho ahameva tattha bhiyyo, yadidaM adhipaja dI. ni. 1.157; aTTha. kI dRSTi meM adhipaja vastutaH adhipA kA liGga-viparyAsa hai - adhipaJjanti ettha liGgavipallAso veditabbo, dI. ni. aTTha. 1.267; idha, bhikkhave, bhikkhu AsavAnaM khayA anAsavaM cetovimattiM, paJaAvimuttiM didveva dhamme sayaM abhiA sacchikatvA upasampajja viharati, ayaM vuccati, bhikkhave, adhipA sikkhA , a. ni. 1(1). 268; - adhisIle, adhicitte, adhipaAya, mahAva. 89; tepi na sakkhissanti vinetuM adhisIle adhicitte adhipAya, a. ni. 2(1).99; mamaM sAvakA adhipaAya sambhAventi, ma. ni. 2.212; - dhammavipassanA strI., karma. sa., [adhiprajJadharmavipazyanA], prajJA ke Aloka meM, dharmoM meM anitya, dukha evaM anAtma kI anupazyanA - na lAbhI adhipaAdhammavipassanAya, a. ni. 1(2).107; adhipAdhammavipassanAyAti saGghArapariggAhakavipassa For Private and Personal Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org adhipatati nAtrANassa, tahi adhipajJAsaGghAtaJca paJcakbandhasaGghAtesu ca dhammesu vipassanAbhUtaM tasmA adhipaJcAdhammavipassanA ti duccatIti a. ni. aTTa 2.318: aniccadukkhAdivasena sabbadhammatIraNaM adhipaJJA dhammavipassanA, a. ni. TI. 2.250; - sikkhA strI, karma. sa. [bau. saM. adhiprajJAzikSA ], tIna zikSAoM meM se eka abhidharma kI amalA prajJA viSayiNI zikSA tisso sikkhA adhisIlasikkhA, adhicittasikkhA, adhipaJJAsikkhA, dI. ni. 3.175; ma0 ni0 1.407. adhipatati adhi + pata kA varta. pra. pu. e. va. [adhipatati ]. ka. tejI se pAra kara jAtA hai, adRzya ho jAtA hai- atipatati vayo khaNo tatheva, jA. aTTha. 4.100; ativiya patati sIdhe atikkamati, tade: kha. mardana karatA hai, abhibhUta kara detA hai, AkramaNa karatA hai, kisI ke viparIta A dhamakatA hai; car3ha baiThatA hai: - titvA pU. kA. kR. gAvI taruNavacchA adhipatitvA jIvitA voropesi udA. 78; adhipatitvA ti abhibhavitvA mahitvA udA. aDa - 170 76. adhipatatta napuM, 'viditatta' ke mi. sA. para adhi + pati se nirmita bhAva. [ adhipatitva] adhipati hone kI avasthA; prabhutva, svAmitva, mAlikI, adhipati-bhAva se pravRtta hone kI avasthA nekkhammAdhipatattA paJJa, paTi ma 99; nekkhammAdhipatattA pajJAti nekkhammaM adhikaM katvA nekkhammAdhikabhAvena pavattA paJJa, paTi. ma. aTTha. 1.273. adhipatana napuM., [ adhipatana ], kisI kA viparIta dizA kI ora se ur3ate hue A giranA dIpasikhaM adhipatanato adhipAtakA ti adhippetA, udA. aTTha. 290. adhipati pu.. [ adhipati] ka zAsaka, svAmI, prabhu issaro - nAyako sAmi patIsAdhipati pabhu, abhi. pa. 725; adhipati ke yoga me Sa. vi. athavA sapta vi. kA prayoga - goNAnaM adhipati goNesu adhipati ka. vyA. 305 saha. 3.724; gandhabbAnaM adhipati, ... kumbhaNDAnaM adhipati.... nAgAnaJca adhipati... yakkhAnaJca adhipati, mahArAjA yasassiso dI. ni. 2.188-189; kha. lA. a. niyantraka, pradhAna tathya, mahattvapUrNa tattva so attAnaMyeva adhipati karityA akusalaM pajahati a. ni. 1 (1) 172: evaM attAdhipati harI nAma hoti, dha. sa. aTTha. 170; adhipativasena pana mano seTTo etesanti manoseDo, dha. pa. a. 1.14: paccaya pu.. karma. sa. [bau. saM. adhipatipratyaya ] abhidharma kA pAribhASika zabda, caubIsa prakAra ke pratyayoM meM se eka, citta evaM cetasikoM kI utpatti adhipAta ke lie pramukha athavA jeSTha banAyA huA chanda, vIrya, citta evaM vimarza meM se koI eka dharma- jeTThakaTThena upakArako dhammo adhipatipaccayo visuddhi. 2.163; chandAdhipati... adhipatipaccayena paccayo .... vImaMsAdhipati ...... adhipatipaccayena paccayo, paTTA. 1.2; abhi. ava., 175 yaM napuM. adhipati kA bhAva [Adhipatya] adhipati yA svAmI yA pramukha hone kI avasthA adhipatino bhAvo adhipatiyaM mo. vyA. 4.80; sa. u. pa. ke rUpa meM draSTa, attAdhi, ArambhaNAdhi, uLArAdhi cittAdhi., chadvArAdhi., chandAdhi0, tArakAdhi., tAvatiMsA0, tidasA., dipadA, dhammAdhi.. nAgAdhi.. maggAdhi, maggAdhi, manujAdhi0, yakkhAdhi, radvAdhi, Adi ke anta draSTa. Adhipacca. adhippatthita tri.. [adhiprArthita), icchita abhIpsita, vaha jisakI kAmanA kI gaI ho, yAcitayaM vata no ahosi icchitaM .... yaM abhipatthitaM ... dI. ni. 1.105; 2.173; pAThA. abhippatthita. - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " adhippanna tri. adhi + pada kA bhU ka. kR. [adhipanna ]. ka. Apatita A par3A huA, anucita kArya kiyA huA, Apatti yA aparAdha meM phaMsA huA - asmAkaM adhipannAnaM, khamassu rAjakuJjarAti jA. aDa. 5.376: adhipannAnanti dosena aparAdhena ajjhotthaTAnaM tade kha. tri. kisI ke Adhipatya ko prApta kiyA huA, adhigRhIta antakenAdhipannassa dha. pa. 288 apa. 2.228 sa. ni. 1.88; antakenAdhipannassAti maraNena ajjhotthaTassa sa. ni. aDDa 1.23; jIvitantakarena maccunA abhibhUtassa jA. aDa. 4.356 ga. napuM. truTi, bhrama - yo ca attanA adhipannaM atikkantaM aJJasmiM katadosaM jAnAti, jA. aTTha. 3.33. adhipA strI. [ adhipA] nArI svAminI, adhyakSA zreSThaudvAya nAriyo pamadAdhipA, jA. aDa. 5.389: pamadAdhipAti pamadAnaM uttamA tade.. For Private and Personal Use Only adhipAta' pu. adhi + pata + ghaJa [ adhipAta], vibhAjana, vikhaNDana, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hI prayukta, draSTa. muddhAtipAta ke anta - adhipAta' pu0 [adhipatantI ti adhipAtA], zalabha, ur3akara prakAza para A par3ane vAlA kITa-pataMga patanti pajjotamivAdhipAtakA, udA. 155; DaMsAdhipAtAnaM sarIsapAnaM, su. ni. 970; tato tato adhipatitvA khAdanti, tasmA adhipAtAti yudhyanti, su. ni. aDa. 2.264 ka pu.. pUrvavat tena kho pana samayena sambahulA aghipAtakA tesu ApAtaparipAtaM anayaM Apajjanti, udA. 154; dIpasikhaM - Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhipAtayissaM 171 adhibhavati/adhibhoti adhipatanato adhipAtakA ti adhippetA, udA. aTTha. 290, pAThA. adhipAtika. adhipAtayissaM adhi + (pata, prera. bhavi., u. pu., e. va., tur3avA dUMgA, chinna-bhinna karA dUMgA, Tukar3e-Takar3e karA dUMgA - pAsaJca tyAhaM adhipAtayissaM, jA. aTTha. 4.300; tattha adhipAtayissanti chindayissaM, jA. aTTha. 4.300. adhipAtimokkhe a. avyayI., prAtimokSa ke viSaya meM - tepi ... saGgha vivAdaM janeyyu ajjhAjIve vA adhipAtimokkhe, ma. ni. 3.31; - mokkhaM napu., prAtimokSa se saMbaMdhita - kiM tattha pAtimokkhaM kiM tattha adhipAtimokkhanti? paJatti pAtimokkhaM vibhatti adhipAtimokkhaM pari. 2. adhippaggharati adhi + pa + Vghara kA varta., pra. pu., e. va. [atipragharati], pighala kara bahatA hai, Upara hokara bahatA hai - rantaM varta. kR., napuM., vi. vi., e. va. - asakiM sabbakAlaM adhipaggharantaM mama idanti, therIgA. aTTha. 308. adhippasannatara tri., tula. vize. [adhiprasanna], atyadhika zAnta, atyadhika prasanna - mahAmukhaM abhippasannataraM katvA, udA. aTTha. 291; pAThA. abhippasanna. adhippAgA adhi + pa + /gama kA adya., pra. pu., e. va., usane apane kadama yA pada-nikSepa kisI kI ora mor3e, kisI ora gayA - svAdhippAgA bhAradvAjo, vidhurassa upantikaM jA. aTTha. 5.52; adhippAgA, gatoti attho, tade.. adhippAya pu., [abhiprAya], mana meM vidyamAna Azaya yA vicAra, abhiprAya - api ca kho pana mArassa yo adhippAyo, mi. pa. 155; - naya pu., [abhiprAyanaya], eka prakAra kA artha-vyAkhyAna, vyAkhyAna kI eka paddhati - desanAnayo adhippAyanayena nIyati, sadda, 2.396; - nidassana napuM.. [abhiprAyanidarzana], apane mana ke abhiprAya kI sUcanA, abhivyakti yA prakAzana, tAtparya kA prakAzana - tena hIti tassAdhippAyanidassanaM, su. ni. aTTha. 1.141; - phala napuM, Sa. tatpu., [abhiprAyaphala], apane mana ke abhiprAya athavA icchA kA pUrA honA, abhiprAya kA phala - adhippAyaphalanti attano adhippAyaphalaM sampassamAnA, jA. aTTha. 6.44; - yojanA strI., [abhiprAyayojanA], zabda ke abhiprAya kI dRSTi se usake artha kI yojanA, padArtha kI dRSTi se nahIM, vAstavika tAtparya kI yojanA - ayaM panettha adhippAyayojanA, su. ni. aTTha. 1.81; 122; - vidU tri., [abhiprAyavit], dUsare logoM ke abhiprAyoM ko jAnane vAlA - adhippAyavidU jAto, sugatarasa mahAmate, apa. 2.112; bahassuto mahAjANI, adhippAyavid mane, tade; tassA JatvA adhippAyaM adhippAyavid vidU, ma. vaM. 19.81; - yAnurUpaM a., avyayI. [abhiprAyAnurUpaM], mana ke abhiprAya ke anurUpa - yathAdhippAyanti adhippAyAnurUpaM udA. aTTha. 127; - yAnusandhi strI., dva. sa. [abhiprAyAnusandhi], abhiprAya evaM usakA prayoga athavA artha-varNanA - adhippAyAnusandhito pana evaM veditabbA, su. ni. aTTha. 1.53. adhippeta tri., [abhipreta], ka. abhipreta, mana dvArA cAhA gayA, cintita - ... ayaM imasmiM atthe adhippeto bhikkhUti, pArA. 68; ayaM imasmi atthe adhippetA bhikkhunI ti, pAci. 297; .... imasmiM ThAne buDDo ti adhippeto, jA. aTTha. 1.216; kha. icchita, abhIpsita, cAhA gayA, cAhane yogya - yaM vata no ahosi icchitaM, yaM AkaDitaM, yaM adhippetaM, yaM abhipatthitaM. dI. ni. 1.105; - tatthadIpanA strI., [abhipretArthadIpanA, vAstavika tAtparya kI dRSTi se artha kA nirdhAraNa - ayaM anupadato atthavaNNanA. ayaM panettha adhippetatthadIpanA, khu. pA. aTTha. 201; anupadato atthavaNNanA kA vipa.. adhibandha pu.. [adhibandha], bandhana, kArAgAra kA bandhana - uttaripi adhibandhaM nigaccheyya, ma. ni. 3.209; adhibandhaM nigaccheyyAti ... attanA pi bandhaM nigaccheyya, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.157. adhibrahmAnaM a., avyayI. sa., [adhibrahmANaM], brahmA ke viSaya meM - adhibrahmANaM mayaM bhante, bhagavantaM apacchimhA, ma. ni. 2.340. adhibhavati/adhibhoti adhi + VbhU kA varta., pra. pu., e. va., abhibhUta karatA hai, vazIbhUta karatA hai, atizaya kI sthiti meM rahatA hai - mAnaM nAdhibhoti ... mAnaM adhibhoti, a. ni. 3(2).216; 3(2)250; - nti vartaH, pra. pu., ba. va. - samudAcarantIti abhibhavanti ajjhottharitvA vattanti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.120; - bhosi adya., pra. pu.. e. va. - na bhikkhu rUpe... sadde ... gandhe ... rase ... phoDabbe ... dhamme adhibhosi. sa. ni. 2(2).186; - bhosiM adya., u. pu., e. va. - abhibhosiM tahiM aJa, apa. 2.214; pAThA. abhibhomi; - bhosu adya., u. pu., ba. va. - adhibhosu ti rUpa pi yasmA dissati pAliyaM, sadda. 1.29; - jjhamavi adya, pra. pu., e. va. - ajjhabhavIti adhi abhavi vinAsaM pApesi, jA. aThTha. 2.66; mA vo kodho ajjhabhavi, sa. ni. 1.277; -- jjhabhaviM adya., u. pu., e. va. - so vedajAto ajjhabhaviM amitte, jA. aTTha. 2.279; - jjhabhU adya., ma. pu., e. va. - yo tvaM dujjayamajjhabhU, itivu. 55; - bhaMsu adya.. pra. pu., ba. va. - For Private and Personal Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhibhavana 172 adhimAnasa/adhimanasa bhikkhaM rUpA adhibhaMsu, sa. ni. 2(2).186; - vissanti bhavi., .... dha. sa. aTTha. 17; adhimattadhitimanto evaM paramena pra. pu.. ba. va. - suddhataraM vo ete adhibhavissantI ti..... jA. paJaAveyyattiyena samannAgatA, ma. ni. 1.117; - parittatA aTTha. 2.318; - vitvA/bhuyya pU. kA. kR. - meM strI., bhAva., adhika alpamAtrA meM hone kI sthiti- api ca adhibhavitvA atikkamitvA, jA. aTTha. 5.27; devamArabrahmano kodhassa adhimattaparittatA veditabbA, mahAni. 157; - bhAva siriyA ca tejasA abhibhuyya, khu. pA. aTTha. 124; aje pu., bahutAyata, adhikatA - adhimattabhAvo parittabhAvo ca, mahAni. devedhibhavitvA, apa. 1.357; pAThA. abhibhavitvA. aTTha. 257; vedanAnaM adhimattabhAvaM viditvA, udA. aTTha. 327; adhibhavana napuM., adhi + vbhU kA kri. nA., [abhibhavana], - vedanAppatta tri., atyadhika pIr3A se grasta - adhInatA, abhibhUta ho jAnA, abhibhava, parAbhava, parAjaya - adhimattavedanAppatto hutvA, pe. va. aTTha. 246; - satimantu abhibhavananti paribhuJjanaM bhavanti ajjhottharaNaM sadda. 1.86%3; tri., atyadhika buddhi evaM smRti vAlA - evaM adhimattasatimA pAThA. abhibhavana. adhimattagatimA adhimattadhitimA sAvako .... dha. sa. aTTha. adhibhAsati adhi + vbhAsa kA varta, pra. pu., e. va., adhika 17; evaM adhimattasatimanto ... samannAgatA, ma. ni. 1.1173; camakatA hai, prabhAsita hotA hai - na cAdhibhAsati, na ca - sineha pu., atyadhika sneha - satthari adhimattasinehena abhibhAsati, na cApi bhAsati, udA. 156; pAThA. abhibhAsati. pahaM na pucchati, dha. pa. aTTa, 1.4; pAThA. abhimattaM. adhibhU pu., [adhibhU], svAmI, rAjA, adhipati, prabhu - adhimattaM kri. vi., a., ka. atyadhika mAtrA meM, bahuta bar3haayyAdhipAdhibhU netA..., abhi. pa. 725; bhikkhu rUpAdhibhU... caDhakara - adhimattaM vAyati, mi. pa. 255; kha. sarvotkRSTa rUpa adhibhU .....adhibhosi, sa. ni. 2(2).187; sa. pa. ke u. pa. meM, uccatama mAtrA meM, adhikatara rUpoM meM - dvIsu yeva ke rUpa meM draSTa., Age, anadhi., janAdhi., tidivA., divasesu adhimattaM, mi. pa. 172; ahaJca kho adhimattaM mAradheyyA. ke anta... samalaGkatatarA tayA, pe. va. 139; sa. u. pa. ke rUpa meM adhibhUta tri., [abhibhUta], adhIna meM kiyA huA, vaza meM kiyA visayAdhimatta ke anta., draSTa... huA, vijita - bhikkhu rUpAdhibhUto... adhibhUto, anadhibhU, adhimana tri., [abhimanas], kisI para mana banA cukA, vaha sa. ni. 2(2).186; pAThA. abhibhUta, sa. u. pa. ke rUpa meM jisakA abhipreta kucha bana cukA hai, prasanna citta, Upara uThe avijjA., taNhA., domanassA., dhammA., phoTTabbA., rasA., mana vAlA, prasanna athavA Ananda bhare mana vAlA - vividha rUpA., saddA. ke anta... adhimanA suNomahanti ... adhimanA pasannacittA hutvA ..., adhimatta tri., [adhimAtra], ka. adhika mAtrA vAlA, atyadhika, jA. aThTha, 4.401. bahuta adhika - adhimattaM rAhule, mahAva. 105; adhimatto dAho, adhimanasa tri., dRr3ha abhiprAya vAle mana vAlA, nizcinta ma. ni. 1.313; adhimattA sIse sIsavedanA, ma. ni. 1.312; mAnasika prakRti vAlA, manasvI - adhimAnasA bhavAtha, su. kha. adhika balavAna, adhika zreSTha, adhika zaktisampanna - ni. 697, tula. adhimAnasa evaM adhicetasa. sabbe saM adhimattaJca porisaM, apa. 1.75; tassimAni adhimAna/abhimAna pu., ahaMkAra, ghamaNDa, darpa, mithyA-bhrama, paJcindriyAni adhimattAni, a. ni. 1(2).173; adhimattA / chala-prapaJca - no pra. vi., e. va. - yesaM appatte patasaAya honti balavatiyo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).271; - kasima adhimAno uppajjati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).192; ... tri., atyadhika mAtrA meM kRza, bahuta adhika durbala - arahattAdhimAno uppajjatIti, udA. aTTha. 66; - naM dvi. adhimattakasimAnaM patto, ma. ni. 1.114; adhimattakasimAnanti vi., e. va. - mAna, omAnaM, atimAnaM, adhimAnaM, a. ni. ativiya kisabhAvaM, ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(1).362; - 2(2).131; - nena tR. vi., e. va. - adhimAnena ajhaM gatimantu tri., atyadhika mAtrA meM gati se sampanna - evaM byAkariMsa, pArA. 111; sa. u. pa. ke rUpa meM arahattAdhi. adhimattasatimA adhimattagatimA adhimattadhitimA sAvako ..., saggAdhi. ke anta. draSTa.. dha. sa. aTTha. 17; - gilAna tri., atyadhika rugNa, gambhIra- adhimAnasa/adhimanasa tri., dRr3ha abhiprAya vAlA, pUrI taraha rUpa meM asvastha - adhimattagilAnoti bALahagilAno, dI. mana lagAyA huA, Anandita athavA praphullita mana vAlA - ni. aTTha. 1.172; -- dhitimantu tri., atyadhika dhairya vAlA - rAjA cAgAdhimAnaso, jA. aTTha. 7.237; cAgena adhikamAnaso, evaM adhimattasatimA adhimattagatimA adhimattadhitimA sAvako For Private and Personal Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhimAna-sacca 173 adhimutti adhimAna-sacca tri., bhramAtmaka-jJAna ko athavA pratIti ko - adhimuccitA hoti, a. ni. 2(1).155; adhimuccitA hotIti satya samajhane vAlA - adhimAniko kho ayamAyasmA saddhAtA hoti, pu. pa. aTTha. 93. adhimAnasacco , a. ni. 3(2).137. adhimucchita tri., adhi + (mUrcha kA bhU. kA. kR.. adhimAnika tri., [abhimAnika], abhimAnI, ghamaNDI, bhramajAla [adhimUcchita], lobha athavA zoka meM DUbA huA, klezoM ke meM phaMsA huA - anadhigate adhigatamAnena samannAgato prabhAva se saMjJA zUnya - gandhesu adhimucchito, theragA. 732; adhimAniko ti, a. ni. aTTha. 3.322; saddhammesu vA agiddhA nAdhimucchitA, theragA. 923; ettha lokodhimucchito, adhimAniko hoti, a. ni. 3(2).144; na hi adhimAnikassa vimucchito, sa. ni. 1(1).135; pAThA. vimucchito; bhikSuno jhAnaM ... vA hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) adhimucchitAti kilesamucchAya ativiya mucchitA, jA. aTTha. 1(1).194. 2.362. adhimuccati adhi + vmuca, karma. vA. kA varta., pra. pu., e. adhimutta' tri., adhi + (muc kA bhU. ka. kR. [bau. saM. va., [bau. saM. adhimucyate], ka. chuTakArA diyA jAtA hai, adhimukta], svayaM ko kisI ora athavA kisI meM pUrI taraha DhIlA kiyA jAtA hai, svatantra yA mukta ho jAtA hai - lagAyA huA, kaThora prayAsa kara rahA, kisI ko apanA ANena adhimuccati, apa. 1.163; kha. kisI ke prati dRr3ha abhipreta athavA adhyAzaya banAyA huA, dRr3ha vizvAsa vAlA, vizvAsa rakhatA hai athavA usake bAre me pUrNatayA sunizcita adhimukti-yukta-nibbAnaM adhimattAnaM, atthaM gacchanti AsavA, hotA hai - dvIsu mahApurisalakkhaNesu ... nAdhimuccati, su. dha. pa. 226; adhimuttAnanti nibbAnajjhAsayAnaM, dha. pa. aTTha. ni. (pR.) 167; adhimucyatIti adhimokkhaM labhati, ma. ni. 2.188; so cha ThAnAni adhimatto hoti, a. ni. 2(2)87; aTTha. (mU.pa.) 1(2).125; ga. kisI meM Ananda letA hai, kisI adhimutto hotIti paTivijjhitvA paccakkhaM katvA Thito, a. kI ora pravRtta hotA hai, kisI ke prati lobhI hotA hai - tto ni. aTTha. 3.126; sa. u. pa. ke rUpa meM avyApajjhA ., bhU. ka. kR., pu., pra. vi., e. va. - kilesavasena adhimatto asammohA., AkiJcajJA., ANaJjA., upAdAnakkhayA., giddho hoti, sa. ni. aTTha, 3.43; - ccissati bhavi., pra. pu... karuNA., kAmA., taNhakkhayA., dAnA0, nibbAnA., nekkhammA., e. va. - loko onamissati, okappessati, adhimaccissatIti. paNItA., pavivekA., brahmalokA., saddhA., hInA. ke anta. mi. pa. 219-220; - ccitvA pU. kA. kR. - sattA draSTa.; - citta tri., adhimuktacitta], vaha jisakA citta dRr3ha adhimuccitvA, udA. aTTha. 171; gha. dhAraNA banAtA hai, athavA zraddhA se bharA ho, dRr3ha nizcayI citta vAlA - evaM meM anubhava karatA hai, dRr3ha saMkalpa letA hai -cci adya.. pra. pu.. dhArehi adhimuttacittanti, su. ni. 1155. e. va. - vimbisArassa pAsAdaM suvaNNanti adhimucci, so adhimutta pu.. theragA., 114; tathA 705-725; gItiyoM ke ahosi sabbasovaNNamayo, mahAva. 285; Ga, bodhisatva, mAra lekhaka do theroM kA nAma, theragA. ke 114veM tathA 705-725 Adi kI kAyA meM praveza karatA hai arthAt abhivyApta kara taka kI gAthAoM ke racayitA sthavira. detA yA bhara detA hai - cci uparivat - tasseva kumArassa adhimutti strI., adhi + muc se vyu. [adhimukti], dRr3ha mAtu sarIre adhimucci, jA. aTTha. 5.426; aJatarassa dhAraNA athavA dRr3ha vizvAsa, abhiprAya, Azaya, abhipreta, brahmapArisajjassa sarIre adhimaccima. ni. aTTha. (ma.pa.) saMkalpa, abhiruci - ajjhAsayo adhippAyo Asayo 2.3083; - ccitvA pU. kA. kR. - adhimuccitvA tattha tattha cAbhisandhi ca, bhAvo dhimutti chandotha .... abhi. pa. 766, uppannA ucchijjanti, udA. aTTha. 171; sahasso brahmA ... ajjhAsayasabhAvo adhippeto, yo adhimuttItipi vuccati, itivu. adhimuccitvA viharati, ma. ni. 3.143. aTTha. 215; tathAgato sattAnaM AsayaM, anusayaM, caritaM, adhimuccana napuM.. adhi + muca se vyu., kri. nA., dRr3ha adhimuttiM jAnAti, paTi. ma. 112; nesA buddhAnaM vizvAsa, sudRr3ha dhAraNA, dRr3ha saMkalpa - ko ayaM adhimuccanaDho? adhimutti, mi. pa. 159; - paccupaTThAna tri., [bau. saM. dha. sa. aTTha. 234; adhimuccanaM adhimokkho , visuddhi. 2.93; adhimuktipratyupasthAna], adhimukti ke dvArA abhivyakta, sAkSAt yo cittarasa adhimokkho adhimuccanA, vibha. 187. rUpa meM prakAzita yA utpanna - saddhA ... adhimuttipaccupaTTAnA, adhimuccitu pu.. adhi + (muca se vyu. ka. nA. su. ni. aTTha 1.114; okappanalakkhaNA saddhA [adhimokta], zraddhAvAn, vizvAsI, dRr3ha saMkalpa karane vAlA abhimuttipaccupaTTAnA ca, netti. 25. For Private and Personal Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhimokkha 174 adhivacana adhimokkha pu., adhi + 'muc se vyu. [adhimokSa], pakkA adhirohati adhi + ruha kA vartaH, pra. pu., e. va. vizvAsa, sudRr3ha dhAraNA, saMkalpa, nirNaya - adhimokkho tu [adhirohati]. ArohaNa karatA yA Upara car3hatA hai, savAra nicchayo, abhi. pa. 159, nicchaye adhimokkho ..., sadda hotA hai - uparibhAve adhirohati, sadda. 3.882... 3.882, adhimuccanaM adhimokkho, visuddhi. 2.93; vicikicchAya adhivacana napaM. [adhivacana], nAma, upAdhi, ka. eka dharmaabhAvena pana ettha adhimokkho uppajjati, visuddhi. 2.99; paryAya kA nAma - tasmA imassa dhammapariyAyarasa pArAyananteva abhi. ava. 28, sa. u. pa. meM aladdhA., laddhA ke anta. adhivacanaM, su. ni. pR. 246; tasmA imassa veyyAkaraNassa draSTa; -kicca napuM., [bau. saM. adhimokSakRtya], adhimokSa / sampasAdanIyaM tveva adhivacananti, dI. ni. 3.86; kha. vyutpattiyA sudRr3ha vizvAsa ke liye Avazyaka kRtya, dRr3ha vizvAsa paraka nirvacana se rahita zabda-vizeSa - ettAvattA adhivacanapatho se bharA kAma - atha neva saddhindriyaM adhimokkhakiccaM kAtaM ....., dI. ni. 2.49; siribaDDako ... Adayo hi vacanamattameva sakkoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).301; - cariyA strI., adhikAraM katvA pavattA adhivacanA nAma, dha. sa. aTTha. 98; ga. tatpu. sa. [bau. saM. adhimokSacaryA], sudRr3ha-vizvAsa se bharA pratIkAtmaka athavA rUpakAtmaka nAma, pratIkAtmaka athavA AcaraNa athavA caryA - adhimokkhacariyAya vesArajjaM .... AlaGkArika nAma - sukhassetaM ... adhivacanaM ... yadidaM paTi. ma. 197; - bahulatA strI., bhAva., sudRr3ha-vizvAsa se puAni, itivu. 12; rAgassetaM adhivacanaM rajoti, jA. aTTha. bharapUra hone kI dazA - apica cha dhammA vicikicchAya 1.124; pApakAnaM ... akusalAnaM ... adhivacanaM, yadidaM pahAnAya saMvattanti bahussutatA ... adhimokkhabahulatA, ma. aGgaNa nti, ma. ni. 1.33; gha. sarvAdhika upayukta paryAyavAcaka ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).296; - maNDa pu., adhimokSa kA sAra- zabda - vIriyassetaM adhivacanaM. udA. aTTha. 248; ambucArI, tattva, zraddhA-indriya - adhimokkhamaNDo saddhindriyaM paTi. ma. macchassetaM adhivacanaM. su. ni. aTTha. 1.91; munAtIti mano, 268; - manasikAra pu.. va. sa., adhimokSa evaM manasikAra cittarasetaM adhivacanaM, su. ni. aTTha. 1.116; sa. u. pa. ke - adhimokkhamanasikArA dve yevApanakA .... visuddhi. 2.99; rUpa meM draSTa., anukkaNThitAdhi0, khandhAdhiH, gAravAdhi., abhi. ava. 28; - lakkhaNa tri., ba. sa. [adhimokSalakSaNa]. atItAdhi., kusalAdhi. ke anta., tula. adhivutti, adhimutti, adhimokSa ke viziSTa lakSaNoM vAlA - adhimokkhalakSaNe vipa. vevacana; - duka napuM.. [adhivacanadvika], adhivacanoM inda8 kAretIti, dha, sa. aTTha. 189; udA. aTTha. 248; - athavA paryAyoM kA yugma dukkA, dvikamAtikA meM adhivacana saddhA strI., sudRr3ha zraddhA - ... adhimokkhasaddhA balavattarA kA ullekha - adhivacanadukAdayo tayo atthato ninnAnAkaraNA nibattati, visuddhi. 2.306; - sampasAda pu., adhimokSa meM ...., dha. sa. aTTha. 98; - patha pu.. [adhivacanapatha], ukti prApta prasannatA yA santoSa - duvidho sampasAdo, athavA kathana ke prakAra, abhivyakti kI vidhAeM, vacana-prakAra adhimokkhasampasAdo ca paTilAbhasampasAdo ca, ma. ni. aTTa. - ettAvatA adhivacanapatho, dI. ni. 2.49; tayo ... me, (upa.pa.) 3.39; - sambhava pu., adhimokSa kA svabhAva, niruttipathA adhivacanapathA paJjattipathA, sa. ni. 2(1).66%; adhimokSa kA udaya athavA utpatti - adhimokkhasambhavato sabbeva dhammA adhivacanapathA niruttipathapaJjattipathA, dha. sa. samAdhi balavA hoti, abhi. ava. 283; pAThA. adhimokkhasaMbhAva, aTTha. 13-16; tula. dha. sa. aTTha. 413; vyAkhyA ke lie adhimokkhasambhAva. draSTa. dha. sa. aTTha. 98; - pada napuM.. [adhivacanapada], kathana adhimocehi adhi + vmuca ke prera., anu., ma. pu., e. va., ka. vAle pada, abhivyakti-prakAzaka zabda - adhimuttipadAnIti anya ko kisI uddezya-vizeSa meM pUrI taraha se lagavA adhivacanapadAni, dI. ni. aTTa, 1.90; adhivacanapadAnIti do, rakhavA do yA sthApita karA do - cittaM adhimocehI, paJattipadAni. lIna. (dI.ni.TI.) 1.125; samAnA. sa. ni. 3(2).472; adhimocehIti Thapahi, sa. ni. aTTha. adhimuttipada; - samphassa pu., nAma athavA vacana-prakAra ke 3.321. sAtha samparka, saMsparza kA eka prabheda-vizeSa - tesu nimittesu adhiroha tri., sa. u. pa. ke rUpa meM hI prayukta [adhiroha], ... asati api nu kho rUpakAye adhivacanasamphasso car3hAI - girisikharaM duradhiroha, mi. pa. 294. paJaAyethA ti, dI. ni. 2.48; phasso ti cakkhusamphasso adhirohaNI strI., sIr3hI, nasenI - sopAno vArohaNaM ca ... adhivacanasamphasso ..., mahAni. 37; - samphassaja tri., nisseNI sAdhirohaNI, abhi. pa. 216. adhivacana athavA nAmaprayoga ke vyavahAra se utpanna sUkSma For Private and Personal Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhivacanIya 175 adhivAseti saMjJAoM kA eka prabheda-vizeSa - adhivacanasamphassajA sA sukhumA, vibha. 7; tayo hi arUpino khandhA sayaM piDivaTTakA hutvA attanA sahajAtAya saAya adhivacanasamphassajA satipi nAmaM karonti, vibha. aTTha. 18. adhivacanIya tri., [adhivacanIya], bar3hA-car3hAkara kahane yogya, prazaMsanIya - vacanIyAdhivacanIyesa. a. ni. 1(2).2083; vacanIyAdhivacanIyesUti vattabbesu ca atirekavattabbesu ca, a. ni. aTTha. 2.359. adhivattati adhi + Vvata kA varta., pra. pu., e. va., samIpa meM pahuMca jAtA hai, niyati athavA bhAgya ke vaza meM ho jAtA hai, abhibhUta ho jAtA hai yA kara letA hai - adhivattati khotaM. .... jarAmaraNaM sa. ni. 1(1).120; adhivattatIti ajjhottharati, sa. ni. aTTha. 1.147; dhanaM.sukhaJcetadhivattati, a. ni. 1(2).38; adhivattamAne ... jarAmaraNe, sa. ni. 1(1).120. adhivattha/adhivuttha(8) adhi + Vvasa kA bhU. ka. kR. athavA ka. nA., 1.ka. zAsaka, abhibhUta karane vAlA devatA athavA bhaTakate bhUta yA pretAtmA ke rUpa meM nivAsa karane vAlA, balapUrvaka vAsa kara rahA, sthAna vizeSa meM nivAsa karane vAlA, kabjA kiyA huA - tasmiJca sarIre peto adhivattho hoti, pArA. 68; adhivatthoti sATakataNhAya tarimayeva sarIre nibbatto, pArA, aTTha. 1.301; atha kho kadhe adhivatthA devatA, mahAva. 34; 1.kha, kisI ke dvArA AbAda kiyA huA - AkiNNanelamaNDalamahAvarAhanAgakulakareNusaGghAdhivuddhe, jA. aTTha. 5.411; vijjAdharasiddhasamaNatApasagaNAdhivaDhe, jA. aTTha. 5.415; 2.ka. adhivAseti se vyu.. vaha jisane bhojana grahaNa karane kA nimantraNa svIkAra kara liyA hai - adhivuTThomhi ... ambapAliyA gaNikAya bhattaM, mahAva. 308; pAThA. adhivuttha; tula. dI. ni. 2.76; 2.kha. karma. vA., vaha, jisake dvArA vAsa pUrA kara liyA gayA hai - adhivuttho me vassAvAso, ma. ni. 2.251. adhivasati adhi + Vvas kA varta, pra. pu., e. va. [adhivasati], nivAsa karatA hai, AbAda karatA hai, virAjatA hai - vihAraM adhivasati, rU. si. 287, sadda. 3.717. adhivAsa' pu., [adhivAsa], svIkaraNa, dRr3hatApUrvaka grahaNa, samyaka rUpa se grahaNa - adhivAso sampaTicchane abhi. pa. 958. adhivAsa pu.. [adhivAsa], sugandhi - vAse dhUpAdisaGghAredhivAso, abhi. pa. 958; - ka tri., 'adhivAseti' se vyu. [adhivAsaka], sahanazIla, sahiSNu - parehi vuttAnaM dudvavacanAnaM adhivAsako, jA. aTTha. 4.69. adhivAsana napuM.. sahana karane kI manovRtti, sahanazIlatA, svIkRti, anumodana, kSamA - adhivAsananti idaM adhivAsanaM tassa sotthAnaM niraparAdhamaGgalaM paNDitA vadanti, jA. aTTha. 4.69, tula. adhivAsanA; - khanti strI., zAnti se bharI sahiSNutA, zAnti ke sAtha sahana karane kI kSamatA - adhivAsanakhantiyA ... samannAgato, jA. aTTha.2.199; akkodhanoti adhivAsanakhantiyA samannAgato, jA. aTTha. 3.230; - tA strI., bhAva, sahiSNutA, anumodana karane kI avasthA, kSamAvRtti - yA khanti khamanatA adhivAsanatA acaNDika anasuropo attamanatA cittassa - ayaM vaccati khanti, dha. sa. 1348; adhivAsenti etAya, attano upari AropetvA vAsenti, na paTibAhenti, na paccanIkatAya tiTThantIti adhivAsanatA, dha. sa. aTTha. 417; - viriya/vIriya napuM.. utsAha se bharI sahanazIlatA, sahanazIlatA kA utsAha, vIryapAramitA - adhivAsanavIriyaM vIriyapAramI, jA. aTTha. 5.167. adhivAsanA strI., adhivAseti se vyu.. [bau. saM. adhivAsanA]. ka. sahamati, svIkaraNa, anumodana - kammassa kiriyA karaNaM upagamanaM ajjhUpagamanaM adhivAsanA, cULava. 220; adhivAsanamAya, sabbassa mahesino, apa. 1.36; bhagavato adhivAsana viditvA, ma. ni. 1.302; kha. sahanazIlatA, sahiSNutA - adhivAsanaM sotthAnaM tadAhu, jA. aTTha. 4.68; atthi AsavA adhivAsanA pahAtabbA, ma. ni. 1.10; katame .... AsavA adhivAsanA pahAtabbA? idha ... bhikkha ... khamo hoti sItassa uNhassa ... sArIrikAnaM vedanAnaM, dukkhAnaM, ma. ni. 1.14. adhivAseti adhi + Vvasa kA prera., varta., pra. pu., e. va., ka. dhIraja rakhanA, sahana karanA, kSamA kara denA, AtmasamarpaNa kara denA - sA dukkhAhi ... vedanAhi phuTThA tIhi vitakkehi adhivAseti, udA. 85; danto vata, bho, samaNo gotamo ... samuppannA sArIrikA vedanA ... adhivAseti avihamAno, sa. ni. 1(1).33; - sayanto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - khudaM pipAsaM adhivAsayanto, jA. aTTha. 4.294; - saye/sayeyya vidhi., pra. pu., e. va. - adhivAsaye bhikkhu aduTThacitto, udA. 120; asocamAno adhivAsayeyya, jA. aTTha. 3.177; - seyyAtha vidhi., ma. pu., ba. va. - passatha no tumhe ... aNuM vA thUlaM vA, yaM tumhe nAdhivAseyyAtha, ma. ni. 1.182; - setvA pU. kA. kR. - sA dve tayo pahAre adhivAsetvA, jA. aTTha, 3.246; - setabbaM saM. kR. - chidaM For Private and Personal Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org - adhivAhana - disvA adhivAsetabba, mi. pa. 105 kha sahamati pradAna karanA, svIkRti pradAna karanA, kisI ke nimantraNa ko svIkAra karanA si aya., pra. pu. e. va. adhivAsesi bhagavA tumhIbhAvena, dI. ni. 2.66; mama saGkappamaJJaya, adhivAsesi nAyako, apa. 1.36 - setu anu. pra. pu. e. va. adhivAsetu no bhante, bhagavA AvasathAgAra, tadeva bho gotama, adhivAsehi ajjatanAya bhattaM saddhiM bhikkhusaGgenAti, dha. pa. aTTha. 1.22; sentu anu. pra. pu. ba. va. adhivAsentu me, bhante therA, svAtanAya gokule bhattanti, sa. ni. 2 ( 2 ) 281; nti varta. kR. pra. pu. ba. ka. adhivAseti etAya attano upari AropetvA vAsenti na paTibAhanti, na paccanIkatAya tidvantIti adhivAsantA, dha. sa. aDa. 417 sitaM bhU. ka. kR.. napuM. pra. vi. e. va. sakko devarAjA satdhArA subhaddAya nimantanaM adhivAsitanti JatvA, dha. pa. aTTha. 2.268, tula. adhivattha, adhivuttha; ga. pratIkSA karanA; sehi anu, ma. pu. e. va. satyA adhivAsehi tAva, sAriputtoti gantuM na adAsi, dha. pa. aDa. 1.354; adhivAsehi tAva sAmi jA. aDa. 3.243 - setha anu. ma. pu. ba. va. yadi vo dhanenattho, adhivAsetha, jA. aTTha. 1.247; 'thokaM adhivAsethA ti vatvA paNNasAlaM pavisitvA, jA. aTTha. 7.373; - sApesi prera, adya., pra. pu. e. va., ambho dubrAhmaNa, ajJesa idAneva dhanaM vassApetvA amhe ayaM saMvacchara adhivAsApesi, jA. aDa. 1.247 - sApetuM nimi. kR. prera. taM sutvA tApaso yAva pitu AgamanA adhivAsApetuM gAdhamAha, jA, aDa. 5.191. adhivAhana napuM. Dhone vAlA le jAnA vAlA, vAhana, savArI vIriyaM... yogakkhemAdhivAhana su. ni. 79; yogakkhemanti nibbAnaM duSyati taM adhikatvA vAhIyati abhimukhaM vA vAhIyatIti adhivAhana su. ni. aDa. 1.118. adhivimutti a. avyayI. sa. kri. vi. [ adhivimukti ]. vimukti ke viSaya meM vimukti ke sambandha meM vimukti ko lekara atha kho ahameva tattha bhiyyo, yadidaM adhivimutti dI. ni. 1.157; sikkhitabba tA strI. bhAva kevala sa. u. pa. ke rUpa meM kAmAdhivimuttitA ke anta dRSTa.. adhivRttipada napuM. rUpaka garbhita vacana, adhivRtti athavA satya ko abhibhUta karake kahe gaye mithyAdRSTi ko prakAzita karane vAle vacana anekavihitAni adhivRttipadAni abhivadanti dI. ni. 1.11 ma ni. 3.17; tesa tesaM adhivRttipadAnaM sacchikiriyAya, a. ni. 3(2).32; atha vA 176 - aghiseti bhUtaM atthaM abhibhavitvA paktanato adhimuttiyoti didviyo duSyanti adhimuttIna padAni adhimutipadAni diThThidIpakAni vacanAnIti attho dI. ni. a. 1.90 pAThA. adhimutti adhisayana tri. [ adhizayana] maJca palaMga athavA vaha sthAna, jisa para soyA athavA leTA jAye atha vA nIlAti susAnabhUmi taMyeva maJca viya adhisayanAti atyo, pe, *** For Private and Personal Use Only ... - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir va. aTTha. 68. adhisayita tri., adhi + sI kA bhU0 ka0 kR0, kartR. vA. evaM karma. vA. ka. kartR. vA. meM kisI para leTA huA, kisI para so rahA adhisayito khaTopikaM bhavaM mo. vyA. 5.59: magarasa pana abaddhassa pAsarAsiM adhisavitakAlo viya. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1 (2).95; kha. karma. vA. meM - vyakti dvArA adhigRhIta, murgI dvArA sevita adhisayitA khaTopikA bhotA, mo. vyA. 5.58 tAya janetiyA kukkuTiyA pakkhe pasAretvA tesaM upari sayantiyA sammA adhisayitAni, pArA. aTTha. 1.101; ma. ni. 1.149; sa. ni. 2 (1).137, a0 ni0 2 (2). 256; nAgo te adhisayitaM dhanaM dassati ma. ni. aDa. (gU.pa.) 1(2).33. adhisarati adhi + sara se vyu, kri0 rU., abhibhUta kara letA hai. daboca letA hai, kAbU meM kara letA hai re vidhi, pra. pu.. e. va. mA te adhisare muJca, subALhamadhikopita jA. aTTa 5.112; - ritvA pU0 kA. kR. tava hRdayaM kusale adhisaritvA atikkamitvA paresaM akusalakamme kucjhApitaM hutvA mA patidvAyatU ti jA. aDa. 5.114. adhisIlaM a., avyayI. sa. viSaya meM zIla ko lekara yadidaM adhisIla dI. ni. hoti. mahAva. 82. adhisIla' napuM [adhizIla]. ucca stara kA zIla, uttamazIla adhisIlasikkhAti adhikaM uttamaM sIlanti adhisIlaM pArA aDa. 1.192 sikkhA strI. [adhizIla zikSA ]. zIla se sambandhita buddha ke vacana athavA zikSApada evaM tibbachando no bhavissati adhisIlasikkhAsamAdAne, a. ni. 1 ( 1 ) 261 katamA ca bhikkhave, adhisIlasikkhA ?, a0 ni0 1 (1).268. adhiseti adhi + sI [adhi + zI] kA varta. pra. pu. e. va., Azraya letA hai, sahArA letA hai, zaraNa meM jAtA hai - yaM yaM disake adhiseti, su. ni. 676; adhisetIti gacchati abhisetI tipi pATho tattha yaM yaM disaM atlIyati apassayatIti zIla se sambandhita, zIla ke atha kho ahameva tattha bhiyyo, 1.157; na adhisIle sIlavipanno - - Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra adhissara atyo su. ni. aDa. 2.182 sayeyya vidhi, pra. pu. e. va. - AraJJako mago baddho pAsarAsiM adhisayeyya, ma. ni. 1.233 sessati bhavi., pra. pu. e. va. pathavi adhisessati dha. pa. 41. - adhissara pu0, [adhIzvara ], atyadhika prabhAvazAlI, pradhAna, pramukha svAmI rAjA catuvIsatiyA yodhasahassAnaM www.kobatirth.org - adhirasaro, cU. paM. 80.59. adhIta tri. adhi + i kA bhU. ka. kR. [adhIta ], par3hA huA, par3ha liyA gayA. sIkhA huA sIkha liyA gayA parivattoti adhIto, uggahitoti atyo, sArattha. TI. 1.45; adhitA vedagU sabbe, apa. 2.44. ... adhIna tri. [ adhIna ] vazavartI, kisI anya para nirbhara, dUsare para Azrita - parAdhIno parAyatto, Ayatto tu ca santako, pariggaho adhIno ca abhi. pa. 728 parAdhInoti paresu adhIno parasseva ruciyA vattati dI. ni. a. 1.172; yaM khalu dhammamAdhIna, yaso vasati kiJcanaM jA. aDa. 5.346. adhIyati adhi + i kA varta., pra. pu. e. va., [ adhyeti ], zA. a. jA pahuMcatA hai, prApta karatA hai, lA. a. bAcatA hai, par3hatA hai, adhyayana karatA hai, kaNThastha karatA hai - yo ca mantaM adhIyatIti jA. aha. 3.24; yo cAyaM mantaM vAceti, yo cAdhammenadhIyati pAci. 278 rAjakumAro purohitarasa santike vijjaM adhIyati, mi0 pa0 162 - yasi ma0 pu0, e. kasmAtuvaM nAdhIyasi bhikkhUhi saMvasanto, sa. ni. 1 (1) 234 yAmi u. pu. e. va. tattha mante aghIyAmi va. - chaLa nAma lakkhaNaM, apa. 1.377 ntassa varta. kR. pu. Sa. vi. e. va. satta ca me vassAni adhIyantassa, nayimassa sipparasa anto paJcAyati mahAva. 368: mAno varta. kR.. pu. pra. vi., e. va. so komArabrahmacariyaM carati adhIyamAno a. ni. 2 (1). 200 yassu anu., ma. pu. e. va. tassa santikaM gantvA adhIyassu dha. pa. a. 2.254: -yituM nimi. kR. - tayopi vedA na sakkA ekadivaseneva adhIyituM, ma. ni. aDDa. (upa. pa.) 3.46 bhoto soNadaNDassa santike mante adhiyitukAmA dI. ni. 1.90yitvA pU. kA. kR. so... brahmamante adhIyitvA rAjAnaM dhItaraM yAci dI. ni. 1.83: komArabrahmacariyaM caritvA mante adhIyitvA, a. ni. 2 (1).209; - yitabbaM saM. kR., napuM. pra. vi., e. va. - sabbaM adhIyitabbamevAti dIpeti, jA0 aTTha 3.192. adhIra tri. dhIra kA niSe, [adhIra], becaina, dabbU, dhIraja se rahita kAtara adhIro kAtaro cAtha, abhi. pa. 731. 177 ... agho adhIrita tri. adhi + Ira kA bhU. kA. kR. kahA gayA, uccAraNa kiyA huA - abhijjhitaM, adhIritaM, ka. vyA0 46; abhicchitaM adhIritaM, sadda. 3.619, tula. abbhIrita. aghuttI strI. dhuttI kA niSe [adhUrtA] ghorI yA lAlaca Adi dvArA dhananAza na karane vAlI nArI adhUrta nArI yaM bhattu Aharati dhanaM vA ghaJJa vA tattha ca hoti adhuttI athenI asoNDI avinAsikA, a. ni. 3 (1).94. adhunA nipA., [adhunA], ThIka abhI isa samaya, nae nae rUpa meM turanta pahale tattha idAnIti adhunA, amhAka AgamanavelAyAmevAti atyo, udA. aDa. 308 ye adhunA AgantvA na vadanti.... jA. aTTha. 3.155, tula. idAni, dAni kAlakata / kAlaGkata tri. abhI abhI mRta, kucha hI samaya pUrva marane vAlA tena kho pana samayena nigaNTho nATato pAvAyaM adhunAkAlaGkato hoti dI. ni. 3.87kakudho nAma koliyaputto adhunAkAlaGkato, a. ni. 2 (1).114; cULava, 321 nAgata tri. abhI abhI hI AyA huA, turanta pravrajita athavA bhikSusaMgha meM praviSTa bhante, santettha bhikkhU navA acirapabbajitA adhunAgatA imaM dhammavinaya, ma. ni. 2.130; - nAmisitta tri, rAjyapada para abhI abhI abhiSikta khattiyo... adhunAbhisitto rajjena, dI. ni. 2. 155; - nuTThita tri, abhI abhI uThA huA yA utpanna adhunuTThitena mArena pApimatA... mi. pa. 154 - nUpapanna tri abhI abhI punarjanma grahaNa kiyA huA ye te bhante, devA... adhunUpapannA tAvatiMsakAya, dI. ni. 2. 153. adhurA tri, dhurA kA niSe [ adhuryA], apradhAna athavA asammAnajanaka sthiti vAlA, tuccha athavA alAbhaprada anayaM nayati duggeco, adhurAyaM niyujJjati jA. aDa. 4.216 khu. pA. aTTha. 101. adhUpana, dhUpana kA niSe, asugandhIkaraNa athavA dhUpabattI dvArA suvAsita na kiyA huA athassa kappo aloNakena adhUpanena udakamattasitapaNNena saddhi... jA. aDa. 3.123; tula. vidhUpana - agho a.. nipA. [ adhaH] 1. nIce nIce kI ora heDA tu ca adho samA, abhi. pa. 1156: ... neva sakkoti uddhaM kAtuM na pana adho, udA. 84. saMsIda, bho sapitela, adho gaccha bho. sa. ni. 2 (2).301, uddhaM kA vipa; 2. dasa dizAoM meM se eka dizA, uddha (Upara) evaM tiriyaM (bagala meM) kA dipa. disA catasso vidisA catasso, uddha adho dasa disA imAyo su. ni. 1128, sace, bhikkhave, nandassa pacchimA - For Private and Personal Use Only ... - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - ... Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adho-orohana 178 adhopuphiya ... uddhaM, adho ... anudisA AloketabbA hoti.... udA. ma.ni. 1.249; adhogamA vAtAti uccArapassAvAdinIharaNakA aTTha. 144. adho orohanavAtA, vibha, aTTha. 65-66; tassa yAni ceva adho-orohana tri., [adhaH avarohaNa], nIce kI ora utara mUlAni adhogamAni ..., sa. ni. 1(2).78. rahA, adhogAmI - adhogamA vAtAti adho orohanavAtA, ma. adhogamaniya tri., nIce kI ora gamana kara rahA, adhaHpatana ni. aTTha. (ma.pa.) 1(2).127; adhogamA vAtAti karAne vAlA, dukhada janmoM meM punarjanma dene vAlA - so tena uccArapassAvAdinIharaNakA adho-orohanavAtA, vibha. aTTha. adhogamaniyena kammena adhonirayameva gacchati, jA. aTTha. 65-66. 5.266. adhokata tri., adhokaroti kA bhU. kA. kR., nIce kI ora adhogalaM a., gale ke nIce -- ... udakaM tassa petassa kiyA gayA, nIce kI ora palaTa diyA gayA, apamAnita - pApabalena adhogaLaM na otiNNaM.... pe. va. aTTha. 93. yathApi kumbho sampuNNo, yassa kassaci adhokato vamate adhogAmI tri., ka. nIce kI ora bahate hue jA rahA - yo vudakaM nissesaM, bu. vaM. 2.118; jA. aTTha. 1.27. pana bhikkhu ... eka nAvaM abhiruheyya, uddhaMgAmini vA adhokUraM tri., zrIlaGkA ke eka gAMva kA nAma, 'uddhAdhokUra' adhogAmini vA, pAci. 91; kha. DUbane vAlA, nimagnaprAya - samAsa ke u. pa. ke rUpa meM prayukta - uddhAdhokuraMgAmesu duve tatra yAssa sakkharA vA kaThalA vA sA adhogAmI assa, sa. duggAni aggahi, ma. vaM. 70.171. ni. 2(2).300. adhokoTika tri., nIce kI ora jhuke haye kinAroM vAlA adhocArI tri., nIce kI ora athavA nimnakSetroM meM vicaraNa (vizeSa rUpa se Upara vAle dAMto ke liye prayukta) - karane vAlA - ocarako ti adhocArI, sadda, 2.423. okAsato uparimA uparimahanukaTTike adhokoTikA, khu. pA. adhojANumaNDalaM a., ghuTanoM ke nIce taka - bhikkhu ca naM aTTha. 33; vilo. uddhakoTika. itthiyA ... adhojANumaNDalaM Adissa vaNNampi bhaNati adhokkhandha tri., ba. sa. [adhaskandha], nIce kI ora sira avaNNampi bhaNati, pArA. 191; etassa asaddhammassa vAlA, adhaHzIrSaka - te patanti adhokkhandhA, jA. aTTha.. paTisevanatthAya... adhojANumaNDalaM gahaNaM sAdiyati, pAci. 297. 5.262. adhota tri., dhota kA niSe. [adhauta], nahIM dhulA huA, svaccha avyayI. sa., gaGgA meM nIce kI ora - ubhopi na kiyA huA - adhotehi pAdehi kathinaM akkamanti, cULava. .... adhogaGga gantvA ... vAsaM kappayiMsa, jA. aTTha. 2.273; ... 234. puna macche gaNhanto adhogaGga gacchi, jA. aTTha. 3.45; - adhodisA strI., [adhodika, nIce ke kSetra kI dizA pAtAla gaGgAya a., uparivat - tesu jeTTassa uparigaGgAya paNNasAlA Adi, adhobhAga, nicale sthala - adho tiriyanti adhodisampi ahosi, kaniTThassa adhogaGgAya, jA. aTTha. 2.236, vilo., tiriyaMdisampi, visuddhi. 1.298. uddha gaGgAya. adhonAbhi a., nAbhi se nIce aura ghuTanoM ke Upara - yassa adhogata tri., bIta cukA, pIche kI ora jA cukA - supinaM adhonAbhi ubhajANumaNDalaM kaNDa vA ... AbAdho..... pAci. tAta addakkhiM , ito mAsaM adhogataM, jA. aTTha. 7.32; 226; ... adhonAbhi ... ti nAbhiyA heTThA jANumaNDalAnaM puttaM teyye na jAnAma, ito mAsaM adhogataM, jA. aTTha upari pAci. aTTha. 143. 7.33. adhonIharaNa napuM., draSTa. adho-virecana ke anta.. adhogati strI., naraka, tiracchAna, pretayoni evaM asurakAya adhopatana napuM.. [adhaHpatana], nIce kI ora giranA, avanati, ina cAra dukhadAyaka yoniyoM meM se kisI eka meM punarjanma, vinAza kI ora gamana, dhA. pA. 455, tula. adhopAta nIce kI ora prANI kA gamana - tira adhogatiyaM, sadda. draSTa. Age. 2431. adhopatta tri., ba. sa. [adhaHpatra], nIce kI ora mur3e ye patroM adhogama tri., zA. a. nIce kI ora jA rahA, lA. a. vAlA - uddhavaNTA adhopattA, chAyaM kubbanti satthuno, apa. zarIra meM vidyamAna cha: vAyu-prabhedoM meM se eka- vAyubhedA ime 2.83. chaddhaGgamo cAdhogamo tathA..., abhi. pa. 38; ... uddhaGgamA vAtA, __ adhopuphiya pu., eka sthavira kA nAma - adhopuphiya adhogamA vAtA ... ayaM vuccatAvuso, ajjhattikA vAyodhAtu, theraapadAnaM, apa. 1.129. For Private and Personal Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra adhobhAga adhobhAga pu. 1. zarIra kA nIce kA bhAga, ghar3a taM tesaM sakalasarIraM jhApetvA adhobhAgena nikkhamati, jA. aha 6.132; taM kucchiM pavisitvA ... adhobhAgena nikkhamati, dha. pa. a. 1.73 matthakaM bhinditvA adhobhAgena nikkhamitvA gha. pa. a. 1.86 2. bhItarI bhAga, antarbhAga dassanosAnanikkhantAdhobhAgeravavadhAraNe... abhi. pa. 1166. adhobhAgaGgamanIya tri, adhama athavA dukha dAyaka naraka jaisI gatiyoM para le jAne vAlA ye keci akusalA dhammA sabbe te adhobhAgaGgamanIyA, ma. ni. 156; vilo. uparibhAgaGgamanIyA. adhobhAgiya tri. nicale bhAga se sambandhita, nimna koTivAlA ime paJca adhobhAgiyasaMyojanAni nAma, abhi. ava. - www.kobatirth.org - 212 - 169. aghobhAva pu. nIce ke bhAga meM hone kI sthiti nimnazreNI meM hone kI avasthA viyoge jAnane cAdho bhAvAnicchayasuddhisu Isadatthe paribhave desavyApanahAnisu abhi. pa. 1173; tatiyatthAghobhAve svanugate hite anu, abhi. pa. 1174. adhomuvana napuM. nAgaloka, pRthvI ke nIce sthita pAtAla loka - adhobhuvana-pAtAlaM, nAgaloko rasAtalaM, abhi. pa. ... 649. adhomagga pu0, [adhomArga], zarIra ke adhobhAga meM sthita gudA AdidvAra, maladvAra adhomaggAdIhi pana pavisitvA mukhAdIhi nikkhamanti jA. a. 5.267. - adhomukha tri0, ba0 sa0 nIce kI ora mukhavAlA tumhIbhUto ... adhomukho pajjhAyanto... sa. ni. 1 ( 1 ). 148; nigrodho paribyAjako adhomukho nisIdi, dI. ni. 179 3.38. adhomukhaM a. nIce kI ora adhomukhaM Thapita udakaghaTA, dha. sa. aDa. 16, pAThA. adhomukhaThapitaudakaghaTA. aghovAtaM a.. havA bahane kI dizA kI ora, vAyu-pravAha ke anurUpa nassa caNDAla, kALakaNNI, aghovAtaM yAhI ti jA. aTTha. 3.204. vatvA ..... adhovAtapassa napuM0, havA bahane vAlI dizA kA pArzva yA kSetra - mahAsubhaddA adhovAtapasse ThitA.... jA. aTTha. 5.34. aghovAte a. havA bahane vAlI dizA kI ora adhovAte ThatvA sarIragandhaM ghAyitvA, jA. aTTa. 3.72: supuSpitapadumaM divA adhovAte ThatvA upasiTTi jA. aDa. 269 pabbatassa uparivAte coragAmako... adhovAte assamo, jA. aTTha. 4.389. adhovima tri, dhovima kA niSe, pAnI se na dhone yogya .... adhovimaM dussayugaM . pArA. aTTha. 1.53; adhovimaM anakkamanabhAva vatthakoTiyaM dI. vaM. 12.2, vyu ke lie draSTa. sa60 10 3.866. aghovirecana napuM. gudA mArga se virecana, julAba, virecakaauSadhi, vastikarma - uddhavirecanaM adhovirecanaM sIsavirecanaM dI. ni. 1.10 ma. ni. 2.189; adhovirecananti pana suddhivatdhikasAvatdhiAdivatdhikiriyApi adho dosAnaM nIharaNanti vuttattA lIna. (dI.ni.TI.) 1.116 uddhavirecanaadhovirecanAdIhi kilamati, dha. sa. aTTha. 423. adhosAkhaM tri0, ba0 sa0, nIce kI ora laTaka rahI zAkhAoM vAlA samUlakampitaM rukkhaM uppATetvA, uddhaMmUlaM adhosAkhaM katvA gacchati dha. pa. a. 1.45. adhosira tri. ba. sa. [ adharizaras ] nIce laTaka rahe sira vAlA, nIce kI ora sira kiyA huA tamenaM nirayapAlA uddhapAda adhosira gahetvA vAsIhi tacchanti ma. ni. 3.206 adhosiraM dhArayi kAtiyAno, jA0 aTTha. 7.203; yaM balavA puriso uddhapAda adhosiraM gatvA ... a0 ni0 2 (2).262; pAde dhovantopi aghosira katvA hedvAmukhova dhovecya na rajJo mukhaM ullokeyyAti attho, jA. aDa. 7.193, aghosiraM a0, zira nIce karate hue - dhove pAde adhosiraM, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ... *** " jA. aTTha. 7.193. aghosIsa tri. ba. sa. sira ko nIce kI ora rakhane vAlA, vaha, jisakA sira nIce kI ora laTakA huA hai - pannagaM so gahetvAna, adhosIsaM viheThayaM, apa. 1.39; ... ahaM adhosIso patamAnopi na nivattissAmi jA. aDDa. 1.228 ka kri uparivat te puna nirayapAlehi vihatA. hutvA ... adhosIsakA patanti jA. aDDa 5.268; so nisinnaM brAhmaNaM pAde gahetvA piTThiyaM adhosIsakaM olambetvA pAyAsi jA. aDa. 5.468. ana' svarAdi pada se pUrva lagane vAlA niSedhArthasUcaka pU. sa. anakkosassirva phalaM, apa. 1.284 yadA kadA isake sthAna para 'na' kA prayoga, neka (naika). For Private and Personal Use Only ... Care ana dhAtu zvAMsa lenA, prANa dhAraNa karanA ana pANane, sadda. 2.399; mAna pUjAya vana-sana sambhame ana pANane dhA. maM. 144. anakAmarUpa tri., anicchA nahIM karane vAlA - aJJatra kaNhA anakAmarUpA, jA. aTTha. 4.30, pAThA. natthAkAmarUpA. anakkamanabhAva napuM..., anullaMghana, Upara car3hakara kisI ko rauMdane athavA kucalane kI sthiti kA abhAva - thero vatthAnaM anakkamanabhAvaM JatvA dha. pa. aTTha. 2.75. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anakkosa 180 anaggipakka anakkosa pu., akkosa kA niSe. [anAkroza], Akroza kA anagAriya/anAgAriya 1. napuM.. [anAgArika], pravrajita abhAva, anindA - anakkosassidaM phalaM, apa. 1.284. yA gRhahIna, anAsakta jIvana - agArasmA anagAriyaM anakkha tri., akkha kA niSe0, ba. sa. [anakSa], juA na pabbajanti, su. ni. pR. 98; pabbajitopi ce hoti, agArA khelane vAlA, pAsoM se na khelane vAlA - anakkhAkitave anagAriyaM su. ni. 276; ... agArasmA anagAriyaM pabbajitAnaM. tAta, asoNDe avinAsake, jA. aTTha. 5.111; anakkhAkitaveti udA. 80; 2. tri., binA ghara vAlA, beghara - anagAriyopi anakkhe akitave ajutakare ceva akerATike ca, jA. aTTha. imasmi sAsane pabbajitvA ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 5.113. 1(1).177; - paTipatti-duggati strI, gRhavihIna yA pravrajitaanakkhAta 1. tri., akkhAta kA niSe. [anAkhyAta], nahIM jIvana meM AyA huA saMkaTa yA kaSTa - paTipattiduggatipi kahA gayA, avarNita, anudghoSita - anakkhAtaM kusalaM, ma. agAriyapaTipatti-duggati, anagAriyapaTipattiduggatIti ni. 1.414; anakkhAtassa maggassa akkhAtA, sa. ni. duvidhA hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).177; - bhAva pu., 1(1).221; anakkhAtaJca akkhAsi, apa. 2.240; 2. napuM, gRhatyAgI pravrajita-jIvana kI avasthA - gharAvAsaM pahAya anirvacanIya avasthA arthAt nirvANa - chandajAto anakkhAte, anAgAriyabhAvaM pattassa, jA. aTTha. 5.242; - muni pu.. dha. pa. 218; anakkhAteti nibbAne, tahi ... avattabbatAya gRhatyAgI yA pravrajita muni - anagAriyamunIti tathArUpova anakkhAtaM nAma, dha. pa. aTTha.2.169. pabbajito, jA. aThTha. 1.116, vilo. AgAriyamuni. anagara pu./napuM., nagara kA niSe., aisA sthAna, jo nagara / anagAriyupeta tri., gRhavihIna, pravrajita jIvana-dazA ko nahIM hai, ujar3A huA athavA nirjana sthAna - ... nagaraM anagaraM prApta kiyA huA bhikSu yA muni - anagAriyupetassa, bhikkhAcariyaM karissAmi, dha, pa. aTTha. 2.371; ... nagarApi anagarA honti, jigIsato, su. ni. 705; ... anagAriyu - petassa, tuTThi a. ni. 1(1).187. hoti sukhAvahA, sa. ni. 1(1).57; anagAriyupetassa, anagAra/anAgAra ka. tri., ba. sa., beghara, binA ghara vAlA viSpamuttassa te sato, jA. aTTha. 3.344. (parivrAjaka yA muni kA eka lakSaNa) - yodha kAme pahantvAna, anagArI/anAgArI tri., uparivat - agArA abhinikkhamma, anAgAro paribbaje, su. ni. 644-645; dha. pa. 415; anAgArA anAgArI bhavissati, apa. 2.62. tapassino, jA. aThTha. 6.119; asaMsaTuM gahaDehi, anAgArehi anagArUpanissaya pu., tatpu. sa., pravrajita jIvana kI mUlabhUta cUbhayaM, su. ni. 633; aleNA anagArA ca, pe. va. 120; kha. AvazyakatAeM- uttidvapiNDo uJcho ca, paMsakUlaJca cIvaraM, napuM., beghara jIvara, gRhatyAgI jIvana - yo vA agArA etaM kho mama sAruppaM, anagArUpanissayo, therIgA. 351, anagArameti, su. ni. 378; - muni pu., gRhatyAgI yati, draSTa. upanissaya, Age. parivrAjaka - ... cha munino- agAramunino, anagAramunino, anagga tri., ba. sa. [anagra], 1. anuttama, tuccha, 2. aparimita, sekhamunino ..., mahAni. 41. vaha, jisakA na Adi ho, na anta ho- tasmiM ... adhikaraNe anagArika/anAgArika tri., beghara, pravrajita, bhikSubhAva ko vinicchayamAne anaggAni ceva bhassAni jAyanti .... cULava. prApta, parivrAjaka -... AgArikenApi anAgArikenApi dIpetabba 474; - pAka pu., eka muni yA parivrAjaka kA nAma - dha. sa. aTTha, 398; ... anagArikassa vejjakammadUtakammAdIni tassapi teneva kAraNena anaggapAkoti nAmaM jAtaM, vajjetvA dhammena samena bhikkhAcariyAya jIvikaM kappentassa, appamANapAkoti attho, a. ni. aTTha. 1.195; - vatI strI., dha. pa. aTTha. 1.136; - mitta pu., gRhatyAgI mitra, pravrajita anuttama prakAra kI yA tuccha-prakRti ke logoM vAlI sabhA - mitra - mittAti dve mittA- agArikamitto ca anAgArikamitto katamA ca, bhikkhave, anaggavatI parisA?, a. ni. 1(1).86. ca, cULani. 218; - ratana napuM., ratna ke samAna gRhatyAgI anaggahIta tri., aggahIta kA niSe., apekSita cittavRtti ke yA pravrajita - purisaratanampi duvidha, agArikaratanaM, sAtha agRhIta - cattaJca muttaJca anaggahIta, a. ni. anagArikaratanaJca, khu. pA. aTTha. 141; - vibhUsA strI., 2(1).46, pAThA. anuggahItaM. gRhatyAgI athavA pravajita muni kI sAja-sajjA yA upakaraNa anaggipakka tri., aggipakka kA niSe. [anagnipakva], - tattha vibhUsA duvidhA, agArikavibhUsA, anagArikavibhUsA Aga meM na pakA huA yA kaccA - dantamUsaliko hutvA ca, su. ni. aTTa, 1.89. anaggipakkameva khAdati, jA. aTTha. 4.8. For Private and Personal Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anaggipakkika 181 anajjhattikabhUta anaggipakkika pu., tApasoM yA muniyoM kA vaha varga, jo anaccha tri., accha kA niSe, malina, kaluSita, gandA, asvaccha - Aga meM pakAye binA kaccA bhojana khAtA hai - tattha anaccho kalu sAvilA, abhi. pa. 669, draSTa accha, aTThavidhA tApasA - saputtabhariyA ... anaggipakkikAti, su. anacchariya tri0, acchariya kA niSe., ba. sa., [anAzcarya], ni. aTTa, 1.269. 1. zA. a. vaha, jo Azcaryajanaka nahIM hai arthAt pUrI taraha anaggI pu., aggI kA niSe., ba. sa., una tApasoM kA eka se svAbhAvika hai - anacchariyaM, bhikkhave, mallikAya ... varga, jo Aga meM na pakA kara kaccA anna Adi khAte haiM kosalarao aggamahesibhAvAdhigamo, jA. aTTha. 3.360; ... - aggipAkI anaggI ca ..., apa. 1.15; ekacce anaggI issariye Thitassa itthiyo nAma hontiyeva, anacchariyameva aggIhi apacitvA Amakameva khAdanti ..., apa. aTTha. etanti, jA. aThTha. 3.59; 2. - yaM a., kri. vi., binA kisI 1.227. Azcarya ke hI - ... anacchariyaM te jayaseno rAjakumAro anaggha tri., aggha kA niSe. [anargha, anarghya], bahumUlya, pasIdeyya, ma. ni. 3.173; 3. 'anacchariyA ... assutapubbA', amUlya - mayaM pubbe pathaviJca rajjaJca anagghanti sacino jaise aneka sthaloM meM kucha vidvAnoM ne 'anacchariya' ko ahumha, jA. aTTha. 1.131; so kira manto, anaggho mahAraho, 'anAcariya' athavA anAcariyaka (svataHsphUrta, gurujanoM se jA. aTTha. 1.246; - kAraNa napuM., mUlyavAna na hone kA aprApta) kA prAcIna apapATha mAnA hai, jaba ki kucha dUsaroM kAraNa - atha naM anagghakAraNaM pucchanto..., jA. aTTha. 4.60. ne ise 'accharA' (akSara saMvidhAna) ke sAtha jor3akara anacchariyA anagghiya tri., mUlya na diye jAne yogya, bahumUlya, mola-bhAva kA tAtparya akSara-vinyAsa ke prayAsa se mukta arthAt svataHsphUrta na karane yogya - bhikkhubhAvo ... loke ataliyo appamANo artha meM liyA hai. samantapAsAdikA meM 'anu acchariyA' tathA anagghiyo, mi. pa. 185, pAThA. anagghaniya. sArastha. TI. meM 'anacchariyA' kA artha 'vRddhi ko prApta kiyA anagha tri., ba. sa. [anagha], pAparahita, vizuddha, puNyAtmA - gayA hai - buddhippattA acchariyA vA anacchariyA, sArattha. TI. kacci tvaM anagho bhikkhu, kacci nandI na vijjati, sa. ni. 3.138; mahAva. aTTha. 233; apissu bhagavantaM imA anacchariyA 1(1).66, draSTa. nIce anigha. gAthAyo paTibhaMsu ..., mahAva. 5. anaGgaNa tri., aGgaNa kA niSe. [anaGgaNa], dAgarahita, kalaGkarahita, anajjatana tri., ajjatana kA niSe., tatpu. [anadyatana]. niSpApa, vizuddha - maggaM virajaM anaGgaNaM, mahAva. 385%; vaha, jo Aja se sambaddha nahIM hai, Aja ke dina ghaTita na vigatarajamanaGgaNaM visuddha, su. ni. 522; niddhantamalo anaGgaNo, hone vAlA, vyAkaraNa ke sandarbha meM, bhUta. kA eka prabheda - dha. pa. 236, 238; anaGgaNassa posassa, niccaM sucigavesino, anajjatane A U, o ttha, amhA, ttha tthaM se vha iMmhase, theragA. 652, 1000; samApattisukhaM anaGgaNaM, jA. aTTha. 1.451; mogga. 6.5; - Ti. ka. vyA. 429, meM isako hIyattanI nAma evaM samAhite citte parisuddhe pariyodAte anaGgaNe, pArA. 5. se tathA pANinIya vyAkaraNa meM anadyatana (laG lakAra) kahA anaGgaNa-sutta napuM., ma. ni. ke mU. pa. ke pAMcaveM sutta kA gayA hai. nAma, ma. ni. 1.31-40. anajjava pu., ajjava kA niSe., tatpu., [anArjava, napuM.]. anaGgabhaGga pu., anaGga arthAt mAra para vijaya - anaGgabhaGga / asAralya, kuTilatA - yo anajjavo ... vaGkatA kuTilatA samacintayattha, jinA. 52. - ayaM vuccati anajjavo, vibha. 415; anajjavoti anaGgava napuM.. aise sage-sambandhI athavA choTe yA bar3e bhAI, jo anujutAkAro, vibha. aTTha. 466; - tA strI. bhAva., apane nahIM haiM athavA apane aGga jaise nahIM haiM, - anaGgavA hi [anArjavatA], kuTilatA, vakratA - yo anajjavo anajjavatA te bAlA, jA. aTTha. 7.192, anaGgavA hi te bAlAti ...... vibha. 415; anajjavabhAvo anajjavatA, vibha. aTTha. 4663B jeTTakaniTThabhAtaro aGgasamAnatAya aGganti vuttA, ime pana draSTa, ajjava. dussIlA, tasmA aGgasamAnA na honti, jA. aTTha. 7.1933; anajjhattikabhUta tri., ajjhattikabhUta kA niSe. [anAdhyAtmika pAThA. anaGgAva. bhUta], vaha, jo apane sAtha jur3A huA nahIM hai, AtmIya anaGguTTa tri., aGguTTha kA niSe0, binA pUcha kA, pUcharahita - nahIM hai, aparicita, parAyA - cara pireti apehi asIsakaM anaGgaTTha, siGgAlo harati rohitaM, jA. aTTha. 3.295, amhAkaM pare, anajjhattikabhUteti attho, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) draSTa. aGguTTha 2.245. For Private and Personal Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anajjhAcAra 182 anaJa anajjhAcAra pu., ajjhAcAra kA niSe0, pApamaya durAcAra kA abhAva, sadAcAra, anatikramaNa- imesaM aTThanna micchattAnaM yA akiriyA ... anajjhAcAro, idaM vuccati sabbapApassa akaraNaM netti. 38; evameva ... anajjhAcArepi parAmasanena gabhAvakkanti hoti, mi. pa. 132; tasmiM anajjhAcAro acalo asampavedhI, dI. ni. aTTha. 3.87. anajjhApatti strI., akaraNIya athavA varjita kAmoM kA na karanA, anaticAra - yA tasmiM samaye catahi vacIduccaritehi ... virati ... anajjhApatti ... ayaM ... sammAvAcA .... dha. sa. 299; pANAtipAtA viramantassa, yA ... pANAtipAtA ... virati ... anajjhApatti ... idaM vuccati pANAtipAtA veramaNI sikkhApadaM, vibha. 323, draSTa. ajjhApatti evaM Apatti. anajjhApanna tri., ajjhApanna kA niSe., 1. (karta. vA. meM dvi. vi. ke sAtha prayukta) aparAdha athavA akaraNIya karma na karanevAlA, anucita karmoM meM nahIM Apatita - suddho hoti puggalo ... pArAjika dhamma anajjhApanno, pArA. 260; 2. karma. vA., vaha, jise kiyA na gayA ho, jisa para pahuMcA na gayA ho, aprApta - anajjhApannA vA hoti, ApajjitvA vA buTTitA, mahAva. 131. anajjhAyaka tri., ajjhAyaka kA niSe. [anadhyAyaka], adhyayana na karane vAlA, vedoM meM apAraGgata - yo so ... mANavako anajjhAyako anupanIto, ma. ni. 2.368. anajjhAruLha tri., ajjhAruLaha kA niSe. [anadhyArUr3ha], dUsaroM dvArA abhibhUta nahIM kiyA huA, Upara na car3hA huA evaM abhibhUta na karane vAlA, na atyadhika phailA huA na hI bar3hA huA - sattime ... bojjhaGgA anAvaraNA ... cetaso anajjhAruLhA bhAvitA, sa. ni. 3(1).118. anajjhAvuttha tri., ajjhAvuttha kA niSe., AbAda na kiyA huA, nahIM basA huA, adhigRhIta na kiyA huA - ajjhAvulu vA anajjhAvuTuM vA Acikkhitabba, cULava. 353; tena kho pana samayena ... rAjakumArassa kokanado nAma pAsAdo .... anajjhAvuTTho samaNena vA brAhmaNena vA .... ma. ni. 2.287; - ka tri., AbAda na kiyA huA, anadhigRhIta - ... anajjhAvutthakaM dAni idanti ... gaNhatopi.... pArA. aTTha. 1.280, pAThA. anajjhAvuTTha. anajjhiTTha tri., ajjhiTTa kA niSe. [anadhyeSTa, na + adhi+ ViSa + kta], ayAcita, aprArthita, anivedita, vaha, jise kucha karane hetu kahA nahIM gayA hai - saGghamajjhe anajjhiTThA dhamma bhAsanti, mahAva, 141; anajjhiTTho vA ArAmagatAnaM bhikkhUna dhamma bhaNati, mahAni. 167; anagjhiTTo vAti therehi ... anANatto anAyAcito ca mahAni. aTTha. 270. anajjhesita tri., uparivat - anAnupuTThoti apuTTho ... ayAcito anajjhasito..., mahAni. 48. anajjhottharaNa napuM./tri., ajjhottharaNa kA niSe0, abhibhUta na karanA, aparAbhava, aprasahana, abhibhUta na karanA - puna anajjhottharaNabhAvena kilesandhakAraM viddhaseta asamatthatAya ..., dha. sa. aTTha. 97. anajjhopanna tri., ajjhopanna kA niSe, aviSayIbhUta, sarokArarahita, niraparAdha, zikAra na banane vAlA - yaM panassa khamati, taM agadhito ... anajjhApanno ... paribhuJjati, dI. ni. 3.33, draSTa. ajjhopanna, ajjhApanna. anajjhosAna napuM., ajjhosAna kA niSe., alobha, anupAdAna, anAsakti, rAgayukta na honA - ... tesamayaM diTTi asArAgAya ... anajjhosAnAya santike ..., ma. ni. 2.81. anajjhosita tri., ajjhosita kA niSe., vaha, jisake prati lobha, Asakti athavA rAga utpanna nahIM huA hai - sA anicca ... anajjhositAti ... anabhinanditAti pajAnAti, ma. ni. 3.293; anajjhositAti gilitvA pariniTThApetvA gahetuM na yuttAti, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.223. anaJjita tri., aJja ke bhU. ka. kR. kA niSe0, aparimArjita, abhUSita, malina, apariSkRta - dummakkharUpAti anajitAmaNDitalUkhanivAsanapArupanA ... kiliTTarUpAti, jA. aTTha. 3.206; rammarUpanti anaJjitaM amaNDitaM, jA. aTTha. 7.367; parULahakacchalomo so anajitaamaNDito ..... mi. pa. 161; - kkha tri., malina netroM vAlA, dhuMdhalI AMkho vAlA - dummakkharUpAti anajitakkhA amaNDitarUpA lUkhasaGghATidharA, jA. aTTha. 4.267, tula. akkha. anaJa tri., aJa kA niSe., tatpu. sa., pahacAna-sUcaka sarva athavA adutiyo yA eko jaise saMkhyA-sarva. kA sthA. [ananya], 1. dUsarA nahIM, abhinna, samAna, kevala eka, advitIya, - ... yehi samannAgatassa ...dveyeva gatiyo bhavanti anA , dI. ni. 1.77; etadeva paccayaM karitvA anajaM. pAcittiyanti, pAci. 63; dveva tassa gatiyo bhavanti anaA ..... mi. pa. 162; 2. ba. sa. - (na vijjati aJo yassa so), vaha, jisake liye koI dUsarA sevya yA upAsya na ho, kevala eka meM hI anurakta - na ca anaJjassa rAjino, jA. aTTha. 7.191; pAThA. na ca aJassa; - garahI tri., [ananyagI], kisI dUsare kI nindA na karane vAlA - For Private and Personal Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anaJa 183 anajAta attagarahinoyeva honti anagarahino, ma. ni. 2.207; - tta napuM.. bhAva. [ananyatva], eka hI honA, abhinnatA - cetanAya anaJattA, abhi. ava. 107; - tha tri., aJathA kA niSe0, tatpu., dUsare rUpa meM nahIM, yathArtha rUpa meM, vAstavika rUpa meM - cattArimAni ... tathAni avitathAni anaathAni, sa. ni. 3(2).493; idaM dukkhAnti, bhikkhave, tathametaM avitathametaM anaJathametaM, paTi. ma. 283; tAni ... bhagavato ANAni tasmiM tasmiM visaye ... avisaMvAdanato ... anaJathAni, udA. aTTha. 111; - thatA strI., anAtha kA bhAva., yathArtha rUpa meM rahane kI avasthA - yA tatra tathatA avitathatA anaJathatA idampaccayatA - ayaM vuccati, bhikkhave, paTiccasamuppAdo, sa. ni. 1(2).24; - thA a., nipA. [ananyathA], dUsare athavA viparIta rUpa meM nahIM, yathArtha rUpa meM- taJca hoti bhUtaM taccha anajathA, ma. ni. 2.389, vipa. musA; - thAbhAvI tri., [ananyathAbhAvI]. dUsarI dazA meM athavA dUsare rUpa meM parivartita nahIM hone vAlA - anajathAbhAvimanaJjaneyyaM ..., mahAva. 41; - dheyya/theyya tri., [ananyadheya, ananyasteya], zA. a. dUsaroM dvArA na curAye jAne yogya, dUsaroM ke pAsa na rakhane yogya lA. a. patnI ke samAna dUsare rAjAoM ke adhikAra meM na saupeM na jAne yogya pRthvI - ekasseva siyA anaadheyyA, jA. aTTha. 4.100; yA sIlavatI anaJjatheyyA .... jA. aTTha. 6.209; anajatheyyAti kilesavasena aJjana na thenitabbA, tade. pAThA. anAtheyya; - neyya tri., [ananyaneya], 1. dUsaroM dvArA na le jAne athavA mArga darzana na karAne yogya, apanA mArga svayaM khojane vAlA - ... uppannANomhi anaJjaneyyo .... su. ni. 55 (aohi idaM sacca, idaM saccAnti na netabbo, su. ni. aTTha. 1.84): netAramaosamanaJjaneyyaM su. ni. 215; attano pana aJjana kenaci maggaM dassetvA anetabbattA anaJjaneyyaM su. ni. aTTha. 1.220; 2. nirvANa, aisA pada, jo dUsaroM dvArA pahuMcAye jAne yogya nahIM hai - anaJjathAbhAvimanaJjaneyyaM..., mahAva. 41; attanA bhAvitena maggeneva adhigantabba, na aJjana kenaci adhigametabbanti anaJjaneyyaM mahAva. aTTha. 243; - neyyatA strI., anaJjaneyya se vyu. bhAva., svayaM mArga prApta karane kI sthiti - anaJjaneyyatAya buddho, mahAni. 344; - pAcittiya napuM., (ba. sa. meM hI), pAcittiya ke anta. parigaNita una cAra ApattiyoM (bhikSu ke pApakarmoM) kA nAma, jina meM 'etadeva paccayaM karitvA anaJca kA vacana kahA jAe, pAci. saMkhyA 16, 42, 77 tathA 78 isI nAma ke anta. Ate haiM - cattAri anaJapAcittiyAni, pari. 251; etadeva paccayaM karitvA ananaM pAcittiyanti evaM vuttAni ... imAni cattAri pari. aTTha. 172; - posI tri., [ananyapoSI], ka. vaha, jo dUsaroM arthAt putra, patnI Adi kA pAlana-poSaNa na karatA ho, gRhatyAgI bhikSu yA muni; kha. vaha, jo anyoM dvArA poSita na ho, alpa icchAoM vAlA ho, vItarAga muni - rasesu gedhaM akaraM alolo, anaJjaposI sapadAnacArI, sa. ni. 65; anaJjaposIti posetabbakasaddhivihArikAdivirahito, kAyasandhAraNamattena santuTThoti, su. ni. aTTha. 1.93-94; akiJcano bhikkhu anaJaposI, sa. ni. 1(1).167; - vAda tri., anya logoM ke matoM ke sAtha nahIM jur3A huA, mithyAdRSTi se pUrNa siddhAntoM se mukta - anaJavAdo sArattho saddhammamanurakkhano, dI. vaM. 4.24; - satthuka tri., kisI bhI anya ko zAstA athavA zikSaka na banAne vAlA, dUsare zikSaka se rahita - anaJjasatthukaM tIhi saraNagamanehi saraNaM gataM, udA. aTTha. 235; pArA. aTTha. 1.131; - sAdhAraNa tri., [ananyasAdhAraNa], vaha, jisameM dUsaroM kI sAdhAraNa bAteM na pAI jAeM, viziSTa prakAra kA - ... anaJasAdhAraNaM ... bhagavato yamakapATihAriyANaM, udA. aTTha. 112; yasmA panetaM saddhAvittaM anugAmikaM ana sAdhAraNaM..., su. ni. aTTha. 1.196; - saraNa tri., ba. sa. [ananyazaraNa]. vaha, jo kisI dUsare kI zaraNa nahIM letA, AtmadIpa, AtmaprakAza, Atmanirbhara - ... bhikkhu attadIpo viharati attasaraNo anaasaraNo, dI. ni. 2.78; attadIpo ... attasaraNo anaJasaraNo eva bhaveyya, udA. aTTha. 272. anaAta tri., ajJAta kA niSe. [anAjJAta], ajJAta, nahIM jAnA huA - animittamanaJaAtaM, maccAnaM idha jIvitaM. su. ni. 579; anAtaM mayA natthi apa. 1.40; dhammAnaM anajAtAnaM dha. sa. 296; tula. aAta; - assAmItindriya napuM., anaJaAta + assAmi + iti + indriya, [bau. saM. anAjJAtaM AjJAsyAmIndriya], kisI ajJAta dharma ko jAnane hetu saMkalpa lene vAlI indriya, srotApatti-mArga kI prajJAtINimAni, ... indriyAni ... anaJaAtaJassAmItindriya aJindriya, aJaAtAvIndriya, itivu. 39, draSTa. ajJAtAvIndriya tathA abhindriya; - Ti. AryamArga para cala rahe AryazrAvaka kI prajJAindriya ke kramazaH sUkSmatara ho rahe svarUpa kA vibhAjana abhidhamma kI zailI meM anAtajJassAmItindriyaM, abhindriyaM tathA aAtAvIndriya, For Private and Personal Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anaTa 184 anaticariyA ina tIna nAmoM se vivecana haA hai. inameM "maiM ajJAta klezAdi se mukta hone se utpanna sukha - cattArimAni, ... amRtapada nirvANa ko jAnUMgA" isa prakAra kI cetanA vAle sukhAni adhigamanIyAni ... asthisukhaM bhoga-sukhaM AnaNyasukhaM srotApattimArga-kSaNa meM prApta Aryapudagala kI prajJA ko anavajjasukhaM, a. ni. 1(2).80; anaNo smIti 'anaJaAtaassAmItindriya' kahA gayA hai - anAtaM uppajjanakasukhaM AnaNyasukhaM nAma, a. ni. aTTha. 2.3063B anadhigataM amatapadaM ... jAnissAmI ti paTipannassa ... pAThA. AnaNyasukha. indriya, sotApattimaggapaJaAyetaM adhivacanaM, itivu. aTTha. anaTika tri., aTThika kA niSe., ba. sa. [anasthika], binA 183; abhi. dha. vi. TI. 197; yasmiM samaye .... asthiyoM vAlA, binA guThalI yA AMThI vAlA - mocapAnanti anajAtaJjassAmItindriyaM hoti- ime dhammA kusalA, dha.. anaTikehi kadaliphalehi katapAnaM, mahAni. aTTha. 321. sa. 277; yA tesaM dhammAnaM anAtAnaM ... paJaA ... anahita-kiriyatA strI., sthiratApUrvaka kriyA na karane kI sampajaja ... pAobhAso ... idaM tasmi samaye sthiti, pramAda kA eka lakSaNa, nirantara kriyA na karanA - anaAtaJassAmItindriyaM hoti, dha. sa. 296. .... kusalAnaM vA dhammAnaM bhAvanAya asakkaccakiriyatA ... anaTa tri., akapaTI, pAkhaNDarahita, chalarahita, niSkapaTa - anaTTitakiriyatA... ayaM vuccati pamAdo, vibha. 401; ... yo .... nAnaTo nAkutUhalo, jA. aTTha.2.347; lAbhaM uppAdentena puggalo ekadivasaM dAnaM vA datvA... na nirantaraM pavatteti, tassa naTena viya bhavitabbaM yathA naTo hirottappaM pahAya ... dhanaM sA kiriyA, anahitakiriyatAti vaccati, vibha. aTTha. 443. saMharati, evameva lAbhatthikena ... nAnappakAraM koLi karontena anata tri., nata kA niSe0, [anata, 1. nahIM jhukA huA, vicaritabbaM yo evaM anaTo ..., tade... kisI ke prati jhukAva, abhiruci athavA pravRtti se rahita, anajAdhIna tri., aAdhIna kA niSe. [ananyAdhIna]. tRSNArahita nibbAna - duddasaM anataM nAma, na hi saccaM aparAdhIna, svAdhIna, svatantra - tasmi ekasmiMyeva sudassana, udA. 164, pAThA. avanathaM; anatanti anAdhInA assa, jA. aTTha. 4.101. rUpAdiArammaNesu. ... namanato taNhA natA nAma, natthi ettha anaJapekkhatta napuM., bhAva., [ananyapekSatva], kisI bhI anya natAti anataM, nibbAnanti attho, udA. aTTha. 319; 2. napuM., kI apekSA na karane kI sthiti-... liGgavipallAso icchitabbo (anRta) asatya - bhAsana napuM.. [anRtabhASaNa], asatya anaapekkhattA puttadhammasaddAdInaM, sadda. 1.229-30; tattha bhASaNa, jhUTha bolanA - kudi anatabhAsane, sadda. 2.542. aTTisatthiAdIni padhAnaliGgAni anaapekkhattA, sadda. anatikkanta tri., atikkanta kA niSe., [anatikrAnta], nahIM 1.233, pAThA. anaapekkhakatta. pAra kiyA huA kSetra athavA kAla, pAra nahIM karane vAlA yA anAya na + A + vJA, pU. kA. kR. [anAjJAya], nahIM pAra na kiyA huA - ... sUriye nabhamajjhaM anatikkanteyeva, jAna kara - saccaM kira ... thullanandA bhikkhunI ... jA. aTTha. 4.191; ... anoghatiNNeti kAmoghaM bhavoghaM ... kArakasaGgha anaAya gaNassa chandaM osAretIti?, pAci. atiNNe anatikkante, cULani. 107. 309; draSTa. ajJaAya, tula. ajAnitvA. anatikkamana napuM., atikkamana kA niSe. [anatikramaNa]. anaTTha tri., naTTha kA niSe. [anaSTa], vaha, jo naSTa nahIM huaa| anullaMghana, Upara hokara na bahanA - ... ANA anatikkamanAya hai - anaDhe naTThasaJI, pArA. 376. ..., mi. pa. 322; ... puriso mahato taLAkassa ... ALi anaDDha tri., aDDa kA niSe., tatpu. [anADhya], nirdhana, daridra / bandheyya, yAvadeva udakassa anatikkamanAya, cULava. 420. - duggate adhane naDDe, apa. 2.235; pAThA. naTe. anatikkamanIya tri., atikkamanIya kA niSe. anaNa tri., [anRNa], zA. a. RNa se mukta, lA. a. pApa [anatikramaNIya], atikramaNa na karane yogya, ullaMghana se mukta, bhAra se mukta, svatantra - anaNA dAni te mayaM, theragA. nahIM karane yogya - ... sikkhApadaM... yAvajIvaM anatikkamanIyaM 138; idAni aggamaggapattito paTThAya iNabhAvakarAya pahInattA mi. pa. 81; aTTha garudhammA ... yAvajIvaM anatikkamanIyA, kAma te anaNA mayaM, theragA. aTTha. 1.278; anaNo bhujAmi cULava. 420. bhojanaM, theragA. 789, 882; kilesaiNaM pahAya anaNA hatvA anaticariyA strI., aticariyA kA niSe. [anaticaryA], ..., therIgA. aTTha.8; ... anaNA nidosA apagatakilesA hutvA parastrIgamana se virati, anucita AcaraNoM se virati, ..., therIgA. aTTha. 120; - sukha napuM., RNamukta hone athavA ananumodita AcaraNa na karane kI avasthA, patnI ke prati For Private and Personal Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anaticArI 185 anatta AcaraNIya pAMca AcaraNoM meM se eka - paJcahi ... ThAnehi sAmikena pacchimA disA bhariyA paccupaTThAtabbA- sammAnanAya anavamAnanAya anaticariyAya ..., dI. ni. 3.144; anaticariyAyAti taM atikkamitvA bahi aAya itthiyA saddhiM paricaranto taM aticarati nAma, tathA akaraNena, dI. ni. aTTha. 3.125; draSTa. aticariyA. anaticArI tri., [anaticArI], khoTa-rahita, anucita yA apriya AcaraNa na karane vAlA, vaphAdAra, sadAcArI, vyabhicAra na karane vAlA - ... anaticArI ca hoti..., sa. ni. 2(2).239; ... saGgahitaparijanA ca, anaticArinI ca, dI. ni. 3.144. anatimAna pu., tatpu. sa., atyadhika ghamaNDa athavA ahaMkAra kA abhAva, vinamrabhAva - anatimAnaM nissAya atimAno pahAtabbo..., ma. ni. 2.28. anatimAnI tri.. [anatimAnI], abhimAna athavA atyadhika ahaMkAra se mukta, vinamra - ... anatimAnissa evaMsa te AsavA vidhAtapariLAhA na honti, ma. ni. 2.28; sUvaco cassa mudu anatimAnI, su. ni. 143; khu. pA. pR. 11; atthaddho hoti anatimAnI, dI. ni. 3.34; mahosadho, ... akkodhano, anatimAnI .... mi. pa. 197. anatiritta tri., atiritta kA niSe. [anatirikta], bhikSu dvArA pUrvakAla meM prApta bhojana ke atirikta nUtana rUpa meM prApta anya bhojana- anujAnAmi, bhikkhave ... bhuttAvinA pavAritena anatirittaM paribhujitunti, mahAva. 290-91; aTTha anatirittA, pari. 265; anatiritte atirittasaAyAti .... mi. pa. 248; - Ti. vi. pi. ke anusAra pavArita (apane bhojana grahaNa kI ghoSaNA kara cukA) bhikSu bhojana ke bace hue bhaag| (atirikta bhatta) ko kucha zarte pUrI kara lene para punaH grahaNa kara sakatA hai, parantu vaha tAjA bhojana (anatiritta bhatta) kA grahaNa nahIM kara sakatA, draSTa. pAci. Apatti 35; pAci. pa. 116; - paccayA a., kri. vi., anatirikta arthAta tAje bhojana ke kAraNa se - anatirittabhojanApattiyA dUrabhAvo, visuddhi. 1.69, pAThA. anatirittabhojanapaccayA; - bhojana napuM., pUrva meM prApta bhojana kA avaziSTa bhAga na hokara tAjA bhojana - gAmantaraMgamissAmI ti pavAritena anatirittabhojanaM bhujituM kappatIti attho, sArattha. TI. 1.100; - saJI tri., anatirikta bhojana ko anatirikta bhI mAnane vAlA - anatiritte anatirittasaJI khAdanIyaM vA bhojanIyaM vA khAdati ... Apatti pAcittiyassa, pAci. 114. anatirekatA strI., anatireka se vyu. bhAva., sunizcita mApa-taula se adhika athavA usase atirikta na hone kI sthiti-... kevalaparipuNNaM parisaddha brahmacariyanti evamAdIsa anatirekatA attho, khu. pA. aTTha. 93, pAThA. anavasesatA. anativattana napuM.. [anativartana], roga Adi se : abhibhUta na karate hue rahanA, anullaMghana - jAtiAdidukkhassa anatikttanato ca dukkhaM dukkhasabhAvamevAti attho, udA. aTTha. 170; yuganaddhassa anativattanaTTho abhioyyo, paTi. ma. 15; anatisAra pu., atisAra kA niSe., tatpu. sa., vinaya-niyamoM kA anullaMghana, aparAdha kA na rahanA, doSa se mukti - ... appaNAmento anatisAro hoti, mahAva. 62. vilo., sAtisAra, draSTa. Age. anatIta tri., atIta kA niSe. tatpu., [anatIta], vaha jise pAra nahIM kiyA jA sakA hai, vaha, jisakA viSayIbhUta hai, vaha, jise abhI taka pAra nahIM kiyA gayA, (dvitIyAnta ke sAtha prayukta tathA 'dhammo' kA niSe. anupUraka)- jarAdhammo, jaraM anatIto, dI. ni. 2.17; sabbe sattA maraNadhammA, maraNapariyosAnA maraNaM anatItA, sa. ni. 1(1).116; - satthuka tri., atItasatthuka kA niSe., zAstA athavA bhagavAna buddha kI vidyamAnatA vAlA, zAstA ke nirvANa se pUrva vAlA - yAva ca dhammavinayo tiTThati tAva anatItasatthukameva pAvacanaM hoti, pArA. aTTa, 1.5; khu. pA. aTTha. 73. anatta pu., atta kA niSe., ba. sa. [anAtma], vaha sabhI kucha, jisameM AtmA nahIM hotI hai athavA vaha, jo apane Apa meM AtmA kA svarUpa nahIM hai, jo apane vaza meM nahIM hai - natthi etesaM attA kArakavedakasabhAvo, sayaM vA na attAti anattA, netti. aTTha. 176; yadanattA, taM netaM mama, nesohamasmi na meso attAti... daTThabbaM sa. ni. 2(2).2; sabbe dhammA anattA, dha. pa. 279; - ttAnaM dvi. vi., e. va. - attanAva anattAnaM saJjAnAmI ti vA assa saccato ... diTTi uppajjati, anattanAva attAnaM .... ma. ni. 1.11-12; - to pa. vi., e. va. - anattato anupassanto attasaJja pajahati, paTi. ma., 400; - ni sapta. vi., e. va. - anattani attamAni passa lokaM sadevakaM su. ni. 761; - kata tri., attakata kA niSe. [anAtmakRta], svayaM apane dvArA nahIM kiyA gayA, dUsare dvArA kiyA gayA - ... anattakatAni kammAni kamattAnaM phusissantIti, ma. ni. 3.67; - garahI tri., upapada. sa. [anAtmagahIM], AtmanindA na karane vAlA - ... na limpati For Private and Personal Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anatta 186 anatta loke anattagarahI, su. ni. 919; anattagarahIti katAkatavasena attAnaM agarahanto, su. ni. aTTha. 2.253; - dhamma pu., karma. sa. [anAtmadharma], vaha dharma, jo AtmA nahIM hai, rUpa, vedanA, saMjJA, saMskAra aura vijJAna nAmaka pAMca skandha, jinameM AtmA jaisA koI bhI dharma prApta nahIM hotA hai, anAtma-svabhAva vAle dharma - rUpaM ... anattadhammo, vedanA anattadhammo, sA anattadhammo, savArA anattadhammo, vijJaANaM anattadhammo, sa. ni. 2(1).182; - niya tri., attaniya kA niSe., tatpu., [anAtmIya], vaha rUpa, vedanA, saMjJA, saMskAra evaM vijJAna dharma, jo AtmA ke sAtha jur3A huA na ho- rUpaM ... vedanA ... saJaA ... saGghArA ... vijJaANaM anattaniyaM, tatra te me chando pahAtabbo, sa. ni. 2(1).73; anattaniyanti na attano / santakaM, attano parikkhArabhAvena saJatanti attho, sa. ni. aTTha. 2.249; - ntapa tri., attantapa kA niSe., svayaM ko pIr3ita na karane vAlA- so anattantapo aparantapo didveva dhamme ... nibbuto..., ma. ni. 2.3; 2.81; a. ni. 1(2).237; - mana tri., ba. sa. [anAptamanasa/anAttamanas], asantuSTa, aprasanna mana vAlA, krodhita, tiraskRta - tatra ce tumhe assatha kupitA vA anattamanA vA..., dI. ni. 1.3; kupito anattamano bhagavantaM abhivAdetvA .... cULava. 326; ... kupitA anattamanA bhAkuTi akAsiM.ma. ni. 1.177; - manatA strI.. anattamana se vyu. bhAva., aprasanna mana kI dazA, daurmanasyatA - ... tasmiM samaye anattamanatA hoti domanassaM..., sa. ni. 3(2).415; na ca tena devatAya anattamanatA vA anabhinandi vA karaNIyA, a. ni. 2(2).82; yo tasmiM samaye doso ... virodho ... anattamanatA cittassa- ayaM ... doso hoti, dha. sa. 418; - manadhAtuka tri., asantuSTa athavA aprasanna / prakRti vAlA, cintAtura - ... idAni anattamanadhAtukosi ...., dha. pa. aTTha. 1.52; - manavAcA strI., mana kI aprasannatA ko prakaTa kara rahI vANI - ... anattamanavAcaM anicchAretvA ..... dI. ni. 1.47; ma. ni. 1.178; anattamano samAno anattamanavAcaM maM so bhikkhu avaca, a. ni. 1(1).71; pAThA. anattamanavacanaM; - lakkhaNa napuM.. karma. sa. [anAtmalakSaNa], dharmoM ke anAtma hone kA lakSaNa, tIna lakSaNoM meM se eka lakSaNa - avasavattanato anattAti anattalakkhaNaM Aropeti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).79; aniccalakkha Ne hi didve anattalakkhaNaM diTThameva hoti, udA. aTTha. 191; ... attapaTikkhepena bhaNanto attasaAdhanapaTicchannaM anattalakSaNaM dIpeti, su. ni. aTTha. 1.208; - lakkhaNavatthu napuM.. anAtma- lakSaNa para prakAza DAlane vAlA buddhavacana, eka sutta kA zIrSaka, dha. pa. aTTha. 2.234; - lakkhaNasuttanta pu., anAtmalakSaNa se sambandhita sUtra yA dharmopadeza, mahAva. ke eka upadeza anattapariyAya kA dUsarA nAma, mahAva. 17-19; sa. ni. 2(1).61-63; anattalakkhaNasuttaM kathetvA, jA. aTTha. 4.161; anattalakkhaNasuttantaM desesi, jA. aTTa, 1.91; - sA strI., [anAtmasaMjJA], sArahIna, zUnya evaM tuccha dharmoM meM anAtma kI anupazyanA - bhAveyya ca aniccanti, anattasaJja asubhasaJaJca, theragA. 594; aniccasajino hi, meghiya, anattasA saNThAti, udA. 110; asArakato avasavattanato parato rittato tucchato suJato ca sabbe dhammA anattAti evaM pavattA anattAnupassanAsaGghAtA anattasaJaA, udA. aTTha. 191; - sajI tri., tuccha, zUnya evaM sArahIna rUpa, vedanA, saMjJA, saMskAra evaM vijJAna dharmoM meM anAtma kI anupazyanA karane vAlA-... anattasajI asmimAnasamugghAtaM pApuNAti didveva dhamme nibbAnanti, udA. 110; ... dukkhe anattasaJjI pahAnasaJI virAgasaJI nirodhasaJI, sa. ni. 3(2)413; - sutta napuM.. mahAva. tathA sa. ni. meM saMgRhIta anAtmalakSaNasambandhI eka upadeza kA zIrSaka, draSTa. 'anattalakkhaNasuttanta' (Upara); - ttAkAra pu., [anAtmAkAra], anAtmalakSaNa kA AkAra athavA svarUpa, svayaM apane vaza meM na hone kA lakSaNa, vipazyanA-dhyAna kA eka nimitta - ... attano ANacaritassa bhagavA ... Acikkhati vipassanAnimittaM, aniccAkAraM dukkhAkAraM, anattAkAraM mahAni. 264; anattAkAranti avasavattanAkAraM mahAni. aTTha. 312; - ttAdhIna tri., attAdhIna kA niSe. [anAtmAdhIna]. dUsaroM ke adhIna, paratantra, dAsa - ... dAso assa anattAdhIno parAdhIno na yenakAmaMgamo, dI. ni. 1.64; anattAdhInoti na attani adhIno, attano ruciyA kiJci kAtaM na labhati, dI. ni. aTTha. 1.172; - ttAnattanIya tri., anattA + anattanIya [anAtmA anAtmIya]. na hI AtmA, na AtmIya, (pAMca skandha jinameM se kisI meM bhI AtmA evaM AtmIya jaisA koI bhI satya nahIM rahatA) - taM ... vatthubhUtaM khandhapaJcakaM aJjathA anattAnattaniyameva hoti, udA. aTTha. 169; - ttAnupassanA strI., anatta + anupassanA [anAtmAnupazyanA], pAMca skandhoM Adi sabhI dharmoM meM anAtmabhAva kI anupazyanA - ... asArakato, avasavattanato ... sujato ca sabbe dhammA anattAti evaM pavattA anattAnupassanAsaGghAtA anattasaA citte saNThahati, udA. aTTha. 191; anattAnupassanA abhineyyA, paTi. ma. 19; For Private and Personal Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anattha 187 anattha aniccAnupassanAtiAdIhi catunnaM maggAnaM pubbabhAgavipassanA vuttA, paTi. ma. aTTha. 2.140; su. ni. 1.143, draSTa. anupassanA evaM anatta; - ttAnupassI tri., [anAtmAnupazyI], pAMca skandhoM Adi meM anAtma kI anupazyanA karane vAlA - sabbesu dhammesu anattAnupassI viharati, a. ni. 2(2).165; anattAnupassIti avasavattanAkAraM anattAti anupassanto, a. ni. aTTha. 3.152; - tukkaMsaka tri., [anAtmutkarSaka]. apanI svayaM kI prazaMsA na karane vAlA, apane viSaya meM bahuta bar3ha-car3hakara na bolane vAlA - na kho panAhaM attukkasako ... anattukkaMsako, aparavambhIhamasmi, ma. ni. 1.25%; anattukkasakA sabbe, na te vambhenti kassaci, apa. 1.16; - ttukkaMsanA strI., apanI prazaMsA na karanA, apane bAre meM baDha-car3ha kara na bolanA - ayaJca sammAdiTTi ..... anattukkaMsanA, aparavambhanA, ma. ni. 2.73. anattha pu.. [anartha], alAbha, durbhAgya, akalyANa, vipatti, avAstavika, anupayoga, ahita, duHkha - yo atthaM pucchito santo, anatthamanusAsati, su. ni. 126; anatthamanusAsatIti tassa ahitameva Acikkhati, su. ni. aTTha. 1.43; bahuno janassa anatthAya, ahitAya, dukkhAya devamanussAnaM, cULava.. 197; - ka tri., ba. sa. [anarthaka], nirarthaka, bekAra, anupayogI, hAnikara, vipatti lAne vAlA - anatthapadasaMhitA ... anatthakehi padehi saMhitA yAva bahukA hoti.... dha. pa. aTTha. 1.363-64; - kAraka tri., [anarthakAraka], hAnikAraka, anartha karanevAlA, dveSabhAva se paripUrNa, vidveSI - upanAhIti parassa aparAdhaM hadaye ThapetvA sucirenapi tassa anatthakArako, jA. aTTha. 3.227; bhikkhave, bhaNDanakalahaviggahavivAdA nAmete anatthakArakA, dha. pa. aTTha. 1.35; - kAritA strI., bhAva. [anarthakAritA]. hAni karane kI sthiti yA avasthA - anatthatAti anatthakAritA, dI. ni. aTTha. 3.118; - kusala tri0, atthakuzala kA niSe. [anarthakuzala]. kuzala karma karane meM anipuNa, hitasAdhaka kAryoM ke sampAdana meM akuzala, - asthi anatthakusalo ... upAsikAnaM tathArUpAni kulAni sevati bhajati payirupAsati, ayaM anatthakusalo, khu. pA. aTTha. 192; -- lena tR. vi., e. va. - ne ve anatthakusalena, atthacariyA sukhAvahA, jA. aTTha. 1.244; anatthakusalenAti anatthe anAyatane kusalena, atthe Ayatane kAraNe asalena vAti attho, jA. aTTha. 1.244; - gahaNa napuM.. [anarthagrahaNa], anarthakArI dharmoM kA grahaNa yA svIkaraNa - avisesato pana ... anatthaggahaNato ... AsIvisasadisatA veditabbA, sa. ni. aTTha. 3.58; - tthaGgate tri., sapta. vi., e. va. [anastaGgate], nahIM DUbA huA sUrya, candra Adi, nahIM asta ho cukA sUrya, candra - visAkhApuNNamAya anatthaGgateyeva sUriye..., udA. aTTha, 26; - anatthaGgatasUriya tri., ba. sa., vaha, jahAM athavA jisa para sUrya asta nahIM huA hai - anAvasUranti na avasUraM anatthaGgatasUriyanti attho, jA. aTTha. 5.49, tula. attha ;cara tri., [anarthacara], hita na karane vAlA, ahitakArI, anarthasampAdaka - anatthacaro tvaM majheti, mi. pa. 131; yopi suhadayo ... vA yo anatthavA anatthacaro, sopi guraha vedita nArahate ti, jA. aTTha. 5.73; cattArimAni, ... yAni vatthUni kicce jAte anatthacarAni bhavanti, jA. aTTha. 5.429; - cariyA strI., [anarthacaryA], anucita kArya, asaGgata yA asamIcIna AcaraNa - tathAgatassa, ... katena ... anatthacariyAya vA asamAnattatAya vA .... mi. pa. 159; - janana tri., hAniprada, anarthotpAdaka, nirarthaka - anatthajanano lobho, ... doso, ... moho..., itivu. 61; a. ni. 2(2).234; - jAnanaka tri., [anarthajJa], anartha, hAni athavA ahita ko jAnanevAlA, anarthajJa - evaM kho, brAhmaNa, atthAnatthajAnanako nAma mayA sadiso natthI ti, dha. pa. aTTha. 1.373; - tA strI., anattha kA bhAva. [anarthatA], anarthamaya sthiti, burI avasthA - ussUraseyyA paradArasevanA, verappasavo, ca anatthatA ca, dI. ni. 3.139; anatthatAti anatthakAritA, dI. ni. aTTha. 3.118; - da tri., [anarthada], akalyANakArI, ahitakArI, anartha ko denevAlA - anatthato ti anatthado, mahAva. aTTha. 407; - dassI tri., [anarthadarzI], ahitakArI parAmarza dene vAlA, ahita kI ora le jAnevAlA, akalyANakArI sujhAva denevAlA - pApaM sahAyaM parivajjayetha, anatthadassiM visame niviTTha su. ni. 57; paresampi anatthaM dassetIti anatthadassI, cULani. aTTha. 118; - nissita tri., [anarthanizrita]. anarthayukta, nirarthaka viSaya se sambaddha, vitaNDAvAda athavA lokAyatikavAda - lokAyatikanti anatthanissitaM saggamaggAnaM adAyaka aniyyAnika vitaNDasallApaM lokAyatikavAdaM na seveyya, jA. aTTha. 7.181; - padasaMhita tri., [anarthapadasaMhita], kevala nirarthaka zabdoM se yukta, artharahita padoM vAlA - sahassamapi ce vAcA, anatthapadasaMhitA, dha. pa. 100; -Ti. AkAzavarNana, vanavarNana Adi ke prakAzaka yA abhivyaJjaka pada mukti yA nirvANa meM sahAyaka na hone se anarthapada kahalAte hai, ataH aise padoM se yukta vANI ko buddhavacanoM meM 'anatthapadasaMhitA' kahA gayA hai, draSTa.dha. pa. For Private and Personal Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anattha 188 anaddhanIya/anaddhanika aTTha. 1.363-364; - pucchaka tri., [anarthapRcchaka], nirarthaka anatthuppAdanaM, pe. va. aTTha. 100. athavA anupayogI dharmoM yA bAtoM ko pUchane vAlA - imaM anatthaGgamita tri., atthaGgamita kA niSe. [anastamita], nahIM dhammadesanaM satthA ... anatthapucchakaM brAhmaNaM Arabha kathesi. DUbA huA, asta nahIM ho cukA, vaha, jisakA astaGgamana na dha. pa. aTTha. 1.372; - pucchakabrAhmaNavatthu napuM.. dha. pa. huA ho - sUriye anatthaGgamiteyeva ..... dha. pa. aTTha. 1.51; aTTha. ke sahassavagga ke caturtha sutta kA zIrSaka, dha. pa. aTTha. pAThA. anatthaGgata, anatthabhita. 1.372-374; - yutta tri., [anarthayukta], anartha se bharA huA, anatthaTa/anatthata tri. [anAstRta], nahIM bichAyA huA, nirarthaka, akalyANakAraka - anatthasahitanti anatthasaMyuttaM anAcchanna, nahIM DhakA huA, anAcchAdita - evaM kho, bhikkhave. dI. ni. aTTha. 3.72, tula. anatthasaMhita; - vA tri., pra. vi., atthataM hoti kathinaM, evaM anatthataM, mahAva. 331; e. va. [anarthavAn], nirarthaka, mUlyahIna, vidveSI, hAniprada - anantarahitAyAti kenaci attharaNena anatthatAya ma. ni. sumitto ca asambuddha, sambuddha vA anatthavA, jA. aTTha, 5.73; aTTha. (ma.pa.) 2.207. - vasa tri., [anarthavaza], anartha athavA pApa ke prabhAva se anatthAraka tri., [anAstAraka]. nahIM phailAnevAlA, nahIM prabhAvita, anartha ke adhIna - anatthavasamAgatanti ... bichAnevAlA, vaha bhikSu, jisane kaThina cIvara kA grahaNa anatthakArakAnaM kilesAnaM vasaM AgataM... jA. aTTha. 6.304; vinaya-niyamoM ke anurUpa nahIM kiyA hai, - dvinna puggalAnaM - vAdI tri., [anarthavAdina], nirarthaka bAtoM ko kahanevAlA anatthataM hoti kathinaM- anatthArakassa ca ananumodakassa - akAlavAdI abhUtavAdI anatthavAdI adhammavAdI ca, pari. 326; draSTa. Age kaThina attharaNa ke anta; - Ti. avinayavAdI, ma. ni. 1.360; a. ni. 3(2).233; - saMhita kaThinavidhAna ke avasara para bhikSu ko apane tIna cIvaroM meM tri., [anarthasaMhita], anartha se yukta, alAbhakArI, nirarthaka, se koI eka cIvara ko phailAne kI ghoSaNA vidhivata karanI anupayogI - yo cAyaM kAmesu kAmasukhallikAnayogo hIno par3atI hai jise vinaya meM kaThinattharaNa kahate haiM, isa vidhAna .... anariyo anatthasaMhito, mahAva. 13; anatthasaMhitoti na ke anurUpa saGghATI Adi ko grahaNa na karane vAle bhikSu ko atthasaMhito, hitasukhAvahakAraNaM anissitoti attho, sa. 'anatthAraka' kahalAtA hai. ni. aTTha. 3.327; atthasaMhitaM tathAgatA pucchanti, no anadI strI., tatpu. [anadI], nadI se bhinna, vaha, jo nadI anatthasaMhitaM, mahAva. 66; - santAna pu., [anarthasantAna]. nahIM hai - na tena anadI hoti, jA. aTTha. 2.104. ahitakArI dharmoM kI nirantaratA; akalyANakArI dharmoM kA anaddA-anadAyanA-anadAyitattaM strI., tathA napuM.. [tula. sAtatya yA avicchinnatA - tAva tena tena ANena tassa anAdara], anAdara, asammAna, tiraskAra, avamAnanA - yaM tassa anatthasantAnassa pahAnaM su. ni. aTTha. 1.8; - tthAvaha anAdariyaM anAdaratA agAravatA ... anaddA anadAyanA tri, [anarthAvaha], hAni ko lAne vAlA, apane hita athavA anadAyitattaM asIlyaM acittIkAro-idaM vuccati anAdariya, kalyANa ke liye anupayogI, anarthakArI, akalyANakArI - vibha. 432; anaddAti anAdiyanA, anadAyanAti .... pApaM ... asundaraM attano paresaJca anatthAvahaM.... udA. anAdiyanAkAro, anaddAya ayitassa bhAvo anadAyitattaM vibha. aTTha. 259; - tthAvahanatA strI., bhAva. [anarthAvahanatA]. aTTha. 471. anarthakArI yA anupayogI sthiti meM prApta karAne kI avasthA anaddhagU tri., [anadhvaga]. sthalamArga para na calane vAlA, yA svabhAva, anartha ko le Ane vAlI vRtti - anatthAvahanatAya __ vAyumArga se gamana karane vAle arthAt devagaNa - anaddhagUnaM verAnubandhasapattasadisattA sapattA, therIgA. aTTha. 267; - tthika api devatAnaM, jA. aTTha. 5.14; yA padasA addhAnaM agamanena tri., [anArthika], nirAkAra, koI sarokAra yA icchA nahIM anaddhagUnaM devatAnaM iddhi, jA. aTTha. 5.15. rakhanevAlA, bahuta bar3I mAMga nahIM karanevAlA - bhavenamhi anaddhanIya/anaddhanika tri., [anadhvanIya], vaha, jo TikAU anatthiko, theragA. 122; dubbalA te bhavissanti, hirImanA na ho, jo cirakAlika na ho, kSaNika, adhruva prabhaGgura, - anasthikA, theragA. 956; na ca anatthiko pattena hoti, ma. sabbepi saGghArA ... tattha tattheva nirujjhanti, tasmA sabbepime ni. 2.347; tula. atthika'; - tzuppAdana napuM., aniccA ... anaddhaniyA ... nissArA, jA. aTTa, 1.375; [anarthotpAdana], anartha, ahita tathA saMkaTa kA utpAdana, tattha kumbhUpamanti abaladubbalaTena anaddhaniyatAvakAlikaTThana saMkaTamayI avasthA - mittadubbhoti mittesa dubbhanaM tesaM ..... dha. pa. aTTha. 1.180. For Private and Personal Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anaddhaneyya 189 anadhivAsaka anaddhaneyya tri., [anadhvaneyya], uparivat - thale yathA vAri janinda varlDaanaddhaneyyaM na ciradvitIka, jA. aTTha. 5.500%; anaddhaneyyanti na addhAnakkhama, tade.. anaddhabhUta tri., addhabhUta kA niSe. [anardhabhUta], svatantra, avibhAjita, akhaNDita, mukta, vaha, jisakA hissA na bAMTA / jA sake, anabhibhUta - anaddhabhUtaM attAnaM dukkhena addhabhAveti ma. ni. 3.9; tattha anaddhabhUtanti anadhibhUtaM ma. ni. aTTha (upa.pa.) 36. anadhika tri., adhika kA niSe0, tatpu. [anadhika], vaha, jo AvazyakatA se adhika nahIM hai arthAt saMtulita, sarvAkArasampanna, asIma, pUrNa - sabbAkArasampanna sabbAkAraparipUraM anUnamanadhikaM svAkkhAtaM kevalaM paripUra brahmacariyaM suppakAsitaM, dI. ni. 3.93; taJca kho atthato vA byajanato vA anUnamanadhika udA. aTTha. 10; tasmA paJcapamANAni anUnAni anadhikAni, paJcanaGgalasatAnIti vuttaM hoti, su. ni. aTTa, 1.109, vilo. anUna, anyUna. anadhikaraNa tri., adhikaraNa kA niSe., ba. sa. [anadhikaraNa], vivAda-viSaya meM ruci na rakhane vAlA - anadhikaraNena bhavitabbaM anavasesakArinA, mi. pa. 351. anadhigata tri., adhigata kA niSe0, tatpu. [anadhigata, aprApta, vaha, jo prApta nahIM hai, ajJAta, asAkSAtkRta - adiDhe divasacino apatte pattasajhino anadhigate adhigatasaJjino asacchikate sacchikatasacino adhimAnena ajaM byAkariMsa. pArA. 111; yogaM karoti appattassa pattiyA anadhigatassa adhigamAya asacchikatassa sacchikiriyAya, mi. pa. 33; dI. ni. 3.203; - tta napuM., bhAva. [anadhigatatva], aprApti kI sthiti, prApta na honA - paTipattiyA adhigantabbassa anadhigatattA neva adhigamo atthi, dha. sa. aTTha. 378; - nidvatta tri., ba. sa. [anadhigataniSThAtmana], vaha, jisameM cittasthairya nahIM hai, vaha, jisake citta meM sthiratA nahIM hai - abyositattA hIti anadhigatanidvattA, theragA. aTTha. 2.253; - tArahatta tri., vaha, jisane arhatva ko prApta nahIM kiyA hai, arhatva kI avasthA meM na pahuMcA huA, zaikSya -- appattamAnasanti anadhigatArahattaM, sa. ni. aTTha. 2.182. anadhigama pu., [anadhigama], aprApti, alAbha, asAkSAtkAra - imissAyeva ariyAya paJaAya anadhigamA..., ma. ni. 1.115. anadhiTThAna napuM.. adhiTThAna kA niSe., tatpu. [anadhiSThAna], kisI eka Alambana para citta kI anavasthiti, dRr3ha nizcaya yA saMkalpa kA abhAva, citta kI ekatAnatA kA abhAva - paJcasu vA kAmaguNesu cittassa vosaggo ... anahitakiriyatA ... anadhidvAnaM ananuyogo ... ayaM vuccati pamAdo, vibha. 401; anadhiTThAnanti kusalakaraNe patiTThAbhAvo, vibha. aTTha. 443. anadhihita tri., [anadhiSThita], 1. anirdhArita, vaha, jisakA nirdhAraNa na kiyA gayA ho athavA jisake viSaya meM vikalpanA na kI gayI hai - atirekacIvaraM nAma anadhidvitaM avikappitaM, pArA. 303; 2. vaha, jisake viSaya meM dRr3ha nizcaya na kiyA gayA ho, asaMkalpita, avikalpita - tassa ce, bhikkhave, bhikkhuno taM cIvaraM anadhiSkRite ao bhikkhu Agacchati, samako dAtabbo bhAgo, mahAva. 391. anadhimU pu., adhibhU kA niSe0, tatpu. [anadhibhU]. aprabhu, asvAmI, azreSTha, apradhAna, abhibhUta na kara sakane vAlA - adhibhUto, anadhibhU adhibhaMsu naM pApakA akusalA dhammA, sa. ni. 2(2).186. anadhibhUta tri., adhibhUta kA niSe., tatpu. [anadhibhUta], aparAjita, avijita, aparAbhUta - ayaM vuccatAvuso, bhikkhu rUpAdhibhU saddAdhibhU gandhAdhibhU ... adhibhU anadhibhUto, sa. ni. 2(2).187. anadhimana tri., ba. sa. [anadhimanas], vaha, jisakA mana kisI ke prati rAgayukta nahIM hai, anyamanaska, udAsa manavAlA, anutphulla mana vAlA - yasmA ca me anadhimanosi sAmi, na cApi me manasA appiyosi, jA. aTTha. 5.26; yasmA tvaM anadhimanosi, maM abhibhavitvA atikkamitvA ajhaM manena na patthesi, jA. aTTha. 5.27. anadhimucchita tri., adhimucchita kA niSe0, tatpu. [anabhimUrchita], anAsakta, kisI ke prati rAgayukta na rahane vAlA, klezarahita - tasmiJca sukhe anadhimucchito hoti. ma. ni. 3.9. anadhivara tri., ba. sa. [anadhivara], vaha, jisase adhika abhyutkRSTa koI anya nahIM hai, atula, aprameya - idhAgatA anadhivaraM namassituM, vi. va. 139; iddhI ca te anadhivarA vihaGgamA vi. va. 140; idha anadhivarA buddhA, abhisambuddhA virocanti, jA. aTTha. 4.208; anadhivarAti atulyA appameyyA, jA. aTTha. 4.209. anadhivAsaka tri0, adhivAsaka kA niSe. [anadhivAsaka]. dhairyahIna, sahanazakti se virahita, kaSToM ko sahane meM akSama, kevala sa. pa. ke pU. pa. ke rUpa meM hI prApta; - jAtika tri., [anadhivAsakajAtika], dhairyahIna prakRti vAlA, kaSTa sahane meM akSama svabhAva vAlA- UnavIsativasso, bhikkhave. For Private and Personal Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anadhivAsanatA 190 ananubhUta puggalo akkhamo hoti ... amanApAnaM pANaharAnaM ananujJAta tri., [ananujJAta], AjJA ko aprApta, anumodana anadhivAsakajAtiko hoti, mahAva. 98; - jAtikatA strI. na pAyA huA, aprApta svIkRti vAlA, vaha, jise karane kI bhAva., dhairyacyuta hone kI avasthA, asahanazIlatA - ahaM anumati na ho- kiM nu kho bhagavatA pAsAdaparibhogo anuAto anadhivAsakajAtikatAya tumhehi saddhi kathesiM, jA. aTTha. ki ananujJAto ti, cULava, 299; ayAcito tatAgacchi, 3.327; pAThA. anadhivAsana.. nAnuAto ito gato, therIgA. 129; na kho, saGgAmaji, anadhivAsanatA strI., bhAva. [anadhivAsanatA], akSamatA, tathAgatA mAtApituhi ananujJAtaM puttaM pabbAjentIti, udA. akSAnti, akSAnti kI avasthA, dhairyahInatA, vyAkulatA - yA aTTha. 57; - samuTThAna pu., vi. pi. ke anta. pari. nAmaka akkhanti akkhamanatA anadhivAsanatA caNDikkaM asuropo eka grantha ke eka samuTThAna kA zIrSaka, pari. 187. anattamanatA cittassa- ayaM vaccati akkhanti, vibha. 416. ananutappa tri., [ananutApya], anutApa arthAt pazcAtApa ke anadhivAsanA strI., [anadhivAsanA], asahanazIlatA, akSAnti, ayogya, pazcAtApa na karane yogya - evarUpo ... satthA asahiSNutA - ahudeva akkhantIti ahosiyeva anadhivAsanA, sAvakAnaM kAlaGkato ananutappo, dI. ni. 3.91. a. ni. aTTha. 2.212. ananutApiya tri., anutApiya kA niSe. [ananutApya], azocya, anadhomukhatA strI., bhAva., nIce kI ora mukha na karane kI zoka na karane yogya azocanIya - so me attho anuppatto, sthiti, patanazIlatA kA abhAva - apatitakkhandhatA __kataM ananutApiyaM a. ni. 1(2).79. anadhomukhatA itthipurisAnaM, khu. pA. aTTa. 24. ananunIta tri., anunIta kA niSe. [ananunIta], anAkRSTa, ananukUla tri0, anukUla kA niSe. [ananukUla]. viparIta, vaha, jisako ghasITa kara dUra na le jAyA gayA hai, pratikUla, ananurUpa, viruddha - ananukUlAnaM ca appasiddhAnaM apratihata, madhyastha - ananunIto appaTihato majjhattoyeva chaDunaM, sadda, 527; - tA strI. bhAva., viparItatA, pratikUlatA, hutvA gacchati, su. ni. aTTha. 2.195. viruddhatA - virodho ti ananukUlatA pativirodho ti punappuna ananuppatta tri., anuppatta kA niSe. [ananuprApta], vaha, jo ananukUlatA, sadda. 470. prApta nahIM hai, aprApta, nahIM pAyA huA - ananuppattaJca ananugata tri., [ananugata]. 1. pAlana yA AcaraNa na kiyA anuttaraM yogakkhemaM nAnupApuNAti, ma. ni. 1.150. gayA, vaha, jisakA anugamana nahIM kiyA gayA hai, 2. vaha, jo __ ananubujjhana napuM., anubujjhana kA niSe. [ananubodhana], dUsaroM se mArgadarzana prApta nahIM karatA hai, dUsaroM kA anugamana ananubodha, ajJAna, jJAna kA sarvathA abhAva - ananubodhAti na karane vAlA - ananvayanti yaM atthaM dassAmi, karissAmIti AtapariAvasena ananubujjhanA, dI. ni. aTTha. 2.76. ca bhAsati, tena ananugataM. su. ni. aTTha. 1.271; ananubodha' pu., [ananubodha], anubodha kA abhAva, nAsamajhI, ananugatantarassAti kilese ananagatacittassa, ma. ni. aTTha. jJAnAbhAva, aprativedha, prativedha-jJAna kA abhAva - dukkhassa, (ma.pa.) 2.70. bhikkhave, ariyasaccassa ananabodhA appaTivedhA evamidaM ananucchavika / ananucchaviya tri., [ananucchavika]. dIghamaddhAnaM sandhAvitaM. dI. ni. 2.71; ananubodhAti abujjhanena anupayukta, ahitakara, pratikUla, apratirUpa, akaraNIya - ajAnanena, dI. ni. aTTha. 2.119. ananucchavikaM ... ananulomika appatirUpaM, assAmaNaka __ ananubodha' tri., ba. sa. [ananubodha], vaha, jise AryasatyoM akappiyaM akaraNIyaM, mahAva. 50; 66; ananucchavikaM te ke jJAna kI prApti nahIM huI hai, prativedhaka-jJAna se rahita, katanti satthu santikaM netvA, jA. aTTha. 1.400; ananucchavikaM ajJAnI - puthujjano ananubodhohamasmi vi. va. 1203; tatthApi kho nAgasena parivitakaM vitakkasi. mi. pa. 12; - tta napuM... saccAnaM anubodhamattassApi abhAvena ananubadho vi. va. aTTa, 274. bhAva., apratirUpatA, anupayuktatA, pratikUlatA, akaraNIyatA ananubhUta tri., anubhUta kA niSe. [ananubhUta], vaha, jo - ananucchavikattA eva ca ananulomika, pArA. aTTha. 1.169. anubhava meM nahIM AyA hai, aprApta, asAkSAtkRta, vaha, jo ananujJA strI., [ananujJA], anujJA yA AjJA kA abhAva, anubhavagamya nahIM hai - pathaviM ... pathavito abhiAya yAvatA anumati kA na honA; asamarthana, asvIkaraNa, ananumodana - .... ananubhUtaM tadabhiAya pathaviM nApahosiM. ma. ni. 1.412; tasmA ananuAyaM ThatvA anumpi paTikkhipanto, ma. ni. ananubhUtanti pathaviyA pathavisabhAvena ananubhUtaM appattaM, ma. aTTha. (ma.pa.) 2.139. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).305; - tArammaNa napuM.. For Private and Personal Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ananumata 191 ananusociya [ananubhUtAlambana], pUrva meM anubhava nahIM kiyA gayA indriya - ananucchavika, moghapurisa, ananulomika appatirUpaM evaM atIndriya jJAna kA Alambana - so panesa asamudAcAravasena assAmaNakaM ..., mahAva. 66; ... bhikkhu bAlo hoti abyatto vA ananubhUtArammaNavasena vA anuppanno uppajjatIti veditabbo. ... viharati ananulomikehi gihisaMsaggehi, mahAva. 419; a. ni. aTTha. 1.24; - pubba tri.. [ananubhUtapUrva], pUrva kAla pArA. 21; - tta napuM.. [ananulomikatva], ayogyatA, anucita meM anubhava nahIM kiyA gayA - supinantepi ananubhUtapubbaM hone kI avasthA - ananulomikattA eva ca appatirUpaM paramagambhIra ... amataM nibbAnaM, udA. aTTha. 318. pArA. aTTha. 1.169. ananumata tri., [ananumata], vaha, jisake liye anumati yA ananuvajja tri., [ananavadya], anindanIya, agarhaya, anumodana prApta nahIM haiM yA jo anujJAta nahIM hai - nAnujAtoti prazaMsanIya, nindAmukta, prazaMsA ke yogya - catUhi, ... aGgehi ananumato, pe. va. aTTha. 54; tula. therIgA. 129. samannAgatA vAcA subhAsitA hoti, ... anavajjA ca ananuvajjA ananumodaka tri., [ananumodaka], saGghakarma kA anumodana na ca vijhUnaM. su. ni. pR. 148; ananuvajjA cAti anuvAdavimuttA, karane vAlA bhikSa, dhanyavAda jJApana na karane vAlA - dvinnaM su. ni. aTTha. 2.112; ... anavajjo ca hoti ananuvajjo ca puggalAnaM anatthataM hoti kathinaM - anatthArakassa ca vijhUnaM, a. ni. 1(1).331. ananumodakassa, pari. 326. ananuvAda tri., anuvAda kA niSe. [ananuvAda], uparivat - ananuyuJana napuM.. [ananuyuJjana], kisI meM lagAva kA na ananuvAdo cudito bhikkhUti alaM vacanAya, mahAva. 243; evaM honA, kisI ke sAtha jur3A huA na rahanA - ananuyogeti ovadanto ananupavAdo, dha. pa. aTTha.2.217, pAThA. ananupavAda. yogassa ananuyuJjane, a. ni. aTTha. 3.168. ananuvicca a., pU. kA. kR. [ananuvicya], parIkSA na karake, ananuyutta tri., [ananuyukta], avyAta, kisI kAryavizeSa meM vivecana ke binA, binA vinizcaya kiye hue, paryavagAhana na na juTA yA lagA huA - ... ayamAyasmA jAgariyaM ananuyuttoti, karake - ye te, bhante, bAlA abyattA ananuvicca apariyogAhetvA ma. ni. 2.145; ... ye te puggalA assaddhA ... bhojane paresaM vaNNaM vA avaNNaM vA bhAsanti, ma. ni. 2.323; ananuvicca amattaJjuno, jAgariyaM ananayuttA .... ma. ni. 1.39. apariyogAhetvA avaNNArahassa vaNNaM bhAsati ..., a. ni. ananuyoga pu., [ananuyoga], dharmoM ke pratyavekSaNa meM na 1(2).98. laganA, alagAva, dharmaviSayaka paripantha, dharmoM kI dharmatA ke ananuvejja tri., anu + vida ke saM. kR. kA niSe., na viSaya meM pramAda - pamAde ananuyoge apaccavekSaNAya tibbA khojane yogya, na pAe jAne yogya - tathAgataM ananuvijjoti bhayasaA paccupaTTitA hoti. a. ni. 2(2).199; kusalAnaM vA vadAmi. ma. ni. 1.194; ananuvijjoti asaMvijjamAno vA dhammAnaM bhAvanAya... anadhiTTAnaM ananuyogo pamAdo, vibha. 401. avindeyyo vA, ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(1).22. ananuyogakkhama tri.. [ananuyogakSama]. praznoM kA sAmanA ananusandhika tri., [ananusandhika]. anusandhiyoM arthAt karane meM akSama, anuyoga ke ayogya, saGgha ke kisI karma meM jor3oM se rahita, saMyojaka tatvoM se rahita, asambaddha - na lagAye jAne ke liye asamartha rugNa bhikSu Adi-gilAno buddhAnaM ananusandhikA nAma kathA asthi, su. ni. aTTha. 1.113. ca ananuyogakkhamo vutto bhagavatA, mahAva. 247. ananusandhikagAthA strI., karma. sa. [ananusandhikagAthA]. ananuruddha tri., anu + /rudha ke bhU. ka. kR. kA niSe. pUrvApara krama-sambandhoM se rahita gAthA, vaha gAthA, jisameM [ananuruddha], aniyantrita, aprativiruddha, anavaruddha, avarodha- pUrvAparakramasambandha na ho, - yasmA catubidhA gAthA pucchitagAthA, rahita - sA panAtuso, niTThA anuruddhappaTiviruddhassa udAhu ... sAnusandhikagAthA ananusandhikagAthAti, khu. pA. aTTha. 99. ananuruddhaappaTiviruddhassAti? ma. ni. 1.95. ananusaya pu.. anuseti se vyu., anusaya kA niSe. [ananuzaya]. ananurUpa tri., [ananurUpa], anupayukta, pratiSThA ke viruddha, anuzaya kA abhAva - so kAmanandiyApi ananusayA ..., a. anucita, ayogya, apratirUpa, asthAnika - aTThAnena akAraNena ni. 2(1).226. attano rAjabhAvassa ananurUpa.... jA. aTTha. 3.391; attano ananusociya tri.. [ananuzocya], zoka na karane yogya - ananurUpameva maraNaM patto, dha. pa. aTTha. 2.39. bhUtaM sesaM dayitabba, vItaM ananusociyanti, jA. aTTha. 3.81; ananulomika tri., anulomika kA niSe. [ananulomika]. ananusociyaM na anusocitabbanti, jA. aTTha. 3.82; - jAtaka anupayukta, pratiSThA ke viruddha, anucita, ayogya, apratirUpa napuM.. 328veM jA. kA nAma, jA. aTTha. 3.79-83. ninusandhikA karma. sa. gAthA, | For Private and Personal Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ananussati 192 ananta ananussati strI0, anussati kA niSe0, tatpu., [ananusmRti], apariyantagocaraM dha. pa. aTTha. 2.114; icchA hi anantagocarA, anusmRti kI anupasthiti yA abhAva, smRti-vipramoSa - yA vigaticchAna namo karomaseti jA. aTTha. 2.216; icchA hi assati ananussati appaTissati assati assaraNatA anantagocarAti laddhaM hILetvA aJamaja ArammaNaM icchanato adhAraNatA pilApanatA sammusanatA- idaM vuccati muTThassaccaM. ayaM icchA nAma taNhA anantagocarA, tade.; - jAli pu., vibha. 417; dha. sa. 1356. bhAjanapAlaka thera ke pUrvavartI janma kA nAma - tepAse ananussuta tri., [ananuzruta], paramparA meM aprApta, vaha, jise ito kappe, anantajAlinAmako, sattaratanasampanno, cakkavattI pahale kabhI nahIM sunA gayA hai - pubbe ananussutesu dhammesu.. mahabbalo, apa. 1.229; - jina pu.. [anantajina], ananta dI. ni. 2.25; ye te samaNabrAhmaNA pubbe ananussutesu dhammasu arthAt nirvANa para vijaya prApta karane vAlA, ananta vijetA, sAmaMyeva dhamma abhiAya, ma. ni. 2.434; pubbe ananussutesu anantajayI arhat athavA buddha ke liye AjIvaka upaka dhammesu sAmaM saccAni abhisambujjhi, mahAni. 344; - dhamma dvArA prayukta zabda - yathA kho tvaM Avaso, paTijAnAsi, pu., [ananuzrutadharma], pahale, kabhI nahIM jAnA gayA dharma - arahasi anantajinoti, mahAva. 12; so taM asahanto bhadde, ananussutadhammesu, pubbe dukkhAdikesu ca, apa. 2.284; - ahaM anantajinassa santikaM gacchAmI ti, majjhimadesAbhimukho vagga sa. ni. ke eka varga kA zIrSaka, sa. ni. 3(1). pakkAmi, su. ni. aTTha. 1.218; - JANa tri0, ba. sa. 253-259. [anantajJAna], anantajJAna se yukta, anantajJAnAnvita ananta' tri., anta kA niSe., tatpu. [ananta], sImArahita, (pradhAnataH buddha ke vizeSaNa ke rUpa meM prayukta)- anantatrANaM asIma, nissIma, antarahita - viANaM anidassanaM, anantaM sambuddha ko disvA nappasIdati, apa. 1.170; so hi bhagavA sabbatopabhaM, dI. ni. 1.203; uppAdanto vA vayanto vA Thitassa mahApao ... anantaJANo anantatejo..., mahAni. 130; aJathattanto vA etassa natthIti anantaM, dI. ni. aTTha. - tA strI., bhAva. [anantatA], nissImatA, asImatA, 1.294; AkAso ativitthAratAya ananto, mi. pa. 2583; sImArAhitya - ayaM AkAso ananto anantoti vadanti, cattAri hi anantAni - AkAso ananto, cakkavALAMni kutassa anantatA, dI. ni. aTTha. 2.69; - teja tri., ba. sa. anantAni, sattanikAyo ananto, buddhaANaM anantaM, dha. sa. [anantatejas], ananta teja se yukta, ananta tejavAn, aTTha. 205; accantamanantaM santaM, amataM apalokitaM, abhi. asIma teja vAlA - anantatejo amitayaso, appameyyo ava. 104; apalokitaM nipuNamanantamakkharaM, abhi. pa.7;- durAsado, bu. vaM. 309; anantatejo amitayaso, bhUmipAlo ka tri., ba. sa. [anantaka], sImArahita, asIma, nissIma, mahaddhano, apa. 1,42; anantatejo anantavIriyo anantabalo antarahita - anantako ca AkAso, evaM buddhA akhobhiyA, buddhabalapAramiM gato .... mi. pa. 302; - dassI tri., apa. 1.43; - kAya pu., rAjA milinda ke eka mantrI kA [anantadarzina], ananta prajJA vAlA, anantadarzana se sampanna nAma - atha kho devamantiyo ca anantakAyo ca maGaro ca - anantadassI bhagavAhamasmi, jAtijaraM sokamapAtivatto, sa. yenAyasmA nAgaseno tenupasaGkamiMsu, mi. pa. 27; - guNa tri., ni. 1(1).169; jA. aTTha. 3.318; anantadassI bhagavA, gotamo ba. sa. [anantaguNa], ananta guNoM se yukta - so bhagavA sakyapuGgavo, apa. 1.93; - dosuppaddava pu., tatpu. sa. vicittapuppharAsi viya anantaguNo appameyyaguNo, mi. pa. [anantadoSopadrava], ananta doSoM, saMkaToM tathA hAniyoM kA 315; - guNasaJcaya tri., tatpu. sa., ananta yA nissIma upadrava, ananta doSoM yA vipattiyoM kA utpAta - guNoM kA saMkalana yA saMgraha rakhane vAlI - deseti pavaraM anantadosUpaddavatoti AsIvise nissAya uppajjanakAnavhi dhamma, anantaguNasaJcayo, apa. 2.151; - guNasAgara tri., dosUpaddavAnaM pamANaM natthi, sa. ni. aTTha. 3.61; - dhiti ananta yA nissIma guNoM kA samudra, aneka guNoM se paripUrNa strI., [anantadhRti], ananta dhairya, kabhI na anta hone vAlA - tissaM buddhaM samuddissa, anantaguNasAgaraM, apa. 1.128; - dhairya, nissIma dhRti - so bhagavA asamo asamasamo ... gocara tri., [anantagocara], vaha, jisake jJAnaprasAra kA / anantadhiti anantatejo... dhammanagaraM mApesi, mi. pa. 302; kSetra ananta hai, aparyantagocara, ananta gocaravAlA - taM -- naya tri., [anantanaya], ananta nayoM vAlA, ananta buddhamanantagocara apadaM kena padena nessatha, jA. aTTha. 1.88; paddhatiyoM se yukta - anantanayaM samantapaTTAnaM vicinanto anantagocaranti anantArammaNassa sabbataANassa vasena sattAhaM vItinAmesi, jA. aTTha. 1.87; - paJa tri., ba. sa. For Private and Personal Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ananta 193 anantara [anantaprajJa], ananta prajJA vAlA, aparimita prajJA vAlA - tathAgato hoti anantapao, su. ni. 472; - paTibhAnavantu tri., ba. sa. [anantapratibhAnavat], ananta pratibhA se sampanna, aparimita pratibhA vAlA- tadA avoca bhagavA, anantapaTibhAnavA, apa. 2.147; - parimANa tri., ba. sa. [anantaparimANa]. ananta mAtrA vAlA, ananta vistAra vAlA, aparimita vistAra vAlA - anaJjasAdhAraNe anantAparimANe buddhagaNe, udA. aTTha. 226; - parivAratA strI., bhAva. [anantaparivAratA]. ananta samUha meM hone kI avasthA, ananta vistAra meM hone kI sthiti - anantaparivAratA surUpatA susaNThAnatA ... evamAdIni phalAni, khu. pA. aTTha. 23; - ppabhA strI., [anantaprabhA], ananta prabhA, vyAma, azIti aura ananta nAmaka tIna prabhAoM meM se eka - byAmAsItianantapabhAyuttA honti, su. ni. aTTha. 2.122; - porisa tri.. ba. sa. [anantapauruSa], asaMkhya senAoM vAlA, vaha, jisake pAsa vipula senA ho - pahUtayoggo dhanimA, anantabalaporiso, jA. aTTha. 7.102; - bala tri., ba. sa. [anantabala]. asImita zakti se sampanna, atyadhika bala vAlA, aparimita balopapanna - ... so bhagavA asamo asamasamo ... anantabalo buddhabalapAramiM gato, mi. pa. 302; - balavAhana tri., [anantabalavAhana], asImita senA vAlA - sakalajambUdIpe milindena ruJA samo koci nAhosi ... mahAbhogo anantabalavAhano, mi. pa. 4; - buddhavaNNanAgAthA strI., [anantabuddhavarNanAgAthA], eka gAthA kA zIrSaka, ga. vaM. 66; - bhogatA strI., bhAva. [anantabhogatA], bhogasAdhanoM kI paripUrNatA, bhogasAdhanoM kI pracuratA- adinnAdAnA veramaNiyA mahaddhanatA ... anantabhogatA, khu. pA. aTTha. 23; - yasa tri0, ba. sa. [anantayaza], 1. ananta yaza vAlA, aparimita kIrti se vibhUSita yA alaMkRta - anantaJANo anantatejo anantayaso. mahAni. 130; 2. pu., eka cakravartI rAjA kA nAma - asItikappenantayaso, cakkavattI ahosahaM, apa. 1.111. ananta pu., eka nAgarAja kA vizeSa nAma, zeSanAga kA eka abhidhAna - ananto nAgarAjA, abhi. pa. 651; anantabhogasaMkAsasaMnivesasilAyutA, cU. vaM. 73.120. anantara tri., [anantara]. 1. turanta Age yA pIche vidyamAna, agalA, agravartI - sukhassAnantaraM dukkhaM, dukkhassAnantaraM sukhaM, jA. aTTha. 3.409; imarasa akkharassa anantaraM imaM / akkharaM kAtabbanti, mi. pa. 87; 2. ekadama taiyAra, turanta prakaTa hone vAlA - paJjavato kathentassa paTibhAnaM anantaraM hoti, sa. ni. aTTa, 1.132; 3. vaha, jo bahuta adhika Antarika nahIM hai, jo bhItarI nahIM hai, agUr3ha - desito ... mayA dhammo anantaraM abAhiraM karitvA, dI. ni. 2.78; - raM nipA., kri. vi. [anantaraM], turanta bAda meM, binA kisI vyavadhAna ke bAda meM Ane vAlA (SaSThyanta athavA paJcamyanta ke sAtha prAyaH prayukta)- anantaraM hi jAtassa, jIvitA maraNaM dhuvaM, theragA. 553; mayhaM aggasAvako ... mamAnantaraM senAsanaM la<< arahati, jA. aThTha. 1.215; manodvArepi sabbesa, javanAnamanantaraM, abhi. ava. 71; - rAtIta tri., [anantarAtIta], sadyaH-vyatIta, turanta bItA huA, abhI abhI bItA huA - so kira anantarAtIte attabhAve..., jA. aTTha. 2.204; -- rUpanissaya pR., caubIsa pratyayoM meM se anantara nAma kA eka pratyaya - anantarUpanissayo pana anantarapaccayova, abhi. ava. 175; - ka tri., ba. sa. [anantaraka], turanta phala denevAlA, sadyaH-phaladAyI - paJca kammAni AnantarikAni, dha. sa. 1035; micchattattike AnantarikAnIti anantarAye na phaladAyakAni, mAtughAtakakammAdInametaM adhivacanaM, dha. sa. aTTha. 386; - gabma pu., [anantaragarbha], atyadhika nikaTavartI prakoSTha, pAsa vAlA kamarA - ayampi migAraseTTi anantaragame nisinno dhanaJjayaseDino ovAdaM assosidha. pa. aTTha. 1.222; - gAthA strI., [anantaragAthA], turanta bAda meM AyI huI gAthA - mahAsattopi tesaM anantaragAthAya kathesi, jA. aTTha. 4.127; - gehavAsI tri., [anantaragehavAsin], par3osI, prativezI, bahuta samIpa meM sthita ghara meM rahane vAlA - anantaragehavAsInaM ArocetvA maggaM paTipajji, jA. aTTha. 1.121; dha. pa. aTTha. 1.137; - TThapanA strI0, [anantarasthApanA], kramasaMgata paddhati meM rakhanA, kramabaddha paddhati meM vinyasana, kramAnubaddha saMsthApanA - aTThapanAti paThamuppannassa anantarachapanA mariyAdaDhapanA vA, vibha. aTTha. 464; -- ttabhAva pu., [anantaratvabhAva]. isa janma ke turanta pUrva vAlA janma - anantarattabhAve panassa mAtA yakkhinI hatvA nibbattA, dha. pa. aTTha. 2.291; -ttika napuM.. [anantaratrika], abhidhamma meM prayukta mAtRkAoM ke bIca agalI trikamAtRkA - anantarattike atItaM ArammaNaM etesanti atItArammaNA, dha. sa. aTTha. 92; -- ttha pu., tatpu. [anantarArtha], bAda meM Ane vAlA artha, uttarakAla kA artha- etthApi tatoti padapUraNamate nipAto, anantaratthe vA, su. ni. aTTha. 2.98; - niruddha tri, [anantaraniruddha], sadyaHniruddha, kSaNa ke vyavadhAna ke binA For Private and Personal Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra anantaradhAna hI nirodha ko prApta anantarapaccayoti anantaraniruddhA cittacetasikA dhammA, abhi. ava 175; paccaya pu.. [ anantarapratyaya ] atyAsanna kAraNa, caubIsa pratyayoM meM se eka anantarapaccayoti anantaraniruddhA cittacetasikA dhammA, abhi. ava. 175; paccayakathA strI0, [anantarapratyayakathA] kathA ke caudahaveM varga kI tIsarI kathA kA eka zIrSaka kathA. 399-402: paTivissakaghara napuM. [ anantaraprativezikagRha], bilkula bagala vAle par3osI kA ghara, nikaTatama prativezIgRha gharA nikkhamitvA anantaraM paTivissakaghara ganyA jA. aDa. 3.444 pAThA. anantaraM paTivissakadhara peyyAla pu0, napuM0 [bau0 saM0 anantarapariyAya] kisI sthala- vizeSa kI punarAvRtti, kisI anuccheda yA pariccheda kI punarAvRtti anantarapepyAlaM nidvit pari. 205 pAThA, antarapeyyAla nihitaM pari. 205 - maNDaka napuM mahAbAlukagaGgA ke eka ghATa kA nAmarakkhaNatthaM Thito titthe nAme nantarabhaNDake, cU. vaM. 72.16; vatthu napuM. [ anantaravastu] ThIka pahale AyI kathA sesa anantaravatthusadisameda pe va aTTha. 81 vimokkha tri.. [ anantaravimokSa] sadyaH prApta hone vAlI vimukti, sadayaHprApya vimokSa advapi vimokkhA anantaravimokkhA nAma na honti, therIgA. a. 110 sAmanta pu.. [anantarasAmanta ]. par3osa kA rAjA, prativezI rAjA tuccha kira rajjanti anantarasAmantakosalarAjA mahatiyA senAya AgantvA nagaraM parivAresi, jA. aTTha. 2.17 - sutta napuM0 [ anantarasUtra ], pUrvavartI sUtra anantarasutte vuttatthameva udA. aDa 352. anantaradhAna napuM, antaradhAna kA niSe, tatpu [ anantardhAna] adRzya na honA, antarhita na honA, vilupta na honA, alopa, sthiti, vidyamAnatA saddhammassa ThitiyA asammosAya anantaradhAnAya saMvattati, a. ni. 1 (1).23. anantarahita [anantarahita] atirohita, anAcchAdita, unmukta, khulA huA eso sudinno anantarahitAya bhUmiyA nipanno pArA 15: na ca anantarahitAya bhUmiyA patto nikkhipitabbo mahAva. 52. " - - - www.kobatirth.org - 194 anantarA nipA [ anantarA] 1. kri. vi. turanta bAda meM, Age khayarigaM paThamaM ANaM, tato aJJA anantarA, itivu. 39. a.ni. 1(1).263; anantarAti tato catutthamaggajANato anantarA aJJA uppajjati, a. ni. aTTha. 2.208 2. SaSThyanta tathA paJcamyanta ke sAtha upa ke rUpa meM prayukta; agalA, isake atirikta turanta bAda meM - sumukho Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anantare ajjupAvekkhi dhataradvassanantarA, jA. aDa. 5.373; kusalo khattadhammAnaM tato pucchi anantarA, tade, manodhAtusampaTicchana pana cakkhuvijJANAdInaM anantarA rUpAdivijAnana lakkhaNaM, abhi. ava. 11; - vimokkha tri. [ anantarAvimokSa ], agramArga ke turanta bAda meM utpanna vimokSa - anantarAvimokkhAsiM, anupAdAya nibbutA, therIgA. 105: anantarAvimokkhAsinti aggamaggassa anantarA uppannavimokkhA Asi therIgA. aDa. 110. anantarApayuktta tri, cAra prakAra ke gambhIra pApakarmoM (AnantarIya karmoM) ke liye uttaradAyI vyakti, cAra gaMbhIra pApakarma karane vAlA - anantarApayukto yuggalo abhabbo sammattaniyAmaM okkamitunti ? kathA. 386 kathA strI, kathA ke terahaveM varga kI tIsarI kathA kA zIrSaka kathA. 386-387. : anantarAya tri antarAya kA niSe. ba. sa. [ anantarAya]. antarAya-rahita, upasampadA kI arhatA ke bAdhaka lakSaNoM se rahita, bAdhArahita, nirvighna, nirbhaya, kAlavyavadhAna ke binA dasasu antarAyesu ekenapi antarAyena anantarAyA pAci a. 195; akkhatanti vA anAbAdhaM anuppILaM, anantarAyenAti attho, vi. va. a. 298 yika tri. [anantarAyika]. bAdhArahita, nirbAdha, nirvighna, upasampadA ke liye nirdiSTa dasa prakAra ke antarAyoM se mukta anantarAyikoti yassa dasasu antarAyesu ekopi natthi, cULava. aTTha. 20 anantarAyikA Apatti jAnitabbA pari. 236, pAThA. antarAyikA Ti. brahmacarya AvAsa kI paripUrNatA meM pAMca bAdhaka tattvoM ko antarAya kahate hai ye hai 1. kammantarAyika 2. kile sAntarAyika 3 vipAkAntarAyika 4. upavAdAntarAyika 5 ANAvitakkAntarAyika inase yukta bhikSu 146veM pAcittiya Apatti meM Apatita hotA hai tathA jo inase rahita hai vaha anantarAyika kahalAtA hai. isI prakAra upasampadA - prApti ke liye 13 anarhatAoM se mukta bhikSu ko bhI anantarAyika kahate haiM draSTa, mahAva. 97 - vikinI strI, antarAyoM athavA bhikSu-jIvana meM praveza ke liye ayogya banAne vAle tattvoM se rahita bhikSuNI vighna tathA bAdhAoM se sarvathA mukta bhikSuNI yA pana bhikkhunI bhikkhuniyA cIvara sA pacchA anantarAyikinI neva sibbepya pAci 383. anantare a, anantarA kA saptamyanta rUpa, samIpa meM, nikaTa meM, pAsa meM gaGgAya ceva ekassa va jAtassarassa anantare paNNasAlaM katvA, jA. aTTha. 5.388; pAThA. antare. For Private and Personal Use Only - Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anantavaNNa 195 anaparAdha 302. 1.98. anantavaNNa tri., ba. sa. [anantavarNa], ananta yaza vAlA, dRSTiyukta karanA, cakSukaraNa, jJAnakaraNa - anandhakaraNo aprameya yaza vAlA, aparisIma kIrti vAlA - anantavaNNo / cakkhukaraNo ANakaraNo, itivu. 60.. amitayaso, vicittasabbalakkhaNo, apa. 1.352.. ananvaya tri., anvaya kA niSe0, ba. sa. [ananvaya], artha ke anantavantu tri., [anantavat], ananta, asIma, nissIma, sAtha mela na rakhane vAlA, tAtparya-rahita, binA pariNAma kA, sImArahita - anantavA loko, idameva saccaM moghamaJAnti, prabhAvarahita - ananvayaM piyaM vAcaM, yo mittesu pakubbati, su. udA. 145; antavA loko ti vA, anantavA lokoti vA, dI. ni. 257; ananvayanti yaM atthaM dassAmi, karissAmIti ca ni. 1.167; anantavA attA ca loko cAti, paTi. ma. 150; bhAsati, tena ananugataM. su. ni. aTTha. 1.271. nevantavA nAnantavA lokoti, mi. pa. 146. anandAhataceta (sa) tri., ba. sa. [ananvAhatacetasa], vaha, anantavIriya tri., [anantavIrya]. asImazakti se sampanna, jisakA citta bhramagrasta nahIM hai, vaha, jisakA citta vibhrAnta nissIma vIrya vAlA - so bhagavA asamo asamasamo ... yA paryAkula nahIM hai, dveSa se apratihata cittavAlA - anantatejo anantavIriyo ... dhammanagaraM mApesi, mi. pa. anavassutacittassa, ananvAhatacetaso, dha. pa. 39; ananvAhatacetasoti ... dosena appaTihatacittassAti attho, anantasaJI tri., [anantasaMjJI], dharmo meM ananta kI saMjJA dha. pa. aTTha. 1.176. rakhane vAlA, dhamoM ko antahIna mAnane vAlA -.. yathAsamAhite anapagata tri., apagata kA niSe., tatpu [anapagata], dUra na gayA citte anantasaJjI lokasmi viharAmi, dI. ni. 1.20; ..... huA, dUra na le jAyA gayA, adUrIkRta, nahIM haTAyA gayA - loko ti gahetvA... anantasaJjI hoti .... dI. ni. aTTha. anapAyoti paTighavasena anapagato, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.61. anantAdInava tri., ba. sa. [anantAdInava]. anta na hone anapacca tri., apacca kA niSe., ba. sa. [anapatya], putrarahita, vAle dainyabhAvoM se yukta, ananta vipadAoM yA saMkaToM se pUrNa, santAnavihIna nissantAna - anapaccA adAyAdA, tAlAvatthU ananta anarthoM se paripUrNa - anantAdInavo kAyo, bhavanti te, sa. ni. 1(1).86%; anapaccAti bhavantarepi apaccaM visarukkhasamUpamo, apa. 2.115; anantAdInavA kAmA, bahudukkhA vA dAyAdaM vA na labhantIti attho, jA. aTTha. 5.266. mahAvisA, therIgA. 360. anapadAna tri., [anapadAna]. aparAdha-sambandhI viveka kI anantevAsika tri., antevAsika kA niSe., ba. sa. buddhi na rakhane vAlA, nirdhArita mArga kA Azraya na lene [anantevAsika], zA. a. antevAsiyoM arthAta ziSyoM se vAlA - anapadAno gihisaMsaTTho viharati ananulomikehi vihIna upAdhyAya, lA. a. Antarika apavitra manobhAvoM yA gihisaMsaggehi mahAva. 419; bAlo hoti abyatto Apattibahulo klezoM se vinirmukta - anantevAsikamidaM ... brahmacariyaM anapadAno, mahAva. 403. vussati anAcariyaka, sa. ni. 2(2).139; anantevAsikanti anapadesa tri., apadeza kA niSe., tatpu. [anapadeza], anto vasanakakilesavirahitaM. sa. ni. aTTha. 3.46. tarkarahita, nirarthaka, asaMgata, ayukta, gahare artha se rahita - anantogadha tri., ba. sa. [anantargata], vaha, jo kisI meM anidhAnavatiM vAcaM ... anapadesaM apariyantavati anatthasaMhitaM, antarbhUta nahIM hai, bahirbhUta - anantogadhasampadAnatthattA, sadda. ma. ni. 1.360; anapadesanti sattApadesavirahitaM, ma. ni. 1.294. aTTha. (mU.pa.) 1(2).227. anandI tri., nandI kA niSe. [anandina], Anandarahita, anapanata tri., apanata kA niSe., tatpa. [anapanata], vaha, jo modarahita - anandI anagho bhikkha evaM jAnAhi Avasoti, jhukA huA na ho, avinata, avinamra, uddaNDa - anapanataM sa. ni. 1(1).66. cittaM byApAde na iJjatIti Aneja, udA. aTTha. 150; anandha tri., andha kA niSe., tatpu. [anandha], vaha, jo pAThA. anupanata. andhA nahIM hai, dRSTiyukta, cakSuSmAna, AMkha vAlA - yathAhaM / anaparAdha tri., aparAdha kA niSe., ba. sa. [anaparAdha]. imamhA AsanA anandho vuTThaheyyanti, ma. ni. 2.189; kAmA nirdoSa, doSarahita, aparAdha-rahita, doSamukta - anaparAdhaM nAma anandhampi andhaM karonti, udA. aTTha. 297; anandhena eva vIthiyaM carantaM gahetvA ghAtayitanti, mi. pa. 180; asiyanti andhena viya bhavitabba, mi. pa. 333; - karaNa tri., [karaNa], anaparAdhaM, jA. aTTha. 5.213. For Private and Personal Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anapaviddha 196 anamita anapaviddha tri., apaviddha kA niSe., tatyu. [anapaviddha], etampi chetvAna paribbajanti, anapekkhino kAmasukhaM pahAya, aprakSipta, anavajJAta, nahIM chitarAyA huA, anupekSita, dha. pa. 346; jA. aTTha. 3.350. atiraskRta, satkRta - sakkaccanti sAdaraM, anapaviddhaM anapeta tri., apeta kA niSe., tatpu. sa. [anapeta], avirahita, anavajAtaM katvA, pe. va. aTTa. 118. aviyukta, saMyukta, vilaga nahIM ho cukA - gihidhammA anapeto. anapAya tri., apAya kA niSe., ba. sa. [anapAya]. durgatirahita, a. ni. 2(1).36, pAThA. anapagato. cAra prakAra kI apAyabhUmiyoM meM na pahuMcA huA, apAyarahita - anappa tri., appa kA niSe., tatpu. sa. [analpa]. pracura, so tesu dhammesu anupAyo anapAyo anissito .... ma. ni. 3.74. adhika - kusalaphalaM anappaM. dA. vaM. 4.36; - ka tri., niSe. anapAyI tri., apAyI kA niSe., tatpu. [anapAyin], kabhI tatpu. sa. [analpaka], pracura, adhika, prabhUta, paryApta - lAbhA vilaga na hone vAlA, apRthagbhUta, sadA sAtha rahane vAlA - vata no anappakA, ye mayaM bhagavantaM addasAma, su. ni. 31; tato naM sukhamanveti, chAyAva anapAyinI, dha. pa. 2; chAyAva tumhehi pujaMpasutaM anappaka pe. va. 25; pahUtabhogesu anappakesu. anapAyinIti ... sarIrappaTibaddhattA, dha. pa. aTTha. 1.25; sukhaM virAdhAya dukkhajja pattA 'ti, pe. va. 79; pahAyAnappake anuggatA sIlavatI, chAyAva anapAyinI, jA. aTTha.6.304; bhoge, theragA. 155; tasmiM mate dukkhamanappaka me, jA. aTTha. uttaro mANavo sattamAsAni bhagavantaM anubandhi chAyAva 3.259; - katara tri., tula. vi. [analpakatara], adhika anapAyinI, ma. ni. 2.343. pracura, adhika uttama, adhika bhavya - paNItatarAti anappakatarA, anapuMsaka tri., napuMsaka kA niSe., [anapuMsaka], napuM. se ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.155; pAThA. atappakatarA; - kaparivAra bhinna liGgavAlA - anapuMsakAni liGgAni, ka. vyA. 85. tri., ba. sa. [analpakaparivAra], vizAla parivAra athavA anapekkha tri., apekkha kA niSe., ba. sa. [anapekSa]. samUha vAlA - amitayasAti na mitayasA anappakaparivArA, icchArahita, niSkAma, taTastha nirapekSa - apaviddho susAnasmi vi. va. aTTha. 64; - rUpa tri., ba. sa. [analparUpa], vizAla anapekkhA honti Atayo, su. ni. 202; yena yeneva gacchati, rUpa vAlA, bhavya svarUpa vAlA - kiM bhojanaM bhuJjatha vo anapekkhova gacchati, theragA. 699; natthi cetasikaM dukkhaM anomA, balaJca vaNNo ca anapparUpAti, jA. aTTha. 3.459; anapekkhassa gAmaNi, theragA. 707; anapekkhAva gacchanti, madhanaM lacchasinapparUpanti, jA. aTTa, 4.299; - sokAtura tena me samaNA piyA, therIgA. 282; yena yeneva gacchati, tri, niSe., tatpu. [analpazokAtura], atyadhika zoka se anapekkhova gacchati, a. ni. 2(2).61; - pada napuM., karma. pIr3ita - niraye pana nerayikA sattA dukkhA tibbA ... sa., aise svatantra pada, jinameM buddha kA varNana vizeSaNoM ke anappasokAturA ..., mi. pa. 149. binA huA hai - anapekkhapadAnIti padAni duvidhA siyu, anappameyya tri., appameyya kA niSe0, tatpu. [anaprameya], sadda. 1.74; - cittatA strI., [anapekSacittatA]. citta kI aparimeya, aprameya, vaha, jisako mApA na jA sake, anavagAya, apekSArahita sthiti, nirapekSacittatA, upekSA kI avasthA - vaha, jisakI thAha na lI jA sake - gotamo anappameyyo, anapekkhacittatAya cittena na uggahitanti anuggahItaM, a. muLAlapuppha vimalava, theragA. 1092; pamANakarakilesAbhAvato ni. aTTha. 3.23; - tA strI. bhAva. - kAye ca jIvite ca aparimANaguNatAya ca anappameyyo, theragA. aTTha. 2.387. anapekkhatAya pesitatto..., udA. aTTha. 140; - vA tri. anabmakkhAtukAma tri., ba. sa., kisI ke viruddha mithyA apekkhavA kA niSe., tatpu. [anapekSAvata], upekSA karane / abhiyoga lagAne kI kAmanA na karane vAlA - vAlA, apekSA se rahita, tRSNArahita, vItatRSNa - anapekkhavAti / anabbhakkhAtukAmA hi mayaM bhavantaM gotamAnti, dI. ni. vatthu kAmakilesakAmesu apekkhArahito vigatacchandarAgo 1.146; anabbhakkhAtukAmAti na abhUtena vattukAmA, dI. ni. nittaNho, jA. aTTa, 1.146; ye te, bhante, puggalA assaddhA aTTha. 1.259. ... sAmaJja anapekkhavanto ..., a. ni. 2(1).184. anabmAhatatta napuM., bhAva. [anabhyAhatatva], anutpIr3ita hone anapekkhI tri., apekkhI kA niSe., tatpu. [anapekSina]. kI avasthA, apIr3ita honA, bAdhA-rahita honA - uppAdajarAhi apekSArahita, anAsakta, nispRha, atRSNAlu - sIhavekacaraM anabmAhatattA ajajjaraM netti. aTTa, 245. nAgaM, kAmesu anapekkhinaM, su. ni. 168; sa. ni. 1(1).19; anamita tri., abhita kA niSe0, 1. anAhUta, anAmantrita, taM brUmi upasantoti, kAmesu anapekkhinaM, su. ni. 863; nahIM bulAyA gayA - anamito tato AgA, nAnujAto ito For Private and Personal Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anabhAva 197 anabhinandita gato, pe. va. 87; anabhitoti anavhAto, ehi mahaM pattabhAvaM upagacchAti evaM apakkosito, pe. va. aTTha. 54; anavhito / ayAcito, jA. aTTha, 3.142, pAThA. anavhito; 2. vinaya ke vizeSa sandarbha meM, saGgha meM punaH praviSTa na hone yogya, AhvAna (abbhAna) ke ayogya - so ca bhikkha anabhito, pArA. 2903; anabhitoti na abhito, asampaTicchito akatabbhAnakammoti vRttaM hoti, pArA. aTTha. 2.193; - Ti. vinaya-Apatti meM Apanna bhikSu mAnatta athavA parivAsa kA pAlana kara lene ke bAda saGgha meM punaH praveza dene ke yogya bana jAtA hai, tathA aisA bhikkhu 'asmAnAraha' bhikkhu kahalAtA hai, kintu jaba taka saGgha use punaH praveza yogya nahIM mAnatA, taba taka vaha 'anabhita' sthiti meM rahatA hai. anabhAva pu.. [anvabhAva]. pIche hone vAlA abhAva yA anastitva, uccheda, nirodha, avidyamAnatA, anupasthiti - bhikkhu uppannaM kAmavitakka ... byantiM karoti anabhAvaM gameti, dI. ni. 3.180; ma. ni. 1.15; anabhAvaM gametIti anu anu abhAvaM gameti, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(1).88; ma. ni. 1.285; a. ni. 1(2).16; na anabhAvaM gametIti na anuabhAvaM avaDDi vinAsaM gameti, a. ni. aTTha. 2.250; mahAni. 77; - kata tri., [anvabhAvakRta], Age calakara niruddha yA vinaSTa, bAda meM samucchinna - ye te, brAhmaNa, rUpabhogA ... te tathAgatassa pahInA ... anabhAvaMkatA AyatiM anuppAdadhammA, pArA. 2; yathA nesaM pacchAbhAvo na hoti, tathA katA honti, tasmA Aha- anabhAvaMkatAti, ayajhettha padacchedo - anuabhAvaM katA anabhAvaMkatAti. anabhAvaM gatA tipi pATho, tassa anuabhAvaM gatAti attho, tattha padacchedo anuabhAvaM gatA anabhAvaM gatAti yathA anuacchariyA anacchariyAti, pArA. aTTha. 1.97, apa. anabhAvakata. anabhijjhA strI., abhijjhA kA niSe., tatpu. [anabhidhyA]. alobha, anAsakti, tIna kuzalamUloM meM se eka, virAga, tRSNA kA abhAva - cattAri dhammapadAni- anabhijjhA dhammapadaM ... sammAsamAdhi dhammapadaM, dI. ni. 3.183; anabhijjhA dhammapadaM nAma alobho vA alobhasIsena adhigatajjhAnavipassanAmaggaphalanibbAnAni vA, dI. ni. aTTa. 3.186; ahametaM anabhijjhaM dhammapadaM paccakkhAya, a. ni. 1(2).35; anabhijjhAtiAdIsu abhijjhApaTikkhepena anabhijjhA, a. ni. aTTha. 2.280; - lu tri., [anabhidhyAlu]. nispRha, nirAkAMkSa, tRSNAvinirmukta, alobhI, lobharahita - anabhijjhAlUti nittaNho hutvA, a. ni. aTTha. 2.2803; abhijjhAlanopi anabhijjhAlunopi, dI. ni. 1.123; mayamettha anabhijjhAlU bhavissAmA ti sallekho karaNIyo. ma. ni. 1.53; anabhijjhAlussa abhijjhA pahInA hoti, netti. 43; - sahagata tri. [anabhidhyAsahagata], lobharahita, tRSNAvinirmukta, anAsakta - anabhijjhAsahagatena cetasA viharati, ma. ni. 3.98. anabhijjhita tri., niSe. tatpu. [anabhidhyita], abhidhyA, Asakti tathA lobhAdi se rahita, tRSNA kA anAlambana yA aviSaya - anabhijjhitaM seritaM pekkhamAno, eko care khaggavisANakappo, su. ni. 40; evaM santapi lobhAbhibhUtehi sabbakApurisehi anabhijjhitA anabhipatthitA pabbajjA taM anabhijjhitaM paresaM avasavattanena dhammapuggalavasena ca seritaM pekkhamAno, su. ni. aTTha. 1.67. anabhijjhitu pu., ka. nA. kA niSe0, abhidhyA, se rahita, Asakti-virahita, lobhAdi se mukta - yaM taM parassa paravittupakaraNaM taM anabhijjhAtA hoti, a. ni. 3(2).254. anabhijJAta tri., abhijJAta kA niSe. [anabhijJAta], vaha, jo acchI taraha se jJAta na ho athavA jo abhijJA nAmaka arhat ke jJAna kA viSaya na ho - amataM tesaM bhikkhave, anabhijJAtaM yesaM kAyagatAsati anabhijJAtA, a. ni. 1(1).62; tattha aJataroti nAmagottavasena anabhijJAto apAkaTo eko, udA. aTTha. 43. anabhijJAya abhi + VJA ke pU. kA. kR. kA niSe. [anabhijJAya], ThIka se na jAnakara, abhijJA jJAna dvArA grahaNa na kara - etete ubho ante anabhijJaAya olIyanti eke, udA. 154; ubho ante anabhiAyAti te ete yathAvutte ubhopi ante ajAnitvA, udA. aTTha. 287. anabhinata abhi + /nama ke bhU, ka. kR. kA niSe. [anabhinata], rAga Adi klezoM ke prati asamarpita yA aviSayIbhUta, rAga Adi klezoM se mukta - satimato vipassissa anabhinatassa no apanatassa, ma. ni. 2.55; anabhinataM cittaM rAge na ijatIti Aneja, paTi. ma. 377. anabhinandana/anabhinandanA napuM./strI. [anabhinandana, anabhinandanA], aprasannatA, aprAsAdikatA, asumanaskatA - ... tesamayaM diTTi asArAgAya santike, ... anabhinandanAya santike anajjhosAnAya santike..... ma. ni. 2.81. anabhinandita tri., abhinandita kA niSe., tatpu. [anabhinandita], vaha, jisakA svAgata na kiyA gayA ho, avAJchita, vaha, jo abhISTa na ho, nahIM icchita - so sukhaJce vedanaM vedeti For Private and Personal Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra anabhinibbatta www.kobatirth.org aTTha. 2.46. anabhinanditAti pajAnAti ma. ni. 3.293 vijJANa anAhAraM anabhinanditaM appaTisandhikaM taM nirujjhati, netti. 16: anabhinanditanti abhinandanabhUtAya taNhAya pahInattA eva apatthita, netti, aDa. 202 tassa idheva bhikkhave, sabbavedayitAni anabhinanditAni sIti bhavissanti itidu 28. anaminibbatta tri abhinibbata kA niSe, tatpu, sa. [ anabhinirvRtta]. aprAdurbhUta, anutpanna, aprakaTa ye dhammA ajAtA abhUtA asaJJAtA anibbattA anabhinibbattA apAtubhUtA anuSyannA ... ime dhammA anuppannA, dha. sa. 1042. anabhininnati strI abhinibbatti kA niSe [ anabhinirvRtti], anutpatti, apunarbhava, apratisandhi anabhinibbattiyA sati idaM sukhaM pATikana. a. ni. 3(2).100 sAmaggI strI. [ anabhinirvRti-sAmagrI]. punarjanma kA na honA, aneka prakAra kI sAmagriyoM meM se eka bahu cepi bhikkhu parinibbAyanti na tesaM paJJAyati anabhinibbattisAmaggI, mahAni. 95. aya Pr anabhineyya abhi + nI ke saM. kR. kA niSe nahIM le jAne yA prApta karAne yogya sArambhe ce bhikkhu vatthurimaM anabhineyya vatthudezanAya, pArA. 229. anabhipatthita tri. abhipatthita kA niSe, tatpu. sa. [ anabhiprArthita ] nahIM icchita, vaha jisakI kAmanA nahIM kI gaI ho santepi lobhAbhibhUtehi sabbakApurisehi anabhijjhitA anabhipatthitA pabbajjA, su. ni. aTTha. 1.67. anabhipyeta tri.. abhippeta kA niSe tatpu. sa. [anabhipreta ]. vaha jo abhipreta na ho, jo abhISTa na ho, anicchita avAJchita - Asanne anabhippete ayaM pure - saddo, sArattha. TI. 1.41, pAThA. anAgate. anabhibhavanIya tri. abhibhavanIya kA niSe, tatpu, [anabhibhavanIya] parAbhUta na kiye jAne yogya, anAdRta yA tiraskRta na karane yogya tAniyeva assaddhiyAdIhi anabhibhavanIyato akampiyaTTena sampayukttadhammesu thirabhAvena balAnIti veditabbAni udA. aDa. 248 tA strI. bhAva. [ anabhibhavanIyatA ] anabhibhUta hone kI sthiti aparAjeyatA arAno kenaci anabhibhavanIyatameva tAva dassento, pe, va. a. 102 - tta napuM. bhAva. [anabhibhavanIyatva], uparivat taM pana ThAnaM sakalepi imasmi kappe agginA anabhibhavanIyattA kappaTThiyapATihAriyaM nAma jAtaM, jA. aTTha 1.212; ajeyyA vihiMsitumpianabhibhavanIyattA ajeyyA ca Ahesa su. ni. 198 anabhirati anamimUtatra abhibhU ke bhU. ka. kR. kA niSe, tatpu. sa. [ anabhibhUta] vaha, jo abhibhUta na ho, jo jItA na gayA ho, avijita aparAjita, aprabhAvita eso hi. bhikkhu brahmA mahAbrahmA abhibhU anabhibhUto ma. ni. 1.410; dI. ni. 1.16; anabhibhUtoti ahi anabhibhUto, ma. ni. aTTha. (nU.pa.) 1 (2). 299; taNhAbhibhUtassa hi dukkhA paTipadA hoti, anabhibhUtassa sukhA dha. sa. aDa. 228. anabhimata tri.. abhi + mana ke bhU. ka. kR. kA niSe, tatpu sa0 [ anabhibhata], anacAhA, anabhIpsita anabhimatAni rUpAni, sadda0 1.122. anamirata tri, abhi + rama ke bhU. ka. kR. kA niSe, tatpu sa. [ anabhista ] ( bhikSubhAva se) asantuSTa, aprasanna, anAsakta, gRhastha jIvana meM Ananda yA pramoda prApta na karatA huA - na kho ahaM, Avuso, anabhirato brahmacariyaM carAmi, pArA. 20; anabhiratoti ukkaNThito. gihibhAvaM patthayamAnoti atyo, pArA. aDa. 1.167; kacci no tvaM Anuso sepyasaka, anabhirato brahmacariyaM carasIti pArA 147 anabhiratoti vikkhittacitto kAmarAgapariLAhena pariDarahamAno na pana gihibhAvaM patthayamAno, pArA. aDa. 2.95; anabhiratA brahmacariya carantA jA. aha. 4.26 - saJJA strI. [sakSA] laukika sukhoM yA AnandoM meM zUnyatA kI saMjJA sabbalokaM anabhiratasaJJa a. ni. 2 (1), 74: anabhiratasaJjAti sabbasmiM tedhAtusannivese loke ukkaNThitassa upyajjanakasaJJA. a. ni. aDa. 3.30 - saJJAparicita tri.. laukika sukhoM meM anAsakti kI saMjJA se paricita - sabbaloke anabhiratasaJJAparicitena, a. ni. 2(2).198. anabhirati tri, abhirati kA niSe, tatpu, sa. [ anabhirati ]. 1. zA. a. asantuSTi, mana kA ucATa, mana meM Ananda yA pramoda kA abhAva yadA te anabhirati uppajjati rAgo cittaM anuddharoti... pArA 147, yadA te anabhirati uppajjatIti kAmarAgavasena ukkaNThitatA vividhattacittatA uppajjati pArA. aTTha. 2.95; sace upajjhAyassa anabhirati upannA hoti saddhivihArikena vUpakAsetabbo mahAva. 54 2. lA. a. ekAnta-jIvana sahana karane kI akSamatA, saMnyAsa meM bhaya yA udvega - tassa anabhirati paritassanA upapajjati, dI. ni. 1.15; anabhiratIti aparassApi sattassa AgamanapatthanA dI. ni. aDa. 1.95; jAtaka napuM., jA. saGkhyA 65 tathA 186 kA zIrSaka: pILita tri. [anabhiratipIr3ita ] asantuSTi athavA bhikSu jIvana ke prati anabhirati ke bhAva se pIr3ita, For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra anabhiraddha " asantoSa se vyathita idaM satthA kuNAladahe viharanto anabhiratipILite paJcarAte bhikkhu Arambha kadhesi jA. aDDa 5.408; rasa tri.ba. sa. anabhirati ke kRtya vAlA - tassA akkhamanalakkhaNA vA tattha anabhiratirasA, ma. ni. aTTha. ( mU0pa0) 1 ( 1 ).114; saJJI tri, laukika sukhoM meM anAsakti kI saMjJA rakhane vAlA sabbaloke anabhiratisaJJI a. ni. 1 ( 2 ).174; anabhiratisaJJIti sabbasmimpi tedhAtuke lokasannivAse anabhiratAya ukkaNThitasajJAya samannAgato, a. ni. aTTha. 2.341. " anabhiraddha tri, abhiraddha kA niSe tatpu. sa. aprasanna, aprasanna mana vAlA kupito anattamano anabhiraddho Ahatacitto khilajAto... pArA 255; anabhiraddhoti na sukhito na vA pasAditoti anabhiddho, pArA. aTTha. 2.154; anabhiraddhassa hi mano dukkhapadaTThAnattA attano mano nAma na hoti, dha. sa. aTTha. 188. - 200 - www.kobatirth.org anabhiraddhi tri. abhiraddhi kA niSe, tatpu, sa. asantuSTi, aprasannatA, kopa kodhAdhAtA koparosA vyApAdo anabhiraddhi ca. abhi. pa. 164 tatra tumhehi na aghAto na cetaso anabhiraddhi karaNIyA, dI. ni. 1.3; neva attano na paresaM hitaM abhirAdhayatIti anabhiraddhi, kopasseta adhivacanaM dI. ni. aTTha. 1.49; cetaso AghAto appaccayo anabhiraddhi ajjhataM avUpasantaM hoti, a. ni. 1 ( 1 ) .94; anabhiraddhIti kopoyeva, sohi anabhirAdhanavasena anabhiruddhIti vacyati a. ni. aDDa. 2.50. anabhiramanA strI. abhiramanA kA niSe, tatpu, sa. [ anabhiramaNA] asantuSTi, aprasannatA, mana kA ucaTa jAnA pantesu vA senAsanesu arati aratitA anabhirati anabhiramaNA ayaM vuccati arati, vibha. 403. anabhirAdha pu, abhirAdha kA niSe tatpu, sa. [anabhirAdhana]. aprasannatA, asaMtuSTi - anabhirAdhavasena anabhiraddhIti vuccati, a. ni. aDa. 2.50 iSTa. anabhiraddhi, anabhisaGkaroti abhi + saM + kara ke varta. pra. pu. e. va. kA niSe [anabhisaMskaroti], cetanA dvArA abhisaMskRta nahIM karatA hai saGghacca pU. kA. kR. tadappatiThitaM vijANaM avirULhaM anabhisaGghaccavimuttaM. sa. ni. 2 (1).49; anabhisaGghacca vimutanti paTisandhi anabhisaGgharitvA vimutaM sa. ni. a. 2241 bhU ka. kR. kA niSe [anabhisaMskRta], apariSkRta - tAbhidhAna napuM0, sAmAnya janoM kI vANI yA abhidhAna abhisaGgatAbhidhAnAni anabhisaGgatAbhidhAnAnIti dvedhA dissanto..... sadda. 1.75. - ... 199 anamisitta anabhisamaya pu. abhisamaya kA niSe [bau. saM. anabhisamaya ]. avidyA, ajJAna, adarzana rUpe, kho, vaccha, anabhisamayA rUpanirodhagAminiyA paTipadAya anabhisamayA.... sa. ni. 2 (1).258; yaM evarUpaM aJJANaM adassanaM anabhisamayo ananubodho ayaM mattatA, netti 63-64: abhisamayotipi paJJA, sA taM AkAraM abhisameti, avijjA pana uppajjitvA taM abhisametuM na detIti anabhisamayo netti, aDa. 256: abhimukho hutvA dhammena na sameti, na samAgacchatIti anabhisamayo, dha. sa. aTTha. 293; draSTa. abhisamaya ke anta.. anabhisameta abhi sai ke bhU. ka. kR. kA niSe. [ anabhisamita], prajJA dvArA agRhIta, asAkSAtkRta, aprApta, ajJAta, adRSTa - aJJAtaM adi appataM asacchikataM anabhisametaM, a. ni. 3 (1).199. anabhisametAvI tri, abhi + saMi ke bhU, ka. kR. (tAvI pratyaya) kA niSe, ajJAtA, adraSTA, sAkSAtkAra na karane vAlA AryasatyoM Adi kA jJAna darzana na karane vAlAanabhisametAvInaM te samudayasaccaM uppajjittha no ca tesaM maggasaccaM uppajjittha, yama. 1.317; anabhisametAvInanti caturAccapaTivedhasaGghAtaM abhisamayaM appattasattAnaM yama, aTTa, 311. anabhisambuddha tri. abhisambuddha kA niSe, tatpu0 sa. [ anabhisambuddha] 1. karma. vA. nahIM jJAta nahIM jAnA gayA, nahIM bUjhA gayA, ajJAta, adRSTa sammAsambuddhassa te paTijAnato ime dhammA anabhisambuddhAti ma. ni. 1.104; 2. kartR. vA. sambodhijJAna nahIM pAyA huA bodhisattva pubbeva sambodhA, anabhisambuddhassa bodhisattasseva sato. ma. ni. 1.127; a. ni. 1 (1).282. anabhisara/ anabhissara tri. ba. sa. [ anabhisara], atrANa, azaraNa, asahAya zaraNavirahita atANo loko anabhisaro, ma. ni. 2.265; anabhissaroti asaraNo abhisaritvA abhigantvA assArotuM samatthena virahito, ma. ni. aDDa. (ma.pa.) 2.216: anabhissaroti abhisAritvA abhigantvA vyAharaNena assAsetuM samatthena rahito asahAyoti vA attho, paTi. ma. aTTha. 2.13. anabhisaMbhavanIya tri. abhisaMbhavanIya kA niSe, aprAptavya, agamya, abodhya nahIM samajhane yogya brahmano pakatiyaNNo, anabhisambhavanIyo so devAnaM dI. ni. 2154; anabhisambhavanIyo ca so aJJehIti asAmantapaJJa, paTi ma. 367. anabhisitta tri, abhisitta kA niSe jisakA abhiSeka na kiyA gayA ho For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " - [ anabhiSikta ], vaha, raJo khattiyassa Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anamatagga 200 anaya muddhAvasittassa jeTTo putto hoti Abhiseko anabhisitto anamataggiya tri., napuM. meM prayoga meM prApta [anavarAgrIya]. acalappatto, a. ni. 1(1).131; anabhisittoti abhisekArahopi saMsAra kI anAditA evaM anantatA-viSayaka kathana yA vaktavya kANakuNiAdidosarahito sakiM abhisitto puna abhiseke - antalikkhe Thito tattha, desesi anamataggiyanti, pArA. AsaM na karoti, a. ni. aTTha. 2.79. aTTha. 1.48; thero ... nandanavane anamataggiyAni kathesi, anamatagga tri., ba. sa. [bau. saM. anavarAgra], avara-koTi, pArA. aTTha. 1.58; - sutta napuM.. [sUkta, sUtra?], uparivat agra-koTi se rahita aura agra-rahita, nicalI aura UparI -- anamatAggiyasuttaM ca cariyApiTakaM anuttaraM dI. vaM. sImAoM se rahita, prArambhikatama evaM antima koTi se 14.45, tula. ma. vaM. 15.186. vinirmukta, anAdi, ananta - anamataggoyaM, bhikkhave, saMsAro, anamassanabhAva pu., namassanabhAva kA niSe., tatpu. sa. sa. ni. 1(2).161; anamataggoti anu amataggo, vassasataM [anamanabhAva], uddaNDatA, azAlInatA, avinamratA, aziSTatA vassasahassaM jANena anugantvApi amataggo aviditaggo, - ... namassanabhAvaM vA anamassanabhAvaM vA tumheva jAnAtha,dha. nAssa sakkA itto vA eto vA aggaM jAnitu pa. aTTha. 2.369-370. aparicchinnapubbAparakoTikoti attho, sa. ni. aTTha. 2.139%; anambila tri., ambila kA niSe0, ba. sa. [anAmla]. 1. atha vA saMsAracakkanti anamataggaM saMsAravaTTa vuccati, visuddhi. khaTAI ke binA taiyAra kiyA huA - ambilAnambilamacchamasAnaM 1.190; tattha anamataggaM saMsAravaTTanti anu anu amataggaM dhUpanavAsaM ghAyitvA, jA. aTTha. 1.236; 2. niSe. tatpu. sa., aviAtakoTikaM saMsAramaNDalaM. visuddhi. TI. 1.2083; - amlarahita, khaTAIrahita- yathA anambilaM taka vA kajika Ti. isakA prayoga sAmAnyatayA saMsAra-sAgara ke saMketaka ke vA pariNAmavasena parivattitvA ambilaM hoti, jA. aTTha. 4.11. rUpa meM prApta, Adhunika vidvAnoM dvArA vyutpatti-paraka nirvacana anamhikAla pu., vyu. anizcita, amhikAla kA niSe., aneka rUpoM meM prApta, draSTa. pizela, prAkRta bhASAoM kA [asmayakAla, amAsmikAla?]. vipatti kA kAla, durgati vyAkaraNa (jarmana) pR. 251, pA. Ti. 1 tathA sadda. 2.396, pA. kA samaya, aprasannatA kA kAla, rodanakAla - anamhikAle Ti. 10; - kathA strI., [anavarAgrakathA], anAdi evaM sasoNi, kinna jagghasi sobhane jA. aTTha. 3.194; anamhikAleti ananta sAMsArika yAtrApatha se sambaddha kathA - anamataggakathaM rodanakAle, jA. aTTha. 3.195. kathesi, dha. pa. aTTha. 2.101; - tA strI., bhAva., saMsAracakra anaya' pu., naya kA niSe., tatpu. sa. [anaya], durAcAra, kI anAditA evaM anantatA - evaM vRttena vArena saMsArassa anIti, durnIti, kumArga, vipatti, vyasana - anayaM nayati anamataggatA sAdhitA hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).2343; dummedho, adhurAyaM niyuJjati, jA. aTTha. 4.216; anayaM nayatIti - tta napuM., bhAva., uparivat - saMsAraM anamataggato saMsArassa akAraNaM kAraNanti gaNhAti, jA. aTTha. 4.217; nayidaM anayena anu amataggattA ANena anugantvApi amataaggattA jIvitaM, nAhAro hadayassa santiko, theragA. 123; idaM mama aviditaggattA, therIgA. aTTha. 312; - dhammadesanA strI., jIvitaM anayena aJAyena veLudAnapupphadAnAdianesanAya na [anavarAgradharmadezanA], saMsAra kI anAditA evaM anantatA hoti jIvitakantiyA abhAvato, theragA. aTTha. 1.266... ke viSaya meM dharmopadeza- satthAraM upasaGkamitvA anamatagga- anaya pu., na ettha ayo ti anayo [anaya], ka. kumArga, dhammadesanaM sutvA .... dha. pa. aTTha. 1.268; - pariyAya pu., vipatti, anIti, durnIti, arthahAni, vyasana - anayo vyasane [anavarAgraparyAya], saMsAra kI anAditA evaM anantatA ke ceva sandissati vipattiyaM, abhi. pa. 979; ettha na ayoti viSaya meM dharmopadeza kA eka prakAra - evaM satthari anayo, avaDDiyA etaM nAma, dI. ni. aTTha. 2.95; anayamApannA anamataggapariyAyaM kathente .... dha. pa. aTTha. 1.393; - vyasanamApannA yathAkAmakaraNIyA pApimato. ma. ni. 1.233; pariyAyakathA strI., [anavarAgraparyAyakathA], uparivat - ayaM sakalassa yUthassa anayo avuddhi mahAvinAso katoti, rakkhitatthero pana ... anamataggapariyAyakathAya vanavAsike jA. aTTha. 3.315; kha. tri, mahAvinAzakArI, mahAvinAza pasAdesi, pArA. aTTha. 1.48; - bhAva pu., saMsAra kI anAditA karane vAlA - tasmA tesaM anayo mahAvinAsakArako hutvA, evaM anantatA - anamataggatoti saMsArassa anamataggabhAvato, jA. aTTha. 4.163; tula. agati; - vyasana napuM.. dva. sa. therIgA. aTTha. 313; - saMyutta napuM., sa. ni. ke eka saMyutta [anayavyasana], anaya aura vyasana, hAni aura durbhAgya - kA zIrSaka- saMyuttaM anamataggaM kathesi janamajjhago ma. vaM 12.31. anayabyasanaM ApAdessAmI ti, dI. ni. 2.56; hitaJca sukhaJca For Private and Personal Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 201 anala anayUparama viyassati vikkhipatIti byasanaM jAtipArijuAdInaM etaM nAma, dI. ni. aTTha. 2.95; - byasanApatti strI., [anayavyasanApatti], anartha yA vipattiyoM kA Akara giranA yA unameM phaMsa jAnA, vyasanApannatA - tAsaM itthInaM aggimhi / anayabyasanApattihetuM, udA. aTTha. 313. anayUparama pu., tatpu. sa. [anayoparama], vipatti kA upazamana, durbhAgya kA anta - vinaye anayUparame parame, sujanassa sukhAnayane nayane, paTu hoti padhAnarato na rato idha yo pana sAramate ramate, vina. vi. 37, utta. vi. 778. anaraha' tri, niSe0, tatpu. sa. [anaha], ayogya, apAtra, kupAtra, apratirUpa - yo ... puggalo pApiccho ... ayutto appatto ananucchaviko anaraho appatirUpo dhutajhaM samAdiyati, mi. pa. 322. anarahaH pu., niSe., tatpu. sa. [anarhat], vaha, jo arhat nahIM hai, zaikSya athavA pRthakjana, jisake Asrava kSINa nahIM hue haiM - yo ve anarahaM santo, arahaM paTijAnAti, su. ni. 135; anarahaM santoti akhINAsavo samAno, su. ni. aTTha, 1.145. anariya/anAriya tri., pu., ariya kA niSe., tatpu. sa. [anArya], 1. nIcajana, pRthakajana, ajJAnIjana, grAmyajana, asaMskRta, apavitra, nirlajja - anariyo tu puthujjano, abhi... pa. 435; anariyAti nillajjA, jA. aTTha. 5.443; anariyoti hirottappavajjito asappuriso, jA. aTTha. 2.187; 2. hIna, anarthasaMhita, praduSTa, grAmya, pApakara, anarthakara - micchA ca paTipajjati, etaM tasmiM anAriyaM su. ni. 821; na ca attakilamathAnuyogamanuyutto dukkhaM anariyaM anatthasaMhitaM, dI. ni. 3.84; anariyanti na nihosa, na vA ariyehi sevitabba, dI. ni. aTTha. 3.72; anariyoti na ariyo na visuddho na uttamo na vA ariyAnaM santako, sa. ni. aTTha. 3.327; - kathA strI., karma. sa. [anAryakathA], ahitakara kathana, anarthapUrNa kathana - guNaM ghaTTetvA kathA hi anariyakathA nAma, na ariyakathA, a. ni. aTTha. 2.182; - kamma napuM.. karma sa. [anAryakarman], avizuddha karma, anArya karma, pApamaya karma, duSTajanoM ke bure karma - anariyAnaM dussIlAnaM kamma, jA. aTTha. 4.52; - guNa pu., karma. sa. [anAryaguNa], doSa, pApa, aparAdha, duSTajanoM kA guNa - anariyaguNamAsajja, aJoJavivaresino, a. ni. 1(1).228; - carita napuM.. karma. sa. [anAryacarita], burA AcaraNa, durAcAra, duSTajanoM kA AcAra - yo anariyacaritAni mAcari jA. aTTha. 5.451; -dhamma pu., karma. sa. [anAryadharma]. tucchatA, kSudratA bAla- dharma, ajJAnI logoM kA svabhAva - yo cAriyarudaM bhAse, anariyadhammavassito, jA. aTTha. 5.371; anariyadhammoti anariyasabhAvo, mahAni. aTTha. 214; - pariyesanA strI., Sa. tatpu. [anAryaparyeSaNA], tuccha evaM kSudradharmoM kI cAra prakAra kI mAnasika anarthakArI kAmanAeM - catasso imA, bhikkhave, anariyapariyesanA, a. ni. 1(2).283; anariyapariyesanAti anariyAnaM esanA gavesanA, a. ni. aTTha.2.394; - bhAva pu., karma. sa. [anAryabhAva]. duSTatA, anAryatA, anAryamayI prakRti, pRthagjanatva - anariyasaMyutte ti mittadumIhi ahirikehi kattabbatAya anariyabhAvena saMyutte, jA. aTTha. 5.355; - bhUmi strI., tatpu. sa. [anAryabhUmi], pRthakjanoM kI cittabhUmi, avidyAgrasta cittabhUmi, kAmAvacara citta kI bhUmi - imasmi loke sabbattha ca anariyabhUmiyaM upapattipaccayabhUtA avijjA yathAkkama dutiyatatiyamaggehi pahIyati, udA. aTTha. 39; - magga pu., karma. sa. [anAryamArga]. pRthakjanoM dvArA gRhIta mArga, bhogavAda evaM tapavAda ke mArga- akattabbanti baddhAdayo ariyA vadanti, tvaM pana maM anariyaM maggaM ArocesIti adhippAyo, jA. aTTha. 3.111; - rUpa tri., ba. sa. [anAryarUpa], tuccha, nirlajja, duSTa prakRti vAlA, anArya svabhAva vAlA - opAtamAgacchi anariyarUpo, jA. aTTha. 5.42; ahirikabhAvena anariyarUpo tAya cittavasAnugAya payojito, jA. aTTha. 5.42; anariyarUpoti ... asapparisajAtiko nillajjapuriso, jA. aTTha. 6.265; - vohAra pu., karma. sa. [anAryavyavahAra], anucita vaktavya yA kathana, anupayukta vAgvyavahAra, cAra prakAra ke vAcika duzcarita - anariyavohArAti anariyAnaM bAlaputhujjanAnaM vohArA, pAci. aTTha. 2; cattAro anariyavohArAmusAvAdo pisuNAvAcA, pharusAvAcA, samphappalApo, dI. ni. 3.185; anariyavohArAti anariyAnaM lAmakAnaM vohArA, dI. ni. aTTha. 3.189; - saMyutta tri., tatpu. sa. [anAryasaMyukta], anArya-dharma se sambaddha, anAryabhAva se saMyukta - anariyasaMyutteti mittadubhIhi ahirikehi kattabbatAya anariyabhAvena saMyutte, jA. aTTha. 5.355; na meM anariyasaMyutte kamme yojetumarahasi, tade; - sukha napuM. karma. sa., kAmasukha, sAmAnya janoM dvArA sevita viSayabhogoM kA sukha - idaM vuccati kAmasukhaM miLahasukhaM puthujjanasukhaM anariyasukhaM na sevitabbaM na bhAvetabba, ma. ni. 2.1263B anariyasukhanti anariyahi sevitasakhaM, ma. ni. 2.121. anala' pu. [anala], agni, Aga, pAvaka - jAtavedo sikhI joti pAvako dahanonalo, abhi. pa. 33; sadda. 334; analo For Private and Personal Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anala 202 anavajja kaNhavattanI ghatAsano dhUmaketu uttamAhevanandaho, jA. aTTha. anallInatta napuM., bhAva. [anAlInatva], pUrI taraha lagAva5.57. rahita rahanA, anAsaktatA - so cittena anallInattA pAraM anala tri., niSe., ba. sa., asantuSTa, atRpta - analA samudassa vasantopi antoyeva hoti, jA. aTTha. 4.194. mudusambhAsA, duppUrA tA nadIsamA, jA. aTTha. 2.270; jA. aTTha anallIyana tri., [anAlIyana], anAsakta, vaha, jo Asakta 5.448; tattha analA mudusambhAsAti muduvacanenapi asakkuNeyyA, ___ na ho athavA jo kAma bhogoM meM cipakA huA na ho - neva sakkA sahavAcAya saGgahinti attho, purisehi vA samukkheTitoti idaM suTTa uttAsetvA aNusahagatassApi puna etAsaM na alanti analA, madasambhAsAti hadaye thaddhapi anallIyanabhAvadassanavasena vRttanti, pArA. aTTha. 2.82. sambhAsAva mudu etAsanti mudusambhAsA, jA. aTTha. 2.270%; anavakAra tri., avakAra kA niSe., malarahita, anutpAdita, analAti tIhi dhammehi alanti vacanavirahitA, jA. aTTha. aniruddha, avilopita - avakArIkaritvA avakAra + 5.449; analoti atitto, jA. aTTha. 5.50. Vkara kA pU. kA. kR., vilupta na karake - paJcasu khandhesu analaM nipA., ka. aparyApta, atyanta svalpa, kama - idaM kho kaJci dhamma anavakArIkaritvA asmIti, ma. ni. aTTha. ahaM, udAyi, anala nti vadAmi. ma. ni. 2.127; analaJca (mU.pa.) 1(1).214. me antarAyAyAti, ma. ni. 3.42; kha. tri., nahIM banAne yogya anavakAsa/anokAsa tri, niSe. ba. sa. [anavakAza ghara vAlA - analanti vadAmIti akattabbaAlayanti vadAmi, tri.], atArkika, anupayukta, nirAdhAra - aTThAnametaM, bhikkhave, taNhAlayo ettha na uppAdetabboti dasseti, athavA analaM anavakAso yaM diTThisampanno puggalo kaJci saGghAra niccato apariyattaM. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.122. upagaccheyya, a. ni. 1(1).38; anavakAsoti paccayapaTikkhepo, analaMkata tri., alaMkata kA niSe. [analata]. vaha, jo a. ni. aTTha. 1.338; - kArI tri., avasara pradAna na alaMkRta na ho, asantuSTa, avibhUSita - aamaJaAbhigijjhanti karanevAlA, maukA na dene vAlA - anadhikaraNena bhavitabba kAmesu analaGkatA, sa. ni. 1(1).18; analaGkatAti atittA anavakAsakArinA, mi. pa. 351, pAThA. anavasesakArinA. apariyattajAtA, sa. ni. aTTha. 1.49. anavakkanta tri., avakkanta kA niSe., tatpu. sa. [anavakrAnta], analasa tri., alasa kA niSe0, tatpu. [analasa], sakriya, anabhibhUta, aparAjita, vaza meM na kiyA huA - ime kho te. udyogI, parizramI, sAhasI, parAkramI -- uTThAyikaM analasaM. Ananda, dhammA ... ariyA lokuttarA anavakkantA pApimatA, sIlavatiM dussate bhattA, uTThAyikA analasA, ki tumha na ma. ni. 3.157; anavakkantA pApimatAti pApimantena mArena rocate putta, therIgA. 415-417; tattha na dakkho hoti, na anokkantA, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.120; pathavIdhAtu ce analaso, mahAva. 89; na analasoti uTThAnavIriyasampanno na hida, bhikkhave, ekantadukkhA abhavissa ... anavakkantA hoti, mahAva. aTTha. 261; - tA strI., bhAva. [analasatA], sukhena, sa. ni. 1(2).157. udyogaparAyaNatA, vIryavattA, anAlasya, sakriyatA - so anavagama pu., niSe., tatpu. sa. [anavagama], ajJAna, abodha, ... medhAvitAya analasatAya ca ... brAhmaNasippe niSphattiM mo. vyA. 430, 441. patto, vi. va. aTTha. 193; ... sabbakiccakaraNIyesu khippaM anavajja tri., avajja kA niSe., tatpu. sa. [anavadya], vaha, paTijAnanatA ... analasatA ... khu. pA. aTTha. 24. jisameM kucha bhI garhaNIya yA nindanIya na ho, nirdoSa, analla tri., alla kA niSe., tatpu. sa. [anArdra], sUkhA doSarahita - katamaM anavajjabalaM ? ... natthi kiJci huA, vaha, jo gIlA na ho, jo Ardra na ho - kesa tri. vajjanti anavajjabalaM, paTi. ma. 345; catUhi, bhikkhave, [anArdrakeza]. sUkhe hue bAloM vAlA/vAlI - api na tvaM aGgehi samannAgatA vAcA subhAsitA hoti, na dubhAsitA, kadAci karahaci anallavatthA vA bhaveyyAsi, anallakesA vA anavajjA ca ananuvajjA ca vijhUna, su. ni. pR. 148; ti? udA. 176; - gatta tri., ba. sa. [anAgAtra], sUkhe anavajjAni kammAni, etaM maGgalamuttamaM su. ni. 266; - ka hue zarIra vAlA yA aMgoM vAlA - anallagattAva taranti pAraM tri., [anavadyaka], uparivat - cheke kusalasaddoya, Arogye sa. ni. 1(1).197; - vattha tri.. ba. sa. [anArdravastra], sUkhe anavajjake, abhi. ava. 3; - kamma napuM.. karma. sa., nirduSTa vastroM vAlA - kadAci karahaci anallavatthA vA bhaveyyAsi karma, vizuddha karma, kuzala karma - anavajjakamma vuccati sukka .... udA. 176. sukkavipAka, mahAni. 230; - tA strI., bhAva. [anavadyatA]. For Private and Personal Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra anavajja zuddhatA, pavitratA, nirduSTatA - AtisaGgahena sakajanahitaM anavajjakammantatAya parajanahitaJca karontA khu. pA. aDa. 126 guNa pu. karma. sa. [ anavadyaguNa ], doSarahitatA, nirduSTatA anavajjaguNabahulatAyapi tathAgatA paTisallAnaM sevanti, mi. pa. 142; tyapucchA strI. tatpu. sa. [ anavadyArthapRcchA]. uttama arthaviSayaka prazna kuzala dharmoM ke viSaya meM prazna - aparApi tisso pucchA anavajjatthapucchA, nikkilesatthapucchA, vodAnatthapucchA, mahAni. 251; dhamma tri.. va. sa. doSa rahita prakRti vAlA, zuddha svabhAva vAlAevamAdike aneke attano kusale anavajjadhamme buddhi gate, udA. aDDa. 273 pada napuM, karma, sa. dharma se paripUrNa vacana, arthAt saiMtIsa bodhipakSIya dharma anavajjapadAni sevamAno tatiyaM bhikkhunamAhu maggajIviM, su. ni. 88 aNumattassApi vajjassa abhAvato anavajjatA, kodvAsabhAvena ca padattA sattatiMsaMbodhipakkhiyadhammasaGghAtAni anavajjapadAni, su. ni. a. 1.130 piNDa pu. karma, sa0 anumodita bhojana, niyamasammata bhojana anavajjapiNDo bhottabbo na ca kocUparodhati, jA. aDa. 5.241; anesanaM pana pahAya micchAjIvaM vajjetvA dhammena samena uppAditA paribhuttA anavajjapiNDo nAma, jA. aDa. 5.242 - bala napuM. karma. sa. vizuddhi kI zakti, prajJAbala, vizuddhibalacattArimAni,... balAni,... paJJAbalaM, vIriyabalaM, anavajjabalaM, saGgrahabala, a. ni. 1(2).163; anavajjabalanti niddosabala a. ni. aDDa. 2.337 bhogI tra anumodita vastuoM kA prayoga karane vAlA yA zuddha jIvikA kamAne vAlA - anavajjabhogI, gativigutto... imehi tisaguNavarehi samupeto hoti, mi. pa. 326; - bhojI tri, uparivat ete aladdhA anavajjabhojI su. ni. 47... dhammena samena uppannaM bhojanaM muJjanto tattha va parighAnunayaM anuSpAdento anavajjabhojI hutvA ... su. ni. aDa. 1.75: bhojigAthA strI. su. - ni. kI gAthA saGkhyA 47 kA zIrSaka, su. ni. aTTha. 1.75: rasa tri. va. sa. vizuddhibhAva yA pavitrabhAva vAlA idaM sIlaM sampattiatthena rasena anavajjarasanti veditabba visuddhi. 1.9; - saGghAtatri, karma. sa. anavadya nAma vAlA dharma, kuzala dharma ye dhammA kusalA kusalasaGgAtA dhammA anavajjA anavajjasaGghAtA tyAssa dhammA paJJAya vodiDA honti, a. ni. 3 (1). 181 - sajJI tri. ba. sa.. kisI dharmavizeSa ko vizuddha mAnane vAlA taM apassanto anavajjasajJI hutvA, pArA. aDa. 1.164 - nAma ye sukha napuM. - - - www.kobatirth.org - 203 anavadvAna karma. sa. sarvottama AdhyAtmika sukha, dhyAnasukha, nirvANAdhigama sukha so iminA ariyena sIlakkhandhena samannAgato acchAtaM anavajjasukhaM paTisaMvedeti dI. ni. 1.62; anavajjasukhanti anavajjaM aninditaM kusalaM avippaTisArapAmo jjapItipassaddhidhammehi pariggahitaM kAyikacetasikasukhaM, dI. ni. aDa. 1.150; tesu pana anavajjasukhavipAkalakkhaNA kusalA. gha. sa. aDDa. 87. anavajJatti strI. avaJJatti kA niSe, tatpu [ anavajJapti ]. apamAna se vimukti, avahelanA kA abhAva, aparibhava, aparAbhava anavaJJattipaTisaMyuttoti ettha anavaJJattIti anavaJJA parehi attano ahIjitatA aparibhUtatA tAya anavaJJattiyA paTisaMyutta saMsaTTo, itivu0 aTTha 219 - kAma tri0, ba0 sa0, tiraskAra kI kAmanA na rakhanevAlA, satkArakAmI. svAgatAbhilASI puna caparaM Ananda, pApabhikkhu lAbhakAmo hoti sakkArakAmo anavaJJattikAmo, a0 ni0 1 ( 2 ) . 276; paTisaMyukta tatpu. sa. anavajJAbhAva se jur3A huA, lAbha, satkAra tathA yaza pAne kI icchA se yukta anavaJJattipaTisaMyutta vitako itivu, 53; yo tattha gehasito takko vitakko micchAsaGkappo ayaM dudhyati anavaJJattipaTisaMyutta vitako vima, 412: mada pu.. draSTa. Age anavaJJatamada ke anta.. anavaJJapaTilAbha pu., tatpu0 sa0 [anavajJApratilAbha ], sammAna kA lAbha, satkAra -prApti - so pApikaM icchaM paNidahati anavaJJappaTilAbhAya lAbhasakkArasilokappaTilAbhAya, a. ni. 1(2).165. anavaJJA strI0 [anavajJA], atiraskAra, sammAna, apamAna kA abhAva - anavaJJattIti anavaJJA... itivu, aTTha. 219, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir draSTa. Upara. anavajAta tra avajJAta kA niSe, tatpu. sa. [ anavajJAta], atiraskRta, vaha jisake prati asammAna kA bhAva vyakta nahIM kiyA gayA hai- akkhittoti jAtiM Arambha kiM soti kenaci anavaJJato, su. ni. aTTha. 2.166; anapaviddha anavajJAtaM katvA, pe. va. aDa. 118: mada pu. Sa. tatpu atiraskRta yA apamAnarahita rahane kA ghamaNDa ahaM pana anujJAto anavajJAtoti majjanavasena uppanno mAno anavaJJAtamado nAma, vibha. aTTha. 442. anavaTThAna napuM., avaTThAna kA niSe, tatpu0 sa0 [ anavasthAna ], asthAyitva, asthiratA, adRDhatA, TikAU na rahanA - anavadvAnena paribbhamanato visuddhi mahATI 1.37 evameva For Private and Personal Use Only - Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anavahita 204 anavasIdana ayamyi vAdo ekasmi sabhAve anavaTThAnato ito cito ca lokAyatamahApurisalakkhaNesu anavayo, avayo na hotIti sandhAvati, gAhaM na upagacchatIti, sArattha. TI. 1.130. vuttaM hoti, su. ni. aTTha. 2.153; ... ambaThTho nAma mANavo anavahita tri., ava + VThA ke bhU, ka. kR. kA niSe. ... lokAyatamahApurisalakkhaNesa anavayo.... dI. ni. 1.77; [anavasthita], asthira, anavasthita, vaha, jo TikAU na ho, anavayoti imesu lokAyatamahApurisalakkhaNesu anUno asthAyI, acirakAlika- mAyAmarIcisadisaM ittaraM anavadvitaM. paripUrakArI, avayo na hotIti .... dI. ni. aTTha. 1.201; ma. apa. 2.203; therIgA. aTTha. 164; bhogA nAmete na sassatA ni. 2.341; ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.259; mi. pa.9; ahaM kho anavadvitA tAvakAlikA mahAyagamanIyA, pe. va. aTTha. 76; - pana ... anavayo sake Acariyake kumbhakArakamme cArikA strI., karma. sa., asthira rUpa se kI gayI cArikA, pariyodAtasippo, pArA. 47; anavayoti anuavayo, kisI eka sthAna para adhika dera taka na rukakara kiyA gayA sandhivasena ukAralopo, anu anu avayo, yaM yaM kumbhakArehi bhikSATana - dIghacArika anavadvitacArika anuyutto ca hoti kattabbaM nAma atthi, sabbattha anUno..., pArA. aTTha. 1.230; rUpassa dassanAya, mahAni. 269; anavadvitacArikanti draSTa. avayo; - Ti. TraeNkanara ke anusAra yaha saMskRta ke asanniTThAnacaraNaM, mahAni. aTTha. 316; - citta tri., ba. sa., anavayava zabda se samAkSara-lopa kI pravRtti ke prabhAva ke asthira citta vAlA, caJcala citta vAlA, anavasthita citta kAraNa eka vakAra ke lopa kara dene se pAli meM prayukta hai, vAlA - anavahitacittassa, saddhamma avijAnato, dha, pa. 383; draSTa. TraeNkanara, prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pR. 65-66, pA. anavadvitacittassa lahucittassa dujhino, jA. aTTha. 3.63; - Ti.; dUsare mata meM yaha ana + vayas kA saMbhAvita pAlitA strI., bhAva., caJcalatA, asthiratA, asthAyitva - evaM pratirUpa hai, saMbhavataH yaha anuvayasa kA nairuktika cakkhusmi sArajjantassa cakkhuno asubhataM anavadvitatAya prakriyAdhArita pAli-pratirUpa bhI ho sakatA hai, draSTa. nirukta, aniccataJca vibhAvesi, therIgA. aTTa. 281-282. 6.11. anavaTTha/anavattha tri., ba. sa. [anavastha], asthira, asthAyI anavayava pu., avayava kA niSe., tatpu. sa. [anavayava]. vizeSa - paramuddissa yaM dAnaM aMnavatthAdi dIyate, saddhammo. 217; - rUpa se vyAkaraNoM meM prayukta pada, saMketaka varNa, akSara, kisI cArikA strI., karma. sa., asthAyI rUpa se kI gaI cArikA, vAstavika zabda ke aMga ke rUpa AyA huA varNa yA kisI eka sthAna para adhika dera taka na rukakara kiyA gayA anubandha - saGketo'navayavo nubandho, mo. vyA. 1.23. bhikSATana - dIghacArika anavatthacArikaM anuyutto viharati, anavarata tri., [anavarata], vyavadhAna-rahita, nirantara -- satataM a. ni. 2(1).161; anavatthacArikanti anavatthAnacArika, a... niccamaviratAnAratasantatamanavarataM ca dhuvaM, abhi. pa. 41. ni. aTTha. 3.53; na ca pAdaloloti ... anavasiJcanaka tri., avasiJcanaka kA niSe. [anavasecaka], dIghacArikaanavadvitacArikavirato vA, su. ni. aTTha. 1.92, Upara taka ur3elane vAlA, ur3ela kara na bahAne vAlA - draSTa. anavacarikA. anavasesakanti anavasiJcanakaM aparissAvanakaM katvA, jA. anavatthAya ava+VThA ke pU. kA. kR. kA niSe. [anavasthAya], aTTha. 1.382; anavasesanti anavasiJcanakaM aparisiJcanaka ucita vicAra na karake - anisamma kataM kamma, anavatthAya katvA, mahAni. aTTha. 362. cintitaM, jA. aTTha. 4.407; anavatthAya cintitanti anavasitta tri., avasitta kA niSe., tatpu. sa. [anavasikta]. anavatthapetvA atuletvA atIretvA cintitaM, jA. aTTha. 4.408. aprabhAvita, nahIM bhIgA huA, alipta, apayaza ke chIToM se anavamata tri., avamata kA niSe., tatpu. [anavamata], atiraskRta, rahita, bedAga - abyAsekasukhanti kilesehi anavasittasukhaM anapamAnita sammAnita, satkRta, saMpUjita - anavamatena ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).114. guNena yAti saggaM, dI. ni. 3.114; anavamatenAti anavAtena, anavasIdana napuM., avasIdana kA niSe0, tatpu. sa. dI. ni. aTTha. 3.100. [anavasIdana], 1.zA. a. nIce yA bahuta gaharAI taka anavaya tri., 1.zA. a. vaha, jisameM kucha bhI avayavoM arthAt jAkara nahIM DUbanA, 2.lA. a. avasAda yA khinnatA kA khaNDoM meM na ho, samagra; 2.lA. a. vaha, jo aparipakva vaya abhAva, zithilatA kA na honA, sakriyatA - akusItavuttIti vAlA na ho arthAt anubhava vAlA ho - etena ThAnaAsanacaGkamanAdIsu kAyassa anavasIdanaM su. ni. lokAyatamahApurisalakkhaNesu anavayo, su. ni. pR. 166; aTTha. 1.97; draSTa, osIdana. For Private and Personal Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anavaseka 205 anasuropa anavaseka tri., avaseka kA niSe0, tatpu. sa. [anavaseka], Ayati anavassavAya paTipajjeyyAtha, cULava. 196; dI. ni. Upara hokara na bahane vAlA, bAhara kI ora na chalaka rahA, 3.195; evametassa pApakassa vivAdamUlassa AyatiM anavassavo avasekarahita - samatittikaM anavasesakaM telapattaM yathA hoti, a. ni. 2(2).50. parihareyya, jA. aTTha. 1.382; jA. aTTha. 3.206, apa. anavasesa. anavassuta tri., avassuta kA niSe0, tatpu. [anavasruta], 1. anavasesa tri., avasesa kA niSe., ba. sa. [anavazeSa], zA. a. malina padArthoM ke risAva rahita, vaha, jisameM se samagra, sampUrNa, samUcA, vaha, jisameM kucha bhI zeSa athavA karane bAhara nikalakara koI bhI malina tattva na bahatA ho - yogya na baca rahA ho, vinaya meM prajJapta aneka ApattiyoM yA udakapavesanassAbhAvena anavassutA, jA. aTTha. 4.19; 2.lA. bhikSu ke aparAdhoM meM se eka - sAvasesaM ApattiM anavasesA a. rAga evaM klezoM se pUrI taraha mukta, vizuddha citta ApattIti dIpeti, mahAva. 476; a. ni. 1(1).27; ye keci - ... rakkhitakAyakammantassa ... .kAyakammampi anavassutaM pANabhUtatthi, tasA vA thAvarA vanavasesA, su. ni. 146; yakiJcIti hoti, a. ni. 1(1).295; anavassuto apariDarahamAno. su. aniyamitavasena anavasesaM pariyAdiyati ..., khu. pA. aTTha. ni. 63; ... tato eva tattha taNhAvassutAbhAvena anavassuto, 136; asesavirAganirodhAti ... aggamaggena anavasesaanuppA- theragA. aTTa. 1.298; - citta tri., ba. sa., klezoM se vinirmukta dappahAnAti attho, udA. aTTha. 40; - dohI tri., nicor3a citta vAlA, vizuddha citta - anavassutacittassa ananvAhatacetaso. kara duha lene vAlA, pUrI taraha se dUdha duhane vAlA - ... dha. pa. 39; - pariyAya pu., sa. ni. ke eka sutta kA zIrSaka: gopAlako ... na gocarakusalo hoti anavasesadohI ca hoti sa. ni. 2(2).184, pAThA. avassuta-sutta. ..., ma. ni. 1.284; - nirodha pu., karma sa., sampUrNa rUpa anavosita tri., vyu. saMdigdha, kevala sa. pa. ke pU. pa. ke se nirodha- ... ariyamaggena avijjAya anavasesanirodhA, rUpa meM hI prayukta, anirdhArita, apUrNIkRta, anizcita - tatta .... avijjAya accantasamugghATatoti attho, udA. aTTha. 38; tri., ba. sa. [anavyavasitAtma]. vaha, jisake mana meM dRr3ha - pariyAdAna napuM., karma. sa., sabhI kA grahaNa - yAti nizcaya nahIM hai, aDiga saMkalpa se rahita - hitvA gihitaM anavasesapariyAdAnaM ramanti etAya ajjhattaM uppannAya bahiddhA anavositatto, theragA. 101; anavositattoti anurUpa vA upakaraNabhUtAyAti rati, khu. pA. aTTha. 184; - pahAna avositatto ... anurUpapariJAdInaM atIritattA napuM., pUrNa rUpa se chuTakArA - yasmiM samaye lokuttaraM jhAnaM apariyositabhAvo akatakaraNIyoti, theragA. aTTha. 1.224; - bhAveti .... avijjAya anavasesappahAnAya ... dha. sa. 363, Ti. TraeNkanara ke mata meM vyava + /so ke bhU. ka. kR. kA niSe., 553; anavasesappahAnAyAti ... nissesapajahanatthAya dha. sa. jisameM niSe. upa. kA dvitva kara diyA gayA hai, saMbhavataH aTTha. 281; - pharaNa napuM., karma. sa., pUrNa rUpa se vyApta ho saMskRta ke anavasita tathA anosita ke paraspara-vyAmizraNa jAnA yA pUrI taraha se phaila jAnA - ... anukkamena se udbhUta athavA saM. samA. anavyavasita kA pAlirUpAntaraNa, upacArappanAbhedaM ... ekasatte vA anavasesapharaNena appamANaM anavhita tri., avhita kA niSe., tatpu. [anAhvAta], vaha, mettaM cittaM bhAvento, su. ni. aTTha. 2.129; - vacana napuM.. jisakA AhvAna nahIM kiyA gayA ho, jise pukArA na gayA karma. sa., apramANatA yA nisImatA ko saGketita karane vAlA ho, anAmantrita - ... anavhito tato AgA, jA. aTTha. vacana- tattha ye kecIti anavasesavacanaM, khu. pA. aTTha. 3.142; sadda. 456; anavhito ayAcito. jA. aTTha. 3.142; 198; - vyApaka tri., tatpu., sarvatra vyApta rahane vAlA, anavhitA tato Agu, apa. 1.365; anabhito tato AgA. pe. sarvavyApI - anavasesabyApako hi ayaM niddeso, pe. va. aTTa. va. aTTa. 54. 61; - sAdhigama pu., tatpu. sa., sabhI kucha kA jJAna, sampUrNa anasana napuM., asana kA niSe0, tatpu. [anazana], upavAsa, jJAna - ... vipulAdhigamo ca hoti, ... anavasesAdhigamo ca bhojana ko na lenA, bhUkha - tayo rogA pure AsuM. icchA hoti..., netti. 75; attanA kattabbassa kassaci anavasesato anasanaM jarA, su. ni. 313; manussesu tayo AbAdhA bhavissanti, anavasesAdhigamo, netti. aTTha. 278. icchA, anasanaM, jarA, dI. ni. 3.55. anavassava tri., ba. sa. [anavasrAva], vaha, jo bAhara hokara anasuropa pu., vyu., saMdigdha, saMbhavataH asuraropa meM samAkSarana baha rahA ho, vaha jisameM bahuta adhika na bhara diyA gayA lopa se vyu., asuropa kA niSe. athavA apraroSa (saM.) kA ho, anabhibhUta, adamita - tasseva pApakassa vivAdamUlassa varNa viparyayAdi se udbhUta asuropa se vyu; zAnti, sahanazIlatA, For Private and Personal Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anassa 206 anAgata vANI-prayoga meM ugratA yA karkazatA kA abhAva - anasuropoti asuropA vuccati na sammAropitattA duruttavacanaM tappaTipakkhato anasuropo suruttavAcAti..., dha. sa. aTTha. 417; yA khanti khamanatA adhivAsanatA acaNDikkaM anasuropo..... ayaM vuccati khanti , dha. sa. 1348. anassa tri., assa kA niSe0, ba. sa. [anazva], vaha, jisake pAsa ghor3A nahIM hai - na asso anasso, sadda. 3.774; ka. vyA. 336; - ka tri., ba. sa. [anazvaka], binA ghor3e vAlA - anassako asthako, dIghamaddhAnamAgato, jA. aTTha. 7.274. anassana-dhamma tri., ba. sa. [anazyanadharma], avinAzI prakRti vAlA, anazvara, svabhAva se hI vinaSTa na hone vAlA - kiJci saGghAragataM anassanadhamma nAma natthi, jA. aTTha. 4.150. anassaya tri., ba. sa. [anAzraya], Azraya-rahita, besahArA, azaraNa - anassayanti ca keci paThanti, sukhassa appativAnabhUtanti, vi. va. aTTha. 285, apa. anAyasa. anassava tri., assava kA niSe., tatpu. [anAzrava], AjJA na mAnane vAlA, uddaNDa, vacanoM ko na mAnane vAlA, avavAdazikSA ko na sunane vAlA - anassavA avacanakarA paTilomavRttino .... mahAni. 27; anassavAti ovAdaM asuNamAnA, mahAni. aTTha. 89; mahallakassa... hatthapAdApi anassavA honti, dha. pa. aTTa. 1.5; ... kassaci bahumpi dhanaM dentassa senA na suNAti, sA anassavA nAma hoti, a. ni. aTTha. 3.49. anassAvI tri., assAvI kA niSe., tatpu. sa. [anAzrAvI, anAsrAvI], ka. zA. a. na risane vAlA, risakara bAhara kI ora na baha rahA ghAva yA vraNa - mA tassa sappAyAni bhojanAni bhuJjato vaNo assAvI assa. ma. ni. 3.44; kha. lA. a. kAmabhogoM ke prati kAmanA se rahita - sAtiyesu anassAvI.... su. ni. 859; sAtiyesu anassAvIti sAtavatthUsu kAmaguNesu taNhAsanthavavirahito, su. ni. aTTha. 2.241. anassAsaka tri., assAsaka kA niSe0, tatpu. sa. [anAzvAsaka]. punaH zvAsa ko vApasa lAne meM akSama, mriyamANa vyakti, vaha, jisakI zvAsa phira vApasa na lauTa sake- so bhikkhu uttanto anassAsako kAlamakAsi, pArA. 103; anassAsakoti nirAsAso, pArA, aTTha. 2.63. anassAsika tri., assAsika kA niSe., tatpu. sa. [bau. saM. anAzvAsika], AzvAsana na dene vAlA, avizvasanIya, protsAhana na dene vAlA - evaM anassAsikA kho, Ananda, saGghArA, dI. ni. 2.146; anassAsikAti evaM supinake pItapAnIyaM viya anulittacandanaM viya ca assAsavirahitA, dI. ni. aTTha. 2.204; ... cattAri ca anassAsikAni brahmacariyAni akkhAtAni, ma. ni. 2.192. anahAta tri., nahAta kA niSe., tatpu. sa. [asnAta, na nahAyA huA - ... bhagavA anahAtova gancA .... ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(2).42. anAkappasampanna tri, tatpu. sa. [anAkalpasampanna]. vaha, jo ucita rUpa meM taiyAra nahIM hai, phUhar3a, asAmAjika rUpa meM vezabhUSA dhAraNa karane vAlA - tena kho pana ... dunnivatthA .... anAkappasampannA piNDAya caranti ..., mahAva. 50; anAkappasampannAti na Akappena sampannA, samaNasArUppAcAravirahitAti, mahAva. aTTha. 247. anAkara pu.. Akara kA niSe., tatpu. sa. [anAkara], asthAna, apAtra, anupayukta AdhAra - anAyatanaM vuccati lAbhayasasukhAnaM anAkaro dussIlyakamma .... jA. aTTha. 5.119... anAkiNNa tri., AkiNNa kA niSe., tatpu. sa. [anAkIrNa]. nahIM bharA huA, aparipUrNa, bhIr3abhAr3a se rahita, zAnta, khAlI - appasaddamanAkiNNaM, nAnAcaGkamabhUsitaM, apa. 2.216; anAkiNNA gahaDhahi, migasaGghanisevitA, theragA. 1072; anAkiNNAti asaMkiNNA asambAdhA, theragA. aTTha. 2.384, draSTa, AkiNNa. anAkula tri., Akula kA niSe0, tatpu. sa. [anAkula]. zA. a. nahIM bharA huA, bhIr3abhAr3a-rahita, bahulatA se rahita - samAdhismiM pume ekaggo nAkule, abhi. pa. 1035; anAkule tattha nage ramissaM, theragA. 1147; lA. a. avyAkula, citta kI vyagratA se rahita, citta kI ekAgratA vAlA - ... aloloti ... evaM rasavisesesu anAkulo, su. ni. aTTha. 1.93; - kammantatA strI., bhAva., sthira athavA anudavigna citta kI kriyAzIlatA, zAnta mana ke sAtha kAma karane kI dazA- ... anAkulakammantatAya dhanadhAdisamiddhi pApuNantA .... khu. pA. aTTha. 125. anAgata tri., Agata kA niSe., tatpu. sa. [anAgata]. 1. bhaviSyatkAla, kAryazIlatA ko aprApta - atItesu anAgatesu cApi .... su. ni. 375; anAgatesUti pavattiM appattesu paJcakkhandhesu eva, su. ni. aTTha. 2.88; anAgatamhi kAlamhi theragA. 950; 2. vartamAna kSaNa taka nahIM pahuMcA huA, isa samaya taka aprApta - anAgataM yo paTikacca passati .... theragA. 547; tattha anAgatanti na AgataM, avindanti, attho, theragA. aTTha. 2.1583; kinti anAgatA ca arahanto vijitaM Agaccheyyu.., dI. ni. 2.58; mi. pa. 123; 3. akathita, For Private and Personal Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anAgata 207 anAgata ajJAta, vaha, jise vartamAna kSaNa taka sIkhA nahIM jA sakA hai, vaha, jo jJAna ke viSaya ke rUpa meM abhI taka upasthita nahIM hai; 4. anatikrAnta, vaha, jo abhI taka pAra nahIM kara sakA ho- aDarate anAgate paThamayAmeyeva jA. aTTha. 1.473; anAgateti pariyosAnaM appatte, anatikkanteti attho, jA. aTTha. 7.103; 5. kevala napuM. meM saMjJA-rUpa meM bhI prayukta; ka. bhaviSyakAla - atItaM nAnvAgameyya, nappaTikale anAgataM. ma. ni. 3.227; atItaM kho, Avaso, eko anto, anAgataM dutiyo anto, a. ni. 2(2).105; kha. kevala vyAkaraNoM meM, kisI kriyA-pada dvArA vyakta bhavi. - anAgate bhavissantI. ka. vyA. 423; mo. vyA. 5.68; - taMsa pu., karma. sa. [anAgatAMza], vartamAna kSaNa taka aprApta kAlakhaNDa, vartamAna samaya taka na pahuMcA huA koI bhI dharma yA bhAga - yaM rUpaM ajAtaM ... anAgataMsena saGgahitaM ... idaM vaccati rUpaM anAgataM vibha. 2: tINi jANAni-atItase ANaM, anAgataMse ANaM paccuppannase ANaM dI. ni. 3.221; - taMsANa napuM.. tatpu. sa., sAta abhijJAoM meM eka, jo aMza athavA kAlakhaNDa vartamAna kSaNa taka aprApta hai, usake viSaya meM jJAna - ... anAgataMsANaM pesetvA olokento ... samijjhanabhAvaM addasa, a. ni. aTTa, 1.123; anAgataMsANacatutthaM ... anAgate saGgho nAma rAjA bhavissatIti AdinA nayena ... navattabbArammaNaM vibha. aTTha. 352; anAgataMsANassa, yathAkammupagassa ca, abhi. ava. 140; - kAlika tri., [anAgatakAlika]. abhI taka nahIM Ae hue bhaviSyatkAla se sambandhita -- katthaci atItakAlikA katthaci anAgatakAlikA, sadda. 1.49; -- koTThAsa pu., karma. sa. [anAgatakoSThAMza], kAla kA abhI taka nahIM AyA huA bhAga, bhaviSyakAla kA koI aMzaaparantaM ArambhAti anAgatakoTThAsaM ArammaNaM karitvA, dha. sa. aTTha. 415; - jANakathA strI.. tatpu. sa., kathA. nAmaka prakaraNa kI pAMcavIM kathA ke AThaveM khaNDa kA kucha saMskaraNoM meM prApta zIrSaka, pR. 262; - tta napuM., bhAva. [anAgatatva], anadhigamana, agrahaNa yA ajJAna kI avasthA, ajJAnatva, aprAptitva - rAjAnaM nissAya gandhesu anAgatattA, sA. vaM. 112(nA.); - ttha tri., ba. sa. [anAgatArtha], artha athavA pariyatti evaM paTivedha ke jJAna ko prApta na kiyA huA, satyajJAnavirahita - khuddaJca bAlaM upasevamAno, anAgatatthaJca usUyakaJca, su. ni. 320; anAgatatthanti anadhigatapariyattipaTivedhatthaM su. ni. aTTha. 2.57; - tAdhivacanakusala tri., tatpu. sa., bhaviSya ke viSaya meM kuzala, bhaviSyatkAlavAcaka zabda ke prayoga ke sambandha meM kuzala - ... atItAdhivacanakusalo, anAgatAdhivacanakusalo .... netti. 29; - tArammaNa tri.. ba. sa. [anAgatAlambana], ve citta evaM caitasika dharma, jinakA Alambana bhaviSya haiM, bhaviSya ko cintana-viSaya banAne vAle citta evaM caitasika dharma -- anAgate dhamme Arabbha ye uppajjanti citta-cetasikA dhammA-ime dhammA anAgatArammaNA, dha. sa. 1048, 1433; - tArammaNakathA strI., kathA. ke 9.7, adhyAya kA zIrSaka, kathA. 328-336; - pucchA strI., tatpu. sa. [anAgatapRcchA], bhaviSyatkAla ke viSaya meM pUchatAcha - aparApi tisso pucchA - atItapucchA, anAgatapucchA, paccuppannapucchA, mahAni. 251; -- ppajappA strI.. ca. tatpu. sa. saMbhavataH pra + jala se vyu.. bhaviSya se sambandhita aneka prakAra kI mAnasika kAmanA - anAgatappajappAya, atItassAnasocanA, sa. ni. 1(1).63; jA. aTTha. 6.31; anAgatappajappAyAti anAgatarasa patthanAya, sa. ni. aTTha. 1.27 (draSTa, pajappA, pajappanA, Age)- phala tri., ba. sa. [anAgataphala], vaha, jisane phala ko prApta nahIM kiyA hai, anadhigataphala, phala ko aprApta - AgatAphalo anAgatAphalo ca, sadda. 2.491; - bhaya napuM, tatpu. sa. [anAgatabhaya], bhaviSya meM Ane vAlA bhaya, bhaviSya meM AzaGkita saGkaTa yA vipatti - ... kAmesa anAgatabhayaM sampassamAnA ...., ma. ni.1.387; purA Agacchate etaM, anAgataM mahabbhayaM theragA. 978; ... devadatto lAbhasakkAragiddho hutvA anAgatabhayaM na olokesi, jA. aTTha. 4.144: - maddhAna napuM., anAgata + addhAna [anAgatAdhvan], kAla kA abhI taka na AyA huA bhAga, bhaviSyatkAla - anAgatamaddhAne dvinnampi tesaM cakkhUnaM antaradhAnaM disvA.... mi. pa. 130, draSTa, addhAna; - rUpa napuM., karma. sa. [anAgata-rUpa], bhaviSyatkAlavAcaka koI zabdarUpa - ... bhavissatI ti AdIni vadato anAgatarUpaM na sameti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).182; anAgatarUpanti abhIte atthe anAgatasaddAropanaM anAgatappayogo na sameti, mU. pa. TI. 1(2).196; - vaMsa pu.. zrIlaGkA ke kassapa-nAmaka sthavira dvArA racita bhAvI buddha maitreya ke jIvana-vRttAnta se sambandhita eka laghu vaMza-grantha kA nAma: ga. vaM. 61, (jaeN. pA. Te. so. 1886, 33-53 meM je. minAyepha dvArA tathA I. lUmana dvArA maitreya samiti, sTresabarga 1919, 184-191 meM saMpAdita); - vacana napuM., karma. sa., bhavi. vAcaka athavA usase sambandhita zabda - vimhayatthavasena panettha bhavissatIti anAgatavacanaM kataM, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) For Private and Personal Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anAgantu 208 anAgamana 2.182, tula. anAgatarUpa; - samAgama pu., tatpu. sa., bhaviSyatkAla kA Agamana, bhaviSyatkAla meM milana, bhaviSyatkAla - amhaM sabbapati hohi, anAgatasamAgame, apa. 2.261; - sambandha pu., tatpu. sa., bhaviSyatkAla ke sAtha sambandha - tasmA anAgatasambandhaM katvA, pArA. aTTa. 2.67; - sukhAvaha tri., ba. sa., bhaviSya ke lie sukha dene vAlA, bhaviSya meM sukhakArI - nAbmatItaharo soko, nAnAgatasukhAvaho, jA. aTTha. 3.145. anAgantu pu. A + gama ke kartR. nA. kA niSe. [anAganta], lauTakara na Ane vAlA (anAgAmI ke sthAnApanna athavA nirvacana ke rUpa meM kevala dvitIyAnta'itthattaM ke hI sAtha prayogoM meM prApta) - ... bhavayogayutto anAgAmI / hoti anAgantA itthattaM, itivu. 68; ... brahmA AgantA itthattaM yadi vA anAgantA itthattaM? ma. ni. 2.339; ... so tato cuto anAgAmI hoti, anAgantA itthattaM. a. ni. 1(1).80. anAgamana napuM.. [anAgamana], nahIM A pahuMcanA, vApasa na AnA, apratyAvartana - asurAnaM anAgamanatthAya, jA. aTTha. 1.201; kassaci anAgamanabhAvaM JatvA .... jA. aTTha. 1.256%; - didvika tri., ba. sa. [anAgamanadRSTika], karmoM ke prabhAva se punaH Agamana na hone kI mithyA dRSTi rakhane vAlA, punarjanma meM vizvAsa na rakhane vAlA - idha ... asappuriso ... anAgamanadiTTiko dAnaM deti, ma. ni. 3.703; anAgamanadichiko deti ..., a. ni. 2(1).161-162; anAgamanadiddhiko detIti katassa nAma phalaM AgamissatIti na evaM AgamanadiddhiM na uppAdevA deti, a. ni. aTTha. 3.54%B anAgamanadichiko detIti na kammaJca phalaJca saddahitvA deti, a. ni. aTTha. 3.265; - sIla tri., ba. sa. [anAgamanazIla], isa loka meM punarjanma na lene vAlA - anAgAmIti paTisandhiggahaNavasena kAmalokaM anAgamanasIlo ..., udA. aTTha. 249. anAgamanIya tri., A + gama ke saM. kR. kA niSe. [anAgamanIya], nahIM Agamana yogya, nahIM svIkAra karane yogya, apratyAvartanIya - abhabbo didvisampanno puggalo anAgamanIyaM vatthu paccAgantuM a. ni. 2(2).139; anAgamanIyaM vatthunti anupagantabbaM kAraNaM, paJcannaM verAnaM dvAsaDiyA ca didvigatAnametaM adhivacanaM, a. ni. aTTha. 3.143. anAgavantu tri., Agavantu kA niSe. [anAgas]. pAparahita, doSarahita, nirdoSa - mahAnAgaM anAgavA, ma. vaM. 37.115, tula0; kathaM AguM na karotIti - nAgo? AgU vuccanti pApakA akusalA dhammA ..., mahAni. 147. anAgAmI pu., AgAmI kA niSe., tatpu. sa. [anAgAmI], 1. zA. a. punaH lauTakara vApasa na Ane vAlA, 2. lA. a. buddha ke AryamArga meM praviSTa vaha Aryapudagala, jisane srotApatti phala kI avasthA kA sAkSAtkAra kara prathama tIna saMyojanoM kA prahANa kara liyA hai, sakRdAgAmI-mArga phala kI avasthA prApta kara rAga evaM dveSa nAmaka do saMyojanoM ko zithila kara liyA hai tathA AryamArga kI tRtIya avasthA ko prApta kara rAga evaM dveSa kA pUrNa rUpa se prahANa kara liyA hai. use brahmA ke loka meM janma prApta hotA hai, vaha isa mAnavaloka meM utpatti grahaNa nahIM karatA hai - asuko bhikkhu anAgAmI, pArA. 107; anAgAmIti paTisandhiggahaNavasena kAmalokaM anAgamanasIlo tatiyaphalaTTho, udA. aTTha. 249; tatiyamaggapacaM bhAvetvA anAgAmI nAma hoti, visuddhi. 2.351; paTisandhivasena idha anAgamanato anAgAmI, visuddhi. mahATI. 2.499; - ariyasAvaka pu., anAgAmI-phala kI avasthA ko prApta buddha kA Arya zrAvaka - anAgAmiariyasAvakAnamhi samAdAnavasena uposathakammaM nAma natthi, dha. pa. aTTha. 1.213; - upAsaka pu.. anAgAmI-phala kI avasthA ko prApta buddha kA gRhastha ziSya - chattapANi nAmeko anAgAmI upAsako .... jA. aTTha. 1.365; - upAsikA strI., anAgAmIphala kI avasthA ko prApta buddha kI gRhastha ziSyA - gharaNI nAma iddhimantI ekA anAgAmiupAsikA, dha. pa. aTTa, 2.120; - mitA strI., bhAva. [anAgAmitA], anAgAmI kI avasthA - diveva dhamme aJaA, sati vA upAdisese anAgAmitAti, su. ni. (pR.) 190; anAgAmitAti anAgAmibhAvo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).311; - tthe ravatthu pu., dha, pa. aTTha. 2.169 meM Agata eka kathA kA zIrSaka; - phala napuM.. tatpu. sa., zramaNa-jIvana ke cAra phaloM meM se tIsarA phala, anAgAmI mArga para calane vAle AryazrAvaka dvArA prAptavya phala-taM bhagavA byAkarissati sotApattiphale ... anAgAmiphale vA.... mahAva. 384; mi. pa. 33; 303; chandarAge uppAdite anAgAmiphalaM paTividdha bhavissati, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.10; - phalasacchikiriyA strI., tatpu. sa., anAgAmIphala kA sAkSAtkAra - anAgAmiphalasacchikiriyAya paTipanno, cULava. 397; anAgAmiphalasacchikiriyAya paTipanne dAnaM deti, ma. ni. 3.305; - phaluppatti strI.. tatpu. sa., anAgAmI phala kI For Private and Personal Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anAgu 209 anAciNNa utpatti - vuDhAnanti anAgAmissa anAgAmiphalappattiyA, hotIti, mahAni. aTTha. 359; attanA vA anAcariyako hutvA visuddhi. 2.349; - phalUpanissaya pu., tatpu. sa., anAgAmI ..... khu. pA. aTTha. 153; sayambhU mahArAja, tathAgato phala prApta karane kI yogyatA, anAgAmIphala prApta karane kA anAcariyako, mi. pa. 222; kha. lA. a. bAharI karma-kANDa zubha cihna - ... satthA ... mAgaNDiyabrAhmaNassa sapajApatikassa ke AcaraNoM se mukta, AcAra-vicAra ke jaTila vidhianAgAmiphalUpanissayaM disvA .... dha pa. aTTha. 1.115; - vidhAnoM se rahita - anantevAsikamidaM, bhikkhave, brahmacariyaM bhAva pu., bhAva. [anAgAmitA], anAgAmIphala kI prApti kI vassati anAcariyaka, sa. ni. 2(2).139; anAcariyakanti avasthA -- ... tasmiM vA sati anAgAmibhAvo paTikasoti AcaraNakilesavirahitaM, sa. ni. aTTha. 3.46-47. dasseti, su. ni. aTTha. 2.200; anAgAmitAti anAgAmibhAvo, anAcariyakula napuM., tatpu. sa., AcArya se bhinna anya ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1.311; - magga pu.. tatpu. sa., vyakti kA ghara yA kula - anAcerakule vasanti Acariyakulepi anAgAmIphala kI prApti kA mArga athavA AryamArga ke cAra avasamAno, AcArasikkhApakaM kaJci nissAya avasitattAti caraNoM kA tIsarA caraNa - anAgAmimaggaM bhAventopi .... attho, jA. aTTha. 1.418. mahAni. 6; kAmarAgapaTighasaMyojanAni anAgAmimaggena anAcariyupajjhAya tri., ba. sa., AcArya evaM upAdhyAya se pahIyanti, dha. sa. aTTa, 401; - maggacitta napuM., tatpu. sa. rahita vyakti yA bhikSu - anAcariyapajjhAyo, vane vAsaM upemahaM [mArgacitta], bhUmi ke AdhAra para vibhAjita lokottara-bhUmi ke apa. 2.78. cAra prakAra ke mArgacittoM meM se tRtIya mArgacitta - anAcAra' tri., AcAra kA niSe., ba. sa. [anAcAra], anaitika, sotApattimaragacitta ... anAgAmimaggacittaM, apavitra, pApI, buddhazAsanapradUSaka, buddha-zAsana ko dUSita arahattamaggacittaJceti imAni cattAripi lokuttaramaggacittAni karane vAlA - appassuto kho pana ayamAyasmA anAcAro, nAma, abhi. dha. sa.6; paTisandhivasena imaM kAmadhAtuM na a. ni. 3(2).133; 136; bhikkhaM bhinnAjIvaM anAcAraM pApamittaM AgacchatIti anAgAmI, tassa maggo anAgAmimaggo, tena dussIlaM kusItaM hInavIriyaM kasalA bodhipakkhiyA dhammA sampayuttaM cittaM anAgAmimaggacittaM, abhi. dha. vi. TI. 95; - ApAtaM na upenti, mi. pa. 276. sukha napuM., tatpu. sa., anAgAmIphalastha pudgala dvArA anAcAra- pu.. niSe., tatpu. sa. [anAcAra], durAcAra, pApakarma, saMvedyamAna sukha - nekkhammasukhanti anAgAmisukhaM, dha. pa. duSkarma - anAcAraM Acarati, mahAva. 63; kathaJhi nAma aTTha. 2.230. sAmaNerA evarUpaM anAcAraM AcarissantIti, mahAva. 99; anAgu tri., Agu kA niSe. [anAgas], doSarahita, nirdoSa, anAcAraM AcaratIti anekappakAraM kAyavacIdvAravItikkama niraparAdha, niSpApa - anAgu jhAyAmi asocamAno, sa. ni. karoti, pArA. aTTha. 2.178; duvidho hi anAcAro kAyiko 1(1).144. vAcasiko ca, visuddhi 1.18; sabbampi dussIlyaM anAcAro, anAghAta tri., AghAta kA niSe.. ba. sa. [anAghAta]. visuddhi 1.17; - ka tri., niSe0, ba. sa. [anAcAraka], pratihiMsA-rahita, AghAtavirahita, dveSarahita, vyApAdarahita AcAravihIna, caritravihIna, bure AcaraNa vAlA- ayaM puggalo paravinAzacintArahita, vihiMsAmukta maitrIcitta vAlA - mettaM appaTipannako anAcArako, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.671; nu kho me cittaM paccupaTTitaM sabrahmacArIsu anAghAtaM. a. -kiriyA strI., [anAcArakriyA], durAcArakarma, pApakarma, ni. 3(2).66; cULava. 409-410; anAghAtanti azobhanakarma - taM itthiM disvA tassA anAcArakiriyaM .... AghAtavirahitaM, vikkhambhanena vihatAghAtanti attho, a. ni. dha. pa. aTTa, 1.359. aTTha. 3.309. anAcikkhita tri., Acikkhita kA niSe. [anAkhyAta], anAcariyaka tri.. Acariyaka kA niSe., ba. sa. [anAcAryaka]. akathita, anullikhita, dhyAna meM nahIM AyA huA, na kahA ka. zA.a. AcArya se rahita, kisI AcArya para nirbhara na huA - tasmA anAcikkhito bhagavatA, mi. pa. 121; ettakaM rahane vAlA, apanA mArgadarzana svayaM prApta karane vAlA, ettha nikkhittanti anAcikkhitaM. pe. va. aTTha. 176. svayaMbhU buddha - buddhoti yo so bhagavA sayambhU anAcariyako. anAciNNa tri., AciNNa kA niSe. [anAcIrNa], AcaraNa meM .., mahAni. 344; anAcariyakoti sayambhUpadassa atthavivaraNaM, na utArA gayA, vyavahAra meM na lAyA gayA, aprayukta, avyavahRta yo hi AcariyaM vinA saccAni paTivijjhati, so sayambhU nAma - anAciNNaM tathAgatena, mahAva. 476; cULava. 195. For Private and Personal Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anAjAnIya 210 anAthapiNDika anAjAnIya tri., ajAnIya kA niSe. [anAjAneya], ThIka se na jAnane vAlA, AjJA na mAnane vAlA, ghaTiyA kisma yA nasla kA - mayahi, bhante, pubbe aJatitthiye paribbAjake anAjAnIyeva samAne AjAnIyAti amajhimha, ma. ni. 2.33; anAjAnIyeti gihivohArasamucchedanassa kAraNaM / ajAnanake ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.32; - bhojana napuM.. karma, sa., ghaTiyA kisma ke ghor3oM ke liye diyA gayA bhojana - anAjAnIyabhojana bhojimha, ma. ni. 2.33; anAjAnIyabhojananti kAraNaM ajAnantehi bhajitabbaM bhojanaM. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.32. anAjIvabhUta tri., AjIvabhUta kA niSe., tatpu. sa., jIvikAsAdhana ke rUpa meM agrAhya, jIvikopArjana kA niSiddha sAdhana yA upAya- anAjIvabhUtena paribhogena, jA. aTTha. 5.469. anANatta tri., ANatta kA niSe. [anAjJapta], AjJA na pAyA huA, ananumodita - anajjhiTTo vAti therehi dhamma bhaNAhI ti anANatto anAyAcito ca, mahAni. aTTha. 270; - tta napuM.. bhAva., ayAcitattva, aprArthitatva - tehi pana anANattattA pArAjika, pArA. aTTa, 1.269, draSTa. Age. anANApita tri., ANApita kA niSe., tatpu. sa. uparivat - anajjhositoti anANApito, na icchito ti eke, mahAni. aTTha. 155. anAtApI tri., AtApI kA niSe., tatpu. sa. [anAtApI], anadhyavasAyI, anudyogI, hInavIrya, anutsAhI, nirvIrya, prabala abhyutsAha se rahita - anAtApI ... anottappI abhabbo sambodhAya, sa. ni. 1(2).175; anAtApIti yaM vIriyaM kilese Atapati, tena rahito, sa. ni. aTTa. 2.146; anAtApI anottApI satataM samitaM kusIto hInavIriyo ti vuccati, a. ni. 1(2).15; anAtApIti nibbIriyo, a. ni. aTTha. 2.251. anAtura tri., Atura kA niSe. [anAtura]. kaSTarahita, AturatA rahita, vyagratArahita, zAnta, svastha, anudvigna - susukhaM vata jIvAma, Aturesu anAturA, dha. pa. 198; kilesAturesu manussesu nikilesatAya anAturA, dha. pa. aTTa. 2.148; vijAnanti ca ye dhamma, Aturesu anAturA, theragA. 276; - tA strI., bhAva. [anAturatA], Arogya, svasthatA, nizcintatA - tattha Arogya nAma sarIrassa ceva cittassa ca arogabhAvo anAturatA, jA. aTTha. 1.350. anAtha tri., nAtha kA niSe., ba. sa. [anAtha], nAtharahita, saMrakSaNarahita, asahAya, dayanIya, abhAgA, becArA - apaviddhA anAthA te, sa. ni. 1(1).75; anAthAti apativA, sa. ni. aTTha. 1.104; tasmiJca ma te vidhavA anAthA honti, pe. va. aTTha. 55; - thAgamana napuM.. tatpu. sa. [anAthAgamana], anAtha kI bhAMti Agamana - ve putte cassa anAthAgamanena Agate disvA gantavA rAjUnaM Acikkhi, jA. aTTha. 7.273; - kAlakiriyA strI., Sa. tatpu. [anAthakAlakriyA], anAtha kI mRtyu, nissahAya kA maraNa, anAtha kI bhAMti maraNa - anAthasAlAya anAthakAlakiriyaM katvA nipanno, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(2).253; - bhAva pu.. [anAthabhAva], asahAyatA kA bhAva, dainya, asahAya sthiti, dInatA - karuNA, paradukkhAsahanarasA, ... dukkhAbhibhUtAna anAthabhAvadassanapadaTThAnA, dha. sa. aTTa, 237; - manussa pu., [anAthamanuSya], asahAya manuSya, dIna-daridra manuSya - anAthasAlAyaM nipanne anAthamanusse disvA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).276; - maraNa napuM.. karma. sa. [anAthamaraNa], duHkhada mRtyu, durbhAgyapUrNa maraNa, (prAyaH marati ke sAtha prayukta) - paresaM hatthe maraNato arajJa anAthamaraNameva varataraM jA. aTTha. 2.158; - mAna tri., apane ko dIna-daridra mAnane vAlA - anAthamAno upagAyati naccati, jA. aTTha. 5.15; anAthamAnoti niravassayo anAtho viya, jA. aTTha. 5.17; - vAsa pu.. anAthavAsa], anAthoM kI taraha nivAsa, asahAya jIvana, daridra jIvana, akiJcana kI bhAMti jIvanavRtti - anAthavAsaM vasimha, pArA. aTTha. 1.58; - sarIra napuM.. [anAthazarIra], aisA mRta zarIra, jisakI dekharekha karane vAlA koI nahIM ho, lAvAriza murdA - anAthasarIrAni paTijaggantA vicaranti, mahAva. aTTa, 237; - sAlA strI., tatpu. sa. [anAthazAlA], nirAzrita janoM ke liye vizrAmagRha, daridroM kA vizrAmasthala - ... anAthasAlAyaM nipanne anAthamanusse disvA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).276%; kapAlahattho ... tasmiyeva nagare anAthasAlAyaM vasati, pe. va. aTTha. 4. anAthapiNDika pu.. vya. saM. [bau. saM. anAthapiNDada], ka. bhagavAn buddha ke ziSya tathA zrAvastI nagara ke nivAsI eka prasiddha dhanI vyApArI sudatta kA upanAma, saMbhavataH anAthoM yA dInadaridroM ko udAratApUrvaka dAna dene ke kAraNa yaha upanAma prApta huA - sudatto anAthapiNDako, abhi. pa. 437; dAyakAnaM yadidaM sudatto gahapati anAthapiNDiko, a. ni. 1(1).36; dAyako dAnapati hutvA teneva guNena patthaTanAmadheyyo anAthapiNDiko nAma ahosi, a. ni. aTTha. 1.285; niccakAlaM nA nAtharahita, 1(1).36; dAyakA ghATa 1285 niccakAlaM For Private and Personal Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anAdara 211 anAdAna anAthAnaM piNDa adAsi, tena anAthapiNDikoti saGghayaM gato, khu. pA. aTTha. 90; kha. pitA kA nAma sumanaseTThI, jyeSThabhrAtA kA nAma subhUtithera - sAvatthiyaM sumanaseTThissa gehe nibbatti, subhUtItissa nAma aMkasu, a. ni. aTTha. 1.173; ga. mahAupAsikA vizAkhA ke sAtha inakA ullekha, kabhI-kabhI subhUti ko mahAnAthapiNDika tathA sudatta ko cuLaanAthapiNDika kahA gayA hai, jA. aTTa, 1.152; dha. pa. aTTha. 2.81; gha. puJalakhaNadevI kA nAma inakI agramahiSI ke rUpa meM prApta, jA. aTTha. 2.337; Ga. rAjagRha ke eka zreSThI kI bahana ke sAtha inake vivAha kA ullekha prApta hotA hai, cULava. 282; ca. putra kA nAma kAla, dha. pa. aTTha. 2.108; cha. tIna putriyoM ke nAma mahAsubhaddA, cUlasubhaddA evaM sumanAdevI, dha. pa. aTTha. 1.88: ja. bahU kA nAma sujAtA, natinI kA nAma khemA, jA. aTTha. 2.287; jha. unake mitroM ke rUpa meM uggaseTThI evaM kALakaNNi ke nAma prApta, dha. pa. aTTha. 2.265 jA. aTTha. 1.348; Ja. puNNA evaM rohiNI ke nAma unakI dAsiyoM ke rUpa meM ullikhita, therIgA. aTTha. 223; jA. aTTha. 1.242; Ta. zrAvastI meM bhagavAna buddha ko jetavanavihAra kA dAna tathA isa vihAra meM aneka buddhopadezoM ke ullekha sampUrNa tripiTaka ke vibhinna bhAgoM meM prApta, jA. aTTha. 1.102; Tha. usake rugNa hone kA ullekha nikAyoM meM milatA hai - anAthapiNDiko gahapati AbAdhiko hoti dukkhito bALahagilAno, ma. ni. 3.309; Da. unakI mRtyu tathA taduparAnta devaputra ke rUpa meM taSita svarga meM unakI utpatti ke ullekha bhI prApta - atha kho anAthapiNDiko gahapati, ... kAlamakAsi tusitaM kAyaM upapajji, ma. ni. 3.313; - puttakAlavatthu napuM., dha. pa. aTTha. meM Agata eka kathAnaka kA zIrSaka, jisameM anAthapiNDika ke putra kAla kA kathAnaka varNita hai, dha. pa. aTTha. 2.108-110; - vagga pu., sa. ni. ke eka varga kA zIrSaka, sa. ni. 1(1)62-68; - seTThivatthu napuM., dha. pa. aTTha. ke eka kathAnaka kA zIrSaka, jisameM anAthapiNDika se sambaddha eka vRttAnta varNita hai; dha. pa. aTTa. 2.7-9; - piNDikovAdasutta ma. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, jisameM anAthapiNDika ke mahAprayANa ke kAla meM buddha-pravedita upadeza kA varNana milatA hai, ma. ni. 3.309315. anAdara' pu., Adara kA niSe., tatpu. sa. [anAdara]. 1. asammAna, apamAna, upekSA, tiraskAra - avamAnaM tirokkAro paribhavopyanAdaro, parAbhavopyavA , abhi. pa. 172:2. prayoga niyama ke anusAra anAdara meM chaTThI tathA sapta. vi. hotI haiM -- anAdare ca, ka. vyA. 307; chaTThI cAnAdare, mo. vyA. 2.37; tassa passantassevAti anAdare sAmivacanaM tasmiM passanteyevAti attho, sArattha. TI. 1.124; anAdare hi idaM sAmivacanaM, udA. aTTha. 310. anAdara tri., ba. sa. [anAdara], Adara-rahita, sammAna kA bhAva na rakhane vAlA, anyoM ke prati sammAna prakaTa na karane vAlA; asammAnita - ukkhittaM bhikkhaM ... anAdaraM appaTikAraM akatasahAyaM tamanuvatteyya pAci. 293; dussIlaluddA pharusA anAdarA, su. ni. 250; anAdarAti idAni na karissAma, viramissAma evarUpA ti evaM AdaravirahitA, su. ni. 1.265; yato ca hoti pApiccho ahirIko anAdaro, itivu. 26; - tA strI., bhAva. [anAdaratA], asammAnabhAva, tiraskArabhAva, tiraskriyA - sahadhammike vuccamAne ... viSpaTikUlaggAhitA ..... anAdariyaM anAdaratA agAravatA ... ayaM vuccati dovacassatA, dha. sa. 1332; anAdarassa bhAvo anAdariyaM, itaraM tasseva vevacanaM, anAdiyanAkAro vA anAdaratA, dha. sa. aTTha. 415; - bhAva pu.. [anAdarabhAva], uparivat - anAdarabhAvo anAdariyaM vibha. aTTha. 451. anAdariya napuM., anAdara se niSpanna [anAdarya], anAdara kA bhAva, asammAnabhAva, asAvadhAnI - anAdarabhAvo anAdariya vi. bha. aTTha. 451; anAdariyaM nAma dve anAdariyAni, pAci. 153; so anAdariyaM paTicca karoti yeva, pAci. 153; dha. sa. 1332; anAdariyena vA ajAnanena vA, mi. pa. 248; - rika tri., anAdariya se vyu. [anAdaryaka]. uparivat - pApamittasaMsaggena pana ... anAdariko hutvA .... pe. va. aTTha. 6, pAThA. anAdariyako; - kathA strI., vina. vi. ke eka khaNDavizeSa kA zIrSaka, 1604-1609; - tA strI., bhAva., anAdarabhAva, asammAnabhAva, tiraskArabhAva - sahadhammike vuccamAne ... anAdariyaM anAdariyatA ... ayaM vaccati dovacassatA, pu. pa. 126, pAThA. anAdariyatA.. anAdAna tri., AdAna kA niSe., ba. sa., icchA na karanevAlA, vItatRSNa, skandhoM ke prati rAgamukta, AtmagrAha se mukta manodazA vAlA, kAmanArahita yA niSkAma - vItataNho anAdAno, niruttipadakovido, dha, pa. 352; anAdAnoti khandhAdIsa niggahaNo, dha. pa. aTTa. 2.321; vItataNho anAdAno, sato bhikkhu paribbaje, jA. aTTha. 4.316; paJcannaM khandhAnaM ahaM mamanti gahitattA sAdAnesa tassa gahaNassa abhAvena anAdAnaM, dha. pa. aTTha. 2.386. For Private and Personal Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anAdikAla 212 anAnugiddha anAdikAla pu./tri., sa. pa. ke pU. pa. ke rUpa meM hI prAyaH anAdInavadassAvI tri, [anAdInavadarzI], uparivat - prayukta [anAdikAla], ka. kAla kI vaisI sthiti, jisake anAdInavadarasAvI, so dukkhA na hi muccati, theragA. 730prArambhika chora kA patA na ho, sudIrghakAlAvadhi, kha. niSe0, 731; anAdInavadassAvIti yo ... iTThAniDhesu rUpAyatanesu ba. sa., vaha, jisake liye kAla kA koI prArambhika kSaNa .... yathAruci pavattantaM cakkhundriyaM anivArayaM ... AdInavaM vidyamAna na ho, Adirahita, nitya, zAzvata, anAdikAla dosaM na passati, theragA. aTTha. 2.234. se calA A rahA, - tA strI., bhAva., zAzvatatA, nityatA, anAdInavadassitA strI., bhAva., niSe0, tatpu. sa. cirantanatA - tesaM visayesu ... sattA vipulavisayatAya [anAdInavadarzitA], kAmasukhoM meM Ananda evaM kuzalatA ko anAdikAlatAya ca ..., udA. aTTha. 297; - pavatta tri., dekhane kI manaHsthiti - ... kAmesa anAdInavadassitaM anAdikAla se calA A rahA, anAdikAla se pravartita - sabbAkArato viditvA ..., udA. aTTha. 297. anAdikAlapavattaM saMsAracakka, su. ni. aTTha. 2.147; anAdeyyavAcA strI., karma. sa., agrAhyavANI, asvIkArya anAdikAlapavatte diyaDDasahassakilese .... udA. aTTha. vAgvyavahAra - yo sabbalahuso samphappalAparasa vipAko, 273; - bhAvita tri. anAdikAla se bhAvita - manussabhUtassa anAdeyyavAcAsaMvattaniko hoti, a. ni. anAdikAlabhAvitehi kilesehi AhitaM, udA. aTTha. 156. 3(1).79. anAdiNNa tri., AdiNNa kA niSe. [anAdIrNa], nahIM phaTA / anAdhAnagAhI tri., AdhAnagAhI kA niSe., tatpu. sa. huA, avidIrNa, akhaNDita - acchinnaM vA anAdiNNaM anAdhAnagrAhI], apane kisI vizeSa mata para Agraha na dhArentassa, ticIvaraM vina. vi. 47. karane vAlA, anAgrahI- na sandiviparAmAsI hoti na anAdinnatta napuM., bhAva., anAdinna se vyu. [anAdattatva], AdhAnaggAhI, dI. ni. 3.34; pAThA. anAdhAnaggAhI; AdhAnaM nahIM grahaNa karane kI sthiti yA avasthA - visamaM anAdinnattA vuccati daLhaM suTTa ThapitaM, tathA katvA gaNhAtIti samAdhi, paTi. ma. 44. AdhAnaggAhI, dI. ni. aTTha. 3.21; bhikkha asandidviparAmAsI anAdimantu tri., [anAdimat]. prArambha-rahita, nitya, zAzvata, hoti anAdhAnaggAhI suppaTinissaggI, ma. ni. 1.137. cirantana - anAdimatisaMsAre, udA. aTTha. 318. anAdhAra tri., AdhAra kA niSe0, ba. sa. [anAdhAra]. anAdiyana napuM, Adiyana kA niSe0, tatpU. sa., nahIM liyA AdhArarahita, nirAdhAra, Azrayarahita, besahArA - kumbho jAnA, asvIkaraNa, agrahaNa, tiraskaraNa- anAdiyanAkAro anAdhAro suppavattiyo hoti, sa. ni. 3(1).20; pattA ajjhokAse vA anAdaratA, dha. sa. aTTha. 415; - nAkAra pu., parAmarza ke anAdhArA nikkhittA, cULava. 231. asvIkaraNa kI sthiti - anadAyanAti anAdiyanAkAro, anAnattakathika tri.. nAnattakathika kA niSe., tatpu. sa. vibha. aTTha, 471; - tA strI., bhAva., asvIkaraNa kA bhAva, [anAnAtvakathika], bAta ko sIdhe taura para kahane vAlA, tiraskriyA, upekSAbhAva - buddhAdInaM vacanaM anAdiyanatAya, ghumA-phirA kara bAta na karane vAlA - anAnAkathikoti su. ni. aha. 2.212; - nA anAdiyana kA strI., uparivat anAnattakathiko hoti. a. ni. aTTha. 3.195... - anaddA ti anAdiyanA, vibha. aTTha. 471; - bhAva pu., bhAva., anAnAkathika tri., niSe., tatpu. sa. [anAnAkathika], bAta uparivat - vantoti idaM puna anAdiyanabhAvadarasanavasena, ko ghumA-phirA kara na kahane vAlA, sIdhe rUpa meM kahane pArA. aTTha. 2.81. vAlA, nirarthaka bAta na kahane vAlA - sajagato kho pana anAdInavadassa tri., AdInavadassa kA niSe0, tatpu. sa. anAnAkathiko hoti atiracchAnakathiko, a. ni. 3(1).4; [anAdInavadarzaka], vipatti yA saMkaTa ko na dekhane vAlA, anAnAkathikenAti nAnAvidhaM taM taM anatthakathaM akathentena, doSarahitatA dekhane vAlA, kisI taraha kA doSa na pari. aTTha. 208. samajhane vAlA - ... anAdInavadasso purANadutiyikAya anAnugiddha tri., anugiddha kA niSe0, tatpu. sa. [anAnugRddha tikkhattu methunaM dhamma abhiviApesi, pArA. 19; yA anAnugiddha], lobharahita, lipsArahita, Asaktirahita, anAdInavadassoti yaM bhagavA idAni sikkhApadaM paJapento nirAsakta - nibbAnAbhirato anAnugiddho, su. ni. 86; AdInavaM dassessati, taM apassanto anavajjasaJI hatvA, anAnugiddhoti kaJci dhamma taNhAgedhena ananugijjhanto, su. pArA. aTTha. 1.164. ni. aTTha. 1.129. For Private and Personal Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anAnupassI 213 anApAda anAnupassI tri., anupassI kA niSe., tatpu. sa. yA aparAdhoM se sarvathA mukta (bhikSu) - suddhAnaM bhikkhUna [anAnupazyin], zA. a. ucita vicAra-vimarza na karane anApattikAnaM mahAva. 143; - kara pu, Apatti yA aparAdha ko vAlA, anucintana na karane vAlA, lA. a. rUpa Adi dharmo utpanna na karane vAlA - antodvAdasahatthaTTho, anApattikaro meM 'maiM' aura 'mere' ko na dekhane vAlA - uddhaM adho sabbadhi siyA vina. vi. 46; eka dussasANidvArameva anApattikara vippamutto, ayaMhamasmIti anAnupassI, udA. 157; .... pArA. aTTha. 1.225; - dihi tri., niSe., ba. sa., Apatti ko anAnupassIti ... rUpavedanAdIsu ayaM nAma dhammo ahamasmIti anApatti mAnanevAlA - tassA ApattiyA anApattidiSTi diTThimAnamaJanAvasena evaM nAnupassati, udA. aTTha. 294. hoti. mahAva. 457; tassA ApattiyA anApattidiTThi ahosi. anAnupuTTha tri., anupuTTha kA niSe., tatpu. sa. [anAnupRSTha]. jA. aTTha. 3.429; - bahula tri.. ba. sa., anaparAdhI prakRti ka. vaha, jisa se prazna nahIM kiyA gayA - yo attano vAlA, niraparAdha svabhAva vAlA - ekacco bhikkha adhiccApattiko sIlavatAni jantu, anAnupuTThova paresa pAva, su. ni. 788; hoti anApattibahulo, ma. ni. 2.115; - bhAva pu., anAnupuTThoti apucchito, su. ni. aTTha. 2.216; kha. punaH niraparAdhatA, nirdoSatA, niSpApatA - vAra pu., pArA. aTTha ke punaH pUchA gayA - yo attano dukkhamanAnapaTTo, pavedaye jantu prathama bhAga ke eka khaNDa kA zIrSaka, pArA. aTTha. 1.214akAlarUpe, jA. aTTha. 4.202. 216; - saJI tri., Apatti yA aparAdha ke prati saMjJAvAna anAnuyAyI tri., anuyAyI kA niSe., tatpu. sa. [anAnuyAyI], na rahanevAlA - yo ca ApattiyA anApattisaJI. a. ni. 1(1).102 ka. zA. a. anugamana na karane vAlA, kha, lA. a. anApanna tri., Apanna kA niSe0, tatpu. sa. [anApanna]. viSayabhogoM ke prati anAsakta hokara kAmabhogoM meM praveza na aprApta, aprabhAvita, aspRSTa, achUtA - anApanno vA saGghAdisesaM karane vAlA, anAsakta, rAga, dveSa evaM moha se mukta - dhamma, a. ni. 1(2).277; anussukAti katthaci ussukka sAvimokkhe parame vimutto, tiTTeyya so tattha anAnuyAyI, anApannA, a. ni. aTTha. 3.179. su. ni. 1078; anAnuyAyIti so puggalo tattha anApara/nApara tri., apara kA niSe., ba. sa., vaha, jisase AkiJcaAyatanabrahmaloke avigacchamAno tiTThayya, su. ni. adhika utkRSTa kucha bhI na ho, atizaya zreSTha, advitIya, aTTha. 2.284; anAnuyAyIti ... arajjamAno adussamAno anupama - kathaM kathA ca yo tiNNo vimokkho tassa nAparo, amurahamAno akilissa - mAnoti, cULani. 95. su. ni. 1095; akiJcanaM anAdAnaM, etaM dIpaM anAparaM su. anAnuruddha tri., anuruddha kA niSe [anAnuruddha], vaha, jo kisI ke ni. 1100; anAparanti aparapaTibhAgadIpavirahitaM, seTThanti prati rAga yA AsaktibhAva na rakhatA ho, rAgadveSavirahita, upekSAvAn vuttaM hoti, su. ni. aTTha. 2.289. - phassadvayaM sukhadukkhe upekkhe, anAnuruddho aviruddha kenaci, anApAtha tri., ApAtha kA niSe., ba. sa. [anApAtha], pahuMca sa. ni. 2(2).77; anAnuruddho aviruddho kenacIti kenaci saddhiM ke bAhara, pakar3a meM na Ane vAlA - anidassano ti neva anuruddho na viruddho bhaveyya, sa. ni. aTTha. 3.27. cakkhuviANassa anApAtho, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).7; anAnuloma tri., anuloma kA niSe., tatpu. sa. [anAnuloma], ajesaM anApAtho, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).307; - gata viparIta, anucita, anupayukta, viloma - hInaM kAyaM upapannA tri., indriyoM dvArA agrAhya, pakar3a ke bAhara - anApAthagato. bhavanto, anAnulomA bhavatUpapatti, dI. ni. 2.201. bhikkhave, luddassa, ma. ni. 1.234; anApAthagatA rUpAdayopi, anApajjana napuM.. Apajjana kA niSe., tatpu. sa. dha. sa. aTTha. 117; - gatatta niSe., bhAva. [-gatatva]. [anApadayamAna], aprApti, kisI anya ke sAtha sthiti kA agrAhyatva, indriyagocaratA kA sarvathA abhAva - taM rUpAnaM na honA - aparitassAyAti tAsaM anApajjanatthAya, a. ni. anApAthagatattApi aAvihitassapi na hoti, ma. ni. aThTha. aTTha. 3.183. (mU.pa.) 1(2).128. anApatti strI., Apatti kA niSe. [anApatti], aparAdharAhitya, anApAda tri., ba. sa., avivAhita, apariNIta, nahIM le jAyA nirdoSatA, adaNDyatA, bhikSu kI vinayaviruddha pApakarmoM se gayA - bahUsu vata santIsu, anApAdAsu isthisu, jA. aTTha. 4. rahita hone kI sthiti, niraparAdhatA - anApatti ApattIti 158; anApAdAsUti ... ApAdAnaM ApAdo, pariggahoti dIpeti, mahAva. 476; anApatti, bhikkhave, asAdiyantiyA ti. attho, natthi ApAdo yAsaM tA anApAdA, aJahi pArA. 40; - ka tri, niSe0, ba. sa. [anApattika], ApattiyoM akatapariggahAsUti attho, jA. aTTha. 4.160. For Private and Personal Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anApucchA 214 anAmikA anApucchA a., A + vpuccha ke pU. kA. kR. kA niSe. athavA lokasmihi anamatavAnaM asusAnaM nAma natthIti attho, ApucchA ke niSe. kA saMkSiptIkRta tRtIyAnta rUpa, binA pUche tade.. hI, binA dhyAna diye hI, upekSApUrvaka - na upajjhAyaM / anAmanta/anAmantA a., A + vmanta ke pU. kA. kR. kA anApucchA ekaccassa patto dAtabbo, mahAva. 55; na, bhikkhave, niSe. [anAmantrya], anumati prApta na karake, parAmarza yA upajjhAye anApucchA AvaraNaM kAtabba, mahAva. 107; so anumodana prApta na karake, binA pUche hI, binA AjJA lie puggalo anApucchA pakkamitabbaM ma. ni. 1.152. hI- anAmanta kataM kamma, taM pacchA anutappatI ti, jA. aThTha. anApucchita tri., A + puccha ke bhU. ka. kR. kA niSe. 7.157; anAmantoti raho nandAdeviyA saddhi mantentepi mayi [anApRSTa], binA pUchA huA, nahIM kahA gayA, binA anumati ajAnApetvA sahasAva pavisati, jA. aTTha. 6.307. vAlA - anApucchite apucchitasA pakkamati, pAci. 373. ___anAmantacAra pu., anumati prApta kiye binA bhikSATana - anAbAdha' pu., AbAdha kA niSe0, tatpu. sa. [anAbAdha], atthatakathinAnaM vo, bhikkhave, paJca kappissanti - bAdhA kA abhAva, kaSTa kA abhAva, saubhAgya, sukhada sthiti- anAmantacAro, asamAdAnacAro, mahAva. 331; tattha ..... DaMsamakasAdIhi gunnaM anAbAdhaM su. ni. aTTha. 1.25. anAmantacAroti yAva kathinaM na uddhariyati, tAva anAmantetvA anAbAdha tri., niSe., ba. sa. [anAbAdha], nirbAdha, bAdhArahita, caraNaM kappissati, mahAva, aTTha. 366. vighnarahita, anutpIr3ita - akkhatanti vA anAbAdhaM anuppILaM anAmaya tri., Amaya kA niSe., ba. sa. [anAmaya]. ka. anantarAyenAti attho, vi. va. aTTha. 298. svastha, zokarahita, duHkharahita, nIroga - odanaM vA anAmayo, anAbhatodaka tri., ba. sa. [anAhatodaka], vaha, jo jala utta. vi. 945; sA pucakAmA sukhinI anAmayA, mahAva. nahIM lAyA hai - abhinnakaTThosi anAbhatodako, ahApitaggIsi 385; anAmayAti arogA, mahAva. aTTha. 385; kha. napuM.. asiddhabhojano, jA. aTTha. 5.192. svAsthya, Arogya - kusalAnAmayArogyaM, abhi. pa. 331; anAbhoga pu., Abhoga kA niSe., tatpu. sa. [anAbhoga], ka. kusalaJceva no rAja, atho rAja anAmayaM jA. aTTha. 5.316; ruci kA abhAva, dhyAna kA abhAva, cittavikSepa - yasmA ca tattha kusalanti Arogya, itaraM tasseva vevacanaM, jA. aTTha. hitupasaMhAraahitApanayanasampattimodanaanAbhogavasena catubbi- 4.386. dhoyeva sattesu manasikAro, dha. sa. aTTha. 240; kha. tri., bhoga anAmasita tri., Amasita kA niSe., tatpu. sa. [anAmRSTa], na karane vAlA, anAsakta - anAvaTTentassa hoti ... ka. aspRSTa, nahIM chuA gayA, kha. vaha, jo vicArAdhIna nahIM anAbhogassa hoti, kathA. 286; anAvaTTino anAbhogo na hai, vicAra kA aviSaya - pubbe anAmasitakhettavisesaM attano hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).374. dAnamayaM pujhaM vatvA ..., vi. va. aTTha. 91. anAmaka tri., ba. sa. [anAmaka], nAmarahita, binA nAma ___ anAmasitabba tri., A + /masa ke saM. kR. kA niSe. vAlA, benAma - yassa nAmaM na jAnanti tampi anAmako [anAmraSTavya], avicAraNIya, aparAmazya, vivecana na karane nAmAti vadanti, dha. sa. aTTha. 413-414. yogya - anAmAsAni Amasinti anAmasitabbar3hAnAni AmasiM anAmaTTha tri., AmaTTha kA niSe0, tatpu. sa. [anAmRSTa], jA. aTTha. 2.299. abhukta, kisI dUsare ke dvArA agRhIta, nahIM khAyA huA - anAmAsa tri., AmAsa kA niSe., tatpu. [anAmRSya], parAmarza goNA anAmaTThatiNaM khAdissanti, manussAnaM anAmaTuM sUpeyyapaNNaM na karane yogya, vivecana ke ayogya - ahaM kapismi bhavissati, jA. aTTha. 1.107; apica anAmapiNDapAto ... dummedho, anAmAsAni AmasiM, jA. aTTha. 2.299; - dukkaTa issarassApi dAtabbo, pArA. aTTha. 2.61 (apabbajitassa napuM, [anAmRSyaduSkRta], pratiSiddha dharma ke sevana se utpanna hatthato laddho attanA aJjana vA pabbajitena aggahitaaggo doSa, pAcittiya ke anta. vizeSa prakAra kA aparAdha yA piNDapAto, sArattha. TI. 2.244). Apatti - kevalaM lolatAya gaNhantassa anAmAsadukkaTa sArastha. anAmata/anamata tri., Amata kA niSe., tatpu. sa. [anAmRta], TI. 1.64. mRtyu kA aviSayIbhUta, na marane vAlA, amRtyu kA sthala - anAmikA strI., [anAmikA], anAmikA, kAnI tathA bicalI asmiM padese davAni, natthi loke anAmataM, jA. aTTha. 245; aMgulI ke bIca kI aMgulI, binA nAma vAlI eka aMgulI - tattha anAmatanti mataTTAnaM ... anamata ntipi pATho, majjhimAnAmikA cApi kaniTThA ti kamA siyaM abhi. pa. 266. For Private and Personal Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anAmisagaru 215 anArAdhaka 02 mara anAmisagaru tri., lAbha-nirapekSa - anAmisagaru hutvA dhamma deseyya paNDito, saddhammo. 521. anAyaka tri., nAyaka kA niSe.. ba. sa. [anAyaka]. nAyakarahita, patha pradarzaka vihIna, nirdezakavihIna - uddharanto mahAduggA, vippanaDhe anAyake, apa. 2.16. anAyatana napuM., Ayatana kA niSe0, tatpu. sa. [anAyatana], anupayukta sthala, avihita kSetra - paNDitA anAyatanepi vIriyaM akasu, jA. aThTha. 1.178; 1.180; anatthakusalenAti anatthe anAyatane kusalena, jA. aTTha. 1.244; anAyatanaM vuccati lAbhayasasukhAnaM anAkaro dussIlyakamma, jA. aTTha. 5.119; - bhUta tri., svabhAva se hI anAcAra karma karane vAlA, svabhAva se hI durAcArI, durAcArI prakRti vAlA - anAyatanasIlassAti ... dussIlyakammena samannAgatassa, anAyatanabhUtameva dussIlapuggalaM sevantassa, jA. aTTa. 5.119. anAyasa tri., niSe., ba. sa. [anAzraya], sukhavirahita, abhAgA, ayomaya narakatulya, sukha kI utpatti ke liye anupayukta - ujjaGgalaM tattamivaM kapAlaM, anAyasaM paralokena tulyaM, vi. va. 1232; anAyasanti natthi ettha Ayo sukhanti anAyaM, tato eva jIvitaM sIyati vinAsetIti anAyasaM, atha vA na Ayasanti anAyasaM vi. va. aTTa, 285. anAyAcita/ayAcita tri., AyAcita athavA yAcita kA niSe., tatpu. sa. [anAyAcita], aprArthita, ayAcita, vaha, jisakI yAcanA na kI gayI ho, anabhyarthita - anAnapaTThoti apaTTo apucchito ayAcito anajjhasito apasAdito, mahAni. 48; anagjhiTTo vAti therehi dhamma bhaNAhI ti anANatto anAyAcito ca, mahAni. aTTha. 270. anAyAsa tri., AyAsa kA niSe., tatpu. sa. [anAyAsa]. AyAsa-vihIna, duHkha-rahita - upasanto anAyAso, theragA. 10083; appakodho anAyAso, apa. 1.344. anAyussa tri., Ayussa kA niSe0, tatpu. sa. [anAyuSya], dIrghAyu ko pradAna na karanevAlA, dIrgha jIvana pradAna na karane vAlA, Ayu-upacchedaka - paJcime, bhikkhave, dhammA anAyussA, a. ni. 2(1).136; anAyussAti AyupacchedanA, na AyuvavanA, a. ni. aTTha. 3.47. anAyUha tri., AyUha kA niSe., tatpu. sa. [bau. saM. anAyUha/ anAvyUha], prayatnarahita, prayAsarahita, prayatna na karane vAlA, vaha, jisake viSaya meM prayAsa nahIM kiyA gayA hai - appatiTuM anAyUha, tiNNaM loke visattikAnti, sa. ni. 1(1).2. anAyUhana napu., AyUhana kA niSe., tatpu. sa. [anAyUhana/anAvyUhana], aprayAsa, prayAsarahitya, prayatnAbhAva, adhyavasAyarahita sthiti - AyUhane AdInavaM disvA anAyUhane cittaM pakkhandati, paTi. ma. 387; akaraNAti anAyUhanena, a. ni. aTTha. 2.196. anArakkha pu., Arakkha kA niSe., tatpu. sa. [anArakSa], ka. ArakSA kA abhAva, asaMvara, asaMrakSaNa - yA imesaM channa indriyAnaM agutti agopanA anArakkho asaMvaro, dha. sa. 1352; imesaM channaM indriyAnaM yA agutti yA agopanA yo anArakkho yo asaMvaro, akathanaM, apidahananti attho, dha. sa. aTTha. 421; pu. pa. 127; kha. tri., niSe0, ba. sa., asurakSita, asAvadhAna, asaceSTa, ajAgarUka - ... muTThassatInaM anArakkhAnaM viharataM na hoti paccattaM sahadhammiko samaNavAdo, a. ni. 1(1).203. anArataM a. [anArata], lagAtAra rUpa meM, anavarata rUpa meM, anavacchinna rUpa meM - satataM niccamaviratAnAratasantatamanavarataM ca dhuvaM, abhi. pa. 41. anAraddha tri., Araddha kA niSe., ba. sa. [anArabdha], vaha, jisakA prArambha abhI taka nahIM huA hai, anAgata, bhaviSya, bhAvI - anArakhe atthe, mo. vyA. sU. 6.2 para vaNNanA.. anArambha' tri., Arambha kA niSe, ba. sa. [anArambha], hAni, bhaya tathA saMkaTa se rahita -- tehi bhikkhUhi vatthu desetabbaanArambhaM saparikkamanaM pArA. 229; sArambha anArambhanti saupaddavaM anupaddavaM, pArA. aTTha. 2.141. anArambha' pu., niSe. tatpu. sa. [anArambha], karma kA aprArambha, Arambha-rahita avasthA arthAt nirvANa - sabbArambhaM paTinissajja, anArambhe vimuttino, su. ni. 750; anArambhe vimuttinoti anArambhe nibbAne vimuttarasa, su. ni. aTTha. 2.203. anArammaNa tri., ArambhaNa kA niSe0, ba. sa. [anAlambana], Alambana-rahita, rUpa, zabda, gandha, rasa, spRSTavya evaM dharma nAmaka cha: prakAra ke citta ke viSayIbhUta AlambanoM se rahita, aise dharma, jo svayaM meM citta ke Alambana haiM parantu jinake apane koI Alambana nahIM hai- rUpaJca nibbAnaJca anArammaNA, dha. sa. 1422; natthi etesaM ArammaNanti anArammaNA, dha. sa. aTTha. 96; sabbaM rUpaM na hetu ... avyAkataM, anArammaNaM, vibha. 14; arUpadhammAnaM viya kassaci ArammaNassa aggahaNato nAssa ArammaNanti anArammaNaM, abhi. dha. vi. TI. 180. anArAdhaka tri., ArAdhaka kA niSe., tatpu. sa. [anArAdhaka]. bhikSuoM ke mana ko santuSTa na kara sakane vAlA, parIkSyamANa For Private and Personal Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anArAdhana 216 anAloka pravrajita - kathaJca, bhikkhave, atithiyapubbo anArAdhako anAlaya' tri., Alaya kA niSe0, ba. sa. [anAlaya], zA. hoti, mahAva. 88. a. beghara, binA ghara vAlA, lA. a. svacchanda, icchArahita, anArAdhana tri., ArAdhana kA niSe, ba. sa. [anArAdhana], asantoSaprada, tRSNArahita, anAsakta (nirvANa)- anAmayAti ... taM labhitvA azobhana, arucikara, anupayukta, anucita - yena anArAdhakammena aattha anAlayA hutvA vasAmI ti, jA. aThTha. 3.228; mokkho ajja maM rajjamhi tvaM udassaye jA. aTTa. 5.24. nirodho nibbAnaM - santaM saccamanAlayaM, abhi. pa.6; kha. anArAdhanIya tri., ArAdhanIya kA niSe., tatpu. sa. amahatvAkAMkSI, nirapekSa, nirAkAMkSa - yathAraha adA ceva [anArAdhanIya], asaphala, anumodana na karane yogya, samarthana ThAnantaraM anAlayo, cU. vaM. 42.42; 46.4. na karane yogya, svIkAra na karane yogya - idaM ... anAlaya' pu., Alaya kA niSe., tatpu. sa. [anAlaya], saGghAtanikaM aJatitthiyapubbassa anArAdhanIyasmi mahAva. anAsakti, anAgArikatA, nirvANa - yo tassA yeva taNhAya 89; manussabhUto vA esa buddhabhUtassa kAyavacIdvAre kiM asesavirAganirodho, cAgo, paTinissaggo, mutti, anAlayo. anArAdhanIyaM passissati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).275. mahAva. 14; ma. ni. 3.300; okaM vuccati Alayo, anoka anAruLaha tri., A + ruha ke bhU. ka. kR. kA niSe0, vuccati anAlayo, Alayato nikkhamitvA anAlayasavAtaM [anArUDha], apraviSTa, agRhIta, nahIM kiyA gayA, aprApta -- nibbAnaM paTicca, dha. pa. aTTha. 1.338; - gAmI tri., tisso pana saGgItiyo anAruLhaM dhAtukathA ArammaNakathA [anAlayagAmin], nirvANAbhimukha, nirvANa tathA anAsakti ...., sa. ni. aTTa, 2.177; - pubba tri.. ba. sa. [anArUr3hapUrva], kI avasthA kI ora jAne vAlA - anAlayaJca vo bhikkhave, pUrvakAla meM prApta na kiyA huA athavA pUrvakAla meM agRhIta desessAmi anAlayagAmiJca maggaM. sa. ni. 2(2).343; - - nekkhammapaTipadaM anAruLhapubbAnaM anekakiccapasutAnaM. cAra/cArI [anAlayacArina], anAsakta-jIvana jIne vAlA, visuddhi. 1.131. aparigrahI - anokasArinti anAlayacAridha. pa. aTTa, 2.383. anArocanA strI., ArocanA kA niSe., tatpu. sa., sUcanA kA anAlassa/anAlasya napuM., Alasya kA niSe., tatpu. sa. abhAva, saGgha dvArA jJapti kA atikramaNa, anudghoSaNA, udghoSaNA [anAlasya], vIrya, udyoga, adhyavasAya, parAkrama - ... dasa kA parityAga - sahavAso, vippavAso, anArocanA-ime dhammA AhArA - uThAnaM anAlasyaM bhogAnaM AhAro, a. ni. ... tayo pArivAsikassa bhikkhuno ratticchedAti, cULava. 82; 3(2).113; anAlasyachekakusalabhAvasaGghAtaM dakkhaM nAma sAdhu, anArocanAti AgantukAdInaM anArocanA, cULava. aTTha. jA. aTTha. 3.411. 14. anAlApa pu., AlApa kA niSe.. tatpu. sa. [anAlApa]. anAlapanatA strI., bhAva., AlapanatA kA niSe., tatpu. sa. asambhASaNa, sambhASaNa kA abhAva, saMvAdavihInatA, bAta-cIta [anAlapanatA], saMvAdavihInatA, saMvAdAbhAva, anukUla banAne kA abhAva - anAlApo tesaM aJama hI ti, mi. pa. 57; kI asamarthatA - iti hidaM mArassa ca anAlapanatAya brahmano / anAlApo, AnandAti, dI. ni. 2.106. ca abhinimantanatAya..., ma. ni. 1.415; anAlapanatAyAti anAlindaka/anALindaka tri., Alindaka kA niSe., ba. anullapanatAya, ma. ni. aTTha.(mU.pa.) 1(2).308. sa. [anAlindaka], daravAjA ke sAmane vAlI caukora jagaha anAlamba tri., Alamba kA niSe0, ba. sa. [anAlamba]. se rahita, cabUtarA se rahita, osArA-rahita - tena kho pana AdhAra-rahita, Alambana-rahita, besahArA - appatiDhe anAlambe, samayena vihArA anALindakA honti appaTissaraNA, cULava. ko gambhIre na sIdati, su. ni. 175; tasmiJca appatiDhe 279; osArakanti anALindake vihAre vaMsaM datvA tato daNDake anAlambe gambhIre aNNave ko na sIdatIti asekkhabhUmi osAretvA katachadanapamukhaM cULava. aTTha. 62.. pucchati, su. ni. aTTha. 1.183; appatiDhe anAlambe, giriduggasmi anAlulita/alulita tri., Alulita kA niSe., tatpu. sa. pApataM, jA. aTTha. 5.65; anAlambeti AlambitabbaTThAnarahite, [anAlulita], akSubdha, akampita, nahIM hilAyA huA, idharajA. aTTha. 5.68; appatidvaM anAlambaM, duttaraM sIghavAhinaM, apa. udhara na kaMpAyA huA- anerito aghaTTito acalito aluLito 2.118; - cara tri., [anAlambacara], binA AdhAra ke vicaraNa ...., mahAni. 260; aluLitoti na kalalIbhUto mahAni, aTTha. 304. karane vAlA, nirAlamba vicaraNa - ye pana te, mahArAja, anAloka ka. tri., Aloka kA niSe., ba. sa. [anAloka], bhikkhU iddhimanto ... anAlambacarA ..., mi. pa. 311. prakAzarahita, dRSTirahita, Alokarahita, dRSTivihIna - nAhaM For Private and Personal Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anAvakUla/anAvakula 217 anAvaraNa andho anAloko, mi. pa. 273; kha. pu., tatpu. sa., paTisandhivasena anAvattanadhammo, dI. ni. aTTa, 1.252; - andhakAra, tamas - appadIpeti anAloke, pAci. 366. samAva tri., ba. sa. [-svabhAva], svabhAva se hI vApasa na anAvakUla/anAvakula tri., avakUla/avakula kA niSe0, lauTane vAlA- anAvattidhammanti anAvattanasabhAvaM anibattAraha ba. sa., samatala taTa vAlA, nicalI sataha vAle, taTa se a. ni. aTTha. 3.273. rahita - anAvakulA veLuriyUpanIlA, jA. aTTha. 5.162; anAvatti strI., Avatti kA niSe., tatpu. sa. kevala sa. pa. anAvakulAti na avakulA akhANumA upari ke pU. pa. meM hI prayukta [anAvRtti], apratyAvartana, vApasa ukkulavikulabhAvarahitA vA samasaNThitA, tade... lauTakara na AnA; - dhamma tri., apratyAvartana svabhAva vAlA, anAvajjana napuM, Avajjana kA niSe.. tatpu. sa. [anAvarjana], punaH vApasa na lauTane vAlA - opapAtiko hoti, tattha asAvadhAnI, bhUla, pramAda - mahAthero tasmiM kAle anAvajjanena parinibbAyI, anAvattidhammo tasmA lokA, dI. ni. 1.139; tesaM adassanaM sandhAya vadati, udA. aTTha. 200. anAvattidhammoti tato brahmalokA puna paTisandhivasena anAvaTa tri., AvaTa kA niSe, tatpu. sa. [anAvRta], khulA anAvattanadhammo, dI. ni. aTTha. 1.252; tattha parinibbAyino huA, anAcchAdita, anAvRta, aniyantrita, asaMyamita - anAvattidhammA, ma. ni. 3.125; anAvattidhammaM me cittaM apinussa itthIsu AvaTa vA assa anAvaTa vAti, dI. ni. arUpabhavAyA ti, a. ni. 3(1).212. 1.84; yaMnUnAhaM imAsu pokkharaNIsu evarUpaM mAlaM ropApeyyaM ___ anAvayaha tri., Avaraha kA niSe., tatpu. sa. [anAvAhya], uppalaM ... sabbajanasa anAvaTa, dI. ni. 2.134; anAvaTa vivAha saMskAra meM jIvanasAthI ke rUpa asvIkArya - amanussA bhagavato ANadassanaM. sa. ni. 1(1)63; - dvAra ba. sa., [- anAvarahampi naM kareyyuM avivaraha, dI. ni. 3.154; anAvarahanti dvAra], saboM ke lie khulA dvAra - saddho dAyako dAnapati na AvAhayuttaM avivarahanti, dI. ni. aTTha. 3.136. anAvaTadvAro, dI. ni. 1.122; - dvAratA strI., bhAva., khule anAvara tri., avara kA niSe0, ba. sa. [anavara], uttama, dvAra vAlA hone kI sthiti - mettena manokammena advitIya, utkRSTa, anupama - jetvAna maccuno sena, vimokkhena anAvaTadvAratAya AmisAnuppadAnena, dI. ni. 3.145; anAvaraM itivu. 55; aohi AvarituM paTisedhetuM asakkuNeyyattA apihitadvAratAya, dI. ni. aTTha. 3.126. ca anAvaraM, itivu. aTTha. 224. anAvaTTita tri., AvaTTita kA niSe., tatpu. sa. [anAvartita], anAvaraNa tri, niSe0, ba. sa. [anAvaraNa]. khulA huA, apravartita, niSkriya - kiriyamanodhAtayA bhavaGge anAvaTTiteyeva anAcchAdita, bAdhArahita, nirvighna, vyavadhAnarahita- bojjhaGgA atikkamanaArammaNAnaM pamANaM natthi, dha. sa. aTTha. 307. anAvaraNA anIvaraNA cetaso anajjhArUhA, sa. ni. anAvaTTI tri0, AvaTTI kA niSe0, tatpu. sa. [anAvartin], 3(1).118; evaM vuTThahatIti ANaM anAvaraNaM, netti. 81; - Abhogarahita, Asakti-rahita, alipta, anAsakta - so neva jANa napuM.. [anAvaraNajJAna], sarvavyApI jJAna, apratirodhI tAva anAvaTTI kAmesu hoti, ma. ni. 1.126; ariyasAvako jJAna, spaSTa jJAna-tattha AvaraNaM natthIti-anAvaraNatrANaM upari jhAnAnaM ... anadhigatattA neva tAva kAmesu anAvaTTI paTi. ma. 119; bhagavato ANaM ... tatthAvaraNAbhAvato hoti, anAvaTTino anAbhogo na hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) nissaGgappavattimupAdAya anAvaraNaJANanti vuccati, udA. aTTha. 1(1).374, draSTa, vilo. AvaTTI.. 115; anAvaraNaJANassa, sabbaJjataJANassa paTivedhAya, jA. anAvaTTenta tri., a + VvaTTa, varta. kR., Asakti se rahita aTTha. 1.87;-jANadassana tri., ba. sa. [anAvaraNajJAnadarzana], hokara jIne vAlA, viSaya bhogoM meM na lipaTane vAlA - anantajJAnadarzana se sampanna arthAt buddha - anAvadRntassa hoti ... anAbhogassa hoti, kathA. 286; tattha anAvaraNaJANadassanA hi buddhA bhagavanto, netti. 17; - dassana anAvaTTentassAti dAnacetanAya purecArikena Avajjanena bhavaGgaM tri., ba. sa. [anAvaraNadarzana], aparisIma dRSTi vAlA, anAvaTTentassa aparivaThUntassa, kathA. aTTha. 194. suspaSTa dRSTi se sampanna yA yukta - mahAvIro, anAvattana/anAvaTTana napuM.. Avattana kA niSe., tatpu. sa. anAvaraNadassano, apa. 2.114; - dassAvI tri., [anAvartana], vApasa na lauTanA, apratyAvartana, pIche kI [anAvaraNadarzina], uparivat - anAvaraNadassAvI, yadi buddho sthiti meM punaH na AnA - dhamma tri., vApasa na lauTane kI bhavissati, su. ni. 1011; ajjhattaJca pajAnAti, bahiddhA ca prakRti vAlA - anAvattidhammoti tato brahmalokA puna / vipassati, anAvaraNadassAvI, theragA. 472; - dassI tri., For Private and Personal Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anAvaraNIya 218 anAsanna [-darzin], uparivat - suddhena jANena, anAvaraNadassinA, pasannakkha tri., ba. sa. [anAvilaprasannAkSa], nirmala evaM apa. 1.18. prasanna dRSTi vAlA - anAvilapasannakkho, sabbarogavivajjito, anAvaraNIya tri., AvaraNIya kA niSe., tatpu. sa. apa. 1.344; - lakkhaNa tri., ba. sa. [anAvilalakSaNa], [anAvaraNIya], Dhaka kara na rakhane yogya, tiraskRta na karane nirmala svabhAva vAlA, svaccha prakRti vAlA - anAvilalakkhaNo yogya, atiraskaraNIya, anabhibhUta - cattArome ... tathAgatassa pasAdo, netti. 25; - saMkappa tri., ba. sa. [anAvilasaMkalpa]. kenaci anAvaraNIyA guNA, mi. pa. 155. zAnta evaM svaccha saMkalpa vAlA, abAdhita saMkalpa yA vinizcaya anAvasUra tri., avasUra kA niSe. [utsUra], sUryAsta taka, vAlA - evaM kho, Avuso, bhikkhu ... anAvilasaGkappo, dI. sUryAsta-paryanta - anAvasUraM cirarattasaMsitaM, jA. aTTha. 5.49; ni. 3.215. anAvasUranti na avasUra anatthaGgatasUriyanti attho, tade... anAvutthapubba tri., Avutthapubba kA niSe0, tatpu. sa., pahale anAvAsa' pu., niSe. tatpu. sa. [anAvAsa], ka. bhikSu ke lie AbAda nahIM kiyA gayA vaha sthala, jahAM pahale nivAsa nahIM nivAsa na karane yogya gRha yA sthAna - anAvAsoti kiyA gayA ho - yo mayA anAvutthapubbo iminA dIghena navakammasAlAdiko yo koci padeso, mahAva. aTTha. 329; na adbhunA ..., dI. ni. 2.38. ekacchanne AvAse vA anAvAse vA vatthabba, cULava. 49; - anAsaka/anasaka tri, niSe0, tatpu. sa. [anazaka], bhojana Ti. cULava. ke anusAra cetiyaghara, bodhighara, sammajjanIaTTaka, grahaNa na karane vAlA, vrata upavAsa karane vAlA, bhojana se dAruaTTaka, pAnIyamALa, vaccakuTi tathA dvArakoDaka Adi anupasthita rahane vAlA, (brAhmaNa tapasviyoM ke eka varga kA ko anAvAsa kahA gayA hai jise bhikSu ke liye anapuyukta nAma) - anAsakA thaNDilaseyyakA ca, jA. aTTha. 5.230; sthAna kahA gayA, cULava. aTTha. 12. ekacce hi mayaM anAsakA na kiJci AhAremA ti manusse anAvAsa tri., ba. sa. [anAvAsa], ka. gRhavihIna, beghara - vaJcanti, tade. 5.232-233; anAsakAti nirAhArA, jA. anagArAti anAvAsA, pe. va. aTTha. 68; kha. nahIM basA huA aTTha. 5.18; nAnAsakAti na anAsakA, bhattapaTivakhepakAti - vAnarindo gAmo AvAso anAvAsoti pucchi, jA. aTTha. attho, dha. pa. aTTha. 2.44; anAsakAti ekAhadvIhAdivasena 2.63. anAhArakA, sa. ni. aTTha. 3.42. anAvikamma napuM., Avikamma kA niSe., tatpu. sa. anAsaGka tri., AsaGka kA niSe., ba. sa. [anAzaGka], nizcinta, [anAviSkarma], nigUr3hakarma, mAyA, suspaSTa prakAzana athavA zaGkA-sandehoM se rahita, nirbhaya, bharosemanda , vizvasanIya - abhivyakti kA na honA, aprakaTa karma - yA evarUpA mAyA ... jane nAsaGkasammate, cU. vaM. 67.58. .... gRhanA parigRhanA ... anAvikammaM vocchAdanA ... ayaM anAsatta tri., Asatta kA niSe0, tatpu. [anAsakta], viSayabhogoM vuccati mAyA, mahAni. 56; na pAkaTa katvA dassetIti ke prati mAnasika lagAva na rakhane vAlA, lagAvarahita, tRSNA anAvikamma, mahAni. aTTa, 162. athavA Asakti se mukta - devena anAsatto ayakkhagahitako anAviddha/anapaviddha tri., Aviddha/apaviddha kA niSe., abhUtaviThTho puriso, jA. aTTha. 5.443; - citta tri., ba. sa. tatpu. sa. [anAviddha], anupekSita, satkRta, sammAnita, samAdRta [citta], Asaktirahita, citta vAlA yA vAlI- asaGgamAnasAti - anapaviddha anavajAtaM katvA, pe. va. aTTha. 118. katthacipi ArammaNe anAsattacittA, therIgA. aTTha. 282. anAvila tri., Avila kA niSe0, tatpu. sa. [anAvila], anAsana napuM.. Asana kA niSe0. tatpu. sa. [anAsana]. svaccha, prasanna, nirmala, vizuddha, (mUlataH jala evaM citta kI anupayukta Asana, ayukta Asana - yathArUpe anAsane nisinna svacchatA kA vAcaka)- kacci cittaM anAvilaM. su. ni. 1603; ma. ni. 1.15; anAsaneti ettha pana ayuttaM AsanaM anAsanaM, anAvilanti pucchanto byApAdena AvilabhAvaM sandhAya abyApAdataM ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1)87; so taJca anAsanaM taJca pucchati, su. ni. aTTha. 1.177; sArambhA yassa vigatA, cittaM agocaraM ma. ni. 1.15. yassa anAvila, su. ni. 487; anAvilanti anAsanna napuM., Asanna kA niSe., tatpu. sa. [anAsanna], kilesAvilattavirahitaM, su. ni. aTTha. 2.172; - tta napuM.. dUravartI, nikaTa meM nahIM sthita - na santike na sAmantA bhAva. [anAvilatva]. svacchatA, nirmalatA, vizuddhi - anAsanne vivekaDe, mahAni. 20; anAsanneti anaccantasamIpe, anAvilattA, bhikkhave, udakassa, a. ni. 1(1).12; - mahAni. aTTha. 81. For Private and Personal Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anAsava 219 anAhUta/anavhita anAsava zA. a. napuM., Asava kA niSe0, ba. sa. [anAsrava, asambhinnapAyAsAdInipi ... AsittAni yojitAneva AsravoM se mukta, citta meM pravahanazIla mana ko dUSita banAne madhurAni ... honti, na evamayaM dhammo, sa. ni. aTTha. 1.277. vAloM, kAma, bhava, avidyA evaM dRSTi nAmaka cAra AsravoM se anAsevanA strI., AsevanA kA niSe., tatpu. sa. [anAsevanA], mukta ho cukA arhat yA buddha - oghatiNNamanAsavaM su. ni. bhAvanA na karanA, avyavahAra, anabhyAsa, aprayoga, pramAda - 180; 1151; catunnaM AsavAnaM abhAvena anAsavanti, sa. ni. ..... kusalAnaM vA dhammAnaM bhAvanAya ... anAsevanA, abhAvanA aTTha. 1.228; pavuTThajAtimakhilaM, oghatiNNamanAsavaM, dI. ni. ..... ayaM vuccati pamAdo ti, khu. pA. aTTha. 1.115. 2.192; sabbAkusalappahAnavasena anAsavamuni, mahAni. aTTa. anAsevita tri., Asevita kA niSe., tatpu. sa. [anAsevita, 137, draSTa. Asava, lA.a. nirvANa, jisameM sabhI AsravoM kA vyavahAra meM na utArA gayA, vaha, jise nijI jIvana meM kSaya ho jAtA hai - anAsavaM dhuvamanidassanAkatApalokitaM. vyavahAra meM avatarita na kiyA gayA ho - amataM tesaM abhi. pa. 7; - kathA strI., kathA. ke tIsare adhyAya kA bhikkhave, anAsevitaM .... a. ni. 1(1).61. zIrSaka, kathA. 228-230; - gAmI tri.. [-gAmin]. nirvANa anAhaTa tri., AhaTa kA niSe., tatpu. sa. [anAhata], avyavahRta, kI ora jAne vAlA yA mArga- ... anAsavagAmiJca maggaM samIpa taka nahIM lAyA athavA pahuMcAyA gayA - na anAhaTe ..... sa. ni. 2(2).341; - citta tri., ba. sa. [-citta], kabaLe mukhadvAraM vivaritabba, pAci. 263; anAhaTeti anAharite AsavoM se vimukta citta vAlA - anAsavacittassa mukhadvAraM asampApiteti, pAci. aTTha. 154; dinnAya pArisaddhiyA ariyamaggasamaGgino .... ma. ni. 3.119. antarAmagge pakkamati, anAhaTA hoti pArisaddhi, mahAva. 151. anAsasAna/anAsisAna tri., A + saMsa ke varta. kR.. anAharaNIya tri0, AharaNIya kA niSe., tatpu. sa. kA niSe. [anAzaMsamAna], AzArahita, icchA na karane vAlA, [anAharaNIya], nahIM le Ane yogya - attano santakaM parehi kisI bhI vastu ke prati tRSNA se rahita, nispRha - so anAharaNIya kAtuM sakkosI ti, dha. pa. aTTha. 2.402. nirAso anAsisAno .... su. ni. 371; .... tato AsAya anAharita tri., Aharita kA niSe., tatpu. sa. [anAhata], abhAvena kaJci rUpAdidhamma nAsIsati: tenAha -'nirAso samIpa meM nahIM lAyA huA - anAhaTeti anAharite ... anAsisAnoti. su. ni. aTTha. 2.88; draSTa. AsasAna, asampApiteti attho, pAci. aTTha. 154. anAsA strI., AsA kA niSe., tatpu. sa. [anAzA], AzA anAhAra pu., AhAra kA niSe., tatpu. sa. [anAhAra], zA. kA abhAva, anicchA, nirAzA, akAmanA - ... anAsaJcepi a. IMdhana kA abhAva, anupayukta AhAra, aviSaya, anupayukta karitvA .... ma. ni. 3.178; kAlena AsaM kAlena anAsaM kSetra - paJcannaJca, ... nIvaraNAnaM ... AhAraruca anAhAraruca ...., ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.1463; nirAsaM katvAnAti desessAmi, sa. ni. 3(1).123; ko ca.... anAhAro anuppannassa anAsaM katvA .... jA. aTTha. 3.86; anAsAya labhati, AsAya vA kAmacchandassa uppAdAya ..., sa. ni. 3(1).126; lA. a. na labhati, mahAva. 341. tri., ba. sa., AhAra yA bhojana na lene vAlA, nirAhAra, anAsAdanIya tri., AsAdanIya kA niSe., tatpu. sa. viSaya-bhogoM meM alipta, Idhana se rahita - ussassati anAhAro, [anAsAdanIya], nahIM prApta karane yogya, abhibhUta na karane sokasallasamappito, su. ni. 991; mahAgini pajjalito, yogya, akopanIya - kenacipi anAsAdanIyato ca durAsado, anAhAropasammati, theragA. 702; anAhAroti anindhano, vi. va. aTTha. 180; anAsAdanIyamAsAdayitvA, mi. pa. theragA. aTTha. 2.223; anAhArAti nirAhArA nirupAdAnA, ma. 196. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).127; - tA strI., bhAva., bhojana na anAsittaka tri., Asittaka kA niSe., tatpu. sa. [anAsiktaka], lene kI athavA bhUkhe raha jAne kI avasthA - ... tayo vaha, jisameM kisI ke AsiJcana kI AvazyakatA nahIM ho, divase anAhAratAya dubbalopi samAno .... jA. aTTha. svabhAva se hI madhura, AsiJcana kI apekSA na rakhane vAlA 4.213. - asecanakaM anAsittakaM pakatiyAva mahArasaM, therIgA. aTTha. anAhUta/anavhita tri., AhUta kA niSe., tatpu. sa. 67; ... ettha pana nAssa secananti asecanako anAsittako, [anAhUta], vaha, jisakA AhvAna nahIM kiyA gayA hai yA ... keci pana asecanakoti anAsittako ... sabhAveneva jise bulAyA nahIM gayA hai- anavhito tato AgA, jA. aTTha. madhuroti vadanti, pArA. aTTha. 2.9; yathA hi bAhirAni 3.142, pAThA. anAhUta. For Private and Personal Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anALhiya 220 anikkhitta anALihaya tri., ALhiya kA niSe0, tatpu. sa. [anADhya], nirdhana, daridra, dhanarahita - puriso dalido assako anALihayo. ma. ni. 2.123; 2.395; anALihayoti anaDDo, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.119; api ce daliddA kapaNA anALihayA, jA. aTTa. 5.91. anikaTThakAya tri., nikaTThakAya kA niSe., ba. sa. [anikaTasthakAya], vaha, jisakA zarIra paristhiti vizeSa ke anukUla yA sAmaJjasyapUrNa na ho - ... anikaTThakAyo ca anikaTThacitto..., a. ni. 1(2).157. anikaTThacitta tri., nikaTThacitta kA niSe0, ba. sa. [anikaTasthacitta], vaha, jisakA citta kahIM aura hai, anyamanaska - anikaTThakAyo ca anikaTThacito ca, ..., a. ni. 1(2).157; anikaTThacittoti anupaviTThacitto, a. ni. aTTha. 2.334. anIkaratta/anIkadatta pu., vAraNavatI ke eka rAjA kA nAma - vAraNavatimhi, rAjA anIkarato.... therIgA. 464, 483. anikkILitAvI tri., nikILitAvI kA niSe., tatpu. sa., zA. a. vaha, jisakI krIr3A pUrNa nahIM huI hai, lA. a. vaha, jisane kAma-bhogoM kA abhI taka pUrNa sevana nahIM kiyA hai - paThamena vayasA anikkILitAvI kAmesu. sa. ni. 1(1).11; anikkILitAvI kAmesUti kAmesa akILitakILo abhuttAvI, akatakAmakILoti attho, sa. ni. aTTha. 1.39; paThamena vayasA anikkILitAvino kAmesa. sa. ni. 1(1).139. anikubbanta tri., ni + |kubb ke varta. kR. kA niSe. [anikurvat], dhokhAdhar3I na kara rahA, vipralambhita na karane vAlA - paresaM anikubbato, jA. aTTha. 2.195. aniketa tri., niketa kA niSe., ba. sa. [aniketa]. zA. a. beghara, gRha-vihIna, lA. a. tRSNA-rahita, anAsakti bhAva vAlA, rAgarahita, nirvANa ko prApta muni- aniketamasanthavaM, etaM ve munidassanaM, su. ni. 209; aniketaM ... asanthavaM ... ubhayampetaM nibbAnassAdhivacanaM su. ni. aThTha. 1.2153; pabbajito ... appiccho hoti ... aniketo..... mi. pa. 229; - cArI tri., [aniketacArin], saMbhavataH 'sArI' ke sthAna para apa.; anAsakti kI avasthA kA pAlana kara rahA - aniketacArIti apalibodhacArI nittaNhacArI, sa. ni. aTTha. 2.265; - vAsI tri., anAsakta athavA tRSNAvinirmukta hokara nivAsa karane vAlA, beghara - yadA devadatto manusso ahosi vanacarako aniketavAsI, mi. pa. 192; - vihAra pu., tatpu. sa., anAsakta jIvana bitAne vAlA, beghara hokara (pravrajitabhAva ko prApta kara) vicaraNa karane vAlA - oka pahAya aniketasArI, su. ni. 850. anikkaDDana napuM.. niSe0, tatpu. sa. [aniSkarSaNa], bAhara na nikAlanA, nikAla bAhara na karanA, khaNDana na karanA - imissA anikkavanaM karissAmi, jA. aTTha. 3.19. anikkasAva tri, kasAva kA niSe., ba. sa. [aniSkASAya], citta ke maloM yA kASAyoM se avinirmukta kaluSita citta vAlA - anikkasAvo kAsAvaM, yo vatthaM paridahissati, dha. pa. 9; anikkasAvoti rAgAdIhi kasAvehi sakasAvo, dha. pa. aTTha. 1.49; theragA. 969. anikkhanta tri., nikkhanta kA niSe., tatpu. sa., bAhara na nikalA huA, parityAga nahIM kiyA huA- ... mAtukucchito anikkhantakAleyeva AbhatA AnItA, jA. aTTha. 1.282; - rAjaka tri.. ba. sa. [-rAjaka], vaha kSetra, jahAM se rAjA bAhara nahIM nikalA hai - anikkhantarAjakati rAjA sayanigharA anikkhanto hoti, pAci. 212; anikkhanto rAjA itoti anikkhantarAjaka, pAci. aTTha. 139. anikkhamana napuM., nikkhamana kA niSe0, tatpu. sa. [aniSkramaNa]. bAhara na nikalanA, gRha kA parityAga na karanA, gRhI yA bhogAsakta jIvana, gRhatyAga na karane vAlA - tadA bahi anikkhamanakulAnipi, dha. pa. aThTha. 1.218. anikkhitta tri., nikkhitta kA niSe., tatpu. sa. [anikSipta], nahIM pheMkA huA, nIce na rakhA huA, svIkRta, aparityakta; - kasAva tri., ba. sa., draSTa, 'aniddhantakasAva' ke anta. Age; - chanda tri., ba. sa. [anikSiptachanda], zithila icchA se rahita, sudRr3ha saMkalpa vAlA, dRr3ha adhyavasAya vAlA - appamattoti ... anikkhittachando ... kusalesu dhammesu mahAni. 42; - chandatA strI., bhAva. [anikSiptachandatA], sudRr3ha saMkalpa kI manodazA - yo tasmiM samaye cetasiko vIriyArambho.... asithilaparakkamatA anikkhittachandatA, dha. sa. 26; yasmA panetaM vIriyaM ... chandaM na nikkhipati, dhuraM na nikkhipati ... tasmA anikkhittachandatA, dha. sa. aTTha. 191; anikkhittachandatAti kusalacchandassa anikkhipanaM. dha. sa. aTTha. 426; - dhura tri., karma. sa. [anikSiptadhura]. vaha, jo bhAra ko nIce utAra kara na pheMke, prabala vIrya se sampanna, dRr3ha udyogI - AraddhavIriyo ... thAmavA daLhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu. udA. 109; anikkhittadhuroti anorohitadhuro anosakkitavIriyo, udA. For Private and Personal Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anikkhipana 221 anicca aTTha. 190; cetasikavIriyavasena anikkhittadhuro, su. ni. aTTha. 1.200; - dhuratA strI., bhAva.. sudRr3ha vIrya vAlA honA, dRr3ha parAkrama se yukta honA - yo tasmiM samaye cetasiko vIriyArambho.... anikkhittadhuratA ..., dha. sa. 36. anikkhipana napuM, nikkhipana kA niSe., tatpu. sa. [anikSepaNa], nIce nahIM utAra pheMkanA, uttaradAyitva se dUra na bhAganA, aparityAga - anikkhittachandatAti kuslcchndss| anikkhipanaM dha. sa. aTTha. 426. anikhAtakUla/anigAdhakUla tri. nikhAtakUla/ nigAdhakUla kA niSe., ba. sa. [anikhAtakUla], aisA jalAzaya athavA nadI, jisake taTa gahare na hoM, kama gahare tIra vAlA/vAlI - anigAdhakUlAti agambhIratIrA, jA. aTTha. 6.132. anigama pu.. nigama kA niSe., tatpu. sa. [anigama], nigama se bhinna, bIrAna bastI - nigamApi anigamA katA, ma. ni. 2.308. anigULhamanta/aniguyhamanta tri., nigULahamanta/ niguyhamanta kA niSe., ba. sa. [anigUDhamana], apanI yojanA athavA mana kI bAtoM ko dUsaroM se chipA kara na rakhane vAlA, apraticchannamantra - aniguyahamantanti appaTicchannamantaM, jA. aTTha. 5.73. aniggataratanaka tri., niggataratanaka kA niSe0, ba. sa. [anirgataratnaka, vaha zayanaghara, jahAM se strIratna bAhara na nikale hoM- aniggataratanakati mahesI sayanigharA anikkhantA hoti, ubho vA anikkhantA honti, pAci. 212; ratanaM vaccati mahesI, niggatanti nikkhantaM, aniggataM ratanaM itoti ... sayanighareti attho, pAci. aTTha. 139. aniggamana napuM.. niggamana kA niSe., tatpu. sa. [anirgamana], bAhara nikalakara nahIM jAnA, bAhara na nikalanA - ... AyatanAni anAgamanato aniggamanato ca daTThabbAni, vibha. aTTha. 44. aniggaha tri., niggaha kA niSe.. ba. sa. [anigraha], niyantraNa meM na lAne yogya aniyantraNIya - aniggahAsUti niggahena vinetuM asakkuNeyyAsu, jA. aTTha. 5.435. aniggahIta/aniggahita tri., niggahIta yA niggahita kA niSe., tatpu. sa. [anigRhIta], abhibhUta na kiyA gayA, atiraskRta, nahIM upekSita- mayA dhammo desito aniggahito asaMkiliTTho..... a. ni. 1(1).206: niggaNhanto hi hApetvA vA dasseti, vaDaDhetvA vA ... yasmA cattAri ariyasaccAni ... hApetvApi ... dassetuM na sakkA, tasmA ... aniggahito nAma, a. ni. aTTha. 2.160. anigha/anIgha tri., igha yA Igha kA niSe., ba. sa. [anigha]. niSpApa, krodha athavA Akroza se rahita, nirapekSa, sarala, surakSita - anigho tiNNakathaMkatho visallo. su. ni. 17; IghAbhAvato anIgho, su. ni. aTTha. 1.21; santaM vidhUmaM anIghaM nirAsaM, su. ni. 464; dukkhAbhAvena anIghaM su. ni. aTTha. 2.120; anIghoti rAgAdiIghavirahito, su. ni. aTTha. 2.27980; anIghoti niDhukkho hutvA, jA. aTTha. 3.392; - Ti. dukkhaM ca kasiraM kicchaMnIgho ca byasanaM aghaM, abhi. pa. 89 meM nIgha zabda pulliGga meM nirdiSTa hai, parantu abhi. pa. sUcI meM isake vividha vyAkhyAna, draSTa. morisa, jaeN. pA. Te. so. 1891, 3.41 vyu. kI aneka saMbhAvanAoM meM pramukha, (ka) nIhA (dukha) kA niSe., (kha) IhA, IghA kA niSe., (ga) saM. ke nigha kA niSe. (gha) saM. anagha kA vipa. pAli-pratirUpa hai. anicca tri., nicca kA niSe., tatpu. sa. [anitya], sadA vidyamAna na rahane vAlA, azAzvata, kSaNabhaGgura, adhruva - sabbe saGghArA aniccA .... dha. pa. 277; sabbe te bhavA aniccA dukkhA vipariNAmadhammA, udA. 106; ... hutvA abhAvadvena aniccA, udA. aTTha. 174; hutvA abhAvaDhena aniccadhammo, dI. ni. aTTha. 1.178; - kammaTThAnika tri., ba. sa., anityatA ke Alambana para dhyAna karane vAlA - paJcasatApi te aniccakammaTThAnikA bhikkhU..., a. ni. aTTha. 3.181; - 8 tri., upa. sa. [anityastha), anitya ke AkAra vAlA, anitya kI avadhAraNA meM antarbhUta - yAvatA rUpassa aniccaTTha ...... paTi. ma. 119; aniccaTThanti ca aniccAkAraM paTi. ma. aTTha. 2.32; - tA strI., bhAva. [anityatA], anitya svabhAva vAlA hone kI avasthA, kSaNabhaGguratA, utpanna hokara vinaSTa ho jAne kA svabhAva - rUpAnaMtveva aniccataM viditvA, ma. ni. 3.265; loke aniccataM JatvA, sa. ni. 1(1),75; aniccataM khayavayataM viditvA, udA. aTTha. 237; aniccatA esA sabbalokavinAsinI, ma. vaM. 20.57%; aniccatamudAhari apa. 1.61; - tAkathA strI., kathA. ke gyArahaveM varga kI dasavIM kathA kA zIrSaka, kathA. 371-372; - ccAkAra pu., tatpu. sa./ba. sa., anityatA kA svabhAva, anityatA ke svarUpa ko prakAzita karane vAlA - aniccAkAraM ... dhamma desesi ...... jA. aTTha. 3.82; - dassAvI tri., adhiccadassAvI ke sthAna para apa., draSTa. Upara; - dhamma tri., ba. sa. [anityadharma], svabhAva se hI anitya, adhruva prakRti vAlA, For Private and Personal Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anicca 222 anicca vinazvara - rUpaM kho, rAdha, aniccadhammo, sa. ni. 2(1).180; - paTisaMvedI tri., [anityapratisaMvedI], sabhI saMskRta dharmoM meM anityatA kA anubhava karane vAlA - ... aniccapaTisaMvedI satataM samitaM...a. ni. 2(2).164; aniccAti evaM ANena paTisaMveditA assAti aniccapaTisaMvedI, a. ni. aTTa. 3.151; - lakkhaNa napuM.. tatpu. sa. [anityalakSaNa], bhagavAna buddha dvArA pravedita dharmoM ke tIna lakSaNoM meM se sarvaprathama, jisake anusAra hetuoM evaM pratyayoM se utpanna sabhI saMskRta dharma apane hetu-pratyayoM ke niruddha hote hI svayaM bhI niruddha ho jAte haiM tathA koI bhI saMskRta dharma zAzvata nahIM hai - aniccalakkhaNaM dukkhalakkhaNaM anattalakkhaNaJceti tINi lakkhaNAni, abhi. sa. 66; aniccatAyeva lakkhaNaM lakkhitaba, lakkhIyati anenAti vA aniccalakkhaNaM, abhi. dha. vi. TI. 232; khaNato udayabbayadassanena aniccalakkhaNaM pAkaTa hoti.... visuddhi. 2.267; aniccalakkhaNaM tAva udayabbayAnaM amanasikArA.... vibha. aTTha. 47; - lakkhaNavatthu napuM..dha. pa. aTTha. kI eka kathA kA zIrSaka, dha. pa. aTTha. 2.233; - vagga pu., sa. ni. ke eka khaNDa vizeSa kA zIrSaka, sa. ni. 2(1)20-24, 2(2)1-6; - saJa strI., [anityasaMjJA], dharmoM meM anityatA kI anupazyanA, anityatA kI vipazyanAbhAvanA, 'sabhI saMskRta padArtha vinazvara haiM, nitya nahIM haiM, isa prakAra kI anityatA kI anupazyanA se utpanna jJAna - aniccasA bhAvitA bahulIkatA .... sa. ni. 2(1).139; aniccasaJjAti aniccaM aniccanti bhAventassa uppannasA, sa. ni. aTTha. 2.291; aniccasaJaAti aniccAnupassanAJANe uppannasA , a. ni. aTTha. 3.109; ... abhAvato udayabbayavantato pabhaGguto tAvakAlikato ... sabbe saGkhArA aniccA ti pavattaaniccAnupassanAvasena aniccasacino, udA. aTTha. 191; - saJaAbhAvanAnuyoga pu., tatpu. sa., dharmoM meM anityatA kI anupazyanA-bhAvanA meM svayaM ko lagA de nA, anityatAnu pazyanA kA abhyAsa - aniccasaAbhAvanAnuyogamanuyuttA viharanti, ma. ni. 3.126; - sAnuloma tri., ba. sa., anityatA kI vipazyanAbhAvanA ke anurUpa yA upayukta - atha vA aniccaM vA aniccasAnulomaM vA..., mahAni. 142; ... tAya snyaay| anuloma appaTikUlaM aniccasaAnuloma, mahAni. aTTha. 244; - sAparicita tri, tatpu. sa., anityatA kI vipazyanA-bhAvanA ko jAnane vAlA athavA usase paricita sAdhaka- aniccasaJaAparicitena, bhikkhave, bhikkhano cetasA ... a. ni. 2(2).198; - sajI tri., [anityasaMjJI], anityatA kI anupazyanA karane vAlA, saMskRta dharmoM meM anityatA kA mAnasika pratyakSa-jJAna prApta karane vAlA - sabbasakAresu aniccAnupassI viharati, aniccasaJI .... a. ni. 2(2).165; aniccAti evaM sA assAti aniccasaJI, a. ni. aTTha. 3.151; - sabhAva tri.. ba. sa. [anityasvabhAva], svabhAva se hI anitya, vinazvara yA kSaNabhaGgura - aniccasabhAvAnaM pana khandhAnaM jarAmaraNattA aniccaM nAma jAtaM. sa. ni. aTTha. 2.37; - sambhUta tri0, tatpu. sa. [anityasambhUta], anitya svabhAva vAle saMskRta dharmoM se utpanna - aniccasambhUtaM, bhikkhave, cakkhu ... sa. ni. 2(2).133; - ccAkAra pu., karma. sa. [anityAkAra], anityalakSaNa, dharmo kA anitya svabhAva, adhruva svarUpa, vinazvara prakRti - ... bhagavA puggalassa Acikkhati vipassanAnimittaM aniccAkAraM dukkhAkAraM anattAkAra, mahAni. 264; aniccAkAranti hutvA abhAvAkAraM mahAni aTTha. 312; - ccAnupassanA strI., tatpu. sa. [anityAnupazyanA]. dharmo ke anitya svabhAva ko vipazyanA kI bhAvanA dvArA dekhanA, cAra smRti-prasthAnoM meM se antima arthAta dharmoM kI dharmatA para anupazyanA, pAMca skandhoM ke kSaya evaM vyaya Adi kA jJAnadarzana - aniccAnupassanA abhijJeyyA, paTi. ma. 103; aniccAnupassanA, dukkhAnupassanA anattAnupassanA ceti tisso anupassanA, abhi. dha. sa. 66; tattha aniccassa, aniccanti vA anupassanA aniccAnupassanA tebhUmakadhammAnaM aniccataM gahetvA pavattAya vipassanAya etaM nAma, visuddhi. mahATI. 1.323; draSTa. anupassanA; -- ccAnupassI tri., [anityAnudarzI, bau. saM. anityAnupazyI], vipazyanA dvArA dharmoM meM anityatA kA jJAna-darzana prApta karane vAlA - sabbasavAresu aniccAnupassino vihastha, itivu. 58; ... aniccalakkhaNaM nAma, taM Arabbha pavattA vipassanA aniccAnupassanA, taM aniccanti vipassako aniccAnupassI. itivu. aTTha. 234; aniccanti anupassI, aniccassa vA anupassanasIlo aniccAnupassIti, visuddhi. mahATI. 1.324; - ccucchAdanaparimaddanabhedanaviddhaMsanadhamma tri., ba. sa. [anityutsAdanaparimardanabhedanavidhvaMsanadharma], vaha mAnava zarIra, jo svabhAva se hI anitya, apacaya-zIla, apagharSaNazIla, TUTa jAne vAlA evaM vinaSTa ho jAne vAlA hai -... kAyassa adhivacanaM .... aniccucchAdana parimaddana bhedana-viddhaMsanadhammassa, ma. ni. 1.198; ... hatvA abhAvadvena aniccadhammo For Private and Personal Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aniccala-buddhi 223 aniTTha ... tadanuvilepanena ucchAdanadhammo ... khuddakasambAhanena ... pUrNatA kI sthiti ko aprApta - hassaM anijjhAnakkhamaM parimaddanadhammo ... bhijjati ceva vikirati ca, evaM sabhAvoti, ataccha, jA. aTTha. 7.53; paNDitAnaM na nijjhAnakkhamaM ..., dI. ni. aTTa. 1.178; = ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).34. jA. aTTha. 7.55. aniccala-buddhi tri., niccalabuddhi kA niSe0, ba. sa. aniJjana napuM., niSe., tatpu. sa. [bau. saM. aniJjana], [anizcalabuddhi], caJcala athavA asthira buddhi vAlA - acala, acalana, akampana, nizcala athavA sthira - .... haritabbapaJassa aniccalabuddhino, jA. aTTha. 4.387; AneJjappattaM sayaM aniJjanadvena AneJjanti vuccati, udA. pAThA. niccaM calabuddhino. aTTha. 150; idaM catutthajjhAnaM aniJjanaM acalanaM niSphandananti aniccha tri., ba. sa. [aniccha], icchAoM se rahita, tRSNA vadAmi, ma. ni. aTTa (ma.pa.) 2.122; - ppatta tri., [bau. saM. virahita, kAmanAoM se mukta - sadA icchAya nicchAto, aniJjanaprApta]. acala-bhAva ko prApta, na calane yogya - aniccho hoti nibbuto, su. ni. 712; anicchA piNDamesanA, AnejappattaM sayaM aniJjanadvena AneJjanti vaccati, udA. anicchA sayanAsana, sa. ni. 1(1).75; anicchAti nittaNhA aTTha. 150, pAThA. AneJjappatta. hutvA, sa. ni. aTTha. 1.104; - tta napuM., bhAva., [-tva], aniJjita tri., iJjita kA niSe0, tatpu. [aniJjita], ka. tRSNAvihInatA, icchAmukta sthiti- ... anicchattA ca nicchaato| zAnta, avicalita, aprabhAvita - nAhaM sItena vihaJissaM. hoti anAturo ..., su. ni. aTTha. 2.193. aniJjito viharanto, theragA. 386; cittassa iJjitakAraNAnaM anicchanabhAva pu., niSe., tatpu. sa. [anicchA]. icchA kA byApAdAdInaM suppahInattA paccayyuppanniJjanAya ca abhAvato, abhAva, tRSNA kA na honA - ... anicchanabhAvaM mama pare na theragA. aTTha. 2.76; kha. napuM., caturtha dhyAna kI zAnta avasthA jAnanti .... jA. aTTha. 4.29. - idampi kho ahaM, udAyi, anijitasmiM vadAmi. ma. ni. anicchaya pu., nicchaya kA niSe., tatpu. sa. [anizcaya]. 2.127; pAThA. iJjitasmiM; catutthajjhAnaM aniJjanaM acalanaM nizcaya kA abhAva, anirNaya, UhApoha bharI manaHsthiti, niphandananti vadAmi, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.122. anizcitatA; - paccu paTThAna tri., tatpu. sa. aniTTha tri., iTTha kA niSe., tatpu. sa. [aniSTa], vaha, jo mana [anizcayapratyupasthAna], anizcitatA ko upasthita yA dvArA icchita nahIM hai, avAJchita, aprArthita, apriya - atho utpanna karane vAlI vicikitsA yA sandeha - sA saMsayalakkhaNA ive anidve ca ..., su. ni. 155; yaM manoduccaritassa aniTTho ... anicchayapaccupaTTAnA, dha. sa. aTTha. 298; visuddhi. 2.98. akanto amanApo vipAko .... ma. ni. 3.112; taM pare anicchA strI., icchA kA niSe., tatpu. sa. [anicchA], ka. anidvena akantena amanApena samudAcaranti, a. ni. icchA kA abhAva, alobha - upekkhA dhurasamAdhi, anicchaa| 1(2).243; aniTThanti appiyaM, paTilAbhatthAya vA apariyesitaM. parivAraNaM. sa. ni. 3(1).6; ... alobhasaGghAtA anicchA .... vibha. aTTa,8; - dvAbhimata tri., karma. sa. [aniSTAbhimata]. sa. ni. aTTha. 3.1583; kha. hicakicAhaTa, aruci, vimukhatA aniSTa athavA apriya rUpa meM mAnA gayA, vaha, jise abhISTa -sace ahaM dAnaM dadamAno vipAkaM asaddahitvA attano anicchAya nahIM mAnA gayA ho-... ekaccassa aniTThAbhimato, ekaccassa dammi .... jA. aTTha. 4.29. iTTho, udA. aTTha. 163; - gandha pu., karma. sa. anicchita tri., icchita kA niSe.. tatpu. sa. [anicchita], [aniSTagandha], apriya gandha, durgandha - duggandhoti na cAhA huA, anacAhA, avAJchita, aprItikara, aprArthita- aniTThagandho, dha. sa. aTTha. 352; - nimitta napuM.. karma. sa. evaM seyyaM alabhitvA anicchitaM parittakameva kAlaM seyyaM [aniSTanimitta], anicchita athavA apriya cihana, apazakuna labhati, dha. pa. aTTha.2.275; yathA anicchitaM na gacchati, evaM - aniTThanimittAni atidhorAni, saddhammo. 285; - phala tri., AvaraNato AvaraNaM, dI. ni. aTTha. 2.99. ba. sa., anicchita athavA mana ko pratikUla phala dene vAlA anijjhattibala tri.. ba. sa. [bau. saM. anidhyaptibala], manavAne - kaTukapphalAnIti aniTThaphalAni pApakammAni..., pe. va. meM akSama, santuSTi dene meM asamartha, zAnta karAne meM akSama aTTha. 51; - phassa pu.. karma. sa. [aniSTasparza], apriya - te asaJjattibalA, anijjhattibalA ..., a. ni. 1(1).90. sparza, anicchita anubhava - ... tatheva dhIro idvAniTThaphassa anijjhAnakhama tri.. niSe., tatpu. sa. [anidhyAnakSama]. sUkSma phuTTho hoti, theragA. aTTha. 2.252; - rasa napuM., karma. sa., parIkSA meM kharA na utarane yogya, parIkSaNa kiye jAne para anicchita svAda, pasanda meM na Ane vAlA svAda - asAdati For Private and Personal Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anidvita 224 anidassana aniTTharaso, dha. sa. aTTha, 353; - rUpa napuM., karma. sa., anacAhI vastu, apriya padArtha - yaM kiJci cakkhunA rUpaM passati, aniTTharUpayeva passati, sa. ni. 2(2).129-130; - TThAkantavipAkatta napuM.. bhAva. [aniSTAkAntavipAkatva]. aniSTa evaM apriya vipAka kI avasthA - ... vipAkakAle aniTThAkantavipAkattA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).200; - DhaGgata/vAgata tri., upa. sa. [aniSThAgata], anizcaya se bharA, zaGkAlu, sandehagrasta, vicikitsA se pIr3ita - api ca kho kI hoti vicikicchI aniTThaGgato saddhamme, sa. ni. 2(1).91; a. ni. 1(2).202; aniTThaGgato vicikicchAvasena tidvati, mahAni. 18; aniTThaGgatoti vicikicchAvasena, mahAni. aTTha. 192; - tA strI., bhAva. [aniSTatA], zaGkAlutA, vicikitsAyukta manodazA - yA kho pana sA, bhikkhave, kavitA vicikicchitA aniTThaGgatatA saddhamme saGghAro so, sa. ni. 2(1).91; - bhAva pu., bhAva. [aniSTabhAva], uparivat - .... kALArikAnaM kaNerukAnaM padaM bhavissatIti anidvaGgatabhAvo viya yogino ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).101. anihita tri., niTThita kA niSe., tatpu. sa. [aniSThita], pUrNa na kiyA huA, samApta na kiyA huA, apUrNIkRta, apUrNa - tassa vidatthimattaM anihitaM, dha. pa. aTTha. 2.98; - chadana tri., ba. sa. [aniSThitachadana], aisA ghara, jisakI chata / apUrNa raha gayI hai - ... rao uyyAne vAsAgAraM vippakataM hoti, anihitacchadanaM ..., jA. aTTha. 3.279. anidrI tri., nidurI kA niSe0, tatpu. sa. [aniSThurin], vaha, jo kaThora svabhAva kA na ho, komala prakRti vAlA, IrSyA evaM ahaMkAra se rahita - aniTvarI ananugiddho, su. ni. 958; tattha anidurIti anissukI, su. ni. aTTha. 2.260; yassetaM nivariyaM pahInaM ... ANagginA darda, so vuccati anivvarIti, mahAni. 330. aniNa/aNaNa tri., iNa yA aNa kA niSe., ba. sa. [anRNa], RNa se mukta, vaha, jisake pAsa kisI kA koI RNa zeSa na ho - aNaNo bhujAmi bhojanaM, ma. ni. 2.315; idha kilesaiNAnaM abhAvaM sandhAya aNaNo ti vRttaM, aniNo tipi pATho, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.244. anittara tri., ittara kA niSe., tatpu. sa. [anitvara]. vaha, jo vinazvara athavA anitya na ho, sthira, cirasthAyI, akrUra, akaThora, pradhAna, zreSTha - anittarA ittarasampayuttA, jA. aTTha. 7.46; anittarAti subhoga imasmiM loke yA ca vedA ca anittarA... te ittarehi brAhmaNehi sampayuttA, jA. aTTha. 7.47. anitthI strI., itthI kA niSe., tatpu. sa. [astrI], ka. anArI, nArI se bhinna kucha aura - anitthI itthipaNDakA, pArA. 223; ... aJjana saddhiM saMvAsaM gatA neva anitthI hoti, jA. aThTha. 2.104; kha. vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha meM strI. se bhinna, pu. athavA napuM. zabda - karato itthiyamanitthiyaM vA abhidheyyAyaM ririyappaccayo hoti vA, ka. vyA. 556; - gandha 1. pu. eka rAjakumAra kA nAma - anitthigandhotveva saJjAnisa su. ni. aTTha. 1.55; anitthigandhakumAraM nAma Arabbha kathesi, dha. pa. aTTha. 2.164; jA. aTTha2.272; 2. strI se koI bhI sambandha na rakhane vAlA, nArI ke prabhAva se mukta - ... himavati paJcasatatApasA anisthigandhA ..., ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.47; - ndhakumAravatthu napuM.. dha. pa. aTTha. kI eka kathA kA zIrSaka, dha. pa. aTTha. 2.164-166; - gandhavanasaNDa pu., strI prabhAva se mukta vanapradeza - pana dAni ahaM anitthigandhavanasaNDameva gamissAmi, jA. aTTha. 3.443; - bhUta tri., itthibhUta kA niSe., tatpu. sa. [astrIbhUta], vaha, jo strItvabhAva vAlA nahIM hai, strIliGga kA nahI hai - tathAhi anitthibhUtopi samAno 'mAtulAti ithiliGgavasena rukkhopi nAma labhati, sadda. 243. anisthiNNa/anatiNNa tri., nitthiNNa yA atiNNa kA niSe0, tatpu. sa. [aniStIrNa]. vaha, jise pAra na kiyA gayA ho, vaha, jisakA uddhAra na huA ho, amukta, arakSita - siyA ca nesaM kantArAvaseso anatiNNo, sa. ni. 1(2).87. anidassana tri., nidassana kA niSe0, ba. sa. [anidarzana], ka. zA. a. vaha, jise lakSaNoM dvArA vyAkhyAta na kiyA jA sake, vaha, jise dRSTAntoM Adi ke sahAre dikhalAyA na jA sake, kha, lA. a. adRzya, atarkAvacara, vaha, jise cakSuvijJAna dvArA grahaNa na kiyA jA sake, nirvANa - viANaM anidassanaM. dI. ni. 1.203; .... nibbAnassetaM nAma, tadetaM nidassanAbhAvato anidassanaM, dI. ni. aTTha. 1.294; anidassananti cakkhuvijJANassa ApAthaM anupagamanato anidassanaM nAma, ... nibbAnameva vuttaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).306; anidassanoti dassanassa cakkhuviNassa anApAtho, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).7; yaM cakkhu ... pasAdo attabhAvapariyApanno anidassano.... vibha. 78; yaM taM rUpaM bAhiraM taM asthi sanidassanaM, asthi anidassanaM, dha. sa. 585; ga. napuM., nirvANa ke paryAyavAcaka zabda ke rUpa meM - anAsavaM, dhuvamanidassanAkatApalokitaM..., abhi. pa. 7; - gAmI tri., anidarzana arthAta nirvANa kI ora le jAne vAlA For Private and Personal Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra anidAna - anidassanaJca vo, bhikkhave, desessAmi anidassanagAmiJca maggaM. sa. ni. 2 (2).342. anidAna tri, nidAna kA niSe, ba0 sa0 [anidAna ], kAraNarahita, hetu-pratyaya-rahita, nirAdhAra, animitta sanidAnaM samaNo gotamo dhammaM dekheti no anidAnaM, ma. ni. 2.211 sanidAna, bhikkhave, uppajjati kAmavitakko, no anidAna, sa. ni. 1 (2). 133. aniddi tri, niddiTTha kA niSe, tatpu sa0 [ anirdiSTa], vistAra ke sAtha aprakAzita, vaha, jisakA spaSTa rUpa se saMketa athavA ullekha nahIM kiyA gayA hai pAvacanasmiM hi rUhi aniddidvAnipi anekavihitAni nipAtapadAni sandissanti, sada 1.300 lakkhaNa tri. ba. sa. vaha jisake lakSaNoM kA spaSTa rUpa se kathana nahIM kiyA gayA hai| ye sadA anikkhiNA, ka. vyA. 393 sadda. 3,800. aniddhanta tri. niddhanta kA niSe, tatpu0 sa0 [ anidhmAta], nahIM dhA~kA huA, parizuddha na kiyA huA, avizodhita, phUMka kara na haTAyA huA - taM hoti jAtarUpaM dhantaM sandhataM niddhantaM aniddhantakasAvaM, a. ni. 1 ( 1 ).286. aniddhArita tri, niddhArita kA niSe, tatpu0 sa0 [ anirdhArita ], nirdhArita na kiyA huA, vaha, jisakA nizcita rUpa se nirdhAraNa nahIM huA hai; - sAmatthiya tri0, ba0 sa0, vaha jisakI sakSamatA kA nizcaya nahIM huA hai kiM aniddhAritasAmatthiyena antarAbhavena parikappitena payojana, udA. aTTha. 74. aniddhi tri. iddhi kA niSe, ba0 sa0 [ anRddhi], Rddhi athava dhanadhAnya se rahita, nirdhana daridra, abhAgA - aniddhinaM, mahArAja, dametassaMva sArathi, jA. aTTha. 7.368; aniddhiM asamiddhiM dalidapurisaM nAma -.. jA. aTTha. 7.363; . ka tri. iddhika kA niSe, va. sa. [anRddhika], uparivat - te mayaM... aniddhikA dantA ... asamiddhi yeva no dameti, jA. a. 7.368 mantu tri. niSe, tatpu, sa. [anRddhimat ]. ka. uparivat - na kevalaM tA nAriyova, atha kho sabbe aniddhimantopi sattA tassa upabhogA bhavanti, jA. aTTha 6. 189; kha. vaha jisameM RddhiyAM athavA alaukika zaktiyAM na hoM - yo pana tattha aniddhimA .... mi. pa. 246. anidhAnagata kri nidhAnagata kA niSe, tatpu. sa. [anidhAnagata], asaJcita, vaha jise puJjIbhUta athavA ekatrita nahIM kiyA gayA hai, chinna-bhinna anidhAnagatA bhaggA, puJjo nAtthi anAgate mahAni, 31... ye khandhA bhinnA - - www.kobatirth.org - 225 anipakavutti te nidhAnaM nihitaM nicayaM na gacchantIti anidhAnagatA, mahAni, aDa. 119. anidhAnavantu tri, nidhAnavantu kA niSe0, kA niSe tatpu, sa. [ anidhAnavat] surakSita karane athavA saMgraha karane ke lie anupayukta, vaha, jo, sudRr3ha AdhAra para na khar3A ho, mana meM na rakhane yogya gambhIra tAtparya se rahita - anidhAnavatiM vAcaM bhAsitA hoti ma. ni. 1.360; anidhAnavatiM vAcaMti hRdayamaJjusAyaM nidhetuM ayuttaM vAcaM, ma. ni. aTTha0 ( mU0pa0) 1 (2). 227; nidhAnaM yuccati upanokAso, nidhAnamassA atthIti nidhAnavatI, hRdaye nidhAtabbayuttakaM vAcaM bhAsitAti dI. ni. a. 1.71 anidhAnavatiM ti na hRdaye nighetabbayuttakaM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a. ni. aTTha. 2.259. P " anindArosa pu. i. sa. [ anindAroSa ] nindA roSa yA krodha kA abhAva - anindArosaM nissAya nindAroso pahAtabbo, ma. ni. 2.25; anindArosanti anindAbhUtaM aghaTTanaM. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.29. anindita tri, nindita kA niSe, tatpu. sa. [anindita], vaha jisakI nindA na ho rahI ho, anindanIya, nindA-rahita * natthi loke anindito dha. pa. 227; anindito saggamupeti ThAnaM. sa. ni. 1 ( 1 ) 109 tajJa tri, ba sa sundara aGgoM vAlA / vAlI - pAsAdamAruyha aninditaGgI ti pAdantato yAva kesaggA aninditasarIrA jA. aha. 4.95; tabbalocana tri., ba. sa. [aninditavyalocana ], sundara netroM vAlA / vAlI anindalocaneti aninditambalocane jA. aDa. 7.156. anindiya tri. nindiya kA niSe, tatpu. sa. [ anindaya]. anindanIya, uttama, utkRSTa, prazaMsanIya paramasundara anindiyo dhammakAyo, apa. 2.201 therIgA. aDa. 161. pAThA. anindita. anindriyabaddha tri. niSe, tatpu, sa [anindriyabaddha ]. saMjJAvihIna, cetanAvihIna, nirjIva aviJJANakaM anindriyabaddhasuvaNNarajatAdi khu. pA. aTTha. 141; asaJJakAyanti anindriyabaddha adhitakAyaJca ... jA. aDa. For Private and Personal Use Only - 7.55. anindhana tri, niSe, ba. sa. [ anindhana] binA IMdhana vAlA, jalAvana athavA IMdhana se rahita anedho dhUmaketUvAti anindhano aggi viya, jA. aDDa 4.25; anAhAroti anindhano, theragA. aTTha. 2.223. anipakavRtti tri, nipakavRtti kA niSe0, ba0 sa0 [anipakavRtti ], avivekapUrNa jIvana jIne vAlA anesanAya - Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra anipuNa jIvikaM kappento anipakavRtti nAma hoti, na paJJAya ThatvA jIvika kappeti ma. ni. aDa. (ma.pa.) 24. anipuNa tri. nipuNa kA niSe, tatpu. sa. [ anipuNa ]. ka. vaha, jo nipuNa athavA catura nahIM hai, akuzala anipuNopetaM sutvA attamano bhaveyya, mi. pa. 225 kha. azlIla, sthUla, kSudra - thUlaJca asukhugaM, anipuNanti... pArA. aDa. dee www.kobatirth.org 1.170. aniSpatti strI, niSpatti kA niSe, tatpu, sa. [ aniSpatti ]. kAma kA aniSpAdana, anuSThAna kA pUrA na honA amma taya karontiyA anipphatti nAma natthi, jA0 aTTha. 1.436, tula, aniSphAdana aniphanna tri. niphanna kA niSe, tatpu. sa. [ aniSpanna ], 1. vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha meM avyutpanna, vaha zabda, jisakA udbhava vyutpatti dvArA na batalAyA jA sake dhAtucintAya ye muttA aniSphannAti te matA, sadda 2.586; 2. abhidharma ke sandarbha meM hetuoM evaM pratyayoM se anutpanna anipphannA dasa ceti, abhi. dha. sa. 43: ... vinA visuM paccayehi anibbattattA ime anipphannA.... abhi. dha. vi. TI. 180; - Ti. rUpa ke vibhAjana meM cAra mahAbhUta, pAMca prasAdarUpa, cAra gocararUpa, do prakAra ke bhAvarUpa, eka prakAra kA hRdayarUpa, eka prakAra kA AhArarUpa, tathA eka prakAra kA jIvitendriyaye aTThAraha prakAra ke rUpa nipphannarUpa kahalAte haiM kyoMki inakI utpatti karma, citta, Rtu evaM AhAra ina cAra hetuoM meM se kisI eka athavA aneka - se hotI hai. parantu AkAza, do prakAra ke vijJaptirUpa, tIna prakAra ke vikAra aura cAra prakAra ke lakSaNarUpa- ye dasa prakAra ke rUpa ina cAra kAraNoM se utpanna na hone se aniSphanna rUpa kahalAte haiM. Bara aniSphala tri, niSphala kA niSe, tatpu0 sa0 [ aniSphala ], vaha jo phalarahita na ho, vaha jo sArthaka athavA phaladAyI ho upAsikAyo aniSphalA kAlaGkatA, udA. 163: tha. pa. aDa. 1. 127; aniSphalAti na niSphalA, sampattasAmaJJaphalA eva.. udA. aTTha. 312; dAyakA ca anipphalA, pe. va. 11. aniSkAda pu. niSkAda kA niSe, tatpu, sa. [ aniSpAda]. kAryAnvayana kA abhAva, kAma kA pUrA na honA aniSphAdAya saheyya dhIro, jA0 aTTha 6.211. anibaddha / anibandha tri. nibaddha / nibandha kA niSe, tatpu, sa0 [ anibaddha / anirbandha], ka. anirdhArita, anizcita, anirNIta- jayaparAjayopi anibaddho ... jA. aTTha. 1.419; - 226 anibbattita bhagavato gocaragAmo anibandha, ma. ni. aDDa. (ma.pa.) 1 (2). 144; kha. asthAyI, kSaNabhaGgura, anitya- puthujjanidhi nAma calA anibaddhA ma. ni. aDDa. (ma.pa.) 2.174 - cArikA strI, karma, sa. kisI nizcita uddezya ke lie na kiyA jA rahA bhramaNa tatya yaM gAmanigamanagarapaTipATiksena carati, ayaM anibaddhacArikA nAma dI. ni. a. 1.197 - vAsa tri0, ba0 sa0, anizcita AvAsa vAlA vIsati vassAni anibaddhavAso hutvA a. ni. aDDa 2.30 - sayana tri. ba. sa. vaha jisake pAsa sunizcita zayyA athavA sone kA sthAna na ho yoginA yogAvacarena anibaddhasayanena bhavitabba, mi. pa. 368. anibandhanIya tri. nibaMdhanIya kA niSe, tatpu, sa. [ anibandhanIya], nahIM saTane athavA cipaka jAne yogya, bAMdha kara na rakhe jAne yogya setavaNNo anibandhanIyo hoti cULaya 277. anibbacanIya tri nibbacanIya kA niSe, tatpu. sa. [ anirvacanIya], vaha jisakI vyAkhyA zabdoM dvArA athavA buddhi dvArA na kI jA sake, avyAkhyeya, anubhavagamya pratyAtmavedha (nirvANa ke vizeSa sandarbha meM prayukta) ta napuM. bhAva avyAkhyeyatA anibbacanIyattA vIcchAsaddAnaM, sadda. 1.285. anibbatta tri. nibbatta kA niSe, tatpu, sa. [ anirvRtta], abhI taka anutpanna, vaha, jo vartamAna kSaNa taka udita athavA utpanna nahIM huA hai, aprAdurbhUta, ajAta ye dhammA ajAtA abhUtA ... anibbattA ... ime dhammA anuppannA, dha. sa. 1042; anibbattena na jAto, paccupyannena jIvati mahAni. 30 anibbattena ... ti ajAtena apAtubhUtena anAgatakkhandhena na jAto na nibbatto, mahAni. aTTha 119; phala tri0, ba0 sa0, vaha jisakA phala vartamAna kSaNa taka utpanna nahIM huA hai yAnimAni rukkhAni anibbataphalAni, mi. pa. 78. anibbattana napuM, nibbattana kA niSe, tatpu. sa. [anirvartana]. aprAdurbhAva, anutpatti, aprAkaTIbhAva, udaya kA abhAva, asampAdana aJJassa attabhAvassa anibbattanena, su. ni. aTTha. 1.94. anibbattI / anivatti tri nibbattI kA niSe tatpu. sa. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only - " [ anirvartin ] punaH vApasa lauTakara na Ane vAlA, punarjanma grahaNa na karane vAlA, punarbhAva prApta na karane vAlA anibbattI tato assaM jA. aTTha. 7.352; pAThA. anivatti anibbattita tri, nibbattita kA niSe, tatpu0 sa0 [ anirvartita]. anutpAdita, vaha jise prAdurbhUta na kiyA gayA ho; akRta - akatenAti anibbatitena attanA anupacitena, pe. va. aDa. 131. Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 227 animitta anibbAnasaMvattanika anibbAnasaMvattanika tri., nibbAnasaMvattanika kA niSe., tatpu. sa. anirvANasaMvartanika], nirvANa kI ora na le jAne vAlA, nirvANa-prApti meM asahAyaka yA anupayogI - kAmavitakko, bhikkhave, andhakaraNo ... anibbAnasaMvattaniko, itiva. 60- paJcime bhikkhave nIvaraNA andhakaraNA... anibbAnasaMvattanikA, sa. ni. 3.118; anibbAnasaMvattanikAti nibbAnatthAya asaMvattanikA, sa. ni. aTTha. 3.188; ... sabba rAgatamaM ... anibbAnasaMvattanikaM naditvA, ..., mahAni. 341; anibbAnasaMvattanikanti apaccayaamatanibbAnatthAya na saMvattanika, mahAni. aTTa, 359. anibiDa tri., nibiTTa kA niSe., tatpa. sa. [anirviSTa]. anAsakta, alipta - dassanato yA anibiTThA vA hotu nibiTThA, sadda. 2.364, tula. aniviTTha (Age). anibbiddha tri., nibbiddha kA niSe., tatpu. sa. [anirviddha]. vaha, jise bhItara taka bedhA na gayA ho athavA jo darAra-rahita ho, viSayabhogoM athavA rAga Adi se aprabhAvita (citta) - so ... bhAvitena cittena anibiddhapubbaM ... lobhakkhandhaM nibijjhati..., sa. ni. 3(1).107; - ddhA strI., aisA mArga, jo vyUha ke rUpa meM ho, sabhI ke lie sarala na ho, catuSpatha, vyUha - vyUho racchA anibiddhA, abhi. pa. 202; vyUhonibaddharacchAyaM, abhi. pa. 1007. anibindiyakArI tri., nibindiyakArI kA niSe., tatpu. sa. anirvedakArI], nirutsAha athavA nirAzAbhAva ke binA kAma karane vAlA, anAsakta hokara karma karane vAlA, viSaya-bhogoM ke prati nirapekSa hokara karmoM meM rata - anibindiyakArissa, sammadattho vipaccati, jA. aTTha. 5.117, draSTa, na nibindiyakArI. anibbisatA strI., nibbisatA kA niSe. [anirviSatA], viSa se mukta na hone kI dazA, viSarahita na hone kI avasthA - adanto ... ti ettha pana anibbisatAya adanto, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).202. anibbuta tri., nibbuta kA niSe0, tatpu. sa. [anivRta], nirvANa ko aprApta, amukta, aprasanna - ... nibutassa anibuto, itivu. 66; rAgAdikilesapariLAhAbhibhavena anibuto, itivu. aTTha. 259; - kilesatA strI., bhAva. [anivRtaklezatA], usa vyakti kI avasthA athavA manodazA, jisake kleza naSTa nahIM hue hoM, klezoM ke upazamana ke abhAva vAlI manodazA - anibutakilesatAya aparinibutoti veditabbo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).202. anibbematika tri., nibbematika kA niSe., tatpu. anirvaimatika], sandehoM se amukta, sandehagrasta, saMzayAla - bhAva pu., karma, sa., sandehagrasta hone kI dazA, saMzayagrastatA - atha mahAjano na nibbematiko hoti, athassa anibbematikabhAvaM viditvacA.... dha. pa. aTTa, 1.23. animitta tri., nimitta kA niSe0, ba. sa. [animitta], ka. cihnoM athavA viziSTa lakSaNoM se rahita, asaMskRta, zUnya (nirvANa) - animittaJca bhAvehi. su. ni. 344, therIgA. 20, 105; aniccAnuparasanAJANaM niccanimittato vimuccatIti animitto, su. ni. aTTa, 2.70; suJato animitto ca, dha. pa. 92; rAgAdinimittAnaM abhAvena animittaM, tehi ca vimuttanti animitto vimokkho , dha. pa. aTTha. 1.344; kha. rahasyamaya, ajJAta, vicitra - animittamanaJaAtaM, maccAnaM idha jIvitaM. su. ni. 579; animittanti kiriyAkAranimittavirahitaM. su. ni. aTTha. 2.161; ga. kAraNarahita, ahetuka - sanimittA ..... uppajjanti pApakA akusalA dhammA, no animittA, a. ni. 1(1).98; taJca animittaM anidAnaM asaGghAraM appaccayaM ..... sa. ni. 3(2).290; gha. puruSatva evaM strItva ke cihnoM (liGgoM) se rahita- akkosati nAma animittAsi..., pArA. 190; Ga. parisImana-rahita, asIma - pathaviM sAgarapariyantaM akhilamanimittaM, dI. ni. 3.108; - kata tri., vaha jisake viSaya meM koI nirNaya nahIM kiyA gayA ho - animittakatena atthataM hoti kathinUM mahAva. 332; - katadisa tri., ba. sa., anirdhArita dizA kI ora jAne vAlA - ... sA papaTikA .... animittakatadisA .... mi. pa. 176; - phalasamApatti strI., animitta arthAt nirvANa ke phala kI prApti - ... suJataphalasamApatti animittaphalasamApatti .... mi. pa. 303; - magga pu., karma. sa. [animittamArga], lakSaNarahita, nAmarahita, cihnarahita mArga, animitta kI anupazyanA vAlA mArga - ... animittavipassanA sayaM AgamanIyaTThAne ThatvA attano maggassa nAmaM dAtuM na sakkotIti animittamaggo na gahito, dha. sa. aTTa, 267; - rata tri., tatpu. sa., nimittarahita (nirvANapada) meM lagA huA - suJatAbahulo tAdI, animittarato vasI, apa. 2.16; - vimutta tri., karma. sa. [animittavimukta], animitta nAmaka vimukti ko prApta karane vAlA - ... suattavimuttena, animittavimuttena .... netti. 162: - vimokkha pu., karma. [animittavimokSa], animitta nAmaka vimukti kA eka prabheda - aniccAnupassanAya hi vasena animittavimokkho kathito, dha. sa. aTTha. 266; - vihArI tri., upa. sa. For Private and Personal Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir animisa/animmisa 228 aniyama/aniyAma [animittavihArI], tri. animitta nAmaka vimokSa kI sthiti na kiyA gayA - animmitAti iddhiyApi na nimmitA, dI. meM avasthita vyakti - ... tisso brahmA sattamaM animittavihAra ni. aTTha. 1.138. puggalaM deseti, a. ni. 2(2).219; - ttAnupassanA strI., aniyata tri., niyata kA niSe., tatpu. sa. [aniyata], ka. tatpu. sa. [animittAnupazyanA], saMsAra ke dharmoM meM animitta anizcita, saMdehagrasta, aniyamita, Akasmika, parigaNita nAmaka lakSaNa para vipazyanA dhyAna - animittAnupassanA dharmoM meM antarbhUta na hone vAlA, avaziSTa, asthira, caJcala; abhijeyyA, paTi. ma. 19; animittAnupassanA yathAbhUtaM ANaM idhara se udhara uchalane vAlA, DAMvADola - tayo rAsI ... nimittato sammohA aJaANA muccatIti .... paTi. ma. 229. aniyato rAsi, dI. ni. 3.173; na niyato ti aniyato, animisa/animmisa tri., nimisa/nimmisa kA niSe., ba. avasesAnaM dhammAnametaM nAma, dI. ni. aTTha. 3.158; tathA sa. [animiSa], ka. ve AMkheM, jinakI palakeM na jhapakAI aniyatattA aniyatA, dha. sa. aTTha. 97; gacchatI aniyato gayI hoM, eka hI Alambana para TakaTakI lagA kara dekhane gaLAgaLaM jA. aTTha. 5.451; kha. vinaya ke viziSTa sandarbha vAlI AMkheM, apalaka dRSTi - yakkhAnaM akkhIni rattAni meM- striyoM ke prati bhikSu ke vyavahAroM se saMbaMdhita do prakAra honti animmisAni, jA. aTTha. 5.31; bodhirukkhaJca animisehi ke ve aparAdha, jinakI prakRti anizcita hotI hai - cakkhUhi olokayamAno sattAhaM vItinAmesi, udA. aTTa. aniyatoti na niyato, pArAjikaM vA saGghAdiseso vA pAcittiyaM 42; kha. pu.. devatA kA nAma, devamachalI - nijjarA, nimisA vA, pArA. 296; - kathA strI., karmasa., vina. vi. ke dibbA, abhi. pa. 12; devamacchesvanimiso, abhi. pa. 1044; - tRtIya khaNDa kA nAma, vina. vi. 45-46; - gatika tri.. Ti. devoM evaM yakSa Adi ardha-daivI sattvoM kI AMkhe animisa ba. sa. [aniyatagatika], vaha, jisake vividha janmoM ke mArga yA palaka na jhapakAne vAlI mAnI gaI haiM; - cetiya napuM.. kA nizcaya na ho, vaha, jisake agale janma kA svarUpa karma. sa., bodhivRkSa ke nikaTavartI usa pavitra sthala kA nAma, anizcita ho - ... puthujjanakAlakiriyaM katvA aniyatagatikA jahAM eka saptAha taka apalaka AMkhoM se bodhivRkSa kI ora bhavissati, dha. pa. aTTha. 2.99, niyatagatika kA vilo. - TakaTakI lagAkara buddha baiThe the - ... taM ThAnaM animisacetiyaM citta tri., ba. sa., asthira athavA caJcala citta vAlA, nAma jAtaM. udA. aTTha, 42; - tA strI., bhAva. [animiSatA]. dulamula citta vAlA - aniyatAti aniyatacittA, jA. aTTha. AMkhoM kI palakeM na jhapakAne kI sthiti, apalakatA - 5.452; - tta napuM.. bhAva. [aniyatatva], anizcitatA, ... akkhInaM animisatAya ceva rattatAya ca .... jA. aTTha. caJcalatA, asthiratA - tathA aniyatattA aniyatA, dha. sa. 6.163; - netta tri., ba. sa. [animiSanetra], palakoM ko na aTTha. 97; - liGga tri., ba. sa. [aniyataliGga], vaha zabda, banda kara rahe netroM se yukta, apalaka dekhane vAlA - abhIto jisakA koI eka liGga nizcita na ho, vizeSaNa zabda - animisanetto, esa sakko devarAjAti, jA. aTTha. 6.166. idAni aniyataliGgAnaM niyataliGgesa. sadda. 1.78; - vacana animmAta tri., nimmAta kA niSe., tatpu. sa. [anirmAtR]. tri., ba. sa. [aniyatavacana]. anizcayavAcaka athavA zA. a. kisI kA nirmANa, sRjana athavA utpAdana na karane saMyojaka sarvanAma (zabda) - yAti aniyatavacanaM khu. pA. vAlA, anutpAdaka; lA. a. kisI bhI hetu evaM pratyayoM dvArA aTTha. 184; - savA strI., karma sa. [aniyatasaMkhyA], anutpAdita yA anirmita - sattime, mahArAja, kAyA akaTA anizcita saMkhyA - aniyatasaGghAvasena bahuvacappayogA vA, akaTavidhA animmitA animmAtA .... dI. ni. 1.49; sadda. 1.18; - tuddesa pu., vi. pi. pArA. ke eka khaNDa vizeSa animmAtAti animmApitA, keci animmApetabbAti.... dI. kA zIrSaka, pArA. 292. ni. aTTha. 1.138, pAThA. animmApitA, sa. ni. aTTha. 2.302. aniyama/aniyAma pu., niyama/niyAma kA niSe., tatpu. animmApetabba tri., nimmApetabba kA niSe0, tatpu. sa. sa. [aniyama, bau. saM. aniyAma/anyAma], niyama kA [anirmAtayitavya], nirmANa athavA sRjana yA utpAdana na abhAva, anizcitatA, avyavasthA, aviveka - so nesAdo karavAne yogya - animmAti animmApitA, keci tattha aniyAmena pAse oDDesi, jA. aTTha. 5.332; - vasena animmApetabbAti padaM vadanti, dI. ni. aTTha. 1.138. kri. vi., binA kisI krama ke sAmAnya athavA anaupacArika animmita tri., nimmita kA niSe., tatpu. sa. [anirmita]. rUpa se - aniyamavasena bhikkhusaGgha sannipAtApetvA .... jA. dUsare kAraNoM Adi dvArA nirmANa na kiyA gayA yA utpanna aTTha. 3.469; - mattha tri., ba. sa., vaha zabda, jisakA artha For Private and Personal Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aniyAmita/aniyamita 229 anirodha anizcita ho, saMyojaka sarvanAma-zabda, (ya, vA, aJjatara evaM aJatama jaise sarvanAma) - aJatara aJatamasaddA aniyamatthA, sadda. 1.266; tattha vAsaddo aniyamattho, udA. aTTha. 261. aniyAmita/aniyamita tri., niyAmita/niyamita kA niSe., tatpu. sa. [aniyamita, bau. saM. aniyamita/aniyAmita], anizcita, aniyamita, [prAyaH yaM evaM taM jaise saMyojaka sarvanAmoM ke lie prayukta].- niddesa pu., karma sa., saMyojaka sarvanAmoM ke prayoga dvArA kisI mantavya kA ullekha - tattha aJjatarAti aniyamitanideso, khu. pA. aTTha. 92; - paccatta tri., tatpu. sa., saMyojaka sarvanAma 'ya' Adi kA prathamA vibhakti meM prayoga - yanti aniyamitapaccattaM, khu. pA. aTTha. 191; - pariccheda pu., tatpu. sa., anizcita mAtrA athavA mApa kA nirdhAraNa- yAvAti aniyAmitaparicchedo, jA. aTTha. 4.155; - paridIpana napuM., anizcaya kA saMsUcana yA prakAzana - ekaM samayanti aniyamitaparidIpanaM, khu. pA. aTTha. 85; -- vacana napuM., anizcayavAcaka athavA saMyojaka sarvanAma - yAnIdha bhUtAni samAgatAnI ti aniyamitavacanena bhUtAni pariggahetvA .... khu. pA. aTTha. 133 - vasena kri. vi., aniyamita rUpa meM - tattha ... aniyamitavasena anavasesaM pariyAdiyati, khu. pA. aTTha. 136; - saGkhA-niddesa pu., tatpu. sa. [aniyamita-saMkhyAnirdeza], anizcita saMkhyA kA kathana -- bahUti aniyamitasaGghayAniddeso, khu. pA. aTTha. 98; - tAlapana napuM., tatpu. sa., kisI anizcita vyakti kA AhvAna, kisI vizeSa vyakti ko sambodhita na karanA - tattha passAti aniyAmitAlapanametaM, jA. aTTha. 3.152; - tuddesavacana napu., tatpu. sa., anizcaya vAcaka athavA saMyojaka sarvanAma-pada - tattha yeti aniyamituddesavacanaM khu. pA. aTTha. 146. aniyyAtittabhAva tri., niyyAtittabhAva kA niSe0, ba. sa. [bau. saM. aniryAtitAtmabhAva], vaha, jo AtmabhAva ke lagAva se bAhara nahIM nikala sakA hai- evaM aniyyAtitattabhAvo hi atajjanIyo vA hoti ..., visuddhi. 1.112. aniyyAna napuM., niyyAna kA niSe., tatpu. sa. [aniryANa]. zA. a. bAhara kI ora kUca karane yA bAhara jAne athavA AkramaNa karane kA abhAva, lA. a. saMsAra-bandhana se bAhara na A pAnA, mukti kA abhAva - aniyyAnanti vippavutthAnaM puna AgamanaM, dI. ni. aTTha. 1.84; - dIpaka tri., tatpu. sa., vimukti para prakAza na DAlane vAlA - aniyyAnadIpakahi anatthakehi padehi .... dha. pa. aTTha. 1.364; - magga pu., tatpu. sa., saMsAra-bandhana se bAhara nikAlakara na le jAne vAlA mArga - nAnappakArakA hi aniyyAnamaggApi maggAtveva vuccanti , ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).248. aniyyAnika/anIyAnika tri, niyyAnika kA niSe., tatpu. sa. [aniryANika], vimukti athavA chuTakArA na dilAne vAlA, mukti ke lie anupayogI, chur3Akara bAhara nikAla sakane meM apratibala - idha dhammo durakkhAto hoti duppavedito aniyyAniko, sa. ni. 3(2).443; durakkhAte dhammavinaye duppavedite aniyyAnike..... dI. ni. 3.87; ye kho pana dhammA aniyyAnikA, te niyyanti takkarassa sammA dukkhakkhayAyAti ..... netti. 76%; lokAyatikanti anatthanissitaM saggamaggAnaM adAyakaM aniyyAnikaM.... jA. aTTha. 7.181; - kAraNa napuM.. karma. sa., niSkarSa taka na pahuMcAne vAlI tarka-paddhati - .... dutiyaM takkaggAhakAraNaM aniyyAnikakAraNaM, jA. aTTha. 1.112; - tta napuM., bhAva., mukti athavA chuTakArA na dilAne kI avasthA - aniyyAnikattA saggamokkhamaggAnaM tiracchAnabhUtA kathAti ..., dI. ni. aTTha. 1.80; - bhAva pu., mukti athavA chuTakArA na dilA sakane kI sthiti - atha bhagavA nesaM aniyyAnikabhAvakathanena atthAbhAvato.... ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).133. anirassAda tri., nirassAda kA niSe., ba. sa., santuSTa, asantoSa se rahita - yadAssa evaM paTipajjato alInaM anuddhataM anirassAdaM ... samathavIthipaTipannaM cittaM hoti. visuddhi. 1.131; paApayogasampattiyA, upasamasukhAdhigamena ca anirassAda, visuddhi. mahATI. 1.149. anirAkatajjhAna tri., nirAkatajjhAna kA niSe0, ba. sa. [anirAkRtadhyAna], dhyAnabhAvanA ko bIca meM bAdhita na karane vAlA, vaha, jisakI dhyAna bhAvanA bIca meM nahIM TUTatI ho - paTisallAnArAmA, bhikkhave, vihastha ... anirAkatajjhAnA ..., itivu. 29; anirAkatajjhAnAti bahi anIhatajjhAnA avinAsitajjhAnA vA, itivu. aTTha. 147. aniruddha tri., niruddha kA niSe., tatpu. sa. [aniruddha], apratihata, abAdhita, vaha, jisakI samApti athavA anta nahIM huA hai - upekkhAsukhaM aniruddha hoti, ma. ni. 2.127. anirodha tri., nirodha kA niSe., ba. sa. [anirodha], vaha, jo abhI taka samApta nahIM hai athavA jisakA kSaya nahIM huA hai - ... natthibhAvaviruddho asthibhAvo anirodhoti dassitaM hoti. udA. aTTha. 32. For Private and Personal Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anila 230 anivattI anila pu., [anila], vAyu, havA, pavana - mAluto pavano vAyu vAtonilasamIraNo, abhi. pa. 37; girimiva anilena duppasaraho, jA. aTTha. 2.184; - jalavegasaJchAdita tri., tatpu. sa., vAtAvaraNa athavA havA kI namI se pUrI taraha DhakA huA - yathA vA pana, mahArAja, gaganaM anilajalavegasaJchAditaM, mi. pa. 123; - java tri., ba. sa., havA kI gati athavA vega vAlA - yathA, mahArAja, rao assAjAnIyo bhaveyya sIghagati anilajavo, mi. pa. 143; - laJjasa pu., tatpu. sa., havA kA mArga, vAyumaNDala - ambare anilajase, apa. 1.273; agaJchi anilajasA, apa. 2.4; - jasAsaMkhubma tri., tatpu. sa., vAyu ke vega se kSubdha yA prabhAvita na hone vAlA - anilajasAsaGghaDabho, yathAkAso asaDiyo, apa. 1.113; - patha pu., tatpu. sa., AkAza, vAyupatha, vAyumaNDala, antarikSa - vehAso cAnilapatho AkAso nitthiyaM nabhaM, abhi. pa. 463B ... sakuNI anilapathaM laGghayitvA ..., jA. aTTha. 3.338; -- bala napuM, havA kI zakti - rukkhopi ... anilabalavegAbhihato bhijjati, mi. pa. 159; - balasamAhata tri., tatpu. sa., havA kI zakti dvArA coTila - yathA vA pana, mahArAja, saNhasukhumaaNurajo anilabalasamAhato.... mi. pa. 176; - lAyana napuM., tatpu. sa., vAyu kA mArga - caGkama susamAruLho, ambare anilAyane, apa. 1.158; - lUpama-samuppAta tri., ba. sa., havA ke samAna teja, vAyu jaise vega se yukta - anilUpamasamuppAtA, sudantA soNNamAlino, jA. aThTha. 7.105; anilUpamasamuppAtAti vAtasadisavegA, jA. aTTha. 7.106; - lerita tri., tatpu. sa. [anilerita], havA dvArA kaMpAyA jA rahA, vAyu dvArA prakampita - anileritA lohitapattamAlinI, jA. aTTa, 5.399. anivattagamana napuM.. karma. sa. [anivartyagamana], aisA gRhatyAga, jisameM punaH lauTakara vApasa na AnA ho, sadA ke lie gRhatyAga, antima rUpa se gRhatyAga - idaM pana mama anivattagamanaM, dha. pa. aTTa, 1.39. anivattana napuM., nivattana kA niSe., tatpu. sa. [anivartana], tadA pana vArANasiro ... anivattanadhammA ... mahAyodhA honti, jA. aTTha. 1.255; - bhAva pu., vApasa na mur3ane athavA pITha na dikhAne kI dazA - bhayabhIrutAya abhAveneva bheravArammaNaM disvApi anivattanabhAvenAti .... jA. aTTha. 1.449; - samAva tri., ba. sa., vApasa na lauTane athavA pITha na dikhalAne vAlA, vIratA ke svabhAva vAlA - bhayabhIrutAbhAvena ca anivattanasabhAvA ahumhA, jA. aTTha. 1.449. anivatta-brahmadatta pu., vya. saM., vArANasI ke eka rAjA kA nAma - bArANasiyaM kira anivattabrahmadatto nAma rAjA ahosi. su. ni. aTTa, 1.90. anivattika/anivattaka tri., ba. sa. [anivartika], vApasa na lauTane vAlA - yAva lokappavatti, tAva anivattakA dhammAti .... khu. pA. aTTha. 123; anivatti bhavissAmIti pabajjato anivattiko bhavissAmi .... a. ni. aTTha. 3.29. anivattitaggahaNa tri., ba. sa., bahuta dRr3hatA ke sAtha viSayabhogoM meM Asakta, sudRr3ha Asakti vAlA - avasthitasamAdAnoti niccalagahaNo anivattitagahaNo, dI. ni. aTTha. 3.92. anivatti-dhamma tri., ba. sa., apane vacana para aDiga rahane vAlA, vizvasanIya, bharosemanda - tesaM cittaM upatthambhetvA anivattidhamme katvA, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.77. anivattimAnasa/anivattamAnasa tri., nivattimAnasa kA niSe., ba. sa., sudRr3ha athavA aDiga mana vAlA, vaha, jisakA mana avicalita rahe- anivattamAnasaMJatvA, sambuddho etadavi, bu.vaM. 354. anivattiya tri., nivattiya kA niSe., tatpu. sa. [anivartya]. vApasa na lauTane yogya, punaH sAMsArika jIvana meM vApasa Ane ke lie anicchuka athavA akSama; - yodha pu., karma. sa., pITha na dikhAne vAlA yA raNabhUmi se vApasa bhAga kara na Ane vAlA vIra yoddhA - ... mahAnAgA, hathiAdIsupi abhimukhaM Agacchantesu anivattiyayodhAnaM etaM adhivacanaM a. ni. aThTha. 3.182. anivattI tri., nivattI kA niSe., tatpa. sa. [anivartina, ka. vApasa na lauTane vAlA, adhyavasAyI, dRr3hapratijJa - anivatti bhavissAmi, brahmacariyaparAyaNo, a. ni. 1.172; pabbajjato ca sabba tANato ca na nivattissAmi, anivattako bhavissAmi, a. ni. aTTha. 2.128; ... suhadayA anivattino hutvA yujjhathAti Aha, jA. aTTha. 3.4; kha. sudhAra athavA upacAra na kiye jAne yogya, lAilAja, asAdhya, acikitsya apratyAgamana, apratyAvartana - etena rattikkhayo nAma jIvitakkhayo tassa anivattanatoti dasseti, theragA. aTTha. 2.102; ... evameva ekAdasavidho aggi sabbasatte dahanto anivattamAnova gacchati, su. ni. aTTa, 1.91; -dhamma tri.. ba. sa., vApasa athavA pIche kI ora na mur3ane vAlA, palAyana na karane vAlA, pITha na dikhAne vAlA, jamA rahane vAlA -- For Private and Personal Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anivAtavutti 231 anissaraNa -... tesaM cittaM upatthambhetvA anivattidhamme katvA..., ma. ni. bAhara kI ora nahIM nikalA huA, saMsAra-bandhana se mukta nahIM aTTha. (upa.pa.) 3.77. ho cukA, avipramukta, bandhana-grasta - ye vA pana keci samaNA anivAtavutti tri., nivAtavutti kA niSe., ba. sa., mithyAbhimAnI, vA brAhmaNA vA vibhavena bhavassa nissaraNamAhaMsu, sabbe te ADambarI, ghamaNDI; - kAra pu., mithyAbhimAna, ghamaNDa, darpa anissaTA bhavasmA ti vadAmi, udA. 106; ... tesampi evaM - evaM vAtabharitabhastasadisathaddhabhAvapaggahitasiraanivAtavutti- viparItagAhInaM kuto bhavanissaraNaM, tenAha bhagavA ... anissaTA kArakaraNo thambho, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).179. ..... udA. aTTha. 172; ayampi anissaTo lokamhA, a. ni. anivArita tri., nivArita kA niSe., tatpu. sa. [anivArita]. 3(1).237. vaha, jisake viSaya meM pratirodha na kiyA gayA ho athavA vaha, anissaTTha tri., nissaTTha kA niSe., tatpu. sa. [aniHsRSTa]. jisakA nivAraNa na kiyA gayA ho - akkharasamaye pana aparityakta, nahIM chor3A huA, apane hAthoM se nahIM nikalA tAdisAni rUpAni anivAritAni, sadda. 1.204. huA - adinnaM nAmaM yaM adinnaM anissarTa apariccattaM aniviTTha/anividdha tri., niviTTha/nividdha kA niSe. tatpu. rakkhitaM gopitaM mamAyitaM parapariggahitaM, pArA. 52; attano sa. [anirviSTa, asthApita, nivezita na kiyA huA, avivAhita hatthato vA yathAThitahAnato vA na nissaTThanti anissaTTha - kulakumAriyoti anividdhA tAsaM dhItaro, a. ni. aTTha. pArA. aTTa, 1.241; draSTa, nissaTTha (Age). 3.155, tula. anibiTTa. anissaya tri., nissaya kA niSe., ba. sa. [aniHzraya], anivesana tri., nivesana kA niSe.. ba. sa. [anivezana], mUlabhUta Avazyaka upakaraNoM athavA jIvana-sAdhanoM se vihIna, zA. a. beghara, AvAsa-vihIna, lA. a. sAMsArika Asakti besahArA, bajara, udAsa, nirjana, sunasAna, Usara - bhAva se mukta, tRSNA-mukta - jitaJca rakkhe anivesano siyA, anissayamahIbhAge tvirINamUsare siyA, abhi. pa. 886. dha. pa. 40; anivesano siyAti anAlayo bhaveyya, dha. pa. aTTha. anissara tri, issara kA niSe., tatpu. sa./ba. sa. [anIzvara]. 1.180. ka. aprabhu, asvatantra, azakta, akSama, avazavartI - ... anisamma ni + /sama ke pU. kA. kR. kA niSe. [anizamya], arahato cittaM yaM kAyaM nissAya pavattati, tattha arahA anirasaro na sunakara, dhyAna na dekara, ucita vicAra na karate hae, assAmI avasavattIti, mi. pa. 236; samhi sarIre anissarA, zAnti evaM dhairya se rahita hokara - nisamma khattiyo kayirA, jA. aThTha. 3.49; anesamAnoti anissaro, jA. aTTha. 5.17; nAnisamma disampati, jA. aTTha. 3.91; tattha anisammAti kha. binA svAmI vAlA, vaha, jisakA koI bhI nAtha na ho - anoloketvA anupadhAretvA, jA. aTTha. 4.408; - kArI tri., sabbaM anissaraM etaM, iti vRttaM mahesinA, theragA. 713: anattAti binA soce vicAre hI karma karane vAlA - anisammakArI .... assAmikA anissarAti attho, dha. pa. aTTha. 2.234. jammo, abhi. pa. 729; rAjA na sAdhu anisammakArI, jA. anissaraNa napuM., sa. pa. me pU. pa. ke rUpa meM hI prayukta - aTTha. 3.90. dassAvI tri., [anizzaraNadarzina], rUpa Adi dharmoM ko anisAmaya uparivat, saMbhavataH, anisAmiya kA sthAnA., na Asakti ke sAtha dekhane vAlA, smRti evaM saMprajanya se rahita sunakara, ucita rUpa se vicAra na karatA huA - bahussutAnaM hokara dharmoM ko dekhane vAlA - anissaraNadassAvI, gandhe ce anisAmayatthaM su. ni. 322; anisAmayatthanti anisAmetvA paTisevati, theragA. 732; draSTa. nissaraNa, Age; ... atthaM, su. ni. aTTha. 2.58. satisampajaJavasena rUpAyatane pavattamAno tattha anisedhanatA strI., bhAva. nisedhanatA kA niSe., tatpu0, nissaraNadassAvI nAma, vuttavipariyAyena anissaraNadassAvI uddaNDatA, vazyatA, vinamratA athavA AjJAkAritA kA abhAva dahabbo, theragA. aTTha. 2.234; - Ti. jo kAyagatA evaM - ... atithaddho anisedhanatAya.... mi. pa. 175. vedanAgatA anusmRti evaM samprajjya ke binA hI kAyA, vedanA anissaggiya tri., nissaggiya kA niSe., tatpu. sa. [bau. saM. Adi ko dekhatA hai vaha unake prati citta kI Asakti ko anisargika], anivArya rUpa se na tyAgane yogya, na chor3ane dRr3ha karake unameM anissaraNa-dassAvI kahalAtA hai; - yogya - anisaggiyena atthataM hoti kathinaM, mahAva. 332, dassI tri., [anizzaraNadarzI], uparivat - so rAgAnusayo draSTa, nissaggiyA dhammA, Age. hoti, anissaraNadassino, sa. ni. 2(2).203; - paJa tri., anissaTa tri., nissaTa kA niSe., tatpu. sa. [aniHsRta], ba. sa. [anizzaraNaprajJa], vaha, jisake pAsa AsaktiyoM ke For Private and Personal Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anissaratA 232 anIti bAhara Ane athavA unase chuTakArA dilAne vAlI prajJA nahIM hai - ime kho ... paJca kAmaguNe tevijjA brAhmaNA gadhitA .... anissaraNapA paribhuJjanti, dI. ni. 1.222; anissaraNapaJaAti idamettha nissaraNanti, evaM parijAnanapaJaAvirahitA, dI. ni. aTTha. 1.304. anissaratA strI., issaratA kA niSe, bhAva. [anIzvaratA]. apanA svAmI svayaM na hone kI avasthA, asvAdhInatA, parAdhInatA - ... vacanakaro anissaratAya, mi. pa. 175. anissara-vikappI tri., [anIzvara-vikalpI]. svayaM svAmI na rahane para bhI svAmI ke samAna dAna Adi dene kA prabandha karane vAlA - na asanthavavissAsI ca hoti, na anissaravikappI ca, a. ni. 2(1).128; anissaravikappIti anissarova samAno imaM detha, imaM gaNhathAti issaro viya vikappeti, a. ni. aTTha. 3.45. anissariya tri., nissariya kA niSe0, ba. sa., akSama, asamartha, prabhAvahIna - attano issariye avasavattanato anissariyo, mahAni. 2.279,(ro.). anissA strI., issA kA niSe0, tatpu. sa. [anA ], IrSyA kA abhAva - anissA ca amacchariyaJca, a. ni. 1(1).116; - manika tri0, ba. sa., IrSyA-rahita mana vAlA - anissAmanikA kho pana hoti, paralAbhasakkAra... na issaM bandhati, a. ni. 1(2).233; anissAmanikA ahosinti issAvirahitacittA ahosiM a. ni. aTTha. 2.370. anissAyanarasa tri., ba. sa., IrSyAmukta svabhAva vAlA - .... muditA, anissAyanarasA, dha. sa. aTTa. 237; visuddhi. 1.308. anissita tri.. nissita kA niSe0, tatpu. sa. [aniHzrita athavA anisita], kisI bhautika sAdhana para Azrita na rahane vAlA, Atmanirbhara, AcArya athavA upAdhyAya ke Azraya se mukta, tRSNA evaM dRSTi-grAha se mukta - anissito chetva sinehadosaM su. ni. 66; evaM samathavipassanAsampanno paThamamaggena didvinissayassa pahInattA anissito, su. ni. aTTa, 1.94, draSTa, nissaya, Age; - citta tri., ba. sa. [aniHzritacitta], tRSNA evaM dRSTi Adi se mukta citta vAlA, Asakti-rahita citta vAlA - anissitacittA na Ayanti jhAyamAnA, netti. 34; - vagga pu., pari. ke upAlipaJcaka ke prathama varga kA nAma, pari. 337-340. anissukI tri., issukI kA niSe0, tatpu. sa., IrSyA se rahita, IrSyAmukta citta vAlA- puna caparaM nigrodha, tapassI amakkhI hoti... anissukI hoti amaccharI, dI. ni. 3.34. anihita tri., nihita kA niSe., tatpu. sa. [anihita, nahIM tyAgA gayA, nahIM svaccha kiyA gayA, aparimArjita, nIce na rakhA gayA - aniddhantaM, anihitaM, aninnItakasAvaM, a. ni. 1.253. anIka napuM. [anIka, senA, senA kI Tukar3I - sattahatthikaJca anIkaM, mahAva. 257; sayameva pattacIvara AdAya anIkA nissaTo hatthI viya, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).136; yassa pubbe anIkAni, kaNikArAva puphitA, jA. aTTha. 7.252; -- kagga napuM.. [anIkAgra], senA kA agrabhAga, senA kI agalI paMkti - sobhayanto anIkaggaM, nAgasaGghapurakkhato. su. ni. 423; anIkagganti balakAyaM senAmukhaM, su. ni. aTTha. 2.102; - kaTTha pu., [anIkastha], senA meM sthita yoddhA yA rAjA kA aGgarakSaka, mahAvata, dvArapAla - anIkaTTho tu rAjUnamagarakkhagaNo mato, abhi. pa. 342; amaccA pArisajjA gaNakamahAmattA anIkaTThA dovArikA .... dI. ni. 3.47; anIkaTThAti hatthiAcariyAdayo, dI. ni. aTTha. 3.32; dovArike anIkaTTe, ativelaM pajagghati, jA. aTTha. 6.303; -- dassana napuM.. tatpu. sa. [anIkadarzana], senA kI paMktiracanA kA pradarzana, senA-pradarzana, kavAyada, julUsa - uyyodhikaM balaggaM ... anIkadassanaM, dI. ni. 1.6; pAci. 146; tayo hatthI pacchima hatthAnIkantiAdinA nayena ktassa anIkassa dassanaM dI. ni. aTTha. 1.77; - Ti. senA kI aisI viziSTa racanA anIkadassana kahI gayI hai jisameM kramazaH pahale tIna hAthI, tIna ghor3e, tIna rathoM tathA anta meM cAra dhanurdhara paidala sainikoM ko khar3A kiyA gayA ho, draSTa. pAci. 146. anIcavutti tri., ba. sa. [anIcavRtti], avinamra, dhRSTa, nirlajja, uddaNDa, gustAkha, asaMgata - appatissoti appatissayo anIcavutti, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.26. anIti strI., Iti kA niSe. [anIti], ka. Akasmika saMkaTa yA Rtujanya rogoM kA abhAva, nirupadravatA, ativRSTi, anAvRSTi Adi chaha Akasmika vipadAoM kA abhAva - anItito nirupaddavato abhayato khemato ... sItalato daTThaba, mi. pa. 295; kha. tri., niSe., ba. sa., Akasmika vipadAoM se mukta nirupadrava, upadrava-rahita - sampattiyo duve bhutvA, anIti anupaddavo, apa. 1.125; iddhA phItA ca khemA ca anIti anupaddavA, anA. vaM. 40; - ka tri., niSe., ba. sa. [anItika]. ka. uparivat, kha. napuM. cittakleza Adi rUpI saMkaToM se vinirmukta sthiti, nirvANa kA vizeSaNa - dhamma ... taNhakkhayamanItika, sa. ni. 1143; anItikanti For Private and Personal Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anItiha 233 anu anu AharitvA kilesaItivirahitaM, su. ni. aTTha. 2.297; anItikanti iti anIhamAna tri., VIha ke varta. kR. kA niSe. [anIhamAna], vuccanti kilesA ca khandhA ca abhisaGghArA ca ItippahAnaM ceSTA na karane vAlA, ceSTAvimukha, prayAsavimukha, prayatnavimukha ... amataM nibbAnanti, cU. ni. 195; parAyaNaM saraNamanItika ___ - gharA nAnIhamAnassa, jA. aTTa, 2.195; nAnIhamAnassAti tathA, abhi. pa.7; - kadhamma pu., karma. sa. [anItikadharma], niccakAlaM kasigorakkhAdikaraNena anIhamAnassa klezarahita citta kI sthiti, nirvANa kI avasthA - avAyamantassa gharA nAma natthi, tade.. anItikadhammaJca vo, bhikkhave, desessAmi ..., sa. ni. anu' ka. saMjJAoM ke pUrva meM prayukta upa., prAyaH svarAdi2(2).342; - kadhammagAmI tri., [anItidharmagAmin], saMjJAoM se pUrva anva ke rUpa meM parivartita, avyayI. sa. klezarahita citta kI sthiti athavA nirvANa kI ora le jAne banAne ke lie saMjJA-zabdoM ke pUrva jor3A jAne vAlA upa.; vAlA mArga - anItikadhammaJca vo bhikkhave, desessAmi sAhacarya, ke sAtha, sAtha hI, pIche, sambandha meM, viSaya meM, anItikagAmiJca magga, sa. ni. 2(2).342; - sampadA nirantaratA yA sAtatya meM, bhAga, hissA, sAmya rakhanevAlA, strI., tatpu. sa. [anItisampat], Rtujanita vipadAoM se AvRtti Adi - pacchA bhusattha sAdissAnupacchinnAnuvattisu, vimukti, ItiyoM se vimukti - anItisampadA hoti, virULhI hIne ca tatiyatthAdhobhAve svanu gate hite, dese bhavati sampadA, a. ni. 3(1).71; anItisampadA hotIti lakkhaNavIcchetthambhUtabhAgAdike ana, abhi. pa. 1174; kha. kITakimiAdipANakaItiyA abhAvo ekA sampadA hoti, a. svatantra sambandhabodhaka a. ke rUpa meM karmakAraka ke ni. aTTha. 3.228. sAtha ka. pra. nAma se prayukta - kammappavacanIyayutte ... anItiha tri., itiha kA niSe0, chandAnurodhajanita ikAra kA pabbajitamanupabajiMsu, ka. vyA. 301; ga. lakSaNa, itthambhUta, dIrdhIkaraNa, paramparA se prApta zikSA Adi meM aprApta, svayaM vIpsA Adi ke artha meM dvi. vi. meM anta hone vAle parikalpita, svayaM vicintita, AtmapratyakSa se jAnA huA - nAma ke sAtha svatantra a. ke rUpa meM prayukta - abhibhU hi so anabhibhUto, sakkhidhammamanItihamadassI, su. devadatto pasanno buddha anu, mo. vyA. 2.12; gha. sAtha evaM ni. 940; na itihitihaM ... sAmaM sayamabhijAtaM kisI se kama hone ke artha meM svatantra a. ke rUpa attapaccakkhadhamma addasi, mahAni. 295; diDhe dhamme anItiha, meM prayukta - anu upAlittheraM vinayadharA, mo. vyA. 2.14-15; su. ni. 1059; anItihanti na itihItiha, cULani. 67; Ga. aTTha. meM yadA kadA niSe. ana upa. ke spaSTIkaraNa anItihanti attapaccakkhaM, su. ni. aTTha. 2.281. hetu bhI prayukta - anabhAvaMkatAti, ayavhettha padacchedo anIvaraNa tri., nIvaraNa kA niSe., ba. sa. [anIvaraNa], anuabhAvaM katA ..., pArA. aTTha. 1.97; ca. yatra tatra anunIvaraNoM se mukta - sattime, bhikkhave, bojjhaGgA anAvaraNA anu rUpa meM dviruktIkRta, - bhAveti vaDDetIti anubhAvo, anIvaraNA ... sa. ni. 3(1).114; anIvaraNAti kusaladhamme anubhAvo eva AnubhAvo, sArattha. TI. 1.42; cha. vIpsA ke ... na nIvaranti na paTicchAdentIti anIvaraNA, sa. ni. aTTha. artha meM - anupekkheti dasseti anudasseti, cULava. 174. 3.187. anu' tri., aNu ke liye apa., sUkSma, bArIka - tattheva anIvaraNIya tri., nIvaraNIya kA niSe0, tatpu. sa. puJakammamhA anumhA vipatuM phalaM, saddhammo. 271. [anIvaraNIya], klezoM dvArA duSprabhAvita na hone vAlA vizuddha anu acchariya tri., (anacchariya ke vyAkhyAna hetu prayukta citta dharma, kuzala dharma - anIvaraNiyA dhammA, dha. sa. pR. 10; zabda), akSara-saMvidhAna se mukta, svataH-sphUrta - anacchariyAti cattAro maggA apariyApannA, cattAri ca sAmaJjaphalAni, anu acchariyA, mahAva. aTTha. 233; tattha padacchedo anuabhAvaM nibbAnaJca - ime dhammA anIvaraNiyA, dha. sa. 1506. gatA anabhAvaM gatAti, yathA anuacchariyA anacchariyAti, anIhaTa/anIhata tri., nIhaTa kA niSe., tatpu. sa. [anirhata], pArA. aTTa, 1.97. nahIM haTAyA gayA, dUra na le jAyA gayA, adUrIkRta, akSipta, anu anu AharitvA anu + A + Vhara kA pU. kA. kR. - jjhAna tri., ba. sa. [anirhata-dhyAna], vaha, jisakA dhyAna [anvAhRtya], samyak rUpa se vicAra-vimarza kara sucintitahaTA huA na ho athavA nirAkRta na ho, anirAkRta dhyAna rUpa meM grahaNa kara - atha vA saba cetaso samannAharitvAti vAlA - anirAkatajjhAnAti bahi anIhatajjhAnA sabbasmA cittato desanaM sammA anu anu AharitvA, udA. avinAsitajjhAnA vA, itivu. aTTha. 147; mahAni. aTTha. 328. aTTha. 316. For Private and Personal Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anu anu gijjhati 234 anukampati anu anu gijjhati anugijjhati ke artha kA sudRr3hIkRta anukaGkitaM padaM, su. ni. aTTha. 2.236; a. ni. aThTha. 1.322; varta. kri. rU., kisI ke prati atyadhika tRSNAlu yA rAgAnurakta visuddhi. 1.103; anukaGkitanti pAdanikkhepasamaye kaDDanto hotA hai - anugijjhatIti anu anu gijjhati punappunaM pattheti viya pAdaM nikkhipati, tenassa padaM anukaGkitaM pacchato aJchitaM mahAni. aTTha. 42. hoti, visuddhi. mahATI. 1.118. anu anu nayana napuM., punaH punaH le jAnA, luriyAnA, anukantati anu + kanta kA varta0, pra. pu.. e. va. ThakurasuhAtI karanA, cApalUsI karanA - visaye sattAnaM anu [anukRntati], kATatA hai, phAr3atA hai, kharoMcatA hai - kuso anu nayanato anunayo, mahAni. aTTha. 29. yathA duggahito hatthamevAnukantati,dha. pa. 311; hatthaM anukantati anu anu passana napuM., vipazyanA dhyAna dvArA punaH punaH phAleti, dha. pa. aTTha. 2.277. samabhAva se dharmoM ko dekhanA - purimapurimaJANAnaM anu anu anukampaka tri. [anukampaka], dayAlu, karuNA se Ardra, passanato anupassanAti vuccati, pArA. aTTha. 2.33. komala prakRti vAlA, kRpA karane vAlA - paramatthasahitA anu anu seti anu + VsI kA varta, pra. pu.. e. va., kisI gAthA, yathApi anukampikA. therIgA. 210; anukampikAti ke sAtha atyadhika yA punaH punaH saMlipta hotA hai - thAmagataDhena ..... anuggAhikA, therIgA. aTTha. 195; AhuneyyA ca puttAnaM, anu anu setIti anusayo, mahAni. aTTha. 32. pajAya anukampakA, itivu. 78; anukampakAti atthakAmA anu abhAva pu., (anabhAva ke vyAkhyAna hetu aTThakathAoM meM hitesino, khu. pA. aTTha. 164. prayukta viziSTa zabda) pIche prApta hone vAlA kisI dharma kA anukampacitta napuM., karma. sa., anukampA yukta citta, komala abhAva - tattha padacchedo anuabhAvaM gatA anabhAvaM gatAti, citta - anukampaM upAdAyAti anukampacittena pariggahetvA, pArA. aTTha. 1.97. sa. ni. aTTha. 3.148, pAThA. anukampaM cittena. anu amatagga tri., (anamatagga kI vyAkhyA ke rUpa meM ___ anukampati anu + |kmp kA varta, pra. pu., e. va., anukampA aTThakathAoM meM prayukta viziSTa zabda) vaha, jisakI pUrva evaM karatA hai, dayA karatA hai, kRpA karatA hai, karuNA se dravIbhUta apara koTi jJAna dvArA ajJeya hai, saMsAra - anamataggoti anu hotA hai, anugraha karatA hai - AvAsiko bhikkhu gihIna amataggo, sa. ni. aTTha. 2.139. anukampati, a. ni. 2(1).244; - mpamAno varta. kR., pu.. anu avaya tri., (anavaya ke vyAkhyAna ke rUpa meM prayukta pra. vi., e. va. - mitte suhajje anukampamAno, hApeti atthaM viziSTa zabda) paripUrNa guNa vAlA, vaha, jise kisI zilpa paTibaddhacito, su. ni. 37; anukampamAnoti anudayamAno, kA pUrNa jJAna hai - anavayoti anuavayo, sandhivasena tesaM sukhaM apasaMharitukAmo dukkhaM apaharitukAmo ca. su. ni. ukAralopo, anu anu avayo, yaM yaM kumbhakArehi kattabaM nAma aTTha. 1.59;-kampa anu., ma. pu.. e. va., - anukampa meM vIra atthi, sabbattha anUno paripuNNasippoti attho, pArA. aTTha. mahAnubhAva, pe. va. 100; anukampa mahAvIra, lokajeTa narAsabha, 1.230. apa. 1.33; - mpassu anu., Atmane., ma. pu.. e. va. - anu avasana/anovassa tri., kri. vi. [anavavarSa, anukampassu kAruNiko pe va. 415; anukampassUti anuggaNha anavavarSaNa], varSA kA abhAva, avarSaNa, sakhe kI sthiti anudayaM karohi, pe. va. aTTha. 157-158; - mpeyyAtha vidhi., vAlA, varSA-rahita avasthA vAlA - devamhi vassamAnamhi, ma. pu., ba. va. - ye, Ananda, anukampeyyAtha ... te vo, anovassaMbhavaM akA, jA. aTTha. 5.308; anovassanti avassaM. Ananda, ... patidvApetabbAti, a. ni. 1(1).253; - yathA devo na vassati, tathA katanti attho, tade.; pAThA. mpi/mpittha adya., pra. pu., e. va., - ubhayena vata maM so anuavasana. bhagavA atthena anukampi, sa. ni. 1(1).100; anusAsi meM anukaGghana napuM.. [anukarSaNa], pIche kI ora se pakar3akara le ariyavatA, anukampi anuggahi, theragA. 334; so satte AnA, parihAra karanA - casaddaggahaNamanukaDanatthaM ka. vyA. anukampittha bhUpati, ma. vaM. 37.109; - mpituM nimi. kR., - na taM arahati sappao, manasA anukampituM, sa. ni. anukaDita tri0, anu + kaDva kA bhU. ka. kR. [anukRSTa]. 1(1).239; - mpa pU. kA. kR., - paNemi daNDa anukampa pIche lagA huA, pIche par3A huA, pIche se ghasITA huA, pIche yonisoti, jA. aTTha. 3.391; -mpito bhU. ka. kR., - aho se khIMcA huA, chor3A huA prabhAva cihna - duvassa hoti suladdhalAbhomhi, sumittenAnukampito, apa. 2.159; anukampimha 72 For Private and Personal Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anukampana 235 anukula/anukUla bhadante, bhattenacchAdanena ca pe. va. 437; - mpitabbA saM. kR., karatA hai - ssAmi u. pu., e. va. - silokamanukassAmi, - anukampitabbA ti manobhAvaniyA, sadda. 2.556. dI. ni. 2.186; anukassAmIti akkharapadaniyamita anukampana napuM., [anukampana], dayA, karuNA, anugraha, citta vacanasaGghAtaM pavattayissAmi, dI. ni. aTTha. 2.248. kI komalavRtti - pacchimajanataM anukampanato dhammagarubhAvato anukAra pu., [anukAra], anukaraNa samAnatA, sadRzatA - ca, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).136; - sIla tri., dayAlu, tesaJca anukArena, dI. vaM. 5.39. kRpAlu, dayArdracitta - ye anukampanasIlA kAruNikA .... anukAraNa napuM, gauNa-mata, gauNa-siddhAnta - dhammassa ca pe. va. aTTa. 13. anudhamma byAkarontIti bhotA gotamena vRttakAraNassa anukAraNaM anukampA strI., [anukampA], karuNA, dayA, anugraha - kathenti, dI. ni. aTTa, 1.259. dayAnukampA kArujhaM karuNA ca anuddayA, abhi. pa. 160; anukArI tri., [anukArin], anukaraNa karane vAlA anya ke pANesu anuddayA anukampA avihesA bhavissati, pArA. 48; samAna yA dUsare jaisA pratIta hone vAlA - anukampAti paradukkhena cittakampanA, pArA. aTTha. 1.230; - rajatarajjusatAnukArI, dAThA. 5.32; evaM dhAmiLayodhA te mpaM vi. vi., e. va. - bhagavatA ... anukampakena anukampa mArayodhAnukArino, cU. vaM. 80.70... upAdAya, udA. 96; - mpAya ca./pa. vi., e. va. - cattAri anukiriya strI., [anukriyA], anukaraNa, nakala, svAGga ariyasaccAni, anukampAya pANinaM theragA. 492; sAdhu nibbApanaM karanA - devadatto idAneva mama anukiriyaM karonto vinAsaM bahi, anukampAya gotama, theragA. 1232; - jAtika tri., ba. patto, jA. aTTha.2.31; buddhalILAya dhamma desessAmIti tumhAkaM sa. [anukampAjAtika], anukampA se sampanna svabhAva vAlA, anukiriya karotI ti vutte ..., dha. pa. aTTha. 1.83. dayAlu, kRpAlu - brAhmaNA anukampAjAtikayeva dAnaM dentIti. anukula a. [anukulaM], kula-paramparA ke anurUpa, pratyeka ma. ni. 2.428. kula yA parivAra meM - ye ca yA nirArambhA, yajanti anukampI tri., [anukampin], dayA karane vAlA, anukampA anukulaM sadA, sa. ni. 1(1).93; anukulanti anukulesu karane vAlA, dayAlu, karuNAlu, kRpAlu, anugraha karane vAlA yajanti, yaM niccabhattAdi pubbaparisehi paTTapitaM, taM aparAparaM - sabbe ca pANe manasAnukampI, pahUtamariyo pakaroti puja, anupacchinnattA manussA dadantIti, sa. ni. aTTha. 1.129. khu. pA. aTTha. 135; a. ni. 3(1).2. anukula' tri., vaMza paramparA ke anurUpa calane vAlA - duve anukaraNa napuM.. [anukaraNa]. anuvidhAna, anukRti, kisI ___dhItA cAnukUlA kulAnucchavikA ahuM, ma. vaM. 11.5; - yajJa eka ko bAda meM jyoM kA tyoM grahaNa karake rakha denA - napuM., karma. sa. [anukulayajJa], vaMza-paramparA ke anurUpa anukaraNavasena paTiccasamuppAdassa ..., udA. aTTha. 24; kiyA gayA yajJa-niccadAnAni anukulayAni sIlavante anukaraNamattavhaetaM, sadda. 1.262; - sadda pu., anuraNanAtmaka pabbajite uddissa diyyanti, dI. ni. 1.128; anukulayanIti dhvani yA zabda - anukaraNasaddo hi ayaM, udA. aThTha. 53; - amhAkaM pitupitAmahAdIhi pavattitAnIti katvA pacchA sadda. 3.642. ... vaMsaparamparAya pavattetabbAni yAgAni..., dI. ni. aTTha. anukaroti anu + Vkara kA varta, pra. pu., e. va., anukaraNa 1.243. karatA hai, samAnatA karatA hai - evaM gihI nAnukaroti anukula'/anukUla tri.. [anukUla], zA. a. taTa ke bhikkhuno, su. ni. 223; ... itthI purisaM accAcarati .... sahAre bar3hane vAlA, taTa ke kinAre vRddhi ko prApta kara rahA dadAti, yAcati, katamanukaroti, jA. aTTha. 5.431; anukarotIti - jAtassarassAnukUlaM, ketakA puphitA bahU apa. 1.381; dArakena kataM kataM anukaroti, jA. aTTha. 5.434; tula. lA. a. vizvasanIya, pUrNa rUpa se samarpita, icchuka, upayukta, anukubbati; - kubba varta. kR., pra. vi., e. va., - anurUpa, niyamAnurUpa - guNaDDo anukulo ca..., saddhammo. passamAnAnukubbanti, attamatthaM vicakkhaNA, a. ni. 1(1). 312; aTThatisArammaNesu attano anukUlakammaTThAnaM gahetvA 178; - ronto uparivat - devadatto idAneva mama anukaronto ... ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(1).177; anukUlAni ... tiliGgAnaM. vinAsaM patto, jA. aTTha. 1.469. sadda. 266; - kiriya tri., anuvartI, anuvartana karane vAlA, anukassati anu + |ks kA varta., pra. pu., e. va., prastuta dUsaroM kI kriyAoM jaisI kriyA karane vAlA - anubbatAti karatA hai, sAmane rakhatA hai, uddhRta karatA hai, abhivartana anukUlakiriyA, vi. va. aTTa, 235; - tA strI., anukUlatA, For Private and Personal Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org anukaTThita svIkRti - ekAdasa ime rAgacaritassAnukUlatA, abhi. ava. 113; pAThA. anukUlakA bhAva pu0 [anukUlabhAva], anukUlatA, svIkRti, sammAna, zraddhA satthA daharassa attano anukulabhAva JatvA, dha. pa. aDa. 2.92; sAmikassa anukUlabhAvena vase vattanasIlA, vi. va. aTTha. 57; - mitta pu., [ anukUlamitra ], vizvAsI mitra, manohara yA sukhada mitra anukUlamitto viya, dha. sa. aTTha. 172; abhi. ava. 21; - vattI tri. [ anukUlavartin ], anukUla rahane vAlA, AjJAkArI, anuvartI, anuvartana karane vAlA - sabbattha te anukUlavattI bhavissAmIti attho, jA. aTTha. 4.233; samAnena anukUlavattinA parijanena saddhiM vAso yassa so samAnavAso, su0 ni0 aTTha. 1.24; - le a., kri. vi., aviparIta rUpa meM, taTa ke sahAre - suvaNNavaNNaM sambuddha, anukUle samAhitaM, apa - 1.277. anukaTThita ut + kvatha ke bhU0 ka0 kR0 kA niSe. [anutkvathita], nahIM ubalatA huA, ubAla kI sthiti meM na taM sutvA pahuMcA huA udapatto agginA asantatto anukaTThito anurasadakajAto, a. ni. 2 ( 1 ) . 216, pAThA. anukkudhito. anuke vaTTa pu. eka brAhmaNa kA nAma anukevaTTabrAhmaNo... jA. aTTha 6.235. anukkaTThacIvara napuM., karma. sa. [anutkRSTacIvara ], vaha cIvara, jo niyamAnurUpa nahIM hai, nirdhArita niyama ke viruddha cIvara yaM hatthe ThapetvA ladvaM, hattheyeva ThapitaM, taM anukkadvacIvaraM nAma, visuddhi. 1.61. anukkaNThanA strI., ukkaNThanA kA niSe, tatpu0 [ anutkaNThA], santuSTi, saMtoSa, dhairya, utkaNThA kA sarvathA abhAva- rAjA puttassa anukkaNThanatthAya tAni paJca kumArasatAni tassa santikeyeva Thapesi, jA. aTTha. 6.5. anukkaNThita tri.. ukkaNThita kA niSe, tatpu0 [anutkaNThita], santuSTa, prasanna - tato tato Agamma ramanti abhiramanti 236 anukkaNThitA hutvA nivasantIti attho, khu. pA. aTTha. 90; sattA attano attano nibbattaTThAne abhiramamAnAva anukkaNThitAva jIvitaM jahanti, jA0 aTTha. 3.49. anukkama pu0, [anukrama], ka. krama ke anurUpa, tAMtA, kramabaddhatA, uttarAdhikAra, dhIre dhIre ucita samaya meM idahi suttaM iminA anukkamena bhagavatA avuttampi... khu. pA. aTTha. 72; anukkamena gehe nisIdApetvA antogabbhe nipajja, jA0 aTTha. 1.159; ... anukkamena bhadrayobbanaM patvA dha. pa. a. 1.50; tato paraM bhaGgAnupassanAdivasena anukkhepa ma. vipassanaM ussukkApetvA anukkamena ariyamaggaM gaNhanto udA. aTTha. 194; kha. yuddhabhUmi ke azvoM ke prazikSaNa meM apanAyA gayA eka vizeSa tarIkA yA prakAra tamenaM assadamako uttari kAraNaM kAreti anukkame maNDale .... ni. 2.118; anukkameti cattAropi pAde ekappahAreneva ukkhipane ca nikkhipane ca, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.114; - Agata tri.. [anukramAgata ], paramparA se prApta, kisI viziSTa krama meM prApta - anukkamAgataM pana pALipadaM gahetvA idheva kataM, ma. ni. aTTha. ( mU0pa.) 1 ( 2 ).101. anukkamati anu + kama kA varta., pra. pu. e. va. [ anukrAmyati], zA. a. pIche jAtA hai, bagala meM calatA hai, lA. a. tAtparya grahaNa karatA hai, dhAraNa karatA hai, samajhatA hai nti varta., pra. pu. ba. va. - ye satthavAhena anuttarena, sudesitaM maggamanukkamanti, itivu, 58; anukkamantIti desanAnusArena anugacchanti paTipajjanti, itivu, aTTha. 233; - kkamaM varta. kR., pu0, pra. pu. e. va. - dadamAno piyo hoti, sataM dhammaM anukkama, a. ni. 2 ( 1 ). 36 : - kkame vidhi., pra. pu0, e. va., - hatthikkhandhAvapatitaM, kuJjaro ce anukkame, theragA. 194; mitave nimi. kR. anukkamitave sakkA, yAyaM paTipadA dahA, sa. ni. 1 ( 1 ).28; - mitvA pU0 kA0 kR0 - ito vA etto vA anukkamitvA... AruLaho viya ca gacchati, ma. ni. aTTha. (mU0pa0) 1 (2). 233. tassa anukkhitta tri, ukkhitta kA niSe, tatpu0 sa0 [anutkSipta ]. bahirbhUta-kRta, aniSkAsita, nahIM haTAyA gayA yA dUra na le jAyA gayA - anuccAritakatanti kappiyaM kArApetuM Agatena bhikkhunAIsakampi anukkhittaM vA anapanAmitaM vA kataM, pAci. aTTha. 85. - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anukkhipaM anu + khipa kA varta. kR. pra. vi. e. va. [ anutkSipan ], lur3hakAtA huA, eka ora pheMkatA huA, bagala meM kara de rahA - dArako vaTTamanukkhipaM, AsIvisamakopayi, cariyA. 403; vaTTamanukkhipanti khipanavaTTasaNThAnatAya vaTTanti laddhanAmaM geNDukaM anukkhipanto, geNDukakILaM kILantoti attho, cariyA. aTTha. 222. anukkhepa pu0, anu + khipa [ anukSepa ], zA. a. pIche kI ora pheMkanA, badale meM lauTAnA; lA. a. kSatipUrti karanA * anujAnAmi, bhikkhave, anukkhepe dinne atirekabhAgaM dAtunti, mahAva. 376; tattha anukkhepo nAma yaMkiJci anukkhipitabba anuppadAtabbaM kappiyabhaNDaM mahAva. aTTha. 383; - Ti. yadi kisI bhikSu ko dUsare bhikSuoM se adhika mUlya vAlA cIvara For Private and Personal Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anukhuddaka 237 anugAmika prApta ho jAtA hai to usake dvArA kSatipUrti ke rUpa meM anya duharAtA hai - appeva nAma siyAti ettha paThamavacanena bhagavA bhikSuoM ko koI bhI vastu die jAne ko anukkhepa kahA gayA gajjati, dutiyavacanena anugajjati, dI. ni. aTTha. 1.296. anugata tri.. [anugata], ka. pIche jAne vAlA, anukaraNa anukhuddaka tri., (khuddakAnukhaddaka se gRhIta saMkSipta zabdarUpa), karane vAlA, anukartA, anucara, kha. vyavahRta, gRhIta, anusRta, bahuta choTA, anukSudraka, gauNa, mahattvahIna, choTA se choTA- sambaddha, kisI viSaya ke prati sarvathA sahaja - anugatA katamAni anukhuddakAni sikkhApadAnIti, mi. pa. 145. manaso uppilAvA, udA. 110; anugatAti cittena anuvattitA, anuga tri., [anuga], pIchA karane vAlA, anuyAyI, anugAmI, udA. aTTha. 192; parisAssa hoti anugatA acalA ti, dI. adhInastha, parAdhIna, parAyatta - kiJcassa anugaM hoti, chAyAva ni. 3.130; yathA, mahArAja, ... rattalohitacandanaM nAma anapAyinI, sa. ni. 1(1).88; na taM anugaM bhavissatIti, a.. savarapuramanugataM oJAtaM avajJAtaM ... bhavati, mi. pa. 184; ni. 3(2).268; hotu rAjA tavAnugo, jA. aTTha, 4.384%; - vedha eka zalya-kriyA ke bAda dvitIya zalya dvArA vedhana, tavAnugoti ... tava vasaM anugato hotu tayA saddhi ekaTThAne dubArA kI gayI zalya-kriyA - anavedhaM vijjheyyAti tasseva vasatu, jA. aTTha. 4.385. vaNamukhassa aGgulantare vA dvaGgulantare vA Asannapadese anugacchati anu + gama kA vartaH, pra. pu., e. va., pIche anugatavedhaM, sa. ni. aTTha. 3.114. jAtA hai, anugamana karatA hai, pIchA karatA hai, pIche par3a anugamana/anuggamana napuM.. [anugamana], kisI ke pIche jAtA hai, kisI kA zikAra ho jAtA hai - so tamanugacchati, pIche jAnA, anusaraNa, sevA meM upasthita rahanA - ... ma. ni. 1.239; - cchanto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - aTThamIcAtuddasIpannarasInaM paccuggamanAnuggamanavasena cattAro tamanugacchanto passati nAgavane mahantaM hatthipadaM, ma. ni. divasA, jA. aTTha. 4.287; pattapaTiggahaNaM AsanapaJaApanaM 1.239; - ccheyya vidhi., pra. pu., e. va. - so tamanagaccheyya, anugamananti evamAdikaM mettaM kAyakammaM nAma, ma. ni. aTTha. sa. ni. 1(2).93; - anvagU adya., pra. pu., e. va. - sokassa / (mU.pa.) 2.288. vasamanvagU, su. ni. 591; - anvagaM adya.. pra. pu.. ba. va., anugammati anu + gama kA karma. vA., varta.. pra. pu., e. va.. aniyamita prayoga - tejo nu te nAnvarga dantamUlaM, jA. aTTa. kisI anya dvArA anugamana kiyA jAtA hai, kisI ke sAtha 5.165; dummedho kAmAnaM vasaM anvagaM, sadda. 2.464; - anugata hotA hai - mAno varta. kR., Atmane, pu., pra. vi., e. anvagA/gamAsi/gacchi adya., pra. pu., e. va. - eko taM va. - aAhi ca devatAha sesarAjakakudhabhaNDahatthAhi vAriyanto pi rAjaputtena anvagA, ma. vaM. 7.10; disvAna tayeva anugammamAno, jA. aTTha. 1.63-64. anugamAsi, mahAva. 20; so pattaM gahetvA satthAraM anugacchi, anugava tri., [anugava], baila ke pIche pIche - AyAme nugavaM dha. pa. aTTha. 1.325; - anvagacchiM adya., u. pu., e. va. - mo. vyA. 3.48 tula. cAndra vyAkaraNa 4.4.69, aSTA. 5.4.83. tadArasaha piDito anvagacchiM, jA. aTTha. 5.160; - nvaga, anugAmika tri., [anugAmika], zA. a. anugamana karane adya., pra. pu.. ba. va. - taM brAhmaNA anvagama, jA. aTTha. vAlA, sAtha rahane vAlA, anucara, kabhI bhI sAtha na chor3ane 7.270; - cchissasi bhavi., ma. pa., e. va. - maM gacchantaM vAlA - anugacchatIti anugAmiko, paralokaM gacchantampi anugacchissasi, ThitaM upatihissasi. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) tattha tattha phaladAnena na vijahatIti attho, khu. pA. aTTha. 1(2).300; - gantavA pU. kA. kR. - te punappunaM yAcitvA / 179; yasmA panetaM saddhAvittaM anugAmika anaasAdhAraNaM ... anugantvA paridevitvA nivattiMsu, dha. pa. aTTha. 1.9; - sabbasampattihetu .... su. ni. aTTha. 1.1963; lA. a. kabhI gantabbo saM. kR., - tasmA na imesu divasesu bhagavA samApta na hone vAlA pichalaggU, anurUpa, anukUla, vazavartI anugantabboti nivAresi, udA. aTTha. 202. - eso nidhi sunihito, ajeyyo anugAmiko, khu. pA. 10; anugacchanA strI., anugamana, pIche calanA yA utpanna honA na. ... tathAgato parisAya anugAmiko, parisA pana tathAgatassa - anugacchanA ca assAsaM, passAsaM anugacchanA, paTi. anugAmikA, mi. pa. 158; - ta tri0, uparivat - ma. 158. anugAmikatAchAyA saddhammo. 443, pAThA. anugAmikatacchAyA; anugajjati anu + gajja kA varta.. pra. pu., e. va., garjanA - katta napuM.. bhAva. [anugAmikatva], anugAmI hone kI karatA hai, bAra-bAra cillAtA hai, jora dekara kisI bAta ko sthiti, pichalaggUpana - mettAdivihAro seTThattA anagAmikattA For Private and Personal Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anugAmiya 238 anuggaNhati/anuggaNhAti ca brahmanidhIti vuccati, su. ni. aTTha. 2.45; - dhana napuM.. [anugRdhyati, anu + VgRdha], kisI vastu yA vyakti ke prati karma. sa. [anugAmikadhana], sadA sAtha meM rahane vAlA dhana lobha-yukta hotA hai, punaH punaH kAmanA karatA hai, bAra-bAra - yAnimAni thAvarAdIni paJca dhanAni, tesu ThapetvA icchA karatA hai - thiyo bandhU patha kAme, yo naro anugijjhati, dAnasIlAdianugAmikadhanaM, su. ni. aTTha. 1.24; - nidhi su. ni. 775; anugijjhatIti anu anu gijjhati punappunaM pu., karma. sa. [anugAmikanidhi], sadA sAtha rahane vAlA pattheti, mahAni. aThTha. 42; - nto varta. kR. kA niSe0, pra. khajAnA, sadA sAtha rahane vAlA koSa - taM nidhinti taM pu., e. va. - anAnugiddhoti kaJci dhamma taNhAgedhena puJjakamma paNDitA anugAmikanidhiM nAma kathenti, jA. aTTha. ananugijjhanto, su. ni. aTTha. 1.129. 4.250. anugiNAti anu +gi kA varta.. pra. pu.. e. va. [anugRNAti], anugAmiya tri., anugamana karane vAlA, pIche calane vAlA, dUsare ke zabda ko duharAtA hai, anumodana karatA hai, sahamati sadA sAtha rahane vAlA - mahAnidhAnaM nihitaM akkhayaM detA hai, pIche bolatA hai - tassa hi bhikkhuno jano anugiNAti, anugAmiyaM, saddhammo. 311. ka. vyA. 279 tula. pANini. 1.4.41, sadda. 3.696. anugAmI tri., [anugAmin], anugamana karane vAlA, sevaka, anugiddha tri, bhU. ka. kR. [anugRddha], kisI vastu yA vyakti kisI vizeSa dizA athavA vastuvizeSa ko abhipreta banAne ke prati nirantara lobha se bharA huA vyakti, satata lobhayukta vAlA - pArAdigamimhA ti kimatthaM? anugAmi, ka. vyA. - rasesu anugiddhassa, jhAne na ramatI mano, theragA. 580. 536; anuyantAti anugAmino sevakA, su. ni. aTTha. 2.157. anugIti strI., anu + (gA + ti [anugIti], pUrvavartI anugAyati anu + vgA kA varta., pra. pu.. e. va. [anugAyati]. gadya meM kathita vastu kA gAthAoM meM punarkathana athavA gAthAvaidika mantroM kA pATha karatA hai, stuti karatA hai, anuvAcana rUpa meM saMkSepaNa, punaruddharaNa - anugItIti vRttassevatthassa karatA hai - nti pra. pu., ba. va. - yepi kho te brAhmaNAnaM sukhaggahaNatthaM anupacchA gAyanagAthA netti. aTTha. 149; ayaM pubbakA isayo ... porANaM mantapadaM gItaM pavuttaM samihitaM, panettha anugIti, ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(1).43. tadanugAyanti ... vAcitamanuvAcenti, mahAva. 322; dI. ni. anugIyati anu +/gA kA karma. vA., varta, pra. pu., e. va. 1.91; tadanugAyantIti etarahi brAhmaNA taM tehi pubbe gIta [anugIyate], kisI ke dvArA gAyA jAtA hai, anugAyana anugAyanti anusajjhAyanti, dI. ni. aTTa. 1.221; - yissaM kiyA jAtA hai - nti varta, pra. pu., ba. va. - tattha bhavi., u. pu.. e. va., - pArAyanamanugAyissaM su. ni. 1137; sikkhAnugIyanti, su. ni. 946: tula. sadda. 3.923. tattha anugAyissanti bhagavatA gItaM anugAyissaM su. ni. anugu avyayI. sa. [anugu], gAyoM ke pIche - gunnaM pacchA aTTha. 2.297; - gIta bhU. ka. kR. - tesaM saha saccamanugItena anugu, mo. vyA. 3.48; tula. pANini 5.2.15. mahAmegho pavassati, mi. pa. 126. anuguNa tri., [anuguNa], samAna guNoM vAlA, anurUpa, samanurUpa anugAyana napuM., [anugAyana], vaidika-mantroM kA pATha, pUrva meM - lokAyatikA viya tadanuguNaM ucchedadassanaM abhinivisantA kathita athavA gIta kA punarkathana yA punargAyana - ... ___..., udA. aTTha. 288. anugAyanapaTigAyanakiriyAvasena sampadAnaM hotIti daTThabaM, anugutta tri., [anugupta], saMrakSita, pIche rakSA kiyA gayA - sadda. 3.696. tayAnugutto siri jAtimAmapi, jA. aTTha. 5.395; tayAnuguttoti anugAra/annamAro eka parivrAjaka kA nAma - annabhAro tayA anurakkhito, tade.. varadharo sakuludAyI ca paribbAjako, ma. ni. 2.204, pAThA. anuggaNhati/anuggaNhAti anu + Vgaha kA vartaH, pra. pu., anugAra e. va. [anugRhNAti], pakSa letA hai, sahAyatA karatA hai, rakSA anugAhati anu + VgAha kA varta., pra. pu., e. va., praveza kara karatA hai, dekha-bhAla karatA hai, anumodana karatA hai, anugraha rahA hai, nimajjita ho rahA hai, gaharAI taka praveza kara rahA karatA hai - ajhe bahujane posetIti vadanto anuggaNhati hai- appamatto tu dhammAnaM sabhAvamanugAhati, saddhammo. 611; - nAma, jA. aTTha. 1.140; na kho pana maM satthA samparAyikenevatthena nto varta. kR.. pu.. pra. pu.. e. va. - sabhAvamanugAhanto. anuggaNhAti, jA. aTTha. 2.61; - Nhanto varta. kR.. (garahati saddhammo. 611. ke sAtha sAtha rahane para garahanto ke vipa. ke rUpa meM) - iti anugijjhati anu. + gidha kA vartaH, pra. pu., e. va. bodhisatto garahantopi anuggaNhantopi kiJca devo sakaM pajanti For Private and Personal Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuggaNhana 239 anuggaha Aha, jA. aTTha. 1.140; - NhAtu anu., pra. pu., e. va. - udA. aTTha. 192; anuggatA tipi pALi, anuTTitAti attho, evameva bhagavA etarahi anuggaNhAtu bhikkhusaGgha, ma. ni. udA. aTTha. 192. 2.130; - ggaNha anu. ma. pu.. e. va. -- anukampassUti anuggata tri., uggata kA niSe., tatpu. sa. [anuvagata], zA. anuggaNha anudayaM karohi, pe. va. aTTha. 157-58; - ggaNheyya a. nahIM Upara uThA huA, Upara kI ora nahIM uTha rahAvidhi., pra. pu., e. va. - dve vassAni neva anuggaNheyya na anuggatamhi Adicce, apa. 1.261; anuggatamhi Adicceti anuggaNhApeyya, pAci. 446; - ggaNheyyaM vidhi., u. pu., e. sUriye anuggate anuTTite paccUsakAleti attho, apa. aTTha. va. - evameva etarahi anuggaNheyyaM bhikkhukhaGghanti, sa. ni. 2.190; uccAvacanti uggataJca anuggataJca, jA. aTTha. 2(1).85; - ggahi/ggahesi adya0, pra. pu., e. va. - yaM 4.428; lA. a. darparahita, vinamra, ghamaNDarahita, (prAyaH anugata patthayAno dhammesu upajjhAyo anuggahi, theragA. 330; iminA rUpa meM bhI isI tAtparya meM prApta) - anuggatA sIlavatI, asAdhAraNena anuggahena anuggahesi, dI. ni aTTha. 1.4; - chAyAva anapAyinI, jA. aTTha. 6.304; anuggatAti daharakAlato ggaNhissati bhaki, pra. pu., e. va. - kathahi nAma ayyA paTThAya anugatA, tade. - loma tri.. ba. sa. [anudgataloma]. thullanandA ... dve vassAni neva anuggahissati na vaha, jisake roeM khar3e na hoM- pannalomoti lomahasuppAdakassa anuggaNhApessatIti, pAci. 446; - ggahessAmi bhavi., u. chambhitattassa abhAvena anuggatalomo, udA. aTTha. 131. pu., e. va. - paripUraM vA sIlakkhandhaM tattha tattha paJaAya anuggamana napuM., anugamana kA apa. [anugamana], kisI ke anuggahessAmi. a. ni. 1(1).148; - ggahetvA pU. kA. kR. pIche pIche jAnA, anusaraNa karanA - aTThamIcAtuddasIpannarasInaM - aTThakathaM anuggahetvAva .... visuddhi. 1.94; - ggahetabbo paccuggamanAnuggamanavasena cattAro divasA, jA. aTTha.4.287, saM. kR., pu.. pra. vi., e. va. - upajjhAyena, bhikkhave, draSTa. anugamana ke anta.. saddhivihAriko saGgahetabbo anuggahetabbo, mahAva. 56; - anuggaha' pu., [anugraha], ka. kRpA, upakAra, sahAyatA ggahito bhU. ka. kR., pu.. pra. vi., e. va. - seyyathApi, bhante, saMkSepa, saMgraha, pakSapAta, udAratA - anuggahe tu saGkepe gahaNe bhagavatA pubbe bhikkhusako anuggahito, ma. ni. 2.130; - saMgaho mato, abhi. pa. 925; sukhA saGghassa sAmaggI, NhApeti prera., varta.. pra. pu., e. va. - dve vassAni neva samaggAnaJcanuggaho, itivu. 10; samaggAnaJcanuggahoti anuggaNhAti na anuggaNhApetIti, pAci. 446; - NhApeyya samaggAnaM sAmaggianumodanena anuggaNhanaM sAmaggianurUpaM prera., vidhi., pra. pu., e. va. - dve vassAni neva anuggaNheyya itivu. aTTha, 62; dveme, bhikkhave, anuggahA AmisAnuggaho ca na anuggaNhApeyya, pAci. 446; - NhApessati prera., bhavi0, dhammAnuggaho ca itivu. 70; kha. svIkRti, anumodana svIkaraNa pra. pu., e. va. - dve vassAni neva anuggahissati na - ettha pana kiJcAti garahatthe ca anuggahaNatthe ca nipAto, anuggaNhApessati, pAci. 446. jA. aTTha. 1.140; kiJcApIti anuggahagarahavacanaM. ma. ni. anuggaNhana napuM.. pUrvavartI kA bhAvanAma [anugrahaNa]. anugraha, aTTha. (mU.pa.) 1(1).158; draSTa. sadda. 3.896; - buddhi strI., kRpA, pakSapAta, saMrakSaNa, svIkaraNa, anumodana - brahmacariyaM tatpu. sa. [anugrahabuddhi], upakArabhAvanA, karuNA se bharA nAma tisso sikkhA, sakalaM sAsanaM, tassa anuggaNhanatthAya vicAra, anukampAmayI buddhi - bimbisAro tadA rAjA, AhAreti, dha. sa. aTTha. 423; ajJAtaM ApanatthAya AtaM mamAnuggahabuddhiyA, apa. 2.215; - sIla tri., [anugrahazIla]. anuggahaNatthAya .... dha. pa. aTTha. 1.309-10; - ka tri., dayAlu, karuNA se bharI prakRti vAlA, sahAyatA karane kI [anugrahaNaka], anukampaka, upakAraka, sahAyaka, anumodaka manovRtti vAlA - tattha anukampikAti anuggahasIlA - anukampakAti samparAyikena atthena anuggaNhakA, pe. va. karuNAdhikA, udA. aTTha. 66. aTTha. 59; - sIla tri., [anugrahaNazIla], uparivat - evaM anuggaha' tri., uggaha kA niSe., ba. sa., svayaM ko aopi ye anukampakA anuggaNhasIlA honti, pe. va. aTTa. adhyayanAdi meM na lagane vAlA, kisI kArya ko hAtha meM na 36. lene vAlA - santo asantesu upekkhako so, anuggaho anuggata' tri., anu + u + gama kA pU. kA. kR. [anUdgata]. uggahaNanti maje, su. ni. 918; tattha anuggahoti pIche utpanna, sAtha sAtha utpanna, samAna kAla meM utpanna, uggahaNavirahito, sopi nAssa uggahoti anuggaho, na vA samAna kAla meM samudita - anuggateti dullabhavasena anuppanne. uggaNhAtIti anuggaho, sU. ni. aThTha. 2.253. For Private and Personal Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 326. 162. anuggahaNa 240 anucarita anuggahaNa napuM.. [anugrahaNa], anukUla rUpa meM kisI vastu anugharaM kri. vi., a. [anugRha], pratyeka ghara meM, ghara ghara meM kA svIkaraNa, sahAyatA-pradAna, anukampana - anuggahAyAti - ... anugharaM paJca paJca udakaghaTakAni Thapenti .... mi. pa. anuggahaNatthaM sa. ni. aTTha. 2.21, pAThA. anuggahatthaM - ___42. paccupaTThAna tri., [-pratyupasthAna], anugraha yA anukampA ke anugharakaM uparivat - anudharakaM anugharakaM AhiNDatha, mahAva. kAraNa utpAdita anukUla mAnasika saMvedana se utpanna - sAtalakkhaNaM sukhaM, ... anugrahaNapaccupaTTAnaM, dha. sa. aTTha. anughAyitvA anu + VghA kA pU. kA. kR., sugandha lekara, sUMgha kara, rasAsvAda grahaNakara - bhamarAva gandhamanughAyitvA anuggahIta tri., anu + gaha kA bhU. ka. kR. [anugRhIta], pavisanti vivittakAnanaM, mi. pa. 311. ka. vaha, jisa para kisI ne anugraha athavA kRpA kI hai, anucaGkamati anu + kama kA avadhAraka varta, pra. pu., e. va. saMtuSTa, sahAyatA prApta, anumodita, upakRta - katihi ... [anucaGkramyate], Upara se nIce kI ora tathA nIce se aGgehi anuggahitA sammAdiTTi, ma. ni. 1.373, pAThA. Upara kI ora calatA hai, kisI ke sAtha vicaraNa karatA hai, anuggahItA; anuggahitAti laddhapakArA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) smRti evaM saMprajanya ke sAtha caGkramaNa karatA hai - nti pra. 1(2).242; kha. kartR. vA., sahAyaka, dayAlu, kRpAluH - citta pu.ba. va. - upasaGkamitvA parito parito kuTikAya anucaGkamanti tri., ba. sa., dayAlu cittavAlA, udAra - kAlena dAnaM deti, anuvicaranti, sa. ni. 2(2).123; - mAno varta. kR., Atmane., anuggahitacitto dAnaM deti, a. ni. 2(1).162; pu.pra. pu., e. va. - javavihAraM anucaGkamamAno, jA. aTTha. anuggahitacittoti aggahitacitto muttacAgo hutvA, a. ni. 4.7; - ntAnaM varta. kR., pu., Sa. vi., ba. va. - mANavAnaM aTTha. 3.54. jalavihAraM anucaGkamantAnaM anuvicarantAnaM dI. ni. 1.214; - anuggAhaka tri.. [anugrAhaka], sahAyaka, anugraha karane miM adya0, u. pu., e. va. - buddhassa caGkamantassa, pidvito vAlA, anukampaka, upakAraka, protsAhaka - paNDitA bhikkhU anucaGkami, theragA. 1047; -miMsu adya., pra. pu., ba. va. - anuggAhakA sabrahmacArInaM ma. ni. 3.297; bhikkhUnaM anuggAhako bhagavantaM abhivAdetvA bhagavantaM caGkamantaM anucaGkamiMsu, dI. ni. sabrahmacArInaM, sa. ni. 2(1).6; anuggAhakoti ... dvIhipi 3.59; - missaM adya.. u. pu., e. va. - anucaGkamissaM anuggahahi anuggAhako, sa. ni. aTTha. 2.226; virajaM, sabbasattAnamuttama, theragA. 481. paramahitAnukampaketi ... anuggAhake, vi. va. aTTha. 91. anucaGkamana napuM. [anucaGkramaNa], bihAra meM nirmita vaha patha, anugghAta pu., ugghAta kA niSe0, tatpu. sa. [anudghAta], jisa para sAdhaka bhikSu smRti ke sAtha caMkramaNa kare -dvIsu zA. a. jhaTakoM athavA gAr3I kI cAla meM dhakkoM kA abhAva, passesa ratanamattaanucaGkama dIghato sadvihatthaM.... jA. aTTha. 1.10. coTa, Thesa athavA pIr3A kA abhAva, savArI kI binA jhaTakoM __anucaGkamApenti anu + VcaGkama kA prera0, varta.. pra. pu.. ba. vAlI gati, lA. a. krodha, dveSa Adi ke prahAra yA jhaTakoM va., caGkramaNa ke lie prerita karate hai, caGkramaNa hetu kA abhAva - ... anugghAtIti ... anugghAtena samannAgato, utsAhita karate hai - AyasmantaM mahAmoggallAnaM vejayante jA. aTTha. 7.143. pAsAde anucaGkamApenti anuvicarApenti, ma. ni. 1.322. anugghAtI tri., jhaTakoM athavA dhakkoM se rahita, akaSTakara, anucara pu.. [anucara], sAthI, anuyAyI, anugAmI, sevaka, pIr3A na dene vAlA, krodha Adi se rahita, ahiMsaka - bhRtya - AyasAdhako Ayuttakapuriso viya tannissito nandirAgo akkodhanamanugghAtI, jA. aTTha. 7.142; ThitaM vaggumanugghAtI, anucaro nAma, dha. pa. aTTha. 2.259. .... vi. va. 33; anugghAtIti na ugghAti, attano upari anucarati anu + cara kA varta, pra. pu., e. va. [anucarati], nisinnAnaM Isakampi khobhaM akarontoti, vi. va. aTTha. 27. pIche calatA hai, sAtha-sAtha calatA hai, A dhamakatA hai, anughaTeti anu. + VghaTa kA varta, pra. pu., e. va., sAtha meM AkramaNa karatA hai; AhvAna karatA hai, idhara-udhara bhaTakatA lagA detA hai, saMlagna karatA hai, jor3a detA hai, anubaddha kara hai - si ma. pu., e. va. - kiM muNDo kapAlamanucarasi, sa. detA hai - nto tri., varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - ... ni. 2(2).190; -nti varta.. pra. pu., ba. va. - yampi, bhikkhave, jAtakaM paccuppannena anughaTento .... khu. pA. aTTha. 1583; dalido assako anALihako codiyamAno na deti, pAThA. anusandhento. anucarantipi naM., a. ni. 2(2).66 anucarantipi nanti For Private and Personal Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anucarita 241 anuja parisamajjhagaNamajjhAdIsa AtapaThapanapaMsaokiraNAdIhi / hoti, pAci. 113-114; anuccAritakatanti kappiyaM kArApetuM vippakAraM pApento pacchato pacchato anubandhanti, a. ni. aTTha. Agatena bhikkhunA Isakampi anakkhittaM vA anapanAmitaM vA 3.117; - anvacArI adya., pra. pu., e. va. - mahiLAmukho kataM, pAci. aTTha. 85. pothayamanvacArI, jA. aTTha 1.187; - rApetvA prera., pU. kA. anuccAvacasIla tri.. [anuccAvacazIla], vaha arhat, jisakA kR. - evaM vahissatIti ito cito ca anucarApetvA vImaMsAya zIla na bar3ha sake, na ghaTa sake, aparivartya caritra vAlA, anucaritaM dhamma deseti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).335. sthira AcaraNa vAlA, avikampita AcaraNa vAlA, sthira anucarita tri.. bhU. ka. kR. [anucarita], ka. parivyApta, bharA zIla vAlA arhat - anuccAvacasIlassa, nipakassa ca huA, parivRtta, paripUrNa, ApUrita, khacita- gavajamahiMsaruru .... biLArasasakaNikAnucarite. jA. aTTha. 5.411; kha. vicArita, khINAsavassa pana sIla ekantavaDitameva, tasmA so vimarzita, sucintita - anucarApetvA vImaMsAya anucaritaM anuccAvacasIlo nAma hoti, a. ni. aTTa. 2.146. dhamma deseti, ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(1).335. anucchiTTha/anucciTTha tri., [anucchiSTa], vaha bhojana, jo anucariyA strI., [anucaryA], zA. a. sevA, ArAdhanA, jUThA na ho, vaha AcaraNa, jisakA prayoga na kiyA gayA ho, dekha-bhAla - sakkassa devAnamindassa anucariyaM upAgami, aspRSTa, aparibhukta, tAjA - so anucchi8 katvAva thoka bhattaM dI. ni. 2.194; lA. a. nyAyika prakriyA, daNDavidhAna - apanetvA .... dha. pa. aTTha. 1.252; tattha aggodakAnIti ... anucariyApi, bhikkhave, dukkhA lokasmiM kAmabhogino ti, apItAni anucchiTThodakAni, jA. aTTha. 3.383; anucchi8 a. ni. 2(2).66. aparibhuttaM dAtuM vaTTatI ti ..., jA. aTTha. 3.225. anucArikA strI., [anucArikA], sevikA, dAsI, dekha-rekha anuacchariya tri., apa. [anakSarIya], akSaravidhAna se vinirmukta, karane vAlI bhAryA - anucArikA vuccati bhariyA, dI. ni. svataH-sphUrta - anacchariyAti anuacchariyA, sa. ni. aThTha. aTTha. 3.7. 1.173. anuciNNa tri., anu + Vcara kA bhU. ka. kR. [anucIrNa], ka. anucchava/anucchavika tri., [anucchavika], pratirUpa, chavi vyavahRta, pUrvakAla meM prayoga meM lAyA gayA, adhigata, paripUrNa, ke anurUpa, ucita viSaya - idaM me AsanaM vIra, paJattaM prayukta, khacita, bharA huA - tehAnuciNNaM isIbhi, maggaM tavanucchavaM, apa. 1.66; dha. pa. aTTha. 1.63; - ka tri.. ba. sa., dassanapattiyA, therIgA. 206; isIhi anuciNNaM paTipannaM uparivat - patirUponucchavika, abhi. pa. 715; rAjA samathavipassanAmaggaM ANadassanassa adhigamAya ..., therIgA. bodhisattassa tiNNaM utUnaM anucchavike tayo pAsAde kAresi. aTTha. 193; kha. kartR. vA. ke tAtparya meM - AcaraNa kara rahA, jA. aTTha. 1.68; dhItu anucchavikaM sabbAlaGkAraM adAsi, jA. abhyAsa kara rahA - so pamANamanuciNNo, itivu. 62; kiM aTTha. 1.78; - yatra tatra nimi. kR. ke sAtha bhI prayukta - nAyaM tattha dukkhamanuciNNena, mi. pa. 228. maGgalahatthI bhavituM anucchaviko, jA. aTTa. 4.125; - vohAra anucinteti anu + cinta kA varta, pra. pu., e. va. pu., karma. sa., upayukta vyavahAra, upayukta vANI kA prayoga [anucintayati], anucintana karatA hai, vimarza karatA hai, - ayyaputtoti vattabbe pabbajitAnaM anucchavikavohArena vadati. punaH punaH soca vicAra karatA hai - si varta.. ma. pu.. e. va. udA. aTTa. 58. - ivAnacintesi sayampi deva, jA. aTTha. 7.129; anacintesIti anuccheda/anupaccheda pu., niSe. tatpu. sa. [anuccheda yA punappuna cinteyyAsi. jA. aTTha. 7.130; - ntaya anu., ma. anupaccheda], avinAza, sAtatya, nirantaratA, avicchinnatA - pu., e. va. - ayoniso paTinissajja, yoniso anucintaya, dIpasikhAya anucchedo anupacchedo, ma. ni. aTTha. 3.700(si.). sa. ni. 1(1).235; - ntayu adya., pra. pu.. ba. va. - anuchamAsaM a., kri. vi. [anuSaNmAsa], pratyeka chaha mahIne ThitAcalaTThiti thirA, dhammatamanucintayu, apa. 2.203. para - dIghAyukabuddhakAle ca anusaMvaccharaM vA anuchamAsaM vA anuccArita tri., uccArita kA niSe. [anuccArita], vaha, bhikkhU uposathatthAya sannipatanti, dha. pa. aTTa. 2.31. jise bAhara ur3elA nahIM gayA hai, avinirmukta, abahiSkRta, - anuja pu.. [anuja], choTA bhAI - kaniTTho kaniyo nujo, kata tri., vaha, jise bAhara nahIM kiyA gayA, vaha, jo abhi. pa. 254; - jA strI., [anujA], choTI bahina - atirikta bhAga nahIM hai- anatiritaM nAma ... anuccAritakataM ajAtakA sace honti, bhAtuno anujAya vA, vina. vi. 487. For Private and Personal Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anujjavaM 242 anujotana anujjavaM pu., anu + vju kA varta. kR., pra. vi., e. va., pIche bhavi., u. pu., e. va. - anujJeyyaM khvAhaM bhoto udenassa daur3atA huA, manAtA huA, pIche par3A huA - haMsarAjaM yathA anujAnissAmi, ma. ni. 2.372; - nituM nimi. kR. - dhaGko, anujjavaM patissasI ti, jA. aTTha. 6.281; anujjavanti anujAnituM AgamanAya paNhe ti, jA. aTTha. 5.23; - nitvA ... yathA suvaNNahaMsarAjaM anujavanto dhaGko antarAva patissati, pU. kA. kR. - uposathAdIni anujAnitvA ..., dha. pa. aTTha evaM patissasi, tade.. 1.35. anujAta tri., anu + /jana kA bhU. ka. kR. [anujAta], bAda anujAneti anu + JA, varta.. pra. pu.. e. va., uparivat, - meM utpanna, apane pUrvajoM athavA AcAryoM ke AcaraNoM kA ssAma bhavi., u. pu.. ba. va. - Agate bhikkhU anujAnessAmAti, anukaraNa karane vAlA - sAriputto anuvatteti, anujAto cULava. 470; - netvA pU. kA. kR. - tadAhaM anujAnetvA, tathAgataM. su. ni. 562; tattha anujAto tathAgatanti tathAgatahetu pabbaji anagAriyaM, apa. 2.239. anujAto, tathAgatena hetunA jAtoti attho, su. ni. aTTha. anujiNNa tri., anu + Vjara kA bhU. ka. kR., kartR. vA. 2.158; anujAto pitaraM anomapao, jA. aTTha. 6.210; athavA karma. vA. donoM hI meM prayukta, [anujIrNa], jIrNa ho kulapaveNirakkhako pana anujAto, tade.; - putta pu.. cukA, vRddhAvasthA ko prApta - anujiNNo vasaliM devadatto, [anujAtaputra], yogya putra, vaMzadIpaka - tepi sabbeva anujiNNA vasalI devadattena, mo. vyA. 5.59; tula. pANini anujAtaputtA nAma ahesu, dha. pa. aTTha. 1.75. 3.4.72. anujAnana napuM.. [anujAnana], svIkRti, anumodana, samarthana / anujIvasi anu + VjIva kA varta., ma. pu., e. va., kisI - tattha kiJcApIti anujAnanappasaMsanatthe nipAto, ma. ni. dUsare ke sahAre jIvita rahate ho, paranirbhara ho - alInacittassa aTTha. (mU.pa.) 1(1).103. tuvaM, vikkantamanujIvasi, jA. aTTha. 4.242; anujIvasIti anujAnAti anu + Vaa kA vartaH, pra. pu., e. va., zA. a. upajIvasi, tassAnubhAvena tayA jIvitaM laddhanti attho, tade.. anumati detA hai, AjJA karatA hai, svIkRti pradAna karatA hai, anujIvI tri., [anujIvina]. paranirbhara, parAdhIna, bhRtya, sevaka, prazaMsA karatA hai, saMstuti karatA hai - nanti ba. va. - nama anuyogI, anucara - anujIvI tu sevako, abhi. pa. 342; mAtApitaro anajAnanti agArasmA anagAriyaM pabbajjAyAti, dAsI dAsA ca bhariyA, ye caje anajIvino, apa. 1.3473; ma. ni. 2.257; lA. a. vinaya-niyamoM ko prajJapta karatA jA. aTTha. 3.224; - jana pu., sevaka, parAdhIna-jana, paranirbhara hai - na bhagavA anujAnAti mAtugAmassa ... pabbajanti, - yo Acareyya anujIvIjanassa atthaM, .... dA. vaM. 5.43. cULava. 416; - si ma. pu.. e. va. - subhAsitaM nAnujAnAsi anuju/anujja tri., uju kA niSe., tatpu. sa. [anRju], mahanti , jA. aTTha. 7.178; - mi u. pu.. e. va. anujAnAmi, zaTha, Ter3hA, vakra, kuTila, duSTa prakRti vAlA, mAyAvI -- bhikkhave, dasavaggena vA atirekadasavaggena vA gaNena nikato ca saThAnuju, abhi. pa. 737; jimhaM ca rimhaM anuja, upasampAdetunti, mahAva. 66; - nanto varta. kR., pu., pra. pu., sadda. 2.323; - ka tri., [anRjuka], uparivat - yAva e. va. - tassa cittaM anujAnantova vandanasAsanaM pahiNi, anujuko cAyaM citto gahapati, yAva saTho cAyaM citto gahapati jA. aTTha. 6.260; pAThA. ajAnantova; - anAnujAnaM varta. ...., sa. ni. 2(2).289; draSTa, anujjuka (Age); - tA strI., kR. kA niSe, pu.pra. pu., e. va., - parassa ce dhammamanAnujAnaM. bhAva. [anRjutA]. kuTilatA, zaThatA, mAyAvitA, vakratA, - su. ni. 886; - jAna anu., ma. pu.. e. va. - idAneva tAkAra pu., karma, sa., uparivat - anajjavoti anujutAkAro, pabbajissAmi, anujAna, manti, jA. aTTha. 4.438; - hi vibha, aTTha. 466; - bhAva pu., uparivat - anajjavabhAvo anu., ma. pu.. e. va. - anujAnAhi me brahme, natthi paJcasatAni anajjavatA, vibha. aTTha. 466. me, su. ni. 988; - jaJA/jAneyya vidhi., pra. pu., e. va. anujeTuM avyayI. sa. [anujyeSThaM], varIyatA ke krama meM, - na cAnujA hanataM paresaM su. ni. 396; na hAraye harataM jyeSThatA ke anusAra - jeTTAnukkamenAti anujeTTa, mo. vyA. nAnujA , su. ni. 397; sace maM upajjhAyo anujAneyya, 3.2, ka. vyA. 321. udA. 134; - jAni adya., pra. pu., e. va. - satthA sAdhUti anujotana napuM., [anudyotana], pIche kiyA gayA prakAzana, anujAni, jA. aTTha. 1.304; - jAsiM adya., u. pu.. e. sakRdAgAmI mArga meM vipazyanA-prajJA dvArA bodhyaGgoM kI va. - anuAsiM sukhena ca, jA. aTTha. 5.341; -- nissAmi anupazyanA athavA jJAnadarzana- katamo catumaggapaJaAvasena For Private and Personal Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anujjaGgI/anujjhaGgI 243 anuhAna ujjotanAnujjotanapaTijjotana - saJjotanaTTho, paTi. ma. laddhaM.... ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).97; - paTiJAta tri., aTTha. 1.87; ekatte jotanaTTho abhineyyo, ekatte ujjotanaTTho [anujJAtapratijJAta], anumodita evaM svIkRta - tena kho pana abhijeyyo, paTi. ma. 17; ekatte anujotanahu~ bujjhantIti- samayena ... ambaTTho nAma mANavo ... anuAtapaTiAto bojjhaGgA, paTi. ma. 298. sake Acariyake tevijjake pAvacane, dI. ni. 1.76-77; anujjaGgI/anujjhaGgI strI., ba. sa. [natAGgI], golAkAra anujJAtapaTiAtoti anuAto ceva paTiJAto ca, aGgoM vAlI strI, vartulAkAra aGgoM vAlI sundarI, lacakadAra Acariyenassa yaM ahaM jAnAmi, taM tvaM jAnAsI tiAdinA aGgoM vAlI sundarI, anindita aGgoM vAlI, sarvAGgazobhanA anujAto, Ama AcariyA'ti attanA tassa sundarI - sA kathajja anujjhaGgI, pathaM gacchati pattikA, jA. paTivacanadAnapaTiJAya paTiAtoti attho, dI. ni. aTTha. aTTha. 7.253; anujjhaGgIti agarahitaaGgI, jA. aTTha. 7.255. 1.201. anujjalayi/anujjalayI anu + jala kA anadya., pra. anujJeyya tri., [anujJeya], anumatiyogya, anumodita hone pu., e. va., paMkti meM prajjvalita kiyA, katAroM meM dIpakoM ko yogya, sammatiyogya - tathAgatassa ... dhamma desentassa jalAyA - gandhatelena pUretvA, dIpAnujjalayI tahiM apa. 2.249. santayeva pariyAyaM anujJeyyaM, dI. ni. 3.34; (anujJeyyanti anujjA strI., vidhura kI patnI kA nAma - anujjAti anujAnitabbaM anumoditabbaM, dI. ni. aTTha. 3.20); evaMnAmikA, jA. aTTha. 7.184. anujJeyyaJcevAha, bhante, bhagavato anujAnissAmi, a. ni. anujjuka tri., ujjuka kA niSe0, tatpu. sa. [anRjuka]. 1(2).227. kuTila, vakra, Ter3hA praduSTa, pradUSita - yA tiMsati sAramayA anuTIkA strI., [anuTIkA]. TIkA yA bhASya kI vyAkhyA - anujjukA, jA. aTTha. 3.280. lInatthavaNNanA nAma anuTIkA, ga. vaM. 60; sa. u. pa. meM anujjugAmI tri., [anRjugAmina]. Ter3hA-mer3hA calanevAlA, draSTa, abhidhamma ke anta.. vakragati se calane vAlA (sarpa) - anujjugAmI uragA anuTThahati anu + VThA kA varta, pra. pu., e. va. [anutiSThati]. dujivha, dAThAvudho ghoravisosi sappa, jA. aTTha. 4.294. niSpAdita karatA hai, kAma ko ThIka se pUrA karatA hai, anujjubhUta tri., [anRjubhUta], vaha, jo sIdhA athavA sarala udyogazIla rahatA hai, dekha rekha yA sevA karatA hai - anaTThahati na ho, vaha, jo praduSTa prakRti kA ho cukA hai - anujjubhUtena kAlena, kammaphalaM tarisajjhati, jA. aTTha. 5.117; tasmi haraM mahantaM, jA. aTTha. 5.283. tasmiM kAle taM taM kiccaM karoti, jA. aTTha. 5.118. anujjhAnabahula tri., anu + ujjhAna + bahula anuTThAtA pu., uttiTThati ke kartR. kR. kA niSe. [anutthAtA], [anucchAyanabahula], akaSTapUrNa, parachidrAnveSaNa na karane AlasI, adhyavasAya athavA parAkrama se rahita, zaktihIna, vAlA - saddho hoti hirimA dhitimA ... anujjhAnabahulo vIrya se rahita - anuTThAtA ca yo naro, su. ni. 963; mettAvihArI, mi. pa. 319. anaTThAtAti vIriyatejavirahito uTThAnasIlo na hoti, su. anuJA strI., [anujJA], AjJA, Adeza, anumati, sammati, ni. aTTha. 1.134; yatthAlaso anuTThAtA, accantaM sukhamedhati, sahamati, anumodana - sammutyAnuA vohAresvatha, abhi. pa. sa. ni. 1(1).251. 1133; mo. vyA. 6.9; raAnuAya cArika, ma. vaM. 9.8. anuhAna' napuM., uTThAna kA niSe. [anutthAna], Alasya, anujJAta tri., [anujJAta], anumati ko prApta, anumodita pramAda, vIrya yA parAkrama kA abhAva - AlasyaJca pamAdo ca. rAjA dvArA AdiSTa, prajJapta, vihita, svIkRta- bimbisArena anuTThAnaM asaMyamo, sa. ni. 1(1).50; anaTThAnanti kammasamaye anujJAtaM hoti, mahAva. 94; yo vo mayA gilAnapaccayabhesajja kammakaraNavIriyAbhAvo, sa. ni. aTTha. 1.90; - mala tri., ba. parikkhAro anuAto, dI. ni. 3.96; anujAtosi pana tvaM sa. [anutthAnamala], Alasya athavA zithila parAkrama ke rahapAla, mAtApitUhi ... ma. ni. 2.256; anujJAto ahaM mala yA doSa vAlA - asajjhAyamalA mantA, anuhAnamalA matyA, jA. aTTha. 6.18; bhagavatA ticIvarAni anujJAtAni, gharA, a. ni. 3(1).37; dha. pa. 241; uTThAnavIriyAbhAvo gharAnaM dha. pa. aTTha. 2.41; - tta napuM.. bhAva. [anujJAtatva], svIkRta malaM nAma, a. ni. aTTha. 3.215; - seyyA strI., tatpu. sa. yA anumodita kara diye jAne kI sthiti, anumodita [anutthAnazayyA], maraNazayyA, pUrNa rUpa se zithilatA ko avasthA- bhagavatA hi anujJAtattAyeva bhikkhUhi ... paNItacIvaraM / lA dene vAlI mRtyu kI avasthA - tattha ganvA For Private and Personal Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuhAna 244 anutALayi yamakasAlAnamantare uttarasIsake maJcake anuTThAnaseyyAya nAnutapantimAma, sa. ni. 1(1)132; - peyya vidhi, pra. pu.. nipajji, jA. aTTha. 1.374; taM divasameva polajanakassa e. va. - yathA taM suciNNaM nAnutappeyya pacchA ti, jA. aTTha. sarIre rogo uppagji, anuTThAnaseyyaM sayi, jA. aTTha. 6.41. 5.269; kha. bAda meM zoka yA anutApa karatA hai, pazcAttApa anuvAna napuM.. [anuSThAna], kAma kA niSpAdana, kAryapaddhati, karatA hai, pachatAtA hai, pIche dukha ko prApta hotA hai - na taM zIla, samAdhi evaM prajJA kI zikSAoM kI vAstavika vyavahAra kamma kataM sAdhu, yaM katvA anutappati, dha. pa. 67; kamma katvA meM pariNati - mahatiyA nibbAnavhAya adhisIlAdisikkhAya ... anutappati anusocati, dha. pa. aThTha. 1.272; amittavasamanveti, anuvAnanti attho, theragA. aTTa, 2.178; sa. u. pa. ke rUpa pacchA ca anutappatIti, jA. aTTha. 3.234; - ppAmi varta., u. meM kammantA, kusaladhammA0, paricariyA. ke anta. draSTa.. pu., e. va. - bhayAnutappAmi mahA ca me bhayA, jA. aTTha. 7.140; anudvita' tri., uTThita kA niSe. [anutthita]. 1. zA. a. - ppatha varta., ma. pu., ba. va. - yamekarattaM anutappathetaM, jA. Upara kI ora nahIM uThA huA, spaSTa rUpa se prakaTa na hone aTTha. 4.398; - ppAma varta., u. pu., ba. va. - datvApi ve vAlA, 2. lA. a. aprakaTa, ajAta, anutpanna, abhUta- ye nAnutappAma pacchA, jA. aTTha. 4.47; - tape/tappe vidhi., pra. dhammA ajAtA abhUtA ... asamuppannA anuhitA, dha. sa. 1042; . pu., e. va. - yo ca datvA nAnutappe, jA. aTTha. 3.300; -- yaM rUpaM ajAtaM abhUtaM... asamppannaM anahitaM vibha. 2. peyyaM vidhi., u. pu., e. va. - dadato me na khIyetha, datvA anudvita' tri., anu + VThA kA bhU. ka. kR. [anuSThita], ka. nAnutapeyyaM, pe. va. 299; appasAdakaM disvA tenahaM pacchA ThIka se yA ucita rUpa se niSpAdita, acchI taraha se nAnutapeyyaM, pe. va. aTTha. 113; - pissati bhavi0, pra. pu.. e. vyavahAra meM utArA huA, susamArabdha, bhalIbhAMti AcaraNa va. - vANijova atItattho, cirattaM anutapissati, a. ni. kiyA gayA - cattAro iddhipAdA bhAvitA ... anuhitA 3(1).62; - pessasi bhavi., ma. pu., e. va. - evaM sante tvaM paricitA, dI. ni. 2.79; mi. pa. 142; anuhitAti dIghamaddhAnaM socanto paridevanto anutapessasi, jA. aTTha. 1. adhidvitA, dI. ni. aTTha. 2.129; udA. aTTha. 264; anuhitAti 120; - ppitabba tri., saM. kR. - dAnaM nAma datvA neva avijahitA niccAnuvaddhA, sa. ni. aTTha. 1.160; kha. kartR. / anutappitabbanti, jA. aTTha. 3.301; - tappa tri.. saM. kR. - vA. dekha-rekha yA pAlana karane vAlA - ahaM patiJca putte ca sAvakAnaM kAlaGkato anutappo hoti, dI. ni. 3.90; anutappo .... anudvitA divArattiM, jA. aTTha. 7.338; anuTThitAti hotIti anutApakaro hoti. dI. ni. aTTha. 3.84; a. ni. aTTa. pAricariyAnuTThAnena anuTTitA appamattA hutvA paTijaggAmi, 1.93; kAlakiriyA bahuno janassa anutappA hoti, a. ni. 1(1)29. jA. aTTha. 7.339. anutApa pu., prAyaH pacchA ke sAtha prayukta [anutApa], pachatAvA, anuTThabhA strI., [anuSTubha], samAnamAtrAyukta pAdoM vAle athavA pazcAttApa, bAda meM mana meM utpanna jalana yA chaTapaTAhaTa - samavRtta chandoM ke aneka prabhedoM meM se eka pramukha chanda kA pacchAtApo anutApo ca vippaTisAro pakAsito, abhi. pa. nAma, jisake pratyeka pAda meM ATha-ATha akSara rahate haiM tathA 169; evaM taM kammaM pacchA anutApaM AvahatIti, jA. aTTa. jisake cittapadA, vijjummAlA, mAnavakA, samAnikA evaM 7.158; anutApoti vippaTisAro, vi. va. aTTha. 149; - kara pamANikA nAmaka pAMca upabheda chandazAstra meM batalAe gaye tri., pazcAttApa ko utpanna karane vAlA, dukhadAyaka, zocanIya haiM - chando vase adhippAye vedecchAnuhabhAdisu, abhi. pa. 945; - anutappA hotIti anutApakarA hoti, a. ni. aTTha. 1.93; draSTa. vutto. 47-51(nA.). tassa patattA anutApakaro na hoti, dI. ni. aTTha. 3.84. anutapati/anutappati anu + tapa kA varta., pra. pu., e. anutApI tri., [anutApin], pachatAvA karane vAlA, kevala va., kartR. vA. evaM karma. vA. donoM hI ke Azaya ko paraspara pacchA ke sa. u. pa. ke rUpa meM hI prayoga meM prApta- bhujAhi meM vyAmizrita kara prayukta [anutapati/anutapyate], ka. bAda kAmaratiyo, mAhu pacchAnutApinI, therIgA. 57; 190; hIne meM utpIr3ita kara detA hai, udvelita karatA hai, anutApa cittaM paNidhAya, sAmhi pacchAnutApinI, vi. va. 242. utpanna karAtA hai - kiM kammajAtaM anutappate tvaM, jA. aTTa. anutALayi anu + VtALa kA adya., ma. pu.. e. va., bAra-bAra 5.23; taM pacchA anutappatI ti, jA. aTTha. 7.157; taM pacchA tAr3anA dI yA pITA - bAhAya maMgahetvAna, laTThiyA anutALayi, anutappatIti ... taM kamma pacchA anutApaM Avahati, jA. ___jA. aTTa, 2233; yaM maM bAhA gahetvAna, tikkhattuM anutALayIti, aTTha. 7.157-58; - nti varta, pra. pu., ba. ka. - rattindivA tade.. For Private and Personal Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org anutiti / anudvahati pra. udA. aTTha. 252. anutiti / anudvahati anu + ThA varta. pra. pu. e. va. [ anutiSThati], kArya ko ThIka se pUrA karatA hai, lA. a. dekhabhAla yA sevA karatA hai, sahayoga karatA hai anudvahati kAlena, kammaphalaM tassijjhati, jA0 aTTha. 5.117; anudvahatIti tasmiM tasmiM kAle taM taM kiccaM karoti, jA. aDa. 5.118 -nti pra. pu. ba. va. udvAhato apyamajjato, anutiddhanti devatA, jA. aDDa. 5.107 dvAhi anu, ma. pu. e. va. sakkaccaM anutidvAhi, pe. va. aTTha. 67; pAThA. anupatiTThAhi; dudha anu. ma. phu. ba. va. tathA tamanutidvatha apa. pu0, 2.201; - dvanto varta. kR., pu0, vi. e. va. - therena vRttavidhiM pana anutiTThanto, anutiTThana napuM0, kri. nA. [ anuSThAna ], kAryAnvayana, niSpAdana etesaM anutidvanaM upaTTAnaM, udA. aDDa. 286. anutiSNa anu + tara kA bhU. ka. kR. kevala sa. u. pa. meM hI prayukta [ anutIrNa], pAra kara cukA pAra gayA huA, mukta - sokAvatiNNo nu vanamhi jhAyasi, sa. ni. 1 (1).144; pAThA. sokAnutiNNo, tula. otiNNa, anutIracArI pu.. vya. saM. eka UdavilAva kA nAma tasmiM khaNe gambhIravArI va anutIravArI... jA. aTTha. 3.293; anutIracArI bhaddante, sahAyamanudhAva maM, tade.; atItasmi anutIracArI ca gambhIracArI. dha. pa. a. 2.77. ..... anutIre a. kra. vi. [anutIra] nadI Adi ke taTa ke pAsa meM, tIra ke samIpa meM - anutIre mahiyA samAnavAso, su. ni. 18. anutIre mahiyekarativAso, su. ni. 19. anutuja tri, utuja kA niSe, tatpu. sa. [anRtuja]. RtuoM athavA bhautika parivartanoM se utpanna na hone vAlA, mausama ke parivartana se aprabhAvita yaM loke akammajaM ahetujaM anutujaM mi. pa. 250 tula. utuja, utunibbatta. anunI strI, utanI kA niSe, tatpu0 sa0 [anRtumatI], vaha strI, jo rajasvalA nahIM hai sunakhA sunakhiM utuniM yeva gacchanti no anutuni, a. ni. 2 (1).207 na pAyamAnaM gacchati, na anutuniM gacchati, a. ni. 210; utunimpi gacchati anutunimpi gacchati, a. ni. 212. anuttatri vaca ke bhU, ka. kR. utta kA niSe, [anukta]. vaha, jise abhI taka kahA nahIM gayA ho, akathita, anabhivyakta; - kAla tri. [anuktakAla] AkhyAta athavA kriyApada kA vaha rUpa, jisameM bhUta, vartamAna tathA bhaviSyat kAloM meM se kisI kA bhI kathana abhipreta na ho pacyuppannenuttakAle atItenAgateti sa 1.50 kAlika tri. [anuktakAlika]. 245 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuttAna kAlavizeSa ke tAtparya ko na kahane vAlA zabda - atikAlikA ti saGgha gataM anuttakAlikA ti vRttaM sadda. 1.57. anuttaNDula tri, uttaNDula kA niSe0, ba0 sa0, kacce yA pake hue cAvaloM se rahita (ThIka se pakAyA huA bhAta) tehi taNDulehi anuttaNDula akilinna, pArA, aDa. 2.256. anuttaratra uttara kA niSe.. ba. sa. [ anuttara). vaha jisase adhika bar3ha-car3hakara dUsarA na ho, sarvottama bejoDa sarvazreSTha uttamo pavaro jeTTho pamukhAnuttaro varo, abhi. pa. 694; uttaraviparIte ca sedve cAnuttaraM tisu, abhi. pa. 952... tadanuttaraM - brahmacariyapariyosAnaM didveva dhamme sayaM abhiJa sacchikatvA. su. ni. (pR.) 98; dI. ni. 1.159; ma. ni. 1.50 sabbe taM saraNaM yanti tvaM no satthA anuttaro su. ni. 181: sambuddho, satyavAho anuttaro, theragA. aDa. 1.67; upemi saraNaM buddha, dhammaJcApi anuttara, dha. pa. aTTa. 1.22; attano uttaritarassa kassAca abhAvato anuttaraM, theragA. aTTa, 1.97; anuttaranti seTTaM, asadisanti attho, ma. ni. aTTha. (mU0.pa.) 1 (1) .45; dhammarAjatA strI anuttaradhammarAja kA bhAva dharma ke sarvottama athavA anupama svAmI hone kI avasthA sammAsambuddho pana attano anuttaradhammarAjatAya ekasmiyevassa antarabhatte saha paTisambhidAhi arahattaM adAsi, jA0 aTTha 1.126; dha0 pa0 aTTha 1.141; attano buddhasubuddhatAya anuttaradhammarAjatAya etake sIlaM tIsuyeva dvAresu pakkhipitvA maM gaNhApesi, jA. a. 1.267 bhAva pu. sarvottama avasthA - tattha anuttariyanti anuttarabhAvo dI. ni. aDa. 3. 59. anuttAna tri, uttAna kA niSe [ anuttAna] zA. a. vaha jo khulA huA na ho, lA. a. aspaSTa, aprakAzita, avyAkhyAta gUr3ha, durbodha ito paraM pana ettakampi avatvA yaM yaM anuttAnaM taM tadeva vaNNavissAma jA. aDDa. 1.158; tAsaM tAsaM gAthAnaM anuttAnAni padAni vaNNetabbAni, jA. aDa. 7. 136 pada napuM, aspaSTa athavA durbodha pada anuttAnapadameva pana vaNNavissAma, jA. aTTha. 3.438 padattha pu0, durbodha zabdoM kA artha ayaM tAva anuttAnapadattho dI. ni. aDa. 1.185; ma. ni. aTTha (mU0pa.) 1 ( 1 ). 138; - padavaNNanA strI. durbodha padoM ke artha kA vyAkhyAna ayaM pattha anuttAnapadavaNNanA selanti maNivalayaM, jA. aDa. 3.336; - sabhAvatA strI0, bhAva., durbodha, durUha athavA aspaSTa hone kI avasthA yA prakRti anuttAnasabhAvatAya gambhIraM theragA. aTTha. 1.39. " For Private and Personal Use Only - Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 246 anuttAnIkata anuttAnIkata tri., uttAnIkaroti ke bhU. ka. kR. kA niSe. [anuttAnIkRta], durbodha athavA aspaSTa banA diyA gayA suspaSTa athavA sarala (viSaya, bAta) - anuttAnIkataJca uttAnIkaronti, a. ni. 1(1).140; 3(1).3; anuttAnIkataJca na uttAnIkaronti, ma. ni. 1.285. anuttAnIkamma napuM., asuspaSTIkaraNa, avyAkhyAna, nirvacana kA abhAva, khulAsA karake na kahanA - paTicchAdanA anuttAnIkammaM anAvikammaM vocchAdanA pApakiriyA - ayaM vuccati mAyA, pu. pa. 126; mahAni. 56; na uttAni katvA dassetIti anuttAnIkamma, mahAni. aTTha. 162. anuttAsI tri., uttAsI kA niSe. [anatrAsina], nirbhIka, niDara, bhayarahita - asambhItaM anuttAsiM, migarAjaMva kesari, apa. 1.356; theragA. aTTha. 1.244. anuttiNNa tri., u + Vtara ke bhU. ka. kR., 'uttiNNa' kA niSe. [anuttIrNa], pAra na kiyA huA, jala se Upara uThakara na AyA huA - anuttiNNo anuttiNNaM dUsesi, pAci. 305; disvA padamanuttiNNaM, jA. aTTa, 1.172. anutthuNAti/anutthunAti' anu + vthu kA varta.. pra. pu., e. va. [anustanati/anustanayati], pIche yA bAda meM zabda karatA hai, karAhatA hai, vilApa karatA hai, huAM-huAM karatA hai, dahAr3atA hai - paridevati socati hInavAdo, upaccagA manti anutthunAti, su. ni. 833; anutthunAtIti so maM vAdena vAdaM atikkantoti AdinA nayena suTTataraM vippalapati, su. ni. aTTha. 2.233; - nAmi u. pu.. e. va. - nevAhamattAnamanutthunAmi, na puttadAraM na dhanaM na rahUM, jA. aTTha. 5.474; - Nanti pra. pu., ba. va. - pariDarahamAnA jhAyanti anutthunantIti attho, pe. va. aTTha. 51; - naM varta. kR., pra. vi., e. va. - senti cApAtikhINAva purANAni anutthunaM, dha. pa. 156; - nantA varta. kR., pra. vi., ba. va. - khAditapivitanaccagItavAditAdIni anutthunantA socantA anusocantA sentIti, dha. pa. aTTha. 2.73; - niMsu adya.. pra. pu., ba. va. - sannipatitvA anutthuniMsu, dI. ni. 3.63; anutthuniMsUti anubhAsiMsu, dI. ni. aTTa. 3.47. anutthuNAti/anutthunAti/anutthavati anu + vthu kA varta, pra. pu.. e. va. [anustauti], prazaMsA athavA stuti karatA hai, kisI ke bAre meM bAra-bAra kahatA hai - nanti ba. sa. - uddhasarA suddhimanutthunanti, avItataNhAse bhavAbhavesu. su. ni. 907; suddhimanutthunantIti vadanti kathentIti, su. ni. aTTha. 2.251; - Nanto varta. kR., pu., pra. pu., e. va. - anutthuNanto AsIno, bhattu yAcittha jIvitaM, jA. aTTha. anudayhanti/anuDayhanti 5.341; - tthavi adya, pra pu. e. va. - yo maM puphena pUjesi. ANaJcApianuthavi apa. 1.19, theragA. aTTa,2325; pAThA anuthani anutthunA strI., anu + Vthu se vyu. [anustanana, napuM.]. vANI kA vipralApa, bakavAsa, vilApa, dahAr3a - anutthunA vuccati vAcA palApo vippalApo lAlappo, mahAni. 122. anutrasta tri., utrasta kA niSe. [anutrasta], bhaya se rahita, niDara, nirbhIka - abhIto anubbiggo anussaGkI anutrasto, udA. 90; pAThA. anutrAsI; sace asthi anutrastaM, taM me akkhAhi pucchito ti. sa. ni. 1(1).65; ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).246. anutrAsI/anutrAsa tri., utrAsI kA niSe. [anuvAsina], nirbhIka, niDara, bhayamukta - sojja bhaddo anutrAsI, pahInabhayabheravo, theragA. 864; abhIru acchambhI anutrAsI apalAyI, sa. ni. 1(1)118; cULani. 91; ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.68; amaGabhUto abhIru acchambhI anutrAsI vigatalomahaMso parisaM upasaGkamati, mi. pa. 307. anuthera pu., mahAthera yA saGghathera kA vipa. [anusthavira], bauddha bhikSusaGgha meM nirdhArita varIyatA ke krama meM kaniSTha bhikSu, amahattvapUrNa sthavira - piNDapAtaM abhujitvA anutherena AbhataM bhuJjissAmA ti, dha. pa. aTTha. 1.365; anuthero catutthadivase anAgAmI ahosi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).26. anutheraM a., kri. vi., avyayI. sa., varIyatA ke krama meM - anupubbo therAnaM anutheraM bAlA. 131. anudaka/anodaka/anUdaka tri., udaka kA niSe., ba. sa. [anudaka/anUdaka], jala se rahita, sUkhA, binA pAnI vAlA-kiMmalaM brahmacariyassa, kiM sinAnamanodakanti, sa. ni. 1(1).44; 1(1).50; vItasaddhana seveyya, upadAnaMvanodaka. jA. aTTha. 5.221; anukhaNeti sacepi anudakaM udapAnaM patto puriso.... jA. aTTha. 5.222; sA nUna cakkavAkIva pallalasmi anodake, jA. aTTha, 7.33; - bhUta tri., udakabhUta kA niSe. [anudakabhUta], vaha, jo vAstava meM jala nahIM hai - yathA anudakabhUtAyapi marIciyA udakAnaparisano honti, ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(1).253. anudayhanti/anuDayhanti anu + /daha/Daha kA karma vA. meM varta, pra. pu.. ba. va. [anudahyante]. bAda meM mAnasika rUpa se pIr3ita kiye jAte haiM yA jalAye jAte haiM - kiM te ime kAsAvaM anudarahanti, sa. ni. 2(2).190; pAThA. anudahanti; - rahamAnA strI., varta. kR., bAda meM mAnasika pIr3A prApta kara rahI - kilesena anuDarahamAnA khujjena saddhi pApa For Private and Personal Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anudasAha 247 anudeva/anvadeva karoti, jA. aTTha. 5.422; uppannakAmaratiyA anuDavhamAnA anudisaM a., kri. vi., avyayI. sa. [anudizaM], sabhI viya hutvA pi, jA. aTTha. 6.250. dizAoM kI ora, pratyeka dizA kI tarapha - nando anudisaM anudasAhaM a., kri. vi., avyayI. sa. [anudazAha], pratyeka anuviloketi, a. ni. 3(1).16; gacchati anudisaM. dI. dasaveM dina para - anvaDDamAsaM anudasAhaM anupaJcAhaM deve ni. 1.203; a. ni. 2(2).80; sa. ni. 1(1).143; sa. ni. vassante ti attho, pe. va. aTTha. 122; dI. ni. aTTha.2.362. 2(1).113. anudassati anu + vdA kA bhavi., pra. pu.. e. va. [anudAsyati], anudisA strI., saMbhavataH anudisaM (a.) ke anukaraNa para ka. badale meM yA pariNAmasvarUpa degA yA lauTA degA, prastuta bhinna tAtparya meM gar3hA huA zabda, dizA-maNDala kA karegA - sammA dhAraM pavecchante subahUni phalAni anudassati, antarmadhyavartI kSetra IzAna, Agneya Adi, dizAoM ke cAra mi. pa. 342; kha. pradAna karegA, arpita karegA - bodhisattAnaM antarmadhyavartI kSetroM ke samUha kA saGketaka zabda - disAtha ime dasa guNe anudassatIti, mi. pa. 257. dakkhiNApAcI, vidisAnudisA bhave, abhi. pa. 29; anudisA anudassita tri., anu + disa ke prera. kA bhU. ka. kR. AloketabbA hoti, ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(1).272; [anudarzita], pUrNa rUpa se pradarzita yA abhivyakta- tathAgatassa puratthimAyapi anudisAya saddAnaM saddanimittaM manasi karoti, sadevake loke seTThabhAvo anudassito, mi. pa. 125. paTi. ma. 103; tassa catasso disA catasso anudisA ca anudasseti anu + disa kA prera. varta., pra. pu., e. va. gacchantassApi, dha. pa. aTTha. 1.184; - pekkhaNa napuM.. [anudarzayati], punaH punaH sikhalAtA yA samajhAtA hai - anudizAoM kI ora dRSTipAta, vilokana, idhara-udhara tAkanA sApeti nijjhApati pekkheti anapekkheti dasseti - vilokitaM nAma anudisApekkhaNaM, sa. ni. aTTha. 1.157; anudasseti, cULava. 174. dI. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).270. anudahati/anuDahati anu + Vdaha/ Daha kA varta., pra. anudIpayitvA anu + /dIpa ke prera. kA pU. kA. kR. pu., e. va. [anudahati], dhIre-dhIre jalAtA hai, utpIr3ita [anudIpya], jJAta karAke, prakAzita karAke, suspaSTa karAke karatA hai, vinaSTa karatA hai, zoka meM Dubo detA hai - rAgo - pubbakAnaM sayambhUnaM paveNimanusiTThiyA dhammAdhammamanudIpayitvA .... satte anudahati jhApati, dI. ni. aTTha. 3.160; - nti pra. dhammena, mi. pa. 214. pu., ba. va. - kiM te ime kAsAvA anudahanti, sa. ni. anudUta pu., [anudUta], zA.a. sAtha cala rahA dUta, vizeSa 3(1)63; 3(2)371; taM taM anudahanti mahAvinAsaM pApenti, jA. artha-bhikSusaGgha dvArA kisI bhikSu para kisI aparAdha kA aTTa. 5.449; - hituM nimi. kR. - taM visaM anuDahituM na vidhAna kiye jAne para tathA aparAdha ke nirAkaraNa hetu usa sakkoti, dha. pa. aTTha. 2.16. bhikSu dvArA yAcanA kiye jAne para saGgha dvArA usake sAtha anudahana/anuDahana napuM., anu + /daha/ Daha se vyu. sAkSI ke rUpa meM jAne ke liye diyA gayA dUsarA bhikSu - [anudahana], agnidAha, Aga kI jvAlA, jalana, kSaya, sudhammassa bhikkhuno anudUtaM detu, cULava. 41; tena anudUtena vinAza, agnikANDa - ukkopamA tiNukkUpamA anudahanatuna, bhikkhunA saddhiM gantvA, dha. pa. aTTa, 1.293; yAcitvA anudUtaM therIgA. aTTha. 311; tiNukkUpamA kAmA anudahanatunA ti, so saha tena puraM gato, ma. vaM. 4.15; anudUtanti attadutiyaM mahAni. 5; - tA strI., bhAva., jalA dene kI kSamatA yA bhikkhu yAcitvA taM tato labhitvAti attho, ma. vaM. TI. 124 prakRti - anudahanatAya rAgarasa, sA. saM. 130(ro.); - (nA.). balavatA strI., jalA DAlane kI zakti - anudahanabalavatAya anudeva/anvadeva a., [anvageva], ka. eka hI sAtha, sAtha abbohArikAni honti, jA. aTTa. 5.264. sAtha hI - anvadevAti anudeva, saheva ekato yevAti attho, anudiTThi strI., [anuTTaSTi], gauNa mithyA-dhAraNA, saMsAra kI a. ni. aTTha. 1.57; pubbaGgamAnaM akusalAnaM dhammAnaM samApattiyA vastuoM (dharmoM) ke viSaya meM parikalpita apramukha mithyA- anvadeva ahirikaM anotappaM..., sa. ni. 3(1).2; a. ni. dhAraNA - anudiTThInaM appahAnaM saGkappaparatejitaM, theragA. 754; 3(2).182; ... etaM anudeva saheva ekatova, na vinA tena anudiTTInaM appahAnanti anudiTThibhUtAnaM sesadiTThInaM uppajjatIti attho, sa. ni. aTTha. 3.153; kha. bAda meM, appahAnakAraNaM, theragA. aTTha. 2.242; sa. u. pa. meM attAnu0, turanta pIche - mano akusalAnaM dhammAnaM paThama uppajjati, aparantAnu., parittattAnu, pubbantAnu. ke anta. draSTa.. anvadeva akusalA dhammA, a. ni. 1(1).13. For Private and Personal Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra anuddayatA / anudayatA anuyatA / anudayatA strI0 [ anuhayatA ]. kRpAlutA, dayAzIlatA, hamadardI- khantiyA, avihiMsAya, metacittAya, anudayatAya evaM kho, bhikkhave, paraM rakkhanto attAnaM rakkhati sa ni. 3 (1) 244 anudayatAyAti anuvaDDiyA sapubbabhAgAya muditAyAti atyo sa. ni. aDa. 3.254 paresaM dhammo desetabbo, anudayataM paTicca kathaM kathessAmIti. a. ni. 2 (1).173; anuddayataM paTiccAti mahAsambAdhappatte satte sambAdhato mocessAmIti, a. ni. aTTha. 3.56. anudayati anu + daya kA varta. pra. pu. e. va. [ anudayate]. dayA yA anukampA karatA hai, rakSA karatA hai, acchA lagatA hai anudayatIti anudayA, rakkhatIti attho, mahAni, aTTa dayamAno varta. kR. pu. pra. vi. e. va. - karuNAyamAnoti karuNAyamAno anudayamAno anurakkhamAno anuggaNDamAno anukampamAnoti cULani, 86. anudayanA / anudayanA strI, anu + daya se vyu. maitrIbhAvanA, dayA, karuNA, anukampA mettAti yA sattesu metti mettAyanA mettAyitattaM anudayA anudayanA anudayitattaM hitesitA, mahAni. 368. 573; - www.kobatirth.org - anudayA / anudayA strI. anu + dayA, anukampA ke miSyA sAdRzyavaza sambhavataH upa, anu kA prayoga, dayA, anukampA, taraza - dayAnukampA kAruJJa karuNA ca anuddayA, abhi. pa. 160: tassa moghapurisassa pANesu anudayA anukampA avihesA bhavissati, pArA 48; na tena hoti saMyuktto, yAnukampA anudhyAti, sa. ni. 1 ( 1 ) 239 dayaM dvi. vi. e. va. anudayaM paTicca anukampaM upAdAya paresaM dhammaM desesi sa. ni. 1 ( 2 ). 178; anudayanti rakkhaNabhAvaM, sa. ni. aTTha 2.151; - yA pa. / tU. vi., e. va. aJJatra anuddayA aJJatra anukampA, a. ni. 1 (1).148, pu0 pa0 143; dha0 pa0 aTTha 1.263 dayAya tU vi. e. va. tattha sacca tadabhijJAya pANAnaM yeva anudhyAya anukampAya paTipanno hoti. a. ni. 1 (2) 205 pu. pa. 143 dha. pa. aDa. 1.263; sa. u. pa. ke rUpa meM kArujJAnu, kulAnu, khantimettAnu parAnu, balavAnu.. saJjAtAnu, santAnu ke anta dvaSTa.. anuddA / anudA strI0, mettA mettAyanA Adi ke mithyAsAdRzya para gar3hA huA anu + daya se vyu kartR. kR., dayA, kRpA, anukampA anudayatIti anuddA, rakkhatIti attho, dha. sa. aDDa. 389; mettAyanA mettAyitattaM anudA anudAyanA hitesitA anukampA avyApAdo avyApajjo adoso kusalamUlaM dha. sa. 1062: tula, anuddAyanA, anuddAyitaH - 248 anuddhaMsana kAra pu.. dayA athavA karuNA kI avasthA anuddAkAro anudAyanA dha. sa. aTTha. 389. anuddAyanA strI, mettAyanA ke sAdRzya para anu + daya se gar3hA huA nA thA, dayA, karuNA anuddAkAro anuhAyanA, gha. sa. aDa. 389; tula. anudayanA, anudayanA, anudAti / anudayitatra anu + dayA ke nA. dhA. anudayAyati ke varNavyatyaya se bane hue anuddAyati kA bhU0 ka0 kR., dayAlu, anukampaka anudhAyitarasa bhAvo anudAyitattaM dha. sa. aDa. 389, anudayitassa bhAvo anudayitattuM mahAni, adu. 374. anuddiTTha' tri, u + disa ke bhU. ka. kR., uddiTTha kA ni... [ anuddiSTa], kisI vizeSa vyakti ke lie anirdhArita vaha, jisakA nirdhAraNa abhI taka nahIM huA ho sace anudiva tayA mahAmuni, pupphaM imaM pArichattassa brahme, jA. aTTha. 5.389; anuddidvanti asukassa nAma dassAmIti na uhi tade anudiva' tri. anu + u + disa kA bhU. ka. kR., dAna ke rUpa meM kisI anya ke lie abhipreta yA saGketita samanantarAnuddiTTe, vipAko udapajjatha, pe. va 64 samanantarAnuddidveti anUti nipAtamattaM tassA davikhaNAya uddiTThasamanantarameva, pe. va. aTTha. 43. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - * anuddisati / anudisati anu + u + disa kA varta., pra. pu. e. va. [ anudizati ] apane abhiprAya ke viSaya meM saGketa karatA hai, pIche kahatA hai- uttaro kira mANavo dAnaM datvA evaM anuddisati iminAhaM dAnena pAyAsiM rAjajJameva imariMga loke samAgaccha mA parasminti dI. ni. 2.261 evaM anudisatIti evaM upadisati dI. ni. aDa. 2.363. anuddesa pu. uddesa kA niSe, tatpu, sa0 [anuddeza], pATha athavA saMkSipta kathana kA abhAva parisAti tikkhatu therena pAtimokkhudesassa yAcitattA anuddesassa kAraNa kathento For Private and Personal Use Only udA. aTTha. 241; draSTa. uddesa. anudesika tri, anudesa se vyu. [ anudezika] kisI vizeSa abhiprAya yA prayojana se rahita binA prayojana vAlA, kisI eka ko uddezya meM na rakhakara kahA gayA yA kiyA gayA. yo koci maratUti evaM anuddissake pahArapaccayA yassa kassaci maraNena ... khu. pA. aTTha 19; pArA. aTTha. 2.40; pAThA, anuddesike, anuddhaMsana napuM. anucita doSAropaNa, anucita abhiyoga yathA parassa roso hoti evaM anuddhasanavasena rosaM uppAdenti udA. a. 89; taMpana anuddhasanaM yasmA attanA codentopi parena codApento pi karoti yeva, pArA. aTTha. 156. Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org anudvaMseti anuddhaMseti anu + dhaMsa ke prera0 kA varta., pra. pu. e. va. [ anudhvaMsayate ], zA. a. dhUla se dhUsarita kara detA hai, mailA kara detA hai, lA. a. ka. dUSita karatA hai, nIce kI ora le jAtA hai, dUra pheMka detA hai yadA te anabhirati uppajjati rAgo cittaM anuddhaseti, pArA 147; anuddhasetIti kAmarAgo cittaM dhaMseti padhaMseti vikkhipati ceva milApeti ca, pArA, aTTha. 2.95; tassa mAtugAmaM disvA dunnivatthaM vA duppArutaM vA rAgo cittaM anuddhaseti, ma. ni. 2.134; sa. ni. 1 (2).209, 246; a. ni. 1 ( 2 ). 143 2 ( 1 ) 89; rAgo cittaM anuddhasetIti rAgo uppajjamAnova samathavipassanAcittaM dhaMseti, dUre khipati, a. ni. aTTha. 3.36 - seyya vidhi., pra. pu. e. va. - rAgo cittaM anuddhaseyya, ma. ni. 3.41; anuddhaseyyAti soseyya milApeyya, ma. ni. aTTha. (upa. pa.) 3.36: - sesi adya., pra. pu. e. va. - mA te vAtAtape cAritaM anuyuttassa rajosUkaM vaNamukhaM anuddhasesi, ma. ni. 3.42; rAgo citta anuddhasesi, sa0 ni0 1 ( 1 ) . 215; - sessati bhavi., pra. pu. e. va. -- tassa subhanimittassa manasikArA rAgo cittaM anuddhasessati, ma. ni. 1.32; kha. Aropa lagAtA hai, abhiyoga lagAtA hai AyasmantaM dabbaM mallaputtaM amULikAya sIlavipattiyA anuddhaMseti, cULava. 244; anuddhaMseti yo tassa, tisso Apattiyo siyuM, utta. vi. 25 - nti varta., pra0 pu0, ba. va. - chabbaggiyA bhikkhU bhikkhu amUlakena saGghAdisesena anuddhasenti, pAci. 197; anuddhasentIti te kira sayaM AkiNNadosattA ... amUlakena saGghAdisesena codenti, pAci. aTTha. 135-36; - seyya vidhi., pra. pu. e. va. - anuddha seyyAti codeti vA codApeti vA, pArA. 255. anuddhata tri, uddhata kA niSe. [anuddhata], zA. a. vaha, jo Upara kI ora uThA huA nahIM hai, lA. a. ahaGkAra-rahita, vinamra, zAnta - to pu0, pra. vi., e. va. - akkodhano asantAsI ... mantabhANI anuddhato, su. ni. 856; anuddha uddhaccavirahito, su. ni. aTTha. 2.241 - taM napuM. pra. vi., e. va. - ujuM anuddhataM acapalamassa bhAsita, jA. aTTha. 5.193; avikkhittatAya anuddhaTaM, patiTThitatAya acapalaM, jA. a. 5.196 - tA strI0, pra. vi., e. va. - nibbAnaM nAdhigacchAmi, akusItA anuddhatA, therIgA0 113; anuddhatAti ahaM suvisuddhasIlA susamAhitacittatAya anuddhatA ca huvA therIgA, adu. 129; na uddhatAti anuddhatA, uddhaccarahitA vUpasantacittA, therIgA. aTTha. 244 - tindriya tri., ba. sa. [anuddhatendriya], zAnta indriyoM vAlA - santAni 249 anudhammaM indriyAni assAti santindriyo, idvArammaNAdIsu rAgAdivasena anuddhatindriyoti vRttaM hoti, khu. pA. aTTha 196. anuddhaTakaTTha tri., ba0 sa0 [anuddhRtakASTha], vaha, jisane lakar3iyoM yA IMdhana kA saJcaya yA bhaNDAraNa nahIM kiyA hai abhinnakaTTosIti so dAni ajja anuddhaTakaTThosi, jA. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aTTha 5. 192. anuddharItra anivarI ke sthAna para katipaya saMskaraNoM meM prApta apa, ghamaNDa se mukta, ahaGkAra rahita - anirI ananugiddho anejo sabbadhI samo, su. ni. 958; pAThA. anuddharI. anudhamma pu0, anuloma, adhicitta, abhidhamma Adi ke sAdRzya para banAyA gayA zabda [ anudharma] 1. gauNa dharma, sahAyaka dharma, aupAyika dharma, anuloma dharma, lokottara nirvANa-dharma ke sAkSAtkAra meM sahAyaka yA anukUla catupArisuddhisIla evaM dhutoM jaise dharma - dhammesu niccaM anudhammacArI, su. ni. 69; atha vA dhammAta nava lokuttaradhammA, tesaM dhammAnaM anulomo dhammoti anudhammo, vipassanAyetaM adhivacanaM, su. ni. aTTha. 1. 98; dhammo nAma arahattamaggo, anudhammo nAma heTThimA tayo maggA, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.280; anudhammanti sIlavisuddhiAdipaTipadAdhammaM, udA. aTTha. 77; dhammassa hota anudhammacArI, dha. pa. 20; anudhammacArIti navalokuttaradhammassa anurUpaM dhammaM pubbabhAgapaTipadAsaGghAtaM catupArisuddhisIladhutaGgaAsubhakammaTThAnAdibhedaM caranto..... dha uu pa. a. 1.92 2. samasta aGgoM evaM pratyaGgoM sahita dharma, samagrarUpa meM dharma (vizeSa kara dhammAnudhamma jaise sa. pa. meM) dhammAnudhammapaTipannassa bhikkhuno ayamanudhammo hoti veyyAkaraNAya, itivu. 59; ayamanudhammo hotIti ayaM anucchavika sabhAvo patirUpasabhAvo hoti... yena anudhammena taM dhammAnudhammaM paTipannoti .... itivu. a. 236; ayaM anudhammoti ayaM sabhAvo, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.138; (upa. pa.) 3.64; 3. ucita paddhati, susaGgata vyAkhyAnaprakAra - dhammAnudhammappaTipannassa, bhikkhave, ayamanudhammo hoti, yaM rUpe nibbidAbahulo vihareyya, sa. ni. 2 (1).38; navannaM lokuttaradhammAnaM anulomadhammaM pubbabhAgapaTipadaM paTipannassa, ayamanudhammoti ayaM anulomadhammo hoti, sa. ni. a 2.236; idha sabbaJjataJJANaM dhammo nAma, mahAjanassa vyAkaraNaM anudhammo, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2. 139. anudhammaM a, avyayI. sa., kri. vi. [ anudharma ], dharma ke anusAra, dharma kI meM anupubbaM anudhammaM vyAkarohi anurUpatA - For Private and Personal Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anudhammacakkappavattaka 250 me, su. ni. 515; dhammassa cAnudhamma byAkaronti, mahAva. 310; dI. ni. 1.1463; sa. ni. 1(2).30; ma. ni. 2.35; paccapAdi dhammassAnudhamma, sa. ni. 2(2).69; 3(2).413; udA. 78; ma. ni. 2.354; 3.323. anudhammacakkappavattaka pu., [anudharmacakrapravartaka]. dharmacakra kA pravartana karane vAlA agalA vyakti - sAriputto mayhaM aggasAvako anudhammacakkappavattako mamAnantaraM senAsanaM laddhaM arahati, jA. aTTha. 1.214-215. anudhammacaraNasIla tri0, dharma ke anusAra AcaraNa karane vAlA, nirvANa-prApti ke lie anurUpa dharmoM kA AcaraNa karane vAlA - anudhammacArinoti anudhammacaraNasIlA, dI. ni. aTTha. 2.130; sa. ni. aTTha, 3.282. anudhammacArI tri., [anudharmacArin]. uparivat - dhammasu nicca anudhammacArI, su. ni. 69; anudhammacArIti te dhamme Arama pavattamAnena anugataM vipassanAdhamma caramAno, su. ni. aTTha. 1.98; bahussuto dhammadharo ca hoti, dhammassa hoti anudhammacArI, theragA. 373; a. ni. 1(2).9; anudhammacArinoti sallekhika tassA paTipadAya anurUpaM appicchatAdidhamma caraNasIlA, udA. aTTha. 266... anudhammatA strI., anudhamma kA bhAva. [anudharmatA], dharma ke anukUla rahane kI dazA, dharmAnukUlatA- ayaM tattha sAmIcIti ayaM tattha anudhammatA, pAci. 190; yo ca tesaM tattha tattha, jAnAti anudhammataM, a. ni. 1(2).53.. anudhammabhUta tri., [anudharmabhUta], dharma ke anurUpa ho cukA, lokottara dharma (nirvANa) ke lie anulomabhUta vipazyanA yA aSTAGgika-mArga - lokuttaradhammassa anulomattA anudhammabhUtaM vipassanaM bhAvayamAno, su. ni. aTTha. 2.57; lokuttarassa nibbANadhammassa anudhammabhUtaM paTipadaM paTipanno, anadhammabhUtanti anurUpasabhAvabhUtaM. sa. ni. aTTha. 2.31. anudhArayu anu + Vdhara ke prera. kA adya., pra. pu.. ba. va. [anvadhArayan]. pIche kI ora se pakar3akara dhAraNa kiye - so vikkamI satta padAni gotamo, setaJca chattaM anudhArayu maru, dI. ni. aTTha. 1.58; ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).51; a. ni. aTTha. 1.86. anudhAvati anu + VdhAva kA varta., pra. pu., e. va. [anudhAvati]. pIche bhAgatA hai, anusaraNa karatA hai, (kisI meM) pravRtta hotA hai yA laga jAtA hai - athAyaM itarA pajA, tIramevAnudhAvati,dha. pa. 85; sa. ni. 3(1).23; a. ni. 3(2). 199; adhogamaM jimhapathaM, kummaggamanudhAvati, theragA. 1183; anunaya yathA, mahArAja, vaMso yattha vAto, tattha anulometi, nAJjatthamanudhAvati, mi. pa. 338; - nti ba. va. - kAyAnugatA dhammA bhave bhave kAyaM anudhAvanti anuparivattanti, mi. pa. 236; - vi adya., ma. pu.. e. va. - mA sandiTTikaM hitvA kAlika anudhAvI ti, sa. ni. 1(1).11; - vittha adya., ma. pu.. ba. va. - mA sandidvikaM hitvA kAlikaM anudhAvitthA ti, sa. ni. 1(1).139; - vissAma bhavi., u. pu., ba. va. - te mayaM kiM sandiDikaM hitvA kAlikaM anadhAvissAma, ma. ni. 2.148. anunadItIre a., avyayI. sa., kri. vi., nadI ke taTa ke pAsa yA samIpa, nadI-taTa ke bagala meM - anunadItIre gocarapasuto ahosi, sa. ni. 2(2).180; tula. anukUle. anunamati anu + nima kA varta.. pra. pu., e. va. [anunamati], jhukatA hai, pravRtta hotA hai, ruci letA hai - yAvaggamUlaM samakameva anunamati, mi. pa. 338; - mitabba tri., saM. kR., namana kiyA jAnA cAhie, abhivAdana kiyA jAnA cAhie - yoginA yogAvacarena theranavamajjhimasamakesa anunamitabba mi. pa. 338. anunaya pu., [anunaya], ka. Asakti, lagAva, anurodha, rAga, jhukAva - yo imesu paJcasu upAdAnakkhandhesu chando Alayo anunayo, ma. ni. 1.251; yo rAgo sArAgo anunayo, dha. sa. 1065; kha. sneha, hitaiSitA, mRdutA - anunayavasena vA na calanti na kampanti, dha. pa. aTTha 1.331; ga. niSkarSa, anumAna - dhammanvayoti paccakkhajANasaGghAtassa dhammassa anunayo anumAnaM, anubuddhIti attho, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.251; sa. u. pa. meM avijjAnu, kAmarAgAnu.. kopAnu.. divAnu, paTidhAnu., bhavarAgAnu, mAnAnu., vicikicchAnu. ke anta. draSTa., vilo. paTigha; - na napuM., anu + vnI se vyu., anunaya kA samAnA. [anunayana], uparivat - visayesu sattAnaM anunayanato anunayo, dha. sa. aTTha 389; - paTigha pu./napuM.dva. sa. [anunayapratigha], rAga aura dveSa - tathAgato. mahArAja, dhamma desayamAno anunayappaTighaM na karoti, mi. pa. 163; - paTighavippamutta tri.. [anunayapratighavipramukta], rAga evaM dveSa se pUrI taraha se mukta - anunayappaTighaviSpamutto dhamma deseti, mi. pa. 163; - paTighavippahIna tri., [anunayapratighaviprahIna], rAga evaM dveSa se rahita - anunayapaTighavippahIno, mahAni. 82; anunayapaTighavippahInoti sinehaJca kopaJca ... mahAni. aTTha. 194; - saJojana napuM.. [anunayasaMyojana], rAga yA lagAva kA mAnasika bandhana, sneha kI ber3I - satta saJojanAni - For Private and Personal Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anunAda 251 anupakkhandati anunayasojana, paTighasaJojana, didvisaJojana, mukta - santo anuNNato care, su. ni. 707; pabbato anunnato vicikicchAsaojanaM, mAnasaojanaM, bhavarAgasaJojanaM, anonato, mi. pa. 356; vilo. anoNato/anonato avijjAsojana, dI. ni. 3.201; - yAbhAva pu.. [anavanata]. [anunayAbhAva], rAga yA sneha kA abhAva - etenassa anunnaLa tri., unnaLa kA niSe., ahaGkAra se rahita, ghamaNDa se anunayAbhAvaM dasseti, udA. aTTha. 151; - mAna tri., Atmane, rahita, anuddhata - anuddhatA anunnaLA, acapalA, amukharA, varta. kR., samajhA-bujhA rahA, mArgadarzana karatA huA, abhiprerita ma. ni. 1.39; anuddhatA honti anunnaLA, a. ni. 1(1).86. karatA huA -- anunayamAno tAyaM velAyaM imA gAthAyo abhAsi. anunnAmininnAmi tri., unnAmI + ninnAmI kA niSe., vaha, sa. ni. 1(1).268. jo na Upara kI ora uThA huA hai aura na DhalAnadAra hai, anunAda pu.. [anunAda], pratidhvani, kolAhala, zabda, anugUMja samatala, caurasa - idha, bhikkhave, khettaM anunnAmAninnAmi ca - attanova nAdarasa anunAdaM suNAti, sa. ni. aTTha. 2.253. hoti, a. ni. 3(1).70. anunAsika tri., [anunAsika], nAsikA se uccArita pratyeka anupakampati anu + pa + |kmp kA vartaH, pra. pu., e. va. vyaJjana-varga kA pAMcavAM vyaJjana (G, J, Na, n, m) tathA [anuprakampati], calAyamAna hotA hai, kAMpatA hai, tharatharAtA anusvAra yA niggahIta - ettha ca gAthAbandhasukhatthaM anunAsiko hai, hilatA-DulatA hai, prabhAvita hotA hai - kassa selUpamaM khu. pA. aTTha. 152; - lopa pu.. [anunAsikalopa], anunAsika cittaM, ThitaM nAnupakampati, theragA. 191; yassa selUpamaM cittaM, kA lopa, anunAsika-dhvani kI samApti - anunAsikalopo ThitaM nAnupakampati, udA. 114; lokadhammehi nAnupakampati na cettha "vivekajaM pItisukhanti AdIsu viya na kato. su. ni. pavedhati, udA. aTTha. 200. aTTha. 2.123-124; - kAgama pu.. [anunAsikAgama]. anupakAra tri., upakAra kA niSe., anupayogI, ahitakara, anunAsika kA nivezana, anunAsika ko atirikta dhvani ke bhalA na karane vAlA - nirodhaM samApajjanakena bhikkhunA rUpa meM rakha denA - anunAsikAgamaM katvA vRttaM 'aparaMkAroti, upakArAnupakArAni aGgAni jAnitabbAni, ma. ni. aTTha. udA. aTTha. 281. (mU.pa.) 1(2).243; - dhamma pu., karma. sa., ahitakAraka bAteM, anunIta tri0, anu + VnI kA bhU. ka. kR. [anunIta], le upakAra yA bhalAI nahIM lAne vAle tattva - sace jAyA gayA, prApta karAyA gayA, abhiprerita - tena didvicchandena anupakAradhamme pahAya upakAradhamme sevanto samApajjati, pu. anunIto tAya ca diviruciyA niviTTho, su. ni. aTTha. 2.215. pa. aTTha. 34; ajAnanto upakAradhamme nudati nIharati, anunIyamAno pu., anu + |nii kA karma. vA. meM varta. kR. anuphkAradhamme sevati, tade... [anunIyamAna], abhiprerita kiyA jA rahA, prApta karAyA jA anupakkama pu., upakkama kA niSe., tatpu. sa., zA. a. rahA - anunIyamAnopi saJjatti anAgacchanto kisI ke samIpa na pahuMcanA, lA. a. dUsaroM ke adhArmika pacchimadisAbhimukho pakkAmi. therIgA. aTTha. 246. upAyoM kA abhAva, kisI ke dvArA anAkramaNa yA AkramaNa anunetA pu., anu + VnI kA karta. kR. [anuneta]. netRtva kA abhAva - anupakkamena, bhikkhave. tathAgatA parinibbAyanti. karane vAlA, utpreraka - netA vinetA anunetA. dI. ni. cULava. 332. 3.146; punapuna netIti anunetA, dI. ni. aTTha. 3.127; anupakkilesa pu., upakkilesa kA niSe. [anupakleza], bhagavA hi dhammAnaM netA vinetA anunetA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) upaklezoM kA abhAva - yadime tapojigucchA upakkilesA 1(2).269. vA anupakkilesA vAti, dI. ni. 3.32. anunentI strI., anu + nI kA varta. kR., pra. vi., e. va. anupakkuTTa tri., upakkuTTa kA niSe. [anupakruSTa], anindita, [anunayantI], abhiprerita kara rahI, mArgadarzana kara rahI, nirdoSa niSkalaGka - akkhitto anupakkaTTho jAtivAdena, ma. samajhA-bujhA rahI- anunentI anikarataM, kese ca chama khipi ni. 2.384; dI. ni. 1.116; su. ni. pR. 173; yAva sattamA sumedhA, therIgA. 516. pitAmahayugA akkhito anupakkuTTo jAtivAdena, a. ni. anunnata/anuNNata tri., unnata/uNNata kA niSe. 2(1).208. [anunnata], zA. a. vaha, jo Upara kI ora uThAyA huA anupakkhandati anu + pa + Vkhandha kA varta.. pra. pu., e. va. na ho; lA. a. ahaGkAra se rahita, abhimAna yA darpabhAva se [anupraskandati], zA. a. uchalatA hai, pIche Upara kI ora For Private and Personal Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 252 anupakkhipatvA uThatA hai, chalAMga lagAte hue anugamana karatA hai, Age bar3hatA hai, lA. a. avahelanA karatA hai - bhavaM soNadaNDo samaNasseva gotamassa vAdaM anupakkhandatI ti, dI. ni. 1.107; anupakkhandatIti anupavisati, dI. ni. aTTa, 1.234. anupakkhipatvA anu + pa + khipa kA pU. kA. kR. [anuprakSipya], andara, bhItara meM yA bIca meM rakhakara - antarasathimhi nachuTuM anupakkhipitvA, a. ni. 1(2).280; naDha antarasathimhi pakkhipitvA ..., a. ni. aTTa, 2.392. anupakhajja anu + pa+ khanda kA pU. kA. kR. [bau. saM. anupraskadya]. 1. anyoM kI upekSA kara apane ko balapUrvaka Age karake, anucita rUpa se anupraveza karake - atha kho chabbaggiyA bhikkhU there bhikkhU anupakhajja seyyaM kappenti, pAci. 63; anupakhajjAti anupavisitvA, pAci. 64; kathaM hi nAma channo bhikkhu bhikkhunInaM anupakhajja bhikkhUhi saddhi vivadissati, cULava. 195; 2. atikramaNa karake, rauMda kara, kucala kara, upekSA yA avajJA kara - anupakhajja mucchitA bhojanAni bhuJjamAnA madaM Apajjissanti, ma. ni. 1.2093; yaMnUnAhaM anupakhajja jIvitA voropeyyAnti, sa. ni. 2(1).103; anupakhajjAti anupavisitvA, sa. ni. aTTha. 2.274; - kathA strI., vina. vi. ke eka khaNDa kA zIrSaka, vina. vi. gA. 1089-1099; - sikkhApada napuM.. pAci. ke eka khaNDa kA zIrSaka, pAci. 63-64. anupakhajjanta upa + Vkhanda ke varta. kR. kA niSe., atikramaNa na karate hue, avajJA na karate hue - there bhikkhU anupakhajjantena, pari. 311. anupagacchati anu + pa + gama kA varta., pra. pu., e. va. [anupragacchati, vilIna ho jAtA hai, nikaTa pahuMca jAtA hai, saMkramaNa kara jAtA hai, praveza kara jAtA hai - pathavI pathavIkArya anupeti anupagacchati, ma. ni. 2.193; anupetIti anuyAyati anupagacchatIti tasseva vevacanaM anugacchatItipi attho , dI. ni. aTTa, 1.137. anupagata tri., upagata kA niSe. [anupagata], samIpa taka na pahuMcA huA, aprApta, kisI kAma ke pIche na lagA huA - anapAyoti paTighavasena anapagato, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.61; pAThA. anupagato. anupagamana 1. napuM., upagamana kA niSe. [anupagamana]. [pahucanA, nikaTatA kA alAbha - cakkhuviANarasa ApAthaM anupagamanato anidassanaM nAma, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).306; 2. tri., ba. sa., samIpa taka na pahuMcane vAlA, anupajagghati nikaTatA ko aprApta - anupAyoti rAgavasena anupagamano hutvA, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.61. anupagamanIya tri., upagamanIya kA niSe. [anupagamanIya], samIpa na pahuMcane yogya, Azraya na grahaNa karane yogya, vaha, jisako pakar3anA saMbhava na ho - payogAsayavipannehi anupagamanIyato ca kenacipi anAsAdanIyato ca durAsado, vi. va. aTTha. 180. anupagamma/anupaggamma a., upa + Vgama ke pU. kA. kR. kA niSe. [anupagamya], pAsa na pahuMca kara, samIpa meM prApta na hokara, Azraya grahaNa na kara, sahArA na lekara, svIkAra na kara - diSTiJca anupaggamma sIlavA dassanena saMpanno, su. ni. 152; ubho ante anupagamma majjhimA paTipadA tathAgatena abhisambuddhA, ma. ni. 3.279; tisso nadiyo anupagamma ... mahAsamudaM pavisati, udA. aTTha. 245. anupacAra pu., upacAra kA niSe0, sudUra, asamIpatA, asAmIpya, nirjanatA, pAsa-par3osa yA ar3osa-par3osa kA na rahanA - manussAnaM anupacAradvAnaM yattha na kasanti na vapanti, tenevAha - vanapatthanti dUrAnameta senAsanAnaM adhivacanAntiAdi, dI. ni. aTTha. 1.171. anupacita tri., upacita kA niSe. [anupacita], pujIbhUta yA rAzIkRta na kiyA huA, arAzIkRta, asaJcita, apuJjita - tattha akatenAti anibbattitena attanA anupacitena, pe. va. aTTha. 131; - kusalasambhAra tri., ba. sa., puNyakarmoM ko saJcita na kiyA huA - sasAdIhi viya mahAsamuddo anupacitakusalasambhArehi alabhaneyyappativA duppariyogAhA ca, udA. aTTha. 10; - jANasambhAra tri., jJAna kI sampadA ko saJcita na karane vAlA - tattha duddasanti sabhAvagambhIrattA atisukhumasaNhasabhAvattA ca anupacitaJANasambhArehi passituM na sakkAti duddasaM, udA. aTTha. 319. anupacinanta tri., upa + ci ke varta. kR. kA niSe., saMgraha yA saJcaya nahIM karane vAlA - tattha anupacinantAti sinehena Alayavasena anolokentA, jA. aTTha. 5.333. anupacchinna tri., upacchinna kA niSe. [anupacchinna]. vyavadhAna yA antarAla se rahita, avyavahita, kramabhaGgarahita, abAdhita anavaruddha - pacchA bhusattha sAdissAnupacchinnAnu vattisu, abhi. pa. 1174; tattha anugate anveti, anupacchinne anusayo, sadda. 3.883. anupajagghati anu + pa + /jaggha kA varta, pra. pu.. e. va., ha~satA hai, ThaThAkara ha~satA hai, ThiTholI karatA hai, majAka For Private and Personal Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anupajjatha 253 ur3AtA hai -- puggalo pahaM paTTho samAno abhiharati abhimaddati anupajagghatIti khalitaM gaNhAti, a. ni. 1(1).228; anupajagghatIti parena panhe pucchitepi kathitepi pANiM paharitvA mahAhasitaM hasati, a. ni. aTTha. 2.181. anupajjatha anu + pada kA adya., ma. pu.. ba. va. [anvapadyata]. eka sAtha sammilita hokara praveza kiyA, eka sAtha dikhAI par3A, prakaTa huA, sAtha-sAtha calA - vijjU mahAmegharivAnupajjatha, jA. aTTha. 5.402. anupajjhAyaka tri., upajjhAyaka kA niSe., ba. sa. [anupAdhyAyaka]. binA upAdhyAya vAlA, upAdhyAya yA / upadeSTA se rahita - na bhikkhave, anupajjhAyako upasampAdetabbo, yo upasampAdeyya, Apatti dukkaTassAti, mahAva. 113; tena kho pana samayena bhikkhU anupajjhAyakA anAcariyakA anovadiyamAnA, mahAva. 50. anupaJcAhaM a., kri. vi., avyayI. sa., pratyeka pA~caveM dina para - anudasAhaM anupaJcAhaM deve vassanteti attho, pe. va. aTTha. 122. anupaTipajjanaka tri., anu + paTi + vpada se vyu., kisI ke AcaraNa kA anusaraNa karanevAlA, kisI ke vyavahAra yA kAryapaddhati kA anugamana karanevAlA, kisI ke kArya kA anuvartana karanevAlA, kisI kI kAryapaddhati kA pakSadhara yA samarthaka - tattha anuvattakAti tassa diTThikhantiruciggahaNena anupaTipajjanakA, pArA. aTTha. 2.177. anu-paTipATi strI.. [anuparipATI], niyamita krama, praNAlI, prakrama, anukrama, paripATI - tattha anupubbenAti anupaTipATiyA, dha. pa. aTTha. 2.197; etAsu anupaTipATiyA viharitabbaDhena samApajjitabbaDhena ca anupubbavihArasamApattIsu. udA. aTTha. 117; - kathA strI., kramazaH athavA kramabaddharUpa meM vikasita hone vAlA vyAkhyAna - anupubbiM kathanti anupaTipATikathaM dI. ni. aTTha. 1.224; - nirodha pa., kramika prakriyA se prApta nirodha - anupubbanirodhAti anupaTipATiyA nirodhA, dI. ni. aTTha. 3.209. anupaTThapetvA upa+VThA ke pU. kA. kR. kA niSe., jAgarUka na kara, upasthApita yA prastuta na kara, taiyAra na kara, pratiSThita na kara - anupadvitAya satiyAti kAyagatAsatiM anupaTTapetvA, sa. ni. aTTha.2.183. anupaTThAna napuM., upaTThAna kA niSe. [anupasthAna], smRti kI jAgarukatA kA abhAva, kisI kI dekhabhAla karane yA sevA karane kA abhAva, anupasthiti, asAmIpya - vIriyindriyassa anupatana vasena ekattaanapaTAnaM vIriyindriyarasa atthaGgamo hoti. paTi. ma. 196; - kusala tri., jo upasthita nahIM hai usake prati kuzala, pramAda karane meM kuzala - navahi AkArehi anupaTThAnakusalo hoti, paTi. ma. 214; - tA strI., bhAva., smRti kI jAgarukatA ke abhAva kI dazA, sevA na karane kI manovRtti, anupasthiti - anupaTThAnatAti nekkhamma paTiladdhassa kAmacchando na upaTThAti, paTi. ma. 94; vilo. upaTThAna, anupaTThita tri., upaTThita kA niSe. [anupasthita]. vaha, jo sAmane upasthita na ho, avidyamAna, vaha, jisakI sevA na kI jA rahI hai, nahIM jAgaruka, zithila - anapaTTitA ceva sati na upaTTAti, ma. ni. 1.150; anupadvitAya satiyA, sa. ni. 1(2).209; - kAyasati tri., vaha, jisakI kAyA sambandhI smRti zithila hai yA jAgaruka nahIM hai - anupaDitakAyasati ca viharati parittacetaso, ma. ni. 1.398; - sati tri., ba. sa. [anupasthitasmRti], vaha, jisakI smRti jAgaruka nahIM hai, zithila smRtivAlA, pramAdayukta vyakti - bAdhayanti anupadvitassatiM. jA. aTTha. 5.450. anupatati anu + vpata kA varta, pra. pu., e. va. [anupatati], kisI kA pIchA karatA hai, anugamana karatA hai, praveza karatA hai, A dhamakatA hai, AkramaNa karatA hai, kisI ke andara A jAtA hai, antarsanniviSTa hotA hai, kisI do ke antarAla meM Akara gira jAtA hai - sattannatveva kAyAnamantarena satthaM vivaramanupatati, ma. ni. 2.196; ... evaM sattannaM kAyAnaM antarena chiddena vivarena satthaM pavisati, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.164; - nti ba. va. - taM nAmarUpasmimasajjamAnaM akiJcanaM nAnupatanti dukkhA , dha. pa. 221; - mAnA varta., kR. Atmane., strI. - api nAma etAya ekapadiyA anupatamAnA puttake te lahaM passeyyAsIti.... jA. aTTha. 7.328; - teyyAsi vidhi., ma. pu., e. va. - tamevAnupateyyAsi, api passesi ne lahu~, jA. aTTha. 7.327; - tissanti bhavi., pra. pu., ba. ka. - makkhikA nAnupatissanti nAnvAssavissantIti, a. ni. 1(1). 315; - tituM nimi. kR. - sace anupatitukAmAsi, jA. aTTha. 7.327; - titvA pU. kA. kR. - tamenaM gijjhApi kAkApi kulalApi anupatitvA anupatitvA phAsuLantarikAhi vituDenti, pArA. 140. anupatana napuM, anu + vpata se vyu.. kri. nA. [anupatana], anusaraNa, AkramaNa, antaHpraveza, antarsanniveza- anupatanaM pavattIti attho, a. ni. aTTa. 2.140; khaNAnupAtIti pamAdakkhaNe anupatanasIlo, jA. aTTha. 3.461. For Private and Personal Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anupatita 254 anupanata anupatita tri., anu + /pata kA bhU. ka. kR. [anupatita], kramasaGgata paddhati dvArA kiyA gayA parIkSaNa yA anuzIlana A par3A, Akara girA huA, sahagata, viSayIbhUta - ayampi me kileso pahIno ... anupadapaccavekSaNAya dukkhAnupatitaddhagUdha. pa. 302; ye vaTTasaGghAtaM addhAnaM paTipannatA paccavekkhamAno bhagavA nisinno hoti, udA. aTTha. 273; addhagU te dukkhe anupatitAva, dha. pa. aTTha. 2.264; sa. u. pAThA. paccavekSaNAya; - sutta napuM, ma. ni. ke eka sutta pa. ke rUpa meM anottappAnupatita, upekkhAnu, dukkhAnu.. kA zIrSaka, ma. ni. 3.74-77; - daso a., kri. vi. [anupadazaH], domanassAnu., dosAnu.. paJjAnu.. pamAdAnu, pitAnu.. rAgAnu.. eka eka pada ko lekara, akSarazaH - sabbaM kuttAnusArena anupadaso vicArAnu.. vitakkAnu., viriyAnu.. satAnu.. saddhAnu.. paccavekkhitabbaM ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(1).94. samAdhAnu. Adi ke anta. draSTa... anupadiTTha tri., upadiTTha kA niSe. [anupadiSTa], vaha, jisakA anupada napuM.. [anupada], 1. Age Ane vAlA yA uttaravartI upadeza yA kathana nahIM kiyA gayA hai - anupadihAnaM pada, gAthA kA dvitIya pada, gAthAgAyana kI eka paddhati, vuttayogato, ka. vyA. 51. jisameM prathama pAda ko chor3a dvitIya caraNa kA gAyana hotA anupaddava tri0, ba. sa. [anupadrava], upadravoM, Apatti-vipattiyoM hai; 2. chandabaddha racanA kA caturthAMza - padaM anupadaJcApi, yA bAdhAoM se mukta, saGkaTarahita, zubha - yathApi mUle anupaddave akkharaJcApi byaJjanaM apa. 1.40; padena padaM kathayissAmi, daLhe, dha. pa. 338; chedanaphAlanapAcanavijjhanAdInaM kenaci anupadena anupadaM kathayissAmi, mi. pa. 308; - da a., upaddavena anupadave, dha. pa. aTTha. 2.306; sampattiyo duve bhutvA, [anupadaM], zA. a.1. zabdazaH - sabbe buddhaguNe anupada anIti anupaddavo, apa. 1.125; yAya, bhante, disA abhayA anavasesato manasi kAtuM na sakkA, udA. aTTha. 274; zA. anItikA anupaddavA .... pArA. 254. a.2. eka-eka kadama kA anusaraNa karate hue, nirantara, __ anupadduta tri., upadduta kA niSe., bAdhAoM, saGkaToM, hAniyoM yA kadama se kadama milAkara, pIche-pIche, kadama ke sAtha-sAtha, upadravoM se mukta, bhayamukta, akSata - idaM kho, yasa, anupadrutaM, turanta pIche - padenAnupadAyantaM, apa. 1.140; padenAnupada mahAva. 20; anupaDutA anupasaTTA khemino appaTibhayA gacchantIti yanto, vipassissa mahesino, apa. 1.214; bhaNDasAmikA / vuttaM hoti. khu. pA. aTTha. 125; akkhatanti anupaTutaM pATaliputtaM corAnaM anupadaM gantvA , dha. pa. aTTha. 1.271; lA. a. vi. va. aTTha.298. ekadama anurUpa - bodhiJANassa anupadaM caramAnA, jA. aTTha anupadhAretvA upa + Vdhara ke prera. ke pU. kA. kR. kA niSe. 3.439; - to a., [anupadaM]. zabdazaH, akSarazaH - ayaM [anupadhArya], vicArAdhIna rUpa meM na rakhakara, binA ucita anupadato atthavaNNanA, khu. pA. aTTha. 201; vilo. soca-vicAra ke hI, ucita parIkSaNa ko na karake - adhipetatthavaNNanA, tula. anupadaM evaM anupadaso; - dhamma- maggaparissayaM anupadhAretvAva thUpAbhimukhI gacchati, vi. va. vipassanA strI., tatpu. sa. [anupadadharmavipazyanA], eka- aTTha. 168; ahaM sAmi, attano bAlatAya anupadhAretvA eka dharma ke viSaya meM kramazaH vikasita vipazyanA jJAna - anAthapiNDikena seTTinA saddhiM kathesiM, jA. aTTha. 1.2253B sAriputto, bhikkhave, aDDamAsaM anupadadhammavipassanaM / aho vata me bhAriyaM anupadhAretvA katakammAnti mahAsaMvego vipassati. ma. ni. 3.74; tatridaM, bhikkhave, sAriputtassa udapAdi, dha. pa. aTTha. 2.397. anupadadhammavipassanAyAti yA anupadadhammavipassanaM anupadhika/anUpadhIkaM tri., upadhika/upadhIka kA niSe. vipassatIti anupadadhammavipassanA kuttA, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) [anupadhika], Asakti, rAga yA tRSNA se mukta, sAMsArika 3.60; - Ti. prathama dhyAna Adi meM dhyAnAGga-rUpa meM udita klezoM se rahita (nirvANa kA pada) - sukittitaM vitarka, vicAra Adi dharmoM ke abhiniropaNa Adi ke svabhAva gotamanUpadhIka, su. ni. 1063; ettha anupadhikanti nibbAnaM. ko jAna kara unheM citta meM vyavasthApita karanA hI su. ni. aTTha. 2.282; disvA padaM santamanupadhIkaM akiJcanaM anupadadhamma-vipassanA hai, draSTa. ma. ni. aTTha. (upa.pa.) kAmabhave asattaM, mahAva. 41; vilo. saupadhika. 3.60-61; - vagga pu., ma. ni. ke eka vagga kA zIrSaka, ma. anupanata tri., anapanata kA kucha saMskaraNoM meM prApta apa., ni. 3.74-147; - vavatthita tri.. [anupadavyavasthita]. eka- upanuta (apanata) kA niSe. [anupanata], bure yA pApakarmoM meM eka karake vyavasthita yA nirdhArita pada vAlA - tyArasa dhammA na lagA huA - anapanataM cittaM vyApAde na iJjatIti anupadavavatthitA honti, ma. ni. 3.74; - samavekkhanA strI., Aneja, udA. aTTha. 150; pAThA. anapanuta. For Private and Personal Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anupanAha 255 anupabbajati anupanAha pu., upanAha kA niSe. [anupanAha], vaira, mAtsarya anupathe/anupanthe a., kri. vi., mArga ke bagala meM, mArga yA IrSyA kA abhAva, akrodha, purAnI bAtoM ko mana meM bAMdha ke sahAre - aTThIni amma yAcitvA, anupathe dahAtha naM. jA. kara na rakhanA - akkodho ca anapanAho ca, a. ni. aTTha. 5.292; anupathe dahAthanaM, jaGghamaggamahAmaggAnaM antare 1(1)116; upanandhanalakkhaNo upanAho, a. ni. aTTha. 2.66. daheyyAthati vadati, jA. aTTha. 5.293.. anupanAhI tri., upanAhI kA niSe. [anupanAhI], upanAha, anupanna tri., anu + /pada kA bhU. ka. kR. [anupanna], droha, IrSyA yA dveSa na karane vAlA, purAnI bAtoM ko mana meM anugata, praviSTa, prAdurbhUta, anuprApta - brAhmaNAnaM vacanapathaM bAMdhakara na rakhane vAlA- pare upanAhI bhavissanti, mayamettha anupannA anugatA, jA. aTTha. 7.61; sa. u. pa. ke rUpa meM anupanAhI bhavissAmA ti, ma. ni. 1.54; akkodhanonupanAhI, kAvyapathAnu., panthAnu., mAradheyyAnu. ke anta. draSTa.. amAyo rittapesuNo, theragA. 502, 503; anupanAhI anupapatti strI, upapatti kA niSe. [anupapatti], punarjanma purisapuggalo ti, sa. ni. 1(2).184. kI aprApti, nUtana bhava kA abhAva - anupapatti khemanti anupanisa tri., ka. upanissaya ke samAnA. upanisA kA abhijJjayyaM, paTi. ma. 12; anupapatti nirAmisanti abhijjeyaM, niSe, hetuoM evaM pratyayoM se anutpanna, asaMskRta, akAraNa paTi. ma. 13; vilo. upapatti; - ka tri., punarjanma kI prApti -vimuttimpAhaM, bhikkhave, saupanisaM vadAmi, no anupanisaM. kI ora na le jAne vAlA, pratisandhi na dilAne vAlA - sa. ni. 1(2).28; vilo. saupanisa; kha. dhyAna na lagAne anupavajjanti anupapattikaM appaTisandhika, sa. ni. aTTha. vAlA - anohitasoto, bhikkhave, anupaniso hoti, a. ni. 3.18; pAThA. appavattika; anupavajjanti anuppattika 1(1).228; tula. zraddhAya upaniSadA, chAndogya upaniSada, appaTisandhika, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.243. 1.1.10. anupapada pu., upapada kA niSe. [anupapada], samAsa ke pU. anupanissaya tri., upanissaya kA niSe., ba. sa. pa. se bhinna dUsarA pada - apiggahaNena anupapadassApi [anupaniHzraya], upanizraya se rahita, (arhatva-prApti ke liye uttarapadAdissa cassa lopo hoti na vA ..., ka. vyA. 392; Avazyaka) arhatAoM se rahita, anarha, AdhArarahita - na kho sutasaddo saupasaggo anupasaggo ca anupapadena satasaddo ca, pana buddhA saupanissayAnaMyeva dhamma desenti, anupanissayAnampi sadda. 2.491. desenti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).11; - sampanna tri., anupapanna tri., upa + vpada ke bhU. ka. kR. (upapanna) kA tatpu. sa. [anupaniHzraya-sampanna], arhatva ke prApti kI niSe. [anupapanna], ka, vaha, jisane kahIM para praveza nahIM yogyatA yA arhatA se rahita - tathAgato hi loke pAyA hai, punarjanma ko aprApta, nahIM pahuMcA huA, punarbhava prApta omakasattasammatAnaM anupanissayasampannAnaM viparItadassanAnaM na karane vAlA- imaJca kAyaM nikkhipati, satto ca aJjataraM ...., khu. pA. aTTha. 140; vilo. upanissayasampanna. kAyaM anupapanno hoti, sa. ni. 2(2).365; taM ThAnaM anupapannA anupanIta/anUpanIta tri., upa+vnI ke bhU. ka. kR. kA honti, a. ni. 3(2).239; kha. apUrNa, apariSkRta, rahita, niSe. [anupanIta], zA. a. samIpa na le jAyA gayA, pAsa abhavya - appassuto sutena anupapanno, a. ni. 1(2).7; taka na pahuMcAyA gayA, aprastuta, anuddhRta - na kmmunaa| mAtito hi, bho, ... anupapannoti, dI. ni. 1.84; ga. nopi sutena neyyo, anUpanIto sa nivesanesu. su. ni. 852; vyAkaraNa ke niyamoM ke anusAra aniSpanna nipAta jaise rUr3ha attA ca anupanIto, mahAva. 257; lA. a. upAdhyAya ke zabda - yadanupapannA nipAtanA sijjhanti, ka. vyA. 392; samIpa nahIM pahuMcAyA gayA arthAta dIkSA ko prApta na kiyaa| sadda. 3.800. huA, anupasampanna - eko ajjhAyako upanIto eko anupabbajati anu + pa + Vbaja kA varta, pra. pu., e. va. anajjhAyako anupanIto, ma. ni. 2.368. [anupravrajati], dUsaroM kI dekhA-dekhI pravrajita hotA hai yA anupaneyya tri., upa + |nii ke pU. kA. kR., upaneyya kA bhikSujIvana meM praveza karatA hai - nti ba. va. - abhijAtA niSe. athavA upa + vnI ke vidhi., pra. pu., e. va. kA niSe., abhijJAtA sakyakumArA bhagavantaM pabbajitaM anupabbajanti, prastuta na karA kara, sAmane upasthApita na karake - samoti cULava. 316; - jiM adya. u. pu., e. va. - tadA so pabbajI attAnamanapaneyya, hIno na majetha visesi vApi, sa. ni. dhIro, ahaM tamanupabbajiM, apa. 2.252; - jiMsu adya. pra. pu., ba. va. - bodhisattaM agArasmA anagAriyaM pabbajitaM anupabbajiMsu 805. For Private and Personal Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 256 289. anupama/anUpama/anopama anuparivattI dI. ni. 2.23; - jita tri., bhU. ka. kR. [anupravrajita], anupariyAti, nArIgaNapurakkhato, jA. aTTha. 6.140; - kisI dUsare kA anukaraNa kara pravrajyA lene vAlA vyakti, nti/yanti pra. pu., ba. va. - samantAnupariyanti, ko eti dUsare kI dekhA-dekhI bhikSu bana cukA vyakti - anupabbajiMsUti siriyA jalaM. jA. aTTha. 5.314; yaM yaM mayA pubbe patthitaM, anupabbajitAni sahassAni, dI. ni. aTTha. 2.43; anupabbajitAnaM sabbameva matthaka pattAnti pAsAdaM anupariyAyantIti, dha, pa. tu gaNanA ca na vijjati, ma. vaM. 5.168; - jissAmi bhavi0, aTTa, 1.233; - yante varta. kR., sapta. vi, e. va. - u. pu., e. va. - sace tumhepi ... ahaM taM purisaM anupariyanteti ete candimasUriye sineruM anupariyAyante, anupabbajissAmI ti, jA. aTTha. 1.67; - jjaM varta. kR., pu., jA. aTTha. 7.171; - yAyi adya., pra. pu., e. va. - taM pattaM pra. vi., e. va. - anupabbajjampaha, bhikkhave, tesaM bhikkhUnaM gahetvA tikkhattuM rAjagahaM anupariyAyi, cULava. 228; - bahUpakAraM vadAmi, itivu. 76; anupabbajjanti ariyesu cittaM yeyyuM vidhi., pra. pu., ba. va. - samantAnupariyAyeyyuM nippothento pasAdetvA gharA nikkhamma tesaM santike pabbajjaM, itivu. aTTha. catuddisA, sa. ni. 1(1).121. anupariyAya pu.. anu + pari + vyA se vyu.. caturdika bhramaNa, anupama/anUpama/anopama tri., upama kA niSe.. ba. sa. idhara-udhara cahalakadamI, havAkhorI; - patha pu., kile kI [anupama], bejor3a, advitIya, sarvazreSTha - asamasamarasa bhItarI dIvAloM ke bagala meM banA huA caur3A mArga, jisa para anupamassa appaTisamassa, mi. pa. 155; mahantaM idaM sainika gazta karate the tathA isI para khar3A hokara durga ke tathAgatasAsanaM sAraM varaM seTTha pavaraM anupama mi. pa. 231; bAhara kI zatrusenA se yuddha karate the - ro paccantime nagare buddho atiaggatAya anupamo, mi. pa. 259. anupariyAyapatho hoti ucco ceva vitthato ca, a. ni. anupamodamAna tri., anu + pa + muda kA varta. kR. 2(2)241; dovAriko ... nagarassa samantA anupariyAyapathaM [anupramodamAna], anyoM ke sAtha pramoda yA Ananda kA anukkamati, a. ni. 3(2).165. anubhava kara rahA, nirantara pramudita ho rahA - anumodamAnoti anupariyeti anu + pari + Vi kA vartaH, pra. pu., e. va. anupamodamAno, nirantaraM modamAnoti attho, su. ni. aTTha. [anuparyeti], ka. zA. a. cAroM ora se ghera letA hai, gola 2.98. cakkara kATatA hai -dvArena anupariyeti, ghaTTayanto muhaM muhuM anuparama pu., uparama kA niSe. [anuparama]. asamApti, theragA. 125; samantA anupariyeti, sAgarantaM imaM mahiM, sa. avirAma, nirantaratA - tassa hetussa tassa paccayassa anuparamA ni. 1(1).222; kha. lA. a. anuparIkSaNa karatA hai, kramazaH kAyikaM dukkhavedanaM vedeti, mi. pa. 43. vinizcaya karatA hai yA pakar3a letA hai - cetasA anupariyeti, anuparidhAvati anu + pari + vdhAva kA varta, pra. pu.. e. va. moggallAno mahiddhiko, theragA. 1259; anupariyetIti, [anuparidhAvati], idhara-udhara yA cAroM ora daur3atA hai, cakkara anukkamena paricchindati, theragA. aTTha. 2.446. mAratA hai - tameva thambhaM vA khilaM vA anuparidhAvati, ma. ni. anuparivattati anu + pari + Vvata kA varta., pra. pu., e. va. 3.20; sa. ni. 2(1).134. [anuparivartate], gatizIla rahatA hai, cakkara lagAtA hai, pIche anuparidhAvana napuM.. idhara udhara daur3anA, cakkara-mAranA, calatA hai, anugamana karatA hai - tameva thambhaM vA khIlaM vA cAroM tarapha daur3a lagAnA - taNhArajjayA bandhitvA sakkAye anuparidhAvati anuparivattati, sa. ni. 2(1).134; - nti ba. upanibaddhassa anuparidhAvanaM veditabbaM, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) va. - keci tarima udake ThatvA candimasUriye anuparivattanti, udA. aThTha, 60; devadatto ca bodhisatto ca ekato anuparivattanti, anuparipphuTa tri., [anuparisphuTa], cAroM ora phailA huA, mi. pa. 195; 236. pUrNa rUpa se vyApta, AdyopAnta vyApta - mahatA udakoghena anuparivattana napuM.. [anuparivartana], pIche yA uttara kAla meM pakkhandapabbatakucchi viya ca anuparipphuTa hoti, dha. sa. aTTha. hone vAlA rUpAntaraNa yA parivartana - vipariNAmAnuparivattajAti 162. vipariNAmassa anuparivattanato vipariNAmArambhaNacittato jAtA, anupariyAti anu + pari + vyA kA varta., pra. pu.. e. va., ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.201. cAroM tarapha yA idhara-udhara jAtA hai, cakkara mAratA hai - anuparivattI tri., [anuparivartI]. kisI kI anurUpatA meM tattha yakkho mahiddhiko, sabbAbharaNabhUsito, samantA vipariNata yA rUpAntarita hone vAlA - tassa 3.13. For Private and Personal Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuparivattiyanti 257 rUpavipariNAmamaJjathAbhAvA rUpavipariNAmAnuparivatti viANaM hoti, ma. ni. 3.276; saGghAravipariNAmAnuparivatti vijJaANaM hoti, sa. ni. 2(1).16. anuparivattiyanti anu + pari + Vvata ke karma. vA. kA varta, pra. pu., ba. va., anukUla rUpa meM rUpAntarita kiye jAte haiM, ucita rUpa meM caryA meM utAre jAte haiM - te bhAviyanti ceva anuparivattiyanti ca, a. ni. aTTa, 2.335; - yamAna tri., varta. kR. - cattArome, bhikkhave, kAlA sammA bhAviyamAnA sammA anuparivattiyamAnA anupubbena AsavAnaM khayaM pApenti, a. ni. 1(2).161. anuparivattentA anu + pari + Vvata kA varta.. kR. pra. vi., ba. ka. [anuparivartayanta:], bAra-bAra duharAte haiM, svAdhyAya karate haiM, AvRtti karate haiM - parivattentIti sajjhAyanti vAcenti ca, atha vA ... vedaM anuparivattentA homaM karontA japanti , pe. va. aTTha. 86.. anuparivAreti anu + pari +v ke prera. kA vartaH, pra. pu., e. va. [anuparivArayati], ka. cAroM ora se ghera letA hai, cAroM ora se gherAbandI kara detA hai, kha. anugamana karatA hai, anurUpa ho jAtA hai, apane meM samAviSTa kara letA hai - tvA pU. kA. kR. - ukkhepakehi vAriyamAnAnampi tesaM taM anuparivAretvA caraNabhAvaJca sattha Arocesi, jA. aTTha. 3.429; - tha anu., ma. pu., ba. ka. - mA ... ukkhittakaM bhikkhuM anuvattittha anuparivArethA ti, mahAva. 458; - yyAma vidhi., u. pu., ba. va. - daNDavAkarAhi samantA sappadesaM anuparivAreyyAma, ma. ni. 1.211; - su adya., pra. pu., ba. va. - ukkhittakaM bhikkhaM anuvattiMsu anuparivAresuM, mahAva. 458. anupariveNaM a., kri. vi. [anupariveNaM], pariveNa yA kuTI ke AsapAsa - thero anupariveNaM ganvA, a. ni. aTTha. 1.53... anupariveNiyaM a., kri. vi., anupariveNa se vyu. [anupariveNika], uparivat - gacchAnanda, avApuraNaM AdAya anupariveNiyaM bhikkhUnaM Arocehi, mahAva. 100; na, bhikkhave, anupariveNiyaM pAtimokkhaM uddisitabba, mahAva. 134. anuparisakkana napuM., anu + pari + sakka kA kri. nA., caturdika gamana, parirakSaNa - AyAcanahetu vA thomanahetu vA paJjalikA anuparisakkanahetu vA, sa. ni. 2(2).300-301. anuparisakkeyya anu + pari + vsakka kA vidhi., pra. pu., e. va., cAroM ora jAe, sAtha raha kara rakSaNa kare - AyAceyya thomeyya ... anuparisakkeyya, sa. ni. 2(2).300. anupalepa anupariharitvA anu + pari + zahara kA pU. kA. kR., cAroM ora se AcchAdita karake - sA taM sAlaM anupariharitvA .... viTabhiM kareyya, ma. ni. 1.388. anuparihareyya anu + pari + hara kA vidhi. kA pra. pu., e. va. [anuparihareta], cAroM ora se ghera le, samAviSTa kara le, AcchAdita kare - sA taM sAlaM anuparihareyya, ma. ni. 1.388. anuparodha pu., uparodha kA niSe. [anuparodha], sahamati, aviparItatA, anukUlatA, mela-milApa, samanurUpatA - yathA api jinavacanAnuparodhena yojetabbA, ka. vyA. 405; tesu Adimajjhuttaresu jinavacanAnuparodhena kvaci vuddhi hoti, sadda. 3.809. anupaladdhi strI., upaladdhi kA niSe. [anupalabdhi], aprApti, upalabdha na honA - niggahItantavasena paThamekavacanantatAya anupaladdhito ..., sadda. 1.230. anupalabmana napuM., upalabbhana kA niSe. [anupalambha], astitva meM na pAyA jAnA, aprApti, avidyamAnatA, anizcaya - attanA piyatarassa anupalabbhanavasena puthu visuM visu. udA. aTTha. 224-25. anupalabmamAna tri., upa+Vlabha ke varta. kR., karma. vA. kA niSe. [anupalabhyamAna], nahIM prApta kiyA jA rahA, nahIM upalabdha ho rahA - so aparamatthasabhAvo saccikaTThaparamatthavasena anupalabbhamAno avijjamAnapaJatti nAma, ma. ni. 1.192. anupalitta/anUpalitta tri., upa + lipa ke bhU. ka. kR. kA niSe. [anupalipta], rAga Adi ke duSprabhAva se aprabhAvita, lagAva rahita, Asakti-rahita, alipta, sarvathA mukta - sabbAbhibhu sabbaviduM sumedha, sabbesu dhammesu anUpalitta, su. ni. 213; sa. ni. 1(2).257; tesaM lepAnaM abhAvA tesu sabbesu dhammesu anupalittaM, su. ni. aTTha. 1.218; sabbAbhibhU sabbavidUhamasmi, sabbesu dhammesu anUpalitto, dha. pa. 353; mahAva. 11; ma. ni. 1.230; sabbesupi tebhUmakadhammesu taNhAdiTThIhi anUpalitto. dha. pa. aTTha. 2.322; anUpalittoti taNhAdihilepehi alitto, su. ni. aTTa, 2.122; anupalitto lokena, toyena padumaM yathA. apa. 2.160; - tA strI., bhAva. [anupaliptatA]. lagAvoM, citta ke bandhanoM yA AsaktiyoM se rahita hone kI cittAvasthA - purimena loke jAtassa loke saMvaDvabhAvaM, pacchimena lokena anupalittataM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).16. anupalepa tri., ba. sa. [anupalipta], AsaktiyoM yA lagAvoM se rahita - taNhUpalepAbhAvena anupalepaM. udA. aTTha. 301. For Private and Personal Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anupavajja 258 anupaviTThacitta anupavajja tri., upa + Vvada ke saM. kR. upavajja kA niSe. adya., pra. pu., e. va. - taM kalyANaM vattaM nihitaM, pacchimA [anupavadya], nindA nahIM kiye jAne yogya, anindanIya, janatA anuppavattesi, ma. ni. 2.279. duSpariNAmoM ko na dene vAlA, puNya se bharA, zubha, nindA- anupavAda/anUpavAda pu., upavAda kA niSe. [anupavAda]. vacanoM kA aviSaya - aniggahito asaMkiliTTho anupavajjo nindA athavA durvacanoM kA abhAva, vANI dvArA kisI ke prati appaTikuTo samaNehi brAhmaNehi vijhUhIti, a. ni. 1(1).206%; burA bhalA na bolanA - anUpavAdo anUpaghAto, pAtimokkhe ca anupavajjoti upavAdavinimutto, a. ni. aTTha. 2.155; imehi saMvaro, dha. pa. 185; udA. aTTha. 243; udA. 117; dI. ni. tIhi ThAnehi anupavajjassa divaso vItivattatI ti, mi. pa. 2.38; pArA. aTTha. 1.142; tattha anUpavAdoti vAcAya kassacipi 361; tula. anavajja, saupavajja - tA strI., bhAva. anupavadanaM, udA. aTTha. 205; dI. ni. aTTha. 2.62; - ka tri, [anupavadyatA], anindanIyatA, prazasyatA- channena sammukhAyeva upavAdaka kA niSe. [anupavAdaka], nindA na karane vAlA, anupavajjatA byAkatAti, ma. ni. 3.319; sa. ni. 2(2).65. bure vacana na bolane vAlA, anindaka - ariyAnaM anupavAdakA anupavattaka/anuppavattaka tri., [anupravartaka], vaha, jo sammAdivikA, ma. ni. 1.29; 3.217; paTi. ma. 105. pahale se gatizIla ko pIche bhI gatizIla banAe rakhatA hai, anupavAdApana napuM., upavAdApana kA niSe., nindA na karavAnA, gatizIlatA ke krama ko Age bhI jArI rakhane vAlA - dhammena durvacana na kahalAnA, nindA karane yA durvacana kahane hetu pavattitassa dhammacakkassa anuppavattako senApati koti pucchi dUsaroM ko prerita na karanA - anUpavAdoti anUpavAdanaJceva su. ni. aTTha. 2.158; gotamassa bhagavato sAsanavare / anUpavAdApanaJca, dha. pa. aTTha. 2.136. dhammacakkamanuppavattako jAto, mi. pa. 326; atulatejA anupavAdI tri., upavAdI kA niSe. [anupavAdI], nindA na dhammacakkAnuppavattakA paJaApAramiM gatA, mi. pa. 311. karane vAlA, bure vacana na bolane vAlA, anindaka - tatthAhaM anupavattana napuM, anu + pa+ vata kA kri. nA. [anupravartana], anovAdI anupavAdI ghAsacchAdanaparamo viharAmi, ma. ni. 2.24. anuSThAna, gatizIlatA ko Age bhI jArI rakhanA prayoga - anupaviTTha/anuppaviTTha tri., anu + pa+visa kA bhU. ka. bojjhaGgAnaM anupavattanena bhAvanaM majjhima vIthiM, udA. aTTha. kR. [anupraviSTa], praveza kiyA huA, samIpa pahuMcA huA, pUrI 294. taraha se andara meM vyApta ho cukA; - @o pra. vi., e. va. - anupavattanta tri., anu + pa + Vvata kA varta. kR. kucchigato hoti koTThamanupaviTTho, ma. ni. 1.416; - hA ba. [anupravartamAna], lagAtAra Age kI ora bar3ha rahA, nirantara va. - avicAretvA samavAyena anupaviTThA sappaviThThA, vi. va. gatizIla ho rahA - desanAnusArena ANe anupavattante, udA. aTTha. 285; tattha yasmA tilamhi telaM viya na vedanAdayo aTTha. 294. saJaAdIsu anupaviThThA, kathA. aTTha. 191; - 8 dvi. vi., e. anupavattita tri., anu + pa + vata kA bhU. ka. kR., prera. va. - nibbAnaM ArammaNakaraNavasena gataM anupaviTTha, dha. pa. [anupravartita], pIche anuSThita, Age kI ora bar3hate hue rakhA aTTha. 2.71; nibbAnassa guNaM ajehi anupaviTTha mi. pa. 2903; gayA, lagAtAra gatizIla banAyA huA, nirmita, calAyA huA - dve sapta. vi., e. va. - ajja naravarapavare jinavaravasabhe - anuTThitAyAti anuppavattitAya, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) nagaravaramanupaviDhe vIthiyA dhanapAlako hatthI Apatissati, 3.106. mi. pa. 199; - dvena a., kri. vi., andara meM parivyApta hone anupavatteti/anuppavatteti anu + pa+ Vvata ke prera. kA ke artha meM, antarniviSTa ho jAne ke tAtparya meM - varta.. pra. pu.. e. va. [anupravartayati], pahale se gatizIla ko abbhantaramanuppaviThThadvena pana antotudakadvena dunniharaNIyaDhena Age yA bAda meM gatizIla banAe rakhatA hai, jArI rakhatA hai, ca sallaM, su. ni. aTTha. 1.80; - tA strI., bhAva., bhItara praveza nirantara gati meM rakhatA hai - tathAgatena anuttaraM dhammacakkaM / kara jAne kI avasthA, andara andara parivyApta ho jAne kI pavattitaM sammadeva anuppavattetIti, ma. ni. 3.77; a. ni. sthiti - saGghasamayamanuppaviThThatAyapi dakkhiNaM visodheti, mi. 2(1).141; mi. pa. 326; sa. ni. 1(1).221; - yyAtha vidhi., pa. 240. ma. pu., ba. va. - idaM kalyANaM vattaM nihitaM anuppavatteyyAtha, anupaviTThacitta tri., ba. sa. [anupraviSTacitta], vaha, jisakA ma. ni. 2.279; - yyAsi vidhi., ma. pu., e. va. - idaM citta idhara-udhara bhaTakA huA hai, asthira mana vAlA - kalyANaM vattaM nihitaM anuppavatteyyAsi, ma. ni. 2.273 - si anikaTThacittoti anupaviTThacitto, a. ni. aTTha. 2.334. For Private and Personal Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anupaviThThapubba 259 anupasama anupaviTThapubba tri., [anupraviSTapUrva], vaha, jo pUrvakAla meM vA, a. ni. 3(2).238-39; - su anu., ma. pu., e. va. - kisI ke sAtha jur3A huA raha cukA hai, yA pahale kisI ke yassicchasi tassA anuppavecchasu, jA. aTTha. 5.390; - bhItara samA cukA hai - anupAvisinti na kaJci cche/ccheyya vidhi., pra. pu., e. va. - devo ca na kAlenakAlaM anupaviThThapubbosmi, na mayA ao koci samaNo pucchitapubboti sammAdhAraM anuppaveccheyya, dI. ni. 1.66; jAyantamassa vadati, jA. aTTha. 6.73. nAnuppavecche, su. ni. 210; - cchi adya., pra. pu., e. va. - anupavisati anu + pa + visa kA varta, pra. pu., e. va. buddhAnubhAvena devo sammAdhAraM anuppavecchi, pArA. aTTha. 1.61. [anupravizati], praveza karatA hai, kisI ke bhItara jAkara anupavesa/anuppavesa pu., [anupraveza], bahuta bhItara taka parivyApta ho jAtA hai, kisI meM jAkara samA jAtA hai, athavA gaharAI taka praveza- ogAdhappattAti ogAdhaM anuppavesaM balapUrvaka mArga banAtA hai, pahuMca jAtA hai, jabardastI ghusa pattA, a. ni. aTTha. 3.100; yasmA tiNNaM atyanayAnaM aJamarza jAtA hai - ghanaghAtimanti yA ghAtiyamAnA adhikaraNiM anuppaveso icchito, netti. aTTha. 327. anupavisati, jA. aTTha. 3.248; buddhAdInaM guNe ogAhati, anupaveseyya anu + pa + visa ke prera. kA vidhi., pra. pu.. bhinditvA viya anupavisatIti okappanA, dha. sa. aTTha. 189; e. va., de, pradAna kare, andara taka praveza karAye yA pahuMcAe tattha saMsIdatIti micchAvitakkasmiM saMsIdati anuppavisati, - anuppaveccheyyAti anuppaveseyya, a. ni. aTTha. 2.105; na a. ni. aTTha. 3.35; pu. pa. aTTha. 94; - si ma. pu., e. va. anuppaveccheyyAti na ca paveseyya, na vasseyyAti attho, dI. - pokkharaNI ti laddhanAma dibbasaraM jalavihAraratiyA ni. aTTha. 1.177. anupavisasi, vi. va. aTTha. 32; - seyya vidhi., pra. pu., e. anupasagga/anUpasagga tri., ba. sa. [anupasarga], ka. vipatti va. - channaM vA anupaviseyya, pAci. 297; - pAvisiM adya.. yA durbhAgya se mukta, vipatti-rahita - saupasaggo bAlo, u. pu., e. va. - samaNaM brAhmaNaM vApi, sakkatvA anupAvisinti, anupasaggo paNDito, a. ni. 1(1).124; kenaci jA. aTTha, 6.73; - vissa/visitvA pU. kA. kR. - anupasajjitabbattA anupasaggaM, netti. aTTha. 245; kha. kevala ahiMsako reNumanuppavissa, jA. aTTha. 4.404; tathArUpaM vanasaNDa ___vyAkaraNa ke sandarbha meM - upasargayukta samAsa se rahita anupavisitvA ajjhattikakammaTThAna, dha. pa. aTTha. 1.210; idaM zabda - sutasaddo saupasaggo anupasaggo ca anupapadena, ThAnaM pApuNAtI'ti anupavisitvA maJcapIThaM paJjapetvA sutasaddo ca, sadda. 2.491; - dhamma tri., karma. sa. - vipatti nisIdantipi, pAci. aTTha. 40; anupakhajjAti anupavisitvA, yA saMkaToM se mukta nirvANa-dharma - anUpasagganupasaggadhamma, sa. ni. aTTha. 2.274. nibbAnametaM sugatena desitaM, netti. 46; anupasaggabhAvahetuto anupavisana napuM., anu + pa + Vvisa se vyu. [anupravezana], anupasaggadhamma, netti. aTTha. 245. andara gaharAI taka bedha kara praviSTa ho jAnA, bhItara ghusa __ anupassaTTha tri., upassaTTa kA niSe., tatpu. sa. [anupasRSTa], jAnA - taM pana kaNDa anupavisanatuna sallanti vuccati, upadrava athavA saGkaToM se rahita, bhaya se mukta - idaM kho, yasa, jA. aTTha. 1.158. anupadrutaM, idaM anupassag, mahAva. 20; anupachatA anupasaTThA anupaveccati/anuppavecchati vyu. anizcita, sambhavataH khemino appaTibhayA gacchantIti vutaM hoti, khu. pA. aTTha. anu + pa + vyamu se vyu. payacchati kA vikRta rUpa athavA anu + pa + visa kA prera. rUpa, varta, pra. pu., e. va. anupasama pu0, upasama kA niSe. [anupazama], azAnti, [anuprayacchati/anupravezayati], zA. a. praveza karatA hai, mAnasika becainI yA vyagratA - anupasamArAmA, bhikkhave, bhItara meM bhara detA yA ur3ela detA hai, lA. a. pradAna karatA pajA anupasamaratA anupasamasammuditA, a. ni. 1(2).149; hai, badale meM de detA hai - dasarasa ThAnAni anuppavecchati, upasamapaTipakkho anupasamo, anupasantaDhena vA vaTTameva mahAva. 297; tamenaM assadamako uttari vaNNiyaJca pANiyaJca anupasamo nAma, a. ni. aTTha. 2.330; - saMvattanika tri., anuppavecchati, ma. ni. 2.118; devo na sammAdhAraM anuppavecchati, [anupazama-saMvartanika], azAnti kI manodazA meM pariNata ho a. ni. 1(1).187; anuppavecchatIti vassitabbayutte kAle jAne vAlA, azAnti kI ora le jAne vAlA, rAga-dveSa Adi vassaM na vassati, a. ni. aTTha. 2.140; - nti ba. va. - yaM kA upazama karane meM asamartha - ... aniyyAnike vA panassa ito anuppavecchanti mittAmaccA vA AtisAlohitA anupasamasaMvattanike asammAsambuddhappavedite bhinnathUpe 125. For Private and Personal Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anupasampanna 260 anupassayamAna appaTisaraNe, dI. ni. 3.87; ma. ni. 3.30; sa. ni. 3(2).. dekhatA hai - ThitaM, AnejappattaM, vayaJcassAnupassati, mahAva. 443; anupasamasaMvattaniketi rAgAdInaM upasamaM kAtuM asamatthe, 256; amissIkatamevarasa citaM hoti ThitaM AneJjappattaM dI. ni. aThTha. 3.80; ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.21; - rt| vayaJcassAnupassati, a. ni. 2(2).88; attano attAnaM tri., [anupazamarata], azAnti meM DUbA huA, zAnti meM nAnupassatIti jJANasampayuttena cittena vipassanto attano Ananda kA anubhava na karane vAlA - anupasamArAmA, bhikkhave, khandhesu ajhaM attAnaM nAma na passati, su. ni. aTTha. 2.124; pajA anupasamaratA anupasamasammuditA, a. ni. 1(2).149; - yena cakkhupasAdena rUpAnimanupassati, abhi. ava. 84; - samArAma tri., [anupazamArAma], azAnti meM hI mana ko santa varta. kR. -- aniccaM dukkhamanattAti, saGghAre anupassato, ramAne vAlA, zAnti meM Ananda kA anubhava na karane vAlA abhi. ava. 162; - ssamAna varta. kR., Atmane. - anupasamArAmA, bhikkhave, pajA anupasamaratA kAyAnupassIti kAyamanupassanasIlo, kAyaM vA anupassamAno, anupasamasammuditA, a. ni. 1(2).149 - sammudita tri., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).252. [anupazamasammudita], azAnti meM Ananda anubhava karane anupassana napuM., anupazyanA, samyaka-dRSTi, gambhIra darzana - vAlA, citta kI zAnti meM Anandita na hone vAlA - pajA bhavaM aGgArakAsuMva, ANena anupassano, theragA. 420; - sIla anupasamaratA anupasamasammuditA, a. ni. 1(2).149. tri., anupazyanA yA gambhIra anucintana karane ke svabhAva anupasampanna tri., upasampanna kA niSe. [anupasampanna]. vAlA - kAyAnupassIti kAyamanupassasIlo, ma. ni. aTTha. aisA zrAmaNera, jise abhI taka upasampadA prApta nahIM huI hai (mU.pa.) 1(1).252. - upasampanno ... anupasampannassa pesuJja upasaMharati, anupassanA strI., [anupazyanA], gambhIra jJAna-darzana, Apatti dukkaTassa, pAci. 25; anupasampanno nAma bhikkhuJca anupazyanA, dharmoM kA pravicayAtmaka jJAna, amoha - aTTha bhikkhuniJca ThapetvA avaseso anupasampanno nAma, pAci. 263; anupassanAJANAni, aTTha ca upaTThAnAnussatiyo, cattAri - dUsaka tri., [anupasampanna-dUSaka], aisI strI ko dUSita ...., paTi. ma. 178; aTTha anupassanAJANAnIti dIghaM rassaM karane vAlA vyakti, jise upasampadA prApta nahIM huI hai -- sabbakAyapaTisaMvedI parasambhayaM kAyasavAra nti vuttesu catUsu sace anupasampanna-dUsako upasampadaM, vina. vi. 2539; - vatthUsu assAsavasena catasso, parasAsavasena catassoti aTTha sajJI tri., [anupasampanna-saMjJI], upasampadA-prApta bhikSu ko / anupassanAJaANAni, paTi. ma. aTTha. 2.105; anupassanApi bhI upasampadA na pAyA huA mAnane vAlA - upasampanne ANanti, varatrANena desitaM, abhi. ava. 158; yA pA anupasampannasI vinayaM vivaNNeti Apatti pAcittiyassa, pajAnanA ... amoho dhammavicayo sammAdiTThi- ayaM vuccati pAci. 192; - sIla napuM., karma. sa., upasampadA na pAye hue anupassanA, vibha. 218; sattavidhA anupassanA nAma zrAmaNeroM ke lie nirdhArita dasa prakAra ke zIla yA zikSApada aniccAnupassanA, dukkhAnupassanA anattAnupassanA - sAmaNerasAmaNerInaM dasasIlAni anupasampannasIlaM visuddhi. nibidAnupassanA, virAgAnupassanA, nirodhAnupassanA 1.16; - Ti. upasampadA na pAye hue zrAmaNeroM ke liye paTinissaggAnupassanAti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).166; bhagavAna buddha dvArA prajJapta nimnalikhita dasa zikSApada idaM dukkhaM ayaM dukkhasamudayoti ayamekAnupassanA, su. ni. anupasampanna-sIla kahe gaye haiM :- 1. prANihatyA se virati, (pR.) 190; sa. u. pa. ke rUpa meM anattAnupassanA, aniccAnu, 2. apradatta vastu ko grahaNa karane se virati, 3. maithuna se animittAnu.. appaNihitAnu., AdInavAnu.. kAyAnu.. khayAnu.. virati 4. asatyabhASaNa se virati 5. mAdaka padArthoM ke sevana cittAnu, dukkhAnu., dayatAnu, dhammAnu., nibbAnAnu., nibidAnu., se virati 6. vikAla-bhojana se virati 7. nRtya, gIta Adi nirodhAnu, paTinisaggAnu, paTisaGkhAnu.. vayAnu., vipariNAmAnu, se virati 8. prasAdhana-sAmagriyoM ke prayoga se virati 9. virAgAnu., vivaTThAnAnu., vedanAnu., satipaTThAnAnu., suJatAnu. bahumUlya, bichAvanoM/palaGgoM ke prayoga se virati 10. cAMdI, ke anta. draSTa; -Ti. vipazyanA dhyAna-paddhati meM vikasita sone ko dAna meM grahaNa karane se virati. prajJA dvArA dharmoM ke yathArtha svarUpa kA taTasthabhAva se pratyavekSaNa anupassati anu + disa kA varta, pra. pu., e. va. hI anupazyanA hai. [anupazyati], anupazyanA karatA hai, gambhIra Antarika anupassayamAna tri., upa + VsI ke varta. kR. upassayamAna anucintana karatA hai, nirIkSaNa karatA hai, AntarikarUpa meM kA niSe., Azraya grahaNa na karatA huA, saGgati na karane For Private and Personal Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anupassI -261 anupAdAna vAlA - na hi vikkhittacitto sotuM sakkoti, na ca sappurise jA. aTTha. 6.229; anupAkAramatthake kalalaM katvA vIhiM tattha anupassayamAnassa savanaM atthIti, dI. ni. aTTha. 1.30; ma. ropApesi, jA. aTTha. 6.230; Acariya, tumhe anupAkAre ThatvA ni. aTTa (mU.pa.) 1(1).9; a. ni. 1.8. amhAkaM manussAnaM pAsAdaM oloketvA ..., jA. aTTha. 6.234%; anupassI tri., anu +disa se vyu. [anupazyI], dharmoM kI tathA anupAkAraJca dvAraTTAlake antaraTTAlake ... kAresi, yathArthatA ko dekhane vAlA, samyaka-dRSTi vAlA, moha se jA. aTTha. 6.220. rahita, dharmoM kA pravicayAtmaka jJAna rakhane vAlA, dekhane anupAta pu., anu + vpata se vyu. [anupAta], anupravRttiyAM, vAlA, samajhane vAlA - na so mitto yo sadA appamatto, anupatana, pIche yA bAda meM A jAnA - na ca koci bhedAsaGkI randhamevAnupassI, su. ni. 258; jA. aTTha. 3.165; sahadhammiko vAdAnupAto gAravha ThAnaM Agacchati, a. ni. ... randhamevAnupassIti yo bhedameva AsaGkamAno katamadhurena 1(1).188; vAdAnupAtoti vAdassa anupAto, anupatanaM pavattIti upacArena sadA appamatto viharati, su. ni. aTTha. 1.271; attho, a.ni. aTTha. 2.140; anupAto anupacchA pavatti, a. randhamevAnapassIti chidaM vivarameva passanto, jA. aTTha. 3.166. ni. TI. 2.119; draSTa. vAdAnupAta evaM vAdAnuvAda. anupahacca a., upa + Vhana ke pU. kA. kR. kA niSe0, binA anupAtI tri., anupAta se vyu. [anupAtI], bAda meM yA pIche hAni pahuMcAye hue, naSTa na karake, kSata vikSata na karake - Ane vAlA, acAnaka Akara TUTa par3ane vAlA, trAsadAyaka yaMnUnAhaM imassa nAgassa anupahacca chaviJca ..., mahAva. 293; (kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hI prayoga meM prApta)- taM taM anupahaccAti avinAsetvA, mahAva. aTTha. 242; dI. ni. aTTha. asaccaM avibhajjasevini, jAnAmi mULhaM vidurAnupAtini, 2.361; imaM purisaM anupahacca chaviJca cammaJca ..., dI. ni. jA. aTTha. 5.395; draSTa. khaNAnu., paNDitAnu. ke anta.. 2.249; dakkho goghAtako vA ... anupahacca antaraM maMsakAyaM anupAdaM a, kri. vi., avyayI. sa. [anupAdaM], pairoM ke anupahacca bAhiraM cammakAyaM ma. ni. 3.327. samIpa, pairoM ke bagala meM - evaM tiTThamAnenApi nAtidUre anupahata tri., upahata kA niSe. [anupahata], 1. hAni ko nAccAsanne nAnupAdaM nAnusIsaM ThAtabba, visuddhi. 1.175; aprApta, akSata - tIhi dhammehi samannAgato paNDito viyatto vilo. anusIsaM. sappuriso akkhataM anupahataM attAnaM pariharati, a. ni. anupAdA a., upa + A + VdA ke pU. kA. kR., upAdAya 1(1).331; kacci panAsi, tAta kumma, akkhato anupahato ti, ke saMkSiptIkRta rUpa kA niSe., prAyaH saMjJAoM ke pUrva meM akkhato, khomhi, tAta kumma, anupahato, sa. ni. 1(2).2063; prayukta, 1. zA. a. kisI upAdAna yA sahAyaka sAmagrI ke 2. vaha, jisa para prahAra na kiyA gayA ho, jise haTAyA na binA, 2. lA. a. sAMsArika bandhanoM ke prati lagAva-rahita gayA ho, yA nIce na rakhA gayA ho - gimhe, mahArAja, hokara, kisI bhI prakAra kI Asakti yA rAga ke binA - anupahataM hoti rajojallaM, vAtakkhubhitA reNU gaganAnugatA yathAbhUtaM viditvA anupAdAvimutto, dI. ni. 1.14; anupAdA honti, mi. pa. 255; - jivhApasAda tri., ba. sa., vaha vimuttoti catUhi upAdAnehi aggahetvA vimutto, dI. ni. jisakI jIbha kuNThita na ho yA hakalAtI na ho - tato aTTha. 2.91; kathaJcAvuso, anupAdA paritassanA hoti, ma. kammaTThAnaM... yathA nAma anupahatajivhApasAdo, dha. pa. aTTha. ni. 3.275; anupAdA paritassanAti ... 'upAdAparitassanaJca 1.269. .... anupAdAaparitassanaJcAti, mani. aTTha. (upa.pa.) anupahanana/anUpaghAtana napuM.. [anupahanana], kisI ko 3.200; anupAdAno anupAdAvimutto, ... tassa abhAvA kiJci hAni yA kSati na pahuMcAnA, ahiMsA - anUpaghAtoti dhamma anupAdiyitvAva vimutto bhikkhave tathAgatoti, dI. ni. anUpaghAtanaJceva anUpaghAtApanaJca, dha. pa. aTTha. 2.136-37. aTTha. 1.94. anupahAra pu., upahAra kA niSe. [anupahAra], pAsa meM yA anupAdAna' tri0, upAdAna se vyu., ba. sa. [anupAdAna], samIpa meM nahIM le AnA, ApUrti na karanA - aggi... tassa prajvalita karane vAlI athavA jalAne vAlI sAmagrI se ca... aJassa ca anupahArA anAhAro nibuto ..., ma. ni. rahita, Idhana-rahita, bhavacakra meM phaMsAne vAle rAgoM, AsaktiyoM 2.165; sa. ni. 1(2).76.. yA lagAvoM se mukta - aggi saupAdAno jalati, no anupAkAre a., kri. vi. [anuprAkAra], kile kI dIvAloM ke anupAdAno, sa. ni. 2(2).365; anupAdAno viya padIpo bagala meM, durgabhittiyoM ke bagala meM - anupAkAre caGkamanti, apaNNattikabhAvaM gatAti attho, dha. pa. aTTha, 1.338; anejo For Private and Personal Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org anupAdAna anupAdAno, sato bhikkhu paribbaje, su. ni. 756: nibbAyi anupAdAno, dIpova telasaGkhyA, apa. 1.99; 2.110; saupAdAnassa upapattiM paJapemi no anupAdAnassa. sa. ni. 2(2).364. 262 anupAdAna' napuM, upAdAna kA niSe0 tatpu0 sa0 [ anupAdAna ], upAdAnoM kA abhAva, rAga se rahita sthiti, anAsakti, bandhanabhUta saMbhAroM yA saMsAdhanoM kI avidyamAnatA - anupAdAnAya dhammo dekhito pArA 20 148; anupAdAnAyAti aggahaNatthAya pArA. aDa. 1.167; anupAdAnAya santiketi ma. ni. 2.81; 177. anupAdAniya tri upAdAniya kA niSe [ anupAdAnIya]. Asakti yA rAga Adi kA aviSayIbhUta, bhavabandhanoM meM na bAMdhe jAne yogya, upAdAnoM kA aviSaya katame dhammA anupAdAniyA? apariyApannA maggA ca maggaphalAni ca asaGgatA ca dhAtu ime dhammA anupAdAniyA, dha. sa. 1226; 1556. anupAdAya / anupAdA a, upa + A + dA ke pU0 kA. kR. upAdAya kA niSe [ anupAdAya] cAroM upAdAnoM se mukta hokara, sAMsArika AsaktiyoM se vilaga hokara anupAdAya anissito kuhiJca su. ni. 365; anupAdAyAti catuhi upAdAnehi kaJci dhammaM aggahetvA su. ni. aha. 2.86; ... bahiddhA cassa viJJANaM avikkhittaM ... anupAdAya na paritassevya itidu 67: tassa bhikkhusahassassa evaM anusAsiyamAnAnaM anupAdAya Asavehi cittAni vimucyiMsu pArA 9; mahAva. 19; 21; sutta napuM, sa. ni. ke maggasaMyuktta ke AThaveM sutta kA zIrSaka, sa. ni. 3 ( 1 ) 26. anupAdiNNa / anupAdinna tri upAdinna kA niSe. [bI. saM. anupAtta], zA. a. vaha jo upAdAnoM para Azrita nahIM hai, lA. a. 28 prakAra ke rUpoM meM prathama 18 rUpoM ko chor3akara zeSa 10 prakAra ke rUpa karma nAmaka upAdAna ke Azraya ke binA utpanna hone se anupAdinna hai anupAdinnesu hi jAtibhede gahite upAdinnesu so pAkaTataro hoti, su. ni. a. 2.167; bahiddhArUpeti bahiddhA upAdinne vA anupAdinne vA. pArA. 150; anupAdinneti tALacchihAdibhede pArA. aDDa. 2.100; kammajaM upAdinnarUpaM, itaraM anupAdinnarUpaM, abhi. dha. sa. 44; kammato jAtaM ahArasavidhaM upAdinnarUpaM itara aggahitaggahaNenadasavidhaM anupAdinnarUpa abhi. tha. vi. 181 sahAyatanaM kAyavijJati vacIviJJatti rUpassa lahutA rUpassamudutA rUpassa kammaJJatA rUpassa jaratA , - anupAdisesa rUpassa anivyatA, yaM vA panajJampi atthi rUpaM na kammassa katattA rUpAyatanaM gandhAyatanaM rasAyatanaM phoTTabbAyatanaM AkAsadhAtu ApodhAtu rUpassa upacayo rUparasa santati kabaLIkAro AhAro idaM taM rUpaM anupAdiNNaM dha. sa. 663 katri, anupAdiNNa se vyu., [bau. saM. anupAttaka], karma Adi kAraNoM kA Azraya liye binA prakaTa hone vAle AkAza Adi rUpa, vRkSa, paudhe Adi para Azrita na rahane vAle rUpaskandha Adi taM duvidhaM hoti upAdinnaka' anupAdinnakanti dha. sa. aTTha. 275 anupAvinnakAnaM tAva katheta Aro su. ni. aDa. 2.167; anupAdinnakApi AhArA missetvA kathitA, ma0 ni0 aTTha (mU0pa0) 1 ( 1 ) . 222; anupAdinnakaM muJcitvA upAdinnakaM gaNhAti, ma.ni.a. (mU.pa.) 1 ( 1 ) 287 - diNNAnupAdAniya upAdAnoM para Azrita na rahane vAle mArga, phala evaM nirvANa, jo na anya upAdAnoM para Azrita haiM aura na svayaM tRSNA Adi ke upAdAna hai apariyApannA maggA ca maggaphalAni ca asaGgatA ca dhAtu ime dhammA anupAdiSNaanupAdAniyA, dha. sa. 996 kiJcApi khINAsavassa khadhA paresaM upAdAnassa paccayA honti, maggaphalanibyAnAni pana aggahitAni aparAmadvAni anupAdiSNAneva tAni hi yathA divasa santatto ayoguLo makkhikAnaM abhinisIvanarasa paccayo na hoti. eyameva tejussadattA taNhAmAnadidvivasena gahaNassa paccayA na hoti tena yuttaM ime dhammA anupAdiNNa anupAdAniyAti dha. sa. aDa 377 diSNupAdAniya tri. kAmAvacara, rUpAvacara aura arUpAvacara bhUmiyoM ke Asavayukta kuzala evaM akuzala dharma, tathA vedanAskandha Adi upAdAna hone yogya haiM parantu jo kriyAcitta haiM, jo dharma na kuzala hai na akuzala hai, na karmoM ke vipAka haiM aura karma dvArA utpanna na hone vAlA rUpa upAdAnoM para Azrita nahIM hai, ataH ina dharmoM meM kucha anupAdinna haiM jabaki kucha upAdAna banane yogya haiM - sAsavA kusalAkusalA dhammAkAmAvacarA .... viJJANakkhandho, na ca kammavipAkA, yaJca rUpaM na kammarasa katattA imeM dhammA anupAdiSNupAdAniyA, dha. sa. 995. anupAdisesa tri upAdisesa kA niSe [bI. saM. anupadhizeSa ] ka. pAMca upAdAna skandhoM se mukta yA rahita, samasta upAdAnoM yA lagAvoM se rahita (nirvANa ) tesa paneke samayaM vadanti anupAdisese kusalA vadAnA su. ni. 882; yo cassa samudayaSyahAnena upahatAyatikammaphalassa carimacittatoca unheM pavattikhandhAnaM anuppAdanato, - For Private and Personal Use Only - - - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anupApita 263 anupAyAsa uppannAnaJca antaradhAnato upAdisesAbhAvo, taM upAdAya te paragaNhAma, yAva sAmAnupApaya, jA. aTTha. 6.105; - payiM paJaApanIyato natthi ettha upAdisesoti anupAdisesaM visuddhi adya., u. pu., e. va., maiMne prApta karavAyA - tamahaM upaTThahitvAna, 2.138; ayaM anupAdiseso puggalo anupAdisesA ca ArogyamanupApayiM, cariyA. 403; - peyya vidhi., pra. pu., e. nibbAnadhAtu, netti. 90; kha. zalyakriyA ke vizeSa sandarbha va., prApta karavAye, pahuMcAe - teneva kammAbhisandena iddhiyAnaM meM - kisI bhI prakAra ke duSprabhAvI kITANuoM se pUrI taraha abhiruyaha patthitaM nibbAnanagaraM pApuNeyyA ti, mi. pa. 257. se mukta, samasta bAdhAoM se mukta - ubhataM kho me sallaM, anupAya' tri., upAya kA niSe., ba. sa. [anupAya], samIpa apanIto visadoso anupAdiseso, ma. ni. 3.42. meM nahIM Ane vAlA, svayaM ko (kisI meM) pUrI taraha na lagAne anupApita tri., anu + pa + Apa ke prera. kA bhU. ka. kR., vAlA, anupagamaka, asamarpaka - so tesu dhammesu anupAyo prApta karAyA gayA, pahuMcAyA gayA, samajhAyA gayA- tena tena anapAyo anissito .... ma. ni. 3.74. sadisena kAraNena niravajjamanupApitaM jinasAsanaM seTThabhAvena anupAya- pu., upAya kA niSe., tatpu. sa. [anupAya], anucita paridIpitaM, mi. pa. 236. upAya, anupayukta sAdhana, kisI uddezya ko pAne hetu apanAyI anupApuNAti anu + pa + vApa kA varta, pra. pu., e. va. gayI anucita prakriyA - anupAyenUpagatA aggidosena aTTitA, [anuprApnoti], abhi taka aprApta ko prApta karatA hai, jA saddhammo. 405; ayampi anupAyo ti Aha, jA. aTTa, 6.231; pahuMcatA hai, bhAgya ke adhIna ho jAtA hai - ananuppattaJca anupAyena yo atthaM, icchati so vihaati, jA. aTTa, 1.248; anuttaraM yogakkhemaM anupApuNAtIti, ma. ni. 2.12; a. ni. anupAyena hi AhArento davatthAya ... vA AhAreti, dha. sa. 3(2).309; saccAnuppatti hoti, etAvatA saccamanupApuNAti, aTTa. 421; - yApariggaha pu., [anupAyAparigraha], anucita ma. ni. 2.191; - mi u. pu., e. va. - ananuppattaJca anuttaraM upAyoM yA sAdhanoM ke cayana yA svIkaraNa kA abhAva - yogakkhemaM nAnapApuNAmi, ma. ni. 1.150; - tu anu0, pra. pu.. muTThassati upAyApariccAge anupAyApariggahe ca asamattho e. va., pahuMce, prApta kareM - mA ca kho tvaM, ayye, sekhaM hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).254; - parivajjana napuM., appattamAnasaM lAbhasakkArasiloko anupApuNAtUti, sa. ni. tatpu. sa. [anupAyaparivarjana], anucita upAyoM yA sAdhanoM 1(2).213; - tha ma. pu., ba. va., prApta karo - tumhepi, kA parityAga - asampajAno upAyapariggahe anupAyaparivajjane bhikkhave, yoniso manasikArA yoniso sampappadhAnA anuttaraM ca sammuvhati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).254; - manasikAra vimuttiM anupApuNAtha sa. ni. 1(1)124; - Neyya vidhi., pra. pu., karma. sa., apane mana ke vicAroM ke prasAra athavA udaya pu., e. va., prApta kareM, jA pahuMce - so aparena samayena taM kA anucita tarIkA - ayonisomanasikAro nAma kantAraM nitthareyya sotthinA, gAmantaM anupApuNeyya khemaM anupAyamanasikAro uppathamanasikAro, vibha. aTTha. 255. appaTibhayaM, dI. ni. 1.84; - puNi adya, pra. pu., e. va., jA anupAyAsa' pu., upAyAsa kA niSe., tatpu. sa. [anupAyAsa], pahuMcA, prApta huA - tadavasarIti taM pATaligAma avasari upAyAsoM yA mAnasika vyAkulatA kA abhAva, vipattiyoM yA anupApuNi, udA. aTTa, 330; - puNiM u. pu., e. va., pahuMcA bAdhAoM kA abhAva, zAnta avasthA, prazrabdhi - ... aparidevo - majussarAnaM bhikkhUnaM, aggattamanupApuNiM, apa. 2.141; - abhi yyo, anupAyAso abhi yyo, paTi. ma. 11; - bahula Nissati bhavi., pra. pu., e. va., prApta karegA, jA pahuMcegA tri., ApattiyoM se pUrI taraha mukta, pUrNatayA zAnta - ... -- sAvako kho pana te saupAdiseso anupAdisesaM manussabhUto samAno akkodhano ahosi anupAyAsabahulo, nibbAnadhAtuM anupApuNissatIti netaM ThAnaM vijjati, netti. dI. ni. 3.119. 76; - anuppatvAna pU. kA. kR., jA pahuMcakara, prApta kara anupAyAsa tri., upAyAsa kA niSe., ba. sa. [anupAyAsa], - so hi nUna ito ganvA, anuppatvAna dvAraka, pe. va. 281; mAnasika pIr3AoM, vyathAoM athavA vipattiyoM se mukta, pUrNa anuppatvAna dvArakanti dvAravatInagaraM anupApuNitvA, pe. va. rUpa se zAnta, upatApa se rahita - adukkho eso dhammo aTTha. 108. anupaghAto anupAyAso apariLAho, sammApaTipadA, ma. ni. anupApeti anu + pa + Apa kA prera., varta., pra. pu., e. va., 3.279; asokA te virajA anupAyAsAti vadAmI ti, udA. pahuMcA detA hai, prApta karAtA hai - paya anu., ma. pu., e. va. 177; asokaM taM, bhikkhave, adaraM anupAyAsanti vadAmi, sa. [anuprApaya], prApta karAo, pahuMcAo, samajhAo - aJjaliM ni. 1(2).90; - saM kri. vi., binA kaSTa yA pIr3A ke, sukha For Private and Personal Use Only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra anupArambha ke sAtha sukhaM viharati avighAtaM anupAyAsaM apariviAhaM sa. ni. 1 (2). 135. - www.kobatirth.org anupArambha tri, upArambha kA niSe [ anupAlambha ], dveSamayI yA parachidrAnveSI pravRtti se mukta, nindA yA durvacana na kahane vAlA, anindaka, adveSI anAsavA anupadhikAti niddosA anupArambhA dI. ni. aTTa. 3.70 - citta tri. ba. sa. [ anupAlambhacitta], ulAhanA na dene yA paranindA na karane kI pravRtti se yukta citta vAlA- anupArambhacitto ca saddhammasotumicchati a. ni. 2 (2) 177; so anupArambhacito samAno bhabbo muTThassaccaM pahAtu ...cetaso vikkhepa pahAtu a. ni. 3(2).123. anupAlaka tri. [anupAlaka ]. pAlana karane vAlA, rakSA karane vAlA kammajAnaM anupAlako hutvA paccayo hoti., ma. ni. aTTha. ( mU0pa0) 1 (1). 218; janako hetu akkhAto, paccayo anupAlako ami, ava. 153. - anupAlana napuM, anu + pAla kA kartR. kR. [anupAlana ], saMrakSaNa, saMdhAraNa, satatarUpa meM anurakSaNa - usmaM paTicca jIvitindriyena usmAya anupAlanaM ma. ni. aDDa. (mU.pa.) 1(2).245; yathAvuttappakAraupakArupatthambhanAnupAlanaparivArameva hutvA... dha. sa. aDa. 345 visuddhi. 2.73: jAtitrya nAmagottaJca AyuJca anupAlana, dI. vaM. 3.2; - lakkhaNa tri.. ba. sa. [ anupAlanalakSaNa] pAlana karane yA saMrakSA karane kI prakRti vAlA, saMrakSaNa karane ke svabhAva se yukta - anupAlanalakkhaNe indadvaM kAretIti indriyaM dha. sa. aTTha 168 taM pana attanA avinibhuttAnaM dhammAne anupAlanalakkhaNaM abhi. ava 21 samattha tri.. [anupAlanasamartha] pAlana yA rakSA karane meM sakSama anupAlanasamatthato dhammabhaNDAgArikattasiddhi, ma. ni. aDa. ( mU.pa.) 1 ( 1 ) .8; - samatthatA strI bhAva [ anupAlanasamarthatA], rakSA karane kI kSamatA dhammakosassa anupAlanasamatthatAya dhammabhaNDAgAri kattasiddhi, udA. aDa. 13 ma. ni. aDa. (ma.pa.) 1 ( 1 ) 8. anupAlanA strI, anupAlana se vyu, lagAtAra saMrakSaNa, satata saMdhAraNa vitIti hi jIvitindriyasaGghAtAya anupAlanAya nAma, sa. ni. aDa. 2.235; aJJathattaM jarA vuttA, ThitI ca anupAlanAti tade anupAlita tri.. anu + pAla kA bhU. ka. kR. [anupAlita]. kisI ke dvArA rakSita, vaha jisakA pAlana yA rakSA kisI ke dvArA kI gayI ho puttA hi mAtApitRhi vaDhitA yeva anupAlitA ca, a. ni. aTTha. 2.28. 7 ... 264 anupiya / anupiyA anupAleti anu + pAla kA varta, pra. pu. e. va. [anupAlayati], anupAlana karatA hai, saMrakSita karake rakhatA hai, barakarAra rakhatA hai, mAnatA rahatA hai- yAva naM anupAleti, tAva so sukhamedhati, jA. aDDa. 2.357, 3.16; anupAletIti yo koci evarUpaM labhitvA yAva rakkhati jA. aDa. 2.357; dhamme anupAleti udakaM viya uppalAdIni abhi. ava. 21 - laya anu. ma. pu. e. va. [ anupAlaya] anupAlana karo Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - anupAlaya vacasA kammunA ca, jA. aTTha 7.215; lesiM/ layi adya u. pu. e. va. maiMne anupAlana kiyA thA bhAjanaM anupAlesiM, bhikkhusahassa tAvade, apa. 1.229, bhAjanaM anupAlaya, apa0 1.229; liyamAna karma0 vA., AyunA anupAliyamAnaM varta. kR.. anupAlita hotA huA dha. sa. aTTha. 344. anupAsikA strI, upAsikA kA niSe. tatpu, sa. [ anupAsikA ]. vaha nArI, jo upAsikA arthAt buddha kI gRhastha anuyAyinI nahIM hai, upAsikA bhinna nArI - sAca anupAsikA, mahAva, 193. anupAhana tri. ba. sa. [ anupAhana] binA jUtoM vAlA satyA anupAhano matIti therApi bhikkhU anupAlanA manti mahAva. 260 rAjaputI giridvAre, pattikA anupAhanA, jA. aDa. 7.323; kathaM nu pathaM gacchanti, pattikA anupAhanA, jA. a. 7.370; therAna bhikkhUnaM anupAhanAnaM caGgamantAnaM saupAhano caGkamati, mahAni. 166; vilo. saupAhana. anupAhAra pu.. dekhie anupahAra ke anta.. anupiya / anupiyA napuM / strI. saMbhavataH anUpiya kA apa malla janapada ke eka nagara athavA Amravana kA nAma, jahAM gRhatyAga ke uparAnta tathA rAjagRha jAne se pahale siddhArtha gautama ne prathama saptAha bitAyA thA: ka. napuM,, anupiyaM nAma mallAnaM nigamo, cULava. 316; dI. ni. 3.1; bodhisattopi pabbajitvA tasmiMyeva padese anupiyaM nAma ambadhanaM atthi, tattha sattAhaM pabbajjAsukhena vItinAmetvA ... rAjagahaM pAvisi, jA. anu. 1.75; kha. strI. eka samayaM bhagavA anupiyAya viharati ambavane, udA. 89; tena samayena buddho bhagavA anupiyAya viharati cULava. 316 nagara napuM. anupiya nAmaka malla janapada meM sthita nagara idaM satthA anupiyanagaraM nissAya anupiyaambavane viharanto.... jA. 31. 1.144; ambavana napuM0, malla janapada ke eka anupiyaambavane viharanto sukhavihAri For Private and Personal Use Only - Amravana kA nAma bhadiyattheraM Arambha kadhesi jA. aDa. 1.144. ted - - ... ... Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anupILita 265 anupubbanirodha anupILita tri., anu + pILa kA bhU. ka. kR. [anupIr3ita], anupubbakAraNA tasmiM ThAne parinibbAyati. ma. ni. atyadhika kaSTa meM pIr3ita, bahuta adhika vipattigrasta yA 2.118. vyathita - rattassa hi ukkuTika padaM bhave, duTThassa hoti anupubbakiriyA strI., karma. sa. [anupUrvakriyA], kramazaH yA sahasAnupIlitaM, su. ni. aTTha. 2.236; a. ni. aTTha. 1.322; kramasaGgata tarIke se kI jAne vAlI kriyA - imassa ... dha. pa. aTTha. 1.116. anupubbasikkhA anupubbakiriyA anupubbapaTipadA ... ma. anupucchati anu + vpuccha kA varta., pra. pu.. e. va. ni. 3.50; 2.155; udA. 130; etesaM ajjhenepi pana [anupRcchati], prazna karatA hai, pUchatA hai, anumati letA hai; anapabbakiriyAya paJaAyatIti dasseti. ma. ni. aTTha. (upa.pa.) - si ma. pu., e. va., tUM pUchatA hai - evaM maM pahitattampi, kiM / 3.46. jIvamanupucchasi, su. ni. 434; - cchAmi u. pu., e. va., maiM anupubbacArI tri., [anupUrvacArI], niyamita krama meM bhikSATana pUchatA hUM- ANaM sakkAnapucchAmi, kathaM neyyo tathAvidho, sa. meM vicaraNa karane vAlA, eka ghara ke bAda dUsare ghara meM bArIni. 1119; ANaM sakkAnupucchAmIti sakkAti bhagavantaM bArI se bhikSA hetu jAne vAlA - sapadAnacArIti avokkammacArI Alapanto Aha. su. ni. aTTha. 2.293; - cchamAno varta. kR., anupubbacArI, su. ni. aTTha. 1.94. pUcha rahA, prazna kara rahA - diThThaJca nissAya anupucchamAno, anupubbatanuka tri.. [anupUrvatanuka], nIce se Upara kI ora (mAgaNDiyAti bhagavA) samuggahItesu pamohamAgA, su. ni. kramazaH patalA athavA kRza rahane vAlA zikhara - sikharasIso 847; -chi adya.. u. pu., e. va. - kimevahaM tuNDilamanupucchi vA uddhaM anupubbatanukena sIsena samannAgato, mahAva. aTTha. kareyya saMbhAtaraM kAlikAyaM, jA. aTTha. 4.223. 294. anupubba tri., [anupUrva], kramabaddha, kramAnusaGgata, pUrvAparakrama anupubbatA strI.. bhAva., anupubba se vyu. [anupUrvatA], ka. meM nibaddha, anukramika - anupubbA ca te UrU, nAganAsasamUpamA, anukUlatA, kramasaGgata paddhati se kI gayI kriyA, anukUla jA. aTTha. 5.150; kimAnupubbaM puriso, kiM vataM kiM samAcAra kriyA - anupubbatAti anukUlakiriyA, vi. va. aTTha. 235; theragA. 727; ... kimAnupubbanti anupubbaM anukkamo, anupubbameva kha. pUrvAparakrama, kramasaGgatatA, kramabaddha paramparA, kevala sa. vakkhamAnesu vatasamAcAresu ko anukkamo, theragA. aTTha. u. pa. ke rUpa meM hI prApta, gaNanAnu., padAnu. ke anta. 2.233; kri. vi. ke rUpa meM draSTa. anupubbaM, anupubbato, draSTa.. anupubbaso ke anta.. anupubbato/anupubbaM a., kri. vi. [anupUrvataH], kramazaH, anupubbaM a. kri. vi. [anupUrva], niyamita krama meM, eka-eka kramasaGgata paddhati se, kramika prakriyA ke anurUpa - anupabbato karake, kramazaH - anupubbaM anudhamma byAkarohi me, su. ni. manasikarontenApi ca nAtisIghato manasikAtabba, vibha. aTTha. 515-16: 605; anupubbanti pahapaTipATiyA anudhammanti 216; tattha anupubbatoti idahi sajjhAyakaraNato paTThAya atthAnurUpaM pALi Aropento, su. ni. aTTha. 2.135; tassa anupaTipATiyA manasikAtabbaM na ekantarikAya, visuddhi. brahmA viyAkAsi, anupubbaM yathAtathaM, ma. ni. 1.423; anupubbaM 1.235; jhAnAni pana cattAri, samApajjAnupubbato, abhi. paricitA, yathA buddhena desitA, theragA. 548; 647; tathA ava. 137. anupubbaM anukkamena paricitA AsevitA bhAvitA, theragA. anupubbaninna tri, tatpu. sa. [anupUrvanimna]. kramazaH gaharA aTTha. 2.158. hotA huA, dhIre-dhIre gaharAI ko prApta ho rahA - anupabbaninno anupubbakathA/anupubbikathA/AnupubbikathA strI., 1. anupubbapoNo anupubbapabbhAro, na Ayatakeneva papAto. udA. kramazaH vikasita hone vAlA kathana, kramAnusaGgata upadeza 2. 128; a. ni. 3(1).39; anupubbaninnotiAdIni sabbAni dAnakathA, sIlakathA, saggakathA tathA maggakathA ke rUpa meM anupaTipATiyA ninnabhAvasseva vevacanAni, udA. aTTha. 244. kramazaH sthUla se sUkSma kI ora bar3hane vAle buddhavacana yA anupubbanirodha pu., karma. sa. [anupUrvanirodha]. (dhyAna-prakriyA buddhopadeza - tassa AvibhAvatthaM ayamanupubbikathA, jA. aTTha meM cetanA kA) kramazaH prApta hone vAlA nirodha yA upazama 1.61; tadatthadIpanatthAya anupubbakathA ayaM, ma. vaM. 22.1. - nava anupubbanirodhA, paThamaM jhAnaM .... dI. ni. 3.211; anupubbakAraNa napuM., karma. sa., kramazaH athavA bArI bArI anupubbanirodhAti anupaTipATiyA nirodhA, dI. ni. aTTha. se karAye jAne vAle karataba yA kAma - so abhiNhakAraNA 3.209; navayime, bhikkhave, anupubbanirodhA, a. ni. For Private and Personal Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anupubbapaTipadA 266 anupubbaseTThiputta 3(1).218; ekAdasame anupubbanirodhAti anupaTipATinirodhA, anupubbavipassanA strI., karma. sa. [anupUrvavipazyanA], kramazaH a. ni. aTTha. 3.274. vikasita vipazyanA-jJAna - tassevaM pavattAnupubbavipassanasseva anupubbapaTipadA strI, karma. sa. [anupUrva-pratipat], kramazaH saGghArArammaNagotrabhuJANAnantaraM phalasamApattivasena nirodhe Age bar3hane vAlI pragati, kramasaGgata paddhati se Age bar3ha rahA cittamappeti, udA. aTTha. 28-9; visuddhi. 2.340. mArga - brAhmaNAnaM dissati anupubbasikkhA anupubbakiriyA anupubbavihAra pu., karma. sa. [anupUrvavihAra], kramazaH Upara anupubbapaTipadA ... ma. ni. 3.50; imasmi dhammavinaye kI ora bar3ha rahe samAdhi ke caraNa, dhyAnabhAvanA kI kramazaH anupubbasikkhA anupubbakiriyA anupubbapaTipadA, udA. 130; agrasara ho rahI avasthAeM - prathama dhyAna, dvitIya dhyAna, anupubbapaTipadAya satta anupassanA aTThArasa mahAvipassanA tRtIya dhyAna, caturtha dhyAna, AkAzAnantAyatana vijJAnAyatana, ..., udA. aTTha. 247; imasmiM dhammavinaye anupubbasikkhA naivasaMjJAnAsaMjJAyatana tathA saMjJAvedayitRnirodha - nava anupubbakiriyA anupubbapaTipadA, a. ni. 3(1).41; (prAyaH anupubbavihArA, dI. ni. 3.211; a. ni. 3(1).219; anupubbasikkhA evaM anupubbakiriyA ke sAtha hI prayukta). anupubbavihArAti anupaTipATiyA samApajjitabbavihArA, dI. anupubbapadavaNNanA ka. strI., karma. sa. [anupUrva-padavarNanA], ni. aTTha. 3.209; a. ni. aTTha. 3.275%; - samApatti strI., padoM kA kramasaGgata paddhati ke sahAre kiyA gayA vyAkhyAna, tatpu. sa. [anupUrvavihArasamApatti], nIce se Upara kI ora aisI vyAkhyA, jisameM eka eka pada ke artha kA varNana kramazaH bar3ha rahI dhyAna kI prathama dhyAna Adi 9 avasthAoM milatA ho - ayaM mAtikAya anupubbapadavaNNanA, dha. sa. meM prApta mAnasika upalabdhiyAM - navayimA, bhikkhave, aTTha. 100. anupubbavihArasamApattiyo desessAmi, a. ni. 3(1).219; ... anupubbapabmAra pu., [bau. saM. anupUrvaprAgbhAra], eka DhalAna yA navAnupubbavihArasamApattiyo anulomappaTilomaM samApajjIti, prapAta ke bAda dUsarI DhalAna vAlA, eka ke bAda kramazaH A mi. pa. 172; navAnupubbavihArasamApattiJANAni dasabalatrANAni rahI dUsarI DhalAnoM se yukta - mahAsamudo, bhikkhave, anupubbaninno ca tathabhAve veditabbAni, udA. aTTha. 107. anupubbapoNo anupubbapabbhAro, udA. 128; cULava. 393; a. anu pubbavihAri/ anupubbavihArI tri., karma. sa. ni. 3(1).39. [anupUrvavihArI], dhyAna kI prathama dhyAna Adi nau avasthAoM anupubbapassaddhi strI., karma. sa. [anupUrvaprazrabdhi], cAra meM kramazaH Age bar3hane vAlA - anupubbavihAri tattha so, dhyAnoM ke daurAna kramazaH prApta zAnti, krama se udita udA. 161; anupubbavihAri tattha soti evaM tIsupi ... upazamabhAva - anupubbapassaddhi anupubbapassaddhIti, Avuso, saGghAragate anupassanto anukkamena ... anupubbavihArI samAno, vuccati ..., a. ni. 3(1).260.. udA. aTTha. 306. anupubbapoNa tri.. ba. sa. [anupUrvapravaNa], kramazaH nIce kI anupubbasamApatti strI., karma. sa. [anupUrvasamApatti, dhyAna ora DhAlU yA DhalAnadAra ho rahA - mahAsamuddo, bhikkhave, kI nau avasthAoM meM anubhava kI jAne vAlI kramazaH prApta anupubbaninno anupubbapoNo anupubbapalbhAro, udA. 128; cULava. AdhyAtmika upalabdhiyAM - ... tiNNaM samAdhIna 393; a. ni. 3(1).39; tula. anupubbanni tathA anupubbapabbhAra paThamajjhAnasamApattiAdInaJca navannaM anapabbasamApattInaM, ma. (Upara). ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).342. anupubbamuJcana napuM., karma. [anupUrvamocana], kramazaH prApta anupubbasikkhA strI., karma. sa. [anupUrvazikSA], kramazaH chuTakArA, kramabaddha rUpa meM prApta mukti - evaM sattadhA ... athavA vyavasthita rUpa se dI gayI athavA prApta kI gayI zikSA anupubbato, ... anupubbamuJcanato, appanAto, tayo ca .... - imassa ... anupubbasikkhA anupabbakiriyA anupabbapaTipadA Acikkhitabba, vibha. aTTha. 216-17; evaM manasikaronto yadidaM ma. ni. 3.50; udA. 130; tattha anapabbasikkhAya tisso ayamete dhamme anabbamuJcanato manasi karoti, kha pA. aTTa 55. bhikkhA gahitA, udA. aTTha. 246; prAyaH anupubbakiriyA evaM anupubbavavatthAna napuM, karma. sa. [anupUrvavyavasthAna]. kramasaGgata anupubbapaTipadA zabdoM ke sAtha hI prayukta. DhaGga se kiyA gayA vyavasthApana, bAtoM kI kramabaddha rUpa meM anupubbaseTTiputta pu., eka vyApArI ke yuvA putra kA upanAma prastuti - anupubbavavatthAne, kAraNaJca viniddise, khu. pA. -- so evaM anupubbena puJakammarasa katattA anupubbasehiputto aTTha. 4. nAma jAto, dha. pa. aTTha. 1.170. For Private and Personal Use Only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 267 anupubbaso anupekkheti anupubbaso a., kri. vi. [anupUrvataH], kramazaH, niyamita anupurohita pu.. [anupurohita], sahAyaka purohita, sAdhAraNa krama se, vyavasthita rUpa se, kramasaGgata rUpa se - dvattisAni rAjA kA purohita, apradhAna purohita - tattheva te kattabdha ca byAkkhAtA, samattA anupubbaso, su. ni. 1006; devAnaM karissantI ti satta anupurohite Thapesi, dI. ni. aTTha. khandhamAruLahA, niyyanti anupubbaso, apa. 2.210; ye vohaM 2.229; uddAlaka uppabbAjetvA upapurohitaM karotha .... jA. kittayissAmi girAhi anupubbaso dI. ni. 2.187; anupubbasoti aTTha. 4.271. anupaTipATiyA, dI. ni. aTTha. 2.249. anupekkhaNatA' strI., anupekkhaNa kA bhAva. [anuprekSaNatA]. anupubbAdhigata tri.. karma. sa. [anupUrvAdhigata], kramazaH upekSA na karane kI avasthA, upekSA na karanA - ArammaNaM prApta kiyA huA, kramasaGgata-rUpa meM upalabdha yA sAkSAtkRta anupekkhamAno viya tidvatIti anupekkhanatA, dha. sa. aTTha. 188. - anupubbAdhigatena arahattamaggena avijjaNDakosaMpadAletvA anupekkhaNatA strI., anu + pekkhaNa kA bhAva. [anuprekSaNatA], ...., a. ni. aTTha. 3.205. citta kI sudRr3ha cintana yA gambhIra cintana meM rahane kI anupubbAbhisaJaAnirodha pu. karma sa. [anupUrvAbhisaMjJAnirodha]. sthiti, gambhIra cintana kI avasthA - katamo tasmiM samaye kramazaH prApta saMjJA kA nirodha, dhyAna kI avasthA meM anubhUta vicAro hoti? yo tasmiM ... vicAro anuvicAro ... eka AdhyAtmika upalabdhi - evaM kho, poTTapAda, anusandhAnatA anupekkhanatA- ayaM .... dha. sa. 8; 85; 2843 anupubbAbhisanirodha-sampajAna-samApatti hoti, dI. ni. 372; vicaraNavasena vA upekkhanatA anapekkhanatA, dha. sa. 1.164; sampajAnasaJaAnirodhasamApattIti sampajAnantassa ante aTTha. 188. saJaA nirodhasamApatti .... dI. ni. aTTha. 1.278; draSTa. ___ anupekkhati anu + pa+ Vikkha kA varta.. pra. pu., e. va. abhisaJaAnirodha. [anuprekSate], sAvadhAnI ke sAtha dekhatA hai, ucita rUpa meM anupubbAbhisamaya pu.. karma. sa. [anupUrvAbhisamaya], kramazaH gaharAI ke sAtha socatA-vicAratA hai - cetasA anavitakketi vikasita Antarika jJAna, kramazaH prApta Antarika anubhUti anuvicAreti manasAnupekkhati, dI. ni. 3.192; a. ni. yA antardRSTi - anupubbAbhisamayoti, kathA. 180; na vattabbaM 2(1).20; 82; - mAna varta. kR. [anuprekSamANa], gaharAI ke anupubbAbhisamayoti, kathA. 185; tesaM laddhivivecanatthaM sAtha soca-vicAra kara rahA, sAvadhAnIpUrvaka dekha rahA - anupubbAbhisamayoti pucchA sakavAdissa, paTiA itarassa, pApakena manasAnupekkhamAno neva hatthiyAyI bhavissati, a. kathA. aTTha. 159; - kathA strI., kathA. ke dUsare varga kI 9vIM ni. 2(2).22; - kkhita tri., bhU. ka. kR. [anuprekSita], vaha kathA kA zIrSaka; kathA. 180-186. jisa para sAvadhAnIpUrvaka soca-vicAra kiyA gayA hai, acchI anupubbI strI., [AnupUrvI], kramazaH Ane vAlI, kramasaGgata taraha se vicArita, sucintita - tathArUpassa dhammA bahussutA DhaGga se kI gaI prastuti, draSTa. AnupubbI ke anta.. honti, dhAtA vacasA paricitA manasAnupekkhitA diDiyA anupubUpasanta tri., anupubba + upasanta kA karma. sa. sappaTividdhA, cULava. 207; ma. ni. 1.277; manasAnupekkhitAti [anupUrvopazAnta], kramazaH zAnta ho cukA, kramazaH samApta cittena anupekkhitA, ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(2).150. ho cukA, kramazaH niruddha, kramazaH ThaNDA par3a cukA - anupekkhA strI., upekkhA kA niSe., tatpu. sa. [anupekSA], anupubbUpasantassa, yathA na Ayate gati, therIgA. aTTha. upekSA kA abhAva, ucita ruci prakaTa karanA, ucita dhyAna 177; udA. 179; apa. 2.212; anupubbUpasantassAti - upekkhAJaANena anupekkhAya, anulomena ... paTilomabhAvassa, anukkamena upasantassa vijjhAtassa niruddhassa, udA. aTTha. .... pahAnaM, su. ni. aTTha. 1.8. anupekkhitu pu., anupekkhati se vyu., kartR. kR., anuprekSaNa anupubbena a., kri. vi. [anupUrveNa], kramazaH, niyamita rUpa yA gambhIra soca vicAra karane vAlA, samucita anucintana meM, dhIre-dhIre, kAlakrama meM - anupubbena cArika caramAno yena karane vAlA - attAnupekkhIti attanova katAkataM jAnanavasena kapilavatthu tadavasari mahAva. 104; ma. ni. 2.250; anupubbenAti attAnaM anupekkhitA, a. ni. aTTha. 3.44. anupaTipATiyA, dha. pa. aTTha. 2.197; so anupubbena vayappatto anupekkheti anu + pa + Vikkha ke prera. kA varta., pra. pu., .... jA. aTTha. 22; hotIti hi ayaM vAro, anupubbena e. va. [anuprekSayati], ucita evaM gambhIra soca-vicAra-hetu Agato, abhi. ava. 61. prerita karatA hai, anuprekSaNa karAtA hai - puggalaM saJaApati 352. For Private and Personal Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anupeti 268 anuppattidhamma nijjhApati pekkheti anupekkheti dasseti anudasseti, anuppaJatti strI., [anuprajJapti, atirikta rUpa meM nirdiSTa cULava. 174; pekkhati anupekkhatIti yathA so taM atthaM vinayaniyama, gauNa niyama yA AjJA - atthi tattha patti, pekkhati ceva punappunaJca pekkhati, evaM karoti, cULava. aTTha. anupaJatti, pari. 1; adhimAnavatthu anupaattiyaM vuttanayameva, 36. pArA. aTTha. 2.83; tesaMyeva anupajatti paJatte anupaJattaM, anupeti anu + pa+vs kA varta., pra. pu., e. va. [anupraiti], a. ni. aTTha. 2.69; - Ti.. mUla vinayaniyamoM para kucha kisI meM jAkara ghula-mila jAtA hai yA vilIna ho jAtA hai, samaya bAda meM kiye gaye parivartana yA parivardhana anupacatti kisI kI ora abhimukha ho jAtA hai - pathavI pathavikAyaM kahalAte haiM ye atirikta niyama ApattikAra (aparAdha se anupeti anupagacchati, Apo..., dI. ni. 1.49; ma. ni. sambaddha atirikta niyama banAne hetu) Apatti upatthambhAkAra, 2.192; anupetIti anuyAyati, dI. ni. aTTha. 1.137; ma. ni. (vidyamAna niyama ko dRr3ha karane hetu) tathA anApattikAra aTTha. (ma.pa.) 2.163. (vidyamAna niyama meM chUTa dene hetu) hote haiM - vAra pu.. anupeseyya anu + pa + Visa ke prera. kA vidhi., pra. pu., e.. anuprajJapti para prakAza DAlane vAle vinaya ke eka bhAga kA va. [anupreSayet], pIche se bhijavA de, pIche lagavA de, zIrSaka yA nAma- anupaJattivAre- antamasoti sabbantimena anupreSaNa karA de - tato rAjA ... anupeseyya attano paricchedena, pArA. aTTha. 1.206. parittakAya senAya balaM anupadaM dadeyya mi. pa. 34. anuppatta tri., anu + pa+ vApa kA bhU. ka. kR. [anuprApta], anuposatha pu.. uposatha kA niSe. [bau. saM. anuposatha]. ka. karmavA. ke sandarbha meM - kisI ke dvArA prApta kiyA uposatha ke liye nirdhArita tithi se bhinna dina, pratyeka pakSa gayA, kisI kI samajha yA pakar3a meM Ane yogya - sadattho kI caturdazI evaM pratyeka mAsa kI pUrNamAsI ke atirikta me anuppatto, kataM buddhassa sAsananti, theragA. 112; svAyaM koI dUsarA dina - anuposathe uposatho kAtabbo, mahAva. sadattho me mayA anuppatto adhigato, theragA. aTTha. 1.242; 178; anuposatheti cAtuddasiko ca pannarasiko cAti ime dve anuppatto sacchikato, sayaM dhammo anItiho, theragA. 331; kha. uposathe ThapetvA aJjasmiM divase, mahAva, aTTha. 329.. kartR. vA. ke sandarbha meM - prApta kara cukA, pahuMcA huA anuposathika tri., uposathika kA niSe0, sa. [bau. saM. - tayi juNhamhi ahaM ekena atthena idhAnuppatto, jA. aTTha. anuposathika], uposatha kA pAlana na karane vAlA, uposatha 4.87; - dhammarajja tri., ba. sa. [anuprAptadharmarAjya], vaha, na karane vAlA - ye anuposathikA honti, te nivAreti ..., jisane dharma ke rAjya ko prApta kara liyA hai, satya kA ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.221. sAmrAjya prApta kara cukA - evamevaM ... AnubhAvena anuposathikaM a., kri. vi., anu + uposathika se vyu., anuppattadhammarajjo dhammarAjApi..., a. ni. aTTa, 1.110; - pratyeka uposathadivasa para, pratyeka pakhavAre meM - anvaddhamAsanti sadattha tri., ba. sa. [anuprAptasadartha]. vaha, jisane apane anuposathika, pAci. 193; 430; tasmA anuposathikAnti parama prayojana athavA sarvocca lakSya (arhat avasthA) ko padabhAjane vuttaM, pAci. aTTha. 134. prApta kara liyA hai - ... katakaraNIyo ohitabhAro anuposiya anu + vpusa ke prera. kA saM. kR. [anupoSya], anuppattasadattho parikkhINabhavasaojano sammadA vimutto. pIche yA bAda meM pAlana-poSaNa kiye jAne yogya - mahAva. 255; a. ni. 1(1).168; anuppattasadatthoti sadattho sabbasampattibIjaM me ropitaM nAnaposiyaM, saddhammo. 318. uccati arahattaM taM anuppatto, a. ni. aTTha. 2.123. anuppage a., kri. vi., prAtaHkAla, savere-savere - ... anuppageyeva anuppatti/anupatti strI., anu + pa + vApa se vyu. sannipatitAnaM kAkAnaM oravasaI, mahAva. aTTha. 358; [anuprApti], apanI icchAoM kI pUrti, prApti, upalabdhi - anuppageyevAti pAtoyeva, sArattha. TI. 3.297. Ako ce hadayassAnupatti, sa. ni. 1(1)55; 63; anuppaJatta tri., anu + pa + JA ke prera. kA bhU. ka. kR. hadayassAnupattinti arahattaM, sa. ni. aTTa, 1.94. [anuprajJapta], bAda meM prajJapta kiyA gayA, atirikta taura para anuppattidhamma tri., ba. sa. [anutpattidharma], apunarbhava kI anumata athavA niyojita - paJatte anupacattaM, pari. 413; prakRti vAlA, punarjanma grahaNa na karane vAlA - sabbaM taM a. ni. 1(1).119; tesaMyeva anupaatti paJatte anupaJjattaM, ... bodhimUleyeva pahInaM anuppattidhamma, udA. aTTha. 109-1103; a. ni. aTTha. 2.69. - dhammatA strI., anuppattidhamma kA bhAva. [anutpattidharmatA], For Private and Personal Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuppadAtu 269 anuppanna punaH janma na hone kI avasthA yA sthiti - anuppattidhammataM api nu tesaM anuppadesi khAdanIyaM vA bhojanIyaM vA sAyanIyaM Apajjanti, udA. aTTha. 172; anuppattidhammatApAdanena vA'ti, sa. ni. 1(1).189; - mi varta., u. pu., e. va. vikkhambhesinti attho, therIgA. aTTha. 37. [anupradadAmi], maiM anupradAna karatA hU~ - appekadA nesAha, anuppadAtu pu., anu + pa + VdA kA kartR. kR. [anupradAta]. bho gotama, anuppademi khAdanIyaM vA bhojanIyaM vA sAyanIyaM zA. a. unmukta hokara atirikta dAna dene vAlA, lA. a. vAti, sa. ni. 1(1).189; - denta tri., varta. kR. [anupradadana], protsAhita karane vAlA, prerita karane vAlA, ukasAne vAlA anupradAna karatA huA, badale meM de rahA - alaGkAraM anuppadento - sahitAnaM vA anuppadAtA samaggArAmo samaggarato..., dI. dAresu dhammaM carati nAma, jA. aTTa, 5.120; - detu anu., pra. ni. 1.4; anuppadAtAti sandhAnAnuppadAtA, dI. ni. aTTha pu., e. va. [anupradadAtu], anupradAna kare - tesaM bhavaM rAjA 1.69; bhinnAna vA anuppadAtA, ma. ni. 1.360; bhinnAnaM ... bIjabhattaM anuppadetu, dI. ni. 1.120; - dehi anu. ma. pu.. asaMsandanAya anuppadAtA ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).227. e. va. [anupradehi], tUM anupradAna kara - amhAkaJca kAlena anuppadAna/anuppAdAna napuM.. anuppadeti se vyu., kartR. kAlaM anuppadehi, a. ni. 1(1).139; - dajju vidhi., pra. pu.. kR. [anupradAna], ka. denA, upalabdha karAnA, dilAnA, lAgU ba. va. [anupradadhuH], anupradAna kareM - tamenaM sAmikA karanA - ... anuppadAnaM osadhInaM paTimokkho iti vA iti, rajakassa anupadajju, sa. ni. 2(1).119; - yyAsi vidhi., dI. ni. 1.10; mUlabhesajjAnaM anuppAdananti iminA ma. pu., e. va. [anupradadyAH], tU anupradAna kare - tesaJca kAyatikicchAnaM dasseti, dI. ni. aTTha. 1.86; dhanamanuppadeyyAsi, dI. ni. 3.44; - dajjeyyAma vidhi., u. cIvarapiNDapAta se nAsanagilAnapacca yo sajja- pu.. ba. va. [anupradadyAma], hameM anupradAna karanA cAhie - parikkhArAnuppadAnatthaM padhAnaM a. ni. 1(1).65; ... anuppadAnatthaM appeva nAma mayampi Aya smantAna kiJcimatta padhAnanti etesaM ... anuppadAnatthAya padhAnaM nAma durabhisambhavanti anupadajjeyyAmA ti, pArA. 385; - dAsi adya.. pra. pu., e. dasseti, a. ni. aTTha. 2.4; kha. dAna, vyaya - anuppadAnenAti va. [anuprAdAsIt], usane anupradAna kiyA - mahantaJcassa lajadAnena, jA. aTTha. 3.178; so mAtugAmassa yasaM anuppadAsi, jA. aTTha. 3.302; - daMsu adya., pra. pu.. sayanavatthAlaGkArAdianuppadAnena bahupakAro, a. ni. aTTha. 3. ba. va., unhoMne anupradAna kiyA- te panassa sAlInaM bhAga 167; sa. u. pa. ke rUpa meM alaGkArAnuppadAna, AbhisAnu0, anuppadaMsu, dI. ni. 3.68; - dassati bhavi0, pra. pu., e. va. issariyAnu, upAyanAnu., dAnAnu., pakkhabhikkhAnu, pattAnu.. [anupradAsyati], anupradAna karegA - sace me yAcamAnassa, balAnu Adi ke anta. draSTa; - rata tri., [anupradAnarata], bhavaM nAnupadassati, su. ni. 989; - dassAma bhavi., u. pu., dAna dene meM Ananda lene vAlA, dAna dene ke kAma meM pUrI ba. va. [anupradAsyAmaH], hama loga anupradAna kareMge - mayaM taraha se lagA huA - eko puriso saddho dAnapati pana te sAlInaM bhAgaM anuppadassAmAti, dI. ni. 3.68; - anuppadAnarato, a. ni. 2(2).219; anuppadAnaratoti punappunaM dAtuM nimi. kR. [anupradAtuM], anupradAna karane ke lie - dAnaM dadamAnova ramati, a. ni. aTTha. 3.174. amhAkaJca kAlena kAlaM anuppadAtunti, a. ni. 1(1).139; anuppadinna tri., anu + pa + dA kA bhU. ka. kR. [anupradatta]. - dattvA pU. kA. kR. [anupradAya], anupradAna karake - diyA huA, pradAna kiyA huA - balaJca bhikkhUnamanuppadinnaM. diguNaM dhanamanuppadatvApi suraM pivati, su. ni. aTTha. 1.30; - ...., khu. pA. 9; pe. va. 25; balaJca bhikkhUnamanuppadinnanti / dAtabba tri., saM. kR. [anupradAtavya], anupradAna kiye jAne iminA samuttejeti, khu. pA. aTTha. 172; anuppadinnA buddhena / yogya - mUlaJca anuppadAtabbanti, ma. ni. 2.395. sabbesaM bIjasampadA, apa. 1.153. anuppanna tri., uppanna kA niSe. [anutpanna], vaha, jo utpanna anuppadeti/anupadeti anu + pa + dA kA vartaH, pra. pu., nahIM huA hai yA prakaTa nahIM huA hai, vaha, jisakA udaya nahIM e. va. [anupradadAti], badale meM yA atirikta rUpa meM detA haA hai - anuppanna yasaM uppAdento atijAto, jA. aTTha. 6. hai, pratyarpita karatA hai, vitaraNa karatA hai, ApUrti karatA hai 210; bhagavA anuppannassa maggassa uppAdetA, ma. ni. 3.56%; - uppannesu kiccakaraNIyesu taddiguNaM bhoga anuppadeti, dI. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).275; anuppannassa hi lAbhassa ni. 3.142; yathicchitamanuppadeti, mi. pa. 200; - si varta., uppAdanaM nAma na bhAro, jA. aTTha. 5.112; - paJatti strI., ma. pu., e. va. [anupradadAsi], tuma anupradAna karate ho - karma. sa. [anutpannaprajJapti], abhI taka utpanna nahIM hue For Private and Personal Use Only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra anuppabandha viSaya para prajJapta niyama atthi tattha paJJati, anupaJJati, anuSpannapaJJati, pari 1: ayahi anuSpannapaJJatti nAma anuppanne dose paJJattA, pari. aTTha 138; - pubba tri., karma. sa. [ anutpannapUrva] pUrva kAla meM anutpanna, vaha jisakI utpatti pUrvakAla meM nahIM huI hai- ito pubbe yAva sattamA rAjakulaparivaTTA evarUpaM anupyannapubaM khu. pA. aDa. 130 moguppatti strI. tatpu, sa. [anutpannamogutpatti], pahale se aprApta bhogasAdhanoM kI prApti- adinnAdAnA anantabhogatA anuSyannabhogu vyattitA... khu. pA. a. 23 - vevacana napuM tatpu, sa. [ anutpannavivacana] anutpanna zabda kA paryAya asaJjAtassAti idaM anuSpannavevacanameva sa. ni. aTTha. 1.244. - - - www.kobatirth.org " - anuppabandha pu0, anu + pa + bandha se vyu0 kri0 nA0 [ anuprabandha], sAtatya, nirantaratA, lagAtArapana, avicchinna pravRtti - sukhumaTThena anumajjanasabhAvadvena ca ghaNTAnuravo viya anuSpabandho vicAroM, dha. sa. aDa. 160 sattassa utpanna mmAnaM anuppabandhavasena avicchedAya, ma. ni. aTTha0 (mU0pa.) 1 (1) 215; tA strI anuSpabandha kA bhAva [anuprabandhatA]. sAtatyapana, nirantaratA, avicchinna pravRtti kI avasthA yA sthiti anuppabandhatA tesa, santatIti pavuccati, abhi. ava. 90 paccupadvAna tri. ba. sa. [ anuprabandhapratyupasthAna ]. nirantaratA athavA avicchinnatA se udita hone vAlA cittassa anupabandhapacyupadvAno, dha. sa. aDa. 160 abhi. ava. 20 bhAva pu. tatpu, sa. [anuprabandhabhAva] nirantaratA kI dazA - sukhavokiNNattA pana anupabandhAbhAvA ca dujjAnametaM puthujjanehIti pArA, aDa. 2.55: pAThA, anuSpabandhabhAvA anupabandhati anu + pabandha kA varta. pra. pu. e. va. [ anuprabadhnAti], lagAtAra jArI rahatA hai nta varta. kR. lagAtAra jArI rahatA huA mahAmegho aparAparaM anuSpabandho abhivaraseyya mi. pa. 135 pAThA. anuppabandhanto dheyyuM vidhi. pra. pu. ba. va., lagAtAra jArI raheM anvAssarvayuM anubandheyyuM ajjhotthareyyu, dha. sa. a. 420. anuSpabandhanatA strI anuSpabandhana kA bhAva [anuprabandhatA]. nirantaratA lagAtArapana meghassa, bhante, anuSpabandhatAyAti mi. pa. 135. 0, - - 270 anupyabandhanA strI. anuppabandhana se vyu [anuprabandhana]. lagAtArapana yA nirantaratA ThapanA saNThapanA anusaMsandanA anuSpabandhanA dahIkamma kodhassa pu. pa. 124 vibha. 412: anuSpabandhanAti purimena saddhiM pacchimassa ghaTanA, vibha. aDDa. anuppAdana 464; anuppabandhatA tesaM, santatIti pavuccati, abhi. ava. 90. anuppabandhApeyyuM anu pabandha ke prera. kA vidhi, pra. pu0, ba0 va., lagAtAra jArI rakhane ko prerita kareM, nirantara banAe rakhane ko kaheM - yadi tattha aparAparaM anuppabandhApecyu abhivassApepyu. mi. pa. 135. anupyayoga pu. [ anuprayoga] pUrvavartI zabda ke hI samAna artha meM dUsare zabda kA atirikta rUpa meM prayoga - byApArAbhede tu sAmaJJavacanasseva byApakattA anupayogo bhavati, odanaM bhuJja, yAgumpiva, dhAnA khAdetvevAyamajjho harati, mo. vyA. 6.13 pAThA. anupayogo vacana napuM. karma. sa. pUrvavartI zabda ke samAna artha meM prayukta zabda taM sarUpato dassetuM asammohattha anupayogavacanaM pArA. aDa. 2.278. anuSpavaccati dekhie anupaveccati ke anta... anuSpAda pu. uppAda kA niSe [ anutpAda]. zA. a. utpatti kA abhAva, aprAdurbhAva, astitva meM na AnA, nirodha, lA. a. nirvANa yathA ca pahInassa kAmacchandassa AyatiM anuSyAdo hoti taJca pajAnAti ma. ni. 1.78; nirodhoM hotIti anuSpAdo hoti. ma. ni. aDa. (bhU.pa.) 1 (2).204; uppAdo saGghArA, anuppAdo nibbAnanti abhijJayyaM, paTi ma. 14 uppAdo bhayaM anuppAdoM khemantiAdi vipakkhapaTipakkhaksena ubhayaM samAsetvA paTi ma. aDDa. 0 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akusalAnaM dhammAnaM 1.222 dAya ca vi. e. va. anuSpAdAya chanda janeti ma. ni. 2.213 dA pa. vi. e. va. [ anutpAdAt], utpatti na hone ke kAraNa, nirodha hoM jAne se anuSpAdA vA tathAgatAnaM a. ni. 1 ( 1 ) 321: de sapta, vi. e. va. [anutpAde] utpatti na hone para khayeJANaM anuppAdeJANaM, dI. ni. 3. 171; - dhamma tri0, ba0 sa0 [anutpAdadharma] punaH punarjanma ko grahaNa na karane vAlA - anabhAvakato AyatiM anuSyAdadhammo ti pajAnAti dI. ni. 3.216 pArA 4 dhammatA strI. bhAva. [anutpAdadharmatA ]. punaH punarjanma grahaNa na karane kI avasthA yA sthiti sA maggassa bhAvitattA anuSpAdadhammata Apajjanena khINA, udA. a. 140 nirodha pu tatpu. sa. [ anutpAdanirodha]. pUrNarUpa se punarjanma kI samApti yA nirodha asesaM nissesaM virAgena ariyamaggena yo anuppAdanirodho, taM nibbAnanti udA. aTTha 174; 40 99. anuSpAdana napuM. uppAdana kA niSe [anutpAdana] utpanna na karanA, upekSA, utpAdana kA na raha jAnA tampi ... - For Private and Personal Use Only - - Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra anuSpAdaniya anuppannuppannAna akusalAnaM anuppAdanapahAnavasena anupapannupapannAna ..... udA. aTTha. 248. anuSpAdaniyatra uppAdaniya kA niSe [anutpAdanIya]. utpAdana na karane yogya (nirvANa kA pada) anuSpAdanIyaM mahArAja, nibbAnaM, tasmA na nibbAnassa uppAdAya hetu akkhAtoti. mi. pa. 251. www.kobatirth.org anuSpAdA anupAdA kA apa anupAdA ke anta, draSTa.. anuSpAdAtu anuppadAtu ke sthAna para apa anuppadAtu ke anta. draSTa.. " anuSpAdAna napuM. draSTa anuSpadAna ke anta anuSpAdita tri, u + pada ke prera ke bhU. ka. kR. kA niSe [ anutpAdita] utpanna nahIM karAyA gayA attano kesAdIsu anupyAditarUpAvacarajhAnoti attho dha. sa. aDDa ... 271 235. anuppAdeti draSTa anuSpadeti ke anta " anuSpiya' napuM. vya. saM. draSTa, anupiya ke anta anuSpiya' tri/ kri. vi. [anupriya] icchita manorama, manapasanda, mana ko acchA lagane vAlA anuppiyaJca yo Aha, apAyesu ca yo sakhA dI. ni. 3.142: anuSpiyabhANIti anupriyaM bhaNati dI. ni. anu. 3.119mANI tri.. [anupriyabhANI] manapasanda bAta bolane vAlA, mIThI vANI bolane vAlA - anupiyabhANI amito mittapatirUpako veditabbo, dI. ni. 3.141; anupiyabhANIti anudhiyaM bhaNati dI. ni. a. 3.119 - bhANitA strI. bhAva0 [ anupriyabhANitva], mana ko lubhAne vAlI bAta bolane kI prakRti yA dazA, cATukAritA, cApalUsIpana anupiyabhANitAti paccayavasena punappunaM piyavacanabhaNanA, mahAni, adu. 340 anuSpiyabhANitA cATukamyatA muggasUpyatA paribhaTyatA, vibha. 404; anupriyabhANitAti rAccAnurUpaM vA punapuna piyabhaNanameva vibha. aTTha. 456. anuppilavana napuM. uppilavana kA niSe [ anutplavana], Upara kI ora na uchalanA, uchalakUda kA abhAva, sukha meM Anandita ho atyadhika na itarAnA sukhe anupilavadvena paNDito mahAni, aDDa. 134. anuSpILa tri.. uppILa kA niSe. [anutpIDa] utpIr3ana se mukta, vipattiyoM yA bAdhAoM se mukta, akaNTaka - khemaTThitA janapadA akaNTakA anuppIlA dI. ni. 1.120: sukhI anuSpIla pasAsa mediniM... jA. aTTha. 3.392. anubandhati anukaraNa napuM., anu + phara se vyu.. kartR. kR. [anusphuraNa]. cAroM ora phailI huI camaka yA prakAza, atyadhika phailI huI damaka athavA Aga kI cinagAriyoM kA prakAza anukaraNaDena mahA anubhAvo assAti mahAnubhAvo a. ni. aDa. 3.108 samantA satayojanAnupharaNaccivegA. mi. pa. 149. anukarati anu + phara kA varta. pra. pu. e. va. [ anusphurati ]). phailatA hai, prasRta hotA hai, cAroM ora vyApta ho jAtA hai, sabhI ora phaila jAtA hai tilaphalamattopi AhAro jivhAgge Thapito sabbakAyaM anukarati, dI. ni. aTTha 2.36 - ri adya., pra. pu. e. va. cAroM ora bhara gayI pUvakhaNDaM mukhe tapitamattameva sattarasaharaNIsahassAni anuphari dha. pa. aDDa. 1.78. anuphusAyati anuphusa ke nA. thA. kA varta, pra. pu. e. va. cAroM ora phailA sA detA hai, atirikta rUpa meM vikhera detA hai yasmA ca varasatI devo, himaJcAnuphusAyati jA. aTTha. For Private and Personal Use Only 5.231. anubaddha / anubandha' tri, anu + bandha kA bhU0 ka0 kR0 [ anubaddha], zA. a. pIche kI ora se bAMdhA huA, lA. a. ka. pIche athavA Age vidyamAna sAtha meM jur3A huA yA saMlagna anubandhe jarAmaraNe, tassa ghAtAya ghaTitatabba therI 495; devaloke manusse vA anubandhA ime guNA apa. 1. 339; anubandho hoti otArApekkho otAraM alabhamAno. sa. ni. 1 ( 1 ) 144 ma. ni. 3.334; manussA uccAsadA paNDolabhAradvAjaM piDitopiDito anubandhA, cULava. 229 sa. ni. 2 ( 2 ) . 176; tathA kho panarasa cAroM ca vihAro ca anubuddho hoti., sa. ni. 2 ( 2 ). 188; pAThA. anubuddho ; lA. a. kha. anusRta, pIchA kiyA jA rahA janapadamanussehi anubaddhA palAyamAnA arajJa pavisitvA, udA. aTTha. 145; pAThA. anubaddhA. lagAtArapana anubandha' pu0 [ anubandha] ka. anuprabandha nirantaratA, papaJcau nAma vuccati anubandho, netti, 33; kha. kevala vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha meM - pratyayoM meM pratIkAtmaka rUpa se jur3e hue akSara, jinakA vAstavika prayoga meM lopa ho jAtA hai - anubandho tu pakattAnivatte nassanakkhare, abhi. pa. 980 anubandho, mo. vyA. 1.18; ca-ja iccetesaM ka. vyA. 625. honti NAnubandhe paccaye pare, anubandhati anu + bandha [ anubadhnAti] kisI ke kA varta. pra. pu. e. va. kadamoM ke pIche laga jAtA hai, utprerita karatA hai, pIche laga jAtA hai, mAnasika taura para - - ... Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ate Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anubandhana 272 anubujjhana kisI ke sAtha baMdha jAtA hai - ayaM maM agaNetvA kinnari anubandhati, jA. aTTa, 2.192; ... kAyikampi cetasikampi dukkhamanubandhatIti, dha. pa. aTTa, 1.15; - nti varta., pra. pu., e. va. [anubadhnanti], - bhikkhuniyo vuTThApitaM pavattini ve vassAni nAnu bandhanti, pAci. 447; ativiya jegucchabIbhacchadassanA te anubandhanti, pe. va. aTTha. 48; - nto varta. kR., pu., pra. vi., e. va., pIche lagA huA, sAtha meM lagA huA - taMANamanubandhanto, jAyate tadanantaraM abhi. ava. 164; eLAraM anubandhanto, dakkhiNadvAramAgami. ma. vaM. 25.68; - mAnaM varta. kR., Atmane. dvi. vi., e. va. - anvadevAti taM anubandhamAnameva, a. ni. aTTha. 3.331; - dheyya vidhi0, pra. pu.. e. va. - yA pana bhikkhunI vuTThApitaM pavattini dve vassAni nAnubandheyya, pAcittiyAnti, pAci. 4473; -dheyyaM vidhi., u. pu.. e. va. - yaMnUnAhaM imaM bhikkhU piDito piTTito anubandheyyaM mahAva. 45; - ndhi' adya, pra. pu., e. va. - atha kho uttaro mANavo sattamAsAni bhagavantaM anubandhi chAyAva anapAyinI, ma. ni. 2.343; dArakehi vanaM gantvA anubandhi sase bahU ma. vaM. 23.65; - ndhi adya.. ma. pu., e. va. - tattha anusarIti anubandhi, jA. aTTha. 4.242; - ndhisu adya, pra. pu., ba. va. - te pesitA rAjadUtA, piDito anubandhisu. su. ni. 414; - ndhissati bhavi., pra. pu., e. va. - ito vA etto vA palAyante tumhe anubandhissatIti.... pe. va. aTTha. 92; -ndhissasi ma. pu., e. va. - sace maM tvaM ayye, ve vassAni anubandhissasi. ...... pAci. 461; -dhissaM u. pu., ba. va. - sAmikaM anubandhissaM. sadA kAsAyavAsinI, jA. aTTha. 7.265; - ndhissAma uparivat - Avuso Ananda, satthA ekakova gato, mayaM anubandhissAmA ti, udA. aTTha. 202; - dhituM nimi. kR. - na kho, Ananda, arahati sAvako satthAraM anubandhituM, ma. ni. 3.157; - ndhitvA pU. kA. kR. - sacAhaM idha vasirasAmi, jAtakA meM anubandhitvA pakkosissantIti, dha. pa. aTTha. 1.354; - ndhitabba tri., saM. kR. - so puggalo anApucchA pakkamitabbaM, nAnubandhitabbo, ma. ni. 1.152. anubandhana napuM.. [anubandhana], lagAva, Asakti, pragAr3ha sambandha, pravRtti, mela-jola - mahAjanena anubandhanadukkhaJceva vanapariyogAhanadukkhaJcatra ..., jA. aTTha. 7.288; atthi ca me idaM suttakaM paTTito paTTito anubandhAnti, sa. ni. 1(2), 206; sa. u. pa. ke rUpa meM gandhAnubandhana ke anta. draSTa, - ka tri., lagAvayukta, Asakta, melajola karane vAlA - aho amhAkaM ayyo ti evaM lapanake anubandhanake sasnehe karoti, pArA. aTTha. 2.69. anubandhanA strI., kramabaddha krama meM upanyasana, silasiledAra DhaGga se rakhA jAnA - gaNanA anubandhanA, phusanA ThapanA sallakkhaNA, pArA. aTTha. 2.21; visuddhi. 1.266; anubandhanAti anuvahanA, visuddhi. 1.266. anubala napuM.. [anubala], atirikta zakti, sahAyaka bala - mamAnubalaM bhavissasi, mi. pa. 130. anubalappatta tri., [anubalaprApta], vaha, jise senA kI naI Tukar3I kA bala prApta ho gayA hai - pacchA anubalappatto dappullo malayaM gato, cU. vaM. 48.98. anubalappadAna napuM.. tatpu. sa. [anubalapradAna], pIche se bala ko de denA, naitika yA AtmasaMyama ke bala kA pradAna - anuvAdo anuvadanA anullapanA anubhaNanA anusampavaGkatA abbhussahanatA anubalappadAnaM, cULava. 196. anubalappadAyaka tri., [anubalapradAyaka], anubala yA atirikta zakti ko pradAna karane vAlA - osadhAnaM vA anubalappadAyikAti katvA osadhI ti .... pe. va. aTTa. 60. anubujjhati anu + Vbudha kA vartaH, pra. pu., e. va. [anubodhati/anubodhate], jAgatA hai, jAnatA hai, samajhatA hai, saceta hotA hai, bAda meM smaraNa karatA hai. saMbodhi prApta karatA hai - yo ca uppatitaM atthaM na khippamanubujjhati, jA. aTTha. 3.114, 234; 388; therI. aTTha. 117; yo pubbe katakalyANo. katattho manubujjhati, jA. aTTha. 3.342; tattha anvetIti anvayo, jAnAti, anubujjhatIti attho. ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(1).338; - nti varta, pra. pu.. ba. va., samajhate hai, smaraNa karate hai - anubujjhantIti- bojjhaGgA, paTi. ma. 292; - ntu anu., pra. pu.. e. va. [anubodhantu], jAneM, samajheM, pratyakSa kareM - tattha anumaantUti anubujjhantu, sAdhukaM sutvA paccakkhaM karontUti attho, jA. aTTha. 5.318; - jjhi adya, pra. pu., e. va., usane jAnA, bUjhA, pratyakSa kiyA - sabbaM taM bodhiJANena bujjhi anubujjhi ..., mahAni. 343; - jjhiM adya0, u. pu., e. va., maiMne jAnA yA pratyakSa kiyA - sukhamanubodhinti evaM kilesasenaM jinitvA ahaM ekakova jhAyanto sukhaM anubujhiM sacchiakAsiM, a. ni. aTTha. 3.299; - bodhi adya., u. pu.. e. va., maiMne sAkSAtkAra kiyA, bodhi jJAna meM jAnA - ekohaM jhAyaM sukhamanubodhi, a. ni. 3(2).40. anubujjhana napuM.. anu + Vbudha se vyu., kri. nA. [anubodhana], jJAna, samajha, antardRSTi, anusmaraNa, bodha - For Private and Personal Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anubuddha 273 anubrUhita ekatte anubujjhanaTTho abhiJjayyo, paTi. ma. 17; ekatte anubodheti anu + Vbudha ke prera. kA varta, pra. pu., e. va. anubujjhanaTuM bujjhantIti bojjhaGgA, paTi. ma. 297. [anubodhayati], - anubodhenti pra. pu., ba. va. anubuddha' tri., anu + Vbudha kA bhU. ka. kR. [anubuddha], ka. [anubodhayanti], anubodha karAte haiM, jJAna karAte haiM - jAna liyA gayA, samajhA huA - anubuddhA ime dhammA, anubodhentIti- bojjhaGgA, paTi. ma. 292. gotamena yasassinA, dI. ni. 293; sace maggaM anubuddha, khemaM anubbajati/anuvajati anu + Vvaja kA varta, pra. pu., e. amatagAminaM, sa. ni. 1(1).145; suNantu dhamma vimalenAnubuddhaM va. [anuvrajati], sAtha-sAtha yA sahAre se calatA hai, anugamana sa. ni. 1(1).163; ma. ni. 1.227; vimalenAnubuddhanti ime karatA hai; - jAmi varta., u. pu., e. va. [anuvrajAmi]. sattA rAgAdimalAnaM ... sammAsambuddhena anubuddha calatA hU~, anugamana karatA hU~ - evampahaM kAmapaGke vyasano, catusaccadhamma suNantu tAva bhagavAti yAcati, sa. ni. aTTha. na bhikkhuno maggamanubbajAmi, jA. aTTha. 4.357; magganti 1.175; ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).81; kha. vaha, jisake dvArA tumhAkaM ovAdAnusAsanImaggaM nAnubbajAmi pabbajituM na jAna liyA gayA hai yA jise anubodha prApta ho cukA hai - sakkomi, jA. aTTha. 4.358; - jissAma bhavi., u. pu.. sace tvaM evaM anubuddho, mA sAvake upanesi, ... sAvakAnaM ba. va. [anuvrajiSyAma], hama anusaraNa kareMge, caleMge - dhamma desesi, ma. ni. 1.414; ... anubuddhoti sace tvaM evaM te taM anuvattissAmAti te mayampi tumheyeva anuvattissAma, attanAva cattAri saccAni anubuddho, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) anupabbajissAmAti attho, "anuvajissAmA tipi pATho, 1(2).308; anuvidito ti anubuddho vuccati, su. ni. aTTha. tassa anugacchissAmAti attho, dI. ni. aTTha. 2.234%; 2.140. - je vidhi., pra. pu., e. va. [anuvrajet], anusaraNa kare, anubuddha' pu., [anubuddha], buddha ke adhIna rahane vAlA bhikSu cale - sAhaM kathaM nAnuvaje pajAnanti, jA. aTTha. 4.439. ziSya, vaha, jisane buddha ke jJAna-prApti ke uparAnta jJAna anubbata tri., [anuvrata], niSThAvAn, zraddhAlu - tA strI., pAyA hai, buddha kA jJAnI ziSya - anubuddhena dhammasenApatinA niSThAvatI yA sAdhvI nArI, anukUla rahane vAlI bhAryA - saddhi mantetIti, jA. aTTha. 1.390; nibbAnaM paramaM vadanti yassa bhariyA tulyavayA samaggA, anubbatA dhammakAmA pajAtA, ... paccekabuddhA ca anubuddhA cAti, ime tayo buddhA nibbAnaM jA. aTTha. 4.68; anubbatAti anuvattitA, jA. aTTha. 4.70; taM ...., dha. pa. aTTha. 2.136; anubuddhapaccekabuddhasutabuddhakhyesu vA cAhaM nAtimAmi, rAma sItAvanubbatA, jA. aTTha. 7.331. buddhesu seTThoti buddhaseTTho, khu. pA. aTTha. 143; sa. u. pa. ke anubbigga tri., uvigga kA niSe., tatpu. sa. [anudvigna]. rUpa meM ananu, buddhAnu, sAnu ke anta. draSTa... vaha, jisakA mana udvigna yA becaina na ho, zAnta mana anubuddhi strI., [anubuddhi], anumAna, niSkarSa, tarka- vAlA, vyAkulatA-rahita - aragatopi... abhIto anubbiggo dhammanvayoti paccakkhaJANasaGghAtassa dhammassa anunayo anumAnaM. anussakI ... migabhUtena cetasA viharAmIti cULava. 320; udA. 90; anubuddhIti attho, ma. ni. aTTha (ma.pa.) 2.251; anvayAti acchambhito anubiggo atirocati sadevaketi, mi. pa. 308. anubuddhiyo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).280. anubbilAvitatta/anuppilAvitatta napuM.. ubbilAvitatta anubodha pu., [anubodha], jJAna, spaSTa antardRSTi, kevala sa. kA niSe. [bau. saM. anaudavilyatva], citta meM darpa yA ahaMbhAva u. pa. ke rUpa meM hI prayoga meM prApta, ananu. (ajJAna), maggAnu. na rahane kI avasthA, Ananda bharI uttejanA ke na rahane kI (mArga kA jJAna), saccAnu. (satya kA jJAna) ke anta. draSTa.. dazA - mahante issariye ... anuppilAvitattaM tatiyaM sAdha. anubodhana napuM.. [anubodhana], jJAna karAnA, jAgarUka karanA, jA. aTTha. 3.411. pratyabhijJAna kI ora le jAnA - ekatte anubodhanaTTho abhijeyyo anubUhana napuM.. [anubRhaNa], vRddhi, sudRDhIkaraNa, puSTi - paTi. ma. 17; anubodhanaDena bojjhaGgA, paTi. ma. 292. .... sammApaTipattiyA anubUhanaM visuddhi. 1.61; 78; apissUti anubodhi strI., [anubodhi], bodhijJAna, dharmoM ke viSaya meM anubUhanatthe nipAto, dI. ni. aTTha. 2.50; ma. ni. aTTha. Antarika jJAna; - pakkhiya tri., ba. sa. [anubodhipakSIya], (mU.pa.) 1(2).78. bodhipakSIya dharma, bodhijJAna ke aGga - ekatte anubodhipakkhiyaTTho anubrUhita anu + VbrUha kA bhU. ka. kR. [anuvRhita], bar3hA abhijJayyo, paTi. ma. 17; anabodhipakkhiyadvena bojjhaGgA, huA, sudRr3hIkRta, ugA huA, kevala sa. u. pa. meM hI prayukta paTi. ma. 292. draSTa. upekkhAnubrUhita ke anta.. For Private and Personal Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anubrUheti 274 anubhavati/anubhoti anubrUheti anu + VbrUha ke prera. ke kri. rU. [anubrahayati, jA. aTTha. 3.367; - nti varta., pra. pu., ba. va., sakSama hote anubrahmati, anubarhayati], dhIre-dhIre vRddhi ko prApta karAtA hai, haiM, yogya hote haiM - devA nAnubhavanti dassanAyA ti, udA. 91; svayaM ko kisI kAma meM pUrI taraha lagA detA hai, AcaraNa nAnubhavanti dassanAyAti ... daTuM nAnubhavanti na abhisambhuNanti karatA hai; - hayaM varta. kR., pu., pra. vi., e. va., kramazaH na sakkonti, udA. aTTha. 132; kalampi te nAnubhavanti bar3hatA huA - sAnuM paTigamissAmi, vivekamanubrUhayAnti, soLasiM, a. ni. 3(1).2; - bhavaM varta. kR., pu., pra. vi., e. theragA. 23; 27; jA. aTTha. 1.277; vivekamanubrUhayanti / va. [anubhavan], anubhava karatA huA - evaM paribhavaM abhibhavaM paTipassaddhivivekaM phalasamApattikAyavivekaJca parigrahayanto, anubhavaM pabhavati pahoti .... sadda. 1.72; - mAno varta. kR., tassa vA parivahanahetu gamissAmIti, theragA. aTTa, 1.83; jA. pu., pra. vi., e. va., Atmane, anubhava karatA huA - evaM aTTha. 1.278; - yamAno varta. kR., Atmane, pu.. pra. pu., e. satthA... puJja anubhavamAnova AgamAsi,dha. pa. aTTha. 1.355; va., AcaraNa karatA huA, kramazaH bar3hAtA huA - satthu - veyya vidhi., pra. pu., e. va., anubhava kare - rAjA sAvako tassa satthu vivekamanubrUhayamAno vivittaM senAsanaM tatonidAnaM kiJci sukhaM anubhaveyya, mi. pa. 258; - vi bhajati, ma. ni. 3.158; - hi anu., ma. pu., e. va., kramazaH / adya, pra. pu.. e. va. [anvabhUta], anubhava kiyA - rAjakumAropi bar3hAoM, abhyAsa karo - tameva anubUhehi, mA cittassa vasaM tasmiM gate pitaraM mArApetvA mahantaM yasa anubhavi, jA. aTTha. gami, therIgA. 163; - haye' vidhi., pra. pu.. e. va. [anubrahayeta]. 5.255; - viM adya., u. pu., e. va. [anvabhUvam], maiMne anubhava bar3hAe, abhyAsa kare - sakkAraM nAbhinandeyya, vivekamanbrahaye, kiyA - cakkavattI mahArajjaM, bahusonubhaviM ahaM, apa. 2.155; dha. pa. 75; - haye vidhi., ma. pu., e. va. [anubrahayeH], tumheM - viMsu adya.. pra. pu., ba. va., [anvabhUvan], anubhava kiye - bar3hAnA cAhie, abhyAsa karanA cAhie - yena atthena Agacchi, diTThadhammikaM bhogaJca yasaJca anubhaviMsUti, mi. pa. 269; - tamevamanubUhaye ti, sa. ni. 1(1).207; - hayiM adya., u. pu., vitvA pU. kA. kR. [anubhUya], tAhi saddhi dibbasampatti e. va., maiMne abhyAsa kiyA, vRddhi ko prApta karAyA - anubhavitvA .... jA. aThTha. 4.3; kha. - bhoti anu + (bhU kA taovAdhipatiM katvA, saMvegamanabahathi, cariyA. 394; - varta, pra. pu., e. va., uparivat -- kalyAnakammakArI kalyANaM hessAmi bhavi., u. pu., e. va., maiM vRddhi ko prApta karAUMgA, phalamanubhoti, pApakArI ca pApakameva hInaM lAmakaM aniTThaphalaM abhyAsa karUMgA -- pabbajitvA vivekamanubrUhessAmi, jA. aTTha. anubhoti, jA. aTTa. 2.169; bhayena arao mahAdukkhaM anubhoti, 3.27; - hessAma bhavi., u. pu.. ba. va., hama vRddhi ko prApta jA. aTTha. 2.211; - tvA pU. kA. kR., anubhava karake - karAeMge - imaM antovassaM suAgAraM anubUhessAmA ti, jA. devaloke manusse ca, anubhotvA ubho yase, apa. 2.106; - mi aTTha. 3.164; - hetuM nimi. kR., vRddhi prApta karAne hetu - varta, u. pu., e. va.. maiM anubhava karatA hU~ - anubhomi idAni mayA vivekamanubUhetuM vaTTati, jA. aTTha. 1.12. vimAnasmiM, taJca dAni parittaka, pe. va. 68, (pR.) 98; anubhaNanA strI., bAda meM bolakara kI gaI puSTi, vANI dvArA anubhomi idaM rajjaM, phItaM dharaNimuttamAnti, jA. aTTha. 3.364; anumodana yA samarthana - yo tattha anuvAdo... anubhaNanA -nti varta., pra. pu.. ba. va. [anubhavanti], anubhava karate haiM .... anubalappadAnaM - idaM vuccati anuvAdAdhikaraNaM cULava. - ubhopi vyasanAni anubhonti, therIgA. 217; - ma varta, u. 196. pu., ba. va., hama anubhava karate haiM - mayaM puttadAraM pahAya anubhava pu.. [anubhava], anubhava - anuvhavo ti, anubhavanaM etassatthAya dubhojanadukkhaseyyAdIni anubhoma, udA. aTTha. anubhavo, kintaM paribhuJjanaM, sadda. 1.69. 269; - nto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. [anubhavan], anubhavati/anumoti ka. anu + vbhU kA varta, pra. pu., e. anubhava karatA huA - samparAye ca apAyadukkhaM anubhonto so va. [anubhavati], prApta karatA hai, sakSama vA samartha hotA hai, pApo pApAniyeva passati, dha. pa. aTTha. 2.9; - hi anu., ma. sukha yA dukha kA anubhava karatA hai - bIjAnurUpaM pu., e. va., tuma anubhava karo - imAya maNipUjAya, anubhohi vIjAnucchavikameva phalaM harati gaNhAti anubhavati, jA. aThTha. mahAyasaM apa. 2.47; - si adya., pra. pu., e. va., usane 2.169; yaM so puriso balIbadde dukkhApetvA evarUpaM sukhaM anubhava kiyA thA - iti so ... mahAsampattiM anubhosi, dha. anubhavati, mi. pa. 257; - vAmi vartaH, u. pu., e. va., - pa. aTTha. 1.100; - siM adya., u. pu., e. va., maiMne anubhava idAni tava pAde paricaramAnA evarUpaM sampattiM anubhavAmi, kiyA - sampattimanubhosiM, apa. 2.125; pAThA. anubhomahaM; - For Private and Personal Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anubhavana 275 anumaggaM ssati bhavi0, pra. pu., e. va., anubhava karegA - kattikaM anubhAvo, anubhAvo eva AnubhAvo, pabhAvo, mahanto, AnubhAvo nAnubhossatIti, jA. aTTha. 1.477; - hisi bhavi., ma. pu.. e. yesaM te mahAnubhAvA, sArattha. TI. 1.42; mahAnubhAve ... va., tuma anubhava karoge - anubhohisi kAmayutto, therIgA. ekUnapaJcasate pariggahesi, pArA. aTTha. 1.6. 512. anubhAvApeti anu + bhU ke prera. kA vartaH, pra. pu., e. va. anubhavana napuM., anu + (bhU kA kR. nA. [anubhavan], anubhava [anubhAvayati], anubhava yA upabhoga karAtA hai - anubhAvApetI karanA, sukha yA dukha kI vedanAoM kA saMvedana, kAmabhogoM ti puggalo puggalena sampatti anubhAvApeti paribhojeti, sadda. 1.6. kA AsvAda - anubhavananti paribhuJjanaM. sadda. 1.86; imarasa anubhAsati anu+bhAsa kA varta.. pra. pu.. e. va. [anubhASate]. me dukkhassa anubhavanatthAya pubbanimittaM ahosi, jA. aTTha pIche yA uttarakAla meM bolatA hai, doharAtA hai, kahI huI bAta 7.338; tassa nandanavane sampattiM anubhavanakAlo viya tathAgatassa ko punaH kahatA hai; - nti varta., pra. pu.. ba. va., - .... ma. ni. aTTha (ma.pa.) 2.155; sa. u. pa. ke rUpa meM tadanubhAsantIti taM anubhAsanti, ... bhAsitamanubhAsantIti tehi iTThAniTThAnubhavana, kammavipAkAnu, gandhAnu, dukkhAnu, sampattAnu. bhAsitaM sajjhAyitaM anusajjhAyanti, dI. ni. aTTha. 1.221; ke anta. draSTa; - chAna napuM., tatpu. sa. [anubhavanasthAna], ... tadanubhAsanti bhAsitamanubhAsanti .... dI. ni. 1.91; - anubhava kA sthala yA viSaya - bahUna nerayikasattAnaM siMsu adya., pra. pu., ba. va., ve loga pIche yA bAda meM bole kammakaraNAnubhavanaTThAnaM mittavindakassa ... hutvA upaTTAsi, - anutthuniMsUti anubhAsiMsu, dI. ni. aTTha. 3.47. jA. aTTha. 4.3; draSTa, kammakaraNa ke anta; - yogga tri., anubhUta' tri., anu + VbhU kA bhU. ka. kR. [anubhUta], vaha, [anubhavanayogya], sukha yA dukha kA anubhava kiye jAne jisakA anubhava kara liyA gayA hai yA jisakA upabhoga kara yogya - iTThassa ca aniTThassa ca anubhavanayoggaM, pe. va. aTTha. liyA gayA hai - anubhUtaM sukhadukkhanti Adisu vediyane, 198; - rasa tri., ba. sa., anubhava karane kI kriyA karane sadda. 1.309; ... sampatti manussaloke mayA anubhUtA, udA. vAlA/vAlI - anubhavanarasatA pana sukhavedanAyameva labhatIti aTTha, 326; satteva vassasatAni, anubhUtaM yato hi me, pe. va. ... sabbA anubhavanarasA ti vatvA ayamattho dIpito, dha. sa. 364, (pR.) 122. aTTha. 155; - lakkhaNa tri.. ba. sa. [anubhavanalakSaNa], vaha, anubhUta tri., [aNubhUta], vaha, jise sAdhAraNa yA gauNa banA jisakA lakSaNa anubhava karanA ho- vedanA anubhavanalakkhaNA diyA gayA ho - anumajjhanti anubhUtaM mudutikhiNabhAvAnaM cA'ti, mi. pa. 61; anubhavanalakkhaNA vedanA, majjhaM samAcare, jA. aTTha. 4.171. visayarasambhogarasA, sukhadukkhapaccupaTTAnA, phassapadaTThAnA, anubhUyate anu + |bhuu. kA karma. vA., varta.. pra. pu., e. va. udA. aTTha. 35. [anubhUyate], anubhava kiyA jAtA hai - sabbA vitya AnubhUyate. anubhavitu pu., anu + |bhuu se vyu., kartR. kR., anubhava karane abhibhaviyyate anubhuyyateti, sadda. 1.21; ka. vyA. 21; - vAlA, bhogoM meM sukha anubhava karane vAlA - ... sukhaM vA mAna/yyamAna tri., varta. kR. [anubhUyamAna], vaha, jisakA anubhavitA sIlena vA uposathakammena vA ti. mi. pa. 269%3; anubhava kiyA jA rahA ho- yaM rUpAdipaJcakAmaguNajAtaM pattaM anubhavatI ti anubhavitA ..., sadda. 71. ... etarahi laddhaM anubhuyyamAnaM, udA. aTTha. 286; anubhUtanti anubhavIyate anu + VbhU ke karma. vA. kA varta, pra. pu., e. anubhUyamAnaM mayAti attho, pe. va. aTTha. 138; - mAnatta napuM.. va. [anubhUyate], anubhava kiyA jAtA hai - anubhavIyate ti / bhAva. [anubhUyamAnatva], anubhava kiye jAne kI avasthA, sampatti puggalena ..., sadda. 1.6; - viyamAna varta. kR., anubhava kiye jAne kI sthiti- ... imamatthaM petA eva kira anubhava kiyA jA rahA - attanA anubhaviyamAnaM dukkhaM therassa jAnanti paccakkhato anubhuyyamAnattA, na manussAti, pe. va. pavedesi, pe. va. aTTha. 29. aTTha. 91. anubhAga pu.. [anubhAga], apara bhAga, bacA huA bhAga, anupUraka anubhojana napuM., bhojana kA bacA huA bhAga, bhojana kA bhAga - gahite anubhAge ao bhikkhu Agacchati, cULava. avaziSTa aMza - mahApAlimhi dApesi rAjA rAjAnubhojanaM. 297; anubhAganti puna aparampi bhAgaM dAtuM, cULava. aTTha. 65. cU. vaM. 37.181. anubhAva pu., anu + VbhU se vyu. [anubhAva], prabhAva, kSamatA, anumaggaM a., kri. vi. [anumArga], mArga ke sahAre, rAste se zakti, sAmarthya, kRpA - anu ana taMsamaGgInaM bhAveti vaDDetIti hote hue, mArga para - kaTAhakopi bahu khAdanIyabhojanIyaM For Private and Personal Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anumagga-paTipanna 276 anumata AdAya anumaggaM gantvA bahudhanaM datvA .... jA. aTTha. dhammAnumajjana; - lakkhaNa napuM.. tatpu. sa. [anumArjanalakSaNa]. 1.434. punaHpunaH athavA nirantara cintana karate rahane kA lakSaNa - anumagga-paTipanna tri., tatpu. sa. [anumArgapratipanna], mArga vicArassa anumajjanalakkhaNaM pItiyA pharaNalakkhaNaM, dI. para pahuMcA huA, mArga para prApta ho cukA yA mArga para calatA ni. aTTha. 1.60; ... anumajjanalakkhaNo vicAro, pharaNalakkhaNA huA - bhagavA vigatavalAhakaM nabhaM paTipannatArakarAjA viya, pIti, sAtalakkhaNaM sukhaM, ... ime paJca dhammA vattanti, ma. rAhalabhaddo ca tArakAdhipatino anumaggapaTipannA ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).243; kiMlakkhaNo vicAro ti? parisuddhaosadhitArakA viya, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.94. anumajjanalakkhaNo, mahArAja, vicAroti, mi. pa. 64. anumagge a., kri. vi., mArga para, rAste ke bagala meM, mArga se anumajjIyante anu + majja ke karma. vA. kA varta. kR., hokara - aje bahU isayo sAdhurUpA, rAjIsayo anumagge dvi. vi., ba. va., gambhIra anucintana kiye jA rahe kovasanti, jA. aTTha. 5.191; aJa pana ... brAhmaNisayo ca ... anumajjIyante disvA ajjhapekkhi, mi. pa. 256. anumagge mama assamamaggapasse vasanti, jA. aTTha. 5.191; anumajjha tri., [bau. saM. anumadhya], atyadhika evaM atyalpa ke yadi keci manujA enti, anumagge paTipathe, jA. aTTha. bIca vAlA, na bahuta adhika, na bahuta kama - appamhA appaka 7.271. dajjA, anumajjhato majjhakaM, jA. aTTha.5.383; anumajjhato anumaggena a., kri. vi., kramazaH, kramasaGgata paddhati se - majjhakanti appamattakampi majjhe.... jA. aTTha. 5.384. anumaggena sambuddho, yaM dhamma abhinIhari apa. 2.256. anumajjhaM a., kri. vi., santulita rUpa meM, bahuta adhika evaM anumajjati anu + majja kA varta, pra. pu., e. va. bahuta kama kA parivarjana kara, madhyama rUpa meM - etaJca ubhayaM [anumAti, anumArjayati], zA. a. malatA hai, poMcha atvA, anumajjhaM samAcare, jA. aTTha. 4.171; anumajjhanti DAlatA hai, dho detA hai, ragar3atA hai, haTA detA hai, lA. a. anubhUtaM mudutikhiNabhAvAnaM majjhaM samAcAre, jA. aTTha. 4.171. gaharAI ke sAtha cintana yA soca vicAra karatA hai - sohi anumati anu +/mana kA varta., pra. pu., e. va. [anumanyate], ArammaNaM anumajjatIti vuttaM, .... dha. sa. aTTha. 160; - svIkRti yA anumodana detA hai, anumati detA hai, svIkAra nto varta. kR., pu., pra. vi., e. va., malatA huA, ragar3atA karatA hai, hAmI bharatA hai, maMjUrI detA hai; - Ja anu., ma. huA - ... pANinA gattAni anumajjanto tAyaM velAyaM imaM pu., e. va. [anumanyasva], apanI anumati do yA svIkRti udAnaM udAnesi, sa. ni. 1(1).100; navaGga anumajjanto, do - anumaJa maM pabbajitomhi dAnI ti, theragA. 72; - ntu rattibhAge rahogato, mi. pa. 101; - jjatha adya., pra. pu., e. anu., pra. pu., ba. va. [anumanyantAm], anumati deM - bhavaJca va., Atmane., uparivat - latAya hatthe bandhitvA, latAya rAjA manojo, anumaJjantu me vaco, jA. aTTha. 5.317; anumajjatha, jA. aTTha. 7.318; - jji adya., pra. pu., e. va., anumaantUti anubujjhantu, jA. aTTha. 5.318; - jAsi usane malA yA ragar3A - anumasIti kathinasUciM viya katvA vidhi., ma. pu., e. va. - api no anumaAsi, api no anumajji, dI. ni. aTTha. 1.223; - jjitvA pU. kA. kR., jIvitaM dade ti, jA. aTTha. 5.337; api no anumAsIti poMcha kara, svaccha kara - uTThAyAsanA udakena akkhIni cittakUTaM gantvA jAtake passitaM tvaM api no anujAneyyAsi, anumajjitvA disA anuvilokeyyAsi, a. ni. 2(2).225; - jA. aTTha. 5.337. jjeyyAsi vidhi., ma. pu., e. va., tujhe ragar3anA yA malanA anumata tri., anu + /mana kA bhU. ka. kR. [anumata], ka. cAhie - pANinA gattAni anumajjeyyAsi. a. ni. karma. vA. meM - anumodita, svIkRta, AjJapta, prAdhikRta - 2(2).225. sajhena anumatena puggalena anavijjakena ... upajjhAyo anumajjana napuM.. [anumArjana], gambhIra anucintana, punaH pucchitabbo, pari. 311; ... subhAsitA no dubbhAsitA, atthasaMhitA punaH cintana, lagAtAra cintana - vicAritanti no anatthasaMhitA, anumatA mayA, dI. ni. 1.85; anumatA anumajjanavasena pavatto vicAro, dI. ni. aTTha. 1.104; mayAti mama sabba tANena saddhiM saMsanditvA desitA mayA sukhumaDhena anumajjanasabhAvaDhena ca ghaNTAnuravo viya anujJAtA, dI. ni. aTTha. 1.216; tathAgatAnaM anumataM etaM. anuppabandho vicAro, dha. sa. aTTha. 160; ... anumajjamAno mi. pa. 179; kha. kartR. vA. meM - mana ke anukUla, vicAro, dha. sa. aTTha. 160; sa. u. pa. ke rUpa meM draSTa. sahamata - bhariyA, mahArAja, anumatA .... mi. pa. 256; sa. For Private and Personal Use Only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 277 anumati anumAsaM u. pa. ke rUpa meM draSTa., ananu., vaddhAnu., vuddhAnu. ke adiTThajotanApucchA, ... anumatipucchA, kathetukamyatApucchAti, anta.. dha. sa. aTTha. 101; ayahi pucchA ... attharasa mahAtherassa anumati strI., anu + /mana se vyu. [anumati], svIkRti, ..... samugdhAtitasaMsayattA, anumatipucchApi na hoti, vi. va. anumodana, AjJA, sahamati - anumatipakkhAti anumtiyaa| pakkhA, anumatidAyakAti attho, dI. ni. aTTha. 1.240; - anumadassika tri., kucha saMskaraNo meM anomadassika ke yA' tR. vi., e. va., AjJA se, anumati se - imaM yakkhaM apa. ke rUpa meM prApta, draSTa. anomadassika ke anta.. yAcitvA tassa anumatiyA vA, sace saJattiM na gacchati, pe. anumarati anu + vmara kA varta., pra. pu., e. va. [anumriyate], va. aTTha. 100; - yA ca. vi., e. va., anumodana ke liye pIche yA bAda meM maratA hai - yaM anumIyatIti yaM rUpaM yena - bhagavA bhikkhUnaM anumatiyA pahaM pucchati, dI. ni. aTTha. anusayena anumarati, sa. ni. aTTha. 2.235. 1.64; sa. u. pa. ke rUpa meM draSTa, AvAsAnu., AsiTThAnu... anumasi anu + masa kA adya.. pra. pu.. e. va. [anvamAIta]. yathAnu, sambuddhanu. ke anta; - kappa pu.. zA. a. kalpita sparza kiyA, chU diyA - jihaM ninnAmetvA ubhopi kaNNasotAni anumodana, lA. a. bhikSusaGgha kI pUrNa baiThaka dvArA anumodana ... nAsikasotAni anumasi paTimasi, dI. ni. 1.92; su. ni. kara diye jAne kI pratyAzA meM kevala kucha eka bhikSuoM dvArA pR. 167; anumasIti kathinasUciM viya katvA anumajji, kiyA gayA kisI saGghakarma kA anumodana - kappati tathAkaraNena cettha mudubhAvo, dI. ni. aTTa. 1.223; - anumatikappo, cULava. 463; kappati anumatikappoti anAgatAnaM massa/mAssa pU. kA. kR. [anumRzya], zA. a. sparza AgatakAle anumatiM gahessAmI ti tesu anAgatesuyeva vaggena karake, kevala sparzamAtra ke dvArA, lA. a. gambhIra vicAra saGghana kamma katvA pacchA anumatiM gahetuM kappati, sArattha. TI. karake, soca karake, parAmarza karake - yassa viyU sabrahmacArI 1.100; chandArahAnaM santikA anAhaTe yeva chande vaggena satthu sammukhA anumassa anumassa vaNNaM bhAsanti, ma. ni. bhikkhusaGghana uposathAdikamma katvA pacchA tesamanumatiM gaNhituM ____1.201; anumassa anumassAti dasa kathAvatthUni anupavisitvA vaTTatIti imaM anumatikappaM ca, ma. vaM. TI. 123(nA.); - anupavisitvA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).52. gahaNa napuM., tatpu. sa. [anumatigrahaNa], anumati athavA anumAna napuM., anu + vmA se vyu. [anumAna], yathArtha jJAna svIkRti kI prApti, anumodana kA mila jAnA - taM kiM ke sAdhanoM yA pramANoM meM se eka, anumAna, niSkarSa, aTakala, maJjasi rAjA tiAdIsu viya anumatigahaNAkArena andAjA, samAnatA - dhammanvayoti paccakkhaJANasaGghAtassa appavattattA, vi. va. aTTha. 14; evaM noti ... sanniTThAnajananatthaM dhammassa anunayo anumAnaM, anubuddhIti attho, ma. ni. aTTha. anumatiggahaNavasena no vA kathaM vo ettha hotI ti ... (ma.pa.) 2.251; - nena tR. vi., e. va., anumAna ke dvArA - AvikataM, udA. aTTha.8; - dAyaka tri., [anumatidAyaka], anumAnena Atabba, atthi so dvipaduttamo ti, mi. pa. 301; anumati athavA svIkRti dene vAlA, apanA anumodana pradAna .... anumAnena jAnanti cheko vata bho so nagaravaDDakI, mi. pa. karane vAlA - anumatipakkhAti anumatiyA pakkhA, 302; garUpadesaM laddhena anumAnena vediyaM saddhammo. 74; - anumatidAyakAti attho, dI. ni. aTTha. 1.240; - pakkha pu., paJha napuM.. mi. pa. ke pAMcaveM pariccheda kA zIrSaka, jisameM tatpu. sa. [anumatipakSa], anumati dene vAlA varga yA samUha, kula 4 vagga aura 33 prazna antarbhUta hai, mi. pa. 223-3163B anumati-samarthaka dala - itime cattAro anumatipakkhA tasseva - buddhi strI., tatpu. sa. [anumAnabuddhi], anumAna ke dvArA yaJjassa parikkhArA bhavanti, dI. ni. 1.121; 1263; prApta niSkarSa - anumAnabuddhiyA pana katakiriyAya nayaggAhena anumatipakkhAti anumatiyA pakkhA, anumatidAyakAti attho, jAnAti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).68; - sutta napuM.. ma. dI. ni. aTTha. 1.240; - pucchA strI., tatpu. sa. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, ma. ni. 1.133-144; apicarasa [anumatipRcchA, sabhI kI svIkRti ko jAnane kI dRSTi se anumAnasuttaM, cULataNhAsaGghayasuttaM ... vimAnavatthu petavatthu... kaniSTha bhikSu se prArambha kara variSThatama bhikSu taka se kiyA mahantabhAvo veditabbo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).144gayA prazna, pAMca prakAra kI pRcchAoM meM se eka - apica anumatipucchA nAmesA khuddakato paTThAya pucchitabbA hoti, ma. anumAsaM a., kri. vi. [anumAsa], pratyeka mahIne meM, ekani. aTTha. (mU.pa.) 1(2).149; paJcavidhAhi pucchA - eka mahIne meM - dIghAyukabuddhakAle ca anusaMvaccharaM vA 145. For Private and Personal Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anumitta 278 anumodana anuchamAsaM vA bhikkhU uposathatthAya sannipatanti, dha. pa. dAmi varta, u. pu., e. va., maiM anumodana karatA hU~ - aTTha. 2.31; pAThA. anuddamAsa. dhammiko kathinatthAro, anumodAmIti, pari. 333; - nti anumitta pu., [anumitra], dvitIya zreNI kA mitra, atyanta varta., pra. pu., ba. va., ve anumodana karate haiM - sabbe sAdhAraNa guNoM vAlA mitra - nAnumitto garuM atthaM, guvhaM devAnumodanti, su. ni. 548; - datha anu.. ma. pu., ba. va., veditumarahati, jA. aTTha. 5.73; nAnumittoti anuvattanamattena anumodana kareM - anumodatha tumhe taM tumhAkaM ca yato madhu, ma. yo mitto, na hadayena, jA. aTTha. 5.73; vilo. sumitta. vaM. 5.56; - dare varta, pra. pu., ba. va., Atmane., uparivat anuminAti anu + vmA kA varta., pra. pu., e. va., pIche yA - pahUte annapAnamhi sakkaccaM anumodare, khu. pA. 7.4 (pR.) 8; bAda meM mApatA hai arthAt mUlyAGkana karatA hai, andAja - dAma varta., u. pu., ba. va., hama anumodana karate haiM - lagAtA hai; - nanto varta. kR., pu., pra. vi., e. va., mApatA dhammiko kathinatthAro, anumodAmA ti, pari. 333; - damAno huA, mUlyAGkana karatA huA, andAja lagAtA huA - sutvAti pu.. varta. kR., pra. pu., e. va. - dhIro ca dAnaM anumodamAno, dhamma sutvA tadanusArena nayaM nento anuminanto, pe. va. aTTha. dha. pa. 177; - dAhi anu., ma. pu., e. va., tU anumodana kara 197; - nitabba tri., saM. kR. [anumAtavya], mUlyAGkana kiyA - dhammiko kathinatthAro, anumodAhI ti, pari. 333; - modi jAnA cAhie - bhikkhunA attanAva attAnaM evaM anuminitabba adya, pra. pu.. e. va., usane anumodana kara diyA - keNiyaM ..... ma. ni. 1.137; attanAva attAnaM evaM anuminitabbanti jaTilaM bhagavA imAhi gAthAhi anumodi, su. ni. (pR.) 170; .... anumetabbo ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).379.. - ditvA pU. kA. kR., anumodana karake - ... te bhikkhU anumIyati/anumiyyati anu + vmara kA varta0, pra. pu., e. Ayasmato sAriputtassa bhAsitaM abhinanditvA anumoditvA va. [anumriyate], pazcAt yA bAda meM maratA hai - yaM nAnuseti ... pahaM apucchu ma. ni. 1.60; - dituM nimi. kR., anumodana na taM anumIyati, yaM nAnumIyati na tena saGgha gacchatIti, sa. karane ke liye - anujAnAmi, bhikkhave. bhattagge anumoditunti, ni. 2(1).34; yaM anumIyatIti yaM rUpaM yena anusayena anumarati, cULava. 354; - ditabba tri., saM. kR., anumodana kiye jAne sa. ni. aTTha. 2.235. yogya - kena nu kho bhattagge anumoditabbanti, cULava. 354; anumetabba tri., anu + vmA kA saM. kR. [anumAtabya], -dissare bhavi., pra. pu.. ba. va., Atmane., anumodana kareMge anumAna kiyA jAnA cAhiye, mUlyAGkana yA mUlyanirdhAraNa - anumodissare devA, sampatte kusalabhave, apa. 1.92; - kiyA jAnA cAhiye, vinizcaya kiyA jAnA cAhiye - deyya vidhi., pra. pu., e. va., anumodana karanA cAhie - anuminitabbanti evaM attanAva attA anumetabbo tuletabbo subhAsitaM anumodeyya, a. ni. 1(1).229; - deyyaM vidhi., u. tIretabbo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).379. pu., e. va., mujhe anumodana karanA cAhiye - aho vata ahameva anumodaka tri., anu + muda se vyu. [anumodaka], anumodana bhattagge bhuttAvI anumodeyyaM, ma. ni. 1.35; - deyyuM vidhi., pra. karane vAlA, bAda meM samarthana karane vAlA - tehi anumodakehi pu., ba. va., ve anumodana kareM - yadi te atthato jAneyyu, bhikkhUhi ekasaM uttarAsaGga karitvA ... evamassa vacanIyo, tepi anumodeyyu mi. pa. 256; su. ni. (pR.) 170. pari. 332-33; anumodakena kathaM paTipajjitabbaM pari. 332; anumodana napuM., anu + vmuda se vyu., kri. nA. [anumodana], dvinna puggalAnaM atthataM hoti kathinaM atthArakassa ca svIkRti, puSTi, samarthana, "hAM aisA hI hai" kahakara dI gayI anumodakassa ca, pari. 326. svIkRti, "ThIka hai" yA "bahuta acchA" (sAdhu) kaha kara diyA anumodati anu + 'muda kA varta, pra. pu., e. va. [anumodate], gayA anumodana, bhikSA yA anya dAnoM ko pAne ke bAda anumodana karatA hai, Ananda ke sAtha svIkAra karatA hai, bhikSuoM dvArA AzIrvacana athavA sAdhuvAda dene ke rUpa meM Anandita hotA hai, prasanna hotA hai, dhanyavAda jJApita karatA prakaTa kiye gaye vacana - satthA bhattakiccAvasAne anumodanaM hai - nissImaTTho anumodati, anumodento na vAcaM bhindati, karonto.... dha. pa. aTTha. 2.97; ayaM te anumodanaM karissati, pari. 331; so bhuttAvI anumodati, ma. ni. 2.347; jA. aTTha. 1.125; bhattagge manussAnaM anumodanaM akatvA guNArAdhitacitto yaM anumodati modako, saddhammo. 510; - si pakkamanti, dha. pa. aTTha. 2.227; so bhuttAvI muhuttaM tuNhI varta.. ma. pu., e. va., tU anumodana karatA hai - nisIdati, na ca anumodanassa kAlamatinAmeti, ma. ni. vijjAcaraNasampannaM, dhammato anumodasi, su. ni. 165; - 2.347; na ca anumodanassAti yo hi bhuttamattova dArakesu For Private and Personal Use Only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 279 anumodanA bhattatthAya ... anumodanaM Arabhati, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2. 277; sa. u. pa. ke rUpa meM draSTa.; katAnu., katabhattAnu, khaNDAnu, tirokuDDAnudAnAnu., parakatapuJAnu, bhattAnu0. sattAnu. ke anta0; - karaNa napuM., [anumodanakaraNa], dhanyavAda kA jJApana, svIkRtipradAna - sumano buddhappamukhaM bhikkhusaGgha parivisitvA anumodanakaraNatthAya pattaM aggahesi, dha. pa. aThTha. 1.120; - gAthA strI., tatpu. sa., anumodana ko prakAzita karane vAlI gAthAeM - paccekabuddhAnaM kira idhAva ve gAthA anumodanagAthA nAma honti, dha. pa. aTTa. 1.115; anumodanagAthAvaNNanAyameva Avibhavissati, dha. pa. aTTha. 2.58; - ja tri., [anumodanaja], anumodana athavA svIkRti se utpanna - anumodanajaM pujaM cittAyattammahAphalaM. saddhammo. 516; - dhammadesanA strI., karma. sa., anumodana (yA bhojana grahaNa karane ke uparAnta sAdhuvAda-khyApana) ke rUpa meM diyA gayA dharmopadeza - satthA anumodanadhammadesanaM Arabhi, dha. pa. aTTha. 1.120; - matta tri.. [anumodanamAtra], kevala anumodana, kevala dhanyavAda kA jJApana - ... parena katassa dAnassa sakkaccaM anumodanamattena hetunA idAni maha hattho.... pe. va. aTTha. 106; - sadda pu., tatpu. sa. [anumodanazabda, anumodana yA svIkRti kA zabda, hAmI bharane kA zabda, svIkaraNa - ... evametaM bhagavA evametaM sugatAti anumodanasaI assosi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).195. anumodanA strI, anumodana, svIkRti, bhojanagrahaNoparAnta yA dAna prApti ke uparAnta AzIrvacana athavA sAdhuvAda ko prakaTa karane ke rUpa meM prakAzita anumodana - na me tumhehi dAnAnucchavikA anumodanA katA, ti? dha. pa. aTTha. 2.107; anumodeyyanti anumodanaM kareyya, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).156; dAnAnumodanAya mahAjano mahantaM visesaM pApuNIti, dha. pa. aTTha. 2.290; sa. u. pa. ke rUpa meM draSTa. pattAnu0, yAgudAnAnu., vassakArAnu.. vihAradAnAnu., veLuvanadAnAnu. ke anta. (Age). anumodanAnisaMsagAthA saddhammo ke gyArahaveM anuccheda kA zIrSaka, saddhammo. gAthA saMkhyA 510-516 taka. anumodanAvasAna napuM.. anumodana + avasAna, tatpu. sa. [anumodanAvasAna], AzIrvacanAtmaka anumodana kI kriyA kI samApti - anumodanAvasAne caturAsItiyA pANasahassAnaM dhammAbhisamayo ahosi, dha. pa. aTTha. 1.61. anumodanIya tri., anu + muda kA saM. kR. [anumodanIya], zA. a. anumodana karane yA AzIrvacana dene yogya kRtya, anuyAyati lA. a. anumodana Adi ke rUpa meM prakAzita vANI kA karma - anumodanIyaMkAsi, nAgakA mahiddhikA apa. 2.222; ... anumodaniyAdivasena pavattitaM vacIkamma. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.22. anumodita tri., anu + vmuda kA bhU, ka. kR. [anumodita]. dhanyavAda yA sAdhuvAda ke sAtha svIkRta, vaha, jisakA anumodana kara diyA gayA hai - ... pAnIyaM dinnaM anumoditaM. pe. va. aTTha 65-66. anummatta tri., ummatta kA niSe0, tatpu. sa. [anunmatta], vaha, jo unmAda yA pAgalapana se grasta nahIM hai, unmAdarahita, pAgalapana se rahita - nAnummatto nApisuNo, nAnaTo nAkutUhalo, jA. aTTha. 2.347; tattha nAnummattoti na anummatto, jA. aTTha. 2.347; ko vA te vacanaM Adiyati anummatto, mi. pa. 128; - ka tri., ummattaka kA niSe. [anunmattaka], uparivat - ... khippaM ... upadvitasatitA anummattakatA ANavantatA analasatA ..., khu. pA. aTTha. 24. anuyAgI tri., anu + Vyaja se vyu. [anuyAjI]. kisI dUsare ke anukaraNa para yajJa karane vAlA - rAjA kho mahAvijito mahAyacaM yajati, handassa mayaM anuyAgino homA ti, dI. ni. 1.126. anuyAta tri., anu + VyA kA bhU. ka. kR. [anuyAta]. ka. karma. vA. meM - vaha, jisakA anugamana dUsaroM dvArA kiyA gayA hai - ... maggaM purANajasaM pubbakehi manussehi anuyAta. sa. ni. 1(2).93; esa maggo mahantehi, anuyAto mahesibhi. a. ni. 1(2).31; kha. kartR. vA. meM - anugamana karane vAlA, anukaraNa kara rahA, kevala sa. u. pa. meM hI prApta, draSTa. mahissara jaTAmakuTAnuyAyI ke anta... anuyAti/anuyAyati anu + yA kA varta, pra. pu., e. va. [anuyAti, anugamana karatA hai, barAbara sAtha yA pIche calatA hai - anupetIti anuyAti, sa. ni. aTTha. 2.300; anapetIti anuyAyati, dI. ni. aTTha. 1.137; - ntA tri., varta. kR., pu., pra. vi., ba. va., anugamana karane vAle - khattiyA bhogirAjAno, anuyantA bhavantu te. su. ni. 558; - yAtha anu., ma. pu.. ba. va. [anuyAta], tuma loga anugamana karo - itthAgAraM ajjhabhAsi, sabbAva anuyAtha meM, jA. aTTha. 6.27; - yissanti bhavi0, pra. pu., ba. va., anugamana kareMge - yantaM maM nAnuyissanti, taM kudAssu bhavissati, jA. aTTa, 6.59. anuyAyati anu + VyA kA varta, pra. pu., e. va., anuzAsana karatA hai, Adhipatya karatA hai - cakkavattI ... mahApathaviM For Private and Personal Use Only Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyAyI 280 anuyuJjIyati anuyAyati kalyANapApakAni vicinamAno, mi. pa. 3603; parivarjana ke Azaya meM) jor3o, svayaM ko lagA do - mA ca paJcAlamanuyAyanti, akAmA vasino gatA, jA. aTTha. 6.226. vAtAtape cArittaM anuyuJji, ma. ni. 3.42; - jittha adya., anuyAyI tri., anu + VyA se vyu. [anuyAyin], anugamana ma. pu., ba. va., (niSedhA. nipA. mA ke sAtha manA karane ke yA anusaraNa karane vAlA, viSayIbhUta, vazavartI, adhInastha - vizeSa Azaya meM) uparivat - mA khiDDAratiJca mA niI, kathaM nu yAtaM anuyAyi hoti, allaJca pANiM dahate kathaM so, anuyujittha jhAya kAtiyAna, theragA. 414; - jissAma jA. aTTha.7.207; tasseva atthaM puriso kareyya, yAtAnuyAyIti bhavi., u. pu., ba. va., hama svayaM ko pUrI taraha se lagA deMge, tamAhu paNDitA, tade; yAtAnuyAyIti pubbakAritAya yAtassa samarpita kara deMge- ito aasmi rattibhAge vA davisabhAge puggalassa anuyAyI, jA. aTTha. 7.208; ...., brAhmaNasseva vA appamattA kammaTThAnamanuyujissAmAti, dha. pa. aTTha. anuyAyino hothA ti, .... mi. pa. 263; sa. u. pa. ke rUpa 1.381; - jitvA pU. kA. kR., pUrI taraha se svayaM ko meM anAnu., jarAmaraNAnu.. yAtAnu. ke anta. draSTa.. lagAkara - eko damayanti rattihAnAdIsa kammaTThAna anuyuJjati anu + vyuja kA varta.. pra. pu., e. va. anuyujitvA maggaphalA ... damentoti attho, dha. pa. aTTha. [anuyunakti], ka. kisI ke sAtha svayaM ko jor3a detA hai, 2.269; - jitabbaM tri., saM. kR., svayaM ko lagAyA jAnA kisI kA atyadhika sevana karatA hai, kisI meM atyadhika cAhie, jor3a diyA jAnA cAhie - etahi upAsakena anurakta hotA hai, svayaM ko kisI meM pUrI taraha se lagA detA pubbabhAge anuyujitabbaM buddhasAsanaM nAma, udA. aTTha. 252; hai, kisI cIja kA AdI bana jAtA hai - surAmerayapAnaJca, kha. svayaM ko kisI ke sAtha pUrI taraha se jor3a denA athavA yo naro anuyuJjati, dha. pa. 247; anuyuJjatIti sevati / kisI bAta kA gambhIra parIkSaNa karanA yA jAMcanA - anto bahulIkaroti, dha. pa. aTTha. 2.206; - nti varta, pra. pu., ba. pu., varta. kR., pra. vi., e. va., parIkSaNa karate hue, jAMcate hue, va. - pamAdamanuyuJjanti, bAlA dummedhino janA, dha. pa. 26; pUchate hue - atha naM bhagavA anuyuJjanto kinti pana te. te pamAde AdInavaM apassantA pamAdaM anuyuJjanti pavattenti, aggivessana, kAyabhAvanA sutAti Aha, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) pamAdena kAlaM vItinAmenti, dha. pa. aTTha. 1.146; - jaM pu., 1(2).182; - jAhi anu., ma. pu., e. va., tuma parIkSA karo, varta. kR., pra. vi., e. va., pUrNarUpa se svayaM ko lagAtA huA, prazna karo- ima pabbajitaM anuyuJjAhI ti, mahAva. 109; - svayaM ko samarpita karatA huA - ahorattaM anuyuja, jIvitaM jatha anu., ma. pu., ba. va., prazna karo, parIkSA karo - ime anikAmayaM, sa. ni. 1(1).143; - anto uparivat - ca bhikkhU anuyuJjathA ti, pArA. 254; - jituM nimi. kR., kammaTThAnaM pana uggahetvA anuyuJjanto bahussutova, dha. pa. parIkSA karane hetu, prazna karane hetu - ime nAma ... saha aTTha. 2.70; - ja anu., ma. pu., e. va., svayaM ko lagA do dhammena anuyuJjituM samattho natthi, udA. aTTha. 109. - katapuosi tvaM, Ananda, padhAnamanuyuJja, khippaM hohisi anuyuJjana napuM., anu + yuja se vyu., kri. nA. [anuyuJjana]. anAsavoti, dI. ni. 2.109; - jatha anu., ma. pu., ba. va., sampUrNa rUpa se kisI ke prati lagAva, dRr3ha niSThA - apane ko pUrI taraha se jor3a do- sAratthe ghaTatha anuyuJjatha, anuyogoti anuyuJjanaM, mahAni. aTTha. 148; 329; sAratthe appamattA AtApino pahitattA viharatha, dI. ni. 2. dhammAnuyoganti dAnAdikusaladhammassa anuyuJjanaM, vi. va. 107; - jassu anu., ma. pu., e. va., Atmane., uparivat aTTha. 293; - nA strI., uparivat - akamma hetaM ... - pubbApararattamappamatto, anuyuJjassu daLhaM karohi yoga, kilesayuddhaM, sadatthamanuyuJjanA, etaM jinaputtAnaM karaNIyaM theragA. 413; - jeyya vidhi., pra. pu., e. va., svayaM ko pUrI ... pUjA karaNIyA. mi. pa. 173. taraha se lagA de, jor3a de, samarpita kara de - so yAni sammA anuyuJjIyati anu +vyuja ke karma. vA. kA varta0, pra. pu., nibbAnAdhimuttassa asappAyAni tAni anuyuJjayya, ma. ni. e. va., dUsaroM dvArA parIkSita kiyA jAtA hai, uttara dene ke 3.41; - jetha uparivat, Atmane. - mA pamAdamanuyujetha, kAma ke sAtha jor3a diyA jAtA hai - na hi, yo parehi mA kAmaratisanthavaM dha. pa. 27; mA kAmaratisanthavanti anuyuJjIyati, sadda. 2.374; - jiyamAno varta. kR., pu., vatthukAmakilesakAmesu ratisavAta taNhAsanthavampi mA pra. pu., e. va., parIkSita kiyA jA rahA, pUchA jA rahA - atha anuyujetha mA cintayittha mA paTilabhittha, dha. pa. aTTha. kho so ... upAlinA anuyuJjiyamAno etamatthaM Arocesi, 1.146; - ji adya., pra. pu., e. va., (nipA. 'mA' ke sAtha mahAva. 109; anuyujiyamAnoti ekamantaM netvA For Private and Personal Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 281 anuyogI anuyutta kesamassuoropanakAsAyapaTiggahaNasaraNagamanaupajjhAyaragahaNakammavAcAnissayadhamme pucchiyamAno, mahAva. aTTha. 282; - jiyamAnA strI., karma. vA., varta. kR., pra. pu., e. va., jAMcI jA rahI, pUchI jA rahI - evamanuyujiyamAnA sA, rahite dhammadesanAkusalA, therIgA. 406; anuyujiyamAnAti pucchiyamAnA, sA isidAsIti yojanA, therIgA. aTTha. 289. anuyutta tri., anu + yuja kA bhU. ka. kR., dvi. vi. meM anta hone vAle pada ke sAtha prayukta [anayukta], 1. svayaM ko kisI meM lagAyA huA, kisI ke prati pUrNarUpa se samarpita - ... te evarUpaM bIjagAmabhUtagAmasamArambhaM anuyuttA viharanti, dI. ni. 1.6; .... yassa samArambhaM anayattA viharantIti, dI. ni. aTTha. 1.75; ... te evarUpaM jUtappamAdaTThAnAnuyogaM anuyuttA viharanti, dI. ni. 1.6; ye attAnayoga anuyuttA sIlAdIni sampAdetvA devamanussAnaM santikA sakkAraM labhanti, dha. pa. aTTha. 2.160; 2. anusaraNa yA anugamana karane vAlA, adhInastha, AjJAkArI, sevaka - yo lobhaguNe anuyutto, so vacasA paribhAsati aje. su. ni. 668; anuyuttoti aggasAvakAnaM bhedakAmatAya su. ni. aTTha. 2.180; - tte dvi. vi., ba. va. - so yAvatA jambUdIpe padesarAjAno te sabbe anayutte akAsi, mi. pa. 193; sa. u. ke rUpa meM anana.. cetosamathAnu., jAgariyAnu.. jhAnAnu., sarIramaNDanAnu. ke anta. draSTa.. anuyoga pu., anu + yuja se vyu. [anuyoga]. ka. pUrNa rUpa se samarpaNa, pUrNa niSThA, sudRr3ha lagAva, punaH punaH yoga - anuyoge kilinne ca sutobhidheyyaliGgiko, abhi. pa. 797; ... anuyogamanvAya appamAdamanvAya sammAmanasikAramanvAya tathArUpaM cetosamAdhi phusati, dI. ni. 1.11; punappuna yuttavasena anuyogoti, dI. ni. aTTha. 1.90; kha. prazna, parIkSaNa, jAMca par3atAla - paJho tIsvanuyogo ca pucchA, pyatha nidassanaM, abhi. pa. 115; etasmiJca pAThe ... sambandhitvA puna kasmAti anuyogaM dassetvA, khu. pA. aTTha. 179; ga. VdA se vyu., kri. rU. ke sAtha prayukta - parIkSA denA yA uttIrNa honA - ..., aGgehi samannAgatassa bhikkhuno anuyogo na dAtabbo ti, pari. 360; so Acariyassa anuyogaM datvA bArANasiM paccAgacchi, jA. aTTha. 3.368; sa. u. pa. ke rUpa meM attakilamathAnu., attaparitApanAnu., ananu., abhijJAnu., asubhabhAvanAnu.. AtapanAnu., udakorohaNAnu., upAdAnapaJattAnu.. upekkhabhAvanAnu., kAmasukhallikAnu.. kAmasukhAnu., kAyabhAvanAnu., kilamathAnu, kesamassulocanAnu., jAgariyAnu0, jUtapamAdaTThAnAnu, dUteyyapahiNagamanAnu., devadUtAnu, dhammAnu. paJattAnu, padhAnAnu, paraparitApanAnu, pariyAyabhattabhojanAnu, bhAvanAnu., maNDanAnu.. satipaTTAnabhAvanAnu., sikkhattayAnu0, somanassAnu ke anta. draSTa.; - kkhama tri., [anuyogakSama]. vaha jo parIkSaNa athavA prazna pUchane kI sthiti kA sAmanA karane meM sakSama yA samartha hai, parIkSA yA jAMca kA sAmanA karane meM samartha - no anuyogakkhamo, no vimajjanakkhamoti anuyoga vA vImaMsaM vA na khamati, ..., ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.68; tassa bhagavato vAdo ..., anuyogakkhamo ca vimajjanakkhamo cAti, ma. ni. 2.54; - dApana napuM., tatpu. sa., parIkSaNa karavAnA, prazna puchavAnA, jAMca par3atAla karAnA - tena naM bhagavA anuyogakkhamo ayanti atvA sIhanAde anuyogadApanatthaM imampi desanaM Arabhi, dI. ni. aTTha. 3.563B .... anuyogaM dApanatthaM, anuyogaM datvA, dAnaM datvA, sadda. 2.480; - bhayabhIta tri., parIkSaNa yA praznoM ko pUche jAne se bhayagrasta - tatheva bhagavato anuyogabhayena bhIto ajJapi attano sahAyake Acikkhanto paThama gAthamAha, jA. aTTha. 3.316; pAThA. anuyogabhayena bhItI; - vantu tri.. [anuyogavat], pUrI taraha se svayaM ko lagA dene vAlA, pUrNarUpa se samarpita, sudRr3ha niSThA vAlA - ... satataM sabbakAlaM anuyogavantA, te puJjavanto kevalaM .... pe. va. aTTha. 180; - vatta napuM.. [anuyogavRtta], anuyoga yA parIkSaNa yA jAMca par3atAla sambandhI prakriyA, saGghasambandhI kisI viSaya kA vinizcaya - anuyogavattaM nisAmaya, kusalena buddhimatA kataM, pari. 302; 313; ... bhagavA anuyogavattaM dassento sA panAvuso, ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).322; samanuyuJjatIti anuyogavattaM Aropento pucchati, ..., a. ni. aTTha. 2.118; anuyogavattanti anuyoge kate vattitabbavattaM, Aropentoti kArApento, attano pucchaM uddissa paTivacanaM dApento pucchati, a. ni. TI. 2.106. anuyogI tri., anu + vyuja se vyu. [anuyogI], niSThAvAn, samarpita, svayaM ko pUrI taraha se kisI meM lagA dene vAlA, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hI prayukta - atthaM hitvA piyaggAhI, pihetattAnuyoginaM, dha. pa. 209; ye ca te satatAnuyogino, dhuvaM payuttA sugatassa sAsane, pe. va. 487; satatAnuyoginoti osAnagAthAya ayaM saGghapattho - ahampi nAma rattiyaM pANavadhamattato virato evarUpaMsampatiM anubhavAmi, pe. va. aTTha. 179-180; pihetattAnuyoginanti tAya paTipattiyA sAsanato cuto gihibhAvaM patvA pacchA ye attAnuyoga anuyuttA For Private and Personal Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyojana 282 anurakkhati sIlAdIni sampAdetvA devamanassAnaM santikA sakkAraM labhanti, yA saMdhAraNa hetu kiyA jA rahA dRr3ha prayAsa, samAdhi ke dha. pa. aTTha.2.160. nimitta kI surakSA karane vAle ke citta meM utpanna vIrya - anuyojana napuM.. [anuyojana], kisI ke sAtha, pIche kiyA cattArimAni, ..., padhAnAni, ..., saMvarappadhAnaM, pahAnappadhAnaM. gayA, jor3a, anya ke sAtha yoga - ..., tattha bhAvanAppadhAnaM, anurakkhaNAppadhAnaM, a. ni. 1(2).18; 19; dI. sahajAtAnuyojanaraso, ..., visuddhi. 1.137; sahajAtAnaM ni. 3.180; anurakkhaNAppadhAnanti samAdhinimittaM anurakkhantassa anuyojanaM ArammaNe anuvicAraNasaGghAtaanumajjana-vaseneva uppannavIriyaM, a. ni. aTTha. 2.253; - Nabhabba tri., vaha, veditabba, visuddhi, mahATI. 1.156. pudgala yA vyakti jisakI vimukti athavA cittavizuddhi kI anuyyojetvA anu + yuja ke prera. kA pU. kA. kR.. arhatA anurakSaNa para AdhArita nahIM rahatI hai - sace na anuyojita karAke, kisI anya ke sAtha jur3avA kara yA anurakkhati, parihAyati tAhi samApattIhi - ayaM vuccati saGgati baiThavA kara - ... appeva nAma attano dhammatAyepi puggalo anurakkhaNAbhabbo, pu. pa. 118; anurakkhaNAbhabboti sallakkheyyA ti anuyyojetvA tiTTa, tAta, yAva te yAgubhattaM anurakSaNAya aparihAni ApajjituM bhabbo, pu. pa. aThTha. 34. sampAdemi, dha. pa. aTTha. 2.291; sa. ni. aTTha. 1.269. anurakkhati anu + rakkha kA varta, pra. pu., e. va. anuyyAna napuM., saMbhavataH anu + uyyAna se vyu. [anUdyAna]. [anurakSati], rakSA karatA hai, surakSita banAe rakhatA hai, choTA sA udyAna, sAdhAraNa bAga - anekAnubhavAdhAre dekhabhAla karatA hai, nigarAnI karatA hai, ThIka-ThAka karake yA nAnAnuyyAnasundare cU. vaM. 68.58; saMbhavataH nAnAuyyAnasundare vizodhita karake rakhatA hai - bhikkhu ... samAdhinimittaM ke sthAna para bhraSTa pATha. anurakkhati aTThikasajhaM ... uddhamAtakasaGkha, a. ni. anuyyuta tri., uyyuta kA niSe. [anudyuta], sArthaka, viSaya 1(2).19; dI. ni. 3.181; anurakkhatIti samAdhipAriyA sandarbha ke sarvathA anurUpa, samayAnurUpa - atthaM na hApeti panthikadhamme rAgadosamohe sodhento rakkhati, a. ni. aTTha. anuyyutaM bhaNaM, mahAva. 483; anuyyutaM bhaNanti anujJAtaM 2.253; dI. ni. aTTha. 3.184; sace anurakkhati, na parihAyati anapagataM bhaNanto, mahAva. aTTha. 410. tAhi samApattIhi, pu. pa. 118; sace anurakkhatIti sace anurakkha pu.. [anurakSa], surakSA, surakSaNa - vijayo vijito anupakAradhamme pahAya upakAradhamme sevanto samApajjati, pu. ca so nAvaM anurakkhe na ca, dI. vaM. 9.32. pa. aTTha, 34; - te varta.. pra. pu.. e. va., Atmane.. uparivat anurakkhaka tri., anu + rakkha se vyu. [anurakSaka], surakSA - mAtAva puttaM anurakkhate patiM, a. ni. 2(2).230; - nta karane vAlA, surakSita rakhane vAlA, saMdhAraka - kevala sa. u. varta. kR., surakSita yA niyantrita rakhatA huA - pa. meM hI prApta, vaMsAnu. ke anta. draSTa... saccavAcAnurakkhanto, jIvitaM cajitumupAgama, cariyA. 404; anurakkhaNa ka. napuM, anu + rakkha se vyu., kri. nA. - ntena varta. kR., tR. vi., e. va. - tumhAkaM cittaM anurakkhantena [anurakSaNa], saMrakSaNa, surakSA, saMdhAraNa, jo upalabdha hai yA mayA evaM vuttaM nevettha tumhAka doso atthi, na maraha, dha. pa. utpanna hai usako ThIka se surakSita rakhanA - amhAkaM ... aTTa, 1.351; - kkha anu., ma. pu., e. va., tU rakSA kara, amhAkaM anurakkhaNatthAya araJjavAsaM anujAni, jA. aTTha. surakSita banAkara rakha - ..., tameva tvaM sAdhukamanurakkhA ti, 1.138; ... yA ca laddhassa anurakkhaNA, ... uppannassa pana dI. ni. 3.25; - kkha tha anu., ma. pu.. ba. va., tuma loga rakSA anurakkhaNameva bhAro, jA. aTTha. 5.112; kha. tri., saMrakSaka, karo, surakSita athavA niyantrita karake rakho- appamAdaratA saMdhAraka, surakSitarUpa meM rakhane vAlA - aJavAdo sArattho hotha, sacittamanurakkhatha, dha. pa. 327; - kkhe vidhi., pra. pu.. saddhammamanurakkhaNo, dI. vaM. 4.30; sa. u. pa. ke rUpa meM e. va., surakSita rUpa meM rakhe, rakSA kare - mAtA yathA niyaM indriyAnu., cittAnu., vaNNAnu., vuttAnu., sattAnu, sIlAnu ke puttamAyusA ekaputtamanurakkhe, su. ni. 149; - kkheyya anta. draSTa; - rakkhaNA/rakkhanA strI., saMrakSaNa, surakSA vidhiH, pra. pu., e. va., uparivat - pajhaM nappamajjeyya, - saMvaro ca pahAnaJca, bhAvanA anurakkhaNA, a. ni. 1(2).19; saccamanurakkheyya, cAgamanubrUheyya, santimeva so sikkheyyA ti, aladdhassa ca yo lAbho, laddhassa cAnurakkhaNA, jA. aTTha. ma. ni. 3.288; - kkhisAmi bhavi., u. pu., e. va., maiM surakSA 5.111; ...., yA ca laddhassa anurakkhaNA, jA. aTTha. 5.112; karUMgA, surakSita rakhUgA, saMyamita karake rakhUgA - ..., - padhAna/ppadhAna napuM. tatpu. sa. [anurakSaNapradhAna], surakSA tamevAhaM sAdhukamanurakkhisAmIti, dI. ni. 3.25; -kkhissate For Private and Personal Use Only Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 32. anurakkhamAnaka 283 anurAdha bhavi., pra. pu., e. va. , Atmane., uparivat - evaM 448; anurattA bhattAranti bhattAraM anuvattikA, therIgA. aTTha. kusaladhammAnaM, anurakkhissate ayaM, apa. 2.258; - kkhituM 294. nimi. kR., rakSA karane ke nimitta - kILituM abhisittAnaM anurathaM a., kri. vi. [anurathaM], ratha ke pIche-pIche - ... caritaM cAnurakkhituM, ma. vaM. 26.7; - kkhitabbaM saM. kR., pacchAtthe anurathaM, bhUsatthe anuratto, ..., sadda. 3.883; mo. vyA. anurakSaNa yA surakSA kI jAnI cAhie, anurakSaNa karane yogya - ..., kAyikaM vAcasika anurakkhitabbaM, ..., mi. pa. 102. anurava pu., anu + ru se vyu., kri. nA. [anurava], eka anurakkhamAnaka tri., anu + |rkkh ke varta. kR., Atmane. dhvani hone ke bAda meM utpanna anugUMja yA AvAja, kevala se vyu., saMdhAraka, rakSA karane vAlA, surakSita rakhane vAlA - sa. u. pa. ke rUpa meM hI prApta, ghaNTAnurava ke anta. draSTa.. tatheva sIla anurakkhamAnakA, supesalA hotha sadA sagAravAti, anuravati anu + ru kA varta., pra. pu., e. va. [anurauti], saddhammo. 621; visuddhi. 1.33; dI. ni. aTTha. 1.53. gUMjatA hai, bAda meM AvAja karatA rahatA hai - yathA, mahArAja, anurakkhA strI., [anurakSA], surakSA, rakhavAlI - nanu, bhante, kaMsathAlaM AkoTitaM pacchA anuravati anusandahati, mi. pa. bhagavA anekapariyAyena kulAnaM anuddayaM vaNNeti, anurakkhaM / 64; yathA, mahArAja, bherI AkoTitA atha pacchA anuravati vaNNeti, sa. ni. 2(2).309; attAnurakkhAya bhavanti hete. anusaddAyati, dha. sa. aTTha. 159-60. hatthArohA rathikA pattikA ca, jA. aTTha. 5.481. anuravanA strI., anu + ru se vyu. [anuravana, napuM0], gUMja, anurakkhita anu + rakkha kA bhU. ka. kR. [anurakSita], vaha, bAda meM utpanna AvAja - yathA anaravanA evaM vicAro jisakI rakSA kI gayI hai yA jise surakSita athavA niyantrita dahabbo ti, mi. pa. 64. karake rakhA gayA hai - tayAnuguttoti tayA anurakkhito, jA. anuraho a, nipA., kri. vi. [anurahasaM], chipe hue rUpa se, aTTha. 5.395. ekAnta meM, gupta rUpa se, aprakaTa rUpa se - ApattiJca vata anurakkhiya anu + rakkha kA saM. kR. [anurakSya], rakSA Apanno assaM anuraho maMbhikkhU codeyyaM no saGghamajjheti, kiye jAne yA niyantrita karane yogya, kevala sa. u. pa. meM ma. ni. 1.34; anuraho manti purimasadisameva bhikkhaM gahetvA hI prApta, duranurakkhiya ke anta. draSTa.... vihArapaccante senAsanaM pavesetvA dvAraM thaketvA codente icchati, anurakkhissate anu + rakkha ke karma. vA. kA bhavi., pra. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).154. pu., e. va., Atmane. surakSita yA niyantrita karake rakhA anurAja pu., rAjatilaka kiyA gayA sahAyaka athavA jAegA - evaM kusaladhammAnaM, anurakkhissate ayaM, apa. sAdhAraNa zAsaka, gauNa yA choTA rAjA - muddhAbhisitto 2.258. anurAjA uparAjA ti bhAsito, sadda. 2.347; bahUhi amaccehi anurakkhI tri., surakSA karane vAlA, saMyama yA niyantraNa saddhiM tattha ganvA anurAjabhAvena rajja kArApesi, sA. vaM. rakhane vAlA, surakSita sthiti meM rakhane vAlA - guvhamanurakkhI 49(nA.). cAhaM yAvAhaM jIvissAmi tAva gurahamanurakkhissAmi, mi. pa. anurAdha vya. saM., [anurAdha], ka. eka sthavira kA nAma, usI 105. se sambaddha, sa. ni. ke kucha suttoM kA zIrSaka - ... AyasmA anuraJjanta anu + raja kA varta. kR., alaGkata athavA / anurAdho bhagavato avidure araJakuTikAyaM viharati, sa. ni. prabhAsita karatA huA, prajvalita hotA huA, suzobhita hotA 2(1).106-108; 2(2).349-353; kha. zrIlaGkA ke prathama huA - pabhAhi anuraJjanto, loke lokantagU jino, apa. zAsaka vijaya ke eka sAthI kA nAma - nivAsadvAnarAdhAnaM 2.146; theragA. aTTha. 2.430; pabhAhi anuraJjantoti so / anurAdhapuraM ahu, ma. vaM. 10.76; nagarassa tohi kAraNehi nAma padmuttaro bhagavA nIlapItAdichabbaNNapabhAhi raMsIhi anuraJjanto Thapento nivAsattAnurAdhanAti AdimAha, tattha ... deviyA bhAtu jalanto sobhayamAno vijjotamAnoti attho, apa, aTTha. anurAdho cA ti imesaM dvinna anurAdhAnaM nivasitattA 1.251. anurAdhanakkhattena patiTThApitatAya ca anurAdhapuraM nAma ahosI anuratta tri., anu + raja kA bhU. ka. kR. [anurakta], ti attho, ma. vaM. TI. 254(nA.); nakkhattanAmako macco lagAva yA rAga se yukta, kisI ke prati pUrI taraha se mApesi anurAdhapura dI. vaM. 9.35; ga. eka zAkyavaMSIya samarpita - anurattA bhattAra, tassAhaM viddesanamakAsi therIgA. rAjakumAra kA nAma - uruvelAnurAdhAnaM nivAsA ca tathA For Private and Personal Use Only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anurAdhapura 284 anurudha tathA, ma. vaM. 9.9; tesaM uruvela-anurAdhAnaM nivAsA ca draSTa.; - paTiviruddha tri.. rAga evaM virodha se yukta - sA tathA uruvelaanurAdhA ti vuccantI ti attho, ..., so panAvu so, niTThA anuruddhappaTiviruddha ssa udAhu anurAdho vAsiM kAresI ti sambandho, ma. vaM. TI. 237(nA.); ananu ruddhaappaTi-viruddhassA ti, ma. ni. 1.95%3B rAmo tisso anurAdho ca mahAli dIghAvu rohini, dI. vaM. anuruddhapaTiviruddhassAti rAgena anuruddhassa kodhena 10.6; gha. anurAdhapura kA saMkSiptIkRta rUpa - upatissagAma paTiviruddhassa, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).322. mApesi anurAdhassa uttare, ma. vaM. 7.44; - gAma pu.. anuruddha' pu., ka. eka buddha kA nAma - anuruddho nAma [anurAdhagrAma]. zrIlaGkA ke prAcIna nagara anurAdhapura kA hI sambuddho, sayambhU aparAjito, apa. 1.385; kha. kauNDinya buddha dUsarA nAma - anurAdhagAmaM tannAmo kadambanadiyantike, ma. ke upasthApaka yA sevaka kA nAma - anuruddho nAmupaTThAko, vaM. 7.43; - nagara napuM., anurAdhapura kA hI eka anya koNDaassa mahesino, bu. vaM. 4.30; koNDaassa buddhassa nAma - tato nurAdhanagaraM abhigamma yathAvidhi, cU. vaM. 59.8%; pana rammavatI nAma nagaraM ... bhaddo ca subhaddo ca dve aggasAvakA, gantvA nurAdhanagaraM sayaJca vidhikovido, cU. vaM. 74.7. anuruddho nAmu-paTThAko, tissA ca upatissA ca dve aggasAvikA, anurAdhapura napuM.. zrIlaGkA kI prAcIna rAjadhAnI kA nAma, ... vassasatasahassaM AyuppamANaM ahosi, jA. aTTha. 1,40; ga. jise anurAdha ne sthApita kiyA thA, anurAdhapura evaM anurArAma buddha ke pramukha ziSyoM meM se eka kA nAma, jo ki zAkyavaMzIya rUpa meM bhI ullikhita - nakkhattanAmako macco mApesi thA - itthaM sudaM AyasmA anuruddho thero imA gAthAyo anurAdhapura dI. vaM. 9.35; nivAsaTTAnurAdhAnaM anurAdhapuraM ahu abhAsitthAti, apa. 1.33; gha. anuruddhasataka, nAmarUpapariccheda, nakkhattenAnurAdhena patiTThApitatAya ca. ma. vaM. 10.70; thero paramatthavinicchaya tathA abhidhammatthasaGgaha nAmaka granthoM ke tassa ... vehAsaM uppatitvA anurAdhapurassa purathimadisAya racayitA eka siMhalI bhikSu kA nAma - abhidhammAvatAraM ... missakapabbate patihi, pArA. aTTha. 1.51; - rakkhaka pu.. buddhadattathero, vinayasaMgahaM sAripattathairo, ... paramatthavinicchayaM tatpu. sa., anurAdhapura nagara kA rakSaka - atha, ekadA nAmarUpaparicchedaM abhidhammatthasaGgahaJca anuruddhathero mahAmacco nurAdhapurarakkhako, cU, vaM. 72.65. saMvaNitattA sukhena ca lakkhaNiyattA lakkhaNagandhA ti anurAdhA strI., [anurAdhA], 27 nakSatroM kI sUcI meM sAtaveM uccanti, sA. vaM. 31(nA.); Ga(1). aneka rAjAoM kA nAma, nakSatra kA nAma - visAkhAnurAdhA jeTThA mUlAsALhA duve tathA udayabhadda ke uttarAdhikArI putra tathA muNDaka ke pitA kA abhi. pa. 59; ... visAkhA anurAdhA jeTThA mUlaM pubbAsALa nAma - udayabhaddaputto taM ghAtetvA anuruddhako, ma. vaM. 4.2; uttarAsALa .... sadda. 2.359. ajAtasattu bimbisAraM ghAtesi, udayo ajAtasattuM. tassa anurArAma pu.. vya. saM., zrIlaGkA ke rohaNa meM sthita putto mahAmuNDiko nAma udayaM tassa putto anuruddho nAma anurAdhapura vihAra kA hIM dUsarA nAma - kAresi anurArAma mahAmuNDika dI. ni. aTTha. 1.128; Ga.(2). zrIlaGkA ke mahAgAmassa santike, ma. va. 35.83; kAresinurAdhArAma ti arimaddanapura ke eka zAsaka kA nAma - so ca mahAgAmassa santike tato uttaradisAbhAge anurAdhanAmakaM sirisaGghabodhirAjA amhAkaM marammaraTe arimaddananagare anuruddhana vihAraM ca kAresi, ma. vaM. TI. 608(nA.); kAresi posathAgAraM nAma raJA samakAlavasena rajjasampattiM anubhavi, sA. vaM. anurArAmasavhaye, ma. va. 36.37; 30. 23(nA.); Ga.(3). haMsAvatI nagara (zrIlaGkA) ke rAjA, aneka anurujjhati anu + rudhi kA varta, pra. pu., e. va., setiminda ke eka rAjakumAra kA nAma - .... balibhuJjanatthAya [anurudhyate], anurakta hotA hai, santuSTa yA Anandita hotA jeTTaputtassa anuruddhassa nAma rAjakumArassa datvA, .... sA. hai, svIkRti detA hai yA anumodana karatA hai, sahamata hotA vaM. 49(nA.); - saMyutta napuM.. sa. ni. ke AThaveM saMyuta kA hai - so uppannaM lAbhaM anurujjhati, alAbhe paTivirujjhati nAma, 365-377; - sutta napuM., ma. ni. tathA sa. ni. ke eka ..... a. ni. 3(1).9; anurujjhatIti anurodho, kAmetIti sutta kA zIrSaka yA nAma; ma. ni. 3.185-191; sa. ni. attho , dha. sa. aTTha. 389. 1(1).231-232. anuruddha' tri., anu + rudhi kA bhU. ka. kR. [anuruddha]. anurudha anu + (rudha kA dhA., rudhAdi evaM divAdigaNa kI sahamati ko prApta, anumodita, samarpita, rAga se yukta, lagAva dhAtuoM meM parigaNita [anurudha, rudhAdigaNa]. icchA karanA, rakhane vAlA, sa. u. pa. ke rUpa meM ananuruddha ke anta. kAmanA karanA, anukUla honA, kisI ke prati niSThAvAna For Private and Personal Use Only Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anurUpa 285 anulagga honA - anuruddha kAme, kAma icchA, anupubbo rudhadhAtu anurodati anu + ruda kA varta.. pra. pu., e. va. [anurodati]. icchAyaM vattati, anuruddho anurodha, anusmA ti ki virodho kisI vastu kI cAha meM rotA hai, abhIpsita ko uddezya banA tattha anuruddho ti anurujjhati paNItaM paNItaM vatthu kAmetI kara rotA hai - yathApi dArako canda, gacchantamanarodati, pe. ti anuruddho, anurodho ti anukUlatA, ayaM pALI, so uppannaM va. 91; jA. aTTha. 3.143; so hi vijjamAnacandaM anurodati, lAbhaM anurujjhati alAbhe paTivirujjhatIti, sadda. 2.485%3; jA. aTTha. 3.143; anurodatIti mayhaM rathacakkaM gahetvA prayoga ke lie draSTa. anurujjhati, anuruddha Adi ke anta.. dehI ti anurodati, pe. va. aTTha. 55. anurUpa tri., [anurUpa], ucita yA samAna prakRti vAlA, anurodha pu., anu + rudha se vyu. [anurodha], vinatI, ekadama milatA-julatA, yogya, upayukta, anukUla, sukhada ArAdhanA, icchApUrti hetu nivedana, lihAja, vicAra, samarUpatA, (Sa. vi. meM anta hone vAle padoM ke sAtha yA samAsa meM anukUlatA - thAnurodhonuvattanaM, abhi. pa. 345; ... anurodho prayukta)- atthena atthiko tarasa atthatthikabhAvassa anurUpa ti anukUlatA, visuddhi. 2.485; ... samAnatAya ca attani kilesaggivUpasamena santaM, .... su. ni. aTTha. 2.120; anurodhaM vinento evaM ..., su. ni. aTTha. 2.192; anurodhoti tasmAssa anurUpasenAsanaM dassento bhagavA araagato anukUlatA, sadda. 2.485; - virodha pu.. e. va. evaM ba. va. vAtiAdimAha, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).259; ... ananurUpa meM prayukta, dva. sa. [anurodhavirodha]. zA. a. anukUla evaM vihAraM pahAya anurUpe vihAre viharantena ..., visuddhi. 1.88; viparItabhAva, svIkRti evaM niSedha, lA. a. rAga evaM dveSa - aJaJca bahuM attano anurUpaM vadanto aTTAsi jA. aTTha. so evaM anurodhavirodhaM samApanno yaM kiJci vedanaM vedeti sakhaM 1.100; pubbe pana tena katassa kammarasa anurUpameva maraNaM vA dukkhaM vA ..., ma. ni. 1.338; anurodhavirodhanti rAgaJceva patto, dha. pa. aTTha. 2.39; - pA strI0, upayukta samAna, dosaJca, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).206; anurodhavirodhehi, ekadama milatI julatI- saNhatuGgasadisI cAti saNhA tuGgA vippamutto tathAgato ti, sa. ni. 1(1).132; catutthe sesamukhAvayavAnaM anurUpAca, therIgA. aTTha. 235; - paM napuM. anurodhavirodhesUti rAgapaTighesu. sa. ni. aTTha. 1.156; - kri. vi., Sa. vi. meM anta hone vAle padoM ke sAtha athavA sa. vippamutta tri., rAga aura dveSa kI akuzala cittavRttiyoM se u. pa. ke rUpa meM prayukta [anurUpaM], saralatApUrvaka, sukhadarUpa pUrI taraha se mukta - yogAnubhAvo hi esa, yadidaM meM, anukUlatA meM, anurUpaM, mo. vyA. 3.2; - to pa. vi. anurodhavirodhavippamutto aratiratisaho abhUtapakkhepabhUtApratirU. nipA., kri. vi., sapta. vi. meM anta hone vAle padoM panayanavirahito ca hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).255; - ke sAtha athavA sa. u. pa. ke rUpa meM prayukta [anurUpataH], vippahIna tri., vaha, jisane rAga aura dveSa ko pUrI taraha saGgati meM, saralatA ke sAtha, anukUla rUpa meM - se naSTa kara liyA hai - anurodhavirodhavippahIno, sammA so ukkaMsarasAvakaMsassa, antare anurUpato, abhi. ava. 100%; loke paribbajeyya, su. ni. 364; tatiyagAthAya atthAnurUpato sada, atthaM saddAnurUpatto, sadda. 1.44; sa. u. anurodhavirodhavippahIno ti sabbavatthUsu pahInarAgadoso. su. pa. ke rUpa meM ajjhAsayAnu., atthAnu., ananu, adhippAyAnu0, ni. aTTha.2.86; 192; - samatikkanta tri., [anurodhavirodhaaparAdhAnu, abhisamayAnu., AvibhAvAnu. icchAnu, okAsAnu, samatikrAnta], vaha, jo rAga aura dveSa ke akuzala manobhAvoM kammAnu.. kAlAnu, ANabalAnu., tathAnu, tadanu, paJAnu.. ko pAra kara cukA hai, rAga evaM dveSa para vijaya pA cukA paTiJAnu, pALinayAnu.. magadhabhAsAnu., yathAnu., yogAnu.. vyakti - anunayapaTighavippahIno ugghAtinighAtivItivatto vacIduccaritAnu, vayAnu, vibhAvAnu.. sakasakabhAsAnu, saddAnu, anurodhavirodhasamatikkanto, mahAni. 82; anurodhavirodhasasAnu, subhAnu ke anta. draSTa; - tta napuM, bhAva. [anurUpatva]. matikkantoti anunayaJca paTighaJca sammA atikkanto, samAnatA, anukUlatA, hitakaratA - matiyA anurUpattA, mahAni. aTTa, 194; - samApanna tri., [anurodhavirodhasamApanna], anumajjanalakkhaNo, abhi. ava. 122; - samAvabhUta tri., rAga aura dveSa se grasta - so evaM anarodhavirodhasamApanno na [anurUpasvabhAvabhUta], kisI kI prApti meM sahAyaka svabhAva / parimaccati jAtiyA jarAya maraNena ... domanassehi upAyAsehi vAlA, anurUpa svabhAva vAlA - dhammAnudhammappaTipannoti a. ni. 3(1).9; ma. ni. 1.338. lokuttarassa nibbAnadhammassa anudhammabhUtaM paTipadaM paTipanno, / anulagga tri., [anulagna], sAtha meM lagA huA, pIche se jor3A huA, anudhammabhUtanti anurUpasabhAvabhUtaM, sa. ni. aTTha. 2.31. anugata - anvAsattAti anulaggA vokiNNA, udA. aTTha. 177. For Private and Personal Use Only Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anunatissa 286 anulepanamattikA anulatissa pabbata pu., zrIlaGkA ke gaGgarAji-kSetra meM sthita sIlagandhena anulittA bhagavato puttA sadevakaM loka eka parvata tathA eka vihAra kA nAma - pAcInato sIlagandhena dhUpenti sampadhUpenti, mi. pa. 303; sa. u. pa. ke anaLatissapabbataM gaGgarAjiyaM ti pAcInadisAyaM gaGgarAjiyaM rUpa meM candanagandharasAnulitta, candanasArAnu, candanAnu. anuLAtissapabbataM nAma vihAraM na niyelatirasArAgamaMcA ti Adi ke anta. draSTa.; - sIlagandha tri., ba. sa. niyelatissapabbatarAmavihAraM ca, ma. vaM. TI. 616(nA.). [anuliptazIlagandha], vaha, jise zIla rUpI sugandhita padArtha anulA/anuLA strI., vya. saM.. 1. kazyapa buddha kI eka kA lepa yA ubaTana kiyA gayA hai, zIlavAn - parULhakacchalomo pramukha ziSyA yA agrazrAvikA kA nAma - tassa bhagavato so anajitaamaNDito analittasIlagandho, mi. pa. 161. jAtanagaraM bArANasI nAma ahosi, brahmadatto nAma brAhmaNo anulimpati anu + limpa kA varta, pra. pu., e. va. pitA, dhanavatI nAma brAhmaNI mAtA, tiso ca bhAradvAjo ca dve [anulimpati, anulimpate]. lepa karatA hai, ubaTana karatA aggasAvakA, sabbamitto nAmupaTTAko, anuLA ca uruvelA ca hai, lIpatA yA potatA hai, lepa lagAtA hai, AcchAdita kara ve aggasAvikA, nigrodharukkho bodhi, ..., jA. aTTha. 1.53; detA hai - kusalo bhisakko.... antosallaM susiragataM ... anuLA uruveLA ca, ahesuMaggasAvikA, bodhi tassa bhagavato, vaNaM vUpasamento vaNamukhaM ... bhesajjena anulimpati nigrodhoti pavuccati, bu. vaM. 26.39; 2. vArANasI ke cULaseTThI paripaccanAya, ..., mi. pa. 120; - mpiM adya., u. pu., e. kI eka putrI kA nAma - bArANasiyaM ... cULaseTi nAma va., maiMne avalepana kiyA - phalaM buddhassa datvAna, agaLu ahosi, so kAlaM katvA petesu nibbatti, tassa kAyo .... anulimpahaM, apa. 1.383; kALAnusAriyaM garaha, anulimpiM ahosi, dhItA panassa anulA ... pe. va. aTTha. 93; tathAgataM, apa. 1.356; - mpetvA pU. kA. kR., lepa lagAkara 3. zrIlaGkA ke zAsaka devAnampiya tissa ke bhAI mahAnAga - sambuddhamanulimpetvA, santhaviM lokanAyakaM apa. 1.356; - kI rAnI tathA muTasIva kI usa putrI kA nAma, jisane mpitabba saM. kR., lepa kiyA jAnA cAhie- evameva saGghamitrA se pravrajyA grahaNa kI - ... anuLA devI pabbajitukAmA kho, mahArAja, yoginA ... mettAbhesajjena mAnasaM analimpitabba hutvA rao Arocesi, .... pArA. aTTha. 1.63; 4. khallAhanAga mi. pa. 364; - mpana napuM., kri. nA. [anulepana], lepa yA evaM vaTTagAmiNi kI rAnI kA nAma - mahALikanAma taM ubaTana lagAne kI kriyA - sattaggahaNachedanalekhanavedhanaputtahAne upesi ca, tammAtaraM anuLAdevi mahasiM ca akAsi salluddharaNavaNadhAvana so sanabhe sajjAlimpanavamaso, ma. vaM. 33.35-36; 5. coragAga, siva evaM vaTuka kI rAnI navirecanAnuvAsanakiriyamanusikkhitvA .... mi. pa. 320; - kA nAma - coranAgarasa devI tu visamaM visamAnulA, ..., ma. mpeti prera. kA varta, pra. pu., e. va. [anulimpayati], lepa vaM. 34.16-29. lagavAtA hai, malahama ke lepa ko lagavAtA hai - ... anulepanIyaM anuLApa pu., anu + Vlapa se vyu. [anulApa], kathana kI anulimpeti, anuvAsanIyaM anuvAseti, mi. pa. 166; te punarAvRtti, punarukti - muhumbhAsAnulApo, abhi. pa. 123. sadevakaM lokaM sIlavaracandanagandhena analimpayantIti, mi. anuLAra tri., uLAra kA niSe. [anudAra]. choTA, halkA, vaha, pa. 236. jo bar3A athavA vizAla nahIM hai; - ka tri., uparivat - anulepa pu0, anu + lipa se vyu., kri. nA. [anulepa], caturAsItisahassAni pUjA ca anuLArikA, ma. vaM. 34.59; - malahama lagAkara paTTI yA plAsTara bAMdha denA - niTTite tta napuM.. bhAva. [anudAratva]. halkA-phulkA yA sAdhAraNa hone navakamme ca, anulepamadAsahaM, apa. 1.269; dissanti, bhante kI avasthA - tassa ca appakattA anuLArattA ca AsanakAnti nAgasena, vejjAnaM upakkamA bhesajjapAnAnulepA, mi. pa. Aha, vi. va. aTTa, 18. 152. anulitta tri., anu + limpa kA bhU. ka. kR. [anulipta]. anulepadAyaka pu.. vya. saM., do sthaviroM ke liye prayukta vaha, jise sugandhita tela Adi kA lepa lagAyA gayA hai upAdhi - itthaM sudaM ... anulepadAyako thero imA gAthAyo athavA ubaTana kiyA gayA hai - rAjA nhAtAnulitto abhAsitthAti, apa. 1.176; 269-70. sumaNDitappasAdhito nAnaggarasabhojanaM bhuji, jA. aTTha. anulepanamattikA strI., tatpu. sa. [anulepanamRttikA], lIpane1.257; jAtisumanamallikAdInaM viya puSkaM nahAtAnulittassa, potane ke kAma meM prayukta miTTI - mattikanti anulepamattika jighacchitassa viya paNItabhojanaM, mi. pa. 323; yena ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).128. For Private and Personal Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org anulepanIya . anulepanIya tri.. anu + lipa kA saM. kR. [anulepanIya). lepa kiye jAne yogya, lipAI-potAI kiye jAne yogya anulepanIyaM anulimpeti, mi. pa. 166. anulokI/ anulokika tri, dekhane vAlA, dRSTipatha meM rakhane vAlA sIsAnulokino hutvA anugatA hotI attho, dI. ni. aTTha. 1.39; sAriputtattheropi tassa gamanaM sutvA sIsAnulokiko gantvA okAsaM sallakhetvA taM sattavisuddhikkama pucchi a. ni. aDa. 1.159 anuloma tri.. vividha rUpoM meM prayoga [ anuloma]. zA. a. bAloM ke anurUpa, lA. a. ka. bAloM kI taraha Upara se nIce kI ora Ane vAlA, niyamita yA svAbhAvika krama ke anusAra, anukUla, sIdhe krama meM batAti anulomavacanatthe nipAto, paTi. ma. aTTha. 1.304; api nu me taM. .... anulomaM abhavissa ANassa uppAdAya sabbe dhammA anattA'ti, sa. ni. 2 (2).366 mena tR. vi. e. va. anuloma yA sIdhe krama ke dvArA anulomena dhammadvitiyaM nibbAne va paTilomabhAvassa su. ni. aDa. 18 to pa. vi. pratirU, nipA., anulomakrama se, kramasaGgata rUpa se sIdhe krama se bodhipakSiyadhammAnaM uddhaJca anulomato abhi. aba 162: kha. maM. a. kri. vi. niyimita krama ke anusAra, sIdhe krama se atha kho bhagavA - paThamaM grAmaM paTivyasamuppAdaM anulomaM sAdhukaM manasAkAsi udA. 69. atha vA Adito pahAya anulomato anulomo, taM anulomaM sAdhukaM manasAkAsIti sakkacca manasi akAsi, udA. aTTha. 31; ga. pu. / napuM0, anudhammaM se nirmita anudhamma ke anukaraNa para vyu. sIdhA yA niyamita krama atha vA Adito padvAya antaM pApetvA vRttattA pattiyA vA anulomato anulomo, te anuloma, udA. aDa. 31 anulomapaTilomanti anulomaJca paTilomaJca, mahAva, aDa. 226; gha. napuM0, tIsarA javanacitta, gotrabhU se pUrva kI citta kI eka avasthA appanAyAnulomattA, anulomAni eva ca tadeva, anulomena dhammadvitiyaM nibbAne ca paTilomabhAvato, udA. a. 27; yasmihi javanavAre ariyamaggo uppajjati, tattha yadA dve anulomAni tadA tatiyaM gotrabhu, catutvaM maggacitaM tato para tINi phalacittAni honti, udA. anu. 27; tatiyaM javanacittaM, anulomanti saJJitaM, abhi. ava 162; tasmA tINi phalAni hi, anulomA tayo honti, abhi. ava 165; sa. u. pa. ke rUpa meM anattasaJJAnu, aniccasajJAnu kappiyAnu.. kasiNAnu. jhAnAnu.. dukkhasAnu, nibbidAnu paccanIyAnu, pAThAnu, vimokkhAnu, - 1 287 anuloma saccAnu, sAsanAnu tathA suttAnu ke anta draSTa ka napuM. tIsarA javanacitta gotrabhU se turanta pUrvavartI citta dutiyaM upacAra taM tatiyaM anulomaka, abhi. ava. 120 khanti strI, ucita krama meM bhAvanA karane yogya kSAnti anulomakhantiM ladvAna, modatI tidivaM gatoti dha. pa. a. 1.363: citta napuM. karma. sa. tIsarA javanacitta, gotrabhU se sadyaH - pUrvavartI citta - tasmA sabbantimena paricchedena dvIhi anulomadhirohi bhavitabbaM visuddhi 2.313 ANa napuM, karma. sa. vipazyanA karmasthAna ke dasa jJAnoM meM dasavAM jJAna, 9 jJAnoM ke kRtyaniSpAdana meM tathA bAda meM 37 bodhipakSIya dharmoM ke liye anukUla vipazyanA karmasthAna kA eka jJAna nirantaraM samAhito anulomatrANAnantaraM gotrabhuJaNodayato padvAya, udA. aTTa. 154; sammasanaJaNaM udayabbayatrANaM bhaGgaJANaM bhayatrANaM AdInavatrANaM nibbidAtrANaM muccitukamyatAtrANaM paTisaGgAtrANaM saGgrArUpekkhAtrANaM anulomajANaJceti dasa vipassanAtrANAni, abhi. dha. sa. 66 purimAnaM navanna kiccaniSpattiyA upari ca sattatisAya bodhipavikhayadhammAnaM anukUlaMgANaM anulomatrANaM, abhi. dha. vi. TI. 232: upanA strI apane pratipAdya kI sthApanA ke lie upayukta athavA anukUla tArkika sthApanA ayaM tAva paravAdI pakkhassa upanato niggahapApanAropanAnaM lakkhaNabhUtA anulomaThapanA nAma kathA aDa. 110: tta napuM. bhAva. [anulomatva]. anukUlatA, upayuktatA, anukUla yA upayukta rahane kI sthiti appanAyAnulomatA, anulomAni evaM ca yaM taM sambantimaM ettha gotrabhUti paccati abhi. ava 899 (gA. ) dhammAnudhammaM paTipajjamAnoti lokuttaradhammassa anulomattA anudhammabhUtaM vipassanaM bhAvayamAno su. ni. aDDa. 2.57; - dhamma pu. karma. sa. [anulomadharma] anukUla dharma, upayukta pratyavekSaNa ayamanudhammoti ayaM anulomadhammo hoti. sa. ni. aDDa. 2.236 naya pu. karma, sa. [anulomanaya] apanI tArkika sthApanA ke liye anukUla tarka-paddhati idAni dhammena... dassetuM anulomanaye pucchA sakavAdissa, attano laddhiM nissAya paTijJA paravAdissa kathA aTTha. 113; pakkha pu.. karma. sa. [anulomapakSa], tArkika sthApanA meM anukUla pakSa tena vrata retiAdi anulomapako niggahassa pApitattA anulomapApanA nAma, kathA. a. 110; -paccanIya napuM. dukapadvAna kI eka prakAra kI gaNanApaddhati kA zIrSaka yathA kusalattike anulomapaccanIyagaNanA evaM gaNetabba paTTA. 2.34: paJcaka napuM. kathA kI puggalakathA For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra anulomaka kI kucha varNanAoM kA zIrSaka: kathA. 2 paTipadA strI.. karma. sa. [ anuloma-pratipat] upayukta athavA upayukta mArga, anukUla prakriyA, sIdhI tarka-paddhati sammApaTipadAya anulomapaTipadAya apacyanIkapaTipadAya sIlesu paripUrikAritAya indriyesu guttadvAratAya bhojane 'mattazrutAya mahA. ni. 10 anulomapaTipadAyAti aviruddhapaTipadAya, na paTilomapaTipadAya mahAni, aha. 50: samaNasAmIcippaTipadAti samaNAnaM anucchavikA samaNAnaM anulomapyaTipadA ma. ni. aTTha. ( mU0pa.) 1 (2). 221; - paTiloma tri. sIdhe tathA ulaTe krama vAlA, Age kI ora se tathA pIche kI ora se prArambha hone vAlA maM a. kri. vi., sIdhe evaM ulaTe krama se, niyamita krama meM evaM viparIta krama meM atha kho bhagavA ratiyA paThamaM grAmaM paTiccasamuppAdaM anulomapaTiloma manasAkAsi, mahAva. 1; anulomapaTilomanti anulomaJca paTilomaJca, mahAva. aDa. 226 evaM anulomapaTilomaM chasu devalokesu sampattiM anubhavantA vicaranti jA. aTTha. 4.431 chasu kAmAvacarasaggesu anulomapaTilomena mahantaM devissariya anubhavantA vicaranti jA. aDa. 4.284 padvAna napuM. paTTA. a. ke eka khaNDa kA zIrSaka, paTTA. aTTha. 490; - pApanA strI. tatpu, sa. anulomapakSa meM nigraha kI prApti tena yata retiAdi anulomapakkhe niggahassa pApitattA anulomapApanA nAma, kathA. aDa. 110; - ropanA strI, anuloma-pakSa kI tarka-paddhati meM nigraha kA AropaNa yA doSa kA AviSkaraNa - - * ... www.kobatirth.org - yaM tattha vadesItiAdi anulomapako niggahassa AropitattA anulomaropanA nAma, kathA. aDa. 110 mAvasAna napuM. appanAvIthi ke tRtIya caraNa anuloma kA anta yA samApti anulomAvasAnahi sUre tikkhaM vipassanaM abhi, ava. 1325. anulomika 1 tri. [anulomika] ucita krama meM AyA huA, kramasaGgata, svAbhAvika athavA niyamita krama meM prApta, ThIka yA niyamita krama vAlA, sIdhe krama ke hisAba se rakhA gayA esa vIghanikAyoti, paThamo anulomiko, dha. sa. aTTa. 27; ayaM anulomikAyaM khantiyaM Thito. udA. aDDa 111; ye cassa dhammA avakhAtA, sAmajJassAnulomikA itivu, 74.:-. paTiccasamupyannesu dhammesu anulomikA khanti paTiladdhA hoti yathAbhUtaM ANaM vibha. 389 2. napuM. cAra mahApradeza sute vinaye anulome, paJJate anulogika, pari, 302; anulomikaM nAma cattAro mahApadesA pari aDDa. 202 sa. u. pa. ke rUpa meM ananu tadanu, netidhammAnu, pabbajjitAnu. bhedAnu, saccAnu, sikkhApadAnu ke anta draSTa 288 anullapanA " anulometi anuloma ke nA. dhA. kA varta. pra. pu. e. va. [anulomayati] ka. prAyaH dvi. vi. meM anta hone vAle nAmoM ke sAtha prayukta, ThIka-ThAka athavA anukUla kara detA hai, anukUla dizA kI ora le jAtA hai yAgu dento Ayu deti Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAta anulometi... dasAnisaMsA yAguyAti mahAva. 297; - metvA pU. kA. kR., anukUla banAkara ThIka dizA kI ora le jAkara vAtaM anulometIti vAtaM anulometvA harati a. ni. aTTha. 3.79; kha. kisI ke dvArA anukUla banA diyA jAtA hai yA niyantrita kara diyA jAtA hai bhagavato hi vAcAya kAyo anulometi, udA. aDa. 103 taM ce akapiyaM anulometi, pArA. aTTha. 1. 179: - nti varta, pra0 pu0, ba0 va., anukUla yA anurUpa banA dete haiM, viniyamita kara dete haiMye te, bhikAve, bhikkhU suggahitehi susante hi vyaJjanaSpatirUpakehi atthaJca dhammaJca anulometi a. ni. 1 (1) 85 yitvA / metvAna pU. kA. kR.. apane anurUpa karataM anulomayitvA kapiye anavajje utvA samaNadhammaM deva pariyesitaba mi. pa. 338: nava buddhavacanaM anulometvAna sabbadA, mi. pa. 338: ga. Sa. vi. meM anta hone vAle nAma ke sAtha Ane para anukUla yA anurUpa bana jAtA hai- ananulomiketi sAsanassa na anulometIti ananulomika a. ni. aDDa. 2.76; bhagavato hi vAcAya kAyo anulometi, kAyassapi vAcA. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 1(1)55: gha. sahI yA anukUla dizA kI ora calatA hai, anukUla ho jAtA haiyathA, mahArAja, vaMso yattha vAto, tattha anulometi..... mi. pa. 338. banA kara anullapanatA strI. ullapana ke bhAva kA niSe svayaM ko bar3hA-car3hAkara nahIM kahanA, DIMga na hAMkanA anAlapanatAyAti anullapanatAya ma. ni. aDa. ( mU.pa.) 1 (2).308 tula. anAlapanatA. 134. - anullapanA strI anu + lapa se vyu pIche kahA gayA kathana, anukaraNa para bolA huA vacana, anuvAda - yo tattha anuvAdo anuvadanA anullapanA anubhaNanA... cULava. 196; anullapanA anubhaNanAti ubhayaM anuvadanavevacanamattameva cULava. aTTha. 39; AlapanA lapanA sallapanA ullapanA samullapanA anuppiyabhANitA... vima. 404 nAdhippAya tri. ba sa.. svayaM ko bar3hA-car3hAkara dikhalAne kI pravRtti se rahita anApatti adhimAnena, anullapanAdhippAyassa, ummattakassa khittacittassa, vedanAdvassa AdikammikassAti, pArA. For Private and Personal Use Only Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuvaMsa 289 anuvattApaka anuvaMsa pu., [anuvaMza], vaMzaja, vaMzaparamparA meM Age utpanna aTTha. 4.31; - re vartaH, pra. pu., ba. va., Atmane., anusaraNa hone vAlI saMtAna - apaccoti anuvaMso, su. ni. aTTha. 2273. karate haiM - nivAtamanuvattare, jA. aTTha.7.103; - ttAma varta., anuvagga tri., [anuvarga], apane samUha ke anurUpa, varga ke u. pu.. ba. va., hama anugamana karate haiM - handa naM anuvattAmAti sAtha saGgati rakhane vAlA - tulAsaGghATAnuvaggA, anuvattiMsu, dI. ni. aThTha. 1.232; - nto pu., varta. kR., pra. sovaNNaphalakatthatA, bu. vaM. 1.14 (pR.) 288; anuvaggAti vi., e. va., anugamana karatA huA - so kira pubbe rAjAnaM anurUpA, bu. vaM. aTTha. 45... anuvattanto eka taNDulanALi assAnaM agghamakAsi, jA. anuvajati anu + Vvaja kA varta, pra. pu., e. va., draSTa. aTTha. 1.131; - ntehi pu., varta. kR., tR. vi., ba. va. - maM anubbajati ke anta.. anuvattantehi bhikkhUhi saddhiM AveNika uposathaM sar3akammAni anuvajja tri., anu + Vvada kA saM. kR. [anuvAdya], nindanIya, ca karissAmIti attho, udA. aTTha. 258; - tteyya vidhi, pra. kevala sa. u. pa. meM prayukta, anavajja tathA sAvajja ke pu.. e. va., anugamana yA anusaraNa kare - yA pana bhikkhunI anta. draSTa.. samaggena saGghana ukkhittaM bhikkhaM ... tamanuvatteyya, .., anuvaDDi strI., [anuvRddhi], bAda meM hone vAlI vRddhi, unnati pAci. 293; - tteyyu vidhi., pra. pu., ba. va., anugamana kareM yA saubhAgya - anudayatAyAti anuvaDDiyA, sapubbabhAgAya - atha kho yo nesaM pANakAnaM balavataro assa tassa te muditAyAti attho, sa. ni. aTTha. 3.254. anuvatteyyuM ... vasaM gaccheyyu, sa. ni. 2(2).197; - tti adya., anuvattaka tri., anu + Vvata se vyu.. [anuvartaka], ka. pra. pu., e. va., anugamana kiyA - mAyye, etaM bhikkhaM anugamana yA anusaraNa karane vAlA, niSThAvAna, paricAraka, anuvattI ti, pAci. 293; -ttisaM adya., u. pu., e. va., maiMne pUrNarUpa se lagA huA - tathApi lokAcariyo, loko anugamana kiyA - atthaM dhamma nirAkatvA, adhammamanuvattisaM. tarasAnuvattako, apa. 2.155; - kA pra. vi., ba. va., anugamana pe. va. 504; - tiMsu ba. va., hamane anugamana kiyA - tatheva karane vAle, vaphAdAra - kathaJhi nAma bhikkhU devadattassa taM ukkhittakaM bhikkhuM anuvattiMsu anuparivAresuM, mahAva. 458; saGghabhedAya parakkamantassa anuvattakA bhavissanti vaggavAdakAti, - tissati bhavi0, pra. pu., e. va., anugamana karegA - pArA. 274; anuvattakAti yadiTThiko so hoti yakhantiko kathanhi nAma ayyA thullanandA bhikkhunI samaggena saGghana yaMruciko tepi tadivikA honti taMkhantikA tarucikA, pArA. ukkhittaM ariSTuM bhikkhuM ... anuvattissatI ti, pAci. 293; 275; - tikA strI., anugamana karane vAlI - tassa - tissAma u. pu., ba. va., hama anugamana kareMge - te taM kammarasa osAne, ukkhittassAnuvattikA, vina. vi. 1994; anuvattissAma, satthA govinda no bhavaM. dI. ni. 2.179; - kha. vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha meM - anurUpa rahane ttituM nimi. kR., anugamana ke nimitta - anujAnAmi, vAlA, aviparIta prakRti vAlA - yasmA pana .... bhikkhave, rAjUnaM anuvattitunti, mahAva. 182; - ttiya pU. kA. abhidheyyaliGgAnuvattakAni bhavanti, sadda. 1.247. kR., anugamana karake - evaM dhammA apakkamma, adhammamanuvattiya, anuvattati anu + Vvata kA varta.. pra. pu., e. va. [anuvartate], sa. ni. 1(1).71. anugamana karatA hai, AjJAkArI hotA hai, anurUpa rahatA hai, anuvattana napuM.. [anuvartana], anusaraNa, AjJApAlana, anurUpa prasanna karatA hai, kisI ke prati pakSapAta karatA hai - bananA, anugraha, svIkRti - viddesI ca diso thullanandA bhikkhunI samaggena saGghana ukkhittaM ara8 bhikSa diTTho'thAnurodho nuvattanaM, abhi. pa. 345; dhammAnuvattI cAti gaddhabAdhipubbaM anuvattati, pAci. 293; yo poso lahucittassa tividhassa sucaritadhammassa anuvattanaM, jA. aTTha. 1.351; . mittassa vA Atino vA anuvidhIyati anuvattati, jA. aTTha. .., tissannaM sikkhAnaM anuvattanavasena sikkhitabbaM, udA. 3.315; samAnAdhikaraNapadaM nAma katthaci padhAnaliGgi anuvattati aTTha. 72; sa. u. pa. ke rUpa meM ananu, uggatapAnu.. katthaci nAnuvattati, sadda. 1.102; - si ma. pu., e. va. - no dhammAnu, paracittAnu.. lokadhammAnu., vedAnu.. sucaritadhammAnu. ce dhamma niraMkatvA adhammamanuvattasi, jA. aTTha. 5.374; - nti ke anta. draSTa.. pra. pu.. ba. va. - sabbe mamanuvattanti, AdeyyavacanA ahuM apa. anuvattApaka tri., anu + Vvata ke prera. se vyu., vyAkaraNa meM 2.186; - mAno pu., varta. kR., anugamana karatA huA - taM / pUrvasUtroM se anuvRtti karAne vAlA, vyAkaraNagata saMgati kI kullavattaM anuvattamAno, mAhaM kule antimagandhano ahuM, jA. apekSA rakhane vAlA - vAccaliGgAnaM anuvattApakassa For Private and Personal Use Only Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuvatti 290 anuvassaM bhidheyyaliGgabhUtassa Apasadassa kAya cittAnI ti ... puMsakaliGgarUpAnaM abhAvato, sadda, 1.115. anuvatti strI., [anuvRtti], ka. anurUpatA, anugAmitA, nirantaratA, sahamati, kha. vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha meM -- agale niyama meM pichale niyama kI punarukti, pichale niyama kA AgAmI niyama para nirantara jArI rahane vAlA prabhAva, punarukti - pacchA bhusattha sAdissAnupacchinnAnuvattisu. abhi. pa. 1174; dhammAnuvattI ca alInatA ca, atthassa dvArA pamukhA chaLete ti, jA. aTTha. 1.350; dhammAnuvattI cAti tividhassa sucaritadhammassa anuvattanaM, jA. aTTha. 1.351. anuvattika tri., anuvattI se vyu., [anuvartika], anuyAyI, adhIna, vazavartI, AjJAkArI, pUrNarUpa se niSThAvAna - aJjatarA mArakAyikAti nAmavasena ... micchAdivikA mArapakkhikA mArassanuvattikA evamayaM mAradheyyaM mAravisayaM.... pArA. aThTha. 2.7; sa. u. pa. ke rUpa meM kilesAnu. ke anta. draSTa... anuvattita tri., anu + Vvata ke prera. kA bhU. ka. kR., vaha, jisakA anugamana yA anusaraNa kisI ke dvArA kiyA gayA hai, anugata - anugatAti cittena anuvattitA, udA. aTTha. mAtApi puttaM anuvadati, cULava. 202; - nti ba. va. - suddho hoti bhikkhu anApattiko, anuvadanti ca naM. cULava. 183; kha. nindA karatA hai, Aropa lagAtA hai, AlocanA karatA hai - ti vartaH, pra. pu., e. va. - amUlakena abrahmacariyena anuddhaMsetIti tasmiM puggale avijjamAnena antimavatthunA anuvadati codeti, pArA. aTTha. 2.69; - diyamAno karma. vA., varta. kR., pra. vi., e. va., nindita yA Aropita kiyA jA rahA - cittena anuvadiyamAno santhambhetuM na sakkhissAmi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).293. anuvadanA strI., anu + Vvada se vyu.. kisI kathana kI punarukti, pIche bolA gayA vacana yA kathana, pIche kahA gayA nindAtmaka athavA prazaMsAparaka kathana - yo tattha anuvAdo anuvadanA anullapanA anubhaNanA anusampavaGkatA abhussahanatA anubalappadAnaM - idaM vuccati anuvAdAdhikaraNaM, cULava. 196; anuvadanAti AkAranidassanameta, upavadanAti attho, cULava. aTTha. 39; tula. anuvAda, upavAda. anuvasati anu+Vvasa kA varta0, pra. pu., e. va. [anuvasati], kisI (sthAna) ke bagala meM basatA hai - gAmaM upavasati, gAmaM anuvasati, sadda. 3.717; - vAseyya vidhi., pra. pu., e. va., anukaraNa kare - sakkaccaM anuvAseyya, sa rAjavasatiM vase, jA. aTTha. 7.191; anuvAseyyAti uposathavAsaM vasanto anuvatteyya, jA. aTTha. 7.192; - sitvA pU. kA. kR., raha kara, nivAsa kara - hiyyopi idheva AgantabbaM bhavissatI ti, tatyeva anuvasitvA anuvasitvA AvasathapiNDaM bhuJjanti, pAci0 192. 98. anuvattI tri., [anuvartina], anugAmI, AjJAkArI, anurUpa kevala karma. sa. ke u. pa. ke rUpa meM hI prayukta, uggatapAna., karuNAna., dhammAnu., bhattuvasAnu., mArapAsAnu, vedanAnu. ke anta. draSTa.. anuvatteti anu + Vvata ke prera. kA varta, pra. pu., e. va. [anuvartayati], anugamana yA anusaraNa karatA hai, gatizIla banAe rakhatA hai, nirantara gatizIla rahane hetu prerita karatA hai, kisI ke dvArA gatizIla kiye gaye ko Age bhI gatizIla karAtA hai - mayA pavattitaM cakkaM (selAti bhagavA) dhammacakka anuttaraM sAriputto anuvatteti, anujAto tathAgataM, theragA. 826; 827; su. ni. 561-62; - ssati bhavi., pra. pu.. e. va., anugamana karAegA - anuvattessati sammA, vassento dhammavaDiyo, apa. 1.20; - ttaye vidhi., pra. pu., e. va., anusaraNa kare - pahAya issaramadaM, nivAtamanuvattaye, pe. va. 764; - ttiMsu adya., pra. pu., ba. va., anuvartana kiyA, anugamana kiyA - ..., handa naM anuvattAmAti anuvattiMsu, dI. ni. aTTha. 1.232. anuvadati anu + Vvada kA varta, pra. pu., e. va. [anuvadati], ka. sahamata hotA hai, samarthana karatA hai, prazaMsA karatA hai - anuvassa' tri., vaha bhikSu, jisane eka varSAvAsa pUrA kiyA hai - anuvassiko pabbajito, passa dhammasudhammataM, theragA. 24; tattha anuvassikoti anugato upagato vassaM anuvasso, anuvassova anuvassiko, theragA. aTTha. 1.84; tula. anuvassika. anuvassa napuM., bAda meM Ane vAlA varSAvAsa, abhI taka na AyA huA varSAvAsa - atha vA anugataM pacchAgataM apagataM varasaM anuvassaM taM assa asthIti anuvassiko, theragA. aTTha. 1.84. anuvassaM a., kri. vi. [anuvarSam], pratyeka varSA-Rtu meM, vArSika rUpa meM - tena kho pana samayena bhikkhU anuvassaM santhataM kArApenti, pArA. 344; kathahi nAma bhikkhuniyo anuvassaM vuDhApessanti, upassayo na sammatI ti, pAci. 465; yA pana bhikkhunI anuvassaM vuDhApeyya pAcittiyaM, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.112. For Private and Personal Use Only Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuvassaka 291 anuvAda anuvassaka tri., anuvassa se vyu. [anuvArSika], vArSika, tassa hi gandho anuvAtaM gacchati, a. ni. aTTha. 2.198; vilo. prativarSa vAlA -nivesesi, baliM tesaM ajesaM cAnuvassaka, paTivAtaM; - paTivAtaM a., kri. vi. [anuvAtaprativAtaM]. havA ma. kaM 10.86; anuvassaM samutaM satasahassadvayAraha ma. kaM 7.73. ke bahane kI dizA meM tathA havA bahane kI pratikUla dizA meM anuvassika tri., vaha bhikSu, jisane eka varSAvAsa pUrA kiyA - kiJci gandhajAtaM yassa anuvAtampi gandho gacchati, hai, eka varSAvAsa ko pUrNa kiyA huA bhikSu yA pravrajita vyakti paTivAtampi gandho gacchati, anuvAtapaTivAtampi gandho gacchatIti, - anuvassiko pabbajito, passa dhammasudhammataM, theragA. 24; a. ni. 1(1).256. pabbajitoti pabbajaM upagato, pabbajito hutvA upagatavassamatto anuvAtakaraNa napuM., bhikSu-cIvara kI atirikta silAI athavA ekavassikoti attho, theragA. aTTha. 1.84. anuvAta kA prabandha - na anuvAtakaraNamattena atthataM hoti anuvahanA strI., anu + Vvaha se vyu., eka dUsare se avicchinna kathina, mahAva. 331; anu vAtakaraNamatte nAti rUpa se jur3A huA krama, tAMtA, silasilA, anukrama - padvianuvAtAropanamattena, mahAva. aTTha. 369. anubandhanAti anuvahanA, visuddhi. 1.266; pArA. aTTha. 2.21. anuvAtamagga pu., karma, sa. [anuvAtamArga], havA ke bahane anuvAka pu., [anuvAka], vaidika-saMhitA ke upavibhAgoM meM se vAlI dizA kI ora jA rahA mArga - sace anuvAtamaggena na eka kA nAma, veda ke upabhAga yA adhyAya - devadattassa sakkA hoti gantuM ..., visuddhi. 1.175. visayonuvAko, mo. vyA. 4.16; mAsamadhItonuvAko na cAnena anuvAte a., avyayI. sa., havA ke bahane vAlI dizA meM, vaha gahitoti, mo. vyA. 2.3.(pR.) 27. dizA, jisakI ora havA ho, anukUla sthiti meM, apratikUla anuvAceti anu + Vvaca ke prera. kA varta, pra. pu., e. va., dazA meM - parigahissAmi nanti anuvAte ThatvA tassa pUrvakAla meM par3hAe gae viSaya ko punaH par3hAtA hai, anuvAcana sarIragandhaM ghAyitvA ayaM amhe mAretvA maMsaM khAditukAmo, karatA hai, bAda meM pATha karatA hai - tadanugAyanti tadanubhAsanti jA. aTTha. 2.315; sakko devAnamindo ... khaggaM bhAsitamanubhAsanti vAcitamanuvAcenti, dI. ni. 1.91; ma. ni. sIlavante kalyANadhamme anuvAtaM paJjaliko namassamAno 2.388; vAcitamanuvAcentIti tehi asaM vAcitaM anuvAcenti, ahAsi, sa. ni. 1(1).261; yo samaM anuvAte ca, paTivAte ca ma. ni. aTTa (ma.pa.) 2.298; dI. ni. aTTa. 1.221. vAyati, visuddhi. 1.10. anuvAta pu., bhikSu ke cIvara meM kI gayI atirikta silAI - anuvAda pu., [anuvAda], ka. nindA, doSAropaNa - na pakatattassa pimianuvAtAropanamattenAti dIghato anuvAtassa Aropanamattena, bhikkhuno uposatho Thapetabbo, ..., na anuvAdo paTTapetabbo, vi. vi. TI. 2.182; anujAnAmi, bhikkhave, anuvAtaM paribhaNDaM na .... cULava. 10; na anuvAdoti vihAre jeTTakaTThAnaM na Aropetunti, mahAva. 388; anuvAtaM paribhaNDanti anuvAtaJceva kAtabbaM, cULava. aTTha.9; yo tattha anuvAdoti yo anuvadantesu paribhaNDacca, mahAva. aTTha. 386; so paccekabuddho tattha upavAdo, cULava. aTTa. 39; kha. aizvarya yA Adhipatya ke bhAva cIvarakammaM karonto anuvAte appahonte saMharitvAva ThapetuM se kiyA gayA doSAropaNa - ... bhikkhuniyo bhikkhUna uposathaM Araddho, pe. va. aTTha. 62; - karaNa napuM., bhikSu ke cIvara kI Thapenti, .... anuvAdaM paTTapenti, okAsaM kArenti, codenti, atirikta silAI athavA usakI ApUrti - na sArenti, cULava. 441; anuvAdanti issariyaTThAnaM, vajira. TI. anuvAtakaraNamattena atthataM hoti kathinaM, mahAva. 331; 490; ga. samarthana, pakSagrahaNa, pakSa ke samarthana meM bolanA - yo anuvAtakaraNamattenAti paTThianuvAtAropanamattena, mahAva. aThTha. tattha anuvAdo anuvadanA anullapanA ... anubalappadAnaM - idaM vuccati anuvAdAdhikaraNaM cULava. 1.96; yo tattha anuvAdoti anuvAtaM a., kri. vi. [anuvAtaM], havA bahane kI dizA meM, yo tesu anuvadantesu upavAdo, cULava. aTTha. 39; vipattiyo vAyupravAha ke anukUla rUpa meM, anukUla rUpa meM - anuvAtaM catassova ... anuvAdo upAgato, vina. vi. 2762; 2766%3; yojanasataM gandho gacchati, a. ni. 2(2).250; yesaM anuvAtaM 2768; sa. u. pa. ke rUpa meM attAnu, parAnu., vAdAnu., sAnu. yeva gandho gacchati, no paTivAtaM, a. ni. 1(1).256; ..., yena ke anta. draSTa.; - mUla napuM., nindA yA doSAropaNa kA sIlagandhena analittA bhagavato pattA sadevakaM lokaM kAraNa- chaH anuvAdamUlAni anuvAdAdhikaraNassa mUlaM, cULava. sIlagandhena dhUpenti sampadhUpenti, disampi anudisampi 197; - vimutta tri., nindA athavA doSAropaNa se mukta - anuvAtampi paTivAtampi vAyanti ativAyanti, mi. pa. 3033; ananuvajjA cAti anuvAdavimuttA, su. ni. aTTha. 2.112; 8.. 369. For Private and Personal Use Only Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuvAsati 292 anuvicarati - dAdhikaraNa napuM., cAra prakAra ke adhikaraNoM athavA virittassa anuvAsitassa Aturassa sappAyakiriyA icchitabbA vivAda-viSayoM meM se eka, nindA ke kAraNa utpanna hoti, mi. pa. 203. vaidhAnika prazna athavA vivAda kA viSaya - anuvAdAdhikaraNaM anuvAseti anu + VvAsa kA varta, pra. pu., e. va., tela kI katihi samathehi sammati anuvAdAdhikaraNaM catUhi .... battI DAlakara virecana karAtA hai - anuvAsanIyaM anuvAseti, siyA anuvAdAdhikaraNaM ve samathe anAgammaamULhavinayaJca, mi. pa. 166. tassapApiyasikaJca, cULava. 211; adhikaraNAnanti anuvikkhitta tri., anu + vi + khipa kA bhU. ka. kR. vivAdAdhikaraNaM anuvAdAdhikaraNaM ApattAdhikaraNaM [anuvikSipta], cAroM ora chitarAyA huA athavA bikherA kiccAdhikaraNanti imesaM catunna, dI. ni. aTTha. 3.204; - huA, idhara-udhara bhAgA huA - paJca kAmaguNe Arama Ti. sIlavipatti (zIloM kA ullaMghana), AcAravipatti anuvikkhitto anuvisaTo, sa. ni. 3(2).349; anuvikkhitto (sadAcaraNa kA atikramaNa), diTThivipatti (mithyA dhAraNAoM ti idha bhikkhu chanda uppAdetvA kammaTThAnaM manasikaronto se grasta ho jAnA) tathA AjIvavipatti (jIvikA kamAne ke nisIdati, sa. ni. aTTha. 3.288. ucita sAdhanoM se bhinna anucita sAdhana apanAnA), ina cAra anuvigaNeti anu + vi + gaNa kA varta., pra. pu., e. va., aparAdhoM meM se kisI eka ke aparAdhI bhikSu ke viruddha kI anucintana karatA hai, tarka-vitarka karatA hai - na nUnAyaM gaI nindA yA bhartsanA ke kAraNa utpanna vaidhAnika paramahitAnukampino, rahogato anuvigaNeti sAsanaM, theragA. masalA anuvAdAdhikaraNa kahA gayA hai. isake antargata 109; anuvigaNetIti ettha 'na nUnA ti padadvayaM AnetvA aparAdhI bhikSu ke viruddha prayukta sabhI prakAra ke anuvAda sambandhitabbaM nAnuvigaNeti nUnA ti, na cintesi maje, theragA. (nindA), anulopanA (doSoM kI prApti), anubhaNanA (doSa- aTTha. 1.236. viSayaka vArtAlApa), anusamyavaGgatA, abbhussahanatA tathA anuvicarati anu + vi + cara kA vartaH, pra. pu., e. va. anubalappadAna, ye sabhI A jAte haiM. anuvAdAdhikaraNa kA [anuvicarati], zA. a. anuvicaraNa karatA hai, Asa pAsa samAdhAna sammukhavinaya, sativinaya, amULhavinaya tathA vicaraNa karatA hai, Upara nIce vicaraNa karatA hai, lA. a. tassapApiyyasikA, ina cAra upAyoM dvArA karaNIya kahA cintana karatA hai, anveSaNa karatA hai - rattiM anuvitakketi gayA hai. anuvicAreti- ayaM rattiM dhUmAyanA, ma. ni. 1.198; yaM divasaM anuvAsati anu + Asa kA varta., pra. pu., e. va., zA. a. brAhmaNo nagaraM anuvicarati..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).963; pIche baiThatA hai, bagala meM baiTha jAtA hai, lA. a. anukUla - nti varta., pra. pu., ba. va. - anupariyantIti anuvicaranti, rUpa meM rahatA hai, upasthita hotA hai, anuvartana karatA hai; - pe. va. aTTha. 164; imaM lokaM anavicarantIti, a. ni. aTTha. seyya vidhi., pra. pu., e. va., anukaraNa kare, anugamana kare 2.121; - rante varta. kR., sapta. vi., e. va. - anucaGkamantepi -- sakkaccaM anuvAseyya, sa rAjavasatiM vase, jA. aTTha. anuvicarantepi, ma. ni. 1.350; - ramAna varta. kR., Atmane, 7.191; anuvAseyyAti uposathavAsaM vasanto anuvatteyya, jA. anuvicaraNa karatA huA - daNDapANipi kho sakko javAvihAraM aTTha. 7.192. anucakamamAno anuvicaramAno yena mahAvanaM tenupasaGkami, ma. anuvAsana napuM.. [anuvAsana], tela-bharI vartikA dvArA virecana ni. 1.155; - ri adya., pra. pu., e. va., idhara udhara vicaraNa karAnA - ... vamanavirecanAnuvAsanakiriyamanusikkhitvA .... kiyA - yahimanuvicari rAjA, parikiNNo itthAgArehi, jA. mi. pa. 320. aTTha. 5.180; - riM adya., u. pu., e. va., maiMne idhara udhara anuvAsanIya tri, anu + VvAsa kA saM. kR., telamayI vicaraNa kiyA- sandhAvissaM saMsari aparAparaM anuvicarinti vartikA dvArA virecana karAye jAne yogya - anuvAsanIyaM attho, dha. pa. aThTha. 2.71; -rituM nimi. kR., idhara udhara anuvAseti, mi. pa. 166. vicarane ke nimitta - samattho ca so khaNena sAgarajalapariyantaM anuvAsaraM a., kri. vi. [anuvAsaraM], pratidina - maNimuttAdika mahiM anuvicarituM, mi. pa. 143; - ritvA pU. kA. kR., vittaM mahagghaM anuvAsaraM cU. vaM. 62.32. idhara udhara yA bahuta dUra taka vicaraNa karake - ayaM hayavaro anuvAsita tri., anu + VvAsa kA bhU. ka. kR., vaha, jisakA sAgarajalapariyantaM mahiM anuvicaritvA khaNena idhAgaccheyyA ti, virecana telabharI battI DAla kara karAyA gayA ho - vantassa mi. pa. 143; - rApenti prera. varta., pra. pu., ba. va. For Private and Personal Use Only Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuvicAra 293 anuvijjhati/anuvijjati [anuvicArayanti], idhara-udhara yA cAroM tarapha vicaraNa karAte divase anuvicca nindakAraNaM vA pasaMsakAraNaM vA jAnitvA haiM - mahAmoggallAnaM vejayante pAsAde anucaGkamApenti pasaMsanti, dha, pa. aTTha. 2.190; anuviccApi maM vighra garaheyyu anuvicarApenti, ma. ni. 1.322; - rita tri., bhU. ka. kR., pANAtipAtapaccayA, ma. ni. 2.25; anuviccApi meM vijJa vaha, jisa para acchI taraha se anucintana kiyA gayA ho, garaheyyunti evarUpe nAma sAsane pabbajitvA pANAtipAtamattatopi vaha, jisakI pUrI taraha parIkSA kara lI gayI ho- diTTa suttaM oramituM, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.29; - kAra pu., acchI mutaM vijJAtaM pattaM pariyesitaM anuvicaritaM manasA, dI. ni. 3. taraha soca vicAra kara yA pUrNa chAnabIna kara kiyA gayA 100; anuvicaritaM manasAti cittena anusaJcaritaM, dI. ni. kAma, sucintita kRtya - anuviccakAraM kho, gahapati, karohi, aTTha. 3.88; vImaMsAnucaritanti tAya vuttappakArAya vImaMsAya ___ anuviccakAro tumhAdisAnaM AtamanussAnaM sAdhu hotI ti. ma. anucaritaM, dI. ni. aTTha. 1.92; anuvicaritanti vImaMsAya ni. 248; anuviccakAranti anuvicAretvA cintetvA tulayitvA anupavattitaM, vImaMsAnugatena vA vicArena anumajjitaM, lIna. kAtaLa karohIti vuttaM hoti, ma. ni. aThTha. (ma.pa.) 2.64. (dI.ni.TI.) 1.129. anuvijjA strI., anuvijjhati se vyu., kri. nA., parIkSaNa, anuvicAra pu., [anuvicAra], punaH-punaH anucintana, bArambAra jAMca-par3atAla, vicAraNa - codanA anuvijjA ca, Adi kiyA gayA anuprekSaNa, cintanaprakriyA kI nirantaratA - ... mUlenuposatho, gati codanakaNDamhi, sAsanaM patiTThApayanti, cAro vicAro anuvicAro upavicAro cittassa anusandhanatA pari. 310. anupekkhanatA .... dha. sa. 22; anuganvA vicaraNavasena anuvijjApetvA anu + vidha ke prera. kA pU. kA. kR., anuvicAro, dha. sa. aTTha. 188.. jAMca-par3atAla yA chAnabIna karA kara - atharasa putto pitaraM anuvicArApetvA anu + vi + Vcara ke prera. kA pU. kA. kR., daGakAmo gatahAnaM ajAnanto anuvijjApetvA .... jA. aTTha. anuvicaraNa athavA lagAtAra cintana hetu prerita kara - 5.157; pAThA. anuvicArApetvA. atthassa putto ... ajAnanto anuvicArApetvA asukaTThAne anuvijjotate anu + vi + juta ke Atmane, kA pra. pu., nAma vasatIti atvA ..., jA. aTTha. 5.157. e. va. [anuvidyotate], kisI ke agala-bagala meM prakAza anuvicAreti anuvicAra ke nA. dhA. kA varta, pra. pu., e. va.. bikhera rahI hai yA camaka rahI hai - rukkhaM anu vijjotate vicAra karatA hai, sUkSma parIkSaNa karatA hai, anucintana karatA vijju, sadda. 3.883. hai - bhikkhu bahulamanuvitakkoti anuvicAreti, tathA tathA anuvijjhaka/anuvijjaka pu., doSAropaNa karane vAle nati hoti cetaso, ma. ni. 1.164. (codaka) evaM Aropita bhikSu se praznakartA yA parIkSaka ke rUpa anuvicintita tri., anu + vi + cinta kA bhU. ka. kR., meM bhikSusaMgha dvArA cunA gayA bhikSu, donoM pakSoM ke bIca madhyastha vaha, jisakA anucintana athavA parIkSaNa kara liyA gayA hai, kI bhUmikA ko grahaNa karane vAlA bhikSu - mA kho paTighaM suparIkSita - purisA te mahArAja, manasAnuvicintitA, jA. janayi, sace anuvijjako tuvaM, pari. 302; sace anuvijjako aTTha. 4.203; anuvicintitAti nAlaM ime maM dukkhA mocetunti tuvanti sace tvaM saGghamajjhe otiNNaM adhikaraNaM vinicchita mayA AtA, jA. aTTha. 4.203. nisinno vinayadharo, pari. aTTha 202; anuvijjakena codako anuvicintetvA anu + vi + cinta kA pU. kA. kR., dhyAna pucchitabbo, pari. 305; - kiccavaNNanA strI., tatpu. sa., meM car3hAkara, anucintana kara - eko raho anuvicintetvA, vi. pi. pari. ke codanAkANDa ke prathama khaNDa kA zIrSaka, dI. ni. 2.150. pari. aTTha. 205. anuvicca vyu., saMdigdha, saMbhavataH anu + vida ke pU. kA. anuvijjhati/anuvijjati anu + Vvidha kA varta., pra. pu., kR., anuvijja kA hI anu + Vi ke pU. kA. kR. anvicca e. va. [anuvidhyati], zA. a. pIche yA bAda meM bedhatA yA ke apa. anuvicca ke mithyAsAdRzya para nirmita zabda chedatA hai, Age cala kara dukhAtA hai yA sAlatA hai, tAnA [anuvidya], acchI taraha jAna kara, bhalI bhAMti parIkSaNa kara, mAratA hai yA khillI ur3AtA hai, lA. a. parIkSaNa athavA ThIka se nApa-jokha kara - anuvicca papaJcanAmarUpaM, ajjhataM khojabIna karatA hai, vicAra karatA hai, gaharAI taka jAkara bahiddhA ca rogamUlaM, su. ni. 53; yaM ce vijU pasaMsanti, jAMcatA hai; - nti vartaH, pra. pu., ba. va. - mahosadha atItena, anuvicca suve suve, dha. pa. 229; yaM pana paNDitA divase nAnuvijjhanti paNDitA, jA. aTTha. 6.266; nAnuvijjhantIti For Private and Personal Use Only Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuvitakketi 294 anuvilokana atItadosaM gahetvA mukhasattIhi na vijjhanti, jA. aTTha. anuviditvA anu + vida kA bhU. ka. kR., ThIka se jAna 6.266; - janto pu., varta. kR., pra. vi., e. va., vicAratA kara, bhalI bhAMti jJAna prApta kara - ... aniccAnupassanAdIhi anuvijjantoti vicArento, a. ni. TI. 1.193; - anuvicca anuviditvA, su. ni. aTTha. 2.140. mAno varta. kR., pra. vi., e. va., Atmane, uparivat - anuviddha tri., bhU, ka. kR., sAtha meM gUMthA huA yA piroyA huA, evaJca pana anuvijjako anuvijjamAno satthu ceva sAsanakaro susajjita kiyA huA, sajAyA huA - manicandakappitanti hoti, pari. 312; -jjitukAma tri., vicArane yA anucintana maNimayamaNDalAnuviddhaM candamaNDalasadisena maNinA anuviddha, karane kI icchA vAlA - anuvijjakena anuvijjitukAmena vi. va. aTTha. 233; sa. u. pa. ke rUpa meM draSTa, na upajjhAyo pucchitabbo, pari. 311; - jjitvA pU. kA. maNimayacandakAnu, maNimayamaNDalAnu ke anta.. kR.. vicAra kara, parIkSaNa kara - anuvijjitvA gahitaM pana anuvidhA anu + vi + VdhA dhAtu, anukaraNa karanA - vinicchayavAnaM nayanti, a. ni. aTTha. 2.119; - jitabba anuvidhA anukaraNe anuvipubbo dhAdhAtu anukiriyAyaM vattati, tri., saM. kR., vicAraNIya, parIkSaNa kiyA jAnA cAhiye - sadda, 2.484-85. kAlena anuvijjitabbaM no akAlena, pari. 311. anuvidhAna napuM.. [anuvidhAna], kramasaGgata rUpa meM athavA anuvitakketi anu + vi + Vtakka kA varta, pra. pu., e. Adeza Adi ke anurUpa kArya karanA, anurUpa yA upayukta va. [anuvitarkayati], kalpanA karatA hai, aTakala yA andAja rUpa meM kAryoM kA niSpAdana - anuvidhAyeyyunti anugaccheyyu lagAtA hai, tarka yA vimarza karatA hai, vicAra karatA hai - ..... anuvidhAnaM Apajjeyunti attho, sa. ni. aTTha. 3.108. bhikkhu bahulamanuvitakketi anuvicAreti, ma. ni. 1.165; anuvidhAyI tri., anu + vi + vdhA se vyu.. [anuvidhAyina], chandarAgaTThAniye dhamme Arabbha cetasA anavitakketi abhiprAya evaM AdezAdi ke anurUpa kArya niSpAdana karane anuvicAreti, a. ni. 1(1).298; - nti ba. va. - bhikkhU vAlA, AjJAkArI, vinIta - vuttaadhippAyAnuvidhAyI Adi yathAsutaM yathApariyattaM dhamma cetasA anu vitakenti katvA satthucariyAnuvidhAyakattA, sakalasAsanapaTiggAhakattA anuvicArenti manasAnupekkhanti, a. ni. 2(1).167; - kkaye ca ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).17. vidhi., pra. pu.. e. va. - anussareyya sambuddhadhammaJcAnuvitakkaye, anuvidhIyati/anuvidhiyyati anu + vi + vdhA ke karma. a. ni. 2(1).198; - kkayato varta. kR., pu., Sa./ca. vi. vA., varta., pra. pu., e. va. [anuvidhIyate]. AdezAdi ke e. va. - api ca kho me aticiraM anuvitakkayato anurUpa kArya niSpAdana karatA hai, anuzikSaNa pAtA hai, anuvicArayato kAyo kilameyya, ma. ni. 1.164-65; - anukaraNa yA anusaraNa karatA hai, adhIna ho jAtA hai - kketvA pU. kA. kR., vicAra-vimarza karake, ThIka se soca porANaM pakatiM hitvA, tassevAnuvidhiyyatIti, jA. aTTha. karake - ratiM anuvitakketvA anuvicAretvA divA kammante 2.81; anuvidhiyyatIti anusikkhati, jA. aTTha. 2.81; yo payojeti kAyena vAcAya manasA- ayaM divA pajjalanA, ma. poso lahucitassa mittassa vA Atino vA anuvidhIyati ni. 198. anuvattati, jA. aTTha. 3.315; - yato varta. kR., pu., Sa. vi., anuvidita tri., anu + vida kA bhU. ka. kR. [anuvidita], e. va. - diso ve lahucittassa, posassAnuvidhIyato, jA. vaha, jise gaharA evaM pUrA-pUrA jJAna prApta hai, acchI taraha se aTTha. 3.314; - yantu anu0, ma. pu., ba. va. - suNantu dhamma jAnane vAlA - anuvidito ti anubuddho vuccati, su. ni. kAlena, taJca anuvidhIyantu, ma. ni. 2.314; - yeyyu aTTha. 2.140; anaviditaM kena kathaJca vIriyavAti, su. ni. vidhi., pra. pu., ba. va., anurUpa kArya vidhAna kareM- tassa te 533; anuvidito tAdi pavuccate tathattA, su. ni. 533; - anuvatteyyu anuvidhAyeyyu, sa. ni. 2(2).197. viccakAra pu., vicAra vimarza karake, ThIka se socakara evaM anuvidhIyanA strI., anuvidhIyati se vyu., kri. nA., anurUpatA tulanA karake koI bhI kAma karane vAlA - anuviccakAra meM kArya kA niSpAdana - ko pana vAdo kAyena vAcAya kho, sIha, karohi, anuviccakAro tumhAdisAnaM AtamanussAnaM anuvidhIyanAsu. ma. ni. 1.54; ekantahitasukhAvahattA sAdhu hotI ti, mahAva. 313; anuviccakAranti anuviditvA anuvidhiyanAnaM hetuttA ca, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).199. cintetvA tulayitvA kAtabbaM karohIti vuttaM hoti, mahAva. anuvilokana napuM., anu + vi + Vloka se vyu., kri. nA. aTTha.357. [anuvilokana], idhara-udhara tAkanA yA dekhanA, cAroM ora For Private and Personal Use Only Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuviloketi 295 anuvyaJjana dRSTipAta karanA - sabbA ca disAti idaM sattapadavItihArUpari vivaTTassa ekapassato dvinnaM eka passato dvinnanti catunnampi Thitassa viya sabbadisAnuvilokanaM vuttaM, na kho panevaM dahabbaM khaNDAnametaM nAmaM, mahAva. aTTha. 384; vivaDheM anuvivaTTa, dI. ni. aTTha. 2.27. bAhantampi ca bhikkhuno, vina. vi. 563. anuviloketi anu + vi+Vloka kA varta., pra. pu., e. va.. anuvisaTa napuM.. anu + vi + /sara kA bhU. ka. kR. [anuvilokayati]. zA. a. idhara-udhara nigAha DAlatA hai, [anuvisRta], idhara-udhara bikharA huA, vikSipta, cAroM ora idhara-udhara tAkatA hai, lA. a. manana karatA hai, anucintana / phailA huA - chando bahiddhA paJca kAmaguNe Arabha anuvikkhitto karatA hai, talAzatA hai, DhUMDhatA hai - sabbaM cetasA samannAharitvA anuvisaTo, sa. ni. 3(2).349; imassa hi bhikkhuno dIgharattaM nando anudisaM anuviloketi, a. ni. 3(1).16; yato yato rUpAdIsu ArammaNesu anuvisaTa citaM kammaTThAnavIthiM otarituM vA anuviloketi, tato tato tuNhIbhUtaM, tuNhIbhUtaM vAcAya, na icchati, dI. ni. aTTha. 2.317; sabbA disA puna tuNhIbhUtaM kAyena, su. ni. aTTha. 2.199; setamhi chatte anuvisaTohamasmi, mahabbalo amita yaso atulyo, jA. aTTha. anudhAriyamAne sabbA ca disA anaviloketi, AsabhiM vAcaM 4.91; anuvisaToti ahaM catasso disA catasso anUdisAti bhAsAti, dI. ni. aTTha. 1.57; - kayato/kentassa varta. sabbA disA attano guNena patthaTo pato pAkaTo, jA. kR., pu., Sa. vi., e. va., idhara-udhara dekha rahe kA - evaM me aTTha. 4.92. anudisaM anuvilokayato nAbhijjhAdomanassA pApakA akusalA anuvutti strI., [anuvRtti], agale vyAkaraNasUtra meM pichale dhammA anvAssavissantIti, a. ni. 3(1).16; sabbaM taM parisaM sUtra se le lI gayI sUtra kI vRtti yA vyAkhyA, nae sUtra meM anuvilokentassa ... etadahosi, mi. pa. 18; - kayamAnA pichale sUtra kA vRtti kI punarukti - ayaM varta. kR., pu.. pra. vi., ba. va., idhara-udhara dekhane vAle - idha mayaM, panAdhippAyavijJaApikA anuvRtti, sadda. 3.655, 685. mArisa, sadevakaM lokaM anuvilokayamAnA ... na passAma, anuvuttha tri., anu + Vvasa kA bhU. ka. kR. [anUSita], kisI mi. pa. 7; - keyyAsi vidhi., ma. pu., e. va. - ..... ke sAtha raha rahA athavA nivAsa kara rahA, kevala sa. u. pa. uTThAyAsanA udakena akkhIni anumajjitvA disA ke rUpa meM prayukta, cirAnuvuttha ke anta. draSTa., tula. anuvilokeyyAsi, a. ni. 2(2).225; - keyyaM vidhi., u. adhivusita (pIche). pu., e. va., maiM idhara udhara dRSTipAta karUM - vijambhitvA anuvedha pu.. eka bAra zalyakriyA kiye gae vraNadvAra ke samIpa samantA catuhisA anuvilokeyyaM dI. ni. 3.16; - kesi meM hI kI gayI dUsarI zalyakriyA - tamenaM dutiyena sallena adya., pra. pu., e. va., usane cAroM ora dRSTipAta kiyA - anuvedhaM vijjheyya, sa. ni. 2(2).205; anuvedhaM vijjheyyAti uhAyAsanA samantA catuddisA anuvilokesi, su. ni. (pR.) tasseva vaNamukhassa aDulantare vA dvaGkalantare vA Asannapadese 149; - kesu adya., pra. pu., ba. va., unhoMne idhara-udhara tAkA anugatavedhaM, sa. ni. aTTha. 3.114. - setacchatte dhAriyamAne sabbAva disA anuvilokesuMudA. anuvyaJjana napuM0 [bau. saM. anuvyaJjana], ka. nimittoM aTTha. 101; - ketvA pU. kA. kR., idhara udhara dekha kara - athavA viziSTa lakSaNoM se bhinna gauNa-lakSaNa yA viziSTatA, samantA catuddisA anuviloketvA tikkhattuM sIhanAdaM nadati, buddha ke 80 gauNa cihnoM meM se koI eka cihna - bhagavato sa. ni. 2(1).79; - ketabba saM. kR., anuvilokana kiyA asItianubyaJjanAni byAmappabhA dvAttiMsamahApurisalakkhaNAni, jAnA cAhiye, anuvilokana karane yogya - anudisA dI. ni. aTTha. 3.91; bhagavA dvattisamahApurisalakkhaNehi anuviloketabbA hoti, a. ni. 3(1).16. samannAgato asItiyA ca anubyaJjanehi parirajito, mi. anuvivaTTa napuM.. [bau. saM. anuvivarta], bhikSu ke cIvara ke cAra pa. 81; anubyaJjanaggAhIti kilesAnaM anubyaJjanato khaNDoM meM se madhyavartI khaNDa yA vivaTTa ke donoM pArzvabhAgoM pAkaTabhAvakaraNato anubyaJjananti laddhavo hAra vAle do khaNDa athavA donoM pArzvabhAga vAle do-do khaNDoM hatthapAdasitahasitakathitaAlokitavilokitAdibhedaM AkAra arthAt cIvara ke cAroM khaNDoM kA nAma - ... aDDamaNDalampi gaNhAti, dha. sa. aTTha, 420; ..., anubyaJjanena anubyaJjana nAma karissati, vivaTTampi nAma karissati, anuvivaTTampi kathayissAmi, ..... mi. pa. 308; kha. Age AyA huA nAma karissati, ... chinnakaM bhavissati, mahAva. 378; vacana, anuvartinI abhivyakti, Age kahI jAne vAlI bAta kA anuvivaTTanti tassa ubhosu passesuddhe khaNDAni.... anuvivaTTanti / kathana - padaso nAma padaM, anupadaM, anavakkharaM anubyaJjanaM. For Private and Personal Use Only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuvyaJjanaso 296 anusaMsandanA pAci. 26; anubyaJjanaM nAma rUpaM aniccanti vuccamAno, sobhanAti evaM anubyaJjanavasena nimittaggAho. sa. ni. aTTha. vedanA aniccA ti sadaM nicchAreti, pAci. aTTa.7; ga. aTTha. 3.51; kha. a., kri. vi., pratyeka akSara evaM pada ke vivecana meM anu + vi + aJja ke kri. nA. ke rUpa meM bhI prayukta, kI dRSTi se - ... suttaso anubyaJjanaso .... mahAva. 83; spaSTa rUpa se prakAzana athavA abhivyakta honA - anubyaJjanasoti akkharapadapAripUriyA ... pAci. aTTha. 49. anubyajanaggAhIti kile sAna anu byajanato anuvyaJjanassAdagathita tri., viSayabhogoM ke bheda-prabhedoM meM pAkaTabhAvakaraNato anubyaJjananti laddhavohAraM dha. sa. aTTha. anubhUta Ananda meM lipta yA baMdhA haA - nimittassAdagathitaM 420; - ggAha pu., vivaraNoM ke sAtha grahaNa, kisI bAta kA vA, ... vijJaANa.... anubyaJjanassAdagathitaM vA tasmiJce sabhI vizeSatAoM ke sAtha vivecana - nimittaggAhoti hi samaye kAlaM kareyya, ..., sa. ni. 2(2).172. saMsandetvA gahaNaM, anubyaJjanaggAhoti vibhattigahaNaM sa. ni. anusaMyAyati/anusAyati anu + saM+vyA kA varta., aTTha. 3.51; yo hi puggalo nimittaggAhaM anubyaJjanaggAha pra. pu., e. va., ka. cAroM ora jAtA hai, Ara-pAra jAtA hai, gaNhaNto nakhA sobhanA ti gaNhAti, dha. pa. aTTha. 1.44; - pAra karake jAtA hai; - ntena varta. kR.. tR. vi., e. va., ggAhI tri., vivaraNoM athavA pratyeka lakSaNa ke sAtha dharmoM ko kisI ko pAra kara yA kisI meM hokara jAne vAle ke sAtha grahaNa karane vAlA, haMsane, dekhane, tAkane, sikor3ane, pasArane - ... cakkaratanaM purakkhatvA cattAro dIpe anusaMyAyantena jaisI vibhinna kriyAoM ke AkAra yA svarUpa ko indriyoM saddhi AgamaMsu. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).235; - yAyitvA dvArA grahaNa karane vAlA - bhikkha cakkhanA rUpaM disvA na pU. kA. kR., anusaMcaraNa karake, ghUma-phira kara, cakkara nimittaggAhI hoti nAnubyaJjanaggAhI, dI. ni. 1.62; ... na lagAkara - sakalajambudIpaM antantena anusaMyAyitvA vArANasiM nimittaggAhI hoti nAnubyaJjanaggAhI, sa. ni. 2(2).110; pApuNi, jA. aTTha. 4.191; kha. nirIkSaNa karatA hai, nigarAnI anubyajanaggAhIti kile sAnaM anuanu vyaJjanato rakhatA hai; - AyamAno varta. kR., Atmane, pu., pra. vi., pAkaTabhAvakaraNato anubyaJjanti laddhavohAraM / e. va., nigarAnI karatA huA, nirIkSaNa kara rahA - brAhmaNo hatthapAdasitahasitakathitaAlokitavilo-kitAdibhedaM AkAra magadhamahAmatto rAjagahe kammante anusaAyamAno yena dArugahe gaNhAti, mahAni. aTTha. 316; - vicitra tri., saundarya ke gaNako tenupasaGkami, pArA. 49; anusaAyamAnoti tamAma choTe-moTe lakSaNoM ke kAraNa pUrNa rUpa se bhavya yA anusajAyamAno, katAkataM janantoti attho, anuvicaramAno utkRSTa - rUpappamANikA hi puggalA bhagavato vA, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.48; - JAtuM nimi. kR., lakkhaNakhacitamanubyaJjanavicitra samujjalitaketu- nigarAnI karane ke nimitta, nirIkSaNa ke nimitta - tasmi, mAlAbyAmappabhAvinaddhamalaGkArasthamiva lokassa .... su. ni. bhikkhave, samaye ruo na phAsu hoti atiyAtuM vA niyyAtu aTTha. 1.205; - dhara tri., sundaratA athavA uttamatA ke vA paccantime vA janapade anusaAtuM, a. ni. 1(1).84; ga. samasta gauNa-lakSaNoM ko bhI dhAraNa karane vAlA - sAtha meM jAtA hai, pAsa jAtA hai;-yAyI adya.. pra. pu., e. anubyaJjanadharaM buddha, AhutInaM paTiggaha, apa. 1.226; - va., sAtha sAtha gayA - anusaMyAyI so vIro, mAtuccha yAvakoTTaka samujjala tri.. sundaratA/bhavyatA ke sampUrNa gauNa-lakSaNoM apa. 2.208. dvArA prabhASita athavA jagamagAtA huA - ... lakkhaNavicittaM anusaMvaccharaM a., kri. vi., avyayI. sa. [anusaMvatsaraM], anubyaJjanasamujjalaM... satthu sarIraM ... itthirUpaM addasa, pratyeka varSa meM, eka-eka varSa meM - .... anusaMvaccharaM te dha. pa. aTTha. 2.64; - sampanna tri., bhavyatA ke samasta gauNa- satasahassapariccAgena balikamma karissAmI ti, jA. aTTha. lakSaNoM yA cihoM se yukta - anuvyaJjanasampanna, 1.77; a. ni. aTTa, 1.244; rAjagahe ca anusaMvacchara dvatisavaralakkhaNaM, bu. vaM. 353; apa. 2.107; giraggasamajjo nAma ahosi, dha. pa. aTTha. 1.52; anusaMvacchara anubyaJjanasampannanti tambanakhatuGganAsavaTTaGkalitAdIhi kAtuM evameva niyojayi, cU.vaM. 37.88. asItiyA anubyaJjanehi sampanna, .... bu. vaM. aTTha. 283. anusaMsandanA strI., anu + saM + /sanda kA kri. nA., dhArA anuvyaJjanaso a., kri. vi., ka. sundaratA yA bhavyatA ke ke pravAha kI nirantaratA, pravAha-sAtatya, pUrvavartI evaM paravartI sabhI gauNa-lakSaNoM kI dRSTi se, anuvyaJjanoM ke AdhAra para kA ekIkaraNa, lagAtAra jArI rahanA - yo evarUpo ... - aTThame anubyaJjanaso nimittaggAhoti hatthA sobhanA pAdA saNThapanA anusaMsandanA anuppabandhanA daLahIkamma kodhassa - For Private and Personal Use Only Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 297 anusaMsAvanA ayaM vuccati upanAho, vibha. 412; anusaMsandanAti paThamuppannena kodhena saddhi antaraM adassetvA ekIbhAvakaraNA, vibha. aTTha. 464. anusaMsAvanA strI., anu + saM. + su ke prera. se vyu., kri. nA., vinamrabhAva se saMlApa karate hue kisI ke sAtha calanA athavA usakA anugamana - duggatiM nAbhijAnAmi, anusaMsAvanA phalaM, apa. 1.264. anusaMsAvayiM anu + saM + su kA prera., adya., u. pu., e. va., vinamratA ke sAtha saMbhASaNa kiyA, kucha dUra taka vinatabhAva se pUjya vyakti kA sahagAmI huA - vanditvA satthuno pAde, anusaMsAvayiM pure apa. 1.221; anusaMsAvayiM buddha, uttamattharasa pattiyA, apa. 1.264; tula. anusaMyAyati, Upara. anusaMgIta tri., phira se gAyana kiyA huA, vaha, jisakI maukhika punarAvRtti phira se kI gayI ho, doharAyA gayA, dubArA kahA gayA - paJcahi yA saGgItA, anusaGgItA ca pacchApi, dI. ni. aTTha. 1.2; ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).2; dha. sa. aTTha. 3. anusajjhAyanti anu + sajjhAya kA nA. rU., varta., pra. pu., ba. va., punaH svAdhyAya karate haiM, phira se kaNThastha karate haiM, phira se AvRtti karate haiM yA kahate haiM - bhAsitamanubhAsantIti tehi bhAsitaM sajjhAyitaM anusajjhAyanti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.298; ... tadanugAyanti ... sajjhAyitamanusajjhAyanti vAcitamanuvAcenti .... a. ni. 2(1).209. anusaJcaraNa napuM., anu + saM + Vcara se vyu.. kri. nA. [anusaJcaraNa], zA. a. kisI ke pIche ghUmate rahanA, kisI ke agala-bagala TahalanA, lA. a. kisI ke viSaya meM citta meM utpanna vibhinna rUpoM ke saMkalpa-vikalpa - vicaraNaM vA vicAro, anusaJcaraNanti vuttaM hoti, abhi. ava. 20; dha. sa. aTTha. 160. anusaJcarati anu + saM + Vcara kA varta.. pra. pu., e. va., anusaJcaraNa karatA hai, kisI taka jA pahuMcatA hai, sahacaraNa karatA hai, ghUmatA hai, mArga ko pakar3atA hai, vicAra kA anusaraNa yA usa para anucintana karatA hai; - si ma. pu.. e. va.- kiM muNDo kapAlamanusaMcarasi, sa. ni. 3(1).63; - nto varta. kR., pu., pra. vi., e. va., kisI taka pahuMcatA huA, prApta hotA huA - tasmA yathA nAma ... khettaM anusaJcaranto yattha vA tattha vA ... satiNamattikapiNDaM deti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).125; - mAnA varta. kR., Atmane., pra. vi., ba. va., Upara kI ora jA pahuMcate hue- kipillikA viya thambhaM anusatthi/anusiTThi/anusaTTha sineruM anusaJcaramAnA uTThahiMsu, jA. aTTha. 1.200; - rituM nimi. kR., pAsa pahuMcane ke liye - athassA dhaJA ... ganvA evarUpe cetiyaGgaNe anusaJcarituM evarUpaJca madhuraM dhammakathaM sotuM ... udapAdi, dha, sa. aTTha. 161; - rita tri0, bhU. ka. kR., ka. vaha, jisake viSaya meM citta dvArA socAvicArA gayA ho, citta dvArA sucintita, cintana kA viSayIbhUta - anuvicaritaM manasAti cittena anusaJcaritaM, dI. ni. aTTha. 3.88; sa. ni. aTTha. 2.299; kha. vaha, jisane yA jisake AsapAsa prANI calate-phirate hoM yA pahuMcate rahate hoM - punacapara, mahArAja, AkAso isitApasabhUtadijagaNAnusaJcarito, mi. pa. 356. anusaJceteti anu + saM + cita kA varta, pra. pu., e. va., dhyAna ko kisI eka para kendrita karatA hai, dhyAna ko dRr3hatApUrvaka sthira rakhatA hai - sace anusaJceteti, na parihAyati tAhi samApattIhi, pu. pa. 118; anusaJcetetIti, sace samApajjati, samApattihi samApajjanto anusaJceteti nAma, pu. pa. aTTha. 34. anusaJaAyati draSTa. anusaMyAyati ke anta.. anusaTa tri., anu + /sara kA bhU. ka. kR. [anusRta], ka. vaha, jisakA anya logoM dvArA anusaraNa yA anugamana kiyA gayA hai, yA grahaNa kiyA gayA hai, AcchAdita, DhakA huA - sattahi anusayehi anusaTo lokasannivAsoti-passantAnaM, paTi. ma. 118; ... padumehi anusaTa vippakiNNaM, ..., vi. va. aTTha. 27; kha. kartR. vA. meM, anusaraNa karane vAlA, vyApta ho jAne vAlA - aGgamaGgAnusArinoti dhamanIjAlAnusArena sakalasarIre aGgamaGgAni anusaTA ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).127; ga. vikIrNa, chitarAyA huA, asaMyata - saritAnIti anusaTAni payAtAni, dha. pa. aTTha. 2.307. anusati strI., anussati kA apa., draSTa, anussati ke anta.. anusatthi/anusiTThi/anusaTTha strI., pAli evaM azokIya prAkRta meM anu + /sAsa se vyu., kri. nA. [ardhamAgadhI meM aNusaTThi evaM aNusiTTi], anuzAsana, zikSaNa, AjJA, mArgadarzana, zikSA - bhavadukkhapaTipILitA sattA dhAturatanaJca dhammaJca vinayaJca anusiThThaJca paccayaM karitvA .... mi. pa. 110; tena hi, mahArAja, tathAgatAnaM anusiTTi sammAnusiTTi hotI ti, mi. pa. 180; anusAsananti anusiddhiM sa. ni. aTTha. 1.93; evameva kho, mahArAja, tathAgato sabbakilesabyAdhivUpasamAya anusiddhiM deti, mi. pa. 168; sa. u. pa. ke rUpa meM For Private and Personal Use Only Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 298 anusatthu atthadhammAnu, AcariyAnu., jinAnu., dhammAnu, lAbhAnu. ke anta. draSTa; - kara tri., anuzAsana kA pAlana karane vAlA - ... satthu karuNAguNadIpaka bhagavato anusiDhikarAnaM kAyakammavacIkammaviSphanditavinayanaM vinayapiTakaM pakAsesi, pArA. aThTha. 171; - dAyaka tri., anuzAsana dene vAlA - anusAsikAti anusiTThidAyikA, a. ni. aTTha. 3.100; - pada napuM., tatpu. sa., anuzAsana-prakAzaka vacana, zikSApada - siTThipadeti anusiTThipade, sa. ni. aTTha. 1.99. anusatthu pu.. [anuzAsta], anuzAsana yA zikSaNa dene vAlA, zikSaka, AcArya - tthAraM dvi. vi., e. va. - AcariyamanusatthAraM sabbakAmarasAhara jA. aTTha. 4.159; anusatthAranti anusAsaka. jA. aTTha. 4.160. anusaddAyati anu + sadda ke nA. dhA. kA varta, pra. pu., e. va. [anuzabdAyate], bAda meM gUMjatA rahatA hai, anurava yA anugUMja karatA hai - bherI Ako-TitA atha pacchA anuravati anusaddAyati, dha. sa. aTTha. 160. anusaddAyanA strI., anugUMja, AvAja kA gUMjate rahanA - yathA pacchA anuravanA anusaddAyanA evaM vicAro daDabboti, dha. sa. aTTha. 160. anusantata tri0, anu + saM + Vtana kA bhU. ka. kR. [anusantata], nirantara rUpa meM vidyamAna, satata rUpa meM jArI - tattha didvicarito ... pabbajito sallekhAnusantatavRtti bhavati sallekhe tibbagAravo, netti. 92; taNhA carito ... pabbajito sikkhAnusantatavRtti bhavati sikkhAya tibbagAravo, netti. 92. anusandati anu + saM + vdhA kA varta., pra. pu., e. va. [anusaMdadhAti], anusandahati kA apa., draSTa., anusandahati ke anta... anusandahati anu + saM + vdhA kA varta., pra. pu., e. va. [anusaMdadhAti], abhiyojita karatA hai, lagA detA hai, jor3a detA hai, samarpita kara detA hai, bAda meM jArI rahatA hai - ... cittaM anusandahati appaTikulyatA saNThAti, a. ni. 2(2).196; anusandahatIti pavattati, a. ni. aTTha. 1.168; kaMsathAlaM AkoTitaM pacchA anuravati anusandahati, ... mi... pa. 64; - hitvA pU. kA. kR. - anusandahitvA Thapanato cittassa anusandhAnatA, dha. sa. aTTha. 1.88. anusandhAnatA strI., anu + saM +vdhA se vyu., bhAva., citta / kA kisI Alambana para satata rUpa meM sthira rahanA - yo tasmi samaye ... citarasa anusandhAnatA anupekkhanatA, dha. anusandhi sa. 284, 372; ..... anusandahitvA Thapanato cittassa anusandhAnatA, dha. sa. aTTha. 188. anusandhi pu., anu + saM + vdhA se vyu. [anusandhi]. ka. paraspara sambandha, jor3a, tripiTaka ke vibhinna khaNDoM kA pUrvApara-sambandha athavA tArkika sambandha, niSkarSa, prayoga - tayo hi suttassa anusandhI-pucchAnusandhi, ajjhAsayAnusandhi, yathAnusandhIti, dI. ni. aTTa, 1.104; kha. "anusandhiM ghaTeti" vAkya ke muhAvare meM, niSkarSa nikAlatA hai, jAtakakathA kI atItavatthu evaM paccuppannavatthu ke bIca tarkasaGgata sambandha batalAtA hai - satthA imaM dhammadesanaM ... kathetvA anusandhi ghaTetvA jAtakaM samoghAnetvA dassesi, jA. aTTha. 1.113, 188, 207, 216, 295; dve vatthUni kathetvA anusandhiM ghaTatvA jAtakaM samodhAnesi, jA. aTTha. 1.149; sa. u. pa. ke rUpa meM ajjhAsayAnu.. adhippayAnu.. kathAnu, tividhAnu, pucchAnu, pubbAparAnu0, yathAnu0. vacanAnu., vattAnu, vinicchayAnu. ke anta. draSTa; - kusala tri., tatpu. sa. [anusandhikuzala], saGgati baiThAne meM kuzala, jor3a yA sambandha ko prakAzita karane meM kuzala - passati hi bhagavA ... parisati anusandhikusalo eko bhikkhu suppabuddhassa ... pucchissati, udA. aTTha. 237; so kira anusandhikusalo, bhagavatA yathA daNDapANI na jAnAti, ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).388; - kuzalatA strI., bhAva. [anusandhikuzalatA], saGgati yA paraspara-sambandha ke baiThAne meM kuzalatA - tathAgataM ... bhikkhusaGghassa pAkaTaM karissAmIti cintetvA anusandhikusalatAya evamAha, ma. ni. aThTha. (upa.pa.) 3.191; - kkamayojanA strI., tatpu. sa. [anusandhikramayojanA]. paraspara-sambandhoM athavA prayogoM ke krama yA pUrvApara-krama kI yojanA - esa nayo sukkapakkhepi, ayaM tAvettha anusandhikkamayojanA, ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(1).108; - naya pu., tatpu. sa. [anusandhinaya], paraspara-sambandha baiThAne yA paraspara meM saGgati baiThAne kI paddhati - anusandhinayA ete, majjhimassa pakAsitA ti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).4; - pubbApara napuM.. tatpu. sa. [anusandhipUrvApara], parasparasambandha meM prApta pUrvAparakrama - anusandhipubbApare pana sIla Adi katvA Araddhe suttante matthake chasu ..., a. ni. aTTha. 3.61; - yojanA strI., tatpu. sa. [anusandhiyojanA], paraspara-sambandha baiThAne kI yojanA, sambandhoM athavA prayogoM ke viSaya meM kathana - anusandhiyojanApi cettha saMsaggagAthAya vuttanayeneva veditabbA, su. ni. aTTha. 1.68; ... na For Private and Personal Use Only Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 299 anusandhIyati anusayika/anusAyika anusandhiyojanAkkamena vitthAro, su. ni. aTTa, 1.194; - pApakA akusalA dhammA, netti. 18; paJaAya anusayA pahIyanti, vacana napuM.. tatpu. sa. [anusandhivacana], bhagavAn buddha ke netti. 14; sa. u. pa. ke rUpa meM adhiTThAnAbhinivezAnu.. vacanoM ke sAtha jur3e hue zrAvakoM ke vacana - kiM .... ananu, avijjAnu., ahaGkArammakAramAnAnu0, kAmarAgAnu.. anusandhivacanaM nItatthaM neyyatthaM saMkilesabhAgiya nibbedhabhAgiyaM taNhAnu., diTThAnu.. diTThimAnAnu., mAnAnu., rAgAnu.. asekkhabhAgiyaM, netti. 20; anusandhivacananti sAvakabhAsitaM vicikicchAnu., vyApAdAnu., sakkAyadiTThAnu., sAnu.. tahi bhagavato vacanaM anusandhetvA pavattanato anusandhivacanAnti sIlabbataparAmAsAnu ke anta. draSTa; - jAlamotthata tri., vRttanti, netti. aTTha. 208; - vacanapatha pu. tatpu. sa. anuzayoM athavA cittasantati meM soye hae akuzala manobhAvoM [anusandhivacanapatha]. parasparasambandha yA prayoga ko darasAne ke jAla meM phaMsA huA - oghasaMsIdano kAyo, vAle vacana ke prakAra - .... anusandhivacanapathaM na jAnAti, anusayajAlamotthato, theragA. 572; tesa jAlena otthato pari. 255; anusandhivacanapathanti kathAnusandhi - abhibhUtoti anusayAjAlamotthato. theragA. aTTha. 2.170; - vinicchayAnusandhivasena vatthu na jAnAti, pari. aTTha. 177. paTipakkha pu., tatpu. sa. [anuzayapratipakSa], anuzayoM kA anusandhIyati anu + saM + vdhA ke karma. vA. kA varta., pra. abhAva yA uccheda - paJaAya anusayapaTipakkho, visuddhi. pu., e. va. [anusandhIyate]. sambaddha karAyA jAtA hai, 1.6; - pajahana napuM., anuzayoM kA parityAga yA vinAzasusaGgatarUpa meM jor3a diyA jAtA hai - keci nibbAnaM vadanti, maggassa hi ekameva kiccaM anusayappajahanaM, dha. sa. aTTha. taM purimapadena nAnusandhIyati, khu. pA. aTTha. 124; - ngheto 275; - pahAna napuM.. tatpu. sa. [anuzayaprahANa], anuzayoM varta. kR. [anusandhIyamAna], anusandhi yA paraspara-sambandha kA uccheda yA nirodha - avijjAnirodhAti ariyamaggena ko susaGgatarUpa meM baiThAtA huA - ... anusandhento bhikkhUnaM avijjAya anavasesanirodhA, anusayappahAnavasena aggamaggena dhammakathaM kathesi, khu. pA. aTTha. 158. avijjAya.... udA. aTTha. 38-39; - yamaka napuM.. yama. ke anusampavaGkatA strI, anu + sampavaGka kA bhAva. [anusamparyaGkatA], eka khaNDa kA zIrSaka jisameM anuzayoM kA vivecana huA hai, ghaniSTatA, nikaTatA, atyanta nikaTavartI honA, paraspara- yama. 2.77-369; - vagga pu., a.ni. ke anuzayavivecanaparaka sambandha kA rahanA - yo tattha anuvAdo anuvadanA ... eka varga kA zIrSaka, a. ni. 2(2).161-167; - vAra pu.. anusampavaGkatA abbhussahanatA anubalappadAnaM .... cULava. yama. ke anusayayamaka ke prathama upakhaNDa kA zIrSaka, yama. 196, 202; anusampavaGkatAti punappunaM kAyacittavAcAhi tattheva / 78-134; - samugghATana napuM.. tatpu. sa. sampavaGkatA, anuvadanabhAvoti attho, cULava. aTTha. 39. [anuzayasamudaghATana], anuzayoM ko ukhAr3a pheMkanA yA anusammati draSTa., anusumbhAti ke anta., Age, anuzayoM kA pUrNarUpa se uccheda - anusayasamugghATanatthaM anusaya pu., anu + VsI se vyu. [anuzaya], citta meM kho, Avuso, bhagavati brahmacariyaM vassatI ti, sa. ni. niSkriya rUpa meM vidyamAna rAga, dveSa Adi kleza yA kucha 3(1).26; - samugghAta pu., tatpu. sa. [anuzayasamudghAta]. akuzala cittavRttiyAM, mAnasika abhiprAya, klezoM ke mUla uparivat - ..., kena sotA pighIyareti anusayasamugghAtaM yA bIja, kAmarAga, paTigha (dveSa), mAna, diTTi, vicikicchA, pucchati, netti. 14; so ca tassannaM ... padavyaJjananehi bhavarAga evaM avijjA nAmaka sAta prakAra kI mana kI sUkSma anuppabandhehi anusayasamugghAtAya, ma. ni. 1.277; duSpravRttiyAM - pacchAtApAnubandhesu rAgAdoanusayobhave, abhi. anusayasamugghAtAyAti sattanna anusayAnaM samugghAtatthAya, pa. 853; thAmagatatuna anusetIti anusayo, dha. sa. aTTha. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).151; indriyAni bhAvitAni 392; anusayo hi bhavapavattiyA mUlaM. udA. aTTha. 303; satta bahulIkatAni anusayasamugghAtAya saMvattanti, sa. ni. 3(2). anusayA kAmarAgAnusayo, paTighAnusayo, diTThAnusayo, 309; - yAnukkamasahita tri., tatpu. sa. vicikicchAnusayo, mAnAnusayo, bhavarAgAnusayo, avijjAnusayo, [anuzayAnukramasahita], anuzayoM ke sAtha - sandAnaM dI. ni. 3.200; appahInatuna anusayantIti anusayA, dI. sahanukkamanti anusayAnukkamasahitaM dvAsahidihisandAnaM, ni. aTTha. 3.204; idha tathAgato sattAnaM AsayaM jAnAti, ..., dha. pa. aTTha. 2.376; su. ni. aTTha. 2.170. anusayaM jAnAti caritaM jAnAti, adhimuttiM jAnAti, .... anusayika/anusAyika tri., anu + VsI se vyu., zeSa, udA. aTTha. 112; anusayA akusalamUlAni, ime uppannA bacA huA, svAbhAvika athavA janma se hI vidyamAna, purAnA, For Private and Personal Use Only Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 300 anusayita cirakAlika - atthi te koci anusAyiko AbAdhoti, asthi me, bho rakhapAla, anusAyiko AbAdho. ma. ni. 2.266; therassa kira vAtapittasemhavasena anusAyiko AbAdho atthi, ..., sa. ni. aTTha. 1.161; so hi AyasmA ... appamatto AtApI ... pusitvA ekarasa anussAyikassa rogassa vasena tato parihAyi, dha. pa. aTTha. 1.242; apa. AnusAyika, anussAyika. anusayita tri., anu + VsI se vyu., lambe samaya se jur3A huA, janma se hI vidyamAna, svAbhAvika rUpa se bhItara vidyamAna - kaNhassa sota dIgharattA nu sayitaM, su. ni. 357; theragA. 1284; dIgharattAnusayitaM, didvigatamajAnataM, pakappitaM nAmagottaM ..... su. ni. aTTha. 2.174; ajAnantAnaM satAnaM hadaye dIgharataM diTTigatamanusayitaM. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.310; - tta napuM.. anusayita kA bhAva., svAbhAvika rUpa meM bhItara vidyamAna rahane kI avasthA - tassa anusayitattA taM nAmagotaM ajAnantA no pabunti, .... ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.310; su. ni. aTTha. 2.174. anussaraNa napuM.. [anusmaraNa], bAda meM hone vAlA smaraNa, pIche Ane vAlI kisI kI yAda - phaladAnena buddhassa, guNAnussaraNena ca, apa. 2.141; apa. anusaraNa. anussarati/anusarati anu + /sara kA varta, pra. pu., e. va., yadA-kadA saM. anusmarati ke pAli-pratirUpa ke rUpa meM bhI prayukta [anusmarati], anusaraNa karatA hai, anugamana karatA hai, kisI ke pIche daur3atA bhAgatA hai, kisI kI ora laga jAtA hai - dhamma anussaratIti dhammAnusArI, a. ni. aTTha. 3.150; - nti ba. va. - udAhu te takkamanussaranti, su. ni. 891; - raM/ranto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - yAva anussaraM kAme jA. aTTha. 4.154; anussaranti anussaranto, jA. aTTha. 4.155; -rI adya., ma. pu.. e. va., pIche laga gayA - yaM tvaM anusarI pure, jA. aTTha. 4.242; tattha anusarIti anubandhi, jA. aTTha. 4.242; - rita/saTa tri, bhU. ka. kR. [anusRta], vaha jisakA anusaraNa yA anugamana kiyA gayA hai - saritAnIti anusaTAni payAtAni dha. pa. aTTha. 2307; tAhAnusayena anusaTo lokaM sannivAsoti... paTi ma. 116, 118. anusavAti anu + su kA varta., pra. pu., e. va. [anuzrRNoti]. draSTa. anussavati ke anta... anusAra' pu., anu + (sara se vyu. [anusAra], zA. a. samanurUpatA, anugamana, ke anusAra, prayoga ke anurUpa, kI anurUpatA - etenAnusArena paccekabuddhaariyasAvakAnampi anusAsaka pUjAya hitasukhAvahatA veditabbA, khu. pA. aTTha. 104; lA.a. ka. nakze kadama para, dizA kA anusaraNa, padacihnoM kA anusaraNa - manussA ukkaM AdAya corassa padAnusArena tattha AgantvA tassa ... coro ito Agato, jA. aTTha. 3.29; nandA desanAnusArena ANaM pesevA sotApattiphalaM pApuNi dha. pa. aTTha. 2.65; lA.a. kha. ke bagala se, ke pArzva meM - girikandarAnusArena attano nivAsAnurUpaM phAsukaTThAnaM ..., jA. aTTha. 1.11; lA.a. ga. ke dvArA, se hokara - idha panassa sotadvArAnusArena upadhArita nti vA upadhAraNa nti vA attho, udA. aTTha. 11; lA.a. gha. kI anurUpatA meM - vitthAro pana assalAyanasuttAnusArena veditabbo, su. ni. aTTha. 2.121. anusAra pu., anussAra kA bhAva. [anusvAra]. svara ke bAda Ane vAlI bindu yA niggahIta-dhvani, jisakA uccAraNa nAsikA kA nigrahaNa kara kiyA jAtA hai - ... Agamavasena evAnusAro hoti na sabhAvato ti daTThatabba, sadda. 1.162. anusArI tri., anusAra' se vyu. [anusArI], anusaraNa yA anugamana karane vAlA, kisI uddezya yA prApti ke pIche lagA huA, kisI kI anurUpatA meM kArya kara rahA - rino pu.. pra. vi., ba. va., anusaraNa karane vAle, sevaka, anucara, anuyAyI - tassa taM vacanaM sutvA, paNDitassAnucArino, jA. aTTha. 6.272; sa. u. pa. ke rUpa meM aGgumaGgAnu0, aGgAnu.. atthAnu., ujumaggAnu, dhammAnu, dhammanimittAnu, paraghosAnu.. pItisukhAnu., bhavasotAnu., rUpantimittAnu.. vaTTAnu.. vipathAnu, satAnu., saddhAnu. ke anta. draSTa.. anusAreti anu + Vsara kA prera., varta., pra. pu., e. va. [anusArayati], anusaraNa karAtA hai, pIche bhejatA hai yA pIche lagA detA hai;- reyya vidhi., pra. pu., e. va., pIche se bhijavA de, pIche lagavA de - tato rAjA ajamaja anusAreyya anupeseyya attano parittakAya senAya balaM anupadaM dadeyya, mi. pa. 34. anusAsa pu., anusAsanI kA apa., anuzAsana, zikSA - bhikkhU bhagavA pakAsesi, no ca bhikkhuno anusAsanti, sa. ni. 1(1).54; anusAsanti anusiddhiM sa. ni. aTTha. 1.93. anusAsaka pu., anu + sAsa se vyu. [anuzAsaka], anuzAsana yA zikSA dene vAlA, buddha ke nirvANa ke uparAnta zikSA pradAna karane vAlA, zikSaka, AcArya - tattha anusAsitA me na bhaveyya pacchAti anusAsako ovAdako na bhaveyya dullabhattA ovAdakAnaM. .... jA. aTTha, 3.337; kiM panettha anusAsako For Private and Personal Use Only Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anusAsati 301 anusAsanI kiJci dosaM ApajjatIti? na hi bhanteti, mi. pa. 180: 106; matiM karohi tvaM deva, rajjassa manusAsitunti, jA. anusatthAranti anusAsaka, jA. aTTha. 4.160; tathAgatAnaM aTTha. 7.276; - sitvA pU. kA. kR., anuzAsana karake, zikSA antaradhAnena asati anusAsake maggo antaradhAthi, mi. pa. dekara - Avuso, asukA ... bhikkhunI ajhaM anusAsitvA 206. ...., jA. aTTha. 1.411; - siyo saM. kR., pra. vi., e. va., anusAsati anu + VsAsa kA vartaH, pra. pu., e. va. pu., anuzAsana yA zikSaNa pAne yogya - kathahi nAma tvaM [anuzAsti], zikSaNa pradAna karatA hai, ghoSita karatA hai, moghapurisa, aohi ovadiyo anusAsiyo ajhaM ovaditu kahatA hai, mArgadarzana detA hai, parAmarza detA hai, bhartsanA karatA anusAsituM maJissasi, mahAva. 66; - sanIyo uparivat -- hai, zAsana karatA hai, pathapradarzana karatA hai, pratipAdita karatA kissa pana coro anusAsanIyo anumato tathAgatAnanti, mi. hai -- yo atthaM pucchito santo, anatthamanusAsati, su. ni. pa. 180; - sitabbo uparivat - so bhikkhUhi neva vattabbo, 126; adaNDena asatthena, dhammenamanusAsati, su. ni. 1008; na ovaditabbo, na anusAsitabbo ti, dI. ni. 2.115. anatthamanusAsatIti tassa ahitameva Acikkhati, su. ni.. ___ anusAsana napuM. anu +vsAsa se vyu., kri. nA. [anuzAsana], aTTha. 1.143; attAnaM ce tathA kayirA, yathAJjamanusAsati, ka. hitakArI zikSA, "yaha karo, yaha na karo" ke rUpa meM dha. pa. 159; - si ma. pu., e. va. - evaM ce kaNha jAnAsi, bhikSuoM ko dI jAne vAlI zikSA, AjJA, prazikSaNa, kha. yadaJamanusAsasi, jA. aTTha. 4.77; - sAmi u. pu.. e. va. prazAsana, rAjyazAsana - ovAdo cAnusidvitthI - sabbattha anusAsAmi, mAsu kujjha rathesabhAti, jA. aTTha. pumavajjenusAsanaM, abhi. pa. 354; ANAyaM Agame lekhe 3.201; -nti pra. pu.. ba. va.- samaNA manusAsanti, isI sAsanaM anusAsane, abhi. pa. 992; yaM kiJci pathaviyA ... dhammaguNe ratA, jA. aTTha. 4.122; - sare pra. pu., ba. va., chajjabhejjajanamanusAsanaM .... mi. pa. 323; mukhaJcidaM Atmane. - anusAsare kinti sukhI bhaveyya, jA. aTTha. 4.357; sabbajinAnusAsane, yo sIlakkhandho varapAtimokkhiyo, mi. - saM/santo varta. kR., pu., pra. vi.. e. va., pu., anuzAsana pa.31; satthAti didvadhammikasamparAyikaparamatthehi sattAnaM detA huA - rAjA kAliGgo cakkavatti, dhammena pathavimanusAsaM. anusAsanato satthA, udA. aTTha. 327; sa. u. pa. ke rUpa meM jA. aTTha. 4.208; - mAno varta. kR., Atmane, pu., pra. vi., atthAnu., laGkAdIpAnu ke anta. draSTa.; - kara tri., zikSA e. va., - kevalaM parameva anusAsamAno parato nindaM labhitvA dene vAlA, zikSA ke anusAra kAma karane vAlA - kilissati nAma, dha. pa. aTTha. 2.78; - tu anu., pra. pu., e. mamAnusAsanakarA, tepi AsuM anAsavA, apa.2.118; - va. - anusAsatu maM bhavaM, su. ni. 465; - seyyu vidhi., pra... vidhA strI., tatpu. sa., zikSA ke prakAra, zikSaNa ke prabheda pu.. ba. va. - anusAsamAnA ca sukhaM anusAseyyu, mi. pa. yA vidhiyAM, srotApanna, sakRdAgAmI, anAgAmI evaM arhat, 223; - semu vidhi., u. pu., ba. va., hama anuzAsana deM - ina cAra prakAra ke vyaktiyoM ko dhyAna meM rakhakara buddha dvArA yenajhunA anusAsemu putte, jA. aTTha. 7.182; - sAsi' adya.. dI jA rahI zikSA ke cAra prakAra - catasso imA bhante pra. pu., e. va., anuzAsana diyA, zikSA dI - AyasmA anusAsanavidhA, ..., dI. ni. 3.79. mahAmoggalAno ... bhikkhU dhammiyA kathAya ovadi anusAsi. ___ anusAsanI strI., anusAsana se vyu. tathA adhika prayukta, mahAva. 340; - sAsi ma. pu., e. va., tUne anuzAsana yA yadA-kadA ovAda ke paryAya ke rUpa meM bhI prApta, zikSA, zikSaNa diyA - anusAsi meM ariyavatA, theragA. 334; - hitakAriNI zikSA, zIlasambandhI zikSA, isa loka aura sAsiM u. pu., e. va., maiMne zikSA dI - tato bhikSu paraloka meM kalyANa karAne ke uddezya se dI gayI zikSA - sahassAni, anusAsimahaM tadA, apa. 2.118; - sisu pra. pu... ettha ca sakiMvacanaM ovAdo, punappunavacanaM anusAsanI, a. ba. va., unhoMne anuzAsana (zAsana) kiyA - visaM visaM pure ni. aTTha. 1.55; sammukhAvacanampi ovAdo, pesetvA parammukhA rajjaM kamato anusAsisaM. ma. vaM. 2.11; - sissasi bhavi., vacanaM, anusAsanI, a. ni. aTTa, 1.56; tevijjA atha ma. pu., e. va., tUM anuzAsana yA zikSaNa degA - vahAsiM, katA te anusAsanI, theragA. 180; tassAhaM vacanaM catuddIpamanusAsissatIti, mi. pa. 265; -- situM nimi. kR... sutvA, karontI anusAsani, therIgA. 172; ..... khamo anuzAsana ke liye - anujAnAmi, .... yAvatake vA pana padakkhiNaggAhI anusAsani, .... ma. ni. 1.135; ..., ussahati ovadituM anusAsituM tAvatake upaTTApetunti, mahAva. anusAsaniyA vA anusAsaninti? ..., ma. ni. 1.118; - For Private and Personal Use Only Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anusAsikajAtaka 302 anusissa nikara tri, zikSA ke anurUpa AcaraNa karane vAlA - saddhAsampannAnaM saddhAsampadaM anusikkhati, a. ni. 3(1).110; satthusAsanakaroti satthu anusAsanikaro, a. ni. aTTha. -nti ba. va. - ye pi tassa anusikkhanti tepi kAyassa 1.55; - pATihAriya napuM.. [anuzAsanaprAtihArya], buddha kI bhedA paraM maraNA ... nirayaM upapajjanti, mi. pa. 63; - khare tIna prakAra ke RddhibaloM meM se eka, zikSA pradAna karane se vartaH, pra. pu.. ba. va., Atmane. - yuja gotamasAsane, sambandhita Rddhi yA alaukika zakti - tINi kho imAni, appamatA nu sikkhare ti, sa. ni. 1(1).63; - kkhanto pu.. ..... katamAni tINi? iddhipATihAriyaM, AdesanApATihAriyaM, varta. kR., pra. vi., e. va., dUsaroM se sIkhatA huA - ..., anusAsanIpATihAriyaM, dI. ni. 1.1963; a. ni. 1(1).198; - yaJca anusikkhanto saddhAya vaDDati, ..... udA. 182; - purekkhAra tri., anuzAsana yA vinaya kI zikSA ke prati kkhatha anu., ma. pu., ba. va. - adhiTTahAthAti anusikkhatha sammAnabhAva rakhane vAlA athavA use pradhAnatA dene vAlA - idaM serIsakamahanti dasseti, vi. va. aTTha. 293; -- kkhe anApatti atthapurekkhArassa, dhammapurekkhArassa, vidhiH, pra. pu., e.va., dUsaroM se sIkhe - appamatto sadA anusAsanipurekkhArassa, ummattakassa, AdikammikarasAti, namassamanusikkhe ti, su. ni. 940; sa. ni. 1(1).224; kha. pArA. 192; anusAsanipurekkhArassAti idAnipi animittAsi saka. kri. ke rUpa meM - anuzAsana yA zikSaNa detA hai ubhattobyaJjanAsi appamAdaM idAni kareyyAsi, ..., pArA. - ehi taM anusikkhAmi, jA. aTTha. 5.340; tattha aTTha. 2.123. anusikkhAmIti anusAsAmi, jA. aTTha. 5.341; - kkhApetvA anusAsikajAtaka napuM., jA. aTTha. kI eka jAtakakathA prera. kA pU. kA. kR., sikhalA kara - ... anusikkhApetvA kA zIrSaka, jA. aTTha. 1.410-412. rao santike upAsanaM ArAdhayitvA .... mi. pa. 319. anusAsikA strI., eka prakAra kA pakSI, eka prakAra ke pakSI anusiha tri., anu + VsAsa kA bhU. ka. kR. [anuziSTa]. kA nAma - sakuNasaGko tassA anusAsikAteva nAmaM akAsi. zikSita, prazikSita, niyantrita, AdiSTa, vaha, jisako zikSA jA. aTTha. 1.411. dI gayI hai, vaha, jo anya dvArA sikhalAyA gayA hai - anusAsita tri., anu + VsAsa kA bhU, ka. kR. [anuziSTa]. anusiTo so mayA, mahAva. 120; tenAnasiThTho hitamanena vaha, jise zikSA yA anuzAsana diyA gayA hai, niyantrita, tAdinA, su. ni. 702; ... yehi anusiTTho bodhisatto tattha niyamaparAyaNa, suzikSita - susiDenAti Acariyehi suTTa tattha divasaM vItinAmesi, mi. pa. 221; ayaM puggalo yathAnusiTuM anusAsitena, jA. aTTha. 3.3; tula. anusiTTha. tathA paTipajjamAno.... sakadAgAmI bhavissati, dI. ni. 3.79. anusAsitu tri., anu + VsAsa kA kartR. kR. [anuzAstR], __ anusiTThi strI., anu + sAsa se vyu., kri. nA. [anuziSTi], zikSaka, anuzAsana dene vAlA, zAsaka, daNDavidhAna karane anuzAsana yA zikSA denA, dharma evaM vinaya kI zikSA, vAlA, niyantraka - ayameva kAlo na hi ao asthi, AtmaniyantraNa kI zikSA, saMsAra ke duHkhoM kA nAza karAne anusAsitA me na bhaveyya pacchA, jA. aTTha. 3.337; tattha vAlA vacana - sAsa anusiTTiyaM- yo anusAsanI ti ca anusAsitA me nAveyya pacchAti anusAsako ovAdako anusiTThI ti ca vuccati, sadda. 2.451; ovAdo cAnusiTTitthI .... ovAdakAnaM, ..., jA. aTTha. 3.337; tula. anustthu.| pumavajjenusAsanaM, abhi. pa. 354; buddhAnaM sAvakAnaM vacanaM anusAsIyati anu + VsAsa ke karma. vA. kA varta, pra. pu., vyappathaM desanaM anusiSTuiM nAdiyantIti- avadAniyA, mahAni. e. va. [anuzAsyate], anuzAsana kiyA jAtA hai, zikSaNa 26; bhavadukkhaM nAsetvA kathanaM anusiTTi nAma, mahAni. aTTha. diyA jAtA hai, prazAsana athavA rAjya kA zAsana kiyA 89; sa. u. pa. ke rUpa meM atthAnusiTTi ke anta. draSTa., jAtA hai - ... api ca dhammAnusiTTiyA anusAsIyati. .... mi.. tula. anusatthi. pa. 180; - ananusAsiyamAnA varta. kR., pra. vi., ba. va. anusibbanta tri., anu + siva kA varta. kR., eka dUsare ke kA niSe0, anuzAsana na diye jA rahe - ... anupajjhAyakA sAtha lipaTA huA yA guMthA huA- itarepi gavakkhajAlasadisaM anAcariyakA anovadiyamAnA ananusAsiyamAnA... mahAva. 50. anusibbantA nikkhantA .... pArA. aTTha. 1.66. anusikkhati anu + sikkha kA varta., pra. pu., e. va. anusissa' pu., [anuziSya], ziSyoM kA ziSya, praziSya - [anuzikSate], ka. dUsare kI bAta ko sIkhatA hai, dUsaroM ke tato uddhaM tesaMyeva sissAnusissehIti eva tAva jambudIpatale udAharaNa kA anusaraNa yA anukaraNa karatA hai - yathArUpAnaM AcariyaparamparAya Abhato, dha. sa. aTTha. 33. For Private and Personal Use Only Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 303 anusissa anusissa pu., vya. saM., sarabhaGga ke pramukha ziSyoM meM se eka tApasa-ziSya kA nAma - tassovAde ThatvA ... sAlissaro ... pabbato kALadevilo kisavaccho anasisso nAradoti satta jehantevAsino ahesu. jA. aTTa. 5.128; anusisso ca Anando, kisavacche ca kolito, jA. aTTha. 5.145. anusIsaM a., kri. vi., sira ke Upara, sira para - anupAdaM vA anusIsa vA Thitassa sabbaM asubhaM samaM na paAyati, visuddhi. 1.175. anusuyyaka/anusUyaka tri., usUyaka kA niSe. [anasUyaka]. IrSyA na karane vAlA, IrSyA-bhAva se mukta - vuDDhApacAyI anusUyako siyA, kAlacassa garUnaM dassanAya, su. ni. 327; anusUyako ahaM deva, amajjapAyako ahaM, jA. aTTha. 2.61; lAbhA no, Avusoti anusUyako kiresa kAlAmo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).75; porANakattherA hi anusUyakA honti, ..., dI. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).241; uTThAnavIriye pose, ramAha anusUyake, jA. aTTha. 5.107. anusuyyati/anusUyati anu + su ke karma. vA. kA varta, pra. pu.. e. va. [anuzrUyate]. sunA jAtA hai, paramparA meM kahA jAtA hai - evamakkhAyati evamanusUyati, jA. aTTha. 5.411; - yate uparivat, Atmane. - taM yathAnusUyate - asthi yonakAnaM.... mi. pa. 2; - yyare ba. va., Atmane. - vipanaTThA brahmaruo, andhAva anusuyyare, apa. 1.152; andhAva cakSuvirahitAva anusuyyare vicarantIti sambandho, apa. aTTha. 126. anuseTThI pu.. [anuzreSThin], sAdhAraNa vyApArI, choTA seTha - so ekadivasaM rAjUpaTTAnaM gacchanto anaselui AdAya gamissAmI ti tassa gehaM agamAsi, tasmiM khaNe anuseTTi ..., jA. aTTha. 5.381. anuseti anu + vsI kA varta, pra. pu., e. va. [anuzete], ka. vyakti ke sandarbha meM prayukta hone para, Asakta ho jAtA hai, kisI ke prati lagAvayukta ho jAtA hai, kisI ke viSaya meM mana meM saMkalpa vikalpa karatA hai - yaJca ... ceteti yaJca pakappeti yaJca anuseti, ArammaNametaM hoti viANassa ThitiyA, sa. ni. 1(2).58; yaM kho, bhikkhu anuseti, tena saGgha gacchati, yaM nAnuseti, na tena saGgha gacchatI ti, sa. ni. 2(1).33; kha. vastuoM yA AlambanoM ke sandarbha meM - niSkriya athavA prasupta avasthA meM citta meM anuzaya ke rUpa meM par3A rahatA hai, nirantara prakaTa hotA hai - rAga tena pajahati, na tattha rAgAnusayo anuseti, ma. ni. anusotaM 1.385; na tattha paTighAnusayo anusetIti tattha evarUpe domanasse paTighAnusayo nAnuseti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).263; - nti varta, pra. pu., ba. va., bhItara soye hue yA niSkriya rUpa meM par3e rahate haiM - yathA ca pana kAmehi visaMyuttaM viharantaM taM brAhmaNaM akathaMkathiM chinnakukkucca bhavAbhave vItataNhaM saJaA nAnusenti ..., ma. ni. 1.155. anusevita tri., anu + seva kA bhU. ka. kR. [anusevita]. arjita, vyavahRta, kiyA huA, vyavahAra meM lAyA gayA - pubbAnusevitaM kamma, pujavApuJameva vA, abhi. ava. 77. anusocati anu + Vsoca kA varta, pra. pu., e. va. [anuzocati], zoka karatA hai, pachatAtA hai, kheda anubhava karatA hai, vilApa karatA hai - nirAsatti anAgate, atIta nAnusocati, su. ni. 857; - si ma. pu., e. va. - sakkA AnayituM kaNha, yaM petamanusocasIti, jA. aTTha. 4.77; - cAmi u. pu., e. va. - atItaM nAnusocAmi nappajappAminAgataM jA. aTTha. 6.31;-nti pra. pu.. ba. va. - atItaM nAnusocanti, nappajappanti nAgataM. sa. ni. 1(1).6; - canta tri., varta. kR. - mahatI ... attAnaM anasocanto rodAmI ti Aha jA. aTTha. 1.65; - ceyya vidhi., pra. pu., e. va. - taM taM ce anusoceyya, yaM yaM tassa na vijjati, jA. aTTha. 3.81; - ananusociya tri., saM. kR. kA niSe. [ananuzocya]. nahIM socane yogya, nahIM pachatAne yogya - vItaM ananusociyanti, jA. aTTha. 3.81. anusocana napuM.. anu + soca se vyu., kri. nA. [anuzocana]. pazcAttApa, pachatAvA, zokavilApa, bAda meM socanA-vicAranA - ekitthinti yaM evarUpo bhavaM eka itthiM anasoceyya, ida anusocanaM na paJjavataM iva, .... jA. aTTha. 5.362; evaMsampadamevetanti yo petaM mataM anasocati, tassetaM anusocanaM evaMsampadaM evarUpaM ..., pe. va. aTTha. 55; anAgatappajappAya, atItassAnusocanA, sa. ni. 1(1).6; sa. u. pa. ke rUpa meM katAkatAnu. ke anta. draSTa; - paccupaTThAna tri., tatpu. sa. [anuzocanapratyupasthAna], bItI bAta ko socane-vicArane yA pachatAvA karane se utpanna yA udita - antonijjhAnalakkhaNo soko, cetaso nijjhAnaraso, anasocanapaccapaTTAno, udA. anusotaM a., kri. vi. [anusrotasa], dhArA ke bahane kI dizA meM, anukUla rUpa meM, pAnI ke nIce kI ora hone vAle pravAha kI dizA meM - so tattha anusotampi turahati, ..., anusotapaTisotampi burahati, ma. ni. 3.224; ...., anusotaM gacchatu ti vatvA nadIsote pakkhipi, jA. aTTha 1.79; ... For Private and Personal Use Only Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anusvAra 304 anussaraNa gaGgAya nadiyA anusotaM nAvAya Agacchanto taM petaM tathA bhikkhUna bahUpakAraM vadAmi, anussatimpAhaM.... bahukAraM vadAmi, gacchantaM disvA pucchanto, pe. va. aTTha. 147; draSTa. vilo. sa. ni. 3(1).85; yaM yaM dAnAdikusalaM anussarati bhAvato, paTisota; - gAmI tri.. [anusrotagAmI], anukUla dizA kI tassa tassAnurUpa hi yasaJcAnusatI phalaM. saddhammo. 582; ora jAne vAlA, lakIra kA phakIra, kisI sthApita paramparA __sa. u. pa. ke rUpa meM ananu, upaTThAnAnu., upasamAnu.. kA anusaraNa karane vAlA - so rahamAno anusotagAmI, kiM guNAnu., cAgAnu., devatAnu0. dhammAnu0, pubbenivAsAnu.. so pare sakkhati tArayetU. su. ni. 321; anusotagAmi, bhante purimajAtianu., buddhAnu., maraNAnu., ratanAnu., saGghAnu., nAgasena, devadattaM tathAgato paTisotaM pApesi, mi. pa. 120; sappurisAnu, sIlAnu ke anta. draSTa; - kammaTThAna napuM.. cattArome, bhikkhave. ... katame cattAro? anusotagAmI puggalo, tatpu. sa. [anusmRtikarmasthAna], dhyAna ke Alambana ke rUpa .... a. ni. 1(2).6; punappunaM jAtijarUpagAmi te. meM anusmRtiyAM, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hI prayukta, taNhAdhipannA anusotagAmino, a. ni. 1(2).6; - paTisotaM buddhAnussatikammaTThAna tathA buddhadhammasaGghAnussatikammaTThAna ke a., kri. vi., dhArA ke bahAva kI tathA isake pratikUla dizA anta. draSTa; - niddesa pu., visuddhi ke AThaveM adhyAya kA meM, anukUla evaM pratikUla rUpa meM - ... anusotapaTisotampi zIrSaka, visuddhi. 1.220-282. vurahati, ma. ni. 3.224. anussatidvAna napuM., tatpu. sa. [anusmRtisthAna], dhyAnaanusvAra pu., [anusvAra], draSTa. anussAra ke anta... bhAvanA ke krama meM anusmRtiyoM kI bhAvanA ke chaH prakAra ke anussaGkI tri., ussaGkI kA niSe. [anuzaGkI], zaGkAoM se kAraNa yA AdhAra - cha anussatiTThAnAni - buddhAnussati, mukta, nirbhaya, niHzaGka - ... abhIto anubbiggo anussI dhammAnussati, saGghAnussati, sIlAnussati, cAgAnussati, anutrasto, ..... cULava. 320; udA. 90; mahAbalaparibaLho, devatAnussati, dI. ni. 3.198; a. ni. 2(2).6; anussaGkI parakkami, ma. vaM. 10.40. anussatiTThAnAnIti anussatikAraNAni, a. ni. aTTha. anussaGkita tri., ussaGkita kA niSe. [anutzaGkita], zaGkAoM 3.103. se mukta, niDara, niHzaGka - ... anussaGkitAparisaGkite haThThapahaDhe anussativagga pu., a. ni. ke eka varga kA zIrSaka, a.ni. udaggudagge ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).119. 3(2)296-322. anussatAnuttariya napuM., tatpu. sa. [anusmRtyanuttarya], anussativisesa pu., karma. sa. [anusmRtivizeSa], vizeSa anusmRtiyoM kI anuttaratA yA sarvottamatA, anusmRtiyoM kA prakAra kI anusmRti, vizeSa rUpa meM bhAvita anusmRti - sarvottama Adarza, cha: prakAra ke anuttarya-dharmoM meM se eka; buddha, anussativisesassa sabbA sampattiyo phalaM, saddhammo. 231. dharma evaM saGgha, ina tIna ratnoM ke smaraNa kI anuttaratA - cha anussada tri., ussada kA niSe0, ahaGkArarahita, ubhAr3a yA anuttariyAni - dassanAnuttariyaM, ..., pAricariyAnuttariya, vRddhi se rahita, tRSNA, mAna Adi akuzala dharmoM kI vRddhi yA anussatAnuttariyaM dI. ni. 3.197; a. ni. 2(2).6; khattiyAdInaM pradhAnatA se rahita - akkodhanaM vatavantaM sIlavantaM anussada guNAnussaraNaM nAnussatAnuttariyaM tiNNaM pana ratanAnaM su. ni. 629; dha. pa. 400; taNhAussadAbhAvena anussada, guNAnussaraNaM anussatAnuttariyaM nAma, dI. ni. aTTha. 3.200. dha. pa. aTTha. 2.378; su. ni. aTTha. 2.170; taM ve anussati/anusati strI., [anusmRti], punaH punaH utpanna kalyANadhammoti Ahu bhikkhu anussada, itivu. 70. smRti, pUrva meM anubhUta dharmoM kA smaraNa, mAnasika anucintana, anussadakajAta tri., ussadakajAta kA niSe., vaha, jo dhyAna-prakriyA meM satata rUpa meM bhAvanIya abhyAsa kI eka ___ uSNa yA garma nahIM huA, vaha, jisase Upara uThakara bulabule kriyA, buddha, dharma evaM saGgha Adi kA punaHpunaH mAnasika nahIM nikala rahe hoM - ..., udapatto agginA asantatto smaraNa, anusmaraNa - bhAvehi buddhAnussati, bhAvanAnamanuttara, anukkudhito anussadakajAto, a. ni. 2(1).216; udapatto apa. 1.66; visuddhi. 189-221; 220-282; ussoLiha agginA santatto pakkuthito ussudakajAto, sa. ni. tvadhimattehA, sati tvanussati sthiyaM, abhi. pa. 158; yA sati 3(1).143; a. ni. 2(1).214. anussati paTissati sati saraNatA dhAraNatA ... satiindriyaM anussaraNa napuM., anu + (sara se vyu., kri. nA. [anusmaraNa]. satibalaM .... ayaM vuccati sati, mahAni. 7; tattha punappuna anusmRti, kisI bItI huI bAta kA mana meM smaraNa honA, uppajjanato sati eva anussati, mahAni. aTTha. 27; tesaM pichalI bAtoM ko mana meM yAda karanA - tesaM bhikkhUna 1110 For Private and Personal Use Only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anussarati 305 anussarati bahUpakAraM vadAmi, anussaraNampaha, bhikkhave, tesaM bhikkhUnaM asasukAni, su. ni. 696; anussaranto sambuddha, aggaM dantaM bahUpakAraM vadAmi ..., itivu. 76; anussaraNanti samAhitaM, theragA. 354; - rantiyA strI., varta. kR., Sa. vi., rattiTThAnadivATTAnesu nisinnassa idAni ariyA ... e. va., anusmaraNa kara rahI strI - tassA idaM satvA lAbhA dibbavihArAdiguNavisesArammaNaM anussaraNaM itivu. aThTha. 288; vata meti anassarantiyA balavapItisomanassaM udapAdi, udA. .... tassa so cittappasAdopi taM anussaraNamattampi mahapphalaM aTTha. 329; - ramAno varta. kR., Atmane, pu., pra. vi., e. mahAnisasameva hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).169; sa. u... va., anusmaraNa kara rahA - so tamanussaramAno araJagatopi pa. ke rUpa meM guNAnu, pubbenivAsAnu ke anta. draSTa.; - rukkhamUlagatopi suAgAragatopi abhikkhaNaM udAnaM udAnesi, naya pu., tatpu. sa. [anusmaraNanaya], bItI bAtoM ko smaraNa udA. 89;- riyamAna varta. kR., karma. vA., anusmaraNa kiyA karane kI paddhati yA tarIkA - tatrAyaM anussaraNanayo ..., jA rahA - anussariyamAnasukhato ca sAraNIyaM ma. ni. aTTha. visuddhi. 1.190; - vatthu napuM, tatpu. sa. [anusmaraNavastu]. (mU.pa.) 1(2).117; - ssara anu., ma. pu., e. va. [anusmara], anusmaraNa kA viSaya, vaha vastu yA vyakti, jisakA smaraNa smaraNa karo- sabbaM anussarevaM te sukhaM sajju bhavissati, ma. bAda meM kiyA jA rahA hai- evaM bhagavA petAnaM dakkhiNAniyyAtane vaM. 23; - ratha ba. va. [anusmarata], anusmaraNa kareM - ... kAraNabhUtAni anussaraNavatthUni dassento, khu. pA. aTTa. tiNNaM ratanAnaM guNe anussarathA ti..., jA. aTTha. 2.121; - 170; yasmA tesaM imAni anusaraNavatthUni anussaranto kulaputto ssare vidhi., pra. pu., e. va. [anusmaret], anusmaraNa karanA dakkhiNaM dajjAti dassento, pe. va. aTTha. 25; - samatA cAhie - atthaM dhamma saMyamaM brahmacariyaM, anussare ceva samAcare strI., tatpu. sa. [anusmaraNasamatA], anusmaraNa kI samAnatA ca, su. ni. 328; - reyya uparivat - anussareyya sambuddha yA ekarUpatA - parinibbAnasamatAya samApattisamatAya dhammaJcAnuvitakkaye, a. ni. 2(1).198; - reyyAsi ma. pu., anussaraNasamatAya ca, udA. aTTha. 328; 329; - e. va., tuma anusmaraNa karoge - idha tvaM, mahAnAma, tathAgataM NAnisaMsagAthA strI., saddhammo ke aTThAraveM khaNDa kA / anussareyyAsi - itipi ... vijjAcaraNasampanno ... zIrSaka, saddhammo. 580-587. devamanussAnaM buddho bhagavA'ti, a. ni. 3(2).296; - reyyaM u. anussarati anu +/sara kA varta., pra. pu.. e. va. [anusmarati], pu., e. va., maiMne anusmaraNa kiyA - anekavihitaM pubbenivAsa bAra-bAra smaraNa karatA he, pUrvavartI janmoM yA pUrva kAla kI anussareyyaM, ma. ni. 1.44; - ri pra. pu., e.va., usane bAtoM kA mana meM smaraNa karatA hai, mana meM bItI bAtoM ko anusmaraNa kiyA- mayi evaM sarantamhi, bhagavApi anussari, lAtA hai yA dhAraNa karatA hai, pUrva meM ghaTita ghaTanAoM Adi apa. 1.387; - riM u. pu., e. va., maine anusmaraNa kiyA - kA mana meM anucintana karatA hai, bArI-bArI se yA eka-eka carime vattamAnamhi, saraNaM taM anussariM, apa. 1.72; - 5 pra. karake smaraNa karatA hai - ariyasAvako tathAgataM anussarati pu.. ba. va., una logoM ne anusmaraNa kiyA - disvA meM ..., a. ni. 1(1).236; tathAgataM anurasaratIti aTThahi vANijA bhItA, buddhaseTThamanussaru, apa. 2.69; - rittha ma. kAraNehi tathAgataguNe anussarati, a. ni. 2.188; ..., yathA pu., e. va., Atmane, tUne anusmaraNa kiyA - mAssu pubbe samAhite citte anekavihitaM pubbenivAsaManussarati, dI. ni. ratikILitAni, hasitAni ca anussarittha, jA. aTTha, 5.182; 1.11; - rAmi u. pu., e. va., maiM anusmaraNa karatA hUM- iti - rissati bhavi0, pra. pu., e. va., vaha anusmaraNa karegA -- sAkAraM sauddesaM anekavihitaM pubbenivAsaM anussarAmi, pArA. .... atIte buddhe ... pariyAdinnavaTTe sabbadukkhavItivatte jAtitopi 5; ma. ni. 1.28; anussarAmIti ekampi jAti dvepi jAtiyoti anussarissati, dI. ni. 2.6-7;- rissAmi u. pu., e. va., evaM jAtipaTipATiyA anuganavA anuganvA sarAmi, pArA. maiM anusmaraNa karuMgA - kuto panAhaM anekavihitaM pubbenivAsaM aTTha. 1.118; - nti varta., pra. pu., ba. va., anusmaraNa karate anussarirasAmi, ma. ni. 2.233; - rituM nimi. kR., anusmaraNa haiM - yaM maM jJAtI sAlohitA petA kAlaGkatA pasannacittA karane hetu - yAvatakampi me iminA attabhAvena paccanubhUtaM anussaranti tesaM taM mahaphphalaM ..., ma. ni. 1.41; - tampi nappahomi sAkAraM sauddesaM anussarituM, ma. ni. 2.233; raM/ranto varta. kR., pu., pra. vi., e. va., anusmaraNa karatA - ritvA pU. kA. kR., anusmaraNa karake - anussaritvA huA - bharanti mAtApitaro, pubbe katamanussara a. ni. sambuddhaM, padumuttaranAyakaM apa. 1.153; - ritabba saM. kR., 2(1).39; apatano gamanamanussaranto, akalyarUpo gaLayati anusmaraNa kiyA jAnA cAhiye, anusmaraNa karane yogya - For Private and Personal Use Only Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 306 anussarati anussAvaka vijjati yaM ... uposathaM upavasitvA ... cAtumahArAjikAnaM anussavasacca tri., ba. sa., vaha jisake liye kiMvadantiyAM ... evamAdIni cettha suttAni anussaritabbAni, khu. pA. aTTa. yA logoM ke bIca paramparA se sunI gayI bAta hI satya ho 114; - raNIya saM. kR., uparivat - tasmAnussaraNIyesu - idhekacco satthA anussaviko hoti anussavasacco, ma. buddhAdisu sagAravo, saddhammo. 587. ni. 2.198; anussavasaccoti savanaM saccato gahetvA Thito, anussarita tri., anu + Vsara kA bhU. ka. kR. [anusmRta]. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.166. vaha, jisakA anusmaraNa yA anucintana kiyA gayA hai, bAda anussava-suta tri.. tatpu. sa. [anuzrava-zruta], paramparA se meM athavA anukUla rUpa meM smaraNa kiyA gayA - ananassaritAva, sunI jA rahI bAtoM ke dvArA sunA gayA, kiMvadantiyoM dvArA bhikkhave, tehi kappA assu. ..., sa. ni. 1(2).165. sunA gayA - so kho panassa AyasmA sAmaM diDo vA hoti anussaritu pu.. anu + (sara se vyu., kartR. nA. [anusmartR], anussavassuto, ma. ni. 2.137; 138. anusmaraNa karane vAlA, bahuta pahale kiye gaye kAma athavA anussavika tri., anussava se vyu. [Anuzravika], paramparA se bole hae vacanoM ko smaraNa rakhane vAlA - ... cirakatampi sunI huI bAtoM kA anuyAyI, paramparA se zikSA lene vAlA, cirabhAsitampi saritA anussaritA, ma. ni. 2.20; a. ni... paramparA kI bAtoM ko satya mAnane vAlA- idhekacco satthA 2(1).10; saritA anussaritAti tasmiM kAyena cirakate kAyo anussaviko hoti anussavasacco ma. ni. 2.198; anussaviko nAma kAyavitti, cirabhAsite vAcA nAma vacIvitti, ma. hotIti anussavanissito hotI, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) ni. aTTha. (ma.pa.) 2.22; anussaritAti anugantvA saritA, 2.166; - pasAda pu., kiMvadantiyoM para vizvAsa, paramparA para aparAparaM sarituM samatthoti attho, a. ni. aTTha. 2.288. zraddhA - ... anussavappasAda uppAdetvA parassa vaDita bhojana anussava pu., anu + su se vyu. [anuzrava], paramparA se sunii| bhuJjamAnA viya sotApattiphale patihAsi, a. ni. aTTha. huI bAta, kiMvadantI, vaha kathana, jo paramparA meM loga sunate 1.186; 337; anussavikappasAdanti anussavato AgatappasAda A rahe haiM - saddhA, ruci, anussavo, AkAraparivitakko, a. ni. TI. 1.196. divinijjhAnakkhanti ..., ma. ni. 2.388; anussavaM idAni anussaviya tri., anussava se vyu., paramparA kA anuyAyI, vadesi. ma. ni. 2.388; sammukhAti sammukhato, na anurasavena paramparA meM sunI sunAI bAtoM ko satya mAnane vAlA - na paramparAyAti attho, udA. aTTha. 328; sA ca kho yuttivaseneva, anussaviyoti va AmantA, nanu bhagavA sayambhUti? AmantA, na anussavavasena, su. ni. aTTha. 1.81; - kathA strI., tatpu. haJci bhagavA sayambhU ... anussaviyo ti, kathA. 241; sa. [anuzravakathA], paramparA se sunA gayA kathana, pUrvakAla anussaviyoti anussavena paTividdhadhammo, kathA. aTTha. 178. se logoM dvArA kahI jA rahI bAta - anussavenAti anussavUpalabmamattena a., kri. vi., kevala paramparA yA anussavakathAyapi mA gaNhittha, a. ni. aTTha. 2.176. kiMvadantI se prApta jJAna dvArA - ... cakkhuviANena anussavati anu + su kA varta, pra. pu., e. va. [anusravati], dihridassaneneva vA diDhe anussapalabbhamatteneva ca sute..... zA. a. pIche pighala kara bahatA hai, tarala rUpa meM bahanA udA. aTTha. 290. jArI rakhatA hai, lA. a. abhibhUta kara detA hai; - nti ba. anussAra/anusvAra pu., anu + sara se vyu. [anusvAra], va., abhibhUta karate haiM, vaza meM kara lete haiM - sabbupAdAnakathA svara ke bAda meM Ane vAlI niggahita-nAmaka vyaJjanadhvani, ... viharantaM AsavA nAnussavanti, ... sa. ni. 1(1).47; jisakA uccAraNa nAsikA kA nigrahaNa kara hotA hai tathA AsavA nAnussavantIti cakkhuto rUpe savanti Asavanti jise anunAsika evaM bindu bhI kahA gayA hai - saddasatthe pana sandanti ... nAnussavanti nAnuppavaDDanti, ..., sa. ni. aThTha. 2.57. taM anusvAro ti vadanti, sadda. 3.606; - suti strI., tatpu. anussavappasanna tri., tatpu. sa. [anuzravaprasanna]. kiMvadantI sa. [anusvArazruti], anusvAra kI dhvani - cittaM purisaM kI bAta para vizvAsa yA bharosA rakhane vAlA - kaJjanti AdInaM anussArasutivasena aJjamajhaM ..., sadda. anussavappasannAnaM yadidaM kALI upAsikA kulagharikA ti. 1.222. a. ni. 1(1).37; ... ThAnantaresu Thapento imaM upAsikaM anussAvaka pu., anu + su ke prera, se vyu., kartR. nA. anussavappasannAnaM aggaTThAne ThapesIti, a. ni. aTTha. [anuzrAvaka], zA. a. pATha karake sunAne vAlA, kahane 2.337. vAlA, lA. a. vinaya ke kammavAcA kA pATha karane vAlA For Private and Personal Use Only Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 131. anussAvana/anusAvana 307 anussAhita variSTha bhikSu - upajjhAyassa, deva, sIsaM chetabbaM, anussAvakassa ke karmakANDIya vacanoM kA pATha karAyA jAtA hai; - jivhA uddharitabbA, .... mahAva. 93. mAne varta. kR., sapta. vi., e. va., anuzravaNa karAyA jA anussAvana/anusAvana napuM., anu + vsu ke prera. se vyu., rahA - yo pana bhikkhu yAvatatiyaM anussAviyamAne saramAno kri. nA. [anuzrAvaNa], ka. vinaya ke kammavAcA athavA atti santiM ApattiM nAvikareyya, sampajAnamusAvAdassa hoti, mahAva. (prastAva) kA pATha, udghoSaNA - handa, mayaM, Avuso, sabbeva ekAnussAvane karomA ti, mahAva. 118; dve ekAnussAvaneti anussAveti anu + vsu ke prera. kA varta., pra. pu., e. va. ve ekato anussAvane, ekena ekassa ajena itarassAti [anuzrAvayati], zA. a. anuzravaNa karAtA hai, vinaya ke evaM dvIhi vA Acariyehi ekena vA ekakkhaNe kammavAcaM karmakANDIya vacanoM kI udghoSaNA karAtA hai, lA. a. .... mahAva. aTTha. 298; tIhi Acariyeheva, ekato anusAvanaM vyakti ko upasampadA dilAne hetu bhikSusaGgha ke samakSa prastuta vina. vi. 2545; kha. saMgha meM vibhAjana utpanna karAne ke karatA hai, sabhI ko sunA kara atti (prastAva) athavA kammAvAcA abhiprAya se punaH punaH kI gayI ghoSaNA yA pracAra - kammena, kA pATha karatA hai - atticatutthe ce, bhikkhave, kamme dvIhi uddesena voharanto, anussAvanena, salAkaggAhena, pari. 371; attIhi kammaM karoti, na ca kammavAcaM anussAvetianussAvanenAti nanu tumhe jAnAtha maha uccAkulA adhammakamma, mahAva. 413; sumano tissatherassa anussAvesi pabbajitabhAvaM bahussutabhAvaJca, ..., kiM ahaM apAyato na sAdhukaM vina. vi. 2549; - veyya vidhi., pra. pu., e. va., bhAyAmI ti AdinA nayena kaNNamUle vacIbheda katvA anuzravaNa karAe, sunAe - so sAdhu sAmI ti ... ThatvA anussAvanena, a. ni. aTTha. 1.340; pari. aTTha. 225; - tikkhattuM saddamanussAveyya yAvatA gAme gAmikA, ..., mi. pa. vipanna tri., tatpu. sa. [anuzrAvaNavipanna], vinaya ke 148; 233; - vetvA pU. kA. kR., anuzravaNa karAkara, kammAvAcA ke pATha se rahita - attivipannampi kammaM karonti sunAkara, ghoSitakara - ekato anusAvetvA, katampi ca na anussAvanasampanna, anussAvanavipannampi kammaM karonti kuppati, vina. vi. 2547; - vesi adya., pra. pu., e. va., attisampanna, mahAva. 412; vilo. anussAvanasampanna; - usane udghoSita kiyA, pATha kiyA, sunAyA - atha kho, sampadA strI., tatpu. sa. [anuzrAvaNasampata], vinaya ke Ananda, antarahito yakkho saddamanussAvesi, dI. ni. aTTha. karmakANDa ke vacanoM vAlI sampatti - satthusAsanenAti 2.151; - vesu ba. va., unhoMne sunAyA - ekamhi vasse attisampadAya anussAvanasampadAya, pari. 322; mahAva. aTTha. nikkhante devatA saddamanussAvesuM. dI. ni. 2.37. 402; - sampanna tri., tatpu. sa. [anuzrAvaNasampanna], anussAha pu., ussAha kA niSe. [anutsAha]. utsAha kA vinayakarmakANDIya vacanoM ke pATha se yukta - attivipannampi abhAva, akSamatA, vIryahInatA - atha kho AyasmA ... kammaM karonti anussAvanasampanna, ..., mahAva. 412; vilo. pApiyamAne bhikkhusaGke sikkhaM samAdiyamAne anassAha anussAvanavipanna. pavedesi, ma. ni. 2.109; ... pitaraM vanditvA gAraveneva anussAvanA strI., anussAvana se vyu., uparivat - .... araJavAse anussAhaM pavedento .... jA. aTTha. 4.198; - attiyA anussAvanaM na jAnAti, ..., pari. 346; yathA mayA lakkhaNa tri., ba. sa. [anutsAhalakSaNa], vaha, jisakA atti ca anussAvanA ca paJjattA, mahAva. 461; attiyA lakSaNa athavA viziSTa prakRti anutsAha hai - tattha thinaM anussAvananti imissA attiyA ekA anussAvanA, pari. anussAhalakkhaNaM, vIriyavinodanarasaM saMsIdanapaccupaTTAnaM, aTTha. 221. visuddhi. 2.96; abhi. ava. 26; - saMhananatA strI., tatpu. anussAvita tri., anu + su ke prera. kA bhU. ka. kR. sa., prayAsa kI kamI ke kAraNa utpanna saMkucana athavA hAsa [anuzrAvita], udghoSita, vaha, jisameM (athavA jisakA) - anussAhasaMhananatA asattivighAto cAti attho, visuddhi. vinaya ke karmakANDIya vacanoM kA pATha kiyA gayA hai - 2.96; abhi. ava. 26. evamevaM evarUpAya parisAya yAvatatiyaM anussAvitaM hoti, anussAhita tri., ussAhita kA niSe. [anutsAhita], vaha, mahAva. 131. jo utsAhita nahIM hai, DhIlA-DhAlA, zithila prayAsa karane anussAviyati anu + su ke prera. kA karma. vA., varta, vAlA, utsAhahIna - parassa bhaNDaM vA harati sabhAvatikkheneva pra. pu., e. va. [anuzrAvyate], anuzravaNa athavA vinaya anussAhitena cittena, abhi. ava. 7. For Private and Personal Use Only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra anussita anussita tri, ussita kA niSe [ anucchrita], zA. a. vaha, jo Upara kI ora bar3hA huA yA uThA huA nahIM hai, lA. a. vaha, jo ghamaNDI nahIM hai yA abhimAnI nahIM hai - taM kathaM kathaye dhIro, aviruddho anussito, a0 ni0 1 (1).229. anussuka / anussukka tri., ussuka kA niSe. [anutsuka ], vaha jo utsukatA se rahita hai, icchA-rahita, surakSita, apekSArahita, Asakti-rahita khINAsavA arahanto, te lokasmiM anussukA ti sa. ni. 1(1).18; yattha bhutvA pivitvA ca, sayeyyAtha anussuko 'ti, jA. aTTha. 2.194; sayeyyAtha anussukoti yesu alaGkRtasirisayanapiTTe anussuko hutvA sayeyyAsi, te gharA nAma ativiya sukhAti, jA. aTTha. 2.195; - tA strI0, bhAva. [anutsukatA ], utsukatA kA abhAva, icchAoM yA AsaktiyoM kA abhAva, vigatatRSNatA anaJJaposinoti AmisasaGgaNhanena aJJa sissAdike posetuM anussukkatAya anaJJaposino, udA. aTTha. 162. anussuta' tri, anu + su kA bhU0 ka0 kR0 [anuzruta], paramparA se sunA huA, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hI prayukta surucitaMyeva hoti... svAnussutaMyeva hoti... ma. ni. 2.389. anussuta' / anussada tri. saMbhavataH anavassuta kA rUpAntaraNa, avassuta kA niSe [ anavasruta], zA. a. Upara chalaka kara na bahane vAlA, lA. a. lobha yA rAga ke akuzala dharma se mukta, tRSNA yA Asakti se rahita - akkoTa naM vatavantaM, sIlavantaM anussada, dha. pa. 400; su. ni. 629; taNhAussadAbhAvena anussada, dha. pa. aTTha. 2.378. anusutika tri, anusuti se vyu [Anuzrutika ], paramparA sunI sunAI bAtoM ke AdhAra para tArkika niSkarSa nikAlane vAlA, cAra prakAra ke tarkavizAradoM meM se eka tattha catubbidha takkI anurasutiko, jAtissaro, lAbhI, suddhatakkikoti, tattha ... sassato attAti takkayanto diTThi gaNhAti, ayaM anurasutiko nAma, dI. ni. aTTha. 1.92. anussuyyaka tri. ussuyyaka kA niSe, IrSyArahita, draSTa. anusuyyaka ke anta.. - www.kobatirth.org - - anuhAyanaM a., kri0 vi0 [ anuhAyanaM ], pratyeka varSa para, hara sAla, vArSika taura para mahAdAnaJca saddhAya cIvaraM cAnuhAyanaM, cU. vaM. 91.23. anUdaka tri0, ba0 sa0 [ anudaka], jalarahita, draSTa. anudaka ke anta.. 308 anUna tri, Una kA niSe, tatpu0 sa0 [anUna] anyUna, sampUrNa, paripUrNa, bharA-pUrA, samUcA, akhaNDa anavayoti - anUna - imesu lokAyatamahApurisalakkhaNesu anUno paripUrakArI, avayo na hotIti vRttaM hoti, dI. ni. aTTha. 1. 201; paripuNNAnIti anUnAni, pe. va. aTTha. 248; nApadAnaM paJJayatIti alAyitaM hutvA anUnameva paJJAyati, dI. ni. aTTha. 3.47; - ka tri anUna sevyu [ anUnaka], analpa, pUrNa, sampUrNa, akhaNDa, bharapUra anUnakaM dAnavara, yo me pAdAsi mANavo, apa. 1.337; hatthassarathayodhehi pattIhi ca anUnako, ma. vaM. 5.81; dadAmahaM kumArassa, vIsakoTI anUnakA, apa. 1.327; - naMga tri., ba0 sa0 [ anyUnAGga ], zarIra kI vikalAGgatA se rahita, avikalAGga zarIra vAlA, sampUrNa aGgoM vAlA acalo homi mettAya, anUnaGgo bhavAmahaM, apa. 1.355; abhirUpo suci homi, sampuNNaGgo anUnako, apa. 2.104; -- tA bhAva, anUna se vyu. [ anUnatA], paripUrNatA, akhaNDatA, avikalatA, bharApUrApana, aGgoM kI svasthatA - anUnataM me passitvA, kALakaNNI 'ti nindisuM cariyA 399; anUnatanti hatthAdIhi avikalataM, cariyA. aTTha. 201; - tta napuM., anUna se vyu0 [anUnattva]. uparivat so tesaM dhammAnaM anUnattA paripuNNattA sampannattA okkamati, mi. pa. 161; nAma pu0, vya. saM., paripUrNa nAma vAlA, puNNaka kA zleSaparaka upanAma anUnanAmo labhatajja dAraM, ajjeva taM kuruyo pApayAtUti, jA. aTTha. 7.220; anUnanAmoti sampuNNanAmo puNNako yakkhasenApati, jA. aTTha. 7.220; kaccAyano mANavakosmi, rAja, anUnanAmo iti mavhayanti, jA. aTTha. 7.165; tattha anUnanAmoti na UnanAmo, tade. - bhoga tri, bharapUra viSayabhogoM kA Ananda lene vAlA anUnabhogo hutvAna, devarajjaM karissati, apa. 1.37; 396 - manasaMkappa tri0, ba0 sa0 [anUnamanasaGkalpa], vaha, jisake mana ke saGkalpa paripUrNa hoM anUnamanasaGkappo, tikkhapaJJa bhavissati, apa. 2.60; - sata napu., karma. sa. [anUnazata], pUre eka sau - socayanto - thirasAradaNDaM anUnasatasalAkAlaGkataM ussApeti paNDaravimalasetacchattaM,... mi. pa. 213; - nAdhika tri. dva0 sa0 [ anUnAdhika ], na kama, na adhika upayukta mAtrA athavA saMkhyA vAlA anUnAdhikatoti kasmA pana bhagavatA paJceva khandhAttA anUnA anadhikAti, visuddhi 2.106; vicakkhaNatAya anUnAdhikaM aviparItaJca gahetvA vitthArikaM karoti, su. ni. aTTha. 1.199; anunAdhike dasa mAse gabbhavAsaM vasanto pi uppajjamAno nAma, a. ni. aTTha. 1.81; anUnAdhikato ceva, viJJAtabbo vibhAvinA. ma. ni. a. (mU.pa.) 1(1).89; nAdhikavacana napuM0, karma. sa. For Private and Personal Use Only ... - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anUpa/anopa 309 anekaMsa sabhI prakAra kI AsaktiyoM se mukta, lagAva se rahita -- mAyaJca mohaJca pahAya dhono, sa kena gaccheyya anUpayo so, su. ni. 792; tattha upayoti taNhAdiTTinissito ... anUpayaM kena kathaM vadeyyAti taNhAdidvipahAnena anUpayaM khINAsavaM kena rAgena ... duTThoti vA vadeyya, su. ni. aTTha. 2.217; sabbaM lokaM abhiAya, ... visaMyutto, sabbaloke anUpayo, a. ni. 1(2).28. anUpalitta tri., upa + lipa ke bhU. ka. kR., upalitta kA niSe. [anupalipta], draSTa. anupalitta ke anta. (Upara). anUpavadana/anUpavAda/anUpavAdaka draSTa. anupavAda ke anta. (Upara). anUpAdi tri., sassatI ke artha ko spaSTa karane hetu prayukta, barAbara vidyamAna rahane vAlA, Adi aura anta se rahita, zAzvata - tIsvanUpAdyayo canda-sUrAdo sassatIrito, abhi. pa. 189. anUlakA strI., vya. saM., draSTa. anulA ke anta., (Upara). anUsaya pu., draSTa. anusaya ke anta. - caritaM adhimuttiJca AsaJca anUsayaM, dI. vaM. 1.42. anUsara tri., Usara kA niSe. [anUSara], namaka yA rehakaNoM se rahita, vaha bhUmi, jo baJjara na ho - idha, bhikkhave, khettaM anunnAmAninnAmi ca hoti, ..., anUsaraJca hoti, ..., a. ni. 3(1).70. anUhata tri0, u + Vhana ke bhU. ka. kR. kA niSe. [anudadhRta athavA anuddhata], anutpATita, vaha, jise ucchinna nahIM kara diyA gayA hai athavA haTAyA na gayA ho - evampi tahAnusaye anUhate, nibbattatI dukkhamidaM punappuna, dha. pa. 338; evameva chadvArikAya taNhAya anusaye arahattamaggANena anUhate ... punappunaM nibbattatiyevAti attho, dha. pa. aTTha. 2.306-7; napi passaM nipAtessaM. tahAsalle anuhate, theragA. 223. aneka tri., eka kA niSe. [aneka], eka kI saMkhyA se adhika saMkhyA vAlA, kaI eka, bahuta sAre, asaMkhya - kaci pana ettha ... cintayitvAna anekakoTisata dhananti ettha ..., sadda. 3.631; evamassime aneke pApakA akusalA dhammA sambhavanti micchAdiTTipaccayA, ma. ni. 2.72; asmAbhijappanti janA anekAti, sa. ni. 1(1).169; yadA kadA'neka rUpa meM bhI prayukta. anekaMsa pu., ekaMsa kA niSe., anizcitatA, sandeha - brAhmaNo nAma saMsayamanekasaM vimatipathaM vItivatto.... mi. pa. 212; - ggAha pu., ekaMsaggAha kA niSe., kisI eka [anUnAdhikavacana], na kama aura na adhika vistAra vAlA vacana, santulita vacana, paripUrNa vacana - paripuNNanti anUnAdhikavacanaM, dI. ni. 1.145; ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).105. anUpa/anopa tri., anu + Apa se vyu. [anUpa], jalIya kSetra, jala kI bahulatA vAlA sthAna yA pradeza, nadI kA taTavartI kSetra, daladalI kSetra - anUpo salilappAyo kacchaM pumanapuMsake abhi. pa. 187; mandavaDikAle thale khette vipajjati, ninne thokaM sampajjati, anUpakhette sampajjateva, jA. aTTha. 4.342; - khetta napuM., karma. sa. [anUpakSetra], jala kI bahulatA vAlA kSetra yA sthAna, daladalI kSetra, kachAra - thale ca ninne ca vapanti bIjaM, anUpakhette phalamAsamAnA, jA. aTTha. 4.342; anUpakhette nadiJca taLAkaJca nissAya kataM oghena vuyhati, tade; tassA cAnupakhettamhi, sayambhU vasate tadA, apa. 1.194; - tittha napuM.. karma. sa. [anUpatIrtha]. nadI ke jala kI bahulatA vAlA taTa, daladalI kinArA - anUpatitthe jAyanti, padumuppalakA bahU apa. 1.380; - bhUmi strI., karma. sa. [anUpabhUmi], pAnI kI bahulatA vAlI bhUmi - haritAnUpAti udakaniddhamanassa ubhosu passesu haritatiNasaJchannA anUpabhUmiyo, jA. aTTha. 4.321. anUpaghAta pu., upaghAta kA niSe., [anupaghAta], upaghAta yA hiMsA kA abhAva, adveSa, anutpIr3ana, kSati yA hAni kA abhAva, aprahAra - anUpavAdo anUpaghAto, dha. pa. 185%; anUpadhAtoti anUpaghAtanaJceva anUpaghAtApanaJca, dha. pa. aTTha. 2.136-137; anUpavAdo anUpaghAto, pAtimokkhe ca saMvaro, udA. 117; iti marahaJca avihesA bhavissati parassa ca puggalassa anUpaghAto, ma. ni. 3.27. anUpaghAtana napuM, upaghAtana kA niSe. [anupaghAtana], uparivat - anUpaghAtanaJceva anUpaghAtApanaJca, dha. pa. aTTha. 2.136-137. anUpama'/anupama tri., ba. sa. [anupama]. bejor3a, vaha, jisakI kisI se upamA na dI jA sake, zreSTha, uttama - pUjA pUjaM sabbopahArehi karonto ca anUpama, mahAva. 37.72. anUpama pu., vya. saM., theragA. kI do gItiyoM ke racayitA eka sthavira kavi kA nAma, theragA. 213-14; theragA. aTTha. 1.364-65. anUpaya tri., upa + i se vyu. upaya (Upaya) kA niSe. [anupaya, upa + ViNa + ac = upaya kA niSe.], zA. a. vaha, jo kisI ke pAsa pahuMcane vAlA nahIM haiM, lA. a. - idha, bhikkhaye mAnannAmi ca hoti For Private and Personal Use Only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra anekaMsika sunizcita tattva yA bAta ko grahaNa na karanA, sandehapUrNa manovRtti, saMkalpa kA abhAva kaDDhA kaDhAyanA kaDAyatattaM anekaMsaggAho AsappanA cittassa manovilekho, dha sa. 425 sA saMsayalakkhaNA kampanarasA, anicchayapavyupaddhAnA anekaMsagAhapaccupaTThAnA vA, dha. sa. aTTha. 298; ggAhapacyupadvAna napuM. ba. sa. sandeha yA zaGkA se paripUrNa mAnasikatA se vyakta hone vAlA sA saMsayalakkhaNA, kampanarasA... anekaMsagAhapaccupaTTAnA vA... daTThabbA, visuddhi. 2.98. anekaMsika tri, ekaMsika kA niSe, ka. anizcita, anirdhArita, saMdigdha, kha. aneka dRSTikoNoM se sambaddha. aneka khaNDoM vAlA ekasikApi hi kho, poTTapAda, mayA " anekAMsakApi hi kho, podrapAda, mayA dhammA desitA pakAsitA, dI. ni. a. 1.169; anekasikAti na ekakoTThAsA ekeneva kodrAsena sarasatAti... attho dI. ni. aDDa 2.282 tA strI. bhAva, anizcita mAnasika prakRti yA avasthA, saMdigdha manaHsthiti yA dazA paNDako anekasikatAya mantitaM guptaM vivarati na dhAreti mi. pa. 104 bhAva pu.. uparivat kalyANapApakAnaM anekasikabhAvaM samodhAnesi, jA. aTTha. 1.437. anekaMsikata tri., ekaMsIkaroti ke bhU0 ka0 kR0, ekaMsikata kA niSe, vaha, jisakA nizcaya abhI taka nahIM kiyA gayA hai, anizcayIkRta, sunizcita tathya ko prakAzita na karane vAlA aniyato na niyato anekasikataM padaM, pari. 284 anekasikataM padaM, yasmA idaM sikkhApadaM anekaMsena katanti attho, pari. aTTha. 192. anekakAraNena tR. vi. pratirU, nipA. [ anekakAraNena], kaI eka paddhatiyoM yA tarIkoM dvArA tattha anekapariyAyenAti anekakAraNena, dI. ni. aDDa. 3.3: pArA, aDa. 1.167. anekakoTisaGgha tri0, ba0 sa0 [ anekakoTisaMkhya], kaI karor3oM kI saMkhyA vAlA sumedho nAma brAhmaNakumAro hutvA .. mAtApitUnaM accayena anekakoTisaGghaM dhanaM pariccajitvA .... dha. pa. aTTha. 1.49. anekakoTisannicaya tri.. tatpu, sa. [anekakoTisannicaya], aneka karor3a kI pUMjI ko jamA kara lene vAlA anekakoTisannicayo, pahUtadhanadhajJavA jA. aDDa. 1.4. anekakoTThAsa tri. ba. sa. [anekakoSThAMza ], aneka bhAgoM yA khaNDoM vAlA anekabhAgena guNenAti anekakodvAsena AnisaMsena pe va aDa. 193. *** - pa www.kobatirth.org - 310 satthA imAya pakAsetyA jAtakaM anekajAtisaMsAra "... anekaguNa tri. ba. sa. [ anekaguNa ], bahuta sAre acche guNoM se yukta evarUpo mahArAja, bahuguNo anekaguNo appamANaguNo guNarAsi guNapuJjo sattAnanaM... mi. pa. 188. anekaggacitta tri, ekaggacitta kA niSe [ anekAgracitta]. citta ko kisI eka Alambana para sthira karake na rakhane vAlA, caJcala athavA bikhare hue citta vAlA anekaggacittA ayoniso ca manasi karoti, a. ni. 2 (1). 164; tAkAra pu0, tatpu0 sa0, citta kI caJcalatA kI dazA, vikSiptacittatA kI avasthA tesaM evaM vicarantAnaM vikkhittabhAvo anekaggatAkAro nAma, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.74 upadayoti anekaggatAkAroM, a. ni. aDa. 2.71 - bhAva pu0, tatpu0 sa0 [anekAgrabhAva ] citta kI caJcalatA kI avasthA citta meM ekAgratA kA na honA asamAdhIti anekaggabhAvo. a. ni. aDDa. 3.138. anekacitta' tri., ba0 sa0 [ anekacitta], caJcala citta vAlA, bikhare hue athavA asthira citta vAlA surakkhitaM meti kathaM nu vissase, anekacittAsu na itthi rakkhaNA, jA. a. 3.467; narAnamArAmakarAsu nArisu anekacittAsu aniggahAsu ca, jA. aTTha. 5.432. * vAlA anekacitta' tri, ekacitta kA niSe0, ba0 sa0 [ anekacitra ], bahuta sArI sajAvaToM athavA citroM se yukta, aneka alaGkaraNoM anekacittanti anekehi uyyAnakapparukkhapokkharaNiAdIhi vimAnesu ca anekehi bhittivisesAdIhi cittaM vi. da. aTTa, 45; anekacittanti nAnAvidhacittarUpaM, vi. va. aDDa 273 anekacittAti anekavidhacittatAyuttA, vi. va. aDDa. 88; suvaNNavaNNA jalitA mahAyasA vimAnamoruha anekacittA vi. va. aTTa 85 tAvata tri tatpu. sa. [ anekacitrAvRta] aneka prakAra ke citroM yA alaGkaraNasAdhanoM se DhakA huA, alaGkaraNa- sAmagriyoM se paripUrNa anekacittAvatato ratho ayaM, puthU ca nemI ca sahassaraMsiko, vi. va. aDa. 229; anekacittAvatatoti anekehi mAlAkammAdidhirohi Avatato samokiSNo vi. va. aDDa 232. - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - For Private and Personal Use Only anekajAtisaMsAra pu0 tatpu0 sa0 [ anekajAtisaMsAra], aneka janmoM meM se hokara saMsaraNa, eka janma se dUsare janma meM jAne kA antahIna silasilA anekajAtisaMsAra, sandhAvissaM anibbisaM dha0 pa0 153; anekajAtisaMsAraM anekajAtisata sahassasaGgataM imaM saMsArava anibbisaM a. 71; anekajAtisaMsAra, sandhAvanti aviddasU, therIgA. - Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 66. anekajjhAsaya 311 anekapariyAya 164; anekajAtisaMsAranti ayaM gAthA bhagavatA attano yathA hi nIlapItAdibhedena anekadhA bhinnassApi rUpAyatanassa sabba taANapadaTThAnaM arahattappattiM paccavekkhantena sanidassanattaM lakkhaNaM, tade; tula. nekadhA. ekanavIsatimassa paccavekSaNaJANassa anantaraM bhAsitA, anekadhAtu' pu., prAyaH ba. va. meM hI prayukta, karma. sa. sArattha. TI. 1.58. [anekadhAtu], bahuta sArI dhAtueM. aneka Alambana yA svabhAva anekajjhAsaya tri., ba. sa. [anekAdhyAzaya], aneka yA - anekadhAtUsu puthU sadAsitaM, sa. ni. 1(1).211; bahuta se mAnasika abhiprAya rakhane vAlA, aneka prakAra ke anekadhAtUsUti anekasabhAvesa ArammaNesu. sa. ni. aTTha. saMkalpoM vAlA - dutiyaM anekajjhAsayAnusayacariyAdhimuttikA 1.234; AsA ca pihA abhinandanA ca, anekadhAtUsu sarA sattA yathAnulomaM ... yathAnulomasAsanaM, pArA. aTTa, 1.17; patihitA, netti. 22; 44. anekajjhAsayAtiAdIsu Asayova ajjhAsayo, sArattha. TI. anekadhAtu tri., ba. sa., aneka dhAtuoM athavA nAnA prakAra ke mAnasika abhiprAyoM vAlA - anekadhAtu nAnAdhAtu kho, anekaTThAna tri., ba. sa., aneka sthAnoM athavA aneka AlambanoM dI. ni. 2.208; anekadhAtUti ajjhAsayadhAtu uttarapadalopena se sambaddha - appagabhAti na pagabhA, aTThaTThAnena kAyapAgabhiyena vuttA, ... anekajjhAsayo nAnAjjhAsayoti, lIna. (dI.ni.TI.) ...., anekaTThAnena manopAgabhiyena ca virahitAti attho, sa. ni. aTTha. 2.149; khu. pA. aTTha. 196; su. ni. aTTha. 1.130; anekadhAtupaTivedha pu., tatpu. sa. [anekadhAtuprativedha], bahuta anekaTThAnaM manopAgabhiyaM nAma tesu ... kAyavAcAhi ajjhAcAraM sI dhAtuoM kA gambhIra Antarika jJAna, cakSu, rUpa Adi anApajjitvA pi manasA va kAmavitakkAdInaM vitakkanaM. sa. dhAtuoM kA zamatha evaM vipazyanA dvArA Antarika jJAna - ni. aTTa. 2.149. anekadhAtupaTivedho hoti, nAnAdhAtupaTivedho hoti, ..., a. anekatAla tri., ba. sa., aneka yA asaMkhya tAr3a ke vRkSoM kI ni. 1(1).30; anekadhAtupaTivedhoti cakkhudhAtu rUpadhAtUtiAdInaM UMcAI vAlA - anekatAle, gambhIre ca suduttare, jA. aTTha. aTThArasannaM dhAtUnaM buddhappAdeyeva paTivedho hoti, a. ni. aTTha. 4.173; tattha anekatAleti anekatAlappamAno, tade... 1.97; samatho ca vipassanA ca - anekadhAtupaTivedhAya anekattha tri., ba. sa. [anekArtha], ka. eka se adhika artha saMvattissanti, ma. ni. 2.172. kahane vAlA (zabda) - anekadhAtupaTisambhidA strI., tatpu. sa. [bau. saM. anavasesayebhuyyaabyAmissAnatirekadaLahatthavisaMyogAdi anekadhAtupratisaMvit], vibhinna dhAtuoM kA pratisaMvit-jJAna anekattho, khu. pA. aTTha. 92-3; ma. ni. aTTha. (mU.pa.) athavA pravicayAtmaka jJAna, dhAtuoM ke prabhedoM ke viSaya meM 1(1).30; a. ni. aTTha. 2.231; kha. bahuvacana kA artha, eka jJAna - ekadhamme, ... bahulIkate anekadhAtupaTivedho hoti se adhika kI saMkhyA kA artha - dvi iccevamAdito kappaccayo .... nAnAdhAtupaTivedho hoti ... anekadhAtupaTisambhidA hoti, hoti anekatthe ca, te nipAtanA sijjhanti, ka. vyA. 394. a. ni. 1(1).59; anekadhAtupaTisambhidA hotIti iminA anekatthapadassita tri., tatpu. sa. [anekArthapadaniHzrita], dhAtubhedANaM kathitaM, a. ni. aTTha. 1.398. bahuta sAre hitakAraka dharmoM se bharapUra, aneka hitakAraka anekanAma tri., ba. sa. [anekanAma], eka se adhika nAmoM vAlA, dharmoM se yukta - iGgha ekapadaM tAta, anekatthapadassitaM, jA. bahuta se nAmoM vAlA - eko pi hi attho... anekasahappavattiaTTha. 2.198; anekatthapadassitanti anekAni atthapadAni nimittatAya anekanAmoti daTThabba, sadda. 2.378-79. kAraNapadAni nissitaM, tade; dakkheyyekapadaM tAta, anekapa/nekapa pu., [anekapa], eka se adhika sUr3oM se anekatthapadassitaM, jA. aTTha.2.199; anekatthapadassitanti pIne vAlA, hAthI - mAtaGgo dvirado savihAyano nekapo ibho, evaM vRttappakAraM vIriyaM anekehi atthapadehi nissitaM. sadda. 2.345. anekapariyAya pu., karma. sa., kevala tR. vi., e. va. meM hI anekadhA a., nipA. [anekadhA], aneka prakAra se, bahuta sAre prayukta [anekaparyAya], aneka tarIkoM se, bahuta se samAnAntara tarIkoM se - aMdhakAraM pakAsaJca, dassayitvA anekadhA, apa. kathanoM dvArA - evamevaM bhotA gotamena anekapariyAyena dhammo 2.157; sIlanaM lakkhaNaM tassa, bhinnassApi anekadhA, pakAsito, su. ni. (pR.) 98; ma. ni. 2.90; bhagavatA sanidassanattaM rUpassa, yathA bhinnassanekadhA, visuddhi. 1.8; anekapariyAyena virAgAya dhammo desito, no sarAgAya, pArA. dhAtuoM ke prabhedosavita-jJAna - ekadhamma .. tade.. For Private and Personal Use Only Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekapunaruttaka 312 anekavaNNa 20; anekapariyAyenAti anekakAraNena, pArA. aTTha. anekayojanantarika tri., ba. sa., aneka yojanoM kI dUrI 2.166. para sthita - pakkamanti disodisanti disato disaM anekapunaruttaka tri., ba. sa. [anekapunaruktika], bahuta anekayojanantarika ThAnaM pakkamanti, pe. va. aTTha. 151. sArI punaruktiyoM se paripUrNa - atIva kvaci sacitto, anekaratana tri., ba. sa. [anekaratna], bahuta sAre ratnoM se anekapunaruttako, ma. vaM. 1.2. paripUrNa, aneka ratnoM se yukta - puna caparaM bhikkhave, mahAsamuddo anekappakAra tri., ba. sa. [anekaprakAra], aneka prakAroM bahuratano anekaratano, cULava. 394; udA. 129; - vicitta vAlA, bahuta sAre bhedoM aura prabhedoM vAlA - nivAsAgAraM pana tri., tatpu. sa., aneka prakAra ke ratnoM se alaGkata - so hi ... mahAgandhakuTikare rimaNDalamALa ko samba- ..... mattikAbhAjanaM chaDhetvA anekaratanavicittaM pabhassararaMsijAla kuTicandanamAlAdianekappakAraM, su. ni. aTTha. 2.118; .... vuttappakAraM ... yathAvuttaM ... paTilabhIti, udA. aTTha. 238. parasamAnAnaMyeva AtInaM amma ... puthu anekappakArakaM anekarasavyaJjana tri., ba. sa. [anekarasavyaJjana], bahuta lAlapatayeva maccAnaM ekameko ... nIyati, ... lokoti, su. se rasIle vyaJjanoM vAlA (bhojana) - bhujAmi kAmakAminI, ni. aTTha. 2.164. anekarasavyaJjanaM, pe. va. 109; ..., anekarasabyaJjanaM bhattaM anekabhAga tri., ba. sa. [anekabhAga], bahuta sAre hissoM yA bhujAmIti yojanA, pe. va. aTTha. 62... khaNDoM vAlA - anekabhAgo samuppAdi arahanteva dakkhiNA, anekarUpa' tri., ba. sa. [anekarUpa], aneka rUpoM vAlA, dI. ni. 2.196; anekabhAgena guNena seyyo, ayameva sUlo vibhinna prakAroM vAlA - upAdhinidAnA pabhavanti dukkhA, ye nirayena tena. pe. va. 525; anekabhAgena guNenAti anekakoTThAsena keci lokasmimanekarUpA, su. ni. 733; 1056; ... anekarUpA AnisaMsena, pe. va. aTTha. 193; - so a., kri. vi., bahuta nAnAvidhA imasmiM sattaloke dissanti upalabmanti, udA. sAre tarIkoM se, aneka prakAroM se - nappavedhati anekabhAgaso. aTTha.347. sabbaso ca mukhabhAvameva so ti, mi. pa. 388. anekarUpa napuM., karma. sa. [anekarUpa], zA. a. aneka anekabhAraparimANa tri., ba. sa., bahata adhika vajana kI mApa prakAra ke rUpa-dharma - phuTTho anekarUpehi, nAtumAnaM vikappayaM vAlA, atyadhika vajana vAlA- pahUtaM me jAtarUpanti suvaNNampi tiDhe, su. ni. 924; lA. a. mAMgalika anuSThAnoM yA pahUtaM anekabhAraparimANaM ahosIti sambandho, pe. va. aTTha. 91. utsavoM ke vibhinna svarUpa - sIlabbatenApi vadanti saddhi, anekabhAva tri., ba. sa. [anekabhAva], aneka prakAra kA, bahuta anekarUpena vadanti suddhi, su. ni. 1085-87; tattha sAre bhedoM, prabhedoM vAlA - anekabhAvo samuppAdi, arahanteva anekarUpenAti kotUhalamaGgalAdinA, su. ni. aTTa. 2.286; dakkhiNA, dI. ni. 2.196; anekabhAvo sammuppAdIti anekarUpampi pahAya sabba, taNhaM pariAya anAsavAse, su. anekavidho jAto, dI. ni. aTTha. 2.265. ni. 1088-89. anekabhUmikA strI., karma. sa., kaI maJjileM, bahuta sAre anekaliGga tri., ba. sa. [anekaliGga]. aneka cihoM yA tala - saGgeti anekabhUmike dassetvA addharattaaGgayutte tattha lakSaNoM vAlA, bahuta sArI viziSTatAoM se yukta - ekAdassI tvaM pubbe sayIti attho, jA. aTTha. 5.499. dummedhoti evaM anekaliGge anekalakkhaNe atthe.... theragA. anekamAya tri., aneka + mAyA se vyu., ba. sa., bahuta sArI 232; eko pi oyyatto anekaliGgo sataliGgassa atthassa mAyA karane vAlA, aneka chala-bala karane vAlA - migaM ....., sadda. 2.379. tipallatthamanekamAya, aTThakkhuraM aDarattApapAthi, jA. aTTha. anekavacana napuM.. karma. sa., vyAkaraNa ke sandarbha meM 1.165; anekamAyanti bahumAyaM bahuvaJcanaM, jA. aTTha. 1.165%; prayukta - nAma athavA AkhyAtapadoM kA bahuvacana - rAjAno ca nAma anekamAyA kusalehi dhanuggahehi vijjhApenti, puthuvacanaM anekavacananti ca imassa eva nAma, sadda. 1.17; jA. aTTha. 3.283. anekamukha tri., ba. sa. [anekamukha], zA. a. aneka mukhoM anekavaNNa tri., ba. sa. [anekavarNa], aneka raGgoM vAlA, vAlA, lA. a. aneka upAyoM ko apanAne vAlA, aneka citra-vicitra, aneka svarUpoM vAlA - .... anekavaNNoti dRSTikoNoM se prakAzita - anekamukhA hi desanA naM devatA saJjAnisu. vi. va. aTTha. 273; - devaputta pu., vya. paTisambhidApabhedena desanAvilAsappattAnaM, khu. pA. aTTha. 62. saM., anekavaNNavimAna ke nAyaka eka devaputra kA nAma - 92. For Private and Personal Use Only Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekavaNNavimAna 313 anekasalAka buddhappAde ... anekavaNNadevaputtoti ime tayo samAnadevaputtA ma. ni. 2.231; anekavihitA diDiyo loke uppajjanti, ma. mama AsannaTThAne nibbattA, mayA tejavantatarA, dha. pa. aTTha. ni. 1.51; pubbantaM Arabha anekavihitAni adhittipadAni 1.239; udA. aTTha. 161. abhivadanti ..., dI. ni. 1.11; ..., anekavihitesu ca anekavaNNavimAna napuM., aneka vimAnoM meM se eka kA nAma, kavAThAnIyesu dhammesu kaGghana paTivinodenti, ma. ni. 1.286. vi. va. aTTha. kI eka varNanA kA zIrSaka; vi. va. aTTha. anekavyaJjana tri., ba. sa. [anekavyaJjana], aneka prakAra 271-274; anekavaNNaM darasokanAsanaM vimAnamAruyha ke vyaJjanoM vAlA, bahuta sAre svAdiSTa khAdya-padArthoM vAlA anekacittaM, vi. va. 1199; anekavaNNaM darasokanAsananti (bhojana)- so ahosi piNDapAto anekasUpo anekavyaJjano anekavaNNavimAnaM, vi. va. aTTha. 271. anekarasabyaJjano, udA. 101; anekavyaJjanoti anekavassagaNa pu., tatpu. sa. [anekavarSagaNa], kaI eka nAnAvidhauttaribhaGgo, udA. aTTha. 160; ... bhuJjati vicitakALakaM varSoM kA silasilA yA aTUTa krama - nekavassagaNeti anekasUpaM anekavyaJjanaM, ma. ni. 1.48. anekavassagaNe, jA. aTTha. 3.438. anekavyasanAnubandhatta napuM., bhAva. [anekavyasanAnubandhatva], anekavassagaNika tri., aneka vassagaNa se vyu. aneka prakAra kI vipattiyoM se grasta hone kI sthiti - .... taM [anekavarSagaNika], aneka varSoM ke daurAna utpanna yA saJcita, aniccAdivipariNAmasabhAvattA anekavyasanAnubandhattA ca bahuta sAre varSoM kI gaNanA vAlA, bahuta purAnA - seyyathApi, bhavahetubhAvato ativiya bhayAnakaDhena bhayaM, udA. aTTha. bhikkhave, gaNDo anekavassagaNiko, a. ni. 3(1).200; ..., 170. aneke vassagaNA uppannA assAti anekavassagaNiko, a. anekasata tri., [anekazata, kaI sau kI saMkhyA vAlA - ni. aTTha. 3.264; seyyathApi, bhikkhave, jambAlI sA, esA, bhaggava, parisA mahA hoti anekasatA anekasahassA, anekavassagaNikA, a. ni. 1(2).192; anekavassagaNikAti dI. ni. 3.12: ... anekasatAya parisAya dhamma desetA, ma. ni. gAmassa vA nagarassa vA uppannakAleyeva uppannattA anekAni 1.317; ... anekasataM khattiyaparisaM upasaGkamitA, dI. ni. vassagaNAni uppannAya etissAti anekavassagaNikA, a. 2.84; - kaNNa tri., tatpu. sa. [anekazatakarNa], kaI sau ni. aTTha.2.352. kAnoM vAlA - ... puna aTThakaNNo bhavitvA anekasatakaNNopi anekavAraM a., kri. vi. [anekavAraM], aneka bAra meM, kaI bhavissatIti vatvA ..., jA. aTTha. 6.222; - kkhattuM a., kri. bAra, punaHpuna, bArambAra - bhoji je tvaM anekavAraM mama vi0 [anekazatakRtvaH], kaI sau bAra - anekasatakkhattuJca, santikaM AgatA, corA yathArucitaM harantu, dha. pa. aTTha. cakkavattI ahosahaM, apa. 2.47. 2.342; ahaM pana yakkhinI hutvA anekavAraM..., udA. aTTha. anekasapha tri., ba. sa. [anekazapha], phaTe hue yA vidIrNa 236; vilo. ekavAraM. khuroM vAlA - ekakhuraM katvAti anekasaphampi ekasarpha viya anekavidha/nekavidha tri., [anekavidha], kaI taraha kA, katvA, lIna. (dI.ni.TI.) 3.141. bahuta se prabhedoM yA rUpoM vAlA - cittampi hi bahuM anekasabhAva tri., ba. sa. [anekasvabhAva], aneka prakAra kI anekavidhaM nAnappakAraka ma. ni. 2.227; so panesa prakRti vAlA, vividha avasthAoM vAlA - anekadhAtUsUti agAriyamuni, ... paccekabuddhamuni, munimunIti anekavidho, ____anekasabhAvesu ArammaNesu. sa. ni. aTTha. 1.234. jA. aTTa, 1.116-17; ..., bahuvidhAni anekavidhAni dukkhAni anekasambhAra tri., ba. sa. [anekasambhAra], vividha prakAra kI saMsAragato anubhavati, mi. pa. 189; - sUpa tri., karma. sa. sAdhanasAmagriyoM athavA Avazyaka upakaraNoM vAlA - vINA [anekavidhasUpa], aneka prakAra ke rasoM vAlA - anekasUpoti nAma anekasambhArA mahAsambhArA, sa. ni. 2(2).195. muggamAsAdisUpehi ceva khajjavikatIhi ca anekavidhasUpo, anekasarasatA strI., anekasarasa kA bhAva., vividha prakAra ke udA. aTTha. 160. svabhAvoM vAlA honA, vividha prakAra ke kRtyoM vAlA honA - anekavihita tri., bahuta se prabhedoM vAlA, kaI taraha kA, anekasarasatAti anekasabhAvatA, anekakiccatA vA, a. ni. vibhinna prakAroM kA - so anekavihitaM iddhividhaM paccanubhoti TI. 3.177. ..., dI. ni. 1.69; tathArUpaM cetosamAdhi phusati, yathAsamAhite anekasalAka tri., ba. sa. [anekazalAka, aneka zAkhAoM citte anekavihitaM pubbenivAsaM anussarati, dI. ni. 1.11; athavA zalAkAoM se yukta -... anekasAkhanti anekasalAkaM ... uccAsaddamahAsaddAya anekavihitaM tiracchAnakathaM kathentiyA, su. ni. aTTha. 2.187. For Private and Personal Use Only Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekasahassa 314 anekAnatthAnubandha anekasahassa tri., dvi. sa. [anekasahasra], ka. ekavacanAnta nAmoM ke sAtha Ane para, kaI hajAroM vAlA, kaI hajAroM se yukta - sA esA, bhaggava, parisA mahA hoti anekasatA anekasahassA, dI. ni. 3.12; ... so anekasahassaM bhikkhusaGgha pariharissati, mi. pa. 157; kha. bahuvacanAnta nAmoM ke sAtha prayukta hone para, aneka sahasra, kaI hajAra - athApi so satto ... olokentassa anekasahassAnaM sattAnaM majjhe Thitopi .... ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).350. anekasAkha tri.. ba. sa. [anekazAkha], bahuta sI kamAniyoM yA tilliyoM vAlA - anekasAkhaJca sahassamaNDalaM, chattaM marU dhArayumantalikkhe, su. ni. 693; anekasAkhanti ratanamayAnekasatapaTiTThAnahIraka lIna. (dI.ni.TI.) 2.26... anekasArIrika tri., [anekazArIrika]. aneka zarIroM se sambaddha, aneka zarIroM se utpanna, bahuta sAre logoM ke hitoM se jur3A huA - sabbete anekasArIrikaM pucappaTipadaM paTipannA honti, a. ni. 1(1).1963; anekasArIrikanti anekasarIrasambhavaM, sa. ni. aTTha. 2.174. anekasAhassadhana tri., ba. sa. [anekasahasradhana], kaI hajAroM kI saMkhyA meM dhana rakhane vAlA - iddhAni phItAni kulAni assu, anekasAhassadhanAni loke jA. aTTha. 5.16. anekasUpa tri., ba. sa. [anekasUpa]. aneka prakAra ke rasIle khAdya padArthoM se yukta, aneka prakAra kI caTaniyoM se yukta (bhojana)- so ahosi piNDapAto anekasUpo anekavyaJjano anekarasanyajano, udA. 101%; anekasU poti muggamAsAdisUpehi ceva khajjavikatIhi ca anekavidhasUpo, udA. aTTha, 160; ... piNDapAtaM bhuJjati vicitakALakaM anekasUpaM anekavyaJjanaM, ma. ni. 1.48; - rasavyaJjana tri., ba. sa. [anekasUparasavyaJjana], aneka prakAra kI caTaniyoM, rasIle padArthoM tathA vyaJjanoM se yukta - anekasUparasabyaJjanoti anekehi sUpehi ceva byaJjanehi ca madhurAdimUlarasAnaJceva sabhinnarasAnaJca abhivyaJjako, nAnaggarasasUpabyaJjanoti attho, udA. aTTha. 160; - vyaJjana tri., ba. sa. [anekasUpavyaJjana], aneka taraha kI caTaniyoM evaM vyaJjanoM vAlA - sA anekasUpavyaJjanaM bahubhattaM paci, jA. aTTha. 6.194. anekasetiminda pu., vya. saM., pegU evaM myAM-mAM ke zAsaka bayinnauGga kA nAma - anekasetibhindo kira rAjA yonakaraTuM vijayakAle paThama sAsanassa patidvAnabhUtaM idaM tikatvA .... sA. vaM. 49(nA.). anekaso a, kri. vi. [anekazaH], kaI bAra, bArambAra, punaHpunaH - lolavatthu anekaso vitthAritameva, jA. aTTha. 3.196. anekassara tri., ba. sa. [anekasvara], eka se adhika svaroM vAlA, bahusvarIya - dhAtussa anto kvaci lopo hoti yadAnekasarassa, anekasarasseti kimatthaM, pAti, yAti, dAti, bhAti, vAti, ka. vyA. 523. anekAkAra tri., ba. sa. [anekAkAra], aneka AkAroM yA svarUpoM vAlA, prAyaH sa. pa. ke pU. pa. ke rUpa meM prayukta; - vokAra tri., ba. sa. [anekAkAravyavakAra], vibhinna AkAroM evaM vizeSatAoM vAlA - evaM mahAthero anekAkAravokAra ratanattayaguNesu avibhUtesu ... paTisaMvedanto nisIdi, udA. aTTha. 217-18; ... anekAkAravokAraM asubhabhAvanAnuyogamanuyuttA viharanti, pArA. 81; pubbeva mayA ... vatvA anekakAravokAraM vacIduccaritasannissitaM AdInavaM pe. va. aTTha. 10; - vokiNNa tri., tatpu. sa. [anekAkAravyavakIrNa], uparivat - anekAkAravokiNNo anekakAraNasammissoti vRttaM hoti, pArA. aTTha. 2.5; - sampanna tri., tatpu. sa. [anekAkArasampanna]. aneka prakAra ke acche guNoM se paripUrNa, bahuta sArI viziSTatAoM se yukta - anekAkArasampanne, sAriputtamhi nibbute, theragA. 1167; anekAkArasampanna, payirupAsanti gotamanti, theragA. 1260; anekAkArasampannanti anekehi guNehi samannAgataM, sa. ni. aTTha. 1.250; - sammissa tri., ba. sa., aneka prakAra ke AkAroM evaM viziSTatAoM se samanvita - anekAkAravokiNNo anekakAraNasammissoti vRttaM hoti, pArA. aTTha. 2.5. anekAdInava tri., ba. sa., bahuta sArI vipattiyoM se paripUrNa - ... samuddo anekAdInavo, mA gamI ti nivAresi, jA. aTTha. 4.2. anekAdhivacana napuM, tatpu. sa. [anekAdhivacana], bahuvacana ko sUcita karane vAlI abhivyakti, kevala sa. pa. ke pU. pa. ke rUpa meM prayukta; - kusala tri., tatpu. sa., bahuvacanavAcaka zabdoM ke prayoga meM kuzala - ayaJca vuccati atthakusalo ... ekAdhivacanakusalo anekAdhivacanaku salo, ... janapadaniruttiyo, netti. 29. anekAnatthAnubandha tri., ba. sa. [anekAnarthAnubandha], aneka prakAra ke anarthoM athavA ahitakAraka bAtoM ke sAtha jur3A huA, bahuta se hAnikAraka evaM vighnakAraka tattvoM se yukta - ... tesaM manussAnaM ApAnabhUmiramaNIyesu ... anekAnatthAnubandhesu ghorAsarahakaTukaphalesu..., udA. aTTha. 297. For Private and Personal Use Only Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAnisaMsa 315 anelagala/aneLagala/aneLagaLa anekAnisaMsa tri., ba. sa., aneka prakAra ke lAbhoM yA anejakA pu., pra. vi., ba. va., devatAoM ke eka varga kA nAma hitakAraka dharmoM se paripUrNa - so pana piNDapAto bahuguNo - varuNA sahadhammA ca, accutA ca anejakA, dI. ni. 2.191; anekAnisaMso, mi. pa. 171. accutA ca anejakAti accutadevatA ca anejakadevatA ca, anekAnusandhika tri., ba. sa. [anekAnusandhika], aneka dI. ni. aTTha. 2.254. prakAra kI anusandhiyoM se yukta, aneka prakAra ke tArkika anedha tri., edha kA niSe., ba. sa. [anindhana], zA. a. sambandhoM yA prAyogika abhiprAyoM se yukta - yaM IMdhana se rahita, lA. a. akuzala-mUloM se rahita, krodha anekAnusandhikaM tattha anusandhivasena dhammakkhandhagaNanA, dha. Adi se mukta - anedho dhUmaketUva, kodho yassUpasammati, sa. aTTha. 29; anekAnusandhikassa suttassa paThamAnusandhi jA. aTTha. 4.25; anedho dhUmaketUvAti anindhano aggi viya, Adi, ante anusandhi pariyosAnaM, ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) tade.. 1(2).103; anekAnusandhikassa paThamo anusandhi Adi, ..., anerita tri., Irita kA niSe. [anIrita], aprakampita, a. ni. aTTa, 2.98. agatizIla, aprerita - anerito aghaTTito acalito aluLito anekiminda pu., vya. saM., sirikhettanagara ke eka bauddha-stUpa abhanto vUpasanto tatra Umi no jAyati, Thito hoti samuddoti, kA nAma - taJca cetiyaM ratanacetiyaM ti paJaApesi, mahAni. 260. hatthirUpabAhullatAya pana anekibhindo ti pAkaTa ahosi. aneLa/anela tri., aTTha meM aneLaka, aneLagala evaM aneLamUga sA. vaM. 87(nA.). ke vyAkhyAna ke krama meM hI svatantra zabda ke rUpa meM prayukta, aneja' tri., ejA kA niSe. athavA |ej ke niSe. ke rUpa eLa athavA ela kA niSe. [bau. saM. anelA], nirdoSa, citta meM vyu., ba. sa., tRSNA se mukta, icchArahita, AsaktiyoM yA kI akuzala cittavRttiyoM se mukta - ilati, ela elA, ettha sAMsArika lagAvoM se mukta, aprakampita, aprabhAvita, sthira, elaM vuccati doso, kena atthena .... sadda. 2:4383; dRr3ha - taM kavachidaM muniM anejaM, dutiyaM bhikkhunamAhu maggadesiM. anelagalAyAti anelAya agalAya nihosAya ceva su. ni. 87; sa ve anejo akhilo akaso, tathAgato arahati akkhalitapadabyaJjanAya ca, sa. ni. aTTha. 1.242; pUraLAsaM su. ni. 481; okaJjahaM taNhacchidaM anejaM. su. ni. aneLamUgoti alAlAmukho, atha vA aneLo ca amUgo ca, 1107; anejanti lokadhammesu nikampaM, su. ni. aTTha. 2.291; paNDito vyattoti vuttaM hoti, su. ni. aTTha. 1.98; draSTa. sukhahi vaDDa munayo, anejA chinnasaMsayA, therIgA. 205; aneLaka, aneLamUga, anelagala Age. ejAsaGghAtAya taNhAya abhAvena anejA, therIgA. aTTha. 193; te ane La ka/ane laka/anILaka/anIlaka tri., tusitA jetvA mAraM savAhini te anejA, a. ni. 1(2).18; te / aneLa /anela se vyu. [bau. saM. aneLaka, saM. anIDaka], anejAti te khINAsavA taNhAsaGghAtAya ejAya anejA niccalA zuddha, nirdoSa, svaccha, avizuddhiyoM se rahita, madhumakkhiyoM ke nAma, a. ni. aTTha. 2.252. aNDoM evaM unakI lAra se rahita svaccha madhu - seyyathApi aneja' napuM., tRSNA se vimukti, AsaktiyoM se chuTakArA, khuddamadhuM anIlakaM evamassAda, pArA. 7; seyyathApi khuddamadhu arhat-avasthA kA phala arhatva - aneja upasampajja, anILakanti idaM panassa madhuratAya opammanidassanatthaM vuttaM, rukkhamUlamhi jhAyati, therIgA. 364; anejanti paTippassaddha pArA. aTTha. 1.138; isimuggAni pisitvA, madhukhudde anILake, ejatAya anejanti laddhanAma aggaphalaM, therIgA. aTTha. 269; apa. 1.199. anejassa vasippattassa, bhagavato tassa sAvako hamasmi, ma. aneLakasappa pu., karma. sa., eka jaharIlA sarpa, atyadhika ni. 2.55; nanu cattAro arUpA anejA vuttA bhagavatAti? viSaile sarpa kA eka varga- aneLakasappo nAma mahAsIviso, AmantA, kathA. 272; anejaM te anuppattA, citaM tesaM anAvilaM. sa. ni. TI. 3.41. sa. ni. 2(1).77; anejanti ejAsaGghAtAya taNhAya pahAnabhUtaM anelagala/aneLagala/aneLagaLa tri., elagala kA niSe., arahattaM, sa. ni. aTTha. 2.250; - tta napuM., bhAva., tRSNA yA ba. sa., zA. a. lAra ke bahAva yA TapakAva se rahita, lA. AsaktiyoM se rahita honA - anejattAyeva sabbakilesehi a. pUrNatayA parizuddha, suspaSTa athavA doSarahita (vizeSa rUpa paravAdavAtehi ca akampanIyattA Thito ekagghanapabbatasadiso. se vANI ke vize. ke rUpa meM prayukta)- ..., anelagalAya, udA. aTTha. 151. atthassa vijJApaniyA, mahAva. 270; bhavamhi soNadaNDo ... For Private and Personal Use Only Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 316 anelamUga/aneLamUga anoggata vAcAya samannAgato vissaTThAya anelagalAya atthassa viveke yattha dUrama, dha. pa. 87; okA anokamAgamyAti oka viApaniyA ..., dI. ni. 1.99; anelagalAyAti vuccati Alayo, dha. pa. aTTha. 1.338; - sArI tri.. beghara yA elagaLenavirahitAya, dI. ni. aTTa, 1.2273; anelagaLAyAti gRhatyAga kara vicaraNa karane vAlA - tasmA tathAgato elA vRccati doso, taM na paggharatIti anelagaLA, tAya anokasArI ti vuccati, evaM kho, gahapati, anokasArI hoti, nidosAyAti attho, udA. aTTha. 255; anelagalAyAti yathA sa. ni. 2(1).10; anokasArI hotIti evaM kammaviANena dandhamanussA mukhena kheLa gaLantena vAcaM bhAsanti, na evarUpAya, okaM asarantena anokasArI nAma hoti. sa. ni. aTTha. atha kho niddosAya visadavAcAya, sa. ni. aTTha. 2.210. 2.228; anokasArimappiccha, tamahaM brUmi brAhmaNaM, su. ni. anelamUga/aneLamUga tri., eLamUga kA niSe. [aneDamUka], 633. zA. a. vaha, jo badhira evaM mUka na ho, lA. a. buddhimAna, anokAsa ka. pu., okAsa kA niSe0 [anavakAza], sthAna paNDita, nipuNa - tahakkhayaM patthayamappamatto, aneLamUgo athavA kSetra kA abhAva, anupayukta sthAna yA viSaya, aviSaya, sutavA satImA, su. ni. 70; appakA te sattA ... ajaLA agocara - anokAsaM kAretvA, mo. vyA. 3.12; idhekacco aneLamUgA paTibalA subhAsitadubhAsitassa atthamaAsu. a. bhikkhu kulAni upagantvA anokAse Thito ThAnaM bhajati, mi. ni. 1(1).48; yesaM eLA mukhato na gaLati, te aneLamUgA nAma pa. 215; kha. tri.. paryApta sthAna se rahita, sthAna na pAne aneLamukhA nidosamukhAti attho, a. ni. aTTha. 1.366. vAlA - dvArAni anokAsAni ahesuMdha. pa. aTTha. 2.252; anesanA strI., esanA kA niSe. [aneSaNA, aNesaNA], zA. tato ekacce dvAresu okAsaM alabhamAnA pAkAra bhinditvA a. (bhojana ko) anucita sAdhanoM dvArA pAne kI kAmanA, palAtA, khu. pA. aTTha. 132; - kata tri., ba. sa. lA. a. cIvara, piNDapAta Adi ko prApta karane hetu [anavakAzakRta]. vaha, jise anumati yA anumodana prApta apanAe gaye anucita upAya, anucita kAmanA, apratirUpa nahIM huA hai, saGgha dvArA ananumodita - kathahi nAma, icchA - ..., na ca cIvarahetu anesanaM appatirUpaM Apajjati, bhikkhave, bhikkhuniyo anokAsakataM bhikkhaM pahaM pucchissanti, dI. ni. 3.179; anesananti, dUteyyapahinagamanAnuyogappabheda pAci. 477; anokAsakatanti asukasmiM nAma ThAne pucchAmIti nAnappakAraM anesanaM, dI. ni. aTTha. 3.178; dAyakassa hi / evaM akataokAsaM, pAci. aTTha. 219; - katasikkhApada nimantanaM ekavIsatiyA anesanAsu aJjatarAya ... nAma napuM., karma. sa., vi. pi. pAci. ke eka khaNDa kA zIrSaka, hoti, jA. aTTha. 4.336; AcArasIlasampanneti ekavIsatiyA pAci. 477; - tta napuM., anokAsa kA bhAva. [anavakAzattva], anesanAhi jIvikakappanaM anAcAro nAma, jA. aTTha. 3.365; prayoga kA kSetra na honA, prayoga-hetu upayukta sthAna na honA yo pana imasmi sAsane pabbajitvA ekavIsatianesanaM pahAya - Idise ThAne parabhUtAnaM yo anAdInaM vacanAnaM anokAsattA, catupArisuddhisIle patidvAya buddhavacanaM .... ma. ni. aTTha. ... sadda. 1.140; - bhUta tri., [anavakAzabhUta], prayoga hetu (mU.pa.) 1(2).136. ucita sthAna na banane vAlA, anupayukta sthAna banA huA, anesamAna tri., VIsa ke varta. kR., Atmane. kA niSe., svayaM vaha, jo kisI dharma ke liye upayukta sthala nahIM hai - apanA svAmI na hotA huA, apane para niyantraNa na karane anokoti abhisaGkAravijJaANAdInaM anokAsabhUtA, su. ni. vAlA, anIzvara - yaM pitvA cittasmiM anesamAno, AhiNDatI aTTha. 2.265. goriva bhakkhasAdI, jA. aTTha. 5.15; anesamAnoti anissaro, anokkanta tri., ava + |kmu ke bhU. ka. kR. kA niSe. jA. aTTha. 5.17. [anavakrAnta], draSTa. anavakkanta ke anta. - dhammA anoka tri., oka kA niSe.. ba. sa. [anauka], ka. zA. a. ekantakusalA kusalAyAtikA ariyA lokuttarA anavakkantA beghara, gRhavihIna, lA. a. sAMsArika AsaktiyoM evaM icchAoM pApimatA, ma. ni. 3.157. se pUrI taraha se mukta - so tehi phuTTho bahudhA anoko, vIriyaM anoggata tri., ava + gama ke bhU. ka. kR. (avagata) kA parakkammadaLhaM kareyya, su. ni. 972; anokoti niSe. [anavagata], sUrya ke samAna nahIM DUbA huA, sUrya kI abhisavAravijJaANAdInaM anokAsabhUto, su. ni. aTTha. taraha asta na ho cukA - anoggatasmiM sUriyasmiM, tato 2.265; kha. pu./napuM., gRhavihInatA, beghara hone kI sthiti, cittaM vimucci me, theragA. 477; anoggatasmiM sUriyasminti pravrajita avasthA, anAgArika sthiti-okA anokamAgammA sUriye anathaGgateyeva, theragA. aTTha. 2.116. For Private and Personal Use Only Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anoghatiNNa 317 anotatta anoghatiNNa tri., oghatiNNa kA niSe. [anoghatIrNa]. vaha, anojA eva ca me nAmaM hotUti patthanaM paTTapesi, dha. pa. aTTha. jisameM klezoM athavA akuzaladharmoM ke jalapravAha ko pAra 1.314; sA vayappattA mahAkappinarao gehaM gantvA anojAdevI nahIM kiyA hai, klezoM se grasta citta vAlA - te ce muni brUsi nAma ahosi.dha. pa. aTTha. 1.315; anojApupphasadisavaNNatAya anoghatiNNe, atha ko carahi devamanussaloke. su. ni. 1087. panassA anojAdevItveva nAmaM ahosi, sa. ni. aTTha. 1.240. anoja/aNoja strI., vya. saM., lAla puSpoM vAle eka vRkSa / anojJAta tri., ava + Vaa ke bhU. ka. kR. avajAta kA yA paudhe kA nAma, jisake puSpoM kI mAlAeM banAI jAtI haiM niSe. [anavajJAta], vaha, jo tiraskRta yA apamAnita nahIM - coTake ThapetvAna, anoja puSphamuttamaM, apa. 1.117; kiyA gayA, anupekSita - tesu tesu vA pana janapadesu koraNDakA anojA ca, puphitA nAgamallikA, jA. aTTha. anojJAtaM anavaAtaM ahILitaM aparibhUtaM cittIkataM, etaM 7.304; - puSpha napuM.. tatpu. sa., anoja-nAmaka paudhe kA ukkaTTha nAma, pAci.8; tula. evaM draSTa. anavajAta tathA phUla - ... anojapupphacaGkoTakaM gahetvA anumodanakAle satthAraM anujJAta. anojapupphehi pUjetvA taM sATakaM satthu pAdamUle ThapetvA, anoNata/anonata tri., onata kA niSe. [anavanata]. ..... dha. pa. aTTha. 1.314; cakoTake ThapetvAna, anoja pupphamuttamaM zA. a. vaha, jo nIce ko jhukA huA na ho, lA. a. .... apa. 1.117; - puSphacaGgoTaka pu.. tatpu. sa., anoja- aziSTa, avinamra, uddaNDa - puna capara, mahArAja, pabbato nAmaka paudhe ke phUloM kI TokarI yA maJjUSA - atirekataraM anunnato anonato, evameva kho, ... na karaNIyA, mi. pa. katvA satthAraM pUjessAmIti anojapupphavaNNena sahassamUlena 356; anoNataM cittaM kosajjena iJjatIti Aneja. udA. sATakena saddhiM anojapupphacaGkoTakaM gahetvA, .... dha. pa. aTTha. 150; anonatena pavisituM na sakkA , dha. pa. aTTha. aTTha. 1.314; - puSphadAma napuM., tatpu. sa., anoja, nAmaka 1.324. paudhe ke phUloM se banI huI mAlA - tattha alAto etadabravIti anoNamana napuM., onamana kA niSe. [anavanamana], zA. a. so kira kassapadasabalassa cettiye anojapupphadAmena pUjaM nIce kI ora nahIM jhukanA, lA. a. kisI ke prati katvA ... saMsAre saMsaranto ... bahuM pApamakAsi, jA. aTTha. AdarabhAva prakaTa na karanA, kisI kI ora pravRtta na honA - 7.111; - puSphavaNNa tri., anoja-nAmaka paudhe ke phUloM ke ettha ca ... suvidUrabhAvato iddhiyA mUlabhUtehi anoNamanAdIhi samAna raGgavAlA - ... atirekataraM katvA satthAraM pUjessAmI ti soLasahi ... AneJjappattaM ... AneJjanti vuccati, udA. anojapupphavaNNena sahassamUlena sATakena saddhi.... dha. pa. aTTha. 150. aTTha. 1.314; - puSphasadisavaNNatA strI., bhAva., anoja- anoNamitadaNDajAta tri., gaira-lacIlI char3I yA kar3e evaM nAmaka paudhe ke phUloM ke samAna varNa yA raGga hone kI avasthA sakhta DaNDe ke samAna, sakhta, durnamya evaM kaThora rUpa meM - ... anojApupphasadisavaNNatAya panassA anojAdevItveva utpanna - so dhAto pINito paripuNNo nirantaro tandikato nAma ahosi, a. ni. aTTha. 1.240. anoNamitadaNDajAto punadeva tattakaM bhojanaM bhujeyya, mi. pa. anojakA/anojaka strI./pu., lAla raGga ke phUloM vAle 224; a. ni. aTTha. 1.345; anoNamitadaNDajAtoti yAvadatthaM eka vRkSa kA nAma - padumakumuduppalakuvalayaM, bhojanena oNamitu asakkuNeyyatAya anoNamanadaNDo viya yodhikabandhukanojakA ca santi, vi. va. 649; anojakApi jAto, a. ni. TI. 1.203; pAThA. anona.. santIti pAThaM vatvA anojakApIti kuttaM hotIti atthaM vadanti, anotatta pu., vya. saM., prAyaH daha ke sAtha sa. pa. rUpa meM vi. va. aTTha. 133. prayukta, yadA-kadA anavatatta rUpa meM bhI prayukta [bau. saM. anojavantu tri., ojavantu kA niSe. [anojavat], teja se anavatapta], himAlaya parvata meM avasthita sAta vizAla vihIna, zakti yA bala ko na dene vAlA, niSprabhAvI - ...... sarovaroM meM se eka, jisa para sUrya evaM candramA kA prakAza tAvatakameva asamayena bhuttaM anojavantaM hoti, a. ni. sIdhA na par3ane se tathA jala ke sadA zItala rahane se 2(1).240; anojavantaM hotIti akAle bhuttaM oja haritaM na 'anotatta' nAma par3A- candimasariyA dakSiNena vA uttarena sakkoti, a. ni. aTTha. 3.84. vA gacchantA pabbatantareNa taM obhAsenti, uju gacchanto na anojA strI., vya. saM., anoja-nAmaka vRkSa ke phUloM ke obhAsenti, tenevassa anotattAnti saGghA udapAdi, su. ni. anukaraNa para rakhA gayA eka rAjakumArI kA nAma - ..., aTTha.2.145; anotatto tathA kaNNamuNDo ca rathakArakA, For Private and Personal Use Only Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anotatta 318 anottappI/anotApI chaddanto ca kuNAlo ca vuttA mandAkiNItthiya, abhi. pa. 679; anotiNNa tri., otiNNa kA niSe. [anavatIrNa], sAmane sarAnIti anotattAdIni mahAsarAni khIyantiyeva, jA. aTTha. avidyamAna, avicArAdhIna, aprAsaGgika - otiNNe vA anotiNNe 4.450; seyyathidaM anotattA, sIhapapAtA, sthakArA kaNNamuNDA, vA vatthusmiM tanti Thapanavasena vacanaM anusAsanI, a. ni. ..., tA ussussanti visussanti, na bhavanti, a. ni. aTTha. 1.56; anusAsanIti otiNNe vatthusmi, mahAva. aTTha. 2(2).238; anotattamhA mahAsarA pabhavantIti, sadda. 3.702; 251. yattha AyAmena vitthArena gambhIratAya ca paNNAsayojanappamANo anottappa napuM., ava + Vtapa ke saM. kR. ottappa kA niSe. diyaDDayojanasataparimaNDalo anotattadaho kaNNamuNDadaho [anavatrApya], mAnasika ghabar3AhaTa yA udvega kA abhAva, rathakAradaho, chaddantadaho kuNAladaho mandAkinIdaho bhaya kA abhAva, aviveka, atrAsa - aggito salabho viya sIhapapAtadahoti sattA mahAsarA patihitA, udA. aTTha. 244; tato anuttAsalakkhaNaM anottappaM, abhi. dha. vi. 103; ... - udaka napuM, tatpu. sa. [bau. sa. anavataptodaka], anavatapta, ahirikabalaM hoti, anottappabalaM hoti, lobho hoti..... ime nAmaka jalAzaya yA jhIla kA jala - ... pUretvA dhammA akusalA, dha. sa. 365; ... asmimAno Asayo, anottappaM anotattaudakaJca nAgalatAdantapoNaJca gahetvA tesaM santika Asayo, uddhaccaM Asayo, mahAni. 379; pubbaGgamA akusalAnaM AganvA Aha, su. ni. aTTha. 2.132; ... ito paTThAya dhammAnaM samApattiyA anvadeva ahirikaM anottappaM .... itivu. anotattaudakena atthe sati tumhAkaM AgamanakiccaM natthi, 26; katame cha? assaddhiyaM, ahirika, anottappaM, kosajja .... vatvA pakkAmi, dha, pa. aTTha. 2.359; - ttodaka napuM.. muTThassacca, duppaJjataM - ime kho, ... anAgAmIphalaM uparivat - anotattodaka kajhaM uttama haricandanaM pArA. sacchikAtunti, a. ni. 2(2).124; bAladukanidese bAlesu aTTha. 1.53; - ttodakAja pu., tatpu. sa., anavatapta jhIla ke ahirikAnottappAni pAkaTAni, mUlAni ca sesAnaM jala ko Dhone vAle pAtra yA una pAtroM ke bojha -- bAladhammAnaM, dha. sa. aThTha. 412; - bala napuM, tatpu. sa. anotattodakAjesu saGghassa caturo adA, ma. vaM. 5.84; [anavatrApyabala], anavatrApya-nAmaka akuzala caitasika kA anotattodakAjaM ca gaGgAsalilameva ca, ma. vaM. 11.30 - daha bala - anottappameva balaM anottappabalaM, dha. sa. aTTha. 289; - pu., karma. sa. [anavataptahUda], anavatapta-nAmaka himAlaya mUlaka tri.. ba. sa. [anavatrApyamUlaka], anavatrApya-nAmaka kI eka jhIla yA bar3A jalAzaya - sItodaka uppalini sivaM akuzala caitasika para AdhArita - dasame anottappamUlakA nadinti anotattadahato nikkhantanadimukhaM sandhAya vadati, tayo, su. ni. aTTha. 2.126; - mUlakasutta napuM., sa. ni. ke vi. va. aTTha. 110; - dahaudaka napuM., tatpu. sa. eka dhAtusaMyutta ke dUsare vagga ke sutta kA zIrSaka, sa. ni. [anavataptahUdodaka]. anavatapta-nAmaka jhIla kA jala - ..... 1(2).146-147; - ppAnupatita tri0, tatpu. sa. sAmaNera, satthA anotattadahaudakena pAde dhovitukAmo, kuTaM [anavatrApyAnupatita], bure kAmoM ko nirbhaya hokara karane ke AdAya kira udakaM AharAti Aha, dha. pa. aTTha.2.360; - kAma meM A par3A huA - ... anottappAnupatitanti? na hevaM dahapiTTha napuM.. tatpu. sa. [anavataptahUdapRSTha], anavatapta vattabbe ..... kathA. 337. jhIla kA taTa yA kinArA - etasmiM anotattadahapiDhe anottappI/anotApI tri., ava + Vtapa se vyu., otApI pannaganAgarAjena saddhiM mama saGgAmo bhavissati, .... dha. pa. kA niSe. [anavatrApin], vaha, jo pApakarmoM meM udvega yA aTTha. 2.358; - pAnIya napuM., tatpu. sa. [anavataptapAnIya], mAnasika vyAkulAhaTa kA anubhava na hIM karatA hai, bure karmoM anavatapta-nAmaka jhIla kA pAnI - anotattapAnIyatthAya ko karane meM nirbhaya evaM lajjArahita rahane vAlA, avivekI Agato bhavissati, dha. pa. aTTa, 2.357; - piTThi strI., tatpu. - jigucchati nAhiriko, pApA gUthAva sUkaro, na bhAyati sa., anavatapta jhIla kA taTa - ... anotatte kILissAmA ti anottappI, salabho viya pAvako ti, abhi. dha. vi. 103; anotattatitthaM agacchiMsu, jA. aTTha.2.225; pAThA. titthaM; - ahiriko anottappI, taM jaJA vasalo iti, su. ni. 133; vApI strI., karma. sa., zrIlaGkA ke eka sarovara kA nAma - nAssa pApajigucchanalakkhaNA hirI, nAssa uttAsanato anotattavApIto bhAgIrathiM ca niggataM. ma. vaM. 79.49; - sara ubbegalakkhaNaM ottappanti ahiriko anottappI, su. ni. pu./na., karma. sa., anavatapta nAmaka sarovara - anotattasa aTTha. 145; ahirikoyaM, bhikkhave, anottApI pamatto hoti, a. rAsanne, ramaNIye silAtale, apa. 1.328; udA. aTTha. 213. ni. 3(2),121; ahiriko hi anotappI ca na kiJci akusalaM For Private and Personal Use Only Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org anotthata na karoti nAmAti, dha. sa. aTTha 412; anotappIti nibbhayo kilesuppattiyo kusalAnuppattito ca bhayarahito sa. ni. aDDa 2.146; anottApissa purisapuggalassa ottappaM hoti parinibbAnAya... ma. ni. 1.56; 58; pare anottApI bhavissati, mayamettha otApI bhavissAmA ti sallekha karaNIyo ma. ni. 1.54; anottappino anottappIhi saddhiM saMsandanti samenti, sa. ni. 1 (2).147. anotthatatra ava thara ke bhU. ka. kR. kA niSe. [ anavastRta ] vaha, jo kisI ke dvArA Dhaka nahIM diyA gayA hai, vaha jisake Upara kucha phailA nahIM diyA gayA hai, anAcchAdita anajjhApannoti tahAya anotthato 7 319 apariyonaddho dI. ni. aDa. 3.178. anottharaNa tri / napuM, ottharaNa kA niSe [anavastaraNa]. anAcchAdana, phailAva yA vistAra kA abhAva, Upara meM phailAva kA na rahanA yathA hi loke udakoghena anottharaNaDDAnaM thalo ti yuccati sadda 2.438. anottharaNIyatta napuM, ava + thara ke saM. kR. (ottharaNIya) ke niSe kA bhAva [anavastaraNIyatva], kisI ke dvArA AcchAdita athavA duSprabhAvita na hone yogya rahane kI avasthA evaM kilesodhena anottharaNIyattA pabbajjA nibbAnaJca thaleti duccati, sadda 2.438. anodaka tri. draSTa anudaka ke anta (pIche). anodarika tri. odarika kA niSe [anaudarika] vaha, jo peTU na ho, atyadhika bhojana na karane vAlA, sadA peTa ko bharane meM na lagA rahane vAlA anodarikassa bhAvo anodarikattaM kathA 362; evaM anodarikattaM iccAdi, sada. 3.791; tta napuM. bhAva [ anaudarikatva] peTUpana se mukta hone kI avasthA, adhika bhojanapriyatA kA abhAva, alpAhAratA appAhAro hoti anodarikattaM anuyutto, a. ni. 2 ( 1 ).112; anodarikattanti na odarikabhAvaM amahagghasabhAvaM anuyukto 31. f. 31. 3.41. anodissa a aba + disa ke pU. kA. kR. ( avadissa / odissa) kA niSe [ anuddizya] kisI viziSTa vyakti yA vastu ke sandarbha ke binA, sAmAnya rUpa se, sArvabhauma rUpa se anodisseva paJJate. yAvadattheva bhikkhunA, vina. vi. 1199; anodissa adassanena anabhisaGghataM koci antarAyaM karoti kiM parassa dinnenAti, ayaM adiTThantarAyo nAma, mi. pa. 155. - anadhi anodissaka tri, odissaka kA niSe. [anuddesika], kisI eka vizeSa ko uddezya meM na rakhane vAlA, sAmAnya, sArvabhauma, aviziSTa prakRti vAlA odissakaanovissakadisApharaNAnahi aJJataravasena mettaM uggaNDantassApi vyApAdo pahIyati dI. ni. aDa. 2.332; ma. ni. aTTha. (mU0pa0) 1 (1).293; kaM napuM. kri. vi. sAmAnya rUpa se, aviziSTa rUpa se anodissakamopAta khaNato hoti dukkadaM utta. vi. 125 bhikkhunA nAma sabbasattesu odissakAnodissakavasena mettA bhAvetabbA, jA. aDa. 2.50. satthA paJJattAsane nisIditvA anodissakaM katvA "kAmavitakkaM vitakkayitthA" ti avatvA ..... jA. aTTha. 4.102; - naya pu0. karma. sa. [anuddesikanaya], sAmAnya - kathana kI paddhati, kisI eka dharma ko viSaya na banAkara sarvasaMgrAhaka paddhati evarUpAdibbasampatti nAma puJJakammavasenevAti odissakanayena vatvA puna anodissakanayena dassentI "sukhaM akatapuJjAnanti gAthamAha vi. va. a. 77. anodhi ka. tri0, ba0 sa0 [ anavadhi], zA. a. binA kisI avadhi yA sImA vAlA, sampUrNa rUpa vAlA, lA. a. arhatva kA vaha mArga, jisameM binA kisI avadhi yA sImA ke samasta klezoM kA anavazeSa rUpa se prahANa kara diyA jAtA hai| odhIti heTThA tayo maggA vuccanti arahattamaggo pana kiJci kilese anavasesetvA pajahati tasmA anodhIti vuccati, ma. ni. aDa. (mU.pa.) 1 ( 1 ). 182 kha. a. kra. vi., kisI prakAra kI sImA nirdhArita na karake, apavAda ke binA, sampUrNa rUpa meM pUrI taraha se sabbe sahArA anodhiM katvA kukkulAti, kathA. 177; cha, bhikkhave, AnisaMse sampassamAnena alameva bhikkhunA sabbasadvAresu anodhi karitvAdukkhasajJa upadvApetuM a. ni. 2(2).143: anokhiM karitvAti etakAva sadvArA anicyA na ito pare ti evaM sImaM mariyAda akatvA, a. ni. aTTha 3.143 - jina tri. oghijina kA niSe pRthakjana yA ajJAnI jana jinhoMne asIma rUpa se yA pUrNarUpa se klezoM kA prahANa nahIM kiyA hai - cakkhunA rUpaM disvA uppajjati upekkhA bAlassa mULharasa puthujjanassa anodhijinassa avipAkajinassa...... ma. ni. 3.266; dha0 sa0 aTTha 238; tassa tassa apAyagamanIyakilesodhissa anavasesatA jitattA khINAsavoM nippariyAyato odhijino nAma tadabhAvato puthujjano nippariyAyatova anodhijino nAma, ma. ni. TI. (upa. pa.) " 3.167. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only - Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anodhiso 320 anomadassI anodhiso a., kri. vi., anodhi se vyu. [anavadhitaH], binA 2. anomadarasI buddha ke eka agrazrAvaka yA pradhAna ziSya kA kisI avadhi yA sImA ke, sampUrNa rUpa se, nissIma rUpa se nAma - anomadassissa pana bhagavato candavatI nAma nagaraM - odhiso anodhiso disApharaNavasena mettaM bhAvettassApi, ma. ahosi ... nisabho ca anomo ca dve aggasAvakA.... jA. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).293; atthi anodhiso pharaNA aTTha. 1.46; dha. pa. aTTha. 1.61; 3. eka cakravartI rAjA kA mettAcetovimutti, paTi. ma. 304. nAma - paJcapAsakappamhi anomo nAma khattiyo, apa. 1. anopa tri., [anUpa], jala se bharA athavA jala ke samIpa 363; 4. eka tApasa kA nAma - pabbhArakUTa nissAya, anomo vAlA kSetra, nadI taTa, kachAra - imA tA haritAnUpA, imA nAma tApaso, apa. 1.386; 5. napuM. eka nagara kA nAma - najjo savantiyo, jA. aTTha. 4.320. tassa bhagavato anomaM nAma nagaraM ahosi, jA. aTTha. 1.49. anopama' tri., ba. sa. [anupama]. vaha, jisakI koI upamA anomaguNa tri., ba. sa. [anavamaguNa]. uttama guNoM vAlA, na ho, lAjavAba, sarvottama - siddhatthaM lokapajjotaM, appameyyaM uttama guNoM se vibhUSita - anomaguNo so bhavaM gotamo, dI. anopamaM apa. 1.76; anopamassa virajassa, bhagavato tassa ni. aTTha. 1.232. sAvakohamasmi, ma. ni. 2.54; ... anopamAya buddhasiriyA anomajjati anu + ava + vmajja kA varta. pra. pu., e. va. virocamAnaM disvA, jA. aTTha. 1.98. [anvamArjayati, anvamASTi], Upara se nIce kI ora malatA anopama napuM.. vya. saM., vessabhU buddha ke pitA rAjA suppatIta hai yA ragar3atA hai, sApha yA svaccha karatA hai, dhotA hai, nirmala kI rAjadhAnI kA nAma - suppatitassa o anopamaM nAma karatA hai - mAgaNDiyo paribbAjako sakAneva sudaM gattAni nagaraM rAjadhAnI ahosi, dI. ni. 2.6; pAThA. anoma. pANinA anomajjati, ma. ni. 2.187; - jjAmi u. pu., anopamA strI., vya. saM., therIgA. kI 152vIM tathA 153vIM e. va. - so kho ... tameva kArya assAsento pANinA gattAni gItiyoM kI racanAkI eka therI kA nAma - pitu me anomajjAmi, ma. ni. 1.114; - nta varta. kR. -- tassa pesayI dUtaM, detha mayaha anopama, therIgA. 152-53; tassA ... pANinA gattAni anomajjato pUtimUlAni .... ma. ni. rUpasampattiyA anopamAti nAmaM ahosi, therIgA. aTTha. ___1.114; 314; bhagavato gattAni pANinA anomajjanto bhagavantaM 153-54. etadavoca, sa. ni. 3.292. anomAsanIya tri., ava + vbhAsa ke saM. kR., obhAsanIya kA anomadassika tri., ba. sa. [anavamadarzika], dikhane meM niSe. [anavabhAsanIya], aprakAzya, vaha, jise prakAzita atyanta sundara, saundarya meM nikRSTa na dikhane vAlA, utkRSTa karanA Avazyaka na ho, avabhAsita nahIM karane yogya - saundarya se yukta - yA mahesittaM kAreyya, cakkavattissa .... tamasA visaMsadvattA kenaci anobhAsanIyA lokasabhAvAbhAvato rAjino, nArI sabbaGgakalyANI, bhattu cAnomadassikA. vi. va. ..., udA. aTTha. 120. 191; bhattu cAnomadassikAti sAmikassa alAmakadassanA anobhAsita tri., ava + bhAsa ke bhU. ka. kR. kA niSe. sAtisayaM darasanIyA pAsAdikA, vi. va. aTTha. 83. [anavabhAsita], aprakAzita, AbhA yA ujAlA se rahita - anomadassI' tri., sarvottama jJAna se yukta, sarvottama pada appadIpeti padIpacandasUriyaaggIsu aikanApi anobhAsite. arthAt pratyekabodhi ko dekha cuke buddha yA pratyekabuddha - na pAci. aTTha. 191. kiratthi anomadassisu, pAricariyA buddhasu appikA, jA. anoma' tri., oma kA niSe. [anavama], vaha, jo tuccha yA aTTha. 3.361; 1.224; tattha anomadassisUti anomassa nikRSTa na ho, ghaTiyA na ho, utkRSTa, uttama, hara taraha se alAmakassa paccekabodhiJANassa didvattA paccekabuddhA ... paripUrNa - ayaM maggo niyyAniko ti sayaMsamattaM karoti anomadassino nAma, jA. aTTha. 3.361.. paripaNNaM karoti anomaM karoti.... mahAni. 46; kiM bhojanaM anomadassI ' pu.. vya. saM., ka. sAtaveM buddha kA nAma - bhuJjatha vo anomA, balaJca vaNNo ca anapparUpAti, jA. sobhitassa aparena sambuddho dvipaduttamo, anomadassI amitayaso, aTTha. 3.459. tejassI duratikkamo, bu. vaM. 322; 323; 324; 366; apa. anoma' pu.. vya. saM., 1. sobhita buddha ke upasthApaka yA 2.52; jA. aTTha. 1,46; ekasmiM yeva kappe tayo buddhA nibbattiMsa sevaka kA nAma - tassa pana bhagavato sudhamma nAma nagaraM anomadassI padumo nAradoti ..., jA. aTTha. 1.45; 54; dha. ahosi ... anomo nAmupaTThAko .... jA. aTTha. 1.45; pa. aTTha. 1.49; 61; 64; apa. 1; 42; 352; kha. myAM-mAra ke For Private and Personal Use Only Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anomanAma 321 anorapAra sudhammapura nivAsI eka thera kA nAma - sudhammapure hi 7.163; daddallamAnaM siriyA anomavaNNaM, dassesa pattaM samApattilAbhI anomadarasI nAma thero ... nisIdi, sA. vaM. asitavhayassa, su. ni. 691; mahAsanaM devamanomavaNNaM, yo 58(nA.); ga. zrIlaGkA ke hatthavanagallavihAra ke eka thera kA sappinA asakkhi bhojetumaggiM, jA. aTTha. 7.48. nAma - anomadassinAmassa mahAsAmissa dhImato, cU. vaM. anomaviriyatta napuM., anomavIriya kA bhAva. [anavamavIryatva], 86.38. atyanta zreSTha vIrya yA parAkrama vAlA honA - anomanikkamoti anomanAma tri., ba. sa. [anavamanAma], zA. a. vaha vyakti, sayho nAma so buddho, anomaviriyattA pana anomanikkamoti jo apane sampUrNa guNoM evaM jJAna kI uttamatA ke AdhAra para vutto, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.92-93. atyadhika prasiddha hoM, lA. a. gautama buddha tathA padumuttara anomavihArI tri, [anavamavihArI], uttama yA zreSTha vyavahAra buddha kI eka upAdhi - anomanAma satthAraM handa passAma karane vAlA, nikRSTa rUpa meM AcaraNa na karane vAlA, ghaTiyA gotama, su. ni. 153; tattha anomehi alAmakehi jIvana na jIne vAlA - anomanikkamoti anomavihArI sabbAkAraparipUrehi guNehi nAmaM assAti anomanAmo, jA. seTTavihArI, dI. ni. aTTha. 3.101. aTTha. 1.173; anomanAma nipuNatthadassiM, paJjAdadaM kAmAlaye anomasatta/anomakasatta tri.. ba. sa. [bau. saM. anomasattva, asattaM, sa. ni. 1(1).37; 272; paJcame anomanAmanti / zA. a. atyanta utkRSTa jIva, paripUrNa prANadhArI, lA. a. sabbaguNasamannAgatattA avekallanAma, sa. ni. aTTha. 1.76. buddha, bodhisattva, pratyeka-buddha, arhat evaM cakravartI rAjA - anomanikkama tri., ba. sa., atyanta utkRSTa vIrya athavA tamatthaM viditvA anomasattAnaM kammaM nAma evaM visujjhatI ti parAkrama se yukta - pabbajampi ca anomanikkamo, aggata satthA .... jA. aTTha. 5.407; - paribhoga tri., tatpu. sa. vajati sabbapANinaM, dI. ni. 3.116; durannayo saGgho athopi [bau. saM. anomasattvaparibhoga], paripUrNa jIvadhArI, uttama ujjayo, aparo muni sayho anomanikkamo. ma. ni. 3.1163; vyakti dvArA anubhava kiye jAne yogya bhogasAdhana yA saMpatti anomanikkamoti sayho nAma so baddho, anomavIriyattA pana -- anomasattaparibhoga, ratanaM tena vuccatIti, khu. pA. aTTha. anomanikkamoti vutto, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.92-93. 136; udA. aTTha. 247; - sammata tri., karma. sa., anya logoM anomapaJa tri., ba. sa. [anavamaprajJa], mahatI prajJA vAlA, dvArA paramazreSTha prANI ke rUpa meM mAnA gayA vyakti - paripUrNa yA sarvottama prajJA vAlA, paripUrNa prajJA vAlA - tathAgato hi loke anomaka sattasammatAna pucchAma satthAramanomapaJja, didveva dhamme .... su. ni. 345; anupanissayasampannAnaM ... channaM satthArAnaM ... aparibhogo, anomapaJjanti oma vuccati parittaM lAmaka, na omapajhaM. khu. pA. aTTha. 140. anomapajhaM mahApaJjanti attho, su. ni. aTTha. 2.73; evaM anomA strI., vya. saM., ka. nArada buddha kI mAtA kA nAma - karonti ye saddahanti, vacanaM anomapaJjassa, therIgA. 524; ye anomA nAma janikA nAradassa mahesino, bu. vaM. 327; kha. sadahanti vacanaM anomapaJassA ti, ... paripuNNapaJjassa eka nadI kA nAma - bodhisatto ekarateneva tINi rajjAni sammAsambuddhassa vacanaM ye..., therIgA. aTTha. 318. atikkamma tiMsayojanamatthake anomAnadItIraM pApuNi, jA. anomabuddhiputta pu. tatpu. sa., sarvotkRSTa athavA paripUrNa aTTha. 1.74; aDvarattasamaye channasahAyova kaNTakamAruyha prajJA vAle buddha kA putra athavA putrasthAnIya - na nikkhamitvA anomAnadItIre pabbajitvA, jA. aTTha. 4.1083; sammAsambuddhaputtoti maMdhArehi, ... na anomabuddhiputto, ... meM anomAnadItIre khaggena kese chinditvA, su. ni. aTTha. dhArehI ti ... sikkhApaccakkhAnaM hoti, pArA. aTTha. 1.202. 2.100; - Ti. isI nadI ko pAra kara rAjakumAra siddhArtha anomamAnI tri., svayaM ko paripUrNa evaM advitIya mAna kara ne rAjakIya veza evaM alaGkAroM Adi sArathi channa ko sauMpa abhimAna karane vAlA - paripuNNamAnIti paripuNNamAnI die the tathA usase evaM kanthaka-nAmaka azva se antima samattamAnI anomamAnItimAnena matto paripuNNamAnI, mahAni. vidA lI thI. 219. anorapAra tri., ba. sa., zA. a. vaha, jisakA isa ora kA anomavaNNa tri., ba. sa. [anavamavarNa], atyanta uttama svarUpa taTa tathA pAra dikhalAI na par3e, binA ora chora vAlA, yA AkRti vAlA, atyadhika sundara - AjaJjamAruraha asIma, ananta - puna caparaM mahArAja, mahAsamuddo mahanto anomavaNNo, pakkAmi vehAyasamantalikkheti, jA. aTTha. anorapAro, mi. pa. 292. For Private and Personal Use Only Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anoramanta 322 anovAdaka anoramanta, anoramitvA draSTa. oramati ke anta... anovaTa tri0, ovaTa kA niSe. [anAvRta], zA. a. banda anoropaka tri., oropaka kA niSe. [anavaropaka], nIce na nahIM kiyA huA, khulA khulA, lA. a. avarjita, apratiSiddha rakha dene vAlA, na utAra pheMkane vAlA - anikkhittadhuroti - anovaTo bhikkhUnaM bhikkhunIsu vacanapatho, pAci. 76; vIriyadhurassa anoropako, mahAni. aTTha. 329. cULava. 419; a. ni. 3(1).106; anovaToti apihito avArito anoropitadhura tri., ba. sa. [anavaropitadhura], vaha, jisane appaTikkhitto, pAci. aTTha. 58. bojhe yA bhAra ko nahIM utAra pheMkA ho, vIryavAna, adhyavasAyI anovaTTa/anovaTTha tri., ava + Vvassa ke bhU. ka. kR. kA - anikkhittadhuro kusalesu dhammesUti kusalesu dhammesu / niSe. [anavavRSTa], vaha kSetra yA pradeza, jahAM para varSA nahIM anoropitadhuro anosakkitavIriyo, a. ni. aTTha. 3.2. huI hai, binA varSA vAlA samaya yA sthala - anovaDhena udaka, anorohitadhura tri., ba. sa., uparivat - anikkhittadhuroti mahiyA ubbhijji tAvade, bu. vaM. 300; jA. aTTha. 1.24; anorohitadhuro anosakkitavIriyo, udA. aTTha. 190. anovaDhenAti anovaTe, bhummatthe karaNavacanaM, bu. vaM. aTTha. anolagga tri., ava + Vlaga ke bhU. ka. kR. kA niSe. 116. [anavalagna], alipta, aprabhAvita, rAga, tRSNA Adi meM mana ano vaditu kAma tri., ovaditukAma kA niSe. ko lipta na karane vAlA - akampito anolaggo, [anavavaditukAma], avavAda kI zikSA dene kI icchA na evamevamadAsaha, cariyA. 372. rakhane vAlA - te puttena migamAyA uggahitAti vatvA idAni anolIna tri., olIna kA niSe. [anavalIna], vaha, jo pitaM anovaditukAmova hutvA, imaM gAthamAha, jA. aTTha. 1.162. saMkucita citta vAlA na ho, udAracitta, nimna manovRtti na anovadiyamAna tri., ava + Vvada ke karma. vA. ke varta. kR., rakhane vAlA - akampito anolIno, dadeyya dAnamuttama, Atmane kA niSe., vaha, jise avavAda kI zikSA prApta nahIM cariyA. 372; anolIno viharati, upasanto sadA sato ti, ho rahI hai, avavAda-zikSA na pA rahA bhikSu - tena kho pana mi. pa. 363; - mAnasa tri., ba. sa. [anavalInamAnasa], vaha, samayena saddhivihArikA anupajjhAyakA anAcariyakA jisakA mana saMkucita yA saMkIrNa nahIM hai, udAra mana vAlA anovadiyamAnA, mahAva. 50. - asajjitvA abajjhitvA anolInamAnaso hutvA giri.... anovassa tri., ovassa kA niSe. [anavavarSa, nirAvarSa], varSA jA. aTTha. 7.347; - viriya tri., ba. sa. [anavalInavIrya], ke jala se aprabhAvita rahane vAlA, barAbara sUkhA banA rahane sudRr3ha parAkrama vAlA, udyogI, azithila - evaM tvampi ... vAlA, varSA-rahita - ghaTikArassa kumbhakArassa AvesanaM daLahavIriyo anolInavIriyo samAno buddho .... jA. aTTha. anovassaM AkAsacchadanaM ahosi, mi. pa. 210; devamhi 1.29; - vuttika tri., ba. sa. [anavalInavRttika], azithila vassamAnamhi, anovassaM bhavaM akA, jA. aTTa. 5.308; sace athavA dRr3ha jIvanavRtti vAlA, udyogI evaM azithila manovRtti AraakenApi, anovasse ca no sati, vina. vi. 1066; - vAlA - ... anolInavRttiko ca hoti asAthaliko, ma. ni.. ka tri., anovassa se vyu. [anavavarSaka], uparivat - yo 1.264; appamattoti ... advitakArI anolInavuttiko deso anovassako hoti, cULava. 354; tena hi ghaTikArassa anikkhittacchando anikkhittadhuro kusalesu dhammesu, mahAni. kumbhakArassa AvesanaM anovassaka ahosi... vacanaM pacchA, 42; - duttitA strI., bhAva. [anavalInavRttitA], kartavya mi. pa. 210; tiNapaNNacchadanaM anovassaka maNDalamALoti pAlana ke liye zithilatA - anolInavRttitAti alInajIvitA, vadanti, udA. aTTha. 163; pAci. 373. alInapavattitA vA, dha. sa. aTTha. 426; ... anolInavRttitA anovassika triM., [anavavarSika], varSA se sarvathA aprabhAvita anikkhittachandatA anikkhittadhuratA AsevanA bhAvanA sthAna - parittaJca anovassika, mahA ca megho uggato, bahulIkamma, dha. sa. 1379. mahAva. 239. anolekenta tri., ava + Vloka ke varta. kR. kA niSe.. anovAdaka tri., ovAdaka kA niSe. [anavavAdaka], ka. vaha avalokana karatA huA, draSTa. oloketi ke anta.. vyakti, jisakA koI mArgadarzaka na ho yA jise karane yogya anoLArikasabhAvatA strI.. bhAva. oLArikasabhAvatA kA evaM na karane yogya kI zikSA na milI ho - anovAdakA niSe., vaha, jo sthUla nahIM hai, sUkSmatA - dAruNA na hontIti manussA pharusA ahesu, jA. aTTha. 3.266; kha. parAmarza yA anoLArikasabhAvatAya sukhumAti vuttA, udA. aTTha. 192. mArgadarzana ko grahaNa na karane vAlA, aprazikSita - tassa For Private and Personal Use Only Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anovAdakara 323 anohitasota anovAdakassa mA cintayi, jA. aTTha. 1.162; na karoti anosakkitamAnasa tri., osakkitamAnasa kA niSe., ba. sAsananti anasiTuM na karoti, dubbaco anovAdako hoti, sa., mana kI zithilatA se rahita, prabala utsAhabhAva se mukta jA. aTTha. 1.235; -- tta napuM, anovAdaka kA bhAva. - tenAha anosakkitamAnaso'ti, pahAnatthAyAti [anavavAdakatva], ucita mArgadarzana kA abhAva - migAlopo samucchinnatthAya, a. ni. aTTha. TI. 3.2; - tA strI., anovAdakattA pitu vacanaM akatvA .... jA. aTTha. 3.223. bhAva., prabala utsAhazIlatA - AraddhavIriyoti anovAdakara tri., ovAdakara kA niSe. [anavavAdakara], dii| paggahitavIriyo anosakkitamAnaso, a. ni. aTTha. 3.2; dhuraM gayI zikSA athavA mArgadarzana ke anusAra AcaraNa na karane na nikkhipati, ... anosakkitamAnasataM Avahati, mahAni. vAlA, ucchRkhala - .... dubbaco vA anovAdakaro, aTTha. 332. yenakAmaMgamo vA AcariyaM anApucchAva yatthicchati, visuddhi. anosakkitavIriya tri., osakkitavIriya kA niSe., ba. 1.112; anovAdakare dijeti tasmiM bhigAlope ... gantvA sa., prabala vIrya yA parAkrama vAlA, udyogI, utsAhI - vinAsaM pApuNiMsu, jA. aTTha. 3.224. anikkhittadhuroti anorohitadhuro anosakkitavIriyo, udA. anovAdI tri., ovAdI kA niSe. [anavavAdI], vaha, jise aTTha. 190; anikkhittadhuro kusalesu dhammasUti ... parAmarza dene athavA AjJA dene kI AvazyakatA nahIM hai, anoropitadhuro anosakkitavIriyo, a. ni. aTTha. 3.2. karane athavA na karane kI avavAdadezanA na dene vAlA - anosakkiyamAna tri., ava + sakka ke karma. vA. meM varta. tatthAhaM anovAdI anupavAdI ghAsacchAdanaparamo viharAmi, ma. kR. [anapasRpyamAna], vaha, jo kisI ke dvArA vicalita yA ni. 2.360; anovAdI anupavAdIti tAtA, kasatha, vapatha, anutsAhita nahIM kiyA jA rahA hai - mAnasa tri., ba. sa. vaNippathaM, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.28. [anapasRpyamAnamAnasa], vaha, jisakA mana kisI ke bhI dvArA anovuTTha/anovaTTha tri., ovuTTha kA niSe., draSTa. vicalita yA utsAhahIna nahIM banAyA jA sakatA hai - anovaTTa/anovuTTha ke antaH, Upara. anivattamAnasanti anosakkiyamAnamAnasaM, bu. vaM. aTTha. 287. anosakkana napuM., osakkana kA niSe., ava + sakka se anosArita tri., osArita kA niSe., vaha bhikSu, jise saGgha meM vyu. [anapasarpaNa, anapaSvakSaNa], zA. a. pIche kI ora punaH praveza kI anumati nahIM milI hai, saGgha se bahiSkRta evaM kadama na khIMcanA, vApasa na bhAganA, lA. a. parAjita na punarvAsa kI anumati ko aprApta bhikSu - akaTAnudhammo nAma honA, hicakicAhaTa na karanA - evaM anosakkanaM samaggabhAvena ukkhitto anosArito, pAci. 183. amejjacittAnaM, vIriyaJca parisaparakkamo ca thiro ahosi, anosita tri., ava + si ke bhU, ka. kR. kA niSe. jA. aTTha. 3.6; - tA strI., osakkanatA kA niSe [anavazrita], ka. vaha, jo kisI kA Azraya yA zaraNasthala [anapasarpaNatva], pIche kI ora kadama na khIMcanA, parAjita nahIM hai, kha. aDDA yA Azraya na banA lene vAlA, apane prasAra na honA -- appaTivAnitA ca padhAnasminti arahattaM apatvA kA kSetra na banAne vAlA - icchaM bhavanamattano, nAbasAsiM padhAnasmiM anivattanatA anosakkanatA, dha. sa. aTTha. 100; - anositaM, su. ni. 220; nAdasAsiM anositanti kiJci ThAnaM bhAva pu., uparivat - ... channa bojjhaGgAnaM jarAdIhi anajjhAvutthaM nAdakkhiM su. ni. aTTha. 2.258. anosakkanaanativattanabhAvasAdhako..., vibha. aTTha. 296. anosIdana napuM.. ava+/sada se vyu. (avasIdana) kA niSe. anosakkanA strI., osakkanA kA niSe. [anapasarpaNa], [anavasIdana], zA. a. nahIM DUbanA, lA. a. nirutsAha uparivata - tattha appaTivAnitAti appaTikkamanA yA viSAda se grasta na honA; - paccupaTThAna napuM.. ba. sa. anosakkanA, a. ni. aTTha. 2.5. [anavasIdanapratyupasthAna], utsAha yA vIrya ke bhAva se anosakkamAna tri., ava + sakka ke Atmane, varta. kR., prakAzita hone vAlA - taM paggahalakkhaNaM, upatthambhanarasaM. osakkamAna kA niSe. [anapasarpaNat], apasaraNa athavA / anosIdanapaccupaTTAnaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).90-91. pIche kI ora palAyana na karatA huA, parAjita na hotA anohitasota tri., ba. sa., ohitasota kA niSe. huA, vicalita na hotA huA - dAsiyA vuttagAthAya / [anavahitazrota], kAna lagAkara dhyAna se na sunane vAlA, sabbasamAgatAnanti sabbesaM ... avikampamAnA anosakkamAnA, kisI bAta ko dhyAna se na sunane vAlA - anohitasoto, jA. aTTha. 4.277. bhikkhave, anupaniso hoti. a. ni. 1(1).228. For Private and Personal Use Only Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anta 324 antakara anta' pu./napuM.. [anta], aneka arthoM meM prayukta, samIpa, sa. u. pa. ke rUpa meM padapUraNArNaka rUpa meM prApta, yadA-kadA chora, AkhirI kinArA, bhItara, samApti, mRtyu Adi pramukha pUrNatA samastatA ke artha kA sUcaka - anto sedassa artha -- padapUraNasamIpaummaggAdIsupi hi antasaddo dissati, atthitA vA natthitA vA kathaM sakkA Atunti kaDaM kareyya, ma. lIna. (dI.ni.TI.) 1.125; tattha antoti ayaM saddo ni. aTTha (mU.pa.) 1(2).177; sa. u. pa. ke rUpa meM kamma. (karma antaabbhantaramariyAdalAmakaparabhAgakoTThAsesu dissati, dI. kI paripUrNatA), sutta. (sampUrNa suttapiTaka), vana (sampUrNa vanakSetra), ni. aTTha. 1.89; anto nittha samIpe cAvasAne padapUraNe, Adi meM lA. a. meM sampUrNatA yA samApti kA sUcaka. abhi. pa. 791; prayogagata artha- ka. kisI bhI vastu kA anta tri., [antya], zA. a. sabase anta meM Ane vAlA, saba se antima kinArA yA AkhirI chora, asantulita dRSTi vaha, jisakA apanA koI anta, chora yA sImA na ho (prAyaH (koTi ke paryAya ke rUpa meM prayukta) - kAyabandhanassa anto niSe. ananta meM isI artha meM prApta) - tathAgato hoti jIrati .... cULava. 257; idAni panimassa mUlapariyAyassa anantapaJo. su. ni. 472; anitthayanto pariyanto panto ca antaM vA koTiM vA na jAnAma na passAma, ma. ni. aTTa. pacchimAntimA, abhi. pa. 714; lA. a. ghaTiyA, saba se nIce (mU.pa.) 1(1).61; kha. sImA, pArzvabhAga, bhItara, andara - Ane vAlA, tuccha - anto nitthi samIpe cAvasAne padapUraNe, ekamantaM nisinno kho milindo rAjA AyasmantaM nAgasenaM abhi. pa. 791; antamidaM bhikkhave, jIvikAnaM yadidaM piNDolayaM etadavoca, mi. pa. 28; ... antaM orato bhogaM katvA cIvara itivu. 64; sa. ni. 2(1).86. nikkhipitabbaM mahAva. 52; te thokayeva odAtaM ante AdiyitvA anta napuM., [Antra], AMta, choTI AMta, bar3I AMta - antaM tatheva suddhakALakAnaM ... kArApenti, pArA. 342; ga. eka antaguNaM udariyaM karIsaM matthaluGga khu. pA. (pR.) 2; antanti dUsare se viruddha do bAteM, do pratidvandvI yA paraspara, viruddha purisassa dvattiMsa hatthA, itthiyA ... vibha. aTTha. 229; tattha dharma - dveme, bhikkhave, antA pabbajitena na sevitabbA, mahAva. antassa pUro antapUro, su. ni. aTTa, 1.209; atharasa antAni 13; ete kho, bhikkhave, ubho ante anupagamma, majjhimA parivattitvA mukhena nikkhamanAkArappattAni viya ahesu. jA. paTipadA tathAgatena abhisambuddhA, mahAva. 13; ete te. kaccAna, aTTha. 1.76. ubho ante anupagamma majjhena tathAgato dhamma deseti, sa. ni. antaka' pu., [antaka], zA. a. anta kara dene vAlA, mRtyu, 1(2).17; vItataNho purA bhedA, pubantamanissito, su. ni. maraNa, lA. a. brAhmaNa-paramparA meM yama tathA bauddha-paramparA 855; pubantamanissitoti atItaddhAdibhedaM pubbantamanissito, meM mAra - antakA vasavattI ca pApimA ca pajApati, abhi. pa. su. ni. aTTha. 2.241; gha. sImA, parimANa, nizcita saMkhyA, 43; atitta va kAmesu, antako kurute vasaM, dha. pa. 48; ora-chora - natthi anto kuto anto, na anto paTidissati, antako kurute vasanti maraNasaGghAto antako kandantaM paridevantaM jA. aTTha. 3.40; natthi antoti ... kAlaparicchedo natthi, gahetvA gacchanto attano vasaM pApetIti attho, dha. pa. aTTha jA. aTTha. 3.41; ..., pavisantAnaJca nikkhamantAnaJca anto 1.206; evaM jAnAhi pApima, nihato tvamasi antakA ti, natthi, .... jA. aTTha. 1.473; Ga.(1) samApti, jIvana kA therIgA. 59; tato eva balavidhamanavisayAtikkamanehi antaka avasAna yA mRtyu - tassa tasseva panhassa, ahaM antaM karomi lAmakAcAra, mAra tvaM mayA nihato bAdhito asi.... therIgA. teti, su. ni. 517; etamhi tumhe paTipannA, dukkhassantaM aTTha. 71. karissatha, dha. pa. 275; nidhano nitthiyaM nAso kAlonto antaka napuM., parisamApti, krama-viccheda - disA dasavidhA cavanaM bhave, abhi. pa. 404; antenAti maraNena, sa. ni. aTTha loke, yAyato natthi antaka, apa. 1.6. 1.74; Ga.(2). antima lakSya yA nirvANa - yo vedi antaka napuM., AMta, kevala sa. u. pa. meM hI prayukta - dve jAtimaraNaraMsa antaM. su. ni. 471; jAtimaraNassa antaM nAma kAyabandhanAni - paTTikaM, sUkarantakAnti, cULava. 257. nibbAnaM vuccati, su. ni. aTTha. 2.121; asaGghataM antaM anAsavaM, antakamma napuM.. karma. sa. [antakarmana], anta kara denA, saccaJca pAraM nipuNaM sududdasaM. sa. ni. 2(2).343; pAThA. samApta yA vinaSTa kara denA - so antakammani, sadda. 2.504; anataM; ca. vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha meM sa. u. pa. ke rUpa sA antakammani, sadda. 2.489. meM prayukta, asamAna., ekavacana., tatiya, taddhita., dhAtva., antakara tri., [antakara], anta kara dene vAlA, uccheda yA niggahita., bahuvacana., vyaJjana, sara. ke anta. draSTa; cha. nirodha kara dene vAlA - saddhAya gharA nikkhamma, dukkhassantakaro For Private and Personal Use Only Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org antakaraNa bhava. su. ni. 339 jutimA mutimA pahUtapaJJa dukkhassantakaraM su. ni. 544; jAtimaraNassa pAraMga, dukkharasantakarA bhavAmaro su. ni. 32 mAnaJca pahAya asesa, vijjAyantakaro samitAvI ti., sa. ni. 1 (1). 217; vijjAyantakaroti vijjAya kilesAnaM antakaro, sa. ni. aTTha. 1.238; sa. u. pa. ke rUpa meM jIvita dukkha ke anta, draSTa.. antakaraNa napuM0 [antakaraNa] anta kara denA, vinAza, uccheda yA nirodha antakiriyAyAti vaTTadukkhassa antakaraNatthAya, su. ni. aTTha. 2.201. antakiriyA strI. karma. sa. [antakriyA ], anta karA dene vAlI kriyA, uccheda, nirodha, vinAzaappeva nAma imassa kevalassa dukkhakkhandhassa antakiriyA paJJayethAti, itivu. 64; na kho panAhaM Avuso appatvA lokassa antaM dukkhassa antakiriyaM vadAmi sa. ni. 1 (1) 76: dukkhassantakiriyAya, sA ve yAcAnamuttamAti su. ni. 456: athavA te antakiriyAya se ve jAtijarUpagA su. ni. 730 antakiriyAyAti vahadukkhassa antakaraNatthAya, su. ni aTTha. 2.201. antakkhara pu. karma. sa. [ antyAkSara] anta meM AyA huA akSara yA varNa - antakkharato pubbakkharaM upadA, antakkharato pubbakkhara upekkhAsajJa bhavati, sara. 3.861. antagaNThAbAdha pu0, tatpu0 sa0, AMta yA AhAranalI meM AI huI moca, AMta kI granthi se sambandhita bImArI tena kho pana samayena bArANaseyyakassa seTThiputtassa mokkhacikAya kILantarasa antagaNThAbAdho mahAva. 363. antagaNThi pu. tatpu. sa. [Antragranthi] AMta meM ubharI huI gAMTha - antagaNThiM viniveThetvA antAni paTipavesetvA udaracchaviM sibbitvA AlepaM adAsi, mahAva. 364. 325 antagata tri., [antagata], anta taka gayA huA, pAra kiyA huA, pUrI taraha se kArya ko kiyA huA so pAraM gato pArapyatto antagato antappatto koTigato - abhayappatto . nibbAnappatto, mahAni0 15; antagatoti maggena saGghAralokantaM gato. mahAni, aTTha. 65. dukkhantagunAti vaTTadukkhassa antagartana su. ni. a. 2.98: bhavantIti imaM gAthaM mahAsatto antogatameva bhAsati jA. aDa. 5.198 ta napuM. antagata se vyu., bhAva. [antagatatva], kisI kAma yA sthAna ke anta taka jAnA yo vaTTadukkhassa tIhi pariJJAhi antagatattA antagU A. 3.2.119. antagamaka tri. [antagamaka] anta yA parisamApti kara dene osAnetveva vyAruddhe, disvA me aratI ahUti vAlA yobaJJAdInaM osAne evaM antagamake eva vinAsake arati me ahosi, su. ni. aDa. 2.258. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - For Private and Personal Use Only antajana antaguNa napuM tatpu. sa. [AntraguNa] AMta kI nalI, AhAra nalI anta antaguNaM udariyaM karIsa matthaluGga khu. pA. (pR.) 3; tato paraM antosarIre antantare antaguNaM vaNNato setaM dakasItalikamUlavaNNanti vavatthapeti, khu. pA. a. 43; ayametassa sabhAgaparicchedo, visabhAgaparicchedo pana kesasadiso evAti evaM antaguNaM vaNNAdito vavatyapeti khu. pA. aDa. 44 - bhAga pu0 tatpu0 sa0 [AntraguNabhAga ], AMta kI nalI kA eka bhAga paricchedato antaguNaM antaguNabhAgena paricchinnanti vavatthapeti, khu. pA. aTTha. 44. antagU' tri anta kara dene vAlA, uccheda yA nAza kara dene vAlA yadantagU vedagU yajJakAle yassAhutiM labhe tassiti bhUmi, su. ni. 462 tattha yadantagRti yo antagU, okArassa akAro su. ni. aDDa. 118 antagusi pAragU dukkhassa, arahAsi sammAsambuddho khINAsavaM taM matra su. ni. 544; - --- antagusi pAragU dukkhassA ti su. ni. aTTha. 2.143. antagU' pu0, vya. saM., mRtyu kI ora le jAne vAle mAra ke liye prayukta upAdhi kaNhoti yo so mAro kaNho adhipati antagU namuci pamattabandhu mahAni, 369; maraNaM pApanato antagU mahAni, aDa. 374. - antaggata tri.. [antargata ] kisI varga, samUha yA zreNI ke bhItara Ane vAlA, antarniviSTa antaggate tu pariyApannaM antogadho gadhA, abhi. pa. 742. antaggAhikA strI0, diTThi ke vize0 ke rUpa meM prayukta [ antagrAhikA ] zAzvatavAda evaM ucchedavAda jaise antoM ko grahaNa karane vAlI dRSTi, mithyAdRSTi - micchAdiTTiko hoti antaggAhikAya didriyA samannAgato. dI. ni. 3.32; antaggAhikAti sAyeva diTTi ucchedantassa gahitattA antaggAhikA ti duccati dI. ni. aDa. 321 basavatyukA antaggAhikA diDi. mahAni. 81; antaggAhikAdidvIti sasto loko idameva sacca, gahetvA pavattA diTTi, mahAni. aDa. 192. antacchinna tri0, ba0 sa0 [ antachinna ], aisA vastra yA cithar3A, jisake kinAre phaTe hue paMsukUlanti sosAnika, pAyaNika... antachinnaM dasachinnaM... devadattiyanti tevIsati paMsukUlAni veditabbAni, a. ni. aTTha. 2.270. antajana pu0, karma. sa. [ antaH jana], ghara ke bhItara ke loga, apane loga, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hI prApta; Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir antajAtaka 326 antamanta susaGgahitantajana tri.. ba. sa., dAna Adi dvArA apane janoM ... maddanto viya antantena caritvA parepAtarAsameva AgantvA ko ThIka se rakhane vAlA - susaGgahitantajanoti, tAta, yassa attano sampAditaM bhattaM bhUJjituM samattho, jA. aTTha. 1.74; hi rao attano antojano attano valaJjanakaparijano ca ... bhagavantaM upasaGkamitvA antanteneva caranto sabbaratti dAnAdIhi asaGgahito hoti, jA. aTTha. 5.113. nAnappakAra..., udA. aTTha. 53. antajAtaka napuM., eka jAtaka kA nAma, jA. aTTha. ___ antapaTala napuM., tatpu, sa. [AntrapaTala]. AMta kA phailAva 2.364-65. yA vistAraNa - udaraM nAma ubhato nippILiyamAnassa antati ati kA varta., pra. pu., e. va. [antati], bAMdhatA hai allasATakassa majjhe sajAtaphoTakasadisaM antapaTalaM, - ati bandhane, antati, antaM, sadda. 2.360. ..., khu. pA. aTTha. 44. antato a., kri. vi. [antataH], anta se lekara, AkhirI antapUra tri., tatpu. sa. [AntrapUrNa], AMta yA aMtar3I se bharA chora se- ... antato pana majjhato vA paTThAya Adi pApetvA huA - antapUro udarapUro, yakanapeLassa vatthino, su. ni. avuttattA ito a natthenettha paTilomatA na yujjati, udA. 197; tattha antassa pUro antapUro, su. ni. aTTha. 1.209; jA. aTTha. 38. aTTha. 1.150. antadvaya napuM., dvi. sa. [antadvaya], do anta, dArzanika vAdoM antappatta tri., tatpu. sa. [antaprApta], anta ko pA cukA, yA avadhAraNAoM ke do chora - lokuttarakusalasammAdiTThiyeva choroM taka pahuMca cukA, phala ko prApta kara cukA, jIvana ke hi antadvayamanupagamma ujubhAvena gatattA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) anta yA mRtyu ko prApta kara cukA - so pAraMgato pArappatto 1(1).204; tesaM yadaggena tato antadvayato saMsArasuddhi na antappato koTigato koTippatto pariyantagato .... mahAni. hoti. udA. aTTha. 287; - yUpanissaya pu. [antadvayopanizraya], 15; antappattoti tamevaM kokantaM phalena patto, mahAni. aTTha. do prakAra ke antoM kA Azraya yA unapara dRr3ha vizvAsa - 65. evaM antadvayUpanissayena taNhAavijjAnaM dihivaDvakatA antabila napuM., tatpu. sa. [Antrabila], AMta kI nalI, veditabbA, udA. aTTha. 287; - nipatita tri., tatpu. sa. bhojana jAne vAlI nalI, AhAranalikA - evameva yaM kiJci [antadvayanipatita], do prakAra ke antoM ke jAla meM phaMsA AmAsaye patitaM ... ApajjitvA antabilena ogaLitvA huA - yathA hi tesaM samaNabrAhmaNAnaM ... natthI ti omahitvA ... hutvA tiTThati, khu. pA. aTTha. 45. antadvayanipatitAnaMtaNhAdihivasena samparitasitaviSphanditamattaM antabhAra pu., kucha saMskaraNoM meM annabhAra kA apa., anna kA udA. aTTha. 172; - vantu tri.. [antadvayavat], do vibhinna bhAra - seyyathidaM annabhAro varadharo sakuludAyI ca paribbAjako vibhakti-pratyayoM ke anta se yukta - yasmA pana mayaM ... paribbAjakA, a. ni. 1(2).204; pAThA. antabhAra. pALinayAnusArena antadvayavato Apasahassa pulliGgataM antabhUta tri., [antarbhUta], anta meM AyA huA, antima - napuMsakaliGgattaJca vidadhAma, sadda. 1.116; - vajjana napuM.. Namhi paccaye pare raJja iccetassa dhAtussa antabhUtassa tatpu. sa. [antadvayavarjana], do prakAra ke antoM kA parityAga jakArassa jo Adeso hoti vA bhAvakaraNesu, ka. vyA. 592. yA parivarjana - ettAvatA hi ... tevijjatAdInaM upanissayo, antabhoga pu., tatpu. sa. [Antrabhoga], AMta kI kuNDalI yA antadvayavajjanamajjhimapaTipattisevanAni, ..., visuddhi. 1.5; ghumAvadAra AMta - antaguNanti antabhogaTThAnesu bandhanaM vibha. - vivajjanAnaya pu., tatpu. sa. [antadvayavivarjananaya], do aTTha. 229; ... ekavIsatiyA ThAnesu antabhogAnaM antarA ThitaM. prakAra ke antoM ke parityAga kA prakAra, paddhati yA tarIkA vibha. aTTha. 229; okAsato kudAlapharasukammAdIni ... - tatthattanayo pattinayo desanAnayo antadvayavivajjanAnayo yantaphalakAni antabhoge ekato aggaLante ... ekavIsatiyA acinteyyanayo adhippAyanayo ti, sadda. 2.396. antabhogAnaM antarA Thitanti, khu. pA. aTTha. 43; pAThA. antanta tri., choTA se choTA - etha ahaM tumhe ... nissAya antabhAga. antante gAme paharanto dAmarikabhAvaM jAnApetvA ..., a. ni. antamanta tri., bahuta dUra-dUra vAle, bahuta dUra-dUra ke, sudUravartI aTTha. 2.72; pAThA, antamante. - seyyathApi nAma gokANA pariyantacAriNI antamantAneva antantena a., kri. vi. [antantena], eka kinAre yA chora se| sevati, dI. ni. aTTha. 3.27; antamantAnevAti koci maM pahaM lekara dUsare kinAre yA chora taka, cAroM ora - so hi eka puccheyyAti paJaAbhIto antamantAneva pantasenAsanAni sevati, For Private and Personal Use Only Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir antamantena 327 antara dI. ni. aTTha. 3.17; ... antamante gAme paharanto dAmarikabhAvaM pa. 771; antaraM majjhavatthA khaNokAsodhihetUsa vyavadhAne jAnApetvA anabbena nigamepi janapadepi paharati. a. ni. vinAtthe ca bhede chide manasyapi, abhi. pa. 802; kha. aTTha.2.72. 1. sthAnaviSayaka antarAla evaM dUrI - kiM te Urunamantarasmi antamantena a., kri. vi., bahuta dUra-dUra taka, antima chora sapicchitaM kaNhakhippakAsati, jA. aTTha. 5.188%3B taka, sudUravartI kSetroM yA viSayoM taka - samaI antamantena, 2. kAlaviSayaka antarAla, samaya kA vyavadhAna - yaM etasmi issariyaM vattayAmahaM, bu. vaM. (pR.) 310; samuha antamantenAti antare bhAsati lapati niddisati, itivu. 85; tassa kammarasa ettha cakkavALapabbataM sImaM mariyAdaM katvA ThitaM samadaM antaM kusalassa, vipAkaM dIghamantaraM pe.va. 67; dIghamantaranti katvA issariyaM vattayAmIti attho, bu. vaM. aTTha. 158. makAro padasandhikaro, dIghaantaraM dIghakAlanti attho, pe. va. antamaso a., ka. prAyaH puSTikAraka nipA. 'api' ke aTTha. 45; yAvatakena antarena campaM gatAgataM karissati sAtha prayukta [antamazaH/antimazaH, antazaH], yahAM sabbAni tAni ... pAtukarissati, ma. ni. 2.3; 3. (ka) taka ki, kama se kama, adhika se adhika - piNDapAto nAma __ bheda, phUTa, vibhAjana - isInamantaraM katvA, bharurAjAti yAgupi bhattampi khAdanIyampi ... dasikasuttampi, antamaso me sataM. jA. aTTha. 2.143; tattha antaraM katvAti chandAgativasena dhammampi bhaNati, pArA. 360; alaGkAralolatAya ... antamaso vivaraM katvA, jA. aTTha. 2.144; ayaM panettha attho isInamantaraM udakatelakenapi kese osaNDetvA mukhaM parimajjati, su. ni. katvA, ..... jA. aTTha. 5.114; (kha) chidra athavA kamajora aTTha. 2.30; antamaso attano sarIrampi nAnugacchati, dha, pa. pakSa, doSapUrNa pakSa - tA tassA antaraM pariyesiMsu. jA. aTTha. aTTha. 1.94; ... antamaso tiNakuTikApi tiNasanthArakampi, 5.440; antarantarA khIraM adatvA ekasaMvacchara vImaMsantApissa udA. aTTha. 186; kha, mattampi ke sAtha anvita hone antaraM na parisaMsu, jA. aTTha. 6.5; sA tassa antaraM olokentiyo para, kama se kama kevala itanI mAtrA meM, adhika se adhika vicaranti, jA. aTTha. 6.297; AtisaGghassa mantaranti amhehi itanI mAtrA meM hI - paTisevati nAma yo nimittena ... dvIhi janehi virahitassa mama AtisaGghassa antaraM chir3a, jA. aGgajAtaM antamaso tilaphalamattampi paveseti, eso paTisevati aTTha. 5.348; 4. bheda, vaividhya, bhinnatA, vizeSatA - kiM nAma, pArA. 31; ayahi mUlasaddo mUlAni uddhareyya panettha, mahArAja, antaraM ko viseso kumudabhaNDikAya ca usIranALamattAnipIti AdIsu mUlamUle dissati, udA. sAlInaJcA ti?, mi. pa. 270; sAviANapAnaM, ko aTTha. 22; ga. 'upAdAya' ke sAtha anvita hone para, viseso kimantaraM abhi. ava. 1174; 5. samUha ke bIca kA yahAM taka ki, amuka ko lekara bhI, amuka ke sahita bhI- antarAla, do sthAnoM ke bIca meM, kisI sthAna ke andara - ..., antamaso kunthakipillikaM upAdAya passanti, khu. pA. ..... bhikkhUnaM antaraM pavisitvA amhAkaM sarabhANaM na pApenti, aTTha. 138; ahaM idhotiNNaM antamaso sakuNika upAdAya na jA. aTTha. 2.54; abhivAdetvAti chabbaNNAnaM ghanabuddharasmInaM kiJci bhuJjAmi, jA. aTTha. 1.172. antaraM pavisitvA ... viya, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.2; antara' tri., [Antara], bhItara vAlA, andara meM vidyamAna, 6. bhItara arthAt mana yA citta - tattha yassantarato na santi Antarika, bhItarI, AdhyAtmika, citta kI santati se jur3A kopAti yassa ariyapuggalassa antarato abhantare attano huA - ahaM kho, bhante, sammasAmi antaraM sammasanti, sa. ni. citte ... anekabhedA ... na vijjanti, udA. aTTha. 131; 1(2).94; antaraM sammasanti abbhantaraM paccayasammasanaM, sa. 7. bheda, bhItara kI bAta, rahasya, gupta bAta, kisI viSaya kI ni. aTTha. 2.104; bhikkhu sinAto antarena sinAnenAti, ma. bhItarI yA vAstavika sthiti - deva, ete na mayaha pattA, ni. 1.49; tattha antarena sinAnenAti abbhantarena upasAgarassa pattAti taM antaraM Arocesi, jA. aTTha. 4.73; kilesavuvAnasinAnena, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).186%; imaM antaraM pabhAvatiyA mA kathAhIti daLahaM vatvA uyyojesi, tayome bhikkhave, antarAmalA antarAamittA antarAsapattA jA. aTTha. 5.278; manussA taM antaraM, ajAnantA aho antarAvadhakA antarApaccatthikA, itivu. 60. patibbatA tiAdIni vatvA taM anAcAritthiM vaNNayiMsu, jA. antara napuM., [antara], ka. aTTha. meM kAraNa, kSaNa, citta, aTTha 2.99; te tassa vaNNasampattimeva disvA antaraM ajAnantA vaimadhya tathA vivara Adi aneka arthoM ke sUcaka ke rUpa meN| ... taM gaNhitvA gacchanti, jA. aTTha. 1.217. vyAkhyAta - sanniveso ca saNThAna, athAbbhantaramantaraM abhi. antara draSTa. anto ke anta.. For Private and Personal Use Only Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir antaraM 328 antaraGga antaraM a., kri. vi., antara/antarA se vyu. [antaraM]. zA. a. bIca meM, madhya meM - ahaM khalu mahArAja, nAgarAjArivantaraM jA. aTTha. 5.346; tattha nAgarAjArivantaranti peLAya abhantaraM paviTTho nAgarAjA viya, jA. aTTha. 5.347; lA. a. (ka) kara ke kri. rU. ke sAtha (muhAvare ke rUpa meM) atikramaNa (karanA), pAra karanA - .... ime imaM sImaM antaraM katvA vasantA passantu, ..., jA. aTTha. 2.178; ... dasa dve yojanAni antaraM katvA ahu, pe. va. aTTha. 122; (kha). andara yA mana ke bhItara (karanA), andara yA mana kI ekAgratA kA Alambana (banAnA) - so kAmarAgayeva antaraM karitvA jhAyati pajjhAyati nijjhAyati apajjhAyati, ma. ni. 3.62; tato eka .... Acariyassa antaraM katvA naM bhindissAmA ti tayo ... vanditvA aTThasu. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.235. antaraMsa napuM.. [antarAMsa], do kandhoM ke bIca vAlA pradeza arthAta vakSasthala yA sInA - citantaraMsoti antaraMsaM vaccati dvinnaM koTTAnaM antaraM taM citaM paripuNNaM antaraMsaM assAti citantaraMso, dI. ni. aTTha. 2.35; vitatantaraMsoti puthulaantaraMso, jA. aTTha. 7.14. antarakappa pu., karma. sa. [antarkalpa], mahAkalpa ke 64 upaprabhedoM meM se eka, pralaya ke kAla evaM punaHsRSTi ke kAloM ke bIca kI saMkSipta samayAvadhi - ... kamme ca aDDakamme ca dvadvipaTipadA dvaTThantarakappA chaLAbhijAtiyo aTTha purisabhUmiyo .... dI. ni. 1.47-48; dvadvantarakappAti ekasmiM kappe catusaddhi antarakappA nAma honti, dI. ni. aTTa, 1.134; antarakappo ca nAmesa dubhikkhantarakappo rogantarakappo satthantarakappoti tividho, dI. ni. aTTha. 3.34; yo pana dubhikkhakAle vA parihInasampattikAle vA antarakappe vA manussesu nibbattati, ..., a. ni. aTTha. 2.112. antarakaraNa napuM.. antaraM karoti se vyu., kri. nA., mana meM kara lenA, dhyAna meM kara lenA - ayaM maM nissAya antarakaraNaM labhatI ti, dI. ni. aTTha. 1.264; a. ni. aTTha. 2.238; ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(1).357. antarakAjaka pu., [antarakAcaka]. do Dhone vAloM ke bIca meM bAMsa ke DaNDe para rassI se baMdhA huA bojhA - na vahe ubhatokAjaM, vaTTatantarakAjakaM, vina. vi. 2818. antarakhajjaka napuM., karma. sa. [antarakhAdyaka], prAtaHkAla ke alpAhAra evaM madhyAhna bhojana ke bIca meM khAyA jAne vAlA AhAra - manApaM antarakhajjakAnti vA taNhAparitassanAya paritassati, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.276; ... tesaM antarakhajjakaM khAditvA nisinnakAle vanditvA ekamantaM nisinno samatthiM pucchi, jA. aTTha. 1.378; - velA strI., prAtaH evaM madhyAhna kAla ke bIca meM khAe jAne vAle AhAra ko grahaNa karane kA samaya - puTabaddhAni majjhamahI ti ca pubbaNhe antarakhajjakavelAyameva pesetvA cetiyavAnamhi majjhe puTabandhAni sATakAni ThapApayI ti attho, ma. vaM. TI. 479(nA.). antaragaGgA strI., vya. saM. [antaragaGgA]. eka sthAna kA nAma, jahAM para nadI kA pravAha bhUmi ke bhItara meM hai - antaragaGgAya pana mahAvAcakAlaupAsako nAma ahosi, a. ni. aTTha. 2.109. antaragabma pu., anantaragama kA apa., draSTa. anantaragama ke anta.. antaragavesI tri.. [antargaveSin], parachidrAnveSI, dUsaroM kI kamI ko khojate rahane vAlA - randhamesIti antaragavesI, mahAni. aTTha. 227. antaragharaM/antaraghare a. kri. vi., ka. do gharoM ke bIca meM yA gAMva ke andara, kha. ghara ke bhItara, ghara meM - yo pana bhikkhu ... bhikkhuniyA antaragharaM paviTThAya hatthato khAdanIya vA ... paTiggahetvA khAdeyya vA bhujeyya vA. pAci. 232; antaragharanti na pallatthikAya antaraghare nisIdissAmI ti ettha antonivesanaM antaragharaM sa. ni. aTTha. 2.31; bhikkhU tiNNaM cIvarAnaM ajataraM cIvaraM antaraghare nikkhipitvA . atirekachArattaM vippavasantIti, pArA. 390; antaraghare nikkhipitunti antogAme nikkhipituM pArA. aTTha.2.280%; pAsAdiko hoti abhikkantapaTikkante susaMvuto antaraghare nisajjAya, a. ni. 3(2).171. antaragharappavesana napuM.. gharoM ke bhItara meM praveza - aTThadvAnaM .... saGghagaNapuggala ... antaragharappavesanesu kAyena appatirUpakaraNaM, khu. pA. aTTha. 196. antaragharasaMyutta tri., ghara ke bhItara ke viSayoM se jur3A huA, sambandhita - antaragharasaMyuttA, sesapattiyo pana. u. vi. 612. antaraGga napuM., [antaraGga], kisI zabda yA niyama kA Avazyaka yA bhItarI bhAga - tta napuM.. antaraGga kA bhAva. [antaraGgatva, kisI zabda yA niyama kA Avazyaka yA bhItarI bhAga honA - antaraGgattA akArassa, mo. vyA. 2.116; - dhura napuM., karma. sa., bhItarI mAmaloM yA Antarika viSayoM se sambandhita prazAsanika pramukha - antaraGgadhuraM nAma katvA maccamhi ThApayi, cU. vaM. 69.32-35. For Private and Personal Use Only Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra antaracakka antaracakka napuM., [antaracakra], prAcIna kAla kI eka vidyA kA nAma, jyotiSazAstra kI eka vizeSa zAkhA, jisameM cakra ke Antarika bhAgoM ko vibhakta kara phalAphala kA nirdhAraNa hotA thA jotisaM lokAyatikaM sAcakkaM migacakkaM antaracakka missakuSpAda sakuNarutaravitaM sikkhA karaNIyA. mi. pa. 174. antaracara tri. [antazcara ], bhItara kI ora gatizIla, andara kI ora calane vAlA yA phaila jAne vAlA chaTTo antaracaro vadhako ukkhittAsiko piTTito pir3ito pAtessAmIti, sa.ni. 2 (2).177; chaTTo antaracaro vadhakoti paThamaM AsIvisehi anubaddho ito cito ca te vaJcento palAyi, sa.ni. ... www.kobatirth.org - 329 aTTha. 3.56. antaraTTAlaka pu.. karma, sa. madhyavartI nirIkSaNa-stambha, bIca vAlI aTTAlikA tathA anupAkAraJca dvAraTTAlake antaraTTAlake udakaparikhaM... parikhAyo kAresi, jA. aTTha 6.220. antaradruka ka. pu. a. ke anusAra mAgha evaM phAlguna mAsoM ke madhya meM par3ane vAlA ATha dinoM kA vaha kAla, jisameM mAgha ke antima cAra dina tathA phAlguna ke prArambha vAle cAra dina antarbhUta rahate haiM sItA, bhante hemantikA rati antaradvako himapAtasamayo, a. ni. 1(1).161; antaradvakoti mAghaphagguNAnaM antare aTThadivasaparimANo kAlo, mAghassa hi avasAne cattAro divasA phagguNassa Adimhi cattAroti ayaM antaraTThako ti vuccati, a. ni. aTTha. 2.116; udA. aDa. 59... sItAsu hemantikAsu rattIsu antarahake himapAtasamaye gayA ... iminA suddhIti, udA. 75; rattiyo sItA hemantikA antaradvakA himapAtasamayA tathArUpAsu ratIsu rati abbhokAse viharAmi ma. ni. 1.113. kha. tri, Adhunika kozakAroM ke anusAra pratyeka mAsa kI pUrNamAsI ke bAda ke ATha dinoM kA samuccaya aTTaka hai ataH zabda kA artha 'isa samuccaya ke bIca meM Ane vAlI yA par3hane vAlI rAta kiyA gayA hai. antarato a.. kri. vi. [ antarataH ]. bhItara meM, Antarika rUpa meM, citta yA cetanA ke stara para yassantarato na santi kopA, itibhavAbhavataJca vItivattoti, su. ni. 6; tato yassantarato na santi kopAti tatiya maggena samUhatattA yassa vitte na santi kopAti attho, su. ni. a. 1.18; bhayamantarato jAtaM taM jano nAvavujjhati a. ni. 2 ( 2 ) 234: antarato jAtanti abbhantare uppannaM, a. ni. aTTha. 3.179. antaradhAna antaradIpa pu0, karma, sa0 [ antaradvIpa ], nadI kI dhArA ke bIca meM sthita TApU yA dvIpa yattha godAvarI dvidhA bhijjitvA tiyojanaSyamANaM antaradIpamakAsi su. ni. anu. 2.270: ye okAsa antaradIpaM akAsi su. ni. a. 1.23 vAsI tri.. dvIpa meM nivAsa karane vAlA - evaM kAle gacchante ekadivasa antaradIpakavAsI eko iddhimantatApaso... AkAse uparibhAgaM otari jA. a. 4.429 pAThA. antaradIpakavAsI. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - antaradIpaka pu. nadI kI dhArA ke bIca meM nikalA huA choTA sA TApU yA dvIpa nadIvidugganti nadInaM duggamadvAnaM antaradIpaka, yattha sakkA hoti saddhi nilayituM a. ni. aha. 2.136 dve jayampatikA eka phalaka gahetvA antaradIpakaM pavisiMdhu sesA sabbe tatyeva marisu dha. pa. aDa. ke sapta vi., e. va. 2.75; tAsampi vacanaM akatvA parato gacchato antaradIpake eka yakkhanagara asa, jA. aTTha. 1.235; ehi, samma, antaradIpake mahAphale khAdituM gacchAmA 'ti, jA0 aTTha 3.113. antaradvAre a., kri. vi., do dvAroM ke bIca meM, dvAroM ke bIca meM se, dvAra ke sAmane - are bAla, brAhmaNa, kiM tava jAtakA antaradvAre kahApaNaM Thapenti, parato maM harA ti ma. ni. aDa. ( mU0pa0) 1 ( 1 ).327; nagarato bahi gacchanto antaradvArA dasabalaM disvA pAdesu patitvA ..... jA. aTTha. 1.296. antaraghA adarzanArthaka antara yA dhAtu antaradhA adassane - sadda. 2.481. antaradhAna napuM. antara + thA se vyu. kri. nA. [ antardhAna]. zA. a. acAnaka adRzya yA tirohita ho jAnA, akasmAt dRSTipatha se ojhala ho jAnA yadi evaM kathaM samiJjanAdinidassanaM? taM antaradhAnanidassananti gahetabba udA. aDa. 138; tirodhAnaantarAdhAnapidhAnacchAdanAni tha abhi. pa. 51; atha nesaM satthuno antaradhAnaM hoti, dI. ni. 3.90, antarAyAyAti lokuttarakusaladhammAnaM antarAyAya antaradhAnAya lokiyakusaladhammAnaM pariccAgAya, mahAni. a. 51; lA. a. ka. eka janma se bilaga ho dUsare janma kA grahaNa cuti cavanatA, bhedo antaradhAnaM maccu maraNaM kiriyA ma. ni. 1.62 rUpassa khayo vayo bhedo paribhedo aniccatA antaradhAna cha, sa. 644 antaradhAyati etthAti antaradhAnaM dha. sa. aTTha. 361; lA. a. kha. kramazaH ho rahA kSaya, apakSaya yA hAni na tAva, kassapa, saddhammassa antaradhAnaM hoti yAva na saddhammappatirUpakaM loke uppajjati, sa. ni. 1 ( 1 ) . 203 For Private and Personal Use Only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir antaradhAnamanta 330 antarantarena okkamaniyA dhammA saddhammassa sammosAya antaradhAnAya saMvattanti, sa. ni. 1(1).204; upadhArento addasa anAgatamaddhAne dvinnampi tesaM cakkhUnaM antaradhAnaM, disvA te evamAha eka me, ...., mi. pa. 130. antaradhAnamanta pu., tatpu. sa. [antardhAnamantra], vaha mantra, jisake prayoga dvArA kisI ko adRzya kara diyA jAe, adRzya banA dene vAlA mantra - ... ayaM AbhAya antaradhAnamantaM jAnAti mati , dha. pa. aTTha. 2.393. antaradhApanA strI., antaradhApeti se vyu., kri. nA., adRzya yA tirohita karA denA, aprakaTa karA denA - ayaM vibhAvanA nAma, antaradhApanAti attho, dha. sa. aTTha. 208; atha vA vibhAvanA ti abhAvanA antaradhApanA, sadda. 1.81. antaradhApeti antara + vdhA ke prera. kA varta., pra. pu., e. va., zA. a. adRzya yA aprakaTa karA detA hai, lA. a. vinaSTa yA vilupta karA detA hai, upazAnta banA detA hai - tamenaM mahAakAlamedho ThAnaso antaradhApeti vUpasameti, sa. ni. 3(2).60; ... saddhamma antaradhApati, sa. ni. 1(2).204; -nti ba. va. - te cimaM saddhamma antaradhApentIti, a. ni. 1(1).25; - petha anu., ma. pu.. ba. va., upazAnta karA do - sA ca pana me dukkhena laddhA, mA naM antaradhApetha, jA. aTTha. 1.152; - pesu adya., pra. pu., ba. va. - te taM brahmacariyaM khippajeva antaradhApesu, pArA. 83 antaradhApe sunti vaggasaGgahapaNNAsasaGgahAdIhi asaGgahantA yaM yaM attano ruccati, taM..., pArA. aTTha. 1.143. antaradhAyati antara + vdhA kA varta., pra. pu., e. va. [antardadhAti], zA. a. bhItara meM le jAkara rakha detA hai, lA. a. adRzya ho jAtA hai, vilupta ho jAtA hai, zAnta ho jAtA hai, naSTa ho jAtA hai - atha kho AyasmA ... seyyampi kappeti dhUmAyatipi pajjalatipi antaradhAyatipi, taJceva udAnaM ... buddhavacanaM, pAci. 79; tattha antaradhAyatipIti antaradhAyatipi adassanampi gacchatIti attho, pAci. aTTha. 60; taM pATihAriyaM ... bhagavantaM khamApesu, taGkhaNaova udakodho antaradhAyi, vi. va. aTTha. 36; upajjhAyA antaradhAyati sisso, mAtarA ca pitarA ca antaradhAyati putto, ka. vyA. 2763; sadda. 3.704; - yAmi u. pu., e. va. - esA antaradhAyAmi, kucchi vA pavisAmi te, sa. ni. 1(1).156; - nti pra. pu., ba. va. - evaM te kAmA hAyanti parihAyanti ... antaradhAyanti vippalujjanti, mahAni. 4; - mAna tri., varta. kR., Atmane. - saddhamme antaradhAyamAne bahatarAni ceva sikkhApadAni honti, ma. ni. 2.117; - ssu anu., ma. pu., e. va. - handa carahi me tvaM brahme, antaradhAyassu. sace visahasI ti, ma. ni. 1,413; - yeyya vidhi., pra. pu., e. va. - so sado antaradhAyeyya, mi. pa. 109; - yi adya., pra. pu.. e. va. - idaM vatvA tatthevantaradhAyi, ma. ni. 1.198; - yatha adya., pra. pu., e. va., Atmane. - tato so dummano yakkho , tatthevantaradhAyathAti, su. ni. 451; - yisu adya.. pra. pu.. ba. va. - ThAnaM khandhaM upayitvAna sAkhA antaradhAyisu. ma. vaM. 18. 34; - yissati bhavi., pra. pu., e. va. - sattAhassa accayena antaradhAyissati, mahAva. 49; - yissanti ba. va. - taM hatthe gaNha, avasesA antaradhAyissantIti, jA. aTTha. 1.125; - yissAmi u. pu., e. va. - atha kho, bhikkhave, bako brahmA antaradhAyissAmi samaNassa gotamassa ... nevassa me sakkoti antaradhAyituM, ma. ni. 1.413; - yitvA pU. kA. kR. - purato gantvA viya sakko antaradhAyitvA sakaTThAnameva gato, jA. aTTha. 6.40; vilo. pAtubhavati. antarantarA a., kri. vi. [antarantarA], antarAla meM, bIcabIca meM, kabhI-kabhI, samaya-samaya para, kisI vizeSa avasara para - antarantarA hi bhikkhU taM AyasmantaM dUratova AgacchantaM disvA.... jA. aTTha. 1.164; evaM antarantarA khIraM adatvA ekasaMvaccharaM vImaMsantApissa antaraM na passiMsu, jA. aTTha. 6.5; yathA pana antarantarA ThitAsupi nisinnAsupi vijjamAnAsupi, .... ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).219; - kathA strI., opAteti ke sAtha prayukta, bIca meM rukAvaTa utpanna karane vAlI bAta - na upajjhAyassa bhaNamAnassa antarantarAkathA opAtetabbA, mahAva. 52; ... antarantarAkathA opAtetabbAti antaraghare vA...., mahAva. aTTha. 248; ... evaM jAnantA evaM passantA antarantarAkathaM opAteyyanti, ma.ni. 2212 antarantare a., kri. vi., ka. samaya samaya para, eka nizcita samaya para, bIca bIca meM - tato paTThAya iminAva niyAmena antarantare tattha gantvA devatAmaGgaliko viya pUjaM karoti, jA. aTTha. 1.252; antarantarA kathaM opAteyyunti mama kathAvAraM pacchinditvA antarantare attano kathaM paveseyyanti attho, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.171; kha. Sa. vi. meM anta hone vAle pada ke sAtha, madhya meM, bIca meM - ... vanasaNDassa antarantarena vicarati, dha, pa. aTTha. 1.36; ... aJissA kathAya antarantare katarA kathA uppajjIti pucchati, a. ni. aTTha. 2.148. antarantarena a., tR. vi., pratirU. nipA., sIdhe bIca meM se hokara, madhyabhAga se hokara - nAgo bhikkhunaM antarantarena For Private and Personal Use Only Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra antaraparikhA gantvA satthu purato tiriyaM aTThAsi, dha. pa. aTTha 1.39; tehi khittA sarA viTabhassa purisAnaM antarantarena gacchanti dha. pa. aTTha. 1.202. antaraparikhA strI. karma. sa. madhyavartI khAI yA nAlIokiNNantaraparikhaM dalhamaGgAlakohaka, jA. aDa. 4.85 tattha okiNNantaraparikhanti idaM dvAdasayojanikaM surundhanapuraM antarantarA udakaparikkhAnanaM ..... jA. aTTha. 4.95. antarapeyyAla napuM., sa. ni. ke eka khaNDa kA zIrSaka: sa. ni. 1 (2).115-118. antarabAhira tri, andara aura bAhara donoM sthAnoM ke sAtha sambaddha tassA taNDulanALikAya bArANasiM santarabAhira agyamakAsi jA. a. 1.131 bArANasiM santarabAhiraM ayamagghati taNDulanALikA ti tade.. antarabhatta / antarAbhatta napuM0, ka. prAtaHkAlIna alpAhAra evaM madhyAhana bhojana ke madhya diyA jAne vAlA bhojana vArANasira phira sUdo antarabhattaM pacitvA upanAgesi su. ni. aDa. 1.84; kha bhojanakAla meM bhojana samApta karane se pUrva ekasmiMyevassa antarabhatte saha paTisambhidAhi www.kobatirth.org - arahattaM adAsi, dha. pa. aTTha 1.141; jA. aTTha. 1.126; antarAbhattasmiyeva brAhmaNassa cattAro puttA santike nisIditvA AhaMsu pa. pa. aDa. 2288 samaye bhojanakAla meM - - 331 " yAgukhajjakaM datvA antarAbhattasamaye etamatthaM Arocesi, ma. ni. aTTha. ( mU.pa.) 1 ( 2 ). 186; satthA pana ... nisIditvA antarabhattasamaye mahAdhammapAlajAtakaM kathetvA .... jA. aDa. 4.252. antarabhogika tri do rAjyoM ke bIca vAle kucha gAMvoM yA kSetroM ke svAmI padesarAjA maNDalikA antarabhogikA akkhadassA mahAmattA, yevA... pArA 53; antarabhogikA nAma dvinnaM rAjUnaM antarA katipayagAmasAmikA pArA. a. 1.247, antaramegiri pu0, zrIlaGkA ke eka vihAra kA nAma pAcInakambavidvi ca tathA antaramegiri cU ke 38.48. anantararadva pu.. karma. sa. kisI eka rAjya ke bAda meM Ane vAlA rASTra, par3osI rAjya atha tassa raTThassa anantararadvAdhipatino kAliGgo aTuko... jA. aDa. 5.130. antaravatthu napuM. karma. sa. ghara ke bhItara vAlA AMgana, gRhaprAGgaNa tarigaM samaye jalavAtapAnaM vivaritvA antaravatyuM jalavAtapAnaM vivaritvA antaravatyuM olokento aTTAsi, a. ni. a. 1.332; antaravatthunti gehakSaNaM a. ni. TI. 1.194... taGkhaNaJJava AgantvA antaravatthumhi asItihatyamattaM aGgArakAsuM nimmini jA. aTTha. 1.228. antarasatthi antaravassa napuM tatpu sa. varSA Rtu ke hI bIca meM Ane vAlA samaya, varSAvAsa ke andara kA samaya- atha kho AyasmA bhahiyo teneva antaravassena tisso vijjA sacchAkAsi, cULava. 319; udA. 96; tenevantaravassenAti tarimaMyeva antaravasse mahApavAraNaM anatikkamitvAva, udA. aTTa. 147. antaravAra pu. tripiTaka ke saMgraha kA eka upavibhAjana catuvIsatiyA antaravArehi paTimaNDetvA dvebhANavAraparimANAya tantiyA avoca, ma. ni. aTTha. ( mU0pa0) 1 ( 1 ) .61. antaravAsaka pu.. karma, sa. [antarvAsaya, napuM.], zA. a. bhItarI paridhAna yA vastra, lA. a. (vinaya ke vizeSa sandarbha meM) bauddha bhikSu ke tIna cIvara paridhAnoM meM sabase nIce vAlA paridhAna, bhikSu kA adhovastra, jise kAyabandha yA kamara-paTTI dvArA bAMdha kara dhAraNa kiyA jAtA hai nivAsanAntarIyAnyantaramantaravAsako abhi. pa. 292 saGghATi uttarAso antaravAsako pari, 330 nivattho antaravAsakena, pari. 401; iminA antaravAsakena kathinaM attharAmI ti etena vacIbhedena pari0 aTTha. 216; udakaM Ahara antaravAsaka dhovissAmIti, mi0 pa0 129. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir antaraviTThi pu0, zrIlaGkA ke eka gAMva kA nAma gAmaM antaravihiM ca tathA saGgATagAmaka, cU vaM. 60.68; gantvA antaravidvimhi verino ca palApayuM, cU. vaM. 70.322. antaravidvika pu0, uparivat antaravidvika pu. uparivat yujjhApetvAna ghAtetvA gAme antaravidvike, cU. vaM. 61.46. antaravirahita tri., [ antaravirahita] antarAla se rahita, vyavadhAnarahita, bhedarahita, samAna anantarAti antaravirahitA, attano kulena sadisAti attho, dI. ni. aTTha. 3.43. antaravIthi strI [antarvIdhi], sar3aka, choTA mArga, galI, bhItara kI sar3aka, nagara kI sar3aka antaravIthicatukkarAjadvArAdIsu nisIditvA ... jA. aDa. 1.325; tasmiM khaNe seTThi .... sattame dvArakoTTake antaravIthiM olokento caGkamati, jA. aTTha. 4.57; dha0 pa0 a0 1.186 te antaravIthiyaM ThatvA kiM samaNo gotamova buddho, dha. pa. aTTha. 2.102. - For Private and Personal Use Only - - .... antarasatthi kri. vi., avyayI. sa., jAMghoM ke bIca meM ekasmiM upetvA na antarasatthimhi pakkhipitvA ThapetvA sayati, ma. ni. aTTha (mU0pa0) 1 (2). 212; raJJo nAgo udakaM gahetvA... sakiM ubhosu parasesu sakiM antararAtthiyaM pakkhipanto kILittha ma. ni. aTTa. (nU.pa.) 1 ( 2 ). 170; ahaM - Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 137. antarasamudda 332 antarAkathA taruNapotakakAle imaM nigrodhagacchaM antarasatthIsu katvA addhAnamaggappaTipanno hoti ... dI. ni. 1.1; upako gacchAmi, jA. aTTha. 1.215. AjIvako antarA ca gayaM antarA ca bodhi addhAnamaggappaTipannaM antarasamudda pu., vya. saM., eka kSetra-vizeSa kA nAma - athao ma. ni. 1.230; antarA ca gayaM antarA ca bodhinti gayAya ca bhikkhu antarasamudaM gantvA tasmiM vihAre paTivasanto .... bodhissa ca vivare tigAvutantare ThAne, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) pArA. aTTha. 1.245. 1(2).90; 2.kha. kAlasUcaka nipA., eka sunizcita antarasATaka pu., karma. sa., andara pahanA jAne vAlA vastra kAlAvadhi ke andara - tena kho ... bhikkhU vassaM upagantvA yA paridhAna - idha pana antarasATakAtiAdIsu viya uttariye antarAvarasaM cArikaM caranti, mahAva. 182; 2.ga. vyavadhAna dahabbo, vi. va. aTTha. 137. rUpa meM, bAdhA ke rUpa meM - na tesaM antarA gacche, sa antarasoma draSTa., antarAsoma ke anta... rAjavasatiM vase, jA. aTTha. 7.189; na tesaM antarA gacchati antarahita tri., antara + vdhA kA bhU. ka. kR. [antarhita], tesaM lAbhassa antarA na gacche, antarAyaM na kareyya, jA. aThTha zA. a. andara yA bhItara meM rakha diyA gayA, lA. a. 7.190. vilupta, naSTa, adRzya, sAmane avidyamAna - antarahito so, antarA' strI., [antarIya], UparI vastra, uttarIya, uttarAsaGga, bhante, sado ti, udA. 120; imassa kho puggalassa kusalA Upara rakhA jAne vAlA cAdara yA gamachA - antarA uttariya dhammA antarahitA, a. ni. 2(2).111; sApi anupubbeneva uttarAsaGgo upasaMbyAnanti pariyAyasadA ete. vi. va. aTTha. idampi antarahitaM, .... dha. pa. aTTha. 2.64; antarahitAya godhAya iti cintasi so tahiM, ma. vaM. 28.10. antarAamitta pu., bhItarI zatru, apane citta ke andara rahane antarA' a., nipA., anekArthaka [antarA], 1. kri. vi. ka. vAlI zatru-rUpI mAnasika duSpravRttiyAM - antarAmalA parimANasUcaka andara meM, bhItarI mApa ke pramANa se - antarAamittA antarAsapattA antarAvadhakA antarApaccatthikA, dIghaso dvAdasa vidatthiyo, sugatavidatthiyA tiriyaM sattantarA, itivu. 60. pArA. 229; tiriyaM sattantarAti abbhantarimena mAnena, pArA. antarAahosi antarA + vhu yA (bhU kA adya0, pra. pu., e. 229; antarAti imassa pana ayaM niddeso, abbhantarimena va., bAdhita huA - tena saddena dhammakathA antarA ahosi, mAnenA ti, pArA. aTTha. 2.139-40; kha. sthAnasUcaka, bIca cULava. 261; antarA ahosIti antaritA ahosi paTicchannA, rAste meM hI, mArga para, bIca meM hI, antarAla meM - sarabhova cULava. aTTha. 57. giriduggasmi, antarAyeva sIdati, jA. aTTha. 4.387; antarAkathA strI0, antarA' + kathA, ka. kisI eka viSaya antarenantarA anto, abhi. pa. 1150; ... antarApi parivasanti, para cala rahI bAtacIta ke bIca meM Ane vAlI viSayAntara kI mahAva. 134; imaM nigrodhaM antarA satthInaM karitvA atikkamAmi, bAtacIta, kha. prArambha evaM samApti ke bIca meM Apatita anya cULava. 290; ubhinnamantarA etaM abbohArikameva taM, abhi. viSayoM kI bAtacIta - kA ca pana vo antarAkathA vippakatAti, ava. 1321; ga. kAlavAcaka - isa bIca meM, madhyavartI ma. ni. 1.220; antarA kathAti samayAvadhi meM - na cantarA pApako asthi rogo, jA. aTTha. kammaTThAnamanasikArauddesaparipucchAdInaM antarA ajA ekA 4.399; na cantarAti amhAka vassasahassaM Ayu, antarA ca kathA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).73; ... anuvicarantAnaM no pApako jIvitantarAyakaro rogopi natthi, jA. aTTha.. ayamantarAkathA udapAdi, su. ni. (pra.) 173; ayamantarAkathAti 4.400; antarA methunaM dhamma, ..., su. ni. 293; gha pahale yaM attano sahAyakabhAvAnurUpaM kathaM kathentA anuvicariMsu, hI, pUrvakAla meM hI, antataH, AkhirakAra - .... athantarA tassA kathAya antarA ... vuttaM hoti. su. ni. aTTha. 2.166; me bhavissati kAlakiriyA, su. ni. 699; gantvA appatvAva / antarAkathAti avasAnaM appatvA Arambhassa ca avasAnassa ca lokassa antaM antarAva kAlaGkato, su. ni. 1(1).76; antarAva vemajjhaTTAnaM pattakathA, pAci. aTTha. 67; ayaM khvajja, bho kAlaGkatoti cakkavALalokassa antaM appatvA antarAva mato, gotama, rAjantepure rAjapurisAnaM sannipatitAnaM sannisinnAnaM sa. ni. aTTha. 1.105; 2.ka. dvi. vi. meM anta hone vAle sannipatitAnaM antarAkathA udapAdi, a. ni. 1(1).197; do nAmapadoM ke sAtha anvita, do sthAnoM ke madhya meM antarAkathA udapAdIti aJjissA kathAya antarantare katarA - eka samayaM bhagavA antarA ca rAjagaha antarA ca nALandaM / kathA uppajjIti pucchi, a. ni. aTTha. 2.148. For Private and Personal Use Only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir antarAkamma 333 antarAmagge antarAkamma napuM., bIca vAle samaya kA karma - tato paTThAya antarAparinibbAyI pu., nirdhArita avadhi se pUrva hI parinirvANa imesaM ubhinnampi antarAkammaM na kathitaM a. ni. aTTa, 1.124. ko prApta karane vAlA, Ayu ke prathamArddha ko binA pAra kiye antarAkAja pu., do bhAravAhakoM ke bIca meM laTaka rahA bojhA, hI nirvANa pAne vAlA - no ce paJcannaM orambhAgIyAnaM do bhAravAhakoM dvArA DhoyA jA rahA vaha bhAra, jo donoM ke saMyojanAnaM parikkhayA antarAparinibbAyI hoti, sa. ni. madhya meM laTaka rahA ho - ekatokAjaM antarAkAjaM sIsabhAraM 3(1).86; a. ni. 2(2).213; antarAparinibbAyIti yo .... olambakAnti, cULava. 258; antarAkAjanti majjhe laggetvA AyuvemajjhaM anatikkamitvA parinibbAyati so tividho hoti, dvIhi vahitabbabhAraM cULava. aTTha. 56. sa. ni. aTTha. 3.180; antarAparinibbAyIti upapatti antarAkilesa pu., Antarika kleza, citta kI santati meM samanantarato paTThAya Ayuno vemajjhaM anatikkamitvA etthantare vidyamAna akuzala cittavRttiyAM - yAyaM ariyA paJaA antarA kilesaparinibbAnena parinibuto hoti, a. ni. aTTha. 3.173; kilesa saMyojanaM antarA bandhanaM .... ma. ni. 3.3283; ayaM vaccatIti ayaM evarUpo puggalo Ayuvemajjharasa antarAyeva antarakilesamevAti antare citte jAtattA sattasantAnanto- parinibbAyanato antarAparinibbAyIti vuccati, pu. pa. aTTha. 48. gadhatAya abbhantarabhUtakilesameva, ma. ni. TI. (upa.pa.) antarAbandhana napuM, zarIra ke bhItara vAlA snAyuoM kA 3.206. bandhana, asthibandha - yaM yadeva tattha antarA vilimasaM antarA antarAgaGga pu.. vya. saM., zrIlaGkA ke eka bauddhavihAra kA nAma hAru antarAbandhanaM taM tadeva tiNhena govikantanena saJchindeyya - antarAgaGgasahassa cullamAtikagAmaka cU. vaM. 44.100. ..., ma. ni. 3.327. antarAtIta tri., anantarAtIta kA apa., draSTa., anantarAtIta ___ antarAbhatte a., sapta. vi., pratirU. nipA., bhojana-grahaNa ke anta.. karane ke samaya meM, bhojana samApta karane se pUrva meM - dAnaM antarAdhAna napuM.. adRzya yA tirohita ho jAnA dadamAno antarAbhatte uyyAne caritukAmA carantUti Aha, -tirodhAnantarAdhAnapidhAnacchAdanAni ca, abhi. pa. 51. jA. aTTha. 2.321; ghaTasatena nhAto viya tejodhAtu ... pattaJca antarAnhAru pu., zarIra ke andara vidyamAna snAyu yA nasa - mukhaJca dhovitvA antarAbhatte kammaTThAnaM... paribhujitvA yaM yadeva tattha antarA vilimasaM antarA nhAru antarA bandhanaM ... gahetvA Agacchati, dI. ni. aTTha. 1.153-54. taM tadeva tiNhena ... saJchindeyya .... ma. ni. 3.327. antarAbhava pu., mRtyu evaM punarjanma ke madhyavartI astitva kI antarApaccatthika pu., Antarika zatru, apane citta ke bhItara avasthA, pUrvazailIya evaM sAmmitIya bauddha zAkhAoM kI dRSTi vidyamAna zatru - antarAmalaM antarAamitto antarAsapatto meM antarAparinibbAyI kA paryAyabhUta vacana - kAmabhavassa ca antarAvadhako antarApaccatthiko, mahAni. 11. rUpabhavassa ca antare atthi antarAbhavoti? na hevaM vattabbe antarApaNa pu., karma. sa. [antarApaNa], bAz2Ara kI do ..., kathA. 300; ... antarAbhavoti puTTho yasmA dukAnoM ke bIca vAlA sthAna, bAjAra, bAz2Ara ke bIca vAlA nirayUpagaasaJjasattUpaga- arUpUpagAnaM antarAbhavaM na icchati, sthala - tamenaM ... manussakuNapaM ... aJissA kaMsapAtiyA tasmA paTikkhipati, kathA. aTTha. 202; - kathA strI., vya. paTikujjitvA antarApaNaM paTipajjeyyaM. ma. ni. 1.38; saM., kathA. ke AThaveM varga kI dUsarI kathA kA zIrSaka, kathA. antarApaNanti ApaNAnamantare mahAjanasaMkiNNaM racchAmukhaM, 300-303. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).159; suvaNNavaNNaM sambuddha, antarAmaggato a., pa. vi., pratirU. nipA., bIca rAste se hI, gacchantaM antarApaNe, apa. 1.314. pUrA mArga pAra kiye binA hI - rAjA kAle senaM uyyojetvA antarApatti strI., karma. sa. [antarApatti, vinaya-zikSA padoM antarAmaggato nivattApeti, a. ni. 3(2).68. meM athavA unake andara meM prajJapta Apatti yA bhikSu antarAmagge a., sapta. vi., pratirU. nipA., mArga para, rAste dvArA kiyA gayA aparAdha - vinaye atthi vatthu ..., asthi meM hI, bIca rAste meM, mArga ke bIco-bIca - antarAmagge corA antarApatti, ... tattha ekameko koTThAso, ekameko nikkhamitvA ekaccA bhikkhuniyo acchindisu, ekaccA dhammakkhandhoti veditabbo, pArA. aTTha. 1.23; antarApattIti bhikkhuniyo dUsesu, mahAva. 112; so ekadivasaM nhAnatthiM paTilAtaM ukkhipati, Apatti dukkaTassA ti evamAdinA nhatvA natvA Agacchanto antarAmagge sampannapattasAkhaM eka sikkhApadantaresu paJjattA Apatti, sArattha. TI. 96. vanappattiM disvA .... dha. pa. aTTha. 1.3. For Private and Personal Use Only Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir antarAmaraNa 334 antarAyika antarAmaraNa napuM., nirdhArita samaya ke pahale hI bIca meM ho| tesaM hoti ahitAnukampI vAti? ahitAnukampI, dI. ni. jAne vAlI mRtyu, asAmayika mRtyu - antarAmaraNaM natthi, 1.207; antarAyakaroti lAbhantarAyakaro, dI. ni. aTTha. tesaM nissandato mama, apa. 1.341; te tassa kammarasa nissandena 1.297; mA me mAtA tarantarasa, antarAyakarA, ahUti, jA. tattha tattha antarAmaraNaM pApuNiMsu, udA. aTTha. 236. aTTha. 4.111; amhAkaM evarUpassa mantassa antarAyakara antarAmala pu., cittasantati meM vidyamAna lobha, dveSa evaM moha paccAmittaM gahissAma, jA. aTTha. 6.224. jaisI akuzala manovRttiyAM - tayome, bhikkhave, antarAmalA antarAyakaraNa napuM.. [antarAyakaraNa], vighna yA bAdhA utpanna antarAamitA antarAsapattA antarAvadhakA antarApaccatthikA, karanA, bAdhaka bananA - ... anupagantvA etassa antarAyaM itivu. 60; mahAni. 11; yathA cete lobhAdayo sattAnaM citte kAtunti antarAyakaraNatthaM nAnAkAraNehi saMsaggamAvikatvA uppajjitvA malinabhAvakarA nAnappakArasaMkilesavidhAyakAti daLhaM karitvA pacchA antarAyaM karoti, jA. aTTha. 4.52. antarAmalA, itivu. aTTha. 241; - sutta itivu. ke cauthe varga antarAyAbhAva pu., tatpu. sa. [antarAyAbhAva], kisI prakAra ke nauveM sutta kA zIrSaka, itivu. 60-62. ke vighna yA bAdhA kA abhAva - rAjakumArassa nAmagahaNadivase antarAmuttaka tri., bItI huI pravAraNA tathA agale varSAvAsa lakkhaNapAThake brAhmaNe pakkosApetvA ... kumArassa ke bIca meM khAlI par3A huA yA chor3A huA (nivAsa) - tayo antarAyAbhAvaM pucchi, jA. aTTa. 6.3. me, bhikkhave, senAsanaggAhA - purimako, pacchimako, antarAyavimocana napuM., tatpu. sa. [antarAyavimocana]. antarAmuttako, cULava. 207; aparajjugatAya pavAraNAya AyatiM vighnabAdhAoM se chuTakArA - atthIti saGgho Acikkhi vassAvAsatthAya antarAmuttako gAhApetabboti Aha, cULava, aTTa antarAyavimocanaM, ma. vaM. 35.73; antarAya vimocanaM ti 65; purimiko pacchimiko, tathevantarAmuttako, vina. vi. 2842. AyussasantarAya paTimocanaM asthi mahArAjAti saGgho Acikkhi, antarAya pu.. [antarAya], zA. a. vighna, bAdhA, durbhAgya, ...., ma. vaM. TI. 607(nA.). mRtyu, vidhvaMsa, vinAza, lA. a. vinaya ke vizeSa sandarbha antarAyika tri., antarAya se vyu. [bau. saM. antarAyika, meM - uposatha evaM pavAraNA jaise saGghakarmoM ke niSpAdana meM AntarAyika], vighna-bAdhA lAne vAlA, amaGgala-kAraka, utpanna vighna yA bAdhAeM, nimnalikhita bAdhAeM antarAya ke bAdhaka, rukAvaTa khar3I karane vAlA - dAruNo, bhikkhave, antargata parigaNitaH, rAjantarAya, corantarAya, udakantarAya, lAbhasakkArasiloko kaTuko pharuso antarAyiko anuttarassa agyantarAya, manussantarAya, amanussantarAya, vALantarAya, yogakkhemassa adhigamAya, sa. ni. 1(2).205; antarAyikoti sarIsapantarAya, jIvitantarAya, brahmacariyantarAya - antarAyo antarAyakaro, sa. ni. aTTha. 2.181; antarAyikA Apatti ca paccUho, vikAro ca vikatyapi, abhi. pa. 765; iti bAlo jAnitabbA, pari. 236; saggamokkhAnaM antarAyaM karontIti vicinteti, antarAyaM na bujjhati, dha. pa. 286; antarAyanti antarAyikA, pAci. aTTha. 125; upasampAdentena terasa asukasmiM nAma kAle vA ... marissAmI ti attano antarAyike dhamme pucchituM mahAva. 118; - dhamma pu., karma. sa. jIvitantarAyaM na bujjhatIti, dha, pa. aTTha. 2.246; bodhisatto [AntarAyikadharma], nirvANa evaM sukhada gatiyoM kI prApti meM tasmimpi cirAyante antarAyena bhavitabbanti sayaM gancA ... bAdhaka 5 prakAra ke dharma tathA bhikSu-upasampadA kI prApti meM ayaM saro ... dhanaM gahetvA aTThAsi, dha. pa. aTTha. 2.42; ..., bAdhaka 13 prakAra kI ayogyatAeM - antarAyikadhamme vA aJatra pakatattena, aJatra antarAyA, cULava. 79; anubhAvena jAnatA, niyyAnikadhamme parasatA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) sosetvA, antarAye asesato, dha. sa. aTTha. 2; sa. u. 1(1).320; anujAnAmi, bhikkhave, upasampAdentena terasa pa. ke rUpa meM - agya., adiTTha., amanussa., udaka., antarAyike dhamme pucchituM, mahAva. 118; - Ti. svarga-prApti uddissakaTa., upakkhaTa., uposatha., uppatta., kammaTThAna., yA nirvANa ke sAkSAtkAra ke mArga meM 5 prakAra ke antarAyika khIra., gamana., cora., jIvita., paribhoga., bAdhaka, brahmacariya., yA bAdhaka tattva haiM, kammantarAyika, kilesantarAyika, bhatta., bhoga., maGgala., manussa., rajja., rAja. Adi ke anta. vipAkantarAyika, upavAdantarAyika evaM draSTa.. ANAvItikkamantarAyika ke anta. draSTa., bhikSu upasampadA antarAyakara tri., vighnakAraka, bAdhA khar3I karane vAlA, meM 13 tathA bhikSuNI kI upasampadA meM 24 prakAra ke antarAyika bAdhaka, ahitakara - antarAyakaro samAno hitAnukampI vA bhI ullikhita haiM. For Private and Personal Use Only Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 335 antare antarArAma antarArAmaM a., avyayI. sa., ArAma ke andara, gAMva ke udA. aTTha. 86.7; sa. u. pa. ke rUpa meM aggaLa., aGgula., bhItara sthita vihAra kI ora -- antarArAmanti antogAme Asana0, jhAna., tAla0, pakhuma, phAsula. Adi ke anta. vihAro hoti, taM gacchati, pAci. aTTha. 112; anApatti samaye, draSTa.. ... antarArAmaM gacchati, ... AdikammikassAti, pAci. 138. antarita tri., antara + Vi kA bhU. ka. kR., prAyaH tR. vi. antarAla napuM.. [antarAla], madhyavartI sthala, bIca vAlI ___ meM anta hone vAle pada ke sAtha karma. vA. ke rUpa meM prayukta jagaha; - pathe a., sapta. vi., pratirU. nipA., bIca rAste meM, [antarita], vyavahita, vibhAjita, dUrIkRta, dUrI meM sthita - mArga ke madhya meM - antarAlapathe yeva guttahAlakamaNDalo, cU. asatiamanasikAroti yathA so puggalo na upaTTAti, kuTTAdIhi vaM. 61.12; 66.114. antarito viya hoti, a. ni. aTTha. 3.57; mAtApitussa antarAvadhaka pu., citta-santati meM vidyamAna vadha yA vinAza aTThausabhamattena ThAnena antaritA, ..., ma. ni. aTTha. (ma.pa.) karane vAle malina manobhAva, Antarika rUpa meM vinAzaka 2.238; anekahitaM bhavasahassehi antaritaM, .... mi. pa. 269; tattva - antarAmalA antarAamittA antarAsapattA pAkArakuTTAdiantarikassa pana panassa apAkaTakAlopi asthi, antarAvadhakA antarApaccatthikA, itivu. 60; mahAni. 11. dha. sa. aTTha. 129; - tta napuM, antarita kA bhAva. [antaritatva], antarAvAsa pu., tatpu. sa., AvAsa kI bhItarI kSetra, antaHpura vyavahita yA vibhAjita honA yA kiyA jAnA - musAvAdena - kAlAsokassa dasavasse tambapaNNiantarAvAse vassaM ekAdasaM antaritattA saccaM saccena na ghaTIyati, ..., dI. ni. aTTha. bhave, dI. vaM. 5.80. 1.68. antarAvosAna napuM., A + vpada se vyu., kri. rU. ke sAtha antarIpa napuM.. [antarIpa], jalapravAhoM ke madhya meM avasthita prayukta, bIca meM hI chor3a denA, Adhe rAste meM hI kAma kI bhUkSetra, dvIpa, TApU - dIpontarIpapajjotapatihAnibbutIsu ca, parisamApti ... bhikkhU na oramattakena visesAdhigamena abhi. pa. 998. antarAvosAnaM Apajjissanti, ... dI. ni. 261; samatejetIti antarIya na, [antarIya], adhovastra, bhItarI paridhAna - etaM dukkaraM durabhisambhavanti mA sammApaTipattiyaM pamAdaM nivAsanAntarIyAnyantaramantaravAsako, abhi. pa. 292. antarAvosAnaM Apajjatha, ..., udA. aTTha. 310. antaruddhi/antarudhI strI., saMbhavataH antavaTTi ke sthAna para antarAvosAnagamana napuM., bIca meM hI parisamApti kI pravRtti prayukta, atar3I, AMta - duggandhabhAvena panassa antarudhInaM - antarA vosAnagamanaM kho pana tathAgatappavedite dhammavinaye / nikkhamanakAlo viya ahosi, .... jA. aTTha. 6.8. parihAnametaM, a. ni. 3(2).132. antarumAra pu., karma. sa., bhikSu-saMgha se tAtkAlika niSkAsana, antarAsaMyojana napuM., karma sa., Antarika bandhana, mAnasika kucha hI samaya ke liye kiyA gayA nilambana - dve kathinaddhArA bandhana - yAyaM ariyA ... antarA saMyojana antarA bandhanaM antosImAya uddhariyyanti - antaruGamAro, sahubhAro, pari. saJchindati santati sampakantati samparikantati, ma. ni. 336; suNAti cantarubhAraM sA hoti savanantikA, vina. vi. 3.328. 2715. antarAsapatta pu., karma, sa., bhItarI zatru, citta ke andara antarussava pu., karma. sa., bIca-bIca meM Ayojita hone vAle vidyamAna klezoM ke rUpa meM zatru, Antarika duSpravRttiyAM - choTe utsava, viziSTa avasara para Ayojita utsava - antarAmalA antarAamittA antarAsapattA antarAvadhakA chaNesUti AvAhavivAhamaGgalAdIsu antarussavesu pArA. aThTha. antarApaccatthikA, itivU. 60; mahAni. 11. 2.194; antarussave sUti mahussavassa antarantarA antarAsobma pu., vya. saM., zrIlaGkA ke eka kSetra kA nAma - pavattitaussavesu, sArattha. TI. 2.335. mahAkoTa antarAsobbhe, doNe gavharamaggahi, ma. vaM. 25.11; antarupaTTAna napuM.. karma. sa., bIca-bIca meM yA sunizcita katvA antarAsobbhamhi devanAma vihArakaM cU. vaM. 48.4. antarAloM para kI jAne vAlI sevA yA dekha bhAla - antarikA strI., antara se vyu., madhyavartI kSetra yA sthala, aJaAnipi antarantarupaTTAnAni hontiyeva, jA. aTTha. 1.222. antarAla - asthi dinnaM nibbAnAnaM uccanIcatA hInapaNItatA antare a., sapta. vi., pratirU. nipA., kri. vi., ka. bhItara ukkaMsAvako sImA vA bhedo vA antarikA vAti?, kathA. meM, andara meM - so bheravayakkharUpaM ... taM pAtetvA dAThAnaM 190; tapodA dvinnaM mahAnirayAnaM antarikAya AdIsa vivare antare katvA khAditukAmo viya ahosi, jA. aTTha. 7.202; For Private and Personal Use Only Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org antarena bIca rAste para mArga ke kha. antarA ke Azaya meM madhya meM - tasmi atthate thero idaM kUTAgAraM antare appatiTThahitvA raJJA diTThakAleyeva ... parinibbAyi, a0 ni0 aDDa. 2.131... pure vA pacchA vA antare vA anantare vA dhanaM deti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.11; ga. Sa. vi. meM anta hone vAle pada ke sAtha prayukta, do yA anekoM, madhya meM bIco-bIca hinnaM pana nagarAnaM antare ubhayanagaravAsInampi lumbinIvanaM nAma maGgalasAlavanaM atitha jA. aTTha. 1.63; sAvatthiyA ca jetavanassa ca antare sakaTAni mocayiMsu dha. pa. aDa. 141. ekasaTTiyA arahantAnaM antare paJcavaggiyAne abbhantaro agato. dha. pa. aDa. 1.53: amhAkaM panantare rAjA nAma natthi ... jA. aTTha. 2.291 gha. sAtha meM viSaya meM bAre meM - kira mama antare evaM vuttanti, dha. pa. aTTha. 2.238; ahiMsakamAnavo tumhAkaM antare dumatIti majJamAti ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.235. tayA ... 336 antarena a., antara se vyu. tR. vi. pratirU, nipA., kri.vi. [ antareNa]. ka. bIca se hokara madhya meM, bIca meM, kAlAvadhi meM antarena hatthaM pavesetvA, ma. ni. aTTha. 3.495 (siAmI saM.): kha, dvi. vi. meM anta hone vAle pada ke sAtha, bIca meM, madhya meM - cutUpapAte asati nevidha na huraM na ubhayamantarena, sa. ni. 2 ( 2 ) . 65; ye pana ubhayamantarenA ti vacanaM garhatvA antarAbhava icchanti, te saM... sa. ni. aDDa. 3.19; ga. Sa. vi. meM anta hone vAle pada ke sAtha, bIca meM madhya meM sattannaM tveva kAyAnamantarena satyaM vivaramanupatatIti dI. ni. 1.50 -- antarena yamakasAlAnaM uttarasIsakaM maJcakaM paJJapehi dI. ni. 2.104; samatittiko telapatto antarena ca mahAjanakAyassa.... jA. aTTha. 1.376; gha. pa. vi. meM anta hone vAle padoM ke sAtha prayukta hone para binA yA varjana ke artha vAlA nipA, antarena paropadesA sAmaM yeva saccAni abhisambhUjjhi icca evamAdi, sada. 3.733: tu vinA nAnA antarena ritepRthu abhi. pa. 1137. antalikkha napuM [antarikSa ] AkAza evaM pRthvI ke bIca vAlA pradeza, vAyumaNDala, vAtAvaraNa, AkAza, nabhamaNDala antalikkhaM khamAdivyapathoM maM gaganAmbaraM abhi. pa. 45: AkAso ambara abbhaM antalikkhaM ayaM nabhaH saha 2.442: sUriyova obhAsayamantalikkhanti udA. 71; sUriyo abbhuggato attano pabhAya antalikkhaM obhAsentova andhakAra vidhamentotidvati, udA. a. 41: yAnIdha bhUtAni 0, yathA antavaNNa samAgatAni bhummAni vA yAni ca antalikkhe, su. ni. 224 gatri [ antarikSaga], antarikSa meM gamana karane vAlA, AkAzamArga para calane vAlA - tamonudA te pana antalikakhagA, a. ni. 1 ( 1 ) 244 antalikkhagAti AkAsaGgamA, a. ni. aTTha. 2.193 - cara tri., [antarikSacara] AkAzamArga para vicaraNa karane vAlA - antalikkhacaro AsiM, cakkavattI mahabbalo, bu. vaM. 14.11; antalikkhacaroti cakkaratanaM purakhatyA AkAsacaro, bu. vaM. aDDa. 235 antalikkhacaro pAso khAyaM carati mAnaso ti dha. sa. aTTa. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 185; - bhavana napuM, tatpu. sa. [antarikSabhavana ], AkAza meM sthita bhavana nAntalikkhabhavanena nAGgaputtapinena vA jA. aTTha. 3.191. antalikkhecaratri antalikkhacara kA apa. [antarikSacara] antarikSa yA AkAza meM vicaraNa karane vAlA manomayA pItibhakkhA sayaMpabhA antalikkhecarA subhaTThAyino ciraM dIghamaddhAnaM tidvanti, a. ni. 3 ( 2 ) .50. antalutti strI, tatpu, sa. [antalupti ], antima varNa kA lopa disA svAnazvAntaluti ca saha 3.857. antalopa pu0, tatpu. sa. [antalopa], antima varNa (svara yA vyaJjana) kA lopa disA svAnasvAntalopo ca. ka. vyA. 601. antavantu tri, anta se vyu [ antavat ], vaha, jisakA anta yA vinAza avazya hotA hai, parisImita, vaha jisakA koI na koI chora yA kinArA rahatA hai, sunizcita pramANa vAlA, asarvagata antavA ayaM loko parivaTumo dI. ni. 1.19 antavA attA hoti, dI0 ni0 1.26; antavA loko, idameva saccaM moghamaJJanti, udA. 145 antavAti sapariyanto parivaTumo paricchinnapamANo na sabbagatoti attho, udA. aTTha. 277. antavagga pu. sa. ni. ke khandhasaMyuktta ke 11veM vagga kA nAma, sa. ni. 2 (1).141-42. antavaTTi strI. karma. sa. udara ke bhItara vidyamAna AMta yA aMtar3I ekavIsatiyA ThAnesu obhaggA antavaTTi, vibha. 31. 229; antavaddIhi rukkhaM parikkhipitvA lohitapaJcakulikAni karoma jA. anu. 3.138. antavaNNa pu. ba. sa. [antyavarNa] sabase adhama jAti meM utpanna manuSya, antima varNa meM janma grahaNa karane vAlA vyakti suddontavaNNo vasalo kakiSNa mAgadhAdayo, abhi. pa. 503. ... For Private and Personal Use Only Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir antavirahita 337 antima antavirahita tri., tatpu. sa. [antavirahita], vaha, jisakA koI ora-chora na ho, ananta, apramANa, asIma - ...... antavirahite saMsAre bhavAdIsa satte javApetIti avijjA, udA. aTTha. 34. antasaJI tri., ba. sa. [antasaMjJina], vaha, jo dharmoM ko anta vAlA athavA parisImita mAnatA ho - yathAsamAhite citte antasaJI lokasmiM viharati, dI. ni. 1.19; abaDhetvA taM loko ti gahetvA paTibhAganimittaM cakkavALapariyantaM antasaJI lokasmiM viharati. dI. ni. aTTha. 1.98. antasara pu., karma. sa. [antyasvara]. pada ke anta meM AyA huA svaravarNa - AkArantAnaM dhAtUnaM antasarassa Aya Adeso hoti..., ka. vyA. 594. antAtIta tri., accanta ke liye prayukta paryAyabhUta vacana [antAtIta], vaha, jisane anta kA atikramaNa kara liyA hai, avinAzI - accantanti antAtItaM avinAsadhamma, jA. aTTha. 5.453. antAnanta tri, dva. sa. [antAnanta], ka. antavAlA evaM anta se rahita, kha. anta evaM ananta hone kI avasthA - yaM Agamma yaM Arabha eke samaNabrAhmaNA antAnantikA antAnantaM lokassa paJapenti, dI. ni. 1.19; - vAda pu., tatpu. sa. [antAnantavAda], loka evaM AtmA ke antavAn evaM antarahita hone ke tathya ko pratipAdita karane vAlA buddhakAlIna siddhAnta - antAnantikAti antAnantavAdA, dI. ni. aTTha. 1.98; -ntika tri., antAnanta se vyu. [antAnantika], vaha, jo loka evaM AtmA Adi dharmoM kI antavattA evaM anantatA kA pratipAdana karatA hai, antAnantavAdI buddhakAlIna dharmAcArya - yaM Agamma yaM Arabma eke samaNabrAhmaNA antAnantikA antAnantaM lokassa paJapenti, antAnantikAti antAnantavAdA, dI. ni. aTTha. 1.98. antAvasAna napuM.. tatpu. sa. [antAvasAna], AMto kA chora yA kinArA, aMtar3iyoM ke zire - pakkAsayo nAma heTThA nAbhipiTTikaNTakamUlAnaM antare antAvasAne ubbedhena aTThaGgulamatto vaMsanaLakabantarasadiso padeso, khu. pA. aTTha. antika tri., anta se vyu.. [antika], samIpavartI, nikaTavartI, pAsa vAlA - antikassa nedo, ka. vyA. 266. antikabhAva pu., karma. sa. [antikabhAva], sAmIpya, nikaTatA - udakassa antikabhAvena odakantikaM khu. pA. aTTha. 174. antike a., antika se vyu., sapta. vi., pratirU. nipA., prAyaH Sa./sapta vi. meM anta hone vAle pada ke sAtha prayukta [antike], samIpa meM, nikaTa meM, pAsa meM - ehi gacchAma pitu mamantike, esova te etamatthaM pavakkhatIti, jA. aTTha. 7.156; jIvaJca naMgahetvAna, Anayehi mamantike ti, jA. aTTha. 4.247; tasmiM rukkhe nibbattadevatAya, santike puttadhItuyasadhanAdIsu yaM yaM icchati, taM te patthentaM, jA. aTTha. 1.252; pAThA. santike; evaM sadevakA lokA, osarantu tavantike bu. vaM. 2.1863; tula. antikaM, santike. antima' tri., anta se vyu. [antima], ka. anta meM AyA huA, kha. sabase nicalA, ga. sabase adhika nikaTavartI - anitthanto pariyanto panto ca pacchimAntimA, abhi. pa. 7143; sarIraJca antimaM dhAreti, patto ca sambodhimanuttaraM sivaM su. ni. 482; acchindi bhavasallAni, antimoyaM samussayo, dha. pa. 351; antime vattamAnamhi, so nivAso bhavissati, dI. ni. 2.212; antime vattamAnamhIti antime bhave vattamAne, dI. ni. aTTha. 2.298; ubhinna bhAvitattAnaM sarIrantimadhArinanti. saM. ni. 1(1).74; dhAreti antimaM dehaM jetvA mAraM savAhininti, itivu. 37; - gandhana tri., kula meM sabase nikRSTa yA adhama - taM kullavattaM anuvattamAno, mAhaM kule antimagandhano ahaM jA. aTTha. 4.31; mAhaM kule antima gandhano ahunti ahaM attano kule sabba pacchimako ceva kulapalApo ca mA ahunti sallakkhetvA .... jA. aTTha. 4.31; - jIvika tri., ba. sa. [antimajIvika], jIvikA upArjana ke nikRSTa sAdhanoM ke sahAre jIne vAlA - sA evamAha ... pATaliputte gaNikA rUpUpajIvinI antimajIvikA, mi. pa. 127; - dehadhara tri0, antima deha yA zarIra ko dhAraNa karane vAlA - ahamasmi, bhikkhave, bAhmaNo yAcayogo sadA payatapANi antimadehadharo anuttaro bhisakko sallakatto, itivu. 73; - dehadhArI tri., uparivat - khINAsavo antimadehadhArI, tathAgato arahati pUraLAsaM su. ni. 475; yo hoti bhikkhu araha katAvI, khINAsavo antimadehadhArI, sa. ni. 1(1).16; so vutthavAso paripuNNamAnaso, khINAsavo antimadehadhArI, jA. aTTha. 1.183; - pacchimagatika tri., ba. sa. [antimapazcimagatika], sabase nikRSTa yA adhama avasthA vAlA, nikRSTatama sthiti 45. anti/antima a., anta se vyu.. kri. vi. [ante], samIpa meM, nikaTa meM, pAsa meM, upasthiti meM - sudhAvivAdena tavantimAgatA, taM maM sudhAya varapaJa bhAjaya, jA. aTTha. 5.394; tavantimAgatAti tava santikaM AgatA, jA. aTTha. 5.395. For Private and Personal Use Only Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir antIyati 338 antepurikA meM Apatita - ... atANA asaraNA asaraNIbhUtA anappasokAturA antureLi pu.. vya. saM., zrIlaGkA ke eka prAcInakAlIna grAma antimapacchimagatikA ekantasokaparAyaNA .... mi. pa. 149; kA nAma - andhakAra antureLi bAlavaM dvAranAyaka, cUvaM. 46.13. - purisa pu., karmasa. [antimapuruSa], ka, kula kA ante a., kri. vi. [ante], pAsa meM, samIpa meM, prAyaH sa. u. antima vyakti, kha, sabase ghaTiyA yA adhama manuSya - ... mA pa. meM pU. pa. ke rUpa meM prApta - ettha ante vasatIti kho me tvaM antimapuriso ahosi, ma. ni. 2.273; tassAyaM antevAsI, dI. ni. aTTa, 1.36; so gehaM pavisitvA antoummAre anuttAnapadattho ... purisanta antimapurisa .... su. ni. aTTa. ThatvA dovArika pakko sApetvA, ..... jA. aTTha. 1.335; 2.180; - bhava pu., karma. sa. [antimabhava], antima janma - pAThA. anto. soyaM antimabhavo anuppatto paripakkaM bodhijANaM chahi vassehi antepura/antopura napuM.. [antaHpura], zA. a. nagara kA buddho ... aggapuggalo, mi. pa. 266; - vatthu napuM.. karma bhItarI bhAga, bhItarI nagara, lA. a. ka. rAjakIya prAsAda, sa. [antimavastu], zA. a. antima mAmalA, lA. a.. zAhI mahala - so sAkiyAnaM vipulaM janetvA pIti, antepuramhA gambhIratama aparAdha, pArAjika Apatti - antimavatthaM niggamA brahmacArI, su. ni. 700; o antepure AsiM. ajjhApannako paTijAnAti, mahAva. 151; antimavatthunA Asi / gopako abhisammato, apa. 1.185; sArathi vipassissa kumArassa bhUtatthA saGghamajjhagA, ma. vaM. 37.38; saGgamajjhagA ti paTissutvA tatova antepuraM paccaniyyAsi, dI. ni. 2.20; pArAjikAvatthuvItikkamavasena bhUtatthA saccatthA antimavatthunA kAsAviyA yantu antepurantaM, jA. aTTha. 4.404; kha. prAsAda codanA vinicchaya karaNatthAya saGghamajjhaMgatA Asi ahosIti kA vaha bhAga, jahAM rAniyAM rahatI haiM, ranivAsa - itthAgAraMtu attho, ma. vaM. TI. 641(nA.); - samussaya pu., karma. sa., orodho suddhantontepuraM pi ca, abhi. pa. 215; bahipi antepure antima saMgraha yA saJcaya, antima deha - rakkhA susaMvihitA ahosi. udA. 90; antepureti itthAgArassa antimasamussayamattAvasesaM dukkhaM akAsIti vuttaM hoti. saJcaraNadvAnabhUte rAjagehassa abbhantare yattha rAjA ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(1).94; - sarIradhAritA strI... nhAnabhojanasayanAdi karoti, udA. aTTha. 150; ga. rAjA kI tatpu. sa., zarIra ko antima bAra dhAraNa karanA - rAniyAM, rAniyoM kA samUha - tattha mahAjane Agate rAjApi ..... tena saMsArakAraNasamucchedo antimasarIradhAritA, agamAsi saddhi antepurena su. ni. aTTha. 1.57; - kathA ANadassitAya sabbaguNasambhavo, su. ni. aTTha. 2.124; - strI., vina. vi. ke eka khaNDa kA zIrSaka, vina. vi. sArIra tri., ba. sa., apane antima zarIra ko dhAraNa karane 1177-1183; - jana pu. tatpu. sa. [antaHpurajana]. rAjA ke vAlA - sa ve antimasArIro, dha. pa. 352; sa ve mahala meM rahane vAle loga - atthassa chattacAmarAdihattho antimasArIroti esa koTiyaM ThitasarIro, dha. pa. aTTha. parijano ceva antepurajano ca tato nAnAkAraka .... dI. 2.320; - seyyA strI, karma, sa. [antimazayyA], antima ni. aTTa. 2.190; - dvAra napuM, tatpu. sa. [antaHpuradvAra]. zayyA, mRtyu kI zayyA - yadA antimaseyyAya rAjA ke mahala kA dvAra, antaHpura kA dvAra - rAjA pasenadi jarArogAbhipILito, saddhammo. 278; - maNDala napuM.. karma. sa. .... nikkhamitvA antepuradvArA paThamaM sthavinItaM abhiruheyya, [antimamaNDala], sabase andara vAlA maNDala, sabase choTA ma. ni. 1.2063; - pAlaka pu., tatpu. sa. [antaHpurapAlaka]. maNDala yA kSetra, aneka kSetroM ke madhya meM avasthita sabhI ke rAjA ke antaHpura kA rakSaka, rAjaprAsAda kA rakSaka - so bhItara kA kSetra - janapadacArikaM carantA ca mahAmaNDala sapivAro ... nAgadantakesu olaggite antepurapAlake ca majjhimaNDala antimamaNDala imesaM tiNNaM maNDalAna .... bhAjanAni bhinditvA ... ratanagharadvArAni..... jA. aTTha. aJjatarasmi maNDale caranti, pArA. aTTha. 1.150; tattha 6.286; - ppavesana napuM., tatpu. sa., rAjaprAsAda yA antaHpura antimamaNDalanti, khuddakamaNDalaM. itaresaM vA maNDalAnaM meM praveza - apica antepurappavesane vRttAdInavavasenapettha attho antogadhattA antimamaNDalaM, abbhantarimamaNDalanti vuttaM hoti, veditabbo, jA. aTTha, 4.200; - sikkhApada napuM., tatpu. sa., sArattha. TI. 1.396. ka. antaHpura se sambandhita vinaya zikSApada, kha. pAci. ke antIyati |ant ke karma. vA. kA varta, pra. pu., e. va., veM varga ke pahale sutta kA zIrSaka, pAci. 209-213. bAMdhA jAtA hai - antIyati bandhIyati antaguNenA ti antaM antepurikA strI., antepura se vyu. [antaHpurikA]. rAjA ke sadda. 2.360. ranivAsa meM rahane vAlI nArI- tato soLasasahassA antepurikA For Private and Personal Use Only Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir antepuritthI 339 anto tAta mahApadumakumAra, .... ... mahAviravaM viraviMsu, jA. aTTha. anukampAya ... dhammAbhisamayo ... mANavakasatAnanti, mi. pa. 4.170; tattha rUpUpajIviniyo mAtugAmA antepurikAdayo ca 178-79; - vatta napuM., tatpu. sa. [antevAsikavrata], mahAva. sappiphANitaM nAma pivanti, dha. sa. aTTha. 422; - kapAruta / ke mahAkhandhaka meM antarbhUta eka khaNDa kA zIrSaka, jisameM napuM, tatpu. sa., antaHpura meM rahane vAlI nAriyoM kA cUMghaTa - tattha bhikSu-ziSyoM ke kartavyoM kA vivaraNa hai; mahAva. 73-77; - yaM kiJci setapaTapAru taM ... antepurikapArutaM ... sabbametaM vAsa pu., tatpu. sa. [antevAsikavAsa]. ziSya ke samAna gihipArutaM nAma ... yathA ca antepurikAyo akkhitArakamattaM jIvanavRtti - ..., antevAsikavAso viya bhavissati, pe. va. dassetvA oguNThikaM pArupanti, cULava. aTTha, 56. aTTha. 11; -sikA strI., ziSyA - kathahi nAma antevAsikA antepuritthI strI., tatpu. sa. [antaHpurastrI], rAjA ke Acariyesu na sammA vattissantIti, cULava. 375; - kAmiseka ranivAsa meM rahane vAlI nArI - jJA theraguNaM sutvA o pu., tatpu. sa., ziSya ke rUpa meM abhiSeka - ye etha satthu antepuritthiyo, ma. vaM. 14.46. sammukhA antevAsikAbhisekena, dI. ni. 2.115; ye etthAti ye antevAsI pu., [antevAsina], zA. a. svAmI yA AcArya tumhe ettha sAsane satthArA sammukhA antevAsikAbhisekena ke samIpa meM basane vAlA, lA. a. ziSya, zizikSu, sevaka, abhisitA, .... dI. ni. aTTha. 162; - sivAsa/sIvAsa sahAyaka, paricAraka - sotthiyo chandaso so, pu., tatpu. sa., ziSya ke samAna jIvana-dazA, ziSyatva - mA athasisAantevAsino, abhi. pa. 408; amogho tumhamovAdI, bhavaM udAyi, Acariyo hutvA antevAsIvAsaM vasI ti, ma. ni. antevAsimhi sikkhito ti, theragA. 334; Ahariyissati 2.241; mAnavoti antevAsivAsaM anatItabhAvena vuccati, gharaM gantvA antevAsiM ANApesi, mahAva. 293; ... rAjAgArake jAtiyA pana mahallako, su. ni. aTTha. 2.126; tula. ekarattivAsaM upagacchi saddhi antevAsinA brahmadattena mANavena, antevAsikavAsa; -- sUpaddava pu., tatpu. sa., ziSya ke Upara dI. ni. 1.2; aJadeva Acariyo antevAsissa bhAsati taM AyA huA saGkaTa yA vipatti - ... AcariyUpaddavo hoti, evaM tadevassa antevAsI abbhanumodati, ma. ni. 2.317; ettha ante sante antevAsUpaddavo hoti, .... ma. ni. 3.158. vasatIti antevAsI samIpacAro santikAvacaro sissoti anto a., kri. pa. ke sAtha upa. kI bhAMti prayukta, attho, dI. ni. aTTa, 1.36; tula. antevAsika. sambandhasUcaka a0 [antara]. 1. kri. vi., bIca meM, madhya meM antevAsika pu./strI., [antaHvAsika], ziSya, zizikSu - yA andara meM, bhItara meM - antarenantarA anto, abhi. pa. santike sippuggaNhanako antevAsiko nAma, jA. aTTha. 1150; anto ce, ... vuTuM vahipakkaM, sAmaM pakkaM taJce 1.140; antevAsiko Acariyamhi pitucittaM upaTThApessati, paribhujeyya, Apatti dvinnaM dukkaTAnaM, mahAva. 287; tasmA mahAva. 68; antevAsikaM vA saddhivihArikaM vA na sammA katvA puraM anto sImaM bandhathasajjukaM, ma. vaM. 15.183; 2. vattantaM nikkaDati vA nikaDApeti vA, pAci. 67; yathA kri. pa. ke sAtha upa. ke rUpa meM, ka. pa. vi. meM anta antevAsikassa Acariyo atthi, .., mi. pa. 250; sammA hone vAle padoM ke sAtha meM - anto assa vasantIti paTipanne antevAsike ye AcariyAnaM paJcavIsati AcariyaguNA, assa puggalassa anto abbhantare citte vasanti pavattanti, sa. mi. pa. 105; - tA strI., antevAsika kA bhAva. ni. TI. 3.34; tyAssa anto vasanti, antassa ... akusalA [antevAsikatA], ziSyatva, zizikSutva, adhInatA - ..., te dhammAti, sa. ni. 2(2).139; anantevAsikanti anto mahallakakAlepi antevAsikatAya mANavakAtveva vuttA, sa. vasanakakilesavirahitaM. sa. ni. aTTha. 3.46; tyassa anto ni. aTTha. 3.41; - mANava pu., karma. sa., yuvA brAhmaNa-ziSya vasanti anvAsavanti pApakA akusalA dhammAti, mahAni. 10%; - tesu purohitassa antevAsikamAnavo paNDito vyatto AcariyaM anto vasantIti abbhantare citte nivasanti, mahAni. aTTha. 52; Aha, jA. aTTha. 1.328; pAThA. antevAsikamAnava; - kamyatA kha. vi. vi. meM anta hone vAle padoM ke sAtha - so strI., tatpu. sa., ziSya prApta karane kI kAmanA, ziSya banAne taM sattAha anto sannivattaM karoti, mahAva. 204; ga. avyayI. kI icchA - ..... evamassa - antevAsikamyatA no samaNo sa. ke pU. pa. ke rUpa meM prAyaH sapta. vi., dvi. vi. gotamo evamAhAti, dI. ni. 3.40; antevAsikamyatAti tathA pa. vi. meM anta hone vAle nAmapadoM ke sAtha antevAsikamyatAya, amhe antevAsike icchanto, dI. ni.. prayukta - tasmiM samaye antoaTaviyaM corA manusse vilumpitvA aTTha. 3.24; .... na pakkhahetu na antevAsikamyatAya, atha kho palAyiMsu, jA. aTTha. 1.294; niccale buddhe ... yojanasatike For Private and Personal Use Only Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir antoudvitasasana 340 antogadha sa., mAM kI kokha meM gayA huA yA vidyamAna - tirokucchigatanti antokucchigataM. dI. ni. aTTha. 2.25. antokoTThAgArika tri.. ba. sa., apane pAsa dhana-dhAnya kA saMgraha karane vAlA - antokoDAgArikA ime samaNA sakyaputtiyA, seyyathApi rAjA ... bimbisAro ti, pArA. 375; antokoTThAgArikAti abbhantare saMvihitakoTThAgArA, pArA. aTTha. 2.262. antogata tri., [antargata], zA. a. bIca meM yA andara meM gayA huA, andara AyA huA, lA. a. bhItara meM yA AntarikarUpa meM kendrita, bAhara kI ora nahIM bikharA huA, avikSipta - tato tvaM moggallAna, pacchApuresI caGkama adhigRheyyAsi antogatehi indriyehi abahigatena mAnasena, a. ni. 2(2).225; antogatehi indriyehIti bahi avikkhittehi anto anupaviTeheva paJcahi indriyehi, a. ni. aTTha. 3.175; antamaso pattapariyApannamattampIti ... pattassa antogataM dvattikaTacchubhikkhAmattampi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).289; jhAnassa vaJcitassanto-gataM rUpaM tu yoginA, abhi. ava. 1091. anto avIcimhi yojanasatubbedhamevassa sarIraM nibbatti, dha. pa. aTTha. 1.86; thero nAsAya telaM AsiJcanto nisinnakova AsiJcitvA antogAma pAvisi, dha. pa. aTTha. 1.6; ga.3. yatra tatra saMjJA ke rUpa meM bhI prayukta, pu., andara, bhItara, bhItarI bhAga- sace imassa kAyassa anto bAhirako siyA, jA. aTTha. 1.151; antopi so hoti passannacitto, pAraM samuhassa pasannacitto, jA. aTTha. 4.194; - amacca pu.. tatpu. sa., Antarika mantrI, vizvAsapAtra mantrI - anto amaccena ekena kArApitaM vihAraM ANAlaGkArasaddhammadhajamahAdhammarAjagurutherassa adAsi, sA. vaM. 122(nA.); - aruNa pu., tatpu. sa., sUryAsta hone se pUrva kA samaya, sUryAsta hone taka kA samaya - tesu pAtarAsabhattaM ..., itaraM majjhanhikato uddhaM antoaruNena, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).109; - ArAma pu., tatpu. sa. [antarArAma], ArAma kA bhItarI bhAga - ajjhArAmo nAma parikkhittassa ArAmassa anto ArAmo, pAci. 216; - avasatha pu., tatpu. sa., kisI bhI AvAsIya bhavana kA bhItarI bhAga - ajjhAvasatho nAma parikkhittassa Avasathassa anto avasatho, pAci. 216. antoudvitasasana napuM., karma. sa. [antarutthitazvasana], bhItara se uThI huI zvAsa-prakriyA - etesu dvIsu .... anto udvitasasanaM assAso, sadda. 2.399. antoudaragata tri., tatpu. sa., peTa ke bhItara taka jA cukA, udara meM pahuMcA huA - hadayantaranissitA antoudaragatApi dAnavaM aticari, evaM aticaranti, jA. aTTha. 5.452. antokaraNa napuM.. [antaHkaraNa, bhinnArthaka], andara meM antarbhUta kara lenA, apane bhItara kara lenA, antarnivezana - antokaraNatho hi ayaM AkAro, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).66%; dha. pa. aTTha. 95. antokasambu tri., tatpu. sa., zA. a. bhItara meM apavitra yA dUSita, lA. a. Antarika klezoM se malina - antokasambu saGkiliTTho, kuhanaM upanissito, sa. ni. 1(1).193; antokasambUti anto kilesapratisabhAvena pratiko, sa. ni. aTTha. 1.204. antokucchi strI., tatpu. sa., peTa kI kokha, udara kA koThA, peTa - antokucchi viparivattamAnA mahAravaM ravi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).176; antoghare kusUle ca koTTontokucchiyaM pyatha, abhi. pa. 862; hatthino antokucchiyaM saTTi purisA aparAparaM caGkamanti, dha. pa. aTTha. 1.112; - gata tri., tatpu. antogataM a., avyayI. sa., andara hI andara, mana meM, vANI ke prayoga ke binA - bhavantIti imaM gArtha mahAsatto antogatameva bhAsati, jA. aTTha. 5.198. antogadha tri., [bau. saM. antogata, antargata], apane andara meM grahaNa kiyA huA, antaHsanniviSTa, antaHsthita, bIca meM yA madhya meM AyA huA - antaragate tu pariyApanna antogadhogadhA, abhi. pa. 742; tathA hi taM dukkhasaccapariyApannattA dukkhe antogadhaM, dukkhasaccaJcassa ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).233; .... antogadhAvAssa kusalA dhammA ye keci vijjAbhAgiyA, ma. ni. 3.138; antogadhAvAssAti tassa bhikkhano bhAvanAya abbhantaragatAva honti, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.105; antogadhAnaM pabhedo, upamAto catukkato. vibha. aTTha. 77; - niyama tri., ba. sa., vaha, jisake antargata niyama rahate hoM, niyamoM yA niyantraNoM kA saGketaka - tenetaM lakkhaNaM antogadhaniyama idha paTiccasamuppAdassa vuttanti dahabbaM, udA. aTTha. 32; ... antogadhaniyamehi vacanehi abhihitaM muJcitvA ao paccayabhAvo nAma atthi, udA. aTTha. 34; - niyamatA strI., antogadhaniyama kA bhAva., niyama kA saGketaka honA - imassa uppAdA eva, na nirodhA'ti, antogadhaniyamatA dassitA, udA. aTTha. 38; - sAmyatthatta napuM., bhAva., Sa. vi. ke svAmI artha ko For Private and Personal Use Only Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir antogehagata 341 antodosa sUcita karanA, svAmI artha ko apane antargata rakhanA kI zreNiyoM meM se eka, ghara kI dAsI kA putra - ettha cattAro - antagadhasampadAnatthattA antogadhasAmyatthattA pana mamako dAsA- antojAto, dhanakkIto, karamarAnIto, sAmaM dAsavyaM icceva paJatti vattabbA siyA, sadda. 1.294; - hetuattha tri., upagato ti, tattha antojAto nAma jAtidAso gharadAsiyA prera. artha ko sUcita karane vAlA yA usakA saGketaka - putto, mahAva. aTTa, 268; antojAto dhanakkIto dAsabyopagato obhAsasIti vA antogadhahetuathavacanaM obhAsesIti attho vi. sayaM, abhi. pa. 515; tattha dAsAti antojAtakA vA va. aTTha. 10. dhanakkItA vA ... dAsabyaM upagatA, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.6. antogehagata tri., tatpu. sa., ghara ke andara lAyA huA, ghara antojAlIkata tri., zA. a. jAla ke andara phaMsA kara ke bhItara pahuMcA huA - ... kumudabhaNDikA nAma dhaJajAti lAyA huA, lA. a. ThIka se samajhA huA - antojAlIkatA mAsalUnA antogehagatA hoti, mi. pa. 270. ete, tava ANamhi cakkhuma, apa. 1.18; sabbe te imeheva antogehappavesana napuM.. tatpu. sa., ghara ke bhItara meM praveza dvAsaTThiyA vatthUhi antojAlIkatA, dI. ni. 1.40; karanA yA praveza - antogehapavesanasseva hi ayaM doso, dha. antojAlIkatAti imassa mayaha desanAjAlassa antoyeva pa. aTTha. 2.21. katA, dI. ni. aTTha. 1.108. antogehAbhimukha tri.. ba. sa., ghara ke andara kI ora apanA antoThita tri., [antaHsthita], andara meM sthita, bhItara vidyamAna mukha kiyA huA vyakti - tasmiM khaNe maTThakuNDalI - anto ThitamanussA vegena palApesuMdha. pa. aTTha. 1.112; antogehAbhimukha nipanno hoti, dha. pa. aTTha. 1.17. antoThitAni uggantvA pathavItalamAruhu~, ma. vaM. 11.8. antoghara napuM.. avyayI. sa., ghara kA bhItarI bhAga, bhItarI anto-tApanakilesa pu., karma. sa., bhItara mana ko jalAne prakoSTha - antoghare kusUle ca koTTonto kucchiyaM pyatha, abhi. vAle kleza - anto tApanakilesAnaM abhAvA sItalo jAtoti pa. 862; Amantayi anulAdeviM saha antoghare jane, dI. vaM. sItibhUto, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.7. 12.82; - cArI tri., ghara ke andara calane-phirane vAlA, ghara antotudaka tri., bhItara hI bhItara cubhane vAlA yA pIr3AdAyaka ke sAtha sambaddha - rAjA antogharacArino maNiM pariyesitvA - abbhantaramanuppaviThThadvena pana antotudakadvena dunniharaNIyaDhena dethA ti bandhApesi, sa. ni. aTTha. 1.129; - jana pu., tatpu. sa., gharelU loga, ghara ke loga - atha devesu ca manussesu ca antodAha pu. [antardAha], mana ke andara jala rahI Aga kI ... devatA ... samacintesu ... nAma gharasAmiko antogharajanAnaM, jalana, zoka, dveSa Adi kI agni kA dAha - ... antosoko gAmasAmiko gAmavAsInaM, khu. pA. aTTha. 97. antoparisoko antodAho antoparidAho cetaso parijjhAyanA antojaTA tri., ba. sa., Antarika rUpa meM ulajhanoM se domanassaM sokasallaM, mahAni. 92; antodAhoti abbhantaradAho, ulajhA huA, mAnasika jaTilatA se pIr3ita - antojaTA mahAni. aTTha. 201. bahijaTA, jaTAya jaTitA pajA, sa. ni. 1(1).15; 1(1).292; antodussana napuM., karma. sa. [antardUSaNa], Antarika pradUSaNa, antojaTAti gAthAya jaTAti taNhAya jAliniyA adhivacanaM, mAnasika avizuddhi - antodussanaTena gaNDato, a. ni. sa. ni. aTTha. 1.46. aTTha. 3.276; antodosaDena gaNDato, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) antojana pu., tatpu. sa., ghara ke bhItara ke loga, apane 2.105. parivAra ke loga - antojanassa ca attano ca pakkamattaM antodevatA strI., zA. a. ghara ke bhItara ke devatA, lA. sab dApesi, jA. aTTha. 4.162; ... guttiM saMvidahassu a. sAsa, zvasura evaM pati - antodevatA namassitabbAti, antojanasmi balakAyasmiM khattiyesa anuyantesa ... dha. pa. aTTha. 1.222; antodevatA namassitabbA ti idampi migapakkhIsu. dI. ni. 3.44; idAni yattha sA saMvidahitabbA, sassuJca sasuraJca sAmikaJca devatA viya dava vaTTatIti taM dassento antojanasmintiAdimAha, dI. ni. aTTha. 3.31; sandhAya vuttaM dha. pa. aTTha. 1.226; a. ni. aTTa. 1.307. yo so bhattu abbhantaro antojano dAsAti vA ..., a. ni. antodosa pu., karma. sa. [antardoSa], Antarika pradUSaNa, 2(1).33. mAnasika pradUSaNa - so hi sabbadAruNo ... antodoso antojAta/antojAtaka tri., [antarjAta], svAmI ke ghara antopabbalohitova hoti, sa. ni. aTTa, 1.44-45; bhindetaM meM hI utpanna eka prakAra kA dAsa, dAsoM kI 3 yA 4 prakAra antodosasallAnti, mi. pa. 295. For Private and Personal Use Only Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir antonagara 342 antobhAva antonagara na, avyayI. sa., nagara kA bhItarI kSetra - pavisanavAtoti vinayaTThakathAyaM kuttaM visaddhi. 1.260; parasAsoti antonagaraM sambAdhaM amhAkaM parijano mahanto dha. pa. aTTha. 1217. antopavisanavAto, pArA. aTTha.2.13. antonijjhAna/antonijjhAyana napuM., mana kI becainI, antopavesana napuM.. [antaHpravezana], andara meM praveza karAnA Antarika kaSTa, citta kA santApa - sokoti socanaM yA rakha denA, andara khoda kara gAr3a denA, bhItara ghusA denA cittasantApo, antonijjhAnanti attho, pe. va. aTTha. 15; - antopavesane nikhAto, nIharaNe niddhAraNaMsadda. 3.885. tattha antonijjhAyanalakkhaNo soko, dI. ni. aTTha. antopubbalohita tri., ba. sa., andara meM pIba evaM rakta se 1.103. bharA huA - so hi ... duttikiccho antodoso antonimuggaposI tri., avyayI. sa., pAnI ke andara DUbe antopubbalohitova hoti, sa. ni. aTTha. 1.45. rahate hue puSTi ko prApta karane vAlA - ... udake jAtAni antopUti tri., [antaHpUti], andara se praduSTa yA sar3A huA, udake saMvavAni udakAnuggatAni antonimuggaposIni, dI. citta ke bhItara akuzala evaM malina manobhAvoM se paripUrNa - ni. 1.66; antonimuggaposInIti udakatalassa anto ekacco dussIlo hoti ... assamaNo ... brahmacAripaTio nimuggAniyeva hutvA posIni, vavInIti attho, dI. ni. aTTha. antopUti avassuto kasambujAto, sa. ni. 2(2).183; 1.177. antopUtIti vakkahadayAdIsu apUtikassapi guNAnaM pUtibhAvena, antonirodha pu., karma sa., Antarika rUpa meM nirodha yA antopUti, sa. ni. aTTha. 3.84; idhekacco puggalo dussIlo vinAza, nirodha kA Antarika pakSa - tato cittasaGghAroti tato hoti pApadhammo ... antopUti avassutA ..., mahAni. 168; paraM cittasaGkAro antonirodhe nirujjhati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) anto pUtIti amAntare ku saladhAmmavirahitattA 1(2).260; paJcimAni, Avusoti idha kiM pucchati? antopUtibhAvamApanno, mahAni. aTTha. 270; - bhAva pu., tatpu. antonirodhasmiM paJca pasAde .... ma. ni. aTTha. 1(2).244. sa. [antaHpUtibhAva], Antarika apavitratA - ko thale ussAdo, anto-nisIdanayogga tri., andara baiThane yogya - ... puttadArassa ... ko AvaTTaggAho, ko antopUtibhAvoti, sa. ni. 2(2).182; anto nisIdanayoggaM garuLasakuNaM katvA ....dha. pa. aTTha. 2.74. anto pUtIti abbhantare kusaladhAmmavirahitattA antopabbatena a., avyayI. sa., kri. vi., parvata ke bhItara se antopUtibhAvamApanno, mahAni. aTTha. 270. hokara - tato ... pabbataM pavisitvA tAsento vagganto antopheggU tri., [antaHphalgu], bhItara meM tattvahIna yA sArahIna, antopabbatena uggantvA mahAsattaM pAde daLhaM gahetvA ... andara se binA gUde vAlA hRdayarUpI kASTha - tiNA latAni vissajjasi, jA. aTTha. 7.203. osajhoti antopheggubahisAratiNAni ca latAni ca antoparidAha pu., karma. sa., Antarika jalana, mana ke antosAraosadhiyo ca, jA. aTTha. 5.88; tiNAdIsu tiNaM nAma andara zoka Adi se utpanna jalana yA cubhana - sokoti antopheggu bahisAraM tAlanALikerAdi, sa. ni. aTTha. 2.234. ... soko socanA socitattaM anto soko antoparisoko antobhattika tri., ba. sa., andara meM bhojana grahaNa karane antodAho antoparidAho cetaso ... sokasallaM, mahAni. vAlA - rAjA paNDitaM pucchi tAta, antobhattiko bhavissasi. udAhu bahibhattiko ti, jA. aTTha. 6.173. antopaviTTha tri., [antaHpraviSTa]. ghara ke andara praveza kara antobhavika tri., kisI ke antargata Ane vAlA, kisI meM cukA yA praveza kiyA huA - tattha ekena chiddena godhA anto antarbhUta hone vAlA - na parinibuto buddho saMyutto lokena paviTThA, dha. pa. aTTha. 2.240; mige anto paviDhe dvAraM pidahiMsu, antobhaviko lokasmiM lokasAdhAraNo, mi. pa. 107. jA. aTTha. 1.160; - hanuka tri., bhItara kI ora dhaMse hue antobhAga pu., [antarbhAga]. bhItarI hissA, Antarika bhAga - cibuka vAlA, kucha kama ubhAr3a vAle cibuka vAlA - te sAmIpye bandhane chekAntobhAgoparItIsa ca, abhi. pa. 1166. iminA ... kathitabhAvaM jano jAnAtUti antopaviThThahanukA vA antobhAva pu., [antarbhAva], kisI ke antargata rahanA, kisI vaGkahanukA vA ... honti, dI. ni. aTTha. 1.110. meM antarbhUta honA - antobhAvabhusatthAtisayapUjAsvatikkame, antopavisanavAta pu., karma. sa., bAhara se bhItara kI ora abhi. pa. 1182; hiMsA pakArantobhAvaviyogAvayavesu ca, abhi. khIMcI gayI zvAMsa, prazvAsa - passAso ti antopavisanavAto pa. 1163; pakAre abhiniSphanne antobhAve ca tappare, sadda. ti vinayaTThakathAyaM vuttaM, sadda. 2.399; passAsoti anto 3.881; antobhAve pakkhittaM, tade.. 92. For Private and Personal Use Only Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir antobhUmigata 343 antovana antobhUmigata tri., [antarbhUmigata]. bhUmi ke andara gAr3a madhyavartitA, pAMca prakAra ke doSoM meM se eka - diyA gayA yA rakha diyA gayA - ..., antobhUmigatAni pana paJcadosavivajjitanti paJcame ... nAma - thaddhavisamatA, cirataraM tiTThanti, dI. ni. aTTha. 2.326; ma. ni. aTTa. antorukkhatA, gahanacchannatA, atisambAdhatA, ativisAlatAti, (mU.pa.) 1(1).284. jA. aTTha. 1.10; paJcadosavivajjitanti ..... thaddhavisamatA, antomajjhanhika pu.. [antarmadhyAhinaka], madhyAhna samaya antorukkhatA, gahanacchannatA, atisambAdhatA, ativisAlatAti vAlA, madhyAhna kAla kA - aTThame pacchAbhattanti ... pAtova imehi paJcahi dosehi vivajjitaM, bu. vaM. aTTha. 88. bhuttAnaM antomajjhanhikopi pacchAbhattameva ... veditabbaM udA. antolIna tri., antarniSTha, sahaja rUpa meM saGketita, kramaaTTha. 163; tesu pAtarAsabhattaM antomajjhanhikena paricchinnaM, prApta, svAbhAvika rUpa se prApta - koyaM pubbarAmo, kathaJca .... antoaruNena. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).109; a. ni. pubbarAmo, kA ca migAramAtA, kathaJcassA pAsAdo ahosIti aTTha. 2.191. etasmiM antolIne anuyoge, lIna. (dI.ni.TI.) 3.33. antomaNDala napuM., karma. sa., buddha kI aturitacArikA kA antolohita tri., andara hI andara atyadhika jame hue rakta tIna sau yojanoM kI paridhi vAlA bhItarI maNDala yA kSetra - se yukta - pharasunA pahaTo viya pAdo antolohitoyeva vuttanayeneva itaresu dvIsu maNDalesu sakkAro antomaNDale ahosi, a. ni. aTTa, 1.341; vibha. aTTha. 402. osarati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).55; dI. ni. aTTha. antovaGka tri., bhItara se vakra yA Ter3hA, Antarika rUpa meM 1.196; tula. antimamaNDala. natodara yA mur3A huA - tattha sudassanakUTa suvaNNamayaM antomana tri., ba. sa. [antarmanas], duHkhI mana vAlA, dviyojanasatubbedhaM antovata kAkamukhasaNThAnaM tameva saraM viSAdagrasta mana vAlA - so dAni ... kiso ... paTicchAdetvA ThitaM, su. ni. aTTha. 2.145; ma. ni. aTTha. dhamanisanthatagatto antomano lInamano dukkhI dummano (ma.pa.) 2.26. vippaTisArI pajjhAyasi, pArA. 20; antomanoti antovaGkagata tri., ba. sa., zA. a. vaha, jisane machalI anusocanavasena abbhantareyeva Thitacitto, pArA. aTTha. 1.167. pakar3ane vAlA kAMTA andara nigala liyA hai, machalI pakar3ane antomAnusaka pu., karma. sa., apane ghara ke andara ke manuSya, vAle kAMTe yA aMkur3A ko andara kara lene vAlA, lA. a. nijI loga, apane loga - ... taM antomAnusakAnaM na / vaha, jisake citta meM kleza rUpI kAMTe vidyamAna haiM - kathetabbaM ..., a. ni. aTTha. 1.307. antovaGkagato Asi, macchova ghasamAmisaM, theragA. 749; antomukhaM a., kri. vi., bhItara se, andara se, bhItarI rUpa meM antovaGkagato AsIti va vuccati didvigataM manovaGkabhAvato, - AkaDajiyassa dhanudaNDassa viya pAdAnaM antomukhaM sabbepi vA kilesA antoti hadayavaGkassa attho. ..... theragA. kuTilatAya antovaGkapAdatA, lIna. (dI. ni. TI.) 3.98. aTTha. 2.241. antomuTThigata tri., [antarmuSThigata], muTThI ke andara meM antovaGkapAda tri., bhItara kI ora vakra yA Ter3he pairoM vAlA - vidyamAna, muTThI ke andara pahuMcA huA - cittaM na pariyAdAya ...taM kamma jano jAnAtUti antovaGkapAdA vA bahivaGkapAdA vA ThassantIti ... cittaM antomudvigataM karonto viya pariyAdAya ... bhavanti, dI. ni. aTTha. 3.97; AkaDDhajiyassa dhanudaNDassa .... sobhAmi. ma. ni. aTTha (ma.pa.) 2.100. viya pAdAnaM antomukhaM kuTilatAya antovaGkapAdatA, lIna. antoyudhanAyaka pu., tatpu. sa. [antaryuddhanAyaka], Antarika (dI. ni. TI.) 3.98. surakSA kA pramukha - evaM pana cintetvA, antoyudhanAyakaM antovaNTa tri., ba. sa. [antarvRnta], bhItara kI ora mur3e hue amaccaM padhAnaM katvA tesaM tesaM therAnaM ... ArocApesi. sA. phUloM yA patto ke DaMThala vAlA - tato sA pupphakaJcukA, vaM. 121(nA.). antovaNTA bahimukhA, apa. 1.156; theragA. aTTha. 1.192. antoyuddhavihAra pu., vya. saM., eka vihAra kA nAma - antovaNNa tri., ba. sa. [antarvarNa], bhItara meM sundara rUpa aparabhAge ... ANaM nAma bhikkhaM AnetvA antoyuddhavihAraM vAlA, sadguNasampanna, kuzaladharmoM se yukta citta vAlA - na nAma kArApetvA tassa adAsi. sA. vaM. 121(nA.). brAhmaNo bahivaNNo, antovaNNo hi brAhmaNo, theragA. 140. antorukkhatA strI., antorukkha kA bhAva., vRkSoM ke samUha meM antovana tri., [antarvana], vana kA bhItarI bhAga - so yA tA yA vRkSoM ke bIca meM eka vRkSa hone kI avasthA, vRkSoM kI ...nihareyya, antovanaM suvisodhitaM visodheyya, ma. ni. 1.177. For Private and Personal Use Only Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra antovaLaJja antovaLaJja pu.. karma. sa. bhItara vAlA AvAsa, AvAsa kA bhItarI bhAga bodhisato cintesi idaM piLandhana antodakajje -- www.kobatirth.org -- ... 344 nadva jA. aTTha. 1.368. antovaLaJjanaka tri AvAsa ke bhItarI bhAga meM nivAsa karane vAlA - sabbe antovalaJjanake manusse gahetvA cULAmaNiM AharApethAti jA. aDa. 1. 366: amaccA mAtugAme upAdAya antovalaJjanake kilamenti jA. aDDa. 1.366; tasmA antovaLaJjanakAnampi taM gatvA palAyituM na sakkA, evaM neva bahivaLaJjanakAnaM, na anto, uyyAne vaLaJjanakAnaM gahaNUpAyo dissati jA. aDa. 1.368. antovasanaka tri. bhItara nivAsa karane vAlA, citta meM vidyamAna - anantevAsikanti antovasanakakilesavirahita, sa. ni. aDa. 3.46. antovassa napuM. avyayI, sa. varSA Rtu ke bhItara Ane vAlA kAla, varSA Rtu - idAni kittakaM antovassaM avasidventi, vi. va. aTTha0 52; bhikkhuniyo antovassaM cArika caranti pAthi 405 caramAno tato tiMsayojanike ThAne khadiravanaM gantvA antovaraseyeva temAsAntare saha paTisambhidAhi arahataM pApuNi gha. pa. aTTa. 1.355: disvA ca pana upakaTTe antovasse AkAsena gantvA gAmadvAre otari, gha. pa. a. 2.356 bhAva pu. varSA Rtu ke kAla kA honA, varSAvAsa kI kAlAvadhi kA honA te antovarasabhAvena satthu santikaM gantuM avisahantA dha. pa. aTTha. 1.36. antovihArAbhimukha tri. ba. sa. bihAra ke bhItara kI ora abhimukha yA agrasara ayaM sA yakkhinIti, ayaM sA yakkhinIti, ... saNThAtuM asakkontI niyattetvA antovihArAbhimukhI pakkhandi, dha. pa. aTTha. 1.32. " antosa pu, karma, sa. zA. a. Antarika saGkoca, lA. a. mana kI zithilatA, mana meM utsAha evaM parAkrama kA abhAva anAtApino antosaGkSepo antarAyakaro hoti, dI. ni. aDa. 2.313: ma. ni. aDa. (ma.pa.) 1 ( 1 ).254 anto saGgepo antoolIyano, kosajjanti attho, lIna. (dI. ni. TI.) 2.273. antosamorodha pu. [antassamavarodha ] Antarika rukAvaTa, mAnasika avarodha, mAnasika niSkriyatA yA zithilatA, cittavRttiyoM kI zithilatA miAti... onAho pariyonAho antosamorodho middhaM suppaM pacalAyikA suppaM suppanA suSpitataM mahAni. 314; abbhantare samorundhatIti antosamorodho, mahAni. aDa. 352. . andu / andU antosalla tri. ba. sa. [antaHzalya ] zA. a. vaha jisake andara bANa kA nukIlA kinArA cubhA huA ho, lA . a. vaha citta, jise rAga, dveSa Adi ke sAta prakAra ke zalya yA bANa bedha rahe hoM antosallaM susiragataM bherAjjena anulimpati paripaccanAya, mi. pa. 120. - antosANito a0, pa0 vi0, pratirU, nipA., parde ke andara se bodhisattaM parivAretvA nisinnA dhAtiyo raJa sampattiM parisassAmA ti antosANito bahi nikkhantA, jA0 aTTha 1.68. antosAra tri. [antaHsAra] ka. zA. a. bhItara meM sAratattva rakhane vAlA tiNA latAni osajhoti anto pheggubahisAratiNAni ca latAni ca antosAraosadhiyo ca, jA. aDDa. 5.88; kha. lA. a. Antarika guNoM se paripUrNa - na kaNho tacasA hoti, antosAro hi brAhmaNo, jA. aha 4.9; antosAroti amantare sIlasamAdhipaJAvimutti samannAgato. tade.. antosImagata tri, tatpu. sa. [sImAntargata], saMghakarma uposatha Adi ke lie nirdhArita sImA ke andara vidyamAna yAvatikA bhikkhU antosImagatA tehi bhAjetabba, mahAva. 404; tatha sImAya detIti antosImaM gatehi tu vina. vi. 2728 antosuddha tri. [ antaH zuddha], Antarika rUpa se vizuddha, vizuddha citta vAlA antosuddha bahisuddha adhimuttamanAsavaM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apa. 1.107. antosoka pu0, karma. sa. [ antaHzoka ], bhItarI zoka, Antarika zoka... soko socanA socitattaM antosoko antoparisoko ayaM ...,.dI. ni. 2.228; ma. ni. 3.299; paTi. ma. 33; vibha. 113. adabandhana artha vAlI eka dhAtu - adi bandhane, sadda 2.377. - andati anda kA varta. pra. pu. e. va. bAMdhatA hai andati andra sadda. 2.377. andu pu0, vya. saM., zrIlaGkA ke eka prAcIna grAma kA nAma andUti vissutaM mandapao gAma purantike, . 59.5. andu / andU strI. [andU], hAthoM athavA pairoM ko bAMdhane vAlI ber3I yA hathakar3I andurAho pana ettha itthiliGgo gahetabbo pAliyaM itthiliprayogadarasanato, sada. 2377: so orimatIre daLahAya anduyA pacchAvAhaM gALahabandhanabaddho, sadda. 3.377; dI. ni. 1.222; appekacce rajjUhi apekacce abrUhi appekacce saGghalikAhi, sa. ni. 1 ( 1 ).93; andUbandhanasaGghAtaM dAruja, paJca rajjubandhanaM dha. pa. aTTha. 2.311. For Private and Personal Use Only ... - Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anduka 345 andha anduka pu., [anduka], hAthoM yA pairoM ko bAMdhane vAlI ber3I, dvArehi asuciM ... andho viya ahosiM theragA. aThTha. 2.33; hAthI ke pairoM ko bAMdhane vAlI jajIra - nItthI ta nigaLonduko, atitthiyA, bhikkhave, paribbAjakA andhA acakkhukA, udA. abhi. pa. 364. 146; bhikkhu andhamakAsi mAraM, ..., ma. ni. 1.217; andukahApaNa pu., tatpu. sa. [andukArSApaNa], kaidI ke ber3I andhamakAsi mAranti na mArassa akkhIni bhindI, ma. ni. se mukta hone para prApta zulka yA puraskAra - andubandhanena aTTha. (mU.pa.) 1(2).67; lA. a. kha. napuM., tama athavA baddhassa vissajjanena labhamAnakahApaNo bandhakahApaNo, ma. timisA ke sAtha prayukta hone para, aMdherA, ghanA aMdherA, ni. TI. (mU.pa.) 1(2).251. ajJAna kA aMdhakAra, dhuMdhalApana - andhantamaM dhanatame, abhi. pa. andughara napuM., tatpu. sa. [andugRha], kArAgAra - tatheva tvaM 72; andhatamaM tadA hoti, yaMlobho sahate naraM itiva. 61; lA. sabbabhave, passa andughare viya, bu. vaM. 303; tattha andughareti a. ga. tri., nahIM dekha sakane vAlA, dekhane meM akSama - bandhanAgAre, bu. vaM. aTTa. 121; yathA andughare puriso, ciravuttho ubhopi nettA nayanA, andhA upahatA mama, cariyA. 377; Ga. dukhaTTito, jA. aTTha. 1.28. atIkSNa, bhothar3a, sthUla, kevala sa. pa. meM pU. pa. ke rUpa meM andubandhana napuM., tatpu. sa. [andubandhana], ber3I dvArA bAMdha prayukta, andhanakha ke anta. draSTa; - karaNa napuM.. diyA jAnA, ber3I kA bandhana - bandhanagatA sabbasattA [andhakaraNa], zA. a. andhA kara denA yA banA denA, lA. andubandhanAdIhi mucciMsu, jA. aTTha. 1.62; bandheyyuM vAti a. saMzayagrasta kara denA, ajJAna meM lA denA, prajJA kA rajjubandhanena vA, andubandhanena vA saGghalikabandhanena vA ... nirodha kara denA, yathAbhUtadarzana kA nirodha - andhakaraNo bandheyyu, pArA. 53; andubandhanena baddhassa vissajjanena acakkhukaraNo aANakaraNo paJaAnirodhiko vighAtapakkhiko labhamAnakahApaNo bandhanakahApaNo, ma. ni. TI. (mU.pa.) anibbAnasaMvattaniko, itivu. 60; a. ni. 1(1).247; 1(2).251; bhante, ajja amhehi piNDAya carantehi bandhanAgAre andhakaraNotiAdIsu yassa rAgo uppajjati, taM bahU corA andubandhanAdIhi baddhA mahAdukkhaM anubhavantA diTThA, yathAbhUtadassananivAraNena andhaM karotIti andhakaraNo, a. dha. pa. aTTha. 2.310. ni. aTTha. 2.194; - kAraka tri., aMdhA yA ajJAnI banA dene andholi strI., bAMsa ke daNDa para laTaka rahI pAlakI - vAlA - te andhakArake kAme, bahudukkhe mahAvise, jA. aTTha. andholidhavalacchattacAmarAdhIni so tadA, cU. vaM. 88.88. 3.442; tattha andhakArake ti pAcakkhuvinAsanato andolikA strI., pAlakI - pATaGkinti andolikAyetaM andhabhAvakare tade. - kArI tri., [andhakArina], aMdhA banAne adhivacanaM, sArattha. TI. 3.263. vAlA, ajJAna se bhara dene vAlA - andhakArAti andha' draSTi ke vinaSTa hone ke artha vAlI eka dhAtu - andhakAragatasadisI, jAnitukAme ca andhakArinI, lIna. andha didupasaMhAre, sadda, 2.548. (dI.ni.TI.) 2.243; - cakkhu ka tri., ba. sa. [andhacakSuSka], andha tri., Vandha dhAtu se vyu. [andha], zA. a. donoM netroM aMdhI AMkhoM vAlA, andhA - andhacakkhukAnaM yakkhAnaM mettAnubhAvena kI dRzyazakti se rahita, andhA - andhoti andhetIti andho cak labhApesi, sA. vaM. 69(nA.); - jjana pu., karma. sa., dvinna cakkhUnaM ekassa vA vasena naTThanayano, sadda. 2.548; puthujjana ke mi. sA. para jakAra ko dvitva [andhajana], andho dvayena tha, abhi. pa. 321; sabbAnipi ce ossajeyya aMdhe loga, ajJAnI loga, avidyA se grasta loga - andhova siyA, samavisamassa adassanato, theragA. 321; andhajjananAnaM hadayandhakAraM viddhaMsanaM dIpamimaM jalantaM, abhi. andhaM pabbAjenti, mahAva. 115; andhoti jaccandho vuccati, ava. 66; - jjanapalobhika tri., [andhajanapralobhaka], mahAva. aTTha. 296; ..., andhassa sato puna dibbacakkhUni ajJAnI logoM ko pralobhita karane vAlA yA lalacAne vAlA uppannAti, mi. pa. 125; andhA mAtApitA maha, te bharAmi - rAjA Aha ... chinnikAya pApiyA bhinnasIlAya brahAvane, jA. aTTha. 6.95; yaJca andhe na passAmi, mao hiriatikkantikAya andhajanapalobhikAyAti, mi. pa. 1283; hissAmi jIvitAnti, tade. lA. a.ka. mAnasika rUpa meM - tama napuM., andha' (ga) ke anta. draSTa.; - nakha tri., ba. vikSipta, ajJAnI, mUrkha, moha se grasta, avidyA se grasta, sa. [andhanakha], gande yA kAle nakhoM vAlA, atIkSNa nakhoM prajJAcakSu se rahita - kAmarAgo pAturaha, andhova savatI ahaM, vAlA - balaGkapAdo andhanakho, atho ovaddhapiNDiko, jA. theragA. 316; andhova savatI ahanti tasmiM kaLevare navahi aTTha. 7.319; andhanakhoti pUtinakho, jA. aTTha. 7.320; - For Private and Personal Use Only Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra andha 346 andhabadhiraM tri., karma0 sa0, " ghandhaM a.. kri. vi., dhuMdhale rUpa meM TimaTimAte hue so kAya uddhaccakukkuccarasApi na suppaTivinItattA andhandhaM viya jhAyati ma. ni. 3.190 - puthujjana pu.. karma. sa. [andhapRthagjana] ajJAnI loga, samyaka dRSTi se rahita yA avidyA se grasta ajJAnI jana yo hi andhaputhujjano pApajanasevI ayonisomanasikArabahulo akatakusalo akataputraJa, udA. aTTha 219; te honti parapattiyAti te majJamAnA bAlA andhapudhujjanA vijJANapadassa appatatAya ..... jA. aDa. 3.67 - ppaveNI / veNI strI. [andhapraveNI] andhe logoM kI zrRhalA yA katAra andhaveNIti andhapaveNI dI. ni. aDDa. 1.302: ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.298 - badhira tri dva0 sa0 [ andhavadhira], andhA aura baharA manuSya pabAjeti... mahAva. 115; 420; - bAla ajJAnI evaM mUrkha, prajJAvihIna, mohagrasta so andhabAlo hitAhitaM ajAnanto paresaM... aTTAsi, pe. va. aTTha 4; aho andhabAlA evarUpe ThAne imaM sirisampattiM nAnubhavati, vi. va. aha. 53: maccharino hi andhavAlA evarUpesu dAnaM dadamAnesu .. viya niraye nibbatanti dha. pa. a. 1.300; andhavAle, tvaM puSyepi pApakammaM katvA yakkhinI jAtAsi jA. aDa. 6.163; samaNaM gotamaM paTicca gabbho me laddhoti andhabAle gAhApetvA dassetvA jA. aDDa. 4.167; pucche katAnaM kammAna, vipAko madhye mananti... akusalakammAna phalaM uLAraM hutvA uppajjamAna andhavAlAnaM cittaM mathayeyya abhibhaveyya pe. da. a. 230 bhAva pu. tatpu, sa. [ andhabhAva], zA. a. andhApana, lA. a. ajJAna, avidyA, mithyAdRSTi iti bhagavA... paJJAcakkhuvekallato andhabhAvaM dassetvA idAni tamatthaM .... udA. a. 278 kara tri.. [andhabhAvakara ]. andhA athavA ajJAnI kara dene vAlA andhatamanti andhabhAvakara tamaM bahalatam a. ni. aDa. 3.179; dasame andhakaraNAti andhabhAvakaraNA, sa. ni. aTTha. 3.188; - karaNa napuM. [ andhabhAvakaraNa] aMdhA yA ajJAnI kara denA andhakAratimisAti cakkhuviJJaNuppattinivAraNena andhabhAvakaraNaM bahalatamaM dI. ni. aTTha. 3.44; - bhAvakaraNatimisa napuM0, karma. sa. [andhabhAvakaraNatamasa], aMdhA yA ajJAnI kara dene vAlI avidyA kA andhakAra - andhakAratimisAti cakyuvijJaNuppattinivAraNato andhabhAvakaraNatimisena samannAgatA, dI. ni. aTTha. 2.23; bhAvakAraka tri. [ andhabhAvakAraka ], andhApana yA ajJAna utpanna kara dene - ... - - www.kobatirth.org ... andha - vAlA tattha andhakAratimisAyanti andhabhAvakArake tame jA. aTTha. 3.384; bhAvalakkhaNa tri., ba. sa. [ andhabhAvalakSaNa], andhApana yA ajJAna ke lakSaNa vAlA moho cittassa andhabhAvalakkhaNo aJJANalakkhaNo vA. dha. sa. aDDa. 289 bhUta tri. [andhabhUta] aMdhA ho cukA, ajJAna meM DUbA huA anyabhUto ayaM loko, tanukettha vipassati gha. pa. 174; tattha andhabhUto ayaM lokoti artha lokiyamahAjano paJJAcakkhuno abhAvena andhabhUto, dha. pa. aDa. 2.100 evaM saGkAbhUtesu andhabhUte puthujjane, dha. pa. 59: avijjAnivuttA posA, andhabhUtA acakcukA. a. ni. 1 (2). 83; - mahallaka tri, dva0 sa0, aMdhepana se grasta vRddha vyakti, aMdhA aura vRddha imesa andhamahallakAnaM etaM kamma dha. pa. aDa. 2.39, mahiMsa pu. karma. sa. [ andhamahiSa] aMdhA bhaiMsA bane andhamahisova carepya bahuko jano, jA. aTTha. 3.326; evaM sante vane andhamahiso gocarAgocaraM sAsahanirAsahuJca ThAnaM ajAnanto carati tade. - mUga tri. dva0 sa0 [ andhamUka ], aMdhA aura gUMgA baharA andhamUgaM pabbAjenti mahAva. 115; 420; mUgabadhira tri. i. sa. (andhamUkavadhira], aMdhA, gUMgA aura andhamUgabadhiraM pabbAjenti, mahAva. 115 420; vaNNa tri. ba. sa. [andhavarNa] andhe manuSya jaise chadmaveza vAlA, andhe ke svarUpa vAlA andhavaNNova hutvAna, rAjAnaM upasaGgami cariyA 377: (1.8.6): vana napuM. vya. saM., zrAvastI nagara ke samIpa ke eka upavana kA nAma tena kho bhikkhu sAvatdhiyA andhavane divAvihAragato nipanno hoti, pArA 44; andhavaneti evaM nAmake vane ma. ni. aDa. (mU.pha.) 1 (2). 27; atha kho AyasmA puNNo mantANiputto andhavanaM ajjhogAhetvA rukkhamUle nisIdi. ma. ni. 1.202: veNi strI, tatpu, sa. [andhaveNI], eka dUsare ko pakar3akara eka dUsare ke pIche cala rahe andhoM kI katAra, andhoM kI paMkti andhaveNi paramparasaMsattA purimopi na parasati dI. ni. 1.217: andhaveNIti andhapaveNI, ekoandho gaNhAti... andhA paripATiyA ghaTitA andhaveNIti duccati dI. ni. aTTa. 1.302 veNUpama tri. tatpu. sa. zA. a. andhoM kI paMkti ke samAna, lA. a. binA parIkSaNa ke paramparA kA anusaraNa karane vAlA andhaveNUpaNaM madhye tevijjAnaM brAhmaNAnaM bhAsitaM dI. ni. 1.217 - veNUpamatA strI, andhaveNUpama kA bhAva gatAnugatikatA, lakIra kA phakIra honA, andhAnukaraNa karanA.... abhAvena - For Private and Personal Use Only - - m 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir andha 347 andhakAra andhaveNUpamataM saddamatteneva tAni gahetvA ..., a. ni. aTTha. ni. aTTa, 20; tattha andhakAti kALamakkhikAnaM adhivacanaM. 2.155; - vesa pu., tatpu. sa. [andhaveza], andhe manuSya kI piGgalamakkhikAnanti eka, su. ni. aTTha. 1.28. vezabhUSA, andhe manuSya kA rUpa- ... vadhabhayena andhavesaM gahetvA andhavinda pu., vya. saM., magadha-kSetra ke eka prAcIna nagara yA paNNasAlaM agamAsi, jA. aTTha, 3.370. grAma kA nAma - tena ... mahAkassapo andhakavindA rAjagaha andha' pu., e. va. evaM ba. va. meM prApta, vya. saM. [andhra/ uposathaM Agacchanto ... vULho ahosi, mahAva. 137; tena Andhra], Adhunika Andhra pradeza, usa pradeza ke nivAsI tathA .... velaTTho kaccAno rAjagahA andhakavindaM addhAnamaggappaTipanno vahAM kI bhASA - milakkhakaM nAma yo koci anariyako hoti, mahAva. 300; bhagavatA andhakavinde dasAnisaMse andhadamilAdi, pArA. aTTha. 1.203; -kiya tri., Andhra kSetra samparasamAnena yAgu anuJaAtA, tade. 384; - brAhmaNa pu.. meM niyukta yA usa kSetra se sambandhita vyakti - andhe niyutto andhakavinda nAmaka gAMva kA brAhmaNa - sakaTasatehi ... andhakiyo, ka. vyA. 335; - bhAsA/kabhAsA strI., tatpu. okAsaM ... gAvutappamANepi ... anubandhanti ca sa. [AndhrabhASA], Andhra janapada kI bhASA, tamila bhASA/telugu andhakavindabrAhmaNAdayo viya, udA. aTTha. 88; - vagga pu., bhASA - ye andhakabhAsAdIsu aJjatarAya, tesaM tAya tAya a. ni. 2(1) ke paJcakanipAta ke eka vagga kA nAma, a. bhAsAya, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).147; - raTTha/karaTTha ni. 2(1).128-133; - sutta napuM. sa. ni. 1(1) ke sagAthavagga napuM.. karma. sa. [AndhrarASTra], Adhunika kAla kA Andhra ke arntagata brahmasaMyutta ke dUsare vagga ke tIsare sutta kA rAjya - mahiMsakamaNDalaM andharaThThanti vadanti, vajira. TI. 25. zIrSaka, sa. ni. 1(1).181-2. andhaka pu., [Andhraka], ka. Andhra pradeza kA nivAsI - mAtA andhakaveNDa pu., vya. saM. [andhakavRSNi], devagabmA ke eka damiLI, pitA andhako, ... sace pitukappaM paThamaM suNAti, sevaka kA nAma, jo nandigopA kA pati thA - nandigopA andhakabhAsaM bhAsissati, vibha. aTTha366; andhakA muNDakA __... paricArikA ahosi, andhakaveNDo nAma dAso tassA sabbe, koTalA hanuvindakA, apa. 1.394; kha. bauddha dharma kI sAmiko ArakkhamakAsi, jA. aTTa, 4.71; kaNhadIpAyanAsajja, aTThAraha zAkhAoM yA nikAyoM meM se eka - andhakA nAma isiM andhakaveNDayo, jA. aTTha. 5.259; - dAsaputta pu., pubbaseliyA, aparaseliyA, rAjagiriyA, saddhatthikAti ime tatpu. sa., devagamA ke ve dasa putra, jinakA pAlana pacchA uppannanikAyA, kathA. aTTha. 153; sabbe dhammA andhakaveNDa tathA usakI bhAryA nandigopA ne kiyA thA - satipaTTAnA ti laddhi, seyyathApi etarahi andhakAnaM, tade; - manussA sannipatitvA andhakaveNDadAsaputtA dasa bhAtikA raSTuM kaTThakathA strI., tatpu. sa., bauddhadharma kI andhaka zAkhA ke vilumpantIti rAjaGge upakkosisu, jA. aTTha. 4.73; - putta vinaya para likhI gayI eka prAcIna aTThakathA, jo vartamAna meM pu., tatpu. sa., uparivat - yaM ve pitvA andhakaveNDaputtA aprApta hai - andhakaTThakathAyaM pana paratIrato nadi otaritvA samuddatIre paricArayantA, jA. aTTha. 5.17; andhakaveNDaputtAti dassanupacArato dAruni, paNNanitvA maggitvA Aneti, anApatti, dasa bhAtikarAjAno, jA. aTTha. 5.18. vajira. TI. 327; - kaTThakathApATha pu.. tatpu. sa., andhaka- andhakAra' pu./napuM.. [andhakAra], aMdherA, andhApana - zAkhA kI prAcIna aTThakathA meM prApta pATha - andhakAro tamo nitthi timisaM timiraM mataM, abhi. pa. 70; tena vikAlagAmappavesanasikkhApadepi katthaci upacAra samayane hoti andhakAro andhakAratimisA, dI. ni. 3.63-643; atikkamantassA ti pATho dissatIti, so andhakAroti tamo, dI. ni. aTTha. 3.44: andhakArA vidhasitA. andhakaTThakathApAThato gahitoti Acariyo, vajira. TI. 326; - apa. 1.90; ..., andhakAra va khAyati, theragA. 1037; bhASA strI., tatpu. sa., Andhra pradeza kI bhASA - andhakabhAsaM andhakArena onaddhA, taNhAdAsA sanettikA, cULava. 465%; bhAsissati, vibha. aTTha. 366; - raTTha napuM., karma sa... puriso andhakArA vA andhakAraM gaccheyya, sa. ni. 1(1).112; vartamAnakAlIna Andhra pradeza, anya prAcInanAma ahiMsaka etamhA andhakArA ao andhakAro mahantataro ca bhayAnakataro maNDala yA mahIzAsaka maNDala bhI - mahiMsakamaNDalaM nAma cAti, sa. ni. 3(2).515; andhakAre vA telapajjotaM dhAreyya, andhakaraTuM yaM yakkhapuraralR ti vaccati, sA. vaM. 11(nA.). pArA. 6; andhakAreti kALapakkhacAtuisI avaratta-ghanavanasaNDaandhakamakasa pu. , dva. sa., kAlI makkhiyAM evaM macchara - meghapaTalehi caturaGge tamAsi, pArA. aTTha. 129. andhakamakasA na vijjare, kacche ruLahatiNe caranti gAvo, su. andhakAra tri., aMdhIbhUta, dhuMdhalA, aspaSTa, aMdhA, ajJAnI, For Private and Personal Use Only Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra andhakAra tamabhUta yApi tA. andhakArA andhakAratimisA ma. ni. 3.162; andhakArAti tamabhUtA, ma. ni. aTTha0 (upa. pa.) 3. 130; yo andhakAre tamasi pabhaGkaro, sa0 ni0 1 ( 1 ). 61; andhakAreti cakkhuvijJANuppatti nivAraNena andhabhAvakaraNe, sa0 ni0 a0 - www.kobatirth.org 1.97. andhakAra' pu0, zrIlaGkA ke eka prAcIna grAma kA nAma andhakAre antureti bAlavaM dvAranAyaka yU yaM. 46.13. andhakAragabma pu0, andhakAra se bharA huA prakoSTha yA kamarA itarepi cattAro paNDitA andhakAragabbhaM paviTThA viya na kiJci passiMsu, jA. aTTha. 6.179-80. andhakAratamonudatri. gahare andhakAra ko miTA dene vAlA buddho ayaM anuSyatto, andhakAratamonudo apa. 1.46; cakSu sabbassa lokarasa, andhakAre tamonudo, theragA. 1051. andhakAra timisA strI. karma. sa. [andhakAratamisrA ], kAlI aMdhiyArI rAta, gaharA ajJAna tena samayena hoti andhakAro andhakAratimisA dI. ni. 3.62-63 andhakAratimisAti cakkhuviJANuSpattinivAraNena andhabhAvakaraNaM bahalatamaM dI. ni. aDa. 3.44 andhakAratimisAyaM, tujhe uparipabbate jA. aTTa. 3.383; tattha andhakAratimisAyanti andhabhAvakArake tame, jA. aTTha. 3.384; apa. andhakAratimissA. andhakArapareta tri. va. sa. [andhakArapareta]. aMdhere meM DUbA huA, andhakAra se abhibhUta andhakAraparetoti caturaGgasamannAgatena andhakArena kiJci attatthaM vA paratthaM vA kAtuM asakkuNeyyabhAvena abhibhUto visuddhi mahATI. 2.444. andhakArapILita tri., tatpu0 sa0 [andhakArapIr3ita ], aMdhere se pIr3ita nikkhamamAno... nikkhamati andhakArapILito vA - AlokatthAya sa. ni. aDa. 2.252. + - andhakAravagga pu. pAci ke arntagata bhikkhunI vibhaGga ke pAcittiyakaNDa ke dUsare vagga kA zIrSaka, pAci, 366-380. andhakArasamAkula tri. tatpu. sa. ajJAna ke andhakAra se bhramagrasta samuddharasimaM lokaM, andhakArasamAkulaM, apa. 1.85. andhakArAbhinivesa tri. ba. sa. andhepana yA ajJAna kI ora pravRtta, ajJAna ke prati lagAva rakhane vAlA AdAnAdhiSpAyA andhakArAbhinivezA adarasanapariyosAnA ti a. ni. 2 ( 2 ) 76, andhakAratthAya etesaM cittaM abhinivasatIti andhakArAbhinivesA, a. ni. aDDa. 3.122. andhIkata tri.. andha + kara kA bhU. ka. kR. [andhIkRta ]. zA. a. andhA kara diyA gayA vyakti, vaha, jo pahale andhA nahIM thA, bAda meM andhA banA diyA gayA hai, lA. a. 348 anna mohagrasta, avidyAgrasta andhA katAti andhIkatA, udA. aDDa 298 tena kho pana samayena... ajjhopannA andhIkatA sammattakajAtA kAmesu viharanti, udA. 158; andhIka kAmA nAma ananyampi andhaM karonti, udA. aDDa. 297 mUtahA sammULhA sampamUlhA avijjAya andhIkatA AyutA paTikujjitA, mahAni, 19 avijjAya andhIkatAti advasu ThAnesu aJJANAya avijjAya andhIkatA, mahAni. aTTha. 75. andheti / andhayati andha (dRSTi kA upasaMharaNa) kA varta.. pra. pu. e. va. [ andhayati] 1. aMdhA hotA hai 2. aMdhA kara detA hai yA aMdhA banAtA hai andho ti andhetI andho, sada. 2.548 yiMsu adya pra. pu. ba. va. andhoti andhayati cakavUni andhavisu, sada. 2.548. . - - anghanAraka pu0, vya. saM., zrIlaGkA ke eka gAMva kA nAma - katakaM ca tulAdhAraM andhanArakaM eva ca ma. vaM. 46.12. anna napuM. ase vyu [ anna ], vaha jo khAyA jAe. bhojana, bhAta odanoM vA kuraM bhattaM bhikkhA cAnnaM abhi. pa. 465 1103 sAlInamannaM paribhujjamAno, so... su. ni. 243 244 annamevAbhinandanti, ubhaye devamAnusA saM. ni. 1 (1) 36: vatthAni gandhamAlA ca annAni madhurANi ca ma. vaM. 29.21; annAnamayo pAnAnaM khAdanIyAnaM adhopi vatthAna su. ni. 930; tato ca pAto upayutthuposatho annena pAnena ca bhikkhurA su. ni. 405 annenAti yAgubhattAdinA su. ni. a. 2.98 kathA strI, tatpu, sa. [annakathA]. bhojana se sambandhita kathana yA khAne pIne ke bAre meM bAtacIta rAjakathaM corakathaM... annakathaM pAnakathaM ... itvikathaM ... itibhavAbhavakathaM iti vA iti dI. ni. 1.7:kicca napuM tatpu, sa. [ annakRtya ] bhojana grahaNa karane kI kriyA katannakicco saraNesu te ubho dA. va. 1.59 - nnagga napuM., karma. sa. [ annAgra], uttama bhojana, manapasanda bhojana appakA te sattA ye annaggarasaggAnaM lAbhino a. ni. 1 ( 1 ) .50; - nnadvika tri. [ annArthin ], anna kI icchA rakhane vAlA, bhojana kI talAza karane vAlA yaMnUnAhaM imAsaM pokkharaNInaM tIre evarUpaM dAnaM paTTapeyyaM annaM annadvikassa, pAnaM pAnadvikassa... dI. ni. 2.134; da pu.. [ annada]. anna yA bhojana dene vAlA do pra. vi. e. ca. annado balado hoti. sa. ni. 1 ( 1 ) .36; bhutvA pana dubbalopi hutvA balasampanno hoti tasmA annado baladoti Aha, sa. ni. aTTha. 1.74; dA pra. vi. ba.va. annadA baladA cetA, su. ni. 299; tasmA annadA baladA vaNNadA " - For Private and Personal Use Only - ... ... Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir annapAna 349 anvaDDamAsaM/anvaddhamAsaM sukhadA cetAti veditabbA, su. ni. aThTha. 2.49; - dAyaka vaha, jise bhojana evaM peya padArtha pradAna kara diye gaye hai, tri., [annadAyaka], anna yA bhojana pradAna karane vAlA - khAdyoM evaM peyoM se paripUrNa - dasahi saddehi avivittaM, annaM dadAtI ti annadAyako, ka. vyA. 529; - bhacca pu., annapAnasamAyutaM. khu. pA. aTTha. 89; - nAdika tri., ba. sa. [annabhRtya], bhojana ke nimitta banane vAlA sevaka, anna [annapAnAdika], anna evaM peya ityAdi - annapAnAdikassa dvArA bharaNa-poSaNa kiyA jAne vAlA bhRtya yA sahAyaka - hi dasavidhassa dAtabbavatthuno etaM nAma, pe. va. aTTha. 7;annabhaccA cabhaccA ca, yodha uddissa gacchati, jA. aTTha. nAdividhi pu., tatpu. sa. [annapAnAdividhi], anna evaM 2.306; tattha annabhaccA cabhaccA cAti purisaM upanissAya pIne ke padArthoM kA vidhAna - so upagantvA ... sattamAya jIvamAnA yAgubhattAdinA annena bharitabbAti annabhaccA, jA. ... sirisayanaM paJApetvA sabba annapAnAdividhi upaTTapetvA aTTha. 2.307; - bhAra' tri., ba. sa., anna ke bhAra ko Dhone devakAyo viya ... hontu, jA. aTTha. 7.183; - pAsanamaGgala vAlA, ghasiyArA, jau se bane bhojana ke bhAra ko uThAne vAlA napuM.. tatpu. sa. [annaprAzanamaGgala], zizu ko prathama bAra - annabhAranesAdAnanti ettha annaM vaccati yavabhattaM taM bhAro anna grahaNa karAe jAne kA maGgalamaya saMskAra, annaprAzana etesanti annabhArA, a. ni. aTTha. 3.42; - bhAra' pu., vya. kA mAGgalika saMskAra - kaNNavedhamahaM ceva annapAsanamaGgalaM. saM., 1. eka parivrAjaka kA nAma - annabhAro varadharo cU. vaM. 62.53. sakuludAyI ca paribbAjako aJa ca abhijAtA ... annA strI., mAM - bhoti ammA, bhoti annA. .... bhoti tAtA, paribAjakA, ma. ni. 2.204; annabhAroti ekassa sadda. 3.652; ka. vyA. 115. paribbAjakassa nAma, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.168; anvakkhara napuM., anvakkharaM kA saMkSiptIkRta rUpa [anvakSara], 2. anuruddha thera kA pUrvajanmoM meM se eka janma kA nAma - zA. a. eka-eka akSara, pratyeka akSara, lA. a. kisI annabhAro pure AsiM, daliddo ghAsahArako, theragA. 910; - vizeSa prakAra ke pATha kA eka-eka akSara - padaso nAma pada, bhAranesAda pu., dva. sa., ghasiyAre evaM pakSI pakar3ane vAle anupada, anvakkharaM anubyaJjanaM, pAci. 26; anvakkharanti bahelie yA niSAda - tathAgato dhamma deseti antamaso / ekekamakkharaM pAci. aTTha. 7. annabhAranesAdAnampi, a. ni. 2(1).114; annabhAranesAdAnanti anvaga tri., anugata ke saMkSiptIkRta rUpa anuga ke mi. sA. ettha annaM vaccati yavabhataM, taM bhAro etesanti annabhArA, a. para anvagata kA saMkSiptIkRta zabdarUpa, pIche pIche jAne ni. aTTha. 3.42; - saMsAvaka pu., vya. saM., eka sthavira kA vAlA, anusaraNa karane vAlA - bhayaM nu te anvagataM mahantaM, nAma; apa. 1.75-76; 281; - sannidhi pu., [annasannidhi], tejo nu te nAnvagaM dantamUlaM, jA. aTTha. 5.165; tejo nu te anAja kA saMgraha yA bhaNDAraNa - annasannidhiM pAnasannidhiM nAnvagaM ... tejo ... bhayaM mahantaM anvagataM, udAhu visaM .... iti vA iti, dI. ni. 1.6. dantamUlaM na anvagataM, jA. aTTha. 5.167. annapAna napuM., dva. sa. [annapAna], bhojana aura pIne yogya anvagata tri., anu + gama kA bhU, ka. kR. [anugata], vastu yA pAna - mamannapAnaM vipulaM uLAraM, uppajjatImassa uparivat - bhayaM nu te anvagataM mahantaM, tejo nu te.... jA. manissa hetu, jA. aTTha. 2.237; tattha mamannapAnanti mama aTTha. 5.165. yAgubhattAdidibbabhojanaM aTThapAnakabhedaJca dibbapAnaM tade; pahUte anvagU anu + vgama kA adya0, pra. pu., e. va., anugacchati annapAnamhi, khajjabhojje upaTTite, khu. pA. (pR.) 8; anne ke anta. draSTa. - anutthunanto kAlaGkataM, sokassa vasamanvagU, ca pAnamhi ca annapAnamhi khu. pA. aTTha. 164; - khAdaniya su. ni. 591; vasamanvagUti vasaM gato, su. ni. aTTa. tri, dva. sa. [annapAnakhAdanIya], bhAta, peya vastueM evaM kaura 164. nigala kara khAyA jAne vAlA bhojana - nagaravAsino bahuM anvacArI anucarati ke anta. draSTa.. annapAnakhAdanIyaM AdAya vihAraM gantvA mahAdAnaM pavattayiMsu, anvaDDamAsaM/anvaddhamAsaM a., anu + addha + mAsa se vyu., jA. aTTha. 5.331; - bhojana napuM.. dva. sa. [annapAnabhojana]. kri. vi. [anvardhamAsa], pratyeka pakhavAre meM, pratyeka pandraha bhAta, peya padArtha yA tarala padArtha tathA bhojana - caNDAlakule dinoM meM, Adhe mahIne meM - vIcchAyaM anvaddhamAsaM, mo. vyA. .... vA dalidde annapAnabhojane kasiravRttike, sa. ni. 3.2; anvavamAsaM anudasAha anupaJcAhaM deve vassanteti attho, 1(1).112; - samAyutta tri., tatpu. sa. [annapAnAsamAyukta], pe. va. aTTha. 122. For Private and Personal Use Only Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anvaDDamAse/anvaddhamAse 350 anvAgata anvaDDamAse/anvaddhamAse a.. sapta. vi., pratirU. nipA., tassanvayo sAvako bhAvitatto. itivu. 58; gAthAsa tassanvayoti kri. vi., uparivat - .... anvaddhamAse paNNarase puNNamAye / tasseva satthu paTipattiyA dhammadesanAya ca anugamanena tassanvayo uposathe paccayaM nAgaM Aruyha dAnaM dAtuM upAgaminti ..., anujAto. itivu. aTTha. 233; ga. tri., kevala sa. u. pa. sadda. 1.243; anvaddhamAse pannarase, .... cariyA. 391; tattha / ke rUpa meM, anugAmI., anupAlaka, paricara., kAyA., citta0, anvaddhamAseti anuaddhamAse, cariyA. aTTha. 77. tada, sAkyakula0, sneha. ke anta. draSTa.; gha. pu., tarka yA anvattha/anvaTTha tri., anu + attha se vyu. [anvartha], artha hetuvidyA ke sandarbha meM, tArkika yA yuktiyukta sambandha, ke anurUpa, Azaya yA abhiprAya ke anurUpa, upayukta, tarkasaGgata nairantarya, hetu aura sAdhya kI satata sahavartitA, vidha saTIka - anvaTTha yattha nAma pitaM laGkAtilaka iti, cU. vaM. nAtmaka pratijJA - cattAri ANAni-dhamme ANaM, anvaye ANaM, 78.53; - nAmadheyya tri., ba. sa., lakSaNa yA prakRti ke .... dI. ni. 3.181; anvaye ANanti cattAri saccAni anurUpa nAma vAlA - anvatthanAmadheyyattA lakkhuyyAnaM ti paccakkhato disvA yathA idAni, .... dI. ni. aTTha. 3.184; saMmataM, cU. vaM. 79.4; - paTipatti strI., karmasa. ke panAyasmato AkArA, ke anvayA, yenAyasmA evaM vadesi, [anvarthapratipatti], upayukta, AcAraNa yA anukUla vyavahAra ma. ni. 1.400; anvayAti anubuddhiyo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) - tattha anvatthapaTipattiyAti sayaM paccAsIsitaladdhapaTipattiyA 1(2).280; ke ... AkArA ke anvayA ti. ma. ni. TI. (mU.pa.) nibbAnaladdhabhAvenAti, attho, cULani. aTTha.8; - paTipadA 1(2).280; nAmanvayena Agacchu, ye caJa sadisA saha, dI. strI., karma. sa. [anvarthapratipat]. upayukta mArga, upayukta / ni. 2.192; Ga. pu., vyatireka ke sAtha prayukta, sAdhana yA upAya - sammApaTipadAya ... anvatthapaTipadAya anumAnavAkya meM vidhAyaka-pratijJA, svIkArAtmaka pratijJA yA ..., sIlesu paripUrikAritAya indriyesu guttadvAratAya bhojane sahamati, aMgIkArasUcaka sAmAnyapada - ... ca gAthAdvayena mattaJjatAya, mahAni. 10; anvatthapaTipadAyAti atthaanugatAya byatirekato anvayato ca vibhAveti, pe. va. aTTha. 197; - paTipadAya, uparUpari vaDitAya paTipadAya, mahAni. aTTha. 50%; saMsagga pu., tatpu. sa. [anvayasaMsarga], vidhAnAtmaka tArkika - sajJA strI., karma. sa. [anvarthasaMjJA], artha yA svabhAva ke sambandha kI sthApanA - iti ceti ce saddo anvayasaMsaggena anurUpa nAmakaraNa - theriketi idaM ..., pacurena parikappetIti Aha ..., lIna. (dI.ni.TI.) 2.237; - yAgata anvatthasaAbhAvato pana thire sAsane thirabhAvappatte, thirohi tri0, tatpu. sa. [anvayAgata], vaMzaparamparA se prApta, pUrvajoM se .... samannAgateti attho, therIgA. aTTa. 6. prApta - tena anvayAgatampi bhogasampattiM dIpeti, su. ni. aTTha. anvadeva a., nipA. [anvageva], bAda meM, pIche se, anukUla 2.103. rUpa meM - ettha anuandati anubandhatIti anvadi, anvadi eva anvavekkhana napuM., anu + ava + Vikkha se vyu., kevala sa. anvadevA ti kitaviggaho sandhiviggaho ca veditabbo, sadda. u. pa. ke rUpa meM prApta [anvavekSaNa], jAMca-par3atAla, parIkSaNa 2.377; pubbaGgamA akusalAnaM dhammAnaM samApattiyA anvadeva - pAtimokkhasaMvaro indriyAnarakkhaNaM, paccayAnvavekkhana ahirikaM anottappaM, itivu. 26; anvadeva rAjA mahAsudassano jIvasuddhi eva ca, saddhammo, 449. saddhi caturaGginiyA senAya, dI. ni. 2.129; anudevAti anu anvahaM a., kri. vi. [anvaha, pratidina - anvahaM pUjayI eva, da-kAro padasandhivasena Agato, sArattha. TI. 1.341; bodhiM, paTimAyo ca kArayiM cU. vaM. 41.29; 73.24; avasi pAThA. anudeva. sugatadhAtuM anvahaM vandamAno, dA. vaM. 4.8. anvaya pu., anu + Vi se vyu. [anvaya], ka. pu., zA. a. anvagacchi anu + A + gama kA adya., pra. pu., e. va., pIche jAnA, anugamana, sAhacarya, melajola, lA. a. pIche-pIche gayA - puriso ca te pihito anvagacchi, pe. va. vaMzaparamparA, vaMzAvalI, bAda meM satata rUpa se cala rahI 742(gA.). zRMkhalA - kulaM vaMso ca santAnAbhijanA gottamanvayo, abhi. anvAgantvAna anu + A + Vgama kA pU. kA. kR., bAda meM pa. 332; 1090; yassa pana AdikAlato pati anvayavasena punaH vApasa Akara - anvAganvAna dUseyya, bhuJja bhoge so eva janapado nivAso, su. ni. aTTa. 103; kha. pu./tri., kaTAhakAti, dha. pa. aTTha. 2.207. anugAmI, anusaraNa karane vAlA, Age calakara yA bAda meM anvAgata tri., anu + A gima kA bhU. ka. kR. [anvAgata], anusaraNa karane vAlA - satthA hi loke paThamo mahesi, ka. karma. vA. meM, kisI ke dvArA anugata yA rakSita, For Private and Personal Use Only Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anvAgameti 351 anvAvajjanA paravartI kAla meM prApta yA adhigata, kisI se paripUrNa yA bharapUra - tumheva pAde saraNaM gatAsmi, anvAgatA puttasokena, jA. aTTha. 4.346; kataM kiccaM rataM ramma, sukhenanvAgata sukhAnti, theragA. 63; kha. kartR. vA. meM, 1. vApasa lauTA huA, punaH AyA huA - yakkhA have santi mahAnubhAvA, anvAgatA isayo sAdhurUpA, jA. aTTha. 4.346; anvAgatAti anu AgatA, tade.; 2. vaha, jisane kisI kA anugamana kiyA hai athavA kisI ko abhibhUta kara liyA hai - yaM maM paNDArakanAgaM supaNNo anvAgatoti, jA. aTTha. 5.73; ... bhayaM mahantaM anvagataM, jA. aTTha. 5.167. anvAgamati anu + A + gama ke prera. kA varta., pra. pu.. e. va. [anvAgamayati], Ane detA hai, vApasa Ane hetu prerita karatA hai, punaH Ane detA hai - kathaJca, bhikkhave, atItaM anvAgameti? ma. ni. 3.228; - meyya vidhi., pra. pu., e. va. [anvAgamayet], punaH Ane de - atItaM nAnvAgameyya, nappaTiko anAgataM, ma. ni. 3.227; nAnvAgameyyAti taNhAdiTThIhi nAnugaccheyya, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.176. anvAcaya pu0, anu + A +ci se vyu. [anvAcaya], pradhAna vAkya meM eka kriyA dvArA mukhya kArya kA kathana karake punaH upavAkya kI kriyA dvArA gauNa kArya kA kathana, mukhya kathya ke sAtha gauNa kathya ko jor3anA, 'ca' nipAta kA eka artha - tattha kevalasamuccaye anvAcaye ca samAso na hoti, sadda. 3.768; tatra anvAcaye bhikkhaJca dehi gavaJcAnehIti vA dAnaJca dehi sIlaJca rakkhAhIti vA iti anvAcayo bhikkhakiriyavisaye daTThabbo, sadda. 3.887. anvAdiTTha tri., anu + A + disa kA bhU. ka. kR. [anvAdiSTa], punaH nirdiSTa, pUrva meM ullikhita zabda yA vicAra kA punaH saGketa yA ullekha - etthAti anantaravRttadhammAva anvAdhiTThAti Aha kaNhasakka.... lIna. (dI.ni.TI.) 3.35. anvAdisAhi anu + A + disa kA anu., ma. pu., e. va. [anvAdisa], punaH saMpuSTi karo- dehi puttaka me dAnaM, datvA anvAdisAhi me, pe. va. 121; anvAdisAhi meti yathA dinnaM dakkhiNaM mayha upakappati, tathA uddisa pattidAnaM dehi pe. va. aTTha. 69. anvAdesa pu., anu + A + disa se vyu., kri. nA. [anvAdeza], anukathana, pUrvokta zabda yA kathana kI punarukti - athoti anvAdesepi svAgataM te mahArAja atho te adurAgataM. sadda. 3.892. anvAdhika tri., anu + adhika se vyu., vakAra meM dIrdhIkaraNa accAhita ke mi. sA. ke kAraNa, adhika yA atirikta pradAna karane vAlA - anvAdhikampi Aropetu, mahAva. 389; anvAdhikampi Aropetunti Agantukapattampi dAtuM mahAva. aTTha. 386; sabbesu appahontesu deyyamanvAdhikampi vA, vina. vi. 561. anvAnayanti anu + A + nI kA varta0, pra. pu., ba. va. [anvAnayanti], bAra-bAra lAte haiM, punaH punaH prApta karAte haiM - sabbeva te nindamanvAnayantIti, mahAni. 224; tattha anvAnayantIti anu Anayanti punappunaM Aharanti, mahAni. aTTha. 295. anvAmaddi anu + A + madda kA adya0, pra. pu., e. va., anumardana kiyA, nicor3a diyA, dabA diyA, cApa diyA - galakaM anvAvamaddi, natthi duDhe subhAsitaM, jA. aTTha. 3.425; pAThA. anvAvamaddi. anvAya a0, anu + A + vs kA pU. kA. kR., Adeti se AdAya, nidheti se nidhAya Adi ke mi. sA. ke dvArA vyu., dvi. vi. meM anta hone vAle nAmapada ke pazcasarga ke rUpa meM prayukta, ka. ke pazcAt, ke pariNAma-svarUpa, ke phalasvarUpa - atha kho sAlavatI gaNikA gabhassa paripAkamanvAya puttaM vijAyi, mahAva. 375; 464; ..., tesaM saMvAsamanvAya putto jAyetha, dI. ni. 1.84; na kho so, bhikkhave, kumAro vuddhimanvAya indriyAnaM paripAkamanvAya yAni tAni kumArakAnaM kILApanakAni tehi kILati, ma. ni. 1.337; kha. ke dvArA, mAdhyama se, ke phalasvarUpa, sahArA lekara - ekacco ... AtappamanvAya... sammAmanasikAramanvAya tathArUpaM cetosamAdhi phusati, dI. ni. 1.11; evaM tippabhedaM vIriyaM anvAya Agamma paTiccAti attho, dI. ni. aTTa, 1.90. anvAyika tri., anu + (i se vyu., anugamana karane vAlA, anuyAyI, pIche lagA rahane vAlA- mahAssa jano anvAyiko hoti, dI. ni. 3.127; ... dukkhaM anveti anugacchati anvAyika hoti, mahAni. 13; sIla sirI cApi sataJca dhammo, anvAyikA paJjavato bhavanti, jA. aTTha. 5.142; ... anvAyikA paJavato bhavanti paJjavantameva anugacchanti, tade... anvAruhi anu + A + ruha kA adya., pra. pu., e. va., ArohaNa kiyA, kisI anya ke sAtha praveza kiyA - taM nAgakaA caritaM gaNena, anvAruhI kAsirAjA pasanno, jA. aTTha. 4.420. anvAvajjanA strI., anu + A + Vvajja se vyu., punaH punaH hone vAlI pratikUlatA yA viruddhatA - saccavippaTikUlena vA For Private and Personal Use Only Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anvAvaTTanti/anvAvattanti 352 anvicchA cittassa AvajjanA anvAvajjanA abhogo samannAhAro manasikAro, a. ni. aTTha. 1.26. anvAvaTTanti/anvAvattanti anu + A + Vvata kA vartaH, pra. pu., ba. va., kisI ke Asa-pAsa rahate haiM, cAroM ora se ghera lete haiM, pAsa pahuMca jAte haiM - tassa tathAvUpakaTThassa viharato anvAvattanti bAhmaNagahapatikA negamA ceva jAnapadA ca, ma. ni. 3.158; anvAvattantIti anuAvattanti upasaGkamanti, ma. ni. aTTa (upa.pa.) 3.121. anvAvaTTanA strI., anu + A + Vvata se vyu., kri. nA. [anvAvartanA], cAroM ora maDarAte rahanA, samIpa pahuMca jAnA, upasaMkraNa - saccavippaTikusalena vA cittassa AvaTTanA anAvaTTanA Abhogo samannAhAro manasikAro, vibha. 435; ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).70; anuanu AvaTetIti anAvaTTanA, vibha. aTTha. 472; pAThA. anAvaTTanA. anvAvisitvA anu + A + visa kA pU. kA. kR., abhibhUta karake, grasta karake -mAro pApimA aJatara brahmapArisajja anvAvisitvA meM etadavoca, ma. ni. 1.410. anvAviTTha tri0anu + A + visa kA bhU. ka. kR. [anvAviSTa], burI taraha se abhibhUta, grasta, pIr3ita - anvAviTThA kho, bhikkhave, NagahapatikA dUsinA mArena, ma. ni. 1.419; anvAviThThAti AvahitA, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(2).311. anvAvisati anu + A + visa kA varta., pra. pu., e. va., bhItara praveza kara jAtA hai, abhibhUta kara letA hai, vaza meM kara letA hai - seyyaM vidhi., u. pu., e. va. - ... yaMnUnAhaM brAhmaNagahapatike anvAviseyyaM, ma. ni. 1.417-418; - visi adya.. pra. pu., e. va. - paJcasAlake brAhmaNagahapatike anvAvisi, mi. pa. 155. anvAsatta tri., anu + A + siJja kA bhU. ka. kR. [anvAsakta], bandhana meM bAMdha diyA gayA, jAla meM phaMsA liyA gayA, abhibhUta kara liyA gayA, vazIbhUta kiyA huA- .... tIhi pApakehi akusalehi vitakkehi anvAsattA, a. ni. 3(1).176; udA. 108; anvAsattAti anubaddhA samparivAritA, a. ni. aTTha. 3.258; - tA strI., bhAva., vazIbhUtatA, bandhanabaddhatA - satthA pana tIhi vitakkehi anvAsattatAya ..., dha. pa. aTTha. 1.163. anvAssava anu + A + vsu se vyu., kri. nA. [anvAsrava], zA. a. Upara hokara nikala rahA bahAva, pracura bahAva, lA. a. citta ke santAna meM klezoM yA akuzala dharmoM kI pracuratA - anvassutoti imAya paTipattiyA tesa tesa ArammaNesa kilesaanvAssavavirahito, su. ni. aTTha. 1.92. anvAssavati/anvAsavati anu + A + vsu se vyu., varta, pra. pu., e. va. [anvAsravati], zA. a. bAhara nikala kara yA Upara hokara bahatA hai, pracuratA ke sAtha risatA yA TapakatA rahatA hai, lA. a. atyadhika abhibhUta kara letA hai, kisI kA anugamana kara usake bhItara meM bhara jAtA hai; - nti varta, pra. pu.. ba. va. - tyassa anto vasanti anvAsavanti pApakA akusalA dhammAti..., mahAni. 11; anvAsavantIti, kilesasantAnaM anugantvA bhusaM savanti anubandhanti, mahAni. aTTha. 52; -- yissanti bhavi0, pra. pu., ba. va. - evaM me ..... nAbhijjhAdomanassA pApakA dhammA anvArasavissantIti, a. ni. 3(1).15; - yeyyu vidhi., pra. pu., ba. va. - ... pApakA akusalA dhammA anvAssaveyyu tassa saMvarAya paTipajjati, sa. ni. 2(2).110. anvAssavana napuM, anu + A + su se vyu., kri. nA., Upara se hokara bahAva yA tarala padArtha kA bahanA, cittasantAna meM akuzala dharmoM kA bhara jAnA - ...puggalaM etesaM hInadhammAnaM vassanato siJcanato anvAssavanato vasalo ti nAneyyAti, su. ni. aTTha 1.141. anvAhata tri., anu + A + hana kA bhU. ka. kR. [anvAhata], zA. a. pIche yA bAda meM pITA gayA yA prahAra kiyA gayA, lA. a. vyAkula, udvigna, azAnta, kevala niSe. sa. u. pa. meM prayukta, ananvAhatacetaso ke anta. draSTa... anvAhiNDati anu + A + hiDa kA varta., pra. pu., e. va. [anvAhiNDate], idhara udhara bhaTakatA hai yA ghUmatA hai, kucha khojate hue idhara se udhara jAtA hai, vicaratA hai - ... mahAmoggallAno AyasmA ca Anando avApuraNaM AdAya vihAre AhiNDanti, a. ni. 3(1).190; pAThA. AhiNDati; - nta varta. kR., idhara udhara vicaratA huA - ... mahAnAmo ... bhagavato ... paTissutvA kapilavatthu pavisitvA kevalakappaM kapilavatthu anvAhiNDanato nAddasa kapilavatthurimaM ... vihareyya, a. ni. 1(1).312; anvAhiNDantoti vicaranto, a. ni. aTTha. 2230; ... usabho chinnavisANo ... rathiyAya rathiyaM sidghATakena siGghATakaM anvAhiNDanto na kiJci hiMsati ..., a. ni. 3(1).192. anvicchA strI., [anvicchA], bAra bAra ho rahI icchA, mana meM punaH punaH utpanna icchA - punappuna icchA anavicchA, sadda. 2.447; pAThA. anavicchA. For Private and Personal Use Only Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anveta 353 apakavanti anveta tri., anu + Vi kA bhU. ka. kR. [anvita], vaha, anvesanA strI., anvesana se vyu. [anveSaNA], uparivat - jisakA kisI ke dvArA anugamana kiyA jA rahA ho, upagata, pariyesanAnvesanA pariyeTTi gavesanA, abhi. pa. 428. yukta, sahita - yathA vA vissAsavasena sIha migamAtukA anvesI tri., [anveSin], anveSaNa yA kisI vastu kI khoja anvetA upagatAti attho, jA. aTTha. 1.371. karane vAlA, icchA yA abhilASA karane vAlA, kevala sa. u. anveti anu + Vi kA varta, pra. pU., e. va. [anveti], pa. ke rUpa meM prayukta - kusalAnuesIti kusaladhamme anvesamAno, anugamana karatA hai, pIchA karatA hai, pIche lagA rahatA hai - su. ni. aTTha. 2.264; pAThA. kusalAnuesI. tato naM dukkhamanveti, cakkava vahato padAnti, dha. pa. 1; su. anvesita tri0, anu + Visa kA bhU. ka. kR., cAhA gayA, ni. 776; tato naM dukkhamanvetIti tato tividhaduccaritato taM prArthita, abhISTa, vAJchita - maggitaM pariyesitaM, anvesitaM puggalaM dukkhaM anveti, duccaritAnubhAvena catUsu apAyesu, gavesitaM, abhi. pa. 753. manussesu ... kAyikacetasikaM vipAkadukkhaM anugacchati, dha. anha pu., aNha kA apa. [ahan], dina, kevala sa. u. pa. pa. aTTa, 1.15; ..., teneva mAro anveti jantuM. su. ni. 1109; ke rUpa meM prApta, pubbaNha, majjhanha, aparaNha ke anta. draSTa.. teneva mAro anveti jantunti teneva upAdAnapaccaya- apa' prApti artha vAlI eka dhAtu - apa sambhu ca pApuNane nibbattakammAbhisaGkAranibbattavasena paTisandhikkhandhamAro taM sattaM ...., dhA. maM. 117; apa pApuNe, sadda. 2.493. anugacchati, su. ni. aTTha. 2.291; -nti varta, pra. pu., ba. apa. a., upa. [apa], ka. kri. pa. evaM nA. pa. ke pUrva meM va. - ... nindameva anventi, garahameva anventi, akittimeva prayukta eka upa., yatra-tatra ava ke sthAna para bhI prayukta, anventi, ... -sabbeva te nindamanvAnayanti, mahAni. 224; - varjana, nivAraNa, pradUSaNa, gardA yA nindA, arthoM kA saMketaka tu anu., pra. pu., e. va. [anvetu]. - tassA sA vasamanvetu, - apasaddo apagate garahAvajjanesu ca padussane pUjanAdiatthesu yA te ambe avAharI ti, jA. aTTha. 3.118; tassa evarUpassa pica dissati, sadda. 3.884; niddese vajjane pUjApagatevAraNe mahallakassa sA vasaM anvetu, tathArUpaM patiM labhatu, tade.; - pi ca, abhi. pa. 1184; kha. nindA artha meM - apagabbho ntu anu., pra. pu., ba. va. - negamA ca maM anventa, gaccha samaNo gotamo ti, pArA. 4; ga. varjana yA manA karane ke puttanivedako, jA. aTTha. 6.26; - si adya., pra. pu., e. va.. artha meM - apasAlAya Ayanti vANijA, sadda. 3.702; gha. - sivimaggena anvesi, putte AdAya lakkhaNA ti, jA. aTTha. pradUSaNa artha meM - aparaddhA suddhimakevalI te, su. ni. 897; 7.268; anvesIti taM agamAsi, pAsAdA otaritvA rathaM ... gantuM na hi tIramapatthi, sabbasamA hi samantakapallA, su. ni. attho, tade. - tuM nimi. kR. - ... pANiM visaM anvetuM na 677; gantuM na hi tIramapatthIti apagantuM na hi tIraM atthi, sakkoti, dha. pa. aTTha. 2.17. su. ni. aTTha. 2.182; Ga. pa. vi. meM anta hone vAle pada anvesati anu + Visa kA varta, pra. pu., e. va. [anviSyati], se pUrva meM prayukta - se dUra, se bAhara, ke binA, se rahita vyu. kri. rU. - saM varta. kR., pu., pra. vi., e. va. [anviSyan]. - apa sAlAya Ayanti vaNijA, ka. vyA. 274; sadda. khoja karatA huA, DhUMDhatA huA, anveSaNa karatA huA -- 702.18; kalyANinAmanagarA apa dakSiNasmi, cU, vaM. 91.63; bhikkhu saindA devA sabrahmakA sapajApatikA anvesaM ca. avyayI. sa. ke pada ke rUpa meM dvi. vi. athavA pa. vi. nAdhigacchanti, ma. ni. 1.194; tattha anvesanti anvesantA / ke sa. pa. ke pU. pa. ke rUpa meM prApta, uparivat - apapabbataM gavesantA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).22; - nta tri., varta. vassi devo, apapabbato, mo. vyA. 3.5. kR., uparivat - tato so vaTTagataM maggaM, anvesanto kumArako, apakaTTha tri., apa + |ks kA bhU. ka. kR. [apakRSTa]. cariyA. 403; tattha anvesanti anvesantA gavesantA, ma. ni. khIMcakara dUra le jAyA gayA, dUra haTA diyA gayA, dRr3hatA ke aTTha. (mU.pa.) 1(2).22; - mAna tri., varta. kR., Atmane., sAtha nahIM jur3A huA - na ca kAyasima allInaM na ca uparivat - kusalAnuesIti kusaladhamme anvesamAno, su. kAyasmA apakaTTha, ... ma. ni. 2.347; apakaTThanti ni. aTTa. 2.264; phalamanvesamAnA te. alabhiMsu phalaM tadA, khalisATako viya kAyato muccitvApi na tiTThati, ma. ni. apa. 1.325. aTTha. (ma.pa.) 2.278. anvesana napuM., anu + Visa se vyu.. kri. nA. [anveSaNa], apakaDDanti apa+ kaDDa kA varta., pra. pu.. ba. va. [apakarSanti], khoja, talAza - maga anvesane, sadda. 2.524. khIMca kara dUra le jAte haiM, dUra haTA dete haiM, dUra taka khIMca For Private and Personal Use Only Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apakaDDhana 354 apakka le jAte haiM - purisassa saJja upakaDantipi, dI. ni. 1.162; tatiyo naM nisedhetvA AthabbaNapayogaM sandhAya upakaDantipi apakaDantipI ti Aha, dI. ni. aTTha. 1.275; tAni bhikkhU udakena temetvA ... apakaDDanti, mahAva. 277; - DvAma u. pu.. ba. va., bAhara khIMca kara le Ate haiM - tAni mayaM udakena temetvA temetvA apakavAmA ti, mahAva. 277; 387; -- Danta tri., varta. kR., khIMca kara bAhara le jA rahA, bAhara nikAla rahA - ... chandarAgaM apakaDvanto vicessati vicinissati vijAnissati paTivijjhassati sacchikarissati, dha. pa. aTTha. 1.190; ahasA ... AhiNDanato ... cIvarAni udakena temetvA temetvA apakavante, mahAva. 277; 387; - DDeyya vidhiH, pra. pu., e. va., nikAla bAhara kare - idamettha apakaDDeyya, evaM taM parisuddhataraM assAti, iti hetaM na passati, dI. ni. 3.94; - DDi adya., pra. pu., e. va., khIMca kara bAhara kara diyA, nikAla bAhara kiyA- atha kho jIvako komArabhacco sedvibhariyAya sattavassikaM sIsAbAdhaM ekeneva natthukammena apakaDDi, mahAva. 360; - DDitvA pU. kA. kR. - so theraM vandanakAle kambalato aGguliM apakaDDitvA kambalaM therassa pAdamUle pAtesi, dha, pa. aTTha. 1.298. apakaDDhana apa + kaDDa se vyu., kri. nA. [apakarSaNa], nikAla bAhara karanA, dUra kara denA - tesu dosaM disvA chandarAgassApakaDanaM pahAnapariA, jA. aTTha. 7.149. apakaDDApetvA apa + kaDDa ke prera. kA pU. kA. kR., dUra karA kara, nikAla bAhara karA kara, haTavA kara -... gIvAyaM gahetvA apakaDDApetvA attano pamANaM na jAnAtha, jA. aTTa. 1.327; ... khANukaNTaka apakaDhApetvA bhUmi samaM ... aparabhAge .... nagaraM mApeti, mi. pa. 31. apakata tri., apa+vkara kA bhU. ka. kR. [apakRta], vaha, jisake sAtha anucita kArya yA vyavahAra kiyA gayA ho, apamAnita, pIr3ita, grasta - icchApakatarasAti icchAya apakatassa, upaddutassAti attho, vibha. aTTha. 453. apakataJjU tri., appakataJjU ke anta. draSTa.. apakatibhojana napuM., karma, sa. [aprakRtibhojana], asAmAnya / bhojana, aprAkRtika AhAra - mahAvikaTabhojanasminti mahante vikaTabhojane, apakatibhojaneti attho, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).359. apakassati apa + |ks kA varta, pra. pu.. e. va. [apakarSati]. ka. saka. kri. ke rUpa meM - khIMca kara dUra le jAtA hai, dUra kara detA hai, haTA detA hai, zAnta kara detA hai; - tha anu0, ma. pu., ba. va. [apakarSata], zAnta kara do, dUra kara do - kAraNDavaM niddhamatha, kasambu apakassatha, su. ni. 283; ..., taM kacavarabhUtaM puggalaM kacavaramiva anapekkhA niddhamatha, sakaTabhUtaJca ... pathinnapaggharitakaTTha caNDAlaM viya apakarassatha, hatthe vA sIle vA gahetvA nikaDatha, su. ni. aTTha.2.42; - ssa pU. kA. kR. [apakRSya], dUra karake, zAnta karake, haTAkara - apakasseva kAyaM, apakassa cittaM, niccanavakA kulesu appagabbhA, sa. ni. 1(2).177; apakassa cittanti teneva santhavAdInaM akaraNena kAyaJca cittaJca apakassitvA apanetvAti attho, sa. ni. aTTha. 2.148; kha. aka. kri. ke rUpa meM - dUra haTA detA hai, vilaga ho jAtA hai yA kara detA hai, idhara udhara kara detA hai - nti varta, pra. pu., ba. va. - te imehi aTThArasahi vatthUhi apakassanti, avapakassanti, AveniM uposathaM karonti, .... ettAvatA kho, upAli saGgho bhinno hoti, cULava. 345; tattha apakassantIti parisaM AkaDvanti, vijaTenti, ekamantaM ussArenti ca, cULava. aTTa 114. apakAra pu., apa + vkara kA kri. nA. [apakAra], ahita utpanna karane vAlA kAma, girA huA nIca karma, dUsare kI hAni karanA yA kaSTa pahuMcAnA - buddhassa apakArena, duggandhA vadanena ca, apa. 2.251; therIgA. aTTha. 79; pApAnaM duddacittAnaM apakAre kataM bahU cU. vaM. 46.8; - ropakAra pu.. apakAra + upakAra kA dva. sa. [apakAropakAra], dUsare ko kaSTa dene vAlA kAma tathA hitakAraka kAma - sukamma samupaTTAti apakAropakArato, saddhammo. 283. apakIritUna apa + vkira kA pU. kA. kR. [apakIrya], nirarthaka yA tuccha rUpa meM idhara-udhara pheMka kara yA bikhera kara - tassetaM kammaphalaM, yaM maM apakIritUna gacchanti, therIgA. 449; yaM meM apakIritUna gacchantIti yaM dAsI viya sakkaccaM upaTThahanti meM tattha tattha patino apakiritvA chaDvetvA anapekkhA apagacchinti, therIgA. aTTa, 294. apakka tri., pica ke bhU. ka. kR. (pakka) kA niSe. [apakva], zA. a. vaha jo ubalA huA nahIM ho, kaccA, nahIM pakAyA huA, sUkhA - ... bhikkhU na jAnanti rajanaM pakkaM vA apakka vA, mahAva. 376; anagipakki kAti agginA apakkapattaphalAni khAditvA yApentA, su. ni. aTTha. 1.270; lA. a. paripAka kI avasthA ko aprApta karma, vipAka kI sthiti ko aprApta karma - na kho, rAjaJa, samaNabrAhmaNA sIlavanto kalyAnadhammA, apakkaM paripAcenti, dI. ni. For Private and Personal Use Only Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apakkaTTha 355 apagata 2.247; apakkaM na paripAcentIti apariNataM akhINaM AyuM apakkha' tri., pakkha kA niSe0, ba. sa. [apakSa], vaha, jo antarAva na upacchindanti, dI. ni. aThTha. 2.360; na ca kisI eka kA pakSa nahIM le rahA ho, pakSapAtarahita; - tA arahanto apakkaM pAtenti, mi. pa.44; - bhAva pu., karma. sa. strI., apakkha kA bhAva., pakSapAta se rahita hone kI dazA[apakvabhAva], na pake hue hone kI avasthA, kaccA rahane kI sthiti dubbalyAti apakkhatA, pAci. 327. apakkaTTha tri., draSTa. apakaTTa ke anta. Upara. apakkha tri., pakkha kA niSe., ba. sa., vikalAGgatA se rahita, apakkanta tri., apa + vkama kA bhU. ka. kR. [apakrAnta], vaha, jisake aGgoM meM koI vyAdhi na ho - amUgo mUgavaNNena, dUra le jAyA gayA, vimukta kara diyA gayA, pRthak yA alaga apakkho pakkhasammato, jA. aTTha. 6.20... kara diyA gayA, haTa cukA, bhAgA huA - ariyadhammA apakkanto, apakkhika tri., apakkha' se vyu. [apakSika], binA pratipakSa yathA peto tathaivaha jA. aTTa. 3.413; aJaAya ... sakyaputtikAnaM vAlA, aisA vAda, jisameM koI pratipakSa na rahe - ... apakkhiko ... dhammavinayA apakantoti, a. ni. 1(1).213; moghaparisA vAdo na sobhatI ti ..., therIgA. aTTha. 113. apakkantA imamhA dhammavinayA, ma. ni. 2.155; 205. apagacchati apa + gama kA varta.. pra. pu.. e. va. [apagacchati], apakkama pu., apa + Vkama kA kri. nA. [apakrama], dUra calA dUra calA jAtA hai, naSTa ho jAtA hai, eka ora ko ho jAtA jAnA, bhAga jAnA, haTa jAnA, palAyana karanA - parAjayo hai - nti varta, pra. pu., ba. va. [apagacchanti], dUra calI raNe bhaGgo, palAyanamapakkamo, abhi. pa. 402. jAtI haiN| cale jAte haiM - sabbA Itiyo apagacchantIti, mi. apakkamati apa + Vkama kA varta, pra. pu., e. va.. pa. 152; - tu anu0, pra. pu., e. va. [apagacchatu], dUra calA [apakrAmyati], dUra bhAga jAtA hai, palAyana kara jAtA hai, jAe, haTa jAe - puna thokaM nidAyitvA vahito vAtavuddhi viya calA jAtA hai, haTa jAtA hai, chor3a jAtA hai, viyukta ho jAtA tAlavaNTavAtaM asahanto ko esa? apagacchatuti Aha, dha. hai; - nti varta, pra. pu., ba. va. [apakrAmyanti], dUra bhAga sa. aTTha. 225; - cchAmi anu., u. pu., e. va. [apagacchAmi]. jAte haiM - alika bhAsamAnassa, apakkamanti devatA, jA. palAyana kara jAUM - tattha apAyAmIti apagacchAmi, aTTha. 3.402; apakkamanti ..., sace alikaM bhaNissati palAyAmIti attho, jA. aTTha. 28; - ccha anu., ma. pu., e. cattAro devaputtA ... antaradhAyissantIti .... tade; - me va. [apagaccha], palAyana kara jAo, bhAga jAo- apagacchAti vidhi, pra. pu., e. va. - anusUyamanakkosaM, saNika tamhA tajjesi, dha. sa. aTTa. 225; - cchatha anu., ma. pu., ba. va. apakkamenti, jA. aTTha. 3.23; - meyya uparivat - yathA taM [apagacchata], palAyana kara jAo, bhAga jAo- apagacchathAti ApAyikoti yathA apAye nibbattanAraho satto apakkameyya, acchara pahari dha. pa. aTTha. 1.238; - cchAma anu., u. pu., evameva apakkamIti attho, dI. ni. aTTha. 3.3; - kkami ba. va. [apagacchAma], bhAga jAeM - handa mayaM apagacchAma, mi. adya., pra. pu., e. va. - aladdhA tattha assAda, vAyasetto pa. 199; - gami adya., pra. pu., e. va. [apAgamat], dUra bhAga apakkami, su. ni. 450; sa. ni. 1(1).145; atha kho tattha gayA - ... vasituM asakkonto apagami, jA. aTTha. 6.85; -- assAdaM alabhitvAva vAyaso etto apakkameyya, sa. ni. aTTha. cchaMsu adya, pra. pu., ba. va. [apAgaman]. dUra bhAga gae - 1.164; - kkami adya., u. pu., e. va. - taM dhamma analaGkaritvA te eka vacaneneva apagacchiMsu, dha. sa. aTTha. 225; - ntuM tasmA dhammA nibijja apakkami, ma. ni. 1.224; apakkaminti nimi. kR., dUra bhAgane ke lie - gantuM na hi tIramapatthIti agamAsiM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).76; - kkamu adya.. pra. apagantuM na hi tIraM atthi, su. ni. aTTha. 2.182; - ntvA pU. pu., ba. va. - sutvA nelapatiM vAcaM, vALA panthA apakkamunti, kA. kR., palAyana kara, dUra jA kara - ..., evaM apagantvA jA. aTTha. 7.332; - kkamituM nimi. kR. - ... buddhAnaM ___ aTThAsi, dha. pa. aTTha 1.224. santikA apakkamitukAmo hutvA ..., a. ni. aTTa, 1.119; apagata tri., apa. + gama kA bhU. ka. kR. [apagata], dUra -- kkamma pU. kA. kR. - tato ca so apakkamma, vedehassa gayA huA, haTAyA huA, viyukta kara diyA gayA, se rahita - upantikA, jA. aTTha. 6.244. niddese vajjane pUjApagatevAraNe pi ca, abhi. pa. 1184%3; apakkosita tri., pakkosita kA niSe. [aprakruSTa], vaha, apagatA ime sAmA , apagatA ime brahmA , udA. 119; jise pukArA nahIM gayA haiM yA bulAyA nahIM gayA hai - ehi apagatAti apetA paribhaTTA, udA. aTTha. 210; tenAhaM liGgena mayha puttabhAvaM upagacchAti evaM apakkosito, pe. va. aTTha. 54. dUramapagato ti arahati upAsako sotApanno bhikkhaM pRthujjana For Private and Personal Use Only Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apagata 356 apagata abhivAdetuM pucchituM. mi. pa. 161; apagatA ca te, bhikkhave, bhikkhU imasmA dhammavinayA, itivu. 80; sa. u. pa. ke rUpa meM atthA., anusayA., ahaGkAramamakAramAnA0, dUrA., sabbanimittA.. sAmaJaA. ke anta. draSTa.; - takALaka tri., ba. sa. [apagatakAlaka], zA. a. kAle dhabboM yA kAle dAgoM se rahita, lA. a. citta ke malina tattvoM yA akuzala dharmoM se mukta, parizuddha - seyyathApi nAma suddhaM vatthaM agagatakALakaM sammadeva rajanaM paTiggaNheyya, mahAva. 20; 22; evaM tivassaM parivutthassa sagandharattasAlino apagatakALake suparisuddhe taNDule gahetvA ... paTimAdiyiMsa, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.201; bhikkhusaGgho nirAdInavo apagatakAlako suddho sAre patiTTito, pArA. 10; apagatakAlaLakoti kALakA vaccanti dussIlAyeva, ... tesaM abhAvA apagatakALa ko, apahatakALakotipi pATho, pArA. aTTha. 1.149; - tta napuM... apagatakAlaka kA bhAva. [apagatakAlakatva], kAle dhabboM yA akuzala dharmoM se rahita hone kI avasthA - suddhoti apagatakALakattAyeva suddho pariyodAto pabhassaro, pArA. aTTha. 1.149; - kesa tri., ba. sa. [apagatakeza], kezoM se rahita, binA kezoM vAlA - nivRttakesoti apanItakeso, oharitakesamassUti vuttaM hoti, su. ni. aTTa, 2.118; pAThA. apanItake so; - kotUhalamaGgalika tri., ba. sa. [apagatakautUhalamAGgalika], zA. a. kautUhala bhare mAGgalika anuSThAnoM meM vizvAsa na rakhane vAlA, lA. a. andhavizvAsoM yA mithyAdRSTi se mukta, samyak dRSTi vAlA - sammAdiTTiko hoti, apagatakotUhalamaGgaliko jIvitahetupi na ajhaM satthAraM uddisati, mi. pa. 106; - khIla tri., ba. sa. [apagatakIla] zA. a. khUTe se rahita, lA. a. klezoM se rahita - vigatakhiloti apagatakhilo, su. ni. aTTha. 1.26; - gabmA strI., ba. sa. [apagatagarbhA], garbha dhAraNa na karane vAlI nArI, bandhyA nArI - ... aJjatarA itthI apagatagabhA bhikkhU nimantetvA dussaM paJapetvA etadavoca, cULava. 248; maGgalatthAya yAciyamAnenAti apagatagabmA vA hotu garugabhA vA, cULava. aTTha. 53; - jimha tri., ba. sa. [apagatajihma], Ter3hepana se rahita, vakratA se rahita - evAyaM nemi apagatavaGkA apagatajimhA apagatadosA suddhA assa sAre patihitAti, ma. ni. 1.39; - jIvita tri., ba. sa. [apagatajIvita]. prANa-rahita, jIvanarahita, mRta - tattha maje okkantasattaM manti evaM sante ahaM meM apagatajIvitaM sallakkhemi, jA. aTTha. 6.253; - tacapapaTika tri., ba. sa. [apagatatvakparpaTIka], bhItarI evaM bAharI tvacA se rahita, UparI AvaraNoM se mukta, parizuddha, sahaja - evameva bhoto gotamassa pAvacanaM apagatasAkhApalAsaM apagatacapapaTikaM apagataphegukaM suddhaM, sAre patihitaM, ma. ni. 2.166; - dosa tri., ba. sa. [apagatadoSa], doSarahita - evAyaM nemi apagatavaGkA apagatajimhA apagatadosA suddhA assa sAre patihitAti, ma. ni. 1.39; - paTalapiLaka tri., ba. sa. [apagatapaTalapir3aka], jAlA evaM gUmar3A se rahitamaMsacakkhumpi hissa parisuddha vaTTati apagatapaTalapiLaka, paAcakkhumpi asArabhAvadassana-samatthaM, sa. ni. aTTha. 2.284; - phegguka tri., ba. sa. [apagataphalguka], khokhalI yA sArarahita lakar3I se rahita, nissAratA se rahita, sAravAn - evameva ... apagatasAkhApalAsaM apagatatacapapaTika apagatapheggukaM suddhaM, sAre patiTTitaM, ma. ni. 2.166; - maMsalohita tri., ba. sa. [apagatamAMsalohita], mAMsa evaM rakta se rahita - ... aTTikasaGghalikaM apagatamaMsalohita nhArusambandhaM .... dI. ni. 2.219; apagatamaMsalohitaM nhArusambandhanti ekA, dI. ni. aTTha. 2.326; - megha tri., ba. sa. apagatamegha, meghoM se rahita, binA bAdaloM vAlA - vigatavalAhakanti apagatamegha, udA. aTTha. 80; mahAva. aTTha. 231; - raja tri., ba. sa. [apagataraja], dhUlarahita, svaccha, malinatA-rahita - arajavirajahemajAlachannanti sayaM apagataraja virajena nihosena kaJcanajAlena chAditaM, vi. va. aTTha. 198; - lajja tri., ba. sa. [apagatalajja], nirlajja, lajjArahita - atha sA ... padese vAsaM kappentI katipAhaccayena apagatalajjA ... jIvikaM kappesi, pe. va. aTTha. 40; - vaGka tri., ba. sa. [apagatavakra], vakratA yA Ter3hepana se rahita - evAyaM nemi apagatavaGkA apagatajimhA apagatadosA suddhA assa sAre patidviAti, ma. ni. 1.39; - vattha tri., ba. sa. [apagatavastra], vastroM se rahita, nagna - ... ekaccA apagatavatthA, pAkaTabIbhacchasambAdhaTThAnA, jA. aTTha. 1.71; - vijJANa tri., ba. sa. [apagatavijJAna], cetanA se rahita, mRta - aciraM kAyo apetaviNoti ayaM kAyo acireneva apagataviANo susAnaM nibbuyhati upanIyati, therIgA. aTTha. 308; na oggatattassa bhavanti mittAti apagataviANassa matassa mittA nAma na honti mittehi kAtabbakiccassa atikkantattA, pe. va. aTTha. 191; yathA hi jIvitindriyupacchedena matA dArukkhandhasadisA apagataviANA, dha. pa. aTTha. 1.130-31; - sambandha tri., ba. sa. [apagatasambandha], jor3ane vAle sambandhoM se vihIna, jor3oM se rahita, saMyojaka tattvoM se For Private and Personal Use Only Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apagabma 357 apacAyati rahita - advikAni apagatasambandhAni disA vidisA paryantabhAga - netante cittakepAGga siddhattho sApane jine abhi. pa. vikkhittAni, dI. ni. 2.219; aTikAni apagatasambandhAnIti 1116; 2. napuM, AMkhoM ke choroM yA kinAroM para lagAe gae AdikA ekA advikAni setAni saGghavaNNapaTibhAgAnIti ekA, kAjala kI rekhA - nettante cittakepAGga, siddhattho sAsape jine, dI. ni. aTTha.2.326; - sAkhApalAsa tri., ba. sa. abhi. pa. 1116; avaGga karontIti akkhI aJjantiyo avaGgadese [apagatazAkhApalAza], zAkhAoM tathA pattoM evaM paMkhur3iyoM se adhomukhaM lekhaM karonti, cULava, aTTha. 129-130. rahita, binA zAkhAoM evaM pattoM vAlA - evameva bhoto apaca tri., [apaca], zA. a. nahIM pakAne vAlA, lA. a. gotamassa pAvacanaM apagatasAkhApalAsaM apagatatacapapaTikaM ___gRhastha jIvana kI tuccha vRttiyoM ko grahaNa na karane vAlA - apagatapheggukaM suddha, sAre patidvitaM, ma. ni. 2.166; - anAgAre pabbajite, apace brahmacArayo, a. ni. 3(1).76%3; sukkadhamma tri., ba. sa. [apagatazukladharma], kuzaladharmoM se apace brahmacArayoti brahmacAriNo apacayati, nIcavuttitaM nesaM rahita, acche guNoM se vihIna - kathahi nAma me tAto Apajjati, a. ni. aTTha. 3.130. apagatasukkadhamma nillajja naggabhoggaM upasaGkamitvA paheM apacanta tri., vpaca ke varta. kR., pacanta kA niSe. [apacan]. pucchissati, jA. aTTha. 7.116; - soka tri0, ba. sa. zA. a. nahIM pakAne vAlA, lA. a. pavitra jIvana-vRtti [apagatazoka], zoka-rahita, zoka na karane vAlA - atthassa vAlA - pacanto apacantassa, amamassa sakiJcano, jA. satthA sokavinodanaM dhammakathaM katvA apagatasokaM kallacittaM aTTha. 4.334; apacantApi dicchanti, santo laddhAna bhojanaM. viditvA ... agamAsi, pe. va. aTTha. 33. jA. aTTha. 4.58; apacantApIti idaM satthA jetavane viharanto apagabma tri., [apagarbhA], 1. devaloka meM utpatti dene vAle eka dAnavittaM bhikkhaM Arabha kathesi, jA. aTTha. 4.56%3B garbha meM na Ane vAlA, hIna garbha vAlA - gabbhato apagatoti apacantApi santo sappurisA bhikkhAcariyAya laddhampi bhojanaM apagabho, abhabbo devalokUpapattiM pApuNitunti adhippAyo hIno dAtuM icchanti, jA. aTTha. 4.58. vA gabbho assAti apagabbho, a. ni. aTTha. 3.202; 2. bhaviSya apacaya pu., apa + ci se vyu., kri. nA. [apacaya], zA. meM garbhagrahaNa na karane vAlA - gabbhato apagatoti apagabbho, a. kSaya, hAni, hAsa, ghaTAva, kamI - khayeccane cApacayo, a. ni. aTTha. 3.202; apagabbhatAya dhamma deseti, a. ni. kAlo samayamaccusu, abhi. pa. 1082; tassa asArattassa . 3(1).28; mahAva. 311; tasmA so taMapagabhataM attani samparasamAno ... viharato ApattiM paJcupAdAnakkhandhA apacayaM gacchanti, ma. aparampa pariyAyaM anujAnAti, pArA. aTTha. 1.100. ni. 3.348; lA. a. 1. karmoM kA kSaya, punarjanma kA apagabma tri., pagabbha kA niSe., appagama ke anta. draSTa.... nirodha - AcayAya saMvattanti no apacayAya, cULava. 422; apagama pu., apa + gama kA kri. nA. [apagama], dUra calA sekkho apacayena na tappati, jA. aTTha. 3.302; ... apacayassa jAnA, adRzya ho jAnA, vilupta ho jAnA, nAza - vIriyArambhassa vaNNaM bhAsitvA bhikkhUnaM tadanucchavikaM ... bhusatthApagamAdhikyapubbakammanivattisu, abhi. pa. 1185; ... Amantesi, mahAva. 51; lA. a. 2. arcanA, sammAna - sukhadukkhAnaM apagame sAtAsAtappaTikkhepavasena ... pAkaTA khayeccane cApacayo, kAlosamayamaccusu, abhi. pa. 1082; - hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).288; paNDupalAso bandhanA gAmI tri.. [apacayagAmin], zA. a. kSaya yA hAsa kI pavutto tiAdIsu apagame, ma. ni. TI. (mU.pa.) 1(1).166; ora le jAne vAlA, lA. a. karma athavA punarjanma ke kSaya AkAse pavattitaviANassa apagamAtikkamato catutthAti kI ora le jAne vAlA - sammAdiTTi ... sammAvimuttisabbathA ... veditabbA, dha. sa. aTTha. 253. ayaM vuccati, ... apacayagAmI dhammo ti, a. ni. 3(2).210%; apagamana napuM.. [apagamana]. uparivat - pacchimena paJaAya kusalA apacayagAminI pahAnataNhA, netti. 72; - yArAma apagamanaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).15; khu. pA. aTTha. 91.. tri., ba. sa. [apacayArAma], karmoM yA punarbhavoM ke kSaya meM apaggharaNaka tri., paggharaNaka kA niSe. [apraghraraNaka], pighala Ananda anubhava karane vAlA, karmoM ke kSaya meM rata - sekkhA kara bAhara kI ora na bahane vAlA - mAsAtikkamena panassA apacayArAmA, appamattAnusikkhare, sa. ni. 1(1).272; sokena assUnaM apaggharaNakAlo nAma nAhosi, jA. aTTha. 7.31. apacayArAmAti vaTTaviddhaMsane ratA, sa. ni. aTTha. 1.307. apaGga/avaGga/apAGga pu./napuM.. [apAGga], 1. AMkha kA apacAyati apa + vcAya kA varta, pra. pu., e. va. [apacAyati], bAharI chora yA kinArA, AMkha kA prAntabhAga, netra kA pUjA-arcanA karatA hai, kRtajJatApUrvaka sammAna prakaTa karatA For Private and Personal Use Only Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apacAyana/apacAyanA 358 apacinAti hai, hIna karma ko pradarzita karatA hai - evaM so sahito hoti, yo vuDDamapacAyati, jA. aTTha. 2.370; - nti pra. pu., ba. va. - na brAhmaNe apacAyanti, dI. ni. 1.79; na apacAyantIti abhivAdanAdIhi nesaM apacitikammaM nIcavattiM na dassenti tayidanti, dI. ni. aTTa, 1.207; - si ma. pu., e. va., sammAna prakaTa karate ho - ariyavattasi vakkaGga, yo piNDamapacAyasi, jA. aTTha.5.358; - yantI strI., varta. kR., sammAna prakaTa kara rahI - dhamma apacAyantI khaNaM na passi, mi. pa. 197; - yamAna tri., varta. kR., Atmane., uparivat - dhamma apacAyamAno, dI. ni. 3.44; dhamma apacAyamAnA suvacA bhavissAma, ma. ni. 1.179; - yissasi bhavi., ma. pu.. e. va. - so dAni tvaM kusIto viharanto na taM piNDaM apacAyissasi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).303. apacAyana/apacAyanA pu./strI., apa + cAya se vyu.. kri. nA. [apacAyana], sammAna karanA, pUjA yA arcanA karanA, paricaryA karanA - tattha kAlaTThitassa me satoti kAle ... apacAyanaparicariyAdivasena uTThAnavIriyasampannassa me samAnassa, pe. va. aTTha. 113; apacAyati pUjAvasena sAmIciM karoti etenAti apacAyanaM, abhi. dha. sa. 159; aJjali sirasi paragaNhantI guNavisiTTAnaM apacAyanaM akAsinti attho, vi. va. aTTha. 18; - kara tri., [apacAyanakara, sammAna prakaTa karane vAlA, pUjA-arcanA karane vAlA - kule jeTThApacAyikAti kule jeTThakAnaM apacAyanakarA, pe. va. aTTha. 92; - ppatta tri., tatpu. sa. [apacAyanaprApta], pUjA-satkAra ko pAyA huA, sammAnita, pUjita - apacitoti apacAyanappatto, udA. aTTa, 64. apacAyita tri., apa + vcAya kA bhU. ka. kR. [apacAyita], sammAnita, satkRta, pUjita - apacAyito ca mahito pUjitArahitAccitA, abhi. pa. 750; ... pUjito, apacAyito, mAnito. ... Ato, ka. vyA. 645. apacAyitA strI., apa + cAya se vyu., ka. nA., apacAyI kA bhAva. [apacAyitva], sammAna karane kI sthiti, pUjA arcanA karane kI dazA, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hI prApta, jeTThApacAyitA evaM vaddhApacAyitA ke anta. draSTa... apacita tri., apa + ci kA bhU. ka. kR. [apacita], pUjita, sammAnita, satkRta - ... mAnito, apacito, vandito, sakkArito, Ato, ka. vyA. 645; ukkAdhAro manussAnaM, kacci apacito tayA, su. ni. 337-338; apacitoti abhippasannacittehi maggadAnaAsanAbhiharaNAdivasena apacito, udA. aTTha. 63; sakkAro garukAro ca, devAnaM apacitA ahaM. vi. va. 40; apacitAti pUjitA, vi. va. aTTha. 29; mettAya niccaM apacitAni honti, bhUtesa ve sotthAnaM tadAhUti, jA. aTTha, 4.68; - tAkAra pu., tatpu. sa., sammAna yA satkAra ke bhAva ko vyakta karane vAlA svarUpa yA mukhAkRti - purohite pana attano upaTTAnaM Agacchante tasmiM gAravena apacitAkAraM dassesi, jA. aTTha. 3.401. apaciti strI., apa + ci se vyu.. kri. nA. [apaciti], sammAna yA satkAra kA bhAva, pUjA, pUjana, arcanA, Adarapradarzana - buddhesu sagAravatA, dhamme apaciti yathAbhUtaM, theragA. 589; ... sakkaronti ... apacittiM karonti, mahAni. 52; apacitiM karontIti apacitippattaM karonti, mahAni. aTTha. 158; - kamma napuM., tatpu. sa. [apacitikarman]. sammAna yA Adara prakaTa karane vAlA karma, pUjAkarma - ye keci sattA jeTTApacitikamme chekA kusalA guNasampannAnaM vayovuDvAnaM apacitiM karonti, jA. aTTha. 1.216; - karaNa napuM., tatpu. sa. [apacitikaraNa], uparivat - tasmA tAdisAnaM vuDvAnaM apacitikaraNena vuDDApacAyI, su. ni. 2.61; - kAraka tri., tatpu. sa. [apacitikAraka], Adara karane vAlA, pUjAsatkAra karane vAlA - te imasmiJca attabhAve jeDApacitikArakAti pasaMsaM vaNNanaM thomanaM labhanti, jA. aTTha. 1.216; - dassana napuM., tatpu. sa. [apacitidarzana], sammAna yA pUjA-satkAra karanA - thero pucchitamattakeneva akathetvA dasabalassa apacitidassanatthaM seyyathApi .... dha. sa. aTTha.6; - ppatta tri., tatpu. sa. [apacitiprApta], vaha, jise Adara yA pUjA-sammAna prApta hai - apacitiM karontIti apacitippattaM karonti, mahAni. aTTha. 158; tula. apacaya. apacinAti apa+ci kA varta., pra. pu., e. va. [apacinoti, haTA detA hai, kama kara detA hai, hAni yA nAza kara detA hai, chAMTa detA hai - rUpaM apacinAti, no AcinAti.... sa. ni. 2(1).83; - nanta tri., varta. kR., ghaTA rahA, vidhvaMsa kara rahA - ... tena citacitavAnaM apacinanto viddhasento eva gaccheyya, dha. sa. aTTha. 258; ... vaTTaJca apacinantaM gacchatIti apacayagAmi, kathA. aTTha. 198; evaM apacinato dukkhaM santike nibbAnaM vuccati, theragA. 807; - netha vidhi., pra. pu., e. va., naSTa kareM, kSINa kareM - apacinetheva kAmAnaM appicchassa alolupo, jA. aTTha. 4.154; - neyya/ceyya/upaceyya tri., saM. kR. [apaceya], pUjA-sammAna yA Adara pAne yogya, pUjanIya - apacitopaceyyAnaM, tassa icchAmi hAtave ti, mApasI For Private and Personal Use Only Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apacetabba 359 apaccavekkhita theragA. 186; apacito apaceyyAnaM, tassa icchAmi hAtaveti, apaccakkhAya a., paccakkhAti ke pU. kA. kR. kA niSe. sa. ni. 1(1).204. [apratyAkhyAya]. pratyAkhyAna na karake tyAga yA niSedha na karake, apacetabba tri., apa + ci se vyu., saM. kR. [apacetavya], sahArA lekara, upekSA na karake - ... apaccakkhAya dubbalyaM pUjArha, Adara pAne yogya, sammAna prApta karane yogya - anAvikatvA methunaM dhamma paTise veyya antamaso atithI kho panamhahi sakkAtabbA garukAtabbA mAnetabbA tiracchAnagatAyapi, pArA. 25; ambaM apaccakkhAya pacchimena pUjetabbA apacetabbA, dI. ni. 1.103; 119. ambena so puriso daNDappatto bhaveyyA ti, mi. pa. 45; pAThA. apacca napuM.. yatra tatra liGgaviparyAsavaza pu.. [apatya], santAna, appacakkhAya. putra, suta - thApaccaM puttottajo suto, abhi. pa. 240; apacco apaccattavacanatta napuM, apaccattavacana kA bhAva., pra. vi. se okkAkarAjassa, sakyaputto pabhaGkaro, su. ni. 997; manuno bhinna vibhaktiyoM meM rahanA - yattha sati pi nAmassa sAdhaka apaccAti manussA, khu. pA. aTTha. 98; akkharacintakA pana vAcakatte ... apaccattavacanattA AkhyAtapadena tulyAdhikaraNatA "brahmano apaccaM brAhmaNo ti vadanti, sadda. 2.357; vA Nappacce, na lamati, sadda. 1.21; 22. ka. vyA. 346. apaccanIkatA strI., apaccanIka kA bhAva. [apratyanIkatA], apaccakkosana napuM., paccakosana kA niSe. [apratyAkrozana]. aviruddhatA aviparItatA, apratikUlatA, anukUlatA - susIlyaM badale meM yA palaTa kara burI bhalI bAteM na kahanA - paccupaTTitaM ayaJca sammAdivi ... ariyAnaM apaccanIkatA etadakiJci seyyoti yaM khINAsavassa akkosantaM vA saddhammasaJatti anattukkaMsanA aparavambhanA, ma. ni. 2.73; apaccakkosanaM, dha. pa. aTTha. 2.368. 77; - paTipatti strI., karma. sa. [apratyanIkapratipatti], apaccakkha tri., ba. sa. [apratyakSa], ka. zA. a. AMkhoM ke aviparIta AcaraNa, anukUla vyavahAra - tattha paTipAditoti sAmane avidyamAna, AMkhoM se ojhala, lA. a. indriya-janya AbhisamAcArikavattaM Adi katvA sammA apaccanIkapaTipattiya jJAna kI pakar3a ke bAhara - apaccakkhaM manindriya, abhi. pa. yojito, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.3; - paTipadA strI., 716; aTThAnametaM yaM buddhA anupadhAretvA apaccakkhaM katvA karma. sa. [apratyanIkapratipat], upayukta mArga, anukUla kiJci katheyyu dI. ni. aTTha. 3.43; kha. vyAkaraNa ke upAya - sammApaTipadAya anulomapaTipadAya vizeSa sandarbha meM, parokSa bhUta yA parokkhA vibhatti kA artha, apaccanIkapaTipadAya aviruddhapaTipadAya anvatthapaTipadAya vaktA dvArA apanI AMkhoM se na dekhA gayA pUrvakAla - dhammAnudhammapaTipadAya, mahAni. 10; apaccanIkapaTipadAyAti apaccakkhe atIte kAle parokkhA vibhatti hoti, ka. vyA. na paccanIkapaTipadAya, apaccatthikapaTipadAya, mahAni. aTTha. 419; apaccakkhe parokkhAya atIte iti hi lakkhaNe, sadda. 1.53; 3.816; mo. vyA. 6.6; - kata tri., [apratyakSakRta], apaccavekkhanA/apaccavekkhaNA strI., paccavekkhaNA kA AMkhoM ke sAmane nahIM lAyA gayA yA upasthita na kiyA niSe. [apratyavekSaNa], aparIkSaNa, ajJAna, sUkSma jAMca par3atAla gayA, asAkSAtkRta - asacchikatAnanti apaccakkhakatAnaM. na karanA, moha - yaM aANaM adassanaM ... apariyogAhaNA dha. sa. aTTha. 262; - kamma tri., ba. sa. [apratyakSakarman], asamapekkhaNA apaccavekSaNA apaccakkhakamma ... moho sAkSAt anubhava na rakhane vAlA, pratyakSa anubhava se rahita - ... avijjAyogo ... akusalamUlaM-idaM vuccati asampajaja rUpe kho, vaccha, ... rUpasamudaye ... rUpanirodhe appaccakkhakammA. pu. pa. 127; dhammAnaM sabhAvaM pati na apekkhatIti sa. ni. 2(1).260; - kArI tri., [apratyakSakArina], apanI ___apaccavekkhaNA, dha. sa. aTTha. 294. sUjhabUjha se kAma na karane vAlA - paNDitA nAma tAdisena apaccavekkhita tri., paccavekkhati ke bhU. ka. kR. kA niSe. parapattiyena apaccakkhakArinA saddhiM na vasantIti vatvA tassa [apratyavekSita], sUkSma rUpa se aparIkSita, gaharAI ke sAtha na anAcAraM pakAsento, jA. aTTha. 5.220; tasmA yadipi tattha jAMcA gayA - tassa tA vinasunti tassa tA evaM apaccakkhakArInampi viJjanaM kavA... natthiyeva, udA. aTTha. 321. apaccavekkhantassa sIhaparipanthAdito arakkhiyamAnA ajA apaccakkhAta tri., paccakkhAta kA niSe. [apratyAkhyAta], sIhaparipanthAdIhi vinassiMsu. jA. aTTha. 3.356; - paribhoga apratiSiddha, aniSiddha, aparityakta - dubbalyAvikammaJceva pu., karma. sa., kisI vastu kA binA jAMca-par3atAla ke hoti sikkhA ca apaccakkhAtA, pArA. 26. upayoga, parIkSaNa ke binA hI upabhoga - littaM paramena 50. For Private and Personal Use Only Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra apaccavekkhitvA tejasAti idaM satthA jetavane viharanto apaccavekkhitaparibhogaM Arambha kathesi, jA0 aTTha. 1.363. apaccavekkhitvA a., paccavekkhati ke bhU0 ka0 kR0 kA niSe. pUrI pUrI jAMca par3atAla na karake, sUkSma parIkSaNa na karake tasmiM kira kAle bhikkhU cIvarAdIni labhitvA yebhuyyena apacyave vikhatvA paribhujjanti jA. aDa. 1.363; anagAriyAnapi cattAro paccaye apaccavekkhitvA paribhuJjantAna paJcakAmaguNavasena anariyapariyesanA hoti ma. ni. aDa. (mU0pa.) 1(2).94. aTTha. 2.297. apacyAgamana napuM. paccAgamana kA niSe [ apratyAgamana]. punaH vApasa na lauTanA, phira lauTa kara vApasa na AnA tattha yasmiM saGgrAme devA puna apaccAgamanAya asure jiniMsu, dI. ni. apaccAsa tri. ba. sa. [ apratyAza], pratyAzA na karane vAlA, badale meM kucha pAne kI AzA na rakhane vAlA nirAlayo apaccAso, sambodhimanupattiyA 'ti, cariyA 374; apaccAso kiJcipi apaccAsIsamAno, cariyA. aTTha. 43. apaccAsIsana napuM. paccAsiMsana kA niSe [ apratyAzaMsana]. pratyAzA na rakhanA, badale meM kucha pAne kI icchA na karanA migabhUtena cetasA viharantIti apaccAsIsanapakkhe ThitA hutvA viharanti ma. ni. aDa. (ma.pa.) 2.119. apaccuddhAraka tri.. paccuddhAraka kA niSe [ apratyuddhAraka], dAna meM na dene vAlA, dAna meM nahIM pradatta apacyuddhArakaM vApi, AvissAsena tassa vA vina. vi. 1644; - saJJI tri. [apratyuddhArakasaMjJin ] pradatta vastu meM apradatta kI samajha rakhane vAlA paccuddhArakavatthesu apacyuddhArasajJino dina. di. 1648. - www.kobatirth.org - 360 apaccu palakkhaNa napuM., [ apratyupalakSaNa], kisI prakAra kA vibhedaka lakSaNa prakaTa na karanA rUpe kho, vaccha, apaccupalakkhaNA .... sa. ni. 2 ( 1 ) . 260 - NAdisutta napuM. sa. ni. 2 ( 1 ) ke khandha-saMyuktta ke eka sutta kA zIrSaka, sa. ni. 2 (1) 200. apacyupekkhaNa napuM. paccupekkhaNa kA niSe [ apratyavekSaNa]. pratyavekSaNa nahIM karanA, sUkSma jAMca par3atAla na karanA vedanAnirodhagAminiyA paTipadAya apaccupekkhaNA... sa. ni. 2 (1) 280. apaccorohaNatA strI0, apaccorohaNa kA bhAva. [apratyavarohaNatA], azithilatA, udyogazIlatA - aparehipi catUhi kAraNehi sato ... satiyA apaccorohaNatAya sato, apaJjasa mahAni. 7 apathyorohaNatAyAti anivattanabhAvena apaccosakkanabhAvena, mahAni. aTTha. 39. apacco sakkanabhAva pu.. paccosakkanabhAva kA niSe. [ apratyavaSkanabhAva], azithilA kA bhAva udyogazIlatA, DhIle-DhAlepana kA abhAva apaccorohaNatAyAti anivattanabhAvena apaccosakkanabhAvena, mahAni. aTTha. 39. apacchA a.. pacchA kA niSe, kri. vi., na pIche, bAda meM nahIM, pIche nahIM sacchikiriyA ca apacchA apure ahosi. a. ni. aha, 1210, apubbaM acarimanti apure apacchA, ekappahArenevAti attho, pu. pa. a. 37 apurima tri, na pIche vAlA, na pahale vAlA - bodhisattassa ... kAkassa ure nilIyanaJca apacchAapurimaM ahosi, jA. aDa. 3.258. apajApatika tri, pajApatika kA niSe, avivAhita, binA patnI vAlA yattha parasati kumArakaM vA apajApatikaM..... pArA. 200. apajita tri./ na. [apajita] 1. tri.. yuddha athavA dyUtakrIr3A Adi meM hArA huA 2. napuM. hAni, kSaya jitaM apajitaM kavirA, tathArUpassa jantuno dha. pa. 105. ahamassa jitaM apajita karissAmi dha. pa. a. 1.374. apajjhAyati apa + jhA kA varta0 pra0 pu0, e. va. [ apadhyAyati ] cintana meM nimagna ho jAtA hai, soca vicAra DUba jAtA hai seyyathApi nAma ulUko rukkhasAkhAyaM mUsikaM maggayamAno jhAyati pajjhAyati nijjhAyati apajjhAyati, ma. ni. 1.418. meM apaJcagava napuM. paJcagaya kA niSe [ apaJcagava], pAMca se kama saMkhyA vAlA gAyoM kA samUha yA jhuNDa - na paJcagavaM apaJcagavaM, ka. vyA. 328. - apaJcapUlI strI, paJcapUlI kA niSe, pAMca se kama saMkhyA vAle gucchoM kA Dhera te gha ubho digu-kammadhArayasamAsA tatpurisasaJJA hontiH apaJcavassaM, asattagodAvaraM, apaJcapUlI, sadda 3.759; na paJcapUlI apaJcapUlI, ka. vyA. 328. apaJcavassa tri, paJcavassa kA niSe [ apaJcavarSa], vaha vyakti, jo pAMca varSoM kI Ayu vAlA na ho, pAMca varSoM se kama Ayu vAlA nassa padassa tappurise uttarapade attaM hoti, abrAhmaNo, avasalo abhikSu, apaJcavasso, apaJcagava ka. vyA. 335; na paJcavassaM apaJcavassaM, ka. vyA. 328. apaJjasa tri0, ba0 sa0 [apAJjas], galata rAste para calane vAlA, kumArgagAmI, satpatha se bhraSTa visamaM vAtesu vAyantesu visamesu apajasesu devatA parikupitA bhavanti, a. ni. For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - *** Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apaJa/appaJa 361 apaNNaka 1(2).87; apaJjasAti maggato apagatA, ummaggagAmino hutvA apaNNaka tri., vyu. saMdigdha [aparNaka, pattoM se rahita apaNyaka vAyantIti attho, a. ni. aTTha. 2.309. (bahumUlya) yA apraznaka?], ka. aviruddha, pavitra, sandehoM se apaca/appaJa tri., ba. sa. [aprajJa], prajJA se rahita, rahita, vivAdamukta, suspaSTa, sArvabhauma, paripUrNa, ekamAtra rUpa mUrkha, ajJAnI, manda prajJA vAlA - mandoti mandapao meM surakSita - mejjhaM pUtaM pavitto vA, aviruddho apaNNako, apaJassevetaM nAma dI. ni. aThTha. 1.100; bAlaM accupasevatoti abhi. pa. 698; etampi disvA pabbajitomhi rAja, apaNNaka bAla appajhaM atisevantassa, jA. aTTha. 3.464; - ka tri., sAmaJjameva seyyoti, ma. ni. 2.271; apaNNakaM sAmaJjameva apaJa se vyu., ba. sa. [aprajJaka], prajJAvihIna, manda prajJA vAlA, seyyoti aviruddha advajjhagAmi ekantaniyyAnikaM sAmaJjameva mUrkha - ambaM puTThA labujaM vA byAkariMsu apaJakA, dI. vaM. 6.30. seyyo uttaritaraJca paNItataraJcAti .... ma. ni. aTTha. apAyana napuM., paJaAyana kA niSe. [aprajJApana], jJAta na (ma.pa.) 2.218; apaNNakaM ThAnameke, dutiyaM Aha takkikA, karAyA jAnA, jJAna kA viSaya na banAyA jAnA, sUcita na jA. aTTha. 1.111; tattha apaNNakanti ekasikaM aviruddha kiyA jAnA - ..., tassA apaAyanato saMsArassa niyyAnikaM, jA. aTTha. 1.111; katamo ca gahapatayo apaNNako anamataggatA siddhA hotIti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).234. dhammo? ma. ni. 2.71; apaNNakoti aviraddho advejjhagAmI apaTu tri., paTu kA niSe. [apaTu], vaha, jo catura yA nipuNa ekasagAhiko, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.84; kha. pAzA ke nahIM hai, acatura - mando bhAgyavihIne cAppake mULahApaTusvApi, vize. ke rUpa meM - seyyathApi, bhikkhave, apaNNako maNi abhi. pa. 892. uddhaM khitto yena yeneva patidvAti suppatihitaM yeva patidvAti, apaTThapetvA a0, apa + VThA kA pU. kA. kR. [apasthAya], a. ni. 1(1).304; apaNNako maNIti chahi talehi samannAgato zA. a. dUra meM yA eka ora rakha kara, lA. a. apekSA na pAsako, a. ni. aTTha. 2.226; - Ti. saMbhavataH mUlarUpa meM karake, upekSA karake - ahaM aJa apaTTapetvA attAnaova apaNNaka pAzA kI prAcIna bhAratIya krIr3A se sambandhita sodhetuM labhAmI ti pucchi, jA. aTTha. 4.274. pratIta hotA hai, Age calakara yaha maulika artha pUrI taraha apaThavI/apathavI strI., pathavI/paThavI kA niSe. [apRthvI, vilupta ho gayA pratIta hotA hai; - kaM a., kri. vi0, nizcita pRthvI se bhinna, bhUmi se itara - ahaM imaM mahApathaviM apathaviM rUpa se, binA kisI sandeha ke - apaNNaka me tanUpapatti karissAmI ti, ma. ni. 1.179; apathaviM kareyyAti evaM kAyena bhavissati, ma. ni. 2.80; - kaGga napuM, karma. sa., anupama ca vAyAya ca payogaM katvApi sakkuNeyya apathaviM kAtunti, yA bahumUlya aGga-dAnaM dentassa sIlaM pUrentassa yoge kamma ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(2).7; apathaviyA pathavisI , ..., karontassa cattAri apaNNakaGgAneva lamanti, dha. sa. aTTha. apathavisI , pAci. 51. 177; cattAri apaNNakaGgAni hApetvA pALiyaM AgatAni apaNDara tri., paNDara kA niSe0, tatpu. sa. [apANDara], vaha, dvattisameva, dha. sa. aTTha. 290; - gAha pu., tatpu. sa., atyanta jo ujjavala-dhavala varNa kA na ho, kRSNa varNa vAlA - surakSita tattva kA grahaNa, bahumUlya tattva kA cayana - apaNDaro aNDasambhavo, sIvathikAya niketacAriko, theragA. apaNNakaggAhaM pana ekasikaggAhaM aviraddhaggAhaM gAhitamanussA 599; apaNDaro kALavaNNo, theragA. aTTha.2.183; apaNDarA ... ahosi, jA. aTTha. 1.107; - ggAhagAhI tri., atyanta lohitantA, jijUkaphalasannibhA, jA. aTTha. 5.150; apaNDarAti surakSita athavA atyadhika mUlyavatI dhAraNA yA mAnyatA ko kaNhA , jA. aTTa. 5.151. grahaNa karane vAlA - apaNNakaggAhagAhino pana amanussAnaM apaNDita tri., paNDita kA niSe. [apaNDita], mUrkha, azruta, hatthato muccitvA sotthinA icchitaTTAnaM gantvA .... jA. aTTha. ajJAnI, sa. pa. ke pU. pa. meM prayukta - jAtika tri., ba. sa., 1.111; - jAtaka napuM.. eka jAtaka kA zIrSaka, jA. aTTha. ajJAna-bharI prakRti vAlA, mUDha prakRti vAlA - tattha 1.104-133; sA panesA nidAnakathA yAva laTThivane asabhirUpoti apaNDitajAtiko, jA. aTTha. 6.241; - purisa uruvelakassapasIhanAdA apaNNakajAtake kathitA, jA. aTTha. pu., karma. sa. [apaNDitapuruSa], mUrkha puruSa, ajJAnI puruSa 4.252; apaNNaka jAtakAdIni paJaAsAdhikAni - bAlo hi apaNDitapuriso rajjaM vA oparajjaM vA ajhaM vA paJcajAtakasatAni jAtakanti veditab, dI. ni. aTTha. 1.24; pana mahantaM ThAnaM patthento katipaye attanA sadise vidhavaputte apaNNakAdIni purA, jAtakAni mahesinA, jA. aTTha. 1.2; - mahAdhutte gahetvA .... a. ni. aTTha. 2.72. TThAna napuM., vAdavidhi kA surakSita sthala - sabbampetaM For Private and Personal Use Only Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apatana 362 apatthaddha [apatamAna], zA. a. nIce kI ora na girane vAlA, lA. a. cAra prakAra kI adhama gatiyoM meM utpanna na hone vAlA -... catUsu apAyesu apatamAne dhAretIti dhammo, udA. aTTha. 234. apatikA/apatIkA strI., ba. sa. [apatikA], binA pati vAlI vidhavA athavA avivAhita kumArI - vedhaverAti vidhavA apatikA, jA. aTTha. 4.165; kumArikaM vA apatika, pArA. 200. apaNNakaTThAnaM..., jA. aTTha. 1.111; - tA strI., apaNNaka kA bhAva., sunizcitatA, paripUrNatA, aviruddhatA - sace tassa bhoto satthuno saccaM vacanaM, apaNNakatAya maha...sa. ni. 2(2).328; apaNNakatAya mayhanti ayaM paTipadA mayaha apaNNakatAya anaparAdhakatAya eva saMvattatIti attho, sa. ni. aTTha. 3.146; - dhammadesanA strI., karma. sa., uttama dharmopadeza, suspaSTa evaM sunizcita artha vAlA dharmopadeza - imaM tAva apaNNakadhammadesanaM bhagavA sAvatthiM upanissAya jetavanamahAvihAre viharanto kathesi, jA. aTTha. 1.104; 113; ... imissA apaNNakadhammadesanAya abhisambuddho hutvA imaM gAthamAha, jA. aTTha. 1.111; - paTipadA strI., karma. sa., pUrI taraha se surakSita mArga, jaTilatA se mukta mArga, aSTAGgikamArga - sabbampetaM apaNNakaTThAnaM apaNNakapaTipadA, niyyAnikapaTipadAti attho, jA. aTTha. 1.111; dhammehi samannAgato bhikkhu apaNNakapaTipadaM paTipanno hoti, a. ni. 1(2).89; tatiyavaggassa paThame apaNNakappaTipadanti aviraddhappaTipadaM, a. ni. aTTha. 2.311; - vagga pu., vya. saM., 1. jA. aTTha. ke eka khaNDa kA zIrSaka, jA. aTTa, 1.104-1463; 2. a. ni. ke eka varga kA nAma, a. ni. 1(2).89-96; - vacana napuM., karma. sa., nizcaya kA artha kahane vAlA vacana, sAra-tattva se paripUrNa vacana - addhAti ekasavacanaM .... apaNNakavacanaM avatthApanavacanametaM addhAti, mahAni. 2; apaNNakavacananti palAsarahitaM sAravacanaM aviraddhakAraNaM apaNNakaM ThAnameke tiAdIsu viya, mahAni. aTTha. 15; - sutta napuM.. 1. ma. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, ma. ni. 2.71-83; 2. a. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, a. ni. 1(1).136-137. apatana' tri., patana kA niSe. [apatana], ur3ane meM akSama, na ur3ane yogya - santi pakkhA apatanA, santi pAdA avaJcanA, jA. aTTha. 1.211; tattha santi pakkhA apatanAti mayhaM pakkhA nAma atthi upalabmanti, tade.. apatana' napuM., patana kA niSe, nahIM giranA, kevala sa. pa. ke pU. pa. ke rUpa meM hI prayukta; - dhamma tri., ba. sa. [apatanadharma], patana kI ora na jAne vAlA, burI gatiyoM meM patita na hone vAlA - avinipAtadhammoti catUsu apAyesu apatanadhammo, dI. ni. aTTa, 1.252; - sabhAva tri0, ba. sa. [apatanasvabhAva], uparivat - catUsa apAyesu upapajjanavasena apatanasabhAvoti attho, udA. aTTha. 236. apatamAna tri., pata ke varta. kR., Atmane kA niSe. apattaka tri., ba. sa. [apAtraka], binA bhikSApAtra vAlA, bhikSApAtra na rakhane vAlA - ... bhikkhU apattakaM upasampAdenti, mahAva. 114; na, bhikkhave, apattako upasampAdetabbo, tade.. apattacIvaraka tri., ba. sa. [apAtracIvaraka], bhikSApAtra evaM cIvara se vihIna - ... bhikkhu apattacIvarakaM upasampAdenti, mahAva. 114. apattika tri., apatti se vyu. [aprAptika], dUsaroM dvArA phala kA bhAga nahIM prApta kie jAne yogya (dAna Adi)- itthIhi apattikaM karomA ti ete vadantIti, dI. ni. aTTha. 2.274. apattiyAyetvA pattiyAyati ke pU. kA. kR. kA niSe., vizvAsa na karake, bharosA na karake - aparappaccayAti na parappaccayena, aJjassa apattiyayetvA attapaccakkhaJANamevassa ettha hotIti, sa. ni. aTTha. 2.30. apattha' tri., apa + attha- kA ba. sa. [apArtha], nirarthaka, binA artha yA tAtparya vAlA - byAhataM punaruttaM vA, apatthaM vA niratthaka, apa. 2.154. apattha- tri., apa+ asa ke bhU. ka. kR. se vyu. [apAsta]. dUra pheMka diyA gayA, bekAra samajha kara chor3a diyA gayA - yAnimAni apatthAni, alAbUneva sArade, dha. pa. 149; tattha apatthAnIti chaDDitAni, dha. pa. aTTha. 2.62. apatthaTa tri0, apa + vthara kA bhU. ka. kR. [apastRta], Dhaka diyA gayA, pinaddha, pihita, banda - rahadehamasmi ogALaho, ahAriyajamattike, mAyAusUyasArambha, thinamiddhamapatthaTe theragA. 759. apatthaddha tri., apa + vthamma kA pU. kA. kR. [avastabdha], apane Upara darpa yA abhimAna karane vAlA, ghamaNDa karane vAlA - sakuNagghi sake bale apatthaddhA sake bale asaMvadamAnA lApaM sakuNaM pamuJci, sa. ni. 3(1).225; dI. ni. aTTha. 3.27; apatthaddhAti avagALahatthambhA saJjAtatthambhA, lIna (dI.ni.TI.) 3.23. For Private and Personal Use Only Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apatthanakAla 363 apadAna apatthanakAla napuM., patthanakAla kA niSe. [aprArthanAkAla], nimittakammanti, pArA. 54; apadesu ahi nAma sarasAmiko icchAoM yA kAmanAoM ke abhAva kA kAla, anicchA yA ahituNDikAdIhi gahitasappo, pArA. aTTha. 1.290; maccho tRSNA ke abhAva kA kAla - tassa mAnusakAnaM paJcanna kevalaM idha apadaggahaNena Agato, pArA. aTTha. 1.291; ga. kAmaguNAna apatthanakAlo viya tathAgatassa tri., cihnarahita, binA nizAna vAlA, koI bhI cihna apane catutthajjhAnikaphalasamApattiratiyA vItinAmentassa pIche na chor3ane vAlA - tesahi jAnanaM apade AkAse hInajanasukhassa apatthanakAloti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) padadassanaM viya hoti. dI. ni. aTTha. 3.56; taM buddhamanantagocaraM 2.156. apadaM kena padena nessatha, dha. pa. 179-80; gha. tri., kadama apattharati apa+vthara kA varta.. pra. pu.. e. va. [apastRNAti], rakhane yA pAdanikSepa ke liye Avazyaka AdhAra se rahita, AcchAdita karatA hai, Dhaka letA hai; - rAma/avattharAma zUnya, Alambanarahita - apadena padaM yAti, antalikkhacaro u. pu., ba. va. - AdAya vatthaM maNikuNDalaJca, hantvAna dijo, jA. aTTha. 4.383; ... apade AkAse padaM katvA yAti, sAkhAhi avattharAmA ti, jA. aTTha. 4.390; hantvAnAti rAjAnaM tade. apade padaM karonto viya, AkAse padaM dassento viya mAretvA ... ekamante sAkhAhi paTicchAdemAti, jA. aTTha. ...., pArA. aTTha. 1.227; apadaM vidhitvA mAracakkhu adarasanaM 4.390; - riM adya0, u. pu., e. va. - vAkacIraM gahetvAna, gato pApamito, ma. ni. 1.217; yathA mArassa cakkhu apadaM pAdamUle apatthari apa. 1.356. hoti nippadaM, appatidvaM nirArammaNaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) apatthita tri., pattha ke bhU. ka. kR. kA niSe. [aprArthita], 1(2).67. nahIM cAhA gayA, avAJchita, anizcita, kAmanAoM kA apadakathA strI., pArA. aTTha. ke eka khaNDa kA zIrSaka, pArA. aviSayIbhUta - AvAhavivAhakAnaM apatthito hoti, dI. ni. aTTha. 1.290-291. 3.139; - titthika tri., manacAhI nArI ko prApta na karane apadAna' napuM.. [bau. saM. avadAna], zA. a. chedana, vikhaNDana, vAlA - sapattabahulo hoti sadA cApatthitithiko, saddhammo. vyavadhAna yA bhedana - dAnaM vuccati avakhaNDanaM apetaM dAnatoti apadAnaM anavakhaNDananti attho, visuddhi. 1.58; khaNDane apatthiya tri., pattha ke saM. kR. kA niSe. [aprArthya], icchA tvapadAnaM ca itivutte ca kammani, abhi. pa. 943; apadAna na karane yogya, nahIM cAhane yogya - bAlo kho tvaMsi mANava, vuccati paricchedo, mahAva, aTTha. 404; lA. a. 1. sAhasa bhare yo tvaM patthayasi, apatthiyaM, jA. aTTha. 4.55; apatthiyaM yo ve puNyakArya yA kuzalakarma, jinake dvArA pApamayI pravRttiyAM patthayasi, candato sasamicchasI ti, jA. aTTa. 4.76; bAlo athavA akuzala dharma chinna-bhinna kara die jAeM, kho tvaM asi mANava, yo tvaM patthayase apatthiyaM, dha. pa. aThTha. akuzaladharmoM ko kATa dene vAle dAna Adi uttama kArya yA lakSNa - kammalakkhaNo paNDito, apadAnasobhanI pajAti, apatha ka. napuM., patha kA niSe. [apatha], anupayukta yA a. ni. 1(1).124; yaM bhagavA saddhassa saddhApadAnAni bhAseyya, anirdhArita mArga, kumArga, kha. tri., mArgarahita sthAna, aisA a. ni. 3(2).303; saddhAnaM puggalAnaM apadAnesu lakkhaNesu. vyakti, jisake sAmane koI mArga na rahe - suppatho tu supantho a. ni. aTTha. 3.344; bAlassa bAlalakkhaNAni bAlanimittAni ca, uppathaM tvapathaM bhave, abhi. pa. 193; AkAso ... vehAyasaM bAlApadAnAni, a. ni. 1(1).125; bAlApadAnAnIti bAlassa vAyupatho apatho anilajasaM, sadda. 2.442; apathampi pathaM apadAnAni, a. ni. aTTha. 2.73; apadAna vuccati vikhyAta katvA, gacchAmi anilajase, apa. 1.385; duppayAtAti TuTTa kamma, duccintitacintitAdIni ca bAle vikhyAtAni payAtA apathe gatA, tato eva aparaddhamaggA, vi. va. aTTha asAdhAraNabhAvena, tasmA bAlassa apadAnAnI ti, a. ni. TI. 2.70; lA. a. 2. klezoM ko kATa dene vAlI zikSA - apada tri.. ba. sa. [apada], ka, binA pairoM vAlA, reMgane vAlA, tumhApadAne viharaM viharAmi anAsavoti, theragA. 47: viharAmi sarIsRpa - sattA apadA vA dvipadA vA catuppadA vA bahuppadA anAsavoti tumhaM tava apadAne ovAde gatamagge patipatticariyAya vA ..., itivu. 63; apadAti apAdakA, itivu. aTTha. 248; viharaM.... theragA. aTTha 1.126; sugatApadAnesUti sugatalakkhaNesu kha. napuM, binA pairoM vAlA prANI - ... pANo apadaM dvipadaM sugatassa sAsanasambhUtAsu tIsu sikkhAsu, dI. ni. aTTha. catuppadaM bahuppadaM ocarako oNirakkho saMvidAvahAro saGketakammaM / 3.11; nApadAnaM pAyati, dI. ni. 3.65 lA. a. 79. 1.19 286. For Private and Personal Use Only Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apadAna 364 apadhAresi 3. sAhasa bhare kuzala karmoM se, sambandhita kathAnaka - dvenavute khaNassa dullabhattA, khu. pA. aTTha. 134; - santA uparivat, itokappe, apadAnaM pakittathi, apa. 1.257. ba. va. - ... taM taM kammaM apadisantAyeva temAsaM vItinAmesu. apadAna napuM.. [bau. saM. avadAna], khu. ni. ke 13veM saMgraha jA. aTTha. 1.212; - seyyu vidhi., pra. pu., ba. va. - ... ajJa kA nAma, jisake antargata buddhApadAna, paccekabuddhApadAna, bAle abyatte apadiseyyu, mahAva. 149; - si adya0, pra. pu.. therApadAna ke sAtha sAtha buddha ke pUrvajanmoM ke uttama evaM e. va. - kasmA pana satthA evaM dUraddhAnaM apadisI ti, dha. pa. tyAgaparAyaNa ko, therI-apadAna tathA anya bauddha santoM ke aTTha. 2.118; - siMsu ba. va. - tattha ekacce cha satthAre pUrva janmoM ke uttama karmoM ke kathAnaka gAthAoM meM haiM, inameM apadisiMsu etehi okkantamatte vUpasamessatI ti, khu. pA. se aneka kathAnaka theragA. aTTha. evaM therIgA. aTTha meM bhI aTTha. 130; - sitvA pU. kA. kR. - iminA catupaccayadAyakA upalabdha haiM tathA bau. saM. ke divyAvadAna, avadAnazataka evaM gahaTThA paccaye apadisitvA dhammikasamaNabrAhmaNehi ... avadAnakalpalatA meM prApta hote haiM; - aTThakathA strI., apa. dIpeti, jA. aTTha. 3.205; - sitabba tri., saM. kR. - kI apekSAkRta uttarakAlIna evaM apUrNa aTTha, paramparA ke apadisitabbA visaM kAtabbA vavatthapetabbA, vihi ... anusAra isakA nAma visuddhajanavilAsinI hai tathA lekhaka hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).99; apadisitabbAti heTThA AcArya buddhaghoSa haiM, ga. vaM. 59; 69(ro.). katvA vattabbAti, ma. ni. TI. (mU.pa.) 1(1).164. apadAnasobhana tri., tatpu. sa., pariNAma, vipAka yA uttama apadissati apa + disa ke karma. vA. kA varta, pra. pu., e. karmoM se zobhita hone vAlA, yA prakAzita hone vAlA - va., saGketa kiyA jAtA hai, nirdhArita kiyA jAtA hai - ettha ...., apadAnasobhanI paJaAti, a. ni. 1(1).1243 ca dissati apadissati assa ayanti voharIyatIti deso, apadAnasobhanI pAti yA paJaA nAma apadAnena sobhati, pArA. aTTha. 2.167. bAlA ca paNDitA ca attano attano cariteneva pAkaTA apadIyanti apa + dA ke karma. vA. kA varta, pra. pu., ba. hontIti attho, a. ni. aTTha. 2.73; tena sobhatIti va., kATa die jAte haiM, vinaSTa kara die jAte hai, chinnaapadAnasobhanI, a. ni. TI. 2.70. bhinna kara diye jAte hai - apadIyanti dosA etena rakkhIyanti, apadAniya pu., vya. saM. eka sthavira kA nAma - itthaM sudaM / lUyanti chijjanti vAti apadAnaM, a. ni. TI. 2.70. AyasmA apadAniyo thero imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. apadesa pu., apa + disa se vyu., kri. nA. [apadeza]. 1. 1.257. abhivyakti, kathana, saGketa - apadeso nimitte ca chale ca apadAyanti apa + vdA kA varta, pra. pU., ba. va., vizodhita kathane mato, abhi. pa. 860; tattha idhAti desApadese nipAto, karate haiM, klezoM kA avaravaNDana kara dete haiM - te apadAyanti ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).22; tattha tena hIti kAraNApadeso, sodhenti sattasantAnaM ete hIti, sugatApadAnAni, tisso a. ni. aha. 2.195; 2. kAraNa, bahAnA, vyAja - atha naM sikkhA , lIna. (dI.ni.TI.) 3.10. manussAnaM.... apadesaM katvA muhattaM vItinAmetvA manussesu apadisati apa + disa kA varta., pra. pu., e. va., saGketita .... nagaraM pAvisi, jA. aTTa, 3.51; punapi thoka gantvA teneva karatA hai, nirdhArita karatA hai, niyojita kara detA hai - ayaM apadesena otaritvA abhiruhi, ... akAsi dha. pa. aThTha. bhaNe loke aggapuggalaM satthAraM sakkhiM apadisati, na yuttaM 1.354; Avu so mogallAnA tiAdinA etassa dosaM AropetaMdha, pa. aTTha. 1.272; satthAraM apadisati, iddhAnubhAvamahantatApakAsanApadesena attano ... dIpeti, udA. jinavacanaM appeti, udA. aTTha. 15; - sAmi u. pu., e. va. aTTha. 200; - rahita tri., tatpu. sa. [apadezarahita], bahAnA - disApAmokkhaM AcariyaM apadisAmI ti cintetvA musAvAda rahita, chadama-rahita, heturahita - anapadesanti apadesarahitaM. ... disApAmokkhAcariyassa ... paccakkhAsi, jA. aTTha. a. ni. aTTha. 2.259. 4.181; - nti pra. pu., ba. va. - te saJcicca dUre apadisanti, apadhAresi apa + vdhara kA adya., pra. pu., e. va., anucintana pArA. 251; - satha ma. pu., ba. va. - tumhe natthidhamma nibbAna kiyA, mana meM dhAraNa kiyA, socA vicArA - sahasA vohAra apadisatha natthi nibbAnanti, mi. pa. 252; - santo tri., mA padhAresi, pari. 302; ... padhAresIti yo etesaM sahasA varta. kR., pra. vi., e. va. - taM kAraNabhAvena apadisanto Aha vohAro hoti, sahasA bhAsitaM taM mA padhAresi, mA gahittha, yasmA mama bhAsitaM nAma atidullabhaM aTThakkhaNaparivajjitassa pari. aTTa, 203. For Private and Personal Use Only Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apanata 365 apanidheti apanata tri., apa + nama kA bhU. ka. kR. [apanata], apravRtta, dUra haTA huA, apraduSTa - samAdhi na cAbhinato na cApanato na ca sasaGkhAraniggarahavAritagato. a. ni. 3(1).235; dosavasena na apanato, a. ni. aTTha. 3.278; apanataM cittaM byApAdAnupatita-samAdhissa paripantho, paTi. ma. 159; satimato vipassissa, anabhinatassa no apanatassa, ma. ni. 2.55; no apanatassAti aduTThassa, ma. ni. aTTa (ma.pa.) 2.70; vilo., abhinata; pAThA. apaNata. apanamati apa + Vnama kA varta, pra. pu., e. va. [avanamati]. zA. a. dUra hokara jhuka jAtA hai, nIce jhuka jAtA hai, lA. a. dUra haTa jAtA hai, apravRtta hotA hai; - tu anu., pra. pu., e. va., nIce kI ora jhuka jAe - sace ayaM sammAsambuddhassa dhAtu chattaM apanamatu. ..., pArA. aTTha. 1.60; - mi adya., pra. pu., e. va. - saha rao cittuppAdena chattaM apanami, pArA. aTTha. 1.60; - missanti bhavi., pra. pu., ba. ka. - kappaJjahaM abhimAce sumedha, sutvAna nAgassa apanamissanti ito, su. ni. 1107; ... apanamissanti itoti nAgassa tava bhagavA vacanaM satvA ito pAsANakacetiyato bahU janA pakkamissantIti adhippAyo, su. ni. aTTha. 2.291. apanayati apaneti ke anta., draSTa. (Age) apanayana napuM., apa + vnI se vyu., kri. nA. [apanayana], dUra le jAnA, haTAnA, dUra kara denA, zAnta kara denA, upasaMharaNa, upazama - oNa apanayane, sadda. 2.358; 2.362; osadhInaM paTimokkhoti khArAdIni datvA tadanurUpe vaNe gate tesaM apanayana, dI. ni. aTTha. 1.86; ... asubhAsukhabhAvAdInaM apanayanassa ca pahAnaM vuttaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).255. apanAmeti apa + /nama ke prera. kA varta.. pra. pu., e. va. [apanAmayati], 1. dUra le jAtA hai, haTavA detA hai, zAnta karA detA hai - asappAyaM apanAmeti sappAyaM upanAmeti. mahAva. 395; bahiddhA kathaM apanAmeti, ma. ni. 1.134; 1383; bahiddhA kathaM apanAmetIti itthannAmaM ApattiM ApannosI ti ... pucchAma, Apatti pucchAmA ti ... ApattiM ApannosIti, ... bahiddhA vikkhipati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).379; - nti ba. va., dUra haTA dete haiM - nAgA vA apanAmenti, yakkhA vApi haranti naM, khu. pA. 9.(8.4); - nto varta. kR., pra. vi., e. va., dUra haTAtA huA - pacchato apanAmento paTikkamati nAma, ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(1).264; dI. ni. aTTha. 1.151; - yyaM vidhi., u. pu., e. va., maiM dUra haTA dUM - bahiddhA kathaM apanAmeyya, ma. ni. 1.138-39; - si adya., pra. pu., e. va., dUra kara diyA, haTavA diyA - bahiddhA kathaM apanAmesi, ma. ni. 1.319; - ssati bhavi., pra. pu., e. va., dUra haTavA degA - bahiddhA kathaM apanAmessati, a. ni. 1(1),215; bahiddhA ajhaM AgantukakathaM Aharanto purimakathaM apanAmessati, a. ni. aTTha. 2.174; - ssAmi bhavi., u. pu., e. va., dUra karA dUMgA - na bahiddhA kathaM apanAmessAmi, ma. ni. 1.139; 2. nIce rakha detA hai, chor3avA detA hai - yyaM vidhi., u. pu., e. va. - ahaJceva kho pana, bho gotama, yAnagato samAno chattaM apanAmeyyaM, dI. ni. 1.111; - tvA pU. kA. kR. - ... chattaM apanAmetvA sIsaM vivaritvA sIse cIvaraM ... pavisitabbo, cULava. 350. apanidhAna napuM., apa + ni + VdhA se vyu., kri. nA., adRzya kara denA, chipA denA, dUra haTAkara rakha denA, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prayukta, cIvarApanidhAna ke anta. draSTa.. apanidhApeti apa + ni + vdhA ke prera. kA varta., pra. pu., e. va., chipA kara rakhA detA hai, dUra haTavA kara rakhA detA hai, adRzya karA detA hai - anapasampannarasa pattaM vA cIvaraM vA ajavA parikkhAraM apanidheti vA apanidhApeti vA. .... pAci. 167; - yya vidhi., pra. pu., e. va., chipA kara rakhA de, dUra haTavA de, adRzya karA de - yo pana ... cIvaraM vA ... sUcigharaM vA kAyabandhanaM vA apanidheyya vA apanidhApeyya vA, pAci. 166. apanidheti apa + ni + vdhA kA vartaH, pra. pu., e. va. [apanidadhAti], dUra rakha detA hai, eka ora kara detA hai, chipA detA hai, adRzya kara detA hai - aja parikkhAraM apanidheti vA apanidhApeti vA, ..... pAci. 167; apanidheti, payoge dukkaTa apanidhite Apatti pAcittiyassa, pari. 70; - nti ba. va., chipA dete haiM, haTAkara rakha dete haiM - chabbaggiyA bhikkhU amhAkaM pattampi cIvarampi apanidhentIti, pAci. 165; apanidhentIti apanetvA nidhenti, pAci. aTTha. 119; - nto varta. kR., pu., pra. vi., e. va., chipA rahA, dUra haTAkara rakhane vAlA - bhikkhussa pattaM vA cIvara vA nisIdanaM vA sUcigharaM vA kAyabandhanaM vA apanidhento ve Apattiyo Apajjati, pari. 70; - ntassa Sa. vi., e. va., uparivat - bhikkharasa pattaM ... kAyabandhanaM vA apanidhentassa pAcittiyaM kathaM paJattanti, pari. 33; ajaM apanidhentassa, hoti Apatti dukkaTaM vina. vi. 1651; - yya vidhi., pra. pu., e. va., dUra haTA kara rakha de, chipA de - ... kAyabandhana vA apanidheyya vA apanidhApeyya vA, pAci. 166; - suM adya.. pra. For Private and Personal Use Only Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 366 apaneti apanIta pu., ba. va., chipA kara rakha die - chabbaggiyA bhikkhU ... cIvarampi apanidhesu, tasmiM vatthusmi, pari. 33-34; - ssatha bhavi., ma. pu.. ba. va., chipA kara rakhoge - bhikkhUnaM pattampi cIvarampi apanidhessatha, pAci. 165; - ssanti bhavi., pra. pu., ba. va., dUra haTA deMge, chipA deMge - kathahi nAma ... bhikkhUna pattampi cIvarampi apanidhessantIti, pAci. 165; - apanihita/dhita bhU. ka. kR. [apanihita], haTAyA huA, dUra meM rakhA gayA, chipA kara rakhA huA -- tenApanihite tassa, pAcittiM paridIpaye, vina. vi. 1650; apanidhite Apatti pAcittiyassa, pari. 70; - tta napuM., apanihita kA bhAva. [apanihitatva]. dUra haTA kara rakha dene kI avasthA, chipA / kara rakha dene kI sthiti - sATakassa pana apanihitattA naggo ahosi, pe. va. aTTha. 216... apanIta tri., apa + vnI kA bhU. ka. kR. [apanIta], dUra le jAyA gayA, haTA diyA gayA, chipAyA huA, adRzya banAyA huA - apanIto avijjAvisadoso, ma. ni. 3.41; idAneva mayA imassa soko apanIto, pabbepi apanItoyevAti vatvA tehi yAcito atItaM Ahari pe. va. aTTha. 34; divigatanti kho, vaccha, apanItametaM tathAgatassa, ma. ni. 2.163; kinte chattupAhanaM apanItAnti, dha. pa. aTTha. 1.214; apanItanti nIhaTa apaviddhaM, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.141; - tta napuM., apanIta kA bhAva. [apanItatva], dUra le jAnA, tirohita kara denA - tanubandhamuddharanti tanukaM ... tittakassa anapanItattA taM asAdumeva kayirA, jA. aTTha. 3.281; niSe. anapanItatta; - tA strI., bhAva., uparivat, niSe. anapanItatA - tarasa jAtadivase gamamalassa dhovitvA anapanItatAya kesA jaTitA hutvA aTThasu. dha. pa. aTTha. 406; - kasAva tri., ba. sa. [apanItakASAya], citta ke kaluSita vicAroM ko haTA cukA, nirmala citta vAlA - sabbavaGkadosanihitaninnItakasAvoti nihitasabbavaGkadoso ceva apanItakasAvo ca ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.145; - kALaka tri., ba. sa., kAle dhabboM yA massoM se rahita, akuzala tattvoM se mukta - vicitakALakanti apanItakALakaM ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).183; tattha vicitakALakanti vicinitvA apanItakALakaM, dI. ni. aTTha 1.221; - pANi tri., ba. sa. [apanItapANi], hAtha ko haTAyA huA, bhojana samApti para pAtra se hAtha ko haTA cukA - onItapattapANinti pattato apanItapANiM, dhotapattapANintipi pATho, dhotapattahatthanti attho, udA. aTTha. 196; - mAna tri., ba. sa. [apanItamAna], ghamaNDa ko naSTa kara cukA, nirahaGkAra, abhimAna na karane vAlA - nihatamAnanti apanItamAnaM therIgA. aTTha. 290; - hattha tri., ba. sa. [apanItahasta]. apane hAtha ko bhojanapAtra se haTA cukA vyakti - onItapattapANinti pattato onItapANiM, apanItahatthanti vRttaM hoti, su. ni. aTTa, 2.159; dI. ni. aTTa, 1.224. apanIyati apa + VnI ke karma. vA. kA vartaH, pra. pu., e. va. [apanIyati]. dUra le jAyA jAtA hai, haTA diyA jAtA hai, zAnta kara diyA jAtA hai - assova jiNNo nibbhogo, khAdanA apanIyati, sa. ni. 1(1).205; khAdanA apanIyatIti asso hi yAvadeva taruNo hoti javasampanno, .... jiNNaM nibbhoga tato apanenti, sa. ni. aTTha. 1.230. apanudati/apanudeti apa + vnuda kA varta., pra. pu., e. va. [apanudati], chor3a detA hai, haTA detA hai, bhagA detA hai - tato yogavacaro ahite dhamme apanudeti, hite dhamme upaggaNhAti, mi. pa. 35; dha. sa. aTTha. 166; - nujja pU. kA. kR., haTA kara, tyAga kara, dUra kara - te bhagavA apanujja ekArAmaM anuyutto viharati, dI. ni. 2.164; apanujjAti tesaM ... viharanto cittena apanujja, dI. ni. aTTa. 2.220; - nuditu pu., ka. nA., naSTa kara dene vAlA, miTA dene vAlA, haTA dene vAlA - ..., ubbegauttAsabhayaM apanuditA, dI. ni. 3.110; ubhegauttAsabhayApanUdano, tade. - pAnudi adya0, pra. pu., e. va. - yo me sokaparetassa, pitasoka apAnudi, jA. aTTha. 3.135; saccaM ahampi jAnAmi, dussaM meM tvaM apAnudi, pe. va. 148; - pAnudiM u. pu.. e. va. - tassA tyAjAnamAnAya, dussaM tyAhaM apAnudi, pe. va. 147; pAThA. apanudeti. apanUdana tri., apa + nuda se vyu. [apanodana], dUra haTA dene vAlA, miTA dene vAlA, zAnta kara dene vAlA - ubhegauttAsabhayApanUdano, dI. ni. 3.110; te tassa dhamma desenti, sabbadukkhApanUdanaM, cULava, 273; udA. aTTha. 339; tula. apanuditu. apaneti apa + vnI kA varta.. pra. pu., e. va. [apanayati], dUra kara detA hai, haTA yA miTA detA hai, roka detA hai, utAra pheMkatA hai, nirasta kara detA hai, bahirbhUta kara detA hai - .... ANiM aJaAya ... hatthAdIhi saJcAletvA apaneti, udA. aTTha. 139; ..., bhayamapaneti, .... mi. pa. 141; - nti ba. va. - .... tamenaM apanenti, apanetvA jAtakAnaM nenti, a. ni. 2(1).88; 90; - hi anu.,ma. pu., e. va., nikAla bAhara karo, haTA do - taM tesaM garahaM paribhavaM vinodehi apanehi For Private and Personal Use Only Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apanthaka 367 apamAra/apasmAra nicchArehI ti, mi. pa. 242; - tha ba. va. - ... tumhAkaM sakaTaM apabbajana napuM, pabbajana kA niSe., kri. nA. [apravrajana], apanethA ti .... jA. aTTha. 3.90; - yya vidhi., pra. pu., e. gRhatyAga na karanA, pravrajita jIvana kA grahaNa na karanA - va., miTA denA cAhie - esaniya .... apaneyya visadosa ahaM imassa ... idAnissa apabbajjanatthAya sarIravaNNa saupAdisesaM. ma. ni. 3.42; - yyaM vidhi., u. pu., e. va., vaNNayissAmI ti, jA. aTTha. 3.348. uparivat - .... etaM aDhi apaneyyaM jA. aTTha. 3.22; - apabbajituM pa + Vbaja ke nimi. kR. kA niSe., pravrajita na si adya., pra. pu.. e. va., dUra kara diyA, haTA diyA - hone ke lie - na hi sakkA amhesu ekena apabbajitu nti, sovaNNapAdukAti imAni paJca rAjakakudhabhaNDAni apanesi, dha. pa. aTTha. 1.79. jA. aTTha. 5.257; - ssanti bhavi., pra. pu., ba. va., dUra kara apabbajita tri., pabbajita kA niSe. [apravrajita], vaha, deMge, miTA deMge, tyAga deMge - te imaM bhojanaM bhUjitvA / jisane gRhastha jIvana ko tyAga pravrajyA grahaNa nahIM kI hai kAmarUpArUpabhavesu sabbaM tahamapanessantIti, mi. pa. 232; yA bhikSusaGgha meM praveza nahIM pAyA hai, gRhastha - - nayituM nimi. kR., dUra karane ke liye - kiM na samattho apabbajitopi ayaM moghapuriso kappaTThiyameva kamma iddhiyA attano upaghAtaM apanayituM. mi. pa. 182; - tvA pU. AyUhissatIti kAruJjena devadattaM pabbAjesI ti, mi. pa. kA. kR., dUra le jAkara, eka ora haTA kara - ... taM bhikkhu 117; - tA pu.. pra. vi., ba. va. - tattha carAti apabbajitA bAhAyaM gahetvA ekamantaM apanetvA taM bhikkhu etadavoca, dI. eva pabbajitarUpena raTThapiNDa bhuJjantA paTicchannakammantattA, ni. 1.202; so saMvegappatto kAsAyAni apanetvA gihiniyAmena udA. aTTha. 271. paridahitvA .... dha. pa. aTTha. 1.10; - yya tri., saM. kR., dUra apabajjA strI., pabbajjA kA niSe. [apravrajyA], pravrajyA kiye jAne yogya, haTAne yogya, tyAgane yogya, bhagA dene kA kA abhAva, pravrajyA ko grahaNa na karanA, gRhastha jIvana - pAtra - apaneyyeso, bhikkhave, puggalo, a. ni. 3(1).17; - gehaJcAvasati naro apabbajja, dI. ni. 3.1203; tabba tri., saM. kR., dUra karane yogya, miTAne yA haTAne yogya apabbajjamicchanti apabbajjaM gihibhAvaM icchanto, dI. ni. - sAkaTA pILetvA apanetabbAkArappattA ahesaM. jA. aTTha. aTTha. 3.105. 1.143; - nayitabba uparivat - acintiyena acintiyaM apabbahitvA apa + vi Uha kA pU. kA. kR., haTA karake, apanayitabba, mi. pa. 182. rAste se alaga karake - ekadivasaM attanova ... sannipatitavAne apanthaka pu., panthaka kA niSe0, pathabhraSTa, rAha bhaTakA huA kacavaraM ubhayato apabbahitvA taM ThAnaM atiramaNIyamakAsi, vyakti - panthakopi apanthakopi maggamULho hoti, jA. aTTha. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).197. 1.385. apabmAra tri., pabbhAra kA niSe., ba. sa. [aprAgbhAra], tIkSNa apapaJcita tri., papaJcita kA niSe., prapaJcoM ke jAla meM DhalAna se rahita, khar3I DhalAna na rakhane vAlA, aprapAtI, nahIM phaMsA huA, gharelU jIvana Adi ke jhameloM se mukta - samatala taToM vAlA/vAlI - ..., jAtA pokkharaNI sivA, vanantamabhihArayati apapaJcito gihipapaJcena vanaM eva gaccheyya, akakkasA apabhArA, sAdhu appaTigandhikA, jA. aTTha. su. ni. aTTha. 2.193. 5.401; apa. 1.12. apapatita tri..pa+pata ke bhU, ka. kR. kA niSe. [aprapatita, apabhaGgu tri., pabhaGgu kA niSe. [aprabhaGgura], avinAzI, kSaNa-kSaNa nahIM bhaTakA huA, bhaTakAva yA saMbhrama meM nahIM phaMsA huA - meM bhagna yA naSTa na hone vAlA - yo tassa nirodho vUpasamo dhammehi samannAgato imasmA dhammavinayA apapatito ti vaccati, atthaGgamo, idaM appabhaDa, sa. ni. 2(1).31. a. ni. 1(2).3. apabhassara tri, pabhassara kA niSe. [aprabhAsvara], AbhA yA apabodhati vyu. saMdigdha, apa + Vbudha athavA A + pa + / dIpti se rahita, camaka-damaka se vihIna - kaNhAti kALakA, Vbudha kA varta., pra. pu.. e. va., nivAraNa yA bacAva karatA hai, cittassa apabhassarabhAvakaraNA, dha. sa. aTTha.98. roka detA hai, apane ko bacAte hue jAnatA hai - yo nindaM apamANa tri., appamANa ke anta. draSTa... apabodhati, araso bhadro kasAmivAti, sa. ni. 1(1).9; dha. pa. apamAra/apasmAra pu.. [apasmAra], mirgI kA roga, mUrchA 143; yo nindaM apabodhatIti yo garahaM apaharanto bujjhati, sa. kA roga - apamAro apasmAro, abhi. pa. 325; ... paJca ni. aTTha. 35; dha, pa. aTTha. 2.48. AbAdhA ussannA honti - kulu, gaNDo, kileso, soso, For Private and Personal Use Only Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apamArika 368 apara apamAro, mahAva. 91; apamAroti pittummAro vA cakkhumAro saM. kR., vApasa lauTAne yogya - apayApetabbaM apayApetuM, dI. vA, mahAva, aTTha. 264. ni.2.132. apamArika tri., apamAra se vyu. [apasmArina], mirgI ke roga apayirupAsanA strI., payirupAsanA kA niSe. [aparyupAsanA], se pIr3ita rogI - kuTThikaM gaNDikaM kilAsikaM sosikaM sevA yA dekhabhAla na karanA, asammAna, asatkAra - tattha apamArika, pAci. 12; kuTTi gaNDiM kilAsiJca, sosiJca. asevanAti abhajanA apayirupAsanA, khu. pA. aTTha. 99. apamArikaM vina. vi. 2.484; santi idhekacce kuddhikA gaNDikA aparaM a., kri. vi. [aparama], punaH, phira se, bhaviSya meM, isake kilAsikA sosikA apamArikA ti bhaNati, pAci. 16. atirikta, aura Age - tvaJca me dIpamakkhAhi, yathAyidaM apamuTTha tri., pa + musa ke bhU. ka. kR. kA niSe. [apramuSTa]. nAparaM siyA, su. ni. 1098; yathAyidaM nAparaM siyAti yathA vaha, jise bhulAyA nahIM gayA hai, yA jo smRti-paTala se idaM dukkhaM puna na bhaveyya, su. ni. aTTha. 2.289; tato naM aparaM vilupta nahIM huA hai, anupekSita, jAgaruka - appamuTuM yesaM kAme, dhamme taNhaM va vindati, jA. aTTha. 4.153; aparanti kAyagatAsati appamuTThA ti, a. ni. 1(1).61; upaTTitA sati parabhAgadIpanaM, jA. aTTha, 4.154; punAparaM yadA homi, brAhmaNo asammuThThA, ma. ni. 1.165-66. sabasavhayo, cariyA. 74; 75; - kAra pu., parakAra kA niSe0, apayAti apa + VyA kA varta, pra. pu., e. va., dUra calA sayaMkAra ke mi. sA. para paraMkAra meM anusvAra kA Agama, jAtA hai, vApasa calA jAtA hai; - yanto varta. kR., pu.. pra. dUsaroM dvArA anirmita, apane Apa utpanna yA nirmita - vi., e. va., vApasa lauTa rahA - mahAsamuddo, bhikkhave, asayaMkAro aparaMkAro adhiccasamuppanno attA ca loko ca. apayanto mahAnadiyo apayApeti, sa. ni. 1(2).104; apayantoti dI. ni. 1.103; udA. 149; anunAsikAgamaM katvA vuttaM apagacchanto osaranto, sa. ni. aTTha. 2.108; - ntI strI., aparaMkAroti, udA. aTTha. 281; asayaMkAraM aparaMkAraM uparivat, vApasa jA rahI, kSINa ho rahI- avijjA apayantI / adhiccasamuppannaM sukhadukkhaM, dI. ni. 103; udA. 150. saGghAre apayApeti, sa. ni. 1(2).104; avijjA apayantIti apara' tri., [apara], apazcAzrayI, pazcAt yA bAda meM na Ane avijjA apagacchamAnA osaramAnA upari saGghArAnaM paccayo vAlA, anuvartI - tasmA tenA pi nayena padato aparAni pi bhavituM na sakkuNantIti attho, sa. ni. aTTha. 2.108; - yantaM tAni kadAci siyu, sadda. 1.276; - tta napuM.. apara kA bhAva. napuM.. uparivat - viANaM apayantaM nAmarUpaM apayApeti, sa. [aparatva], pazcAt yA bAda meM nahIM hone kI sthiti - padato ni. 1(2).104; - yantA varta. kR., pu., pra. vi., ba. va. - aparatte pinAsaMsaddassa dassanA, sadda. 1.276. saGghArA apayantA vijJANaM apayApenti, sa. ni. 1(2).104; - apara tri., kucha arthoM meM sarva kI bhAMti prayukta [apara], - yantiyo strI., uparivat - mahAnadiyo apayantiyo kunnadiyo tathA hi pubba parApara-dakSiNa-uttarasadA pulliGgatte yatthAraha apathApenti, sa. ni. 1(2).104; - pAyAmi anu., u. pu., e. kAla-desAdivacanA, sadda. 1.267; ka. dUsarA, anya - ..., va. - handa dAni apAyAmi, nAhaM ajja tayA saha, jA. aTTha. vimokkho tassa nAparo, su. ni. 1095; tattha vimokkho tassa 7.28; tattha apAyAmIti apagacchAmi palAyAmIti attho, nAparoti tassa aJo vimokkho natthi, su. ni. aTTha. 2.288%; tade.; - pAyaMsu adya., pra. pu., ba. va. - devA apAyaMsveva jantugAmanti evaM nAmakaM tasseva vihArassa aparaM gocaragAma, uttarenamukhA, sa. ni. 1(1).259. ..... udA. aTTha. 175; so tesaM kiriyaM ... gacchAmaha apayAna napuM., apa + VyA se vyu., kri. nA. [apayAna], paNDitA ti vatvA aparena are duhabrAhmaNa, ..., jA. aTTha. 6. vApasa palAyana, pIche kI ora bhAganA - bAhirAnaM raJja 240; aparassa cakkavattissa sammApaTipattiyA upagacchati, apayAnaM bhavissati, dI. ni. 1.9... mi. pa. 206; aparaM dIpakaM ... upAyena aparasmiM dIpake apayApeti apa + VyA ke prera. kA varta, pra. pu., e. va., maNivimAne soLasa, jA. aTTha. 4.3; tattha katame aparepi tayo vApasa yA pIche kI ora lauTAtA hai, vApasa karAtA hai, satthAro? pu. pa. 145; kha. eka aura, dUsarA aura, isake hakhAtA yA dUra karatA hai - mahAsamuddo, bhikkhave, apayanto atirikta kucha aura - aparampa samma te bAlyaM, yo mutto na mahAnadiyo apayApeti, sa. ni. 1(2).104; ... ruo ahite / palAyasi jA. aTTha, 3.244; taM te apalAyanaM aparampa bAlyaM, ca hite ca JatvA ahite apayApeti, dha. sa. aTTha. 166; - tuM jA. aTTha. 3.245; kataM karaNIyaM nAparaM itthattayAti amajjAsi, nimi. kR. - apayApetabbaM apayApetuM dI. ni. 2.132; - tabba su. ni. (pR.) 98; aparopi bArANasiyaM ajapAlAnaM pamAdena For Private and Personal Use Only Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apara 369 apara gocarabhUmiyaM ... sIsehi marissanti, jA. aTTha. 4.2233; aparepissa tayo sahAyA ahesuM..., tade. 3.44; ga. kAla / evaM deza kI dRSTi se, bAda vAlA, agalA, uttarakAlIna, pichalA, antima - vipassI bodhisatto aparena samayena paJcasu upAdAnakkhandhesu udayabbayAnupassI vihAsI, dI. ni. 2.27; aparena samayenAti evaM paccayaJca paccayanirodhaJca viditvA tato aparabhAge, dI. ni. aTTha. 2.46; so kira tApaso aparasmiM kAle eka paccantagAmaM nissAya nadI tIre vanasaNDe vihAsi, jA. aTTha. 3.319; diDhe vA dhamme upapajja vA apare vA pariyAye, a. ni. 1(1).159%; - kAla pu., karma. sa. [aparakAla], Age Ane vAlA samaya, bAda vAlA kAla, bhaviSya - pubbakAlaM kodho, aparakAlaM upanAho, vibha. 412; vRttaJcetaM-pubbakAle kodho, aparakAle upanAho tiAdi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).113; - kkhara pu./napuM., karma. sa. [aparAkSara], bAda meM Ane vAlA akSara, pazcAzrayI akSara - pubbakkharena aparakkharaM jAnAti nAma, dha. pa. aTTha. 2.321; - goyAna napuM./pu.. vya. saM. [bau. saM... aparagodAna], bauddhoM kI brahmANDa-vyAkhyA meM sineru (sumeru) se pazcima kI ora sthita eka mahAdvIpa kA nAma - pubbavideho cAparagoyAnaM jambudIpo ca, uttarakuru ceti siyuM cattAro me mahAdIpA, abhi. pa. 183; sattayojanasahassaparimaNDalaMyeva aparagoyAnaM, khu. pA. aTTha. 141; aparagoyAnato Agatamanussehi Avasitapadeso aparantajanapadoti nAma labhi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).236; aparagoyAne majjhimayAmo, dI. ni. aThTha. 3.46; sahassaM aparagoyAnAnaM, a. ni. 1(1).2583; - goyAnadIpa pu., karma. sa., uparivat - goyAniyeti aparagoyAnadIpaM. jA. aTTha.7.171; aparagoyAnadIpe uggamanakAlo idha majjhanhiko.. dI. ni. aTTha. 3.46; - goyAnakA pu., aparagoyana nAmaka mahAdvIpa ke nivAsI - te jambudIpakA, aparagoyAnakA, uttarakurukA, pubbavidehakAti catubidhA, idha jambudIpakA adhippetA, khu. pA. aTTha. 98; ... bhUmisayA narA nAma aparagoyAnakA ca uttarakurukA ca, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).316; - cetanA strI., karma. sa. [aparacetanA], kisI bhI karma kI AdhArabhUta tIna prakAra kI cetanAoM meM se tIsare prakAra kI cetanA, dAna Adi karmoM ko karate samaya aparabhAga meM dAtA ke citta meM udita cetanA - ... pubbacetanA, muJcacetanA, aparacetanAti tividhena uppajjati, vibha. aTTha. 390; puJjanti pubbacetanA ca muJcanacetanA ca, puJjamahIti aparacetanA, a.ni. aTTha. 3.172; aho vata me jAnIti aparacetanaM paripuNNaM kAtuM nAsakkhi , jA. aTTha. 3.262; .... ime tAva tayo pubbacetanAya ca aparacetanAya cAti dvinna cetanAnaM vasena dukkhavedanA honti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).270; tula. aparabhAgacetanA; - rajju a., kri. vi. [aparedhuH], agale dina, dUsare dina - aparasmiM kAle aparajja, aparajju, aparasmiM vA, ka. vyA. 573; ajjatanA bhikkhunisaGgha pavAretvA aparajju bhikkhusaGgha pavAretu nti, cULava. 440; sAyaM vA nikkhamati aparajju vA kAle, sa. ni. 1(1).216; aparajju vA kAleti dutiyadivase vA bhikkhAcArakAle, sa. ni. aTTha. 1.237; - rajjugata tri., agale dina par3ane vAlA, agale dina ghaTita hone vAlA/vAlI - aparajjugatAya AsALihayA purimikA upagantabbA, ... pacchimikA upagantabbA, mahAva. 181; - rajjudivasapubbabhAga pu., tatpu. sa., dUsare dina kA pUrvabhAga - pAtoti aparajjudivasapubbabhAge, su. ni. aTTha. 2.98; - raTThama tri., karma. sa. [aparASTama], dUsarA yA anya AThavAM - paTisambhidArahattaJca, etaM me aparaTThamaM, apa. 1.355; - raNNa napuM, apara + anna kA sa. pa. [aparAnna], sAta prakAra ke khAdyAnnoM se itara sAga sabjI, dAla Adi khAdya padArtha - khettaM nAma yattha pubbaNNaM vA aparaNaM vA jAyati, pArA. 57; tattha pubbaNNanti sAliAdIni satta dhajJAni, aparaNNanti muggamAsAdIni, pArA. aTTha. 1.272; khettaM nAma yasmiM pubbaNaM ruhati, vatthu nAma yasmiM aparaNNaM ruhati, dI. ni. aTTha. 1.72; - jAti strI., uparivat - hareNukAti aparaNNajAti, jA. aTTha. 5.402; - nissita tri., tatpu. sa., dAloM yA sabjiyoM ke khetoM ke samIpa meM sthita - .... aparaNNanissitaM vA hoti, .... etaM sArambhaM nAma, pArA. 231; eseva nayo aparaNNanissitAdIsapi, pArA. aTTha. 2.141; - raNha pu.. apara + aNha kA sa. pa. [aparAhNa], dina kA madhyAhna ke bAda vAlA bhAga - ... pubbanho, aparaNho, ajjanho, ..., mo. vyA. 110; - to a., [aparataH], pazcima dizA kI ora - sara kANakacchapaM pubbasamudde, aparato ca yugachidaM, therIgA. 502; - divasa pu., karma sa. [aparadivasa], dUsarA dina, agalA dina - sA petI taM ... sabbakAmasamiddhA ca hutvA aparadivase Ayasmato ... vanditvA aTThAsi, pe. va. aTTha. 69; -dIpana/dIpanA napuM./strI., anya paddhatiyoM dvArA kisI pada kI dUsarI vyAkhyA yA bhinna nirvacana, pUrva-pada kA paravartI pada dvArA vyAkhyAna yA artha kA sudRDhIkaraNa - For Private and Personal Use Only Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aparajjhati 370 aparanta etakena hi sabbampi aparadIpanaM siddha hoti, vibha. aTTha.8 aparaTTha tri., aparaddha kA apa., paribhraSTa, cyuta, vaJcita - aparassa aparassA'ti dIpanaM aparadIpanaM, vibha. mU. TI. 8; aparaddhoti arahattamaggappattito paTThAya paribhaTTho cuto na aparadIpanA panettha dve ThAnAni gacchati, dha. sa. aTTha. 182; abhinibbattissati, aparaToti vA pATho, apagatasamiddhito aparena vA purimatthassa dIpanA aparadIpanA, dha. sa. mU. TI. samucchinnakAraNattA apagatoti attho, theragA. aTTha. 1.185. 90; - raDDa tri., ba. sa. [aparArdha], kisI gAthA yA vAkya aparaddha tri., apa + VrAdha kA bhU. ka. kR., ka. kisI abhipreta kA bAda meM Ane vAlA AdhA bhAga, uttarArdha- tatiyagAthAyapi kI prApti se vaJcita, paribhraSTa, rikta, tuccha, parAjita vyakti pubbaDLa tattha vutanayameva aparaDDe saGgoti sajjanahAnaM, laggananti - tvaM.... samanuyuJjiyamAno ... ritte tuccho aparaddho, ma. ni. vuttaM hoti, su. ni. aTTha. 2.283. 1.299; aparaddhoti parAjito. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) aparajjhati apa + /rAdha kA varta., pra. pu., e. va. 1(2).177; asuddho maJasi suddho, suddhimaggA aparaddhoti, [aparAdhyati]. 1. hiMsA karatA hai, pradUSita karma karatA hai - sa. ni. 1(1).122; aparaddhoti dUre tvaM suddhimaggA ti vadati, rajjhati virajjhati aparajjhati, aparAdho, sadda. 2.484; ka. sa. ni. aTTha. 1.149; bhagavatA sake ... samanubhAsiyamAnA kisI ke viruddha pApa-karma karatA hai - koci puriso rittA tucchA aparaddhAti, ma. ni. 2.236; passa .... yAva kismiJcideva pakaraNe aparajjhati, mi. pa. 183; - jjhAmi aparaddhaJca te idaM Acariyassa brAhmaNassa pokkharasAtissa, tade., u. pu., e. va. - kyAhaM ayyAnaM aparajjhAmi? cULava. dI. ni. 1.90; aparaddhoti arahattamaggappattito paTThAya parimaTTho 180; - jjhanto varta. kR., pu., pra. vi., e. va., aparAdha kara cuto na abhinibbattissati, theragA. aTTha. 1.185; kha. kartR. rahA, pApa karma kara rahA - tumhesu ca deviyA ca aparajjhanto vA. meM, aparAdha kara cukA, pApakarma kara cukA, duSkRtya kara ime nissAya etesaM ... pApakamma kari jA. aTTha.5.235; - cukA - yadi pana tassA putto aparaddho hoti velAtivatto, mi. jjhantaM uparivat, dvi. vi., e. va. - tampi tatheva attani pa. 153; yena evaM... bhikkhusar3e aparaddhAnti tamatthaM tassa aparajjhantaM coraM disvA. udA. aTTha. 197; - jjhantena tade., ..... gaccha, pe. va. aTTha. 168; ga. karma. vA. meM, vaha, jisake tR. vi., e. va. - tasmiM paccekabuddha aparajjhantena tayA dvArA aparAdha yA pApakarma kiyA gayA hai - kissa tayA katassa pApakammarasa anucchavikamevetaM phalaM tumheM upanItaM. aparaddha, bhaNa vissaTThA yathAbhUtaM. therIgA. 419. pe. va. aTTha. 2.50; - jjhi adya., pra. pu., e. va., aparAdha aparaddhamesI tri., [aparAdhagaveSin], dUsaroM ke guNoM ko na kiyA - mama putto hatvA aggamahesiyA aparajjhi, jA. aTTha. dekha unake doSoM ko khojane vAlA, parachidrAnveSI - 4.170; -jjhiM tade., u. pu., e. va. - tattha bhiyyoti yasmA randhamesIti virandhamesI aparaddhamesI khalitamesI gaLitamesI tAdise parisuddhasIlaguNasampanne tayi aparajjhiM, jA. aTTha. vivaramesIti, mahAni. 121; aparaddhamesIti guNaM apanetvA 6.113; napihaM aparajjhinti napi ahaM tassa kiJci aprjhiN| dosameva gavesI, mahAni. aTTha. 227. therI. aTTa, 291; - jhiMsu uparivat, ba. va. - aparaddhanti aparanta pu., karma, sa. [aparAnta], 1. pazcima dizA - so aparajhiMsu, dI. ni. aTTa, 1.207; - jjhimhA tade., u. pu., kadAci pubantato aparantaM gacchati, kadAci aparantato pubantaM. ba. va. - ... yesaM aparajjhimhA, .... ma. ni. aTTha. (mU.pa.) jA. aTTha. 1.107; ... pubbantAparantaM gacchanto.... jA. aTTha. 1(1).121; - jjhitvA pU. kA. kR., aparAdha karake - so 1.352; 2. bhaviSya, jIvana kA Age Ane vAlA bhAga - eke puriso mahAsatte aparajjhitvA kuTThI hutvA didhammeyeva manussapeto samaNabrAhmaNA aparantakappikA aparantAnudihino, aparantaM ahosi, jA. aTTha. 5.62; kha. nyUnIbhUta, parAjita, rahita, Arabbha anekavihitAni adhimUttipadAni abhivadanti vaJcita, kho cukA, draSTa, aparajjhana tathA aparaddha ke anta.. catu cattArIsAya vatthUhi, dI. ni. 1.26; tattha aparajjhana napuM., apa + VrAdha se vyu., kri. nA., kevala pU. anAgatakoTTAsasaGghAtaM aparanta kappetvA gaNhantIti pa. ke rUpa meM hI prayukta, kisI ke viruddha duSkRtya yA aparantakappikA, aparantakappo vA etesaM atthIti anucita kRtya - bhAva pu., tatpu. sa., aparAdha kara dene kI aparantakappikA, dI. ni. aTTha. 1.101; 3. pazcimI bhArata ke avasthA, duSkRtya kara dene kI dazA - kaliMva kitavA eka kSetra kA prAcIna nAma - aparagoyAnato Agatamanassehi saThoti ettha sakuNesu aparajjhanabhAvena attabhAvo kali nAma Avasitapadeso aparantajanapadoti nAma labhi, dI. ni. aTTa. dha. pa. aTTha.2.216. 2.65; aparante janapade kumudabhaNDikA nAma dhajAti mAsalUnA For Private and Personal Use Only Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aparantakappa 371 aparappaccaya antogehagatA hoti. mi. pa. 270; suraTThA aparantA ca, Agacchanti aparapaccaya aparappaccaya ke anta. draSTa.. mamaM gharaM apa. 1.394. __ aparapajA strI., karma. sa. [aparaprajA], Age janma lene aparantakappa pu.. [aparAntakalpa], bhAvI jIvana ke viSaya meM vAlI santAneM, pautra, pautrI Adi, bhAvI santatiyA, agalI kalpanA, jIvana ke bhaviSya se sambandhita mata - tattha pIr3hI - ..., aparapajA cassa paTipUjenti, dI. ni. 3.145; anAgatakoTTAsasaDAtaM aparantaM kappetvA gaNhantIti aparapajA cassa paTipUjentIti sahAyarasa puttadhItaro pajA aparantakappikA, aparantakappo vA etesaM atthIti nAma, tesaM pana puttadhItaro ca nattupanattakA ca aparapajA nAma, aparantakappikA, dI. ni. aTTha. 1.101. dI. ni. aTTha. 3.125. aparantakappika tri., aparantakappa se vyu. [aparAntakalpika, aparapaTTiya aparappaTTiya ke anta. draSTa.. bhaviSya meM jIvana kI vidyamAnatA kA pratipAdana karane vAlA, aparapariyAya/aparApariyAya pu., karma sa., aparApariya yA unameM vizvAsa rakhane vAlA - samaNabrAhmaNA aparantakappikA kA apa. [aparAparya], jIvana kI Age calane vAlI yAtrA, aparantAnudihino, dI. ni. 1.26; tattha anAgatakoTThAsasaGghAtaM agalA janma, punarjanma - nirayampi gacchatItiAdi nirayAdIhi aparantaM kappetvA gaNhantIti aparantakappikA, aparantakappo avippamuttattA aparapariyAyavasena tattha gamanaM sandhAya vuttaM, vA etesaM atthI ti aparantakappikA, dI. ni. aTTha. 1.101. a. ni. aTTha. 2.225; - vedanIya tri., tatpu. sa. aparantapa tri., parantapa kA niSe. [aparantapa], dUsaroM ko [aparAparyavedanIya], janmAntaroM meM anubhava kiye jAne yogya, kaSTa yA pIr3A na dene vAlA - so anattantapo aparantapo bArI-bArI se anubhava kiye jAne yogya, eka eka kara didveva dhamme nicchAto nibuto sItIbhUto sukhappaTisaMvedI anubhava kiye jAne yogya - ubhinnamantare paJcajavanacetanA brahmabhUtena attanA viharati, dI. ni. 3.185; ma. ni. 2.3; 81; aparApariyavedanIyakammaM nAma hoti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 376-77. 2.242; didvadhammavedanIyaM upapajjavedanIyaM aparapariyAyavedanIya, aparantasahagata tri., tatpu. sa. [aparAntasahagata], bhaviSya a. ni. aTTha. 2.105; yaM pana aparapariyAyavedanIyaM, taM yA jIvana meM Age Ane vAle bhAga se sambandhita - yepi te, aJatra aparapariyAye vedayitabbaphalaM hoti ... attho, pe. va. cunda, aparantasahagatA didvinissayA, ..., dI. ni. 3.102; aTTha. 209; - vedanIyakamma napu., karma. sa. imesaJca, cunda, pubbantasahagatAnaM diTThinissayAnaM imesaJca [aparAparyavedanIyakarman], bhAvI janmoM meM athavA kramazaH aparantasahagatAnaM divinissayAnaM pahAnAya ..., desitA anubhava kiye jAne yogya vipAka vAlA karma - ubhinna antare paJattA, dI. ni. 3.104-05. pana paJcajavanacetanA aparapariyAyavedanIyakammaM nAma, a. aparantAnudiTThi' strI., karma. sa. [aparAntAnudRSTi], bhaviSya- ni. aTTha. 2.106; ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.242. viSayaka, mithyA-dRSTikoNa yA mata, Age Ane vAle jIvana aparapAda pu., kevala ba. va. meM prApta, pIche vAle paira - tato ke bhAga se sambandhita mithyA avadhAraNA - aparantaM anugatA aparapAdesu, daLaha, bandhaM latAguNaM, jA. aTTha. 3.330; diTTi aparantAnuditi, dha. sa. aTTha. 98; iminA tattheva aparapAdesUti pacchApAdesu. tade... AgatA catucattAlIsa aparantAnudiTThiyo gahitA, dha. sa. aparappaccaya' tri., parapaccaya kA niSe., ba. sa. [aparapratyaya], aTTha. 415; pubbantAnudiTThInaM asati, aparantAnudiTThiyo na dUsaroM para Azrita yA nirbhara na rahane vAlA, Atmanirbhara, honti, sa. ni. 2(1).42; aparantAnudiTThInaM asati, thAmaso dUsaroM para zraddhA yA bharosA na rakhane vAlA - diThThadhammA parAmAso na hoti, tade... ... tiNNavicikicchA ... vesArajjappatA aparappaccayA aparantAnudiTThiH tri., ba. sa., bhaviSya ke jIvana ke viSaya satthusAsane bhagavantaM etadavocu, mahAva. 16; nAssa paro meM dRSTikoNa rakhane vAlA yA usa para vizvAsa rakhane vAlA paccayo, na parassa saddhAya ettha vattatIti aparappaccayo, dI. - te ca bhonto ... aparantakappikA aparantAnudiDino aparantaM ni. aTTha. 1.224; aparappaccayAti parappaccayo khuccati parasaddhA Arambha anekavihitAni... catucattArIsAya vatthUhi, dI. ni. 1.26. parapattiyAyanA, tAya virahitAti attho, a. ni. aTTha. 3.100%; aparantikA strI., [aparAntikA], eka chanda kA nAma jisake sacchikatvAti attanAyeva paAya paccakkhaM katvA, aparappaccayaM pratyeka pAda meM 12 varNa rahate haiM - assa yA samakatA atvAti attho, su. ni. aTTha. 1.124; ma. ni. aTTha. (ma.pa.) parAntikA, vutto. 35. 2.76; yo sAro brahmacariyassa, tasmiM aparapaccayA, sa. ni. For Private and Personal Use Only Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aparappaccaya 372 aparAjita 2(1).78; tasmiM aparapaccayAti tasmiM ariyaphale, na ajhaM pattiyAyanti, paccakkhatova paTivijjhitvA ThitA, sa. ni. aTTha. 2.251; - bhAva pu.. [aparapratyayabhAva], AtmanirbharatA, kisI anya ke prati zraddhAvAna na hone kI avasthA - taM kinti kena kAraNena ahaM avecca aparapaccayabhAvena saddaheyyaM, pe. va. aTTha. 196-197. aparappaccaya- pu., karma. sa. [aparapratyaya], AtmanirbharatA, anya ke prati zraddhA kA abhAva, dUsaroM para Azraya kA abhAva - sayaM abhiA sacchikatvAti attanAyeva paJaAya paccakkhaM katvA, aparappaccayena JatvAti attho, udA. aTTha. 140; ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).173-74; ... aparapaccayA ANamevassa ettha hoti, sa. ni. 1(2).17; aparappaccayAti na parappaccayena, aJassa apattiyAyetvA attapaccakkhaJANamevassa ettha hotIti, sa. ni. aTTha. 2.30. aparappattiya tri., aparapaccaya kA hI vaikalpika zabda, parappattiya kA niSe. [aparapattika], kisI anya para zraddhAbhAva na rakhane vAlA - aparappaccayoti aparappattiyo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).178; na paro pattiyo saddahAtabbo etassa atthIti aparappattiyo, ma. ni. TI. (mU.pa.) 1(2).194; anItihanti itihaparivajjitaM, aparapattiyanti attho, a. ni. aTTha. 2.267; raA nAma... aparapattiyena hutvA sabbAni kiccAni attapaccakkheneva kAtabbAni, jA. aTTha. 5.108. aparabhAga pu., karma. sa. [aparabhAga], ka. kAla ke sandarbha meM, Age Ane vAlA samaya, bhAvI samaya: 1. kri. vi. ke rUpa meM sapta. vi., e. va. meM - Age calakara, bAda meM, phalasvarUpa - cakkhAdInaM ... pubbabhAge ... eva aparabhAge avassamuppattito ArammaNAdhiggahituppannanti vuccati, su. ni. aTTha. 1.7; sA aparabhAge aampi puttaM labhi, dha. pa. aTTha. 1. 3; 2. Sa. vi. meM anta hone vAle pada ke uparAnta prayukta -ke pIche, ke uparAnta- tassa satthuno aparabhAge koNDao maGgalo sumano revato ..., dha. pa. aTTha. 1.49; dIpaGkarassa pana bhagavato aparabhAge eka asaGghayeyyaM koNDao nAma satthA udapAdi, jA. aTTha. 1.40; kha. bAda vAlA bhAga, paravartI bhAga - .... tasseva aparabhAgena kahAvitaraNena kathaMkathIbhAvassa. ..., su. ni. aTTha. 1.8; ga. pazcima dizA - aparabhAge visANAya rAjadhAniyA rajjaMkAresi, dI. ni. aThTha. 3.135. apararatta napuM.. tatpu. sa. [apararAtra], rAtri kA uttarArddha, rAta kA antima prahara - rattiyA pubbaM pubbarataM, rattiyA aparaM apararattaM, pArA. aTTha. 1.178. aparavatta napuM.. [aparavaktrA], eka chanda kA nAma, jisake pratyeka pAda meM 11 varNa rahate haiM tathA jo ardhasamavRtta nAmaka chanda-varga ke antargata vetAliya kA eka prabheda hai - yadi nanaralagA na jA jarA, yadi ca tadAparavattamicchati, vutto. 114. aparavambhanA strI., paravambhanA kA niSe, dUsaroM kI avajJA kA abhAva, anya logoM kI upekSA yA tiraskAra na karanA - ayaJca sammAdiTTi ... ariyAnaM apaccanIkatA saddhammasaJatti anattukkaMsanA aparavambhanA, ma. ni. 2.73; 78. aparavambhI tri., paravambhI kA niSe0, dUsaroM kI avajJA yA nindA na karane vAlA - .... anattukkaMsakA aparavambhI araJjavanapatthAni pantAni ... aJjataro ti, ma. ni. 1.25; puna caparaM, bhikkhu anattukkasako hoti aparavambhI, ma. ni. 1.135; - mbhitA strI., aparavambhI kA bhAva., dUsaroM kI nindA na karane kI prakRti - anattakkaMsakataM aparavambhitaM attani sampassamAno bhiyyo pallomamApAdiM arao vihArAya, ma. ni. 1.25. aparasela pu., karma, sa. [aparazaila], 1. pazcima kI dizA meM sthita parvata - maMdAro paraselottho, abhi. pa. 6063; 2. eka vihAra kA nAma, aparaseliya ke anta. draSTa.. aparaseliya tri., aparasela se vyu. [bau. saM. aparazailIya], azoka ke samaya taka vikasita 18 bauddha-nikAyoM meM se eka nikAya tathA usake anuyAyI - aparAparaM pana hemavatikA, ....... aparaseliyA, vAjiriyAti aopi cha AcariyavAdA uppannA, kathA. aTTha. 105; andhakA nAma pubbaseliyA, aparaseliyA, ..., ime pacchA uppannanikAyA, tade. pubbaseliyabhikkhU ca tathA aparaseliyA, ma. vaM. 5.12. aparAjita' tri., parA + ji ke bhU. ka. kR. kA niSe. [aparAjita], vaha, jo parAjita nahIM huA hai, nahIM harAyA gayA, anabhibhavanIya; - to pu., pra. vi., e. va. - asthi sakyakule jAto, sambuddho aparAjito, therIgA. 192; atthadassI tu bhagavA, sayambhU aparAjito, apa. 1.85; 375; - taM dvi. vi., e. va. - ekA vAsi mayA dinnA, sayambhu aparAjitaM, apa. 1.233; - tA pra. vi., ba. va. - etAdisAni katvAna, sabbatthamaparAjitA, su.ni. 272; sabbatthamaparAjitAti sabbattha khandhakilesAbhisaGghAradevaputtamArappabhedesu catUsu paccatthikesu ekenApi aparAjitA hutvA, sayameva te cattAro mAre parAjetvAti vuttaM hoti, khu. pA. aTTha. 125; - te dvi. vi., ba. va. - paccekabuddhenekasate, sayambhU aparAjite. apa. 1.3; - TThAna For Private and Personal Use Only Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aparAjita 373 aparAdhIna napuM.. tatpu. sa. [aparAjitasthAna], aparAjeya prANI kA strI., aparAdha karane vAlI nArI - ahaM rao mahApatApassa sthAna - aparAjitavAnamhi, bodhipallaGkamuttame, bu. vaM. 361; aparAdhakArikA, ... jA. aTTha. 3.153; - rahita tri., apa. 2.361; - pallaGka pu., tatpu. sa. [aparAjitaparyaGka], [aparAdharahita], niraparAdhI, bekasUra - anAparAdhakammantanti aparAjeya vyakti kA pAlathI lagAkara baiThanA, bodhivRkSa ke kAmakammAdIsu aparAdharahitaM, jA. aTTha. 6.309; - dhAnurUpaM nIce siddhArtha kA dhyAna kI avasthA meM zAntabhAva se vizeSa a., kri. vi., kiye gaye aparAdha ke anusAra - aparAdhe Asana banA kara baiThanA - ... aparAjitapallaGka AbhujitvA aparAdhAnurUpaM vadhabandhanachedanatALanAdivasena karoti, jA. nisIdi, jA. aTTha. 1.81; ... bodhirukkhamUle aparAjitapallaGke aTTha. 2.195; aparAdhaM pana anuvijjitvA aparAdhAnurUpa ... udapAdi, su. ni. aTTha. 1.117; - saMgha pu., karma. sa. asAhasena vinicchayaM karontA .... dha. pa. aTTha. 2.219. [aparAjitasaGgha], aparAjeya arhatoM kA samUha - Agatamha aparAdhI tri., aparAdha se vyu. [aparAdhina], aparAdha karane imaM dhammasamayaM, dakkhitAye aparAjitasaGghanti, sa. ni. vAlA - ... rAjAparAdhino hutvA ajhaM pavisitvA corikAya 1(1).31; dakkhitAye aparAjitasaGghanti kenaci aparAjitaM jIvikaM kappentA .... udA. aTTha. 344. ajjeva tayo mAre mahitvA vijitasaGgAma imaM aparAjitasaGgha aparAdhika tri., aparAdha se vyu., prAyaH sa. u. pa. meM prayukta dassanatthAya AgatamhAti attho, sa. ni. aTTha. 1.69. [aparAdhin], zA. a. kisI ke viruddha aparAdhakarma karane aparAjita- pu., vya. saM., 1. eka cakravartI rAjA kA nAma - vAlA - te taM sAsanaM sutvA saMsAre vicarantAnaM na putto na ito ca sattame kappe, ekosiM aparAjito, apa. 1.225; dhItA nAma natthi, te amhAkaM mahAparAdhikA, .... jA. aTTha. 2. eka gRhastha kA nAma - kaniTThassa aparAjitoti, dha. pa. 1.122; a. ni. aTTha. 1.167; tassa issarAparAdhikassa aTTha.2.399; ... aparAjitoyeva nAma bhAgineyyo upasamitvA. parisassa katadoso ahanti jAnantassa ... uppajjeyyAti, dha. pa. aTTa, 2.400. mi. pa. 150; anekadivasaM uparigaGgAya rAjAparAdhika coraM aparAjitA strI., [aparAjitA], 1. eka jar3I yA auSadhIya hatthapAde ca kaNNanAsaJca chinditvA ... pavAhesuM, jA. aTTha. pAdapa kA nAma, girikI nAma kI jar3I kA dUsarA nAma - 2.97; vessavaNAparAdhiko viya yakkho , mi. pa. 20; lA. a. girikaNyaparAjitA, abhi. pa. 584; 2. sakkarI varga ke cyuta ho jAne vAlA, paribhraSTa, vaJcita - avijjAnivato anta. parigaNita eka samavRtta chanda, jisake pratyeka pAda meM poso, saddhamma aparAdhiko, a.ni. 3(1).62; ..... ahamevettha 14 varNa rahate haiM - na-na-ra-sa-laha-gA sarehi parAjitA, vutto. aparAdhiko, a. ni. aTTha. 2.11. aparAdhikatA strI., aparAdhika kA bhAva., aparAdhI honA, aparAdha pu., apa + VrAdha se vyu., kri. nA. [aparAdha], aparAdhI hone kI avasthA - dilatha kAraNa? aparAdhikatA, aparAdha, pApa se bhare-bure kAma, doSamaya kriyAkalApa, bAdhaka evameva ... pavatteota, mi. pa. 183... kArya - Agu vuttamaparAdho, abhi. pa. 355; - dho pra. vi., e. aparAdhita tri., apa + VrAdha ke prera. kA bhU. ka. kR., kho va. - kiM cintayamAno dummanosi, nUna deva aparAdho asthi cukA, kho diyA gayA, aparAdha kiyA gayA - atthaJca dhamma mahanti, jA. aTTha. 6.214; -dhaM dvi. vi., e. va. - atthaM anusAsa meM ise, atItamaddhA aparAdhitaM mayA, jA. aTTha. karissanti musA abhANiM, ekAparAdhaM khama rAjaseTTa, jA. 7.140; ... aparAdhitaM mayA ti ekasena mayA atItaM kamma aTTha. 3.348; - dhena tR. vi., e. va. - sattA ca attano aparAdhitaM virAdhita, tade; kiM te aparAdhitaM mayA, yaM meM aparAdhena na tathA vihaanti, udA. aTTha. 265; - dhassa Sa. ovariyAnaM tiTThasi, therIgA. 369; - kamma napuM., karma. sa., vi., e. va. - akArakAti aparAdhassa na kArakA, udA. aTTha. akuzala karma, anucita karma, burA kAma - idaM vA 211; -dhe sapta. vi., e. va. - yo pana ... tasmiM tasmiM rAjAparAdhitakammaM tayA katanti evarUpaM dAruNaM abbhakkhAnaM aparAdhe aparAdhAnurUpaM vadhabandhanachedanatALanAdivasena karoti, vA, dha. pa. aTTha. 2.40. jA. aTTha. 2.195; - ka tri., aparAdha se vyu. [aparAdhaka], aparAdhIna tri., parAdhIna kA niSe. [aparAdhIna], svatantra, vaha aparAdha karane vAlA, bure kAma karane vAlA - aparAdhakA jo dUsaroM ke sahAre para nahIM hai, svAdhIna, Atmanirbhara - dUsakA heThakA ca, labhanti te rAjino nijjhapetuM, jA. aTTha. ... attAdhIno aparAdhIno bhujisso yenakAmaMgamo, dI. ni. 4.448; - kAraka tri.. [aparAdhakAraka], uparidat; - rikA 1.64; ma. ni. 1.348; - tA strI., aparAdhIna kA bhAva. 89. For Private and Personal Use Only Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org aparAdheti 374 aparAmaTTha [aparAdhInatA, svAdhInatA, svatantratA, AtmanirbharatA - yaM 1(2).150; ... mahAmegho aparAparaM anuppabandho abhivasseyya, panettha sabbattheva aparAdhInatAya labhati cittasukhaM, udA. mi. pa. 135; ga. zanaiH zanaiH, kramazaH, eka-eka karake - aTTha. 128; - vRtti tri., ba. sa. [aparAdhInavRtti], svatantra aparApara panettha manu ssA bhikkhu saGghassa jIvana-vRtti vAlA vyakti, vaha, jisakI jIvana-paddhati kisI ratiTThAnadivATThAnamaNDapacaGkamAdIni kariyiMsu, ma. ni. aTTha. dUsare para Azrita nahIM hai - imaM udAnanti imaM (mU.pa.) 1(2).135; tassa aparAparaM pIti uppajjati, mi. pa. parAdhInAparAdhInavuttIsu AdInavAnisaMsaparidIpaka udAnaM 273; apare pana ... aparAparaM jarAmaraNehi sivathikavaDDanAti udAnesi, udA. aTTha. 127. atthaM vadanti, udA. aTTha. 287. aparAdheti apa + rAdha ke prera. kA varta, pra. pu., e. va. aparAparima napuM, aparApara se vyu. [aparAparya], lagAtAra [aparAdhayati], zA. a. anucita rUpa meM hone yA karane hetu calI A rahI paramparA, punarjanmoM kA lagAtAra cala rahA prerita karatA hai, asaphala ukasAtA hai, lA. a. upekSA silasilA-diTThava dhamme garahaM samparAye duggatiM aparApariye karatA hai - cetasA viharanto akiccaM karoti, kiccaM ummAdaJca pApuNAti, khu. pA. aTTha. 115; - vedanIya tri., aparAdheti, a. ni. aTTha. 1(2).77; kiccaM aparAdhetIti tatpu. sa. [aparAparyavedanIya], punarjanmoM meM anubhava kiyA kattabbayuttakaM kiccaM akaronto taM aparAdheti nAma, a. ni. jAne vAlA, cAra prakAra ke karmoM meM se vaha karma jisake aTTha. 2.305; - tvA pU. kA. kR., upekSA karake - so vipAkoM kA saMvedana agale janmoM meM hotA hai - tassApi vacanaM ... tameva aparAdhetvA kAlaM katvA padumaniraye aparApariyavedanIyaM kammaM aparApariyavedanIyadvena niyatanti?, uppajji , su. ni. aTTha. 2.178. kathA. 492; diTThadhammavedanIya upapajjavedanIya aparApara tri., [aparApara], lagAtAra krama vAlA, eka ke bAda aparApariyavedanIyaM ahosikammaJceti pAkakAlavasena cattAri dUsarA, kaI eka, bahuta sAre, vividha prakAra ke - api ca kammAni nAma, abhi. dha. sa. 36; apare apare diTTadhammato aparAparaM nibbAhanaM sotukAmo na sampaTicchinti, mi. pa. aJjasmi yattha katthaci attabhAve veditabbaM kamma 283; - re pu., pra. vi., ba. va. - aparApare pana brAhmaNA aparApariyavedanIya, abhi. dha. sa. 155; - vedanIyakamma pANAtipAtAdIni pakkhipitvA tayo vede bhinditvA buddhavacanena napuM.. tatpu. sa. [aparAparyavedanIyakarmana], agale janmoM meM .... akaMsu, ma. ni. aThTha. (ma.pa.) 2.298; dI. ni. aTTha. anubhava meM Ane vAlA karma - vipAkaM datvAva nassatIti 1.221; aparApare panAti aTThakAdIhi aparA pare pacchimA aparApariyavedanIyakamma sandhAyAha, jA. aTTha. 4.353; okkAkarAjakAlAdIsu uppannA, lIna. (dI.ni.TI.) 1.2733; ubhinnamantare paJcajavanacetanA aparApariyavedanIyakammaM nAma, - rA strI., pra. vi., ba. va. - rattiyo patthayantena, uLArA abhi. ava. 154; - vepakka tri., tatpu. sa., agale janmoM meM aparAparA, sa. ni. 1(1).104; - resu sapta. vi., ba. va. - vipAka ko prApta karane vAlA karma - appaTTiyaM kamma tasmA tassa bhagavA aparAparesupi divasesu piNDAya caritabba, aparApariyavepakkanti?, kathA. 384. ..... su. ni. aTTha. 2.194. aparApariyAya draSTa. aparapariyAya ke anta.. aparAparaM a., kri. vi. [aparAparaM], ka. idhara-udhara, isa chora / aparAparUppattika tri., ba. sa. [aparAparUtpattika], zanaiH se usa chora, eka kinAre se dUsare kinAre taka - aparAparaM zanaiH athavA kramazaH utpanna hone vAlA/vAlI - pariyesanti, mahAni. 271; aparAparaM pariyesantIti uparUpari aparAparUppattikA vanathA nAma,dha. pa. aTTha.2.243. gavesanti, mahAni. aTTha. 320; so pAsAdo ... aparAparaM aparAparUppanna tri., karma. sa. [aparAparUtpanna], uttarakampati calati na santiTThati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2). kAla meM utpanna, kramazaH utpanna, hetu-pratyayoM kI apekSA se 199; so hatthI ... aparAparaM karonto kILati, ukkhipitvA utpanna - sA aparAparUppannAya avijjAya upanissayapaccayo kumbhe patiTThApeti, jA. aTTha. 1.188; te aparAparaM saMsarantA hoti, ma. ni. aTTha. 1(1),233. eka buddhantaraM devaloke khepetvA amhAkaM bhagavato kAle ... aparAmaTTha tri., parAmaTTha kA niSe. [aparAmRSTa], zA. a. nibbatti, udA. aTTha. 145; kha. punaH punaH, bAra-bAra, aura bhI sparza na kiyA huA, lA. a. aprabhAvita, adUSita, agRhIta Age - ruA vinicchitakAlato paTThAya aTTho aparAparaM na - ... sIlAni akhaNDAni acchiddAni ... aparAmaTThAni saJcarati, rAjavacaneneva chijjati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) samAdhisaMvattanikAni ..., dI. ni. 2.63; taNhAdiTThIhi For Private and Personal Use Only Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aparAmasa / aparAmasantu *** aparAmaTThattA - idaM nAma tvaM Apannapubbo ti kenaci parAma asakkuNeyyattA ca aparAmadvAni dI. ni. aDa. 2113; diTTiyA pahInatA diTThaparAmAsena aggahitattA aparAmaTThA, paTi ma. aTTha. 1.171; 183; ariyakantehi ... akhaNDehi aparAmaTThehi samAdhisaMvattanikehi, sa. ni. 3(2).411; aparAmaTTehIti idaM nAma tayA kataM, idaM vItikkantanti evaM parAmasituM asakkuNeyyehi sa. ni. aDDa. 3.307 sIlaM akhaNDa acchidaM... aparAmahaM katvA paripUrento vadati, udA. a. 218: parAmAsehi ArammaNakaraNavasena parAmadvatA parAmaTThA, dha. sa. aTTha 96; maggaphalanibbAnAni pana aggahitAni aparAmadvAni anupAdiNNAneva gha. sa. aDa. 377 ta napuM, aparAma kA bhAva [aparAmRSTatva] prabhAvita na hone kI avasthA, praduSTa na hone kI dazA taNhAdiTThIhi aparAmattA- idaM nAma tvaM ApannapuSyoti kenaci parAmahaM asakkuNeyyattA ca aparAmaTThAni, dI. ni. aTTha 2.113; pArisuddhisIla napuM. karma. sa. [ aparAmRSTaparizuddhizIla]. sarvathA apraduSTa vizuddhiyoM se sambandhita zIla, zIla kA eka prabheda pariyantapArisuddhisIla, - sattanna sekkhAnaM idaM aparAmadvapArisuddhisIlaM, paTi. ma. 37. aparAmasa / aparAmasantu tri, parA + masa ke varta. kR. kA niSe. [aparAmRzan], zA. a. sparza na kara rahA, nahIM chU rahA, lA. a. kisI prakAra kA mahattva nahIM de rahA, mahattvahIna mAna rahA, tRSNA, mAna evaM dRSTi kI pakar3a se mukta rahatA huA, vitarka yA saMkalpa-vikalpa na karatA huA saM pu0, pra. vi., e. va. lokapaJJattiyo, yAhi tathAgato voharati aparAmasanti dI. ni. 1.178; yAhi tathAgato voharati aparAmasanti yAhi lokasamahi lokaniruttIhi tathAgato taNhAmAnadidviparAmAsAna abhAvA aparAmasanto voharatIti desanaM vinivaTTetvA arahattanikUTena nidvApesi, lIna. ( dI. ni. TI.) 1.285; amamAyanto agaNhanto aparAmasanto anabhinivisanto careyya.... yApeyyAti, mahAni. 36; aparAmasantoti vitakkena UhanaM akaronto, mahAni. a. 128 santaM pu. dvi. vi. e. va. taM brAhmaNaM diTThimanAdiyantaM agaNhantaM aparAmasantaM anabhinivesantanti, mahAni. 80: aparAmasantanti taNhAmAnadidvIhi na parAmasantu mahAni, a, 192 sato pu. ca. / Sa. vi. e. va. aparAmasato cassa paccattaJJeva nibbuti viditA, dI. ni. 1.14; aparAmasato cassa aparAmAsapaccayA sayameva attanAyeva tesa parAmAsakilesAnaM nibbuti viditA dI. ni. 1 *** www.kobatirth.org - 375 aparikkhitta va. a. 1.93: samAno varta. kR., Atmane, pu. pra. vi. e. anupAdiyamAno agaNhamAno aparAmAsamAno anabhinivisamAnoti, mahAni. 77. aparAyattatA strI0, aparAyatta kA bhAva. [ aparAyattatA ], dUsaroM ke adhIna na hone kI sthiti, svAyattatA, AtmanirbharatA taM dvi. vi., e. va. seritanti sacchandavRttitaM aparAyattataM. su. ni. aDDa. 1.66. aparAyaNa tri, parAyana kA niSe [ aparAyaNa], besahArA, AzrayavihIna bandhubAndhavo se vihIna No pu. pra. vi. e. va. sohaM sahassajInova, abandhu aparAyaNo, jA. aTTha 3.413; aparAyaNoti asaraNo, nippatiTThoti attho, tade.; yinI strI. pra. vi. e. va. sA nUnAhaM marissAmi, abandhu aparAyinI jA. aDa. 3.341: aparAyinIti appatidvA appaTisaraNA, tade.. aparikathAkata tri, parikathAkata kA niSe [aparikathAkRta]. vaha kaThina cIvara jo cIvara ke mahatva ko prakAzita karane vAlI kathA dvArA prApta nahIM huA ho aparikadhAkatena atthataM hoti kathinaM, mahAva. 332; parikathAkatenAti kathinaM nAma dAtuM vahati kaThinadAyako bahu pugyaM pasavatIti evaM parikathAya uppAditena mahAva. aha. 369. aparikupita tri, parikupita kA niSe [aparikupita], kopa yA krodha se mukta, tIvra kopa se rahita devatAsu aparikupitAsu devo sammA dhAraM anuSpavecchati a. ni. 1 (2).87, aparikkamana napuM., parikkamana kA niSe. [aparikramaNa], ka. ghUmane-phirane ke vistRta kSetra yA maidAna se rahita sArambhe ce bhikkhu vatthurimaM aparikkamane saJJAdhikAya kuTiM kAreyya pArA 229; saparikkamanaM aparikkamananti saupacAraM anupacAra, pArA. aTTha. 2.141; kha. bacane ke upAyoM se rahita, trANa ke upAyoM se rahita saparikkamano ayaM dhammo, nAyaM dhammo aparikkamano a. ni. 3 (2) 231. aparikkhata tri.. parikkhata kA niSe [ aparikSata ], kSatirahita, hAni athavA kSaya ko aprApta.... taM akkhataM kenaci aparikkhataM manussarUpeneva pATaliputtaM nayissAmi, pe. va. aDa. 238 dhamma tri.. ba. sa. [ aparikSayadharman] kabhI bhI kSaya ko prApta na hone vAlA, svabhAva se hI akSaya akSayadhammamatthuti aparikkhayadhammaM hotu pe. va. aDa. 208. aparikkhitta tri, pari + khipa ke bhU. ka. kR. kA niSe. [ aparikSipta ]. aisA AdAsa, jo cAroM ora se ghirA huA na ho, gherAbandI se rahita - aparikkhittassa gAmassa gharUpacAre For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - " - - - Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aparikkhINa 376 aparicitakusalatA Thitassa majjhimassa purisassa leDDapAto, pArA. 52; tasmA / dhana Adi ke "yaha merA hai" isa rUpa meM mana dvArA pakar3a ... aparikkhitasse gAmassa gharUpacAre Thitassa ... vRttaM, kara nahIM rakhanA, kha. avivAhita rahane kI sthiti - so pArA. aTTha. 1.240; .... aparikkhittassa upacAro, pAci. apariggahabhAvaM atvA samIpaM gatvA bhadde, kA nAma tvanti 216. pucchi, jA. aTTha. 6.192; - rasa tri., ba. sa., vaha jisakA aparikkhINa tri., parikkhINa kA niSe. [aparikSINa], pUrI kRtya pakar3a kara yA bAMdhakara rakhanA na ho - apariggahaNaraso taraha se kSaya ko aprApta, pUrI taraha se samApta na hone vAlA, muttabhikkhu viya, dha. sa. aTTha. 172. aprayukta - yAvakIvaJca meti yattakaM kAlaM mama sakaM muttakarIsaM apariggahita tri., pari + gaha ke bhU. ka. kR. kA niSe. aparikkhINaM hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).359; [aparigRhIta], ka, avivAhita, gRhastha jIvana ke AvaraNa se aparikkhINA ca AsavA na parikkhayaM gacchati, ma. ni. rahita - avAvaTAti apetAvaraNA apariggahA, jA. aTTha. 1.150; sati vA upAdiseseti upAdAnasese vA sati 5.202; kha. "yaha merA hai" isa rUpa meM mana dvArA acintita, aparikkhINe, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).311; - tA strI., mana dvArA agRhIta - ... apariggahitA kAmA, mahAni. 2; aparikkhINa kA bhAva. [aparikSINatA], pUrI taraha kSINa na apariggahitAti tathA apariggahitA uttarakurukAnaM kAmA, honA, samApta na honA - yAni tesu saMyojanAni akhINAsavAnaM mahAni. aTTha. 13. tesaM aparikkhINatA ca, udA. aTTha. 32. aparicakkhitu pu., pari + cakkha se vyu., kri. nA. kA aparikkhobha tri., parikkhobha/parikhobha kA niSe., ba. sa. niSe. [aparicaSTra], vaha, jo sAvadhAna yA caukannA nahIM hai, [aparikSobha], parikSobha athavA bAdhaka tattvoM se mukta, kleza sUkSma parIkSaNa na karane vAlA - vikiNNavAcaM aniguyhamantaM, Adi se mukta - kilesaparikhobhAbhAvena aparikhobhaM, udA. asaJjataM aparicakkhitAraM jA. aTTha. 5.72; aparicakkhitAranti aTTha. 301. ayaM mayA kathitamantaM rakkhituM sakkhissati na sakkhissatIti aparigamanatA strI0, aparigamana kA bhAva., janma-maraNa ke puggalaM oloketuM upaparikkhituM asakkontaM, jA. aTTha. 5.73. cakra meM Ane jAne se mukti, bhavacakra se mukti, AvAgamana aparicaritvAna pari + /cara ke pU. kA. kR. kA niSe., se chuTakArA - aparigamanatAya Thito, mahAni. 16; paricaryA na karake, ucita dekhabhAla na karake, upekSA karake aparigamanatAyAti saMsAre agamanabhAvena punAgamanAbhAvenAti - mAtaraM aparicaritvAna, kicchaM vA so nigacchati, jA. aTTha. attho, mahAni. aTTha. 70. 5.324; micchA caritvAnAti mAtaraM apaTijaggitvA, jA. aparigutti strI., parigutti kA niSe. [aparigupti], surakSA aTTha. 5.326. kA abhAva, asurakSA - ye tattha apariguttiyA ca... AbAdhaM na aparicAraka tri., paricAraka kA niSe. [aparicAraka], ThIka karonti, visuddhi. 1.32. se sevA yA dekhabhAla na karane vAlA, upekSA karane vAlA - apariggaha tri., ba. sa. [aparigraha], zA. a. parigraha athavA evaM kicchA bhato poso, pitu aparicArako, jA. aTTha. 5.324. dhana-sampatti Adi bhautika sAdhanoM se rahita, mana ke lagAva apariciNNa tri., pari + cara ke bhU. ka. kR. kA niSe0 se mukta, "merA hai isa prakAra ke manobhAva se mukta - manussA [aparicIrNa], vaha, jisakI ucita dekha bhAla nahIM kI gayI tattha jAyanti, amamA apariggahA, dI. ni. 3.151; apariggahAti hai, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prApta; - chAna napuM., karma. itthiparigahena apariggahA, dI. ni. aTTha. 3.133; amamA sa., aisA sthAna yA avasara, jahAM kisI kI sevA yA sammAna apariggahA, niyatAyukA, a. ni. 3(1).207; apariggahAti na kiyA gayA ho- buddhAnaM pana apariciNNaTThAne AsanapattiM 'idaM mahAnti pariggaharahitA, a. ni. aTTha. 3.271; lA. a. Acikkhantena ekena bhikkhunA paThamataraM gantuM vaTTati, dha. pa. patnI-rahita, avivAhita - sapariggaho vA brahmA apariggaho aTTha. 1.43; - pubba tri., ba. sa., vaha, jisakI pahale kabhI vAti? dI. ni. 1.223; apariggaho bho gotamAtiAdIsupi bhI ThIka se sevA-suzrUSA yA dekhabhAla nahIM kI gayI hai - kAmacchandassa abhAvato itthipariggahena apariggaho, dI. ni. aggi sulabharUpo yo mayA apariciNNapubbo iminA dIghena aTTha. 1.304; sA apariggahApi na sevitabbA, jA. aTTha. adbhunA, ma. ni. 1.116. 5.445; ... sapariggahA, apariggahAti pucchApesi, jA. aTTha. aparicitakusalatA strI., aparicitakusala kA bhAva., karma. 6.176; - bhAva pu. , tatpu. sa. [aparigrahabhAva], ka. strI, sa., kuzala karmoM yA zIla ke viSaya meM aparicaya, zIla For Private and Personal Use Only Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apariccatta 377 apariNata viSayaka ajJAna - sA panesA assaddhakusalassa dhItA cirakAlaM aparicitakusalatAya sAdhujanAcAravirahitA anAdarA alakkhikA viya aTThAsi, pe. va. aTTha. 57. apariccatta tri, pari + cija ke bhU. ka. kR. kA niSe. [aparityakta], zA. a. vaha, jisakA parityAga na kiyA gayA ho, lA. a. vaha, jise dAna meM na de diyA gayA ho - .... adinnaM anissaTuM apariccattaM rakkhitaM gopitaM mamAyitaM parapariggahitaM. pArA. 52; yathAThAne Thitampi anapekkhatAya na pariccattanti apariccattaM, pArA. aTTha. 1.241; apariccattaM kho rao nAgassa jIvitAnti, ma. ni. 1.85; apariccattanti anissaTTha, paresaM jayaM amhAkaJca parAjayaM passIti mati, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.92. aparicchinnapubbAparako Tika tri., ba. sa. [aparicchinnapUrvAparakoTika], vaha, jisake pUrvAnta evaM aparAnta (bhaviSya) kI koTiyAM yA sire aparimita hoM - ... aparicchinnapubbAparakoTikoti attho, sa. ni. aTTha. 2.138. aparicchinnappamANa tri., aparimita pramANa vAlA - appamANikAyoti ettakena niTTha gacchissantIti evaM aparicchinnappamANAyo, ... attho, pArA. aTTha. 2.134. aparicchinnaka tri., paricchinnaka kA niSe. [aparicchinnaka], pariccheda yA sunizcita mApa taula yA nizcita sImA se rahita, aparimita, asIma - aparicchinnasaGghayattA saGghayAmahattenapi mahatA, udA. aTTha. 195.. apariccheda tri., ba. sa. [apariccheda], uparivat - mahAvaneti mahAvanaM nAma sayaMjAtaM aropimaM aparicchedaM mahantaM vanaM. udA. aTTha. 148. aparijAnaM/aparijAnanta tri., pari + A ke varta. kR. kA niSe. [aparijAnan], acchI taraha se yA pUrNa rUpa se nahIM jAna rahA - anabhijAnaM aparijAnaM tattha cittaM avirAjayaM appajahaM abhabbo dukkhakkhayAya, itivu. 4; aparijAnanti na parijAnanto, itivu. aTTha. 47; anabhijAnaM aparijAnaM avirAjayaM appajahaM abhabbo dukkhakkhayAya, sa. ni. 2(2).96. aparijJaANadhamma tri., ba. sa. [aparijJAnadharmana], jJAna kI kSamatA se rahita, svabhAva se hI ajJAnI - sace bAlo apariAtadhammo sIlAdiguNA paribAhiro titthAyatane pabbajito .... dha. pa. aTTha. 1.284, pAThA. apariJAtadhammoM. apariJAta tri., pari + Vaa ke bhU, ka. kR. kA niSe. [aparijJAta], pUrI taraha se yA acchI taraha se nahIM jAnA yA samajhA huA, tIna parijJAoM dvArA grahaNa na kiyA gayA - amataM tesaM, bhikkhave, aparijAtaM yesaM kAyagatAsati apariJAtA, a. ni. 1(1).62; aparijAtanti AtapariAvasena apariAtaM, a. ni. aTTha. 1.404; yattha sAsavaM viANaM apariJAtaM tattha vIjattho, netti. 663; apariJAtaM tassAtivadAmi, ma. ni. 1.2; - ta napuM., apariAta kA bhAva. [aparijJAtatva], tIna prakAra kI parijJAoM dvArA jJAta na hone kI avasthA - vAcAvatthumattasseva bhANino atthassa apariJAtattA, udA. aTTha. 260; - dhamma tri., ba. sa. [aparijJAtadharmana], svabhAva se hI dharmoM kA parijJAna na rakhane vAlA, ajJAnI, pRthagjana - sace bAlo apariAtadhammo sIlAdiguNA paribAhiro titthAyatane pabbajito ..... dha. pa. aTTha. 1.284; - vatthu ka tri., ba. sa. [aparijJAtavastuka], vaha, jise vastuoM kA parijJAna nahIM hai, dharmoM ko yathArtharUpa meM na jAnane vAlA - svAyaM idha yasmA puthujjano apariAtavatthuko, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).28. aparijJAmUlika tri., ba. sa. [aparijJAmUlaka], vaha, jisake mUla meM ajJAna rahe - apariAmUlikA ca idhAdhippetAnaM sabbadhammAnaM mUlabhUtA maJjanA hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).28. apariDarahamAna tri., pari + Daha ke karma. vA. ke varta. kR., Atmane. kA niSe. [paridahyamAna], nahIM jalAyA jA rahA, rAga evaM dveSa kI agni se nahIM jala rahA - anavassuto apariDarahamAno, eko care khaggavisANakappo, su. ni. 63; apariDarahamAnoti evaM anvAssavavirahAva kilesaggIhi apariDarahamAno, su. ni. aTTha. 1.92; cULani. aTTha. 121; apariDarahamAnoti rAgajena pariLAhena apariDarahamAno, cULani. 261; - citta tri., ba. sa. [aparidahyamAnacitta], vaha, jisakA citta klezoM kI agni dvArA jalAyA nahIM jA rahA hai - ... abhinibutattoti guttacitto apariDarahamAnacitto ca, su. ni. aTTha. 2.73. apariNata tri., pari + Vnama ke bhU. ka. kR. kA niSe. [apariNata], zA. a. nahIM pakA huA, aparivartita, lA. a. ka. vaha, jo kisI eka ko uddezya banAkara nahIM diyA gayA hai, yA ucita rUpa meM viniyojita nahIM kiyA gayA hai - apariNate pariNatasaJI, Apatti dukkaTassa, pArA. 394; lA. a. kha. akSINa, kSaya ko aprApta - apakka na paripAcentIti apariNataM akhINaM AyaM antarAva na upacchindanti, dI. ni. 2.360; - bhojI tri., binA pakI huI cIjoM ko For Private and Personal Use Only Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apariNAyaka 378 aparinibbuta khAne vAlA - sappAye mattaM na jAnAti, apariNatabhojI ca honA; - naM dvi. vi., e. va. - upAdAparitassanaJca ..., hoti, a. ni. 2(1).136. desessAmi anupAdAaparitassa - naJca, sa. ni. 2(1).15; apariNAyaka tri., ba. sa. [apariNAyaka], netA-rahita, .... aparitassananti aggahaNena aparitassanaM, sa. ni. aTTa, mArgadarzaka yA nAyaka se rahita - ekacintitoyamattho, bAlo 2.231; kathaJcAvuso, anupAdAnA aparitassanA hoti, ma. apariNAyako, jA. aTTha. 2.189; bAlo apariNAyakoti ayaM ni. 3.276; sa. ni. 2(1).16; - vAra pu., tatpu. sa., khujjo bAlo, ..... tade; -yikA strI., netRtvarahita yA vyAkulatA yA udvignatA ke abhAva kI bArI yA avasara - mArgadarzaka-rahita nArI- sAnUnasA kapaNikA, andhA apariNAyikA aparitassanAvAre na evaM hotIti yehi kilesehi evaM bhaveyya, jA. aTTa, 483; te hinna marissanti, andhA apariNAyakA, jA. aTTa tesaM pahInattA na evaM hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).17. 4.372 aparitassI tri., paritassI kA niSe., paritrAsa na karane aparitassa pu., paritassa = paritAsa kA niSe. [aparitrAsa, vAlA, vyAkulatA se rahita, mana meM bhaya yA cintA na lAne bau. saM. aparitAsa], akampana, tRSNA evaM dRSTiyoM ke bhaya se / vAlA- so achambhI akampI avedhI aparitassI vigatalomahaMso. mukti, niDaratA, anudadvega, becainI kA abhAva - ruJo paccantime ma. ni. 2.346. nagare bahu sAliyavakaM sannicitaM hoti abbhantarAnaM ratiyA aparitta tri., paritta kA niSe. [aparItta], zA. a. analpa, aparitassAya phAsuvihArAya bAhirAnaM paTighAtAya, a. ni. asIma, adhika, apramANa, lA. a. kAmAvacarabhUmi se Upara 2(2).242; aparitassAyAti tAsaM anApajjanatthAya, a. ni. vAle mahaggata citta - ekacco puggalo ... bhAvitapao aTTha. 3.183; evamevaM ... viharato ratiyA aparitassAya aparitto mahatto appamANavihArI, a. ni. 1(1).282-283; phAsavihArAya okkamanAya nibbAnassa, a. ni. 3(1).64; aparittoti na parittaguNo, a. ni. aTTha. 2.218; tesaM pahAnA aparitassAyAti taNhAdidviparitassanAhi aparitassanatthAya, aparittaJca me cittaM bhavissati appamANaM subhAvitAnti, ma. a. ni. aTTha. 3.225. ni. 3.46; aparittanti kAmAvacaracittaM parittaM nAma, tassa aparitassaM/aparitassanta/aparitassamAna tri., pari + paTikkhepena mahaggataM aparittaM nAma, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) Vtasa ke varta. kR. kA niSe. [aparitrasana], vyAkula na hotA 3.39. huA, udvigna na rahatA huA, bhaya na karatA huA - anupAdayaM aparideva pu., parideva kA niSe, vilApa yA rone kalapane kA na paritassati, aparitassaM paccatta va parinibbAyati, dI. abhAva - aparidevo abhineyyo, paTi. ma. 11; paridevA ni. 2.53; ma. ni. 1.98; aparitassanti aparitassamAno, hitvA aparidevaM pakkhandatIti- gotrabhu, paTi. ma. 60. dI. ni. aTTha. 2.88; - ssantaM dvi. vi., e. va. - bhagavatA aparinihita tri, pari + ni+vThA ke bhU, ka. kR. kA niSe. ajjhattakkhandhavinAse aparitassantaM khINAsavaM dassetvA desanA [apariniSThita], pUrNatA ko aprApta, pUrNa na kiyA huA, Adhe niTThApitA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).17; - ssato ca./Sa. adhUre rUpa meM taiyAra - mama AgamanapaccayA aparinihitA vi., e. va. - viANe ... asaNThite anupAdAya aparitassato sikhaM appattA, dI. ni. aTTha. 1.47; dasa pAramiyo ... Ayati jAtijarAmaraNadukkhasamudayasambhavo na hotiti, itivu. ananucchavikametanti apariniTThatAva mAlAyo gahetvA.... dI. 67; - ssamAnaM dvi. vi., e. va. - iminA bhagavA ni. aTTha. 2.150. ajjhattakkhandhavinAse aparitassamAnaM khINAsavaM dassento desanaM aparinipphanna tri., pari + ni + pada ke bhU. ka. kR. kA matthaka pApesi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).16. niSe. [apariniSpanna], hetuoM evaM pratyayoM dvArA utpanna na aparitassaka tri., aparitassa se vyu. [bau. saM. aparitAsaka], kiyA gayA, avAstavika - rUpaM apariniphannanti? AmantA, paritrAsa na karane vAlA, mana meM vyAkulatA na lAne vAlA, kathA. 505; ... pannarasa rUpAni pariniSphannAni nAma, dasa bhayarahita - ajjhattaM aparitassante ... parikkhAravinAse aparinipphannAni nAma, dha. sa. aTTha. 373; - kathA strI., paritassakena aparitassakena cApi bhavitabba, ma. ni. aTTha. kathA. kI eka kathA kA zIrSaka, kathA. 505-506. (mU.pa.) 1(2).17. aparinibbuta tri., parinibbuta kA niSe. [aparinirvRta], pUrNa aparitassanA strI., aparitassana se vyu. [aparitrasana], rUpa se mukti ko aprApta, parinirvANa ko aprApta, pUrNatayA bhaya yA mAnasika vyAkulatA kA abhAva, paritrAsa kA na avimukta - attanA adanto avinIto aparinibuto paraM For Private and Personal Use Only Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aparimitapAnabhojana 379 aparipphanda damessati vinessati ... vijjati, ma. ni. 1.51; ... aparipuNNa tri., paripuNNa kA niSe. [aparipUrNa], ka. vaha, aparinibutoti ettha pana anibbisatAya adanto, ma. ni. jo pUrNa nahIM hai, golAkAra se rahita - aosahi akkhibhaNDA aTTha. (mU.pa.) 1(1).202; - tta napuM., bhAva. [aparinirvRtatva], aparipuNNA honti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.273; dI. ni. pUrNatayA parinirvANa na pAne kI avasthA - sAriputtatthero aTTha. 2.37; kha. atyalpa, bahuta adhika nahIM, choTA-moTA, tathAgatassa santike aparinibbatattA buddhAnaM santikA mahantaM halkA - ... paribhAsAya paripuNNAya, no aparipuNNAyA ti, nalabhi, jA. aTTha. 5.123-124. dI. ni. 3.59; no aparipuNNAyAti antarA aTThapitAya nirantaraM aparimitapAnamojana tri., ba. sa., binA sImA ke atyadhika pavattAya, dI. ni. aTTha. 3.41; ga. apUrNa, tuccha, hIna, ghaTiyA bhojanoM aura peya padArthoM kA upabhoga karane vAlA - - akevalI so asamatto so aparipuNNo so hIno nihIno aparimitapAnabhojanA honti, a. ni. 1(2).285. ..., mahAni. 210; aparipuNNoti na sampuNNo, mahAni. aThTha. aparipakka tri., pari + vpaca ke bhU. ka. kR. kA niSe. 290; ariyo sIlakkhandho paripuNNo no aparipuNNo, dI. ni. [aparipakva], zA. a. kaccA, vaha, jo pUrI taraha se pakA 1.183; aparipuNNassa kho sIlakkhandhassa pAripUriyA ... nahIM hai, lA. a. haz2ama na kiyA huA, praur3hatA yA gambhIratA upanissAya vihareyyaM, sa. ni. 1(1).165; gha. aprApta - imi se rahita - so panAyamAhAro evarUpe okAse nidhAnamupagato ima aparipuNNo vattamAnayo, sadda. 2.319; - kammanta tri., ba. bhAva aparipakko hoti, visuddhi. 1.335; evameva .... sa. [aparipUrNakarmana], vaha, jisane apanA kAma pUrNa rUpa se semhapaTalapariyonaddho ... upaganvA tidvatIti evaM aparipakkato. nahIM kiyA hai - aparipuNNakammantA vippaTisAriniyo paTikkUlatA paccavekkhitabbA, visuddhi. 1.336; aparipakkAma, paccAnutApiniyo hInaM kAmaM upapannA'ti, a. ni. 3(1).203; ..., cetovimuttiyA paJca dhammA paripAkAya saMvattanti, udA. - pattacIvara tri., ba. sa. [aparipUrNapAtracIvara], vaha vyakti, 109; - tta napuM.. aparipakka kA bhAva. [aparipakvatva], jisake pAsa pAtra aura cIvara nahIM hai - tathAgatA paripakvatA kA abhAva, kaccApana, apUrNatA, paripAka yA aparipuNNapattacIvara upasampAdentIti, ma. ni. 3.296; - vipAka prApta na karane kI avasthA - sabametaM ANassa sIsa tri., ba. sa. [apUrNazIrSa], apUrNa sira vAlA, vaha, aparipakkattA tassa kAmAnaM duppahAnatAya sammApaTipattiyaM jisakA sira ucita yA pUrNa banAvaTa vAlA nahIM hai - ao yogyaM kArApetuM vadati, udA. aTTha. 252; paTipassambhIti pana janA aparipuNNasIsA honti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) indriyAnaM aparipakkattA, saMvegassa ca nAtitikkhabhAvato 2.273; dI. ni. aTTha. 2.38; - NNAyatana tri., ba. sa. vUpasami, udA. aTTha. 252; - ANatta napuM., bhAva. [aparipUrNAyatana], vaha, jisakI indriyAM pUrNarUpa se sakSama [aparipakvajJAnatva], mAnasika rUpa se avikasita rahane kii| nahIM hai, akSama indriyoM vAlA - jAtivAre jAti sajAtIti sthiti - ayaM pana aparipakkaJANattA brAhmaNakule ... jAti, sA aparipuNNAyatanavasena yuttA, ma. ni. aTTha. uggahitavohAravaseneva hILento evamAha, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) (mU.pa.) 1(1).226. 2.199; - vedaniya tri., tatpu. sa. [apakvavedanIya], aparipUra tri., paripUra kA niSe0, apUrNa, doSapUrNa, dUSita, vipAkakSaNa udita hone se pUrva hI anubhava meM Ane yogya - adhUrA - addhAnahIno, aGgahIno, ... aparipUro, pari. 253; taM me kammaM aparipakkavedanIyaM hotUti, a. ni. 3(1).197; saddho ca, ..., evaM so tenaGgena aparipUro hoti, a. ni. aparipakkavedanIyanti aladdhavipAkavAraM a. ni. aTTha. 3. 3(1).138; aparipUraM vA sIlavakhandhaM paripUressAmi, pu. pa. 263; - ndriya tri., ba. sa. [aparipakvindriya], vaha, jisakI 143; evamidaM brahmacariyaM aparipUraM abhavissa tenaGgena, ma. ni. indriyAM pUrI taraha se paripakva nahIM hai, zithila yA akSama 2.170; - kArI tri., pUrNa rUpa se kAma ko na karane vAlA, indriyoM vAlA - sace pana catumAsaM vaDavassassApi bhagavato AdhA-adhUrA karane vAlA - saraNAni sakko sikkhAya veneyyasattA aparipakkindriyA honti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) aparipUrakArI ahosI ti, sa. ni. 3(2).441. 1(2).55. aparipphanda pu., paripphanda kA niSe. [apariSpandana, napuM0], aparipucchA strI., paripucchA kA niSe. [aparipRcchA], prazna dhar3akana yA phar3akana kA abhAva, uchala-kUda kA abhAva, kA na honA, pUchatAcha kA abhAva - asussUsA aparipucchA sthiratA - .... AyacittAnaM aparipphandanabhUtasItibhAva pAya paripantho, a. ni. 3(2).113. paccupaTTAnA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).91. For Private and Personal Use Only Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aparipphandana 380 aparimita aparipphandana napaM., paripphandana kA niSe. [apariSpandana]. sa. aTTha. 399; - gAraha tri., [aparibhogArha]. paribhoga yA uparivat - saMyatahatthapAdatAya ... abhAvato apariphandanena upabhoga na karane yogya - tena abhihaTabhikkhAya paresaM Thitena karajakAyena cAti ... Thitena, udA. aTTha. 261; - aparibhogArahato ca tathA vattuM vaTTatIti dassitaM hoti, udA. ndanta tri., varta. kR., na dhar3akatA huA, na uchalatA-kUdatA aTTha. 324. huA - so ca susikkhitattA aparipphandanto nipajji, udA. aparimaNDala tri., ba. sa. [aparimaNDala]. zA. a. parimaNDala aTTha. 279. se rahita, lA. a. upayukta svarUpa se rahita, apUrNa AkAra aparipphuTAlApa tri., ba. sa. [apariSphuTAlApa], suspaSTa vAlA - tassa kathA aparimaNDalA nAma hoti. ma. ni. aTTha. bAtacIta na karane vAlA - mammanAti apparippuTatalApA, (mU.pa.) 1(2).151; - laM a., kri. vi., (antarAvAsaka ke) lIna. (dI.ni.TI.) 3.111. nAbhi se ghuTanoM taka laTaka rahe ghere ke binA, parimaNDala ke aparibhAsaneyya/aparibhAsiya tri., pari + bhAsa ke saM. binA - atha kho parimaNDalaMyeva nivAsessAmIti virajjhitvA kR. kA niSe. [aparibhASanIya/aparibhASya], nindA na karane aparimaNDalaM nivAsentassa anApatti, pAci. aTTha. 150. yogya, anindanIya, nirdoSa - so vacasA paribhAsati ajhaM aparimANa tri., ba. sa. [aparimANa], vaha, jisakI koI mApa abhAsaneyyampi puggalaM. su. ni. aTTha. 2.180; pAThA. abhAsaneyya; na ho yA sImA na ho, asIma, atyadhika pracura, asaMkhya, tathAgatA vatthu yAcanti, tAya avatthuyAcanAya aparibhAsiyA / kAlAtIta - khINakulIne kapaNe, anubhUtaM te dukhaM aparimANaM, bhavantIti, mi. pa. 211. therIgA. 220; evampi sabbabhUtesu mAnasaM bhAvaye aparimANaM aparibhinna tri., pari + bhida ke bhU, ka. kR. kA niSe. su. ni. 149; 150; na assa parimANanti aparimANaM khu. pA. [aparibhinna], svastha, sahI-salAmata, apIr3ita - cakkhaM aTTha. 201; akhuddAvakAsoti ettha bhagavato aparimANoyeva aparibhinnaM hoti, ma. ni. 1.251. dassanAya okAsoti veditabbo, dI. ni. aTTha. 1.229; tasmi aparibhutta tri., pari + vbhuja ke bhU. ka. kR. kA niSe. divase aparimANesu cakkavALesu aparimANA sattA sabbe [aparibhukta], ka. vaha, jisakA Ananda na liyA gayA ho yA suvaNNavaNNAva ahesuM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).87; ... jisakA anubhava na kiyA gayA ho, ananubhUta - amataM tesaM. paThame dhammadesane aTThArasa brahmakoTiyo aparimANA ca devatAyo, ..... aparibhuttaM yesaM kAyagatAsati aparibhuttA, a. ni. mi. pa. 317; - gaNana tri., ba. sa., gaNanA na karane yogya 1(1).61; kha. prayoga na kiyA gayA, aprayukta - anucchi8 saMkhyA vAlA, bahuta UMcI saMkhyA vAlA - anekasahassAti aparibhuttaM dAtuM vaTTatIti attano vasanaTThAneyeva ekapasse sahassehipi aparimANagaNanA, dI. ni. aTTha. 3.9; - vaNNa aparibhuttapallaGkaJca senAsanaJca paJaApesi, jA. aTTha. 225; tri0, ba. sa. [aparimANavarNa, bhinna artha meM], asIma yA - kAma tri., ba. sa., vaha, jisane sAMsArika bhogoM kA pUrA- aparimita prazaMsA kA pAtra, asIma yA atyadhika stutiyoM kA pUrA upabhoga na kiyA ho - anikILitAvino kAmesUti viSaya, aprameya stuti yA prazaMsA pAne yogya guNoM vAlA - ... kAmakILA, taM akILitapubbA, aparibhUttakAmAti attho, aparimANavaNNo hi so bhavaM gotamo ti, dI. ni. 1.103; sa. ni. aTTha. 3.39. aparimANavaNNoti tathArUpeneva sabba nApi appameyyavaNNo aparibhoga' tri., ba. sa. [aparibhoga], zA. a. upabhoga na ..... dI. ni. aTTha. 1.232; - sattArammaNa tri., ba. sa. karane yogya, upabhoga na karane vAlA - tIhi ThAnehi maMsa [aprameyasattvAlambana], asaMkhya prANiyoM ko apanA Alambana aparibhoganti vadAmi, ma. ni. 2.35; tathAgato ... evarUpAnaM banAne vAlA- taJca aparimANasattArammaNavasena ekasmi vA supinantepi aparibhogo, khu. pA. aTTha. 140; lA. a. nirarthaka, satte anavasesapharaNavasena aparimANaM bhAveyeti, khu. pa. aTTa. tuccha, tyAjya - tatheva bhindati vA chaDDeti vA jhApeti vA aparibhogaM vA karoti, pArA. 54; aparibhogaM vA karotIti aparimita tri., pari + vmA ke bhU, ka. kR. kA niSe. akhAditabbaM vA apAtabbaM vA karoti, pArA. aTTha. 1.257; amuM [aparimita], zA. a. vaha, jise mApA-jokhA na jA sake, udapAnaM aparibhogaM karissAma, udA. aTTha. 308. asImita, vaha, jo mApA huA yA napA-tulA na ho, lA. a. aparibhoga pu., paribhoga kA niSe. [aparibhoga], upabhoga na pracura, atyadhika, sImAoM se pare - petesu ca nirayesu ca, karanA, tyAga - aparibhogadupparibhogAdivasena vinAseti, dha. aparimitA dissare dhAtA, therIgA. 477; aparimitaJca dukkhaM 201. For Private and Personal Use Only Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aparimutta 381 apariyanta bahani ca cittadomanassAni, therIgA. 512; aparimitaJca khayaM pattaM ... khayavayaM samparasamAno, dha. pa. aTTha. 1.43; apa. dukkhanti aparimANaM ettakAnti paricchindituM asakkuNeyyaM, apariyantakaraM. .... therIgA. aTTha. 316; parasAnubhAvaM aparimitaM mamayidaM, apariyanta tri.. ba. sa. [aparyanta], vaha, jisakA koI oratayAnudiDha atulaM datvA saGgha, pe. va. 256; ... aparimitaM chora na rahe, asIma, antarahita - ananto ayaM loko ... mama idaM aparimANaM dibbAnubhAvaM passA ti attano sampatti apariyantoti, dI. ni. 1.20; anantavAti apariyanto, paccakkhato o dassento vadati, pe. va. aTTha. 97; - sabbagatoti attho, udA. aTTha. 277; - tA strI., apariyanta jaladhara tri., [aparimitajaladhara], atyadhika jala ko se vyu., bhAva. [aparyantatA], asImatA, ora-chora se rahita dhAraNa karane vAlA, na mApane yogya jala ko rakhane vAlA - honA - ... saMsArassa apariyantataM kammassakataJca vibhAventena mahAsamuddo aparimitajaladharo gopade udakaM viya, mi. pa. desitaM dhamma sutvA ..., pe. va. aTTha. 145; ... kammantAnaM 266; - ANavaradhara tri., [aparimitajJAnavaradhara], sImA- apariyantatAya akkhAtAya tena hi tva va gharAvAsaM vasa, rahita yA atyadhika uttama jJAna rakhane vAlA, asIma uttama dha. pa. aTTha. 1.79; - kata tri., tatpu. sa. [aparyantakRta], jJAna se yukta - bhikkhu aparimitatrANavaradharA asaGgA atulaguNA antarahita athavA ananta vipAkoM vAlA (karma)- taM bhagavA atulayasA ... dhammacakkAnuppavattakA paJApAramiM gatA. mi. ... imassa apariyantakataM kammaM mama sAsane pabbajitassa pa. 311; - dassI tri., [aparimitadarzina]. asIma jJAna- pariyantakataM bhavissati, mi. pa. 117; - gocara tri., ba. sa. darzana se yukta, sarvajJa, sarvadarzI - aparimitadassinA gotamena, [aparyantagocara], ananta AlambanoM yA viSayoM vAlA, pratyeka buddhena desito dhammoti, theragA. 91; - paJa tri., ba. sa. viSaya ko apanA Alambana banAne vAlA - anantagocaranti [aparimitaprajJa], asIma prasAra vAlI prajJA se yukta, ananta anantArammaNassa sabbatANassa vasena apariyantagocara prajJA se yukta - anantapoti aparimitapao, su. ni. dha. pa. aTTha. 2.114; - dhanadhaJa tri., ba. sa. aTTha. 2.122. [aparyantadhanadhAnya], asIma dhanasampadA vAlA - aparimutta tri., pari + muca ke bhU. ka. kR. kA niSe. pahUtadhanadhAseti tiNNaM catunna... atthAya ... dhanadhAssa [aparimukta], vaha, jo pUrNa rUpa se mukta nahIM huA hai - vasena apariyantadhanadhA , pe. va. aTTha. 86; - pArisuddhi aparimutto so dukkhasmAti vadAmi, sa. ni. 1(2).158; ... strI., karma. sa. [aparyantaparizuddhi]. pUrNa vizuddhi, asIma aparimuttova nirayA, aparimutto tiracchAnayoniyA, aparimutto zuddhi - evaM gaNanavasena sapariyantampi pettivisayA, aparimutto apAyaduggativinipAtA, udA. aTTha. adiTThapariyantabhAvaJca sandhAya apariyantapArisuddhi-sIlanti 86. vuttaM, visuddhi. 1.44; - pArisuddhisIla napuM, karma. sa. aparimeyya tri., pari + mA ke saM. kR. kA niSe. [aparimeya], [aparyantaparizuddhizIla], zIloM kA eka prabheda, jisakA nahIM mApane-jokhane yogya, vaha, jisakA sahI-sahI svarUpa pAlana yaza jaise dikhalAI dene vAle prayojanoM ke kAraNa nirdhAraNa na kiyA jA sake, vaha, jisakI saMkhyA kA nirdhAraNa nahIM kiyA jAtA - ... paJcasIlAni-pariyantapArisuddhisIla, na kiyA jA sake, asIma, vizAla - aparimeyyupAdAya, apariyantapArisuddhi sIla, paripuNNapArisuddhi sIla, patthemi tava sAsanaM, apa. 1.40; 37; himavAvAparimeyyo, aparAmaTThapArisuddhisIla paTippassaddhipArisuddhisIla nti, sAgarova duruttaro, apa. 1.113; apparimeyye ito kappe, visuddhi. 1.12; upasampannAnaM apariyantasikkhApadAnaM-idaM okkAkakulasambhavo, apa. 1.363. apariyantapArisuddhisIla, paTi. ma. 37; chaTThaduke apariyatta tri., pariyatta kA niSe. [aparyApta]. 1. aparyApta, lAbhayasaJAtiaGgajIvitavasena diTThapariyantaM sapariyantaM nAma, nahIM paryApta - atha vA analaM apariyattaM..., ma. ni. aTTha. viparIta apariyantaM, visuddhi. 1.13; - vatI strI., (ma.pa.) 2.122; idampi ettakaM vatthu ekasseva apariyattaM, jA. [aparyantavatI], ora-chora yA sImA se rahita, nirarthaka - aTTha. 4.154; apa. apariyantaM; 2. asaMtuSTa, atRpta - anidhAnavatiM vAcaM bhAsitA hoti akAlena anapadesaM analakattAti atittA apariyattajAtA, sa. ni. aTTha. 1.49; - apariyantavati anatthasaMhitaM. ma. ni. 1.360; apariyantavatinti kara tri., santoSa yA tRpti pradAna na karane vAlA - idaM apariccheda, .... ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).227; - sarIraM idAneva olokentAnaM apariyattakaraM hatvA idAneva sikkhApada tri., ba. sa. [aparyantazikSApada], vaha, jisake For Private and Personal Use Only Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apariyAdAna 382 apariyosita lie vinaya ke zikSApadoM kA pAlana binA kisI niyantraNa apariyiTTa tri., pari + Visa ke bhU. ka. kR. kA niSe. [bau. ke avazya hI karaNIya hoM - upasampannAna saM. aparyiSTa]. vaha, jisakI khoja-bIna nahIM kI gayI hai, apariyantasikkhApadAnaM- idaM apariyantapArisaddhisIlaM. paTi. vaha, jisako pAne kI koI kAmanA yA icchA nahIM hai, ma. 37; - tAdInava tri., ba. sa., ananta vipadAoM, saGkaToM / aprArthita, nahIM khojA huA - taM me idaM apariyiTThayeva yA bAdhAoM se bharA huA - anantAdInavAti lobhanaM ... satthahArakaM laddhAnti, ma. ni. 3.322; sa. ni. 2(2).68. uNhassa purakkhato tiAdInA ca dukkhakkhandhasuttAdIsu apariyesita tri., uparivat - paTilAbhatthAya vA apariyesitaM, vuttanayena apariyantAdInavA bahudosA, therIgA. aTTha. 269. vibha, aTTha. 8. apariyAdAna napuM.. pariyAdAna kA niSe. [bau. saM. aparyAdAna], apariyogAhaNA strI., pari + ava + VgAha ke kri. nA. kA zA. a. agrahaNa, pUrNarUpa se grahaNa na kiyA jAnA, lA. a. niSe. [aparyavagAhana], zA. a. nIce utara kara gahare pAnI aprayoga, asamApti, kSaya kA abhAva, abhibhUta na kiyA jAnA meM praveza na karanA, lA. a. sUkSma parIkSaNa yA jAMca par3atAla - cetaso apariyAdAnA AraddhaM hoti vIriyaM asallInaM, sa. na karanA, gaharI parIkSA na karanA - yaM ajANaM ... ni. 2(2).129. appaTivedho asaGgAhaNA apariyogAhaNA ... apaccakkhakamma apariyAdinna/apariyAdiNNa tri., pari + A + |daa ke ... asampajanaM moho pamoho ... avijjAlaGgI moho bhU, ka. kR. kA niSe. [bau. saM. aparyAdatta], zA. a. akusalamUlaM, pu. pa. 127; dha. sa. 390; mahAni. 306-07; agRhIta, aprayukta, pUrNarUpa se grahaNa na kiyA huA, lA. a. pariyogAhituM asamatthatAya apariyogAhaNA, mahAni. aTTha. nahIM samApta kiyA gayA, kSaya ko aprApta, anabhibhUta, aparikSINa 349. - sakaM muttakarIsaM apariyAdinnaM hoti, ma. ni. 1.113; apariyogAhetvA pari + ava + vgAha ke pU. kA. kR. kA apariyAdinnayevassa tathAgatassa pahapaTibhAnaM, ma. ni. niSe. [aparyavagAhya], paryavagAhana yA sUkSma parIkSaNa na 1.117; apariyAdinnAyevAti aparikkhINAyeva, ma. ni. aTTha. karake, gambhIra rUpa se jAMca par3atAla na karake - evaM (mU.pa.) 1(1).365; - citta tri., ba. sa., vaha, jisakA citta puggalo ananuvicca apariyogAhetvA avaNNArahassa vaNNaM pUrI taraha se prabhAvita yA abhibhUta nahIM huA hai, anabhibhUta bhAsitA hoti, pu. pa. 158; apariyogAhetvAti pAya guNe yA aduSprabhAvita citta vAlA - purisapuggalo lobhena anabhibhUto anogAhetvA, pu. pa. aTTha. 74. apariyAdinnacitto neva pAnaM hanati, a. ni. 1(2).219. apariyodAta tri., pari + ava + dA ke bhU. ka. kR. kA apariyApanna tri., pari + A + vpada ke bhU. ka. kR. kaa| niSe. [aparyavadAta]. pUrI taraha se svaccha yA pavitra na kiyA niSe. [bau. saM. aparyApanna], aprApta, antarbhUta yA huA, pUrNa rUpa se vizuddhi ko aprApta - ... apariyodAtassa antarsanniviSTa na kiyA huA, asambaddha, anabhibhUta - didvigataM cittassa pariyodapanAya, a. ni. 197. apariyApannanti, kathA. 409; apariyApannA dhammA, dha. sa. apariyonaddha tri0, pari + ava + niha ke bhU. ka. kR. kA 163; tasmina pariyApannAti apariyApannA, dha. sa. aTTha. 97; niSe. [aparyavanaddha], zA.a. vaha, jise pUrI taraha se nAthA - kathA strI., vya. saM., kathA. ke caudahaveM vagga kI 9vIM nahIM gayA hai yA jisako nakela nahIM DAlI gayI hai, lA. a. kathA kA zIrSaka, kathA. 409; - hetu pu., karma. sa., kAma, pUrI taraha se bandhanoM se na baMdhA huA - iti vivaTena cetasA rUpa evaM arUpa ina tIna lokoM se asambaddha hetu, 3 kuzala apariyonaddhena sappabhAsaM cittaM bhAveti, dI. ni. 3.1783; hetu aura 3 avyAkRta hetu - tattha katane cha apariyApannahetU? apariyonaddhenAti samantato anaddhena, dI. ni. aTTha. 3.172; tayo kusalahetU, tayo avyAkatahetU, ime cha apariyApanna anajjhApannoti taNhAya anotthato apariyonaddho, dI. ni. hetU dha. sa. 1072; katame dhammA heta? ... cha apariyApannahetu aTTha. 3.178. dha. sa. 1059. apariyosita tri., pari + ava + vsA ke bhU. ka. kR. kA apariyApuTa tri., pariyApuTa kA niSe., nahIM par3hA gayA, niSe. [aparyavasita], samApti taka na le jAyA gayA, apUrNa, kaNThastha na kiyA gayA, vaha, jisakA pUrNa jJAna prApta nahIM pUrNatA ko aprApta, sa. pa. ke pU. pa. ke rUpa meM hI prApta; kiyA gayA hai - anuddiDha idaM varaM ..., apariyApuTa idaM varaM, - saMkappa tri., ba. sa. [aparyavasitasaMkalpa], vaha, jisakA ... vinayo vA antaradhAyatu, pAci. 192. saMkalpa pUrA nahIM huA hai - apariyositasaGkappo, vicikiccho leti. ali For Private and Personal Use Only Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org apariLAha kathaM kathI, dI. ni. 2.212; apariyositasaGgappoti aniTThitamanoratho, dI. ni. aTTha. 2.298; apariyositasaGkappo, kutitthe saJcariM ahaM apa. 1.23; - sikkhatta napuM0, bhAva. [ aparyavasita zikSAtva], zikSA kI apUrNatA kI avasthA, zikSA kA apUrNa rahanA so hi apariyositasikkhattA tadadhimuttattA ca sikkhA sA etassa sIlanti sekho, udA. - 383 aTTha. 295. apariLAha tri. pariLAha kA niSe [ aparidAha ], mana meM utpanna dAha yA jalana se rahita, mAnasika becainI se rahita, mAnasika vyagratA yA vyAkulatA se mukta adukkho eso dhammo anupaghAto anupAyAso apariLAho, sammApaTipadA, ma. ni. 3.279; .. sukho vihAro avighAto anupAyAso apariLAho, sa. ni. 2 (1).8; apariLAhoti niddAho, sa. ni. aTTha. 2.228; sukhaM viharati avighAtaM anupAyAsaM apariLAhaM, sa. ni. 1(2).135. aparivajjana napuM. pari + vajja ke kri0 nA0 kA ni [ aparivarjana ], parivarjana na karanA, chor3a na denA, dUrIkaraNa kA abhAva, svIkaraNa - etamatthaM viditvAti etaM pApAnaM aparivajjane AdInavaM, udA. aDa. 239. aparivAra tri0, ba0 sa0 [aparivAra], samUha yA jhuNDa se rahita, binA parivAra vAlA, nipaTa akelA buddhAnubuddhesu aparivArena ekakeneva ThAtabbaM hoti, udA. aTTha. 264. aparivesana napuM. pari + visa ke kri0 nA0 kA niSe. [ apariveSaNa], pratIkSA na karanA, pratIkSA kA abhAva, sevAsuzrUSA kA na honA yama aparivesane, yameti yamayati, yamo, sadda 2.557. aparivyattatra, pari + vi + aJja ke bhU0 ka0 kR0 kA ni.. [ aparivyakta], pUrI taraha se spaSTa yA suvyakta na rahane vAlA, aspaSTa - aparivyattahi tassA tattha kicca, dha. sa. aTTha. 218; - kicca tri., ba0 sa0 [aparivyaktakRtya ], vaha, jisake kriyA-kalApa pUrI taraha se spaSTa na hoM - sAkasmA na vuttAti? aparibyattakiccato, dha. sa. aTTha 218. aparisaGkita tri, pari + sa ke bhU0 ka0 kR0 kA niSe. [aparizaGkita], samasta zaGkAoM aura sandehoM kA aviSayIbhUta, vaha jisake viSaya meM kisI prakAra kI zaGkA na ho tikoTiparisuddhaM macchamaMsaM - adiTTaM asutaM aparisaGkita nti, pArA. 270; aparisaGkitaM pana diTThaparisaGkitaM sutaparisaGkitaM tadubhayavimuttaparisaGkitaJca JatvA tabbipakkhato jAnitabba Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aparisuddha pArA. aTTha. 2.172; amUlakaM nAma adiTTha asutaM aparisaGkita, aparisaGkitaM nAma cittena aparisaGkitaM, pArA. aTTha. 155. aparisamatta tri, parisamatta kA niSe [ aparisamApta], pUrI taraha se samApta na kiyA huA, pUrNatA ko aprApta, AdheadhUre taura para kiyA huA vattamAne AraddhAparisamatte atthe vattamAnato kriyatthA tyAdayo honti, mo. vyA. 6.1. aparisAvacaratri, parisA + avacara kA niSe, bhIr3a-bhAr3a yA janasamUha ke bIca Ananda na lene vAlA, ekAntapremI, sabhAbhIru aparisAvacaro samaNo gotamo, dI. ni. 3.27; aparisAvacaroti avisAradattA parisaM otarituM na sakkoti, dI. ni. aDa. 3.17. aparisiJcanaka tri, parisiJcanaka kA niSe, cAroM ora pAnI na DAlane vAlA, avasiJcana na karane vAlA, pAnI na chir3akane vAlA - anavasekanti anavasiJcanaka aparisiJcanakaM katvA, mahAni, aTTha. 362. aparisuddha tri, pari + sudha ke bhU0 ka0 kR0 kA niSe. [ aparizuddha ], vaha, jo pUrI taraha zuddha nahIM hai yA zuddha nahIM kiyA gayA hai - aparisuddhA, Ananda, parisAti, cULava. 392; anariyanti ariyagarahitaM sabbaM asundaraM aparisuddha kammaM parivajjayAma, jA. aTTa. 4.48; anto asuddhAti abbhantarato rAgAdIhi aparisuddhA, mahAni, aTTha 358; - kAyakammanta tri.. ba. sa. [aparizuddhakAyakarmAnta ], vaha jisake zArIrika karma pUrI taraha zuddha nahIM hue haiM - samaNA vA brAhmaNA vA aparisuddhakAyakammantA araJJavanapatthAni paTisevanti, ma. ni. 1.22; - kAyasamAcAra tri, uparivat samaNabrAhmaNA aparisuddhakAyasamAcArA ... aparisuddhAjIvA, a. ni. 1 (2). 230; - ANadassana tri, ba0 sa0 [aparizuddhajJAnadarzana], vaha, jisake jJAna evaM antardRSTi meM pUrNa vizuddhi nahIM huI hai -... satthA aparisuddhaJaNadassano samAno parisuddhaJANadassanomhI ti paTijAnAti parisuddha asaMkiliTThanti, a. ni. 2 (1).117; - dhammadesana tri0, ba0 sa0, vaha, jisake dharmopadeza meM pUrNa zuddhi nahIM A sakI hai aparisuddhadhammadesano samAno parisuddhadhammadesanomhI ti paTijAnAti asaMkilidvAti, a0 ni0 2 (1).116; manokammanta tri0, ba0 sa0 [ aparizuddhamanaH karmAnta], vaha, jisake mAnasika karma pUrI taraha zuddha nahIM ho sake haiM - satthA samaNA vA brAhmaNA vA aparisuddhavacIkammantA pe0 aparisuddha manokammantA pe. paTisevanti, ma. ni. 1.23; - manosamAcAra tri. ba. sa. [ aparizuddhamanaH samAcAra], For Private and Personal Use Only - Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aparisesa 384 aparihIna vaha, jisakA mAnasika AcaraNa pUrNa rUpa se zuddha nahIM hai - samaNabrAhmaNA aparisuddhakAyasamAcArA ... aparisuddhamanosamAcArA aparisaddhAjIvA, a. ni. 1(2).230; - vacIkammanta tri., ba. sa., vaha, jisake vANI ke karma pUrNa rUpa se zuddha nahIM hai - ... samaNA vA brAhmaNA vA aparisuddhavacIkammantA ... pe.... araJjavanapatthAnI pantAni senAsanAni paTisevanti, ma. ni. 1.23; - vacIsamAcAra tri., ba. sa., vaha, jisakI vANI ke prayoga pUrI taraha se zuddha nahIM hai - samaNabrAhmaNA aparisuddhakAyasamAcArA aparisuddhavacIsamAcArA ... aparisuddhAjIvA, a. ni. 1(2).230; - veyyAkaraNa tri., ba. sa., vaha, jisake vyAkhyAna yA nirvacana pUrI taraha se zuddha nahIM haiM - idhekacco satthA aparisuddhaveyyAkaraNo samAno parisaddhaveyyAkaraNomhI ti paTijAnAti parisuddha ... asaMkiliTThanti, a. ni. 2(1),116; - vohAra tri., ba. sa. [aparizuddhavyavahAra], vaha, jisakA vyavahAra pUrI taraha se zuddha nahIM hai - aparisuddhavohAro ayamAyasmA, a. ni. 1(2).217; - sIla tri.. ba. sa. [aparizuddhazIla, vaha, jisakA zIla pUrI taraha se vizuddha nahIM hai - ekacco satthA aparisuddhasIlo samAno parisuddhasIlomhI ti paTijAnAti parisuddhaM ... asaMkiliTThanti, a. ni. 2(1).115;-ddhAjIva tri., ba. sa. [aparizuddhAjIva]. vaha, jisake jIvikA arjita karane ke sAdhana pUrI taraha se zuddha nahIM haiM - na kho panAhaM aparisuddhAjIvo araJjavanapatthAni pantAni senAsanAni paTisevAmi, parisuddhAjIvohamasmi, ma. ni. 1.23; AjIvavAre aparisuddhAjIvAti aparisuddhana vejjakammadUtakammavaDipayogAdinA ekavIsatianesanabhedena AjIvane samannAgatA. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).122. aparisesa tri., ba. sa. [aparizeSa], kucha bhI zeSa na rakhane vAlA, sabhI kucha apane meM antarbhUta kara lene vAlA, sArA kA sArA - etthete pApakA akusalA dhammA aparisesA nirujjhantIti, ma.ni. 1.156-57; - saM kri. vi., samagrarUpa meM, pUrI taraha se, binA kucha chor3e hue - ettha cuppannaM dukkhindriyaM aparisesaM nirujjhati, sa. ni. 3(2).290; kathaM cuppannaM domanassindriyaM ... somanassindriyaM aparisesaM nirujjhati, dha. sa. aTTha. 220; nATaputto saba sabbadassAvI aparisesaM ANadassanaM paTijAnAti, ma. ni. 1.130. aparissAvanaka' tri., parissAvanaka kA niSe. [aparisrava], Upara nikala kara na bahane vAlA - anavasesakanti anavasiJcanakaM aparissAvanakaM, jA. aTTha. 1.382. aparissAvanaka: tri., ba. sa., jala ko chAnane vAle jalazuddhikAraka upakaraNa (channI) se rahita bhikSu - aparissAvanakena addhAno paTipajjitabbo, cULava. 237; aparissAvanako Aha, ayaM, bhante, antarAmagge mayA saddhiM vivAdaM katvA parissAvanaM nAdIsI ti, jA. aTTha. 1.197. aparihAna napuM.. parihAna kA niSe. [aparihANa], hAni kA na honA, ghATA na honA, avanati yA adhaHpatana kI avasthA kA na honA, lAbha kI sthiti, utkarSa - saddho parisapuggalo ti, bhante, aparihAnametaM. hirimA .... sa. ni. 1(2).184; dhammA sekhassa bhikkhuno aparihAnAya saMvattanti, itivu. 52; - dhamma tri., ba. sa. [aparihANadharmana]. parihAni ko na pAne vAlA, ghATe meM na rahane vAlA, kSati na pAne vAlA - rAjA samAno kiM labhati? aparihAnadhammo hoti, na parihAyati .... sabbasampattiyA, dI. ni. 3.123; - dhammatA strI., bhAva. [aparihANadharmatA], hAni se mukta rahane kI sthiti, lAbha kI sthiti - asahAnadhammatanti aparihInadhamma, dI. ni. aTTha 3.1073; pAThA. asahAnadhammatanti. aparihAni strI., parihAni kA niSe. [aparihAni], pUrNa hAni kA abhAva, ghATA na honA, adhaHpatana kI sthiti kA na rahanA - yaM pana upacArappanAbhedassa samAdhino yAva attano aparihAnipavatti, .... su. ni. aTTha. 1.8-9; - kara tri, hAni na karane vAlA, vRddhi karane vAlA - aparihAniyeti aparihAnikare, vuddhihetubhUteti attho, dI. ni. aTTha. 2.102. aparihAniya tri., aparihAna se vyu., hAni na dene vAlA, hAni kI ora na le jAne vAlA, sarvathA sakSama - aparihAniye dhamme desessAmi, ..... bhAsissAmIti, dI. ni. 2.593 aparihAniyeti aparihAnikare, vuddhihetubhUteti attho, dI. ni. aTTha. 2.102; satta aparihAniyA dhammA, udA. aTTha. 273; - sabhAva tri., ba. sa., svabhAva se hI ahAnikara, svabhAva se hI vRddhi kI ora le jAne vAlA - evaM parihAniyasabhAvA manussalokA cavitvA aparihAniyasabhAvaM evarUpaM devaloka gamissasIti, jA. aTTha. 4.98. aparihArI tri., pari + Vhara se vyu., parihArI kA niSe. [aparihArin], apane sAtha jala Adi ko na le jAne vAlA - eko udakamaNiko acchiddo ahArI aparihArI, sa. ni. 2(2).302; ahArI aparihArIti udakaM na harati na pariharati, sa. ni. aTTha. 3.142. aparihIna tri., parihIna kA niSe. [aparihIna], nahIM chor3a diyA gayA, azithala, anupekSita, aparityakta - amataM tesaM. For Private and Personal Use Only Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aparUpakkama 385 apalALeti bhikkhave, aparihInaM yesaM kAyagatAsati aparihInAti, a. ca, dI. ni. 3.152; janoghamaparena cAti etassa aparabhAge ni. 1(1).60; dAnapatho ca me aparihIno bhavissati, mi. pa. janoghaM nAma ajhaM nagaraM dI. ni. aTTha. 3.134. 261; ahApetvA alambitvAti aparihInaM alambitaM katvA, a. apalApa tri., palApa kA niSe., ba. sa. [apralApa], vaha sthala, ni. aTTa, 2.311; - jjhAna tri., ba. sa. [aparihInadhyAna]. jahAM pralApa yA nirarthaka bAtacIta na ho, satpuruSoM se yukta kabhI bhI na TUTane vAle dhyAna se yukta - herpapattiko ... sthAna - apalApAyaM, .... parisA nippalApAyaM, ..., parisA samApattiyo nibbattetvA aparihInajjhAno kAlaM katvA suddhA sAre patihitA, a. ni. 1(2).211; ma. ni. 3.125; catutthajjhAnabhUmiyaM ... nibbatti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) apalApAti palAparahitA, a. ni. aTTha. 2.360. 1(2).301-02; sa. ni. aTTha. 1.183; - padavyaJjana tri., ba. apalAyana na., palAyana kA niSe. [apalAyana], palAyana sa. [aparihInapadavyaJjana], aisI vANI, jisameM padoM evaM kA abhAva, nahIM bhAga jAnA - taM taM apalAyanaM aparampa vyaJjanoM ke prayogoM meM koI skhalana yA truTi na rahe - atha bAlyaM, jA. aTTha. 3.245. vA anelagaLAyAti anelAya ca agaLAya ca niddosAya apalAyI tri., palAyI kA niSe. [apalAyin], palAyana na agaLitapadavyaJjanAya, aparihInapadavyaJjanAyAti attho, karane vAlA, bhayarahita, zaGkArahita - atha Agaccheyya udA. aTTha. 255; ane lagaLAyAti ... ceva khattiyakumAro susikkhito katahattho katayoggo katUpAsano akkhalitapadavyaJjanAya ca, sa. ni. aTTha. 1.242. abhIru acchambhI anutrAsI apalAyI, sa. ni. 1(1).118; - aparUpakkama tri., para + upakkama se vyu., parUpakkama kA yino pra. vi., ba. va. - sakamittassa kammena, niSe., ba. sa., vaha, jahAM dUsare pAsa na phaTaka sakeM, anya sahAyassApalAyino, jA. aTTha. 4.264; sahAyassApalAyinoti prANiyoM dvArA na chue jAne yogya - guNA ekarasA arogA sahAyassa apalAyino migarAjassa tade. - yinaM dvi. vi., akuppA aparUpakkamA aphusAni kiriyAni, mi. pa. e. va. - samantA parikireyyu, sahassaM apalAyinaM, sa. ni. 156. 1(1).214; - yInaM Sa. vi., e. va. - sahassaM apalAyinanti aparUpaghAtI tri., parUpaghAtI kA niSe. [aparopaghAtina]. ye te samantA sarehi parikireyyU, tesaM apalAyInaM saGgha dUsaroM kI hatyA na karane vAlA, dUsaroM ko kaSTa yA pIr3A dassento sahassanti Aha, sa. ni. aTTha. 1.236; - yini na pahuMcAne vAlA - appampi ce nibuti bhuJjatI yadi, strI. saMbo. - tvaJca kho meva akkhAhi, attAnamapalAyinI, asAhasena aparUpaghAtI, jA. aTTha. 3.461. jA. aTTha. 5.4; apalAyinIti apalAyitvA mama sammukhe aparena a., apara sarva se vyu., tR. vi., pratirU. nipA. Thiteti taM devataM Alapati, jA. aTTha. 5.5. [apareNa], aneka arthoM evaM rUpoM meM prayoga, ka.1. pa. vi. apaLAla/apalAla pu., vya. saM., buddha dvArA damita eka meM anta hone vAle padoM ke sAtha, agalA, bAda meM, nAgarAjA kA nAma - tathA hi bhagavatA tiracchAnaparisApi Age kA (sthAna, kSetra)- puratthimAya disAya gajaGgalaM nAma apalAko nAgarAjA, pArA. aTTha. 1.87; - damana napuM.. nigamo tassAparena mahAsAlo. dI. ni. aTTha. 1.142; tatpu. sa., apalAla-nAmaka nAgarAja kA buddha dvArA damana majjhimadeso nAma- puratthimAya disAya ... nigamo, tassa - AlavakaGgulimAla apalAladamanaM pi ca, ma. vaM. aparena mahAsAlo. ..... orato majjhe, jA. aTTha. 1.60; ka. 30.84. 2. kAla ke sandarbha se, bAda meM, bAda vAle samaya meM, apalALeti apa + laLa kA vartaH, pra. pu., e. va., bahakA bhaviSya meM - dIpaGkarassa aparena, koNDao nAma nAyako, bu. kara dUra le jAtA hai, phusalA kara kisI ke pAsa se dUra karA vaM. 4.1; tattha dIpaGkarassa aparenAti dIpaGkarassa satthuno detA hai; - nti varta., pra. pu., ba. va. - tena kho ... aparabhAgeti attho, bu. vaM. aTTha. 153; kha. pa. vi. ke chabbaggiyA bhikkhU therAnaM bhikkhUna sAmaNere apalALenti, 'tato' ke sAtha prayukta - bAda meM, Age Ane vAle samaya mahAva. 108; apalALentIti tumhAka pattaM dassAma, cIvara meM - tato aparena dAsibhogena bhuJjanti, pArA. 201; tamena dassAmA ti ... saGgaNhanti, mahAva. aTTha. 280; - yya vidhi., parasAmiparena nArinti tamenaM nAri aparena samayena jaraM pattaM pra. pu., e. va. - yo apalALeyya, Apatti dukkaTassAti, antarahitarUpasobhaggappattaM passAmi, jA. aTTha. 3.349; ga, mahAva. 108; - tabbA saM. kR., strI., pra. vi., e. va. - na, pazcima dizA kI ora - uttarena vasivanto, janoghamaparena bhikkhave, aJassa parisA apalALetabbA, mahAva. 108; na For Private and Personal Use Only Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apaLAsa 386 apalokana bhikkhave aJassa parisA apalALetabbAti ettha sAmaNerA vA appatihitena apalibuddhena bhavitabba, mi. pa. 356-57; -ddhaM hontu upasampannA vA, mahAva. aTTha. 280. napuM., pra. vi., e. va. - devatAnahi sucaritakammanibbattaM apaLAsa pu., paLAsa kA niSe. [bau. saM. apadAsa], dveSa yA pittasemharuhirAdIhi apalibuddha dUrepi durbhAva kA abhAva, kSamAzIlatA, manamuTAva kA na rahanA - ArammaNasampaTicchanasamatthaM dibaM pasAdacakkhu hoti, udA. ... amakkho ca apaLAso ca .... a. ni. 1(1).116; aTTha. 58; - ddhA strI., pra. vi., e. va. - devatAnavhi ... anunnatena manasA, apaLAso asAhaso, a. ni. 1(1).2203; apalibuddhA ... dibbapasAdasotadhAtu hoti, udA. aTTha. 162; apaLAsoti yugaggAhapaLAsavasena apaLAso hatvA, a. ni. -ddhena tR. vi., e. va. - ahaM pubbe ... addasaM semhAdIhi aTTha. 2.182. apalibuddhena suvaNNakkhandhasadisena attabhAvena samannAgatA, apalAsi pu., vya. saM., eka vyakti kA nAma - chahAsItimhito dha. pa. aTTha. 2.114; - ddhAya strI., ca./Sa. vi., e. va. - kappe, apilAsisanAmako, apa. 1.209. guNaparipuNNAya apalibuddhAya adosAya agalitapadabyaJjanAya apaLAsI tri., apaLAsa se vyu. [bau. saM. apadAsina]. atthaM vijJApetuM samannAgato na hotIti attho, a. ni. aTTha. dveSarahita, kSamAzIla, manamuTAva na rakhane vAlA - bhikkhu 2.320; - katha tri.. ba. sa., binA rukAvaTa ke suspaSTa rUpa amakkhI hoti apaLAsI, ma. ni. 1.136; 139; 142; dI. se bolane vAlA - tattha visaThThavacanoti apalibuddhakatho, jA. ni. 3.34; a. ni. 2(1).104; katamo ca puggalo apaLAsI? aTTha. 6.25. ...., yassa puggaLassa ayaM paLAso pahIno - ayaM vuccati apalibodha' pu., palibodha kA niSe. [aparirodha], parirodha yA puggalo apaLAsI, pu. pa. 128-29; mayamettha apaLAsI rukAvaTa kA na rahanA, bAdhAoM kA abhAva, su-avasara - dve bhavissAmA ti sallekho karaNIyo, ma. ni. 1.54. kathinassa apalibodhA, mahAva. 352; pari. 239. apalikhati/apalekhati/apalihati apa + likha kA apalibodha tri., ba. sa. [aparirodha], parirodha yA ar3acana se varta, pra. pu., e. va. [apalikhati], khuraca detA hai, ragar3a rahita, suspaSTa, bAdhArahita -dhaM strI., vi. vi., e. va. - detA hai, chIla detA hai, miTA detA hai, cATa letA hai - uccAra paJjavantopi ... paTThAya ... uTThAya akiJcanaM apalibodhaM vA katvA hatthasmi va daNDakasaJjI hatvA hatthena apalikhati, ramaNIyaM pabbajja upagantuM naM sakkonti, jA. aTTha. 3.210; dI. ni. aTTa, 1.263; apalikhati apalihati udakena aTa -dhA pu., pra. vi., ba. va. - ete cattAro paccekabuddhA rajja vanato, lIna. (dI.ni.TI.) 1.313; - khAmi varta0, u. pu., pahAya pabbajitvA akiJcanA apalibodhA pabbajjAsakhena e. va. - hatthApalekhanoti hatthe piNDamhi Thite jivhAya hatthaM vItinAmanti, jA. aTTha. 336. apalikhAmi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).356; uccAraM vA apalihati/apalikhati draSTa, apalikhati ke anta. (Upara) katvA hatthasmi va daNDakasaJI hatvA hatthena apalikhAmIti - hatthApalekhanoti hatthe piNDamhi Thite jivhAya hatthaM dasseti, tade.. apalikhati, uccAraM vA katvA ... apalikhati, dI. ni. apalipapalipanna tri., palipapalipanna kA niSe. aTTha. 1.263; jivhAya hatthaM apalikhati apalihati udakena [apralepaparipanna], zA. a. bhayAnaka daladala yA kIcar3a meM adhovanato, lIna. (dI. ni. TI.) 1.313. nahIM phaMsA huA, lA. a. pAMca kAmaguNoM meM alipta - so apalekhana/avalekhana napuM., [apalekhana]. kharoca denA, vata, cunda, attanA apalipapalipanno paraM palipapalipanna miTA denA, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prApta, hatthApalekhana uddharissatI ti ThAnametaM vijjati, ma. ni. 1.56; vejjati, ma. ni. 1.56; ke anta. draSTa.. (palipapalipannoti gambhIrakaddame nimuggo vuccati, ma. ni. apalokati apaloketi ke anta. draSTa. (Age). aTTha (mU.pa.) 1(1).201). apalokana napuM, apa + Vloka se vyu., kri. nA. [apalokana], apalibuddha tri., pari + Vbuddha ke bhU. ka. kR. kA niSe. 1. idhara-udhara dekhanA, pIche kI ora dekhanA - kakusandho [apariruddha?], rukAvaTa se rahita, vighna bAdhAoM se mukta, .... nAgApalokitaM apalokesi ... sahApalokanAya ..., dUsI suspaSTa, binA rukAvaTa vAlA/vAlI; - ddho pu.. pra. vi., mAro tamhA ca ThAnA cavi ..., ma. ni. 1.420-21; e. va. - AkAso alaggo asatto appatidvito apalibaddho, sahApalokanAyAti kakusandhassa ... apalokaneneva saha .... yoginA yogAvacara ... palibodhe paccaye ... anAsattena taNajeva, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).314; tasmA pacchato For Private and Personal Use Only Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apalokI 387 apaloketi/avaloketi apalokanakAle na sakkA hoti gIvaM parivattetU, dI. ni. nirvANa - apakitaM nipuNamanantamakkharaM abhi. pa.7; katamaJca, aTTha.2.138; 2. kisI saGghakarma ko sampAdita karane ke lie ..... apalokitaM ... anidassanaJca, sa. ni. 2(2).342; saGgha se anumati prApta karane hetu kiyA gayA nivedana yA apalujjanatAya apalokitaM, sa. ni. aTTha. 3.149; ajajjaraM diyA gayA Avedana - apalokananti saGgha apaloketvA ti dhuvaM apalokitaM, anidassanaM nippapaJca santaM, sa. ni. Adisu viya jAnApanaM. sadda. 2.520; - kamma napuM.. tatpu. sa., 2(2).343; - gAmI tri., dhruva evaM acyuta pada nirvANa kI ora saGgha se anumati prApta kara kiyA jA rahA saGghakarma - ... le jAne vAlA - desessAmi apalokitagAmiJca magga, sa. apalokanakamma, attikamma, .... cULava. 196; 201; ni. 2(2).342. apalokanakamma nAma sImaTThakasaoN sodhetvA chandArahAnaM chandaM apaloketi/avaloketi apa +Vloka kA varta., pra. pu., AharitvA samaggassa saGghassa anumatiyA tikkhattuM sAvetvA e. va. [avalokayati], ka. pUre zarIra ko pIche kI ora ghumA kattabbakamma cULava. aTTha. 40; cattAri apalokanakammAni kara dekhatA hai, kisI kI ora dekhatA hai - hatthI sabakAyeneva jAnitabbAni, pari. 317; yaM saGghassa apalokanAdInaM catunnaM apaloketi, mi. pa. 368; - nto pu., varta. kR. - apalokento kammAnaM karaNaM, idaM kiccAdhikaraNaM nAma, ma. ni. aTTha. kho pana so bhavaM gotamo sabbakAyeneva apaloketi, ma. ni. (upa.pa.) 3.28; tattha kammenAti apalokanakammAdIsu catUsa 2.346; - yya vidhi., pra. pu., e. va. - so nimIleyya vA kammesu aJatarena kammena, udA. aTTha. 258. aJjana vA apalokeyya, ma. ni. 1.170; - si adya, pra. pu., apalokI tri., apa + Vloka se vyu., kri. nA., anumati e. va.- atha kho bhagavA AyasmantaM AnandaM apalokesi, ma. prApta kara karma karane vAlA, parAmarza kara kAma karane vAlA ni. 2.288; - ketukAmo tri., dekhane kI icchA kara rahA - yoginA ... sabbakAyena apalokinA bhavitabba, mi. pa. - nikkhamitvA ca puna nagaraM oloketukAmo jAto, jA. 368-69. aTTha. 1.73; - tvA pU. kA. kR. - atha kho bhagavA apalokatvA apalokika tri., apa+ Vloka se vyu., sambhavataH apalokita AyasmantaM rAhulaM Amantesi, ma. ni. 2.91; taM sandhAma atha kA apa., draSTa. apalokita ke anta. draSTa. - avyApajjha kho bhagavA apaloketvA tiAdi vRttaM, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) sivaM khemaM nipuNaM apalokikaM sadda. 1.70. 2.96; kha. sammAnapUrvaka sevAsatkAra karatA hai, dekharekha apalokita' napuM, apa+Vloka kA bhU. ka. kR. [apalokita], karatA hai - tvA uparivat - janapadakalyANI gharA 1. napuM.. pIche kI ora mur3akara dekhanA, pIche kI ora zarIra nikkhamantassa upaGghallikhitehi kesehi - apaloketvA maM ghumAkara pheMkI gayI dRSTi - nAgApalokitaM apalokesi, ma. etadavoca, udA. 93; apaloketvAti sineharasaviSphArasaMsUcakena ni. 1.420-21; nAgApalokitaM apalokesIti ... gIvaM aDakkhinA AbandhantI viya oloketvA, udA. aTTha. 1383; aparivattetvA sakalasarIreneva nivattitvA apaloketi, ma. ni. ga. anumati pAne hetu yAcanA karatA hai - ma varta., u. pu.. aTTha. (mU.pa.) 1(2).313; vesAliyaM piNDAya caritvA ... ba. va. - vassaMvaddhA, apalokema ... apica, yo deyyadhammo so nAgApalokitaM vesAliM apaloketvA AyasmantaM ... Amantesi. na dinno, pArA. 11; - yamAnA pu., varta. kR., pra. vi.. ba. dI. ni. 2.93; 2. vaha, jisase anumati yA parAmarza liyA va. - te tena ... sammadapitA samuttejitA sampahasitA gayA ho, vaha, jisase kucha karane hetu pUchA gayA ho; - to uvAyAsanA pakkamanti avalokayamAnAyeva avijahitattA, pu.. pra. vi., e. va. - apalokito pana vo, ..., sAriputtoti?, ma. ni. 2.348; - hi anu., ma. pu., e. va. - tepi tAva sa. ni. 2(1).6; apalokitoti Apucchito, sa. ni. aTTha. apalokahi, yathA te ... karissantIti, mahAva. 37; asthIti 2.226; - tA pu., pra. vi., ba. va. - kiM hime karissanti vatvA tena hi apalokehi nanti vRtte, dha. pa. aTTha. 1.41; - nigaNThA apalokitA vA anapalokitA vA?, a. ni. tha ba. va. - apaloketha, bhikkhave, sAriputtaM, sa. ni. 3(1).26; - tAya strI., ca. vi0. e. va. - kiM me imAya 2(1).6; apalokethAti Apucchatha, sa. ni. aTTha. 2.226; - apalokitAya vA anapalokitAya vA, dha. pa. aTTha. 1.335. kessAma bhavi., u. pu.. ba. va. - AyAmAnanda, verajaM apalokita tri., vyu. saMdigdha, saMbhavataH pa + Vluja ke bhU. brAhmaNaM apalokessAmA ti, pArA. 10; apalokessAmAti ka. kR. (palujjita) ke sthAna para bhraSTa prayoga kA niSe. cArika caraNatthAya ApucchissAma, pArA. aTTha. 1.151; - tvA [apalujjita]. vinAza yA kSaya se rahita, acyuta pada pU. kA. kR.- evaM mahAsatto ... rAjAno palApetvA kaniTThabhAtaraM For Private and Personal Use Only Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apavagga 388 apaviyUhati/apavyUhati apaloketvA kAme pahAya isipabbajjaM pabbajitvA ... pavAraNA na kiyA huA bhikSu yA bhikSusaGgha- appavAritova so brahmalokUpago ahosi, jA. aTTha. 2.74; - anapa pU. kA. kR. bhavissati, mahAva. 239. kA niSe., binA anumati pAe hue - na te anapaloketvA apavArenta tri., pavArenta kA niSe., pavAraNA nAmaka saGghakarma janapadacArika pakkamanti, pArA. 10; - tabbo pu.. saM. kR., ko nahIM kara rahA - mahApavAraNAya appavArento jaNhe Apajjati pra. vi., e. va. - rAjA nAma yattha rAjA anusAsati, rAjA no kAle, pari. aTTha. 164; ApajjatApavArento, juNhe na pana apaloketabbo, pAci. 303; natthi te koci apaloketabboti kALake, utta. vi. 490. dutte, dha. pa. aTTha. 1.41. apavAheti apa + Vvaha ke prera. kA varta.. pra. pu., e. va. apavagga pu., [apavarga]. antima rUpa se vimukti, pUrNa rUpa se [apavAhayati], dUra karA detA hai, haTavA yA miTavA detA hai vizuddhi, nirvANa - apavaggo pariccAgAvasAnesa vimuttiyaM, - tvA pU. kA. kR. - ... kalalakaddama apavAhetvA abhi. pa. 910: apavaggo visaGkAro sabhi suddhi visaddhi ca, parisuddhavimaladesamupagatvA tattha paramasukhaM labheyya, mi. pa. 296. visuddhi. 1.70. apaviddha tri., apa + Vvidha kA bhU. ka. kR. [apaviddha]. dUra apavajjana napuM.. apa + Vvajja se vyu., kri. nA. [apavarjana]. pheMka diyA gayA, tuccha yA ghaTiyA samajha kara parityakta, zA. a. parityAga, lA. a. dAna - cAgo visajjanaM dAnaM upekSita, tiraskRta, anupayogI; - ddho pu., pra. vi., e. va. ... vissaraNaM vitAyitA pavajjanaM, abhi. pa. 420. - apaviddho susAnasmi, anapekkhA honti Atayo, su. ni. apavadati apa + Vvada kA varta., pra. pu., e. va. [apavadati]. 202; apaviddhoti gahetabbAbhAvaM dasseti, su. ni. aTTha. zA. a. burA bolatA hai, anucita rUpa se bolatA hai, lA. 1.210; - ddhaM dvi. vi., e. va. - ... purisoti vicinanto a. burA bhalA kahatA hai, nindA karatA hai, khaNDana kara detA tampi paTicchannaTThAne apaviddha disvA ... patto, jA. aTTha. hai, bAta ko kATa detA hai - apavadateva bhavaM soNadaNDo vaNNa 1.248; apaviddha brahAra, candaMva patitaM chamA, jA. aTTha. apavadati mante, apavadati, jAti ekasena, dI. ni. 1.106; 6.107; tattha apaviddhanti rajA niratthaka chaDDitaM, jA. aTTha. apavadatIti paTikkhipati, dI. ni. aTTha. 1.134; - nti ba. 6.108; - ddhA strI., pra. vi., e. va. - sA dAni sabbassa va. - yamAhu natthi vIriyanti, ahetuJca pavadanti ye jA. kulassa issarA, ahaM panamhi apaviddhA ekikA ti, jA. aTTha. 5.230. aTTha, 3.377; apaviddhAti chaDDitA anAthA hatvA ekikA apavahati apa + Vvaha kA varta., pra. pu., e. va. [apavahati]. vasAmi, tade. atha kho pAyAsi ... dAnaM datvA apaviddhaM dAnaM dUra le jAtA hai, haTA detA hai - yAni pana ... tAni vAto datvA kAyassa bhedA ... devAnaM ... vimAnaM, dI. ni. 2.261. ekamantaM apavahati, a. ni. 3(1).18; na ca tassa bhoto apaviyUhati/apavyUhati/apabbUhati/ apabyUhati apa gotamassa kAyamhA vAto cIvaraM apavahati, ma. ni. 2.347. + vi + Uha kA varta0, pra. pu., e. va., rAste se haTA detA apavAda pu., apa + Vvada se vyu., kri. nA. [apavAda]. burA hai, dUra kara detA hai, khaNDoM meM vibhAjita kara detA hai - bhalA bolanA, nindA, khaNDana - kalaGkokApavAdesu. dese apabyUheti tattheva, tassa thullaccayaM siyA, vina. vi.54; - janapado jane, abhi. pa. 1089; - bhaya pu., tatpu. sa. nto pu., varta. kR., pra. vi., e. va. - api ca ito cito ca [apavAdabhaya], nindA kA bhaya - ... paresaM apavAdAdibhayena apabyUhantopi phandApetiyeva, so thullaccayaM Apajjati, pArA. parinibbAnAya cetenti .... udA. aTTha. 349; pAThA. upavAdAdi. aTTha. 1.253; apabyUhantoti heTThA ThitaM gahissAmI ti hatthena apavAraNa napuM.. apa + Vvu se vyu. [apavAraNa], Dhakkana, dvidhA karonto, sArattha. TI. 2.120; - hi adya., pra. pu., e. AcchAdana - chada apavAraNe, chAdeti chAdayati, .... sadda. va. - sopi siGgAlo maraNabhayabhIto catUhi pAdehi rao 2.544; jala apavAraNe, ..... sadda. 2.563. uparibhAge apabyUhi, jA. aTTha. 1.256; - hitvA pU. kA. kR. apavArita' tri., apa + Vvu kA bhU. ka. kR., phaTA huA, khulA - so taM ... sevAlapaNakaM apaviyUhitvA aJjalinA pivitvA huA, udghATita - vicchidaM vuccati dvidhA chindanena apavAritaM. pakkameyya, a. ni. 2(1),175; apaviyUhitvAti apanetvA, a. dha. sa. aTTha. 242; pAThA. apadhAritaM. ni. aTTha. 3.58; - hApesi prera., adya0, pra. pu., e. va., appavArita/apavArita tri., pavArita kA niSe. [apravArita], haTavAyA - idAni naM gahissAmAti taruNasUkare pakkositvA vaha, jisane pavAraNA nAmaka saGghakarma sampAdita nahIM kiyA, rukkhamUlatA paMsu apabyUhApesi, jA. aTTha. 4.310. For Private and Personal Use Only Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra apasakkati apasakkati apa + sakka kA varta, pra0 pu0, e. va., dUra calA jAtA hai, bagala se hokara calA jAtA hai, vidA ho jAtA hai tesaJca DayamAnAnaM ekettha apasakkati, jA. aTTha. 4.309; ekettha apasakkatIti eko etesu osakkitvA vA ekapassena vA visuM gacchati, tade nti va. va. - titthiyA apasakkanti pAci 98 apasakkantIti apagacchanti pAci. a. 68 nto pu. varta. kR. pra. vi., e. va. apasakkanto ca akAraNeneva andhabAlo mahantaM anatthaM attano akAsI ti rajJo kariesasI ti. pe. - va. a. 265 tA strI. bhU. ka. kR. tehi bhikkhUhi sA bhikkhunI apasAdetabbA- aparAkkatAva, pAci. 234 vikatvA pU. kA. kR. - maggA okkammAti maggato apasavikatvA udA. aTTha. 308; thero ekapadanikkhepamattaM apasakkitvA aTTAsi vi. va. aDDa. 80. apasammajjati apa + saM + majja kA varta., pra. pu. e. va. [apasammASTi], jhADU lagAkara sApha kara detA hai, jhADU lagA detA hai, svaccha kara detA hai; nti ba. va. - tamenaM sAmikA sammajjaniM gatvA bhiyyosomattAya apasammajjanti A. ni. 3(1).18 apasammajjantIti sAradhana ekato dubbaladhanaM - *** - - www.kobatirth.org - apasammajjanti, apasammajjanisaGghAtena vAtaggAhinA suppena vA vatthena vA niharanti a. ni. aDa. 3.197. apasammajjanI strI, apa + saM majja se vyu [ apasammArjinI], dhAna ko sApha kara dene vAlA sUpa, jhADU tamenaM sAmikA sammajjaniM gahetvA bhiyyosomattAya apasammajjanti, a0 ni0 3 (1).18; apasammajjanisaGghAtena vAtaggAhinA sumpena vA vatthena vA nIharanti a. ni. aDa. 3.197. apasarati apa + sara kA varta. pra. pu. e. va. [ apasarati]. bAhara nikala rahA hai, nirgata kara rahA hai; - ntena varta. pu. tR. vi. e. va. tejasApasarantena janAnaM pavikAsaya cU. vaM. 65.20. " .kR.. apasavya / apasabya tri. ba. sa. [ apasavya]. ka. vaha, jo vAmabhAga kA nahIM hai, dAhinA vAmaM kaleva savyaM, apasavyaM tu dakkhiNaM, abhi. pa. 719; kha. dAhinI ora avasthita, dakSiNa-bhAgIya nidrubhitvA apasavyato karitvA pakkAmi, udA. 125 apasavyato karitvAti paNDitA tAdisaM paccekabuddha disvA vanditvA padavikhaNaM karonti, ayaM pana aviJJatAya paribhavena taM apasavyaM katvA attano apasavyaM apadakSiNaM katvA gato, apasabyAmato tipi pATho, udA. aTTha. 238; disvA niTTubhitvA apasabyaM katvA dIgharattaM... byAkaritvA, 389 apasAdeti dha. pa. aTTha. 1.270; - karaNa napuM0 [ apasavyakaraNa], kisI kI ora dakSiNabhAga kara lenA tassa kammarasAti... hILetvA nidubhana apasavyakaraNavasena pavattapApakammassa udA. aDa. 238. apasAda pu0, [ aprasAda], appasAda ke anta. draSTa.. apasAdanA strI, apa + sada ke prera, se vyu., kri. nA. [ apasAdana] kisI ko kama karake AMkanA, tiraskAra, avamUlyana ussAdanaJca JatvA apasAdanaJca JatvA nevussAdeyya ma. ni. 3.279, ayaM Amisagiddho evamassa gehasitavasena apasAdanApi natthIti attho, ma. ni. aTTha (bhU.pa.) 1(1).280 na caiva nAma sadhammukkaMsanA bhavissati na ca paradhammApasAdanA, a. ni. 1 (1) 249, apasAdita tri. apa + sada ke prera. kA bhU. ka. kra. [ apasAdita], ka. dUrIkRta, asvIkRta, tiraskRta, dUra haTA diyA gayA, bahiSkRta to pu. pra. vi. e. ka. evaM apasAdito ca pana puNNamukho pustakokilo tatomeva paTinivatti, jA. aDa. 5.417; tA strI. pra. vi., e. va. atha kho sA gaNakI rohi AjIvakasAvakehi apasAditA punadeva sAvatthiM paccAgacchi, pArA 201; kha. nindita, DAMTAphaTakArA gayA ayyena kira mahAkarasapena ayyo Anando vedehamuni kumArakavAdena apasAdito ti, sa. ni. 1(2). 197; gahapatIti yatvA gahapatinA kAkopamAya apasAdito kukhitvA eso te, dha. pa. aTTha 1.292. apasAdiyamAna tri apa + sada ke prera ke karma. vA. kA varta. kR. asvIkRta yA tiraskRta kiyA jA rahA. bhartsanA kiyA gayA; nA pu0, pra0 vi0, ba0 va. te bhikkhUha apasAdiyamAnA rodanti, mahAva. 99. apasAdeti apa + sada ke prera0 kA varta0, pra0 pu0, e. va. [apasAdayati] ka. dUra haTA detA hai, nikAla bAhara karatA hai, asvIkAra kara detA hai bhikkhu codito codakena codakaM apasAdeti ma. ni. 1.134; apasAdetIti kiM nu kho tumheM bAlassa abyattassa bhaNitena evaM ghaTTeti, ma. ni. aTTha. ( mU.pa.) 1 ( 1 ) . 378; kha. nindA karatA hai, DAMTatA-phaTakAratA hai, abhiyoga lagAtA hai, apamAnita karatA hai - maM bhagavA parisAya kheLAsakavAdena apasAdeti, cULava. 326; nti ba 8. bhikkhU apasAdenti mahAva. 99 dhammayogA bhikkhu jhAyI bhikkhU apasAdenti, a. ni. 2 ( 2 ).69; apasAdentIti ghaTTeti hiMsanti a. ni. aDa. 3.119 nto pu. varta. kR. pra. vi., - e. va. kiM nAma tvaM varaM dassasI ti apasAdento gAthamAha, jA. aTTha. 5.488; ntA pra. vi. ba. va. te sabbepi " - For Private and Personal Use Only - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra apasmAra / apamAra apasAdayantA aJJa evamAhaMsu, dI. ni. aTTha. 2.189; - yya vidhi., pra. pu. e. va. na apasAdeyya dhammameva deseyya ma. ni. 3.279; na apasAdeyyAti gehasitavasena kaJci puggalaM neva ukSipeyya na avakkhipeyya, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.202 yyaM u. pu. e. va. ahaJceva kho pana codito codakena codakaM apasAdeyya, ma. ni. 1.138; - si adya., pra. pu. e. va. evaM vutte kuNAlo sakuNo taM puNNamukhaM phussakokilaM evaM apasAdesi, jA. aDa. 5.417: ssAmi bhavi., u. pu. e. va. bhikkhunA codito codakena codakaM na apasAdessAmI ti cittaM uppAdetaM. ma. ni. 1.138; tu nimi kR. - ekassa cepi bhikkhuno na paTibhAseyya taM bhikkhuniM apasAdetuM pAci, 234 tabbA strI. saM. kR. - tehi bhikkhuhi sA bhikkhunI apasAdetabbA, pAci. 234; - tu pu. prera. kA ka. nA. [ apasAdayitR] DAMTane-phaTakArane vAlA, nindA yA bhartsanA karane vAlA tapassI aJJataraM samaNaM vA brAhmaNaM vA nApasAdetA hoti dI. ni. 3.33. apasmAra / apamAra pu. [ apasmAra] miragI kA roga - apamAro apasmAro, abhi. pa. 325; atekicchena vAtApamArAdinA rogena samannAgato nidrApatagilAno kathito a. ni. aTTha 2.90; vAtApamArarogenAti vAtarogena ca apamArarogena ca vAtanidAneva vA apamArarogena, a. ni. TI. 2.84 vAtA pu. pra. vi. ba. va. miragI ke daure tassa vAtA valIyantIti tassa hRdayaM apasmAravAtA avattharantIti attho, jA. aTTha. 4. 75. apassaM / apassanta disa ke varta. kR. kA niSe. [apazyat ]. zA. a. nahIM dekha rahA, andhA, lA. a. ajJAnI, mUrkha; ssaM pra. vi. e. va. aparasaM ariyasaccAni, andhabhUto puthujjano, theragA. 215 aparasaM bajDAte mULho, baDajhamAno na muccatIti dI. ni. ahna 2.373 ma. ni. aDa. ( mU.pa.) 1 (1) 106; mahAni, aTTa, 35 to Sa. vi. e. va. no ajAnato no apassato, itivu. 74; - taM / tAnaM Sa. vi., ba. va. nivutAnaM tamo hoti., andhakAro aparasataM. sa. ni. 2 (2). 131; tesaM bhagavantaM apassantAnaM siyA aJJathattaM, ma. ni. 2.130. - " - - - - www.kobatirth.org 1 390 apassaya pu0, kevala eka sthala meM napuM0 [ apazraya / apAzraya], sira, pITha athavA kehunI ko rakhane ke lie sahArA, sirahAnA, gaddI, takiyA, bichAvana tapasviyoM dvArA prayukta kAMToM se bharA bichAvana yA zayyA tassa candanamayo apassayo ahoti, gha. pa. a. 2.211 sattano nAma tIsu disAsu apassayaM aparisata - - katvA katamaJco, cULava. aTTha 59 - yAni napuM. pra. vi., ba. va. - apassenAnIti apassayAni, dI. ni. aTTha. 3.173. apassayati / apasseti apa + A + sI kA varta pra. pu. e. va. [ apAzrayati] sahArA letA hai, Azraya letA hai, pIche kI ora yA pITha ke bala sahArA letA hai, kisI para Tika kara leTa jAtA hai - tattha yaM yaM disaM allIyati aparasayatIti attho, su. ni. aDa. 2.182 nti ba. va. tena kho parikammakataM bhittiM apararonti cULava. 308taM varta, kR. dvi. vi. e. va. tasmiM apassene yathA apassayantaM vijjhati vA chindati vA satthaM Thapeti, dukkaTaM pArA aTTa. 2.51 yya vidhi, pra. pu. e. va. - yo apasseyya, Apatti dukkaTassa, cULava. 308; - yiM adya., u. pu. e. va. janitaM me bhavitaM me iti paThThe apassayiM jA. aTTha. 2.66, pAThA. avassayi; - ssAya pU. kA. kR.. tena kho pana mahAvane divAvihAragato aparasAya nipanno hoti, pArA 45; tabbA strI. saM. kR. na bhikkhave, parikammakatA bhitti apassetabA, cULavU. 308 yanIya uparivat- apassayanIyadvena apassena nAma pArA, aha. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir *** 2.51. apassayana / avassayana napuM apa + sI se vyu. kri. nA. [avazrayaNa] avalamba sahArA, nirbharatA, vizvAsa sappurisAvassayoti buddhAdInaM sappurisAnaM avassayanaM sevanaM bhajanaM, na rAjAnaM a. ni. aTTha. 2.282; pAThA. avassayanaM; apassenAnIti apassayAni, dI. ni. aTTha. 3.173. apassayapIThaka napuM. tatpu. sa. [ avazrayapIThaka]. sira ko TikA dene vAle upakaraNa se yukta Asana ekacce mante vicAretvA sayaM pakkasAladvAre apassayapIThake nisIditvA kathesi, jA. aTTha 3.206. aparasayika tri. aparasaya se vyu bichAvana, zayyA yA takiyA kA sahArA lekara leTA huA kaNTakApassavikopi hoti kaNTakApassaye sevyaM kappeti dI. ni. 1.150; ekapassayikopi hoti rajojalladharo tade.. aparisata tri, apa + sI kA bhU. ka. kR. [apAzrita]. sahArA, Azraya yA avalambana liyA huA, kisI kA sahArA lekara leTA huA, kisI para Azrita, kisI para bharosA rakhane vAlA to pu. pra. vi. e. va. tAta mANavako eso. tAlamUlaM apassito, jA. aTTha. 2.57; tAlamUlaM apassitoti tAlakkhandhaM nissAya Thito, tade, anubhotvAna taM putraM sakakammaM apassito, apa0 1.101; - tA' strI0, pra. vi., e. - For Private and Personal Use Only tet - Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apassitabbayuttaka 391 apaharati va. - daliddA kapaNA nArI, parAgAraM apassitA, vi. va. 185; apaha tri., apa + VhA se vyu. [apaha], naSTa karane vAlA, parAgAraM aparisatAti paragehaM nissitA, vi. va. aTTha. 81; - vinAzaka, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hI prayukta, aghApaha tA' pu., pra. vi., e. va. - atre ca uttarakuru, sakaM Adi ke anta. draSTa... balamavassitA, apa. 1.383. apahata tri., apa + Vhana kA bhU. ka. kR. [apahata], naSTa kara apassitabbayuttaka napuM., karma sa., amaGgala kAraka dRzya, diyA gayA, haTA diyA gayA, miTAyA huA, pIr3ita, azubha prakAzita karane vAlA dRzya - tA te caNDAlaputte vyathita - tena puttakaM gacchassa. mA sokApahato bhavAti, .... caNDAlaputtAti sutvA apassitabbayuttakaM vata passimhAti theragA. 82; - kALaka tri., ba. sa., vaha, jisakI kAlimA .... nivattiMsu, jA. aTTha. 4.350. yA dUSita tattva haTA die gaye haiM, kAle dhabboM se apassetu pu., apa + VsI se vyu., ka. nA. [avazrayitu]. rahita, klezoM se mukta- apahatakALakotipi pATho, pArA. aTTha. kisI ke sahAre Tikane vAlA, kisI kA sahArA lekara sthita 1.149. yA leTA huA - ... nAbhijAnAmi apassenakaM apassayitA apahattu pu.. apa+Vhara se vyu., ka. nA. [apahartR], apaharaNa .... kappetA, ma. ni. 3.168. karane vAlA, haTA dene vAlA, miTA dene vAlA, naSTa kara dene apassena' napuM., apa + /sI se vyu. [apAzrayaNa], zA. a. vAlA; - tA pra. vi., e. va. - bahUnaM vata no bhagavA dIvAla para Tikane hetu prayukta lakar3I yA dhAtu kI paTTI, lA. dukkhadhammAnaM apahattA bahUnaM ... upahattA..., ma. ni. 2.120; a. nirbharatA, bharosA, anupAlana - apassenaM nAma apassene apahattAti apahArako, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.117; vilo. satthaM vA Thapeti visena vA makkheti ... Thapeti, pArA. 91; 88; upahattu. apassene satthaM vAti ettha apassenaM nAma niccaparibhogo apaharaNa napuM., apa + Vhara se vyu., kri. nA. [apaharaNa], dUra ... apassenakatthambho ... Alambanarukkho ... apassayanIyadvena le jAnA, curA kara le jAnA, lUTa kara le jAnA-so yA apassenaM nAma, pArA. aTTa. 2.51; hatthinAge ca pallaGke, tA sAlalaTThiyo kuTilA ojApaharaNiyo tA chetvA bahiddhA apassenaJcanappaka, apa. 1.302; - nAni ba. va. - cattAri nIhareyya, ... visodheyya, ma. ni. 1.177; osadhasamo sattAnaM apassenAni, ... savAyekaM paTisevati, ... adhivAseti ... kile sabyAdhi pasameM, udaka samo sattAna parivajjeti, ... vinodeti, dI. ni. 3.179; apassenAnIti kilesarajojallApaharaNe, mi. pa. 188. apassayAni, dI. ni. aTTha. 3.173; kathaJcAvuso, bhikkhu apaharati apa + hara kA varta, pra. pu., e. va. [apaharati], caturApasseno hoti, ..., dI. ni. 3.215; tula. apassaya, 1. dUra le jAtA hai, haTA detA hai, roka detA hai, nivAraNa Upara; - tthambha pu., karma. sa. [apAzrayaNakastambha], Tikane karatA hai - kasAmivAti yathA bhadro asso attani patamAnaM ke liye sahArA dene vAlA stambha yA khambhA - apassene satthaM kasaM apaharati, attani patituM na deti, dha. pa. aTTha. 2.48; - vAti ettha apassenaM nAma ... apassenaphalakaM vA divAhAne nto pu., varta. kR., pra. vi., e. va. - yo niddanti appamatto nisIdantassa apassenakatthambho vA tatthajAtakarukkho vA samaNadhamma karonto attano uppannaM nidaM apaharanto bujjhatIti caGkame apassAya apassAya tiTThantassa ... apassayanIyadvena apabodheti, dha. pa. aTTha. 2.48; yo nindaM apabodhatIti yo apassenaM nAma, pArA. aTTha. 2.51; - phalaka napuM.. karma. sa. garahaM apaharanto bujjhati, sa. ni. aTTha. 1.35; apaharantoti [apAzrayaNaphalaka], vihAra kI raMgI-putI dIvAloM para sira apanento ... evaM pariharantoti attho, sa. ni. TI. 1.72; - yA pITha TikAne hetu prayukta lakar3I kA takhtA yA dhAtu se rituM/hAtuM nimi. kR. - appampi tassa apahAtumicchati, nirmita paTTikA - apassenaphalakaM nIharitvA ekamantaM a. ni. 2(2).230; - ritvA pU. kA. kR. - puna caparaM nikkhipitabbaM mahAva. 53; apassene satthaM vAti ettha apassenaM mahArAja, tacchako pheguM apaharitvA sAramAdiyati, .... mi. nAma ... pIThaM vA apassenaphalakaM vA divADAne nisIdantassa pa. 386; 2. manA kara detA hai, Apatti khar3I kara detA hai; apassenakatthambho vA ... AlambanaphalakaM vA sabbampetaM - nti varta. pra. pu. ba. va. - ye te panhavImaMsakA parisA apassayanIyadvena apassenaM nAma, pArA. aTTha. 2.51. pArisajjA pAsArikA, te apaharanti, atthApagataM bhaNitAnti apassena' pu., vya. saM., eka cakravartI rAjA kA nAma - ito atthato apaharanti, ... attho te dunnIto, mahAni. 1213 chaTTamhi kappamhi, apassenasanAmako, apa. 1.225.. apaharantIti paTibAhanti, mahAni. aTTha.226. For Private and Personal Use Only Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apahAnadhamma 392 apANAtipAta apahAnadhamma tri., ba. sa. [aprahANadharma], vaha, jisa ke dharma aviditakammAvadAno, jA. aTTha. 7.186; - tA strI., apAkaTa kA prahANa yA kSaya nahIM ho sakatA hai, paripUrNa zaikSya, jisakA kA bhAva. [aprakaTatA], ajJAtatA, avyakta honA - tathAgatena adhaHpatana saMbhava nahIM hai aura jisakI zIla, samAdhi evaM prajJA bhayA osakkitaM, udAhu apAkaTatAya osakkitaM, udAhu kI zikSAeM pUrNa ho cukI haiM - paripuNNasikkhaM apahAnadhamma, dubbalatAya osakkitaM, mi. pa. 218; - tta napuM., apAkaTa pattaraM jAtikhayantadassiM. itivu. 30. kA bhAva., [aprakaTatva]. uparivat - AgatattA apavyUhApesi apa + vi + VUha ke prera. kA adya0, pra. pu.. paccattekavacanabahuvacanabhAvassa pana apAkaTattA vebhUyyappavattiM e. va., rAste se haTavA diyA, alaga karA diyA, adRzya karA sandhAya .... sadda. 1.126; - pATihAriya napuM., karma. sa. diyA - idAni naM gahissAmA ti taruNasUkare pakkositvA [aprakaTaprAtihArya], Rddhibala kA vaha camatkAra, jisameM rukkhamUlatA pesu apabyUhApesi, jA. aTTha. 4.310. Rddhi hI dikhalAI de, RddhimAn nahIM- apAkaTapATihAriye apahAya/avahAya ava + hA kA pU. kA. kR., tyAga kara, iddhi yeva pAyati na iddhimA, visuddhi. 2.21; - TIbhUta chor3a kara - bahabhaNDaM avahAya, maggaM appaTivekkhiya, jA. tri., [aprakaTIbhUta], aprakaTa bana cukA, avyakta yA aprAdurbhUta aTTha.4.4. ho cukA - apAtubhUtanti apAkaTIbhUtaM. sa. ni. aTTa. 2.247. apahAraka pu., apa + Vhara se vyu., ka. nA. [apahAraka, apAkaTika tri., [aprAkRtika]. avyavasthita athavA apaharaNa karane vAlA, haTA dene vAlA, vinaSTa karane vAlA aprAkRtika avasthA vAlA/vAlI, asta vyasta - indriyAni - apahattAti apahArako, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.116. apAkatikAni, kilantarUpAni viya paJaAyantIti pucchi, apahArI apa + Vhara ke prera. kA adya., u. pu., e. va., maiMne dha. pa. aTTa, 1.254. haTavA diyA yA miTavA diyA, maiMne vinaSTa karA diyA - apAgata napuM., A + gama kA bhU. ka. kR., zA. a. ThIka cirassaM nhApitaM laddhA, lomaM taM ajja hArayinti, jA. aTTha. se nahIM AnA, lA. a. niyamoM kA atikramaNa yA ullaGghana, 3.276; ajja hArayinti ajja hAresiM, tade... bhrama - kassaccayA na vijjanti, kassa natthi apAgataM. sa. apahArI tri., kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hI prApta ni. 1(1).29. [apahArin], naSTa karane vAlA, miTA dene vAlA, dUra kara apAcI/avAcI strI., [apAcI/avAcI], dakSiNa dizA - dene vAlA - nadato parisAya te, vAditabbapahArino, apa. pAcI patIcyudIcitthI pubba pacchima uttarA, disAtha 2.202; therIgA. aTTha. 163. dAkSiNA'pAcI, abhi. pa. 29. apahAsa pu., draSTa. avahAsa ke anta... apAcIna tri., [avAcIna]. nIce kI ora avasthita; - naM apAka 1. tri., ba. sa. [apAka], nahIM pakA huA, kaccA, napuM., kri. vi., nIce kI ora - uddhaM tiriyaM apAcInaM, nandI aparipakva, nahIM pakAyA huA - bhante, ekissAyeva kumbhiyA tesaM na vijjati, sa. ni. 2(1).78; uddhaM tiriya apAcInaM, paccamAnaM odanaM apAkaM asaM apAkanti , jA. aTTha. 1.325; yAvatA jagato gati, itivu. 84; a. ni. 1(2).18. usabhA rukkhA gAviyo gavA ca, asso kaMso siGgAlI ca apATalI/ApATalI strI., eka puSpa kA nAma - apATaliM kumbho, pokkharaNI ca apAkacandanaM, jA. aTTha. 1.321; 2 pu.. ahaM puppha ujjhitaM subhahApathe, apa. 1.119. tatpu. sa., nahIM pakanA, vipAka ko prApta na honA - apAkaM apATuma/apATuka tri., vyu. saMdigdha [apratima/apaTuka?], avipAkassa, chadhA chaTThassa paccayo, vibha. aTTha. 166. asaMyata svabhAva vAlA, asabhya, anucita vyavahAra karane apAkaTa tri., pAkaTa kA niSe., tatpu. sa. [aprakaTa]. aspaSTa, vAlA, pratibhA se sambandha na rakhane vAlA, apaTu - avyakta, ajJAta - tattha aJjataroti nAmagottavasena nekatikA vaJcanikA, kUTasakkhI apATukA, theragA. 940; anabhijAto apAkaTo eko, udA. aTTha. 43; aJjataroti __ apATukAti vAmakA, asaMyatavuttIti attho, theragA. aTTa. nAmagottena apAkaTo, tassaM parisAyaM nisinno eko bhikkha, 2.301. udA. aTTha 47; rahoti paTicchannaM apAkaTavasena, pe. va. aTTha. apANAtipAta pu., pANatipAta kA niSe., tatpu. sa. [bau. saM. 92; appapajJAtoti ajAto apAkaTo, sa. ni. aTTha. 3.163; __ aprANAtipAta], prANoM kA hanana na karanA, prANi-hiMsA na - guNa tri., ba. sa., vaha, jisake guNa suvyakta nahIM ho, karanA - apANAtipAtaM nissAya pANAtipAto pahAtabboti, ajJAta guNoM vAlA - tattha aAtoti apAkaTaguNo ma. ni. 2.25. For Private and Personal Use Only Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apANI 393 apApaka apANI tri., ba. sa. [aprANa], nirjIva, prANarahita, - naM Sa. vi., ba. va. - mandadasakAdIsu pANInaM viya ca, pupphaphalapallavAdIsu ca apANInaM viya, ma. ni. aThTha. (mU.pa.) 1(1).205; dha. sa. aTTha. 360. apAtabba tri., VpA ke saM. kR. kA niSe. [apAtavya], nahIM pIne yogya, apeya - aparibhoga vA karotIti akhAditabbaM vA apAtabbaM vA karoti, pArA. aTTha. 1.257. apAtubha tri., prAdurbhAva se rahita, utpatti se rahita - sukacchavI vedhaverA thUlabAhU apAtubhA ... apAtubhAti apAtubhAvA dhanuppAdarahitApi attho, jA. aTTha. 4.164-165. apAtubhAva pu.. pAtubhAva kA niSe. [aprAdurbhAva], prakaTa na honA, adRzya sthiti meM honA - apAtubhAvo buddhassa saddhammAmatadAyino, saddhammo. 6; dutiyajjhAnakkhaNe apAtubhAvAti vuttaM hoti, dha. sa. aTTha. 213. apAtubhUta tri, pAtubhUta kA niSe. [aprAdurbhUta], vaha, jo prakaTa yA spaSTa rUpa se dRzya nahIM hai, aprakAzita, avyakta - yaM, bhikkhave, rUpaM ajAtaM apAtubhUtaM bhavissatI ti tassa saGghA, sa. ni. 2(1).66; yaM evaM abhAvitaM apAtubhUtaM mahato anatthAya savattati yathayida, bhikkhave, cittaM, citaM, bhikkhave, abhAvitaM apAtubhUtaM mahato anatthAya saMvattatI ti, a. ni. 1(1).7; ye dhammA ajAtA abhUtA asajAtA anibbattA / anabhinibbattA apAtubhUtA anuppannA, dha. sa. 1042. apAtubhonta tri., pAtu + vbhU ke varta. kR. kA niSe. [aprAdurbhavat], prakaTa rUpa meM nahIM dikha rahA, spaSTa rUpa se dikhalAI na par3ane vAlA - te lAbhasakkAre apAtubhonte, sandhApitA jantubhi santidhamma, jA. aTTha. 7.53. apAtheyya tri., ba. sa. [apAtheya]. mArga ke lie Avazyaka sAmagriyoM se rahita, yAtrA ke bIca upayogI bhojana, jala Adi ko na rakhane vAlA, Avazyaka apakaraNoM se rahita - maggA kantArA, appodakA appabhakkhA, na sukarA apAtheyyena gantuM mahAva. 321; 358. apAdaka tri., ba. sa. [apAdaka], zA. a. binA pairoM vAlA, lA. a. reMgane vAlA sarpa Adi- mA meM apAdako hiMsi, mA meM hiMsi dvipAdako, cULava. 227; apAdakehi me mettaM, mettaM dvipAdakehi me, a. ni. 1(2).84; jA. aTTha 2.120. apAdakathA strI., vina. vi. kI gAthA saMkhyA 231 se 236 taka ke khaNDa kA zIrSaka, vina. vi. (pR.) 20; pArA. aTTha. kI eka kathA kA zIrSaka, pArA. aTTha. 1.290. apAdAna napuM.. apa + A + VdA se vyu., kri. nA. [apAdAna], vyAkaraNa ke sandarbha meM paJca, vi. ke kAraka kA nAma - yasmA vA apeti, yasmA vA bhayaM jAyate yasmA vA Adatte taM kArakaM apAdAnasajja hoti, ka. vyA. 273; apAdAnakArake paJcamI vibhatti hoti, ka. vyA. 297; apAdAne paJcamI, sadda. 1.60; - kAraka napuM.. karma. sa. [apAdAnakAraka], uparivat - apAdAnakArake paJcamI vibhatti hoti, ka. vyA. 297; - visayatta napu., bhAva. [apAdAnaviSayatva]. apAdAna-kAraka kA viSaya yA kSetra honA - ettha pana apAdAnavisayatte pi gavAvayavabhUtassa visANassa visaMgahittA gavaM khIraM duhantoti, sadda. 2.599; - saJa tri., ba. sa. [apAdAnasaMjJaka], apAdAna saMjJA vAlA - taM kArakaM apAdAnaso hoti, ka. vyA. 273. apAna napuM.. [apAna], nIce kI ora abhimukha hokara bAhara ko nikalane vAlI prANa vAyu, prazvAsa - atho apAnaM passAso, assAso Anamuccate, abhi. pa. 39. apAnaka tri., pAnaka kA niSe. [apAnaka], koI bhI peya na pIne vAlA, pAna na karane vAlA, prAcIna kAla ke tapasviyoM kA eka varga - apAnakopi hoti apAnakattamanuyutto, dI. ni. 1.150; apAnakoti paTikkhittasItudakapAno, dI. ni. aTTha. 1.265; apare apAnakattA honti, mayaM pAnIyaM na pivAmAti vadanti, jA. aTTha. 5.233; - tta napuM, apAnaka kA bhAva. [apAnakatva], kucha bhI nahIM pIne kI avasthA - pariyAyabhattaJca apAnakattA, pApAcArA arahanto vadAnA, jA. aTTha. 5.230; apAnakopi hoti apAnakattamanayatto, dI. ni. 3.29. apAnubha tri. mithyA ahaMkAra se grasta - ime, bhante, licchavikumArakA caNDA pharusA apAnubhA, a. ni. 2(1).70%; apAnubhAti avaDDinissitA mAnathaddhA, a. ni. aTTha. 3.29. apApaka tri., ba. sa., pApa-rahita, adayanIya, durgati se rahita, akurUpa - kaM napuM, pra. vi., e. va. - apApakaM te maraNaM bhavirasati, sa.ni. 2(1).111; apApakanti alAmaka sa. ni. aTTha. 2.277; - kehi pu./napuM.. tR. vi., ba. va. - sakehi kammehi apApakehi pujehi me laddhamidaM vimAnanti, jA. aTTha. 7.213; tattha apApakehIti alAmakehi, tade. - pikA strI., pra. vi., e. va. - daharA ca apApikA casi. kiM te pabbajjA karissati, therIgA. 372; apApikA casIti rUpena alAmikA ca asi, uttamarUpadharA cAhosIti adhippAyo, therIgA. aTTha. 276. For Private and Personal Use Only Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apApakamma/apApakammI 394 apApetabba apApakamma/apApakammI tri., ba. sa., pApakamma kA niSe. sAkSAtkAra na karake - yaM taM purisathAmena ... purisaparakkammena [apApakarman/apApakarmina], pApa karmoM ko na karane vAlA, pattabna taM apApuNitvA vIriyassa saNThAnaM bhavissatI ti, kuzala-karmoM ko karane vAlA - tattha apApakamminoti ma. ni. 2.156; sa. ni. 1(2).27; 250. apApakammA sattA evaM visujjhanti ... addasaMsu jA. aTTa. 5.407. apApuraNa/avApuraNa napuM.. apa/ava + A + vpU se apApataM apa + A + /pata kA varta. kR., pu.. pra. vi., e. vyu., kri. nA. [apAvaraNa]. zA. a. vaha upakaraNa, jisake va. [apApatan], ur3ate hue Akara kisI ke andara gira dvArA dvAra khole jAeM, lA. a. cAbhI, kujI- tALovApuraNaM rahA, Akara gira rahA - kITova aggiM jalitaM apApataM, cAtha vedikA kathyate, abhi. pa. 222; avApuraNanti avApuranti upapajjati mohamULho naggabhAvaM jA. aTTa, 7.120; apApatanti vivaranti dvAraM etenA ti avApuraNaM, sadda. 2.430; avApuraNa api ApataM, patantoti attho, tade.. AdAya anupariveNiyaM bhikkhUnaM Arocehi, mahAva. 100; ma. apApadassanA strI., ba. sa. [apApadarzanA], zIlavatI nArI, ni. 3.169; a. ni. 3(2).190; avApuraNaM AdAyAti kuJcika vaha nArI, jisako dekhanA kalyANakAraka ho athavA jo gahetvA , ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.142. kalyANamaya svarUpa vAlI ho - sAtA ca dhammajIvinI, apApurati/avApurati apa/ava + A + vpU kA varta., sIlavatI ca apApadassanA, jA. aTTha. 3.366; apApadassanAti pra. pu., e. va. [apAvarati/apAvRNoti, khola detA hai, kalyANadassanA piyadhammA, jA. aTTha. 3.367. dvAra ko udghATita kara detA hai - purati puraM purI, avApurati, apApapurekkhAra tri., pApapurekkhAra kA niSe[apApapuraSkAra]. avApura etaM amatassa dvAra, sadda. 2.430; - nti ba. va. - zA. a. pAparahita dharmoM ko Age karake vicaraNa karane apApuranti amatassa dvAraM yogA pamocenti bahajjanaM te. vAlA, lA. a. kisI ke viruddha pApamaya vicAra na rakhane itivu. 583; apApurantIti ugghATenti, itivu. aTTha.233; - vAlA, pApa-karma kI icchA na rakhane vAlA - gotamo kammavAdI nto varta. kR.. pu.. pra. vi., e. va. - atthassa dvArAni kiriyavAdI apApapurekkhAro brahmAya pajAya ... pe....... avApuranto, tenAhaM tussAmi yavodanena, jA. aTTha. 6.202; - dI. ni. 1.101; ma. ni. 2.386; apApapurekkhAroti apApe ntaM dvi. vi., e. va. - avApuranta amatassa dvAra, devAtidevaM nava lokuttaradhamme purato katvA vicarati, dI. ni. aTTha. 1. satapuJjalakkhaNaM vi. va. 1042; avApuranta amatassadvAranti 231; apApapurekkhAroti na pApapurekkhAro, na pApaM purato ... ariyamaggaM vivarantaM. vi. va. aTTha. 237; - ra anu0. ma. katvA carati, pApaM icchatIti attho, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) pu., e. va. - apApuretaM amatassa dvAraM mahAva. 6; ma. 2.297. ni. 1.227; apApuretanti vivara etaM. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) apApasattapanisevI tri., upa. sa. [apApasattvopasevina]. 1(2).81; - rituM nimi. kR. - tena ... bhikkhU na sakkonti niSpApa prANiyoM kA sAtha saGga karane vAlA, sajjanoM kA kavATa apApurituM, cULava. 273; - ritvA pU. kA. kR. - pakSadhara - vinI strI., pra. vi., e. va. - sirAha devI manujehi tamenaM uTThahitvA apApuritvA olokeyya, ma. ni. 1.38%3; pUjitA, apApasattUpanisevinI sadA, jA. aTTha. 5.394; apApuritvAti vivaritvA, ma. ni. aTTha. 1(1).159; - ritvAna apApa sattU panisevinIti anavajjasaddhAya ca uparivat - dvAraM apApuritvAnahaM, mAtApitaro anIkarattaJca, ekantapattiyAyanusabhAvAra paresupi... nAma, jA. aTTha. 5.398. therIgA. 496; - rApetvA prera.. pU. kA. kR., khulavA kara, apApAyi apa+ vpA kA adya., pra. pu., e. va., pAna kiyA, udghATita karA kara - nagaradvArAni avApurApetvA saddhi piyA - taM siGgAlo apApAyi, jAnaM sIhena rakkhitAnti, jA. amaccasahassena mahAtale pallaGkamajjhe nisIdi, jA. aTTha. aTTha. 2.104; apApAyIti apa iti upasaggo, apAyIti 1.255; pAThA. vivarApetvA; - rIyati karma. vA. meM varta., pra. attho , tade.. pu.. e. va., khulAyA jAtA hai, udghATita kiyA jAtA hai - apApuNi apa + Apa kA adya.. pra. pu.. e. va., prApta kiyA ..... mahAnirayassa pacchima dvAra ... uttaraM ... dakkhiNaM dvAra yA sAkSAtkAra kara liyA - tattheva so Thito thero, arahattaM apApurIyati, ma. ni. 3.223; sace dvAraM na avApurIyittha, apApuNi, visuddhi. 1.21; - NiM adya u. pu. e. va. - tattha ... sampAdeyya, jA. aTTha. 1.73. cittaM vimucci me, arahattaM apApuNiM, apa. 1.56; 61; - apApetabba tri., pa + Apa ke prera. ke saM. kR. (pApetabba) NitvA pU. kA. kR. kA niSe. [aprApya], nahIM prApta kara, kA niSe. [aprApayitavya]. prApta na karavAne yogya - tattha For Private and Personal Use Only Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apApessaM 395 apAya apAraneyyanti vAyAmena matthakaM apApetabba, jA. aTTha 6.43. apApessaM pa+ Apa ke prera. ke kAlA. kA u. pu., e. va., yadi maiM prApta karAUM- ... idhevaM taM jIvitakkhayaM apApessaM. idAni ... DaMsituM, jA. aTTa. 2.10. apAbhata tri., apa + A + vbhara kA bhU. ka. kR. [apAhRta]. dUra le jAyA gayA, dUra se le AyA gayA - dussa meM khettapAlassa, rattibhattaM apAbhataM, jA. aTTa. 3.46; cariyA. aTTa, 102; apAbhatanti AbhataM AnItaM, jA. aTTa. 3.463; rattibhattaM apAbhatanti rattibhojanato apanItaM. cariyA. aTTa. 102. apAmagga pu., apa + A + Vmaja se vyu. [apAmArga], cir3acir3I nAmaka eka auSadhIya paudhA -- apAmaggo sekhariko, abhi. pa. 583. apAya pu., apa + Vi se vyu., athavA apa + paya se vyu. athavA pAya kA niSe. [apAya]. zA. a. dUra calA jAnA, adhogamana, bAhara kI ora nikAsa, lA. a. patana, hAsa, avanati, saMpatti yA zIla kI kSati, bhavacakra meM saMsaraNa karane ke krama meM upasthita dukhadAyaka gati, naraka; - yo pra. vi., e. va. - ettha apAyoti natthi pAyo vRddhi ettha ti apAyo, sadda. 2.403; 421; apAyoti avuddhi, dI. ni. aTTha. 3.169; - yA ba. va. - nirayAdayo hi vaDDisaGghAtato ayato apetattA apAyA, dI. ni. aTTa. 2.120; - yesu sapta. vi., ba. va. - anuppiyaJca yo Aha, apAyesu ca yo sakhA, dI. ni. 3.142; - yaM dvi. vi., e. va. - te kAyassa bhedA para maraNA apAyaM duggatiM vinipAtaM nirayaM upapannA pArA. 53; apAyanti evamAdi sabbaM nirayavevacanaM, pArA. aTTa, 1.125; . .. apAyaM duggatiM vinipAtaM saMsAraM nAtivattati, dI. ni. 243; tattha apAyoti nirayatiracchAnayonipettivisayaasurakAyA, dI. ni. aTTha. 2.77; tattha cattAro apAyA nAma nirayatiracchAnapettivisayaasurakAyA, khu. pA. aTTha. 150; pamattassa hi cattAro apAyA sakagharasadisA, dha. pa. aThTha. 1.148; - ye dvi. vi., ba. va. - matamatA cattAro apAye pUrenti, jA. aTTha. 2.118; - yehi tR. vi., ba. va. - catUhApAyehi ca vippamutto, chaccAbhiThAnAni abhabba kAtuM su. ni. 234; .... tappahAnA tassApi pahAnaM dIpento Aha catUhapAyehi ca vippamuttoti. su. ni. aTTha. 1.250; - kusala tri., tatpu. sa. [apAyakuzala]. mana meM anutpanna akuzala dharmoM ko mana meM utpanna na hone dene meM kuzala, cAra prakAra kI kuzalatAoM meM se eka se sampanna - Ayakusalo apAyakusalo upAyakusalo mahatA kosallena samannAgatoti, netti. 19; - kosalla napuM., tatpu. sa. [apAyakauzalya], akuzala dharmoM ko mana se dUra le jAne kI kuzalatA - tINi kosallAni-AyakosallaM, apAyakosallaM, upAyakosallaM. dI. ni. 3.176; tattha katama apAyaM kosallaM? ime dhamme manasikaroti anuppannA ceva kusalA dhammA na uppajjanti ... idaM vuccati apAyakosallaM, dI. ni. aTTha, 3.170; vibha. 371; evaM apAyakosallampi paJjA evAti veditabbaM vibha. aTTha. 392; -- gata tri., tatpu. sa. [apAyagata], naraka Adi dukhadAyaka gatiyoM meM gayA huA, durgati ko prApta, vipattigrasta - bhUmiM gato bhUmigato, sabbarattiM sobhano sabbarattisobhano apAyaM gato apAyagato issarena kataM issarakataM, ka. vyA. 329; samAse tAva-bhUmigato, apAyagato, issarakataM, sallaviddho, kaThinadussa, corabhayaM, dhArAsi, saMsAradukkhaM pubbA ca aparA ca pubbAparaM ka. vyA. 573; - gamanIya tri., tatpu. sa. [apAyagamanIya], dukhada avasthA kI ora le jAne vAlA, naraka Adi dukha bharI yoniyoM meM janma dilAne vAlA - yo pu.. pra. vi., e. va. - sotApattimaggena anavaseso divAsavA khIyati, apAyagamanIyo kAmAsavo khIyati, apAyagamanIyo bhavAsavo khIyatI, apAyagamanIyo avijjAsavo khIyati, paTi. ma. 87; svAhaM katthaci asantuTTo lobhameva vaDami, lobho ca nAmesa apAyagamanIyo dhammo, su. ni. aTTha. 1.90; - yaM dvi. vi., e. va. - sIlabbataparAmAsaM, apAyagamanIyaM rAga apAyagamanIyaM dosaM, apAyagamanIyaM moha, a. ni. 2(2). 138; abhUtaM vitathaM alika viruddha viparItaM dukkhadAyaka dukkhavipAkaM apAyagamanIyanti, mi. pa. 110; sacAhaM gantvA na ovAdeyya, mAtA me apAyagamaNIyaM apujhaM vicinitvA catUsu apAyesu uppajjeyyA ti, sA. vaM. 34(nA.); kAmupAdAnaM apAyagamanIyaM paThamena kAmarAgabhUtaM bahalaM dutiyena, sukhumaM tatiyena, udA. aTTa, 173; - gAmI tri., [apAyagAmin]. naraka Adi dukhadAyaka gatiyoM meM jAne vAlA - yo taM dAnaM deti, so apAyagAmI hoti, mi. pa. 259; - no pra. vi., ba. va. - pabbajitukAmApi na pabbajissanti, vacanaM ca me na saddahissanti, asaddahantA te manussA apAyagAmino bhavissanti, mi. pa. 254; tathA maraNajAlena otthaTesu sattesu bahU apAyagAmino honti, dha. pa. aTTa. 2.100; - dukkha napuM.. tatpu. sa. [apAyaduHkha], naraka Adi kI kaSTadAyinI yoniyoM meM prApta hone vAlA dukha - atha didvadhamme For Private and Personal Use Only Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apAya 396 apAya vividhAkammakAraNA, samparAye ca apAyadukkhaM anubhonto so pApo pApAniyeva parasati, dha. pa. aTTha. 2.9; idha loke apAyadukkhaM anubhavanto paraloke ca anutappati, jA. aTTha. 5. 114; - kkhehi tR. vi., ba. va. - iminA puJakammena sabbehi apAyAdidukkhehi moceyyAmi, sA. vaM. 106(nA.); - duggativinipAta pu., dva. sa. [apAyadurgativinipAta], adhaHpatana, dukhada-gati evaM avanati arthAt naraka - atha kho so parimutto nirayA parimutto tiracchAnayoniyA parimutto pettivisayA parimutto apAyaduggativinipAtA, sa. ni. 3(2). 410; aparimutto pettivisayA aparimuttA apAyaduggativinipAtAti, a. ni. 3(1).194; - dvAra napuM... tatpu. sa. [apAyadvAra], naraka kA dvAra - amhAkaJca apAyadvArAni vivaTAneva, tasmA aJatra pAto bhikkhAcAravelaM. dha, pa. aTTha. 1.381; karoti atha khopAyadvArAnipi vidheti ca, abhi. ava. 164; - paTisandhi pu., tatpu. sa. [apAyapratisandhi], naraka Adi dukhadAyaka yoniyoM meM punarjanma, punarjanma ke cAra prabhedoM meM sabase adhama punarbhava - apAyapaTisandhi kAmasugatipaTisandhi rUpAvacarapaTisandhi arUpAvacarapaTisandhi ceti catubidhA paTisandhi nAma, abhi. dha. sa. 33; - parAyaNa tri, tatpa. sa. [apAyaparAyaNa], nizcita rUpa se naraka prApti meM lagA huA, nizcita rUpa se naraka ko prApta karane vAlA - evaM akarontassa pana attA piyo nAma na hoti, apAyaparAyaNameva naM karoti, dha. pa. aTTha. 2.76; - paripUraka tri., [apAyaparipUraka], naraka ko paripUrNa kara dene vAlA, naraka ko prApta hone vAlA - tato saMvegamApajjitvA puna ahaM imaM taNhaM vaDDento apAyaparipUrako bhavissAmi. su. ni. aTTa, 1.91; - paripUraNatta napuM., bhAva. [apAyaparipUrNatva], naraka ko pUrI taraha se bhara denA - anekasatAnaM apAyaparipUraNattaM attano sAsane pabbajitAnaJca devadattAdInaM.... ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).98; - parimutti strI., tatpu. sa. [apAyaparimukti], naraka Adi dukhadAyaka gatiyoM se pUrNa mukti - tasmA tesaM apAyA-parimattiM sabbaguNasampattiJca icchanto Aha, ma. ni. aTTa. (mU.pa.) / 1(1),98; - pUraka tri., tatpu. sa. [apAyapUraka], naraka ko bhara dene vAlA - evaM te manussA diDhadiTTahAne sIlavante akkosantA apuja pasavitvA apAyapUrakA ahesu. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).311; amhesu padudvacitto mahAjano apAyapUrako bhaveyya. a. ni. aTTha. 1.142; - bhaya napuM.. tatpu. sa. [apAyabhaya], naraka kA bhaya, naraka se Dara - evaM apAyabhayaM paccavekkhantassApi vIriyasambojjhaGgo uppajjati, vibha, aTTha. 264; bhayanti apAyabhayaM tena sabhAvena saNThitaM ottappaM dha. sa. aTTha. 171; te micchAtapaM carante disvA apAyabhayamhA muttA ti pasIditvA .... jA. aTTa. 4.267; - bhaya-paccavekSaNatA strI., bhAva. [apAyabhayapratyavekSaNatA]. naraka ke bhaya para anucintana - apica ekAdasa dhammA viriya sambojjhaGgarasa upAdAya saMvattanti - apAyabhayapaccavekSaNatA satthumahattapaccavekSaNatA, vibha, aTTha. 264; - bhaya-vinimuttatA strI., bhAva., tatpu. sa. [apAyabhayavinirmuktatA], naraka Adi ke bhaya se pUrI taraha mukta hone kI dazA - lamitA sukhasayanatA sukhappaTibujjhanatA apAyabhayavinimuttatA itthibhAvappaTilAbharasa vA. khu. pA. aTTha 24; - bhUmi strI., tatpu. sa. [apAyabhUmi], prANiyoM dvArA janma grahaNa karane kI cAra bhUmiyoM meM se vaha bhUmi, jisameM akuzala karma karane vAle prANI ko tiracchAna, pettivisaya, asurakAya evaM niraya, ina cAra dukhadAyaka gatiyoM meM utpanna honA par3atA hai - devAceva manussA ca, tisso vApAyabhUmiyo, abhi. ava. 40; ye keci buddha saraNaM gatAse, nate gamissanti apAyabhUmi, sa. ni. 1(1).31; khu. pA. aTTha. 8; jA. aTTha. 1.105; dosehi sIdApentarasa tathevApAyabhUmiyaM, rAddhammo. 43; - magga pu., tatpu. sa. [apAyamArga]. naraka kI ora le jAne vAlA mArga, kumArga - ettha yathA maggakusalo puriso paThamaM vajjetabbaM apAyamaggaM dassento, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).73; supihitasaggadvAro, apAyamaggaM samAruLaho, visuddhi. 1.55; - mukha napuM0, tatpu. sa. [apAyamukha], jala kI nikAsI kA vivara yA dvAra, pAnI ke bAhara jAne kA nikAsa mArga, adhaHpatana kA dvAra - tassA puriso yAni ceva AyamukhAni tAni vidaheyya, yAni ca apAyamukhAni tAni vivareyya, devo ca na sammA dhAra anuppaveccheyya, a. ni. 1(2).192; apAyamukhAnIti apavAhanacchiddAni, a. ni. aTTha. 2.352; anuttarAya vijjAcaraNasampadAya cattAri apAyamukhAni bhavanti, dI. ni. 1.88; - loka pu., karma. sa. [apAyaloka], dukhadAyaka gati vAle tiracchAna, petti-visaya, asurakAya tathA naraka nAma vAle cAra loka - loketi apAyalo ke manussalokadevaloke, khandhaloke dhAtuloke Ayatanaloke, mahAni.7; yamalokaJcAti catubidhaM apAyalokaJca, dha. pa. aTTha. 1.189; - samudda pu., tatpu. sa. [apAyasamudra], duHkha se paripUrNa vipadAoM ke rUpa vAlA samudra, vipattiyoM kA For Private and Personal Use Only Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apAyimhavagga 397 apAruta samudra - aparipuNNajjhAsaye eva mahogho viya parikaGghamAno apAyasamudde pakkhipatI ti vatvA dhamma desento, dha, pa. aTTha. 2.247; - sampanna tri., tatpu. sa. [apAyasampanna], jala kI nikAsI vAle dvAra se yukta, jala ko bAhara nikAlane vAle vivara vAlA - na Ayasampanna hoti, na apAyasampanna hoti / na mAtikAsampanna hoti, na mariyAdasampanna hoti. a. ni. 3(1).70; na apAya sampannanti pacchAbhAge udakaniggamanamaggasampanna na hoti, a. ni. aTTa. 3.228; - sampApaka tri., tatpu. sa. [apAyasamprApaka], naraka Adi duHkhadAyaka yoniyoM ko prApta karAne vAlA, duHkhadAyaka gatiyoM ke rUpa meM pariNata hone vAlA - paJca chindeti heTThAapAyasampApakAni paJcorambhAgiyasaMyojanAni pAde baddharajju puriso satthena viya heDhAmaggattayena chindeyya, dha. pa, aTTha. 2.345; - sahAya pu., tatpu. sa., duHkhadAyaka gatiyoM yA vipadAoM meM le jAne vAlA sAthI, bhogasAdhanoM ko vinaSTa karane meM sahAyaka sAthI - anuppiyabhANI amitto mittapatirUpako veditabbo, apAyasahAyo amitto mittapatirUpako veditabbo, dI. ni. 3.141; catUhi ThAnehi apAyasahAyo amitto mittapatirUpako veditabbo ti, dI. ni. 3.142; apAyasahAyoti bhogAnaM apAyesa sahAyo hoti, dI. ni. aTTha. 3.119. apAyimhavagga pu.. jA. aTTa, ke eka vagga kA zIrSaka, jA. aTTa. 1.344-362. apAyUpapatti strI., tatpu. sa. [apAyotpatti], naraka Adi duHkhadAyaka yoniyoM meM punarjanma kA grahaNa - manussadobhaggaM vA hi apAyuppatti vA sabbA pamAdamUlikAyevAti, dha. pa. aTTa, 1.158. apAyesi |paa ke prera. kA adya., pra. pu., e. va., draSTa. pivati ke anta.. apAra' napuM., pAra kA niSe. [apAra], zA. a. nadI kA isa ora vAlA taTa, jise pAra na karanA par3e - oratvapAramuccate. abhi. pa. 665; na cassa nAvA santAraNI uttarasetu vA apArA pAraM gamanAya, sa. ni. 2(2).177: ehi pArApAranti ambho pAraM apAraM ehi, atha meM sahasAva gahetvA gamissasi. dI. ni. aTTha. 1.303; tathA yo paTipajjeyya, gacche pAraM apArato, su. ni. 1135; apArA pAraM gaccheyya, bhAvento maggamattama su. ni. 1136; lA. a. yaha loka, mRtyu se pUrvavartI vartamAna jIvana vAlA saMsAra, cha: bAharI indiyAM yA Ayatana - yassa pAraM apAraM vA, pArApAra na vijjati, dha. pa. 385; evaM me bhayajAtassa, apArA pAramesato, theragA. 763; tattha pAranti ajjhantikAni cha AyatanAni, apAranti bAhirAni cha AyatanAni, dha. pa. aTTha. 2.364; vilo. pAra, tula. ora. apAra tri.. ba. sa. [apAra]. 1. taTa-rahita, asIma, pahuMca ke bAhara, ajeya, pAra karane hetu atikaThina - atha parato mahAsamudaM gambhIraM vitthataM agAdhamapAraM disvA bhAyeyya mi. pa. 114; apAramatighoraJca, soseti ca asesato, abhi. ava. 1335; 2. vaha jisane nadI yA sAgara ko pAra nahIM kiyA hai, usa pAra na gayA huA - atiNNayeva yAcassu, apAraM tAta nAvika jA. aTTa. 3.202; tattha apAranti tAta, nAvika paratIraM atiNNameva janaM orimatIre Thita va vetanaM yAcassa. jA. aTTha, 3.202; - neyya tri., pAraneyya kA niSe. [apAraneya], zA. a. vaha, jise nadI ke usa pAra na le jAyA sake, lA. a. phala prApti kI avasthA ko aprApta, bhavasAgara ke usa pAra nahIM le jAne yogya - apAraneyyaM yaM kamma aphalaM kilamathuddayaM, jA. aTTha. 6.43; tattha apAraneyyanti vAyAmena matthaka apApetabba, jA. aTTha. 6.43; - dassI tri., pAradassI kA niSe. [apAradarzin], zA. a. usa pAra ko na dekhane vAlA, lA. a. bhavasAgara kA dUsarA taTa arthAt nirvANa kA sAkSAtkAra na karane vAlA ajJAnI jana - assutavA puthujjano .... atIradassI apAradassI, sa. ni. 2(1).148; apAradassIti pAraM vaccati nibbAnaM taM na passati, sa. ni. aTTha. 2.293; - pAragU tri., [apArapAraGgata], apAra yA asIma saMsArasAgara ke usa pAra pahuMca cukA (buddha kI eka upAdhi) - apacchi satthAramapArapAragaM, niraGgaNaM AtigaNassa majjhe, bu. vaM. aTTha. 1. apArivAsika tri., pArivAsika kA niSe0, tAjA, rAta bhara saMgraha kara yA saMjokara nahIM rakhA gayA, garma (bhojana), vaha bhojana, jo bAsI na ho - paccagghanti abhaNDaM apArivAsika. jA. aTTha. 2.360. apAruta tri., apa + A + Vvu ke bhU. ka. kR. pAruta kA niSe. [apAvRta], nahIM DhakA huA, anAcchAdita, khulA huA, khola kara rakhA huA, khola diyA gayA - apArutA tesaM amatassa dvArA, dI. ni. 2.31; apArutAti vivaTA, dI. ni. aTTha. 2.55; 214; apArutaM tesaM amatassa dvAra'nti keci paThanti, lIna. (dI.ni.TI.) 2.58; ... apArutA amatassa dvArAti... dI. ni. 2.160; - ghara tri., ba. sa. [apAvRtagRha]. khule hue dvAroM vAlA ghara - manussA mudA modamAnA ure puttaM For Private and Personal Use Only Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apAlamba 398 api naccentA apArutagharA maje viharissantIti, dI. ni.. 1.120; apArutagharAti corAnaM abhAvena dvArAni asaMvaritvA vivaTadvArAti attho, dI. ni. aTTa, 1.239; - dvAra tri., uparivat - ... apArutadvAre nivesane ... gacchatha, jA. aTTha. 1.255-56. apAlamba pu., apa + A + Vlamba se vyu. [apAlamba], Alambana, sahArA, pakar3ane kA sahArA, ratha para lakar3I se banI huI ve paTTikAeM, jinakA sahArA lekara loga ratha para baiThate haiM - hirI tassa apAlambo, satyassa parivAraNaM sa. ni. 1(1).37; tassa apAlamboti yathA bAhirakarathassa rathe ThitAnaM yodhAnaM apatanatthAya dArumayaM apAlambanaM hoti, dI. ni. aTTha. 1.79; bAhu saccamapAlamboti atthasannissitabahassutabhAvamayena apAlambena samannAgato, jA. aTTha. 7.143; bAhusaccamapAlambo, ThitacittamapAdhiyo, jA. aTTha. 7.142. apAlambana napuM., uparivat - tarasa apAlamboti ... dArumayaM apAlambanaM hoti, evaM imassa ... hirottappaM apAlambanaM, sa. ni. aTTha. 1.79. apAlayu pAla kA adya.. pra. pu.. ba. va., pAlana kie, rakSA kI- sajjhAyadhanadhAsu, brahma nidhimapAlayu, su. ni. 287. apALinayatta napuM, apALinaya kA bhAva., tripiTaka meM nirdhArita nItiyoM ke viparIta mArga kA rahanA, buddhavacanoM se viparIta paddhati kA honA - apALinayattA, abhirUpAya kA deyyAti ayaM hi saddasatthato Agato nayo, sadda. 1.130-31. apAsANasakkharika tri., pAsANasakkharika kA niSe., ba. sa. [apASANazarkarika], kaMkar3oM evaM pattharoM se rahita (kheta) - khettaM anunnAmAninnAmi ca hoti, apAsANasakkharikaJca hoti, a. ni. 3(1).70. apAsAdika tri., pAsAdika kA niSe. [aprAsAdika]. asantoSajanaka, mana meM prasannatA na lAne vAlA, mana ko na khilA dene vAlA - ..., AdinavA apAsAdike, a. ni. 2(1),235; sattame apAsAdikati apAsAdikehi kAyakammAdIhi samannAgate, a. ni. aTTha. 3.82. apAsi |paa ke adya. kA pra. pu., e. va., pivati ke anta. draSTa.. apAhata/apahata tri., apa + A + Vhara kA bhU. ka. kR. [apahRta], zA. a. dUra kara diyA gayA, vinAzita, lA. a. tArkika doSoM ke AdhAra para nirAkRta yA khaNDita, asvIkRta, tiraskRta - yamassa vAdaM parihInamAhu, apAhataM pahavimaMsakAse, su. ni. 833; tattha parihInamAha apAhatanti atthabyaJjanAdito apAhataM parihInaM vadanti, su. ni. aTTha. 2.233; apAhatasmiM pana maGka hoti, nindAya so kuppati randhamesI, su. ni. 832; apAhatasminti paJcavImaMsakehi atthApagataM te bhaNita, su. ni. aTTha. 2.233. apAhAya/avahAya apa + A + vhA kA pU. kA. kR. [apahAya], chor3a kara, tyAga karake - ujumaggaM avahAya, kummaggamanudhAvati, jA. aTTha. 7.121. api' a., nipA., svaroM se pUrva apa, apya athavA appa rUpa meM prApta, kahIM kahIM 'pi' athavA 'pa' rUpa meM bhI prApta [api]. sambhAvanA, apekSA, prazna, samuccaya, garhA yA nindA, AzaGkA yA zaGkA tathA saMvaraNa Adi arthoM kA sUcaka - api sambhAvanApekkhA pa'haM samuccayesu ca, garahAdisu ca atthesu vattatI ti pakAsaye, ... api mahAkaM paNDitakA ti, sadda. 3.884; sambhAvane ca garahApekkhAsu ca samuccaye panhe saJcaraNe ceva AsaMsatthe apIritaM, abhi. pa. 1183; 1. saMbhAvanA ke artha meM- api dibbesu kAmesa, ratiM so nAdhigacchati, dha. pa. 188; meruJcapi vinivijjhitvA gaccheyya, sadda. 3.884; 2. upekSA artha meM - ayampi dhammo aniyato ti, pArA. 297; 3. samuccaya artha meM - antampi antaguNampi AdAya adhobhAgA nikkhamati, ma. ni. 3.224; upariatthaM upAdAya sampiNDanattho pikAro, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).261; 4. garhA yA nindA ke artha meM - api mahAkaM paNDitakAti, sadda. 3.884; 5. prazna kA saMsUcaka - api kiJci labhitthAti, pArA, aTTha. 1.28-29; pAli-sAhitya meM 'api' evaM 'pi' ke kucha viziSTa prayoga - 1. Arambha meM yA Adi meM prayukta; ka. bhI, meM bhI, aura bhI - api dibbesu kAmesa, ratiM so nAdhigacchati,dha. pa. 187; api ataramAnAnaM, phalAsAva samijjhati, jA. aTTa, 1.141; api aggiM pavisissAmi, nevattanA ekavAraM jahitavisaM paccAharissAmIti ..... jA. aTTha. 1.298; kha. saMbhAvanArthaka nipA., prAyaH varta. athavA vidhi. ke kri. ru. ke sAtha prayukta; saMbhavataH, zAyada, ho sakatA hai ki - apettha mudaM vindema, api assAdanA siyA, su. ni. 449; tadAhaM sukhito mutto, api passeyya mAtaranti, ... api nAma mAtaraM passeyyanti, jA. aTTha. 3.239; ga. paryAlocana yA vimarza kA saGketaka - apAhaM buddha paccakkheyyanti vadati, pArA 27; apAhaM siyanti hoti. apAhaM itthaM siyanti hoti, apAhaM evaM siyanti hoti, apAha aJathA siyanti hoti, vibha. 460; gha. pUrvakathana se For Private and Personal Use Only Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir api api 399 vaiparItya kA sUcaka - parantu, yadi, aisA hai to, balki nAmettha kiJci bhaveyyA ti nigrodharukkhAbhimukho pAyAsi. - api no kisAni maMsAni, jA. aTTha. 7.368; Ga. jA. aTTha. 2.168; api nAma mAtare passeyyanti, jA. aThTha. anuzIlana yA puSTi kA saGketaka - nizcita rUpa se, 3.239; Na. api nu/api nu kho praznasUcaka, kyA ? - vAstava meM, kyoMki - api meyya, evaM hoti, ayyaM upananda api nu so puriso amuMbiLArabhastaM maditaM sumadditaM suparimaditaM. cIvarena acchAdessAmI ti, pArA. 327; apAhaM puggalaM asaM ma. ni. 1.181; apinu tvaM imaJceva anuttaraM vijjAcaraNasampadaM idha pANAtipAti adinnAdAyiM, ma. ni. 3.259; api nu ...., dI. ni. 189; ta. api nUnaM bhale hI, cAhe - api hanukA santA, mukhaJca parisussati, dha. pa. aTTha.2.242; ca. nUnahaM marissaM nAhaM rAjaputta tava hessaM jA. aTTha. 4.255; tha. praznasUcaka nipA. ke rUpa meM, prAyaH 'nu kho' ke api pana praznasUcaka, kyA ? - api pana te ... dApita pUrva meM athavA saMbo. nAma se pUrva meM prayukta - api / atthIti, jA. aTTha 1.447; api pana te kiJci dinnanti bhante. piNDo labhatIti, cULava. 23; apayyAhi cIvaraM laddhAnti, pucchi, jA. aTTha. 5.437; da. apissu aura taba, aura isake pAci. 333; migarAja namo tyatthu, api kiJci labhAmase, atirikta, aura taba Age - apissu bhagavantaM imA anacchariyA dha. pa. aTTha. 1.84; cha, anu. yA AjJA kI puSTi karane gAthAyo paTibhaMsu pubbe assutapubbA, mahAva. 5; apissu vANijA vAle nipA. ke rUpa meM - cetAsamathamanuyutto, api muddhani ekA, nAriyo paNNavIsati .... jA. aTTha. 4.313; dha. tihatu, theragA. 988; api bhIruke api jIvitukAmike, apissudaM vAstava meM, nahIM to, balki - apissudaM manussA kimpurisi gaccha himavantaM, jA. aTTa. 4.255; ja. vAkya ke kittayamAnarUpA viharanti, dI. ni. 2.149; na. apihA nUna andara laghu upavAkya ke prArambha meM prayukta - yahAM nizcita rUpa se, na to ... na hI ... - apihA nUna mayipi, taka ki, bhI-adeyyo, gahapati, ArAmo api koTisantharenAti, vanatho te na vijjati, theragA. 338; pa. appeva zAyada, cULava. 287; ko disvA nappasIdeyya, api kaNhAbhijAtiko, sambhavataH - saMsayatthamamhi appeva appevanAma nu ti ca, abhi. su. ni. 568; na sakkA puja saGghAtuM imettamapi kenaci, pa. 1158; santaM vidhUma anIghaM nirAsaM, appevidha abhivinde apa. 1.133; dha. pa. 196; jha. api kho pana/api ca kho sumedha, su. ni. 464; pha. 'apica' ke sAtha sambaddha, na kevala pana aura taba, kevala, yadyapi, dUsarI ora, kisI bhI sthiti .... balki - mayaM kho ..., bahukiccA ... appeva sakena meM - apica kho panAhaM tumhe yoggaM kAressAmI ti, jA. aTTha. karaNIyena, api ca devAnaMyeva tAvatiMsAnaM karaNIyena, ma. ni. 2.137; api ca kho pana sakena sakena lakkhaNena upavahantIti, 1.321; api ca devAnaMyeva tAvatisAnaM karaNIyenAti, ma. ni. mi. pa. 66; Ja. prAyaH niSe. upavAkya ke pazcAt api aTTha. (mU.pa.) 1(2).196; ba. appevanAma saMbhavataH nizcita ca rUpa meM prayukta - phira bhI, to bhI, parantu taba bhI - api rUpa se - saMsayatthamamhi appeva appevanAma na ti ca, abhi. ca mettha puggalavemattatA viditAti, su. ni. (pra.) 164; dI. pa. 1158; disvAna attamano udaggo pamudito ni. 1.159; api ca kho mahArAja sasA samajhA paJatti pItisomanassajAto appeva nAmAyaM pabbajito kaJci sAraM vohAro, mi. pa. 22; Ta. api ca kho rUpa meM - isake jAneyyA ti yenAyaramA rohaNo tenupasaGkami. mi. pa. 10; bha. viparIta, lekina, kintu, parantu, isa sabake bAvajUda, yaha appeva naM saMbhavataH, ho sakatA hai ki - gantvAna taM hone para bhI, phira bhI, isake atirikta - api ca te paTikaremu accayaM, appeva naM putta labhem jIvita nti, jA. sampharaso pApako ti, su. ni. (pR.) 125; api ca, khvassa aTTha. 4.345; 2. gAthAoM meM sAmAnyataH prayukta 'pi' ke tatheva pApakammaM pavedenti, a. ni. 2(1).194; Tha api cApi sthAnApanna pUrvAzrayI nipA. ke rUpa meM prayukta; ka. ke rUpa meM - aura bhI, isake atirikta bhI- api cApi bhI, yahAM taka ki ... bhI - nisajja tattha idamavocAsi so purimadisaM agacchi, saccappaTio isi sAdhurUpo ti, sakye, kuhiM kumAro ahamapi dacakAmo, su. ni. 690; disvAna jA. aTTa, 4.345; Da. api ce/api ce pi rUpa meM - taNha aratiM ragaJca, nAhosi chando api methunasmi, su. ni. aura yadi, isake atirikta bhI yadi, aura bhI saMbhavataH - api 841; kha. prAyaH pUrvavartI akAra ke sAtha sandhi ke prabhAvavaza vassasataM jIve, bhiyyo vA pana mANavo, su. ni. 594; api ce 'pi' rUpa meM saMkSiptIkRta, yatra-tatra praznavAcaka, anyatra hoti tevijjo, maccuhAyI anAsavo, theragA. 129; Dha. api uparivat - anjApi nUna samaNo gotamo avItarAgo avItadoso nAma rUpa meM - sambhavataH, zAyada, ho sakatA hai ki - api avItamoho, ma. ni. 1.29; ajjApi ca aruJavAsaM na For Private and Personal Use Only Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir api 400 api vijahati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).136; ye brAhmaNA ye ca samaNA, ajje vApi vaNibbakA, jA. aTTha. 7.257; 3. 'pi' ke rUpa meM sandhi-prabhAvavaza saMkSiptIkRta pUrvAzrayI nipA., aneka tAtparyoM meM aneka rUpoM meM prayukta, svaroM se pUrva 'p' rUpa meM bhI prApta - ... pisaddo pi nipAtesu icchitabbo, apisaddo pi ca nipAtapakkhiko kAtabbo yattha kiriyAvAcakapadato pubbo na hoti, sadda. 3.904; 3.ka. 'ci' nipA. ke samAna praznavAcaka sarva. 'kiM' ke zabdarUpoM ke u. pa. meM prayukta, anizcita satva, sthAna yA vastu kA saMketaka - jo koI bhI, jisa kisI ko bhI - kampi majhe bhaNati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).108-109; kampi cajhaM sandhAya kevalinaM mahasiM .... su. ni. aTTha. 2.125; kha. 'aJa' Adi dUsare sarva ke zabdarUpoM ke pazcAt bhI prayukta, yahAM taka ki ... bhI- avidUre panassa aJopi paJcasatamigaparivAro sAkhamigo nAma vasati, jA. aTTha. 1.154; udakA pana anuggatAni aJAnipi sarogauppalAdIni nAma atthi, ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(2).83; ga. nipA. evaM nA. pa. ke pazcAt bhI prayukta - uparivat - itipi so bhagavA arahaM sammAsambuddho vijjAcaraNasampanno ... buddho bhagavA, pArA. 1; itipi so bhagavAti AdIsu pana ayaM tAva yojanA-- so bhagavA araha iti pi araha, pArA. aTTha. 1.79; gha. vAkya-vinyAsa kI kisI bhI ikAI meM sAmAnya tathA prathama zabda ke uparAnta prayukta, bhI - dussaGgahA pabbajitApi eke, atho gahaTThA gharamAvasantA. su. ni. 43; hatthipAlo tAyapi parisAya AkAse ThatvA dhamma desesi, jA. aTTha. 4.439; Ga, saMkhyAvAcaka athavA samudAyabodhaka zabdoM ke bAda meM prayukta hone para samagratA yA sampUrNatA kA puSTikAraka, saba milAkara, kula milAkara - marantA ubhopi marissAma, jA. aTTa. 1.219; aJathattaM ahu neva potthakesupi tIsu pi, cU. vaM. 37.241; ca. saMbhavataH, zAyada, ho sakatA hai ki maiM yaha kaha sakatA hUM ki - AyuJca vo kIvatako nu samma, sacepi jAnAtha vadetha Ayu. jA. aTTha. 4.399; ayaM pabbajitvApi bhariyaM jahituM na sakkotI ti, garahissanti ma. jA. aTTha. 6.77; cha.(1) prAyaH vidhi ke kri. rU. ke pUrva meM prayukta - siyA kho pana bhikkhave satthugAravenApi na puccheyyAtha, sahAyakopi, bhikkhave, sahAyakassa ArocetUti, dI. ni. 2.116; ayaM mayha puttAnaM pApakampi cinteyyA ti, jA. aTTha. 1.132; cha.(2). kabhIkabhI vidhi; ke kri. rU. ke anantara bhI prayukta - kujjheyyapi me ayaM jA. aTTha. 4.32; caNDoyaM rAjA ghAtApeyyApi maM, mahAva. 365; cha.(3), bhavi. ke kri. rU. se pUrva meM prayukta- lakkhaNena aGketvA dAsaparibhogenApi paribhajissanti, jA. aTTha. 1.433; idAni ko jAnAti, kittakApi Agamissanti, jA. aTTha. 1.473; ja, yadyapi ... tathApi, rahate hue bhI - ahaM manussabhUtopi samAno tumhAkaM guNe na jAnAbhi, jA. aTTha. 1.257; evaM santepissa phalaM titakaM jAtaM, jA. aTTha. 2.86%; jAnanto pi na sakkA ti rAjAnaM Aha vaDDako, ma. vaM. 30.32; jha. phira bhI, to bhI, kama se kama - appeva nAma putto sudinno tumhampi vacanaM kareyyA ti, pArA. 18; appevanAma svepi upasaGkameyyAma kAlaJca samayaJca upAdAyA ti, dI. ni. 1.181; Ja. prazna-sUcaka vAkyoM meM, yahAM taka ki ... bhI - ko imassa upagatassa piNDakampi dassati, cULava. 23; pArA. 282; bhikkhave, api nAyaM ariho bhikkhu gaddhabAdhipubbo usmIkatopi imasmiM dhammavinaye ti? ma. ni. 1.186; Ta. kisI kathAnaka kI nirantaratA banAe rakhane vAle sandarbha meM kisI nUtana udbhAvanA yA ghaTanA kA sUcaka - satthApi antarAmagge royeva piNDapAtaM paribhuJji, theropi bhattakiccAvasAne divase, .... jA. aTTha. 1.96; haMsarAjApi attano vasanaTThAnameva gato, jA. aTTha. 1.205; Tha. pi ... pi - cAhe ... cAhe, bhale hI - taMyeva vA parimaM rajjasukhaM samanussaranto aruagatopi rukkhamUlagatopi suAgAragatopi abhikkhaNaM udAnaM udAnesi, cULava. 319; itthiyApi parisassapi nAmampi gotampi pucchitabbaM ahosi, ma. ni. 2.1983; Da. pi ... pi na/ ... no pi, prAyaH yadA evaM tadA nipA. ke uparAnta prayukta, jaba bhI .... taba bhI nahIM- yadApi AsI asurehi saGgamo, jayo surAnaM asurA parAjitA. tadApi netAdiso lomahaMsano, kimabhutaM dadu maru pamoditA, su. ni. 686; tayi mArentipi amArentepi na sakkA ajja mayA maraNA muccitunti, jA. aTTha. 1.169; Dha.(1) pi na, pi ... na/pi ... a .... yahAM taka ki ... meM bhI nahIM - mayA na tAdiso khantimettAnuddayasampanno manussesupi diThThapubbo, jA. aTTha. 1.155; assopi te nAnucchaviko, dha. pa. aThTha. 2.46; Dha.(2). nApi, na ... na pi/na ... pi na to ... na hI - idhe kacco na heva kho nimittena Adisati, nApi manussAnaM ... api ca kho ... Adisati, dI. ni. 3.76; na kho, bhikkhu, ... nApi ... upAdAnaM, yo kho, .... ma. ni. 3.64; ime te manussA neva jAtakA, na dAsakammakarA, nApi, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(1).303; Na.(1). pi kho,_kho se pUrva meM For Private and Personal Use Only Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apiNDapAtika 401 apilApa prayukta, vAstava meM, nizcita rUpa se - etAvatApi kho, Avaso, ariyasAvako sammAdiddhi hoti. ma. ni. 1.59; cirampi kho taM khAdeyya, gadrabho haritaM yavaM jA. aTTha. 2.91; Na.(2). ca se pUrva meM prayukta, aura ... (meM) bhI- saraNesu Thito paJca sIle pi cApare, ma. vaM 25.110; bhaddavaggiyapabbajjaM jaTilAnaM damanaM pi ca, ma. vaM. 30.79; Na.(3). pi tAva, kama se kama, hara hAlata meM - etthapi tAva dissati ... ca. mi. pa. 192; Na.(4). pi nAma, saMbhavataH .... bhI - evampi nAma bhaveyya, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).91; bahUnaM vasanaTThAne aphAsukampi nAma hoti,dha. pa. aTTha. 1.6; Na.(5). pi re, apamAna, avajJA yA tiraskAra para jora dene vAlA - cara pire vinassAti, pAci. 185; ta. kabhI-kabhI punarukti jaisA, athavA - handehi dAni taramAnarUpo, dIgho hi addhApi ayaM puratthA, jA. aTTha. 7.198; tha (1). kabhI-kabhI api yA pi saMvaraNArthaka dhAtuoM yA kri. nA. ke pU. sa. ke rUpa meM bhI prayukta - yato cAyaM gaGgA nadI pabhavati yattha ca mahAsamuI appeti ..., sa. ni. 1(2).165; tha.(2) kabhI kabhI dhAraNArthaka VdhA tathA usase vyu. zabdoM ke pUrva se prayukta - gaGga me pidahissanti, na taM sakkomi brAhmaNa, jA. aTTha.5.53; tamahaM mahAsindhuM apidhetuM na sakkomi, tade; tha.(3). niha yA luha tathA usase vyu, zabdoM se pUrva meM prayukta - apilaTaha maJjarinti sapallavaM asokakaNika kaNNe pilindhitvAti vRttaM hoti, jA. aTTa. 5.396. apiNDapAtika tri., piNDapAtika kA niSe. [apiNDapAtika]. 'piNDapAtika bhikSusamUha se bhinna samUha vAlA bhikSu, bhikSATana kara bhojana grahaNa na karane vAlA bhikSu - kiM pana / apiNDapAtikAnaM ayaM nayo na labhatIti, udA. aTTha. 164. apiNDita tri., piNDa ke bhU. ka. kR. kA niSe. [apiNDita], piNDa ke AkAra ko aprApta, eka sAtha milAkara piNDa kA eka golA na banAyA huA - ... anuttaNDulaM akilinnaM apiNDitaM suvisada, ... pakkhipitabbo, pArA. aTTha. 2.256. apitika tri., ba. sa. [apitRka], binA pitA vAlA, pitA se rahita - amAtiko apitiko, rukkhamUlasmi jhAyatIti, jA. aTTa. 5.240. apidahana napuM., pidahana kA niSe. [pidhAna], anAcchAdana, aniyantraNa, asaMyama - ... yo asaMvaro, athakanaM apidahananti attho, dha. sa. aTTa. 421. apidhAna napuM.. [apidhAna], AcchAdana, Dhakkana - apidhAnaM nipatati, mahAva. 278-79; tiNacuNNehipi paMsukehipi okiriyyati ... pe...... ... apidhAnAnti, cULava. 241; parasAvakumbhI AparutA duggandhA hoti... apidhAnanti, cULava. 262 apidhIyati api + vdhA ke karma. vA. kA varta., pra. pu., e. va., Dhaka diyA jAtA hai, AcchAdita kara diyA jAtA hai, adRzya banA diyA jAtA hai - navena sukhadukkhena, porANaM apidhIyati, jA. aTTha. 2.130; porANaM apidhIyatIti, ..., navena hi sukhena porANaM sukhaM, jA. aTTha. 2.130. apidhetu api + vdhA kA nimi. kR., Dhaka denA, AcchAdita kara denA - apidhetuM mahAsindhuM taM kathaM so bhavissati, jA. aTTha. 5.53; tamahaM mahAsindhuM apidhetuM na sakkomi, tade.. apiratte a0, sapta. vi., pratirU. nipA. [vai. apirAtre]. tar3ake, bahuta sabere, USA kAla meM, pratyUSa velA meM - api ratteva me manoti api baLavapaccUse supinaM passantiyA viya me mano, jA. aTTha. 7.336. apiLaddha/apiLandha tri., piLaddha kA niSe. [apinaddha]. zA. a. na chedA huA, na DhakA huA, anAcchAdita, lA. a. analaMkRta, asusajjita, nahIM sajAyA huA - apiLandhAva sobhasIti tvaM imehi alaGkArehi analaGkatApi atano rUpasampattiyAva sobhasi, vi. va. aTTha. 137. apiladdhapubba/apiLanddhapubba tri., ba. sa. [apinaddhapUrva]. vaha alaGkaraNa, jisake dvArA kisI ko pUrvakAla meM alaGkata nahIM kiyA gayA ho - yathA ca pakatiyA apiLandhapubbaM mAlaM piLandhitvA, dha. sa. aTTha. 261. apiLandhana napuM.. saMbhavataH api + naha yA Laha se vyu., kri. nA., aTTa ke anusAra piLandhana kA niSe., alaGkaraNa ke lie anupayukta alaGkAra - daharA viyalaGkAra, dhAreti apiLandhanaM, jA. aTTha. 6.303; apiLandhananti piLandhituM ayuttaM alaGkAra dhAreti, jA. aTTha. 7.303; vAtassa vegena ca sampakampitA, bhujesa mAlA apiLandhanAni ca, vi. va. 1032; stharasa ghoso apiLandhanAna ca, khurassa nAdo abhihisaMnAya ca, vi. va. 1024; apiLandhanAna cAti akAro nipAtamattaM vi. va. aTTha. 233-34. apiLayaha api + niha kA pU. kA. kR. [apinahya], bAMdha kara, antarjaTita kara, pahana kara - osittavaNNaM paridayaha sobhasi, kusaggerataM apiLayaha maJjari jA. aTTha. 5.396; apilavha maJjarinti sapallavaM asokamaJjari kaNNe piLandhitvAti vuttaM hoti, tade.. apilApa pu., piLu se vyu., pilApa kA niSe. athavA api + lapa se vyu. [aplAva/apilApa], zA. a. nahIM bahanA, For Private and Personal Use Only Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 402 apilApana apihita bahAva kA abhAva, chalAMga-rahita, lA. a. avismaraNa, nahIM nahIM detA hai, smRti meM lA detA hai - sati kusale dhamme bhUla jAnA, punaH punaH bolanA - apilApe karoti apilApeti. apilApeti-ime cattAro satipaTTAnA, ..., dha. sa. aTTha. ma. ni. TI. (mU.pa.) 1(1).155. 166; sati uppajjamAnA apilApana napuM.. piLu ke prera. se vyu. pilApana kA niSe. kusalAkusalasAvajjAnavajjahInapaNItakaNhasukkasappaathavA api + Vlapa se vyu. [aplAvana]. zA. a. bAr3ha yA TibhAgadhamme apilApeti, mi. pa. 35. jala-pralaya meM nimagna nahIM ho jAnA yA DUba na jAnA, bAra- apivantiyo strI., vpA ke varta. kR. kA pra. vi., ba. va., bAra duharAnA lA. a. avismaraNa, nahIM bhUla jAnA, aprabhoSa (pibantiyo) kA niSe. [apibantyaH], nahIM pI rahIM, jala kA - apilApanaM asammoso nimuJjitvA viya ArammaNassa pAna na hI kara rahIM - yathA tA tiNaM akhAdantiyo pAnIyaM ogAhaNe vA, netti. aTTha. 220; sA pajAnanaTena paJjA, apivantiyo sayanti, tathA sayantIti attho, jA. aTTha. 5.18. yathAdiTTha apilApanaDhena sati, netti. 15; ArambhaDhena vIriyaM apisuNa tri., pisuNa kA niSe., tatpu. sa. [apizuna], zA. apilApanaDhena sati avikkhepaDhena samAdhi, pajAnanaTena paJjA, a. cugalI na karane vAlA, lA. a. cugalakhorI se rahita, netti. 45; - kicca napuM, tatpu. sa., avismaraNa kA kRtya, sajjana, niSThAvAn vyakti - nAnummatto nApisuNo, nAnaye nahIM bhUla jAne kA kArya, smRti ko jAgRta rakhane kI kriyA nAkutUhalo, jA. aTTha. 2.347; nApisuNoti etthApi yo - satiyA ca apilApanakiccaM sAdhentiyA laddhapakAro hutvA pisuNo hoti, tade, apisuNaM vAcaM nissAya pisuNA vAcA sakkoti, vibha. aTTha. 84; - tA strI., apilApana kA bhAva. pahAtabbAti, ma. ni. 2.26. [aplAvanatA], avismaraNa kI avasthA, nahIM bhUla jAnA, apiha tri., pihA kA niSe., ba. sa. [aspRha], spRhA yA avipramoSa, smRti kI jAgarUkatA - sati saraNatA dhAraNatA icchA se rahita, kAmanAoM se mukta - apihA nUnaM mayipi, apilApanatA asammussanatA sati satindriyaM satibalaM vanatho tena vijjati, theragA. 338; - nasIla tri., ba. sa. sammAsati, dha. sa. 14; 23; 290; teneva saddhA okappanAti aspRhaNazIla], svabhAva se hI lobha-lAlaca se mukta, svabhAva vuttA, sati apilApanatAti, samAdhi avahitIti, pnyaa| se hI kAmanAoM se rahita - apihAlUti apihanasIlo, pariyogAhanAti, dha. sa. aTTha. 188; - bhAva pu., tatpu. sa... patthanAtaNhAya rahitoti vuttaM hoti, su. ni. aTTa. 2.241. uparivat - anupavisanasaGghAtena ogAhanaDhena apilApanabhAvo apihA strI., pihA kA niSe. sa. [aspRhA], kAmanA yA tRSNA apilApanatA, dha. sa. aTTha. 191; - rasa tri., ba. sa., vismRta kA abhAva - apihA nUnaM mayipi, vanatho te na vijjati, na kara dene kA kArya karane vAlA, vaha, jisakA kArya smRti theragA. 338; - gidha tri., ba. sa. [aspRhagRdha], IrSyA, dveSa ko vilupta na hone denA hai - ime cattAro satipaTThAnAti evaM lobha-lAlaca se rahita, rAga aura dveSa se mukta citta vAlA vitthAro, apilApanarasA, kiccavaseneva hissa etaM lakkhaNaM - vicarantaM tamaddakkhiM piNDatthaM apihAgidhaM, apa. 2.126; - therena vuttaM. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).90; - lakkha Na tri.. lu tri.. [aspRhAlu], atyadhika tRSNA yA Asakti ko na ba. sa. [aplAvanalakSaNa], vaha, jisakA lakSaNa smRti ko rakhane vAlA - apihAlUti apihanasIlo, patthanAtaNhAya miTAnA yA dhuMdhalA karanA na ho- apilApanalakkhaNA sati, rahitotivuttaM hoti, su. ni. aTTha. 2.241; patilIno akuhako, tassA satipaTTAnaM padaTThAna, netti. 25; sA panesA apihAlu amaccharI, su. ni. 858; dabbo cirarattasamAhito, upaTThAnalakkhaNA, apilApanalakkhaNA vA, ma. ni. aTTha. akuhako nipako, apihAlu, sa. ni. 1(1).217; - luka tri., (mU.pa.) 1(1).89; aparo nayo - apilApanalakkhaNA sati, apihAlu se vyu., uparivat - tena alaGkaraNena dha. sa. aTTha. 167. anapekkhaNasIlo, apihAluko, nittaNho, vibhUsanahAnA virato apilApisa pu., vya. saM., eka cakravartI rAjA kA nAma - saccavAdI eko careti, su. ni. aTTha. 1.89. chaLAsItimhito kappe, apilAsisanAmako, apa. 1.209. apihita' tri., pihita kA niSe. [apihita], khulA huA, nahIM apilApeti pa + Vlapa ke prera. ke varta, pra. pu., e. va. kA varjita, nahIM banda kiyA huA - anovaToti apihito niSe. [apralApayati/abhilApayati], zA. a. chipAkara avArito appaTikkhitto, pAci. aTTha. 58; - dvAratA strI., nahIM rakhavAtA hai, TAlamaTola nahIM karAtA hai, bAra bAra bhAva., dvAroM kA khulA huA honA, dvAroM kA banda na rahanA - duharAtA hai; lA. a. vilupta nahIM hone detA hai, bhulAne anAvaTadvAratAyAti apihitadvAratAya, dI. ni. aTTha. 3.126. For Private and Personal Use Only Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apihita 403 apuJa apihita tri., A + api + vdhA se vyU. [Apihita], banda, avaruddha - sabbe apihitA dvArA, oruddhosmi yathA dijo. jA. aTTa, 4.4; apihitAti thakitA, tade... apIThasappI tri., pIThasappI kA niSe. [apIThasarpin], vaha, jo laMgar3A lUlA yA vikalAGga nahIM hai, avikalAGga - tAta temiyakumAra mayaM tava apIThasappiMAdibhAvaM jAnAma, jA. aTTha. 6.9. apIta tri., vpA ke bhU, ka. kR. pIta kA niSe. [apIta], nahIM piyA huA, zuddha - ahi migehi paThamataraM apItAni anucchiTThodakAni, jA. aTTha. 3.383; - pubba tri., ba. sa. [apItapUrva], vaha jala, jise pUrvakAla meM nahIM piyA gayA hai, pahale kabhI na piyA gayA -- apItapabbAni ca pANIyAni piveyyAnti, a. ni. 3(1).225. apILiyamAna tri.. pILa ke karma. vA. kA varta. kR. [apIDyamAna], pIr3A dvArA pIDita nahIM kiyA jA rahA - aparAparaM parivattanaM akaronto apILiyamAno akkhiyamAno viya adhivAsesi. udA. aTTha. 325; avihaJamAnoti apILiyamAno, samparivattasAyitAya vedanAnaM vasaM agacchanto, sa. ni. aTTha. 1.71. apuccaNDatA strI., bhAva. [apUtyaNDatA]. zA. a. sar3e gale aNDe kI avasthA meM na rahanA, lA. a. svastha mAnasika sthiti -- apuccaNDatAya samApanno, bhabbo abhinibhidAya, bhabbo sambodhAya, ma. ni. 2.21; apuccaNDatAyAti apUtiaNDatAya, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.23. apucchita tri., puccha ke bhU. ka. kR. pucchita kA niSe.. nahIM pUchA gayA, ayAcita, aprArthita - anAnupuTThoti apucchito, su. ni. aThTha 2216; anAnupuTThoti apuTTho apucchito ayAcito anajosito apasAdito, mahAni. 48. apucchitabba tri., vpuccha ke saM. kR., pucchitabba kA niSe. [apRSTavya], nahIM pUchane yogya, prazna karane hetu anupayukta - mahArAja, visajjako atthI ti apachichatabbaM pucchi, kissa AkAso nirAlambo, mi. pa. 272. apuJa 1. tri.. ba. sa., kaluSita vyakti, pApa karane vAlA, pApamaya, puNya yA kuzala karmoM se rahita - apujhaMce saddhAra abhisaGkaroti, sa. ni. 1(2).74; apuja ce saGkAranti dvAdasacetanAbhedaM apujAbhisaGghAraM abhisaGgharoti. sa. ni. aTTa. 2.69; 2. napuM.. niSe. sa. [apuNya], pApa karma, akuzala karma - apuJAkusalaM kaNhaM kalusaM duritAgu ca, abhi. pa. 84; apujavuccati sabba akusalaM. mahAni. 64; bahuJca tvaM, devate, apujaMpasaveyyAsi. pAci. 52; - kara tri0, upa. sa. [apuNyakRta]. puNyakarma na karane vAlA, akuzala karmo ko karane vAlA - appassutApuJjakaro, appasmi idha jIvite, itivu. 44; apuJjakaroti tato eva ariyadhammassa akovidatAya kibbisakArI pApadhammo, itivu. aTTha. 193; - kiriyA strI., karma. sa. [apuNyakriyA], puNya na dene vAlA karma, sa. u. pa. ke rUpa meM hI prApta; -- vatthUni napuM.. pra. vi., ba. va., apuNya karAne vAle prANi-hatyA Adi dasa prakAra ke durAcAra - apuJjakiriyavatthUni dasa hontIti dIpaye, saddhammo. 54; - tA strI., apuJa kA bhAva. [apuNyatA]. puNya karmoM ko na karane kI avasthA, pApamayatA - appapuJatAti apuJatA akatakalyANatA, pe. va. aTTha. 236; - paTipadA strI., karma. sa., durAcAra kA mArga, pApamaya mArga - nirayaM pApakammantAti apuJappaTipadA, ... tattha yA ca puJappaTipadA yA ca apuJappaTipadA ..., netti. 79; - bhAgiya tri., apane pApa karmoM ke anurUpa rahane vAlA - duccaritapAripUriyA apAye nivattassa attabhAvo apuJabhAgiyo nAma, a. ni. aTTha. 3.137; vediyamAno tajjaM tajja attabhAvaM abhinibbatteti puJabhAgiyaM vA apuJabhAgiyaM vA, a. ni. 2(2).116; - lAbha pu.. tatpu. sa. [apuNyalAbha], akuzala karmoM ke phalasvarUpa naraka Adi meM punarjanma ke rUpa meM akuzala-vipAka kA lAbha -- apuJalAbha na nikAmaseyyaM, nindaM tatIyaM nirayaM catutthaM dha, pa. 309; apuJalAbhanti akusalalAbha, dha. pa. aTTha. 2.275; apuJalAbho ca gatI ca pApikA, bhItassa bhItAya ratI ca thokikA, dha. pa. 310; apuJalAbho cAti evaM tassa ayaJca apuJalAbho, tena ca apuJjena nirayasakhAtA pApikA gati hoti, dha. pa. aTTha. 275; - vantu tri.. [apuNyavat]. puNyoM kA saMgraha na karane vAlA, puNyakarma na karane vAlA, pApI - ... puJjavantaM vA apuJavantaM vA brahmacariyavantaM vA abrahmacariyavantaM vA ... pabbAjetuM vAti, ma. ni. 2.338; - vatthu napuM.. karma, sa., apuNya karma yA akuzalakarma, puNyarahita prANAtipAta Adi dasa akuzaladharma - dasa cApuJavatthUni yathA phalavasena hi, saddhammo. 75; - jAbhisaGkhAra pu., tatpu. sa. [apuNyAbhisaMskAra], akuzala karmoM kA samuccaya yA rAzi, akuzala karmoM kA cetanA dvArA abhisaMskaraNa -- tayo savArA-puJAbhisaGghAro, apuJAbhisaGghAro, AnejAbhisaGghAro, dI. ni. 3.174; apuo ca so abhisaGghAro cAti apuJAbhisavAro, dI. ni. aTTha. 3.164; .... na apaAbhisavAraM abhisaGkaroti na AnejjAbhisaGghAraM abhisaGkaroti, sa. ni. For Private and Personal Use Only Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apuTTha 404 apupphita 1(2).74; - JAyatana napuM.. tatpu. sa. [apuNyAyatana], apunageyya tri., punageyya kA niSe. [apunargeya], phira dubArA apuNya kA Agamana-dvAra, apuNya kI AdhAra-sthalI - etaM na duharAne yogya athavA na pATha karane yogya - apuJAyatanaM vivajjaye, ummAdanaM mohanaM bAlakantaM, su. ni. bahalAdhikArato asamatthehi pi kehici hoti - apanageyyA 401; - paga tri., upa. sa. [apuNyopaga], apuNya karma gAthA, mo. vyA. 3.12. ke vipAka ke samIpa pahuMca rahA, akuzala vipAka ko kara apunappunaM a., akAra nipAtamAtra, nahIM bArambAra, nahIM aura rahA - apuJjUpagaM hoti vijJANaM, sa. ni. 1(2).74. Age - nAhaM punaM na ca puna, na cApi apunappuna, jA. aTTha. apuTTha tri., vpuccha ke bhU. ka. kR. puTTha kA niSe. [apRSTha]. nahIM 1.479; tattha na cApi apunappunanti akAro nipAtamatto, pUchA huA, vaha, jise kisI ne pUchA nahIM hai - apuTThoti jA. aTTha. 1.480... mUlapadaM, tassa apucchitoti attho, mahAni. aTTha. 155. apunamava pu.. punabbhava kA niSe. [apunarbhava]. zA. a. aputta pu., niSe. tatpu. sa. [aputra]. vaha, jo putra nahIM hai, putra punarjanma kA abhAva, lA. a. pUrNa vimukti, nirvANa - te se bhinna koI aura - aputtaM puttaM iva Acarati puttIyati duttaraM oghamimaM taranti, atiNNapubbaM apunabhavAyA ti, su. sissaM Acariyo, sadda. 2.587; - ka' tri.. ba. sa. [aputraka, ni. 275; ye ca naM vinodenti, te duttaraM oghamimaM taranti putrarahita, binA putroM vAlA - ... rAjA aputtako hutvA atiNNapubbaM apunabhavAya, su. ni. aTTha. 2.37; maggaJca attano ithiyo puttapatthanaM karothA ti Aha, jA. aTTha 2.272; laddhA apunabhavAya, na punappunaM jAyati bhUripao ti, sa. ni. taM aputtako seTTi tassa mAtApitUna dhanaM datvA puttaM katvA 1(1).203; ... apunabhavAyAti apunabbhavAya maggo nAma aggahesi. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).284; so hi rAjakumAro nibbAnaM taM labhitvAti attho, sa. ni. aTTha. 1.227; - bhUta aputtako, sutaJcAnena ahosi, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.229; tri.. [apunarbhavabhUta], punarjanma se rahita, punarjanma na lAne - ka' pu., vya. saM., eka vyApArI kA nAma - hananti bhogAti vAlA - abhinibbatti ca nAma yasmA punabbhavabhUtApi imaM dhammadesanaM ... viharanto aputtakaseTiM nAma Arama apunabhavabhUtApi, pArA. aTTha. 1.100; a. ni. aTTa 3.202. kathesi.dha. pa. aTTa, 2.325; - tikA strI., binA putroM vAlI apunarAvatI tri., punarAvattI kA niSe. [apunarAvartina, strI- duggatAhaM pure AsiM, vidhavA ca aputtikA, therIgA. gRhastha jIvana/sAMsArika jIvana meM punaH vApasa na lauTane 122; sA pana aputtikA, tenassA thaoNnasthi, jA. aTTha. vAlA - gihI yeva ... yadA apunarAvatti hoti tadA so 5.425; - kaM napuM., prAyaH sApateyyaM ke vize ke rUpa meM pabbAjetabbo, mi. pa. 231; - ttitA strI.. apunarAvatti kA prayukta, uttarAdhikArI-rahita, vArisa-rahita - mA no apattakaM bhAva., gRhI jIvana meM punaH vApasa na lauTanA, gRhI yA sApateyyaM licchavayo atiharApesunti, pArA. 18; mA no / sAMsArika jIvana ke prati anAsaktibhAva- agedhatA nirAlayatA aputtakaM sApateyyaM licchavayo atiharApesunti mayajhi licchavInaM cAgo pahAnaM apunarAvattitA sukhumatA ... buddhadhammassa, mi. gaNarAjUnaM rajje vasAma, pArA. aTTha. 1.163; - katA strI., pa. 257; - gamanadIpanIyamakagAthA strI.. jinA. ke eka bhAva. [aputrakatA]. putrahInatA, santAnarahitatA, nipUtApana, gAthAsamuccaya kA zIrSaka, jinA. (12) 78-86. vaMzoccheda - aputtakatAya paTipanno samaNo gotamo, mahAva. apunAgamana napuM.. punAgamana kA niSe. [apunarAgamana], zA. 48; - bhAva pu., kisI ke putra yA vAriza na hone kI dazA a. isa loka meM punaH nahIM AnA, punarjanma kA na honA, - atha naM vinicchaya netvA aputtabhAvaM katvA nIharApesi, jA. vApasa na lauTanA, lA. a. nirvANa - yesu pamatto apanAgamanaM. aTTha. 5.464; - sutta napuM., sa. ni. ke do suttoM ke zIrSaka, anAgato puriso maccudheyyA ti, sa. ni. 1(1),26; apunAgamanaM sa. ni. 1(1).107-109; tathA 109-111; - sedvivatthu napuM.. ... tebhUmakavaTTasaGghAtA maccudheyyA apunAgamanasatAtaM nibbAnaM dha. pa. aTTha. ke eka kathAnaka kA zIrSaka, dha. pa. aTTha. anAgatA, sa. ni. aTTha. 1.57. 2.325-327. apuSphita tri., pupphita kA niSe. [apuSpita], phUloM ko aputhujjanasevita tri., puthujjanase vita kA niSe. dhAraNa na kiyA huA, nahIM phUlA huA - dvAna napuM.. [apRthagjanasevita], sAmAnya ajJAnI janoM dvArA nahIM apanAyA [apuSpita sthAna], aisA sthAna, jahAM puSpa phUle na hoM - gayA, ajJAniyoM dvArA agRhIta - akampiyaM atuliyaM, mUlato paDAya yAva aggA apuphitadvAnaM nAma natthi ma. ni. aputhujjanasevitaM, therIgA. 201. aTTha. (mU.pa.) 1(2).148. For Private and Personal Use Only Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 405 apubba apubba tri., ba. sa. [apUrva]. ekadama nayA, sarvathA abhinava, jo pahale sthita nahIM thA - salAkaggaM ca pAsAda, apubbaM yeva kArayi, cU. vaM. 49.32; mahAdhAtukathAyaM apubbaM natthi appamattikAva tanti avase sA, dha. sa. aTTha. 53; evamatthantiAdIsupi apub natthi anantarasutte vuttanayeneva veditabbaM udA. aTTha. 352; - padavaNNanA strI., tatpu. sa. [apUrvapadavarNana], pUrva meM aprApta yA avyAkhyAta padoM kI vyAkhyA - ayaM tAva catUsu abhibhAyatanesu apubbapadavaNNanA, dha. sa. aTTha. 233; ayamettha apubbapadavaNNanA, dha. sa. aTTha. 236; abhisambuddhoti vadAmIti ettha apubbapadavaNNanaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).51; tesa dAni karissAmi, anupubbapadavaNNana, pArA. aTTha. 2.198; - bbAnuttAnapadavaNNanA strI., tatpu. sa., pUrva meM avyAkhyAta aspaSTa padoM kA varNana yA vyAkhyA - apubbAnuttAnapadavaNNanAmattameva hi ito paraM karissAma, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).205; - byapuma tri., puma kA niSe0, puliGga se bhinna liGga vAlA, strIliGga athavA napuM. liGga vAlA - anukkamo pariyAyo anupubbyapume kamo, abhi. pa. 429. apurakkhata tri., pura + vkara ke bhU. ka. kR. kA niSe. [apuraskRta], zA. a. Age yA sAmane nahIM rakhA gayA, lA. a. 1. vaha, jisa para vizeSa dhyAna na diyA gayA ho, upekSita, tRSNA athavA mithyA dRSTi se sarvathA aprabhAvita - taM tassa apurakkhataM, tasmA vAdesu nejati, su. ni. 865; na taNhAya vA na dihiyA vA parivArito caratIti taM tassa aparakkhataM, mahAni. 182; taM rAgAdivajjaM tassa arahato apurakkhataM, mahAni. aTTha. 281; lA. a. 2. aprabhAvita, anabhibhUta, taTastha - tasmA vineyya sArambha, jhAyeyya apurakkhato ti, theragA. 37; kappAkappesa kusalo, careyya apurakkhato ti, theragA. 251. apurANa tri., purANa kA niSe. [apurANa], vaha, jo purAnA na ho, nayA, abhinava; - NaM napuM.. - aporANaM vata bho rAjA, sabbabhummo disampati, jA. aTTha. 6.52; - vaNNI tri., vRddha vyakti jaisA svarUpa na rakhane vAlA, taruNa yA navayuvaka sA dikhane vAlA - amassujAto apurANavaNNI, AdhArarUpaJca panarasa kaNThe, jA. aTTha. 5.192. apure a., pure nipA. kA niSe.. nahIM sAmane, nahIM Age, nahIM pUrvakAla meM, nahIM pahale - apubbaM acarimanti apure apacchA ekato nuppajjanti, dI. ni. aTTha. 3.73; apubbaM acarimanti apure apacchA ekakkhaNeyeva, a. ni. aTTa, 3.151. apUpa/pUrva apurekkharAna pure + kara ke Atmane, varta. kR., purekkharAna kA niSe. [apuraskurvata], zA. a. sAmane yA Age na karatA huA, vizeSa dhyAna na detA huA, vizeSa mahatva na detA huA, lA. a. upekSA kara rahA, aprabhAvita ho rahA - kAmehi ritto apurekkharAno, kathaM na viggaraha janena kayirA, khu. ni. 850; apurekkharAnoti Ayati attabhAvaM anabhinibbattento, su. ni. aTTha. 2.238; evaM kho, gahapati, apurekkharAno hoti, mahAni. 146; apurekkharAnoti vaTTa purato akurumAno, mahAni. aTTha. 248. apUjanIya tri., pUja ke saM. kR., pUjanIya kA niSe. [apUjanIya], pUjA athavA sammAna-satkAra na pAne yogya, upekSA karane yogya, svIkAra na karane yogya, grahaNa na karane yogya - tasmA tAdisI saddaracanA apUjanIyA, sadda. 1.54; tattha apUjanti apUjanIyaM, jA. aTTha. 3.71. apUti tri., pUti kA niSe. [apUti], vaha, jo durgandha-yukta athavA sar3A-galA na ho, sudRDha, Thosa, pavitra - paJca bIjajAtAni akhaNDAni apUtikAni avAtAtapahatAni sArAdAni sukhasayitAni sa. ni. 2(1).50; apUtikAnIti udakatemanena appUtikAni, sa. ni. aTTa. 2.241; - aNDatA strI., apUtiaNDa kA bhAva., zA. a. aNDe kI sar3A-galA na rahane vAlI dazA, lA. a. sAmAnya sthiti, svastha udbhava, svasthatA - apuccaNDatAyAti apUtiaNDatAya, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.23; - ka tri., apUti se vyu. [apUtika], svaccha, pavitra, durAcAra se mukta, durgandha evaM sar3ana-galana se rahita - hoti balavaM bandhanaM, daLhaM bandhana, thira bandhanaM. apUtikaM bandhana, thUlo, kaliGgaro, ma. ni. 2.121; gambhIrarUpo te vaNo salohito, apUtiko vaNagandho mahA ca, apUtikoti pUtimaMsarahito, jA. aTTha. 5.189; - kAyakammanta tri.. ba. sa., vizuddha yA pavitra kAyakarma karane vAlA - tassa apUtikAyakammantassa apUtivacIkammanta ssa aputimanokammantarasa bhaddakaM maraNaM hoti. .... a. ni. 1(1).296. apUpa/pUrva pu.. [apUpa/pUpa], puA, piTThA - atho sattu ca gandho ca pUpA pupA tu piTThako, abhi. pa. 463; maMsodanaM. sappipAyAsaM bhuJja, khAdassu ca tvaM madhumAsapUvejA. aThTha. 5.19; - khAdana napuM.. tatpu. sa. [apUpakhAdana], pue kA khAnA, pue kA bhojana karanA - ApUpiko ti ettha apUpasaddena apUpakhAdanaM viya ..., sArattha. TI. 1.71; - jAti strI., tatpu. sa., eka prakAra kA puA, pue kA eka prabheda;-tIhi For Private and Personal Use Only Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org apUraNIyamAva tR. vi. ba. va. nAnaggarasamatehi nAnaggApUpajAtIhi cU vaM. 85.115 bhakkhaNasIla / makkhasIla tri. ba. sa. [apUpabhakSaNazIla ] pue khAne kA zaukIna yathA apUpabhakkhanasIlo ApUpiko a. ni. TI. 2.210: atha vA sIlaTThena ika-saddena gamiyatthattA kiriyAvAcakassa saddassa ahassanaM daTTabbaM yathA apUpabhakkhanasIlo ApUpiko ti, vibha. mU. TI. 68. - 406 415; apUraNIyabhAva pu. [apUraNIyabhAva] kabhI bhI saMtuSTa na hone kI prakRti, apUraNIyatA asantuSTibhAva evaM tavhAya apUraNIyabhAvaM jAnAhIti dIpeti, jA. aTTha. 4. 101. apUresipUra kA aya pra. pu. e. va. bhara diyA, bharapUra kara diyA khipyaM pattaM aresi, sampajAno paTissato, su. ni. apUrathiM u. pu. e. va. pasannacito sumano pAnIghaTamapurathi, apa. 2.77. apekkha / apekha tri. ba. sa. apekSA rakhane vAlA, icchA karane vAlA, dhyAna meM rakhane vAlA, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hI prApta. apekkhaka tri, apa ikkha se vyu, vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha meM prayukta [apekSaka]. saMjJA athavA vize. kI apekSA rakhane vAlA pada bisesakapadAnantu apekkhakapadAni ca sada. 1.74; evaM visesapadApekkhakAni bhavanti, sada. 1.75; napuM. bhAva. [ apekSakatva], apekSA karanA, nirbhara honA, sApekSa rahanA gahapati-dhammAnaM apekkhakattaM tesanti nidvaM etthAvagantabba, sadda. 1.230. apekkhatA strI. bhAva kevala sa. u. pra. ke rUpa meM prApta, uparivat - hasApekkhatAyapi nAma davakamyatAya vA musAvAda akaraNasAsane pabbajitvA ma. ni. aDa. (ma.pa.) 2.30. apekkhate apa + ikkha kA varta. pra. pu. e. va.. Atmane. - " [ apekSate]. AzA karatA hai, icchA karatA hai, apekSA karatA hai, Asakti yA lagAva rakhatA hai kAmesu nApekkhate cittaM passa sattassa suddhataM, su. ni. 437 :- ti uparivat para. AlayakaraNavasena apekkhatIti apekkhA, dha0 sa0 aTTa 391 khAno pu.. varta. kR. pra. vi. e. va. sAhaM dhammaM apekkhAno, dhammA catvaM samuddhitaM jA. anu. 5.334 mAno uparivat ekova tibbAni saheyya dhIro, sacca hirottappamapekkhamAnoti jA. aDa. 4.202: atthi ca me hirI otaSyanti apekkhamAnova ajassa dhIroti, jA. aDa. 4. 203 mAnA strI. pra. vi. e. va. patimAnentIti apekkhamAnA, pAci. aTTha 163; - nto pu0, varta. varta. kR. pra. - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apekkhika vi. e. va. apekkhAnoti apekkhanto, jA. anu. 5.336; ntI strI uparivata yathAbhUtamavekkhantI, khandhAnaM udayabbayaM therIgA. 96: yathAbhUtamavekkhantIti evaM jAtasaMvegA vipassanaM par3apetyA aniccAdimanasikArena yathAbhUtamavekkhantI therIgA. aDa. 100 vikhaya pU. kA. kR. evaM calita asaNThitaM. sukhadukkhaM manujesvapekkhiya jA. aDDa. 3.49 - kkhitvA uparivat taM taM atthamapekkhitvA, bhummena karaNena gha. dI. ni. aDa. 1.34. apekkhana napuM., apa + ikkha se vyu0 kri0 nA0 [apekSaNa], icchA, lagAva, apekSA sarokAra anuyoga cittasatipadvAnasaddhAdInaM gRhapati dhammAdInaM apekkhanavasena niccaM pulliGgabhAvarasa icchitA sada. 1.229. apekkhavantu tri. [ apekSAvat] apekSAoM yA icchAoM se yukta, Asakti-yukta, sneha-yukta; vA pu0, pra. vi., e. va. sukhaM ce jIvituM icche, sAmaJJasmiM apekkhavA, theragA. 228: sAmaJJasmiM apekvAti sAmajJasmiM samaNabhAve apekkhavA sikkhAya iccheyya the, theragA. aDa. 1.379; apekkhavA anupAdAya ca na paritassati ma. ni. 3.276 apekkhavAti sAlayo sasineho, ma ni0 aTTha. (upa.pa.) 3.201; batI strI. pra. vi. e. va. apekkhavatIti tasseva rAgassa vasena tasmiM purise pavattAya apekkhAya samannAgatA, pAci, aTTha. 163. For Private and Personal Use Only apekkhA strI, apa + ikkha se vyu [apekSA ], sneha, lagAva, Asakti icchA sambhAvane va garahApekkhAsu ca samuccaye, abhi. pa. 1183; vaMso visAlova yathA visatto puttesu dAresu va yA apekkhA, su. ni. 38: yA apekkhAti yA taNhA yo sneho, cUlani, addha. 99 yA me mAtApitUsu apekkhA sA pahInAti, sa. ni. 3(2). 472; - ya tR. vi., e. va. suttanti iminA evaMsahasannidhAnato vakkhamAnApekkhAya vA sotabbabhedappaTivedhadIpakena dIpeti, udA. aTTha. 15 -rahita tri. tatpu. sa. [apekSArahita] apekSA, Asakti yA lagAva se rahita . anapekkhavAti vatthu apekkhArahito vigatacchandarAgo nittaNho evarUpo puggalo viharati mahArAjAti, jA. a. 1.146. apekkhI tri., [bau. saM. avekSin ], apekSA karane vAlA, lagAva rakhane vAlA, prayojana rakhane vAlA, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prayukta, anapekkhI, AmisapekkhI ke anta draSTa apekkhika tri. [bau. saM. avekSika] uparivat tANaM leNananti AdIni pekkhikAni bhavanti hi sadda0 1.70. 148 ca -- Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apekkhita 407 apeta apekkhita tri., apa + Vikkha kA bhU. ka. kR. [apekSita], vaha, jisa para atyadhika dhyAna diyA jAe yA jisa para atyadhika prema kiyA jAe, Avazyaka - mA jeTTapattaM avadhI apekkhitaM, jA. aTTha. 6.153(ro.). apecca apa + Vi kA bhU. ka. kR. [apetya]. dUra jAkara, alaga haTakara, rahita hokara, apetti ke anta. draSTa.. apeta tri., apa + Vi kA bhU. ka. kR. [apeta], zA. a. dUra gayA huA, lA. a. haTAyA huA, rahita - apeto damasaccena na so kAsAvamarahati, dha. pa.9; apeto ... indriyadamasaGghAtena damena ca ... nibbAnasaGkhAtena ca paramatthasaccena apeto parivajjito, jA. aTTa. 2.166; apeto damasaccenAti indriyadamena ceva... apeto, viyutto pariccatthoti attho, dha. pa. aTTa, 1.49; - tA strI., pra. vi., e. va. - taGkhaNajeva .... dukkhato apetA uLArasampattiM paTilabhitvA ... attAnaM dassesi, pe. va. aTTha. 30; - tA pu.. pra. vi., ba. va. - apetA te ca brahmA , na te vuccanti brAhmaNA, jA. aTTha. 4.324; 325; 326; 327; - kaddama tri., ba. sa. [apetakardama]. kIcar3a-rahita, svaccha - rahadova apetakaddamo, saMsArA na bhavanti tAdino, dha. pa. 95; - kammAvaraNa tri., ba. sa. [apetakarmAvaraNa]. karmo ke AvaraNoM se mukta -- taJca pana sAvasesAyukassa vayasampannassa apetakammAvaraNassa, mi. pa. 151; - citta tri., ba. sa., viparyasta mana vAlA, ukhar3e hue citta vAlA, vikSipta citta vAlA - caje cajantaM vanathaM na kayirA, apetacittena sambhajeyya, jA. aTTha. 2.172; 3.933; apetacittenAti vigatacittena vipallatthacittena, tade.; - jAtarUparajata tri., ba. sa., sonA aura cAMdI se rahita, sonA aura cAMdI kA prayoga na karane vAlA - kumbhakAro nikkhittamaNisuvaNNo apetajAtarUparajato, ma. ni. 2.252; nikkhittamaNisu vaNNA samaNA sakyaputtiyA apetajAtarUparajatAti, sa. ni. 2(2).310; - tta napuM., apeta kA bhAva. [apetatva]. rahita hone kI sthiti, vilagAva kI hAlata, avidyamAnatA - nirayo hi saggamokkhahetubhUtA puJasAtA ayA apetattA, udA. aTTha. 338; manussattabhAvato apetattA petapariyAyopi labhati evAti tassa vatthu .... dahabba, pe. va. aTTha. 81; - daratha tri., ba. sa., zArIrika evaM mAnasika vyathAoM se mukta - sohaM apetadaratho, byantIbhUto dukhakkhamo jA. aTTha. 5.4; apetadasthoti vigatakAyacittadastho, jA. aTTha. 5.5; - pApaka tri., ba. sa., pAparahita, niSpApa - evampi vohArasuciM asAhasa, visaddhakammantamapetapApaka, jA. aTTa. 3.281; apetapApakanti apagatapApakamma, jA. aTTha. 3.282; - bhayasantAsa tri., ba. sa. [apetabhayasantrAsa]. bhaya evaM trAsa se mukta, bhayamukta, saMkaTa se mukta - apetabhayasantAso, bhavehaM sabbato bhave, apa. 2.105; - bherava tri., ba. sa. [apetabhairava], bhayajanaka avasthAoM se mukta, bhayakAraka paristhiyoM se mukta - vijitAvI apetabheravo hi, dabbo so parinibuto Thitattoti, theragA. 5; 7; apetabheravoti paJcavIsatiyA bhayAnaM sabbaso apetattA apagatabheravo abhayUparato. theragA. aTTa, 1.45; - manapApaka tri.. ba. sa., mana kI pApamayI duSpravRttiyoM se rahita, vizuddha mana vAlA/vAlI -- pikA strI, pra. vi., e. va. - visuddhamanasA ajja, apetamanapApikA, apa. 2.190; 198; therIgA. aTTha. 57; - lomahaMsa tri., ba. sa. [atItaromaharSa], ka. romAMca se rahita, kapakapI yA tharatharAhaTa se mukta - vijitAvI apetalomahaMso, rakkhaM kAyagatAsatiM dhitimAti, theragA. 6%3; kha saMkoca yA ghabarAhaTa se rahita, bure kAma karate samaya bhaya se rahita, anAcArI - apetalomahaMsassa, ro kAmAnusArino, jA. aThTha. 5.112; apetalomahaMsassAti attAnuvAdAdibhayehi nibhayassa, jA. aTTha. 5.115; - vattha tri0, ba. sa. [apetavastra], vastroM yA paridhAnoM se rahita, ucita vezabhUSA ko dhAraNa na karane vAlA - yaM pitvA bhAseyya abhAsaneyyaM sabhAyamAsIno apetavattho, jA. aTTha. 5.15; - vijJANa tri., ba. sa. [apetavijJAna]. cetanA se rahita, mRta, mUrchita, prANahIna - chuddho apetaviANo, niratthaMva kaliGgara, dha. pa. 41; nibburahati susAna, aciraM kAyo apetavijJANo, therIgA. 470; aciraM kAyo apetaviJaANoti ayaM kAyo acireneva apagatavijJANo susAnaM nibburahati upanIyati, therIgA. 308; - vijANatta napuM., bhAva. [apetavijJAnatva, cetanA se vihIna ho jAnA, mRta yA niSprANa ho jAnA - kalyANakammaM pUressAmI ti Abhogo vA patthanA vA pariyuTTAnaM vA natthi apagatavijANattA, jA. aThTha. 5.95; - soka tri., ba. sa. [apetazoka], zoka se rahita - sokAvatiNNaM janatamapetasoko, avekkhassu jAtijarAbhibhUtaM dI. ni ?31; mahAva.6; itivu. 25; attha sameccAhamapetasoko, eko vivitte sayanAsanamhi, sayAmahaM sabbabhUtAnukampI, sa. ni. 1(1).131; - tAvaraNa tri., ba. sa. [apetAvaraNa]. zA. a. AvaraNa yA AcchAdita karane vAle vastra Adi upakaraNoM se mukta, anAcchAdita, khulA huA, lA. a. mana ko caJcala banAne vAle 5 prakAra ke nIvaraNoM se mukta, saMyojanoM Adi For Private and Personal Use Only Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apeti 408 appa 7/7/ dvArA nahIM baMdhA huA - avAvaTAti apetAvaraNA apariggahA, jA. aTTha. 5.202. apeti apa + Vi kA varta, pra. pu., e. va. [apeti], zA. a. dUra calA jAtA hai yA bhAga jAtA hai, lA. a. haTa jAtA hai, ucaTa jAtA hai, adRzya ho jAtA hai, vinaSTa ho jAtA hai, vidA le letA hai - upeti samupeti veti apeti aveti anveti sameti abhisameti, sadda. 2.315; sA tena aTTIyamAnA apeti, jA. aTTa, 1.281; yasmiM pana puggale mano na nivisati apeti, so santike vasantopi dUreyeva, jA. aTTha. 4.1943: --- nti ba. va. - saddhA ca pIti ca mano sati ca, nApenti me gotamasAsanamhA, su. ni. 1149; - hi anu. ma. pu., e. va. - apehIti apayAhi, sa. ni. aTTha. 1.164; apehi gaccha tvameveko, kimaJamanusAsasI ti, sa. ni. 1(1).145; apehi tvaM, upaka, vinassa, mA taM addasanti , a. ni. 1(2).210; - yAmi u. pu., e. va. [apayAni], - handa dAni apAyAmi, jA. aTTha. 7.28; tattha apAyAmIti apagacchAmi, palAyAmIti attho, tade.. apetteyya tri., petteyya kA niSe. [apaitRka], pitA kA hita na karane vAlA, pitA ke prati sammAnabhAva na rakhane vAlA - yyo pu.. pra. vi., e. va. - ayaM, deva, puriso amatteyyo apetteyyo asAmao abrahmao, a. ni. 1(1).163; - yyA ba. va. - atha kho eteva bahutarA sattA ye apetteyyA ... pe.. sa. ni. 3(2).525; - tA strI., apeteyya kA bhAva., pitA ke prati asammAna kA bhAva yA ahitakAritA - amatteyyatA apetteyyatA asAmaJatA abrahmaJjatA na kule jeTThApacAyitA, dI. ni. 3.51; apetteyyatAdi eseva nayo, dI. ni. aThTha. 3.33. apeyya tri., peyya kA niSe. [apeya], zA. a. nahIM pIne yogya - taM paritaM udakaM amanA loNakapallena loNaM assa apeyyanti, a. ni. 1(1).283; so amunA loNakapallena loNo na assa apeyyo ti, a. ni. 1(1).283; tIre samuddasudakaM sa jantaM, taM sAgaro tenApeyyo ti, jA. aTTha. 7.51; lA. a. pIkara khAlI na kara sakane yogya -- nAssa nAyati pItanto, apeyyo kira sAgaroti, jA. aTTa. 2.366. apesala tri., pesala kA niSe. [apezala], akRpAlu, apriya svabhAva vAlA, aprasanna citta, asAmAjika - ete aguNA yesa ca santi sabbe tAnIdha khettAni apesalAni, jA. aTTha. 4.343; apesalAnIti evarUpA puggalA AsIvisabharitA viya vammikA appiyasIlA honti, tade.. apesita tri., pesita kA niSe. [apreSita], kAma karane hetu prerita nahIM kiyA gayA - na mohAgatiM gaccheyya, na bhayAgati gaccheyya, pesitApesitaJca jAneyya, cULava. 310-311. apesiyamAna tri., pa + VIsa ke karma. vA. ke varta. kR. kA niSe. [apreSyamANa], kAma para lagane hetu prerita nahIM kiyA gayA, - nA pu.. pra. vi.. ba. va. - sAmaNerA apesiyamAnA kammaM na karonti, cULava. 310. apesuJa napuM., pesuJa kA niSe. [apaizunya], cugalI kA abhAva, idhara kI bAta udhara na karanA - saccavAkyasamattaGgo, apesuJasusaJato, jA. aTTha. 7.142; apesujena suddha saJjato samussito, jA. aTTha. 7.143. apesuNa tri., pesuNa kA niSe., ba. sa. [apaizuna]. cugalI na karane vAlA, idhara kI bAta udhara na kahane vAlA - akkodhano asacaTTo, sacco saNho apesuNo, jA. aTTha. 7.190. aporisatA strI., aporisa kA bhAva. [apauruSatA], puruSa ke prayAsa yA puruSa ke parAkrama se rahita honA, mAnavIya prayAsa se anirmita honA, apane Apa utpanna honA - so pana aporisatAya akittimo sayaMjAto kenaci aghaTitoyeva, vi. va. aTTha. 231. aposana napuM., posana kA niSe. [apoSaNa], pAlana yA poSaNa kA abhAva - aJassa attabhAvassa aposanena anaJaposIti dasseti, su. ni. aTTha. 1.94; pAThA. anibbattanena; - tA strI., bhAva. [apoSaNatA], kisI dUsare kA poSaNa yA pAlana nahIM kiyA jAnA - imaM attabhAvaM aJarasa attabhAvassa vA puttadArassa vA aposanatAya anaJjaposI. sa. ni. aTTha 1.182. apoha pu., apa + vUha se vyu., kri. nA. [apoha]. zA. a. dUra kara denA, haTA denA, lA. a. anAvazyaka bAtoM ko vicAra kI koTi se bAhara nikAla denA, niSedhAtmaka tArkika sthApanA - UhanaM AyUhanaM vyUho apoho, sadda. 2.457; sabbaM anatthaM apohati, apoho. sadda. 2.459. apohati apa + vUha kA varta., pra. pu.. e. va. [apohate], dUra kara detA hai, tarka-koTi se bAhara kara detA hai, khaNDana kara detA hai - sabbaM anatthaM apohati, apoho, sadda. 2.459. app prApti yA pAne ke artha kI sUcaka eka dhAtu [Apla]. - appa pApuNe, apoti, Apo, ettha Apoti appoti taM taM ThAnaM visaratIti Apo, sadda. 2.508. appa tri., prAyaH niSe. 'a' kA samAnArthaka [alpa]. kama, bahuta kama, thor3A sA, tanika sA, choTA, nahIM ke barAbara - For Private and Personal Use Only Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appa 409 appakasirena appicchanti aniccha, ma. ni. aTTa (ma.pa.) 2.307; appAbAdhatanti nirAbAdhataM, appAtaGkatanti niDhukkhataM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).3; tenAhaM appodake ti, appa saddo hattha abhAvattho appiccho appanigghoso tiAdIsa viya, vi. va. aTTha. 284; suddhapaMsu suddhamattikA appapAsANA appasakkharA appakaThalA appamarumbA appavAlikA, yebhyyenapuMsakA, yebhuyyenamattikA, pAci. 50; paritaM sukhuma khudda thokaM appaM kisaM tanu, abhi. pa. 704; - po pu., pra. vi., e. va. - sakuNo jAlamuttova, appo saggAya gacchati, dha. pa. 174; appo hutvA bahu hoti, vaDate so akhantijo, jA. aTTha. 4.10; - paM' napuM.. dvi. vi., e. va. - appaM dAnaM na hILeyya, dAtAraM nAvajAniyA, su. ni. 718; - paM. a., kri. vi., bahuta kama hI, kabhI-kabhI hI - imAhaM paJca dhamme pabbajitesa bahala samanapassAmi appaM gahaDhesu. ma. ni. 2.428; - pena tR. vi., e. va. - amoghaM divasaM kayirA, appena bahukena vA, theragA. 451; - passa Sa. vi., e. va. - appassa kammarasa phalaM mameda, udayo ajjhAgamA mahattapattaM, jA. aTTha. 3.398; - pasmA pu., pa. vi., e. va. - appasmA dakSiNA dinnA, sahassena samaM mitAti, sa. ni. 1(1).22; jA. aTTha. 4.59; - pamhA uparivat - appamhA appaka dajjA, anumajjhato majjhaka, jA. aTTha. 5.383; - pasmiM sapta. vi., e. va. - tattha appasmeke pavecchantIti ... paNDitaparisA apparimampi deyyadhamme pavecchanti, dadantiyevAti attho, jA. aTTha. 4.59; appasmeke pavecchanti, bahaneke na dicchare, tade.; - pA pu., pra. vi., ba. va. - appApi santA bahuke jinanti, ... dadAti, sa. ni. 1(1).24; appApi santA bahuke jinantIti yathA ca yuddhe appakApi vIrapurisA bahuke bhIruparise jinanti, sa. ni. aTTha. 1.56; - pAni napuM.. pra. vi., ba. ka. - cattArimAni, ..., appAni ca sulabhAni ca, tAni ca anavajjAni, a. ni. 1(2).32; sattame appAnIti parittAni, a. ni. aTTha. 2.268; - ka tri0, appa se vyu. [alpaka]. uparivat - mando bhAgyavihInecAppake mULhApaTusvapi, abhi. pa. 892; - ko pu., pra. vi., e. va. - appako vata me santo, kAmo vellitakesiyA, dI. ni. 2.1963; appako vata me santoti pakatiyAva mando samAno, dI. ni. aTTha.2.265; na socanAya paridevanAya, atthova labbho api appakopi.jA. aTTha. 3.177; - ppikA strI., pra. vi., e. va. - guNavantAnaM samaNabrAhmaNAnaM ... dinnapadakkhiNA appikA nAma natthi, jA. aTTha. 3.362; na kiratthi anomadassisa. pAricariyA buddhesu appikA, jA. aTTha. 3.361; - kaM napuM.. pra. vi., e. va. - appakaM jIvitaM mayha, jarA byAdhi ca maddati, therIgA. 95; appakaM jIvitaM marahanti ... jIvitaM appaka parittaM lahuka, therIgA. aTTha, 100; appakampi kataM kAraM vipulaM hoti tAdisu, apa. 2.15; -- kena' tR. vi., e. va. - appakenapi medhAvI, pAbhatena vicakSaNo, jA. aTTa, 1.128; tattha appakenapIti thokenapi parittakenapi, tade; - kena' kri. vi., bahuta thor3e se lAbha ke lie - appakena tuvaM yakkha, thallamatthaM jahissasi, jA. aTTa. 3.288; - kasmiM sapta. vi., e. va. - dhamma care yopi samuJjakaM care, dAraJca posa dadamappakasmi sa. ni. 1(1).23; - kA pu.. pra. vi.. ba. va. - appakA te manussesu. ye janA pAragAmino, sa. ni. 3(1).23; appakA te sattA lokasmiM ye uLAre uLAre bhoge labhitvA na ceva majjanti, sa. ni. 1(1).90; - kaThala tri., ba. sa. [alpakaThara, bau. saM. alpakaThalya], zA. a. bahuta kama kaThora, lagabhaga nahIM ke barAbara kaThora, lA. a. miTTI ke bartanoM yA bhANDoM ke Tukar3o yA ThIkaroM se lagabhaga rahita, bahuta kama kapAlakhaNDoM vAlA/vAlI; - kaThalA strI., pra. vi., e. va. - ... appapAsANA appasakkharA appakaThalA appamarumbA appavAlikA, yebhuyyenapaMsukA, yebhuyyenamattikA, pAci. 50; kathalAti kapAlakhaNDAni, pAci. aTTha. 19. appakataJjU tri., pakatajhU kA niSe. [aprakRtajJa], jo kucha nirdhArita kiyA gayA hai use na jAnane vAlA, pradhAna yA mahatvapUrNa bAta ko na jAnane vAlA, - bruno pu., pra. vi., ba. va. - bhagavatA sikkhApadaM apaJjattaM, te vA bhikkhU appakata noti, pAci. 151; appakata noti yaM bhagavatA pakataM paJattaM taM na jAnantIti attho, pAci. aTTha. 1163; ye pime gocare appakata no tedAnime gocare pakatajano, mahAva. 407; ... vajjiputtakA ... navakA ceva honti appakataJjuno, cULava. 338-39; - tta napuM.. bhAva. [aprakRtajJatva], mahatvapUrNa yA pramukha bAta ko na jAnane kI sthiti - ... mandattA momUhattA apakataJjuttA pakkhalantassa ajhaM bhaNissAmIti aJabhaNanaM, pArA, aTTha. 1.203. appakasirena a., kri. vi., tR. vi., pratirU. nipA. [alpakRcchreNa], kama kaThinAI se, saralatA ke sAtha, AsAnI se, sukhapUrvaka - gacchanti appakasirena, sukhe laddhe nirAmiseti, theragA. 163: ... khippaM lahaM appakasireneva pAraM gaccheyya, mahAni. 15; appakasirenevAti nidukkheneva, mahAni. aTTha. For Private and Personal Use Only Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appakAra 410 appagdha 64; balavA puriso appakasireneva acchara pahareyya, ma. ni. 3.362. appakAra tri., ba. sa. [aprakAra], kurUpa, bhayAnaka rUpa vAlA, beDaula zarIra vAlA, bhaddI AkRti vAlA - duddasI appakArosi, dubbaNNo bhImadassano, jA. aTTha. 5.63; appakArosIti sarIrappakArarahitosi, dussaNThAnoti attho, jA. aTTha. 5.64. appakAsana napuM..pakAsana kA niSe., tatpu. sa. [aprakAzana]. suspaSTa rUpa meM nahIM dikhalAI par3anA, nahIM camakanA yA prabhAsita honA - kenassu naSpakAsatIti lokassa appakAsanaM pucchati, netti. 11; nenassu nivutto loko, kenassu nappakAsati, su. ni. 1038. appakicca tri., ba. sa. [alpakRtya], bahuta kama dAyitva vAlA, thor3e se hI kAmakAja ko hAtha meM liyA huA - cco pu.. pra. vi., e. va. - santussako ca subharo ca, appakicco ca sallahukavutti, su. ni. 144; appaM kiccamassAti appakicco, su. ni. aTTha. 1.161; tasmA hi appakiccassa, appamiddho anuddhato, itivu. 52. appakiNNa/appAkiNNa tri., pakiNNa kA niSe. athavA appa + AkiNNa kA sa. pa. [aprakIrNa/ alpAkIrNa], bhIr3a-bhAr3a se nahIM bharA huA, kama bhIr3a vAlA, atyadhika nahIM bharA huA, bAdhAoM se rahita, - kiNNaM napuM.. pra. vi., e. va. - senAsanaM nAtidUraM hoti nAccAsannaM gamanAgamanasampanna divA appAkiNNaM rattiM appasadaM .... a. ni. 3(2).13; divAappAkiNNanti divasabhAge mahAjanena anAkiNNaM a. ni. aTTha. 3.287; divA appAkiNNaM ratti appasa appanigghosa vijanavAtaM. mahAva. 44; -kiNNA pu.. pra. vi.. ba. va. - tattha mayaM appasaddA appAkiNNA phAsaM vihareyyAmA ti, a. ni. 3(2).111. appakilamathena pu., appakilamatha kA tR. vi., e. va. [alpaklamathena]. binA kisI thakAvaTa ke, saralatA se, sukhapUrvaka, ArAma se - kaccisi appakilamathena addhAnaM Agato, na ca piNDakena kilantosI ti, udA. 135; appakilamathenAti anAyAsena imaM ettakaM addhAnaM kacci Agatosi. udA. aTTha. 254; khamanIyaM kacci yApanIyaM kaccisi appakilamathena addhAnaM Agato?, pArA. 227; mahAva. 66. appakilesa/appaklesa tri., ba. sa. [alpakleza], klezoM se rahita, bahuta kama klezoM se yukta - so purimanayeneva appakileso hoti, dha. sa. aTTa, 306; dhammakAmo sadA homi, appakleso anAsavo, apa. 1.339; apparajakkhajAtikAti paJAcakkhumhi appakilesarajasabhAvA, sa. ni. aTTa, 1.152. appakodha tri.. ba. sa. [alpakrodha], bahuta kama yA nahIM ke barAbara krodha se yukta, krodharahita - appakodho anAyAso, saMsaranto bhave ahaM, apa. 1.344. appakkhatA strI., bhAva, draSTa. apakkha ke anta.. appakkhara tri0, ba. sa. [alpAkSara], bahuta kama akSaroM vAlA, kucha hI akSaroM vAlA - yasmA ca suttena nAma appakkharena asaMdiDvena sAravantena, sadda. 1.150. appagaMdha tri.. ba. sa. [alpagandha], gandharahita, binA gandha vAlA - lohitacandanassa ekadesaM pratika hoti appagandha mi. pa. 236. appagama tri., pagabbha kA niSe., tatpu. sa. [apragalbha]. haTha yA durAgraha se mukta, zarIra, vANI evaM mana kI pragalbhatA se rahita, anuddhata - sArado saradubbhUte appagabhe mato tisu. abhi. pa. 984; santindriyo ca nipako ca, appagabbho kulesvananugiddho, su. ni. 144; khu. pA. 9.2; appagabbhoti kAyapAgabhiyAdivirahito, su. ni. aTTha. 2.241; appagabbho ajegucchoti, pAgabhiyanti tINi pAgabhiyAni-kAyikaM pAgabhiyaM vAcasikaM pAgabhiyaM cetasikaM pAgabhiyaM mahAni. 165. appaguNa/apaguNa tri., 1. paguNa kA niSe. [apraguNa], zA. a. prakRSTa yA uttama guNoM se rahita, lA. a. asarala, vakra, akuzala, avizArada - tatthaparittaM parittArammaNantiAdIsa yaM appaguNaM hoti, dha. sa. aTTha. 229; 2. appa + guNa se vyu.. ba. sa. [alpaguNa], guNahIna, bahuta kama guNoM se yukta, amahatvapUrNa, tuccha - guNavantesu manussAdIsu appaguNe pANe appasAvajjo, mahAguNe mahAsAvajjo, dI. ni. aTTha. 1.65; ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).206; dha. sa. aTTha. 143; - jjhAna napuM., karma. sa. [alpaguNadhyAna]. anupayukta rUpa se kiyA gayA dhyAna - sukha aparisodhitattA dubbalameva samApattiM vaLajitvA appaguNajjhAne Thito kAlaM katvA parittAbhesu nibbattati, ma. ni. aTTha. (upa. pa.) 3.147. appaggha tri., ba. sa. [alpArgha], kama mUlya vAlA, nicalI kImata vAlA, - gho pu., pra. vi., e. va. - navopi potthako dubbaNNo ceva hoti dukkhasamphasso ca appaggho ca, majjhimopi ...jiNNopi ... appagyo ca. pu. pa. 140; - ghaM napuM.. pra. vi., e. va. - vAkacIrasmihi dvAdasa AnisaMsA-appagdhaM sundaraM kappiyanti ayaM tAva eko AnisaMso, jA. aTTha. For Private and Personal Use Only Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appacinta appaJatta 1.12; - ghena tR. vi., e. va. - appagdhena lakkhe na jUtaM na dhAtu - ime dhammA appaccayA, dha. sa. 1090; - yo pu., pra. kILirasati, jA. aTTha. 6.162; - ghAni napuM.. pra. vi., ba. vi., e. va. - yo yeva so dhammo appaccayo, so eva so dhammo va. - uccAvacAnIti mahagghaappagghAni, jA. aTTha. 4.329; - asato, dha. sa. 1092; - tta napuM., bhAva., akAraNatA, hetu tA strI., bhAva. [alpArghatA]. kama mUlya vAlA honA - pratyaya-nirapekSatA, asaMskRta dharma honA - apaccayattA vA idamassa appagghatAya pu. pa. 141; idamarasa appagghatAya / uppAdAbhAvo, udA. aTTha. 318; jAtiAdInaM jAtiyA vadAmi, a. ni. 1(1).280-281. appaccayattA, vibha. aTTha. 197; - nibbAna napuM0, karma. sa. appacinta tri., ba. sa. [alpacintina]. kama cintA karane [apratyayanirvANa], upAdAna rahita nirvANa, nirvANa kI vaha vAlA- tAnaM pu, Sa. vi., ba. ka. - ... AhAracintArahitAnaM sthiti jisameM samasta upAdAna skandha bhI niruddha ho jAte appacintAnamariyAnaM sukhaM assatthIti appacintasukho. jA. haiM - anupAdAparinibbAnanti appaccayanibbAnaM. a. ni. aTTha. aTTa, 3.275; - sukha tri., bahuta kama cintAoM ke kAraNa 3.173; - parinibbAna napuM., karma. sa., uparivat - naM pra. sukha kA anubhava karane vAlA, icchAmukta evaM nizcinta vi., e. va. - anupAdAparinibbAnanti appaccayaparinibbAnaM. manovRtti ke phalasvarUpa sukhI - appiccharasa hi posassa, a. ni. aTTha. 3.303; - nena tR. vi., e. va. - appacintasukhassa ca, ... appacintasukhassAti parinibbAyissatIti appaccaya-parinibbAnena parinibbAyissati. AhAracintArahitAnaM appacintAnamariyAnaM sakhaM assatthIti a. ni. aTTha. 2.205; 225; - bhAvanA strI., tatpu. sa., hetuappacintasukho, jA. aTTha. 3.275. pratyayoM se mukta asaMskRta nirvANa kI anubhUti yA sAkSAtkAra appacintA strI0, karma. sa. [alpacintA], cintA kA abhAva, - ... sattAnaM appaccayabhAvanA na sukarAti, ..., udA. aTTa, 319, citta kI zAnta avasthA - appicchA appacintAya adUragamanena appaccosakkita tri., paTi + ava + vsakka ke bhU. ka. kR. ca. ... appacintAyAti ajja kahaM AhAra labhissAmi, sve kA niSe., zA. a. pIche kI ora vApasa kadama na khIMcane kahanti evaM AhAracintAya abhAvena, ..., jA. aTTha. 3.275. vAlA, lA. a. azrAnta, atyadhika Asakta - dasame appacintI pu., vya. saM., eka matsya (machalI) kA nAma - appaTivAnoti anukaNThito apaccosakkito, a. ni. aTTa. bahucintI, appacintI, mitacintIti tesaM nAmAni jA. aTTha. 1.409; bahucintI appacintI, ubho jAle abajjhare, ... tadA appajahantu tri., pa+ hA ke varta. kR. kA niSe. [aprajahat]. bahucintI ca appacinti ca ime dve ahesu. jA. aTTha. 1.410. tyAga na karatA huA, nahIM chor3atA huA, - haM pu.. pra. vi., appaccaya' pu.. karma. sa. [apratyaya], bhU-Adi dhAtugaNoM meM e. va. - sokamappajahaM jantu, bhiyyo dukkhaM nigacchati, su. bhvAdigaNa kA vikaraNa 'a', jo isa gaNa kI dhAtuoM ke bAda ni. 591; anabhijAnaM aparijAnaM tattha cittaM avirAjayaM meM jor3A jAtA hai - bhU iccevamAdito dhAtugaNato appaccayo appajahaM abhabbo dukkhakkhayAya, itivu. 4; appajahanti hoti kattari ka. vyA. 447; rudhiiccevamAdito dhAtugaNato vipassanApAsahitAya maggapaAya tattha pahAtabbayuttaka appaccayo hoti kattari ka. vyA. 448. kilesavaTTa anavasesato na pajahanto, itiva. aTTha. 47. appaccaya' pu., paccaya kA niSe., tatpu sa. [apratyaya]. appajahitvA pa+vhA ke pU. kA. kR. kA niSe. [aprahAya]. avizvAsa, sandeha, zaGkA, asantuSTi, nirutsAha - tathAgatassa nahIM tyAga kara, nahIM chor3akara - idamappahAyAti idaM idAni na hoti AdhAto na appaccayo na cetaso anabhiraddhi, ma. ni. vakkhamAnaM duvidhaM pApasamAcAra appajahitvA, itivu. aTTha. 1.194; paravAdesa AghAto appaccayo vyApAdo kAyagantho, mahAni. 70; - yaM dvi. vi., e. va. - te taJceva nappajahanti, appajAnantu tri., pa+ JA ke varta. kR. kA niSe. [aprajAnata]. mayi ca appaccayaM upaTTApenti, ma. ni. 2.122. ThIka se yA pUrNa rUpa se nahIM jAna rahA, - ntA pu.. pra. vi., appaccaya' tri., ba. sa. [apratyaya], ka. kAraNoM se rahita, ba. va. - nirodhaM appajAnantA, AgantAro punabhavaM, su. ni. hetuoM evaM pratyayoM se utpanna na hone vAlA, asaMskRta- yaM 759. napuM., pra. vi., e. va. - taJca animittaM anidAnaM asaGghAraM appaJatta tri.. paJcatta kA niSe. [aprajJapta], nahIM batalAyA appaccayaM dukkhindriyaM uppajjissatIti, sa. ni. 3(2).2903; gayA, jJAta nahIM karAyA gayA, avihita, asthApita, anirdiSTa, - yA pu., pra. vi., ba. va. - katame dhammA appaccayA? asaGghatA aprakAzita - ttaM na, pra. vi., e. va. - paJattaM tathAgatena 2.50. 153. For Private and Personal Use Only Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appaJatti/appaNNatti 412 appaTikAra apaJattaM tathAgatenAti dIpeti, mahAva. 476; vajjI apaJattaM vAcakatta napu., apaJattivAcaka kA bhAva. na paJapenti, dI. ni. 2.57; ... pubbe akataM saGka vA baliM [aprajJaptivAcakatva], kisI nAma ko kahane vAlA na honA, vA daNDa vA AharApentA apaJattaM paJapenti nAma, dI. ni. nAma kA vAcaka na rahanA - kasmA apattivAcakattA ti aTTha. 2.97; - tena pu./napuM., tR. vi., e. va. - anupasampanne dahabba, sadda. 1.174. paJjattena vA apaJattena vA vuccamAno, pAci. 153; appAta tri., paJJAta kA niSe. [aprajJAta], ajJAta, alpa apaJattenAti sutte vA abhidhamme vA Agatena, pAci. aTTa rUpa meM vikhyAta, bhikSA Adi ke satpAtra ke rUpa meM aprasiddha, 116; - te sapta. vi., e. va. - purANadutiyikAya bAhAyaM - to pu., pra. vi., e. va. - vihare aJjataro bhikkhu navo gahetvA mahAvanaM ajjhogAhetvA apaJatte sikkhApade appajJAto AbAdhiko dukkhito bALhagilAno, sa. ni. AdInavadasso ... abhiviApesi, pArA. 19; apaJatte 2(2).50; appAtoti ajJAto apAkaTo, sa. ni. aTTha. sikkhApadeti paThamapArAjikasikkhApade aTThapite. pArA. aTTha. 3.16; appaJAtotinaM bAlA, avajAnanti, ajAnatA, theragA. 1.164; - tta napuM., bhAva. [aprajJaptatva], anirdiSTa, nahIM 129; - tA ba. va. - ayaM anAthA appAtA, pAci. 308; batalAyA gayA honA - anuposathe uposatho kAtabbo ime panaU bhikkhU appAtA appesakkhA ti, ma. ni. tisikkhApadarasa apaJjattattA, udA. aTTha. 241. 1.253; apAtAti dvinnaM janAnaM ThitavAne na paJaAyanti, appajatti/appaNNatti strI., patti/paNNatti kA niSe. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).130; - ka napuM.. [aprajJAtatva], [aprajJapti], aprakAzana, sUcita na kiyA jAnA, aprAdurbhAva, prasiddha yA vikhyAta na honA, aprasiddhi, aprakAzana, - kena tirobhAva, asta ho jAnA - niruddhA sA acci appaJattiM tR. vi., e. va. - tena ca apAtakena no paritassati, a. gatAti, mi. pa. 79; - bhAva pu., tatpu. sa., prakAzana athavA ni. 2(1).125; apaJAtakenAti apaJAtabhAvena apAkaTatAya saMsUcana kA na rahanA, nahIM jJAta karAyA jAnA, nahIM prakaTa mandapuJjatAya, a. ni. aTTha. 3.44; - bhAva pu., uparivat - kiyA jAnA - yathA tasmiM vatthusmiM ... pAyatti, evaM puna apAtakenAti apaJjAtabhAvena apAkaTatAya mandapuJatAya, apajattibhAvaM nItAti attho, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) a. ni. aTTha. 3.44. 1(2).20-21. appAtika' tri., ba. sa. [alpajJAtika], bahuta kama sageappattika/apaNNattika tri., paJattika kA niSe. sambandhiyoM vAlA- idAni appaJAtikaM appapakkhaM jAtAnti, [aprajJaptika], zA. a. nAmakaraNa nahIM kie jAne yogya, a. ni. aTTha. 1.65. binA nAma vAlA, binA pahacAna vAlA- na yattha katthaci saGgha appAtika napuM., apaAtaka ke sthAna para apa., draSTa, upeti aJadatthu anupAdAno viya jAtavedo parinibbAnato apaJjAtaka ke anta.. uddhaM apaJattikova hotIti, udA. aTTha. 174; - bhAva pu., appaTikamma' tri., ba. sa. [apratikarmana], ka. azubha, amaGgala, tatpu. sa. [aprajJaptikabhAva], nAma Adi dvArA jAnane yogya amaGgalasUcaka, asAdhya, lAilAja - sappaTikammA, nahIM raha jAnA, nAmakaraNa yA upAdhi Adi se Upara uTha appaTikammAti? kAmaM ete sapinA atipharusattA appaTikammA. jAnA, pahacAna-rahita ho jAnA - apaNNattikabhAvaM gamissatIti jA. aTTha 1.320; kha. akSamya, prAyazcitta na kiye jAne attho dI. ni. aTTha. 1.109; so gAmopi chaDDito apaNNattikabhAvaM yogya - appaTikammA Apatti jAnitabbA, pari. 2363B agamAsi, jA. aTTha. 1.456; ... tesaM vaTTa apacattibhAvaM gataM / sappaTikamma appaTikamma ApattiM na jAnAti, pari. 345; nippattikaM jAtaM. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).24; udA. katettha appaTikammA vuttA, buddhanAdiccabandhunA, pari. 387. aTTha. 288; lA. a. kisI vizeSa vAda yA siddhAnta ko appaTikamma napuM., paTikamma kA niSe., tatpu. sa. pratipAdita na karane vAlA, kevala vinaya ke niyamoM ke / [apratikarman], prAyazcitta kA abhAva, nirAkaraNa kA na AcaraNa kI zikSA dene vAlA, apratyakSa nirvANa ko honA, zuddhi kI prApti kA na honA - bhikkhu ApattiyA batalAne vAlA - na so bhagavA venayiko appattiko ti, appaTikamme ukkhittako vibbhamati, mahAva. 124; ApattiyA a. ni. 3(2).162; apattikoti na kiJci paApetu appaTikamme, ukkhepanIyakammaM karotuM .... cULava. 55. sakkoti, atha vA venayikoti sattavinAsako, apaJattikoti appaTikAra tri., ba. sa. [apratikAra], 1. vaha, jisane apane apaccakkhaM nibbAnaM pApeti, a. ni. aTTha. 3.327; - aparAdha kA prAyazcitta nahIM kiyA hai, apane aparAdha karma kI For Private and Personal Use Only Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appaTikUla/appaTikkUla 413 appaTikkhitta vizuddhi na cAhane vAlA - bhikkhuM dhammena vinayena satthusAsanena ghRNita yA ahitakara ko anukUla hitakara yA zubha samajhane anAdaraM appaTikAraM akatasahAyaM tamanuvatteyya, pAci. 293; vAlA -- so sace AkaGghati - paTikUle appaTikUlasI 2. kie hue upakAra kA badalA na dene vAlA, pratyupakAra vihareyyanti, appaTikulasI tattha viharati, ma. ni. ke rUpa meM kucha na karane vAlA - rikAyo strI., pra. vi., 3.364; bhikkhu kAlena kAlaM paTikUle appaTikUlasaJI ba. va. - katavinAsanena mittadubhitAya katarasa / vihareyya, a. ni. 2(1).159. appaTikArikAyoti, jA. aTTa. 5.414; 3. asAdhya, lAilAja, appaTikopayanta tri., paTi + kupa ke prera. ke varta. kR., upacAra na kiye jA sakane yogya, anivArya, - raM napuM.. pra. paTikopayanta kA niSe. [apratikopayat], nahIM tor3atA huA, vi., e. va. - maraNaM nAma sabbasAdhAraNaM appaTikAraJca, tasmA bhagna na karatA huA - etAdisaM dukkhamahaM titikkhaM uposathaM mA tvaM pitari atibALhaM soci, pe. va. aTTha. 239; - ka tri., appaTikopayanto, jA. aTTha. 5.166. uparivat - rikAyo strI., pra. vi., ba. va. - lahucittAyo appaTikkamanA strI., paTikkamana ke strI. kA niSe. katassa appaTikArikAyo anilo viya yenakAmaMgamAyoti, [apratikramaNa], zA. a. pIche kI ora vApasa na jAnA, jA. aTTa. 5.413. pIche kI ora kadama na mor3anA, lA. a. zakti se rahita na appaTikUla/appaTikkUla tri., paTikUla kA niSe., tatpu. ho jAnA, kSamatA, sAmarthya - appaTivAnitAti appaTikkamanA sa. [apratikUla]. anukUla, hitakara, virodharahita, manohara, anosakkanA, a. ni. aTTha. 2.5. upayogI, Apatti-rahita, - laM napuM.. pra. vi., e. va. - appaTikkujjhanta tri., paTi + vkudha ke varta. kR. kA niSe. cArudassanoti ... appaTikUlaM ramaNIyaM cAru eva dassanaM [apratikrudhyat], badale meM krodha nahIM kara rahA - kuddha assAti cArudassano, su. ni. aTTha. 2.156; - lA' strI., appaTikujjhanto, saGgAmaM jeti dujjayaM, theragA. pra. vi., e. va. - gantuM appaTikUlAsi, udA. 96%; 442. appaTikUlAti na paTikUlA, manApA manoharAti attho, udA. appaTikkUla Upara draSTa., appaTikUla ke anta.. aTTha. 149; - lA' pu., pra. vi., ba. va. - mettAya bhAvitattA appaTikkosanA strI., paTi + Vkusa se vyu., kri. nA. kA sattA appaTikUlA honti, paTi. ma. 225; dha. sa. aTTa. 235; niSe. [apratikroSaNa], upekSA, tiraskAra yA DAMTa-phaTakAra - lAni napuM.. pra. vi., ba. va. - subhAnyappaTikUlAni, kA abhAva, badale meM kisI ko kharI-khoTI na sunAnA yA phoTubbAni anussara theragA. 734; -- gaMdha karma. sa. DAMTa-DapaTa nahIM karanA - upagamanaM ajjhapagamanaM adhivAsanA [apratikUlagandha], sugandha, mana ko priya lagane vAlI gandha appaTikosanA - idaM tattha paTiAtakaraNasmi, cULava. - appaTigandhikAti apaTikkUlagandhena udakena samannAgatA, 216; 220. jA. aTTha. 5.402; - gAhitA strI., [apratikUlagrAhitva, appaTikkosita tri., paTi + vkusa ke bhU. ka. kR. kA niSe. napuM.], viparIta rUpa meM kisI bAta ko grahaNa na karane kI [apratikruSTa], nahIM tiraskRta, nahIM nirAkRta, anumodita, avasthA, bAtoM ko pratikUla rUpa meM yA viparIta Azaya meM anumata, samarthita - esA saddhammavidUhi garUhi appaTikositA grahaNa na karanA - sahadhammike vuccamAne sovacassAyaM anumatA sampaTicchitA, sadda. 1.57. so vacassiyaM so vacassatA appaTika laggAhitA appaTikositvA paTi + Vkusa ke pU. kA. kR. kA niSe. avipaccanIkasAtatA sagAravatA, dha, sa. 1334; pu. pa. 130; [apratikruSya], burA-bhalA na kaha kara, khaNDana na karake, - vAdI tri., [apratikUlavAdI]. pratikUla yA viparIta rUpa spaSTa rUpa se asvIkAra na karake - anabhinanditvA meM na bolane vAlA, purAnI bAtoM ko mana meM bAMdha kara dveSa appaTikkositvA uTThAyAsanA pakkAmi, ma. ni. 2.225; ma. Adi se prabhAvita hokara na bolane vAlA, anukUla rUpa meM ni. 3.256; anabhinanditvA appaTikkositvA paho pucchitabbo, bolane vAlA, kaTu vacanoM se aprabhAvita ho svayaM mRdu vacana ma. ni. 3.78. bolane vAlA - khantA duruttAnamappaTikUlavAdI, adhivAsanaM appaTikkhitta tri., paTi+vkhipa ke bhU. ka. kR. kA niSe. sotthAnaM tadAhu jA. aTTha. 4.68; appaTikUlavAdIti akkocchi [apratikSipta], apratiSiddha, nahIM asvIkRta, nahIM varjita, maM avadhi manti yugaggAhaM akaronto anukUlameva vadati, jA. anumodita - idaM na kappatIti appaTikkhittaM taJce akappiyaM aTTha. 4.69; - saJI tri., [apratikUlasaMjJin], pratikUla anulometi, mahAva. 327. For Private and Personal Use Only Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appaTikkhippa 414 appaTijagganta/apaTijagganta appaTikkhippa tri., paTi + khipa ke saM. kR. kA niSe. appaTighattA achambhI ca hotIti evaM paTipattigaNaM disvA, su0 [apratikSepya], asvIkRta yA niSiddha nahIM hone yogya, ni. aTTha. 1.70. svIkaraNIya - khippA pu., pra. vi., ba. va. - sabbe te appaTicca a0, paTi+ke pU. kA. kR., paTicca kA niSe. appaTikkhippA, pubbAcariyavaco idaM, ... tathA uddissa [apratItya], apekSA na karake, nirbhara na hokara, hetuoM evaM gacchantA sacepi bahU honti, tathApi tena purisena sabbe te pratyayoM ke binA - sA ca kho paTicca, no apaTicca, ma. ni. appaTikkhippA, jA. aTTa. 2.306-307. 1.2463; 249. appaTigandhika/appaTigandhiya tri., paTigandhika kA niSe.. appaTicchanna tri., paTi + vchada ke bhU. ka. kR. kA niSe. ba. sa. [apratigandhika], durgandha se rahita, sugandha se yukta, -- [apraticchanna], nahIM DhakA huA, khulA huA, anAcchAdita, ndhikA strI., pra. vi., e. va. - akakkasA apabbhArA, unmukta, suspaSTa, rahasyamaya, agUr3ha - naccanto appaTicchinno sAdhu appaTigandhikA, jA. aTTha. 5.401; appaTigandhikAti ahosi, jA. aTTha. 1.205; eka ApattiM Apanno hoti appaTikkUlagandhena udakena samannAgatA, jA. aTTha. 5.402; saJcetanika sukkavissaTTi appaTicchannaM cULava. 98; - - dhiyaM dvi. vi., e. va. - samaJca caturaMsaJca, sAdu kammanta tri., ba. sa. [apraticchannakarmAnta], chipAkara karma appaTigandhiyaM, jA. aTTha. 7.279; -ndhiyA strI, pra. vi., na karane vAlA, pAradarzitAyukta kriyAkalApa karane vAlA, - ba. va. - setodakA suppatitthA, sItA appaTigandhiyA, pe. va. ssa Sa. vi., e. va. - appaTicchannakammantarasa, bhikkhave. 114; appaTigandhiyAti paTikalagandharahitA sarabhigandhA, pe. dvinnaM gatInaM aJjatarAgati pATikavA, a. ni. 1(1).77; chaDe va. aTTha. 66. paTicchannakammantarasAti pApakammarasa, a. ni. aTTha. 2.26%3; appaTiggahita tri., paTiggahita kA niSe. [apratigRhIta], - kilomaka napuM.. ba. sa. [apraticchannakloman], khulA kisI ke dvArA aupacArika rUpa se grahaNa nahIM kiyA gayA huA phupphusAvaraNa yA dAhinA phephar3A - appaTicchannakilomaka - anatirittaM nAma akappiyakataM hoti, appaTiggahitakataM sakalasarIre cammassa hehrato maMsaM pariyonandhitvA Thitanti, hoti anucArikataM hoti, pAci. 113; bhikkhanA appaTigahitayeva khu. pA. aTTha. 41; vibha. aTTa, 57; - parivAsa pu., karma. sa. purimanayeneva atirittaM kataM, pAci. aTTha. 85. [bau. saM. apraticchannaparivAsa], parivAsa (bauddha bhikSusaGgha meM appaTigahitakasaJI tri., ba. sa. [apratigRhItasaMjJina], praveza ke liye nirdhArita parIkSyamANa avadhi) ke aneka prabhedoM isa bAta kA jJAna yA samajha rakhane vAlA ki koI vastu meM se eka, anya dharmAvalambiyoM ko diyA jAne vAlA parivAsa vidhipUrvaka na dAna dI gayI hai aura na hI svIkAra kI gayI - paTicchannaparivAso, appaTicchannaparivAso suddhantaparivAso hai - appaTiggahitake appaTiggahitakasaJI adinnaM mukhadvAraM samodhAnaparivAso, pari. 249; mahAkhandhakevutto titthiyaparivAso AhAraM AhAreti, pAci. 124. appaTicchinnaparivAso nAma pari. aTTha.6; draSTa. parivAsa ke appaTigha tri., ba. sa. [apratigha], ka. citta kI vizuddhi meM anta. (Age), - manta tri., ba. sa. [apraticchannamantra], bAdhaka nIvaraNoM yA bAdhAoM se mukta, bhayoM se mukta - apane rahasyoM ko chipAkara na rakhane vAlA - aniguvhamantanti cAtuddiso appaTigho ca hoti, santussamAno itarItarena, su. appaTicchannamantaM jA. aTTha. 5.73; - mAnatta napuM.. karma. sa. ni. 42; apa. 1.9; tAsu disAsu katthaci satte vA saGghAre vA [bau. saM. apraticchannamAnApya]. chipAkara kara kiyA gayA bhayena na paTihaatIti appaTigho, su. ni. aTTha. 1.69; kha. mAnatta-nAmaka tapa yA prAyazcitta, cAra prakAra ke mAnattoM meM pratirodha se rahita, rukAvaTa se rahita - katame dhammA appaTighA, se eka - cattAro mAnattA - paTicchannamAnattaM, dha. sa. 1460; sanidassanasappaTighaM rUpaM, anidarasanasappaTighaM apaTicchannamAnattaM, pakkhamAnattaM samodhAnamAnattaM, pari. 249; rUpaM, anidarasana appaTigharUpaM, dI. ni. 3.174; nAssa tattha appaTicchannamAnattaM nAma- yaM appaTicchannAya ApattiyA paTighoti appaTighaM, dI. ni. aTTha. 3.163; agheti appaTice parivAsaM adatvA kevalaM ApattiM ApannabhAveneva mAnattArahassa ThAne, jA. aTTha. 4.287; - tA strI., bhAva. [apratighatA], mAnattaM diyyati, pari. aTTha. 16; draSTa. mAnatta ke anta, Age. bAdhA-rahita honA, ghAta-pratighAta kI sthiti se rahita honA appaTijagganta/apaTijagganta tri, paTi + (jAga ke - taraseva sappaTighaappaTighatAya dasake nayo dinno, dha, sa. varta. kR. kA niSe., kisI ke prati jAgaruka na rahane vAlA, aTTha. 369; - tta napuM., bhAva. [apratighatva], uparivat - ucita dhyAna yA dekharekha na rakhane vAlA, - ntAnaM Sa. vi., For Private and Personal Use Only Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appaTijAnanta 415 appaTipaharaNa ba. va. -dhanakAmAnaM uppannaM dhanampi mAtaraM apaTijaggantAnaM appaTinissajjana napuM., paTi + ni+saja ke kri. nA. narasatIti me sutanti, jA. aTTha. 5.326; - ggitvA pU. kA. kA niSe., aparityAga - appaTinissaggoti attanA gahitassa kR., ucita dekhabhAla na kara, ucita rUpa meM dhyAna na dekara - appaTinissajjanaM, vibha. aTTha. 465; - rasa tri., ba. sa., vaha, micchA caritvAnAti mAtaraM apaTijaggitvA, jA. aTTha. 5.326;- jisakA kArya parityAga ko na hone denA hai - upanana ggiya tri.. saM. kR., asAdhya, anupacArya, lAilAja - nilakkhaNo upanAho, vera appaTinissajjanaraso, kodhAnupabana pUtigattatissattharotvevassa nAma udapAdi, athassa aparabhAge bhAvapaccupaTTAno, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).113. aTThIni bhijiMsa so appaTijaggiyo ahosi.dha. pa. aTTha. appaTinissajjitvA paTi + ni + Vsaja ke pU. kA. kR. 1.181. kA niSe., parityAga na karake, nahIM chor3a kara - ... diddhiM appaTijAnanta tri, paTi + Vaa ke varta. kR. kA niSe. appaTinissajjitvA samaNassa gotamassa sammukhIbhAvaM [apratijAnat]. vacana na dete hue, pratijJA nahIM kara rahA, gaccheyyanti, dI. ni. 3.9; appaTinissadvataNhAti anumodana nahIM kara rahA, sahamata nahIM ho rahA - ... anu sayakile sa appaTinissa-jjitvA ThitattA attanA uppAditabhAvaM appaTijAnanto ..., udA. aTTha. 15. appaTinissadvataNhA, mahAni. aTTha. 125. appaTiJA strI., paTiJA kA niSe., tatpu. sa. [apratijJA]. appaTinissaha tri., paTi + ni + saja ke bhU, ka. kR. kA pratijJA kA abhAva, anumodana yA svIkRti kA abhAva, niSe. [apratiniHsRSTa], ka, karmavA. meM - vaha, jisakA asvIkRti - paTiJAyakaraNIyaM kammaM apaTiJAya karoti parityAga nahIM kiyA gayA hai, nahIM tyAgA gayA yA chor3A ... mahAva. 424; appaTiAya kataM hoti- ... samannAgataM gayA, kha. kartR. vA. - nahIM tyAgane vAlA - jAnaM ... didi tajjanIyakamma adhammakammaJca hoti, avinayakammaJca, appaTinissaTena saddhi sambhujissathApi saMvasissathApi duvUpasantaJca, cULava. 4; brAhmaNA appaTiJAya tesaM sahApi seyyaM kappessatha, pAci. 183;- taNha tri., ba. sa., samaNabrAhmaNAnaM, ma. ni. 2.395. vaha, jisane abhI taka tRSNA kA tyAga nahIM kiyA hai - appaTinAda pu./tri., [apratinAda], advitIya nAda yA garjanA appaTinissaTTataNhAti nissaraNappahAnAbhAvena bhave patihita - tattha sIhanAdanti seTanAdaM abhItanAdaM appaTinAdaMa. anusayakilesaM appaTinissajjitvA ThitattA appaTinissaTTataNhA, ni. aTTha. 2.175. mahAni. aTTha. 125; amuttataNhA appahInataNhA appaTinissagga pu.. paTinissagga kA niSe. [apratiniHsarga]. appaTinissadvataNhAti-avItataNhAse bhavAbhavesu, mahAni. 35. aparityAga, apalAyana, pIche kI ora paira nahIM khIMcanA - yo appaTipakkhabhAva pu., tatpu. sa. [apratipakSabhAva], virodha kA paLAso paLAsAyanA ... vivAdavAnaM yagaggAho appaTinissaggo, abhAva, kisI eka tArkika pratijJA ke viruddha virodhI dvArA ayaM vuccati paLAso, pu. pa. 125; tathA appaTinissagge, sthApita viparIta pratijJA kA abhAva - nhAnassa pApahetUnaM pApikAya hi diTThiyA, utta. vi. 516; 932; - mantI tri., appaTipakkhabhAvato, udA. aTTha. 61. [apratinisargamantrin]. parityAga karane kI bAta nahIM socane appaTipajjana napuM. paTipajjana kA niSe., anabhyAsa, vyavahAra vAlA, vAda-vivAda meM apanI sthApanA ko nahIM chor3ane vAlA meM nahIM utAranA, svayaM ko nahIM lagA denA - yathAnusiTTha - te asaJjattibalA anijjhattibalA appaTinissaggamantino appaTipajjanato padakkhiNena anusAsaniM na gaNhAtIti tameva adhikaraNaM thAmasA parAmAsA abhinivissa voharanti appadakkhiNaggAhI anusAsani, pArA. aTTha. 2.179. a. ni. 1(1).90; ime pana na tathA mantentIti appaTipajjamAna tri., paTipajjamAna kA niSe. appaTinissaggamantino, a. ni. aTTha. 2.48. [apratipadyamAna], abhyAsa nahIM kara rahA, vyavahAra meM AcaraNa appaTinissajja paTi + ni + Vsaja ke pU. kA. kR. kA na karane vAlA, svayaM ko na lagA dene vAlA - saddhAvirahito niSe0, kSamA yAcanA na karake, apane pApakarma ke lie ... attano viSaye apaTipajjamAno visesaM nAdhigacchati, su. pazcAttApa kA bhAva prakaTa na karake - sAripatto Asajja ni. aTTa, 1.113. appaTinissajja cArika pakkantoti, a. ni. 3(1).190; appaTipaharaNa napuM, paTippaharaNa kA niSe. [apratiprahAra], appaTinissajjAti akkhamApetvA accayaM adesetvA, a.ni. ulaTakara prahAra na karanA, palaTa kara vAra na karanA - aTTha.3.261. paharantaM vA appaTipaharaNaM, dha, pa. aTTha. 2.368. For Private and Personal Use Only Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4.32. appaTipuggala 416 appaTibhAna appaTipuggala tri., ba. sa. [apratipudgala], vaha, jisake appaTibalapacaM atitaruNijeva samAnaM, jA. aTTha samAna koI dUsarA vyakti nahIM hai, advitIya, anupama, - lo pu., pra. vi., e. va. - atthi sakyakule jAto, buddho appaTibAhanIya tri., paTi + VbAha ke saM. kR. kA niSe., vaha, appaTipuggalo, therIgA. 185; yattha etAdiso satthA, loke jise bAhara na kiyA jA sake yA jisase bacA jA sake, appaTipuggalo, dI. ni. 2.117; appaTipuggaloti anivAraNIya - tasmA ... sammAsambuddha napi paTibhAgapuggalavirahito, dI. ni. aTTha. 2.167; appaTibAhanIyametanti dasseti, pe. va. aTTha. 250. appaTipuggaloti ao koci ahaM buddhoti evaM paTicaM appaTibAhita tri., paTi + VbAha ke bhU. ka. kR. kA niSe., kAtuM samattho puggalo natthIti appaTipuggalo, a. ni. anindita, anupekSita, anivArita - appaTikaTThAti aTTha. 1.94; - laM pu., dvi. vi., e. va. - tAhaM disaM appaTibAhitA, sa. ni. aTTha. 2.247; - bAhitvA paTi + namassissaM jinaM appaTipuggalaM, apa. 1.157; - lassa pu.. VbAha ke pU. kA. kR. kA niSe0, nindA na karake, burA-bhalA Sa. vi., e. va. - tathAgatassappaTipuggalassa, upajji na kaha kara, tiraskAra na karake - appaTikkositvAti kAruJatA sabbasatte, bu. vaM. 1.2; - tta napuM., bhAva. bAladubhAsitaM tayA bhAsitanti evaM appaTibAhitvA, dI. ni. [apratipudgalatva], anupama yA advitIya honA, apane jaise aTTha. 1.133; - bAhirabhAva pu., nindA na karanA, tiraskAra kisI anya vyakti kA na rahanA - asamoti appaTipuggalattAva na karanA, khaNDana na karanA, apratiSedha, svIkRti - catutthavAre sabbasattehi asamo, a. ni. aTTa, 1.94. .... visapakkhipanapApakammassa appaTibAhirabhAvaM jatvA catutthavAre appaTipucchA a., kri. vi., paTipucchA kA niSe. na agamAsi, jA. aTTha4.138. [apratipRcchA]. uttara die binA, jAMca-par3atAla ke binA, appaTibhaya tri., ba. sa. [apratibhaya], vaha, jisase kisI binA kahe hue hI - samaggo saGgho paTipucchAkaraNIyaM kammaM prakAra kA bhaya na ho, nirbhIka, bhayarahita - yo pu.. pra. pu., appaTipucchA karoti, mahAva. 425; appaTipucchA kataM hoti, e. va. - sappaTibhayo bAlo, appaTibhayo paNDito. .... ma. ni. ... tIhaGgehi samannAgataM tajjanIyakamma adhammakammaJca hoti, 3.108; - yaM pu., dvi. vi., e. va. - gAmantaM anuppatto khema avinayakammaJca, duvUpasantaJca, cULava. 4. appaTibhayAti, dI. ni. 1.64; - yA strI., pra. vi., e. va. appaTibaddha tri., paTi + Vbandha ke bhU. ka. kR. kA niSe. - evamassa ... disA paTicchannA hoti khemA appaTibhayA, dI. [apratibaddha], kisI ke sAtha nahIM jur3A huA yA baMdhA huA, ni. 3.144; - yaM napuM.. pra. vi., e. va. - pArimaM tIraM khema svatantra, bandhanamukta, - ddho pu., pra. vi., e. va. - .... appaTibhayaM, ma. ni. 1.188; - yA pu.. pra. vi., ba. ka. - anissito appaTibaddho viSpamutto visaJjatto vimariyAdikatena anupaDutA anupasaTTA khemino appaTibhayA gacchantIti vuttaM cetasA viharati, cULani. 59; appaTibaddhoti mAnena na baddho, hoti, khu. pA. aTTha. 125. mahAni. aTTha. 16; -ddhaM pu., vi. vi., e. va. - appaTibaddha appaTibhAga tri., ba. sa. [apratibhAga]. vaha, jisakA pratibhAgI cittaM chandarAge na iJjatIti-Aneja, paTi. ma. 377; - koI na ho athavA jisake samAna koI na ho, atulanIya, citta tri., ba. sa. [apratibaddhacitta], nahIM jur3e hue yA bejor3a, - go pu., pra. vi., e. va. - etesanti ... sIlavantAnaM baMdhe hue citta vAlA, bandhanamukta citta vAlA, Asakti yA sappurisAnaM sIlagandhova anuttaro asadiso apaTibhAgoti, lagAvoM se mukta citta vAlA - kule kule appaTibaddhacitto, dha. pa. aTTha. 1.237; appaTibhAgo buddhoti, mi. pa. 225; - naM eko care khaggavisANakappo, su. ni. 65; kule kule napuM.. pra. vi., e. va. - appaTibhAga. .... nibbAnaM. mi. pa. 289. appaTibaddhacittoti khattiyakulAdIsa yattha katthaci kilesavasena appaTibhAna tri., ba. sa. [apratibhAna], kiMkartavyavimUr3ha, alaggacitto, candUpamo niccanavako hutvAti attho, su. ni. ulajhana bhare citta vAlA, kucha bhI socane meM asamartha, uttara aTTha. 1.94; kAmesu appaTibaddhacittA, uddhaMsotAti vuccatIti, dene meM akSama, bhoMcakkA - no pu., pra. vi., e. va. - ariho therIgA. 12 bhikkhu gaddhabAdhipubbo tuNhIbhUto maDubhUto pattakkhandho appaTibala tri., ba. sa. [apratibala], akSama, asamartha, - adhomukho pajjhAyanto appaTibhAno nisIdi, ma. ni. 1.186%; paJa tri., ba. sa. [apratibalaprajJa], akSama yA nirbala appaTibhAnoti kiJci paTibhAnaM apassanto bhinnapaTibhAno prajJA vAlA - tattha asamatthapaJjanti, kuTumba vicAretuM evarUpampi nAma niyyAnikasAsanaM ma. ni. aTTa (mU.pa.) For Private and Personal Use Only Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appaTima 417 appaTivAniya/appaTivAnIya 1(2).11; - naM pu., dvi. vi., e. va. - atha kho dummukho ... saccakaM ... appaTibhAnaM viditvA bhagavantaM etadavoca, ma. ni. 1.299; -- nA pu.. pra. vi., ba. va. - saGghATipallatthikAya nisIdisu tuNhIbhUtA maGgabhUtA pattakkhandhA adhomukhA pajjhAyantA appaTibhAnA, pArA. 253; - tA strI., bhAva. [apratibhAnatva]. kiMkartavyavimUr3hatA, jar3atA, niruttara ho jAnA, bhaucakkA ho jAnA - so appaTibhANatAya evaM bhavissatI ti pakkAmi, jA. aTTha. 4.12. appaTima tri., ba. sa. [apratima], atulanIya, lAjavAba, bejor3a, anokhA, - mo pu.. pra. vi., e. va. - ogAhi satthA sukilantarUpo, tathAgato appaTimodha loke, udA. 168; appaTimodha loketi appaTimo idha imasmiM sadevake loke, udA. aTTha. 327; vidhuroti vigatadhuro, appaTimoti vuttaM hoti, su. ni. aTTha. 2.273; uttamo buddhoti, pavaro buddhoti asamo buddhoti, asamasamo buddhoti appaTimo buddhoti, appaTibhAgo buddhoti, mi. pa. 225. appaTimaMsa tri., paTimarasa ke apa. kA niSe. [apratimRzya]. zA. a. sparza nahIM karane yogya, aMguli se saMketa nahIM karane yogya, lA. a. doSarahita, nirduSTa, - sena pu., tR. vi., e. va. ... parisuddhena kAyasamAcArena samannAgato - acchiddena appaTimasena, cULava. 409; parisuddhanamhi vacIsamAcArena samannAgato acchiddena appaTimasena, a. ni. 3(2).65; appaTimasenAtiAdIsu yena kenacideva pahaTo vA hoti, a. ni. aTTa. 3.309. appaTirUpa/appatirUpa tri., ba. sa. [apratirUpa]. anupayukta, nahIM anukUla, pratikUla, maryAdA yA pratiSThA ke viparIta, - po pu.. pra. vi., e. va. - ayutto appatto ananucchaviko anaraho appatirUpo dhataGga samAdiyati, mi. pa. 322: - paM' pu..dvi. vi., e. va. - na ca cIvarahetu anesanaM appatirUpaM Apajjati, sa. ni. 1(2).174; mahAni. 375; - paM. napuM.. pra. vi.. e. va. - ananulomikattA eva ca appatirUpaM pArA. aTTha. 1.169; - tta napuM.. bhAva. [apratirUpatva], anupayuktatA, anukUla na honA, anurUpa na honA - appatirUpattA eva ca assAmaNaka, samaNAnaM kamma na hoti. pArA. aTTa. 1.169. appaTiladdha tri., paTi + Vlabha ke bhU. ka. kR. kA niSe. [apratilabdha], abhI taka aprApta, abhI taka prApta nahIM kiyA gayA, - ddhAya strI., Sa. vi., e. va. - hetu aTTha paccayA / AdibrahmacariyikAya pAya appaTiladdhAya paTilAbhAya, a. ni. 3(1).3; - ddhassa pu., Sa. vi., e. va. - iti rUpAti -appaTiladdhassa paTilAbhAya cittaM paNidahati, mahAni. 24. appaTilomavutti tri0, ba. sa. [apratilomavRtti], vaha, jo viparIta svabhAva vAlA na ho, anupUraka, vaha, jo anukUla prakRti vAlA ho - asaGkasakavuttissAti appaTilomavRtti assa, jA. aTTha. 7.193. appaTivattiya tri., paTi + Vvata ke saM. kR. kA niSe. [aprativartya], nahIM palaTane yogya, nahIM roka dene yogya, nahIM pIche kI ora punaH vApasa le jAne yogya, - yaM napuM.. pra. vi., e. va. - dhammena cakkaM vattemi, cakkaM appaTivattiyaM, su. ni. 559; mi. pa. 178; isipatane migadAye anuttara dhammacakkaM pavattitaM appaTivattiyaM samaNena vA brAhmaNena vA, ma. ni. 3.297; AsabhIvAcAbhAsanaM appaTivattiyavaradhammacakkappavattanassa pubbanimittaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).51; - yo pu., pra. vi., e. va. - dhammapariyAyo pavattito appativattiyo samaNena vA brAhmaNena vA, ma. ni. 3.123. appaTivAna 1.napuM., paTivAna kA niSe. [aprativAraNa], zA. a. utkaNThA kA abhAva, avirodha, apratikUlatA, bAdhA kA abhAva, lA. a. thakAvaTa kA abhAva, apratikramaNa, asantuSTi, atRpti, anutkaNThA - tumhe ce pi, bhikkhave, appaTivAnaM padaheyyAtha, a. ni. 1(1).66; 2. tri., ba. sa., asantuSTa - dhammAnaM atitto appaTivAno kAlaGkato, a. ni. 1(1).314; appaTivAnoti anivatto anukkaNThito, a. ni. aTTha. 2.232; atitto appaTivAno mAtugAmo kAlaM karoti, a. ni. 1(1).93; tiNNaM dhammAnaM atitto appaTivAno mAtagAmaM kAlaM karotI ti, jA. aTTha. 2.270; - citta tri.. ba. sa., utkaNThA se mukta citta vAlA, avicala citta vAlA - appaTivAnacittoti anukkaNThitacitto, a. ni. aTTha. 3.20; tasmA dade appaTivAnacitto, yattha dinnaM mahapphalaM, a. ni. 2(1).37. appaTivAnitA strI., bhAva., avicalatA, pIche kadama na le jAnA, bAdhArahita athavA nirmukta prayAsa karane kI dazA - tattha appaTivAnitAti appaTikkamanA anosakkanA, a. ni. aTTha. 2.5; appaTivAnitA ca padhAnasminti arahattaM apatvA padhAnasmiM anivattanatA anosakkanatA, dha. sa. aTTha. 100; asantuddhitA ca kusalesu dhammesu appaTivAnitA ca padhAnasmi dI. ni. 3.171; appaTivAnitA ca padhAnAsminti kusalAnaM dhammAnaM bhAvanAya sakkaccakiriyatA, dI. ni. aTTha. 3.150. appaTivAniya/appaTivAnIya tri., [bau. saM. aprativANIya], nIrasatA yA ubAUpana nahIM lAnevAlA, pratibAdhita na hone For Private and Personal Use Only Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appaTivAnI 418 appaTivirata yogya, nahIM roke jA sakane yogya - taJca appaTivAnIya, asecanakamojavaM, therIgA. 55; apa. 2.277; taJca pana appaTivAnIyanti taJca pana dhamma appaTivAnIyaM deseti, sa. ni. aTTha. 1.277. appaTivAnI' tri., appaTivAna se vyu. [aprativAraNina]. avicala citta vAlA, utkaNThArahita yA sudRr3ha prayAsa karane vAlA - appaTivAnI sadAhaM bhikkhave padahAmi, a. ni. 1(1).66. appaTivAnI strI., appaTivAnitA ke sthAna para prayukta [bau. saM. aprativANiH]. anutkaNThatA, dRr3hatA, vApasa kadama na lauTAnA, avicalatA - vAyAmo ca ussAho ca ussolihaJca appaTivAnI ca sati ca sampajaJaJca karaNIyaM, a. ni. 1(2).108; a. ni. 2(2).25; jarAmaraNa, bhikkhave ajAnatA ... pe ... appaTivAnI karaNIyA ... pe .... sa. ni. 1(2). 117; appaTivAnIti anivattanatA, a. ni. aTTha. 2.317. appaTivijAnantu tri., paTi + vi + A ke varta. kR. kA niSe. [aprativijAnat]. sukha aura duHkha kA saMvedana na karane vAlA - appaTivijAnantassa sapino na hoti. mi. pa. 275. appaTivijjhana napuM.. paTi + vidha ke kri. nA. kA niSe. [aprativedha], gaharI paiTha kA abhAva, ucita dhyAna kA abhAva, tIraNa evaM prahANa parijJA dvArA dharmoM kI yathArthatA ke jJAna kA abhAva - appaTivedhAti appaTivijjhanena, dI. ni. aTTha. 2.119; sa. ni. aTTha. 3.329; appaTivedhAti tIraNappahAnapariJAvasena appaTivijjhanA, sa. ni. aTTha. 2.84; - ka tri., dharmoM kI yathArtha prakRti kI gaharAI taka jAkara prativedha-jJAna dvArA unake yathArtha kA jJAnadarzana na karane vAlA - catunnaM ariyasaccAnaM appaTivijjhanakamohaJca atIto, dha. pa. aTTha. 2.395; su. ni. aTTha. 2.172. appaTivijjhantu tri., paTi+vidha ke varta. kR. kA niSe.. prativedha-jJAna dvArA satya kA jJAnadarzana nahIM karane vAlA - uttari appaTivijjhanto brahmalokUpago hoti. a. ni. 3(2).308; paTi. ma. 304; mi. pa. 190. appaTivijjhiya paTi + vidha ke pU. kA. kR. kA niSe. [apratividhya]. prativedha-jJAna dvArA nahIM jAna kara - bAlA ca mohena rasAnugiddhA, anAgataM appaTivijjhiyatthaM, jA. aTTha.. 4.148; appaTivijjhiyatthanti appaTivijjhitvA atthaM paThamameva kattabbaM akatvAti attho, jA. aTTha. 4.149. appaTividita tri., paTi + vida ke bhU. ka. kR. kA niSe. [apratividita], prativedha-jJAna dvArA athavA parijJA dvArA ajJAta, gahana Antarika jJAna dvArA nahIM jAnA gayA - yesaM dhammA appaTividitA, paravAde su nIyare, sa. ni. 1(1).4; appaTividitAti ANena appaTividdhA, sa. ni. aTTha. 1.24. appaTividdha tri., paTi + vvidha ke bhU. ka. kR. kA niSe. [apratividdha], zA. a. gaharAI taka nahIM bedhA gayA, bahuta gahare jAkara nahIM chedA gayA, svastha, ghAyala avasthA ko aprApta - ... tava senaM brahmadattena dinnaM appaTividdhaM AnessAmi, jA. aTTha. 6.275; lA. a. gaharAI ke sAtha nahIM samajhA gayA, ThIka se nahIM jAnA gayA - ayampi kho te, bhaddAli, samayo appaTibiddho ahosi. ma. ni. 2.110; bhaddAlIti, ... kAraNaM atthi, tampi te na paTividdhaM na sallakkhitanti dasseti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.108; - catusacca tri., ba. sa. [apratividdhacatuHsatya], vaha, jisane cAra satyoM kA gaharAI ke sAtha jJAna prApta nahIM kiyA hai- anabhisambuddhassAti appaTividdhacatusaccassa, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).120. appaTivibhatta tri, paTi + vi + bhaja ke bhU. ka. kR. kA niSe. [aprativibhakta], vibhakta nahIM kiyA huA, vibhAjita nahIM kiyA gayA, samAna bhAgoM meM avibhAjita, samAna rUpa se grAhya - yaM ... kule deyyadhamma sabba ta appaTivibhattaM bhavissati ..., sa. ni. 2(2).293; appaTivibhattanti idaM bhikkhUnaM dassAma, idaM attanA bhujissAmAti evaM avibhattaM bhikkhUhi saddhi sAdhAraNameva bhavissatIti, sa. ni. aTTha. 3.139; - bhoga pu., karma. sa. [aprativibhaktabhoga]. vibhAjita na karake vastuoM kA samAna rUpa se upabhoga - te kira aJamaja appaTivibhattabhogA paramavissAsikA ahesaM. jA. aTTha. 4.350; - bhogI tri., paTivibhattabhogI kA niSe. [aprativibhaktabhogina], vibhAjita na kiye gaye bhojana, vastra Adi kA upabhoga karane vAlA, sAmAnya rUpa meM kisI bhI bhedabhAva ke binA kA bhoga karane vAlA- tathArUpehi lAbhehi appaTivibhattabhogI hoti, sIlavantehi sabrahmacArIhi sAdhAraNabhogI, ma. ni. 1.404; tadubhayampi akatvA yo appaTivibhattaM bhuJjati, ayaM appaTivibhattabhogI nAma. ma. ni. aTTha (ma.pa.) 1(2).2903; ye te lAbhA ... lAbhehi appaTivibhattabhogI bhavissanti sIlavantehi sabrahmacArIhi sAdhAraNabhogI, dI. ni. 2.63. appaTivirata tri., paTi + vi + (rama ke bhU. ka. kR. kA niSe. [aprativirata], kisI kAma se pUrI taraha nahIM haTA huA, vaha, jo pUrI taraha se bilaga nahIM huA hai - pANAtipAtA appaTiviratA adinnAdAnA appaTiviratA, ... dussIlA For Private and Personal Use Only Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appaTiviruddha 419 appaTisaGkhAya/appaTisaGkhA pApadhammA, itivu. 47; napaTiviratAti appaTiviratA, itivu. - to pu., pra. vi., e. va. -- ... pubbe appaTisaMvidito aTTha. 203; surAmerayapAnA appaTiviratA .... cULava. 465. indakhIlaM atikkAmeyya, pAci. 212; ... yohaM pubbe appaTiviruddha tri., paTi + vi + rudha ke bhU. ka. kR. kA appaTisaMvidito samaNaM gotamaM dassanAya upasaGkameyyanti, niSe. [aprativiruddha], aviruddha, vaha, jo kisI ke virodha meM ma. ni. 2.349-50; appaTisaMviditoti avijJAtaAgamano, nahIM hai, anukUla - niTThA anuruddhappaTiviruddhassa udAhu / ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.279; - taM dvi. vi., e. va. - pubbe ananuruddhaappaTi-viruddhassA ti? ma. ni. 1.95. appaTisaMviditaM maM. .... pahaM apacchi, sa. ni. 1(2).48; pubbe appaTivuTTha tri., paTi + (kusa ke bhU. ka. kR. kA niSe. appaTisaMviditanti idaM nAma pucchissatIti pubbe mayA aviditaM [apratikruSTa], atiraskRta, anupekSita, anindita, vaha, jise aJAtaM. sa. ni. aTTha. 2.58; - viditvA paTi + saM + DAMTA phaTakArA na gayA ho, vaha, jise kharI-khoTI bAteM na vida ke pU. kA. kR. kA niSe. [apratisaMvedya], saMvedana yA kahI gayI hoM, - ho pu., pra. vi., ba. va. - asaMkiliTTo anubhava na karake, jJAna na pAkara, binA jAne hue hI - anuvajjo appaTivuTTo samaNehi bAhmaNehi vijhUhIti, a. saJcetanikAnaM kammAnaM katAnaM upacitAnaM appaTisaMveditvA ni. 1(1).206; - dvA ba. va. - na saGghIyanti, na saGkIyissanti, dukkhassantakiriyaM vadAmi, a. ni. 3(2).260; 262. appaTivuvA samaNehi bAhmaNehi vihi, sa. ni. 2(1).66%3; appaTisaMvedana tri., ba. sa. [apratisaMvedana], vedanArahita, kathA. 285. kisI prakAra kI vedanA kA anubhava na karane vAlA - appaTivekkhitvA/appaTivekkhiya paTi + vi + Vikkha appaTisaMvedano me attAti iti vA hi, dI. ni. 2.52; ke pU. kA. kR. kA niSe. [apratyavekSya], pratyavekSaNa na karake, appaTisaMvedano me attAti iminA rUpakkhandhavatthukA, dI. ucita soca-vicAra na karake, svayaM pratyakSa rUpa meM ucita ni. aTTa. 2.85. anucintana na karake- appaTivekkhitvA maMsaM paribhUJjissasi, appaTisaMharaNA/appaTivaraNA strI., paTisaMharaNA kA niSe. mahAva. 294; sAmaM appaTivekkhiyAti parassa vacanaM gahetvA [apratisaMharaNa]. pIche kI ora paira yA kadama na mor3anA, attano paccakkhaM akatvA pathavissaro rAjA daNDaM na paNaye na avicalatA, sthiratA, akampatA, chor3akara na bhAga jAnA, paTTapeyya, jA. aTTha. 4.171; baddabhaNDa avahAya, maggaM aparityAga - appaTivAnIti anukkaNThanA appaTisakaraNA, appaTivekkhiya, jA. aTTha. 4.4. a. ni. aTTha. 3.101. appaTivedita tri., paTi + vida ke prera. ke bhU. ka. kR. kA appaTisaGghA' strI., paTisaGghA kA niSe. [apratisaMkhyA, niSe. [aprativedita], vaha, jisake bAre meM pahale se ghoSaNA jAgaruka cetanA kA abhAva, sunizcita nirNaya yA jJAna nahIM kI gayI hai, asUcita, nahIM batalAyA gayA- anAmanto kA abhAva, prajJA dvArA jJAta nahIM kiyA jAnA, yathArtha pavisati, pubbe appaTivedito. jA. aTTha. 6.307. jJAna kA abhAva, - sA pra. vi., e. va. - idhekacco appaTivedha pu., paTivedha kA niSe. [apratibedha], ajJAna, appaTisaGghA ayoniso AhAraM AhAreti davAya madAya maNDanAya prativedhastarIya jJAna kA abhAva, gaharI paiTha kA abhAva, gambhIra vibhUsanAya, dha. sa. 1353; rAgAdInaM avinayo asaMvaro appahAnaM Antarika jJAna kA abhAva, - dho pra. vi., e. va. - yaM apaTisaGghAti ayaM avinayo nAma, a. ni. aTTha. 1.70; - jhaM aANaM... asambodho appaTivedho asaGgAhaNA.. moho pamoho / dvi. vi., e. va. - appaTisaGkha pajahato paTisahAnupassanAvasena sammoho... moho akusalamUlaM- pu. pa. 127; - dhA pa. vi., dhammA aJamaJja nAtivattantIti, paTi. ma. 29; - jAya tR. e. va. - ariyasaccAnaM ananubodhA appaTivedhA evamidaM vi., e. va. - vatiM bhinditvA gAvInaM pavisanaM viya sahasA dIghamaddhAnaM... tumhAkaJca, dI. ni. 2.71; appaTivedhAti / appaTisaGkAya pamAdaM Agamma rAgarasa uppajjanaM, udA. aTTha. appaTivijjhanena, dI. ni. aTTha. 2.119; draSTa, paTivedha ke anta.. appaTisaGkhAya/appaTisaGkhA' a., kri. vi., mUla rUpa meM appaTisaMvidita tri., paTi + saM+vida ke bhU. ka. kR. kA paTi + saM + VkhA ke pU. kA. kR. appaTisaGkhAya kA hI niSe. [apratisaMvidita], vaha, jise kisI (viSaya yA vyakti saMkSiptIkRta rUpa [apratisaMkhyAya], binA cetanA ke, ThIka se Adi) kA pUrA-pUrA anubhava nahIM hai yA vaha, jisake viSaya jAne-bUjhe binA hI, pratyavekSaNa ke binA, ucita soca-vicAra meM ThIka ThIka jJAna nahIM hai, anudghoSita, asUcita, avijJAta, kiye binA - so taM ApAnIyakaMsaM sahasA appaTisaGghA 191. For Private and Personal Use Only Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appaTisandhi 420 appaTissa/appatissa piveyya, sa. ni. 1(2).96, appaTisaGghAti apaccavekkhitvA, sa. ni. aTTha. 2.105; so taM udakarahadaM sahasA appaTisalA pakkhandeyya, a. ni. 3(2).172. appaTisandhi strI.. paTisandhi kA niSe. [apratisandhi]. punarjanma kA abhAva, punarjanma se mukti, nirvANa, apunarbhava, - ndhi pra. vi., e. va. - appaTisandhi abhijJeyyA, paTi. ma. 11; - dhiyA tR. vi., e. va. - nAjhaM patthayate kiJci, aJatra appaTisandhiyA ti, mahAni. 328; appaTisandhiyAti nibbAnaM ThapetvA, mahAni. aTTha. 355. appaTisandhiya/appaTisandhika tri., paTisandhiya/ apaTisandhika kA niSe. [apratisandheya]. 1.zA. a. vaha, jise eka sAtha jor3a kara na rakhA jA sake, lA. a. ThIka na karane yogya, asAdhya, mUla rUpa meM vApasa na lAne yogya, phira se nahIM jor3e jAne yogya, - yo pu., pra. vi., e. va. - yathApi brahma udakumbho, bhinno appaTisandhiyo, pe. va. 93; jA. aTTha. 3.143; bhinno appaTisandhiyoti brAhmaNa seyyathApi udakaghaTo muggarappahArAdinA bhinno appaTisandhiyo puna pAkatiko na hoti, pe. va. aTTha, 56; --- kA strI., pra. vi., e. va. - seyyathApi nAma pRthusilA dvidhA bhinnA appaTisandhikA hoti, pArA. 87; 2. tri0, apaTisandhi se vyu. [apratisandhika]. punarjanma kI ora na le jAne vAlA, punarbhava kA aviSaya, - ke napuM., pra. vi., e. va. -- anupavajjanti appavattikaM appaTisandhikaM sa. ni. aTTa. 3.18; - kena pu./napu., tR. vi., e. va. - rUpAyatanAdigocaratAya rUpasAdibhedA sabbApi sajA appaTisandhikena nirodhena nirujjhi, udA. aTTha. 350; - katta napuM., appaTisandhika kA bhAva. [apratisandhikatva]. punarjanma kI ora nahIM le jAnA, punarbhava kA kAraNa na honA - kilesAbhAveneva kamma appaTisandhikattA avassaTuM nAma hotIti ... kamma pajahi, udA. aTTha. 269; - kabhAva pu., uparivata - taM tvanti tassa mahatvaM sakheneva nibbAnagAmimaggaM Aruraha apaTisandhikabhAvaM patthentassa taM atthaJca ... akkhAhi jA. aTTa. 5.51. appaTisandheyya tri., paTi + saM + vdhA ke saM. kR. kA niSe. [apratisandheya], phira nahIM jor3ane yogya, marammata na karane yogya - puna appaTisandheyA, dvidhA bhinnA silA viya, vina. vi. 1995. appaTisama tri., ba. sa. [apratisama], vaha, jisake samAna koI bhI dUsarA na ho, bejor3a, anupama, - mo pu.. pra. vi., e. va. - tathAgato ... adutiyo asahAyo appaTimo appaTisamo ..... asamo asamasamo dvipadAnaM aggo ti, a. ni. 1(1).29; so bhagavA ... appaTisamo asadiso atulo ... anantabalo .... uppAdetvA ... pApuNicA ... dhammanagaraM mApesi. mi. pa. 302; - maM vi. vi., e. va. - ... buddha bhagavantaM ... asamaM asamasamaM appaTisamaM appaTibhAgaM ... purisanisabhaM ... paTilabhiM, cULani. 189-90; appaTisamanti attano sadisavirahitaM, cULani. aTTha. 77; - mAya strI., tR. vi., e. va. -- bhagavA imaM ... buddhalILAya apaTisamAya buddhasiriyA jetavanavihAraM pAvisi. jA. aTTa, 1.102; - massa pu./napuM.. Sa. vi., e. va. - yaM tathAgatassa ... aggapuggalavarassa .... asamasamassa anupamassa appaTisamassa chavaka lAbhaka parittaM pApaM ... lAbhantarAyamakAsI ti, mi. pa. 155; tula. asama, appaTima. appaTisaraNa tri., ba. sa. [apratizaraNa], ka, besahArA, AzrayahIna, surakSA se rahita, AdhArahIna, anAtha - so dalido appaTisaraNo hutvA bhariyaM AdAya saGghaseTiM paccayaM katvA .... jA. aTTha. 1.445; tumhesu pakkantesu jetavanavihAro appaTisaraNo hoti, jA. aTTha. 4.204; kha. Azraya sthala athavA zaraNa sthala pradAna na karane vAlA, zaraNa sthala se rahita, - NA pu., pra. pu., ba. va. - tena kho pana samayena vihArA anALindakA honti appaTisaraNA, cULava. 279. appaTisiddha tri., paTisiddha kA niSe. [apratiSiddha], vaha, jisakA niSedha nahIM kiyA gayA hai, anumodita, svIkRta - itarathA hi cakkhu attA vA attaniyaM vAti appaTisiddhameva siyA, khu. pA. aTTha. 142. appaTiseTTha tri. ba. sa. [apratizreSTha]. vaha, jisase adhika zreSTha koI dUsarA na ho, sarvazreSTha, zreSTha pratidvandvI rahita, anuttara, - TuM napuM.. pra. vi., e. va. - atuliyaM dhutaguNaM appameyyaM asamaM appaTisamaM appaTibhAga appaTiselU uttaraM selu visiddha mi. pa. 322. appaTissa/appatissa tri., ba. sa. [apratizrava/apratizraya, bau. saM. apratIza], avinIta, AjJA pAlana na karane vAlA, vaza meM na rahane vAlA, uddaNDa, zreSTha-janoM ke prati gaurava bhAva na rakhane vAlA, - sso pu., pra. vi., e. va. - appatissoti patissayarahito kaJci jeTThakaThAne aTThapetvAti attho, sa. ni. aTTha. 1.179; so sattharipi agAravo viharati appatisso, dhammapi agAravo viharati appatisso, saGkepi agAravo viharati appatisso, cULava. 196; - ssA ba. va. - bhikkhUsu agAravA For Private and Personal Use Only Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 421 appaTTama appaTissati appatissA asabhAgavuttikA viharissantIti, mahAva. 106; yaM mayaM aJjama agAravA apatissA asabhAgavattino vihareyyAma, jA. aTTa, 1.215. appaTissati strI., paTissati kA niSe. [apratismRti], smRti kA abhAva, anusmRti kA abhAva, citta kI jAgarUkatA kA abhAva - yA assati ananussati appaTissati assati assaraNatA adhAraNatA, pu. pa. 127; dha. sa. 1356; ananussati appaTissatIti upasaggavasena padaM vaddhitaM.dha. sa. aTTha. 424. appaTissaya tri., aTTha. meM appaTissa ke nirvacana ke sandarbha meM sadA appaTissa ke sAtha prayukta [apratizraya], zA. a. svIkRtiparaka uttara na dene vAlA, lA. a. AjJApAlana na karane vAlA, uddaNDa, haThI, - ssayA pu., pra. vi., ba. ka. - appatirasAti appatissayA anIcattikA, sa. ni. aTTha. 179; appatissoti appatissayo anIcavutti, dI. ni. aTTha. 3.198; - vuttirasa tri., ba. sa. [apratizrayavRttirasa], AjJAparAyaNatA se cyuta hone kI kriyA karane vAlA, uddaNDatA yA haThadharmitA kI kriyA karane vAlA - thambho appatissayavuttiraso amaddavatA paccupaTTAno, ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(1).114. appaTissava/appatissava tri., ba. sa., appaTissa kA samAnA. [apratizrava], svIkRtiparaka vacana na bolane vAlA, AjJA kA pAlana na karane vAlA, uddaNDa - catuttha sikkhApade - appatissAti appatissavA, pAci. aTTha. 7; -- tA strI., bhAva. [apratizravatA], uddaNDatA, AjJA kA pAlana na karanA, haThadharmitA - anAdariyaM anAdariyatA agAravatA appatissavatA - ayaM vuccati dovacarasatA, pu. pa. 126; anAdariyaM anAdaratA agAravatA appaTissavatA- ayaM vuccati dovacassatA, dha. sa. 1332; - bhAva pu., uparivat - sajeTakavAsaM avasanavasena uppanno appaTissavabhAvo appaTissavatA, dha. sa. aTTha. 415; - vAsa pu., tatpu. sa. [apratizravavAsa]. zA. a. uttaradAyitva se rahita samAja meM nivAsa, lA. a. rAjA se rahita samAja meM nivAsa- amhAkaM panantare rAjA nAma asthi, appatissavAso nAma na vaTTati, jA. aTTha. 2.291. appaTihata tri., paTi + Vhana ke pU. kA. kR. kA niSe. [apratihata], rukAvaToM se mukta, bAdhAoM se mukta, binA rukAvaTa vAlA, beroka-Toka, aprabhAvita, atiraskRta, sarvavyApI, - to pu., pra. vi., e. va. - phalaM laddhApi aladdhApi ananunIto appaTihato majjhato yeva hutvA gacchati, su. ni. aTTha. 2.195; sabbattha appaTihato nisabho ti, su. ni. aTTha. 1.33; - taM napuM.. pra. vi., e. va. - atIte buddhassa bhagavato appaTihataM ANaM, anAgatebuddhassa bhagavato appaTihataM jANaM, paTi. ma. 368; - cAra tri., binA rukAvaTa ke cAroM ora vicaraNa karane vAlA - yena kAmaJca pakkamati appaTihatacAro, udA. aThTha. 131; - cAratA strI., bhAva., binA rukAvaTa ke yA unmukta rUpa se vicaranA, svatantra rUpa se vicaranA - iminA katthaci appaTihatacArataM dasseti, vi. va. aTTha. 11; - citta napuM0 [apratihatacitta], rAga evaM dveSa Adi se aprabhAvita citta, abAdhita vizuddha citta - AgatavAne dosena cittassa pahatabhAvo vutto, idha pana dosena appaTihatacittassAti attho, dha. pa. aTTha. 1.176; - prANa tri., ba. sa. [apratihataJANa], bAdhA-rahita athavA binA rukAvaTa ke sarvatra prasRta jJAna se yukta -- lokassa aggapuggalo atItAdIsu appaTihataJANo satthA vasati, dha. pa. aTTha, 1.254; -- JANacAratA strI., bhAva., bAdhArahita jJAna kA sarvatra phailAva honA, jJAna kA abAdhita rUpa se prasAra -- attho asthi sabbattha appaTihataJANacAratAya ekappamANattA jeyyadhammesu, udA. aTTha. 23; - parimokkhatA strI., bhAva., prAtimokSa kA abAdhita rUpa se niyamita anuSThAna honA - pasannAnaJca bhiyyobhAvAya sAdhAraNa padadvAna, appaTihatapAtimokkhatA dummaGkanaJca puggalAnaM niggahAya, netti. 42; - bhAva pu., binA bAdhA vAlA yA binA rukAvaTa vAlA honA, nirbAdhatA, unmuktatA - natvevAti iminA sabba tANassa appaTihatabhAvaM dasseti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.315. appaTTa tri., ba. sa. [alpArtha], choTe-choTe viSayoM se sambaddha, alpa mahatva vAlA, choTe-moTe prayojanoM vAlA, amahatvapUrNa - kammaTThAnaM appaTuM appakiccaM appAdhikaraNaM appasamArambha vipajjamAnaM appaphalaM hoti, ma. ni. 2.422; appaTTho appakicco appAdhikaraNo appasamArambho, ma. ni. 2.428; bhikkhu appaTTho hoti appakicco subharo susantoso jIvitaparikkhAresu, a. ni. 2(1).112; - tara tri., tula. vi., tulanAtmaka rUpa se kama kaThina athavA kama Apattiprada, - ro pu0, pra. vi., e. va. - soLasaparikkhArAya appaTTataro ca appasamArambhataro ca mahapphalataro ca, dI. ni. 1.127; - tarA strI., pra. vi., e. va. - katamA paTipadA khamati appatthatarA ca mahapphalatarA, a. ni. 1(1)196. appaTThama tri., paThama kA niSe. [aprathamA], prathamA vibhakti se bhinna anya vibhakti-pratyayoM vAlA - tehi tumhAmhahi yo appaThamo AkaM hoti vA, ka. vyA. 162. For Private and Personal Use Only Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appaNidhAna 422 appaNidhAna napuM., panidhAna kA niSe. [apraNidhAna]. sudRr3ha saMkalpa kA abhAva, dRr3ha icchAzakti kA abhAva - cetaso appaNidhAnapaccayA na tadabhinandati, mahAni. 156; appaNidhAnapaccayAti na patthanAThapanakAraNena, mahAni. aTTha. 256. appaNihita tri., paNihita kA niSe., prAyaH sujhata evaM animitta ke sAtha prayukta [apraNihita], zA. a. praNidhAna yA sudRr3ha saMkalpa se rahita, kisI sunizcita uddezya se rahita, lA. a. kisI vizeSa icchA ko mana meM rakhakara nahIM kI gayI (samAdhi), icchAmukta citta dvArA kI gayI samAdhi, praNidhiyoM evaM rAga Adi se mukta (citta kI samAdhi), icchAoM se mukta (nirvANa), - to pu., pra. vi., e. va. - suJato samAdhi, animitto samAdhi, appaNihito samAdhi - ayaM vuccati ..., sa. ni. 2(2).335; suJato ...., animitto ..., appaNihito samAdhi, dI. ni. 3.175%3; mi. pa. 306; rAgapaNidhiAdInaM abhAvA appaNihitoti ayaM saguNato kathA, dI. ni. aTTha. 169; ... sabbapaNidhIhi appaNihito hoti nirodhagocaro, paTi. ma. 280; - tA strI., pra. vi., e. va. - ayaM vipassanA appaNihitA nAma hoti.. dha. sa. aTTha. 265; - taM napuM., dvi. vi., e. va. - ... paThama jhAnaM upasampajja viharati appaNihitaM, dha. sa. 351; 507; - hitena napuM, tR. vi., e. va. - tattha kAmayogo ... appaNihitena vimokkhamukhena pahAnaM gacchanti, netti. 97; dha. sa. 352-356; suJataJcAnimittaJca, vimokkhaJcAppaNihitaM. mi. pa. 385; - paTipadA strI., tatpu. sa. [apraNihitapratipat], 1. icchAmukta nirvANa kI avasthA taka pahuMcAne / vAlA mArga - ito paraM ... suddhikaappaNihitA appaNihitapaTipadAti ayaM desanAbhedo hoti, dha. sa. aTTha. 264; 2. dha. sa. kI mAtikA saMkhyA 523-527 kA zIrSaka, dha. sa. (pR.) 133-135 ; - phalasamApatti strI., tatpu. sa., icchAmukta nirvANa ke phala kI prApti - seyyatthIdaM ... suJataphala samApatti animittaphala samApatti appaNihitaphalasamApatti, mi. pa. 303; - mUlakapaTipadA strI., dha, sa. 352-356 kA zIrSaka, dha, sa. (pR.) 94-95; - vimutta tri., apraNihita samAdhi dvArA vimukta vyakti, - ttena tR. vi., e. va. - asekkhabhAgiyaM ... saddhAvimuttena, ..., suJatavimuttena, animittavimuttena, appaNihitavimuttena, ... cAti, netti. 162; - vimokkha pu., [apraNihitavimokSa], apraNihita samAdhi dvArA prApta mukti, icchA rahita citta vAlI appaTikkha nirvANa kI avasthA, - kkho pra. vi., e. va. - suJato animitto cAti ettha appaNihitavimokkhopi gahitoyeva, dha. pa. aTTha. 1.344; - ssa Sa. vi., e. va. - appaNihitavimokkhassa vasena kAyasakkhI, paTi. ma. 246; - vimokkhapaTipakkha pu., tatpu. sa. [apraNihitavimokSapratipakSa], apraNihita nirvANa kA virodhI- appaNihitavimokkhapaTipakkho hi kAmAsavo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).73; - vimokkhamukha napuM.. tatpu. sa. [apraNihitavimokSamukha], apraNihita nirvANa ke mArga kA prArambhika caraNa - ..., appaNihitavimokkhamukhaM sIlakkhandho, netti. 75%; - tAnu passanA strI., tatpu. sa. [apraNihitAnupazyanA], dharmoM meM anityatA kI anupazyanA ke uparAnta sukha kI icchA se mukta duHkha kI anupazyanA - .... appaNihitAnupassanA abhijeyyA. paTi. ma. 19; appaNihitAnupassanAti aniccAnupassanAnantaraM pavattA dukkhAnupassanAva sukhapatthanApajahanavasena paNidhiabhAvA appaNihitAnupassanA nAma hoti, paTi. ma. aTTha. 1.89. appatara tri0, appa se vyu., tula. vize. [alpatara]. aura bhI adhika kama, apekSAkRta kama, aura bhI adhika kama saMkhyA vAlA, aura bhI adhika choTA, - raM napuM., pra. vi., e. va. - yassa ratyA vivasAne, Ayu appataraM siyA, jA. aTTha. 6.32; yassa mAtukucchimhi ... rattidivAtikkamena appataraM Ayu hoti, jA. aTTha. 6.33; - rena pu./napuM., tR. vi., e. va. - appeva nAma bhagavA avantidakSiNApathe appatarena gaNena upasampadaM anujAneyya, mahAva. 269; - re pu., sapta. vi., e. va. - evaM sattannaM ... tato appatarepi kAle dassento tidvantu, bhikkhavetiAdimAha, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).311; - rAni napuM., pra. vi., ba. va. - ... pubbe appatarAni ceva sikkhApadAni ahesuM bahutarA ca bhikkhu aJaAya saNThahiMsu. ma. ni. 2.117. appatA strI., appa kA bhAva. [alpatA], (kamI) nyUnatA, halakApana - so yamatthaM bhaJjati tassa appatAya appasAvajjo dha. sa. aTTha. 144. appaTikkha tri., [apratIkSya], zA. a. vaha, jisakI pratIkSA na kI jA sake, lA. a. sammAna na pAne yogya, bure karma karane vAlA - sa ve tAdisako bhikkhu, appaTikkhoti vuccati, pari. 313; ... laddhapakkho , ... ahiriko, ... kaNhakammo, ... anAdaro, sa ve tAdisako bhikkha apaTikkhoti vRccati na paTikkhitabbo na oloketabbo, na sammannitvA issariyAdhipaccajeDakaDAne Thapetabboti attho, pari. aTTha. 212. For Private and Personal Use Only Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appati? 423 appatta/apatta appatiTTa tri., ba. sa. [apratiSTha]. zA. a. binA nIMva vAlA, appatidvitakAraNAti attho, sa. ni. aTTa, 1.163; - vacana AdhAra-rahita, AdhArazilA-rahita, Alambana-rahita -TuM napuM.. tri., ba. sa. [apratiSThitavacana], vizvAsa na karane yogya pra. vi., e. va. - na upapatti, appatiTTa, appavattaM, vacana bolane vAlA - athetanti athiraM appatihitavacanaM, jA. anArammaNameveta, udA. 164; kevalaM pana taM arUpasabhAvattA aTTha. 4.52. apaccayattA ca na katthaci patidvitanti appatidvaM udA. aTTha. appatIta tri., pati +vs ke bhU. ka. kR. kA niSe. [apratIta]. 318; - TuM strI., dvi. vi., e. va. - appatidvaM anAlamba, duttaraM zA. a. kisI kI ora nahIM gayA huA, kisI ke samIpa sIghavAhini apa. 2.118; -Te pu./napuM., sapta. vi., e. va. nahIM pahuMcA huA, lA. a. asantuSTa, aprasanna, dveSabhAva se - appatidve anAlambe, ko gambhIre na sIdati, su. ni. 175; bharA huA, sukha Adi se rahita, - to pu., pra. vi., e. va. -dvA strI.. pra. pu.. ba. va. - asaMvutAti heTThApi appatiTTA, - yo pana bhikkhu bhikkhuM duTTho doso appatIto amUlakena ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.130; - dve pu., vi. vi., ba. va. - pArAjikena dhammena anuddhaseyya- pArA. 255; appatItoti appatidveva no katvA samaNo gotamo khipeyyA ti attamanA nappatIto pItisukhAdIhi vajjito, na abhisaToti attho, bhavanti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).99; lA. a. be-sahArA, pArA. aTTha. 2.154; - tA pu., pra. vi., ba. va. -- appatItA nirAzraya, anAtha, - So pu., pra. vi., e. va. - yathA esa honti tena atuTThA asomanassikAti appaccayo, dI. ni. appatiTTho hoti. ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(2).169; ayaM aTTha. 1.49; - tA strI., bhAva., aprasannatA daurmanasyatA, mana appatidvo anAlambo hotu. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.141; - kI khinnatA - appaccayanti appatItatA, domanassanti vRttaM TThA' strI., pra. vi., e. va. - aparAyinIti appatiTThA hoti, su. ni. aThTha. 2.134. appaTisaraNA, jA. aTTha. 3.341; - hA' pu., pra. vi., ba. va. appatta/apatta tri., patta kA niSe. [aprApta]. 1. karma - anAthAti apatiTThA, sa. ni. aTTha. 1.104; - tu pu., dvi. vA. meM, vaha, jise kisI ke dvArA prApta nahIM kiyA gayA hai, vi., ba. va. - brAhmaNA taM disvA ... amhe appatiDhe kisI ke dvArA nahIM samajhA huA, agRhIta, - taM napuM., pra. karissatI ti, jA. aTTha. 4.349. vi., e. va. - yadatIta pahInaM taM appattaJca anAgataM. ma. ni. appatidvaM/appatidvantu pati + vThA ke varta. kR. kA niSe. 3.227; apa. 2.157; yaJca mArena sampattaM appattaM yaJca [apratiSThat]. binA paira jamAe hue, AdhAra-rahita - appatidvaM maccunA, ma. ni. 1.292; - ttassa pu., Sa. vi., e. va. - anAyUha, tiNNaM loke visattikAnti, sa. ni. 1(1).2; appattassa pattiyA asthi AyAma sa. ni. 3(1).13; - tte pu.. athassA bhagavA pahaM vissajjento appattiTTha sapta. vi., e. va. - appatte pattasaJI akate katasaJjI, khvAhantiAdimAha, sa. ni. aTTha. 1.17. anadhigate adhigatasaJI, a. ni. 3(2).138; 2. kartR. vA. appatiTThAnatA strI., patiTTAna ke niSe. kA bhAva. meM zA. a. nahIM pahuMcA huA, nahIM pAyA huA, nahIM samajhA [apratiSThAnatva], AdhAra hInatA, AdhAra-rahita honA, Alambana huA - tto pu., pra. vi., e. va. -- bhikkhu vissAsamApAdi, se rahita honA - pathavIpabbatAdi viya apatidvAnatAya na appatto AsavakkhayaM dha. pa. 272; - ttA strI., pra. vi., e. Thiti, udA. aTTha. 318; - bhUta tri.. [apratiSThAnabhUta], vaha, / va. - ... apattAva sakaM gehaM panthe vijAyitvAna patiM mataM jo kisI ke liye AdhAra yA Azraya na ho - anassayanti addasa ahanti yojanA, therIgA. aTTha. 198; 200; - ttaM napuM., ca keci paThanti, sukhassa appatidvAnabhUtanti attho, vi. va. pra. vi., e. va. - apatta va taM odhi, naLo chinnova sussati. aTTha. 285. jA. aTTha. 4.355; - tte sapta. vi., e. va. - anAgateti appatidvita tri., patiTThita kA niSe. [apratiSThita], AdhAra se pariyosAnaM appatte, jA. aTTha. 7.103; lA. a. akSama, apAtra rahita, acchI taraha se sthita nahIM rahane vAlA, kSINa, durbala - apissA hoti appatto ucchidvamapi bhuJjita, jA. aTTha - taM napuM.. pra. vi., e. va. - tadappatidvitaM viANaM 7.264; - kAla pu., karma. sa., anupayukta samaya - akAle aviruLhaM anabhisaGghaccavimuttaM, sa. ni. 2(1).49; - tena ayuttappattakAle parassa piyabhaNDaM yAcanAya mittA jIranti pu./napuM.. tR. vi., e. va. - appatihitena ca, bhikkhave, nAma, jA. aTTha. 5.222; - paribhavana tri., ba. sa., parAbhava vijJaANena godhiko kulaputto parinibbuto ti. sa. ni. yA tiraskAra ko abhI taka prApta na karane vAlA, abhI taka 1(1).143; appatihitenAti paTisandhiviANena appatihitena, anuttejita - ettha manaparibhUto ti IsakaM appattaparibhavano For Private and Personal Use Only Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appatvA 424 appadukkhena vuccati, sadda. 1.79; - tabba tri., pa + Apa ke saM. kR. appadakkhiNaggAhI tri., [apradakSiNagrAhin], ucita kA niSe. [aprAptavya], prApta na karane yogya, nahIM pAne yogya sammAnabhAva ke sAtha grahaNa na karane vAlA, zikSA ko ThIka - anabhisambhavanIyoti apattabbo, na taM devA tAvatiMsA passantIti se grahaNa na karane vAlA - yathAnusiTuM appaTipajjanato attho, dI. ni. aTTha. 2.209; - mAnasa tri.. ba. sa. padakSiNena anusAsaniM na gaNhAtIti appadavikhaNaggAhI [aprAptamAnasa], zA. a. vaha, jisake mana kI icchAeM pUrI anusAsaniM, pArA. aTTha. 2.179; hammehi samannAgato akkhamo nahIM huI hoM, - sA pu., pra. vi., ba. va. - yepi te appadakkhiNaggAhI anusAsa,neM pArA. 278; ma. ni. 1.133; siviseTThassa, dAyAdApattamAnasA, jA. aTTha. 7.369; ovadiyamAno dubbaco ahosi akkhamo appadakkhiNaggAhI dAyAdAapattamAnasA asampuNNamanorathA hutvA, tade. lA. anusAsani, jA. aTTha. 3.426. a. srotApanna, sakRdAgAmI aura anAgAmI avasthoM meM sthita appadassa tri., [alpadRka], sImita jJAna rakhane vAlA, kama vyakti, jise abhI taka arhata ke citta kI pUrNa vizuddhi nahIM sUjhabUjha vAlA, durbala antardRSTi vAlA, - sse pu.. dvi. milI hai, - so pu.. pra. vi., e. va. - appattamAnaso sekkho , vi., ba. va. - evaM pahaM appadasse pahAya, mahodadhiM haMsoriva kAlaM kayirA janesutAti, sa. ni. 1(1).142; sekkho ajjhapatto, su. ni. 1140; cULani. 19; 190; appadarase appattamAnaso anuttaraM yogakkhema patthayamAno viharati, ma. pahAyAti yo ca bAvarI bAhmaNo, cULani. 189.. ni. 1.5; - sAnaM pu., Sa. vi., e. va. - ubhato koTiko eso appadAna napuM., padAna kA niSe. [apradAna], pradAna nahIM paho, neso visayo appattamAnasAnaM mi. pa. 107; -- ttArahatta karanA, nahIM denA, svIkRti yA anumati nahIM denA - tassa tri., ba. sa. [aprAptArhatva], arhata avasthA meM nahIM pahuMcA huA, yAthAvalakkhaNappaTivedhanivAraNena, ANappavattiyA cettha zaikSya - tena appattArahattoti kuttaM hoti. ma. ni. aTTha appadAnena, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).233; ukkaNThituM (mU.pa.) 1(1)45; appattamAnasoti appattaarahatto, sa. ni. aTTha. appadAnato sahAyaTena dutiyA, dha. sa. aTTha. 390. 1.162. appadAlita tri.. pa+vdala ke prera. ke bhU. ka. kR. kA niSe. appatvA pa + vApa ke pU. kA. kR. kA niSe. [aprApya], nahIM / [apradAlita], bhagna na kiyA huA, Tukar3e-Tukar3e nahIM kiyA prApta karake, nahIM pahuMca kara - na ca appatvA dukkhantaM, huA, - pubba tri., ba. sa. [apradAlitapUrva], pahale bhagna yA vissAsaM eyya paNDito, theragA. 585; vassasataMgatvA appatvAva naSTa nahIM kiyA huA, abhI taka bhagna nahIM kiyA gayA- so lokassa antaM antarAva kAlaGkato, sa. ni. 1(1).76; mama satisambojAGga bhAvitena cittena anibiddhapabbaM appadAlitapubdha puttassa bodhitale buddhattaM appatvA parinibbAnaM nAma natthI ti, lobhakkhandhaM nibijjhati, sa. ni. 3(1).107... jA. aTTha. 4.45. appadIpa tri., padIpa kA niSe., ba. sa. [apradIpa]. dIpaka appattha pu.. tatpu. sa. [alpArtha], appa (alpa) zabda kA artha se rahita, binA pradIpa kA, aprakAzita, prakAza-vihIna - - sammA bhusa sahAppatthAbhimukhatthesu saGgate, abhi. pa. 1170; bhikkhunI sattandhakAre appadIpe purisena saddhi ekenekA - vAcaka tri., tatpu. sa. [alpArthavAcaka]. alpatA ke artha / santitipi, sallapatipIti, pAci. 366; appadIpeti ko kahane vAlA - sakadAgAmimaggacittanti Adisa pana padIpacandasUriyaaggIsu ekenApi anobhAsite pAci. aTTha. 191. tanusaddo appatthavAcako, sadda. 2.506. __ appadukkhavihArI tri., [alpaduHkhavihArin], 1.kama yA thor3e apatthAma/appathAma tri.. ba. sa. [alpasthAman]. kama se duHkha ke sAtha jIvana bitA rahA, 2 thor3e se pApakarma ke bala vAlA, svalpa zakti vAlA, durbala, - mA' strI.. pra. vi., kAraNa bhI duHkha ke sAtha jI rahA - ekacco puggalo ... e. va. - dubbalAti appathAmA, jA. aTTha. 7.153; - mA' pu., paritto appAtumo appadukkhavihArI, a. ni. 1(1).282; pra. vi., ba. va. - haMsA sakajAtikAnaM maMsaM khAditvA appathAmA appadukkhavihArIti appakenapi pApena dukkhavihArI, a. ni. jAtA, jA. aTTha. 5.467; - ka tri0, appatthAma se vyu., aThTha. 2.218; ekaccaM tapassiM appadukkhavihAri parasAmi uparivat - ko pu., pra. vi., e. va. - akkandati parodati, / dibbena cakkhunA visuddhena ... nirayaM upapannaM dI. ni. 1.146. dubalo appathAmako, sa. ni. 2(2).204; - kaM pu.. dvi. vi., appadukkhena tR. vi., pratirU. nipA., kri. vi. [alpaduHkhena]. e. va. - abalaM puggalaM dubbalaM appabalaM appathAmakaM hIna kama duHkha ke sAtha, kama kaThinAI ke sAtha - appakasirenAti nihInaM, mahAni. 9. appadukkhena, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).310. For Private and Personal Use Only Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appaduTTha 425 appanA/appaNA appaduTTa tri., pa + vdusa ke bhU. ka. kR. kA niSe. [apraduSTa]. vi., e. va. - idAnesA kenaci appadhaMsiyA jAtA ti arujato pradUSaNoM se rahita, lobha Adi cittamaloM se adUSita, vizuddha ... nisIdi, vi. va. aTTha. 175; - yaM napuM., pra. vi., e. va. citta vAlA, pAparahita, - ssa pu., Sa. vi., e. va. - yo - bodhisatto nagaraM paTisakaritvA parehi appadhasiyaM akAsi. appaduTThassa narassa dussati, suddhassa posassa anaGgaNassa, jA. aTTha. 3.137; - yA pu., pra. vi., ba. ka. - parehi su. ni. 667; kiJca bhiyyo - yo appaduTThassAti, su. ni. appadhasiyAti attho, jA. aTTha. 1.314. aTTha. 2.180; - dvesu sapta. vi., ba. va. - yo daNDena appadhana tri., ba. sa. [alpadhana], kama dhana vAlA, daridra - adaNDesu, appadudvesu dussati, dha. pa. 137; appadudrusUti atthampice bhAsati bhUripao. anALihayo appadhano dalido. paresu vA attani vA niraparAdhesu.dha. pa. aTTha. 240; - citta jA. aTTha. 6.189. tri., ba. sa. [apraduSTacitta], pradUSaNoM yA maloM se mukta appadhAna tri., padhAna kA niSe. [apradhAna], gauNa, anyavizuddha citta vAlA, - ttA pu.. pra. vi., ba. va. - te sApekSa, apramukha, dUsare para nirbhara, nAmapada ke rUpa meM prayukta, aJamaja appadvacittA akilantakAyA akilantacittA, apradhAna pada - nAmabhUtehi appadhAnehi ca sabbAdIhi yaM vRttaM dI. ni. 1.18; - padosI tri., ka. apradUSita yA nirdoSa ...., mo. vyA. 2141; - liGga napuM, karma, sa., [apradhAnaliGga], vyakti ko pradUSita karane vAlA - tasmA yo appaduTThassa apradhAna yA vizeSaNabhUta nAmapada - avibhAvI dhammavibhAvIAdIni narassa dussati, ... ti evaM vutto appaduTThapadosI puggalo, appadhAnaliGgAni, sadda. 1.233. sa. ni. aTTha. 1.45; kha. niraparAdha, nirdoSa, vizuddha - sinaM appanA/appaNA strI., [arpaNa, napuM.], ka. kisI eka pu., vi. vi., e. va. - etAdisaMkho kaTukaM, appaTThappadosinaM Alambana para citta kI ekAgratA, dhyAna meM citta ko lagA pe. va. 762; appaduppadosinaM isiM sabbataM Asajja AsAdetvA denA, gambhIra dhyAna, samAdhi ke do prabhedoM meM se eka, jisameM pApakammantA puggalA ... paccantIti yojanA, pe. va. aTTha. pUrNa rUpa se ekAgra citta ko kisI eka Alambana para sthira 231; - manasaGkappa tri., ba. sa. [apraduSTamanasaGkalpa], kara diyA jAtA hai -- nA pra. vi., e. va. - ekaggaM cittaM apradUSita mAnasika saMkalpa vAlA, vaha, jo apane mana meM bure ArammaNe appetIti appanA, dha. sa. aTTha. 187; yo tasmiM vicAroM ko na lAe - abyApannacitto kho pana hoti samaye takko vitakko saGkappo vyappanA cetaso abhiniropanA appaduTThamanasaGkappo, ma. ni. 1.362. sammAsaGkappo, dha. sa. 7; 21; 298; - naM dvi. vi., e. va. - appadussiya tri.. pa+vdusa ke saM. kR. kA niSe. [apradUSya]. saha nimittuppAdenevettha appanaM nibbattetIti attho, dha. sa. dUSita nahIM kie jAne yogya - ApadAsa sahAyo me abhejjo aTTha. 232; - nAya tR. vi., e. va. - tattha kiJcApi appadussiyo, saddhammo. 312. antoappanAya subhAnti Abhogo natthi,dha. sa. aTTha. 265; - appadhaMsika tri., padhaMsika kA niSe. [apradhvaMsya], guNoM se to pa. vi., e. va. - appanAtoti appanAkoDAsato. vibha. athavA sthAna se bilaga na kie jAne yogya, dhvasta yA aTTha. 219; kha. tarka, nigamana, vyAkhyA - imAni tAnIti vinaSTa nahIM kie jAne yogya - appadhaMsiko hotIti guNato appanaM karoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).343; appananti vA ThAnato vA padhaMsetuM cAvetuM asakkuNeyyo, dI. ni. aTTha. nigamanaM ma. ni. TI. (mU.pa.) 1(2).22; - upacAra pu., tatpu. 3.110; - tA strI., bhAva., guNoM yA acche karmoM se bilaga sa., arpaNA samAdhi se pUrvavartI samAdhi kA caraNa- desesIti na rahanA, guNa-sampannatA - appadhaMsikatA AnisaMso, dI. ... labhati, samApattiM evaM nibbattetIti apanAupacAraM pApetvA ni. aTTha. 3.110. ekakasiNaparikamma kathesi. ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.1443; appadhaMsita tri.. pa + vdhaMsa ke bhU. ka. kR. kA niSe. - kammaTThAna napuM., tatpu. sa. [bau. saM. arpaNAkarmasthAna]. [apradhvasta], anullaMghita, vaha, jise dhvasta yA abhibhUta na samAdhi kI arpaNA sthiti kI caryA yA sAdhanA - nAni pra. kiyA gayA ho- ... kaccisi appadhasitAti, appadhasitAmhi vi., ba. va. - tattha AnApAnapabbaM ... dve appanAkammaTThAnAni, ayye ti, pAci. 305; 306. ... dvAdasapi upacArakammaTThAnAnevAti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) appadhaMsiya tri., dhvasta nahIM karane yogya, sthAna se yA guNoM 1(1).285; - koTThAsa napuM, karma, sa. [bau. saM. arpaNAkoSThAMza], se rahita na banAne yogya - yo pu., pra. vi., e. va. - na arpaNA samAdhi meM citta ke lie Alambana banAyA gayA rUpa suppasavhoti appadhaMsiyo, pe. va. aTTha. 103; - yA strI., pra.. kA koSThAMza - appanAtoti appanAkoDAsato, vibha. aTTha. For Private and Personal Use Only Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appanA/appaNA 426 appapaJca 219; - kosalla napuM., bhAva. [arpaNAkauzalya], arpaNA- tapassino bahmacArI, codentA appanAva te, apa. 1.399; - samAdhiviSayiNI kuzalatA - ..., dasavidhaM apanAkosallaM. nAvaha tri., arpaNA-nAmaka samAdhi-prabheda ke anukUla - vIriyasamatA, appanAvidhAnanti ime nava AkArA kathetabbA, upacAravahA vuttA, sesA, sesA te appanAvahA, abhi. ava. visuddhi. 1.114; 125; 132; 274; - citta napuM., tatpu. sa. 113; - vAraparihAni strI., tatpu. sa., arpaNA samAdhi meM [arpaNAcitta], arpaNA samAdhi meM vidyamAna citta - tasmA taM AI huI hAni - sabbattha appanAvAra parihAni katA mayA, appanAcittaM, divasampi pavattati, abhi. ava. 880; - ceta utta. vi. 63;-vidhAna napuM., tatpu. sa., arpaNA samAdhi kA napuM., tatpu. sa., uparivat - appanAcetaso tAni, abhyAsa -- panettha kasiNakaraNaJceva parikammaJca parikammopacArato, abhi. ava. 898; - javana napuM, tatpu. appanAvidhAnaJca sabbaM visaddhimagge vitthArato vRttameva, ma. sa., appanA-samAdhi meM sthita yogI kA javanacitta - ni. aTTha. (ma.pa.) 2.182; - vIthi strI., tatpu. sa., cittavIthiyoM duhetukAnamahetukAnaJca panettha kiriyajavanAni ceva kA eka prabheda, arpaNA-samAdhi ke citta dvArA viSayoM ke grahaNa appanAjavanAni ca labhanti, abhi. dha. sa. 30; vizeSa karane kI prakriyA - yathAbhinIhAravasena yaM kiJci javanaM draSTa. javana ke anta0; - jhAna napuM.. tatpu. sa. appanAvIthimotarati, abhi. dha. sa. 27; - samAdhi pu., tatpu. [arpaNAdhyAna], arpaNA-nAmaka dhyAna, samAdhi-prakriyA kI sa., samAdhi kA eka caraNa, jisameM citta ko Alambana para arpaNA nAmaka avasthA - jhAnaM bhAvetIti ekacittakkhaNika pUrNarUpa se ekAgra kiyA jAtA hai - idhekacco paThama appanAjhAnaM bhAveti janeti vaDDeti, dha. sa. aTTha. 258; --- upacArasamAdhi vA appanAsamAdhi vA uppAdeti, ma. ni. aTTha. nAdhigama pu., tatpu. sa., samAdhi-prakriyA meM arpaNA-nAmaka (mU.pa.) 1(1).116. avasthA kI prApti - uppanne nimitte taM vaDvetvA appanAdhigamo appanigghosa tri., ba. sa. [alpanirghoSa], kama kolAhala bhAro, satesa sahassesu vA ekova sakkoti, dha. sa. aTTha. vAlA, hallA-gullA se rahita, zAnta - saM napuM., pra. vi., e. 231-32; - ppatta/patta tri., tatpu. sa. [arpaNAprApta], vaha, va. - vivittaM appanigghosaM, matta hohi bhojane, su. ni. jisane arpaNA samAdhi kI avasthA ko pA liyA hai -- taM 340; vivittaM appanigghosa, vALamiganisevitaM, theragA. 577; - strI., dvi. vi., e. va. - so taM ... taM paramasukhumaM sesu sapta. vi., ba. va. - appasaddesu appanigghosesu appanAppattaM sajhaM pApuNAti, dha. sa. aTTha. 251; - ttA strI., vijanavAtesu manussarAhasseyyakesu paTisallAnasAruppesu. pra. vi., e. va. - niSphannA appanApattA, paJaA sA bhAvanAmayA, mahAni. 277. abhi. ava. 1185; - ttAya strI., tR. vi., e. va. - mettAya appannapAnabhojana tri., ba. sa. [alpAnnapAnabhojana]. atyalpa ... sabbe sattA dasadisApharaNavasena pavattAya appanAppattAya khAdyoM evaM peyoM ko rakhane vAlA, daridra - ne napuM., sapta. mettAbhAvanAya apacitA honti, jA. aTTha. 4.68; - pariccheda- vi., e. va. - rathakArakule vA pukkusakule vA dalidde jAnanaka-paJA strI., karma. sa., arpaNA ke vibhinna caraNoM appannapAnabhojane kasikhuttike, pu. pa. 161; a. ni. 1(1).131. kA jJAna karAne vAlI prajJA - saha parikammena appapaMsu tri., ba. sa. [alpapAMsu], kama DhIlI miTTI vAlA, appanAparicchedajAnanakapaA pana samApattikusalatA nAma, domaTa miTTI se rahita - ajAtA nAma pathavI - dha. sa. aTTha. 416; - mana napuM., tatpu. sa. [arpaNAmanas]. suddhapAlikA appapaMsukA appamattikA, yebhuyyenapAsANA samAdhi ke arpaNA-nAmaka caraNa meM sthita mana - catutthaM yebhu nasakkharA yebhuyye nakaThalA, yebhu namarumbA gotrabhuM dilu, paJcamaM appanAmano ... tatiyaM gotrabhuM dilu yebhuyyenavAlikA, pAci. 50. catutthaM appanAmano, abhi. ava. 121; - mAnasa napuM.. uparivat appapakkha tri., ba. sa. [alpapakSa]. vaha, jisake pakSa lene - sena tR. vi., e. va. - sahajAtaM tu yaM ANaM appanAmAnasena ___vAle bahuta kama loga hoM, bahuta kama samarthakoM vAlA - kkhaM hi, abhi. ava. 1064; - lakkhaNa tri., ba. sa. [arpaNAlakSaNa], napuM., pra. vi., e. va. - asukaM nAma kulaM pubbe bahuJAtika Alambana para citta ko rakha dene yA baiThA dene ke lakSaNa ahosi bahupakkhaM, idAni appaJAtikaM appapakkhaM jAtAnti, vAlA - evameva kho, mahArAja, appanAlakkhaNo vitakkoti, a. ni. aTTha. 1.65. mi. pa. 64; - vata napuM., tatpu. sa. [arpaNAvrata], arpaNA- appapaJca tri., ba. sa. [aprapaJca]. jaTilatA se rahita, nAmaka samAdhi se sambandhita vrata - te sapta. vi., e. va. - prapaJca-rahita, nahIM ulajhana bharA - iti vadaM appapaJca For Private and Personal Use Only Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appapaJa 427 appabhikkhuka 196. papaJceti, a. ni. 1(2).187; appapaJcaM papaJcetIti na appaphala tri., ba. sa. [alpaphala], bahuta kama phala dene papaJcetabahAne papaJcaM karoti, anAcaritab maggaM carati, vAlA, kama lAbhadAyaka - mahAkiccaM mahAdhikaraNaM mahAsamArambha a. ni. aTTha. 2.349. vipajjamAnaM appaphalaM hoti, ma. ni. 2.422; - tA strI., appapaJa tri., ba. sa. [alpaprajJa], kama buddhi vAlA, mUrkha, bhAva., bahuta kama phaladAyaka honA, kama lAbhaprada honA - ajJAnI - tassappapao abhisaddahanto, upeti gamaJca paraJca appaphalatAya vA tuddhiM na janeti, pe. va. aTTa. 122. loka, theragA. 785; siGgAla bAla dummedha, appaposi appabala tri0, ba. sa. [alpabala], kama bala vAlA, alpa jambuka, jA. aTTha. 3.195; giriduggacaraM chetaM, appapaJja zakti se yukta, durbala-lA pu., pra. vi., ba. va. - abalAti acetasaM. sa. ni. 1(1).230.. abalA kilesA dubbalA appabalA appathAmakA hInA nihInA appaparikkhAra tri., ba. sa. [alpapariSkAra], atyalpa omakA lAmakA chatukkA parittA, mahAni. 8. sAdhanoM se sampanna, bahuta kama AvazyakatA rakhane vAlA- appabuddhi tri., ba. sa. [alpabuddhi], durbuddhi, mUrkha, kama buddhi yo appaparikkhAro hoti, pattacIvarAdi vAlA-ddhInaM Sa. vi., ba. va. - yaso ca appabuddhInaM, vijUnaM advasamaNaparikkhAramattameva pariharati, disApakkamanakAle ayaso ca yo, ayasova seyyo viJjUnaM na yaso appabuddhInaM, pakkhI sakuNo viya samAdAyeva pakkamati, khu. pA. aTTha. theragA. 667. appabuddhika tri., ba. sa. [alpabuddhika], uparivat - mahAseSTi appaparivAra tri., ba. sa. [alpaparivAra], bahuta choTe samUha * mAtugAmo nAma appabuddhiko, dha. pa. aTTha. 2.405. vAlA, bahuta kama logoM se ghirA rahane vAlA - rA pu., pra. appama tri.. ba. sa. [aprabha], prabhA-rahita, teja yA camaka se vi., ba. va. - appesakkhAti appaparivArA, ma. ni. aTTha. rahita, dhUmila - me pu., vi. vi., ba. va. - ayogharamhi saMvaDvo, (mU.pa.) 1(2).130; a. ni. aTTha. 2.369; appesakkhAti appabhe candasUriye, cariyA. 396; appabhe candasUriyeti appaparivArA, purato vA pacchato vA gacchantaM na labhanti, ma. candasUriyAnaM pabhArahite ayoghare, cariyA. aThTha. 180. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).130. appabhakkha tri., ba. sa. [alpabhakSa], bhojana anna Adi se appapAsANa tri., ba. sa. [alpapASANa], bahuta kama pattharoM rahita, abhAva-pIr3ita - kkhaM dvi. vi., e. va. - te taM se yukta, kama kaMkar3a-patthara vAlA/vAlI - jAtA nAma kantAramAgamma, appabhakkhaM anodaka, jA. aTTha. 4.312; - pathavI - suddhapaMsu suddhamattikA appapAsANA appasakkharA kkhA pu., pra. vi., ba. va. - appodakA appabhakkhA , na sakarA ..... pAci. 50. apAtheyyena gantuM, mahAva. 321; - kantAra napuM.. karma. sa. appapuJa tri.. ba. sa. [alpapuNya]. bahuta kama puNyakarma [alpabhakSakAntAra], bhojana Adi se rahita bIhar3a vana - karane vAlA - jo pu., pra. vi., e. va. - appapAtoti kantAranti corakantAraM vALakantAraM amanussakantAraM nirudakakantAraM apAkaTo appapusao, a. ni. aTTa 3.44; kiM panAyaM appabhakkhakantAranti paJcabidhaM sa. ni. aTTha. 2.91. appapuo appe sakkho na lAbhI appabhavantu tri.. pa + VbhU ke varta. kR. kA niSe. [aprabhavat]. cIvarapiNDapAtasenAsanagilAnapaccayabhesajjaparikkhArA- prabhAva se rahita, binA prabhAva vAlA - sohaM appabhavaM tattha, nanti, mahAni. 292; - jA ba. va. - mayamevamhA alakkhikA sAkhaM hatthehi aggahiM, jA. aTTha. 3.330; sadda. 1.72. mayaM appapuA, ye mayaM evaM svAkhAte dhammavinaye pabbajitvA appabhAva pu., tatpu. sa. [alpabhAva], saMkhyA meM kama honA, ..., pArA. 24. prasAra yA phailAva meM choTA honA - puTTa cuTTa appabhAve..... appaM appapurisa tri., ba. sa. [alpapuruSa], bahuta kama puruSoM vAlA bhavatIti attho, sadda. 2.532. - lAni napuM.. pra. vi., ba. va. - kulAni bahutthikAni appabhAsa tri.. ba. sa. [aprabhAsa], prakAza se rahita, ujAlA appapurisAni tAni suppadhaMsiyAni honti, sa. ni. 1(2).241. se rahita - se pu., sapta. vi., e. va. - timire andhakAre appapurisaka tri., ba. sa. [alpapuruSaka], uparivat - appabhAse suparisuddhapi AdAse chAyA na dissati, mi. pa. sikAni napuM.. pra. vi., ba. va. - kulAni bahutthikAni 275-76. appaparisakAni, tAni suppadhaMsiyAni honti, a. ni. appabhikkhuka tri., ba. sa. [alpabhikSuka], vaha sthAna, jahAM 3(1).107; cULava. 419-20. bhikSu kama saMkhyA meM hoM - ... avantidakSiNApatho For Private and Personal Use Only Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appabhoga 428 appamaJA appabhikkhuko hoti, udA. 134; tattha appabhikkhukoti katipayabhikkhuko, udA. aTTha. 253; - tta napuM., bhAva, [alpabhikSukatva], bhikSuoM kI saMkhyA kama honA - yAvajIvaM .. appabhikkhukattA dakkhiNApathe tiNNaM vassAnaM accayena lakhUpasampado satthAraM sammukhA... abhaNi, dha. pa. aTTa. 2.340. appabhoga tri., ba. sa. [alpabhoga]. kama bhogasAdhanoM vAlA, svalpa dhanasampadA vAlA, daridra - go pu., pra. vi.. e. va. -- appabhogo mahAtaNho, khattiye jAyate kule, su. ni. 114; appabhogo nAma sannicitAnaJca bhogAnaM Ayamukhassa ca abhAvato. su. ni. aTTha. 1.137; - gA pra. vi., ba. va. -- daliddA ca hoti apparasakA appabhogA ..., sadda. 1.96; - ge pu., sapta. vi., e. va. - kapaNamhi appabhoge, dhanikapurisapAtabahulamhi, therIgA. 445; - gA pu., pra. vi., ba. va. - ..., aje appabhogA, aje mahAbhogA, ..., mi. pa. 68; - tta napuM, bhAva. [alpabhogatva], daridratA, dhanasampadA kI kamI - appabhogasaMvattanikA paTipadA appabhogattaM upaneti, ma. ni. 3.255. appabhojana tri., ba. sa. [alpabhojana], aisA sthAna yA ghara, jahAM bahuta kama bhojana milatA ho - nIce kulamhi jAtohaM, dalido appabhojano, theragA. 620. appamaMsa tri., ba. sa. [alpamAMsa], vaha, jisake zarIra meM bahuta kama mAMsa rahe, - tara tri., tula. vize.. vaha, jisake zarIra meM aura bhI kama mAMsa ho - athimaM khuddakaM pakkhiM , appamaMsataraM mayA, jA. aTTha. 3.352; - lohita tri., ba. sa. [alpamAMsalohita], kama mAMsa evaM kama rakta vAle zarIra vAlA, balahIna, durbala - tattha ko tumhAkanti ... imesUkarA appamaMsalohitA, jA. aTTha. 4.307; - ta napuM., bhAva. [alpamasalohitatva], balahInatA, bahuta kama mAMsa aura rakta kA honA- petA hi appamaMsalohitattA advisaGghAtajaTitA ekena parasena sayitana sakkonti, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(2)212. appamajjaM/appamajjanta pa + vmada ke varta. kR. kA niSe. [apramAdyat], pramAda nahIM kara rahA, sudRr3ha prayAsa karane vAlA, adhyavasAyI - jjato pu.. pra. vi., e. va. - adhicetaso appamajjato, munino monapathesu sikkhato, pAci. 79; appamajjatoti nappamajjato, pAci. aTTha. 60; uTThAhato appamajjato, anutiTThanti devatA, jA. aTTha, 5.107; - nto pu., pra. vi., ba. va. - evaM dAyakopi ... paricariyAya ca appamajjanto uLAraM vipulaJca dAnaphalaM paTilabhati, pe. va. aTTa. 7. appamajjana napuM., pamajjana = pamAda kA niSe0, apramAda, smRti kI jAgarukatA - naM pra. vi., e. va. - saMyamanaM saMyamo appamajjanaM appamAdo, khu. pA. aTTha. 114; - naM dvi. vi., e. va. - appamAdaM pasaMsantIti ... appamAdaM appamajjana paNDitA sappa buddhAdayo pasaMsanti, vaNNenti thomenti, itivu. aTTha. 71; - ne sapta. vi., e. va. - appamAdaratAti .... appamajjane ratA abhiratA tattha appamAdeneva rattindivaM vItinAmentA, itivu. aTTha. 148. appamaJati appa + vmana kA varta., pra. vi., e. va. [avamanyate], tiraskAra karatA hai, nicalI dRSTi se dekhatA hai, avajJApUrvaka dekhatA hai, - jetha vidhi., pra. pu., e. va., Atmane. -- mAvamajetha pApassa, na mantaM Agamissati, dha. pa. 121; tattha mAvama thAti na avajAneyya, pApassAti pApaM dha. pa. aTTha.2.10. appamaJA strI., vyu. saMdigdha, saMbhavataH appamANa kA bhAva., mettA, karuNA Adi kI bhAvanA kA saGketaka hone ke kAraNa saMbhavataH strI. kA nirdhAraNa [aprAmANya], zA. a. pramANarahita honA, sImArahita honA, lA. a. mettA, karuNA, muditA evaM upekkhA nAma ke cAra brahmavihAra, jinake prasAra kA kSetra asIma tathA jinake AlambanabhUta prANiyoM kI saMkhyA bhI apramANa rahatI hai - A pra. vi., e. va. - upekkhA appamaA ca arUpA ceva pazcime, abhi. ava. 830; - caM dvi. vi., e. va. - rattindivaM satatamappamatto, sabbA disA pharati appamadhe su. ni. 512; - yo dvi. vi., ba. va. - phusissaM catasso appamaAyo, tAhi ca sakhito viharirasaM. theragA. 386; - naM Sa. vi., ba. va. - bhAgI vA bhagavA catunna jhAnAnaM catunnaM appamaJAnaM catunna arUpasamApattInanti bhagavA, mahAni. 104; catunna appamaJAnanti mettAdInaM pharaNappamANavirahitAnaM catunnaM brahmavihArAnaM. mahAni. aTTha. 212; - su sapta. vi., ba. va. - dAnasmi brahmacariyaM appamAsu sAsane, abhi. pa. 782; - gAthA strI., karmasa., su. ni. kI 73vIM gAthA kA su. ni. aTTha. meM batalAyA gayA zIrSaka - appamaJaAgAthAvaNNanA samattA, su. ni. aTTha. 1.102; - vibhaGga pu., vibha, ke terahaveM adhyAya kA zIrSaka, jisameM mettA Adi 4 brahmavihAroM kA vivecana hai, vibha. 307-322; vibha. aTTha. 356-380; - virati strI., tIna prakAra ke virati-caitasika tathA brahmavihAra - appamAviratiyo panettha paJcapi paccekameva yojetabbA, abhi. dha. sa. 13. For Private and Personal Use Only Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appamatta 429 appamANa appamatta' tri., pamatta kA niSe. [apramatta], vaha, jo pramAda- yukta yA asAvadhAna na ho, jAgaruka, caitanya, utsAhI, vIryavAn -- tto pu., pra. vi., e. va. - taNhakkhayaM patthayamamappamatto, aneLamUgo sutavA satImA, su. ni. 70; appamattoti sAtaccakArI sakkaccakArI, su. ni. aTTa, 1.983; -ssa pu, Sa. vi., e. va. - bhikkhuno appamattassa AtApino pahitattarasa viharato, su. ni. (pR.) 190; tassa me appamattassa, saMsArA vinaLIkatA, theragA. 216; - ttA pu., pra. vi., ba. va. - sArattho appamattA AtApino pahItattA viharatha, dI. ni. 2.107; - ttena pu., tR. vi., e. va. - sAdhu, kevalaM te appamattena bhavitabbanti, jA. aTTha. 1.237; - ssa pu.. ca. vi., e. va. - yattha amoghA pabbajjA, appamattassa sikkhato, theragA. 837; - ttAya strI., ca. vi., e.va. - tassA me appamattAya, vicinantiyA yoniso, therIgA. 85; - ttA pu.. pra. vi., ba. va. - dhIrA samadhigacchanti, appamattA vicakkhaNAti, theragA. 4; appamattA na mIyanti, ye pamattA yathA matA, dha. pa. 21. appamatta tri.. ba. sa. [alpamAtra], bahuta kama mAtrA vAlA, prasAra meM choTA, kama saMkhyA yA kama mUlya vAlA, mahatvahIna, tuccha -- tto pu., pra. vi., e. va. -- appamatto ayaM kali, yo akkhesu dhanaparAjayo, su. ni. 664; pAThA. appamattakI. appamattaka 1. tri., appamatta se vyu., uparivat - ko pu., pra. vi., e. va. - appamattako so bhikkhave kaliggaho yaM so akkhadhutto paThameneva kaliggahena puttampi jIyetha, ma. ni. 3.209; appamattakopi gUtho duggandho hoti, a. ni. 1(1).48%; - ke pu., sapta. vi., e. va. -- te appamattakepi dukkhadhamme uppanne attanA kandamAnA rodamAnA, jA. aTTha. 3.49; - ttikA strI., pra. vi., e. va. - mahAdhAtukathAyaM apubbaM natthi, appamattikAva tanti avasesA, dha. sa. aTTha.5; - kaM strI., dvi. vi., e. va. - yakiJci appamattakampi vedanaM anubhavati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).194; - kesu pu.. sapta. vi., ba. va. - bhayadassAvIti appamattakesa vajjesa bhayadassAvI, pAci. aTTha. 47; - kassa pu../napuM.. Sa. vi., e. va. - kiM panimassa appamattakassa oramattakassa adhisallikhatevAyaM samaNoti, ma. ni. 2.121; 2. napuM., alpa mAtrA, alpamAtrA vAlI vastu - tasmA amhahi appamattakAni yeva dassitAni, sadda. 1.142; 3. - mattakena a., tR. vi., pratirU., kri. vi., kSudra kAraNa se, mAmUlI sI bAta se - te AkulacittA appamattakenapi tasanti vittasanti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).122; - pariccAga pu., tatpu. sa., bahuta kama kA tyAga, thor3I sI yA amahatvapUrNa vastu kA parityAga - apica kho pubbe appamattakapariccAgAnubhAvena nibbattoti, khu. pA. aTTha. 156; - vissajjaka tri., bahuta sAdhAraNa vastuoM kA dAna dene vAlA - bhikkhu appamattakavirasajjakaM sammannituM .... cULava. 310. appamattatA strI., appamatta' kA bhAva. [apramattatA], citta kI jAgarukatA, pramAda se rahita hone kI avasthA - anelamUgatA amattatA appamattatA asammohatA acchambhitA. khu. pA. aTTha. 24. appamattA strI., karma. sa., [alpamAtrA], bahuta kama mAtrA - appamattA etassAti appamattaka, dI. ni. aTTha. 1.52; - mattAya pa. vi., e. va. - nArahatAyasmA ambaTTo imAya appamattAya abhisajjitu nti, dI. ni. 1.80. appamattika tri., ba. sa. [alpamRttika], bahuta kama miTTI vAlA/vAlI - kA strI.. pra. vi., e. va. - ajAtA nAma pathavI- ... suddhavAlikA appapaMsukA appamattikA yebhuyyena pAsANA, pAci. 50. appamarumba tri., ba. sa. [alpamarUva], kama kaMkarIlI bAlU vAlI, kama cUne vAle kaGkar3oM vAlI - jAtA nAma pathavI..... appasakkharA appakaThalA appamarumbA appabAlikA, pAci. 50; marumbAti kaTasakkharA, pAci0 aTTha. 19. appamANa' tri., ba. sa. [apramANa]. 1. nahIM mApane jokhane yogya, asIma, ananta, asaMkhya, sarvavyApI - NaM napuM.. dvi. vi., e. va. - so vItarAgo pavineyya dosaM, mettaM cittaM bhAvayappamANaM su. ni. 512; mettacittaJca bhAvetha, appamANaM divA ca ratto ca, jA. aTTa, 5.182; - Nena tR. vi., e. va. - yo ve metena cittena sabbalokAnukampati, uddhaM adho ca tiriyaM, appamANena sabbaso appamANaM hitaM cittaM paripuNNaM subhAvitaM, jA. aTTha. 2.50; sohaM appamANena cakkhunA appamANaJceva obhAsaM sajAnAmi, appamANAni ca rUpAni passAmi, ma. ni. 3.201; - NA pu.. pra. vi., ba. va. - tattha aparimANA vaNNA aparimANA vyaJjanA aparimANA saGkAsanA, sa. ni. 3(2).4933; navame aparimANA vaNNAti appamANAni akkharAni, sa. ni. aTTha. 3.328; 2. tri0, atulanIya, bejor3a - No pu., pra. vi., e. va. - appamANo buddho appamANo dhammo, appamANo saGgho, pamANavantAni sarIsapAni, a. ni. 1(2).85; mahAva. 227; appamANo buddhoti ettha buddhoti buddhaguNA veditabbA, te hi appamANA nAma, a. ni. aTTha. 2.308; - NaM dvi. vi.. e. va. - atulanti appamANaM uLAraM paNItaM. pe. va. aTTha. 96%; For Private and Personal Use Only Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appamANa 430 appamANaka - NA strI., pra. vi., e. va. - appamANA cetovimutti yA ca mahaggatA cetovimutti, ma. ni. 186; - No pu., pra. vi., e. va. - mudunA kammaJjuna cittena appamANo samAdhi hoti subhAvito, a. ni. 3(1).228; appamANo samAdhIti catubrahmavihArasamAdhipi maggaphalasamAdhipi appamANo / samAdhi nAma, a. ni. aTTha. 3.276; - NAni napuM., pra. vi., ba. va. - ajjhattaM ... passati appamANAni savaNNadubbaNNAni, dI. ni. 2.85; appamANAnIti vaddhitatappamANAni, mahantAnIti attho , dI. ni. aTTha. 2.136. appamANa napuM. niSe. tatpu. sa. [apramANa], vaha, jo yathArthajJAna kA ucita sAdhana yA AdhAra nahIM hai, pramANa kA abhAva, nahIM pramANa - ettha ca yasmA avi pare appamANaM, khu. pA. aTTa. 197; etesaM vacanaM appamANaM jA. aTTha. 2.267; kALapakkho vA juNhapakkho vA ettha appamANanti vuttaM hoti, jA. aTTha. 1.167. appamANaka tri., ba. sa. [apramANaka], binA pramANa vAlA, pramANa-rahita, asaGgata - pALaM patvAna tesantu vacaNaM appamANakaM. sadda. 1.9; - guNa tri.. ba. sa. [apramANaguNa], asaMkhya guNoM se yukta - bahuguNo anekaguNo appamANaguNo guNarAsi guNapuJjo sattAnaM ... mi. pa. 188; - tA strI., bhAva. [apramANaguNatva]. asaMkhya guNoM se bharapUra honA - ... tiNNaM ratanAnaM appamANaguNataM dassetvA sappamANe satte dassetuM ..., jA. aTTha. 2.121; - gocaratA strI., appamANagocara kA bhAva. [apramANagocaratA], aparimeya viSayoM vAlA honA, AlambanoM yA viSayoM kI aparimeyatA - evaM appamANagocaratAya ekalakkhaNAsu cApi etAsu purimA ... honti, dha. sa. aTTha. 241; - citta/cetasa tri., ba. sa. [apramANacitta/ apramANaceta], zA. a. vaha vyakti, jisakA citta aprameya ho arthAt pramANoM dvArA grAhya na ho, lA. a. lokottara citta vAlA, klezoM se mukta citta vAlA - so pu., pra. vi., e. va. - upaDitakAyassati ca viharati, appamANacetaso taJca cetovimuttiM paJaAvimuttiM ..., sa. ni. 2(2).12526; ma. ni. 1.341; appamANacetasoti upaDitasatitAya nikkilesacittena appamANacitto. sa. ni. aTTha. 3.43; tattha appamANacetasoti appamANaM lokuttaraM ceto assAti appamANacetaso, maggacittasamaGgIti attho, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).207; - dassa tri., [apramANadarza]. pramANoM se agrAhya nirvANa ko dekhane vAlA, pramANoM ke aviSayIbhUta nirvANa kA sAkSAtkAra karane vAlA, - dassaM pu., dvi. vi.. e. va. - ... buddha bhagavantaM appamANadassaM aggadassaM ... asamaM asamasamaM appaTisamaM ... paTilabhiM, cULani. 189190; appamANadassanti pamANaM atikkamitvA appamANaM nibbAnadassaM. cULani. aTTha. 77; - pAka tri., ba. sa., anaggapALa nAma kI sArthakatA ko prakAzita karane hetu prayukta, pakAe hue bhojya padArthoM ko binA kisI soca vicAra ke jisa kisI ko bhI dAna dene vAlA - tassapi teneva kAraNena anaggapALoti nAmaM jAtaM, appamANapAkoti attho, a. ni. aTTha. 1.195; - vihArI tri., [apramANavihArin]. zA. a. pramANoM ko atikramaNa kara cukI sthiti meM vihAra karane vAlA, lA. a. AsravoM ko naSTa kara cukA arhat, pramANa yA parisImana karane vAle rAga Adi se mukta cittabhUmi meM vihAra karane vAlA arhat, rAga Adi se mukta arhatvaphala meM vihAra karane vAlA - ... bhAvitakAyo hoti bhAvitasIlo bhAvitacitto bhAvitapao aparitto mahatto appamANavihArI, a. ni. 1(1).283; appamANavihArIti khINAsavassetaM nAmameva, so hi pamANakarAnaM rAgAdInaM abhAvena appamANavihArI nAma, a. ni. aTTha. 2.218; - rino pu.. Sa. vi., e. va. - samAdhi na vikampati, appamANavihArino, sa. ni. 1(2).210; appamANavihArinoti appamANena phalasamAdhinA viharantarasa, sa. ni. aTTha. 2.183; - saJI tri., [apramANasaMjJin], zA. a. pramANa se pare athavA atyadhika vipulaviSaya kI saMjJA rakhane vAlA, lA. a. aisI AtmA, jo atyadhika vipula viSaya kI saMjJA kara sake, sAMkhya evaM vaizeSika darzanoM meM pratipAdita sarvajJa puruSa yA AtmA - appamANasaJI attA hoti. dI. ni. 1.26%; vipulakasiNavasena appamANasaJIti veditabbA, dI. ni. aTTha. 1.102; kapilakaNAdAdayo viya attano sabbagatabhAvapaTijAnanavasena appamANo saJI cAti appamANasaJIti .... lIna. (dI.ni.TI.) 1.152; - sattArammaNa tri.. ba. sa. [apramANasattvAlambana], apramANa yA asaMkhya prANiyoM ko apanA Alambana banAne vAlA - appamANanti appamANasattArammaNaM, jA. aTTha. 5.183; -- tta napuM., appamANArammaNa kA bhAva. [apramANAlambanatva], apramANa yA asIma AlambanoM vAlA honA - appamANenAti appamANasattAnaM appamANArammaNattA appamANena. jA. aTTha. 2.50; - samAdhi pu., karma. sa. [apramANasamAdhi]arhatva ke mArgakSaNa meM sthita sAdhaka dvArA kI jA rahI samAdhi - abhiyuyya disA sabbA, appamANasamAdhinA, a. ni. 1(1).269; For Private and Personal Use Only Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org appamANika appamANasamAdhinAti arahattamaggasamAdhinA, a0 ni0 aTTa 2.211; - subha pu0, rUpa brahmalokoM meM se eka meM nivAsa karane vAle ananta zobhA se yukta devatAoM ke eka varga kA nAma mA pra. vi. ba. va. ekatalavAsino evaM cete sabvepi paritasubhA apyamANasubhA subhakiNhAti veditabbA ma. ni. aTTha. ( mU.pa.) 1 ( 1 ) .39; - mAnaM Sa0 vi0, ba0 va. appamANasubhAnaM devAnaM ma. ni. 1. 364; - NAbha tri., ba. sa. [ apramANAbha] atyanta dedIpyamAna AbhA vAle rUpabrahmalokoM meM se eka ke nivAsI devagaNa bhAnaM pu.. Sa. vi. ba. va. ... appamANAbhAnaM devAnaM... ma. ni. 1363: AbhAnaM devAnanti 431 paritAbhaappamANAbha AbhassarAnametaM adhivacanaM, ma. ni. aTTha. ( mU0pa0) 1 (2).229; NArammaNa tri. ba. sa. [ apramANAlambana] vipula viSaya ko Alambana banAne vAlA, apramANa yA laukika sImAoM ke Upara jA cuke dharma (nirvANa ) ko Alambana banAne vAlI samAdhi prajJA yA samyakadRSTi - No pu0, pra. vi., e. va. - atthi parittArammaNo, atthi mahaggatArammaNo atitha appamANArammaNo vibha. 18:NA strI. pra. vi., e. va. appamANe dhamme Arambha yA uppajjati paJJA pajAnanA... amoho dhammavicayo sammAdiTTi ayaM vRccati apyamANArammaNA paJJA, viga. 373 NaM napuM. pra. vi. e. va. yaM vipule ArambhaNe pavattaM taM vuddhipyamANatA apyamANa ArambhaNaM assAti appamANArammaNa dha. sa. aha. 229 NA pu. pra. ki. va. ka... appamANe dhamme Arambha ye uppajjanti cittacetasikA dhammA-ime dhammA appamANArammaNA, dha. sa. 1031; - tA strI. bhAva. [ apramANAlambanatA ], vipula Alambana vAlA honA, lokottara dharma (nirvANa) ko Alambana banAne kI sthiti vipariyAyena appamANArammaNatA veditabbA, dha. sa. aTTha. 253. - - appamANika tri.. appamANa se vyu [apramANika] nirdhArita mAnadaNDoM se rahita, prAmANika mApa-jokha se rahita, bahuta bar3I yA bahuta choTI NikAyo strI dvi. vi. ba. da. sajJAcikAyo kuTiyo kArApenti assAmikAyo atuddesikAyo appamANikAya, pArA. 224 appamANikAyoti etakena nidraM gacchirasantIti evaM aparicchinnappamANAyo, buddhippamANAyo vA mahantappamANAyoti attho, pArA. aDa. 2.1.134 NikAni napuM. dvi. vi. ba. va. bhagavatA nisIdane anujJAnti appamANikAni nisIdanAni dhAreti pAci. 224. appamAda pu. pamAda kA niSe. [apramAda] citta kI jAgarukatA, smRti kI jAgarukatA, pramAda yA citta kI zithilatA yA - appamAda Atappa - vikSiptatA kA na rahanA do pra. vi. e. va. - padhAnaM adhidvAnaM anuyogo appamAdo kusalesu dhammesu, mahAni. 42-43, apyamAdoti naSpamajjanaM satiyA avippavAso mahAni, a. 148: appamAdo duccati satiyA avippavAso dI. ni. aDa. 1.90; dena tR, vi. e. va. saddhAya tarati oghaM appamAdena aNNavaM su. ni. 186 tasmA appamAdena aNNavanti iminA padena bhavoghataraNaM sakadAgAmimaggaM sakadAgAmiJca prakAseti su. ni. a. 198 daM dvi. vi. e. ba. appamAdaJca medhAvI, dhanaM seTThava rakkhati, theragA. 883; - de sapta. vi. e. va. appamAde pamodanti, ariyAnaM gocare ratA, dha0 pa0 22; - garu / gArava tri0, ba0 sa0 [apramAdagaurava ], apramAda meM gaurava anubhava karane vAlA, apramAda ko sammAna dene vAlA appamAdagaru bhikkhu, paTisandhAragAravo a. ni. 2 (2) 47: 181 gAravatA strI. bhAva [apramAdagauravatA]. apramAda meM sammAna yA gaurava kA bhAva - appamAdagAravatAti appamAde garubhAvo, a0 ni0 aTTha. 3.108; - guNa pu0, tatpu0 sa. [ apramAdaguNa] apramAda kA guNa ne sapta. vi., e. va. appamAdaguNe yutto, tadA kAlahUto ahaM apa. 1.164; - dhamma pu0, tatpu0 sa0 [ apramAdadharma], apramAda kA dharmaappamAdadhammo desito evaM appamAdadhammaM yeva thero desesi, sA. vaM. 56 (nA.); paTipatti strI. tatpu. sa. [ apramAdapratipatti], apramAda kI caryA, apramAda kA abhyAsa, - Er - - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tiyaM sapta vi. e. va. anusAsamAnA ca appamAdappaTipattiyaM anusAsanti, mi. pa. 223; - pada napuM0, [ apramAdapada], apramAdaviSayaka vacana, kathana yA vAkya de sapta vi. e. va. ovAdaM sabbaM ekasmiM appamAdapadeyeva pakkhipitvA adAsi dI. ni. aDa. 2.166; For Private and Personal Use Only vAlA phala napuM., tatpu. sa. [apramAdaphala ], apramAda kA phala laM hi. vi. e. va. imesaM bhikkhUnaM appamAdaphalaM sampassamAno appamAdena karaNIyanti vadAmi ma. ni. 2.152; - mUlaka tri0, ba0 sa0 [ apramAdamUlaka ], apramAda meM apanI jaDa rakhane vAlA apramAda ke kAraNa udita hone kA pu0, pra0vi0, ba0 va. ye keci kusalA dhammA, sabbe te appamAdamUlakA appamAdasamosaraNA, sa. ni. 3( 1 ) 49 ratatra tatpu. sa. [apramAdasta], apramAda meM Ananda lene vAlA - to pu0, pra. vi., e. va. - appamAdarato bhikkhu, pamAde bhayadassivA dha. pa. 31 taM pu.. dvi. vi.. e. va. appamAdarata divA, uttamatthaM gavesaka, apa. 1.65; tAya strI. catu vi., e. va. bahUhi dukkhadhammehi , - - Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appamAda 432 appamocana appamAdaratAya me, therIgA. 36; appamAdaratAyAti tAya eva dukkhotiNNatAya ... appamAde ratAya, therIgA. aTTha. 46; - tA pu., pra. vi., ba. va. - appamAdaratA santA, pamAde bhayadassino, itivu. 29; appamAdaratAti vuttappakArAya samathavipassanAbhAvanAya appamajjane ratA ... vItinAmentA, itivu. aTTa. 148; - lakkhaNa napuM, tatpu. sa. [apramAdalakSaNa]. apramAda kA lakSaNa, - NaM dvi. vi., e. va. - appamattA pana appamAdalakkhaNaM vaDDatvA khippaM maggaphalAni sacchikatvA dutiyatatiyaattabhAvesu na nibbattanti, dha. pa. aTTha. 1.130; - vagga pu., dha. pa. ke dvitIya varga kA zIrSaka, jisameM apramAda se sambandhita buddhavacanoM kA saMgraha kula bAraha gAthAoM meM kiyA gayA hai - dha. pa. 21-32; - ggaM dvi. vi., e. va. -- rao anurUpaM dhammapade appamAdavaggaM anumodanatthAya abhAsi, pArA. aTTa, 1.34; tassappamAdavaggaM so sAmaNero abhAsatha ma. vaM. 68; - vaggavaNNanA strI., tatpu. sa., dha. pa. ke appamAdavagga kI aTTa. kA zIrSaka, dha. pa. aTTha. 1.94-162; - vihAra pu., tatpu. sa., apramAda ke sAtha jIvanavRtti - re sapta. vi., e. va. - imaM udAnanti ima pamAdavihAre appamAdavihAre ca yathAkkama AdInavAnisaMsavibhAvanaM udAnaM udAnesi, udA. aTTha. 193; -vihArI tri., apramAda se yukta hokara jIvanayApana karane vAlA - rI pu., pra. vi., e. va. - ... appamAdavihArI tva saGgha gacchati, sa. ni. 2(2).85; - rino pu., ca./Sa. vi., e. va. - evaM me viharantarasa, appamAdavihArino, apa. 1.65; -niyo strI, pra. vi., ba. va. - evaM imA appamAdavihAriniyo bhavissantIti ... sampaTicchApesuMdha. pa. aTTha. 2.56; - rinaM Sa. vi., ba. va. - tesaM sampannasIlAnaM, appamAdavihArinaM. dha. pa. 57; - samosaraNa tri., tatpu. sa., apramAda meM Akara eka juTa ho jAne vAlA, apramAda meM antarbhUta ho jAne vAlA - NA pu., pra. vi., ba. va. - sabbe te appamAdamUlakA appamAdasamosaraNA, sa. ni. 3(1).49; - sampadA strI., tatpu. sa. [apramAdasampat], apramAda kI pUrNarUpa se prApti - yadidaM-sIlasampadA, ... attasampadA, ... appamAdasampadA, sa. ni. 3(1).28; appamAdasampadAti kArApakaappamAdasampatti, sa. ni. aTTha. 3.169; - sudesanA strI., tatpu. sa., apramAdaviSayaka buddha kA uttama upadeza - naM dvi. vi., e. va. -vilokayI tepiTakaM mahAraha, tamaddasa appamAdasudesanaM, dI. vaM. 50; - dAdhikaraNa tri., ba. sa., apramAda ke phalasvarUpa prApta - NaM pu., dvi. vi., e. va. - sIlavA sIlasampanno appamAdAdhikaraNaM mahantaM bhogakkhandhaM adhigacchati, dI. ni. 2.67; - dAdhigata tri., [apramAdAdhigata], apramAda ke dvArA prApta - to pR., pra. vi., e. va. - yopissa so hoti yaso appamAdAdhigato, a. ni. 2(2).233; - dAnisaMsagAthA strI., saddhammo. unnIsaveM adhyAya kA zIrSaka, saddhammo. (gA.) 588-621; - dAbhAva pu.. tatpu. sa. [apramAdAbhAva], apramAda kA abhAva - vA pa. vi., e. va. --- pamattassapi appamAdAbhAvAti tasmA ubhopete ekasadisAva, jA. aTTha. 5.94; - dovAda pu.. apramAda-viSayaka buddhopadeza -- appamAdo amatapada, pamAdo maccu no padanti, appamAdovAdaJca kathesi, jA. aha. 5.60. appamAyu tri., ba. sa. [alpAyuSa], alpa Ayu vAlA - upanIyati jIvitamappamAyu, jarUpanItassana santi tANA, jA. aTTha. 4.357; sa. ni. 1(1).3; a. ni. 1(1).181. appamArisa pu.. [alpamAriSa], eka auSadhIya paudhA, ciDacir3I - taNDuleyyoppamAriso, abhi. pa. 594. appamiddha tri., ba. sa. [alpamRddha, bau. saM. alpamiddha]. alpa Alasya yA tandrA vAlA, anidrAlu, jAgaruka, caukannA, adhyavasAyI -- do pu., pra. vi., e. va. - tasmA hi appakiccassa, appamiddho anuddhato, itivu. 52; appamiddhoti divasaM caGkamena nisajjAyA tiAdinA vuttajAgariyAnuyogena niddArahito assa, itivu. aTTha. 218; - ddhena pu., tR. vi., e. va. - yoginA yogAvacarena appamiddhena bhavitabbaM, mi. pa. 384. appameyya tri., pa+vmA ke saM. kR. kA niSe. [aprameya]. mApa-jokha dvArA nirdhAraNa nahIM kie jAne yogya, asIma, ananta, apramANa - yyo pu.. pra. vi., e. va. - timbarusakavaNNAbho, appameyyo anUpamo, apa. 1.68; -- yyaM pu., vi. vi., e. va. - buddhamappameyyaM anussara pasanno, theragA. 382; 383; 384; - yyA strI, pra. vi., e. va. - vasudhA yathAppameyyA, cittA vanavaTasakA apa. 1.113; - yyAnaM pu., Sa. vi., ba. va. - sattAnantva appameyyAnaM dussIlA virato jano, saddhammo. 338; - guNa tri., ba. sa. [aprameyaguNa], asIma yA asaMkhya guNoM vAlA - No pu., pra. vi., e. va. - so bhagavA vicittaphuppharAsi viya anantaguNo appameyyaguNo, mi. pa. 315. appamocana napuM.. pamocana kA niSe. [apramocana]. vimukti kA abhAva, chuTakArA kA na honA - yathA tava ... anAgatasaMvacchare vA yojetabbato appamocanameva honti, su. ni. aTTha. 1.117. For Private and Personal Use Only Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appayasa 433 appavatti appayasa tri., ba. sa. [alpayazas], kama prasiddhi vAlA, alpa ariyadhammalAbhibhAvaJca sayameva esa akAsIti ... samodhAnesi. rUpa meM sammAnita yA satkRta - yasA strI., pra. vi., e. va. jA. aTTa, 1.236. - appesakkhA ca appalAbhA cAti bho pabbajjA nAma appayasA appavajja tri., [alpavadya], kama nindanIya, alpa rUpa meM ceva, dI. ni. aTTha. 2.235. pradUSita - jjo pu., pra. vi., e. va. - sAvajjo, vajjabahulo, apparaja tri., ba. sa. [alparajas], kama dhUla bharI/bharA, appavajjo , anavajjo , a. ni. 1(2).155. kama dhUla vAlI/vAlA - rajA strI., pra. vi., e. va. - appavatta 1. tri., pavatta kA niSe. [apravRtta], niSkriya, kAma nIcattiNA apparajA ca bhUmi, pAsAdikA yattha jahanti meM nahIM lagA huA - ttaM napuM., pra. vi., e. va. - appavattaM soka jA. aTTha. 5.162; apparajAti paMsurahitA, tade... cittaM sukhadukkhaM nappajAnAti, mi. pa. 275; - vatte napuM.. apparajakkha tri., ba. sa., aTTha. ke anusAra appa + raja + sapta. vi., e. va. - appavatte citte supinaM na passati, mi. akkhi se vyu. [alparajaska athavA alparajakSa]. zA. a. pa. 276; - ttaM dvi. vi., e. va. - purisassa jAlApavatte kama dhUla bharA, kama dhUla bharI AMkhoM vAlA, lA. a. (rAga ukkaNThitvA udakappahArena jAlaM appavattaM katvA chArikAya Adi ke) alpa maloM vAlA, vaha, jisakI prajJAcakSu meM rAga aGgAre pidhAya ... nirodhasamApajjanaM. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) Adi kI dhUla bahuta kama raha gayI hai - kkho pu., pra. vi., 1(2).245; 2.ka. napuM., nirvANa ke paryAya ke rUpa meM - e. va. - bhikkhu dIgharattaM apparajakkho imasmiM dhammavinaye, appavattaM abhijJeyyaM, paTi. ma. 11; appavattaM sukhaM ... khemaM a. ni. 3(2).163; - kkhe pu., dvi. vi., ba. va. - vipassI ... nibbAnaM paTi. ma. aTTha. 1.82; so appavattatthAya maggaM bhagavA arahaM ... buddhacakkhunA lokaM volokento addasa satte AyUhati gavesati bhAveti bahulIkaroti, mi. pa. 297; - apparajakkhe mahArajakkhe ... appekacce ... viharante, dI. vattassa Sa. vi., e. va. - appavattassa guNaM pavatte ca bhayaM ni. 2.30; apparajakkhetiAdIsu yesaM vuttanayeneva paJAcakkhumhi dIpayamAno, mi. pa. 189; - vatte sapta. vi., e. va. - pavatte rAgAdirajaM appaM te apparajakkhA , dI. ni. aTTha. 2.52; - ka bhayadarasAvissa appavatte cittaM pakkhanti ... nissaraNa nti, tri., uparivat - kA pu., pra. vi., ba. va. - desakassa mi. pa. 297; 2.kha. apravRtti, niSkriyatA, anutpAda - ttAya abhAvena yato apparajakkhakA, saddhammo. 519; - jAtika ca. vi., e. va. - etesaM appavattAya, desesi maggamuttamaM. tri, ba. sa. [bau. saM. alparajaskajAtiya], vaha, jisameM theragA. 767; etesaM appavattAyAti yathAvuttAnaM pApadhammAnaM svabhAva se hI rAga Adi kI dhUla atyalpa ho, rAga Adi se appavattiyA anuppAdAya, theragA. aTTha. 2.245. atyalpa rUpa meM prabhAvita svabhAva vAlA - kA pu., pra. vi., appavattana napuM., pavattana kA niSe. [apravartana], ka. Age ba. va. - santi sattA apparajakkhajAtikA, dI. ni. 2.30: jArI nahIM rahanA - naM pra. vi., e. va. - ... kilesavabhAvato apparajakkhajAtikAti pAmaye akkhimhi appaM parittaM kammavaTTassa appavattanaM udA. aTTha. 296; - bhAva pu.. rAgadosamoharajaM etesaM, evaM sabhAvAti apparajakkhajAtikA. [apravartanabhAva], uparivat - vaM dvi. vi., e. va. - ... dI. ni. aTTha. 2.30; santIdha sattApparajakkhajAtikA, desehi AyusaddhAraM olokento tassa appavattanabhAvaM JatvA satthAraM dhamma anukampimaM paja, bu. vaM. 1.1. Aha, dha. pa. aTTha. 2.45; kha. ghaTita na honA, prayoga meM na apparuLahaharita tri., [aprarUDhaharita], aisA sthAna, jahAM AnA - to pa. vi., e. va. - ruLihavasena te pavattA harI-bharI ghAsa bahuta kama ugI ho - te napuM., sapta. vi., e. pakatiApAdisu atthesu appavattanato, sada. 1.108. va. - appahariteti apparuLhaharite, ma. ni. aTTa (mU.pa.) appavattanta tri., pa+Vvata ke varta. kR. kA niSe. [apravartata], 1(1).101; - tiNa tri, uparivat - Ne uparivat - Age ko nahIM bar3ha rahA yA nahIM pahuMca rahA - nte pu., sapta. apparuLaharitatiNe vA pAsANapiTThisadise, su. ni. aTTha. vi., e. va. - so sotApanno hutvA uparivisese appavattante 1.121. bhavissati ... Aha, dha. pa. aTTa, 1.54. appalAmI tri., [alpalAbhin], kama lAbha pAne vAlA - bhI appavatti strI., pavatti kA niSe. [apravRtti sakriya nahIM pu., pra. vi., e. va. - aho losakatissatthero appapuo rahanA, Age kAryarata na honA - tti pra. vi., e. va. - ubhinna appalAbhI, jA. aTTha. 1.232; - mibhAva pu., kama lAbha pAne appavatti nirodhasaccaM, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(1).213-14; - kI sthiti - vaM dvi. vi., e. va. - attano appalAbhibhAvaJca tiM dvi. vi., e. va. - evaM diTThAdInavAya taghAya eva For Private and Personal Use Only Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appavattika 434 appasadda appavatti, su. ni. aTTa, 1.98; - tiyA' tR. vi., e. va. - kisI para Azrita nahIM hai - hAni napuM, pra. vi., ba. va. - phassahetukesu ... taNhAdInaM appavattiyA saMvato, udA. aTTa. katamAni kAnici okArantapadAni purisanaye sabbathA 154; - tiyA' ca. vi., e. va. - etesaM appavattAyAti appaviThThAni, sadda. 1.105; - tA strI., bhAva., praviSTa na honA, yathAvuttAnaM pApadhammAnaM appavattiyA anuppAdAya, theragA. antarbhUta na honA - tasmA ... purisanaye sabbathA gosahassa ahR. 245; - to pa. vi., e. va. - yatindriyoti cakkhAdInaM appaviThThatA vuttA, sadda, 1.106. channaM indriyAnaM abhijjhAdyappavattito, saMyamena yatindriyo, appavipAka tri., ba. sa. [alpavipAka], bahuta halakA phala udA. aTTha. 166; - kata tri., [apravRttikRta], niSkriya kara yA pariNAma dene vAlA - kaM strI., dvi. vi., e. va. - diyA gayA, vaha, jise niSkriya banA diyA gayA hai - mahAvate appavipAkaM vA tulaM. udA. aTTha. 268. ... pavAhetvA appavattikatakAlo viya ... appaTisandhikabhAvena appavisaya tri., ba. sa. [alpaviSaya], kevala kucha sImita ... veditabbo, a. ni. aTTha. 2.115; - karaNa napuM.. viSayoM meM hI prayukta - yo pu., pra. vi., e. va. - katarasaddo [apravRttikaraNa], niSkriya kara denA, kriyAvihIna banA denA hi appavisayo, sadda. 1.270; - yAni napuM., pra. vi., ba. va. - Nena tR. vi., e. va. - evametaM jhAnaJca ArammaNaJcAti - appavisayAni itarAni catucittasampayogA, vibha. aTTha. 174. ubhayampi appavattikaraNena ca... vihAtabbaMdha. sa. aTTha. 250. appavedanIya tri., [alpavedanIya]. bahuta kama mAtrA meM anubhava appavattika tri., ba. sa. [apravRttika], pravRtti yA kriyAzIlatA kiye jAne yogya - yaM napuM.. pra. vi., e. va. - taM me kamma se rahita, Age jArI na rahane vAlA - kaM napuM., pra. vi., e. appavedanIyaM hotUti, a. ni. 3(1).197. va. - anupavajjanti appavattikaM appaTisandhikaM sa. ni. appasakkhara tri., ba. sa. [alpazarkara, bahuta kama ror3I yA aTTha. 3.18. kaMkar3oM vAlA/vAlI - rA strI., pra. vi., e. va. - suddhapaMsu appavArita tri., pavArita kA niSe. [apravArita], abhukta, suddhamattikA appapAsANA appasakkharA appakaThalA bhojana nahIM kara cukA (bhikSu), vaha, jise pahale dAna ke appamarumbA appavAlikA, pAci. 50. rUpa meM kucha nahIM diyA gayA hai - to pu., pra. vi., e. va. appasacca napuM., bhAva. [alpazrutya], bahuta kama par3hA likhA - kathamhi nAma ... pubbe appavArito gahapatikaM upasaGkamitvA honA, ajJAna - ccaM pra. vi., e. va. - appasaccaM kho pana cIvare vikappaM ApajjissatI ti, pArA. 327; pubbeva hutvA tathAgatappavedite dhammavinaye parihAnametaM a. ni. 3(2).133; 136. pana appavArito, utta. vi. 40; - sajJA strI., tatpu. sa. appasattha' tri., pasattha kA niSe. [aprazasta], aprazaMsita, [apravAritasaMjJA], bhojana kara cuke ko bhojana na kiyA jugupsita - tthaM napuM. pra. vi., e. va. - ..., huA mAnanA - jAya tR. vi.. e. va. - pavArite amanujagandhaM bahUnaM akantaM ... tadappasatthaM dvirasaJju bhuje, appavAritasajAya, mi. pa. 248. jA. aTTha. 7.53. appavAlika tri., ba. sa. [alpabAluka], kama bAlU appasattha tri., ba. sa. [alpasArtha], vaha, jisake pAsa vAlA/vAlI - kA strI., pra. vi., e. va. - jAtA nAma kamajora rakSA sAdhana hoM yA bahuta choTA sA samUha ho - ttho paThavI-suddhapaMsu saddhamattikA appapAsANA ... appamarumbA pu.. pra. vi., e. va. - vANijova bhayaM maggaM, appasattho appavAlikA, ... yebhuyyenamattikA, pAci. 50. mahaddhano, dha. pa. 123. appavAhana tri., ba. sa. [alpavAhana], bahuta kama vAhanoM appasadda tri., ba. sa. [alpazabda], bahuta kama kolAhala vAlA, - no pu., pra. vi., e. va. - dIghIti nAma ... dliddo| vAlA, kolAhala rahita, zAnta; ka. sthAna, Asana Adi - appadhano appabhogo appabalo appavAhano appavijito ddesu napuM.. sapta. vi., ba. va. - athAsanesu sayanesu appasaddesu aparipuNNakosakoTThAgAro, mahAva. 463. bhikkhu vihareyya, su. ni. 931; - ddAni napuM.. pra. vi., ba. va. appavijita tri., ba. sa. [alpavijita], vaha, jisake adhIna - AraJakAni senAsanAni, pantAni appasaddAni, theragA. bahuta kama jItA huA kSetra ho - to pu., pra. vi., e. va., 592; - iM napuM.. pra. vi., e. va. - senAsanaM nAtidUraM hoti uparivat. nAccAsannaM gamanAgamanasampannaM divA appAkiNNaM rattiM appasadaM appaviTTha tri., pa + visa ke bhU. ka. kR. kA niSe. appanigghosaM ..., a. ni. 3(2).13; - he napuM., sapta. vi., [apraviSTa], vaha, jisane bhItara praveza nahIM kiyA athavA jo e. va. - appasadde appanighose vijanavAte manassarAhasseyyake For Private and Personal Use Only Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appasanna 435 appasAda paTisallAnasAruppe senAsaneti, mahAni. 351; - do pu., pra. ..., pe. va. aTTha. 173; - nne napuM., sapta. vi., e. va. - vi., e. va. - kimidaM appasaddova, assamo paTibhAti ma jA. jotipAlo mANavo assaddhe appasanne kule paccAjAto, mi. aTTha. 7.334; kha. zAnta, mauna evaM kolAhala na karane vAlA pa. 210; - nnAni napuM.. pra./dvi. vi., ba. va. - ... kulAni vyakti - do pu., pra. vi., e. va. - appasaddo antaraghare assaddhAni appasannAni anopAnabhUtAni.... mahAni. 357; - gamissAmIti sikkhA karaNIyA ti, pAci. 249; tena appasaddo nnA pu.. pra. vi., ba. va. - mAtApitaro pana nesaM assaddhA upasaGkamitvA antaramAno ALindaM pavisitvA ... AkoTehi / appasannA samaNabrAhmaNesu ... ahesu. pe. va. aTTha. 47; - dI. ni. 1.78; - ina pu, tR. vi., e. va. - appasaddena nnAnaM pu, Sa. vi., ba. va. - appasannAnaM pasAdAya, pasannAnaM antaraghare gantabba, pAci.249; - ddA pu., pra. vi., ba. va. - bhiyyobhAvAya, pArA. 22; appasannAnaM vA pasAdAya, pasannAna appasaddA Ayasmanto hotha, pu. pa. 142; - iM strI., dvi. vi., bhiyyobhAvAya .... pAci. 20; - bhAva pu.. tatpu. sa. e. va. - appasadaM parisaM viditvA ... ma yA ti, dI. ni.. [aprasannabhAva], aprasannatA, avizvAsa yA azraddhA kA bhAva 1.161; -- he pu., dvi. vi., ba. ka. - appasadde katvAti nirye| - vaM dvi. vi., e. va. - appasAdaM pavedeyyunti appasannabhAvaM apasadde katvA, dI. ni. aTTha. 3.18; ga. napuM., uparivat jAnApeyyu, a. ni. aTTha. 3.252. prazAnti - hassa pu.. Sa. vi., e. va. - appasaddakAmo kho so appasamArambha tri., ba. sa. [alpasamArambha], apekSAkRta kama AyasmA appasaddassa vaNNavAdI, dI. ni. 1.161; gha. pu.. kaSTasAdhya, kama kriyAkalApoM ke rahane se alpa pIr3AdAyaka vyAkaraNa ke sandarbha meM - 'appa' zabda - ddo pra. vi., e. va. - mbhaM napuM., pra. vi., e. va. - kammaTThAnaM appaTTa appakiccaM - appasado hettha abhAvattho appiccho appanigghosotiAdIsa appAdhikaraNaM appasamArambha sampajjamAnaM mahapphalaM hoti. ma. viya, vi. va. aTTha. 284; - kAma tri., ba. sa. [alpazabdakAma]. ni. 2.422; - mbho pu., pra. vi., e. va. - appaTTho appakicco zAntipriya, kolAhala-rahita avasthA yA sthAna kI kAmanA appAdhikaraNo appasamArambho, satataM samitaM saccavAdI hoti, karane vAlA - mo pu., pra. vi., e. va. - appasaddakAmo kho ma. ni. 2.428; - tara tri., tula. vize., apekSAkRta kama so AyasmA appasaddassa vaNNavAdI, dI. ni. 1.161; -- mA pIr3AdAyaka - taro pu.. pra. vi., e. va. - ao ajao pu., pra. vi., ba. va. -- appasaddakAmA kho panete Ayasmanto .... appaTTataro ca appasamArambhataro ca mahapphalataro... cAti, appasaddavinItA, dI. ni. 3.27; - vinIta tri., tatpu. sa., dI. ni. 1.127; - tarA strI., pra. vi., e. va. - dvinna zAnta avasthA meM saMyama kI zikSA ko prApta - tA pu., pra. paTipadAnaM ... appatthatarA ca appasamArambhatarA ca mahapphalatarA vi., ba. va., uparivat - appasaddakAmA kho panete Ayasmanto ... cAti, a. ni. 1(1).197; - tA strI., bhAva., kama appasaddavinItA, dI. ni. 3.27. kaSTakaratA, svalpa rUpa meM pIr3AdAyakatA - tA pra. vi., e.va. appasanna tri., pasanna kA niSe. [aprasanna], 1. asvaccha, - tatrime dasa guNA appasamArambhatA eko guNo, jA. aTTha. 1.13. malina, avizuddha - nne napuM., sapta. vi., e. va. - yathodake appasayaha tri., pa + /saha ke saM. kR. pasaraha kA niSe. Avile appasanne, na passati sippikasambukaJca, jA. aTTha. [aprasahya], nahIM roke jA sakane yogya, anivArya, nahIM 2.83; appasanneti tAyeva AvilatAya avippasanne, tade. 2. baca sakane yogya - yaho pu., pra. vi., e. va. - appasaraho vaha vyakti, jisakA citta kisI ke prati vizvAsa se yukta sadA homi, sabbArakkhehi rakkhito, apa. 1.344; kusalo nahIM hai, yA jo kisI siddhAnta para zraddhA nahIM rakhatA hai, buddhadhammehi, apasavho parehi so, apa. 1.351; - yaha napuM.. pra. avizvAsI, azraddhAvAn - nno pu., pra. vi., e. va. - tvaM pana vi., e. va. - jAyetha no ye narake su satto, tadA mayi appasanno, pe. va. aTTha. 193; - nnaM dvi. vi., e. tatthaggidAhAdikamappasaraha vibha. aTTha. 90. va. - pasannameva seveyya, appasannaM vivajjaye, jA. aTTha. appasAda pu., tatpu. sa., pasAda kA niSe. [aprasAda]. asantoSa, 5.221; - nnassa pu., Sa. vi., e. va. - addhA paTiAtametaM / avizvAsa, zraddhA kA abhAva - daM vi. vi., e. va. - ... tadAhu, nAcikkhanA apasannassa hoti, pe. va. 528; upAsake saddhe pasanne akkosAmi, paribhAsAmi, appasAdaM appasannassa hotIti akathanA appasannassa hoti, pe. va. karomi, cULava. 466; yo ca vineyya sArambha, appasAdaJca aTTha. 193; - nnA strI., pra. vi., e. va. - ... gaNikA cetaso, sa. ni. 1(1).209; - dena tR. vi., e. va. - dhamme assaddhA appasannA maccheramalapariyadvitacittA tehi manassehi appasAdena samannAgato assutavA pRthujjano kAyassa bhedA For Private and Personal Use Only Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appasAra 436 appassuta paraM maraNA ... upapajjati, sa. ni. 3(2).445; - nnAnaM Sa. ba. va. -- lUkhAni tiNabIjAni, appasnehAni bhuJjasi, jA. vi., ba. va. - appasannAnaJceva appasAdAya, pArA. 22; - de| aTTha. 3.274; appasnehAnIti mandojAni, jA. aTTha. 3.275; sapta. vi., e. va. - kUTa appasAde, kUTeti kUTayati, .... pAThA. snehAni. kUTatApaso, sadda. 2.532; - ka pu.. appasAda se vyu... appasukhavedanA strI., karma. sa., [alpasukhavedanA], sukha alparUpa meM avizvAsa, halakI azraddhA - kaM dvi. vi., e. kI atyalpa anubhUti - nAya tR. vi., e. va. - sammattakajAtAti va. - datvA... kiJcideva appasAdakaM disvA ... nAnRtapeyyaM, kAmesu pAtabyataM ApajjantA appasukhavedanAya sammattakA pe, va. aTTha. 113; -- nIya tri., pa + Vsada ke prera. ke saM. suTTa mattakA jAtA, udA. aTTha. 296. kR., pasAdanIya kA niSe. [aprasAdanIya], prasanna na karAne appasuta tri., [alpazruta], kama jJAna vAlA, ajJAnI - taM yogya, avizvasanIya, azraddheya - ye naphaM, sapta. vi., e. va. - pu.. dvi. vi., e. va. - bahussuto appassutaM. yo sutenAtimati , ananuvicca apariyogAhetvA appasAdanIye ThAne pasAdaM upadaMseti, theragA. 1029; - to pu., pra. vi., e. va. - appassutAyaM a. ni. 1(2).3; - bahula tri., ba. sa. [aprasAdabahula]. pariso, balibaddova jIrati, theragA. 1028; tula. appassuta, atyadhika avizvAsI, atyadhika azraddhAvAn - lo pu., pra. vi., vilo. bahussuta. e. va. - bhikkhUsu appasAdabahulo hoti, a. ni. 2(1).251. appasUpa tri., ba. sa. [alpasUpa]. kama rasIle yUSa se yukta, appasAra tri., ba. sa. [alpasAra], atyalpa mUlya vAlA, kama kama caTanI se yukta - paM napuM., dvi. vi., e. va. - ... appasUpaM mahatva rakhane vAlA - rAni napuM.. pra. vi., ba. va. - yavabhattaM bhuJjamAnaM passi, jA. aTTa. 6.202; na tAyate yAnamhAkaM satthe appasArAni paNiyAni, dI. ni. 2.2553; bhAvavasUpanitaM, yo yavakaM bhuJjasi appasUpAnti, tade.. appasArAnIti appagghAni, dI. ni. aTTa. 2.361. appasena tri., ba. sa. [alpasena], bahuta choTI senA vAlA - appasAvajja tri., [alpasAvadya], choTe-moTe pApakarmoM ke no pu., pra. vi., e. va. - appaseno mahAsenaM, kathaM viggayha kAraNa nindanIya, kama nindanIya - jjo pu., pra. vi., e. Thassasi, jA. aTTha. 6.275; appasenopi ce mantI, mahAsenaM va. - so guNavirahitesu tiracchAnagatAdIsu pANesu khuddake amantinaM, tade, vilo. mahAsena. pANe appasAvajjo, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(1).206; so appassaka tri., ba. sa. [alpasvaka]. daridra, bahuta kama yamatthaM bhajati tassa appatAya appasAvajjo, dha. sa. aTTha.. saMpatti vAlA - ko pu.. pra. vi., e. va. - ekacco dalido 144; tula. appavajja, vilo. anavajja. hoti appassako appabhogo, a. ni. 1(1).284; 285; - kA appasiddha tri., pasiddha kA niSe. [aprasiddha], vyAkaraNa kI pra. vi., ba. va. - daliddA ca hoti apassakA appabhogA sAmAnya prakriyA meM apracalita, asAmAnya, anAvazyaka - appesakkhA ca? a. ni. 1(2).232; 233. ddho pu., pra. vi., e. va. - tatthApaccayo pAvacane appasiddho, appassAda tri.. ba. sa. [alpAsvAda], bahuta kama Ananda sadda. 3.805; -ddhaM napuM.. pra. vi., e. va. - ukArantaM pulliGga dene vAlA, duHkhabharA, atyalpa mAtrA meM sukha se pUrNa - do tu bhUdhAtumayaM appasiddha, sadda. 1.61; 62; -ddhA pu., pra. vi. pu., pra. vi., e. va. - saGgo eso parittamettha sokhya, apparasAdo ba. va. - ettha me appasiddhAti ye ye saddA pakAsitA, sadda. dukkhamettha bhiyyo, su. ni. 61; appassAdo .... ime paJca 1.63; - ddhAni napuM, pra. vi., ba. va. - sattamIrUpAdIni kAmaguNe paTicca uppajjati sukhaM somanarasaM. ... assAdo sabbathA appasiddhAni, sadda. 2.319; - tA strI., bhAva. ti vutto, su. ni. aTTha 1.90; - dA pra. vi., ba. va. - [aprasiddhatA], sAmAnya niyamoM meM pracalita na honA, apparasAdA dukhA kAmA, iti vijJAya paNDito, dha. pa. 186%3; asAmAnyatA - tA pra. vi., e. va. - evaM aJjatarA pi appassAdAti supinasadisatAya parittasukhA, dha. pa. aTTha. pasiddhatA ca appasiddhatA ca upaparikkhitabbA, sadda. 2.593; 2.138; - tA strI., bhAva., bahuta kama mAtrA meM AnandamayatA, - tta napuM., bhAva. [aprasiddhatva]. uparivat - ttA pa. vi., e. atyalpa sukhamayatA - taM dvi. vi., e. va. - sukhasammatassApi va. - ... ukArantapulliGgAnaM appasiddhattA asaM .... vipariNAmadukkhataM apparasAdataJca apassantopi tappaccayaM ukArantapulliGgAnaM vasena .... sadda. 1.189. .... dIpasikhAbhinipAtaM. vibha. aTTha. 137. appasineha/appasneha tri., ba. sa. [alpasneha], kama appassuta 1. tri., tatpu. sa., appasuta kA pAThA0 [alpazruta], cikanAI vAlA, kama ArdratA vAlA - hAni napuM.. dvi. vi., zA. a. vaha, jisane bahuta kama sunA hai, lA. a. atyalpa For Private and Personal Use Only Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org appaharita rUpa meM zikSita, azikSita, ajJAnI taM pu0, pra. vi., e. va. bahussuto appassutaM yo sutenAtimaJJati, theragA. 1029; to pu. pra. vi., e. va. appassutAyaM puriso balivaddova jIrati dha. pa. 152, theragA. 1028 apparasuto anAvaro, kena lokasmi kiM siyA theragA. 987 pare appassutA bhavissanti, ma. ni. 1.54 tA pu. pra. ki. ba. va. aSyaM sutametesanti appassutA ma. ni. a. (bhU.pa.) 1 (1) 198 ssa pu.. Sa. vi., e. va. dutiyagAthA pana apyassu tassapi yonisomanasikAre kamma karontarasa kArakapuggalassa vasena kavitA dha. pa. a. 1.92 2. napuM, alpajJAna, alpazrutatA te sapta vi. e. va. paraJca appassute samAdarpati a. ni. 1 (2). 248. appaharita tri. karma. sa. [ alpaharita ] kama harA bharA bahuta kama ghAsa vAlA, Usara te napuM., sapta. vi., e. va.. tena hi tvaM brAhmaNa, taM pAyAsaM apyaharite vA chaDDehi, su, ni. (pR.) 97. appahariteti paritaharitatiNe, apparuchitatiNe vA pAsANapidvisadise, su. ni. a. 1.121 tato ce uttariM appaharitepi Thito adhidRheyya pAcittiyanti pAci 69; appaharite ThitenAti aharite Thitena, pAci0 aTTha. 44; - taM napuM. kri. vi., dvi. vi. e. va. imaM ThAnaM appaharitaM kAtuM vaTTatIti akAsi dha. pa. aDDa. 2.196 kAraka pu.. [ alpaharitakAraka ]. bhUmi ko tRNarahita athavA Usara banA dene vAlA ko pra. vi. e. va. kapiyakArakoti meM dhArehi, appaharitakArako, khajjakabhAjakoti maM dhArehI ti hoti, pArA. aTTha. 201. appahAtabya tri.. pahA ke saM. kR. pahAtabba kA niSe. [ agrahAtavya], vaha jisase chuTakArA na pAyA jA sake, naSTa na kiye jAne yogya napuM. pra. ki. e. ka.. bbaM tadaGgAdivasena pahAtabbatAbhAvato appahAtabbaM abhi. dha. sa. TI. 180; ahetukaM ... apahAtabvamevAti ekavidhampi ajjhattika bAhirAdivasena bahudhA bhedaM cchati, abhi. dha. sa. 43. appAna napuM. pahAna kA niSe [ aprahANa ], aparityAga, chuTakArA na honA, avimukti naM. pra. vi. e. va. anudiTThInaM appahAnaM, saGkappaparatejitaM, theragA. 754; anudiTThInaM appahAnanti anudidvibhUtAnaM sesadiTThInaM appahAnakAraNaM, theragA. aDa. 2.242; hAnA pa. vi. e. va. samaNamAlAna ApAyikAnaM ThAnAnaM duggativedaniyAnaM appahAnA na samaNasAmIcippaTipadaM paTipanno vadAmi ma. ni. 1.353:dhamma / apahAnadhamma tri [aprahANadharman] avicala yA www 437 SAN appahonaka anazvara prakRti vAlA, avinAzazIla, vaha jisakI vimukti acala prakRti kI hai, paripUrNa zaikSya pudgalammaM pu. dvi. vi., e. va. paripuNNasikkhaM appahAnadhammaM paJJattaraM jAtikhayantadassiM itivu. 30; pahAnadhammoti hi hAdhammo kRpyadhammo na pahAnadhammoti apahAnadhammo akuppadhammo appAnadhammo tipi pAchi so eva attho, itibu, aDa. 149. appahIna tri.. pahIna kA niSe [ aprahINa]. ka. pUrI taraha se naSTa nahIM ho cukA, aparityakta, anutpAda kI sthiti ko aprApta, akSINa, pUrNa nirodha ko aprApta no pu0, pra. vi., e. va. - rAgo..., doso..., moho appahIno, itivu. 42; rAgo appahInoti raJjanadvena rAgo samucchedavasena na pahIno maggena anuSpattidhammataM na ApAdito itivu, aDa 189 nA ba va., uparivat paJca cetokhilA appahInA, ma. ni. tINi 1.145; 353; - nAni napuM. pra. vi., ba. va. saMyojanAni appahInAni pu. pa. 119 ne pu. vi. vi. ba. - va. - vijJa sabrahmacArI te pApake akusale dhamme appahIne samanupassanti, a. ni. 3 ( 2 ) 142 taha tri. ba. sa. [aprahINatRSNa]. vaha jisakI tRSNA pUrI taraha naSTa nahIM huI hai NhA pu. pra. vi. ba. va. amuttataNhA appahInataNhA - appaTinissadRtaNhAti, mahAni, 35; appahInataNhAti paTipyassaddhippahAnAbhAvena na pahInatanhA mahAni, anu. 125: - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - tta napuM., bhAva. [aprahINatva], vinaSTa nahIM honA, zAnta na honA ttApa. vi. e. va. appahInattAti tesa vRttappakArAnaM kammAbhisaGghArAnaM na pahInabhAvena, mahAni, aTTha. 166; vipallAsa tri. ba. sa. [ aprahINaviparyAsa], vaha jisakI viparyasta - dRSTi yA mithyA-dRSTi naSTa nahIM huI hai - sAnaM pu.. Sa. vi. va. va. appahInavipallAsAnahi citaM mArassa yathAkAmakaraNIyaM hoti dI. ni. aTTha 3.25; - vipallAsatta napuM. bhAva [aprahINaviparyAsatva] viparyasta dRSTi athavA viparIta rUpa meM saMsAra ko dekhane kI dRSTi kA vinaSTa na honA ttApa. vi. e. va. yasmA asAtaM ... saGghArajAta appahInavipallAsatA ayonisomanasikArena idvaM viya piyaM For Private and Personal Use Only 1 - ... udA. aTTha. 126. appayya tri. pa + hA ke saM0 kR0, paheyya kA niSe. [ apraya], nahIM naSTa karane yogya, ucchinna na hone yogya to pa. vi. e. va. tassa appayyato na koci bhavamUlaM jahegya su. ni. a. 1.6. apponaka tri. pahonaka kA niSe, aparyApta, nyUna - ke sapta vi. e. va. idaM pana appahonake Aropetabbe, mahAva. Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra appahonta " aDa. 386 bhAva pu. nyUnatA kamI aparyAptatA vena tR. vi., e. va. appahonakabhAvena sAsanadvitimAnaso, cU. vaM. 60.4. appahonta tripahu ke varta. kR. pahonta kA niSe [ aprabhavat ] ka. asamartha yA akSama rahatA huA - ntaM pu0, dvi. vi., e. va. so ekadivasa siGgAlaM palAyituM appahontaM urena nipanna disvA kiM jA. aTTha. 3.282; .. appahontAtItakamApAthamAgataM ArambhaNaM mahantaM nAma, abhi0 dha. sa. 26; appahontAtItakanti appahontaM hutvA atItaM, abhi. dha0 sa0 TI0 133 - nte pu0, dvi0 vi0, ba0 va. - brAhmaNI natumattepi appahonte cattAro kumArake gahetvA AgatosI ti gha. pa. a. 2.385; kha. aparyApta, kisI (guNa Adi) se vihIna nte pu. sapta vi. e. va. tasmiM ca samaye - anuvAte appahote saGgharitvA ThapetuM Araddho, a. ni. a. 1.134 ntesu uparivat ba.va.- sabbesu appahotesu deyyamanvAdhikampi vA, vina. vi. 561. appATikkulyatA strI. bhAva [aprAtikUlyatva, napuM.]. anukUlatA, aviparItatA tA pra. vi. e. va. dassanene manApatA va saNThahegya, appATikulyatA ca saNThahethya ma. ni. 1.38; bhikkhuno AhAre ... viharato rasataNhAya cittaM anusandahati appATikulyatA saNThAti, a. ni. 2 (2).197. appATihAriya tri. ba. sa. [ aprAtihArya] camatkAra-rahita, prabhAva se rahita, tArkika hetuoM se rahita yaM pu., dvi. vi., e. va. sappATihAriyaM samaNo gotamo dhammaM deseti no appaTihAriyanti, ma. ni. 2.211; sappATihAriyanti purimassevetaM vevacanaM, sakAraNanti attho, ma. ni. a. (ma.pa.) 2.171. appATihIrakata tri., [ apratihArIkRta], prabhAva yA camatkAra se rahita kara diyA gayA nirmUla nirarthaka taM napuM. pra. vi., e. va. nanu... samaNabrAhmaNAnaM appATihIrakataM sampajjatIti dI. ni. 1.170 appATihIrakataM paTiharaNavirahitaM, aniyyAnikanti vRttaM hoti. dI. ni. a. = tassa saha ... - - .... www.kobatirth.org - 1.282. " appANaka tri. ba. sa. [ aprANaka], kIr3e-makor3e se rahita, kSudra jantuoM se rahita ke napuM sapta vi. e. va. - appANake vA udake opilApehI ti su. ni. (pU.) 97. appANaketi niSpANake su. ni. aTTa. 1.121. appataGka / appAtaGka 1. pu. karma, sa. [alpAtaGka], AtaGka kI alpatA, roga yA vyAdhi kA abhAva GkaM dvi. vi., e. va. 438 appAbAdha subho appAbAdhaM appAta lahudvAnaM balaM phAravihAra pucchatIti, dI. ni. 1.180; appAtaGkoti kicchajIvitakaro rogo yuccati tassApi abhAva pucchAti vadati dI. ni. anu. 1.287 2 ki. ba. sa. roga se lagabhaga mukta, vyAdhimukta Gko pu. pra. vi., e. va. appAbAdho ahosi appAtaGko dI. ni. 2.133; tA strI bhAva [alpAtaGkatA]. nIroga honA, vyAdhimukta honA, dukhamukta honA - taM dvi "" " vi. e. va. bhuJjamAno appAbAdhatanya sajjAnAmi appAtaGkataJca phAsavihAraJca ma. ni. 1.176; appAtaGgatanti nidukkhataM ma. ni. aTTha, (mU0pa.) 1 ( 2 ) . 3. appAtuma tri. ba. sa. [ alpAtman ] kSudra yA guNarahita vyaktitva vAlA - mo pu. pra. ki. e. va..... parito appAtumo appadukkhavihArI. a. ni. 282 appAtumoti AtumA duccati attabhAvo, tasmiM mahantepi guNaparitatAya appAtumoyeva, a. ni. aDa. 2.218. appAdhikaraNa tri. ba. sa. [ alpAdhikaraNa], sImita kAryakSetra vAlA, halke-phulke kAryakSetra vAlA, alpa adhikAra vAlANaM napuM. pra. vi. e. va. kammaTTAnaM apaTuM apakivvaM appAdhikaraNaM... hoti. ma. ni. 2.422 No pu. pra. vi. - e. va. - pabbajito appaTTo apyakicyo appAdhikaraNo appasamArambho, ma. ni. 2.428. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . - appAnaka / appANaka tri. ba. sa. prAcIna yogasAdhanA yA dhyAnaprakriyA ke sandarbha meM hI prayukta [alpAnaka / aprANaka, bau. saM. AraphAnaka], prANavAyu yA zvasana prakriyA se rahita, mukha evaM nAsikA se AzvAsa tathA prazvAsa ke nirodha kI prakriyA ko karane vAlA kaM napuM. pra. vi., e. va. - yaMnUnAhaM appANakaMyeva jhAnaM jhAyeyyanti, ma. ni. 1.311; 2.441; appANakanti nissAsaka, ma. ni. aTTha0 (mU0pa0) 1 ( 2 ). 186. appAnubhAva tri0, ba0 sa0 [ alpAnubhAva], kama prabhAva vAlA, alpa zakti vAlA, durbala vA pu0, pra0 vi0, ba0 va. appAnubhAvA taM mahAnubhAva, tejassinaM hanti atejavanto jA. a. 5.165; appAnubhAvAti bhojaputte sandhAyAha jA. aDa. For Private and Personal Use Only 5.167. appAbAdha 1. pu. karma. sa. [ alpAbAdha]. choTI yA halakI vipatti, nIrogatA dhaM dvi. vi. e. va. subho appAbAdha appAtaGkaM lahuTThAnaM balaM phAsavihAraM pucchatIti, dI. ni. 1. 180 appAbAdhantiAdIsu AbAdhoti visabhAgavedanA buccati, gaNhati dI. ni. a. 1.287 2 tri. ba. sa. vipattiyoM yA rogoM se lagabhaga mukta gho pu. pra. vi. e. va. Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appAya 439 appiccha appAbAdho ahosi appAtako ... aJjehi manussehi, dI. ni. ddhA pra. vi., ba. va. - appAyukabuddhA pana yasmA bahutarena 2.133; - dhA ba. va., uparivat - ajhe bAbAdhA aje janena adiTThA eva parinibbAyanti, su. ni. aTTha. 1.169; - appAbAdhA, mi. pa. 68;-dhatA strI, bhAva. - ... appicchatA saMvattanika tri.. [alpAyussaMvartanika, alpAyutA meM pariNata ... appAbAdhatAti, a. ni. 1(1).53; pANAtipAtA veramaNiyA hone vAlA, alpAyu banA dene vAlA - ko pu.. pra. vi., e. ... acchambhitA ... susaNThAnatA appAbAdhatA asokitA ... va. - yo sabalahuso pANAtipAtassa vipAko, manussabhUtassa phalAni, khu. pA. aTTha. 23; - tta napuM., bhAva. [alpAbAdhatva]. appAyukasaMvattaniko hoti, a. ni. 3(1).78; - kA strI., uparivat - taM dvi. vi., e. va. - so taM ... khemataJca pra. vi, e. va. - appAyukasaMvattanikA esA, mAnava, paTipadA subhikkhataJca appAbAdhataJca paccheyya, ma. ni. 3.39. yadidaM - ..., ma. ni. 3.251; - kaM napuM., pra. vi., e. va. appAya tri., ba. sa. [alpAya], kama Aya arjita karane - pANAtipAtakammaM nAma niraye tiracchAnayoniyaM ... nibbatteti, vAlA, kama rAjasva pAne vAlA - yo pu.. pra. vi., e. va. - manussesu nibbattanibbattahAne appAyukasaMvattanikaM hotI ti kulapatto appAyo samAno uLAraM jIvikaM kappeti, a. ni. .... AdInavaM, jA. aTTa, 1.265. 3(1).111. appAyutta napuM., appAyu kA bhAva. [alpAyutva], alpa Ayu appAyati A + /pAya kA varta., pra. pu., e. va. [ApyAyate], vAlA hone kI dazA - taM pra. vi., e. va. - appAyuttaM ca pUrA bhara detA hai, santuSTa karAtA hai, bar3hA detA hai sattAnaM bhamantAnaM bhavaNNave. ma. vaM. 73.145. - appAyatIti braheti, visuddhi, mahATI. 1.416; - nti appAvasesa tri., ba. sa. [alpAvazeSa], vaha, jisakA bahuta tadeva, ba. va. - na tA manaM appAyanti vaDDantIti amanApA, kama bhAga zeSa bacA hai - saM napuM, pra. vi., e. va. - taJca dAni sa. ni. aTTa. 1.71; - yituM nimi. kR. - amanApAnanti manaM parittakanti ... idAni parittakaM appAvasesaM. pe. va. aTTha. 45. appAyituM vahetuM asamatthAnaM, a. ni. aTTha. 3.51. appAsI tri./pu., pra. vi., e. va., [alpAzina], kama mAtrA appAyana napuM.. A + vpAya se vyu., kri. nA. [ApyAyana], meM khAne vAlA - appAsI nipako sUro, sa rAjavasatiM pUrA bharanA, saMtuSTi, tRpti - ne sapta. vi., e. va. - pUrI vase ti, jA. aTTa, 7.190; appAsIti bhojanamattazaM tade.. appAyane, pUreti pUrayati, sadda. 2.599. appAhAra 1. pu., karma. sa. [alpAhAra], kama mAtrA kA appAyuka tri., ba. sa. [alpAyuska], alpa Ayu vAlA, bhojana - raM dvi. vi., e. va. - khantiM have bhAsati nAgarAjA, vaha, jisakI Ayu bahuta kama bacI hai - kA strI., pra. vi., appAhAraM garuLo venateyyo, jA. aTTha. 7.151; 2. tri., ba. sa. e. va. - yAva appAyukA hi, bhante, bhagavato mAtA ahosi, [alpAhAra], kama mAtrA meM bhojana lene vAlA, bhojana lene udA. 123; yAva appAyukAti yattakaM parittAyukA, meM saMyata - ro pu., pra. vi., e. va. - appAhAro samaNo atiittarajIvitAti attho, udA. aTTha. 225; - kI uparivat gotamo, ma. ni. 2.209; 207; ahaM ekasmiM kAle appAhAro - appAyukI kAlakatA tato cutA, upapannA tidasagaNaM ahosiM. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.170; - raM pu., dvi. vi., e. yasarisanI, vi. va. 710; appAyukIti IdisaM nAma uLAraM va. - eNijaGgha kisaM vIraM, appAhAraM alolupaM. su. ni. 167; puJja katvA na tayA etasmiM dukkhabahule ... - rA pu., pra. vi., ba. va. - appicchA nipakA ete, appAhArA sajAtAbhisandhinA viya parikkhayaM gatena kammunA appAyukA alolupA, apa. 1.178; - tA strI., bhAva. [alpAhAratA]. samAnA, vi. va. aTTha. 152; - kA pu., pra. vi., ba. va. - te kama mAtrA meM bhojana lene kI pravRtti yA manodazA - mayaM aniccA addhavA appAyukA cavanadhammA itthattaM AgatAti, tAsaGkhAtaM napuM.. pra. vi., e. va., alpAhAratA rUpa meM dI. ni. 1.16; - tara tri., tula. vize., tulanAtmaka rUpa meM vikhyAta - appAhAratAsaGghAtaM AhArahetu pApassa akaraNaM, kama Ayu vAlA/vAlI - tarA pu.. pra. vi., ba. va. - te / jA. aTTha. 7.151; - tAdhammena pu., tatpu. sa., tR. vi., e. appAyukatarA ca honti dubbaNNatarA appesakkhatarA ca, dI. va. [alpAhAratAdharma], alpa AhAra lene kI pravRtti ke dvArA ni. 1.16; - tta napuM.. bhAva., alpa Ayu vAlA honA - ttaM - iminA dhammenAti iminA appAhAratAdhammena, ma. ni. aTTha. dvi. vi., e. va. - appAyukasaMvattanikA paTipadA appAyukattaM (ma.pa.) 2.170. upaneti, ma. ni. 3.255; - buddha pu., karma, sa., usa kalpa appiccha tri., ba. sa. [alpeccha], bahuta kama icchAeM rakhane meM utpanna buddha, jisameM manuSya alpa Ayu vAle hote the- vAlA, icchAoM para niyantraNa kara cukA vyakti - ccho pu., For Private and Personal Use Only Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appicchA 440 appiya pra. vi., e. va. - appiccho ceva santuTTo, pavivitto vase muni, yAvadeva appiccha va nissAya santuhijeva ... AraJjiko, theragA. 581; - cchA ba. va. - appicchA hotha santuTThA, jhAyI hoti, mahAni. 174; - cchA = cchAya tR. vi., e. va. - jhAnaratA sadA, apa. 1.28; - cchaM pu., dvi. vi., e. va. - appicchA appacintAya, adUragamanena ca, jA. aTTha. 3.275; anokasArimappacchaM tamahaM brUmi brAhmaNaM su. ni. 633; - ssa tattha appicchAti AhAresu appicchatAya nittaNhatAya, ... pu., Sa. vi., e. va. - appiccharasa santuhassa sallekhassa AhArAharaNatAyAti attho, jA. aTTha. 275. .... vaNNaM bhAsitvA, pArA. 22; - kathA strI., tatpu. sa., pra. appita tri, appa kA bhU. ka. kR. [arpita], 1. kisI vi., e. va. [alpecchakathA], icchAoM para niyantraNa rakhane se Alambana para kendrita, kisI viSaya kI ora unmukhIkRta, sambandhita kathana yA upadeza, kama icchAeM rakhane ke viSaya kisI ke sAtha dRr3hatApUrvaka bAMdha diyA gayA - tA pu., pra. meM upadeza - appicchakathA, santuDhikathA ... akasiralAbhI, vi., ba. va. - kAmabandhanehi vA samappitAti suddha appitA udA. 109; a. ni. 3(1).172; evametesaM appicchAnaM yA allInA, udA. aTTa, 271; - taM' dvi. vi., e. va. - appichatA.... tappaTipakkhassa atricchAdibhedassa icchAcArassa sAmAvatIpi rA attano appitaM kaNDaM... paTibAhI ti... AdInavavibhAvanavasena ca pavattA kathA appicchakathA, udA. kathesi, a. ni. aTTha. 1.328; appitaJca suvItaJca aTTha. 185; - tA strI., bhAva. [alpicchatA], icchAoM kI suppavAyitaJca suvilekhitaJca suvitacchitaJca karohI ti, svalpatA, icchAoM para saMyama - tA pra. vi., e. va. - tattha pArA. 384; - taM napuM.. pra. vi., e. va. - cittaM samAdhiyatIti appicchatA ca santuTTitA ca alobho, a. ni. aTTha. 1.1303; ... appitaM viya acalaM tiTThati, ma. ni. aTTha (mU.pa.) aja.. kusalA dhammA... akusalAdhammA parihAyanti yathayidaM. 1(1).183; 2. naSTa kara diyA gayA, bahiSkRta, samApta kiyA ..., appicchatA, a. ni. 1(1).15; - taM dvi. vi., e. va. - huA - tA pu., pra. vi., ba. va. - iti ... santA ... atthaGgatA appicchataM attani sampassamAno bhiyyo pallomamApAdiM arajJa abbhatthaGgatA appitA byappitA ... byantIkatA, vibha. 219; vihArAya, ma. ni. 1.25; -- tAya' ca. vi., e. va. - naggiyaM appitAti vinAsitA, appavattiyaM ThapitAtipi attho. vibha. anekapariyAyena appicchatAya santuhitAya sallekhAya dhutatAya aTTa, 248; - citta napuM.. karma. sa. [arpitacitta], kisI pAsAdikatAya apacayAya vIriyArambhAya saMvattati, mahAva. eka Alambana para ekAgra hokara sthita citta - taM dvi. vi., 397; - tAyaH Sa. vi., e. va. - attanA ca appiccho hoti e. va. - maggaM appitacittaJca ThapetvA bhAvanAmaye, saddhammo. appicchatAya ca vaNNavAdI, ma. ni. 1.278; - paTipatti 233. strI., tatpu. sa. [alpecchApratipatti], alpecchatA kI appitthika tri, ba. sa., appa + itthI se vyu. [alpastrIka], vyAvahArika sAdhanA, icchAoM para saMyama rakhane kA vyAvahArika bahuta kama nAriyoM se yukta - tthikAni napuM., pra. vi., ba. abhyAsa - tiM dvi. vi., e. va. - bhagavatA ... appicchappaTipattiM va. - yAni kAnici kulAni appitthikAni bahupurisAni pakittayamAnena ... cAti, mi. pa. 227; - bhAva pu., tatpu. sa. ..... kumbhatthenakehi, sa. ni. 1(2).241. [alpecchabhAva], icchAoM para saMyamana, santuSTibhAva - vaM dvi. appiya' ka. tri., piya kA niSe., tatpu. sa. [apriya], vaha, jo vi., e. va. - sakko tassa paramappicchabhAvaM JatvA, dha. pa. mana ke anukUla na ho, mana meM Ananda na dene vAlA, aTTha. 1.161; - santuTTha tri., dva. sa. [alpecchasantuSTa], kama pratikUla rUpa meM mana dvArA vedanIya - yo pR., pra. vi., e. icchAeM rakhane vAlA aura santuSTa - ho pu.. pra. vi., e. va. va. - ayaM me puggalo appiyo amanApo, ma. ni. 1.137; - - taM khAditvA... pivitvA paramappicchasantaTTho hatvA aJjattha yA ba. va., uparivat - ... paresaM appiyA amanApA. ma. ni. na gacchati, jA. aTTha. 3.433; - santuTThabhAvaguNena pu., 2.64; - yaM' pu., dvi. vi., e. va. - hitvAna piyaJca tatpu. sa., tR. vi., e. va. [alpecchasantuSTibhAvaguNa], kama appiyaJca, anupAdAya anissito kuhiJci, su. ni. 365; icchAoM aura santoSa-bhAva ke guNa dvArA - tassa - ya napuM., uparivat - piyaMyeva bhAsati no appiyaM, su. ni. appicchasantudvabhAvaguNena sakkassa bhavanaM kampi, jA. aTTha. (pR.) 148; - yehi pu., tR. vi., ba. va. - mA piyehi 3.433. samAgacchi, appiyehi kudAcanaM, dha. pa. 210; - yAnaM pu., Sa. appicchA strI., karma. sa. [alpecchA], kama icchA, santoSa, vi., ba. va. - piyAnaM adassanaM dukkhaM, appiyAnaJca dassanaM. santuSTi, icchA para niyantraNa - cchaM dvi. vi., e. va. - dha. pa. 210; kha. pu., zatru, vairI -- yo pu., pra. vi., e. va. For Private and Personal Use Only Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appiya 441 appeka - satahi so piyo hoti, asataM hoti appiyo, theragA. 994; - yaM dvi. vi., e. va. - ganthA tesaM na vijjanti, yesaM natthi piyAppiyaM, dha. pa. 211; - karaNa napuM, appiya + akaraNa ke yoga se vyu., tatpu. sa. [apriyAkaraNa], hAni nahIM karanA, mana ko pratikUla rUpa meM anubhava hone vAlA kAma na karanA - NaM napuM. dvi. vi., e. va. - sabda teti vikuddhabhAvaJca idAni appiyakaraNaJca ubhayaM te idaM sabbameva paTijAnAmi, jA. aTTha. 5.300; - manApasadda pu., appiya + amanApa + sadda ke yoga se vyu., karma. sa. [apriyAmanApazabda], apriya evaM mana ko acchA na lagane vAlA zabda - iMdvi. vi., e. va. - bheraNDakayevAti appiyaamanApasaddameva, dI. ni. aTTha. 3.11; tenAha appiyaamanApasaddamevAti, lIna. (dI.ni.TI.) 3.10; -- tA strI., bhAva. [apriyatA], pratikUlatA, apriya hone kI dazA - tAya tR. vi., e. va. - tasmiJca me appiyatAya ajja, pitaraJca te natthi koci viseso, jA. aTTha. 4.30; - taM dvi. vi., e. va. - na cApi me appiyataM avedi, aJatra kAmA paricArayantA, jA. aTTha. 4.32; - pasaMsI tri., [apriyaprazaMsin]. apriya janoM yA padArthoM kI prazaMsA karane vAlA - pasaMsI pu., pra. vi., e. va. - appiyapasaMsI ca hoti, piyagarahI ca, a. ni. 3(1).6; tatiye appiyapasaMsIti appiyajanassa pasaMsako vaNNabhANI, a. ni. aTTha. 3.195; - puggala pu.. karma sa. [apriyapudgala], apriya vyakti - le sapta. vi., e. va. - ayahi mettA appiyapuggale ... imesu catUsu paThamaM na bhAvetabbA, visuddhi. 1.284; -- bhAva pu., karma. sa. [apriyabhAva], apriyatA, pratikUlatA, priya nahIM honA - vena ta. vi., e.va. - tasmiJca AsIvise tava ... pitari ca appiyabhAvena maha koci viseso natthi jA. aTTha. 4.30; - rUpa tri., ba. sa. [apriyarUpa], mana ko acchA na lagane vAle AkAra yA svarUpa vAlA- pe napuM.. sapta. vi., e. va. - appiyarUpe rUpe na byApajjati, ma. ni. 1.341; - vacana napuM., karma. sa. [apriyavacana], acchA na lagane vAlA vacana - nena tR. vi., e. va. - katena adAnena vA appiyavacanena vA anatthacariyAya vA asamAnattatAya vA... sutapubbaM mi. pa. 159; - vAdI tri., [apriyavAdina]. apriya vacanoM ko bolane vAlA, gAlI galauja, DAMTa-phaTakAra yA nindA karane vAlA - mukharo dummukho baddhamukho cAppiyavAdini, abhi. pa. 735; - sampayoga pu., tatpu. sa. [apriyasamprayoga], apriya-janoM ke sAtha saMyoga yA mela-milApa-go pu., pra. vi., e. va. - appiyasampayogo nAma amanApehi sattasaGkhArehi samodhAnaM, visuddhi. 2.133; - sIla tri., ba. sa. [apriyazIla], mana ko acchA na lagane vAle svabhAva se yukta - lA pu.. pra. vi., ba. va. - apesalAnIti evarUpA puggalA AsIvisabharitA viya vammikA appiyasIlA honti, jA. aTTha. 4.343. appiya tri., appa kA saM. kR. [argya], pramukha tattva ke rUpa meM rakhe jAne yogya, pramukha vacana athavA abhidheya zabda ke rUpa meM rakhA jAne yogya - yaM pu., vi. vi., e. va. - kAyoti vA sarIranti vA, sarIranti vA kAyoti vA, kAyaM appiyaM karitvA esese ekaTe same samabhAge tajjAteti, kathA. 31; tattha kAyaM appiyaM karitvAti kAyaM appetabbaM allIyApetabba ekIbhAvaM upanetabbaM avibhajitabbaM katvA pRcchAmIti attho, kathA. aTTha. 121. appiyAyanta tri., piya ke nA. dhA. piyAyati ke varta. kR. kA niSe. [apriyAyat]. prema na karatA huA, apriya rUpa meM yA bure rUpa meM AcaraNa kara rahA - nto pu., pra. vi., e. va. - ... kalyANakamma dussanto appiyAyanto aTTIyanto na karoti, jA. aTTha, 5.109. appIti strI., pIti kA niSe., tatpu. sa. [aprIti], prIti kA abhAva, dveSa, vaira-bhAva - yaM sapta. vi., e. va. - disI appItiyaM. "dhamma dessati, sadda. 2.452; dusa appItiyaM, dussati padussati, doso ..., sadda. 2.489. appIbhAva pu., [alpIbhAva], ka. choTA ho jAnA, kama ho jAnA, kuTila ho jAnA - ve sapta. vi., e. va. - kuJca koTilla appIbhAvesu, sadda. 2.335; kha. kama ho jAnA, cyuta honA, bilaga honA - cuTa appIbhAve, coTati, sadda. 2.353; ga. kSamA karanA - masa appIbhAve, khamAyaJca, massati, sadda. 2.489; gha. kSINa ho jAnA, ghaTa jAnA - lisa appIbhAve, lissati, leso, sadda. 2.489. appIyati appa ke karma. vA. kA vartaH, pra. pu., e. va. [arpyate], baiThAyA jAtA hai, sthira kiyA jAtA hai, dRr3hatA ke sAtha jor3a diyA jAtA hai - tAdisamhi ArammaNaM manasmina appIyati, vibha. aTTha, 8. appeka tri., api + eka ke yoga se vyu., kucha eka-loga - ke pu., pra. vi., ba. va. - appeke satamaddakSa, sahassaM atha sattari ... appekenantamaddakkhaM disA sabbA phuTA ahaM, dI. ni. 2.187; appeke satamaddakkhunti tesu bhikkhUsu ekacce bhikkhU amanussAnaM sataM addasaMsu, dI. ni. aTTha. 2.249. For Private and Personal Use Only Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appekacca 442 appekacca tri., api + ekacca ke yoga se vyu., prAyaH ba. va. meM hI prayoga meM draSTa; 1. aura bhI kucheka, aura bhI kucha - cco pu., pra. vi., e. va. - apetthekacco bhikkhu na parinibbAyeyyA ti? ma. ni. 3.48; - cce pu., dvi. vi., ba. va. - appekacce na paralokavajjabhayadassAvine viharante, dI. ni. 2.30; - ccA strI, pra. vi., ba. va. - sapattikampi hi dukkhaM, appekaccA sakiM vijAtAyo, therIgA. 216; - ccAni napuM., pra. vi., ba. va. - uppaliniyaM vA ... appekaccAni uppalAni vA padumAni ... antonimaggaposIni, dI. ni. 1.66; appekaccAni sedaphusitAni nalATA muttAni, ma. ni. 1.299; 2. kabhI-kabhI vAkya meM AvRtti, kucha eka ... jabaki kucha dUsare - cce ... cce pu., pra. vi., ba. va. - ... appekacce uddhanAni khaNanti, ... appekacce kaTThAni .... bhAjanAni ..., udakamaNikaM....... AsanAni paJaApenti, su. ni. (pR.) 165; - ccAni ... ccAni napuM.. pra. vi., ba. va. - appekaccAni uppalAni vA padumAni ... appekaccAni samodakaM ThitAni, dI. ni. 2.30. appekadA a., kAlasUcaka nipA., api + ekadA ke yoga se / vyu. [apyekadA], kabhI kabhI, jaba-taba - yaM tasmiM ... khAdanIyaM vA bhojanIyaM vA... virasajjetvA appekadA anasitA acchanti, pAci. 235; ... appekadA tathAgataM dhammadesanA paTibhAti, appekadA na paTibhAti?, a. ni. 3(1).158. appeti |app kA varta., pra. pu., e. va. [arpayati], zA. a. kisI ke bIca meM yA bhItara meM baiThA detA hai yA antarniviSTa kara detA hai, baiThA detA hai, jor3a detA hai, sthApita kara detA hai - yathA vaDDhakI suparikammakataM dAruM sandhismi appeti, mi. pa. 64; na tAsu mano appeti, sa. ni. aTTha. 1.71; phalasamApattivasena nirodhe cittaM appeti, udA. aTTha. 29; - nti ba. va. - appenti nimbamalasmi, tasmiM me sakate manoti, jA. aTTha. 3.30; gaNThitaphalakampi pAsakaphalakampi ante appenti, cULava. 2583; ekaggaM cittaM ArammaNe appentIti appanA, dha. sa. aTTha. 187; - ntI strI., varta. kR., pra. vi., e. va. - sAmikena ... nAmudditaM saJaANaJca appentI, vi. va. aTTha. 88; - ppiya/ppetabba tri., saM. kR. - kAyaM appiyaM karitvA .... kathA. 31; kAyaM appetabbaM allIyApetabbaM .... kathA. aTTha. 121; - tuM nimi. kR. - gaNThikaphalaka ante appetunti, cULava. 258; - tvA pU. kA. kR. - asithilaM .... phalasamApattiM appetvA upadhiviveka paripUrayamAno viharati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).110; lA. a. ka. nidarzita appesakkha karatA hai, saGgati baiThAne hetu prakazita karatA hai - jinavacanaM appeti, dI. ni. aTTha. 1.31; appetIti nidasseti, lIna. (dI.ni.TI.) 1.40; lA. a. kha. tejI ke sAtha A milatA hai yA A giratA hai, vilIna ho jAtA hai, Akara eka juTa ho jAtA hai - yato cAyaM gaGgA nadI pabhavati yattha mahAsamuI appeti, sa. ni. 1(2).165; - nti ba. va. - ... savantiyo mahAsamudaM appenti, a. ni. 3(1).40; appentIti allIyanti osaranti, a. ni. aTTha. 3.218; lA. a. ga. 'appanA'nAmaka samAdhi meM sthApita kara diyA jAtA hai - keci pana ddavampi cittaM appetIti vadanti, udA. aTTha. 28; - nti ba. sa. - aJa abhijJA appenti, abhiA vasibhAvitA, apa. 1.4; - tuM nimi. kR. - na sakkotIti ApetuM, veditabbaM vibhAvanA, abhi. ava. 906; lA. a. gha. (vaira kA) badalA lene meM laga jAtA hai, badalA lene lagatA hai - vyaM vidhi., u. pu., e. va. - ayaM khvassa kAlo yohaM ve appeyanti kosiyA khaggaM nibbAhi, mahAva. 467; - si adya.. pra. pu., e. va. - iti phandanarukkhopi ve appesi tAvade, jA. aTTha. 4.188. appesakkha tri., vyu. saMdigdha, aTTha. ke nirvacanoM ke Aloka meM appe + sakkha se vyu. [alpasAkhya, bau. saM. alpezAkhya, alpa + Iza + Akhya], sAdhAraNa, amahatvapUrNa, alpa rUpa meM sammAnita, alpa aizvarya vAlA, choTe parivAra vAlA, choTI mitramaNDalI vAlA- kkho pu., pra. vi., e. va. - kiM panAyaM appapujao appesakkho .... mahAni. 292; appesakkhoti parivAravirahito, mahAni. aTTha. 341; tatiyavAcA idAni akatapuJjatAya duggato dubbaNNo appesakkho, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.79-80; sace manussattaM Agacchati yattha yattha paccAjAyati appesakkho hoti, ma. ni. 3.252; appesakkhoti appaparivAro, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.188; - kkhA' pu., pra. vi., ba. va. - ... appapuA appesakkhA na lAbhiyo cIvara-piNDapAta-senAsana-gilAnappaccaya-bhesajja - parikkhArAnAnti, sa. ni. 1(2).207; ime pana bhikkhU appAtA appesakkhAti, ma. ni. 1.253; appesakkhAti appaparivArA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).130; - kkhA' strI., pra. vi., e. va. - appesakkhA ca appalAbhA cAti bho pabbajjA nAma appayasA ceva, dI. ni. aTTha. 2.235; appesakkhA ca ... pabbajjA nAma appayasA ceva, dI. ni. aTTha. 2.235; - khehi pu., tR. vi., ba. va. - na sakkA appesakkhehi ajjhogAhitunti vuttaM hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1),199; For Private and Personal Use Only Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra appoti 443 tara tri., tula. vize., aura bhI adhika kama parivAra yA choTI mitramaNDalI vAlA tarA pu. pra. vi. ba. va. te apyAyuktarA ca honti dubbaNNatarA va appresakkhatarA cha dI. ni. 1.16;ta napuM. bhAva. [alpezAkhyatva], kama prabhAva vAlA honA, choTe parivAra vAlA honA - ttaM dvi. vi., e. va. appesakkhasaMvattanikA paTipadA appesakkhattaM upaneti, ma. ni. 3.255; saMvattanika tri. kama mahatvapUrNa hone yA svalpa prabhAvazIlatA kI ora le jAne vAlA / vAlI kA strI. pra. vi. e. va. appesakkhasaMvattanikA paTipadA appesakkhattaM, ma. ni. 3.255. appoti Apa kA varta. pra. pu. e. va. [Apnoti] prApta karatA hai, jA pahuMcatA hai, vyApta ho jAtA hai appoti Apo, ettha Apo appoti taM taM ThAnaM visaratI ti Apo, visandanabhAvena taM taM ThAnaM Apoti appotI sadda. 2.508; ti Apo, sadda 1.111. appodaka tri. ba. sa. [ alpodaka]. bahuta kama pAnI se yukta, alpa jala vAlA, kama jala vAlA sthAna ke napuM0, sapta. vi., e. va. maccheva appodake khINasote, su. ni. 783; mahAni, 36: appodaketi mandodake, mahAni, aTTa, 127; kA pu0, pra. vi., ba.va. maggA kantArA appodakA appabhakkhA, mahAva. 321; kaM dvi. vi., e. va. sabda appodaka madhupAyAsaM paribhuji, jA. aDa. 1.79. appodavaNNa kri. ba. sa. [alpodakavarNa] kama panIle svarUpa vAlA, kama tarala yA kama DhIle AkAra vAlA NNe pu. vi. vi. va. ka. appodavaNNe kummAse siGgi vidalasUpiyo - - ... www.kobatirth.org - 1 jA. aTTha. 4.313. apyossukka/ apyossuka tri. karma. sa. [alpotsuka]. kama utsuka, nirapekSa, akarmaNya, nizcinta prakRti vAlA, anudvigna - kko pu0, pra. vi., e. va. apyossukko paraputtesu hutvA eko ghare khaggavisANakappo su. ni. 43kkA strI. pra. vi. e. ka. - apyossukA ghaTissaM jAtimaraNappahAnAya, therIgA, 459 apyossukkAti aJJakiccesu nirussukkA, therIgA. aDa. 307 kke pu.. dvi. vi. ba. va. bhikkhU pINindiyo appo sukke pannalome paradattavRtte migabhUtena cetasA viharante, ma. ni. 2.330-31 tA strI. bhAva. [ alpotsukatA ]. kama utsukatA. nirapekSatA .... yatra hi nAma appotsukkatAya cittaM namati no dhammadesanAyAti dI. ni. 2.29 apyossukkatAyAti nirussukkabhAvena, - www apphoTA adesetukAmatAyAti atyo dI. ni. aDDa. 2.50 bhAva pu. uparivatvaM dvi. vi. e. va. - pare dhammadesanAya appossukkabhAvaM Apanne bhagavati ... AgantvA, ma. ni. a (mU.pa.) 1 (1).175. apphuTa tri, phara ke bhU. ka. kR. kA niSe, [aspRSTa]. achUtA aprabhAvita nahIM bharA huA, nahIM vyApta TaM napuM. pra. vi. e. va. nAssa kiJci sabbAvato kAyassa samAdhijena pItisukhena apphuTaM hoti, ma. ni. 1.349; dI. ni. 1.65; kAyassAti... aNumattampi ThAnaM paThamajjhAnasukhena apphuTaM nAma na hoti dI. ni. aDa. 1.176 To pu.. pra. vi., e. va. - natthi so padeso ... devatAhi apphuTo, dI. ni. 2.105: apphuToti asamphuTTo abharito vA dI. ni. a. 2152 catutvadutiyesu parasvesaM catutthadutiyAnaM tabbagge tatiyapaThamA honti, pacAsattyA apphuTa abbhuggato ? mo. vyA. 1.35. apphuddha tri.. phusa ke bhU. ka. kR. kA niSe, [aspRSTa]. 1. nahIM sparza kiyA gayA, 2. vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha meM, aghoSa sithila apphuTa, dhanitaM phuddha sadda. 3.607 tta napuM., bhAva, [aspRSTatva], aghoSa varNa honA- ttaM dvi. vi., e. va. sAsanikA pana vaggAnaM yeva phuddhattaJca advattaJca ca vadanti, sadda 3.607. apphoTana napuM. apphoTeti kA kri. nA. [AsphoTana ]. tAlI bajAnA karataladhvani, tAla ThokanA, vAeM hAtha ko hRdaya para rakha dAhine hAtha kI hathelI se zabda utpanna karanA devatA attano .... apphoTanaseLanacelukkhepAdIhi mahAkILakaM kILiMsu, dI. ni. aTTha. 2.28; apphoTanaM duccati bhujahatthasamuGganasado atthato pana vAmahatthaM ure ThapetvA davikhaNena pRthupANinA hatthatALanena saddakaraNaM lIna. ( dI. ni. TI.) 2.27: devatAnaM apphoTanAdIhi kILanaM pramoduSpatti bhavantagamanena, lIna. (dI.ni.TI.) 2.28 dvAdasayojanika.... saddena brahmaapphoTanaM nAma apphoTessAmI ti dha. pa. aThTha 2.120; ghosa pu. tatpu. sa. [ AsphoTanaghoSa ], karataladhvani, tAla Thokane se utpanna AvAja saMdvi. vi. e. va. asurAnaM apphoTanaghosaM - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - For Private and Personal Use Only udA. aTTha. 53-54. apphoTA strI.. [AsphoTA], jaGgalI camelI kA paudhA apphoTA vanamallikA, abhi. pa. 575 apphoTA sUriyavallI ca. kALIyA madhugandhiyA jA. aDDa. 7.304; apphoTAti apphoTavalliyo, jA. aTTha. 7.305. Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apphoTeti 444 aphAsu apphoTeti A + vphuTa kA varta0, pra. vi., e. va. aphala tri., ba. sa. [aphala], niSphala, nirarthaka, alAbhadAyaka [AsphuTayati], tAlI bajAtA hai, karatala-dhvani karatA hai, - lA strI., pra. vi., e. va. - evaM subhAsitA vAcA, aphalA aMgaliyAM caTakAtA hai - nti pra. vi., ba. va. - taM disvA hoti akubbato, dha. pa. 51; - laM napuM. pra. vi., e. va. - mahAjanA vagganti nadanti apphoTenti seLenti, jA. aTTha. moghaM vata no tapo, aphalaM brahmacariyaM ma. ni. 2.369; aphalaM 5.125; sthassapi., usseLentipi, aphoTentipi, ... naccaki padhAnaM, ma. ni. 3.8; - lo pu., pra. vi., e. va. -- evaM sante evaM vadanti, cULava. 22; - nto pu., varta. kR., pra. vi., e. AyasmantAnaM nigaNThAnaM aphalo upakkamo hoti. ma. ni. va. - ... vagganto gajjanto apphoTento vicari jA. aTTha. 3.8; sa. u. pa. ke rUpa meM, draSTa. phalAphala ke anta.. 4.79; - ntaM pu., varta. kR., dvi. vi., e. va. - taJca tattha aphassaka tri., ba. sa. [asparzaka]. vaha, jisakA sparza na vijambhantaM apphoTentaM jo antepure ... udikkhiMsUti, jA. kiyA jA sake, sparza karane kI kSamatA na rakhane vAlA - kA aTTha. 5.301; - ntA pu., varta. kR., pra. vi., ba. va. - pu., pra. vi., ba. va. - asaJjasattA devA ahetukA anAhArA cakkAticakkaM maJcAtimaJcaM ... vaggantA gajjantA apphoTentA aphassakA avedanakA ... pAtabhavanti, vibha. 491. vicariMsu, jA. aTTha. 4.73; - ntu anu0, pra. pu., ba. va. - aphassayi phassa ke nA. dhA. kA adya., pra. pu., e. va., vAdentu vaggantu seLentu nadantu naccantu gAyantu apphoTentu, sparza kara liyA, chU liyA, anubhava kara liyA - yo so aTTha jA. aTTha. 6.229; - si' adya., pra. pu., e. va. - so udyAya vimokkhAni, purebhattaM aphassayi, theragA. 1181; yo mahAneruno vaggitvA gajjitvA apphoTesi, jA. aTTha. 4.73; - si ma. kUTa vimokkhena aphassayi, theragA. 1211. pu., e. va. - kasmA, sAmi, ettakaM dhanaM vissajjetvA aphassita tri., phassa ke nA. dhA. ke bhU, ka. kR. kA niSe., katagandhakuTiyA jhAmakAle apphoTesI ti, dha. pa. aTTha. 2.36%; zA. a. sparza na kiyA gayA, lA. a. prajJA Adi dvArA - siM u. pu., e. va. - haTTo haTena cittena, apphoTesiM ahaM agRhIta, anupalabdha, aprApta, asAkSAtkRta - to pu., pra. vi., tadA, apa. 1.148; -- supra. pu., ba. ka. - brahmAno apphoTesaM. e. va. - aphassito paAya dukkhaDo natthIti, paTi. ma. mi. pa. 12;-ssAmi bhavi., u. pu., e. va. - ... brahmaaphoTanaM 121; - taM napuM., pra. vi., e. va. - ajJAtaM abhavissa adiTTha nAma apphoTessAmI ti, dha. pa. aTTha. 2.120; - tvA pU. kA. aviditaM asacchikataM aphassitaM paJaAya, ma. ni. 2.150. kR. - ... AyupAlaM tuNhIbhUtaM disvA apphoTetvA ukkuTiM aphAsu tri., phAsu kA niSe. [asphAsnu], asarala, kaThina, katvA yonake etadavoca, mi. pa. 18; -- Tita tri., bhU. ka. kaSTaprada - su napuM., pra. vi., e. va. - ... aJjatarassa kR. [AsphoTita], - tassa vAmahatthaM samajitvA bhikkhuno yAnugghAtena bALhataraM aphAsu ahosi, mahAva. 265; dakkhiNahatthena apphoTitakAle AkAsA ... vassati, jA. - suM tadeva, dvi. vi., e. va. - yA pana bhikkhunI bhikkhuniyA aTTha. 2.257. saJcicca aphAsuM kareyya, pAcittiyAnti, pAci. 396; - ka aphandana tri., phandana kA niSe. [aspandana], nahIM hila-Dula tri, prAyaH napuM. ke nAma ke rUpa meM prayukta, kaSTa, kaThinAI, rahA, nahIM cala phira rahA, nahIM phar3aka rahA, kampanahIna, jar3a asuvidhA, parezAnI - kaM napuM., pra. vi., e. va. -- puttassa te -- nA strI., pra. vi., ba. va. - sabbasahA aphandanA akuppA, aphAsukaM jAtAnti, jA. aTTha. 1.281; maraha aaM aphAsukaM tathithiyo tAyo na vissase naro, jA. aTTa. 5.420. natthi, tade.; - kena napuM0, tR. vi., e. va. - ... kenaci apharusa tri., pharusa kA niSe. [aparuSa], akaThora, komala, aphAsukena bhavitabbanti .... jA. aTTha. 2.230; apica kho mRdu, vinamra - saM napuM.. pra. vi., e. va. - akakkasaM panekena aphAsukena jIvitakkhayaM patto, jA. aTTa, 4.46; - apharusaM, kharadhotaM supAsiyaM, jA. aTTha. 3.247; sumahatAya kAma tri., ba. sa., sukha yA Ananda kI kAmanA na karane apharusaM tade; - so pu.. pra. vi., e. va. - mudUti vAlA - mAni napuM., pra. vi., ba. va. - ... kulAni assaddhAni kAyavAcAcittehi apharuso, jA. aTTha. 7.181; - vAcatA ... aphAsukAmAni ... upAsikAnaM, mahAni. 357; strI., bhAva., pra. vi., e. va., komala athavA mRduvANI bolane aphAsukAmAnIti phAsukaM na icchanti, aphAsukameva icchanti, kI avasthA, mIThI vANI bolanA - yA tattha sahavAcatA mahAni. aTTha. 370; - vihAra pu., karma. sa., kaSTamaya yA ... sithilavAcatA apharusavAcatA, mahAni. 286%; dukhamaya jIvanavRtti - rAya catu. vi., e. va. - ahitAya apharusavAcatAti madhuravacanatA, mahAni. aTTa. 340. dukkhAya aphAsuvihArAya, mahAni. 12; sa. ni. 1(1).86-87; For Private and Personal Use Only Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pe. [avadhirapi badhiro vimA koci aphuTTha 445 abandhitabbayuttaka aphAsuvihArAyAti tadubhayena na sukhavihAratthAya, mahAni. sandhibhAgoM vAlA - vikaToti vikaTapAdo, abaddhasandhI tipi aTTha. 52. vuttaM, jA. aTTa, 7.320. aphuTTha tri., Vphusa ke bhU. ka. kR. phuTTa kA niSe. [aspRSTa], abaddhasImavihAra tri., ba. sa. [abaddhasImavihAra], aise vihAra zA. a. nahIM sparza kiyA gayA, lA. a. aprabhAvita, pUrI meM rahane vAle bhikSu, jisakI sImA saGgha dvArA nirdhArita nahIM taraha mukta - ho pu., pra. vi., e. va. - dhIropi tatheva kI gaI ho - rA pu., pra. vi., e. va. -- ye abaddhasImavihArA, maraNapharasena phuTTho aphuTTho nAma natthi, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) tesu bhikkhU ekajjhaM sannipAtetabbA, chandArahAnaM chando 2.217; - TuM napuM., dvi. vi., e. va. - aphuTu phusitabba, ma. AharApetabbo, mahAva. aTTha. 306. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.152. abaddhasImA strI., karma. sa. [abaddhasImA], kisI bhI saGghakarma aphusiM (phusa kA adya, u. pu., e. va., maiMne sparza kiyA, ke liye nirdhArita vaha sImA, jisakI na koI nizcita hada anubhava kiyA, sAkSAtkRta kiyA - mAtarA codito santo, rahatI hai aura na kisI uttidutiyakamma dvArA puSTi bhI aphusiM santimuttamaM, therIgA. 328. Avazyaka hotI hai jaise hI bhikSusaGgha uposatha yA kisI bhI aphusa/aphussa tri., Vphusa ke saM. kR., phussa kA niSe. saGghakarma ke lie ekatrita hotA hai to yaha sImA svataH bana [aspRzya], achUta, sparza yA anubhava na kiye jAne yogya - jAtI hai. gAmasImA, sattabbhantarasImA tathA udakukkhepasImA sAni napuM., pra. vi., ba. ka. - sabbepete. .... guNA ekarasA isI ke antargata AtI hai - ya sapta. vi., e. va. - arogA akuppA aparUpakkamA aphusAni kiriyAni. mi. pa. saGgamajjhe osarantIti abaddhasImAya kathitaM, baddhasImAyaM pana 156. vasantA attano vasanaTThAneyeva uposathaM karonti, ma. ni. aTTha. aphegguka tri0, ba. sa. [aphalguka], sArahIna yA khoravalI (ma.pa.) 2.171. lakar3I se rahita, Thosa yA acchI lakar3I vAlA - kA strI., abadhira tri., badhira kA niSe. [abadhira], vaha, jo baharA nahIM pra. vi., e. va. - sA siMsapA, sAramayA apheggukA, kuhiM hai - ro pu., pra. vi., e. va. - abadhiropi badhiro viya hohi, ThitA upparito na dhaMsatI ti, jA. aTTha. 3.279. jA. aTTa. 6.4; kevalamhi idha itthIpi purisopi yo koci apheggusAra pu./napuM, vya. saM., haMsAvatI ke eka sthavira vijJa anandho abadhiro antodvAdasahatthe okAse Thito ... dvArA racita eka racanA kA nAma - raM dvi. vi., e. va. - karoti, pArA. aTTha. 2.197. tattheva aJjataro thero apheggusAraM nAma gandhaM akAsi, sA. abandhana tri., ba. sa. [abandhana], zA. a. binA bandhanoM vaM. 45(nA.). vAlA (bhikSApAtra)- no pu., pra. vi., e. ka. - UnapaJcabandhano abaddha tri., Vbandha ke bhU. ka. kR. kA niSe. [abaddha], nahIM nAma patto abandhano vA ekabandhano vA dvibandhano vA tibandhano baMdhA huA, bandhanoM se mukta - ddho pu., pra. vi., e. va. - migo vA catubandhano vA, pArA. 369; lA. a. bhavabandhanoM yA arajamhi yathA abaddho, yenicchakaM gacchati gocarAya, su. ni. saMyojanoM se mukta - no pu., pra. vi., e. va. - na so socati 39; abaddhoti rajjubandhanAdIhi abaddho, etena vissatthacariyaM nAjjhati, channasoto abandhano, sa. ni. 954; -- nA uparivat, dIpeti, su. ni. aTTha. 1.66; - ssa pu., Sa. vi. e. va. - ba. va. - tAdI tattha na rajjanti, chinnasuttA abandhanA ti, asitassAti abaddhassa. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.70; - pitta theragA. 282; - naM dvi. vi., e. va., uparivat - anIghaM passa napuM., nahIM baMdhA huA pitta, khulA huA pitta - ttaM pra. vi., AyantaM, channasotaM abandhananti, udA. aTTha. 159. e. va. - abaddhapittaM milAtabakulapupphavaNNantipi eka, khu. abandhanokAsa tri., ba. sa. [abandhanAvakAza], vaha, jisameM pA. aTTha. 46; - mAlA strI., karma. sa. [abaddhamAlA]. khulA bandhana ke liye koI bhI avasara na rahe - so pu., pra. vi., huA mAlA kA alaGkaraNa - mAlAti baddhamAlA vA abaddhamAlA e. va. - abandhanokAso nAma patto yassa dvalA rAjina vA, dI. ni. aTTha. 1.79; - mukha tri., ba. sa., apriyavAdI, hoti, pArA. 369... bakavAsa karane vAlA, khule hue mukha vAlA - kho pu.. pra.. abandhitabbayuttaka tri., vaha, jise bAMdhA jAnA yA kArAgAra vi., e. va. - mukharo dummukho baddhamukho cAppiyavAdini, meM DAlanA ucita nahIM hai, kArAgAra Adi meM bAMdhane ke lie abhi. pa. 735; - sandhi tri., ba. sa. [abaddhasandhi], vaha, anupayukta - kA pu., pra. vi., ba. va. - andhabAlAnaM nAma jisake zarIra ke sandhibhAga sugaThita na ho, DhIle-DhAle avatthukena vacanena abandhitabbayuttakApi paNDitA pacchAbAhaM For Private and Personal Use Only Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 446 ghoTA abandhu abahulIkata baddhA, jA. aTTha. 1.421; -- ke dvi. vi., e. va., uparivat - bhAkuTikabhAkuTiko viya? pArA. 282; abalabalo viyAti evaM bAlA nAma abandhitabbayuttakepi bandhApenti, jA. aTTha. 1,421. abalo kira bondo vuccati, atisayatthe ca idaM AmeNDitaM, abandhu tri., ba. sa. [abandhu], bandhubAndhavoM se rahita, binA tasmA atibondo viyAti vuttaM hoti, pArA. aTTha. 2.186%; sAthiyoM vAlA, mitra-rahita - ndhu' pu., pra. vi., e. va. - soha bondo ti lolo, mandadhAtukoti attho, vi. vi. TI. 1265; sahassajInova, abandhu aparAyaNo, jA. aTTha. 3.413; - ndhu ... abalabalo viya hutvA kiJci ajAnanto viya .... jA. strI, pra. vi., e. va. - sA nUnAhaM marissAmi, abandhu / aTTa. 2.196. aparAyinI, jA. aTTha. 3.341; - naM Sa. vi., ba. va. - patiDhA abalassa pu., karma. sa. [abalAzva], kamajora yA balahIna vuyhataM oghe, tvahi nAtho abandhunaM, apa. 1.357. ghor3A - ssaM dvi. vi., e. va. - abalassaMva sIghasso, hitvA ababa' napuM.. vyu. anizcita, eka bar3I saMkhyA, eka-sau hajAra yAti sumedhaso, dha. pa. 29; abalassaMvAti kuNThapAdaM chinnajavaM ninnata kI eka bar3I saMkhyA-baM pra. vi., e. va. - ahahaM dubbalassaM sIghajavo sindhavAjAnIyo viya, dha. pa. aTTha. ababaM cevATaTaM sAgendhikuppalaM, abhi. pa. 475. 1.149. ababa. pu., eka naraka kA nAma - bo pra. vi., e. va. - abahi a., kri. vi. [abahiH], andara, bhItara, mana meM, seyyathApi, bhikkhu, vIsati nirabbudA nirayA evameko ababo / Antarika rUpa meM - abahIti abbhantaraM citte evAti attho, nirayo, su. ni. (pR.) 182; - bA ba. va. - seyyathApi bhikkhu netti. aTTha. 162; ... antogatehi indriyahi abahigatena vIsati ababA nirayA evameko ahaho nirayo, su. ni. (pa.) 182. mAnasena, a. ni. 2(2).225; guttindriyo jhAnarato, abala' pu., mUrkha, buddhihIna - lo pra. vi., e. va. - abalabalo abahiggatamAnaso, vi. va. 840; tato eva ... nibbAne ca viyAti abalo kira bondo vuccati, pArA. aTTha. 2.186. ogALhacittatAya abahiggatAmAnaso, vi. va. aTTha. 180. abala tri., ba. sa. [abala], balahIna, zaktihIna, kamajora, abahukata tri., bahukata kA niSe. [abahukRta], bahuta adhika durbala - lo pu., pra. vi., e. va. - jiNNohamasmi abalo matalaba yA prayojana na rakhane vAlA, adhika sammAna na dene vItavaNNo su. ni. 1126; tatthajiNNohamasmi abalo vItavaNNoti vAlA - to pu., pra. vi., e. va. - pubbe agArikabhUto samAno so kira bAhmaNo jarAbhibhUto vIsavassasatiko jAtiyA, su.. abahukato ahosi dhammena abahakato saGkena, sa. ni. ni. aTTha. 2.295; - lA' strI., nArI, strI - pamadA sundarI 3(1).110; dasame abahukatoti akatabahumAno, sa. ni. aTTha. kantA ramaNI dayitAbalA, abhi. pa. 230; -- lA pu., pra. vi., 3.186. ba. va. - sabbe sattA ... sabbe jIvA avasA abalA avIriyA abahumata/abahumAna tri., tatpu. sa., ba. sa. [abahumata], .... sukhadukkhaM paTisaMvedenti, dI. ni. 1.47; avasA abalA upekSita, bahuta adhika nahIM cAhA gayA - to pu., pra. vi., avIriyAti tesaM attano vaso vA balaM vA vIriyaM vA natthi, e. va. - so... puttadArena abahumato pabbajitvA kAlaM ... dI. ni. aTTha. 1.134; abalA naM balIyanti, maddantenaM parissayA, yAci, a. ni. aTTha. 1.246. su. ni. 776; - lAni napuM.. pra. vi., ba. va. - ekUnAsItiyA abahulIkata tri., bahula + kara ke bhU. ka. kR. bahulIkata satta, soLasevAbalAni tu, abhi. ava. 125; - laM' pu., dvi. kA niSe. [abahulIkRta], vaha, jisane kisI bAta ko vi., e. va. - abalaM taM balaM Ahu yassa bAlabalaM balaM. sa. vikasita nahIM kiyA hai yA bar3hAyA nahIM haiM yA usakA bharapUra ni. 1(1).256; 258; - laM napuM.. pra. vi., e. va. - tanhi abhyAsa nahIM kiyA hai - to pu.. pra. vi., e. va. - kAmesu tassA abalaM bandhana, dubbalaM ... putikaM ..., asArakaM / kho me AdInavo adiTTho, so ca me abahulIkato, a. ni. bandhana nti, ma. ni. 2.122; - sayAta tri, tatpu. sa. 3(1).244; - tA strI.. pra. vi., e. va. - yassa kassaci [abalasaMkhyAta], nirbala yA balahIna ke rUpa meM jAnA gayA kAyagatAsati abhAvitA abahulIkatA, ma. ni. 3.138; - taM - tA pu.. pra. vi., ba. va. - abalasaGghAtA kilesA balIyanti napuM, pra. vi., e. va. - ajaM ... abhAvitaM abahulIkataM sahanti maddanti, su. ni. aTTha. 2.208. mahato anatthAya saMvattati yathayidaM .... cittaM, a. ni. abalabala tri., aTTa ke anusAra abala + abala ke AmeNDita 1(1).7-8; -- kamma napuM. pUrI taraha se nahIM karanA, vikasita na sa. se vyutpanna, atyadhika mUrkha, nAsamajha - lo pu., pra. vi., karanA, anabhyAsa- mmapra vi., e. ka. - ... abhAvanA, abahulIkamma e. va. - kvAyaM abalabalo viya mandamando viya anadhidvAnaM ananuyogo pamAdo khu. pA. aTTa, 115. For Private and Personal Use Only Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abAdha 447 abAdha tri0, ba. sa. [abAdha], rukAvaTarahita, bAdhArahita, bandhanarahita .. dhaM napuM.. pra. vi., e. va. - abAdhaM tu nirAggalaM, abhi. pa. 717. abAlajAtika tri0, ba. sa. [abAlajAtIya], bacapane kI prakRti se rahita, mUrkhatA se rahita-kA pu.. pra. vi., ba. va. - ye te kakkaTA abAlajAtikA alolajAtikA, sa. ni. 3(1).226. abALha tri., A + Vbaha kA bhU. ka. kR. [AbAr3ha], akomala, kaThora, karkaza, rUkSa, balavatI - LahaM strI., dvi. vi., e. va. - abALhaM giraM so na bhaNi parusaM.dI. ni. 3.131; abALhaM ... ettha akAro parato bhaNisaddena yojetabbo, dI. ni. aTTa. 3.110; avALhanti vA ettha akAro buddhiattho asekkhA dhammA tiAdIsu viya, tasmA ativiya bALhaM parusaM giranti evamettha attho veditabbo, lIna. (dI.ni.TI.) 3.111. abAhira tri., bAhira kA niSe. [abAhya], nahIM bAharI, vaha jo bAhara kI ora unmukha na ho, bAhara ke karmakANDa Adi se mukta - raM dvi. vi., e. va., kri. vi. - mayA dhammo anantaraM abAhiraM karitvA..... dI. ni. 2.78; anantaraM abAhiranti dhammavasena vA puggalavasena vA ubhayaM akatvA, dI. ni. aTTha. 2.123. abIja tri0, ba. sa. [abIja], zA. a. bIjarahita (kaccA phala), lA. a. utpAdaka yA prajanana kI zakti se rahita -jaM napuM., dvi. vi., e. va. - abIjaM nibbattabIjaM akatakappaM phalaM paribhuJjitunti, mahAva. 291; abIjanti taruNaphalaM, yassa bIjaM na aDuraM janeti, mahAva. aTTha. 354; aggiparicitaM. .... abIja, nibbattabIja va paJcamaM cULava. 226; - je napuM., sapta. vi., e. va. - abIje bIjasaJI Apatti dukkaTassa, pAci. 53; - saJI tri., [abIjasaMjJina]. bIjarahita ke rupa meM jAnane vAlA - JI pu., pra. vi., e.. va. - abIje abIjasaJjI, anApatti, pAci. 53. abujjhana napuM.. Vbujjha se vyu. kri. nA. bujjhana kA niSe. [abodhana], ajJAna - nena tR. vi., e. va. - ananubodhAti abujjhanena ajAnanena, dI. ni. aTTha. 2.119. abujjhi |budh kA adya., pra. pu., e. va., jAnA, sAkSAtkRta kiyA - yo jhAnamabujjhi buddho, paTilInanisabho munIti, a. ni. 3(2).252; yo jhAnamabujjhIti yo jhAnaM abujjhi, a. ni. aTTha. 3.281. abuddhavacana napuM., buddhavacana kA niSe. [abuddhavacana], buddha dvArA nahIM kahA gayA vacana - naM pra. vi., e. va. - abbahati/abbUhati abuddhavacanaM nAmetaM padAnti bIjaniM ... Arabhi. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).183; ... abuddhavacanaM pariyattisaddhammappatirUpaka nAma, sa. ni. aTTha. 2.177; - ni tadeva, ba. va. - vaNNapiTaka .... vedallapiTakAni pana abuddhavacanAniyevAti vRttaM pAci. aTTha. 8. abuddhika tri., ba. sa. [abuddhika], binA buddhi vAlA, buddhihIna - ko pu.. pra. vi., e. va. - kiM pana, mahArAja, brahmA sabuddhiko abuddhiko ti, mi. pa. 82. abuddhimantu tri., buddhimantu kA niSe. [abuddhimat], uparivat - mA pu., pra. vi., e. va. - nAkAsiM sakalAnusAsaniM, cirapApAbhirato, abuddhimA, pe. va. 483. abodha tri., ba. sa. [abodha], ajJAnI, nAsamajha, mUrkha - dhaM pu., vi. vi., e. va. -- bhayaM tamanveti sayaM abodha, nAgaM yathA paNDarakaM supaNNo , jA. aTTha. 5.72. abba gati evaM hiMsA artha vAlI eka dhAtu - abba sabba hiMsAyaJca gatyApekkhAya cakAro, abbati sabbati, sadda. 2.405. abbaje A + Vvaja kA vidhi., pra. pu., e. va. [Avrajet], Avrajana kare, kisI naI avasthA yA sthala meM Ae yA jAe - yakkhattaM yena gaccheyyaM, manassattaJca abbaje. a. ni. 1(1).44; udA. aThTha. 142. abbaNa tri., ba. sa. [avraNa], vraNarahita, ghAvoM yA jakhmoM se rahita - NaM pu.. dvi. vi., e. va. - nAbaNaM visamanveti, natthi pApaM akubbato, dha. pa. 124; nAbbaNaM visamanveti avaNavhi pANiM visaM anvetuM na sakkoti, dha. pa. aTTha. 2.17. abbata 1. tri., ba. sa. [avrata]. zIloM evaM dhutaGgoM se rahita - to pu., pra. vi., e. va. - na muNDakena samaNo, abbato alika bhaNaM, dha. pa. 264; abbatoti sIlavatena ca dhataGgavatena ca virahito, dha. pa. aTTha. 2.225; 2. napuM.. zIloM se rahita avasthA, zIlahInatA, vratarahitatA - tA pa. vi., e. va. - adihiyA assutiyA aJaANA, asIlatA abbatA nopi tena, su. ni. 845; abbatAti dhutaGgavataM vinA, su. ni. aTTha. 2.237. abbahati/abbUhati a(A) + Vbraha/brUha kA varta., pra. pu.. e. va. [AvRhati], bAhara kI ora khIMcatA hai, nikAlakara bAhara kara detA hai - ha anu., ma. pu., e. va. - omadda khippa paligha, esikAni ca abbaha, jA. aTTa, 2.78; esikAni ca abbahAti nagaradvAre soLasaratanaM advaratanaM bhUmiyaM pavesetvA ... esikatthambhA honti, te khippaM, uddhara .... jA. aTTha. 2.783; For Private and Personal Use Only Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abbAhana/abbUhaNa 448 abbuda - heyya vidhi., pra. pu., e. va., nikAla bAhara kare - abbu napuM.. upadrava, uthala-puthala - abbu vuccati upaddavaM, taM appamAdena vijjAya, abbahe sallamattanoti, su. ni. 336; detIti abbudaM, sa. ni. TI. 1.123. abbahe sallamattano ti tassattho- yasmA evameso sabbadApi abbuda napuM.. [arbuda], zA. a. sUjana, nAnA prakAra kI gAMTha, pamAdo rajo, tasmA ... appamAdena ... kulaputto uddhare ..., dasa karor3a kI saMkhyA, lA. a. 1. garbhAdhAna ke bAda vAle su. ni. aTTa, 2.66; attano sukhamesAno, abahe sallamattano, dUsare saptAha meM vikasita bhrUNa kI avasthA kA nAma - dA su. ni. 597; abbaheti uddhare, su. ni. aTTha. 2.165; tassa pa. vi., e. va. -- abbudA jAyate pesi, pesi nibbattatI ghano, so bhisakko sallakatto sallaM abbuheyya, ma. ni. 3.3; - sa. ni. 1(1).238; abbudA jAyate pesIti tasmApi abbUdA hI/hi adya., pra. pu., e. va., nikAla bAhara kara diyA - sattAhaccayena vilInatipusadisA pesi nAma sajAyati, sa. abbahI vata me sallaM. yamAsi hadayassitaM, jA. aTTha. 3.135%; ni. aTTha. 1.264; - daM pra. vi., e. va. - abbudaM nAma therIgA. 52; ... laddhanAma soka taNhaJca abbahI vata nIhari sampajjatIti attho, sa. ni. TI. 1.269; kalalA hoti vata, therIgA. aTTha. 62; sutavA ariyasAvako abbahi savisaM abbudaM, abbudA jAyatI pesI ti ca "himavatA gaGgA pabhavanti sokasallaM, a. ni. 2(1).51; -hiMsu ba. va., nikAla bAhara ..... udA. aTTha. 33; - ssa Sa. vi., e. va. - kiM nu kho, kie - taM disvA asiggAhA therassa sIsaM pAtessAmA ti mahArAja, ajA eva kalalassa mAtA, ajA abbudassa kosato, asiM abbAhiMsu, pArA. aTTha. 1.41; abbAhiMsUti mAtA, mi. pa. 39; lA. a. 2. mala, apayaza, ghoTAlA, AkaDisu. sArattha. TI. 1.125; - buhya pU. kA. kR., bAhara kAma, saMkaTa - daM pra. vi., e. va. - sudinnena kalandaputtena nikAlakara - tameva sallamabburaha, na dhAvati na sIdati, su. abbudaM uppAditaM, pArA. 19; ... uppajjissati na kho ni. 945; tameva sallamabburaha, ... uddharitvA tA ca disA na anAgatepi sAsanassa evarUpaM abbadanti olokayamAnA ima dhAvati, su. ni. aTTha. 259; -- hitvA/hitvAna pU. kA. kR. ahasaMsu, pArA. aTTha. 1.27; abbudanti upaddavaM upaddavaM vadanti - ... khaggaM abbAhitvA paharissAmi ... patiThThapesi, jA. corakammampi bhagavato vacanaM thenetvA attano vacanassa dIpanato, aTTha. 3.396; sohaM khandhe pariJAya, abbahitvAna jAlini. sArattha. TI. 1.101-102; - dA pu., pra. vi., ba. va. theragA. 162. (liGgaviparyaya)-- kodho satthamalaM loke, corA lokarimamabbudA, abbAhana/abbUhaNa napuM., a(A) + Vbraha/ VbrUha se vyu., sa. ni. 1(1).51; abbudanti vinAsakAraNaM, corA lokasmi kri. nA. [AbarhaNa], nikAla bAhara karanA, ucchedana, vinAsakAti attho, sa. ni. aTTa, 1.90; 3. eka bahuta bar3I nirmUlIkaraNa- NaM pra. vi., e. va. - ajJAya sallakantananti saMkhyA, eka sau hajAra ninnatoM vAlI saMkhyA - rAgasallAdInaM kantanaM nimmathanaM abbUhaNaM etaM magga, dha, pa. akkhohiNI sthiya bindu abbudaM ca nirakhudaM, abhi. pa. 475; aTTha. 2.232; mahato taNhAsallassa abbahanaM, mahAni. 252; sataM satasahassaninnahutAni eka abbuda, su. ni. aTTha. - hetu a., bAhara nikAle jAne ke kAraNa se - so 2.178-179; - dAni pra. vi., ba. va. - sataM sahassAna sallassapi abbuhanahetu dukkhA tibbA kaTukA vedanA vediyeyya, nirabbudAnaM, chattisati paJca ca abbudAni, su. ni. 665; ma. ni. 3.3-4. 4. pu.. eka aise naraka kA nAma, jahA~ para pApI prANI eka abbAheti/abbAhayati a(A) + Vbraha/VbrUha ke prera. kaa| arbuda varSoM taka rahate haiM - do pra. vi., e. va. - natveva eko varta, pra. pu., e. va., khIMca kara bAhara nikAlatA hai, nikAla abbudo nirayo, su. ni. (pR.) 182; ... abbudo nAma koci bAhara karavAtA hai - nti pra. pu., ba. va. - vessapathesa paccekanirayo natthi, avIcimhiyeva abbudagaNanAya paccanokAso tidvanti, satthaM abbAhayantipi, jA. aTTha. 4.327; satthaM pana abbudo nirayoti vutto, su. ni. aTTa. 2.178; - dA pra. abbAhayantIti satthavAhAnaM hatthato satampi sahassampi gahetvA vi., ba. va. - vIsati abbudA nirayA evameko nirabbudo satthe corATaviM atibAhenti, jA. aTTa, 4.329; -- si adya., nirayo, su. ni. (pR.) 182; -- gaNanA strI., tatpu. sa., eka pra. pu., e. va., bAhara nikAlA - atharasa sIsaM chindissAmIti arbuda varSoM kI gaNanA - nAya tR. vi., e. va. - avIcimhiyeva asigAho asiM abbAhesi, jA. aTTha. 2.264; - hitvA pU. abbudagaNanAya paccanokAso pana abbdo nirayo ti vRtto, su. kA. kR., bAhara nikAlakara - kiccapariyosAne corajeTThako ni. aTTa. 2.178; - jAta tri., malina banA diyA gayA, asiM abbAhitvA sAmaNeraM upasaGkami, dha, pa. aTTha. 1.383. azuddha ho cukA - to pu., pra. vi., e. va. - idAni For Private and Personal Use Only Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abbuLha/abbULha 449 abbohAra bhikkhusaGgho abbudajAto, aparisuddhA puggalA uposathaM sa. ni. aTTha. 2.72; - NNA strI., pra. vi., e. va. - paJjA Agacchanti, udA. aTTha. 243. kiccakArI hoti hoti acalA asithilA abbokiNNA abbuLha / abbULha tri., a(A) + Vbraha/ VbrUha kA bhU. ka. ahirikena, su. ni. aTTha. 1.116; - NNAni napuM.. pra. vi., kR., vaha, jise bAhara khIMcakara nikAlA gayA hai, nirAkRta, ba. va. - bhikkhuno paJca jAtisatAni abbokiNNAni haTAyA huA, apanIta - LhaM napuM.. pra. vi., e. va. - ... brAhmaNakule paccAjAtAni, udA. 100; abbokiNNAnIti vicikicchAkathaMkathAsallaM, taJca bhagavatA abbuLhanti, dI. khattiyAdijAtiantarehi avomissAni anantaritAni, udA. ni. 2.209; abbULhaM aghagataM vijitaM, ekaJce ossajeyya aTTha. 156; - NNo pu.. pra. vi., e. va. - ... sukho ca kalIva siyA, theragA. 321; - Lhe napuM., sapta. vi., e. va. vihAroti ettha pana nAssa secananti asecanako anAsittako - etasmimhi abbULhe salle abbULhasallo ... niTThApesi. abbokiNNo pATekko .... pArA. aTTha. 2.9; 2. a., kri. vi., su. ni. aTTha. 2.165; - tta napuM., bhAva., bAhara nikAla diyA nirantara rUpa meM, lagAtAra rUpa meM, satata rUpa meM - jAnA, haTA diyA jAnA - ttA pa. vi., e. va. - ... aniccasaMvedI satataM samitaM abbokiNNaM cetasA adhimuccamAno abbULhattA abbULhasallo sativepullappattiyA appamatto caraM, pAya pariyogAhamAno, a. ni. 2(2).164; abbokiNNanti su. ni. aTTha. 2.213; - salla tri., ba. sa. [AvRDhazalya], nirantaraM aJjana cetasA asaMmissaM a. ni. aTTha. 3.151. vaha, jisake andara se cubhane vAlA kAMTA yA akuzala abbocchinna/abmocchinna 1. tri., vi + ava + chida ke manobhAva bAhara nikAla diyA gayA hai - llo pu., pra. vi., bhU. ka. kR. bocchinna kA niSe. [avyavacchinna], bIca meM e. va. - abbuLhasallo asito, santiM pappuyya cetaso, su. kisI bhI vyavadhAna se rahita, satata-rUpa meM pravartita - nnaM ni. 598; etasmihi abbULhe salle abbULhasallo ... napuM.. pra. vi., e. va. - purisassa ca viANasotaM pajAnAti, nidvApesi, su. ni. aTTha. 2.165; sohaM abbULhasallosmi, ubhayato abbocchinnaM idha loke appatidvitaJca paraloke vItasoko anAvilo, jA. aTTha. 3.136; -- sokasalla tri, appatidvitaJca, dI. ni. 3.78; darasanaM avijahitvA gamanaM ba. sa. [AvRDhazokazalya], vaha, jisakA zokarUpI cubhane abbocchinnaM katvA pacchato pacchato iriyApathAnubandhanena vAlA kAMTA bAhara nikAla diyA gayA hai - llaM pu., dvi. vi., anubandhi, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.94; - nno pu., pra. vi., e. va. - asokanti nissokaM abbULhasokasallaM, khu. pA. e. va. - ajjApi tu abbocchinno, pubbAcariyanicchayo, khu. aTTha. 123. pA. aTTha. 2; - nnAya strI., tR. vi., e. va. - abbocchinnAya abULhesika tri., ba. sa. [AvRDhesIka], vaha, jisakA santatiyA na sakkA tAni kammAni dassetuM .... mi. pa. icchArUpI stambha yA khambhA naSTa kara diyA gayA hai, vaha, 78; 2. napuM.. kri. vi., nirantara rUpa meM, abAdhita rUpa meM - jisake mana meM gaharAI taka praviSTa tRSNA-rUpI vANa ko abbocchinnaM vattamAnA, saMsAroti pavuccatI ti, su. ni. aTTha. khIMcakara bAhara nikAla diyA gayA hai - ko pu., pra. vi., e. 2.136; - nirantaraviriya napu., karma. sa. va. - kathaJca, bhikkhave, bhikkhu abbULhesiko hoti?, ma.. [avyavacchinnanirantaravIrya], binA rukAvaTa vAlA vIrya, ni. 1.194; taNhAti vaTTamUlikA taNhA ayahi gambhIrAnugataDhena lagAtAra sakriya vIrya yA pauruSa, apratihata pauruSa - yena ta. esikAti vuccati-tenesa tassA abbULhattA luJcitvA chaDDitattA vi., e. va. - dhitiyA daLahAya cAti daLhAya dhitiyA ca, abbULhesikoti vutto, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).21. thirena abbocchinnanirantaravIriyena cAti attho, jA. aTTa, 1. abbeti/abbati |abb kA varta., pra. pu., e. va., upabhoga 449; abbocchinnavIriyena dhitimA, bhUrisamAya vipulAya pAya karatA hai, anubhava karatA hai - nti ba. va. - gandhaM abbanti matimA, jA. aTTha. 7.180. paribhuJjantIti gandhabbA, lIna. (dI.ni.TI.) 2.85. abbohAra tri., ba. sa. [avyavahAra], vyavahAra meM kisI bhI abbokiNNa 1. tri., vokiNNa kA niSe. [avyavakIrNa], nahIM __ kAma meM na Ane vAlA, nirarthaka, anupayogI - ro pu., pra. chitarAyA huA, cAroM ora nahIM bikharA huA, vyavadhAna-rahita, vi., e. va. - abbohArova so anto, pUvAdIsupi kaNNaka bAdhAmukta, amizrita, lagAtAra calane vAlA - NNaM napuM. pra. vina. vi. 1019; kamallikAsu dinnAsu abbAhAroti vaTTati, vi., e. va. - idha, puNNa, ekacco kukkuravataM bhAveti vina. vi. 1521; - naya pu., [avyavahAranaya], vyAvahArika paripuNNaM abbokiNNaM ma. ni. 2.57; abbokiNNanti nirantaraM taura para anupayogI yA nirarthaka paddhati - yo pra. vi., e. For Private and Personal Use Only Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abbohArika/abbohAriya 450 abma va. - tathA pattassa vaNNo vA, abbohAranayo ayaM vina. vi. abbha antalikkhaM aghaM nabhaM sadda. 2.442; abbhaM rajo acchAdesi. 1452. uyyattA sivivAhinI, jA. aTTa, 7.364: 2ka. bAdala. megha abbohArika/abbohAriya tri., bohArika/ bohAriya kA - bmo pra. vi., e. va. - ettha abho ti megho, so hi abhati niSe. [avyavahArya], vyavahAra meM nahIM lAne yogya, vyAvahArika anekasatapaTalo hutvA gacchatIti abbho ti vuccati, sadda. taura para anupayogI, - kaM napuM.. pra. vi., e. va. - taJca kho 2.407; abbhuTTitova so yAti, sa gacchaM na nivattati, jA. etaM abbohArikanti, pArA. 111; ... abbohArikanti ... aTTha. 4.446; - bmA ba. ka. - AkAsepi abmA subahulA ApattipaJApane vohAraM na gacchati, ApattiyA aGgana hotIti honti, mi. pa. 255; 2. kha. strI., dhuAM, dhUla - yaM rUpaM attho, pArA. aTTha. 2.72; - kA strI., pra. vi., e. va. - .... amA mahikA dhUmo rajo, dha. sa. 617; 2.ga. napuM.. rAhu, atthesA, bhikkhave, cetanA, sA ca kho abbohArikAti, pArA. candra evaM sUrya ko grasane vAlA dhUmaraja - abmaM bhikkhave 149; abbohArikA ti... ApattiyA aGgana hoti, pArA. aTTha. candimasuriyAnaM upakkileso, cULava. 464; abbha, mahArAja, 2.96; - kA tadeva, ba. sa. - tehi pana cittehi sahajAtA sUriyarasa rogo, mi. pa. 254; - ramA pa. vi., e. va. - abbhA abhijjhAbyApAdamicchAdiTThiyo cetanApakkhikA vA bhavanti muttova candimA, ma. ni. 2.314; - ka napuM.. abhraka, abaraka abbohArikA vA, dha. sa. aTTha. 136; - kAni napuM., pra. vi., - kaM pra. vi., e. va. - rIritthI ArakuTo vA, amalaM tvambhaka ba. va. - yathA pana jivhagge cha madhubindUni sattamassa bhave, abhi. pa. 492; tula. - gavalaM mAhiSaM zrRGgam, abhraka tambalohabinduno anudahanabalavatAya abbohArikAni honti, girijAmale, srotoJjanaM tu sauvIraM kApotAJjanayAmune, amara. jA. aTTha. 5.264; - kA pu.. pra. vi., ba. va. - santAya 2.9.100; - kUTa pu./napuM., [abhrakUTa], bAdala kA UparI samApattiyA budvitassa bhikkhuno assAsapassAsA abbohArikA bhAga, meghazikhara - TaM dvi. vi., e. va. - alaGkate malyadhare honti, ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(2).260; - dvAna napuM.. karma suvatthe, obhAsasi vijjurivabhakUTa vi. va. 1; -TA pu., pra. sa. [avyAvahArikasthAna], vyavahAra yA prayoga ke liye vi., ba. va. - uggatA abbhakUTAva, nIlA aJjanapabbatA, jA. anupayukta sthAna - ne sapta. vi., e. va. - asthi dukkhavedanAya aTTha. 7.292; - kUTasama tri., [abhrakUTasama], meghoM ke pana balavabhAvena sA abbohArikaTThAne ThitA, a. ni. aTTha. zikhara yA zIrSa jaisA - mA pu.. pra. vi., ba. va. - 2.92; - tA strI., bhAva. [avyAvahArikatA], vyavahAra meM na abbhakUTasamA uccA, kaNTakanicitA dumA, jA. aTTha. Ane yogya honA - taM dvi. vi., e. va. - puSphitaM tu 7.138; - paTala napuM.. tatpu. sa. [abhrapaTala], bAdaloM kI ahicchattaM, abbohArikataM gataM, vina. vi. 1021; -- tta napuM.. patalI cAdara - laM pra. vi., e. va. - sakadAgAmino hi bhAva. [avyavahArikatva]. uparivat - ttA pa. vi., e. va. - rAgAdayo abbhapaTalaM viya macchikApattaM viya na tanukA honti, vyAdhipaccayA puppha vA phalaM upasiGghati, abbohArikattA vaTTati, na bahalA, a. ni. aTTha. 2.209; mandamandA uppajjanti pAci. aTTha. 107; - naya pu., karma, sa. [avyAvahArikanaya], tanukAkArA hutvA abbhapaTalamiva makkhikApattamiva ca, ma. vyavahAra ke liye anupayukta paddhati - yo pra. vi., e. va. - ni. aTTa (mU.pa.) 1(1).172; - saJcaraNahetu pu.. tatpu. sa. idAni abbohArikanayo vuccati - bhuJjantAnahi dantA [abhrapaTalasaJcaraNahetu], bAdaloM kI halkI cAdara ke khiyyanti, pAci. aTTha. 102; - pakkha pu., karma. sa. idhara-udhara saJcaraNa kA kAraNa - tavo pra. vi., ba. [avyAvahArikapakSa), vyavahAra meM na lAne yogya zreNI yA varga va. - tathA kevalaM abbhapaTalasaJcaraNahetavo abbhavalAhakA - kkhaM dvi. vi., e. va. - sace sakhamaM AmisaM hoti, raso lIna. (dI.ni.TI.) 2.224; - maNDapa pu., tatpu. sa. na paAyati, abbohArikapakkhaM bhajati, pAci. aTTha. 107; - [abhramaNDapa), bAdaloM kA maNDapa, meghoM kA jhuNDa, bAdaloM bhAva pu.. karma. sa. [avyAvahArikabhAva], vyavahAra meM nahIM kA maNDapa jaisA dikhane vAlA phailAva - po pra. vi., e. va. Ane yogya avasthA - vaM vi. vi., e. va. - iti bhagavA - abhaM hotIti abbhamaNDapo hoti, sa. ni. aTTha. 2.315; supinante cetanAya abbohArikabhAvaM dassetvA, evaJca pana abbhamaNDapoti maNDapasadisaabbhapaTalavitAnamAha, sa. ni. bhikkhave imaM sikkhApadaM uddiseyyAtha, pArA. aTTha. 2.96. TI. 2.252; - paM dvi. vi., e. va. - abbhamaNDapaM katvA devo abma napuM.. [abhra], 1. AkAza, gagana, nabha - antalikkhaM ekamekaM phusAyatUti ..., sa. ni. aTTha. 3.131; abbhamaNDapa khamAdiccapathobbhaM gaganAmbaraM, abhi. pa. 45; AkAso ambaraM katvAti samantato chAdanavasena maNDapaM viya meghapaTalaM For Private and Personal Use Only Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abbhakkhAti/abbhAcikkhati 451 abbhaJjana uppAdetvA, sa. ni. TI. 3.85; - mAlI tri., [abhramAlI]. bAdaloM kI mAlA ko dhAraNa kara rahA, bAdaloM se ghirA huA ... mAliM pu.. dvi. vi., e. va. - migo yathA seri sucittakAnane, ramma giri pAvusa abbhamAlini, theragA. 1147; - mutta tri., tatpu. sa. [abhramukta], megharahita, binA bAdaloM vAlA, svaccha - ttaM pu., dvi. vi., e. va. - sUriyaM tapantaM saradarivabbhamuttaM, AnandajAto vipulamalattha pIti, su. ni. 692; - lAhaka pu., kevala ba. va. meM prayukta, antarikSa ke devoM kA varga, jo meghapaTala para saJcaraNa karate haiM - kA pra. vi., ba. va. - sItavalAhakA devA, santi uNhavalAhakA devA, santi abbhavalAhakA devA, santi vAtavalAhakA devA, santi vassavalAhakA devA, sa. ni. 2(1).251; AguM mandavalAhakAti ..., abhavalAhakA, ... ete sabbepi valAhakAyikA mandavalAhakA nAma vuccanti, dI. ni. aTTha. 2.254; tathA kevalaM abbhapaTalasaJcaraNahetavo abbhavalAhakA, lIna. (dI.ni.TI.) 2.224; - kAnaM Sa. vi., ba. va. - abbhavalAhakAnaM devAnaM. ..., sa. ni. 2(1).252; - sama tri., tatpu. sa. [abhrasama], bAdaloM yA AkAza jitanA U~cA - maM pu., vi. vi., e. va. - tatthaddasaM mahantaM pabbataM abbhasamaM sabbe pANe nipponto Agacchati, sa. ni. 1(1).119; abbhasamanti AkAsasama, sa. ni. aTTa, 1.147; - sampilApa pu.. tatpu. sa. [abhrasaMplava, bAdaloM kI bAr3ha, bAdaloM kA jhuNDa, meghamaNDapa, bAdaloM kI jhar3I - po pra. vi., e. va. - abbhasampilApo ca assa, devo ca ekamekaM phusAyeyyA ti, sa. ni. 2(2).281. abmakkhAti/abmAcikkhati abhi + A + VkhyA kA varta.. pra. pu., e. va. [abhyAcikSati]. cugalI karatA hai, jhUThA / Aropa lagAtA hai - abbhakkhAti abhUtena, alikenAbhisArayaM, jA. aTTha. 6.206; - nti vartaH, pra. pu., ba. va. - evaM aJamaja abhUtena abbhAcikkhanti, alikena sArenti codenti, jA. aTTa, 6.206; -cikkhi adya., pra. pU. e. va. - abbhAcikkhi abhUtena, janakAyassa aggato, udA. aTTha. 214. amakkhAna napuM. [abhyAkhyAna, jhUThA Aropa, mithyA doSAropaNa - rAjato vA upasaggaM, abbhakkhAnaJca dAruNaM, dha. pa. 139; abhakhAnaM mayA laddhaM, sundarikAya kAraNA, apa. 1.328; abbhakkhAnanti adiTThaasutaacintitapubaMidaM sandhicchedAdikamma, idaM vA rAjAparAdhitakamma tayA katanti evarUpaM dAruNaM abmakkhAnaM vA, dha. pa. aTTha. 2.40. amaghana pu., karma. sa. [abhraghana, tri.], ghanA bAdala - naM vi. vi., e. va. - vAto yathA abhaghanaM vihAnaM, su. ni. 350; - nA pa. vi., e. va. - cando abhaghanA mutto, parisAsu virocare'ti, itivu. 48; abbhaghanAti abbhasaGkhAtA ghanA, ghanameghapaTalA vA .... itivu. aTTha. 208; candovabhaghanA mutto, vicarAmi ahaM sadA, apa. 1.366; - nA pra. vi., ba. va. - tidivokacarAva accharA, vijjavabmaghanA vinissaTA, jA. aTTha. 7.161. abmaGga pu., [abhyaGga], zarIra para tela kI mAliza, lepa, ubaTana - GgaM dvi. vi., e. va. - ayaM yasmA veLupesikA viya abbhaGga parassa guNaM nippeseti nipuJchati, vibha. aTTha. 457; abbhaGganti abbhaJjanaM visuddhi. mahATI. 1.51. abmaccanAraha tri., [abhyarcanAha], pUjA karane yogya, sammAna dene yogya, pUjya - haM napuM., dvi. vi., e. va. - mahAvihAre tasseva nicca abhaccanAraha, dehanikkhepaTTAnaM ca olokento punappuna, cU. vaM. 88.54. abmachAdita tri., tatpu. sa. [abhrAcchAdita], meghoM se DhakA huA, atyadhika bAdaloM vAlA - tA pu., pra. vi., ba. va. - umApupphena samAnA, gaganAvamachAditA, theragA. 1071; gaganAvabbha chAditAti tato eva saradassa gaganaabmA viya kALameghasaJchAditA, nIlavaNNAti attho, theragA. aTTha. 2.384. abmaJjati abhi + aJja kA varta., pra. pu., e. va. [abhyanakti], tela kI mAliza lagAtA hai, lepa lagAtA hai, AMkhoM meM kAjala lagAtA hai, ubaTana malatA hai - jeyya vidhi., pra. pu.. e. va., kAjala lagA de - seyyathA vA pana akkhaM abbhajeyya yAvadeva bhArassa nittharaNatthAya, sa. ni. 2(2).180; - jita adya., pra. pu., e. va., mAliza kara dI - sirimaM ovaditvA uNhodakena nhApetvA satapAkatelena abbhaJji, dha. pa. aTTha. 2.181; - jiMsu ba. va., mAliza kI - tattha nisinnAnaM gandhodakena pAde dhovitvA satapAkena telena abbhajiMsu, jA. aTTha. 5.373; - jitvA pU. kA. kR., mAliza karA ke-telena gattAni abhajitvA kiliTThavatthaM nivAsetvA gilAnAlayaM katvA dAsiyo ANApesi .... jA. aTTa. 1.420. amaJjana napuM., abhi + aJja se vyu., kri. nA. [abhyaJjana]. cikane padArthoM ko zarIra para malanA, mAliza karanA, AMkhoM meM kAjala DAlanA, ubaTana, lepa - naM pra. vi., e. va. -- abhaJjanaM mayA dinnaM, dvipadindassa tAdino, apa. 1.250; anujAnAmi, bhikkhave, abhaJjanaM adhiTThAtunti, mahAva. 281. For Private and Personal Use Only Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abbhaJjanadAyaka 452 abmanumodati abmaJjanadAyaka pu., do sthaviroM ke liye prayukta upAdhi yA va. - nAmatItaharo soko, nAnAgatasukhAvaho, ... tattha upanAma -- ko pra. vi., e. va. - itthaM sudaM AyasmA nAmatItaharoti nAbbhatItAhAro, ayameva vA pATho, soko nAma abbhaJjanadAyako thero imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. abmatItaM atikkantaM niruddhaM atthaGgataM puna nAharati, jA. 1.250; itthaM sudaM AyasmA abbhajanadAyako thero imA __ aTTha. 3.145. gAthAyo abhAsitthAti, abbhaJjanadAyakattherassApadAnaM catutthaM abmatta tri., abhi + aJja kA bhU. ka. kR. [abhyakta], vaha, apa. 2.102. jisakA ubaTana kiyA gayA hai yA jisake zarIra para tela abmajApetvA abhi + aJja ke pU. kA. kR. kA prera.. kI mAliza kI gayI hai - tto pu., pra. vi., e. va. - ubaTana lagavA kara, tela kI mAliza karAkara - parisaddhasarIraM kucchisaJamanabbhantoti kucchisaMyamasaGghAtena mitabhojanamayena sahassapAkatelena abbhajApetvA sayanapiDhe eLakacamma / telena abbhanto, jA. aTTha. 7.143. santharApetvA .... jA. aTTha. 3.329. abbhatthaM a., kri. vi., kevala 'gacchati ke sAtha hI prayukta abmati abbha (gatyarthaka) kA varta., pra. pu., e. va. [abhrati]. [abhyasta], zA. a. ghara kI ora jAtA hai, lA. a. asta jAtA hai, idhara-udhara ghUmatA hai - abmati, abbho, vabhati, ho jAtA hai, DUba jAtA hai, kSINa ho jAtA hai, adRzya ho mabhati, ... so hi amati anekasatapaTalo hatvA gacchatI ti jAtA hai - bhikkhave, paTisaJcikkhato abbhatthaM gacchati, ma. abbho ti vuccati, sadda. 2.407. ni. 1.163; abbhatthaM gacchatIti khayaM natthibhAvaM gacchati, ma. abmatika tri., [abhyatika/abhyadhika], adhika zreSTha, uuNcii| ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).395; evaM akusalApidhammA ekalakkhattA zreNI yA pada vAlA, adhika sammAnita - ko pu., pra. vi., pahAnaM abbhatthaM gacchanti, netti. 28; - gata tri., asta ho e. va. - samAnasA hotha mayAva sabbe, konIdha ho amatiko cukA, samApta ho cukA, DUba cukA, kSINa ho cukA, zAnta ho manusso, jA. aTTha. 7.185; idha rAjakule tumhehi ao ko nu| cukA - to pu., pra. vi., e. va. - santo niruddho atthaMgato ruo abbhatiko manusso ti attano Asane nisIdApeyya, tade.. abbhatthaMgato ti AdIni payogAni, sadda. 1.178; niruddha abmatikkanta tri., abhi + ati + kama kA bhU. ka. kR. nirodheti, vigataM vigameti, khINaM khepeti, atthaGgataM atthaGgamati, [abhyatikrAnta, bahuta pahale hI isa loka ko pAra kara abbhatthaGgataM abbhatthaGgametIti?, kathA. 464; imamhi loke cukA, vidA ho cukA, mRta - tA pu., pra. vi., ba. va. - ye vinItA honti paTivinItA sattA samitA khUpasattA atthaGgatA vuddhA abbhatikkantA, sampattA kAlapariyAyaM, jA. aTTha.. abhatthaGgatA appitA byappitA sositA visositA byantIkatA, 5.372; abbhatikkantAti imaM manussalokaM atikkantA, tade.. vibha. 219; dha. sa. aTTha. 214. abmatIta tri., abhi + ati + Vi kA bhU. ka. kR. [abhyatIta]. abmatthatA strI., abhattha kA bhAva [abhyastatA], adRzyatA, ka. karma. vA., vaha, jisakA ullaMghana kiyA gayA hai yA viluptatA, mRtyu - taM dvi. vi., e. va. - abhuttaparibhogena, atikramaNa kiyA gayA hai - to pu., pra. vi., e. va. - baddhA sabbe abbhatthataM gatA, ... abbhatthataM gatAti sabbe maraNameva kulIkA mitamALakena, akkhA jitA saMyamo abmatIto, jA. pattA, jA. aTTha. 5.466. aTTha. 3.477; abmatIto jIvitavRttiM nissAya pabbajanteneva abmanujAnAti abhi + anu + VJA kA varta., pra. pu., e. va. sIlasaMyamo atikkanto, tade; kha. napuM., vaha, jise pAra [abhyanujAnAti], kisI ke bAre meM sahamata hotA hai, kisI kiyA jA cukA hai - adi8 abmatItaM, bahukehi kappanahutehi ke sAtha sahamati rakhatA hai, bAta ko svIkAra karatA hai - apa. 1.22; ga. akarmaka, bIta cukA - tA pu., pra. vi., ba. kiM panAyasmA sAriputto ekaccaM abbhanujAnAti, ekaccaM na va. -- bahukA kho, bhikkhave, kappA abmatItA atikkantA, sa. abbhanujAnAtIti, dI. ni. 3.84-85; kiM pana, bAhmaNa sabbo ni. 1(2).165; abbhatItA ca ye buddhA, vattamAnA anAgatA, loko bAhmaNAnaM etadabhanujAnAti-imA catasso pAricariyA apa. 1.280; - sahAya tri., ba. sa. [abhyatItasahAya], vaha, paJapentUti, ma. ni. 2.395; kiM panAnanda, pUraNassa kassapassa jisake sAthI-saGgI isa loka se jA cuke haiM - yassa pu., sabbo loko etadabbhanujAnAti imA chaLabhijAtiyo Sa. vi., e. va. - abbhatItasahAyarasa, atItagatasatthuno, paJaApetu nti, a. ni. 2(2).93. theragA. 1038; - hara tri.. [abhyatItahara], bIte hue samaya abmanumodati abhi + anu + vmuda kA varta, pra. pu., e. va. ko khIMcakara sAmane le Ane vAlA - ro pu., pra. vi., e. [abhyanumodati], anumodana karatA hai, dhanyavAda dete hue For Private and Personal Use Only Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abmanumodana 453 abmantara harSapUrvaka kisI kI bAta ko svIkAra karatA hai, 'sAdhu, 771; gabbhaseyyakAnaM mAtukucchito nikkhamanakAle paThama sAdhu' kahate hue samarthana karatA hai, prazaMsA karatA hai - kasmA abbhantaravAto bahi nikkhamati, sadda. 2.399; lA. a. 1. pana bhavaM kUTadanto samaNassa gotamassa subhAsitaM subhAsitato bhItara sthita hRdaya, mana yA citta - abbhantaraM te gahanaM, bAhira nAbhanumodatIti? dI. ni. 1.127; yassa vijhU sabrahmacArI parimajjasi, dha. pa. 394; abbhantaranti abbhantarahi te satthu sammukhA anumassa anumassa vaNNaM bhAsanti, taJca sattha rAgAdikilesagahanaM, dha, pa. aTTa. 2.373; - re sapta. vi., e. abbhanumodati, ma. ni. 1.201; - si ma. pu., e. va. - kiM va. - abbhantare pIti uppajji , jA. aTTa, 6.12; 2. 28 lA. pana tvaM samma abhaya, Ayasmato Anandassa subhAsitaM a. 2. hAthoM kI barAbarI vAlI mApa kI ikAI - sattabhantarAti subhAsitato nAbhanumodasI ti? a. ni. 1(1).252; - dento ettha eka abbhantaraM aTThavIsati hatthaM hoti, pArA. aTTha. 2. pu., varta. kR.. pra. vi., e. va., anumodana karate hue - atharasa 213; parasato abbhantaraM na vijahitabba, pArA. 310; abbhantaraM bhagavA sarabhaJapariyosAne abbhanumodento- sAdhu sAdhu bhikkhUti tu hatthAnaTThavIsappamANato, abhi. pa. 197; aruo samantA sAdhukAraM adAsi,dha. pa. aTTha. 2.340; - mAno uparivat - sattabhantarA, ayaM tattha samAsaMvAsA eposathA, mahAva. 139; bhagavato dhammadesanaM abbhanumodamAno bhagavantaM etadavoca, su. tattha eka abbhantaraM aTThavIsati hatthappamANaM hoti, majjhe ni. aTTha. 1.122; - deyya vidhi., pra. pu.. e. va. - muddhApi Thitassa samantA sattabhantarA vinibbedhena cuddasa honti, mahAva. tarasa vipateyya, yo samaNassa gotamassa subhAsitaM subhAsitato aTTa. 315. nAbhanumodeyya, dI. ni. 1.127; - modi adya., pra. pu., e. abbhantara- tri., [Abhyantara], zA. a. bhItarI, andara meM va. - atha kho bhagavA Ayasmato soNassa sarabhaJapariyosAne vidyamAna - rAni napuM.. pra. vi., ba. va. - vajjI yAni tAni abbhAnumodi, mahAva. 270; - dissAmi bhavi., u. pu., e. va. vajjInaM vajjicetiyAni abbhantarAni ceva bAhirAni ca, dI. -- Ayasmato Anandassa subhAsitaM subhAsitato / ni. 2.58; abbhantarAnIti antonagare ThitAni, dI. ni. aTTha. nAbhanumodissAmi, a. ni. 1(1),252; -ditvA pU. kA. kR. 2.98; - ssa pu., Sa. vi., e. va. - tassa pana abbhantarassa - atharasa bhagavA... taM taM vacanaM sampaTicchitvA abbhanumoditvA vA bAhirarasa vA JANasampanno mUlavadhAya parakkamatIti, jA. ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).120. aTTha. 3.183; lA. a. ka, ghara ke bhItara rahane vAlA, apanA abbhanumodana napuM., abhi + anu + vmuda se vyu., kri. nA. nijI vyakti, vizvAsapAtra vyakti - rA pu., pra. vi., ba. va. [abhyanumodana], samarthana, Ananda se paripUrNa anumodana - - ro antepure abbhantarA gurahamantA bahiddhA sambhedaMgacchanti, naM pra. vi., e. va. - parehi dinnAya pattiyA va aJaAya vA pAci. 211; tvaM mesi mAtA ca pitA aLAra, abbhantaro puJjakiriyAya sAdhu sAdhUti anumodanavasena abbhanumodanaM pANadado sahAyo, jA. aTTha. 5.161; ... abbhantaroti veditabbaM dha. sa. aTTha. 203; - ne sapta. vi., e. va. - hadayamaMsasadiso, jA. aTTha. 5.162; sAsanassa dAyAdo homi, abbhanumodane hi ayamidha abhikkantasaddo ... yasmA ca na homIti sAsanassa jAtako abantaro homi, na homIti abhanumodanatthe, tasmA sAdhu sAdhu bho gotamAti vuttaM hotIti attho, pArA. aTTha. TI. 1.120; lA. a. kha. aneka bhItarI veditabba, su. ni. aTTha. 1.122; - nA strI., uparivat - nA logoM meM se eka, anyatara - ... asItiyA mahAtherAnaM pra. vi., e. va. - maddI va puttadAnamhi dinnassabbhanumodanA, abhantaro ahosi, jA. aTTha. 5.454; - amba pu., karma. sa. saddhammo. 218. [AbhyantarAmra], devatAoM kA vaha AmravRkSa, jise himAlaya abbhanumodita tri., abhi + anu + vmuda kA bhU. ka. kR. ke bhItarI pradeza meM lagAyA gayA thA - mbaM dvi. vi., e. va. [abhyanumodita, anumodita, samarthita, vaha, jisakI svIkRti - nAhaM deva abbhantaraambaM jAnAmi, jA. aTTha.2.325; - yA puSTi kara dI gaI hai - tA pu., pra. vi., ba. va. - evaM mbassa pa. vi., e. va. - abbhantaraambassa asthibhAvaM jAnAthAti sabbehi pi tehi pubbAcariyehi abbhanumoditA appaTikositA, pucchi, bAhmaNA AhaMsu - deva abbhantaraambo nAma sadda. 1.57. devatAnaparibhogo, jA. aTTa, 2.326; - ambapakke napuM., abbhantara' napuM.. [abhyantara], zA. a. madhyavartI kSetra, karma. sa., sapta. vi., e. va., pake hue devoM ke AmravRkSa ke bIca vAlA sthAna, bhItarI kSetra, antarAla - raM pra. vi., e. phala meM - sAmi, amhAkaM ruo deviyA abbhantaraambapakke va. - sanniveso ca saNThAnaM, athAbbhantaramantaraM abhi. pa. dohaLo uppanno, jA. aTTha. 2.328; -- ambaphalaM napuM. tatpu. For Private and Personal Use Only Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abmantara 454 abbhantarima sa., pra. vi., e. va., devoM ke Amra-vRkSa kA phala - abmantaramAtikA strI., dhAtu. ke antargata Ae hue viSayoM abbhantaraambaphalaM devAti, jA. aTTha. 2.325. kI vistRta sUcI - tattha mAtikA uddeso sA paJcavidhA - abmantara napuM.. [abhrAntara], meghoM ke bIca vAlA antarAla - nayamAtikA, abbhantaramAtikA nayamukhamAtikA, re sapta. vi., e. va. - tadA jinasAsanaM abbhantare cando viya lakkhaNamAtikA, bAhiramAtikAti, dhAtu, aTTha. 2: ... ayaM ati parisuddhaM na ahosi, sA. vaM. 109(nA.). paJcavIsAdhikena padasatena nikkhittA amantaramAtikA nAma, tade.. abbhantaraM a., kri. vi. [abhyantaraM], Antarika rUpa meM, bhItara abbhantaravagga pu., jAtaka ke eka khaNDa kA zIrSaka, jA. meM, bhItarI taura para - abbhantaraM pure Asi, tato majjhe tato aTTha. 2.323-355. bahi.... abbhantaranti paThama mama abbhantaraM AsanaM Asi, jA. abbhantaravAta pu., tatpu. sa. [AbhyantaravAta]. bhItara kI vAyu aTTha, 5.211-222; antaranti abbhantaraM dI. ni. aTTha. 1.241. - to pra. vi., e. va. - ... gamaseyyakAnaM mAtRkucchito abmantara gata tri., tatpu. sa. [abhyantaragata]. bhItara gayA nikkhamanakAle paThama abbhantaravAto bahi nikkhamati pacchA huA, Antarika rUpa meM vidyamAna - to pu.. pra. vi., e. va. bAhiravAto .... sadda. 2.399. - abbhantaragato avekkhati, bahiddhA nikkhamitvA avekkhatIti? amantarasImA strI., karma. sa. [AbhyantarasImA]. bhItarI abbhantaragato avekkhatIti, kathA. 64; tattha abbhantaragatoti sImA, 15 prakAra kI sImAoM meM nauvIM sImA, 28 hAthoM kI rUpassa antogato, ito vA etto vA anikkhamitvA mApa vAlI sImA - mA pra. vi., e. va. - sImAya detIti ettha rUpaparicchedavaseneva Thito hutvAti attho, kathA. aTTha. 133; tAva khaNDasImA, ..., abbhantarasImA, ..., cakkavALasImAti - tA ba. va. - ekavimAnabhantaragatA ve mahAbrahmAno viya, pannarasa sImA veditabbA, mahAva, aTTha. 392. ekasmiM gaganahAne ThitAni dve candamaNDalAni viya, udA. abmantarApassaya tri., ba. sa. [Abhyantarapazraya], hRdaya ke aTTha. 198. andara vidyamAna, andara vidyamAna - ssayaM napuM. vi. vi.. abmantara jAtaka napuM.. eka jAtaka kA zIrSaka, jA. aTTha. e. va. - ko me asattho avaNo, sallamabhantarapassaya, 2.323-328. theragA. 757; abhantarapassayanti abhantarasakhAtaM hadayaM nissAya abmantaradAha pu.. tatpu. sa. [AbhyantaradAha]bhItara meM ThitaM, theragA. aTTha. 2.242; pAThA. abbhantarapassayaM, jalana, mana meM jalana, Antarika dAha - ho pra. vi., e. va. abbhantarika tri., [Abhyantarika], bhItarI, atyanta ghaniSTa yA - antodAhoti abbhantaradAho, mahAni. aTTha. 201. samIpI, vizvasta, bharosemanda - ko pu.. pra. vi., e. va. - abmantaradhAtuppakopa pu.. tatpu. sa. [AbhyantaradhAtuprakopa]. so kira raJo sabbatthasAdhako amacco abbhantariko zarIra ke bhItara kI dhAtuoM kI gar3abar3I, Antarika aGgoM meM ativissAsiko... sahAyo, jA. aTTha. 1.94; - kA tadeva, utpAta - abbhantaradhAtuppakopavasena vA sItaM hoti ..... ba. va. - abbhantarikA taruNadArakA jAnissantIti uppannAni abbhantaradhAtuppakopavasena vA uNhaM hoti. mahAni. 367; kammAni na karissanti, jA. aTTha. 1.323; vilo. bAhiraka. abbhantaradhAtupakopavasena vAti sarIramantare Apo / abmantarima tri., [abhyantarima]. zA. a. bhItarI, andara dhAtukkhobhavasena vA aJadhAtukkhobhavasena vA, mahAni. aTTha. vAlA, bhItara meM sthita - mena napaM, ta. vi., e. va. - tiriyaM sattantarAti abbhantarimena mAnena, pArA. 229; abbhantarimena abbhantarabhUta tri.. [AbhyantarabhUta], antargata Ane vAlA, mAnenAti, kuTTassa ... abbhantarimena antena ... vRttaM hoti. kisI varga yA samUha ke andara sthita -- te napuM.. sapta. vi., pArA. aTTha. 2.40; - mA pu.. pra. vi., ba. va. - na abbhantarimA e. va. - antaradvake himapAtasamayeti hemantassa utano bahi nikkhamanti, na bAhirA anto pavisanti, jA. aTTha.5. abbhantarabhUte mAghamAsassa avasAne cattAro phagguNabhAsassa 77: lA. a. atyanta nikaTavartI yA ghaniSTa-kaM pu., dvi. Adimhi cattAroti aDhadivasaparimANe himassa patanakAle, vi., e. va. - ahaM taM... vissAsika abhantarikaM karissAmIti udA. aTTha. 59. ...., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).300; - manta pu.. karma. sa. abmantaramaNDala napuM., karma. sa. [AbhyantaramaNDala]. bhItarI [AbhyantarimAnta], bhItara vAlA kinArA yA kSetra - mante gherA - laM pra. vi., e. va. - antimamaNDalanti abhantaramaNDalaM. sapta. vi., e. va. - abhantarimante paJAsasahassagghanikA, pArA. aTTha. vajira. TI. 56. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).27. 373. For Private and Personal Use Only Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amantare 455 abmAcikkhati abmantare a., kri. vi., abbhantara (1) kA sapta. vi., pratirU nipA., ka. andara meM, bhItara meM, citta ke andara, hRdaya meM - abbhantare vAto jIvo... nikkhamati ca, mi. pa. 27; 244; abbhantare attA nAma ... natthi. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).272; abbhantare rAgAdInaM upasantatAya, dha. pa. aTTha. 2; kha. pa. vi. meM anta hone vAle nAma ke pazcAt prayukta, bIca meM, ke sAtha, meM se eka - tarasevaM... AtisaGghassa abbhantare ayaM tathA udapAdi, jA. aTTa. 1.68; abhikkhuke ..... bhikkhunupassayato aDDayojanaantare ovAdadAyakA .. na vasanti, pAci. aTTha. 51; tassA pubbe ... paviTThamattAya umbhAramantare sakalasarIraM ugghATitavaccakuTi viya duggandhaM jAtaM, a. ni. aTTha. 1.134. abmAkuTika/abhAkuTika tri., bhAkuTika kA niSe. [abhrAkuTika], bhauMhe nahIM tAnane vAlA, ahaMkAra-rahita, darparahita, vinamra - ko pu.. pra. vi., e. va. - gotamo ehisvAgatavAdI sakhilo sammodako abhAkuTiko uttAnamukho pubbabhAsI, dI. ni. 1.102; abbhAkuTikoti yathA ekacce parisaM patvA thaddhamukhA saTitamukhA honti, na ediso, parisadassanena ... hoti, dI. ni. anu. 1.231; samaNo kira gotamo anbhAkuTiko uttAnamukho sukhasambhAso paTisanthArakusalo, dha. pa. aTTha. 2.286; - kA pu.. pra. vi0, ba. va. - amhAka... saNhA... ehisvAgatavAdino abbhAkuTikA uttAnamukhA pubbabhAsino, pArA. 282; abbhAkuTikA ti iminA / bhAkuTikabhAkuTikAkArassa abhAvo dassito, pArA. aThTha. 2. 187. abmAgata tri.. abhi + A + gama kA bhU. ka. kR. [abhyAgata]. zA. a. apanI ora AyA huA, lA. a. atithi, Agantuka - tA pu.. pra. vi. ba. va. - ... nikkhantA abhAgatA, sabbepi te taM... bhojanaM na labhiMsu. mi. pa. 155%; - te pu., dvi. vi., ba. va. - te... pUjessAma abhAgate ca Asanodakena paTipUjessAmAti, a.ni. 2(1).33; abhAgateti attano santikaM Agate, a. ni. aTTha. 1.18; - tAnaM pu., Sa. vi., ba. va. - samaNa brAhmaNAnaM pana abhAgatAnaM AsanaM datvA pAdadhovanaJca dAtabbaM, a. ni. aTTa, 1.19; ahaM manussesu manussabhUtA, abbhAgatAnAsanakaM adAsiM. vi. va. 5; abhAgatAnanti abhiAgatAnaM, sampattaAgantukAnanti attho, vi. va. aTTha. 18. amAgamana napuM.. abhi + A + gama se vyu., kri. nA. [abhyAgamana], zA. a. apanI ora kisI kA AnA, A pahuMcanA, Agamana - naM pra. vi., e. va. - kaccittha, bhonto kusalaM anAmayaM, cirassamabhAgamanamhi idhAti, jA. aTTa. 3.466; cirassamabhAgamananhi vo idhAti ajja tumhAka idha abhAgamanaJca ciraM jAtaM tade.; bhikkhusaGghassa abbhAgamanaM ArocesI'ti, a. ni. 2(2).208; lA. a. maithuna-karma hetu samparka - parisassa vA abhAgamanaM sAdiyeyya, pAci. 297. abmAghAtanissita tri., abhi + A + Vhana se vyu.. abhAghAta + nissita kA tatpu. sa. [abhyAghAtaniHzrita], vaghasthala meM sthita - taM napuM. pra. vi., e. va. - pubbaNNanissitaM vA hoti, aparaNNanissitaM vA hoti, abbhAghAtanissitaM vA hoti, pArA. 231; ettha pana abhAghAtanti kAraNAgharaM, verighara pArA. aTTha.2.141. abmAcikkhati abhi + A + cikkha kA varta.. pra. vi., e. va. [abhyAcaSTe], Aropa lagAtA hai, kisI bAta ko anucita rUpa meM prastuta karatA hai - attanAduggahitena amhe yeva abhAcikkhati, pArA. aTTha. 1.20; amacikkhatIti amhAkaJca abbhAcikkhanaM karoti, pArA. TI. 1.80; - si ma. pu., ba. va. - attanA duggahitena amhe ceva abmAcikkhasi, ma. ni. 1.185; - kkhAmi u. pu., e. va. - na ca bhagavantaM abhUtena abhAcikkhAmi, ma. ni. 3.179; -nti pra. pu.. ba. va. - na ca bhavantaM gotamaM abhUtena abbhAcikkhanti, dhammassa cAnudhamma byAkaronti, dI. ni. 1.146; evaMvAdiM kho meM ... eke samaNabrAhmaNA asatA tucchA musA abhUtena abbhAcikkhanti, dI. ni. 3.25; abhAcikkhantIti abhiAcikkhanti, dI. ni. aTTha. 3.13; - nto pu., varta. kR., pra. vi., e. va., doSAropaNa karane vAlA - tattha abhUtavAdIti... musAvAdaM katvA tucchena paraM abhAcikkhanto, dha. pa. aTTha. 2.272; - ntA uparivat, ba. sa. - na ca ... bhagavantaM ... abhUtena abhAcikkhantA, mahAva. 314; - kkhe yyAtha vidhi., ma. pu., ba. va. - na ca bhagavantaM abhUtena abbhAcikkheyyAtha. sa. ni. 2(1).6; - kkheyyAma vidhi., u. pu., ba. va. - na ca bhagavantaM abhUtena abhAcikkheyyAma, ma. ni. 2.158; - kkhantesu pu., varta. kR., sapta. vi., ba. va. - yasmA ime... pharusAhi vAcAhi abhAcikkhantesupi... dassenti, udA. aTTha. 211; - kkhi adya., pra. pu.. e. va. - ..., abhAcikkhi abhUtena, udA. aTTha. 214; - kkhiM adya.. u. pu., e. va. - paccekabuddhaM surabhiM, abbhAcikkhiM adUsaka, apa. 1.328; - kkhito pu., bhU. ka. kR., pra. vi., e. va. - ayaJca me abhUtena abhAcikkhito, dha. pa. aTTha. 2.66. For Private and Personal Use Only Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abmAcikkhana 456 abmIrita abmAcikkhana napuM., abhi + A + cikkha se vyu., kri. nA. [abhyAkhyAna], mithyA doSAropaNa - naM pra. vi., e. va.- na yuttaM buddhAdInaM garUna abbhAcikkhana, sadda. 1.95; - Nena tR. vi., e. va. - yepi ca ... abhUtena abbhAcikkhaNena ..... puthujjanA, udA. aTTha. 351. abmAdiupakkilesarahita/abmAdimalavirahita tri., tatpu. sa., niSkalaGka, bedAga, vizuddha, malarahita - taM napuM.. pra. vi., e. va. - visuddhanti abbhAdiupakkilesarahitaM. su. ni. aTTha. 2.187; - to pu., pra. vi., e. va. - vimaloti abbhAdimalavirahito, jA. aTTa. 5.57. abmAna napuM., vinaya kA pAribhASika zabda [bau. saM. AhvAna]. zA. a. vApasa bulAnA, AmantraNa, vinaya ke sandarbha meM, saGgha se niSkAsita bhikSu ko saGgha meM punaH praveza dene vAlA saGghakarma, jisa bhikSu ne saGghAdisesa ke antargata Ane vAlA koI bhI aparAdha kara 6 rAtoM taka mAnatta nAmaka prAyazcita pUrA kiyA hai, use saGgha meM punaH praveza kA karma hI abbhAna hai - naM napuM., pra. vi., e. va. - majjhimesu janapadesu upasampadaM abbhAnaM, ..., ThapetvA eka kammaM - abbhAnaM, mahAva.. 416: ... pAtimokkhaM ... abbhAnaM paJjattaM, a. ni. 1(1).119; ciNNamAnattassa amAnaM paJattaM, a. ni. aTTa. 2.69; - ssa ca. vi., e. va. - ... mAnattadAnassa... amAnassa .... pari. 272; - kamma napuM.. tatpu. sa. [AhvAnakarman], bhikSu ko saGgha meM punaH vApasa bulAne kA saGgha kA vidhAna - tato paraM sabbA antarApattiyo yojetvA amAnakammaM dassitaM, pari. 33; abbhAnakammavasena osAretabboti vattaM hoti, pArA. aTTha. 2.193; - saJita tri., amAna nAma vAlA (saMghakarma)- taM napu.. pra. vi., e. va. - upasampadakakammaJca, kammamabhAnasaJjitaM, vina. vi. 3010; - nAraha tri., [AhvAnAha], saMgha meM punaH vApasa bulAe jAne yogya - ho pu., pra. vi., e. va. - sace upajjhAyo abbhAnAraho hoti. mahAva. 55; 59; - haM tadeva, dvi. vi., e. va. - ... abhAnArahaM upasampAdeti, mahAva. 424; - hena tadeva, tR. vi., e. va. - abmAnArahena bhikkhunA saddhi ekacchanne AvAse vatthabbaM cULava. 82; - hA pu., pra. vi., ba. ka. - abhAnArahA bhikkhU sAdiyissanti pakatattAnaM bhikkhUnaM abhivAdanaM paccuTThAna, cULava. 95; - catuttha tri., karma. sa. [AhvAnArhacaturtha], cauthI bAra saMgha meM punaH praveza dene yogya - ttho pu., pra. vi., e. va. - abbhAnArahacatuttho ce ..., parivAsaM dadeyya, ... akammaM na ca karaNIyaM, mahAva. 418. abbhAmatta tri., ba. sa. [abhramAtra], vaha, jisakI mAtrA mahAmegha ke samAna ho, atyadhika mAtrA vAlA - ttaM napuM., pra. vi., e. va. - vAlaggamattaM pApassa, abbhAmattaMva khAyatIti, sa. ni. 1(1).237; abbhAmattaM vAti valAhakakUTamattaM viya, sa. ni. aTTha 1.262; abhAmattaM khAyatIti mahAmeghappamANaM hatvA upahAti, jA. aTTha. 3.270. abmAsa pu.. [abhyAsa]. ka. punarAvRtti, bAra bAra doharAnA - se sapta. vi., e. va. - mana abhAse, sadda. 2.397; kha. vyAkaraNa ke vizeSa sandarbha meM, kisI dhAtu ke dvitva kie gae varNoM kA prathama varNa - se sapta. vi., e. va. - abbhAse vattamAno saro rasso hoti, sadda. 3.826; - saJa tri., ba. sa. [abhyAsasaMjJaka], vaha, jisakI saMjJA 'abhyAsa' ho - jo pu., pra. vi., e. va. - dvebhUtassa dhAtussa yo pubbo so abhAsasao hoti, dadhAti, dadAti, babhUva ka. vyA. 461. abmAhata tri., abhi + A + vhana kA bhU. ka. kR. [abhyAhata], burI taraha se pITA gayA, abhibhUta, durgatigrasta, vipattigrasta - to pu., pra. vi., e. va. - evamabbhAhato loko, maccunA, maccunA ca jarAya ca, su. ni. 586; yathAti abhivegabbhAhato vicaranto yamhi padese patidvaM labhati, jA. aTTa, 6.267: -- taM pu., dvi. vi., e. va. - jarAya anusaTa, maraNena abhAhataM, ma. ni. aTTa (upa.pa.) 3.221; - tA pu., pra. vi., ba. va. - ... iminA pana abhAhatA santo na kampanti na pavedhenti, jA. aTTha. 2.159. amita tri, vApasa bulAyA gayA, punaH praveza-prApta, punarvAsa ko prApta - to pu.. pra. vi., e. va. - abbheyya vidhinA bhikkha pakatatto punabhito, vina. vi. 538; anabhitoti na abhito, pArA. aTTha. 2.193. abmida tri.. bhida ke saM. kR. kA niSe. [abhedya], nahIM TUTane yA kATane yogya, naSTa na hone yogya - daM napuM., pra. vi., e. va. - sIlamAbharaNaM seTu, sIla kavacamabhutaM, theragA. 614; sapANaparittAnato kavacamabhidaM, theragA. aTTha. 2.188; pAThA. abbhutaM. abmidA bhida ke adya. kA pra. pu., e. va., tor3a diyA, naSTa kara diyA - makasaM vadhissanti hi eLamUNo, putto pitu abhidA uttamaGganti, jA. aTTa, 1.241; yatthabhidA garuLo uttamaGganti , dha. pa. aTTha. 1.84. abmIrita tri0, abhi + Ira kA bhU. ka. kR. [abhIrita]. kahA huA, uccArita, kathita - taM napuM., pra. vi., e. va. - vA ti kasmA? abbhIritaM, ajjhiNamutto, ka. vyA. 46. For Private and Personal Use Only Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abmukkiraNa 457 amukkiraNa napuM., abhi + u + kira se vyu. [abhyutkiraNa]. chir3akAva, pAnI kA chir3akAva, pavitrIkaraNa kI kriyA - saja visaggaparisajjanabhu karaNesu, sajati, lokyaM sajantaM udakaM sadda. 2.348. abmukkirati abhi + u + (kira kA varta, pra. pu., e. va. [abhyutkirati], chir3akatA hai, chir3akAva karatA hai - dakSiNena hatthena cakkaratanaM abhukkirati, ma. ni. 3.211; attano upari sIse sajantaM abbhukirati, jA. aTTha.7.51; - ri adya., pra. pu., e. va. - puna udakaM gahetvA dakSiNAya pacchimAya uttarAyAti evaM catUsu disAsu abbhukkiri, pe. va. aTTha. 64. abmuggacchati abhi + u gama kA varta, pra. pu., e. va. [abhyudgacchati], ka. cAroM ora phailatA hai, jahAM-tahAM phailatA hai, Upara kI ora uTha jAtA hai -- dussIlarasa sIlavipannassa pApako kittisaddo abhuggacchati, mahAva. 303; - ccheyya vidhi., pra. vi., e. va. - karasa nu kho kalyANo kittisaddo abbhuggaccheyya yo vA so puriso assaddho maccharI kadariyo paribhAsako, a. ni. 2(2).220; - cchi adya., pra. pu., e. va. - gahapataniyA aparena samayena evaM pApako kittisaddo abhuggacchi caNDI vedehikA gahapatAnIti, ma. ni. 1.178; - hetvA pU. kA. kR. - soNDAya bhisamuLAlaM abbhuhetvA na suvikkhAlitaM vikkhAletvA .... sa. ni. 1(2).245; kha. samIpa jAtA hai, bheMTa karane jAtA hai - gaJchi adya., pra. pu., e. va. - paJcahi sedvisatehi saddhiM bhagavantaM abhuggacchi, jA. aTTha. 1.102. abbhuggata tri.. bhU. ka. kR. [abhyudgata]. Upara kI ora uThA huA, Age gayA huA - to pu., pra. vi., e. va. -- taM kho pana bhavanta gotamaM kalyANo kittisaddho abbhuggato, pArA. 1; katattA bodhisattassa kittisaddo dasasahassiyA lokadhAtuyA sadevamanussesu abhuggato, mi. pa. 257; - tAni napuM., pra. vi., ba. va. -- kathaM abbhuggatAnIti na cintetabba, jA. aTTha. 1.70; - tta napuM.. bhAva., Upara kI ora uTha jAnA, samunnata ho jAnA - ttA pa. vi., e. va. - pItimA pana puggalo kAyacittAnaM uggatattA abbhuggatattA udaggoti vuccati, dha. sa. aTTha. 188. abmujjalana napuM., abhi + u + vjala se vyu., kri. nA. [abhyujjvalana], zA. a. Upara kI ora Aga kA jalanA, lA. a. aindrajAlika prakriyA ke dvArA mukha se agnijvAlA ko nikAlanA - naM pra. vi., e. va. - abbhujjalananti mantena mukhato aggijAlAnIharaNaM, dI. ni. aTTha. 1.10. abbhuta abbhuTThAti abhi + u + vThA kA varta.. pra. pu., e. va. [abhyuttiSThati], Age kI ora jAne ke liye bar3hatA hai, Age jAne ke liye samudyata hotA hai - hAsi adya.. pra. pu.. e. va. - bhagavA vihArA nikkhamma caGkama abbhuTThAsi. dI. ni. 1.92. abbhuTTita tri., abhi + u +vThA kA bhU, ka. kR. [abhyutthita, Upara kI ora uTha rahA, bAdala ke samAna Upara kI ora uThatA huA - to pu., pra. vi., e. va. - abhuTTitova so yAti, sa gacchana nivattati, jA. aTTha. 4.446; abbhudvitova so yAtIti so mANavo yathA nAma valAhakasaGghAto abbho uchito nibbatto, jA. aTTha. 4.449. abmuNha tri., [abhyuSNa], adhika garma, tAjA, apanI uSNatA ko surakSita rakhane vAlA - NhaM napuM.. pra. vi., e. va. - paccagghanti abbhuNhaM aparivAsikaM, jA. aTTa, 2.360; - Nhe napuM.. sapta. vi., e. va. - abhinne sarIreti abbhuNhe allasarIre paMsukUlaM na gahetabba, pArA. aTTha. 1.302. abmuta' tri., [adbhuta]. ka. vismayakArI, Azcaryajanaka, abhUtapUrva, alaukika- vimhayecchariyAbhutA, abhi. pa. 736%3; abbhutocchariye tIsu paNe cevAbhUto pume, abhi. pa. 1023; - taM napuM.. pra. vi., e. va. - acchariyaM, vata bho, abhutaM, vata bho..... dI. ni. 1.53; udA. 86; abhUtapubbaM bhUtanti abhutaM. udA. aTTha. 101; - tA pu., pra. vi., ba. va. - aDhime, bhikkhave, mahAsamudde acchariyA abhutA dhammA, ..., udA. 128; kha. pu., nATya yA kAvya ke nau rasoM meM eka, adbhuta rasa - siGgAro karuNo vIrabhutahassabhayAnakA, santo bIbhaccharuddAni nava nATyarasA ime, abhi. pa. 102; subodhA. 353; ga. napuM.. Azcarya, vismaya, indrajAla, Rddhi kA camatkAra - taM dvi. vi., e. va. - tasmiM ThAne katA sAlA pakAsetuM tamabbhUtaM. ma. vaM. 19.27; gha. buddhavacanoM ke navAGga-vibhAjana kA eka aGga, Rddhi camatkAroM athavA alaukika bAtoM kA ullekha karane vAle buddhavacana - ... jAtakabbhutavedallaM navaGga satthusAsanaM, dI. vaM. 4.20; Ga. napuM., nirvANa kA saGketaka pada - taM dvi. vi., e. va. - abhutaJca vo, bhikkhave, desessAmi abhutagAmiJca magga. sa. ni. 2(2).342; - gAmI tri., [adbhutagAmin]. alaukika athavA pUrva meM aprApta nirvANa-pada kI ora le jAne vAlA (mArga)- miM pu., dvi. vi.. e. va. - abbhutaJca vo, bhikkhave, desessAmi abhutagAmiJca magga. sa. ni. 2(2).342; - cittajAta tri., Azcaryacakita, abhUtapUrva santuSTibhAva se yukta, - tA strI., pra. vi., e. va. - sA For Private and Personal Use Only Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abbhuta 458 abbhunnAmetvA parisA abbhutacittajAtA ahosi, sa. ni. 1(1).207; pra. vi., e, va. - aho dAnanti bahaso udAnaM abhUdIrayaM, abbhutacittajAtAti abhUtapubbasantuDhiyA samannAgatA, sa. ni. saddhammo. 514; - rayI adya., pra. pu., e. va. - ahaGgupetaM aTTa, 1.232; - dhamma' pu., karma. sa. [adbhutadharma], giramabhudIrayI, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(1).51; - resu adya., Azcaryajanaka dharma, uttama evaM praNIta dharma --- mmaM dvi. vi., pra. pu., ba. va. - imA girA abbhudIresu, therIgA. 404. e. va. - ... bhante, bhagavato acchariyaM abbhutadhamma dhAremi. ma. abmuddeti/abbhudeti abhi + uda + Vi kA varta, pra. pu., ni. 3.162; - mmena tR. vi., e. va. - yadA mama bhAtA e. va. [abhyudeti], ugatA hai, Upara kI ora uThatA hai, sUrya mahantena abbhutadhammena samannAgato vijjAdharo..... jA. aTTha. ke samAna udita hotA hai - verocano abbhudeti yattha ca 3.401; - dhamma napuM.. viSaya evaM zailI ke AdhAra para asthameti, a. ni. 1(2).57; yadA ca rasmisampanno, abbhudeti buddhavacanoM kA vibhAjana karane vAle nau aGgoM meM se eka, pabhaGkaro, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).316; - yaM varta. kR., pu., Azcarya, RddhiprAtihArya evaM lokottara tattvoM se bharapUra pra. vi., e. va. - abhuddayanti abhiuggacchanto, abbhuddasanti buddhavacana - mma pra. vi., e. va. - ... sabbepi pipATho, vi. va. aTTha. 235; obhAsayantI dasa sabaso disA, acchariyabhutadhammapaTisaMyuttasuttantA abbhutadhammanti veditabba ___ abbhuddayaM sAradiko va bhANumA vi. va. 1031. dI. ni. aTTha. 1.24; - dhammasamannAgata tri., tatpu. sa., abmuddaya pu., [abhyudaya], vikAsa, unnati, pragati, saphalatA vilakSaNa athavA adbhuta dharmoM se paripUrNa - tA pu., pra. vi., - yaM dvi. vi., e. va. - idhalokaparalokesu vuddhi abbhudayaM ba. va. - tathAgatA abbhutadhammasamannAgatA cA ti, ma. ni. nAvabujjhanti, udA. aTTha. 278. 3.162; - dhammaso a., nipA., abbhuta dhamma nAmaka aGga kI abbhuddharaNa napuM., [abhyuddharaNa], Upara kI ora uThAnA, bAhara dRSTi se - yadi abhutadhammaso- tato tato labhateva attamanataM, kI ora le jAnA - aggiyAdhAne Thito aggi katabbhuddharaNo labhati cetaso pasAda, a. ni. 2(1).218. samidhApakkhepaM bIjanavAtaJca labhitvA .... su. ni. aTTha. abbhuta pu./napuM.. bAjI, dAMva, zarta - to pu., pra. vi., e. 1.338. va. - paNo bhuto, abhi. pa. 532; paNe cevAbbhuto pume, abhi. abbhunnata tri., abhi + u + nama kA bhU, ka. kR. [abhyunnata]. pa. 1023; prAyaH |kr ke kri. rU. ke sAtha prayukta, bAjI uThA huA, UMcA kiyA huA, Upara kI ora ubharA huA - lagAtA hai, dAMva para lagA detA hai - karissati na karissatI tA strI., pra. vi., ba. va. - abhunnatA samA honti, ko disvA ti abhutamakaMsu. pArA. 203; sehinA saddhiM sahassena abbhutaM na pasIdati, apa. 2.44. karohi, pAci. 7; hotu no abbhutaM tattha, jA. aTTha. 7.37. abbhunnati strI., abhi + u + nima se vyu. [abhyunnati], abbhutoruguNAkara pu.. [adbhutaguNAkara], Azcaryakara evaM darpazIlatA, atimAnitA, ahaMkAra, ghamaNDa - lakkhaNa tri., vistRta guNoM kI khadAna - ro pra. vi., e. va. - avajhavAdI ba. sa., atyadhika ahaGkArI, ghamaNDI svabhAva vAlA - kkhaNo atulo abbhutoruguNAkaro, saddhammo. 345. pu., pra. vi., e. va. - abbhuNNatilakSaNo atimAno. ativiya abbhudAhAsi abhi + uda + A + Vhara kA adya., pra. pu.. ahaGkAraraso, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).114. e. va., prakAzita kiyA, prakaTa kiyA, spaSTa rUpa se kahA abmunnadita tri., abhi + u + nida kA pU. kA. kR. - imaM kathAvatthu rAjantepure abhudAhAsIti, ma. ni. 2.335. [abhyunnadita], ninAdita, pratidhvanita, anuguJjita -ditA abmudita tri.. abhi + uda + Vi kA bhU. ka. kR. [abhyudita]. pu.. pra. vi., ba. va. - abhunnaditA sikhIhi, te selA zA. a. uThA huA, ugA huA, lA. a. saubhAgyazAlI, ramayanti meM, theragA. 1068; abbhannaditA sikhIhIti zubha, mAGgalika - tA strI., pra. vi., e. va. - tesaM abbhuditA madhurassarena unnaditA, theragA. aTTha. 2.383. kAlasampadA yeva kevalaM, cU. vaM. 64.49. abmunnamitvA abhi + u + Vnama kA pU. kA. kR., Upara kI abmudIrita tri0, abhi + uda + VIra kA bhU. ka. kR. ora chalaka kara, phUTa kara bAhara nikala kara - udakasAlato [abhyudIrita]. kahA huA, ukta - taM napuM., pra. vi., e. va. pi abhunnamitvA bhagavato citakaM nibbApesi, dI. ni. 2.123. - abhudIritaM abbhuggacchati, ka. vyA. 44; sadda. 3.619. abmunnAmetvA abhi + u +vnama ke prera. kA pU. kA. kR., abmudIreti abhi + uda + VIra kA varta., pra. pu., e. va. Upara kI ora tAna kara, sIdhA khar3A kara - purima kAyaM [abhyudIrayati], kahatA hai, bolatA hai - rayaM varta. kR., pu., abhunnAmetvA pacchima kAyaM anuviloketi, a. ni. 1(2).280. For Private and Personal Use Only Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abmunnAmeyyaM 459 abrahma 2.54. abmunnAmeyyaM abhi + u + nama ke prera. kA vidhi., u. pu., tabba tri., saM. kR. - abhetabboti abhietabbo sampaTicchitabbo, e. va., Upara kI ora kara dUM, khar3A kara dUM - yAnagato pArA. aTTa. 2.193. samAno patodaladdhiM abhunnAmeyyaM, dI. ni. 1.111. abmokAsa pu., [abhyavakAza], khulA sthAna, khulI jagaha, abbhuyyAta tri., abhi + u + vyA kA bhU. ka. kR., kUca kara khulA AkAza - so pra. vi., e. va. - sambAdho gharAvAso cukA, bAhara kI ora nikala cukA, kisI kI ora abhimukha rajopatho, abbhokAso pabbajjA, dI. ni. 1.55; alagganaDhena hokara cala cukA - to pu., pra. vi., e. va. - rAjA pasenadi abbhokAso viyAti abbhokAso, dI. ni. aTTa, 1.148; - saM senAya abhuyyAto hoti, pAci. 142; abbhuyyAtoti abhiuyyAto. dvi. vi., e. va. - abbhokAsanti acchanna, dI. ni. aTTha. parasenaM abhimukho ... niggatoti attho, pAci. aThTha. 113; 1.171; - gata tri., khule sthAna meM sthita - to pu., pra. vi., vedehiputto cataraGgini senaM sannahitvA mamaM abbhuyyAto, sa. e. va. - abbhokAsagato kho, deva, ArajJjako nAgo ti, ma. ni. 1(1).100. ni. 3.173; sujhAgAragatopi ... abbhokAsagatopi, a. ni. abmusakkamAna tri., abhi + u + sikka kA varta. kR., 3(2).101; - saya tri., khule sthAna yA AkAza ke nIce Upara kI ora uThatA huA, Upara kI ora car3ha rahA - no leTA huA - yo pu., pra. vi., e. va. - abbhokAsasayo jantu, pu., pra. vi., e. va. - devo Adicco nabhaM abbhusakkamAno vajantyA khIrapAyito, jA. aTTha. 4.358. duddikkho hoti .... dI. ni. 2.137; itivu. 16; nabhaM abmokAsika tri., [AbhyavakAsika, tula. abhrAvakAzika, abbhussakkamAnoti udayaTThAnato AkAsaM ullaGghanto, itivu. khule sthAna meM rahane vAlA, kisI viziSTa tApasa kA aTTha. 79; - naM pu.. dvi. vi., e. va. - vanantato abhussakkamAnaM padanAma yA abhidhAna - ko pu., pra. vi., e. va. - canda bhinditvA ... purato hutvA .... ma. ni. aTTa (ma.pa.) abbhokAsikopi hoti yathAsanthatiko, dI. ni. 1.150; - kassa pu., Sa. vi., e. va. - nAhaM, bhikkhave, abbhokAsikassa abbhussahanatA strI., apane ko uttejita yA utsAhita abbhokAsikamattena sAmanaM vadAmi, ma. ni. 1.354; - kA karane kI prayatnazIlatA, utsAhavarddhana - tA pra. vi., e. ka. strI., pra. vi., e. va. - rukkhamUlikA abbhokAsikA - anusampavaGkatA abbhussahanatA anubalappadAnaM ... paLAlapuJjikA, mi. pa. 309; - kaGga napuM, khule sthAna para anuvAdAdhikaraNaM kusalaM, cULava. 200; amussahanatAti kasmA rahane vAle tApasoM kI caryA kA eka aGga - channarukkhamUlAni evaM na upavadissAmi, upavadissAmiyevA ti ussAhaM katvA paTikkhipitvA abhokAsikasamAdAnena abbhokAsiko, theragA. anuvadanA, cULava. aTTha. 39.. aha. 2.274. abbhussAha pu., [abhyutsAha], zakti, bala, prabala utsAha - abmokAsI tri., [abhyavakAzina], khule sthAna meM rahane haM dvi. vi., e. va. - abbhussAhaM janento samuttejesi, su. ni. vAlA, AkAza ke nIce nivAsa karane vAlA - sI pu., pra. aTTha. 2.152. vi., e. va. -- abbhokAsI sAtatiko ..., theragA. 853. abmussAhitahadaya tri., ba. sa. [abhyutsAhitahRdaya], abmokirati abhi + ava + kira kA varta., pra. pu., e. va. atyadhika utsAha se bharapUra hRdaya vAlA - yo pu.. pra. vi., [abhyavakirati], cAroM ora se DhakatA hai, AcchAdita karatA e. va. - kevalantu mahAkaruNAya abbhussAhitahadayo sattAnaM yA phailAtA hai - rissaM adya., u. pu., e. va. - abbhokirissaM paramahitAya adesayIti, khu. pA. aTTha. 152. pattehi pasannA sehi pANibhi, vi. va. 39; abbhokirissanti abmeti A + vvhe kA varta, pra. pu., e. va. [Ahvayati]. abhiokiriM abhippakiri vi. va. aTTa, 29. AhvAna karatA hai, bulAtA hai, Amantrita karatA hai, asthAyI abmokkiraNa napuM.. abhi + ava + kira se vyu., kri. nA., rUpa se niSkAsita bhikSu ko punaH saGgha meM bulAtA hai yA mukhauTA, cAroM ora se Dhaka denA yA lapeTa denA - NaM pra. pratiSThita karatA hai - mAnattAraha abbheti ... abbhAnArahaM / vi., e. va. - sobhanakanti naTAnaM abbhokkiraNaM, dI. ni. aTTha. upasampAdeti, mahAva. 424; upasampadAraha ameti, mahAva. 1.77. 426; - tu anu0, pra. pu., e. va. - saGgho udAyiM bhikkhu abrahma tri., [abrAhma], apavitra, azuddha, hIna, azreSTha, sAMsArika, abbhetu, cULava. 100; - yya vidhi., pra. pu., e. va... ekenApi ghaTiyA - maM pu., vi. vi., e. va. - abrahma hInaM vIsatigaNo bhikkhusaGgho taM bhikSaM abbheyya, pArA. 290; - lAmakadhammaM carantIti abrahmacArI ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(1).196. 089. For Private and Personal Use Only Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra abrahmacariya abrahmacariya napuM. [abrahmacarya ] pApAcAra, durAcAra hIna jIvanapaddhati, brahmacarya kA abhAva, aparizuddha jIvana yaM pu. dvi. vi. e. va. abrahmacariyaM parivajjayeyya aGgArakAsuM jalitaM va vijJa su. ni. 398 abrahmacariye pahAya brahmacArI samaNo gotamo dI. ni. 1.4 yA pa. vi. e. va. abrahmacariyA virameyya methunA, su. ni. 402 - yena tR. vi., e. va. parisuddhaM brahmacariyaM... abrahmacariyena anuddhaMseti pArA. 109110 vAsa pu. [abrahmacaryavAsa] adhArmika jIvana apavitra jIvana brahmacaryavAsa ke viparIta jIvana so pra. vi. e. va. so abrahmacariyavAso brahmacariyA nikhijja pakkamati ma. ni. 2.197 sAba. va. tena bhagavatA jAnatA parasatA arahatA sammAsambuddhena cattAro abrahmacariyavAsA akkhAtA, ma. ni. 2.192. abrahmacArI tri.. [abrahmacArin] uttama caryA kA pAlana na karane vAlA vyabhicArI, brahmacarya yA parizuddha jIvana na jIne vAlA, durAcArI rI pu.. pra. vi. e. va. samaNapaTiyA abrahmacArI brahmacAripaTijJo antopUti, mahAni, 168 abrahmacArIti rodracariyA virahito mahAni, anu. 270 rI pra. vi., ba. va. - abrahmaM hInaM lAmakadhammaM carantIti abrahmacArI, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1 (1).196. - abrahmaJJa tri.. [abrAhmaNya], brAhmaNa arthAt AsravoM kA kSaya kara cuke arhatoM ke prati asauhArdapUrNa, arhatoM ke prati Adara bhAva na rakhane vAlA, brAhmaNoM kA sammAna na karane vAlA pu. pra. ki. e. va. puriso amattecyo apettevyo asAmajJo abrahnAjJa. a. ni. 1 (1).163: abrahmajJoti ettha ca khINAsavA brAhmaNA nAma, tesu micchA paTipanno abrahmaJJa nAma, a. ni. aDa. 2.118 - tA strI0, abrAhmaNya kA bhAva., arhato evaM brAhmaNoM ke prati asauhArdapUrNatA tA pra. vi. e. va. asAmaJJatA abrAhmaJJatA na kule jedvApacAyitA, dI. ni. 3.52. - www.kobatirth.org 240 - 460 abrAhmaNa pu.. [abrAhmaNa], vaha vyakti jo brAhmaNa nahIM hai, brAhmaNatvavirahita vyakti, brAhmaNa ke guNoM evaM dharma se sarvathA rahita No pra. vi. e. va. na jaccA brAhmaNo hoti. na jaccA hoti abrAhmaNo kammunA brAhmaNo hoti. kammunA hoti abrAhmaNo su. ni. 655: ni. 655; -- NaM dvi. vi., e. va. brAhmaNo hi ye tvaM brUsi maJca brUsi abrAhmaNaM su. ni. 460 Ne dvi. vi. va. va. brAhmaNA imehi vaNDAluchidukaM pItanti abrAhmaNe kariMsu, jA. aDa. 4.348; karaNa tri. vaha avasthA jo brAhmaNakArI na ho, brAhmaNa na karane vAlA yA abhabba ye dhammA na banAne vAlA dharma kA pu. pra. vi. ba. va. abrAhmaNakArakA, dI. ni. 1.222. abhakkhatri, [abhakSya ], vaha, jo bhakSaNa yogya na ho, na khAne yogya, akhAdya jo bhojana ke rUpa meM upayukta na hokkho pu0, pra. vi., ba.va. na cApi me sIvali so abhakkho.... jA. aTTa, 6.77 abhakkhoti so piNDapAto mama abhakkho nAma na hoti, tade0; - sammatabhAva pu0, abhakSya ke rUpa meM samajhA jAnA abhakSya ke rUpa meM anumodita rahanA vaMdvi. vi. e. va. attano sarIramaMsassa abhakkhasammatabhAvaM dassetuM jA. aTTha. 6.91. abhacca tri.. [amRtya]. vaha jo bhRtya na ho yA bharaNa-poSaNa yogya na ho - ccA pu0, pra. vi., ba.va. annabhaccA cabhaccA ca. yodha udissa gacchati jA. aDa. 2306; itare tathA abharitabbattA abhaccA, jA. aTTha. 2.307. abhajanA strI0, asevana, asAhacarya, asamparka, asaMsarga - nA pra. vi. e. va. asevanAti abhajanA apayirupAsanA khu. pA. aTTha. 99. abhajanta tri bhaja ke varta. kR. kA niSe [abhajat]. anicchuka, apravRtta kisI taraha kA sarokAra na rakhane vAlA, pratipakSI ntaM ntaM pu.. dvi. vi. e. va. bhaje bhajantaM purisaM, abhajantaM na bhajjaye, jA. aTTha. 5.221; abhajantanti paccatthika, jA. aTTha. 5.222. - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhaNDana napuM., [abhaNDana], avigraha, akalaha, sAmaJjasya, maitrIbhAva naM pra. vi., e. va. iti abhaNDana iti aviggaho iti akalaho, sa. ni. 1 ( 1 ) 259. amaddaka 1 tri.. [abhadra ] amAGgalika, akalyANakAraka, anarthakArI kaM strI. dvi. vi. e. va. tarasa hInena manasA, vAcaM bhAsiM abhaddakaM, apa. 1.99; aggasAvakassa hInena lAmakena manasA cittena abhadakaM asundara ayuktaka apa. aTTha. 2.68; 2. napuM., akalyANa, burAI kaM dvi0 vi.. e. va. tassa puggalassa abhaTaka anatthaM manasApi na cinteyya na piheyya, pe. va. aTTha 102 - kena tR. vi., e. va.- aparabhAge pApena abhaddakena anatthakena bAdhati, pe. va. aTTa. 102. amanta tri. [ abhrAnta], prazAnta, bhrama meM nahIM par3A huA, vyupazAntanAM napuM. pra. vi. e. va. abhantaM hoti me citta, akhilo homi kassaci apa. 1.355. For Private and Personal Use Only - amabba tri.. [ abhavya ]. ka. akSama, asamartha nahIM ho sakane yogya bbo pu. pra. vi. e. va. catUhapAyehi ca vipyamuto - Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra abhabba 461 235; chaccAbhiThAnAni abhabbo kAtuM su. ni. 234 abhabo so tassa paTicchadAya, abhabbatA diTThapadassa vuttA, su0 ni0 kha. ayogya, anAr3I bbA pu. pra. vi. ba.va. ye pana sattA abhabbA, te dhammAmatena hajJanti patantI ti. mi. pa. 164; ga. akuzala, vipAka na dene vAlA, durbala - atthi kammaM abhalaM abhabyAbhAsaM ma. ni. 3263: abhabyanti bhUtavirahitaM akusala ma. ni. aDa. (upa. pa.) 3.193 dvAna napuM. [ abhavyasthAna ]. ka. anupayukta avasthA, anarha avasthA naM dvi. vi. e. va. ime aha attano kiriyAya vipannatA abhavadvAnaM pattAti pArAjikAra pArA, aTTa, 293 abhavaddAne vajjetvA vArayantI anAcAra apa. 2.221; kha. akaraNIya bAteM, anaitika AcaraNa nAni pra. vi. ba. va. paJca abhavaddAnAni dI. ni. 3.187 dvAnta napuM.. [ abhavyasthAnatva] anupayukta avasthA kA honA ttA pa vi. e. ka. bodhisattA hi arUparAmApattilAbhino hutvApi abhabbadvAnattA Aruppe na nibbattanti, jA. aDDa, 1.388; - tA strI. abhavya kA bhAva, anupayuktatA, ayogyatA, akSamatA abhabbatA vuttA, a0 ni0 1 ( 1 ) 263; na hi mayA ariyapuggalassa abhavyatA kathitA a. ni. aTTa. 2.208 - " tR.vi., e. va. rajjumAlApi attAnaM vinipAtetuM abhavyatAya khantimettAnudayasampannatAya... vi. ka. aDDa, 175; -tta napuM, abhabba kA bhAva [ abhavyatva], uparivat - ttA pa0 ki.. e. va. mAtaraM jIvitA voropanAdInaM abhabbattA Ayena kAraNena... attho dI. ni. a. 2.297 puggala pu.. [abhavyapudgala]. akuzala karmoM ko karane vAlA vyakti, anuttama vyakti, ayogya yA asamartha vyakti - lena tR. vi., e. va. abhavyapuNgalena mayA bhavitavyanti vIriyaM ossajitvA AgatomhIti jA. aDa. 1.114 lA pra. vi. ba. va. - ekAdasa abhabbapuggalA, pArA. aTTha. 2.93; - bbAgamana tri. ba. sa. ucca AdhyAtmika avasthA taka pahuMcane meM ayogya, AdhyAtmika unnati prApta karane ke liye akSama no pu.. pra. vi. e. va. katamo dha puggalo abhavyAgamano ? ye te puggalA kammAvaraNena samannAgatA, pu0 pa0 119; abhabbAgamananidde se sammattaniyAmAgamanassa abhabboti abhabbAgamano, pu. pa. aTTha0 36: - bbApattika tri0, ba0 sa0, bhikSusaMgha dvArA nirdhArita kisI bhI aparAdha kA doSI na hone yogya ko pu. pra. vi. e. va. abhavyApattiko ko ca. - bhabbApattikopuggalo, utta. vi. 433; - bbAbhAsa tri0, ba0 sa0 [ abhavyAbhAsa], dUsare durbala akuzala ko abhibhUta kara lene www.kobatirth.org - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhaya vAlA saM napuM. pra. vi., e. ka.. atthi kammaM abhabba abhabbAbhAsaM ..., ma. ni. 3.263; abhabbAbhAsanti abhabbaM AbhAsati abhibhavati paTibAhatIti atyo, ma ni. aTTa (upa.pa.) 3.193; - bbupapattika tri0, ba0 sa0 [ abhavyutpattika], punaH janma na lene vAlA, punaH utpanna na hone vAlA ko pu.. pra. vi., e. va. paTipassaddho abhabbuppattiko ANagginA daDo, mahAni, 38 abhabbuppattikoti puna uppajjituM amabo, mahAni, aDa. 133. " e. abhaya' kra. va. sa. [ abhaya ] bhaya rahita surakSita, nirbhaya, bhayamukta yo pu. pra. vi. e. va. khegI averI abhayo, paNDitoti pavuccati, dha. pa. 258 - yA strI. pra. vi., va. disA abhayA anItikA anupahavA, pArA. 254 yAni napuM. pra. vi. ba.va. yena yena subhikakhAni sivAni abhayAni ca, theragA. 82. abhaya' napuM., [abhaya], zA. a. bhaya kA abhAva, lA. a. kalyANa kI avasthA, nirvANa ye sapta. vi., e. va. abhaye bhayadassino bhaye cAbhayadassino dha. pa. 317: bhayA pamutto abhaye vimutto. sa. ni. 1 ( 1 ). 181 abhayeti nibbAne sa. ni. aTTa. 1.194; - yaM dvi. vi., e. va. olokento dve suvaNNamige disvA tesa abhaya adAsi, jA. aDa. 1.154. abhaya' pu,, [abhaya], 1.ka. atthadassI buddha kA pradhAna sevaka yA upasthApaka abhayo nAmupaTTAko atthadassissa satthuno, bu. vaM. 16.19; jA. a. 1.49 kha. licchavI rAjakumAra kA nAma abhayo ca licchavi yena bhagavA tenupasaGkamiMsu a. ni. 1 (2). 229; ga. eka rAjakumAra kA nAma, jo bimbisAra tathA padmAvatI kA putra thA abhayo nAma rAjakumAro kAlasseva rAjupadvAnaM gacchanto. mahAva. 357; rAjakumAravatthu napuM. dha. pa. a. kA eka khaNDa kA zIrSaka, dha. pa. a. 2.94-95; - rAjakumArasutta napuM., ma. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, ma. ni. 2.62; gha. zrIlaMkA ke aneka rAjAoM yA mahAn vyaktiyoM kA nAma 1 ojadIpa ke abhayapura ke eka rAjA kA nAma ojadIpebhayapure abhayo nAma khattiyo, dI. vaM. 15.37; kadambanadiyA pAre tattha rAjAbhayo ahu, ma. vaM. 15.59 2. pANDavoM yA pANDuvAsudeva ke jyeSThaputra kA nAma sabbajehobhayo nAma ma. vaM. 9.1 3. muTasIva ke putra kA nAma muTasIvassa atrajA atha dasa bhAtukA, dI. vaM. 11.7 4. dulagAmaNi abhaya - dugAmaNi saddena pAkaTo bhayanAmako ma. vaM. 15.172 dI. vaM. 19.24; 5. deva (khaJjadeva) ke pitA kA nAma abhayassantimo putto devo nAmAsi For Private and Personal Use Only Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhayagata 462 abhayapatta thAmavA, ma. vaM. 23.78; 6. yaTThAlAyaka tissa kA putra - abhayaghosanA strI.. [abhayaghoSaNA], unmukti kI ghoSaNA, tassa putto bhayo tathA, ma. vaM. 22.10; 7. kuTikaNNa ke putra nirApadatA yA asaMkrAmyatA kI udaghoSaNA - naM dvi. vi., e. (eka rAjakumAra) kA nAma - pUjitA kuTikaNNena abhayena va. - catUsu kaNNesu devasikaM abhayaghosanaM ghosApesi, jA. yasassinA, dI. vaM. 18.38; kuTikaNNassa atrajo abhayo aTTha. 4.382. nAma khattiyo, dI. vaM. 21.1; 8. vaTTagAmaNi abhaya - vaDagAmaNI abhayaGkara tri., [abhayaGkara], abhayadAna dene vAlA, surakSA karane abhayo evaM dvAdasavassaka, dI. vaM. 20.19; 9. AmaNDagAmaNI vAlA, bhagavAn buddha kA eka abhidhAna - ra saMbo., e. va. - kA putra - AmaNDagAmaNI bhayo mahAdAThikaaccaye, ma. vaM. namo te sabbalokagga, namo te abhayaGkara, apa. 2.147. 35.1; 10. cULAbhaya - AmaNDagAmaNIputto cULAbhayo ti abhayada tri., [abhayada], surakSAdAyaka, surakSA dene vAlA - vissuto... rajjaM kAresi vassekaM cULAbhayamahIpati, dI. vaM. do pu., pra. vi., e. va. - apica abhayado viya vIrapuriso 21.38; 11. abhayanAga - abhayassaccaye bhAtu ... dve vassAni buddho, khu pA. aTTha. 12; - dassa pu, Sa. vi., e. ka - sirinAgo laGkArajjaM akArayi, ma. vaM. 36.54. tassAmayassAbhayadassa bhAtu rAjAbhisekaM akaruM uLAraM ma. vaM 929. abhayagata tri., [abhayagata], zA. a. surakSA kI sthiti meM abhayadakkhiNA strI., [abhayadakSiNA], surakSita yA bhayarahita pahuMcA huA, bhayarahita sthiti ko prApta; lA. a. nirvANa kI sthiti kA upahAra, abhayadAna - NaM dvi. vi., e. va. - datvA avasthA ko prApta - to pu., pra. vi., e. va. - saraNagato abhayadakkhiNaM, jA. aTTha. 4.234. saraNappatto abhayagato... nibbAnappatto, mahAni. 15; abhayagatoti abhayadassI tri., [abhayadarzina], abhayadarzI, kisI meM yA maggena nibhayaM gato, mahAni. aTTa. 65. kahIM bhI bhaya na dekhane vAlA, nirbhIka - ssino pu., pra. vi., abhayagallaka pu., zrIlaGkA ke eka vihAra kA nAma - kaM dvi. ba. va. - abhaye bhayadassino, bhaye cAbhayadassino, dha. pa. 317. vi., e. va. - maNDavApivihAraM so tathA abhayagallaka ..... abhayadAna napuM0 [abhayadAna], unmukti kA dAna, nirbhayatA kArayi, ma. vaM. 34.8. kA dAna, nirbhIkatA kA upahAra - naM dvi. vi., e. va. - abhayagiri pu., [abhayagiri], abhaya ke dvArA nirmita zrIlaMkA abhayadakkhiNaM yAceyyAmAti abhayadAnaM yAceyyAma, sa. ni. ke eka vihAra yA saGghArAma kA nAma - vihAraM dvi. vi., e. aTTa, 1.302; - ppakAsana napuM., bhayarahita avasthA kI va. - abhayagirivihAraM so patidvApesi bhUpati, ma. vaM. 33.81; ghoSaNA, nirbhayatA kA prakAzana - ro santike vasitvA - pabbata pu., vijayapura meM avasthita abhayagiri nAma kA eka nagare sabbasattAnaM abhayadAnapakAsanatthaM savaNNabheri carApetvA parvata - te sapta. vi., e. va. - kaccAyanavaNNanaM pn| ..., jA. aTTha. 3.240. vijayapureyeva abhayagiripabbate nisinno mahAvijitAvI nAma abhayadAyaka tri., [abhayadAyaka], unmukti dene vAlA, surakSA thero akAsi. sA. vaM. 85(nA.); - vAsI pu., abhayagiri meM dene vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - eso vIsati vassAni rahane vAle bhikSuoM kA varga - sInaM Sa. vi., ba. va. - abhayo bhayadAyako, ma. vaM. 10.52... mahAsenassa nAma rao kAle abhayagirivAsInaM bhikkhUnaM abhayanAga pu., zrIlaGkA ke eka rAjA kA nAma - vissutobhayanAgo ..., sA. vaM. 24(nA.); - vAsigaNa pu., abhayagiri meM nivAsa ti kaniTTho tassa rAjino, ma. vaM. 36.42. karane vAle bhikSuoM kA eka gaNa - Nato pa. vi., e. va. - abhayapura napuM., ojadvIpa meM avasthita zrIlaMkA ke abhaya abhisaGgharitvA abhayagirivAsigaNato visuMeko gaNo ahosi. nAmaka rAjA kI rAjadhAnI kA nAma - raM pra. vi., e. va. - sA. vaM. 23(nA.); - vihAravAsI tri., usI vihAra meM rahane rAjA abhayo nAma, nagaraMabhayapuraM nAma, pArA, aTTha. 1.60; - re sapta. vAlA - so ca duvidhA pubbArAmavihAravAsI - vi., e. va. - ojadIpebhayapure abhayo nAma khattiyo, dI. vaM 15.37. abhayagirivihAravAsIvasenAti, sA. vaM. 156(nA.). abhayapatta tri., [abhayaprApta], nirbhayabhAva ko prApta, kSemaprApta, abhayagirika pu., abhayagiri meM nivAsa karane vAlA bhikSusaGgha, surakSA prApta, vaha, jisane surakSA prApta kara lI hai, nirvANa kI sthaviravAda se phUTa kara nikalI huI bhikSuoM kI eka zAkhA / avasthA ko prApta kara cukA - tto pu., pra. vi., e. va. - - kA pra. vi., ba. va. - evaM tebhayagirikA niggatA theravAdato. asamanupassanto khemappatto abhayappatto vesArajjappatto viharAmi. ma. vaM. 33.97; - kehi tR. vi., ba. va. - pabhinnAbhayagirikehi / ma. ni. 1.105; so pAraM gato pArappatto... abhayagato abhayappatto, dakkhiNavihArakA yatI, ma. vaM. 33.98. mahAni. 15. For Private and Personal Use Only Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhayappada 463 abhAjanabhUta abhayappada tri., [abhayaprada], unmukti dene vAlA, surakSA abhayAbhiseka pu., [abhayAbhiSeka], ma. vaM. ke eka adhyAya pradAna karane vAlA, nirbhaya bhAva ko dene vAlA - do pu., pra.. kA zIrSaka, ma. vaM. pariccheda 10. vi., e. va... anAthAnaM bhavaM nAtho, bhItAnaM abhayappado, apa. abhayuttara pu., ka. zrIlaMkA ke abhayagiri meM avasthita 2.147. eka maTha kA nAma - raM dvi. vi., e. va. - abhayabhIrutA strI., bhayabhIru ke bhAva. kA niSe., bhayoM anusampavacchara netvA vihAra abhayuttaraM tesaM pUjAvidhi se nahIM DaranA, kAyaratA yA Darapokapana kA abhAva kAtuM evaMrUpaM niyojayi, ma. vaM. 37.97; dhAtuM vihAraM - ya tR. vi., e. va. - kusalUpadese... anivattitattA abhayuttarameva netvA pUjaM vidhAtuM anuvaccharamevarUpaM. dAThA. vaM. bhayabhIrutAya ca, jA. aTTha 1.449; anivattitattA 5.67; kha. eka mahAstUpa kA nAma - abhayuttaraM mahAthUpaM bhayabhIrutAya cAti bhayabhIrutAya anivattitatAya ca, tade. vaDDatvA cinApayi, ma. vaM. 35.119; ga. eka pariveNa (kakSa, kusalupadese... anivattitattAbhayabhIrutAya ca. dha. pa. aTTha... koTharI) kA nAma - kappUrapariveNaM so kAresi abhayuttare cU. 2.329. vaM. 45.29. abhayamAtA strI., abhayamAtu therI-gAthA kI racayitrI eka abhayUparata tri., [abhayoparata], kisI bhaya ke kAraNa vairAgya therI, therIgA. 33-34. ko grahaNa na karane vAlA, bhayarahita hokara vairAgya lene vAlA abhayarAjavha tri., ba. sa., vijayavAhu dvArA nirmita - to pu.. pra. vi., e. va. - tato na uttara samannesati vanaggAmapAsAdamaTha kA abhayarAja nAmaka eka pariveNa - vhaM abhayUparato... tamenaM samannesamAno evaM jAnAti- abhayUparato pu., dvi. vi., e. va. - rAjA tattha vanaggAmapAsAdahavihAraka ayamAyasmA, ma. ni. 1,400; abhayUparatoti abhayo hutvA ... kAretvA bhayarAjavhaM pariveNaM ca tassa so... adA, cU. vaM. uparato, accantUparato satatUparatoti attho, na vA bhayena 88.51-52. uparatotipi abhayUparato, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2),279; so abhayavApI strI0, anurAdhapura kI eka bAbar3I yA sarovara kA hisabbaso samucchinnabhayo, tasmA abhayUparatoti, pu. pa. aTTa. nAma, anurAdhapura ke vistRta AyatAkAra jalAzaya kA nAma - piyA Sa. vi., e. va. - yakkhaM tu cittarAjAnaM heTThA abhayUvara tri., adaNDanIya, abhaya-prApta - rA pu.. pra. vi., ba. abhayavApiyA, ma. vaM. 10.84; pAde pitalupetvApi jale ka. - abhayUvarA ime samaNA sakyaputtiyA, nayime labmA abhayavApiyA, ma. vaM. 26.20. kiJci kAtuM, mahAva. 94; - bhANavAra napuM., mahA. ke eka abhayavAsa pu., nizcinta bhAva se nivAsa, zAnti ke sAtha bhAga kA zIrSaka, mahAva. 91-104. nivAsa, surakSita nivAsa - migAnaM pana abhayavAsatthAya abharita tri., [abharita], nahIM bharA huA, bhIr3a-bhAr3a se rahita dinnattA migadAyoti vuccati, dI. ni. aTTha. 2.55. - to pu., pra. vi., e. va. - apphuTo asamphuTo abharito vA, abhayasaJA strI., kisI cIja ko bhayarahita mAnanA, bhaya se dI. ni. aTTha. 2.152. rahita hone kI samajha - jAya tR. vi., e. va. - abhava pu.. [abhava], vipatti, vinAza, durbhAgya, hAni, avRddhi - bhayadassanena sabhayesu abhayasaAya, su. ni. aTTha. 1.8. vo pra. vi., e. va. - bhavo ca ruo abhavo ca ruo, dAsAha abhayasutta napuM.. ma. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, ma. ni. devassa parampi gantvA , jA. aTTha. 7.178; - vena tR. vi., e. 2.62. va. - abhavenassa na nandati, bhavenassa nandati, dI. ni. abhayA' strI., [abhayA], hare, harItakI - abhayA tu harItakI. 3.143. abhi. pa. 569. abhassatha bhissa se niSpanna, adya., pra. pu.. e. va., gira par3A, abhayA' strI., eka therI (sthavirA) kA nAma, therIgA. kI eka gira gayA - tassa sokaparetassa, vINA kacchA abhassatha, su. gIti kI racanA karane vAlI kavayitrI kA nAma, therIgA. ni. 451. 35-36. abhAjanabhUta tri., [abhAjanabhUta], ayogya, pAtratAvihIna, amayAcala pu., [abhayAcala]. eka parvata kA nAma, abhayagiri akSama, asamartha, apAtra, nAlAyaka, nikammA - to pu., pra. - le sapta. vi., e. va. - mahAlekhaM ca kAresi pariveNaM vi., e. va. - ayaM abhAjanabhUtoti mukhabandhamassa akAsi, abhayAcale. cU. vaM. 48.135. su. ni. aTTa.2.232. 36. For Private and Personal Use Only Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhAjita 464 abhAvita abhAjita tri., bhaja ke prera. kA bhU. ka. kR. [abhAjita], va., avartamAnatA, avidyamAnatA - sukhavihAritA akutobhayatA vaha, jo AvaNTita na ho, jo bAMTA na gayA ho, jisakA piyavippayogA bhAvatAti evamAdIni, khu. pA. aTTha. 24; - vibhAjana na kiyA gayA ho - bhAjitAbhAjitaM na jAnAti, dhamma tri., ba. sa. [abhAvadharma], vinAzazIla, anitya, vikArI, a. ni. 2(1).258. vinazyamAna - mma napuM., pra. vi., e. va. - idaM pana aniccaM abhAyanaka tri., vbhI se vyu., kri. nA. kA niSe0, nahIM Darane / hutvA abhAvadhamma, jA. aTTha. 3.137. vAlA, bhaya na karane vAlA - maraNassa abhAyanakasatto nAma abhAvanA strI., ka. kuzaladharmoM ko vikasita karane ke prayAsa natthi jA. aTTha. 5.29. kA abhAva, dhyAnabhAvanA kA abhAva - kusalAnaM vA dhammAnaM abhAyitabba tri., vbhAya ke saM. kR. kA niSe., nahIM DarAe bhAvanAya asakkaccakiriyatA ... abhAvanA, khu. pA. aTTha. jAne yogya, bhayabhIta na kie jAne yogya, bhayAkrAnta na hone 115; kha. abhAveti kA kri. nA.. vinaSTa kara denA, vAlA - tabbaM pu., vi. vi., e. va. - kira abhAyitabba tirodhAnatA, antardhAnatA - atha vA vibhAvanA ti abhAvanA bhAyanti gaNDuppAdo kikI kuntanI brAhmaNAti, su. ni. aTTa antaradhApanA, sadda, 1.81. 2.47; - tabbe napuM., sapta. vi., e. va. - atasitabbe abhAvanIya tri., VbhU ke prera. ke saM. kR. kA niSe. [abhAvanIya]. abhAyitabbe ThAnamhi, ..., sa. ni. aTTha. 2.244. asammAnanIya, jo AdaraNIya na ho, apriya - yo pu.. pra. abhArika pu.. [abhArika], bhAra-rahita, akaThina, AsAna - vi., e. va. - dhammehi samannAgato kulUpako bhikkhu kulesu ko pu., pra. vi., e. va. - agarUti abhAriko, dI. ni. aTTha. appiyo ca hoti amanApo ca agaru ca abhAvanIyo, a. ni. 1.204. 2(1).128. abhAriyatA strI., abhAriya kA bhAva., bojhila nahIM honA, abhAvAkAra pu.. [abhAvAkAra], anastitva kI avasthA yA bhArI na honA, akaThinatA - adandhAnatAti sthiti, astitvahInatA kI avasthA - rena tR. vi., e. va. garubhAvapaTikkhepavacanametaM, abhAriyatAti attho, dha. sa. aTTha. - aniccAti AdIsu hutvA abhAvAkArena aniccA, sa. ni. 194. aTTha. 2.135. abhAva pu., [abhAva], avidyamAnatA, astitva kA na honA, abhAvI tri.. [abhAvina]. ka na hone vAlA, vinazyamAna, vaha, astitva kA abhAva, vidhvaMsa, kSaya - vaM dvi. vi., e. va. - jisake hone kI koI AzA nahIM hai - vino pu.. pra. vi., parikkhayaM abhAvaM gacchantIti attho, dha. pa. aTTha. 2.258; ba. va. - nanu aniccA sabbe saGghArA hutvA abhAvinoti, jA. kAmaguNeti kAmakoTThAse hutvA abhAvaDhena aniccato, jA. aTTha. 4.45-46; kha, napuMsaka, hijar3A, laiGgika-prabheda se rahita aTTha. 5.143; - vena tR. vi., e. va. - pArupanassa hi - vino Sa. vi., e. va. - tatthevandhabadhirassa, paJca hoti abhAvena na sakkA amhehi ekato gantunti, dha. pa. aTTha. abhAvino, sacca. 65.. 2.2; abhAvodhipatInaJca, ayameva visesako, abhi. ava. 12; abhAvita tri., bhU ke prera. ke bhU. ka. kR. kA niSe. - ka tri., ka. laiGgika vibhedana se rahita, hijar3A, napuMsaka, [abhAvita], dhyAna-bhAvanA dvArA vizuddha na kiyA huA, paNDaka - ko pu.. pra. vi., e. va. - yo pana paTisandhiyaMyeva asaMskRta, apariSkRta - taM napuM., dvi. vi., e. va. - evaM abhAvako uppanno, mahAva. aTTha. 282; - gavmaseyyaka tri., abhAvitaM cittaM rAgo samativijjhati,dha. pa. 13; abhAvitanti liGga-vihIna bhrUNa - kAnaM pu., Sa. vi., ba. va. - nAmarUpe taM agAraM vuddhi viya bhAvanAya rahitattA abhAvita cittaM rAgo yasmA abhAvakagamaseyyakAnaM aNDajAnaJca paTisandhikhaNe samativijjhati, dha, pa. aTTha. 1.71; - tA strI.. pra. vi., e. vatthukAyavasena, vibha. aTTha. 160; abhAvagabbhaseyyAnaM, va. - bhikkhuno mettAcetovimutti abhAvitA so suppadhaMsiyo aNDajAnaJca vIsati, abhi. ava. 99; kha. abhAva vAlA - hoti amanussehi sa. ni. 1(2).241; - kAya tri., aparizuddha kaM napuM.. pra. vi., e. va. - etA hi rUpamAkAsaM, vijJaANaM kAyika karmo vAlA - ekacco puggalo abhAvitakAyo hoti. tadabhAvaka abhi. ava. 133; - karaNa napuM.. vinAza, vidhvaMsa, a. ni. 1(1),282; abhAvitakAyotiAdIhi kAyabhAvanArahito apanayana, nirodha, aprasAraNa, avasAna, samApana - NaM dvi. vaTTagAmI puthujjano dassito. a. ni. aTTha. 2.218; - vi., e. va. - gatyavasAraNaM gatiyA avasAraNaM osAraNaM kAyagatAsati tri., ba. sa., vaha, jisakI kAyaviSayaka abhAvakaraNaM.... sadda. 2.352; - tA strI., bhAva., pra. vi., e. smRti suvikasita yA suparizodhita nahI hai - ti pu.. dvi. For Private and Personal Use Only Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhAveti 465 abhikakhana vi., e. va. - evaM abhAvitakAyagatAsati puggalaM allamattikapujAdIhi upametvA ..., ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.106; - citta tri., ba. sa. [abhAvitacitta], aparizodhita citta vAlA - tto pu.. pra. vi., e. va. - abhAvitacitto tasati ravati bheravarAvamabhiravati, mi. pa. 237; - paJa tri., ba. sa. [abhAvitaprajJa], aparizodhita prajJA vAlA - ssa pu.. Sa. vi., e. va. - saddo abhAvitakAyassa... abhAvitapaJjarasa kAye namite viramissati, mi. pa. 95; - sIla tri., ba. sa., asaMskRta AcaraNa vAlA - lA pu0, pra. vi., ba. va. - abhAvitakAyA abhAvitasIlA abhAvitacittA abhAvitapaJA ..., sa. ni. 2(2).119. abhAveti abhAva ke nA. dhA. kA varta., pra. pu.. e. va., vinaSTa yA tirohita kara detA hai, vilupta kara detA hai - aTTha vA vibhAveti abhAveti antaradhApati, sadda. 1.5; draSTa. abhAvanA. abhAsana napuM.. [abhASaNa]. cuppI, mauna, niHzabdatA - naM pra. vi., e. va. - monaM abhAsanaM tuNhI bhAvo, abhi. pa. 429; tuNhI iti abhAsane tuNhIbhUto udikkheyya, sadda. 3.899. abhAsaneyya tri., vbhAsa ke saM. kR. kA niSe. [abhASaNIya], na bole jAne yogya, na kahane yogya - yyaM napuM., vi. vi., e. va. -- yaM pitvA bhAseyya abhAsaneyyaM.... jA. aTTha. 5.15. abhAsita tri., bhAsa ke bhU. ka. kR. kA niSe. [abhASita]. nahIM kahA gayA, akathita, vaha, jisakA kathana na kiyA gayA ho- taM napuM.. pra. vi., e. va. - abhAsitaM alapitaM tathAgatena bhAsitaM lapitaM tathAgatenAti dIpeti, mahAva. 476; - tAnaM strI., Sa. vi., ba. va. - kathaM nu kathAnaM abhAsitAnaM, atthaM nayeyyu kusalA janindAti, jA. aTTha. 7.150. abhAsitabba tri., vbhAsa ke saM. kR. kA niSe. [abhASitavya]. na kahane yogya, vaha, jise na kahA jAnA cAhiye, anirvacanIya - to napuM.. pa. vi., e. va. - kasmA? abhAsitabbato. su. ni. aTTha. 2.112. abhi a., dhAtuoM evaM kri. nA. se pUrva lagAyA jAne vAlA anekArthavAcaka upa. [abhi]. 1. paramparAgata artha- ayahi abhisaddo vuDilakkhaNapUjitaparicchinnAdhikesu dissati, dI. ni. aTTha. 1.18; abhimukhyavisiduddhakammasArUppabuddhisu. pUjAdhikakulAsaccalakkhaNAdimhi cApyabhi, abhi. pa. 1176; 2. kucha pramukha artha ka. kI ora, kI dizA meM, abhimukha - abhimukhIbhAve abhimukho, abhikkamati, sadda. 3.883; kha. viziSTa, pradhAna, pramukha, atirikta - kenaTena abhidhammo? dhammAtirekadhammavisesadvena. dha. sa. aTTha. 4; ga. Urdhvakarma, Upara se, Upara hokara, Upara kI ora, uttama, utkRSTa - rAjApi dantameva abhiruhati, dha. pa. aTTha. 2.284; gha. (sArUpya yA saundarya kI) utkRSTatA kA dyotaka -- abhirUpoti dassanIyaGgapaccaGgo, su. ni. aTTha. 2.101; Ga. (kula kI) uttamatA, zreSThatA yA viziSTatA kA sUcaka - ruo khattiyarasa abhijAtakulakulInassa khattiyAbhisekena abhisittassa paricaranti, mi. pa. 323; khattiyaM jAtisampanna, abhijAtaM yasassinaM, sa. ni. 1(1).85; ca. (pUjana, vandana athavA AdarabhAva kI) gambhIratA kA saGketaka - yathAnaggAva sAvatthiM gantvA bhikkhU abhivAdenti, pArA. 322; cha. adhikatA yA pracuratA kA bodhaka - sA puJadhArA vipulA, dAtAraM abhivassati, sa. ni. 1(1).119; ja. bhedabodhaka viziSTa cihna, lakSaNa yA saMketa kA sUcaka - rukkhaM abhivijjotate vijju, sadda, 3.883; jha. kisI ke prati, kisI ke viSaya meM - sAdha devadatto mAtaraM abhi, sadda. 3.883; Ja. cAroM ora, caturdika, sabhI ora - rukkhaM rukkhaM abhivijjotate canado, sadda. 3.883. abhiAcikkhanti abhi + A + cikkha kA varta., pra. pu.. ba. va., spaSTa rUpa se kahate haiM - abbhAcikkhantIti abhiAcikkhanti, dI. ni. aTTha. 3.13. abhiAgata tri., [abhyAgata], kisI kI ora unmukha hokara AyA huA, atithi- tAnaM pu, Sa. vi., ba. va. - abhAgatAnanti abhiAgatAnaM, vi. va. aTTha. 18. abhikaMkhati abhi + kiMkha kA varta., pra. pu., e. va. [abhikADakSati], atyadhika icchA karatA hai, prabala abhilASA karatA hai, pratIkSA karatA hai, apekSA karatA hai - sA jammI lAmikA suppamusalehi saddhiM udukkhalaM abhikaGghati icchatIti. jA. aTTha. 2.353; - si varta, ma. pu. e. va.- kena karasapa, dhIrassa dassanaM abhikaGghasi, jA. aTTha. 4.216; - sAmi u. pu., e. va. - vAcAbhikavAmi mahesi tumha, su. ni. 1067; nisnehamabhikavAmi, ete me caturo vareti, jA. aTTha. 4.10; - ntaM varta. kR., pu., vi. vi., e. va. - amataM abhikaGantaM, kataM kattabbakaM mayA, theragA. 330; - tA varta. kR.. pu., tR. vi., e. va. - hi attakAmena mahattamabhikaGghatA, sa. ni. 1(1).166; mahattamabhikatAti mahantabhAvaM patthayamAnena.., sa. ni. aThTha. 1.180. abhikaMkhana napuM. abhi +vkaMkha se vyu., kri. nA. [abhikAMkSana], AkAMkSA, icchA, abhilASA - atthuppattikAlaM abhikaGghanatthAya, ma. ni. aThTha. (mU.pa.) 1(2).55; - sabhAva tri.. ba. sa., For Private and Personal Use Only Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhikakhA 466 abhikkanta svabhAva se hI icchAeM rakhane vAlA, svabhAva se hI spRhAlu - vena napuM, tR. vi., e. va. - giddhAti abhikalanasabhAvena abhijjhanena giddhA gedhaM ApannA, udA. aTTha. 296. abhikaMkhA strI., [abhikAGkSA], kAmanA, icchA, lAlasA - yaM sapta. vi., e. va. -- gidhu abhikakhAyaM, sadda. 2.484; gaddha abhikakhAyaM, sadda. 2.548. abhikaMkhI tri., [abhikAGkSin], lAlasA karane vAlA - khI pu., pra. vi., e. va. - tassa ca purisassa pAhunako Agaccheyya bhattAraho bhattAbhikaGghI, mi. pa. 116; - DinI strI., pra. vi., e. va. - tadA muditacittAhaM, taM ThAnamabhikalinI, apa. 2.226. abhikaMkhita tri., [abhikAkSita], cAhA huA, icchita, abhilaSita, abhiprArthita - tA pu., pra. vi., ba. va. - anabhicchitAti na abhikavitA, vi. va. aTTa. 169; - taM napuM... pra. vi., e. va. - nAbhikakhAmi maraNaM, abhikakhitaM dhanaM, sadda. 2.330. abhikiNNa tri., abhi + kira kA bhU. ka. kR. [abhikIrNa], Acchanna, AcchAdita, bharA huA, vyApta - NNo pu., pra. vi., e. va. - sakalavihAro missakapapphehi abhikiNNo viya ahosi, a. ni. aTTha. 2.32; - NNaM napuM., pra. vi., e. va. - pupphAbhikiNNanti pupphehi abhikiNNaM, vi. va. aTTha. 29; -- NNe sapta. vi., e. va. -- puphAbhikiNNamhIti ganthitehi ca ... ca abhikiNNe, vi. va. aTTha. 238.. abhikirati/abhikIrati abhi + kira kA vartaH, pra. pu., e. va. [abhikirati], zA. a. Upara taka bhara jAtA hai, pUrI taraha se bhara jAtA hai, lA. a. abhibhUta karatA hai, vinaSTa kara detA hai - dIpaM kavirAtha medhAvI, yaM odho nAbhikIrati, dha. pa. 25; yaM odho nAbhikIratIti yaM... abhikirituM viddhasetuM na sakkoti, dha. pa. aTTha. 1.145; - kIrare varta., pra. pu., ba.. va., Atmane. -- kanditaruditaM niratthaka, ki vo sokagaNAbhikIrare, jA. aThTha. 3.49. abhikILati abhi + |kiil kA varta., pra. pu., e. va. [abhikrIr3ati], khelatA hai, krIr3A karatA hai - bahuvidha dhammakILamabhikILati, mi. pa. 324. abhikUjati abhi + kUja kA varta, pra. pu., e. va., kUjatA hai, zabda karatA hai, madhura dhvani karatA hai - janti ba. va. - abhikUjanti te tattha, sobhayantA mamassama, apa. 1.403. abhikUjita tri., abhi + kUja kA bhU. ka. kR. [abhikUjita]. kUjana kiyA huA, zabdita, dhvanita, pakSiyoM kI cahacahAhaTa se bharA huA- tA strI., pra. vi., e. va. - haMsakoJcAbhirudA, ca cakkavakkAbhikUjitA, pe. va. 350. abhikkanta' tri., abhi + |km kA bhU, ka. kR. [abhikrAnta], zA. a. pAra kiyA huA, bIta cukA, priya, sammohaka, abhirUpa, prazaMsanIya - abhikantasaddo khayasundarAbhirUpaabbhanumodanesu dissati, pArA. aTTa, 1.128; - nto pu., pra. vi., e. va. - vAccaliGgo abhikkanto sundarasmimabhikkame, abhi. pa. 836; vizeSa artha meM - ka. kAphI Age bar3hA huA, pAra kiyA huA, bIta cukA, kSINa ho cukA - ntA strI., pra. vi., e. va. - abhikkantA kho... ratti, dI. ni. 2.68; abhikkantAti atikkantA khINA khayavayaM upetA, dI. ni. aTTha. 2.116; - ntAya Sa. vi., e. va. - AyasmA Anando abhikkantAya rattiyA .... udA. 97; kha. A pahuMcA, A dhamakA - ntA pu0, pra. vi., ba. va. - devakAyA abhikkantA, te vijAnAtha bhikkhavo, dI. ni. 2.187; - kkante pu., vi. vi., ba. va. - dassanAya abhikkante, nAnAverajjake bahU, theragA. 1040; taM sutvA thero dassanAya abhikkanteti aparaM gAthamAha, theragA. aTTha. 2.362; ga. zreSTha, uttama, prazaMsanIya - ntA strI., pra. vi., e.va.- abhikkantA hesA, bho gotama, yadidaM upekkhAti, a. ni. 1(2).116; abhikkantA hesA ... yadidaM tattha kAla tA, tade; - nte napuM: sapta. vi., e. va. - mamaM sAvakA abhikkante ANadassane, ma. ni. 2.211; gha. atisundara, bhavya, zAnadAra, vaibhavazAlI, manapasanda - ntena pu., tR. vi., e. va. - abhikkantena vaNNena, yA tvaM tiTThasi devate, vi. va. 75; abhikkantenAti atikantena atimanApena abhirUpenAti, vi. va. aTTha. 40; Ga. napuM., prazaMsA evaM vAhavAhI dene hetu prayukta, Azcarya, vismaya athavA anumodana ko sUcita karane ke lie prayukta, sundara, bhavya, atisundara, vAha vAha! - abhikkantaM bhante, abhikkantaM, bhante, dI. ni. 1.74; abhikkantaM bho, gotamA ti AdIsu abbhanumodane, dI. ni. aThTha. 1.184; abhikkantaM, bho gotama abhikkantaM bho gotamA ti, su. ni. aTTha, 1.122; atha vA abhikkantanti abhikantaM atiiTTha atimanApaM atisundaranti vuttaM hoti, tade. - tara tri., [abhikrAntatara], adhika sundara, adhika ramaNIya - ro pu., pra. vi., e. va. -- imesaM ubhinnaM vaNNAnaM abhikkantataro ca paNItataro cAti, ma. ni. 2.235; - rA strI., pra. vi., e. va. - nanvAya... abhikkantatarA ca paNItatarA, a.ni. 3(2).172; -raM napuM, pra. vi., e. va. - imehi sandivikehi sAmaJaphalehi abhikkantataraJca paNItataraJcAti, dI. ni. 1.55. For Private and Personal Use Only Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org abhikkanta 467 abhikkhipitvA abhikkanta napuM., ka. Age kI ora bar3hanA, vikAsa kI ora bar3hanA, vikAsa, Age kI ora bar3ha rahA kadama, pragati - ntaM pra. vi., e. va. - abhikkantaM te seyyo no paTikkatanti, cULava. 283; ekaccassa puggalassa pAsAdikaM hoti abhikkantaM paTikkantaM... pasAritaM. a. ni. aTTa. 1(2).120; - ntena tR. vi., e. va. - pasAdikena abhikkantena... pasAritena, mahAva. 45; pAsAdikena abhikkantenAti AdIsa... veditabbaM mahAva. aTTha. 245. abhikkantadassAvI tri., zubha yA maGgalamaya dekhane vAlA, dRSTi kI uttama kSamatA rakhane vAlA, uttama rUpa meM dekhane vAlA - viM pu., vi. vi., e. va. - evaM abhikkantadassAviM, atthi pahana AgamaM su. ni. 1124; abhikkantadassAvinti evaM aggadarasAviM, su. ni. aTTha. 2.294. abhikkantavaNNa tri., ba. sa. [abhikrAntavarNa], atIva sundara AbhA vAlA, atyutkRSTa dIpti yA camaka se yukta, bhavya- saundarya se paripUrNa - NNo pu., pra. vi., e. va. - abhikkantavaNNo kevalakappaM gijjhakUTa ... tenupasaGkami, dI. ni. 2.162; abhikkantavaNNoti atiiTThakantamanApavaNNo, dI. ni. aTTha. 2.215; - NNA strI.. pra. vi., e. va. - abhikkantAya ratiyA abhikkantavaNNA kevalakappaM ... tenupasaGkami, udA. 94; abhikkantavaNNAti atiuttamavaNNA, udA. aTTha. 141. abhikkama pu0, Age bar3hanA, vikAsa, pragati, unnati, pAsa AnA yA pahuMcanA, prayatna, Arambha - me pra. vi., e. va. - vAccaliGgo abhikkanto sundarasmimabhikkame, abhi. pa. 836; - kkamo pra. vi., e. va. - abhikkamosAnaM paJaAyati no paTikkamo, ma. ni. 2.410; mayA abhikkamo nibbattito ti vA sammuvhanti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1.271. abhikkamati abhi + kama kA varta., pra. pu.. e. va., Age kI ora bar3hatA hai, pAsa A pahuMcatA hai, AkrAnta ho jAtA hai, pIr3ita ho jAtA hai - satova abhikkamati satova paTikkamati, a. ni. 2(2)41; satova abhikkamatIti gacchanto satipAhi samannAgatova gacchati, a. ni. aTTha. 3.106; - mAmi u. pu.. e. va. - ahaM abhikkamAmi... sammuvhanti, dI. ni. aTTha. 1.156-157; abhikkamAmI ti citte uppajjamAne teneva..... dI. ni. aTTha. 1.157; - matha anu., ma. pu., ba. va. - abhikkamathAyaramanto abhikkamathAyasmanto, mahAva. 472; - mantu anu., pra. pu.. ba. ka. - abhikkamantu bhonto licchavI. ma. ni. 1.294; - missAmi bhavi., u. pu., e. va. - abhikkamissAmi paTikkamissAmI ti hi cittaM... samuThThApeti, dha. sa. aTTha. 127; - kkama anu., ma. pu., e. va. - abhikkama gahapati abhikkama gahapati, cULava. 283; - matha adya., pra. pu., e. va., Atmane. - abhikkhamatha vegena, dijasattu dijAdhipe, jA. aTTha. 5.334; - kkamma pU. kA. kR. - so ca vegenabhikkamma, Asajja parame dije, jA. aTTha. 5.334; - mitabba/manIya tri., saM. kR. - evaM te abhikkamitabbaM, ma. ni. 2.132; atthikAnaM atthikAnaM manussAnaM abhikkamanIyaM cULava. 286. abhikkamana napuM.. [abhikramaNa], Age bar3hanA, utkarSa, unnati, pragati - naM pra. vi., e. va. - abhikkamanaM te seyyo, no paTikkamananti, sa. ni. 1(1).244. abhikkamApeti abhi + |km ke prera. kA varta, pra. pu., e. va., Age kI ora bar3hane ke liye prerita karatA hai, Age kI ora bar3hAtA hai - attanA sahajAtaM rUpakAyaM santhambheti ... abhikkamApeti paTikkamApeti, dha. sa. aTTha. 127. abhikkhaNa napuM., abhi +/khaNa kA kri. nA., prabala, utsAha yA umaGga - NaM pra. vi., e. va. - abhikkhaNanti kho, ... vIriyArambhassetaM adhivacanaM, ma. ni. 1.199. abhikkhaNaM nipA., a. [abhIkSaNa]. punaH punaH, bArambAra, nirantara, lagAtAra - abhikkhaNaM udAnaM udAnentassa .... udA. 89; abhikkhaNanti bahulaM, udA. aTTha. 129; dhammapariyAyaM abhikkhaNaM bhAseyyAsi ... upAsakAnaM, dI. ni. 3.86; abhikkhaNaM bhAseyyAsIti punappanaM bhAseyyAsi, dI. ni. aTTha. 3.79. abhikkhaNanta tri., abhi + Vkhana kA varta. kR., zA. a. cAroM ora se khodatA huA, lA. a. pUrA prayAsa karatA huA, bharapUra jora lagA rahA - Nanto pu.. pra. vi., e. va. - abhikkhaNanto sumedho satthaM... kamma, ma. ni. 1.197. abhikkhaNAtaGka tri., ba. sa., nirantara rogI banA rahane vAlA, nirantara vipatti meM par3A huA-tako pu., pra. vi., e. va. -- jiNNo vuDDo ... AturakAyo abhikkhaNAtaGko, sa. ni. 2(1).2: abhikkhaNAtaGkoti abhiNharogo nirantararogo, sa. ni. aTTha. 2.220. abhikkhipanta tri., abhi + sipa kA varta. kR. [abhikSipat]. zA. a. nIce yA idhara udhara pheMkatA huA, lA. a. apamAnita yA tiraskRta karatA huA - nto pu., pra. vi., e. va. - na bhagavantaM abhikkhipanto bhaNati, su. ni. aTTa, 1.112; pAThA. avakkhiNanto. abhikkhipitvA abhi + khipa kA pU. kA. kR., uparivat - abhikkhipitvA katavA tahiM dhAtuM dA. vaM. 3.60. For Private and Personal Use Only Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org abhikkhu abhikkhu pu tatpu. sa. [ anikSu], vaha vyakti, jo bhikSu nahIM hai, abhikSu, bhikSubhAva-rahita nassa padassa tatpurise uttarapade attaM hoti... abasalo, abhikkhu, ka, vyA. 335; ka kri ba. sa. [abhikSuka ] upadeza dene vAle bhikSuoM se rahita, zUnya vihAra, vaha AvAsa, jahA~ bhikSu na ho- ke pu0, sapta. vi., e. va. na bhikkhuniyA abhikkhuke AvAse vassaM vasitabba pAci. 76: abhikkhuke AvAseti ettha sace bhikkhUnupassayato aDDhayojanAmantare ovAdadAyakA.... abhikkhuko AvAso nAma, pAci. aDa. 51; - ko pu0, pra. vi., e. va. - sabhikkhukA AvAsA abhikkhuko AvAso... gantabbo cULava. 79: abhikkhuko AvAsoti sujJavihAro, cULava. a. 11. abhikhyA strI. [abhikhyA], ka. nAma, abhidhAna kha. dIpti, camaka-damaka, zobhA, kAnti prakAzarazmi agate tu sudhA lepe, abhikhyA nAmaraMsisu abhi. pa. 1052. abhigacchati abhi + gama kA varta, pra0 pu0, e. va. [ abhigacchati ], kisI kI ora jAtA hai, samIpa jAtA hai - gacchiM aya., u. pu. e. va. - dIpA dIpaM upaplavinti satthArAdito satdhArAdi abhigacchaM su. ni. aDa. 2.298. abhigajjati abhi + gajja kA varta. pra. pu. e. va. [ abhigarjati], garajatA hai, dahAr3atA yA cillAtA hai, ghora garjana karatA hai nti va. va kusumitasikharA ca pAdapA abhigajjantiva mAluteritA, therIgA 374: abhigajjantiva mAluteritAti vAtena saJcalitA... abhitthanitA viya tihanti therIgA. aDa. 276 - jja / jjanto varta. kR.. pu. pra. vi., e. va. abhigajjameti paTisUramicchanti yathA so paTisUraM abhigajjanto eti, su. ni. a. 2.233; - jjisu adya, pra. pu. ba. va. vALA ca... abhigajjiM tAvade, apa + - 468 1.375. abhigajjI tri. garajane vAlA, Ananda ke sAtha kUjane vAlA, garjanazIla jjino pu0, pra. vi., ba. va. kevala sa. u. pa. meM mahindaghosatthanitAbhigajjino.... jhAyina theragA0 1111; mahindagho satthanitAbhigajjinoti jalaghosatthanitena ... gajjanasIlA, theragA. aTTha. 2.396. abhigantabya tri.. abhi + gama kA saM. kR. [ abhigantavya ]. sevanIya, samIpa meM jAne yogya, samparka yA sAtha karane yogya bbo pu. pra. vi. e. va. ariyoti nibbAnatyikehi abhigantabbo, khu. pA. a. 68. abhigamana napuM. [abhigamana] virodha meM gamana AkramaNa - ghu abhigamane abhigamanaM adhigamanaM, sadda, 2.334. abhighAta abhigamanIya kri, abhigama kA saM. kR. [ abhigamanIya]. samIpa meM pahuMcane yogya, Azraya lene yogya, sAtha-saGga karane yogya - yo pu0, pra. vi., e. va. - abhigamanIyo ca hoti vissAsanIyo, pe. va aDa. 8 lokena araNIyato abhigamanIyatoti vRttaM hoti, khu. pA. aTTa, 64. abhigijjhati abhi + gijjha kA varta., pra. pu. e. va.. ka. ke prati Asakta hotA hai, lAlaca karatA hai, abhilASA karatA hai nto varta, kR. pu. pra. vi. e. va. sekho abhigijjhanto asamuppannaJca kilesa uppAdeti neti. 18: jjheyya vidhi, pra. pu. e. va. kAmesu nAbhigijjJeyya su. ni. 1045; kha. IrSyA karatA hai, DAha karatA hai, Apasa meM eka dUsare se jalatA hai, sparddhA karatA hai nti varta,, pra. pu. ba. va. aJJaJJAnigijjhanti kAmesu analaGkatA, sa. ni. 1 (1).18; aJJamaJJAbhigijjhantIti aJJamaJa abhigijjhanti patthenti pihenti, su. ni. aTTha 1.49; - giddhabhAva pu. lAlacIpana vaMdvi. vi. e. va. sabbenapi kAme abhigiddhabhAvameva pakAroti udA. aDa. 270. abhigIta tri. abhi + raMgA kA bhU. ka. kR. [ abhigIta ]. zA. a. guJjita, pakSiyoM ke kalarava yA kUjana se bharA huA, madhura svara ke ninAda yA saGgIta se paripUrNa taM napuM dvi. vi. e. va. samantato kimpurisAbhigIta jA. aDa. 5.190; taM napuM. pra. vi. e. va. madhurassarena gAyantehi viya nAnAvidhehi sakuNehi abhirudaM, abhigItanti attho, jA.. 7.163; lA. a. ka. prabhAvazAlI gAthAoM dvArA bAMdhA huA - to pu0, pra. vi., e. va. buddhagAthAbhigItomhi, no ce muJceyya candimanti, sa. ni. 1(1).61; lA. a. kha. napuM0, gAthAoM ko kahakara prApta gAthAbhigItaM dhanudanti buddhA, su. ni. 81; gAthAbhigItanti gAvAhi abhigItaM... laddhanti dutaM hoti. su. ni. aTTha. 1.119. abhigutta tra abhi + gupa kA bhU. ka. kR. [abhigupta ], abhirakSita, surakSita, niyantrita to pu. pra. vi., e. va. thalUdake hohi mayAbhigutto, jA. aTTha. 5.79; mayA abhigutto rakkhito hohIti, tade.. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only - abhighAta pu., abhi + han se niSpanna [ abhighAta ]. ka. prahAra, AghAta, dhakkA, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prApta, draSTa. udakavegA kasA ghaNTA, daNDA, musalA.. laguLA., vAtavegA., sakkharA. ke anta., kha. samparka, sparza kA prabhAva, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prApta, gandhA, phoDubbA, rasA.. rUpA, saddA0 ke anta draSTa; jasadda pu0, samparka se Pr Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhighuTTha 469 abhijappappadAraNa utpanna zabda, abhighAta yA prahAra se utpanna zabda - dassa Sa. vi., e. va. - abhighAtajasadassa samAnakAlatA ettha labbhati, sadda. 1.312. abhighuTTha tri.. abhi + Vghusa kA bhU. ka. kR. [abhighuSTa], ka. ghoSita, udaghoSita, vaha, jisakI ghoSaNA kara dI gayI ho - Dhe napuM.. sapta. vi., e. va. - vassaMvatthassa bhagavato abhighuDhe pavAraNe, bu. vaM. 6.12; anA. vaM. 80; kha. pu./napuM.. pakSiyoM ke madhura saMgIta ke sAtha abhiguJjita - TuM napuM., dvi. vi., e. va. - dijAbhighaTu dijasaGghasevitaM, jA. aTTha.5.195; - dvA pu., pra. vi., ba. va. - madhurassarehi dijehi abhighuTTA, jA. aTTha. 5.402. abhicaraNa napuM., abhi + vcara se vyu., kri. nA. [abhicaraNa], manoraJjana ke sAdhanoM ko dekhane jAnA yA bhramaNa karanA, nRtyagItAdi kA darzana; kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prayoga - AdInavA samajjAbhicaraNo dI. ni. 3.138; samajjAbhicaraNe sahAyo hoti, jA. aTTha. 3.142; samajjAbhicaraNanti naccAdidassanavasena samajjAgamana, jA. aTTha. 3.115. abhicintayanta tri.. abhi + cinta kA varta. kR. [abhicintayata]. acchI taraha se vicAra kara rahA, gaMbhIra cintana kara rahA - yaM/ntento pu., pra. vi., e. va. - gambhIrapahaM manasAbhicintayaM, nAccAhitaM kamma karoti luI, jA. aTTha. 5.140; manasAbhicintayati manasA abhicintento atthaM paTivijjhitvA ... pAkaTaM katvA, tade... abhiceta napuM.. uttama citta, sarvathA vizuddha citta - to pra. vi., e. va. .. abhicetasikAnanti abhicetoti abhikkantaM visuddhacittaM vuccati ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).170. abhicetasi sapta. vi., pratirU. nipA., citta meM, mana meM - abhicetasi jAtAni AbhicetasikAni, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 1(1).170; tula. abhidhamme. abhichanna tri., abhi + Vchada kA bhU. ka. kR. [abhichanna], DhakA huA, AcchAdita, Acchanna - nno pu., pra. vi., e. va. - satto guhAyaM bahunAbhichanno... pagALaho. su. ni. 778; - nnaM napuM.. pra. vi., e. va. - alaGkataM hemajAlAbhichannaM jA.. aTTha. 2.307; hemajAlAbhichannanti savaNNajAlena abhicchannaM, tade. - nnA pu.. pra. vi., ba. va. - parosataM hemajAlAbhichannA, jA. aTTha. 2.39. abhicchA strI.. [abhIpsA]. icchA, AkAMkSA, kAmanA, lAlasA - saMpaTicchanaM icchA abhicchA, sadda. 2.453. abhijaccabala napuM., tatpu. sa. [abhijAtyabala]. uttama kula meM janma lene kI zakti, abhijAti-sampatti - laM dvi. vi., e. va. - abhijaccabalaJceva, taM catutthaM asaMsayaM, jA. aTTha. 5.116; abhijaccabalanti tINi kulAni ... jAtisampatti jA. aTTha. 5.117. abhijana pu., [abhijana]. kula, vaMza, janmabhUmi, uttama kula meM utpatti - kulaM vaMso ca santAnAbhijanA gottamanvayo, abhi. pa. 332; kule tvabhijano vutto uppattibhUmiyaM pi ca, abhi. pa. 855. abhijaneti abhi + jina ke prera. kA varta, pra. pu., e. va. [abhijanayati], utpanna karAtA hai, prajanana karAtA hai, paidA karatA hai yA paidA karAtA hai- paTisallAnaM paTisallIyamAnaM attAnaM rakkhati ... vIriyamabhijaneti, mi. pa. 141; - hi anu., ma. pu.. e. va. - tattha chandamabhijanehi.... niggahAyAti. mi. pa. 125. abhijappa pu.. [abhijalpa], budabudAhaTa, phusaphusAhaTa - ppena tR. vi., e. va. - mantAbhijappena pure hi tumha... brahmo, jA. aTTha. 4.182. abhijappati abhi + jippa kA varta., pra. pu., e. va. [abhijalpati], kAmanA karatA hai, prArthanA karatA hai, anunayapUrvaka kahatA hai, ciraurI karatA hai - atthA - atthAti loko hi kimatthamabhijappati, saddhammo. 99; -nti ba. va. -- AsIsanti thomayanti, abhijappanti juhanti, su. ni. 1052; abhijappantIti rUpAdipaTilAbhAya vAcaM bhindanti, su. ni. aTTha. 2.279; - ppeyya vidhi. pra. pu., e. va. - bhavaJca nAbhijappeyya ... sampavedheyya, su. ni. 929; bhavaJca nAbhijappeyyAti tassa ... na pattheyya, su. ni. aTTha. 2.255; - mAnassa pu., varta. kR., Sa. vi., e. va. - sAdiyamAnassa ..... abhijappamAnassAti kAmaM kAmayamAnassa, mahAni. 2. abhijappana napuM.. [abhijalpana], jApa, sammohana, vazIkaraNa, mantramugdha karanA, mohita karanA - hatthAbhijappananti hatthAnaM parivattanatthaM mantajappanaM; dI. ni. aTTa, 1.86; kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hatthA. Adi ke anta. draSTa... abhijappappadAraNa tri.. prANiyoM ke cittoM ko vyathita karane vAlA (tRSNAbANa), icchAoM kI pUrti na hone se mana ko phAr3a dene vAlA - NaM napuM. dvi. vi., e. va. - kodhappattamanatthaddha, abhijappappadAraNa, theragA. 752; icchitAlAbhadivasena hi taNhA sattAnaM cittaM padAlentI viya pavattati, theragA. aTTha. 2.242. For Private and Personal Use Only Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra abhijappA abhijappA strI. pra. vi. e. va. icchA, kAmanA, lAlasA, abhilASA, AkAMkSA, tRSNA abhijappA kho me udapAdi, ma. ni. 3. 199; abhijappAti devalokAbhimukhaM... taNhA udapAdi ma. ni. a. (upa.pa.) 3.153 abhijappA ti karityA tattha loko abhilitto nAma bhavati netti 13. abhijappI tri, cAha kara rahA, AkAMkSI abhilASI - ppinaM pu. Sa. vi. ba. va. etanhi banAnaM dukkhaM kAmalAbhAbhijappinaMM a. ni. 2(2).67; kAmalAbhAbhijappinanti kAmalAbhaM patthentAnaM, a. ni. aTTha. 3.118. abhijavati abhi + jU kA varta. pra. pu. e. va. prasannatA ke sAtha tIvra gati se Age kI ora bar3hatA hai, vega ke sAtha Age ko bar3hatA hai nti ba. va. nAbhijavanti na tANamupensi su. ni. 673: nAbhijavantIti na sumukhabhAvena abhimukhA javanti su. ni. aDa. 2.181. abhijAta tri. abhi + jana kA bhU. ka. kR. [abhijAta]. UMce kula meM utpanna, kulIna to pu. pra. vi. e. va. - budhebhijAto kulaje, abhi. pa. 1074; abhijAtoti atikkamitvA uposathakule jAto, jA. adu. 4.209 tA pu. ba. va. abhijAtA ca kuJjarA jA. aTTha. 4. 208 - taM dvi. vi. e. va. khattiyaM jAtisampannaMM abhijAtaM yasassinM sa.ni. 1 ( 1 ) 85 tA strI. pra. vi. e. va. khattiyo ca videhAnaM, abhijAtA samuddajAti, jA0 aTTha. 7.7; - kulakulIna tri.. uccakula vAle parivAra se sambaddha uttama vaMza meM utpanna ssa pu. Sa. vi., e. va. jo khatiyassa abhijAtakulakulInarasa... abhizittarasa mi. pa. 323dvAna napuM., janmasthAna, udbhava sthAna ne sapta. vi., e. va. - abhijAtadvAne kimiparigatova hutvA aTTho ahito, therIgA. - " 1 www.kobatirth.org - - ... aTTa. 293. " abhijAti strI. ka. buddha kA janma zreSTha janmatiM dvi. vi., e. va. visAkhapuNNamAya paccUsasamaye abhijAtaM pApuNi, udA. ahna 118: tIna Sa. vi. ba. va saMgatiyA dhannaM abhijAtInaM taM taM abhijAtiM upagamanena, jA. aha. 5.225 - kkhaNa pu., [kSaNa], kisI ke janma kA kSaNa abhijAtikkhaNe panassa paTisandhiggahaNakkhaNe... pAturahesuM udA. aDa. 119: kha prANiyoM kI prajAti yA janmAdhArita prabheda yo pra. vi. ba. va. chaLAbhijAtiyo dI. ni. 1.48; chaLAbhijAtiyoti kaNhAbhijAti....imA cha abhijAtiyo vadati dI. ni. aDDa. 1.134 tIsu sapta. vi. e. va. - chasvevAbhijAtIsu sukhadukkhaM paTisaMvedeti dI. ni. 1.47: 470 abhijAyati vattitatra pratyeka abhijAti yA prajAti vizeSa meM AcaraNa kiyA gayA taM napuM. dvi. vi. e. va. sabbabhavAbhavagatIsu abhijAtivattitamanucaritaM jAnAti mi. pa. 213 hetu pa. vi0, pratirU, nipA0, kisI vizeSa prajAti meM janma grahaNa karane ke kAraNa se - sattA abhijAtihetu sukhadukkhaM paTisaMvedenti, ma. ni. 3.8; kevala sa. u. pa. ke rUpa meM kaNhA.. nIlA, paramasukkA, lohina, sukkA, haliddhA., ke anta. draSTa.. amijAtitA strI. abhijAti kA bhAva [abhijAtitva]. janma grahaNa karanA, utpanna honA, utpattibhAva yatR. vi. e. va. sammAsambuddhassa ure vAyAmajanitAbhijAtitAya orasaputtI, vi. va. aTTha. 182. abhijAtiparizuddha tri.. [abhijAtiparizuddha ]. svabhAva se hI parizuddha zuddha prakRti vAlA ddhassa pu. Sa vi.. e. va. jAtimantassa abhijAtiparisuddhassa majjananighasanaparisodhanena karaNIyaM na hoti. mi. pa. 203. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - abhijAnana napuM,, abhi + JA kA kri0 nA0 [ abhijAnana ], abhinizcayana nizcayAtmaka jJAna nAya ca. vi., e. va. abhijJAyAti sabbassApi abhijJeyyassa abhijAnanAya udA. aTTha. 184. " abhijAnAti abhi + JA kA varta0 pra0 pu0, e. va. [ abhijAnAti), ka abhijJA nAmaka viziSTa Antarika jJAna dvArA jAnatA hai, jJAta-parijJA dvArA dharmo ko anitya, dukha evaM anAtma rUpa meM jAnatA hai so sabbaM dhammaM abhijAnAti, ma. ni. 1.320, sopi pathaviM pathavito abhijAnAti ma. ni. 1.5; abhijAnAtIti... abhivisiddhena ANena jAnAti, ma. ni. aTTa. ( mU.pa.) 1 (1) 46. abhijAnAtIti anicca dukkha anattAti AtapariJAya abhijAnAti, ma. ni. aTTha0 ( mU0pa.) 1 (2) 194; kha. smaraNa karatA hai, dhyAna meM kisI tathya ke prati jAgaruka yA caitanya hotA hai nAmi varta, u. pu. e. nAbhijAnAmi saGghappaM anariyaM dosasaMhitanti, theragA. 48: mettaJca abhijAnAmi, appamANaM subhAvitaM, theragA. 647; abhijAnAmIti abhimukhato jAnAmi theragA. aDa. 2.204nAsi ma. pu. e. va. abhijAnAsi no tvaM mahArAja imaM paJheM atre samaNabrAhmaNe pucchitA' ti? dI. ni. 1.46. abhijAyati abhi + jana kA varta. pra. pu. e. va. [abhijAyati, abhi + jana kA bhA0 vA0] ho jAtA hai, bana jAtA hai, (kisI vizeSa) abhijAti kA ho jAtA hai yo ogahaNe thambhorivAbhijAyati, su. ni. 216: ekacco sukkAbhijAtiyo va. - For Private and Personal Use Only - Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhijika/abhijika 471 abhijjhAdomanassa samAno kaNhaM dhamma abhijAyati, a. ni. 2(2).94; kaNhaMdhamma va. - udakepi abhijjamAne gacchati seyyathApi pathaviyA, dI. abhijAyatIti kaNhasabhAvo hutvA jAyati nibbatati, a. ni. ni. 1.69; abhijjamAne udake agaJchi mahiyA yathA, apa.2205. aTTha. 3.128. abhijjamAnapetavatthu napuM., pe. va. kI eka kathA kA zIrSaka, abhijika/abhijika pu., eka vyakti kA nAma, sthavira pe. va. 125; - vaNNanA strI., pe. va. aTTha. ke eka khaNDa Ananda kA eka ziSya - kaM dvi. vi., e. va. - bhaNDaJca nAma kA zIrSaka, pe. va. aTTha. 147-154. bhikkhaM Anandassa saddhivihAri abhijikaJca ..., sa. ni. abhijjalati abhi + Vjala kA varta0, pra. pu., e. va. 1(2).182. [abhijvalati], camakatA hai, abhiprakAzita hotA hai, pUrNa abhijigiMsati/abhijigIsati abhi + ji ke icchA.. prajjvalita hotA hai - lantI varta. kR., strI., pra. vi., e. kA varta, pra. pu., e. va., jItane kI icchA karatA hai, vijaya va. - daddallamAnAti ativiya abhijalantI, pe. va. aTTha. pAne kI icchA karatA hai - alampAyano.. mamaM abhijigIsati, 164; - ntaM varta. kR., pu.. dvi. vi., e. va. - saccena jA. aTTha. 7.38; abhijigIsatIti yuddha jinituM icchati, jA. dAvaggimabhijjalantaM, dA. vaM. 3.43. aTTha. 7.39; uccAvacehupAyehi paresamabhijigIsati, theragA. abhijjhati abhijjhA ke nA. dhA. kA varta, pra. pu., e. va., 743; paresamabhijigIsatIti paresaM santakaM AharitaM icchati, kisI vastu kI AkAMkSA, icchA yA abhilASA karatA hai, lobha theragA. aTTha. 2.237. karatA hai - sotena sadaM sutvA manApaM nAbhijjhati nAbhihasati, abhijIvati abhi + VjIva kA varta, pra. pu., e. va. sa. ni. 3(1).90; manApaM nAbhijjhatIti idvArambhaNaM nAbhijjhAyati, [abhijIvati], kisI ke sahAre jItA hai, kisI ke sahAre sa. ni. aTTha. 3.182. banA rahatA hai - nti ba. va. - abhijIvanikassAti yena abhijjhA strI., pra. vi., e. va. [abhidhyA], tRSNA, AkAMkSA, sippena abhijIvanti, mahAva, aTTha, 346. lobha, rAga - abhijjhA vanatho vAnaM lobho rAgo ca Alayo, abhijIvanika tri., jIvana-yApana kA sahArA dene vAlA, abhi. pa. 163; - ya tR. vi., e. va. - abhijjhAya cittaM jIvikA pradAna karane vAlA - kassa pu.. Sa. vi., e. va. - parisodheti, dI. ni. 3.35; - jjhaM dvi. vi., e. va. - abhijjhaM odAtavatthavasanakA abhijIvanikassa sippassa ... viharissanti, pajaheyyAma, dI. ni. 3.54. mahAva. 260; abhijIvanikassAti yena sippena abhijIvanti abhijjhAkAyagantha pu., punaH punaH nAma kAya ko janma evaM ..., mahAva. aTTha. 346. maraNa ke bhavacakra meM bAMdhane vAlI mana kI gAMTha ke rUpa meM abhijIhanA strI., [abhijehana, napuM.]. dRr3ha prayatna, prabala vidyamAna lobha kI cittavRtti, cAra prakAra kI mana kI gAMThoM prayAsa- nAya ta. vi., e. va. - kAlaJca JatvA abhijIhanAya, meM se eka, rAga yA Asakti - ntho pra. vi., e. va. - jA. aTTha. 6.202; abhijIhanAyAti vIriyakaraNassa, jA. cattAro ganthA abhijjhA kAyagantho, byApAdo kAyagantho, aTTha. 6.203. sIlabbataparAmAso kAyagantho, idaM saccAbhiniveso kAyagantho, abhijotaye abhi + Vjata ke prera. kA vidhi., pra. pu.. e. va. dha. sa. 1140; - nthassa Sa. vi., e. va. - alobhena [abhidyotaye], prakAzita karAe, dikhalAe - tAdise saJcaja abhijjhAkAyaganthassa pabhedanaM hoti, dha. sa. aTTha. 173; --- pANaM kamatthamabhijotaye, jA. aTTha. 5.333; pANasaJcajane tvaM nthA pra. vi., ba. va. - nAnappakAresu ArammaNesu pavattamAnA pANaM saJcajanto kamatthaM joteyyAsIti, jA. aTTha. 5.336. abhijjhAkAyaganthA, jA. aTTha. 4.12. abhijjanaka tri., abhedaya, vaha, jisakA bhedana na kiyA jA abhijjhAtu pu.. (strI./napuM.) abhi + Vjhe kA kartR. kR., sake, avinAzI, akSaya - ko pu0, pra. vi., e. va. - lj| viSaya-bhogoM meM AkAMkSA rakhane vAlA, lobhI, tRSNAlu, lAlacI labhitvA abhijjanako nAma natthi, jA. aTTha. 2.141; loke -- jjhAtA pu., pra. vi., e. va. - parassa paravittUpakaraNaM taM dhanadAnena abhijjanakasatto nAma natthi dha. pa. aTTha. 2.108; abhijjhAtA hoti, ma. ni. 1.360; abhijjhAtA hotIti abhijjhAya - kaM napuM. pra. vi., e. va. - nApi ThitaM abhijjanakaM nAma oloketA hoti, ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(2).228; tula. atthi, jA. aTTha. 1.375. abhijjhitaM adhIritaM, ka. vyA. 46. abhijjamAna tri., (bhida ke karma. vA. ke varta. kR. kA niSe., abhijjhAdomanassa napuM., dva. sa. [abhidhyAdaurmanasya], lobha binA bhIge hue, aprabhAvita rahate hue - ne pu., sapta. vi., e. tathA daurmanasya, rAga evaM dveSa kA samuccaya - ssaM dvi. vi., For Private and Personal Use Only Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhijjhApariyuTTAna 472 abhijJa e. va. - kAyAnuparasI... vineyya loke abhijjhAdomanassaM. abhijjhAlu kAmesu tibbasArAgaM samaNaM... vijjati, a. ni. dI. ni. 2.74; vineyya loke abhijjhAdomanassanti vuttaM, dI. 1(2).35; - ssa pu., Sa. vi., e. va. - saGghATidhAraNamattena ni. aTTha. 2.313; - ssA napuM, pra. vi.. ba. va. - abhijjhAlussa abhijjhA pahIyetha, ma. ni. 1.354; - nI abhijjhAdomanassA pApakA akusalA dhamma ..., dI. ni. 1.62. strI., pra. vi., e. va. -... abhijjhAlanI hoti, a. ni. 3(2). abhijjhApariyuTThAna napuM., tatpu. sa. [abhidhyAparyutthAna], (mana 257; - lU/luno pu., pra. vi., ba. va. - abhijjhAlU kAmesu meM) lobha yA rAga kA atyadhika Upara uThanA, lobha kI tibbasArAgA, ma. ni. 1.23; abhijjhAlUti parabhaNDAdi prabalatA - naM pra. vi., e. va. - abhijjhApariyaTThAnaM kho pana abhijjhAyanasIlA, ma. ni. aTTa, (mU.pa.) 1(1).122; tathAgatappavedite dhammavinaye parihAnametaM, a. ni. 3(2).138. abhijjhAlunopi anabhijjhAlunopi, dI. ni. 1.123. abhijjhApariyuTThita tri., lolupatA se ghirA huA, lipsA se abhijjhAvinaya pu., [abhidhyAvinaya], lAlaca kA saMyamana, AvRta - tena napuM.. tR. vi., e. va. - abhijjhApariyuTTitena lobha kA niyantraNa, lipsA kA nirAkaraNa, arhatva - ye cetasA bahulaM viharati, a. ni. 3(2).138. sapta. vi., e. va. - abhijjhAvinaye sikkhaM a. ni. abhijjhAyati abhi + vjhA kA vartaH, pra. pu., e. va. [abhidha 1(2).37; abhijjhAvinaye sikkhanti abhijjhAvinayo vuccati yAyati], lobha, lAlaca yA lipsA karatA hai, rAga bhare citta se Alambana kA anucintana karatA hai - abhijjhAyatIti abhijjhAvisamalobha 1. pu., zA. a. tRSNA se yukta abhijjhA, sa. ni. aTTha. 2.131; abhijjhAyati etAyAti anucita lobha, lA. a. apanI dhanasampati meM rAga yA lagAva abhijjhA, itivu. aTTha. 307; - nti ba. va. - te catuppabhedA tathA dUsaroM kI saMpatti ke prati lobha - bho pra. vi., e. va. abhijjhAyanti etAya, sayaM vA abhijjhAyati, - abhijjhAvisamalobho cittassa upakkileso, ma. ni. 1.46; abhijjhAyanamattameva vA esAti abhijjhA, mahAni. aTTha. 186%; tattha sakabhaNDe chandarAgo abhijjhA, parabhaNDe visamalobho, ma. - yiMsu adya.. pra. pu., ba. va. - abhijjhAyiMsu brAhmaNA, su. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).178; 2. napuM.. dva. sa., abhidhyA yA ni. 302; abhijjhAyiMsUti ... taNhaM vavetvA abhipatthayamAnA lAlaca nAmaka anucita lobha - bhaM pra. vi., e. va. - jhAyiMsu, su. ni. aTTha. 2.50; - ntA varta. kR., pu., pra. vi., abhijjhAvisamalobhanti abhijjhAsaGghAtaM visamalobhaM a. ni. ba. va. - satte abhijjhAyantA paresaM dAresu cAritaM ApajiMsu, aTTha. 2.305; - bhAbhibhUta tri., tRSNA tathA anyAyapUrNa lobha dI. ni. 3.50; - jjhAya pU. kA. kR. - taM vimAnaM abhijjhAya, se parAbhUta yA hArA huA - tena napuM., tR. vi., e. va. - jA. aTTha. 7.17; abhijjhAyAti patthetvA, jA. aTTha. 7.18. abhijjhAvisamalobhAbhibhUtena ... cetasA viharanto a. ni. 1(2).77. abhijjhAyana napuM, abhi + VjhA se vyu., kri. nA. abhijjhAbyApAda pu., dva. sa. [abhidhyAvyApAda]. rAga evaM [abhidhyAna], lAlaca, lobha athavA rAga se bharA huA mAnasika dveSa - dA pra. vi., ba. va. - manussesu abhijjhAbyApAdA anucintana - naTTha pu., tatpu. sa., rAgasahita mAnasika vepullamagamaMsu, dI. ni. 3.51; abhijjhAbyApAdAti abhijjhA cintana kA tAtparya yA Azaya - dvena tR. vi., e. va. - ca byApAdo ca, dI. ni. aTTha, 3.33; abhijjhAbyApAdo vigato abhijjhAyanadvena abhijjhA, mahAni. aTTha, 32; - sIla tri., hoti, a. ni. 1(2).17. lAlaca yA lobha kI pravRtti vAlA, abhidhyAlu - lu pu., pra. abhijjhAsahagata tri., tatpu. sa. [abhidhyAsahagata], lobha se vi., e. va. - tattha abhijjhAlUti parabhaNDAdi yukta, rAga se sampRkta, rAgAnvita - tena napuM. tR. vi., e. va. abhijjhAyanasIlA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).122. - abhijjhAsahagatena cetasA divasaM atinAmeti, a. ni. 1(1)235. abhijjhAyitu pu., abhijjhAyati kA ka. nA., lAlacI, lAlaca abhijika/abhijika pu., eka bhikSu kA nAma, AyuSmAna se bharA huA, abhidhyAlu - yitA pra. vi., e. va. - anuruddha kA eka ziSya - kaM dvi. vi., e. va. - abhijikaJca abhijjhAlUti parabhaNDAnaM abhijjhAyitA, sa. ni. aTTha. 2.267. bhikSa anuruddhassa saddhivihAra Amantehi. sa. ni. 1(2). abhijjhAlu tri., [abhidhyAlu], lAlacI, tRSNAlu lobhI prakRti 182; draSTa. Abhijika, vAlA, tIvra rAga se yukta - lu pu., pra. vi., e. va. - amiJa tri.. [abhijJa], jAnane vAlA, jAnakAra, dakSa, sarvocca abhijjhA assa pakati abhijjhAlu, abhijjhA assa bahulA vA jJAna rakhane vAlA --- jAni napuM. pra. vi., ba. va. - abhijjhAlu, ka. vyA. 361; - lu dvi. vi., e. va. - ... abhijJAni ca sabbAni, abhi. ava. 171. For Private and Personal Use Only Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhiJaTTha 473 abhijJA abhijaDa pu. [abhijJArtha], alaukika jJAna kA artha, lokottara jJAna yA abhijJA jJAna kA tAtparya-TTho pra. vi., e. va. - abhijJAya abhijaTTho Ato diTTho... pAya, paTi. ma. 330. abhijJatara tri., [abhijJatara], atIva buddhimAna, pUrNa rUpa se prajJAvAn - ro pu.. pra. vi., e. va. - bhagavatA bhiyyobhijataro yadidaM sambodhiyAnti, dI. ni. 2.64. amiJattha tri.. [abhijJArtha]. abhijJA ke lie upayogI, pUrNa jJAna ke liye anivArya - tthA pu., pra. vi., ba. va. - abhiJjatthA pariJatthA pahAnatthA ti, ma. ni. 1.373; - tthaM napuM., vi. vi., e. va. - abhijJatthaM pariJatthaM, brahmacariyaM anItiha, itivu. 23; abhiJjatthanti kusalAdivibhAgena khandhAdivibhAgena ca sabbadhamme... jAnanatthaM itivu. aTTha. 98. abhicappatta tri., [abhijJAprApta], vaha, jisane abhijJA arthAt pUrNajJAna ko pA liyA hai, alaukika jJAna yA sarvocca jJAna ko prApta - tena pu., tR. vi., e. va. - abhiAppattena ekena rUpAvacarakiriyenAti .... dha. sa. aTTha. 356. abhijJA strI.. abhi + VJA kA kri. nA. [abhijJA], uccatama jJAna, alaukika jJAna, lokottara jJAna; 1. upacAra samAdhi kI avasthA se lekara arpaNA samAdhi kI avasthA taka sakriya prajJA, iddhividha, divyasrota, paracitta vijAnana, pUrvajanmoM kA anusmaraNa, divyacakSu yA prANiyoM ke marane evaM janma lene kA jJAna, ye pAMca prakAra ke viziSTa AntarikajJAna - JA pra. vi., e. va. - upacArato paTThAya yAva appanA tAva pavattA paJjA abhijAti vuccati, dha. sa. aTTha. 227; - je dvi. vi., e. va. - arahato abhiJja uppAdentassa samApatti ..., vibha. 369; - ya ca. vi., e. va. - ekantanibidAya.... abhijJAya sambodhAya nibbAnAya saMvattati? ma. ni. 2.279; - hi tR. vi., ba. va. - arahattaM pApuNi .... ceva abhijAhi ca, dha. pa. aTTha. 1.277; - yo dvi. vi.. ba. va. - paJcAbhijAyo nibbattetvA brahmalokUpago ahosI ti. mi. pa. 208; - su sapta. vi., ba. va. - ... AsavAnaM khaye jANaM imA chasu abhijJAsu paJjA, vibha. 382; sa. u. pa. ke rUpa meM draSTa. AsavakkhayA., kriyA., chaLa., jhAnA., paJcA.. maggaphalavijjA.. maggA., muNDAkathA., rUpArUpabhavA., lokikA., lokiyapaJcA., sabbAbhijJAbalappatta ityAdi ke anta.; kha. abhiprAya, icchA yA ruci kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prApta - yathAbhicaM karissatIti, jA. aTTha. 5.360; yathAbhiJjanti yathAdhippAyayathAruciM. tade; ga. nAma, saMjJA, abhidhAna, cihna, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prApta, draSTa. kimabhiJa ke anta; jA. aTTa, 6.151; - kathA strI., [abhijJAkathA], abhijJA ke viSaya meM upadeza - thaM dvi. vi., e. va. - tasmA abhiAkathaM tAva ArabhissAma, visuddhi. 2.1; - kusala napuM., abhijJA se yukta kuzala citta - paJcamajjhAnasaGghAtaM abhiAkusalaJceti, abhi. dha. sa. 22; - cakkhu napuM., [abhijJAcakSu], divyacakSu, pA~ca prakAra ke abhijJAbaloM meM se pAMcavIM abhijJA - kkhaM dvi. vi., e. va. - abhiAcar2yA tAdisanti dibbaM viyAti dibbaM, udA. aTTha. 58; - citta napuM.. [abhijJAcitta], abhijJA-jJAna ke sAtha kAryarata mahaggatabhUmi kA citta, iddhividha Adi pAMca prakAra kI laukika abhijJAoM se yukta citta - ttaM pra. vi., e. va. - cattAro ANasaMyuttAbhijJAcittaJca puJato, abhi. ava. 54; - tena tR. vi., e. va. - kAmAvacarehi abhijJAcittena cAti navahi kasulacittehi, dha. sa. aTTha. 356; - cittaja tri., [abhijJAcittaja], abhijJA-yukta mahaggata citta se utpanna, divyacitta se utpanna - jA strI., pra. vi., e. va. - abhijJAcittajA paJjA, dibbacakkhunti vuccati, abhi. ava. 82; - cetanA strI., [abhijJAcetanA], abhijJA jJAna athavA pAMca prakAra ke laukika abhijJAbaloM se yukta citta kI cetanA, pra. vi., e. va. - yathA ca abhiAcetanA, evaM uddhaccacetanApi na hoti, vibha. aTTha. 136; yadi hi abhijAcetanA vipAkaM uppAdeyya ..., abhi. ava., abhi. TI. 2.67; - jANa napuM.. [abhijJAjJAna], abhijJA kA jJAna yA bodha, viziSTa Antarika jJAna, iddhividha Adi pAMca yA cha prakAra kA viziSTa jJAna - Nena tR. vi., e. va. - paJcAbhijAtrANena vA taNhAbandhuM vA didvibandhuM ..., mahAni. 241; - NAnaM Sa. vi., ba. va. - channaM abhijAtrANAnaM. paTi. ma. 364; - dvaya napuM., do prakAra kA abhijJA jJAna - yaM pra. vi., e. va. - tathAbhiJAdvayaJceva kriyAvohabbanampi ca, abhi. ava. 52; - dvayacitta napuM., do prakAra kI abhijJA se yukta citta - ttassa Sa. vi., e. va. - abhiJAdvayacittassa, kAmapAkakriyassa ca, abhi. ava. 56; - niddesa pu., abhi. ava. ke solahaveM pariccheda tathA visuddhi ke eka bhAga kA zIrSaka, abhi. ava. 134-140; visuddhi. 2.35-62; - JAnisaMsa tri., ba. sa. [abhijJAnizaMsa], abhijJA-nAmaka viziSTa jJAna ke uttama lAbha-vAlA - sA strI., pra. vi., e. va. - ... appanAsamAdhibhAvanA abhijJAnisaMsA hoti. visuddhi. 1.363; - jAnuyoga pu., kathA. ke eka sthala kA zIrSaka, jisameM abhijJA jJAna ke viSaya meM virodhI kA prazna For Private and Personal Use Only Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhijJA 474 abhijJA hai, kathA. 56-57; - paJatti strI. [abhijJAprajJapti], sabhI dharmoM ke viSaya meM prApta abhijJA-jJAna kI abhivyakti yA prakAzana, abhijJA-jJAna dvArA dharmoM kA prakAzana - abhijJApaJatti sabbadhammAnaM, netti. 51; - paJA strI., iddhividha Adi pAMca abhijJA jJAnoM ko prApta karane vAlI prajJA - kathaM abhiApaJA AtaDhe ANaM, paTi. ma. 80; -- paTipATi strI., [abhijJAparipATi], abhijJAoM kA anukrama, abhijJAoM kA silasilA - TiM dvi. vi., e. va. - khINAsavassa abhiApaTipATiM dassento, a. ni. aTTha. 3.276; - parijJeyya tri., abhijJA jJAna ke dvArA jAnane yogya, sarvoccajJAna ke dvArA parijJeya - yyaM napuM., pra. vi., e. va. - sabba abhijAparijeyya, sa. ni. 2(2).30; - pAdaka tri., [abhijJApAdaka, abhijJA ke lie AdhArabhUta - kaM napuM.. pra. vi., e. va. - abhiApAdakaM hoti, dha. sa. aTTha. 231; - ke sapta. vi., e. va. - abhijJapAdake jhAne vRtte ... vAro Agato. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).170; - jhAna napuM.. [abhijJApAdakadhyAna], abhijJA-jJAna ke lie AdhArabhUta dhyAna - abhijApAdakajjhAnaM samApajjitvA ..., ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.54; - pAragU tri., [abhijJApAraga], abhijJA arthAt uccatama jJAna ke dvArA pUrNatA ko prApta kara cukA - gU pu., pra. vi., e. va. - abhijJApAragU pariJApAragU .... samApattipAragU mahAni. 15; abhiJApAragUti adhigatena ANena jAtapariJAya nibbAnapAraM gantukAmo gacchati, mahAni. aTTa. 64; - pAramI strI.. [bau. saM. abhijJApAramI], abhijJA meM pUrNatA, uccatama jJAna kI Adarza parAkASThA, abhijJA jJAna kI pAramitA - mi dvi. vi., e. va. - abhijJApAramiM gantvA brahmalokaM agacchiha, apa. 1.21; - mippatta tri., abhijJAjJAna kI pUrNatA ko prApta - tto pu.. pra. vi., e. va. - abhiJApAramippatto ... visodhitA, theragA. 1271; abhiJApAramippattoti channampi abhiAnaM pArami ukkaMsaM adhigato, theragA. aTTha. 2.448; - pAripUrI strI., [bau. saM. abhijJApAripUrI], abhijJA kI pUrNatA-riM dvi. vi., e. va. - abhijJApAripari katvA dassetumpi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).173; - bala napuM., abhijJA athavA uccatama jJAna kI zakti - laM dvi. vi., e. va. - aTThaguNasamUpeta abhijAbalamAhari bu. vaM. 2.29; -- balappatta tri., uccatama jJAna kI zakti yA bala ko prApta, abhijJA kI zakti ko prApta - ttAnaM pu, Sa, vi., ba. va. - abhijJAbalappattAna, nibbutAnaM tapassinaM, bu. vaM. 9.11; abhiAbalappattAnanti abhijJAnaM valappattAnaM, bu. vaM. aTTha. 199; - balapAraga tri., uccatama jJAna yA abhijJA meM pUrNa, abhijJA kI zakti se sampanna, chaha prakAra ke abhijJA-baloM meM paripUrNa - gA strI., pra. vi., e. va. - saGghamittA mahAtherI abhijAbalapAragA, ma. vaM. 19.20; abhijAbalapAragA ti chasu abhiAbalesu ... adhippAyo, ma. vaM. TI. 361 (nA.); - mAnasa napuM.. [abhijJAnamAnasa], abhijJA yA uccatama jJAna se yukta mahaggata citta, dhyAnabhUmi ke abhijJA jJAna se yukta citta - saM pra. vi., e. va. - tathA dasa kriyA kAme, abhijAmAnasaM dvayaM, abhi. ava. 36; - sA pra. vi., ba. va. - abhijJAmAnasA dvepi, abhi. ava. 53; - jArampaNaniddesa pu., abhi. ava. kA satrahavAM pariccheda, jisameM abhijJAoM ke AlambanoM (grAhyaviSayoM) kA varNana hai, abhi. ava. 140-146; -- lAbhI tri.. [abhijJAlAbhin], uccatama abhijJA se yukta, uccatama jJAna yA abhijJA kA lAbha pAne vAlA - bhI pu., pra. vi., e. va. - yathAkathitaM bhUtaM hutvA ayaM abhijAlAbhI ti pAkaTo ahosi, sA. vaM. 49(nA.): pakkosanato ayaM abhijAlAbhI ti kittighoso ahosi tade. - naM Sa. vi., ba. va. - abhijAlAbhInaM ... gamanAgamanavasena sUriyobhAsaM. sA. vaM. 30(nA.); - vasibhAvitu tri., vaha, jisane abhijJA-jJAna para pUrNa adhikAra prApta kara liyA hai, vaha, jisane abhijJA ko vazIbhUta kara liyA hai - tA pu., pra. ki., ba. va. - a abhiA appenti, abhiA vasibhAvitA, apa. 1.32; abhijA paJca abhijJAyo vasibhAvitA vasIkariMsa, apa. aTTa, 1.116; - vosAnapAramippatta tri., vaha, jisane abhijJA ke dvArA pUrNa pravINatA yA dakSatA ko pA liyA hai - tto pu., pra. vi., e. va. - dhammesa abhijAvosAnapAramippatto paTijAnAmi, a. ni. 2(1).9; abhiAvosAnapAramippatto paTijAnAmIti catUsa ... abhijAnitvA vosAnapArami ... pAraM patto, a. ni. aTTha. 3.4; - tA pu.. pra. vi., ba. va. - sAvakA bahU abhijJAvosAnapAramippattA viharanti, ma. ni. 2.213; abhijAvosAnapAramippattAti... arahattaM pattA, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.172; kevala sa. u. pa. ke rUpa meM diTThadhammA. Adi ke anta. draSTa; - vosita tri., [abhijJAvyavasita]. abhijJAjJAna ke dvArA pUrNa rUpa se mukta ho cukA arhat, janma ke kSaya ko prApta arhat - to pu., pra. vi., e. va. - abhiA vosito muni, ma. ni. 2.353; abhiA vositoti taM arahattaM abhijAnitvA vosito vosAnappatto, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.279; - sacchikaraNIya tri., abhijJA ke dvArA sAkSAtkAra For Private and Personal Use Only Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhijANa 475 abhiNhakAraNa karane yogya yA anubhavanIya - ssa pu., Sa. vi., e. va. - yassa yarasa abhiAsacchikaraNIyassa dhammassa ... abhiAsacchikiriyAya, ma. ni. 3.139; abhijJAsacchikaraNIyassAti abhiAya sacchikAtabbassa, ma. ni. aTTa. (upa.pa.) 3.106; - yesu pu.. sapta. vi., ba. va. - abhijA sacchikaraNIyesu dhammesa. sa. ni. 2(1).229; abhijA sacchikaraNIyesa dhammesUti... chaLabhiAdhammesa. sa. ni. aTTha. 2.309; - sacchikiriyA strI., abhijJA-jJAna dvArA sAkSAt jJAna yA darzana - yAya ca. vi., e. va. - dhammarasa cittaM abhininnAmeti abhiAsacchikiriyAya, ma. ni. 3.140; - samApattilAbhI tri., abhijJAoM tathA samApattiyoM kA lAbha pAne vAlA - bhino pu., pra. vi., ba. va. - sabbeva abhiAsamApattilAbhinoti, jA. aTTha. 6.122; - hadaya napuM., abhijJAjJAnayukta citta, abhijJAmAnasa - dayA pra. vi., ba. va. - abhijJAhadayA dvepi, abhi. ava. 53; - jArammaNaniddesa pu., abhidhammAvatAra ke eka pariccheda kA zIrSaka, abhi. ava. 140-146. abhijANa napuM.. [abhijJAna], cihna, pahacAna-cihna pahacAnane kA sAdhana, ghaniSTa sambandha sthApita karane kA sAdhana, svIkAra karane kA sAdhana - kalaGko laJchanaM lakkhaM aGko bhijANalakkhaNaM, abhi. pa. 55; - jANena tR. vi., e. va. - so iminA abhiANena idaM itthiyA sIsaM, jA. aTTha, 6.167; abhiANena passitabbaM passAmIti attho, itivu. aTTha. 67; - ANaM dvi. vi., e. va. - dArumhi abhiANaM katvA ... tena abhijANena taM paccAbhijAnanakAle, dha. sa. aTTha. 156. abhijAta tri., abhi + VJA kA bhU. ka. kR. [abhijJAta], ka. jAnA huA, pUrNa rUpa se samajhA bUjhA huA, viziSTa yA adhika jJAna ke dvArA jAnA huA - taM napuM.. pra. vi., e. va. - abhineyyaM abhijAtaM... bhAvitaM. su. ni. 563; mahAni. 15; abhijAtanti adhikena jANena AtaM, mahAni. aTTa. 66; kha. prakhyAta, suprasiddha, yogya, viziSTa, yazasvI - khyAto patIto pAto bhijAto pathito suto, abhi. pa. 724; - to pu., pra. vi., e. va. - jeto kumAro abhijAto JAtamanusso, cULava. 287; - ssa pu.. Sa. vi., e. va. - ... ceva abhijAtassa ca brAhmaNassa, dI. ni. 1.78; abhiJAtassAti rUpajAtimantakulApadesehi pAkaTassa, dI. ni. aTTha. 1.204; - tA' strI., pra. vi., e. va. - pAkaTA abhijAtA paribbAjikA, udA. aTTha. 210; - tA pu., pra. vi., ba. va. - sambahulA abhiAtA ... brAhmaNamahAsAlA manasAkaTe, dI. ni. 1.214; abhiAtA abhijAtAti kulacArittAdisampattiyA tattha tattha paJAtA, dI. ni. aTTha. 1.300; - tehi pu., tR. vi., ba. va. - abhiAtehi abhijAtehi therehi sAvakehi saddhi, ma. ni. 1276; - tAnaM pu., Sa. vi., ba. va. - abhijAtAnaM abhijAtAnaM yodhAna, mahAva. 92; - kolaJa tri., ba. sa. [abhijJAtakaulInya], yazasvI kula kA, viziSTa kula yA vaMza kA, prakhyAta-kulotpanna - o pu., pra. vi., e. va. - ambaTTo mANavo abhijAtakolao, dI. ni. 1.783; abhijAtakoloti pAkaTakulajo, dI. ni. aTTha. 1.203. abhijJAvagga pu., a. ni. ke eka vagga kA eka zIrSaka, a. ni. 1(2).283-289. abhineyya tri., abhi + VJA kA saM. kR., jJAtavya, jJAtaparijJA dvArA jAnane yogya -- yyo pU., pra. vi., e. va. -- ayaM eko dhammo abhijJayyo, dI. ni. 3.218; abhineyyo ti AtapariJAya abhijAnitabbo, dI. ni. aTTha. 3.219. abhiThAna napuM.. abhi + VThA se niSpanna, gambhIra duSkarma, mAtRhanana tathA pitRhanana jaise jaghanya karma yA aparAdha, chaha pApakarmoM (mAtRhatyA, pitRhatyA, arhatoM kI hatyA, buddhazarIra se lohitotpAda, saGghabheda aura anya dharmoM kI zaraNa meM jAnA) meM se eka - nAni vi. vi., ba. va. - chaccAbhiThAnAni abhabbakAtuM, khu. pA. 6.11; su. ni. 231. abhijAniddesa pu., abhi. ava. ke eka khaNDa kA zIrSaka, abhi. ava. 134-140; visuddhi ke eka sthala kA bhI zIrSaka, visuddhi. 2.35-62. abhijJAnuyoga pu., kathA. ke eka khaNDa kA zIrSaka, kathA. 56-57. abhiNhaM nipA., [abhIkSNam], lagAtAra, nirantara, bAra-bAra, punaH-punaH, - punappunaM abhiN... muha, abhi. pa. 1137; te ca pApesu kammesu abhiNhamupadissare, su. ni. 140; rAhulaM imAhi gAthAhi abhiNha ovadatIti, su. ni. 138. abhiNha-sannipAta tri., bAra-bAra samUha meM ekatrita hone vAlA, aneka bAra baiThaka bulAne vAlA - tA pu., pra. vi., ba. va.- bajjI abhiNhaM sannipAtA sannipAtabahalA ti, dI. ni. 2.57; abhiNhaM sannipAtA bhavissanti sannipAtabahalA, a. ni. 2(2).168. abhiNhakAraNa napuM., nirantara prazikSaNa, bAra-bAra kA abhyAsa - NA pa. vi., e. va. - abhiNhakAraNA... ThAne parinibbAyati, ma. ni. 2.118. For Private and Personal Use Only Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhiNhajAtaka 476 abhitthanati abhiNhajAtaka napuM. eka jAtaka-kathA kA zIrSaka, jA. aTTha. 1.188-190. abhiNhadassana napuM.. nirantara samparka, bArambAra samAgama, lagAtAra saMsarga - naM pra. vi., e. va. - mAtugAmassa abhiNhadassanaM..... a. ni. 2(1).239; - nA pa. vi., e. va. - abhiNhadassanA, nAgo snehamakAsi kukkure ti, jA. aTTha 1.189; - ssa Sa. vi., e. va. - aTThAnaparikappena abhiNhadassanassa upAyaM dasseti, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(2).62. abhiNharoga tri., ba. sa., roga se nirantara pIr3ita rahane vAlA, nirantara rugNa rahane vAlA - go pu., pra. vi., e. va. - abhikkhaNAtakoti abhiNharogo nirantararogo, sa. ni. aTTha. 2.220; - tA strI., bhAva., nirantara yA lagAtAra roga se grasta rahanA - tAya tR. vi., e. va. - abhiNharogatAya panassa byAdhAturatA idha adhippetA, sa. ni. aTTha. 2.220. abhiNhasaMvAsa pu., nirantara sahavAsa, lagAtAra (kisI ke) sAtha nivAsa- sA pra. vi., ba. va. - kacci abhiNhasaMvAsA nAvajAnAsi paNDitaM, su. ni. 337. abhiNhasaMsagga pu.. [abhIkSNasaMsarga], nirantara cala rahA saMsarga, lagAtAra samparka - ggena ta, vi., e. va. - abhiNhasaMsaggavasena parantapena saddhi aticari, jA. aTTa. 3.369; accAbhikkhaNasaMsaggAti ativiya abhiNhasaMsaggena, jA. aTTha. 5.222. abhiNhaso nipA., nirantara, bAra-bAra, punaH punaH lagAtAra - dullabhaM dassanaM hoti, sambuddhAnaM abhiNhaso, su. ni. 564; yesaM ve dullabho loke, pAtubhAvo abhiNhaso, su. ni. 565; sutaM netaM abhiNhaso, dI. ni. 3.149; sutaM netaM abhiNhasoti etaM amhehi abhikkhaNaM sutaM, su. ni. aTTha. 3.132. abhiNhApattika tri., nirantara aparAdha karane vAlA, nirantara Apatti-bahula hone vAlA - ko pu.. pra. vi., e. va. - abhiNhApattiko hoti Apattibahulo, ma. ni. 2.114; abhiNhApattikoti nirantarApattiko, ma. ni. aTTha (ma.pa.) 2.110. abhiNhovAda pu., nirantara prabodhana, abhiNha-saMvAsa ke viSaya meM bAra bAra diyA gayA Adeza - daM dvi. vi., e. va. - piyaputtassa rAhalattherassa abhiNhovAdaM..., ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(2).274. abhitakkayitvA abhi + Vtakka kA pU. kA. kR., pAne hetu prayatna kara - yaMdhammikaM naravaraM abhitakkayitvA. dA. vaM 5.4. abhitatta tri., abhi + Vtapa kA bhU. ka. kR. [abhitapta], jhulasAyA huA, atyadhika tapAyA huA, cAroM ora se garma kiyA huA, garmI se burI taraha pIr3ita, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prApta - uNhAbhitattA dvAra... papatanti, cULava. 364; ghammAbhitattA talasA papILitA, jA. aTTha. 2.187; ghammAbhitattA talasA papILitAti ghammena abhitattA pAdatalena ca pILitA, tade.. abhitappayati abhi + Vtappa ke prera. kA varta, pra. pu., e. va. [abhitarpayati], pUrNa rUpa se tRpta yA santuSTa karatA hai - yanto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - sakalalokamabhitappayanto ..... cArika caramAno ... anuppatto, mi. pa. 18. abhitApa pu.. [abhitApa], adhika garamI, vizeSa tApa, bhayAnaka tApa, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM draSTa. mahA. (jA. aTTha. 5.137): sIsA., (pArA. 99) ke anta... abhitikRti abhi + vThA kA varta.. pra. pu., e. va[abhitiSThati], jItatA hai, parAjita karatA hai, parAbhUta karatA hai - sahassaM brahmalokAnaM mahAbrahmAbhitiTTati, dI. ni. 2.193; -- dvAya pU. kA. kR. - AbhataM pararajjebhi, abhiTThAya bahu dhanaM, jA. aTTa 6.305. abhitunna/abhituNNa tri., abhi + Vtuda kA bhU. ka. kR., vizeSa rUpa se kaSTApanna, pUrNa rUpa se vyathita - nno pu., pra. vi., e. va. - mahAvedanAhi abhitunno visaJIbhUto, jA. __ aTTha. 1.77; - ssa Sa. vi., e. va. - assAsenAbhitunnassa passAsapaTilAbhe mucchanA, paTi. ma. 158.. abhito nipA., [abhitaH], cAroM ora, donoM ora, samIpa meM - yo brahma paripucchati, sudhammAyAbhito sabhaM, ma. ni. 1.422; abhito gAmaM vasati, sadda. 3.716; uyyAnabhUmi abhito anukkama vi. va. 1015; uyyAnabhUmi abhitoti uyyAnabhUmiyA samIpe, vi. va. aTTha. 231. abhitosayati abhi + Vtusa kA varta, pra. pu., e. va., prera. [abhitoSayati], santuSTa karatA hai, santoSa detA hai, adhika santuSTa karatA hai - yaM varta. kR., pu.. pra. vi., e. va. - santuSTa karatA huA - attAnamabhitosayaM, su. ni. 714; attAnamabhitosayanti ... siyA... attAnaM atIva tosento jhAyetha, su. ni. aTTha. 2.194. abhitthanati abhi + Vthana ke prera. kA varta0, pra. pu., e. va. [abhistanati], ghora garjana karatA hai, ThanakA ThanakatA hai, bijalI kar3akatI hai - ntaM napuM.. varta. kR., pra. vi., e. va. - abhitthanantaM vijjulatA nicchArentaM, adhomukhaM jA. aTTha. 1.315; - nanto pu., pra. vi., e. ka. - abhitthananto vijjulatA nicchArento vassApehIti, jA. aTTa, 1.317; - For Private and Personal Use Only Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhittharati 477 abhidosa tthanaya anu., ma. pu., e. va. - abhitthanaya pajjunna, jA. aTTha. 1.317; abhitthanaya pajjunnAti pajjunno vuccati megho ..., tade.... abhittharati abhi + Vtara kA varta, pra. pu., e. va. [abhitvarati, zIghratA karatA hai, jaldIbAjI karatA hai - retha vidhi., ma. pu., ba. va. - abhittharetha kalyANo, dha. pa. 116; abhittharethAti turitaturitaM sIghasIghaM kareyyAti, dha. pa. aTTha. 2.3. abhitthava pu.. [abhistava, prazaMsA, saMstavana - thu abhitthave thunAti abhitthunAti, thuti abhitthuti, thavanA abhitthavanA, thuto abhitthuto, sadda. 2.496. abhitthavati abhi +vthu kA varta., pra. pu.. e. va. [abhistauti]. prazaMsA karatA hai, saMstavana karatA hai - vanto varta. kR., pu.. pra. vi., e. va., prazaMsA karatA hai - abhitthavanto arahattanikUTena desanaM, su. ni. aTTha. 2.115; - ntA ba. va. - aJjaliM paggayaha abhitthavantA .... dha. pa. aTTha. 2.141; - mAno varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - abhitthavamAno kathaMkathApamokkhaM yAcanto, su. ni. aTTha. 2.283; - veyyaM vidhi., u. pu., e. va. sAruppAhi gAthAhi abhitthaveyyaM su. ni. 167; - sthvi| adya0, pra. pu., e. va.- bhagavantaM sammakhA sAruppAhi gAthAhi abhitthavi, su. ni. (pR.) 148; - vitvA pU. kA. kR. - abhitthavitvA sikhinaM..., apa. 1.275. abhitthavanA strI., prazaMsA, saMstavana - thavanA abhitthavanA thuti abhitthati, sadda. 2.363. abhitthavIyati abhi + Vthava kA bhAva., varta.. pra. pu., e. va.. prazaMsA kI jAtI hai - so hi mahAjutitAya akkIyati abhitthavIyAti tappasannehi janehI ti attho, sadda. 2.522; - viyamAno varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - gAthAhi abhitthaviyamAno rAjagahaM pavisitvA .... pe. va. aTTha. 19. abhitthuta tri., abhi + Vthava kA bhU. ka. kR. [abhistuta]. prazaMsA kiyA huA, prazaMsita - taM napuM., pra. vi., e. va. - abhitthutaM, atitthutaM, mo. vyA. 3.13; - guNa tri., ba. sa.. vaha, jisake guNa kI prazaMsA kI jA cukI hai - No pu.. pra. vi., e. va. - kALena nAgarAjena abhitthatagaNo bodhimaNDa ....., dha. pa. aTTha. 1.51. abhitthuti strI.. [abhistuti], prazaMsA - udetayaM cakkhumAti AdinA abhitthuti dissati, sadda. 2.522. amitthunAti abhi + Vthu kA varta, pra. pu., e. va., prazaMsA yA stuti karatA hai - niMsu adya., pra. pu., ba. ka. - bodhisattaM nAnappakArAhi thutIhi abhitthunisu, jA. aTTha. 1.21. abhithomayiM abhi + Vthoma ke nA.dhA. kA adya., u. pu., e. va. maiMne prazaMsA kI yA guNagAna kiyA -- ekanavutito kappe, yaM buddhamabhithomathi, apa. 1.160. abhidakkhiNa tri., [abhidakSiNama nipA.]. dakSiNa kI ora, dakSiNAbhimukha - haJci kappaTTo cetiyaM abhidakkhiNaM kareyya, kathA. 385. abhidanta pu.. Upara kA dAMta - ntaM dvi. vi., e. va. - dantebhidantamAdhAyAti hedvAdante uparidantaM ThapetvA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).185. abhidaharatta napuM., bhAva., [abhidaharatva], adhika yuvA honA, taruNatva, kizoratva - ttA pa. vi., e. va. - so eva abhidaharattA kumArako, sadda. 2.559. abhideyya tri., abhi + dA kA saM. kR. [abhideya]. kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prApta, sabbAbhideyya ke anta. draSTa.. abhido 1. nipA. [abhitaH], nikaTa, kI ora, cAroM ora, donoM ora - yo vA tadahaposathe pannarase viddhe vigatavalAhake deve abhido avarattasamayaM cando .... ma. ni. 2.235-236; abhido avarattasamayanti abhinne adyarattasamaye, ma. ni. aTTa. (ma.pa.) 2.193; abhido addharattanti abhiaddharattaM addharatte abhimukhIbhUte, a. ni. aTTha. 3.136; abhidoti abhisaddhena samAnatthanipAtapadanti Aha "abhiaDarattanti, a. ni. TI. 3.127; 2. tri., ba. sa. [abhedya], nahIM bhinna, samAna- natthi etassa bhidAti vA abhido... tasmA abhido avarattanti abhinne aGkarattisamayeti attho, a. ni. TI. 3.127. abhidosa pu.. [pradoSa aura abhidoSam, nipA.]. godhUli kA kAla, pradoSa, rAtribhAga, godhUli kA samaya, pichalI rAta kA prathama bhAga, pichalI rAtri kA madhya bhAga - abhidoso padosotha, abhi. pa. 68; - saM dvi. vi., e. va., kri. vi. - dosanti abhidosaM. rattibhAgeti, jA. aTTha. 6.215; - kAlakata tri., vaha, jo bIte pradoSa kAla meM mara cukA hai, bItI huI sandhyA meM mara cukA - to pu.. pra. vi., e. va. - abhidosakAlaGkato uddako rAmaputtoti, ma. ni. 1.229; abhidosakAlaGkatoti aDarate kAlaGkato, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).88; - sagata tri., vaha, jo bItI huI rAta meM calA gayA hai, vaha, jo bItI rAta meM prasthAna kara cukA ho, vaha, jo kala kI rAta meM calA gayA ho, bItI rAta ke prathama prahara meM jA cukA - to pu.. pra. vi., e. va. - abhidosagato dAni ehisi, jA. aTTha. 6.215; abhidosagatoti hiyyo paThamayAme gato idAni Agato, tade.. For Private and Personal Use Only Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhiddavati 478 abhidhammadesanA abhiddavati abhi + vdu kA varta., pra. pu., e. va. [abhidravati], hamalA karatA hai, AkramaNa karatA hai -- vantaM varta. kR., pu.. dvi. vi., e. va. - abhiddavantaM atibhAsanena ... damesi yo ALakkampi yakkhaM, dA. vaM. 3.47. abhidhamati abhi + Vdhama kA vartaH, pra. pu., e. va., phUMkatA hai, dhauMkatA hai, phUMka mAra kara Aga ko uddIpta karatA hai - kAlena kAla abhidhamati, a. ni. 1(1).290; - meyya vidhi., pra. pu., e. va. - tamenaM kAlena kAlaM abhidhameyya, ma. ni.. 3.292 abhidhamma pu.. [bau. saM. abhidharma], viziSTa dharma, atireka dharma, ka. abhivinaye ke sAtha sAtha abhidhamme rUpa meM zabda kA prAcInatama prayoga, dharma ke viSaya meM, dharma ke sambandha meM, (arthoM meM prApta) - mme sapta. vi., e. va. - abhidhamme abhivinaye uLArapAmojjo, dI. ni. 3.213; abhidhamme vinaye abhivinaye ca uLArapAmojjoti bahulapAmojjo hotIti attho, dI. ni. aTTha. 3.210; siyaMsu dve bhikkhU abhidhamme nAnAvAdA, ma. ni. 3.25; abhidhammeti visiTTe dhamme, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.18; kha. abhidhammapiTaka tathA isake sAta prakaraNa - mma dvi. vi., e. va. - piTake tIni desayi, suttantamabhidhammaJca, vinayaJca mahAguNaM, pari. 179; - mme sapta. vi., e. va. -- abhidhamme abhivinayeti abhidhammapiTake ceva vinayapiTake ca ..., ma. ni. aTTa, (ma.pa.) 2.132; abhidhamme vinetuM, mahAva. 82; abhidhammeti nAmarUpaparicchede vineta na paTibaloti attho, mahAva. aTTha. 259; ga. pu. (napuM.), [bau. saM. abhidharma], uccatara yA viziSTa dharma, atirikta yA viziSTa rUpa meM nivarcana kiyA gayA dharma - mmo pra. vi., e. va. - abhidhammo tena akkhAto ti, dI. ni. aTTa, 1.18; kenaTena abhidhammoH dhammAtireka-dhamma-visesaTena abhidhammo, dha. sa. aTTha. 4; abhidhammo nAma na sAvakavisayo, na sAvakagocaro... buddhagocaro, dha, sa. aTTha. 428; - mma napuM, liGga-viparyaya, pra. vi., e. va. - suttantaM abhidhammaJca, vinayaJcApi kevalaM, apa. 1.41; suttantaM abhidhammaJcAti tava tumha ettha dhammanagare suttantaM abhidhamma vinayaJca ..., apa. aTTha. 1.295; - mma dvi. vi., e.va. - AbhidhammikA abhidhamma khu. pA. aTTha. 122; seTThissa abhidhamma desesi, mi. pa. 15; - to pa. vi., e. va. - abhidhammato suttaM AharitvA dhamma kathento, dha. sa. aTTha, 30%; - ssa Sa. vi., e. va. - nAnAnayavicittarasa, abhidhammassa Adito, dha. sa. aTTha. 3; padesavihArasuttantavasena abhidhammarasa nidAnaM kathesidha. sa. aTTha. 32; - mme sapta. vi., e. va. - abhidhammeti visiDhe dhamme ... ma. ni. aThTha. (upa.pa.) 3.18; abhidhamme suppaTipanno pAsampadaM nissAya ...., dha. sa. aTTha. 26; paThama vinaye vA suttante vA abhidhamme vA, mi. pa. 11. abhidhammakathA strI., abhidharma kA upadeza, zIla Adi uttama dharmoM kA kathana - thaM dvi. vi., e. va. - abhidhammakathaM kathenti, ma. ni. 1.278; abhidhammakathaM vedallakathaM kathentA ..... a. ni. 2(1).100; abhidhammakathanti sIlAdiuttamadhammakathaM a. ni. aTTha. 3.37; - thA pra. vi., e. va. -- abhidhammakathA nAma atisaNhA .... dha. pa. aTTha. 2.189, - magga pu., abhidharmakathA kA mArga yA paddhati - ggaM dvi. vi., e. va. - abhidhammakathAmaggaM devAnaM sampavattayi, dha. sa. aTTa 2. abhidhammagata tri., abhidharma meM AyA huA abhidharma se sambaddha - tA pu., pra. vi., ba. va. - tassabhidhammagatA pana atthA, abhi. ava. 39. abhidhammaTIkA strI., Ananda-thera dvArA madhurasAratthadIpanI nAmaka abhidhamma kI TIkA - kAya Sa. vi., e. va. - Anandathero madhurasAratthadIpani nAma abhidhammaTIkAya saMvaNNanaM ... sA. vaM. 45(nA.); - yaM sapta. vi., e. va. - tathA hi abhidhammaTIkAyaM maggo ti upAyo, sadda. 2.525. abhidhammatanti strI., abhidhamma kA piTakIya khaNDa - ntiM dvi. vi., e. va. - abhidhammatantiM paccavekkhantAnaM anantaM ......dha. sa. aTTha. 13. abhidhammatthagaNThipada napuM.. mahAkassapa thera ke dvArA viracita eka grantha kA nAma, jaeN. pA. Te. so. 1910-12. (pR.) 122. abhidhammatthavibhAvanI (vinI) strI., sumaGgala ke dvArA viracita abhidhammatthasaGgaha kI TIkA - niM dvi. vi., e. va. -- abhidhammatthavibhAviniM nAma lakkhaNaTIkaM uggaNhApesi, sA. vaM. 91(nA.). abhidhammatthasaGgaha pu.. anuruddhathera ke dvArA viracita eka grantha kA nAma - haM dvi. vi., e. va. - paramatthavinicchayaM nAmarUpaparicchedaM abhidhammatthasaGgahaJca anuruddhathero, sA. vaM. 31(nA.). abhidhammadesanA strI., abhidharma kA upadeza - abhidhammadesanatthaM paNDukambalasilAyaM varasaM upagataM, dha. pa. aTTha. 2.125; - pariyosAna napuM., abhidharmadezanA kA anta yA paryavasAna - naM pra. vi.. e. va. - sammAsambuddhassa abhidhammade sanApariyo sAnaJca te sa bhikkhUna sattappakaraNAuggahaNaJca ..., dha. sa. aTTha. 18. For Private and Personal Use Only Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra abhidhammanaya abhidhammanaya pu.. abhidharma kI paddhati yena tR. vi. e. va. abhidhammanayena cattAro AsavA veditabbAra udA. aDDa. 142; - ye sapta. vi., e. va. abhidhammanaye durAsade .....abhi. ava. 30; - JJatri, abhidharma kI paddhati kA jJAtA - haM pu. pra. vi. e. va. abhidhammanayahaM kathAvatyuvisukhiyA, apa. 1.34 samuha pu.. abhidharmanaya kA sAgara, abhidharma kI paddhati kA samudradaM dvi. vi. e. va. abhidhammanayasamudda adhigachi dha. sa. aDDa. 82. abhidhammaniddesa pu. tatpu, sa. abhidharma kI vistRta vyAkhyA yA vizleSaNa to pa. vi. e. va.- suttantapariyAyato abhidhammaniddesatoti duvidha, vibha. aTTha. 7. abhidhammapada napuM., abhidharma kA zabda yA pada, abhidharma kA uddharaNa dAni dvi. vi. ba. va. Abhidhammiko bhaNa, tAt abhidhammapadAnIti, mi. pa. 15. - - - - www.kobatirth.org abhidhammaparicaya pu. abhidharma-viSayaka vicAra-vimarza, abhidharma kA gambhIra anucintana ratanadharasatAhe pana abhidhammaparicayavaseneva vihAsIti, udA. aDDa. 42. abhidhammapariyAya pu., abhidharma kI vyAkhyA kA viziSTa svarUpa, abhidhamma kA viziSTa nirvAcana prakAra yo pra. vi. e. va. sutantapariyAyo ca abhidhammapariyAyo dha. dI. ni. aDa. 3.157 yaM dvi. vi. e. va. abhidhammapariyAyaM patvA kosallasambhUtanihastha sukhavipAkaTTena dI. ni. aDDa. 3.60yena tR. vi. e. va. abhidhammapariyAyena animittamaggo nAma natthIti, dha. sa. aTTha. 267. abhidhammapALi strI. abhidhammapiTaka - e. liyaM sapta. vi., va. abhidhammapALiyameva vRttaM tevIsatividhaM rUpaM, ma. ni. aTTha. ( mU.pa.) 1 ( 1 ) 231. abhidhammapiTaka napuM., buddhavacanoM ke tIna piTakoM meM kie gae vibhAjana meM tIsarA granthaH isameM sAta grantha samAhita haiN| jinake nAma isa prakAra hai- dhammasaGgaNi, vibhaGga, dhAtukathA, puggalapaJJatti, kathAvatthu, yamaka tathA padvAna isameM paramArtha dezanA (paramatthadesanA) hai ke sapta vi. e. va. abhidhammapiTake adhipaJJAsikkhA, dI. ni. aTTha. 1.20; - kaM pra. vi. e. va. antaradhAyati tadA paThamaM abhidhammapiTakaM nassati vibha aDa. 407. abhidhammabhAjanIya napuM vibhaGga meM adhyAyoM kI viSayavastu ke vivecana ke tIna prakAroM meM se eka, abhidhamma yA abhidhammamAtikA ke AdhAra para dharmoM kA vivecana - idAni abhidhammabhAjanIyaM hoti, vibha. aTTha 33; tula0 suttantabhAjanIya evaM paJhApucchaka. 7 - - 479 abhidhammika abhidhammamahaNNavapAra napuM. abhidharma ke mahAna sAgara kA dUsarI ora kA taTa, abhidharmamahArNava kA dUsarI ora kA taTa raM dvi. vi. e. va. so abhidhammamahaNNavapAraM duttaramuttaramuttarateva, abhi. ava. 57. abhidhammamahApura napuM. abhidharma kA mahAn nagara radvi. ki. e. da. bhikkhUna pavisantAnaM, abhidhammamahApuraM abhi. ava. 2. abhidhammamahodadhi pu. [ abhidharmamahodadhi], abhidharma kA mahAn sAgara, abhidharma kA mahArNava, abhidharma kA virATa samudra dhiM dvi. vi. e. va. suduttaraM... abhidhammamahodadhi, abhi. ava. 2. abhidhammamissaka tri., [ abhidharmamizraka], abhidharma se milA huA, abhidharma se mizrita kaM strI. dvi. vi. e. va. abhidhammakathanti abhidhammamissakaM kathaM a. ni. aDDa. 3.133. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhidhammavinayogALaha tri. [ abhidharmavinayA-vagADha], abhidharma aura vinaya kI gaMbhIratA meM DUbA huA abhidharma evaM vinaya ke sAtha saGgati rakhane vAlA / vAlI - kahA strI0 pra0 vi. e. va. abhidhammavinayogALhA, suttajAlasamatitA nAgasenakathA citrA, mi. pa. 1. " abhidhammasiGghATaka abhidhammavirodha pu., abhidharma ke sAtha virodha yA asahamati dho pra. vi., e. va. sutto parasati abhidhammavirodho Apajjati pArA. aTTha. 2.98. abhidhammasaMyuktta tri. [ abhidharmasaMyukta] abhidharma ke sAtha jur3A huA, abhidharma ke pratipAdyoM se yukta ttAya tR. vi. e. va. - abhidhammasaMyuttAya kathAya... mi. pa. 57. abhidhammasiGgATaka tri. ba. sa. [ abhidharmazrRGgATaka]. abhidharma-rUpI caurAhA vAlA satipaTTAnavIthika mi. pa. 302. abhidhammAvatAra pu. buddhadatta dvArA viracita abhidharma se sambaddha eka saMgraha-grantha rena tU. ki. e. va. abhidhammAvatArena, abhidhammamahodadhiM abhi. ava 17 TIkA strI0, ka. vAcissara mahAsAmI ke dvArA viracita porANaTIkA, kha. sumaGgala thera dvArA viracita abhinavaTIkA kAya dvi. vi., ba. va. abhidhamatthasaGgahAbhidhammAvatArabhinavaTIkAyo sumaMgalasAmidhero, sA. va. 32 (nA.). abhidhammika tri. [ abhidhArmika ], abhidharma kA adhyetA, abhidharma ko par3hane vAlA, Abhidharmika, abhidharma ke gUr3ha rahasyoM ko jAnane vAlA mmiko pu0, pra. vi., e. va. vinayamadhIte ti venayiko, vinayamadhIte vA evaM suttantiko For Private and Personal Use Only - - - ... Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhidhAna 480 abhinadita Abhidhammiko, ka. vyA. 353; godatto abhidhammiko, abhi. ava. 121; - ka pu., saMbo. e. va. - vada tvaM abhidhammika, abhi. ava. 65; - kaM dvi. vi., e. va. - abhidhammika upasaGkamitvA kappiyAkappiyaM pucchati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).161; - kA pu., pra. vi., ba. va. - abhidhammikA panAhu, jA. aTTha. 1.87. abhidhAna napuM.. [abhidhAna], nAma, saMjJA, upAdhi - naM pra. vi., e. va. - imasmiM pakaraNe pariyAyavacananti ca abhidhAnaM ti ca saGghA ti AdIni, sadda. 1.65; ekAbhidhAne paro puriso gahetabbo, ka. vyA. 411. abhidhAnappadIpikA strI., mahAmoggallAnathera dvArA viracita 1203 gAthAoM kA pAli-paryAyakoza, - kaM dvi. vi., e. va. - abhidhAnapadIpikaM pana mahAmoggallAnathero .... sA. vaM. 32(nA.); - TIkA strI., vijayapura ke nivAsI caturaGgabala dvArA abhidhAnappadIpikA para likhI gayI TIkA - yaM sapta. vi., e. va. - teneva Aha abhidhAnappadIpikATIkAyaM.... sA. vaM. 84(nA.). abhidhAreti abhi + vdhara ke prera. kA varta., pra. pu., e. va. [abhidhArayati], dhAraNa karatA hai, barakarAra rakhatA hai - yi adya., pra. pu., e. va. - tamaM loke nihantvAna, dhammokkamabhidhArayi, bu. vaM. 312. abhidhAvati abhi + VdhAva kA varta, pra. pu., e. va., (kisI) kI ora daur3atA hai, zIghratA karatA hai, teja gati se Age kI ora daur3atA hai - nti varta., pra. pu., ba. va. - samantA abhidhAvanti ..., dArake, jA. aTTha. 7.333; - re varta., pra. pu., ba. va., Atmane. - vanaggA ... buddharaMsIbhidhAvare, apa. 2.83; - tha anu., ma. pu.. ba. va, - abhidhAvatha cUpadhAvatha ca, jA. aTTha. 2.182; abhidhAvatha bhaddante, jA. aTTha. 4.111. abhidhAvI tri., [abhidhAvin], daur3akara yA zIghratApUrvaka kisI kI ora jAne vAlA - vino pu., pra. vi., ba. va. - dve migA viya ukkaNNA, samantA abhidhAvino, jA. aTTha. 7.333. abhidheyya ka. tri., abhi + VdhA kA saM. kR. [abhidheya], kahane yogya, abhivyakta karane yogya - yyAyaM strI., sapta. vi., e. va. - saAyamabhidheyyAyaM dAdhAto ippaccayo hoti, ka. vyA. 553; kha. napuM., tAtparya, nihitArtha, Azaya, artha - yyaM pra. vi., e. va. - abhidheyyaM na kathessAma, sadda. 1.65; - kathana napuM., karma. sa. [abhidheyakathanaM], arthapUrNa kathana, arthagarbhita vaktavya - naM pra. vi., e. va. - saddA nibbacanAbhidheyyakathanaM. sadda. 1.64; - liGga napuM.. pradhAna liGga, nAma-pada kA liGga - GgAni pra. vi., ba, va. - abhidheyyaliGgAnI ti padhAnaliGgAni ... vA liGgAni, sadda. 1.247; tabbhAve cApyabhidheyyaliGgo sahagato bhave, abhi. pa. 833; - liGgabhUta tri0, pradhAna liGga banA huA - tassa pu., Sa. vi., e. va. - vAccaliGgAnaM. .. abhidheyyaliGgabhUtassa, sadda. 1.115; - liGgAnugatatta napuM.. [abhidheyaliGgAnugatatva], pradhAna liGga ke anurUpa rahanA, nAmapada (saMjJApada) ke liGga ke anurUpa honA - ttA pa. vi., e. va. - attano rUpAni abhidheyyaliGgAnagatattA yathAsaka liGgavasena..., sadda, 1.217; - liGgAnurUpa tri., vyAkaraNa meM pradhAna liGga ke anurUpa rahane vAlA - to pa. vi., e. va. - dhAtumayAni ca vAccaliGgAni abhidheyyaliGgAnurUpato yojetabbAni, sadda. 1.247; - liGgAnuvattaka tri, [abhidheyaliGgAnuvartaka], pradhAna liGga kA anuvarttaka, nAmapada ke liGga kA anuvartana yA anugamana karane vAlA - kAni napuM.. pra. vi., ba. va. - atha kho abhidheyyaligAnuvattakAni vAccaliGgAni, sadda. 1.101; - liGgAnuvattitta napuM., bhAva. [abhidheyaliGgAnuvartitva], pradhAna liGga kA anuvartI honA - ttA pa. vi., e. va. - guNasaddassa abhidheyyaliGgAnuvattitA pulliGgavasena vA... ithiliGganiddeso dissati, sadda. 1.96. abhinata/ abhiNata tri., abhi + (nama kA bhU. ka. kR. [abhinata], zA. a. kisI kI ora jhukA huA, lA. a. rAga Adi se grasta, kAmabhogoM meM lagA huA yA lipta -- taM napuM., pra. vi., e. va. - abhinataM cittaM rAgAnupatitaM, paTi. ma. 159; - to pu., pra. vi., e. va., - samAdhi na cAbhinato na cApanato. a. ni. 3(1).235; na cAbhinatoti AdIsu rAgavasena na abhinato, a. ni. aTTa, 3.278; vilo. apanata. abhinadati abhi + nida kA varta.. pra. pu.. e. va. [abhinadati], unmukha hokara nAda karatA hai, dhvani karatA hai, kUkatA hai - nti varta.. pra. pu.. ba. va. - morA kArambhiyaM abhinadanti, theragA. 22; abhinadantIti pAvurasakAle... kekAsaI karontA ... haMsAdike abhibhavantA viya nadanti, theragA. aTTha. 1.81; -- ntA pu., pra. vi., ba. va., nAda karate hue, zabda yA dhvani karate hue -- samantA mabhinAditAti samantA abhinadantA vicaranti, jA. aTTha. 7.296. abhinadita napuM., abhi + nida kA bhU. ka. kR., pratidhvanita, zabdoM yA kalaravoM se paripUrNa, ninAdita - cihacihAbhinadite, sippikAbhirutehi ca, theragA. 49. For Private and Personal Use Only Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra abhinandati abhinandati abhi + nanda kA varta. pra. pu. e. va. [ abhinandati ] ka icchA karatA hai, abhikAMkSA karatA hai, Anandamizrita rAga rakhatA hai rUpaM abhinandati abhivadati www.kobatirth.org ... sa. ni. 2 ( 1 ). 13; abhinandatIti pattheti, sa0 ni0 a0 2.230; so taM vedanaM abhinandati abhivadati ajjhosAya tidvati ma. ni. 1.338 ndAmi u. pu. e. va. nAbhinandAmi maraNaM .... theragA. 196 tattha nAbhinandAmi maraNanti maraNaM na abhikaGkSAmi theragA, aTTa. 1.347 nti pra. pu. ba. va. ajjhattikabAhire Ayatane abhinandanti abhivadanti ajjhesAya tivanti ni. pa. 72 dituM nimi. kR. yadanicyaM taM nAlaM abhinandituM nAlaM abhivadituM nAla ajjhositu nti, ma. ni. 3.47; kha. uThakara aura Age bar3hakara ( Ane vAle kA svAgata karatA hai, ziSTAcAra ke rUpa meM praNAma abhivAdana karatA hai yA kuzala- maGgala pUchatA hai- AgataM abhinandati, jA0 aTTha. 4. 177; ba. va. pratimittA suhajjA ba abhinandanti Agatanti pa. pa. 219 abhinandanti Agatanti naM disvA gehasampattaM pana nAnappakArapaNNakArAbhiharaNavasena abhinandanti, dha. pa. aDa. 2.171; ga. bahuta acchA hai' yA 'sAdhu sAdhu' kaha kara kisI ke dvArA kathita kathana para Ananda bharI pratikriyA prakaTa karatA hai, 'sAdhu sAdhu' kahakara anumodana karatA hai ndi adya.. pra. pu. e. va. bhagavato bhAsitaM abhinandIti ma.ni. 1.117; ndiM adya, u. pu. e. va. bhAsitaM neva abhinandi nappaTikkosiM dI. ni. 1.48; ndu / ndiMsu adya., pra. pu. ba. va. abhinandanti anumodiMsu ceva sampaTicchiMsu ca dI. ni. a. 1.110 nditvA pU. kA. kR. - bhAsitaM abhinanditvA anumoditvA uhAyAsanA pakkAmi, dI. ni. 2.59 - nditabbaM napuM. saM. kR. - tassa, bhikkhaye bhikkhuno bhAsita neva abhinanditavyaM nappaTikosita dI. ni. 2.94; neva abhinanditabbanti dutuTThehi sAdhukAraM datvA pubbeva na sotabbaM dI. ni. aDDa. 2139: gha. anugraha yA kRpA karatA hai ndatu anu. pra. pu. e. va. abhinandatu, bhante bhagavA bhikkhusaGga ma. ni. 2.130; kha. Anandita yA santuSTa hotA hai - ndiMsu adya., pra. pu. ba. va. 4. mAtApitarodhi abhinandisu dI. ni. 2.259; abhinandisUti tussiMsu, dI. ni. aTTha. 2.362. abhinandana napuM. abhinanda se vyu kri. nA. [abhinandana] praharSaNa, abhivAdana, svAgata karanA, prazaMsA karanA, anumodana naM hi. vi. e. va. majJanaM abhinandanaJca yatyA.... - 481 abhinava maJJati, ma.ni. aTTha. (mU0pa0) 1 ( 1 ). 32 - nAya ca. vi., e. va. abhinandanAya santike, ma. ni. 2.81; rasA strI. Ananda utpanna karAne kA kArya karane vAlI hetubhAvalakkhaNA tanhA abhinandanarasA, udA. aha. 35: basena pu.. tR. vi.. e. va. Ananda lene ke kAraNa, abhinandana hetu tesu kAmAnaM abhinandavasena... kAmavitakko, udA. aDa. 177 - so pu. pra. vi. e. va. abhinandana zabda - ayahi abhinandaso abhinandati abhivadatI ti AdIsu taNhAyampi Agato. dI. ni. aTTha. 1.110; - sIlA pu0, pra. vi., ba.va. abhinandana yA AnandAnubhUti kI prakRti vAle kAmassAdAbhinandinoti kAmaguNesu... abhinandanasIlA, pe. - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir va. aTTha. 227. abhinandanA strI, abhilASA, kAmanA, tRSNA nA pra. vi. e. ka. yA kAci kaTThA abhinandanA vA sa. ni. 1 ( 1 ) 211: abhinandanAti abhinandanavasena taNhAva buttA sa. ni. aDDa. 1.234; nAya tR. vi., e. va. abhivadatIti tAya abhinandanAya sa. ni. aDa. 2.230. abhinandita tri., [abhinandita] svAgata kiyA gayA, satkRta, cAhA gayA, prArthita, Ananda ke sAtha anubhUta to pu0, pra0 vi., e. va. devalokena abhinandito hutvA... jA. aDa. 4.245 - taM napuM. pra. ki. e. va. bAlAnaM abhinanditaM theragA. 394; bAlAnaM abhinanditanti bAlehi... ahaM mama nti abhinivissa nanditaM, theragA. aTTha. 2.80. abhinaya pu. [ abhinaya ] hAva-bhAva, aGgavikSepa, nATakIya pradarzana, kisI manobhAva yA Aveza ko dRSTi saMketa yA mudrA Adi se prakaTa karanA abhinayo succasUcana abhi. pa. 101. abhinava tri, [abhinava], bilkula nayA, mahArgha, tAjA, turanta prApta atirikta rUpa meM prApta, dUsare yA purAne se alaga haTakara kucha aura vo pu. pra. vi. e. va. paccagyo nUtano bhinavo navo, abhi. pa. 713: abhinavo nayo udapAdi, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.7 - vaM napuM. pra. vi., e. va. pathyagyanti abhinavaM mahagdhaM vA pe. va. aDDa. 76karaNa napuM. navInIkaraNa, punarujjIvita karanA, punaH prArambha karanA basena tR. vi. e. va. abhinavakaraNavasenAti taNe kariyamAna viya attAnaM abhinavakaraNavasena, abhi. dha. vi. TI. 169 bahUra pu.. sarvathA navIna aMbuA yA kallA. nayA aMkura rA pra. vi. ba. va. mahAbodhissa abhinavarA pAturahesu pArA aDa. 1.67 cullaniruti strI. sirisaddhammAlaMkAra dvArA viracita vyAkaraNagrantha kA zIrSaka - For Private and Personal Use Only - - Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhinAdita 482 abhiniggaNhAti - TIkA strI., eka uttara-kAlIna, anuTIkA - yo dvi. vi., ba. va. - abhidhammatthasaGgahAbhidhammAvatArAbhinavaTIkAyo sumaMgalasAmithero, sA. vaM. 32(nA.); - yobbana napuM., karma sa. [abhinavayauvana], navayauvana, kizorAvasthA, taruNAI - naM dvi. vi., e. va. - abhiyobbanaM patIti sundare abhinavayobbanakAle sA nAsikA idAni jarAya ... varattA viya ca jAtA, therIgA. aTTha. 235. abhinAdita tri., abhi + nida ke prera. kA bhU. ka. kR. [abhinAdita], dhvanipUrNa, zabdoM yA gaMjoM se bhara diyA gayA, kolAhala se paripUrNa kiyA huA - tA' pu., pra. vi., ba. ka. - bhamarA puSphagandhena, samantA abhinAditA, jA. aTTha. 7.294; samantA abhinAditAti samantA abhinadantA vicaranti, jA. aTTha. 7.296; - tA strI.. pra. vi., e. va. - haMsehi ca koJcehi ca abhinAditA, pe. va. aTTha. 136. abhinAdeti abhi + nida ke prera. kA vartaH, pra. pu., e. va. [abhinAdayati], dhvani se bhara detA hai, kolAhala se paripUrNa banA detA hai - ko nu saddena mahatA, abhinAdeti daddara jA. aTTha. 2.55; abhinAdeti dadaranti daddaraM rajatapabbataM ekanAdaM karoti, tade.; - nti vata, pra. pu.. ba. va. - abhinAdenti pavanaM, jA. aTTha. 7.294; - yittha adya, pra. pu., e. va. - disA imAyo abhinAdayittha jA. aTTha. 5.404; abhinAdayitthAti yAnasaddena ekaninnAdaM akAsi, jA. aTTa. 5.405. abhinikUjati abhi + ni + kUja kA varta., pra. pu.. e. va. [abhinikUjati], zabda karatA hai, kUjana karatA hai - jiM adya., u. pu., e. va. - ma nAbhinikUjahaM, apa. 2.140; maJjunAbhinikUjahanti madhurena ... abhiniji ... ahanti attho , apa. aTTha. 2.241. abhinikUjita abhi + ni + kUja kA bhU. ka. kR., pazuoM yA pakSiyoM ke kalarava yA kUjana se pratidhvanita - taM napuM... pra. vi., e. va. - piGgalenAbhikUjitaM. jA. aTTha. 5.220; abhikUjitanti etena tava sunakhena... na jAnAti, tade; - te sapta. vi., e. va., pazuoM yA pakSiyoM ke kUjana se prati vanita hone para - kokilAbhinikUjite. jA. aTTha. 5.294%; kokilAbhinikUjiteti kusarAjakule ... kokilehi abhinikUjite, jA. aTTha. 5.295. aminikkhanta tri., abhi + ni + |km kA bhU. ka. kR. [abhiniSkrAnta], zA. a. vaha, jo ghara se bAhara nikala gayA hai, lA. a. vaha, jisane sAMsArika jIvana chor3a diyA hai, pravrajita, gRhatyAgI, Asakti-rahita - nto pu., pra. vi., e. va. - bodhisatto nekkhammamabhinikkhanto aparipakkaM ANaM .... mi. pa. 264. abhinikkhama pu.. [abhiniSkrama], nikalanA, bAhara AnA, utpanna honA, prasava - me sapta. vi., e. va. - jAtito abhinikkhame, bu. vaM. 1.70; abhinikkhameti mAtukucchito abhinikkhamane pasave, bu. vaM. aTTha. 66. abhinikkhamati abhi + ni + kama kA vartaH, pra. pu., e. va. [abhiniSkrAmyati], zA. a. bAhara kI ora jAtA hai, bAhara nikalatA hai, garbha se bAhara nikalatA hai, lA. a. gRhatyAga karatA hai, pravrajita hotA hai - mmeyya vidhi.. pra. pu., e. va. - gabho na sotthinA abhinikkhameyyA ti, dha. sa. aTTha. 136; - kkhami adya., u. pu., e. va. - abhinikkhami amatapadaM jigIsaM. theragA. 1113; - missaM bhavi., u. pu.. e. va. - ajjeva tAta bhinikkhamissaM, therIgA. 480; - mitvA/kkhamma pU. kA. kR. - saddhAya abhinikkhamma, theragA. 249; kAsAyavattho abhinikkhamitvA, su. ni. 643 abhinikkhamitvA sammAsambodhiM abhisambuddho, udA. aTTha. 21. aminikkhamana napuM.. [abhiniSkramaNa], zA. a. bAhara nikala jAnA, prasava, lA. a. sAMsArika yA gRhastha jIvana ko chor3anA, pravrajita honA - ne sapta. vi., e. va. - mAtakacchito abhinikkhamane pasave, bu. vaM. aTTha.66; - naM pra. vi., e. va. - mahAbhinikkhamanaM nAma anacchariyaM, jA. aTTha. 6.2; sAtatikAti abhinikkhamanakAlato paTThAya ...,dha. pa. aTTha. 1.131; bodhiyA mahAbhinikkhamanaM nikkhanto, mi. pa. 264%3; kevala sa. u. pa. ke rUpa meM draSTa., katA., gabhA., mahA. ke anta.. abhinikkhipati abhi + ni+khipa kA varta., pra. pu., e. va. [abhinikSipati], utAra pheMkatA hai, nIce kI ora pheMkatA hai - piMsu adya., pra. pu.. ba. va. - taM ... abhinikkhipiMsu, dA. vaM. 3.12. abhiniggaNhanA strI., abhi + ni + Vgaha se vyu., kri. nA., kisI ko pakar3a lenA, aGga ko pakar3a kara aiMThanA, majabUtI ke sAtha pakar3anA, sudRr3ha pakar3a - abhiniggaNhanA nAma aGgaM gahetvA nippILanA, pArA. 174; - nAya ca. vi., e. va. - abhiniggaNhanAya hatthe vA bAhAya vA daLhaM gahetvA ...pArA. aTTha. 2.111. aminiggaNhAti abhi + ni + gaha kA varta.. pra. pu.. e. va. [abhinigrahNAti], zA. a. kasa kara pakar3a letA hai - itthiyA kAyena kAyaM Amasati ... abhiniggaNhAti For Private and Personal Use Only Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhinighAta 483 abhinippILanA abhinippILeti, pArA. 175; lA. a. abhibhUta kara detA hai, kira, pAci. 373; -jjituM nimi. kR. - abhinisIdituM vA damita karatA hai, khaNDana karatA hai - vAdena adhammika vAdaM abhinipajjituM vA, a. ni. 3(1).32; - pajjiyamAno karma. abhiniggaNhAti, a. ni. 3(2).197; - mi u. pu., e. va. - vA., varta. kR., pu., pra. vi., e. va., liTAyA jA rahA - so cetasA cittaM abhiniggaNhAmi ... abhisantApemi, ma. ni. mAtagAmena abhinisIdiyamAno abhinipajjiyamAno... methana 1.311; - Nhato varta. kR., pu.. Sa. vi., e. va. - cetasA cittaM dhamma paTisevati, a. ni. 2(1).86; - pajjApeyya prera., abhiniggaNhato... abhisantApayato, ma. ni. 1.171; - Nheyya vidhi., pra. pu., e. va., bichavA de, liTavA de, rakhA de - tattaM pra. pu., e. va. - abhiniggaNheyya abhinippILeyya abhisantApeyya / ayomaJca vA ayopIThaM vA abhinisIdApeyya vA, a. ni. ma. ni. 1.171; - NheyyaM vidhi., u. pu., e. va. - cetasA 2(2).261. cittaM abhiniggaNheyyaM abhinippILeyyaM abhisantApeyyanti, ma. abhinipatati abhi + ni + /pata kA varta., pra. pu., e. va., ni. 1.311; - hitabaM saM. kR., napuM., pra. vi., e. va. - Akara giratA hai, prArambha hotA hai, pravRtta, sakriya yA tatpara cetasA cittaM abhiniggaNhitabbaM abhinippILetabba hotA hai - ... taM kamma kAtuM abhinipatati pakkhandati abhisantApetabba, ma. ni. 1.171. paTipajjati... jA. aTTha. 2.7; paTisandhiviANaJca yasmi abhinighAta pu.. [abhinighAta], damana, unmUlana, nirodha, pUrNa yasmiM ThAne abhinipatati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).219. rUpa se vinAza - paJatti strI., [abhinighAtaprajJapti], abhinipAta pu.. [abhinipAta], Akara giranA, TakarAhaTa, damana yA unmUlana kI abhivyakti yA prakAzana - bhiDanta, pravRtti, sakriyatA - to pra. vi., e. va. - iminA abhinighAtapatti pApakAnaM akusalAnaM dhammAnaM, netti. 50; kAraNena vijJaANAhAre abhinipAtoyeva bhayanti .... ma. ni. abhinighAtapaJattIti samugghAtapatti, netti. aTTha. 248. aTTha. (mU.pa.) 1(1).219; cetaso paThamAbhinipAto vitakko . abhiniddisati abhi + ni+disa kA varta., pra. pu., e. va. dha. sa. aTTha. 160; ... tasmi ArammaNe cittacetasikAnaM [abhinirdizati], acchI taraha batAtA hai, nirdeza karatA hai, paThamAbhinipAto taM ArammaNaM phusanto uppajjamAno phasso dikhAtA yA sUcita karatA hai - nti ba. va. - piyadassanoti pAkaTo hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).286; - tta napuM.. abhiniddisanti naM.dI. ni. 3.126. bhAva. [abhinipAtatva], pravRttibhAva, sakriyatA - ttA pa. vi., abhininnAmeti abhi + ni+nima ke prera. kA varta, pra. e. va. - paThamAbhinipAtattA cittassArammaNe kira abhi. ava. 18. pu., e. va. [bau. saM. abhinirNAmayati], kisI ora pravRtta abhinipAtana napuM./tri0, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM karAtA hai yA le jAtA hai, jhukA detA hai yA phailA detA hai prayukta [abhinipAtana]. nIce pheMka denA, pachAr3a denA, - cittaM abhinIharati abhininnAmeti, dI. ni. 1.67; - meyya daNDasatthA ke anta. draSTa.; na ca tAva daNDasatthaabhinipAtano vidhi0, pra. pu., e. va. - abhininnAmeyya taM tadeva te kumArakA, hoti, mahAni. 157. sa. ni. 1(1).145; - messati bhavi0, pra. pu., e. va. - aGga abhinipAtI tri., [abhinipAtina], Akara TUTa par3ane vAlA, abhininnAmessati, sa. ni. 2(2).181; - siM adya., u. pu., atyanta vega ke sAtha kAma prArambha kara dene vAlA - tinaM e.va.- cittaM abhininnAmesiM pArA. 5; cittaM abhininnAmesinti pu., vi. vi., e. va. - turitAbhinipAtinaM, jA. aTTha. 2.6; parikammacittaM nIhari pArA. aTTha. 1.121. turitAbhinipAtinanti yo puggalo yaM kamma kattukAmo hoti, abhinipajjati abhi + ni + (pada kA varta, pra. pu., e. va. tattha ... vegeneva taM kammaM kAtuM abhinipatati pakkhandati [abhinipadyate], leTatA yA nIce leTatA hai, kisI ke pAsa paTipajjati. jA. aThTha. 2.7. hokara leTa jAtA hai, par3A rahatA hai - Asane abhinisIdatipi abhinippatati abhi + ni + vpata kA varta0, pra. pu., e. va. abhinipajjatipi, pAci. 373; abhinisIdati abhinipajjati [abhiniSpatati], zIghratA se bAhara lAtA hai, (antima) pariNati ajjhottharati, a. ni. 2(1).86; - nti pra. pu., ba. va. - bana jAtA hai - ppataM varta. kR., pu.. pra. vi., e. va. - macca abhinisIdanti na abhinipajjanti, pAci. 373; - jjeyya yassAbhinippatanti, jA. aTTha, 6.43; maccu yassAbhiniSpatanti vidhi., pra. pu., e. va. - Asane... vA abhinipajjeyya vA, yassa aTThAne vAyAmakaraNassa maraNameva nipphannaM, tade.. pAci. 374; - jissati bhavi0, pra. vi., e. va. - abhinippILanA strI., abhi + ni+vpILa se vyu., kri. nA. abhinisIdissatipi abhinipajjissatipI ti... pe.... saccaM abhiniSpIr3anA, paraspara meM dabAnA, paraspara meM ragar3anA, For Private and Personal Use Only Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhinippILeti 484 abhinibbattanattha aiMThanA yA cApanA - nA pra. vi., e. va. - abhinippILanA nAma kenaci saha nippILanA, pArA. 174; - ya tR. vi., e. va. - abhinippILanAya vatthena vA AbharaNena vA saddhiM... thullaccayaM pArA. aTTha.2.111. abhinippILeti abhi + ni + vpILa kA varta, pra. pu., e. va. [abhinippIDayati], zA. a. cAMpatA hai, dabAtA yA dabocatA hai, ragar3atA hai - naM itthiyA kAyena kAyaM Amasati parAmasati... abhiniggaNhAti abhinippILeti... pArA. 175; lA. a. ka. khaNDana karatA hai, saMtrasta yA damita karatA hai, abhibhUta kara letA hai, bAdhya kara detA hai - idha, bhikkhave, ekacco adhammikena vAdena adhammika vAdaM abhiniggaNhAti abhinippILeti, a. ni. 3(2).197; - mi u. pu.. e. va. - abhiniggaNhAmi abhinippILemi abhisantApemi, ma. ni. 1.311; - Layato varta. kR., pu, Sa. vi., e. va. - abhiniggaNhato abhinippILayato abhisantApayato... ma. ni. 1.311; - Leyya vidhiH, pra. pu., e. va. - abhiniggaNheyya abhinippILeyya abhisantApeyya tade. - LeyyaM u. pu., e. va. - cetasA cittaM abhiniggaNheyyaM abhinippILeyyaM tade, lA. a. kha. kaSTa detA hai, vyathita kara detA hai, uttejita kara detA hai - kesi ma. pu., e. va. - atha kiJcarahi tvaM... tathAgataM yAvatatiyaka abhinippILesI ti, dI. ni. 2.89. aminiSphajjati abhi + ni + vpada kA varta., pra. pu., e. va. [abhiniSdyate], saphala hotA hai, pUrA hotA hai, taiyAra ho jAtA hai - nti pra. pu., ba. va. - vAyamato te bhogA nAbhiniSphajjanti, ma. ni. 1.120; nAbhiniSphajjantIti na nipphajjanti, hatthaM nAbhiruhanti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).369. abhiniSphanna/abhinippanna tri., abhi + ni pada kA bhU. ka. kR. [abhiniSpanna], taiyAra kiyA huA, utpAdita, pUrNa rUpa se taiyAra kiyA huA, paripakva banAyA huA - nno pu.. pra. vi., e. va. - kho pana tassa bhagavato lAbho abhiniSphanno silako, dI. ni. 2.164; - nnaM napuM., pra. vi., e. va. - aggasassaM abhinipphannaM, mi. pa. 8. abhinipphAdaka tri., utpanna karane vAlA, niSpanna karane vAlA, sampanna karane vAlA, pUrA karAne vAlA - kaM napuM.. pra. vi., e. va. - sugatiyampi dukkhavisesassa abhinipphAdaka abhi. ava. 8. abhinipphAdita tri., abhi + ni+vpada ke prera. kA bhU. ka. kR. [abhiniSpAdita], pUrNarUpa se niSpAdita, pUrA kiyA huA, ThIka se pUrNa kiyA huA - taM napuM., pra. vi., e. va. - atirekachakkhattuMThAnena abhiniSphAditaM nissaggiyaM pArA. 337. abhinipphAdeti abhi + ni + pada ke prera. kA varta, pra. pu., e. va. [abhiniSpAdayati], utpanna karatA hai, pUrA karatA hai, sampAdita karatA hai, prApta karatA hai, arjita karatA hai, upArjita karatA hai, anubhava meM lAtA hai - kAmAvacarasugatiyaM bhavabhogasampattiM abhinipphAdeti, abhi. ava. 5; sace abhinipphAdeti, iccetaM kusalaM no ce abhinipphAdeti, pArA. 337; - nti ba. va. - dhammA nAnA santA eka atthaM abhinipphAdenti, mi. pa. 37; - deyya vidhi., pra. pu., e. va. - taM tadeva kareyya abhiniSphAdeyya dI. ni. 1.69; codayamAno sArayamAno taM cIvaraM abhiniSphAdeyya, pArA. aTTha. 2.229; - desi adya., pra. pu., e. va. - devadatto pothujjanika iddhi abhiniSphAdesi, cULava. 319; - ssanti bhavi., pra. pu., ba. va. - iddhipadesaM abhinipphAdessanti sabbe te... bahulIkatattA, sa. ni. 3(2).329. abhinibbajjiyAtha abhi + ni + Vvajja kA anu., ma. pu., ba. va., varjita kara do, manA kara do, haTavA do, roka dosabbe samaggA hutvAna abhinibbajjiyAtha naM. su. ni. 283; tattha abhinibbajjiyAthAti vivajjeyyAtha mA ... abhinibajjanamatteneva appossukkataM ApajjeyyAtha, su. ni. aTTha. 2.42. aminibbatta tri., abhi + ni + Vvatta kA bhU. ka. kR., pUrNa rUpa se utpanna, punarjAta yA utpAdita, pUrNatA ke sAtha prAdurbhUta, taiyAra, pUrNa - tto pu., pra. vi., e. va. - uttarAraNiM AdAya aggiM abhinibbatto, ma. ni. 2.366; -- ttA pu., pra. vi., ba. va. - sajAtA nibbattA abhinibbattA pAtubhUtA uppannA, dha. sa. 1041. aminibbattati abhi + ni + Vvatta kA varta., pra. pu., e. va. [abhinirvatate], pUrI taraha taiyAra hokara sAmane AtA hai, yA udita hotA hai, utpanna kiyA jAtA hai, janma yA punarjanma prApta karatA hai - ... usmA jAyati tejo abhinibbattati, sa. ni. 2(2).212; - ttissatha kAlA. pra. pu., e. va. - nAmarUpa itthattAya abhinibbattissathAti, dI. ni. 2.49. abhinibbattanattha pu., tatpu. sa. [abhinirvatanArtha], punarjanma prApta karane kA prayojana, punarjanma grahaNa karane kA Azaya yA tAtparya - tthAya ca. vi., e. va. - purisaM tattha tattha abhinibbattanatthAya kaGghati, dI. ni. aTTa. 2.296; - naTena For Private and Personal Use Only Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . pa. abhinibbatti 485 abhinidhimajjati tR. vi., e. va. - nibbattisaGghAtena abhinibbattanadena - aggiM abhinibbattentu tejo pAtukarontu, ma. ni. 2.366; -- abhinibbatti, vibha. aTTha. 89. teyya vidhi0, pra. pu., e. va., utpanna kare, prAdurbhUta kare - aminibbatti strI., [abhinirvRtti], janma, punarjanma, skandhoM uttarAraNiM AdAya abhimanthento aggiM abhinibbatteyya, ma. kA prAdurbhAva, AyatanoM kA pratilAbha, astitva kA lAbha- ni. 3.138; - ttesu adya., pra. pu., ba. va., utpanna kiye, jAti saJjAti okkanti abhinibbatti khandhAnaM pAtubhAvo, prAdurbhata kiye - eke samaNabrAhmaNA... abhinibbattesuM a. ni. vibha. 112; khattiyakule ce attabhAvassa abhinibbatti hoti. 3(2).40; eke samaNabrAhmaNA atthoti abhinibbattesunti ... ma. ni. 2.398; - yA ca. vi.. e. va. - dibbAnaM bhavAnaM atthoti gahetvA abhinibbattesu. a. ni. aTTa, 3.299. abhinibbattiyA .... dI. ni. 1.208; -- guNa pu., punarjanma kI abhinibbAti abhi + ni + VvA kA varta., pra. pu., e. va. prApti kA guNa yA mahatva - NaM dvi. vi., e. va. - pUretvA [abhinirvAti], zA. a. bujha jAtA hai, lA. a. pUrNa rUpa tusitabhavane abhinibbattiguNaM tattha nivAsaguNaM su. ni. aTTha se zAnta ho jAtA hai, tRSNA se mukti pA letA hai, nirvANa 1.220; sa. u. pa. ke rUpa meM draSTa. attabhAvA., ana., kA adhigama karatA hai - abhinibbAti atandito ghaTanto, punabbhavA. ke anta.. saddhammo. 450; tula. abhinibbuta. abhinibbattita tri., abhi + ni + Vvatta kA bhU, ka. kR., aminibbajjana napuM.. abhi + ni + vidha se vyu. samyaka-rUpa se pariniSThita bhAva ko prApta, acchI taraha se [abhinirvedhana], vivecana ke dvArA prApta vibheda-paraka jJAna, utpAdita yA sAmane lAyA gayA - tA strI., pra. vi., e. va. tyAga - mA cassa abhinibajjanamatteneva appossukkataM - yA puthujjanakAlasmiM, abhinibbattitA pana, abhi. ava. 16; ApajjeyyAtha, su. ni. aTTha. 2.42. yA ... pana puthujjanakAlasmiM puthujjanabhAvaTTitena yoginA aminibbuta tri., abhi + ni + VvA athavA Vvu kA bhU. ka. abhinibbattitA yA rUpArUpasamApatti, abhi. ava. TI. 14. kR. [abhinirvRta], pUrNarUpa se zAnta, pUrNataH vyupazAnta, abhinibbattibhAva pu., bhAva., punarjanma kI prApti, punarjanma prazAnta - tA pu.. pra. vi., ba. va. - adadantA ciraM ThAtuM grahaNa karanA - to pa. vi., e. va. - ye pana dhammA kammAdIhi lajjitAvAbhinibbutA, saddhammo. 35; - citta tri., ba. sa. nibattanti tesaM abhinibbattibhAvato jAtiyA tappaccayavohAro [abhinivRtacitta], prazAnta mana vAlA, vyupazAnta citta se anumato, dha. sa. aTTha. 371. yukta - tto pu., pra. vi., e. va. - kilesaparinibbAnena abhinibbattimatta napuM.. punarjanma lenA mAtra, punarjanma kI abhinibbutacitto sItibhUto, udA. aTTha. 157; - tta tri., ba. ghaTanA mAtra, kevala punarjanma kA grahaNa - ttaM pra. vi., e. va. sa. [abhinivRtAtmana], prazAnta AtmabhAva vAlA - tto pu., - jAyamAnassa hi abhinibbattimattaM jAtIti, dha. sa. aTTha 371. pra. vi., e. va. - jAto yasassI abhinibutatto, su. ni. 345; abhinibbattivohAra pu., vyavahAra meM abhinibbatti zabda kA abhinibbutattoti guttacitto apariDavhamAnacitto vA, su. ni. prayoga, abhinibbatti vacana kA vyAvahArika prayoga - raM dvi. aTTha. 2.73. vi., e. va. - dhammAnaM abhinibbatti... abhinibbattivohAraJca / abhinibijjha abhi + ni + vidha kA pU. kA. kR. labhati, dha. sa. aTTha. 371. [abhinirvidhya, zA. a. pUrI taraha khaNDa khaNDa karake, lA. aminibbatteti abhi + ni+Vvatta kA varta., pra. pu., e. va., a. vikhaNDana yA vibhAjana dvArA vibhakta karake - tato prera. [abhinivartayati], utpanna hone ke liye prerita karatA sakAya paJaAya, abhinibijjha dakkhisaM. therIgA. 84; ... hai, utpanna karatA hai, utpAdita karatA hai - sammA vippasanno ghanavinibbhogakaraNena abhinibijjha .... therIgA. aTTha. 96. bahiddhA paradhammesa ANadassanaM abhinibbatteti, dI. ni. abhinibijjhana napuM.. abhi + ni+vidha se vyu., kri. nA. 2.159; abhinibbattetIti attano kAyato parassa kAyAbhimukhaM [abhinirvedhana], bhaJjana, tor3akara bAhara A jAnA - to pa. ANaM peseti, dI. ni. aTTha. 2.213; - ttento varta. kR., pu.. vi., e. va. - na ca bhabbo abhinibidhA gantunti pra. vi., e. va. - assutavA ... abhinibbattento abhinibbatteti, kilesAbhisaGkArAnaM abhinibijjhanato... na ca bhabbo, netti. sa. ni. 2(1).136; - yato varta. kR., pu., Sa. vi., e. va. - aTTha. 288. attabhAvapaTilAbhaM abhinibbattayato ... parihAyanti, ma. ni. abhinidimajjati abhi + ni+bhida kA varta, pra. pu., e. 3.100; - ntu anu., pra. pu.. ba. va., utpanna kareM, taiyAra kareM va. [abhinirbhiyate], tor3akara bAhara nikalatA hai, bhedana majadi kSami ta Thika ra ahida kA vartata. pra. padana For Private and Personal Use Only Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhinibmidA 486 abhiniropana/abhiniropanA karate hue bAhara AtA hai - jjeyya vidhi., pra. pu., e. va.. 3.173; yAni kho panassa honti sATheyyAni ... tesamassa bhedana kare, khaNDita kare, tor3akara bAhara nikala jAe - sArathi abhinimmadanAya vAyamati, a. ni. 3(1).32-33. aNDakosaM padAletvA sotthinA abhinibhijjeyya, pArA. 4:- aminimmAna napuM., [abhinirmANa], abhijJAbala dvArA nirmANa jje vyu ba. va. - aNDakosaM padAletvA sotthinA yA racanA, indrajAla (iddhividha) dvArA nirmANa, - nAya ca. abhinibhijjeyyu. ma. ni. 1.149; - tuM nimi. kR., - vi. e. va. - manomayaM kAyaM abhinimmAnAya... abhininnAmeti. aNDakosaM padAletvA sotthinA abhinibhijjita, tade. - dI. ni. 1.68. jja pU. kA. kR. - aNDakosaM abhinibhijja jAyanti, ma. aminimmita tri., abhi + ni + vmA kA bhU. ka. kR. ni. 1.106; abhinibhijja jAyantIti bhinditvA nikkhamanavasena [abhinirmita], abhijJAbala yA Rddhibala ke dvArA nirmita yA jAyanti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).348. banAyA huA, Rddhibala ke dvArA viracita - tA pu.. pra. vi., abhinimidA strI., [bau. saM. abhinirbheda], zA. a. saphala ba. va. - abhinimmitA paJcarathAsatA ca te. vi. va. 137 (pra.) bhaJjana yA nirbhedana, lA. a. jJAna-prApti kI kramazaH 13: abhinimmitAti tava puJakammena nimmitA nibattA, vi. vikasita hone vAlI avasthAeM, mana ke klezoM kA bhaJjana va. aTTha. 63. karake prApta jJAna kI avasthA - ayamassa paThamAbhinibhidA abhinimminAti abhi + ni + vmA kA vartaH, pra. pu., e. va. hoti kukkuTacchApakasseva aNDakosamhA, ma. ni. 2.22; [bau. saM. abhinirmimIte evaM abhinirmiNoti], abhijJAbala paThamAbhinibhidAti paThamo ANabhedo. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) dvArA, nirmANa karatA hai yA utpanna karatA hai, AkAra 2.23; - dAya ca. vi., e. va. - ussoLhIpannarasaGgasamannAgato (AkRti) pradAna karatA hai - ajhaM kAyaM abhinimminAti bhikkha bhabbo abhinibidAya, ma. ni. 1.149; abhinibhidAyAti rUpiM... ahInindriyaM dI. ni. 1.68; - nti ba. va. - aja ANena kilesabhedAya, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).382; - kAyaM abhinimminanti rUpiM manomayaM ma. ni. 2.219; - paJatti strI., pra. vi., e. va., abhinirbheda kI prajJapti yA nantAnaM varta. kR., Sa. vi., ba. va. - manomayaM kArya prakAzana, - abhinibidApatti cittassa, netti. 51. abhinimminantAnaM yadidaM, a. ni. 1(1).32; - nitvA pU. kA. abhinimantanatA strI., abhinimantana kA bhAva. kR.- oLArika attabhAvaM abhinimminitvA bhagavantaM abhivAdetvA [abhinimantraNatva, napuM.], anurodha kiyA jAnA, prArthanA kiyA ...., a. ni. 1(1).314; - neyya vidhi., pra. pu., e. va. - jAnA, anunaya se bhare vacanoM ko kahA jAnA - ya tR. vi., purisarUpaM vA abhinimmineyya sabbaGgapaccaGga sa. ni. 1(2).90. e. va. - iti hidaM mArassa ca... abhinimantanatAya .... ma. abhiniropana/abhiniropanA abhi + ni + ruha ke prera. ni. 1.415; brahmano ca abhinimantanatAyAti bakabrahmano ca se vyu., kri. nA. [abhiniropaNa], ka. napuM./strI., AlambanoM ... kAyakena brahmaTAnena nimantanavacanena, ma. ni. aTTha. para citta kA lagAva yA citta ko rakha denA - no pu., pra. (mU.pa.) 1(2).308. vi., e. va. - ... ThitakaNTako viya abhiniropano vitakko, abhinimanteti abhi + ni+vmanta kA varta., pra. pu., e. va. paTi. ma. aTTha. 1.154; - nA strI., pra. vi., e. va. - sutattA [abhinimantrayate]. sAtha lAI huI vastuoM ko svIkAra karane abhiniropanA vipAkamanodhAtu vijJANacariyA, paTi. ma. 733; hetu anurodha karatA hai, deya vastu ke grahaNa karane hetu yo kho, bhikkhave, ariyacittassa ... takko vitakko ... Amantrita karatA hai - tteyyAma vidhi., u. pu., ba. va. - cetaso abhiniropanA vacIsaGghAro.... ma. ni. 3.120; ArammaNe abhinimanteyyAmapi naM cIvarapiNDapAtasenAsanagilA- cittaM abhiniropeti patiThThApetIti cetaso abhiniropanA, dha. nappaccayabhe sajjaparikkhArehi, dI. ni. 1.53; sa. aTTha. 187; - lakkhaNa napuM.. abhiniropaNa kI viziSTatA abhinimanteyyAmapi nanti abhiharitvApi naM nimanteyyAma, dI. yA lakSaNa - NaM pra. vi., e. va. - vitakkassa ni. aTTha. 1.140. abhiniropanalakkhaNaM dI. ni. aTTha. 1.60; paTi. ma. aTTha. 1. aminimmadana napuM., abhi + ni + vmada se vyu. kri. nA., 176; kha. tri., ba. sa., vaha, jisakA lakSaNa (kisI para) ghor3e yA hAthI ko vaza me lAnA yA damana karanA, saMzodhana, abhiniropita kara diyA jAnA yA rakha diyA jAnA ho- No sudhAra, ThIka karanA, sahI karanA - nAya ca. vi. e. va. - pu., pra. vi., e. va. - sammA abhiniropanalakkhaNo sammAsaGkappo, AraJjakaM nAgaM damayAhi... sIlAnaM abhinimmadanAya. ma. ni. dI. ni. aTTha. 1.252. For Private and Personal Use Only Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhiniropita 487 abhinivesa abhiniropita tri., abhi + ni + ruha ke prera. kA bhU. ka. kR., kisI para jar3A huA yA baiThAyA huA, kisI para rakhA huA - tta napuM, bhAva., abhiniropita yA Abaddha rahanA - ttA pa. vi., e. va. - abhiniropitattA... viANacariyA gandhesa. paTi. ma. 73; abhiniropitattAti rUpArammaNaM abhiruLahattA, paTi. ma. aTTha. 1.241. abhiniropeti abhi + ni + ruha kA varta, pra. pu., e. va., prera. [abhiniropayati], citta ko jamA detA hai, lagA detA hai yA baiThA detA hai - (citta ko) pratiSThApita kara detA hai -- ArammaNe cittaM abhiniropeti patidvApetIti cetaso abhiniropanA, dha. sa. aTTha. 187; ArammaNaM cittaM abhiniropetIti vitakko, udA. aTTha. 177; sampayattadhamme ca sammA abhiniropeti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).112. abhinilIyi abhi + ni + VlI kA adya, pra. pu., e. va. [abhyanilIyata], apane ko chipAyA, pracchanna hokara par3A rahA - palAyitvA ... abhinilIyi so, ma. vaM. 33.48. abhinivajjeti/abhinivatteti abhi + ni + Vvajja kA varta.. pra. pu., e. va. [abhinivarjayati], alaga par3A rahatA hai, dUra rahatA hai, bacatA hai, bacakara rahatA hai, parihAra karatA hai, TAlatA hai, eka tarapha par3A rahatA hai - tadabhinivattetIti taM abhinivatteti, a. ni. aTTha. 2.223; - vatteyya vidhi., pra. pu.. e. va. - abhinihaneyya abhinIhareyya abhinivatteyya, ma. ni... 1.169; - jjeyyAsi vidhi., ma. pu., e. va. - tesaM sutvA yaM akusalaM taM abhinivajjeyyAsi, dI. ni. 3.44%; abhinivajjeyyAsIti gUthaM viya... sadva vajjeyyAsi, dI. ni. aTTha. 3.31; - tvA pU. kA. kR., dUra rahakara, bacakara - iriyApathaM abhinivajjetvA sukhumaM... kappeyya, ma. ni. 1.171; abhinivejjetvA upekkhako... sampajAnoti, itivu. 59. abhinivaTTeti/abhinivatteti abhi + ni + Vvatta ke prera. kA varta., pra. pu., e. va. [abhinivartayati], pIche kI ora lauTatA hai, ruka jAtA yA Thahara jAtA hai - tteyya vidhi., pra. pu., e. va., pIche kI ora lauTe, ruke yA Thahare - abhinihaneyya abhinIhareyya abhinivatteyya, ma. ni. 1.169. abhiniviTTha tri., abhi + ni + visa kA bhU. ka. kR. [abhiniviSTa, kisI ke sAtha Asakta, kisI meM jar3a jamA cukA - 8o pu., pra. vi., e. va. - divasesu paradArikakamme abhiniviTTho, jA. aTTha. 5.54; - hA pu., ba. va., vizeSa rUpa se jama cuke yA jar3a jamA cuke - ajjhositAti taNhAvasena abhiniviThThA, therIgA. aTTha. 308; samattA samAdinnA .... abhiniviTThA ajjhositA, mahAni. 46; abhinividvAti visesena laddhappatiTThA, mahAni. aTTa, 151. abhinivisati abhi + ni+visa kA varta, pra. pu., e. va. [abhinivizate], zA. a. meM praveza karatA hai, basa jAtA hai, DerA DAla detA hai - nti varta, pra. pu., ba. va. - devatA abhinivisanti ... tA devatA abhiramantIti, ma. ni. 3.1883; abhinivisantIti vasanti, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.148; lA. a. kisI ke prati Asakta hotA hai, kisI meM lipta hotA hai yA lagAvayukta ho jAtA hai - AkArena abhinivisatIti idaMsaccAbhiniveso, dha. sa. aTTha. 401; sabbAva etA didvisammatiyo neti na upeti... na parAmasati nAbhinivisatIti ...., mahAni. 226; - ttassa varta. kR., pu., Sa. vi., e. va. - rUpamukhena abhinivisantassa rUpadhammapariggahato, udA. aTTha. 262; - santA varta. kR., pu., pra. vi. , ba. va. - ucchedadassanaM abhinivisantA ... atidhAvanti nAma, udA. aTTha. 288; - samAno varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - aparAmAsamAno anabhinivisamAnoti... anupAdiyAno, mahAni. 77; - ssatha anu., ma. pu. ba. va. - kalyANe abhinivissatha, cariyA. 382; - seyya vidhi., pra. pu., e. va. - gaNheyya parAmaseyya abhiniviseyya attA meti, mahAni. 226; - nivissa/tvA pU. kA. kR. - thAmasA parAmAsA abhinivissa voharati, ma. ni. 1.184; abhinivissa voharatIti adhiTThahitvA voharati dIpeti vA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).10; kiM upAdAya, kiM abhinivissa etaM mama, esohamasmi sa. ni. 2(1).166; katthaci abhinivisitvA itarampi... vaTTati, dha. sa. aTTha. 267. abhinivuTTha tri., abhi + ni + Vvasa kA bhU. ka. kR., raha cukA yA nivAsa kara cukA - pubba tri., pUrvakAla meM raha cukA yA nivAsa kara cukA - bbo pu.. pra. vi., e. va. - yasmiM yasmiM attabhAve abhinivuThThapubbo hoti, dI. ni. 3.82. abhinivesa pu.. [abhiniveza]. zA. a. pUrNa rUpa se kahIM para praveza, vyApaka vistAra, lA. a. pravRtti, jhukAva, cipakAva, Asakti, bharosA, vizvAsa, dRr3ha dhAraNA, dRr3ha lagAva - so pra. vi., e. va. - nigrodharAjassa dvAdasayojanAni abhiniveso ahosi, a. ni. 2(2).80-81; abhinivesoti pattharitvA ThitasAkhAnaM niveso, a. ni. aTTha. 3.123; gAho patiThThAho abhiniveso parAmAso kummaggo, dha. sa. 381; gaNhAtIti gAho patidvahanato patiTThAho ... gaNhAti niccAdivasena abhinivisatIti abhiniveso, dha. sa. aTTha. 293; -- saM dvi. For Private and Personal Use Only Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhinisinna 488 abhinissaTa vi., e. va. - yo jAtito brAhmaNoti abhinivesaM karonti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.309; - sAya ca. vi., e. va. - sabbe dhammA nAlaM abhinivesAyA ti, ma. ni. 1.320; sabbe dhammA nAlaM abhinivesAyAti ... te sabbepi taNhAdihivasena abhinivesAya nAlaM na pariyattA na samatthA na yuttA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).194; - to pa. vi., e. va. - suddhIti abhinivesato.... ayamettha saGkepo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1). 228; - ssa Sa. vi., e. va. - suJatAnupassanAya abhinivesassa ..., paTi. ma. 42; sa. u. pa. ke rUpa meM akatA., ajjhatta0, atidhAvanA., attA., adhiTThAnA., anattA., ALayA., idaMsacchA., olIyanA., taNhA., diTThiThAnA., sArAgA., micchA., vipassanA., sogA., sammohA., sArAgA., sArAdAnA., andhakArA., AkiJcajJA., uppAdA., kammantA.. yA. ke anta. draSTa.; - karaNapaccupaTThAna tri., abhiniveza kA prakaTIkaraNa yA pratyakSIkaraNa karAne vAlA, lagAva ko prakaTa karane vAlA yA lagAva ko udita karAne vAlA - nA strI., pra. vi., e. va. - yathAgahitanimittavasena abhinivesakaraNapaccupaTTAnA, dha. sa. aTTha. 156; - paJatti strI., abhiniveza kI prajJapti (kAma-bhogaviSayaka tRSNA meM) mana ke dRr3ha lagAva kA prakAzana - "kAmesu sojantu kathaM nameyyA ti vevacanapaatti ca kAmataNhAya abhinivesapaJatti ca, netti. 51; - parAmAsa pu., abhiniveza kA sudRr3ha prabhAva, mAnasika Asakti kA saGga yA duSprabhAva - so pra. vi., e. va. - diTThIti abhinivesaparAmAso diTTi, paTi. ma. 123; - bhUta tri., abhinivezayukta, mAnasika Asakti bana cukA - tA pu., pra. vi., ba. va. - adhiTThAnabhUtA ceva abhinivesabhUtA ca anusayabhUtA ca, ..., sa. ni. aTTha. 2.228; - lakkhaNa tri0, abhiniveza ke lakSaNa se yukta - NA strI., pra. vi., e. va. - sabbadhammaabhinivesalakkhaNA anattasaJaA, netti. 25; - sAkAra pu., abhiniveza kA hI eka AkAra yA svarUpa-rAnaM Sa. vi., ba. va. - diDigatikAnaM abhinivesAkArAnaM nissayA, udA. aTTha. 276; - sAnusaya pu., dva. sa. [abhinivesAnusaya], abhiniveza evaM anuzaya - yaM dvi. vi., e. va. - cetaso adhiTTAnaM abhinivesAnusayaM na upeti, sa. ni. 1(2).17; abhinivesAnusayanti abhinivesabhUtaJca anusayabhUtaJca, sa. ni. aTTha. 2.30. abhinisinna tri., abhi + ni + sada kA bhU. ka. kR. [abhinisinna], ka. kartR. vA. meM - kisI para baiThA huA, kisI ke Upara AsIna - nnA pu.. pra. vi., ba. va. - paNDkambalasilaM abhinisinnA dve sakkA viya..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).59; kha. karma. vA. meM - kisI ke dvArA sthApita, rakhA gayA yA lagAyA gayA - nnaM pu., dvi. vi., e. va. - rAjakumArena abhinisinnaM dArukkhandhaM patvA .... jA. aTTha. 1.310. abhinisIdati abhi + ni+Vsada kA varta, pra. pu., e. va. [abhiniSIdati], baiThatA hai, Asana para baiThatA hai - upasaGkamitvA abhinisIdati abhinipajjati ajjhottharati, a. ni. 2(1).86; abhinisIdatIti abhibhavitvA santike vA ekAsane vA nisIdati, a. ni. aTTha. 3.35; - si ma. pu., e. va. - AhaccapAdaka maJcaM sahasA abhinisIdasI ti, pAci.67; -- nti varta.. pra. pu., ba. va. - Asane neva abhinisIdanti na abhinipajjanti, pAci. 373; - deyya vidhi., pra. pu., e. va. - maJcaM vA pIThaM vA abhinisIdeyya vA abhinipajjeyya vA, pAci, 67; - dissati bhavi0, pra. pu., e. va. - AhaccapAdaka maJcaM sahasA abhinisIdissati, pAci. 67; - dissasi bhavi., ma. pu., e. va. - AhaccapAdaka maJcaM sahasA abhinisIdissasi, pAci. 67; - dituM nimi. kR. - gihivikataM abhinisIdita, mahAva. 267; - tvA pU. kA. kR. - aGgajAte abhinisIditvA yAvadatthaM katvA pakkAmi, pArA. 44; - diyamAno varta. kR., pu., pra. vi., e. va., karma. vA., baiThAyA jA rahA - abhinisIdiyamAno abhinipajjiyamAno ajjhotthariyamAno ... dhamma paTisevati, a. ni. 2(1).86. abhinisIdana napuM., abhi + ni + /sada se vyu., kri. nA., para baiThanA, cAroM ora se maMDarAte hue baiThanA - nassa Sa. vi., e. va. - makkhikAnaM abhinisIdanassa paccayo na hoti, dha. sa. aTTha. 377. abhinisIdApeyya abhi + ni+Vsada ke prera. kA vidhi., pra. pu., e. va. [abhinisIdayeta], rakhA de, baiThavA de - ayopIThaM vA abhinisIdApeyya vA abhinipajjApeyya vA, a.ni. 2(2).261. aminisIdeti/abhinisIdApeti abhi + ni + Vsada ke prera. kA varta, pra. pu., e. va. [abhiniSIdayati], rakhavAtA hai, baiThavAtA hai, praveza karAtA hai, sthita karAtA hai - denti vartaH, pra. pu.. ba. va. - passAvamaggena ... mukhena aGgajAtaM abhinisIdenti, pArA. 33; manassitthiM bhikkhassa santike AnetvAti ... vaccamaggena tassa bhikkhuno aGgajAtaM abhinisIdenti, pArA. aTTha. 1.208-209. abhinissaTa tri0, abhi + ni + /sara kA bhU. ka. kR. [abhiniHsRta], pUrNa rUpa se bAhara jA cukA, pUrNatayA bahirgata For Private and Personal Use Only Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhinihata 489 abhinIhAra yA asambaddha, pUrNataH anAsakta yA nirlipta, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prApta, tibhavA. ke anta. draSTa.. abhinihata tri., abhi + ni + Vhana kA bhU. ka. kR. [abhinihata], pUrNa rUpa se AghAta ko prApta, prahata, tAr3ita, pITA gayA - to pu., pra. vi., e. va. - cakkAbhinihato ahanti, jA. aTTha. 4.4; cakkAbhinihatoti cakkena abhinihato, tade.. abhinihananto abhi + ni + hana kA varta. kR., pu., pra. pu.. e. va. [abhinirhanat], nikAla bAhara kara rahA, bhagA de rahA, bahiSkRta karA yA haTA rahA - abhinIhareyyAti evaM abhinihananto phalakato nIhareyya, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).403. abhinIta tri., abhi + vnI kA bhU. ka. kR. [abhinIta], zA. a. samIpa meM lAyA gayA, lA. a. ka. paripUrNa, pariSkRta, parisajjita, kha. pukArA yA bulAyA gayA, nyAyAlaya ke samakSa (sAkSya ke liye) lAyA gayA - to pu., pra. vi., e. va. - abhinIto sakkhipuTTho, mahAni. 111; abhinItoti pucchanatthAya nIto, mahAni. aTTha. 218; ga. (rAjA, cora yA roga ke bhaya se) abhibhUta, pIr3ita, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prApta rAjA., corA., vAtarogA. ke anta. draSTa; - vAsa tri., ba. sa., AcaraNa meM sarvottama, uttama AcaraNa vAlA - so pu., pra. vi., e. va. -- akuppadhammo abhinItavAso, mi. pa. 325. abhinIla tri., [abhinIla], sundara nIle raMga vAlA - netta / tri., ba. sa., sundara nIle netroM vAlA, kucha kucha nIle netroM vAlA (buddha)- tto pu., pra. vi., e. va. - kumAro abhinIlanetto ...., dI. ni. 2.14; abhinIlanettoti na sakalanIlanetto, dI. ni. aTTha. 2.37; - nettanayana tri., ba. sa., sundara nayanoM vAlA - no pu., pra. vi., e. va. - abhinIlanetanayano sudassano, dI. ni. 3.126; - mAyata tri., ba. sa., sundara nIle aura caur3I AMkhoM vAlA, sundara evaM dIrghAyata nayanoM vAlA - tA pu., pra. vi., ba. va. - nettahesamabhinIlamAyatA, therIgA. 257; abhinIlamAyatAti abhinIlA hutvA AyatA, therIgA. aTTha. 234. abhinIhaTa tri., abhi + ni + hara kA bhU. ka. kR. [abhinirhata], taiyAra kiyA huA, taiyAra karake rakhA huA, cAlU kiyA huA - TaM napuM., pra. vi., e. va. - dhammacakka abhinIharati nAma, abhinIhaTa nAma, ... pavattitaM nAmAti ayaM pabhedo veditabbo, a. ni. aTTha. 1.98. abhinIharaNa napuM., abhinIharati kA kri. nA., niSkAsana, nikAlanA, bAhara karanA, kisI ora le jAnA - NaM pra. vi., e. va. - gamanavasena kAyassAbhinIharaNaM gamanAbhihAro, ma. ni. TI. (ma.pa.) 2.119. abhinIharati abhi + ni + vhara kA varta, pra. pu., e. va., ka. khIMca kara bAhara nikAlatA hai, bAhara nikAla pheMkatA hai - reyya vidhiH, pra. pu., e. va. - ANi abhinihaneyya abhinIhareyya abhinivatteyya, ma. ni. 1.169; abhinIhareyyAti evaM abhinihananto phalakato nIhareyya, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).403; kha. kAryAnvita karatA hai, sakriya karatA hai - ri adya.. pra. pu., e. va. - tatiyampi gamanaM abhinIhari dha. sa. aTTha. 411; so... "paThaviyaM ThapessAmI ti pAdaM abhinIhari, a. ni. aTTha. 1.219; dutiyampi gamanaM abhinIhari, dha. sa. aTTha. 411; ga. lagAtA hai, kI ora unmukha karatA hai - .... ANadassanAya cittaM abhinIharati abhininnAmeti, dI. ni. 1.67; cittaM abhinIharatIti vipassanAcittaM tanninnaM tappoNa tappabhAraM karoti, dI. ni. aTTha. 1.182; gha. utpAdita karatA hai, niSpAdita karatA hai, pUrA karatA hai - pavattitanti ettha dhammacakkaM abhinIharati nAma, a. ni. aTTha. 1.983; - riM adya., u. pu., e. va. - yaM kamma abhinIhari apa. 1.51. abhinIhAra pu., abhinIharati se vyu. [bau. saM. abhiniri], ka. gati, gatizIlatA - ro pra. vi., e. va. - vAyodhAtaviphArena sakaLakAyassa purato abhinIhAro gamananti vuccati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).262; kha. abhiprAya - ummaggo yathA ca abhinIhAro ... pahAsamudAhAro, a. ni. 1(2).218; abhinIhAroti pahAbhisaraNavasena cittassa abhinIhAro, a. ni. aThTha. 2.363; ga. utkaTa, AkAMkSA, abhilASA, praNidhAna, buddhatva kI prApti hetu dRr3ha saMkalpa - abhinIhAro naruttama, bu. vaM. 1.75; abhinIhAroti abhinIhAro nAma buddhabhAvatthaM mAnasaM bandhitvA buddhabyAkaraNaM aladdhA ... vIriyamadhiTThAya nipajjanaM, bu. vaM. aTTha 69; - raM dvi. vi., e. va. - kallatAparicitaM ... abhinIhAraM khamatIti yujjati desanA, netti. 24 - rena tR. vi., e. va. - abhinIhArena te bhagavanto AgatA, udA. aTTha. 101; - ssa Sa. vi., e. va. - mahantena vAyAmena abhinIhArassa samijjhanato, dha. pa. aTTha. 2.135; kevala sa. u. pa. ke rUpa meM katA., gamanA., pubbapatthanA., mahA., samiddhA ke anta. draSTa.; - karaNa napuM.. abhinIhAra kA pradarzana, sudRr3ha, saMkalpa kA lenA - Ne sapta. vi., e. va. - patthayato abhinIhArakaraNe... icchitabbA, su. For Private and Personal Use Only Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhinditabbaparisa 490 abhipattheti/abhipatthayati ni. aTTa. 1.42; - kAraNa napuM., abhinIhAra kA kAraNa - NA sapta. vi., e. va. - abhido... abhinne aDvarattasamaye, ma. ni. pra. vi., ba. va. - adhikAro chandatA ete abhinIhArakAraNA, aTTha. (ma.pa.) 2.193; lA. a. ka. vaha, jo bikharA huA na su. ni. aTTha. 1.42; - kusala tri., abhinIhAra ke nirmANa ho, jo chinna-bhinna na huA ho, tAjA mRta zarIra, gIlA meM nipuNa, dRr3ha saMkalpa lene meM kuzala - lo pu., pra. vi., mRtazarIra - ... aJjataro bhikkhu susAnaM ganvA abhinne sarIre e. va. - samAdhissa abhinIhArakusalo, a. ni. 2(2).30; - paMsukUlaM aggahesi, pArA. 68; abhinne sarIreti abbhuNhe lA ba. va. - candasUriyaparimajjakA vikubbanAdhi- allasarIre..., pArA. aTTha. 1.302; lA. a. kha. vaha, jo TThAnAbhinIhArakusalA iddhiyA pAramiM gatA, mi. pa. 311; - asta-vyasta na ho, jisakA krama gar3abar3a na ho, saMbhramarahita kkhama tri., abhinIhAra karane meM sakSama - maM dvi. vi., e. va. - nno pu., pra. vi., e. va. - anAkulo anAkiNNo abhinno - ... abhinIhArakkhamaM katvA, abhi. ava. 138; - guNapAramI chekena cittakArena tulikAya paricchiditvA paJjatto viya, ma. strI., abhinIhAra ke guNa se yukta pAramitA - ni. aTTha. (ma.pa.) 2.151; hatthapAdasIsehi ... pahaTena na abhinIhAraguNapAramiyo pUretvA, su. ni. aTTha. 1.220; - calito abhinno, ma. ni. TI. (ma.pa.) 2.103; lA. a. ga. dIpanIgAthA strI., jinAlaMkAra kI gAthAoM ke eka samuccaya vaha mArga, jo gar3abar3a yA TUTA-phUTA na ho - nnena pu., tR. kA zIrSaka, jinA. 5.13-22; - nAnattatA strI., abhinIhAra vi., e. va. - maggena abhinneneva gamissAmi, jA. aTTha. kA nAnAtva, vividhatA yA nAnArUpatA - tA pra. vi., e. va. 1.107; - kaTTha tri., ba. sa. [abhinnakASTha], vaha, jisakA - catutthaM jhAnaM bhAvetvA... abhinIhAranAnattatA, vibha. 498; - agnikASTha vidIrNa yA vidalita na ho, vaha, jisake pAsa paccupaTThAna tri., ba. sa., gatizIlatA dvArA prakAzita hone kATI hui lakar3iyAM na hoM - 8o pu., pra. vi., e. va. - vAlA - hAnA strI, pra. vi., e. va. - vitthambhanalakkhaNA abhinnakaTThosi anAbhatodako, jA. aTTa, 5.192; - saNThAna vAyodhAtu ... abhinIhArapaccupaTThAnA, abhi. ava. 81; - tri., ba. sa., vaha, jisakI AkRti bhinna na ho, jisakA rUpa paripucchAdivinicchayAdivinimutta tri., abhinIhAra ke bhinna na ho, eka jaisI zArIrika banAvaTa vAlA - nAni viSaya meM prazna Adi evaM nizcaya Adi se vimukta - ttassa napuM., pra. vi., ba. va. - abhinnasaNThAnAni tiTThanti, pe. va. Sa. vi., e. va. - paresahi abhinIhAraparipucchAdivi- aTTha. 35; - sarIravatthu napuM.. sadya:mRta zarIra kI kathA yA nicchayAdivinimattasseva... aTTappattibhAvena, udA. aTTha. 253B viSaya - smiM sapta. vi., e. va. - abhinnasarIravatthusmi - samiddhi strI., abhinIhAra kA kAryAnvayana, abhinIhAra kI adhivatthoti ... sarIre nibbatto, pArA. aTTha. 1.301. siddhi yA upalabdhi - to pa. vi., e. va. - abhipatthiyanA strI, pra. vi., e. va., vizvAsa, pratIti, aTThadhammasamodhAnena abhinIhArasamiddhito pabhuti ..., ma. ni. AsthA, zraddhA - abhipatthiyanA saddahanameva, netti. aTTha. 220. aTTha. (mU.pa.) 1(1).120; - sampanna tri., ba. sa., vaha, jisane abhipatthita tri., [abhiprArthita], AkAMkSita, abhilaSita, vAJchita, abhinIhAra ko upalabdha kara liyA hai, abhinIhAra se yukta, cAhA huA, icchita - to pu., pra. vi., e. va. - cetaso sudRr3ha saMkalpa vAlA - nno pu., pra. vi., e. va. - patthitapatthano / abhipatthito, theragA. 514; - taM napuM., pra. vi., e. va. - yaM abhinIhArasampanno sAvako, jA. aTTha. 2.117 - nnA strI., kiJci abhipatthitAnti, ma. ni. 2.351; - tA strI., pra. vi., pra. vi., e. va. - sedvidhItA... patthitapatthanA abhinIhArasampannA, e. va. - daharA tvaM rUpavatI, purisAnabhipatthitA, jA. aTTha. dha. pa. aTTha. 1.220; - nnaM napuM.. pra. vi., e. va. - 7.283; - tA pu., pra. vi., ba. va. - lokanAthena abhipatthitA patthitapatthanaM abhinIhArasampanna, dha. pa. aTTha. 1.393. pavattitA ca, itivu. aTTa, 117. abhinditabbaparisa tri., vaha, jisake anugAmI apane Apa meM abhipattheti/abhipatthayati abhi + vpattha kA varta., pra. vibhakta hone yogya nahIM haiM; ekatAbaddha anuyAyiyoM vAlA, pu., e. va. [abhiprArthayati], icchA karatA hai, cAhatA hai, ekajuTa hokara rahane vAle samUha vAlA - so pu., pra. vi., AkAMkSA karatA hai - nti varta., pra. pu., ba. va. - yaM e. va. - abhejjaparisoti abhinditabbapariso, dI. ni. aTTha. yadevAbhipatthenti, sabbametena labhati, khu. pA. 10; - yaM/mAno 3.190. varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - na kAme abhipatthayaM su. ni. abhinna tri., bhida ke bhU. ka. kR. kA niSe. [abhinna], zA. 425; nibbAnapadAbhipatthayAno, su. ni. 367; a. avibhakta, akhaNDita, anaTUTA, pUrNa, samAna - nne pu., nibbAnapadAbhipatthayAnoti ... khandhaparinibbAnapadaM patthayamAno, For Private and Personal Use Only Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhipassati 491 abhippamoda su. ni. aTTha. 2.87; - yeyyaM vidhi., u. pu., e. va. - yadi hi ahaM kAme abhipatthayeyyaM, su. ni. aTTha. 2.103; - tthaye vidhi., pra. pu., e. va. - ... petaM kAlakatAbhipatthaye ti, jA. aTTha. 4.55. abhipassati abhi + disa kA varta, pra. pu., e. va. [abhipazyati], zA. a. acchI taraha se dekhatA hai, lA. a. sammAna detA hai, svIkAra karatA hai, vicAratA hai, chAnabIna karatA hai, lakSya banAtA hai, khoja karatA hai - ssasi varta, ma. pu., e. va. - kaM tena tvAbhipassasI ti, jA. aTTha. 6.2003; kaM tena tvAbhipassasIti tena ... piyaM katamaM puggalaM ... abhipassasIti, jA. aTTa. 6.206; - ssato varta. kR., pu., Sa. vi., e. va. - nibbAnaM abhipassato, a. ni. 1(1).172. abhipAteti abhi + /pata kA pra. pu., e. va., prera. [abhipAtayati], giravA detA hai, ur3avAtA hai, pheMkavA detA hai, maravA detA hai - palAlasakaTassa vA pacchAbhAgena kaNDaM pavesetvA purebhAgena atipAteti, jA. aTTha. 2.75. amipAraka pu., [abhipAraga], rAjA zivi ke senApati kA nAma, rAjA zivi kA senAnI - kaM dvi. vi., e. va. - abhipArakaM senApatiTThAne... rajjaM kAresi, jA. aTTha. 5.200; -ssa Sa, vi., e. va. - tassesA bhariyAbhipArakassa, jA. aTTha. 5.202. abhipAruta tri0, abhi + pa + A + Vvu kA bhU. ka. kR. [abhiprAvRta], vastroM se DhaMkA huA, vastrAcchanna, kapar3oM se sajjita yA sajA-dhajA - taM pu.. vi. vi., e. va. - pavaruttamaM pavararucikAsikakAsAvamabhipArutaM disvA na pUjayi, mi. pa. 209. amipAlayati abhi + vpAla kA varta, pra. pu., e. va. [abhipAlayati], dekhabhAla karatA hai, pAlana karatA hai, rakSA karatA hai -nti ba. va. - yaJcApi me... abhipAlayanti, jA. aTTha. 5.210; -litA bhU. kA. kR., pu., pra. vi., ba. va., pUrNa rUpa se rakSita yA pratipAlita - modanti vA devavarAbhipAlitA, jA. aTTa. 5.388; devavarAbhipAlitAti sakkena rakkhitA, jA. aTTha. 5.389. abhipILayati abhi + vpILa kA varta., pra. vi., e. va. [abhipIr3ayati], kaSTa pahuMcAtA yA satAtA hai, taMga karatA yA yAtanA detA hai - satte bodhento dhammayantamabhipILayati, mi. pa. 164; - Lita tri., bhU. ka. kR., pIr3ita, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prApta, uNhAM., jarA-rogA., mahAhikkA. ke anta. draSTa.. abhipucchati abhi + vpuccha kA varta, pra. pu., e. va. [abhipRcchati], pUchatA yA pUcha-tAcha karatA hai, paripRcchA karatA hai, prazna karatA hai - ccha anu., ma. pu., e. va. - uDehi naM paJjalikAbhipuccha, jA. aTTha. 4.17; paJjalikAbhipucchAti aJjaliko hutvA abhipuccha, jA. aTTha. 4.17; - cchita/puTTha tri., bhU. ka. kR., pUchA gayA, prazna kiyA gayA - tena tR. vi., e. va. - pa'haM abhipucchitena satA byAkataM. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).142; tamenaM bhagavatA pahAbhipuDhena byAkatAnti, ma. ni. 1.273. abhipUjayati/abhipUjeti abhi + pUja kA varta., pra. pu.. e. va. [abhipUjayati], Adara, sammAna yA pUjA karatA hai, yajJa yA ArAdhanA karatA hai - jemi varta.. u. pu., e. va. - taM ANaM abhipUjemi. apa. 1.167; - yAma ba. va. - yaM taM vAladhinAbhipUjayAma, jA. aTTha. 1.471; - yi adya, pra. pu.. e. va. - bodhisatto tiracchAnagato samAno kAsAvaM abhipUjayi, mi. pa. 209; - yiM u. pu., e. va. - puSphehi abhipUjayiM, apa. 1.122. abhipUrayitvA abhi + vpUra kA pU. kA. kR., paripUrNa karake, pUrI taraha se bharakara - bhojanaM bhujeyya chAdentaM yAva kaNThamabhipUrayitvA, mi. pa. 224; paMsUhi sammA abhipUrayitvA, dA. vaM. 3.60. abhippakiNNa abhi + pa+vkira kA bhU. ka. kR. [abhiprakIrNa], sarvatra bikharA huA, sarvatra chitarAyA huA, sarvatra phailA huA - pupphAnaM ambaNamattena abhippakiNNasayane pattassa ..., jA. aTTha. 1.72. abhippakirati abhi + pa +kira kA varta., pra. pu., e. va. [abhiprakirati], sarvatra bikheratA hai, sarvatra chitarAtA hai, bAra-- bAra bikhera detA hai yA cAroM ora chitarA detA hai - ranti varta, pra. pu., ba. va. - tathAgatassa sarIraM okiranti ... abhippakiranti tathAgatassa pUjAya, dI. ni. 2.104; abhippakirantIti abhiNhaM punappunaM pakirantiyeva, dI. ni. aTTa, 2.149; - riM adya., u. pu., e. va. - abmokirissanti abhiokiri abhippakiri vi. va. aTTha. 29; - ritvA pU. kA. kR., bikhera kara, chitarA kara - lAjapaJcamehi pupphehi abhippakiritvA ... upetvA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).96-97. abhippamoda pu.. [abhipramoda], atyadhika Ananda, atizaya AhlAda, harSAtireka - do pu., pra. vi., e. va. - cittassa abhippamodo, paTi. ma. 182; dvIhAkArehi abhippamodo hoti. pArA. aTTha. 2.32. For Private and Personal Use Only Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhippamodati 492 abhibhavati/abhibhoti abhippamodati abhi + pa + vmuda kA varta, pra. pu., e. va. abhippasannoti ativiya pasanno, a. ni. aTTa. 3.107; - [abhipramodati], atizaya prasanna hotA hai, moda ke manobhAva nnA' strI., pra. vi., e. va. - paTivasati abhiSpasannA buddhe se bhara jAtA hai - ... duvA mayI aJamabhippamodayi, jA. .... sar3e ca, ma. ni. 2,433; nALandA iddhA ceva phItA ca aTTha. 3.467; duvA mayIti idAni mayi ... ajhaM purisaM ..... bhagavati abhippasannA, dI. ni. 1.195; - nnA pu.. pra. vi., abhippamodati, jA. aTTha. 3.468. ba. va. - manussA ca abhippasannA... pe..... dI. ni. 1.102; abhippamodayati abhi + pa+ muda kA varta., pra. pu., e. va., - nne pu., dvi. vi., ba. va. - sabbe ca... sAsane abhippasanne prera. [abhipramodayati], prasanna yA Anandita karatA hai, akAsi pe. va. aTTha. 124; - citta tri., atyadhika zraddhA se harSotphulla banAtA yA praharSita kara detA hai - yaM varta. kR., bhare citta vAlA, atyanta nirmala citta vAlA - ttehi pu., tR. pu., pra. vi., e. va. - abhippamodayaM cittaM ... samAdahaM pArA. vi., ba. va. - apacitoti abhippasannacittehi ... apacito, 83; abhippamodayaM cittanti cittaM modento... pahAsento, pArA. udA. aTTha. 63. aTTha.2.32. abhippasAda pu., abhi + pa+ Vsada se niSpanna [abhiprasAda]. abhippalambanti abhi + pa + Vlamba kA varta, pra. pu., ba. va.. atyadhika zraddhA yA vizvAsa - do pu., pra. vi., e. va. - [abhipralambanti], nIce kI ora laTakate haiM - olambanti saddhA saddahanA okappanA abhippasAdo, dha, sa. 12; sayaM vA ajjholambanti abhippalambanti, ma. ni. 3.204. abhippasIdatIti abhippasAdo, dha. sa. aTTha. 189. abhippavaTTa/abhippavuTTha tri., abhi + pa + vissa kA bhU. abhippasAdehi abhi + pa + vsada kA anu., ma. pu., e. va., ka. kR. [abhipravRSTa], varSA kara cukA, atyadhika barasa cukA prera. [abhiprasAdaya], zraddhA se bhara do, svaccha yA nirmala banA - vo pu.. pra. vi., e. va. - kantAre mahAmegho abhippavaTTo, dI. do - abhippasAdehi manaM vi. va. 196, (pR.) 19. ni. 2.255; uparipabbate mahAmegho abhiSpavuTTho hoti, ma. ni. abhippasAreyyAsi abhi+pa+vsara kA vidhi., ma. pu., e. 2.327; - TuM napuM.. pra. vi., e. va. - pAvussakena meghena va., prera. [abhiprasArayeH], Age kI ora phailA de, kisI kI abhippavaTTa, ma. ni. 1.388; - hAni napuM.. pra. vi., ba. va. --- ora pasAra de - mA kho tvaM ... yena rAjA tena pAde pAvusakena meghena abhippaTThAni... bhavanti, sa. ni. 2(1).139; abhippasAreyyAsi, mahAva. 251. pAvussakena meghena abhippavaTTAni ... parihAyanti, a. ni. abhippasIdati abhi + pa + sada kA varta., pra. pu., e. va. 2(2).258. [abhiprasIdati, atyadhika zraddhAvAna hotA hai, kisI ke prati abhippavassati abhi + pa+ Vvassa kA varta., pra. pu., e. va. zraddhA rakhatA hai - dissati bhavi0, pra. pu.. e. va. - bhagavati [abhipravarSati], atyadhika barasa rahA hai - nto varta. kR., pu.. abhippasIdissatIti dI. ni. 1.195; sayaM vA abhippasIdatIti, pra. vi., e. va., atyadhika barasa rahA - abhippavassanto dha. sa. aTTha. 189. mahAmegho viya ninnAni, pe. va. aTTha. 115: - sseyya vidhi., abhippahAraNI/abhippahAriNI vize., strI., pra. vi., e. pra. pu.. e. va., jamakara barase - uparipabbate mahAmegho va. [abhiprahAriNI], prahAra karane vAlI, AkramaNa karane abhiSpavasseyya, mi. pa. 33; - ssi adya.. pra. pu., e. va., vAlI, vighna yA bAdhA khar3A karane vAlI - kaNhassAbhiSpahArinI, jama kara barasA - mahAmegho abhiSpavassi, mi. pa. 8; - su. ni. 441; kaNhassAbhippahArinI ti ... samaNabrAhmaNAnaM ssiMsu adya., pra. pu., ba. va., jama kara barase - dibbAni ca ghAtanI nippothanI, antarAyakarIti attho, su. ni. aTTa. mandAravapupphAni abhippavassiMsu, mi. pa. 12; - ssitvA pU. 2.107. kA. kR., khUba barasa kara - mahatimahAmegho abhiSpavassitvA abhibhava pu.. [abhibhava], ka. damana, parAbhava, AkrAnta honA, nibbApeyya, mi. pa. 280. prabhAvita honA - ve sapta. vi., e. va. - ji abhibhave, sadda. abhippasanna tri., abhiprasIdati kA bhU. ka. kR. [abhiprasanna]. 2.344; kha. parAjaya, hAra - vo pra. vi., e. va. - sabbe made pUrNa rUpa se prasanna, atizaya prasanna, kisI ke prati atyahi abhibhavosmi, a. ni. 1(1):172; pAThA. abhibhosmi. ki zraddhA se paripUrNa - nno pu., pra. vi., e. va. - tvaJca abhibhavati/abhibhoti abhi + vbhU kA varta, pra. pu., e. va. to ti, su. ni. (pra.) 165; nividvasaddho [abhibhavati], parAjita karatA hai, harA detA hai, abhibhUta niviThThapemo ekantagato abhippasanno, a. ni. 2(2).42; karatA hai, pAra karatA hai, mardita karatA hai, zreSTha ho jAtA dhA For Private and Personal Use Only Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 493 abhibhavana abhibhuyyacArI hai, svAmI hotA hai- abhibhoti abhibhavatI ti... maddati, sadda. abhibhavitu tri., abhi + bhU se vyu., ka. nA. [abhibhavita], 1.5; so paccAmittaM abhibhavati, jA. aTTa, 1.271; - nti abhibhUta karane vAlA, dUsaroM se Age nikala jAne vAlA, varta., pra. pu., ba. va. - ... vavanti abhibhavanti, pe. va. aTTha. parAsta karane vAlA, damana karane vAlA - tA pu., pra. vi., 83; - nto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - dAvaggi e. va. - abhibhavatIti abhibhavitA paraM abhibhavanto yo koci abhibhavanto viya viravanto Agacchati, jA. aTTa, 1.209; - ...... sadda. 1.71; vatrabhUti vatrarasa nAma asurassa abhibhavitA, mAnaM varta. kR., strI., vi. vi., e. va. - siriyA siri jA. aTTha. 5.146. abhibhavamAnaM viya virocittha, ma. ni. aTTa (ma.pa.) 2.16; - abhibhAyatana napuM.. [abhibhvAyatana], Adhipatya kA kSetra, prabhutva veyya vidhi., pra. pu., e. va. - anuddhaseyyAti dhaMseyya padhaMseyya kA sthAna yA Ayatana, ATha prakAra ke dhyAnoM meM se eka, - abhibhaveyya ajjhotthareyya, pArA. aTTha. 2.156; - vi adya, pra. ne sapta. vi., e. va. - ekekasmiM abhibhAyatane eko pu., e. va. - abhibhavatI ti... kiM abhibhavi, sadda. 1.76; - suddhikanavako, dha. sa. aTTha. 234; - nAni pra. vi., ba. va. viM u. pu., e. va. - acche abhibhaviM ahaM, apa. 2.206; - - aTTa kho imAni ... abhibhAyatanAni, dI. ni. 2.85; hessati bhavi0, pra. pu., e. va. - kavacamabhihessati abhibhAyatanAnIti abhibhavanakAraNAni, dI. ni. aTTha. 2.135; adhambhito ti, jA. aTTha. 4.82; kavacamabhihessatIti ... - nAnaM Sa. vi., ba. va. - aTThannaM abhibhAyatanAnaM navannaM abhihanissati bhindirasati, jA. aTTha. 4.83; - vitabbaM saM. ... bhagavA, mahAni. 104; abhibhAyatanAnanti ... jhAnAnanti kR., napuM.. pra. vi., e. va. - tena abhibhavitabbaM attano abhibhAyatanAni, mahAni. aTTha. 212; - nesu sapta. vi., ba. lAbhayasajIvitaM. jA. aTTha.2.297; - bhuyya/bhUyya pU. kA. va. - catusu abhibhAyatanesu apubbapadavaNNanA, dha. sa. aTTa. kR., vaza meM karake- abhibhuyya sabbAni parissayAni dha. pa. 328. 233; ekekasmi abhibhAyatane eko suddhikanavako, dha. sa. abhibhavana napuM, kisI kA kisI para hAvI honA, parAjita aTTha. 234; - kathA strI., dha. sa. aTTha. ke abhibhU Ayatana honA, parAbhUta honA, parAbhavana, parAjaya - naM pra. vi., e. va.. para prakAza DAlane vAle khaNDa kA zIrSaka, dha. sa. aTTha. - abhibhavanaM ti vidhamana, sadda. 1.86; balakkAro nAma attano 232-234; - desanA strI., pra. vi., e. va., abhibhUAyatana... dubbalassa abhibhavana, sadda. 2.355; - to pa. vi., e. va. viSayaka upadeza - aTTha abhibhAyatanadesanA, udA. aTTa. - jIvitupacchedavasena sabbe saM sattAnaM abhibhavanato 273; - saGghAta tri., abhibhAyatana nAma vAlA - taM napuM.. pra. maccurAjasatAtassa ..., udA. aTTha. 262; - natthasAdhakA vi., e. va. - ... acampi abhibhAyatanasaGghAtaM rUpAvacarakusalaM pu., pra. vi., ba. va., vidhamana yA parAjaya ke bhAva ko siddha pavattati, dha. sa. aTTha. 232. karane vAlA - abhibhavanatthasAdhakA... ti attho, sadda. 2.344; abhibhAvApeti abhi + bhU kA varta., pra. pu., e. va., prera. -- kAraNa napuM., parAbhUta hone kA kAraNa - NAni pra. vi., [abhibhAvayati], dUsaroM ke dvArA parAbhUta karAne ke liye ba. va. - abhibhAyatanAnIti abhibhavanakAraNAni, dI. ni. prerita karatA hai, dUsaroM se abhibhUta karAtA hai - puggalo aTTha. 2.135; - kriyA strI., abhibhUta karane kI kriyA - so puggalena sapattaM abhibhAvApeti ajjhottharApeti, sadda. 1.5. ca kho.... abhibhavanakriyAyAsati pubbe, sadda. 1.76; - nAdika abhibhAveti abhi + vbhU kA varta., pra. pu., e. va., prera, tri., abhibhava Adi se sambaddha - dike napuM., sapta. vi., e. [abhibhAvayati], uparivat - nti ba. va. - abhibhAventi va. - abhibhavanAdike vA kicce uppanne...dha. pa. aTTha. 2299. purisA purise pANajAtika, sadda. 1.12. abhibhavavyApAra pu.. [abhibhavavyApAra], kisI ko abhibhUta abhibhAsati abhi + bhU kA varta., pra. pu., e. va. [abhibhASate, karane kI kriyA yA kRtya, kisI ko apane vaza meM karane kI bolatA hai, sambodhita karatA hai, bhASaNa karatA hai - na kiJci kriyA - re sapta. vi., e. va. - api ca niccetanabhAvena ___ mabhibhAsati, jA. aTTa. 6.98; - si ma. pu., e. va. - tvaJca abhibhavavyApAre asati pi pubbe ..., sadda. 1.76. meM nAbhibhAsasi, jA. aTTha. 7.336. abhibhavita tri., [abhibhUta], parAbhUta, hArA huA, vijita, abhibhAsana napuM.. abhi + vbhAsa kA kri. nA. [abhibhASaNa]. parAjita, vaza meM lAyA huA - taM napuM., pra. vi., e. va. - samprasAdana, tuSTIkaraNa- cittassa abhibhAsanaM, theragA. 613. abhibhAyatanavhataM... abhibhavitaM Ayatananti kathitaM. sa. ni. abhibhuyyacArI tri., sabako parAbhUta kara vicaraNa karane vAlA aTTa, 3.30. -rI pu.. pra. vi., e. va. - rAjA migAnaM abhibhuyya cArI, For Private and Personal Use Only Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 494 abhimaddati ayukta - bAra ni. 1.16: masmIti abhibhU su. ni. 72; yo kAme hitvA abhibhuyyacArI, su. ni. 471; abhibhuyyacArIti tesaM pahInattA vatthukAme abhibhuyyacArI, su. ni. aTTha. 2.121. amibhU' tri., [abhibhU], sarvazreSTha, pradhAna, parAbhUta yA parAjita karane vAlA zAsaka, ka. mahAbrahmA ke liye prayukta - brahmA mahAbrahmA abhibhU anabhibhUto, dI. ni. 1.16; abhibhUti abhibhavitvA Thito jeTThakohamasmIti, dI. ni. aTTha. 1.96; kha. buddha ke sandarbha meM prayukta, pra. vi., e. va. - ... tathAgato abhibhU anabhibhUto aJadatthudaso vasavattI, a. ni. 1(2).28; tattha abhibhUti rUpAdInaM abhibhavitA, su. ni. aTTha. 2.257; - bhuM dvi. vi., e. va. - abhibhuM akathaMkathiM vimuttaM, su. ni. 539; imAya paTipadAya kilese kilesaTTAniye ca dhamme abhibhavitvA abhibhUti saGgha gato, su. ni. aTTha. 2.141. abhibhU pu., pra. vi., e. va., ka. rUpabrahmaloka ke eka asaMjJI devatA kA nAma - abhibhUti abhibhavatIti abhibhU asaJjasatto, sadda. 1.76; - bhuM dvi. vi., e. va. - abhibhu abhibhUto saJjAnAti, ma. ni. 1.3; - bhussa Sa. vi., e. va. - abhibhassa abhibhuttena ananubhUtaM. ma. ni. 1.413; - sadda pu... abhibhU kA zabda, dhvani yA uccAraNa - dassa Sa. vi., e. va. - abhibhUsahassa asaJjisattAbhidhAnatte abhibhuM abhibhUto maJjatIti, sadda. 1.77; kha. zikhI buddha ke do pramukha ziSyoM meM se eka kA nAma - abhibhU ca sambhavo ca dve aggasAvakA, jA. aTTha. 1.52; sikhissa kho pana bhikkhave, bhagavato .... abhibhUsambhavaM nAma sAvakayugaM ahosi, sa. ni. 1(1).182. abhibhUta' tri0, abhi + bhU kA bhU. ka. kR. [abhibhUta]. parAbhUta, parAjita, parAsta, vazIbhUta - to pu.. pra. vi., e. va. - abhibhUto mAro vijitasaGgAmo, udA. 106; ... khandhamAro maccumAro paJcavidho mAro... abhibhUto parAjito, udA. aTTha. 174; -- taM napuM., vi. vi., e. va. - taNhAya pAtitaM abhibhUtaM pariyAdinnacittaM, mahAni. 34; upAdiNNakarUpaM saMyogaM viya taNhAya abhibhUtaM. mahAni. aTTha. 124; - ssa Sa. vi., e. va. - kodhena abhibhUtassa, a. ni. 2(2).234; - tA pu., pra. vi., ba. va. - tattha thinamiddhena pariyuTTitA abhibhUtAti thinamiddhapariyaTTitA, ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(1).197; kevala sa. u. pa. ke rUpa meM ajJANarAgA., ana., abhijjhAtisamalobhA., ayasA., AsA., uddhaccakukuccA., kuTTharogA., kodhA., kosajjA. Adi ke anta. draSTa.. abhibhUta pu., eka thera kA nAma, theragA. kI eka kavitA ke raciyatA sthavira kA nAma, theragA. 206-207. abhibhUti strI., [abhibhUti], pramukhatA, prabhutva, pracaNDazakti - tiM dvi. vi., e. va. - abhibhUtiM asakkonto kAtuM dummanataM gato, cU. vaM. 57.58. abhibhUyati/amibhuyyati abhi + bhU kA varta, pra. pu., e. va., bhA. vA. [abhibhUyate], ka. bhA. vA. meM duHkhI, pIr3ita, AkrAnta athavA parAbhUta kiyA jAtA hai, - upAdinnakasarIraM nAma khaNDiccAdIhi abhibhuyyati, udA. aTTha. 264; - yyamAnAnaM varta. kR., pu, Sa, vi0, ba. va. - nayidaM yuttaM manussAnampi petAnaM viya khuppipAsAdIhi abhibhuyyamAnAnaM dissamAnattA, pe. va. aTTha. 91; kha. kartR. vA. meM abhibhUta kara letA hai, daboca letA hai - rAgaM abhibhuyyatIti abhibhuyya vattatIti abhibhavati ajjhottharati, sa. ni. aTTha. 3.124. abhimaGgala tri., [abhimaGgala], bhAgyavAn, saubhAgyazAlI, zubha, mAGgalika, maGgalakArI - rUpadassana napuM., mAGgalika svarUpa kA darzana - naM pra. vi., e. va. - tamao abhimaGgalarUpadassanaM maGgalaM nAma, jA. aTTha. 4.66; - sammata tri., zubha yA mAGgalika mAnA jAne vAlA - tA strI., pra. vi., e. va. - arogaputtA aroganattA abhimaGgalasammatA, dha. pa. aTTha. 1.2293; - taM pu., vi. vi., e. va. - ... abhimaGgalasammataM sabasetaM hatthipotakaM AnetvA .... jA. aTTha, 7.234; -- taM napuM., dvi. vi., e. va. - yaM vA panajampi kiJci evarUpaM abhimaGgalasammataM rUpaM passati, khu. pA. aTTha. 95. amimaNDita tri.. abhi + vmaNDa kA bhU. ka. kR. [abhimaNDita], sundara DhaMga se vibhUSita, pUrNarUpa se samalaGkRta - taM napuM.. pra. vi., e. va. - sugandhaM piyaM patthitaM pasatthaM jalakaddamamanapalitaM aNupattakesarakaNikAbhimaNDitaM. mi. pa. 325. abhimata tri., abhi + /mana kA bhU. ka. kR. [abhimata], abhISTa, priya, rucikara, svIkRta, anumita, Akalita - tA strI., pra. vi., ba. ka. - dve bhAvanA abhimatA vinicchayo tattha jAtabbo, visuddhi. 2.332; - desa pu., karma. sa. [abhimatadeza], vAJchita pradeza, abhISTa bhU-bhAga - sanhi sapta. vi., e. va. - tavAbhimatadesamhi saMgAmo vA karIyataM, cU. vaM. 60.31. abhimaddati abhi + vmadda kA vartaH, pra. pu.. e. va. [abhimRdanAti], mardana karatA hai, rauMdatA hai, kucalatA yA pIsa detA hai, parAsta karatA yA dabAtA hai - atha pApajanaM kodho, pabbatovAbhimaddatIti, sa. ni. 1(1).277; pabbatovAbhimaddatIti lAmakajanaM pabbato viya kodho abhimaddatIti, su. ni. aTTha. 1.310; - mAno varta. kR., pu., pra. vi., e. va. -- migasaGgha abhimaddamAno dIpi viya ca aJa bhikkhU tattha vijjhanto ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) For Private and Personal Use Only Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 495 abhimaddana 1(2).279; - he vidhi., pra. pu.. e. va. - nAbhihare nAbhimadde na vAcaM payutaM bhaNe, a. ni. 1(1).229; - ddatha adya., pra. pu., e. va. - evaM viharamAnaM ma, maccurAjAbhimaddatha, apa. 2.79. abhimaddana napuM, abhi + madda kA kri. nA. [abhimardana], ragar3anA, kucalanA, damana - naM dvi. vi., e. va. - so hi puriso viya... na puMseti abhimadanaM kAtuM na sakkotIti napuMsakoti vuccati, sadda. 2.566; - ddane sapta. vi., e. va. - pusa abhimaddane nakAro niggahItatthaM, sadda. 2.566. abhimaddita tri0, abhi + vmadda kA bhU. ka. kR. [abhimardita], kucalA huA, damana kiyA huA, sammardita, ragar3A huA - taM napuM.. pra. vi., e. va. - tAva manoramaM bimba, jarAya abhimadditaM. sa. ni. 3(2).293. abhimana tri., [abhimanasa], vaha, jo kisI kI ora apane mana ko kiye hue ho, kisI kI ora abhimukha mana vAlA - no pu., - dukkhA hi kAmA kaTukA mahabbhayA, nibbAnamevAbhimano carissaM. theragA. 1125; nibbAnamevAbhimano carissaM tasmA nibbAnameva uddissa abhimakhacitto viharissaM. theragA. aTTha. 2.399. abhimanApa tri., atIva sundara, ramaNIya, rocaka, prItikara, sukhada, manohara - pena pu./napuM., tR. vi., e. va. - abhikkantenAti atimanApena, abhirUpenAti attho, pe. va. aTTha. 60; - tara tri., tula., vize0, apekSAkRta adhika manabhAvana - raM napuM.. pra. vi., e. va. - abhikkantataranti abhimanApataraM atisehataranti, dI. ni. aTTha. 1.141. abhimanthati/abhimatthati abhi + mantha kA varta.. pra. pu.. e. va. [abhimanthati, abhimathnAti], zA. a. ragar3a detA hai, kucala detA hai, pIsa detA hai, lA. a. pIr3ita karatA hai, utpIr3ita karatA hai, vinaSTa karatA hai - abhimatthati dummedhaM vajiraMvasmamayaM maNi ti, dha. pa. 161; abhimatthati kantati viddhasetIti, dha. pa. aTTha. 2.84; - tthatha ma. pu., e. va. -- bAlA kumudanALehi, pabbataM abhimatthatha, sa. ni. 1(1).149; - tthaM varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - svassa gomayacuNNAni abhimatthaM tiNAni ca jA. aTTha.6.200; abhimatthanti hatthehi ghaMsitvA Akiranto..., jA. aTTha. 6.201; - ntheyya vidhi., pra. pu., e. va. - balavA puriso tiNhena sikharena muddhani abhimantheyya, ma. ni. 1.312; - tthiyamAno bhA. vA., varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - matthako sikharena abhimatthiyamAno viya jAto, jA. aTTha. 4.413; - manthento prera., varta. kR., pu., pra. vi., e. va., pUrNa zakti lagAkara matha rahA yA ragar3a abhimukhaM rahA - amu allaM kahU~ ... uttarAraNiM AdAya abhimanthento aggiM abhinibbatteyya, ma. ni. 2.437. abhimAna pu.. [abhimAna], ka. darpa, ahaGkAra, ghamaNDa, garva kha bhrAnta dhAraNA - gabbo bhimAno haGkAro, abhi. pa. 171; - nena tR. vi., e. va. - abhivadatIti abhimAnena upavadati, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.16; - vasIkata tri., pra. vi., e. va. [abhimAnavazIkRta], ghamaNDa yA abhimAna ke vaza meM rahane vAlA - tA pu.. pra. vi., ba. va. - paduTThamanasaGkappA abhimAnavasIkatA, cU. vaM. 74; 135. abhimAnI tri., [abhimAnina] ghamaNDI, ahaGkArI, hekar3I bharane vAlA, akkhar3a, mahattvAkAMkSI - tato abhimAnI senAnI senaM so tattha pesayi, cU, vaM. 57.55;-nino ba. va. - padhAnAmaccasAmantabhaTAdisvabhimAnino, cU. vaM. 66.142. abhimAra' pu., buddha kI hatyA kA prayAsa karane vAlA, buddha kA vadhika yA guptaghAtI - re dvi. vi.. ba. va., guptaghAtiyoM yA chalaghAtiyoM ko - abhimAre pesetvA dhanapAlaM muJcApetvA .... dI. ni. aTTha. 1.127; - payojana napuM.. guptaghAtI kA prayojana - nA pa. vi., e. va. - devadattassa vatthu yAva abhibhArappayojanA khaNDahAlajAtake Avibhavissati, jA. aTTha. 1.147. abhimAra pu., mAra kI eka upAdhi - kherabherorabhimArabhekhe, kherabherekhi bhekhe khe, jinA. 98. abhimukha tri., [abhimukha], vaha, jo kisI kI ora mukha kiye hue ho, kI ora, kisI kI ora mur3A huA, sAmane ka. dvi. vi. meM anta hone vAle nAmapada ke sAtha anvita - kho pu., pra. vi., e. va. - girimAraJjaraM patIti AraJjaraM nAma giri abhimukho hutvA .... jA. aTTha. 7.244; kha. pa. vi. meM anta hone vAle pada ke sAtha anvita- khaM napuM., pra. vi., e. va. - ekadivaseneva devagaNaM attano abhimukhamakAsi. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.225; - khA pu.. pra. vi., ba. ka. - nAbhijavantIti na sumukhabhAvena abhimukhA javanti, su. ni. aTTha. 2.181; sa. u. pa. ke rUpa meM antogehA., antovihArA., assamA., AgatamaggA., ArammaNA., ArAmA., uttaradisA., uttarA., uyyAnA., kammaTThAnA., kAmA. Adi ke anta. draSTa.. abhimukhaM nipA., [abhimukham], Age kI ora, kisI dizA meM, ke sAmane, kI upasthiti meM, ke nikaTa - tadA pana bArANasirao mattavAraNepi abhimukhaM Agacchante ..., jA. aTTha. 1.255; sa. u. pa. ke rUpa meM AghAtanA.. ApaNA., uttarA.. gaganatalA., puratthA., bhUmitalA. tathA siviraTThA. ke anta. draSTa.. For Private and Personal Use Only Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhimukhakaraNa 496 abhirata abhimukhakaraNa napuM., [abhimukhakaraNa], sAmane kI ora kA pAci. 415; - tvA pU. kA. kR. - amhAkaM santakAni saGketa, samIpavartI kI sUcanA - yadidanti abhimukhakaraNatthe etAnIti abhiyujitvA tesu .... jA. aTTha. 1.327. nipAto, tena esAti uddiDha niddisituM yA esAti abhimukhaM abhiyutta tri., abhi + vyuja kA bhU. ka. kR. [abhiyukta], karoti, khu. pA. aTTa. 186. atyanta nipuNa, pUrNa rUpa se paricita - tehi pu.. tR. vi., abhimukhattha pu., [abhimukhArtha]. vidyamAna hone yA sAmane ba. va. - sayaM vA kArakAdibhAvena abhiyuttehi lokiyatIti maujUda rahane kA artha athavA tAtparya - sammA bhusa lokoti adhippeto. udA. aTTa, 276. sahAppatthAbhimukhatthesu saGgate, abhi. pa. 1170. abhiyoga pu.. [abhiyoga], ka. prayatna, udyama, prayAsa, citta abhimukhabhAva pu., [abhimukhabhAva], sAmane vidyamAna rahanA -- kI ekAgratA - go pra. vi., e. va. - yato maGgalatthikena ve sapta. vi., e. va., ka. abhi upa. ke artha meM - visiDhe ettheva abhiyogo kAtabbo, khu. pA. aTTha. 72; - gaM dvi. vi., abhimukhIbhAve uddhakamme tatheva ca, sadda, 3.883; kha. 'A' upa.. e. va. - gantAbhiyogaM katvAna, cU.vaM. 44.113; kha. doSAropaNa, ke artha meM ga. "sa' upa. ke artha kA sUcaka- paccupaTThAna Aropa, mukadamA - go pra. vi., e. va. - ArAmAdithAvaresu tri.. ba. sa., sAmane vidyamAna hone ke rUpa meM prakAzita hone pana yebhuyyena abhiyogavaseneva gahaNasambhavato ettheva pAliyaM vAlA - nAni napuM., pra. vi., ba. va. - saddAdIsu abhiyogo vutto, vi. vi. TI. 1.159; - karaNa napuM.. abhimukhabhAvapaccupaTThAnAni, abhi. ava. 11. [abhiyogakaraNa]. doSAropaNa kara denA, doSa lagA denA - abhimukhayuddha napuM., khulA yuddha, Amane sAmane kI lar3AI - NaM pra. vi., e. va. - ... idaM abhiyogakaraNaM paresaM bhUmaTThabhaNDAdIsu ddhena tR. vi., e. va. - abhimukhayuddhena gahetuM na sakkAti pikAtuM vaTTati yeva, vi. vi. TI. 1.159. attho, dI. ni. aTTha. 2.100; abhimukhayuddhenAti abhimukhaM abhiyogI tri.. [abhiyogin], acchA abhyAsa kiyA huA, ujukameva saGgAmakaraNena, lIna. (dI. ni. TI.) 2.111. ekAgra yA dattacitta, kisI ke sAtha pUrI taraha se jur3A huA abhiyAcati abhi + VyAca kA varta., pra. pu., e. va. - gino pu., pra. vi., ba, va. - abhiyogino ca nipuNA, dI. [abhiyAcate], mAMgatA hai, anunaya vinaya karatA hai, ciraurI ni. 3.126; abhiyoginoti lakkhaNasatthe yuttA, dI. ni. aTTa. karatA hai, ghighiyAtA hai - cAma u. pu., ba. va. - evaM taM 3.108. abhiyAcAma, puna kayirAsi pariyAya'nti, jA. aTTha. 4.194; abhiyobbana napuM, [abhiyauvana], khilA huA yauvana, utphulla - ce u. pu., e. va., Atmane. - kappaJjahaM abhiyAce yauvana, car3hI huI javAnI -- naM pra. vi., e. va. -- sobhate sa sumedha, su. ni. ahR. 1107; abhiyAceti ativiya yAcAmi, abhiyobbanaM pati, therIgA. 258; su abhiyobbanaM patIti sundare su. ni. aTTa. 2.291. abhinavayobbanakAle.... therIgA. aTTa, 235. abhiyAti abhi + VyA kA varta., pra. pu., e. va. [abhiyAti], abhirakkhati abhi + rakkha kA varta, pra. pu., e. va. virodha meM abhiyAna karatA hai, AkramaNa karatA hai, dhAvA bola [abhirakSati], rakSA karatA hai, dekhabhAla karatA hai, pUrI taraha detA hai - yanti pra. pu.. ba. va. - ete. tAta suvIra, asurA se rakSA karatA hai - tu anu0, pra. pu., e. va. - athopi taM deve abhiyanti, sa. ni. 1(1).250; - yAtukAma tri., AkramaNa mahArAjA, saJjayo abhirakkhatUti, jA. aTTha. 7.374. karane kI icchA rakhane vAlA - mo pu., pra. vi., e. va. - abhirakkhA strI., [abhirakSA], surakSA, pUrNa rakSA - kkhA pra. rAjA mAgadho ajAtasattu vedahiputto vajjI abhiyAtukAmo vi., ba. va. - paJcavidhA ThapitA abhirakkhA , sa. ni. 1(1). hoti. dI. ni. 2.56; abhiyAtukAmoti abhibhavanatthAya yAtukAmo, 247; jA. aTTha. 1.201. dI. ni. aTTa. 2.95. abhirata tri., abhi + rama kA bhU. ka. kR. [abhirata], kisI abhiyuJjati abhi + (yuja kA varta., pra. pu., e. va.. vastu meM Ananda prApta karane vAlA, kisI se saMtuSTa hone [abhiyuGkate], jhUThA dAvA ThokatA hai, nAliza karatA hai - vAlA, pUrI taraha se lagA huA yA samarpita - to pu., pra. ArAmaM abhiyuJjati, Apatti dukkaTassa, pArA. 56; ArAma vi., e. va. - samaggarati abhirato, ka. vyA. 588; abhirato abhiyuJjatIti parasantakaM mama santako ayAnti masA bhaNitvA paviveke, dI. ni. 1.53; - tena pu.. tR. vi., e. va. - abhiyuJjati, pArA. aTTha. 1.270; - jissati bhavi0, pra. abhiratena panAvuso, kiM dukkaranti, sa. ni. 2(2).254; - pu.. e. va. -- yaM kiJci naTuM sabba amhe abhiyuJjissatI ti, ssa pu., Sa. vi., e. va. - rattassa yathAbhiratassa rUparasa For Private and Personal Use Only Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhirati 497 abhiramati ... sokaparidevadukkhadomanassUpAyAsA ..., ma. ni. 3.154; - tA pu.. pra. vi., ba. ka. - ... abhiratA hontIti attho, dha. pa. aTTha. 1.131. abhirati strI., [abhirati], Ananda, anurAga, lagAva - ti pra. vi., e. va. - evahissa tadatthaM brahmacariyavAse visesato abhirati bhavissatIti, udA. aTTha. 138; - tiM dvi. vi., e. va. - yaM me paro anabhiratiM vinodetvA abhirati uppAdeyya, sa. ni. 1(1).215; tatrAbhiratimiccheyya, dha. pa. 88; - tiyA ta. vi., e. va. - abhijjhAvinayena ca kAye abhiratiyA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).255; - tiyaM sapta. vi., e. va. - taM brahmacariyaM pubbe vuttaM ... abhiratiya AdarajananatthaM abhirama, udA. aTTha. 139; sa. u. pa. ke rUpa meM pavivekA., vattA. ke anta. draSTa.; - kAraka tri., Ananda yA lagAva utpanna karane vAlA/vAlI- rikAsu strI., sapta. vi., ba. va. - ArAmakarAsUti abhiratikArikAsu. jA. aTTha. 5.435; - kAraNa napuM., Amoda se bharapUra rahane kA kAraNa - NaM dvi. vi., e. va. - kesavassa abhiratikAraNaM pucchi, jA. aTTha. 3.123; - sajA strI.. [abhiratisaMjJA], Ananda ke bharapUra rahane kI samajha yA mAnyatA - jAya Sa. vi., e. va. - nibidAnupassanena abhiratisaAya .... su. ni. aTTha. 1.8; sa. u. pa. ke rUpa meM ana.. ekattA. ke anta. draSTa.. amiratta tri., [abhirakta], ka. lagA huA, sambaddha, lipta, Asakta - ttA pu.. pra. vi., ba. va. - sandidvirAgena hi tebhirattA, su. ni. 897; yasmA sakena didvirAgena abhirattAti vuttaM hoti, su. ni. aTTha. 2.249; kha. lAla, surkha lAla - bhAva pu., lAlapana, lAlaraMga meM raMgA honA - vena tR. vi., e. va. - abhirattabhAvena jivhAsadisaM te oTTapariyosAnanti vadati, jA. aTTha. 5.151; - locana tri., ba. sa. [abhiraktalocana]. lAla AMkhoM vAlA - nA pu.. pra. vi., ba. va. - visAlanettA abhirattalocanA, vi. va. 10263B abhirattalocanAti visesato rattarAjIhi upasobhitanayanA, vi.. va. aTTha. 234. abhiraddha tri., abhi + vrAdha kA bhU. ka. kR. [abhirAddha]. saMtuSTa yA prasanna kara diyA gayA, AhlAdita-ddho pu., pra. vi., e. va. - buddhassa ... avaNNe bhaJamAne attamano hoti udaggo abhiraddho, mahAva. 89; - ssa pu.. Sa. vi., e. va. - abhiraddhassa pana sukhapadaTThAnattA attano mano nAma hoti, dha. sa. aTTha. 188; - ddhA pu., pra. vi., ba. va. - ayyarasa nandakassa attamanA abhiraddhA yaM no ayyo nandako pavAretIti, ma. ni. 3.329; ayyAssa nandakassa attamanA abhiraddhA ..., ma. ni. 3.329. abhirantaM a0, icchAnusAra, apanI ruci ke anusAra - atha kho bhagavA ambalaTThikAyaM yathAbhirantaM viharitvA, AyasmantaM AnandaM Amantesi, dI. ni. 2.64; yathAbhirantaM vihare aruje. su. ni. 53. abhiramati abhi + vrama kA varta, pra. pu., e. va. [abhiramate]. sukhAnubhava karatA hai, Ananda kA anubhava karatA hai, prema meM magna ho jAtA hai, majA letA hai - sA tattha na rajjati, tatra nAbhiramati, a. ni. 2(2).203; evaM ayampi hatthinAgo ... vivekaM upabrUhayamAno idAni eko asahAyo vane arule ramati abhiramati, udA. aTTa, 203-204; - si ma. pu., e. va. - nAgayoniyaM abhiramasIti pucchi, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.205; - mAmi u. pu., e. va. - janapadakalyANiyA paTibaddhacitto hutvA nAbhiramAmI ti, jA. aTTha. 2.76; - nti pra. pu.. ba. va. - api ca yattha ... makkhikA abhinivisanti .... makkhikA abhiramanti, ma. ni. 3.188; - nto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - so tAya saddhi abhiramanto dhamme cittamattampi anuppAdetvA ... pe. va, aTTha. 4; - mAno uparivat - idAni pana AgantvA saGgaNikAya abhiramamAno carasi, jA. aTTa. 1.114; - mAnA pu., pra. vi., ba. va. - abhiramamAnAva anukkaNThitAva jIvitaM jahanti, jA. aTTha. 3.49;- tu anu.. pra. pu.. e. va. - abhiramata, bhante, ayyo gaggo mantANipatto, ma. ni. 2.311; - meyya vidhi, pra. pU.. e. va. - mayA saddhi idha abhirameyyA ti tassA dibbabhogasampattiyA anubhavanahetu vImasanto.... pe. va. aTTha. 127; - meyyaM u. pu., e. va. - sacAhaM, bhante, pabbajito assaM, abhirameyyAmaha, mahAva. 201; - yyu pra. pu.. ba. va. - tathArUpA cakkhuvineyyA rUpA ye disvA disvA abhirameyyu, ma. ni. 3.355; - meyyAtha ma. pu., ba. va. - tumhAkaM patirUpaM ... anagAriyaM pabbajitAnaM yaM tamhe abhirameyyAtha brahmacariye, ma. ni. 2.135; - mi/mittha adya., pra. pu., e. va. - gatakAle tena saddhiM kilesavasena abhirami, jA. aTTha, 3.161; kumAro uyyAnabhUmiyA abhiramittha, dI. ni. 2.17; - mi u. pu., e. va. - sabbaM taM takkavaDDanaM, nAhaM tattha abhirami, su. ni. 1090; - missati bhavi0, pra. pu., e. va. - sace rakhapAlo kulaputto nAbhiramissati agArasmA anagariyaM pabbajjAya, ma. ni. 2.259; - missAmi u. pu., e. va. - abhiramissAmi brahmacariyavAse ti, pe. va. aTTha. 52; - mituM nimi. kR. - For Private and Personal Use Only Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhiramaNa 498 abhiruhanaka durabhiramanti abhiramituM na sukhaM ma. ni. aThTha (mU.pa.) prApta karane meM saphala rahatA hai - neva attano na paresaM hitaM 1(1).120. abhirAdhayatIti anabhiraddhi, dI. ni. aTTha. 1.49; -- ye vidhi., abhiramaNa napuM.. [abhiramaNa], kisI vastu meM Ananda prApta pra. pu., e. va. - sabbaM ce pathaviM dajjA , neva naM abhirAdhayeti. karanA yA mana ko ramA denA -- NaM pra. vi., e. va. -- tava jA. aTTha. 1.3083; neva naM abhirAdhayeti evaM karontopi evarUpa kAmehi abhiramaNaM mama cittamattaM na hoti, jA. aTTha. 7.105. .... vA pasAdetuM vA na sakkuNeyyAti attho, jA. aTTha. 1.308; abhiramApana napuM., Ananda se paripUrNa karAnA, mana ko pUrI - yi adya.. pra. pu., e. va. - bAhiyA hi suhannena, taraha ramA denA - nAya ca. vi., e. va. - abhiramApanAya rAjAnamabhirAdhayI ti, jA. aTTha. 1.403; rAjAnamabhirAdhayIti manussakantesu sIlesu samAdapanAya ..., ma. ni. 3.173. devaM abhirAdhayitvA imaM sampatti pattAti, tade.;- yiM u. pu.. abhiramApeti abhi + rama ke prera. kA varta, pra. pu., e. va. e. va. - vahantI nAbhirAdhayiM, jA. aTTha. 3.341. [abhiramayati], kisI vastu meM ArAma yA sukha pAne ke liye abhirAdhita tri., abhi + VrAdha kA bhU. ka. kR. [abhirAddha]. prerita karatA hai, Ananda se bhara detA hai, tRpta karAtA hai, saphalatApUrvaka prApta kiyA huA - to pu., pra. vi., e. va. Ananda dilavAtA hai, majA dilAtA hai, pUrI taraha ramA detA - mAnusopi ca bhavobhirAdhito, theragA. 259; mAnusopi ca hai - gatagatadvAne piyasahAyo viya abhiramApeti, dha. sa. aTTha. bhavobhirAdhitoti... mayA tAdisena kusalakammunA samavAyena 390; - pento varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - evaM meM abhirAdhito sAdhito adhigato, theragA. aTTha. 1.409. abhiramApento kappo aloNaka... sAmAkanIvArayAguM pAyesi. abhirAdhI tri., prasanna kara dene vAlA, santuSTa kara dene jA. aTTha. 3.124; - pentiyo varta. kR., strI., pra. vi., ba. vAlA, kevala mittAbhirAdhI ke sa. u. pa. ke rUpa meM prApta - va. -... samparivArayitvA abhiramApentiyo naccagItavAditAni / mittAbhirAdhIti .... jA. aTTha. 4.245. payojayiMsu, jA. aTTha. 1.71; - peyyaM vidhi., u. pu., e. va. abhiruci strI., [abhiruci], icchA, Ananda, praharSa, pravRtti, --- rAjAnaM pattiyApetvA mayA saddhi abhiramApeyyAnti cintetvA mAnasika Azaya - ciM dvi. vi., e.va. - ithicittaM .... jA. aThTha. 3.347; - tu nimi. kR. - naccagItehi ceva virAjetvAti itthibhAve cittaM ajjhAsayaM abhiruciM virAjetvA, madhuravacanAdIhi ca nAnappakArehi abhiramApetuM vAyamiMsu. jA. pe. va. aTTha. 146. aTTha. 6.9; - petvA pU. kA. kR. - ... cittaM abhiramApetvA / abhirucita tri., abhi + (ruca kA bhU. ka. kR., manacAhA, pacchA sIle niyojenti, mi. pa. 215. manapasaMda - taM napuM., vi. vi., e. va. - janapadacArika abhiramehi abhi + (rama kA anu., ma. pu., e. va., ramaNa karo, caritvA attano abhirucitaM eka maGgalanAmaM gahetvA .... jA. mauja karo, mastI karo - imaM maNiM gahetvA aJjattha na / aTTha. 1.385; - tehi tR. vi., ba. va. - lakkhaNesu attano abhiramehIti, jA. aTTa, 5.176. abhirucitehi lakkhaNehi bhagavantaM thunanto .... su. ni. aTTha. abhiravati abhi + ru kA vartaH, pra. pu., e. va. [abhirauti]. 2.157. jora se cillAtA hai, nAda karatA hai - abhAvitacitto tasati abhiruda tri., [abhiruta], AnandapUrNa dhvani, cillAhaTa, ravati bheravarAvamabhiravati, mi. pa. 237; - nti ba. va. - kolAhala, pakSiyoM kA madhura kalarava - rudA pu..pra. vi., ba. tepajjubho abhiravanti, dhuvaM buddho bhavissasi, jA. aTTha. 1.23. va. - vAraNAbhirudA rammA, ubho kAlUpakUjino, jA. aTTha. abhirAja pu.. [adhirAja], sarvazreSTha rAjA, rAjAdhirAja - jA 7.308; vAraNAbhirudA rammAti rammAbhirudA vAraNA, jA. aTTha. pra. vi., e. va. - rAjAbhirAjA manojo, indova jayataM pati, 7.309; sa. u. pa. ke rUpa meM sakuntA., kujA., haMsakoJcA. jA. aTTha. 5.314; rAjAbhirAjAti ekasatarAjUnaM pUjito, ke anta. draSTa.. tesaM vA adhiko rAjAti rAjAbhirAjA, jA. aTTha. 5.315. abhiruyaha abhi + ruha kA pU. kA. kR. [abhiruhya], car3ha abhirAdhana pu., thera sambhUta ke tIna mitroM meM se eka kA nAma kara, savAra hokara - abhiruyaha gajavaraM sukappita, vi. va. - bhUmijo jeyyaseno ca, sambhUto abhirAdhano, theragA. aTTha. aTTha. 212; puna abhiruyahAti ettha ... dahabbo, abhiruraha 1.46. ArohanIyanti vuttaM hoti, tade... abhirAdhayati abhi + VrAdha kA varta, pra. pu., e. va., prera. abhiruhanaka tri., pAsa vAle paudhe ko abhibhUta karake ugane [abhirAdhayati], prasanna yA saMtuSTa karatA hai, siddha karAtA hai, vAlA yA bar3hane vAlA - kA pu.. pra. vi., ba. va. - For Private and Personal Use Only Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhirUpa 499 abhirocati/abhirocayati abhiruhanakAti samIparukkhe abhibhavitvA ruhanakA, lIna. pa. para koI car3hA huA hai -- nhaM pu., dvi. vi., e. va. - itthiyA (sa. ni. TI.) 2(2).136. abhiruLahaM saGkama sAratto saJcAlesi. pArA. 187. abhirUpa tri., [abhirUpa], sundara DhaMga se nirmita, atIva abhirUhati/abhiruhati abhi + ruha kA varta, pra. pu., e. sundara, ramaNIya, manohara - po pu.. pra. vi., e. va. - imaM va. [abhirohati/abhiruhati], car3hatA hai, savAra hotA hai, bhonto nisAmetha, abhirUpo brahmA saci. sa. ni. 412; abhirUpoti ArohaNa karatA hai - dantaM nayanti samiti, dantaM rAjAbhirUhati, dassanIyaGgapaccaGgo, su. ni. aTTa, 2.101; - pena pu., tR. vi., dha, pa. 321; rAjAti tathArUpeheva vAhanehi gacchanto rAjApi e. va... tasmA abhikkantenAti atikantena atimanApena, dantameva abhirUhati, dha. pa. aTTha. 2.284; - nti ba. va. - abhirUpenAti attho, vi. va. aTTa, 40; - pA strI., pra. vi., itarA pakatiyAnakaM vA abhiruhanti, dha, pa. aTTha. 1.219; - e. va. - tassa pana suvaNNahaMsarAjassa dhItA haMsapotikA nto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - caGkama abhiruhanto, abhirUpA ahosi, jA. aTTha. 1.204; - paM strI., dvi. vi., e. tattheva papatiM chamA, theragA. 271; - mAno uparivat, Atmane. va. - tassA vihAraM pavisanasamaye ekaM pana abhirUpaM itthiM -- tatiyaM pAsAdaM abhiruhamAno sopAnasIse ThatvA ..., jA. ..., dha, pa. aTTha. 2.64; - cchavi tri., ba. sa. [abhirUpachavi], aTTha. 3.105; - mAnA varta. kR., strI., pra. vi., ba. va. - cauMdhiyAne vAlI sundaratA vAlA, cakita yA vismita karane abhiruhamAnA sabbasAkhA paliveThentI matthaka patvA ..., ma. vAlI chavi se yukta - vi strI., pra. vi., e. va. - tena ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).266; - ruha anu., ma. pu., e. va. - abhikkantavaNNA abhirUpacchavi iTThavaNNA manApavaNNAti vuttaM ariyAnaM dAnAbhiratAnaM buddhAdInaM maggaM abhiruha, jA. aTTha. hoti, sa. ni. aTTa, 1.14; - tara tri., tula. vize. 5.385; - tu pra. pu., e. va. - abhiruha sugato dussAni, [abhirUpatara], aura bhI adhika sundara, atyadhika sundara - ma. ni. 2.288; - ntu ba. va. - nirAlayA imaM pabbata ro pu., pra. vi., e. va. - asito devalo isi abhirUpataro abhiruhantUti vatvA .... udA. aTTha. 64; - tha ma. pu., ba. va. ceva hoti, ma. ni. 2.369; -- rA strI., pra. vi., e. va. - - mayA saddhiM rathaM abhiruhatha jA. aTTa. 3.420; - heyya katamA nu kho abhirUpatarA, dha, pa. aTTha. 1.69; - rAni napuM.. vidhi., pra. pu., e. va. - so taM nAvaM abhiruheyya, mi. pa. 223; pra. vi., ba. va. - paJca accharAsatAni abhirUpatarAni ceva - ruhi/rUhi adya., pra. pu., e. va. - yatra hi nAma jAtassa ... pAsAdikatarAni cAti, dha. pa. aTTha. 1.69; - tA strI., jarA... tatova paTinivattitvA pAsAdameva abhiruhi, jA. aTTha. abhirUpa kA bhAva. [abhirUpatA]. sundaratA, atyadhika sundara 1.69; - tuM nimi. kR. - taM pana ThAnaM neva heTThAbhAgena rUpa se yukta hotA -- tAya tR. vi., e. va. - abhirUpatAya abhiruhituM ..., jA. aTTha. 4.297; - ruyha pU. kA. kR. - pana rUpanandAti paJAyi, dha. pa. aTTa, 2.63; - nandA strI... devayAnaM abhiruvha, virajaM so mahApathaM su. ni. 139. therIgA. meM buddha dvArA udbodhita, khemaka kI putrI - ndaM dvi. abhirUhana/abhirUhaNa napuM. abhi + ruha se vyu., kri. vi., e. va. - itthaM sudaM bhagavA abhirUpanandaM sikkhamAnaM nA. [abhirohaNa], Upara savAra honA, car3hanA, ArohaNa - naM ... abhiNha ovadatIti, therIgA. 20; - ndAya Sa. vi., e. va. pu., vi. vi., e. va. - yadA ca maggamaddakkhiM nAvAya -- AturaM asuciM ... abhirUpanandAya sikkhamAnAya gAthA, abhirahana theragA. 766; nAvAya abhiruhananti ariyamagganAvAya therIgA. aTTa, 26; - vatI strI, pra. vi., e. va. [abhirUpavatI]. abhirUhanUpAyabhUtaM... addakkhiM , theragA. aTTha.2.244; - nAya atIva sundarI - naccantavaNNAti abhirUpavatI, jA. aTTha. catu. vi., e. va. - sAmaJjatthaselasikharamuddhani abhirUhanAya, 5.444. mi. pa. 322; -- magga pu., [abhirohaNamArga], car3hane kA mArga abhiruLaha tri., abhi + ruha kA pU. kA. kR. [abhirur3ha], ka. yA sIr3hI, sopAna, niHzrayaNI - ggaM dvi. vi., e. va. - so kartR. vA. meM- car3ha cukA, ArUr3ha ho cukA, savAra ho cukA ekena passena abhirUhanamaggaM katvA abhirUhitvA dAraka - he pu., sapta. vi., e. va. - ekasmiM purise abhiruLahe gaNhi , dha. pa. aTTa, 1.96. sA nAvA samupAdikA bhaveyya, mi. pa. 223; - nhAya strI., abhirocati/abhirocayati abhi + ruca kA varta, pra. pu., sapta. vi., e. va. - pacchato mahApathaviyA yojanamattaM e. va., Ananda pAtA hai, pasanda karatA hai - cAmi/cayAmi abhiruLahAya gotamo nAma buddho uppajjissati, dha, pa. aTTha. u. pu., e. va. - na vAsamabhirocAmi, jA. aTTha. 7.313; na 1.60; kha. bhA. vA. meM - vaha savArI yA hAthI Adi jisa cAhametaM abhirocayAmi, jA. aTTha. 5.210; - ye uparivata, For Private and Personal Use Only Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhiropeti 500 abhilimpati Atmane. - na dAnAhaM tayA saddhiM saMvAsamabhirocaye, jA. aTTha. 3.165. abhiropeti abhi + ruha kA varta, pra. pu., e. va., prera. [abhiropayati], zA. a. paudhe ropatA hai, paudhA lagAtA hai, lA. a. ka. alaGkaraNa ke rUpa meM dhAraNa karatA hai yA apane Upara rakhatA hai - pehi anu., ma. pu., e. va. - kAsikasukhumAni dhAraya, abhiropehi ca mAlavaNNakaM therIgA. 379; abhiropehIti maNDanavibhUsanaM vA sarIraM Aropaya, therIgA. aTTha. 277; lA. a. kha. upahAra ke rUpa meM sAmane rakhatA hai yA prastuta karatA hai, pUjA sAmagrI ke rUpa meM car3hAtA hai - yiM adya, u. pu.. e. va. - tisakappasahassamhi yaM pupphamabhiropayiM apa. 1.96; - pita tri., bhU. ka. kR. - taM napuM., pra. vi., e. va. - baraM me buddhaseTThassa, jANamhi abhiropitaM, apa. 2.186. abhilakkhita tri0, abhi + lakkha kA bhU. ka. kR. [abhilakSita], jAnA gayA, cihnita kiyA gayA, saGketita, dekhA gayA - to pu., pra. vi., e. va. - ajja abhilakkhito mahAuposathadivaso, jA. aTTa, 4.2: - tA strI., pra. vi., ba. va. - yaMnUnAhaM yA tA rattiyo abhijAtA abhilakkhitA, ma. ni. 1.27; - tesu pu., sapta. vi., ba. va. - aAtucchenAti abhilakkhitesu issarajanagehesu .... sa. ni. aTTha. 2.211; -- tta napuM., bhAva. [abhilakSitatva], saGketita honA, abhilakSita honA, dRSTipatha meM A jAnA - ttA pa. vi., e. va. - tesaM abhilakkhitattA ayaM padeso kAmAvacaro tveva uccati,dha. sa. aTTha. 108. abhilaGgati/abhilaGghati abhi + VlaGgha kA varta., pra. pu., e. va. [abhilaGghati], lAMgha jAtA hai, Upara kI ora uThatA yA car3hatA hai - puNNacandamithunaM pubbApariyena gaganatalaM abhilaGgatI ti, dI. ni. aTTha. 2.189; - mAnaM varta. kR., pu.. dvi. vi., e. va. - visuddha gaganatalaM abhilaGghamAnaM candamaNDalaM disvA ..., jA. aTTha. 7.102. abhilapIyati abhi + Vlapa kA varta.. pra. pu., e. va., karma. vA. [abhilapyate], kahA jAtA hai, uccArita kiyA jAtA hai, ghoSita kiyA jAtA hai - udIriyati abhilapIyatI ti attho ti vadanti, sadda. 2.543. abhilambati abhi + Vlamba kA varta, pra. pu., e. va. [abhilambati], sahAre khar3A yA TikA rahatA hai, donoM ora avasthita rahatA hai - nti ba. va. - ubhato abhilambanti, duggaM vetaraNiM nadi, jA. aTTha. 5.261; - ntA varta. kR., pu.. pra. vi., ba. va. - ubhato abhilambantA, sobhayanti mamassama apa. 1.12; - ntaM varta. kR., pu.. vi. vi., e.va. - papAtamabhilambantaM, sampannaphaladhArina, jA. aTTha. 5.64; - mbitA strI., bhU. ka. kR., pra. vi., e. va., kevala sa. u. pa. ke rUpa meM, nIladumA., nIle vRkSa kI DAlI para lipaTI huI yA cipakI huI - sA suttacA nIladumAbhilambitA, jA. aTTha. 5.402. abhilasati abhi + Vlasa kA varta, pra. pu., e. va., kAmanA karatA hai, icchA karatA hai - nto varta. kR., pu.. pra. vi., e. va. - kattuM abhilasanto pi rAjA evaM acintayi, cU, vaM. 81.64. amilApa pu.. [abhilApa]. kathana, ullekha nAma, abhivyakti, ukti- saGghA samA... nAmadheyyaM nirutti vyaJjanaM abhilApo, dha. sa. 1314; - pe sapta. vi., e. va. - tassA abhilApe taM sabhAvaniruttiM sadaM ArammaNaM katvA ..., vibha. aTTha. 366; -- nAnatta napuM, abhivyakti kI vividhatA yA vibhinnatA - ttena tR. vi., e. va. - nAnajjhAsayatAya pana sattAnaM desanAvilAsena abhilApanAnattena desanAnAnattaM veditabbaM udA. aTTa. 48; - matta napuM., kevala abhivyakti kA eka tarIkA - ttaM pra. vi., e. va. -. abhilApamattameva cetaM, atthato pana pitAmahAyeva pitAmahayugaM, su. ni. aTTha.2.166; - mattabheda pu.. kevala abhivyakti yA kathana kA eka rUpAntaraNa yA prabheda - do pra. vi., e. va. - ekaM samayAnti vA abhilApamattabhedo esa, sabbattha bhummameva atthoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).13. abhilAva pu. [abhilAva, kATanA, kaTAI, lavana - lavobhilavo lavanaM, abhi. pa. 770; pAThA. abhilavo. abhilAsa pu.. [abhilASa], AkAMkSA, icchA, kAmanA, utkaNThA, anurAga - pihA manoratho icchA bhilAso kAmadohaLA, abhi. pa. 163; kevala sa. u. pa. ke rUpa meM phAtikaraNA., vimuttA., sajAtA. ke anta. draSTa... abhilAsI tri., [abhilASin], kAmanA yA icchA karane vAlA, cAhane vAlA, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM - sakakammAmilAsino pu., pra. vi., ba. va., apane kAma ko pUrA karane kI abhilASA rakhane vAle - paTipUjenti pulinaM. sakakammAbhilAsino, apa. 2.65. abhilitta abhi + lipa kA bhU. ka. kR. [abhilipta]. zA. a. pUrNa rUpa se lIpA huA yA potA huA, lA. a. anurakta, Asakta, lagAvayukta - tto pu.. pra. vi., e. va. - loko abhilitto nAma bhavati, netti. 13. abhilimpati abhi + lipa kA varta.. pra. pu.. e. va.. cipakA detA hai, saTA detA hai, zikAra ko phaMsAtA hai yA use phaMsAne For Private and Personal Use Only Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 501 abhilekhati abhivaNNeti ke liye lAsA lagAtA hai - sA kathaM abhilimpati? netti. ba. va. - iTThA kantA manApA dhammA abhivaDDeyyunti, ma. ni. 12; abhilimpatIti makkaTAlepo viya makkaTaM dArusilAdIsa 1.391; - DDhi adya, pra. pu., e. va. - bhagavato pakatidubbale parisaM rUpAdivisaye allIyApetIti attho, netti. aTTha. 195. sarIre khINe AyusavAre uppanno rogo bhiyyo abhivati, mi. abhilekhati abhi + likha kA varta, pra. pu., e. va., prera. pa. 171; - yiM adya., u. pu., e. va. - abmantare suJaAgAre, [abhilekhayati], utkIrNa karane yA khodane ke liye prerita dhammato abhivaDvayinti, mi. pa. 343; - ssati bhavi0, pra. pu.. karatA hai, likhavAtA, hai, utkIrNa karAtA hai - yi adya., pra. e. va. - samaNassa gotamassa yaso abhivaddhissati, dI. ni. pu., e. va. - abhilekhayi cArittalekhaM, dAThA. 5.67. 1.98; - ssanti bhavi., ba. va. - vodAniyA dhammA abhivaddhissanti, abhilepana napuM., abhi + lipa se vyu., kri. nA., prAyaH sa. dI. ni. 1.173; - tuM nimi. kR. - yoginA yogAvacarena u. ke rUpa meM prayukta, bandara ko pakar3ane ke liye prayukta arahatte abhivaddhitukAmena manasA ... arahatte abhivavitabba, lepa yA lAsA - naM dvi. vi., e. va. - kissAbhilepanaM brUsi, mi. pa. 341; - DDitabba saM. kR. - manasA ArammaNaM su. ni. 1038; kissAbhilepanaM... assa lokassa abhilepanaM AlambitvA arahatte abhivavitabba, mi. pa. 341. vadesi, su. ni. aTTha. 2.276; jappAbhilepanaM brUmi, dukkhamassa abhivaDdana tri., abhi + VvaDDa se vyu., kri. nA. [abhivardhana]. mahabhayaM su. ni. 1039; jappAbhilepananti taNhA assa lokassa bar3hAne vAlA, vRddhi karAne vAlA, kevala sa. u. pa. ke rUpa makkaTalepo viya abhilepanaM, su. ni. aTTha. 2.276. meM, - raTThAbhivaDDana saMbo., e. va., rASTra kI vRddhi karAne abhivagga pu., saikar3oM teja dAMto vAlA eka prakAra kA uThAU vAlA - yaM tvaM radvAbhivaDvana, jA. aTTha. 5.6; radvAbhivaGghanAti phATaka - ggena tR. vi., e. va. - abhivaggenapi omaddanti, raddhassa abhivaDvana, jA. aTTha. 5.7; - rAgadosAbhivaDDanI ma. ni. 1.121; abhivaggenAti satadantena, ma. ni. aTTha. strI., pra. vi., e. va. rAga aura dveSa ko bar3hAne vAlI -- (mU.pa.) 1(1).370. dosAbhivaDvanI, saddhammo. 68. abhivajjita tri., [abhivarjita], mukta, vivarjita, rahita - abhivaDDi strI., [abhivRddhi], atyadhika vRddhi yA vikAsa - to pu., pra. vi., e. va. - tehi tIhi dosehi abhivajjito, DDi dvi. vi., e. va. - jinasAsanaparihAni disvA abhivaddhiM ma. vaM. TI. 1.47(ro.). icchasi, mi. pa. 106; - yA ca. vi., e. va. - abhibhavaDiyA abhivaTTha/abhivuTTa tri., abhi + Vvassa kA bhU. ka. kR. vAyamati, mi. pa. 106; tula. abhivuDDi. [abhivRSTa], kartR. vA. - vaha, jisa para bhArI vRSTi kI gii| abhivaDita tri., abhi + vaDDa kA bhU. ka. kR. [abhivardhita]. hai, barasA se sarAbora - TuM napuM.. pra. vi., e. va. - abhivaTThava acchI taraha se vikasita, kada meM adhika bar3hA huA - to bIraNaM, dha. pa. 335; punapuna vassantena devena abhivaTuMbIraNatiNa pu., pra. vi., e. va. - uruLahavAti abhivaDDito Arohasampanno, dha. pa. aTTha. 2.304; - hA pu., pra. vi., ba. va. - abhivuTThA ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.92. rammatalA nagA, theragA. 1068; - TuM napuM.. pra. vi., e. va. - abhivaDDeti abhi + VvaDDa kA varta., pra. pu., e. va., prera. abhivaTTha udakaM, mi. pa. 189; karma. vA. - khUba varSA kara [abhivardhayati], bar3hane ke liye prerita karatA hai, bar3hAtA hai - cukA - dve pu., sapta. vi., e. va. - abhivaDhe mahAmeghe, mi... tadaggena te upAdAnakkhandhe abhivaDDetIti adhippAyo, udA. pa. 171. aTTha. 287. abhivakRti abhi + VvaDDa kA varta, pra. pu., e. va. abhivaNNita tri., abhi + VvaNNa kA bhU. ka. kR. [abhivarNita]. [abhivardhate, adhika se adhika bar3hatA hai, vikasita hotA hai, prazaMsita, saMstuta, atizaya prazaMsita - taM pu., vi. vi., e. samRddha hotA hai, vistRta hotA hai - saJatassa dhammajIvino, va. - atippasatthaM bahanAbhivaNitaM etamhi nAnAkusumaM va appamattassa yasobhivakRti, dha. pa. 24; tadA mucchA pipAsA ca ganthitaM, dI. vaM. 1.4. jaro ca abhivaDDati, saddhammo. 288; dhammo padIyamAno hi abhivaNNeti abhi + VvaNNa kA varta, pra. pu., e. va. ubhayatthAbhivakRti, saddhammo. 523; - nti ba. va. - aniTThA, [abhivarNayati], prazaMsA karatA hai, guNagAna gAtA hai, sarAhanA akantA amanApA dhammA abhivaDDanti, ma. ni. 1.391; - mAna karatA hai, guNAnuvAda karatA hai - NNayi adya., pra. pu., e. varta. kR. - bhiyyosomattAya abhivaGghamAnadAnajjhAsayo ... va. - nAyako nidhikaNNamhi visesenAbhivaNNayi, saddhammo. mahAdAnaM pavattesi, pe. va. aTTha. 116; -DDeyyaM vidhi, pra. pu.. 588. For Private and Personal Use Only Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhivadati 502 abhivAdana abhivadati abhi + Vvada kA varta., pra. pu., e. va. [abhivadati], brahmanA abhivandito, theragA. 177; brahmanA abhivanditoti ka. sambodhita karatA hai, viziSTa rUpa se bolatA hai - detha mahAbrahmanA sadevakena lokena ca abhimukhena hutvA ..., theragA. anu., ma. pu. ba. va. - majunAbhivadetha manti, jA. aTTha. 6. aTTha. 2.414; abhivandito si thutivandanAya, vi. va. 971(ro.). 112; maJjunAti madhurassarena maM abhivadetha, tade.; - dI abhivassaka tri., saMvarSaNa yA mUsalAdhAra varSA karane vAlA, adya., ma. vi. e. va. - yaM mANavotyAbhivadI janinda, jA. kevala sa. u. pa. ke rUpa meM pupphAbhivassaka ke anta. draSTa.. aTTha. 7.223; kha. viSaya meM bolatA hai, carcA karatA hai, abhivassati abhi + Vvassa kA varta0, pra. pu., e. va. vizeSa bala detA hai, nizcayapUrvaka yA balapUrvaka kahatA hai, [abhivarSati], joradAra pAnI par3atA hai, mUsalAdhAra pAnI dAve ke sAtha kahatA hai, pratipAdita karatA hai, khule Ama barasatA hai, pracura mAtrA meM barasatA hai - pajjunnoriva bhUtAni, kahatA hai, svIkAra karatA hai, mAnatA hai - nti varta, pra. pu., bhogehi abhivassati, jA. aTTha. 7.193; - si ma. pu.. e. va. ba. va. - kevalaparipuNNaM parisuddhaM brahmacariyaM abhivadanti, ma. - mahAmeghova hutvAna, sAvake abhivassasi, theragA. 1249; - ni. 1.277; ga. maMjUra karatA hai, anumodana karatA hai, nti pra. pu., ba. va. - vicittapupphA gaganA, abhivassanti svAgata karatA hai - nti varta., pra. pu., ba. va. - ajjhattikabAhire tAvade, jA. aThTha. 1.23; - ssaM/nto varta. kR., pu., pra. vi., Ayatane abhinandanti abhivadanti ajjhosAya tiTThanti, mi. e. va. - thalaM ninnaJca pUreti, abhivassaM vasundharaM a. ni. pa. 72; - tu anu., pra. pu., e. va. - abhinandatu, bhante, bhagavA 2(1).30; mahatimahAmegho abhivassanto na sakkoti temayituM, bhikkhusaGgha, abhivadatu, bhante, bhagavA bhikkhusaGgha. ma. ni. mi. pa. 191; - mAno uparivat - yaM mahAmegho abhivassamAno 2.130; - tuM nimi. kR. - yadaniccaM taM nAlaM abhinandituM na taM temeti, mi. pa. 191; - tu anu., pra. pu., e. va. - etena nAlaM abhivadituM, ma. ni. 3.47; - tabbaM saM. kR., napuM., pra. saccavajjena, pajjunno abhivassatu, cariyA. 402; - sseyya vi., e. va. - ettha ce natthi abhinanditabbaM abhivaditabbaM, ma. vidhi0, pra. pu., e. va. - mahAmegho aparAparaM anuppabandho ni. 1.156. abhivasseyya, mi. pa. 135; - tha adya., pra. pu., e. va., abhivandati/abhivandeti abhi + Vvanda kA varta., pra. pu., Atmane. - pupphavuTThI ca gaganA abhivassatha medani, apa. e. va. [abhivandati], AdarapUrvaka namaskAra karatA hai - 2.209. vande/vandAmi u. pu., e. va. - kokanadAhamasmi abhivande, abhivassApeti abhi + Vvassa kA varta., pra. pu., e. va., prera., sa. ni. 1(1).34; abhivandeti bhagavA tumhAkaM pAde vandAmi, jamakara pAnI barasAtA hai, mUsalAdhAra varSA karAtA hai, - sa. ni. aTTha. 1.73; - disu adya., pra. pu., ba. va. - sabbe peyyu vidhi., pra. pu., ba. va. - buddhaputtA AcArasIlaguNavameM upasaGkamma, punApi abhivandisu. jA. aTTha. 1.35; - tapaTipattimeghavassaM aparAparaM anuppabandhApeyyuM abhivassApeyyu tvA/ndiya pU. kA. kR. - abhivandiya, abhivanditvA, ka. mi. pa. 135. vyA. 599; seTTha tilokamahitaM abhivandiyaggaM, ka. vyA. (pR.) / abhivassI tri., [abhivarSin], jalAbhivarSI, jala barasAne 1; - ndanIyo saM. kR., pu., pra. vi., e. va. - rAjA nAma vAlA - sabbattha abhivassIti, vuccare cakkavattino, apa. 1.242 upagatasampattajanAnaM bahUnamabhivandanIyo bhavati, mi. pa. 213; abhivasseti abhi + Vvassa kA varta, pra. pu., e. va., prera. bhagavApi, mahArAja, upagatasampattadevamanussAna [abhivarSayati], pAnI barasAtA hai, mUsalAdhAra yA vyApaka bahUnamabhivandanIyo, mi. pa. 213. vRSTi karAtA hai - yitvA pU. kA. kR. - yoginA yogAvacarena abhivandana napuM. [abhivandana], AdarapUrvaka namana, sammAnapUrvaka / ..... dhammameghamabhivassayitvA adhigamakAmAnaM mAnasaM paripUrayitabba namana, pUjana, vandanA - namassA tu namakkAro vandanA mi. pa. 383. cAbhivAdanaM, abhi. pa. 426; pAThA. abhivandanaM. abhivAdana napuM.. [abhivAdana], sammAna-bhAva ke sAtha namana, abhivandanA strI0, uparivat, pra. vi., e. va. - vandati pUjyajanoM yA gurujanoM ke samakSa Adarasahita namana - naM abhivandati abhivandanA vandanaM vandako, sadda. 2.381. vi. vi., e. va. - sirasA me taM bhavaM gotamo abhivAdanaM dhAretu, abhivandita tri., abhi + Vvanda kA bhU. ka. kR. [abhivandita], dI. ni. 1.111; uttamaGgena abhivAdanaM karohi, udA. aTTha. vaha, jise AdarapUrvaka namana kiyA gayA hai, sammAnapUrvaka 99; - paccuTThAna napuM, dva. sa. [abhivAdanapratyutthAna], abhivAdita, namaskRta, stuta - to pu0, pra. vi., e. va. - sammAna ke sAtha namana tathA Age bar3hakara svAgata karanA - For Private and Personal Use Only Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhivAdApeti 503 abhividhi ... abhivAdanapaccadvAnaaJjalikammasAmIcikammAni ca karissAma, jA. aTTa. 1.215; ... abhivAdanapaccuTTAnAdIni sabbakiccAni akaMsu. jA. aTTha 1.90; - sampaTicchana napuM., abhivAdana tathA svIkaraNa - nena tR. vi., e. va. - abhivadantIti abhivAdanasampaTichanena vaDitavacanena vadanti, dI. ni. aTTha. 2.267; - sIlI tri., [abhivAdanazIla], svabhAva se hI vinamra, svabhAva se hI gurujanoM ke prati sammAnabhAva rakhane vAlA - lissa pu., Sa. vi., e. va. - abhivAdanasIlissa, nicca vuDhApacAyino, dha. pa. 109; abhivAdanasIlissAti vandanasIlissa.dha. pa. aTTha. 1.379. abhivAdApeti abhi + Vvada kA vartaH, pra. pu., e. va., prera. [abhivAdayati], abhivAdana karAtA hai, vinamra banAtA hai, abhivAdana karane hetu prerita karatA hai - payetha vidhi., pra. pu., e. va. - kathaM no abhivAdeyya, abhivAdApayetha ve, jA. aTTha. 7.212; kathaM vA tena attAnaM abhivAdApayetha ve, tade.; - petabbo saM. kR., pu., pra. vi., e. va. - sace navako hoti, abhivAdApetabbo, cULava. 350. abhivAdita/abhivadita tri., abhi + Vvada ke prera. kA bhU ka. kR. [abhivAdita], vaha jisakA abhivAdana yA sammAnapUrvaka namana kiyA gayA hai, namaskRta - to pu., pra. vi., e. va. - abhivadito sakko devAnamindo bhagavato indasAlaguhaM pavisitvA ...., dI. ni. 2.198; abhivaditoti vaDitavacanena vutto, dI. ni. aTTha. 2.267. abhivAdiya abhi + Vvada ke prera. kA pU. kA. kR. [abhivAdya], AdarapUrvaka yA sasammAna praNAma karake - abhivAdiya bhAsirasaM.. abhidhammatthasahaM, abhi. dha. sa. 1. abhivAdeti abhi + Vvada kA varta, pra. pu., e. va. [abhivAdayati], Agamana tathA prasthAna ina donoM avasaroM para Asana se uThakara sasammAna namaskAra karatA hai, abhivAdana karatA hai, vandanA karatA hai - abhivAdetabbana abhivAdeti, ma. ni. 3.253; - desi ma. pu.. e. va. - vyamhito nAbhivAdesi, nayidaM paJjavatAmivAti, jA. aTTha. 7.212; - demi u. pu., e. va. - abhivAdemi taM bhante, sambulAhaM namatthu te, jA. aThTha. 5.84; - denti pra. pu.. ba. va. - yathAnaggAva sAvatthiM ganvA bhikkhU abhivAdenti, pArA. 322; - deyya/daye vidhi., pra. pu., e. va. - na vajjho abhivAdeyya, vajjhaM vA nAbhivAdaye, jA. aTTha. 7.212; - deyyaM u. pu., e. va. - bhavantaM gotama abhivAdeyyaM, dI. ni. 1.111; - dayiM adya., pra. pu., e. va. - dasaGgulI namassitvA, sirasA abhivAdayiM, apa. 1.2; - tuM nimi. kR. - vajjho pana abhivAdetuM .... jA. aTTha. 7.212; - devA pU. kA. kR. - bhagavantaM abhivAdetvA padakkhiNaM katvA pakkAmi, udA. 125; - detab saM. kR., napuM., dvi. vi. e. va. - abhivAdetabaM na abhivAdeti, ma. ni. 3.253 abhivAyati abhi + VvA kA varta.. pra. pu., e. va. [abhivAti]. cAroM ora yA Ara-pAra hokara havA bahatI hai, phaila jAtI hai, vyApta hotI hai - vAyu sapapphitavanasaNDantaraM abhivAyati. mi. pa. 353. abhivAreti abhi + Vvu kA varta., pra. pu., e. va. [abhivArayati], rokatA yA roka rakhatA hai, nivAraNa karatA hai, dUra rakhatA yA niyantrita karatA hai - taM manti taM maM... soNapaNDito tamhA puJA abhivAreti, jA. aTTha. 5.318. abhivAheti abhi + Vvaha kA varta.. pra. pu., e. va., prera. [abhivAhayati], haTA detA hai, dUra karA detA hai, nikalavA detA hai - yi adya., pra. pu., e. va. - tattha sabbakilesAni, asesamabhivAhayi, bu. vaM. 11.5; abhivAhayoti maggodhinA ca ... sabbe kilese abhivAhathi, bu. vaM. aTTha. 211. abhivijinAti abhi + vi + V ji kA varta., pra. pu., e. va. [abhivijayate], pUrI taraha se jIta letA hai, pUrNarUpa se vijaya pAtA hai, parAbhUta karatA hai - nti pra. pu., ba. va. - saGgAme parasenaM abhivijinanti, mi. pa. 38; - tu anu0, pra. pu., e. va. - abhivijinAtu bhavaM cakkaratanAnti, dI. ni. 2. 129; - nituM nimi. kR. - sakkA ca tAvatakeneva balamattena abhivijinitaM. ma. ni. 2.268; - nitvA pU. kA. kR. - taM saGgAmaM abhivijinitvA vijitasaGgAmo tato paTinivattitvA vejayantaM nAma pAsAdaM mApesi, ma. ni. 1.321. abhiviJApeti abhi + vi + JA kA varta., pra. pu., e. va., prera. [abhivijJApayati, acchI taraha se vijJApita karatA hai, prakaTa yA prakAzita karatA hai, vyakta karatA hai, pravartita karatA hai - si adya, pra. pu., e. va. - purANadutiyikAya tikkhattuM methunaM dhamma abhivijJApesi, pArA. 19; abhivijJaApesIti pavattesi, pArA. aTTha. 1.164. abhivitarati abhi + vi + Vtara kA varta, pra. pu., e. va. [abhivitarati], vivecana yA acchI taraha se nizcaya karatA hai - nti pra. pu., ba. va. - pucchitvA abhivitaranti, mahAva. 175; - ritvA pU. kA. kR. - saJciccAti jAnantI saJjAnantI cecca abhivitaritvA vItikkamo, pAci. 396. abhividhi pu., vyAkaraNa kA pAri zabda [abhividhi], pUrNa rUpa se antarbhAva - mariyAdAbhividhatthA yAvayoge... yAva iti For Private and Personal Use Only Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhivinaya 504 abhibyApeti nipAtena ca yoge taM kAraka ... hoti, sadda. 3.703; vilo. mariyAdA. abhivinaya pu., ka. viziSTa prakAra kA athavA ucca stara kA vinaya, bhikSuoM kA atyanta udAtta AtmaniyantraNa - yo pra. vi., e. va. - kilesavUpasamaM kAraNaM abhivinayo, dI. ni. aTTha. 3.210; kha. vi. pi. ke khandhaka evaM parivAra nAmaka saMgraha - abhivinayoti khandhakaparivArA, dI. ni. aTTa, 3.210; ga. abhivinaye rUpa meM prApta hone para, vinaya ke viSaya meM, kevala vizuddha vinaya ke sambandha meM - abhidhamme abhivinaye uLArapAmojjo, dI. ni. 3.213; paTibalo vinetuM abhidhamme abhivinaye ti AdIsu paricchinne, aJamaJjasaGkaravirahite dhamme ca vinaye cAti kuttaM hoti.dha. sa. aTTa, 21; pArA. aTTha 1.16. abhivindati pu., abhi + vida kA varta, pra. pu., e. va., pAtA hai, prApta karatA hai, upalabdha karatA hai - vinde vidhi., ma. pu., e. va. - appevidha abhivinde sumedhaM su. ni. 464; abhivinde lacchasi adhigacchissasi su. ni. aTTha. 2.120. abhivisiTTha tri., [abhiviziSTa], ativiziSTa, sarvottama, paramazreSTha - dvena tR. vi., e. va. - sayameva abhivisiDena jANena paccakkhaM katvA, dI. ni. aTTha. 1.87; - hAya strI., tR. vi., e. va. - ye imaJca lokaM paraJca lokaM abhivisivAya paJAya sayaM paccakkhaM katvA .... ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).228. abhivisajji/abhivissaji/abhivisajjesi abhi + vi + saja ke prera. kA adya, pra. pu., e. va., pUrNarUpa se tyAga diyA, pUrNa rUpa se haTavA diyA - purimatarabhave Thito abhivissaji, dI. ni. 3.119; abhivissajIti abhivissajjesi. dI. ni. aTTha. 3.105. abhivissattha tri., abhi + vi + |ss kA bhU. ka. kR. [abhivizvasta], atyadhika vizvasta, AtmavizvAsapUrNa, nizcayI, atIva vizvasta - ttho pu.. pra. vi., e. va. - yassa me kassapo bhagavA arahaM sammAsambuddho evaM abhivissattho ti, ma. ni. 2.253; abhivissatthoti ativissattho, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.203. abhivihacca abhi + vi+ hana kA pU. kA. kR. [abhivihatya], cAroM ora vikhera kara, titara vitara kara, chinna-bhinna kara, vinaSTa kara, haTA kara, dUra kara - Adicco nabhaM abhussakamAno sab AkAsagataM tamagataM abhivihacca bhAsate ca tapate ca virocate, ma. ni. 1.398; abhivihaccAti abhihantvA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).272. abhivihata abhi + vi + vhana kA bhU. ka. kR. [abhivihata]. burI taraha se mArA huA, abhibhUta, parAjita, Ahata, parAsta - tAnaM pu., Sa. pu., ba. va. - bhogapArijujena vA byAdhipArijuJjena vA abhihatAnaM .... khu. pA. aTTha. 113; pAThA. abhihatAnaM. abhivuDDa abhi + VvaDDha kA bhU. ka. kR. [abhivRddha]. pUrNarUpa se pAlA posA huA, sukha meM sthita, bar3hAyA huA - DDA pu., pra. vi., ba. va., - sukhedhitA ti pATho, sukhena abhivuDDA phItAti attho, pe. va. aTTha. 131. abhivuddhi strI., [abhivRddhi]. atyadhika vRddhi, abhyudaya, saphalatA, vikAsa, sampannatA - ddhiM dvi. vi., e. va. - abhivuddhi atho... sayaM, cU, vaM. 81.64; - yA ca. vi., e. va. - kataM vi janassAsasAsanassabhivuddhiyA, sadda, 1.265; - kAmA strI., ba. sa., pra. vi., e. va., kisI ke vikAsa yA saMvardhana kI kAmanA karane vAlI - daharassa abhivRddhikAmA hoti, dha. sa. aTTha. 240. amivedeti ka. abhi + vida kA varta, pra. pu.. e. va. [abhivetti], kisI ke bAre meM jJAna rakhatA hai, dhyAna rakhatA hai yA jAnatA hai - nti pra. pu., ba. va. - taM maM mataM vA jIvaM vA, nAbhivedenti jAtakA, jA. aTTa, 7.18; nAbhivedentIti na jAnanti, kathentopi nesaM natthi, tade. kha. prera.. [abhivedayati]. ke bAre meM sUcita karatA hai, dikhAtA hai, prakaTa karatA hai - yittha adya.. pra. pu., e. va., Atmane. - abhivedayittha maggaM. dA. vaM. 5.2. abhivyaJjaka tri., [abhivyaJjaka], prakaTa karane vAlA, prakAzana karane vAlA, suspaSTa kara dene vAlA - ko pu.. pra. vi., e. va.- anekarasavyaJjanoti anekehi sUpehi... samminnarasAnaJca abhivyaJjako, udA. aTTha. 160. abhivyaJjati abhi + vi + aJja kA varta, pra. pu.. e. va., prera. [abhivyaJjayati], prakaTa yA suvyakta karatA hai, suspaSTa kara detA hai - aJjati tattha ThitaM atisundaratAya abhivyaJjatIti hi aGgaNaM, sadda. 2.333; - vyatta bhU. ka. kR. [abhivyakta], prakaTa kiyA huA, prakAzita, udghoSita - tAya strI., bhAva., tR. vi., e. va. - imehi pana padehi kAlAtikkameyeva abhibyattatAya ... pakatiyA dIpitA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).224. abhibyApeti abhi + vi + Apa kA varta, pra. pu., e. va., prera. [abhivyApayati, cAroM ora bhara detA hai, phailAtA hai, vistRta karAtA hai - ta samantA vidhUpeti abhibyApeti, mi. pa. For Private and Personal Use Only Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhivyAhaTa 505 abhisaGkhAra 236; - nti pra. pu., ba. va. - te sadevakaM lokaM sIlavaragandhena abhibyApenti, mi. pa. 235; - tvA pU. kA. kR. - byAmamattappadesaM abhibyApetvA candimasUriyAloka... andhakAraM vidhamitvA tiTThati, udA. aTTha. 289. amivyAhaTa tri., abhi + vi + A + Vhara kA bhU. ka. kR. [abhivyAhata], kahA huA, sambodhita, uccArita - raJammato miTTo ruJambuddho, rujaM pUjito... AkuDo, ruTTo, rusito, abhivyAhaTo dayito ... amato. mo. vyA. 5.60. abhisaMvisati abhi + saM+ visa kA varta, pra. pu., e. va. [abhisaMvizati], sahavAsa karatA hai, mana meM le AtA hai, mana meM dhAraNA banAtA hai - seyyaM vidhi., u. pu., e. va. - ..... savanagandhaM bhayAnakaM kuNapaM, abhisaMviseyyaM bhastaM, therIgA. 468; kuNapaM abhisaviseyyaM bhastanti kuNapabharitaM campapasibbaka ... asakiM sabbakAlaM... mama idanti abhiniveseyyaM, therIgA. aTTha. 308. abhisaMsati abhi +/sasa kA varta.. pra. pu. e. va. [abhizaMsati]. kATa detA hai, mAra DAlatA hai, pIr3ita karatA hai - sasi adya., pra. pu.. e. va. - kacci nu te nAbhisasi, jA. aTTha. 7.31; kacci na te nAbhisasIti kacci na ta koci na abhisasi akkosena vA ... vihiMsIti pucchati, jA. aTTha. 7.31-32; - sasiM u. pu., e. va. - svAhaM sake abhissasiM. jA. aTTha.7.260; svAhaM sake abhissasinti so ahaM attano nagaravAsinoyeva ... pIlasiM, jA. aTTha. 7.261. abhisaMhariM abhi + saM + Vhara kA adya.. u. pu.. e. va.. sauMpA, vitaraNa kiyA, prastuta kiyA- ucchaGge pATalipuppha katvAna abhisaMhari, apa. 1.122. abhisaGkhata/abhisaGkhaTa abhi + saM+ kara kA bhU. ka. kR. [abhisaMskRta, vyavasthita kiyA gayA, taiyAra kiyA gayA, dhArmika anuSThAna kI pUrNatA se yukta, soca samajhakara prakAzita kiyA huA, hetu-pratyayoM dvArA utpAdita, saJcita yA puJjita, cetanA dvArA citta kA Alambana banAyA gayA - taM napuM.. pra. vi., e. va. -- yaM kho pana kiJci abhisaGkataM abhisaJcetayitaM. ma. ni. 2.13; abhisaGkatanti paccayahi abhisamAganvA kataM. sa. ni. aTTha. 3.46; - to pu., pra. vi., e. va. - JA paho abhisaGghato ti sanniTThAnaM katvA .... jA. aTTha. 6.180; - te pu..dvi. vi. ba. va. - khattiyapaNDitAdIhi abhisaGghate sukhumapanhe bhinditvA .... jA. aTTha. 7.146; - tA napuM. ba. va. - pakappitAnIti kappitA pakappitA abhisaGghatA saNThapitAtipi pakappitA, mahAni. 136; - tAbhidhAna napuM.. kRtrima pada, kRtrima abhivyakti, kRtrima abhidhAna - nAni pra. vi., ba. va. - abhisaGghatAbhidhAnAni anabhisaGghatAbhidhAnAnIti dvedhA dirasanato ...., sadda. 1.75; sa. u. pa. ke rUpa meM sappimadhuphANitA., sappimadhusakkarA. ke anta. draSTa.. abhisaGkharaNa napuM.. abhi + saM + kara se vyu., kri. nA. [abhisaMskaraNa], suvyavasthita karanA, taiyAra karanA, abhisaMskaraNa - saGghAro saGghate paJaAbhisaGghArAdike pica payoge kAyasaGghArAdyabhisaraNesu ca, abhi. pa. 832. abhisaGgharoti abhi + saM + |kr kA varta.. pra. pu., e. va. [abhisaMskaroti, abhisaMskRta karatA hai, AlambanoM ke grahaNa ke krama meM citta kI pratikriyA ke rUpa meM karma kI tAttvika UrjA taiyAra karatA hai, vyavasthita karatA hai, UrjA taiyAra kara detA hai -- nti pra. pu., ba. va. - te paJhaM abhisaGkaronti, ma. ni. 1.237; pahaM abhisaGgharontIti dupadampi tipadampi catuppadampi panhaM karonti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).99; -- ntA varta. kR., pu., pra. vi., ba. va. - tato paTThAya manussA nagaraM abhisaGgharontA sakkaccaM upaTThAtuM okAsaM na labhiMsu. dha. pa. aTTa, 2.279; - reyyaM vidhi., u. pu., e. va. -- ahaJceva kho pana ceteyyaM, abhisaGghareyya, dI. ni. 1.164; yaMnUnAhaM na ceva ceteyyaM na ca abhisaGghareyyAnti, dI. ni. 1.164; - vAsi adya., pra. pu., e. va. - atha kho bhagavA tathArUpa iddhAbhisaGghAraM abhisaGghAsi, dI. ni. 1.92; -GkhAsiM u. pu., e. va. - tathArUpaM iddhAbhisaGghAraM abhisaGghAsiM ettAvatA brahmA ca ... saddaJca me sossanti, ma. ni. 1.413; - saritu/DvAtu nimi. kR. - anujAnAmi, ... pajja abhisaGkaritunti, mahAva. 281; pajja abhisaGgharitunti yena phAlitapAdA ... pakkhipitvA pajjaM abhisaGgharitu, mahAva. aTTha. 353; taMsamuTThAnA pana vitakkavicArA vAcaM abhisavAtuM na sakkontIti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).261; - sacca/karitvA pU. kA. kR. - abhisaGghacca bhojanaM sa. ni. 1(1).119; abhisaGghaccAti abhisaGkaritvA samodhAnetvA rAsiM katvA, sa. ni. aTTha. 1.146; abhisaritvA kuhako, bhekhaM so akittayi, su. ni. 990; abhisaGgharitvAti gomayavanapupphakusatiNAdIni AdAya sIghaM sIghaM... kuhanaM katvAti vuttaM hoti, su. ni. aTTha. 2.272. abhisaGkhAra pu., [bau. saM. abhisaMskAra], zA. a. taiyArI, prabhAvapUrNa athavA phaladAyaka banAnA - ro pra. vi., e. va. - bIjAnaM abhisavAro, etassatthassa sAdhako, abhi. ava. 6103; lA. a. ka. karma evaM karma-vipAka ke utpreraka yA janaka For Private and Personal Use Only Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhisArika 506 abhisajjati tattva ke rUpa meM cittavRttiyoM (cetanA) sahita citta kii| nAnAsambhArehi abhisaGkaritvA kataM susajjitaM, pArA. aTTha. kriyAzIlatA - ssa Sa. vi., e. va. - taM pavattitaM samAnaM / 2.150; - khAdanIya napuM, ThIka se taiyAra kiyA gayA khAdya yAvatikA abhisaGkArassa gati tAvatika gantvA ..., a. ni. padArtha - nIyAni pra. vi., ba. va. - saGghatiyoti 1(1).134; abhisavArassa gatIti payogassa gamanaM, a. ni. abhisavArikakhAdanIyAni, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.117. aTTha. 2.82; lA. a. kha. cetanA ke stara para, karma kA abhisavitta tri., abhi + saM + khipa kA bhU. ka. kR. saMcaya - rA pra. vi., ba. va. - te abhisavArA appahInA, [abhisaMkSipta], saMgraha kiyA huA, ekatrIkRta - taM napuM, pra. mahAni. 58; te abhisaGghArA appahInAti ye vi., e. va. - mamApidaM pahUtaM sApateyyaM dhambhikena balinA pujApuJaAnejAbhisaGghArA, te appahInA, mahAni. aTTa abhisaGghataM, dI. ni. 1.126. 166; - re dvi. vi., ba. va. - sabbe kilese, sabbe duccarite, abhisajipitvA abhi + saM + khipa kA pU. kA. kR. sabbe abhisaGkhAre... abhibhuyyatIti bhUripA , paTi. ma. 369; abhisaMkSipya], atyadhika saMkSipta banA kara, rAzi ke rUpa meM lA. a. ga. citta kI vizuddhi kI taiyArI - ro pra. vi., e. eka sAtha rakhakara - tadekajjhaM abhisahitvA abhisajipitvA va. - tayo kho, Avuso, paccayA animittAya ca dhAtuyA ayaM vuccati rUpakkhandho, vibha. 2. manasikAro, pubbe ca abhisaGghAro, ma. ni. 1.377; ... pubbe ca abhisaGga/abhissaGga pu.. [abhiSvaGga, abhiSaGga / abhisaGga]. abhisaGkAroti addhAnaparicchedo vutto. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) ka. Asakti yA cipakAva, majabUta lagAva, jhukAva, ruci - 1(2).247; lA. a. gha. dRr3ha saMkalpa yA taiyArI, kevala sa. abhilAse tu kiraNe abhissaGge rucitthiyaM, abhi. pa. 873; mA u. pa. ke rUpa meM akusalA., ana., apuJA., ANajA., rocaya mabhisaGgaM jA. aTTa, 5.6; mA rocayAti evaM taNhAbhisaGga AnejA., iddhA., kammA., khandhakilesA., gamikA., pabbajjA., mA rocaya, jA. aTTha. 5.7; kha. abhizApa, Akroza, durvacana, puJA. ke anta. draSTa.; - bhAra pu., abhisaMskAra kA bhAra - mithyA doSAropaNa, lAJchana - akkosanamabhisaGgo, abhi. pa. ro pra. vi., e. va. - yato khandhabhAro ca kilesabhAro ca 759; sa. u. pa. ke rUpa meM taNhA., sukhA. ke anta. draSTa; abhisavArabhAro ca pahInA honti, mahAni. 246; - lakkhaNa - rasa tri., sudRr3ha lagAva yA Asakti kA kArya karane vAlA tri., ba. va., abhisaMskAra ke lakSaNa yA viziSTa cihna vAlA - tesu lobho... abhisaGgaraso tattakapAle khittamaMsapesi viya, - kkhaNaM napuM., pra. vi., e. va. - yaM kiJci cittasambhUtaM, dha. sa. aTTha. 289; - hetuka tri., dRr3ha Asakti ke kAraNa abhisaGghAralakkhaNaM, abhi. ava. 1200 (pR.)149; - vijJANa utpanna yA usI para Azrita - kassa napuM.. Sa. vi., e. va. napuM.. naye janma ke nirmANa meM hetubhUta citta yA cetanA - ssa - tesaM vinAsena abhisaGgahetukarasa dukkhassa abhAvA.....dha. Sa. vi., e. va. - sotApattimaggajANena abhisaGkAraviANassa sa. aTTha. 174. nirodhena satta bhave ThapetvA, dha. sa. aTTha. 277; - abhisaGgI pu., pra. vi., e. va., ka. cipakAva rakhane vAlA, sahagatavijJANa napuM., kuzala athavA akuzala cetanA se Asakti se paripUrNa, kha. AghAta yA AkramaNa karane vAlA sahagata citta - Nassa Sa. vi., e. va. - anokoti -bhikkhu kodhano hoti kodhahetu abhisaGgI, ma. ni. 1.133. abhisaGghArasahagatavijJANassa okAsaMna karotItipi anoko, abhisajjati abhi + Vsaja kA varta, pra. pu., e. va., karma mahAni. 368; abhisaGghArasahagatavijJaANassAti vA. [bau. saM. abhisajyate]. zA. a. kisI ke sAtha burI kusalAkusalacetanAsampayuttacittassa okAsaM na karotIti taraha cipaka jAtA hai yA aTaka jAtA hai, lA. a. krodha yA avakAsa patidvaM na karoti, mahAni. aTTha. 373; - rUpadhi pu., dveSa ko prakaTa karatA hai - appampi vuttA samAnA abhisajjati pra. vi., e. va. bhava yA astitva kI nirdhAraka cetanA - kuppati byApajjati patitthIyati, a. ni. 1(2).233; - upadhIti cattAro upadhayo- kAmUpadhi, khandhUpadhi kilesUpachi jjeyya/jjetha/je vidhi., pra. pu., e. va. - nAbhisapitthAti L. abhisaGghArUpadhIti, su. ni. aTTa. 1.36. ... koci taM na akkosi na paribhAsIti pRcchati abhisaGkhArika tri., vizeSa rUpa se yA upayukta DhaMga se taiyAra "nAbhisajjethA tipi pATho, na kopesIti attho, jA. aTTha. 5. kiyA huA, ucita DhaMga se banAyA huA - kaM napuM.. dvi. vi., 168; gAme ca nAbhisajjeyya, lAbhakamyA janaM na lapayeyya, e. va. - manussA icchanti therAnaM bhikkhUnaM abhisavArika su. ni. 935; gAme ca nAbhisajjeyyAti gAme ca ... piNDapAta ... telampi uttaribhaGgampi, pArA. 252; abhisaGkArikanti / gihisaMsaggAdIhi nAbhisajjeyya, su. ni. aTTha. 2.256; ... For Private and Personal Use Only Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 507 abhisajjanA abhisaddahati yAya nAbhisaje kaJci, dha. pa. 408; nAbhisajeti yAya girAya dI. ni. 1.161; - dhe sapta. vi., e. va. - ajhaM kujjhApanavasena na laggApeyya, su. ni. aTTha. 2.172; abhisaJaAnirodheti ettha abhIti upasaggamattaM, dI. ni. aTTha - sajji adya, pra. pu., e. va. - appampi vutto samAno 1.274. abhisajji kuppi byApajji patidvayi, jA. aTTha, 4.20-21; abhisaJjUhitvA abhi + saM + vUha kA pU. kA. kR., eka -sajjiM u. pu., e. va. - appampi vuttA samAnA abhisanjiM sAtha juTakara yA jor3akara - tadekajjhaM abhisahitvA ... appaccayaJca pAtvAkAsiM, a. ni. 1(2).235; - tuM nimi. abhisavipitvA ..., vibha. 2. kR. - nArahatAyasmA ambaTTo imAya appamattAya abhisaTa tri., abhi + vsara kA bhU. ka. kR. [abhisRta], ka. abhisajjitAnti, dI. ni. 1.80; abhisajjitanti kodhavasena karma vA. -- bAra bAra dekhA haA, vaha, jisake samIpa laggituM, dI. ni. aTTa, 1.208. punaHpunaH jAyA jAe, saralatA se pahuMcane yA samparka karane abhisajjanA strI., pra. vi., e. va., saTAva, cubhana, lagAva, yogya - TA strI., pra. vi., e. va. - abhisaTA asthikAnaM Asakti - vAcAbhilApo abhisajjanA vA, su. ni. 49; asthikAnaM manassAnaM paTisatena ca rattiM gacchati, mahAva. tasmiM sinehavasena abhisajjanA ca jAtA ... sahamamassa 357; kha. kartR. vA. - eka sAtha A juTA, ekatrita - To vAcAbhilApo abhisajjanA vA, su. ni. aTTha. 1.78. pu., pra. vi., e. va. - kattheso abhisaTo janoti, jA. aTTha. abhisajjanI strI., kaThora, karkaza, kaTu, cubhane vAlI - 6.69; katthesoti kimatthaM esa mahAjano abhisaTo sannipatito, apasannakAriNI parAbhisajjanIti kuTilakaNTakasAkhA viy| tade.. cammesu vijjhitvA paresaM abhisajjanI, dha, sa. aTTha 417; sa. abhisatta tri., abhi + Vsapa kA bhU. ka. kR. [abhizapta], u. pa. ke rUpa meM parAbhisajjanI - yA sA vAcA aNDakA abhizApa pAyA huA, AkruSTa, vinindita - tto pu., pra. vi., kakkasA parakaTukA parAbhisajjanI kodhasAmantA e. va. - pacchA isinA abhisatto parihInasabhAvo..... jA. asamAdhisaMvattanikA, ma. ni. 1.360. aTTha. 3.406; - rUpa tri., ba. sa. [abhizaptarUpa], zApita, abhisaJceyyaM abhi + saM + ci kA vidhi., u. pu., e. va., bhayaGkara AkAra vAlA - po pu.. pra. vi., e. va. - pUrNa rUpa se saJcita kara lUM - taM cAhaM abhisaJceyyaM, vi. luddAnamAvAsamidaM purANaM, bhUmippade so abhisattarUpo, vi. va. va. 531(ro.). 1232; abhisattarUpoti "evaM lUkho ghorAkAro hotUti porANehi abhisaJcetayati abhi + saMcita kA varta., pra. pu., e. va. isIhi sapitasadiso, dinnasapo viyAti attho, vi. va. aTTha. [abhisaJcetayati], pUrNarUpa se cetanA dvArA grahaNa karatA hai, 285. cetanA dvArA acchI taraha se grahaNa karatA hai, Alambana ke abhisattika tri., ba. sa. abhiSakti], atyadhika Asakti prati caitanya ho jAtA hai - so neva taM abhisaGgharoti na yA lagAva rakhane vAlA, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prApta abhisaJcetayati bhavAya vibhavAya vA, ma. ni. 3.293; - devakaJA. ke anta. draSTa.. tayita tri., bhU. ka. kR., prakalpita, socA huA, cetanA dvArA abhisattha/abhisatta tri., abhi + saMsa kA bhU. ka. kR. gRhIta, vicArita - taM napuM.. pra. vi., e. va. - idaM pi paThamaM abhizapta/abhiziSTa], AjJapta, anuzAsita, prazasta - jhAnaM abhisaGghataM abhisaJcetayitaM. ma. ni. 2.13; - tayitA to pu., pra. vi., e. va. - abhisattova nipatati, theragA. 1183; uparivat strI, pra. vi., e. va. - ayaM pi kho mettA tattha abhisattovAti tvaM sIghaM gaccha mA tiTThA ti devehi cetovimutti abhisaGghatA abhisaJcetayitA, ma. ni. 2.14. anusiThTho ANatto viya, theragA. aTTha 1.255. abhisaJchanna tri., abhi + sam + Vchad kA bhU. ka. kR.. abhisaddahati varta., pra. pu., e. va. [abhizraddahati], zraddhA [abhisaMchanna, cAroM ora se DhakA huA, cAroM ora se rakhatA hai, bharosA rakhatA hai, dRr3ha vizvAsa rakhatA hai - evaM Acchanna; kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hemajAlA., nAnAlatA. pajAnitvA pajAnitvA evaM abhisaddahati, sa. ni. 3(2).301; - ke anta. draSTa.. nti pra. pu.. ba. va. - tadappapaJjA abhisaddahanti, passanti taM abhisajAnirodha pu., citta kA kSaNika yA sthAyI nirodha, paNDitA attanAva, jA. aTTha. 7.53; - haM/hanto varta. kR., citta kA virAma yA viramana, citta kA nirodha - nirodho pra. pu., pra. vi., e. va. - abhisaddahaM kammaphalaM uLAraM ma. ni. vi., e. va. - kathaM nu kho, bho, abhisAnirodho hotI ti, 3.307; tassappapao abhisaddahanto, ma. ni. 2.270; -- ntA For Private and Personal Use Only Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhisantApeti 508 abhisapati pra. vi., ba. va. - kammaphalaM abhisaddahantA cittIkAraM avijahantA, pe. va. aTTha. 23; - heyyaM vidhi., u. pu., e. va. - sabbampi tAhaM abhisaddaheyyaM pe. va. 529; sabbampi tAha abhisaddaheyyanti sabampi... ajhaM vA abhisaddaheyyaM pe. va. aTTha. 194; - heyyu pra. pu., ba. va. - ye cApi tesaM abhisaddaheyyu, jA. aTTha. 7.56. abhisantApeti abhi + saM + Vtapa kA varta, pra. pu., e. va., prera. [abhisantApayati], pUrNa santApa detA hai, yAtanA detA hai, utpIr3ita karatA hai, kaSTa pahucAtA yA satAtA hai - mi u. pu., e. va. -- cetasA cittaM abhiniggaNhAmi, abhinippeLemi abhisantApemi. ma. ni. 1.311; - yato varta. kR., pu., Sa. vi0, e. va. - cetasA cittaM abhiniggaNhato abhinippILayato abhisantApayato .... ma. ni. 1.171; - seyya vidhi., pra. pu., e. va. - sIse vA gale vA ... gahetvA abhiniggaNheyya abhinippILeyya abhisantApeyya, ma. ni. 1.171; - yyaM u. pu.. e. va. - cetasA cittaM abhiniggaNheyyaM abhinippILeyyaM abhisantApeyyAnti, ma. ni. 1.311; abhisantApeyyanti tApetvA vIriyanimmathanaM kareyyaM ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(2).185; - tabbaM saM. kR.. napuM., pra. vi., e. va. - cetasA cittaM abhiniggaNhitaba abhinippILetabbaM abhisantApetabba, ma. ni. 1.172. abhisanda pu., [abhisyanda], ka. bAr3ha jalaugha, jalaplAvana, niHsrAva, bahirgamana, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prApta kammA., kusala., pujA. ke anta. draSTa; kha. sa. ni. ke tIna suttoM kA zIrSaka, sa. ni. 3(2).454-455. abhisandati abhi + /sanda kA varta., pra. pu., e. va. [abhisyandate], risatA hai, bAhara kI ora bahatA hai, jala kA srAva hotA hai - Apo ti saMkhaM gataM salilaM suciM sugandhaM hutvA tathA abhisandatIti, sadda. 1.108; - nti pra. pu., ba. va. - bahakA nAgavittodA, abhisandanti vArinA, jA. aTTha. 5.6; - nto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - thalaM ninnaJca, pUreti abhisandantova vArinA, itivu. 49. abhisandana napuM, abhi + /sanda se vyu., kri. nA. [abhiSyandana], jala se sarAbora kara denA, jalapravAhana, paripUraNa jala kA saMvarSaNa - sukhassa abhisandanaTTho abhineyyo, paTi. ma. 16. abhisandahati abhi + saM + vdhA kA varta, pra. pu., e. va. [abhisaMdadhAti], zA. a. kisI ko apanA lakSya banAtA hai yA abhisandhAna karatA hai, kisI ko apane dRSTipatha para rakhatA hai, lA. a. punaH eka sAtha jor3a detA hai yA saGgati baiThA detA hai - cetayatIti cetanA saddhiM attanA sampayuttadhamme ArammaNe abhisandahatIti attho, dha. sa. aTTha. 157; - tvA pU. kA. kR. - esA nisinnA abhisandahitvA, theragA. 151; - ndhAya uparivata, apanA lakSya banAkara dhyAna meM rakhakara - tattha kimatthamabhisandhAyAti kiM nu kho kAraNaM paTicca kiM sampassamAno, jA. aTTha. 2.317. abhisandeti abhi + /sanda kA varta, pra. pu., e. va., prera. [abhisyandayati], tara-batara kara detA hai, sarAbora kara detA hai, saMtRpta karatA hai, pUrI taraha bhiMgo detA hai, bhara detA hai - kAyaM vivekajena pItisukhena abhisandeti parisandeti, ma. ni. 1.348; abhisandetIti temeti sneheti, sabbattha pavattapItisukhaM karoti, dI. ni. aTTha. 1.176; - ndayamAnaM varta. kR., napuM.. pra. vi., e. va. - sakalasarIraM khomentaM mahantaM pharamAnaM abhisandayamAnaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).287; - deyya vidhi., pra. pu., e. va. - sItena vArinA abhisandeyya parisandeyya paripUreyya paripphareyya, ma. ni. 1.349. abhisandhAna napuM.. [abhisandhAna], soddezya udaghoSaNA, pratijJA, uddezya, prayojana - abhidheyyadhanakAraNapayojananivatyAbhisa ndhAnAdivacano pana pulliGgo, sadda. 1.255. abhisandhi pu., [abhisandhi]. lakSya, prayojana, uddezya adhyAzaya, abhiprAya, Azaya - ajjhAsayo adhippAyo Asayo cAbhisandhi ca, abhi. pa. 766; - nA ta. vi., e. va. - iminA ca abhisandhinA varabuddhAsane nisinnaM disvA... isinisabhaM bhagavantaM .... su. ni. aTTha. 2.190. abhisanna/abhissanna tri., abhi + /sanda kA bhU. ka. kR., (prIti) se saMplAvita, tara-batara, saMtRpta, Ananda yA duHkha se atyadhika abhibhUta - nno pu., pra. pu., e. va. - pItiyA ca abhissanno, jA. aTTha. 1.22; bu. vaM. 2.78; pItiyA ca abhissannoti pItiparipphuTo, bu. vaM. aTTha. 114; - nnAni napuM., pra. vi., ba. va. - tAni yAva caggA yAva ca mUlA sItena vArinA abhisannAni parisannAni .... ma. ni. 1.349; - kAya tri., ba. sa., vaha, jisakA zarIra hAnikAraka dravoM yA taraloM se bharA hai - yo pu., pra. pu., e. va. - aJjataro bhikkhu abhisannakAyo hoti, mahAva. 282; abhisannakAyoti ussannadosakAyo, mahAva. aTTha. 353. abhisapati abhi + sapa kA varta, pra. pu., e. va. [abhizapati], sarApatA hai, zApa detA hai, kosatA hai, doSa lagAtA hai yA doSAropaNa karatA hai, abhiyoga lagAtA hai - upasampannAya vematikA nirayena vA brahmacariyena vA abhisapati, pAci. 379; For Private and Personal Use Only Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org = 509 abhisapatha 1 pAma anu., u. pu. ba. va. handa, naM abhisapAmA 'ti, ma. ni. 2.369; nto varta. kR., pu0, pra. vi., e. va. - iti taM garahitvA udAni abhisapanto... jA. aDDa. 5.82 patha ma. pu. va. va. vhe doso natthIti mama vadantasseva tumhe abhisapatha, gha. pa. a. 1. 27 - peyya vidhi, pra. pu. e. ka. attAnaM vA paraM vA nirayena vA brahmacariyena vA abhisapeyya, pAci 378 pi adya. pra. pu. e. va. tumhAkaM kulUpako tApaso meM niraparAdhaM abhisapi jA. aDDa. 4349 piMsu ba. ca. sata brAhmaNisayo asitaM devalaM isiM abhisapiMsu, ma. ni. 2.369; pissati bhavi., pra. pu. e. va. ayaM me abhisapissati jA. anu. 5.154 ka. abhisapisyAmi tanti dutte tvA pU. kA. kR. - abhisapitvA ca pana kassa nu kho upari abhisapo, dha. pa. aTTha. 1.28. abhisamayasaMyutta napuM. sa. ni. ke eka khaNDa kA zIrSaka, sa.ni. 1 ( 2 ) 119-124. J pissAmi u. pu. e. gha. pa. a. 1.27 - - abhisamayasaha pu.. abhisamaya kA zabda yA dhvani dassa gha vi. e.va. samayasadassa atyuddhAre abhisamayasadassa gahaNe kAraNaM vuttanayeneva veditabba, udA. aDDa. 17. amisapatha pu. abhizApa tho pra. ki. e. va. sapardhA abhisamayahetu pu. pra. vi. e. va. abhisamaya kA hetu yA abhisapatho abhisapito sapanako, sadda 2.403. kAraNa evameva kho mahArAja, tassa tena dosena abhisamayahetu abhisapana napuM., abhizApa etaM te paralokasmiM samucchinno, mi. pa. 239. amisamAgacchati abhi saM A + gama kA varta., pra. pu. e. va. [ abhisamAgacchati] yathArthabodha ke lie AtA hai, samajhane ke lie AtA hai, uddezya vizeSa ke sAtha AtA hai| ti abhisametIti ANena abhisamAgacchati sa. ni. aTTha. 2.36; gantvA pU. kA. kR. abhisameccAti abhisamAgantvA, khu. pA. aDa. 191. abhisamAcAra pu. abhisamAcAra kA saM. rU0 [dau. saM. abhisamAcAra ], viziSTa mArgazIla evaM phalazIla, AcaraNasambandhI viziSTa vacana, AcaraNa se sambaddha viziSTa yA atirikta niyama ro pra. vi., e. va. - adhiko samAcAro abhisamAcAro visuddhi mahATI 1.30: aghisIlasikkhApariyApannattA abhivisiddho samAcAroti abhisamAcAroti Aha uttamasamAcAroti visuddhi. mahATI. 1.31; - raM dvi. vi. e. va. - abhisamAcAraM vA Arambha paJJattaM AbhisamAcArika visuddhi. 1.12. AbhisamAcArika 1. tri. [ bau. saM. AbhisamAcArika ], zA. a. uttama AcaraNa, uttama AcaraNa se sambaddha; lA. a. ka. sAmAnya udAtta paramparA se calA A rahA (dharma). - kaM pu0, dvi. vi., e. va. ArajJiko saGgha viharanto AbhisamAcArikampi dhammaM na jAnAti, ma. ni. 2.143; AbhisamAcArikampi dhammanti abhisamAcArika vattapaTipattimattampi. ma. ni. aDa. (ma.pa.) 2.131 lA. abhisapanavasena kataM pApakammaM, pe, va aTTha. 126. abhisamaya pu., [bau. saM. abhisamaya], ka. bodha, cAra AryasatyoM kA yathArtha bodha yA yathAbhUta prativedha samyaka dRSTi yo pra. saccAnaM abhisamayo, etaM samaNassa patirUpaM, pu. e. va. theragA. 593; saccAnaM abhisamayoti dukkhAdInaM ariyasaccAnaM paTivedho, theragA. aTTha. 2.179; - yaM dvi. vi., e. va. saha domanassena catunna ariyasaccAna abhisamayaM vadAmi. sa. ni. 3(2).503 yena tR. vi. e. va. cattAri saccAni ekapaTivedheneva paTivijjhati ekAbhisamayena abhisameti, ma. ni. a. ( mU.pa.) 1(1).79 yAya ca. vi. e. va. sabbe te catunnaM ariyasaccAnaM yathAbhUtaM abhirAmayAya... sa. ni. 3(2) 479, sa. u. pa. ke rUpa meM atthA, anupubbA, abhiropanA, ekA., kiccA, catusaccA, dassanA, parijJA0, pahANA0, phassA, bhAvanA, mahAjanA, mAnA, saccA, sacchikiriyA ke anta. draSTa.. " 0, " abhisamayakathA strI paTi ma. ke eka khaNDa kA zIrSaka paTi0 ma0 384-387. abhisamayajAti strI yathArthabodha yukta janma tiyaM sapta vi. e. va. panarasa pacchime bhave abhisamayajAtiyaM magga Arambha satisammoso hessati mi. pa. 268. abhisamaya pu.. [ abhisamayArtha] yathArthabodha kA Azaya yA artha - TTho pra. vi., e. va. - abhisamayaTTo imehi .... AkArehi AmisamAcArika abhisamayadvena cattAri saccAni ekasaGgrahitAni paTi. ma. 286. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amisamayantarAyakara tra abhisayama yA yathArthabodha meM ki.. na (antarAya) lAne vAlA yathArthabodha meM vighnakAraka kara napuM. pra. vi. e. va. ajAnantenapi kataM pApaM abhisamayantarAyakara hoti. mi. pa. 239 paJha pu. mi. pa. ke eka khaNDa kA zIrSaka, mi. pa. 238-240. amisamayavagga pu. sa. ni. ke eka khaNDa kA zIrSaka, sa. f. 3(2).518-523. - - For Private and Personal Use Only - - Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhisamAcita 510 abhisameti a. kha. khandhakoM meM nirdiSTa zikSA-pada yA zikSA, uttamaAcaraNa se sambaddha niyama, AcaraNa ke viziSTa niyamoM ke sAtha jur3A huA, mArgazIla evaM phalazIla kI dRSTi se prajJapta - kaM napuM.. pra. vi., e. va. - adhiko samAcAro abhisamAcAro tattha niyuttaM, so vA payojanaM etassAti AbhisamAcArika visuddhi. mahATI. 1.30; - kAya strI., sapta. vi., e. va. - paTibalo... saddhivihAriM vA AbhisamAcArikAya sikkhAya sikkhApetuM, mahAva. 83; AbhisamAcArikAya sikkhAyAti khandhakavatte vinetuM na paTibalo hotIti attho, mahAva. aTTha. 259; - kA pra. vi., e. va. - mayA sAvakAnaM AbhisamAcArikA sikkhA paJattA, a. ni. 1(2).278; AbhisamAcArikAti uttamasamAcArikA, a. ni. aTTha. 2.392; 2. napuM.. khandhakoM meM saMgRhIta kSudrakAnukSudraka zikSApada - khuddAnukhuddakaM AbhisamAcArikamuccate, abhi. pa. 431; - kaM pra. vi., e. va. - abhisamAcArova AbhisamAcArika visuddhi. mahATI. 1.31; evaM AbhisamAcArika - Adibrahmacariyakavasena duvidhaM visuddhi. 1.12; - kesu sapta. vi., ba. va. - asaMsaThTho AbhisamAcArikasu sakkaccakArI garUcittIkArabahulo viharati, udA. aTTha. 182; -dhammapUraNa napuM., paramparA-prApta udAtta dharma ko pUrA karanA yA usakA anupAlana karanA - NaM pra. vi., e. va. - bhikkhUnahi mettacittena AbhisamAcAri-kadhammapUraNaM mettaM kAyakamma..., ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(2).288; - vatta napuM.. uttama AcaraNa se sambaddha vrata yA naitika AcaraNa - ttaM dvi. vi., e. va. - AbhisamAcArikavattahi pUrentoyeva ariyaphalAdIni sacchikaroti, dha. pa. aTTha. 2.90; gAmantamabhihArayati AbhisamAcArikavattaM katvA, su. ni. aTTha. 2.194; - to pa. vi., e. va. - AyaramA sAriputto... vasena AbhisamAcArikavattato paTThAya ..., ma. ni. aTTha (ma.pa.) 2.132; - vattapaTivatta napuM., pra. vi., e. va. choTe-moTe AcaraNIya niyama - abhisamAcArikavattapaTivattaM mama akAsi. jA. aTTha. 5.224. abhisamAcita tri., abhi + saM + A + vci kA bhU. ka. kR. [abhisamAcita], saMgrahIta, eka sAtha pujIbhUta kiyA huA, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prApta cirakAlA. ke anta. draSTa... abhisamita tri., abhisameti kA bhU. ka. kR., samajhA huA, bUjhA huA, jAnA huA, patA lagAyA huA - to pu.. pra. vi., e. va. - amhAkaM dhammo amhAkaM ayyapattena dhammo abhisamitoti, pArA. 278; ... pana attano santakabhAve yuttiM dassento amhAka ayyapattena dhammo abhisamito ti, Aha, pArA. aTTha. 2.178; - tta napuM., bhAva.. samajhA huA athavA jAnA huA rahanA - ttA pa. vi., e. va. - dhammassa sutattA saccAnaJca abhisamitattA manussesu dibbesu cAti ... arati ukkaNThiM adhigacchi, therIgA. aTTha. 265. abhisamekkhati abhi + saM + ikkha kA varta, pra. pu., e. va. [abhisamIkSate], bhalI-bhAMti dekhatA hai, avalokana karatA hai, anucintana karatA hai, gaharAI ke sAtha vicAratA hai- se ma. pu., e. va., Atmane. - yaM tvaM sukhenAbhisamekkhase maM, jA. aTTha. 4.18; yaM tvanti yasmA tvaM sukhena meM abhisamekkhase, tade. - kkha anu0. ma. pu., e. va. - tvaM nottamevAbhisamekkha nArada, jA. aTTha. 5.390; tvaM nottamevAti uttamamahAmani tvameva no upadhArehi, tade.. amisametu pu.. abhi + saM+Vi se vyu. ka. nA., acchI taraha se jAnane yA samajhane vAlA - tAro pra. vi., ba. va. - puthujjanAnampi bhikkhu bhikkhunI upAsakaupAsikAnaM dhammadesanaM sutvA hontiyeva dhamma abhisametAro, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 1(1).201. abhisametabba tri., abhisameti kA saM. kR., ThIka se samajhane yogya - to pa. vi., e. va. - paTivedhoti hi abhisametabbato abhisamayo, udA. aTTha. 17; - bhAva pu., ThIka se yA pUrNa rUpa se samajhe jAne yogya honA - vena tR. vi., e. va. - abhisamayaTThoti... abhisametabbabhAvena ekIbhAvaM upanetvA vRttAni, udA. aTTha. 17. abhisametAvI tri., pUrNa rUpa se samajha cukA, acchI taraha se jJAna pA cukA - vino pu., pra. vi., ba. va. - didvisampannassa puggalassa abhisametAvino ..., sa. ni. 1(2).119; abhisametAvinoti paJaAya ariyasaccAni abhisametvA Thitassa, sa. ni. aTTha. 2.113; - vinI strI., pra. vi., e. va. - saddheyyavacasA nAma AgataphalA abhisametAvinI vijJAtasAsanA, pArA. 294; abhisametAvinIti paTividdhacatusaccA, pArA. aTTha. 2.195. abhisameti' abhi + saM+ (i kA varta., pra. pu.. e. va., zA. a. kisI ke pAsa ThIka se jA pahuMcatA hai, lA. a. ThIka se samajhatA hai, acchI taraha se jAna jAtA hai-nti pra. pu.. ba. va. - ye ca taM sutvA dhamma abhisamenti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).201; - ntena varta. kR., pu., tR. vi., e. va. - sacchikiriyAbhisamayavasena abhisamentena visayato kiccato ca ArammaNato ca ... paTividdhaM, udA. aTTha. 319; - mesi For Private and Personal Use Only Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 511 abhisameti abhisambuddha adya.. pra. pu., e. va. -- nAnAnayehIbhisamesi satte, jinA. sampUrNa rUpa se jAnatA hai, samajhatA hai, pUrNa tathA pratyakSa rUpa 177; - mesu ba. va. - sabbe te cattAri ariyasaccAni meM anubhava karatA hai, lA. a. pUrNarUpa se sambodhijJAna ko yathAbhUtaM abhisamesu. sa. ni. 3(2).479; - ssasi bhavi., ma. pAtA hai, buddha kI avasthA pA letA hai, pUrNa rUpa se jJAna evaM pu., e. va. - divase divase tIhi tIhi ... vassasatassa / darzana pA letA hai - anuttaraM sammAsambodhi abhisambujjhati, accayena anabhisametAni cattAri ariyasaccAni dI. ni. 2.101; - nti ba. va. - sabbe te ... ariyasaccAni abhisamessasI ti, sa. ni. 3(2).503; - ssanti pra. pu., ba.. yathAbhUtaM abhisambujjhanti, sa. ni. 3(2).497; - jhiM adya., va. - sabbe te cattAri ariyasaccAni yathAbhUtaM abhisamessanti, u. pu., e. va. - yAva na sammAsambodhi abhisambujhiM, sa. ni. sa. ni. 3(2).480; - mecca pU. kA. kR., ThIka se samajhakara aTTha. 1.224; - jhiMsu pra. pu.. ba. va. - bhAvetvA anuttaraM -- sammA pariyantadassAvI sammadatthaM abhisamecca dideva dhamme sammAsambodhiM abhisambujjhisu, dI. ni. 2.65; - dhaM/dhAno dukkhassantakaro hoti, a. ni. 3(2).43; - metvA pU. kA. varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - yaM dhamma abhisambudha, sa.ni. kR., ThIka se jAna-bUjhakara -- abhisambujjhitvA abhisametvA 1(1).243; pheNUpagaM kAyamimaM viditvA, marIcidhamma Acikkhati deseti... vivarati vibhajati uttAnIkaroti, sa. abhisambudhAno, dha. pa. 46; -- ssAmi bhavi., u. pu., e. va. ni. 1(2).24. - idAnAhaM manussayoniyaM.. abhisambujjhirasAmIti udA. aTTha. 118; abhisameti' abhi + (sama kA varta.. pra. pu., e. va., prera. - ssanti pra. pu., ba. va. - anuttaraM sammAsambodhi [abhizamayati], zAnta kara detA hai, santuSTa kara detA hai - abhisambajjhissanti, dI. ni. 2.66; - tvA pU. kA. kR. - mesi ma. pU., e. va. -- nAnAnayehIbhisamesi satte, jinA. 177. abhisambujjhitvA abhisamecA Acikkhati deseti, sa. ni. 1(2).24. abhisampatta tri.. abhi + saM + pa + vApa kA bhU. ka. kR. abhisambujjhana napuM., abhi. + saM + Vbudha se vyu., kri. nA. [abhisamprApta], vaha, jisane acchI taraha se prApta kara liyA / [abhisambodhana], sambodhijJAna kI prApti, pUrNa bodhijJAna kI hai, vaha, jisane pA liyA yA adhigata kara liyA hai - prApti - kAla pu., tatpu. sa. [abhisambodhanakAla], pUrNa abhisambuddhoti paccaAsinti "abhisambuddho abhisampatto sambodhi-jJAna kI prApti kA kAla - lo pra. vi., e. va. - paTivijjhitvA Thito ti evaM paTijAni. sa. ni. aTTha. 2.136; siddhatthakumArassa abhisambujjhanakAlo Asanno, jA. aTTa. pAThA. ahaM patto. 1.69; - divasa pu., tatpu. sa. [abhisambodhanadivasa], abhisamparAya pu. [bau. saM. abhisamparAya], pAralaukika avasthA, sambodhijJAna prApta karane kA dina - se sapta. vi., e. va. mRtyu ke uparAnta prApta hone vAlI pAralaukika gati - yo - anekesaM bodhisattasahassAnaM abhisambujjhanadivase otaritvA pra. vi., e. va. - tassa kA gati, ko abhisamparAyoti, ma. ...... jA. aTTha. 1.79. ni. 2.354; - yaM dvi. vi., e. va. - bhikkhU kosambiya abhisambujjhanaka tri., [abhisambodhanaka]. sambodhijJAna ko piNDAya carantA taM pavattiM JatvA pacchAbhattaM bhagavato ArocetvA pAne vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - sambodhiparAyanoti tAsaM abhisamparAyaM pucchisu. udA. aTTha. 312. ..... taM sambodhi avassaM abhisambujjhanakoti attho, sa. ni. abhisamparAyaM sapta. vi., pratirU. nipA., Age Ane vAle aTTha. 2.65. jIvana yA astitva meM, AgAmI jIvana meM, mRtyu ke uparAnta abhisambuddha tri., abhi + saM + Vbudha kA bhU. ka. kR. prApta hone vAle jIvana meM- didve ceva dhamme abhisamparAyaJca, [abhisambuddha], ka. pUrNarUpa se samajhA huA, bodhijJAna meM dI. ni. 3.61; AsavA assaveyyu abhisamparAyAnti, a. ni. pUrNatayA jJAta yA anubhava kiyA huA-ddhA pu., pra. vi., ba. 1(2).226; kAyassa bhedA abhisamparAya, jA. aha. 4.43. va. - iti ime dasa dhammA bhUtA tacchA tathA avitathA abhisambandhitvA abhi + saM + Vbandha kA pU. kA. kR., anaJathA sammA tathAgatena abhisambuddhA, dI. ni. 3.218; samaveta kara, sammizrita kara, jor3a kara, saMyojita kara - itivu. 85; kha. vaha, jisane sarvocca jJAna (bodhijJAna) ko pA abhisambandhitvA catutthapAdo... vRttopi veditabbo, su. ni. liyA hai, pUrNataH sambuddha, buddhatva ko prApta - ddho pu., pra. vi., aTTha. 1.58. e. va. - tena samayena buddho bhagavA uruvelAyaM viharati najjA abhisambujjhati abhi + saM+ Vbudha (jAganA) kA varta., pra. neraJjarAya tIre bodhirukkhamUle paThamAbhisambuddho, mahAva. 1; pu., e. va. [abhisambudhyate], zA. a. acchI taraha se yA - kAla pu., tatpu. sa. [abhisambuddhakAla], buddhoM dvArA For Private and Personal Use Only Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paM.bhAvapAtikathAbhUta abhisambudhaM/abhisambudhanta 512 abhisambhavati/abhisambhoti abhisambodhi kI prApti ke bAda kA samaya yA kAla - to sambuddha dvArA prApta jJAna - NaM vi. vi., e. va. - pa. vi., e. va. - bhagavato abhisambuddhakAlato, sA. vaM. abhisambodhiJANaM detIti evamAdi dAnaguNapaTisaMyuttaM kathaM 33(nA.);- gAthA strI., tatpu. sa., buddha ke dvArA kahI gayI ..... ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.65; - samaya pu., tatpu. sa. gAthA, jAtaka kathAnakoM meM bodhiprApti ke anantara svayaM buddha [abhisambodhisamaya], sambodhi-jJAna pAne kA samaya - yo pra. dvArA kahI gaI bodhisatva ke rUpa meM apane pUrva-jIvanoM para vi., e. va. - ye vA ime gambhokkantisamayo.... mAravijayasamayo prakAza DAlane vAlI itihAsa-gAthA - thA dvi. vi., ba. va. abhisambodhisamayo, udA. aTTha. 18; sa. ni. aTTha. 1.10. - satthA imaM dhammadesanaM AharitvA imA abhisambuddhagAthA abhisambhava pu., sa. u. pa. ke rUpa meM hI prayukta, vazIkaraNa, vatvA jAtakaM samodhAnesi, jA. aTTha. 2.206; imA catasso adhInIkaraNa, durabhisambhava Adi ke anta., draSTa.. mmarAjena bhAsitA abhisambuddhagAthA, jA. aTTha. 4.52; - thA abhisambhavati/abhisambhoti ka. abhi + saM+VbhU (honA) pra. vi., e. va. - tamatthaM dIpayamAnA osAne abhisambuddhagAthA / kA varta, pra. pu., e. va. [abhisambhavati]. prApta karatA hai, ThapitA, jA. aTTha. 3.436; - tta napuM., bhAva. [abhisambuddhatva], abhibhUta kara letA hai, prApta karane meM sakSama hotA hai, sahana abhisambodhi jJAna kA prApta honA, bodhijJAna-prApti kI avasthA kara letA hai, siddha kara letA hai, pUrA kara letA hai - ... - ttA pa. vi., e. va. - catunna ariyasaccAnaM yathAbhUtaM kammante abhisambhoti, dI. ni. 2.171; bhAvanAmayaM abhisambuddhatA tathAgato, sa. ni. 3(2).496; tasmApi tathAnaM puJjakiriyaMvatthu nAbhisambhoti, a. ni. 3(1).73; nAbhisambhotIti dhammAnaM abhisambuddhattA tathAgatoti vaccati, ma. ni. aTTha. na nipphajjati, a. ni. aTTha. 3.229; - nti ba. va. - atha (mU.pa.) 1(1).54. khalu, bho, tA dijakaJaAyo taM kuNAlaM sakuNaM ArAmeneva abhisambudhaM/abhisambudhanta tri., abhi + saM+Vbudha (jAnanA) ArAmaM, ... khippameva abhisambhonti ratitthAya, jA. aTTha se vyu., varta. kR., pUrNarUpa se jJAna prApta kara rahA, gaharAI 5.413; -- mbhoma u. pu., ba. ka. - tAni ce nAbhisambhoma, jA. taka praveza kara satya ko jAnane vAlA, pUrNarUpa se yA aTTha. 3.120; - bhonto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - spaSTatA ke sAtha jJAna pAne vAlA-dhaM pu., pra. vi., e. va. lukhampi abhisambhonto, viharissAmi kAnane, theragA. 351; - jarAmaraNamokkhAya, yaM dhamma abhisambudhaM taM dhamma sotumicchAmi lUkhampi abhisambhontoti arajJAvAsajanitaM... dussahampi ..... sa. ni. 1(1).243; abhisambadhanti abhisambadhanto, tenAhaM paccayalUkhaM abhibhavanto adhivAsento, theragA, aTTa, 2.52; - "abhisambuddho ti, sa. ni. TI. 1.275. bhontI strI, pra. vi., e. va. - etAni abhisambhontI, abhisambodha pu., kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prayukta paraloke anAsavA, therIgA. 330; - ntaM napuM., vi. vi., e. [abhisambodha], asAdhAraNa jJAna, pUrNa jJAna - dhena tR. vi., va. - abhisambhontanti pApuNantaM, abhi. dha. vi. 236; - e. va. - saccAbhisambodhena asAdhAraNaJANena ca adakkhi su. mbhave/mbhaveyya vidhi., pra. pu., e. va. - ye bhikkha abhisambhave, ni. aTTha. 2.297. pantamhi sayanAsane, su. ni. 966; abhisambhave ti abhibhaveyya, abhisambodhi strI., [abhisambodhi], pUrNajJAna, sarvocca-jJAna, su. ni. aTTa. 2.264; addhA bhavanto abhisambhaveyya, su. ni. parama-jJAna, samyaka sambuddha athavA pratyekabuddhoM dvArA prApta 974; - mbhavema u. pu.. ba. va. - yathA gatiM te abhisambhavemAti, jJAna - abhisambodhi, sambodhi'iti nAmadvayaM pana, jA. aTTha. 5.143; - mbhavetha ma. pu., ba. va. - yathA gati meM paccekabuddhasabba buddhAnaM yeva rUhati, sadda. 1.83; - dhiM dvi. abhisambhavethAti, jA. aTTha. 5.144; - mbhosi adya., pra. pu.. vi., e. va. - mahApadhAnaM abhisambodhiM... catabidhaM maggajANaM e. va. - yepissa pitA kammante abhisambhosi, dI. ni. ..., su. ni. aTTha. 1.220; - dhiyA Sa. vi., e. va. - 2.171; - mmosiM u. pu., e. va. - AvAsaM abhisambhosiM. abhisambodhiyA vA adhigatattA tato ajhaM uttari karaNIyaM patvAna assama ahaM apa. 1.129; - mbhossaM bhavi., u. pu.. nAma natthi, udA. aTTha. 176; -- to pa. vi., e. va. - amhAka e. va. - sabbAni abhisambhossaM gacchaova, rathesabha, jA. bhagavA abhisambodhito sattame saMvacchare .... pe. va. aTTha. 119; aTTha. 7.264; - mbhavituM/mbhotuM nimi. kR.- atthe ca - dhiyaM sapta. vi., e. va. - abhinikkhamanepi dhamme ca niruttiyA ca... na acao koci sakkoti abhisambhavituM abhisambodhiyampi... dasasahassilokadhAtu akampittha, sa. paTi. ma. 367; yadi naM kAtuM vA abhisambhotuM vA sukhaM bhaveyya, ni. aTTha. 3.197; - ANa napuM.. [abhisambodhijJAna], samyak su. ni. aTTa. 2.190; - mbhavitvA pU. kA. kR. - sabbAnipetAni For Private and Personal Use Only Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhisammata 513 abhisiJcati abhisambhavitvA, su. ni. 52; kha. - abhisambhuNAti uparivat, pApuNAti ke mi. sA. para nirmita, pUrA kara detA hai, siddha kara detA hai, prApta karatA hai, lAbha pAtA hai - na kiJci atthaM abhisambhuNAti, pArA. aTTha. 1.3; ... sIhaLadIpato aJadIpavAsino bhikkhugaNassa kiJci atthaM payojanaM yasmA nAbhisambhuNAti na sampAdeti, na sAdheti, sArastha. TI. 1.18; - Nanti pra. pu., ba. ka. - devA nAnubhavanti dassanAyAti .... daTTu nAnubhavanti na abhisambhuNanti na sakkonti .... udA. aTTha. 132. abhisammata 1. tri., abhi + saM + mana kA bhU. ka. kR. [abhisammata], anumodita, satkRta, sammAnita - to pu., pra. vi., e. va. - ro antepure AsiM, gopako abhisammato, apa. 1.185; 2. ka. pu., eka yakSa kA nAma - devehi Thapito yakkho, abhisammatanAmako, apa. 1.70; kha. pu., eka cakravartI rAjA kA nAma - ito tesahikappamhi abhisammatanAmako, sattaratanasampanno cakkavattI mahabbalo, apa. 1.123. abhisara pu., [abhisara], sAthI, aGgarakSaka, anugAmI, anucara - rena tR. vi., e. va. - na me abhisarenattho, nagarena dhanena vA, jA. aTTha. 5.369; tattha abhisarenAti ArakkhaparivArena, jA. aTTha. 5.370. abhisaraNa napuM, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prApta [abhizaraNa]. zaraNa yA Azraya, taNhAbhisaraNa Adi ke anta. draSTa.. abhisaraNatA strI., bhAva., kisI ke Azraya meM jAnA, kisI ke samIpa milane ke lie pahu~canA - tAya tR. vi., e. va. - ... abhisaraNatAya abhisArikA nAma hutvA ekikA adutiyA gAvutadvigAvutamattaM dIghaM addhAnaM gacchatu, jA. aTTha. 3.119. abhisallekhanti abhi + saM + likha kA varta., pra. pu., ba. va., kisI ko viziSTa rUpa se ullikhita karatI haiM, kisI ko adhika mahatva detI haiM- abhisallekhantIti abhisallekhikA, a. ni. aTTha. 3.255. abhisallekhika tri., atyanta kaThora saMyama para vizeSa bala dene vAlA/vAlI - kA strI, pra. pu., e. va. - ... yAyaM kathA abhisallekhikA cetovivaraNasappAyA, a. ni. 3(1).172; abhisallekhikAti ativiya kilesAnaM sallekhanI. udA. aTTha. 183. abhisAdheti abhi + (sAdha kA vartaH, pra. pu., e. va. [abhisAdhayati], kAryAnvita karatA hai, indrajAla ke dvArA upalabdha kara detA hai - nti varta., pra. pu., ba. va. - te imehi payogehi sAmaJjatthamabhisAdhenti, mi. pa. 246; - dhaye vidhi, pra pU. e. va. - sudhArito sanikkhitto sabbatthamabhisAdhaye, jA. aTTha. 7.23. abhisapati varta., ma. pu., e. va., abhizApa detA hai, Akroza prakaTa karatA hai, kosatA hai - ... nirayena vA brahmacariyena vA abhisapati, pAci. 379; - pissati bhavi0, pra. pu., e. va. - ... brahmacariyenapi abhisapissati, pAci. 378; - peyya vidhi., pra. pu., e. va. - ... brahmacariyena vA abhisapeyya, pAcittiyyanti, pAci. 378. abhisApa pu., [abhizApa], zApa, kosanA, gAlI yA apabhASaNa kA zabda, Akroza - po pra. vi., e. va. - abhisApoya, bhikkhave, lokasmi-piNDolo vicarasi pattapANI ti, itivu. 64; abhisApoti akkoso, itivu. aTTha. 256, abhisappita/abhisApita tri., abhi + Vsapa kA bhU. ka. kR. [abhizApita], abhizapta, abhizApa pAyA huA - te napuM., sapta. vi., e. va. - payoge dukkaTa vuttaM, pAcitti abhisappite, utta. vi. 214. abhisApayiM abhi + sapa ke prera. kA adya, u. pu., e. va., abhizApa diyA, Akroza prakaTa kiyA - vimuttacittaM kupitA, bhikkhuni abhisApayiM, therIgA. aThTha. 237. abhisAma pu., eka cakravartI rAjA kA nAma - ito pannarase kappe abhisAmasamavhayo, sattaratanasampanno cakkavattI mahabbalo, apa. 1.229. abhisAraye abhi + sara ke prera. kA vidhi., pra. pu., e. va. [abhismArayet], ulAhanA de, bhatsarnA kare, DA~Te, nindA kare - abbhakkhAti abhUtena, alikenAbhisAraye, jA. aTTha. 6.207. abhisArikA/abhisAriyA strI., [abhisArikA], vaha strI, jo apane priya se milane ko jAtI hai, priya ke dvArA niyata sthAna kI ora jAne vAlI - kA pra. vi., e. va. - ... abhisaraNatAya abhisArikA nAma hutvA ekikA adutiyA gAvutadvigAvutamattaM dIghaM addhAnaM gacchatu, jA. aTTha. 3.119; 8 vitthinI tu saMketaM yAti yA sAbhisArikA, abhi. pa. 232. abhisiJcati abhi sica kA varta, pra. pu., e. va. [abhisiJcati], zA. a. cAroM ora chir3akatA hai, pAnI ke chITeM detA hai, lA. a. zAnta karatA hai, bharapUra kara detA hai, santuSTa karatA hai, rAjyatilaka karatA hai, rAjA ko siMhAsana para pratiSThita karAtA hai - yathA mahArAja, koci ayutto appatto... kujAtiko khattiyAbhisekena abhisiJcati, mi. pa. 323; ahaM paNDito ti abhisiJcati, su. ni. aTTha. 2.248; - nti ba. va. - tato paTThAya kira yAvajjatanA rAjAno... For Private and Personal Use Only Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amisitta 514 abhisekaTThAna tIhi saGkehi abhisiJcanti, jA. aTTha. 2.335; - Jca anu., amisuNoti/abhisuNAti abhi + su kA varta.. pra. pu.. ma. pu., e. va. - siJcAti mahAmegho viya vuDiyA bhogehi e. va., nicor3atA hai, pIr3ita karatA hai, dabAva detA hai, peratA abhisiJca, jA. aTTha. 7.361; - Jceyyu vidhi., pra. pu., ba hai - abhisuNoti, abhisuNAti, ka. vyA. 450; abhisuNoti va. - aho vata meM rajje abhisiJceyyuAnti, mahAva. 42; - saMtuNoti, sadda. 3.830. Jci' adya., pra. pu., e. va. - amatena abhisiJci, jA. aThTha. abhisuta napuM., sirakA, kAMjI, kaMjikA - sovIraM kajiyaM 4.257; - Jci- adya., ma. pu., e. va. - tato amatamAdAya, vuttaM, AranALaM thusodaka, dhambila vilaGgotha, abhi. pa. abhisiJci mahIruha, jA. aTTha. 3.438; - ciMsu pra. pu.. ba. 460. va. - tacchaka abhisiJcisu, tvaM no rAjAsi issaro ti, jA. abhiseka' pu., [abhiSeka], ka. pAnI kA chir3akAva, aTTha. 4.311; - JcissAmi bhavi., u. pu., e. va. - pettike rAjyatilaka, rAjAoM kA siMhAsanArohaNa - ko pra. vi., e. taM ThAne ThapessAmi, govindiye abhisiJcissAmIti, dI. ni. va. - buddhAnaM pana sabbaguNasampattiM deti abhiseko viya rao 2.170; -Jcissanti pra. pu., ba. va. - kudAssu nAma mampi sabbalokassariyabhAvaM, sa. ni. aTTha.2.136; a. ni. aTTha. khattiyA khattiyAbhisekena abhisiJcissantI ti, a. ni. 2.79; - ke dvi. vi., e. va. - tvaM ajjeva muddhani abhisekaM 1(1).131; - tuM nimi. kR. - parikiNNo amaccehi puttaM abhisiJcayassu, jA. aTTha. 5.24; - kena tR. vi., e. va. - siJcitumAgami, jA. aTTa, 7.367; - tvA pU. kA. kR. - deva, tassAbhisekena samaM bahUnacchariyAnahaM, ma. vaM. 11.7; - ke tumhe imaM rajjaM kArethA ti nagaraM pavesetvA ratanarAsimhi sapta. vi., e. va. - abhisekArahopi kANakuNiAdidosarahito ThapetvA abhisiJcitvA takkasilarAjAnaM akaMsu, jA. aTTha. saki abhisitto puna abhiseke AsaM na karoti, a. ni. aTTha. 1.381; - taba kri, saM kR. - ... ArahattAbhisekena abhisiJcitabbo 2.79; - kena tR. vi., e. va. - asokaraJA pesitena vipassanAviJANarAjaputo daTTabbo sa. ni. aTTha. 3.102. abhisekena ekamAsAbhisitto hoti, pArA. aTTha. 1.54. abhisitta tri., abhi + sica kA bhU. ka. kR. [abhiSikta], abhiseka pu., abhayagiri meM pratiSThita buddha kI pratimA kA chir3akAva yukta, Ardra kiyA huA, vaha, jisakA rAjyAbhiSeka nAma - raMsicuLamaNiJceva abhisekavhayassa ca, cU. vaM. ho cukA ho, rAjyatilaka prApta kara cukA zAsaka - tto pu.. 38.66. pra. vi., e. va. - sayameva sAmaM manasAbhisitto, mahAni. 219; abhisekaudaka napuM.. [abhiSekodaka], abhiSeka kA jala, a. ni. aTTha. 2.79; - ttA ba. va. - yena amatena abhisittA abhiSekArtha jala - kaM pra. vi., e. va. - abhisekaudaka devamanussA, mi. pa. 305; - ttAnaM pu., Sa. vi., ba. va. - AsittaM, sUkarimevassa aggamahesiM kariMsu, jA. aTTha. 4.311. kILituM abhisittAnaM caritaM cAnurakkhitaM. ma. vaM. 26.7; sa. abhisekakaraNa napuM.. tatpu. sa. [abhiSekakaraNa], pavitrIkaraNa, u. pa. ke rUpa meM paThamA., ekamAsA.. muddhA. ke anta. draSTa; rAjyAbhiSeka karanA - NaM pra. vi., e. va. - tato paTThAya - sarasi tvaM mahArAja, paThamAbhisitto evarUpiM vAcaM bhAsitA, udumbarabhaddapIThe nisIdApetvA dakSiNAvaTTasaGghana abhisekakaraNa pArA. 50; ekamAsA eka - abhisekena ekamAsAbhisitto, pavattaM, jA. aTTha. 4.311. pArA. aTTha. 1.54; gahetvA ruo khattiyassa guddhAbhisittarasa abhisekakicca napuM, tatpu. sa. [abhiSekakRtya], rAjyAbhiSeka dassesu, dI. ni. 3.48; - gatta tri., ba. sa. [abhiSiktagAtra], kA kArya - ccaM pra. vi., e. va. - etissA pAdadhovanaudakena abhiSeka kie hue zarIra vAlA - tto pu., pra. vi., e. va. sakalajambudIpe rAjUnaM abhisekakiccaM karissAmIti cintetvA - rAjA amateneva abhisittagatto viya paramena pItipAmojjena / puna cintesi, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.52-53. samannAgato hutvA pucchi, pArA. aTTha. 1.60; - matta tri., abhise kage happave sanamaGgala napu., tatpu. sa. turanta rAjyAbhiSeka kiyA huA - ttA pu.. pra. vi., ba. va. - [abhiSekagRhapravezanamaMgala], abhiSeka-kakSa yA rAjyAbhiSeka rAjAno kira abhisittamattAyeva dhammabheri carApenti ... pArA. ke gRha meM praveza se sambandhita mAMgalika anuSThAna - dutiyadivase aTTha. 1.236; - hadaya tri., ba. sa. [abhiSiktahRdaya], pana nandassa rAjakumArassa abhisekagehappavesanavivAhamaGgalesa susiJcita athavA Ardra hRdaya vAlA/vAlI- yo pu0. pra. vattamAnesu .... jA. aTTha. 1.100. vi., e. va. - ... amateneva abhisittahadayo attamano... hutvA abhisekaTThAna napuM.. tatpu. sa. [abhiSekasthAna]. rAjA kA .... su. ni. aTTha. 1.140. abhiSeka kie jAne kA sthAna - ne sapta. vi., e. va. - For Private and Personal Use Only Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhisekada 515 abhihaTa abhisekikanti rao abhisekaTThAne chaDDitacIvaraM visuddhi 1.61. abhisekada tri., rAjyAbhiSeka ko kAryAnvita karane vAlA, rAjyAbhiSeka dene vAlA - do pu.. pra. vi., e. va. - mahAbrahmA Thito tattha rajatacchattadhArako, vijayuttarasaGghana sakko ca abhisekado, ma. vaM. 30.74. abhisekamaGgala napuM, tatpu. sa. [abhiSekamaGgala], abhiSeka kA mahotsava, abhiSeka kA mAMgalika samAroha - laM pra. vi., e. va. - nandakumAraM abhisekamaGgalaM na tathA pILesi, a. ni. aTTha. 1.238; - niddesa pu., cU. vaM. ke 72veM pariccheda kA zIrSaka - so pra. vi., e. va. - iti ... mahAvaMse abhisekamaGgalaniddeso nAma dvAsattatimo paricchedo, cU, vaM. (pR.) 322; - pokkhAraNI strI., tatpu. sa. [abhiSekamaGgalapuSkariNI], rAjyAbhiSeka jaise mAMgalika utsavoM para prayoga meM lAyA jAne vAlA sarovara, vaizAlI meM sthita licchavI rAjakumAroM kA eka sarovara - NiyaM sapta. vi., e. va. - ... abhisekamaGgalapokkharaNiyaM otaritvA nhatvA pAnIyaM pAtukAmAmhisAmoti, dha. pa. aTTa, 1.198. abhisekamaNDapa pu., rAjyAbhiSeka ke mahotsava ke avasara para khar3A kiyA gayA maNDapa - paM dvi. vi., e. va. - te tAvadeva abhisekamaNDapaM katvA rAjadhItaraM sabbAlaGkArehi alaGkaritvA uyyAnaM AnetvA kumArassa abhisekaM akaMsu, pe. va. aTTha. 64. abhisekAraha tri., [abhiSekAha], abhiSeka karane ke lie sarvathA yogya yA upayukta - ho pu.. pra. vi., e. va. - Abhisekoti jeTTopi na abhisekAraho AsaM na karoti ..., a.. ni. aTTha. 2.79. abhisekAsA strI., tatpu. sa. [abhiSekAzA], abhiSeka kI AzA - pubbe anabhisittassa abhisekAsA sA paTippassaddhA, a. ni. 1(1).131. abhisekita tri., abhiseka kA bhU. ka. kR., abhiSikta, rAjyAbhiSikta, abhiSeka kiyA huA - taM pu., dvi. vi., e. va. - iminA abhisekena abhisekitaM mahArAjaM karonti, ma. vaM. TI. 305. abhisekiya tri., [abhiSekya], abhiSeka ke sthAna yA abhiSeka kI kriyA ke sAtha jur3A huA - yaM pu., pra. vi., e. va. - thUpacIvarikaJceva, tathaiva abhisekiyaM, utta. vi. 664; tula., abhisekika. abhisekopakaraNa napuM.. [abhiSekopakaraNa], rAjyAbhiSeka ke liye Avazyaka upakaraNa yA sAmagrI, rAjA ke rAjyAbhiSeka ke lie Avazyaka vastueM - NaM pra. vi., e. va. - abhisekopakaraNaM parivAravisesitaM, ma. vaM. 11.32. amisecana napuM, abhi + sica se vyu., kri. nA. [abhiSecana], abhiSeka, rAjyAbhiSeka - naM pra. vi., e. va. - aggahiM mattikApattaM, idaM dutiyAbhisecanAnti, theragA. 97; -- kakamma napuM, tatpu. sa. [abhiSecanakarma], rAjyAbhiSeka kA kArya - mma dvi. vi., e. va. - Apo siJcaM yajaM usseti yUpanti abhisecanakakammaM karonto, jA. aTTha. 4.269. abhisecayu abhi + sica kA adya., pra. pu., ba. va., prera., rAjyAbhiSeka karAyA, rAjapada para abhiSikta kiyA - mA meM rajjAbhiseca', jA. aTTha. 6.19; cetA rajjebhisecayu, jA. aTTha. 7.277. abhiseti abhi + si kA varta., pra. pu., e. va. [adhizrayati]. zaraNa grahaNa karatA hai, Azraya grahaNa karatA hai, sahArA letA hai - abhisetItipi pATho... allIyati apassayatIti attho. su. ni. aTTha. 2.182. abhisevana napuM., sa. u. pa. ke rUpa meM hI prApta [adhisevana, anusaraNa, anusevana, lagAva, lAga lapeTa - naM pra. vi., e. va. - puJakammaM vivajjetvA pApakammAbhisevanaM, saddhammo. 210. abhissavati abhi + su kA varta., pra. pu., e. va. [abhisravati, kisI dizA kI ora bahatA yA pravAhita hotA hai, bhItara kI ora bahatA hai -nti ba. va. - tattha najjoti ninnA hutvA sandamAnA antamaso kunnadiyopi gaGga abhissavanti, jA. aTTha. 6.187. abhihaMsati abhi + haMsa kA varta0, pra. pu., e. va. [abhihaMsati/abhihRSyati], praharSita hotA hai, Anandamagna hotA hai, pramudita ho jAtA hai - sotena sadaM sutvA ... manApaM nAbhijjhati nAbhihasati, sa. ni. 3(1).90; nAbhihaMsatIti na sAmisAya tuhiyA abhihasati, sa. ni. aTTha. 3.182. abhihaTa tri., abhi + hara kA bhU. ka. kR. [abhihata], lAyA gayA, bheMTa yA upahAra ke rUpa meM lAyA gayA - TaM strI., dvi. vi., e. va. - na ehibhaddantiko, na tiTThabhaddantiko, nAbhihaTa dI. ni. 1.150; abhihaTanti puretaraM gahetvA AhaTa bhikkhaM dI. ni. aTTha. 1.264; disvA abhihaTa aggaM, ..., jA. aTTha. 5.373; - TAnaM Sa. vi., ba. va. - abhihArAnanti sataM vA sahassaM vA ukkhipitvA abhihaTAnaM dAyAnaM, sa. ni. aTTha. 3.232; - Te sapta. vi., e. va. - eko abhihaTe bhatte pavAraNAya bhIto hattha apanetvA .... pAci. aTTha. 83. For Private and Personal Use Only Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhihata 516 amihAra abhihata tri., abhi + hana kA bhU. ka. kR. [abhihata], coTa khAyA huA, prabhAvita, pIr3ita, vinAzita - to pra. vi., e. va. - vyAdhinA abhihato, a. ni. aTTha. 2.119; - tA pu., pra. vi., ba. va. - te jarAyabhihatA na sobhare, therIgA. 257; jarAyabhihatAti jarAya abhihatA, therIgA. aTTha. 234; - tAnaM napuM.. Sa. vi., ba. va. - tAva tenAbhihatAnaM nIvaraNAnaM yathAsakaM ... anuppattisaGghAta pahAnaM, su. ni. aTTha. 1.9. abhihanati/abhihanti abhi + Vhana kA vartaH, pra. pu., e. va. [abhihanti], mAratA hai, prahAra karatA hai, AghAta pahuMcAtA hai, ghAyala karatA hai, vinaSTa karatA hai, bhagA detA hai, titara- bitara kara detA hai, dUra karatA hai - sA taM leDudaNDAdIhi muDiAdIhi ca abhiNhaM abhihanati, vi. va. aTTa. 174; - nti ba. va. - ... "ucchu gahessAmI ti upagatamatte taM ucchU abhihananti, pe. va. aTTha. 223; - nantA varta. kR., pu., pra. vi., ba. va. - pAsANA nirantarA aJamaJa abhihanantA patanti , sa. ni. aTTha. 1.155; - ni adya., pra. pu., e. va. - duggandho nAsApuTaM abhihani, sa. ni. aTTha. 1.275; - nissati bhavi., pra. pu., e. va. - ... saGgAmaM pavisitvA paccAmittAnaM kavacaM abhihanissati bhindissati ... sapattAnaM kavacaM hanissati, jA. aTTha. 4.83; - ntuM nimi. kR. - ... mama visatejo aJassa tejena abhihantumpina sakkA, jA. aTTha. 5.167; - tvA pU. kA. kR. - abhivihaccAti abhihantvA vidhamitvA, itivu. aTTha. 79. abhiharati abhi + hara kA varta., pra. pu., e. va. [abhyAharati], zA. a. (kisI kI ora) le jAtA hai, lA. a. ka. upahAra ke taura para le jAtA hai, upahAra ke rUpa meM detA hai - uyyAnapAlo uyyAne nAnappakArAni pupphaphalAni gahetvA divase divase ro abhiharati, jA. aTTha. 1.60; - nti ba. va. - sabbAni tAni uddhaM ojaM abhiharanti, sa. ni. 1(2).78; uddhaM ojaM abhiharantIti ... AporasaJca upari Aropenti, sa. ni. aTTha. 2.74; sace gAmaM paviTThassa pAtisatehipi mattaM abhiharanti, sa. ni. aThTha. 2.194; - ranto varta. kR., pu., pra. vi., e. va. - gamane tAva purato kAyaM abhiharanto abhikkamati nAma, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).264; -- rantaM dvi. vi., e. va. - aparo bhattaM abhiharantaM bhikkhU sallakkhetvA ..., pAci. aTTha. 83; - ntu anu0, pra. pu., ba. va. - annapAnaJca khajjaJca, khippaM abhiharantu te. jA. aTTha. 7.103; - reyya vidhi., pra. pu., e. va. - puriso o cakkavattissa madhuM vA madhupiNDakaM vA anaM vA upAyanaM abhihareyya, mi. pa. 154; - reyyAtha ma. pu., ba. va. - tena me abhihareyyAtha yamassa, patirUpaM ma yyAthA ti, ma. ni. 1.302; - abmihAsi [abhyahArSIta], adya., pra. pu., e. va. - acoditA AsanamabhihAsi, jA. aTTha. 5.163; abhihAsIti abhihari attharIti vuttaM hoti, tade; - amihAsiM u. pu., e. va. - sudhAbhihAsiM turito mahAmuni, jA. aTTha. 5.393; -- hari adya., pra. pu., e. va. - rAjA alaGkatapaTiyattaM kumAra AharApetvA tApasaM vandApetuM abhihari jA. aTTa. 1.65; - hari adya., u. pu., e. va. - tattha sudhAbhihAsinti ima sudhAbhojanaM tuvha abhihariM jA. aTTha. 5.393; - hariMsu adya., pra. pu.. ba. va. - thAlipAkasatAni bhattAbhihAraM abhihariMsu, ma. ni. 1.302; - rituM nimi. kR. - na sakkA kenaci tava paNNAkAratthAya abhiharitunti attho, jA. aTTha. 4.379; -- hArituM nimi. kR. - na te so abhihAritu nti, jA. aTTha. 4.379; - haritabba tri., saM. kR. - bhattAbhihAroti abhiharitabbabhattaM, dI. ni. aTTa, 2.202; sa. ni. aTTha. 2.186%; - haritvA pU. kA. kR. - eko samaMsaka rasaM abhiharitvA "rasaM gaNhathAti vadati, pAci. aTTha. 83; lA. a. kha. (khAne pIne meM) sAjhIdAra yA bhAgIdAra hotA hai, pakar3ane ke lie hAtha pasAratA hai, pAsa le jAtA hai - pavArito nAma asanaM pAyati, bhojanaM pAyati, hatthapAse Thito abhiharati, pAci. 113; abhiharatIti hatthapAsamantare Thito gahaNatthaM upanAmeti, pAci. aTTha. 82; imassa vA abhiharati, sa. ni. 3(1).227; abhiharatIti gahaNatthAya hatthaM pasAreti. sa. ni. aTTha. 3.232; lA. a. ga. idhara-udhara se (uddharaNa) lAkara vyAkhyAna kara detA hai - sacAya, bhikkhave, puggalo panhaM puTTho samAno abhiharati...., a. ni. 1(1).228; abhiharatIti ito cito suttaM AharitvA avattharati, a. ni. aTTha. 2.181. abhiharIyati abhi + Vhara kA varta, pra. pu.. e. va., karma. vA. [abhihiyate], le AyA jAtA hai - paJca ca ... bhattAbhihAro abhiharIyati, cULava. 321; - riyittha adya., pra. pu.. e. va. - ahesaM sAyaM pAtaM bhattAbhihAro abhihariyittha, dI. ni. 2.140. abhihAra pu., [abhihAra], kahIM se lAyA huA upahAra yA bheMTa, rAzi, bandhana, samUha, kisI ke samIpa jA pahuMcanA - ro pra. vi., e. va. - upahArobhihArepi cayo bandhanarAsisu, abhi. pa. 1128; tattha duvidho abhihAro- vAcAya ceva kAyena ca dI. ni. aTTha. 1.140; abhihAro paJaAyati, pAci. aTTha, 98; - raM dvi. vi., e. va. - avhAnaM nAbhinandeyya, abhihAraJca gAmato, su. ni. 715; abhihAraM imaM dajjA, atthadhammAnusiTThiyAti, For Private and Personal Use Only Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 517 abhihAreti abhuJjitabba jA. aTTha. 5.52; abhihAraJca gAmatoti sace gAmaM paviTThassa gayA, abhivyakta - taM pu., vi. vi., e. va. - bhAsitaM lapitaM jAtisatehipi bhattaM abhiharanti, tasmiM nAbhinandeyya su. ni.. vuttAbhihatAkhyAtajappitA, abhi. pa. 755; - taM pu., dvi. vi., aTTha. 2.194;- hAre sapta. vi., e. va. -dukkaTa abhihAre ca, e. va. - na nirodhA ti antogadhaniyamehi vacanehi abhihitaM gahaNe itarassa hi, vina. vi. 1315; - rAnaM Sa. vi., ba. va. ..... udA. aTTha. 34; - kattA pu.. [abhihitakartA], kriyA yA - na lAbhI abhihArAnaM, sa. ni. 3(1).228; abhihArAnanti sataM AkhyAta dvArA kahA gayA kartA - tattha pariso maggaM gacchati, vA sahassaM vA ukkhipitvA abhihaTAnaM dAyAnaM, sa. ni. aTTha. ayaM abhihitakattA, AkhyAtena kathitattA, sadda. 3.691; - 3.232; -- hArA pra. vi., ba. va. - ettha ve abhihArA kamma napuM.. karma. sa., pra. vi., e. va. [abhihitakarma]. kriyA vAcAbhihAro ca paccayAbhihAro ca, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) dvArA kahA gayA karma - "nAgo maNiM yAcito 1(2).162; - ka tri., [abhihAraka], diye gaye upahAra ko brAhmaNena iccevamAdisu buddhAdayo abhihitakammaM nAma, sadda. svIkAra karane vAlA - kassa Sa. vi., e. va. -- mahAsumanatthero 3.693. tAva abhihArakassa gamanaM paThamaM upacchinnaM tasmA pavAretIti abhIta tri., abhi + vbhI ke bhU, ka. kR. kA niSe. [abhIta], Aha, pAci. aThTha. 84. nirbhaya, bhayamukta, niDara - to pu.. pra. vi., e. va. - acchambhI abhihAreti abhi + Vhara, prera. kA varta., pra. pu., e. va. ca abhIto ca, vyAkAsiM satthuno ahaM, theragA. 482; abhaya [abhihArayati], ka. upahAra ke rUpa meM kisI ke samIpa le samma te dammi, abhIto bhaNa sArathi, jA. aTTha. 6.24; - nAda Ane yA le jAne detA hai, abhiharaNa ke lie prerita karatA pu., tatpu. sa. [abhItanAda], bhayamukta vyakti kA garjana yA hai, abhiharaNa karAtA hai, bhijavAtA hai - resu adya.. pra. pu., dahAr3a, nirbhaya manuSya kA ThahAkA yA aTTahAsa - daM dvi. vi., ba. va. - haMsAnaM abhihAresu aggarao pavAsitanti, jA. e. va. - tattha sIhanAdanti seTThanAdaM abhItanAdaM appaTinAdaM aTTha. 5.373; abhihAresunti upanAmesu. tade. - rayiM adya... a. ni. aTTha. 2.175; - rUpa tri., ba. sa., bhayamukta yA niDara u. pu., e. va. - gehato nikkhamitvAna uyyAnamabhihArayiM, cehare mohare vAlA - po pu., pra. vi., e. va. - abhItarUpo therIgA. 146; uyyAnamabhihArayinti nakkhattakILAvasena uyyAnaM tatthAsiM, migarAjA catukkamo, apa. 1.47; - paM pu., dvi. vi., upanesiM therIgA. aTTha. 153; - rayu adya., pra. pu., ba. va. e. va. - abhItarUpaM sIhaMva, garuLaggaMva pakkhinaM apa. 1.117; - bahu annaJca pAnaJca, paNDitassAbhihArayu. jA. aTTha. - pA strI., pra. vi., e. va./ba. va. - abhirUpA vicarAma 7.226; tattha abhihArayunti pesesaM tade.; kha. krama meM kisI aNNave ti, jA. aTTha. 3.459. sthAna para pahuMcAtA hai, upahAra yA dAna dene hetu prerita abhIru tri., [abhIru], bhayamukta, niDara - ru pu., pra. vi., e. karatA hai, vicaraNa karatA hai - resi adya., pra. pu., e. va. va. - ... katUpAsano abhIru acchambhI anutrAsI apalAyI, sa. - piNDAya abhihAresi, AkiNNavaralakkhaNo, su. ni. 410; ni. 1(1).118; - no ba. va. - sUrA ti abhIruno, a. ni. piNDAya abhihAresIti bhikkhatthAya tasmiM nagare cari su. ni. aTTha. 3.177; - jAtika tri., ba. sa. [abhIrujAtika], addha. 2.101; - raye vidhi., pra. pu., e. va. - sa piNDacAraM nirbhaya svabhAva kA - ko pu., pra. vi., e. va. - tasmA caritvA, vanantamabhihAraye, su. ni. 713; vanantamabhihArayati bhIrukajAtiko bhikkhu khippameva tattha.... pArA. aThTha. 1.301; apapaJcito gihipapaJcena vana eva gaccheyya, su. ni. aTTa - kA ba. va. - sUrAti abhIrukajAtikA, dI. ni. ala. 2.193; - resi adya., pra. pu., e. va. - paNDavaM abhihAresi, 1.202. ettha vAso bhavissati, su. ni. 416; paNDavaM abhihAresIti taM abhujissabhAvakaraNa napuM., mukti - to pa. vi., e. va. - pabbataM abhiruhi, su. ni. aTTha. 2.102; ga. pahuMcanA, samIpa sattavaNijjA abhujissabhAvakaraNato..., lIna (dI. ni. TI.) meM pahuMcA denA athavA prApta karA denA - hAraye vidhi., pra. 1.250. pu., e. va. - attanA codayattAnaM, nibbAnamabhihAraye, theragA amujitabba tri., vbhuja ke saM. kR. kA niSe. [abhoktavya], 637; nibbAnamabhihArayeti, attAnaM nibbAnaM abhihareyya na khAne yogya, abhakSya, akhAdya - baM napuM, pra. vi., e. va. upaneyya, theragA. aTTha. 2.200, - abhojaneyyanti abhujitaba sa. ni. aTTha. 1.205; niyatetaM abhihita tri., abhi + vdhA kA bhU. ka. kR. [abhihita], kaha abhuttabbanti etaM niyativasena tayA abhujitabbaM bhavissati, diyA gayA, bolA gayA, ghoSita kiyA gayA, sambodhita kiyaa| jA. aTTha. 7.118. For Private and Personal Use Only Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhutta 518 abhUmi abhutta tri., vbhuja ke bhU. ka. kR. kA niSe. [abhukta], vaha, 2.48; - guNakathA strI., tatpu. sa. [abhUtaguNakathA], cApalUsI jisane khAyA nahIM hai, vaha bhojana, jo abhI taka khAyA nahIM bharI bAta - thaM dvi. vi., e. va. - "yaMnUnAhaM etassa gayA hai, ve viSayabhoga yA gatiyAM, jinakA anubhava abhI taka abhUtaguNakathaM kathetvA maMsaM khAdeyya nti cintetvA .... jA. nahIM kiyA gayA hai - ttena pu., tR. vi., e. va. - nena / aTTha. 2.364; - tatabbhAva pu., [abhUtatAva], jo pahale pavAraNappahonakaM bhojanaM abhuttena kataM, pAci. aTTa. 85. vidyamAna na ho usakA honA, bananA yA badalanA - ve abhuttabba tri., 'bhuja ke saM. kR. kA niSe. [abhoktavya], na sapta. vi., e. va. - kattuto abhUtatabbhAve Ayo hoti bahulaM, khAne yogya, nahIM bhogane yogya - tabbaM napuM., pra. vi., e. va. .... mo. vyA. 5.9; - pubba tri., [abhUtapUrva], vaha, jo pahale - niyatetaM abhuttabbanti etaM niyativasena tayA abhujitabbanti na huA ho yA jisase Age koI bhI na bar3hA ho, adabhuta - bhavissati, jA. aTTha. 7.118. bbo pu0, pra. vi., e. va. - tattha abhutoti abhUtapubbo, jA. abhuttAvI tri0, bhuja ke pU. kA. kR. kA niSe0, ka. vaha, aTTha. 6.125; - bbA strI., pra. vi., e. va., advitIya nArI jisane pUrI taraha tRpta hokara nahIM khAyA, chakakara bhojana - purisA hi itthiyo, itthiyo vA purisA abhUtapubbA nAma na kiyA huA vyakti - nA pu., tR. vi., e. va. - abhuttAvinA natthi , dha. pa. aTTa, 1.186; - bbaM napuM. pra. vi., e. va. - katanti yo alametaM sabbanti atirittaM karoti, tena abhUtapubbaM bhUtanti abbhutaM. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.2; - pavAraNappahonakaM bhojanaM abhuttena kataM, pAci. aTTha. 85; tabhakkhAnasaMvattanika tri., [abhUtAkhyAnasaMvartanika], jo abhuttAvinA kataM hoti, pAci. 114; kha. viSayabhogoM kA vAstava meM nahIM hai, usake kathana meM pariNata hone vAlA - Ananda na lene vAlA - vI pu.. pra. vi., e. va. - ko pu., pra. vi., e. va. - musAvAdo abhUtabhakkhAnasaMvattaniko, anikkILitAvI kAmesUti kAmesu akILikILo abhuttAvI, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.48; - bhAva pu.. [abhUtabhAva], akatakAmakILoti attho, sa. ni. aTTha. 1.39. pUrvakAla meM avidyamAnatA, pahale vidyamAna nahIM rahanA - vaM abhU ka, strI., vRddhi kA abhAva, hAni, kha. tri., pUrvakAla meM dvi. vi., e. va. - ... tassa abhUtabhAvaM atvA samaggA hutvA ghaTita na hone vAlA/vAlI - abhUti vuddhivirahitA kathA na anukkamena tameva AvAsaM paccAgamiMsu, pe. va. aTTha. 12; - bhUtapubbAti vA abhU sadda. 1.84. vena tR. vi., e. va. -- yaM abhUtaM taM abhUtabhAveneva, apanetabba abhUta tri., bhU ke bhU. ka. kR. kA niSe. [abhUta], ka. abhI dI. ni. aTTha. 1.50; - vAda pu., [abhUtavAda], mithyA kathana, taka astitva meM na AyA huA, vaha, jo huA hI na ho, asatya kathana - dena tR. vi., e. va. - no abhUtavAdenAti, ajanmA, kha. avAstavika, mithyA, ayathArtha, vitatha, asatya, mi. pa. 168; - vAdI tri.. [abhUtavAdina], asatyavAdI, mRSA - taM napuM.. pra. vi., e. va. - asthi bhikkhave, ajAtaM apanI kahI bAta ko pUrA na karane vAlA - dI pu.. pra. vi., abhUtaM akataM asataM, itivu. 27; - taM napuM., vi. vi., e. e. va. - abhUtavAdI nirayaM upeti, yo vApi katvA na karomi va. - ahaM abhUtaM na passAmi, jA. aTTha. 5.350; - tA strI.. cAha, dha. pa. 306; - vipAka pu., [abhUtavipAka], nirarthaka pra. vi., e. va. - sA abhAva abhUtA atacchA, jA. aTTa. vipAka, avAstavika vipAka - kA pra. vi., ba. va. - 1.260-61; - taM strI., dvi. vi., e. va. - yaM tathAgato vAcaM dvedhAvipAkAti bhUtavipAkA vA abhUtavipAkA vA, ma. ni. aTTha. jAnAti abhUtaM atacchaM.... ma. ni. 2.64; abhUtanti abhUtatthaM, (ma.pa.) 2.299; - tAkAra pu., karma. sa. [abhUtAkAra]. ma. ni. aThTha. (ma.pa.) 2.79; - tA pu.. pra. vi., ba. va. - ye ayathArtha svarUpa, avAstavika prakRti- rena tR. vi., e. va. dhammA ajAtA abhUtA asaJjAtA, dha. sa. 1045; - taM napuM.. - ... mAyAmarIciAdayo viya abhUtAkArena aggahetabbo bhUtaho, dvi. vi., e. va. -- tvaM abhUtaM vatvA vede ca yajJa ca brahmaNo kathA. aTTha. 108; - tArocana napuM, tatpu. sa. [abhUtArocana], ca vaNNesi, jA. aTTha. 7.52; - tena ta. vi., e. va., kri. mithyA yA avAstavika kathana, mithyA ghoSaNA - ne sapta. vi., vi., ayathArtha rUpa meM - ... abhUtena atacchena para e.va. - abhUtArocane tarasa, garukApatti dIpitA, utta. vi. 445. abbhAcikkhanto, udA. aTTha. 211; abhUtenAti-vAdaJca jAtaM. abhUmi strI., [abhUmi], anupayukta sthAna yA sthala, apAtra, mahAni. 44; - takkhAna napuM.. karma. sa. [abhUtAkhyAna, anucita kSetra - mi pra. vi., e. va. - ito paraM tuyha abhUmi, asatya kA kathana, jo vAstava meM nahIM hai usakA kathana - dI. ni. aTTha. 201; - mi dvi. vi., e. va. - abhUmi tAta musAvAdo abhUtabyakkhAnasaMvattaniko, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) sevasi, jA. aTTha. 3.223. For Private and Personal Use Only Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhejja 519 abhoga abhejja tri., bhida ke saM. kR. kA niSe. [abhedya], zA. a. nahIM TUTane yA phUTane yogya, avibhAjya, akhaNDya, lA. a. vizvAsapAtra (mitra), kisI ke bhI dvArA vilaga na karane yogya (mitra), phUTa na DAlane yogya - jjaM napuM., pra. vi., e. va. --- vajirassa natthi kiJci abhejja maNi vA pAsANo vA, a. ni. 1(1).147; - jjo pu., pra. vi., e. va. - vissAso thiro ahosi kenaci abhejjo. jA. aTTha. 3.8; - jjA' strI., pra. vi., e. va. - niccA dhuvA sassatA acchejjA abhejjA akkhayA ti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).299; - jjA ba. va. -- abhejjAssa honti parisA, dI. ni. 3.129; - kavacajAlikA strI., karma. sa., abhedya kavaca - kaM dvi. vi., e. va. - idha, mahArAja, puriso saGgAmasUro abhejjakavacajAlika sannarihatvA saGgAmaM otareyya, mi. pa. 190; - kAyatA strI., bhAva., zarIra kA abhedya rahanA - tAya tR. vi., e. va. - abhejjakAyatAya parupakkamena cammacchedaM katvA ..., a. ni. aTTa. 1.341; - citta tri., ba. sa. [abhedyacitta], avikRta citta vAlA, vaha vyakti, jisake citta yA mana ko bhraSTa yA praduSTa na kiyA jA sake - ttAnaM Sa. vi., ba. va. - anosakkanaM samaggabhAvena abhejjacittAnaM ... thiro ahosi, jA. aTTha. 3.6; - parivAra tri., ba. sa. [abhedyaparivAra]. vaha, jisake parivAra yA anugAmiyoM ko bhinna yA vilaga na kiyA jA sake, ekatA ke sUtra se baMdhe hue samUha vAlA - ro pu., pra. vi., e. va. - abhejjaparivAro so jAyate thiramAnaso, pa. ga. dI. 97(ro.); - parisa tri., ba. sa. [abhedyapariSada], ekatAbaddha anuyAyiyoM vAlA, vaha, jisake anuyAyiyoM evaM sAthiyoM meM bheda na DAlA jA sake - so pu., pra. vi., e. va. - abhejjapariso hoti, abhejjAssa honti parisA, brAhmaNagahapatikA, dI. ni. 3.129; abhejjaparisoti abhinditabbapariso, dI. ni. aTTha. 3.109; - parisatA strI., bhAva., anuyAyiyoM yA sAthiyoM kI ekajuTatA - tA pra. vi., e. va. - abhejjaparisatA AnisaMso, dI. ni. aTTha. 3.109; lokapiyatA nelatA abhejjaparisatA acchambhitA, khu. pA. aTTha. 23; - parisa-paha pu., mi. pa. ke eka khaNDa kA zIrSaka, jisameM buddha ke bhikSusaMgha kI abhedyatA yA ekajuTatA ke viSaya meM rAjA milinda kA prazna hai, mi. pa. 159; - manta tri., ba. sa., vaha, jisakI gupta bAteM bAhara prakaTa na ho sakeM - tassa pu., Sa. vi., e. va. - amaccabalanti abhejjamantassa sUrassa ... atthitA, jA. aTTha. 5.117; - varasUra pu.. [amedyavarazUra], vizvAsI evaM uttama vIra -- rA pra. vi., ba. va. - rajja gahetuM samatthA sahassamattA abhejjavarasUrA mahAyodhA honti, jA. aTTa, 1.255; - rUpa tri., ba. sa. [amedyarUpa], vizvasta caritra vAlA, bharosemanda svabhAva se yukta - pehi pu., tR. vi., ba. va. - abhejjarUpehi sucIhi mantibhi, jA. aTTha. 3.280; - samAdhi pu., [abhedyasamAdhi], zAnta samAdhi, nirvikAra samAdhi, avicalita samAdhi - ghi pra. vi., e. va. - samaggabhAvena manaso abhejjo , abhejjasamAdhi, jA. aTTha. 3.6; - sahAya pu.. [abhedyasahAya], vizvAsapAtra mitra, kabhI sAtha na chor3ane vAlA sAthI - yo pra. vi., e. va. - saddhi abhejjasahAyo hutvA yAvajIvaM samaggavAsaM vasi, jA. aTTa. 3.43; - hadaya tri., ba. sa. [abhedyahRdaya], ekajuTatA ke bhAva se bharapUra citta vAlA, niSThAvAna hRdaya vAlA - yehi pu., tR. vi., ba. va. - ... mantIhi abhijjahadayehi susaGgahito sirito na dhaMsati, jA. aTTha. 3.280. abhedanamukha napuM., khulA nirgama-dvAra, jo kATa kara na banAyA gayA ho - khAni pra. vi., ba. va. - tassassu gaNDassa nava vaNamukhAni nava abhedanamukhAni, a. ni. 3(1).200; abhedanamukhAnIti na kenaci bhinditvA katAni, a. ni. aTTha. 3.264. abheda pu., kevala sa. pU. pa. ke rUpa meM hI prApta [abheda], bheda kA abhAva, abhinnatA, samAnatA - dopacAra pu., aupacArika rUpa meM yA lAkSaNika artha meM abheda - rena ta. vi., e. va. -- abhedopacArena pana akkharassa khattiyasahassapi seDatAti, lIna. (dI. ni. TI.) 3.44. abhedi bhida kA adya., pra. pu., e. va., ka. kartR. vA., TUTa gayA, naSTa ho gayA - ... bhikkha na gilitabaLiso mArassa abhedi .... sa. ni. 2(2).163; kha. karma. vA., tor3a diyA gayA, naSTa kiyA gayA - abhedi kAyo nirodhi saJA. udA. 178; tattha abhedi kAyoti sabbo bhUtupAdAyapabhedo catusantatirUpakAyo bhijji, udA. aTTha. 350 abhesajja napuM., [abhaiSajya], auSadhi yA davA se bhinna koI dUsarI vastu, davA ke rUpa meM kAma na Ane vAlA - jja pra. vi., e. va. - yaM kiJci abhesajja passeyyAsi taM AharAti, mahAva. 358. abhoga pu., [abhoga], galata prayoga, anucita niyojana - gena tR. vi., e. va. - ... sace adese vA nikkhipati abhogena vA bhuJjati vissajjeti vA .... pArA. 370; na For Private and Personal Use Only Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhojana 520 amaDa abhogenAti ... aparibhogena na paribhajitabbo, pArA. aTTa amakkha pu., [amrakSa], upekSA yA tiraskAra kA abhAva, 2.261; aparibhogenAti ayuttaparibhogena, sArattha. TI. anindA, anavajJA - kkho pra. vi., e. va. - amakkho ca 2.380. apaLAso ca..... a. ni. 1(1).116. abhojana napuM.. [abhojana], bhojana nahIM karanA, nahIM amakkhI tri., anindaka, nindA na karane vAlA, avajJA yA khAnA - naM pra. vi., e. va. - ajajjitanti abhojanaM ma. upekSA na karane vAlA - kkhI pu., pra. vi., e. va. - ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).186; - nena tR. vi., e. va. - tassa yampAvuso bhikkhu amakkhI hoti apaLAsI, ma. ni. 1.136%; abhojanena suddhikAmo hutvA taM na bhuJjati, su. ni. aTTa. bhikkhu amakkhI hoti, makkhavinayarasa vaNNavAdI, a. ni. 1.266. 3(2).142. amojanIya/abhojaneyya tri., (bhuja ke saM. kR. kA niSe. amakkhikamadhu napuM.. karma. sa. [amakSikamadhu], madhumakkhiyoM [abhojanIya], abhojya, akhAdya, khAne ke ayogya, bhojana se rahita madhu - dhuM dvi. vi., e. va. - amakkhikamadhu ke lie sarvathA niSiddha, apavitra - yyaM napuM.. pra. vi., passAmi taM khAdanto natthI ti, su. ni. aTTha. 1.50. e. va. - gAthAbhigItaM me abhojaneyyaM, su. ni. 81; amakkhita tri., makkha ke bhU. ka. kR. kA niSe., nahIM lIpAabhojaneyyanti bhuJjanArahaM na hoti, su. ni. aTTha. potA gayA, dUSita na kiyA gayA, akaluSita, abhraSTa, apavitratA 1.119; - yyaM dvi. vi., e. va. - bahumpi bhujeyya abhojaneyyaM, se rahita, zuddha, asaMlipta - to pu.. pra. vi., e. va. - jA. aTTha. 5.15; abhojaneyyanti bhujituM ayuttaM, jA. aTTha. visadova nikkhamati amakkhito udena amakkhito semhena 5.17. amakkhito ruhirena amakkhito kenaci asucinA suddho abhyAvaharaNa/ajjhoharaNa napuM.. [abhyavaharaNa], bhojana visado, ma. ni. 3.165. karanA, khAnA, gale ke nIce le jAnA - Nesu sapta. vi., amakkhetvA mikkha ke pU. kA. kR. kA niSe0, na bigAr3a kara, ba. va. - bhuja pAlanAbhyAvaharaNesa. sadda. 2.471. vinAza na karake, kaluSita yA dUSita na karake, azuddha na abhyAsa' pu.. [abhyAsa], bAra bAra duharAnA, punarAvRtti prazikSaNa, karake - vyaJjanaM amakkhetvA tayA kathitagAthAnaM pana mayaha zikSA, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hI prApta, sarAbhyAsa Adi attho, jA. aTTha.4.242; vyaJjanaM amakkhetvA suddha bhAsitAnaM ke antaH , draSTa. (Age). ...., jA. aTTha. 4.243. abhyAsa pu.. [abhyAza], samIpatA, nikaTatA, AsannatA, amakkhenta |mkkh ke varta. kR. kA niSe0, vikRta na karate najadIkI, par3osa- samIpaM nikaTAsanno pakaTThAbhyAsasantike. hue, vinaSTa na karate hue, dUSita na karate hue - nto pu., abhi. pa. 705. pra. vi., e. va. - pubbAparaJca amakkhento Acariyehi dinnanaye ama' amagamane [aM gatau], jAne ke artha meM prayukta eka ThatvA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).151; amakkhentoti dhAtu - ama dama hamma mIma chama gatimhi sadda. 2.412; ama avinAsento, ma. ni. TI. (mU.pa.) 1(2).176. yAte..., dhA. maM. 55; ama gamane, mo. dhA. 192; hana-jana-bhA- amagga pu. [amArga], anirdhArita mArga, kumArga, anucita mArga rikhanu ama-ve-dhe-dhA-si-ki-hi iccevamAdIhi dhAtUhi nuNu- - ggena tR. vi., e. va. - amaggena pathaM mApetvA yAma, tu iccete paccayA honti, ka. vyA. 673. jA. aTTha. 5.370; - gge sapta. vi., e. va. - ama roga ke artha meM prayukta eka dhAtu - ama roge, meti maggAmaggavavatthAnena amagge maggasaAya, su. ni. aTTha.1. amayati, andho, sadda. 2.558; amarogatAdisu.dhA. maM. 139; 8; - kusala tri., [amArgakuzala]. vaha, jo mArga ke viSaya khAda-ama-gamu iccetesaMdhAtUnaM khandha andha-gandhAdesA honti meM nipuNa na ho, mArga kA ajJAtA - lo pu., pra. vi., e. va. kappaccayo ca, ka. vyA. 666. - eko puriso amaggakusalo... tamenaM so amaggakusalo amakasa tri., ba. sa. [amazaka]. macchar3arahita macchar3oM se puriso amuM maggakusalaM purisaM maggaM puccheyya, sa. ni. mukta - se sapta. vi., e. va. - te hi sotthiM gamissanti, kacche vAmakase magA, sa. ni. 1(1).62; te amaGka tri., [amaGka, ghabarAhaTa rahita, pachatAvArahita, nirAzA amakase pabbatakacche vA nadIkacche vA magA viya satthiM gamissantIti se mukta, vizArada - bhAva pu., [amabhAva], nirbhIkatA, sa. ni. aTTha. 1.98. tejasvI honA - vo pra. vi., e. va. - aviSpaTisAro For Private and Personal Use Only Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amacca 521 amajja upadahAbboti amaGabhAvo upametabbo, a. ni. aTTha. 3.61; - yathA rAjA, amaccaparivArito, theragA. 1244; - putta pu.. bhUta tri., nirAzA se mukta ho cukA, pazcAttApa se rahita ho [amAtyaputra], mantrI kA putra - tto pra. vi., e. va. - eko cukA - to pu.. pra. vi., e. va. - visArado upasaGkamati kira amaccaputto gAmiyehi parivArito gAmamajjhe ThatvA kamma amabhUto, a. ni. 2(1).35; amaDubhUtoti na nittejabhUto, a. karoti, sa. ni. aTTha. 2.117; - bala napuM.. [amAtyabala], ni. aTTha. 3.20; - te dvi. vi., ba. va. - abhIte amabhUte mantrI kA bala - laM pra. vi., e. va. - amaccabalaJca dIghAva yonake disvA .... mi. pa. 18. tatiyaM vuccate balaM, jA. aTTa. 5.116; - maNDala napuM.. amacca pu., [amAtya], zA. a. sukha aura dukha meM sadA sAtha [amAtyamaNDala], mantrimaNDala, mantriyoM kA samUha - laM rahane vAlA, lA. a. rAjA kA sahacara yA anuyAyI, rAjA dvi. vi., e. va. - amaccamaNDalaM rajja, phItaM antepuraM mama, kA mantrI, rAjA ke sAtha rahane vAlA - cco pra. vi., e. va. cariyA. 405. - tasseko amacco antepure... aparabhAge pAkaTo jAto. jA. amaccudheyya napuM.. maccudheyya kA niSe. [amRtyudheya], vaha, jo aTTha. 1.254; pe. va. aTTha. 82; - ccA ba. va. - sukhadukkhesu mRtyu kA kSetra nahIM hai, amartyatA kA kSetra, nirvANa, mRtyu kI amA saha bhavAti amaccA, sahAyasadisA upaTThAkA, itivu. pakar3a ke bAhara vAlA - vyaM' pra. vi., e. va. - amaccuTa aTTha. 219; amaccA jAtisaGghA ca, ye cassa anujIvino, a.. rogyaM nava lokuttaradhammA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2). ni. 1(1).178; brAhmaNagahapatikA negamajAnapadA... amaccA164; - yyaM dvi. vi., e. va. - amaccudheyyaM pucchanti, ye pArisajjA rAjAno bhogiyA kumArA, dI. ni. 3.133; cULava. janA pAragAmino, sa. ni. 1(1).145; amaccudheyyanti maccuno 245; pe. va. aTTha. 24; a. ni. 1(1).1783; jA. aTTha. 1.254; anokAsabhUtaM nibbAnaM, sa. ni. aTTa, 1.164; - ssa Sa. vi., dI. ni. 1.121; a. ni. 1(1).167; - cvaM dvi. vi., e. va. e. va. - akusalA maccudheyyassa akusalA amacyudheyyassa, ... rAjA parigaNhanto... atvA taM amaccaM pakkosApetvA ma, ni. 1.290. ..., jA. aTTha. 1.254; ... vissajjetvA sabbakammikaM amaccaM amaccharI tri., [amatsarin], mAtsarya-bhAva se sarvathA vimukta, pakkosApetvA .... pe. va. aTTha. 6.9; -- cce dvi. vi., e. va. adveSI, mAtsaryavirahita udAra, akRpaNa - rI pu., pra. vi., e. - mittAmacceti mitte ca kammakare ca su. ni. aThTha. 2.152; va. - patilIno akuhako, apihAlu amaccharI, su. ni. 858; - ccehi tR. vi., ba. va. - sahanandI amaccehi ArA amaccharIti sabbamacchariyAnaM bodhimUleyeva suppahInattA saMyojanakkhayA, itivu. 53; vedeho sahamaccehi umaGgena macchararahito, itivu. aThTha. 282; - cchIraM pu., dvi. vi., e. gamissatI ti, jA. aTTha. 6.272; - ccesu sapta. vi., ba. va. va. - puttaM labhetha varadaM yAcayogaM amacchariM jA. aTTha. 7.231; - tesupi amaccesu evaM bandhitvA nIyamAnesu.... jA. aTTha. - rinI strI., pra. vi., e. va. - anissukinI ca hoti, 1.256; - kula napuM.. tatpu. sa. [amAtyakula], mantriyoM kA / amaccharinI ca, saddhAdeyyaM na vinipAteti, a. ni. 2(1). kula yA vaMza - le sapta. vi., e. va. - sopi tattheva .... 132; - ritA strI., bhAva., pra. vi., e. va. ekasmi amaccakule nibbatto ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) [amAtsaryatA], amAtsarya kA bhAva, dveSa kA abhAva, IrSyA evaM 1(2).190; -- gaNaparivuta tri., [amAtyagaNaparivRta], mantriyoM DAha kA abhAva, udAratA kA bhAva - kataJjatA kataveditA ke samUha ke sAtha - to pu., pra. vi., e. va. - so ekampi amaccharitA cAgavantatA sIlavantatA ujutA .... khu. pA. paTisattuM apassanto ... amaccagaNaparivuto .... jA. aTTha. aTTha. 24. 1.255; - gaNanA strI.. [amAtyagaNanA], mantriyoM kI amacchariya napuM., [amAtsarya], amAtsarya, adveSa, IrSyA ginatI yA gaNanA - nAya tR. vi., e. va. - tesaM cha yeva evaM DAha kA abhAva, kRpaNatA kA abhAva - yaM pra. vi., janA amaccagaNanAya gaNIyanti ..., mi. pa. 122; - jana pu., e. va. - anissA ca amacchariyaJca ..., a. ni. [amAtyajana], sukha-dukha meM sadA sAtha rahane vAle loga, 1(1).116. mantrI loga - sane gamajAnapadabhaTabala- amajja tri., [amadya], madya-virahita, nazA-rahita, nazIlepana brAhmaNagahapatikaamaccajanamajjhe .... mi. pa. 143; - se mukta - jjaM pu., vi. vi., e. va. - amajjaM ariSTuM parivArita tri., [amAtyaparivRta], mantriyoM se ghirA huA, pivati, pAci. 150; amajjaM aridvanti yo ariSTo majjana mantrigaNa se yukta - to pu., pra. vi., e. va. - cakkavattI hoti, pAci. aTTha. 115; - pa tri., [amadyapa], madya na pIne For Private and Personal Use Only Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaNi 522 amatagAmI vAlA, amadyapAyI, vaha, jo madirA yA surA na pItA ho - po nirvANa, mRtyu kI pakar3a ke bAhara kI avasthA, mRtyu se mukti pu., pra. vi., e. va. - kacci amajjapo tAta .... jA. aTTha kI avasthA - asaGghataM zivamamataM suduDusaM. abhi. pa. 7; 6.28; amajjapo ahaM putta, tade; - pA ba. va. - amajjapA apavagge ca salile sudhAyaM amataM padaM, abhi. pa. 975; - taM' majjarahA pivantu, jA. aTTha. 7.225; - pAyaka tri0, pra. vi., e. va. - odahatha, bhikkhave, sotaM, amatamadhigataM. [amadyapAyaka], madya na pIne vAlA - ko pR., pra. vi., e. mahAva. 12-13; amataM ajjApi ca labhanIyamidaM, therIgA. va. - anusUyako ahaM deva, amajjapAyako ahaM, jA. aTTha. 515; khemaM amatagAminanti ettha khemantipi amatantipi 2.160; - saJI tri., madya kI saMjJA na rakhane vAlA, 'yaha nibbAnasseva nAma. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.157; nazIlepana se mukta hai', isa prakAra se samajhane vAlA - JI amatamadhigatanti amataM nibbAnaM mayA adhigatanti dasseti, pu., pra. vi., e. va. - amajje amajjasaJI anApatti, mahAva. aTTha. 236; - taM dvi. vi., e. va. - yo paThamaM amataM pAci. 150. adhigacchati.... mahAva. 45; - ssa Sa. vi., e. va. - satthA amaNi tri., ba. sa. [amaNi], maNirahita, maNi se bhinna - no amatassa kovido, theragA. 21; bhAveti maggaM amatassa NiM napuM.. vi. vi., e. va. - yathA mAyAkAro amaNiyeva pattiyA ti, theragA. 35; - te sapta. vi., e. va. - tasmiJce udakaM maNiM katvA dasseti, dha. sa. aTTha. 334. amate akkhAte ..., sa. ni. 1(1).223; lA. a. kha. jala, amaNDanasIla tri., [amaNDanazIla], vaha, jo maNDana yA pAnI - apavagge ca salile sudhAyaM amataM mataM, abhi. pa. vibhUSaNa kA premI na ho athavA zaukIna miz2Az2a kA na ho, 975; nIraJca kebukaM pAni amataM elameva ca, sadda. 2.408; sarala, sAdagI priya - lo pu., pra. vi., e. va. - acapaloti 2. tri., [amRta], amRta ke samAna madhura evaM uttama - tA amaNDanasIlo, jA. aTTha. 7.188. strI., pra. vi., e. va. - satyaM ve amatA vAcA, su. ni. 455; amaNDanA strI., pra. vi., e. va. [amaNDanA], avibhUSitA, amatAti amatasadisA sAdubhAvena ... nibbAnAmatapaccayattA analaMkRtA vaha, jo analaMkRta yA vibhUSita na ho, sAja- vA amatA, su. ni. aTTa, 2.114. sajAvaTa se rahita - amaNDanA avibhUsanA vaNNassa paripantho, amataMsaka pu., caubIsa bahumUlya ratnoM meM se eka - ko pra. a. ni. 3(2).112. vi., e. va. - amataMsako, piyako, brAhmaNI cAti catubbIsati amaNDita tri., [amaNDita], vaha, jo vibhUSita na ho, analaMkRta, maNi nAma, udA. aTTha. 81. alaMkaraNa-virahita - taM napuM., pra. vi., e. va. - rammarUpanti / amatakabhAva pu., bhAva. [amRtakabhAva], abhI taka mRtyu prApta anaJjitaM amaNDitaM, jA. aTTha. 7.367; - rUpa tri., ba. sa. na hone kI avasthA - vo pra. vi., e. va. - iminA kAraNena [amaNDitarUpa], alaGkaraNoM se rahita rUpa vAlA, sajAvaTa tava matakabhAvo vA amatakabhAvo vA dujjAno ti vatvA ..., yA prasAdhana se rahita rUpa vAlA - pA pu., pra. vi., ba. va. jA. aTTha. 1.467; - vaM dvi. vi., e. va. - ayaM mama - dummakkharUpAti anaJjitakkhA amaNDitarUpA amatakabhAvaM jAnAtIti uTThAya daNDaM khipi, jA. aTTha. lUkhasaGghATidharA, jA. aTTha. 4.267. 1.468. amata napuM.. [amRta], zA. a. mRtyu se mukta karA dene amatagata tri., [amRtagata], parama sukha tathA amRtatva kI vAlA, devatAoM kA priya peya, amRtatva-pradAyaka peya, sudhA, avasthA (nirvANa) ko prApta kara cukA vyakti - to pu.. pra. pIyUSa - taM pra. vi., e. va. - pIyUsamamataM sudhA, abhi. pa. vi., e. va. - amatagato amatappatto nibbAnagato nibbAnappatto, 25; apavagge ca salile sudhAyaM amataM mataM, abhi. pa. 9753B mahAni. 15; amatagatoti maraNarahitaM nibbAnaM maggena gato. puna capara, mahArAja, amado amataM, mi. pa. 291; mahAni. aTTha. 65. sugambhIramavitathaM madhuraM amataM viya, saddhammo. 530; - tena tR. amatagAmI tri., [amRtagAmin], nirvANa yA mukti kI ora vi., e. va. - bhagavatA dhammiyA kathAya amatena abhisittoti, jAne vAlA, nirvANagAmI - mI pu.. pra. vi., e. va. - ariyo sa. ni. 2(1).2; amateneva abhisittahadayo attmno| aGgiko amatagAmI, therIgA. 222; - minaM pu., dvi. vi., e. vippasannindriyo nihatamAno hutvA .... su. ni. aTTha. 1.140; va. - sace maggaM anubuddha khemaM amatagAmina, sa. ni. - mhi sapta. vi., e. va. - amatamhi vijjamAne, kiM tava 1(1).145; vivekappaTisaMyuttaM khemaM amatagAmini, a. ni. paJcakaTukena pItena, therIgA. 505; lA. a. ka. mukti , 2(2).44; - mino pu., pra. vi., ba. va. - ... khemagAmino ca For Private and Personal Use Only Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amatagga 523 amatapa amatagAmino cAti laddhivasena gahitA, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.157; - minaM pu., Sa. vi., ba. va. - ahaGgiko ca maggAnaM. khemaM amatagAminanti, ma. ni. 2.186. amatagga tri., [amatAgra], vaha, jisake prArambha ke bAre meM socA nahIM jA sakatA hai, vaha, jisakA Arambha ajJAta ho yA vidita na ho, aviditAgra - ggo pu., pra. vi., e. va. - vassasataM ... anugantvApi amataggo aviditaggo, sa. ni. aTTa. 2,139. amataghaTikA strI., [amRtaghaTikA], zA. a. amRta kA ghaTa, pIyUSaghaTa, sudhAkalaza; lA. a. dharmadezanA - kAyaM sapta. vi., e. va. - amataghaTikAyaM dhammakaTamatto, katapadaM jJAnAni ocetuM, theragA. 199; amataghaTikAyaM mama amataghaTe taha taha vassante amatamadhigataM ahamanusAsAmi, theragA. aTTha. 1.349. amatahAna napuM.. tatpu. sa. [amRtasthAna], vaha sthAna, jahAM koI marA nahIM ho - naM pra. vi., e. va. - imesahi sattAnaM pathaviyaM nipajjitvA amatadvAnaM nAma natthI ti, dha. pa. aTTha. 1.304. amatadasa tri., [amRtadRka], nirvANa ko dekhane vAlA- sA strI., pra. vi., e. va. - evaM ahaM amatadasamhi devatA, vi. va. 147; amatadasamhIti amatadasA nibbAnadassAvinI amhi vi. va. aTTha. 67. amatadassI tri., nirvANa ko dekhane vAlA, nirvANadarzI - ssI pu.. pra. vi., e. va. - uttame damathe danto, amatadassI bhavissati, apa. 1.22. amatadundubhi pu.. [amRtadundubhi], amRta kI bherI, nirvANa ke lAbha kA AvAja karane vAlA nagAr3A yA bar3A Dhola - bhI pra. vi., e. va. - amatadundubhI tipi naM dhArehi. ma. ni. 3.113; - bhiM dvi. vi., e. va. - AhaJchaM amatadundubhi nti, ma. ni. 1.230; AhaJcha amatadundubhinti dhammacakkapaTilAbhAya amatabheri paharissAmIti gacchAmi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).91. amataddasa tri., [amRtaddaza]. amRtapada kA darzana karane vAlA, nirvANa kA sAkSAtkAra karane vAlA - arahA dakkhiNeyyomhi tevijjo amataddaso, theragA. 296; amataddaso ti nibbAnassa dassAvI, theragA. aTTa, 21; ... tathAgate nihaGgato amataddaso amataM sacchikatvA iriyatIti, a. ni. 2(2).150; amataM addasAti amataddaso, a. ni. aTTha 3.145. amatadvAra napuM, tatpu. sa. [amRtadvAra], nirvANa kA dvAra, amRtapada ke dvAra ke rUpa meM aSTAGgika mArga, AryamArga - raM pra. vi., e. va. - vivaTa amatadvAraM khemaM nibbAnapattiyA, ma. ni. 1.292; amatadvAranti ariyamaggo, ma. ni. (mU.pa.) 1(2).165; - rena tR. vi., e. va. - imesaM ekAdasannaM amatadvArAnaM ekekenapi amatadvArena sakkuNissAmi attAnaM sotthiM kAtuM, ma. ni. 2.17; - rAni dvi. vi., ba. va. - eka amatadvAraM gavesanto sakideva ekAdasa amatadvArAni alatthaM bhAvanAya, ma. ni. 2.17. amatadhamma pu.. [amRtadharma], amRta arthAt nirvANa kA lokottara dharma - ahaM etaM amatadhamma tampi jAnApessAmI ti tava santikaM Agatosmi, sammAti, a. ni. aTTha. 1.185. amataniTTa tri., [amRtaniSTha], nirvANa meM pariNata hone vAlA, nirvANa meM paryavasAna prApta karane vAlA-TuM napuM.. pra. vi., e. va. - amatapariyosAnAnti amataniTTha sa. ni. aTTha. 3.275. amatanibbattika tri., [amRtaniSpattika], nirvANa kA phala lAne vAlA, nirvANa kI prApti karAne vAlA, nirvANa prApaka - kaM napuM.. pra. vi., e. va. - amataparAyaNanti amatanibbattika sa. ni. aTTha. 3.275. amatanibbAna napuM.. [amRtanirvANa], amRtapada nirvANa, mRtyurahita sthiti vAlA, nirvANa kA pada - naM dvi. vi., e. va. - paramaM khemantabhUmi amataM mahAnibbAnaM pApuNAti, dI. ni. aTTha. 1.176; - mahAtaLAka napuM.. mRtyurahita nirvANa kA mahAsarovara yA tar3Aga - ssa Sa. vi., e. va. - amatanibbAnamahAtaLAkassa doso, jA. aTTha. 1.6. amatantaLa pu./napuM.. amatataLAkatala kA saM. rUpa., nirvANa ke sarovara kI talahaTI yA amRta pada nirvANarUpI tar3Aga - Le sapta. vi., e. va. - evaM kilesamaladhova, vijjante amatantaLe, bu. vaM. 2.14; jA. aTTha. 1.6; amatantaLeti amatasaGghAtassa taLAkassa, sAmi atthe bhummavacanaM dahabba, bu. vaM. aTTha. 83. amataMdada tri., [amRtada], mukti ko dene vAlA, muktipradAyaka, amRtapada nirvANa ko dene vAlA - do pu., pra. vi., e. va. - amataM dado ca so hoti, sa. ni. 1(1).36%B amataMdado ca so hotIti paNItabhojanassa pattaM pUrento viya amaraNadAnaM nAma deti, sa. ni. aTTha. 1.75. amatapa tri., [amRtapa], amRta kA pAna karane vAlA (devatA) .. pA pu., pra. vi., ba. va. - surA maru-divokA cAmatapA saggavAsino, abhi. pa. 11. For Private and Personal Use Only Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra amatapada amatapada napuM., [amRtapada], amRta yA nirvANa kA pada, janma evaM maraNa se mukta amRtapada nirvANa kI prApti kA upAya daM pra. vi. e. va. appamAdo amatapadaM pamAdo macyuno padaM, jA. aTTha. 5.94; dha pa0 21; amatapadanti amassa nibbAnassa padaM adhigamakAraNaM jA aTTa. 5.95 amatapadanti amataM duccati nibbAnaM amatassa padaM amatapadaM amatassa adhigamUpAyoti vRttaM hoti. dha. pa. aDDa. 1.130. amataparAyana tri. vaha jisakA parama prayojana nirvANa kI prApti ho, nirvANa kA adhigama yA prApti karAne vAlA - naM dvi. vi. e. va. sammAsamAdhi bhAveti agato gavaM amataparAyanaM amatapariyosAnaM, sa. ni. 3 ( 1 ) .45; amataparAyananti amatanibbattika, sa. ni. adu. 3.275. amata pariyosAna . [ amRtaparyavasAna] vaha jisakI pariNati nirvANa meM ho naM napuM. pra. vi., e. va. amatogadhaM hoti amataparAyaNaM amatapariyosAna, sa. ni. 3 ( 2 ) 296 amatapariyosAnanti amatanidvaM, sa. ni. aTTha. 3.275. amatapAna napuM., [amRtapAna ], amRta kA pAna, amaratva dharma kA pAna, amRta rUpI dharma kA pAna naM dvi. vi. e. va. - www.kobatirth.org - 524 satthA imaM dhammadesanaM AharitvA saccAni pakAsetvA bahU jane amatapAnaM pAyetvA jA. aDa. 3.351; yo bhagavato dhammadesanaM sutvA paTivijjhati amatapAnaM pivati, tassa .... udA. a. 264. agatapAyI tri., [amRtapAyin], amRta kA pAna karane vAlA devatA, sudhA pIne vAlA devatA yI pu. pra. vi. e. va. divoko matapAyI ca saggaTTo devatA pi ca sara. 2477. amatapubbapadesa . [ amRtapUrvapradeza] vaha sthAna pahale jahA~ manuSya mare hI na ho se sapta. di. e. va. AnandatverasadisA pana amatapubbapadese parinibbAyanti dha0 pa0 aTTha 1.305. amatapkAsana tri. [ amRtaprakAzana] amRtapada (nirvANa ) ko prakAzita karane vAlA, nirvANa kA nirdezaka no pu.. pra. vi. e. va. amatapyakAsano saddhammo majjhimabuddhavacanaM " nAma, dha. sa. a. 19. amatapatta tri. [amRtaprApta ] amRtatva yA nirvANa kI avasthA ko prApta, nirvANa prApta to pu. pra. ki. e. ka. - amatappattoti taM phalena patto, mahAni. 65. amataphala / amataphala tri. ba. sa. [amRtaphala] amRta ke phala ko dene vAlA, amaratva ke phala kA dAyaka, nirvANa ke phala ko dene vAlA laM napuM. dvi. vi. e. va. amataphala - karityA AgamissAmi jA. aDa. 3434: phalA strI. pra. amatamahAnibbAna " vi. e. va. sAhoti amatapphalA, su. ni. 80; sA hota amataSphalA, sA esA kasi amatapphalA hoti. amataM yuccati nibbAnaM nibbAnAnisaMsA hotIti attho, su. ni. aDa. 1.119 phalaM napuM. pra. vi. e. va. tena te sukhitA honti ye kItA amatapphalanti mi. pa. 304. amatabmantara tri. [ amRtAbhyantara] amRta yA nirvANa ke antargata vidyamAna raM napuM. pra. vi. e. va. - catutthe amatogadhanti amatabhantara. sa. ni. aTTha. 3.275. amatabhAvasAdhana tri., [ amRtabhAvasAdhana], nirvANa kI avasthA kI prApti meM sahAyaka yA sAdhanabhUta to pa. vi. e. va. amatabhAvasAdhanato anAmataM nAma, jA. aTTha. 2.45. amatamerI strI. [amRtamerI] nirvANa kI prApti ke liye dundumi, nirvANa kI bherI, nirvANa kA nakkArA (nagAr3A) riM dvi. vi. e. va. tadA amatabheri so, AhanI mekhale pure, bu. yaM. 6.2: tattha amatabherinti amatAdhigamAya nibbAnAdhigamAya bheriM, bu. vaM. a. 176. amatamaggada tri.. [amRtamArgada] mukti ke mArga ko dene vAlA, nirvANa ke patha ko prazasta karane vAlA daM pu0, dvi0 vi., e. va. - sabbalokagaruM vIraM hitaM amatamaggada, saddhammo0 1. amatamaggadesaka tri. amRtapada nirvANa kI ora le jAne vAle mArga kA upadeza karane vAlA ko pu. pra. vi., e. va... koci vo amatamaggadesako laddhoM ti pucchi dha. pa. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - For Private and Personal Use Only - aTTha. 1.55. amatagada pu.. [amRtagada] sarpoM kA eka prakAra dA pra. vi., ba. va. amataM vuccati agadaM tena majjantIti amatamadA, sappA..., theragA. aTTha. 2.28. amatamadhura tri.. [amRtamadhura] amRta (sudhA) ke samAna madhura yA mIThA - raM napuM. pra. vi., e. va. - amatamadhuraM savanUpagaM akAsi. mi. pa. 241. amatamahAnibbAna napuM. mRtyu-rahita mahAnirvANa, aisA mahAnirvANa, jisake sAkSAtkAra ke uparAnta janma evaM maraNa ke cakra se mukti mila jAtI hai naM dvi. vi. e. va. - evaMbhUtena mayA ajAtiM ajaraM abyAdhiM ... amatamahAnibbAnaM pariyesituM vahati jA, aDa. 1.5: amattamahAnibbAnaM sacchikatvA mahantaM sukhaM anubhavantIti jA. aDa. 2.167; nena tR. vi. e. va. evaM buddhAnaM ovAdakarA saMsArapAraM nibbAnaM gacchantIti agatamahAnibbAnena dhammadezanAya kUTaM gaNDi jA. aDa. 2.107 taLAka pu. [amRtamahAnirvANataTAka] amRtatva se yukta mahAnirvANa kA mahAsarovara yA jhIla ke sapta. Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra amatambu vi. e. va. evameva kilesamalapovane amatamahAnibbAnataLAke vijjante... jA. aDDa. 1.6. amatambu napuM. amRta 1 se yukta dharma-kathA kA jala, amRta kA jala, amRta kI varSA, amRta jaise dharma vacanoM kA jalanA tR. vi. e. va. sadevakaM tappayanto abhivassi amatambunA bu. va. 20.2: amatambunAti amatasaGghAtena dhammakathAsalilena tappayanto pAvassIti attho, bu. vaM. aTTha. 267. amataraMsa tri, kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prayukta, amRta kI kiraNoM se yukta, amRta kA rasa paripItAmataraMsaM saddhammosadhabhAjana, saddhammo 571; pAThA. amatarasa. agatarasa pu. [amRtarasa] amRta kA rasa, nirvANa kA rasa saM dvi. vi., e. va. sarAjikAnaM ravAsinaM amatarasaM adAsi sA. vaM. 34 (nA.) amatarasaM pAyesi sA. vaM. 154 (nA.); - bhAgI tri. [ bhAgin ], nirvANa ke rasa kA bhAgIdAra, nirvANa ke rasa kA bhAga pAne vAlA no pu., pra. vi. ba. va. sutvA sattA amatarasabhAgino bhavantIti sadda * www.kobatirth.org 1.161. amatarahada pu. [amRtahRda], amRta kA sarovara, nirvANa kA sarovara, nirvANa kA hRda - daM dvi. vi., e. va. - amatarahadaM gavesamAnA parisati nisinnaM ativisAradaM nAradasammAsambuddha addasaMsu, bu. vaM. aTTha. 213. amatavagga pu., sa. ni. ke eka varga kA zIrSaka, sa. ni. 3(1),259-265. amatavassA strI. [amRtavarSA] amRta jaise dharma-vacanoM kI varSA ssaM dvi. vi., e. va. - dhammaM deseti amatavassaM vassanto viya, rasa. 1.6 (ro0 ). amatavAda tri.. [amRtavAda], nirvANa kA kathana karane vAlA, nirvANa ko amRtapada batalAne vAlA do pu. pra. vi. e. amatavAdo ti nibbAnavAdo evaM muni santivAdo, mahAni. 148. va. - " 525 so pu0, pra. vi., e. va. sa. ni. aTTa0 1.133; sA agatAti amatasadisA sAdubhAvena, amatasadisatra [amRtasadRza] amRta ke samAna, amRta jaisA madhura yA svAdiSTa atimadhuro amatasadiso strI. pra. ki. e. va. su. ni. aDa. 2.114. amatasabhAva tri, ba0 sa0 [ amRtasvabhAva], svabhAva se hI avinAzI, prakRtyA, avinazvara ta napuM bhAva, avinAzI svabhAva vAlA honA tato amatasabhAvattA cavanAbhAvo, udA. aTTha. 318. 3, ... amatappattipaTipadA amatasama tri. [amRtasama], amRta-sadRza, amRta ke samAna maM napuM. pra. vi. e. ka. amatasamaM mahArAja, dhutaguNaM vizuddhikAmAnaM rAbbakilesavisanAsanadvena mi. pa. 320. amatA strI0 [ amRtA ], Amalaka, AMvalA, eka prakAra kI latA amatAmalakI tisu abhi. pa. 569. amatAkAra tri. [amRtAkAra] amRta ke samAna madhura AkAra vAlA raMnapuM dvi. vi. e. va. na puno amatAkAraM parisassAmi mukhaM tava apa. 2206 therIgA. aDa. 172. amatAdhigata tri.. [amRtAdhigata] amRtapada nirvANa ko prApta, acyutapada ko prApta to pu. pra. vi. e. va. amatAdhigato kacci nibbAnamacyutaM padaM, apa. 1.23. amatAdhigamahetu pu tatpu, sa0 [amRtAdhigamahetu] nirvANa ke adhigama kA kAraNa, nirvANa kI prApti kA kAraNa to pra. vi. e. va. amatAdhigamahetuto ca mahalanti vRccati, khu. pA. aTTha. 115. amatApaNa napuM. [amRtApaNa]. amRta arthAta sudhA kI maMDI yA dukAna, sudhA kA bhaNDAra NaM dvi. vi. e. va. - byAdhitaM janataM divA, amatApaNaM pasArayi, mi. pa. 305. amatAmiseka pu. [ amRtAbhiSeka], sudhA kA chir3akAva, amRta ke chIMTe denA ko pra. vi. e. va. amatAbhiseko ti dabboM, sa. ni. aDa. 2.221 sadisa tri.. [ sadRka]. amRta ke chir3akAva jaisA sena pu. tR. vi., e. va. paNDitajanahRdayAnaM amatAbhisekasadisena brahmassarena bhAsamAnassApi ma. ni. ( mU.pa.) 1 ( 1 ) . 61. amatArammaNa tri.. [amRtAlambana] amRta ke Alambana vAlA NaM pra. vi., e. va. - amatArammaNaM saMyojananti ? AmantA, kathA. 328; - kathA strI, kathA ke eka bhAga kA zIrSaka, - " " -- For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - kathA. 328-330. amatAvaha tri [amRtAvaha ]. amRta arthAt nirvANa ko lAne satasAkhare tasmiM pasAdo vAlA ho pu. pra. vi. e. va. amatAvaho, apa. 2.109. amatAsita tri [amRtAdhikta ] amRta yA sudhA se AI kiyA huA, sudhA se acchI taraha siJcita yA gIlA kara diyA gayA dhammajaM uggahadayaM amatAsittasannibhaM apa. 2.112. " amati ama (jAnA) kA varta. pra. pu. e. va. jAtA hai, Age bar3hatA hai ama gatiyaM, amati, saha 2.412. amatappattipaTipadA strI. [amRtaprAptipratipat] nirvANa kI prApti kA mArga, nirvANa ke adhigama kA mArga yA pratipadA Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amatogadha 526 amaddava daM dvi. vi., e. va. - amatapattipaTipadaM kathetvA deti, idaM - bhojanamhi cAmattaJju kusItaM hInavIriya, dha. pa.7; apica dhammadAnaM nAma, a. ni. aTTa, 2.61; amatapattipaTipadanti paccavekSaNamattA vissajjanamattAti imirasApi mattAya amatappatihetubhUtaM sammApaTipadaM, a. ni. TI. 2.53. ajAnanato amatta ,dha. pa. aTTha. 1.45; - no pu., pra. vi., amatogadha ka. pu./napuM., amRtapada nirvANa kI gambhIratA, ba. va. - bhojane amatta no, ma. ni. 1.39; bhojane nirvANa kI talahaTI - dhaM vi. vi., e. . - amatta noti bhojane yA mattA jAnitabbA amatogadhamanuppattaM tamahaM brUmi brAhmaNaM, su. ni. 640; dha. pa. pariyesanapaTiggahaNaparibhogesu yuttatA tassA ajAnanakA, ma. 411; amataM nibbAnaM ogahetvA anuppataM, tamahaM brAhmaNaM vadAmIti ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).161; - behi pu., tR. vi., ba. va. attho, su. ni. aTTha. 2.172; dha. pa. aTTa. 2.390; kha. tri., - aguttadvArehi bhojane amattahi jAgariyaM ... cArika nirvANa meM avagAhana karane vAlA, nirvANa meM gaharAI taka carasi, sa. ni. 1(2).197; tato tattheva saMsIdi, amattaJjUhi bar3hA huA - dho pu., pra. vi., e. va. - amatogadho maggo so ahu jA. aTTha. 2.244; - atA strI., bhAva. [amAtrajJatA]. ariyasaccanti maM avocAti sambandho, vi. va. aTTha. 181; - asaMyama kA bhAva - indriyesu aguttadvAratA ca bhojane amatta tA dhaM pu., dvi. vi., e. va. - tvaJca me maggamakkhAhi, ajasaM ca, dI. ni. 3.170; - ya tR. vi., e. va. - bhojane amatogadhaM theragA. 168; amate nibbAne sampApakabhAvena patiddhitA amatta tAya ca, itivu. 18; - bhAvo pu.. pra. vi., e. va., amatogadhaM, theragA. aTTha. 1.318; - ssa Sa. vi., e. va. - bhojana kI mAtrA yA upayuktatA kA jJAna na rahanA -- amatogadhassa nibbAnassa pariyosAnalakkhaNaM tathaM avitathaM, amatta tAti amatta bhAvo pamANasAtAya mattAya ajAnanaM. dI. ni. aTTha. 1.61; - dhA pu., pra. vi., ba. va. - dha. sa. aTTha. 421. amatogadhA sabbe dhammA, nibbAnapariyosAnA sabbe dhammA, a. amattatA strI., bhAva., pramatta na hone kA bhAva, matavAlA na honA ni. 3(2).89. - tA pra. vi., e. va. - amattatA appamattatA, khu, pA. aTTa, 24. amatosadha napuM.. [amRtauSadha], amRta ke samAna lAbhadAyaka amatteyya tri., mAtA ke prati AdarabhAva na rakhane vAlA, mAM auSadhi, divya davAI - dhaM pra. vi, e. va. - harItakaM ke prati aniSThAvAn - yyo pu., pra. vi., e. va. -- ayaM, deva AmalakaM mahagghaM amatosadhaM, ma. vaM. 11.31; nahAnodakaM pana pariso amatteyyo apetteyyo asAmao abrahmao, na kule te amatosadhaM bhavissati, jA. aTTha. 4.340; - dhaM dvi. vi., e. jeTTApacAyI, a. ni. 1(1).163; na mattepyoti amatteyyo, va. - detha, sAmi, amatosadhanti suvaNNasarakaM upanAmesi. mAtari micchA paTipannoti attho, a. ni. aTTha. 2.118; - jA. aThTha. 4.347; mi. pa. 232. yyA ba. va. - manussesu ye te bhavissanti amatteyyA apetteyyA, amatta' tri., Vmada ke bhU. ka. kR. kA niSe. [amatta], vaha, jo dI. ni. 3.52; - tA strI., bhAva. - amatteyyatA apeteyyatA, matavAlA na ho, apramatta, madarahita, matavAlApana se rahita - dI. ni. 3.51. tto pu.. pra. vi., e. va. - kacci rUpAdIsu kAmaguNesu amatto amathita tri.. [amathita]. jo mathA na gayA ho, avilor3ita appamatto, jA. aTTha. 5.375. (dUdha) - taM napuM.. pra. vi., e. va. - AvAsAnumatAciNNamamathitaM amatta napuM.. [amatra], ghar3A, kalaza, pAtra - ttaM pra. vi., e. jalogi ca, ma. vaM. 4.10; - kappa pu., nahIM mathe hue dUdha va. - amattaM pattotha bhAjanaM, abhi. pa. 457; - tAni ba. va. Adi ko lene kI anujJA - ppo pra. vi., e. va. - kappati - amattAni vuccanti bhAjanAni, tAniye vikkiNanti, pAci. amathitakappo, cULava. 463. aTTha. 197; kevala u. pa. ke rUpa meM - yathA kumbhakAro amada tri., [amada], darparahita, abhimAna mukta - dA pu., pra. Amake Amakamatte. ma. ni. 3.160; Amakamatteti nAtisukkhe vi.. ba. va. - madA nimmadA amadA honti vinassanti, tasmA bhAjane, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.122; jA. aTTha. 3.326. nimmadananti vaccati, pArA. aTTha. 168. amattaJjU tri., [amAtrajJa], bhojana ke grahaNa meM mAtrA kA amaddava pu., [amArdava], akomalatA, kaThoratA, haThadharmitA, jJAna na rahane vAlA, amaryAdita bhojana karane vAlA, 'yaha karkazatA - vo pra. vi., e. va. - tattha katamo amaddavo? yA bhojana dharmasaGgata haiM yA adharmasaGgata isakA vivecana na karane amudutA amaddavatA kakkhaliyaM phArusiyaM kakkhalatA, vAlA - jU pu., pra. vi., e. va. - bhojanamhi amattaJcU kaThinatA, ujucittatA amudutA - ayaM vuccati amaddavo, indriyesu asaMvuto, itivu. 18; - pu., dvi. vi., e. va... vibha. 415. For Private and Personal Use Only Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaddavatA 527 amanujJa amaddavatA strI., bhAva., pra. vi., e. va. [amArdavatA], uparivat ni. 2.64; - pA strI., pra. vi., ba. va. - sArIrikA vedanA - yA amudutA amaddavatA, vibha. 415. ... kaTukA asAtA amanApA, sa. ni. 1(1).31; - pAnaM amaddavaniddesa pu.. [amArdavanirdeza]. amArdava kI vyAkhyA, strI., Sa. vi., ba. va. - kharAnaM kaTukAnaM asAtAnaM amanApAnaM amRdutA kI vyAkhyA - se sapta. vi., e. va. - amaddavaniddese a. ni. 1(1).178; amanApAnanti manaM vaDDetu asamatthAnaM, a. na mudubhAvo amudutA, vibha. aTTha, 466. ni. aTTha. 2.136; - gandha pu., karma. sa. [amanApagandha]. mana amaddavAkAra pu.. [amArdavAkAra]. kaThora svarUpa, kaThora ke lie apriya gandha - dhA pra. vi., ba. va. - himavante prakRti, karkaza AkAra - ro pra. vi., e. va. -- amaddavAkAro visarukkhAnaM mUlAdigandhA ca amanApagandhA, .... pArA. aTTha. amaddavatA, vibha. aTTha. 466. 2.53; - tA strI., bhAva. [amanApatA], mana ke lie apriyatA, amadhura tri., [amadhura], vaha, jo mIThA na ho, jo svAdiSTa ananukUlatA - tassa sahadassanena amanApatA ca saNThaheyya, na ho, tikta, tItA, asvAdiSTa - ro pu., pra. vi., e. va.. ma. ni. 1.38; - phoTTabba pu., karma sa. [amanApaspRSTavya], - amadhuro tittako jAto, jA. aTTha.2.83; - rena pu.. tR. mana ke lie arucikara spRSTavya vastu - bbA pra. vi., ba. vi., e. va. - asAtena amadhurena nimbarukkhena saddhiM, jA. va. - visapharasa mahAkacchuphassAdayo amanApaphoTabbA, pArA. aTTha. 2.83; - naM pu., Sa. vi., ba. va. - asAtAnanti aTTha. 2.54; - rasa tri., ba. sa. [amanAparasa]. mana ko amadhurAnaM, a. ni. aTTha. 2.136. apriya lagane vAlI rasabharI vastu - sA pu.. pra. vi., ba. va. amanasikakaraNa napuM.. manana nahIM karanA, hRdayaGgama nahIM - paTikUlamUlarasAdayo amanAparasA, pArA. aTTha. 2.54; - karanA - Nena tR. vi., e. va. - appavattikaraNena rUpa tri., ba. sa. [amanAparUpa], mana ko acchA na lagane amanasikaraNena ca, dha. sa. aTTha. 250. vAle svarUpa vAlA, kurUpa - paM napuM, dvi. vi., e. va. - amanasikAronta varta. kR., pu., manasikaroti kA niSe., amanAparUpayeva passati, no manAparUpaM. sa. ni. 2(2).130; -- upekSA karatA huA, avahelanA karatA huA, avajJA karatA vAsa pu., [amanApavAsa], asahya nivAsa, apriya nivAsa - huA, mana yA vicAra meM nahIM lA rahA - ssa Sa. vi., e. va.. saM dvi. vi., e. va. - amanApavAsaM vasi, jiNNena patinA - amanasikArontassa hoti, kathA. 286; amanasikarontassAti saha, jA. aTTha. 7.282; - sadda pu., karma. sa. [amanApazabda], manaM akarontassa kathA. aTTha. 194. apriya zabda, mana ko priya na lagane vAlI dhvani - hA pra. amanasikAra pu.. [amanasikAra], manoyoga kA abhAva, dhyAna vi., ba. va. - kevalajhettha amanussasaddAdayo utrAsajanakA kA abhAva, sAvadhAnI kA abhAva - ro pra. vi., e. va. - amanApasaddA, pArA. aTTha. 2.53; - saddasaMvattanika tri., sabbanimittAnaJca amanasikAro, ma. ni. 1.377; - rA ba. va. [amanApazabdasaMvartanika], apriya zabda yA dhvani ke rUpa meM - yasmi Ananda, samaye tathAgato sabbanimittAnaM amanasikArA pariNata hone vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - yo .... .... upasampajja viharati, dI. ni. 2.78; - bahulIkAra pu.. manussabhUtassa amanApasaddasaMvattaniko hoti. a. ni. na to manoyoga, na hI abhyAsa - ro pu.. pra. vi., e. va. - 3(1).79; - sampayoga pu., tatpu. sa. [amanApasaMprayoga]. tattha amanasikArabahulIkAro - ayamanAhAro, sa. ni. apriya-jana ke sAtha bheMTa yA mulAkAta - gA pra. vi., e. va. 3(1).127. - ... yaM vA vo... saMsarataM amanApasampayogA... assu passannaM amanApa tri., [amanApa], mana ko prasanna karane meM asamartha, pagdharitaM. sa. ni. 1(2).162. asundara, apriya - po pu., yaM manoduccaritassa aniTTho amanApiya tri.. [amanApa], uparivat - yo pu.. pra. vi., e. akanto amanApo vipAko nibbatteyya, ma. ni. 3.112; a. va. - amanApiyo phoTubbo dukkhasamphasso kAyavineyyaM ni. 1(1).40; amanApo ca agaru ca abhAvanIyo ca, a. ni. rUpaM, dha. sa. 974. 2(1).128; -- paM dvi. vi., e. va. - cakkhunA kho paneva rUpaM amanuja tri., [amanojJa], apriya, arucikara, mana ko disvA amanApaM na maDa hoti, sa. ni. 3(1).90; - sena pu.. anukUla saMvadena na dene vAlA - JA pu., pra. vi., ba. va. tR. vi., e. va. - taM pare aniTena akantena amanApena - amanuA aparibhogArahAti attho, jA. aTTha. 5.222; - samudAcaranti, a. ni. 1(2).243; - pA strI., pra. vi., e. va. gandha tri., ba. sa., apriya gandha, acchI na lagane vAlI -- paresaM appiyA amanApA na taM tathAgato vAcaM bhAsati, ma. gandha - ndhaM napuM, pra. vi., e. va. - lokApacito samAno, For Private and Personal Use Only Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amanussa 528 amanussikAbAdha amanujagandhaM vahUnaM akantaM, jA. aTTha. 7.53; - sabhAva tri. mArga, AbAdI se rahita rAstA - thaM dvi. vi., e. va. -- ba. sa. [amanojJasvabhAva], bedarda, kaThora svabhAva vAlA, dayA amanussapathaM gantvA mahAsamudaM pavisanti, udA. aTTha. 245; - se sarvathA virahita prakRti vAlA - vaM napuM.. pra. vi., e. va. pariggaha tri., ba. sa. [amanuSyaparigraha]. bhUtoM se AviSTa, - taM idAni parivattitvA amanaJasabhAvaM jAtaM. jA. aTTha. duSTa AtmAoM se abhibhUta, bhUtAviSTa - haM strI., vi. vi., 7.153. e. va. - amanussapariggahaM aTaviM pAvisi. jA. aTTha. 1.234; amanussa' tri.. [amanuSya], mAnava-rahita, manuSyoM se rahita - - pariggahIta tri., [amanuSyaparigRhIta], manuSyetara prANiyoM sso pu., pra. vi., e. va. - amanusso gAmo, pArA. 53; - se bharapUra - tA strI, pra. vi., e. va. - ahaM dubalo, mhi sapta. vi., e. va. - amanussamhi kAnane, apa. 1.240. antarAmagge ca amanussapariggahItA aTavI asthi, dha. pa. amanussa' pu.. [amanuSya], manuSya se bhinna prANI, rAkSasa, aTTha 1.9; - te sapta. vi., e. va. - amanussapariggahite yakSa, kinnara deva Adi - sso pra. vi., e. va. - sabbe so kantAre yakkhabhakkhA hutvA mahAvinAsaM pattA, jA. aTTha. yakkho amanusso bhakkhesi, dI. ni. 2.254; - ssena tR. 1.106-7; - tAni napuM, pra. vi., ba. va. - lAmakasenAsanAni vi., e. va. -- yaM na labhA manussena amanussena vA puna, jA. ceva amanussapariggahitAni ca dha. pa. aTTha. 1.293; - aTTha. 4.77; - ssA pra. vi, ba. va. - amanussA dvAra pucchA strI., pra. vi., e. va. [amanuSyapRcchA], mAnava se vivariMsu, mahAva. 19; - sse dvi. vi., ba. va. - akkharAni / bhinna prANI dvArA pUchA gayA prazna - katamA amanurasapucchA? likhitvA amanusse ca bheravasadde ... sakaTThAnameva gato, jA. amanussA bhagavantaM upasaGkamitvA panhaM pucchanti, nAgA pucchanti, aTTha. 7.280; - ssehi tR. vi., ba. va. - so suppadhaMsiyo supaNNA pucchanti ... devatAyo pucchanti ayaM amanussapucchA, hoti amanussehi, sa. ni. 1(2).241; - ssAnaM Sa. vi., ba. mahAni. 250; - vaca napuM., divya vANI, devavANI yA dhvani va. - api ca kho manussAnaM vA amanussAnaM vA devatAnaM vA -- co dvi. vi., e. va. - amanussavaco satvA, tasmAhaM na gahe sadaM sutvA Adisati, a. ni. 1(1).198; - ka tri., manuSyo rame, dI. ni. 2.178; - viddha tri., [amanuSyaviddha], duSTAtmA se rahita - ke sapta. vi., e. va. - ramme padese ramaNIye yA bhUtAdi ke dvArA ghAyala kiyA yA coTa pahuMcAyA huA - vivitte amanussake, cariyA. 389; - kantAra pu./napuM. ssa Sa. vi., e. va. - amanussapaviTThassa karonti paNDitA. [amanuSyakAntAra]. bhutahA jaGgala, bhUtAviSTa kAntAra - raM jA. aTTha. 2.180; pAThA. amanussaviddha; - sadda pu., napuM.. pra. vi., e. va. - kantAraM nAma - corakantAraM vALakantAra [amanuSyazabda], manuSya se bhinna anya prANiyoM kI AvAja, nirudakakantAraM, amanussakantAraM, appamakkhakantAranti bhUta, preta, dAnava Adi kA zabda - do pra. vi., e. va. - paJcavidhaM ... amanussAdhiTTitaM amanussakantAra, jA. aTTa. manussasaddo amanussasaddo, dha, sa. 621; - iMdvi. vi., e. va. 1.108; - jAtika tri., ba. sa. [amanuSyajAtika], manuSya - ahaM divAhAnaM amanussasaha assosiMdha. pa. aTTha. 1.178; se bhinna jAti se sambaddha, manuSya se bhinna varga kA - ko - sevita tri.. [amanuSyasevita], manuSya se bhinna dUsare pu., pra. vi., e. va. - bhUtoti evaMnAmako amanussajAtiko prANI ke dvArA upabhukta yA sevita - taM napuM.. pra. vi., e. sattaviseso, sadda. 1.64; - chAna napuM.. [amanuSyasthAna]. va. - uppalaM cudakA samuggataM, yathA taM amanussasevitaM. bIhar3a jaGgala, Usara pradeza, araNyapradeza, nirjana sthAna - ne therIgA. 381; yathA taM amana ssasevita taJca sapta. vi., e. va. - amanussaTTAne udakaMva sItaM tadapeyyamAnaM rakkhasapariggahitAya pokkharaNiyA jAtattA nimmanussehi sevitaM parisosameti, sa. ni. 1(1).109; - dassana napuM... kenaci aparibhuttameva bhaveyya therIgA. aTTa, 278. [amanuSyadarzana], manuSyetara prANiyoM kA darzana, devatA kA amanussikAbAdha pu., manuSyetara prANI yA dAnava ke dvArA darzana - naM pra. vi., e. va. - tattha kiJcApi amanussadassanaM utpanna karAyA gayA roga, vedanA yA duHkha, dAnavoM ke dvArA nAma manussAnaM sappaTibhayaM hoti, ma. ni. aTTa. (upa.pa.) utpanna manastApa - dho pu., pra. vi., e. va. - tena kho pana 3.131; - ssantarAya pu., manuSya se bhinna prANiyoM se khatarA samayena aJatarassa bhikkhuno amanussikAbAdho hoti, mahAva. yA kaSTa - yo pra. vi., e. va. - amanussantarAyo, mahAva. 278; - ghe sapta. vi., e. va. - anujAnAmi bhikkhave, 141; bhikkhu yakkho gaNhAti, ayaM amanussantarAyo, mahAva. amanussikAbAdhe AmakamaMsaM Amakalohitanti, mahAva. aTTa, 320; - patha pu.. [amanuSyapatha]. nirjana pradeza, vIrAna 278. For Private and Personal Use Only Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amanussitthI 529 amara amanussitthI strI., amAnavI strI, manuSya-yoni se bhinna sambandho kAtabbo, ma. vaM. TI. 84(nA.); - ssa pu., Sa. vi., yoni kI strI - tthI pra. vi., e. va. - ki manussitthi e. va. - amamassa Thitassa tAdino, udA. 92; amamassAti udAhu amanussitthIti pucchati, pe. va. aTTha. 41; - tthiyo rUpAdIsu katthaci... amamassa mamaGkArarahitassa, udA. aTTha. ba. va. - atha naM tA amanussitthiyo dUratova AgacchantaM 134; - mesu pu., sapta. vi., ba. va. - dIghAyukesu amamesu disvA esa mama pariggaho, esa me pariggahoti, upadhAviMsa.. pANisu, netti. 119; - gA pu., pra. vi., ba. va. - vitareyya pe. va. aTTha. 134. ogha amamA caranti, su. ni. 500. amanussussadaTThAna napuM.. mAnavetara prANiyoM kI bhIr3a se bharA amamAyanta tri., mamAyati kA varta. kR. kA niSe., tRSNA huA sthAna - nAni pra. vi., ba. va. - dvepi cetAni ThAnAni athavA Asakti na karatA huA - ... cakkhaM amamAyanto amanussassadaThAnAni honti, tasmA vajjetabbAni, a. ni. sotaM amamAyanto ghAnaM mahAni. 36; amamAyantoti taNhAdiTThIhi aTTha. 3.131. AlayaM akaronto, mahAni. aTTha. 128. amanussUpaddava tri., [amanuSyopadrava], bhUtoM yA duSTAtmAoM amamAyita tri., mamAyati ke bhU. ka. kR. kA niSe0, nahIM ke utpAtoM se bAdhita, bhUtoM se bAdhita yA grasta -- vo pu.. dularAyA huA, nahIM pucakArA huA, nahIM apanAyA gayA - pra. vi., e. va. - bhante, amanussupaddavo maggo, tumhe ca tA pu.. pra. vi., ba. va. - amamAyitA kAmA, mahAni. 2; andhA pariNAyakA, kathaM idhaM vasirasathA ti? dha. pa. aTTha. amamAyitAti vuttapaTipakkhA, mahAni. aTTha. 13. 1.10. amara' tri., [amara], amartya, vaha, jo mRtyu kA viSaya na ho, amanorama tri., [amanorama]. vaha, jo mana ko ramAne yogya kabhI na marane vAlA, avinAzI - ro pu., pra. vi., e. va. - na ho, asundara, aprItikara, apriya, arucikara - maM' pu., dvi. na catthi satto amaro pathabyA, jA. aTTha. 5.75; amaroti vi., e. va. - nAbhijAnAmi uppanna, AbAdhaM amanorama, jA. amaraNasabhAvo satto nAma natthi, tade. - rA ba. va. - carimhA aTTha. 5.316; - maM strI., vi. vi., e. va. - etthantare na amarA viya, jA. aTTa. 7.124; - rA strI, pra. vi., e. va. jAnAmi, cetanaM amanorama, apa. 2.60. - na maratIti amarA, dI. ni. aTTha. 1.98; - rAya Sa. vi., amantI pu., [amantrin]. duSTa mantrI, duSTa amAtya - naM pu.. e. va. - amarAya diDiyA vAcAya ca vikkhepoti amarAvikkhepo, dvi. vi., e. va. - appasenopi ce mantI, mahAsenaM amantinaM. dI. ni. aTTa, 1.98; - raM napuM., dvi. vi., e. va. - suddhimaggaM jA. aTTha. 6.275. ajAnanto, akAsiM amaraM tapaM. theragA. 219; - rA pra. vi., amathyamAna tri., matha/mantha ke karma. vA. ke varta. kR. kA ba. va. - ye vApi loke amarA bahU tapA, su. ni. 252; amarA niSe. [amathyamAna], agni ke samAna ragar3a yA saMgharSaNa se ti amarabhAvapatthanatAya pavattakAyakilesA, su. ni. aTTha. utpanna na kiyA huA - no pu.. pra. vi., e. va. - 1.266. nAmatthamAno araNInarena, nAkammunA jAyati jAtavedo, jA. amara pu., [amara], ka. devatA - tidasA tvamarA devA aTTha. 7.52; nAmatthamAnoti nApi araNihatthena narena / vivudhA ca sudhAsino, abhi. pa. 11; sadda. 2.477; kha. eka amatthiyamAno nibbattati, jA. aTTha. 7.54. machalI, atyadhika cikanI hone se jise mAranA atyanta amanda tri., vaha, jo thor3A na ho, vaha, jo atyalpa na ho, __ kaThina hotA hai - ro pra. vi., e. va. - yathA amaro nAma atyadhika, vyApaka, suvistRta - amandacandanatthambhasobhittena maccho udake gahetvA mAretuM na sakkA .... vibha. aTTha. 463; vijambhinA, cU. vaM. 73.106. - kosa pu., [amarakoza(Sa)], amarasiMha ke dvArA viracita amama tri., [amama], nirdhana, mamatA se virahita, ahaMkAra- eka saMskRta zabdakoza kA nAma - se sapta. vi., e. va. - vihIna, tRSNArahita, svArtharahita - mo pu., pra. vi., e. va. - pahuNNaM koseyyavisesoti hi amarakose vRttaM lIna. (dI.ni.TI.) gihI dAraposI amamo ca subbato, su. ni. 222; amamo ca 3.199; tula., pattrorNa dhautakauzeyam, amara. 2.6.113; - subbato, puttadAresu taNhAdiTTimamattavirahito, su. ni. aTTa. giri pu., atthadassI buddha ke prAsAdoM meM eka prAsAda kA 1.228; - ma pu.. saMbo., e. va. - punarAgamanenettha vAsabhUmi nAma - amaragiri sugiri vAhanA tayo pAsAdamuttamA, bu. vaM. mamAmama, ma. vaM. 1.66; tattha vAsabhUmi mamAmamA ti vAsabhUmi 339; - tapa napuM.. [amaratapa], amara hone ke liye kI gaI mama amama iti padacchedo, amama mahAdaya ettha mama .... tapasyA - paM pra. vi., e. va. - amara tapanti amaratapaM For Private and Personal Use Only Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra amaramantu tta amarabhAvatthAya kataM lUkhatapaM. sa. ni. aDa. 1.149; napuM, bhAva. [ amaratva], amaratA, devatva, devAvasthA - ttaM dvi. vi. e. va. na cApAhaM adhammena amarattamabhipatthaye jA. aTTha. 5.210; - ttAya ca. vi., e. va. amarattAya vitakko amaro vA vitakko vA ti amaravitakko, mahAni0 aTTha. 339 :nagara napuM., siddhArtha buddha ke samaya meM rAjA sambahula (sambala) aura sumitta kI rAjadhAnI kA nAma re sapta. vi., e. va. amararuciradassane amaranagare nAma sambalo ca sumitto ca dve bhAtaro rajjaM kAresuM. bu. vaM. anu. 257 pura napuM., [amarapura], ka. devatAoM kA nagara yA vAsasthAna amarapurasadisaM sobhanaM nagaraM pavisitvA... ma. bo. vaM. 45 ( ro0) kha. 1781 I. meM bodoha dvArA myAMmA meM sthApita eka rAjadhAnI kA nAma- kALapakkhadvAdasamiyaM aGgAra vAre uttaraphagguNInakkhattena yoge amarapuraM nAma mahArAjadvAnInagara mAyesi sA. vaM. 122 (nA.) puranikAya pu. amarapuranivAsI bhikSuoM kI eka vizeSa zAkhA ke sAtha jur3A huA yo pu. pra. vi., e. ka. amarapuranikAyo ti tattherapabhavo ti sA. vaM. 131 yika tri. amarapura nivAsI, bhikSuoM kI kAnaM pu., Sa. vi., ba. va. pana saGgharAjA mahAthero sIhaladIpe amarapuranikAyikAnaM bhikkhUna AdibhUto Acariyo, sA. vaM. 122 ( nA0 ) - puramApaka pu0, amarapura nagara kA nirmANa karAne vAlA kassa pu0, Sa. vi., e. va. tesu guNasirIthero amarapuramApakassa rajJa kAle...... vaM. 149 (nA.); - bhAva pu0, amartyatA, amaratA, amaratva vatthAya ca. vi., e. va., amara avasthA pAne ke lie amaraMtapanti amaratapaM amarabhAvatthAya kataM lUkhatapaM. sa. ni. aTTha. 1; bhAvapatthanatA strI, amara avasthA pAne kI icchA yaca. vi., e. va. amarabhAvapatthanatAya pavattakAyakilesA, su. ni. aDDa. 1.266. amaramantu pu., [amaramantR] devoM ko mantraNA dene vAlA, (bRhaspati) devoM kA amAtya tAraM dvi. vi., e. va. buddhiyAM maramantAraM suddhiyA saradambaraM cU vaM. 42.3. amaramantI pu.. pra. vi. e. va. [ amaramantrin] devoM kA mantrI yA amAtya - vattA somaramantIva cAgavA dhanado viya, cU. vaM. zAkhA sA. - - - www.kobatirth.org www 530 52.38. amaravatI / amarAvatI strI [amarAvatI ] ka. indra kI nagarI zakra kI nagarI marAbAsAro varasokasArA cevAmarAvatI abhi. pa. 21; tiyA tR. vi., e.va. devaloke amaravatiyA rAjadhAniyA sirito adhikatarasassirIkaM viya amarAvikkhepa nagara kAtukAmena ... pArA. aDa. 1.35, kha. sumedha bodhisattva kA nagara tiyA sapta. vi., e. va. nagare amaravatiyA sumedho nAma brAhmaNo, anekakoTisannicayo pahUtadhanadhaJJavA, jA. aTTha. 1.4; ga. kauNDinya buddha ke samaya kA eka nagara - puna bhagavA amaravatInagaradvAre... bu. vaM. aTTha. 141; amara nAma nagaranti amaranti ca amaravatIti ca laddhanAma nagaraM ahosa bu. va. anu. 78. amaravara tri. [amaravara] devoM meM sarvazreSTha, devazreSTha rehi pu. tR. vi. ba. va. puSphuttamaM amaravarehi sevitaM jA. aDa. 5.389; amaravarehIti sakkaM sandhAya vRttaM tade.. amaravitakka pu. [ amaravitarka] amaratva ke viSaya meM vicAra, amaratA ke liye tarka-virtaka ko pra. vi., e. va. amaratAya vitako amaro vA vitako amaravitako mahAni aTTha. 339. amaraNa napuM., [amaraNa], maraNa kA abhAva, mRtyu na honA - NaM pra. vi., e. va. natthiM jAtassa amaraNaM, sa. ni. 1 (1) 129; imassa maraNampi amaraNaM viya bhavissatI ti jA. aDa. 6.96 - tA strI. bhAva, nahIM maranA, mRtyu na honA pANAtipAtA veramaNiyA cettha aGgapaJcaGga sampannatA amaraNatA- evamAdIni phalAni, khu0 pA0 aTTha 23. amarA' strI. ka. eka machalI kA nAma, jise usakI capala gati ke kAraNa pakar3anA sarvathA kaThina hai na maratIti amarA amarA nAma eka macchajAti sA ummujjananimujjanAdivasena udake sandhAyamAnA gahetuM na sakkAti dI. ni. aTTha. 1.98. amarA' strI0, mahauSadha (mahosadha) kI patnI kA nAma - puna ca kathayati mahosavarasa bhariyA amarA nAma itthI gAmake ThapitA mi. pa. 196. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - For Private and Personal Use Only 11 - amarAdevIpaJha pu. [amarAdevI prazna ] 112veM jAtaka kA zIrSaka, jA0 aTTha. 1.407 mi. pa. 196-197. amarAdhipa pu., [amarAdhipa], devoM kA rAjA, devoM kA svAmI indra po pra. vi. e. va. etaM hatvA manurisandaM bhavarasu amarAdhipo jA. aDDa. 4.244. amarAvikkhepa pu. TAla-maTola bharA uttara anizcita yA aspaSTa uttara yA kathana amarAya diTTiyA vAcAya ca vikkhepo ti amarAvikkheyo dI. ni. aha. 1.98; amarA nAma ekA macchajAti, sA... gahetuM na sakkAti evameva ayampi vAdo itocito ca sandhAvati tade dihi strI. bhagavAna buddha ke samaya meM bhArata meM vicArakoM dvArA gRhIta 62 mithyA *** Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaravikkhepika 531 amA yA bhrAnta dhAraNAoM meM se eka - neva hoti na nahotIti gaNhato catutthA amarAvikkhepadiddhi, dha. sa. aTTha. 3963B - dhamma pu., Dhulamula prakRti - mmo pra. vi., e. va. - evaM tasmi puggale anariyadhammo ... amarAvikkhepadhammo, yadidaM micchApaTipadAti, mahAni. 105. amaravikkhepika tri., aspaSTa yA anizcita uttara denevAlA, TAlamaTola karane vAlA, Dhulamula siddhAnta pratipAdita karane vAlA - kA pu., pra. vi., ba. va. - ... so etesaM atthIti amarAvikkhepikA, dI. ni. aTTha. 1.98; amarAvikkhepino eva amarAvikkhepikA, lIna. (dI. ni. TI.) 3.143. amarikA strI.. eka nadI kA nAma - kaM dvi. vi., e. va. - nadi amarika nAma upagantvAnahaM tadA, apa. 2.78. amaritukAma tri., ba. sa., marane kI icchA yA kAmanA na karane vAlA - mo pu., pra. vi., e. va. - ... atha puriso Agaccheyya jIvitukAmo amaritu kAmo sukhakAmo dukkhapaTikUlo, ma. ni. (upa.pa.) 3.45; - me pu., dvi. vi., ba. va. - ... amaritukAme sukhakAme dukkhapaTikUle, dI. ni. 2.246. amarinda pu., [amarendra], devoM kA svAmI yA rAjA, indra, amarendra - ssa Sa. vi., e. va. - ahosiM amarindassa mahesI dayitA tahiM, apa. 2.206; - sunandana tri.. devatAoM ke rAjA indra ko Anandita kara dene vAlA - naM napuM., pra. vi., e. va. - sudiTTha nandanaM tena, amarindasunandanaM, therIgA. aTTha. 145. amarisana napuM0 [amarSaNa], adhIratA, vyagratA, adhairya, asahanazIlatA - atthi nAmAti amarisanatthe nipAto, a. ni. aTTha. 3.60. amaruyyAna napuM.. [amarodyAna], amaranagara meM avasthita eka udyAna, devoM kA udyAna - naM dvi. vi., e. va. - dassetvA amaruyyAnaM gantvA paramaramaNIye attano karuNAsItale silAtale nisIdi, bu. vaM. aTTha. 257. amala' napuM., abhraka - amalaM tvabbhakaM bhave, abhi. pa. 492; tula. amara. 2.9. amala' tri., [amala], nirmala, klezoM ke maloM se rahita, dhabbArahita, bedAga, niSkalaGka, vimala, kalaGkarahita, pavitra - lo pu.. pra. vi., e. va. - amaloti kilesamalavirahito, cULani. aTTha. 74; - TTha pu., [amalArtha], maloM se rahita nirvANa kA prayojana - 8o pra. vi., e. va. - amalaTTho abhijJeyo, paTi. ma. 17; amalanibbAnArammaNattA amalaTTho, paTi. ma. aTTha. 1.87; - dhamma pu., [amaladharma], vizuddha vAda yA mata, vimala dharma - sikkheyyAmaladhammasAgarataTe nibbAnatitthUpage, sadda. 1.129; - majjhima tri., nirdoSa kaTivAlA, nirdoSa kamara vAlA/vAlI - me strI., saMbo., e. va. - taM rahamAnaM sotena disvAnAmalamajjhime, jA. aTTha. 5.4; amalamajjhimeti vimalamajjhe, tade.; - mati tri., [amalamati], vizuddha mati vAlA, rAga Adi ke maloM se rahita buddhi vAlA, nirmala mana vAlA - ti pu., dvi. vi., e. va. - rAjA so sumatiM mahAmahindatheraM AgammAmalamatimettha kArayitvA ..., ma. vaM. 15.214; amalamatiM ti rAgAdisabbakilesavirahitattA parisuddhamati... ma. vaM. TI. 328. amalina tri., [amalina], svaccha, pavitra, kleza ke maloM se mukta-naM napuM. dvi. vi., e. va. - ekadivasampi kilesamalena amalinaM katvA carimakacittaM pApetabbatAya ekantaparisaddha, udA. aTTha. 251. amalla pu.. [amalla], vaha, jo yoddhA yA pahalavAna na ho - llo pra. vi., e. va. - amallamhi amallomhI ti vadantameva nAhaM tava mallabhAvaM vA amallabhAvaM jAnAmIti, jA. aTTha. 4.73; - bhAva pu., vi. vi., e. va. - ... amallabhAva vA jAnAmIti, jA. aTTha. 4.73. amassuka tri., ba. sa. [azmazruka]. dAr3hI-rahita, zmazruhIna - ko pu.. pra. vi., e. va. - dve dve gahapatayo gehe, eko tattha amassuko, jA. aTTa. 2.154. amassujAta tri., [azmazrujAta], vaha, jise abhI taka dAr3hI yA mUMcha nahIM AI hai, taruNa, yuvA - to pu., pra. vi., e. va. -- amarasujAto apurAvaNNI, AdhArarUpaJca panassa kaNThe, jA. aTTha. 5.192; amassujAto ti na tAvassa massu jAyati, taruNoyeva, jA. aTTha. 5.195. amahaggata tri., mahaggata kA vilo. [bau. saM. amahadgata]. zA. a. avistIrNa, vistRta na kiyA gayA, parisImita, parimita, lA. a. kAmAvacara-bhUmi kA citta - taM napuM., pra. vi., e. va. - amahaggataM cittaM pajAnAti, dI. ni. 1.70. amahagghasabhAva pu.. mahagghasabhAva kA niSe0, peTUpana kA abhAva, atyadhika khAne pIne kI pravRtti kA abhAva - vaM dvi. vi., e. va. - anodarikanti na odarikabhAvaM amahagghasabhAvaM anuyutto, a. ni. aTTa. 41. amA nipA., [amA], se nikaTa, pAsa, ke sAtha, se milakara - saha saddhi samaM amA, abhi. pa. 1136; saha, saddhi, amA iccete samakiriyAyaM sadda. 3.899. For Private and Personal Use Only Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amAtApitarasaMvaddha/amAtApitarisaMvaDDa 532 amita amAtApitarasaMvaddha/amAtApitarisaMvaDDa tri., zA. a. amAmaka tri., [amAmaka], vaha, jo merA apanA nahIM ho, mAtA pitA ke dvArA asaMvarddhita yA asampoSita, lA. a. mujhase prema na rakhane vAlA - kA pu.. pra. vi., ba. va. - mAtA pitA se zikSA na pAyA huA - ddho pu0, pra. vi., e. ovadiyamAnApi mama... apaTiggahaNena atikkamanena amAmakA, va. -- tattha amAtApitarasaMvaddhoti mAtApitaro nissAya tesaM ovAdaM aggahetvA saMvaDDo, jA. aTTha. 1.418; - saMvavRtta / amAya tri., ba. sa. [amAya], chala-prapaJcarahita, mAyArahita napuM., bhAva., mAtA evaM pitA dvArA poSita na honA, pArivArika __- yo pu., pra. vi., e. va. - sacco siyA appagabho, amAyo zikSA se rahita honA - tumhe pana amAtApitarisaMvaDDattA rittapesuNo, su. ni. 947. Acariyakule ca anivuThThattA etaM..... sadda. 1.95. amAyA strI., [amAyA], mAyA yA chalaprapaJca kA abhAva - amAtAputtika tri., mAM evaM putra ke sAtha nahIM jur3A huA, yA pra. vi., e. va. - mAyAvissa purisapuggalassa amAyA mAtA evaM putra dvArA na bacAe jAne yogya - kAni napuM.. pra. hoti, ma. ni. 1.56. vi., ba. va. - amAtAputtikAni bhayAnIti assutavA puthujjano amAyAvI tri., [amAyAvin], mAyA-rahita, dhokhebAjI yA bhAsati, a. ni. 1(1).206; amAtAputtikAnIti mAtA ca putto chala se kAma na lene vAlA, kapaTayukti kA prayoga na karane ca mAtAputtaM parittAtuM samatthabhAvena natthi ettha mAtAputtanti vAlA - vI pu.. pra. vi., e. va. - bhikkhu asaTho hoti amAtAputtikAni, a. ni. aTTha. 2.161. amAyAvI, ma. ni. 1.137; yampAvuso bhikkhu asaTho hoti amAtika tri., [amAtRka], mAtAvihIna, mAtArahita - ko amAyAvI, tade; - vinA pu., tR. vi., e. va. - asaThena pu., pra. vi., e. va. - amAtiko apitiko, jA. aTTha. 5.240. amAyAvinA hutvA kalyANajjhAsayena bhavitabba, dha. pa. aTTha. amAnanA strI., [amAnana], anAdara, nirAdara, asammAna - 1.42; - vino pu., pra. vi., ba. va. - asA amAyAvino nA pra. vi., e. va. - amAnanA yattha siyA, jA. aTTha. 3.217; aketabino, ma. ni. 1.39. mAnanassa abhAvena amAnanA, tade.. amAradheyya napuM., mAra kA aviSaya, mAra kI pakar3a kA akSetra amAna pu., [amAna], abhimAna yA ahaMbhAva kA abhAva - satta - vyaM pra. vi., e. va. -- amAradheyyaM nava lokuttaradhammA, ma. tri., ahaMbhAva ke kAraNa padArthoM meM Asakti yA lagAva na ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).164; - yyassa Sa. vi., e. va. rakhane vAlA - tto pu.. pra. vi., e. va. - yo mAnasattesu - akusalA mAradheyyassa akusalA amAradheyyarasa, ma. ni. amAnasatto, su. ni. 477. 1.290. amAnusa' tri., [amAnuSa], manuSya se asambaddha, atimAnavIya, amAritabhAva pu., nahIM mAra die jAne kI avasthA, amRtatva alaukika, daivI, divya, camatkArI - so pu.. pra. vi., e. va. - vaM dvi. vi., e. va. - aggapAdehi gantvA parassa amAritabhAvaM - amAnuso vAyati gandho, pe. va. 657; - sI strI., pra. vi., pana tathAgatassa sadevako loko iminA kAraNena jAnAtUti, e. va. - amAnusI rati hoti, dha. pa. 373; dhamma vipassantassa dI. ni. aTTha. 3.97. vipassanAsaGghAtA amAnusI rati dibbA rati uppajjatIti amAvasI/amAvAsI strI., amAvAsiya kA saM. rU. attho, dha. pa. aTTha. 2.345; - siM strI., dvi. vi., e. va. - [amAvasI]. nUtana candramA kA dina, vaha dina, jaba sUrya evaM anubhomi rattiM amAnusiM, pe. va. 486; - sA pu.. pra. vi., ba. candramA donoM eka sAtha rahate haiM, pratyeka cAndramAsa ke va. - bhuttA amAnusA kAmA, pe. va. 367; - se pu.. dvi. vi., kRSNapakSa kI pandrahavIM tithi, amAvasyA - amAvasIpyamAvAsI. ba. va. - bhuJja amAnuse kAme, pe. va. 366. abhi. pa. 73; granthoM meM kevala, sapta. vi., e. va. meM hI prayukta amAnusa pu., [amAnuSa], mAnavetara yakSa, gandharva, deva Adi -- ... mahAmoggallAno kattikamAsasseva kAlapakkhaamAvasiyaM, prANI - so pra. vi., e. va. - amAnuso mAnusakena saddhi. jA. aTTha. 1.374. pe. va. 564; vi. va. 955; -- ssa Sa. vi., e. va. - amiJjaka tri., migI yA gUdA se rahita, sArarahita, suvikasita amAnusaraseva tavajja vaNNo, jA. aTTha. 7.204; amAnusasseva AMThI se rahita (lahasuna Adi)- ko pu., pra. vi., e. va. tavajja vaNNoti ajja tava idaM kAraNaM amAnasasseva, tade.; - amijako, aGkaramattameva hi tassa hoti, pAci. aTTha. 185. - sA pra. vi., ba. va. - catuddisA dundubhiyo, nAdayiMsu, amita' tri., [amita], sImA-rahita, asImita, prabhUta, amAnusA, apa. 2.121. atyadhika, asaMkhya - to pu., pra. vi., e. va. - anomanAmo For Private and Personal Use Only Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amita 533 amitta amito, apa. 2.113; - tA ba. ka. - ... bhogA ca amitA mama, apa. 1.354; - taM napuM., dvi. vi., e. va. - labhAmi amitaM dhanaM, apa. 1.414; - guNa tri., ba. sa. [amitaguNa], ananta guNoM vAlA, aneka guNoM se yukta - No pu., pra. vi., e. va. - yaddhi buddho amitaguNo asamappaTipuggalo, apa. 2.187; - ppama tri., ba. sa. [amitaprabha], anantaprabhA se yukta - bho pu., pra. vi., e. va. - yadA ca buddho lokasmiM, udeti amitappabho, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).316; - buddhimantu tri., ananta buddhimAn, atyanta tIbra buddhi se yukta - mA pu., pra. vi., e. va. - idaM vatvAna pakkAmi soNako amitabuddhimA, jA. aTTha. 5.247; - bhoga tri., ba. sa. [amitabhoga], asImita bhogasAdhanoM se sampanna - gA pu.. pra. vi., ba. va. - paJca amitabhogA nAma ahesaM jotiko jaTilo meNDako puNNo kAkavaliyoti, a. ni. aTTha. 1.301; -- yasa tri., ba. sa. amitayazas], aparimita yaza vAlA, atulanIya kIrti vAlA - so pu., pra. vi., e. va. - anantatejo amitayaso, appameyyo durAsado ti, jA. aTTha. 1.40; - sA strI., pra. vi., e. va. - kenacchasi tvaM amitayasA sukhedhitA, vi. va. 140; amitayasAti na mitayasA anappakaparivArA, vi. va. aTTha. 64; - tAbha' tri., ba. sa. [amitAbha], asIma AbhA se yukta, ananta vaibhava yA asIma dIpti se sampanna - bhA pu., pra. vi., ba. va. - jhAyino amitAbhA ye pItibhakkhA mahiddhikA, saddhammo. 255; - tAbha pu., eka cakravartI kA nAma - amitAbhoti nAmena cakkavattI mahabbalo, apa. 1.219; - todaka tri., ba. sa. [amitodaka], aparimita yA asIma jala se bharA huA - kaM pu., vi. vi., e. va. - akkhobbha amitodakaM jalarAsiM ..., cULani. 51(ro.); - todana pu., [amRtodana], eka zAkya rAjakumAra kA nAma, sIhahanu kA putra zuddhodhana kA bhAI, buddha kA cAcA - sIhahanuro kira paJca puttA ahesu-suddhodano amitodano dhotodano sakkodano sukkodano ti, su. ni. aTTha. 2.81; - todaya tri., ba. sa. [amitodaya], prabhUta saphalatA ko prApta, asIma saphalatA pAne vAlA - samuddharasimaM lokaM sayambhU amitodaya, apa. 1.17. amita pu., eka cakravartI kA nAma - ahosi amitogato, apa. 1.243. amitaJjala pu., eka cakravartI kA nAma - ito cuddasakappamhi ahosiM amitaJjalo, apa. 1.230. amitA' strI., padmottara buddha kI agrazrAvikA kA nAma - amitA ca asamA ca dve aggasAvikA, jA. aTTha. 1.47. amitA strI., buddha kI cAcI tathA tiSyasthavira kI mAtA kA nAma - amitA nAma devI tesaM bhaginI, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).373. amitta pu., [amitra], zatru, vairI, duzmana - amitto ripu verI ca sapatto rAti sattvarI, abhi. pa. 344; sadda. 2.452; - tto pra. vi., e. va. - seyyo amitto medhAvI yaJce bAlAnukampako, jA. aTTha. 1.242; - ttaM dvi. vi., e. va. - tikhiNena asinA amittaM gIvAya paharanto..... udA. aTTha. 189; - ttena tR. vi., e. va. - caranti bAlA dummedhA, amitteneva attanA, dha. pa. 66; amitteneva attanA ti amittabhUtena viya verinA hutvA, dha. pa. aTTha. 1.271; - ttA pra. vi., ba. ka. - amittA vadhakA kAmA, aggikhandhUpamAdukhA, therIgA. 353; - tte dvi. vi., ba. va. - yo cApimitte athavA amitte, seTe sarikkhe athavA pihIne, jA. aTTha. 3.230; - ttehi tR. vi., ba. va. - kaccAmittehi pakato, dIghamaddhAnamAgato, jA. aTTha. 7.274; - ttAnaM Sa. vi., ba. va. - amittAnaMva hatthatthaM sivi pappoti mAmiva, jA. aTTa, 3.412; -- gAma pu.. zatru kA grAma, duzmana kA gAMva - maMdvi. vi., e. va. - atha kena vaNNena amittagAmaM tuvamicchasi uttamapaJa gantunti, jA. aTTha. 7.209; - janana tri., zatruoM ko utpanna karane vAlA, vairI taiyAra kara dene vAlA - nA pu., pra. vi., ba. va. - evaM amittajananA, tApanA saMkilesikA, therIgA. 358; amittajananA ti amittabhAvassa nibattanakA, therIgA. aTTha. 268; - jAti tri., bandhuoM evaM mitroM se vihIna - ti pu., pra. vi., e. va. - amittajAti, mahArAja, puggalo ..., mi. pa. 267; - tApana tri0, [amitratApana], zatruoM ko pIr3ita karane vAlA - nA pu., pra. vi., ba. va. - mA tvaM soci amittatApanA, jA. aTTha. 7.154; - naM pu., vi. vi., e. va. - imaJca AjaJa amittatApanaM, jA. aTTha. 7.165; - dubmI tri., [amitradrohina], apane mitra ke sAtha vizvAsaghAta na karane vAlA - no pu., Sa. vi., e. va. - amittadubbhino guNakathaM kathenti, jA. aTTha. 6.16; - bhAva pu., zatrubhAva, duzmanI kA bhAva - vaM dvi. vi., e. va. - kathaM nu kho sakkA mayA imassa mittabhAvaM vA amittabhAvaM vA jAnitunti ... na sakkhissati, jA. aTTha.4.175; - majjhe sapta. vi., pratirU. nipA., zatruoM ke madhya meM - amittamajjhe vasato, tesu Amisamesato, jA. aTTha. 3.274; - lakkhaNa napu., [amittalakSaNa], zatru kA lakSaNa - NaM dvi. vi., e. va. - athassa amittalakkhaNaM kathento Aha, jA. aTTha.4.176%; - vasa pu., [amitravaza], zatru kI adhInatA - saM dvi. vi., For Private and Personal Use Only Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amittatApana 534 amu/asu e. va. - amittavasamanveti, pacchA ca anutappati, jA. aTTha amissIkata tri., [amizrIkRta]. vaha, jo milAyA huA na 3.114; atthaM khippaM ajAnanto amittavasaM gacchati, tade.; - ho, amizrIkRta - taM napuM, pra. vi., e. va. - amissIkatamevassa vijaya pu., [amitravijaya], apane zatru para vijaya - yena cittaM hoti, mahAva. 256; - tA pu., pra. vi., ba. va. - lomA tR. vi., e. va. - amittavijayena viya tuTTho sakalagAme na kesAti evaM avasesaekatiMsakoTThAsehi amissIkatA kesA kaTacchumattampi bhataM... upasaGkami, sa. ni. aTTha. 158; - saGgha nAma pATiyekko ..., visuddhi. 1.240. pu., zatruoM kA samUha - dvi. vi., e. va. - socayanto amu tri., saGketaka sarva kA eka zabda-rUpa, ima kA viloma amittasaGgha mi. pa. 213; - samAgama pu., [amitrasamAgama]. [adas], aisA aisA vyakti yA vastu yA padArtha, (jaba nAma zatruoM ke sAtha milana, zatruoM se bheMTa - amittassa vasanaTThAnaM se sambodhita na kiyA jAya), phalAM phalAM vyakti, vastu yA amittasamAgamanti, jA. aTTha. 7.209; - hattha pu., zatru kA ___ sthAna - parasmiM cAtra tIsvamu, abhi. pa. 1089; amusaddo hAtha - tthaM dvi. vi., e. va. - amittahatthaM punarAgatosi, dUravacano, sadda. 1.267. nakhattadhamme kusalosi rAjA ti, jA. aTTha. 5.484; - tthagatA amu/asu pu., pra. vi., e. va., vaha phalAM phalAM - amu, hi, strI., pra. vi., e. va., zatruoM ke hAthoM meM jA cukI - bho gotama, puriso naLakAragAme jAtavaddho, ma. ni. 2.4303; amittahatthagatA tacasArasamappitA, jA. aTTha. 3.177; asu amutra upapanno, asu amutra upapannoti, ma. ni. amittahatthagatAti amittAnaM hatthagatA, tade.. 2.137; - asu strI., pra. vi., e. va. - asu hi, bhante, satti amittatApana pu., eka cakravartI rAjA kA nAma - amittatApano tihaphalA ..., sa. ni. 1(2).242; - amu dvi. vi., e. va. nAma cakkavattI mahabbalo, apa. 1.171. - ... bhabbo nu kho so puriso amuM sattiM tiNhaphalaM pANinA amittatApanA strI., jUjaka nAmaka eka brAhmaNa kI patnI kA vA muTThinA vA paTileNetuM ..., sa. ni. 1(2).241; - munA nAma - amittatApanA ciJcamANavikA, jA. aTTha. 7.381. pu./napuM., tR. vi., e. va. - api nu taM parittaM udakaM amunA amittA strI., amittatappanA kA saMkSipta rUpa [amitrA], eka loNakapallena loNaM assa apeyyanti, a. ni. 1(1).283; strI-zatru - amittA nUna te mAtA, amitto nUna te pitA, jA. amunA akathitaM imassa vadantAnaM pisuNavAcAnaM vasena bhinnAnaM aTTha. 7.281. manu ssAna, udA. aTTha. 341; - amuyA strI., amilAta' tri., milAyati ke bhU. ka. kR. kA niSe. [amlAta]. tR./pa./Sa./sapta. vi., e. va. - amuyA amUhi amUbhi, nahIM kumhalAyA huA, nahIM murajhAyA huA vaha, jo tejarahita sadda. 1.278; amussA amuyA amUsaM... amuyA amuyaM amussa na ho - taM strI., vi. vi., e. va. - AnItuppalamAlaM ca, amUsu, tade.; - amussa pu./napuM.. Sa. vi., e. va. - .... amilAtaM pilandhituM, ma. va. 22.46. paricArayamAno amussa gahapatissa vA gahapatiputtassa vA amilAta pu., [amlAna], dupahariyA puSpa kA vRkSa, AMvalA piheyya, ma. ni. 2.183; - amussA strI., Sa. vi., e. va. kA vRkSa - to pra. vi., e. va. - tilabIjasAsapabhattakasevAlopi - puriso amussA itthiyA sAratto... tibbacchando tibbApekkho, udakato uddhato amilAto aggabIjasahaM gacchati, pAci. ma. ni. 3.9; - amusmA pu./na. pa. vi., e. va. - amusmA aTTha. 25. amumahA amUhi amUbhi, sadda. 1.277; - amusmiM pu./napuM.. amissa tri., [amizra], amizrita, vaha, jo mizrita na ho - sapta. vi., e. va. - pamattA samAnA ... ahesaM nevApikassa ssaM napuM., pra. vi., e. va. - evaM bhante, nAgasena, rajjasukhaM, amusmiM nivApe, ma. ni. 1.209; amumhi - gaccha, amumhi dukkhena amissaM, ajaM taM rajjasukhaM ajhaM, dukkhanti, mi. okAse tihAhIti, mahAva. 119; - amuyA/amuyaM/amussaM pa. 288; - katA strI., bhAva., binA kisI milAvaTa vAlA strI., sapta. vi., e. va. - amuyA amuyaM amUsu idaM ithiliGge, honA, parizuddha honA, mizraNarahitatA - amissakatAvasenAti sadda. 1.278; - amU pu.. pra. vi., ba. va. - upasaGkamantA kho koTThAsantarehi avomissakatAvasena, visuddhi. TI. 1.284; amU Avuso revata, sappurisA yenAyasmA sAriputto tena lomApi na kesAti evaM amissakatAvasena ... veditabbo, dhammassavanAya, .... ma. ni. 1.276; - amUni napuM., pra. vi., visuddhi. 1.234. ba. va. - amuM nivApaM nivuttaM mArassa amUni ca lokAmisAni amissita tri., [amizrita], vaha, jo mizrita yA milA huA na .... bhujiMsu, ma. ni. 1.213; - amUhi tR. vi., ba. va. - ho-to pu, pra. vi., e. va. - amissito kilesehi, mi. pa. 285.. idaJcidaJca vuttAti amUhi kathitaM... paveseyyAti, ma. ni. For Private and Personal Use Only Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amuka 535 amutra aTTha. (upa.pa.) 3.20; -- amUsaM Sa. vi., ba. va. - amutta vA amuJcitvA |muc ke pU. kA. kR. kA niSe., na chor3a karake, sutvA na imesaM akkhAtA amUsaM bhedAya, dI. ni. 1.4. vimukta na karake - issAso daNDakasaJja amuJcitvAva saraM amuka tri., saGketaka sarva., amu se vyu. [amuka], koI vyakti khipitvA phalakasataM nibijjhati, dha. sa. aTTha. 275. yA padArtha, aisA vyakti yA padArtha, phalAM phalAM - ko pu.. pra. amuNDa tri., ba. sa. [amuNDa], muNDana-rahita sira vAlA, vaha, vi., e. va. - asu rAjA, amuko rAjA, ka. vyA. 173; sadda. jo gaMjA na ho, nahIM mur3e hue sira vAlA - Do pu., pra. vi., 3.661; - kaM' dvi. vi., e. va. - amukaM nAma janapadanti, e. va. - mahAmAtAya putto amuNDo , ma. ni. aTTha. (mU.pa.) dI. ni. 2.254; - kaM strI.. dvi. vi., e. va. - amukaM nAma 1(1).75. gaNaki dhItaraM yAcimhA amhAka kumArakassa, pArA. 201; - amuta tri., munAti kA bhU. ka. kR. kA niSe., [amata], citta mhA pu.. pa. vi., e. va. - amukamhA janapadA ti, dI. ni. ke dvArA acintita, abodhita yA avicArita, indriyoM dvArA 2.254; - ssa pu./napu, Sa. vi., e. va. - amukassa agRhIta - taM napuM.. pra. vi., e. va. - amutaM mutaM meti, pAci. kulassa kumArikA abhirUpA dassanIyA pAsAdikA paNDitA, 2.3; ghAnAdivasena munitvA tIhi indriyehi ekAbaddha viya pArA. 200; - smiM pu./napuM.. sapta. vi., e. va. - amukasmi katvA aggahitaM amuta, pAci. aTTha. 3; - te sapta. vi., e. evaM sukhApito ti sarati. mi. pa. 87; za. rU. ke lie draSTa.. va. - amute amutavAdI hoti, a. ni. 1(2).259; - vAdI sadda. 1.277-78; 3.661; ka. vyA. 173. tri., [vAdina], kisI cIja ko acintita kahane vAlA - amukha tri., ba. sa. [amukha], mukhavihIna, muMharahita - khe pu.. vo pu., pra. vi., e. va. - amute amutavAdI hoti, a. ni. sapta. vi., e. va. - ... candanikAya pakkhitte amukhe 1(2).259; - vAditA strI., bhAva., pra. vi., e. va., ATha ravaNaghaTe candanikaraso pavisati, vibha. aTTha. 235. anArya-vyavahAroM meM se eka - aTThime anariyavohAra ... mute amukhara tri., [amukhara], bakavAsa na karane vAlA, bahuta adhi amutavAditA, a. ni. 3(1).131. ka bAteM na karane vAlA, vaha, jo vAcAla na ho - rena amutta tri., vmuca ke bhU. ka. kR. kA niSe. [amukta], ka. vaha, pu./napuM.. tR. vi., e. va. - ... bhikkhunA saGghagatena saGgha jisake bandhana khole na gaye hoM, jo jAne meM svatantra na ho, viharantena amukharena bhavitabbaM avikiNNavAcena, ma. ni. janma-maraNa ke bandhana se jise mukti na milI ho athavA 2.145; - rA pu., pra. vi., ba. va. - kulaputtA saddhA agArasmA jise nirvANa prApta na huA ho -- ttA pu.. pra. vi., ba. va. - anagAriyaM pabbajitA asaThA amAyAvino aketavino ... asuraM pettivisayaM amuttA mArabandhanA, itivu. 66; kha. vaha, amukharA avikiNNavAcA, ma. ni. 1.39. jise niSkAsita na kiyA gayA ho yA jo pheMkA na gayA ho amuccanta tri., vmuca ke varta. kR. kA niSe., na chor3ate hue, - te pu., sapta. vi., e. va. - amutte thullaccayanti, pArA. tyAga na karate hue - te pu./napuM.. sapta. vi., e. va. - aTTha. 1.222; - ga. ttaM napuM.. eka hathiyAra (cAkU yA talavAra amuccante thullaccayameva, pArA. aTTha. 1.223. Adi), jo sadaiva pakar3A jAtA hai, pheMkA nahIM jAtA hai). amuccitukamyatA strI., mukti pAne kI anicchA, mukti na cAra AyudhoM meM se eka- amuttaM churikAdika, abhi. pa. 387%; pAne kI icchA - ya tR. vi., e. va. - muccitukamyatAJaANena - taNha tri., ba. sa. [amuktatRSNa]. tRSNA se sarvathA amuccitukamyatAya, su. ni. aTTha. 1.8. avimukta - taNhA pu.. pra. vi., ba. va. - amuttataNhAti amucchita tri.. [amUrchita], moha se mukta, vaha, jo murchita, appahInataNhA, mahAni. 35; amuttataNhAti sambhramita yA kiMkartavyavimUDha na ho, tRSNArahita - to pu.. maccantasamucchedappahAnAbhAvena na muttataNhA, mahAni. aTTha. pra. vi., e. va. - amucchito yo nayate nayAnayaM, jA. aTTa. 125. 3.390; amucchitoti chandAdIhi agatikilesehi amucchito. amutra sthAnasUcaka nipA., idha kA vipa. [amutra], ka. vahAM, anabhibhUto hutvA, jA. aTTha. 3.391; amucchitoti usa sthAna para, phalAM phalAM sthAna para, paraloka meM, AgAmI adhimattataNhAya muccha anApanno, a. ni. aTTha. 2.273. jIvana meM - amutrAsiM evaMnAmo evaMgotto, pArA 5; kathaM? amuJcanarasa tri., ba. sa., mukta na hone dene kA kArya karane "amutrAsintiAdinA nayena, tattha amutrAsinti amumhi vAlA - saM napuM.. pra. vi., e. va. - gahaNalakkhaNaM upAdAnaM saMvaTTakappe ahaM amumhi bhave vA.... pArA. aTTa, 1.119; idha amuJcanarasaM... taNhApadahAnaM, vibha. aTTha. 128. gaccha, amutrAgaccha, idaM hara amutra idaM AharAti iti vA For Private and Personal Use Only Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 100. amudu 536 amULha iti .... dI. ni. 1.8; kha. eka sthAna se dUsare sthAna meM, anuddhasessantIti, cULava. 181; lA. a. kha. nirarthaka, anyatra - amutrAgacchAti tato asukaM nAma ThAnaM Agaccha, vyartha, bekAra - kaM napuM.. pra. vi., e. va. - amUlaka surAbhattaM ... amutra idaM AharAti asukaTThAnato idaM nAma idha Ahara, naTThanti kodhAmibhUto... pakkAmi, jA. aTTha. 4.339; lA. a. dI. ni. aTTha. 1.82. ga. niHzulka, binA mUlya kA, muphta - kAni napuM., pra. vi., amudu tri., [amRdu], vaha, jo atIva komala na ho, vaha, jo ba. va. - tumhe nissAya mayaM amUlakAni surAbhattAdIni na atizaya sukumAra na ho yA atIva vinamra na ho, atIkSNa - labhimhAti, jA. aTTha. 4.350. du pu., pra. vi., e. va. - amudu atikkho hutvA rajjaM amUlaka-kathA strI., vina. vi. ke eka khaNDa kA zIrSaka. kAreyyAti attho, jA. aTTha. 4.171; -- ka tri., majabUta, vina. vi. 141. pakkA, TikAU - kaM dvi. vi., e. va. - paTithaddhanti thaddha amUlakabhUtagAma pu., karma. sa., binA jar3a vAle per3a paudhe - amudukaM jA. aTTha. 3.248; - citta tri., ba. sa. [amRducitta]. me sapta. vi., e. va. - amUlakabhUtagAme saGgahaM gacchati, jiddI, haThadharmI, ar3iyala, kaThora citta vAlA - tto pu., pra. pAci. aTTha. 26. vi., e. va. - tena thaddho hoti amucitto, ma. ni. aTTha amUlakavallI strI., eka latA kA nAma - amUlakavalli (mU.pa.) 1(1).115; - cittatA strI., bhAva., pra. vi., e. va. caturassavallikaNavIrAdIni phaLubIjAni, pAci. aTTha. 24. citta kA kaThora yA haThI honA - amudutA amaddavatA kakkhaLyiM amUlakasikkhApada napuM., pAci. ke eka khaNDa kA zIrSaka, phArusiyaM kakkhaLtA kaThinatA ujucittatA amudutA ayaM pAci. 197-198. vuccati amaddavo, vibha. 415; amaddavaniddese na mudubhAvo amudutA, amUla ntimavatthu napuM.. vastutaH avidyamAna pArAjika vibha. aTTha. 466. aparAdha, akAraNa yA nirAdhAra rUpa meM Aropita pArAjika amurahamAna tri., vmuha ke varta. kR. kA niSe. [amumhamAna]. aparAdha - nA tR. vi., e. va. - codanAya garu bhikkhaM bhrAnta na hotA huA, mohagrasta na hotA huA, avibhrAnta - no amUlantimavatthunA, utta. vi. 65. pu., pra. vi., e. va. - ... evaM arajjamAno adussamAno amU lavallI strI., binA jar3a kI latA amarahamAno akilissamAnoti, cULani. 86. amUlavalliAdInamayameva vinicchayo, vina. vi. 1016. amUga tri., [amUka], vaha, jo gUMgA na ho, vaha, jo mUka yA amUlika tri., [amUlya], atyadhika mUlya vAlA, amUlya - mauna na ho - mo pu.. pra. vi., e. va. - sa patapANi vicaranto kaM napuM., vi. vi., e. va. - amUlikaJca vajiravalayaM amUgo mUgasammato, su. ni. 718; atha vA aneLo ca amUgo devadattiyaM, cU, vaM. 55.17. ca, paNDito byattoti vuttaM hoti. su. ni. aTTha. 1.98. amULha tri., vmuha ke bhU. ka. kR. kA niSe. [amUDha], zA. amUla napuM.. [amUla], ka. mUla yA AdhAra kA abhAva, jar3a a. moha-mukta, moha-rahita, moha se anabhibhUta, lA. a. ka. kA na rahanA, AdhAra-hInatA - lA pu./napuM., pa. vi., e. pUrNa cetanA se yukta - Laho pu., pra. vi., e. va. - amULho va. - sako taM vatthu avinicchinitvA amUlA mUlaM gancA gabbhamessAmi, dI. ni. 2.211; amULaho gabbhamessAmIti saGghasAmaggiM karoti, mahAva. 482; kha. tri., binA mUlya kA, niyatagatikattA amULho hutvA, dI. ni. aTTha. 2.297; lA. binA bhugatAna kA - laM napuM., pra. vi0. e. va. - amUlaM ettha a. kha. cetanA ko punaH prApta kara cukA, phira se hoza meM kammaM ca na kAtabbaM ti Apayi, ma. vaM. 30.17. vApasa lauTA huA vyakti - ssa Sa. vi., e. va. - saGko amUlaka tri., [amUlaka], zA. a. jar3a-rahita, nirmUla - maggassa bhikkhuno amULhassa amULhavinayaM detu, cULava. likA strI., pra. vi., e. va. - ekA amUlikA latA hoti, 183; lA. a. ga. catura, kuzala, dakSa - hA pu., pra. vi., ba. pAci. aTTha. 26; lA. a. ka. nirAdhAra, vastutaH avidyamAna, va. - amULhA ajaLA nAma, a. ni. aTTha. 1.366; -- citta avAstavika -- kena tR. vi., e. va. - amUlakena abrahmacariyena tri., ba. sa. [amUr3hacitta], moha se anabhibhUta yA aprabhAvita anuddhaseti, pArA. 110; amUlakena abrahmacariyena anuddhasetIti citta vAlA - ttA pu., pra. vi., ba. va. - amULahacittA tasmi puggale avijjamAnena antimavatthanA anuvadati codeti, vivadanti, cULava. 196; - vinaya pu., pAgalapana kI avasthA pArA. aTTha. 2.69; - likAya strI., tR. vi., e. va. - meM kisI bhikSu dvArA kie gae aparAdha ke masale ko hala AyasmantaM dabba mallaputtaM amUlikAya sIlavipattiyA karane hetu kiyA jAne vAlA saMghakarma - yo pra. vi., e. va. For Private and Personal Use Only Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amejjha 537 amoha - ... amULhavinayo dAtabbo, pAci. 283; - vinayAraha tri. ditvA .... mi. pa. 232; - vacana tri., karma. sa. [amoghavacana], [amUDhavinayAha], amULha-vinaya nAmaka saMghakarma dvArA Apatti kabhI bekAra na hone vAle vacana bolane vAlA, avyartha vacana yA aparAdha kA samAdhAna pAne yogya (bhikSu) - rahassa pu, Sa. bolane vAlA - no pu., pra. vi., e. va. -- amoghavacano vi., e. va. - sativinayArahassa amULhavinayaM deti ... dhammakAyo mArAbhibhU, sadda. 1.74; - nA ba. va. - amoghavacanA amULavinayArahassa tassapApiyasikAkammaM karoti.... mahAva. buddhA bhagavanto tathavacanA advejjhavacanA, mi. pa. 142. 424. amosadhamma tri., ba. sa. [amRSAdharma], kabhI asatya na hone amejjha ka tri., [amedhya], apavitra, azuddha, kha. napuM.. mala, kI prakRti vAlA, kabhI vinaSTa na hone kI prakRti se yukta, viSThA, mailA - jjhena pu./napuM., tR. vi., e. va. - catutthe svabhAva se hI avinAzI yA aparivartanazIla (nirvANa) - mma asucinAti gUthasadisena aparisuddhena amejjhena, a. ni. napuM., pra. vi., e. va. - amosadhamma nibbAnaM, tadariyA saccato aTTha. 2.237; - potthakAkAra tri., ba. sa., miTTI yA lakar3I vidU, su. ni. 763. se bane apavitra khilaune jaisA - raM pu., vi. vi., e. va. - amoha' pu.. [amoha, moha kA abhAva, samyaka-prajAnana, prajJA, amejjhapotthakAkAraM tanucchavivimohitA, saddhammo. 363; - samyaka-dRSTi - ho pra. vi., e. va. - ... paJaApajjoto bharita tri., apavitratA se pUrNa yA bharA huA - tA strI., pra. paJaAratanaM amoho dhammavicayo sammAdiTTi idaM vaccati vi., e. va. - jAtA amejjhabharitA, aho rUpamasassataM. apa. sampaja . pu. pa. 131; paTibhAnamamoho, abhi. pa. 153; 2.245. paJjindriyaM paJjabalaM amoho sammAdiTTi ca, sadda. 1.82; - ja ametabba tri., vmA ke saM. kR. kA niSe., nahIM mApane yogya, tri., prajJA yA jJAna se utpanna hone vAlA - jaM napuM.. pra. vi., aparimeya, vaha, jisakA mApa na kiyA jA sake yA jise e. va. - amohapakataM kamma amohajaM amohanidAna taulA na jA sake - to pa. vi., e. va. - nikkarisaM nAma amohasamudayaM, a. ni. 1(1).160; - jA pu., pra. vi., ba. va. karisamattenA pi ametabbato lahabhAvo yeva, sadda. 2.435. - itissame amohajA amohanidAnA ... aneke kusalA dhammA ameti |am kA varta, pra. pu., e. va., rogagrasta hotA hai, sambhavanti, a. ni. 1(1).233; - jjhAsayA pu., pra. vi., ba. rugNa hotA hai, bImAra par3a jAtA hai - ama roge ameti va., moha-rahita cittavRtti vAle - amohajjhAsayA ca amayati, sadda. 2.558. bodhisattA mohe dosadassAvino, visuddhi. 1.113; - nidAna amogha tri., acUka, avyartha, phalaprada, aniSphala, prabhAvotpAdaka tri, moha se anutpanna - naM napuM.. pra. vi., e. va. - - gho pu.. - amogho ayyAyovAdo, tevijjAmhi anAsavAti, amohapakataM kamma amohajaM amohanidAnaM amohasamudayaM, a. therIgA. 126; - ghaM dvi. vi., e. va. - amoghaM divasa kayirA, ni. 1(1).160; - nA pu., pra. vi., e. va. - amohajA theragA. 451; amoghaM divasaM kayirA ... pavattitena amohanidAnA amohasamudayA amohapaccayA... dhammA sambhavanti, vipassanAmanasikArena amoghaM AvajhaM divasaM kareyya, theragA. a. ni. 1(1).233; - nissandatA strI., bhAva., amoha, prajJA aTTha. 2.102; - ghA strI., pra. vi., ba. va. - addhA amoghA yA samyak-dRSTi kA phala honA - ya tR. vi., e. va. - mama pucchanA aha, su. ni. 509; dakkhiNeyye satvA attamAno amohanissandatAya manojavaM gacchati yenakAmaM vi. va. aTTha. brAhmaNo Aha addhA amoghA ti, su. ni. aTTha. 2.129; - kathA 11; - pakata tri., (amoha) yA prajJA ke prabhAva dvArA niSpanna strI., kabhI niSphala na hone vAlA kathana - thaM vi. vi., e. yA kiyA gayA - taM napuM.. pra. vi., e. va. - amohapakataM va. - advejjhakathaM amoghakathaM niyyAnikakathaM kathentena ... kammaM amohajaM amohanidAnaM amohasamRdayaM, a. ni. paccanIkaggAhaM gaNhitu nti ... ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).160; - paccaya tri., amoha yA prajJA ke dvArA nirdhArita, 1(2).99; - dhuvasiddhakamma tri., ba. sa., saphala evaM nizcita amoha para AdhArita - yA pu., pra. vi., ba. va. - itissame rUpa se siddha hone vAle karma ko karane vAlA, phaladAyaka amohasamudayA amohapaccayA aneke kasalA dhammA sambhavanti, karma kA kartA - mmo pu., pra. vi., e. va. - sabhAvaisibhattiko a. ni. 1(1).233; - samudaya tri., amoha se udita hone .... rogappattikusalo amoghadhuvasiddhakammo bhisakko sallakatto, vAlA - yaM napuM., pra. vi., e. va. - kamma amohaja mi. pa. 233; - mmaM dvi. vi., e. va. - ... puriso paramavyA amohanidAnaM amohasamudayaM, a. ni. 1(1).160; - yA pu.. pra. to roguppattikusalaM amoghadhuvasiddhakamma bhisakkaM sallakattaM vi., ba. va. - itissame amohajA amohanidAnA amohasamudayA For Private and Personal Use Only Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra amoha - amohapaccayA aneka kusalA dhammA sambhavanti, a. ni. 1 (1). 233; - hussada tri, prajJA athavA jJAna se paripUrNa, prajJA athavA jJAna kI pradhAnatA ko lie hue dA pu.. pra. vi.. e. va. lobhussadA dosussadA mohussadA alobhussadA adosussadA amohussadA ca honti visuddhi. 1.101. amohara tri.. ba. sa. [ amoha ] moha se mukta, ajJAnarahita ho pu0, pra. vi., e. va. so arAgo adoso amoho anaGgaNo asaMkiliGgacitto kAla karissati ma. ni. 1.32. amohayi muha ke prera. kA adya. pra. pu. e. va.. mohajAla meM phaMsA liyA, mUrkha banA diyA, dhokhA diyA - amohayi mayurAjanti bUmI ti itidu 43 yittha adya, pra. pu. e. va.. Atmane. maccurAjA amohayittha vasAnuge, su. ni. - - www.kobatirth.org - 334. ambaka. pu. / napuM. [A] AmravRkSa, Ama kA per3ambo pu. pra. vi., e. va. ambo cUto, saho tveso sahakAro sugandhatA, abhi. pa. 557; tassA avidUre ambo, mahAva, 35: mbaM pu.. dvi. di. e. va. sAghUti ambaM upagantvA sattapadamatdhake Thito. jA. aDDa. 4.181: mbassa pu.. Sa0 vi. e. va. mUlaM ambassupAgacchaM jA. aDDa. 6.74: mbA pu., pra. vi., ba. va. ambA kapitthA panasA, sAlA jambU vinItakA, jA. aTTa. 7293 behi tu. vi. ba. va. alaM tehi ambehi, jA. aTTha. 2.132; kha. napuM, Ama kA phala - mbaM napuM. pra. vi. e. va. seyyathApi taM ambaM AmaM AmavaNNi... pu. pa. 154 mbaM dvi. vi. e. va. sAmi icchAmahaM ambaM khAditu nti, jA. aTTha. 3.24; - mbA pu0, pra0 vi., ba.va. ambAva patitA chamA, jA0 aTTha 7.251; ambAva patitA chAti bhUmiyaM patitaambapakkAni viya, tade. - mbe pu. vi. vi. ba. da. ambe AmalakAni ca theragA. 938; - mbAni napuM. vi. vi. va. va. pavidve ambacorakA ambAni pAtetvA khAditvA ca gahetvA ca gacchanti jA. aDa. FOR - 538 3.117. " ammakaJjika napuM., karma. sa. [ amlakaJjika ], khaTTI kA~jI - kaM dvi. vi. e. va. ambakaJjikaM ahamadAsiM, vi. va. 517; ambakaJjikanti ambilakaJjika, vi. va. aDa. 121. ambakaTTha napuM., tatpu0 sa0 [AmrakASTha], Ama kI lakar3I kA Tukar3A, AmrakASThadvaM dvi. vi. e. va. athAparo puriso sukkhaM ambakaTThe AdAya aggiM abhinibbatteyya, ma. ni. ambakapaJJatri ba. sa. [ ambikAprajJa] strI hone ke nAte anya strI kI hI taraha catura yA buddhimatI jJA strI. pra. 2.337. ambaddha vi., e. va. upAsikA bAlA abyattA ammakA ammakapaJJA. a. ni. 2 (2).63; ammakA ammakapaJJAti itthI hutvA itthisajAya evaM samannAgatA a. ni. aTTa. 3. 116: ammaka ke anta.. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - ambakA strI.. [ambikA ] nArI strI ya tR. vi. e. va. -jitamhA yata bho ambakAya parAjitamha vata bho ambakAyA ti mahAva. 308 ambakAyAti mAnugAmena, upacAravacanahetuM itthI yadidaM ambakA mAtugAmo jananikAti sArattha. TI. 3.291. " ambagandhI pu. pra. vi. e. va. [ AmragandhI] eka vRkSa kA nAma, jisakI gandha Ama kI gandha ke samAna hotI hai. nayitA ambagandhI ca apa. 1.13. ambagahapatissa pu0, eka zrAmaNera kA nAma sso pra. vi., e. va. kaliyuge pana... sIhaladIpato ambagahapatisso vAturagambho ti ime cha sAmaNerA... AgatA... sA. vaM. 124 (nA.). ambagAma pu. ka. vaizAlI aura bhoganagara ke bIca meM sthita eka gAMva kA nAma yena hathigAmo yena ambagAmo ... bhoganagaraM tenupasaGkamissAmA ti dI. ni. 2.94; kha. zrIlaGkA meM sthita eka prAcIna gAMva kA nAma ggAme sapta. vi., e. va. ambaggAme catuttisahatthAyAmaM manoharaM cU. vaM. 86.23: pAThA. ambaggAma. ambagopaka pu0, [Amragopaka], AmravRkSoM kI rakSA karane vAlA *ko pra. vi., e. va. pubbepesa ambagopako hutvA ... jA. aTTha. 3.117. ambaGkara pu., [AmrAGkura], Ama kA aGkura yA aMkhuA rena tR. vi. e. va. ambaGkuravaNNanti ambaGkurena samAnavaNNaM dha. sa. aTTha. 350. ambaGgaNa napuM0, zrIlaGkA ke eka sthAna kA nAma NaM pra. vi., e. va. - okAse saGghassa anAgate ambaGgaNaM nAma sannipAtadvAnaM bhavissati pArA. aDa. 1.70. ambacorakapu., [Amracoraka], Ama ke phaloM ko curAne vAlA kA pra. vi. ba. va. bhikkhAcAra paviTTe ambacorakA ambAni pAtetvA khAditvA ca gahetvA ca gacchanti, jA. aTTha. 3.117; vatthu napuM. vi. pi. ke eka khaNDa kA zIrSaka sattasu ambacorakAdivatthUsu paMsukUlasaJJAya gahaNe anApati - pArA. aTTha. 1.307. ambaddha pu. brAhmaNa jAti meM utpanna, pokkharasAti nAmaka brAhmaNa AcArya ke eka ziSya kA nAma TTho pra. vi., e. For Private and Personal Use Only Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ambaTThakolaka 539 ambapanti va. - brAhmaNassa pokkharasAtitassa ambaTTo nAma mANavo antevAsI hoti, dI. ni. 1.76; - kula napuM., ambaTTa kA parivAra yA kula - ssa Sa. vi., e. va. - ambaTTakulassa khattiya, ... ahuM, jA. aTTha. 3.366; ambaTTakulassAti kuTumbiyakulassa, jA. aha. 3.367. ambaTThakolaka pu., zrIlaGkA ke eka jilA kA nAma - ke sapta. vi., e. va. - jambudIpA idha Agamma dese ambaTThakolake cU. vaM. 39.21; - leNamhi napuM., sapta. vi., e. va. - purato dakkhiNe passe aTThayojanamatthake, ambaTThakolaleNamhi rajataM upapajjatha. ma. vaM. 28.20. ambaTThaja pu., caudaha cakravartI rAjAoM kA padanAma - sattasattatikappasate, ambaTThajasanAmakA, apa. 1.116. ambaTThavaMsa pu., ambaThTha gotra ke manuSyoM kI kulaparamparA yA vaMza- saM dvi. vi., e. va. - evaM sakyavaMsaM pakAsetvA idAni ambaThThavaMsaM pakAsento..., dI. ni. aTTa, 1.212. ambaTTavessa pu., dva. sa., sadA ba. ka. meM, ambaSTa loga evaM vaizya loga - ssehi tR. vi., ba. va. - samA ambadvavessehi, jA. aTTa, 4.326. ambaTThasutta napuM., dI. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, dI. ni. 1.76-96. ambaTThA' strI., [ambaSThA, eka paudhe kA nAma, jUhI kA paudhA - ambaTThA ca tathA pAThA kaTukA aTukarohiNI, abhi. pa. 582. ambaThThA' strI., jAdU-Tone kI eka vidyA - TuM dvi. vi., e. va. - dhanuagamInayaM ambaTTha nAma vijja adAsi dI. ni. aTTha. 1.214. ambaDhi napuM.. [AmrAsthi]. Ama kI guThalI yA AMThI- DiM dvi. vi., e. va. - "imaM ambaDhiM idheva paMsuM viyUhitvA ropehI ti, dha, pa, aTTha. 2.119; - hIhi tR. vi., ba. ka. - kaNDambo nAma ayanti vatvA te ucchiDaambaTThIhi pahariMsa. dha. pa. aTTa, 2.119; - ka napuM., uparivat - kaM dvi. vi., e. va. - ambaddhikaM adA rAjA taM sayaM tattha ropayi, ma. vaM. 15.42. ambaNa napuM., pAnI mApane kA choTI DoMgI jaisA eka jalapAtra, droNa yA droNI jaisA jalapAtra - NaM pra. vi., e. va. - dIghaphalaka... daNDamuggaro, ambaNaM rAjanadoNi... saGke dinnaM garubhaNDa, cULa va. aTTa, 82; ambaNanti phalakehi pokkharaNIsadisaM katapAnIyabhAjanaM, sArattha. TI. 3.366. ambati |abi kA varta, pra. pu., e. va., zabda karatA hai, dhvani karatA hai - abi sadde ambati, ambA ambu, sadda. 2.406. ambataruNa napuM, karma. sa. [AmrataruNa], Ama kA komala phala, jisakA prayoga ambapAna banAne ke lie hotA thA - NAni dvi. vi., ba. va. - Amehi karontena ambataruNAni bhinditvA udake pakkhipitvA, ..., mahAva. aTTha. 361. ambatittha' napuM., cetiya kSetra ke bhaddavatikA ke samIpa meM sthita eka tIrtha- tthaM dvi. vi., e. va. - bhagavA ambatitthaM agamAsi, jA. aTTa, 1.344. ambatittha pu.. ambatittha kA nivAsI eka jaTila - atha kho AyasmA sAgato yena ambatitthassa jaTilassa assamo tenupasaGkami, pAci. 148. ambatitthaka ka. pu.. eka nAga - ko pra. vi., e. va. - ambatitthe jaTilassa assame ambatitthako nAma nAgo AsIviso ghoraviso..., jA. aTTha. 1.344; kha. napuM., zrIlaGkA kA eka sthAna - kaM dvi. vi., e. va. - gahetvA damiLe tattha AgantvA ambatitthaka, ma. vaM. 25.7. ambatthala napuM., zrIlaGkA meM missaka parvata kA eka paThAra - le sapta. vi., e. va. - aTThAsi sIlakUTamhi rucirambatthale vare, ma. vaM. 13.20; - magga pu., ambatthala kI ora jAne vAlA mArga - ggaM dvi. vi., e. va. - migo ambatthalamaggaM gahetvA palAyituM Arabhi, pArA. aTTa, 1.52; - mahAthUpa pu., ambatthala para sthita eka vizAla stUpa - laM dvi. vi., e. va. -- ambatthalamahAthUpaM kArApesi mahIpati, ma. vaM. 34.71. ambadAna napuM.. [AmradAna], Ama ke phaloM kA dAna - nena tR. vi., e. va. - iminA madhudAnena ambadAnena cUbhayaM apa. 1.116. ambadAyaka pu., eka sthavira, jisane buddha ko Ama ke phaloM kA dAna diyA thA- ko pra. vi., e. va. - itthaM sadaM AyasmA ambadAyako thero imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. 1.116. ambaduggamahAvApI strI, zrIlaGkA ke eka sarovara kA nAma - piM dvi. vi., e. va. - ambaduggamahAvApiM bhayoluppalameva ca, ma. vaM. 34.33. ambadohaLinI vize., [AmradohadinI], AmoM kI atyadhika icchA karane vAlI garbhavatI strI - nI pra. vi., e. va. - tassa bhariyA ambadohaLinI hutvA taM Aha, jA. aTTa. 3.24. ambapakka napuM., karma sa. [Amrapakva], pakA huA Ama kA phala- kaM dvi. vi., e. va. - ambapakkaMdakaM sitaM, sadda. 1.237; - kAni ba. va. - ambe rakkhanto patitAni ambapakkAni khAdanto vicarati, jA. aTTha. 3.117. ambapanti strI., tatpu. sa. [AmrapaMkti], AmoM kI katAra yA paMkti - tIhi tR. vi., ba. va. - so AvAso samantato For Private and Personal Use Only Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 166. ( mU na A amba ambapallavasaGkAsa 540 ambayAgudAyaka ambapantIhi parikkhitto chAyUdakasampanno..., vi. va. aTTha ambapiNDiya pu., do theroM (sthaviroM) kA nAma - yo pra. vi., e. va. - itthaM sudaM AyasmA ambapiNDiyo thero imA gAthAyo ambapallavasaGkAsa tri., [AmrapallavasaGkAza], Ama ke pallavoM abhAsitthAti, apa. 1.264; 2.22. ke samAna - saM napuM., dvi. vi., e. va. - ambapallavasaGkAsaM, ambapetavatthu napuM., pe. va. aTTha ke eka khaNDa kA zIrSaka, aMse katvAna cIvara theragA. 197; ambapallavasaGkAsaM, aMse pe. va. aTTha. 238-241. katvAna cIvaranti ambapallavAkAraM pavALavaNNaM cIvaraM ... ambapesikA strI., [AmrapezikA], Ama ke phaloM kA resA uttarAsaGga karitvA, theragA. aTTha 1.348. - yo pra. vi., ba. va. - sUpe ambapesikAyo pakkhittA honti, ambapAna napuM.. [AmrapAna], Ama ke phaloM se banA huA eka cULava. 226. mAdaka peya - naM pra. vi., e. va. - ambapAnaM jambupAnaM ambapotaka pu.. [Amrapotaka], Ama kA choTA (taruNa) cocapAnaM... phArusakapAnaM, mahAva. 322; ambapAnanti Amehi paudhA - kaM dvi. vi., e. va. - antamaso tadahujAtampi vA pakkehi vA ambehi katapAnaM, mahAva. aTTha. 361. ambapotakaM uppATetvA arao khipApesuMdha. pa. aTTha. 2.1183; ambapAnaka napuM., uparivat - kaM dvi. vi., e. va. - satthA --- ssa Sa. vi., e. va. - madhuraM ambapakka... ambapotakassa ambapAnakaM pivitvA kaNDaM Aha, dha, pa. aTTha. 2.119. samantA udakakoDakaM thiraM katvA bandhati, ma. ni. aTTha. ambapAlaka pu., [AmrapAlaka], Ama kI rakSA karane vAlA - (mU.pa.) 1(2).242. kA pra. vi., ba. va. - ambapAlakA bhikkhUnaM ambaphalaM denti, ambaphala napuM., [Amraphala], Ama kA phala - laM dvi. vi., pArA. 77. e. va. - ... rAjUnaM ambaphalaM pesento advito ambapAlI strI., vaizAlI kI eka vizvasundarI gaNikA - lI rukkhanibbattanabhayena ..., jA. aTTha. 2.86; - lAni dvi. vi. pra. vi., e. va. - ambapAlI ca gaNikA abhirUpA hoti ba. va. - pakkhittAni ambaphalAni kAnici tApasA dassanIyA pAsAdikA paramAya vaNNapokkharatAya samannAgatA, gahisu, pe. va. aTTha. 133; - lAnaM Sa. vi., ba. va. - mahAva. 356; - li saMbo., e. va. - dehi, je ambapAli, ambaphalAnaM tittakabhAvaM JatvA uyyAnapAlo palAyi, jA. amhAkaM etaM bhattaM satasahassenA ti, mahAva. 308; - livagga aTTha. 2.86. pu., sa. ni. ke satipaTThAnasutta saMyutta kA eka khaNDa, jisameM __ ambaphalika pu., AmoM kA vikretA, Ama becane vAlA kula 10 aise suttoM kA saMgraha hai jinakA upadeza vaizAlI ke - ko pra. vi., e. va. - sAlAkiko, tindukiko AmrapAlI ke udyAna meM diyA gayA thA, sa. ni. 3(1).220- ambaphaliko ... nALikariko iccevamAdi, ka. vyA. 234; - livana napuM., ambapAlI kA udyAna yA vana - ne 353. sapta. vi., e. va. - eka samayaM bhagavA vesAliyaM viharati ambabIja napuM., [AmrabIja], Ama kA bIja, Ama kI ambapAlivane, sa. ni. 3(1).220. guThalI yA AMThI- jaMvi. vi., e. va. - madhurambabIja ropetvA ambapAsANavAsI pu., zrIlaGkA meM avasthita eka vihAra kA samantA mariyAdaM bandhitvA ..., a. ni. aTTa. 3.8. nivAsI - dakkhiNadisAbhAge... ambapAsANavAsi-cittaguttatthero ambamAla pu., zrIlaGkA ke rohaNa meM sthita eka prAcIna nAma pRthujjanakAle vicittapaTibhANo parisAvacaro..., ma. vaM. vihAra - ambamAlavihArAdivihAre kArayI bahU cU. vaM. TI. 511(nA.). 45.55. ambapiNDI strI, pra. vi., e. va. [AmrapiNDI], Ama ke ambayAga pu.. [AmrayAga], Ama ke phala kA naivedya, Ama ke phaloM kA gucchA, Amrastavaka - ambapiNDI mayA dinnA, phala kA dAna - gaM dvi. vi., e. va. - sambaddha yantaM disvAna vipassissa mahesino, apa. 1.264; - NDidhara tri., Ama ke ambayAgaM adAsaha, apa. 1.232. gucchoM ko dhAraNa karane vAlA - ro pu., pra. vi., e. va. - ambayAgu strI., [AmrayavAgU], Ama kA yavAgU (daliyA) - ekekasmiM ThAne paripakkaambapiNDidharo ahosi, dha. pa. aTTa. guM dvi. vi., e. va. - paccekabuddha disvAna, ambayAgaM 2.119; - NDidaNDaka pu., Ama ke gucchoM kA DaNThala yA adAsaha, apa. 1.309. vRnta - ambapiNDidaNDakAnuvattakAni bhavantItipi attho, a.. ambayAgudAyaka pu., eka sthavira, jisane buddha ko Ama ke ni. aTTha. 3.123. daliyA kA dAna diyA thA - ko pra. vi., e. va. - itthaM sudaM For Private and Personal Use Only Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ambara 541 ambavApI ambayAgudAyako thero imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. mi. pa. 246; - saNDa [AmraSaNDa], pu., Ama ke per3oM kA 1.309. vana - NDe sapta. vi., e. va. - ambavaneti ambara napuM.. [ambara], ka, AkAza, Adityapatha, tArApatha - taruNaambarukkhasaNDe, dI. ni. aThTha 1.300. AkAso ambaraM abbhaM ..., sadda. 2.442; - raM pra. vi., e. va.. ambalakoTaka/ambaNakoTThaka napuM., AsanazAlA, baiThaka chAditaM hoti ambaraM, apa. 1.15; - re sapta. vi., e. va. ghara - ke sapta. vi., e. va. - jetavane viharanto ambaNakoTTake - gacchanti ambare tadA, apa. 1.15; kha. vastra, kapar3A - AsanasAlAya bhattabhuJjanasunakhaM Arabbha kathesi, jA. aTTha. paTocolo sATako ca, vAso vasanamaMsukaM dussamacchAdanaM 2.206. vatthaM celaM vasani ambaraM sadda. 2.353; - mvare sapta. vi., e. ambalaTThikA strI., [AmrayaSTikA], taruNa AmravRkSa, eka va... maNisaGgamuttAratanaM, nAnAratte ca ambare, jA. aTTha sthAna vizeSa kA nAma, jo rAjagRha tathA nAlandA ke bIca 6.115. avasthita thA tathA jisameM rAjA kA vizrAmagRha yA rAjAgAraka ambara/ambaravatI strI., uttarakuru ke eka nagara kA nAma evaM eka udyAna bhI thA - yaM sapta. vi., e. va. - atthasamIpa - tiyo pra. vi., ba. va. - navanavutiyo ambara-ambaravatiyo gato sUriyo ti ambalaDikAyaM rAjAgArake ekarattivAsaM .... nAma rAjadhAnI, dI. ni. 3.152. upagacchi, dI. ni. aTTha. 1.41; - dvAra napuM., ambalaTThikA ambaraMsasanAma tri., ba. sa., ambaraMsasa nAma vAle 35 cakravartI kA praveza-dvAra - raM dvi. vi., e. va. - ... buddhalIlAya rAjA - mA pu., pra. vi., ba. va. - ambaraMsasanAmA te, gacchamAno anupubbena ambalaTTikAdvAraM pApuNitvA sUriyaM cakkavattI mahabbalA, apa. 1.169.. oloketvA .... dI. ni. aTTha. 1.41; - pAsAda pu., anurAdha ambaraMsi pu., vArANasI kA eka prAcIna rAjA - tassa putto pura meM lauhaprAsAda kA eka bhAga, ambalaTThikA-prAsAda - do ambaraMsi nAma... ahosI ti ime soLasa rAjAno bArANasiyameva pra. vi, e. va. - ambalaDhikapAsAdo tassa majjhe subho ahu, katAbhisekA ti daDabbA, ma. vaM. TI. 100(nA.). ma. vaM. 27.17; tassa majjhe ti tassa pAsAdassa majjhe subho ambarasa pu., [Amrarasa], Ama ke phaloM kA rasa - saM dvi. ambalahikapAsAdo ahU ti sambandho, ma. vaM. TI. 462 (nA.). vi., e. va. - so tato paTThAya theriyA nibaddha ambarasaM dApesi, ambaladvikArAhulovAdasutta napuM., ma. ni. ke eka sutta kA jA. aThTha. 2.324; - dAna napuM, Ama ke rasa kA dAna - naM zIrSaka, ma. ni. 2.84-96. dvi. vi., e. va. - ... jetavane viharanto saariputtttherss| ambalalavhaya tri., ba. sa., zrIlaGkA ke rohaNa meM nirmita ... ambarasadAnaM Arabbha kathesi, jA. aTTha. 2.323. ambalala nAma vAlA eka prAsAda - yaM pu., vi. vi., e. va. ambarAvacara tri., [ambarAvacara], AkAza meM vicaraNa karane - nikkhamitvA tato ThAnaM gato ambalalavhayaM, cU. vaM. 74.58. vAlA, AkAza yA gagana meM saJcaraNa karane vAlA - rA pu., ambavana napuM.. [Amravana], Ama kA vana, kakudhA nadI ke pra. vi., ba. va. -- ambarAvacarA sabbe, vasanti assame tadA, pAsa avasthita AmoM kA eka udyAna - naM dvi. vi., e. va. apa. 1.399. - upasaGkamitvA kakudhaM nadiM... paccuttaritvA yena ambavanaM ambariyavihAravAsI tri., zrIlaGkA ke ambariya-nAmaka vihAra / tenupasaGkami, dI. ni. 2.102; - ne sapta. vi., e. va. - kA nivAsI-no pu, Sa, vi., e. va. - ambariyavihAravAsino nisIdambavane rame, yAva kAlappavedanA, theragA. 563; ambavaneti, piGgalabuddharakkhitattherassa, santike .... dha. sa. aTTha. 149. ambavane jIvakena katavihAre, theragA. aTTha. 2.166; - nAni ambarukkha pu.. [AmravRkSa], Ama kA per3a - kho pra. vi., e. pra. vi., ba. va. - rammAni ca ambavanAni bhAgaso, jA. aTTha. va. - dvArasamIpe taruNaambarukkho atthi, dI. ni. aTTha 7.221. 1.41; - kkhaM dvi. vi., e. va. - hatthagatabhAvaM JatvA ambarukkhaM ambavanavha tri., zrIlaGkA meM rAjA kassapa tRtIya ke dvArA ... phaggavavalliyo ca ropesi, jA. aTTha. 2.86; - kkhe dvi. nirmita ambavana nAma vAlA pradhAna ghara - vhaM pu., dvi. vi., vi., ba. va. - ramaNIyaM AvAsaM kAretvA tassa samantato e. va. -- tathA ambavanavhaM ca padhAnagharaM uttamaM.... cU. vaM. 48.25. ambarukkhe ropesi, vi. va. aTTha. 166; - matthaka pu., Ama ambavApI strI., zrIlaGkA meM avasthita eka prAcIna tAlAba kA ke per3a kA zikhara, AmravRkSa kI coTI -- ke sapta. vi., e. nAma - piM dvi. vi., e. va. - bUkakalle ambavApiM cUvaM. va. - ... mahatimahante ambarukkhamatthake phalapiNDi bhaveyya, 46.20. For Private and Personal Use Only Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ambavimAnavatthu 542 ambila ambavimAnavatthu napuM.. ka. vi. va. ke eka khaNDa kA zIrSaka, vi. 1359; - dAyaka pu., eka sthavira (thera) kA nAma - ko vi. va. aTTha. 165-167; kha. vi. va. ke hI eka anya sthala pra. vi., e. va. - AyasmA ambATakadAyako thero imA kA zIrSaka, vi. va. aTTha. 259-261. gAthAyo abhAsitthAti, apa. 2.21; - piTTha napuM., Amar3A kA ambasakkara pu., eka licchavI rAjA kA nAma - ro pra. vi., peThA yA piSTAnna - TuM pra. vi., e. va. - piTTha panasapiTTha e. va. - bhagavati jetavane viharante ambasakkaro nAma labujapiTTha ambATakapiDheM sAlapiDheM dhotakatAlapiTThaJca ... licchavirAjA micchAdiTTiko... vesAliyaM rajja kAresi, pe. piTThAni yAvakAlikAni, pAci. aTTha. 92. va, aTTha. 188; - ambasakkharapetavatthu napuM., pe. va. kA ambATakavana napuM., macchikAsaNDa meM avasthita eka Amar3A eka sthala, pe. va. aTTha. 188-210. ke vRkSoM kA vana, jise cittagRhapati ne bhikSusaGgha ko dAna meM ambasaNDa pu.. [AmraSaNDa], AmoM kA udyAna - NDAnaM Sa. de diyA thA - naM pra. vi., e. va. - ... ayyo sudhammo vi., ba. va. - so kira gAmo ambasaNDAnaM avidUre niviTTho. macchikAsaNDe, ramaNIyaM ambATakavanaM..., cULava. 37. dI. ni. aTTa. 2.260. ambATakArAma pu., AmrAtakavana meM avasthita eka ArAma - ambasaNDA pu.. rAjagRha ke eka brAhmaNagrAma kA nAma, jo ki me sapta. vi., e. va. - pare ambATakArAme, vanasaNDamhi AmravanoM ke samIpa sthita thA - ... bhagavA magadhesu viharati, bhadiyo, theragA. 466; - ssa Sa. vi., e. va. - so kira pAcInato rAjagahassa ambasaNDA nAma brAhmaNagAmo, dI. ni. ambATakArAmassa pidvibhAge hoti, sa. ni. aTTha. 3.130. 2.194; so kira gAmo ambasaNDAnaM avidUre niviTTho, tasmA ambATakiya pu.. eka sthavira, jisane Amar3A vRkSa kI pUjA 'ambasaNDA tveva vuccati, dI. ni. aTTha. 2.260. kara yaha nAma pAyA - yo pra. vi., e. va. - itthaM sudaM ambasAmaNera pu., zrIlaGkA ke silAkAla rAjA kA upanAma AyasmA ambATakiyo thero imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. - taM ambasAmaNerAdisilAkAlo ti voharu, cU, vaM. 41.27. 2.27. ambasAmika tri., Ama ke vana kA svAmI yA adhipati - ko ambArAma pu.. [AmrArAma], Ama kA udyAna, AmoM kA bAga pu., pra. vi., e. va. - tamenaM ambasAmiko gahetvA o - maM dvi. vi., e. va. - ayyo imaM ambArAma pavisitvA muhattaM dasseyya .... mi. pa. 45. vissamitvA ... gacchatha anukampaM upAdAyA ti. vi. va. aTTa, ambasiJcaka tri., [AmrasiJcaka, Ama ke per3oM ko sIMcane vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - taJca disvAna AyantaM, ambila tri., [amla], khaTTA, cha: rasoM meM se eka - lo pu.. avocaM ambasiJcako, vi. va. 1153; avocaM ahaM tadA pra. vi., e. va. - kasAvo nitthiyaM tito madhuro lavaNo ime, ambasiJcako hutvAti yojanA, vi. va. aTTha. 261. ambilo kaTuko ceti cha rasA tabbatI tisu. abhi. pa. 148; ambasecana napuM.. [Amrasecana], AmravRkSoM kI siMcAI - tathA -laM napuM, pra. vi., e. va. - taM ekajAtikampi samAnaM hi ekenodakaghaTena ambasecanayatinahApanAdi bhavati, sadda. ambilaM anambilanti nAnA vuccati, jA. aTTha. 4.11; 3.675-676. pariNAmavasena parivattitvA ambilaM hoti, tade; - lena tR. ambA strI., pra. vi., e. va. [ambA], mAtA, jananI - bhoti / vi., e. va. - tamassa ambilena paharitvA tambamalaM viya ammA, bhoti annA, bhoti ambA, bhoti tAtA, ka. vyA. 115. padumapalAsato udakabindu viya vinivattetvA, .... jA. aTTha. ambATaka pu.. [AmrAtaka], Amar3A kA vRkSa aura usakA 3.303; - kajI strI., khaTTI kAMjI - jiya sapta. vi.. phala - ko pra. vi., e. va. - ambATako pItanako madhuko e. va. - avissAsikena hi dinnaM catumadhurampa vissAsikena tu madhuDumo, abhi. pa. 554; - kA ba. va. - ambATakA bahU dinnaM ambilakaJjiyaM na agghatIti, jA. aTTha. 3.124; - tattha, vallikAraphalAni ca, apa. 1.381; - kaM dvi. vi., e. koTThAsa tri., atyadhika khaTTepana se bharA huA, khaTTepana kI va. - pasannacitto sumano, ambATakamapUjayiM apa. 2.27; pracuratA liyA huA - sehi tR. vi., ba. va. - ambilaggehIti ambATakaM gahetvAna, sayambhussa adAsaha, apa. 2.20; - ssa ambilakoTThAsehi, sa. ni. aTTha. 3.232; - lagga tri, Sa. vi., e. va. - satAvari kaserUnaM, kando ambATakarasa ca. [amlAgra]. uparivat - ggaM napuM.. pra. vi., e. va. - vina. vi. 1330; - TThi napuM0, tatpu. sa., Amar3A kI AThI ambilaggaM vA madhuraggaM vA tittakaggaM vA. ma. ni. aThTha. yA guThalI - panasambATakaTThIni, sAlaTThi labujaTTi ca, vina. (mU.pa.) 1(1).146; - ggehi tR. vi., ba. va. - rAjAnaM vA 259 For Private and Personal Use Only Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ambilApika 543 ambUpama rAjamahAmattaM vA nAnaccayehi sUpehi paccupaTTito assa- 5.7; - mbUni pra. vi., ba. va. - acchA savanti ambani, jA. ambilaggehipi... aloNikahipi, sa. ni. 3(1).228; - latta aTTha. 7.169; - cArI tri., [ambucArin]. jala meM vicaraNa napuM., bhAva. [amlatva], khaTTApana, amlatva, amlatA - ttaM dvi karane vAlA/vAlI machalI, matsya - rI pu.. pra. vi., e. va. vi., e. va. - ... abbhantare so ... jAneyya ambilattaM ... - jAlaMva bhetvA salilambucArI, su. ni. 62; salile ambucArI kasAyattaM vA madhurattaM vA ti, mi. pa. 56; - passava pu., eka salilambucArI, su. ni. aTTha. 1.91. vihAra kA nAma - vaM dvi. vi., e. va. - vihAraM taMsamIpamhi ambuja tri., [ambuja], jala meM utpanna ka. pu., machalI, mIna katvA ambilaparasavaMcU, vaM. 42.17; - phala napuM. [amlaphala]. (isa artha meM saMskRta meM aprayukta) - jo pra. vi., e. va. - khaTTA phala - laM pra. vi., e. va. - ajhaM kiJci ambilaphalaM maccho mIno jalacaro puthulomo'mbujo jhaso, abhi. pa. 671; AharissAmI ti, jA. aTTha. 3.24; - bhAjana napuM., paTigantuM na sakkomi, vayastova ambujo, dI. ni. 2.1963; [amlabhAjana], khaTTI cIjoM ko rakhane ke lie prayukta pAtra kha. kamala - jaM napuM., pra. vi., e. va. - jAtaM yathA - naM dvi. vi., e. va. - ... yAvaM dadhibhAjanAdikaM ambilabhAjanaM pokkharaNIsu ambujaM. jA. aTTha. 3.281; ambujanti padumasseva na pApuNAti, dha. pa. aTTha. 1.287; - yAgu' strI., [amlayavAgu]. vevacanaM tade... khaTTe cAvala kA mAMDa yA daliyA - guM dvi. vi., e. va. - ambujinI strI., kamaloM vAlA tAlAba - nI pra. vi., e. va. sAkapaNNaM pakkhipitvA kaNataNDulehi ambilayAgu pacitvA - sevAlo nIlikA cAtha bhisinyambujinI bhave, abhi. pa. 689. Thapehi sa. ni. aThTha. 3.195; - yAgu' pu., zrIlaGkA ke prAcIna ambuTThI strI., pra. vi., e. va., vya. saM., zrIlaGkA kA eka gAMva kA nAma - gumhi sapta. vi., e. va. - gAme ambilayAgumhi prAcIna sarovara - valAhassaM ca ambaTThI goNDigAmhi vApikaM, vAsaM putte duve labhi. cU. vaM. 38.15; - surA strI., [amlasurA], cU. vaM. 37.185. khaTTA madya, khaTTI madirA - rAya tR. vi., e. va. - AdAya ambuda pu., [ambuda], zA. a. jala dene vAlA, lA. a. pIThake nisIditvA ambilasurAya kosakaM pUretvA, jA. aTTa megha, bAdala - do pra. vi., e. va. - megho balAhako devo 1.334. pajjunnombudharo ghano, dhArAdharo ca jImUto, vArivAho tathAmbudo, ambilApika pu., eka gAMva kA nAma - kaM dvi. vi., e. va. abhi. pa. 47; piyo dAnapati hoti gimhakAle va ambudo, - kassaparasa girissApi AhAraM ambilApikaM cU, vaM. saddhammo. 275. 44.98. ambudhara pu., [ambudhara], megha, bAdala - ro pra. vi., e. va. ambilikAphala napuM.. [amlikAphala]. imalI kA phala - - megho balAhako devo pajjunnombudharo ghano, abhi. pa. 47; - laM dvi. vi., e. va. - eko kabiTThaphalaJca ambilikAphalaJca, bindu pu., varSA kI bUMda - yadi vadanasaMyoge cuvidhAtu vattati a. ni. aTTha. 2.50; ambilikAphalaJca addasAti AnetvA kathaM... ambudharabinducumbitakUTo ti ettha avacane ..., sadda. sambandho, ambilikAphalanti tintiNIphalanti vadanti, a. 2.405. ni. TI. 241. ambuyyAna napuM., zrIlaGkA meM avasthita eka prAcIna bauddhavihAra ambilapadara pu., eka gAMva kA nAma - raM dvi. vi. e. va. - kA nAma - mhi sapta. vi., e. va. - ambuyyAnamhi AvAsaM ambillapadaraM cAdA cetiyassa girissa so..., cU. vaM. katvA dappulapabbataM, cU, vaM. 49.30... 44.122. ambusevAlasaJchanna tri., [ambuzaivAlasaJchanna], pAnI aura ambu napuM.. [ambu], jala, pAnI - pAnIyaM udakaM toyaM, jalaM / sevAra (zaivAla) se DhakA huA, jala aura sevAra se AcchAdita pAto ca ambu ca, sadda. 2.408; -- mbu pra. vi., e. va. - -- nnA pu., pra. vi., ba. va. - ambusevAlasaJchannA te selA ambUti udakaM su. ni. aTTa, 1.91; - nA tR. vi., e. va. smayanti manti, theragA. 113; ambusevAlasaJchannAti pasavanato - ambunA nekkhammaninno tibhavAbhinissaTo, theragA. 1092; satataM paggharamAnasalilatAya tahaM tahaM udakasevAlasaJchAditA, ... vimalaMva ambunAti yathA... nimmalaM virajaM... udakena na theragA. aTTha. 1.244. limpati, theragA. aTTha. 2.387; - ni sapta. vi., e. va. - ambUpama tri., ba. sa. [Amropama], Ama jaisA, Ama ke phaloM phalaM patati ambuni, jA. aTTha. 5.6; sotassAti yaM ubhato ke samAna - mA pu., pra. vi., ba. va. - cattAro ambUpamA tIre jAtarukkhehi phalaM mama ambuni patati, jA. aTTha puggalA santo saMvijjamAnA lokasmi, a. ni. 1(2).122. For Private and Personal Use Only Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ambha 544 ammaNaka amma' 'zabda karane ke artha vAlI eka dhAtu - debha abhi dabhi amma a., mUlataH striyoM ko bulAne hetu prayukta ammA kA sadde, sadda. 2.408; amba sadde, mo. dhA. 168. saMbo., e. va. [amba]. nimnalikhita rUpa se nAriyoM ke ambha napuM.. [ambhas], jala - ettha ca ambho vuccati udaka AmantraNa yA unheM bulAne/pukArane hetu prayukta nipA., ka. ..... ambhati sadaM karotIti ambho ti vuccati, sadda. 2.408. santAnoM dvArA mAM ke lie prayukta - "mataM vA amma rodanti ambho/hambho a., nipA., vismaya, tiraskAra, prazaMsA jaise ... jIvantaM maM amma passantI, kasmA meM amma rodasIti, aneka arthoM kA sUcaka [bau. saM. hambho/hambhoH], ka. kisI theragA. 44; amma, rodantA nAma AtakA mittA vA attano vyakti kA dhyAna apanI ora khIMcane ke lie yA use jAtakaM mittaM vA mataM uddissa rodanti paraloka gatattA, pukArane hetu prAyaH saMbo., e. va. meM prayukta nAma ke sAtha theragA. aTTha. 1.120; kha. putrI ke lie prayukta - "amma, prayukta, ai, o, are - ambho purisAti AlapanAdhivacanametaM. pabbajituM sakkhissasI ti Aha, dha. pa. aTTha. 1.277; pitA pArA, 87; 'ambho purisa, kiM tumhiminA pApakena dujjIvitena, panassA sAlaM gacchanto Aha-'amma parasantako me sATako pArA 86; ... ambho purisa, bhariyaM nesI ti, mi. pa. 46; Aropito .... dha. pa. aTTha. 2.98; ga. sAmAnya rUpa se Atuso, ambho hambho, hare are he iccete ekavacanapathavacanavasena kisI bhI nArI ke lie prayukta - "amma, kiM vadesi, purisAnaM AmantaNe, sadda. 3.894-95; kha. cetAvanI dene, mavha upavAnapupphehi tena pUjA katA ti, dha. pa. aTTha. 1.275; DAMTane-phaTakArane tathA kisI bAta para Apatti prakaTa karane gha. prAyaH 'tAta' ke sAtha prayoga meM Ane para mAtA-pitA ko tathA tiraskAra jaise arthoM kA sUcaka - ... ambho na kira sambodhita karane hetu prayukta - ammatAtA na mayha evarUpAyattho saddheyyaM yaM vAto pabbataM vahe. jA. aTTha. 3.52; "ambho purisa .... dha. pa. aTTha. 2.39; "ammatAtA, anujAnAtha maM pabbajitu nti yaM tvaM janapadakalyANiM icchasi kAmesi, ma. ni. 2.234; Aha, udA. aTTha. 57; Ga. 'ammA' ke rUpa meM prayoga meM ambho, rukkha-pubbe tvaM olambakaM cArento viya ujakameva Ane para kinhIM bhI anya logoM ko samboTi phalAni pAtesi, jA. aThTha. 1.175; "ambho, samaNa, tava ta karane hetu prayukta - ammA, tumhepi uTThahatha, yAgu pisitAsano pisAco upaTTito ti mahantaM ... attAnaM sandhAya pacatha, bhattaM pacathA ti vicaritvA ArocehI ti, dha. pa. yakkho vadati, udA. aTTha.54; ga. kabhI kabhI prazaMsA evaM aTTha. 1.132; ca. kabhI kabhI 'ammatAtA' rUpa meM bhI prayukta anumodana kA bhI sUcaka, ahA hA ! vAha, kyA kahanA -- hone para bahuta sAre logoM ke samUha kA sambodhana - ambho ambho nAmamidaM imissA, jA. aTTha. 5.203; tamenaM jano "ammatAtA, ekekakulato ekeko puriso pharasuvAsiAdIni disvA evaM vadeyya "ambho, kimevidaM harIyati jaJjajaaM gahetvA araja... AharitvA ayyAnaM vasanaTThAnaM karotu ti. viyA ti, ma. ni. 1.38. dha. pa. aTTha. 1.313. ambhoda pu.. [ambhoda], zA. a. jala dene vAlA, lA. a. ammaNa napuM.. [tula. armaNa], ka. droNI, DoMgI - NaM pra. vi., megha, bAdala - hArahasahimambhodapaNDarAyAticAruyA .... cU. e. va. - doNI tvittho tathAmmaNaM, abhi. pa. 668; ammaNaM vaM. 73.134. doniyaM cekAdasadoNappamANake, abhi. pa. 1032; kha nahAne ambhodhara pu.. [ambhodhara]. zA. a. jala ko dhAraNa karane ke lie prayukta DoMgI ke AkAra kI nAMda, kaNDAla yA vAlA, lA. a. megha, bAdala - mahItalAvatiNNambhoSTa bAlaTI - NaM dvi. vi., e. va. - satthA ambaNaM AharApetvA risaMsayakArihi yantarUpehi hatthIhi hatthAlaMkAradhArihi, cU. uNhodakaM AsiJcitvA .... dha. pa. aTTha. 1.182; ga. gyAraha vaM. 85.18. droNoM kI barAbarI vAlI bar3I mApa kI eka ikAI, bhArI ambhodhi pu., [ambhodhi], zA. a. jala ko saMjokara rakhane vajana - NaM pra. vi., e. va. - cekAdasa doNA tu ammaNaM, vAlA, lA. a. samudra, sAgara - nijapuJjamahambholi abhi. pa. 484; piMsApayitvA nisade eka paMsanamammaNaM, ma. vaM. ninadabhamakArihi ... ninAdehi vivaDitaM. cU. vaM. 85.45. 30.9; - NAni ba. va. - vIhInaM aDDhacULaJca vAhA ambhorAsi pu.. [ambhorAzi], zA. a. jala kA Dhera, lA. vIhisattambaNAni dve ca tumbA..., mi. pa. 112; tato upapaDDapaDa a. samudra, sAgara - itthaM rAjA buddhimA buddhasaddho ca paMsU dve ammaNAni ca, ma. vaM. 30.7. saMsArambhorAsisaMtArasetu nisseNiM vAsesasaggAya gantuM .... ammaNaka napuM., ammaNa (DoMgI) se vyu., DoMgI, choTI naukA, akAsi, cU. vaM. 85.122. droNI- ke sapta. vi., e. va. - ekasmiM ambaNake nipajjApetvA For Private and Personal Use Only Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ammaNapiTTha 545 ayaM mahAgaGgAya pavAhesu, jA. aTTha. 2.97; kevala sa. u. pa. ke rUpa meM caturassa ambaNakatALa ke anta0, draSTa... ammaNapiTTha pu., tatpu. sa. [armaNapRSTha], DoMgI kA UparI yA UMcAI vAlA bhAga, DoMgI kA pRSThabhAga - 8 sapta. vi., e. va. - sayanto ambaNapiDhe sayati, jA. aThTha. 5.286. ammaNamatta/ambaNamatta napuM.. [armaNamAtra]. eka ambaNa kI mApa - ttena tR. vi., e. va. - rAhulamAtA sumanamallikAdInaM pupphAnaM ambaNamattena ... hatthaM ThapetvA nihAyati, jA. aTTha. 1.72. ammatAtavadantu tri., [ambAtAtavAdina], "o mAM, ai pitA jI bolane vAlA - ntaraM pu., dvi. vi., e. va. - passAmi vohaM daharaM, ammatAta vadantaraM jA. aTTha. 6.32; amma tAta vadantaranti "amma, tAtA ti vadantaM ..., jA. aTTha. 6.33. ammA strI., [ambA], mAM - mmA pra. vi., e. va. - ammAmbA jananI mAtA janettI janikA bhave, abhi. pa. 244; ammA sabbo ca me jAtigaNavaggo, therIgA. 426; - mmaM dvi. vi., e. va. - yaJca amma na passAmi, jA. aTTha. 6.95; - mma/mmA/mme saMbo., e. va. - ko taM amma kopesi, jA. aTTha. 5.175; - ya Sa. vi., e. va. - "gaccha ammAya aphAsuka jAnAhI ti pesesi, jA. aTTha. 3.347:- yo saMbo./pra. vi. ba. va. - ammA bhotiyo ammA ammAyo ti AdinA yojetabbaM sadda. 1.198. amha'/asma pu., [azmana], patthara, caTTAna, zilAkhaNDa - smo/mho pra. vi., e. va. - tha bha pAsANasmopalo silA. abhi. pa. 605; vizeSa prayoga asma ke anta. draSTa.. amhaM amha sa. nA. kA dvi./ca./Sa. vi., ba. va. [asmAkaM, asmabhyaM, asmAn], hameM, hamAre lie, hamArA - tasmA hi amhaM daharA namiyyare, jA. aTTha. 3.262; lAbho amhaM na vijjati, apa. 2.56. amhamaya tri., [azmamaya], pASANoM yA pattharoM se nirmita, asmamaya ke anta0, draSTa. (Age). amhasadda pu., [asmat zabda], vibhakticiharahita, uttamapuruSasUcaka sarvanAma 'amha' zabda - ssa Sa. vi., e. va.- sabbasseva amhasadassa savibhattissa mama Adeso hoti se vibhattimhi, ka. vyA. 120; - ddena tR. vi., e. va. - amhena yogo mayyogo, amhasaddena yogo icceva attho, sadda. 1.290. amhAkaM saM. nA. amha se vyu., Sa. vi., ba. [asmAkaM], hameM, hamArA, hamAre lie - amhAkaM passasi, amhe passasi vA ka. vyA. 162; kiM amhAkaM cintesi, jA. aTTha. 1.218. amhAdisa tri., hamAre jaisA -- sA pu.. pra. vi., ba. va. - "matakA nAma amhAdisA neva hontIti vadisu, jA. aTTha. 4.135; - sehi pu., tR vi., ba. va. - sudukkaranti tasmiM khaNe esa amhAdisehi anariyehi sadukkaraM akAsi, jA. aTTha. 5.343; duppaTimantiyAti amhAdisehi adhammavAdIhi dukkhena paTimantitabbA honti, ma. ni. aTTa (ma.pa.) 2.287; - sAnaM pu., Sa. vi., ba. va. - tattha amhAdisAnaM appesakkhAnaM .... okAsoti dasseti, sa. ni. aTTha. 1.41. amhAnaM amha ke pra./dvi. vi., ba. va. ke niyamita rUpoM kA sthAnApanna rUpa, hama, hameM - kaccAyane tumhAnaM amhAnanti ca paThamA-dutiyAbahuvacanaM, sadda. 1.289. amhi asa kA varta., u. pu., e. va. [asmi ], maiM hU~, draSTa., asthi ke anta.. amhe amha sa. nA. kA pra./dvi. vi., ba. va., hama, hameM - kathaM amhe karomaseti, jA. aTTha. 7.6; yAya no anukampAya, amhe pabbAjayI muni, theragA. 176. amhesu amha kA sapta. vi., ba. va. [asmAsu]. hama logoM meM, hama logoM ke bIca, hamAre viSaya meM - yAnasmesUti yAni vajjAni amhesu na vijjanti, jA. aTTha. 5.376; draSTa. ahaM ke anta. (Age). amhehi amha kA tR./pa. vi., ba. va. [asmAbhiH/asmat], hamAre dvArA, hama se - amhehi amhebhi, sadda. 1.289; draSTa. ahaM ke anta., (Age). aya' pu.. [aya], zA. a. gamana, gati, calanA phiranA, lA. a. ka. acchA bhAgya, sukha, kha. hetu, kAraNa - yo pra. vi., e. va. - ayoti sukhaM na ayo anayo, dukkhaM dI. ni. aTTha. 2.360; - yaM dvi. vi., e. va. - evaM kusaladhammAnaM, anurakkhissate ayaM, apa. 2.258; - yA pa. vi., e. va. -- nirayo hi saggamokkhahetubhUtA puJasaGghAtA ayA apetattA ... apAyo, udA. aTTha. 338; - ye sapta. vi., e. va. - vAyamitabbanasaJjite aye vA iriyanato ..., khu. pA. aTTha. 64; ayasaddo kAraNaM dIpeti, visuddhi. 2.122. aya napuM.. [ayas], lauha, lauhadhAtu, dhAtu - yo pra. vi., e. va. -- loho nitthi ayo kAyasaM abhi. pa. 493; tattha ayoti lohaM su. ni. aTTha. 2.181; katame paJca-ayo, loha, tipu. sIsa. a. ni. 2(1).15; - sA tR. vi., e. va. - ayopAkArapariyanto ayasA paTikujjito. mahAni. 299. ayaM pu./strI., asa/isa sarva se vyu., saGketaka sarva. [ayaM/iyaM], zA. a. yaha puruSa, yaha strI, yaha phala Adi; For Private and Personal Use Only Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ayaM 546 ayacuNNa lA. a. ka. vaktA ke ThIka sAmane vidyamAna vyakti, vastu, brAhmaNA vAdasIlA, tade. 384; lA. a. ca. tInoM liMgoM kI avasthA yA sthAna Adi kA sUcaka, ThIka yahI, ekadama yahI, . vi. meM prAyaH 'tassa ke hI samAnArthaka ke rUpa meM prayukta ekadama yaha -- yaM pu., pra. vi., e. va. - nibbanti dharA yathAyaM - assa pu., Sa. vi., e. va. - AsavAssa na vijjanti, su. padIpo, su. ni. 238; -yaM strI., pra. vi., e. va. - ayaM tAsaM ni. 1106; - ssA strI., Sa. vi., e. va. - "sIlamassA dhammatA, jA. aTTha. 2.106; - idaM/imaM napuM., pra. vi., e. bhindApessAmI ti, jA. aTTha. 1.280. va. - idampi buddha ratanaM paNItaM. su. ni. 226; - maM ayakaNTaka pu., [ayaskaNTaka], kAMTedAra bI, kaMTIlI pu./strI., dvi. vi., e. va. - imamatthaM pakAsento .... jA.. matsyamAlA, machalI pakar3ane ke lie prayukta lohe se banA aTTha. 2.132; satthA imaM dhammadesanaM AharitvA .... jA. aTTha. kAMTA - Tako pra. vi., e. va. - ... gahito 2.134; - smA pu., pa. vi., e. va. - asmA lokA paraM loka, kaNikasallasaNThAno, ayakaNTako, yasmiM vegena patitvA kathaM pecca na socati, su. ni. 187; - imassa/assa kaTAhe aggamatte daNDako nikkhamati ....sa. ni. aTTha. pu./napu., ca0/Sa. vi., e. va. - imassa macche netvA sare 2.182; ayakaNTakoti ayomayavaGkaTako, sa. ni. TI. 2.153. vissajjanaM nAma natthi, jA. aTTa, 1.219; atharasa / ayakantapAsANa pu., [ayaskAntapASANa]. cumbaka patthara, rUpasobhaggappattaM attabhAvaM oloketvA ..., jA. aTTa, 2.46; -- kImatI patthara - Nehi tR. vi., ba. va. - tattha ayakantapAsANehi smiM pu., sapta. vi., e. va. - asmiM loke paramhi ca, su. paricchinditvA katacaGkamo asthi, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) ni. 639; lA. a. kha. vaktA ke kathana ke turanta pahale 3.247; - Nesu sapta. vi., ba. va. - tattha samuddavIciyo kahI gaI bAta kA sUcaka, pUrvavartI vAkya meM saGketita tAtparya AgantvA ayakantapAsANesu paharitvA mahAsadaM karonti, tade.. kA sUcaka - idaM napuM.. pra. vi., e. va. - yaM kiJci vittaM ayakAra pu., [ayaskAra]. lohAra, lohe kA kAma karane idha vA huraM vA, saggesu vA yaM ratanaM paNItaM... idampi buddha vAlA - rA pra. vi., ba. va. - lohakArA vaTTakArA ayokArA ratana paNIta, su. ni. 226; - imesu pu., sapta. vi., ba. va. ... rathakArA dantakArA rajjukArA, mi. pa. 301. - imesu divasesu jetavane vasati, jA. aTTha. 2.342; - yaM ayakUTajAtaka napuM, jA. aTTha kI eka jAtaka kathA, jA. strI., pra. vi., e. va. - ayaM tAsaM dhammatA, jA. aTTha. 2.106; aTTha. 3.125-126. lA. a. ga. turanta bAda meM kahe jAne vAle vicAra, samaya ayakkhagahitaka tri., yakkhagahita kA niSe. [ayakSagRhItaka]. yA sambandha kA sUcaka - yaM pu., pra. vi., e. va. - ayameva vaha, jo yakSoM athavA bhUta-pretoM se grasta nahIM hai, bhUta-pretoM ariyo aTThaGgiko maggo seyyathIdaM ..., mahAva. 13; - ime pu.. Adi se anabhibhUta - ko pu.. pra. vi., e. va. - devena pra. vi., ba. va. - dveme, bhikkhave, antA pabbajitena na anAsatto ayakkhagahitako abhUtaviTTho... saddhAtuM nArahati, sevitabbA, mahAva. 13; lA. a. gha. vyaMgya hAsya evaM jA. aTTha. 5.443. avamAnanA ke puTa ke sAtha vaktA evaM abhidheya ke madhya ayakhANuka pu., [ayasthANuka]. lohe kA khambhA, lohe kA atyanta nikaTavartI sambandha kA sUcaka, isa isa taraha kA, khUTA- ke dvi. vi., ba. va. - ayakhANuke bhUmiyaM AkoTetvA aisA aisA - yaM pu., pra. vi., e. va. - ayaM pAsANo idAni nagarassa uppatanakAle naGgalAni gahetvA ... ayasasalika uccataro khAyati, jA. aTTha. 1.269; "ayaJca ayaJca amhAkaM ayakhANuke bandheyyAtha, jA. aTTha. 4.74. rao sIlAcAroti, jA. aTTha. 2.3; - massa pu., Sa. vi., ayaguLikA strI., pra. vi., e. va. [ayasguDikA], lohe kA e. va. - ayya, imassa vAnarindassa hadayamaMse dohaLo choTA sA golA - sAsapappamANApi sakkharA vA ayaguLikA uppannoti, jA. aTTha. 1.269; lA. a. Ga saMyojaka sarva. vA udakarahade pakkhittA udakapiDhe uplavitaM na sakkoti, ke sAtha anvita rahane para sAmAnyIkaraNa (jo koI bhI, jo a. ni. aTTha. 2.106. yaha, jisa kisI prakAra kA/kI) athavA viziSTIkaraNa kA ayagUtha pu.. [ayasgUtha], lohe kA kacar3A, lohe para lagA sUcaka-yaM strI., pra. vi., e. va. - yAyaM taNhA ponomavikA huA jaMga - gaNThipade pana cammakArA udake tipumalaM nandIrAgasahagatA tatratatrAbhinandinI seyyathidaM kAmataNhA, ayagUthaJca pakkhipitvA cammaM kAlaM karonti, sArattha. TI. 3.74. bhavataNhA, vibhavataNhA, mahAva. 14; - ime pu., pra. vi., ba. ka. ayacuNNa napuM.. [ayascUrNa], lohe kA cUrA - paNaM dvi. vi., - ye kecime titthiyA vAdasIlA, su. ni. 383; ye kecime e. va. - paTicchannakUTaM nAma tulaM susiraM katvA anto For Private and Personal Use Only Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ayajI 547 ayabalisa ayacuNNaM pakkhipitvA gaNhanto taM pacchAbhAge karoti, dI. ayanaGgala na., tatpu. sa. [ayaslAGgala], lohe kA hala - ni. aTTha. 1.73. lena tR. vi., e. va. - cammassa daDakAle ayanaGgalena ayajI yaja ke adya. kA pra. pU., e. va., usane yajJa kiyA kasApetvA ..., dha. pa. aThTha. 1.127; - lehi ba. va. - catUsu - yo dhammayAgaM ayajI amaccharI, itivu. 73. dvAresu ThitA catUhi ayanaGgalehi gahetvA naGgalabaddhA ayati Vi kA varta.. pra. pu., e. va. [eti], jAtA hai, ayasaGghalikA khANukesu bandhiMsu. jA. aTTha. 4.74. kriyAzIla hotA hai - ayatI ti Ayo, ka. vyA. 530; ayapacchi strI., lohe kI TokarI - cchIhi tR. vi., ba. va. yathAvuttehi kalyANapuggaleheva sabbiriyApathesu saha ayati - ... nimuggAnaM mahatIhi ayapacchIhi AdAya upariaGgAre pavattati, udA. aTTha. 179; - nti ba. va. - saMyuttA ayanti okiranti, jA. aTTha. 6.130. pavattanti sattA ... samayo diTTi, udA. aTTha 17. ayapaTTa pu./napuM.. [ayaspaTTa], lohe kI paTTI - DheM dvi. vi., ayathAbhUtapajAnanA strI., [ayathAbhUtaprajAnana, napuM.], dharmo e. va. - ekaGgulabahalaM ayapaTTa.... jA. aTTha. 5.126; - Trena ke yathArtha yA vAstavika svarUpa kA jJAna na honA - naM dvi. tR. vi., e. va. - ... yaM balavA puriso tattena ayopaTTena vi., e. va. - aJatitthiyAnaM dhammassa ayathAbhUtapajAnanaM Adittena ... kAyaM sampaliveTheyyA ti, a. ni. 2(2).2603; pakAsento ..., udA. aTTa, 278. ... bhIto ayapaTTena kucchi parikkhipitvA carati, ma. ni. aTTha. ayathAsabhAva tri., ba. sa. [ayathAsvabhAva], dharmoM ke yathArtha (mU.pa.) 1(2).168; - ka napuM.. [ayaspatra]. lohe kA ArA, svabhAva ke ananurUpa - vaM pu., dvi. vi., e. va. - ..... lakar3I cIrane vAlA ArA - kena tR. vi., e. va. - imassa ayathAsabhAvaM musAvAdaM karoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) pana ayapaTTakena chinnasaGghapaTalaM viya samA bhavissanti, dI. 1(1).389. ni. aTTha. 2.36; atharasa pAso pAdaM ayapaTTakena kaDDanto viya ayadaNDa pu.. [ayasdaNDa], lohe kA mudgara, lohe kA mUsala AbandhitvA gahi, jA. aTTha. 5.332. - NDena tR. vi., e. va. - mahApathavI tAvadeva ayadaNDena ayapathavI strI., [ayaspRthivI], lohe vAlA dharAtala, lohe pahataM kaMsathAlaM viya ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).86; - kI pharza - vito pa. vi., e. va. - tesaM tato patanakAle NDehi ba. ka. - gIvaM samparivattakaM laJcitvA jalitaayadaNDehi heTThA ayapathavito sUlAni uTThahitvA tesaM matthakaM paTicchanti, ... jalitaloharasepa kkhipitvA tuTThahaTThA honti, jA. aTTha. jA. aTTha. 5.268; - viyaM sapta. vi. e. va. - ... mahAhatthippamANA 6.132. jalitaayapathaviyaM nerayikasatte mige viya anubandhitvA .... ayadAma napuM.. [ayasdAman], lohe kI jaJjIra - maM dvi. jA. aTTha. 6.129; pAdA yAva gopphakA heTThA ayapathaviyaM vi., e. va. - tumhe ti vatvA ayadAmaM chinditvA mattahatthI paviTThA, dha. pa. aTTha. 1.86... ...., jA. aTTha. 4.452. ayapabbata pu., [ayasparvata], lohe kA parvata - taM dvi. vi., ayana napuM.. [ayana], zA. a. jAnA, hilanA, gati - e. va. - jalitaM ayapabbataM Aropenti, jA. aTTha. 5.139. pajjo yanaM ca padavI vattanI paddhatItthiyaM, abhi. pa. 191; ayapotthaka/Ayapotthaka napuM.. tatpu. sa. [Ayapustaka], ... thAyanaM gamane pade, abhi. pa. 1101; - naM pra. vi., e. va. Aya ko likhane vAlI pustaka, bahIkhAtA - tthakaM dvi. vi., - ayanaM pavatti avaThThAnanti samUho samayo yathA samudAyoti, e. va. - athassa rAsivaDDako amacco AyapotthakaM AharitvA, udA. aTTha. 17; - no pu.. (liGga viparyaya) pra. vi., e. va. ....... jA. aTTha. 1.3. - ekAyanoti ekaraseva ayano ekapadikamaggo, jA. aTTha. ayaphalaka napuM., [ayasphalaka], lohe kA paTarA yA takhtA 7.332; lA. a. ka. mArga, rAha, patha kha. sthAna, pravezadvAra, - kesu sapta. vi., ba. va. - jalitesu ayaphalakesu ThapetvA sUrya kA mArga, ga. vyakgita dRSTikoNa, nijI dhAraNA - naM ..., jA. aTTha. 6.134. pra. vi., e. va. - maggo pantho patho pajjo aJjasaM vaTumAyanaM / ayaphAla pu., [ayasphAla], hala meM lagA lohe kA phAla yA addhAnaM addhA padavI vattanI ca eva santatI ti imAni ____ phAlI - le sapta. vi., e. va. - mUsikA pana ayaphAle nAmAni, paTipadAmaggassa pana, sadda. 2.525; kevala sa. u. khAdantIti .... jA. aTTha. 2.152. pa. ke rUpa meM draSTa. anilAyana, uttarAyana, ekAyana Adi ayabalisa pu., [ayasvaliza], lohe kA aMkur3A, lohe kA ke anta.. aMkuza, lohe kA challA - saM dvi. vi., e. va. - jalamAne For Private and Personal Use Only Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ayamakacivAla 548 ayAthAva phAle AdAya mukhaM vikkhambhetvA vivaritvA rajjavalaM ayabalisaM khipitvA ..., jA. aTTha, 5.266; - sehi tR. vi., ba. va. - atha ne pajjalitehi ayabalisehi uddharitvA ...jA. aTTha. 6.128. ayamakacivAla pu., lohe ke tAroM kA gucchA yA jAlI - lehi tR. vi., ba. va. - vAlehIti ayamakacivAlehi veThetvA ayayantena pILayanti, jA. aTTha. 5.267. ayamuggara/ayomuggara pu.. [ayasmudgara], lohe kA mUsala, lohe kA hathaur3A - raM dvi. vi., e. va. - soNDAyapi kamma karotIti ayamuggaraM vA khadiramusalaM vA gahetvA ..., ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.92; - re ba. va. - mahante ayomuggare gahetvA aJamacaM AkoTenti, pe. va. aTTha. 47; - rehi tR. vi., ba. va. - nippothayantAti jalitehi ayamaggarehi paharantA, jA. aTTha. 5.267. ayamusala pu., [ayasmusala], lohe kA mUsala yA hathaur3A - lena tR. vi., e. va. - dIghAsilaTThiyA vA ayamusalena vA chedanabhedanaM ..., ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.92. ayayanta napuM., [ayasyantra], lohe kA yantra, lohe kI mazIna - ntena tR. vi., e.va. - vAlehIti ayamakacivAlehi veThetvA ayayantena pILayanti, jA. aTTha. 5.267. ayasa pu.. [ayaza], akIrti, badanAmI - so pra. vi., e. va. - lAbho ca alAbho ca yaso ca ayaso ca, nindA ca. dI. ni. 3.206; lAbho alAbho ayaso yaso ca, jA. aTTha. 7.58; - saM dvi. vi., e. va. - vajja pidahati ayasamapaneti yasamupaneti, mi. pa. 141; - sAya ca. vi., e. va. - yasAya vA ayasAya vA, mi. pa. 275; - se sapta. vi., e. va. - uppannuppanne vatthusmiM ayase pAkaTe dose vitthArike, mi. pa. 254. ayasaMkhalikA strI., tatpu. sa. [ayazRGkhalikA]. lohe kI jajIra - likaM dvi. vi., e. va. - naGgalabaddhaM ayasaGghalikaM ayakhANuke bandheyyAtha, jA. aTTha. 4.74; - kA ba. va. - naGgalabaddhA ayasaGghalikA khANukesu bandhiMsu. jA. aTTha. 4.74. ayasAbhibhUta tri., tatpu. sa. [ayazAbhibhUta], apakIrti yA badanAmI se pIr3ita, asammAnita - to pu., pra. vi., e. va. - pAkaTo ca ayasAbhibhUto gAmasatampi pavisitvA, ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).153. ayasiGghATaka / ayo siGghATaka/ayasaGghATaka napuM.. [ayazzRGgATaka]. lohe kA aMkuza, lohe kI bI yA bhAlA - kaMpra. vi., e. va. - seyyathApi nAma parisassa ayosiGghATakaM kaNThe vilagga, ma. ni. 2.62; - kAni ba. va. - tassAnantarA mahantAni ayasaGghATakAni nirantaraM bhUmiyaM odahiMsa, dha, pa. aTTha. 2.342; - kehi tR. vi., ba. va. - vAsipharasu-kuddAlanikhAdana ... asilohadaNDakakacakhANuka ayasiGghATakehi attho, jA. aTTha. 5.40. ayasUcimukha tri., ba. sa. [ayassUcimukha], lohe kI suI jaise mukha vAlA - khA pu., pra. vi., ba. va. - ayomukhAti ayasUcimukhA, jA. aTTha, 5.267. ayasUla/ayosUla napuM.. [ayaHzUla], lohe kA khUTA, lohe se banI zUlI - laM dvi. vi., e. va. - mahAtAlakkhandhaparimANaM ayasUlaM pacchimabhittito nikkhamitvA, .... dha. pa. aTTha. 1.86; - lena tR. vi., e. va. - ayosakunAti ayasUlena, sa. ni. aTTha. 3.51; - lAni dvi. vi., ba. va. - nirayapAlA tAlakkhandhapamANAni ayasUlAni AdittAni ... gahetvA ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).314; - lehi tR. vi., ba. ka. - tiNhehi ayasUlehi koThUtvA, jA. aTTha. 5.266; - samappita tri., [ayaHzUlasamarpita], lohe kI zUlI para rakhA huA- taM pu., dvi. vi., e. va. - ... sandhipabbesa adhimattaM ayasUlasamappitaM viya tiTThati, sa. ni. aTTha. 3.53. ayAca tri., VyAca ke saM. kR. kA niSe. [ayAcya], yAcanA nahIM kie jAne yogya, nahIM mAMge jAne yogya - caM napuM., dvi. vi., e. va. - ayAcaM yAcate dhanaM, jA. aTTha, 6.304. ayAcaka tri., [ayAcaka], yAcanA na karane vAlA, na mAMgane vAlA, samRddha - ko pu., pra. vi., e. va. - yo pana ayAcako samiddho, sadda. 2.366. ayAcita tri., VyAca ke bhU. ka. kR. kA niSe. [ayAcita, nahIM mAMgA gayA, vaha, jisakI yAcanA na kI gaI ho yA jise nahIM kahA gayA yA pukArA gayA - to pu., pra. vi., e. va. - ayaM tAta mayA paralokato anavhito ayAcito, jA. aTTha. 3.142. ayAcitabbarUpa tri., ba. sa. [ayAcitavyarUpa], yAcanA na kie jAne yogya svarUpa vAlA - paM pu.. dvi. vi., e. va. - taM ayAcitabarUpaM mayha dehI ti yAcati, jA. aTTha 6.304. ayAthAva tri., [ayathAvat], ayathArtha, galata - vaM napuM.. pra. vi., e. va. - tuccha etaM, musA etaM ... ayAthAvaM etAnti, mahAni. 213; - ka tri., uparivat - smiM napuM., sapta. vi., e. va. - ayAthAvakasmiM yAthAvakAnti gAho .... mahAni. 35; - aniyyAnika-akusalasaMkappa pu., karma. sa., ayathArtha, akalyANakArI evaM akuzala saMkalpa - ppA pra. vi., e. va. - micchAsaGkappAti ayAthAvaaniyyAnikaakusalasaGkappA, ma. For Private and Personal Use Only Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ayAnaka 549 ayutta ni. aTTa (mU.pa.) 1(1).196; - diTThi strI., karma. sa. - rA saMbo., ba. va. - jAlino muJcathAyirA meM, jA. aTTha. [ayathAvadRSTi], ayathArtha dRSTi, mithyA-dRSTi, galata 2.148; - re dvi. vi., ba. va. - vandAmi te ayire pasannacitto, dhAraNA - yA tR. vi., e. va. - micchAdiTThikoti natthi jA. aTTha. 5.132; - ka pu.. [Aryaka], uparivat - kena ta. dinnantiAdinayappavattAya ayAthAvadiviyA upeto, dI. ni. vi., e. va. - paJcahi ThAnehi ayyirakena heTThimA disA aTTha. 3.21; - paTipadA strI., karma. sa. [ayathAvatpratipata], dAsakammakarA pacyupadvitA, dI. ni. 3.145; - kaM dvi. vi., mithyA mArga, galata mArga - dA pra. vi., e. va. - e. va. - paJcahi ThAnehi ayyirakaM anukampanti-pubuDhAyino micchApaTipadAti ayAthAvapaTipadA akusalapaTipadA, ma. ni. ca honti ..., dI. ni. 3.145; - yyiko pu., pra. vi., e. va. aTTha. (upa.pa.) 3.202; - patha pu., karma. sa. [ayathAvatpatha], - ayyiko no rAjA mandhAtA'ti... samAnA dAsAyeva, jA. ayathArtha mArga, galata rAstA - to pa. vi., e. va. - aTTha. 2.259. ayAthAvapathato micchApatho, dha. sa. aTTha. 293; - mAna pu0, ayirA/ayyA strI., [AryA], bhAryA, ghara kI mAlakina, karma. sa. [ayathAvatmAna], nirAdhAra abhimAna - nA pra. vi., gRhasvAminI - yyA pra. vi., e. va. - ayyA ca bhariyA ti ba. va. - itare dve ayAthAvamAnA, dha. sa. aTTha. 397; - ca sA pavuccati, a. ni. 2(2).230; corIti ayyAti ca yA laddhikatA strI., bhAva., kisI mata yA vicAra ko mithyA yA pavuccati, jA. aTTha. 2.289. ayathArtha rUpa meM grahaNa kiyA jAnA - tAya tR. vi., e. va. ayujjhapura' napuM.. karma. sa. [ayodhyapura]. yuddha dvArA nahIM - takkikA hi ayAthAvaladdhikatAya duddiSTino ..., udA. jIta sakane yogya nagara, abhedya yA durbhedya nagara - rAnaM Sa. aTTha. 292; - sakkhI pu.. karma, sa. [ayathAvatsAkSina], vi., ba. va. - antarA dvinnaM ayujjhaparAnaM, paJcavidhA ThapitA galata yA jhUThA gavAha, jhUThA sAkSI- kkhino pra. vi., ba. abhirakkhA , jA. aTTha. 1.201; sa. ni. aTTha. 1.295; - rAni va. - kUTasakkhIti ayAthAvasakkhino, theragA. 2.301. pra. vi., ba. va. - dve nagarAnipi yuddhena gahetu asakkuNeyyatAya ayAnaka ka. tri., ba. sa. [ayAnaka], binA vAhana vAlA - ayujjhapurAni nAma jAtAni, jA. aTTha. 1.202. ko pu., pra. vi., e. va. - arathakoti ayAnako, jA. aTTha. ayujjhapura napuM., eka nagara kA nAma - ... taM rAjAno 7.274; kha. pu., akuzala sArathi - kA pra. vi., ba. va. - kusAvatI ayujjhapura ... vArANasInagarantI'ti imAni bhaJjanti rathaM ayAnakA, jA. aTTha. 5.430. ekUnavIsati nagarAni, ma. vaM. TI. 100(nA.). ayAma Vi kA anu, u. pu., ba. ka., AyAma ke sthAna para ayujjhAnagara napuM., eka nagara kA nAma - re sapta. vi., e. apa., hama jAeM - AyAmAti ehi yAma ayAmA tipi pATho, va. - mahArajjaM akAresuM ayujjhAnagare pure, dI. vaM. 3.15. dI. ni. aTTha. 2.144. ayujitabba tri., Vyuja ke saM. kR. kA niSe., nahIM jor3ane ayAmakAlika tri., yAmakAlika kA niSe. [ayAmakAlika], yogya, nahIM lagAne yogya - tabbe pu., sapta. vi., e. va. - rAta ke eka yAma kI samayAvadhi taka sImita na rahane vAlA, tattha ayogeti ayujitabbe yonisomanasikAre, dha. pa. aTTha. rAta ke eka yAma taka hI TikA na rahane vAlA - ko pu., 2.160. pra. vi., e. va. - ao phalaraso natthi, ayAmakAliko ayutta tri., yuja ke bhU. ka. kR. kA niSe. [ayukta], ka. idha, vina. vi. 228. anucita, anupayukta, ananurUpa - tto pu.. pra. vi., e. va. ayiTThapubba tri., ba. sa., pUrvakAla meM na kiyA gayA, pahale - koci ayutto appatto ananucchaviko anaraho ... hIno asampAdita - bbo pu., pra. vi., e. va. - yao sulabharUpo / kujAtiko, mi. pa. 323; - ttaM napuM., pra. vi., e. va. - yo mayA ayiTThapubbo iminA dIghena adbhunA, ma. ni. 1.116. anAsaneti ettha pana ayuttaM AsanaM anAsanaM ..., ma. ni. ayira/ayyira pu., [Arya], svAmI, sammAnanIya vyakti, aTTha. (mU.pa.) 1(1).86; - ttA pu.. pra. vi., ba. va. asaJjuttAti uttama guNoM se sampanna vyakti - ro pu., pra. vi., e. va. - jayampatikA bhavituM ayuttA asambandhA... jA. aTTha. 3.233; ayiro hidAsassa janinda issaro, jA. aTTha. 7.196; - ssa kha. tArkika dRSTi se asaGgata, ayuktiyukta, atArkika - Sa. vi., e. va. - taduttani bhAseyya dAso ayirassa, jA. ttaM napuM., pra. vi., e. va. - aniTTha pana hi ThAne, ayuttanti aTTha. 5.247; pAThA. dAsovayyassa; - raM pu./napuM.. dvi. vi., pakAsitaM, abhi. ava. 1132; bhikkhUhi saddhi upasaGkamita e. va. - ayiraJca kayirAya sukhAgamAya, jA. aTTha. 4.264; ayuttAnti cintetvA te bhikkhU bahi ThapetvA, ..., dha. pa. aTTha. For Private and Personal Use Only Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ayutti 550 ayogakkhemakAma 1.37; - ttAni ba. va. - acinteyyAnIti cintetaM ayuttAni, bhikkhave, divasaMsantatte ayokapAle haJamAne papaTikA a. ni. aTTha. 2.312; - ppattakAla pu., karma sa nibbattitvA nibbAyeyya, a. ni. 2(2).213. [ayuktaprAptakAla], anupayukta kAla, anucita samaya - le ayokAya pu.. tatpu. sa. [ayaskAya], lohe kA Dhera, lauhasapta. vi., e. va. -- akAleti ayuttappattakAle parassa pracaya - yo pra. vi., e. va. - cammakAyo, dArukAyo, piyabhaNDaM yAcanAya mitvA jIranti nAma, jA. aTTha. 5.222; lohakAyo, ayokAyo, vAlikakAyo, udakakAyo, - jana pu., karma. sa. [ayuktajana], anupayukta vyakti, phalakakAyoti ime satta mahAkAyA nAma, jA. aTTha. 2.75. anadhikArI vyakti, apAtra - nassa Sa. vi., e. va. - ayokumbhI strI., tatpu. sa. [ayaskumbhI], lohe kI gagarI, yuttajanasseva dAtabbo na ayuttajanassA ti vatvA abhisambuddho lohe kI bhaTTI, kevala sa. pa. ke anta meM prayukta - hutvA ..., jA. aTTha. 3.203; - paribhogakammUpacaya pu., ayopaTTaayoguLaayomaJcaayopIThaayokumbhI upamAhi... dukkhaM [ayuktaparibhogakarmopacaya], anupayukta viSayabhogoM ke karmoM dasseti, visuddhi. 1.53. kI rAzi - yaM dvi. vi., e. va. - adhunA kataM ayokUTa/ayakUTa napuM., tatpu. sa. [ayaskUTa], lohe kA ayuttaparibhogakammUpacayaM nissAya .... visuddhi. 1.31. hathaur3A - TaM dvi. vi., e. va. - tvaM vIriyaM anossajanto ima ayutti strI., [ayukti], upayukta nahIM rahanA, anupayuktatA, ayakUTa gahetvA AvATa otaritvA .... jA. aTTha. 1.116; - atArkikatA, kevala sa. pa. ke rUpa meM prayukta - saddanIti Tena ta. vi., e. va. - iminA te jalitena ayakUTena sIsa nAma saddAnatthAnaJca yuttAyuttippakAsanatthaM ... sabba, sadda, __... rAjAnaM tajjetvA ..., jA. aTTha. 6.200; - Tehi tR. vi., 1.144. ba. va. - sattIhi lohakUTehi, nettisehi usUhi ca, jA. aTTha. ayuddhaparAjita tri., binA yuddha kie hI parAjita ho jAne 5.262; - yottakasaNThAna tri., ba. sa., lohe ke hathaur3e kI vAlA, binA lar3e hI hAra jAne vAlA - taM pu., dvi. vi., e. paTTiyoM ke samAna banAvaTa vAlA - naM napuM.. pra. vi., e. va. va. - mA bhavaM assalAyano ayuddhaparAjitaM parAjayI ti, ma. - ... heDimahanukaTTi kammArAnaM ayokUTayottakasaNThAnaM, khu. ni. 2.363. pA. aTTha. 38. ayuddhaya napuM., myAM-mAM meM sthita eka prAcIna kSetra yA pradeza, ayokhIla/ayokhila pu., [ayaskIla], lohe kI khUTI, kevala sa. pa. ke anta. prApta -- kamboja-khemAvara-haribhuja- lohe kI kAMTI yA kIla - lo pra. vi., e. va. - ayokhIlo ayuddhayAdIsu ... sAsanaM patidvApesi, sA. vaM. 46 (nA.) . vA indakhIlo vA ... acalo asampakampI, khu. pA. aTTha. ayokaTAha pu., tatpu. sa. [ayaskaTAha], lohe kI kar3AhI 147; - laM dvi. vi., e. va. - tattaM ayokhilaM hatthe - he sapta. vi., e. va. - puriso divasasantatte ayokaTAhe gamentIti, su. ni. aTTha. 2.181. ... udakaphusitAni nipAteyya, ma. ni. 2.125; - mhi ayoga' pu., yoga kA niSe., tatpu. sa. [ayoga], ekAgratA yA uparivat - nipAtoti ayokaTAhamhi patanaM, ma. ni. aTTha. citta kI sthiratA kA abhAva, anupayukta dhyAnAbhyAsa - gA (ma.pa.) 2.120-121. pa. vi., e. va. - yogA ve jAyatI bhUri ayogA bhUrisaGghayo, ayokaNTasIsa tri., ba. sa. [ayaskaNTakazIrSa]. lohe ke dha. pa. 282; - ge sapta. vi., e. va. - ayoge yuJjamattAnaM, kAMTA yA aMkuza se yukta sire vAlA - so pu., pra. vi., e. dha. pa. 209; ayogeti ayujitabbe ayonisomanasikAre, va. - tuttavegahataM viyAti tuttaM vuccati ayokaNTakasIso dIghadaNDo .... cariyA. aTTha. 192. ayoga' tri., anupayukta, yoga se rahita, citta kI ekAgratA ayokanta pu., [ayaskAnta], cumbaka patthara - nto pra. vi., se rahita - gaM napuM.. pra. vi., e. va. - ... ayoganti katvA e. va. - ayokantatIti ayokanto, sadda. 1.118. sabbamatthIti, kathA. 106; ayoganti ayuttaM, kathA. aTTha. ayokapAla/ayakapalla napuM., [ayaskapAla], lohe kA 145. pAtra yA kaTorA - laM pra. vi., e. va. - ayokapAlamAdittaM, ayogakkhemakAma tri., ba. sa. [ayogakSemakAma], yogakSema santattaM jalitaM yathA, mahAni. 300; - llaM dvi. vi., e. va. arthAt maGgalamaya pada nirvANa kI kAmanA na karane vAlA - - sIsaM yAva kaNNasakkhalito upari ayakapallaM pAvisi, mo pra. vi., e. va. - ahitakAmo ayogakkhemakAmoti, ma. dha. pa. aTTha. 1.86; - le sapta. vi., e. va. - seyyathApi, ni. 1.167; ayogakkhemakAmoti catUhi yogehi khemaM nibhayavAnaM, For Private and Personal Use Only Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ayogakkhemI 551 ayoni .... ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).398; - mA ba. va. - ... anatthakAmA ahitakAmA aphAsukAmA ayogakkhemakAmA ...., paTi. ma. 34; - mAni napuM.. pra. vi., ba. va. - anatthakAmAni ahitakAmAni... ayogakkhemakAmAni, vibha. 277. ayogakkhemI tri., [ayogakSemina], yogakSema arthAt bhayarahita nirvANa ke pada ke sAkSAtkAra se bahuta dUra rahane vAlA - mino pu.. pra. vi., ba. va. - te yogayuttA mArassa, ayogakkhemino janA, a. ni. 1(2).60. ayogI tri., [ayogina], vaha, jo yoga ke sAtha nahIM jur3A hai, yoga na karane vAlA, citta ke upazamana hetu yogAbhyAsa na karane vAlA - gino pu., pra. vi., ba. va. - bAlA sUrA ayogino, jA. aTTha. 3.49; sUrA ayoginoti ayonisomanasikArena sUrA, yogesu ayuttatAya ayogino jA. aTTha. 3.49. ayoguLa/ayoguLha pu., [ayogur3a], lohe kA golA - Lo pra. vi., e. va. - seyyo ayoguLo bhutto, dha. pa. 274; tatto Aditto aggivaNNo ayoguLova bhutto seyyo sundarataro, dha. pa. aThTha. 2.274; - LaM dvi. vi., e. va. - na gaNhAti bhavaM kiJci , sutattaM va ayoguLaM theragA. 714; - LhaM dvi. vi., e. va. - tesaM mukhe tattaM ayoguLhaM pakkhipanti, jA. aTTha. 6.128; hatthe tattaM ayoguLaM nikkhipeyya, mi. pa. 44; - Le sapta. vi., e. va. - yathA, mahArAja, puriso divasasantatte ayoguLe jalite tatte kaThite .... mi. pa. 296; - kILA strI., pra. vi., e. va. [ayogur3akrIr3A], lohe kI golI se khelA jAne vAlA eka khela - caNDAlanti ayoguLakILA, dI. ni. aTTha. 1.77. ayogga pu., [ayogra], lohe kA mUsala, dhAna kUTane vAlA mUsala - ggo pra. vi., e. va. - ayoggo musalo nitthI, abhi. pa. 455; tula. amara. 2.9. ayodhana pu./napuM.. [ayoghana]. lohe kA ghana yA hathaur3A - no pu., pra. vi., e. va. - kUTa vA ayodhano, abhi. pa. 526; - naM napuM.. pra. vi., e. va. - ayodhanahatassAti ayo hati etenAti ayodhana, udA. aTTha, 352; - hata tri., tatpu. sa. [ayodhanahata], lohe ke ghana yA mUsala se kUTA gayA - ssa pU. pa. vi., e. va. - ayodhanahatasseva jalato jAtavedaso udA. 179. ayoghara napuM. [ayogRha], lohe kA ghara - raM dvi. vi., e. va. - ayogharaM alaGkArApetvA taM AdAya ayogharaM pAvisi, jA. aTTha. 4.445. ayogharakumAra pu., eka bodhisatva rAjakumAra - ro pra. vi., e. va. - ayogharakumAro tvevassa nAma kariMsu. jA. aTTha. 4.445. ayogharacariya napuM., jA. aTTha. ke eka kathAnaka kA zIrSaka, jA. aTTha. 4.444-452. ayogharapaNDita pu., jAtaka kathAnaka meM ullikhita eka bodhisatva - to pra. vi., e. va. - ayogharapaNDito pana ahameva ahosinti, jA. aTTha. 4.452. ayojita tri., yuja ke bhU. ka. kR. kA niSe. [ayojita]. nahIM jor3A gayA, nahIM milAyA gayA yA rakhA gayA - tAni napuM., pra. vi., ba. va. - padamAlAya ayojitAni pi tattha tattha nayato yojitAni, sadda. 1.247. ayojjha tri., yudha ke saM. kR. kA niSe. [ayodhya], yuddha dvArA parAjita nahIM kie jAne yogya, ajeya, aparAjeya - jjhaM pu., vi. vi., e. va. - paramakusalaM uttamapattipattaM samaNaM ayojjhaM..., ma. ni. 2.225; ayojjhanti vAdayuddhena yujjhitvA cAletuM asakkuNeyyaM acalaM nikkampaM thiraM ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.187; - pura napuM, 1. Adhunika u.pra. meM sthita nagara ayodhyA - rAmanvayasamubhUto, tadAyojjhapurAgato, cU. vaM. 56.13; 2. siAma (thAI deza) kI prAcIna rAjadhAnI ayuthyA - raM dvi. vi., e. va. - dattvA amacce pesesi, ayojjhapuramuttamaM cU. vaM. 100.60.. ayojjhA/ayujjhA strI. [ayodhyA], gaGgA nadI ke taTa para sthita buddhakAlIna nagara kA nAma - yujjhAyaM sapta. vi., e. va. - bhagavA ayujjhAyaM viharati gaGgAya nadiyA tIre sa. ni. 2(1).126... ayodhI tri., yuddha na karane vAlA, yuddha karane meM akSama - dhino pu.. pra. vi., ba. va. - ayodhinotipi pATho, kilesamArena saddhi yujjhituM asamatthAti attho, jA. aTTha, 3.49. ayoni strI., [ayoni], anupayukta paddhati, aprabhAvakArI upAya - ni pra. vi., e. va. - ayoni hesA, bhUmija, telassa adhigamAya, ma. ni. 3.180; - yA tR. vi., e. va. - nissitacittA ayoniyA ca ayonisomanasikArena ca niddisitabbA, netti. 34; - saMvidhAna napuM., anucita yA anupayukta tarIke se kiyA gayA kArya-niSpAdana - nena tR. vi., e. va. - ayoni saMvidhAnena bAlo dukkhaM nigacchati, theragA. 291; ayonisaMvidhAnenAti ... anupAyasaMvidhAnena upAyasaMvidhAnAbhAvena bAlo..., theragA. aTTha. 2.18; - suddhi strI., anupayukta upAya se prApta kI jAne vAlI citta kI For Private and Personal Use Only Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tta 45. ayoniso 552 ayomaya zuddhi - ddhi dvi. vi., e. va. - ayonisaddhimanvesaM, aggiM vibha. aTTha. 139; - manasikArasambhUta tri., tatpu. sa., paricari vane, theragA. 219; tattha ayonIti ayoniso anupAyena, mithyA yA bhrAnta cintana se utpanna - taM napuM., pra. vi., e. suddhinti saMsArasuddhiM bhavanissaraNaM, theragA. aTTha. 1.370. va. - mahaM sUriyena saddhi javanaM nAma niratthaka ayoniso a., nipA., kri. vize0, prAyaH manasi karoti evaM / ayonisomanasikArasambhUtaM, jA. aTTha. 4.191; - 'manasikAroM ke sAtha prayukta [bau. saM. ayonizaH], upayukta manasikArahetu a., pa. vi., pratirU. nipA., mithyA athavA soca-vicAra ke binA, avivekapUrNa DhaGga se, binA ThIka se bhrAnta cintana ke kAraNa se - imarasa ayamAyasmato diTThi soce-vicAre, mithyA rUpa se, bhrAnta rUpa meM, binA kisI attano vA ayonisomanasikArahetu uppannA paratoghosapaccayA upAya ke hI- ayoniso dAyajjaMgavesantI.... dI. ni. vA, a. ni. 3(2).159. 2247; ayonisoti anupAyena, dI. ni. aTTha. 2.360; ayoniso, ayopaTala napuM.. tatpu. sa. [ayaspaTala], lohe kI parata, bhikkhave, manasikaroto anuppannA ceva AsavA uppajjanti lohe kA paTarA - lena tR. vi., e. va. - ayasA ...., ma. ni. 1.10; - citta napuM.. [bau. saM. ayoniza:citta], paTikujjitanti ayopaTaleneva upari pihitaM, pe. va. aTTha. bhrAnta citta, ThIka se na socane vicArane vAlA citta - ttaM pra. vi., e. va. - yAva ayoniso cittaM.... jA. aTTha. 2.230; ayopatta pu., [ayaspAtra, napuM.], lohe kA pAtra, lohe kA - manasikAra pu., avivekapUrNa cintana, anupayukta rUpa meM kaTorA yA taztarI- tto pra. vi., e. va. - patto nAma dve pattA Alambana kI ora citta kI pravRtti, ukhar3e hue citta kA ayopatto mattikApattoti, pArA. 365; ayopatto paJcahi pAkehi viSaya (Alambana) kI ora unmukhIbhAva, bhrAnta athavA mithyA ... pAkehi pakko adhivAnupago, pArA. aTTha. 2.257. rUpa se AlambanoM kA grahaNa, bhramapUrNa manana - katamo eko ayopAkArapariyanta tri., ba. sa. [ayasprAkAraparyanta], lohe dhammo hAnabhAgiyo? ayoniso manasikAro ..., dI. ni. kI dIvAloM se ghirA huA - nto pu., pra. vi., e. va. - 3.218; ayoniso manasikAroti anicce niccanti AdinA ayopAkArapariyanto paTikujjito, a. ni. 1(1).166; - ntaM nayena pavatto uppathamanasikAro, dI. ni. aTTha. 3.220; pu., vi. vi., e. va. - ayopAkArapariyantaM, ayasA paTikujjitaM assAdamanasikAralakkhaNo ayonisomanasikAro, netti. 25; pe. va. 70; ayasAkArapariyantanti ayomayena pAkArena - rena tR. vi., e. va. - nissitacittA ayoniyA ca parikkhittaM, pe. va. aTTha, 45. ayonisomanasikArena ca niddisitabbA, netti. 34; - rA pa. ayopiNDa pu., [ayapiNDa], lohe kA piNDa, lohe kA vi., e. va. - ayoniso manasikArA, kAmarAgena aTTitA, golA - NDaM dvi. vi., e. va. - nAllIyanti santattaM therIgA. 77; ayoniso manasikArAti anupAyamanasikArena, ayopiNDaM va makkhikA, saddhammo. 529. therIgA. aTTha. 88; - manasikArapadaTThAna tri., [bau. saM. ayopITha napuM.. tatpu. sa. [ayaHpITha], lohe kA pIr3hA yA ayoniza:manaskArapadasthAna], vaha, jisakA Asanna kAraNa Asana - ThaM dvi. vi., e. va. - tattaM ayomaJcaM vA ayopIThaM bhrAnta mAnasika cintana ho, mithyA cintana ko apanA vA abhinisIdApeyya vA abhinipajjApeyya, a. ni. Asanna kAraNa banAne vAlA (moha yA ajJAna) - dvAno 2(2).262. pu.. pra. vi., e. va. - asammApaTipattipaccupaTTAno ayopokkharapatta napuM., tatpu. sa. [ayaHpuSkarapatra], lohe se andhakArapaccupaTTAno vA, ayonisomanasikArapadaTThAno, dha. nirmita kamala kA pattA - ttAni pra. vi., ba. va. - sUlAnaM sa. aTTha. 289; - manasikArabahulIkAra tri., bhrAnta athavA heTThA udakapiDhe jalitAni.... tikhiNAni ayopokkharapattAni, nirAdhAra mAnasika cintana kI bahulatA vAlA, bhrAnta cintana jA. aTTha, 6.127-128. se bharapUra - ro pu., pra. vi., e. va. - tattha ayomaJca pu., tatpu. sa. [ayomaJca], lohe kA palaMga yA ayonisomanasikArabahulIkAro-ayamAhAro... byApAdassa maJca - JcaM dvi. vi., e. va. - tattaM ayomaJcaM vA ayopIThaM uppAdAya ..., sa. ni. 3(1).82; - manasikAramUlaka tri.. vA... abhinipajjApeyya vA, a. ni. 2(2).261. ba. sa., asaGgata yA ayathArtha cintana se utpanna hone vAlA ayomaya tri., [ayomaya], lohe se nirmita - yA strI., pra. (akuzala dharma) - kA pu., pra. vi., ba. va. - sabbete vi., e. va. - tassa ayomayA bhUmi, jalitA tejasA yutA, a. ayonisomanasikAramUlakA ti asAdhAraNattA eka hetumAha, ni. 1(1).166; - yena pu., tR. vi., e. va. - 1 (ayomaJca]. lohe kA, maJca - 9.82; - manasikAsa For Private and Personal Use Only Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 00a ayomukha 553 ayyauttiya ayopAkArapariyantanti ayomayena pAkArena parikkhittaM, pe. suvaNNacitapakkhare, jA. aTTha. 7.362; ayosukatanemiyoti va. aTTa, 45; - yA strI., pra. vi., ba. va. - ayomayA ayena suTTa parikkhittanemiyo, tade... simbaliyo, jA. aTTha. 5.261; - yehi pu.. tR. vi., ba. va. ayya 1. pu.. [Arya], uttama vyakti, sammAnanIya vyakti, - ayomayehi vAlehi, jA. aTTha. 5.261; - kUTa pu., tatpu. AdaraNIya bhikSu, svAmI, prabhu, dhanI - ayyAdhipAdhibhU netA, sa. [ayomayakUTa], lohe se banA huA hathaur3A - Tebhi tR.. abhi. pa. 725; - yyo pra. vi., e. va. - ayyo hatvA dAso vi., ba. va. -- tattha hananti ayomayakUTabhi, su. ni. 674; - hoti, dAso hutvA ayyo hotI ti, ma. ni. 2.363-64; tumha tta napuM., bhAva. [ayomayatva, lohe se banA huA honA - ttA so kiM hotI ti ayyo me, sAmI ti, jA. aTTha. 3.143; ayyo pa. vi., e. va. - samantato ayomayattA AyasaJca..., vi. va.. devadatto Aha tathA kareyyAthA ti, cULava. 329; - yyaM dvi. aTTha. 285; - paTTa pu., lohe se nirmita paTTikAeM, lohe kI vi., e. va. - 'ayyaM passissAmI ti puna Agatomhi, dha. pa. takhtI - Zaa pra. vi., ba. va. - sATakA ca jalitA aTTa, 1.95; - yyena tR. vi., e. va. - ahampi ayyena saddhi ayomayapaTTA hontUti, pe. va. aTTha. 37; - vijjhanakaNTaka gacchantI... labhissAmi, dha. pa. aTTha. 1.11-12; - ssa Sa. pu., karma. sa., lohe kA bedhane vAlA kAMTA - agge tu sikharaM vi., e. va. - sacAhaM evarUpassa ... ayyassa santikaM na cAyomayavijjhanakaNTake, abhi. pa. 993. gamissAmi, ...dha. pa. aTTha. 1.11; - yyA pra. vi., ba. va. ayomukha tri., ba. sa. [ayomukha], lohe ke kAMTe ke samAna - sace ayyA imaM temAsaM idha vaseyyu, dha. pa. aTTha. 1.6; - tIvra mukha vAlA, lohe kI suI jaisI coMca vAlA- khA pu... yye dvi. vi., ba. va. - ayireti, ayye, jA. aTTha. 5.132; - pra. vi., ba. va. - dhaGkA bheraNDakA gijjhA, kAkolA ca yyAnaM Sa. vi., ba. va. - api na kho ayyAnaM ... koci ayomukhA, jA. aTTha. 5.263; ayomukhAti ayasUcimukhA, upaddavo atthIti, dha. pa. aTTha. 1.95; - yya saMbo., e. va. - jA. aTTha. 5.267. kiM ayya, cintento nisinnosI ti pucchisu, jA. aTTha. ayomuTThi pu., pra. vi., e. va. [ayomuSTi], lohe kA muTThA, 1.218; - yyA saMbo. ba. va. - komArasAmiko me, ayyAti, lohe kI hathaur3I - kammArAnaM ayokUTa ayomuTThi ca, udA... jA. aTTha. 1.380; 2. tri., sammAnanIya, AdaraNIya, pUjya, aTTha. 352. sajjana, sabhya - kulIno sajjano sAdhu samyo cAyyo ayolohamaya tri., [ayolohamaya]. lohe yA tAMbe se nirmita mahAkulo, abhi. pa. 333; - putta pu.. [Aryaputra], ka. kisI - yaM pu., vi. vi., e.va. - tathA ayolohamayaM paTuM strI ke sandarbha meM, usakA pati - tto pra. vi., e. va. dvicaturaGgulaM, ma. vaM. 23.87. - khantimettAnuddayasampanno me ayyaputto, jA. aTTha. 3.143; - ayosaMku pu., [ayazzaGka, lohe kI kAMTI, lohe kI nukIlI tta saMbo., e. va. - ahaM, ayyaputta, phalAphalAni AdAya kIla yA tIkhI saMDasI - nA tR. vi., e. va. - nirayapAlA AgacchantI eka dAnavaM passiM, jA. aTTha. 5.89; - ssa Sa. tattena ayosaGkanA mukhaM vivaritvA .... ma. ni. 3.224; vi., e. va. - yaJca me ayyaputtassa, mano hessati aJathAti, ayosakunAti saNDAsena, visuddhi. mahATI. 1.80; - DU pra. jA. aTTha. 5.89; kha. sevakoM evaM adhInasthoM Adi vi., ba. va. - sataM Asi ayosaGka sabbe paccattavedanA, ma. ni. ke sandarbha meM - rAjakumAra, dhanI ghara kA yuvA 1.421; - samAhataTThAna napuM.. karma. sa., lohe kI tIkSNa svAmI - tto pra. vi., e. va. - ayyaputto rakhapAlo saMDasiyoM se bharA huA sthAna (naraka)- naM dvi. vi., e. va. anuppatto ti, ma. ni. 2.260; mayha ayyaputto ajja - ayosaDusamAhatavAnaM tihadhAramayasUlamupeti, su. ni. 672. mahAbhinikkhamanaM ... bhavissatI ti, jA. aTTha. 1.72; - tta ayosalAkA strI., tatpu. sa. [ayazzalAkA], lohe kI saMbo., e. va. - ahaM, ayyaputta, channo ti Aha, jA. aTTha. salAI - ya tR. vi., e. va. - tasmA vara, bhikkhave, tattAya 1.72; - ttA saMbo. ba. va. - "tathA hi pana me, ayyaputtA, ayosalAkAya AdittAya sampajjalitAya... sampalimaTThAnti bhagavA nimantito svAtanAya bhattaM saddhi bhikkhusa nAti, dI. vitthAretvA .... jA. aTTa. 3.469. ni. 2.76. ayosukatanemi tri., ba. sa. [ayassukRtanemika], lohA se ayyauttiya pu., tissa kA bhAI tathA kalyANI kA rAjakumAra bhalI-bhAMti mar3he hue pahiyoM kI paridhi yA gheroM vAlA (ratha) - nAmako pu., pra. vi., e. va., ayya uttiya nAma vAlA - - yo pu., dvi. vi., ba. va. - ayosukatanemiyo bhIto tato palAyitvA ayyauttiyanAmako, ma. vaM. 22.14; For Private and Personal Use Only Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ayyaka 554 araM ayya uttiyanAmakoti ayyassa uttiyassa nAmako ba. va. - susAnepi... ummArepi ayyavosATitakAni sAmaM uttiyanAmako ti vuccati, ma. vaM. TI. 390 (nA.). gahetvA .... pAci. 123; ayyavosATitakAnIti ettha ayyA ayyaka pu.. [Aryaka], ka. pitAmaha, koI bhI AdaraNIya vuccanti kAlakatA pitipitAmahA vosATitakAni vuccanti vyakti - ayyako tu pitAmaho, abhi. pa. 247; - ko pra. vi., tesaM atthAya susAnAdIsu chaDDitakAni khAdanIyabhojanIyAni, e. va. - dhammena me gotama ayyakosI ti, theragA. 5363 pAci. aTTha. 97; dasame ayyavosATitakAnIti pitupiNDarasetaM ayyakosIti pitAmaho asi, theragA. aTTha. 2.147; tato me adhivacanaM, sArattha. TI. 3.63. ayyako tuTTho, apa. 2.237; - kaM dvi. vi., e. va. - ayyakaM ayyasamA strI., pra. vi., e. va. [AryAsamA], mAlakina codento imaM gAthamAha, jA. aTTha. 7.360; - kena tR. vi., e. ke samAna, svAminI jaisA/jaisI, sAta prakAra kI va. - ayyakena saddhiM nipajji, jA. aTTha. 4.41; - ssa Sa.. bhAryAoM meM se eka - katamA satta ? vadhakasamA, vi., e. va. - pitA me ayyakassa matakAlato paTThAya corIsamA, ayyasamA, mAtAsamA ... dAsIsamA, a. ni. sokAbhibhUto, carati, jA. aTTha. 3.134; kha. svAmI, prabhu, 2(2).229. adhipati - kAnaM Sa. vi., ba. va. - ... ayyakAnaM daNDabhayena ayyA strI., [AryA], udAtta yA uttama sthiti vAlI nArI, bhItA, therIgA. aTTha. 227; - kula napuM.. tatpu. sa. gRhasvAminI, svAminI, mAlakina, bhikSuNI - yyA pra. vi., e. [Aryakakula], pitAmaha kA kula, dAdA kA vaMza- le sapta. va. -- atha ayyA jinadattA, therIgA. 429; sukhumAlI vata vi., e. va. - dArakA ayyakakule vaDDanti, jA. aTTha. 1.122; ayyA, jA. aTTha. 7.273; - yye saMbo., e. va. - suNAtu me, - payyaka pu.. va. sa. [AryakaprAryaka], pitAmaha evaM prapitAmaha, ayye, saGgho, pAci. 324; santappayitvA avacaM, ayye icchAmi dAdA evaM paradAdA - dayo pra. vi., ba. va. - imaM ettaka pabbajitu, therIgA. 431; - ya ca0/Sa. vi., e. va. - yassA dhanarAsiM ayyakapayyakAdayo attanA saddhiM gahetvA..., a. ni.. ayyAya khamati itthannAmAya ca bhikkhunInaM samanusAsanA aTTha. 1.194; - kAnaM Sa. vi., ba. va. - ettaka ...., pAci. 324; - yyA saMbo., e. va. - ayyA chabbaggiyA ayyakapayyakAna'nti yAva sattamA kulaparivaTTA dhanaM idheva AgantvA amhe ovadantIti, pAci. 429; - yo saMbo. AcikkhitvA .... jA. aTTha. 1.3. ba. va. - uddiSvA kho, ayyAyo, aTTha pArAjikA dhammA, pAci. ayyakA/ayyikA strI0, ayyaka se vyu., ka. nAnI mAM, 298; - naM Sa. vi., ba. va., - bhikkhuniyA nissaggiyo mAtAmahI - mAtAmahI tu ayyakA, abhi. pa. 245; - kA pra. ayyAnaM nissaTTho, pAci. 331. vi., e. va. - pasenadissa kosalassa ayyikA kAlaGkatA ayyaka pu., [Aryaka], kisI dAsa kA svAmI - kA' pra. vi., hoti, cULava. 299; - kaM dvi. vi., e. va. - revatassa ayyika ba. va. - ayyakA passitvA evamAhaMsu, mahAva. 96; - kA? vandApetvA ..., a. ni. aTTha. 1.175; - ya tR. vi., e. va. - strI., pra. vi., e. va. [AryikA], mAlakina, svAminI - ekA dArikA ayyikAya saddhi avasesA ahosi.jA. aTTha. ayyakA ca pure ahaM, therIgA. 159. 1.118. ara gamana yA gati artha vAlI eka dhAtu - ara nAse gate ayyakAkALaka pu.. vRSabha ke rUpa meM janma grahaNa karane vAlA ca, dhA. maM. 61; ara gatiyaM arati atthaM attho utu, sadda. eka bodhisatva - ko pra. vi., e. va. - so ayyakAkALako 2.432. tveva nAma paJaAyittha jA. aTTha. 1.193. ara pu., [ara], gAr3I ke pahie kA ara yA tillI, pahie kA ayyakAnI strI., ayyakA kA samAnA., nAnI mAM - mAtula ardhavyAsa - ro pra. vi., e. va. - eko satisaGghAto aro iccevamAdInamanto AnattamApajjate IkArappaccaye pare, etassAti ekAro, udA. aTTha. 301; - rAnaM Sa. vi., ba. va. mAtulAnI, ayyakAnI, varuNAnI, ka. vyA. 98. - arAnaM cakkanAbhInaM, iMsAnemiratharasa ca, jA. aTTha.4.187; ayyamitta pu., mittathera kA dUsarA nAma - ssa Sa. vi., e. va. arAnampi savaGkattA sadosattA sakasAvattA ..., a. ni. 1(1). - tava bhAtikassa ayyamittassa AgatakAle bhattaM pacitvA ___ 135; - rA pra. vi. ba. va. - arApi avakA adosA akasAvA, ...., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).304. a. ni. 1(1).135. ayyavosATitaka tri., dAdA, paradAdA Adi pUrvajoM ko araM a., kri. vi. [araM], zIghratA se, jaldI se, tejI se - arpita, pitaroM ko arpita (piNDa) - kAni napuM., dvi. vi., Asu tuNhabharaM, abhi. pa. 40; tula. amara. 1.1. For Private and Personal Use Only Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir araka 555 arajJa araka pu., eka prAcIna dharmAcArya yA tIrthaGkara - ko pra. vi., e. va. - arako nAma satthA sAvakAnaM brahmalokasahabyatAya dhamma deseti, a. ni. 2(2).264. arakajAtaka napuM., jA. aTTha. kA eka kathAnaka, jA. aTTha. 2.49. arakapaNDita pu.. buddhakAlIna dharmAcArya yA zAstA - kAla pu.. dharmAcArya araka kA kAla - le sapta. vi., e. va. - ... tathA vidhurapaNDitakAle ... arakapaNDitakAle ... paJApAramitAya pUritattabhAvAnaM parimANaM nAma natthi, jA. aTTha. 1.56. arakkhita tri., rakkha ke bhU. ka. kR. kA niSe. [arakSita]. rakSA na kI gaI (bhUmi) aniyantrita (mana yA indriyAM) - taM napuM. pra. vi., e. va. - arakkhitaM mahato anatthAya saMvattatI ti. a. ni. 1(1).9; - tena pu., tR. vi., e. va. - arakkhitena kAyena, udA. aTTha. 111; - tAya strI., tR. vi., e. va. - arakkhiteneva kAyena arakkhitAya vAcAya anupahitAya satiyA .... ma. ni. 2.134; - tA pu., pra. vi., ba. va. - ete hi dvArA vivaTA arakkhitA, visuddhi. 1.34; - tAni napuM.. pra. vi., ba. va. - arakkhitAni ahitAya, rakkhitAni hitAya ca, theragA.. 728; - bhAva pu.. [arakSitabhAva], rakSita athavA niyantrita nahIM honA - vaM dvi. vi., e. va. - chaviANakAyassa arakkhitabhAvaM sandhAyAha, udA. aTTha. 194. arakkhiya tri0, rakkha ke saM. kR. kA niSe. [arakSya], ka. vaha, jisakI rakSA na kI jA sake yA jisa para niyaMtraNa na rakhA jA sake - yo pu., pra. vi., e. va. - mAtugAmo nAma arakkhiyo, jA. aTTha. 3.77; - yA strI., pra. vi., ba. va.- bhikkhu, itthiyo nAma arakkhiyA, jA. aTTha. 1.279; kha. vaha, jise rakSA kI apekSA hI na ho, kisI prakAra kI rakSA kI apekSA na karane vAlA - yA pu.. pra. vi., ba. va. - arakkhiyA .... tathAgatAti, cULava. 333. arakkheyya tri., vaha, jisakI rakSA karane kI koI bhI AvazyakatA hI na rahe - yyAni napuM, pra. vi., ba. va. - tINi tathAgatassa arakkheyyAni, dI. ni. 3.173; arakkheyyAnIti na rakkhitabbAni, dI. ni. aTTha. 3.159. araja' tri.. ba. sa. [arajaska]. zA. a. dhUla-rahita, mala yA gandagI se rahita, svaccha, pavitra-jaM strI., dvi. vi., e. va. - arajaM bhUmimakkamA ti, jA. aTTha 6.151; araja bhUmimakkamAti arajaM ... dibbabhUmi dibbayAnena akkama, tade.; - jA pu.. pra. vi., ba. va. - sarajA arajA capi, sa. ni. 2(2).214; lA. a. klezoM se rahita, citta ke malina bhAvoM se mukta - jo pu.. pra. vi., e. va. - araNoti arajo nikkileso, ma. ni. aTTa. (upa.pa.) 3.203; - jaM pu., dvi. vi., e. va. - araja rajasA vaccha..., jA. aTTha. 5.259. araja pu.. vya. saM., dhammadassI buddha ke aneka prAsAdoM meM se eka - jo pra. vi., e. va. - arajo virajo sudassano, bu. vaM. 17.14. arajjana napuM., rajjana kA niSe. [araJjana], alagAva, anAsakti, apravRtti, kevala sa. pa. ke rUpa meM prayukta - ArammaNesu arajjanAdivasena pavattati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).126. arajjanta tri., rajja ke varta. kR. kA niSe., Asakta na hotA huA, lagAva yA rAga se mukta rahatA huA- nto pu0, pra. vi., e. va. - nAme ca rUpe ca arajjanto asajjanto asocanto bhikkhu nAma hotI ti, dha. pa. aTTha. 2.339. araJjara pu.. [alaJjara/aliJjara], ghar3A, bhANDa, miTTI kA bartana, maTakA - kolambo cAtha maNika, bhANako ca araJjaro, abhi. pa. 456; tula. amara. 2.9; -- ro pra. vi., e. va. - ettha pana bhANakanti araJjaro vuccati, cULava. aTTha. 76; araJjaroti bahuudakagaNhanakA mahAcATijalaM gaNhita alanti araJjaro, sArattha. TI. 3.365. araJjaragiri/AraJjaragiri pu., parvatoM ke nAma ke rUpa meM prayukta madhyadeza kI eka parvatamAlA kA nAma - rimhi sapta. vi., e. va. - majjhimadese AraJjaragirimhi pabbatajAlantare... guhAleNe vasi, jA. aTTha. 3.408. arajJa napuM.. [araNya], vana, jaGgala - araja kAnanaM dAyo gahanaM vipinaM vanaM, abhi. pa. 536; tula. amara. 11.4; - jo pu., pra. vi., e. va. - pubbe kira so vanasaNDo arao ahosi, jA. aTTha. 1.171; (liGgaviparyaya ke kAraNa pu.); - naM pra. vi., e. va. - arujhaM nAma yaM manassAnaM pariggahitaM hoti, taM aruja, pArA. 58; aranaM nAma ThapetvA gAmaJca gAmapacAraJca avasesaM nAma, pArA. 52; - ja dvi. vi., ba. va. - mayahi etaM nissAya imaM arazaMpaviTThA, dha. pa. aTTha. 2.43; - JA/Jato pa. vi., e. va. - yo pana bhikkhu gAmA vA araA vA adinnaM theyyasaGghAtaM Adiyeyya, pArA. 52; ... yathA paricchinne kAle araJato AgantvA .... visuddhi. 1.71; - o sapta. vi., e. va. - gAme kaTThatthaM pharati na arajJa, itivu. 65; - Amhi sapta. vi., e. va. - vasitaM me arujesu. theragA. 602; migo araJamhi yathA abaddho, su. For Private and Personal Use Only Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra araJJaja - ni. 39. jJAyatana napuM. [ araNyAyatana] jaGgalI nivAsa sthala, vana meM banA huA AvAsa ne sapta. vi., e. va. ekasmiM arajJAyatane phalAni khAdanto vasati, jA. aTTha 1.174 kuTikA strI. tatpu. sa. [ araNyakuTikA ], vana meM banAI huI kuTI kArya / kAya sapta. vi. e. va. himavantapade se arajakuTikAya otari dha. pa. a. 2.356: kosalesu viharanti himavantapasse arajJakuTikAya uddhatA sa. ni. 1(1).75; himavantapadese araJJakuTikAyaM viharanto mAra Arambha kadhesi gha. pa. aDa. 2298 koka pu. jaGgalI kuttA, bher3iyA kA pra. vi. ba. va. sunakhamaMsanti ettha arajJakokA nAma sunakhasadisA honti, mahAva, aDDa 355: gata tatpu, sa. [ araNyagata], vana meM vidyamAna, jaGgala meM gayA huA - to pu0, pra. vi., e. va. - araJagato vA rukkhamUlagato vA .... iti paTisaJcikkhati ma. ni. 1.405; arajJagato vA rukkhamUlagato vA suJJAgAragato vA pArA. 83 ta pu. dvi. vi. e. va. araJJagataM vA taM' suJagArataM vA, a. ni. 2 ( 2 ) .67; - taM napuM. pra. vi., e. va. arajJagataM arajje nassati ma. ni. aDa. (upa.pa.) 3. 187 - gatasaJJI tri. zA. a. vana meM jAkara ekAntasevana kI bAta socane vAlA, lA. a. citta ko klezoM se mukta evaM vizuddha banAne kI icchA karane vAlA, anAsaktibhAva ke vikAsa kA prabala saMkalpa karane vAlA - JJino pu., Sa. vi., e. va. evaM araJJagatasaJJino nekkhammasaGghappabahulassAti attho, theragA. a. 1.238 - gatasudezaka tri.. jaGgala meM kuzala mArgadarzaka ko phu.. pra. vi., e. va. asammohapacyupadvAnA arajagatasudezako abhi. ava. 21 araJjagatasudesako diya araje gato maggasudesako viya, ami, ava. pu. TI. 18; gAmaka pu0, [araNyagrAmaka], jaMgala meM sthita choTA sA gAMva ke sapta vi. e. va. ekasmiM arajJagAmake piNDAya caranti ma. ni. aTTa. ( mU.pa.) 1 (2) 277 goNa pu. tatpu, sa. jaMgalI baila NA pra. vi. ba. va. goNasirAti arajJagoNA, jA. 31. 7.306. arajJaja tri. [ araNyaja], vana meM utpanna jo pu0pra0 vi. e. va. gAmikehi arajJajoti jA. aDa. 5.102: jA ba. va. api rukkhA araJJajA, jA. aTTa. 1.314; jAtaka napuM0, jA. aTTha kA eka kathAnaka, jA0 a0 3.128 128 jjhAsaya tri.. va. sa. [ araNyAdhyAzaya ]. zA. a. vana ke ekAntavAsa meM mAnasika abhiruci rakhane vAlA, *** - www.kobatirth.org - 556 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arajapIti lA. a. ekAntapremI, lagAvarahita citta ke vikAsa meM abhiruci rakhane vAlA yA pu0, pra. vi., ba. va. - buddhA nAma araJJajjhAsayA araJJArAmA, udA. aTTha. 331; - JJaTu tri., [araNyastha] vana meM sthita jaGgala meM maujUda ' napuM. pra. vi. e. va. ahaM nAma bhaNDaM arajJe catUhi ThAnehi nikkhittaM pArA 58: dug napuM. dvi. vi. e. va. araRTuM bhaNDaM avaharissAmIti zreyyacitto dutiyaM vA pariyesati gacchati vA pArA. 58; TukathA strI. tatpu. sa. pArA aDa ke eka bhAga kA zIrSaka, pArA. aTTha 1.275: jJadvAna napuM tatpu. sa0 [araNyasthAna], jaGgalI sthAna, vana kSetra ne sapta. vi., e. va. - araJJaTTAne paJcasatA pesanakacorA nAma panthaghAtaM pArA. aDa. 1.275. jA. aTTha. 1.246; chAyUdakasampanne araJJadvAne vAsaM upagacchaMsu, pe. va. aTTha. 27 - nidAnaka tri. ba. sa. vana meM nivAsa para AdhArita (buddha ke) araNyanivAsa ke sAtha jur3A huA kaM napuM. pra. vi., e. va. araanidAnaka nAmetaM suttanti ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1 (2) 144: pAla pu.. [ araNyapAla ] vana kA rakSaka lA pra. vi. ka. ka araJJapAlA ca mayaM... tApasAnaJca bhAgaM agaNhantA, pArA. aTTha. 1.275; lAnaM Sa. vi. ba. va. arajJapAlAnaM deyyadhammaM datvA araJapIti strI, tatpu. sa. [ araNyaprIti], vana meM rahane kI sukhadAyaka anubhUtiti pra. vi. e. va.sahaM suNato araJjarati nAma uppajjatIti a. ni. aTTa. 1. 177, pAThA. arajJarati - bikAra pu. tatpu, sa. [ araNyabiDAla]. jaMgalI billI rA.pra.vi. ba. va. vikArAta arabiLArA jA. aDa. 7.169 bhUta tri [araNyabhUta] jaMgala ho cukA, vana meM badala cukA taM napuM. pra. vi. e. va. daNDakIrajJa kAliGgArajJa... mAtaGgArajJa araaM arasbhUta ti ma. ni. 2.47 - bhUtabhAva pu, vana bana jAnA, jaMgala ke rUpa meM dikhalAI par3anA vo pra. vi. e. ka majjhArajJassa arajJabhUtabhAvo veditabbo ma. ni. aDa. (ma.pa.) 2.63; - mAsa pu., tatpu. sa. [ araNyamASa]. jaMgalI ur3ada kA paudhA, jaMgalI ur3ada kA bIja yA phala sA pra. vi., ba.va. keNUti arajJamAsA, jA. aDa. 5.402 lakkhaNa napuM.. [ araNyalakSaNa], jaMgala kA viziSTha cihna, jaMgala kI pahacAna kA vizeSa lakSaNa, kevala sa. pa. ke rUpa meM prayukta paJcadhanusatika pacchimanti vuttaarajJalakkhaNayogato ara theragA. aTTha. 1.96; vagga pu., a. ni. ke eka varga kA zIrSaka, a. ni. 2 (1) 204-206: vanapattha napuM., dva. sa For Private and Personal Use Only - Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir araJjavAsa 557 araJArAma sadA ba. va. meM hI prayukta [araNyavanaprastha], ka. jaMgala evaM paThAra meM sthita vana, kha. jaMgaloM evaM vanoM meM vidyamAna Azraya-sthala - ni pra. vi., ba. va. - aravanapatthAni pantAni senAsanAni, ma. ni. 1.22; aJjavanapatthAnIti araAni ca vanapatthAni, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).119; araJjavanapatthAnIti araJakaGgayuttatAya arAni, mahAvanasaNDatAya vanapatthAni, dI. ni. aTTha. 2.360; arajjavanapatthAnIti araJjalakkhaNappattAni vanapatthAni, a. ni. TI. 2.24. araJavAsa 1. pu.. [araNyavAsa], ka. vanavAsI yA vAnaprasthajIvana, tapasvI jIvana, bhikSubhAva - so pra. vi. e. va. - tassa aJavAso na ijjhati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).144; araJavAso nAma buddhAdIhi vaNNito thomito ti, theragA. aTTa, 1.96; - saM dvi. vi., e. va. - amhAka anurakkhaNatthAya araJavAsaM anujAni jA. aTTha. 1.138; - sena tR. vi., e. va. - kiM karissAmi araJjavAsena, jA. aTTa, 1.114; - ssa Sa. vi., e. va. - aruJavAsassa paccayasampattiM daraseti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).114; - se sapta. vi., e. va. - aratinti arajavAse ukkaNThitattaM. dha. pa. aTTha. 2.413; - mhi sapta. vi., e. va. - tasmA ajJavAsamhi ratiM kayirAtha paNDitoti, visuddhi. 1.72; 2 tri., ba. sa., tApasa jIvana bitAne vAlA, vAnaprastha, vana meM vAsa karane vAlA sAdhaka, vanavAsI - sA pu., pra. vi., ba. va. - araJavAsA ahesuM... uttamatthagavesakA, mi. pa. 130; - vAsI tri.. [araNyavAsin], vana meM nivAsa karane vAlA, tapasvI jIvana bitAne vAlA - sino pu., pra. vi., ba. va. - aruJavAsino pana dubbalamanussA ... na sakkonti, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(2).137; - vAsiko pu., pra. vi., e. va.. uparivat - araJavAsiko eko tApaso jhAnalAbhI, jA. aTTha. 1.286; - vihAra pu.. [araNyavihAra], ka. vana meM nivAsa - rena ta. vi., e. va. - attamano homi aravihArena, a. ni. 2(2).57; kha. vana meM vidyamAna AvAsa-gRha - ssa Sa. vi., e. va. - ekassa aravihArassa piTThibhAge pAde ..... palibuddho, jA. aTTha. 3.292; - saGgAmagata tri., [araNyasaMgrAmagata], jaGgala meM ho rahe yuddha meM pahuMcA huA - to pu., pra. vi., e. va. - araJasaGgAmagato avasesadhutAyudho, / visuddhi. 1.72; - sajJA strI., pra. vi., e. va. [araNyasaMjJA]. zA. a. vana meM ekAntasevana se sambandhita soca-vicAra, lA. a. lagAvarahita yA anAsakta jIvana kI icchA, anAsaktibhAva ke lie saMkalpa - migasUkarAdisaddena araJjasA uppajjati, su. ni. aTTha. 2.68; - aM dvi. vi., e. va. - araJasa yeva manasi karissati ekattanti, a. ni. 2(2).57; - ya tR. vi., e. va. - araasaAya cittaM pakkhandati ... adhimuccati, ma. ni. 3.148; - sajI tri., [araNyasaMjJina], lagAvarahita jIvana kI icchA karane vAlA, anAsaktibhAva ke lie sudRr3ha saMkalpa karane vAlA - cino pu, Sa. vi., e. va. -- vivekakAmassa araasacino, theragA. 110; - sattha pu., eka cakravartI rAjA kA nAma - ttho pra. vi., e. va. - araJasattho nAmena, cakkavattI mahabbalo, apa. 1.281; - sAmika pu., tatpu. sa. [araNyasvAmina], jaMgala kA svAmI - mikA pra. vi. , ba. va. - araJasAmikA etesaM anissarA, pArA. aTTha. 1.274; - sunakha pu.. tatpu. sa., jaMgalI kuttA, bher3iyA - kho pra. vi., e. va. - ettha kokoti araJasunakho, sadda. 2.325; - senAsana napu., tatpu. sa. [araNyazayanAsana], jaMgala meM banA nivAsa sthAna - naM dvi. vi., e. va. - tenassa parakkamajavayoggabhUmi araJasenAsana dassento bhagavA ..., pArA. aTTha2.12; - assa pu.. [araNyAzva], jaMgalI ghor3A - ssA pra. vi., ba. va. - hatthI araJahatthI assA aru assA. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.240. araJAnI strI., [araNyAnI], vizAla vana, bIhar3a jaMgala, bar3A jaMgala, vistRta marubhUmi - niyaM sapta. vi., e. va. - brahAvaneti mahArukkhagacchagahanatAya mahAvane aruAniyaM ...., theragA. aTTha. 1.96. araAyatana napuM.. tatpu. sa. [araNyAyatana]. vana meM maujUda (vanya pazuoM athavA tapasviyoM kA) Azraya-sthala, vanya nivAsasthalI - naM pra. vi., e. va. - ramaNIyaM araAyatanaM ...... pe. va. aTTha. 36; - nAni dvi. vi., ba. va. - bhayabhogA paTiviratA araAyatanAni ajjhogAhetvA, ma. ni. 1.209; - to pa. vi., e. va. - yAjeyyAti sace tvaM araAyatanato isi lomasakassapaM AnetvA .... jA. aTTha. 3.454; - ne sapta. vi., e. va. - ekasmiM araAyatane phalAni khAdanto vasati, jA. aTTha. 1.174. arajJArAma tri., ba. sa. [araNyArAma], vanavAsI jIvana meM bharapUra Ananda anubhava karane vAlA - mA pu., pra. vi., ba. va. - buddhA hi nAma araJajjhAsayA arajArAmA antogAme ..... ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.13. For Private and Personal Use Only Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir araTTha 558 araNIya araTTha napuM., raTTa kA niSe. [arASTra], rASTra kI sthiti se vi., e. va. - araNiM manthetvA aggiM nibbattetvA dhUmaM kariMsu. bhinna, rASTra se itara -- TuM dvi. vi., e. va. - raSTuM aradvamakasu. jA. 4.259; - NI vi. vi., ba. va. - araNI phalapIThe ca jA. aTTha. 5.349. pattapidhAnathAlake, apa. 1.333; - naM Sa. vi., ba. va. - dvinnaM araNa tri0, ba. sa. [araNa, bhinnArthaka], klezoM se mukta, kaTThAnanti dvinna araNInaM, sa. ni. aTTha. 3.270; - ka napuM.. vizuddha - No pu., pra. vi., e. va. - tasmA eso dhammo araNo, [araNika], lakar3iyoM ke gharSaNa dvArA Aga utpanna karane meM ma. ni. 3.286; - NA ba. va. - araNA dhammA, dha. sa. 100%; upayogI upakaraNa, araNidhanuka- ke sapta. vi., e. va. - tenAkArena natthi etesaM raNAti araNA, dha. sa. aTTha. 973; anApatti gaNThikAya, araNike, vidhe... AdikammikassAti, kesUdha araNA loke, sa. ni. 1(1).52; - NaM dvi. vi., e. va. pAci. 221; araNikati araNidhanuke, pAci. aTTha. 142; - - santaM samAdhi araNaM nisevato, netti. 150. dhanuka napuM., Aga jalAne ke lie ghUmatI huI araNi araNajaha pu., 16 cakravartI rAjAoM kI upAdhi ke rUpa meM lakar3iyoM ko sakriya rakhane meM prayukta dhanuSa - ke sapta. vi., prayukta - hA pra. vi., ba. va. - sattatisamhito kappe, soLasa e. va. - araNikati araNidhanuke, pAci. aTTha. 142; - araNajahA, apa. 1.206. potaka pu., donoM araNikASThoM kA eka choTA bhAga - ko araNavibhaGga pu., tatpu. sa. 'araNa' kA vyAkhyAnAtmaka vivecana pra. vi., e. va. - araNipotako na siyA, mi. pa. 54; - GgaM dvi. vi., e. va. - araNavibhaGgaM vo... desessAmi, ma. araNipotako siyA, tade.;-mathanayoga pu.. [araNimathanayoga], ni. 3.279; - ssa Sa. vi., e. va. - ayamuddeso araNavibhaGgarasa, araNi nAmaka lakar3iyoM ke gharSaNa ke kAma meM lagAva - gena ma. ni. 3.279; - sutta napuM., ma. ni. kA eka sutta, jisameM tR. vi., e. va. - yogayuttoti araNimathanayogena yutto hutvA, klezoM se vimukti ke upAya kA upadeza prApta hotA hai, ma. jA. aTTha. 7.54; - NIyugaLa napuM.. [araNiyugala], Upara ni. 3.279-286. tathA nIce kI donoM araNi nAmaka lakar3iyAM - laM pra. vi., araNavihAra pu., sAdhaka ke citta kI vaha zuddha avasthA, e. va. - araNIsahitanti araNIyugaLaM dI. ni. aTTha. 2.361; jisameM rahate hue dhyAnoM dvArA mana ke nIvaraNa, vitarka, vicAra araNI yugaLanti uttarAraNI, adharAraNIti araNIdvayaM, lIna. Adi ko tathA dharmoM meM anitya, duHkha aura anAtma kI (dI.ni.TI.) 2.327; - yottaka napuM.. [araNiyoktR], donoM anupazyanA dvArA nitya, sukha evaM AtmA kI saMjJAeM hara lI araNi lakar3iyoM ko eka sAtha bAMdha kara rakhane vAlI lakar3I jAtI haiM - ro pra. vi., e. va. - paThamena jhAnena nIvaraNe - kaM pra. vi., e. va. - araNiyottakaM na siyA, mi. pa. 54; haratI ti araNavihAro, paTi. ma. 89; - re sapta. vi., e. va. araNiyottakaM siyA, tade; - NIsahita napuM., Aga utpanna - kathaM dassanadhipateyyaM santo ca vihArAdhigamo karane vAlI araNi-nAmaka do lakar3iyAM - taM pra./dvi. vi., paNItAdhimuttatA pajA araNavihAre ANaM, paTi. ma. 89; -- e. va. - ayaM vAsI imAni kaTThAni idaM araNisahitaM. dI. ANaniddesa pu, paTi. ma. kA eka pariccheda, jisameM araNavihAra ni. 2.252; araNIsahitanti araNIyagaLaM dI. ni. aTTha. meM sAkSAtkaraNIya jJAna para prakAza DAlA gayA hai, paTi. ma. 2.361; - araNisahitaM nIharitvA aggiM karonti, jA. aTTha. 89-90. 1.209; - tAni ba. va. -- thavikato araNisahitAni nIharitvA, araNavihArI tri., klezamukta yA vizuddha citta ke sAtha ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).404; - tena tR. vi., e. va. - vihAra kara rahA sAdhaka, arhat - rI pu., pra. vi., e. va. -- araNisahitena aggiM nibbattetvA ... aggikkhandhaM katvA, dha. puarasa khettaM araNavihArI, pe. va. 549; - naM Sa. vi., ba. pa. aTTa, 1.382; - hattha tri., ba. sa. [araNihasta]. apane va. - etadaggaM araNavihArInaM yadidaM subhUti, a. ni. hAthoM meM araNi nAmaka lakar3iyoM ke Tukar3oM ko liyA huA 1(1).32. -tthena puta. vi., e. va. - nAmatthamAnoti nApi araNihatthena araNi/araNI pu./strI., [araNi, araNI], Aga utpanna narena amatthiyamAno nibbattati, jA. aTTa, 7.54; - NInara karane vAlI lakar3I, zamI kI lakar3I ke Tukar3e, jinake pu., araNiyoM ko liyA huA bhanuSya - rena tR. vi., e. va0 gharSaNa se Aga jalAI jAtI thI- yUpo thUNAya nimmanthyadArumhi - nAmatthamAno araNInarena, jA. aTTha. 7.52. tvaraNI dvisu, abhi. pa. 419; tula. amara. 11.7; -Ni pu.... araNIya tri., ara kA saM. kR., prApta karane yogya, jAkara pra. vi., e. va. - araNi na siyA, mi. pa. 54; -NiM dvi. pAne yogya, prAptavya, sAkSAtkAra kie jAne yogya - yaM napuM., For Private and Personal Use Only Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arata 559 arantara pra. vi., e. va. - tahi hetuvasena araNIyaM gantabbaM pattabdha, vibha. aTTa. 365; - to pa. vi., e. va. - taM sabbaM araNIyato atthoti vuccati, khu. pA. aTTha. 191; sedavakena ca lokena araNIyato buddhA ca ... ca vuccanti, sa. ni. aTTha. 2.221; - tta napuM., bhAva., prApta karane yogya honA, samIpa pahu~cane yogya honA - ttA pa. vi., e. va. - sadevakena lokena araNIyattA ariyA, pa. pa. aTTha. 39. arata tri., rima ke bhU. ka. kR. kA niSe. [arata], nahIM ramA huA, Asakti yA lagAva se mukta, rAga se rahita - to pu0, pra. vi., e. va. - nibbanatho arato sa hi bhikkhu, sa. ni. 1(1).216; aratoti taNhAratirahito, sa. ni. aTTha. 1.237. arati |ar (jAnA) kA vartaH, pra. pu., e. va., jAtA hai, niSpAdita karatA hai - taM taM sattakiccaM arati vattetI ti utu, sadda. 2.432. aratI' strI., rati kA niSe. [arati], zA. a. rAga yA tRSNA kA abhAva, lagAva yA Asakti kA abhAva, Ananda ke anubhava kA abhAva, mana kA ucaTAva yA anabhiruci, lA. a. viSayabhogoM ko pAne kI utkaNThA evaM kuzala dharmoM ke prati anutkaNThA - ratI pra. vi., e. va. - kacci taM ekamAsInaM aratI nAbhikIratIti, sa. ni. 1(1).66; aratI nAbhikIratIti ukkaNThitA nAbhibhavati, sa. ni. aTTha. 1.101%; aratIti akusalapakkhA utkaNThitatA, sa. ni. aTTa, 1.33; bhiyyo no aratI siyA, jA. aTTha. 3.142; - tiM dvi. vi., e. va. - eko rame aratiM vippahAyA ti, sa. ni. 1(1).209; uppannaM arati abhibhuyya abhibhuyya vihareyya nti, ma. ni. 1.42; - yA' tR. vi., e. va. - aratiyA yadidaM muditAcetovimuttI ti, a. ni. 2(2).13; - yA Sa. vi., e. va. - aratiyA pahAnAya muditA bhAvetabbA, a. ni. 2(2).147. arati/aratI strI., mAra kI eka putrI kA nAma - ti/tI pra. vi., e. va. - taNhA ca arati ca ragA ca mAradhItaro, sa. ni. 1(1).146; taNhA ca aratI ragA, sa. ni. 1(1).150; - tiM dvi. vi., e. va. - divAna taNhaM arati ragaJca su. ni. 841. aratissaha tri., arati yA anutkaNThA ko sahana karane vAlA - ho pu., pra. vi., e. va. - dhIro hi aratissaho, a. ni. 1(2).34; dhIro hi aratissahoti aratisahattA hi so dhIro nAma, a. ni. aTTha. 2.279. aratikA/aratitA strI., arati kA bhAva., rati yA rAga kA na rahanA, utkaNThA yA Asakti kA abhAva honA Ananda kA anubhava na karanA - tA pra. vi., e. va. - adhikusalesu dhammesu arati aratitA anabhirati ... ukkaNThitA, vibha. 403; aratitAti aramaNAkAro, vibha, aTTha. 452. aratibahula tri., ba. sa. [aratibahula], arati yA anutkaNThA ke bhAva se bharA huA, atyadhika arati rakhane vAlA - ssa pu., Sa. vi., ba. va. - muditA aratibahulassa.dha. sa. aTTha. 240. aratirati strI., dva. sa. [aratirati], anAsakti evaM Asakti, mana kA bilagAva aura lagAva - na ca ma aratirati sahayya, a.ni. 3(2).110; - saha tri., anAsakti evaM rAga donoM ko sahana karane meM sakSama - ho pu., pra. vi., e. va. - aratiratisaho hi ... dhIro'ti, a. ni. 1(2).33; aratiratisahoti aratiJca paJcakAmaguNaratiJca sahati, a. ni. aTTha. 2.279. arativantu tri., [aratimat], arati yA anutkaNThA se yukta - tivA pu.. pra. vi., e. va. - vihesavA assa arativA assa paTighavA ... anabhAvaMkato AyatiM anuppAdadhammo, ma. ni. 2.37. arativighAtapaccupaTThAna tri., ba. sa., arati yA bhogoM ke prati anutkaNThA ke vinAza se udita hone vAlA/vAlI - nA strI., pra. vi., e. va. - sattesu pamodanalakkhaNA muditA ... arativighAtapaccupaTTAnA sattAnaM sampattidassanapadavAnA, dha. sa. aTTha. 237. arativUpasama pu., tatpu. sa. [aratyupazama], arati kA upazamana, arati kI samApti - mo pra. vi., e. va. - arativUpasamo tassA sampatti, dha. sa. aTTha. 237. aratta tri., rija ke bhU. ka. kR. kA niSe. [arakta]. zA. a. nahIM raMgA huA, lA. a. rAga yA lagAva se mukta, tRSNA evaM Asakti se rahita - tto pu. pra. vi., e. va., - so tattha aratto tatta anabhirato, a. ni. 2(2).204; - ttA strI., pra. vi., e. va. - sA tattha arattA tatta anabhiratA, a. ni. 2(2).203. arathaka tri., ba. sa. [arathaka], binA ratha vAlA - ko pu0, pra. vi., e. va. - anassako arathako dIghamaddhAnamAgato, jA. aTTha. 7.274; asthako ayAnako, tade.. aranemi pU., eka brAhmaNa AcArya, eka dharmAcArya - aranemi ca brAhmaNo, a. ni. 2(2).83; aranemi nAma satthA ahosi, a. ni. 2(2).82. arantara napuM.. [arAntara], ratha ke aroM ke bIca vAlA antarAla - rAni pra. vi., ba. va. - arapi arantarAnipi nemiyopi. ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(2).152. For Private and Personal Use Only Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aramaNaTThAna 560 arahaTaghaTiyanta aramaNaTThAna napuM., tatpu. sa. [aramaNasthAna], Ananda kA anubhava na karAne vAlA sthAna, mana ko ramAne meM akSama sthAna, sAMsArika maujamastI na dene vAlA sthAna - naM pra. vi., e. ka. - kAmagavesakAnaM aramaNaTThAnameva vItarAgAnaM ramaNaTThAnaM hotI ti, dha. pa. aTTa, 1.359. aramaNAkAra pu., tatpu. sa. [aramaNAkAra], maujamastI ke na / hone kI sthiti, anabhiruci yA asantuSTi kI avasthA - ro pra. vi., e. va. - aratitAti aramaNAkAro, vibha. aTTha. 452. aravALa pu., [bau. saM. aravADa], eka nAgarAja kA nAma - Lo pra. vi., e. va. - kasmIragandhAraDhe sarasapAkasamaye aravALo nAma nAgarAjA karakavassaM nAma vassApetvA ..., pArA. aTTha. 1.46. aravAladaha pu., himAlaya meM sthita eka jalAzaya -- dahe sapta. vi., e. va. - aravAladahe vAripiTe caGkamaNAdike, ma. vaM. 12.11. aravinda napuM. [aravinda], kamala - saroruhaM satapattaM aravindaM ca vArijaM. abhi. pa. 684. arasa tri., ba. sa. [arasa], rasa-rahita, nIrasa kevala sa. pa. ke pU. pa. meM hI prApta -- jAtika tri., ba. sa. [arasajAtika], rukhe-sUkhe svabhAva vAlA, nIrasa prakRti kA - ko pu., pra. vi., e. va. - tasmA arasarUpo bhavaM gotamo arasajAtiko arasasabhAvoti, pArA. aTTa, 1.96; - paTisaMvedI tri., [arasapratisaMvedina], rasa ke svAda kA saMvedana yA anubhava na karane vAlA - dI pu., pra. vi., e. va. - arasapaTisaMvedI taramAno bhuJjati, visuddhi. 1.104; - rUpa tri., ba. sa., rukhe-sUkhe svabhAva kA, nIrasa, asAmAjika - po pu., pra. vi., e. va. - arasarUpo bhavaM gotamo ti, pArA. 2; - samAva tri0, ba. sa. [arasasvabhAva], uparivat - po pu.. pra. vi., e. va. - tasmA arasarUpo bhavaM gotamo, arasajAtiko arasasabhAvoti, pArA. aTTa, 1.96. araha/Araha tri., [arha), yogya, pAtra, adhikArI, AdaraNIya, ucita, upayukta, ka. nimi. kR. ke sAtha - maNiM dhAretumAraho, jA. aTTha. 7.23; dhAretumAraho ti dhAretuM araho, tade.; kha. Sa. vi. ba. va. meM anta hone vAle napuM. nAmoM ke sAtha- bahuvividhA gihInaM arahAni, dI. ni. 3.123; arahAnIti bahU vividhAni gihInaM anucchavikAni / paTilabhati, dI. ni. aTTha. 3.107. araha tri./pu., [arhat]. ka. tri., uparivat - rahA pu. pra. vi., e. va. - arahA bhavaM vattuM, sadda. 3.862; kha. pu., AsravoM yA cittamaloM ko pUrI taraha naSTa kara cukA vaha bauddha sAdhaka, jisane vizuddhi ke mArga ko pAra kara liyA hai, azaikSya ho cukA hai, lagabhaga buddhatva kI sthiti taka pahuMca cukA hai, srotApanna, sakRdAgAmI evaM anAgAmI nAmaka tIna zaikSya Arya pudgaloM kI sthiti se Upara vAlI mAnasika vizuddhi ko pA cukA hai tathA buddha, zrAvaka, pratyeka buddha, sukkhavipassaka evaM samathayAnika jaise vividha prabhedoM meM varNita hai; za. rU. - rahaM/rahA pra. vi., e. va. - yo ve anarahaM santo, araha paTijAnAti, su. ni. 135; yopi so, bhikkhave, bhikkhu, araha khINAsavo.... ma. ni. 1.6; asuko bhikkhu arahA, asuko bhikkhu tevijjo, pArA. 107; - hantaM dvi. vi., e. va. - ... arahantaM jIvitA voropeyya, ma. ni. 3.111; - hatA/ntena tR. vi., e. va. - ... tena bhagavatA jAnatA parasatA arahatA sammAsambuddhena ..., dI. ni. 1.2; - hato/hantassa Sa. vi., e. va. - api nu kho, bhante, arahato anAdariyaM hoti, mi. pa. 278; aJarasa arahantassa AgamanaM bhaveyya vA na vA bhaveyya, mi. pa. 247; - hante/hantamhi sapta. vi., e. va. - anekabhAvo samuppAdi arahanteva dakSiNA, dI. ni. 2.196; abhippasAdehi manaM, arahantamhi tAdine, theragA. 1182; - hanto/hantA pra. vi., ba. va. - arahanto ete, bhikkhave, bhikkhU, mahAva. 112; ambho pubbe cha satthAro loke'mayaM arahantamhA ti vicariMsu.dha. pa. aTTha. 2.116; - hante vi. vi., ba. va. - netaM, mahArAja, vacanaM bhagavatA arahante upAdAya bhaNitaM mi. pa. 147; - hantehi tR. vi., ba. va. - assAdo ve samudayA arahantehi apare dve, sa. ni. 2(1).96; - hataM/hantAnaM Sa. vi0. ba. va. - aJjataro kho panAyasmA seniyo arahataM ahosIti, ma. ni. 2.61; natthi arahantAnaM satisammoso, mi. pa. 248; - hantesu sapta. vi., ba. va. - yAvakIvaJca, licchavI, vajjInaM arahantesu dhammikA .... a. ni. 2(2).169. arahaggata tri., ka. arhatoM se sambandhita, kha. sabhI sammAnoM ko pAne yogya triratna ke prati deya (sammAna-bhAva) - ggataM strI., vi. vi., e. va. - arahaggataM Ayaramanto sati upaTTApethA ti, a. ni. 2(1).244; arahaggatanti sabasakkArAnaM arahe ratanattayeva gataM. a. ni. aTTha. 3.85, arahaTaghaTiyanta napuM.. tatpu. sa. [araghaTTaghaTIyantra]. rahaTa, jisameM lage hue DoloM (jala bhare DibboM) dvArA kueM se pAnI nikAlA jAtA hai - cakkavaTTakanti arahaTaghaTiyantaM cULava. aTTha. 52; arahaTaghaTiyantaM nAma sakaTacakkasaNThAnaM are are For Private and Personal Use Only Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 561 arahattaphala ghaTikAni bandhitvA ekena dvIhi vA parimamiyamAnaM yantaM, sArattha. TI. 3.351. arahati araha kA varta, pra. pu., e. va., dvi. vi. meM anta hone vAle nAmoM tathA nimi. kR. ke sAtha prayukta [arhati], ka. (sammAna Adi ko pAne ke lie) yogya hai, adhikArI hai, kha. (anya logoM kI) samAnatA pAne yogya hai, ga. ma. pu. meM, parAmarza yA anurodha kA saGketaka tathA 'cAhie' artha kA prakAzaka, gha. sakSama hai, paryApta hai - te mAro vattumarahati, su. ni. 433; apeto damasaccena, na so kAsAvamarahati, dha. pa. 9;-si ma. pu. e. va. -- yathA kho tvaM Avuso, paTijAnAsi, arahasi anantajinoti, mahAva. 12; -- hAmi u. pu., e. va. - taJcArahAmi vattave, jA. aTTha. 3.270; - hanti pra. pu.. ba. va. - na ime mama sarIre upayogaM arahanti, dha. pa. aTTha. 2.2; - hatha ma. pu.. ba. va. - Ama, mahArAja, arahatha bhagavantaM dava sA. vaM. 34 (nA.); - hAma u. pu., ba. va. - yathA mayameva arahAma taM samaNaM gotama dassanAya upasaGkabhituM, ma. ni. 2.385. arahatta' napuM., arahanta kI vyu. ko spaSTa karane ke krama meM prayukta, araha kA bhAva. [arhatva], yogyatA, sakSamatA, pAtratA - ttA pa. vi., e. va. - tattha ArakattA arInaM, arAnaJca hatattA paccayAdInaM arahattA ... imehi tAva kAraNehi so bhagavA arahanti veditabboti ....dI. ni. aTTha. 1.122-123; pArA. aTTha. 1.79; su. ni. aTTa. 2.147. arahatta napuM.. arahanta kA bhAva. [arhatva], arhat kI avasthA, buddha-caryA ke anuyAyI dvArA prApya cittavizuddhi kI sarvottama avasthA, AsravoM ke kSaya ke jJAna kI sthiti, antima Aryaphala kI avasthA - ttaM pra. vi., e. va. - aJaA tu arahattaM ca, abhi. pa. 436; vimuttiratanaM kho ... arahattaM vuccati, mi. pa. 307; - ttaM dvi. vi., e. va. - paTisambhidAhi arahattaM pApuNi, mi. pa. 16; - ttAya ca. vi. e. va. - bhagavA arahA ceva arahattAya ca dhamma desetIti, udA. 76; - ttA pa. vi., e. va. - taMpajAnano maggo maggasaccanti catusaccakammadvAnaM aTThArasadhAtuvasena... arahattA matthaka pApetvA ..., vibha. aTTha.67; - ssa Sa. vi., e. va. - bhagavA arahattassa maccharAyatI ti, dI. ni. 3.5; arahattassApi rAgAdInaM khayamattapasaGgadosApattito, abhi. ava. 102; - tte sapta. vi., e. va. - taNhakkhayaratoti arahatte ceva nibbAne ca abhirato hoti, dha. pa. aTTha. 2.138; arahatte vA sampakkhandati yogaM karoti, mi. pa. 33; - ggahaNa napuM.. tatpu. sa. [arhatvagrahaNa], arhatva phala meM sthiti, arhat kI avasthA kI prApti - NaM pra. vi., e. va. - arahattaggahaNanti idaM vipassanAdhuraM dha. pa. aTTha. 1.5; -nikUTa/kUTa pu./napuM.. arhatva ke phala ko zIrSastha banAne vAlI dharmopadeza-paddhati, arhatva phala meM pariNata hone vAlI dharmadezanA - Tena tR. vi., e. va. - satthA arahattakUTena desanaM niTThApetvA, jA. aTTha. 1.268%B arahattanikUTeneva bhagavA desanaM niTThApesi. su. ni. aTTha. 1.22; imampi suttaM arahattanikUTeneva desesi, su. ni. aTTha. 2.282; - paTivedha pu., tatpu. sa. [arhatvaprativedha], arhatva kA prativedhAtmaka jJAnadarzana, arhata avasthA kA Antarika sAkSAtkAra - dho pra. vi., e. va. - arahattapaTivedho nAma natthi, udA. aTTha. 247; - pariyAya pu., tatpu. sa. [arhatvaparyAya], arhatva ko prakAzita karane vAlI upadezapaddhati athavA vyAkhyAna-prakAra - yehi tR. vi., ba. va. - arahattapariyAyehIti catusahiyA kAraNehi alaGkaritvA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).234; - ppatta tri., tatpu. sa. [arhatvaprApta], arhat-avasthA ko prApta kara cukA (sAdhaka) - tto pu., pra. vi., e. va. - AyasmA anuruddho arahattappatto tAyaM..., a. ni. 3(1).67; - ttA ba. va. - arahattappattA pana ekantavippasannAva hontIti, dha. pa. aTTa, 1.333; - ssa Sa. vi., e. va. - arahattappattassa sukhaM hoti, dha. pa. aTTha 1.302; - ttAnaM Sa. vi., ba. va. - arahattappattAnaM pana nesaM ....a. ni. 2(1).29; - ppatti strI., tatpu. sa. [arhatvaprApti, arhat avasthA athavA arhat phala kI prApti - evaM yAva arahattappatti, su. ni. aTTha. 2.193; - tiM dvi. vi., e. va. - mama santike arahattappattiM vyAkaroti, a. ni. 1(2).181; - yA ca. vi., e. va. - deseti dhamma arahattapattiyA, apa. 2.126; - niTTha tri., ba. sa. [arhatvaprAptiniSTha], arhatva kI prApti meM pariNata hone vAlA - TuM napuM., dvi. vi., e. va. - bhikkhuno arahattappattiniTTha... senAsanavattaJca kathento, su. ni. aTTha. 2.193. arahattaphala napuM, tatpu. sa. [arhatvaphala], buddha ke AryamArga ke pathika dvArA pAyA jAne vAlA cauthA aura antima phala, arhatva mArga para cala rahe Arya zrAvaka dvArA prApya carama phala, zramaNa-jIvana meM prApya cAra Arya phaloM meM se antima phala - laM pra. vi., e. va. - sotApattiphalaM sakadAgAmiphalaM ... arahattaphalaM suattaphalasamApatti... appaNihitaphalasamApatti, mi. pa. 303; cattAri sAmaJaphalAni - sotApattiphalaM, sakadAgAmiphalaM, anAgAmiphalaM, arahattaphalaM, dI. ni. For Private and Personal Use Only Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arahattamagga 562 arahattamagga 3.182; - ssa Sa. vi., e. va. - anAgAmiphalarasa sacchikiriyA arahattassa sacchikiriyA, pArA. 114; - kAmI tri., [arhatvaphalakAmina], arhatva-phala kI prApti ke lie dRr3ha saMkalpa karane vAlA - minA pu.. tR. vi., e. va. - tatheva buddhaputtena arahattaphalakAminA, mi. pa. 341; - kkhaNa pu., tatpu. sa. [arhatvaphalakSaNa]. arhatva ke phala meM sthita hone kA kSaNa, arhatva-phala meM sthita Aryapudagala kA cittakSaNa - kkhaNe sapta. vi., e. va. - arahattaphalakkhaNe dassanaM visuddha, paTi. ma. 97; - dhamma pu., tatpu. sa. [arhatvaphaladharma], arhatva kA phala -- mma vi. vi., e. va. - sacchikaroti ekaM dhammanti eka arahattaphaladhamma nirodhameva vA paccakkhaM karoti, a. ni. aTTha. 2.181; - paJA strI., karma. sa. [arhatvaphalaprajJA], arhatvaphala ko prApta AryazrAvaka kI prajJA - samAdhivipassanApaJaAhi arahattaphalapaA uttaritarA, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.223; - vimutti strI., tatpu. sa. [arhatvaphalavimukti], arhatvaphala meM sthita vyakti dvArA pAI gaI vimukti - ettha hi vimuttIti arahattaphalavimutti, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.224; - vimokkha pu., tatpu. sa. [arhatvaphalavimokSa), uparivat - kkhaM dvi. vi., e. va. - nayena kAraNena arahattaphalavimokkhaM ANaphassena phusati, a. ni. aTTha. 2.181; - sacchikiriyA strI0, tatpu. sa. [arhatvaphalasAkSAtkriyA], arhatvaphala kI sAkSAt anubhUti - arahattaphalasacchikiriyA hotI ti, a. ni. 1(1).30; - ya ca. vi., e. va. - eko dhammo... arahattaphalasacchikiriyAya saMvattatI ti, a. ni. 1(1).59; - samAdhi pu., tatpu. sa. [arhatvaphalasamAdhi], arhatvaphala se sambaddha samAdhi -- arahattaphalasamAdhi nAmeso vutto bhagavatAti attho, a. ni. aTTha. 3.278; - lAdhigama pu., tatpu. sa. [arhatvaphalAdhigama]. arhatvaphala kI prApti - ma liGgaviparyayavaza, napuM., pra. vi., e. va. - dhammakAmassa viya arahattaphalAdhigamamanuttaraM mi. pa. 323. arahattamagga pu., tatpu. sa. [arhatvamArga]. srotApatti, sakRdAgAmI, anAgAmI evaM arhat, ina cAra lokottara avasthAoM kI prApti meM lage hue cAra Arya sAdhakoM meM se antima dvArA grahaNa kiyA gayA vaha mArga, jisakA anusaraNa kara rahA yogI pAMca apara-bhAgIya saMyojanoM ke kSaya ke lie prayatnazIla rahatA hai- ggo pra. vi., e. va. - arahattamaggopi vaTTatiyeva, dI. ni. aTTha. 1.181; sattavidhaM anupassanaM bhAventassa arahattamaggo uppajjitvA phalaM deti, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(2).242; - ggaM dvi. vi., e. va. - ye vata loke arahanto vA arahattamaggaM vA samApannA, mahAva. 45; - ggena tR. vi., e. va. - arahattamaggeneva hi sA anavasesaM pahIyatIti, udA. aTTa. 39; paThamena jhAnena nIvaraNe nirodheti... arahattamaggena sabbakilese nirodheti, paTi. ma. 93; - ggA pa. vi., e. va. - ... paTThAya yAva arahattamaragA satata pavattakAyikacetasikavIriyA, dha, pa. aTTa, 1.131; - ggassa Sa. vi., e. va. - anuppannassa arahattamaggarasa uppAdAya ..... paTi. ma. 96; - kkha Na pu., tatpu. sa. [arhatvamArgakSaNa]. arhatvamArga para cala rahe sAdhaka kA cittakSaNa - kkhaNe sapta. vi., e. va. - arahattamaggakkhaNe dassanaM visujjhati, paTi. ma. 97; - khanti strI.. tatpu. sa. [arhatvamArgakSAnti], arhatvamArga ke kSaNa kI kSAnti yA sahanazIlatA -- paThamajjhAnakhanti nIvaraNehi sA ... arahattamaggakhanti sabbakilesehi sujhA, paTi. ma. 358; - citta napuM., tatpu. sa. [arhatvamArgacitta], arhatvaphala kI prApti kI ora le jAne vAle mArga ke pathika kA citta yA cittakSaNa - ttaM pra. vi., e. va. - tena sampayuttaM cittaM arahattamaggacittaM, abhi. dha. sa. 95; - jANa napuM., tatpu. sa. [arhatvamArgajJAna], arhatvamArga meM prApta kiyA gayA jJAna - NaM pra. vi., e. va. - sabbadukkhakkhaye ANaM nAma arahattamaggejANaM. ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.224; pAThA. gge ANaM; -- Tu tri., [arhatvamArgastha], arhatvamArga meM sthita, arhatva-prApti ke mArga para pahuMcA huA - TThA pu.. pra. vi., ba. va. -- ... yAva arahattamaggaTThA chabidho hoti, a. ni. aTTa. 3.149; - paTilAbha pu., tatpu. sa. [arhatvamArgapratilAbha], arhatvamArga kI prApti - bho pra. vi., e. va. - suo ... arahattamaggapaTilAbho sabbakilesehi sujhao, paTi. ma. 357; - paTivedha pu., tatpu. sa. [arhatvamArgaprativedha], arhatvamArga kI gaharAI taka jAkara praveza - dho pra. vi., e. va. -- ... arahattamaggappaTivedho sabbakilesehi suo, paTi. ma. 357; - pariggaha pu., tatpu. sa. [hatvamArgaparigrahaNa], arhatvamArga kA bhalI-bhAMti grahaNa - ggaho pra. vi., e. va. -- .... arahattamaggapariggaho sabbakilesehi suo, paTi. ma. 357; - pariyogAhaNa napuM. tatpu. sa. [arhatvamArgaparyavagAhana], arhatva-mArga kI gaharAI taka jAkara DUba jAnA, arhatvamArga meM nimagna ho jAnA - NaM pra. vi., e. va. - ... arahattamaggapariyogAhaNa sabbakilesehi sujhaM paTi. ma. 358; - phala napuM., tatpu. sa. [arhatvamArgaphala]. arhatvamArga dvArA For Private and Personal Use Only Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arahattAdhigama 563 arahanta prApya phala, kevala sa. pa. ke anta. prayukta - arahattAsannagata tri., tatpu. sa. [arhatvAsannagat], arhat abhiJAkusalaJceti arahattamaggaphalavajjitasabbArammaNAni, avasthA ke samIpa pahuMcA huA - to pu., pra. vi., e. va. - abhi. dha. sa. 22; - vajjhaka tri., arhatvamArga meM bAdhaka, arahattAsannagatoti arahati upAsako ... abhivAde paccadvAtuM arhatvamArga meM bAdhA khar3I karane vAlA - ko pu., pra. vi., mi. pa. 161. e. va. - mAnoti arahattamaggavajjhako mAno eva, dha. sa. arahattuppatti strI., tatpu. sa. [arhatutpatti], arhatva kA aTTa. 281; - vijjA strI., [arhatvamArgavidyA], arhatvamArga udaya yA prAdurbhAva - paTipATiyA pana... pUrecAva arahattuppattIti meM prApta jJAna - ya Sa. vi., e. va. - vijjuppAdAti ____ attho, udA. aTTha. 247. arahattamaggavijjAya uppAdena, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) arahattUpanissaya pu., [arhatvopaniHzraya], arhatva kA 1(2).243; - ggAdhiTThAna napuM. tatpu. sa. AdhArabhUta lakSaNa, arhatva kI AdhArabhUta pAtratA - antoghaTe [arhatvamArgAdhiSThAna], arhatvamArga para pahuMcane ke lie kiyA padIpo viya tassA hadaye arahattUpanissayo jalati, jA. gayA dRr3ha saMkalpa - naM pra. vi., e. va. - sujhaM... pe. ..... aTTa. 1.149. arahattamaggAdhidvAnaM sabbakilesehi sujhaM, paTi. ma. 358; - arahaddhaja ka. pu., tatpu. sa. [arhaddhvaja], kisI arhat kA ggekatta napuM.. tatpu. sa. [arhatvamArgekatva]. arhatvamArga meM viziSTa cihna, arhat dvArA dhAraNa kiyA jAne vAlA cIvara vidyamAna ekatva - ttaM pra. vi., e. va. - arahattamaggekattaM athavA kASAyavastra -- jaM dvi. vi., e. va. - ajeguccha cetayato sabbakilesehi sujhaM paTi. ma. 358; - ggesanA vimuttehi surattaM arahaddhaja, theragA. 961; arahantAnaM buddhAdInaM strI., tatpu. sa. [arhatvamArgeSaNA], arhatvamArga para pahuMcane ciNNatAya arahaddhajaM jigucchissanti kAsAvaM, theragA. aTTa. kI icchA -- arahattamaggesanA sabbakilesehi sA, paTi. 2.310; - je sapta. vi., e. va. - Abhate arahaddhaje gahitamatteyeva ma. 357; - vagga pu., ka. sa. ni. ke eka varga kA zIrSaka, ... rAjagahaM patvA, a. ni. aTTha. 1.116; kha. tri.. ba. sa., sa. ni. 2(1).68-75; kha. a. ni. ke eka varga kA zIrSaka, kASAya-vastroM yA cIvaroM ko dhAraNa karane vAlA, arhata - a. ni. 2(2).131-135; - vimokkha pu., [arhatvavimokSa), arahaddhajo sabhi avajjharUpoti, jA. aTTa, 5.43; arahaddhajo arhatva avasthA kI prApti dvArA prApya vimokSa yA mukti - nAma sabhi paNDitehi avajjharUpo, jA. aTTha. 5.44. kkho pra. vi., e. va. - ajAvimokkhaM pabrahIti ajhAvimokkho arahanta pu.. [arhata], citta ke klezoM ko naSTa kara cukA vuccati arahattavimokkho ..., cULani. 141; - byAkaraNa kSINAsrava arhat - ntAnaM Sa. vi., ba. va. - arahantAnaM napuM., tatpu. sa., arhatva kI prApti se sambandhita nirvacana yA vaNNena amanussA pANaM hananti ... pe.... adinnaM Adiyanti, vyAkhyA - NAni pra. vi., ba. va. - ajJAbyAkaraNAnIti kathA. 502; - ghAta pu., Sa, vi., e. va. [arhadghAta], arhat arahattabyAkaraNAni, a. ni. aTTa. 3.41; - saMkhAta tri., kI hatyA - tadabhAve arahantaghAto, a. ni. aTTha. 1.342; - [arhatvasaMkhAta], arhatva nAmaka, arhatva nAma se jJAta - taM ghAtaka tri., tatpu. sa. [arhadghAtaka]. arhat kI hatyA pu., dvi. vi., e. va. - maggAmaggassa kovidaM arahattasaGghAtaM karane vAlA - arahantaghAtako ... anupasampanno na uttamatthaM ..., dha. pa. aTTha. 2.381. upasampAdetabbo, mahAva. 112; -- ssa pu., Sa. vi., e. va. - arahattAdhigama pu., tatpu. sa. [arhatvAdhigama], arhat avasthA na pitaghAtakassa ... pe.... na arahantaghAtakassa... pe....., kI prApti - to pa. vi., e. va. -- sA ca arahattAdhigamato mahAva. 178; - bhUmi strI., tatpu. sa., arhatva kI sthiti, oraM veditabbA, su. ni. aTTha. 2.193. arhatva kI avasthA - so tesaM dhammAnaM anUnattA paripuNNattA arahattAdhimAna pu., tatpu. sa. [arhattvAbhimAna], apane arhat ... asekkhabhUmi arahantabhUmi okkamati, mi. pa. 161; - hone kA abhimAna -- no pra. vi., e. va. - kilesAnaM vagga pu., ka.dha. pa. kA eka varga, jisameM arhatoM se sambaddha asamudAcArato arahattAdhimAno uppajjatIti, udA. aTTha, 66. gAthAeM saMgRhIta haiM, dha. pa. 24-25; kha. sa. ni. ke eka varga arahattAnisaMsa tri., arhatva ko lAbhakArI batalAne vAlA, kA zIrSaka, sa. ni. 1(1).187-200; - vAda pu., tatpu. sa., arhatva ke lAbha kA prazaMsaka - so pu., pra. vi., e. va. - 'arhat' kahakara sambodhana, 'arhat' kaha kara pukAranA - dena arahattAnisaMso bhikkhu arahattaM patthento jhAyI bhaveyya.... sa. tR. vi., e. va. - ayaJca brAhmaNo amhe arahantavAdena ni. aTTha. 1.94. samudAcarati, pArA. 138; - vAdapaTisaMyutta tri., tatpu. sa. For Private and Personal Use Only Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir araharUpa 564 ariTTha [arhatvavAdapratisaMyukta], 'arhat kaha kara pukArane kI Adata arahopekkhA aJavihitAti na raho assAdApekkhA raho vAlA, 'arhat' sambodhana se yukta - ttaM napuM.. pra. vi. e. va. arasAdato aJavihitAva hutvA .... pAci. aTTha. 191. - yakiJci vadanto arahantavAdapaTisaMyuttameva vadati, dha. pa. arAga tri., [arAga], rAga se rahita, Asakti yA lagAva se aTTha. 2.362; - sajI pu.. [arhatsaMjJin]. arhat samajhane ___ mukta - so arAgo adoso amoho... kAlaM karissati, ma. vAlA - ayaM amhesu arahantasaJI ti cintayiMsu. dha. pa. ni. 1.32. aTTha. 2.362; - ntUpasahita tri., [arhadupasaMhita], arhatoM arAja' rAja ke adya. kA pra. pu., e. va.. mahArAja zabda ke se sambandhita, arhat-viSayaka-hitA strI., pra. vi., e. va. nirvacanakrama meM prayukta, prabhAsita huA, suzobhita huA - mahi - buddhapasamhitA ... arahantUpasamhitA kAmpasamhitA, dI. arAja mahArAjA ti ca chedo, sadda. 2.346. ni. 2.195. arAja' pu., rAja kA niSe. [arAjan], azAsaka, anRpatiaraharUpa tri., ba. sa. [arharUpa], yogya prakRti se yukta, o Sa. vi., e. va. - turahaM pana aropi sato upayukta athavA udAttasvarUpa vAlA - to pa. vi., e. va. ___ adhivAsanabhAro jAto, jA. aTTha. 2.174. - ... sAretu nirantaraM pavattetuM araharUpato saritabbabhAvato ca ___ arAjaka tri., ba. sa. [arAjaka], binA rAjA vAlA - kaM sArANIya, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).117. napuM., dvi. vi., e. va. - sopi na arAjakaM cakkaM vattetIti, arahasajI tri., rahasaJI kA niSe. [arahaHsaMjJina]. arahasyamaya a. ni. 2(1).141; arAjaka rajjana vaTTati, a. ni. aTTha. yA agupta rUpa meM jAnane vAlA, ekadama khule rUpa meM yA 1.136; - ke sapta. vi., e. va. - aruoti arAjake suJa spaSTa rUpa meM jAnane vAlA - cino pu., Sa. vi., e. va. jA. aTTha. 5.68. - anandhe sati vi smi ThitassArahasacino, vina. vi. arAjika tri., ba. sa. [arAjaka], binA rAjA vAlA - kaM 547. napuM., pra. vi., e. va. - nagga raSTuM arAjika jA. aTTha. arahassa tri., ba. sa. [arahasya], chipA kara na rakhane vAlA, 7.265; - kA strI., pra. vi., e. va. - saMvaccharaM tadA Asi unmukta, khulA huA - ssaM pu.. dvi. vi., e. va. - purisaM tambapaNNi arAjikA, dI. vaM. 11.11. vivaTa pAkaTa akiriyaM arahassaM rahassakAmA parivajjenti, arAti pu.. [arAti], zatru, bairI - amitto ripu verI ca mi. pa. 276; - kArI tri. [arahasyakArI], luka-chipa kara sapattorAti sattvarI, abhi. pa. 344. kAma na karane vAlA - rinA pu., tR. vi., e. va. - ... ari pu.. [ari]. zatru - khema yahiM tattha arI udIrito, jA. arahassakArinA bhavitabbaM, mi. pa. 105; - vacana napuM.. karma. ___ aTTha. 1.450; - riM dvi. vi., e. va. - dudvacitto vasamAgataM sa. [arahasyavacana], aisA vacana, jo kisI se bhI chipAe ariM jA. aTTha. 5.451; taM ariM maddanipAti bhUripA , jAne yogya na ho- naM pra. vi., e. va. - tiNNaM sannipAtA paTi. ma. 369; - rI pra. vi., ba. va. - arI asesA damathaM gabbhassa avakkanti hotI ti ase savacanametaM ... upenti, dI. ni. aTTha. 2.191; - rInaM Sa. vi., ba. va. - arahassavacanametaM. mi. pa. 128... arInaM vA hatattA araha, udA. aTTha. 67. arahita tri., araha kA bhU. ka. kR. [arhita], sammAnita, arikArivihAra pu., zrIlaGkA ke eka prAcIna vihAra kA nAma pUjita, satkRta - apacAyito ca mahito pUjitArahitAccitA. - re sapta. vi., e. va. - arikArivihAre ca paTisaMkhAsi abhi. pa. 750. jiNNaka, cU. vaM. 49.32. araho a, kri. vi., raho kA niSe. [arahaH]. agupta yA / ariJcamAna tri.. riJca ke varta. kR. kA niSe0, rikta yA arahasyamaya rUpa meM, dUsaroM se binA chipAe hue - araho khAlI na karatA huA, nahIM chor3atA huA, nahIM tyAgatA huA arahosaJjI, pArA. 88; araho rahosaJjInidesAdIsu arahoti - no pu., pra. vi., e. va. - paTisallAnaM jhAnamariJcamAno, sammukhe, pArA. aTTha. 2.46; - pekkha tri.. ba. sa., rahasyamayatA su. ni. 69; evametaM paTisallAnaJca jhAnaJca ariJcamAno. kI icchA na karane vAlA, kisI bAta ko gupta rakhane kI su. ni. aTTha. 1.98. icchA na karane vAlA - kkhA strI., pra. vi., e. va. - ariTTha' pu./napuM.. [ariSTa], ka. mAdaka tarala peya, mAdaka anApatti yo koci vijhU dutiyo hoti arahopekkhA / zarAba, Asava - @o pra. vi., e. va. - yo ariSTo majjana aJavihitA santiTThati vA sallapati vA, pAci. 367; hoti, tasmiM anApatti, pAci. aTTha. 115; ariThTho Asave For Private and Personal Use Only Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ariTTha 565 aritta kAke... ca peNilavame, abhi. pa. 822; - TuM dvi. vi., e. va. atekicchA anivattino ariSTakaNTakasadisA, ma. ni. aTTha. - amajjaM ariSTuM pivati, pAci. 150; kha. jaMgalI kauA - (ma.pa.) 2.88. ariho Asave kAke nimbe ca peNiladdume, abhi. pa. 822; ariTThakathA strI., vina. vi. ke eka khaNDa kA zIrSaka, vina. ettha 'kAko dhako vAyaso balibhojI ariho ti imAni vi. 137-138. kAkAbhidhAnAni, sadda. 2.325; ga. rIThe kA per3a - aridaTTho ariTThajanaka pu., mahAjanaka kA putra, mithilA kA rAjA - phaNilo bhave, abhi. pa. 555; gha. nIma kA per3a - nimbo ro accayena ariTThajanako rAjA hutvA .... jA. aTTha. ariSTo sucimandI, abhi. pa. 570. 6.38. ariTTha' napuM.. [ariSTa]. ka tarka, tor3a - takke maraNaliGge aridvapura napuM., siviraTTa meM avasthita eka nagara - raM dvi. ca aridvabhasubhe subhe, abhi. pa. 822; kha. maraNa kA cihna, vi., e. va. - vAtavegena siviraTe aridvapuraM nAma gancA durbhAgya kA ciha, uparivat, ga. azubha, durbhAgya, uparivat; .... jA. aTTha. 6.246. gha. zubha, sukha, saubhAgya, uparivat. arihasikkhApada napuM., ariTTha nAmaka eka bhikSu ke anucita ariTTha' pu., ka. aneka vyaktiyoM ke nAma ke rUpa meM prApta 1. AcaraNa ko pAcittiya nAmaka Apatti (aparAdha) prajJapta eka pratyekabuddha - aridvo upariThTho tagarasikhI yasassI, ma. karane vAlA zikSApada, pAci. 178-182. ni. 3.115; 2. eka bhikSu - AyasmA aridvo bhagavato aritta' tri., riJca ke bhU. ka. kR. kA niSe. [arikta], nahIM paccassosi, sa. ni. 3(2).385; 3. eka nAga - tss| khAlI kiyA huA, avyartha, vipAka se azUnya, amukta - tto aridvoti nAma kariMsu ... cattAro putte vijAyitvApi pu., pra. vi., e. va. . kAmehi aritto hoti, sa.ni. nAgabhavanabhAvaM na jAnAti, jA. aTTha. 7.11; 4. zrIlaGkA ke 2(1).11; kilesakAmehi aritto hoti anto kAmAnaM bhAvena rAjA devAnampiya tissa ke bhatIje tathA bhikSa mahendra ke ziSya atuccho, sa. ni. aThTha. 2.229; - jjhAna tri., ba. sa. eka amAtya kA nAma - TuM dvi. vi., e. va. - amacca [ariktadhyAna], dhyAna ko nahIM chor3A huA - jjhAno pu0, senApatiM ariSTuM sAlaM ca paraMcapabbataM. dI. vaM. 11.32; kha. pra. vi., e. va. - bhikkhu arittajjhAno viharati ... aneka sthAnoM yA kSetroM ke nAma ke rUpa meM prApta 1. zrIlaGkA ovAdapatikaro, a. ni. 1(1).13; arittajjhAnoti ke eka parvata kA nAma - yuddha sajjA ariSTuM taM upasaGkamma atucchajjhAno apariccattajjhAno, a. ni. aTTha. 1.55; - tA pabbataM. ma. vaM. 10.64; 2. zrIlaGkA ke eka vihAra kA nAma strI., bhAva. [ariktatA], nahIM khAlI kara denA, nahIM tyAga - aridvavihAraM kAresi tathA kuJjarahInaka, ma. vaM. 33.27. denA, mukta na honA - ya tR. vi., e. va. - Asayassa aridvaka' tri., ariTTha (1ga) se vyu. [ariSTaka], rIThe ke kar3e arittatAya aniggate... dukkhAhi vedanAhi phuTTho, udA. aTTha. phala ke samAna kRSNa varNa vAlA, rIThA jaise kAle raGga kA / 93. - ko pu.. pra. vi., e. va. - seyyathApi nAma mahA ariTako aritta' napuM.. [aritra], naukAoM ko Age bar3hAne meM prayukta maNi ..., sa. ni. 1(1).123; ariTakoti kALako, sa. ni. patavAra, DAMDa yA laMgara - ttaM pra. vi., e. va. - arittaM aTTha. 1.150; arikhakoti arikhakavaNNo, lIna. (sa. ni. kenipAtotha abhi. pa. 667; tula. amara. 1.10; tattha arIyati TI.) 1.177. tena nAvAti arittaM pAjanadaNDI, visuddhi. mahATI. 1.310; - arihaka' pu., ba. va. meM hI prApta, devatAoM kA eka varga- ttena tR. vi., e. va. - vinA arittena na sakkA Thapetu, kA pra. vi., ba. va. - arikhakA ca rojA ca umApupphanibhAsino, visRddhi. 1.185; yo pana... theyyacitto arittena vA phiyena vA dI. ni. 2.191; aridvakA ca rojA cAti ariTThakadevA ca pAjeti, pArAjika, pArA. aTTha 1.266; - bala napuM.. tatpu. sa. rojadevA ca, dI. ni. aTTha. 2.254. [aritrabala], laGgara yA patavAra kI zakti - lena tR. vi., ariTThakaNDakasadisa tri., tatpu. sa. [ariSTakaNTakasadRka]. e. va. - seyyathApi nAma aparisaNThitajalAya sIghasotAya dukhadAyaka kAMToM jaisA, asaubhAgyadAyaka yA pIr3Aprada kAMToM nadiyA arittabaleneva nAvA tiTThati, visuddhi. 1.185; sarIkhA - so pu., pra. vi., e. va. - sattame buddhAnampi arittabalenAti pAjanadaNDabalena, visuddhi. TI. 1.203; - atekiccho anivattI ariSTakaNDakasadiso hoti. ma. ni. tUpatthammana napuM., tatpu. sa., laMgara dvArA (naukAoM kA) aTTha. (upa.pa.) 3.98; - sA ba. va. - sattame buddhAnampi ThaharAva yA Age bar3hane se virAma karA denA -- navasena tR. For Private and Personal Use Only Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arindama 566 ariya vi., e. va. - arittUpatthambhanavasena caNDasote nAvAThapanamiva. pArA. aTTha. 1.22. arindama' tri., rAjAoM athavA AyudhoM kI upAdhi ke rUpa meM prayukta [ariMdama], zatruoM kA damana karane vAlA, zatruoM ko parAbhUta kara dene vAlA - mo pu., pra. vi., e. va. - ariM dametI ti arindamo, ka. vyA. 527; dAyako sasarAjA va narindorindamo viya, saddhammo. 276; - ma pu., saMbo., e. va. - AtiM passemurindama jA. aTTha. 5.348; - maM napuM.. pra. vi., e. va. - arindama nAma narAdhipassa, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.162. arindama' pu.. vya. saM., ka. mahAsammata ke vaMzaja eka sau rAjAoM meM sabase antima rAjA - tesaM pacchimako rAjA arindamo nAma khattiyo, dI. vaM. 3.15; kha. zikhI buddha ke samaya kA eka bodhisatva - ahaM tena samayena, arindamo nAma khattiyo, bu. vaM. 22.9; ga. zikhI buddha ke samaya kA vArANasI kA eka rAjA - nAmaggahaNadivase cassa arindamakumAro ti nAma kariMsu, jA. aTTha. 5.236; gha. eka cakravartI rAjA - ekatAlIsakappamhi eko AsiM arindamo, apa. 1.95. aribhU pu., kevala bhUrI ke vyu. nirvacanakrama meM prayukta, zatruoM ko abhibhUta kara dene vAlA - ettha pana gotrabhUti padamiva aribhUti vattabbepi ..., sadda. 1.82. aribhUta tri., [aribhUta], zatru ho cukA, bairI bana cukA - te / napuM.. vi. vi., ba. va. - kammaTThAnahAne patiDhApetvAna cittamaribhUte .... saddhammo. 493. arimaddananagara napuM., myAM mAM ke zAsaka anuruddha kii| rAjadhAnI - re sapta. vi., e. va. - so ca... arimaddananagare anuruddhena nAma ruJA samakAlavasena rajjasampatti anubhavi, sA. vaM 23. arimaddanarAja pu., arimaddana nagara kA rAjA - jino Sa. vi., e. va. - iccAmacce samAhUya arimaddanarAjino, cU, vaM. 76.38. arimaddanavAsI tri., arimaddana nagara meM nivAsa karane vAlA - sino pu, Sa. vi., e. va. - pesetavAna narindassa arimaddanavAsino, cU. vaM. 80.6. arimaddavijayaggAma pu., zrIlaGkA kA eka prAcIna gAMva - maga tri, arimaddana gAMva gayA huA/gaI huI-gaM strI., vi. vi., e. va. - tathArimaddavijayaggAmagaM mAtikaM pica .... cU. vaM. 79.56. ariya tri., [Arya], ka, vyakti ke sandarbha meM - AdaraNIya, uccakulIna, pUrI taraha se vizuddha citta vAlA (buddha, pratyekabuddha yA arhat) klezamukta, udAtta, praNIta, srotApanna, sakRdAgAmI, anAgAmI evaM arhat - yo pu, pra. vi., e. va. - sotApannAdike agge ariyo tIsu dvije pume, abhi. pa. 1002; ariyo dassanasampanno, sa lokaM bhajate sivanti, su. ni. 115; parAbhavasaGghAte anaye na iriyatIti ariyo, yena dassanena yAya paJaAya parAbhave disvA vivajjeti tena sampannattA dassanasampanno, su. ni. aTTha. 1.137-138; ariyo anariyaM kubantaM jA. aTTha. 2.233; - yaM napuM. pra. vi., e. va. - yAvatA Ananda ariyaM AyatanaM mahAva. 304; ariyaM paramaM sIlaM. dI. ni. 1.157; ariyanti nirupakkilesaM paramavisuddha dI. ni. aTTa, 1.267; - yena pu., tR. vi., e. va. - ariyena vedenAti sundarena paTilAbhena, jA. aTTha. 3.233; - yAya strI., tR. vi., e. va. - ariyAya jAtiyA jAto, ma. ni. 2.313; - ssa pu., Sa. vi., e. va. - diThThadhammasukhavihArA ete ariyassa vinaye vuccanti, ma. ni. 1.51; ariyarasa vinaye buddhassa bhagavato sAsane vuDDi nAma, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.109; ariyassa ariyena sameti sakhya, jA. aTTha. 5.489; ariyassAti AcAraariyarasa, tade; - yA pu., pra. vi., ba. va. - amosadhamma nibbAnaM tadariyA saccato vidU, su. ni. 763; yaM pare sukhato Ahu, tadariyA Ahu dukkhato, su. ni. 767; - yemi pu., tR. vi., ba. va. - sukhaM dihamariyabhi, sakkAyassa nirodhanaM ... sabbalokena parasataM, sa. ni. 2(2).131; ko nu aJatra ariyebhIti ThapetvA ariye ko nu aJo nibbAnapadaM jAnituM arahati, sa. ni. aTTha, 3.45; - yAnaM pu., Sa. vi., ba. va. - ariyAnaM upavAdakA ... micchAdiTTikammasamAdAnA, pArA. 5; - yesu pu., sapta. vi., ba. va. - kAlena dinnaM ariyesu ujubhUtesu tAdisu, a. ni. 2(1).37; kha. tyAga, mArga, dharma Adi uttama amUrta bhAvoM ke sandarbha meM - uttama, praNIta, udAtta - yo pu., pra. vi., e. va. - paramo ariyo cAgo, ma. ni. 3.294; ariyo aTThaGgiko maggo, khu. pA. 3; - yaM pu., dvi. vi., e. va. - ariyaM caTThaGgikaM maggaM, dha, pa. 191; ariyaM lokuttaraM dhamma purisassa sandhanaM paJapemi, ma. ni. 2.398; - yena pu., tR. vi., e. va. - ariyena indriyasaMvarena samannAgato, dI. ni. 1.62; - ssa pu., Sa. vi., e. va. - ariyarasa... paJcaGgikassa sammAsamAdhissa bhAvanaM desessAmi, a. ni. 2(1).21; ariyarasAti vikkhambhanavasena pahInakilesehi ArakA Thitarasa, a. ni. aha. 3.10; - ye pu., sapta. vi., e. va. - ariye pathe kamamAnaM mahesiM, su. ni. 179; ariye patheti anike For Private and Personal Use Only Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ariya 567 ariyacaGkama magge, su. ni. aTTha. 1.185; - yA' pu.. pra. vi., ba. va. - ariyA niyyAnikA sambodhagAminoti upagantabbaDhena ariyA, su. ni. aTTha. 2.200; - yA strI., pra. vi., e. va. - iddhi anAsavA anupadhikA ariyA ti vaccati, dI. ni. 3.83; - yAya' strI., Sa. vi., e. va. - ariyAya ... paJaAya ananubodhA appaTivedhA evamidaM ..., dI. ni. 2.93; - yAya' strI., tR. vi., e. va. - sattA suparihInA ye ariyAya parihInA, itivu. 26; vaDDIhi vaDDamAnA ariyasAvikA ariyAya vaDDiyA vaDDati, sa. ni. 2(2).244; - yaM napuM, pra. vi., e. va. - ariyaM uccAsayanamahAsayana, a. ni. 1(1).210; - yena napuM., tR. vi., e. va. - ariyena ANena .... a. ni. 2(2).150; ariyenAti niddosena lokuttarasIlena, a. ni. aTTha. 3.145; - ssa napuM., Sa. vi., e. va. - ariyassa sIlassa ananubodhA ... mamaM ceva tumhAkaJca, dI. ni. 2.93; -- smiM napuM., sapta. vi., e. va. - vasippatto pAramippatto ariyasmi sIlasmi, ma. ni. 3.77; - yAni napuM., pra. vi.. ba. va. - ariyAni saccAnItipi ariyasaccAni visuddhi. 2.122. ariya' pu., eka pratyekabuddha - ketumbharAgo ca mAtajho ariyo, ma. ni. 3.116. ariya pu., eka machuArA - yaM dvi. vi., e. va. - eka ariyaM nAma bAlisikaM Arabbha kathesi, dha. pa. aTTha. 2.228; - bAlisikavatthu napuM., ariya nAmaka machuAre kA kathAnaka, dha. pa. aTTha. 2.228-229. ariya napuM.. AryabhASA, uttama evaM sabhya bhASA - yaM dvi. vi., e. va. - ariyaM buvAno vakkaGgo, jA. aTTha. 5.357; ariyanti sundaraM nihosa, tade.. ariyaka tri., ariya se vyu. [Aryaka], Arya yA uttama janoM se sambandhita (janma bhASA Adi), mAgadhI bhASA, mlecchoM se / bhinna uttama janoM se sambaddha - kaM napuM.. pra. vi., e. va. - ariyaka nAma ariyavohAro mAgadhabhAsA, pArA. aTTha. 1.203; - kena napuM.. tR. vi., e. va. - ariyakena milakkhassa santike sikkhaM paccakkhAti, pArA. 30; ... ariyakenAti AdimAha .... pArA. aTTha. 1.203. ariyakanta tri., tatpu. sa. [AryakAnta], AryoM yA uttama jJAnI janoM ke lie priya (zIla), vizuddha citta vAle uttama janoM dvArA icchita - ntaM napuM.. pra. vi., e. va. - ariyakantaM pasaMsitaM, theragA. 507; ariyakantanti ariyAnaM kantaM piyAyitaM bhavantarepi avijahanato .... theragA. aTTha. 2.131; - ntAni ba. va. -- ariyakantAni sIlAni tesaM aggamakkhAyati, a. ni. 2(1).31; - ntehi napuM., tR. vi., ba. va. - ariyakantehi sIlehi samannAgato hoti, dI. ni. 2.74%; ariyakantehIti ariyAnaM kantehi piyahi manApehi dI. ni. aTTha. 2.120; - ntesu napuM.. sapta. vi., ba. va. -- ariyakantesu sIlesu paripUrakArino, a. ni. 2(1).31; ariyakantesu sIlesu paripUrakAritA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).321. ariyakamanussa pu., kevala ba. va. meM prApta, Arya jAti vAle manuSya, AryadezavAsI manuSya - ssAnaM Sa. vi., ba. va. - ariyakamanussAnaM osaraNahAnaM nAma atthi, dI. ni. aTTa. 2.117; ariyakamanussAnanti ariyadesavAsimanassAnaM, lIna. (dI. ni. TI.) 2.123. ariyakaradhamma pu., karma. sa. [Aryakaradharmana], Arya banA dene vAlA AcaraNa yA jJAna, Arya banA dene vAlI bAteM - mmAnaM Sa. vi., ba. va. - ariyakaradhammAnaM ariyabhAvassa ca adidvattA ..., sa. ni. aTTha. 2.222. ariyakoTiya tri., ariyakoTi nAmaka kSetra meM rahane vAlA, sa. pa. ke antargata prApta - tidvati ariyakoTiyavAsImahAdattatthero viya, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).169; ariyakoTiyamahAdatto amanussabhayena gatoti vacanato lajjAmi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).170. ariyagaNa pu., tatpu. sa. [AryagaNa], uttama yA udAtta janoM kA samUha, brAhmaNoM kA samUha - Ne sapta. vi., e. va. - kadAhaM ariyagaNe ca vatavante alaGkate, jA. aTTha. 6.59; ariyagaNeti bAhmaNagaNe te kira tadA ariyAcArA ahesaM. jA. aTTha. 6.64; - NA pra. vi., ba. va. - kadAssu meM ariyagaNA, jA. aTTa, 6.62. ariyagabbha pu., tatpu. sa. [Aryagarbha], uttama janoM kA janma, AryajanoM kA udaya - maM dvi. vi., e. va. - ariyagabbha vaDDemI ti eka kulaputtaM attano santike pabbAjetvA ..., a. ni. aTTa, 1.208. ariyagarahita tri., tatpu. sa. [Aryagarhita], uttama janoM dvArA nindita - taM napuM., pra. vi., e. va. - anariyanti ariyagarahitaM sabbaM asundaraM aparisaddha kammaM parivajjayAma, jA. aTTha. 4.48. ariyagotta napuM.. tatpu. sa. [Aryagotra]. AryoM kA gotra yA kulanAma - ttaM pra. vi., e. va. - ... ariyagottamabhisambhontaJca pavattati, abhi. dha. sa. 68. ariyacaGkama pu.. [AryacaMkrama], AryoM ke samAna caMkramaNa - For Private and Personal Use Only Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ariyacitta 568 ariyadhamma phalasamApattinhi... vRdvitassApi caGkamAdayo ariyacaGkamAdayo, a. ni. aTTha. 2.168. ariyacitta tri., ba. sa. [Aryacitta], uttama citta vAlA, vizuddha citta vAlA - ssa pu., pa. vi., e. va. - ariyacittassa anAsavacittassa ariyamaggasamaGgino ariyamaggaM bhAvayato ...., ma. ni. 3.119. ariyajanasevita tri., tatpu. sa. [Aryajanasevita], AryajanoM dvArA sevana kiyA gayA - taM napuM., vi. vi., e. va. - ariyakantaM ariyajanasevitameva asaMkiliTuM sukhaM nAmakAyena paTisaMvedeti tasmA, dha. sa. aTTa, 219. ariyANa napuM.. karma. sa. [AryajJAna], yathArtha kA grahaNa karAne vAlA jJAna, arhat avasthA prApta hone para utpanna jJAna - ariyasAvakassa ariyANaM uppanna hoti, sa. ni. 3(2).303; - dassana napuM., [AryajJAnadarzana], uttama jJAna evaM darzana, yathArtha yA satya kA grahaNa karAne vAlA jJAna evaM Antarika darzana - ariyaM visaddha uttama ANadassananti ariyANadassanaM, pArA. aTTha. 2.73. ariyaJjasa pu., AryoM kA sIdhA sapATa mArga - jasA pra. vi., ba. va. - ariyavaMsA ariyatantiyo.... ariyajasA ... suttantaM vinivade'tvA, a. ni. aTTha. 2.279. ariyaTTha pu.. tatpu. sa. [AryArtha], Arya zabda kA artha yA tAtparya, vizuddha artha- ariyaTTho nAma parisuddhahoti parisuddhatApi ariyA, pu. pa. aTTha. 39. avamaGgala tri., ba. sa. [avamaGgala]. maGgalarahita, azubha, aniSTa, apriya - laM napuM.. pra. vi., e. va. - maGgalakiccesu samaNadassanaM avamaGgalanti evaMdiSTiko, su. ni. aTTha. 1.140; -- bhUta tri., avRddhibhUta, amaGgala se paripUrNa - tA strI., pra. vi., e. va. - avabhUtAvAti avaDibhUtA avamaGgalabhUtAyeva, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.318. ariyatanti strI., tatpu. sa., AryoM kI paramparA kI katAra, Arya vaMza, zreSTha janoM kI avicchinna paramparA - nti pra. vi., e. va. - evaM ayampi aTThamo ariyavaMso ariyatanti ariyapaveNI nAma hoti, a. ni. aTTha. 2.268; dI. ni. aTTha. 3.173; - ntiyo ba. va. - ime cattAro ariyavaMsA ariyatantiyo ariyapaveNiyo ariyaJjasA, a. ni. aTTha. 2.279. ariyadevatA strI., karma./tatpu. sa., ba. va. meM hI prApta [AryadevatA], ka. zreSTha yA uttama devatA, kha. AryajanoM ke devatA - ariyadevatA cintayiMsu- ekissA lokadhAtuyA ve buddhA nAma natthi, dI. ni. aTTha. 2.247. ariyadesavAsI tri., [AryadezavAsina]. Arya-deza kA nivAsI - simanussa pu., tatpu. sa. [Arya-dezavAsI manuSya], Arya deza meM nivAsa karane vAlA manuSya - ssAnaM Sa. vi.. ba. va. - ariyakamanussAnanti ariyadesavAsimanussAnaM, lIna. (dI.ni.TI.) 2.123. ariyadesIsa pu., tatpu. sa. [Aryadezeza], Arya deza kA svAmI yA zAsaka - so pra. vi., e. va. - vIro ariyadesI so vIradevo ti pAkaTo, cU. vaM. 61.36. ariyadehI tri., [Aryadehin]. Arya vyakti, srotApanna, sakRdAgAmI, anAgAmI evaM arhat, ina cAra avasthAoM meM pahuMcA huA vyakti- hinaM pu., Sa. vi., ba. va. - puthujjanAnaM tiNNampi, catunnaM ariyadehinaM, abhi. ava. 48.. ariddasa/ariyaddasa tri., [Aryadraka], cAra AryasatyoM evaM nirvANa kA sAkSAtkAra karane vAlA vyakti - sA pu., pra. vi.. ba. va. - ariyaddasA vedaguno, sammadAya paNDitA, itivu. 67; ariyaM nibbAnaM, ariyaM catusaccameva vA diTThavantoti ariyaddasA, itivu. aTTa. 261. ariyadhana napuM., karma. sa. [Aryadhana]. zA. a. uttama dhana, lA. a. zraddhA, zIla, hI, apatrApya, zruta, tyAga evaM prajJA kA dhana - naM pra. vi., e. va. - netaM samaNasAruppaM na etaM ariyaddhanaM, therIgA. 344; mahantaM kho panetaM satthu dAyajja, yadidaM sattaariyadhanaM nAma, taM na sakkA kusItena gahetuM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).305; -- nAnaM Sa. vi., ba. ka. - saddhAdhanaM sIladhanaM hiridhanaM ottappadhanaM satadhanaM cAgadhanaM paJAdhananti imesaM sattannaM ariyadhanAnaM. ... ... visuddhi. mahATI. 2.456; - dAyajja napuM. tatpu. sa. [AryadhanadAyAdya], zraddhA Adi uttama saMpattiyoM kI dharohara - jja dvi. vi., e. va. - evaM kusItopi idaM ariyadhanadAyajaMna labhati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).305. ariyadhamma' pu.. tatpu./karma. sa. [Aryadharma]. buddha dvArA upadiSTa uttama dharma, Arya aSTAGgika mArga, uttama avasthA kI ora le jAne vAlA dharma, Arya banAne vAlA dharma - mmo pra. vi., e. va. - ... iminA yesaM aJo ariyadhammo natthi, tathAgate pana saddhAmattaM pemamasattameva hoti. ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(2).25; - mmaM dvi. vi., e. va. - parovaraM ariyadhamma viditvA, su. ni. 355; ariyadhammanti catusaccadhamma su. ni. aTTha. 2.75; - mmena tR. vi., e. va. -- yamariyadhammena punanti buddhA, jA. aTTa, 4.69; - ssa Sa. vi., e. va. - ariyadhammassa akovidoti satipaTTAnAdibhede ariyadhamme akasalo, dha. sa. For Private and Personal Use Only Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ariyadhamma 569 ariyapariyesanA aTTha. 380; - mme sapta. vi., e. va. - etaM anusaraM macco, ariyadhamme Thito naro, a. ni. 1(2).80; - pakAsikA strI., tatpu. sa., pra. vi., e. va. [AryadharmaprakAzikA], uttama dharma ko prakAzita karane vAlI - suJatApaTisaMyuttA, ariyadhammappakAsikA, theragA. aTTha. 1.2; - padaTThAna napuM.. uttama dharma kA sabase nikaTavartI yA samIpI kAraNa - nAni pra. vi., ba. va. - sabbAneva ca loluppaviddhaMsanarasAni, nilloluppabhAvapaccupaTTAnAni appicchatAdiariyadhammapadaTThAnAni, visuddhi. 1.59; ariyadhammapadadvAnAnIti parisuddhasIlAdisaddhamma padaTThAnAni, visuddhi. mahATI. 1.84; etaM yathAvuttapariggahavatthu saddhAdidhanaM viya ariyadhammamayampi dhanaM na hoti, therIgA. aTTa, 266; - lAmibhAva pu., tatpu. sa. [AryadharmalAbhitva], AryajanoM athavA arhatoM ke dharmoM ke lAbha prApta hone kI avasthA - vaM dvi. vi., e. va. - eso bhikkhu attano alAbhibhAvaJca ariyadhammalAbhibhAvaJca attanAva akAsi, jA. aTTha 1.232; - vipAka pu., tatpu. sa. [AryadharmavipAka, srotApatti Adi cAra AryamArgoM para vidyamAna Aryapudgala kA vipAka - ko pra. vi., e. va. - tattha ariyadhammavipAkoti maggasaGghAtassa ariyadhammassa vipAko, kathA. aTTa, 198; - vipAkakathA strI., kathA. ke 7veM varga kI eka kathA kA zIrSaka, kathA. 296-297; - sannissita tri, tatpu. sa. [Aryadharmasannizrita], srotApatti Adi lokottara mArga para AdhArita dharma se jur3A haA - taM strI., vi. vi., e. va. - evaM maM jano sambhAvessatI ti ariyadhammasannissitaM vAcaM bhAsati, mahAni. 164; ariyadhammasannissitanti lokattara dhammapaTibaddha, mahAni. aTTha. 269; - savana napuM.. tatpu. sa. [AryadharmazravaNa], lokottara dharma kA sunanA - naM napuM., pra. vi., e. va. - so ariyadhammassavanaM Agamma yonisomanasikAraM dhammAnudhammappaTipattiM asaMsaTTho viharati, dI. ni. 2.158. ariyadhamma tri., ba. sa. [Aryadharman], Aryadharma athavA buddha ke lokottara mArga kA anusaraNa karane vAlA - mmaM pu.. dvi. vi., e. va. -- tamariyadhamma kusalA vadanti, su. ni. 789; - mmo pu., pra. vi., e. va. - tassa taM akatthana ariyadhammo esoti buddhAdayo khandhAdikusalA vadanti, su. ni. aTTha. 2.216... ariyanisevita tri., tatpu. sa. [Aryasevita]. vaha, jisakA vyAvahArika prayoga arhat Adi Aryajana karate haiM, AryajanoM dvArA Acarita yA sevita - taM strI., dvi. vi., e. va. - iti santaM samApatti, imaM ariyanisevitaM, visuddhi. 2.350; ariyehi eva nisevitabbatA ariyanisevitaM, visuddhi. mahATI. 2.498. ariyanvayasambhUtakumAra pu., karma. sa. [AryAnvayasambhUtakumAra], AryavaMza meM utpanna rAjakumAra - rena tR. vi., e. va. - ariyanvayasaMbhUtakumArena sahAmunA? cU. vaM. 63.15. ariyapaJA strI., tatpu. sa. [AryaprajJA], AryajanoM athavA mArgastha evaM phalastha AryazrAvakoM kI prajJA, vizuddha prajJA, nirmala prajJA - ya tR. vi., e. va. - saddahAnA arahataM, ariyapAya jhAyino, itivu. 79; ariyapaJaAyAti suvisuddhapAya, itivu. aTTha. 297. ariyapaTipadA strI., karma. sa./tatpu. sa. [Aryapratipat], ka. uttama yA zreSTha mArga, kha. AryajanoM dvArA gRhIta mArga - imAni ariyapaTipadAni pUrento, ma. ni. aTTa, (ma.pa.) 2.4; pAThA. paTipadAni meM liGga-viparyaya, ariyapaTividdha tri.. tatpu. sa. [Aryapratividdha], buddhoM evaM arhatoM dvArA gaharAI taka praveza kara khojA gayA - ddhAni napuM., pra. vi., ba. va. - ariyasaccAnIti ariyabhAvakarAni, ariyapaTividdhAni vA saccAni, a. ni. aTTha. 2.158. ariyapatha pu., karma. sa./tatpu. sa. [Aryapatha]. ka. uttama lokottara mArga, kha. buddhoM evaM arhatoM dvArA gRhIta mArga, ga. Arya banAne vAlA mArga - the sapta. vi., e. va. - esohi dhammo sumukha, yaM tvaM ariyapathe Thito, jA. aTTha. 5.355; ariyapathe tiriyaM nipatitvA mahAjanassa ahitAya dukkhAya paTipanno, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1.(2)201. ariyapariyesanasutta napuM.kucha saMskaraNoM meM ma. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, jisameM bhagavAn buddha ne gRhatyAga ke uparAnta jJAna-prApti ke liye svayaM dvArA kiye gae prayAsoM kA tathA bodhijJAna kI prApti Adi kA varNana kiyA hai, aneka saMskaraNoM meM isI sutta ko pAsarAsisutta nAma diyA hai, draSTa. pAsarAsisutta ke anta., ma. ni. 1.219-235; vitthAro pana sATThakathAnaM ariyapariyesanapabajjasuttAdInaM vasena veditabbo, dha. sa. aTTa, 82. ariyapariyesanA strI., karma. sa./tatpu. sa. [AryaparyeSaNA], ka. uttama pada yA nirvANa kI khoja, kha. buddhoM evaM arhatoM Adi AryajanoM dvArA kI jA rahI zAntapada kI talAza - nA pra. vi., ba. va. - catasso imA, bhikkhave, ariyapariyesanA, a. ni. 1(2).284; - nA pra. vi., e. va. - atha bhagavA ayaM tumhAkaM pariyesanA ariyapariyesanA nAmA ti dassetuM imaM desanaM Arabhi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).73. For Private and Personal Use Only Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ariyaparihAra 570 ariyabhAva ariyaparihAra pu., tatpu. sa., AryajanoM ko prApta vizeSa suvidhA yA sammAna, Aryajana kI vizeSa dekhabhAla - rena tR. vi., e. va. - ekapasse ariyaparihArena paThamataraM nhAyitvA paccuttaritvA Thito, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.199; ariyaparihArenAti ariyAnaM parihArena anAgAmInaM nhAnakAle attano kAyassa parihAraniyAmenAti attho, ma. ni. TI. (ma.pa.) 2.135. ariyapaveNI strI., tatpu. sa. [AryapraveNI], Arya-vaMza, AryoM kI kula paramparA - NI pra. vi., e. va. - evaM ayampi aTThamo ariyavaMso ariyatanti ariyapaveNI nAma hoti, dI. ni. aTTha 3.173; a. ni. aTTha. 2.268; -Niyo ba. va. - ime cattAro ariyavaMsA ariyatantiyo ariyapaveNiyo ariyajasA, a. ni. aTTa, 2.279. ariyapuggala pu., karma. sa. [Aryapudgala]. uttama prakRti kA vyakti, buddha ke lokottara mArga meM praviSTa tathA phalastha srotApanna, sakRdAgAmI, anAgAmI aura arhat - lA pra. vi., ba. va. - katamo ca puggalo ariyo? aTTha ariyapuggalA ariyA, pu. pa. 120; sabbepi ariyapuggalA ariye vimokkhe asamayA vimuttA, pu. pa. 17; dve puggalA abhabbA saJcicca ApattiM Apajjitu-bhikkhU ca bhikkhuniyo ca ariyapuggalA, pari. 239; - lena tR. vi., e. va. - yena ariyapuggalena ariyamaggasetunA sabbo diTThipaGko saMsArapaGko .... udA. aTTha. 144; - lAnaM Sa. vi., ba. va. - pANaM ghAtessAmI ti ariyapuggalAnaM cittampi nuppajjatIti, dha. sa. aTTha. 149; - vibhAga pu., tatpu. sa. [AryapudgalavibhAga], zraddhAnusArI, zraddhAvimukta kAyasAkSI, ubhataH bhAgavimukta, dharmAnusArI, dRSTiprApta tathA prajJAvimukta ina sAta zIrSakoM meM AryapudgaloM kA vibhAjana - yaM pana vuttaM sattaariyapuggalavibhAgAya paccayo hotI ti, tattha saddhAnusArI, saddhAvimutto kAyasakkhi .... ime tAva satta ariyapuggalA ..., visuddhi. 2.295-96. ariyaputhujjana pu.. dva. sa. [AryapRthagjana], jJAnasampanna / srotApanna se anAgAmi taka Aryajana tathA avidyA se grasta sAdhAraNa jana - nA pra. vi., ba. va. - gaNanAvItivattA te saMsAriyaputhujjanA, ma. vaM. 5.113; - nehi tR. vi., ba. va. - sabbehi pi ariyaputhujjanehi bhikkhUhi upasampadamAlake Adito va cattAri akaraNIyAni AcikkhitabbAnIti .... sA.va. 143. ariyappatta tri., tatpu. sa., pRthagjana kI avasthA se Upara uThakara srotApatti Adi AryajanoM kI avasthA ko prApta vyakti - ttA pra. vi., ba. va. - bhikkhU imasmiM bhikkhusaGke ariyappattA viharanti, a. ni. 1(2).212; ariyappattAti pRthujjanabhAvaM atikkama ariyabhAvaM pattA, a. ni. aTTha. 2.361. ariyappavedita tri., tatpu. sa. [Aryapravedita], AryajanoM dvArA sikhalAyA gayA yA jJAna karAyA gayA - te pu., sapta. vi., e. va. - ariyappavedite dhamme, sadA ramati paNDito, dha. pa. 79; dhamme ca ye ariyappavedite ratA, anuttarA te vacasA manasA kammunA ca, jA. aTTha. 3.390. ariyaphala napuM. tatpu. sa. [Aryaphala]. srotApatti, sakRdAgAmI, anAgAmI evaM arhat mArga para sthita Aryajana dvArA prApta srotApattiphala, sakRdAgAmiphala, anAgAmiphala evaM arhatvaphala, zramaNajIvana ke cAra lokottara phala - laM pra. vi., e. va. - ariyaphalanti hi sotApattiphalAdi sAmaJaphalaM vaccati, visuddhi. 2.339; - lena tR. vi., e. va. - ariyaphalena nibbAnaM sacchikaronto dhIrA paNDitA tAya vipAkaphusanAya phusanti, dha. pa. aTTa, 1.131; AbhisamAcArikavattanhi pUrentoyeva ariyaphalAdIni sacchikaroti, dha. pa. aTTha. 2.90; -- paTilAbhakaratta napuM., bhAva. [AryaphalapratilAbhakaratva], AryaphaloM athavA srotApatti Adi zrAmaNyaphaloM kA pratilAbha karAne vAlA honA-ttA pa. vi., e. va. - ariyo aTThaGgiko maggoti taMtamaggavajjhakilesahi ArakattA ariyabhAvakarattA ariyaphalapaTilAbhakaratA ca ariyo, udA. aTTa. 249; - rasAnubhavana napuM, tatpu. sa. [AryaphalarasAnubhavana], AryaphaloM ke rasa kA anubhava karanA - vaM pra. vi., e. va. -- ariyaphalarasAnubhavananti na kevalaJca kilesaviddhasanaova, ariyaphalarasAnubhavanampi paJjAbhAvanAya AnisaMso, visuddhi. 2.339. ariyabhAva pu., tatpu. sa. [AryabhAva]. srotApanna, sakRdAgAmI, anAgAmI evaM arhatva kI avasthA - vaM dvi. vi., e. va. - ariyappattAti puthujjanabhAvaM atikkamma ariyabhAvaM pattA, a. ni. aTTha. 2.361; --vAya ca. vi., e. va. - ... ariyabhAvAya samatthoti vuttaM hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).334; - ve sapta. vi., e. va. - na alamariyAti ariyabhAve asamatthA. dI. ni. aTTha. 3.42; - kara tri., [AryabhAvakara], AryabhAva athavA srotApatti Adi kI avasthA ko utpanna karane vAlA - rAni napuM., pra. vi., ba. va. - ariyasaccAnIti ariyabhAvakarAni, ariyapaTividdhAni vA saccAni, a. ni. aTTha. 2.158; avitathabhAvena saccAni cAti ariyaM saccAni, For Private and Personal Use Only Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ariyabhUmi ariyabhAvakarAni vA saccAni ariyasaccAni, itivu. a. 75; - karata napuM,, bhAva, AryabhAva ko utpanna karanA ttA pa.vi., e. va. - ariyoti taMtaMmaggavajjhakilesehi ArakattA ariyabhAvakaratA ariyaphalapaTilAbhakaratA va ariyo, udA. a. 249; mahAni. aTTha. 51; dI. ni. aTTha. 2.352; - siddhi strI. tatpu. sa. [AryabhAvasiddhi] srotApanna Adi AryaavasthAoM kI siddhi yA pUrNatA to pa. vi. e. va. atha vA etesaM abhisambuddhattA ariyabhAvasiddhitopi ariyasaccAni, khu. pA. aDa. 64 vAvaha tri [AryabhAvAvaha] Arya avasthA athavA srotApattimArga evaM phala Adi kI avasthA ko lAne vAlA to pa. vi. e. va. rAddhAdidhanaM viya ariyadhammamayapi dhanaM na hoti. na ariyabhAvAvahato, therIgA. " www.kobatirth.org *** 31. 266. ariyabhUmi strI. karma. sa. [AryabhUmi] srotApatti-mArga evaM srotApatti phala Adi kI ATha lokottara avasthAeM miM dvi. vi. e. va. niddhantamalo anaGgaNo dibbaM ariyabhUmiM upehisi pa. pa. 236 paThamabodhihi dasavalassa puthubhUteSu sAvakesu aparimANesu devamanurasesu azyibhUmiM okkantesu jA. a. 4.166; dha0 pa0 aTTha 2.102; - ppatti strI0, tatpu. sa. [AryabhUmiprApti ] srotApatti Adi lokottara avasthAoM kI prApti yA tR. vi. e. va. vitassa uppAdayamAnA aribhUmippattiyA antarAyaM karotIti, ma.ni. aDa. ( mU0pa.) 1 ( 2 ) . 214. ariyamagga pu tatpu, sa. [ AryamArga ] srotApatti-mArga, sakRdAgAmI mArga, anAgAmI mArga evaM arhatva-mArga, lokottaramArga ggo pra. vi. e. va. paJcasIlAriya maggoposathaGgadhitIsu ca, abhi. pa. 783; vIriyena naM paNAmetvA, ariyamaggo visujjhatIti, sa. ni. 1(1).9; ariyamaggoti lokuttaramaggo sa. ni. aDa. 1.33: phalanibbattako hetu ariyamaggo ca bhAsitaM abhi aba 148 ggaM dvi. vi. e. va. ariyacittassa anAsavacittassa ariyamaggasamahino ariyamaggaM bhAvayato paJJA ma. ni. 3.119 ANaggi pu.. tatpu. sa. [ AryamArgajJAnAgni] Arya mArga meM prApta jJAna kI agni nA tU. vi. e. va. evaM ariyamaggajANagginApi mahantAni ca khudakAni ca saMyojanAni uhantena gantabba bhavissatIti pa. pa. a. 1.159 - ttaya napuM [AryamArgatraya]. srotApatti-mArga, sakRdAgAmI mArga tathA anAgAmI kA mArga, arhatvamArga ko chor3a zeSa tIna lokottara-mArga ye sapta. vi., e. va. katthaci dhammacakSumhi virajaM vItamalaM - 571 ariyaratana - dhammacakSu udapAdI ti hi ettha ariyamaggattayapaJJa dI. ni. aDa. 1.150 ppatti strI, tatpu. sa. [AryamArgaprApti ], - lokottara- mArga ko pA jAnA, srotApatti Adi AryamArgoM para sthita ho jAnA to pa. vi. e. va. ariyamaggaSpattito aparabhAgeyevAti yuttaM hoti. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1 ( 1 ) 120: samagrI tri.. AryamArga yA lokottara mArga se yukta jhino pu., Sa. vi., e. va. ariyacittassa anAsavacittassa ariyamaggasamaGgino ariyamaggaM bhAvayato... ma. ni. 3.121; - Ggissa uparivat - ariyamaggasamaGgissa maggaGgAni ThapetvA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dha. sa. 1039; sampayutta tra, tatpu0 sa0 [AryamArgasamprayukta], lokottara AryamArga ke sAtha jur3A huA to phu. pra. vi. e. va. ayaM lokiyalokuttaravasena duvidhotiAdIsu ariyamaggasamyayukto samAdhi vRtto visuddhi. 1.88; - ttA strI. pra. vi., e. va. - ariyamaggasampayuttA pana virati samucchedaviratI ti veditabA dha. sa. a. 149 - sambhArabhAva pu. tatpu. sa. [ AryamArgasambhArabhAva ] lokottaramArga athavA srotApatti Adi mArgoM ke lie Avazyaka AdhArabhUta sAmagrI to pa. vi. e. va. - sA - atricchatAmAhicchatApApicchatAdInaM pApadhammAnaM pahAnAdhigamahetuto, sugatihetuto, ariyamaggasambhArabhAvato, cAtudisAdibhAvahetuto ca maGgalanti veditabbA, khu. pA. aDa 118: sota napuM tatpu, sa. [AryamArgasrota] AryamArga kI dhArA taM napuM. pra. vi., e. va. sotApannAti ariyamaggasotaM ApannA. a. ni. aDa. 3.315: ggAdhigamana napuM, tatpu, sa. [AryamArgAdhigamana] AryamArga kI prApti, AryamArga para sthiti to pa. vi. e. va. sabbAkusalehi ca sabbayA vimutto arahA ariyamaggAdhigamanato puNe supinantepi atiSNapuba... udA. aDa. 295. ariyamaNDala pu. tatpu. sa. [AryamaNDala]. buddhoM tathA unake zaikSya evaM azaikSya ziSyoM kA samUha lA pra. vi. ba.va. tapitA paramannena sabbe te ariyamaNDalA, apa. 1.3. ariyamanussa pu. ba. va. meM prApta karma. sa. [AryamanuSya]. Aryadeza ke nivAsI manuSya ssAnaM Sa. vi. ba. va. ariyaM Ayatananti yattakaM ariyamanussAnaM osaraNadvAnaM nAma asthi, udA. aDa. 341 azyikamanussAnanti arivadesavAsimanussAna dI. ni. mahATI. 2.123. ariyaratana napuM tatpu, sa. [Aryaratna] 8 prakAra ke AryajanarUpI ratnana pra. vi. e. va. ariyaratanampi duvidhaM sekhAsekhavasena, khu. pA. aTTha. 141. For Private and Personal Use Only - - - - Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ariyaruda 572 ariyavaNNI ariyaruda napuM., karma, sa. [Aryaruta], uttama vacana, sundara mAtikaM ThapetvA ayaM nayo dassito, visuddhi. 2.262; - ttaya vacana - daM dvi. vi., e. va. - yo cAriyarudaM bhAse, napuM. dva. sa. [AryavaMzatraya], AryavaMza kA sadasya hone ke anariyadhammavassito, jA. aTTa, 5.371; ariyarudanti mukhena lie apekSita cAra lakSaNoM meM prathama tIna se yukta tIna prakAra ariyavacanaM sundaravacanaM bhAsati, jA. aTTha. 5.372. ke AryavaMzIya-bhikSu - ye sapta. vi., e. va. - iti ariyarUpa napuM., tatpu./karma. sa. [AryarUpa], AryajanoM kI anavajjasIlabbataguNaparisuddhasabbasamAcAro porANe vANI athavA unakA AcaraNa - paM pra. vi., e. va. - ariyavaMsattaye patidvAya, visuddhi. 1.57; - desanA strI., ariyarUpaM mahAbhUtAnaM upAdAyAti? kathA. 402; tattha ariyAnaM tatpu. sa., ariyavaMsasutta kA upadeza - ya tR. vi., e. va. rUpaM, ariyaM vA rUpanti ariyarUpaM, kathA. aThTha. 239; - kathA - yathA ca ariyavaMsadesanAya cattArome, bhikkhave, ariyavaMsA strI., kathA. ke eka varga kI cauthI kathA kA zIrSaka, kathA. aggA rattacA vaMsA , ma. ni. aTTa, (mU.pa.) 1(1).247; 402-403; ariyarUpakathA nidvitA, kathA. 403. - paTipadA strI., tatpu. sa., ariyavaMsasutta meM upadiSTa ariyavaMsa' pu., karma. sa./tatpu. sa. [AryavaMza], zA. a. mArga yA paddhati - daM dvi. vi., e.va. - bhikkhUnaM uttama, kula-paramparA, lA. a. 1. buddhoM, pratyekabuddhoM evaM paccayasantosadIpakaM ariyavaMsapaTipadaM kathesi, jA. aTTha. arhatoM kI guruziSya-paramparA - so pra. vi., e. va. - 3.292; ahaM candopamappaTipadaJceva ariyavaMsappaTipadaJca ekasmiM kira gAme ariyavaMso hoti, visuddhi. 1.64; - sA kathento..... dha. pa. aTTha. 1.342; - sutta napuM.. a. ni. ke ba. va. - cattAro me, bhikkhave, ariyavaMsA aggA rattA eka sutta kA zIrSaka, a. ni. 1(2)32-34; - suttapaTisaMyuttA vaMsA porANA asaMkiNNA asaMkiNNapubbA, na saMkIyanti, strI., pra. vi., e. va., tatpu. sa., ariyavaMsa-sutta se jur3I huI na saMkIyissanti, appaTikuThThA samaNehi brAhmaNehi vinaMhi, -- ariyavaMsoti ariyavaMsasuttapaTisaMyuttA dhammakathA, visuddhi. a. ni. 1(2).32; ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(1).247; aneke ca mahATI. 1.88; - sAnupAlaka tri., [AryavaMzAnupAlaka]. kusale dhammeti... catasso paTisambhidA catayoniparicchedakajANaM AryavaMzIya hone ke lie AdhArabhUta cAra bAtoM kA pAlana cattAro ariyavaMsA, cattAri vesArajjANAni, udA. aTTha. karane vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - cIvarAdisu 273; lA. a. 2. dI. ni. evaM ma. ni. ke ariyavaMsa-sutta santuTThoriyavaMsAnupAlako, saddhammo. 474; - sAlaGkAra pu., meM nirdiSTa bhikSuoM kI vaha paramparA, jisameM cAra prakAra ke ANAbhivaMsa nAmaka myAM mA ke eka bhikSu kI racanA - raM dvi. vi., uttama AcaraNa hoM - ariyavaMsoti ariyavaMsasuttapaTisaMyuttA e. va. - ariyavaMsAlaGkAraM nAma gandhaJca akAsi, sA. vaM. 124. dhammakathA, visuddhi. mahATI. 1.88. ariyavaMsika tri., ariyavaMsasutta kA upadezaka - ke pu0, ariyavaMsa pu., myA-mA ke kucha sthaviroM ke lie prayukta dvi. vi., ba. va. - micchAjIvAnaM ussannaTThAne ariyavaMsike nAma, ka. uttarAjIva ke zikSaka kA nAma - so pana pesetvA ariyavaMsaM kathApenti, dI. ni. aTTha. 2.102; a. ni. rAmaJaradvavAsino ariyavaMsatherassa saddhivihAriko, sA. vaM. 37; kha. pandrahavIM sadI kI pAgAna (myAM-mA) kI chapadazAkhA / ariyavacana napuM, tatpu./karma. sa. [Aryavacana], uttama kA anuyAyI tathA maNisAramaJjUsA, maNidIpa, gandhAbharaNa, janoM athavA buddhoM, pratyekabuddhoM evaM arhatoM kA vacana, uttama mahAnissara evaM jAtakavisodhana nAmaka pAMca granthoM kA vacana - naM pra. vi., e. va. - ariyarudanti mukhena ariyavacanaM lekhaka eka thera - so ca ariyavaMsathero maNidIpaM nAma sundaravacanaM bhAsati, jA. aTTha. 5.372. gandhaM gandhAbharaNaJca jAtakavisodhanaJca pALibhAsAya akAsi. ariyavaTuma napuM, karma. sa. [Aryavarmana]. uttama mArga, AryoM sA. vaM. 92-93; - kathA strI., tatpu. sa., ariyavaMsasutta kA dvArA gRhIta mArga, buddhoM, arhatoM kA mArga - mAni pra. vi., upadeza - thaM dvi. vi., e. va. - janapadavihAraM gantvA ba. va. - ime cattAro ariyavaMsA ariyatantiyo ariyapaveNiyo paNItaparikkhAre bhikkhU disvA ariyavaMsakathaM kathetvA. ..... ariyajasA ariyavaTumAnIti suttantaM vinivaDhetvA .... a. jA. aTTha. 2.365; - ThAna napuM., tatpu. sa., vaha sthAna, jahAM ni. aTTha. 2.279. ariyavaMsasutta kA upadeza diyA jA rahA ho-ne sapta. vi., ariyavaNNI tri., ba. sa. [AryavarNina], AryoM jaise svarUpa e. va. - ariyavaMsakathAThAne laGkAdIpe khile pica, ma. vaM. vAlA, sundara rUpa vAlA - NNI pu., pra. vi., e. va. - 36.38; - yaM sapta. vi., e. va. - ariyavaMsakathAyaM pana ..... dubbaNNarUpaM tuvamariyavaNNI, purakkhatvA paJjaliko namassasi, For Private and Personal Use Only Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ariyavata 573 ariyasaGgha jA. aTTha. 3.266; tattha ariyavaNNIti sundararUpo, tade. ariyavata tri., ba. sa. [Aryavrata], AryajanoM athavA buddhoM evaM arhatoM dvArA gRhIta zIla Adi vratoM kA pAlana karane vAlA -- tA pu.. pra. vi., ba. va. - anusAsi meM ariyavatA, anukampi anuggahi, theragA. 334; ariyavatAti suvisuddhasIlAdivatasamAdAnena, theragA. aTTha. 2.43. ariyavatti' strI., karma, sa. [AryavRtti], uttama AcaraNa, uttama zIla - ttI pra. vi., ba. va. - ThitamariyavattI savaco akodhano, jA. aTTha. 3.392; ThitamariyavattIti Thitaariyavatti, ariyavatti nAma dasarAjadhammasaGkAtaM porANarAjavattaM, tade... ariyavatti tri., ba. sa. [AryavRtti]. uttama zIloM vAlA, uttama AcaraNa vAlA, Arya ke uttama AcaraNoM evaM guNoM se yukta - ttI pu.. pra. vi., e. va. - ariyavattasi vakkaGga, yo piNDamapacAyasi, jA. aTTha. 5.358; tattha ariyavattasIti mittadhammarakkhaNasaGghAtena AcAraariyAnaM vattena samannAgatosi, tade.. ariyavAsa pu.. tatpu. sa. [AryavAsa], buddhoM evaM arhatoM dvArA pAlana kie gae brahmacarya-jIvana meM nivAsa, zIla samAdhi evaM prajJA kI zikSAoM kA anupAlana - sA pra. vi., ba. va. - dasa ariyavAsA, idhAvuso, bhikkhu paJcaGgavippahIno hoti. dI. ni. 3.214; 249; ariyavAsAti ariyA evaM vasiMsu vasanti vasirasanti etesUti ariyavAsA, dI. ni. aTTa. 3.214; - bhANaka tri., brahmacarya-jIvana meM vAsa se sambandhita suttoM kA pATha karane vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - so vattabbo tvaM ariyavAsabhANako hosi na hosI ti, vibha. a. 433. ariyavinaya pu., karma. sa. [Aryavinaya], vinaya ke uttama niyama, AryoM athavA buddha dvArA prajJapta vinaya - ye sapta. vi., e. va. - tatheva ariyavinaye, saddhA yassa na vijjati, a. ni. 2(2).67; saddhamme suppavedite sammAsambuddhena suTTa pavedite ariyavinaye ahaM pabbajitA, therIgA. aTTha. 266. ariyavihAra pu.. tatpu./karma. sa. [AryavihAra], uttama vihAra, AryajanoM athavA buddhoM, pratyekabuddhoM evaM arhatoM kI jIvanavRtti, mana kI uttama avasthA - ro pra. vi., e. va. - sammA vadamAno vadeyya- ariyavihAro itipi, brahmavihAro itipi, tathAgatavihAro itipi, sa. ni. 3(2).395-396; - rena ta. vi., e. va. - tadA ariyavihArena viharati tesaM amohakusalamUluppAdanatthaM, su. ni. aTTha. 1.108; - ssa Sa. vi., e. va. - adoso brahmavihArassa, amoho ariyavihArassa. dha. sa. aTTha. 174; - pubbaGgama tri.. ba. sa. [AryavihArapUrvaGgama], vaha, jisake pUrvAdhAra ke rUpa meM uttama vihAra yA AryajanoM dvArA anupAlita brahmacaryavAsa rahatA ho - mAya strI., tR. vi., e. va. - taM samayaM ariyavihArapubbaGgamAya dhammapaccavekkhaNAya bhagavA vihAsi, udA. aTTha. 19; - samaGgitA strI., bhAva, AryavihAroM se bharapUra honA - tA pra. vi., e. va. - iriyApathesu AsanasaGkhAtaM iriyApathasamAyogaparidIpanaM ariyavihArasamaGgitA-paridIpanaJcAti veditabbaM udA. aTTha. 22. ariyavIthi strI., karma. sa. [AryavIthi], AryajanoM kA mArga, uttama lokottara mArga, buddhoM, pratyekabuddhoM evaM arhatoM kA cittavizuddhi prApta karAne vAlA mArga - to pa. vi., e. va. - asesaariyavIthitopi tathAgatA paTisallAnaM sevanti, mi. pa. 142. ariyatti tri., ba. sa. [AryavRtti], uttama jIvana jIne vAlA, uttama AcaraNa yA vyavahAra vAlA - tiM pu.. dvi. vi., e. va. - ariyavRttiM medhAviM, hInajaccampi pUjaye, sa. ni. 1(1),118; - ttine pu., sapta. vi., e. va. - katamhi ca posamhi, sIlavante ariyattine, jA. aTTa. 4.38; - tinaM pu., Sa. vi., ba. va. - iccevaM mantayantAnaM ariyAnaM ariyavuttinaM. jA. aTTha. 5.334; 356. ariyavohAra pu., ka. karma. sa. [AryavyavahAra], uttama vANI kA prayoga, ziSTa vAgvyavahAra, sabhya bhASA kA prayoga, asatyabhASaNa, cugalI, kaThoravANI evaM nirarthaka bAtacIta se mukta vAgvyavahAra - rena tR. vi., e. va. - bhaginiyoti ariyavohArena AlapanaM, jA. aTTha. 5.418; - rA pra. vi., ba. va. - cattAro ariyavohArA ti ettha cetanA, udA. aTTha. 271; cattArome, bhikkhave, ariyavohArA ... aditu adivAditA asute asutavAditA amute amutavAditA aviAte avijJAtavAditA, a. ni. 1(2).281; pari. 248; kha. janasAdhAraNa ke lie prayukta AryajanoM kI bhASA kA prayoga -- ayamevekA yathAbhuccabrahmavohAraariyavohArasaGghAtA mAgadhabhAsA na parivattati, vibha. aTTha. 367. ariyasaGgha pu., tatpu./karma. sa. [AryasaGgha], AryoM athavA uttama zIla Adi se sampanna bhikSuoM kA saGgha, uttama saGgha - I vi. vi., e. va. - khettaM janAnaM kusalathikAnaM, tamariyasaGgha sirasA namAmi, pArA. aTTha. 1.2; vande ariyasaGgha taM. puJakkhettaM anuttaraM udA. aTTha. 1; - ssa Sa. vi., e. va. - sattamo puggalo eso, ariyasaGghassa vuccati, a. ni. For Private and Personal Use Only Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ariyasacca 574 ariyasukha 2(2).84; - guNa pu., tatpu. sa. [AryasaGghaguNa], uttama ariyasAvaka pu., karma. sa. [AryazrAvaka], zA. a. uttama bhikSusaGgha kA guNa - NA pra. vi., ba. va. - anuttaraM puJjakkhettaM ziSya, lA. a. srotApatti, sakRdAgAmI, anAgAmI evaM lokassA ti evaM ariyasaGghaguNAti anussaritabbA, arhatva ke mArga para maujUda cAra prakAra ke zaikSya ziSya, buddhoM, visuddhi. 1.210; ariyasaGghaguNAti ArakattA kilesehi, ... arhatoM Adi ke dharmopadeza ko sunA huA vyakti - ko pra. ariyAnaM vA saGgho ariyasaGgho, tassa guNA, visuddhi. mahATI.. vi., e. va. - ete ca paTivijjhi yo gahaTThosutavA ariyasAvako 1.262. sapao, su. ni. 90; tasseva lakkhaNassa ariyAnaM santike ariyasacca napuM.. karma./tatpu. sa. [Aryasatya], ka. uttama sutattA ariyasAvako, su. ni. aTTa, 1.131; evaM passaM. satya, kha. buddhoM evaM arhatoM jaise zuddhacitta AryoM dvArA dekhA bhikkhave, sutavA ariyasAvako rUpasmimpi nibindati, mahAva. gayA satya, ga. klezarahita citta kI avasthA taka pahuMcAne 19; 39; ariyasAvakoti ariyassa baddhassa sAvako, vibha. vAlA satya athavA Arya banA dene vAlA satya - cvaM pra. vi., aTTha 111. e. va. - idaM kho pana, bhikkhave, dukkhaM ariyasaccaM ... ariyasAvikA strI., karma. sa., ariyasAvaka se vyu. dukkhasamudayaM ariyasaccaM ... dukkhanirodhaM .... [AryazrAvikA]. zA. a. buddhoM evaM arhatoM jaise AryoM se dukkhanirodhagAminI paTipadA ariyasaccaM, mahAva. 14; - dharma suna cukI bhikSuNI, lA. a. srotApatti Adi cAra ccAni pra. vi., ba. va. - ariyasaccAnIti paricchinna- lokottara mArgoM para sthita bhikSuNI .. kA pra. vi., e. va. - dhammanidassanaM, dukkhaM ariyasaccanti Adimhi pana uddesavAre, paJcahi, bhikkhave, vaDIhi vaGghamAnA ariyasAvikA ariyAya vibha. aTTha. 77; cattAro dhammA abhijJeyyA - cattAri vaDiyA vavati, sa. ni. 2(2).244; sA hi bhagavato agupaTTAyikA ariyasaccAni, paTi. ma.6; yo ca buddhaJca dhammaJca saGghaJca paNItadAyikAnaM sAvikAnaM etadagge ThapitA sotApannA saraNaM gato, cattAri ariyasaccAni sammappAya passati, ariyasAvikA, udA. aTTha. 97; sA kira sotApannA dha. pa. 190; -- ccAna Sa. vi., ba. va. - tapo ca brahmacariyaJca, ariyasAvikA bhAradvAjagottassa brAhmaNassa bhariyA. ma. ni. ariyasaccAna dassanaM, khu. pA. 5.11; - ccesu sapta. vi., aTTha. (ma.pa.) 2.317. ba, va. - ... bhikkhu dhammesu dhammAnupassI viharati catUsu ariyasIlavata tri., ba. sa. [AryazIlavrata], buddhoM evaM arhatoM ariyasaccesu. ma. ni. 1.84; -- desanA strI., pra. vi., e. va. dvArA upadiSTa zIloM evaM vratoM kA pAlana karane vAlA, tatpu. sa., cAra AryasatyoM kA upadeza - kA ca pana sAti? AryajanoM ke zIloM evaM vratoM se yukta - vato pu.. pra. vi., ariyasaccadesanA, tenevAha- dukkhaM samadayaM nirodhaM magganti, e. va. - na cAhaM tasmiM dubheyyaM, ariyasIlavato hi so, jA. udA. aTTa. 231; ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.66. aTTha. 7.240; ... ariyasIlavatoti ariyena sIlavatena ariyAya ariyasadisa tri., tatpu. sa. [AryasadRza], Aryajana jaisA, ca AcArasampattiyA samannAgato, tade.. uttama janoM ke samAna - so pu.. pra. vi., e. va. - ariyasIlI tri.. ba. sa. [AryazIla], arhat Adi AryajanoM ariyAvakAsoti rUpena ariyasadiso devavaNNo hutvA carasi. ke zIloM se yukta, uttama zIloM kA AcaraNa karane vAlAjA. aTTha. 7.204. lI pu., pra. vi., e. va. - gotamo sIlavA ariyasIlI ariyasamAcAra tri., ba. sa. [AryasamAcAra], uttama AcaraNa kusalasIlI kusalasIlena samannAgato, dI. ni. 1.101; vAlA - ro pu., pra. vi., e. va. - ariyo ariyasamAcAro, catupArisuddhisIlena sIlavA, taM pana sIla ariyaM uttama bALhaM tvaM mama ruccasi, jA. aTTa. 5.321; ariyasamAcAroti parisuddhaM tenAha ariyasIlI ti, dI. ni. aTTha. 1.230. sundarasamAcAropi jAto, tade... ariyasukha napuM.. karma. sa. [Aryasukha], uttama sukha, sadAcAra ariyasammata tri., karma, sa. [Aryasammata]. logoM ke bIca evaM citta kI vizuddhi se prApta sukha - khaM pra. vi., e. va. 'Arya' yA uttama vyakti ke rUpa meM pahacAna rakhane vAlA, - dvemAni, bhikkhave sukhAni.... ariyasukhaJca anariyasukhaJca Arya ke rUpa meM mAnA gayA vyakti - tA pu., pra. vi., ba. va. ... etadaggaM, bhikkhave, imesaM dvinnaM sukhAnaM yadidaM - sattatiMsabodhipakkhiyaariyadhammasamAyogato vA ariyasammatA ariyasukhAnti, a. ni. 1(1).96; cha8 ariyasukhanti buddhapaccekabuddhabuddhasAvakA etAni paTivijjhanti, khu. pA. aputhujjanasukhaM, anariyasukhAnti puthujjanasukhaM a. ni. aTTha. 64. aTTha. 2.52. For Private and Personal Use Only Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ariyaseTTa 575 arisa ariyaseTTha tri., tatpu. sa. [AryazreSTha], AryoM ke bIca meM zreSTha nidosasundarasarIrAvakAsosi, abhirUposIti attho, tade.; - vo pu., pra. vi., e. va. - taM kuMjarAjaJahayAnuciNNaM, ariyAvakAsosi anariyovAsi asaJato saJjatasannikAso, pAvekkhi antepuramariyaseTThoti, ... ariyaseDoti AcAraariyesa ... ariyAvakAsosIti aripaTirUpakosi, jA. aTTha. 5.81uttamo puNNako yakkho paNDitassa antepuraM pAvisi, jA. 82; araNanti araNiyehi devehi sadisavaNNo ariyAvakAsoti aTTha. 7.182-183. attho , pe. va. aTTha. 183-184. ariyAkari pu., vya. saM., zrIlaGkA ke eka prAcIna bauddha-vihAra ariyiddhi strI., tatpu. sa. [AryaRddhi], arhatoM Adi AryajanoM kA nAma - karissa Sa. vi., e. va. - datvAriyAkarissesa kI Rddhi, uttama Rddhi - iddhinAma cesA - adhiTThAniddhi, gAmaM so mAlavatthukaM, cU. vaM. 45.60. vikabbaniddhi, manomayiddhi, ANaviSphAriddhi samAdhivipphAriddhi. ariyAcarita tri., tatpu. sa. [AryAcarita], AryoM athavA ariyiddhi, kammavipAkayiddhi, puJjavato iddhi, vijjAmayiddhi, arhatoM Adi dvArA AcaraNa meM lAyA gayA - taM napuM., pra. vi., dha. sa. aTTha. 136-137; - bala napuM, tatpu. sa., Arya-janoM e. va. - ... ariyAcaritaM sukosale arahanto me manApAva kI RddhiyoM kA bala - lena tR. vi., e. va. - taM therassa parisatAnti, ... ariyAcaritanti ariyehi baddhAdIhi AciNNaM ariyiddhibalena parikkhayaM na agamAsi, jA. aTTha. 1.232; - jA. aTTha. 3.365-366. yoga pu., tatpu. sa., AryajanoM kI RddhiyoM ke sAtha jor3a ariyAcAra ka. pu., tatpu. sa. [AryAcAra], uttama AcaraNa, yA sambandha - gena tR. vi., e. va. - yatindriyanti AryajanoM kA AcaraNa - re sapta. vi., e. va. - tattha suparisuddhamano samAcAratAya, arisiddhiyogena manusso............ vA, ariyAcAre Thito AcAraariyo nAma, abyAvaTaappaTisaGghAnupekkhAbhAvato ca manindriyavasena jA. aTTha. 2.234; kha. tri., ba. sa., uttama AcaraNa vAlA - yatindriya, udA. aTTha. 69. rA pu.. pra. vi., ba. va. - ariyagaNeti brAhmaNagaNe, te kira ariyUpavAda pu., tatpu. sa. [AryopavAda], AryajanoM athavA tadA ariyAcArA ahesaM tena te evamAha, jA. aTTha. 6.64. buddhoM evaM arhatoM Adi kI nindA, AryajanoM ke viSaya meM ariyAdhigata tri., tatpu. sa. [AryAdhigata], AryajanoM yA burA-bhalA kahanA - do pra. vi., e. va. - mahAsAvajjo hi arhat Adi dvArA sAkSAtkRta, AryajanoM dvArA prApta kiyA ariyUpavAdo, AnantariyasadisattA, visuddhi. 2.54; -dhamma huA - taM pu., dvi. vi., e. va. - ariyAdhigataJca dhamma tri., ba. sa., svabhAva se hI AryajanoM kA nindaka - mmA pu.. anadhigacchanto ariyakaradhammAnaM ariyabhAvassa ca adiTThatA, pra. vi., ba. va. - ariyUpavAdadhammA upavAdantarAyikA nAma ariyAnaM adassAvI ti veditabbo, sa. ni. aTTha. 2.222. te pana yAva ariye na khamApenti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) ariyAyatana napuM., tatpu. sa. [AryAyatana], AryajanoM kA 1(2).9. kSetra-prasAra, arhatoM Adi kI bhUmi (madhya-deza)- tane napuM.. ariyUposatha pu., tatpu. sa. [Aryopavasatha], AryoM kA uposatha, sapta. vi., e. va. - tathAgatappaveditassa dhammavinayassa aisA uposatha, jisameM AryajanoM kI samIpatA prApta ho - desetA puggalo dullabho lokasmi, ariyAyatane paccAjAti tho pra. vi., e. va. - gopAlakuposatho, nigaNTuposatho, dullabhA lokasmi, a. ni. 2(2).141; dasamassa paThame ariyuposatho, a. ni. 1(1).235; ariyaposathoti ariyAnaM ariyAyataneti majjhimadese, a. ni. aTTha. 3.143. upavasanauposatho, a. ni. aTTha. 2.187. ariyAlaMkArathera pu.. vya. saM., ka. aneka pAli-racanAoM ariyUpavAdI tri., [AryopavAdina], arhatoM jaise AryajanoM ko barmI-bhASA meM rUpAntarita karane vAle eka sthavira kA kI nindA karane vAlA - dI pra. vi., e. va. - bhikkhu nAma - ariyAlaGkArathero pana dhAtupaccayavibhAgaTThAne adhikoti akkosakaparibhAsako ariyUpavAdI sabrahmacArInaM, tassa paJca daTThabbo, sA. vaM. 100; kha. eka sAmaNera kA nAma - ... pesesaM AdInavA pATikavA, a. ni. 2(1).232; - dino pu., Sa. vi., saddhi ariyAlaGkArena nAma sAmaNerena, sA. vaM. 146. e. va. - yaM musA bhaNato pApaM yaM pApaM ariyUpavAdino, sa. ariyAvakAsa tri., ba. sa., sundara svarUpa vAlA, uttama evaM ni. 1(1).260; ariyUpavAdinoti kokalikassa viya pApaM. bhavya AkRti vAlA - so pu., pra. vi., e. va. - ariyAvakAsosisa. ni. aTTha. 1.300. pasannanetto, majhe bhavaM pabbajito kulamhA, jA. aTTha. 2.234; arisa napuM.. [arzasa], bavAsIra kA roga - saM pra. vi., e. jA. aTTa. 5.159; tattha ariyAvakAso sIti / va. - dunnAmakaM ca arisaM. chaddikAvamathUdito, abhi. pa. 327; For Private and Personal Use Only Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arisaka 576 aruNa arasAvoti arisabhagandaramadhumehAdInaM vasena asucipaggharaNakaM saravanaM paviseyya, sa. ni. 2(2).196; arugatto ti vaNasarIro, pAci. aTTha. 143. sa. ni. aTTha. 3.107. arisaka tri, tatpu. sa. [arisvaka]. zatruoM se sambaddha, aruci strI.. [aruci], zA. a. ruci kA abhAva, apriyatA, zatrubhUta, zatru jaisA - kaM napuM.. dvi. vi., e. va. - lobhassa acchA yA mana pasanda na laganA, lA. a. bhUkha kI kamI, na vasaM gacche haneyyArisakaM manaM. ... haneyyArisakaM mananti ajIrNatA - yA tR. vi., e. va. - kumAro nivattitukAmo anto uppajjamAnAnaM nAnAvidhAnaM lobhasattUna santakaM manaM. aruciyA gacchanto satthugAravena pattaM gaNhathA ti vattuM na lobhasampayuttacittaM haneyyAti attho, jA. aTTha. 4.316. sakkoti, dha, pa. aTTha 1.67; bhante, tumhe etesaM aruciyA arisaroga pu., tatpu. sa. [arzaroga], bavAsIra kA roga - go sIla detha, jA. aTTha. 3.147; - sUcanattha tri., ba. sa. pra. vi., e. va. - aMsAti arisarogo, mahAni. aTTha. 47; sadda. [arucisUcanArtha], aruci yA asahamati ke artha vAlA - 2.567. tthe pu., sapta. vi., e. va. - kira iti anussavatthe arisaGgara pu., tatpu. sa. [arisaGgara]. zatruoM ke sAtha saMgrAma arucisUcanatthe ca, sadda. 3.898. -- re sapta. vi., e. va. - ramme pulatthinagare, vasaM vItArisaMgare, aruccana napuM0, ruca se vyu., kri. nA. kA niSe, zA. a. cU, vaM. 74.181. rucikara na laganA, acchA na laganA, lA. a. AhAra acchA arisaGgha pu., tatpu. sa. [arisaGgha]. zatruoM kA samUha - ghA pra. na laganA- roga pu., karma. sa., aisA roga, jisameM bhojana vi., ba. va. - sUrA pure raNamukhe vijitArisaMghA. tela. 16-17. acchA na lage- go pra. vi., e. va. - arocako AhArassa aru pu./napuM.. [aruSa], vraNa, ghAva, jakhma - ayyaM tvaru vaNo aruccanarogo, lIna. (dI.ni.TI.) 2.172. nitthI, phoTo tu piLakA bhave, abhi. pa. 324; - ru napuM., dvi. aruccanaka tri., (ruca se vyu.. kri. nA. ruccana se vyu., vi., e. va. -- kAyo vA kAye aru vA na makkhetabba, pArA.. ruccanaka kA niSe. [arocyanaka], arucikara, anupayukta, aTTha. 2.269; - rUnaM Sa. vi., ba. va. - tesaMyeva arUna ruci utpanna na karAne vAlA - ke napuM., vi. vi., e. va. pakkattA pakkagatto, sa. ni. aTTha. 3.107. -- kAyakammAdIsa koci dosoti paccavekkhanto attano arukUpamacitta tri., ba. sa., purAne vraNa yA ghAva ke samAna aruccanakaM kiJci kamma adisvA, dha.pa. aTTa, 1.143; citta vAlA - to pu., pra. vi., e. va. - arukUpamacitto amhAkaM chAyA viya tumhe amuJcitvA vicarantAnaM aruccanaka puggalo, vijjUpamacitto puggalo, vajirUpamacitto puggalo, nAma asthi, sa. ni. aTTha. 3.247. a. ni. 1(1).147; arukUpamacittoti purANavaNasadisacitto, aruja tri0, ba. sa. [aruja], nIroga, svastha, vyAdhimukta, a. ni. aTTa. 2.93. bAdhAmukta - jaM napuM., dvi. vi.. e. va. - amaraM ajaraM arajaM arukAya pu., karma. sa., aisA zarIra, jisameM vraNa hI vraNa hoM, arujaM adhigacchati santipadaM pana so, vina. vi. 2443. ghAvoM se bharA zarIra - yaM dvi. vi., e. va. - passa cittakataM aruNa' pu./napuM. tathA tri., [aruNa, sUrya kA sArathi]. ka bimba, arukAyaM samussitaM. dha. pa. 147; theragA. 7693; prabhAtakAla meM sUryodaya se pUrva AkAza para prakaTa lAlimA, arukAyanti navannaM vaNamukhAnaM vasena arubhUtaM kAya, dha. pa. dina kI pahalI kiraNa yA AbhA - No pra. vi., e. va. - aTTha. 2.60. sUrassodayato pubbaTTitaraMsi siyA ruNo, abhi. pa. 65; idAni arukkha tri., ba. sa. [avRkSa], vRkSarahita, binA per3a vAlA/vAlI aruNo uggamissatI ti sammAsambodhidha pApuNi, - kkhaM pu., vi. vi., e. va. - te meM pariyonandhissanti, sabba tApattisamanantarameva ca aruNo uggacchati, udA. arukkhaM maM karissare, jA. aTTha. 3.352; karissareti atheva aTTha. 41; kha. uTThApesi ke sAtha prayukta hone para prAtaHkAla pariyonandhitvA maM arukkhameva karissanti sabaso bhaJjissanti, hone kI pratIkSA kI, sUrya ko udita karAyA - NaM dvi. vi., jA. aTTa. 3.353. e. va. - ... Thitakova aruNaM uchApesi, jA. aTTha. 1.111; arugatta tri., ba. sa. [arugAtra], vaha, jisake zarIra ke .... aruNaM no uchApehI ti kandisu, dha. pa. aTTha. 1.27; - Ne vibhinna aGgoM meM ghAva hI ghAva hoM - tto pu.. pra. vi., e. va. sapta. vi., e. va. - bhijjamAne, ruNe vassi mahAmegho - kuTI puriso arugatto pakkagatto kimIhi khajjamAno, ma. mahItale. ma. vaM. 37.197; ga. napuM, 1. sUrya, prAtaHkAlIna ni. 2.184; seyyathApi, bhikkhave, pariso arugatto pakkagatto lAlimA - bodhisattassapi dhamma kathentaraseva aruNaM udyahi, For Private and Personal Use Only Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aruNa 577 aruNA jA. aTTha.5.378; 2. nAga loka meM khilane vAlA kamala - nAgAnaM pavaraM puSpha, aruNaM nAma uppalaM, apa. 2.222; tula. amara. 1.5.15; - utu pu., karma. sa. [aruNatu], prAtaHkAla kA mausama, prAtaHkAlIna vAyu - tuM dvi. vi., e. va. - sA meghautuJca pabbatautuJca aruNautuJca gahetvA jAtattA puttassa utenoti nAmaM akAsi.dha. pa. aTTha. 1.96; - Nagga/ruNugga napuM.. tatpu. sa. [aruNAgra], prabhAta kI pahalI kiraNa, USAkAla - ggaM pra. vi., e. va. - sUriyassa, bhikkhave, udayato etaM pubbaGgamaM etaM pubbanimittaM, yadidaM aruNaggaM, a. ni. 3(2).203; sa. ni. 3(1).27; sUriyapeyyAle aruNuggaM viya kalyANamittatA, sa. ni. aTTa, 3.169; - nibha tri.. ba. sa., sUrya ke samAna, sUrya jaisA - bhAya strI., tR. vi., e. va. - aruNavaNNAya aruNanibhAya, aruNappabhAvaNNAyAti attho, visuddhi. mahATI. 1.134; - pura napuM.. eka nagara kA nAma - re sapta. vi., e. va. - tadAruNapure ramme, brAhmaJakulasambhavA, apa. 2.283; therIgA. aTTha 237; - ppabharaJjita tri., tatpu. sa. [aruNaprabhAraJjita. sUrya kI prabhA se raMgA huA yA lAla raGga kA ho cukA - te napuM.. sapta. vi., e. va. - ... suvaNNaghaTato nikkhamamAnA khIradhArA viya aruNappabhArajite gaganatale.... ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).273; aruNappabhArajite gaganappadese osadhitArakA viya ca atimanoharAya siriyA virocati, dI. ni. aTTa 2.38; - vaNNa tri., ba. sa. [aruNavarNa], prabhAtakAlIna nabha-lAlimA ke samAna lAla raGga vAlA - NNAya strI., tR. vi., e. va. - tasmA .... aruNavaNNAya mattikAya kasiNaM kAtabbaM, visuddhi. 1.120; - vaNNamattikA strI., karma. sa. [aruNavarNamRttikA, lAlaraGga kI miTTI, Ubar3a-khAbar3a pRthvI - kaM dvi. vi., e. va. - aruNavaNNamattikaM aJjanaM nAgamAhaTa, dI. vaM. 12.3; pArA. aTTha. 1.53; haricandanaM aruNavaNNamattika, aJjanaM harItaka, Amalakanti, pArA. aTTha. 1.53; - sikha strI0, tatpu. sa. [aruNazikhA], sUrya kI pahalI kiraNa, prAtaHkAla kI lAlimA - khAya sapta. vi., e. va. - atha thero aruNasikhAya paJjAyamAnAya mahApathaviM unnAdayanto anupAdisesAya nibbAnadhAtuyA parinibbAyi, dI. ni. aTTha. 2.128; - NArAma pu., vaha ArAma, jahAM, vessabhU-buddha ne prathama dharmopadeza diyA thA - me sapta. vi., e. va. - vatti cakkaM mahAvIro, aruNArAme naruttamo, bu. vaM. 23.22; - Nuggamana napuM.. tatpu. sa. [aruNodgamana], sUryodaya, USAkAla - naM pra. vi., e. va. - iti payogAsayasuddhassa AgamAdhigamasampannassa vacanaM aruNuggamanaM viya, udA. aTTha. 14; vibhAtAya pana rattiyA valAhakavigamo ca aruNuggamanaJca tassA gabbhavudvAnaJca ekakkha Neyeva ahosi, dha. pa. aTTha. 1.96; - nA pa. vi., e. va. - ... yAva aruNuggamanA sayitvA aruNuggamanavelAya sattiM gahetvA nikkhami, jA. aTTha. 2.127; - NuggamanakAla pu., tatpu. sa. [aruNodgamanakAla], sUryodaya kA samaya - le sapta. vi., e. va. - nhApetvA maNDetvA dibbabhojanaM bhojevA dibbasayane sayApetvA aruNuggamanakAle baddhAkAreneva nipajjApetvA antaradhAyi, jA. aTTha. 7.353; - NuggamanavelA strI., tatpu. sa. [aruNodgamanavelA], sUryodaya kA samaya - .... yAya sabbo so okAso aruNaggamanavelA viya sajAtAloko hoti, dI. ni. aTTha. 2.195. aruNa? pu., vya. saM., aneka vyaktiyoM ke lie prayukta eka nAma, ka. aruNavatI ke zAsaka tathA zikhI buddha ke pitA kA nAma - nagaraM aruNavatI nAma, aruNo nAma khattiyo, bu. vaM. 22.15; tassa bhagavato aruNavatI nAma nagaraM ahosi, aruNo nAma khattiyo pitA, pabhAvatI nAma mAtA, jA. aTTha. 1.52; nagare aruNavatiyA, aruNo nAma khattiyo, therIgA. aTTha. 72; kha. assaka rASTra ke zAsaka kA nAma - ... so hi rajje patidvitakAle rahanAmavasena assako nAma jAto, kuladattiyaM panassa nAma aruNoti, jA. aTTha. 3.3. aruNavata pu., vya. saM., eka rAjA kA nAma - ruo kho pana, bhikkhave, aruNavato aruNavatI nAma rAjadhAnI ahosi, sa. ni. 1(1).182. aruNavatI strI., vya. saM., rAjA aruNavata kI rAjadhAnI kA nAma - ro kho pana, bhikkhave, aruNavato aruNavatI nAma rAjadhAnI ahosi, sa. ni. 1(1).182; aruNavatinagare aruNavato ro pabhAvatiyA nAma mahesiyA kucchismi nibbattitvA ..., a. ni. aTTa, 2.199; - suttanta pu., sa. ni. ke brahmasaMyutta ke dUsare vagga ke eka sutta kA zIrSaka, sa. ni. 1(1).182-184; aruNavatisuttanto kena kathitoti, a. ni. aTTha. 2.199; - nte sapta. vi., e. va. - aruNavatisuttante atthuppattiyaM Anandattherassa pucchAya kathitaM, a. ni. aTTha. 2.199; -- vihAra pu., eka vihAra kA nAma - tadA AyasmA sAriputtatthero tameva gAmaM upanissAya aruNavatIvihAre viharanto, .... pe. va. aTTha. 57. aruNA pu.. aruNa kA pra. vi., ba. va., sadA ba. va. meM hI prApta, devatAoM ke eka varga kA nAma - sukkA karambhA aruNA, AguM veghanasA saha, dI. ni. 2.192. For Private and Personal Use Only Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aruNAbha 578 arUpa aruNAma tri., ba. va. [aruNAbha]. lAla raGga kI camaka vAlA, arUpAti, theragA. aTTa. 2.398; 2. arUpa-dhyAna, jisameM citta sUrya ke samAna AbhA vAlA - maM strI., dvi. vi., e. va. - ko AkArarahita AkAza Adi cAra AlambanoM para ekAgra nAgAhaTa aJjanaM ca aruNAbhaM ca mattika, ma. vaM. 11.29. kiyA jAtA hai - tassAtikkamanatthAya, arUpaM paTipajjati, aruNudvAna napuM.. tatpu. sa. [aruNotthAna], sUrya kA Upara kI abhi. ava. 128; arUpanti arUpAvacarabhAvanaM, abhi. ava0, ora uThanA, dina nikalanA - naM pra. vi., e. va. - bhagavato abhi. TI. 2.190; kha. tri., ba. sa. [arUpa], AkAra yA rUpa kira dhammada sanAparinidvAnaJca aruNuhAnaJca se rahita, azarIrI, abhautika - po pu., pra. vi., e. va. - rasmivissajanaJca ekakkhaNe ahosi. ma. ni. aTTha. (upa.pa.) vaNNasaGghAtaM rUpaM assa atthIti rUpI, na rUpIti arUpIti 3.225; - velA strI., tatpu. sa. [aruNotthAnavelA], sUryodaya Aha 'arUpo ti, ma. ni. TI. (ma.pa.) 1(2).77; - pA ba. ka. kA samaya, dina ke nikalane kA samaya - ya sapta. vi., e. - sarUpA, bhikkhave, uppajjanti pApakA akusalA dhammA, no va. - sace aruNaTThAnavelAya tesaM AbAdho vavati, tesaMyeva arUpA, a. ni. 1(1).98; - ka tri., arUpa se vyu.. rUpa yA kiccaM kAtabbaM visuddhi. 1.71. AkAra se rahita - kAnaM pu.. Sa. vi., ba. va. -- arUpakAnaM aruNudvApana napuM.. tatpu. sa., sUrya kA Upara uTha kara AnA, upapajjantAnaM tesaM manAyatanaM uppajjati, yama. 1.127; - prAtaHkAla honA, dina nikalanA - naM pra. vi., e. va. - kammaTThAna napuM.. tatpu. sa. [bau. saM. arUpakarmasthAna], citta bhagavato hi cArikAcaraNampi aruNaTThApanampi niyataM, kI ekAgratA hetu rUparahita Alambana - naM dvi. vi., e. va. majjhimapadeseyeva cArikaM carati, sa. ni. aTTha. 3.309. - iti bhagavA rUpakammaTTAnaM kathetvA arUpakammaTThAnaM kathento aruNodaya pu., tatpu. sa., [aruNodaya], sUryodaya, prAtaHkAla .... vedanAvasena ... kathesi, dI. ni. aTTa, 2.327, ma. ni. - yo pra. vi., e. va. - atha ratti vibhAsi, aruNodayo jAto, aTTha. (mU.pa.) 1(1).286; - kasiNalAbhI tri., jA. aTTha. 7.342; - ye sapta. vi., e. va. - atha khujjassa [arUpakRtsnalAbhin], citta kI ekAgratA ke Alambana ke sabbarattiM sItAsihatassa aruNodaye sarIre vAto kuppi, jA. rUpa meM rUparahita dharmoM ko grahaNa karane vAlA - bhiM pu., dvi. aTTha. 2.189. vi., e. va. - arUpinti ettha pana arUpakasiNalAbhiM aruppala pu., vya. saM., eka prAcIna siMhalI grAma - laM dvi. arUpakkhandhagocaraM vAti evamattho dahabbo, dI. ni. aTTa. vi., e. va. - vihArarasa samIpamhi aruppalaM ti nAmaka gAma 2.85; - kAyika tri., ba. sa. [arUpakAyika], rUpa yA ekaM ca aJAni gAmakkhettAni ca bahU cU, vaM. 100-212. AkAra se rahita (prANI), binA rUpa-raGga vAle prANI - kA arubhUta tri., [aruSabhUta], kevala vraNa yA ghAvoM hI ghAvoM se / pu., pra. vi.. ba. va. - 'asthi devesu arUpakAyikA nAma bharapUra, ghAvoM ke rUpa meM parivartita - taM pu., vi. vi., e. va. devA ti, mi. pa. 290; - kkhandha pu.. tatpu. sa. - arukAyanti navannaM vaNamukhAnaM vasena arubhUtaM kAyaM dha. pa.. [arUpaskandha]. pAMca skandhoM meM rUpaskandha ko chor3akara zeSa aTTha 2.60. cAra rUpa yA AkArarahita skandha, vedanA, saMjJA, saMskAra evaM arumakkhana napuM., tatpu. sa. [aruSmakSaNa], ghAvoM para lgaayaa| vijJAna skandha - dhA pra. vi., ba. va. - arUpakkhandhA hi jAne vAlA malahama yA tela - naM dvi. vi., e. va. - telaJca idha bhavoti AgatA, vibha. aTTa. 196; taM pariggaNhato uppannA vasaJca muddhanitelaM vA abhaJjanaM vA madhuM arumakkhanaM phANitaM phassapaJcamakAdhammA cattAro arUpakkhandhA. sa. ni. aTTha. gharadhUpanaM adhidvati, anApatti, pArA. aTTha. 2.269. 2.96; - kkhandhagocara tri., ba. sa. [arUpaskandhagocara]. arUpa ka. napuM.. tatpu. sa. [arUpa], 1. rUpaskandha ke rUpaskandha se bhinna vedanA Adi cAra skandhoM ko apanA antargata na Ane vAle sampUrNa laukika evaM alaukika dharma, Alambana banAne vAlA - raM pu., vi. vi., e. va. - arUpinti citta, cetasika evaM nirvANa - paM pra. vi., e. va. - tANaM ettha pana arUpakasiNalAbhiM arUpakkhandhagocaraM vAti evamattho leNamarUpaM ca santaM saccamanAlayaM, abhi. pa. 1.6; sadda 1.70. dahabbo, dI. ni. aTTha. 2.85; - jIvita napuM., karma. sa. anAlayamarUpaJca padamaccutamakkhara, abhi. ava. 104; [arUpajIvita], abhautika jIvana, rUpaskandha se bhinna rUpasabhAvAbhAvato arUpaM, tade. - pa saMbo. e. va. - arUpa skandhoM se jur3A huA jIvana - te sapta. vi., e. va. - dUraGgama ekacAri theragA. 1125; rUpAbhAvato arUpA cittassa arUpajIvite vutta-nayeneva ca taM vade, abhi. ava. 87; - hi, tAdisaM khaNThAnaM nIlAdivaNNabhedo vA natthi tasmA vattaM jjhAna napuM., karma. sa. [arUpadhyAna], rUpa yA AkAra se For Private and Personal Use Only Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra arUpa rahita cAra prakAra ke AlambanoM vAlA vaha dhyAna, jo rUpadhyAna ke uparAnta kiyA jAtA hai tathA jisa meM mana ko sthUla se sUkSma kI ora le jAne vAle cAra aGga rahate haiM - ssaSa. vi. e. va. cittamarUpajyAnassa AlambA caturo matA, saddhammo 464 dvAyI tri. [ arUpasthAyin ] arUpI brahmalokoM meM nivAsa karane vAlA yino pu. pra. vi. ba. va. ye ca rUpUpagA sattA ye ca arUpaTTAyino itivu 46: sa. ni. 1 ( 1 ) 155; taNhA strI, tatpu. sa. [ arUpatRSNA ]. arUpa bhUmi meM nivAsa karane kI tRSNA aparApi tisso taNhA rUpataNhA, arUpataNhA, nirodhataNhA, dI. ni. 3.172; arUpabhave chandarAgo arUpataNhA, dI. ni. a. 3.155; kAmataNhA, bhavataNhA, vibhavataNDA, rUpataNhA, arUpataNhA nirodhatanhA mahAni. 6 dhamma pu. tatpu. sa. [ arUpadharma] rUpaloka se Upara vAle loka kA dharma mmA pra. vi. ba. va. ime va arUpadhammA chasadvi ca rUpadhammAti sabbepi samodhAnetvA ..., a. ni. aTTha. 2. 157; tAva kiJcApi arUpadhammA viya rUpadhammApi kammasamudvAnA asthi, cha. sa. a. 377 dhAtu strI. karma. sa. [ arupadhAtu] rUpa se rahita prANiyoM vAlA loka yA kSetra tuM dvi. vi. e. va. - imaM lokaM nAsIsati kAmadhAtuM paraM lokaM nAsIsati rUpadhAtuM arUpadhAtuM mahAni, 43: tu pra. vi. e. va. rUpadhAtu evaM mama... arUpadhAtu etaM mama paTi. ma. 125: - yA sapta. vi., e. va. arUpadhAtuyA cattAro khandhA, dve AyatanAni vibha. 475, dhAtukathA strI, kathA kI eka kathA kA zIrSaka - arUpadhAtukathA arUpino dhammA arUpadhAtRti arUpadhAtukathA nidvitA, kathA 3.08-309 dhAtupaTisaMyutta tri.. tatpu. sa. [ arupadhAtupratisaMyukta ] arUpadhAtu ke sAtha jur3A huA to pu. pra. vi. e. va. rUpadhAtuarUpadhAtupaTisaMyuto rAgo sArAgo cittassa sArAgo ayaM vuccati bhavataNhA, vibha. 423: abhidhamme panetA kAmadhAtupaTisaMyutto - - www.kobatirth.org - 579 arUpadhAtupaTisaMyuktoti evaM vitthAritA dI. ni. aDa. 3.154 - dhAtuvepakka tri. tatpu, sa. [ arUpadhAtuvaipAkya ]. arUpadhAtu meM vipAka prApta karane vAlA kkaM napuM. dvi. vi. e. va. arUpadhAtuvepakkaJca, Ananda, kammaM nAbhavissa api na kho arUpabhavo paJcAyethAti, a. ni. 1 (1).254: pariggaha pu. tatpu. sa. [ arUpaparigraha] arUpadhAtu yA arUpaloka kA karmasthAna ke rUpa meM dRr3hatA se grahaNa, karmasthAna ho pra. vi. e. va. rUpapariggaho arUpapariggahotipi etadeva vuccati ma. ni. aTTha. ( mU.pa.) arUpa 1 (1) 286 ahArasasu dhAtUsu aDekAdasadhAtuyo rUpapariggaho aDDhaTThamakadhAtuyo arUpapariggahoti rUpArUpapariggahova kathito, ma. ni. aTTa. (upa.pa.) 3.74 haM dvi. vi. e. va. - arUpakammaTTAnanti arUpapariggaha ma. ni. TI. (ma.pa.) 1 ( 1 ) 329 puJJa napuM tatpu, sa. [ arUpapuNya ] arUpa loka meM kiyA gayA puNya jAni pra. vi. da. ka vatArArUpapujJAni sabbe pAkA anuttarA, abhi. aba 47 yAni cArUpapujJAni, sarUpenIritAni tu, abhi. ava0 128; ppaTisaMyutta tri tatpu, sa. [ arUpapratisaMyukta ] arUpaloka ke sAtha jur3A huA to pu. pra. vi. e. va. - arUpappaTisato vimokkho ayaM nirAmiso vimokkho paTi. ma. 227; - bhava puDhe, karma. sa. [ arUpabhava], tIna prakAra ke bhavoM yA astitvoM meM se eka, arUpaloka meM prApta hone vAlA bhava vo pra. vi. e. va. api na kho arUpabhavo paJJAyetthA ti a. ni. 1 (1) 254 seyyadhidaM kAmabhavo vA rUpabhavo vA arUpabhavo vA dI. ni. 2.45; ve sapta vi.. e. va. - buddhasatenapi buddhasahassenapi gantvA bodhetuM asakkuNeyye arUpabhave nibbatissAmIti jA. aDa. 1.64 vA pra. ki.. ba. va. - dve arUpabhavAti aparenayi pariyAyena saGgrahato cha bhavA?, vibha. aDa. 177 - maggasamItri arUpaloka meM utpatti prApta karAne vAle mArga se yukta GgI pu.. pra. vi.. e. va. - cittaM abhinIharati abhininnAmeti ArUppamaggasamaGgIti, mahAni, 204 ArUpamaggasamaGgIti arUpasamApattiyA gamanamagna aparihIno mahAni, aTTha 288 rAga pu.. tatpu. sa. [ arUparAga] arUpaloka meM utpatti ke prati mAnasika lagAva, arhatva mArga para cala rahe sAdhaka dvArA naSTa kiye jAne yogya pAMca UrdhvabhAgIya saMyojanoM meM se eka go pra. vi. e. va. pajya uddhambhAgiyAnI saJJojanAni rUparAgo arUparAgo, mAno, uddhavyaM, avijjA dI. ni. 3.187; arahattamaggena rUparAgo, arUparAgo, mAno, uddhaccaM avijjA- imAni paJca saJJojanAni pahIyanti, paTi. ma. loka pu0, tatpu0 sa0 [ arUpaloka], rUpa aura AkAra se rahita brahmAoM kA loka- ke sapta. vi., e. va. 275; rUpagarubhAramujjhiya arUpaloke pi saGgamapahAya, saddhammo, 494: vipAka tri. ba. sa. [ arUpavipAka ] arUpa-bhava se prApta vipAka kAni napuM. pra. vi. va. ka. cattAri ba0 arUpavipAkAnIti evaM catubbidhaM viJJANaM hotIti, vibha. a. 144 vibhAga pu. rUpA. vi. ke eka bhAga kA zIrSaka, rUpA. vi. 151-159; saGgAta tri. ba. sa. [ arUpasaMkhyAta]. - For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arUpa 580 arUpUpapatti vaha, jo rUpa yA AkAra se rahita dharma ke rUpa meM prasiddha ho, rUpa-AkAra se rahita kahA jAne vAlA - to pu., pra. vi., e. va. - sA uppajjissatIti arUpasaGghAto attA natthIti saGghayaM agantavA tiDhateva nAmAti jAto. dha. sa. aTTha. 388; - tA strI., pra. vi., e. va. - arUpena yuttA dhAtu arUpadhAtu, arUpasaGkhAtA vA dhAtu, arUpadhAtu, mahAni. aTTa, 34; - sajI tri., rUpasajI kA niSe. [arUpasaMjJina]. rUpa meM parikarma kI saMjJA na rakhane vAlA - jI pu., pra. vi., e. va. - ajjhattaM arUpasaJjIti alAbhitAya vA anatthikatAya vA ajjhattarUpe parikammasaAvirahito, dI. ni. aTTha. 2.136; na rUpasaJI arUpasI , saJaAsIsena jhAnaM vadati, lIna (dI. ni. TI.) 2.143; - santati strI., tatpu. sa. [arUpasantati], rUpa-rahita dharmoM kI nirantaratA yA lagAtArapana - saMyuttabhANakA pana rUpasantatIti arUpasantatIti dve santatiyo vatvA .... dha. sa. aTTha. 4363B -- samApatti strI., tatpu. sa. [arUpasamApatti], arUpaloka kI prApti, arUpaloka meM utpatti - yA tR. vi., e. va. - arUpasamApattiyA gamanamaggena aparihIno, mahAni. aTTha 288; arUpasamApattiyA rUpakAyato vimutto, maggena nAmakAyato. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.134; - yo pra. vi., ba. va. - cattAri ca jhAnAni, catasso ca arUpasamApattiyo- ayaM sAmayiko vimokkho, paTi. ma. 226; - sattakasammasanakathA strI., visuddhi ke eka khaNDa kA zIrSaka, visuddhi. 2.260-264; - sahagata tri., tatpu. sa. [arUpasahagata], arUpa-dhyAna ke sAtha vidyamAna - tAnaM strI., Sa. vi., ba. va. - rUpasahagatAnaM vA arUpasahagatAnaM vA samApattInaM, .... pu. pa. 117; arUpasahagatAnanti rUpato ajhaM, na rUpanti arUpaM pu. pa. aTTha. 32; - pArammaNa tri., ba. sa. [arUpAlambana], rUparahita yA nirAkAra AlambanoM vAlA - NaM napuM.. pra. vi., e. va. - rUpArammaNaJca sukhaM arUpArammaNaJca sukhaM, a. ni. 1(1).97; - pAvacara 1. pu., arUpa brahmaloka - raM dvi. vi... e. va. - ye arUpAvacaraM upapajjitvA parinibbAyissanti tesaM dhammAyatanaM uppajjissati, yama. 1.144; 149; 2. tri., arUpaloka ke sAtha jur3A huA, arUpa brahmaloka meM anubhUta, arUpa-brahmaloka meM atyadhika ghaTita hone vAlA - ro pu., pra. vi., e. va. - kAmAvacaro phasso rUpAvacaro phasso arUpAvacaro phasso suJato phasso, mahAni. 37; kAmaJca rUpaJca pahAya arUpe avacaratI ti arUpAvacaro, kusalAbyAkatavasena dvAdasAM rUpAvacaracittasampayutto, mahAni. aTTha. 131; 3. tri., uparivat, sa. pU. pa. meM hI prApta; - kusala tri., arUpabhUmi kA kuzala cetasikoM se samprayukta citta - laM napuM., pra. vi., e. va. - arUpAvacarakusalaM, dha. sa. 78; - jjhAna napuM., karma, sa. [arUpAvacaradhyAn], rUparahita cAra AlambanoM para citta ko ekAgra karAne vAlA dhyAna - yasmA rUpAvacaracatutthajjhAnampi duvaGgika upekkhAsahagataM, arUpAvacarajjhAnampi tAdisameva, dI. ni. aTTha. 2.93; - devatA strI., arUpa brahmaloka ke devatA - mandAna sannipatitA asaA arUpAvacaradevatA samApannadevatA ca, dI. ni. aTTha. 2.243; - bhUmi strI., karma. sa., citta kI kriyAzIlatA kA vaha caraNa, jisameM citta rUparahita AlambanoM para ekAgra hotA hai - catasso bhUmiyo - kAmAvacarA bhUmi, rUpAvacarA bhUmi, arUpAvacarA bhUmi, apariyApannA bhUmi, paTi. ma. 77; - loka pu., karma. sa., rUparahita brahmA kA loka - ke sapta. vi., e. va. - tassa rUpAvacare kaDA natthi, arUpAvacaraloke atthi, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.88; - samAdhibhAvanAniddesa pu., tatpu. sa., abhi. ava. ke pandrahaveM pariccheda kA zIrSaka, abhi. ava. 128-134. arUpI tri., rUpI kA niSe. [arUpI], rUparahita, abhautika, nirAkAra - rUpI ca arUpI ca attA hoti... pe.... nevarUpI nArUpI attA hoti, dI. ni. 1.26; ayahi, bhante, AkAso arUpI anidassano, ma. ni. 1.180; - pino pu., pra. vi., ba. va. - rUpino vA arUpino vA sacino vA asajino vA nevasaJjInAsacino vA, mi. pa. 205; - pisu pu., sapta. vi., ba. va. - paJca rUpabhaveyeva, cattAreva arUpisu abhi. ava. 40. arUpika tri., binA rUpa vAlA, abhautika, rUpaskandha se asambaddha (kevala sa. pa. ke rUpa meM hI prApta) - rUpArUpikapuJjantu rUpArUpabhavAvahaM, saddhammo. 236. arUpibrahma pu., karma, sa., kevala ba. va. meM prApta [arUpibrahmana], arUpa loka ke brahmA - no dvi. vi., ba. va. - evaM so asaJja ca arUpibrahmAno ca ThapetvA sabbattha muhutteneva AhiNDitvA Arocesi, dha. pa. aTTha. 2.358. arUpima tri., rUpima kA niSe0, sundara rUpa se vihIna, kurUpa - maM pu., vi. vi., e. va. - passAmi posaM alasaM mahagghasaM. sudukkulInampi arUpima naraM jA. aTTha. 5.395. arUpUpapatti strI., tatpu. sa. [arUpopapatti], ka. arUpaloka meM janma kI prApti, kha. arUpadhyAna kI prApti - yA ca./Sa. vi., e. va. - yasmiM samaye arUpUpapattiyA maggaM bhAveti, dha. sa. 2663; 267; 268; vibha. 195; arUpUpapattiyAti For Private and Personal Use Only Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir are/hare/re 581 ala arUpabhavo arUpa, arUpe upapatti arUpUpapatti, tassA arogI tri., rogI kA niSe. [arogina], rogarahita, svastha, arUpUpapattiyA, dha. sa. aTTha. 245. kuzala, kSaya-mukta - gI pu., pra. vi., e. va. - arogI mahitaM are/hare/re a0, [are re], Azcarya, ghabarAhaTa, asantoSa, camma, dhantahemaM nidassanaM, abhi. ava. 90. DAMTa-phaTakAra evaM tiraskAra kA sUcaka nipA., apane se arocaka/arocika pu.. [arocaka], bhUkha kA kama laganA, choTI zreNI vAle logoM ke lie prayukta sambodhana - avhAne bhojana ke prati aruci yA jugupsA - ko pra. vi., e. va. bho are ambho hambho re jeGga Avuso, he hare tha, abhi. pa. - arocako AhArarasa aruccanarogo, lIna. (dI.ni.TI.) 1139; Avuso, ambho hambho hare are he iccete 2.172; - kena tR. vi., e. va. - bhattAcchAdakenAti bhattaM ekavacanaputhuvacanavasena purisAnaM AmantaNe, sadda, 3.894%; arocikena, mahAva. aTTha. 351. 895; aho vata re chekA AcariyA, IdisAnipi nAma sippAni arocayati ruca ke varta. pra. pu., e. va., pasanda karatA hai, karissantI ti, dha. sa. aTTha. 251; sA nUna puna re pakkA, mana ke lie rucikara mAnatA hai - yiMsu adya. pra. pu. ba. vikAle bhattamAhari jA. aTTha. 5.99; mahAjano are va. - tamhA ca kammA viramiMsu eke, eke ca pabbajjamarocayiMsu, duTThaantevAsika, tvaM Acariyena saddhiM sArambhaM karosi, jA. theragA. 724. aTTha. 2.187. arodanakAraNa napuM., tatpu. sa. [arodanakAraNa], nahIM rone aroga/Aroga tri., ba. sa. [aroga], zA. a. roga se kA kAraNa - NaM dvi. vi., e. va. - taM sutvA sA arodanakAraNaM mukta, svastha, haTThA kaTThA, acchA, bhalA- go pu., pra. vi., e. kathentI.... pe. va. aTTa. 54. va. - somhi arogo vibhamissAmI ti ... taM bhikkhu ceva arodamAna tri., ruda ke varta. kR. kA niSe. [arodamAna], upalahiMsa. jIvako ca komArabhacco tikicchi so arogo nahIM ro rahA/rahI - nA strI., pra. vi., e. va. - kena vibhami, mahAva. 91-92. yena yena bhesajjena Aturo arogo kAraNena tvaM roditaM yuttakAle arodamAnAva mahAhasitaM hasAsi, hoti, tena tena bhesajjena AturaM upasaGkamati, mi. pa. 166; jA. aTTha, 3.195. - gA ba. va. - puttA ca me samAniyA arogA, su. ni. 24; aropitajAta tri., karma. sa. [aropitajAta], binA rope hue lA. a. akSuNNa, nitya, mRtyu ke uparAnta roga Adi se svayaM utpanna (jaMgalI phasala) - tA pu.. pra. vi., ba. va. - sarvathA mukta evaM zuddha AtmA - arUpI attA hoti arogo paraM cInakAnIti aTavipabbatapAdesu aropitajAtA cInamuggA, maraNA saJI tinaM paJapenti, dI. ni. 1.26; tattha arogoti su. ni. aTTha 1.261. nicco, dI. ni. aTTha. 1.101; evaM vaNNo attA hoti arogo aropima tri., uparivat -- naM napuM.. pra./dvi. vi., e. va. - paraM maraNA'ti, ma. ni. 2.235; - gA strI., pra. vi., e. va. mahAvanaM nAma sayaMjAtaM aropimaM saparicchedaM mahantaM vanaM. - sukhinI hotu suppavAsA koliyadhItA, arogA arogaM puttaM / vijAyatUti, udA. 86; tAvadevassa mAtA arogA ahosi, arosaneyya tri.. rusa ke saM. kR. rosaneyya kA niSe0, vaha, dha. sa. aTTha. 149; - tA strI., bhAva. [arogatA], svastha jise kisI bhI taraha ruSTa yA krodhita na kiyA jA sake - honA, upadravoM se mukta honA, roga-rahita honA - sobhanAnaM yyo pu., pra. vi., e. va. - arosaneyyo na so roseti kaJci, atthitA hotu arogatA nirupadavatAti, khu, pA. aTTha. 142; taM vApi dhIrA muni vedayanti, su. ni. 218; ... so khINAsavamuni Ayu arogatA vaNNaM, saggaM uccAkulInatA, mi. pa. 309; - arosaneyyo dhItumArako ti vA pesakAro ti vA evamAdinA nattu tri., ba. sa. [aroganapta], vaha, jisake nAtI svastha yA nayena kAyena vA vAcAya vA rosetuM ghaTTetuM bAdhetuM araho na nIroga hoM - ttA strI., pra. vi., e. va. - tena kho pana hoti, su. ni. aTTha. 1.224. samayena visAkhA migAramAtA bahuputtA hoti bahunattA, arogaputtA ala ka. tandrA, rokanA, dUra rakhanA artha vAlI eka dhAtu - aroganattA abhimaGgalasammatA, pArA. 292; - bhAva pu.. svastha kalile alakala dvayaM, dhA. maM. 66; manu-pUra suNa kusu honA, rogoM se rahita avasthA, kuzalatA - vaM dvi. vi., e. ila ala maha si-ki iccevAmAdIhi dhAtUhi pATipadikehi va. - sA mAtApitUnaJca bhariyAya ca pattAnaJca arogabhAvaM ca ussanusa isa iccete paccayA honti, ka. vyA. 675; kha. pucchi dha. pa. aTTha. 1.186; atharasa mama arogabhAvaM kathetvA alaGkaraNa artha vAlI eka dhAtu - ala bhUsane, sadda. taM AdAya AgaccheyyAtha, jA. aTTha. 3.52. 2.434. For Private and Personal Use Only Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 582 ali alaM/halaM ali bandhana artha vAlI eka dhAtu - ali baMdhane dhA. maM. 66.. AdimAha, dI. ni. aTTha. 2.161; alanti paTikkhepatthe aLa/ala napuM./pu. [ala]. kekar3eM ke paje kA zirA, nipAto, tade. 3. tR. vi. meM anta hone vAle nAmoM bicchU kI pUMcha para lagA DaMka - LaM dvi. vi., e. va. - tathA pU. kA. kR. ke sAtha anvita rahane para prAyaH yadeva hi so, bhante, kakkaTako aLa abhininnAmeyya taM basa, bekAra, jaise arthoM kA saGketaka - hotu, bhante, tadeva te kumArakA vA kumArikA vA .... ma. ni. 1.300; evaM alaM ettakenAti, mi. pa. 16; "alaM me buddhana, alaM me aLaM sithilaM karissAmi, kAkaM pana neva vissajjessAmIti, dhammena, alaM me saGkenAti vadehI tidha. pa. aTTha. 1.269; - jA. aTTha. 3.260; - Lehi tR. vi., ba. va. - uppalamakuLa mattha/matta tri., ba. sa., upayogI, atyadhika lAbhaprada, viya aLehi ubhinnampi sIsaM kappetvA jIvitakkhayaM pApesi, kSamatA yA sAmarthya se yukta - ... tvaM vIsativassuddesikopi. jA. aTTha. 3.260-261; sacAhaM aLehi tava gIvaM gahetu .. urubalI bAhubalI alamatto saGgAmAvacaro, ma. ni. 2.266. labhissAmi, jA. aTTha. 1.219; - cchinna tri., ba. sa., ka. - kammanIya tri.. pUrNarUpa se upayukta - ... upasaGkamitvA paMje yA DaMka se rahita; vaha, jisakA DaMka yA paMjA gira cukA tassA kumArikAya saddhiM eko ekAya raho paTicchanne Asane hai - nno pu.. pra. vi., e. va. - uddhaTadATho viya sappo, alaMkammanIye nisajjaM kappesi.... pArA. 292; - vacanIya aLachinno viya kakkaTako, chinnavisANo viya ca usabho tri., tiraskAra yA avamAnanA ke sAtha sambodhita kiye jAne ahosi, jA. aTTa, 1.481; kha. kaTe hue aMgUThoM vAlA - nno| yogya, apamAna-prakAzaka zabdoM se sambodhita - yaM pu., dvi. pu., pra. vi.. e. va. - aLachinnoti yassa catUsu aGguTakesu vi., e. va. - parisamajjhe alaMvacanIyaM katvA mA puna gehaM aGguliyaM vuttanayeneva eko vA vahU vA aGkuTTakA chinnA honti, pAvisI ti vissajjesi. ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.8; - yA mahAva. aTTha. 292; - nnaM pu., dvi. vi., e. va. - alacchinnaM / strI., pra. vi., e. va., kisI eka ke prati samarpita, parityaktA pabbAjenti, mahAva. 115; hatthacchinnamaLacchinnaM, pAdachinnaJca nArI, garhita strI - tassa kukucca ahosi..pe... alaMvacanIyA, puggalaM, vina. vi. 2486. bhikkhUti?, pArA. 223; nAlaMvacanIyAti na pariccattAti alaM/halaM a., nipA., vai. araM kA rUpAntaraNa [alaM], aneka attho, yA hi yathA yathA yesu yesu janapadesu pariccattA prakAra ke AzayoM meM prayoga, ka paryApta, yatheSTa, kAphI, pariccattAva hoti, bhariyAbhAvaM atikkamati, ayaM yukta, upayukta, sakSama, tulya (prAyaH nimi. kR. athavA ca. alaMvacanIyA ti, tuccati, pArA. aTTha.2.134; - vacanIyatta vi. meM anta hone vAle nAmoM ke sAtha prayukta)- nipAtabhUto napuM.. bhAva., apamAnajanaka zabdoM se sambodhita honA - ttaM pana ayaM saddo pariyattinivAraNatthavAcako dissati, alaM etaM / dvi. vi., e. va. - alaMvacanIyattaM vA, paNNattiM vA ajAnato. sabba.... sadda. 2.434. alaJca pana te paTisevato antarAyAya, vina. vi. 376; - samakkhAtA pu.. kisI bAta ko paryApta ma. ni. 1.183; alaM te aviSpaTisArAya, cULava. 411; rUpa se prakAzita karane vAlA, sakSama zikSaka - tAro pra. alameva saddhena kulaputtena dassanAya upasamituM api vi.. ba. va. - ovAdakA viJaApakA sandarasakA samAdapakA puTosenA ti. dI. ni. 1.103; tattha alamevAti yuttameva, dI. samuttejakA sampahaMsakA alaMsamakkhAtAro saddhammassa dassampahaM ni. aTTha. 1.232; kha. niSedha yA varjana ke artha kA saGketaka, itivu. 76; alaMsamakkhAtAroti alaM pariyattaM yathAvRttaM basa, vyartha, ho cukA, rahane bhI do, bekAra - nisedhe na a no aparihApetvA sammadeva anuggahAdhipAyena akkhAtAro, itivu. mAla nahi, ce tu sace yadi, abhi. pa. 1147; na no mA a aTTha. 288; - samuggaha tri.. ba. sa., bhikSusaGgha ke dUta Adi alaM halaM iccete paTisedhanatthe. sadda. 3.889. aneka rUpoM meM ke karmoM ko apane hAtha meM lene meM sakSama - ggaho pu., pra. prayoga, 1. nimi. kR. ke sAtha anvita - tasmA hi yAguM vi., e. va. - dUteyyakammesu alaM samuggaho, saGghassa kiccesu alameva dAtuM niccaM manussena sukhatthikena, mahAva. 2973; ca Ahu naM yathA, mahAva. 484: dUteyyakammesu alanti ahi paJcahi, bhikkhave, aGgehi samannAgato saddhivihAriko alaM dUtanehi samannAgatatA saGghassa dUteyyakammesu samattho, suddha paNAmetuM, mahAva. 61; 2. saMbo. ke sAtha anvita rahane uggaNhAtIti samuggaho, mahAva. aTTha. 411; - sAkaccha tri0, para cetAvanI yA pratikSepa artha kA saGketaka - alaM kisI sArthaka saMbhASaNa meM saMlApa karane meM sakSama- ccho pa.. devadatta! mA te rucci saDabhedo, cULava. 337; sutvA ca pana pra. vi., e. va. - paJcahi, bhikkhave, dhammehi samannAgato subhahasseva atthAya mahatA ussAhena AgatattA alaM AnandAti bhikkhu alaMsAkaccho sabrahmacArInaM, a. ni. 2(1).75; paJcame For Private and Personal Use Only Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir alaka 583 alakkhiya alaMsAkacchoti sAkacchAya yutto, a. ni. aTTha. 3.31; - sAjIva tri., bhikSusaGgha meM anya bhikSuoM ke sAtha ThIka se nivAsa karane tathA anya kriyAkalApoM meM sakSama - vo pu., pra. vi., e. va. - paJcahi, bhikkhave, dhammehi samannAgato bhikkhu alaMsAjIvo sabrahmacArInaM, a. ni. 2(1).76; chaThe alaMsAjIvoti sAjIvAya yutto, a. ni. aTTha. 3.31; - sATaka tri.. ba. sa., pAMca prakAra ke peTuoM yA atyadhika mAtrA meM bhojana lene vAloM meM se eka, peTrapana ke kAraNa uThI huI toMda ke kAraNa ThIka se vastra dhAraNa karane meM akSama - ko pu.. pra. vi., e. va. - mahagyaso cAti mahAbhojano AharahatthakaalaMsATakata-travaTTakakAkamAsakabhuttavamitakAnaM aJataro viya, dha. pa. aTTha. 2.290; yo bhujitvA accu mAtakucchitAya advitopi sATakaM nivAsetuM na sakkoti, ayaM alaMsATako, visaddhi. mahATI. 1.56. alaka' pu.. [alaka]. dhuMgharAle bAla, bAloM kI laTeM, julpheM, mastaka ke ghUghara - kA pra. vi., e. va. - kassa vAtena chupitA, niddhantA mudukALakA, jA. aTTha. 7.63. aLaka' pu., vya. saM., eka rAjA kA nAma - ssa Sa. vi., e. va. - so assakassa visaye, aLakassa samAsane, su. ni. 983; aLakassa patidvAnaM, purimAhissatiM tadA, su. ni. 1017. alakamaMdA/ALakamandA strI., [alakanandA]. kubera vissavana mahArAja) kI rAjadhAnI- devAnaM ALakamandA nAma rAjadhAnI iddhA ceva hoti phItA ca bahujanA ca.... dI. ni. 2.110-111; ALakamandAva devAnaM sAvatthipuramuttamanti, khu. pA. aTTha. 90; alakA lakamandAssa purI, paharaNaM gadA, abhi. pa. 32. alakA strI.. [alakA]. uparivat - alakeva kuberassa sakkassevAmarAvatI, cU. vaM. 80.5. aLakka' pu.. [alaka], sapheda madAra, akavana - kko pra. vi., e. va. - akko vikiraNo tasmi, tvaLakko setapupphake. abhi. pa. 581; - mAlA strI.. tatpu. sa. [alarkamAlA]. madAra ke puSpoM kI mAlA - ya tR. vi., e. va. - vAnarena kuttagAthAya alakkamAlIti ahituNDikena kaNThe parikkhipitvA ThapitAya alakkamAlAya samannAgato, jA. aTTha. 4.2773; - mAlI pu.. pra. vi., e. va. [alarkamAlina]. madAra ke puSpoM kI mAlA ko dhAraNa karane vAlA - alakkamAlI tipukaNNaviddho, laTThIhato sappamukhaM upeta jA. aTTha.4.2763 ... alakkamAlIti ... alakkamAlAya samannAgato, jA. aTTha. 4.277. alakka pu., [alaka], pAgala kuttA - svAno suvAno sALUro sUno sAno ca sA pume, unmattAditamApanno aLakko tisuNo mano, abhi. pa. 519; tula., zunako bhaSaka: zvA syAt, alarkastu sa yogitaH, amara. 2(10).22. alakkhika tri., [alakSaka, alakSmaka], zA. a. cihoM yA lakSaNoM se rahita, nahIM dikhAI dene yogya, lA. a. vaha, jisake azubha lakSaNa spaSTa rUpa meM dikhalAI na par3eM, amaGgalasUcaka, durbhAgyajanaka, mUrkha, prajJAhIna - ko pu..pra. vi., e. va. - yAva pApo ayaM devadatto, alakkhiko, cULava. 335; alakkhikoti ettha na lakkhetIti alakkhiko, na jAnAtIti attho, ahaM pApakammaM karomIti na jAnAti, na lakkhitabboti vA alakkhiko, na parisatabboti attho, cULava aTTha. 109; - kA strI., pra. vi., e. va. - ahaM kALI alakkhikA, kALakaNNIti meM vidU ... alakkhikAti nippA , jA. aTTha. 3.226; - kaM pu., dvi. vi., e. va. - kasmA evarUpaM alakkhika ruJo pacchimAsane nisIdApesu. jA. aTTha. 5.277-78; - tA strI., bhAva. [alakSyatA, alakSmIkatA], aizvarya-vihInatA, dhanasaMpatti Adi se rahita honA - ya tR. vi., e. va. - tattha nAhaM alakkhyAti alakkhikatAya nissirIkatAya nAhaM gehato nikkhaminti yojanA, theragA. aTTha.2.399. alakkhipurisa pu., karma. sa. [alakSmIkapuruSa], aizvarya yA saubhAgya se rahita puruSa, abhAgA, pApI - sa saMbo.. pra. vi., e. va. - purisanta antimapurisa, kali alakkhipurisa, avajAta avajAtaputta, su. ni. aTTha. 2.180. alakkhI strI.. [alakSmI], ka. durbhAgya, vipatti, durdazA, burI hAlata - kkhiM dvi. vi., e. va. - nahi lakkhiM alakkhiM vA, aJo aJassa kArako ti, jA. aTTha. 3.230; alakkhiM nuda mahArAja, lakkhyA bhava nivesanaM jA. aTTha. 5.107: kha. kAlakarNI, apazakuna, durbhAgyasUcaka lakSaNa, asamRddhi kI devI - alakkhI kALakaNNItthI, atha lakkhI siritthiya, abhi. pa. 82; sirI tAta alakkhI ca, pucchitA etadabra. jA. aTTha. 5.107. alakkhiya pu., vya. saM., eka tamila-pramukha kA nAma - tathA tAr3igapperumALo aLakkhiyarAyaravhayo, cU. vaM. 76.145. For Private and Personal Use Only Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir alagakkonAra 584 alaMkata/alaGkata alagakkonAra pu., vya. saM., eka rAjakumAra kA nAma, jo alaggo asatto appatihito apalibuddho, ... sabbakilese ca zrIlaGkA ke zAsaka vikkamabAhu caturtha kA samakAlIna, sabbattha alaggena bhavitabba, mi. pa. 356-357; ... gacchanto peradoSI (Adhunika perAdeniya) kA nivAsI tathA jayavaGghanakoTTa rAjahaMso viya katthaci alaggoyeva mama putto ti..... dha. pa. nAmaka nagara kA saMsthApaka thA - girivaMsAbhijAto so aTTa, 1.343; evaM so katthaci alaggo bahi nikkhamati, alagakkonAranAmako, cU. vaM. 91.3.. udA. aTTha, 97; - citta tri.. ba. sa. [alagnacitta], alagadda pu.. [alagarda], pAnI kA sAMpa, geMhuana sAMpa kI icchArahita citta vAlA, Asakti-rahita citta vAlA, anapekSa kRSNa-varNa vAlI prajAti kA eka sAMpa - siriMsapo phaNI - tto pu.. pra. vi., e. va. - evaM karuNaM paridevante tattha tattha sappA lagaddA bhogipannaggA, abhi. pa. 653; tula., alagardo, anapekkho alaggacitto, cariyA. aTTha. 169; - tA strI., jalavyAla: samau rAjilaDuNDubhau, amara. 1(8).5; - do pra. bhAva. [alagnatA], anAsakti, bilagAva kI sthiti, nirapekSatA vi., e. va. - tassa so alagaddo paTiparivattitvA hatthe vA - ya tR. vi., e. va. - tamahaM alaggatAya asattaM, paTipattiyA bAhAya vA aJjatarasmiM yevA aGgapaccale Daseyya, ma. ni. suTTa gatattA sugataM, catunnaM saccAnaM buddhatAya buddhaM brAhmaNaM 1.187; gadoti hi visarasa nAma, taM tassa alaM paripuNNaM vadAmIti attho, dha. pa. aTTha.2414; - bhAva pu. [alagnabhAva, atthIti alagaddo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).13; alaM uparivat - vo pra. vi., e. va. - sabbaM paccupaTTapetvA pariyatto gado assAti alagaddo, ma. ni. TI. (mU.pa.) kamaladale jalabindu viya sabbattha alaggabhAvo, udA. aTTha. 1(2).83; - ssa Sa. vi., e. va. - taM kissa hetu? duggahitattA 188; - bhAva-lakkhaNa tri., ba. sa. [alagnabhAvalakSaNa], bhikkhave, alagaddassa, ma. ni. 1.187; - ddatthika tri., bilagAva, nirapekSatA yA anAsakti ke lakSaNa vAlA - No [alagArthika], pAnI ke jaharIle sAMpa kI cAha karane pu., pra. vi., e. va. - alaggabhAvalakSaNo vA kamaladale vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - seyyathApi, bhikkhave, jalabindu viya, dha. sa. aTTha. 172. puriso alagaddatthiko alagaddagavesI alagaddapariyesanaM caramAno alaggana? tri., ba. sa. [alagnArtha], aliptatA yA bilagAva .... ma. ni. 1.187; alagaddatthikoti Asivisaasthiko, ma. ke arthavAlA - dvena pu., tR. vi., e. va. - alagganadena ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).13; - pariyatti strI., karmasa. abbhokAso viyAti abbhokAso, dI. ni. aTTha. 1.148. [alagardaparyApti], jaharIle sAMpa ko pakar3ane meM prApta phala alaggamAna tri., Vlaga ke varta kR. kA niSe0, nahIM lagAva ke samAna lAbha-sammAna pAne ke lie buddhavacanoM kA jJAna rakhane vAlA, lipta na rahane vAlA - naM pu., vi. vi., e. va. pAnA - tisso hi pariyattiyo alagaddapariyatti nittharaNapariyatti - asajjamAnanti alaggamAnaM, dha. pa. aTTha. 2.174. bhaNDagArikapariyattIti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).13; tattha aLagvAnagiri pu., siMhala ke rAjA parakkamabAhu prathama dvArA yo buddhavacanaM uggahetvA evaM cIvarAdIni vA labhissAmi, vijita kSetra - riM dvi. vi., e. va. - aLagvAnagiri gahi catuparisamajjhe vA maM jAnissantIti lAbhasakkArahetu mahAbalaparakkamo, cU. vaM. 77.12. pariyApuNAti, tassa sA pariyatti alagaddapariyatti nAma, tade; alaMka/alaGka pu./napuM. vizeSa prakAra kA AbhUSaNa yA - suttanta pu.. ma. ni. ke eka sutta kA zIrSaka, jisameM buddha gahanA - imissaM hi kavInaM kabbaracanAyaM alaMkasaddo bhUsanavisesaM ne ariTTha ko usakI mithyA dhAraNA ke viSaya meM samajhAte hue vadati, sadda. 2.434.19. yaha batalAyA hai ki jaise jaharIle sarpa ko ThIka se na alaMkatta/alaGkata tri., alaM + kara kA bhU. ka. kR. pakar3ane vAle vyakti ko sAMpa kATa letA hai usI prakAra buddha- [alaGkRta], zA. a. paryAptarUpa se nirmita, acchI taraha se vacanoM ke sahI Azaya ko na pakar3ane vAlA vyakti hAni ko taiyAra kiyA gayA, lA. a. susajjita kara diyA gayA, prApta karatA hai; ma. ni. 1.183-196; - dUpamA strI., pra. vi., vibhUSita - to pu.. pra. vi., e. va. - alaGkato cepi samaM e. va., jaharIle sarpa ko pakar3ane jaisI - tattha yA duggahitA careyya, dha. pa. 142; tattha alaGkatoti vatthAbharaNehi paTimaNDito. upArambhAdihetu pariyApuTA ayaM alagadpamA, dha. sa. aTTha. 25. dha. pa. aTTha. 2.47; ekadivasaM nagaraM sajjApetvA sakko alagga tri., Vlaga ke bhU. ka. kR. kA niSe. [alagna], nahIM devarAjA viya alaGkato alaGkataerAvaNapaTibhAgassa lipaTA huA, nahIM juTA huA, kisI ke sAtha nahIM baMdhA huA, mattavaravAraNassa khandhe nisIditvA .... jA. aTTha 3.3463; nahIM avalambita - ggo pu., pra. vi., e. va. - AkAso alaGkato maDhakuNDalI, mAladhArI haricandanussado, ... tattha For Private and Personal Use Only Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir alaGkammaniya 585 alaGkAra alaGkatoti nAnAbharaNavibhUsito, jA. aTTa. 4.54; dha. pa. aTTha. saMvAranA - Nena tR. vi., e. va. - alaGkArenAti 1.18; - taM pu., dvi. vi., e. va. - sIlAlaGkArena hi alaGkataM paTijagganapubbakena alaGkaraNena, visuddhi, mahATI. 1.203; sIlakusumapiLandhitaM sIlagandhAnulittaM sadevako loko kha santuSTi yA Ananda pAnA, kevala sa. pU. pa. ke rUpa meM, Alokento.... udA. aTTa, 230; - tattabhAva tri., ba. sa. analaGkaraNa ke anta. draSTa; - cuNNa napuM.. tatpu. sa. [alaGkRtAtmabhAva], vastroM evaM AbhUSaNoM Adi se susajjita [alaGkaraNacUrNa], sajane-saMvarane ke upayoga meM lAyA jAne zarIra vAlA/vAlI - vA pu., pra. vi., ba. va. - vAlA cUrNa yA pAuDara - NNaM pra. vi., e. va. - vaDamAnanti bAhusaccasippavinayehi alaGkatattabhAvA, vinayAnurUpaM subhAsitaM alaGkaraNacuNNaM, vajira. TI. 25. bhAsamAnA, khu. pA. aTTha. 125; - paTiyatta tri., pUrNarUpa se alaGkaroti alaM +vkara kA varta., pra. pu.. e. va. [alaGkaroti]. sajAyA huA, sabhI taraha se alaGkata - tto pu.. pra. vi., e. sajAtA hai, vastra yA AbhUSaNa dhAraNa karatA hai, alaGkRta va. - santatimahAmatto gAthAvasAne arahattaM patvA karatA hai - kurumAno pu., varta. kR., pra. vi., e. va. - alaGkatapaTiyattoyeva AkAse nisIditvA parinibuto, dha. pa. sammAsambuddho chabaNNabuddharassiyo vissajjetvA aTTha. 2.46; tato paTThAya yAva jetuttaranagarA nirantara pubbakoTThakanadItIre lokaM alaGkarumAno aTThAsi, a. ni. alaGkatappaTiyattova....jA. aTTha. 7.379; - ttaM dvi. vi., e. aTTha, 3.113; - naM dvi. vi., e. va. - pAcInasamuddajalatalaM va. - uppILetvA baddhamAlAkapAlo viya alaGkatappaTiyattaM chindamAnaM viya AkAsaM alaGkamAnaM viya dibbaM cakkaratana mAlAsanaM viya ca, udA. aTTha. 119; - rajata-dAma-sadisa pAtubhavati, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.157; - Gkara anu., ma. tri., [alaGkRtarajatadAmasadRka], alaMkRta cAMdI kI paTTI ke pu., e. va. - tena hi, vadhu, yena alaGkArena alaGkatA puttassa samAna sundara - saM pu.. dvi. vi., e. va. - 'ito ethA ti me sudinnarasa piyA ahosi, manApA tena alaGkArena alaGkarAti, vatvA alaGgatarajatadAmasadisaM hatthisoNDaM gahetvA tesaM hatthe pArA. 17; -- karohi uparivata - uyyAnaM gancA mahAparise ThapetvA udakaM pAtetvA alaGkatavAraNaM brAhmaNAnaM adAsi jA. dibbAlaGkArahi alaGkarohI ti, jA. aTTha. 1.70; -- karitvA pU. aTTha. 7.237; - rAjaputtagaNa pu., tatpu. sa. kA. kR.- rAjA sabbAlaGkAraM alaGkaritvA amaccagaNaparivuto [alaGkatarAjaputragaNa], alaGkata yA saje saMvare rAjaputroM kA naGgalakaraNahAnaM agamAsi, jA. aTTha. 1.68; - analaGka- pU. samUha - No pra. vi., e. va. - alaGkatarAjaputtagaNo viya kA. kR. kA niSe. - khiDaM ratiM kAmasukhaJca loke, saddhammAlaGkato so, khu. pA. aTTha. 13; - vAraNa pu., karma. analaGkaritvA anapekkhamAno, su. ni. 59; analaGkaritvA sa. [alaGkRtavAraNa]. pUrI taraha se sajAyA huA hAthI - NaM alanti akatvA, etaM tappakanti vA sArabhUtanti vA evaM dvi. vi., e. va. - ... udakaM pAtetvA alaGkatavAraNaM brAhmaNAnaM aggahetvA, su. ni. aTTha. 1.89; - GkArApetuM prera., nimi. kR. adAsi, jA. aTTha. 7.237; - sayana napuM., karma sa. - kAmo pu.. pra. vi., e. va., alaGkata karavAne kI kAmanA [alaGkatazayana], acchI taraha se sajAyI gaI seja yA zayyA vAlA - atthagate sUriye maGgalasilApaTTe nisIdi attAnaM - naM dvi. vi., e. va. - na me alaGkatasayanaM sAdiyissati, alaGkArApetukAmo, jA. aTTha. 1.70; - GkArApetvA prera., pU. jA. aTTha, 7.2. kA. kR., alaGkata karAke - maggaM samaM kAretvA kadalipuNNaghaTaalaGkammaniya tri., karma. sa. [alaMkarmaNya], kAma karane hetu dhajapaTAkAdIhi alaGkArApetvA devi..... jA. aTTha. 1.62. pUrI taraha se upayukta, hAtha meM le lene yogya, kAma karane alaGkAra pu., alaM + Vkara se vyu. [alaGkAra]. zA. a. ke liye acchA - ye napuM., sapta. vi., e. va. - tssaa| paryApta rUpa se taiyAra kara denA, lA. a. sajAvaTa, gahanA, kumArikAya saddhiM eko ekAya raho paTicchanne Asane AbhUSaNa-ro pra. vi., e. va. - ayamassa pacchimo alaGkAro, alaMkammaniye nisajjaM kappesi, pArA 292; jA. aTTha. 1.70; - rAya ca. vi., e. va. - alaGkArAya alaMkammaniyeti kammakkhama kammayogganti kammaniyaM, saMvattanti, paTi. ma. 42; avippaTisArAdipavattiyA mUlakAraNaM alaM pariyattaMkammaniyabhAvAyAti alaMkammaniyaM, tassiM hutvA samAdhissa saddhindriAyAdialaGkArasAdhanena alaGkArAya alaMkammaniye, yattha ajjhAcAraM karontA sakkonti, pArA. saMvattanti, paTi. ma. aTTha. 1.193; - cuNNa napuM., karma. sa. aTTha. 2.194. [alaGkAracUrNa], mukha ko sajAne hetu lagAyA jAne vAlA alaGkaraNa napuM.. [alaGkaraNa], ka. alaGkata karanA, sajAnA- cUrNa yA pAuDara - NNaM pra. vi., e. va. - vaDamAnaM ti For Private and Personal Use Only Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir alaGkAra 586 alajjI alaGkAracuNNaM, ma. vaM. TI. 265; - janitasobhArAgI tri., puthulo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).96; - lola tri., ba. sa. [alaGkArajanitazobhArAgin], alaGkAroM se utpanna zobhA ke [alaGkAralola], alaGkAroM ke prati lobha yA lAlaca rakhane prati rAga yA lagAva rakhane vAlA - gino pu., Sa. vi., e. vAlA/vAlI - lA strI., pra. vi., ba. va. - anAgatasmivhi va. - lohinakaM lohitamakkhitapaTikkUlabhAvappakAsanato ithiyo purisalolA surAlolA alaGkAralolA visikhAlolA alaGkArajanita-sobhArAgino sappAyaM visuddhi. 1.185; - raJjana AmisalolA bhavissanti, jA. aTTha 1.323; - tA strI., napuM., karma. sa. [alaGkArAJjana], sAja-sajAvaTa yA bhAva., alaGkAroM ke prati lAlaca yA lobha - tAya ta. vi., alaGkaraNahetu prayukta aJjana - naM pra. vi., e. va. - e. va. - paJcahi lolatAhi lolo hoti- AhAralolatAya ajananti alaGkAraJjanameva, dI. ni. aTTha. 1.79; - tthambha alaGkAralolatAya, parapurisalolatAya, dhanalolatAya pu., karma. sa. [alaGkArastambha], sajAvaTa ke liye khar3A pAdalolatAya, su. ni. aTTha. 1.30; - vibhUsita tri., tatpu. kiyA gayA stambha yA khambhA - esikatthambho indakhIlo sa. [alaGkAravibhUSita]. gahanoM se sajA huA/sajI huI - nagarasobhano alaGkAsthambho, lIna. (dI. ni. TI.) 2.175; - tA strI., pra. vi., e. va. - sA dibbavatthanivatthA daNDaka pu.. karma. sa. [alaGkAradaNDaka]. ghUmane ke samaya dibbAlaGkAravibhUsitA sabbakAmasamiddhA devaccharApaTibhAgA prayukta manohara yA sundara char3I-kaM vi. vi., e. va. - apare ahosi, pe. va. aTTha. 39; - rAnuppadAna napuM.. tatpu. sa. catuhatthadaNDaM vA ajhaM vA pana alaGkatadaNDakaM gahetvA [alaGkArAnupradAna], gahanoM yA sajAvaTa-sAmagriyoM kA dAna vicaranti, dI. ni. aTTha. 1.80; - dAna napuM, tatpu. sa. - nena tR. vi., e. va. - sammAnanAya anavamAnanAya [alaGkAradAna], alaGkAroM kA dAna - nena tR. vi., e. va. anaticariyAya issariyavossaggena, alaGkArAnuppadAnena, dI. - alaGkArAnuppadAnenAti attano vibhavAnurUpena alaGkAradAnena, ni. 3.144; - rUpavicAra tri., ba. sa., kevala alaGkAroM yA dI. ni. aTTha. 3.125; - paTimaNDita tri., tatpu. sa. prasAdhanasAmagriyoM ke bAre meM socate rahane vAlA/vAlI[alaGkArapratimaNDita], gahanoM se sajA/sajI- maNDitA rA strI., pra. vi., e. va. - itthI kho, brAhmaNa, purisAdhippAyA strI., pra. vi., e. va. - tAvadeva naM sahajAtA savisahassA alaGkArUpavicArA puttAdhidvAnA asapatIbhinivesA amaccA sabbAlaGkArappaTimaNDitA parivArayiMsa. jA. aTTha. issariyapariyosAnAti, a. ni. 2(2).76; alaGkAratthAya mano 7.374; - paribhogUpaga tri., alaGkAroM ke upabhoga ke liye upavicarati etissAti alaGkArUpavicArA, a.ni. aTTha. upayogI - pagaM napuM.. pra. vi., e. va. - evaM imehi dvIhi 3.122. padehi yaM manussAnaM vohArUpagaM alaGkAraparibhogUpagaJca alaGghanIya tri., VlaGgha ke saM. kR. kA niSe. [alaGghanIya], vaha, jAtarUparajatamuttAmaNiveLuriyapavALalohitamasAsgallAdikaM jisakA ullaMghana na kiyA jA sake, ullaMghana na karane .... khu. pA. aTTha. 136; - palibodha pu.. tatpu. sa. yogya - yaM strI., vi. vi., e. va. - yo Acareyya [alaGkAraparirodha], alaGkaraNa ke liye rukAvaTa yA bAdhA - paradAramalaGghanIyaM tela. 80. gho pra. vi., e. va. - alaGkArapalibodho maNDanapalibodho aLajanapada pu., vya. saM., zrIlaGkA ke eka prAcIna kSetra kA telamakkhanapalibodho dhovanapalibodho mAlApalibodho, mi. pa. nAma, jahAM mahAvihAra kI tIrthayAtrA se vApasa lauTate samaya 10; - bhaNDaka napuM.. tatpu. sa. [alaGkArabhANDaka], alaGkaraNa isidatta tathA mahAsoNa nAmaka bhikSu ruke the- daM dvi. vi., karane hetu prayukta sAmagrI yA sAjosAmAna, sajAvaTa kI e. va. - isidattattheropi anupabbena cArikaM caranto aLajanapadaM sAmagriyAM - kaM dvi. vi., e. va. - bodhisattassa tussitvA sampApuNi vibha. aTTha. 421. brAhmaNassa soLasa goNe alaGkArabhaNDakaM nivAsagAmaJcassa alajjI tri., lajjI kA niSe. [alajjina]. lajjA se brahmadeyyaM datvA mahantena yasena brAhmaNaM uyyojesIti,dha. pa. rahita, bezarma - yadi tena saddhiM paribhogaM karoti, sopi aTTha. 2.69; jA. aTTha. 2.138; - ratha pu., karma. sa. alajjIyeva hoti. pArA. aTTha. 2.248; adUsakAnaM puttAnaM, [alaGkAraratha]. sajAyA huA zAhI ratha, alaGkata ratha - tho alajjI vata brAhmaNo, jA. aTTha. 7.323; - jjino pu.. pra. pra. vi., e. va. - ratho ca nAmeso duvidho hoti- yodharatho, vi., ba. va. - tena kho pana samayena asajjipunabbasukA nAma alaGkArasthoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).96; sa. ni. aTTha. kITAgirismiM AvAsikA honti alagjino pApabhikkhU pArA. 3.156; alaGkArastho mahA hoti, dIghato dIgho, puthulato / 281; -jjipaggaha pu.. tatpu. sa. [alajjIpragraha], nirlajja For Private and Personal Use Only Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 587 alajjitAya aladdha logoM ko jamakara pakar3a lenA, nirlajjiyoM ko samarthana yA alaGkato alaGkataM, sadda. 2.434; keci pana ettha alabhUsana saMrakSaNa - ho pra. vi., e. va. - apare dve paggahA, dve ca pariyApana vAraNesUti dhAtuM paThanti, tade... paribhogA- lajjipaggaho, alajjipaggaho .... pArA. aTTha. alattaka/alantaka pu.. [alakta, alaktaka], vRkSoM se 2.248; - paribhoga pu., tatpu. sa. [alajjIparibhoga]. nikalane vAlI rAla, lAla raMga kI lAkha, AlatA, mahAvara nirlajjoM ke sAtha mauja mastI, nirlajjoM ke sAtha sAMsArika - ko pra. vi., e. va. - alantako yAvako ca lAkhA jatu sukhoM kA upabhoga - go pra. vi., e. va. - aparepi cattAro napuMsake, abhi. pa. 305; - kata tri., tatpu. sa. paribhogA- lajjiparibhogo, alajjiparibhogo, dhammiyaparibhogo, [alaktakakRta, mahAvara yA AlatA se raMgA huA - tA pu., adhammiyaparibhogoti, pArA. aTTha. 2.248; - puggala pu., karma. pra. vi., ba. va. - alattakakatA pAdA, pAdukAruyaha vesikA, sa. [alajjIpudgala], nirlajja vyakti - le sapta. vi., e. theragA. 459; dha. pa. aTTha. 2.397; alattakakatA pAdA, mukhaM va. - alajjipuggale nissAya vasantIti attho, mahAva. cuNNakamakkhitaM, theragA. 771; - paTala/pATala napuM.. aTTha. 296-97; - bhAva pu.. [alajjIbhAva], lajjAhInatA, tatpu. sa., mahAvara yA AlatA jaisA zvetarakta varNa, lAkha bezarmI - vaM dvi. vi., e. va. -- tasmA yadAssa alajjIbhAvaM jaisA raMga - tena paccUsasamaye alattakapaTalabandhujIva jAnAti, pArA. aTTha. 2.248; - vAda pu.. [alajjIvAda], kapupphasadisaM maMsapesi vijAyi, ma. ni. aTTha (mU.pa.) lajjAhIna yA nirlajja kaha kara pukAranA, nirlajja kii| 1(1).332; khu. pA. aTTha. 128; alattakapATalavaNNa saMjJA yA upAdhi-dena tR. vi., e. va. - chabbaggiyA bhikkhU uttarAsaGgacIvaraM ekasaM katameva, jA. aTTha 4.103; - evaM vadanti - kissa tumhe, Avaso amhe alajjivAdena rasaraJjita tri., tatpu. sa. [alaktakarasaraJjita], lAkha pApethA ti? pAci. 200. ke drava dvArA raMgA huA - tA strI., pra. vi., e. va. - sakko alajjitAya tri., lajja ke saM. kR. kA niSe. cIvarakaraNaDhAne bhUmiparibhaNDamakAsi, bhUmi alattakarasarajitA [alajjitabya], lajjA na karane yogya viSaya - ye napuM.. viya ahosi, dha. pa. aTTha. 1.345; - vaNNa tri., ba. sa. sapta. vi., e. va. - alajjitAye lajjanti, lajjitAye na / [alaktakavarNa], lAkha yA mahAvara jaise raGga vAlA -- lajjare, dha. pa. 316; tattha alajjitAyeti alajjitabbena, naM napuM., pra. vi., e. va. - tAvadeva alattakavaNNaM bhikkhAbhAjanahi alajjitabba nAma, ... tena tesaM rattacandanaM pAyi, dha. pa. aTTha. 2.115; - NNAni napuM.. pra. alajjitabbena lajjitaM lajjitabbena alajjitaM, dha, pa. vi., ba. va. - therassa hatthato maccitvA alattakavaNNAni aTTha. 2.280. bhagavato pAdatalAni candanadAruAdIsu ..., dI. ni. aTTha. alajjussada tri., ba. sa. [alajyotsedha], atyadhika nirlajja, 2.175. bar3hI-car3hI bezarmI se yukta - de pu., sapta. vi., e. va. - aLattUrunADAlvAra pu.. vya. saM., do tamila zAsakoM kI alajjussade gULahena, vivaTeneva lajjisu. vina. vi. 2771. upAdhi yA nAma - aLattUrunADAlvAro tayo maNNayarAyarA, alajjussannA tri., tatpu. sa. [alajjyutsanna], nirlajjoM kaLavaNDiyanADAlbAro, keraLasIhamuttaro, cU. vaM. 76.141; se khacAkhaca bharA huA/huI - nnA strI., pra. vi., e. va. aLattUrunADAlbarA duve pandriyarAyaro, cU. vaM. 76.184. - sace alajjussanA hoti, parisA ubbAhikAya vUpasametabbaM alattha libha kA adya0, pra. pu., e. va., usane pAyA, lAbha pari. 414. prApta kiyA - sabbAva itthI kayiru nu pApaM, ajhaM alattha alaJjala/araJjara pu.. [araJjara], bahuta bar3A pAnI pIThasappinApi saddhiM, jA. aTTha. 5.432; alatthAti aladdhA, kA maTakA - ro/lo pra. vi., e. va. - araJjaro jA. aTTha. 5.435. udakacATi, alajalo, bahuudakagaNhanakoti attho, vajira. aladdha tri., Vlabha ke bhU. ka. kR. kA niSe. [alabdha], vaha, TI. 481. jisane kucha bhI prApta nahIM kiyA hai - ddhassa pu., Sa. vi., aLati' aLa se vyu. vartaH, pra. pu., e. va. [aDati], prayAsa e. va. - aladdhassa ca yo lAbho, laddhassa cAnurakkhaNA, jA. karatA hai - aLa uggame aLati, vALo, sadda, 2.460. aTTha. 5.111; aladdhassAti yo ca pubbe aladdhassa lAbhassa aLati ala se vyu. varta., pra. pu., e. va. [alati, alate], lAbho, jA. aTTha. 5.112; - ddhannalavodaka tri., ba. sa., vaha, sajAtA hai, sakSama hotA hai, rokatA hai - alati, alaGkAro jise anna evaM jala kI eka bUMda taka prApta nahIM huI hai - For Private and Personal Use Only Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aladaba anacchAditakopInA dakA pu0, pra. vi., ba. va. aladdhannalavodakA, saddhammo. 106. aladdhabba tri.. lama ke saM. kR. kA niSe.. nahIM prApta hone yogya nahIM milane yogya bbaM napuM. pra. vi. e. va. piNDampi alabddhaba ahosi. ma. ni. 2.198 ettha pUraMtu ayuttadvena kAyaduccaritAdi avindiyaM nAma aladdhabvaM ti attho, sadda. 2.577. alamokkha tri. va. sa. [alabdhAdhimokSa] sudRr3ha saMkalpa ko prApta na karane vAlA kkhA pu0, pra. vi., ba. va. ye pubbavuddhesu katAdhikArA aladvamokkhA jinasAsanesu apa. 1.1. aladdhavipAkavAra tri. ba. sa. [alabdhavipAkavAra], paripAka hone ke avasara ko na prApta karane vAlA, vaha jisake paripAka kA avasara hI nahIM AyA hai- raM napuM0, pra. vi., e. va. aparipakkavedanIyanti aladdhavipAkavAraM a. ni. aDDa " 3.263. addhA labha ke pU. kA. kR. laddhA kA niSe. [alabhya ], nahIM prApta kara kathaM jhAyiM bahulaM kAmasaJa, parivAhirA honti aladdha yo tanti, sa0 ni0 1 ( 1 ). 148, 149; aladdhAti alabhitvA sa. ni. aTTha. 1.165. aladvAdhimokkha tri. ba. sa. [alabdhAdhimokSa] sudRr3ha saMkalpa ko prApta na kiyA huA, saMzayAlu kkhe pu0, sapta.vi., va.- vicikicchAsahagate aladdhAdhimokkhe dubbalepi paTisandhiM AkaDhamAne uddhaccasahagataM laddhAghimokkhaM balavaM kasmA nAkaDDUtIti ?, dha. sa. aTTha. 300. e. - www.kobatirth.org aladdhUpacAra tri. ba. sa. [ alabyopacAra) pUrNarUpa se prayAsa na kiyA gayA, Adhe-adhUre rUpa meM kiyA gayA raM napuM. pra. vi. e. va. alaDUpacAra sippaM phalaM na deti tAtAti, ma. ni. aDa. (ma.pa.) 2.235. aLanAgarAjamahesI strI. vya. saM., nAgoM kI eka rAnI cittalapabbate bhikkhunA nIhaTaudakavAhakaM aLanAgarAjamahesI viya, evampi vaTTati, pArA aTTha. 2.234 pAThA. aLandanAgarAjamahesI. alapitalipa ke bhU0 ka. kR. lapita kA niSe. [ alapita], nahIM kahA gayA, nahIM sthApita yA nahIM pratipAdita taM napuM. pra. vi., e. va. abhAsitaM alapitaM tathAgatena bhAsitaM lapitaM tathAgatenAti dIpeti, mahAva. 476. alabbhatra labhase saM. kR. labbha kA niSe [ alabhya ] nahIM prApta karane yogya nahIM mila sakane yogya napuM. pra. vi., e. va. va. yamidaM kammaM didhammavedanIyaM taM upakkamena . 17 588 -- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir alamattha / alamatta vA padhAnena vA samparAyavedanIyaM hotUti alabbhametaM, ma. ni. 3.7. alabmanIya tri labha ke saM. kR. labbhanIya kA niSe. [ alabhanIya] uparivat yAni napuM. pra. vi. ba. va. - alabbhanIyAni dAnAni samaNena vA brAhmaNena vA devena vA mArena vA brahmanA vA kenaci vA lokasmiM. a. ni. 2 (1).50; yadvAna napuM. karma. sa. [ alabhanIyasthAna] prApta na ho sakane yogya cIja yA vastu naM. pra. vi., e. va. paNDitAnaM kathaM sutvA alabbhanIyaTThAnanti tathato atvA appamattakampi sokaM na karisUti. jA. aDDa. 4.53. alabmaneyya tri.. labha ke saM. kR. labbhaneyya kA niSe. [ alamanIya] uparivat thyo pu. pra. vi. e. va. sace pajAneyya alabbhaneyyo, mayAva aJJena vA esa attho, a. ni. 2 ( 1 ) 53: jA. aDa. 3.177 - khematA strI0, bhAva., kuzala- maGgala yA kalyANa kA aprApya honA - ya pra. vi., e. ka. atAyanatAya ceva alabbhaneyyakhematAya ca atANato, mahAni. a. 132; - TThAna napuM. karma. sa. [alabhanIyasthAna ], nahIM prApta ho sakane yogya avasthA yA sthitinaM napuM pra. vi. e. va. yasmA alabbhiyaM alabbhaneyyadvAnahi nAmetanti atyo jA. anu. 4.77 patidvatri ba. sa. [ alabhanIyapratiSTha], kisI avasthA para dRr3ha-sthiti prApta na karane vAlA dvaM napuM. pra. vi., e. va. dukkhogAhaM alabbhaneyyapatidvaJca tasmA gambhIraM, dha. sa. aDa. 24 sakalasuttantaM bhagavA paresa paJJAya alabdhaneyyapatidvaM paramagambhIraM sabbaJJataJANaM darasento... ma. ni. aTTha0 (mU0pa.) 1 (1).60; - vatthu napuM0, karma. sa. [alabhanIyavastu ], prApta na ho sakane yogya vastu smiM sapta. vi. e. va. - AkAsena gacchantassa bandassa gahetukAmatAsadisaM alabbhaneyyavatthurimaM icchAbhAvatoti adhipyAyo pe. va. aTTa " 55. alabjiyatra labha ke saM. kR.. labhiya kA niSe. [alabhya]. nahIM pAe jAne yogya, aprApya yaM napuM. pra. vi. e. va. jAto me mA marI putto, kuto labbhA alabmiya, jA. aDDa 4.77 yasmA alabdhiyaM alabdhaneSyadvAnahi nAmetanti attho tade.. alamattha/alamatta tri. ba. sa. [ alamartha], sakSama, samartha, yogya, nipuNa tyo pu0, pra. vi., e. va. evaM bhoge samAhatvA, alamatto kule gihI dI. ni. 3.143; alamatthoti yuttasabhAvo samattho vA pariyattarUpo gharAvAsaM saNThApetuM dI. For Private and Personal Use Only Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir alamatthadasa 589 alambusA ni. aTTha. 3.121; - tara tri., tula. vize., adhika yogya, visesa pu., tatpu. sa., uttama jJAna evaM darzana kI kSamatA kI adhika samartha, adhika nipuNa - tarA pu., pra. vi., ba. va. - sabase utkRSTa avasthA - so pra. vi., e. va. - natthi tumhe tena paNDitatarA ca byattatarA ca bahussutatarA ca samaNassa gotamassa uttarimanu ssadhadhammA alamatthatarA ca, cULava. 2; alamatthatarAti samatthatarA, cULava. alamariyANadassanaviseso, ma. ni. 1.99; alamariyo ca aTTha. 1. so jANadassanaviseso cAti alamariyANadassanaviseso, alamatthadasa tri., [alamarthadaka], hitakArI yA upayogI ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).334; - saM dvi. vi., e. va. -- bAtoM ko dekhane meM samartha (RSi)- sA pu.. pra. vi., ba. va. iriyAya tAya paTipadAya tAya dukkarakArikAya nAjjhagamaM - alamatthadasatarehIti ettha atthe passituM samatthA uttari manussadhammA alamariyANadassanavisesaM. ma. ni. alamatthadasA, te atisitvA ThitA alamatthadasatarA, a. ni. 1.115. aTTha. 2.359; - dasatara tri., tula. vize0, hitakAraka bAtoM alaMpaJa tri., ba. sa. [alaMprajJa], samajhadAra, paripakva buddhi ko dekhane meM adhika samakSa yA samartha - taro pu., pra. vi., vAlA - o pu., pra. vi., e. va. - yato ca kho, bhikkhave, e. va. - alamatthadasataro ceva pitarA, yepissa pitA atthe so kumAro buddho hoti alaMpao, a. ni. 2(1).6; alapao anusAsi, tepi jotipAlasseva mANavassa anusAsaniyA ti, ti yuttapaJo, a. ni. aTTha. 3.3. dI. ni. 2.170; alamatthadasataroti samattho paTibalo atthadaso alaMpateyya strI., pati prApta karane hetu upayukta Ayu vAlI, alamatthadaso, ta alamatthadasaM tiretIti alamatthadasataro, vivAha karane yogya Ayu ko prApta nArI- yyA pra. vi., ba. dI. ni. aTTa. 2.227. va. - manussesu paJcavassikA kumArikA alaMpateyyA alamatthavicintaka tri., [alamarthavicintaka], hitakAraka bhavissanti, dI. ni. 3.52; alaMpateyyAti patino dAtuM yuttA, evaM upayogI bAtoM kA nizcaya karane meM sakSama - kaM pu.. dI. ni. aTTha. 3.33. dvi. vi., e. va. - paNDitaM vata meM santaM, alamatthavicintaka, alambatthanA/alambatthanI strI0, ba. va. [alambasastano], theragA. 252; alamatthavicintakanti attano ca paresaJca atthaM / vaha nArI, jisake stana nIce kI ora laTake hue na ho, hitaM vicintetuM samatthaM, alaM vA pariyattaM atthassa vicintaka kaThora stanoM vAlI yuvatI - niyo dvi. vi., ba. va. - kilesaviddhasanasamatthaM atthadassinaM vA, sabbametaM attano mahAsattassa pana atidIghAdidosavajjitA alambatthaniyo antimabhavikatAya thero vadati, theragA. aTTha. 1.405. madhurathaJAyo catusaTTi dhAtiyo adAsi, jA. aTTha. 6.3; - alamariya tri.. karma. sa., Arya hone meM sakSama, Arya kI tA strI., bhAva. [alambastanatA], stanoM ke laTakate na rahane pahacAna karane meM sakSama, Arya banAne vAlI bAtoM ko jAnane kI sthiti meM honA, stanoM kA kaThora honA - anunnatakucchitA meM samartha - yo pu., pra. vi., e. va. - tattha alamariyaM chaTTo alambatthanatA sattamo, apalitabhAvo aTThamo, jA. aTTha. Atunti alamariyo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).334; - yA 7.232. ba. va. - ye imesaM bhavataM dhammA akusalA akusalasaGghAtA, alambita tri., Vlamba ke bhU. ka. kR. lambita kA niSe0, vaha, sAvajjA sAvajjasatAtA, asevitabbA asevitabbasaGghAtA, na jisakI pragati meM koI bAdhA nahIM DAlI gaI hai, binA alamariyA na alamariyasasAtA, kaNhA kaNhasavAtA ..., dI. hicakicAhaTa vAlA - taM napuM.. pra. vi., e. va. - ahApetvA ni. 1.148. alambitvAti aparihInaM alambitaM katvA, a. ni. aTTha. 2.311. alamariyANadassana tri., uttama jJAna evaM darzana ko prApta alambitvA limba ke pU. kA. kR., prera. lambitvA kA niSe., karane meM sakSama - naM napuM., dvi. vi., e. va. - yo pana bhikkhu binA derI ke, binA bAdhA yA hicakicAhaTa ke - ahApetvA anabhijAna uttarimanu ssadhAmma attu panAyika alambitvA paripUraM vitthArena parassa avaNNaM bhAsitA hoti, alamariyajANadassanaM samudAcareyya, pArA. 110; 111; a. ni. 1(2).89; ahApetvA alambitvAti aparihInaM alambitaM alamariyANadassananti ettha lokiyalokuttarA paJA katvA, a. ni. aTTha. 2.311. jAnanaDhena ANaM, cakkhunA diTThamiva dhamma paccakkhakaraNato alambusA strI., eka apsarA kA nAma - saM dvi. vi., e. va. darasanaDena darasananti ANadarasanaM. ... tattha yena ANadassanena - 'devakaja parAbhetvA, sudhammAyaM alambu santi ... so alamariyajANadassanoti vuccati, pArA. aTTha. 2.73; - paNDukambalasilAsane nisinno taM alambusaM pakkosApetvA For Private and Personal Use Only Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir alavaNabhojI 590 alAta/AlAta idamAha, jA. aTTha. 5.146; sakkaTThAnaM nu kho tApaso patthetIti 3.5; alasakenAti ajIraNena Amarogena, lIna. (dI. ni. alambusaM nAma devakaja tApasassa tapa bhinditvA ehI ti TI.) 3.5. pesesi, dI. ni. aTTha. 1.274; - jAtaka napuM., jA. aTTa, ke alasatALambara napuM., samA. dva. sa., do prakAra ke vAdya - 523veM jAtaka kA zIrSaka, jisameM alambusA nAmaka eka alaso ca tALambaraJca alasatALambaraM mo. vyA. 3.19. apsarA ke dvArA isisiGga nAmaka RSi ko tapobhraSTa karane alasanda' pu., vya. saM., yUnAniyoM ke adhInastha eka dvIpa kA ke asaphala prayAsa kA kathAnaka diyA gayA hai, jA. aTTha. nAma, jahAM yUnAnI zAsaka milinda kA janma huA - atthi, 5.145-156. bhante, alasando nAma dIpo, tatthAhaM jAtoti, mi. pa. 91; - alavaNamojI tri., [alavaNabhojI]. binA namaka kA bhojana ndaM dvi. vi., e. va. - mahAsamudaM pavisitvA vaGga takkolaM khAne vAlA, namakIna yA namakayukta bhojana na khAne vAlA cInaM sovIraM suralu alasandaM kolapaTTanaM suvaNNabhUmiM gacchati - asuriyaMpassAni mukhAni, acandamullokikAni mukhAni, mi. pa. 324. asaddhabhojI, alavaNabhojI, apunageyyA gAthA, sadda. 3.744. alasanda' pu.. siMhalI sUciyoM meM ullikhita yUnAniyoM kA alasa' tri., [alasa], AlasI, susta, akarmaNya - so pu.. eka sudUravartI bandaragAha - yonanagarAlasandA pra. vi., e. ka. - nikkosajjo akilAsu, mando tu yonamahAdhammarakkhito. ma. vaM. 29.39; yonanagarAlasandA ti alaso pyatha, abhi. pa. 516: ... yathA-manusso, ... illiso, yonavisayamhi alasandA nAma nagaraparivattato ti vRttaM hoti, alaso, mahiso sIsaM kIsaM. ka. vyA. 675; alaso ma. vaM. TI. 481. kodhapaANo, taM parAbhavato mukhaM su. ni. 96; alasoti alasandaka pu., alasandA nAmaka yUnAnI nagara yA dvIpa kA jAtialaso accantAbhibhUto thinena ThitavAne Thito eva hoti, nivAsI- kA pra. vi., ba. va. - alasandakA pallavakA, su. ni. aTTa, 1.134; - sA strI., pra. vi., e. va. - dhammarA niggamAnusA, apa. 1.394. akammakAyA alasA mahagghasA, a. ni. 2(2).230; alasAti alasuNa napuM., lasuNa kA niSe. [alazuna]. lahasuna se bhinna nisinnahAne nisinnAva ThitavAne ThitAva hoti, a. ni. aThTha. kucha aura - Ne sapta. vi., e. va. - lasuNe alasuNasaA 3.178; -- jAtika tri., [alasajAtika], AlasI svabhAva khAdati, Apatti pAcittiyassa ... alasuNe lasuNasaA vAlA, svabhAva se hI susta yA niSkriya rahane vAlA - kA khAdati, Apatti dukkaTassa, alasuNe vematikA khAdati, strI., pra. vi., e. va. - alasajAtikA amhAka dhItA, Apatti dukkaTassa, alasuNe alasuNasaA khAdati, anApatti etissA sAmiko kaJjikamattampi na labhissati ma ti pAci. 353-54. .... dha. pa. aTTa, 1.218; - kassa pu., Sa. vi., e. va. - alAta'/AlAta napuM.. [alAta], Aga kA aMgAra, alAva, aJjatarassa sattassa alasajAtikassa etadahosi, dI. ni.. ___adhajalI lakar3I - taM pra. vi., e. ka. - kukkuLo tuNhabhasmasmi 3.66; - tA strI., alasa kA bhAva. [alasatA], Alasya, aGgAro lAtamammukaM, abhi. pa. 36; javato panassa sarIraM niSkriyatA, nikammApana, sustI - ya tR. vi., e. va. - andhakAre paribhamantaM alAtaM viya khAyati, a. ni. aTTha. evamevaM alasatAya kammante appayojetvA vappamaGgalAdIsu 2.284; - taM dvi. vi., e. va. - sA alAtaM gahetvA niddAyamAnA piNDAya caritvA .... su. ni. aTTha 1.112; alaso viya nisIditvA vIhikhAdanatthAya eLake sampatte uhAya alAtena alasatAya mantitaM atthaM byApAdeti, mi. pa. 103; - bhAva eLakaM pahari jA. aTTha. 1.462; - tAni ba. va. - sakko pu., tatpu. sa. [alasabhAva], Alasya, sustI, niSkriyatA - alAtAni samAnento aggiM jAlesi, jA. aTTha. 1.78; - vena tR. vi., e. va. - yuvA balIti paThamayobbane Thito khaNDa napuM., tatpu. sa. [alAtakhaNDa], Aga ke aMgAro kA balasampannopi hutvA alasabhAvena upeto hoti, dha. pa. aTTha. eka hissA, alAva kA eka bhAga -- NDaM pra. vi., e. va. - 2.236. alAtakhaNDaM vA aGgArapiNDo vA chArikA vA dhUmo vA upahAti, alasaka pu., [alasaka], peTa kA eka roga, apaca yA visuddhi. 1.164; - taggisikhA strI., tatpu. sa. ajIrNatA kA roga, atibhojana - kena ta. vi., e. va. - [alAtAgnizikhA], Aga ke aGgAroM kI lau yA lapaTa, acelo korakkhattiyo sattamaM divasaM alasakena kAlaGkarissati, alAva se bAhara nikala rahI lau -- balavatA purisena dI. ni. 3.5; alasakenAti alasakavyAdhinA, dI. ni. aTTha. AviJchanaalAtaggisikhA viya uyyAnapAkAramatthake For Private and Personal Use Only Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 591 alAta/alAtaka aLAra/ALAra pAyittha, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.116; - cakka napuM.. alAvulomasAnIti alAbulomasadisamuttAni sukhumAnIti tatpu. sa. [alAtacakra]. maNDalAkAra Aga kA alAva, gola dIpeti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.170. AkAra vAlA Aga kA aMgArA - kkaM pra. vi., e. va. - alAbha pu., lAbha kA niSe. [alAbha], lAbha kA abhAva, hAni, mAyAmarIcisupinantaalAtacakkagandhabbanagarapheNakadali nyUnatA, kamI - bho pra. vi., e. va. - dhammena ca alAbho yo, Adayo viya assArA nissArAti cApi upaThThahanti, visuddhi. yo ca lAbho adhammiko, alAbho dhammiko seyyo, yaM ce lAbho 2.267; maNDalAkArena avijjhiyamAnaM alAtameva alAtacakka adhammiko, theragA. 666; lAbho alAbho yaso ayaso ca, visuddhi. mahATI. 2.400. nindA pasaMsA ca sukhaJca dukkhaM, jA. aTTha. 3.84; - bhena tR. alAta'/alAtaka pu., vya. saM., rAjA aMgati ke senApati vi., e. va. - pAya ca alAbhena, dhammassa ca adassanA, kA nAma - vijayo ca sunAmo ca alAto cAti tayo amaccA jA. aTTha. 6.20; paJaAyAti vipassanApajAya alAbhena jA. ahesa. jA. aTTha. 7.102; tato senApati rujao, alAto aTTha. 6.21; - ka napuM.. alAbha se vyu., kisI vastu ke lAbha etadabravi, jA. aTTha. 7.103; alAto devadattosi, sunAmo na hone se utpanna nirAzAbhAva - kena tR. vi., e. va. - ima Asi bhaddaji, jA. aTTha. 7.145; vijayo ca sunAmo ca passitvA alAbhakena sussitvA marissatI ti, Apatti senApati alAtako, jA. aTTha. 7.115. dukkaTassa, pArA. 91; itaro alAbhakena sussitvA marati, alAbu napuM.. [alAbu/AlabU, strI.], lambI laukI, tumar3I pArAjika, pArA. aTTha. 2.53. se banA pAna-pAtra, pAnI meM tairane vAlA tumar3I kA halakA alAbhI tri., lAbhI kA niSe. [alAbhin], lAbha prApta na phala -- kAravello tu susavi, tumbya lAbu ca lAbu sA, abhi. karane vAlA/vAlI - tattha vai janA ucchedadiSTuiM gaNhanti, pa. 596; so kuddAlakena bhUmipakkamma katvA DAkaJceva lAbhI ca alAbhI ca, ..., dI. ni. aTTha. 1.102; - bhibhAva alAbukumbhaNDaeLAlukAdIni ca vapitvA tAni vikkiNanto pu., lAbha prApta na hone kI avasthA - vaM dvi. vi., e. va. kapaNajIvika kappesi, jA. aTTha. 1.299; yathA pana alAbu- - bhikkhave, eso bhikkhu attano alAbhibhAvaJca lAbusaddesu visuM visuM vijjamAnesu .... sadda. 1.218; yAnimAni ariyadhammalAbhibhAvaJca attanAva akAsi, jA. aTTa, 1.232. apatthAni alAbUneva sArade, dha. pa, 149; - ka napuM., alAmaka tri., lAmaka kA niSe0, alampaTa, nIcapana se mukta uparivat - kaM' pra. vi., e. va. - matthaluGgassa pUritanti - kaM napuM., pra. vi., e. va. - apApakanti alAmaka sa. ni. dadhibharitaalAbukaM viya matthaluGgabharitaM. su. ni. aTTa, 1.210; aTTha. 2.277; - ssa pu, Sa. vi., e. va. - tattha anomadassisUti -- kaM dvi. vi., e. va. - buddhassa pAde dhovitvA alAbukamadAsaha anomassa alAmakassa paccekabodhiJANassa diTTattA paccekabuddhA apa. 2.14; - ke sapta. vi., e. va. - telabhAjanesu visANe anomadassino nAma, jA. aTTha. 3.361; - kehi pu., tR. vi., vA naLiyaM vA alAbuke vA ThapetvA ..., pArA. aTTha. 1.234: - ba. va. -- tattha apApakehIti alAmakehi, jA. aTTha. 7.213; kaTAha napuM., tatpu. sa. [alAbukaTAha], tumar3I se banA huA - dassanA strI., ba. sa., pra. vi., e. va., vaha, jo asundara pAtra yA kar3AhI - haM pra. vi., e. va. - udake alAbukaTAhaM / athavA kurUpa na ho, dikhane meM sundarI - sAmikassa viya ArammaNe pilavatIti pilApanatA, dha. sa. aTTha. 425; - alAmakadassanA sAtisayaM dassanIyA pAsAdikA, vi. va. kaTAhasaNThAna tri., ba. sa. [alAbukakaTAhasaMsthAna], tumar3I aTTha. 83. ke pAtra jaise AkAra vAlA - sIsaTThIni sibbetvA alAyita tri., VlU ke bhU. ka. kR. lAyita kA niSe., nahIM ThapitajajjarAlAbukaTAhasaNThAnAnIti, khu. pA. aTTha. 38; - kATA gayA - alAyitanti lAyitahAnampi tesaM kammappaccayA patta napuM. tatpu. sa. [alAbupAtra], tumar3I se banA huA pAtra alAyitameva hutvA anUnaM paripuNNameva paJjAyati, lIna. - ttaM dvi. vi., e. va. - nigaNThasamaNA viya alAbupattaM (dI. ni. TI.) 3.42. bhikkhU pattaM aggabAhAya pakkhipitvA AdAya vicaranti, a. aLAra' tri., [arAla]. mur3A huA, Ter3hA, vakra -- aLAra ni. aTTha. 1.73; - lomasa tri, karma. sa., tumar3I ke sUkSma- vellita varSaM kuTila jimha kuJcitaM, abhi. pa. 709. rezoM ke samAna sUkSma-dhAgoM vAlA sAni napuM.. vi. vi., ba. aLAra/ALAra pu., vya. saM., mithilA ke eka kuTumbI yA va. - ahaM kho panudAyi, appekadA gahapaticIvarAni dhAremi gRhastha kA nAma - karoma te taM vacanaM alAra, mittaJca no daLahAni satthalukhAni alAbulomasAni, ma. ni. 2.209; hohi videhaputta, jA. aTTa. 5.160; ALAro, sAriputto, For Private and Personal Use Only Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org aLArakkhI 592 alippamAna sakapAlanAgarAjA pana ahameva ahosinti, jA. aTTa. samaNo, abbato alika bhaNe. dha. pa. 264; - kena tR. vi.. 5.170. e. va. - abhakkhAti abhUtena, alikenAbhisAraye, jA. aTTha. aLArakkhI tri., ba. sa. [arAlAkSa], vizAla netroM vAlA- 6.207; - vAdI tri., [alIkavAdina], asatyavAdI, jhUTha kkhI strI0, pra. vi., e. va. - yato pana me ayaM aLArakkhI bolane vAlA - dI pu.. pra. vi., e. va. - tattha abhUtavAdIti visAlanettA sobhanalocanA laddhA, jA. aTTha. 1.293. ariyUpavAdavasena alikavAdI, su. ni. aTTha. 2.179; - dinaM aLArapamha/aLArapakhubha/ALArapamha tri., ba. sa. pu., vi. vi., e. va. - jine kadariya dAnena, [arAlapakSmana], vakra yA tirachI barauniyoM vAlA/vAlI, saccenAlikavAdina, dha, pa. 223; - ne pu.. sapta. vi., e. va. vizAla nayanoM vAlA/vAlI, sundara evaM tirachI palakoM - alikavAdineti musAvAdimhipi na vissase, jA. aTTha. vAlA/vAlI - mhA strI., pra. vi., e. va. - ALArapamhA 4.51; - ditA strI., bhAva. [alIkavAditA]. asatya bolanA hasulA, susA tanumajjhimA, jA. aTTha. 7.258; aLArapamhAti ___- ya tR. vi., e. va. - musAvAdinoti dussIlA samAnA visAlakkhigaNDA, jA. aTTha. 7.260; ALArapamhA hasitA sIlavanto mayanti alikavAditAya musAvAdino udA. aTTa. 210. piyaMvadA, vi. va. 1025; ALArapamhAti bahalasaGgatapakhumA, alikhitapotthaka pu., karma. sa. [alikhitapustaka, napuM.]. gopakhumAti attho, vi. va. aTTha. 234; - mhehi napuM., tR. vi. rikta pustaka yA korA kAgaja, jisa para kucha bhI nahIM ba. va. - aLArapamhahi subhehi vaggubhi, palobhayantI maM yadA likhA gayA ho - ko pra. vi., e. va. - rittapotthakopIti udikkhati, ..., jA. aTTha. 5.203; aLArapamhehIti alikhitapotthako, vi. vi. TI. 2.233. visAlapakhumehi. jA. aTTha. 5.204; - mhe saMbo., e. va. - aliGga tri., ba. sa., niSe. [aliGga]. tIna liGgoM meM se kisI ALArapamhe hasite piyaMvade, pe. va. 443; ALArapamheti bhI eka sunizcita liGga se rahita zabda - Ggena pu., tR. vi., vellitadIdhanIlapamukhe, pe. va. aTTha. 164. e. va. - puliGgena vA saliGgena vA aliGgena vA saddhiM alAlAmukha tri., ba. sa. [alAlAmukha], zA. a. vaha, samAnAdhikaraNAni hutvA ..., sadda. 1.226; - bheda tri., ba. sa., jisake mukha se lAra na nikalatI ho, lA. a. bacapana kI niSe., liGgoM ke bhedoM se rahita, (kriyApada)- daM napuM.. pra. caJcalatA se rahita, praur3ha buddhi vAlA - kho pu. pra. vi., e.. vi., e. va. - kiriyAlakkhaNaM AkhyAtika aliGgabhedati va. -- aneLamUgoti alAlAmukho, su. ni. aTTha. 1.98. iti, sadda. 1.27; - bhedatta napuM.. bhAva. [aliGgabhedatva]. liGgoM ali/aLi pu., [ali], kAlA bhauMrA - madhulIho madhukaro ke bheda kA na rahanA, liGga-bheda kA abhAva honA - ttA pa. madhupo bhamaro alI, abhi. pa. 636; sare saroje ruditALipALi vi., e. va. - AkhyAtikassa kiriyAlakkhaNattA aliGgabhedattA samanto passati pajarajasA, jinA. 70; tattha ca tiNNaM liGgAnaM... sadda. 1.27. kamoLialisevitanti vandantAnaM anekasatAnaM brahmAnaM alittaM tri., lipa ke bhU. ka. kR. litta kA niSe. [alipta, molibhamarasevitantisevitanti kavayo icchanti, sadda. 1.239. zA. a. nahIM lIpA huA, lA. a. aprabhAvita, apradUSita alika ka. tri., [alIka], asatya, jhUThA, adhama, nindanIya, - tto pu.. pra. vi., e. va. - anUpalittoti taNhAdihilepehi apriya - adhamo kucchite Une, appiye yaliko bhave, abhi. pa. alitto, su. ni. aTTha. 2.122; anUpalittoti taNhAdIhi 1070; tula0, pIDArthe'pi vyalIkaM syAt, alIkaM tvapriye'nRte, lepehi alitto, sa. ni. aTTha. 1.182; - ttaM pu.dvi. vi., e. amara. 3.3.12; - kaM napuM.. pra. vi.. e. va. - taM tesaM va. - alittanti taM antevAsika pApadhammena alittaM so tithiyAnaM vacanaM micchA abhUtaM vitathaM alika viruddha viparItaM Acariyo visadiddho saro sesaM sarakalApaM viya limpati, jA. dukkhadAyakaM dukkhavipAka apAyagamanIyanti, mi. pa. 110: aTTha. 4.394. kha. napuM.. [alIka], jhUThI yA asatya bAta, asatya kathana alinI strI.. [alinI], kAle raGga kI bhramarI yA bhauMrA - yA vacana - lIka tvasacca micchA masAvyayaM, abhi. pa. 1273; atthaM vadatA mA vuccati lakkhI alinI ti bhamarIti vuttaM - kaM dvi. vi., e. va. - dhammena laddhaM satamasnamAnA, na sadda. 1.244. kAmakAmA alika bhaNanti, su. ni. 242; saccayeva bhAsati alippamAna tri., lipa ke karma. vA., varta. kR., lippamAna no alika su. ni. (pR.) 148; saccaM bhaNe nAlika taM kA niSe. [alipyamAna], lipta na hone vAlA, prabhAvita yA catutthAnti, su. ni. 452; khu. pA. aTTha. 108; na muNDakena pradUSita na hone vAlA - no pu.. pra. vi., e, va. - padumaMva For Private and Personal Use Only Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org alIna 593 alutta-vibhattika toyena alippamAno, eko care khaggavisANakappo, su. ni. alInamano alInajjhAsayova hutvA anavajjaDena kusala 71; akusalamUlAnaM pahAnavasena asantasanto asajjamAno santatiM sabodhipakkhiyabhedaM dhamma bhAveti vaDDeti, jA. aTTha. alippamAno ca veditabbo, su. ni. aTTha. 1.100; - naM dvi. 1.265; - manasa tri., ba. sa., uparivat - so pu., pra. vi., vi., e. va. - tesaM lepAnaM pahInattA lokena alippamAnaM, su.. e. va. - yo alInena cittena alInamanaso naro, jA. aTTha. ni. aTTha. 1.220; imaM paduma udake sajAtameva udakena 1.265; mana-saGkappa tri., ba. sa. [alInamanasaMkalpa], sudRr3ha alippamAnaM Thita nti, jA. aTTha. 3.281. yA udAra saMkalpa karane vAlA, udAra mana vAlA - ppo pu.. alIna tri., lIna kA niSe. [alIna], zA. a. nahIM leTA pra. vi., e. va. - alInamanasaGkappo, vidhuro etadavi, jA. huA, nahIM chipA huA, lA. a. azithila, jAgaruka, aTTha. 7.186; - viriya tri., ba. sa. [alInavIrya], sudRr3ha caukannA - naM napuM., pra. vi., e. va. - yoginA yogAvacarena vIrya se saMpanna - yo pu., pra. vi., e. va. - alInavIriyo kusalesu dhammesu alInamatanditaM santaM mAnasaM paggahetabba hoti, paggahitamano sadA, bu. vaM. 2.138; jA. aTTha. 1.30; -- mi. pa. 359; sampahaDhaM yadA cittaM, alInaM bhavatinuddhataM, tti tri., ba. sa. [alInavutti], utsAhI manovRtti vAlA, mahAni. 385; - citta tri., ba. sa. [alInacitta], azithila utsAha bhare mana vAlA - ttiM pu., vi. vi., e. va. - udvAhaka citta vAlA, Asaktirahita yA hara taraha ke lagAvoM se mukta cepi alInavRtti komArabhattAraM piyaM manApaM, jA. aTTha. citta vAlA - tto pu.. pra. vi., e. va. - alInacitto 5.445. akusItavutti, su. ni. 68; - ttaM pu., dvi. vi., e. va. - alInacitta pu., vya. saM., eka rAjakumAra kA nAma, jo bAda udaggacittanti thinamiddhavigamena sampaggahavasena alInacittaM, meM vArANasI kA rAjA banA - tassa nAmaggahaNadivase pana udA. aTTha. 231; - ssa pu.. Sa. vi., e. va. - alInacittassa mahAjanassa alInacittaM paragaNhanto jAtoti alInacittakumAro tuvaM, vikkantamanujIvasi, jA. aTTha. 4.242; dukkhUpanItaM tvevarasa nAmaM akaMsu. jA. aTTha. 2.17; - ttaM dvi. vi., e. va. maccumukhA pamocayi, alInacittaM taM migaMvadesI ti, tade. - - alInacittaM nissAya, pahaThThA mahatI cam, jA. aTTha. 2.18; cittasanthAra tri., ba. sa. [alInacittasaMstAra], Asakti- dha. pa. aTTha. 1.309; - jAtaka napuM., jAtaka saM. 156 kA rahita athavA saGkIrNatArahita citta ke phailAva yA vistAra zIrSaka, jA. aTTha. 2.15-19; imaM dukanipAte alInacittajAtaka vAlA (zarIra rUpI ratha) - ro pu.. pra. vi., e. va. - vitthAretvA kathesi, dha. pa. aTTha. 1.309. alInacittasanthAro, vuddhisevI rajohato, jA. aTTha. 7.142; alInasattu/alInasatta pu., vya. saM., uttarapaJcAla nagara alInacittasanthAro yathA stho nAma dantamayena uLArena santhArena ke rAjA jayaddisa ke putra ke rUpa meM utpanna eka bodhisatva sobhati, evaM tava kAyarathopi dAnAdinA kA nAma - sAmi alInasattu yasmA tvaM anadhimanosi. jA. alInaasaGkuTitacittasanthAro hotu. jA. aTTha. 7.144; - aTTha. 5.27; - kumAra pu., uparivat - ro pra. vi., e. va. najjhAsaya tri.. ba. sa. [alInAdhyAzaya], jAgaruka cittavRtti -- ... aggamahesI rAhulamAtA, alInasattukumAro pana ahameva vAlA, atandrita mana vAlA - yo pu.. pra. vi., e. va. - yo ahosinti, jA. aTTha. 5.31; 32; tadA bodhisatto tassa puriso alInena asaMkuTitena cittena pakatiyApi alInamano aggamahesiyA kucchimhi nibbatti, alInasattukumArotissa alInajjhAsayova hutvA anavajjavena kusalaM .... jA. aTTha. nAma kariMsu, jA. aTTa. 5.21; - ttuM dvi. vi., e. va. - tattha 1.265; - tA strI., alIna kA bhAva. [alInatA], azithilatA, alInasattunti evaMnAmakaM kumAra..., jA. aTTha. 5.24; - tte jAgarukatA, citta kI udAratA athavA asaGgIrNatA - sapta. vi., e. va. - AvI raho vApi manopadosaM. nAhaM sare dhammAnuvattI ca alInatA ca, atthassa dvArA pamukhA chaLeteti. jAtumalInasatte, jA. aTTha. 5.26; ... jAtu ekasena alInasatte jA. aTTha. 1.350; alInatA cAti cittassa alInatA anIcatA, mama bhAtike ahaM sammukhA vA parammukhA vA manopadosaM na iminA cittassa asaGkocataM paNItabhAvaM uttamabhAvaM dasseti, sarAmi, tade.. jA. aTTha. 1.351; - taM dvi vi., e. va. - alInacittoti alutta-vibhattika tri., ba. sa. [aluptavibhaktika]. vaha pada, etena balaviriyUpatthambhAnaM cittacetasikAnaM alInataM dasseti, jisakI vibhaktiyoM kA lopa nahIM huA hai, vibhaktipratyayasahita su. ni. aTTa, 1.97; - mana tri., ba. sa. [alInamanasa]. pada - kena napuM., tR. vi., e. va. - aluttavibhattikena padena udAra yA asaMkIrNa mana vAlA - no pu., pra. vi., e. va. - saha padAnaM samAso hoti, sadda. 3.743. For Private and Personal Use Only Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir alutta-samAsa 594 alepa alutta-samAsa pu., karma. sa. [aluptasamAsa], aisA samAsapada, sasaNThitamakampitamaluLitasabhAvaparisaddhAcArena bhavitabbaM mi. jisake pUrvapada kI vibhaktiyoM kA lopa na huA ho - so pra. pa. 351. vi., e. va. - tassapApiyasikAkammanti ca aluttasamAsoyeva, alUkha tri., lUkha kA niSe. [arukSa], nahIM rUkhA, rUkhepana tenAha idaM hI ti Adi, vi. vi. TI. 2.210; so ca samAso se rahita, cikanA, sApha-sutharA - khaM napuM., pra. vi., e. va. kiccavasena luttasamAso aluttasamAso ti duvidho, sadda. - majjhe kaNhaM hoti sukaNhaM alUkhaM sinilu pAsAdika 3.745; - se sapta. vi., e. va. - brAhmaNAti Adisu dassaneyyaM addAridvakasamAnaM, mahAni. 261; alUkhanti atthasamasanaM aluttasamAse, sadda. 3.741. pAsAdika, mahAni. aTTha. 305. aluddha tri., Vlubha ke bhU. ka. kR. luddha kA niSe. [alubdha]. aleNa 1. napuM., leNa kA niSe0, tatpu. sa. [alayana], zaraNa lobha se rahita, nirlobhI, lagAva yA lAlaca se mukta - ddho yA Azraya kA abhAva, vizrAma yA vizrAma-sthala kA abhAva, pu., pra. vi., e. va. - aluddho panAyaM, bhaddiya, purisapuggalo azaraNa sthala, anAzraya - to pa. vi., e. va. - pabhaGguto lobhena anabhibhUto apariyAdinnacitto neva pANaM hanati, a. adhuvato atANato aleNato asaraNato ... AdInavato ni. 1(2).222; tattha aloloti aluddho, jA. aTTha. 7.1933; nissaraNato tIreti - ayaM tIraNapariA, mahAni. 38; -ddhA ba. va. - na hi aluddhA evarUpAni kammAni karonti, allIyituM anarahatAya, allInAnampi ca leNakiccAkAritAya jA. aTTha. 4.12; - citta tri., ba. sa. [alubdhacitta]. aleNato..., mahAni. aTTha. 132; mi. pa. 392; 2. tri., ka. lobhamukta citta vAlA, lagAva yA lAlaca se rahita citta Azraya-rahita, zaraNa na dene vAlA, Tikane kI jagaha se vAlA - ttA pu., pra. vi., ba. va. - idha pana, bhikkhave, bhikkhU rahita - No pu., pra. vi., e. va. - aleNo lokasannivAsoti, aluddhacittA vivadanti, cULava. 197. paTi. ma. 116; atAyano lokasannivAso, aleNo, asaraNo, alubbhana napuM.. Vlubha se vyu. kri. nA., lubbhana kA niSe., lobha asaraNIbhUto, udA. aTTha. 113; kha. vaha, jise kahIM Azraya yA lAlaca na karanA, Asakti na rakhanA - sayaM vA na yA zaraNa nahIM milI hai, besahArA - NA pu., pra. vi., ba. va. lubmati, alubbhanamattameva vA tanti alobho, dha. sa. aTTha. - aleNA anagArA ca, nIlamaJcaparAyaNA, pe. va. 120; 172; abhi. ava. (pR.) 21; - ka tri., 1. lobha na karane abbhAhatA dukkhe patihitA atANA aleNA asaraNA vAlA, 2, napuM., alobha, lAlaca kA abhAva - alobhaniddese asaraNIbhUtA, mahAni. 304; - dassI tri., [alayanadarzina], alubbhanakavasena alobho, dha. sa. aTTha. 193; - nA strI., Azraya yA nivAsa sthAna ko nahIM dekha rahA/dekha rahI - alubbhana se vyu., lobha yA lAlaca kA na honA - yo tasmiM ssinI strI., pra. vi., e. va. - pariyesati leNamaleNadassinI, samaye alobho alumanA alumitattaM asArAgo asArajjanA, tadA nadI ajakaraNI rameti meM theragA. 308; aleNadassinIti dha. sa. 32; alubbhanAti alubbhanAkAro, dha. sa. aTTha. 1933; vasanaTThAnaM apassantI, theragA. aTTha. 2.27. - nAkAra pu., nirlobhatA kA AcaraNa - ro pra. vi., e. va. alepa pu., lepa kA niSe., tatpu. sa. [alepa]. lepa kA abhAva - alubbhanAti alubhanAkAro, dha. sa. aTTha. 193. - po pra. vi., e. va. - tattha lepo ca alepo ca lepokAso alumita tri., Vlubha ke bhU. ka. kR., lubbhita kA niSe. ca alepokAso ca veditabbo, seyyathidaM- lepoti dve lepA [alubdha], lobha yA lAlasA se mukta, nirlobhI - ssa pu.. Sa. - mattikAlepo ca sudhAlepo ca, ThapetvA pana ime ve lepe vi., e. va. - alubhitassa bhAvo alubhitattaM dha. sa. aTTha. avaseso bharamagomayAdibhedo lepo alepo, pArA. aTTha. 2.140; 194; - taM napuM., bhAva., pra. vi., e. va. [alubdhatva]. lobha - pAraho pu., pra. vi., e. va. [alepArha], lepa na karane se mukta honA, nirlolupatA, nirAkAMkSatA - yo tasmiM samaye yogya - thambhatulApiTThasaGghATavAtapAnadhUmacchiddAdi alepAraho alobho alubbhanA alumitattaM asArAgo asArajjanA okAso sabbopi alepokAsoti veditabbo, pArA. aTTha. asArajjitattaM anabhijjhA, dha. sa. 32; 312. 2.140; -- pokAso pu., tatpu. sa., pra. vi., e. va. aluLita tri., VluLa ke bhU, ka. kR., luLita kA niSe. [alepAvakAza], lepa karane ke lie anupayukta sthala - [alulita], nahIM hilAyA huA, parizuddha, sApha sutharA - tattha lepo ca alepo ca lepokAso ca alepokAso ca alulitoti na kalalIbhUto, mahAni. aTTha. 304; Apo veditabbo.... sabbopi alepokAsoti veditabbo, pArA. aTTha. susaNThitamakampitamaluLitasabhAvaparisuddho ... apanetvA 2.140. For Private and Personal Use Only Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aloNa 595 aloma aloNa tri., ba. sa. [alavaNa], namaka kI apekSita mAtrA se rahita, binA paryApta namaka vAlA - NaM pu., dvi. vi., e. va. - paribhinnavaNNaM aloNaM sukkhakammAsaM upanesi, bhagavA paTiggahesi, vi. va. aTTha. 153; tato aloNaM yAgaM labhitvA ekissAya sAlAya nisIditvA pivanti, ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(2).277; -NikA strI., aloNa se vyu., uparivat - ya tR. vi., e. va. - aloNikAyAti phANitavirahitAya, nipphANitattA hi sA aloNikA ti vuttA, jA. aTTha. 3.362; sukkhAya aloNikAya ca, passa phalaM kummAsapiNDiyA, jA. aTTha. 3.361; jA. aTTha. 1.224; - kadivasa pu., karma sa. [aloNakadivasa]. namaka kA prayoga nahIM kiyA jAne vAlA dina - se sapta. vi., e. va. - purimadivase manussA bahu loNamadasu, athAha aloNakadivase bhavissatI ti atirekaM loNaM Thapesinti, jA. aTTha. 3.324; - kAhAra pu., karma, sa. [aloNakAhAra], binA namaka vAlA bhojana - raM dvi. vi., e. va. - ekadA aloNakAhArameva denti, jA. aTTha. 3.324. aloNa-paNNa-bhakkha tri.. [alavaNaparNabhakSina], binA namaka ke sAga-sabjiyoM ke pattoM ko khAne vAlA - kkho pu., pra. vi., e. va. - aloNapaNNabhakkhomhi, niyamesa ca saMvato, apa. 1.242. aloNika tri., aloNa se vya. [alavaNaka], binA namaka vAlA - kaM napuM.. pra. vi., e. va. - pavanA AbhataM paNNaM, atelaJca aloNika cariyA. (pR.) 372: idaM loNika, idaM aloNika, idaM tittakaM idaM khArikaM idaM kaTukaM ... idaM kasAvaMti sUparasaM na jAnAti, dha. pa. aTTha. 1.268. alopanIya tri., Vlupa ke saM. kR., lopanIya kA niSe. [alopanIya], lopa na karane yogya, lopa kA aviSayIbhUta - yA pu.. pra. vi., ba. va. - atthavisesassa jotakA vA ajotakA vA lopanIyA vA alopanIyA vA, te sadA paccayA, sadda, 1.3. alobha pu.. lobha kA niSe., tatpu. sa. [alobha], lobha-nAmaka akuzala hetu kA citta meM abhAva, tIna kuzalamUloM meM se prathama - bho pra. vi., e. va. - tINi kusalamUlAni- alobho kusalamUlaM, adoso kusalamUla, amoho kusalamUlaM. dI. ni. 3.171; alobho kho, mahAli, heta alobho paccayo kalyANassa kammassa kiriyAya, a. ni. 3(2).72; - ja tri., [alobhaja], alobha ke kAraNa utpanna - jaM napuM., pra. vi., e. va. - alobhapakataM kama alobhajaM alobhanidAnaM alobhasamudayaM, a. ni. 1(1).160; - jjhAsaya tri., ba. sa. [alobhAdhyAzaya], lobha se mukta cittavRtti vAlA - sayA pu.. pra. vi., e. va. - alobhajjhAsayAti alubmanAkArena pavattaajjhAsayA, visuddhi. mahATI. 1.128; - maya tri., alobha se yukta - yena pu., tR. vi., e. va. - kammaphalasaddahanasaddhAmayena ca alobhamayena ca sundarena alaGkArena samannAgato. jA. aTTha.7.143; - nidAna tri., ba. sa. [alobhanidAna], alobha ke kAraNa utpanna - naM napuM.. pra. vi., e. va. - alobhakataM kamma alobha alobhanidAnaM alobhasamRdayaM, a. ni. 1(1).160; - nissandatA strI., bhAva., alobha kA phala yA pariNAma honA - ya tR. vi., e. va. - atha vA taM vimAnaM yassa puJakammarasa nissandaphalaM, tassa alobhanissandatAya sovaNNamayaM, adosanissandatAya uLAraM vi. va. aTTha. 11; - niddesa pu., tatpu. sa. [alobhanirdeza], alobhaviSayaka kathana yA vyAkhyAna - se sapta. vi., e. va. - alobhaniddese alubbhanakavasena alobho, dha. sa. aTTha. 193; - pakata tri., ba. sa. [alobhaprakRta], alobha ke prabhAva meM kiyA gayA, alobha dvArA nirdhArita - taM napuM., pra. vi., e. va. - yaM, bhikkhave, alobhapakataM kammaM alobhaja alobhanidAnaM alobhasamudayaM a. ni. 1(1),160; 297; -- paccaya tri., ba. sa. [alobhapratyaya, alobha ko pratyaya ke rUpa meM rakhakara utpanna - yA pu., pra. vi., ba. va. - itissa meM alobhajA alobhanidAnA alobhasamudayA alobhapaccayA aneke kusalA dhammA sambhavanti, a. ni. 1(1).233; - saGghAta tri., karma. sa. [alobhasaMkhyAta. alobha nAma se prasiddha, alobha nAma vAlA -- alobho kusalamUlanti alobhasaGghAta kusalamUlaM.dha. sa. aTTha. 194; - samudaya tri., ba. sa. [alobhasamudaya], alobha se utpanna hone vAlA - yaM napuM.. pra. vi., e. va. - yaM, bhikkhave, alobhapakataM kammaM alobhajaM alobhanidAnaM alobhasamudayaM, a. ni. 1(1).160; 297; - yA pu.. pra. vi., e. va. - itissa me alobhajA alobhanidAnA alobhasamudayA alobhapaccayA aneke kusalA dhammA sambhavanti, a. ni. 1(1).233; - mussadA tatpu. sa., pu., pra. vi., ba. va., alobha se paripUrNa - ime sattA pubbahetuniyAmena ... alobhussadA adosussadA amohussadA ca honti, visuddhi. 1.101. aloma tri., niSe0, ba. sa. [alomana], roeM- rahita, binA romoM vAlA - mo pu., pra. vi., e. ka. - siGgI migo Ayatacakkhunetto advittaco vArisayo alomo, jA. aTTha. 2.283; -- mA strI., For Private and Personal Use Only Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra alomavimAna nAtidIghA nAtirassA, nAlomA pra. vi. e. va. nAtilomasAti, jA. a. 6.287. alomavimAna napuM. vi. va. ke eka adhyAya kA zIrSaka alomavimAnaM catutthaM, vi. va. 711-717; abhikkantena vaNNenAti alomavimAna vi. va. aTTa. 152. alomaharu tri, lomahaddha kA niSe [alomadRSTa]. zA. a. lomaharSa yA romAJca se rahita vaha jisake roMgaTe khar3e na hoM, lA. a. bhayarahita, nirbhIka ho pu. pra. vi. e. va. alomahaddho manujinda, puccha panhaM yamicchasi jA. aDa. 6.119, alomahoti nimayo ahadulomo hucA puccha, mahArAjAti, tade. achambhI abhIto alomahadvo icyabravi varuNaM nAgarAjAnaM jA. aDa. 7.220 alomahanoti bhayena ahadulomo, tade.. alomA strI0, vya. saM., eka nArI kA nAma - tatthekA alomA nAma duggatitthI bhagavantaM divA pasannacitA aJyaM dAtabba apassantI vi. va. aDDa. 153. alola tri., lola kA niSe tatpu. sa. [alola] lAlacarahita, nirlobha, sudRr3ha, sthira, acaJcala lo pu0, pra. vi., e. va. raseSu geoghaM akaraM alolo, anaJJaposI sapadAnacArI, su. ni. 65 aloloti idaM sAyissAmi idaM sAyirasAmI ti evaM rasavisesesu anAkulo su. ni. aha. 1.93; saddho hoti hirimA ghitimA akaho atthavasI alolo sikkhAkAmo dahasamAdAno anujjhAnabahulo mettAvihArI mi. pa. 319lakkhitri, ba0 sa0 [ alolAkSa], acaJcala dRSTi vAlA, caJcalatA ke sAtha idhara-udhara na tAkane vAlA - kkhiM pu0, dvi. vi., e. va. - alolakkhiM mitabhANiM, yugamattaM nidakkhitaM, apa. 2.148; jAtika tri. lolajAtika kA niSe. [ alolajAtika], caJcalatA se rahita svabhAva vAlA, sthira prakRti vAlA kA pu. pra. vi. ba. va. taMtra bhikkhaye ye te makkaTA abAlajAtikA alolajAtikA, te taM lepaM disvA ArakA parivajjanti, sa. ni. 3 (1). 226. alolupa tri. lolupa kA niSe [ alolupa ] lAlaca se rahita, lobharahita po pu. pra. vi., e. ka. - anUdaro mitAhAro, adhikachassa alolupo, su. ni. 712 vItasoko nirArambho, appAhAro alolupo apa. 1.386 pAva. va. apicchA nipakA ete. appAhArA alolupA, apa. 1.14 apicchA nipakA dhIrA, appAhArA alolupA, mi. pa. 310; - - www.kobatirth.org - 596 paM hi. vi. e. va. eNijaGgha kisaM vIraM, appAhAraM alolupaM. sa. ni. 1 (1) 19 alolupanti catUsu paccayesu loluppavirahitaM, sa. ni. aDa. 1.50. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir allakappa aloluppa tri. lolupya kA niSe [ alIlupya] lAlacIpana se mukta ppA pu. pra. vi. va. va. apakicyA aloluppA nipakA santavRttino apa. 2.56 cAratA strI. bhojana grahaNa karane meM lAlacIpana kA abhAva ya tU. vi. e. va. suvarAjApi suvagaNaparivuto AgantvA aloluppacAratAya hiyyo khAditaTThAne oDDitapAse pAdaM pavesantova otari, jA. 31. 4.248. , alohita tri., lohita kA niSe0, ba0 sa0 [alohita], ka. vaha, jo lAla raGga kA na ho, kha. rakta rahita, binA khUna vAlA / vAlI - tA strI. pra. vi., e. va. akkosati nAma animittAsi nimittamattAsi alohitAsi, ghuvalohitAsi pArA 190; alohitAti sukkhasotA, pArA. aTTha. 2.122; - katri0, ba0 sa0, uparivat kAni napuM. pra. vi., ba. va. alohitakAni dvepi vaTTantiyeva, dI. ni. aTTha. 1.79. alla tri., [Ardra ], gIlA, nama, sUkhepana se rahita, tAjA tintollA' kilinnonnA maggitaM pariyesitaM abhi. pa. 753; llaM pu. dvi. ki. e. va. allaM sukkha vA bhuJjanto na bALahaM suhito siyA mi. pa. 378: yathAladdhena vyaJjanena saddhi allameva bhattaM pacchiyaM opILelyA AdAya yojanikaM maggaM pakkhando, thapa aTTha. 1.252; - llena / llAya pu. / strI. tR. vi. e. va. mukhaM pidahitvA allena cammena onandhitvA allAya mattikAya bahalAvalepanaM karitvA... dI. ni. 2.247 - llehi pu0 / napuM0, tR. vi., ba. va. tena kho pana samayena bhikkhU allehi pAdehi senAsana akkamanti cULava. 307. allakappa pu0/napuM0, sthA. saM., magadha ke par3osa meM sthita bulI nAmaka jAti ke logoM kA kSetra yA nagara ppe sapta vi., e. va. allakappakApi bulayo allakappe bhagavato sarIrAnaM thUpaJca mahaJca akaMsu, dI. ni. 2.125; - ka tri. allakappa kSetra ke nivAsI bullI loga ppakA pu. pra. ki. ba. va. assosuM kho allakappakA bulayo... atha kho allakampakA bulayo kosinArakAnaM mallAnaM dUtaM pAhesuM dI. ni. 2.124; tApasa pu0, vya. saM., allakappa janapada kA rAjA jo bAda meM tapasvI bana gayA sassaSa. vi., e. va. - allakappatApasassapi kho tato avidUre vasanadvAnaM hoti. dha. pa. aTTha. 1.96; - raTTha napuM0, allakappa nAmaka rASTra sapta. vi., e. va. atIte allakapparadve allakapparAjA nAma, gha. pa. aDa. 1.94; allakapparadve pana dubhikkhe jIvituM asakkonto, dha. pa. a. 1.98; rAja pu. vya. saM., For Private and Personal Use Only - - - -- Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir allakesa 597 allamattikApiNDa allakappa nAmaka kSetra kA usI nAma vAlA rAjA - jA pra. allatta napuM., bhAva. [Ardratva], gIlApana, tAjApana, harApana vi., e. va. - atIte allakapparaTe allakapparAjA nAma, - ttaM dvi. vi., e. va. - Apo dhAtu sineheti ca allattaJca dha. pa. aTTa, 1.94. anupAleti, ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(1).278; udake Akirante allakesa tri., ba. sa. [Ardrakeza], gIle yA bhIge hue bAloM allattaM vA pallavitaharitabhAvo vA na bhaveyya, mi. pa. 151. vAlA/vAlI .. so pu., pra. vi., e. va. - atha kho vaDDo / alladAru napuM., karma. sa. [ArdradArU], harI-bharI lakar3I, na licchavI ... allavattho allakeso yena bhagavA tenupasaGkami hI sUkhI huI tAjI lakar3I - rUni dvi. vi., ba. va. - ekena cULava. 245; - sA strI, pra. vi., e. va. - odAtavatthA suci hatthena alladArUni bhajitvA rukkhato oruyha .... jA. allakesA, kaccAni ki kumbhimadhissayitvA, jA. aThTha. 3.376. aTTha. 1.305; - rAsi pu., tatpu. sa. [AdArurAzi], harI allagUtha napuM.. karma. sa. [ArdragUtha], tAjA pAkhAnA, gIlA bharI yA tAjI lakar3I kA Dhera - siM dvi. vi., e. va. -- mala - thaM pra. vi., e. va. - gUthapaja abhiruhi, allagUthaM sAmaNere samAdapetvA pAsANapiDhe alladArurAsiM kArehIti, tasmiM AruLhe thokaM onami, jA. aTTha. 2.177. a. ni. aTTha. 1.29. allagomaya napuM.. karma. sa. [Ardragomaya], tAjA gobara, allapANi tri., ba. sa. [ArdrapANi], gIle yA bhIMge hue gIlA gobara - yaM dvi. vi., e. va. - haritasassaM vA karatala (gadelI) vAlA/vAlI - NinA pu., tR. vi., e. va. allagomayaM vA kacchapa vA tilaM vA pUrpha vA phalaM vA - allapANinA upakArakiriyAya allapANinA dhotahatthena Amasati, khu. pA. aTTha. 95; - yena tR. vi., e. va. - pubbakArinA hevA ....pe. va. aTTha. 102; - hata tri., hAtha haThThatuTThA allagomayena gehaM upalimpetvA pAyAsaM pacitvA dhokara kie hue upakAra ko bhUla jAne vAlA, akRtajJa - AgamanamaggaM olokentI .... jA. aTTha. 4.43; to pu., pra. vi., e. va. - allapANihato poso, na so bhadrAni sudhAparikammakatampi bhUmi allagomayena opajjApetvA passatIti, pe. va. 265; allapANihato posoti allapANinA parisukkhabhAvaM JatvA ... na pAyati, udA. aTTha. 331. dhotahatthena pubbakArinA ... hato bAdhito ... akata puggalo, allacamma napuM., karma, sa. [Ardracarman]. gIlA camar3A - pe. va. aTTha. 102. mmena tR. vi., e. va. - navahi maMsapesisatehi anulitto, allapiNDamaMsa napuM., tatpu. sa. [ArdramAMsapiNDa], tAje mAMsa allacammena pariyonaddho, chavirAgena paTicchanno, ma. ni. kA piNDa - NDena tR. vi., e. va. - bodhisattassa madhurasada aTTa. (mU.pa.) 1(1).402; -- mmaM dvi. vi., e. va. - tattha yathA sU tvA allamaMsapiNDena hadaye pahaTA viya... jA. aThTha. 3.248 allacammapariyonaddhAya peLAya na allacamma jAnAti... ahaM allamaMsapesivaNNa tri., ba. sa. [ArdramAMsapezIvarNa], tAjI allacammena pariyonaddhAti, khu. pA. aTTha. 34; tAvadeva mAMsapezI ke samAna raGga-rUpa vAlA/vAlI - NNaM pu., dvi. balavatA purisena akkantaallacammaM viya, dha. pa. aThTha. vi., e. va. - tassA passantiyAva taM allamaMsapesivaNNa 2.358; - paTicchanna tri., tatpu. sa. [Ardracarmapraticchanna]. kumArakaM gahetvA murumurAyantI khAditvA pakkAmi, jA. aTTa. gIle camar3e se DhakA huA - nno pu., pra. vi., e. va. - allacammapaTicchanno, navadvAro mahAvaNo, khu. pA. aTTha. 35; allamaMsasarIra tri., ba. sa. [ArdramAMsazarIra], tAje mAMsa se mi. pa. 80; - pariyonaddha tri., tatpu. sa. [Ardracarmaparyavanaddha], bhare zarIra vAlA/vAlI - rA pu., pra. vi., ba. va. - na hi tAje yA jIvita camar3e se DhakA huA --ddhaM napuM, pra. vi., ete koLAparukkhA, na ca vammikA allamaMsasarIrAva, dha. pa. e. va. - idaM sarIraM nAma ... navamaMsapesisatAnulittaM aTTha. 1.278; 2.379. allacammapariyonaddhaM chaviyA paTicchannaM visuddhi. 1.186. allamattikApiNDa pu., tatpu. sa. [ArdramRttikApiNDa], gIlI allacIvara tri., ba. sa. [ArdracIvaraka]. gIle cIvara dhAraNa miTTI kA piNDa yA golA - NDamhi sapta. vi., e. va. - karane vAlA - ro pu.. pra. vi., e. va. - kadAhaM sattAhasammeghe, satthA ghaNapidvipAsANe allamattikapiNDamhi laJchanaM viya ovaTTho allacIvaro, jA. aTTha. 6.63. padacetiyaM dassesi. ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.250; - puJja allatiNa napuM., karma. sa. [ArdratRNa], tAjI ghAsa, gIlA pu., tatpu. sa. [ArdramRttikApuJja]. gIlI miTTI kA Dhera - tRNa - allatiNAdiM Agamma nibbAyatIti attho, ma. ni. je sapta. vi., e. va. - seyyathApi, bhikkhave, pariso garukaM aTTha. (mU.pa.) 1(2).127. silAguLaM allamattikApuje pakkhipeyya, ma. ni. 3.138. For Private and Personal Use Only Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 598 allAyate allamadhu allamadhu napuM.. karma. sa. [Ardramadhu], tAjA zahada - dhuM dvi. vi., e. va. - kiM nu kho ettha natthIti olokentA allamadhumeva na addasaM. dha. pa. aTTa, 1.357; - dhussa Sa. vi., e. va. - te allamadhussatthAya catUsu nagaradvAresu cattAri kahApaNasahassAni gAhApetvA pahiNiMsu.dha. pa. aTTha. 1.357. allamIracavaTTikA strI., tatpu. sa. [ArdramaricavartikA]. harI mirca kI phallI - kaM dvi. vi., e. va. - maricavaTTikaM ti allamaricavaTTika, ma. vaM. TI. 453. allayUsa pu./napuM., karma. sa. [ArdrayUSa, napuM.]. tAjA jhola yA zorabA, tAjA rasA - ApodhAtuniddese Apogatanti sabbaApesu gataM allayUsabhAvalakkhaNaM, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(2).126; sabbaApesa gataM allayUsabhAvalakkhaNanti dravabhAvalakkhaNanti attho , ma. ni. TI. (mU.pa.) 1(2).161. allarasa tri., ba. sa. [Ardrarasa], tAje yA nae svAda vAlA - saM napuM.. dvi. vi., e. va. - sindhavA kilantA allarasameva nesaM muddikapAnaM dethAti ANApesi, jA. aTTha 2.79; paJcasatAnaM AjAnIyasindhavAnaM allarasamaddikapAnakapItAvasesaM ucchiTThakasaTa.... dha. pa. aTTha. 1.334. allarukkha pu.. karma. sa. [AIvRkSa], harA-bharA per3a - kkhe dvi. vi., ba. va. - so sAdhu, bhante, ti vatvA udumbarAdayo allarukkhe chinditvA mahantaM rAsiM katvA..., sa. ni. aTTa. 2.242-43. allarohitamaccha pu., karma. sa. [Ardrarohitamatsya], tAjI rehU machalI - cchaM dvi. vi., e. va. - dohaLo me sAmi, uppanno, allarohitamacchaM khAditaM icchAmI ti, jA. aTTha. 3.293. allavaNa tri.. ba. sa. [ArdravraNa]. tAje yA khUna baha rahe ghAva vAlA - No pu., pra. vi., e. va. - addhadaNDakAdInaM vA aJjatarena, yAva allavaNo hoti, tAva na pabbAjetabbo, .... so sace bhujisso yAva allavaNo hoti, tAva na pabbAjetabbo, mahAva. aTTha. 266. allavattha tri., ba. sa. [Ardravastra], gIle kapar3e dhAraNa karane vAlA/vAlI - ttho/tthA pu./strI., pra. vi., e. va. - allakoso allavattho issarapuriso viya ... allakesA allavatthA uppalakumudamAlA piLandhitvA padumapuNDarIkakalApe ..., jA. aTTa, 1.108; allavattho allakeso yena bhagavA tenupasaGkami, cULava. 245. allasarIra napuM., karma. sa. [ArdrazarIra], sadyaH-niSprANa huA zarIra - re sapta. vi., e. va. - abhinne sarIreti abhaNhe allasarIre paMsukUlaM na gahetabba, pArA. aTTha. 1.302; - resu sapta. vi., ba. va. - taM khaNaM patitesu allasarIresu rAga uppAdayiMsu, dha. pa. aTTha. 2.62. allasasamaMsa pu., karma. sa. [ArdrazazamAMsa], kharagoza kA tAjA mAMsa - saM dvi. vi., e. va. - vejjena ca allasasamaMsaM laTuM vaTTatIti vuttaM,dha. sa. aTTha. 149; ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).211;. allasATaka napuM., karma. sa. [ArdrazATaka], gIle kapar3e kA eka Tukar3A - kaM dvi. vi., e. va. - allasATakaM hadaye katvA sItAya chAyAya nipanno hoti, visuddhi. 1.263. allasiGga napuM.. karma. sa. [ArdrazRGga]. paudhe ke Upara nikalI naI kopala yA kisalaya - ayaM vA so mato seti. allasiGgava vacchito, jA. aTTha. 3.344; allasiGganti mAluvalatAya aggapavAlaM, tade.. allasiMgIvera pu., karma. sa. [ArdrazRGgavera, harA yA tAjA adarakha - raM dvi. vi., e. va. - sabbapattAni luJjitvA allasiGgIveJca siddhatthake..., jA. aTTha. 3.197. allasineha pu., karma. sa. [Ardrasneha], aNDe kA bhItarI ujalA tarala padArtha - ho pra. vi., e. va. - yopi nesaM allasineho so pariyAdAnaM gacchati, pArA. aTTha. 1.101; yo nesaM allasineho, sopi pariyAdAnaM gacchati, sa. ni. aTTha. 2.289. allasira tri., ba. sa. [Ardraziras], gIle yA bhIge hue zira vAlA - rA pu., pra. vi., ba. va. - allavatthA allasirA, sabbeva paJjalIkatA, apa. 1.43; theragA. aTTha. 1.401. allasukkhatiNa napuM., karma. sa. [ArdrazuSkatRNa], harI evaM sUkhI ghAsa - NAni vi. vi., ba. va. - te allasukkhatiNAni khAdanti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).216; dha. sa. aTTha. 362. allahattha pu.. karma. sa. [Ardrahasta], gIlA yA bhIgA huA hAtha - tthaM dvi. vi., e. va. - allahatthaM ThapetvAna, rajaggAho ca bhUmiyA, khu. si. 257; aghaMsantena pana allahatthaM pathaviyaM ThapetvA rajaM gahetuM vaTTati, pAci. aTTha. 21. allApasallApa pu., dva. sa. [AlApasaMlApa], AlApa aura saMlApa, bAtacIta - paM dvi. vi., e. va. - bAlenallApasallApaM na kare na ca rocaye, jA. aTTha. 4.215... allAyate alla ke nA. dhA. kA vartaH, pra. pu., e. va. [ArdrAyate], gIlA sA ho rahA hai - allAyate ayaM rukkho, api vArIva sandati, jA. aTTha. 4.313: allAyateti udakabharito viya allo hutvA paJaAyati, jA. aTTha. 4.314. 0 For Private and Personal Use Only Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir allAvalepana/addAvalepana 599 ava allAvalepana/addAvalepana tri., ba. sa. [ArdrAvalepana]. va. - tassA pacchito eka pUrva gaNhantiyA sabbe ekAbaddhA gIlI lipAI-putAI se yukta - nA strI., pra. vi., e. va. - allIpiMsu, jA. aTTha. 1.332; - yituM nimi. kR. - seyyathApi, Avuso, kUTAgAraM vA sAlA vA bahalamattikA AsIvisapaTibhAgo asaniaggisadiso allIyituM na yutto addAvalepanA, sa. ni. 2(2).187. AsaGkitabbo, jA. aTTha. 1.478; - yitvA pU. kA. kR. - alli strI., ka. eka vRkSa kA nAma - yA Sa. vi., e. va. - antaradvAre diTThamaGgalikaM divA ekamantaM apagantvA allIyitvA pattesu alliyA pattaM, tathA pattaJca nIliyA, vina. vi. 2744; aTThAsi, jA. aTTha. 4.338. alliyA pana pattena, dhovituM pana vaTTati, vina. vi. 2746; kha. allIyana napuM., A + VlI se vyu.. kri. nA. [AlIyana. alli-vRkSa kI pattiyoM se taiyAra kiyA gayA raMga-lliM vi ghaniSTa sambandha, dRr3ha lagAva yA prabala Asakti - naM pra. vi., vi., e. va. - alliM nIlaJca pattesu. tace loddaJca kaNDulaM. e. va. - saccikiriyAvasena allIyanaM arahatIti attho, khu. si. 59; allipattaM nIlipattaJca ThapetvA sabbaM pattarajanaM / visuddhi. 1.208; gUthadhArI viya gUthapiNDe kAmesuyeva allIyanaM vaTTati, gihiparibhutaM pana allipattena ekavAraM rajituM vaTTati, icchanti, udA. aTTha.57. mahAva. aTTha. 383. allIyApana tri., majabUtI se jor3a dene vAlA, dRr3hatA se gUMtha allika napuM./strI., uparivat - yo ca pakkhipati bhikkhu dene vAlA yA sila dene vAlA - aggaLaM tunnanti ettha cIvaraM kajipiTThakhaliallikAdisu, vina. vi. 3040. uddharitvA allIyApanakhaNDa aggaLaM mahAva. aTTha. 385; allipatta napuM.. tatpu. sa., alli-nAmaka vRkSa kI pattI - allIyApanakhaNDanti dubbalaTThAna apane tvA tena tR. vi., e. va. - gihiparibhuttaM pana allipattena ekavAraM allIyApanavatthakhaNDa, sArattha, TI. 3.307. rajituM vaTTati, mahAva. aTTha. 383. allIyApetvA A +VlI ke prera. kA pU. kA. kR., majabUtI allIna tri., A + VlI kA bhU. ka. kR. [AlIna], pUrI se jor3a de kara, dRr3hatA se gUMtha kara yA sila kara - santhassa taraha se cipakA huA yA saTA huA, Asakta, jur3A huA - ante anuvAtaM viya dassetvA odAtaM alliyApetvA .... pArA. no pu., pra. vi., e. va. - yo nu kho dukkhaM allIno dukkhaM aTTha. 2.239. upagato dukkhaM ajjhosito. ma. ni. 1.298-99; dukkhaM / allokAsa pu., karma. sa. [ArdrAvakAza], bhIgA huA yA allInoti imaM paJcakkhandhadukkhaM taNhAdiTThIhi allIno, gIlA sthala - saM dvi. vi., e. va. - tattha vAtena asamphuTTha ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).176; - nAnaM Sa. vi., ba. va. - allokAsaM tilaphalamattampi pavesentassa pArAjikameva, pArA. allInAnampi ca leNakiccAkAritAya aleNato, mahAni. aTTha. 1.223; - se sapta. vi., e. va. - allokAse nimittaM aTTha. 132; attaparitApane ca allInehi kilesadukkhAturAnaM saM. tilamattampi santhataM, khu. si. 1.2. anusikkhantehi .... udA. aTTha. 287; - tta napuM., bhAva. ava rakSA artha vAlI eka dhAtu - ava rakkhaNe jIva pANadhAraNe [AlInatva]. pUrI taraha se jur3A huA honA yA lagAvayukta tu plavo gate, dhA. maM. (pR.) 377: ava pAlane, avati, buddho honA - ttA pa. vi., e. va. - so cittena allInattA pAraM mama avataM, sadda. 2.440. samuddassa anto vasantopi antoyeva hoti, jA. aTTha. 4.194. ava a., upa. [ava/apa], ka. aneka arthoM kA saGketakaallIyati A + VlI kA varta, pra. pu., e. va. [AlIyate], viyoge jAnane cAdhobhAvAnicchayasaddhisu vacokriyAya theyye ca kisI ke sAtha pUrI taraha se jur3a jAtA hai yA saTa jAtA hai, ANappattAdike ava, abhi. pa. 1173; adhobhAve viyoge ca dese kisI para Azrita ho jAtA hai, kisI ke prati Asakta ho nicchayasuddhisu, paribhAve jAnane ca theyyAdisu ca dissati, jAtA hai - uttaraseviputtassa pana dIgharattaM brahmaloke vasitattA ava icchupasaggoti vijJAtabbaM vibhAvinA, sadda. 3.882; 1. kilesesu cittaM na allIyati, jA. aTTha. 1.415; anupalittoti adhobhAva yA nIce kI ora - okkhittacakkhU na ca upagantvApi na allIyati pokkharapatte udakabindu viya, pAdalolo, su. ni. 63; tattha okkhittacakkhU ti mahAni. aTTha. 1.134; - nti ba. va. - AppentIti allIyanti heTThAkhittacakkhu, su. ni. aTTha. 1.92; 2. viyoga yA bilagAva osaranti, udA. aTTha. 246; - yetha vidhi., pra. pu.. e. va. - anujAnAmi, bhikkhave, omukkaM guNaguNUpAhanaM, mahAva. - imaM ce tumhe, bhikkhave, diddhiM evaM parisuddhaM evaM pariyodAtaM 260; omukkanti paTimuJcitvA apanItaM, mahAva. aTTha. 346; na allIyetha.... ma. ni. 1.331; - yiMsu adya., pra. pu., ba. 3. deza yA sthAna - tena kho pana samayena bhagavA ... For Private and Personal Use Only Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 8.02. avahari/avAharI 600 avakappanA ajjhokAse caGkamati, mahAva. 20; 4. nizcaya yA puSTi - va. - eko arao viharasi, nAvakasi jIvitaM, jA. aTTha. hatthadAhanarindena tasmiM atthe vadhArite. cU. vaM. 47.4; 5. 4.334; nAvakaGghasIti sayaM dullabhabhojano hutvA evarUpaM bhojanaM zuddhi kI prakRSTatA yA adhikatA - vodAnanti visuddhatA, aJjassa desi, ki attano jIvitaM na kasi, jA. aTTha. dI. ni. aTTha. 1.84; 6. tiraskAra yA apamAna - yo 4.335; - GkhAmi u. pu., e. va. - bhattiJca tayi samparasaM cattAnaM samukkase, pare ca mavajAnAti, su. ni. 132; pare ca nAvakavAmi jIvitaM, jA. aTTha. 5.334. mavajAnAtIti tehiyeva pare avajAnAti, nIcaM karoti, su. avakaDhayitvA ava + kaDDa kA pU. kA. kR., zA. a. nIce ni. aTTa, 1.144; 7. jAnanA - ettha ca yathA loke kI ora khIMca kara, lA. a. kahIM anyatra se lekara yA avagantA avagatoti vuccati, khu. pA. aTTa. 7; 8. chInanA, uddhRta kara - hetumavakaDDhayitvA, eso hAro parikkhAro, netti. curAnA - saMvidAvahAro nAma sambahulA saMvidahitvA eko 5; hetumavakavayitvAti taM yathAvuttapaccaya saGghAta bhaNDaM avaharati ..., pArA. 60; kha. vyaJjanAdi padoM se janakAdibhedabhinnaM hetuM AkavitvA suttato niddhAretvA yo pUrva prAyaH 'o' ke rUpa meM parivartita, apa ke sthAna saMvaNNanAsaGghAto ..., netti. aTTha. 160. para bhI prayukta - oloketha, bhikkhave, licchaviparisaM, apaloketha, avakaNNaka tri., [avakarNaka], kanakaTA, kaTe hue kAna bhikkhave, licchaviparisaM. dI. ni. 2.76; so neva sakkuNNeyya vAlA (dAsa ke liye prayukta nAma) - ke napuM. pra. vi., e. uggilituM na sakkuNNeyya ogilituM, ma. ni. 2.62. va. - hInaM nAma nAma- avakaNNaka, javakaNNaka, dhaniTThaka avahari/avAharI ava + hara kA adya, pra. pu., e. va. saviDakaM, kulavaDvaka, pAci.8; avakaNNakAdi dAsAnaM nAma [avAharata], nIce kI ora le gayA - pAtAlarajo hi duttaro, hoti, tasmA hInaM, pAci. aTTa. 5; avakaNNakanti mA taM kAmarajo avAhari sa. ni. 1(1).228; ayaM kAmarajo chinnakaNNakanAma, vajira. TI. 257. taM mA avahari apAyameva mA netUti attho, sa. ni. aTTha. 1.253. avakanta tri., ava + kata kA bhU. ka. kR. [avakRtta], kATA avaM a0, upa., kri. vi., prAyaH sa. pa. meM hI prayukta [vai. huA - teneva tassA galakAvakantaM, ayampi attho avAka /avAn], nIce, nIce kI ora - taM sadaM sutvA bahutAdisovA ti, jA. aTTa, 4.225. turitamavasarI so, su. ni. 690; pAThA. avasarI; avasarIti avakantati ava+vkata kA varta, pra. pu. e. va. [avakRntati]. otari, su. ni. aTTha. 2.187; patanti sattA nirayaM avaMsirA, Tukar3oM meM karake kATa detA hai, khaNDa-khaNDa kara detA hai, - su. ni. 251; ... avaMsirA adhogatasIsA, su. ni. aTTha. 1.266. nti pra. pu. ba. va. - okkantati punapunanti avakantitar3hAne avaMsira tri., ba. sa. [avAkazirasa]. nIce kI ora apanA khArodakena AsiJcitvA punappanampi avakantanti, pe. va. sira kiyA huA - ro pu., pra. vi., e. va. - avantaM siro aTTha. 186; - tha anu0. ma. pu., ba. va. - puthuso maM yassa, so yaM avaMsiro, sadda. 1.102; avaMsiroti Adisu vikantitvA, khaNDaso avakantatha, jA. aTTha. 4.140; - ntA niccaM vavatthitavibhAsattA vAdhikArassa, mo. vyA. 1.38; - rA pu., varta. kR., pra. vi., ba. va. - agge cAti avakantantA pana ba. va. - evaM nisinnakAle evaM avaMsirA patissantIti, dha. paThamaM agge, tato majjhe chetvA sabbapacchA mUle chindatha, jA. pa. aTTha. 1.245; nigaNThA avaMsirA AvATe patiMsa. dha. pa. aTTha. 4.141; - ntita tri., bhU. ka. kR. - okkantati aTTha. 1.246. punappunanti avakantitaTThAne .... pe. va. aTTha. 186. avakaMsa pu., ava + |kNs se vyu., kri. nA. [avakarSa], avakappana napuM., ava + kapa se vyu., kri. nA., kapa ke artha patana, nIce kI ora ghasITA yA khIMca kara le jAyA jAnA ke rUpa meM prayukta, sakSama honA, samartha honA - ne sapta. vi., - to pa. vi., e. va. - paccayo sattadhA chaThA, hoti taM e. va. - kapa avakampane, kapeti kapyati, kapaNo, kapaNo ti avakasato, ..., vibha. aTTha. 165; vatthuno kAyajivhAnaM, vasA karuNAyitabbo, sadda. 2.553; bhU avakappane, sadda. 2.555. tisAvakasato, ukkaMsassAvakasassa, antare anurUpato, abhi.. avakappanA strI., uparivat [avakalpanA], zA. a. ghor3e ava. 100. kA lagAma dvArA niyantraNa, lA. a. niyantraNa - avakappanAya avakasati ava + kaMkha kA varta., pra. pu., e. va., icchA kappitaasso AkaDDiyamAnopi rAjAnaM gahetvA palAyi, jA. karatA hai, kAmanA karatA hai - evamhi dhIrA kubbanti, aTTha. 6.236; evaM avakappanAya kappetvA majjhimayAmasamanantare nAvakavanti jIvitaM. dha. pa. aTTha. 1.243; - si ma. pu.. e. .... tade.. For Private and Personal Use Only Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avakassitvA 601 avakkanta avakassitvA ava + |ks kA pU. kA. kR., nIce kI ora paTikirAma, avakujjA patAmase, pe. va. 789; avakujjA ghasITa kara, khIMca kara -- tattha okkassAti avakassitvA patAmaseti kadAci avakujjA hutvA patAma, pe. va. aTTa. AkaDDitvA, dI. ni. aTTha. 2.98; okassAti vA pasarahAti 236; - kaM a., dvi. vi., pratirU. nipA.. asta, vyaya yA vA pasarahAkArassevetaM nAma, okAsAtipi paThanti, tattha tirodhAna ke rUpa meM- tena vicini saGghAre akkujjamavakujjaka okassAti avakasitvA AkavitvA, a. ni. aTTha. 3.155. bu. vaM. 11.4; ukkujjamavakujjakanti saGkArAnaM udayaJca avakiraNa napuM., ava + |kir se vyu., kri. nA. [avakiraNa].. vayaJca vicinIti attho, bu. vaM. aThTha. 211; - nipanna tri0, dUra pheMka denA, chitarA denA, parityAga, vinAza, nAnAkaraNa karma. sa., nIce ko mukha karake leTA huA yA par3A huA - - Ne sapta. vi., e. va. - casaddaggahaNamavadhAraNatthaM - nno pu., pra. vi., e. va. - yo uttAnaM nipanno ... yo avasAne, avakiraNe, avakirati, ka. vyA. 79. avakujja nipanno ... yo candaM passati, mahAni. 280; avakirati/okirati ava +kira kA varta., pra. pu., e. avakujja nipannoti adhomukho hutvA nipanno passati, mahAni. va., zA. a. idhara-udhara bikharA detA hai yA chitarA detA hai, aTTha. 335; - paJa tri., ba. sa., manda prajJA vAlA, lar3akhar3AtI dUra pheMka detA hai, lA. a. upekSA karatA hai - huI buddhi vAlA - o pu., pra. vi., e. va. - katamo ca casaddaggahaNamavadhAraNatthaM- avasAne, avakiraNe, avakirati, puggalo avakujjapao, pu pa. 138; dasame avakujjapoti ka. vyA. 79; - vAkiri adya., pra. pu., e. va., dUra pheMka adhomukhapao, a. ni. aTTha. 2.98. diyA - sassu ca pacchA anuyuJjate mama, kahaM nu ucchu avakujjeti avakujja kA nA. dhA., varta, pra. pu., e. va., vadhuke avAkiri vi. va. 300; avAkirIti apanesi chaDDesi, palaTa detA hai, ulaTa pulaTa kara detA hai, gar3abar3a kara detA vinAsesi vA. vi. va. aTTha. 104; - kiriya pU. kA. kR., hai- ajissA pAtiyA paTikujjati avakuNjeti, avakujjo idhara udhara bikhera kara - kisahi vacchaM avakiriya daNDakI, nipajja ahaM, sadda. 2.349; - jjanto tri., varta. kR., ucchinnamUlo sajano saraho, ... avakiriyAti ulaTatA huA - bhattabharitaM pAti avakujjanto viya therassa avakiritvAnivabhanadantakaTThapAtanena tassa sarIre kaliM pasAdabhaGgaM karonto evamAha, a. ni. aTTha. 2.205. pavAhetvA, jA. aTTha. 5.137; 138; - kiritvA pU. kA. kR., avakuTTha tri., ava + kusa kA bhU. ka. kR. [avakruSTa]. kala bikharA kara - sitthAvakArakanti sitthAni avakiritvA kala se gUMja rahA, AvAjoM se bharA huA, kUjita, ninAdita avakiritvA, pAci. aTTha. 155; - kirIyati karma. vA., -8 napuM., pra. vi., e. va. - avAdayo kuTThAdyatthe tatitAya: varta., pra. pu., e. va., chor3a diyA jAtA hai, tyAga diyA jAtA avakuTuM kokilAya vanamavakokilaM, avamayUraM mo. vyA. 3.13. hai - pahUtaM annapAnampi, apissu avakirIyati, pe. va. 396; avakUla tri., nicalI yA gaharI khAiyoM vAle taTa vAlA/vAlI apissu avakirIyatIti sUti nipAtamattaM, api avakirIyati - lA strI, pra. vi., e. va. - anAvakulAti na avakulA chaTTIyati, pe. va. aTTha. 152. akhAnumA upari ukkulavikulabhAvarahitA vA samasaNThitA, avakujja tri., [bau. saM. avakubjaka], adhomukha hokara par3A jA. aTTha. 5.162. huA, nIce kI ora mukha karake leTA huA, nIce kI ora avakokila tri.. [avakolila], 1. atyadhika koyaloM vAlA, jhukA huA (kubar3A) - jjo pu.. pra. vi., e. va. - kujjati 2. koyaloM kI kUka se gUMjatA huA - laM napuM. pra. vi., e. nikujjati ukkujjati paTikujjati, nikugjitaM vAva. - avakuTuM kokilAya vanamavakokila, mo. vyA. 3.13; ukkuNjeyya, ajissA pAtiyA paTikujjati, avakujjeti viyoge omukkaupAhano, avakokilaM vanaM, sadda. 3.882. avakujjo nipajja ahaM sadda. 2.349; so kho ahaM, sAriputta, avakkanta tri., ava + |kmu kA bhU. ka. kR. [avakrAnta]. vaccaM vA muttaM vA karissAmI ti tattheva avakujjo papatAmi bhItara taka bharA huA, pUrI taraha se DUbA huA, atyadhika tAyevappAhAratAya, ma. ni. 1.114; avakujjo papatAmI ti pIr3ita - ntA pu.. pra. vi., ba. va. - bhikkhave, ekantadukkhA tassa hi uccArapassAvatthAya nisinnarasa passAvo neva abhavissa dukkhAnupatitA dukkhAvakkantA anavakkantA sukhena, nikkhamati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).363; - jjA' strI., nayidaM sattA pathavIdhAtuyA sArajjeyyu, sa. ni. 1(2).157; pra. vi., e. va. - gharato nikkhamitvAna, avakujjA nipajjahaM, dukkhAvakkantAti dukkhena okkantA otiNNA. sa. ni. therIgA. aTTha.9; - jjA' pu., pra. vi., ba. va. - uttAnA aTTha. 2.138. For Private and Personal Use Only Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avakkanti 602 avagacchati avakkanti strI., [avakrAnti, ka. mArga yA niyAma meM praveza, kha. garbha meM praveza yA avataraNa, ga. punarjanma kA grahaNa, gha. anubhUti, sAkSAtkAra, prAdurbhAva - yesaM dhammAnaM samanantarA ariyadhammassa avakkanti hoti. pu. pa. 119; avakkanti hotIti okkanti nibbatti pAtubhAvo hoti. pu. pa. aTTha. 35; tasmiM patihite vijJANe viruLahe nAmarUpassa avakkanti hoti. sa. ni. 1(2).58. avakkama/vokkama pu.. [avakrama], garbha meM praveza, garbhadhAraNa - tassA utumhi nhAtAya, hoti gabhassa vokkamo, jA. aTTha. 5.323. avakkamati ava + kima kA varta., pra. pu., e. va. [avakrAmyati], zA. a. andara jAtA hai, pAsa pahuMcatA hai, lA. a. praveza karatA hai, garbha meM praveza karatA hai - kkami adya., u. pu., e.va. - pacchato tumheM namuTu, kathaM khvAhaM avakkaminti, jA. aTTha. 3.423; tava pacchato ThitaM ahaM kathaM avakkaminti attho, jA. aTTha. 3.424. avakkamana napuM., ava + Vkama se vyu., kri. nA. [avakramaNa]. avataraNa, andara praveza, nIce utarakara AnA - therassa kumArakassaparasa gabbhAvakkamananti?... tAsaM tvaM saddahasi gabbhassAvakkamananti?, mi. pa. 130. avakkArapAtI strI., tatpu. sa. [avakArapAtra/avaskarapAtra, napuM.]. bhikSA meM prApta bhojana ke atirikta bhAga ko rakhane vAlA pAtra, kUr3A rakhane kA pAtra, ucchiSTa bhojanAdi ko rakhane kI TokarI - tiM dvi. vi., e. va. - pAnIyaM paribhojanIyaM paTisAmeti, avakkArapAtiM paTisAmeti, bhattaggaM sammajjati, ma. ni. 1.271; avakkArapAtinti atirekapiNDapAtaM apanetvA ThapanatthAya eka samuggapAtiM dhovitvA Thapeti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).140; - yaM sapta. vi., e. va. - tasmiM kho pana samaye bhikkhUnaM avakkArapAtiyaM bhuttAvasesakaM bhattaM hoti, dha. pa. aTTha. 1.174. avakkhalita napuM.. [avaskhalita, tri.], aparAdha, truTi, sanmArga se phisalana, bhUla, kamI, galatI - taM pra. vi., e. va. - tassa taM anissitarasa yathAvRttaM calitaM avakkhalitaM viphanditaM vA natthi kAraNassa suvikkhambhitattA, udA. aTTha. 323; alabhamAnoti rathareNumattampi avakkhalitaM apassanto.... sa. ni. aTTha. 1.163. avakkhitta tri., ava + khipa kA bhU. ka. kR. [avakSipta]. zA. a. nIce kI ora pheMkA huA, lA. a. upekSita, nakArA gayA, asvIkRta, agrAhya - to pu., pra. vi., e. va. - athAyaM kAyo ujjhito avakkhitto seti, yathA kaTu acetananti , ma. ni. 1.376; sa. pa. meM pU. pa. ke rUpa meM - mattikApiNDa pu., karma. sa. [avakSiptamRttikApiNDa], nIce pheMkA huA miTTI kA DhelA - tAya eva mucchAya uppattiyA ThatvA avakkhittamattikApiNDA viya vissussitvA pathaviyaM patitA, phe. va. aTTha. 151; - cakkhu tri., ba. sa. [avakSiptacakSu), nIce kI ora AMkha kI najara rakhane vAlA, apanI dRSTi nIce kI ora kiyA huA -- tattha adhobhAve avakujjo, avakkhittacakkhu, sadda. 3.882; tula. okkhittacakkhu: - seda tri., ba. sa. [avakSiptasveda], pasInA bahAkara kaThora parizrama karane vAlA - dehi ta. vi., ba. va. - sedAvakkhittehIti avakkhittasedehi, sedaM muJcitvA vAyAmena payogena samadhigatehIti attho, a. ni. aTTha. 2.305. avakkhipati ava + khipa kA varta, pra. pu., e. va., utAra pheMkatA hai, dUra haTA detA hai - ntI strI., varta. kR.. pra. vi.. e. va., pIche kI ora pheMka rahI- ajA yathA veLagumbasmi baddhA, avakkhipantI asimajhagacchi, ... tattha avakkhipantIti kILamAnA pacchimapAde khipantI, jA. aTTha. 4.225; - pi adya., pra. pu., e. va. -- tato no samaNo gotamo mahAvAte thusaM dhunanto viya dUrameva avakkhipi, dI. ni. aTTa, 1.216. avakkhipana napuM., ava + khipa se vyu., kri. nA., utAra pheMkanA, dUra haTA denA - nena tR. vi., e. va. - adho avakkhipanenAti imAhi chahi kalAhi yathA atibhoti, jA. aTTha. 1.166. avakkhepa pu., uparivat - po pra. vi., e. va. - avakkhepo adho khipanaM sadda. 2.530. avakhaNDana napuM., ava + VkhaNDa se vyu., kri. nA. [avakhaNDana], vibhAjana, vitaraNa, dAna, Tukar3e-Tukar3e kara denA - naM pra. vi., e. va. - dAnaM vuccati avakhaNDanaM, apetaM dAnatoti apadAnaM anavakhaNDananti attho, visuddhi. 1.58; avakhaNDanaM vicchindanaM nirantaramappavatti, visuddhi. mahATI. 1.83; - ne sapta. vi., e. va. - dA avakhaNDane ... ettha ca paritanti samantato khaNDitattA paritaM appamattakaM hi gomayapiNDaM parittanti vuccati, sadda. 2.480; - rahita tri0, tatpu. sa. [avakhaNDanarahita], bAdhA se rahita - taM napuM.. pra. vi., e. va. - saha apadAnena sapadAnaM, avakhaNDanarahitaM anugharanti vuttaM hoti, visuddhi. 1.58. avagacchati ava+ gama kA varta.. pra. pu. e. va. [avagacchati], jAnatA hai - paTigacchatIti puna gacchati, avagacchatIti For Private and Personal Use Only Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avagaNDakAraka 603 avaca jAnAti adhigacchatIti labhati jAnAti vA, sadda. paraloka phalantassa ko samattho, va gAhituM, saddhammo. 327. 2.462. avagAhana/ogahaNa napuM., ava + /gAha se vyu., kri. nA. avagaNDakArakaM a., kri. vi., gAloM ke bhItara bhojana ko [avagAhana], zA. a. snAna, jala meM pUrNarUpa se DUba jAnA, DhUMsate hue (khAte samaya), gAloM ko phulAte hue - na lA. a. nahAne ke lie prayukta sthAna yA ghATa - haNe sapta. avagaNDakArakaM bhuJjissAmIti sikkhA karaNIyA ti, pAci0 vi., e. va. - yathA nAma ogahaNe manussAnaM nhAnatitthe ... 265; avagaNDakArakanti makkaTo viya gaNDe katvA katvA. aGga ghaMsanti, su. ni. aTTha. 1.221; pILa avagAhane, sadda. pAci. aTTha. 154; kadAci avagaNDakArakaM bhuJjanto viya 2.569. kapolantare Thapeti, sa. ni. aTTha. 1.98. avaguNThana napuM, ava + guNTha se vyu., kri. nA. [avaguNThana], avagata tri., ava + Vgama kA bhU. ka. kR. [avagata], ka. vaha, ___ cUMghaTa, pardA, AcchAdana - naM pra. vi., e. va. - hitAvaguNThanaM jisane jAna liyA hai, samajhA huA, suparicita, ThIka se thUlaM mohajAlaM vighATitaM, saddhammo. 314. jAnA huA -- buddhaM jAtaM paTipannaM viditAvagataM mataM, abhi. pa. avaggAha pu., [avagraha], zA. a. vighna, bAdhA, bilagAva, 757; - to pu., pra. vi., e. va. - tattha ajAtoti avagato, lA. a. sUkhA, anAvRSTi - ho pra. vi., e. va. - pe. va, aTTha, 193; kha. ka. vA. meM, jAnane vAlA, samajhane dubbudvikAti avaggAho, vassavibandhoti vuttaM hoti, dI. ni. vAlA - ettha ca yathA loke avagantA avagatoti vuccati, aTTha. 1.84. evaM bujjhitA saccAnIti buddho, khu. pA. aTTha. 7; tattha / avaGka tri., vaGka (vakra) kA niSe., tatpu. sa. [avakra], zA. a. sakalalokaM tIraNapariAya tathAya gato avagatoti tathAgato, zarIra kI vakratA se rahita, lA. a. sarala-svabhAva vAlA, udA. aTTha. 104. niSkapaTa, niSThAvAn, kuTilatA se rahita -ko pu., pra. vi., avagantu tri., ava + Vgama se vyu., ka. nA. [avaganta]. e. va. - santo vidhUmo anIgho nirAso, matto visallo amamo jJAtA, samajhane vAlA, jAnane vAlA - ntA pu., pra. vi., e. avako, pe. va. 550; avakoti kAyavaGkAdivaGkavirahito, pe. va. va. - ettha ca yathA loke avagantA avagatoti vuccati, khu. aTTha. 200; ujU avako asaTho amAyo, na lesakappena ca pA. aTTha. 7. vohareyya, vi. va. 1270; - ssa pu., Sa. vi., e. va. - api avagama pu.. [avagama], jJAna, samajha, jAnanA -- mo pra. vi., nu kho, mahArAja, nArAcassa ... ajimhassa avaGkassa e. va. - Agamo avagamo gantabbaM gamanIyaM gamma gammamAnaM akuTilassa ..., mi. pa. 115; - tA strI., bhAva, pra. vi., gamIyamAnaM go mAtugAmo, sadda. 2.464-65. e. va. [avakratA], sIdhApana, akuTilatA, saralatA - ujutA avagamana napuM., [avagamana], uparivat - ne sapta. vi., e. ujukatA ajimhatA avaGkatA akuTilatA - ayaM tarima va. ... budha avagamane, avagamanaM jAnanaM, sadda. 2,481; ettha samaye kAyujukatA hoti, dha. sa. 50; avaGkatAti okkamanaM uccanti avagamanadvena paJca nIvaraNAni. ma. ni. candalekhAvaGkabhAvapaTikkhepo, dha. sa. aTTha. 195; - tta napuM. aTTha. (mU.pa.) 1(1).108. bhAva. [avakratva], uparivat - ttA pa. vi., e. va. - taM avagamyate ava + gama ke karma. vA. kA varta, pra. pu.. e. nemiyApi avaGkattA adosattA akasAvattA, arAnampi avaGkattA va. [avagamyate], jAnA jAtA hai, samajhA jAtA hai - .... nAbhiyApi avaGkattA adosattA akasAvattA pavattitaM samAnaM, payogasAmatthiyA sambandhivisesAnavagamovagamyate mo. vyA. 4.40. a. ni. 1(1).135. avagAhati/ogAhati ava + /gAha kA varta, pra. pu., e. avaca tri., ucca ke mi. sA. para ava + ca ke yoga se vyu., va. [avagAhate]. zA. a. andara taka jAkara DubakI prAyaH ucca ke sAtha sa. pa. meM prayukta [avAk a.]. nIce lagAtA hai, pAnI meM bhItara taka DUbakara nahAtA hai, lA. a. kI ora sthita, nicalA, nIce vAlA, tuccha, hIna, nikRSTa - gaharAI taka jAkara jJAna pAtA hai, niSNAta banatA hai, pUrI cA strI, pra. vi., ba. va. - uccAvacA cetanakA bhavantIti taraha se DUba jAtA hai - visuddhaM so hi saGghaggiM kathaM khaNe khaNe uppajjamAnA cetanA uccApi avacApi uppajjanti, nAmAvagAhati, saddhammo. 383; - nti ba. va. - nAvagAhanti jA. aTTha. 7.202; - caM strI., dvi. vi., e. va. -- uccAvacAti cittaggiM narakaggiM va nIrajA, saddhammo. 370; - hituM nimi. ajesu ThAnesu paNItaM ucca vuccati, hInaM avacaM, sa. ni. kR. - kevalaM parasattatthaM ko samatthovagAhituM, saddhammo. 37; aTTha. 1.111; - ya strI., tR. vi., e. va. - tAya cetAya For Private and Personal Use Only Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avacana 604 avacchidda (chiddAvacchidda) uccAya avacAya vA paTipadAya na pAraM diguNaM yanti, su. ni. aTTha. 2.195; - kamma napuM., karma, sa., choTA moTA karma, ghaTiyA yA tuccha kAma, halakA sAdhAraNa yA gauNa kArya - mma pra. vi., e. va. - avacakammaM nAma pAdadhovanamakkhanAdikhuddakakamma, atha vA cetiye sudhAkammAdi uccakammaM nAma, tattheva kasAvapacanaudakAnayanakucchakaraNa niyyAsabandhanAdi avacakamma nAma, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).295. avacana' napuM., vacana kA niSe., anupayukta kathana yA vacana, kucha bhI nahIM kahanA - naM pra. vi., e. va. - tAdisaM rUpaM na vuttaM, avacanaM yeva yuttataraM sadda. 1.161; - ne sapta. vi., e. va. - saccaM, avacane kAraNaM atthi, taM suNAtha mUlAya paTikasseyya, sadda. 1.135; - kAraNa napuM., nahIM bolane yA kucha bhI na kahane kA kAraNa - NaM dvi. vi., e. va. - atharasa avacanakAraNaM AcikkhantI devatA catatthapaJcamagAthA abhAsi. jA. aTTha. 3.270. avacana tri., ba. sa., vacanakara kA niSe. [avacanakara]. bAta ko na mAnane vAlA, AjJA kA pAlana na karane vAlA - rA pu., pra. vi., ba. va. - na aA cittaM upaTTapenti, anassavA avacanakarA paTilomavRttino, a neva mukhaM karonti, mahAni. 27; avacanakarAti suNamAnApi vacanaM na karontIti avacanakarA, mahAni. aTTa. 89. avacanIya tri., vica ke saM. kR., vacanIya kA niSe. [avacanIya]. zA. a. kucha bhI nahIM kahe jAne yogya, varNana na kie jAne yogya, lA. a. nahIM DATane phaTakArane yogya, anindanIya, AjJA nahIM die jAne yogya - yaM pu., dvi. vi., e. va. - kathanhi nAma AyasmA channo bhikkhuhi sahadhammikaM vaccamAno attAnaM avacanIyaM karissatIti .... pArA. 278; ahameva attano atthaM vA anatthaM vA jAnissAmI ti attAnaM avacanIyaM akAsi, jA. aTTha. 3.426; - ttA napuM, bhAva., pa. vi., e. va. [avacanIyatva], nahIM kahane yogya honA, akathanIyatA - udapAdIti AkhyAtena avacanIyattacakkhaM udapAdIti, sadda. 1.126. avacaraka tri., ocaraka ke anta. draSTa.. avacaraNa napuM., ava + Vcara se vyu., kri. nA. [avacAraNa], zA. a. kisI kSetra-vizeSa meM draSTa kriyAzIlatA, kisI kAma para lagA honA, lA. a. kisI kAma se suparicaya - to pa. vi., e. va. - tvaM pavattasampahAraM saGgAmaM mahitvA avacaraNato saGgAmAvacaro .... jA. aTTa. 2.78; yathA pana saGgAme avacaraNato saGgAmAvacaroti laddhanAmako nAgo nagare carantopi saGgAmAvacaro tveva vuccati, dha. sa. aTTha. 108. avacarati/ocarati ava + Vcara kA varta, pra. pu., e. va. [avacarati], ka. eka sunizcita kSetra meM kriyAzIla hotA hai, Alambana-vizeSa se suparicita hotA hai - kAmovacaratItyettha, kAmevacaratIti vA ThAnUpacArato vApi, taM kAmAvacaraM bhaveti. abhi. dha. vi. 78; evahi no sutte ocaratIti, ma. ni. 2.180; - rantaM varta. kR., dvi. vi., e. va. -- evamidaM aJjattha avacarantampi kAmAvacaramevAti veditabbaM. .... dha. sa. aTTha. 108; kha. ghaTiyA yA hIna AcaraNa karatA hai -- vAcarI adya, pra. pu., e. va. - avAcarI paTTavasAnugassa, jA. aTTha. 5.441; avAcarIti anAcAraM cari tade; ga. vicAra-vimarza karatA hai - ritvA pU. kA. kR., chAnabIna karake -- ... ocarakA janapadaM ocaritvA Agacchanti, sa. ni. 1(1).96%3B ocaritvAti avacaritvA vImaMsitvA, taM taM pavattiM JatvAti attho , sa. ni. aTTha. 1.132. avacArayati/avacArayeti ava + /cara ke prera. kA varta, pra. pu., e. va., kisI ko sunizcita kSetra ke andara kArya karane athavA vicaraNa karane hetu prerita karatA hai - apica kAmabhavasaGkhAte kAma paTisandhi avacAretItipi kAmAvacaraM, dha. sa. aTTha. 108. avachAdana napuM.. [avachAdana]. Dhaka dene vAlA Dhakkana, adRzya banA dene vAlA AvaraNa yA pardA, chata, cAdara - paccupaTThAna tri., ba. sa., AvaraNa ko khar3A kara dene vAlA - no pu., pra. vi., e. va. - paraguNamakkhanalakkhaNo makkho, tesaM vinAsanaraso, tadavacchAdanapaccupaTThAno, ma. ni. aTTha, (mU.pa.) 1(1).113. avacchidda (chiddAvacchidda) tri., kevala dva. sa. meM chidda ke u. pa. ke rUpa meM hI prayukta [chidrAvachidra], kevala chedoM hI chedoM se bharA huA, burI taraha se kaTA yA phaTA huA, pUrNa rUpa se vidIrNa - do pu., pra. vi., e. va. - rukkho obhaggo khANumatto chiddAvacchiddova hutvA vAte paharante AkoTito viya saI nicchArento aTThAsi. dha. pa. aTTha. 1.161; jA. aTTha. 3.434; - iM napuM., pra. vi., e. va. - tasmA chiddAvachidaM gharAvAsaM tattha santharantItipi, santhAgAro, sa. ni. aTTha. 3.85; ducchannanti viraLacchannaM chiddAvachida, dha, pa. aTTa, 1.71; beLuvamattA hutvA pabhijiMsu, sakalasarIraM chiddAvachidaM ahosi, dha. pa. aTTha. 1.181. For Private and Personal Use Only Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avacchindati/occhindati 605 avajIyati avacchindati/occhindati ava + chida kA vartaH, pra. pu., e. va. [avachinatti, kATa pheMkatA hai, choTe choTe Tukar3oM meM kara detA hai, vinaSTa kara detA hai, kATa detA hai - ayaM kALakaNNI siGgAlI maraha maggaM ochindatI ti, leDDadaNDa gahetvA mAtaraM palApetvA aTaviM paTipajji, jA. aTTha. 2.319; - nditvA pU. kA. kR. - kAlaM katvA puttasinehena siGgAlI hutvA tava maraNabhayabhItA maggaM te occhinditvA taM vAresi, jA. aTTa, 2.320; yassa pana kismiJcideva ThAne avacchinditvA khandhagataM pAtetukAmassa sato yaM ThAnaM manassAnaM sappaTibhayaM, ... tattheva avicchinditvA pAteti, ayaM kUTo nAma, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.5. avacchedakaM a., kri. vi., kavalAvacchedakaM jaise muhAvaroM meM hI prApta (choTe choTe bhAgoM yA nibAloM meM) vibhAjita karake - na kabaLAvacchedakaM bhuJjissAmIti sikkhA karaNIyA ti ..., pAci. 264; kabaLAvacchedakanti kabaLa avacchinditvA avacchinditvA, pAci. aTTha. 154. avajAta tri., ava + /jana kA bhU. ka. kR. [avajAta], zA. a. adhama yA nIca vaMza meM janma lene vAlA, lA. a. nIca svabhAva yA AcaraNa vAlA - to pu., pra. vi., e. va. - katame tayo? -- atijAto, anujAto, avajAtoti, itivu. 47; avajAtoti guNehi mAtApitUnaM adhamo hutvA jAto, tehi hInaguNoti attho, itivu. aTTha. 195; anujAtoti tayo puttA atijAto ca anujAto ca avajAto cAti, anuppanna yasaM uppAdento atijAto kulabhAro avajAto kulapaveNirakkhako pana anujAto, jA. aTTha. 6.210; - ta saMbo., e. va. -- purisanta kalI avajAta, mA bahabhANidha nerayikosi, su. ni. 669; avajAta buddhassa avajAtaputta, su. ni. aTTha. 2.180; - dAraka pu., karma. sa., nIca kula meM utpanna bAlaka, burI prakRti vAlA bAlaka - ko pra. vi., e. va. - ambho maha gehe evarUpo eko avajAtadArako asthi, a. ni. aTTa. 1.314; - putta pu., karma sa., uparivat - eko me avajAtaputto atthi, taM tava santikaM pesessAmi, dha, pa. aTTa, 1.103; ayaM me avajAtaputto imaM mArecA vaccakUpe khipatu dha pa. aThTha 1.104. avajAnana napuM., ava + VJA se vyu., kri. nA. [avajAnana]. apamAna, tiraskAra, nIcI nigAha se dekhanA - naM pra. vi., e. va. - paribhave avajAnanaM avamati daharo ti na uAtabbo, sadda. 3.882; tattAyaM adhippAyo - yaM taM paTijAnanaJca avajAnanaJca, tassa paTicchAdanatthaM pAci. aTTha.2. avajAnanA strI., uparivat ka. apamAna, tiraskAra - nA pra. vi., e. va. - attAvAti attAnaM avajAnanA, vibha. aTTha. 458; - naM dvi. vi., e. va. - issariyatthikena pana vuttappakAraM avajAnanaJca paribhavanaJca akatvA pubbuDhAyipacchAnipAtitAdIhi, upAyehi khattiyakumAro tosetabbo, sa. ni. aTTa, 1.119; kha. asvIkRti, khaNDana, niSedha - ... vattabbeti avajAnanA paravAdissa, kathA. aTTha. 109; avajAnanaJca tassa yuttanti niggaho ca na kAtabbo, ... avajAnaneneva niggahaM dasseti, kathA. mU. TI. 50. avajAnAti ava + VJA kA varta., pra. pu., e. va. [avajAnAti], tiraskAra karatA hai, upekSA karatA hai, hIna yA tuccha samajhatA hai, asvIkRta karatA hai - datvA avajAnAti, saMvAsena avajAnAti, a. ni. 2(1).155; tamenaM datvA avajAnAtIti ayaM dinnaM paTiggahetumeva jAnAtIti evaM avamati, a. ni. aThTha. 3.51; taM nittaNhaM muni carantaM nAvajAnAti sadevakopi lokoti, udA. 160; - mi u. pu., e. va. - attAnaJca nAvajAnAmI ti, sa. ni. 1(2).47; atAnaJca nAvajAnAmIti attAnaJca na avajAnAmi, sa. ni. aTTa.2.57; - nti pra. pu.. ba. va. - appAtoti naM bAlA, avajAnanti ajAnatA, theragA. 129; - namAnA strI., varta. kR., pra. vi., e. va. - avajAnamAnA bhaNati, sa. ni. aTTha. 2.156; - neyya vidhi., pra. pu., e. va. - paraM vA avajAneyya, kimaatra adassanAti, su. ni. 208; - nitvA pU. kA. kR. - amhehi saddhi sallapanto avajAnitvA paTijAnissati, pAci. 2; - avayyA strI., saM. kR., pra. vi., e. va. - avajAti avajeyyA avajAnitabbAti vuttaM hoti. pe. va. aTTha. 153; draSTa. avajJatti, avajJAta, avaJcita tathA avA. avajAnApeti ava + Vaa ke prera. kA varta0, pra. pu., e. va., tiraskAra yA upekSA karAtA hai, ananumodita yA pratiSiddha karAtA hai - atha vA paribhAvApetIti hILApeti avajAnApeti, sadda. 1.5; - si adya., pra. pu., e. va. - ujjhApesIti avajAnApesi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).5. avajAnIyate ava + vJA ke karma. vA. kA varta, pra. pu., e. va. [avajJAyate], tiraskRta yA apamAnita kiyA jAtA hai, abhibhUta kiyA jAtA hai - atha vA paribhavIyateti hILIyate avajAnIyate, sadda. 1.6. avajIyati ava + ji ke karma. vA. kA pra. pu., e. va., (yuddha athavA krIr3A Adi meM) jIta liyA jAtA hai, kho diyA jAtA hai, samApta kara diyA jAtA hai - yassa jitaM nAvajIyati, For Private and Personal Use Only Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avajIyana 606 avaJjha jitaM yassa no yAti koci loke, dha. pa. 179; yassa anapanItakasAvaM, a. ni. aTTha. 2.218; taM hoti jAtarUpaM sammAsambuddhassa tena tena maggena jitaM rAgAdikilesajAtaM dhantaM sadhantaM niddhantaM aviddhantakasAvaM, na ceva mudu hoti na puna asamudAcaraNato nAvajIyati, dujjitaM nAma na hoti. ca kammaniyaM, a. ni. 1(1).286. dha, pa. aThTha. 2.113; na taM jitaM sAdhu jitaM, yaM jitaM avajjha tri., ka, Vvadha ke saM. kR. vajjha (vadhya) kA niSe. avajIyati, taM kho jitaM sAdhu jitaM, yaM jitaM nAvajIyati, [avadhya], vadha nahIM karane yogya, nahIM mAra DAlane yogya - jA. aTTa, 1.300. jjho pu., pra. vi., e. va. - avajjho brAhmaNo dUto, cetaputta avajIyana napuM., ava + ji ke karma. vA. se vyu., kri. nA., suNohi me, jA. aTTha. 7.291; etehi tIhi ThAnehi, avajjho jIta liyA jAnA - to pa. vi., e. va. - taM jitaM sAdhu jitaM hoti brAhmaNo, jA. aTTha. 7.45; - jjhA ba. va. - avajjhA nAma na hoti, kasmA? puna avajIyanato, ... kasmA? puna brAhmaNA Asu ajeyyA dhammarakkhitA, su. ni. 290; te evaM nAvajIyanato, jA. aTTha. 1.300.. namassiyamAnA lokena avajjhA brAhmaNA AsuM na kevalaJca avajja 1. tri.. Vvada ke saM. kR., vajja kA niSe. [avadya]. avajjhA , su. ni. aTTha. 2.46; - rUpa tri.. ba. sa. zA. a. vaha, jisake bAre meM kucha acchA na kahA jA sake, [avadhyarUpa], avadhya svarUpa vAlA. (kavaca dhAraNa karane ke lA. a. nindanIya, tuccha, adhama - patikiTTha niki8 ca kAraNa) vadha na karane yogya zarIra vAlA - po pu., pra. vi., ittarAvajjakucchitA, abhi. pa. 699; - jjAni napuM.. pra. vi., e. va. - dukkhena phuTThassudapAdisA , arahaddhajo sabmi ba. va. - na avajjAni anavajjAni aninditAni avajjharUpo ti, jA. aTTha. 5.43; mi. pa. 209; arahaddhajo agarahitAnIti, vuttaM hoti, khu. pA. aTTha. 112; 2. tri0, nAma sabhi paNDitehi avajjharUpo, jA. aTTha. 5.44; kha. tri. Vvajja ke saM. kR. kA niSe. [avarNya], zA. a. nahIM varjita (avandhya) vaha, jo bAMjha na ho, utpAdaka, phalaprada, saphala kie jAne yogya, lA. a. varjanIya pApakarmoM Adi se itara -- jjhA strI, pra. vi., e. va. - avajjhA mayhapabbajjA, (puNya-karma) - jjaM napuM.. dvi. vi., e. va. - vajjaJca theragA. 789. vajjato atvA, avajjaJca avajjato, dha. pa. 319; -- jje __ avajjhAyati/avajhAyati ava + vjhA kA varta, pra. pu., e. sapta. vi., e. va. - avajje vajjamatino, dha. pa. 318; va., atyadhika cintA karatA hai, zoka karatA hai- akkhacchinnova avajje vajjamatinI, vajje cAvajjadassinI, therIgA. 107; jhAyati, sa. ni. 1(1).70; akkhachinno vajhAyatIti avajje vajjamatinIti nhAnucchAdanadantakaTThakhAdanAdike akkhacchinno avajhAyati balavacintanaM cinteti, sa. ni. anavajje sAvajjasI , therIgA. aTTha. 119; tattha avajjeti aTTha. 1.102; visamaM maggamAruyha, akkhachinnova jhAyati, mi. dasavatthukAya sammAdiTThiyA, tassA upanissayabhUte dhamme ca. pa. 70; - nti ba. va. - tasmA te khINapattA koJcA viya dha. pa. aTTha. 2.281; - dassI tri., ettheva bajjhitvA avajhAyantIti, dha. pa. aTTha. 2.73. [avaya'darzin /avadyadarzina], koI bhI doSa na dekhane avaJcana tri., VvaJca se vyu., kri. nA. vaJcana kA niSe. vAlA/vAlI - ssinI strI0, pra. vi., e. va. - vajje [avaJcana], calane phirane meM asamartha gamana karane meM akSama cAvajjadassinI, therIgA. 107; vajje cAvajjadassinIti - nA pu., pra. vi., ba. va. - santi pAdA avaJcanAti pAdApi mAnamakkhapalAsavipallAsAdike sAvajje anavajjadiTThI, me atthi, tehi pana vaJcitu padavAragamanena gantuM na sakkAti therIgA. aTTha. 119; saJitA strI., bhAva. [avadyasaMjJAtva]. avaJcanA, jA. aTTha. 1.211; cariyA. 401. doSarahita hone kI saMjJA yA samajha kA honA - tA pra. vi.. avaJjha tri, vaJjha kA niSe., tatpu. sa. [avandhya], vaha jo, e. va. - vajje vajjasiJatA vajje avajjasaJitA, mahAni. bAMjha na ho, utpAdaka, utpanna karane meM sakSama, phalaprada, 158; avajje vajjasaJjitAti nidose dosasaJjitA, vajje saphala - jjho pu.. pra. vi., e. va. - tathAgatassa parinibutarasa avajjasaJjitAti sadose nidosasaJitA, mahAni. aTTha. asAdiyantaraseva kato adhikAro avaJjho bhavati saphalo, 259. mi. pa. 108; 112; - vAdI pu.. pra. vi., e. va. avajjikasAva tri., ba. sa. [avarjitakaSAya]. vaha, jisakA [avandhyavAdina], vaha, jisake vacana niSphala yA alAbhaprada citta kASAyoM (kaluSita vicAroM) se mukta nahIM hai - vaM pu.. na ho, saphala evaM lAbhaprada bAta bolane vAlA -- avajhavAdI dvi. vi., e. va. - aniddhantakasAvanti anIhatadosaM atulo abbhutoruguNAkaro, saddhammo. 345. For Private and Personal Use Only Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avacatti 607 avaDDi/avaddhi/abuddhi avajJatti strI., [avajJapti]. asammAna, draSTa, anavatti catupaccayasantose avahito sappaccayaM nAmarUpaM parigahetvA ke anta... ..... udA. aTTha. 166; - tA napuM.. pra. vi., ba. va. - avajJA strI., [avajJA], apamAna, tiraskAra - ja dvi. vi.. samavadvitAti sammA avahitA AbhogaM katvA ThitA, su. ni. e. va. - ubhayehipi dunnikkhittAnaM dArubhaNDAdInaM tesu aTTha. 2.73; - vAda tri., ba. sa. [avasthitavAda], dRr3ha vAda avamaja akatvA attanA .... ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(2)289. kA pratipAdaka yA anuyAyI, sthira yA lacIlepana se rahita avajAta/oJAta tri., ava + Vaa kA bhU. ka. kR. mata kA pratipAdaka - dA pu., pra. vi.. ba. va. - sakAyane [avajJAta], tiraskRta, apamAnita, parAbhUta - taM napuM.. pra. daLahavAdA thiravAdA balikavAdA avahitavAdAti sakAyane vi., e. va. - tesu tesu vA pana janapadesu oJAtaM avajJaAtaM tattha daLhaM vadAnA, ... mahAni. 221; - sabhAva tri.. ba. sa. hILitaM paribhUtaM acittIkataM, etaM hInaM nAma nAma, pAci.8; [avasthitasvabhAva], sthira prakRti vAlA, acaJcala svabhAva - to pu., pra. vi., e. va. - avajJAto ca hotIdha majjapAyI vAlA - vo pu., pra. vi., e. va. - Thitadhammoti ThitasabhAvo purA naro, saddhammo. 88; - kulaja tri., tatpu. sa., tiraskRta avahitasabhAvo. udA. aTTha. 244; - samAdAna tri., ba. sa., athavA asammAnita kula meM janma lene vAlA - jo pu.. pra. dRr3hatA ke sAtha kisI kAma ko grahaNa karane vAlA yA hAtha vi., e. va. - thaddho, vAtakulajo jaLo aparipucchako, meM lene vAlA - no pu., pra. vi., e. va. - avasthitasamAdAno saddhammo. 90. kAyasucarite vacIsucarite manosucarite dAnasaMvibhAge avaJita tri., ava + Vaa ke niyamita bhU. ka. kR. avajJAta sIlasamAdAne uposathupavAse matteyyatAya.... dI. ni. 3.108; ke sthAna para apa. [avajJAta], asammAnita, apamAnita, daLhasamAdAno assa avasthitasamAdAnoti vIriyapakkama daLhaM parAbhUta - avaJjitAvagaNitA paribhUtAvamAnitA, abhi. pa. kareyya, mahAni. 368. 756. avadviti strI., [avasthiti], sudRr3ha sthiti, sthiratA, dRr3hatA, avaTTama tri., ba. sa. [avaman, binA mArga vAlA, bhArga-rahita / acapalatA - ariyasAvakarasa ariyajANaM uppannaM hoti, atha - me napuM.. sapta. vi., e. va. - no anantake, sakoTiye, no catunnaM indriyAnaM... pe..... avadviti hoti. sa. ni. 3(2). akoTiye, savasame, no avaTume, sapariyante, no apariyante, 303; yA tasmiM samaye cittassa Thiti saNThiti avadviti suppamatte vA sarAvamatte vA, visuddhi. 1.120. avisAhAro avikkhepo avisAhaTamAnasatA samatho avaTThAna/avatthAna napuM., ava + vThA se vyu.. kri. nA. samAdhindriyaM samAdhibalaM ..., dha. sa. 570; mahAni. 269; [avasthAna], sthiratA, acala sthiti - naM pra. vi., e. va. vicikicchAsahagatanti imesu sattarasasu cittesu dubbalattA -- tenassa pahaTakukuTasseva muhattampi kampamAnassa avatthAnaM saNThiti avadvitiAdIni na lamanti, dha, sa. aTTha. 328. nAma nAhosi. jA. aTTa, 1.484; avatthAnaM adhiTTAnaM hitacariyA niddesavAre cittassekaggatAniddese tAva saNThiti avadvitIti, mettAbhAvanA ti, su. ni. aTTha. 1.42; - yAcanA strI0, tatpu. dha. sa. aTTha. 292. sa. [avasthAnayAcanA], acala sthiti yA sthiratA ke lie avaDDhana napuM., VvaDDa se vyu., kri. nA., vaDDana kA niSe. yAcanA - ya ca. vi., e. va. - tiThThatu bhagavA kapAnti [avardhana], vRddhi kA na honA, vRddhi kA abhAva, nahIM bar3hanA sakalakappaM avaDAnayAcanAya yadidaM ..., udA. aTTha. 264. - vasa napuM., nahIM bar3hane kA kAraNa - sena tR. vi., e. va. avatthApanavacana napuM, tatpu. sa. [avasthApanavacana], sthiratA - advikasA avaDDanavasena avibhUtAti vuttA, visuddhi. athavA nirdhAraNa ko prakAzita karane vAlA vacana -- naM pra. 1.109. vi., e. va. - addhAti ekaMsavacanaM nissaMsayavacanaM avaDDi/avaddhi/avuTi strI., vaDDi kA niSe., tatpu. sa. nikkavAvacanaM ... avatthApanavacanametaM addhAti, mahAni. 2; [avRddhi]. vRddhi yA vikAsa kA abhAva, hAni, kamI, saGkaTa, avatthApanavacanametanti etaM vacanaM otaritvA patidvitaM vipatti- ayaM sakalatsa yUtharasa anayo avuddhi mahAvinAso santidvApanaM Thapana, mahAni. aTTha. 15. katoti, jA. aTTha. 3.315; abhummeti bhUti vaDi, abhUti avadvita/avasthita tri., ava + VThA kA bhU. ka. kR.. avavi, vinAso mayhanti attho, ma. ni. aTTa (ma.pa.) 2.118; [avasthita]. dRr3hatA ke sAtha sthita, supratiSThita, sthira, dRr3ha - yA tR. vi, e. va. - tassa abhavena avuDviyA puttadArassa - to pu.. pra. vi., e. va. - evaM suparisuddhasIlo vA parijanassa vA tathArUpaM pArijuja divA vA sutvA vA na For Private and Personal Use Only Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avaDita 608 avaNNa nandati, dI. ni. aTTha. 3.121; - mukha napuM., tatpu. sa., hAni va. -- duvidhA ... te hi dve hutvA ure jAtA vaNTassa abhAvA kA kAraNa - khe sapta. vi., e. va. - uyyogamukheti avaNTA , jA. aTTha. 5.151; - vaTaM napuM. dvi. vi., e. va. - parihAnimukhe, avuddhimukhe ca ThitosIti attho, dha. pa. aTTha pasannacitto sumano, avaTa adadi phalaM apa. 1.323; apa. 2.41; 2.195; - kara tri., [avRddhikara], hAnikAraka, ahitakAraka avaNTaka tri., uparivat - kAni' napuM.. pra. vi., ba. ka. -- - rAni napuM., pra. vi., ba. va. - asappAyAnIti avaDikarAni akhIlakAni ca avaNTakAni, heTThA nabhyA kaTisamohitAni, ArammaNAni, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.36; - kAma tri., jA. aTTha. 5.193; - kAni napuM.. dvi. vi., ba. va. - vAka [avRddhikAma], vRddhi, pragati yA hita kI kAmanA na karane vA rajju vA diguNaM katvA nattha avaNTakAni nIpapupphAdIni vAlA, bhalA hone kI cAha na rakhane vAlA - ssa pu., Sa. vi., pavesetvA paTipATiyA bandhanti, pArA. aTTha. 2.183-84. e. va. - anatthakAmassAti avaDikAmarasa, jA. aTTha. 3.93. avaNTaphaladAyaka pu., eka sthavira kA nAma - itthaM sudaM avaDDita tri., VvaDDa ke prera., bhU, ka. kR. vaDhita kA niSe. AyasmA avaNTaphaladAyako thero imA gAthAyo abhAsitthAti, [avardhita], nahIM bar3hAyA huA, vikasita na kiyA huA - te apa. 1.323. napuM.. sapta. vi., e. va. - yo pana avaDite ArammaNe pavatto, avaNTaphalavagga pu., apadAna ke 39veM vagga kA zIrSaka, apa. ayaM paritArammaNo, visuddhi. 1.87; - kasiNa tri0, ba. sa. 1.323-331. [avardhitakRtsna], kasiNa kA vikAsa na karane vAlA - avaNTaphaliya pu., eka sthavira kA nAma- itthaM sudaM AyasmA Nassa pu., Sa. vi., e. va. - avaDitakasiNassa taM kasiNaM avaNTaphaliyo thero imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. 2.41attAti ca lokoti ca gahetvA evaM hoti. ..., ma. ni. aTTa 42; 87-88. (upa.pa.) 3.14; cakkavALapariyantaM katvA vaDitakasiNo pana avaNNa' tri., ba. sa. [avarNya], aprazaMsanIya, prazaMsA na karane anantasaJI hoti, dI. ni. aTTha. 1.98. yogya - paNe sapta. vi., e. va./dvi. vi., ba. va. - corA avaDDinissita tri., tatpu. sa. [avRddhiniHzrita], durbhAgya se goghAtakA luddhA, avaNNe vaNNakArakA, jA. aTTa, 5.262; pIr3ita, abhAgA - tA pu., pra. vi., ba. va. - apAnubhAti tattha avaNNe vaNNakArakAti pesuJakArakA, jA. aTTa. 5. avavinissitA mAnathaddhA, a. ni. aTTha. 3.29. 269. avaDibhUta tri., [avRddhibhUta], avRddhi yA amaGgala banA huA, avaNNa' pu., vaNNa kA niSe., tatpu. sa. [avarNa], apayaza, ahitakara - tA strI., pra. vi., e. va. - avabhUtAvAti akIrti, ayaza, aprazaMsA, nindAparaka vacana - eNo pra. vi., avavibhUtA avamaGgalabhUtAyeva, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.318. e. va. - sakkiyo hoti pApasmi, avaNNo cassa rUhati, avaDDetvA viDDa ke pU. kA. kR. vaDDhatvA kA niSe. itivu. 50; assa vA puggalassa avaNNo abhUtopi [avardhayitvA], nahIM bar3hAkara, vikAsa nahIM karAkara - pApajanasevitAya ruhati virunhi vepallaM Apajjati pattharati, paTibhAganimittaM cakkavALapariyantaM avavetvA taM... uddhamadho itivu. aTTha. 212; - NNaM dvi. vi., e. va. - samaNarasa avajetvA pana tiriyaM vavetvA uddhamadho antasaJjI, dI. ni. gotamassa avaNNaM uppAdetvA lAbhasakkAraM nAsessAmA ti. aTTha. 1.98; taM nimittaM pattavavanapUvavaDDanabhattavaDanala- dha. pa. aTTha. 2.102; - NNe sapta. vi., e. va.- tassa satthuno tAvaDvanadussavaDDhanayogena avaDDatvA, visuddhi. 1.147. tassa diDiyA... tassa AdAyassa avaNNe bhaJjamAne attamano avaNa tri., ba. sa. [avraNa], 1. binA ghAva vAlA, vraNa se hoti... saGghassa vA avaNNe bhaJjamAne kupito hoti, mahAva. rahita, vraNa yA ghAva utpanna na karane vAlA - No pu.. pra. 90; - kAma tri., ba. sa. [avarNakAma], nindA karane kI vi., e. va..... ko me asattho avaNo, sallamabbhantarapassayaM, icchA rakhane vAlA - mA pu., pra. vi., ba. va. - Ayasmanto theragA. 757; 2. bedAga, dAgoM se rahita - Ne pu., sapta. vi., avaNNakAmA buddhassa avaNNakAmA dhammarasa avaNNakAmA saGgharasa, e. va. - pathaviM khaNitvA pakkhalantA viya avaNe veriyamaNimhi a. ni. 3(1).32; -- bhaya napuM.. tatpu. sa. [avarNabhaya], nindA vaNaM uppAdentA viya, udA. aTTha. 89. kA Dara, apayaza ke phailane kA Dara - yA pa. vi., e. va. avaNTa/avaTa tri., ba. sa. [avRnta], ka. patte ke DaNThala - avaNNahArikAti evaM me avaNNabhayApi dassatIti gehato yA DaNDI se rahita, binA DaNThala vAlA (tAr3a vRkSa yA phala). gehaM, vibha. aTTha. 457; visuddhi. 1.28; - bhAsaka tri0, kha. bor3I yA agrabhAga rahita (stana) - NTA pu., pra. vi., ba. [avarNabhASaka], nindA kI bAteM bolane vAlA, apayaza ke For Private and Personal Use Only Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avaNNanIyasobha 609 avati vacana kahane vAlA - kesu pu., sapta. vi., ba. va. - tesu karNAbhUSaNa - ko pra. vi., e. va. - uttaMso sekharA veLA avaNNabhAsakesu, tasmiM vA avaNNe tumhe bhaveyyAtha ce, yadi muddhamAlye vaTasako, abhi. pa. 308; uttaMso tvavataMso ca bhaveyyAthAti attho, dI. ni. aTTha. 1.49; - vAdI tri., kaNNapUre ca sekhare, abhi. pa. 870; - TaMsA pra. vi., ba. va. [avarNavAdina]. dUsaroM ke bAre meM burA bolane vAlA, nindA - virocanti parikkhittA, avaTasA sunimmitA, apa. 2.249; karane vAlA -- di pu., dvi. vi., e. va. - tatrApi avaNNavAdiM therIgA. aTTha. 76; - TaMsaM/TaMsakaM dvi. vi., e. va. - moliM apassanto attano guNakathameva sutvA himavantapadese nu kho| vaTaMsaM pAmaGgabhiGgAraM haricandanaM ma. vaM. 11.28; vaTaMsaM ti kathAnti .... jA. aTTha. 3.94; - virahita tri., tatpu. sa. kaNNapilandhanaM vaTasakaM ti vuttaM hoti, ma. vaM. TI. 11.28; - [avarNavirahita], nindArahita, anindita, apayaza kA apAtra sako pu., pra. vi., e. va. - vaTasakoti kaNNassa upari - ssa pu., Sa. vi., e. va. - buddhassa avaNNaM bhAsatIti piLandhanatthaM katapuSphavikati, so ca vaTaso ti vuccati, vi. avaNNavirahitassa aparimANavaNNasamannAgatassApi buddhassa vi. TI. 263; - sakA ba. va. - vaTasakA vAtadhutA, vAtena bhagavato, dI. ni. aTTha 1.36; - saMyutta tri., tatpu. sa. [avarNasaMyukta], apayaza yA nindA kA pAtra, nindita - ttA avatata/otata/otthata tri., ava + Vtana kA bhU, ka. pu., pra. vi., ba. va. - avaNNasaMyutA jahanti jIvitaM, ito kR. [avatata/avastIrNa], Upara kI ora phailAyA huA, vimuttApi ca yanti duggatiM, jA. aTTha. 3.390; avaNNasaMyutA AcchAdita, DhakA huA - tthataM napuM., pra. vi., e. va. - yassa jahantIti adhammikA lolarAjAno avaNNena yuttA hutvA accantadussIlya, mAluvA sAlamivotthataM, dha. pa. 162; pAThA. jIvitaM jahanti, jA. aTTha. 3.391; - saMsaggabhaya napuM.. otthata; khette suviruLhaM dhaJabIjaM sammA pavattamAnena vassena tatpu. sa. [avarNasaMsargabhaya]. nindanIya ho jAne kA Dara - otatavitataAkiNNabahuphala hutvA sassuhAnasamayaM pApuNAti, yA pa. vi., ba. va. - sukhIpi heke na karonti pApaM. mi. pa. 282. avaNNasaMsaggabhayA puneke, ... yasadAyakassa sAmikassa avataraNa napuM., ava + Vtara se vyu., kri. nA. [avataraNa], aparajjhantAna avaNNo bhavissatIti avaNNasaMsaggabhayA na nIce utaranA, nIce kI ora jA rahA utAra - Ne sapta. vi0, karonti, jA. aTTha. 6.203; 204; -- haraNa napuM.. tatpu. sa. e. va. - avatArovataraNe tittharima vivare pyatha, abhi. pa. [avarNaharaNa], apayaza kA prasAra, badanAmI kA phailAva - 981. gehato gehaM, gAmato gAma, janapadato janapadaM avaNNaharaNaM, avatarati ava + Vtara kA varta., pra. pu., e. va. [avatarati]. vibha. aTTha. 457; visuddhi. 1.28; - hArikA strI., tatpu. sa. nIce utara kara AtA hai, DubakI lagAtA hai, praveza karatA hai [avarNahArikA], apayaza kA prasAra evaM pracAra karane vAlI - yadi catUsu ariyasaccesu avatarati, kilesavinaye - savipanA pApanA sampApanA avaNNahArikA parapiTTimaMsikatA, sandissati, netti. 20-21. vibha. 405; avaNNahArikAti evaM me avaNNabhayApi dassatIti avatAra pu., ava + Vtara se vyu. [avatAra], 1. utAra, vaha gehato geha... avaNNaharaNaM vibha. aTTa, 457; visuddhi. 1.28; sthAna, jahAM, nIce utara kara A sake, nahAne kA ghATa, vivara - NNAraha tri.. [avarNAha], nindanIya, nindA kie jAne --ro pra. vi., e. va. - avatArovataraNe titthasmiM vivare pyatha, yogya - ssa pu.. Sa. vi0. e. ka. - ananavicca apariyogAhetvA / abhi. pa. 981; 2. prArambhika pravezadvAra, bhUmikA, sa. u. pa. avaNNArahassa vaNNaM bhAsati, a. ni. 1(1).107; a. ni. ke rUpa meM hI prApta - raM dvi. vi., e. va. - abhidhammAvatArantu 1(2).3; idha, potaliya, ekacco puggalo, avaNNArahassa madhuraM mativaDcana, abhi. ava. 2; abhidhamma otaranti anenAti avaNNaM bhAsitA hoti, a. ni. 1(2).115.. abhidhammAvatAraM nAma pakaraNaM, abhi. ava., abhi. TI. 1.1303; avaNNanIyasobha tri.. ba. sa. [avarNanIyazobhA], varNana na bAlAvatAraM bhAsissa, bAlA. 65. karane yogya zobhA vAlA, atyanta zreSTha zobhA se yukta - bhaM avati' ava (rakSA karanA) kA varta, pra. pu., e. va. - avati napuM, pra. vi., e. va. - taM suvaNNarUpakaM jivhAya avaNNanIyasobhaM ahosi, jA. aTTha. 5.274. avati |u (zabda karanA) kA varta, pra. pu., e. va. [avate], avataMsa/avaTa saka/ vaTasa/ vaTaMsaka pu./napu., zabda karatA hai - u sadde, avati avanti avasi, sadda. [avataMsa/avataMsaka], phaloM se banA kAna kA AbhUSaNa, 2.322. For Private and Personal Use Only Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avatiTTati 610 avasthApita avatiTThati ava + vThA kA varta.. pra. pu., e. va. [avatiSThati], AvudhAni gahetvA avattharaNakAle kena nu kho te kAraNena ThaharatA hai, Tika jAtA hai, lambe samaya taka banA rahatA hai cittutrAsamattampi na uppanna nti pucchanto paThama gAthamAha, - saddhA dutiyA purisassa hoti, no ce assaddhiyaM avatikRti, jA. aTTa. 2.278; ro avattharaNabhAvaM atvA dadhighaTa sa. ni. 1(1).29; yattha bhayaM nAvatidvati, tena maggena vajanti virasajjesi, jA. aThTha. 2.85; attano avattharaNabhAvaM atvA bhikkhavo ti, theragA. 21; - sthAsi adya., pra. pu., e. va. - paTivacanaM na darasatIti jAnAti, dI. ni. aTTha. 1.221. daNDako patitvA khandhe avatthAsi, jA. aTTa. 4.185. avattharati/ottharati ava + vthara kA varta, pra. pu., e. avatiNNa tri., ava + Vtara kA bhU. ka. kR. [avatIrNa], va. [avastRNAti], Dhaka detA hai, Upara Dhera lagA detA hai, utarA huA, andara taka praviSTa, prabhAvita, DUbA huA - NNo atyadhika bhara detA hai, Upara phailA detA hai - appaharite kato pu.. pra. vi., e. va. - uppathaM avatiNNo bhavaM, na hi bhavaM haritaM ottharati, ApadAsu ummattakassa AdikammikassAti, amhAkaM vacanatthaM jAnAti, sadda. 1.136. pAci. 281; tesahi sarIrato tejo mama sarIraM ottharati, mama avattabbatA strI., Vvada ke saM. kR., vattabba ke bhAva. kA niSe. sarIrato tejo tesaM sarIraM na ottharati, dha. pa. aTTha. 1.239; [avaktavyatA], vacanoM dvArA kahane yogya na honA, vacanoM --nti ba. va. - tassa hadaye apasmAravAtA avattharantIti kA aviSaya honA - ya tR. vi., e. va. - tamhi ... attho , jA. aTTha. 4.75; - nto pu0. varta. kR.. pra. vi., e. avattabbatAya anakkhAtaM nAma, dha. pa. aTTha. 2.169. va. - sAmaNerahi tasmiM kAle sinerunA avattharantopi mAretuM avattha' tri., ba. sa. [avastra], vastrarahita, nagna - ttho pu.. samattho nAma asthi dha. pa. aTTha 1.384; - ntA ba. va. - pra. vi., e. va. - naggo digambaro'vattho, gharamaro tu ca te nagaraM avattharantA viya tassa gehaM gantvA ..., jA. aTTha. 4. bhakkhako, abhi. pa. 734. 169; -- mAno uparivat e. va. - sopi kho aggi ekadhUmo avattha tri., asa ke bhU. ka. kR. se vyu. [apAsta], dUra hatvA ekajAlo avattharamAno Agacchateva, jA. aTTa. 1.209; pheMka diyA gayA, chor3A huA - tthaM strI.. dvi. vi., e. va. - mAnaM uparivat, vi. vi., e. va. - tayopi jane avattharamAnaM - chinnaM vane khattiyehi avatthaM siGgAlasaGghA parikaddhissanti, gehaM pati, dha, pa. aTTha. 1.392; - ritvA pU. kA. kR. -- tA jA. aTTha. 5.292; avatthanti chaDitaM, jA. aTTha. 5.293. ithiyo tUriyabhaNDAni avattharitvA niddAyantiyo ..., jA. avatthata/otthata/avatthaTa tri., ava + vthara kA bhU. aTTha. 1.71; bodhisatto kulAvake nipannakova gIvaM ukkhipitvA ka. kR. [avastRta], AcchAdita, khacita, atyadhika bharA avattharitvA AgacchantaM aggiM disvA cintesi, jA. aTTa. huA - to pu., pra. vi., e. va. - sukhumAlatAya bhattakAjena 1.210. avatthato patati, jA. aTTha, 5.284; valiggAhI devaputto o avasthA strI., [avasthA], dazA, sthiti, sthAyIpana, jIvana tejena otthato, ma. vaM. 21.30; so asaniyA matthake avatthaTo kI avadhi - to pra. vi., e. va. - tAsaM yeva ca nAmAni viya mA ma, Avuso, nAsehi, natthi mayha evarUpanti, dha. pa. avatthAto imAni pi, sadda. 2.363; - su sapta. vi., ba. va. aTTa, 2.31; - taM dvi. vi., e. va. - taM bhattakAjena otthataM - atha vA sammA gatattAti tIsupi avasthAsu sammApaTipattiyA disvA cintesi, jA. aTTa, 5.284. gatattA, suppaTipannattAti attho, udA. aTTha. 70; tasmA avatthaddha tri., ava + Vthambha kA bhU. ka. kR. [avastabdha]. tIsupi avatthAsu sabbasantesu samAnarasAya tathAya mahAkaruNAya nirbhara, Azraya lene vAlA - tthaddho pu., pra. vi., e. va. --- sakalalokahitAya gato paTipannoti tathAgato, udA. aTTha. sake sippe avatthaddho, agamaM kAnanaM ahaM, apa. 1.232; pAThA. 106; - tthAdivibhAga pu., tatpu. sa. [avasthAdivibhAga], apatthaTTho. avasthA yA sthiti Adi kI dRSTi se prabheda yA vibhAjana - avatthantarabheda pu., tatpu. sa. [avasthAntarabheda], vibhinna gena tR. vi., e. va. - kAmataNhAdivasena aTThasatabhedA manodazAoM kA vibhAjana - to pra. vi., e. va. - samathoti avatthAdivibhAgena anantabhedA ca. udA. aTTha. 174. ca niSThiA avatthantarabhedato, saddhammo. 457. avasthApita tri., ava + VThA ke prera. kA bhU. ka. kR. avattharaNa/ottharaNa napuM., ava + Vthara se vyu., kri. nA. [avasthApita], vyavasthita yA sunizcita kiyA huA, [avastaraNa], ka. AcchAdana, Dhaka lenA, kha. acAnaka sunirdhArita - tAya strI., ta. vi., e. va.- desanAti tassA hamalA kara abhibhUta kara lenA- samma, tathAdAruNAnaM corAnaM manasAvavatthApitAya pALiyA desanA, pArA. aTTha. 1.18. For Private and Personal Use Only Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avatthApIyati 611 avadehaka avatthApIyati ava + vThA ke prera. kA varta., pra. pu., e. va., karma. vA. [avasthApyate]. sthApita karAyA jAtA hai, baiThAyA jAtA hai, nirdhArita karAyA jAtA hai - tena sotena hetubhUtena, karaNabhUtena vA avadhIyati avatthApIyati appIyatIti sotAvadhAnaM paTi. ma. aTTha. 1.11. avatthAraka pu. kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prApta [avastAraka], AcchAdana, cAdara - ko pra. vi., e. va. - paTiAya kAretabba, yebhuyyasikA, tassapApiyasikA, tiNavatthArakoti, pAci. 283; idaM kammaM tiNavatthArakasadisattA tiNavatthArako ti vuttaM, cULava, aTTha. 39; - kena tR. vi., e. va. - evarUpaM adhikaraNaM tiNavatthArakena khUpasametuM, cULava. 192. avatthu napuM.. vatthu kA niSe., tatpu. sa. [avastu]. AdhAra kA abhAva, upayukta kAraNa kA abhAva, ayathArthatA - smiM sapta. vi., e. ka. - anApattikAnaM avatthusmiM akAraNe pAtimokkhaM ThapetabbaM, cULava. 398; yena kAraNena hetusamugghAte ahetusmiM avatthusmiM dibbacakkhu uppajjati, mi. pa. 126; - ka tri.. [avastuka], nirmUla, kAraNa-rahita, AdhAra-rahita vAstavika AdhAra se rahita - kaM napuM.. dvi. vi., e. va. - kAyavatthukampi itaravatthukampi avatthukampIti kAyikacetasika vipAkasukhaM anugacchati, dha. pa. aTTha. 1.25; uddissakaM avatthukaM mamAyanamattameva hoti. jA. aTTha. 4.204; - pakka tri., karma. sa. [avastukapakva]. ucita rUpa meM nahIM pakAyA haA - kkA strI, pra. vi., e. va. - ucchurasaM upAdAya apakkA vA avatthukapakkA vA sabbApi avatthukA ucchuvikati phANitanti veditabbA, pArA. aTTha. 1.267. avadaJjU tri., vadaJjU kA niSe. [avadAnya], aziSTa, vinamratA se rahita, ghamaNDI, kRpaNa, kaGgsa - asaddho kadariyo avadaJjU macchari pesuNiyaM anuyutto, su. ni. 668; - atA strI., bhAva. [avadAnyatA], zA. a. dAna jaise kuzala karmoM se sambaddha vacanoM se anajAna honA, lA. a. kRpaNatA, ahaMbhAva, aziSTatA - paJca macchariyAni- AvAsamacchariyaM ... kadariyaM kaTukaJcukatA aggahitattaM cittassa - ayaM vuccati avada tA, vibha. 432; avadatAti thaddhamacchariyavasena dehi, karohIti vacanassa ajAnatA, vibha. aTTha. 471; - ya tR. vi., e. va. - macchariyena avada tAya samannAgatA janA pamattA, mahAni. 26; avada tAyAti saba buddhAnampi kathitaM ajAnanabhAvena, mahAni. aTTha. 88. avadanta tri., vida ke varta. kR., vadanta kA niSe. [avadat]. nahIM bola rahA, nahIM kaha rahA - ntaM pu., dvi. vi., e. va. - evaM maM avadantaM yo evaM paccheyya - kissa na kho, bhante, viANahAro ti, esa kallo paJho, sa. ni. 1(2).14. avadamAna tri., Vvada ke varta. kR., vadamAna kA niSe. [avadamAna], uparivat - mAno pu., pra. vi., e. va. - tesu eka leDu abhiruhitvA aTTAsi avadamAno, sa. ni. aTTa. 3.231. avadAtaka/odAtaka tri., [avadAtaka], ujalA, sapheda, dhavala - kaM pu., dvi. vi., e. va. - titthiyAnaM dhaja keci, dhArissantyavadAtakaM theragA. 965; - tanuttaca tri., ba. sa., ujjva la, dhavala evaM komala tvacA vAlA - caM pu., dvi. vi., e. va. - hemayopacitaGga, avadAtatanuttacaM, apa. 2.125. avadAniya tri., [avadAnya]. anudAra, kaGgsa, kRpaNa, udAratApUrvaka dAna na dene vAlA - yA pu.. pra. vi., ba. va. - kAmesu giddhA pasutA pamULahA, avadAniyA te visame niviTThA, su. ni. 780; mahAni. 25; avadAniyAti avagacchantItipi avadAniyA, maccharinopi vaccanti avadAniyA, mahAni. 26. avadAraNa napuM.. 1. ava + /dara ke prera. se vyu., kri. nA. [avadAraNa], nIce taka khodanA, vidAraNa yA tor3aphor3a - Ne sapta. vi., e. va. - khaNu avadAraNe, sadda. 2.397; 2. ka. nA., khodane vAlA yantra, khantI, phAvar3A, kudAla - NaM pra. vi., e. va. - leDutto mattikAkhaNDo, khaNittItthyavadAraNa, abhi. pa. 447. avadisitabba/apadisitabba tri., ava/apa + disa kA saM.ka., saGketita yA vyavasthApita kie jAne yogya, ThIka se vinizcita karAyA jAnA cAhie - bbA pu.. pra. vi., ba. va. - apadisitabbA visuM kAtabbA vavatthapetabbA, vipeMhi gAravhA bhaveyyAthAti vuttaM hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).99; pAThA. avadihati ava + diha kA varta., pra. pu.. e. va., paripUrNa karatA hai, bhara detA hai - udaraM avadihati upacinoti paripUretIti udarAvadehakaM lIna. (dI. ni. TI.) 3.222. avadehakaM a., kri. vi., kevala 'udarAvadehaka ke rUpa meM prApta, kevala udara ko atyadhika bhara dene hetu - udarAvadehaka bhutvA, sayantuttAnaseyyakA, theragA. 935; udaraM avadihati upacinoti paripUretIti udarAvadehakaM lIna. (dI.ni.TI.) 3.222; brAhmaNA yAvadatthaM udarAvadehakaM bhujitvA avasesaM. ..., a. ni. 2(1).208. For Private and Personal Use Only Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avadehana 612 avantI avadehana napuM., ava + vdiha se vyu., kri. nA., atyadhika e. va. - paJcamyavadhismA, padatthAvadhismA paJcamI vibhatti bharapUra kara denA, paripUrNa kara denA - to pa. vi., e. va. - hoti, mo. vyA. 2.28. tamhi udaraM avadehanato udarAvadehakanti vuccati, dI. ni. avadhIyati ava + vdhA ke karma. vA. kA varta., pra. pu., e. aTTha. 3.195. va. [avadhIyate], vyavasthApita yA nirdhArita kiyA jAtA hai, avadhAraNa napuM., ava + vdhara ke prera. se vyu., kri. nA. prayoga meM utArA jAtA hai - karaNabhUtena vA avadhIyati [avadhAraNa], nizcaya, nirdhAraNa, saMpuSTi, samarthana, parisImita avatthApIyati appIyatIti sotAvadhAnaM, paTi. ma. aThTha. 1.11. kara denA - Ne sapta. vi., e. va. - svappe vadhAraNe mattaM, avanata/oNata ava + nima kA bhU. ka. kR. [avanata], apacityaccane khaye, abhi. pa. 1117; hA khede sacchi paccakkhe, nIce kI ora sira ko jhukAyA huA, vinamra- avanataM siro dhuvaM thirAvadhAraNe, abhi. pa. 1159; avadhAraNe nicchayo, sadda. yassa, so yaM avaMsiro, sadda. 1.102. 3.885; yAva, iti, evaM, kho, no, eva jaise nipA. ke arthoM kI avanati strI., sa. pa. meM prayukta [avanati], nIce kI ora sImA ko nizcita karane ke artha meM atyadhika prayukta, yAva jhukanA, patana, hAsa, nirAzA - pabbato anunnato anonato, - yAva saddovadhAraNe... avadhAraNamettakatA paricchedo ... evameva kho, mahArAja, yoginA yogAvacarena unnatAvanati na avadhAraNe ti ki, yAva dinnaM tAva bhuttaM nAvadhArayAmi kittakaM karaNIyA. mi. pa. 356. mayA bhuttaM, mo. vyA. 3.4; atho - athoti nipAttamattaM. avanatha tri., ba. sa., tRSNA se mukta, tRSNArahita - tho pu., avadhAraNatthe vA, mahArAja, te AgataM durAgataM na hoti, pe. va. pra. vi., e. va. - vanathaM na kareyya kuhiJci, nibbanatho aTTha. 218; iti - iccassa vacanIyanti Adisu avadhAraNe, avanatho sa bhikkhu, theragA. 1223; yo hi sabbena sabba sadda. 2.317; eva - evAvadhAraNe jeyya, yathattaM tu yathAtathaM, nittaNho, tato eva katthacipi nandiyA abhAvato avanatho, abhi. pa. 1152; evaM - evaM no ettha hotI ti AdIsu theragA. aThTha 2.439. avadhAraNe, svAyamidha AkArAnidassanAvadhAraNesu dahabbo, dI. avanI strI.. [avanI], pRthvI, dharatI - puthavI jagatI bhUrI bhU ni. aTTha. 1.28; ca - cakAro avadhAraNattho, evakAro vA ayaM / bhUtadharAvanI, abhi. pa. 182; chamA vasumatI ubbI avanI ku sandhivasenettha ekAro naTTho, su. ni. aTTa, 1.61; - Nattha tri., vasundharA, sadda. 1.81; - niM dvi. vi. e. va. - kuTThI eko ba. sa. [avadhAraNArtha], viniyamana yA parisImana ke prayojana pakuppitvA hatthena AhaniyAvaniM, cU. vaM. 37.153; - nipAla vAlA - ttho pu., pra. vi., e. va. -- cakAro avadhAraNattho, pu., tatpu. sa. [avanipAla], rAjA, zAsaka - lo pra. vi., su. ni. aTTha. 1.61; - tthaM napuM.. pra. vi., e. va. - e. va. - suciraM avanipAlo saJamaM ajjhupeto, dA. vaM. casaddaggahaNamavadhAraNatthaM..., ka. vyA. 79; - phalatta napuM. 4.5; - pati/patI pu.. uparivata - visAlatejo vijayassiri bhAva., nizcAyana athavA parisImana kA saGketaka honA - ttA tadA labhI parakkantibhujo vanIpati, cU, vaM. 83.52; athAvanipatI pa. vi., e. va. - sabbAnipi vAkyAni evakAratthasahitAniyeva gantvA anurAdhapuraM tahiM, cU. vaM. 88.80; - nissara pu., tatpu. avadhAraNaphalattA, itivu. aTTha. 20; sabbAni hi vAkyAni sa. [avanIzvara]. pRthvI kA svAmI, rAjA - athopakAra evakAratthasahitAniyeva avadhAraNaphalatA tesaM... udA. aTTa, 11. saMbuddhasAsanassAvanissaro, cU. vaM. 81.40. avadhArita tri., ava + Vdhara ke prera. kA bhU. ka. kR.. avantataNha tri., vantataNha kA niSe. [avAntatRSNa], vaha, [avadhArita], nizcita kiyA gayA, nirdhArita kiyA gayA - jisakI tRSNA zAnta nahIM huI hai, azAnta tRSNA vAlA - gamane vissute cAvadhAritopacitesu ca, abhi. pa. 797; - te NhA pu., pra. vi., ba. va. - avItataNhA avigatataNhA pu., sapta. vi., e. va. - hatthadADhanarindena tasmiM atthevaTa acattataNhA avantataNhA, mahAni. 34-35; - hAse uparivat rite. cU. vaM. 47.4. - hInA narA maccumukhe lapanti, avItataNhAse bhavAbhavesu. su. avadhAretvA ava + Vdhara ke prera. kA pU. kA. kR. [avadhArya], ni. 782; avItataNhAseti avigatataNhA, mahAni. aTTha. 123. sunizcita karake - ayaM sampatti pApaNitAnti ca avadhAretvA avantI 1. strI., eka janapada yA nagara - vede bhinditvA, su. ni. aTTha. 2.50. kAliGgA vantipaJcAlA vajjI gandhAra-cetayo, abhi. pa. 184; avadhi pu., [avadhi], kisI bhI kriyA ke kie jAne kA evaM avantI avantiyo ti AdinA pi nAmikapadamAlA prArambhika bindu, bilagAva kA bindu yA sthala -smA pa. vi., yojetabbA, sadda. 1.205; - su sapta. vi., e. va. - AyasmA For Private and Personal Use Only Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avandi 613 avabhAsa mahAkaccAno avantIsu viharati, sa. ni. 2(1).9; tatiye avapatita tri., ava + /pata kA bhU. ka. kR. [avapatita]. avantIsUti avantidakSiNApathasaGkhAte avantiratu. sa. ni. nIce girA huA, nIce kI ora mukha karake girA huA - taM aTTa. 2.228; 2. pu., ba. va., avantI nAmaka janapada ke pu., vi. vi., e. va. - hatthikkhandhAvapatitaM, kuJjaro ce nivAsI - mahesayaM avantInaM, sovIrAnaJca roruka, dI. ni. anukkame, theragA. 194; tattha avapatitanti avamukhaM patitaM 2.172; - janapada pu., tatpu. sa., avantI nAmaka kSetra - de uddhapAdaM adhomukhaM patitaM, theragA. aTTa, 1.345. sapta. vi., e. va. - mahAkaccAne avantijanapade kuragharaM avapatta tri., ba. sa. [avapatra], pattoM se rahita, binA pattoM nissAya pavattapabbate viharante, dha. pa. aTTa, 2.340; - vAlA - ttaM napuM., pra. vi., e. va. - opattanti avapattaM nippattaM dakkhiNApatha pu., karma. sa. [avantidakSiNApatha]. dakSiNApatha patitapattaM, jA. aTTha. 3.438. kA avantI kSetra - tho pra. vi., e. va. - tena kho pana samayena avabujjhati ava + vbudha kA varta, pra. pu., e. va. avantidakSiNApatho appabhikkhuko hoti, mahA. 269; - the [avabudhyate], samajhatA hai, jAnatA hai, kisI ke viSaya meM sapta. vi., e. va. - kALadevilo nAma isi avantidakSiNApathe saceta hotA hai, citta kA Alambana banAtA hai - khurava ekagghanaselaM nissAya anekasahassaisiparivAro vasi, jA. madhunA littaM ullihaM nAvabujjhati, theragA. 737; bhayamantarato aTTha. 3.408; appeva nAma bhagavA avantidakSiNApathe jAtaM, taM jano nAvabujjhati, itivu. 61; - si ma. pu., e. guNaguNUpAhanaM anujAneyya, mahAva. 269; - dakkhiNApathaka va. - etaM me yAcamAnAnaM, aJjaliM nAvabujjhasi, - nti pra. tri., dakSiNApatha meM sthita avantI nAmaka sthAna meM rahane pu., ba. va. - karontA nAvabujjhanti, a. ni. 2(2).235; - tha vAlA - kA pu., pra. vi., ba. va. - aTThAsItimattA adya., pra. pu., e. va. - ajA so nAvabujjhatha, jA. aTTha. avantidakSiNApathakA bhikkhU .... cULava. 468; - kAnaM Sa. 3.355; - jjhituM nimi. kR. - na sakkA sukhena avabujjhituM vi., ba. va. - kAkaNDaputto pAve yya kAnaJca ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).77. avantidakSiNApathakAnaJca bhikkhUnaM santike dUtaM pAhesi, avabodha pu., [avabodha], pUrNajJAna, sAkSAt jJAna, gambhIra jJAna, tade.; - putta pu.. [avantiputra], avantI kA rAjakumAra -- prAyaH sa. pa. meM prApta- dhAnubhAvadIpaka tri., tatpu. sa., to pra. vi., e. va. - atha kho rAjA mAdhuro avantiputto pUrNajJAna ke prabhAva ko prakaTa karane vAlA - kaM napuM., dvi. bhadrAni bhadrAni yAnAni yojApetvA .... ma. ni. 2.280; vi., e. va. - ... avabodhAnubhAvadIpakaM udAnaM udAnesIti avantiputtoti avantiraDhe ruo dhItAya putto, ma. ni. aTTa attho, udA. aTTa. 39. (ma.pa.) 2.227; - mahArAja pu., tatpu. sa. [avantimahArAja], avabodhati ava + Vbudha kA varta., pra. pu., e. va. avantI kA rAjA - jA pra. vi., e. va. - atIte avantiraDhe [avabodhati], anubhava karatA hai, pratyakSa anubhUti karatA hai, ujjeniyaM avantimahArAjA nAma rajjaMkAresi, jA. aTTa dhyAna detA hai, vizvAsa karatA hai - nti pra. pu., ba. va. - 4.350; - ra? napuM., tatpu. sa. [avantirASTra], avantI nAmaka ye vAcaM sandhibhedassa, nAvabodhanti sArathI ti, jA. aTTha. rASTra - Tu' pra. vi., e. va. - assakAvantI assakaralu vA 3.129; nAvabodhantIti na sArato paccenti, jA. aTTha. 3.130; avantiTu vA, jA. aTTha. 5.309; - 8 dvi. vi., e. va. -- --dhAmi u. pu., e. va. - tato sakassa cittassa nAvabodhAmi avantiralu bhuJjanto pitarA dinnamattano, ma. vaM. 13.83; kaJcinaM, jA. aTTha. 5.204; -dhetuM ava + Vbudha kA nimi. asokakumArassa uparAjadvAnaM ca avantiradvaM ca.ma. vaM. TI. 283. kR., prera. [avabodhayitu], samyaka jJAna karAne ke lie, avandi vinda kA adya., pra. pu., e. va., vandanA kI - avandi avabodha yA yathArthajJAna karAne hetu - paraM avabodhetuM coro sugatassa pAde, theragA. 869. sukhAvabodhanatthaM idamAraddhanti veditabbaM, a. ni. aTTha. avandiya' tri., Vvanda ke saM. kR., vandiya kA niSe. [avandya], 2.281(ro.); pAThA. avabodhe utumpIti 2.158 (vi.vi.vi.). vandanA nahIM karane yogya, praNAma yA abhivAdana na karane avabodhana napuM., ava + Vbudha se vyu., kri. nA. [avabodhana], yogya - ndiyA pu.. pra. vi., ba, va, - ime kho, bhikkhave, dasa anubhUti, pratyakSa jJAna, vizvAsa - ne sapta, vi., e. va. - avandiyA, cULava. 291; kathaM avandiyA buddhA, apa. 2.204. .... Avabodhane, dhA. maM. 118; sadda. 2.350. avandiya pu.. vya. saM., eka tamila zAsaka kA nAma - avabhAsa pu., obhAsa kA uttarakAlIna rUpa, kevala sa. u. manAbharaNamahArAjavho avandiyarAyaro, cU, vaM. 76.146. pa. ke rUpa meM hI prApta [avabhAsa], prakAza, camaka, kAnti; For Private and Personal Use Only Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avabhAsati/obhAsati 614 avaya gambhIra. Adi ke anta. draSTa. - ka tri., [avabhAsaka]. ni. aTTha. 2.53; - Jissati bhavi., pra. pu., e. va. - esa prakAza bikherane vAlA, camakAne vAlA, prakAzita kara dene dAso, tasmA taM pagabbhatAya evaM vadetIti avamaJissati, vAlA, siddhimaggAvabhAsaka ke anta. draSTa.. jA. aTTha. 7.164. avabhAsati/obhAsati ava + vbhAsa kA varta, pra. pu., e. avamaJana napuM., ava + Vmana se vyu., kri. nA. [avamAnana], va., obhAsati rUpa meM hI prApta [avabhAsati], prakAzita hotA apamAna, tuccha samajhanA, hIna mAnanA - naM pra. vi., e. va. hai, camakatA hai - obhAsati tAva so kimi, udA. 156; - - makkhaM asahamAnoti ettha pana attani parehi kataM avamaJanaM bhAsita tri., bhU. ka. kR. [avabhAsita, kisI ke dvArA makkhoti vuccati, sadda. 2.523. prakAzita kiyA huA yA pradIpta kiyA huA - tA pu.. pra. avamaddana napuM.. ava + Vmadda se vyu., kri. nA. [avamardana]. vi., ba. va. - sabbaJANasataraMsipajjotenAvabhAsitA, kucala denA, prahAra karanA, tor3a denA, mardana kara denA - ne saddhammo. 590. sapta. vi., e. va. - aJcapUjAgate vaJca gamane kiJcAvamaddane, avamuJjati ava + 'bhuja kA varta., pra. pu.. e. va. [avabhukte], dhA. maM. 9.. apaGga ke samAna anucita rUpa meM yA ghaTiyA rUpa meM khAtA avamayUra tri0, mayUroM se bharA huA, atyadhika mayUroM vAlA - hai, hIna rUpa meM upabhoga karatA hai - bhottuM nimi. kR.-. raM napuM.. pra. vi., e. va. - avakuTuM kokilAya vanamavakokilaM. .. svAhaM evaM avabhottuM na ussahAmIti vadati, jA. aTTa avamayUraM, mo. vyA. 3.13. 3.239; - bhutta tri., bhU. ka. kR. [avabhukta], anucita rUpa avamAna pu.. [avamAna]. asammAna, apamAna - avamAnaM meM bhoga kiyA gayA - ttaM dvi. vi., e. va. - ruo hi kiccaM tirokkAro paribhavopyanAdaro, abhi. pa. 172; - no pra. vi.. anipphAdento taM avabhuttaM bhuJjati, tade... e. va. - adu puttehi avamAno kato, jA. aTTha. 5.381; - naM avabhUta tri., ava + bhU, bhU. ka. kR. [avabhUta], ghaTiyA, hIna, dvi. vi., e. va. - ... kasmA imassa duTThamakkaTassa avamAnaM tuccha, nikRSTa - tA strI, pra. vi., e. va. -- avabhUtAva ayaM / sahasi, jA. aTTa, 2.317; - ppatta tri., ba. sa. [avamAnaprApta]. dhanajAnI brAhmaNI .... ma. ni. 2.433; avabhUtAvAti avaddhibhUtA asammAna kA viSaya, vaha, jise asammAna milA hai - ttA avamaGgalabhUtAyeva, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.318; avabhUtAti strI, pra. vi., e. ka- sA avamAnapattA huvA...dha. pa. aTTha. 1.398 adhobhUtA adhobhAvo sattAnaM avaDDi avamaGgalanti Aha - avamAnita tri., [avamAnita], apamAnita, tiraskRta - tA avadhibhUtA avamaGgalabhUtAyevAti, lIna. (ma.ni.TI.) 2.209. pu., pra. vi., ba. va. - avaJjitAvagaNitA paribhUtAvamAnitA, avamaGgala tri., [apamaGgala], bure lakSaNoM vAlA, apazakuno se abhi. pa. 756; - to pu., pra. vi., e. va. - so bhariyAya bharA, durbhAgya kA sUcaka, amaGgalajanaka - laM napuM.. pra. vi.. avamAnito nibinnamAnaso ajhaM kajhaM Anesi, pe. va. e. va. - idahi avamaGgalaM kALakaNNisadisaM.... jA. aTTha. aTTha. 31. 1.355; sabbakalyANadhammAnaM, avamaGgalamuhitaM, nA. rU. pa. avamAnetvA ava + /mana ke prera. kA pU. kA. kR., apamAnita 1304 - vattha napuM, karma. sa. [avamaGgalavastra], amaGgalasUcaka karake - ... avamAnetvA rahA pabbAjesi, jA. aTTha. 5.235. vastra, kaphana, mRtazarIra ko AcchAdita karane vAlA vastra - avamukha tri., ba. sa. [avamukha]. adhomukha, nIce kI ora tthaM pra. vi., e. va. - siveyyakaM nAma uttarakurusu sivathikaM mukha ko kiyA huA - khaM napuM., dvi. vi., e. va. - tattha avamaGgalavatthaM, mahAva. aTTha. 376. avapatitanti avamukhaM patitaM uddhapAdaM adhomukhaM patitaM. theragA. avamaJjati ava +/mana kA varta., pra. pu., e. va. [avamanyate]. aTTha. 1.345. apamAna bharI dRSTi se dekhatA hai, tuccha samajhatA hai, tiraskAra avamocana napuM.. [avamocana]. DhIlA karanA, mukta karanA, karatA hai, burA vyavahAra karatA hai - paribhave avajAnanaM, svatantra karanA - ne sapta. vi., e. va. - sutta avamocane, avamati , sadda. 3.882; - tu anu0, pra. pu., e. va. - sadda. 2.540. ocinAyatUti 'nIharathetaM kALakaNNinti avamaJjata, avaya tri., ba. sa. [avyaya]. kisI bhI prakAra kI alpatA yA avajAnAtUti attho, jA. aTTha.6.4; - tha/Ji adya, pra. nyUnatA se rahita, vyaya yA kSati se rahita - yA pu.. pra. vi., pu., e. va. - patiM bhariyAvamaJathAti bhariyA ca ... pati ba. va. - samavayasaDhesanoti ettha avayAti anUnA, dI. ni. avamaJjatha, paribhavi avamaJi na sakkaccaM upaTThAsi, su. aTTa, 3.215; a. ni. aTTha. 2.292. For Private and Personal Use Only Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avayava 615 avaruddha/oruddha avayava pu., vyu. anizcita [avayava, ava + vyu + ac], pu., pra. vi., ba. ka. - paroparAti varAvarA sundarAsundarA, su. 1. zarIra kA aGga yA bhAga - vo pra. vi., e. va. - aGgaM ni. aTTha. 123; - ja tri., [avaraja], bAda meM janma lene tvavayavo vutto, abhi. pa. 278; - vehi tR. vi., ba. va. - vAlA choTA bhAI - je pu., sapta. vi., e. va. - ubho pyavaraje sabbagattehIti sabbehi sarIrAvayavehi sakalehi aGgapaccaGgehi nije, cU. vaM. 88.19; - mattaka tri., ba. sa. [avaramAtRka], ...., vi. va. aTTha. 41; - vA pu., pra. vi., ba. va. - gattAti bahuta kama mAtrA vAlA - kena napuM., tR. vi., e. va. - sarIrAvayavA, pe. va. aTTa, 183; 2. zarIra, - ve pu., sapta. oramattakenAti avaramattakena appamattakena, a. ni. aTTa. vi., e. va. - sarIranti sarIrabhUtaM dhAtuM avayave cAyaM 3.163. samudAyavohAro, vi. va. aTTha. 169; 3. kAraNa, kisI bhI bAta avarajjhati/aparajjhati ava + (rAdha kA varta0, pra. pu.. e. kA hissA - vehi tR. vi., ba. va. - catUhi aGgehIti catUhi va. [aparAdhyate], ka. upekSA karatA hai, asaphala hotA hai, kAraNehi avayavehi vA, su. ni. aTTha. 2.112; 4. kisI bhI chor3a detA hai - jjhissaM bhavi., u. pu., e. va. - karissaM anumAna vAkya kA ghaTaka yA aGga jo, pratijJA, hetu, dRSTAnta, nAvarajjhissaM. theragA. 167; nAvarajjhissanti tamahaM dAni upanaya aura nigamana nAmaka pAMca aGgoM yA ghaTakoM ke rUpa karissaM na virAdhessaM. theragA. aTTha. 1.317; kha. aparAdha meM rahatA hai - yadajJa paTiJAdIhi avayavehi nAmAdIhi karatA hai - jjhAma varta.. u. pu.. ba. va. - tattha nAparajjhAmAti padehi... samannAgataM vAcaM subhAsitAnti maJjanti, su. ni. mArento aparajjhati nAma, mayaM na mArema, jA. aTTha. 5.371. aTTha. 113; - vinimutta tri.. tatpu. sa. [avayavavinirmukta]. avarapura/aparapura tri., nagara se pazcima dizA kI ora aGgoM ke atirikta kucha aura - tto pu., pra. vi., e. va. - sthita - re pu., sapta. vi., e. va. - eka samayaM bhagavA samUhotipi avayavavinimutto paramatthato avijjamAnopi... vesAliyaM viharati bahinagare aparapure vanasaNDe, ma. ni. 1.99. avayavAnaM AdhArabhAvena pApIyati, udA. aTTa, 19; - avarujjhanti ava + rudha kA varta, pra. pu., ba. va., virodha visesavantu tri., ba. sa. [avayavavizeSavat], vizeSa prakAra karate haiM, avarodha khar3A karate haiM - nAvarujjhanti te vacoti, ke avayavoM yA bhAgoM vAlA - vanto pu., pra. vi., ba. va. - jA. aTTha. 4.386. ye hi vedikAya nirantara ditA avaruddha/oruddha tri., ava + rudha kA bhU, ka. kR. [avaruddha], susaNThitaghaTakAdiavayavavisesavanto thambhakasamudAyA, ..., vi. niyantrita athavA saMyata kara diyA gayA, niyantrita karA va. aTTha. 231-232; - sahAvaTThAna napuM.. tatpu. sa., avayavoM diyA gayA-ddhA pu., pra. vi., ba. va. - avaruddhatthAti rakhato yA vibhinna bhAgoM kI eka sAtha sthiti- naM pra. vi., e. va. pabbAjitA hutvA .... jA. aTTha. 7.351; -ddhAnaM pu., Sa. vi., - avayavasahAvaTThAnameva hi samUho, udA. aTTha. 17; - ba. va. - avaruddhAnaM, mahArAja, ara jIvasokinanti, jA. sambandha pu.. tatpu. sa. [avayavasambandha], vibhinna bhAgoM kA aTTha. 7.368; kha. kisI ke dvArA khar3e kie gae avarodha yA ApasI sambandha - ndhe sapta. vi., e. va. - rattiyAti rukAvaTa se yukta, bAdhAyukta, banda kara diyA gayA-ddho pu.. avayavasambandhe sAmivacanaM, udA. aTTha. 30; - vAdisampanna pra. vi., e. va. - ... goNo kiTThAdo dAmena vA baddho vaje vA tri., tatpu. sa., vibhinna tArkika aGgoM se yukta - nnA strI., oruddho, a. ni. 2(2).101; -ddhA ba. ka. - buddhadhammoruselehi pra. vi., ba. va. - avayavAdisampannApi hi... vAcA, su. ni. avaruddhA samantato, saddhammo. 592; - ddhe pu.. dvi. vi., ba. aTTha. 2.113. va. - oruddha bhikkhavo disvA, setuM gaGgAya kArayi, apa. avara/apara tri.. [avara, apara], ka. Ayu meM choTA, kha. 2.269; ga. vidrohI, vairI, zatru-ddhA pu., pra. vi., ba. va. - bAda kA, pazcavartI, samaya yA sthAna kI dRSTi se pichalA, te kho te, mArisa, amanussA mahArAjAnaM avaruddhA nAma ga. anuvartI, uttaravartI, gha. kama, ghaTiyA, Da. antima, pAsavuccanti, dI. ni. 3.154; avaruddhA nAmAti paccAmittA vAlA, ca. pazcima kI ora vAlA - re napuM., sapta. vi., e. verino, dI. ni. aTTha. 3.136; avaruddhA hontIti paTiviruddhA va. - aparapureti purassa apare, pacchimadisAyanti attho, ma. honti, pAci. aTTha. 147; - ka' tri., avaruddha se vyu.. ka. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).334; - raM pu., vi. vi., e. va. - bAhara nikAla diyA gayA, niSkAsita - ko pu., pra. vi., e. parovaraM ariyadhamma viditvA, su. ni. 355; tattha parovaranti va - avaruddhakoti raDA pabbAjito arao vasanto, jA. .... sundarAsundaraM dUre santikaM vA, su. ni. aTTha. 2.75; - rA aTTha. 7.355; kha. zatru, vairI, virodhI - ddhe pu., dvi. vi.. ba. For Private and Personal Use Only Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avarundhati/orundhati 616 avalekhana/apalekhana va. - nIharitvA yakSagaNe pisAce avaruddhake, dI. vaM. 21 lAyA jA rahA - nA strI., pra. vi., e. va. - gehe pana ... -- ka' pu., vya. saM., eka yakSa kA nAma - ddhako pra. vi., e. suvaNNapAti bhAjanantare nikkhittA dIgharattaM avalajiyamAnA va. - eko pana avaruddhako nAma yakkho... AgantvA aTThAsi, malaggahitA ahosi. jA. aTTha. 1.118... dha. pa. aTTa, 1.378. avalamba ava+Vlamba kA pU. kA. kR. [avalambya], sahArA avarundhati/orundhati ava + rudha kA vartaH, pra. pu., e. lekara, kisI para Tika kara yA Azrita hokara - nAvAya ca va. [avaruNaddhi], ka. banda kara detA hai, ghere ke andara kara tvaM avalamba tiTThasi, pe. va. 443; avalambAti avalambitvA detA hai, niyantrita kara detA hai - gAvamavarundhati vajaM. mo.. apassenaM apassAya, pe. va. aTTha. 164. vyA. 2.2; kha. bAhara kara detA hai, niSkAsita kara detA hai avalambaka/olambaka tri., kisI ke sahAre laTakA huA -ddhasi ma. pu., e. va. - avaruddhasIti raTThA nIharasi, jA. (sIkA Adi) - kaM pu., dvi. vi., e. va. - suvapotako taM aTTha. 7.261. sutvA ... sAkhAyaM olambakaM otArento viya.... jA. aTTha. avaroja pu., vya. saM., vipassI buddha ke samakAlIna eka 6.222. gRhastha tathA usake bhAje kA nAma - vipassIbuddhakAle kira avalambana napuM., ava +Vlamba se vyu.. kri. nA. [avalambana], esa avarojassa nAma kuTumbikassa bhAgineyyo... avarojoka. AdhAra, sahArA, Azraya, kha. nIce kI ora laTaka rahA nAma ahosi.dha. pa. aTTha. 2.211. - avasaMsanaM avalambanaM, sadda. 2.406. avarodha/orodha pu., ava + rudha se vyu., kri. nA. avalitta tri0, ava+lipa kA bhU. ka. kR. [avalipta], zA. [avarodha], andara banda kara denA, gherA-bandI karanA, - dhaM a. lIpA huA, potA huA, andara aura bAhara meM kI gaI dvi. vi., e. va. - ... tepi saGghArakhandhapariyApannattA ettheva lipAI potAI se yukta, lA. a. Asakta - ttA pu., pra. vi., avarodhaM gacchanti, vibha. aTTa, 29;- to pa. vi., e. va. - e. va. - kuTi nAma ullittA vA hoti avalittA vA .... tasmA ajesaM tadavarodhatopi paJceva vuttAti, tade; -dho pra. pArA. 229. vi., e. va. - ... sabbapaJattanIJca vijjamAnAdIsu chasu avalekhati/olekhati ava + likha kA varta., pra. pu., e. paJattIsu avarodho, udA. aTTha. 13. va. [avalikhati], zA. a. ragar3a kara yA kharoMcakara miTA avalakkhaNa tri., amaGgalasUcaka, apazakuna kA saGketaka - detA hai, lA. a. ka. snAnagRha meM apane maila ko ragar3a kara No pu., pra. vi., e. va. - yesaM hatthato lAbhaM na labhati, tesaM sApha kara detA hai - nti ba. va. - pharusenapi kadvena asiM avalakkhaNoti garahati, jA. aTTha. 1.435; tula. avalekhanti, cULava. 366; - kheyya vidhi., pra. pu.. e. va. - avamaGgala. nAvalekheyya pharusenuhataJcApi dhovaye khu. si. 22; - khitabba avalaja tri., VvaLaji se vyu., saM. kR. kA niSe., paribhoga tri., saM. kR. - na pharusena kaDena avalekhitabbaM cULava. nahIM karane yogya, vyAvahArika prayoga meM na lAe jAne yogya, 366; kha. per3a kI chAla ko chIlakara utAra detA hai - kheyya luJja-puJja, nahIM calane-phirane yogya - jo pu., pra. vi. vidhi., pra. pu., e. va. - avalekhanamattakena avalikheyya, a. e. va. - Avuso naGgalatthera, tava vicaraNamaggo avaLaJjo ni. aTTha. 2.368; ga. kezoM ko kATa denA yA mUr3a detA hai viya jAto, dha. pa. aTTha. 2.349; - jaM pu., dvi. vi., e. va. - khissanti bhavi., pra. pu., ba. va. - kese me olikhissanti, - ... AhAraM thambhetvA magga avalaja karoti, ma. ni. aTTha. theragA. 169; ... 'mama kese olikhissaM kappemI ti kesAdIna (mU.pa.) 1(2).271; - je napuM, dvi. vi., ba. va. - setusaGkamanAni / chedanAdivasena kappanato kappako ... ma upagacchi, theragA. ca avalaje akaMsu. vi. va. aTTha. 35. aTTha 1.322. avalaJjana napuM./tri., valaJjana kA niSe0, aprayoga - naTTha avalekhana/apalekhana napuM., ava + likha se vyu., kri. pu., tatpu. sa., aprayoga kA artha- dvena tR. vi., e. va. - nA., chIlanA, kharocanA, ragar3akara sApha kara denA, ragar3a kara imasmi sutte avaLaJjanadvena purANamaggo"ta, sa. ni. aTTha. miTA denA - kaTTha napuM.. tatpu. sa. [avalekhanakASTha], 2.104. kharoMcane yA ragar3ane ke lie prayukta kASTha kA upakaraNa - avalajiyamAna tri., Vvalaji ke karma. vA. ke varta. kR. kA TuM napuM., pra. vi., e. va. - na avalekhanakaTTha vaccakUpamhi niSe., kisI ke dvArA aprayukta, vyAvahArika upayoga meM nahIM pAtetabbaM, cULava. 366; anujAnAmi, bhikkhave, avalekhanakaTTha For Private and Personal Use Only Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avalepa 617 avasara cULava. 263; - pIThara pu., tatpu. sa., kharoMcane ke lie e. va. - anavatthitacArikanti avavatthitacArika a. ni. prayukta kASThakhaNDoM ko rakhane vAlA pAtra - raM dvi. vi., e. aTTha. 3.83. va. - anujAnAmi, bhikkhave, avalekhanapiTharanti, cULava. avasa tri., ba. sa. [avaza], ka. parAdhIna, bevaza, asvatantra, 263; - ro pra. vi., e. va. -- avalekhanapITharoti paratantra - so pu., pra. vi., e. va. - vivaso tvavaso bhave, avalekhanakavAnaM ThapanabhAjanaviseso, vi. vi. TI. 2.223; - abhi. pa. 743; avasonubhavissAmi niraye pApajaM phalaM, satthaka napuM.. tatpu. sa. [avalekhanazastraka], kATane, chIlane saddhammo. 290; kha. svatantra, dUsare ke vaza meM na rahane vAlA, yA kharoMcane kA aujAra yA upakaraNa - kena ta. vi., e. svAdhIna - aniccatAvasamavaso upAgato, ma. vaM. 2.33; va. -- avalekhanasatthakena telasiGgalikhanto viya sarIramaMsaM sabbassa samArakassa sabrahmakassa lokassa otAretvA dassAmi, jA. aTTha, 4.360. issariyavasamanupagamanena avasoti vuccati, ma. vaM. TI. avalepa pu., ava + lipa se vyu., kri. nA. [avalepa], zA. 107(nA.). a. lIpanA, potanA, alaGkaraNa - po pra. vi., e. va. - avasakkati ava + /saka kA varta, pra. pu., e. va., pIche kI lepagabbesvavalepo, abhi. pa. 1079; lA. a. garva, ahaGkAra, ora jAtA hai, kAma se uparata hotA hai - daLahapahAraM abhimAna - po pra. vi., e. va. - dhamme Thito abhikaGghamAno, avasakkatI dassati suppahAranti, jA. aTTha. vigatakodhamadAvalepo, tela. 1; avalepoti ahaGkAro, sadda. 3.71. 2.473. avasaTa/osaTa/avassaTa tri., ava + /sara kA bhU. ka. avalokana napuM., ava + Vloka se vyu., kri. nA. [avalokana], kR. [avasRta], zA. a. praveza kara cukA, A pahuMcA huA, avalokana karanA, karuNApUrvaka dekhanA yA dRSTi DAlanA, lA. a. kisI eka dhArmika saMpradAya ko chor3a dUsare dRSTi meM rakhanA, paryavekSaNa karanA - naM pra. vi., e. va. - sampradAya meM pahuMcA huA - TaM pu., dvi. vi., e. va. - tamenaM avalokananti nAgAvalokitaM, sadda. 2.520. manasAkaTato tAvadeva avasaTa manasAkaTassa maggaM puccheyyu. avalokita tri., ava + Vloka kA bhU. ka. kR. [avalokita], dI. ni. 1.224; tasmA tAvadeva avasaTanti Aha, tavaNameva dekhA huA, dRSTi, najara - taM napuM. pra. vi., e. va. - nikkhantanti attho, dI. ni. aTTha 1.305; - TA strI., pra. avalokananti nAgAvalokitaM, sadda. 2.520. vi., e. va. - yadA ca sA titA vA assa... avassaTA vA. avaloketi/oloketi/apaloketi ava + Vloka kA pAci. 291; avassaTA nAma titthAyatanaM saGkantA vuccati, varta, pra. pu., e. va. [avalokayati], karuNA bharI dRSTi se / pAci. 292. dRSTipAta karatA hai, nIce kI ora dekhatA hai, paryavekSaNa avasanAkAra pu., tatpu. sa., nahIM basane dene kI yojanA - karatA hai - so na uddhaM ulloketi na adho oloketi, ma. ro pra. vi., e. va. - 'imasmi vihAre etassa avasanAkAro ni. 2.346; naTuM kAkaNika vA mAsakaM vA pariyesanto viya mayA kAtuM vaTTatI ti tena upahAnavelAya Agatena saddhi na adho oloketi, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.275; - keyyAtha / kiJci na kathesi, jA. aTTha. 1.233. vidhi., ma. pu.. ba. va. - vijAneyya sakaM atthaM, avalokeyyAtha avasannasammAsaGkappacita tri., ba. sa. pAvacanaM, theragA. 587; ... tasmA tassa vAdo niyyAniko ti [avasannasamyaksaMkalpacitta], vaha, jisake citta ke samyak satthu sAsanamahantataM olokeyyAti attho, theragA. aThTha. 2.178. saMkalpa nirAzA se bhare haiM - tto pu., pra. vi., e. va. - avavatthAna napuM., vi + ava + VThA ke kri. nA., vavatthAna saMsannasaMkappamanoti tIhi micchAvitakkohi suddha kA niSe. [avyavasthAna], anirdhAraNa, anizcaya, kAla Adi avasannasammAsaGkappacitto, dha. pa. aTTha. 2.236. kA sunizcita na rahanA - to pa. vi., e. va. - animittatoti avasamAna tri., Vvasa ke varta. kR. kA niSe0, nahIM basane avavatthAnato, paricchedAbhAvatoti attho, visuddhi. 1.227, vAlA, nahIM nivAsa kara rahA - no pu.. pra. vi., e. va. - avavatthAnatoti kAlAdivasena vavatthAnAbhAvato, visuddhi. anAcerakulaM vasanti Acariyakulepi avasamAno, jA. aTTha. mahATI. 1.276. avavatthitacArikA strI., karma. sa. [avyavasthitacArikA]. avasara pu.. [avasara], samaya prasaGga, suvidhA kA samaya, maukA, anizcita prakRti kI cArikA (jIvanavRtti) - kaM dvi. vi., prastAva - ro pra. vi., e. va. - patthAvo vasaro samA, abhi. 1.418. For Private and Personal Use Only Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avasari/osari 618 avasiTTha pa. 770; - raM dvi. vi., e. va. - sIhalAnaM mahAkhaggappahArAvasaraM anattalakkhaNanti dahabbaM visuddhi. mahATI. 2.412. tato. cU, vaM. 76.165; tula0, prastAvaH syAdavasara; amara. avasavattI tri., vasavattI kA niSe. [avazavartin], ka. apane 535. vaza meM na rahane vAlA, Atma-niyantraNa kI kSamatA se rahita, avasari/osari ava + Vsara kA adya., pra. pu., e. va.. kha. citta ke vaza meM na rahane vAlA, svacchanda aniyantrita andara praveza kiyA, samIpa jA pahuMcA - anupubbena cArika - ttitA strI., bhAva., svAdhInatA - dukkhA avasavattitA, caramAno yena vesAlI tadavasari pArA. 11; tattha gaGga nadi anattAti tilakkhaNaM, khu. si. 67; --ttinI strI, pra. vi., uttaritvA yena bArANasI tadavasari tena avasari tadavasari e. va. - aladdhA cetaso santiM citte avasavattinI, therIgA. pArA. aTTha. 1.154; - vAsariM u. pu., e. va. - so mAsakhettaM 37; citte avasavattinIti vIriyasamatAya abhAvena mama turito avAsari vi. va. 1166; avAsarinti upagacchi, bhAvanAcitte na vasavattinI, therIgA. aTTha. 48; - ttI pu., pra. pAvisiM vA, vi. va. aTTha. 264; ettha ca so mAsakhettaM tarito vi., ba. va. - avasavattI tevijjA brAhmaNA kAyassa bhedA para avAsarinti upagacchiM upavisiM vA, sadda. 2.426. maraNA vasavattissa brahmano sahabyUpagA bhavissantIti, dI. avasala tri., vasala kA niSe., tatpu. sa. [avRSala]. vaha, jo ni. 1.224; tattha arahA anissaro assAmI avasavattIti, adhama yA hIna jAti meM utpanna nahIM huA hai, uttama yA ucca mi. pa. 237. jAti meM utpanna - lo pu., pra. vi., e. va. - abrAhmaNo avasAna'/osAna napuM, avasAna], upasaMhAra, samApti, avasalo asakyadhItarA amAtApitarasaMvaDvo, sadda. 3.759; na anta ko prApta honA, anta, virAma - ne sapta. vi., e. va. brAhmaNo abrAhmaNo, na vasalo avasalo, ka. vyA. 328; -- anto nitthi samIpaM cAvasAne padapUraNe, abhi. pa. 791; abrAhmaNo, avasalo, abhikkhu, apaJcavasso, apaJcagavaM, ka. avasAne upekkhAsahagato. visuddhi. 1.85... vyA. 335. avasAna' tri., antima, carama - no pu., pra. vi., e. va. -- avasavattaka tri., vasavattaka kA niSe. [avazavartin], apane tassAyaM pacchimakoti tassa khINAsavassa ayaM samussayo vaza meM na rahane vAlA, apane niyantraNa se bAhara - ttike pu., attabhAvo avasAno, mahAni. aTTa, 71; - ne pu., sapta. vi., sapta. vi., e. va. - tattha kA paridevanAti evaM avasavattike e. va. - antime bhaveti avasAne upapattibhave, tade. avasAne saMsArapavatte maraNaM paTicca kA nAma paridevanA, pe. va. aTTha, 54. upekkhAsahagato, visuddhi. 1.85; avasAneti dvIsupi nayesu avasavattana napuM., vasavattana kA niSe. [avazavartana], apane pariyosAnajjhAne, visuddhi, mahATI. 1.104: -- gAthA strI., vaza yA niyantraNa meM na rahanA, apane adhIna na honA - to tatpu. sa. [avasAnagAthA], antima gAthA - avasAnagAthA pa. vi., e. va. - avasavattanato, avasavattanAkAro pana saGgItikArehi ThapitA, sa. ni. aTTa, 1.183; - piNDapAta anattalakkhaNaM visuddhi. 2.275; anattasaA saNThAtIti pu., karma. sa., bhikSA meM prApta antima bhojana - candassapi asArakato avasavattanato parato rittato tucchato suJato ca. aparabhAge avasAnapiNDapAto kira mayA dinno, dhammasIsaM udA. aTTha. 191; - naTTha pu., tatpu. sa., vaza meM nahIM rahane kira mayA gahitaM. udA. aTTha. 329. kA artha- dvena tR. vi., e. va. - assAmikatuna suJato avasAya pu., [avasAya, ava + Vso + ghana], upasaMhAra, avasavattanatuna anattato. ..., a. ni. aThTha. 3.276; na sakkAti anta, samApti - yo pra. vi., e. va. - avasAyIti avasAyo avasavattanadvena anattA attasuJA assAmikA anissarAti vaccati avasAnaM nivAnaM... anuttaraM yogakkhema patthayamAnAti, attho, dha. pa. aTTha. 2.234; - nAkAra pu., tatpu. sa. therIgA. aTTha. 21. [avazavartanAkAra]. apane vaza meM nahIM rahane vAlA AkAra avasAyI tri., avasAya se vyu. [avasAyina], sudRr3ha-saMkalpa yA svarUpa - ro pra. vi., e. va. - avasavattanato vAlA, aDiga-nizcaya vAlA/vAlI - yI strI.. pra. vi., e. avasavattanAkAro anattalakkhaNaM, visuddhi. 2.275; -raM dvi. va. - chandajAtA avasAyI, manasA ca phuTA siyA ... tattha vi., e. va. - anattAkAranti avasavattanAkAraM mahAni. aTTha. chandajAtAti aggaphalatthaM jAtacchandA, avasAyIti avasAyo 312; - nAkArasaGghAta tri., tatpu. sa. vuccati avasAnaM niDAnaM. .... therIgA. aTTa. 20-21. [avazavartanAkArasaMkhyAta], asvAdhIna rUpa meM jJAta - to avasiTTha tri., ava + sAsa kA bhU. ka. kR. [avaziSTa]. zeSa pu.. pa. vi., e. va. - ... avasavattanAkArasaGghAto anattAkAro bacA huA, chor3A huA. bAkI bacA huA - dvAnaM pu.. pa. vi., For Private and Personal Use Only Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avasita/osita 619 avasesa ba. va. - JAtInaM vAvasiTTAnaM, ubhinna jIvitakkhaye, jA. aTTha. 5.333; - hA strI., pra. vi., e. va. - na cassa kAci odanamijA mukhe avasiTThA hoti, ma. ni. 2.347; - TuM napuM., pra. vi., e. va. - yaM te, cunda, sUkaramaddavaM avasiTTa, taM soDame nikhaNAhi, dI. ni. 2.97; - hAni ba. va. - avasissantIti avasidvAni bhavissanti, sa. ni. aTTha. 2.71; - ka tri., uparivat, ucchiSTa bhojana, jUThA bhojana - kaM napuM.. pra. vi., e. va. - tumhe sIhAnaM vyagghAnaM, vALAnaJcAvasiTThaka, jA. aTTha. 3.273; tattha vALAnaJcAvasiTTakanti sesavALamigAnaJca avasiTTakaM ucchiTThabhojanaM jA. aTTha. 3.273; - kA pu.. pra. vi., ba. va. - maggo phalaM pahInA ca, kilesA avasiddhakA, abhi. ava. 166. avasita/osita tri., ava+si kA bhU. ka. kR. [avazrita]. samApta, pUrA kiyA huA, nizcita kiyA huA, acchI taraha se nirdhArita, jJAta - taM napuM., pra. vi., e. va. - tIsu tvavasitaM jAte avasAnagate mataM, abhi. pa. 963; - tA strI., pra. vi., e. va. - nadi anvAvasitA bArANasI sAriputtaM paJavA, sadda. 3.715. avasittavaNNa/osittavaNNa tri., ba. sa., apa + sica kA bhU, ka. kR. [avasiktavarNa], ur3elA yA DhAlA huA, pAnI kI dhAra jaisA tara kiyA huA yA bhigoyA huA, nIce taka ur3elA huA yA TapakAyA huA - NNaM napuM., dvi. vi., e. va. - osittavaNNaM paridayaha sobhasi, jA. aTTha. 5.396; osittavaNNanti avasittaudakadhAravaNNaM dibbadukUlaM, tade.. avasira tri., ba. sa., nIce kI ora sira ko jhukAyA huA - sA tR. vi., e. va. --- sabbAbhi vasirasA sirasA namAmi, sadda. 1.39. avasissati ava + VsAsa kA varta, pra. pu., e. va. [avaziSyate], bacA huA raha jAtA hai, zeSa bacatA hai - nAmayevAvasirasati, akkheyyaM petassa jantuno, su. ni. 814; athAparaM vijJANayeva avasissati parisuddha pariyodAtaM, ma. ni. 3.291; avasirasatIti ayampettha pATiyekko anusandhi, ma. ni. aTTa. (upa.pa.) 3.219; - ssanti ba. va. - sarIrAni avasissantIti pajAnAti, sa. ni. 1(2).74; avasissantIti avasiTThAni bhavissanti, sa. ni. aTTha. 2.71; - sseyyu vidhi., pra. pu., ba. va. - tatta yAyaM uramA sA tattheva vUpasameyya, kapallAni avasisseyyu, sa. ni. aTTha. 2.71; - ssatu anu., pra. pu.. e. va. - kAmaM taco ca nhAru ca, ahi ca avasissatu, su. ni. aTTha.2.108. avasissana napuM., ava + VsAsa se vyu., kri. nA., zeSa bacA raha jAnA, bacA huA honA - naM pra. vi., e. va. - avasissanamahissa maMsalohitasussanaM, abhi. pa. 157. avasIkata tri., vasIkata kA niSe. [avazIkRta], apane vaza meM nahIM kiyA huA - taM napuM.. pra. vi., e. va. - appaguNanti paJcahi vasitAhi avasIkataM, dha. sa. mU. TI. 100. avasIdati/osIdati ava + /sada kA vartaH, pra. pu., e. va. [avasIdati], zA. a. nIce kI ora DUba jAtA hai, lA. a. kaSTa meM phaMsa jAtA hai, viSAda se grasta ho jAtA hai - atibhAraM samAdAya, aNNave avasIdati, jA. aTTha. 7.120; -- ditvA pU. kA. kR. - nisIditvA nisIditvAna nisIditUnaM nisIdiya nisIdiyAna saMsIditvA avasIditvA osIditvA, sadda. 2.384. avasIna tri., ava + VsA kA bhU. ka. kR., sunirdhArita, acchI taraha se sthApita - no pu., pra. vi., e. va. - tiNNaM tesaM Avasinettha eko gandhabbakAyUpagato vasIno, dI. ni. 2.202; (Avasinettha ekoti tattha hIne kAye ekoyeva AvAsiko jAto. dI. ni. aTTa, 2.271); - ne pu., vi. vi., ba. va. - athaddasaM bhikkhavo didvapubbe, gandhabbakAyUpagate, vasIne, dI. ni. 2.200; gandhabbakApagate vasIneti gandhabbakAyaM AvAsiko hutvA upagate, dI. ni. aTTa. 2.269. avasussati/avasucchati ava + vsusa kA varta., pra. pu.. e. va. [avazuSyati]. nIce taka sUkha jAtA hai - aDDarate va ratte vA, nadIva avasucchati, jA. aTTha. 7.321; avasucchatIti appodakA kunnadI avasussati, jA. aTTha. 7.322. avasUra tri., ba. sa., sUrya ke asta ho jAne ke samaya vAlA, sUrya ke nIce kI ora rahane ke samaya vAlA - raM napuM., dvi. vi., e. va. - anAvasUraM cirarattasaMsitaM uccAvacaM caritamidaM purANaM, jA. aTTha. 5.49; anAvasUranti na avasUraM, anatthaGgatasUriyanti attho, tade... avaseka pu.. [avaseka], bharapUra chir3akAva, Upara taka chalakate rahanA, atyadhika paripUrNa honA - ko pra. vi., e. va. - taM avasekoti vuccati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2),100; a. ni. aTTha. 3.71; yathA hi yaM telAdiminitabbavatthu mAnaM gahetuM na sakkoti, vissinditvA gacchati, taM 'avaseko ti vaccati. sArastha. TI. 1.87. avasesa' pu., [avazeSa], bacA huA hissA, chor3A huA bhAga, bAkI, asamApta - sena tR. vi., e. va. - avasesena vacchako yApeti, a. ni. 1(2).237; - dohI tri., [avazeSadohin], For Private and Personal Use Only Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avasesa 620 avassika (bachar3e ke pIne ke bAda) zeSa bace hue ko hI duha lene vAlA - gocarakusalo hoti, sAvasesadohI ca hoti. ma. ni. 1.287; - maMsalohitayutta tri., tatpu. sa., bace hue mAMsa evaM rakta se yukta - ttaM dvi. vi., e. va. - samaMsalohitanti sAvasesamaMsalohitayuttaM, dI. ni. aTTha. 2.325. avasesa tri., [avazeSa], zeSa bacA huA, avaziSTa, anya, dUsarA - se pu., vi. vi., ba. va. - methunadhammato avasesepi sundare ca asundare ca paJca kAmaguNe hitvA, su. ni. aTTha. 2.192; - sA' pu., pra. vi.. ba. va. - ito muttA pana avasesA catuhi satipaTTAnehi upasantA, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.3; - sA strI., pra. vi., e. va. - tassa onamanena avasesA janatA onamati apacitiM karoti, mi. pa. 220; - sAni napuM.. pra. vi., ba. va. - avasesAni yAni kAnici vividhAni puSphajAtAni, mi. pa. 177; - sehi tR. vi., ba. va. - avasesehi samuhAnehi bhagavato vedanA uppajjati, mi. pa. 139; - sAnaM pu., Sa. vi., ba. ka. - avasesAnaM devamanussAnaM pUjA karaNIyA, mi. pa. 173; - sesu pu., sapta. vi., ba. va. - avasesesu pana appamA sattapaJattiyaM pavattanti, abhi. dha. sa. 65. avassaM a., kri. vi. [avazyaM], Avazyaka rUpa se, anivArya rUpa se, nizcaya hI, sarvathA, binA kisI sandeha ke - antarenantarA antovassaM nUnaM ca nicchaye, abhi. pa. 1150. avassaka tri., avassa se vyu. [Avazyaka], jarUrI, anivArya, aparihArya - avassaka adhamiNa iccetesvatthesa NIppaccayo hoti kiccA ca, ka. vyA. 638; avassaka adhamiNa iccetesvatthesu NIppaccayo hoti, sadda. 3.862; - tta napuM.. bhAva., AvazyakatA, jarUrata, anivAryatA - ttaM dvi. vi., e. va. - evaM sante pi avassakataM AvikAtuM avassanti vuttaM, sadda. 3.862. avassakArI tri., [avazyakArina], nizcita rUpa se kAma ko karane vAlA - kriyatthA NI hoti sIlAdisu patIyamAnesu uNhabhojI, khIrapAyI avassakArI satandAyI, mo. vyA. 5.53. avassajati ava+ saja kA varta., pra. pu.. e. va. [avasRjati], DhIlA kara detA hai, mukta kara detA hai, svecchAnusAra kAma kara detA hai, chor3a detA hai, zithila kara detA hai - nti ba. va. - papponti padamajarAmaraM cirAya, saMklesaM sakalamavassajanti dhIrA, nA. ru. pa. 1791; - ssajI adya., pra. pu., e. va. - sudukkaraM porisAdo akAsi, jIvaM gahetvAna avarasajI ma. jA. aTTha. 5.481; - ssaha tri., bhU. ka. kR., mukta kara diyA gayA, zithila kara diyA gayA - TuM napuM., pra. vi., e. va. - kilesAbhAveneva kammaM appaTisandhikattA avassalu nAma hotIti evaM kilesappahAnena kamma pajahi, udA. aTTha. 269; - ssaTThabhavasaGghAra tri.. ba. sa. [avasRSTabhavasaMskAra], vaha, jisakA bhavasaMskAra zithila ho cukA hai - ro pu., pra. vi., e. va. - iti bodhimUleyeva avassaTThabhavasaddhAro bhagavA vekhamissakena viya, .... udA. aTTha. 269. avassana napuM.. Vvassa se vyu., kri. nA., vassana kA niSe0, bolane kA abhAva, nahIM mimiyAnA - natthAya pu.. ca. vi., e. va., tatpu. sa., nahIM mimiyAne dene ke lie - divA arule khAdissAmA ti tassA avassanatthAya mukhaM bandhitvA velugumbe Thapesu. jA. aTTha. 4.224. avassaMbhAvI tri.. [avazyaMbhAvin], avazya hI ghaTita ho jAne vAlA, nizcita rUpa se ho jAne vAlA - sAvakabhAvaM upagantukAmo, ariyasAvako vA avassaMbhAvI, itivu. aTTha. 222; - vinI strI., pra. vi., e. va. - nirayAdikA duggati icchitabbA, sA assa avassabhAvinI, a. ni. aTTha. 2.186. avassaya pu., [apazraya], sahArA, zaraNa, Azraya, AdhAra ka. Azraya bhUta vastu, sthala, kSetra yA karma - yo pra. vi., e. va. - cattAro mahApadesA yAvajjadivasA bhikkhUna patiTThA ca avassayo ca. ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.22; idhalokaparalokesu dAnasadiso avassayo patiTThA AlambanaM tANaM leNaM gati parAyaNaM natthi, udA. aTTha. 229; idahi avassayadvena ratanamayasIhAsanasadisaM tade; kha. Azraya yA zaraNasthala ke rUpa meM manuSya - ahamarasa avassayo bhavissAmI ti kevaTTAnaM santikaM gantvA, jA. aTTha. 1.208; imissA ThapetvA meM ao avassayo bhavituM samattho nAma natthI ti, dha. pa. aTTha. 1.393; - kamma napuM.. karma. sa. [apazrayakarmana]. Azraya yA sahArA ke rUpa meM karma - mma dvi. vi., e. va. -- yAvAhaM buddhapUjAdi attano avassayakammaM karomI ti, ma. ni. aTTha, (upa.pa.) 3.177. avassayiM ava/apa + si kA adya.. u. pu.. e. va., A girA, A par3A, basa gayA, sahArA liyA - iti paGke avassayinti iminA kAraNenAhaM imarimaM kaddame avassayiM nipajji, vAsaM kappesinti attho, jA. aTTha. 2.66; iti paGke avassayinti idaM etassa atthassa sAdhakaM vacanaM, sadda. 1.85. avassika tri., vassika kA niSe. [avarSika], ka, varSA-Rtu ke sAtha nahIM jur3A huA, varSAkAla se bhinna kAla vAlA For Private and Personal Use Only Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org avarisata saGketa tri. varSA Rtu ke cAra mAsoM ke atirikta anya ATha mAsoM kA saGketa dene vAlA te pu.. dvi. vi. ba. va. - anujAnAmi, bhikkhave, aha mAse avassikasate maNDape vA rukkhamUle senAsanaM nikkhipitu nti, pAci. 59; avassikarAteti vassikavassAnamAsAti evaM apaJJate. aDDa mAseti atyo, pAci aDa. 33 kha upasampadA grahaNa karane ke samaya ke bAda eka varSa pUrA na karane vAlA, vaha, jisane upasampadA lie hue eka varSa bhI pUrA nahIM kiyA hai| pu. pra. vi., e.va. upasampannakAle pana avassikova samAno tipiTakadharo ahosi pArA. aTTa. 1.31: avassikova samAnoti upasampadato paTThAya aparipuNNaekavasso adhiSyAyo, sArattha. TI. 1.110 dahara pu.. karma. sa. eka varSa pUrA na kiyA huA zrAmaNera, vaha zrAmaNera, jisane eka varSAvAsa bhI pUrNa nahIM kiyA hai rAnaM Sa. vi., e. va. avassikadaharAne santikaM gantvA ma. ni. aDDa. (ma.pa.) - 621 2.98. avasthita tri, ava + si kA bhU. ka. kR. [avazrita / adhizrita] sahArA, Azraya yA avalambana liyA huA, kisI ke sahAre TikA huA to pu. pra. vi. e. va. anariyadhammamavassito, jA. aTTha. 5.371; tA ba. va. sabbe va kibbisA caNDA madamAnA avassitA, dI. naM. 25. avassuta tri a + su kA bhU. ka. kR. [avasruta], zA. a. ka. bAhara nikala kara vaha rahA, risAva se yukta, Tapaka rahAte pu.. sapta. vi. e. va. viratthu pUre duggandhe, mArapakkhe avassute, theragA. 279; avassuteti sabbakAlaM tahiM tahiM asucinissandanena ca avarasute, theragA. aDDa 2.10; kha. bhIgA huA, gIlA, Ardra taM napuM. pra. vi., e. va.- kUTAgAre ducchanne kUTampi aravikhataM hoti... kUTampi avassutaM hoti, a. ni. 1 (1) 295 lA. a. ka. dUSita vAsanAoM se grasta, rAga se raJjita, icchAoM meM DUbA huA arakkhitakAyakammantassa.... kAyakammampi avassuta hoti..., a. ni. 1 (1). 295; yo so puggalo dussIlo pApadhammo ... antopUti avassuto... na tena saha saMvasati, a. ni. 3 ( 1 ) 41-42... kasambujAto avassuto pApo visuddhi. ssa pu0, Sa. vi., e. va. chahi dvArehi rAgAdikilesAnuvarasena tintattA avassutassa, visuddhi. mahATI. 1.80 tAnaM pu. Sa. vi. va. va. avassutAnanti kilesena tintAnaM, mahAni, aTTha. 208; kha. anya puruSa yA nArI ke prati kAmavAsanA se grasta citta vAlA / vAlI - to pu0, pra0 1.54; Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avahanana vi., e. va. - avassuto nAma sArato apekkhavA paTibaddhacitto, pAci. 287: kAyakammanta tri0, ba0 sa0, pradUSita athavA kaluSita zArIrika, vAcika evaM mAnasika karmoM vAlA sa pu. Sa. vi. e. va. tassa avassutakAyakammantarasa kAyakammampi pratika hoti. a. ni. 1 (1). 295 citta tri.. ba. sa., rAgayukta athavA kaluSita citta vAlA - taM pu0, dvi0 ki.. e. va. kasmA pana bhagavA avassutacitaM AyasmantaM nanda accharAyo olokApesi, udA. aTTha 139; - pariyAya pu. vya. saM. sa. ni. ke SaLAyatana saMyuktta ke eka sutta kA zIrSaka, jisameM bhikkhu mahAmoggallAna ne citta ke avassuta yA rAgaraJjita tathA pradUSita hone ke kAraNoM para upadeza diyA hai. sa. ni. 2 ( 2 ) 184-188 yaM dvi. vi. e. va. - AyasmA mahAmoggallAno etadavoca avassutapariyAyaJca vo Ayuso, desessAmi anavarasutapariyAyaJca sa. ni. 2 ( 2 ). 185; bhAva pu0, tatpu0 sa0, rAga kA bhAva, kAmavAsanA kA bhAva ve sapta vi., e. va. bhikkhuniyA ceva purisassa ca kAyasaMsaggarAgena avassutabhAve satIti attho, pAci. a. For Private and Personal Use Only 163. avastuti strI, maithuna-kriyA, zArIrika sambandha tiM dvi. vi., e. va. - pituno ca sA sutvAna vAkyaM, rattiM nikkhamma avassutiM carIti, jA. aDa. 7.155; tattha avassutinti, bhikkhave, sAnAgamANavikA pitu vacanaM sutvA pitaraM assAsetvA, aJjanagiriM gatvA avassutiM cari kilesaavasyutiM matupariyesanaM carIti attho, tade 0. " " avahata / ohaTa tri. ava + hara kA bhU. ka. kR. [abahUta ]. 1. zA. a. dUra le jAyA gayA, haTA diyA gayA, lA. a. curA liyA gayA TA pu0, pra. vi., ba. va. iminA deva purisena mayhaM ambA avahaTA ti mi. pa. 45 - Tesu pu. sapta vi. ba. va. yassodhena sabbakuNapesu avahaTesu suddhavAlukavassaM vassi, jA. aTTha. 5.129 TaM napuM. pra. vi. e. va. - avahArakena hi gayA idaM nAma avahaTa nti, pArA. aDa. 1.244; 2. kartR. vA. meM To pu. pra. vi., e. 4. yo avahaTo so pArAjiko ti pArA. 76. avahanana napuM, ava + hana se vyu, kri. nA. [ avahanana]. adhogamana, nIce kI ora jAnA pu. tatpu, sa. [ avahananArtha], adhogamana kA artha, nIce kI ora bahane kA Azaya yA tAtparya dvena tu vi. e. va. sabbopi cesa - avahananadvena rAsadvena ca oghoti veditabbo, avahananadvenAti adyogamanaIna, sa. ni. aDa. 1.17: kiJca bhiyyoM va. " ran - Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avaharaNa 622 avahAra avahananaDhena oghoti ca AjavanaDena Ajavanti ca, su. ni. aTTha. 2.259. avaharaNa napuM., ava + Vhara se vyu., kri. nA. [avaharaNa]. zA. a. dUra le jAnA, lA. a. corI karake yA chIna kara le jAnA - NaM pra. vi., e. va. - avaharaNaM corikAya gahaNaM vAseti vAsayati vasA, sadda. 2.567; - citta tri., ba. sa., mana meM corI karane kI bhAvanA rakhane vAlA, corI kI bhAvanA se bhare citta vAlA - tto pu., pra. vi., e. va. - theyyasaGghAtanti theyyacitto avaharaNacitto, pArA. 52; - NAdhippAya tri., ba. sa. [avaharaNAbhiprAya], uparivat - ppAyo pU. pra. vi., e. va. - na avaharaNAdhippAyo nApi vinAsAdhippAyoti attho pe va aTTha. 196... avaharati ava + Vhara kA varta., pra. pu., e. va. [avaharati], zA. a. dUra le jAtA hai, lA. a. curA kara le jAtA hai, corI chipe le jAtA hai, binA anumati ke le jAtA hai - so taM bhaNDaM avaharati, Apatti ubhinna pArAjikassa, pArA. 60; so ANatto ahaM tayA ti, taM bhaNDaM avaharati, mUlaTThassa anApatti, pArA. 62; - rAmi u. pu., e. va. - imassa ambe avaharAmi, mi. pa. 45; - ranto pu., varta. kR., pra. vi., e. va. - Adiyanto harantovaharanto iriyApathaM, vina. vi. 39; -- hara anu., ma. pu., e. va. - itthannAma bhaNDaM avaharAti, pArA. 60; dha. sa. aTTha. 136; - hare vidhi., pra. pu.. e. va. - kAyena yo nAvahare, vAcAya na musA bhaNe, jA. aTTha. 3.75; - rissati bhavi0, pra. pu., e. va. - evaM mahAsAraM nAma piLandhanaM avaharissatI ti paribhAsiMsa, jA. aTTha. 1.367; - ssAmi u. pu., e. va. - bhUma8 bhaNDaM avaharissAmIti theyyacitto dutiyaM vA pariyesati, pArA. 543; - ssatha ma. pu., ba. va. -- kathamhi nAma tumhe, Avuso, rajakabhaNDika avaharissatha, pArA. 51; - rissAma u. pu., ba. va. -- saMvidhAvahAro nAma asukaM nAma bhaNDaM avaharissAmA ti saMvidahitvA saMmantayitvA avaharaNaM, kaGkhA. aTTha. 121; - vAhari adya., pra. pu., e. va. - tassa sA vasamanvetu, yA te ambe avAharI ti, jA. aTTha. 3.118; tathArUpaM patilabhatu, ye te ambe avAharIti, tade; -- vahari uparivata - na kho so, mahArAja, tAni ambAni avahari, yAni tena ropitAni, mi. pa. 77; - vAharu adya., pra. pu.. ba. va. - caturo janA saMvidhAya, garubhaNDa avAharu pari. 400; - rittha ma. pu., ba. va. - kissa tumhe, Avuso, rajakamaNDikaM avaharitthA ti?, pArA. 51; - ritvA pU. kA. kR. - bhikkhU rajakattharaNaM gantvA rajakabhaNDikaM avaharitvA ArAmaM haritvA bhAjesuM. pArA. 51. avahavana napuM., ava + vhu se vyu., kri. nA., AvAhana, pukAranA - naM pra. vi., e. va. - avahuti avahavanaM, tena nibattaM ohAvima, ka. vyA. 6463; sadda. 3.866. avahasanti/ohasanti ava + Vhasa kA varta., pra. pu., ba. va. [upahasanti], upahAsa karate haiM, khillI ur3Ate haiM - athassa amaccA aJjamajhaM avahasanti, jA. aTTha. 5.105; - santo pu., varta. kR., pra. vi., e. va. - vatvA avahasanto pakkAmi, pe. va. aTTha. 155; avahasantamivAti avahAsaM kurumAnaM viya, sArattha. TI. 1.51; - hasamAnA strI., varta. kR., pra. vi., e. va. - sA bAlasUriyarasmikalApasiri avahasamAnA viya surattasuddhasiniddhapavALamayA hoti, dI. ni. aTTha. 2.188; - siMsu adya0, pra. pu., ba. va. - migo uhAya vAtavegena palAyi, amaccAdayo rAjAnaM avahasiMsu, jA. aTTha. 3.286; - sIyati karma, sa., varta.. pra. pu., e. va., dUsaroM dvArA upahAsa kiyA jAtA hai yA khillI ur3AI jA rahI hai - siyamAno pu., karma sa., varta. kR., pra. vi., e. va. - tato amaccehi avahasiyamAno mAretvA naM AharissAmI ti, jA. aTTa, 4.241; tattha UhasatIti avahasati, UhasIyamAnoti avahasIyamAno, sadda. 2.443. avahAya ava + hA kA pU. kA. kR. [avahAya], chor3akara, upekSA kara, avajJA kara, paravAha na karakemaMsakAjaM avahAya, godhaM anupatAmaha, jA. aTTha. 5.54; ujumaggaM avahAya, kummaggamanudhAvati, jA. aTTha. 7.121. avahAra pu., ava + Vhara se vyu., kri. nA. [apahAra], grahaNa, prApti, upalabdhi - ro pra. vi., e. va. - yatthahi ekekena padena avahAro sijjhati, ... padehi ekoyeva avahAro, pArA. aTTha. 1.243; vAteneva sA haTA hoti, puggalassa natthi avahAro, pArA, aTTha. 1.266; - rA pra. vi., ba. va. - paJca avahArA - theyyAvahAro, pasayhAvahAro, parikappAvahAro paTicchannAvahAro, kusAvahAro, pari. 253; - ka tri0, [apahAraka], apaharaNa karane vAlA, dUra le jAne vAlA, curA lene vAlA - ssa pu., Sa. vi., e. va. - avahArakarasa Apatti pArAjikassa, pArA. 61; - kena pu., tR. vi., e. va. - tattha vatthunti bhaNDaM, avahArakena hi mayA idaM nAma avahaTanti, pArA. aTTa, 1.244; - raGga napuM.. tatpu. sa. [apahArAGga], apaharaNa karma kA aGga, corI kA aGga - GgAni pra. vi., ba. va. - parapariggahitaJca hotI ti AdinA nayena avahAraGgAni vuttAni, pArA. aTTha. 1.242. For Private and Personal Use Only Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avahAsa 623 avAhana nto pu., pra. vi., e. va. - avAyamantoti vAyAma cetasika vIriyaM akaronto, sa. ni. TI. 1.290; avAyAmanti avAyamanto. sa. ni. aThTha. 1.297; - to/ntassa pu., ca0/Sa. vi., e. va. - tassa anur3hahato aghaTato avAyamato lAbhAya lAbho uppajjati, a. ni. 3(1).121; gharA nAnIhamAnassAti ... avAyamantassa gharA nAma natthi, jA. aTTha. 2.195. avAyAma tri., ba. sa. [avyAyAma]. dRr3ha-parAkrama yA prabalavIrya se rahita, prayAsa na karane vAlA - maM napuM0, vi. vi., e. va., kri. vi. - anuTThahaM avAyAma, sukhaM yatrAdhigacchati, sa. ni. 1(1).250. avAyima tri., nahIM bunA huA - maM napuM.. pra. vi., e. va. - santhataM nAma santharitvA kataM hoti avAyima pArA. 340. avahAsa pu., ava + Vhasa se vyu., kri. nA. [upahAsa], majAka, khillI, makhaula - saM dvi. vi., e. va. - avahasantamivAti avahAsaM kurumAnaM viya, sArattha. TI. 1.51. avahitasota/ohitasota tri., ba. sa. [avahitasrotasa]. dhyAna ke sAtha sunane vAlA, caitanya zravaNazakti vAlA - tA pu., pra. vi., ba. va. - ohitasotAti avahitasotA, suddha ThapitasotA, udA. aTTha. 316. avahIyasi/ohIyasi ava+ VhA ke karma. vA. kA varta., ma. pu., e. va., pIche chor3a die jAte ho, pIche raha jAte ho - ki eko avahIyasi, jA. aTTha. 5.335; avahIyasIti ohIyasi, jA. aTTha. 5.337. avahUti strI., ava+vhu se vyu., AvAhana, pukAra - avahUti avahananaM, ka. vyA. 646; sadda. 3.866. avAkayirA ava + A + Vkara kA vidhi., pra. pu., e. va., chinna-bhinna kara de, naSTa kara de, kATa de - yo ca datvA avAkayirA, jA. aTTha. 3.299; avAkayirAti taM paTiJAtamatthaM dadanto tasmiM lobhaM avAkareyya chindeyya, jA. aTTha. 299300. avAcayiM Vvaca ke prera. kA adya., u. pu., e. va., maiMne bacavAyA, maiMne kisI dUsare se kucha kahalavAyA - nirayanaradevesu, upapanne avAcathi, apa. 2.149. avAtapAnaka tri., ba. sa. [avAtAyanaka], binA khir3akiyoM vAlA, jharokhoM se rahita - kA pu.. pra. vi., ba. ka. - tena kho pana samayena vihArA avAtapAnakA honti .... cULava. 274. avAtAtapahata tri., tatpu. sa. [avAtAtapahata], havA evaM garmI dvArA aprabhAvita - tAni napuM., dvi. vi., ba. va. - so tattha sukhette subhUme... bIjAni patiTTapeyya akhaNDAni apUtIni avAtAtapahatAni ..., dI. ni. 2.260; avAtAtapahatAnIti vAtena ca Atapena ca na hatAni, nirojataM na pApitAni sa. ni. aTTha. 2.241. avAdita tri., vida ke prera. ke bhU. ka. kR. kA niSe. [avAdita], nahIM bajAyA gayA (saGgItavAdya)- tA strI., pra. vi., ba. va. - tantibaddhA vINA ... kenaci avAditA sayameva vajjisu, dI. ni. aTTha. 2.28. avApuretvA ava + A + vpura kA pU. kA. kR., kholakara, udghATita kara ke - atharasa amaccA... nagaradvAraM avApuritcA taM parivAretvA nikkhamiMsu, jA. aTTha. 2.18, avAyamantu tri., vi + A + vyama ke varta. kR., vAyamantu kA niSe., prayAsa nahIM kara rahA, dRr3ha prayatna na karane vAlA - avArita tri., [avArita], apratividdha, avarjita, nahIM DhakA huA - to pu., pra. vi., e. va. - anovaToti apihito avArito appaTikkhitto, pAci. aTTha. 58. avAriyajAtaka napuM., jAtaka saMkhyA 376 kA zIrSaka, jA. aTTha. 3.200-204. avAriyapitA pu., tatpu. sa., avAriyA nAmaka yuvatI kA pitA, jo gaGgA nadI meM nAvika thA- avAriyapitA nAma, ahu gaGgAya nAviko, jA. aTTha. 3.201. avAriyavagga pu., jA. aTTha. ke chaThe nipAta kA eka vagga jisake antargata dasa jAtaka kathAnaka rakhe gae haiM, jA. aTTha. 3.200-241. avAriyA strI., vya. saM., gaGgA ke eka nAvika kI putrI - avAriyA nAma tassa dhItA, tassA vasena avAriyapitA nAma jAto, jA. aha. 3.202. avAvaTa tri., [apAvRta], zA. a. unmukta, AvaraNa se rahita, abAdhita, lA. a. vivAha ke bandhana se mukta athavA avivAhita nArI-TA strI., pra. vi., e. va. - avAvaTA yadi vA atthi bhattA, jA. aTTha. 5.202; avAvaTAti apetAvaraNA apariggahA, tade.. avAsa pu., vAsa kA niSe., [bau. saM. avAsa]. nivAsa-rahita kara denA, vAsa yA basane ke sthAna kA abhAva, ujAr3a - sAya ca. vi., e. va.- bhikkhUnaM avAsAya parisakkati, mahAva. 106; avAsAyAti kinti imasmiM AvAse na vaseyyanti parakkamati, mahAva. aTTa. 279. avAhana tri., ba. sa. [avAhana], zA. a. binA vAhana vAlA, lA. a. kisI hAthI para AruDha na rahane vAlA-nAnaM pu., For Private and Personal Use Only Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avAhayi 624 avikiNNa Sa. vi., ba. va. - mahAsatto avAhanAnaM rAjUnaM vAhanAni datvA avikampamAna tri., vi + |kmp ke varta. kR., vikampamAna kA uyyojesi. jA. aTTha. 5.502. niSe. [avikampamAna]. sudRDha, AtmavizvAsa se bharapUra - no avAhayi Vvaha ke prera. kA adya., ma. pu., e. va., zA. a. pu., pra. vi., e. va. - tIsu vidhAsu avikampamAno, su. ni. bahAyA, lA. a. ka. andara lAkara bahAyA yA girAyA, kha. 848; varassu samma avikampamAno, jA. aTTha. 5.489; tattha dUSita kara diyA - kicchAkataM udapAnaM kathaM samma avAhayIti, avikampamAnoti anolIyamAno, tade.. jA. aTTa. 2.294; ... tvaM avAhayi muttakarIsena ajjhotthari avikampayantu tri., vi + |kmp ke varta. kR. kA niSe. dUsesi, taM vA muttakarIsaM ettha avAhayi pAtesIti, tade... [avikampayat], kampana rahita, sthira, dRr3ha - payaM pu., pra. avi pu., [avi], meSa, bher3a - abbho meNDamesA ca uraNo avi vi., e. va. - avikampayaM dhammasabhAya majjhe, jA. aTTha. eLako, abhi. pa. 501; ettha ajo ti eLako, imAni panassa 7.222. pariyAyavacanAni, ajo elako urabbho avi meNDako ti, avikampita tri., vi + |kmp ke bhU. ka. kR. kA niSe. sadda. 2.345; -- strI., [avI, bhinnArthaka], mAdA bher3a - avIti [avikampita], nahIM hilane-Dulane vAlA, nirbhIka, bekhaupha, rattA elakA, visuddhi. mahATI. 543. vizvasta - to pu., pra. vi., e. va. - yopi yAceyya maM cakSa avikatthI tri., vikatthI kA niSe0, bar3ha-car3hakara DIMga na dadeyyaM avikampito, cariyA. 376; etehi yadi te attho, hAMkane vAlA, dhokhAdhar3I vAlI mAteM na karane vAlA, yathArthaparaka dassAmi avikampito, apa. 1.334. vacana bolane vAlA - akkodhano asantAsI avikatthI avikampI tri.. [avikampina]. uparivat - pinaM pu., dvi. akukkuco. su. ni. 856; avikatthIti sIlAdIhi vi., e. va. - tamAnisaMsaM pabrUmi, pucchito avikampinaM su. avikatthanasIlo, su. ni. aTTa, 2241; ... katthanA vikatthanA ni. 958. Arato virato paTivirato... cetasA viharatIti avikatthI, avikalacakkhu tri., ba. sa. [avikalacakSu], sahI salAmata mahAni. 158. dRSTi vAlA, doSarahita AMkhoM vAlA - kkhu pu., dvi. vi., e. avikappanA strI., vikappanA kA niSe., sahI athavA ThIka va. - evaM dehIti yathA taM avikalacakkhaM sivayo parivAreyyU nahIM honA, vinaya-niyamoM ke anurUpa nahIM rahanA, apratirUpatA, evaM bAhiradhanamevassa dehi, mA akkhIni. jA. aTTha. 4.363. atirikta cIvara, bhikSApAtra tathA parampara bhojana Adi kA / avikalatA strI., avikala kA bhAva. [avikalatA], sampUrNatA, niyama saMgata na honA - paJca piNDapAtikassa bhikkhuno anyUnatA, kamI yA gar3abar3I kA na honA - taM dvi. vi., e. kappanti - anAmantacAro, gaNabhojanaM, paramparabhojana, va. -- anUnatanti hatthAdIhi avikalataM, cariyA. aTTha. 201. anadhidvAnaM avikappanA, pari. 253; avikappanA nAma yA avikalindriya tri., ba. sa. [avikalendriya], sakSama evaM paramparabhojane vikappanA vRttA, tassA akaraNaM pari. aTTa, 173. doSarahita indriyoM vAlA - yaM pu., dvi. vi., e. va. - avikappita tri., vikappita kA niSe., anya bhikSu dvArA ahInindriyanti saNThAnavasena avikalindriyaM dI. ni. aTTha. ananumodita (cIvara yA pAtra) - taM napuM., pra. vi., e. va. - 1.179. atirekacIvaraM nAma anadhidvitaM avikappitaM, pArA. 303. avikAra tri., ba. sa. [avikAra], vikAroM se rahita, zuddha, avikampana napuM., vi + |kmp se vyu., kri. nA., vikampana svaccha - raM pu., dvi. vi., e. va. - paccatthikAssa dukhitA kA niSe. [avikampana], nahIM kAMpanA, sthiratA, dRr3hatA - naM bhavanti, disvA mukhaM avikAraM purANaM, a. ni. 2(1).52; jA. pra. vi., e. va. -- kena panetaM avikampananti Aha mUlajAtAya aTTha. 3.177. saddhAyA ti, vi. va. aTTha. 182; - paccupaTThAna tri., ba. sa. avikiNNa tri., vi + vkira ke bhU. ka. kR. kA niSe. [avikampanapratyupasthAna), dRDhatA yA sthiratA ke rUpa meM avikIrNa], zA. a. nahIM bikharA huA, nahIM chitarAyA vyakta hone vAlA - no pu., pra. vi., e. va. - ettha pana huA, lA. a. svabhAva kI zithilatA se rahita, niyantrita, avikkhepalakSaNo samAdhi... avikampanapaccupaTTAno, visuddhi. saMyamita - NNaM strI., dvi. vi., e. va. - avikiNNaM mitaM 1.83; uddhacce avikampanavasena paccupatidvati, sampayuttAnaM vA vAcaM, patte kAle udIraye, jA. aTTa. 7.190; - vacanavyappatha taM paccupaDapetIti avikampanapaccupaTTAno, visuddhi. mahATI. tri., ba. sa., niyantrita athavA saMyamita vANI bolane vAlA 1.101. - tho pu., pra. vi., e. va. - na samphappalApaM na muddhataM, For Private and Personal Use Only Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 625 avikopana avikkhipamAna avikiNNavacanabyappatho ahosi, dI. ni. 3.132; manussabhUtena paccatthikena paccAmittena, dI. ni. 3.108; avikiNNavacanAnaM viya purimabodhisattAnaM vacanapatho assAti akkhambhiyoti avikkhambhanIyo, dI. ni. aTTa. 3.94. avikiNNavacanavyappatho, dI. ni. aTTa. 3.110; - vAca tri.. avikkhitta tri., vi + khipa ke bhU, ka. kR. kA niSe. ba. sa. [avikIrNavAka]. uparivat - co pu., pra. vi., e. va. [avikSipta], zA. a. nahIM bikharAyA huA, idhara udhara nahIM - yo akutUhalo avikiNNavAco mantaM na bhindati, jA. aTTha. chitarAyA huA, lA. a. nahIM bikhare hue citta vAlA, citta 1.370; acapalo amukharo avikiNNavAco upaDhissati, pu. ke bikharAva se rahita - taM napuM, pra. vi., e. va. - samAhita pa. 142; - cA ba. va. - ye gurahamantA avikiNNavAcA, me cittaM avikkhittaM, netti. 73; - ttena ta. vi., e. va. -- daLahA sadatthesu narA dujivha, jA. aTTha. 5.77; - sukha napuM., susaNThitena iriyApathena avikkhittena cittena hadvena udaggena karma sa. [avikIrNasukha], sthira yA acala sukha - khaM vippasannena theraM nAgasenaM upasaGkamitvA .... mi. pa. 102; - napuM., pra. vi., e. va. - kilesehi anavasittasukhaM ttehi ba. va. - bahi avikkhittehi anto anupavidveheva avikiNNasukhantipi vutta, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).114. paJcahi indriyehi ..., a. ni. aTTha. 3.175; - citta tri., ba. avikopana napuM., vikopana kA niSe., nAza yA hAni kA na sa. [avikSiptacitta], sthira citta vAlA, caJcalatA se rahita honA, akSati, avinAza, avikhaNDana - nattha pu., tatpu. sa., citta vAlA, citta ke bikharAva se mukta - tto pu., pra. vi., kSati athavA hAni nahIM hone kA prayojana - tthaM dvi. vi., e. e. va. - so avikkhittacitto samAno bhabbo ayonisomanasikAra va. - bhUtagAmasikkhApadarasa hi avikopanatthameta vuttaM, ma. pahAtaM. a. ni. 3(2).123; suparisuddhakAyavacIpayogo hi ni. aTTha. 1(1).101. vippaTisArAbhAvato avikkhittacitto pariyattiyaM visArado avikopiya tri., vi+vkupa ke saM. kR. kA niSe. [avikopya]. hoti, udA. aTTa, 14; - tA strI., avikkhitta kA vinAza na kie jAne yogya, bAdhita yA rUpAntarita na hone bhAva. [avikSiptatA], zA. a. bikharAva kA abhAva, lA. a. yogya -- yo pu., pra. vi., e. va. - mettAvihArI hi puggalo / citta meM bikharAva yA caJcalatA kA na honA - ya tR. vi., sabbesaM piyo hoti parUpakkamena avikopiyo, jA. aTTha.. e. va. - apamussatAya uju, avikkhittatAya anuddhaTa, 4.68. patiddhitatAya acapalaM. jA. aTTha. 5.196; - bhojittA avikopI tri., vikopI kA niSe. [avikopina], nahIM / strI., bhAva., bikharAe yA idhara udhara phailAe binA hila-Dula rahA, abAdhita, bAdhita yA rUpAntarita nahIM bhojana karanA - visaM visuMbhAjanesa ThitAni byaJjanAni kie jAne yogya - pino pu., pra. vi., ba. va. - gaNhato tattha tattha sAbhogatAya siyA vikkhittabhojitA, sattime sassatA kAyA, acchejjA avikopino, jA. aTTha. ... vuttaM avikkhittabhojitA ti, visuddhi. mahATI. 1.90; - 7.109, avikopinoti vikopetuM na sakkA, jA. aTTha. mana tri., ba. sa. [avikSiptamanas], bikharAva yA caJcalatA 7.110. se rahita mana vAlA - mano pu., pra. vi., e. va. - avikkhambhita tri., vi + khambha ke bhU, ka. kR. kA niSe0, avikkhittamano homi, sabbArakkhehi rakkhito, apa. 1.341; pratibandha, rukAvaTa yA niyaMtraNa se rahita, nahIM niruddha, --- sota tri., ba. sa. [avikSiptasrotas], kendrita dhyAna niSkriya yA niSprabhAvI nahIM banAyA huA - samathavipassanAnaM se yukta zravaNazakti vAlA, dhyAna lagAkara sunane vAlA - tA aJjataravasena avikkhambhitakilesajAtaM cittasantatimanAruLhaM pu.. pra. vi., ba. va. - ohitasotAti vA avikkhittasotA, uppattinivArakassa hetuno, abhAvA avikkhambhituppannaM nAma, udA. aTTha. 316. su. ni. aTTha. 1.7; .. tuppanna tri., karma sa., abAdhita avikkhipamAna tri., vi + khipa ke varta. kR. kA athavA aniruddha hone ke kAraNa utpanna - naM napuM., pra. vi., niSe., bAdhita nahIM hone vAlA, caJcala na hotA huA, asthira e. va. - hetuno abhAvA avikkhambhituppannaM nAma, su. ni. yA azAnta nahIM ho rahA - nA pu., pra. vi., ba. va. - aTTa, 1.7. ekArammaNe cittacetasikA samaM sammA ca avikkhipamAnA avikkhambhiya tri., vi + Vkhambha ke saM. kR. kA niSe., avippakiNNA ca hutvA tiTThanti, visuddhi. 1.83; bAdhita na kie jAne yogya, abhibhUta nahIM kie jAne yogya avikkhipamAnAti na vikkhipamAnA vUpasamamAnA, visuddhi. - yo pu., pra. vi., e. va. - akkhambhiyo hoti kenaci mahATI. 1.101. For Private and Personal Use Only Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avikkhepa 626 avigata avikkhepa pu., vikkhepa kA niSe0, tatpu. sa. [avikSepa]. citta meM azAnti yA becainI kA na honA, citta meM caJcalatA kA abhAva, citta kI zAnta avasthA, ekAgratA - po pu., pra. vi., e. va. - ekaggatA tu samatho avikkhepo samAdhi ca, abhi. pa. 155; nekkhammavasena cittassa ekaggatA avikkhepo samAdhi, paTi. ma. 87; cittassa ekaggatA avikkhepoti ekaggassa bhAvo ekaggatA, nAnArammaNe na vikkhipati tena cittanti avikkhepo, cittassa ekaggatAsaGghAto avikkhepoti attho, paTi. ma. aTTha. 1.253; - paM dvi. vi., e. va. - cittassa ekaggataM avikpaM pajAnato uppajjati pIti pAmojjaM paTi. ma. 178; - pena tR. vi., e. va. - avikkhepena uddhacca hirIyatIti - hiribalaM, paTi. ma. 344; - khanti strI., tatpu. sa. [avikSepakSAnti], citta kI ekAgratA se prApta kSAnti yA zAnta avasthA -- avikkhepakhanti uddhaccena suA, paTi. ma. 358; - paTTha pu.. tatpu. sa. [avikSepArtha]. avikSiptatA kA artha, ekAgratA kA Azaya - @o pu.. pra. vi., e. va. - samAdhindriyassa avikkhepaTTho abhineyyo, paTi. ma. 15; - dvena tR. vi., e. va. - avikkhepadvena sammAsamAdhi rUparAgA arUparAgA, paTi. ma. 64; tenAyaM vihAro samAdhIti vRtto, na avikkhepadvena, udA. aTTha 158; - paTilAbha pu.. tatpu. sa. [avikSepapratilAbha], citta kI ekAgratA kA lAbha - bho pra. vi., e. va. - avikkhepapaTilAbho uddhaccena suJo, paTi. ma. 357; - paTivedha pu., tatpu. sa. [avikSepaprativedha]. citta kI ekAgratA kA dhyAna-bhAvanA dvArA vyAvahArika anubhava - dho pra. vi., e. va. - avikkhepappaTivedho uddhaccena suo, paTi. ma. 357; - pariggaha pu., tatpu. sa. [avikSepaparigraha], citta kI sthiratA yA ekAgratA kI prApti - ho pra. vi., e. va. - avikkhepapariggaho uddhaccena sao, paTi. ma. 357; - pariyogAhana napuM.. tatpu. sa. [avikSepaparyavagAhana], ekAgratA meM pUrI taraha DUba jAnA, ekAgratA kI Antarika evaM pratyakSa anubhUti - NaM pra. vi., e. va. - avikkhepapariyogAhaNaM uddhaccena sujhaM paTi. ma. 358; - parisuddhatta napuM., bhAva., ekAgratA se sambaddha pUrNa zuddhi, ekAgratA dvArA pUrNa rUpa se vizuddha ho jAnA - ttA pa. vi., e. va. - avikkhepaparisuddhattA Asavasamucchede pA AnantarikasamAdhimhi ANaM, paTi. ma. 87; - maNDa pu., tatpu. sa. [avikSepamaNDa], citta kI zAnti yA ekAgratArUpI mAMDa - NDaM dvi. vi., e. va. - uddhaccaM kasaTa chaDDetvA samAdhindriyassa avikSepamaNDa pivatIti-maNDapeyyaM, paTi. ma. 268-69; - lakkhaNa 1. napuM., tatpu. sa., ekAgratA yA citta kI zAnti vAlA lakSaNa - NaM pra. vi., e. va. - cittekaggatAya avikkhepalakkhaNaM, dI. ni. aTTha. 1.60; - Nena tR. vi., e. va. - katividho samAdhIti avikkhepalakkhaNena tAva ekavidho, visuddhi. 1.84; 2. avikSepa yA citta-upazama ke lakSaNa vAlA - No pu., pra. vi., e. va. - avikkhepalakkhaNo samAdhi, visuddhi. 1.83; - NA strI., pra. vi., e. va. - ... avikkhepalakkhaNA cittekaggatAti ime paJca dhammA vattanti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).243; - vimutti strI., ba. sa., citta ke upazama yA ekAgratA dvArA prApta vimukti, ekAgratA yA samAdhi ke dvArA prApta vimukti - avikkhepavimutti sammAsamAdhi, paTi. ma. 319; - virAga tri., ba. sa., samAdhi yA citta kI ekAgratA ko rAgamukti ke upAya ke rUpa meM grahaNa karane vAlA - go pu., pra. vi., e. va. - avikSepavirAgo samAdhisambojjhaGgopaTi. ma. 317; - sIsa tri., avikSepa yA citta kI ekAgratA kI mukhyatA yA pradhAnatA vAlA -- saM pu., pra. vi., e. va. - avikkhepasIsaJca samAdhi, paTi. ma. 94; - pAdhiTThAna napuM.. tatpu. sa. [avikSepAdhiSThAna], citta kI ekAgratA yA samAdhi ke lie dRr3ha saMkalpa - naM pra. vi., e. va. - avikkhepAdhiTTAna uddhaccena sujhaM paTi. ma. 358; - kAbhisamaya pu., tatpu. sa. [avikSepAbhisamaya], citta kI ekAgratA evaM upazama kI prApti - yo pra. vi., e. va. - avikkhepAbhisamayo sammAsamAdhi, paTi. ma. 385; - pesanA strI., tatpu. sa., citta kI ekAgratA ke lie prayAsa - nA pra. vi., e. va. - avikkhepesanA uddhaccena suA. paTi. ma. 357. avigata tri., vi+gama ke bhU. ka. kR. kA niSe. [avigata]. zA. a. dUra nahIM gayA huA, naSTa nahIM ho cukA, lA. a. Avazyaka aGga se yukta - to pu., pra. vi., e. va. - anao avigato sandhAvatIti, kathA. 36; avigato ekenApi AkArena avigatoti attho, kathA. aTTha. 123; - tena pu.. tR. vi., e. va. - avigatenAti vA pATho, tassattho kadAci avicchantenAti, a. ni. TI. 1.195; - te pu., sapta. vi., e. va. - cakkhupathe andhakAre avigateyeva heTThAmaJcakato nikkhamitvA .... dha. pa. aTTha. 1.277; - chanda tri., ba. sa. [avigatachanda]. tRSNA se mukti nahIM pAyA huA, icchAoM yA AsaktiyoM se mukta na hone vAlA - ndo pu., pra. vi., e. va. - bhikkhu kAmesu avItarAgo hoti avigatacchando avigatapemo, dI. ni. 3. 190; ma. ni. 1.146; - toha tri., ba. sa. [avigatatRSNA]. For Private and Personal Use Only Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aviggaha 627 avicala vaha, jisake citta se tRSNA naSTa nahIM huI hai - hA pu.. pra. avighAta pu.. vighAta kA niSe. [avighAta], hAnirahitatA, vi., ba. va. - avItataNhA avigatataNhA acattataNhA duHkha kA abhAva, svasthatA, kuzalatA - to pu., pra. vi., e. avantataNhA , mahAni. 34-35; - paccaya pu., karma. sa. va. - yasmA ca kho, Avuso, kusale dhamme upasampajja [avigatapratyaya], naSTa nahIM huA kAraNa yA pratyaya-yo pra. viharato, diDhe ceva dhamme sukho vihAro avighAto..., sa. ni. vi., e. va... paJcavidho hoti asthipaccayo avigatapaccayo 2(1).8; tatra avighAtoti niDhukkho , sa. ni. aTTha. 2.228; - ca, abhi. dha. sa. 59; - yatA strI., bhAva., pra. vi., e. va. taM napuM., dvi. vi., e. va., kri. vi. - diDeva dhamme sukhaM [avigatapratyayatA]. pratyaya yA kAraNa kA samApta na honA, viharati avighAtaM anupAyAsaM apariLAha, a. ni. 1(1).234; pratyaya kA vidyamAna rahanA - atthipaccayabhAvoti natthi - pakkhika/pakkhiya tri., [avighAtapakSIya], sukha yA nibbAnassa sabbadA bhAvino asthipaccayatA, abhi. dha. vi. kalyANa ke pakSa ke sAtha jur3A huA - ko pu., pra. vi., e. 219; - pema tri., ba. sa. [avigatapremana], vaha, jisakA prema va. -- pAvuddhiko avighAtapakkhiko nibbAnasaMvattaniko, miTA nahIM hai, prema ko jArI rakhane vAlA - mo pu., pra. vi., ma. ni. 1.164; na dukkhakoTThAsAya saMvattatIti e. va. - ... AyatiJca sikkhAsamAdAne avigatapemo, a. ni. avighAtapakkhiko, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).396; - kkhikA 2(2).166; dI. ni. 3.199; -vimati tri., ba. sa. [avigatavimati], ba. va. -- ... satta bojjhaGgA cakkhukaraNA jANakaraNA paJaAbuddhiyA sandeha yA zaGkA ko nahIM naSTa kiyA huA, saMzayAlu, zaGkAlu - avighAtapakkhiyA nibbAnasaMvattanikAti, sa. ni. 3(1).119. tI pu., pra. vi., ba. va. - te patvAkhyAtasadde avigatavimatI honti / avighAtava tri., vi + Vhana ke prera. kA niSe., hAni se rahita, ANI pi, sadda. 1.13 -- soka tri., ba. sa. [avigatazoka], vaha, bAdhAoM se mukta, vikSepa rahita, ekAgracitta, sukhamaya, samAhita jisake citta kA zoka abhI taka nahIM miTA hai, zoka se pIr3ita - sato ca hoti appiccho, santaho avighAtavA, theragA. 899; mana vAlA - kAnaM pu, Sa. vi., ba. va. -- jIvasokinanti cittassa vighAtakaraM vikkhepaM pahAya avighAtavA avikkhitto avigatasokAnaM arase vasantAnaM.... jA. aTTha. 7.368. samAhito, theragA. aTTha. 2.291. aviggaha 1. pu., viggaha (kalaha) kA niSe0, tatpu. sa. avighAtI tri., vighAtI kA niSe. avighAtina]. vikSepa na [avigraha], akalaha, jhagar3A jhaMjhaTa kA abhAva - ho pra. vi., karane vAlA, citta kI vyAkulatA na lAne vAlA, bAdhAoM se e. va. -- iti abhaNDanaM iti aviggaho iti akalaho, sa. rahita, pratighAta na karane vAlA - avighAtI disA sabbA, ni. 1(1).259; 2. tri., viggaha (zarIra) kA niSe., ba. sa. sIlagandho pavAyati, visuddhi. 1.55; avighAtIti appaTighAtI, [avigraha], zA. a. azarIradhArI, anaGga, lA. a. kAmadeva visuddhi. mahATI. 1.80. - ho pu.. pra. vi., e. va. - aviggaho tu kAmo ca manobhU avicakkhaNa tri., vicakSaNa kA niSe. [avicakSaNa], acatura, madano bhave, abhi. pa. 42; - ka tri., ba. sa., dveSabhAva se manda buddhi, mUrkha -- No pu., pra. vi., e. va. - avakujjapao rahita, kalaha se mukta, zarIrarahita, azarIrI, abhautika - kaM puriso dummedho avicakkhaNo, a. ni. 1(1).154; napuM., dvi. vi., e. va. - upeti cAviggahakampadaM padaM, abhi. avicakkhaNoti saMvidahanapaJaAya rahito, a. ni. aTTha. ava. 174; aviggahakampadaM padaM aviggahakaM sarIrarahitaM padaM / paTipajjitabbaM JAtabbaM padaM nibbAnaM upeti pApuNAti ca, avicala tri.. [avicala], zA. a. nahIM hilane Dulane abhi. ava. pu. TI. 114; aviggahakampadanti viggahaJca vAlA, acala, lA. a. sthira citta, citta kI caJcalatA se kampaJca na detIti aviggahakampadanti attho, abhi. ava. rahita - lAya strI., tR. vi., e. va. - tesu avicalAya abhi. TI. 2.270. mettAya pubbakArino honti, visaddhi. 1.315; avicalAyAti aviggahIta tri., viggahIta kA niSe. [avigRhIta], alaga- paTipakkhena akampanIyAya, visuddhi. mahATI. 1.368; - alaga karake udita na hone vAlA, avibhinna, eka piNDa ke lAdhidvAna tri., ba. sa. [avicalAghiSThAna], sudRr3ha yA rUpa meM ekIkRta - taTTha pu., alaga-alaga na hone kA artha aDiga saMkalpa vAlA - nA pu., pra. vi., ba. va. - tesaM - tadvena tR. vi., e. va. - cittaM pana no hitadvena nirantaratuna hitasukhAya avicalAdhiTTAnAti honti, visuddhi. 1.315; aviggahaDhena samaggaTena ekamevAti dasseti, ma. ni. aTTha. avicalAdhiTThAnAti yathAsamAdinnesu dAnAdidhammesa niccalAdhi (mU.pa.) 1(2).139. dvAyino acalasamAdAnAdhidvAnA, visuddhi. mahATI. 1.368. 2.99. For Private and Personal Use Only Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avicAra 628 avijAta avicAra tri., ba. sa. [avicAra]. vicAra se rahita, vicAra nAmaka cetasika se mukta - rA pu., pra. vi., ba, va. - katame dhammA avicArA, dha, sa. 1278; - bhUmi strI., tatpu. sa. [avicArabhUmi], vicAra nAmaka cetasika se rahita citta kI bhUmi - yaM sapta. vi., e. va. - avicArabhUmiyaM kAmAvacare rUpAvacare ... ime dhammA avicArA, dha. sa. 1278. avicAretvA vi + vcara ke prera. ke pU. kA. kR., vicAretvA kA niSe. [avicArya], vicAra na karake, binA soce-vicAre - sahasA sameccAti sahasA AdInavAnisase avicAretvA ..., vi. va. aTTha. 285. avicAliya tri., vi + cala ke prera. ke saM. kR. kA niSe. [avicAlya], aisI dRr3ha AdhArabhUmi, jahAM se kucha bhI hilAyADulAyA na jA sake - yA strI., pra. vi., e. va. - sugatInammahAmaggA patidvA avicAliyA, saddhammo. 444. avicikiccha tri., ba. sa. [avicikitsya], vicikitsA se mukta, sandeha se bharI manovRtti se rahita - ccho pu0, pra. vi., e. va. - so avicikiccho samAno bhabbo rAga pahAta a. ni. 3(2).123. avicintiya tri., vi + cinta ke saM. kR. kA niSe. [avicintya], cintana kA aviSaya, cintana yA vicAra karane ke kSetra se bAhara vAlA - yaM napuM., pra. vi., e. va. - pAratthikaM phalaM yantaM phalaM va avicintiyaM saddhammo. 273. aviccaM a., kri. vi., vyu. saMdigdha, khule rUpa meM, nahIM chipA kara, khula kara, kisI bhI rahasya yA gopanIyatA ke binA - nIca bhAsati, aviccaM bhAsati, viviccaM bhAsati, jA. aTTa. 5.431; dha. pa. aTTha. 2.396; aviccanti bahujanamajjhe appaTicchannaM, jA. aTTha. 5.434. avicchijja vi + chida ke pU. kA. kR. vijchijja kA niSe., [avicchidya], binA kisI rukAvaTa ke, lagAtAra, bIca meM vyavadhAna na karake - ekeneva payogena, avicchijja sace pana, vina. vi. 1659. avicchinna tri., vi + chida ke bhU. ka. kR. vicchinna kA niSe. [avicchinna], binA rukAvaTa vAlA, bIca meM kisI bhI rukAvaTa yA bAdhA se rahita - nne pu.. sapta. vi., e. va. - tena avicchinneyeva tattha bhagavato vihAre idamadhikArantaraM udapAdIti dasseti, khu. pA. aTTha. 91-92; - ttha pu., tatpu. sa. avicchinnArtha, nirantaratA yA lagAtArapana kA artha - tthe sapta. vi., e. va. - atha iti katthaci / pahAnantariyAvicchinnAdhikArantaresu pi. ... atha naM Aha: avicchinnatthe, sadda. 3.891; - dhAra tri., ba. sa. [avicchinnadhAra], akhaNDa dhArA vAlA, lagAtAra baha rahe pravAha vAlA - raM napuM., dvi. vi., e. va., kri. vi. - bhagavA hi yathAnikkhittAya mAtikAya acchinnadhAraM katvA AkAsagaGga otoranto viya desanaM desesiyeva, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.222; - pavatti strI., karma. sa. [avicchinnapravRtti], lagAtAra cala rahI kriyA - yAva tasmiM bhave santAnassa anuppabandho avicchinnappavatti hoti, sArattha. TI. 2.241. aviccheda pu., viccheda kA niSe. [aviccheda], akhaNDatA, lagAtArapana, nirantaratA, sAtatya - dena tR. vi., e. va. - dhammassa avicchedena pavattIti attho, sArattha. TI. 1.75; - dAya ca. vi., e. va.- tassa tassa sattassa uppannadhammAnaM anuppabandhavasena avicchedAya .... ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).215; - karaNaM napuM.. tatpu. sa., pra. vi., e. va. [avicchedakaraNa]. nirantaratA yA lagAtArapana ko utpanna karanA - santAnakiriyA nAma pabandhakiriyA avicchedakaraNa, sadda. 2.540; - tthe pu., tatpu. sa., sapta. vi., e. va. [avicchedArtha], nirantaratA yA lagAtArapana ke artha meM - athAti avicchedatthe khoti adhikArantaranidassanatthe nipAto, khu. pA. aTTha. 91. avijahantu tri., vi + VhA ke varta. kR. kA niSe. [avijahat], nahIM tyAgatA huA, rikta nahIM hotA huA - nto pu., pra. vi., e. va. - appamattoti kammar3hAne sati avijahanto. udA. aTTha. 140: - ntA ba. va. -- cittIkAraM avijahantA avikkhittacittA hutvA, pe. va. aTTha. 23. avijahita tri., vi + vhA ke bhU. ka. kR. kA niSe0, nahIM chor3A huA, anupAlana kiyA gayA, kabhI bhI nahIM tyAgA gayA, sabhI avasaroM ke lie anivArya - taM napuM.. dvi. vi., e. va. - sabbabuddhAnaM avijahitaM udAnaM udAnesi, jA. aTTa. 1.85; - to pu., pra. vi., e. va. - avijahitoti buddhAnaM tathAnisajjAya anaJatthabhAvIbhAvato apariccatto, lIna. (dI.ni.TI.) 2.14; -dvAna napuM., karma. sa., acala sthAna - idaM kira ThAnaM sabbabuddhAnaM avijahitadvAnameva, jA. aTTha. 1.103; - gandha-telappadIpa tri., ba. sa., sugandhita tela se bhare dIpaka se kabhI bhI rahita na hone vAlA, sadA sugandhita tela se bhare dIpaka vAlA - samosaritagandhadAmamAlAdAmaM avijahitagandhatelapadIpaM hoti, jA. aTTa. 1.179. avijAta tri., vi + jina ke bhU. ka. kR. vijAta kA niSe. [avijAta], nahIM utpanna, janma ko grahaNa nahIM kiyA huA For Private and Personal Use Only Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra avijAnanta tA strI0 pra0 vi0, ba0 va attabhAve abhinimminitvA kumAriyo avijAtA, sakivijAtA, duvijAtA majjhamitthiyo jA. a. 1.88; - putta tri, ba0 sa0 [ avijAtaputra ], putra ko janma na dene vAlA ttA strI. pra. vi. e. va. - apagatagamAti avijAtaputtA, vi. vi. TI. 2.221 vaNNa napuM. tatpu, sa, santAna ko janma na dene vAlI taruNa nArI kA svarUpa NNaM dvi. vi., e. va. - tato bhagavA avijAtavaNNaM, sakivijAtavaNNaM... su. ni. a. 1.205 NNasata napuM. karma, sa., santAna utpanna na karane vAlI nArI ke eka sau svarUpa ekasataM ekasataM avijAtavaNNasataM abhinimminitvA yena bhagavA tenupasaGgamaM sa. ni. 1 (1).147. avijAnanta tri vi + JA ke varta kR. vijAnantu kA niSe. [avijAnat ] nahIM jAna rahA, nahIM samajhane vAlA, ajJAnI natA pu. tR. vi. e. va. na tvevidaM kusItena bAlenamavijAnatA, itivu. 75: cattAri saccAni yathAbhUtaM avijAnatA, itivu, aDa. 286 nato Sa vi.. e. va. anavadditacittassa, saddhamma avijAnato pa. pa. 38 nantA pra. vi. ba. ba. yadA ca avijAnantA iriyantyamarA diya theragA. 276 nataM pu. Sa0. vi. va. va. dIgho bAlAnaM saMsAro, saddhammaM avijAnataM tha. pa. 60. avijita tri vi + ji ke bhU. ka. kR. vijita kA niSe. [ avijita ], zA. a. nahIM jItA huA, lA. a. kisI anya rAjA ke adhIna na Ane vAlA kSetra taM napuM. pra. vi. raJa pasenadissa kosalassa avijitaM. ma. ni. * " e. va. 2.338. avijjakkhaNa napuM tatpu. sa. [avidyAkSaNa] avidyA se bhare hue citta kI vidyamAnatA kA kSaNa Ne sapta. vi., e. va. avijjAkkhaNe maggapaJJa natthi, maggapaJJAkkhaNe avijjA natthi, a. ni. a. 2.27. avijjaNDakosa pu0, tatpu0 sa0 [avidyANDakoza ], avidyA kA aNDakoza, avidyA rUpI aNDe kA khola - saMdvi. vi., e. va. avijjAgatAya pajAya aNDabhUtAya pariyonadvAya avijjaNDakosaM padAletvA, pArA 4; avijjaNDakosaM padAletvAti taM avijjAmayaM aNDakosaM bhinditvA, pArA. 31. 1.102; sAnaM pa. vi. va. va. upAdAnapaJJati sabbaJJatAya, padAlanApaJJatti avijjaNDakosAnaM, .... netti. 51. www.kobatirth.org - 629 . avijjandhakAra pu. tatpu. sa. [ avidyAndhakAra] ajJAna kA aMdherA, avidyA kA aMdhakAra raM dvi. vi. e. va. paJJA avijjA mahArAja, uppajjamAnA avijjandhakAraM vidhameti, mi. pa. 37; rena tR. vi. e. va. mahatA va avijjandhakArena pihitaM mi. pa. 286; re sapta vi. e. va. andhakAreti avijjandhakArena sakalena kilesandhakArena va andhakAre loke vi. va. aTTha, 85; rassaSa. vi., e. va. desanApaJJati avijjandhakArassa vevacanapaJJatti ca, neti 52: pariyonaddha tri, tatpu0 sa0 [avidyAndhakAraparyavanaddha], ajJAna ke adhere meM phaMsA huA dvA pu. pra. vi. ba. va. taM taM evaM paTikkUlampi samAnaM avijjandhakArapariyonadvA attasineharAgaratA, visuddhi. 1.186 rAvaraNa tri.. ba. sa. [ avidyAndhakArAvaraNa], avidyA ke andhakAra kI cAdara yA AcchAdana - No pu0, pra. vi., e. va. - avijjandhakArAvaraNo lokasannivAso aNDabhUto kilesapaJjarapakkhito paTi ma. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 116; udA. aDDa. 113. mapa avijjamAna tri.. vida ke varta. kR. vijjamAna kA niSe. [ avidyamAna ] zA. a. nahIM vidyamAna astitva meM nahIM AyA huA, lA. a. mithyA avAstavika asat no phu.. pra. vi., e. va. - dhAtuyo vijjamAnA, puriso avijjamAno ma. ni. anu. (upa.pa.) 3.217 nena napuM. tu. vi., e. va.- tasmiM puggale avijjamAnena antimavatthunA anuvadati codeti, pArA. a. 2.68; nA strI. pra. vi. e. va. evamAdipyabhedA pana paramatthato avijjamAnApi abhi. gha. sa. 60; - najjatana tri. ba. sa. [ avidyamAnAdyatana ], Aja ke bIte hue samaya se asambaddha ne pu0, sapta. vi., e. va. * avijjamAnajjatane bhUtetye vattamAnato kiyatthA A Adayo honti, mo0 vyA 6.5; tA strI. bhAva [avidyamAnatA ]. vidyamAna na rahanA, astitva meM na AnA - taM dvi. vi., e. va. atIte attano vijjamAnata avijjamAnataJca kaGkSati, ma. ni. a. (mu.pha.) 1 (1) 74 ta napuM. bhAva. [avidyamAnatva], uparivat tA pa. vi. e. va. attani avijjamAnatA ti gottabhUti duccati, sada. 1.78 paJJati strI. tatpu. sa. [avidyamAnaprajJapti ], jo vAstava meM sattA vAlI vastu nahIM hai, usake bAre meM kucha kahanA yA batalAnA, asat kA prajJApana tathA avijjamAnassa lokanirutimattasiddhassa ityipurasAdikassa pajJApanA avijjamAnayajJati nAma pu. pa. a. 26 avijjamAnena avijjamAnapaJJatti ceti chavvidhA hoti, abhi. pa. sa. 61. - - For Private and Personal Use Only - avijjA strI0 [avidyA], zA. a. vidyA yA jJAna kA abhAva, lA. a. cAra AryasatyoM, pratItya-samutpAda tathA Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avijjA 630 avijjA tilakkhaNa ke viSaya meM jJAna evaM darzana kA abhAva, mithyArUpa meM saMsAra ko dekhanA, saMsAra kA mUla kAraNa, bhavacakra yA saMsAracakra kA mUla kAraNa- mohovijjA tathA ANaM, abhi. pa. 168; taM avindiyaM vindatIti avijjA... taM vindiyaM na vindatIti avijjA... saccAnaM tathaTTha aviditaM karotItipi avijjA... catubbidha atthaM aviditaM karotItipi avijjA .... na javatIti avijjA, apica cakkhaviANAdInaM ... dhammAnaM chAdanatopi avijjA, visuddhi 2.155-56; na vijAnAtIti avijjA ... vijjamAne vA na javApetIti avijjA, abhi. dha. vi. 207; vijjAya paTikkhabhAvato na vijjAti avijjA, dha. sa. aTTha. 294; avijjAti dukkhAdIsu ajANaM, dI. ni. aTTha. 3.145; avijjA hAyaM mahAmoho, yenidaM saMsitaM ciraM su. ni. 735; tattha yasmA catUsu saccesu aANabhUtA avijjA saMsArassa sIsaM tasmA avijjA muddhAti Aha, su. ni. aTTha. 2.275; - jjaM dvi. vi., e. va. - avijjaM dAlayissAmi, nisinno nagamuddhani, theragA. 544; avijjaM tena pajahati, na tattha avijjAnusayo anusetIti, ma. ni. 1.385; - jjAya' tR. vi., e. va. - avijjAya nivRto kAyo, catuganthena ganthito, theragA. 572; - jjAya? pa. vi., e. va. - avijjAya mAnAnusayA avijjAnusayA .... cittaM vicittaM hoti, mahAni. 20; - jjAya Sa. vi., e. va. - avijjAyatveva asesavirAganirodhA saGkAranirodho, mahAva. 2; - koTThAsa pu., tatpu. sa. [avidyAkoSThAMza], avidyA nAmaka zIrSaka - se sapta. vi., e. va. - avijjAbhAge avijjAkoDAse vattantItipi avijjAbhAgino, dha. sa. aTTha. 97; -. khandha pu., tatpu. sa. [avidyAskandha]. saJcita rAzi ke rUpa meM avidyA, avidyA kI saJcita rAzi - ndhaM dvi. vi., e. va. - bhikSu mahantaM avijjAkkhandhaM padAleti, a. ni. 1(1).321; - ndhena tR. vi., e. va. - avijjAkhandhena jayaseno rAjakumAro Avuto nitto ophuTo pariyonaddho, ma. ni. 3.172; - gata tri., tatpu. sa. [avidyAgata], ajJAna se grasta, vaha, jisakI avidyA naSTa nahIM huI hai, avidyA meM phaMsA huA - to pu., pra. vi., e. va. - bakaM brahmAnaM etadavoca - avijjAgato vata, bho, bako brahmA, ma. ni. 1.409; avijjAgatoti avijjAya samannAgato appahInAvijjoti adhippAyo, visuddhi, mahATI. 2.250; avijjAgatoti avijjAya gato samannAgato aJaANI andhIbhUto, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(2).298; - tassa Sa. vi., e. va. - avijjAgatassa, bhikkhave, aviddasuno micchAdihi pahoti. sa. ni. 3(1).2; -- ggahaNa napuM.. tatpu. sa. [avidyAgrahaNa]. ajJAna kI pakar3a, avidyA kI utpatti - Nena tR, vi., e. va. - avijjAggahaNena hi avasesakilesavaTTaJca kammAdIni ca bAla palibodhenti, visuddhi. 2.210; tattha avijjAggahaNenAti avijjAya uppAdane na, appahAnena vA, attano santAne sannihitabhAvakaraNenAti attho, visuddhi mahATI. 2.315; - jAtika tri., ba. sa. [avidyAjAtika]. ajJAna se utpanna hone vAlA, avidyA se udita hone vAlA - tikA pu., pra. vi., ba. va. - saGghArA avijjAnidAnA avijjAsamudayA avijjAjAtikA avijjApabhavA, ma. ni. 1.98; sa. ni. 1(2).13; - tama napuM., tatpu. sa. [avidyAtamas], avidyA kA andhakAra, ajJAna kA aMdherA - masA tR. vi., e. va. - ayaM andhabAlaloko avijjAtamasA parivArito, udA. aTTha. 314; - dhAtu strI., tatpu. sa. [avidyAdhAtu]. avidyA kA mUlabhUta tattva, javana-nAmaka citta kSaNa meM udita avidyA - asthi, bhikkhave, mano, atthi dhammA, asthi avijjAdhAtu. sa. ni. 2(1).43; avijjAdhAtUti javanakkhaNe avijjA, sa. ni. aTTha. 2.239; - nidAna tri., ba. sa. [avidyAnidAna]. avidyA ke kAraNa utpanna hone vAlA - dAnA pu0, pra. vi., e. va. - saGkArA avijjAnidAnA avijjAsamudayA avijjAjAtikA avijjApabhavA, ma. ni. 1.98; paTi. ma. 290; - nirodha pu., tatpu. sa. [avidyAnirodha], avidyA kA nirodha, ajJAna kI samApti - dho pra. vi., e. va. - avijjAnirodho, bhikkhave, Asavanirodho, a. ni. 2(2).118; yadidaM- avijjAnirodhA saGghAranirodho... vijJANanirodho. udA. 70; - dhA pa. vi., e. va. - avijjAnirodhAti ariyamaggena avijjAya anavase sanirodhA ... accantasamugghATatIti attho, udA. aTTha. 38-39; -nivuta tri., tatpu. sa., avidyA se abhibhUta, avidyA dvArA pravaJcita - te pu., sapta. vi., e. va. - avijjAnivute loke, andhakArena otthaTe, apa. 1.85; - nIvaraNa 1. tri., ba. sa., avidyA ke nIvaraNa yA AcchAdana se yukta, ajJAna se abhibhUta - Nassa pu., Sa. vi., e. va. - avijjAnIvaraNassa. bhikkhave, bAlassa taNhAya sampayuttassa evamayaM kAyo samudAgato, sa. ni. 1(2).22; - NAnaM ba. sa. - avijjAnIvaraNAnaM kho, Avuso, sattAnaM taNhA saMyojanAnaM tatratatrAbhinandanA .... ma. ni. 1.374; 2. napuM, tatpu. sa. [avidyAnIvaraNa], avidyA yA ajJAna kI cAdara yA AcchAdana - NaM pra. vi., e. va. - dukkhe ajANaM... moho akusalamUlaM For Private and Personal Use Only Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avijjA 631 avijjA - idaM vuccati avijjAnIvaraNaM, dha. sa. 1168; cha nIvaraNA - kAmacchandanIvaraNaM ... avijjAnIvaraNaM dha. sa. 1158; avijjApariyuTThAnaM avijjAsaMyojanaM avijjAnIvaraNaM, kathA. 148; - jjAnusaya pu., tatpu. sa. [bau. saM. avidyAnuzaya], acetana citta meM vidyamAna anuzaya ke rUpa meM avidyA, sAta anuzayoM meM se eka - yo pra. vi., e. va. - avijjogho avijjAyogo avijjAnusayo ... akusalamUlaM,dha. sa. 390; draSTa. anusaya; - paccaya pu., karma. sa. [avidyApratyaya], avidyA-rUpI kAraNa - yo pra. vi., e. va. - avijjA ca sA paccayo cAti avijjApaccayo, visuddhi. 2.156; - yA ba. va. - avijjApaccayA, bhikkhave, saGghArA, saGghArapaccayA vijJANaM, sa. ni. 1(2).2; - paTaluddhAra tri., sa. pa. ke anta. prApta, ajJAna-rUpI motiyAbinda yA dRSTibAdhA ko haTAne vAlA - avijjApaTaluddhAravijjAnettosadhaM varaM nA. rU. pa. 1126; - paTicchanna tri., tatpu. sa. [avidyApraticchanna], ajJAna ke dvArA DhakA huA yA AcchAdita, ajJAnagrasta - nnA pu.. pra. vi., ba. va. - avijjAnivuTAti avijjApaTicchannA, cULava. aTTha. 134; - pada napuM., tatpu. sa. [avidyApada], avidyAzabda / - daM pra. vi., e. va. - jarAmaraNA pavAya yAva mUlabhUtaM avijjApadaM sa. ni. aTTha. 2.10; - pabheda pu., tatpu. sa. [avidyAprabheda], ajJAna kA vighaTana, avidyA kA uccheda - daM dvi. vi., e. va. - so avijjAppabhedaM manasi karoti, a. ni. 1(2).192; avijjAppabhedaM manasi karotIti aTThasa ThAnesa ajANabhUtAya gaNabahalamahAavijjAya pabhedasavAtaM arahattaM manasi karoti, a. ni. aTTha. 2.351; - pariyuTThAna napuM.. tatpu. sa. [avidyAparyavasthAna], avidyA dvArA abhibhUta ho jAnA, avidyA se pIr3ita honA yA grasta honA - naM pra. vi., e. va. - avijjAnusayo avijjApariyuTTAnaM avijjAlaGgI moho akusalamUla, dha. sa. 390; vijjAya paTipakkhabhAvato na vijjAti avijjA ... cittaM pariyaTThAti, abhibhavatIti pariyuTThAna, dha. sa. aTTha. 294; - paLigha pu., tatpu. sa. [avidyAparigha]. avidyA-rUpI argalA, avidyA kI bAdhA, vighna yA rukAvaTa - ghassa Sa. vi., e. va. - idaM sabbampi chinditvA ThitaM avijjApalighassa akkhittattA ukkhittapalighaM ..... su. ni. aTTha. 2.170; - pahAna napuM.. tatpu. sa. [avidyAprahANa], avidyA se chuTakArA, avidyA kA uccheda - naM pra. vi., e. va. - avijjApahAnaM bhAvitaM bahulIkataM paJaAdhiTTAnaM paripUreti, netti. 99; - bandhana napuM.. tatpu. sa. [avidyAbandhana], avidyA kA bandhana - nA pa. vi., e. va. evaM kira sammA bandhanA vippamokkho hoti, yadidaM avijjAbandhanA. ma. ni. 2.245; - bhavataNhAmayanAbhi tri., ba. sa., avidyA evaM bhavatRSNA-rUpI nAbhi vAlA (saMsAracakra) - yaJcetaM avijjAbhavataNhAmayanAbhi puJaAdiabhisaGghArAraM ..... visuddhi. 1.190; - bhAga pu., tatpu. sa. [avidyAbhAga]. avidyA kA bhAga yA hissA - ge sapta. vi., e. va. - avijjAbhAge avijjAkoTThAse vattantItipi avijjAbhAgino, dha. sa. aTTha. 97; - bhAgI tri., avidyA ke sAtha jur3A huA - gino pu., pra. vi., ba. va. - sampayogavaseneva avijjaM bhajantIti avijjAbhAgino, dha. sa. aTTha. 97; - bhAva pu.. tatpu. sa. [avidyAbhAva], avidyA kA abhAva, ajJAna kA anta - ve sapta. vi., e. va. - avijjAbhAve bhAvato, visuddhi. 2.160; --bhibhUta tri., tatpu. sa. [avidyAbhibhUta], avidyA dvArA grasta, ajJAna ke vaza meM AyA huA - to pu., pra. vi., e. va. - yasmA avijjAbhibhUto puthujjano, visuddhi. 2.155; -ssa Sa. vi., e. va. - avijjAbhibhUtassa ca dandhA abhiJA hoti, dha. sa. aTTha. 228; - mUlaka tri., [avidyAmUlaka]. aisA dharma, jisakA mUla yA jisakI jar3a avidyA meM ho - kA pu., pra. vi., ba. va. - ye keci akusalA dhammA sabbe te avijjAmUlakA avijjAsamosaraNA avijjAsamugghAtA, sa. ni. 1(2).240; - ke sapta. vi., e. va. - tattha yadetaM sabbapaThame avijjAmUlake naye paccayacatukka vibha. aTTha. 191; - yoga pu., tatpu. sa. [avidyAyoga], avidyA kA (saMsAra ke sAtha) jor3ane vAlA bandhana, bhavabandhana ke rUpa meM avidyA - avijjA avijjogho avijjAyogo avijjAnusayo, .... akusalamUlaM, dha. sa. 390; - yogavisaMyoga pu., tatpu. sa. [avidyAyogavisaMyoga], avidyA dvArA banAe gae bandhana kA khula jAnA yA chUTa jAnA - go pra. vi., e. va. - cattAro me bhikkhave, visaMyogA, ... kAmayogavisaMyogo ... avijjAyogavisaMyogo, a. ni. 1(2).12; - vinaya tri., ba. sa., avidyA para niyantraNa ho jAne vAlI sthiti se sambaddha, avidyA ko haTA dene vAlI arhatva kI avasthA se sambandhita - ye pu., sapta. vi., e. va. - sA tathAgatena avijjAvinaye dhamme desiyamAne ... cittaM upaTTapeti, a. ni. 1(2).150; avijjAvinayeti avijjAvinayo vaccati arahattaM, taMnissite dhamme desiyamAneti attho, a. ni. aTTha. 2.330; - virAga pu., tatpu. sa. [avidyAvirAga]. avidyA se chuTakArA, avidyA kA bilagAva - gA pra. vi., e. va. - ... so avijjAvirAgA vijjuppAdA neva kAmupadAnaM upAdiyati, ma. ni. 1.98; - For Private and Personal Use Only Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avijjA 632 avijjA visadosa pu., karma, sa. [avidyAviSadoSa], avidyA rUpI viSa kA doSa, viSa kI gar3abar3I ke rUpa meM avidyA - so pra. vi., e. va. - taNhA kho sallaM samaNena vuttaM avijjAvisadoso, chandarAgavyApAdena ruppati, ma. ni. 3.41; ... ettha saupAdAnasalluddhAro viya appahIno avijjAvisadoso dahabbo, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.36; - visadosalitta/ dosasaMlitta/dosasallita tri., tatpu. sa., avidyA rUpI viSa ke doSoM se yukta, ajJAna ke viSa kI hAniyoM se bharapUra - tto pu., pra. vi., e. va. - avijjAvisadosasaMlitto, kilesakalalIbhUto rAgadosamohajaTAjaTito, ..., udA. aTTha. 113; - saMyojana napuM., tatpu. sa. [avidyAsaMyojana], sAta prakAra ke mAnasika bandhanoM meM se eka, avidyA kA bandhana -- naM pra. vi., e. va. - avijjApariyuTTAnaM avijjAsaMyojanaM avijjAnIvaraNaM, kathA. 148; sattimAni, bhikkhave, saMyojanAni ... anunayasaMyojanaM ... bhavarAgasaMyojanaM avijjAsaMyojanaM. a. ni. 2(2).158; - samatikkama pu., tatpu. sa. [avidyAsamatikramaNa], avidyA ko lAMgha jAnA yA pAra kara jAnA, avidyA ko jIta lenA, avidyA kA parAbhava - kkamA pa. vi., e. va. - ye rAgadosavinayA avijjAsamatikkamA, sa. ni. 1(1).272; avijjAsamatikkamAti catusaccapaTicchAdikAya vaTTamUlakaavijjAya samatikkamena, ...., sa. ni. aTTha. 1.307; - samugghAta tri., tatpu. sa. [avidyAsamudghAta], arhatvamArga se avidyA kA nAza hone para naSTa hone vAlA, avidyA ko pUrNa rUpa se dhvasta kara dene se naSTa ho jAne vAlA - gghAtA pra. vi., e. va. - ... sabbe te avijjAmUlakA avijjAsamosaraNA avijjAsamugghAtA, sabbe te samugghAta gacchanti, sa. ni. 1(2).240; avijjAsamugghAtAti arahattamaggena avijjAya samugghAtena ...., sa. ni. aTTha. 2.198; - samudaya pu., tatpu. sa. [avidyAsamudaya], avidyA kA udaya, avidyA kI utpattiyA' pra. vi., ba. ka. - saGghArA avijjAnidAnA avijjAsamudayA avijjAjAtikA avijjApabhavA, ma. ni. 1.983; - yA pa.. vi. e. va. - avijjAsamdayA rUpasamudayoti - paccayasamudayaDhena rUpakkhandhassa udayaM passati, paTi. ma. 49; avijjAsamudayA saGghArasamudayo, avijjAnirodhA saGkAranirodho, ma. ni. 1.69; - samosaraNa tri., tatpu. sa. [avidyAsamavasaraNa], avidyA se grasta citta meM jamAvar3A karane vAlA yA eka sAtha A juTane vAlA (akuzala-dharma) - NA pu., pra. vi., ba, va. - ye keci akusalAdhammA sabbe te avijjAmUlakA avijjAsamosaraNA avijjAsamugghAtA, sabbe te samugghAtaM gacchanti, sa. ni. 1(2).240; - sampayutta tri, tatpu. sa. [avidyAsamprayukta], ajJAna ke sAtha jur3A huA - tto pu., pra. vi., e. va. - avijjApaccayA saGghAro avijjAsampayutto, saGghArapaccayA vijJANaM saGghArasampayuttaM, vibha. 159; - samphassaja tri., tatpu. sa. [avidyAsaMsparzaja], avidyA se jur3e hue sparza nAmaka cetasika se utpanna -- jena napuM., tR. vi., e. va. - avijjAsamphassajena, bhikkhave, vedayitena phuTThassa assutavato puthujjanassa asmItipissa hoti, sa. ni. 2(1).43; avijjAsamphassajenAti avijjAsampayuttapharasato jAtena, sa. ni. aThTha. 2.239; - sambhUta tri., tatpu. sa. [avidyAsambhUta], avidyA ke kAraNa utpanna - taM napuM., pra. vi., e. va. - cakkhu avijjAsambhUtanti vavattheti, paTi. ma. 69; - sammULhatta napuM., sammULha kA bhAva. [avidyAsammUDhatva], avidyA ke kAraNa utpanna mUr3hatA yA mohagrastatA - ttA pa. vi., e. va. - avijjAsamULhattAti bhavAdInavappaTicchAdikAya avijjAya sammULhattA, visuddhi. mahATI. 2.270; - jjAsava pu., tatpu. sa. [avidyAsrava], cAra prakAra ke AsravoM meM se eka, avidyA kA Asrava, jisake kAraNa cAra Arya satyoM kA jJAna-darzana nahIM ho pAtA - vo pra. vi., e. va. - anuppanno vA avijjAsavo na uppajjati, uppanno vA avijjAsavo pahIyati, ma. ni. 1.11; avijjAsavoti catUsu saccesu ajANaM. ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(1).73; vizeSa draSTa. Asava ke anta0; - sahagatakilesa pu., karma. sa. [avidyAsahagatakleza], avidyA ke sAtha jur3A huA kleza, avidyA ke sAtha rahane vAlA kleza - se sapta. vi., e. va. - avijjAya ca avijjAsahagatakilese ca khandhe ca na kampati na calati na vedhatIti, paTi. ma. 91; avijjA sahagatakilese cAti yathAyoga avijjAya sampayuttalobhadosamAnadiTThivicikicchAthinauddhaccaahiri-kaanottappakilese ca..... paTi. ma. aTTha. 1.257; - sIsa napuM., tatpu. sa. [avidyAzIrSa], sira ke rUpa meM avidyA, zIrSaka ke taura para avidyA - sena tR. vi., e. va. - atha ca pana paJjAyati idappaccayA avijjAti evaM avijjAsIsena kathitA, dI. ni. aTTha. 2.87; avijjAsIsenAti avijja uttamaGga katvA, avijjAmukhenAti attho, lIna. (dI.ni.TI.) 2.99; - sota pu./napuM.. tatpu. sa. [avidyAsrotasa], avidyA kA jharanA yA prapAta - taNhAsoto divisoto... avijjAsoto ti AdIsu For Private and Personal Use Only Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aviJJatta taNhAdIsu paJcasu dhammesu paTi. ma. aTTha. 1.11; seyyathIda taNhAsoto diTThisoto kilesasoto duccaritasoto avijjAsrotoMti AdIsu taNhAdIsu paJcasu dhammesu saha 2.492 hetuka tri. ba. sa. [ avidyAhetuka] avidyA ke kAraNa se utpanna ko pu0, pra. vi., e. va. - avijjApaccayA saddAro avijjAhetuko saGghArapaccayA vijJANaM saGkArahetukaM vibha. 158; jjupakkili tri. tatpu. sa. [avidyopakliSTa], avidyA dvArA kaluSita kara diyA gayA, ajJAna ke kAraNa avizuddha kara diyA gayA - liTThA strI0, pra. vi., e. va. - rAgupakkiliTTaM vA avijjupakki liTTA vA paJJA na bhAvIyati, a. ni. 1 ( 1 ). 77, avijjupavikalidvA vA paJJA na bhAvIyatIti avijjAya upakkiliGattA maggayajJA na bhAvIyatIti dasseti, a0 ni0 aTTha 2.27; - jjupanisa tri. ba. sa., avidyA ko sarvapramukha banAkara utpanna, avidyA ke kAraNa se utpanna sApu0, pra. vi., ba.va. iti kho, bhikkhave, avijjupanisA saGghArA saGghArUpanisaM vijJANaM viJJANUpanisaM nAmarUpaM, sa0 ni0 1 (2). 29 - jjUpasama pu0, tatpu0 sa0 [avidyopazama ], ajJAna kA upazamana, avidyA kI samApti mA pa.vi., e. va. - tadA avijjupasamA upasanto varistIti vibha aTTa 142 - jjogha pu.. tatpu0 sa0 [ avidyaugha], cAra prakAra ke oghoM meM se eka, bAr3ha ke rUpa meM puJjIbhUta avidyA, citta meM avidyA kA samuccaya - gho pra. vi., e. va. - kAmogho, bhavogho diTThogho, avijjogho www.kobatirth.org www - ime kho, Avuso, cattAro oghAti, sa. ni. 2 (2). 251; odhamatarIti ettha cattAro oghA, kAmogho bhavogho didvogho avijjoghoti, sa. ni. aTTha. 1.17. 633 aviJJatta tri. viJJatta kA niSe [ avijJapta], kAyavijJapti evaM vacIvijJapti dvArA aprakAzita, anumodana na kiyA huA taM napuM0 dvi. vi., e. va. avijJattaM nivAsemicIvaraM paccayaJcahaM, apa. 1.296. aviJJatti strI vijJatti kA niSe [avijJapti ] vijJapti (kAyavijJapti yA vacIvijJapti) kA abhAva aviJJatti dussilyanti? avijJati dussilyanti, kathA, kathA, 358359; idAni aviJJatti dussIlyantikathA nAma hoti. kathA. a. 221 janatta napuM. bhAva. [ avijJaptijanyatva], kAya athavA vANI ke dvAroM se prakAzita vijJapti dvArA utpanna nahIM honA - ttA pa. vi., e. va. aviJJattijanattA hi avipAkasabhAvato ami, ava 8 tA janentIti vizJatijanA, na vijJatijanA aviJJattijanA, tesaM bhAvo aviJJAtavAdI avijJatijanala tasmA avijJasijanatA kAyaviJJattivacIviJJattisaGghAtAnaM kammadvArAnaM ajanakattA abhi. ava. pu. TI. 10. avijJANa tri. ba. sa. [ avijJAna] cetanArahita binA vijJAna vAlA No pu. pra. vi. e. va. ayaM so arUpI avedano asajI asadvAro avijJANo tathAgatoti samanupassasIti, sa. ni. 2 (1).102; katri0, ba0 sa0 [avijJAnaka], nirjIva, niSprANa, nizcetana ko pu0, pra0 vi. e. va. attAti vA savijJANako khandhasantAno, avijJANako loko, udA. aDDa. 281 kaM napuM. pra. ki.. e. va. sabbe attano santakaM savijJANakaM avitrJANaka majjhe bhinditvA upaDDUmeva adAsi, jA0 aTTha. 1.445; tta napuM. bhAva. [avijJAnakatva] nizcetanatA, nirjIvatA ttA pa. vi. e. va. tathApi tAni avijJANakattA tadatthAnaM itthidabbesu vattatIti vattuM na yujjati, sadda0 1.212; kAsuma napuM. karma. sa. [ avijJAnakA zubha] dhyAna kA nirjIva azubha Alambana bhesu sapta. vi., ba. va. uddhamAtaka vinIlakaM vipubbakaM... aTTikanti dasasu aviJJANakAsubhesu bharatA viya... visuddhi. 1.171; aviJJANakAsubhesUti idaM uddhamAtakAdInaM sabhAvadassanavasena vuttaM visuddhi. mahATI. - " For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1.189. avijJAta tri vi + ke bhU. ka. kR. kA niSe. [ avijJAta] nahIM jAnA huA, ThIka se nahIM samajhA huA - taM napuM. dvi. ki. e. va. na tumhe adina asutaM amutaM, atho avijJAtaM kiJcanamatthi loke su. ni. 1128; na tarasa adivamidhatthi kiJci, atho avijJAtamajAnitabya, mahAni. 265; aviJJAtanti atItakAlikaM aviJJAtaM nAma kiJci dhammajAtaM nAhosIti pAThaseso mahAni, anu 314 te sapta vi. e. va. avijJAte avijJAtavAdI hoti. a. ni. 1(2).259. - - avijJAtu pu. vi + Ja ke ka. nA. vijJAtu kA niSe. [avijJAtR], ThIka se nahIM jAnane vAlA, ajJAnI - tAresu sapta. vi. ba. va. janapadesu paccAjAto hoti milakkhesu avijJAtAresu dI. ni. 3210: atha kho eteva sattA bahutarA ye paccatimesu janapadesu paccAjAyanti avijJAtAresu milakkhesu. a. ni. 1 (1) 48. aviJJAtavAdI tri, [ avijJAtavAdin], nahIM jAnane kI bAta bolane vAlA dI pu.. pra. vi. e. va. avijJAte avijJAtavAdI hoti., a. ni. 1 (2). 259 - ditA strI.. - Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aviJApitattha 634 avitakkita bhAva. [avijJAtavAditA], nahIM jAnane kI bAta bolanA - mute amutavAditA, viAte avijJAtavAditA, a. ni. 3(1).131. avijJApitattha tri., ba. sa. [avijJApitArtha], vaha, jise dharma ke tAtparya kI zikSA nahIM dI gaI hai, dharma ke sahI artha kI zikSA ko prApta na kiyA huA - tthA pu., pra. vi., ba. va. - aviApitatthA camha saddhamme, na ca no kevalaM paripUra brahmacariyaM AvikataM hoti, dI. ni. 3.90; aviJApitatthAti abodhitatthA, dI. ni. aTTha. 3.84. avi tri., vijJjU kA niSe. [avijJa]. buddhihIna, paripakva buddhi se rahita - aviddasUti avijyU, dha. pa. aTTha. 2.227; mahAni. aTTha. 147; - atA strI., bhAva. [avijJatA], buddhihInatA, ajJAnatA -- taM dvi. vi., e. va. - gAmadArakAnaM vA avi taM pattAnaM sAveti, pArA. aTTa. 1.204 - assa Sa. vi., e. va. - aviJjussa sAveti, apaccakkhAtA hoti sikkhA, pArA. 30; avijhussa sAvetIti mahallakassa vA potthakarUpasadisassa, garumedhassa vA samaye akovidassa ..... pArA. aTTa, 1.204. avita tri., ava kA bhU. ka. kR., rakSita, rakSA kiyA huA - rakkhitaM gopitaM guttaM tAtaM gopAyitAvitA, abhi. pa. 754; tula0, trANaM trAtaM rakSitamavitaM gopAyitaM ca guptaM ca, amara. 3.1.105. avitakka 1. pu., vitakka kA niSe., tatpu. sa. [avitarka]. vitarka kA abhAva - kkaM dvi. vi., e. va. - avitakka samApanno, sammAsambuddhasAvako, theragA. 650; tattha avitakkaM samApannoti, vitakkavirahitaM dutiyAdijhAnaM samApanno, theragA. aTTha. 2.204; - ssa Sa. vi., e. va.- nisinnA rukkhamUlamhi, avitakkassa lAbhinI, therIgA. 75; avitakkassa lAbhinIti sA ahaM evaM pamAdavihArinI samAnA ajja idAni ayyassa, ... aggaphalassa adhigamena avitakkarasa lAbhinI amhIti yojanA, therIgA. aTTha. 87; 2. tri., ba. sa., vitarka se rahita (citta yA dvitIya tathA aneka Age vAle dhyAnoM kI avasthA) - kko pu., pra. vi., e. va. - avitakkomhi avicAro, ajjhattaM satimA sukhamasmIti pajAnAti, sa. ni. 3(1),233; yadapi avitakka avicAro samAdhi tadapi samAdhisambojjhaGgo, sa. ni. 3(1).131; - kkaM napuM, dvi. vi., e. va. - ekodibhAvaM avitakkaM avicAraM samAdhija pItisukhaM dutiya jhAnaM upasampajja vihAsiM. pArA. 4; avitakkaM avicAranti bhAvanAya pahInattA etasmiM etassa vA vitakko natthIti avitakka pArA. aTTha. 1.109; - kkaM napuM.. pra. vi., ba. ka. - yaM ce avitakkaM avicAraM ye avitakke avicAre te paNItatare, dI. ni. 2.205; - sutta napuM., vya. saM., sa. ni. ke khandhavagga ke sAriputtasaMyutta kA dUsarA sutta, jisameM vitarka evaM vicAra se rahita dvitIya dhyAna kA ullekha hai, sa. ni. 2(1).233; - avicAra tri., ba. sa. [avitarkAvicAra], vitarka evaM vicAra se rahita - ro pu., pra. vi., e. va. - avitakkavicAramatto samAdhi, avitakkaavicAro samAdhi, mi. pa. 306; rUpakkhandho avitakkaavicAro ... siyA avitakkaavicArA, vibha. 510; - jhAyI tri., avitakka + VjhA se vyu., kri. vi. [avitarkadhyAyina], vitarka se rahita dhyAna kI bhAvanA karane vAlA - aJaAya dhamma avitakkajhAyI, na kuppati na sarati na thino, sa. ni. 1(1).149; avitakkajhAyIti avitakkena catutthajjhAnena jhAyanto, sa. ni. aTTha. 1.165; - vicAramatta tri., ba. sa. [avitarkavicAramAtra], pAMca rUpadhyAnoM kI paddhati meM dUsarA dhyAna, jisameM vitarka kA abhAva rahatA hai tathA vicAramAtra rahatA hai - tto pu.. pra. vi., e. va. - tayo samAdhI ... avitakkavicAramatto samAdhi, dI. ni. 3.175; paJcakanayena dutiyajjhAnasamAdhi avitakkavicAramatto, dI. ni. aTTha. 3.168; - ttaM dvi. vi., e. va. - so avitakkavicAramattaM samAdhi paTilabhati, visuddhi. 1.85; - sahagata tri, tatpu. sa. [avitarkasahagata], vitarka se rahita, vitarka ke sAtha na rahane vAlA (dvitIya dhyAna) - tA pu., pra. vi., ba. va. - avitakkasahagatA sAmanasikArA samudAcaranti, paTi. ma. 31; visuddhi. 1.87; avitakkasahagatAti dutiyajjhAnArammaNA, paTi. ma. aTTha. 1.119; - kAvicAra tri., ba. sa. [avitarkAvicAra], vitarka evaM vicAra se mukta (tRtIya dhyAna) - ro pu., pra. vi., e. va. - kilesavitakkavicArehi avitakkAvicAro, sa. ni. aTTha. 3.236. avitakkita tri., vi + Vtakka ke bhU. ka. kR. kA niSe. [avitarkita], 1. karma. vA. meM, acintita, vaha, jisake viSaya meM socA na gayA ho- to pu., pra. vi., e. va. - tesaM avitakkito acintitopi maraNaphasso AgacchatIti daraseti, jA. aTTha. 4.241; 2 kartR. vA. meM, cintana na karane vAlA, soca vicAra na karane vAlA - vikatA pu.. pra. vi., ba. va. - bahU hi phassA ahitA hitA ca, avitakkitA maccumupabbajanti, jA. aTTha. 4.241; jA. aTTha, 6.50%; avitakkitAti avitakkitAro acintitAro, jA. aTTa, 6.51. For Private and Personal Use Only Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avitatha 635 avidita avitatha tri., vitatha kA niSe. [avitatha], sahI, satya, yathArtha, pUrNa, vaha, jo jhUThA na ho, saccA - thaM napuM., pra. vi., e. va. - sammA'vyayaM cA vitathaM saccaM tacchaM yathAtathaM, abhi. pa. 127; bhUtaM tathaM avitathaM tipukkhalaM taM nayaM Aha, netti. 5; sabhAvassa amoghatAya avitathaM sa. ni. aTTa, 3.328; - thAni ba. va. - tathAni avitathAni anaJjathAni, ... tathametaM avitathametaM anAthametaM imAni kho, bhikkhave, cattAri tathAni avitathAni anathAni, sa. ni. 3(2).493; ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).54; - thA strI., pra. vi., e. va. - bhagavatA abhisambuddhoti evampi abhisambodhi tathA avitathA anajathA, udA. aTTha. 120; - ggAhaka tri., [avitathagrAhaka], yathArtha yA satya kA grahaNa karane vAlA, saccAI ko pakar3a lene vAlA - kassa napuM., Sa. vi., e. va. - ariyANassAti ariyassa avitathagAhakassa ANassa tena paTivedhaJANaM viya paccapekkhaNajANampi gahitaM hoti, visuddhi. mahATI. 2.181; - tA strI., bhAva. [avitathatA], yathArthatA, saccAI, jhUThA yA mithyA na rahanA, avisaMvAditA - yA tatra tathatA avitathatA anaJathatA idappaccayatA, sa. ni. 1(2).24; sAmaggiM upagatesu paccayesu muhattampi tato nibbattAnaM dhammAnaM asambhavAbhAvato avitathAtAti, sa. ni. aTTha. 2.37; visuddhi. 2.147; - nAma tri0, ba. sa. [avitathanAman]. yathArtha nAma vAlA, guNoM yA lakSaNoM ke anurUpa nAma vAlA - mo pu.. pra. vi., e. va. - saccanAmoti tacchanAmo bhUtanAmo AguM akaraNeneva nAgoti evaM avitathanAmo, a. ni. aTTha. 3.114; - bhAva pu., [avitathabhAva], jhUThe yA dUsare rUpa kA na honA, yathArthatA, satyatA - vena tR. vi., e. va. - avitathabhAvena saccAni cAti ariyasaccAni, itivu. aTTha. 75; - vacana tri., ba. sa. [avitathavacana], yathArtha yA satya vacana bolane vAlA, apanI kahI bAta ko na kATane vAlA, satyavAdI - to pa. vi., e. va. - avitathavacanato saccavAdIti evamattho dahabbo, su. ni. aTTa, 1.89; - vAdI tri., [avitathavAdina]. satyavAdI, saca bolane vAlA - nanu bhagavA saccavAdI kAlavAdI bhUtavAdI tathavAdI avitathavAdI anajathavAdIti?, kathA. 64; ... avitathavAdIti saGghayaM gaccheyya, pArA, aTTa, 1.97. avitiNNakaMkha tri., ba. sa. [avitIrNakAMkSa], sandeha yA zaGkA ke Upara nahIM uThA huA, saMzayAlu, zaGkA bharI manovRtti vAlA - lo pu., pra. vi., e. va. - idheva dhamma avibhAvayitvA, avitiNNakaDo maraNaM upeti, su. ni. 320; sayaM ajAnaM avitiNNakaGko, kiM so pare sakkhati nijjhapetaM. sa. ni. 322; -Gkha pu., dvi. vi., e. va. - mantAhutI yajJamutUpasevanA, sodhenti maccaM avitiNNakaDaM su. ni. 252; avitiNNakavanti kilesasuddhiyA vA bhavasuddhiyA vA avitiNNavicikicchaM... su. ni. aTTha. 1.266. avitthanatA strI., avitthana kA bhAva., kaThoratA yA bhArIpana kA abhAva, halakApana, bhArIpana kA na honA - tA pra. vi., e. va. - saGkArakkhandhassa lahutA lahupariNAmatA adandhanatA avitthanatA, dha. sa. 42, 43; avitthanatAti mAnAdikilesabhArassa abhAvena athaddhatA, dha. sa. aTTha. 194. avitthAyantu tri., varta. kR. [avistyAyat], nahIM ghabar3A rahA, mohagrasta yA saMzayagrasta nahIM ho rahA - yantena pu., tR. vi., e. va. - na hi sakkA akhINAsavena asambaddhana avitthAyantena padIpasahassaM jAlentena viya, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).255; tesu katthacipi asammuvhanato avitthAyantena ..., ma. ni. TI. (ma.pa.) 2.258. avitthAra pu., vitthAra kA niSe. [avistAra], vistAra kA abhAva, saMkSepa - rena tR. vi., e. va. - puTTho kho pana pahAbhinIto hApetvA lambitvA aparipUraM avitthArena parassa vaNNaM bhAsitA hoti, a. ni. 1(2).90... avidita tri., vida ke bhU. ka. kR. kA niSe. [avidita, nahIM jAnA huA, ajJAta, anubhava meM na AyA huA - taM napuM.. pra. vi., e. va. - natthi kiJci brahmano aviditaM, natthi kiJci brahmano asacchikatAnti, dI. ni. 1.202; ayyo devadatto mahAnubhAvo, etassa aviditaM nAma natthI ti, dI. ni. aTTa, 1.115; - to pu., pra. vi., e. va. - yamahaM satthu anArocetvA sabrahmacArIhi ca avidito idha yathAnisinnova parinibbAyissAmi, udA. aTTha. 348; - tA ba. va- na AgatA vA gatA vA assAsapassAsA aviditA honti, paTi. ma. 165; - kammApadAna tri., ba. sa. [aviditakarmApadAna], vaha, jisake guNa yA utkRSTa karma vidita na hoM, aprakaTa guNoM evaM karmoM vAlA - tattha ajJAtoti apAkaTaguNo aviditakammAvadAno, jA. aTTha. 7.186; - tagga tri., ba. sa. [aviditAgra], ajJAta Adi evaM anta vAlA, vaha, jisake prArambha evaM anta kA jJAna na ho - anamataggoyanti ayaM saMsAro aviditaggo, cULani. aTTa. 31; vassasataM vassasahassaM jANena anugantvApi anamataggo aviditaggo, sa. ni. aThTha. 2.139; - tta napuM., bhAva. [aviditAgratva], Adi yA prArambha kA ajJAta honA - ttA pa. vi., e. va. - ANena anuganvApi amataggattA aviditaggattA iminA dIghena addhanA sattAnaM For Private and Personal Use Only Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avidita 636 avinaTTha saMsarataM, .... therIgA. aTTha. 312; - tAdi tri., ba. sa. ti vuttaM, sadda. 1.107; - magga pu., tatpu. sa. [avidUramArga], [aviditAdi], ajJAta prArambha vAlA, vaha, jisake prArambha kA pAsa vAlA rAstA, nikaTa meM sthita mArga - ggena tR. vi., jJAna nahIM hai - di napuM., pra. vi., e. va. - sokAdIhi e. va., kri. vi. -- avidUre atikkamantIti avidUramaggena avijjA, siddhA bhavacakkamaviditAdimidaM ... kathamidaM bhavacakkaM nagaraM pavisanti, sa. ni. aTTha. 1.131. aviditAdi, kathaM kArakavedakarahitaM, visuddhi. 2.2093; avidUrenidAna napuM, jA. aTTha. kA vaha bhAga, jisameM aviditAdi midanti makAro padasandhikaro, visuddhi. mahATI. tusitabhavana meM bodhisattva ke nivAsa se lekara bodhimaNDapa meM 2.314. bodhijJAna kI prApti kA vivaraNa hai, jA. aTTha. 1.58-85; iti avidU tri., vidU kA niSe. [avidvat], avidvAn, apaNDita, tusitapurato paTThAya yAva ayaM bodhimaNDe sabbatappatti, ajJAnI, mUrkha - yaM so avidU andhabAlo lobhajaJca dosajaJca etakaM ThAnaM avidUrenidAnaM nAmAti veditabba, jA. aTTha. mohajaJcAti kammaM karoti, a. ni. aTTha. 2.115; - duno 1.85; ... tAva pavatto kathAmaggo avidUrenidAnaM nAma, jA. pu., Sa. vi., e. va. - yathA taM aviddasunoti yathA aviduno aTTha. 1.3. bAlassa andhaputhujjanassa. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) aviddasU tri., [avidvat], avidvAna, ajJAnI, mUrkha - su pu., 1(2).269. pra. vi., e. va. - na monena munI hoti, mULaharUpo aviddasu, avidUra tri., vidUra kA niSe. [avidUra], vaha, jo bahuta dUra dha. pa. 268; aviddasUti aviyU dha. pa. aTTha. 2.227; - meM sthita nahIM hai, samIpavartI, pAsa meM maujUda - avidUra ca suno pu, Sa. vi., e. va. - sA panAvuso, niTThA viddasuno sAmantaM sannikaTThamupantikaM, abhi. pa. 706; - raM napuM.. pra. udAhu aviddasuno ti?... sA niTThA aviddasunoti, ma. ni. vi., e. va. - tasmiM kulAvakarasa avidUraM abhiruLahe sare 1.95; tathApi evaM tidvanti jAtayo aviddasunoti adhippAyo, nimujjitvA, ..., jA. aTTha. 4.260; - to pa. vi., e. va. - pe. va. aTTha. 16. paccuggatA meM tiTThanti, assamarasAvidUrato. jA. aTTha. aviddhakaNNa tri., ba. sa. [aviddhakarNa], vaha, jisakA karNavadha 7.331; - re sapta. vi., e. va. - ayaM, bhante, rammakassa yA kAna chedane kA saMskAra nahIM kiyA gayA hai, nahIM chide brAhmaNarasa assamo avidUre, ma. ni. 1.219; kassapassa hue kAnoM vAlA - NNo pu., pra. vi., e. va. -- aviddhakaNNo bhagavato arahato sammAsambuddhassa avidUre ArAmo, ma. ni. vA yonakajAtiko pana parisadUsako na hoti, mahAva. aTTa. 2.249; - ramhi sapta. vi., e. va. - isa Agacchatorena, 294; sace aviddhakaNNo, tampi aviddhakaNNanti evaM sabbAkAraha avidUramhi gAyatu, jA. aTTha. 4.426; - gata tri., tatpu. sa. tena sadisameva hoti, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 2.184. [avidUragata], bahuta dUra nahIM pahuMcA huA, samIpa meM hI avidavantu tri., kevala pra. vi., e. va. meM hI prApta [avidvat]. sthita - taM strI., dvi. vi., e. va. - indasAlaguhA, avidyA yA ajJAna se grasta, ajJAnI, mUrkha- tattha avidvAti piyaGaguhA serIsakantiAdikA avidUragataM upanidhAya.... pu. aviddasu, visuddhi. mahATI. 2.250. pa. aTTha. 28; - gatUpanidhA strI., samIpa vAlI vastu avidheyyatA strI., avidheyya kA bhAva. [avidheyatA], kisI ke AdhAra para diyA gayA nAma, ATha prakAra kI upaniTa bhI vidhAna, AjJA yA niyama kA viSaya na honA- ya pa. vi., prajJaptiyoM meM se eka - avidUragataM upanidhAya vuttatAya / e. va. - avasatAya, avidheyyatAya ca parato, visuddhi. 2.246; avidUragatUpanidhA nAma, pu. pa. aTTha. 28; - gamana napuM.. avidheyyatAyAti mA jIratha, mA mIyathA ti AdinA vidhAtaM tatpu. sa. [avidUragamana], bahuta dUra nahIM jAnA, pAsa meM hI asakkuNeyyato, visuddhi. mahATI. 371. jAnA - nena tR. vi., e. va. - appicchA appacintAya, / avinaTTha tri., vi + vnasa ke bhU. ka. kR. kA niSe. [avinaSTa], aduragamanena ca, jA. aTTha. 3.275; adUragamanena cAti vaha, jo naSTa yA samApta nahIM huA hai, vidyamAna, jIvita - asukasmi nAma ThAne madhuraM labhissAmI ti cintetvA TTho pu., pra. vi., e. va. - cirakAlasamaGgito tayA, avinaTTho avidUragamanena ca, tade.; - tta napuM., bhAva. [avidUratva], dUra punarantaraM ciraM apa. 2.69; - lumhi/Te pu., sapta. vi., e. meM sthita nahIM honA, samIpavartI rahanA - ttA pa. vi., e. va. va. - vinaye avinahamhi, puna tidvati sAsana, mahAva. 1253; - tAsaM avidUrattA 'uttarApo tipi vuccati, su. ni. aTTha gatamagge padavalaje avinaDeyeva maccu nalATenAdAya AgatA, 2.145; sadda, 1.109; tAsaM avidUrattA so janapado uttarApo jA. aTTha. 5.294. For Private and Personal Use Only Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avinaya 637 avinibbhutta avinaya pu.. [avinaya], durAcAra, vinaya kA abhAva, asaMyata __- na tri., ba. sa., kabhI vinaSTa na hone vAlA, avinAzI AcaraNa - yo pra. vi., e. va. - pure avinayo dippati svabhAva vAlA - naM pu., dvi. vi., e. va. - pavibhattaM imaM thera vinayo paTibAhiyyati, cULava. 453; pArA. aTTa, 1.6; - yaM saddhamma avinAsanaM, dI. vaM. 4.21. dvi. vi., e. va. - ye te, bhikkhave, bhikkhU avinayaM vinayoti avinAsitajjhAna tri., ba. sa. [avinAzitadhyAna], vaha, dIpenti, a. ni. 1(1).25, dhamma dhammoti vadAmi, avinayaM jisane dhyAna ko bhagna yA vinaSTa nahIM kiyA hai, dhyAna ko avinayatoti vadAmi, cULava. 464; - ye sapta. vi., e. va. na tyAgane vAlA - no pu., pra. vi., e. va. - bahi -- yo ca avinaye vinayasaJI, yo ca vinaye avinayasaJI. anIhaTajjhAno, avinAsitajjhAno vA, nIharaNavinAsatyahi a. ni. 1(1).103; - kamma napuM.. tatpu. sa. [avinayakarman]. idaM nirAkaraNaM nAma, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).166; - nA vinaya niyamoM se viparIta AcaraNa, vinaya-viruddha kArya - ba. va. - anirAkatajjhAnAti bahi anIhatajjhAnA mma pra. vi., e. va. - adhammakammaM taM upAli, avinayakammanti, avinAsitajjhAnA vA. itivu. aTTha. 147. mahAva. 424, - mmAni ba. va. - avinayakammAni pavattanti avinicchayaJja tri. vinicchayaJjU kA niSe. [avinizcayajJa]. vinayakammAni nappavattanti, ... avinayakammAni dippanti, a. nizcaya karane meM asamartha, nirNaya meM akSama - avinicchayaJja ni. 1(1),90; - dhAritA strI., bhAva. [avinayadhAritva], atthesu, mandova paTibhAsi meM, jA. aTTha. 5.361. vinaya-niyamoM meM azikSita honA, vinaya ko dhAraNa na karanA avinicchita tri., vi + ni + ci ke bhU. ka. kR. kA niSe. - ya ta. vi., e. va. -. avinayadhAritAya maje tvaM ajAnanto [avinizcita], nizcaya nahIM kiyA huA, anirNIta, evaM vadesI ti, dha. sa. aTTha, 30; - vAdI tri.. [avinayavAdina], samAdhAna nahIM kiyA gayA, ulajhana bharA - sakalajambudIpe vinaya ke viparIta bAteM bolane vAlA - bhikkhU evamAhaMsu- kira avinicchito paho mama santikaM Agato, jA. aTTha. 5.59. adhammavAdI devadatto, avinayavAdI devadatto, pArA. 2743; avinipAtadhamma tri., vinipAtadhamma kA niSe. akAlavAdI abhUtavAdI anatthavAdI adhammavAdI avinayavAdI, avinipAtadharmana]. naraka jaisI dukhadAyaka adhogatiyoM meM ma. ni. 1.360; - dino ba. va. -- pure avinayavAdino janma na lene vAlA - mmo pu0, pra. vi., e. va. - so balavanto honti, vinayavAdino dubbalA hontIti, cULava. sotApanno avinipAtadhammo niyato sambodhiparAyaNoti, pArA. 453; - sajI tri., [avinayasaMjJI], (kisI kAma ko) 10; avinipAtadhammoti vinipAtetIti vinipAto, nAssa vinaya ke viparIta samajhane vAlA - JI pu, pra. vi., e. va. vinipAto dhammoti avinipAtadhammo, pArA. aTTha. 1.149; - - yo ca avinaye avinayasI , yo ca vinaye vinayasaJI. mmA ba. va. - atiracchAnagAminoti desanAmattameta, a. ni. 1(1).103. avinipAtadhammAti attho, sa. ni. aTTha. 1.194. avinAsa pu., vinAsa kA niSe0, tatpu. sa. [avinAza]. avinipAtasabhAva tri., ba. sa. [avinipAtasvabhAva], naraka vinAza kA abhAva, nityatA - ka tri0, vinAsaka kA niSe0, jaisI apAyabhUmiyoM meM na utpanna hone vAle svabhAva se yukta ba. sa. [avinAzaka]. vinAza na karane vAlA, dhana kA - catUsu apAyesu avinipAtanasabhAvoti attho, sa. ni. aTTha. apavyaya na karane vAlA/vAlI - ke pu., dvi. vi., ba. va. 3.311. -- anakkhAkitave tAta, asoNDe avinAsake, jA. aTTa. avinibbhujanta tri., vi + ni + vbhuja ke varta. kR. kA niSe. 5.111; avinAsaketi tava santakAnaM dhanadhanAdInaM avinAsake [avinirbhujat], avagAhana yA gahana anucintana na karane jA. aTTha. 5.113; -- sikA strI., pra. vi., e. va. -- tattha vAlA, spaSTa prabheda yA vibhAjana nahIM kara rahA, alaga alaga ca hoti adhuttI athenI asoNDI avinAsikA, a. ni. karake nahIM dikhA rahA - mujaM pu.. pra. vi., e. va. - 3(1).94; - kAyo ba. va. - tattha ca bhavissAma adhuttI athenI bahussutaM anAgamma, dhammaTTha avinibhujaM. jA. aTTha. 5.117; asoNDI avinAsikAyo ti, a. ni. 2(1).33;-dhamma tri., avinibhujanti atthAnatthaM kAraNAkAraNaM anogAhanto atIrento vinAsadhamma kA niSe. [avinAzadharman], avinAzI, kabhI na koci paJja adhigacchati, tAtAti, jA. aTTha. 5.118. vinaSTa na hone vAlA (nirvANa), avinazvara svabhAva vAlA - avinibbhutta tri., vi + ni + vbhuja ke bhU. ka. kR. kA niSe. mma napuM.. pra. vi., e. va. - accantasaGghAtaM avinAsadhamma [avinirbhukta, bau. saM. avinirbhUta]. anya se pRthak na kiyA nibbAnaM niTThA arasAti accantaniTTho, a. ni. aTTha. 3.342; huA, anya se alaga na karane yogya, aviyukta, avibhAjita For Private and Personal Use Only Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org avinibhoga - ttA strI. pra. vi. e. va. tadA aviniSNuttA tehi dhammehi ayaM saJJA, sajJA, idaM vizrANaM visuddhi 2.64; aviniSyuttAti aviyuktA visuddhi mahATI. 2.72: ttAnaM pu. Sa. vi., ba. va. lakkhaNAdIhi pana attanA avinibhuttAnaM dhammAnaM anupAlanalakkhaNaM jIvitindriya, dha. .... sa. aTTha. 168. - aviniyoga 1. pu. vi ni + bhuja se vyu. kri. nA. kA niSe [ avinirbhoga], apRthakkaraNa eka se dUsare ko alaga nahIM karanA, avibhAjana go pra. vi. e. va. visu abhAvo aviniyogo visuddhi. mahATI. 2.238 aviniyogavasena rUpaM etesaM atthIti rUpino, dha0 sa0 aTTha. 94 2. tri vibhAjana yA bilagAva se rahita, dUsare se alaga na kiyA huA, avibhAjita - gaM napuM, dvi. vi., e. va. - rUpavedanAdIsu kaJci ekadhammampi avinibhogaM katvA.... vibha, aTTha. 487; - gAni ba. ka. eka ghaMTe aviniSbhogAni katvA nivikhapati pArA. aTTha. 2.267-68; paccupadvAna tri. ba. sa. [avinirbhogapratyupasthAna], vibhAjana ke abhAva ko prakaTa karane vAlA, avibhAjana kA prakAzaka naM napuM. pra. vi., e. va. namana lakkhaNaM nAma, sampayogarasa avinibbhogapaccupaTThAnaM viJJANapadadvAnaM, visuddhi. 2.157; rUpa napuM. karma. sa. [ avinirbhogarUpa], aise rUpadharma, jo eka dUsare se alaga-alaga hokara kriyAzIla nahIM hote, samUha meM rahakara kriyAzIla rUpadharmapaM napuM. pra. vi., e. va. vaNNo gandho raso ojA bhUtacatukkaJceti advavidhampi aviniyogarUpaM abhi. gha. sa. 44 aviniyogarUpameva jIvitena saha jIvitanavakanti pavuccati, abhi. gha. sa. 46: aviniyogarUpaM katthacipi aJJamaJyaM vinibhujJjanassa visuM visuM pavattiyA abhAvato, abhi. dha. vi. 183; - sadda pu. karma, sa. [avinirbhogazabda ], rahasyamaya zabda yA AvAja, suspaSTa rUpa se na pahacAnane yogya zabda, U~cA zabda haM dvi. vi. e. va. patthaTattA mahantaM avinibbhogasada karontA, ma. ni. aTTa (ma.pa.) 2.123; aGkarattasamaye sutaM nirAnaka aviniyogasadaM Arambha kathesi, - - 638 jA. aTTha. 3.379. avinIta tri vi + nI ke bhU. ka. kR. vinIta kA niSe. [avinIta], aniyantrita, niyantraNa ke bAhara, vaza meM na rahane vAlA, damana na kiye jAne yogya aprazikSita tA pu. pra. vi., ba. va. dve hatthidammA vA assadammA vA godammA vA adantA avinItA, ma. ni. 3.171; taM napuM. pra. vi., e. avipakkanta va. yAnaM adantaM akAritaM avinItaM uppathaM gaNhAti, mahAni. 106 to pu0, pra. vi., e. va. atanA adanto avinIto aparinibbuto paraM damessati vinessati parinibyAperasatI ti ma. ni. 1.56: asikkhitavinayatAya avinIto ma.ni. aDa. (mu.pa.) 1 ( 1 ).202. avindanta tri, vida ke varta. kR. kA niSe [ avindat], prApta na karatA huA, nahIM pAtA huA, anubhava na karatA huA nto pu. pra. vi. e. va. anibbisaM taM jANaM avindanto alabhantoyeva sandhAvirasaM saMsari dha. pa. aDa. 2.71 ntiyo strI. pra. vi. ba. va. tA tassa sarIrasamphassa avindantiyo hutvA .... jA. aTTha. 6.10. avindittvA vida ke pU. kA. kR. kA niSe, nahIM prApta kara ke alavA alabhitvA anadhigatyA avindityA appaTilabhitvAti, ... cULani0 235. " " avindiya tri., vida ke saM. kR. kA niSe. , nahIM prApta karane yogya yaM napuM. dvi. vi. e. va. taM avindiyaM vindatIti - avijjA visuddhi. 2.155; dhamme dharamAnakadeva khINAsava viJJANavasena indAdIhi avindiyaM vadAmi ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(2). 22. avindeyya tri, uparivat yyo pu. pra. vi. e. va. ananuvijjoti asavijjamAno vA avindethyo vA ma. ni. aTTha. ( mU.pa.) 1 (2). 22. avipakka tri vi + paca ke bhU0 ka0 kR0 kA niSe. [ avipakva ] nahIM pakA huA akusalakammasamAdAnaM upacitaM avipakkaM vipAkAya paccupaTThitaM, netti 81; avipakkanti na vipakkavipAka neti, aDa. 288 vipAka tri ba. sa. [avipakvavipAka] paripakva hone kI avasthA ko aprApta vipAka ko aprApta kaM napuM. pra. vi., e. va. pubbe pApakamma kataM avipakkavipAka a. ni. 1 ( 2 ) 228 - kA pu. pra. vi. ba. ka. atItA avipakkavipAkA dhammA ekacce atthi, kathA. 131; avipakkavipAkadhammA ekacceti idaM yasmA yesaM so avipakkavipAkAnaM atthitaM icchati... ekadesaM avipakkavipAkAti vippakatavipAkA vuccanti .. tAva taM vipyakatavipAka nAma hoti. kathA. aDa. 152-53. avipakkanta tri vi + + kama ke bhU0 ka0 kR0 kA niSe. [ aviprakrAnta], kahIM dUsarI ora nahIM gayA huA, acala, sthira - ntA pu0, pra. vi., ba. va. - sakesu sakesu Asanesu ThitA avipakkantA dI. ni. 2.154; avipakkantAti agatA, dI. ni. aTTha. 2.208. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avipaccanIkasAtatA 639 avipassaka avipaccanIkasAtatA strI., bhAva., viparIta yA viruddha dharma tri., [aviparItasaMjJina], dharmoM ke yathArtha svarUpa kA jJAna ke prati AsvAda yA ruci kA abhAva - sovacassatA rakhane vAlA, dharmoM ke anitya, duHkha aura anAtmaka lakSaNoM appaTikUlaggAhitA avipaccanIkasAtatA sagAravatA sAdariyaM kA jJAna rakhane vAlA - cino pu., pra. vi., ba. va. - sAdaratA sappassivatA, dha. sa. 1334; pu. pa. 130. saccasaJino ... yAthAvasaJino aviparItamanA avipatti strI., [avipatti], vipatti yA saMkaTa kA abhAva - aviparItasaJino vadanti, mahAni. 44, - sabhAva pu.. yA tR. vi., e. va. - dutiye ajarasAti ajIraNena, [aviparItasvabhAva], dharmoM kA vAstavika svabhAva - vo pra. avipattiyAti attho, sa. ni. aTTha. 1.83. vi., e. va. - abhimukhaM ANena sammA etabbo abhisametabboti avipariNAmadhamma tri., ba. sa. [avipariNAmadharmana], abhisamayo, dhammAnaM aviparItasabhAvo, udA. aTTha. 17; - aparivartanIya, parivartana na karane yogya, saMsAracakra meM tAmilApa pu., tatpu. sa. [aviparItAbhilApa], yathArtha kathana, saMsaraNa se mukta, nitya - mmo pu.. pra. vi., e. va. - so / satya kA kathana - po pra. vi., e. va. - dhammAbhilApoti nicco dhuvo sarasato avipariNAmadhammo sassatisamaM tatheva atthavyaJjanako aviparItAbhilApo, sArattha. TI. 1.69; - Thassati, dI. ni. 1.16; jarAvasenApi vipariNAmassa abhAvato tAvabodha pu., karma. sa. [aviparItAvabodha], yathArtha jJAna, avipariNAmadhammoti, dI. ni. aTTha. 1.96; - mma napuM., pra. sahI samajha, samyak jJAna, bhrama se mukta jJAna - dhaM dvi. vi., vi., e. va. - accutanti nicca dhuvaM sassataM e. va. - saccAdike ca suddhimagge attano aviparItAvabodha avipariNAmadhammanti nibbAnapadamaccutaM, cULani. 115; nibbAnaM sabbAkArato viditvA .... udA. aTTha. 61. niccaM dhuvaM sassataM avipariNAmadhammanti asaMhIraM asaMkuppaka, avipallattha tri., vipallattha kA niSe. [aviparyasta], bhItara cULani. 207; idaM niccaM, idaM dhuvaM, idaM sassataM, idaM / meM ulaTa-pulaTa se rahita, aparivartita, viparIta athavA avipariNAmadhammAnti, netti. aTTha. 363. avAstavika rUpa meM na samajhA huA - tthA strI, pra. vi., aviparIta tri., viparIta kA niSe., tatpu. sa. [aviparIta]. e. va. - evampissa esA, Ananda, yathAbhuccA avipallatthA yathArtha, vAstavika, pUrNa, satya, apratikUla - to pu., pra. vi., parisuddhA suJatAvakkanti bhavati, ma. ni. 3.149, 152; - e. va. - iti sabbalokAbhibhavane tatho aviparIto / citta ba. sa. [aviparyastacitta]. viparIta rUpa meM dharmoM kA desanAvilAsamayo, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).56; - taM dvi. grahaNa na karane vAle citta se yukta, yathArthagrAhI citta vAlA vi., e. va. - vicakkhaNatAya anUnAdhika avirItaJca gahetvA - ssa pu., Sa. vi., e. va. - kassa hi nAma, bhante, abAlassa vitthArikaM karoti, su. ni. aTTha. 1.199; - dassana tri., ba. aduvassa amULahassa avipallatthacittassa AyasmA sAriputto sa. [aviparItadarzana], viparIta rUpa meM na dekhane vAlA, dharmoM na rucceyyA ti. sa. ni. 1(1).78. ke yathArtha-svarUpa ko dekhane vAlA, samyaka dRSTi vAlA - avipallAsavacanalesa pu., vipallAsa kA niSe. no pu., pra. vi., e. va. - sammAdiSTiko kho pana hoti [aviparyAsavacanaleza], aviparyasta vacana kA choTA sA aviparItadassano, ma. ni. 1.362; - mana tri., khaNDa - sena tR. vi., e. va. - vattamAnassa padAvayavabhUtarasa [aviparItamanas], aviparIta yA satya mAnane vAlA - nA marahasahassa avipallAsavacanalesena tumhaM tvamamasaddesu pi pu., pra. vi., ba. va. --- saccasacino bhUtamanA... yAthAvasacino vibhattivipallAso, sadda. 1.294. aviparItamanA aviparItasaJino vadanti, mahAni. 44; - avipassanta tri., vi + disa ke varta. kR. kA niSe. vacana napuM.. karma. sa. [aviparItavacana], satya kathana, [avipazyat]. yathArtha rUpa meM nahIM dekha rahA, samabhAva se bhare yathArtha vacana, anukUla vacana - naM pra. vi., e. va. - taM citta se sUkSma rUpa meM na dekhane vAlA, dharmoM kI vipazyanA sabhAvavacana asesavacanaM ... yAthAvacanaM, aviparItavacanaM meM akSama - ssa pu., Sa. vi., e. va. - kusale dhamme isivacanaM ... sammAsambuddhavacana, mi. pa. 203; - saJaA avipassantassa, anesantassa agavesantassAti attho, a. strI., tatpu. sa. [aviparItasaMjJA], yathArthatA yA vAstavikatA ni. aTTha. 3.28. kA jJAna, anitya, duHkha evaM anAtma, ina tIna lakSaNoM kA avipassaka tri., [avipazyaka]. uparivat - ssa pu., Sa. jJAna - JA pra. vi., ba. va. - tisso aviparItasA - vi., e. va. - avipassakassa kusalAnaM dhammAnaM... ananuyuttarasa aniccasA dukkhasaA anattA, netti. 104; - saJI viharato, a. ni. 2(1).65; avipassakarasa kusalAnaM dhammAnanti For Private and Personal Use Only Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra avipassanApAdakata kusaladhamme avipassantassa, anesantassa agavesantassAti attho, a. ni. aTTha. 3.28. avipassanApAdakatta napuM0, bhAva0 [avipazyanApAdakatva], vipazyanA bhAvanA kA vyAvahArika abhyAsa na karanA tA pra.ki. e. va. na hi adhimAnikassa bhikkhuno jhAnaM sallekho vA sallekhapaTipadA vA hoti, karamA ? avipassanApAdakattA ma. ni. aDDa. (yU.pa.) 1(1).194. - www.kobatirth.org pu. 3. 640 0 avipAka 1. pu. vipAka kA niSe, tatpu, sa. [avipAka]. vipAka kA abhAva, nahIM pakA huA honA, pakane kI avasthA kA na honA, ThIka se haz2ama na honA, ajIrNatA kena tR. vi. e. va. visamakoessa mandadubbalagahaNikassa avipAkena jIvitaM harati mi0 pa0 247; 2. tri0, ba0 sa0 [ avipAka ], vipAka ko prApta na hone vAlA, phala yA pariNAma nahIM dene vAlA, avyAkRta - kaM napuM. pra. vi., e. va. avipAka avyAkataM abhi, ava. 2 kA pu. pra. vi. va. va. atItA avipakkavipAkA dhammA- te atthiti, kathA. 132; avipAkAti idaM avyAkatAna vasena codetu vRtaM kathA. aDDa. 152, jina pu. vipAkajina kA niSe [bau. saM. avipAkajit ]. ajJAnI jana, pRthagjana, karmoM ke vipAka ko nahIM jItA huA, kAmanAoM ke sAtha karma karane vAlA nassaSa. vi., e. puthujjanassa anodhijinassa avipAkajinassa anAdInavadassAvino assutavato puthujjanassa. ma. ni. 3.266; avipAkajinassAti etthapi AyatiM vipAkaM jinitvA ThitattA khINAsavAva vipAkajino nAma tasmA akhINAsavarasevAti atyo ma. ni. a. (upa. pa.) 3.196; tA strI. bhAva. [avipAkatA], paripakva nahIM honA, vipAka se rahita avasthA ya tR. vi. e. da. te pana na attano patimAnanassa avipAkatAya na adakSiNeyyatAya. mi. e. 226 sabhAva tri. ba. sa. [ avipAkasvabhAva]. svabhAva se hI vipAka nahIM dene vAlA to pa. vi. e. va. avijJatijanatA hi avipAkasabhAvato, abhi. aba 9... manodvArasaGghAtassa kammadvArassa vasena ca appavattanato avipAkasabhAvatoca akammabhAvato, abhi, ava. pu. TI. 10: va. kAraha tri.. vipAkAraha kA niSe, [avipAkArha ], kisI bhI prakAra kA vipAka utpanna karane meM akSama haM napuM. pra. vi., e. va. tadubhayaviparItalakkhaNamabyAkataM avidhAkArahaM vA abhi. ava. 3. avipAkAranaM vipAkarasa ananucchavika, abhi. TI ava. avippaTisAra aviSpakata tri vi + pa + kara ke bhU. ka. kR. kA niSe [ aviprakRta] samApti taka na pahuMcA huA, aparisamApta, apariniSThita vaca napuM. karma. sa. [ aprakRtavacas ], prakRta yA vartamAna samaya se bhinna kAla kA sUcaka vacana aviSyakatavaco ca siyuM atthAnurUpato. sada 1.183. aviSpakiSNa tri vi pakira ke bhU ka. kR. kA niSe. [ aviprakIrNa], nahIM chitarAyA huA, nahIM bikharA huA, sthira, ekAgra NNA pu. pra. vi., ba. va. tasmA yassa dhammassAnubhAvena ekArammaNe cittacetasikA sagaM sammA ca avikkhipamAnA avippakiNNA ca hutvA tiTThanti ... visuddhi. 1.83 aviSyakaNNAti avisaTA visuddhi. mahATI 1.101 - tA strI. bhAva [aviprakIrNatA] sthiratA, bikharA huA na honA samAdhAnaM samAdhi, kAyakammAdInaM sammA payogavasena avippakaNNatA ti attho, sadda. 2.479. avippaTisAra pu. vippaTisAra kA niSe [ avipratisAra]. zoka yA pazcAttApa kA abhAva ro pra. vi., e. va. lokuttaro sIlavato avippaTisAro jAyati, netti, 56; adhammanuditassa Avuso bhikkhuno paJcahAkArehi aviSyaTisAro upadahAtabboM a. ni. 2 ( 1 ) 182; aviSyaTisAro upadahAtabboti amahubhAvo upanetabbo, a. ni. aDa. 3.61; rAya ca. vi. e. va. ala te aviSyaTisArAya a. ni. 2 ( 1 ) . 182 kara tri. [avipratisArakara ], zoka yA duHkha ko utpanna na karane vAlA, pazcAttApa ke bhAva ko utpanna na karane vAlA - raM napuM. pra. vi., e. va. - pacchApi avippaTisArakaraM bhavissatIti, cULava, 400 stha tri. ba. sa. [avipratisArArtha] pazcAttApa yA mAnasika anutApa ke abhAva ko lAne vAlA, mAnasikapramoda ko prayojana banAne vAlA sthAni napuM. pra. vi. e. va. aviSpaTisAratthAni ... aviSyaTisArAnisaMsAnI ti. a. ni. 3(2). 2; amaGkubhAvassa avippaTisArassa atthAya saMvattantIti, avippaTisAratthAni, a. ni. aDa. 3.285. vipanna tri. tatpu. sa. [ avipratisAravipanna ], mAnasikaullAsa ko kho cukA, mAnasika pramoda se vaJcita, mAnasika zItalatA se rahita ssa pu0, Sa. vi., e. va. - avipyaTisAre asati avippaTisAravipannassa hatUpanisa hoti pAmojja, a. ni. 3 ( 2 ) .4; - rAnisaMsa tri.0, ba0 sa0 mAnasika pramoda ke lAbha vAlA sAni napuM. pra. vi., ba0 va. avippaTisAratthAni avipyaTisArAnisaMsAnIti, a. ni. 3(2)2 ... Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - For Private and Personal Use Only Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avippaTisArI 641 avibmanta avippaTisArI tri.. vippaTisArI kA niSe. [avipratisArina]. mAnasika anutApa na karane vAlA, pazcAttApa ke bhAva se mukta - rissa pu., Sa, vi., e. va. - dhammatA esA, ..., yaM avippaTisArissa pAmojjaM jAyati, a. ni. 3(2).3. avippamutta tri., vi + pa + vmuca ke bhU. ka. kR. kA niSe. [avipramukta], pUrI taraha se mukta na hone vAlA, vaha, jo pUrNarUpa se mukta nahIM ho pAyA hai - tA pu., pa. vi.. ba. va. - sabbe te avippamuttA bhavasmA ti vadAmi. udA. 105-06; - tta napuM.. bhAva. [avipramuktatva]. pUrI taraha se mukta na honA, chuTakArA na pAnA - ttA pa. vi., e. va. - nirayampi gacchatIti Adi nirayAdIhi aviSpamuttattA aparapariyAyavasena tattha gamanaM sandhAya vuttaM, a. ni. aTTha. 2.225. avippayoga pu., vippayoga kA niSe. [aviprayoga]. viyoga yA bichoha kA na honA, apArthakya, saMyoga - modanti vata... hitasukhAvipayogakAmatA muditA, su. ni. aTTha. 1.102; - tA strI., bhAva. [aviprayogatA]. bichoha yA bilagAva kA na honA, apArthakya - ... piyehi manApehi saddhi avippayogatA dIghAyukatAti evamAdIni phalAni, ..., khu. pA. aTTha. 23. avippavasanta tri., vi+pa+Vvasa ke varta. kR., vippavasanta kA niSe. [avipravasat], ghara se dUra yA bAhara nivAsa nahIM kara rahA, paradeza meM nahIM raha rahA - to/ntassa pu., Sa. vi., e. va. - taraseva sato aviSpavasato, aJjasseva sarAmi attAnanti, theragA. 118; avippavasatoti na vippavasantassa, ciravippavAsena ... adhippAyo, theragA. aTTha. 1.256. avippavAsa pu., vippavAsa (vipravAsa) kA niSe. [avipravAsa]. zA. a. dUra yA anyatra nivAsa kA na honA, pAsa meM yA sAtha meM vidyamAna honA, lA. a. bilagAva kA na honA, saMyoga, apArthakya, sahabhAva - so pra. vi., e. va. - so panesa atthato satiyA aviSpavAso nAma dha, pa. aTTa, 1.130; - sena ta. vi., e. va. - tesaM satiyA avippavAsena satAnaM ..., dha. pa. aTTa, 2.258; aviSpavAsena anApatti, pari. 398; avippavAsena anApattIti sahagAraseyyAya anApatti, pari. aTTha. 240; - saM dvi. vi., e. va. - namassamAno vivasemi rattiM teneva mAmi avippavAsaM su. ni. 1148; yA sA, bhikkhave, saGghana sImA sammatA samAnasaMvAsA ekuposathA, saGgho taM sImaM ticIvarena avippavAsaM sammannatu, mahAva. 137; - sA pa. vi., e. va. - sammatA... ticIvarena avippavAsA ThapetvA gAmaJca gAmUpacAraJcAti imissA kammavAcAya uppannakAlato paTThAya bhikkhUna purimakammavAcA na vaTTati, mahAva. aTTa. 313; - sImA strI., tatpu. sa. [avipravAsasImA], bhikSuoM ke lie saGgha dvArA anumodita AvAsoM kI vaha sImA, jisake bhItara par3ane vAle vihAroM meM bhikSu tIna cIvaroM meM se kisI eka ko chor3ane hetu saGgha dvArA anumodita the, isI kA dUsarA nAma samAnasaMvAsasImA bhI hai, pandraha prakAra kI sImAoM meM se eka - yAvatikA bhikkhU antosImagatA tehi bhAjetabbanti Adimhi pana mAtikAniddese sImAya detIti ... khaNDasImA, ..., avippavAsasImA, ... cakkavALasImAti pannarasa sImA veditabbA, mahAva. aTTha, 392; avippavAsasImA pana yattha samAnasaMvAsakasImA, tattheva gacchati, mahAva. aTTha. 314; - maM dvi. vi., e. va. - tattha sace khaNDasImaJca avippavAsasImaJca jAnanti, tade.. avippavuddha tri., vi + pa + Vvasa ke bhU. ka. kR. kA niSe. [aviproSita], paradeza meM nahIM basA huA, dUra na gayA huA, samIpa meM hI vidyamAna, jur3A huA - 8o pu., pra. vi., e. va. - teneva maAmi aviSpavAsanti ... aviSpavAsoti taM mAmi, avippavuTThoti taM maAmi jAnAmi cULani. 199; - sati tri., ba. sa. [aviproSitasmRti], jAgaruka smRti vAlA, avinaSTa smRti vAlA, apramAdI - no pu, Sa. vi., e. va. - appamattarasAti avippavutthasatino, dha. pa, aTTha. 1.136. avippasanna tri., vippasanna kA niSe. [aviprasanna], malina, azuddha, asvaccha - nne napuM.. sapta. vi., e. va. - appasanneti tAyeva AvilatAya avippasanne, jA. aTTha.2.83; - citta tri., ba. sa. [aviprasannacitta], malina yA dUSita citta vAlA - ttAnaM pu.. Sa. vi.. ba. va. - avippasannacittAnavhi indriyappasAdo nAma natthi a. ni. aTTha. 2.166. aviSphArikatA strI., aviphArika kA bhAva. [avisphAritatA], vistRta kiyA huA na honA, phailAyA huA na rahanA, saGkucita athavA manda rahanA, zithilatA - ya ta. vi., e. va. - lInanti avipphArikatAya paTikuTita, dha. sa. aTTa, 402; tattha pILanaM dukkhasaccassa taMsamaGgino hiMsanaM aviSphArikatAkaraNaM, udA. aTTha. 17; - kabhAva pu., uparivat - vo pra. vi., e. va. - anasananti na asanaM aviphArikabhAvo kAyAlasiyaM dI. ni. aTTa, 3.35. avismanta tri., vi + bhima ke varta. kR. kA niSe. [avibhAnta]. vibhrama yA bhaucakkepana se rahita, ghabarAhaTa se rahita, asaMyama se rahita - ntaM napuM.. dvi. vi., e. va. - atharasa... niccalaM avimantaM ... disvA etaM, ma. ni. aTTa. (upa.pa.) 3.216; For Private and Personal Use Only Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avibmajjasevI 642 avibhediya aviantanti vibhamarahitaM nilloluppaM, ma. ni. TI. (upa.pa.) avibhAjiya tri., vibhAjiya kA niSe. [avibhAjya], vibhAjita 3.178. nahIM karane yogya - yA pu., pra. vi., ba. va. - paJcete avimajjasevI tri., [avibhajyasevina], binA kisI bhedabhAva avibhAjiyA, khu. si. 324; avibhAjiyAti bhAjetvA na ke hI sevA karane vAlA/vAlI, viveka rahita hokara kisI gahetabbA .... khu. si. TI. 164, ke saGga rahane vAlA/vAlI - viniM strI., dvi. vi., e. va. avibhAvayitvA vi + bhU ke prera. ke pU. kA. kR. kA niSe. - taM taM asacca avibhajjasevini, jAnAmi, mULahaM [avibhAvya], spaSTa rUpa se nahIM samajha kara, sApha taura para vidurAnupAtini, jA. aTTha. 5.395; avibhajjasevininti nahIM jAnakara - idheva dhamma avibhAvayitvA, avitiNNakaDo avibhajitvA yuttAyuttaM ajAnitvA sippAdisampannepi itarepi maraNaM upeti, su. ni. 320; 322. sevamAnaM, tade.. avibhAvita tri., vi+vbhU ke prera. ke bhU. ka. kR. kA niSe0, avibhatta tri., vi+bhaja ke bhU. ka. kR. kA niSe. [avibhakta]. [avibhAvita], pUrNa rUpa se nahIM jAnA huA, spaSTa rUpa se vibhAjita nahIM kiyA huA, sUkSma rUpa se aparIkSita - tto nahIM jJAta - taM napuM.. pra. vi., e. va. - ... lakkhaNaM aAtaM pu., pra. vi., e. va. -- avibhatto lokakkhAyikehi mahAsamuddo, .... avibhUtaM avibhAvita, mahAni. 250; - tattha tri., ba. sa. mi. pa. 289; - taM napuM.. pra. vi., e. va. - yaM panettha atthato [avibhAvitArthaka], aspaSTa artha vAlA - tthena pu.. tR. vi.. avibhattaM, pe. va. aTTha, 66; - ssa Sa. vi., e. va. - vitthorena e.va.- appanigghosAnIti avibhAvitatthena nigghosena rahitAni, atthaM avibhattassa, ma. ni. 3.94; - ttA pu.. pra. vi., ba. va. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.250; - tattha sadda pu.. karma. sa. -- ye ca me ... puggalA saMkhittena vuttA vitthArena avibhattA, ma. [avibhAvitArthazabda], aspaSTa artha vAlA zabda, nirarthaka ni. 2.375; - lomabhamuka tri., ba. sa. [bau. saM. zabda - do pra. vi., e. va. - avyattasaddo avibhAvitatthasaddo avibhaktaromAbhramukha], lalATa ke romoM se saTI huI athavA niratthakasaddo ca, sadda. 2.326. jur3I huI bhauMhoM vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - avibhAvI tri., vibhAvI kA niSe. [avibhAvina], spaSTa rUpa se makkaTabhamukoti naLATalomehi avibhattalomabhamuko, vi. vi. nahIM jAnane vAlA, ajJAnI, sApha taura para nahIM samajhA huA TI. 2.121. - vI pu., pra. vi., e. va. - avidvAti avijjAgato aANI avibhattika tri., ba. sa. [avibhaktika], vibhakti-cihoM se avibhAvI duppao cULani. 63; momahoti mohamaho avijjAgato rahita, vibhakti ke arthavizeSa ke sAtha nahIM jur3A huA - ko ajJANI avibhAvI duppao, cULani. 172. pu., pra. vi., e. va. -- ... avibhattiko niddeso kAttabbo, sadda. avibhUta tri., vibhUta kA niSe0, tatpu. sa. [avibhUta], aspaSTa, 1.300; puppharukkhA ti avibhattikaniddeso, vi. va. aTTha. 135; avikasita, pUrNa rUpa se aprakAzita, dhuMdhalA, kamajora - to - kaM napuM0. pra. vi., e. va. - asa iti avibhattikaM pu., pra. vi., e. va. - ativAte saddo avibhUto hoti. mi. pa. nAmikapadaM ettha ca asa samIti hoti ti pALI nidassanaM. 102; ... ayaM kAlo mayha paTicchanno avibhUto na pAyati, sadda. 2.450. sa. ni. aTTha. 1.38; - tA pu0, pra. vi., ba. va. - ime savArA avibhattiyutta tri., vibhattiyutta kA niSe. [avibhaktiyukta], aJamaJjamissA AluLitA avibhUtA duddIpanA, ma. ni. aTTha. vibhakti vidhAna ke sAtha nahIM jur3A huA, vibhakti-vidhAna ke (mU.pa.) 1(2).259 - taM napuM.. pra. vi., e. va. - ... lakkha NaM ananurUpa - ttA pu.. pra. vi., ba. va. - ..., ekacca avibhattiyuttA, ajJAtaM ... atIritaM avibhUtaM avibhAvitaM. mahAni. 250%; tattha ye yadaggena vibhattiyuttA, sadda. 1.299. avibhUtanti na pAkaTa mahAni. aTTha. 301. avibhAga pu., vibhAga kA niSe. [avibhAga], avibhAjana, avibhUsanA strI., sAja-sajAvaTa yA samalaGkakaraNa kA abhAva, apArthakya - go pra. vi.. e. va. - ekapadatthagahaNaM avibhAgo analaGkati - nA pra. vi., e. va. - amaNDanA avibhUsanA ti adhippeto, sadda. 1.38. vaNNassa paripantho, a. ni. 3(2).112. avibhAjita tri. vibhAjita kA niSe. [avibhAjita]. avibhediya tri., vi+bhida ke saM. kR. kA niSe. [avibhedya]. khaNDoM meM vibhAjita nahIM kiyA huA - taM napuM., pra. vi., e. vibheda na karane yogya, Tukar3e-Tukar3e na karane yogya, phUTa na va. - vissajjitamavissaddha, vibhattamavibhAjitaM, vina. vi. DAlane yogya, nahIM bheda DAlane yogya - diyA strI, pra. vi., 2856. e. va. - avibhediyAssa parisA bhavati, dI. ni. 3.130. For Private and Personal Use Only Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avimana 643 avirAgI avimana tri., ba. sa. [avimanas], avyagra yA zAnta mana vAlA, mana kI becainI se mukta - nA strI., pra. vi., e. va. - tvaM... imasmiM gehe avimanA abhiramassUti, pe. va. aTTha. 239. avimukha tri., vimukha kA niSe., tatpu. sa. [avimukha, apratikUla, anukUla, aviparIta, kAma se muMha na mor3ane vAlA - khA pu., pra. vi., ba. va. - dAsakammakaraporisA avimukhA kammaM karonti, a. ni. 2(1).240. avimutta tri., vimutta kA niSe. [avimukta], vimukti nahIM pAyA huA, chuTakArA nahIM pAyA huA - tto pu., pra. vi., e. va. - upayo, bhikkhave, avimutto, anupayo, vimutto, sa. ni. 2(1).49; - ssa Sa, vi., e. va. - pubbe avimuttassa vimuttAsA sA paTippassaddhA, a. ni. 1(1).132; - ttaM napuM., pra. vi., e. va. - ... avimuttaJceva cittaM vimuccati, ma. ni. 2.12. avimhApaka tri., vimhApaka kA niSe. [avismApaka], vismaya meM na DAla dene vAlA, bhaucakkA na kara dene vAlA, dhokhA- dhar3I na karane vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - akuhakoti avimhApako tIhi kuhanavatthUhi, su. ni. aTTha. 2.241. aviyaggatA strI., viyagga ke bhAva. kA niSe. [avyagratA], samarasatA, samarUpa meM kriyAzIlatA, santulana, saGgati - kacci yApaniyaM, bhante, vAtAnamaviyaggatA, jA. aTTha. 7.106; vAtAnamaviyaggatAti kacci te sarIre dhAtuyo samappavattA, vAtAnaM vyaggatA natthi, tattha tattha ... attho, jA. aTTha. 7.107. aviyatta tri., viyatta kA niSe. [avyakta], aspaSTa, spaSTa rUpa se prakAzita na kiyA gayA/kI gaI - ttAyaM strI., sapta. vi., e. va. - milecha aviyattAyaM vAcAyaM sadda. 2.342. aviyoga pu.. [aviyoga], saMyoga, pArthakya kA abhAva, kisI ke sAtha jur3A rahanA yA kisI ke sAtha vidyamAna rahanA - ge sapta. vi., e. va. - santepi ca nesaM katthaci aviyoge oLArikatuna pubbaGgamadvena ca... cetaso... vitakko, dha. sa.. aTTha. 160. aviyojita tri., vi + Vyuja ke prera, ke bhU, ka. kR. kA niSe. [aviyojita], (kisI se) alaga na kiyA huA, (kisI ke sAtha) jur3A yA usameM maujUda - taM napuM., pra. vi., e. va. - rukkhato pana aviyojitaM asukkhaM bhUtagAmo ti vuccati, dI. ni. aTTa, 1.75. avirajjhanavedhitA strI., bhAva. [avirAdhyanavedhitva], binA kisI cUka ke lakSya ko bedha denA, acUka nizAnebAjI - tAya tR. vi., e. va. - katahattheti avirajjhanavedhitAya sampannahatthe, jA. aTTha. 6.277. avirajjhitvA vi + VrAdha ke pU. kA. kR. kA niSe. [avirAdhya], koI cUka kie binA, binA truTi ke- yathA hi maggAnantaraM avirajjhitvAva phalaM nibbattati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).345. avirata tri., vi + Vrama ke bhU. ka. kR. virata kA niSe. [avirata], (se) bilaga na hone vAlA, nahIM tyAgane vAlA, nirantara jArI rakhane vAlA - taM a., kri. vi., nirantara rUpa meM, lagAtAra - satataM niccamaviratAnAratasantatamanavarataM ca dhuvaM, abhi. pa. 41; kAyo rato avirataM vyasanaM pareti, tela. 53; - tta napuM., bhAva. [aviratatva], lagAtArapana, kisI se bilaga na honA yA use chor3a na denA- ttA pa. vi., e. va. - hatthagate daNDe ... pahAradAnato aviratattA attadaNDesa janesu nibbutaM nikkhittadaNDaM su. ni. aTTha. 2.171. avirati strI., virati kA niSe. [avirati]. bilagAva kA abhAva, lagAva - viratiavirativasena, visuddhi. 1.11; viramaNaM vA virati, na viratIti avirati, visuddhi. TI. 1.30. aviraddha tri., vi+vrAdha ke bhU. ka. kR. kA niSe. [avirAddha], nahIM cUka rahA, nahIM chor3a rahA, nahIM tyAgA huA - ddho pu., pra. vi., e. va. - maM virajjhantopi... soLasa ca ussadaniraye aviraddhoyevAti vatvA pakkAmi, jA. aha. 1.468; - ddhaM napuM., pra. vi., e. va. - tattha apaNNakanti ekasikaM aviraddhaM niyyAnika, jA. aha. 1.111; - kAraNa napuM, karma. sa. [avirAddhakAraNa], sahI kAraNa, doSarahita tarka - NaM pra. vi., e. va. - ... paNDitehi paTipannaM ekAMsikakAraNaM aviraddhakAraNaM niyyAnikakAraNaM jA. aTTha. 1.111; - gAha pu., karma, sa. [avirAddhagrAha]. anukUla rUpa meM grahaNa, pUrNa rUpa meM grahaNa - haM dvi. vi., e. va. - apaNNakaggAhaM pana ekasikaggAhaM aviraddhaggAhaM gahitamanussA ..., jA. aTTha. 1.107; - vedhI tri., [avirAddhavedhin], binA cUke lakSya kA vedha karane vAlA, acUka nizAnebAja - no pu., pra. vi., ba. va. - akkhaNavedhinoti aviraddhavedhino, jA. aTTha. 4.450. aviralita tri., avirala se vyu. [avirala], eka dUsare se saTA huA, vyavadhAna-rahita, saghana - taM napuM., kri. vi., dvi. vi., e. va. - aviralitaM udenataM dhAtuyA tAya disvA, dA. vaM. 4.24. avirAgI tri., virAgI kA niSe. [avirAgina]. zA. a. raMgoM se nahIM raMgA huA, raMga na badalane vAlA, lA. a. rAga yA For Private and Personal Use Only Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avirAjayanta 644 avirunhi lagAva se mukta, sthira, dRr3ha - ginI strI.. pra. vi., e. va.. - yassa cittaM ahAlidaM saddhA ca avirAginI, jA. aTTa. 376; saddhA ca avirAginIti kammaM vA vipAkaM vA okappanIyassa vA puggalassa vacanaM ... bhijjati, tade... avirAjayanta tri., vi + raja ke prera., varta. kR. kA niSe., Asakti yA lagAva se svayaM ko mukta na karane vAlA, virAga se rahita - yaM pu., pra. vi., e. va. - anabhijAnaM ... avirAjayaM appajahaM abhabbo dukkhakkhayAya, sa. ni. 2(2).163; catutthe ... avirAjayaM appajahanti anabhijAnanto ... appajahanto, sa. ni. aTTha. 3.6. avirAdhita tri., vi + vrAdha ke bhU. ka. kR. kA niSe.. [avirAddha], zA. a. vaha, jo kabhI asaphala nahIM rahA hai, kabhI bhI nahIM cUkane vAlA, acUka, pUrNataH saphala-taM napuM.. pra. vi., e. va. - povAnupota avirAdhitaM. sa. ni. 3(2).513; lA. a. sandeharahita, suspaSTa - apaNNakanti avirAdhitaM. ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.147; - vedhI pu., pra. vi., e. va., acUka nizAnebAja, binA cUka ke lakSya kA vedha karane vAlA - akkhaNavedhIti avirAdhitavedhI, jA. aTTha. 2.75; - hattha tri., ba. sa. [avirAddhavedhIhasta], binA cUka ke lakSya vedha karane vAle hAtha se yukta, kuzala dhanurdhara - ttho pu.. pra. vi., e. va. - paricitAti sAtaccakiriyAya suparicitA katA issAsassa avirAdhitavedhihattho viya, sa. ni. aTTha. 1.160... avirAdhetvA vi + VrAdha ke pU. kA. kR. kA niSe [avirAdhya], asaphala na hokara, lakSya ke bedhane meM cUka na karake - tena Acariyasantike uggahitakammaTThAnavidhAnaM avirAdhetvA ... kasiNaM kAtabba, visuddhi. 1.120; avirAdhetvAti avirajjhitvA .... visuddhi. mahATI. 1.134. aviriya/avIriya tri., ba. sa. [avIrya], vIrya yA parAkrama se rahita, zaktirahita, balahIna - riyA pu., pra. vi., ba. va. - sabbe sattA ... avasA abalA avIriyA niyatisaGgatibhAvapariNatA ... paTisaMvedenti, dI. ni. 1.47. aviriLA strI., virILA kA niSe. [avrIDA], alajjA, bezarmI, lajjA kA abhAva - LA pra. vi., e. va. - alajjA aviriLA, visuddhi. mahATI. 2.139. avirujjhamAna 1. tri., vi + rudha ke karma. vA., varta. kR. kA niSe. [avirudhyamAna], abAdhita, apIr3ita, apratihata, bAdhA yA rukAvaTa se mukta - no pu.. pra. vi., e. va. - sabbena lokena avirujjhamAno, eko care khaggavisANakappo, su. ni. 73; ... avirujjhamAnoti dasasu disAsu sabbena sattalokena avirujjhamAno, su. ni. aTTa, 1.102; 2. ka. vA., Atmane., varta. kR., virodha nahIM kara rahA, pratikUla nahIM ho rahA - nA pu., pra. vi., ba. va. - visenikatvA pana ye caranti, diTThIhi diddhiM avirujjhamAnA, su. ni. 839. aviruddha tri0, viruddha kA niSe. [aviruddha]. 1. virodha meM nahIM jA rahA, pratikUla nahIM rahane vAlA, saccaritra ahAnikara, muktidAyaka-do pu., pra. vi., e. va. - vacasA manasA ca kammunA ca, aviruddho sammA viditvA dhamma, su. ni. 367; 709; ... aviruddhoti etesaM tiNNaM duccaritAnaM pahInattA sucaritehi saddhi aviruddho, su. ni. aTTa, 2.87; anAnuruddho aviruddha kenaci, sa. ni. 2(2).77; anAnuruddho aviruddho kenacIti kenaci saddhi neva anuruddho na viruddho bhaveyya, sa. ni. aTTha. 3.27; - ddhaM pu., dvi. vi., e. va. - aviruddha viruddhasu, attadaNDesu nibbutaM. su. ni. 635; aviruddhanti AghAtavasena viruddhasupi lokiyamahAjanesu AghAtAbhAvena aviruddhaM, su. ni. aTTha. 2.171; 2. tArkika evaM vyAkaraNa ke vidhAnoM ke anurUpa rahane vAlA - ddho pu., pra. vi., e. va. - aviruddho apaNNako, abhi. pa. 698; - paTipadA strI., karma. sa. [aviruddhapratipat], anukUla mArga, sahI rAstA - dAya tR. vi., e. va. - anulomapaTipadAyAti aviruddhapaTipadAya, ..., mahAni. aTTa, 50. aviruLha tri0, vi + ruha ke bhUka. kR. kA niSe. [avirur3ha]. vRddhi ko aprApta, avikasita - he napuM., sapta. vi., e. va. - tadappatidvite viANe aviruLhe Ayati punabhavAbhinibbatti na hoti, sa. ni. 1(2).58; aviruLheti kamma javApetvA paTisandhiAkaGghanasamatthatAya anibbattamUle. sa. ni. aTTha. 2.63; - pakkha tri., ba. sa. [aviruddhapakSa]. pUrNa rUpa se vikAsa ko aprApta paMkhoM vAlA - kkho pu., pra. vi., e. va. - kokilapotako kAkiyA paTTho aviruhapakkho akAleyeva kokilaravaM ravi, jA. aTTha. 3.88. aviruLhi strI., viruLiha kA niSe., [avirUr3hi]. vikAsa yA vRddhi kA abhAva - chanda tri.. ba. sa. [avirUr3hichandas]. vikAsa yA vRddhi kI icchA na rakhane vAlA - ndA pu., pra. vi., ba. va. - te khINabIjA aviruLihachandA, nibbanti dhIrA yathAya padIpo, su. ni. 238; aviruLihachandAti viruLihachandavirahitA, su. ni. aTTa, 1.253;-dhamma tri., ba. sa. [avirUr3hidharmana], asudRr3ha dharma vAlA - mmo pu., pra. vi., e. va. - cULapanthako nAma bhikkhu dandho aviruLihadhammo, jA. aTTha 1.123; - mmA ba. va. -- tumhe khottha nAgA For Private and Personal Use Only Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aviruhana avirutidhammA imasmiM dhammavinaye, mahAva. 110 sa napuM. tApa. bhAva [aviruddhadharmatva] dharma kA sudRr3ha na rahanA vi. e. va. avirubdhimattA vA matthakacchinnatAlo viya katAti tAlAvatsukatA, pArA. aDa. 1.97 bhAva pu.. uparivatvaM dvi. vi. e. va. athassa... paNDupalAsassa viya aviruhibhAvaM dassento AraMbhi. ma. ni. aDa. ( mU0pa0) 1 ( 2 ).10. aviruhana tri, ba0 sa0 [ aviroha, pu0 ], kisI prakAra ke aMkuraNa athavA udaya kI prakriyA se rahitA, aisA sthAna jahAM kucha bhI na uga sake yA na bar3ha sakenaM napuM0, pra. vi., e. va. nibbAnaM sabbakilesAnaM aviruhanaM mi. pa. - - www.kobatirth.org - - 294. avirodha pu. virodha kA niSe [ avirodha ] zA. a. virodha yA pratikUlatA kA abhAva, anukUlatA, susaGgati, lA. a. maitrI bhAvanA, adveSa gho pra. vi. e. va. avirodho duSyati mettA ma. ni. a. (ma.pa.) 2.243 kara tri.. virodha na karane vAlA resu pu. sapta vi. ba. va. - avirodhakaresu pANisu, puthusattesu paduTTamAnaso, pe. va. 480; avirodhakaresUti kenaci virodhaM akarontesu migasakuNAdIsu, pe. va. aDa. 179, pyasaMsI tri. [avirodhaprazaMsin]. zAntibhAvanA kI prazaMsA karane vAlA, maitrIbhAva kA prazaMsaka 2.282; sinaM pu. Sa. vi. e. va. disA hi me khantivAdAnaM, avirodhappasaMsina, theragA. 875; ... avirodhappasaMsinanti kenaci avirodhabhUtAya mettAya eva pasaMsanasIlAnaM, theragA. a lakkhaNa tri. ba. sa. [avirodhalakSaNa], avirodha yA maitrI bhAvanA ke lakSaNoM se yukta kkhaNo pu.. pra. vi.. e. va. avirodhalakkhaNo vA anukulamito viya, abhi. ava. 21; adoso acaNDikkalakkhaNo, avirodhalakkhaNo vA anukUlamitto viya. dha. sa. aDDa. 172. avirodhana napuM uparivat naM pra. vi., e. va. akkodha avihiMsaJca khantiJca avirodhanaM jA. anu. 3.240. 645 avirodhitApaccupadvAna tri. ba. sa. [ avirodhitvapratyupasthAna ]. virodha ke abhAva yA maitrIbhAvanA ke rUpa meM prakAzita hone vAlA / vAlI - nA strI. pra. vi. e. va. sabbakiriyAsu avirodhitApaccupaTTAnA, mudurupapadadvAnA, abhi. aba 90. avilaGghaniya tri vi + la ke saM. kR. kA niSe. [avilaGghanIya], atikramaNa nahIM karane yogya, vaha jise abhibhUta na kiyA jA sake yA jisakA ullaMghana na kiyA avivAda jA sake yA strI. pra. vi. e. va. vohAravisayarimaM hi lokasammuti evaM padhAnA avilaGghaniyA, sara 1.72 avilambita tri vi + lamba ke bhU0 ka0 kR0 kA niSe... [ avilambita ] vilamba na karane vAlA, zIghratA se kAma karane vAlA taM napuM. pra. vi. e. va. Asu tuNNamara cAvilambitaM tuvaTaM pi ca, abhi. pa. 40. avilutta tri vi + lupa ke bhU. ka. kR. kA niSe [ avilupta ]. nahIM lUTA huA, nahIM vilupta te napuM sapta vi. e. va. avilutte viluttasaJJI, pArA. 305; avilutteti ettha pana gavyaM bhinditvA parAvhAvahAravasane avilutteti vedittabaM pArA. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aDa. 2.203. avilopiya tri vi + lupa ke saM. kR. kA niSe [ avilopya]. vilopita yA vinaSTa nahIM kie jAne yogya nahIM lUTane yogya yaM napuM. pra. vi. e. va. avilopiyamahi anantasukhadAyaka, saddhammo0 311. aviloma napuM0 [aviloman ], bher3a kA bAla - golomAvilomavisANa-dadhitilapidvAdIni ca dubbA- sarabhUtiNakAdIn visuddhi. 2.172. ma. avilomenta tri., viloma ke nA. dhA. ke varta. kR. kA niSe. [avilomayat] nahIM palaTatA huA, viparIta rUpa meM parivartita nahIM kara rahA to pu0, pra. vi., e. va. tasmA... bhagavato desanaM avilomento lokasammutiyaM ThatvAva cattArome..... ni. aTTha. ( mU0pa.) 1(1).149. avivaTa tri, vivaTa kA niSe [ avivRta], DhakA huA, nahIM khulA huA, anudghATita TaM napuM. pra. vi. e. va. tassa te Ayaramanto avivaTaJcaiva na vicaranti ma. ni. 1.285. avivadamAna tri vi + vada ke varta. kR. kA niSe.. [ avivadamAna] vivAda yA kalaha na karatA huA jhagar3A na karatA huA no pu.. pra. vi. e. ka. samaggo hi saho sammodamAno avivadamAno ekuddeso phAsu viharatIti, pArA. 271; avivadamAnoti ayaM dhammo, nAyaM dhammo ti evaM na vivadamAno, pArA. aTTha. 2.175. avivAda pu0 [ avivAda], vivAda yA kalaha kA abhAva, sAmaJjasya sahamati daMdvi. vi. e. va. vivAda bhayato - disvA, avivAdaJca khemato, apa. 1.7; dAya ca. vi., e. va.- ayampi... saGgrahAya avivAdAya sAmaggiyA ekIbhAvAya saMvattati dI. ni. 3.194 - bhUmi strI, niSe, sa. [avivAdabhUmi] vivAdoM yA kalahoM se rahita citta kI avasthA, nirvANa kI avasthA miM dvi. vi. e. va. etampi For Private and Personal Use Only - Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avivitta 646 avisaTa disvA na vivAdayetha, khemAbhipassaM avivAdabhUmi su. ni. 902; khemAbhipassaM avivAdabhUminti, avivAdabhUmi uccati amataM nibbAnaM, mahAni. 226; - vaDDanakarI strI., avivAda yA vivAda ke upazamana ko bar3hAne vAlI - riM dvi. vi., e. va. - avivAdavaGghanakariM sugiraM bhinnAnasandhijanani abhaNi, dI. ni. 3.130. avivitta tri., vi + vica ke bhU, ka. kR. kA niSe. [avivikta], ka. bharA huA, paripUrNa, avirahita, yukta - taM napuM.. pra. vi., e. va. - dasahi saddehi avivittaM, annapAnasamAyuttaM bu. vaM. 2.2; khu. pA. aTTha. 89; - ttA strI. pra. vi., e. va. - kusAvatI, ... dasahi saddehi avivittA ahosi... rattiJca, dI. ni. 2.111; kha. alaga yA bilaga na kiyA huA, abhinna - tto pu., pra. vi., e. va. -puthujjano tedhAtukehi dhammehi avivittoti? kathA. 487; - kathA strI., kathA. ke eka khaNDa kA zIrSaka, kathA. 487; - tA strI., bhAva. [aviviktatA], rahita na honA, vidyamAnatA, astitva - asthibhAvo ti atthitA vijjamAnatA avivittatA, sadda. 1.71. avisa tri., ba. sa. [aviSa], viSa-rahita, binA viSa vAlA, viSa ke prabhAva se mukta - so pu., pra. vi., e. va. - yo tvaM evaM gataM nAgaM, aviso atimaJjati, jA. aTTha. 7.39; aviso atimaJjasIti nibisoti avajAnAsi, jA. aTTha. 7.40; - sA ba. va. - sappA ajagarA nAma, avisA te mahabbalA, jA. aTTha. 7.263; avisAti nibisA, tade.; maNDUkabhakkhA udakantasevI, AsIvisaM maM avisA sapantIti, jA. aTTha. 3.13; - saM napuM., pra. vi., e. va. - balavatA ... agadaM datvA / avisaM kareyya, mi. pa. 281. avisaMvAdaka tri., vi + saM + Vvada ke ka. nA. kA niSe. [avisaMvAdaka], apane vacana para dRr3ha rahane vAlA, apravaJcaka, satyavAdI, apanI kahI bAta ke viparIta AcaraNa na karane vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - ... saccavAdI saccasandho theto paccayiko avisaMvAdako lokassAti, dI. ni. 1.4; - ssa pu., Sa. vi., e. va. - mittAnI ve yassa bhavanti santo, saMvissatthA avisaMvAdakassa. jA. aTTha. 4.68; - dikaM napuM.. pra. vi., e. va. - saccanti avisaMvAdika, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.308; - dikAni napuM., dvi. vi., ba. va. - ... saccAni, avitathAni avisaMvAdakAnIti attho, khu. pA. aTTha. 64; - hAyI tri.. [avisaMvAdasthAyin], vizvasanIyatA yA satyavAditA meM sthira rakhane vAlA - yino pu., pra. vi., ba. va. - saGghana anumatA puggalA paccekaTThAyino avisaMvAdakaTThAyino, pari. 312; ... avisaMvAdakaTThAyinoti issariyAdhipaccajeTTakaTThAne ca avisaMvAdakaTThAne ca ThitA, pari. aTTha. 210. avisaMvAdana napuM., vi + saM + Vvada ke prera., kri. nA. kA niSe. [avisaMvAdana], anurUpatA, vacanaparAyaNatA, kartavyaniSThatA -- naM pra. vi., e. va. - saccaM .. dvIhi dvArehi avisaMvAdanaM sacca, su. ni. aTTa, 1.117; - to pa. vi., e. va. - evametAni ... yathAsakavisayassa avisaMvAdanato tathAni avitathAni anaJjathAni. udA. aTTha. 115; 120; - tA strI., bhAva. [avisaMvAdanatA], vacana para aDiga rahanA, kartavyaparAyaNa honA, vacanaparAyaNatA - tAya tR. vi., e. va. - dAnena peyyavajjena atthacariyAya samAnattatAya avisaMvAdanatAya, dI. ni. 3.144; catutthadisAvAre avisaMvAdanatAyAti yassa yassa nAmaM gaNhAti, taM taM avisaMvAdetvA .... dI. ni. aTTha. 3.125; - danA strI., uparivat - nA pra. vi., e. va. - avisaMvAdanA mittAnaM AhAro, a. ni. 3(2).113. avisaMvAdasIla tri., [avisaMvAdazIla], svabhAva se hI apane kahe vacana para dRr3ha rahane vAlA, vizvasanIya prakRti vAlA, satyaparAyaNa, apravaJcaka - ssa pu., Sa. vi., e. va. - avisaMvAdakassAti avisaMvAdanasIlassa, jA. aTTha. 4.69. avisaMvAdenta tri., vi + saM + Vvada ke prera. ke varta. kR. kA niSe. [avisaMvAdayat], apane vacanoM ke viruddha AcaraNa na karane vAlA, bharosemanda, saccA - nto pR., pra. vi., e. va. - ... avisaMvAdento etesudhammaM carati nAma jA. aThTha 5.120. avisaMvAdetvA pU. kA. kR., apanI bAta ke viparIta na jAkara, nahIM khaNDana kara - taM panetaM ... paccavekSaNa samAdAnAnaM kAraNabhUtaM avisaMvAdetvA lokanAyako yasmA .... pUretvA, udA. aTTha. 106; taM taM avisaMvAdetvA ... idampi, dI. ni. aTTha. 3.125. avisaGka tri., ba. sa. [avizaGka], zaGkA yA sandeha se mukta, hicakicAhaTa se rahita, bekhaupha - GkA pu., pra. vi., ba. va. - adhimattAni pApAni avisaGkA caranti ye, saddhammo. 176. avisaGketa tri., ba. sa., viziSTa rUpa vAle saGketa se rahita, sunizcita saGketa se aviparIta - taM napuM., pra. vi., e. va. - iti yathAparicchede vA paricchedamantare vA avisaGketaM. .... pArA. aTTha. 2.65. avisaTa tri., vi + sara ke bhU. ka. kR. kA niSe. [avisRta], nahIM bikharA huA, nahIM phailA huA, nahIM chitarAyA huA - For Private and Personal Use Only Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avisada 647 avisAra TaM napuM.. pra. vi., e. va. - avisArIti avisaTo, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.278. avisada tri., [avizada], ka. aspaSTa, aprakaTa, avizuddha, asundara, abhavya - do pu., pra. vi., e. va. - itthInahi ...., uparimakAyo avisado, dha, sa. aTTha. 353; - dA strI., pra. vi., ba. va. - itthiyo hi gacchamAnA avisadA gacchanti, dha, sa. aTTha, 353;-daM pu., dvi. vi., e. va. - purisampi hi avisadaM disvA mAtagAmo viya gacchati tiTThatti ... vadanti, dha. sa. aTTha. 354; - dAni napuM.. pra. vi., ba. va. - sukhumampi .... indriyAni jaraM pattassa paripakkAni AluLitAni avisadAni, dha. sa. aThTha, 360; kha. acatura, mUrkha, kuzalatA yA pravINatA se rahita - do pu., pra. vi., e. va. - abyattoti avisado acheko, dI. ni. aTTha. 2.361; - tA strI., bhAva. [avizadatA], vizeSajJatA kA abhAva, nipuNatA kA abhAva - ya tR. vi., e. va. - ... aJaANabhAvena mando avisadatAya momUho, pu. pa. aTTha. 94; - tta napuM., bhAva. [avizadatva]. uparivat - taM dvi. vi., e. va. - avisadattaM akkhAtuM nayo dinno tino ruci, sadda. 1.210; - dAkAra tri., ba. sa. [avizadAkAra], abhavya AkAra vAlA/vAlI - rA strI., pra. vi., ba. va. - iti yathA itthiyo yebhayyena avisadAkArA, ..., sadda. 1.224; - dAkAravohAra pu., karma. sa. [avizadAkAravyavahAra], abhavya svarUpa kI vyavahAra meM abhivyakti - ro pra. vi., e. va. - avisadAkAravohAro ithiliGga, sadda. 1.216; - tA strI., bhAva., asuspaSTa svarUpa kA vyavahAra meM prakAzana - taM dvi. vi., e. va. - yathA vA gosaddassa avisadAkAravohArataM paTicca ithiliGgabhAvo uppajjati, sadda. 1.112. avisama tri., visama kA niSe. [aviSama], akaThina, barAbara, samAna, sama - mena pu., tR. vi., e. va. - samena vatteyyAti avisamena ... Ayena pavatteyya, pe. va aTTha. 114-15, avisaya pu., [aviSaya], apane vizeSa kSetra se bAhara vAlA, anupayukta, pahuMca yA pakar3a se bAhara kA, agocara, adRzya - yo pu.. pra. vi., e. va. - avisayo esa mayha pe. va. aTTha. 107; ajesaM avisayo, buddhAnameva visayoti, dha. sa. aTTha. 13; - smi/ye pu., sapta. vi., e. va. - yathA taM, bhikkhave, avisayasminti, sa. ni. 2(2).14; avisayasminti ettha tanti nipAtamattaM. sa. ni. aTTha. 3.5; aJatra pana dhAtUnaM avisaye taddhitavasena, sadda. 2.506; - bhUta tri., [aviSayabhUta]. apanI zakti, pakar3a yA pahuMca se bAhara kA ho cukA, agocara yA agrAhya ho cukA - taM strI., dvi. vi., e. va. - ... ajesaM avisayabhUtaM kathaM... byAkAsI ti, pe. va. aTTha. 171; ... titthiyAnaM avisayabhUtaM buddhagocaraM ... dassento, udA. aTTha. 173. avisayha tri., vi + Vsaha ke saM. kR. kA niSe. [avisahya], asahanIya, asAdhya, atyadhika bhArI, na uThAne yogya - yaha napuM.. pra. vi., e. va. - sacassa hoti avisavha, ma. ni. 1.271; avisarahanti ukkhipituM asakkuNeyyaM, atibhAriyaM, ma. ni. aThTha. (mU.pa.) 1(2).141; sace ca jaA avisarahamattano, na te hi mahaM sukhAgamAya, jA. aTTa, 4.202; saceti yadi attano dukkhaM avisayaha attano vA... jAneyya, jA. aTTha 4.203; - sAhI tri., asahanIya ko sahana karane vAlA - hi pu., saMbo., pra. vi., e. va. - ajJAtametaM avisayhasAhi attAnamambaJca dadAmi te taM, jA. aTTha, 5.8; avisarahasAhIti rAjAno nAma dussahaM sahanti, tena naM AlapantI evamAha, jA. aTTha. 5.9. avisahanta tri., vi + Vsaha ke varta. kR. kA niSe. [avisahat]. sakSama nahIM ho rahA, sahana karane meM akSama - nto pu., pra. vi., e. va. - ... bahmacariyaM carituM so avisahanto sikkhaM ..... hInAyAvatto ti, dI. ni. 3.4; ... addhA avisahanto asakkonto brahmacariyaM carituM dI. ni. aTTha. 3.3; - ntI strI. pra. vi., e. va. - ... bhikkhusaGghassa patte patidvApetuM avisahantI aTThAsi, vi. va. aTTha. 54. avisahana napuM, vi + /saha se vyu., kri. nA., sakSama yA samartha na honA, sahana na kara pAnA - tasmiM dukkhasAsanArocane vattuM avisahanavasena kilamantaM maM... assAsenta, sadda. 1.21. avisahamAna tri., vi + Vsaha ke varta. kR. kA niSe. [asahamAna], sahana nahIM kara pA rahA, sakSama yA samartha nahIM ho rahA - no pu., pra. vi., e. va. - sopi... pattaM gaNhathAti vattuM avisahamAno vihAraMyeva agamAsi, jA. aTTha. 1.100. avisAra pu., visAra kA niSe. [avisAra], phailAva kA abhAva, bikharAva kA na rahanA, aprasAra avikSepa - ro pu0, pra. vi., e. va. - avisAro attano eva avisaraNasabhAvo, visuddhi. mahATI. 2.132; - raTTha pu.. tatpu. sa., aprasAra yA avikSepa kA artha - @o pra. vi., e. va. - avisAraTTho abhijJeyyo, paTi. ma. 15; - dvena tR. vi., e. va. - avisAraThUna samAdhi, paTi. ma. 43; - lakkha Na tri., ba. sa. [avisAralakSaNa], bikharAva yA vikSepa ke abhAva vAle lakSaNa se yukta (samAdhi) - No pu., pra. vi., e. va. - so For Private and Personal Use Only Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avisArada 648 avissajanta avisAralakkhaNo, avikkhepalakkhaNo vA, abhi. ava. 20; -ddhA strI., pra. vi., e. va. - sAlalaTThi bahiddhA suparikammakatA visuddhi. 2.91. anto avisuddhA. a. ni. 1(2).230; - ssa napuM., Sa. vi., e. avisArada tri., visArada kA niSe. [avizArada], sudRr3ha va. - ayamassa ... avisuddhassa cittassa visuddhiyA ... vizvAsa se rahita, zaGkAlu, saMzayAlu - avisArado upasaGkamati pariyodapanAya, a. ni. 2(1).197; -ddhAnaM ba. va. - sabbesaJca maGabhUto, dI. ni. 2.67; avisAradoti gahaTTho tAva ..., dI. ..... avisuddhAnaM saddhAdInaM visuddhikaraNavasena ... saMvattati, ni. aTTha. 2.115; - dA pu.. pra. vi., ba. va. - ... yuddhesu udA. aTTha. 179-180. avisAradA bhavissanti, jA. aTTha. 1.327; - tA strI., bhAva. avisuddhidhamma tri., ba. sa. [avizuddhidharman], vizuddhi athavA [avizAradatA], zaGkAlu yA saMzaya bharA honA, AtmavizvAsa nirvANa ko prApta na karane vAlA - mmo pu., pra. vi., e. va. se bharapUra na rahanA - ya tR. vi., e. va. - ekacce - paro bAlo ... paritto asuddhidhammo avisuddhidhammo avisAradatAya ..., dha, pa. aTTha. 2.227; - tta napuM., bhAva. aparisuddhidhammo avodAtadhammoti, mahAni. 222. [avizAradatva]. uparivat - ttA pa. vi., e. va. - avisesa pu. visesa kA niSe., tatpu. sa. [avizeSa], sAmAnyatA, aparisAvacaroti avisAradattA parisaM otarituM na sakkoti, aprabheda, ekarUpatA - sena tR. vi., e. va., kri. vi., dI. ni. aTTha. 3.17. sAmAnyarUpa se, kisI vizeSa saGketa ke binA - tattha ... avisArI tri., [avisArina]. nahIM bikharA huA, idhara udhara avisesena sabampi catubhUmikacittaM, vuccati, dha, pa. aTTha. nahIM chitarAyA huA, avikSipta-rI pu., pra. vi., e. va. - 1.24; avisesena pana sarIraTThakassetaM gahaNaM, dha. sa. aTTha. brahmano sanakumArassa ... bindu ca avisArI ca gambhIro ca 368; - to pa. vi., e. va., kri. vi., uparivat - avisesato ninnAdI ca, dI. ni. 2.156; avisArIti suvisado pana aANanti etena sabhAvato niddidvAti AtabbA, ma. ni. avippakiNNo , dI. ni. aTTha. 2.209. aTTha. (mU.pa.) 1(1).233; - kara tri., [avizeSakara], vizeSa avisAhaTa tri., vi + saM + Vhara ke bhU, ka. kR. kA niSe. prabheda ko sUcita na karane vAlA, prabheda na karane vAlA-ro [avisahata], nahIM bikharA huA, acaJcala, avyagra, zAnta - pu.. pra. vi., e. va. - avisesakaro neru, handa nelaM jahAmaseti, citta tri., ba. sa. [avisaMhRtacitta], acaJcala yA avikSipta jA. aTTha. 3.217; - re pu., sapta. vi., e. va. - na tattha citta vAlA - ttA pu., pra. vi., ba. va. - manasi karomAti santo vasanti, avisesakare nare, jA. aTTha. 3.217; - rA ekaggacittA avikkhittacittA avisAhaTacittA nisAmema, strI., pra. vi., ba. va. - sikhIriva... yenakAmaMcarA neru viya mahAva. 131; -- mAnasatA strI., bhAva., zAnta cittavAlA avisesakarA visarukkho viya niccaphalitAyoti, jA. aTTha. rahanA, avikSipta citta se yukta rahanA - tA pra. vi., e. va. 5.421; - kArI tri.. [avizeSakArin], prabheda na karane ... yA tasmiM... avisAhAro avikkhepo avisAhaTamAnasatA vAlA, vizeSa kA saGketa na dene vAlA - rito pu., pa. vi., samatho samAdhindriyaM samAdhibalaM sammAsamAdhi,dha. sa. 11; e. va. - avisesato ... durAsadato akata tato ... avisAhaTassa mAnasassa bhAvoti avisAhaTamAnasatA, dha. avisesakArito anantadosUpaddavatoti... veditabbA, sa. ni. sa. aTTha. 189. aTTha. 3.58; - J tri., [avizeSajJa], viziSTatA yA prabhedaka avisAhAra pu., avisaMhAra ke sthAna para apa. [avisaMhAra]. lakSaNa ko na jAnane vAlA - bruno pu., pra. vi., ba. va. avikSepa, acaJcalatA, bikharAva kA abhAva, sthiratA, ekAgratA, - avisesacuno hi evamAdivibhAgaM ajAnantA... virAdhenti, zaGkA kA abhAva - ro pra. vi., e. va. - yA tasmiM samaye sadda. 1.104; - tA strI., bhAva. [avizeSatA]. viziSTatA kA cittassa Thiti saNThiti avadviti avisAhAro avikkhepo abhAva, dUsaroM se alaga karane vAle viziSTa prabhedaka dharmoM kA avisAhaTamAnasatA ... hoti, dha. sa. 11; abhAva - ya tR. vi., e. va. - nigguNo avisesatAya, mi. uddhaccavicikicchAvasena pavattassa visAhArassa pttipkkhto| pa. 175; - tta napuM., bhAva. [avizeSatva]. uparivat - tte avisAhAro, dha. sa. aTTha. 189. sapta. vi., e. va. - avise satte sati kathaM tesa avisuddha tri., vi + vsudha ke bhU, ka. kR. kA niSe. [avizuddha]. pumithiliGgavavatthAnaM siyA, sadda. 1,208. zuddha nahIM kiyA huA, malina, maloM se dUSita - ddho pu., pra. avissajanta tri., vi + Vsaja ke varta. kR. kA niSe. vi., e. va. - bhikkhu avisuddho tAhi ApattIhi, cULava. 163; [avisRjat], vyaya nahIM karatA huA, tyAga nahIM kara rahA, For Private and Personal Use Only Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avissajjaniya 649 avihata hAtha se na chor3atA huA - jaM pu., pra. vi., e. va. - adadaM avissAsika tri., vissAsika kA niSe., AtmavizvAsa se avissaje bhoga, sandhi tenassa jIrati, jA. aTTha. 3.221. rahita, dUsaroM para vizvAsa na karane vAlA - ko pu., pra. vi., avissajjaniya tri., vi + saja ke saM. kR. kA niSe. e. va. - yo koci avissAsiko attano paTiviruddho pica [avisarjanIya], nahIM tyAgane yogya, samAdhAna na karane mitto nAma bhaveyya, sadda. 2.494; - kena pu., tR. vi., e. va. yogya, acintanIya - yo pu., pra. vi., e. va. - buddhavisayo - ... avissAsikena dinnakampi mAretiyeva, jA. aTTha. avisajjanIyo, netti. 150; - yA strI., pra. vi., e. va. - 1.370. puggalaparopara tA avisajjanIyA, netti. 150. avissAsiya tri., [avizvAsya], vizvAsa na karane yogya - avissajjita tri0, vi + vsaja ke bhU. ka. kR. kA niSe.. yo pu0, pra. vi., e. va. - evaM ... avissAsiyo paritto [avisRSTa]. nahIM chor3A huA nahIM tyAgA huA, nahIM dAna jIvitassa addhAti ... anurasaritabba, visuddhi. 1.229, diyA kiyA huA, samAdhAna na kiyA huA, acintita - avissAsiyo avissAsanIyo, visuddhi. mahATI. 1.278. tAni napuM.. pra. vi., ba. va. - vissajjitAnipi aviha pu., [bau. saM. avRha, ka. devatAoM kA eka vizeSa varga avissajjitAni honti, cULava. 301. - hA pra. vi., ba. va. - avihA, atappA, sudassA, sudassI, avissajjitvA vi + saja ke pU. kA. kR. kA niSe. akaniTThA, dI. ni. 3.189; avihA devA .... ma. ni. 3.145; [avisRjya], nahIM chor3akara, antarbhUta kara - nAmarUpaM -- hehi ta. vi. ba. va. - avihehi devehi saddhi yena atappA avissajjitvAva nesaM dhamma desetuM vadRtIti, dha. pa. aTTha. devA tenupasaGkami, dI. ni. 2.40; - hAnaM Sa. vi., ba. va. - 2.339; avihAnaM devAnaM ..., kathA. 176; - hesu sapta. vi., ba. va. avissaTTha tri., vi + saja ke bhU. ka. kR. kA niSe. - ayaM vuccatIti ayaM evarUpo puggalo avihesu tAva [avisRSTa], ka nahIM chor3a diyA gayA, tilAJjali nahIM kappasahassappamANassa Ayuno .... pu. pa. aTTha. 48; kha. diyA gayA, nahIM bheja diyA gayA, jAne hetu anumati nahIM napuM./pu., avRha nAmaka devavarga kA loka - haM dvi. vi., e. diyA gayA - To pu., pra. vi., e. va. - paraloka nti evaM va. - tiNNaM dhammAnaM atitto, hatthako avihaMgato ti, a. ni. amhehi avissaTo, pe. va. aTTha. 54: kha, aspaSTa, avyakta __ 1(1).314; avihaM upapannAse, vimattA satta bhikkhavo, sa. ni. - TuM napuM., pra. vi., e. va. - avisaTTampi hoti avidyeyyaM 1(1).40; - to pa. vi., e. va. -- tattha yo avihato paTThAya taramAnassa bhAsitaM. ma. ni. 3.283; --kammaTThAna tri., ba. sa. cattAro devaloke sodhetvA... akanihagAmI nAma, pu. pa. aThTha [avisRSTakarmasthAna], dhyAna ke karmasthAna ko nahIM chor3ane 49; - hA pra.vi., e. va. - avihA cuto atappaMgacchatItiAdIsa vAlA, karmasthAna ko nahIM tyAgane vAlA - dvAno pu., pra. vi., avihe kappasahassaM vasanto... gacchati, pu. pa. aTTha. 48; - e. va. - eko kira ... paTipannako yogAvacaro hAbrahmaloka pu.. [avRhabrahmaloka], avaha devavarga kA loka avissaDakammaTThAno hutvA... caranto... cali. jA. aTTha. 1.290. - ke sapta. vi., e. va.- kAlaGkato ca pana avihAbrahmaloke avissattha/avissaha tri., vissattha (vizvAsa) kA niSe. nibbatti, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.226. [avizvasta], vizvAsa na karane yogya, saMdigdha AcaraNa / avihaJjamAna tri., vi + hana, karma. vA., varta. kR. kA niSe. vAlA- tthe pu., sapta. vi., e. va. - na vissase avissatthe, [avihanyamAna], mAnasika becainI se pIr3ita na rahane vAlA, vissatthepi na vissase, jA. aTTha. 1.371; - ttho pu.. pra. vi., mAnasika pIr3A se mukta - no pu.. pra. vi., e. va. - tA suda e. va. - yo pubbe sabhayo attani avissattho ahosi, tasmi .... sampajAno adhivAsesi avihaJamAno, dI. ni. 2.77; avissatthe, jA. aTTha 1.371; - ssaTThA ba. va. - bhikkhU avihaJamAnohi vedanAnuvattanavasena aparAparaM parivattana avissaTThA paribhuJjanti, mahAva. 288. akaronto apILiyamAno adukkhiyamAnova adhivAsesi, dI. avissAsanIya tri., vi + Vsasa ke saM. kR. kA niSe. ni. aTTha. 2.122. [avizvasanIya], vizvAsa na karane yogya -- yo pu., pra. vi., avihata tri., vi + Vhana yA ihara ke bhU. ka. kR. kA niSe. e. va. - ... akata mittadubhI avissAsanIyo, jA. aThTha. [avihata, avihata], ka. vaha, jisa para prahAra nahIM kiyA 3.418; cAro me purANasahAyoti avissAsanIyo. ma. ni. gayA hai yA jise mArA nahIM gayA hai, kha. vaha, jise dUra nahIM aTTha. (ma.pa.) 2.236. le jAyA gayA hai yA jise haTAyA nahIM gayA hai - khANukaNTaka For Private and Personal Use Only Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avihiMsaka 650 aviheThakajAtika tri., ba. sa. [avihatasthANukaNTaka], aisI jagaha, jisameM se DhUMTha aura jhAr3iyAM nikAlI yA naSTa nahIM kI gaI haiM, binA sApha kie hue DhUMThoM aura kAMTo se bharA - ke napuM., sapta. vi., e. va. - so tattha dukkhette dubhUme avihatakhANukaNTake bIjAni patiTThApeyya... asukhasayitAni, dI. ni. 2.260; - yobbana tri., ba. sa. [avihatayauvana], vaha, jisakI yuvAvasthA abhI taka samApta yA naSTa nahIM huI hai, yuvAvasthA meM vidyamAna - nA strI, pra. vi., e. va. - dasakkhattuM vijAtApi kho pana sakiM vijAtA viya avigatayobanAyeva hoti, dha. pa. aTTa, 1.217; - sakkAyadihika tri., ba. sa. [avihatasatkAyadRSTika], vaha, jisake citta meM satkAyadRSTi athavA AtmA kI nityatA kI mithyA dhAraNA naSTa nahIM huI hai - puthu avihatasakkAyadiSTikAti puthujjanA, dha. sa. aTTha. 378. avihiMsaka tri., vihiMsaka kA niSe. [avihiMsaka], hiMsA se paripUrNa manovRtti na rakhane vAlA, maitrIbhAvanA se yukta cittavAlA - kA pu., pra. vi., ba. va. - mayamettha avihiMsakA bhavissAmA ti sallekho karaNIyo, ma. ni. 1.53. avihiMsanA strI., vihiMsanA kA niSe., hiMsAmayI manobhAvanA kA abhAva, dayAlutA, maitrIbhAva, karuNA kA bhAva - avihesAti avihiMsanA, pArA. aTTha. 1.230. avihiMsanta tri, vi + hiMsa ke varta. kR. kA niSe. [avihiMsata], kisI kI hiMsA na karane vAlA, kisI ko pIr3A yA kaSTa na dene vAlA - nto pa., pra. vi., e. va. - ahegyaM caranti avihiMsanto caramAno, sa. ni. aTTha. 1.57. avihiMsA strI., vihiMsA kA niSe. [avihiMsA], hiMsAmayI manobhAvanA kA abhAva, dayAlutA, maitrIbhAva, karuNA kA bhAva - sAdhu dhammacariyA ... puJjakiriyA sAdhu avihiMsA sAdhu bhUtAnukampAti, dI. ni. 2.22; avihiMsAti karuNAya pubbabhAgo, dI. ni. aTTa, 2.42; - saM dvi. vi., e. va. - soracca avihiMsaJca, khantiJcApi avaNNa| su. ni. 294; avihiMsAti pANiAdIhi avihesikajAtikatA sakaruNabhAvo, su. ni. aTTha. 2.48; - ya tR. vi.. e. va. - khantiyA, avihiMsAya, mettacittatAya, anudayatAya ... paraM rakkhato, sa. ni. 3(1).244; avihiMsAyAti sapubbabhAgAya karuNAya, sa. ni. aTTha. 3.254; - yaM sapta. vi., e. va. - ... akkodhe avihiMsAyaM sacce soceyya, mi. pa. 123; - chanda pu., tatpu. sa., karuNA yA maitrIbhAva se sambandhita icchA - ndaM dvi. vi., e. va. - avihiMsAchandaM paTicca uppajjati avihiMsApariLAho, sa. ni. 1(2).135; - dhAtu strI., tatpu. sa. [avihiMsAdhAtu]. prANiyoM ke prati ahiMsA yA karuNA kA cetasika tattva - tu pra. vi., e. va. - tisso kusaladhAtuyo nekkhammadhAtu, abyApAdadhAtu, avihiMsAdhAtu, dI. ni. 3.172; yA sattesu karuNA... karuNAcetovimuttIti ayaM avihiMsAdhAtu, dI. ni. aTTha. 3.154; - tuM dvi. vi., e. va. - avihiMsAdhAtuM, ..., paTicca uppajjati avihiMsAsA , sa. ni. 1(2).135; - paccupaTThAna napuM.. tatpu. sa. [avihiMsApratyupasthAna], ahiMsA ke rUpa meM prakAzita hone vAlI/vAlA prakaTa hone vAlA/vAlI - ... karuNA, ..., avihiMsApaccupaTTAnA, .... abhi. ava. 23; - paTisaMyutta tri., tatpu. sa. [avihiMsApratisaMyukta], ahiMsA ke sAtha jur3A huA, ahiMsA meM antarbhUta - tto pu., pra. vi., e. va. - avihiMsApaTisaMyutto takko vitakko saGkappo appanA byappanA ... sammAsaGkappo, vibha. 97; - ttA strI.. pra. vi., e. va. - avihiMsApaTisaJjattA sA avihiMsAsA , mahAni. aTTha. 135; - pariLAha pu.. tatpu. sa. [avihiMsApariDAha]. ahiMsA ke lie utkaNThA, abhilASA yA lalaka - ho pu., pra. vi., e. va. - avihiMsAchanda paTicca uppajjati avihiMsApariLAho, sa. ni. 1(2).135; - pariyesanA strI, tatpu. sa. [avihiMsAparyeSaNa]. ahiMsAbhAvanA kI khoja yA use pAne kI utkaNThA - avihiMsApariLAhaM paTicca uppajjati avihiMsApariyesanA, sa. ni. 1(2).135%; - vitakka pu., tatpu. sa. [avihiMsAvitaka]. citta meM ahiMsA kI bhAvanA kA abhiniropaNa - kkaM dvi. vi., e. va. -- avihiMsAvitakkaM bahulamakAsi, ma. ni. 1.165; - saMkappa pu., tatpu. sa. [avihiMsAsaMkalpa]. tIna saMkalpoM meM se eka, ahiMsA-viSayaka saMkalpa .. ppA pra. vi., ba. va. - tayo kusalasaGkappA - nekkhammasaGkappo, abyApAdasaGkappo, avihiMsAsaGkappo, dI. ni. 3.172; - sajJA strI., tatpu. sa. [avihiMsAsaMjJA], ahiMsA-viSayaka saMjJAstarIya jJAna, tIna kuzalasaMjJAoM meM eka-tisso kusalasaJjA- nekkhammasaA, abyApAdasA , avihiMsAsA , dI. ni. 3.172; - sAritakkha tri., ba. sa. [avihiMsAsAritAkSa], ahiMsA dvArA ghumAI jA rahI dhurI se yukta - kkho pu.. pra. vi., e. va. - avihiMsAsAritakkho, saMvibhAgapaTicchado, jA. aTTha. 7.142; avihiMsAsAritakkhoti avihiMsAmayena sAritena suddha parinihitena akkhena samannAgato, jA. aTTha. 7.143. aviheThakajAtika tri.. viheThakajAtika kA niSe. [aviheThakajAtika], svabhAva se hI kisI ko pIr3A na dene For Private and Personal Use Only Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aviheThana/aviheThanA 651 avIci vAlA, ahiMsaka yA anutpIr3aka prakRti vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - tathAgato purima jAti ... sattAnaM aviheThakajAtiko ahosi pANinA vA... satyena vA, dI. ni. 3.124. aviheThana/aviheThanA pu./strI., [aviheThanA], ahiMsA, anutpIr3ana, pIr3A na denA, kaSTa na pahuMcAnA, avihiMsana, ahAni - nattha pu., tatpu. sa., hAni nahIM hone kA prayojana - tthAya ca. vi., e. va. - evamassA sIhAdInampi aviheThanatthAya ArakkhaM .. ANApesuM. jA. aTTha. 7.329; - nA strI.. pra. vi., e. va. - ahiMsAti paresaM avihesA aviheThanA, jA. aTTha. 2.45. aviheThayanta tri., vi + vheTha kA varta. kR. kA niSe. [aviheThayat], pIr3ita na karatA huA, coTa na pahuMcA rahA, hAni nahIM kara rahA - yaM pu., pra. vi., e. va. - sabbesu bhUtesu nidhAya daNDaM, aviheThayaM aJjatarampi tesaM. su. ni. 35; aviheThayanti aviheThayanto, su. ni. aTTha. 1.52. avihesikajAtikatA strI., bhAva., ahiMsaka prakRti kA honA, kaSTa yA pIr3A na dene vAle svabhAva kA honA - tA pra. vi., e. va. - avihiMsAti pANiAdIhi avihesikajAtikatA sakaruNabhAvo, su. ni. aTTha. 2.48. avihesA strI., vihesA kA niSe. [avihiMsA]. prANiyoM ke prati hiMsaka manovRtti kA abhAva, prANiyoM ke prati anukampA yA unakA kalyANa karane kA bhAva - tassa moghaparisassa pANesu anuddayA anukampA avihesA bhavissati, pArA. 48%3B avihesA ti avihiMsanA, etehi karuNApubbabhAga dasseti, pArA. aTTha 1.230; ahiMsAti paresaM avihesA aviheThanA, jA. aTTa. 2.45; - saM dvi. vi., e. va. - avihesaM kho panassa manasikaroto... vimuccati, a. ni. 2(1).225; - ya ca. vi., e. va.- ... avihesAya cittaM pakkhandati pasIdati santiTThati vimuccati, a. ni. 2(1).225; - dhAtu strI., tatpu. sa. [avihiMsAdhAtu]. dhAtu yA mUla-tattva ke rUpa meM ahiMsA kI bhAvanA - chayimA ..., dhAtuyo- kAmadhAtu ..., avihiMsAdhAtu, ma. ni. 3.109; - vantu tri., [avihiMsAvat], ahiMsA kI bhAvanA se yukta, anukampA se bharA huA - vA pu., pra. vi., e. va. - avihesavA hoti, avihesAsahagatena cetasA viharati. ma. ni. 3.98. avIci' tri., vIci kA niSe., ba. sa. [avIci, pu./strI.]. binA antarAla vAlA, lagAtAra cala rahA, satat rUpa meM pravartita, vyavadhAnarahita, ci napuM.. pra. vi., e. va. - avIcIti aviraLa, mahAni. aTTha. 62; puna avIci savIcIti evampi duvidhA hoti,dha. sa. aTTa, 360; - ka tri.. ba. sa. [avIcika]. lagAtAra cala rahA/rahI - kA strI., pra. vi., e. va. - visadisacittapavattisajAtAya vIciyA abhAvena avIcikA, cittasantati, visuddhi. mahATI. 2,450; - kaM dvi. vi., e. va. - ... avIcikaM cittasantatiM anuppabandhamAnaM tatheva saGghAre ArammaNaM katvA uppajjati paThamaM javanacittaM visuddhi. 2.306; - jarA strI., karma sa., lagAtAra rUpa se cala rahI jIrNatA, nirantara vidyamAna jarA, lagAtAra ho rahA rUpAntaraNa - antarantarA vaNNavisesAdInaM duvijeyyattA jarA avIcijarA nAma, dha. sa. aTTha. 360; - manusambandha tri., avIci + anusambandha, vyavadhAna se rahita krama, lagAtAra cala rahA silasilA - avIcimanusambandho, nadIsotova vattatIti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).271. avIci pu., (niraya ke tAtparya meM) strI. [avIci tri.], ATha prakAra ke mahAnarakoM meM se eka - patApano avIci tthI saMghAto tapano iti, abhi. pa. 657; - ci pra. vi., e. va. - ... ayaM loko avIci maje..... a. ni. 1(1).186; avIcIva nirassAdaM loka atvA dukhadditaM. saddhammo. 37; - ciM dvi. vi., e. va. - ... bahijetavane pathaviyA vivare dinne avIci pAvisi, jA. aTTha. 4.179; -- nA tR. vi., e. va. - heTThA ca avIcinA paricchinne lokasannivAse etaM... natthI ti, jA. aTTha. 1.350; - to pa. vi., e. va. - ayaM pana avIcito yAva bhavaggA patthaTa kilesoghaM... Aha. sa. ni. aTTha. 1.17-183; - mhi sapta. vi., e. va. - atha rukkhaM ... ekappahAreneva kAlaM katvA avIcimhi nibbattA mahAdukkhaM anubhavanti, sa. ni. aTTha. 1.100; - camgi pu., tatpu. sa., avIci-naraka kI jalAne vAlI Aga - yasmiJca jAyamAnasmi avIcaggi na pajjali, apa. 1.159; - niraya pu.. tatpu. sa. [bau. saM. avIciniraya], avIci nAma vAlA eka naraka - yo pra. vi., e. va. - evaM avIcinirayo, heTThA upari passato, mahAni. 300; - yaM dvi. vi., e. va. - avIcinirayaM patto, catudvAra bhayAnakaM cULava. 343; - ye sapta. vi., e. va. - ... na jaccabadhiro, ..., na avIciniraye, .... na acaM cakkavALa saGkamati, su. ni. aTTa. 1.41-42; - parAyaNa tri., tatpu. sa., avIci-nAmaka naraka meM jAne vAlA - tasmAti yasmA cetiyarAjA chandAgamanena avIciparAyaNo jAto, jA. aTTha. 3.406; - pariyanta tri., ba. sa. [bau. saM. avIciparyanta]. avIci-nAmaka naraka kI sImA vAlA, avIci naraka taka For Private and Personal Use Only Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avIta 652 avItikkamana jAne vAlA - ntaM napuM., kri. vi., dvi. vi., e. va. - tattha ba. sa. [avItadveSa], dveSa se amukta, dveSayukta - so pu., pra. idaM rUpaM nAma heTThA avIcipariyantaM katvA upari vi., e. va. - ajjApi nUna samaNo gotamo avItarAgo akanidvabrahmaloka ... vattati, sa. ni. aTTha. 3.106; - avItadoso avItamoho, ma. ni. 1.29; - sA ba. va. - mahAniraya pu0, karma. sa. [bau. saM. avIcimahAniraya], mayampi hi cakkhuvijeyyesu rUpesu avItarAgA avItadosA avIci nAmaka mahAna naraka - tathA asurabhavana avItamohA, ma. ni. 3.353-54; - pariLAha tri., ba. sa. avIcimahAnirayo jambudIpo ca, su. ni. aTTha. 2.150; - ssa [avItaparidAha], citta meM jala rahI agni se amukta, citta Sa. vi., e. va. - jAlaroruvoti pana avIcimahAnirayassepetaM kI vyAkulatA se yukta - ho pu.. pra. vi., e. va. - ... nAma, sa. ni. aTTha. 1.73; -- to pa. vi., e. va. - tAvadeva avItarAgo hoti... avigata pariLAho avigatataNho, a. ni. avIcimahAnirayato aggijAlA nikkhamitvA taM ... gahi, 3(1).265; - moha tri.. ba. sa., moha se grasta citta vAlA jA. aTTha. 1.308; - ye sapta. vi., e. va. - uNhena ruppana - mayampi hi cakkhuvijJeyyesu rUpesa avItarAgA avItadosA avIcimahAniraye pAkaTa hoti. sa. ni. aTTha. 2.258; - avItamohA, ma. ni. 3.353-54; - rAga tri., ba. sa. yuppattisaMvattanika tri., [bau. saM. [avItarAga], rAga se avinirmukta, rAga se grasta citta vAlA avIcinirayutpattisaMvartanika]. avIci-nAmaka naraka meM utpatti - go pu0. pra. vi., e. va. - avItarAgo kAmesu. yassa dilAne vAlA, avIci naraka kI ora le jAne vAlA - paJcindriyA mud, a. ni. 2(2).84; gaM dvi. vi., e. va. - etamatthaM viditvAti etaM avIcimahAnirayuppattisaMvattaniya yahi ... avItarAgaM iminA upakkamena upakkameyyAma hadayaM kappaTTiyaM atekiccha ... viditvA .... udA. aTTha. 259; - vAssa phaleyya, sa. ni. 1(1).147; -- gA pu., pra. vi., ba. va. santApa pu., tatpu. sa. [avIcimahAnirayasantApa], avIci- - parinibbute... avItarAgA appekacce bAhA paragaraha kandanti, nAmaka mahAnaraka kI garmI yA tapiza - po pra. vi., e. va. dI. ni. 2.118; avItarAgAti puthajjanA ce va - jIvantasseva avIcimahAnirayasantApo upaTTahi, dha. pa. sotApannasakadAgAmino ca, dI. ni. aTTa. 2.168; - ge dvi. aTTha. 1.74; - saMpatta tri., tatpa. sa. [avIcisaMprApta]. vi., ba. va. - so aJa satte passAmi kAmesu avItarAge avIci-nAmaka mahAnaraka meM pahuMcA huA - tasmiM khaNe / kAmatahAhi khajjamAne ... paTisevante, ma. ni. 2.184. dakkhiNacakkavALaM osIditvA heTTA avIcisampattaM viya ahosi. avItikkantapubba tri., ba. sa., vItikkantapubba kA niSe. jA. aTTa. 1.80. [avyatikrAntapUrva], vaha, jisane pahale yA pUrvakAla meM pAra avIta tri., vi + Vi ke pU. kA. kR. kA niSe0, kevala sa. nahIM kiyA hai, aba se pahale pAra na kiyA huA, ullaMghana pU. pa. ke rUpa meM hI prApta [avIta]. dUra nahIM gayA huA, na kiyA huA- bbaM napuM., pra. vi., e. va. - atiNNapubbanti tirohita nahIM ho cukA - gandha tri., ba. sa. [avItagandha], iminA dIghena addhanA supinantenapi avItikkantapubba, su. vaha, jisakI sugandha naSTa nahIM huI hai, sugandha se yukta - ni. aTTha. 2.37. dhaM napuM., pra. vi., e. va. - padumaM yathA kokanadaM sugandhaM pAto avItikkamanta tri., vi + ati + kima ke varta. kR. kA siyA phullamavItagandhaM sa. ni. 1(1).99; yathA kokanadasavAtaM niSe. [avyatikrAnta], ullaghaMna nahIM karatA huA, atikramaNa padumaM pAtova phullaM, avItagandhaM siyA, sa. ni. aTTha. 1.134; nahIM karatA huA - nto pu., pra. vi., e. va. - tasmiJca -- cchanda tri., ba. sa. [avItachandas]. vaha, jisakI icchA sikkhApade avItikkamanto sikkhatIti, pArA, aTTha. 1.193. yA tRSNA samApta nahIM huI hai - ndo pu., pra. vi., e. va. - avItikkama pu., [avyatikrama]. anullaMghana, atikramaNa yA .... avItarAgo hoti avigatacchando..., a. ni. 3(1).265; - anAcAra kA abhAva, sadAcAra - soraccaniddese kAyiko taNha tri., ba. sa. [avItatRSNa], vaha, jisake mana kI tRSNA avItikkamoti tividhaM kAyasucaritaM, dha. sa. aTTa, 1.417; kA nirodha yA kSaya nahIM huA hai - ho pu., pra. vi., e. va. ... kAyiko avItikkamo vAcasiko avItikkamoti sIlameva - avItataNho hi pApiccho..., udA. aTTha. 51; - NhA ba. soracca nti vuttaM, sa. ni. aTTha. 1.224. va. - rAjA ca akhe ca bahU manussA, avItataNhA maraNaM avItikkamana napuM.. [avyatikramaNa], anullaMghana, anAcAra upenti, theragA. 778; - NhAse ba. va. - hInA narA maccumukhe kA vyavahAra meM aprayoga - naM pra. vi., e. va. - pANAtipAtassa lapanti, avItataNhAse bhavAbhavesu, su. ni. 782; - dosa tri., avItikkamanaM avItikkamo sIla, visuddhi, mahATI, 1.72. For Private and Personal Use Only Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avItivatta 653 avuttha avItivatta tri., vi + ati + Vvata ke bhU. ka. kR. kA niSe. avuTTikA strI., avuTTika se vyu., binA varSA vAlI, varSA se [avyativRtta], zA. a. pAra nahIM kiyA huA, lA. a. vaza rahita - ya tR. vi., e. va. - ItInipAtena avuTTitAya vA, meM na kiyA huA, nahIM jItA huA - tto pu., pra. vi., e. na kiJci vindanti, jA. aTTha. 5.396. va. - hInAti aJa tato sabbamAha taramA vivAdAni avItiktto, aduTThita tri., vi + u + VThA ke bhU, ka. kR. kA niSe. su. ni. 802; tasmA vivAdAni avItivattoti tena kAraNena [avyutthita], abhI taka nahIM uThA huA - tena pu., tR. vi., so diTThakalahe avItivattova hoti, su. ni. aTTha. 2.222; - e. va. - bhuttAvinA pavAritena AsanA avuTTitena kataM hoti. tA ba. va. - avItivattA sakkAyaM jAtimaraNasArino, therIgA. pAci. 114; AsanA avuTTitenAti ettha pana asammohatthaM ayaM 199; tato eva avItivattA sakkAyaM nissaraNAbhimukhA ahutvA / vinicchayo, pAci. aTTha. 85-86; - tAya strI., sapta. vi., sakkAyatIrameva anuparidhAvantA... anussaranti, therIgA. aTTa. e. va. - avuTTitAya parisAya, mahAva. 162. 191. avutta tri., Vvada ke bhU. ka. kR. kA niSe. [anukta], ka. nahIM avImaMsita tri., vImaMsita kA niSe. [avimRSTa]. aparIkSita, kahA gayA, nAma lekara nahIM pukArA gayA, anirdiSTa, asaGketita acintita, ThIka se nahIM parakhA gayA - taM napuM.. pra. vi., e. - ttaM napuM.. pra. vi., e. va. - alametaM sabbanti avuttaM hoti. va. - evameva a sampi yesaJcetaM asaGghAtaM avImaMsitaM, jA. pAci. 114; attano ... tena vuttaJca avuttaJca ... uppAdayiMsu, aTTha. 4.5. jA. aTTha. 7.8; kha. anAmantrita, svataHsphUrta, dUsaroM dvArA avIrapurisa pu., vIrapurisa kA niSe. [avIrapuruSa], kAyara, nahIM kahA gayA - ttA strI., pra. vi., e. va. - ..., avuttA balahIna puruSa - so pra. vi., e. va. - na avIrapuriso viya dhovatIti, uddesAya vA ovAdAya vA AgatA kilinnaM cIvaraM appamattakenapi sItena calati kampati kammaTTAnaM vijahati, disvA ... detha, pArA. aTTha. 2.219; - kAla pu., karma. sa. a. ni. aha. 3.130. [anuktakAla], samIpa meM vidyamAna kAla, vartamAna kAla, avIvadAta tri., vIvadAta kA niSe0, tatpu. sa. [avyavadAta], anirdhArita kAla - lo pra. vi., e. va. ... anuM samIpe asvaccha, apavitra, maloM se bharA huA- tA pu., pra. vi., ba, vuttokAlo anuttakAlo, paccuppannakAlo ti attho, na uttakAlo va.- pakappitA saGghatA yarasa dhammA, purakkhatA santi avIvadAtA, ti vA anuttakAlo, ka. vyA. 417 para ka. va. - le sapta. su. ni. 790; avIvadAtAti avodAtA, su. ni. aTTha. 2.216. vi., e. va. - attho avuttakAle ti tassa Ayati me mati, avuTThApanIya tri., vi + u + VThA ke prera. ke saM. kR. kA sadda. 1.51; - naya tri.. ba. sa. [anuktanaya], pUrva meM niSe. [avyutthApanIya], nahIM haTAe jAne yogya, nahIM nikAla prakAzita na kie gae spaSTIkaraNa vAlA, vaha, jisakA bAhara karAne yogya - yA pu., pra. vi., ba. va. - na bhikkhave spaSTIkaraNa pahale nahIM kiyA gayA hai - yaM pu., vi. vi., e. bhaNDAgAriko vaTThApetabboti ettha aJapi avaThThApanIyA va. - yato tAni aAni ca tathAvidhAni chaDDetvA avuttanayameva jAnitabbA, mahAva. aTTha. 381. vaNNayissAma, su. ni. aTTha. 2.71; - pubba tri., ba. sa. avuTThi strI., vuTThi kA niSe0, [avRSTi], varSA kA abhAva, sUkhA [anuktapUrva], pUrva meM nahIM kahA gayA, pUrva meM akathita - baM - atiduTThiAdi pu., sUkhA yA ativRSTi ityAdi - dIhi napuM., dvi. vi., e. va. - ... aggikabhAradvAjassAti yaM yaM pu., tR. vi., ba. va. - vipajjamAnanti avuddhiativudviAdIhi avuttapubbaM taM tadeva vaNNayissAma, su. ni. aTTha. 1.139; - kasikamma, ..., ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.312. vikappanattha pu., karma. sa. [anuktavikalpArtha], nahIM kahe avudvika tri., [avRSTika], binA varSA vAlA/vAlI - kaa| gaye vikalpa ke artha kA prakAzaka - vA-saddo avRttavikappanattho strI., pra. vi., e. va. - avuTTikA disA natthi, santattA ..... vi. vi. aTTha. 2.202; - siddha tri., svataH-prakAzita, binA kuthitApi ca, apa. 2.190; - meghasama tri., ba. sa. kahe hue hI spaSTa - ddhaM napuM.. pra. vi., e. va. - tattha [avRSTikameghasama], varSA rahita megha jaisA, barasAta na karane paricArakArakAnaM byAkaraNaM avuttasiddha, lIna. (dI.ni.TI.) vAle bAdala ke samAna - mo pu., pra. vi., e. va. - chaThe 2.187. avuddhikasamoti abuddhikameghasamo. itivu. aTTa. 209; - samo avuttha tri., Vvasa ke bhU. ka. kR. kA niSe. [anuSita], pu., ba. sa., pra. vi., e. va. [avRSTikasama], uparivat - varSAvAsa pUrA nahIM kiyA huA - ttho pu., pra. vi., e. va. puggalo avuddhikasamo hoti, itivu. 48. - vuttahi khuddasikkhAvaNNanAya "avutthoti pacchimikAya For Private and Personal Use Only Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra abuddhi upagato aparinidvitatA ayutthoti duccatIti, vina. ki. TI. 2.188 pubba tri. ba. sa. [ anuSitapUrva ] pUrvakAla meM eka sAtha nivAsa nahIM kiyA huA bbaM pu. dvi. vi., e. va.- tattha asandhutanti ekAhadvIhampi ekato ayutthapubbaM jA. aTTha. 7.208. avuddhi strI, vuddhi kA niSe [ avRddhi], patana, parAbhava - dvi pra. vi. e. va. abhavo ti abuddhi, sada. 1.248ddhiM dvi. ki.. e. va. parAbhavatIti parAbhavo hoti vyasana Apajjati avuddhiM pApuNAti sada. 14 ka tri avuddhi se vyu. [avRddhika], binA vRddhi vAlA, vizvAsa yA vRddhi se rahita - kA strI. pra. vi., e. va. tanoti tanute ti avuddhikA saha - - BAA 2.550. avusita tri vasa ke bhU. ka. kR. kA niSe [ anuSita ]. ThIka se pAlana na kiyA gayA, ucita rUpa meM AcaraNa nahIM kiyA gayA tena pu. tR. vi. e. va. asitena me ettha sitaM, ma. ni. 2. 193; avusiteneva brahmacariyena vusitaM nAma hoti. ma. ni. a. (ma.pa.) 2.163 ta napuM bhAva. [ avuSitattva], ucita rUpa meM AcaraNa yA pAlana nahIM kiyA jAnA tApa. vi. e. va. ambaTTo mAnavo.. anusitattAti dI. ni. 1.79; vantu tri. (anuSitavat] pAlana yA AcaraNa nahIM karane vAlA vA pu0, pra. vi., e. va. Acariyakule avusitavA... asikkhito... samAno, dI. ni. aTTha. 1.206; vAda pu. tatpu. sa. apratipAlaka yA AcaraNa na karane vAle ke rUpa meM kathana dena tR. vi., e. va. ayusitavAdena duccamAno kupito dI. ni. 1.79. anupaccheda / avUpaccheda pu.. [avyuccheda], vyavadhAna kA abhAva, nirantaratA do pra. vi. e. va. yattha anupacchedo tattha santati neti 66. - - www.kobatirth.org - " avUpasanta tri vi + upa + sama ke bhU. ka. kR. kA niSe. [avyupazAnta), azAnta, saGkaToM yA vipadAoM se bharapUra to pu.. pra. vi. e. va. uddhato loko avUpasantoti paTi. ma. 116; taM napuM. pra. vi., e. va. ghaTTitaM calitaM bhantaM anUpasanta, mahAni, 369: anupasantanti anibbuta mahAni, aTTha 374 ntA pu. pra. vi. ba. va. avUpasantA ajjhataM - acchati, theragA. 936 - citta ba0 sa0 [avyupazAntacitta ]. azAnta citta vAlA, udvigna citta vAlA, rAga dveSa Adi se dUSita mana vAlA ttA pu0, pra. vi., ba0 va. ajjhattaM aqpasantayitA ma. ni. 3.353: ntAkAra pu., karma. sa., azAnta avasthA, azAnti, vyAkulAhaTa se pu. pra. vi., 654 - avecca e. va. avUpasamo nAma avUpasantAkAro ma. ni. aTTha(mU0pa0) 1 (1). 295. anUpasama pu. [avyupazama] citta meM zAnti kA abhAva, citta meM rAga evaM dveSa Adi ke kAraNa utpanna vyAkulatA yA vyagratA mo pra. vi. e. va. cetaso avUpasamo, sa. ni. 3 ( 1 ) .82 me sapta vi. e. va. - 3(1).82; cetaso anUpasame ayonisomanasikArena... uppAdo hoti, ma. ni. aTTha. ( mU.pa.) 1 (1) 295 lakkhaNa tri. ba. sa. [avyupazama-lakSaNa]. azAnti yA caJcalatA ke lakSaNoM se yukta NaM napuM. pra. vi. e. va. taM anuparAmalakkhaNaM vAtAbhighAtacalajalaM viya abhi. ava. 25. avekalla tri0, ba0 sa0 [ avaikalya], vikalatA se rahita, avicala, dRr3hatA se paripUrNa llaM napuM., dvi. vi., e. va. jaSNu avekallaM karoti mi. pa. 391 tA strI. bhAva. [ avikalatA ], pUrI taraha se sahI-salAmata honA yA sakSama honA, paripUrNatA - indriyAnaM avekallatA dullabhA lokasmiM, a. ni. 2 (2).141; - nAma tri. va. sa. [ avaikalyanAma]. avikalatA yA paripUrNatA ke anurUpa nAma pAne vAlA maM pu.. dvi. vi. e. va. anomanAmanti sabbaguNasamannAgatattA avekallanAma sa. ni. a. 1.76 buddhi strI. karma. sa. [ avikalabuddhi], paripUrNa buddhi buddhisampannoti avekallabuddhisampanno, jA. aDDa. 7.192. avekkhati aba + ikkha kA varta. pra. pu. e. va. [bau. saM. avIkSate ], karuNA ke sAtha avalokana karatA hai, binA vizeSa prayAsa ke hI divyacakSu dvArA dekhatA hai, avekkhati jAtijarAbhibhUtanti itivu. 25. pabbatamuddhani Thito bhUmiya Thite... akicchena avekkhati, tathA sopi dhIro .... bAle cavante ca upapajjante va akichena avekkhatIti dha. pa. aTTha. 1.147. " 4 - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - avicikiccha tri, ba0 sa0 [avicikitsa], sandeha yA vicikitsA se mukta ccho pu.. pra. vi. e. va. - avicikiccho samAno bhabbo rAgaM pahAtu, a. ni. 3(2).123; cchI pu. pra. vi. e. va. akaGkSI hoti avicikicchI niduGgato saddhamme a. ni. 1 ( 2 ) 203. " For Private and Personal Use Only " avecca ao, ava + i kA pU. kA. kR. [bau. saM. avetya ]. acchI taraha se jAna kara gambhIra rUpa meM praveza karake ThIka se jAna kara yo ariyasaccAni avecca parasati, su. ni. 231: yo ariyasaccAni avecca parasatIti yo cattAri ariyasaccAni paJJAya ajjhogAhetvA passati, su. ni. a. Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aveti 655 avera , "lo 1.247; sabba tuvaM ANamavecca dhamma, su. ni. 380; anavasesaM avecca paTivijjhitvA, su. ni. aTTha. 2.90; - ppasanna tri., [bau. saM. avetyaprasanna], gambhIra jJAna para AdhArita prasannatA yA zraddhA se yukta - nnA pu., pra. vi., ba. va. - ye keci, bhikkhave, mayi aveccappasannA, a. ni. 3(2).99%; aveccappasannAti acalappasAdena sampannA, a. ni. aTTha. 3.315; - ppasAda pu., acala zraddhA yA jJAna para AdhArita zraddhA - dena tR. vi., e. va. - buddha aveccappasAdena samannAgatA, dI. ni. 2.160; aveccappasAdenAti acalappasAdena, dI. ni. aTTha.2.214; dhamme, aveccappasAdena samannAgato, ma. ni. 1.59; - ppasAde sapta. vi., e. va. - saGke aveccappasAde samAdapetabbA nivesetabbA, a. ni. 1(1).253. aveti ava + (i kA varta, pra. pu., e. va. [aveti]. zA. a. nIce taka utara kara jAtA hai, lA. a. jAnatA hai, ThIka se samajha letA hai - yo vetIti yo aveti avagacchati, a. ni. aTTha. 2.146; yo aveti jAnAtIti attho, sa. ni. aTTha. 1.229. avedana tri., ba. sa. [avedana], kisI bhI prakAra kI vedanA yA anubhava se rahita, duHkha kI vedanA kA anubhava na karane vAlA - no pu.. pra. vi., e. va. - taM ki masi . ... ayaM so arUpI avedano asaJjI... tathAgatoti samanupassasIti, sa. ni. 2(1).102; - ka/nika ba. sa. - kA pu., pra. vi., ba. va. - asaJjasattA devA ahetukA ... aphassakA avedanakAti vacanato, khu. pA. aTTha. 60. avedanIya tri., vida ke prera. ke saM. kR. kA niSe. [avedanIya], anubhava nahIM kie jAne yogya, anubhava meM nahIM Ane yogya, vipAka ke rUpa meM vedanA ko utpanna na karane vAlA - yaM napuM., pra. vi., e. va. - yaM kammaM avedanIyaM, a. ni. 3(1).197; avedanIyanti vipAkavedanAya adAyakaM a. ni. aTTha. 3.263. avedayita tri., vida ke prera, ke bhU. ka. kR. kA niSe. [avedita], vedanA se mukta, dukhAtmaka anubhava se mukta - sukha napuM., karma. sa., vedanA yA anubhava kA aviSayIbhUta sukha - khaM pra. vi., e. va. - nirodho avedayitasakhaM nAma, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.82; iti vedayitasukhaM vA hota avedayitasukhaM vA, tade. sukhaM upalabmatIti vedayitasukhaM vA avedayitasukhaM vA upalabmati, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.83. avedi vida kA adya., pra. pu., e. va. [avedIt], jAnA, samajhA - yato khayaM paccayAnaM avedI ti, udA. 70; imamatimadhuraM avedi yo yo... sakalaM avedi so so, abhi. ava. 74; - desi ma. pu., e. va. - tatheva tvaM avedesi, jA. aTTha. 3.372; tatheva tvaM avedesIti tatheva tvaM aJaAsi, tade. - vedaM pra. pu., ba. va. - na cApi me appiyataM avedu, jA. aTTha. 4.29; - vedayu prera., adya. kA pra. pu., ba. va. - paGkoti hinaM avedayu, theragA. 495. avedhadhamma tri.. ba. sa. [avedhyadharmana], acala yA dRr3ha-svabhAva vAlA, dUsaroM se prabhAvita na hone vAlA, akampanIya - mmo pu.. pra. vi., e. va. - bahussuto hoti avedhadhammo, sa. ni. 324; avedhadhammoti aTThahi lokadhammehi akampaniyasabhAvo, su. ni. aTTha. 2.58. avedhamAna tri., vidha kA varta. kR., Atmane.. zA. a. akampamAna, lA. a. avicalita, aprabhAvita - naM pu., vi. vi., e. va. - nindApasaMsAsu avedhamAnaM, su. ni. 215; nindApasaMsAsa paTighAnunayavasena avedhamAnaM, su. ni. aTTha. 1.220. avebhaGgiya/avebhaGgika tri., vi + (bhaja ke saM. kR. kA niSe. [avibhAjya], avibhAjya, vibhAjita karake nahIM rakhane yogya, avibhAjita - kaM napuM.. pra. vi., e. va. - cAtuddisarasa saGghassa avissajjikaM avebhaGgikanti, mahAva. 397; - GgiyAni pra. vi., ba. va. - paJcimAni... avebhaGgiyAni na vibhajitabbAni, cULava. 302. avera' tri., ba. sa. [avaira], vairabhAva se mukta, dveSa-bhAva na rakhane vAlA - raM' pu., dvi. vi., e. va. - athAha didveva dhamme averaM abyApajjhaM anIghaM sakhiM attAnaM pariharAmIti, a. ni. 1(1).222; - raM napuM., dvi. vi., e. va. - avera abyApajjaM mettacittaM bhAveti, dI. ni. 1.151; averanti dosaveravirahitaM, dI. ni. aTTha. 1.266; - rena napuM., tR. vi., e. va.- mahaggatena appamANena averena abyApajjena pharitvA viharati, dI. ni. 3.36; - rA pu., pra. vi., ba. va. -- averA adaNDA asapattA ... viharemu, dI. ni. 2.203; averAti appaTighA, dI. ni. aTTha. 2.278. avera napuM., niSe. tatpu. sa. [avaira], vaira kA abhAva, dveSa kA abhAva, maitrIbhAva -- raM dvi. vi., e. va. - sattAnaM abhayaM deti avaraM deti, a. ni. 3(1).77; - rena tR. vi., e. va. - averena ca sammanti ... sanantanA, dha. pa. 5; averena ca sammantIti .... averena khantimettodakena ... abhAvaM gacchanti, dha. pa. aTTha. 1.32; - citta ba. sa. [avairacitta], vairabhAva yA dveSa-bhAva se mukta citta vAlA, maitrIbhAva se paripUrNa citta vAlA- to pu., For Private and Personal Use Only Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 656 2.177. averI avyagga pra. vi., e. va. - saveracitto vA averacitto vAti averacitto. muni, su. ni. 952; pubbe vuttA tividhApi saccA avokkamma dI. ni. 1.223; ariyasAvako evaM averacitto evaM ... moneyyappattiyA munIti saGghayaM gato. su. ni. aTTha. 2.260; visuddhacitto, a. ni. 1(1).221; averacittoti evaM uccanIcakulaM avokkamma piNDAya carati, su. ni. aTTha. akusalaverassa ca ... natthitAya averacitto, a. ni. aTTha. 1.139; - cArI tri., gharoM ko cune binA eka-eka ghara meM kramazaH bhikSATana karane vAlA-rI pu., pra. vi., e. va. - averI tri., verI kA niSe. [avairina], vairabhAva yA dveSabhAva na sapadAnacArIti avokkammacArI anupubbacArI, su. ni. aThTha. rakhane vAlA- rino pu., pra. vi., ba. va. - verinesu averino 1.94. ... viharAma averino, dha, pa. 197; abyApajjA viharema ___ abbocchinna tri., vi + ava + vchi ke bhU. ka. kR. kA niSe. averino ti iti, dI. ni. 2.203; kenaci saddhi averino [avyavacchinna]. vyavadhAna-rahita, nirantara rUpa meM vidyamAna - vihareyyAma, dI. ni. aTTha. 2.278. nto pu., pra. vi., e. va. - ajjApi tu abbocchinno avelA strI., velA kA niSe. [avelA], anupayukta samaya, pubbAcariyanicchayo, khu. pA. aTTha. 2. anirdhArita samaya, asamaya - ajja tAva avelA, jA. aTTha. avodAta tri., vodAta kA niSe. [avyavadAta]. asvaccha, 6.179; - ya sapta. vi., e. va. - cintetvA avelAya ujvalatA se rahita, malina, dhUmila - tA pu.. pra. vi., ba. antamaso, jA. aTTha. 4.213; velAya vA avelAya vA .... va. - avIvadAtAti avodAtA, su. ni. aTTha. 2.2163; AgamissAmi, jA. aTTha. 1.93; - yaM uparivat - yassa hi avIvadAtAti... avodAtA aparisuddhA saMkiliTThA, mahAni. avelAyaM uddhamAtakanimittaTThAnaM gantvA ... olokantaraseva taM 52; tula. avIvadAta (Upara); - dhamma tri., ba. sa. matasarIraM ... upaTTAti, visuddhi. 1.179; avelAyanti [avyavadAtadharmana]. apavitra yA malina prakRti vAlA - saJjhAvelAdi ayuttavelAyaM, visuddhi. mahATI. 1.196. asuddhidhammo ... avodAtadhammoti, mahAni. 222. avehAsakuTI strI., karma sa., bhUmi para (AkAza ke nIce) avositatta/avyositatta napuM.. vi + ava + Vso ke bhU. nirmita kuTI yA parNazAlA - TiyA sapta. vi., e. va. - ka. kR. ke bhAva, kA niSe. [avyavasitatva], pUrNatA (pUrNa avehAsakuTiyA sIsaghaTTAya heTA aparibhogaM hoti. pAci. 683; vimukti) kI avasthA ko prApta na karanA, arhatva phala kI avehAsakuTiyAti bhUmiyaM katapaNNasAlAdisu anApatti pAci. aprApti kI avasthA - ttA pa. vi., e. va. - abyositattA aTTha. 43. hi bhavAbhavesutheragA. 784; abyositattA hIti anadhigatanihattA, avehAsavihAra pu., karma. sa., bhUmi para nirmita vihAra - re| theragA. aTTha. 2.253. sapta. vi., e. va. - avehAsavihAre vA, vina. vi. 1103. avohArakusala tri, vohArakusala kA niSe. [avyahArakuzala]. avokkamanta tri., vi+ ava + kama ke varta. kR. kA niSe. vyApAra Adi vyAvahArika kAryoM meM akuzala - lA pu.. pra. [avyapakrAmyat], vizeSa rUpa se (sahI mArga kA) apakramaNa vi., ba. va. - avohArakusalA ime gAmikA, dha. sa. aTTha. yA ullaMghana nahIM kara rahA, sanmArga yA uttama AcaraNa kI 248. upekSA nahIM kara rahA - nto pu., pra. vi., e. va. - avyagga strI., vyagga kA niSe. [avyagra], vyagratA yA ghabarAhaTa saccavAcAya avokkamanto, sammAdiDiyA avokkamanto, ariyA se rahita - ggo pu., pra. vi., e. va. - abyaggo mano yassa, aTThaGgikA maggA avokkamanto, mahAni. 320; avokkamanto sadda. 1.122; - tA strI., avyagga kA bhAva. [avyagratA], samayA sakA ca, paTi. ma. aTTa. 1.2; - ntena pu., tR. vi., becainI yA vyAkulAhaTa kA abhAva - abyaggatA nikkamanaJca e. va. - ... sakasamayaM avokkamantena, visuddhi. 2.151; .... kAle, jA. aTTha. 3.6; - nimitta napuM.. tatpu. sa. kathAvatthumhi paTikkhitte puggalavAdAdike ca vadanto sakasamayaM [avyagranimitta], mAnasika becainI ke upazamana hetu vokkamati nAma, tathA avokkamantena visuddhi. mahATI.. samAdhi meM citta kI ekAgratA hetu gRhIta Alambana -- ttaM 2.226. napuM.. pra. vi., e. va. - samathanimittaM abyagganimittaM. sa. ni. avokkamma a., vi + ava + kama ke pU. kA. kR. kA niSe. 3(1).125; -- manasa tri., ba. sa. [avyagramanasa]. sthira yA [avyapakramya]. apakramaNa nahIM karake, apane siddhAnta, mArga ekAgra citta vAlA, caJcalatA se mukta citta vAlA - so pu., yA uttama AcaraNa se nahIM haTakara - saccA avokkamma pra. vi., e. va. - abyaggamanaso naro, sa. ni. 1(1).115; For Private and Personal Use Only Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra avyaJjana / abyaJjana abyaggamanasoti ekaggacito sa. ni. aDa. 1.144: mAnasa tri.. ba. sa. uparivat so pu. pra. vi. e. va. avyaggamAnaso naro, a. ni. 1 (1).155. avyaJjana / avyaJjana tri.. ba. sa. [avyaJjana] dhvaniyoM ke kAraNa aspaSTa, asuspaSTa nA strI. pra. vi., e. va. abhAvato abyaJjanA nAma desanA, ma. ni. aTTha. ( mU.pa.) 1(2).104. - - - - 1.33; bAlassa abyattassa avyatta / abyatta tri vi + aJja ke bhU0 ka0 kR0 kA ni.. [avyakta ]. ka. mUrkha, akuzala, ajJAnI, avivekI tto pu. pra. vi. e. va. bAlo hoti abyatto.... anapadAno, mahAva. 419: tena pu. tR. vi. e. va. avyattena ca sAma sa. ni. 1(1).9: avyatenAti bAlena sa. ni. aDDa tasa pu, Sa. vi., e. va. bhaNitena, pu, pa. 141 sA strI. pra. vi. e. va. ttA' upAsikA bAlA abyattA... ammakasaJJA, a. ni. 2 (2).63; - ttA' pu0, pra. vi., ba.va. bAlA abyattA... paresaM vaNNaM vA.ma.ni. 2.323 tA strI. bhAva [avyaktatA] mUrkhatA. akuzalatA tAtha tR. vi. e. va. tvaM attano avyattatAya bAlabhAvena jA. aDa. 1.473 kha aspaSTa, dhUmila sada pu.. karma. sa. [avyaktazabda] aspaSTa artha vAlA zabda, nirarthaka zabda do pra. vi. e. va. hikka avyattasade avyattarAdo avibhAvitatthasado niratthakaso ca sada. 2326 - he sapta vi. e. va. saLa avyattarAde saLati sALiko dde sAThikA sada. 2461 takkhara tri. ba. sa. [avyaktAkSaraka]. asuspaSTa akSaroM yA dhvaniyoM vAlA kkharaM dvi. vi. e. va. - avyattakkharaM tikkhatu... gajji udA. aDDa. 54. rAga tri. ba. sa. [ avyaktarAga], raktima, raktAbha, lalachauMhA ge pu., sapta. vi., e. va. aruNo raside cAvyattarAge tha lohite, abhi. pa. 980 - vilApa pu.. karma. sa. [avyaktavilApa ] aspaSTa svara meM vilApa yA ronA-dhonApaM dvi. vi. e. va. avyayataM vilapasIti tvaM avyattavilApaM vilapasi, jA. aTTha 1.473. www.kobatirth.org - avyatha / anyatha phu. [avyatha. tri.] pIr3A, vipatti yA thakAvaTa kA abhAva, anutpIr3ana tho pra. vi. e. va. atthabyApatti avyathoti jA. aDDa. 3.411 tadA avyatho akilamana catutthaM sAdhu, tade... avyabhicAravohAra / avyabhicAravohAra' pu.. karma. sa. [avyabhicAravyavahAra] sarvathA yuktisaGgata vyAvahArika vacana prayoga yA abhivyakti pra. vi., e. va. dhamme 657 avyayIbhAva / avyayIbhAva ca sabhAvanirutti avyabhicAravohAro abhilApo, udA. aDa. 109. avyamicArivohAra / avyamicArivohAra pu. karma. sa. [avyabhicArivyavahAra] nirduSTa yA yuktiyukta tArkika sthApanA, doSarahita lakSaNa ro pra. vi., e. va. dhamme ca yA sabhAvanirutti avyabhicArivohAro, paTi. ma. aDDa. 14. avyaya'tri. ba. sa. [avyaya ]. zA. a. aparivartanazIla, avinAzI, akhaNDita. lA. a. (vyAkaraNa meM). aisA zabda jisake mUla svarUpa meM liMga, vibhakti yA vacana ke kAraNa koI vikAra yA parivartana nahIM hotA yaM napuM. pra. vi., sadisaM tIsu linesu sabbAsu ca vibhattisu vacanesu ca sabbesu yanna vyeti tadavyayaM sada. 1.299 meM udadhRta yA pu0, pra. vi., ba.va. tAni vuccanti avyayA, sadda. 3.746; tta napuM., bhAva. [avyayatva], avyaya athavA vikAra-rahita tte sapta vi. e. va. avyayatte pan - e. va. honA sadda0 For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 2.451. avyaya' / avyaya pu. vyaya kA niSe, tatpu. sa. [avyaya ]. vyaya yA hAni kA abhAva, avikAra, avinAza yena tU. vi. e. va.. kri. vize. mudhAti avyayena kAkaNikamattampi vyayaM akatvA khu. pA. aDa. 146 su. ni. aDa. 1.247 - pada napuM. karma, sa. [avyayapada] avyaya ke rUpa meM prayukta pada, aisA pada, (zabda) jisakA prayoga yadA-kadA 'avyaya' ke rUpa meM kiyA jAtA ho daM napuM. pra. vi. e. va.. ettha atthI ti avyayapadamiva sadda. 2.451; - dAni ba. va. evaM avyayapadAni sara 3.321 padasadisa tri. tatpu. sa. [avyayapadasadRka] uparivat saM napuM. pra. vi. e. va. eko ekAyA ti idaM avyayapadasadisaM, sadda0 1.264; pubbaka tri. ba. sa. [avyayapUrvaka]. aisA samAsa, jisake pUrvapada meM koI avyayapada raheko pu. pra. vi. e. va. avyayapubbako avyayIbhAvo avyayapurecaro avyayappadhAno .... hoti, sadda. 3.746. avyayata napuM. bhAva [avyaktatva], aspaSTa, avizada taM dvi. vi. e. va. kri. vi. asuspaSTa rUpa se avyayataM vilapasi jA. aDa. 1.473: avyayataM vilapasIti tvaM abyattavilApaM vilapasi, tade, pAThA. abyayataM. avyayIbhAva / abyayIbhAva pu0 [ avyayIbhAva], vaha samAsa, jisakA samAsa se pUrva kA avyayabhinna pada bhI samAsa hone para avyaya banA diyA jAe, cAra pramukha samAsa-bhedoM meM se eka samAsa sajJo pu. ba. sa. pra. vi. e. va. - - Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abyasanIyatA 658 avyAdhi/abyAdhi [avyayIbhAvasaMjJako], avyayIbhAva nAma vAlA - upasagganipAtapubbako samAso abyayIbhAvasao hoti, ka. vyA. 321; - samAso pu0, karma sa., pra. vi., e. va. [avyayIbhAvasamAsa], avyayIbhAva nAma vAlA samAsa - so avyayIbhAvasamAso napuMsakaliGgo va dahabbo, ka. vyA. 322. abyasanIyatA strI., vyasanIya ke bhAva. kA niSe., lampaTatA yA kAmukatA kA na honA, durAcAramayI pravRtti kA abhAva - ya tR. vi., e. va. - anAkulA kammantA nAma kAla tAya .... abyasanIyatAya ca ... AkulabhAvavirahitA ... kammantA, khu. pA. aTTha. 111. avyAkata/abyAkata tri., vi + A + vkara ke bhU. ka. kR. kA niSe. [avyAkRta], ka. anirNIta, avyAkhyAta, nizcita uttara die binA hI chor3a diyA gayA, anuttarita - taM napuM., pra. vi., e. va. - mayA abyAkataM asassato loko, dI. ni. 1.167; - tAni ba. va. - yAnimAni diTThigatAni bhagavatA abyAkatAni... paTikkhittAni, ma. ni. 2.97; kha. anizcita prakRti vAlA (dharma), jise kuzala yA akuzala ke sunizcita vargoM ke andara na rakhA jA sake, aniyata, anekAMzika - taM napuM, pra. vi., e. va. -- didvigataM abyAkatAnti, kathA. 407; avipAkaM abyAkataM, abhi. ava. 2; -- to pu.. pra. vi., e. va. - kusalo pharaso akusalo phasso abyAkato phasso, mahAni. 37; - tena pu., tR. vi., e. va. - avyAkatena maggena bhavitabba, dha. sa. aTTha. 272; - tA' strI., pra. vi., e. va. -- abyAkatA vedanA sukhumA, vibha. 4; - tA' pu.. pra. vi., ba. va. - katame dhammA abyAkatA, dha. sa. 431; na vyAkatAti abyAkatA, dha. sa. aTTha. 87; avipAkalakkhaNA abyAkatA, tade.; - te pu., dvi. vi., ba. va. - yAvatA abyAkate dhamme ..., paTi. ma. 120; - tAnaM Sa. vi., ba. va. - abyAkatAnaM para anuppattihAnarasa abhAvA, paTThA. aTTha. 335; - kathA strI., kathA. ke eka khaNDa-vizeSa kA zIrSaka, kathA. 407408; - padaniddeso pu., tatpu. sa., pra. vi., e. va. [avyAkRtapadanirdeza], 'avyAkata' zabda kA prayoga yA ullekha - abyAkatapadanideso uttAnatthoyevAti, dha. sa. aTTha. 376; - pucchA strI., tatpu. sa. [avyAkRtapRcchA], avyAkRta dharmoM ke viSaya meM prazna - tisso pucchA-kusalapucchA, akusalapucchA, abyAkatapucchA, mahAni. 251; abyAkatapucchAti tadubhayaviparItadhammapucchA, mahAni. aTTa. 302; - mUla ka. napuM.. tatpu. sa., pra. vi., e. va. [avyAkRtamUla], avyAkRta dharmoM kA mUla AdhAra - alobho abyAkatamUlaM ... pe. .... adoso abyAkatamUlaM... ime dhammA abyAkatA, dha. sa. 5763; kha. tri., ba. sa., anizcita mUla vAlA, aisA dharma, jisakA mUla AdhAra kuzala yA akuzala ke rUpa meM niyata na rahe - lA pu., pra. vi., ba. va. - ye keci abyAkatA dhammA, sabbe te abyAkatamUlA. yama. 1.5; - vagga pu., a. ni. ke eka varga kA zIrSaka, a. ni. 2(2).211-235; - vatthu napuM., karma sa. [avyAkRtavastu], aisA dharma, jise buddha ne 'kuzala' yA 'akuzala' jaise niyata vargoM meM nahIM rakhA hai - tthUsu sapta. vi., ba. va. - sutavato ariyasAvakassa ... abyAkatavatthUsu ...., a. ni. 2(2).211; abyAkatavatthUsUti ekasAdivasena akathitavatthUsu. a. ni. aTTha. 3.173; - vipAka tri., ba. sa. [avyAkRtavipAka], aisA dharma, jisakA vipAka 'kuzala' yA 'akuzala' vargoM meM sunizcita na rahe - abyAkataM vipAka kiriyaM rUpaM nibbAnanti, dha. sa. aTTha. 300; pAThA. avyAkatavipAka; - saMyutta napuM.. sa. ni. kA eka saMyukta, sa. ni. 2(2).344; sa. ni. aTTha. 3.150-152; -- hetu pu.. tatpu. sa. [avyAkRtahetu], avyAkRta dharmoM kA kAraNa - tayo abyAkatahetU ..., dha. sa. 1059. avyAkaraNadhamma/abyAkaraNadhamma tri., ba. sa. [avyAkaraNadharman], niyata rUpa meM dharmoM kI vyAkhyA na karane kI prakRti vAlA - mmo pu., pra. vi., e. va. - evaM passaM evaM abyAkaraNadhammo hoti, a. ni. 2(2).211. avyAkula tri., vyAkula kA niSe. [avyAkula], vyAkulatA se rahita, aviskhalita, sthira, zAnta - lA pu., pra. vi., ba. va. - ... padanikkhepo ca abyAkulA honti, su. ni. aTTha. 2.235. avyAdiNNa/abyAdiNNa tri.. vi + A + dA ke bhU. ka. kR. kA niSe. [avyAdatta], nahIM chitarAyA yA bikharA huA, avikSipta, nahIM phailA huA - NNo pu., pra. vi., e. va. - ... avisaTo abyAdiNNo dUraGgamo... hArahArI ca. ..., a. ni. 2(1).60. avyAdhi/abyAdhi ka. tri, niSe. ba. sa. [avyAdhi], roga se mukta vyAdhirahita, svastha, nIroga, kuzala-kSema se paripUrNa - dhi pu., pra. vi., e. va. - avyAdhi visado homi, apa. 1.347; - dhiM napuM., vi. vi., e. va. - abyAdhi anuttaraM yogakkhemaM nibbAnaM, a. ni. 1(2).284; kha. strI., niSe. tatpu. sa., roga kA abhAva, svasthatA - dhi pra. vi., e. va. - abyAdhi abhioyyo, paTi. ma. 11; - ka tri., ba. sa. [avyAdhika], bImArI se rahita, svastha - kA pu.. pra. For Private and Personal Use Only Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abyApajja/avyApajjha/avyAbajjha 659 avyApajjhAdhimutta/abyApajjhAdhimutta vi., ba. va. - abyAdhikA arogA mama santike, mi. pa. vi., e. va. - yathAhaM AkAsova abyApajjamAno, su. ni. 233. ___1071; abyApajjamAnoti nAnappakArataM anApajjamAno, su. abyApajja/avyApajjha/avyAbajjha 1.ka. tri., vi + ni. aTTha. 2.283. A + /pada yA bAdha ke saM. kR. kA niSe. avyApajjhatthika tri., ba. sa. [avyAvAdhArthika], svAsthya yA [avyAbAdhya/avyApadya], hAni na pahuMcAne yogya, kSati nahIM nairogya ko lAne vAlA - kaM napuM. dvi. vi., e. va. - karane yogya, dukharahita, bAdhArahita - jjo pu., pra. vi., e. avyApajjhatthika seve bhesajja snehavajjito, saddhammo. 397. va. - ayaM satto arogo hotu abyApajjo ti evaM tasmiM avyApajjhana/abyApajjhana napuM., vyApajjhana kA niSe. mettAbhAvanA kAtabbA, jA. aTTha. 3.82; - jjaM uparivat - [avyAvAdha], pIr3A yA dukha kA abhAva, hAni kA abhAva, abyApajjaM sukhaM lokanti ... abyApajjaM niDhukkhe, itivu. kisI taraha kI bAdhA-vipatti kA na honA - jjhanaM pra. vi., aTTha.69; - jjhaM dvi. vi., e. va. - abyApajjhaM sukhaM lokaM e. va. - abyApajjhanaM kassaci adukkhanaM avyApajjho. itivu. 13; 1. kha. hAni na pahuMcAne vAlA, kSati nahIM karane itivu. aTTha. 130. vAlA, hiMsaka manobhAva se rahita - jjo pu., pra. vi., e. va. avyApajjhaparama/abyApajjhaparama tri., ba. sa. [avyAvA- sabyApajjAya pajAya abyApajjo viharati, a. ni. dhAparama], bAdhAmukta yA dukharahita avasthA meM pariNata hone 2(2).7; - jjhaM vi. vi., e. va., kri. vize. - abyAbajjhaM vAlA/vAlI - maM pu., dvi. vi., e. va. - abyAbajjhaparamAha siyA evaM jA. aTTha. 7.180; - jjhaM strI., vi. vi., e. va. ... vedanAnaM assAdaM vadAmi, ma. ni. 1.124; - tA strI., - abyAbajjhaMyeva tasmiM samaye vedanaM vedeti, ma. ni. 1.124; bhAva., dukha se vimukti meM pariNata hone kI avasthA - ya - jjhA pu., pra. vi., ba. va. - dvedhammA abyAbajjhA'ti, a. ca. vi., e. va. - yAvadeva uppannAnaM veyyAbAdhikAnaM vedanAnaM ni. 1(1).118; - jjhe na napuM., tR. vi., e. va. - averena paTighAtAya, abyAbajjhaparamatAya, ma. ni. 1.14. abyAbajjhana pharitvA vihAsi. ma. ni. 2.273; 2.ka. napuM., avyApajjharata/abyApajjharata tri, tatpu. sa. [avyApAdarata], bhAva., dukha se mukti kI avasthA, dukhavimukti (nirvANa). kSema avyApAda yA adveSa kI bhAvanA ko pAne hetu lagA huA, kI avasthA - dukkhakkhayovyApajjhaM ca vivaTTa khema-kevalaM, adveSa-bhAva ke sevana meM rata - to pu., pra. vi., e. va. - abhi. pa.8; -- jjaM pra. vi., e. va. - avyApajja sukhaM loke, tathAgato abyApajjharato, itivu. 24; abyApajjhe rato udA. 79; abyApajjanti akuppanabhAvo..., udA. aTTha. 803; sevanavasena niratoti abyApajjharato, itivu. aTTha. 130. - jjhaM napuM., dvi. vi., e. va. - averaM datvA avyAbajjhaMdatvA, avyApajjhalakkhaNa/abyApajjhalakkhaNa tri., ba. sa. a. ni. 3(1).77; 2.kha. pu., uparivat - jjo pra. vi., e. [avyApAdalakSaNa], ahiMsA, adveSa yA maitrI-bhAvanA ke lakSaNa va.- abyApAdo abyApajjo adoso, dha. sa. 33; se yukta - avyApajjhalakkhaNo adoso, netti. 25. kodhadukkhapaTipakkhato na byApajjoti abyApajjo, dha. sa. avyApajjhasukha napuM, tatpu. sa. [avyApAdasukha], avihiMsAaTTha. 194; - gAmI tri., [avyAbAdhyagAmina], dukha se bhAva yA adveSa kI manovRtti se utpanna sukha - khaM dvi. vi., vimukti kI avasthA (nirvANa) kI ora le jAne vAlA - mi e. va. - averaM abhayaJcApi avyApajjhasukhampi ca, saddhammo. pu., dvi. vi., e. va. - desessAmi abyApajjhagAmiJca maggaM, 338; avyApajjhasukhaJcApi ... bravi, saddhammo. 339. sa. ni. 2(2).342; - citta tri., ba. sa. [avyAbAdhyacitta], avyApajjhAdhimutta/abyApajjhAdhimutta tri., ba. sa. hiMsaka manovRtti se mukta citta vAlA, dveSamukta cittavRtti [avyApAdAdhimukta], adveSa yA avihiMsA ke manobhAva ko vAlA - tto pu., pra. vi., e. va. - ariyasAvako evaM ... pratyakSa rUpa se dekha rahA arhat, rAga, dveSa evaM moha ke abyApajjhacito ... visuddhacitto, a. ni. 1(1).221; kSaya ko svayaM anubhava kara rahA (arhat) - tto pu., abyAbajjhacittoti... niDhukkhacitto, a. ni. aTTha. 2.177. pra. vi., e. va. - abyApajjhAdhimuto hoti, mahAva. 255; ... avyApajjamAna/abyApajjamAna tri., vi + A + VbAdha khINAsavo, bhante, ... khayA rAgassa... khayA dosassa... khayA ke varta. kR. kA niSe. [avyApadyamAna/ avyAbAdhamAna], mohassa vItamohattA abyApajjhAdhimutto hoti, mahAva. 255vyAvAdhita yA rUpAntarita nahIM hotA huA, aparivartanIya, 56; abyApajjhAdhimuttoti abyApajjaM arahattaM vyAkarotIti aneka svarUpoM ko grahaNa nahIM karane vAlA - no pu., pra. attho , mahAva. aTTha. 345; - ttassa pu., Sa. vi., e. va. - For Private and Personal Use Only Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avyApajjhArAma/abyApajjhArAma 660 avyApAra/abyApAra abyApajjAdhimuttassa upAdAnakkhayassa ca, mahAva. 257. avyApajjhArAma/abyApajjhArAma tri., [avyApAdArAma]. avyApAda yA adveSa meM Ananda anubhava karane vAlA, duHkha se pUrNa vimukti kI avasthA meM ramane vAlA - mo pu., pra. vi., e. va. - abyApajjhArAmo hoti, a. ni. 2(2).132; abyApajjhe niDhukkhabhAve ramatIti abyApajjhArAmo, a. ni. aTTha. 3.141; abyApajjhArAmo... tathAgato abyApajjharato, itivu. 24. avyApanna/abyApanna tri., vi + A + pada ke bhU. ka. kR. kA niSe. [avyApanna], ka. vaha, jo durbhAgya, vipatti yA dukha se pIr3ita nahIM hai, vaha, jo vikSipta yA asta-vyasta nahIM hai, kha. dveSa yA hiMsA ke bhAva se mukta - nno pu., pra. vi., e. va. - abyApanno sadA sato, a. ni. 1(2).37; - nnaM napuM.. pra. vi., e. va. - citte gahapati, abyApanne kAyakammampi abyApanna hoti, a. ni. 1(1).297; - citta tri., ba. sa. [avyApannacitta], vyApAda yA hiMsAmayI vRtti se mukta zuddha citta vAlA - tto pu., pra. vi., e. va. - vyApAdapadosaM pahAya abyApannacitto viharati, dI. ni. 1.63; - cetasa tri., ba. sa. [avyApannacetas], uparivat - so pu., pra. vi., e. va. - appatiTTitacitto adInamAnaso abyApannacetaso, ..., sa. ni. 3(1).90; abyApannacetasoti dosavasena apUticitto, sa. ni. aTTha. 3.182. avyApAda/ abyApAda pu., vi + A + pada ke kri. nA. kA niSe. [avyApAda], adveSa, ahiMsaka manobhAva, dveSa yA hiMsA ke akuzala manobhAvoM kA abhAva, maitrI-bhAvanA - do pra. vi., e. va. - adussitattaM abyApAdo ..., dha. sa. 33; abyApAdo avihiMsA, viveko yassa AvudhaM, sa. ni. 3.16; abyApAdoti mettA ca mettApubbabhAgo ca, sa. ni. aTTha. 3.158; - daM dvi. vi., e. va. - abyApAdaM... manasikaroto abyApAde cittaM... vimuccati, dI. ni. 3.191; - dena ta. vi., e. va. - abyApAdena mettApi ..., abhi. ava. 18; - khanti strI., tatpu. sa. [avyApAdakSAnti], dveSabhAva se mukta kSAnti yA sahanazIlatA kA bhAva - abyApAdakhanti byApAdena suA, paTi. ma. 358; - dhAtu strI., tatpu. sa., adveSa yA maitrIbhAvanA se pratisaMyukta tarka, vitarka, saMkalpa Adi - abyApAdapaTisaMyutto takko vitakko... sammAsaGkappo - ayaM vuccati abyApAdadhAtu, vibha. 97; - paccaya pu., tatpu. sa. [avyApAdapratyaya], adveSa kA kAraNa - yA pa. vi., e. va. - abyApAdapaccayA ca dukkhaM domanassaM paTisaMvedeti, ma. ni. 1.396; - paTilAbha pu., tatpu. sa. [avyApAdapratilAbha]. adveSabhAva kI prApti yA lAbha - bho pra. vi., e. va. - abyApAdapaTilAbho byApAdena suo, paTi. ma. 357; - paTivedha pu., tatpu. sa. [avyApAdaprativedha], adveSa ke viSaya meM antardRSTi - dho pra. vi., e. va. - abyApAdappaTivedho byApAdena suo, paTi. ma. 357; - pariggaho pu., tatpu. sa., pra. vi., e. va. [avyApAdaparigraha], adveSa-bhAva kA pUrNa rUpa se grahaNa - abyApAdapariggaho byApAdena suo, paTi. ma. 357; - pariyogAhaNa napuM., tatpu. sa. [avyApAdaparyavagAhana], adveSabhAva meM pUrNa rUpa se nimagna honA yA usameM DUba jAnA - NaM pra. vi., e. va. - abyApAdapariyogAhaNaM byApAdena suja, paTi. ma. 358; - vitakka pu., tatpu. sa. [avyApAdavitarka], adveSa ke viSaya meM mAnasika cintana - kko pra. vi., e. va. - abyApAdavitakko... nibbAnasaMvattaniko, itivu. 60; - saMkappa pu., tatpu. sa. [avyApAdasaGkalpa]. adveSa yA maitrIbhAva ke lie liyA gayA dRr3ha-saMkalpa - ppo pra. vi., e. va. - byApAdato nissaToti abyApAdasaGkappo, vibha. aTTha. 110; - sajJA strI., tatpu. sa. [avyApAdasaMjJA], adveSa ke viSaya meM saMjJAstarIya jJAna - abyApAdadhAtuM bhikkhave, paTicca uppajjati abyApAdasA , sa. ni. 1(2).134; - sahagata tri., tatpu. sa., adveSa ke sAtha jur3A huA - tena napuM.. tR. vi., e. va. - abyApAdasahagatena cetasA viharati, ma. ni. 3.98; - dAdhiTThAna napuM., tatpu. sa. [avyApAdAdhiSThAna], adveSa ke viSaya meM cetanA, adveSa yA maitrI-bhAvanA ke viSaya meM dRr3ha-saMkalpa - naM pra. vi., e. va. - abyApAdAdhiTTAnaM byApAdena sujhaM paTi. ma. 358; - dAdhipatatta napuM.. bhAva. [avyApAdAdhipatitva], adveSa-bhAva dvArA sunirdhArita yA niyantrita honA, adveSa-bhAva kI pradhAnatA - tattA pa. vi., e.va.- abyApAdAdhipatattA paJaA byApAdato saJaAya vivadvatIti... paTi. ma.99; - desanA strI., tatpu. sa. [avyApAdeSaNA], adveSa-bhAva kI talAza - abyApAdesanA byApAdena suA, paTi. ma. 357. avyApAra/abyApAra tri., ba. sa. [avyApAra], binA kAma kAja vAlA, bekAra, nirarthaka, kAma meM na Ane yogya - ro pu., pra. vi., e. va. - kAyadaNDo nirIho abyApAro, tathA vacI daNDo, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.41; - naya pu., tatpu. sa., cAra prakAra ke arthanayoM (artha-nizcAyaka paddhatiyoM) meM se tRtIya naya - yo pra. vi., e. va. - yasmA panettha ekattanayoM nAnattanayo abyApAranayo, vibha. aTTha, 188; - For Private and Personal Use Only Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avyAbAdhana/abyAbAdhana 661 avhayati/avhAyati/avheti paccupaTThAna tri., ba. sa. [avyApArapratyupasthAna], kriyA ke avyAseka/abyAseka tri., ba. sa., niSe. [bau. saM. avyAseka], abhAva meM bhI udita hone vAlA/vAlI - nA strI., pra. vi., zA. a. asecana, atyadhika AsiJcana se rahita, dRr3ha e. va. - anAbhoga ra sA abyApArapaccu paTTAnA prabhAva se mukta, lA. a. akuzala dharmoM se alipta yA pItivirAgapadaTThAnAti, dha. sa. aTTha. 218. pUrNatayA mukta, kleza-dharmoM kI malinatA se rahita, vedAga, avyAbAdhana/abyAbAdhana napuM., [avyAvAdhana], bAdhA kA vizuddha - kaM napu., pra. vi., e. va. - abhAva, hiMsaka manovRtti yA dveSabhAva kA abhAva - nattha pu., cittakkhipItijananamabyAsekamasecanaM, abhi. pa. 697; - kA tatpu. sa. [avyAvAdhanArtha], adveSabhAva yA bAdhA nahIM pahuMcAne pu., pra. vi., ba. va. - abyAsekA amukharA, theragA. 926%; kA prayojana - aJamaje abyAbAdhanatthaM... viharitabbanti, abyAsekAti sativiSpavAsAbhAvato kilesabyAsekarahitA, theragA. udA. aTTha. 84. aTTha. 2.298; - sukha napuM., karmasa. [avyAsekasukha]. avyAmissa/abyAmissa tri., vyAmissa kA niSe. vizuddha sukha, kAma bhogoM se prApta sAMsArika sukha se [avyAmizra], milAvaTa se rahita, apane Apa meM paripUrNa yA amizrita AdhyAtmika sukha - khaM dvi. vi., e. va. - ajjhattaM akhaNDa - sso pu., pra. vi., e. va. - kevalo abyAmisso abyAsekasukhaM paTisaMvedeti, dI. ni. 1.62; abyAsekasukhanti sakalo ... bhikkhudhammo kathito, su. ni. aTTha. 2.96; - tA .... abyAsekaM asammissaM parisaddhaM... paTisaMvedetIti, dI. strI., bhAva. [avyAmizratva, napuM.1, vyAmizrita nahIM rahanA, ni. aTTha. 1.150. apane Apa meM paripUrNa yA akhaNDa honA - tA pra. vi., e. avhayati/avhAyati/avheti A + hu kA varta, pra. pu., va. - evamAdIsu abyAmissatA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) e. va. [Ahvayati], ka. AhvAna karatA hai, bulAtA hai, 1(2).30. nimantrita karatA hai, uttejita karatA hai, cunautI detA hai, avyAyika/abyAyika tri., [avyayika], vyaya nahIM hone pukAra kara bulAtA hai - nAmasaMkittanaM katvA paridevanavasena vAlA, vinaSTa na hone vAlA, parivartita na hone vAlA - ko avhAyati, pe. va. aTTha. 142; - nti pra. pu., e. va. - tattha pu., pra. vi., e. va. - abyAyiko hoti sataM samAgamo, a. avhayanti varAvaranti varato varaM naccaJca gItaJca karontiyo ni. 1(2).58; abyAyiko hotIti avigacchanasabhAvo, a. ni. pakkosanti, jA. aTTha. 7.183; - ntA pu., varta. kR., pra. pu.. aTTha. 2.298. ba. va. - avhayanteva gacchantaM, jA. aTTha. 7.292; - yassu avyAvaTa/avAvaTa/abyAvaTa tri., vi + A + Vvara anu., ma. pu., e. va. - avhAyassu maM bhaddante, jA. aTTha. athavA (pura ke bhU. ka. kR. kA niSe. [avyApRta], ka. 6.21; avhAyassUti ehi pabbajAhIti pakkosassu, tade. - vyApAra athavA kriyA-kalApa se mukta, pApamaya kAma-kAja meM vheyya vidhi., pra. pu., e. va. - orime tIre Thito tIraM nahIM ulajhA rahane vAlA, bure kAmoM ko karane meM utsukatA avheyya, dI. ni. 1.221; avheyyAti pakkoseyya, dI. ni. na rakhane vAlA - Tena pu., tR. vi., e. va. - samaNena aTTha. 1.303; - vhayesi adya., ma. pu., e. va. - te tvaM bhavitabbaM abyAvaTena, pArA. 202; samaNena nAma Idisesa dalido kathamavhayesIti, jA. aTTha. 7.165; - vhettha adya., kammesu abyAvaTena abyApArena bhavitabba, pArA. aTTa, 2.127; pra. pu., e. va. - avhettha yakkho avikampamAno, jA. aTTha. - ssa pu., Sa. vi., e. va. - abyAvaTassa bhadrassa, na 7.164; kha. devatA kA AvAhna karatA hai, bhUta-pretoM ko pApamupalimpatI ti, jA. aTTha. 3.55; abyAvaTassAti evaM bulAtA hai (mantroM dvArA) - vhAyanti varta, pra. pu., ba. va. -- sante pApakammakaraNatthAya abyAvaTassa ussukkaM anApannassa, akusalaM bhayabheravaM avhAyanti, ma. ni. 1.22; bhayabheravaM attani ...., tade. kha. udAsIna, taTastha, nirapekSa - To pu., pra. vi., ... avhAyanti pakkosanti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).121; e. va. - anussukko avAvaTo hutvAti attho, ma. ni. aTTha. - vhayanto pu., varta. kR., pra. vi., e. va. - kAlenAti (ma.pa.) 2.152; - TA' pu., pra. vi., ba. va. - abyAvaTA tumhe avhayanto ca kAlo, sa. ni. aTTha. 1.207; ga. nAmakaraNa hotha tathAgatassa sarIrapUjAya, dI. ni. 2.107; tesaM gahaNe karatA hai, nAma de detA hai, nAma lekara pukAratA hai - yanti abyAvaTA bhaveyyAmAti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).66; - varta, pra. pu., ba. va. - anUnanAmo iti mavhayanti, jA. aTTha. TA' strI., pra. vi., ba. va. - mAtu nivesane vasissatI ti 7.165; - yamAno pu., varta. kR., pra. pu., e. va. - abyAvaTA ahesu. jA. aTTha. 7.33. kaNhasirivhayoti... ca avhayamAno, su. ni. aTTha. 2.187; For Private and Personal Use Only Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avhayana 662 asanta gha. uttejita karatA hai, ukasAtA hai, cunautI detA hai, avajJA karatA hai - so maM raGgamhi avheti, jA. aTTha. 2.211; - yantu anu0, pra. pu., ba. va. - avhAyantu suyuddhena, jA. aTTha. 7.37; avhAyantUti avhAyanto, tade.; - mAno pu., varta. kR., pra. vi., e. va. - bhekovarale ahimavhAyamAno, jA. aTTa. 4.222; - vhayesi vidhi., ma. pu., e. va. - te tvaM dalido kathamavhayesI ti, jA. aTTha. 7.165; Ga. vinaya ke vizeSa sandarbha meM, bhikSusaGgha meM punarvAsa pradAna karatA hai, vApasa bulAtA hai - meyya vidhi., pra. pu., e. va. - ekenapi ce Uno vIsatigaNo bhikkhusako taM bhikkhu abbheyya, pArA. 290; - hametabbo pu., saM. kR., pra. vi., e. va. - tattha so bhikkhu abbhetabbo, pArA. 290; abbhetabboti ... amAnakammavasena osAretabboti vuttaM hoti, pArA. aTTha. 2.193. avhayana napuM.. [Ahvayana], nAma, abhidhAna - naM pra. vi., e. va. - jighaJjanAmavhayanaM disaM pati, jA. aTTha. 5.397. avhA strI., [AhvA], nAma, saMjJA - saAkhyA vhA samaA cAbhidhAnaM nAmamavhayo, abhi. pa. 114. avhAta/avhita/amita tri., A + Vvhe kA bhU. ka. kR., kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hI prApta [AhUta], (nAma se) pukArA gayA, bulAyA gayA, Amantrita, AhUta - ana. pu., niSe0, pra. pu., e. va. - anavhito tato AgA, jA. aTTha. 3.142. avhAna napuM., A + Vvhe se vyu., kri. nA. [AhvAna]. ka. bulAvA, AmantraNa, pukAra, kha. nAma, abhidhAna - nivAsAvhAnagahaNakicche satthanivattisu, abhi. pa. 1181; - naM' pra. pu., e. va. - ehIti ca avhAnampi laddhanti, dha. pa. aThTha. 2.351; avhAnaM niratthaka, sa. ni. aTTha. 1.207; - naM2 dvi. vi., e. va. - avhAnaM nAbhinandeyya, su. ni. 715; - nena tR. vi., e. va. - sacceneva avhAnena nAmena yutto, su. ni.. aTTha. 2.297. avhAyana napuM.. uparivat [AvhAna]. pukAra, bulAvA, AmantraNa, nAma, abhidhAna - naM pra. vi., e. va. - avhAyanaM pakkosanaM, sadda, 2.456; AmantaNaM avhAyanaM pakkosanaM, sadda. 2.558; - to pa. vi., e. va. - uparUpari avhAyanato ye. ... dhammikasamaNabrAhmaNA ..., jA. aTTha. 3.205; - hetu ca. vi. ke artha meM prayukta a. [AvhAnahetu], pukArane ke lie - api nu tassa purisassa avhAyanahetu vA ..., dI. ni. 1.221. avhAyika tri., [AhvAyaka], pukArane vAlA, nimantraNa dene vAlA, dUta, sandezavAhaka, preraNA dene vAlA - yikA pu., pra. vi., ba. va. - avhAyikA ....... ... tampi disaM vadanti, jA. aTTha. 3.205; avhAyikAti... pakkosanakA, tade.. avhita tri., A + Vvhe kA bhU. ka. kR. [AhUta], pukArA gayA, bulAyA gayA - to pu., pra. vi., e. va. - avhito anavhito tato AgA, sadda. 2.456. asa'/ asu eka dhAtu, aneka dhAtuoM ke antargata, vividha arthoM kI prakAzaka [Vas/ aza], ka. khAnA, bhojana karanA - asa bhojane vuttAnaM phalamasnAti, sadda. 2.501; kri. rU. ke lie draSTa.; asnAti ke anta; kha. vyApta honA - asu vyApane, asuNAti, assu, sadda. 2.494; kri. rU. ke lie draSTa.; asuNAti ke anta.; ga. honA, astitva meM rahanA - asa bhuvi asthi, asa, sadda. 2.450; kri. rU. ke lie draSTa.; atthi ke anta. (Upara); gha. phekanA - asu khepe, sadda. 2.490. asa tri, niSe. tatpu. [asva/asat]. ka. svAmI-rahita, pati-rahita, vaha, jise koI bhI apanA na kahe - sA strI., pra. vi., ba. va. - asA lokitthiyo nAma, jA. aTTha. 5.4463; asAti asatiyo lAmakA, jA. aTTha. 5.447; kha. tri., ba. sa. [asva], akiMcana, nirdhana, apanI nijI saMpatti se rahita, hIna, tuccha - kAmesu hi asakAmA, therIgA. 508; asakAmAti kAmA nAmete asanto hInA lAmakAti attho, therIgA. aTTha. 315. asanta tri., asa ke varta. kR. kA niSe. [asat], zA. a. avidyamAna, vaha, jisakA astitva na ho, lA. a. ka. sattAhIna, avAstavika, mithyA, asatya, kha. burA, duSTa, pApI, asajjana - nto/ntA pu., pra. vi., ba. va. - asanto nirayaM yanti, sa. ni. 1(1).22; asantassa piyA honti, su. ni. 94; - nte pu., dvi. vi., ba. va. - hitvA asante na jahAma sante, jA. aTTha. 4.47; - ntaM pU., dvi. vi., e. va. - asantaM vA ajjhattaM kAmacchandaM 'natthi me ajjhattaM kAmacchando ti pajAnAti, ma. ni. 1.78; asantanti asamudAcAravasena vA pahInattA vA avijjamAnaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).291; - sataM pu., Sa. vi., ba. va. - asataM dhamma roceti, su. ni. 94; - satA/santena pu./napuM., tR. vi., e. va. - asatA ca na socati, su. ni. 956; dha. pa. 367; asatA ca na socatIti avijjamAnakAraNA asantakAraNA na socati, su. ni. aTTha. 2.260; asatAti asantena, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(2).22; - sati/sante pu./napuM., sapta. vi., e. va. - 'siyA nu kho, bhante, bahiddhA asati paritassanA ti, ma. ni. For Private and Personal Use Only Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asaMyama 663 asaMvAsa 1.189; bahiddhA asatIti bahiddhA parikkhAravinAse ..., ma. asaMyojaniya tri., saM+ yuja ke prera. ke saM. kR. kA niSe. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).17; - sabmi pu., tR. vi., ba. va. - [asaMyojanIya], saMyojanoM (bandhanoM) meM nahIM bAMdhe jAne yogya mAnAtimAno ca asabbhi santhavo, su. ni. 248; asabhi (dharma) - yA pu., pra. vi., ba. va. - asaMyojaniyA dhammA, dha. santhavoti asappurisehi santhavo, su. ni. aTTha. 1.264; - sa. 21; na saMyojaniyA asaMyojaniyA, dha. sa. aTTha. 95. santAnaM/sataM pu./napuM., Sa. vi., ba. va. - asataM dhamma asaMvaTTana napuM., saMvaTTana kA niSe., tatpu. sa. [asaMvarta], roceti, su. ni. 94; asataM dhammo nAma dvAsaTTi didvigatAni (pRthvI Adi mahAbhUtoM ke) vinAza yA pralaya kA abhAva - dasAkusalakammapathA vA, su. ni. aTTha. 1.134; ye tumhe pathaviyA... asaMvaTTanabhAvaM vA tathato jAnitvA ..., jA. aTTha. asantAnaM anAgatAnaM dukkhAnaM pahAnAya vAyamathAti, mi. pa. 3.65. 89; - sA/satI strI., pra. vi., e. va. - asatI kirAyaM, asaMvattanika tri., [asaMvartanika, vinAza yA pralaya kI ora bho, vINA nAma, sa. ni. 2(2).195; - satiM strI., dvi. vi., nahIM le jAne vAlA, samApta na karAne vAlA, anucchedae. va. - maraha ayanti asatiM asataM, jA. aTTha. 3.467; kAraka - kA strI., pra. vi., e. va. - asamAdhisaMvattanikAti asatiM asaJatanti imaM asatiM asapparisadhammasamannAgataM. appanAsamAdhissa vA upacArasamAdhissa vA asaMvattanikA, ... jA. aTTha. 468; - ntiyA/tiyA strI., Sa./sapta. vi., dha, sa. aTTha. 417; anibbAnasaMvattanikAti nibbAnatthAya e. va. - kiM te saccabalaM atthi coriyA dhuttiyA asatiyA asaMvattanikA, sa. ni. aTTha. 3.188. ..... mi. pa. 128; asantiyA ApattiyA tuNhI bhavitabbaM asaMvara pu., saMvara kA niSe., tatpu. sa. [asaMvara], zA. a. mahAva. 130; - satiyo strI., pra. vi., ba. va. - vinassatha pUrI taraha se banda na kara denA, lA. a. (indriyoM para) tumhe vasiliyo coriyo dhuttiyo asatiyo..., jA. aTTha. niyantraNa kA abhAva, asaMyama, asahiSNutA - ro pra. vi., e. 5.413; - satInaM strI., Sa. vi., e. va. - mA ca vasaM va. - dasame asaMvaroti anadhivAsakabhAvo, a. ni. aTTha. asatInaM nigacche, jA. aTTha. 7.207. 3.145; evaM kho bhikkhave asaMvaro hoti, sa. ni. 2(2).1893; asaMyama pu., saMyama kA niSe. [asaMyama], saMyama kA abhAva, -raM dvi. vi., e. va. - uddhacca pahAtuM asaMvara... dussIlya niyantraNa kA abhAva, karuNA yA dayA-jaise sadaguNoM kA pahAtuM ..., a. ni. 3(2).120; - rena tR. vi., e. va. - abhAva, duHzIla, durAcAra - mo pra. vi., e. va. - anuTThAnaM vAcasikena asaMvarena samannAgato ahosiM, pe. va. aTTha. 10; asaMyamo, sa. ni. 1(1).50; - mA pa. vi., e. va. - virama - rassa Sa. vi., e. va. - dubbharatAdInaM vatthubhUtassa asaMvarassa pANavadhA asaMyamA, pe. va. 482; asaMyamAti asaMvarA dussIlyA. avaNNaM nindaM garaha bhAsitvAti attho, pArA. aTTha. 1.171; - pe. va. aTTha. 179. rA pu., pra. vi., e. va. - asaMyamAti asaMvarA dussIlyA, pe. asaMyutta tri., saM+yuja ke bhU. ka. kR. kA niSe. [asaMyukta]. va. aTTha. 179; - re sapta. vi., e. va. - asaMvare sati dvArampi nahIM jur3A huA, asambaddha, atulanIya, anupayukta - aguttaM hoti, dha. sa. aTTha. 421; - dvAra napuM.. tatpu. sa. ttA strI., pra. vi., e. va. - migI pakkhI asaJjattA, jA. [asaMvaradvAra], asaMyamita yA aniyantrita indriyadvAra - aTTha. 3.233; asattAti jayampatikA bhavituM ayuttA rAni pra. vi., ba. va. - aTTha ca asaMvaradvArAni kathitAni, asambandhA, tade; - ttaM pu., vi. vi., e. va. - taM vivAha dha. pa. aTTha. 2.330-331; - rAbhirata tri.. tatpu. sa. asaMyuttaM. .... jA. aTTha. 7.6; asaMyuttanti ayuttaM... ananucchavika, [asaMvarAbhirata], asaMyama kI pravRtti se yukta, asaMyamI, tade.. saMyama yA AtmaniyantraNa meM nahIM lagA huA - tA pu., pra. asaMyoga pu., saMyoga kA niSe., tatpu. sa. [asaMyoga]. bilagAva, vi., ba. va. - paTikkhipanAdhippAyA asaMvarAbhiratA te kisI bhI taraha ke sambandha kA abhAva - gAya ca. vi., e. samparAyikena vaTTabhayena tajjento .... pArA. aTTha. 1.172. va. - asaMyogAya santike... anupAdAnAya santike ti, ma. asaMvAsa 1. pu., niSe0, tatpu. sa. [asaMvAsa], zA. a. eka ni. 2.81. sAtha nahIM rahanA, sahavAsa kA abhAva, ApasI saGgati kA asaMyoganta tri., ba. sa. [asaMyogAnta], aisA svara, jisake abhAva, samAgama kA abhAva - sena tR. vi., e. va. - bAda meM saMyukta vya Jjana na ho - ssa pu., Sa. vi., e. va. -- asaMvAsena jIrati, jA. aTTha. 5.197; asaMgantu ... buddhAdisarassa vAsaMyogantassa saNe ca, ka. vyA. 402. asamAgamasaGgAtena asaMvAsena jIrati, jA. aTTha. 5.198; lA. For Private and Personal Use Only Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asaMvAsika 664 asaMsagga a. bhikSusaMgha se niSkAsana (pArAjika nAmaka aparAdha hone asaMvibhAgarata tri., tatpu. sa. [asaMvibhAgarata], anudAra, para) - so pu., pra. vi., e. va. - ... pArAjiko hoti dAna dene se virata, kRpaNa, kaGgsa - tA pu., pra. vi., ba. asaMvAso, pArA. 24, 25; asaMvAso bhikkhUhi ca bhikkhunIhi va. - adAnAdhimuttA asaMvibhAgaratAti attho, su. ni. aTTha. ca, pari. 398; asaMvAsoti uposathapavAraNAdinA saMvAsena 1.264. asaMvAso, pari. aTTha. 240; 2. tri., ba. sa. [asaMvAsya]. asaMvibhAgI tri., saM+ vi + vbhaja se vyu., kriyArthaka vize. zA. a. sAtha meM nivAsa na karane yogya (vyakti), sahavAsa kA niSe. [asaMvibhAgI], udAratApUrvaka dAna na dene vAlA, ke lie anupayukta, lA. a. bhikSusaMgha se niSkAsana-yogya kRpaNa, anudAra - asaMvibhAgI ca sukhaM na vindatI ti, jA. (bhikSu)- sA pu., pra. vi., ba. va. - asaMvAsA ime siyu, vina. aTTha. 5.393. vi. 3111; - sA strI., pra. vi., e. va. - asaMvAsAti saMvAso ___ asaMvihita tri., saM. + vi + vdhA ke bhU. ka. kR. kA niSe. nAma ekakamma ekuddeso samasikkhatA eso saMvAso naam| so [asaMvihita], ka. karma. vA., sa. pa. meM hI taiyAra nahIM kiyA tAya saddhi natthi, tena vuccati asaMvAsAti, pAci. 288; huA, ThIka se nahIM kiyA huA, kha. kartR. vA. meM ucita asaMvAsA yathA pure, khu. si. 3; - puggala pu.. karma sa., paddhati nahIM apanAne vAlA, bhikSusaMgha ke samakSa apanI bAta sAtha meM na rakhane yogya athavA saMgha-karma meM sammilita na ko upayukta rUpa se prastuta na karane vAlA - tA pu.. pra. hone yogya bhikSu - laM dvi. vi., e. va. - katvAsaMvAsapuggalaM, vi., ba. va. - adhikaraNakArakA asaMvihitA taM AvAsa vina. vi. 2606; - sAraha tri., tatpu. sa. [asaMvAsArha], Agacchanti, mahAva. 247; asaMvihitAti saMvidahanarahitA ... sAtha meM nivAsa nahIM karane yogya, saMgha meM punaH praveza nahIM akatasaMvidahitA, mahAva. aTTha. 341; - kammanta tri., ba. sa. dene yogya - asaMvAsArahasaMvAsArahavibhAgakAraNaparidIpanaM [asaMvihitakarmAntaka], pApapUrNa yA anucita kAyakarma, vAkkarma udAnaM udAnesi. udA. aTTha. 249. evaM mAnasika karma karane vAlA, kAyadvAra Adi se pApakarma asaMvAsika tri., bhikSusaMgha meM saMvAsa nahIM dene yogya - ko karane vAlA - ntaM pu.. dvi. vi., e. va. - asaMvihitakammantaM pu., pra. vi., e. va. - asaMvAsiko cAti..., khu. si. 28;- bAlaM dummantimantinaM, jA. aTTha. 5.95; - sAkhAparivAra kA ba. va. - ... imepi asaMvAsikA ti vRttA, khu. si. pu. TI. tri., ba. sa., ThIka se taiyAra kie gae bAr3A yA gherAbandI se 142; - niddesa pu., tatpu. sa., khu. si. ke usa khaNDa-vizeSa rahita, bAr3A-rahita - raM napuM., pra. vi., e. va. - kA zIrSaka, jisameM saMgha meM punaH praveza na dene yogya vyaktiyoM asaMvihitasAkhAparivAramiva sassaM visuddhi. 1.34. kI sUcI dI gaI hai, khu. si. 28. asaMvuta tri., saM+ Vvu ke bhU. ka. kR. kA niSe. [asaMvRta], asaMvAsiyatta napuM, asaMvAsiya kA bhAva. [asaMvAsyatva]. zA. a. nahIM DhakA huA, khulA huA, nIce yA Upara kahIM sAtha meM nivAsa karane yogya nahIM honA, kisI (anuzAsana se bhI anAcchAdita, sarvathA unmukta - tA pu.. pra. vi., e. yA mAga) meM sAtha sAtha rahane kI icchA vAlA na honA - ttA va. - aghA asaMvutA andhakArA andhakAratimisA, dI. ni. pa. vi., e. va. - pApehi asaMvAsiyattA jinasAsanassa, .... 2.9; asaMvutAti heTThA upari ca kenaci na pihitA, lIna. mi. pa. 234; - bhAva pu., uparivat - vaM dvi. vi., e. va. (dI. ni. TI.) 2.23; lA. a. niyantraNa meM nahIM lAyA huA, - pApehi asaMvAsiyabhAvaM dassenti, mi. pa. 234. surakSita karake nahIM rakhA gayA, banda karake nahIM rakhA gayA asaMvidita tri., saM + vida ke bhU. ka. kR. kA niSe. - tA pu.. pra. vi., ba. va. - pApakA asaMvutA ahirikA [asaMvidita], anubhUta nahIM kiyA huA, ThIka se nahIM jAnA ... pabbajanti , mi. pa. 235; - taM napuM., pra. vi., e. va. - huA - taM napuM. dvi. vi., e. va. - yaM asaMviditaM katvA, .... yaM evaM asaMvutaM mahato anatthAya saMvattati .... a. ni. AbhataM pana taM bahi, vina. vi. 1864. 1(1).10; cakkhundriyaM asaMvutaM viharantaM... pApakA akusalA, asaMvindanta tri., saM + vida ke varta. kR. kA niSe. dhammA anvAssaveyyu, dha. sa. 1352; cakkhundriyaM asaMvutaM [asaMvindat], prApta na karatA huA, lAbha na pAtA huA, apihitacakkhudvAraM hutvA .... dha. sa. aTTha. 420. anubhava na karatA huA - ndaM pu., pra. vi., e. va. - mamattaM / asaMsagga pu., saMsagga kA vilo., niSe. tatpu. sa. [asaMsarga]. so asaMvinda, theragA. 717; asaMvindaM asaMvindanto alabhanto lagAva yA Asakti kA abhAva, aparigraha, virAga, anAsaktiakaronto, theragA. aTTha. 2.229. bhAva - ggena tR. vi., e. va. - asaMsaggena chijjati. sa. ni. For Private and Personal Use Only Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asaMsaha 665 1(2).139; asaMsaggena chijjatIti ekato ThAnanisajjanAdIni akarontassa asaMsaggena adassanena chijjati, sa. ni. aTTa 2.126; - ggassa Sa. vi., e. va. - asaMsaggarasa ca vaNNavAdI, ma. ni. 1.278; - ggo pra. vi., e. va. - alobho anabhisaGgo apariggahalakkhaNo muttappavattanaraso asaMsaggoti garahati, nA. ru. pa. 91; - kathA strI., tatpu. sa. [asaMsargakathA], anAsakti-bhAva yA virAga ke viSaya meM kathana, virAga-viSayaka saMlApa - appicchakathA... asaMsaggakathA ... sIlakathA, a. ni. 3(1).172; - ggarAmatA strI., bhAva., anAsaktibhAva ke prati abhiruci honA - katame aTTha ... indriyesu guttadvAratA ... asaMsaggArAmatA nippapaJcArAmatA, a. ni. 3(1).152. asaMsaTTha tri., saM+sija ke bhU. ka. kR. kA niSe. [asaMsRSTa], nahIM ghulA-milA huA, alipta, saMsarga-rahita, alaga-thalaga, amizrita - TuM napuM.. pra. vi., e. va. - asaMsarTa gahaDehi, su. ni. 633; asaMsaTThanti... abhAvena asaMsaTTha ubhayanti gihIhi ca anagArehi ... asaMsaTTa, su. ni. aTTha. 2.171; - 8o pu. pra. vi., e. va. -- asaMsaTTho kule gaNe, apa. 2.16; asaMsaTTho gahaDhahi, theragA. 581; asaMsaTThoti dassanasavanasamullapana- sambhogakAyasaMsaggAnaM abhAvena asaMsaTTho yathAvRttasaMsaggarahito, theragA. aTTha. 2.175. asaMsappa pu., [asaMsarpaNa, napuM.], zA. a. phisalana yA skhalana kA abhAva, lA. a. hicakicAhaTa kA abhAva, dRr3hasaMkalpa - ppo pra. vi., e. va. - adhimokkho asaMsappo ..., nA. rU. pa. 83. asaMsappanarasa tri., ba. sa., avicalita banAne kA kRtya karane vAlA, hicakicAhaTa se rahita kara dene vAlA (adhimokSa) - so pu.. pra. vi., e. va. - sanniTThAnalakkhaNo asaMsappanaraso .... sanniTThAtabbadhammapadaTThAno, dha. sa. aTTha. 178. asaMsaya ka. tri., ba. sa. [asaMzaya], sandeha se mukta, saMzaya se rahita - ssa pu., Sa. vi., e. va. - asaMsayassa kusalassa ..., ma. ni. 2.54; - yA strI., pra. vi., e. va. - asaMsayA bahujanapUjitA ahaM vi. va. 146; asaMsayAti... vicikicchAya pahInattA apagatasaMsayA ... asaMsiyA ti keci paThanti, vi. va. aTTha. 67; kha. napuM., saMzaya kA abhAva, nizcaya - ye pu.. - cara asaMsaye careti carayati, sadda. 2.559; - yaM dvi. vi., e. va., kri. vi., nizcita rUpa se- asaMsayaM jAtikhayantadassI, jA. aTTha. 3.384; asaMsayaM so nirayaM upeti, jA. aTTha. 4.43 asakiM asaMhArima tri., saMhArima kA niSe0, nahIM hilAne-DulAne yogya, sthira, acala, dRr3ha - me pu., sapta. vi., e. va. - evaM khANake bandhitvA ThapitamaJcAdimhi asaMhArime phalake vA pAsANe vA na rUhatiyeva, pAci. aTTha. 100; anApatti ApucchA gacchati asaMhArime gilAnAya... AdikammikAyAti, pAci. 373; asaMhArimeti thAmamajjhimena purisena asaMhAriye, sArattha. TI. 3.63. asaMhAriya tri., saM + hara, prera. ke saM. kR. kA niSe. [asaMhArya], kisI ke bhI dvArA nahIM hilAne-DulAne yogya, acala, atyanta dRr3ha - yA strI., pra. vi., e. va. - ... tathAgate saddhA niviTThA mUlajAtA patiTTitA daLahA asaMhAriyA samaNena vA brAhmaNena vA... kenaci vA lokasmi, dI. ni. 3.62; asaMhAriyAti sunikhAtaindakhIlo viya kenaci cAletuM asakkuNeyyA, dI. ni. aTTha. 3.44; - yo pu., pra. vi., e. va. - asaMhAriyo nAma ca hoti paNDito, theragA. 372; ... so tAdiso puggalo kilesehi devaputtamArAdisu vA kenaci asaMhAriyatAya asaMhAriyo nAma hoti, theragA. aTTha. 2.66; - ye pu., sapta. vi., e. va. - asaMhArimeti thAmamajjhimena purisena asaMhAriye, sArattha. TI. 3.63. asaMhIra tri., saM + Vhara, karma. vA. ke saM. kR. kA niSe. [asaMhiya], nahIM hilA-DulA sakane yogya, akampya, dRr3ha, sthira - rA strI., pra. vi., e. va. - yAvajIvaM asaMhIrA, itivu. 56; - ro pu., pra. vi., e. va. - vinaye ... Thito hoti asaMhIro, a. ni. 2(2).269; vinaye... vinayalakkhaNe patidvito hoti, asaMhIroti na sakkA hoti gahitaggahaNaM vissajjApetaM a. ni. aTTha. 3.190; - rA pu., pra. vi., ba. va. - dhammadasA ThitA asaMhIrA, theragA. 1252; asaMhIrAti kenaci asaMhAriyA hutvA patihitA, theragA. aTTha. 2.445; - raM napuM.. pra. vi., e. va. - asaMhIraM asaMkuSpaM, theragA. 649; asaMhIranti na saMhIra .... rAgena anAkaDDaniyaM, theragA. aTTha. 2.204; - citta tri., ba. sa. [asaMhiyacitta], avikampya citta vAlA, dRr3ha citta vAlA - ttA strI., pra. vi., e. va. - attabhAve mayi sasinehA asaMhIracittA ... bhaveyya, jA. aTTha. 4.252. asaka tri., ba. sa. [asvaka], vaha, jo apanA nahIM hai, parAyA - kaTTha pu., tatpu. sa., apane se bhinna kA artha - dvena tR. vi., e. va. - asakadvena parato..., ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.105. asakiM a., nipA. [asakRt], aneka bAra, bAra-bAra - sarUpAnaM padabyaJjanAnaM ekaseso hoti asaki, ka. vyA. 390. For Private and Personal Use Only Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asakkaccaM 666 asakyadhItu lo 3.47. asakkaccaM a, sata + Vkara ke pU. kA. kR. kA niSe. [asatkRtya], ThIka se na karake, asAvadhAnI, upekSA yA avajJA ke sAtha, binA soce vicAre, tiraskArabhAva ke sAtha, anucita rUpa meM - sakkacca va pahAraM deti no asakkaccaM, a. ni. 2(1).114; sakkacca va deti no asakkaccanti anavaAya avirajjhitvAva deti, no avaAya virajjhitvA, a. ni. aTTha. 3.42; asakkaccaM deti ... anAgamanadiTTiko deti, a. ni. 2(1).161; asakkaccaM detIti na sakkaritvA suciM katvA deti, a. ni. aTTha. 3.54; asakkaccanti anAdaraM katvA deyyadhammassa asakkaccakaraNaM... na sakkaritvA suciM katvA detI, a. ni. TI. 3.47. asakkaccakArI tri., binA soce-vicAre hI kAma karane vAlA, aviveka ke sAtha kAma karane vAlA - na samAdhissa vuTThAnakusalo hoti asakkaccakArI ca hoti... asappAyakArI ca, a. ni. 2(2).129. asakkaccakiriyatA strI., bhAva., vivekasaGgata vyavahAra yA AcaraNa kA abhAva, soce-vicAre binA hI kArya karane kI pravRtti - kusalAnaM vA dhammAnaM bhAvanAya asakkaccakiriyatA ... anAsevanA abhAvanA abahulIkammaM anadhiTTAnaM ananuyogo pamAdo, vibha. 401; asakkaccakiriyatAti etesaM dAnAdInaM kusaladhammAnaM bhAvanAya puggalassa vA deyyadhammassa vA asakkaccakaraNavasena asakkaccakiriyA, vibha. aTTha. 443. asakkaccadAna napuM., aviveka yA asAvadhAnI ke sAtha diyA gayA dAna - asakkaccadAnapaccavekkhaNadhammasavanAdIsu .... pavattikAle parittArammaNA, dha. sa. aTTha. 430. asakkata tri., sakkata kA niSe.. tatpu. sa. [asatkRta], apUjita, asammAnita, ucita rUpa meM avicArita - tA pu.. pra. vi., ba. va. - asakkatA casma dhanaJjayAyA ti, jA. aTTha. 3.84; asakkatA casmAti annapAnaM na labhAma, tade; paribbAjakA asakkatA honti agarukatA ... anapacitA, udA. 81. asakkariyamAna tri., sata + (kara, karma. vA. ke varta. kR. kA niSe. [asakriyamANa], asammAnita, apUjita - nA pu., pra. vi., ba. va. - amhehi asakkariyamAnA ... apUjiyamAnA asakkArapakatA pakkamissanti vA ... bhagavantaM vA pasAdessantIti, mahAva. 475. asakkAra pu.. sakkAra kA niSe., tatpu. sa. [asatkAra]. asammAna, satkAra kA abhAva - rena tR. vi., e. va. - yassa sakkariyamAnassa asakkArena cUbhayaM ..., itivu. 54; - pakata tri., ba. sa. [asatkAraprakRta], asammAna ke prabhAva se prabhAvita - tA pu., pra. vi., ba. va. - evaM ime amhehi asakkariyamAnA... asakkArapakatA pakkamissanti vA... pasAdessantI'ti, mahAva. 475. asakkuNeyya tri., Vsaka se vyu., saM. kR. kA niSe. [azakya], nahIM kiye jAne yogya, asaMbhava - yyo pu., pra. vi., e. va. -hitapaTipattiyA vA dunnayo hoti netuM asakkuNeyyo, jA. aTTha. 4.217; - yye pu., sapta. vi., e. va. - bodhetuM asakkuNeyye arUpabhave nibbattissAmI ti disvA ..., jA. aTTha. 1.65; asakkuNeyye hadayabbhantare mama khanti patihitA, jA. aTTha. 3.35; - tta napuM., bhAva. [azakyatva], asaMbhava honA, kara sakane yogya na rahanA - ttA pa. vi., e. va. - matassa puna jIvApetuM asakkuNeyyattA iddhimato. jA. aTTa. 3.144; - tA strI., bhAva., uparivat - ya tR./pra. vi., e. va. - vase vattetuM asakkuNeyyatAya ... niSphAdetIti attho, udA. aTTha. 169; bhojanena onamituM asakkuNeyyatAya anonamanadaNDo, a. ni. TI. 1.203; - bhAva pu.. uparivat - vaM dvi. vi., e. va. - pUjanIyavAnassa sakkuNeyyabhAvaM jAnAthAti, jA. aTTha. 4.204. asakkonta tri., saka ke varta. kR. kA niSe. [asaknuvat], sakSama na hotA huA, akSama, kara sakane meM asamartha - nto pu., pra. vi., e. va. - asambhuNantoti asakkonto, su. ni. aTTha. 2.97. asakkhara tri., ba. sa. [azarkara], kaMkar3oM-pattharoM se rahita, mRdu - rA strI., pra. vi., e. va. - asakkharA ceva mudU subhA ca, jA. aTTha. 5.162; asakkharAti ... pAsANasakkhararahitA mudu subhA, tade; - ro pu., pra. vi., e. va. - asakkha ro ti AdinA nayena ... maggakathaM kathesaMdhapa. aTTha. 2.231. asakkhika tri., ba. sa. [asAkSika], binA sAkSI vAlA, bina gavAha kA - kaM pu., dvi. vi., e. va. - asakkhika aDe karonto viya ca, dha. sa. aTTha. 32. asakya tri., Vsaka ke saM. kR. kA niSe. [azakya], nahIM kie jA sakane yogya, asaMbhava - kyo pu., pra. vi., e. va. - aphalo ca asakyo ca vAyAmo, su. ni. aTTha. 1.7. asakyadhItu strI., karma. sa. [azAkyaduhita], ananurUpa bauddha bhikSuNI, aisI bhikSuNI, jo buddhadharma ke anurUpa AcaraNa na karatI ho - tA pra. vi., e. va. - assamaNI hoti asakyadhItA, pAci. 288. For Private and Personal Use Only Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 667 asakyaputtiya asaMketa asakyaputtiya tri., [azAkyaputrIya], buddhadharma ke anurUpa - porANA asaMkiNNA asaMkiNNapubbA, a. ni. 1(2).33; AcaraNa na karane vAlA bhikSu/bhikSuNI - yo pu., pra. vi., asaMkiNNA avikiNNA anapanItA, a. ni. aTTha. 2.269. e. va. - ... paTisevitvA assamaNo hoti asakyaputtiyo, ___ asaMkita tri., [azaGkita], zaGkA se mukta, ghabarAhaTa yA bhaya mahAva. 123; yaMnUnAhaM assamaNo... asakyaputtiyo assanti se rahita - asaMkito ajayUthaM upeti, jA. aTTha. 5.230; vadati vijJaApeti, pArA. 26; - dhamma pu., niSe, tatpu. sa. kAdambanadiyA tIre ThapetvAna asaGkito, ma. vaM. 22.53. [azAkyaputrIyadharma], zAkyaputra buddha ke dharma se itara dUsarA asaMkiya tri., (saGka ke saM. kR. kA niSe. [azakya], zaGkA dharma - mmo pu., pra. vi., e. va. - dhAreyyAsi assamaNadhammo nahIM karane yogya, nirbhaya, AzaGkAbhAva se mukta - asatiyomhi asakyaputtiyadhammoti, sa. ni. 2(2).311; - bhAva pu., niSe0, gAmamhi, jA. aTTha. 1.319; ... ahaM gAme vasantopi ... tatpu. sa. [azAkyaputrIyabhAva], buddha ke mArga kA anugamana asaDiyo nibbhayo nirAsoti dIpeti, tade.. na karane kI avasthA, bauddha bhikSu se bhinna hone kI sthiti- asaMkiliTTha tri., saM. + kilisa ke bhU. ka. kR. kA niSe0 vaM dvi. vi., e. va. - patthayamAno... pe.... asakyaputtiyabhAvaM [asaMkliSTa], malina yA avizuddha nahIM kiyA gayA, vizuddha, patthayamAno, pArA. 27; - vevacana napuM.. tatpu. sa., zAkyaputra maloM se rahita (nirvANa) - TuM napuM., vi. vi., e. va. - (buddha) ke prati zraddhAvAna na rahane kI bAta ko prakAzita asaMkiliTTha anuttaraM yogakkhemaM nibbAnaM pariyesati, a. ni. karane vAle vacana kA eka prakAra - nAni pra. vi, ba. va. 1(2).284; - hA pu., pra. vi., ba. va. - asaMkiliTThA dhammA - assamaNavevacanAni vA asakyaputtiyavevacanAni vA, pArA. na vattabbA kilesA ceva saMkiliTThA cAtipi, dha. sa. 1576; 30; - nena pu./napuM.. tR. vi., e. va. - evamAdi - citta tri., ba. sa. [asaMkliSTacitta], malinatA se mukta asakyapattiyavevacanena sikkhApaccakkhAnaM hoti, pArA. aTTha. vizuddha citta vAlA - asaMkiliTThacito brahmA ..., dI. ni. 1.202. 1.224; ... saMkilesehi asaMkiliTThacitto suparisuddhamAnaso, asagguNavibhAvI tri., [asadguNavibhAvina], durguNoM ko prakAzita dI. ni. aTTa, 1.304. yA prakaTa karane vAlA - vino pu., Sa. vi., e. va. - tassa asaMkilesaka tri., saMkilesika kA niSe. [asaMklezika]. nillajjarAjassa asagguNavibhAvino, saddhammo. 382.. malinatA se mukta, vizuddha - kA pu., pra. vi., ba. va. - asaMkaccika/asaMkaccikA tri., saMkaccika kA niSe.. asaMkilesikA dhammA na vattabbA, dha. sa. 1574. tatpu. sa. [bau. saM. asaGkacchikA], kaTiparidhAna yA kamara para asaMkucitacitta tri., ba. sa. [asaMkucitacitta], vaha, jisakA lapeTI huI paTTI se rahita - kA strI., pra. vi., e. va. - citta saGkucita yA anudAra na ho, udAra citta vAlA - asaGkaccikA gAma piNDAya pAvisi. pAci. 478. anolInoti .... dAne asaGkacitacittoti attho cariyA. aTTha. 23 asaGkamaniya/asaMkamanIya tri., saM + |km ke prera. ke saM. asaMkuppa tri., saM. + (kupa ke saM. kR. kA niSe. [asaMkampya], kR. kA niSe. [asaMkrAmaNIya], eka sthAna se dUsare sthAna idhara se udhara nahIM le jAe jAne yogya, avicAlya, sthira, para nahIM haTAe jAne yogya, avicAlya - yAyo strI., dvi. dRr3ha - ppaM napuM.. pra. vi., e. va. - asaMhIraM asaMkuSpaM ..., vi., ba. va. - pAdukA dhuvaTThAniyA asaGkamaniyAyo, mahAva. theragA. 649. 264; asaGkamanIyAyoti bhUmiyaM... asaMhAriyA, mahAva, aTTha, 347. asaMkusakavutti tri., ba. sa. [asaMkusakavRtti], vaha, jisakA asaMkamAna tri., (saMka ke varta. kR. kA niSe. [azaGkamAna]. svabhAva haThI yA jiddI nahIM ho, apratikUla jIvana-vRtti vAlA, zaGkA nahIM karane vAlA, bhaya-rahita, - nA pu., pra. vi., ba. va. anukUla prakRti vAlA - asaGkusakavuttissa sa rAjavasatiM - asaGkamAnA abhinibbuttatA, jA. aTTa, 2.315. vase, jA. aTTha. 7.193; asaGkasakavuttissAti appaTilomavRtti asaMkara tri., ba. sa., zA. a. amizrita, lA. a. saMbhrama se assa, tade.. rahita, sandehamukta - to pa. vi., e. va. - asaGkarato vA asaMketa pu., saMketa kA niSe. [asaGketa], anirdhAraNa, izArA Thapeti, netti. aTTha. 247. yA sujhAva kA abhAva - tena tR. vi., e. va., kri. vize., asaMkiNNa tri., saM + kira ke bhU. ka. kR. kA niSe. nirdhAraNa kie binA - anupariveNiyaM pAtimokkhaM udisanti [asaMkIrNa], zA. a. Apasa meM milAvaTa se rahita, lA. asaGketena, mahAva. 134; asaGketenAti saGketaM akatvA, mahAva. a. vizuddha, bhramarahita, abhrAnta - NNA pu., pra. vi., ba. va. aTTha. 312. For Private and Personal Use Only Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asaMkhata 668 asaMkhiya asaMkhata tri., saM. +vkara ke bhU. ka. kR. kA niSe. [asaMskRta], zA. a. hetu evaM pratyayoM se utpanna nahIM kiyA huA, lA. a. hetu-pratyayoM se anutpanna tathA svayaM bhI vipAka ko utpanna na karane vAlA lokottara dharma nirvANa (mArga, pratItyasamutpAda evaM AkAza) - taM' napuM., pra. vi., e. va. -- asaGghataM zivamamataM sududdasaM, abhi. pa. 7; asaGghataM amataM anAsavaJca, netti. 46; - taM pu./napuM., dvi. vi., e. va. - asaGghataJca ... desessAmi asaGghatagAmiJca maggaM, sa. ni. 2(2).334; - tassa pu., Sa. vi., e. va. - tINimAni, bhikkhave, asaGghatassa asaGghatalakkhaNAni ... na uppAdo paAyati, na vayo paJaAyati, na Thitassa aJathattaM paJcAyati .... a. ni. 1(1).177; aTThame asaGghatassAti paccayehi samAgantvA akatassa. a. ni. aTTha. 2.135; - to pu., pra. vi., e. va. - nirodho asaGghato, netti. 15; - tA strI., pra. vi., e. va. - vimuttyasaGghatA dhAtu suddhi-nibbutiyo siyuM, abhi. pa.9;-gAmI tri., [asaMskRtagAmina], asaMskRtadharma nirvANa kI ora le jAne vAlA - miM pu., dvi. vi., e. va. - asaGghataJca, vo, bhikkhave desessAmi asaGghatagAmiJca maggaM, sa. ni. 2(2).334; - tatta napuM., bhAva. [asaMskRtatva], hetu-pratyayoM dvArA utpAdita na honA - ttA pa. vi., e. va. -- asaGkatattA dhammassAti, mi. pa. 251; - dhAtu strI., karma. sa. [asaMskRtadhAtu]. hetu pratyayo dvArA anutpAdita - ve imA... dhAtuyo saGkhatAdhAtu asaGghatAdhAtu, ma. ni. 3.110; - paJjatti strI., tatpu. sa. [asaMskRtaprajJapti]. asaMskRta dharmoM kA prakAzana yA abhivyakti - asaGghatadhammassa paJaApanA asaGghatapatti nAma, pu. pa. aTTha. 29; bhUmipati asaGghatapatti ca vijjamAnapaJattiyeva, pu. pa. aTTha. 29; - saMyutta napuM., sa. ni. ke usa saMyutta kA zIrSaka, jisameM asaMskRta dharma nirvANa tathA usakA sAkSAtkAra karAne vAle mArga kA upadeza diyA gayA hai, lokottara-dharma tathA usakI ora le jAne vAle mArga kA prakAzaka sa. ni. kA eka khaNDa, sa.. ni. 2(2).334-344; lokuttarAti lokuttaratthadIpakA asaGghatasaMyuttAdayo, sa. ni. aTTha. 3.320; - tArammaNa tri., ba. va. [asaMskRtAlambana], asaMskRta dharma nirvANa ko apanA Alambana banAne vAlA - No pu., pra. vi., e. va. - vimokkho asaGghatArammaNo ca ... nibbAnadhAtUti, netti. 104. asaMkharAna tri., saM + kara ke varta. kR. kA niSe. [asaMskurvANa], tIna prakAra ke karma abhisaGghAroM meM se kisI eka se bhI abhisaMskRta na karane vAlA - no pu., pra. vi., e. va. - asaGgharAno satimA anoko, sa. ni. 1(1).148; asaGgharAnoti tayo kammAbhisaGghAre anabhisaGgharonto, sa. ni. aTTha. 1.165. asaMkhAta tri., saM. + VkhyA ke bhU. ka. kR. kA niSe. [asaMkhyAta], samyak rUpa meM avicArita, ucita rUpa meM acintita - yesaJcetaM asavAtaM, jA. aTTha. 4.4; a sampi yesaJceva asaGghAtaM avImaMsitaM, jA. aTTha. 4.5. asaMkhAra tri., saMkhAra kA niSe., ba. sa. asaMskAra], zA. a. saMskAra-skandha se rahita - ro pu.. pra. vi., e. va. - ayaM so arUpI avedano asaJI asaGkhAro... samanupassasI ti, sa. ni. 2(1),102; lA. a. svataHsphUrta citta, svataHpravRtta - raM napuM., vi. vi., e. va. - asaGghAraM sasaGghAra-vipAkAni na paccati, abhi. dha. sa. 38; - rena tR. vi., e. va. - . .. idha asaGkhArenA ti avuttepi asaGghArikabhAvo veditabbo, dha. sa. aTTha. 116; - parinibbAyI tri., [bau. saM. anabhisaMskAraparinirvAyina]. anAgAmI nAmaka AryazrAvaka kA tRtIya prabheda, Upara ke pAMca saMyojanoM ke prahANa ke lie vizeSa prayAsa kI AvazyakatA na rakhane vAlA anAgAmI Aryapudgala - yI pu., pra. vi., e. va. - so asaGkhArena ariyamaggaM sajaneti uparidvimAnaM saMyojanAnaM pahAnAya ayaM vuccati puggalo asaGghAraparinibbAyI, pu. pa. 123; asaGkhArena appadukkhana adhimattapayoga akatvAva kilesaparinibbAnena parinibbAnadhammoti asaGkAraparinibbAyI. pu. pa. aTTha. 48. asaMkhArika/asaMkhAriya tri., asaGghAra se vyu. [asAMskArika], apanI citta santati ke pUrvakSaNoM kI pravRtti dvArA svataH-pravRtta (citta) - kaM napuM., pra. vi., e. va. --- .... cittassa tikkhabhAvasaGghAto visesovidha saGkhAro, so yassa natthi taM asaGghAraM tadeva asaGghArika, abhi. dha. sa. 79; -- kena ta. vi., e. va. -- asaddhArikena paNItAnIti... hInAditApi cAti, khu. pA. aTTha. 26. asaMkhiya tri., [asaMkhya], gaNanA na karane yogya, mApa-jokha na karane yogya - yaM napuM., pra. vi., e. va. -- gaNanAto asaDiyaM, apa. 1.73; - yo pu., pra. vi., e. va. - gaNanAto asaliyo, bu. vaM. 27.8; - yA strI., pra. vi., ba. va. - pariccattA asatiyA, apa. 2.256; - ye napuM., dvi. vi., ba. va. - catturo ca asaliye, bu. vaM. 2.1. For Private and Personal Use Only Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 669 asaMkhubbha asacchikata asaMkhuma tri., saM+ khubha ke saM. kR. kA niSe. [asaMkSobhya], asaMgantu, jA. aTTha. 5.197; asaMgantu asamAgacchantassa ... saMkSubdha na karane yogya, zAnta, nirvikAra, avicalita - asaMvAsena jIrati vinassati, jA. aTTha. 5.198. anilajasAsabho... asaDDiyo, apa. 1.113. asaMgamAnasa tri., ba. sa., Asakti yA lagAva se vimukta mana asoyya/asaGgyeyya tri., saM +khyA ke saM. kR. kA vAlA - sA strI., pra. vi., e. va. - na ca pajjittha niSe. [asaMkheya], asaMkhya, gaNanA na karane yogya, aprameya, __asaMGgamAnasA, therIgA. 398; - so pu., pra. vi., e. va. - agaNya - yyo pu.. pra. vi., e. va. - asaGkhyeyyo appameyyo kulesu kAmesu asaGgamAnaso, theragA. 1122. mahApuJjakkhandho, sa. ni. 3(2).462; - yyA strI., pra. vi., asaGgaha pu., saGgaha kA niSe. [asaGgraha], anantarbhAva, antarbhUta e. va. - asaGkhayyA appameyyA dakSiNA pATikavitabbA. ma. na honA - ho pra. vi., e. va. - tekAlikAkhyAtapade ni. 3.305; - yyena pu., tR. vi., e. va. - asaGghayeyyena kAlAtipattiyA pana asaGgaho vA hotI ti, sadda. 1.55; - ka guNena parisuddhaJca lahukaJca, mi. pa. 115; - yye pu., dvi. tri.. [asaMgrAhaka]. ka. saMgraha na karane vAlA, saGkalana na vi., ba. va. - saMvacchare asaGghayye, jA. aTTha. 5.258; - yyaM karane vAlA, kha. akRpAlu, sahAnubhUtipUrNa dRSTikoNa se napuM.. pra. vi., e. va. - aparimitaasaGghayeyya appameyyagaNaM rahita - ko pu., pra. vi., e. va. - asaGgAhako AjIvikabhayassa varaM, mi. pa. 321; - yyAni napuM.. pra. vi., ba. va. - bhAyeyya, a. ni. 3(1).183. cattArimAni bhikkhave kappassa asoyyAnI ti, a. ni. 1(2). asaGgahita tri., saM + (gaha ke bhU. ka. kR. kA niSe. 164; - yyehi napuM.. tR. vi., ba. va. - catUhi ca asaGghayeyyehi [asaMgRhIta], ka. antarbhUta nahIM kiyA huA - taM napuM., pra. kappAnaM... ca etthantare, mi. pa. 218; - yyAnaM pu./napuM., vi., e. va. - saGgahitena asaGgahitaM, dhAtu. 1; kha. Sa. vi., ba. va. - catunnaM asaGkhayeyyAnaM matthake ... .... anukampApUrvaka grahaNa nahIM kiyA huA, anugraha kA pAtra nahIM amaravatI nAma nagaraM ahosi, jA. aTTha. 1.3. banAyA gayA - tesaM asaGgahitamanussAnaM vasena nassanti, jA. asaMkhya pu., avyaya, vaha, jisameM saMkhyA Adi ke prabhAvavaza aTTa. 5.113. koI rUpa-parivartana nahIM hotA hai - yA pra. vi., ba. va. - asaMgAhanA strI., saM + VgAha se vyu., kri. nA. [asaMgAhana, ... tathA hi asaMkhyA ti ca avyayA ti ca, sadda. 1.299; - napuM], zA. a. andara taka jAkara praveza na karanA, lA. sadda pu., karma, sa., avyaya ke rUpa meM prayukta zabda - iMdvi. a. pUrI taraha se nahIM samajhanA - asambodho appaTivedho vi., e. va. - ... upasagganipAtasaGghAte asaMkhyasadde sandhAya asaMgAhanA apariyogAhanA,dha. sa. 390. vuttaM na ekekaM asaMkhyAsadaM sandhAya ..., sadda. 1.299. asaGgI tri., [asaGgin], zA. a. sAtha saGga na karane vAlA, asaGga tri., ba. sa. [asaGga], zA. a. saGgarahita, lipaTA kara lA. a. Asakti yA lagAvarahita, nirbAdha, bAdhA yA rukAvaTa yA saTA kara na rakhane vAlA, lA. a. viSayabhogoM ke prati se rahita - Ggine pu., dvi. vi., ba. va. - AveLine saddagame mAnasika lagAva yA Asakti se mukta - Ggo pu., pra. vi., asaGgine, jA. aTTha. 5.404; pAThA. asaGgite. e. va. - asaGgo anilo yathA, apa. 2.107; - GgA ba. va. - __asaGghaTTa tri., [asaMghRSTa], pIr3A yA vyathA na dene vAlA, asaGgA atulaguNA atulayasA, mi. pa. 311; - cArI tri., akaSTadAyaka, saMtrAsa utpanna na karane vAlA-ho pu., pra. [asaGgacArin], Asakti se mukta yA lobharahita mana ke vi., e. va. - akkodhano asaGghaTTo, jA. aTTha. 7.190; sAtha vicaraNa karane vAlA - rino pu., pra. vi., ba. va. - asaGghaTToti paraM asaGghaddento, tade... magA viya asaGgacArino, sa. ni. 1(1).231; - citta tri., ba. asacca tri., ba. sa. [asatya], jhUThA, satya nahIM bolane vAlA, sa. [asaGgacitta], Asakti-rahita citta vAlA, lagAvamukta dhokhebAja - ssa pu., Sa. vi., e. va. - kiJca tumheM mana vAlA- to pu., pra. vi., e. va. - asaGgacitto nikleso, asaccassa, jA. aTTha. 5.369; asaccassAti vacIsaccarahitarasa apa. 2.16. ..., jA. aTTha. 5.370; - ccaM strI., dvi. vi., e. va. - taM taM asaMgantu tri., saM + gama ke kartR. nA. kA niSe. [asaMganta]. asaccaM avibhajjasevini, jA. aTTha. 5.395; asaccanti ... saMgamana na karane vAlA, (priyajanoM yA paricitoM ke pAsa) sacce ... asaccaM uttamabhAvarahitaM, tade.. bahuta kama Ane-jAne vAlA, sAtha na rahane vAlA, saMvAsa na asacchikata tri., sacchikata kA niSe. [asAkSAtkRta], svayaM karane vAlA - ntu pu., Sa. vi., e. va. - sveva mitto sIdhe anubhava nahIM kiyA huA, svayaM Antarika rUpa meM nahIM For Private and Personal Use Only Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra asajjanta dekhA gayA - taM napuM. pra. vi., e. va. natthi kiJci brahmano asacchikatanti, dI. ni. 1.202; aJJAtaM ... asacchikataM anabhisametaM, a. ni. 3 ( 1 ) . 199; te sapta. vi., e. va. asacchikate sacchikatasajJino pArA 111 katvA pU kA. kR. sAkSAt na dekhakara, prajJA kI AMkha se na dekhakara paJJAya asacchikatvA suddhena saddhAmattakeneva... ma.ni. aTTha. ( mU0pa0) 1(2). 74. asajjanta tri. saja ke varta kR. kA niSe [asajyat]. Asakta yA lagAva se bharapUra na rahane vAlA, anAsakta, nirlipta, lagAva-rahita mana vAlA nto pu0, pra. vi., e. va. arajjanto asajjanto asocanto bhikkhu nAma hotI ti - - - dha. pa. aTTha. 2.339. asajjamAno tri. ka. uparivat no pu0, pra. vi., e. va. - tirobhAvaM tirokuTTa - asajjamAno gacchati dI. ni. 1.89, vAtova jAlamhi asajjamAno su. ni. 71 nA pu. pra. vi. ba. va. asajjamAnA vicaranti loke, su, ni. 470 naM pu. dvi. vi. e. va. taM nAmarUpasmimasajjamAnaM dha. pa. 221 asajjamAnanti alaggamAnaM dha. pa. aTTa 2.174; kha. hicakicAhaTa se rahita, hakalAhaTa se mukta rahatA huA no pu0, pra. vi., e. va. thero pucchitapucchita paheM asajjamAnova kathesi vibha. aDa. 462. asajjhAyakata tri.. [asvAdhyAyakRta] AvRtti nahIM kiyA huA, nahIM duharAyA gayA, pUrva meM abhyAsa nahIM kiyA huA - tA pu. pra. vi. ba. va. sajjhAyakatApi mantA... pageva asajjhAyakatA, sa0 ni0 3 (1).142. asajjhAyamala tri0, ba0 sa0, ( svAdhyAya yA punaH punaH ) AvRtti na kie jAne ke kAraNa apavitra yA malina bana jAne vAlA lA pu0, pra0 vi0, ba0 va. asajjhAyamalA mantA, dha. pa. 241; yAkAci pariyatti vA sippaM vA yasmA asajjhAyantarasa .... vinassati ... tasmA asajjhAyamalA mantA'ti vRttaM dha0 pa0 aTTha. 2.201. asaJcaraNa tri., nahIM calane-phirane yogya, vyavahAra meM na lAe jAne yogya NaM pu. dvi. vi. e. va. tathAgato santaM yeva maggaM luggaM.. asaJcaraNaM sampassamAno uppAdesi mi. pa. 207. asaJcaraNakAraNa napuM tatpu, sa. nahIM jA pahuMcane kA kAraNa, saJcaraNa na karane kA kAraNa kiM nu kho imassa morarAjassa pAde pAsassa asaJcaraNakAraNa nti, jA. aTTha. 4.298. - www.kobatirth.org - 670 asaJjAta asaJcaraNakapAsa pu., karma, sa., saJcaraNa na karane vAlA pAza yA bandhana, pAsa na jAne vAlA bandhana satta vassasatAni asaJcaraNakapAso.... jA. aDa. 4.299. asaJcaraNabhAva pu., karma. sa. pAsa nahIM pahuMca pAnA, saJcaraNa so gantvA bodhisattena akkantadvAnepi na kara sakanA pAsassa asaJcaraNabhAvaM ..... jA. aTTha. 2.29. asaJcAlita tri. saM. + cala ke bhU0 ka0 kR0 kA niSe. " [asaJcalita ]. nahIM hila-Dula rahA, nahIM kAMpa rahA, dRr3hataM napuM. pra. vi. e. va. akampitaM asaJcAlita susaNThita mi. pa. 211. asaJcArima tri., saJcArima kA niSe, nahIM hilAe DulAe jAne yogya, avicAlya, dRr3ha, dUra taka pheMka kara nahIM calAe jAne yogya mena napuM. tR. vi. e. va. asaJcArimena upakaraNena mAretukAmassa pArA. aDa. 2.37. asaJcArimupAya pu.. karma. sa. asaJcaraNazIla (jAla yA gaDDA jaise ) upAya yena tR. vi. e. va. asaJcArimupAyena mAraNatthaM parassa ca, vina. vi. 247. -- - For Private and Personal Use Only - - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - asaJcicca 1. a. saM. + cinta ke pU. kA. kR. kA niSe. [asaMcintya ] soca-vicAra na karake kisI nizcita abhiprAya ke binA, cetanA ke binA anApati asaJcicca..... pAci. 168; pArA 125; 2. tri. pU. kA. kR. kA hI aniyamita rUpAntaraNa, cetanA se asamprayukta, vizeSa abhiprAya na rakhane vAlAcco pu. pra. vi. e. va. asaJcicca ahaM pArA. 95; asaJciccoti avadhakacetano viraddhapayogo hi so, pArA. aTTha. 2.56 kathA strI kathA. ke eka khaNDa vizeSa kA zIrSaka, kathA 477-79. asaJcetanika tri., [asaJcetanika ], ka. cetanA ke binA yA mana meM soce vicAre binA hI ho jAne vAlA karma, eka prakAra kA karmavipAka kaM napuM. pra. vi. e. va. asaJcetanika, bhante, nigaNTho nATaputo no mahAsAvajjaM paJJapetIti ma. ni. 2.45; kha cetanA ke dvArA soca kara karma na karane vAlA / vAlI, binA cetanA ke hI karma karane vAlA / vAlI kA strI. pra. vi., ba. va. tA paThamaM asaJcetanikA hutvA kammunA na bAMsu, dha. pa. aDa. " " 1.128. asaJjAta tri, saM + jana ke bhU0 ka0 kR0 kA niSe. [asaMjAta], vaha jise abhI taka utpanna nahIM kiyA gayA hai, anutpanna, aprakaTIkRta, aprAdurbhUta ssa pu.. Sa. vi. e. asaJjAtassa maggassa saJjanetA, sa. ni. 1 (1).221; va. - Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asaJa 671 asaJI asaJjAtassAti idaM anuppannavevacanameva, sa. ni. aTTha ... kammaM karontAnaM dussIlAnaM, jA. aTTha. 2.102; - taM strI., 1.244; - taM dvi. vi., e. va. - asaJjAtaJca sajanI, apa. dvi. vi., e. va. - maha ayanti asatiM asataM. jA. aTTha. 2.240; - tA pu.. pra. vi., ba. va. - ye dhammA... asaJjAtA 3.467; - tAsu strI., sapta. vi., ba. va. - accantasIlAsu anibbattA, dha. sa. 1042; - taM napuM., pra. vi., e. va. - yaM asaJjatAsu, jA. aTTha. 5.445; -- tA strI., pra. vi., e. va. rUpaM ajAtaM abhUtaM asaJjAtaM anibbattaM, vibha. 2. - majjamaMsaniratA asaJatA, jA. aTTha. 5.450; - parikkhAra asaJa tri., ba. sa. [asaMjJa], ka saMjJAhIna, hoza-havAza se tri., ba. sa., jIvana kI AdhArabhUta AvazyakatAoM (cIvara, rahita, mUrcchita, behoza -- naM napuM., pra. vi., e. va. - tattha / piNDapAta, nivAsa evaM auSadhi) ke viSaya meM dhyAna na dene asaJjA asajhaM karoti, dI. ni. aTTha. 2.143; kha. pu./napuM... vAlA athavA inake prayoga meM saMyama na baratane vAlA, cIvara astitva kI vaha koTi jisameM antarbhUta prANI saMjJAhIna rahate Adi ke viSaya meM asaMyata - raM pu., vi. vi., e. va. - haiM, asaMjJI-bhava- ja pra. vi., e. va. - etaM santaM etaM paNItaM asaJataparikkhAraM bhikkhaM Arabha kathesidha. pa. aTTha. 2.9; yadidaM asaJanti , ma. ni. 3.18; - Ja pu., pra. vi., ba. - parikkhArabhikkhuvatthu napuM.. dha. pa. aTTha. kA eka va. - asajhe ca arUpibrahmAno ca ThapetvA .... dha. pa. aTTha. kathAnaka, jisameM cIvara Adi Avazyaka vastuoM ke prayoga 2358; - ka tri., ba. sa. [asaMjJaka], saMjJAhIna citta meM asaMyata eka bhikSu kI kahAnI hai, dha. pa. aTTha. 2.9-10; vAlA, asaMjJIbhAva meM vidyamAna prANI - kA pu., pra. vi., ba. - vacana tri., ba. sa. [asaMyatavacana], bolane meM asaMyata, va. - asaJjakA ... acittakA pAtubhavanti, vibha. 491; - belagAma bAtacIta karane vAlA - nA pu., pra. vi., ba. va. - kathA strI., kathA. ke eka khaNDa-vizeSa kA zIrSaka, jisameM vikiNNavAcAti asaMyatavacanA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) asaMjJI bhava se sambandhita mata kA parIkSaNa kiyA gayA hai, 1(1).161. kathA. 218-220; - kAya pu., karma. sa. [asaMjJakAya], asaJatti strI., saJatti kA niSe0, tatpu. sa. [asaMjJapti], saMjJAhIna yA cittahIna zarIra - yaM dvi. vi., e. va. - ThIka se jAnakArI na denA, asaMjJApana, sahI-sahI rUpa meM anindriyabaddhamasaJakAyaM jA. aTTha. 7.53; asaJakAyanti nahIM batalAnA - asaJjattibalAti asaJjattiyeva balaM etesanti anindriyabaddha acittakAyaJca samAnaM etaM. jA. aTTha. 7.55%; asaJjattibalA, a. ni. aTTha. 2.47-48; - bala tri., ba. sa. - bhava pu., tatpu. sa. [asaMjJIbhava], asaMjJI (saMjJAhIna, [asaMjJapti], asaMjJApanarUpI bala se yukta, vaha, jo bAtoM cittarahita) prANiyoM kA kSetra - ve sapta. vi., e. va. - ko ThIka taraha se nahIM batalA sake - lA pu., pra. vi., e. asajinoti asaJabhave nibbatte acittakasatte dasseti, jA. va. - asaJjattibalA anijjhattibalA appaTinissaggamantino, aTTha. 1.452; - satta pu., karma. sa. [bau. saM. asaMjJisattva], a. ni. 1(1).90. saMjJA se rahita prANI, paJcama sattvAvAsa vAle arUpI brahmA- asaJA strI., sajA kA niSe, tatpu. sa. [asaMjJA]. 1. zA. devoM kA eka varga - ttA pra. vi., ba. va. - asaJino a. saMjJAhInatA, mUrchA, behozI, saMjJA se zUnya honA, ajJAna, vuccanti ... asaJjasattA napi so nirodhasamApanno, napi moha - JA pra. vi., e. va. - asA sammoho, ma. ni. 19; asaJasatto, mahAni. 204; seyyathApi devA asaJasattA, a. asA sammohoti nissaJabhAvo nAmesa sammohadvAnaM, ma. ni. 3(1).211; - ttesu sapta. vi., ba. va. - asaJjasattesu ni. aTTha. (upa.pa.) 3.12; 2. lA. a. strI., nau prakAra kI sA atthIti? AmantA, kathA. 219. AkAzIya vidyutoM meM se vaha bijalI, jo apanI garjanA aura asaJata tri., saM. + Vyama ke bhU. ka. kR. kA niSe. tIbra jagamagAhaTa se prANiyoM ko saMjJAhIna banA detI hai - [asaMyata], niyantraNarahita, niyantraNa ke adhIna na rahane JA pra. vi., e. va. - navavidhA hi asaniyo asaA, vAlA, asaMyamI - to pu., pra. vi., e. va. - parapANarodhAya vicakkA, ... asA asajhaM karoti, dI. ni. aTTha. 2.143; gihI asaJato, su. ni. 222; so luddako gihI - aM dvi. vi., e. va. - asajhaM karoti, yo tassA saddena, parapANarodhAya ... asaMyato, su. ni. aTTha. 1.228-229; - tA tejasA ca ajjhotthaTo, lIna. (dI. ni. TI.) 2.152. ba. va. - ye idha kAmesu asaJatA janA, su. ni. 246; - asaJI tri., saJI kA niSe.. tatpu. sa. [asaMjJin], ka. tAnaM pu., Sa. vi., ba. va. - sahasA karontAnamasaJatAnaM. saMjJA se rahita, cetanA se rahita, binA saMjJA vAlA, kha. jA. aTTha. 2.101; sahasA karontAnamasaJatAnanti sahasA asaMjJI bhava meM utpanna prANI, ga. saMjJAvedayit nirodha kI For Private and Personal Use Only Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra asattu pika samApatti ko prApta vyakti JJI pu0, pra. vi., e. va. - nopi asaJJI na vibhUtasaJJI, su. ni. 880; nopi asaJJIti saJJAvirahitopi na hoti nirodhasamApanno vA asaJJasatto vA, su. ni. aDa. 2.245; mahAni0 aTTha 287 - JJino pu0, pra. vi., ba. va. ye keci pANa bhUtathi saJjino vA asajjino apa. 1.90 tula, asaJJa' (Upara) gama tri ba. sa., garbha meM saMjJA se rahita rahane vAle, pazu evaM vanaspati jaise prANI jo nizcetana hote hue bhI utpAdaka hote haiN| mApu.. pra. vi. ba. va. satta asajJIgaDhamA dI. ni. 1. 48. satta asajJIgabhAti sAlivIhiyavagodhUmakaDuvarakakusaka sandhAya vadati dI. ni. ana. 1.135 vilo. sajJIgamA: draSTa. Age bhava pu. tatpu. sa. [asaMjJIbhAva], saMjJA se zUnya brahmA jaise prANiyoM kA loka yA saMjJAzUnya satvoM kA loka vo pra. vi. e. va. AjIvakAnaM anantamAnaso ti evaM parikapito asajjIbhavo ma ni aha (bhU.pa.) 1 (1).322 bAda pu. tatpu, sa. [asaMjJIvAda], mRtyu ke uparAnta saMjJAhIna AtmA ke astitva ko pratipAdita karane vAlA (AjIvakoM kA) siddhAnta do pra. vi. e. va. - asajIvAdo saJJIvAde Adimhi yutAnaM dvinnaM catukkAnaM vasena veditabbo, dI. ni. aTTha. 1.102. asajJasattupika [asaMjJIsattvopaga]. saMjJAhIna prANiyoM ke bhava kI avasthA kI ora le jAne vAlA kA strI0, pra. vi. e. va. saAvedayitanirodhasamApatti asajJasatupikAti " - - www.kobatirth.org kathA. 419; kAkathA strI, kathA ke eka khaNDa kA zIrSaka, kathA. 419-420. asaTha tri., saTha kA niSe, tatpu0 sa0 [azaTha], niSThAvAn, sajjana, ImAnadAra, dhokhAdhar3I na karane vAlA Tho pu0, pra0 vi. e. va. asaTho amAyo, mi. pa. 323; asaTho hoti amAyAvI. a. ni. 2 (1).61: chena napuM. tR. vi. e. va.. kri. vize, binA chala ke dhokhAdhar3I ke binA parasantu note asaThena yuddha. jA. a. 7.173. asaNThitatra saMThA ke bhU. ka. kR. kA niSe. [asaMsthita] apratiSThita, dRr3hatApUrvaka nahIM sthita tA pu.. pra. vi. ba. va.- arUpesu asaNThitA, itivu. 46; arUpesu asaNThitAti aruparAgena arUpabhavesu appatidRhantA, itivu, aTTha. 195; 2. saMda ke bhU. ka. kR. kA niSe [ azranthita ], vaha, jo DhIlA yA zithila na ho, sudRr3ha, azithila, - taM napuM. pra. vi., e. va.- acchAtaM asaNThitaM....na paritaraseyya ma. ni. 3271 ajDAta asatitanti govarajjhatte nikantivasena asaNThitaM - - 672 asatta ma. ni. a. (upa.pa.) 3.200 - taM pu. dvi. vi. e. va. sabhAva cintayantarasa, akampitamasaNThita cariyA 379; asaNDitanti saGkocarahitaM cariyA, aTTha. 77. asatAsampajaJJa napuM. asati + asampaJJa kA samA0 dva. sa. [ asmRtyasamprajanya ] smRti evaM samprajanya kA abhAva, citta kI jAgarukatA kA abhAva dvi. vi., e. va. ayonisomanasikAro paripUro asatAsampajajJa paripUreti a. ni. 3(2).94. asati' asa (khAnA) kA varta. pra. pu. e. va. [ aznAti ]. 1. khAtA hai asatI ti asako, ka. vyA 643; asatIti Asako, sadda 3.865; - nti ba. va. ramantAtaM asanti bhakkhantIti pi raso, sadda 2.585; 2. tri0, ba0 sa0 [asmRtika], smRti yA citta kI jAgarukatA se rahita, bhulakkar3a, ajJAnI tiyo strI. pra. vi. ba. va. vinassatha tumhe vasiliyo coriyo dhuttiyo asatiyo... jA. aDa. 5.413 3. strI. sati kA niSe, tatpu0 sa0 [asmRti], smRti kA abhAva, citta kI jAgarukatA kA abhAva, smRti vipramoSa, pratyutpannamati na rahanA ti pra. vi. e. va. ananussati appaTissati asati... sammusanatA dha. sa. 1356; asatIyeva pApiyAti lokasmiM pana asatiyeva pApiyA, asatikaraNayeva hInaM * jA. a. 2.146; - tiyA tR. / pra. vi., e. va., kri. vi., binA soce-vicAre api cAhaM arasatiyA paviDoti, mahAva. 390; assatiyA bhagavantaM na pucchiM, cULava. 457; pAThA. assatiyA, For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asati' asa ke varta. kR., santa ke niSe, asanta kA sapta vi. e. va. vidyamAna na rahane para abhAva meM na hone kI hAlata meM asati purato nikkhamanamukhe kena nikkhamecyA ti. mi. pa. 272 pubbantAnuvidvIna asati. - aparantAnuvidvIna asati sa. ni. 2 ( 1 ) 42. asatta tri. saja ke bhU. ka. kR. kA niSe. [ asakta ], zA. a. nahIM lipaTA huA, nahIM jur3A huA, lA. a. kAmabhogoM meM mana kA lagAva na rakhane vAlA, sabhI taraha kI AsaktiyoM se mukta to pu. pra. vi. e. va. AkAso alaggo asatto apyatidvito apalibuddho mi. pa. 356: taM pu.. dvi. vi. e. va. akiJcanaM kAmabhave asattaM, su. ni. 178; 1065; duvidhe kAme tividhe ce bhave alagganena kAmabhave asataM. su. ni. a. 1.184 ttA pu. pra. vi. ba. va. asatA vicaranti loke, su. ni. 494; tatva asattAti rAgAdisahavasena alaggA su. ni. aDa. 2.128. - ... - Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra asattagodAvara - na saM napuM. evaM ajJamaJJaasadisaM bhikkhusahassaM asattagodAvaraM a0, avyayI. sa0 [asaptagodAvara], vaha kSetra, jahAM godAvarI, sAta zAkhAoM meM vibhakta nahIM huI hai sattagodAvaraM asattagodAvara ka. vyA. 328; sadda. 3.759. asatya napuM satya kA niSe, tatpu, sa. [azastra] zastra kA abhAva, binA zastra ke - tthena tR. vi., e. va. adaNDena asatthena, damesi uttame dame, apa. 1.355. asatthArAma / assatthArAma pu0, eka ArAma kA nAma mahi sapta. vi. e. va. piyadassI munivaro assatthArAmamhi nibuto. bu. va. 15.27. asatthAvacara tri.. [azastrAvacara] zastroM kA prayoga na karane vAlA zastroM ke prati abhiruci na rakhane vAlA rA strI0, pra. vi., ba.va. tA ca kho adaNDAvacarA asatthAvacarA, iti... akalaho, sa. ni. 1 ( 1 ) . 259. asadisa tri. ba. sa. [ asadRza ]. ka. 1. bhinna asamAna, dUsarI taraha kA dUsare se nahIM milatA-julatA dvi. vi., e. va. mApesi, dha. pa. a. 1.141 so pu. pra. vi., e. va. sabbo hi sadiso hoti, natthi kAme asAdiso jA. aDa. 6.248; ka. 2. advitIya, bejor3a anupama so pu0, pra. vi., e. va. anuttaro asadiso apaTibhAgoti, dha. pa. aDa. 1.237; asamo... asadiso atulo... mi. pa. 302 teja - tri, ba0 sa0 [asadRzatejas], atulanIya teja se yukta - jo pu. pra. vi. e. va. asamatthatejo asadisatejo tava aggi na tappeyya, jA. aTTha. 7.54; tA strI. bhAva [asAdRzya, napuM. ], atulanIyatA, anupama yA bejor3a honAagedhatA ... duranubodhatA dullabhatA asadisatA buddhadhammassa mi. e. 257 dAna napuM. karma, sa. atulanIya dAna, anupama dAna ne sapta vi. e. va. asadisadAne panesa lAbho matyaka patto, dI. ni. a. 2.221 dAnavatthu napuM.. dha. pa. a. kI eka kathA, dha. pa. aTTha. 2.105-108; tri.. ba. sa. [asadRzarUpa] anupama svarUpa vAlA, dUsaroM se bhinna viziSTa svarUpa vAlA paM pu0, dvi. vi., e. va. aJJehi pAsAdehi asadisarUpaM ... pAsAda..., dha. pa. aha. 2.74 po pu. pra. vi. e. va. asadisarUpo nAtho, ArUpaM yaM catuvidhaM Aha gha. sa. a. 253 vagga pu.. jA. aTTha kA eka varga, jA. aTTha. 2.72-93; vacana tri. ba. sa., atulanIya artha kA sUcaka, advitIya (akelA) artha kA prakAzaka no pu. pra. vi. e. va. ekasaddohi saGghAvacano ca hoti asadisavacano ca, sadda0 1.283; rUpa - - OFF - www.kobatirth.org - 673 asaddhamma " saMyoga pu tatpu, sa0 [asadRzasaMyoga] do asamAnoM ke bIca saMyoga yA mela - ge sapta. vi., e. va. - asadisasaMyoge cano uppannA puttA.. pApuNissanti dI. ni. aDa. 1.210: kha. pu0, vya0 saM0, eka rAjakumAra kA nAma tassa nAmaggahaNadivase asadisakumAro ti nAma akaMsu jA. aDa. 2.72; - kumAra pu0, eka rAjakumAra, uparivat; jAtaka napuM.. eka jAtaka kathA kA zIrSaka: jA0 aTTha. 2.72-75. asada tri. ba. sa. [azabda] zabdarahita, kolAhalarahita, zAnta nIrava kallaasade asado nissado... sada. 2.437. asaddahana napuM., zraddhA kA abhAva, azraddhA, avizvAsa - naM dvi. vi., e. va. rajJa asadahanaM Arambha kathesi, jA, aGga Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 For Private and Personal Use Only 4.45. asaddhamma pu. saddhamma kA niSe, tatpu. sa. [asaddharma]. ka. mithyA- siddhAnta, bhrAnta dhAraNA, kha. lobha, dveSa evaM moha Adi akuzala dharma pApamayI manovRttiyAM mmehi tR. vi. ba. va. tattha asaddhammehIti asataM dhammehi, asantehi vA dhammehi, itivu, aDa. 244 asaddhammehi abhibhUto pariyAdinnacitto artakicchA itivu 62 mmA pra. vi. ba. va ime kho bhikkhave cattAro asaddhammA, a. ni. 1 (2) 54 sattavidhena pApaM satta asaddhammA, jA. aTTha. 3.254; ga. maithuna-dharma asaddhammo ca basaladhammo mILahasukhaM pica sada. 2.408: gAmadhammo asaddhammo vyavAyo methunaM rati abhi. pa. 317mmaM pu.. dvi. vi. e. va. tattha nAma tvaM modhapurisa, yaM tvaM asaddhammaM gAmadhammaM... samApajjissasi, pArA 22; asaddhammanti asataM nIcajanAnaM dhammaM pArA aDa. 1.170;mmena pu.. tR. vi., e. va. mAtugAmopi te asaddhammena nimantenti ma. ni. 2.121: asaddhammena nimantentIti... methunadhammena nimantenti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.117; paTisevana napu.. [asaddharmapratisevana], maithuna kA sevana, maithunakriyA meM Ananda - nAya ca. vi. e. va. sAyanhe panassA asaddhammapaTisevanAya cittaM namati, sa. ni. a. 3.124 pUraNa tri.. tatpu, sa.. bhrAnta dhAraNAoM yA mithyA siddhAnto kA pracAraka NA pu.. pra. vi. ba. ka. yathA yathA asaddhammapuraNA pUraNAdayo, sa 1.58; - rata tri. tatpu. sa. [ asaddharmarata] durAcAra yA akuzala karmoM ke karane meM lagA huA asamAhita saGkayo asaddhammarato mago. a. ni. 1 ( 2 ) 27 yuta tri. durAcAra ke sAtha jur3A huA, bure AcAra-vicAra se jur3A huA asthi saddhammasaMyukttA, asaddhammayutApi ca utta. vi. 438 sajjatti strI. tatpu. sa. mithyA yA bhrAnta dharma kI zikSA ayaJca : - - - PEO - Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asaddhiya/assaddhiya 674 asani .... paccanIkatA asaddhammasaJatti attukkasanA paravambhanA, ma. ni. 2.72; - samannAgata tri., tatpu. sa., pApamaya AcaraNa se paripUrNa - assaddhammasamannAgato hoti. ma. ni. 3.69; assaddhasamannAgatoti pApadhammasamannAgato, ma. ni.. aTTha. (upa.pa.) 3.55. asaddhiya/assaddhiya tri., saddhiya kA niSe. [azraddheya], avizvasanIya, avizvAsajanaka - ye pu.. sapta. vi., e. va.. - dutiye assaddhiye akampanaDhena saddhAbalaM. a. ni. aTTha. 2.337. asaddheyya tri., [azraddheya], avizvasanIya - samuddo nAma asaddheyyo anekantarAyo, sa. ni. aTTha. 3.23. asana 1. pu.. [asana], pItasAla nAma kA vRkSa - asano piyake kaNDe makkhane khipane sanaM, abhi. pa. 1004; - nA pra. vi., ba. va. - uddAlakA somarukkhA, agaruphalliyA bahU puttajIvA ca kakudhA, asanA cettha pupphitA. jA. aTTha. 7.294; - rukkha pu., tissabuddha ke lie parikalpita bodhivRkSa - tassa bhagavato khemaM nAma nagaraM ahosi ... asanarukkho bodhi, jA. aTTha. 1.50; 2. napuM, asa (khAnA) se vyu., kri. nA. [azana], AhAra, bhojana, svAda lenA, rasa cakhanA - athAsanaM, AhAro bhojanaM ghAso, abhi. pa. 465; asanaM bhattaparibhogo, khAdanaM pUvAdibhakkhaNaM sadda. 2.440; ettha asananti AhAro, so hi asIyati bhuJjIyatIti asananti vaccati, sadda. 2.501; pavArito nAma asanaM pAyati, pAci. 113; 3. ka. napuM, asa (phekanA) se vyu., kri. nA., astra, aisA hathiyAra, jisakA prayoga pheMka kara kiyA jAe, bANa, bhAlA, barchA - naM pra. vi., e. va. - bANo kaNDamusu dvIsu khurappo tejanA sanaM, abhi. pa. 388; - nena tR. vi., e. va. - ... lahukena asanena appakasireneva..... ma. ni. 1.116; asanenAti anto susiraM katvA ... sallahukakaNDena, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).364; kha. napuM., vaha, jisake dvArA (kucha) pheMkA jAe yA calAyA jAe -- karaNe ca-nudati anenA ti nUdanaM ... asana, ka. vyA. 643; 4. napuM, asa (vyApta honA) se vyu., kri. nA., vyApti, phailAva, prasAraNa, anAlasya -- anasananti na asanaM aviphArikabhAvo kAyAlasiyaM, lIna. (dI. ni. aThTha.) 3.35; - padara pu., tatpu. sa., pItasAla per3a kI lakar3I se banI huI paTTI - raM dvi. vi., e. va. - caturaGgulabahalaM asanapadaraM vinivijjhati, jA. aTTa. 2.75; - phalaka napuM., tatpu. sa., uparivat -- kaM dvi. vi., e. va. - caturaGgulabahalaM asanaphalakaM vinivijjhita vaTTatIti, a. ni. aTTha. 2.126; - bodhiya pu., eka sthavira kA nAma - yo pra. vi., e. va. - itthaM sudaM AyasmA asanabodhiyo thero imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. 1.110; - rukkha pu.. tatpu. sa. [asanavRkSa], pItasAla nAmaka vRkSa - asanarukkho bodhi, jA. aTTha. 1.50. asani strI., [azani], bijalI kA ThanakA, indra kA vaja, camaka aura AvAja ke sAtha AkAza se bhUmi para girane vAlI AkAzIya vidyut - taGkSaNa va tasmiM pAsANapiDhe asani pati, jA. aTTha. 1.169; - ni dvi. vi., e. va. - ... asaniM pAtento viya khandhe paharitvA rathaM AdAya agamAsi, jA. aTTha. 1.336; - yo pra. vi., ba. va. - navavidhA hi asaniyo ... dI. ni. aTTha. 2.143; - yA sapta. vi., e. va. - ... vijjullatAsu niccharantIsu asaniyA phalantiyA neva passeyya, dI. ni.2.99; asaniyA phalantiyAti navavidhAya asaniyA bhijjamAnAya viya mahAravaM ravantiyA .... dI. ni. aTTha. 2.143; -- aggi pu., AkAza se gira rahI bijalI kI Aga - ... asaniaggi vA patitvA Dahati, dha. pa. aTTha. 2.40; - ghosa pu., tatpu. sa. [azanighoSa]. bijalI girane kI AvAja, ThanakA, vajrapAta kI AvAja - sena tR. vi., e. va. - ... asanighosena ghositA viya dhamma kathentApi ..., sa. ni. aTTha. 1.308; - pAta pu., tatpu. sa. [azanipAta]. vajrapAta, AkAza se bijalI kA giranA - tato aJattha pathaviyaM... matthake asanipAto viya attano upari patati, pe. va. aTTha. 39; -- pAtaThThAna napuM., tatpu. sa. [azatipAtasthAna], bijalI ke girane vAlA sthAna, vaha sthAna, jahAM vajapAta huA hai - naM pra. vi., e. va. - asanipAtadvAnaM viya mahAnikhAdanena khatasandhimukhaM viya ca hoti, sa. ni. aTTha. 3.53; - vicakka napuM.. tatpu. sa. [azanivicakra], AkAzIya bijalI kA jhuNDa yA tAMtA, bijalI kA maNDala yA gherA - kkaM pra. vi., e. va. - asanivicakkaM Agacchatu ..., asani vicakkanti kho, .... lAbhasakkArasilokassetaM adhivacanaM, sa. ni. 1(2).208; taM asanivicakkaM viya AkAse bheravasaI karontaM dhUmAyantaM pajjalantaM ... nipati, sa. ni. aTTha. 1.284; - vega pu., tatpu. sa. [azanivega]. bijalI kA vega yA bijalI jaisI tejI - gena tR. vi., e. va. - tenevAsanivegena tattha kAlaGkato ahaM, apa. 1.104; - sadda pu., tatpu. sa. [azanizabda], bijalI kI kar3aka, bijalI girane kI AvAja, ThanakA - iMdvi. vi., e. va. - tato anivattantA purato asanisabaM viya suNissatha, jA. aTTha. 4.135. For Private and Personal Use Only Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asanta 675 asantuleyya asanta tri., [azAnta], zAnti-rahita, anupazAnta, vyAkula va. - asantasannivAsaJca vo, bhikkhave, desessAmi citta vAlA - ntesu pu., sapta. vi., ba. va. - santo asantesu santasannivAsaJca, a. ni. 1(1).93; ekAdasameM upekkhako so, anuggaho uggahaNanti maje su. ni. 918. asantasannivAsanti asappurisAnaM sannivAsaM a. ni. aTTha. 2.50. asantaka tri., santaka kA niSe0, tatpu. sa. [anantaka], asantasampaggAhaka tri., tatpu. sa. [asantasaMpragrAhaka], duSTaananta, vaha jisakA koI anta na ho - kaM napuM., pra. vi., janoM ko protsAhita karane vAlA, asajjana logoM ko e. va. - santakaM vA hoti no asantakaM, sa. ni. 3(2).344. samarthana karane vAlA - kA pu., pra. vi., ba. va. - asantajAtika tri., ba. sa., avidyamAna prakRti vAlA/vAlI asantasampaggAhakA vinAsaM pApuNantIti, jA. aTTha. 1.486. -- asantajAtikA ti hi tesaM attho, sadda. 1.177. asantasambhAvanA strI, tatpu. sa., aprApta lokottara dharmoM ke asantatta tri., santatta kA niSe. [asaMtapta]. anuSNIkRta, apane pAsa hone kA kathana yA dAvA - ya tR. vi., e. va. garma nahIM kiyA huA - udapatto agginA asantatto - yasmA taM ullapitvA asantasambhAvanAya uppanne paccaye anukkudhito anussadakajAto, a. ni. 2(1).216. gaNhAti, pArA. aTTha. 2.70; evaM asantasambhAvanAya vA asantadIpana napuM, tatpu. sa. [asaddIpana], jo kucha vidyamAna kuladUsakakammena vA... na aJassa vaTTanti, pArA, aTTha. 2. nahIM hai, usakA kathana yA usase yukta rahane kA dAvA - ne 246-47; asantasambhAvanAyAti attani sapta. vi., e. va. - paJcettha aGgAni asantadIpane khu. si. avijjamAnauttarimanussadhammArocanaM sandhAya vRttaM, sArattha. 4(1.15); asantadIpaneti uttarimanassadhammArocanapArAjikati TI. 2.370. attho , khu. si., pu. TI. 78. asantAsI tri., santAsI kA niSe. [asaMtrAsina]. nahIM Darane asantapaggaha pu.. tatpu. sa. [asantapragRha], asajjana yA vAlA, rAga evaM bhaya se mukta - sI pu., pra. vi., e. va. - ayogya vyakti para anugraha, apAtra para anukampA, bure logoM akkodhano asantAsI, avikatthI akukkuco, su. ni. 856; kA samarthana - ggahaM dvi. vi., e. va. - ... ajAtasattussa asantAsIti tena tena alAbhakena asantasanto, su. ni. rao asantapaggahaM Arabbha kathesi, jA. aTTha. 1.484. aTTa, 2.240; nidvaGgato asantAsI....dha. pa. 351; asantAsIti asantabhAva pu., tatpu. sa. [azAntabhAva], zAnti-rahita avasthA, abbhantare rAgasaMtAsAdInaM abhAvena asantasanako, dha. pa. citta kI azAnta-avasthA - pApicchatA tassa asantabhAvo, aTTha. 2.321. vina. vi. 311; tula. asantatA (Upara). asantuTTha tri., [asantuSTa], santoSabhAva se rahita, santoSa na asantasanta tri., saM + Vtasa ke varta. kR. kA niSe. karane vAlA, Ananda anubhava na karane vAlA - 8o pu., pra. [asaMtrasyat]. saMtrAsa yA bhaya se mukta, bhayarahita rahane vi., e. va. - sehi dArehi asantuTTho, su. ni. 108; - ssa vAlA, nahIM Dara rahA - asantasaM jIvitasaGghayamhi, eko care pu., Sa. vi., e. va. - asantuTThassa, bhikkhave, anuppannA ceva khaggavisANakappo, su. ni. 74; asantasaM jIvitasaGghayamhIti akusalA dhammA uppajjanti, a. ni. 1(1).15. so paccekasambuddho jIvitapariyosAne asantAsI anutrAsI asantuTThitA strI., asantuTTi kA bhAva., asaMtoSa yA lobha - ... abhIru ... viharatIti, cULani. 274; - nto uparivat - asantuTTitA ca kusalesu dhammesu appaTivAnitA ca padhAnasmi sIhova saddesu asantasanto, vAtova jAlamhi asajjamAno, dI. ni. 3.171; catutthe asantuhitAti asantuDhe puggale... su. ni. 71; asantAsIti tena tena alAbhakena asantasanto, uppanno asantosasaGghAto lobho, a. ni. aTTha. 1.61. su. ni. aTTha. 2.240. asantuTThibahula tri., ba. sa. [asantuSTibahula], atyadhika asantasanaka tri., bhayamukta, saMtrAsarahita - asantAsIti asantoSa yA lobha se pUrNa - lo pu., pra. vi., e. va. - abbhantare rAgasantAsAdInaM abhAvena asantasanako, dha. pa. ... vedabahulo ca asantuTThibahulo ca anikkhittadhuro ca ... aTTha. 2.321. patAreti, a. ni. 2(2).133; asantuTTibahuloti kusaladhammesu asantasantagAthA strI., su. ni. kI 71vIM gAthA, su. ni. asantuTTho, a. ni. aTTha. 3.141. aTTha. 1.100. asantuleyya tri., saM + Vtula ke saM. kR. kA niSe., nahIM asantasannivAsa pu., tatpu. sa. [asatsannivAsa], asajjana taule jA sakane yogya, nahIM kharIde jAne yogya - yyo pu., logoM kA sAtha-saGga, duSTa logoM kA sAtha - saM dvi. vi., e. pra. vi., e. va. - asantuleyyo mama so dhanena, jA. aTTha. For Private and Personal Use Only Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org asanthata 7.176: asantulepyo... sattavidhena ratanena saddhiM na tuletabboti, tade.. asanthata tri., sandhata kA niSe [asaMstRta], zA. a. nahIM DhakA huA, nahIM bichAyA yA phailAyA huA nahIM lapeTA huA tAya pu. ca. ki. e. va. mukha abhinisIdenti sandhatassa asanthatAya, pArA 37; lA. a. vastra yA galIce dvArA nahIM DhakA huA, khulA huA te pu, sapta, vi. e. va. atItA navuti kappA.. nAbhijAnAmi nivikhatte pAde bhUmyA asandhate, apa. 1.327. asanthammanabhAva pu.. [asaMstambhabhAva] zarIra ko sakhta yA kar3A nahIM banAnA, zarIra meM aiMThana yA jar3atA utpanna na karanA, anamyatA, kar3Apana kA abhAva vo pra. vi., e. va. abbhokAsavAso viya kArya na sandhambhetIti kAyassa asanthambhanabhAvo paJcamo, jA. aTTha. 1.13. asandhava pu.. sandhava kA niSe [asaMstava], jAna-pahacAna yA ghaniSTatA kA abhAva, aparicaya, ghaniSTatA yA mela-jola kA na honA vA pu. pra. vi. ba. va. apihA nUna 'mayipi tava puttakepi apihA asandhavA majje, theragA. aDa. 2.45: vaM napuM. pra. vi., e. va. - aniketamasanthavaM, evaM ve munidassanaM, su. ni. 209; sandhavapaTikkhepena ca asandhavaM veditabba, su. ni. aDa. 1.215; sattasaGkAravatthukassa taNhAsanthavassa abhAvA asandhavo nAma, taM aniketa asandharva ko hanissatIti adhippAyo, jA. aTTha 6.74. asandhuta saMtha ke pU. kA. kR. kA niSe, [asaMstuta ]. aparicita, anajAna, saMsarga meM nahIM AyA huA - taM dvi. vi. e. va. - asandhutaM maM cirasandhutena, nimIni sAmA adhuvaM dhuvena jA. aDa. 3.53: tattha asadhutanti akatasaMsaggaM tade vissAsI tri. [asaMstutavizvAsin] aparicita janoM para vizvAsa karane vAlA, anajAna logoM para bharosA rakhane vAlA asandhavavissAsIti attanA saddhi sandharva akaronteSu vissAsa anApajjantesuyeva vissAsaM karoti, 31. f. 31. 3.45. asandidviparAmAsI tri, sandidviparAmAsI kA niSe. [asvadRSTiparAmarzin ] kevala apane hI mata ko pakar3akara na rahane vAlA, mithyA-dRSTi se rahita mayamettha asandidviparAmAsI anAdhAnaggAhI suppaTinissaggI bhavissAmA ti sallekho karaNIyo, ma. ni. 1.54. asandiddha tri [asaMdigdha] sandeharahita suspaSTa iM napuM dvi. vi. e. va.. kri. vi., suspaSTa rUpa se, binA kisI - 676 asannidhikAraparibhogI saMdeha ke asaMdigraJca bhaNati, a. ni. 3 (1).38: asandiddhanti nissandehaM vigatasaMsayaM, a. ni. aTTha. 3.216; asandiTTha viyAkAsi, upatissena pucchito, apa. 2.129. asandeha pu. sandeha kA niSe, tatpu, sa. [asandeha ] nizvaya, sandeha kA abhAva hena tR. vi. e. va. kri. vi., binA sandeha ke tattha nissaMsayanti asandehena ekantenAti attho, udA. aTTha. 129. asandosadhamma tri., ba0 sa0 [adveSadharman ], dveSa se rahita cittavRtti se yukta, dveSamukta jIvanavRtti vAlAmmaM napuM. pra. vi. e. va. asandosadhammaM me cittanti paJAya cittaM suparicita hoti. a. ni. 3 ( 1 ) 212. asandhitA strI asandhi kA bhAva [asandhitva] sandhi, jor3a yA mela-jola kA abhAva tA pra. vi., e. va. nAhaM asandhitA pakkho, na badhiro asotatA, jA. aTTha. 6.19; tattha asandhitAti sandhInaM abhAvena jA. aDa. 6.20. asandhimittA strI. vya. saM. samrATa azoka kI paTarAnI " " yaca. vi., e. va. - dve ghaTe aggamahesiyA asandhimittAya, pArA. aTTha. 1.31. asandheyya tri. saM + dhA ke saM0 kR0 kA niSe. [asandheya]. punaH eka sAtha na jor3ane yogya punaH na jor3a sakane yogya *yyo pu. pra. vi. e. va. asandheyyova so jethyo, devA bhinnasilA viya, vina. vi. 242. 1 For Private and Personal Use Only - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - asannata tri, saM. + nama ke bhU. ka. kR. kA niSe. [ asannata], zA. a. nahIM jhukA huA, lA. a. sammAna vyakta na karane vAlA, uddaNDa tA pu0, pra. vi., ba.va. mAnino brAhmaNA vApi gurUsUpi asannatA, saddhammo 417. asannidvAnacaraNa napuM. karma. sa. aniyamita bhikSATanaNaM dvi. vi. e. va. anavadvitacArikanti asannidvAnacaraNaM mahAni, aDa. 316. asannidhikata tri. niSe tatpu, sa. [asannidhikRta ] saJcaya na kiyA huA, juTAkara yA baTora kara na rakhA gayA - tena napuM0, tR. vi., e. va., kri. vi., saJcita na kie jAne se asannidhikatena atthataM hoti kathinaM, mahAva. 332. asannidhikAraka tri. niSe, tatpu0 sa0 [asannidhikAraka], jor3a-baTora kara yA saMgraha karake na rakhane vAlA pra. vi., ba. va. ye hi nikkhittajAtarUparajatA asannidhikArakAva hutvA kevale... ahesu su. ni. aDDa. 2.45. asannidhikAraparibhogI tri. cIjoM kA saMgraha karake bhoga na karane vAlA saJcita bhogasAdhanoM kA upabhoga na karane kA pu0, Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asannidhibhakkha 677 / vAlA - ginA pu., tR. vi., e. va. - yoginA yogAvacarena asannidhikAraparibhoginA bhavitabbaM mi. pa. 372. asannidhibhakkha tri., saMgraha na karake bhoga karane vAlA - kkho pu., pra. vi., e. va. - sIho asannidhibhakkho, mi. pa. 372. asannipAta pu., sannipAta kA niSe., tatpu. sa. [asannipAta]. eka sAtha ikaTThA na honA, saMparka, saMgama yA mela-jola kA na honA - to pra. vi., e. va. - tato etassApi gehadvArA brAhmaNAnaM asannipAto bhavissati, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.293. asapatta pu./napuM., ba. sa. [asapatna], vairI-rahita, zatru- rahita, bAdhA yA virodha rahita - ttA pu., pra. vi., ba. va. - averA adaNDA asapattA abyApajjA viharemu averino ti .... dI. ni. 2.203; asapattAti apaccatthikA, dI. ni. aTTha. 2.278; - ttaM napuM., dvi. vi., e. va. - asapattanti vigatapaccatthika, su. ni. aTTha. 1.166. asapatti/asapattI strI., vize. [asapatnIkA], sauta-rahita, binA-sautoM vAlI - tti/ttI pra. vi., e. va. - asapatti agAraM ajjhAvasantI puttavatI assanti, sa. ni. 2(2).243; asapattI hutvA ekikAva ghare vaseyyanti evamassA cittaM abhinivisatIti asapattIbhinivesA, a. ni. aTTha. 3.122. asapattIbhinivesA strI., ba. sa., sauta-rahita hone kI prabala icchA se jur3I huI nArI - sA pra. vi., e. va. - itthI ... purisAdhippAyA... asapattIbhinivesA issariyapariyosAnAti, a. ni. 2(2).76; asapattI hutvA ekikAva ghare vaseyyanti evamassA cittaM abhinivisatIti asapattIbhinivesA, a. ni. aTTha. 3.122. asappatha pu., karma. sa. [asatpatha], anucita mArga, galata rAstA - thaM dvi. vi., e. va. - tasmA asappathaM anotaritvA bho purisA iti vacanena dUrahassa ca adUradvassa ca purisassAlapanaM bhavati, sadda. 1.91. asappAya tri., sappAya kA niSe., vyu. saMdigdha [bau. saM. asAmpreya], viSama, akuzala, anupayukta, apathyakara (bhojana Adi ke rUpa meM) ahitakara, avRddhikara, asvasthatA lAne vAlA - yo pu., pra. vi., e. va. - ayaM asappAyo, visuddhi. 1.124; - yAni napuM., vi. vi., ba. va. - mA te asappAyAni bhojanAni bhujato vaNo assAvI assa, ma. ni. 3.42; asappAyAnIti avaDikarAni ArammaNAni, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.36; - yaM napuM, dvi. vi., e. va. - aluddho hi asappurisa lobhanIyampi asappAyaM na sevati, tena kho arogo hoti, dha. sa. aTTha, 173; ahitanti yaM etaM tava kaTukabhaNDasavAtaM pipphali, etaM mayha ahitaM asappAyanti, jA. aTTha. 3.74; gAravhaM, Avuso, dhamma Apajji asappAyaM pATidesanIyaM, pAci. 232; - kArI tri., [bau. saM. asAmpreyakArin], apathyakArI yA hAnikAraka bhojana lene vAlA - rI pu., pra. vi., e. va. - asappAyakArI hoti, mahAva. 394; - kiriyA strI., tatpu. sa. [bau. saM. asAmpreyakriyA], svAsthyalAbha ke lie ahitakara upacAra, asvAsthyakara jIvanavRtti - yA pra. vi., e. va. - asappAyakiriyA Arogyassa paripantho, a.ni. 3(2).112. asappurisa tri., karma. sa. [asatpuruSa], asajjana puruSa, nimna zreNI kA puruSa, durjana, anArya - so pu.. pra. vi., e. va. - jAneyya ..., asappuriso asappurisaM- asappuriso ayaM bhavanti , ma. ni. 3.69; - ssa pu., Sa. vi., e. va. - khama deva asappurisassa...., jA. aTTha. 4.38; etassa asappurisassa khamathAti attho, tade.; - sA pu., pra. vi., ba. va. - ete asappurisA loke. ..., jA. aTTha. 5.229; - kammanta tri., ba. sa., asajjana jaisA kAma karane vAlA, duSTajanoM dvArA kie jAne vAle anucita karmoM ko karane vAlA - to pu., pra. vi., e. va. - asappurisabhatti hoti.... asappurisakammanto hoti asappurisadiTTi hoti, asappurisadAnaM deti, ma. ni. 3.69; - cintI tri., asajjanoM jaisA vicAra rakhane vAlA - ntI pu.. pra. vi., e. va. - asappuriso... asapparisacintI hoti ...., ma. ni. 3.69; - tara tri., tula. vize. [asatpuruSatara], dUsare durjanoM se bar3ha-car3ha kara duSTa - ro pu., pra. vi., e. va. - ayaM vuccati, bhikkhave, asapparisena asappurisataro, a. ni. 1(2).247; - dAna napuM., tatpu. sa. [asatpuruSadAna], asajjana kI taraha dAna, asajjana dvArA kiyA gayA dAna - asappuriso, ... asappurisadiTTi hoti, asappurisadAnaM deti, ma. ni. 3.69; - diTThi tri., ba. sa. [asatpuruSadRSTi], duSTa yA anArya puruSa dvArA gRhIta mithyA-dRSTi se yukta - TThi pu., pra. vi., e. va. - asappuriso ... asappurisadiSTi hoti .... ma. ni. 3.69; - dhamma ka. pu., tatpu. sa. [asatpuruSadharma], asajjana kA dharma yA anaitika vyavahAra - mmo pra. vi., e. va. - katamo ca, bhikkhave, asappurisadhammo, ma. ni. 3.85; kha. tri., ba. sa., anAryajanoM ke svabhAva vAlA - mmo pu., pra. vi., e. va. - asappurisadhammo so. .... jA. aTTha, 5.221; - bhatti tri., ba. sa. [asatpuruSabhaktika], For Private and Personal Use Only Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asabala 678 asama duSTa logoM ke prati bhaktibhAva rakhane vAlA - tti pu., pra. vi., e. va. - asappuriso asappurisabhatti hoti, ma. ni. 3. 69; - mantI tri., [asatpuruSamantrin], asajjana kI taraha mantraNA yA parAmarza dene vAlA - ntI pu., pra. vi., e. va. - asappuriso ... asappurisamantI hoti, ma. ni. 3.69; - vAca tri., ba. sa. [asatpuruSavAk], asajjana ke samAna vANI bolane vAlA -- co pu., pra. vi., e. va. -- asappuriso ... asappurisavAco hoti, ma. ni. 3.69; - saMsagga pu., tatpu. sa. [asatpuruSasaMsarga], asajjana logoM kA sAtha yA saMgati, duSTa logoM se mela-jola - ggo pra. vi., e. va. - asappurisasaMsaggo, dukkhanto kaTukudrayo ti, jA. aTTha. 5.229; - saMseva pu., tatpu. sa. [asatpuruSasaMsevana, napuM.]. asajjanoM ke sAtha mela-jola - vo pra. vi., e. va. - asappurisasaMsevo paripUro asaddhammassavanaM paripUreti, a. ni. 3(2).94; -- sambhatti tri., ba. sa. [asatpuruSasaMbhaktika], asajjanoM kA sAtha karane vAlA - no pu., pra. vi., ba. va. - ..., asappurisasambhattino, ..., bhikkhave, nigaNThA, a. ni. 3(2).124. asabala tri., sabala kA niSe., tatpu. sa. [azabala], dhabboM se rahita, amizrita, vizuddha, khaNDoM yA bhAgoM meM avibhakta, akhaNDa - lehi napuM., tR. vi., ba. va. - ariyakantehi sIlehi samannAgato hoti akhaNDehi acchiddehi asabalehi akammAsehi... samAdhisaMvattanikehi, dI. ni. 2.74; sa. ni. 2(2).265. asabbakAlikatta napuM, bhAva. [asArvakAlikatva], sabhI kAloM se sambaddha na rahanA, sadA vidyamAna na rahanA - ttA pa. vi., e. va. - asabbakAlikattA pana na gahitA, a. ni. aTTha. 3.272. asabbaJjU tri., sabbabhU kA niSe0, tatpu. sa. [asarvajJa], sarvajJa na honA, sabhI kucha ke jJAna kI zakti se rahita honA - pu., pra. vi., e. va. - tena hi, bhante nAgasena, buddho asabbaJjUti, mi. pa. 112; - kSutA strI., bhAva. [asarvajJatA], sarvajJa na honA, sarvajJatA kA abhAva - ya tR. vi., e. va. - udAhu asabbaJjatAya osakkitaM, mi. pa. 218. asabbatthagAmI tri., sabbatthagAmI kA niSe0, tatpu. sa. [asarvatragAmin], sadA evaM sarvatra lAgU na hone vAlA, eka se adhika sandarbho meM lAgU na hone vAlA/vAlI-miM strI., dvi. vi., e. va. - asabbatthagAmi vAcaM, bAlo sabbattha bhAsati, jA. aTTha. 1.429; yA vAcA opammavasena sabbattha na gacchati taM asabbatthagAmi vAcaM bAlo dandhapuggalo sabbattha bhAsati, jA. aTTha. 1.430. asabbadhAtuka tri., sabbadhAtuka kA niSe., vyAkaraNa meM prayukta pAribhASika zabda [asArvadhAtuka], AkhyAta vibhaktiyoM meM vartamAna, anujJA, vidhi evaM anadyatana bhUta kI cAra vibhaktiyAM 'sabbadhAtuka' kahalAtI haiM, inake atirikta zeSa vibhaktyiAM asabbadhAtuka kahI gaI haiM, sArvadhAtuka se bhinna (AkhyAtavibhaktiyAM) - ke pu., sapta. vi., e. va. - asaraseva dhAtussa bhU hoti vA asabbadhAtuke pare, ka. vyA. 509; sadda. 3.834. asabbanAma napuM., sabbanAma kA niSe., tatpu. sa., vyAkaraNa meM hI prayukta [asarvanAma], sabba jaise sarvanAmoM se bhinna (zabda) - mesu sapta. vi., ba. va. - idAni asabbanAmesu saGgaho vuccate, sadda. 1.271; - tta napuM., bhAva. [asarvanAmamatva], sarvanAma na honA - ttA pa. vi., e. va. - asabbanAmattA ca sabbathA piparisakacittanayena eva yojetabbo, sadda. 1.271. asabbanAmika tri., [asArvanAmika], sarvanAma zabdoM ke antargata na Ane vAlA (zabda) - kesu pu., sapta. vi., ba. va. - sabbanAmesu gamhanti asabbanAmikesu pi, sadda. 1.271. asabbappayoga pu., sabbappayoga kA niSe. [asarvaprayoga], sarvatra na hone vAlA prayoga, AMzika prayoga, bacA huA yA avaziSTa viSayoM para prayoga - ge sapta. vi., e. va. - sisa asabbappayoge, sadda. 2.567. asabbasaGgAhakavacana napuM., sabbasaGgAhakavacana kA niSe0, tatpu. sa. [asarvasaMgrAhakavacana], sabhI kA saMgraha na karane vAlA vacana, sImita Azaya vAlA vacana - naM pra. vi., e. va. - asabbasaGgAhakavacanaM idaM gAvIsaddena itthiyA yeva gahetabbattA tice ..., sadda. 1.211. asabbasAdhAraNa tri., sabbasAdhAraNa kA niSe. [asarvasAdhAraNa], asAmAnya, viziSTa - NaM napuM., pra. vi., e. va. - ... channavutiyA vacanehi sabbasAdhAraNa asabbasAdhAraNaJca padamAlAnayaM brUma, sadda, 2.318. asabbha tri., sabbha kA niSe., tatpu. sa. [asabhya], sabhA ke bIca nahIM karane yA nahIM bolane yogya, ziSTa yA bhadrajanoM ke lie anupayukta, abhavya, akuzala - Damo pu., pra. vi., e. va. -- mAtugAmo nAmesa asabbho akataJjU jA. aTTha. 3.465; - DamA pa. vi., e. va. - ovadeyyAnusAseyya, asabhA ca nivAraye, dha. pa. 77; asabhA cAti akusaladhammA ca nivAreyya, For Private and Personal Use Only Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asabmi 679 asamatta dha, pa. aTTha. 1.311; - mAhi strI., tR. vi., ba. va. - ... -- kA pu., pra. vi., e. va. - ... agAravA appatissA asamAhi pharusAhi vAcAhi akkosanti paribhAsanti, .... asabhAgavuttikA viharanti, cULava. 290. udA. 82; tattha asabbhAhIti asabhAyoggAhi sabhAyaM asabhAyogga tri., sabhAyogga kA niSe., tatpu. sa. [asabhAyogya]. sAdhujanasamUhe vattuM ayuttAhi, duvallAhIti attho, udA. sabhA meM na kahe jAne yogya, sabhA meM sammilita na hone aTTha. 89. yogya, asabhya - ggAhi strI., tR. vi., ba. va. - tattha asabmi vyu. saMdigdha ka. asanta kA pu., tR. vi., ba. va. asabhAhIti asabhAyoggAhi sabhAyaM sAdhujanasamUhe vattuM [asadbhiH ], asajjanoM dvArA - nAsabhi bahu saGgamo, jA. ayuttAhi, udA. aTTha. 89. aTTha. 5.478; nAsabbhIti asappurisehi pana ..., tade.; asabbhi asama' tri., [asabh], ka. Ubar3a-khAbar3a, asamatala, kahIM hetaM..., upaJAtaM yadidaM akataJjatA akataveditA, a. ni. UMcA to kahIM nicalA - maM pu.. vi. vi., e. va. - andhova 1(1).78; yo pana amhahi padamAlAya sabbhIti ayaM saddo visamaM maggaM, na jAnAti samAsamaM, jA. aTTha. 4.170; kha. tatiyA-paJcamIbahuvacanavasena yojito, so ca kho santa iti anUThA, bejor3a, anupama, atulanIya, bhinna - mo pu.. pra. vi., akArantapakativasena, sadda. 1.174-75; kha. tri., saMbhavataH e. va. - yaM tathAgato bodhisatto samAno asamo lokena asabbha/asabhiya kA parivartita rUpa [asabhya], aziSTa, ...... mi. pa. 125; mettAya asamo hohi bu. vaM. 2.157; - mA anuttama, asatpuruSa - aJattha pana sabhI ti ba. va. - asamA ubhodUravihAkhuttino .... su. ni. 222; - maM ikArantapakativasena yojetabbo, tattha hi sabhI ti sappuriso napuM.. pra. vi., e. va. - tassApi asamaM sIla, bu. vaM. 10.2; nibbAnaJca sundarAdhivacanaM vA, .... sadda. 1.175 - bmi pu., tattha asamaM sIlanti ajesaM sIlena asadisaMbu. vaM. aTTha. saMbo. e. va. - bahumpetaM asabhi jAtaveda, jA. aTTha. 1.471; 204; - tA strI., bhAva. [asamatA], viSamatA, antara, prabheda asabhIti asappurisa, asAdhujAtika, jA. aTTha. 1.472; - - taM dvi. vi., e. va. - ajehi dhammehi asamataM vatvA idAni bmaM strI.. vi. vi., e. va. - ... vAcaM abhAsi pharusaM asameM tesaM sattAnaM ..., khu. pA. aTTha. 1.143. pe. va. 460; - kAraNa napuM.. karma. sa., anupayukta kAraNa asama pu., ba. va. meM prayukta hone para, ka, devatAoM kA vizeSa - NaM pra. vi., e. va. - asabmikAraNaM, yaM puttadAra yAcante varga - mA pra. vi., ba. va. - veNDde vA sahali ca, asamA ca attAnaM dadeyya, mi. pa. 260; - jAtika tri., ba. sa. duve yamA, dI. ni. 2.191; asamA ca duve yamAti asamadevatA [asabhyajAtika], aziSTa svabhAva vAlA - ko pu., pra. vi., ca dve ca yamakA devA, dI. ni. aTTha. 2.254; kha. pu., pra. vi., e. va. - so naradevayakkhAbAdho asabhijAtiko lAmako, e. va. meM prayukta hone para, asama deva-varga kA eka deva - . jA. aTTha. 6.217; - rUpa tri.. ba. sa. [asabhyarUpa], aziSTa ... asamo ca sahali ca nIko ca akoTako vegabhari ca yA ajJAnI prakRti vAlA - po pu.. pra. vi., e. va. - ...... sa. ni. 1(1).80. anariyarUpo puriso janinda, asammodako thaddho asabhirUpo, asama pu.. eka cakravartI rAjA - mo pra. vi., e. va. - ito jA. aTTha. 6.241; 217; tattha asabhirUpoti tesahime kappe, asamo nAma khattiyo, sattaratanasampanno, apaNDitajAtiko, tade.; - vAda pu., tatpu. sa. [asabhyavAda]. cakkavattI mahabbalo, apa. 1.249. aziSTa janoM yA ajJAnI logoM kA siddhAnta, anupayukta asama pu., sobhita buddha kA agrazrAvaka yA agrasevaka - mo siddhAnta - daM dvi. vi, e. va. - kitavopamaM AharitvA uparivat - bhiyyo ceva asamo ca, ahesu aggupaTThakA, bu. vaM. nAnappakAraka asabhivAdaM vadamAnA vAcAya ghaTTayiMsa. sa. ni. 10.23. aTTha. 1.60. asamatta tri., saM. + Apa ke bhU, ka. kR. kA niSe. asamApta]. asabhAga tri., ba. sa. [asabhAga], asamAna, asadRza, bhinna samApta nahIM kiyA gayA, pUrA na kiyA gayA, AdhA adhUrA, prakRti kA, eka hI zreNI ke andara na Ane vAlA - gAya apUrNa - ttA pu., pra. vi., ba. va. - ... akevalI te, asamattA strI., tR. vi., e. va. - tatiyassa paThame asabhAgavattikoti te, mahAni. 220; - tte pu., dvi. vi., ba. va. - ... te, bhagavA asabhAgAya visadisAya jIvitavuttiyA samannAgato, a. ni. asamatte ovadati, yathA puNNaJca govatika acelaJca aTTha. 3.6-7; - duttika tri., ba. sa. [asabhAgavRttika], kukkuravatika netti. 81; asamatteti kamme asampuNNe, te Apasa meM premabhAva yA ziSTAcAra-parAyaNatA na rakhane vAlA asampuNNe vA, netti. aTTha. 289. For Private and Personal Use Only Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asamattha 680 asamavekkhitvA asamattha tri, samattha kA niSe, tatpu. sa. [asamartha], akSama, sAmarthya se rahita - ttho pu., pra. vi., e. va. - muTThassati upAyApariccAge anupAyApariggahe ca asamattho hoti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).254; yathA balibaddassa yuganaGgalAdIni vahituM asamattho esoti.... dha. pa. aTTha. 2.70; - tA strI., bhAva. [asamarthatA], akSamatA, sAmarthya kA abhAva - taM dvi. vi., e. va. - etamatthaM viditvAti etaM ... kevalaM tarituM asamatthataM ..., udA. aTTha. 343; - paJa tri., ba. sa. [asamarthaprajJa], kSamatA se rahita prajJA vAlA, avikasita buddhi vAlA - naM pudvi. vi., e. va. - dahari kumAriM asamatthapaJja yaM tAnayiM AtikulA sugatte, jA. aTTha. 4.32, tattha asamatthapaJjanti kuTumba vicAretu appaTibalapaJja atitaruNijeva samAnaM tade... asamadhura tri., niSe., ba. sa. [asamadhura], anupama bhAra ko Dhone vAlA, dUsaroM dvArA nahIM Dhoe jA sakane yogya bhAra ko Dhone vAlA - ro pu., pra. vi., e. va. - tathAgato nAma asamadhuro, tathAgatena vuLhadhuraM aso vahituM samattho nAma natthi , jA. aTTha. 1.192; - raM pu., dvi. vi., e. va. - evaM asamadhuraM paNDitaM nAhaM dakarakkhassa dassAmIti, jA. aTTha. 6.309; - ssa pu., Sa. vi., e. va. - sohaM na sossaM asamadhurassa dhamma, su. ni. 699. asamanupassanalakkhaNa tri., ba. va. [asamAnupazyanalakSaNa]. gaharAI yA sUkSmatA ke sAtha anupazyanA na kie jAne ke svabhAva vAlA, vaha, jisane sUkSmatA ke sAtha anupazyanA nahIM kI hai - kkhaNA strI., pra. vi., e. va. - saGghatalakkhaNAnaM dhammAnaM asamanupassanalakkhaNA niccasaA, netti. 25. asamannAgata tri., samannAgata kA niSe. [asamanvAgata], pUrI taraha se apane pAsa na rakhane vAlA, (se) rahita - to pu., pra. vi., e. va. - anulomikAya khantiyA asamannAgato sammattaniyAmaM okkamissatI ti netaM ThAnaM vijjati, a. ni. 2(2).142. asamannAhAra tri., ba. sa. [asamanvAhAra], zA. a. eka sAtha nahIM lAnA, lA. a. citta kI ekAgratA kA abhAva, ekAgratA ke sAtha anucintana kA abhAva - to pa. vi., e. va. - asamannAhAratoti paThavIdhAtu cettha ahaM paThavIdhAtUti vA... na jAnAti, visuddhi. 1.360; - tA strI., bhAva., sUkSma anucintana ke abhAva kI dazA - ... ete dhammAti heTThA dhAtUnaM asamannAhAratA dassitA eva .... visuddhi. mahATI. 1.425. asamapekkhaNa napuM., niSe0, tatpu. sa. [asamprekSaNa]. saMprekSaNa kA abhAva, sUkSmatA ke sAtha yA samabhAva ke sAtha dharmoM ko citta dvArA grahaNa na karanA - NA strI., pra. vi., e. va. - rUpe kho, ... asamapekkhaNA, vedanAsamudaye, .... sa. ni. 2(1).260; na samaM pekkhatIti asamapekkhaNA, dha. sa. aTTha. 294; - ne sapta. vi., e. va. - asamapekkhane moho uppajjati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).265; pAThA. asamapekkhana, asamaya pu., samaya kA niSe., tatpu. sa. [asamaya]. anupayukta samaya, anupayukta kAla - yo pra. vi., e. va. - akAlo .... bhagavantaM dassanAya.... manobhAvaniyAnampi bhikkhUnaM asamayo dassanAya ma. ni. 2.224; - yA ba. va. - pazcime bhikkhave asamayA padhAnAya, a. ni. 2(1).61; - yena tR. vi., e. va. - ... asamayena bhuttaM anojavantaM hoti, a. ni. 2(1),240; - ppatta tri., samayappatta kA niSe., tatpu. sa. [asamayaprApta], apane nirdhArita samaya ko na pA sakane vAlA, nirdhArita jIvanAvadhi taka na pahuMcane vAlA - tto pu., pra. vi., e. va. - vAtena paTipILito so valAhako asamayappatto yeva vigatoti. mi. pa. 280. asamayavimutta tri., tatpu. sa., hetu-pratyayoM ke binA hI vimukti ko pAne vAlA arhat, sunizcita vimukti se vimukta, pUrNarUpa se nirvANa ko prApta arhat - tto pu., pra. vi., e. va. - bhikkhu asamayavimutto karaNIyaM attano na samanupassanti katassa vA paticayaM, a. ni. 3(2).303; asamayavimutto ti asamayavimuttiyA vimutto khINAsavo, a. ni. aTTha. 3.343. asamayavimutti strI., karma. sa., sunizcita vimukti, arhat dvArA prApta vimukti - yA pra. vi., e. va. - asamayavimokkhaM ArAdheti, aTThAnametaM. ... yaM so bhikkhu tAya asamayavimuttiyA parihAyetha ma. ni. 1.260. asamayavimokkha pu., karma. sa., cAra Arya-mArga, zramaNajIvana ke cAra phala evaM nirvANa - kkhaM dvi. vi., e. va. - asamayavimokkhaM ArAdhetIti, katamo asamayavimokkho? cattAro ca ariyamaggA, .... ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).130. - kkho pra. vi., e. va. - catAri ca sAmaJjaphalAni, nibbAnaJca, ayaM asamayavimokkho ti, paTi. ma. 226; asamavekkhitvA saM. + ava + (ikkha ke bhU. ka. kR. kA niSe. [asamavekSya], acchI taraha se acintita yA avicArita, ThIka se soca-vicAra na kara - asamavekkhitvA pArimaM tIra ma. ni. 1.290. For Private and Personal Use Only Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asamasama 681 asamAna asamasama tri., ba. sa., anupama, bejor3a, atulanIya, anupameya buddhoM jaisA, vaha, jisake jaisA koI aura na ho - mo pu.. pra. vi., e. va. - ... appaTipuggalo asamo asamasamo dvipadAnaM aggo ti, a. ni. 1(1).29; asamasamoti asamA vuccanti atItAnAgatA sabba buddhA, tehi asamehi samoti asamasamo, a. ni. aTTha. 1.94; - maM pu., dvi. vi., e. va. - tadApAhaM asamasama, sasaI, saparijjanaM, bu. vaM. 11.14. asamA strI., 1. paduma buddha kI mAtA - mA pra. vi., e. va. - campakaM nAma nagaraM, asamo nAma khattiyo, asamA nAma janikA, padmassa mahesino, bu. vaM. 10.16: 2. padumuttara buddha kI do agraziSyAoM meM se eka - mA pra. vi., e. va. - amitA ca asamA ca, ahesaM aggasAvikA, bu. vaM. 12.25. asamAdAnacAra pu., bhikSu ke lie nirdhArita tIna cIvaroM ko binA lie hI bhikSATana ke lie vicaranA - ro pra. vi., e. va. - ... anAmantacAro, asamAdAnacAro, gaNabhojanaM, ..., mahAva. 331; asamAdAnacAroti ticIvaraM asamAdAya caraNaM, cIvaraviSpavAso kappissatIti attho, mahAva. aTTha. 366. asamAdhi strI., samAdhi kA niSe0, tatpu. sa. [asamAdhi]. citta meM samabhAva evaM ekAgratA kA abhAva - dhi pra. vi., e. va. - iti kho, bhikkhave, samAdhi maggo, asamAdhi kammaggo ti, a. ni. 2(2),123; - saMvattanika tri., samAdhi yA cittasamatA evaM citta kI ekAgratA kI ora na le jAne vAlA/vAlI - kA strI, pra. vi., e. va. - yA sA vAcA aNDakA ... asamAdhisaMvattanikA, ma. ni. 1.360; asamAdhisaMvattanikAti appanAsamAdhissa vA upacArasamAdhissa vA asaMvattanikA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).227; - sukha napuM.. niSe., tatpu. sa., samAdhi meM anubhUta sukha se bhinna dUsarA sukha- khaM pra. vi., e. va. - dvemAni, bhikkhave, sukhAni, katamAni ve? samAdhisukhaJca asamAdhisukhaJca, a. ni. 1(1).97. asamAna tri.. ba. sa. [asamAna], bhinna, dUsarA, janya, asadRza - ne pu., sapta. vi., e. va. - asamAne kattari payogo, sadda. 1.312; - kattuka tri., ba. sa. [asamAnakartRka], bhinna kartA vAlA - kAnaM pu. pa. vi., ba. ka. - asamAnakattukAnaM tvAdisadappayogo, sadda. 1.313; - kAlika tri., samAnakAlika kA niSe0 [asamAnakAlika], bhinna-bhinna kAloM se jur3A huA - kA pu., pra. vi., ba. va. - sAsanasmi hi keci saddA ... asamAnakAlikA asamAnapadajAtikA ca bhavanti, sadda. 1.31; - gatikatta napuM., bhAva. [asamAnagatikatva], eka samAna sthiti kA na rahanA - ttA pa. vi., e. va. - tehi asamAnagatikattAti kAraNaM dassitaM hoti, sadda. 1.182; - jAtika tri., ba. sa. [asamAnajAtika]. bhinna varga yA samUha vAlA, bhinna prakRti vAlA - ko pu0, pra. vi., e. va. - ittarajaccoti aJajAtiko, mayA saddhiM asamAnajAtiko lAmakajAtikoti attho, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.200; - tatA strI., bhAva. [asamAnAtmatA], pakSapAta se rahita na honA - ya tR. vi., e. va. -- katena adAnena vA appiyavacanena vA anatthacariyAya vA asamAnattatAya vA yato kutoci cariyaM ... na sutapubbaM mi. pa. 159; - nattha tri., ba. sa. [asamAnArtha]. bhinna artha vAlA - tthA pu.. pra. vi., ba. va. - samAnasutikA pi asamAnatthA ceva honti asamAnavibhattikA ca, sadda. 1.31; - nta tri., ba. sa. [asamAnAnta], bhinna-bhinna pratyayoM meM anta hone vAlA, alaga alaga vibhakticihnoM vAlA - ntA pu., pra. vi., ba. va. - ... keci saddA ... asamAnantA ... bhavanti, sadda. 1.31; - ntika tri., ba. sa., uparivat - ntikA pu., pra. vi., ba. va. - kAci asamAnasutikA kAci asamAnantikA, sadda. 2.461; - padajAtika tri., ba. sa. [asamAnapadajAtika], bhinna bhinna pada-prabheda vAlA - kA pu., pra. vi., ba. va. - ... keci saddA... asamAnapadajAtikA ... bhavanti, sadda, 1.31; - ppavattinimitta tri., ba. sa., bhinna bhinna rUpa se vyutpanna zrutisama yA samadhvanika pada - ttA pu., pra. vi., ba. va. - ... keci saddA... asamAnappavattinimittA .... bhavanti, sadda. 1.31; - liGga tri., ba. sa. [asamAnaliGgina]. bhinna bhinna liGgoM ke sAtha sambaddha - GgA pu., pra. vi., ba. va. - ... keci saddA... asamAnaliGgA... bhavanti, sadda. 1.31; - vacanaka tri.. ba. sa. [asamAnavacanaka]. bhinna bhinna vacanoM kA sUcaka - kA pu., pra. vi., ba. va. - ... keci saddA ... asamAnavacanakA... bhavanti, sadda. 1.31; - vibhattika tri., ba. sa. [asamAnavibhaktika], bhinna bhinna vibhaktiyoM meM prayukta - kA pu.. pra. vi., ba. va. - ... keci saddA ... asamAnavibhattikA ... bhavanti, sadda. 1.31; - sutika tri., ba. sa. [asamAnazrutika], asamAna yA bhinna bhinna dhvaniyoM se yukta, asamazruti - kA strI., pra. vi., ba. va. - ... kAci asamAnasutikA kAci asamAnantikA, sadda. 2.461; - nAsanika tri., ba. sa. [asamAnAsanika], bhinna prakAra ke Asana (maJca yA pITha) rakhane vAlA - kehi pu., tR. vi., ba. va. - tena kho pana samayena bhikkha asamAnAsanikehi saha dIghAsane nisIdituM kukkuccAyanti, cULava. 299. For Private and Personal Use Only Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asamApatti 682 asamudAcAra asamApatti strI., samApatti kA niSe, tatpu. sa. [asamApatti, no dametIti, tade; kha. tri., ba. sa. [asamRddhika], daridra, aprApti, alAbha, AdhyAtmika pragati kA alAbha - tti pra. dhana evaM samRddhi se rahita - ddhiM pu., dvi. vi., e. va. - vi., e. va. - ettha dAni Ayasmanto idaJca veyyAkaraNaM aniddhinanti, mahArAja, aniddhi asamiddhi daliddapurisaM nAma imesaJca dhammAnaM asamApatti, sa. ni. 1(2).108. sAva ... dameti, jA. aTTha. 7.368. asamApannapubba tri., ba. sa., pUrvakAla meM aprApta, pahale nahIM asamugghAta pu., samugghAta kA niSe0, tatpu. sa. [asamudghAta], pAyA huA -- bbA strI., pra. vi., e. va. - na ca sA samApatti jar3a se ukhAr3a pheMkane kA abhAva, samUla unmUlana kA sulabharUpA yA tena bhikkhunA asamApannapubbA, sa. ni. abhAva, nahIM ukhAr3a pheMkanA - to pu.. pra. vi., e. va. - yattha 1(2).253. asamugghAto tattha anusayo, netti. 66; - gata tri., asamAsa pu.. [asamAsa], samAsa yA saMkSepaNa kA abhAva, [asamudghAtagata], jar3a ke sAtha nahIM ukhAr3a pheMkA huA, vyAsa, vistAra, asaMkSepaNa - ssa Sa. vi., e. va. - bhavanto sampUrNarUpa se abhI taka naSTa na kiyA gayA - tA pu.. pra. bhavamiccatthaM asamAsassa bhAsaye, sadda. 1.249; - ka tri., ba. vi., ba. va. - tAsu tAsu bhUmisu asamugghAtagatA kilesA sa. [asamAsaka], samAsarahita, asamasta - kaM napuM.. pra. bhUmiladdhappannAti saMta gacchantI ti, a. ni. aTTha. 1.372. vi., e. va. - samAsakapadaJceva asamAsakameva ca, sadda. ___ asamugghAtita tri, [asamudghAtita], anutpAtita, jar3a se 1.249; - visaya tri., niSe., ba. sa. [asamAsaviSaya], nahIM ukhAr3A gayA, pUrNarUpa se vinaSTa na kiyA gayA - samAsoM ke kSetra se bAhara vAlA - ye pu., sapta. vi., e. va. kilesa pu., karma. sa., naSTa nahIM kiyA gayA kleza - sA - asamAsavisaye topaccayo ca ..., sadda. 1.141. pra. vi., ba. va. - maggena asamagghAtitakilesA pana bhavagge asamAhita tri., saM + A + vdhA ke bhU. ka. kR. kA niSe. nibbattassApi uppajjantIti purimanayeneva vitthAretabba, a. [asamAhita], zA. a. ThIka se ekajuTa banAkara nahIM rakhA ni. aTTha. 1.372; - tuppanna tri., karma. sa. gayA, asaMgRhIta, lA. a. AtmaniyantraNa se rahita, azAnta, [asamudghAtitutpanna], pUrI taraha se naSTa na kie jAne ke asthira, ekAgratA yA samAdhi karane meM akSama - to pu.. pra. kAraNa utpanna - nnaM napuM., pra. vi., e. va. - ..... vi., e. va. - samAhito ArAdhako hoti no asamAhito. a. avikkhambhituppanna asamugghAtituppannanti, a. ni. aTTha. ni. 3(2).296; na kho panAhaM asamAhito vibhantacitto .... 1.372. ma. ni. 1.26; - tA ba. va. - ye kho keci samaNA vA / asamucchindana napuM., samucchindana kA niSe0, tatpu. sa. brAhmaNA vA asamAhitA vibbhantacitA ..., ma. ni. 1.26; - [asamucchedana], pUrNarUpa se nahIM kATa diyA jAnA, sampUrNa saGkappa tri0, ba. sa. [asamAhitasaGkalpa], asudRr3ha saMkalpa rUpa se vinaSTa na kiyA jAnA - to pa. vi., e. va. - na vAlA, zithila saGkalpa se yukta - ppo pu., pra. vi., e. va. pana ... kilesAnaM asamucchindanato aniyyAnikattA ... - asamAhitasaGkappo, asaddhammarato mago, a. ni. 12).27; atulyAkArato. udA. aTTha. 29. asamAhitasaGkappoti aTThapitasaGkappo, a. ni. aTTha. 2.260. asamucchinna tri., saM+u+chida ke bhU. ka. kR. kA niSe. asamijjhanaka tri., pUrA na hone vAlA/vAlI, saphala n| [asamucchinna], pUrNa rUpa se vinaSTa na kiyA huA - nnA hone vAlA/vAlI - kA strI., pra. vi., e. va. - AsA nAma pu., pra. vi., ba. va. - bhikkhussa vA bhikkhuniyA vA ... asamijjhanakA nAma natthi jA. aTTha. 3.220. cetasovinibandhA asamucchinnA, a. ni. 3(2).15. asamiddha tri., samiddha kA niSe. [asamRddha], dhana evaM samRddhi asamuTThita tri., saM + u + vThA ke bhU. ka. kR. kA niSe. se rahita, nirdhana, akiJcana - ddho pu., pra. vi., e. va. - [asamutthita], Upara uThakara nahIM AyA huA, anutpanna, tathA samiddho nAthoti vuccati asamiddho anAthoti, sadda. astitva meM nahIM AyA huA - tA pu., pra. vi., ba. va. 2.366. - ... anuhitA asamuhitA anuppannA anuppannasena saGgahitA, asamiddhi ka. strI., samiddhi kA niSe., tatpu. sa. [asamRddhi], dha. sa. 1042. abhAva, asaphalatA, daridratA, abhavyatA- siyAbhAvA samiddhIsu asamudAcAra pu., saM+ u + A + Vcara ke kri. nA. kA kicche cAnandanAdike, abhi. pa. 1169; tyamhA aniddhikA niSe. [asamudAcAra], ka. ucita vyAvahArika prayoga meM yA dantA, asamiddhi dameti no, jA. aTTha. 7.368; asamiddhiyeva pracalana meM nahIM AnA, vyAvahArika prayoga kA abhAva, kha. For Private and Personal Use Only Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asamudAnita 683 asampaTivedha ziSTAcAra kI ucita kriyA kA abhAva, sakriyatA kA abhAva, saMbodhita karane kI ucita rIti kA abhAva - rena tR. vi., e. va. - ... kilesAnaM asamudAcArena pabbajitakiccaM no nipphanna, dha. pa. aTTha. 2.62. asamudAnita tri., saM+ u + A + nI ke bhU. ka. kR. kA niSe. [asamudAnIta], ucita rUpa meM nahIM lAyA gayA, dharmapUrvaka arjita na kiyA gayA - taM napuM., dvi. vi., e. va. - aladdhA vittaM tappati, pubbe asamudAnitaM, jA. aTTa, 4.158; asamudAnitaM asambhataM dhanaM... socati, jA. aTTha. 4.159. asamuppanna tri., saM+ u + pada ke bhU. ka. kR. kA niSe. [asamutpanna], nahIM utpanna, astitva ko aprApta, janmagrahaNa na kiyA huA - nnA pu., pra. vi., ba. va. - ... anuppannA asamuppannA anudvitA asamuhitA anuppannA anuppannasena saGgahitA, dha. sa. 1042. asamUhata tri., saM + u + hana ke bhU. ka. kR. kA niSe. [asamuddhata], pUrNa rUpa se naSTa na kiyA huA - to pu., pra. vi., e. va. - ... asmIti anusayo asamUhato, sa. ni. 2(1).119; - tuppanna tri., karma sa. [asamuddhatotpanna]. avinAzita hone ke kAraNa utpanna, pUrI taraha niruddha nahIM rahane ke kAraNa utpatti ko prApta - naM strI., vi. vi., e. va. - dhammataM anatItanti katvA asamUhatuppannanti vuccati, su. ni. aTTha. 1.7. asamekkhitatta napuM., saM+ A + Vikkha ke bhU. ka. kR. kA niSe. kA bhAva. [asamIkSitatva]. ThIka se samIkSaNa nahIM kiyA jAnA, ucita soca-vicAra kA na honA-ttA pa. vi., e. va. - marIcidhammaM asamekkhitattA, mAyAguNA nAtivadanti paja jA. aTTha. 7.52; tayidaM asamekkhitattA yuttAyuttaM ajAnantA bAlA ... upagacchanti, jA. aTTha. 7.54. asamenta tri., saM+ A + Vi ke varta. kR. kA niSe0, ThIka se nahIM AnA, samagra rUpa meM nahIM rahanA - nte napuM., sapta. vi., e. va. - ekasmiMphale asamente... natthi, jA. aTTha. 2.328. asamosaraNa napuM, saM+ o + Vsara se vyu., kri. nA. kA niSe. [asamavasaraNa], Apasa meM mela-jola kA abhAva, pArasparika saMparka kA abhAva - Nena tR. vi., e. va. - accAbhikkhaNasaMsaggA asamosaraNena ca, etena mittA jIranti, jA. aTTa. 5.221; ... asamosaraNena ca mittA jIranti, jA. aTTha. 5.222. asampakampI tri., sampakampI kA niSe. [asamprakampina], prakampita na hone vAlA, nahIM hilane-Dulane vAlA, sudRr3ha, sthira - mpI pu., pra. vi., e. va. - ... gambhIranemo sunikhAto acalo asampakampI, sa. ni. 3(2).342. asampakampiya tri., saM + pa +vkampa ke saM. kR. kA niSe., nahIM hilAe-DulAe jAne yogya, sudRr3ha, sthira, vicalita yA becaina na kie jAne yogya - yo pu., pra. vi., e. va. - yathindakhIlo ..., catubhi vAtehi asampakampiyo, su. ni. 231; asampakampiyoti kampetuM vA cAletuM vA asakkuNeyyo, su. ni. aTTha. 1.247. asampajaJa napuM.. sampajaJa kA niSe. [bau. saM. asamprajanya], samabhAva se dharmoM ke prajAnana kA abhAva, ajJAna-bhAva, citta kI jAgarukatA kA abhAva - zaM napuM., pra. vi., e. va. - muTThassaccaJca asampajaJjaJca, a. ni. 1(1).115%; asampajaJjanti ajANabhAvo, a. ni. aTTha. 2.65; -kiriyA strI., tatpu. sa. [bau. saM. asamprajanyakriyA], AtmasaMyamarahita kriyA, samabhAva evaM zAnti se rahita citta ke dvArA kI gaI kriyA - yA pra. vi., e. va. -- hatthassa kukatattA asaMyamo asampajakiriyA hatthukukkuccanti veditabbo, lIna. (dI.ni.TI.) 1.193; vizeSa tAtparya jAnane ke lie dekheM 'sampajana' (Age). asampajAna tri., sampajAna kA niSe0, ba. sa. [asaMprajJAna], samabhAvayukta citta dvArA dharmoM kA yathArtha jJAna na karane vAlA, smRti athavA citta kI jAgarukatA se rahita, cetanA se rahita - nA pu., pra. vi., ba. ka. - muTThassatI asampajAnA, ma. ni. 1.39; - no e. va. - asampajAno upAyapariggahe anupAyaparivajjane ca sammurahati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).254; ayaM asampajAno abhisaGgharoti nAma, a. ni. aTTha. 2.345; - kamma tri., ba. sa., saMprajJAna ke binA karmoM ko karane vAlA, apanI cetanA ke samprayoga ke binA hI karma karane vAlA- mma napuM, pra. vi, e. va. - tattha asampajAnakamma evaM veditabbaM - daharadArakA mAtApitUhi kataM karomAti cetiyaM vandanti, a. ni. aTTha. 2.345; - mUlikA strI., ajJAna yA asaMprajJAna se utpanna - kA pra. vi., ba. va. - asampajAnamUlikA vIsatIti asIti cetanA honti, a. ni. aTTa. 2.346. asampaTivedha pu.. sampaTivedha kA niSe., tatpu. sa. [asamprativedha]. prativedha-jJAna kA abhAva, gambhIra AdhyAtmika jJAnadarzana kA abhAva - dho pu., pra. vi., e. va. - yattha asampaTivedho tattha avijjA, netti. 66; draSTa, sampaTivedha evaM paTivedha (Age);- rasa tri., ba. sa., pUrNa prativedhajJAna na For Private and Personal Use Only Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra asampatta hone dene kA kAma karane vAlA so pu.. pra. vi. e. va. asampaTivedharaso ArammaNasabhAvacchAdanaraso vA dha. sa. aDa. 289 lakkhaNa tri.. ba. sa. [asamprativedhalakSaNa]. prativedhajJAna na karAne ke lakSaNa se yukta NA strI. pra. ki.. e. va. sabbadhammayAthAvaasampaTivedhalakkhaNA avijjA netti. 25. - asampattavayAva asampatta tri., saM + pa + Apa ke bhU0 ka0 kR0 kA niSe. [ asaMprApta], ka. aprApta (samaya), abhI taka nahIM AyA huA (samaya yA bArI) - tte pu.. sapta. vi., e. va. - yo ve kAle asampatte, ativelaM pabhAsati, jA. aTTha. 3.88; tattha kAle asampatteti attano vacanakAle asampate jA. aDDa. 3.89; kha. vaha, jo abhI taka pahuMca nahIM sakA hai yA jise abhI taka kucha mila nahIM sakA hai asampattohi rAjAnaM ahasaM sikhinAyaka, apa. 1.227; vaya tri0, ba0 sa0 [asamprAptavayas] paripakva Ayu ko aprApta, nAbAliga, avayaska yA strI0 pra0 vi0, ba0 va. kumAriyo purisantaraM gantvA jA. aTTha. 1.322. asampadAna napuM. sampadAna kA niSe tatpu, sa. [asampradAna), dAna na karanA, Apasa meM na bAMTanA nena tR. vi., e. va. asampadAnenitarItarassa jA. aDa. 1.446 tattha asampadAnenAti asampAdAnena jA. a. 1.447 jAtaka napuM., jA. aTTha. kI eka kathA, jA. aTTha. 1.445-448. asampaduTTha tri. saM pa + dusa ke bhU0 ka0 kR0 kA niSe. [asaMpraduSTa], nahIM pradUSita, amizrita, aprabhAvita, maitrIbhAvanA se vizuddha dvo pu. pra. vi. e. va. tesu tuvaM vacasA kammunA ca, asampaduTTho ca bhavAhi niccaM, jA0 a0 7.215; ca niccaM asampaduTTho bhava... mettacittasaGghAtaM asampadosaM anurakkha tadedvaM pu. vi. vi. e. va. kathaM hi duDena asampaduI, suddha... kareNyA ti su. ni. 90. asampadosa pu0, sampadosa kA niSe. [asampradoSa ], dveSabhAva kA abhAva, adveSa, maitrI bhAvanA saMhi. vi. e. va. evaM tuvaM nAga asampadosa, anupAlaya vacasA kammunA ca, jA. aha. 7215; anupAlayAti metacittasaGghAtaM asampadosaM anurakkha, tade.. asampavedhI tri, saM0 + pa + vidha se vyu0 kri0 vize. kA niSe [asampravedhin], kampanarahita, nahIM hilane-Dulane vAlA, avicalita, sthira, dRr3hadhI' pu. pra. vi. e. ka. indrakhIlo... gambhIranemo sunikhAto acalo asampavedhI, dI. ni. 3.99 dhI strI. pra. vi. e. va. nagare esikA " - www.kobatirth.org - 684 asambAdha hoti gambhIranemA... asampavedhI a. ni. 2(2). 241 dhI pu. pra. vi. ba. ka. khilA nikhAtA asampadedhI (iti dhaniyo gopo) su. ni. 28. asampAdita tri. [asampAdita], pUrNatA kI sthiti taka prApta na karAyA gayA, zuddha rUpa meM aprApta anupArjita attamAvassa pu. karma. sa. pa. vi. e. va. pUrNatayA vizuddha rUpa meM aprApta astitva akatattassAti asampAditaattabhAvarasa mittadubhissa, jA. aDa. 5.347. asampAyanta tri, varta. kR. [ asampAdayat], upayukta uttara nahIM dene vAlA, prazna kA ucita rUpa meM visarjana nahIM kara rahA " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 ntA pu0, pra0 vi0, ba0 va. asampAyantA kopaJca dosaJca appaccayaJca pAtukaronti, su. ni. (pR.) 157. asampAyana napuM [asampAdana] upayukta uttara na denA, aniSpAdana na pra. vi. e. ka. so magassa vidhAtoti - naM yaM yaM punapunaM vatvApi asampAyanaM nAma dI. ni. aDDa. 1.100. asamphappalApavAditA strI. bhAva0 [asaMpralApavAditA], nirarthaka bAteM na bolanA, bakavAsa na karanA apisunApharusAsamphappalApavAditA... khu. pA. aDa. 24. asamphuTTha/asamphuTa tri, samphuTa kA niSe [asaspRSTa]. 1. sparza na kiyA huA, achUtA 2 nahIM bharA huA, aparipUrNa, aparivyApta napuM. pra. vi. e. va. yo AkAso dvaM AkAsagataM ... asamphuduM catUhi mahAbhUtehi - idaM taM rUpaM AkAsadhAtu, dha. sa. 724; mahAbhUtehIti etehi asamphuTTha nijjaTAkArAMva kathitaM dha. sa. aDa. 352. asambandha tri., ba0 sa0 [ asambaddha], Apasa meM nahIM jur3A huA, eka dUsare ke sAtha sambandha na rakhane vAlA ndhA pu0, pra. vi. ba. va. asatAta jayampatikA bhavituM ayuttA asambandhA, jA. aTTha. 3.233 - tta napuM, bhAva. [ asambaddhatva ], sambandha kA na rahanA ttApa.vi., e. va. eka pana .....ajehi rukkhehi asambandhattA ummUletyA bhUmiyaM pAtesi jA. aTTha. 1.313. " 1 For Private and Personal Use Only , asambAdha tri. ba. sa. [asambAdha] bAdhArahita, rukAvaTarahita, rokaToka rahita ghaM strI. dvi. vi. e. va. mettaJca .... mAnasaM ... uddhaM ... asambAdhaM averamasapattaM, su. ni. 150; asambAdhanti sambAdhavirahitaM su. ni. aDa. 1.166: ghara napuM. pra. vi., e. va. asapattamasambAdha .... therIgA. 514: kilesasambAdhAbhAvato asambAdhaM therIgA. aTTa. 316:dhAya pu. pra. vi., e. va. asambAdhAya gandhakuTiyaM viharanto viya.... jA. aTTha. 1.88. Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra asambuddha / asambuddhanta asambuddha / asambuddhanta tri.. ka. saM. + budha ke varta. kR. kA niSe [asambudhyat] nahIM jAnane vAlA, nahIM grahaNa karane vAlA, ajJAnI pu. pra. / dvi. vi. e. va. - sumito ca asambuddha jA. aDa. 5.73 asambuddhanti asambuddhanto ajAnanto appaJJati attho, jA. aDa. 5.73; asambudha buddhanisevitaM yaM ... pArA. aTTha. 1.1; kha. saM. + budha ke saM. kR. kA niSe. [asaMbudhya]. nahIM jAnane yogya, agrAhya, samajha ke bAhara kA gurahamatthaM asambuddha sambodhayati yo naro jA. aTTha. 5.76; tatra asambuddhanti parehi aJJAtaM... paresaM bodhetuM ayuttanti atyo sada. 2.482. asambodha pu0, sambodha kA niSe, tatpu0 sa0 [asambodha], ajJAna dho prativa aJJANaM adassanaM anabhisamayo ananubodha jambodho appaTivedho gha. sa. - " ... www.kobatirth.org 390; 1067; 1168. asambhajanta tri. saM. + bhaja ke varta. kR. kA niSe. [asaMbhajat] sevana nahIM kara rahA, sAtha saGga na karane vAlA taM pu.dvi. vi., e. va. asambhajantampi na sambhajecya ... jA. aDa. 2.172. asambhava pu. sambhava kA niSe, tatpu. sa. [asaMbhava], vaha, jo sambhava na ho, asambhAvanA, asaMbhAvyatA to pa.vi., e. va. tassIlarasatthassa asaMbhavato. sa. 195 vA uparivat taM bhummatthAsambhavA na yujjati, khu, pA. aha. 134. asambhAvaneyya tri. saM + bhU(prera) ke saM. kR. kA niSe [asaMbhAvanIya] saMbhava hai isa rUpa meM acintanIya, asaMbhAvya rUpa meM cintita yyA pu0, pra. vi., ba.va. arUpAvacarA pana bhuJjeyyanti asambhAvaneyyA, su. ni. adu. 1.121. asamminna tri. saM. mida kA bhU. ka. kR. kA niSe. [asaMmbhinna] ka nahIM miTAyA huA, nahIM haTAyA gayA, naSTa nahIM kiyA huA nnena napuM. tR. vi. e. va. kAlasseva asambhinnena vilepanena yena bhagavA tenupasaGkami, pAci. 158; asambhinnenAti amakkhitena, anaGgenAti atyo, sArattha, TI. 3.73 kha. 1. amizrita, ApasI milAvaTa se rahita, vizuddha nnaM napuM dvi. vi. e. va. Amisena asambhinna sandhAya vRttaM pAci. aTTa, 145 asambhinnapAyAsaM pacetvA jA. aTTha. 1.66, kha. 2. amizrita rakta vAlA, varNasAGkarya se rahita, zuddha nasla vAlA, zuddha (vaMza) - nne pu0, sapta. vi., e. va. mahAsammatavaMsamhi asambhinne mahAmuni ma. vaM. 2.23:- nnAya strI0 sapta. vi. e. va. sohi asambhinnAya - - 685 asambhoga mahAsammatapaveNiyA okkAkavaMse jAtattA jAtikulaputto, ma.ni. a. (mU.pa.) 1 ( 2 ). 130 naGga napuM. karma. sa. pAMca prakAra ke dhutaGga, bheda-prabheda rahita dhutaGgaGgAni pra. vi., ba. ya. samAsato tINi sIsaGgAni paJca asambhinnAnIti adveva honti, visuddhi. 1.81; asambhinnaGgAnIti ke hici sambhedarahitAni, visuMyeva aGgAnIti, visuddhi. mahATI. 1.98 ; - rasa bi. sa. amizrita svabhAva vAlA, milAvaTa se rahita saM hi. vi. e. va. Amisena asambhinna-rasaM - dvi0 sandhAya bhAsita, vina, vi. 1837 vatthuka tri. ba. sa. [asambhinnavastuka], avinaSTa yA nirodha ko aprApta vastu (AdhAra) vAlA kA pu. pra. vi. ba. va. asambhinnavatyukA asambhinArammaNAti asambhinnasmiM vatthusmiM asambhinne ArammaNe upyajjanti vibha, 362: asambhinnavatdhukAti aniruddhavatyukA vibha. aDa. 381; - nnArammaNa tri. ba. sa. [asambhinnAlambana], nirodha ko aprApta Alambana vAlApu. pra. vi., ba. va. asambhinnArambhaNAti asambhinnasmiM vatthasmiM asambhinne ArammaNe upyajjanti vibha 362 NatAya strI. bhAva, tR. vi. e. va., AlambanoM ke niruddha na hone se asambhinnArambhaNatAyapi eseva nayo, vibha. aDa. 381. " asambhIta tri. saM. nI ke bhU. ka. kR. kA niSe [asambhIta]. bhaya se mukta nahIM DarA huA to phu. pra. vi. e. va. asambhIto bhayAtIto, apa. 1.351; tA ba. va. sIharAjAvarAmbhItA, gajarAjAya dhAmavA apa. 1.16: taM pu.. dvi. vi. e. va. asambhIta anuttAsiM, migarAjaMva kesariM apa. 1.356. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - asambhuNanto tri. saM. bhU ke varta. kR. kA niSe. [ asambhavat], sakSama yA samartha na hone vAlA, akSama, asamartha nto pu., pra. vi., e. va. asambhuNanto pana brahmacariya su. ni. 398; tatva asamguNantoti asakkonto, su. ni. aDa. 2.97. For Private and Personal Use Only asambhUta tri., saM. + bhU ke bhU0 ka0 kR0 kA niSe. [asambhUta], astitva meM nahIM AyA huA, nahIM utpanna, ajAta taM napuM. pra. vi., e. va. antayantAni bhUtAni asambhUta anantakaM, ma. ni. aTTha. ( mU0pa0) 1 ( 2 ) .306. asambhoga' pu. sambhoga kA niSe, tatpu. sa. [asambhoga ], zA. a. samUha meM bhoga kA abhAva, lA. a. sAmAjika jIvana se niSkAsana, sAmAjika bahiSkAra gaM dvi. vi., e. ka. saho channassa bhikkhuno, ukhepanIya kamma karotu asambhogaM saGkhena cULava. 45. Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 211. asambhoga 686 asammussanatA asambhoga' tri., ba. sa., sAmAjika jIvana se bahiSkRta, asammAsambuddha pu., sammAsambuddha kA niSe0, tatpu. sa. sahavAsa se vaJcita - go pu., pra. vi., e. va. - ..., [asamyakasambuddha], samyak rUpa se svayaM sambodhi jJAna na asambhogo saGkena, cULava. 245. pAyA huA vyakti, pUrNabuddhatva ko aprApta vyakti - hesu asammaggata tri., sammaggata kA niSe. [asamyaggata], samucita sapta. vi., ba. va. - asammAsambuddhesu sammAsambuddhA ti, sa. rUpa se gamana na karane vAlA, apUrNa, arhat avasthA taka na / ni. 1(2).135; - ppavedita tri., tatpu. sa. [agayA huA, ThIka se nahIM samajhane vAlA - ggato pu.. pra. vi., samyakasambuddhapravedita], pUrNa buddhoM dvArA anupadiSTa, samyakae. va. - so punappunaM... sAsanasmiM asammaggato asabhAvato saMbuddha dvArA upadeza na diyA gayA - te pu., sapta. vi., e. akkhAyati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).326. va. - yathA taM... anupasamasavaMttanike asammAsambuddhappavedite asammaTTha tri., saM+ maja ke bhU. ka. kR. kA niSe. [asaMmRSTa], bhinnathUpe appaTisaraNo, dI. ni. 3.87. zA. a. ThIka se svaccha na kiyA gayA, sammArjana-rahita, asammissa tri., [asammizra], milAvaTa-rahita, amizrita, lA. a. gambhIrarUpa se aparIkSita, sUkSmarUpa se avicArita vizuddha - ssaM napuM., dvi. vi., e. va. - taM sabda asAtaM - haTThAna napuM., karma. sa., acintita sthala, avicArita amadhuraM kevalaM asammissaM dukkhameva phusanti, jA. aTTha. viSaya - naM dvi. vi., e. va. - athAyasmA sAriputto 3.214; - to pa. vi., e. va. - ... dassanena asammirasato asammaTTahAnaM sammajjitvA, ..., jA. aTTha. 3.2. vavatthAnaM dassitaM hoti. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).252. asammata tri., saM+mana ke bhU. ka. kR. kA niSe. [asammata], asammukhA a., nipA., sammukhA kA niSe. [asammukhaM], sAmane sahamati yA anumodana na pAyA huA, ananumodita, binA nahIM, sAkSAt rUpa se nahIM - yo... kammaM asammukhA karoti. anumati kA - tA pu., pra. vi., ba. va. - asammatA mahAva. 424; tassa asammukhA anApucchAyevarasa, ..., mi. pa. anusAsanti, mahAva. 119; - to e. va. - upasampannaM ... asammato nAma sammatena vA saGghana vA bhAraM katvA Thapito asammukhIbhUta tri., niSe0, tatpu. sa. [asanmukhIbhUta], sAmane veditabbo, pAci. aTTha. 62. nahIM AyA huA, avidyamAna, gairahAjira, anupasthita - tAnaM asammattakArI tri., akSama, asamartha, ucita vicAra yA cintana pu., Sa. vi., ba. va. - kathahi nAma chabbaggiyA bhikkhU na karane vAlA - rInaM pu., Sa. vi., ba. va. - mA cAyaM asammukhIbhUtAnaM bhikkhUnaM kammAni karissanti, cULava. 173. sAradhammo varadhammo asammattakArInaM hatthagato ojAto asammuTTha tri., saM + |mus ke bhU, ka. kR. kA niSe. avajAto ... bhavatu, mi. pa. 184. [asammuSita], curAkara dUra nahIM le jAyA gayA, dRSTipatha se asammA a0, nipA. sammA kA niSe0, kri. vi. [asamyaka]. ojhala nahIM kiyA huA, sAmane upasthita, avinAzita - anupayukta rUpa se, nahIM ThIka se - anujAnAmi, ... TThA' strI., pra. vi., e. va. -- upaTTitA sati asammuTThA, pArA. asammAvattantaM paNAmetuM, mahAva. 60. 4; - dvA' pu.. pra. vi., ba. va. - yesaM dhammA asammuTThA, sa. asammAna pu., sammAna kA niSe., tatpu. sa. [asammAna]. ni. 1(1).5; asammuTThAti pAya paTividdhabhAveneva anaTThA, sammAna kA abhAva, apamAna, tiraskAra, avahelanA - ne sa. ni. aTTha. 1.24. sapta. vi., e. va. - abhirUpaka abhirUpakA ti AdIsu asammuvhana napuM.. saM + vmuha se vyu., kri. nA. kA niSe0, moha asammAne, ... AmeDitaM daTThabba, sadda. 1.40. se grasta na honA, samyak-prajAnana - naM pra. vi., e. va. - asammAnita tri, sammAnita kA niSe., tatpu. sa. [asammAnita]. abhikkamAdIsa pana asammurahanaM asammohasampajaja. ma. ni. sammAna ko aprApta, apamAnita, tiraSkRta - mAtA pitA / aTTha. (mU.pa.) 1(1).270. samaNabrAhmaNA ca asammAnitA yassa sake agAre jA. aTTha. asammussanatA strI., bhAva., pra. vi., e. va., 4.92; asammAnitAti asakkatA, jA. aTTha. 4.93. avikSiptatA, smRti ke vipralopa kA abhAva, smRti kI asammAbhAsana napuM.. [asamyakabhASaNa], anucita rUpa se jAgarUkatA - ... sati saraNatA dhAraNatA apilApanatA bolanA, anupayukta bhASaNa - ne sapta. vi., e. va. - saTha asammussanatA sati satindriyaM satibalaM sammAsati, dha. sa. asammAbhAsane, .... na sammA bhAsatI ti attho, sadda. 52; cirakatacirabhAsitAnaM asammurasanabhAvato asammussanatA, 2.533. dha. sa. aTTha. 191. For Private and Personal Use Only Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org asammULha asammULaha tri. saM. + muha ke bhU0 ka0 kR0 kA niSe. [asaMmUr3ha], moha se mukta, moha-rahita, mana kI svacchatA evaM ujjvalatA se yukta kaho pu. pra. vi. e. va. sIlavA sIlasampanno asammUho kAlroti dI. ni. 2.68 a. ni. 1 ( 1 ) .74; - bhAva pu.. [asaMmUDhabhAva], mohayukta avasthA vAya ca. ki. e. ka. sonUne asammUhabhAvAya sada 1.179: vihArI tri. [asaMmUDhavihArin] moha rahita hokara, jIne vAlA rinaM pu. dvi. vi. e. va. tIhi vijjAhi sampanna, asammULhavihArinaM a. ni. 1 (1) 192. asammodaka kri, sammodaka kA niSe [asammodaka ]. prasannatA yA mAnasika Ananda na dene vAlA, amaitrIpUrNa vyavahAra karane vAlA, avinamra, ko pu0, pra. vi., e. va. asammodako dhaddho asabhirUpo jA. a. 6.241dikA strI asammodaka se vyu [asammodikA ]. amaitrIpUrNa manovRtti, Ananda utpanna na karane vAlI bAtacIta, sammoda na utpanna karane vAlI ya tR0 / ca. vi., e. va. bhinne, bhikkhave, saGgha adhammiyAyamAne asammodikAya vattamAnAya ...... 462: asammodikAya vattamAnAya, sammodanakathAya avattamAnAyAti attho, mahAva. aTTha. 407. asammodiya napuM., apriya bhAva, sammoda yA prasannatA ko na lAne vAlA yaM pra. vi., e. va. - asammodiyampi vo assa, accantaM mama kAraNA, jA0 aTTha. 7.277; asammodiyanti asAmaggiya, tade... mahAva. - 687 asammosa pu0, sammosa kA niSe, tatpu0 sa0 [avipramoSa ], (smRti kA ) anAza, atirobhAva yA alopa vilupta nahIM ho jAnA, adRzya nahIM honA sApa. vi. e. va. - satiyA asammosA te devA tamhA kAyA na cavanti dI. ni. 1.17; saddhammassa ThitiyA asammosAtha anantaradhAnAya saMvattati yathayida a. ni. 1 ( 1 ) 23: asammosAya anantaraghAnAyAti vuttaparipakkhanayeneva veditabba, a. ni. aTTha 1.69; - siM vi. e. va. sutanti vacanena sutassa asammosa dIpeti dI. ni. a. 1.30; - sena tR. vi., e. va. sena tR. vi. e. va. asammosena pana satisiddhi dI. ni. aDa. 1.30. asammosanarasa tri., lopa yA vinAza na hone dene ke kAryoM ko karane vAlA / vAlI sA strI. pra. vi. e. va. - apilApanalakkhaNA sati asammosanarasA tha. sa. aDa. 167, asammoha pu.. sammoha kA niSe, tatpu, sa. [asammoha], moha yA saMbhrama kA abhAva, ajJAna kA abhAva, amUDhabhAva - haM dvi. vi., e. va. taNhAkkhayAdhimuttassa, asammohaJca cetaso, " asayaMkAra a. ni. 2 ( 2 ) .89: ettha va evanti vacanena asammohaM dIpeti, dI. ni. aTTha 1.30; to pa.vi., e. va. asammohato na visayato su. ni. aDDa. 1.19 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only karaNa i .... ba. sa., amoha ko yA moha ke nirodha ko lAne vAlA, mohanAzaka - raM napuM. pra. vi., e. va. - asammohakaraM ThAnaM, nettidhammAnulomika, pari, 187 tA strI bhAva [asaMmohatva, napuM.]. moha ke abhAva kI dazA, mUr3hatA kA na raha jAnA - pra. vi., e.va. amattatA appamattatA asammohatA acchAmmitA asArambhitA khu. pA. a. 24 dhamma tri.. ba. sa. [asammohadharman ], moha kA aviSayIbhUta, svabhAva se hI moha kA zikAra na banane vAlA mmo pu0, pra. vi., e. va. asammohadhammo satto loke uppanno bahujanahitAya ... devamanussAnanti ma. ni. 1.27; ghura napuM. karma. sa. uttama yA viziSTa bhAva ke rUpa meM amoha, kuzala dharmoM meM agragaNya dharma ke rUpa meM amoha - raM pra. vi., e. va. - tayidaM mahAsIvattherena vuttaM asammohadhuraM imasmiM satipadvAnasute adhippeta ma ni. aDa. (bhU.pa.) 1 ( 1 ) . 280 sampajaJJa napuM. karma. sa. samprajanya ke cAra prabhedoM meM cauthA, jisameM sAdhaka khar3e rahate, ghUmate-phirate Adi meM moha se rahita rahatA hai yA samprajAnanayukta rahatA hai pra. vi. e. va. tattha sAtthakasampajaJJa sappAyasampajajJaM gocarasampajaJJa asammohasampaJJanti catubbidhaM sampajaJJa, ma. ni. a (mU.pa.) 1 ( 1 ) .264 abhikkamAdIsu asamuvhanameva sampajajJa asammohasampajaJJa, ma. ni. TI. (mU0pa0) 1 ( 1 ) 316; hAtti tri. ba. sa. [asammohAdhimukta], sammoha naSTa ho jAne ke kAraNa arhat avasthA ko prApta adhimukti ke chaH sthAnoM meM eka to pu0, pra. vi., e. va. - nekkhammAdhimutto hoti, ... asammohAdhimutto hoti, mahAva. 255; sammohAbhAvato asammohoti ca buccati, mahAva, aTTha. 344. asayaMvasI tri., sayaMvasI kA niSe [asvayaMvazI], svayaM apane vaza meM na rahane vAlA, apane sahAre na jIne vAlA, parAdhIna, paranirbhara, anAtha sI pu. pra. vi., e. va. tadA so paccudAvatti, saGkruddho asayaMvase, dI. ni. 2.193; saGkuddho asayaM vaseti... asakkonto asayaMvase asayaMvasI attano vasena akAmako hutvA nivatto, dI. ni. aTTha. 2.257; - sI 2 pu., pra. vi., ba.va. mahallakA anAthA asayaMvasI. jA. D aTTha. 1.322. asayaMkAra tri, sayaMkAra kA niSe [asvayaMkAra ], svayaM apane dvArA nahIM nirmita svayaM apane dvArA anutpAdita, - taJca pana Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra asayaMpAcaka asvayaMkRta ro phu. pra. vi. e. va. pu., pra. vi., e. va. - asayaMkAro aparaMkAro adhiccasamupyanno attA ca loko ca dI. ni. 3.103; asayaMkAroti Aha asayaMkato ti yAdicchikattAti adhippAyo, lIna. ( dI. ni. TI.) 3.87. asayaMpAcaka tri sayaMpAcaka kA niSe.. tatpu. sa. [ asvayaMpAcaka] apane lie svayaM na pakAne vAlA kA pu. pra. vi. ba. va. asAmapAkAti asayaMpAcakA, lIna. ( dI. ni.TI.) 1.271. " asaraha' tri. [asa], nahIM sahe jAne yogya evaM tIvra duHkha se pIDita - tibbadukkhAbhibhUtA pu. pra. vi. ba. ka.. uparivat arASTatibbadukkhAbhibhUtA atANA asaraNA.... mi. pa. 149. - CORA asayha' pu0, vya. saM. (ka) eka pratyekabuddha - asayho khemAbhirato ca sorato. ma. ni. 3.116 mahAseTThI pu. eka zreSThI yA vyApArI hi pra. vi. e. va. tena samayena roruvanagare asahamahAdri nAma ahosi pe va aDa. 98. - www.kobatirth.org - asahasAhI tri. nahIM sahane yogya ko saha lene vAlA, dUsaroM dvArA aparAjeya ko parAjita kara dene vAlA hinaM pu., dvi. vi., e. va. tathAgataM buddhamasayha sAhinaM, duve vitakkA samudAcaranti na itivu, 24 ajJehi sahituM vahituM asakkuNeyyattA, asayhassa sakalassa bodhisambhArassa ca sahanato vahanato tathA aJjehi sahituM abhibhavituM dukkaratA asahasAhina itivu. aDDa 132 hino pu, Sa, vi.. e. va. buddharasa puttomhi asamhasAhino, theragA. 536:hinaM ba. ka. jayo kaliGgAnamasahasAhina jA. aDa. aTTha 3.5: tattha asavha sAhinanti asamhaM dussahaM sahituM samatthAnaM tadehitA strI0 bhAva, nahIM sahe jAne yogya ko sahana karane kI kSamatA yatR. vi. e. va. asahasAhitAya visaha jA. aDa. 3.12. asayhasIta tri0, ba0 sa0 [asahyazItaka ] na sahane yogya ThaNDaka vAlA (kSetra, loka), atyadhika zItalatA se yukta (sthAna) te pu.. sapta. vi. e. va. tibbandhakAre va asamhasIte, lokantare ye asuresu dukkha visuddhi 2.129; vibha. a. 91. asaraNa tri. ba. sa. [azaraNa] binA zaraNa vAlA Azraya yA sahArA na dene vAlA No pu0, pra. vi., e. va. asaraNo lokasannivAsoti paTi. ma. 116; asaraNoti nissitAnaM na bhayasArako na bhayavinAsako paTi ma. aDDa. 2.14 NA ba. va. atANA aleNA asaraNA asaraNIbhUtA, mahAni. 7 ... 688 asallIna - atANato aleNato asaraNato 304 to pa. vi. e. va. rittato tucchato suJato mahAni0 38; nissitAnaM bhayasArakattAbhAvena asaraNato, mahAni, aTTha. 132. asaraNabhAva pu., [asmaraNabhAva], vismaraNa kI sthiti, bhulakkar3apana vaM dvi. vi., e. va. kasmA panassa satthA asaraNabhAva akAsIti ? dha. pa. a. 2.67. asaraNIbhUta tri. [azaraNIbhUta] uparivat tA pu., pra. vi., ba. va. atANA aleNA asaraNA asaraNIbhUtA mahAni, 304. * Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asarUpa tri., ba0 sa0 [asarUpa] zA. a. bhinna svarUpa vAlA, lA. a. uccAraNa-sthAna yA mAtrA Adi kI bhinnatA vAlA (svara) - pA pu0, pra. vi., e. va. vA paro asarUpA, saramhA asarUpA paro saro lopaM pappoti vA, ka. vyA0 13; sadda. 2.613. asallakkhaNa napuM0, sallakkhaNa kA niSe0 tatpu0 sa0 [asaMlakSaNa ], saMlakSaNa yA sUkSma nirIkSaNa kA abhAva, gahare dRSTipAta kA abhAva, ThIka se nahIM dekhA jAnA kkhaNA pa.vi., e. va. rUpe kho, vaccha, asallakkhaNA... vedanAya kho, sa.ni. 2 (1). 259. asallakkhetvA a. sallakheti ke pU. kA. kR. kA niSe. " [asaMlakSya ] ThIka se soce-vicAre binA jaldabAjI meM, har3abar3AhaTa meM - asallakkhetvApi nivesanaM pavisanti, cULava. 358; ahaM asallakkhetvA akkami mA kujjhIti vuttapi kujjhiyeva, jA. aTTha. 1.207. "... asallIna tri., saM + lI ke bhU0 ka0 kR0 kA niSe. [asaMlIna] utsAha bhare citta vAlA, azithila, pUrNa rUpa se vikasita, asaGkIrNanaM napuM. pra. vi., e. va. Araddha vIriyaM ahosi asallInaM pArA 4 AradvattAyeva ca me taM asallInaM ahosi, pArA aTTha 1.103; nena tU. vi.. e. va. asallInena cittena, vadenaM ajjhavAsayi, sa. ni. 1 (1). 186; asallInenAti anallInena asaGkucitena suvikasiteneva cittena sa. ni. aDa. 1.197 ta 1. napuM. asalIna kA bhAva [asaMlInatva] nirutsAha yA zithilatA se rahita honA ttApa. vi. e. va. asallInattA pahitattAtipi paThanti paTi ma. aDDa. 1.38 2. kri. ba. sa. [asaMlInAtman ] nirutsAha se rahita AtmA vAlA, asaGkacita yA udAra AtmA vAlA to pu0, pra. vi., e. va. asallInattapahitattapaggahaTTe paJJA vIriyArambhe ANaM, paTi. ma. 3. tattha asallInattapahitatapaggahadveti korAjjavasena 0 For Private and Personal Use Only - * Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 asallekha 689 asahita asallIno asaGkucito attA assAti asallInatto, paTi. a. ucita sammAnabhAva ke binA hI - asahatthA dAnaM deti, ma. aTTha. 1.37. ma. ni. 3.70; asahatthAti attano hatthena na deti, asallekha pu., sallekha kA niSe., tatpu. sa. [bau. saM. dAsakammakArAdIhi dApati, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.56. asaMlekha], aniyantraNa, aniyamaparAyaNatA - ssa Sa. vi., asahana napuM.. Vsaha ke kri. nA. kA niSe. [asahana], kSAnti e. va. - ... asantuTThiyA asaMlekhassa cuppannassa nivAraNe, yA sahanazIlatA kA abhAva, DAha, mAtsarya, nahIM saha pAnA, ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(1).103. ThIka na laganA - naM napuM., pra. vi., e. va. - ... katassa asavaNNa tri., niSe., tatpu. sa. [asavarNa], asamAna rUpa aparAdhassa asahanaM nAma na yuttAnti, jA. aTTha. 3.17; ... vAlA, bhinna uccAraNa-sthAna evaM prayatna vAlA (svara)- parehi sAdhAraNabhAvAsahanalakkhaNassa maccharassa .... pe. va. NNaM napuM., pra. vi., e. va. -- kcacAsavaNNaM lutte, saro kho aTTha. 15; - tA strI., bhAva., asahanazIlatA, apriya paro pubbasare lutte kvaci asavaNNaM pappoti, ka. vyA. yA pratikUla mAnasika saMvedana honA - tA pra. vi., e. va. - ... parehi sAdhAraNabhAvassa asahanatA, vibha. aTTha. asassata tri., sassata kA niSe., tatpu. sa. [azAzvata]. 485. barAbara vidyamAna na rahane vAlA, anitya, parivartanazIla, asahamAna tri., saha ke varta. kR. kA niSe. [asahamAna], adhruva - taM napuM., pra. vi., e. va. - ..., aho rUpamasassataM. sahana na karatA huA - no pu., pra. vi., e. va. - atha kho apa. 2.245; - to pu., pra. vi., e. va. - asarasatoti tameva so nAgo makkhaM asahamAno pajjali, mahAva. 29. loka ucchijjati vina ssatIti gaNhantassa asahAnadhammatA strI., bhAva. [aparihAnidharmatA], hAnirahita ucchedagahaNAkArappavattA dihi, dha. sa. aTTa, 396; -- bhAva svabhAva vAlA - tA pra. vi., e. va. - saha hAnadhammenAti pu., karma. sa. [azAzvatabhAva], anityatA, parivartanazIlatA sahAnadhammo na sahAnadhammoti asahAnadhammo, tassa bhAvo, - vena tR. vi., e. va. - anassAsikAti asassatabhAvena asahAnadhammatA, taM asahAnadhammataM, lIna. (dI.ni.TI.) 3.108 assAsarahitA, a. ni. aTTha. 3.180. - taM dvi. vi., e. va. - pappoti bodhiM asahAnadhammatanti, dI. asassatI/asassati tri., sassatI kA niSe. ni. 3.124; asahAnadhammatanti aparihInadhamma, dI. ni. aTTha [azAzvatika], sadA vidyamAna na rahane vAlA, anitya 3.107. prakRti vAlA - asassatiriva khAyatI tipi pATho, udA. asahAya tri., ba. sa. [asahAya], ka. advitIya, anupama - aTTha. 314. yo pu., pra. vi., e. va. -- adutiyo asahAyo appaTimo, a. asassatika tri., kevala sa. u. pa. ke rUpa meM hI prayukta, ni. 1(1).29; kha. mitrahIna, akelA, binA sAthI kA - ye ekaccaasassatika ke anta. draSTa. [azAzvatika], anitya pu., sapta. vi., e. va. - 'eko vUpakaTThoti Adisu asahAye, yA adhuva batalAne vAlA, ekacca. kucha mAmaloM meM anitya sadda. 1.267; - kicca tri., ba. sa., sAthI kI koI AvazyakatA batalAne vAlA - kA pu., pra. vi., ba. va. - eke samaNabrAhmaNA na rakhane vAlA - cco pu., pra. vi., e. va. - asahAyakicco ekaccasassatikA ekaccaasassatikA ekacca... sassataM sIho viya, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).56. .... asassataM attAnaJca ... vatthUhi, dI. ni. 1.15. asahita tri., [asahita], sAtha meM na rahane vAlA, rahita, artha asaha tri., [asaha], nahIM sahane vAlA, kSAnti-rahita, se nahIM sambaddha, artha-rahita - taM napuM., vi. vi., e. va. - dhairyarahita, ghabar3AhaTa bhare svabhAva vAlA - ho pu., pra. vi., e. ... appaJca bhAsati asahitaJca, a. ni. 1(2).158; navame va. - sahati saho asaho asaraho, sadda. 2.458. asahitanti atthena asaMyuttaM, a. ni. aTTha. 2.334; sahitaM asahanta tri., siha ke varta. kR. kA niSe. [asahat], nahIM me asahitaM te, dI. ni. 1.7; asahitaM teti turaha sahane vAlA, sahanazIlatA na rakhane vAlA, kSAnti-rahita -- vacanaM asahitaM asiliTTha, dI. ni. aTTha. 1.81; - ssa nto pu., pra. vi., e. va. - videho ... garaha asahanto pu., Sa. vi., e. va. - parisA cassa kusalA hoti paTipakkho hutvA .... jA. aTTha. 3.324. sahitAsahitassa. a. ni. 1(2).158; sahitAsahitassAti asahatthA sahattha ke niSe. kA pa. vi., e. va., prAyaH a0, kri. atthanissitassa vA anissitassa vA, a. ni. aTTha. vize, ke rUpa meM prayukta, zA. a. apane hAtha se nahIM, lA. 2.334. For Private and Personal Use Only Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asA 690 asAdhAraNa asA strI., draSTa. asa evaM ahA ke anta. - ithiliGge vattabbe asati asA ti rUpAni bhavanti, sadda. 1.176. asAta tri., sAta kA niSe. [azAta]. dukha dene vAlA, kar3avA, amadhura, tItA, mana meM pratikUla saMvedanA udita karAne vAlA, dukhabharA (anubhava)- taM napuM., pra. vi., e. va. - yaM kho, Avuso, kAyikaM dukkhaM kAyikaM asAtaM..., idaM vuccatAvuso dukkhaM, ma. ni. 3.299; - tA strI.. pra. vi., e. va. - ... sArIrikA vedanA dukkhA... kaTukA asAtA..., sa. ni. 1(1).32; asAtAti amadhurA, sa. ni. aTTha. 1.71; - taM napuM. dvi. vi., e. va. - asAtaM amadhurameva nibbattenti, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.88; -- te napuM., sapta. vi., e. va. - tattha asAtarAgoti asAte dukkhavedayite aho vata me etadeva bhaveyyA ti rajjanA, kathA. aTTha. 236; - taM napuM.. bhAva. [azAtatva], kar3avApana, amadhuratva, mana ke lie ananukUla saMvedana - ttAya ca. vi., e. va. - taM tittakattAya kaTukattAya asAtattAya saMvattati, a. ni. 1(1). 45; - sannivAsa pu.. tatpu. sa., amadhura yA svAdahIna cIjoM kA sAtha - sena tR. vi., e. va. - asAtasannivAsena, tenambo kaTukapphalo ti, a. ni. aTTha. 1.357; asAtasanni- vAsenAti amadhuranimbamUlasaMsaggena, a. ni. TI. 1.213. asAtaccakArI tri.. [asAtatyakArin], rukakara kAma karane / vAlA, lagAtAra kAma na karane vAlA - rI pu., pra. vi., e. va. - asakkaccakArI ca hoti, asAtaccakArI ca, asappAyakArI ca, a. ni. 2(2).129; asAtaccakArIti na satatakArI, a. ni. aTTha. 3.140. asAtaccakiriyatA strI., bhAva. [asAtatyakriyatA], nirantara kriyAzIla nahIM rahanA, bIca bIca meM rukakara sakriya honA - tA pra. vi., e. va. - asakkaccakiriyatA, asAtaccakiriyatA, anahitakiriyatA, khu. pA. aTTha. 115. asAtamanta pu./napuM.. karma. sa. [azAtamantra]. dukha utpanna karAne vAlA mantra - nto pu., pra. vi., e. va. - tAta, uggahito te asAtamanto ti, jA. aTTha. 1.277; - jAtaka napuM., jA. aTTha. ke itthivagga kA prathama jAtaka, jA. aTTha. 1.275-279. asAtarAga pu.. tatpu. sa. [azAtarAga]. dukha yA ananukUla ke prati mana kA lagAva - go pra. vi., e. va. - asthi asAtarAgoti? AmantA, dukkhAbhinandano sattA, kathA. 391; tattha asAtarAgoti asAte dukkhavedayite ... rajjanA, kathA. aTTha. 236. asAtarUpajAtaka napuM., jA. aTTha. kI eka kathA kA zIrSaka, jA. aTTha. 1.389-392. asAdiyanta tri., [anAsvAdayat], svAda na letA huA, upabhoga kA Ananda nahIM pA rahA, anubhava nahIM kara rahA - ssa pu.. Sa. vi., e. va. - parinibutassa tathAgatassa asAdiyantassa kato adhikAro vaJjho bhavati .... mi. pa. 110; anApatti ajAnantassa, asAdiyantassa ..., pArA. 38. asAdisa tri., [asadRza]. asamAna, bhinna - so pu., pra. vi., e. va. - sabbo hi sadiso hoti, nasthi kAme asAdisoti, jA. aTTha. 6.248. asAdu tri., sAdu kA niSe., tatpu. sa. [asvAdu]. svAdarahita, besvAda - duM napuM.. dvi. vi., e. va. - sAduM vA yadi vAsAdu ..., jA. aTTha. 3.124; tattha yadi vAsAdunti yadi vA asAdu tade.; - du pu., pra. vi., e. va. - ... sAdu va asAdu, yo vA panaopi asthi raso....dha. sa. 629; asAduti aniTTharaso, dha. sa. aTTha. 353. asAdhaka tri., sAdhaka kA niSe., tatpu. sa. [asAdhaka], siddhi meM anupayogI, siddha na karane vAlA, aprabhAvazAlI - dhikA strI., pra. vi., e. va. - tAsu kaNhapakkhaupamA atthassa asAdhikA, sa. ni. aTTha. 2.288. asAdhAraNa tri., [asAdhAraNa], asAmAnya, dUsaroM se alaga, viziSTa - NaM napuM., pra. vi., e. va. - asAdhAraNama saM. acorAharaNo nidhi, khu. pA. 10; tattha asAdhAraNamaosanti asAdhAraNo asaM, makAro padasandhikaro..... khu. pA. aTTha. 180; - NA strI., pra. vi., e. va. - sAmakkasikAti sAmaM ukkasikA... asAdhAraNA ajesanti attho, dI. ni. aTTha. 1.224; - Nena napuM., tR. vi., e. va. - asAdhAraNena ANena samannAgato hoti, a. ni. 2(2).141; - Ne napuM., sapta. vi., e. va. - aggiAdIhi asAdhAraNe buddhassa sAsane dhanaM nidahituM laddha, dha. pa. aTTha. 2.36; - ANa napuM.. karma. sa. [asAdhAraNajJAna], dUsaroM meM prApta na hone vAlA vizeSa prakAra kA jJAna, buddha kA viziSTa jJAna - Nena tR. vi., e. va. - yathAddakkhI yathA sAmaM saccAbhisambodhena asAdhAraNaJANena ca addakkhi , su. ni. aTTha 2.297; - taM strI., bhAva., dvi. vi., e. va. - bhikkhunIhi tu bhikkhUnaM, asAdhAraNataM gatA, vina. vi. 822; - paJatta tri., [asAdhAraNaprajJapta]. viziSTa niyama ke rUpa meM batalAyA huA - ttA pu., pa. vi., e. va. - asAdhAraNapaJattA, khuddakA naticcha ca, utta. vi. 829; - paJatti strI., karma. sa. [asAdhAraNaprajJapti], viziSTa For Private and Personal Use Only Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra asAdhiya prakAra kA vinaya-niyama sabhI bhikSuoM evaM bhikSuNiyoM ke lie sAmAnya rUpa meM lAgU na hone vAlA niyama - sabbatthapaJJati, asAdhAraNapaJJatIti ?... ubhatopajJjati pari. 2 - bhAva pu., karma. sa. [asAdhAraNabhAva], viziSTatA, asAmAnyatA vaM dvi. vi. e. va. asAdhAraNabhAvaM tu gamitAni mahasinA, utta vi. 811; 823. asAdhivatra sAtha ke saM. kR. kA niSe [asAdhya]. upacAra dvArA ThIka na hone yogya, lAilAz2a - yo pu0, pra. vi. e. va. sadhikumbhasatenApi vyAdhijAto asAdhiyo ma. vaM. 5.218. www.kobatirth.org = - " asAdhu tri, sAdhu kA niSe, tatpu0 sa0 [asAdhu], asajjana, duSTa, durjana, burA, galata ghu pu. pra. vi. va. va. sAdhUpi hutvA na asAdhu honti ... theragA. 1008 - dhUni napuM. pra. vi., ba. va. - sukarAni asAdhUni attano ahitAni ca, dha. pa. 163; yAni kammAni asAdhUni sAvajjAni apAyasaMvattanikattAyeva... dha. pa. aTTha. 2.86 - dhuM pu.dvi. vi. e. va. asAdhuM sAdhunA jine, dha. pa. 223 kammI tri.. [asAdhukarmin ] bure kAma karane vAlA mmino pu.. pra. vi. ba. va. ye jIvalokariNaM asAdhukampino,... jA. aDa. 6.133: jAtika tri. ba. sa. [asAdhujAtika]. asajjana svabhAva vAlA, duSTa prakRti vAlA ka saMbo0, va. asabhIti asappurisa asAdhujAtika, jA. aDa. 1.472; kaM napuM0, dvi0 vi0, e. va. tattha asambhirUpanti asAdhujAtika lAbhakaM akusalakamma akAsi jA. aDa. 6.216; sannivAsa pu tatpu, sa. [asAdhusannivAsa]. duSTa logoM kA sAtha-saGga so pra. vi., e. va. asAdhusannivAso nAma pApo anatthakaro, jA0 aTTha e. - 691 2.83. asAmaggiya napuM, samagga ke bhAva kA niSe. [asAmagraya], sahamati kA abhAva, asahamati, asAmaJjasya yaM pra. vi., e. va. asammodiyanti asAmaggiyaM, jA. aDa. 7.277. asAmaJJatri samaNa ke bhAva kA niSe. [azrAmaNya]. zramaNoM ke prati avajJApUrNa yA apamAnapUrNa, zramaNoM ke lie anupayukta jJa pu. pra. vi. e. va. puriso amatecyo apetteyyo asAmaJJa abrahAJJa, a. ni. 1 (1).163 tA strI. bhAva. [azrAmyatva, napuM.], zramaNoM ke prati tiraskArapUrNa honA, zramaNoM ke lie anupayukta honA tA pra. vi., e. va. - amateyyatA apetteyyatA asAmaJJatA abrahmaJJatA na kule jenApacAyitA dI. ni. 3.51. asAra va. asAmantapaJJa tri., ba0 sa0 [saM0], anupama yA bejor3a prajJA vAlAjJo pu. pra. vi. e. va. anabhisambhavanIyo ca so ajJehIti asAmantapaJJa, a. ni. a. 1.400 tA strI. bhAva, bejor3a prajJA se yukta rahanA yatR. vi. e. gambhIrapaJJatAya... asAmantapaJJatAya saMvattati, a. ni. 1(1).60. asAmantapaJJA strI.. karma. sa. [saM.] anupama prajJA, bejor3a prajJA, dUsaroM meM avidyamAna prajJA JJA pra. vi., e. va. asAmantapaJJatAya saMvattantIti katamA asAmantapaJJA?, paTi. ma. 367; a. ni. aTTha. 1.400. For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - asAmapAka tri. [asvayaMpAka], svayaM nahIM pakAne vAlA (tApasoM kA eka varga ) kA pu. pra. vi. ba. va. ye pana kiM pabbajitassa pavisitvA pakkabhikkhameva gaNhanti te asAmapAkA nAma, dI. ni. aTTha. 1.218; asAmapAkAti asayaMpAcakA, lIna. (dI. ni. TI.) 1.271. asAmayika / asAmAyika sAmayika kA niSe, tatpu, sa. [bau. saM. asAmayika], vaha jo asthAyI na ho, sthAyI, nirdhArita samaya kI sImA meM nahIM baMdhA huA, lokottara kaM strI. vi. vi. e. va. upasampajja viharissati asAmAyikaM vA akuppanti ma. ni. 3.154; asAmAyikanti na samayavasena kilesehi vimuttaM, ma. ni. aTTha. (upa. pa.) 3. 116. asAmI pu.. assAmika ke anta draSTa... = asAra tri, ba. sa. [asAra] sArahIna, mUlyahIna, bekAra, tuccha, khokhalA raMnapuM. pra. vi. e. va. athA sAraM ca pheggu ca abhi. pa. 698; ka. khokhalA yA sArahIna (vRkSa, paudhA Adi) se pu. pra. ki.. e. va. yathA nako asAro - nissAro sArApagato, visuddhi. 2291 rena pu.. tR. vi. e. ka. kAyakalinA asArena therIgA. 72; kha. sArahIna (loka), sArahIna pAMca skandha, sArahIna dhana, sArahIna dhAraNA, AtmA evaM AtmIya jaise parikalpita sAratattva se rahita raM napuM. pra. vi. e. va. rUpa asAra nissAraM sarApagataM vedanA... vijJANaM... jarAmaraNaM asAraM nissAra visuddhi2.290-91 se pu. pra. vi. e. va. nirayaloko asAro nisAro... mahAni, 303 paccayA dasavatthukA micchAdidvi. tassA upanissayabhUtA dhammadesanAti ayaM asAro nAma dha. pa. a. 1.66; rA strI0 pra0 vi0, e. va. asArA nissArA sArApagatA visuddhi. 2291 ka tri.. ba. sa0 [asAraka], uparivat 1. khokhalA, sArahIna ( vRkSa Adi) kesu pu. sapta. vi. ba. va.- kaTTarukkhesu " yathA mAyA -- - -- 1 - Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asArajjanA 692 asAhasa asArakesu, jA. aTTha. 2.135; asArakesUti nissAresu pAlibhaddakasimbali AdIsu..., jA. aTTha. 2.135; - kaM napuM.. pra. vi., e. va. - ... bandhanena ... abalaM bandhana, dubbalaM bandhana, pUtika bandhanaM, asArakaM bandhanAnti, ma. ni. 2.121-122; 2. Atma evaM AtmIya-bhAva ke rUpa meM parikalpita sAratattva se rahita (rUpa, vedanA, saMjJA, saMskAra, vijJAna nAmaka skandha, loka evaM dhanasampadA Adi)- kaM napuM., pra. vi., e. va. - asAraka va khAyati, sa. ni. 2(1).127; - to pa. vi., e. va. - asArakato avasavattanato parato rittato tucchato suJato ca sabbe dhammA anattA ti, udA. aTTha. 191. asArajjanA strI., saM. + raja se vyu., kri. nA. kA niSe. [asaMraJjana, napuM.], anAsakti, rAga se vinirmukta honA - jjanA pra. vi., e. va. - ... asArAgo asArajjanA asArajjitattaM .... dha. sa. 32; 312; 315. asArajjitatta napuM., bhAva. [asaMraJjanatva]. anAsaktibhAva, rAga se mukta rahane kI avasthA - taM pra. vi., e. va. - .... asArAgo asArajjanA asArajji tattaM dha. sa. 32, 312, 315. asAratta tri., saM. + raja ke bhU. ka. kR. kA niSe0 [asaMrakta], lagAvoM se mukta, rAga yA Asakti se rahita - tto pu., pra. vi., e. va. -- aviruddho asAratto, pANesu tasathAvare, su. ni. 709; attapakkhiyesu asAratto, su. ni.. aTTha.2.192. asArada tri., sArada kA niSe. [azArada], zA. a. zarada Rtu meM taiyAra na hone vAlA, zarada Rtu meM na ugane vAlA, lA. a. nirarthaka yA sUkhe hue anAjoM kA bIja, puAla - dAni napuM.. pra. vi., ba. va. - bIjAni... khaNDAni pUtIni vAtAtapahatAni asAradAni asukhasayitAni, dI. ni. 2.260; asArAdAnIti taNDulasArAdAnarahitAni palAlAni, dI. ni. aTTha. 2.362. asAradassI tri., [asAradarzina]. (kinhIM dharmo meM) sAra na dekhane vAlA, asAra samajhane vAlA - ssino pu0, pra. vi., ba. va. - asAre sAramatino, sAre cAsAradassino, dha. pa. 11; cAsAradassinoti dasavatthukA sammAdiTThI, tassA upanissayabhUtA dhammadesanAti ... tasmiM 'nAyaM sAro ti asAradassino, dha. pa. aTTha. 1.66. asAraddha tri, saM. + rabha ke bhU. ka. kR. kA niSe0 [asaMrabdha], udvega se rahita, uttejanA-rahita, tRSNA evaM dveSa se rahita - ddho pu., pra. vi., e. va. - passaddho kAyo asAraddho, pArA. 4; asAraddhoti so ca kho parasaddhattAyeva asAraddho, vigatadarathoti vuttaM hoti, pArA. aTTha. 1.103; yasmA asAraddho kAyo lahuko hoti, visuddhi. 1.271; - kAya tri., ba. sa. [asaMrabdhakAya], udvega yA uttejanA se mukta zAnta zarIra vAlA - yo pu.. pra. vi., e. va. - asAraddhakAyo nu kho bahulaM viharAmi, a. ni. 3(2).78. asArambhitA strI., bhAva., uttejita yA udvega se yukta nahIM honA, udvignatA kA abhAva, avyAkulatA - tA pra. vi., e. va. - ... acchambhitA asArambhitA anussaGkitA .... khu. pA. aTTha. 24. asArAga pu., sArAga kA niSe., tatpu. sa. [asaMraJjana, napuM], rAga kA abhAva, virAga, anAsakti -- go pra. vi., e. va. - ... asArAgo asArajjanA .... dha. sa. 32; 312; 315; -dhamma tri., ba. sa. [asaraJjanadharmana], svabhAva se hI rAga meM grasita na hone vAlA, rAgamukta prakRti vAlA - mma napuM.. pra. vi., e. va. - asArAgadhamma me cittanti paAya cittaM suparicitaM hoti, a. ni. 3(1).212; asArAgadhammanti na sarajjanasabhAvaM, a. ni. aTTha. 3.273. asAruppa ka. tri., [asArUpya], asamAna yA bhinna svarUpa vAlA, ananurUpa, alaga taraha kA, anupayukta, anucita - ppaM napuM.. pra. vi., e. va. - idheva mayA akkhIni uppATetvA dAtuM asAruppanti, jA. aTTha. 4.362; kha. napuM.. anucita kArya - ppena tR. vi., e. va. -- iminA naM asAruppena vA khalitena vA saGghamajjhe niggahissAmIti .... dha. pa. aTTha. 1.309. asAhasa' tri., ba. sa. [asAhasa]. dussAhasa bhare kAma na karane vAlA, binA soce-vicAre kAma na karane vAlA, rAga, dveSa evaM moha ke duSprabhAva ke vaza meM hokara kAma na karane vAlA - so pu., pra. vi., e. va. - anunnatena manasA, apaLAso asAhaso, a. ni. 1(1).229; asAhasoti rAgadosamohasAhasAnaM vasena asAhaso hutvA. ..., a. ni. aTTha. 2.182; - saM pu., dvi. vi., e. va. - asAhasanti dhammikavinicchaye ThitattAyeva sAhasikakiriyAya virahitaM jA. aTTha. 3.282. asAhasa napuM., sAhasa kA niSe., tatpu. sa., prAyaH tR. vi., e. va. meM kri. vi. ke rUpa meM prayukta [asAhasena], dussAhasa bharI manovRtti se bilaga hokara, zIla ke AcaraNa se yukta hokara, dharma ke anusAra, zAntabhAva ke sAtha, ahiMsaka bhAva ke sAtha - dhammena jissAma asAhasena jA. aTTha. 7.173; dhammeneva no asAhasena jayo hotu, tade.; asAhasena dhammena, For Private and Personal Use Only Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asAhasikaTTha 693 asikkhita samena nayatI pare, dha. pa. 257; asAhasenAti amusAvAdena, dha. pa. aTTha. 2.220; - se sapta. vi., e. va. - dAne ahiMsAya asAhase rato, dI. ni. 3.109. asAhasikaTTha pu., tatpu. sa. [asAhasikArtha], asAhasika kA tAtparya yA artha-dvena tR. vi., e. va. - visuddhakammantanti teneva asAhasikadvena visuddhakammantaM ..., jA. aTTha. 3.282. asAhasikakamma napuM, karma. sa. [asAhasikakarma], dussAhasa bharI manovRtti ke sAtha na kie gae kuzala karma, rAga, dveSa evaM moha se mukta citta dvArA abhisaMskRta acche karma - mmena tR. vi., e. va. - ahaM dhammena samena asAhasikakammena AhaTa, jA. aTTha. 7.154. asAhiya tri., asaraha kA apa. [asahya], nahIM sahe jAne yogya - yaM napuM.. pra. vi., e. va. - tassa tassAnurUpaM va phalaM hoti asAhiyaM saddhammo. 94. asi' asa (honA) ke varta., ma. pu.. e. va. [asi], 'asthi ke anta. draSTa.. asi' pu., talavAra, khaDga, kRpANa - sasati, satthaM, satthaM vuccati asi, sadda. 2.443; maNDalaggo tu nettiso asi khaggo ca sAyako, abhi. pa. 391; - si pra. vi., e. va. - asi tikkhova maMsamhi, pesuJjaparivattati, jA. aTTa, 3.129; - siM dvi. vi., e. va. - paNNaka tikhiNadhAra, asiM sampannapAyinaM, jA. aTTha. 3.298; - nA tR. vi., e. va. - ... asinApi sIsaM chindati, ma. ni. 1.121; - ka tri.. ba. sa., sa. u. pa. ke rUpa meM prayukta, talavAra grahaNa kiyA huA, khaDgadhArI ukkhittA-pu., pra. vi., e. va., khaDga ko uThAkara pheMkane vAlA - idha puriso Agaccheyya ukkhittAsiko, ma. ni. 2.46; - kalaha pu., tatpu. sa. [asikalaha], talavAra se yuddha, asiyuddha - ho pra. vi., e. va. - asinA kalaho asikalaho, rUpa. 336; - koTTha pu., talavAra dvArA (camar3e) ko kATane vAlA camAra, carmakAra - TTho pra. vi., e. va. - kissa tvaM, udAyi nisIdanaM samantato samaJchasi seyyathApi purANAsikoTTho ti, pAci. 225; seyyathApi purANAsikoTToti yathA nAma purANacammakAroti attho, pAci. aTTha. 143; - kosa pu., tatpu. sa. [asikoza], talavAra kI myAna - so pra. vi., e. va. - ... gahita asikoso viya ca sirIsarukkho viya ca ..., sa. ni. aTTha. 3.98; - gAha/ggAha pu.. [asigrAhina], ka. talavAra ko dhAraNa karane vAlA sipAhI, khaDgadhArI rakSaka - ho pu., pra. vi., e. va. - asigAho asiM abbAhesi, jA. aTTha. 2.264; - hA ba. va. - taMdisvA asiggAhA kosato asiM abbAhiMsu, pArA. aTTha. 1.41; rAjAnaM viya ekarathe ThitA asiggAhachattaggAhA, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.95; kha. senApati evaM bhaNDAgArika ke nIce ke pada vAlA tathA rAjA kI talavAra lekara calane vAlA rAjyAdhikArI - haM dvi. vi., e. va. - tathA seSTi chattaggAhaM, asiggAhanti sabbepi te lajjApesi yeva, jA. aTTha. 6.46; silAkAlaM asiggAhaM katvA rakkhAya yojayi, cU. vaM. 39,54; - gAhakaThAna napuM.. khaDgadhArI surakSAdhikArI kA pada - mhi sapta. vi., e. va. - asiggAhakaThAnamhi tassa puttaM Thapesi ca, cU. vaM. 44.43; - gilana napuM.. tatpu. sa., talavAra ko muMha ke bhItara nigala jAnA - to pa. vi., e. va. - yadaJjanti ito asigilanato yaM ajadukkaratara kAraNaM, ..., jA. aTTha. 3.298; - camma napuM, samA. dva. sa. [asicarmana]. DhAla aura talavAra - asi ca cammaJca asicamma, ka. vyA. 324; - mmaM dvi. vi., e. va. - asicamma gahetvA dhanukalApaM sannamhitvA...ma.ni. 1.121; asicammanti asiJceva kheTakaphalakAdIni ca ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).370. asi' pu., [asi], nicale sthAnoM para ugane vAlA eka vRkSa - sI pra. vi., ba. va. - asI tAlAva tiTThanti, jA. aTTa. 7.304; asIti evaMnAmakA rukkhA siniddhAya bhUmiyA ThitA tAlA viya tiTThanti, jA. aTTha. 7.305. asikkhita tri., sikkhita kA niSe., tatpu. sa. [azikSita]. zikSA na pAyA huA, zilpoM ko na sIkhA huA - to pu.. pra. vi., e. va. - ... asikkhito akatahattho akatayogyo akatUpAsano..., sa. ni. 1(1).117; asikkhitoti dhanusippe asikkhito, sa. ni. aTTha. 1.145; - ka tri., [azikSitaka]. uparivat - kA pu.. pra. vi., ba. va. - ... akatabuddhino asikkhitakA ca, jA. aTTha. 3.49; - tta napuM., bhAva. [azikSitatva], azikSita honA, zikSA prApta kiyA huA na honA - ttA pa. vi., e. va. - saMhIrapaJassAti tassa asikkhitattA tato tato haritabbapaJjarasa niccaM calabuddhino, jA. aTTha. 4.387; - vinayatA strI., bhAva., vinaya kA abhyAsa nahIM kiyA jAnA, vinaya meM aprazikSita rahanA - ya tR. vi., e. va. - asikkhitavinayatAya avinIto, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).202; - sikkha tri., ba. sa., pUrI taraha se zikSA na pAyA huA - kkhaM pu., dvi. vi., e. ke. - chasu dhammesu asikkhitasikkhaM sikkhamAnaM vuDhApentIti, pAci. 435. For Private and Personal Use Only Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asiJcati 694 asitavyAmanI asiJcati sica kA varta, pra. pu., e. va., 'a' kA prayoga kAlA, nIlA, gahare raGga kA - to pu., pra. vi., e. va. - aniyamita [siJcati], sIMcatA hai, pAnI detA hai - paresaM nIlo kaNho sito kALo mecako sAmasAmalA, abhi. pa. 963; bhatako poso, ambArAmamasiJcati, vi. va. 1151; asiJcatIti - tA pu., pra. vi., ba. va. - dIghassa kesA asitA, jA. aTTha. siJcati, a-kAro nipAtamattaM, siJcati ambarukkhamulesu 6.103; - te pu., dvi. vi., ba. va. - te nUnaM me asite dhuvaM jalasekaM karotIti attho, asiJcathA ti ca pATho vellitagge, ..., jA. aTTha. 5.292; asiteti kALake, jA. siJcitthAti attho, asiJcahanti ca paThanti, vi. va. aThTha. aTTha. 5.293; - nicitam duka tri., dva. sa. 261. [asitanicitamRduka], kAlA ghanA evaM komala - ke pu., asita' napuM./pu., [vai. asida, pu., a. mA., asiya], dvi. vi., ba. va. - atha asitanicitamuduke, kese ..., therIgA. haMsiyA - taM pra. vi., e. va. - eko hi puriso asitaM gahetvA 482. ... sAliyo lAyati, a. ni. aTTha. 3.256; - tena tR. vi., . asita pu., 1. aneka RSiyoM kA nAma, asita devala yA e. va. - ... dabbagahanAdIni asitena lAyitvA ..., jA. aTTha. kALa-devala yA kaNhasiri, jisane navajAta zizu siddhArtha 5.41; - tA pra. vi., ba. va. - asitAsu mayA naGgalAsu mayA kI pUjA kI thI tathA jo mahAmAyA devI ke zikSaka tathA khuddakaddAlAsu mayA asitA sumayA, naGkalA su mayA ..., zuddhodana ke purohita the- to pra. vi., e. va. - asito isi theragA. 43. addasa divAvihAre, su. ni. 684; - ssa Sa. vi., e. va. - asita tri., asa kA bhU. ka. kR. [azita], 1.ka. karma. ... asitassa isino bhAgineyyo nAlako nAma tApaso.... su. vA. meM, kisI ke dvArA khAyA huA, upabhoga kiyA huA - ni. aTTha. 2.184; ajJAtametaM vacanaM, asitassa yathAtathaM, su. gilito khAdito bhutto bhakkhitAgjhohaTAsitA, abhi. pa. ni. 704; - vhaya tri., ba. sa. [asitAhvaya], asita nAma 757; - taM napuM.. pra. vi., e. va. - asitaM bhojanaM bhavatA, ka. vAlA - ssa Sa. vi., e. va. - dassesa pattaM asitavhayassa vyA. 627: ... asitaM hoti paribhuttaM, sa. ni. aTTha. 3.54; sakyA, su. ni. 691; 2. asita-devala-nAmaka eka dUsarA 1.kha, kri. nA. ke rUpa meM prayukta hone para, bhojana -- RSi, jisane sAta brAhmaNa-RSiyoM ke jAti-darpa kA damana aatra asitapItakhAyitasAyitA..., ma. ni. 1.117; - te kiyA thA - asito devalo isi. ma. ni. 2.369. sapta. vi., e. va. - asite pIte ... sampajAnakArI hoti, asita pu., eka mAlI kA nAma - to pra. vi., e. va. - dI. ni. 1.62; ... asiteti piNDapAtabhojane, dI. ni. aTTha. asito nAma nAmena, mAlAkAro ahaM tadA, apa. 1.227. 1.162; 2. kartR. vA. meM, vaha, jo bhojana kara cukA hai, vaha, asitaJjananagara napuM., mahAkaMsa nAmaka rAjA kI rAjadhAnI jo saMtuSTa ho cukA hai, tRpta, bhoga kara cukA, vipAka kA - re sapta. vi., e. va. - ... asitaJjananagare mahAkaMso nAma phala anubhava kara cukA - to pu., pra. vi., e. va. - rAjA rajja kAresi, jA. aTTha. 4.71; 73; pe. va. aTTha. 98. garumupAsito devadatto, ka. vyA. 628; ..., asito ca gharaM asitabba tri., asa kA saM. kR. [azitavya], khAe jAne vaje ti, jA. aTTha. 2.207; asito ca gharaM vajeti asito yogya, khAyA jAnA cAhie - asitabbaM bhojanaM bhavatA, ka. suhito hutvA attano vasanaTThAnaM gaccheyya, tade.; asitoti vyA. 627; mukhena asitaba bhujitabbanti mukhAsiyaM dha. sa. asitAsano paribhuttaphalo, jA. aTTha. 7.328. aTTha. 361. asita' tri., si ke bhU. ka. kR. kA niSe. [azrita]. tRSNA asitavisa tri., ba. sa., vaha, jisakA khAyA huA sabhI kucha evaM dRSTi kA Azraya na lene vAlA yA unase asambaddha, viSa bana jAtA hai, atyadhika jaharIlA - sA pu., pra. vi., ba. Azraya nahIM liyA huA, bandhanoM meM nahIM jakar3A huA, va. - asitavisAti yaM yaM etehi asitaM hoti paribhuttaM taM taM bandhanamukta (buddha evaM arhat) - to pu., dvi. vi., e. va. - visameva sampajjati, tasmA asitaM visaM hoti aitesanti taM buddha asitaM tAdi, ..., su. ni. 963; so taNhAdiTThIhi AsIvisA, sa. ni. 3.54. anissitattA asito, su. ni. aTTha. 2.137; taM chinnaganthaM asitavyAbhaGgI vyu. saMdigdha, saMbhavataH strI., dva. sa., zA. a. asitaM anAsavaM, ..., su. ni. 221; diDiyA taNhAya vA hasiyA evaM baMhagI, lA. a. baMhagI lekara pAlakI ko Dhone katthaci anissitattA asitaM, su. ni. aTTha. 1.228. vAlA kahAra, ghAsa kATane vAlA haMsiyA evaM ghAsa bharane vAlI asita* tri., sita kA niSe. [asita], jo sapheda na ho, borI ko dhAraNa karane vAlA majadUra (zUdra)- priM dvi. vi., For Private and Personal Use Only Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra asitavhaya e. da. asitaLyAbhavitrya pana sudda sandhanaM atimajJamAno akiccakArI hoti, ma0 ni0 2.397; asitavyAbhaGginti tiNalAyana asitaJcaiva kAjaJca, ma. ni. aTTha0 (ma.pa.) 2.300. asitavyAbhAti bhikkhave kulaputto ohAya agArasyA anagAriyaM pabbajito hoti, a. ni. 2 (1).5; asitavyAbhaGginti tiNalApanaasitaJceva tiNavahanakAjaJca, a. ni. aDDa 3.3 : ... asanti lunanti tenAti asitaM dAttaM, vividhA AbhaJjanti bhAre olambenti tenAti vyAbhaTTI a. ni. TI. 3.2: tA strI. bhAva, haMsiyA evaM ghAsa Dhone vAlI baMhagI yA borI ko dhAraNa kara calane vAle zUdra kI sthiti, ghAsa kATane evaM ghAsa Dhone kI kriyA karane vAle dAsa kI avasthA tR.vi., e. va. kasigorakkhAdinA vesso ahaM asitavyAmaGgitAya sudo ahaM vibha. aDDa. 484 asitavyAbhaGgitAyAti dAttena kAjena cAti etena parikkhArena lavanavahanakiriyA vA "asitavyAbhaGgIti vuttA, vibha. mU. TI. 233. asitavya tri. ba. sa. [ asitAhvaya] asita nAma vAlA ssaSa. vi., e. va. samAgate asitAvhayassa sAsaneti, su. ni. 703. asitAtiga tri., [asitAtiga] kRSNapakSa ko pAra kara cukA zuklapakSa kA candramA, kAlimA se mukta candramA, svaccha evaM dhavala candra gaM pu0 dvi. vi. e. va. dakkhemoghataraM nAga, candava asitAliga, dI. ni. 2.192 asitAtiganti kALakabhAvAtIta candrava siriyA virocamAnaM ..... dI.. go pra. vi., e. va. 31. 2.255; asitAtigo kALakabhAvAtItAya siriyA cando lIna. (dI. ni. TI.) 2.225 asitApaGga tri. ba. sa. [asitApAGga], vaha jisakI AMkhoM ke kinAre kRSNa-varNa ke hoM, kAjala se kajarAre netroM vAlA, kAle kajarAre netra - kora vAlA Ggi strI, saMbo. e. va. tayA maM asitApaGgi, sitAni bhaNitAni ca, jA. aTTha. 3.371; asitApanIti tayA meM asitA apani, akkhikoTito aJjanasalAkAya nIharityA abhisaGgataasitApani..... jA. 31. 3.371. " " asitAbhU strI. vya. saM. [asitabhrU] vArANasI kI rAjavadhU kA nAma, jisakI kahAnI 234vIM jAtaka kathA meM varNita hai| muM dvi. vi. e. va. so asitAbhuM nAma attano deviM AdAya himavantaM pavisityA... nivAsa kappesi, jA. aDa. 2.192 bhuyA tR. vi. e. va. evaM hAyati atthamhA, ahaMva asitAbhuyAti, jA. aDa. 2.193 - jAtaka napuM. 234 veM - - - - - " www.kobatirth.org CTE = 695 asiddha jAtaka kA zIrSaka, jisameM vArANasI kI rAjaputrI asitAbhU kA kathAnaka diyA gayA hai, jA. aTTha. 2.192-193. asitAsana tri. va. sa. [azitAzana] bhojana khA cukA, bhojana samApta kara cukA vyakti no pu0, pra. vi., e. va. asitoti asitAsano paribhuttaphalo, jA. aTTha. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7.328. asituNDa napuM., tatpu0 sa0 [asituNDa ], talavAra kI noka, talavAra kA agrabhAga - NDena tR. vi., e. va. AkAse khipitvA asituNDena sampaTicchitvA... jA. aDa. 3.155, asitvA asa (khAnA) kA pU. kA. kR. (azitvA), bhojana yA pAna grahaNakara, khAkara, pIkara te taM amataM asitvA arogA dIghAyukA sabbItito parimucceyyu, mi. pa. 164. asidharu pu tatpu. sa. [ asitsaru ] talavAra kI mUTha saM dvi. vi., e. va. corassa hatthe asthi ThapetvA dha. pa. aTTha. 2.318. asithila tri, niSe, tatpu0 sa0 [azithila ], zithilatA se rahita dRDha sthira prakRti vAlA - laM napuM. pra. vi. e. va. yathA ca IsApaTibaddha yuganaGgalaM kiccakara hoti acalaM asithila, su. ni. a. 1.116 parakkamatA strI bhAva. [ azithilaparAkramatva], sudRr3ha parAkrama se paripUrNa rahanA, vIratA tA pra. vi., e. va. asithilaparakkamatA anivikhatachandatA anikkhitapuratA dhurasampaggAho vIriyaM vIrivindiyaM viriyabalaM sammAvAyAmo dha. sa. 13:22:289, 571; - pUrako pu0, pra. vi., e. va., apane kartavya ko dRr3hatA ke sAtha nibhAne vAlA asithilapurako tibbacchando bahalapatthano hutvAva karoti, ma0 ni0 aTTha0 (mU.pa.) 1(2).295. - For Private and Personal Use Only , - *** asiddha tri / sAdha ke bhU0 ka0 kR0 kA niSe [ asiddha], 1. kaccA, nahIM pakA huA - asiddhadusiddhAnaM DAkAdInaM gandho Amakagandho, dha. sa. aTTha 352; 2 tarka dvArA pramANita na kiyA huA ta napuM bhAva [asiddhatva], tarka dvArA ThIka se sthApita na ho pAnA astitva kI asiddhi ttApa. vi. e. va.na. aNuAdInaM asiddhattA, visuddhi. 2.138 bhojana tra ba. sa. [asiddhabhojana ]. vaha jisake lie bhojana taiyAra nahIM kiyA gayA hai no pu. pra. ki.. e. va. abhinnakaTTosi anAbhatodako ahApitaggIsi asiddhabhojano, jA. aTTha. 5.192; asiddhabhojanoti na te kiJci amhAkaM kandamUle vA paNNaM vA seditaM tade.. Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asidhArA 696 asilAghA asidhArA strI., tatpu. sa. [asidhArA], talavAra kI dhAra - rA pra. vi., e. va. - asavArena... viya tikhiNA asidhArA, sa. ni. aTTha. 3.263; - rUpama tri., ba. sa. [asidhAropama]. talavAra kI dhAra jaisA kATa DAlane vAlA yA teja dhAra vAlA - mehi pu./napuM., tR. vi., ba. va. - vitudentIti asidhArUpamehi tikhiNehi lohataNDakehi vijjhitvA... gacchanti, sa. ni. aTTha. 2.192; tassa kusakaNTakehi viddhassa sarapattehi ca asidhArUpamehi ..., sa. ni. aTTha. 3.107. asiniddha tri., siniddha kA niSe. [asnigdha], cikanAIrahita, snigdhatArahita, binA taralatA vAlA-ddho pu0, pra. vi., e. va. - akaTayusanti asiniddho muggapacitapAnIyo, mahAva. aTTha. 353; - ddhesu pu., sapta. vi., e. va. - rukkho dumamhi pharusAsiniddhesu ca so tisu. abhi. pa. 977. asipattapAdapa pu., karma. sa. [asipatrapAdapa]. talavAra kI dhAra jaise tIkSNa evaM nukIle pattoM vAlA per3a - paM dvi. vi., e. va. - tamAruhantaM asipattapAdapa, jA. aTTha.7.139. asipattavana napuM.. tatpu. sa. [asipatravana], narakaloka kA vaha vana, jisameM talavAra kI dhAra vAle per3a rahate haiM - ssa Sa. vi., e. va. - asipattavanassa samanantarA sahitameva mahatI khArodakA nadI, ma. ni. 3.224. asipattAcita tri., tatpu. sa. [asipatrAcita], talavAra kI dhAra jaise pattoM se bharapUra -- tA pu.. pra. vi., ba. va- tato nikkhantamattaM taM, asipattAcitA dumA, jA. aTTha. 7.139. asipAsA pu., pra. vi., ba. va. meM hI prApta, manuSyoM kI eka prajAti- sivA vasudevA ghanikA asipAsA bhaddipratAti, mi. pa. 184. asiputtI strI., tatpu. sa. [asiputrI], cAkU, churI- churikA satyasiputti, abhi. pa. 392. asippa tri., ba. sa. [azilpa], zilpoM kA jJAna na rakhane vAlA, kisI prakAra kI kalA yA dastakArI ke jJAna se rahita - ssa pu.. Sa. vi., e. va. - kicchA vutti asipparasa, ..., jA. aTTha, 4.158; - ppo pu., pra. vi., e. va. - kalimeva nUnaM gaNhAmi, asippo dhuttako yathA, jA. aTTha. 7.112; - jIvI tri., sippajIvI kA niSe. [azilpajIvina], dastakArI yA zilpoM ke jJAna ke sahAre jIvikopArjana na karane vAlA - vI pu., pra. vi., e. va. - asippajIvI lahu atthakAmo, udA. 105; sippaM upanissAya jIvikaM na kappetIti asippajIvI, udA. aTTha. 166. asippahAra pu., tatpu. sa. [asiprahAra]. talavAra kA prahAra, talavAra dvArA kiyA gayA ghAva - rAnaM Sa. vi., ba. va. - khamo sattippahArAnaM asippahArAnaM usuppahArAnaM..., ma. ni. 3.174. asippI tri., sippI kA niSe., tatpu. sa. [azilpin], dastakArI yA zilpa ko na jAnane vAlA, zilpoM meM akuzala - ppino pu., pra. vi., ba. va. - dhIrA ca bAlA ca have janinda, sippUpapannA ca asippino ca, jA. aTTha. 6.184. asibandhakaputta pu., vya. saM., gAMva ke eka mukhiyA kA nAma - tto pra. vi., e. va. - atha kho asibandhakapratto gAmaNi yena bhagavA tenupasaGkami, sa. ni. 2(2).299. asimAlaka pu., kevala asimAlakaM karoti/katvA/kAresi jaise muhAvaroM meM hI prayukta, zarIra ko talavAra kI noka se Tukar3e-Tukar3e kara detA hai, asituNDa dvArA zarIra kA khaNDoM meM vicchedana karatA hai, talavAra dvArA zarIra ke Tukar3oM ko mAlA jaisA piro detA hai - kaM dvi. vi., e. va. -- so tassa kaLevara AkAse khipitvA asitaNDena sampaTicchitvA asimAlakaM nAma katvA mahAtale vippakiri, jA. aTTha. 3.154-155; ... asimAlakaM nAma kAresi, jA. aTTha. 3.152; - ko pra. vi., e. va. - asimAlakopikato, jA. aTTha. 3.155. asimAlakamma napuM.. tatpu. sa., uparivat - mmaM dvi. vi., e. va. - kArApayante asimAlakamma, dA. vaM. 3.35(ro.). asilakkhaNa napuM.. talavAroM ke lakSaNoM para prakAza DAlane vAlA zAstra - NaM pra. vi., e. va. - maNilakkhaNaM ... asilakkhaNaM... kacchapalakkhaNaM migalakkhaNaM iti vA iti. dI. ni. 1.8-9;- NaM dvi. vi., e. va. - so kira... asiM upasiddhitvA asilakkhaNaM udAharati, jA. aTTha. 1.435; - jAtaka napuM.. 126veM jAtaka kA zIrSaka, jA. aTTha. 1.435437; - pAThaka pu.. asilakSaNazAstra ko par3hane vAlA - kaM dvi. vi., e. va. - tathevekassa kalyANanti ida, satthA jetavane viharanto kosalaro asilakkhaNapAThaka brAhmaNa Arabbha kathesi, jA. aTTha. 1.435. asilaTThi strI., [asiyaSTi], lambI evaM patalI talavAra kI dhAra - viM dvi. vi., e. va. - asicammanti asilaSTiJceva kaNDavAraNaJca, jA. aThTha. 4.329; - yA ta. vi., e. va. - nakuThUna kammaM nAma naDhe bandhAya dIghAsilaTThiyA vA ayamusalena vA chedanabhedanaM ma. ni. aTTa (ma.pa.) 2.92. asilAghA strI., silAghA kA niSe., tatpu. sa. [azlAghA), apayaza, akIrti, nindA - ghA pra. vi., e. va. - asiloko akittI ca asilAghA ca atthuti, sadda. 2.380. For Private and Personal Use Only Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asiliTTha 697 asItitama asiliTTha tri., siliTTha kA niSe. [azliSTa], zA. a. (kisI meM) lagAva yA cipakAva na rakhane vAlA, lA. a. do arthoM ke paraspara-mizraNa ke saMbhrama se rahita, suspaSTa - TuM napuM., pra. vi., e. va. - asahitaM teti tumhaM vacanaM asahitaM asiliTTha, sa. ni. aTTha. 2.230; - TuM vi. vi., e. va. - ... yuttAyuttaM kAraNAkAraNaM siliTThAsiliTTha na jAnAtIti attho, pu. pa. aTTha. 72. asilesA draSTa, assilisa (Age), asiloka pu., siloka kA niSe. [azloka], aprazaMsA, apayaza, nindA - ko pra. vi., e. va. - asilokopi me assa, pApaJca pasave bahuM, jA. aTTha. 7.240; - bhaya napuM.. tatpu. sa. [azlokabhaya], nindA kA bhaya, badanAmI kA Dara - yaM pra. vi., e. va. - AjIvikabhayaM, asilokabhayaM, ... duggatibhayaM a. ni. 3(1).182; asilokabhayanti garahAbhayaM, a. ni. aTTha. 3.259. asiloma tri., ba. sa. [asiloma], talavAra kI taraha nukIle romoM vAlA - maM pu., vi. vi., e. va. - gijjhakUTA ... asaM asilomaM purisaM vehAsaM gacchantaM, sa. ni. 1(2). 233; - peta pu., karma. sa. [asilomapreta], talavAra ke samAna nukIle romoM vAlA preta - tasmA asilomapeto jAto, sa. ni. aTTha. 2.194; - vatthu napuM., sa. ni. ke eka khaNDa kA zIrSaka, sa. ni. 1(2).233; sa. ni. aTTha. 2. 194. asisadisavisa tri., ba. sa. [asisadazaviSa], talavAra ke samAna tIkSNa evaM kATa dene vAle viSa se bharA - sA pu.. pra. vi., ba. va. - asisadisavisAti asiviya tikhiNaM ... AsIvisAti evamettha vacanattho veditabbo, sa. ni. aTTha. 3.54. asisUnA strI., asi evaM sUnA kA itarItara dva. sa., pazu ko kATane vAlI vadhika kI churI tathA kATe jA rahe pazu ko rakhane ke lie prayukta kATha kA pIr3hA - ... addasa prayukta kATha kA pAr3hA - ... addasa asisUna, asisUnA, bhadanteti, ..., ma. ni. 1.197; asisUnAti ettha, yathA sUnAya upari maMsaM ThapetvA asinA koTenti, / evamime sattA... kilesakAmehi ghAtayamAnA... kilesakAmehi kantitA koTTitA ca honti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).38; - nUpama tri., ba. sa., vadhika kI churI evaM vadha meM prayukta kASThapIThikA ke samAna, dukha se paripUrNa - mA pu., pra... vi., ba. va. - asisUnUpamA kAmA vuttA bhagavatA, ma. ni. 1.1833; asIghacAra pu., karma. sa. [azIghracAra], manda-gamana, dhImIcAla - ro pu., pra. vi., e. va. - asIghacAro asIdhappavatti, sadda. 2.394. asIti strI., kevala e. va. meM hI prayukta [azIti], assI (80) kI saMkhyA - sattariiccAdi pi, asIti, asIti, asItiyA, asItiyaM, sadda. 1.297; asIti meM, ... vassAni pabbajitassAti, ma. ni. 3.167; - asIti/asIti dvi. vi., e. va. - ekapuppha cajitvAna, asItiM vassakoTiyo, theragA. 96; - tiyA' tR. vi., e. va. - asItiyA vassehi ....., ma. ni. 3.167; - tiyA' Sa. vi., e. va. - asItiyA gAmikasahassAnaM ..., mahAva. 252; - tiyA' sapta. vi., e. va. - asItiyA mahAsAvakesu. visuddhi. 1.96. asItika/AsItika/asItiya tri., asIti se vyu. [AsItika], ka. assI varSa kI Ayu vAlA, assI varSoM kA - ko pu., pra. vi., e. va. - AsItiko me vayo vattati, dI. ni. 2.78; AsItikoti asItisaMvacchariko, dI. ni. aTTha. 2.124; - kaM strI., vi. vi., e. va. - AsItikaM nAvutikaMva jaccA, jA. aTTha. 3.349; AsItika... jaccAti asItisaMvacchara vA navutisaMvacchara vA jAtiyA, tade. 3.349; ambho purisa, na tvaM addasa manussesu itthiM vA purisaM vA AsItika vA nAvutikaM vA ..., a. ni. 1(1).163; 2. assI svarNamudrAoM ke mUlya vAlA - AsItiyA nAvatiyA ca gAthA, jA. aTTha. 5.479; AsItiyA ca nAvutiyA ca satArahA cApi bhaveyya, jA. aTTha. 5.480; 3. strI., eka latA, kevala sa. pU. pa. ke rUpa meM prayukta - pabba napuM., tatpu. sa. [azItikaparvan], azIti latA ke pora - bbAni pra. vi., ba. va. - ... AsItikapabbAni vA kALapabbAni vA, ma. ni. 1.114; AsItikapabbAni ... vAti yathA AsItikavalliyA vA kALavalliyA vA, sandhiTThAnesu milAyitvA majjhe unnatunnatAni honti, evaM mayha aGgapaccaGgAni ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).362 asItikavallI/AsItikavallI strI., tatpu. sa. [azItikavallI], uparivat - lliyA Sa. vi., e. va. - AsItikapabbAni vA ... yathA AsItikavalliyA vA kALavalliyA vA .... ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).362. asItitama tri., [azItitama]. assIvAM - mo pu., pra. vi., e. va. - iti ... kate ... soLasarAjako nAma asItitamo paricchedo, cU. vaM. 80.80. For Private and Personal Use Only Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asItinipAta 698 asu asItinipAta pu., jA. aTTha. ke eka samuccaya kA zIrSaka, asImAti yA kAci nadIlakkhaNappattA nadI nimittAni kittetvA jA. aTTha. 5.328-503. etaM baddhasImaM karomAti katApi asImAva hoti, mahAva. aTTha. asItippabhA strI., karma. sa. [azItiprabhA]. buddha ke prabhAmaNDala 315. ke tIna prakAroM meM se eka - bhA pra. vi, e. va. - tattha / asIyati |as (bhojana karanA) ke karma. vA. kA varta, pra. byAmappabhA vA asItipAbhA vA sabbesaM samAnA, su. ni. aTTha. pu., e. va. [azyate], khAyA jAtA hai - so hi asIyati 2.122. bhuJjIyatI ti asananti vuccati, sadda. 2.501; 583. asItimahAsAvakavayAnAgAthA strI., ga. vaM. kI eka / asIla tri., ba. sa. [azIla], zIloM kA pAlana na karane gAthA, ga. vaM. 66(ro.). vAlA, naitika AcaraNa na karane vAlA, durAcArI - ssa pu.. asItivassavaya tri., ba. sa. [azItivarSavaya], assI varSoM Sa. vi., e. va. - ko dutiyaM asIlissa, bandharassakkhi kI Ayu vAlA - yo pu., pra. vi., e. va. - AsItikoti bhecchati, jA. aThTha. 3.381; pAThA. asIlissa; - laTTha tri., asItivassavayo, a. ni. aTTha. 2.42. [azIlastha], zIloM meM acchI taraha pairoM ko nahIM jamAyA asItivassasahassAyuka tri., ba. sa. [azItivarSasahasrAyuka]. huA, zIloM meM apratiSThita, zIla-viparIta, zIloM para nahIM assI hajAra varSoM kI Ayu taka jIne vAlA - kA pu., pra. AdhArita - TuM napuM.. pra. vi., e. va. - idaM te asAruppaM, idaM vi., ba. va. - cattArIsavassasahassAyukAnaM manussAnaM te asIlaTTAnti, mahAni. 381; asIlaTThanti tava payogaM na asItivassasahassAyukA puttA bhavissanti, dI. ni. 3.55; - sIle patidvanti asIlaTTha, sIle Thitassa payogaM na hotIti kesu pu., sapta. vi., ba. va. - asItivassasahassAyukesu, vuttaM hoti, mahAni. aTTha. 382; - tA strI., bhAva., pra. vi., bhikkhave manussesu ..., dI. ni. aTTha. 3.35. e. va. [azIlatA], zIloM se rahita honA, zIloM kA pAlana asItisaMvacchara tri., ba. sa. [azItisaMvatsarika], assI na karanA, prAtimokSa ke saMrakSaNa se rakSita na honA - saMvatsaroM yA varSoM kI Ayu vAlA - raM pu., dvi. vi., e. va. asIlatA ti pAtimokkhasaMvaraM vinA abbatA nopi tena, su. - AsItika nAvutikava jaccAti asItisaMvacchara vA ni. aTTha. 2.237. navutisaMvaccharaM vA jAtiyA, jA. aTTha. 3.349; - ko pu., pra. asIsaka tri., ba. sa. [azIrSaka], binA zira vAlA, zira se vi., e. va. - AsItikoti asItisaMvacchariko, dI. ni. rahita - kaM pu., dvi. vi., e. va. - ... asIsakaM kabandhaM vehAsaM aTTha.2.124. gacchantaM ..., sa. ni. 1(2).236; asIsakaM anaGgaLa, siGgAlo asItihatthagambhIra tri, tatpu. sa. [azItihastagambhIra]. harati rohita nti, jA. aTTha. 3.295. assI hAthoM kI gaharAI vAlA - rAya strI., sapta. vi., e. asIsaghaTTa tri., [azIrSagharSa], zira se na TakarAne vAlA/vAlI va. - tAvadeva asItihatthagambhIrAya aGgArakAsuyA .... jA. - hA strI., pra. vi., e. va. - vehAsakuTi nAma majjhimassa aTTha. 1.229. purisarasa asIsaghaTTA, pAci. 68; ... asIsaghaTTAti yA asItihatthamuggata tri.. [asItihatthodagata], assI hAthoM pamANamajjhimarasa purisassa sabbaheTThimAhi tulAhi sIsaM na kI UMcAI vAlA - to pu., pra. vi., e. va. - uccattanena ghaTeti, pAci. aTTha. 42. so buddho, asItihatthamuggato, bu. vaM. 7.24. asIha pu., sIha kA niSe0, tatpu. sa. [asiMha], siMha se itara asItihatthamubbedha/asItihatthubbedha tri., uparivat - (prANI), siMha se bhinna (prANI)- ho pra. vi., e. va. - asIho dho pu., pra. vi., e. va. - asItihatthamubbedho, dIpaGkaro sIhamAnena, yo attAnaM vikubbati, jA. aTTha. 3.97. mahAmunI, jA. aTTha. 1.39; asItihatthubbedho rAsi ahosi, asu' pu./strI., sarva asu kA pra. vi., e. va. [asau], yaha vi. va. aTTha. 52. (puruSa yA nArI) - asu hi, bho gotama, aggi dukkhasamphasso asImA strI., sImA kA niSe., tatpu. sa. [asImA], zA. a. ceva mahAbhitApo ca mahApariLAho cAti, ma. ni. 2.185; - sImA kA abhAva, lA. a. uposatha-nAmaka saGghakarma ke aduM napuM.. pra. vi., e. va. - adunhi, bhante aDhikaGkalaM... anuSThAna ke lie anumodita sImA kA na honA - mA pra. nimmaMsaM lohitamakkhika, a. ni. 2.29; - muM napuM., dvi. vi., vi., e. va. - sabbA, ... nadI asImA, sabbo samuddo asImo, e. va. - api nu kho so kukkuro amuM advikAlaM ... sabbo jAtassaro asImo, mahAva. 139; sabbA, bhikkhave, nadI paTivineyyati, ma. ni. 2.29; - ka/amuka tri., asu' se For Private and Personal Use Only Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asu 699 asuci vyu. [asuka/amuka], yaha nAma vAlA/vAlI, phalAnA - asuko asukA, asukaM asuke ti AdinA amuko amukA, sadda. 1.278; - ko pu., pra. vi., e.va. - asuko nAma tumhAkaM evaJca evaJca aguNaM kathetI ti .... dha. pa. aTTha. 1.225; - kA strI., pra. vi., e. va. - nanu tvaM padumakumArassa bhariyA asukarajJo dhItA, asukA nAma.... jA. aTTha. 2.99%; -- kaM napuM., pra. vi., e. va. - asukaM nAmA ti vutte ..., jA. aTTha. 6.220; - kaMpu., dvi. vi., e. va. - asukaJca asukaJcAti, jA. aTTha. 1.109; - kena pu., tR. vi., e. va. - asukena me telaM pakkanti mA vadittha, dha. pa. aTTha. 1.8; - kassa pu., Sa. vi., e. va. - ANattiko nAma asukassa bhaNDaM avaharAti ajhaM ANApeti, pArA. aTTha. 1.243; - kasmiM pu./napuM.. sapta. vi., e. va. - amukasmi gAme vA nigame vA nagare vA ti, ma. ni. 2.100. asu pu.. pra. vi., e. va. [asu], prANa - pANo tvasu pakAsito, abhi. pa. 407; - mhi sapta. vi., e. va. - asumhi ca bale pANo satte hadayagAnile, abhi. pa. 945. asukka tri., sukka kA niSe., tatpu. sa. [azukla], anujjvala, gandA, malina, kAlA (karma) - kkaM napuM., pra. vi., e. va. - kamma akaNha asukka akaNhaasukkavipAka, ma. ni. 2.59. asukkha tri., vsusa ke bhU. ka. kR. kA niSe. [azuSka], nahIM sUkhA huA, harA-bharA yA tAjA - kkhaM napuM., pra. vi., e. va. - rukkhato pana aviyojitaM asukkhaM bhUtagAmo ti vuccati, dI. ni. aTTa, 1.75. asukha ka. tri., ba. sa. [asukha], sukha kA anubhava na karAne vAlA, dukha se bharA, kha, napuM., niSe. tatpu. sa. [asukha], sukha kA abhAva, dukha, mana ke lie pratikUla anubhava - khAya ca. vi., e. va. - ... bahujanaahitAya bahujanaasukhAya anatthAya ahitAya dukkhAya devamanussAnaM dI. ni. 3.195. asukhasayita tri., tatpu. sa., ThIka se sukhAkara bhaNDAraNa / nahIM kiyA huA, annabhaNDAra meM ThIka se nahIM rakhA gayA - tAni napuM., pra. vi., ba. va. - bIjAni patidvApeyya khaNDAni ... asukhasayitAni dI. ni. 2.260; asukhasayitAnIti yAni sakkhApetvA koDe AkiritvA ThapitAni tAni sukhasayitAni nAma etAni pana na tAdisAni, dI. ni. aTTha. 2.362. asukhuma tri., sukhuma kA niSe.. tatpu. sa. [asUkSma], sthUla, moTA-jhoMTA, suvyakta - maM napuM.. pra. vi., e. va. - dudullanti dudda ca kilesadUsita thUlaJca asukhuma, anipuNanti vuttaM hoti, pArA. aTTha. 1.170. asuGkAraha tri., [azulkAha], zulka na lagAe jAne yogya, Taiksa na bharane yogya - haM napuM., pra. vi., e. va. - corAnaM anupakAraM suGkikAnaM asuGkArahaM mAtikApattaJceva ..., jA. aTTha. 5.243. asuci tri., suci ko niSe. [azuci], zA. a. apavitra, gandA, malina - sambhave cAsuci pume amejjhe tIsa dissati, abhi. pa. 1024; - ci pu., pra. vi., e. va. - asuci pUtilomosi, duggandho vAsi sUkara jA. aTTha. 2.10; asuci duggandho sabhIru sappaTibhayo mittadubhI, a. ni. 2(1).240; - cI ba. va. - ime cunda dasa akusalakammapathA asucIyeva honti asucikaraNA, a. ni. 3(2).234; attadvapaJjA asucI manussA, su. ni. 75; - cinA/ciyA pu./strI., tR. vi., e. va. - asucinA kAyakammena ... asuciyA cetanAya ... asucinA paNidhinA samannAgatA, cULani. 275; lA. a. 1. napuM, zarIra ke vividha dvAroM se bAhara hokara bahane vAlA mala yA gandagI- athassa navahi sotehi, asucI savati sabbadA, su. ni. 199; asuci savatIti sabbalokapAkaTanAnappakAraparamaduggandhajeguccha asuciyeva savati, su. ni. aTTha. 1.209; lA. a. 2. vIrya, zukra - asuci sambhavo sukkaM abhi. pa. 274; - ci dvi. vi., e. va. - tesaM... okkamantAnaM supinantena asuci muccati, senAsanaM asucinA makkhiyati, mahAva. 385; - kapallaka napuM.. karma. sa. [azucikapAlaka]. gande mala yA viSTA se bharI gagarI - kaM dvi. vi., e. va. - pathavirasarassa asucikapallaka sIsena ukkhipitvA vicaraNaM nAma ..., vibha. aTTha. 426; - karaNa tri., [azucikaraNa], apavitra kara dene vAlA, gandA banAne vAlA- NA pu..pra. vi., ba. va. - dasa akusalakammapathA asucIyeva honti asucikaraNA ca, a. ni. 3(2).234; - kalalakUpa pu., karma. sa. [azucikalalakUpa]. apavitra vastuoM yA maloM se bharA huA sAlAba, atyanta gandA jalAzaya - pe sapta. vi., e. va. - candanikAyAti asucikalalakUpe, a. ni. aTTha. 2.141; - kalimala napuM.. karma. sa., apavitra evaM kAle raMga kA mala, AMkha kA kIcar3a evaM nAka ke andara se baha rahA neTA-laM dvi. vi., e. va. - ... nayena nAnappakArakaM asucikalimalaM vamatIti vammiko, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).33; - kiliTTha tri, tatpu. sa., apavitra vastu dvArA gIlA kiyA huA, mUtra Adi apavitra dravoM dvArA bhigoyA huA -pu., vi. vi., e. va. - kilinna passitvAti asucikiliTTha passitvA, pArA. aTTha. 1.224; - For Private and Personal Use Only Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asuci 700 asuttamayika jegucchapaTikkUla tri., dva. sa., apavitra, ghRNita evaM pratikUla ni. aTTha. 3.12; asucisukhanti kAyAsucisannissitattA - le pu., sapta. vi., e. va. - yathA nAma ... saGkArarAsimhi kilesAsucisannissitattA ca asucisannissitasukhaM, a. asucijegucchiyapaTikUlepi sucigandhaM padumaM jAyetha, dha. pa. ni. TI. 3.13-14; -- sedayUsa pu., karma. sa. [azucisvedayUSa]. aTTha. 1.250; - chAna napuM.. karma. sa. [azucisthAna]. pasIne kA apavitra bahAva, pasIne kA gandA pAnI - so pra. apavitra sthAna, gandI jagaha - ne sapta. vi., e. va. - varAho vi., e. va. - navanavutiyA lomakUpasahassehi asucisedayUso vAsuciTThAne chaDDetvA suddhabhojanaM, saddhammo. 378; - tara tri., paggharati, visuddhi. 1.186. tula. vize. [azucitara], aura bhI adhika apavitra, apekSAkRta asuJa tri., niSe. tatpu. sa. [azUnya], nahIM khAlI, nahIM adhika apavitra - rAni napuM., pra. vi., ba. ka. - asucitarAnirikta, nahIM rahita, aviyukta, jur3A huA, lagAtAra rUpa meM ... duggandhatarAni ca pUtikatarAni ca ma. ni. 2.185; bharA huA - o pu., pra. vi., e. va. - asuo loko asucitarAni ... duggandhAni ca pUtIni ca, idAni pana arahantehi assA ti, dI. ni. 2.114; asuJo... naLavanaM asucitarAni ceva duggandhatarAni...., ma. ni. aTTa (ma.pa.) saravanaM viya nirantaro assa, dI. ni. aTTha. 2.162; - A 2.156; - nissavaNa tri., ba. sa. [azucinisravaNa], mala ba. va. - avivittAti asuJA, udA. aTTha. 346; - gandha ko yA apavitra tarala ko bahAtA rahane vAlA, gandagI ko tri., ba. sa. [azUnyagandha], kisI vizeSa prakAra kI gandha se TapakAne vAlA - NaM pu., dvi. vi., e. va. - dukkhodayaM yukta, gandha se avirahita - ndho pu.. pra. vi., e. va. - asucinissavaNaM anattaM, tela. 45; - paTipILita tri., manuJjagandhena asugandho, jinA. 83; - tta napuM., bhAva. tatpu. sa. [azucipratipIDita], apavitratA se pIr3ita, gandagI [azUnyatva]. azUnyatA, azUnya-bhAva, abhAvarahita hone kI se parezAna - to pu.. pra. vi., e. va. - asucipaTipIlito dazA - taM pra. vi., e. va. - suJo ... asthi cevida nAma so hoti mANavako vA mANavikA vA, a. ni. 2(1).210; asuJataM yadidaM- ma. ni. 3.148; ekattanti ekabhAvaM, eka - piNDa pu., tatpu. sa. [azucipiNDa, mala kA piNDa, asuJataM atthIti attho, eko asuJabhAvo atthIti vuttaM apavitratA se bharA piNDa - NDaM dvi. vi., e. va. - ... te hoti. ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.111. cakkhusaJjitaM asucipiNDaM gaNha, therIgA. aTTha. 282; - asuNanto /assuNanto |su ke varta. kR.. pu.. pra. vi., e. puNNa tri., tatpu. sa. [azucipUrNa], maloM se bharapUra, gandagI va. kA niSe. [azrRNvat], nahIM sunatA huA - pucchavhi se bharA huA - ..., asakiM pagdharitaM asucipuNNaM, therIgA. kiJci asuNanto, sutvA pahe viyAkate, su. ni. 1029; - 300; - bIbhaccha tri., dva. sa. [azucivIbhatsa]. apavitra evaM ntaM pu., dvi. vi., e. va. - acetanaM brAhmaNa assuNantaM, jA. ghRNAspada, gandA evaM ghinaunA - cchaM napuM., dvi. vi., e. va. aTTha3.20; tattha assuNantanti acetanattAva asuNantaM, tade.. - tato asuci bIbhacchaMduggandha kimisalaM, saddhammo. 603; asuNiM |su kA adya., u. pu., e. va., maiMne sunA - ekanaputito - bharita tri., tatpu. sa., apavitratA se bharapUra, maloM se bharA kappe, yaM dhammamasuNiM tadA, apa. 1.267. huA - taM napuM., pra. vi., e. va. - taM jaNNumattampi asuttantavinibaddha tri., tatpu. sa., suttoM ke andara nahIM rakhA asucibharitaM hoti, ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(1).87; - gayA, buddha vacanoM ke antargata na Ane vAlA -ddhaM pu./napuM.. bhAvamissita tri., tatpu. sa. [azucibhAvamizrita], apavitratA- Tvi. vi., e. va. - ... asuttantavinibaddha pALivinimuttaM ... bhAva se yukta - tA pu.. pra. vi., ba. va. - asacibhAvamissitAti attho, pArA. aTTa, 1.172; asuttantavinibaddhanti suttantesu tAya rasagiddhiyA rasapaTilAbhatthAya anibaddha, pALianArulhanti attho, sArattha. TI. 2.27. nAnappakAramicchAjIvasavAtaasucibhAvamissitA. su. ni. aTTa asuttamaya tri., [asUtramaya]. sUtoM yA dhAgoM se nahIM banA huA 1.263; -- sammata tri., apavitra mAnA gayA - taM napuM.. pra. - yaM napuM., dvi. vi., e. va. - asuttamayaM pasAdhanaM rajatena vi., e. va. - jarAvasAnaM yobbalaM rUpaM asucisammataM apa. suttakiccaM kariMsu, dha, pa. aTTha. 1.221. 2.244; - sukha napuM.. karma, sa. [azucisukha], azuddhi yA asuttamayika tri., uparivat - kaM pu., vi. vi., e. va. - ... apavitratA meM prApta kiyA gayA sukha, malina kAma-bhogoM meM asuttamayika sumanapupphapaTa mahArahaJca ... Aharanti, pArA. prApta sukha, klezoM Adi kI malinatA se bharA huA sAMsArika aTTha. 1.32; asuttamayikanti kapparukkhato nibbattadibbadussattA sukha - khaM pra. vi., e. va. - mILahasukhanti asucisukhaM, a. suttehi na katanti asuttamayika, sArattha. TI. 1.111. For Private and Personal Use Only Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org asuddha asuddha tri, suddha kA niSe, tatpu0 sa0 [ azuddha ], asvaccha, malina, gandA, naitika dRSTi se akuzala, AcArahIna - na pu. / napuM. tR. vi. e. va. kathaM suddhaM asuddhena samaM kareyyA ti su. ni. 90: kathahi sutavA... suddhaM samaNattayamevaM aparisuddhakAyasamAcAratAdIhi asuddhena ... samaM kareyya ...... su. ni. aDa. 1.131 do pu. pra. vi. e. va. asuddho hoti puggalo aJJataraM pArAjika dhammaM ajjhApanno, pArA, 259 DAva va anto asuddhA yahi sobhamAnAti sa. ni. 1 ( 1 ) 96 anto asuddhAti abbhantarato rAgAdIhi aparisuddhA mahAni. aDa. 358; kamma tri. ba. sa. [azuddhakarman]. malina karmoM ko karane vAlA, akuzala karmoM ko karane vAlA mmA pu0, pra. vi. ba. va. ye suddhA..... asuddha kammA kathino dadanti, jA. aDa. 6.132 asuddhakammAti kilihakAyavacImanokammA jA. aDa. 6.133 dhammata napuM. bhAva. [ akuzaladharmatva], pApamaya yA akuzala dharmoM se yukta honA ttApa. vi. e. va. asuddhadhammatA " anariyadhammesu kerATikattA sarvasu nassati jA. aDDa. 3.9 makkha tri. [ azuddhabhakSin] azuddha padArthoM ko khAne vAlA, gandI cIjoM ko khA lene vAlA kkho pu. pra. vi.. e. va. asuddhabhakkhasi khaNAnupAtI, kicchena te labbhati annapAnaM, jA. aDa. 3.461. asuddhi strI, suddhi kA niSe, tatpu0 sa0 pra. vi., e. va. [ azuddhi] zuddhi kA abhAva, AcaraNa meM pavitratA kA abhAva, akuzalatA suddhI asuddhi paccattaM, dha. pa. 165; akusalakammasadvAtA ca asuddhi... dha. pa. a. 2.89; ddhiM dvi. vi., e. va. suddhiM asuddhinti apatthayAno. su. ni. 906 asuddhinti asuddhiM patthenti, akusale dhamme patthenti, mahAni. 230. dhamma tri0, ba0 sa0 [ azuddhidharman ], vizuddhi yA nirvANa ko prApta na karane yogya, svabhAva se hI vizuddhi-rahita citta vAlA mmaM pu. hi. vi. e. va. sayameva ..... paraM vada bAlamasuddhidhammaM su. ni. 899 mmo pra. vi. e. va. bAlamasuddhidhammanti paro bAlo hIno nihInoM omako lAmako ... asuddhidhammo avisuddhidhammo ... mahAni. - - 222. asundara tri.. sundara kA niSe tatpu, sa. [asundara] burA. pratikUla, mana dvArA pratikUla rUpa meM saMvedanIya ro phu.. pra. vi., e. va. - asundaro gandho yassa so duggandhi, ka. vyA. 339 pu.dvi. vi. e. ka. idha bhikkhu cIvaraM labhati, - raM sundaraM yA asundaraM vA dI. ni. aDa. 1.166. 701 asubha - . asubha tri. subha kA niSe tatpu, sa. [azubha ], zA. a. amaGgaloM ko lAne vAlA, amaGgalakArI, apavitra lA. a. ka. klezoM ke maloM se paripUrNa, ghinaunA (zarIra evaM sAMsArika sukha Adi) maM' napuM. pra. vi. e. va. saGghatamasubhanti kilesAsucipagdharaNena asubhanti atyA.... therIgA. aDa. 280; - maM napuM., dvi. vi., e. va. - asubhaM asubhataddasu. a. ni. 1(2):60: to pa. vi. e. va. asubhatadasunti asubhaM asubhatoyeva addasaMsu, a. ni. aTTha. 2.299 - bhe pu0 / napuM0, sapta. vi. e. va. asubhe asubhasajjino, a. ni. 1 ( 2 ) 60: lA. a. khatri, azubha yA apavitra mAne gae dasa prakAra ke AlambanoM para upacAra-dhyAna athavA unakI smRti yA anupazyanA maM dvi. vi. e. va. asubha rAhula bhAvanaM bhAvehi ma. ni. 2.95; asubhanti udghumAtakAdisu upacArappana ma. ni. aDDa. (ma.pa.) 2101 bhA strI. pra. vi. e. va. rAgassa pahAnAya asubhA bhAvetabbA a. ni. 2 ( 2 ) 145 - ya ca. vi. e. ka. asubhAya citaM bhAvehi su. ni. 343 asubhAya cittaM bhAvehIti yathA saviJJANake avijJANake yA kArya asubhabhAvanA sampajjati, evaM cittaM bhAvehi su. ni. aTTha. 2.69 lA. a. ga. pu0, azubha- bhAvanA ke dasa prakAra athavA citta kI ekAgratA ke dasa azubha Alambana bhA pra0 vi. ba. va. uddhamAtaka, vinIlakaM, vipuSbakaM vicchidaka, vikkhAyitaka, vikkhittakaM, hatavikkhittakaM, lohitakaM, puLuvaka, advikanti ime dasa asubhA visuddhi. 1.108 abhi. dha. sa. 62; - bhedvi. vi., ba. va. - uggaNheyyAsubhe kathaM, nA0 ru. pari 1069; kathA strI, tatpu. sa. [ azubhakathA]. zA. a. amaGgala bharI cIjoM ke bAre meM kathana yA upadeza, zarIra evaM viSaya-bhogoM Adi ke azubha hone ke viSaya meM upadeza thaM dvi. vi. e. va. bhagavA bhikkhUnaM anekapariyAyena asubhakathaM katheti pArA 81 sa. ni. 3.390 lA. a. buddhavacana se bAhara kI pAMca prakAra kI kathAvastuoM meM se eka tisso pana saGgItiyo anAruLhaM dhAtukathA ArammaNakathA asubhakathA ANavatthukathA vijjAkaraNDakoti sa. ni. anu. 2.177; kammaTThAna napuM, karma, sa. [bau. saM. azubhakarmasthAna ], dhyAna ke cAlIsa karmasthAnoM (AlambanoM) meM se eka ke rUpa meM azubha naM dvi. vi., e. va. rAmaparipakkhaM asubhakammaTTAnaM gatvA ma. ni. aDa (mU.pa.) 1(1).72; tarasa rAgapaTighAtAya asubhakamgadvAnaM adAsi dha. pa. a. 2.243 kammaTThAnanidesa pu. visuddhi. ke usa khaNDa kA zIrSaka, jisameM phUle hue mRta zarIra jaise 3. For Private and Personal Use Only - - www Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 702 asubha azubha-karmasthAnoM ke grahaNa karane kI vidhi kA vivecana hai, visuddhi. 1.171-188; - kammikatissatthera pu., cetiyaparvata ke mahAtissathera kA hI dUsarA nAma - asubhakambhikatissattherasadise asubhabhAvanArate kalyANabhitte / sevantassApi kAmacchando pahIyati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).292; -- jjhAna napuM.. karma. sa. [azubhadhyAna], azubha mAne jAne vAle karmasthAnoM para citta kI ekAgratA - naM dvi. vi., e. va. - taM asubhajhAnaM bhAveti, dha. pa. aTTha. 2.320; - nAnaM Sa. vi., ba. va. - yadi evaM yA asubhajjhAnAnaM appamANArammaNatA vuttA ..., visuddhi. 1.109; - dassana napuM.. tatpu. sa. [azubhadarzana], azubha yA amaGgaladAyaka kA darzana - naM pra. vi., e. va. - asubhadassanampi sAtthaM, ma. ni. aTTa. (mU.pa.) 1(1).265; - nimitta napuM, karma, sa., citta kI ekAgratA lAne meM kAraNa banane vAlA azubha Alambana - taM pra. vi., e. va. - asubhanimittaM nAma asubhampi asubhArammaNampi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).292; - bhAvanA strI., tatpu. sa., dasa prakAra ke azubha karmasthAnoM meM kisI eka kA grahaNa kara kI jA rahI dhyAnabhAvanA - nA pra. vi., e. va. - brahmavihArabhAvanA asubhabhAvanA AnApAnassatibhAvanA ca...., ma. ni. TI. (ma.pa.) 2.62; - ya tR. vi., e. va. - asubhabhAvanAya vaNNaM bhAsati, sa. ni. 3(2).390; - bhAvanAnuyoga pu., tatpu. sa. [azubhabhAvanAnuyoga], dasa azubhoM kI Alambana ko rUpa meM grahaNa kara dhyAna-bhAvanA kA abhyAsa - go pra. vi., e. va. - apica cha dhammA... asubhabhAvanAnuyogo indriyesu guttadvAratA bhojane mattaJjatA kalyANamittatA sappAyakathAti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).292; - bhAvanArata tri., tatpu. sa., azubhoM ko karmasthAna banAkara dhyAnabhAvanA meM lagA huA - te pu., sapta. vi., e. va. - asubhakammikatissattherasadise asubhabhAvanArate kalyANamitte sevantassapi kAmacchando pahIyati, dI. ni. aTTa, 2.331; - lakkha Na napuM., tela. kI una caudaha gAthAoM ke samuccaya kA zIrSaka, jinameM zarIra ke azubhalakSaNoM para prakAza DAlA gayA hai, tela. 64-77; - sajJA strI., tatpu. sa. [azubhasaMjJA], "yaha zarIra azubha hai" isa prakAra kA saMjJA jJAna, zarIra kI azubha anupazyanA se utpanna jJAna, sAta saMjJAoM meM se eka - satta saJjA- aniccasA , anattasA , asubhasA ... nirodhasaJjA, dI. ni. 3.199; ... asubhAnupassanAJANe sajA asubhasA , dI. ni. aDa. 3.203; - sajI tri., azubha kI anupazyanA kara 'zarIra azubha hai, tuccha hai', isa prakAra kA jJAna pAne vAlA - asura jino pu., pra. vi., ba. va. - te nibbApenti rAgaggi, nicca asubhasaJjino, itivu. 66; tattha asubhasaJinoti dvattisAkAravase na ce va uddhava mAtakAdivasena ca asubhabhAvanAnuyogena asubhasaJino, itivu. aTTha. 261; - samApatti strI., tatpu. sa. [azubhasamApatti], azubha karmasthAnoM ko grahaNa kara dhyAna kI prApti - yA Sa. vi., e. va. - Adissa Adissa asubhasamApattiyA vaNNaM bhAsati, pArA. 81; - bhAkAra pu., tatpu. sa. [azubhAkAra], azubha yA amaGgalamaya svarUpa - raM dvi. vi., e. va. - ... asubhaM asubhAkAraM anupassakA hutvA viharatha, itivu. aTTha. 233; - bhAnupassI/bhAnupassino pu., pra. vi., ba. va., zarIra Adi meM azubha kI anupazyanA karane vAle - asubhAnupassI, .... kAyasmiM viharatha, itivu. 58; asubhAnupassIti asubhaM anupassantA ... kAyasmiM asubhaM asubhAkAra anupassakA hutvA vihastha, itivu. aTTha. 233; asubhAnupassI kAyasmi, . ... itivu. 59; etha tumhe, ... asubhAnupassino kAye viharatha. ma. ni. 1.420; - passiM pu., dvi. vi., e. va. - asubhAnupassiM viharantaM, ..., dha. pa. 8; asubhAnupassinti dasasu asubhesu aJjataraM asubhaM parasantaM... kese asubhato passantaM ....dha. pa. aTTha. 1.45; - bhArammaNa napuM., tatpu. sa. [azubhAlambana], dhyAna kI bhAvanA ke krama meM Alambana ke rUpa meM gRhIta azubha - NaM pra. vi., e. va. - asubhanimittaM nAma asubhampi asubhArammaNampi, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).292; - bhAvajjanA strI., tatpu. sa., azubha Alambana para citta kI ekAgratA - nAdIhi tR. vi., ba. va. - ... asubhAvajjanAdIhi upAyehi nivAraye, sa. ni. aTTha. 3.103; -- bhAsukhabhAvAdi pu., azubha evaM asukha Adi se rahita avasthAeM yA sthitiyAM - dInaM Sa. vi., e. va. - subhasukhabhAvAdInaM pakkhepassa, ... asubhAsukhabhAvAdInaM apanayanassa ca pahAnaM vuttaM, dI. ni. aTTha. 2.313-14; asubhAsukhabhAvAdInanti ettha pana Adisaddena amanuaniccatAdInaM, lIna. (dI.ni.TI.) 2.274. asura pu.. [asura], ka. (kevala ba. va. meM hI prayukta hone para) suroM yA devoM ke pratipakSI yA zatru, dAnava, pUrvakAla meM devatA ke rUpa meM raha cuke daitya - pubbadevA suraripU asurA dAnavA pume, abhi. pa. 14; kha.1. vyu., 'hamane surA nahIM pI aisA kahane ke kAraNa asura nAma pAne vAle devatA - ... tAtA na suraM pivimha, na suraM pivimhA ti AhaMsu, tato paTThAya asurA nAma jAtA, sa. ni. aTTha. 1.295; kha.2. suroM arthAt devatAoM ke zatru asura - surA nAma devA, tesaM paTipakkhAti For Private and Personal Use Only Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org asura 703 asura vA asurA, udA. aTTha. 243; kha.3. vAstavika devoM ke samAna asuroM ke samUhoM ko parAsta karane vAlA devarAja zakra prabhAsita nahIM hone ke kAraNa asura - pakatidevA viya na (indra)- no pra. vi., e. va. - sa devarAjA asuragaNappamaddano, suranti, na isanti na virocantIti asurA, udA. aTTha. 243; okAsamAkaRti.... jA. aTTha. 5.133; - jeTThaka pu., tatpu. kha.4. prANiyoM ke aneka vargoM meM se eka, anya prANiyoM se sa. [asurajyeSThaka], asuroM kA mukhiyA, asuroM meM pramukha, bhinna prANiyoM kA eka varga - sukhakAmA hi devA manussA asuroM kA svAmI - ko pra. vi., e. va. - tattha asuresoti asurA nAgA gandhabbA ye ca santi puthukAyA ti, dI. ni. asuro eso, asurajeTTako sakko esoti adhippAyena vadati, 2.198; ga.1. asuroM ke do suspaSTa varga ka. kAlakaJcikA, jA. aTTha. 4.244; - tta napuM., bhAva. [asuratva], asurabhAva, ye pretoM jaise svarUpa vAle tathA pretoM ke sAtha AvAha-vivAha asura hone kI avasthA - ttAya ca. vi., e. va. - ayaM diTTi karate haiM - nanu kAlakaJcikA asurA petAnaM samAnavaNNA ... yakkhattAya vA asurattAya vA... devatAya vA, mahAni. 52; .... petehi saha AvAhavivAhaM gacchanti, kathA. 299; kha. - danta tri., ba. sa. [asuradanta], asuroM ke dAMtoM jaise vepacittiparisA, isa varga vAle asura devatAoM jaise rUpa TikarAla dAMtoM vAlA, mukha se bAhara kI ora nikale hue vAle hote haiM tathA unhIM ke sAtha vaivAhika sambandha bhI dAMtoM vAlA - nto pu., pra. vi., e. va. - ... asuradanto vA sthApita karate hai - nana vepacittiparisA devAnaM samAnavaNNA hedrA vA upari vA bahinikkhantadanto, mahAva. aTTha. 295; - .....devehi saha AvAhavivAhaM gacchantIti, kathA. 299; ga.2. nagara napuM, tatpu. sa. [asuranagara], asuroM kA nagara, asuroM pu., e. va. meM prayukta, zA. a. eka asura, devatAoM se kI rAjadhAnI - raM pra. vi., e. va. - dve nagarAni ... zatrutA rakhane vAlI prajAti kA eka prANI, lA. a. duSTa ayujjhapurAni nAma jAtAni devanagaraJca asuranagaraJca, sa. prakRti vAlA asajjana vyakti, vIbhatsa - evaM kho, bhikkhave, ni. aTTha. 1.296; - parivAra tri., ba. sa. [asuraparivAra]. puggalo asuro hoti asuraparivAro, a. ni. 1(2),1063; asuroM ke samUha ke sAtha rahane vAlA, asuroM se cAroM ora asuroti asurasadisovibhaccho, a. ni. aThTha. 2.319; neso se ghirA huA - ro pra. vi., e. va. - puggalo asuro hoti migo mahArAja, asureso disampati, jA. aTTha, 4.244; tattha asuraparivAro, a. ni. 1(2).106; - pura napuM.. tatpu. sa. asuresoti asuro eso, asurajeTako sakko esoti [asurapura], asuroM kA nagara, asuroM kI rAjadhAnI - raM dvi. adhippAyena vadati, tade.; - kaJA strI0, tatpu. sa. vi., e. va. - koTisatApi koTisahassApi nAgA tehi saddhiM [asurakanyA], asuroM kI putrI sujA, jo devarAja indra kI yujjhitvA te asurapurayeva pavesetvA nivattanti, sa. ni. aTTha. bhAryA thI - aM dvi. vi., e. va. - so sujaM asurakaja 1.296; - bhavana napuM.. tatpu. sa. [asurabhavana], sumeru parvata purato katvA apetha, dI. ni. aTTha. 2.289; - kAya pu., asuroM ke nIce pAtAla meM sthita asuroM kA nivAsasthAna - naM pra. kA loka, cAra prakAra kI apAya bhUmiyoM yA dukhabharI gatiyoM vi., e. va. - sinerussa heDimatale asurabhavanaM nAma atthi, meM eka, akuzala karmoM ke vipAka ke kAraNa prApta hone vAle ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).198; - bherI strI., tatpu. sa. dukhada loka meM janma - yo pra. vi., e. va. - kAlaGkato ca [asurabherI], asuroM kA tAzA yA bar3A Dhola, asuroM kA kAlakaJcikA nAma asurA sabbanihIno asurakAyo, tatra nagAr3A - riyo dvi. vi., ba. va. - ..., yuddhasajjA hutvA , upapajjissati, dI. ni. 3.5; - ye sapta. vi., e. va. - asurabheriyo vAdentA mahAsamudde udakaM dvidhA bhetvA udvahanti, devesu manussesu ca, tiracchAnayoniyA asurakAye, therIgA. sa. ni. aTTa, 1.296; - mAyA strI., tatpu. sa. [asuramAyA], 477; asurakAyeti kAlakaJcikAdipetAsuranikAye, therIgA. asuroM kI mAyA, asuroM kI jAduI cAla -- yAhi tR. vi. aTTha. 309; - yA pra. vi., ba. va. - dibbA vata, bho, kAyA ba. va. - samAyAti saddhi asuramAyAhi, jA. aTTha. 5.18; - paripUrissanti, parihAyissanti asurakAyA ti, a. ni. yoni strI., [asurayoni], asura nAmaka prajAti, asuroM kA 1(1).168; asurakAyAti cattAro apAyA paripUrissanti, a. loka - niM dvi. vi., e. va. - asurakAyanti ni. aTTha. 2.122; - gaNa pu.. tatpu. sa. [asuragaNa]. asuroM kALakaJjikaasurayoniJca vaDDentIti attho, jA. aTTha. kA samUha, bahuta sAre asura - NA pra. vi., ba. va. - tasmi 5.179; - yoniya tri., asurayoni meM punarjanma dilAne vAlA kAle asuragaNA tAvatiMsadevaloke paTivasanti, ma. ni. aTTha. - yo pu., pra. vi., e. va. - asurayoniyoti asurayoniyA (mU.pa.) 1(2).198; - gaNappamaddana pu., [asuragaNapramardana]. hito, asurajAtinibbattanakoti attho, netti. aTTha. 254; - For Private and Personal Use Only Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asurindakabhAradvAja 704 asUra rAja pu., tatpu. sa. [asurarAja], asuroM kA rAjA, asuroM asuropa/assuropa pu., 1. dveSa yA krodha se bharA citta, kA adhipati - jo pra. vi., e. va. - asurAdhipoti yathA jisameM bole gae vacana Adhe-adhUre hI raha jAte haiM, paripUrNa tAvatiMsehi parivAritaM indaM asurarAjA nappasahati, jA. nahIM ho pAte, citta meM uttejanA yA krodha kA bhAva - ... doso aTTha. 4.124; - vagga pu., a. ni. ke eka varga kA zIrSaka, dussanA... caNDikkaM asuropo anattamanatA cittassa, dha. sa. a. ni. 1(2),106-116; - vata napuM.. tatpu. sa. [asuradrata], 418; na etena suropitaM vacanaM hoti, duruttaM aparipuNNameva asuroM kA vrata, asuroM dvArA grahaNa kiyA gayA vyavahAra - hotIti asuropo, dha. sa. aTTa, 297; 2. AMsuoM se bharapUra taM pra. vi., e. va. - vatAnIti hatthivataM vA... yakkhavataM vA krodha yA uttejanA kI avasthA - apare pana assujananatuna asuravataM vA..., mahAni. 66; - vatika tri., [asuravratika], assuropanato assuropoti vadanti, dha, sa. aTTha. 297. asuroM ke vratoM yA vidhi vidhAnoM kA anusaraNa karane asulabha tri., sulabha kA niSe., tatpu. sa. [asulabha], saralatA vAlA, asuroM ke kAryakalApoM ko grahaNa karane vAlA - kA se prApta na hone vAlA - bhaM pu./napuM., dvi. vi., e. va. - pu., pra. vi., e. va. - santeke samaNabrAhmaNA asulabhamabhutamatulaM nicca nIruja asokamatisantaM saddhammo. vatasuddhikA, ... yakkhavatikA vA honti, asuravatikA vA 496. honti, ..., mahAni. 63-64; - vimAna napuM, tatpu. sa. asuvaNNa 1. tri., suvaNNa kA niSe. [asuvarNa], sonA se [asuravimAna], asuroM kA loka, asuroM kA nivAsasthAna- bhinna vaha vastu, jo sonA se bhinna ho, rahita ho - NNo pu., naM pra. vi., e. va. - atha nesaM puJAnubhAvena sineruno pra. vi., e. va. - imasmi karIsamatte padese Amalakamattopi hedvimatale asuravimAnaM nAma nibbatti, dha. pa. aTTha. 1.1544; - paMsapiNDo asuvaNNo nAma natthI ti, a. ni. aTTha. 1.330; 2. sAsana pu., tatpu. sa. [asurazAsana]. zakra (indra) kI eka napuM., suvaNNa kA niSe., tatpu. sa., sonA ke atirikta kucha upAdhi - no pra. vi., e. va. - jambAriceva vajirahattho / anya - NNaM dvi. vi., e. va. - sA asuvaNNameva suvaNNanti asurasAsano, sadda. 2.378; - rAdhipa pu., tatpu. sa. ... datvA , jA. aTTa, 4.12. [asurAdhipa], asuroM kA svAmI - po pra. vi., e. va, - asusAnaTThAna napuM.. susAnaTThAna kA niSe. [azmazAnasthAna], amittA nappasahanti, indaMva asurAdhipo ti, jA. aTTha. 4.123; aisA sthAna, jahAM zmazAna na ho yA jahAM koI mRta vyakti asurAdhipoti yathA tAvatiMsehi parivAritaM indaM / kI dAhakriyA na kI gayI ho - naM pra. vi., e. va. - asurarAjA nappasahati, jA. aTTha. 4.124; - rAdhipati pathaviyahi ajhApitaTTAnaM vA asusAnahAnaM vA ... larddhana pu., uparivat - tiM dvi. vi., e. va. - ye mAdisaM sakkA ..., jA. aTTha. 2.45... asurAdhipatiM navagUthasUkara viya kaNThapaJcamehi bandhanehi asusira tri., [asuSira], nahIM khokhalA, Thosa - ro pu., pra. bandhitvA nisIdApenti, sa. ni. aTTha. 3.110; - rAbhibhU pu., vi., e. va. - yathA hi ekaghano asusiro..., dha. pa. aTTa. zakra (indra) kI eka upAdhi - gandhabbarAjA devindo sarindo 1.330. asurAbhibhUti, sadda. 2.378; - rinda pu., tatpu. sa. [asurenda], asussUsanta tri., vsu (sunanA) ke icchA. ke varta. kR. kA asuroM kA rAjA yA svAmI - ndena tR. vi., e. va. - niSe. [azuzrUSat], sunane kI icchA na rakhane vAlA - ssaM sakalanagaraM bodhisattassa rUpadassanena dhanapAlakena pu., pra. vi., e. va. - paJaJca kho asussUsaM, na koci paviTTharAjagahaM viya asurindena paviTThadevanagaraM viya ca sobha adhigacchati, jA. aTTha. 5.117; asussUsanti paNDitapuggale agamAsi, jA. aTTha. 1.75. apayirupAsanto assuNanto, jA. aTTa. 5.118. asurindakabhAradvAja pu., akkosakabhAradvAja kA anuja - asussUsA strI., sussUsA kA niSe., tatpu. sa. [azuzrUSA]. jo pra. vi., e. va. - asurindakabhAradvAjo brAhmaNo bhagavantaM sunane kI icchA kA abhAva - sA pra. vi., e. va. - etadavAca-sa. ni. 1(1).191; tAtaya asurindakabhAradvAjoti asussUsA aparipucchA paJaAya paTipanthI, a. ni. 3(2).113. akkosakabhAradvAjassa kaniTTho, sa. ni. aTTha. 1.202. asUyittha su (sunanA) ke karma. vA. kA adya., ma. pu., ba. asuriyaMpassa tri., [asUryampazya], sUrya ko na dekhane va., sunA gayA thA- asUyitthA ti vA sutaM. sadda. 2.491. vAlA/vAlI - ssAni napuM. pra. vi., ba. ka. - asuriyaMpassAni asUra pu., niSe. tatpu. sa. [azUra], zUratA evaM vIratA se mukhAni, sadda. 3.744. rahita, sAhasahIna, kAyara, Darapoka - ro pra. vi., e. va. - For Private and Personal Use Only Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asekha/asekkha 705 asecana nAsUroti na asUro bhIrukajAtiko, jA. aTTha. 7.186; nanaM asUro jinAti, su. ni. 441; ... evaM tava senaM asUro kAye / ca jIvite ca sApekkho puriso na jinAti, su. ni. aTTha. 2.107; - raM dvi. vi., e. va. - taM yuddhattho bhare rAjA, nAsUra jAtipaccayA, sa. ni. 1(1).118; nAsUraM jAtipaccayAti, ayaM jAtisampannoti evaM jAtikAraNA asUraM na bhareyya, sa. ni. 1(1).146. asekha/asekkha tri., sekkha kA niSe., tatpu. sa. [bau. saM. azaikSya], zA. a. zikSA dvArA prazikSita nahIM kiyA jAne yogya, lA. a. 1. arhat, jise aba Age kisI prakAra kI zikSA kI AvazyakatA nahIM raha jAtI hai, 2. arhat dvArA prApta kiye jA rahe zIla, samAdhi evaM prajJA jaise samprayukta dharma - kkho pu., pra. vi., e. va. - asekkhena sIlakkhandhenAti asekkhassa sIlakkhandho asekkho sIlakkhandho nAma, sa. ni. aTTha. 1.146; khINAsavo tvasekkho ca vItarAgo tathA rahA, abhi. pa. 10; tayo puggalA-sekkho puggalo, asekkho puggalo, nevasekkhonAsekkho puggalo, dI. ni. 3.174; khINAsavo sikkhitasikkhattA puna na sikkhissatIti asekkho, dI. ni. aTTha. 3.164; - kkhA' strI., pra. vi., e. va. - arahato paJjA asekkhA, dI. ni. aTTha. 3.166; - kkhA pu.. pra. vi., ba. va. - dasa asekkhA / dhammA, dI. ni. 3.216; asekkhA sammAdiTThItiAdayo sabbepi phalasampayuttadhammA eva, dI. ni. aTTha. 3.215; - khaM napuM., pra. vi., e. va. - sekhassa asekhaM ANaM atthIti, kathA. 254; - khena pu., tR. vi., e. va. - asekhenAvuso, sAriputta, bhikkhunA cattAro satipaTTAnA upasampajja vihAtabbA, sa. ni. 3.370; - jANa napuM., tatpu. sa. [bau. saM. azaikSyajJAna], arhat kA AjJA jJAna, "maiMne arhat avasthA ko prApta kara liyA, isa prakAra kA prativedhajJAna, AsravoM ke kSaya kA jJAna - naM pra. vi., e. va. - asekhaJANamuppanna, antimoyaM samussayo, sa. ni. 2(1),78; asekhajANanti arahattaphalaJANaM. sa. ni. aTTha. 2.251; - JANakathA strI., kathA. ke eka sthalavizeSa kA zIrSaka, kathA. 254-255; - tta napuM, bhAva. [bau. saM. azaikSyatva]. azaikSya yA arhatva ke phala ke prApti kI avasthA - ttA pa. vi., e. va. - sA hi sayaM asekkhattA aseksavisayaM amaAsi, udA. aTTha. 141; - dhammakkhandha pu., tatpu. sa. [bau. saM. azaikSyadharmaskandha], arhat dvArA prApta pAMca prakAra ke dharma - ndhassa Sa. vi., e. va. - paJcaasekkhadhammakkhandhassa ca bhAgavA hotIti ... arahattena desanAya kUTa gaNhIti, dha. pa. aTTha. 1.92; - bala napuM., tatpu. sa. [bau. saM. azaikSyabala]. arhat ke bala - lAni pra. vi., e. va. - dasa asekhabalAni? sammAdihiM sikkhatIti sekhabalaM, tattha sikkhitattA asekhabalaM. paTi. ma. 347; - bhAgiya tri., [bau. saM. azaikSyabhAgIya]. arhatvaphala kI lokottara avasthA se sambandhita - yaM napuM.. pra.vi., e. va. - kiM idaM suttaM Ahacca vacanaM... saMkilesabhAgiyaM ... asekkhabhAgiyaM, netti. 20; 105; pariniTTitasikkhAdhammA asekkhA, asekkhabhAve pavattaM, asekkhe bhajApetIti vA asekkhabhAgiyaM, netti. aTTha. 338; - bhUmi strI., tatpu. sa. [bau. saM. azaikSyabhUmi], arhattava-phala kI avasthA- mi dvi. vi., e. va. - tasmA uttari asekkhabhUmiM pucchanto dutiya pahaM pucchi , ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).178; - muni pu.. karma. sa. [bau. saM. azaikSyamuni], arhat, vaha Aryapudgala, jisake citta ke sabhI Asrava kSINa ho cuke hai - nInaM Sa. vi., ba. va. - evarUpAnaM asekhamunInaM abhisamparAyo nAma natthi, dha. pa. aThTha. 2.186; - ratana napuM.. karma. sa. [bau. saM. azaikSyaratna], ratnoM kI bhAMti anuttara mUlyoM vAlA arhat - naM pra. vi., e. va. - ase kharatanampi duvidha sukhavipassakasamathayAnikavasena, khu. pA. aTTha. 141; - visaya pu., tatpu. sa. [bau. saM. azaikSyaviSaya], arhatoM ke jJAna kA kSetra - yaM dvi. vi., e. va. - sA hi sayaM asekkhattA aseksavisayaM abmAsi, udA. aThTha 141; sIlakkhandhamahantatA strI., bhAva., arhatoM kI zIlarAzi kI utkRSTatA yA UMcAI - ya tR. vi., e. va. - kudAssu nAmAhampi evaM asekhasIlakkhandhamahantatAya saJjAtakkhandho bhaveyyaM su. ni. aTTha. 1.82. asekha/asekhiya tri., [azaikSya], arhat se sambaddha samyakdRSTi Adi kuzala dharma, zikSA prApti ke mArga se Age pahuMca cuke Aryapudgala se sambandhita kuzala dharma - yA pu., pra. vi., ba. va. - asekhiyA dhammA, ..., asekhA sammAdiSTTi, . .... asekhA sammAvimutti - a. ni. 3(2).189; dvAdasame asekhiyAti asekhAyeva, asekhasantakA vA, a. ni. aTTha. 3.333. asecana tri., a + sica (sIMcanA) kA kri. nA. athavA secanaka kA niSe. [bau. saM. Asecana], zA. a. citta, AMkhoM, kAnoM, jihvA tathA kAya Adi meM prIti utpanna kara dene vAlA, Ananda se pUrI taraha sikta yA bhigoyA huA, vaha, jise dekhate-dekhate jI na bhare, manohara, sundara, apane Apa meM Anandamaya, anya kI apekSA se Anandamaya banane For Private and Personal Use Only Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asecitabbaka 706 asesa vAlA - naM napuM.. pra. vi., e. va. - cittakkhipItijana- namavyAsekamasecanaM, abhi. pa. 697; tena cittena pAtabba, vimuttirasamasecanAnti, mi. pa. 377; lA. a. ka. svAda meM AnandadAyaka - kaM napuM, dvi. vi., e. va. - labhetheva sAdurasaM asecanaka, ma. ni. 1.162; taJca pana appaTivAnIya, asecanakamojavaM sa. ni. 1(1),246; asecakanamojavanti anAsittaka' ojavantaM yathA hi bAhirAni asambhinnapAyAsAdInipi sappimadhasakkharAhi AsittAni yojitAneva madhurAni ... na evamayaM dhammo ayaM hi ... na ajena upasitto, sa. ni. aTTha. 1.277; lA. a. kha. uttama evaM sukhada sugandha se bharapUra - so yato yato ghAyetha... adhigacchateva surabhigandhaM asecanakaM, a. ni. 2(1).218; lA. a. ga. apane Apa meM paripUrNa evaM uttama anubhava, (AnApAnasati kA abhyAsa) - ko pu., pra. vi., e. va. - ayampi kho, bhikkhave, AnApAnassatisamAdhi bhAvito... asecanako ca sukho ca..., pArA. 83; ettha pana nAssa secananti asecanako anAsittako abbokiNNo ..., pArA. aTTha. 2.9; nAssa santapaNItabhAvAvahaM kiJci secananti asecanako, sArattha. TI. 2.163; lA. a. gha. zIla Adi meM apane Apa meM paripUrNa (sAdhaka)- ko pu., pra. vi., e. va. - ajegucchoti sampannasIlAditAya ajegucchanIyo asecanako manApo, su. ni. aTTha. 2.241; - tta napuM., bhAva. [asecanakatva]. mana ko Anandita kara denA, apane Apa meM manohArI yA sundara rahanA - ttAya ca. vi., e. va. - ... madhurattAya sAtattAya asecanakattAya saMvattati, a. ni. 1(1).45; - phala tri., ba. sa. [asecanakaphala], anukUla phala dene vAlA, mana ko Anandita karane vAle phala ko dene vAlA - laM napuM, pra. vi., e. va. - nanu dAnaM iTThaphalaM... asecanakaphalaM...., kathA. 179. asecitabbaka tri., sica (sIMcanA, bhigonA) ke prera. ke saM. kR. kA niSe., atirikta rasa yA mazAle nahIM DAlane yogya, ucita anupAta meM DAle gae sabhI rasoM evaM mazAloM se yukta ... kaM napuM.. pra. vi., e. va. - asecanakanti asecitabbaka, sappiphANitamadhusakkarAdIsu idaM nAmettha mandaM idaM bahukanti na vattabbaM samayojitassaM. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).392. aseTThacariyA strI., karma. sa. [azreSThacaryA]. uttama AcaraNa kA abhAva, durAcAra, abrahmacarya - yaM dvi. vi., e. va. - abrahmacariyanti aseTThacariyaM, dI. ni. aTTha. 1.67. aseTThacArI tri.. [azreSThacArin], uttama AcaraNa se vihIna, abrahmacArI - no pu., pra. vi., ba. va. - abrahmacArinoti methunappaTisevitAya aseTThacArino ime hi nAmA ti hILentA vadanti, udA. aTTha. 210.. asenAsanaka/ asenAsanika tri., [azayanAsanika]. Avazyaka AvAsoM kI suvidhA se rahita, nivAsasthAna ko na pAyA huA - kena pu., tR. vi., e. va. - asenAsanikena vassaM upagantabbaM mahAva. 201; asenAsanikenAti yassa paJcanna chadanAnaM aJjatarena channaM yojitadvArabandhana senAsanaM natthi, tena na upagantabba, mahAva. aTTha. 335. asela pu., vya. saM., 1. pANDu vAsudeva kA putra, 2. muTasiva kA putra - lo pra. vi., e. va. - te gahetvA aselo tu muTasivassa atrajo, ma. vaM. 21.11-13. asevanA strI., sevanA kA niSe., tatpu. sa. [asevana, napuM.]. sevAsuzrUSA na karanA, upekSA, ucita dekhabhAla na karanA, sAtha-saGga na karanA - nA pra. vi., e. va. - asevanA ca bAlAnaM paNDitAnaJca sevanA, khu. pA. 5.3; tattha asevanAti abhajanA apayirupAsanA, khu. pA. aTTha. 99. asevitabba tri., seva (sevA karanA, sAtha karanA) ke saM. kR. kA niSe. [asevitavya], sAtha saMga na karane yogya, AcaraNa na karane yogya, - tabbaM napuM.. pra. vi., e. va. - ... kAyasamAcArapAhaM ... duvidhena vadAmi - sevitabbampi, asevitabbampi, ma. ni. 3.94. asesa tri., ba. sa. [azeSa], samagra, samUcA, sArA, kucha bhI nahIM chor3A huA - saM' napuM., pra. vi., e. va. - nissesaM kasiNAsesaM samaggaM ca anUnaka, abhi. pa. 702; - saM dvi. vi., e. va., kri. vize., samUce taura para, pUrI taraha se - yo rAgamudacchidA asesa, bhisapupphava saroruhaM vigavha, su. ni. 2-4; asesanti sAnusayaM, su. ni. aTTha. 1.15; asesamete pajahAsi buddho ti, udA. 111; ... asesaM, anavasesaM .... udA. aTTha. 192-93; - sA pu., pra. vi., ba. ka. - arI asesA damathaM upenti, dI. ni. aTTha. 2.191; - nirodha pu., karma. sa. [azeSanirodha], pUrI taraha se samApti yA rukAvaTa, pUrNarUpa se vinAza - dhA pa. vi., e. va. - keci na nirujjhanti avijjAya sAvasesanirodhA, udA. aTTha. 40; - nissesa tri., dva. sa. [azeSaniHzeSa], sabhI ko apane andara sameTA huA, samagra, samUcA - sA napuM, pra. vi., e. va. - yasmA evaM dukkhA pamuccati asesanissesAti arahattanikUTena desanaM niTThApesi, su. ni. aTTha. 1.183; - For Private and Personal Use Only Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asetvA 707 asoka vacana napuM., karma. sa. [azeSavacana], sabhI ko apane meM antargata karane vAlA vacana, yathArtha-vacana - naM pra. vi., e. va. - asesavacanaM idaM, nissesavacanaM idaM, nippariyAyavacanaM idaM, ..., mi. pa. 121; - virAganirodha pu., karma. sa. [azeSavirAganirodha], pUrI taraha se bilagAva aura vinAza, virAga ke mArga dvArA pUrNa nirodha - dhA pa. vi., e. va. - avijjAyatveva asesavirAganirodhA saGghAranirodho, ma. ni. 1.334; asesavirAganirodhAti virAgasaGghAtena maggena asesanirodhA anuppAdanirodhA, ma. ni. aThTha. (mU.pa.) 1(2).204; asesavirAganirodhAti asesaM virAgena nirodhA, asesavirAgasaGghAtA vA nirodhA, su. ni. aThTha. 2.201. asetvA |sis (bAkI bacA rahanA) ke pU. kA. kR. kA niSe.. bAkI kucha bhI bacA huA na chor3akara, apane pIche kucha bhI bacA huA na chor3akara - eka sAmaNerampi vihAre asesetvA bhikkhaM adhivAsethAti, sa. ni. aTTha. 2.160. asoka 1. tri., ba. sa. [azoka], zoka-rahita, zoka-mukta (vyakti athavA citta)- ko pu., pra. vi., e. va. - asoko hoti nibbutoti, su. ni. 598; - kaM napuM., pra. vi., e. va. - asokaM virajaM suddha, su. ni. 641; dha. pa. 412; tamahaM vaTTamUlasokena asoka .... su. ni. aTTha. 2.172; - kA pu., pra. vi., ba. va. - asokA te virajA anupAyAsAti vadAmIti, udA. 177; 2. pu., zoka kA niSe., tatpu. sa. [azoka], zoka kA abhAva, zoka se mukta avasthA, azokabhAva, nirvANa kI avasthA - kaM dvi. vi., e. va. - tasmA asokaM virajaM patthayAno, udA. 177; ... asokabhAvaM... asokaM virajanti laddhanAma nibbAnaM, ..., udA. aTTha. 347; 3. pu., [azoka], eka vRkSa, lAla phUloM vAlA eka prasiddha vRkSa - asoko vajulo cAtha, abhi. pa. 573; - kA pra. vi., ba. va. - asokA mudayantI ca, vallibho khuddapuphphiyo, jA. aTTha. 7.304; atimuttA asokA ca, puphitA mama assame, apa. 1.12; - kaM dvi. vi., e. va. - asokaM puSphitaM disvA, apa. 1.206; 4. pu., eka parvata kA nAma - ko pra. vi., e. va. - himavantassAvidUre asoko nAma pabbato, apa. 1.376; 5. pu., aneka vyaktiyoM kA nAma, ka. anomadassI buddha kA agrazrAvaka - ko pra. vi., e. va. - nisabho ca anomo ca ahesuM aggasAvakA, bu. vaM. 323; pAThA. anomo; kha. vipassI buddha kA upaTThAka (paricAraka) - vipassissa, bhikkhave, bhagavato... asoko nAma bhikkha upaTThAko ahosi, dI. ni. 2.5; ga. kassapabuddha ke samaya kA eka brAhmaNa - kassapamunino kAle asoko nAma brAhmaNo, ma. vaM. 27.11; gha. eka bhikSu - asoko nAma, bhante, bhikkhu kAlaGkato. sa. ni. 3.424; Ga, mauryavaMza kA eka prasiddha rAjA, jo pahale caNDAzoka tathA bAda meM dharmAzoka kahalAyA - caNDAsoko ti Ayittha pure pApena kammunA, dhammAsoko tiJAyittha pacchA puona kammanA, ma. vaM. 5.189; anAgate piyadAso nAma kumAro ... asoko dhammarAjA bhavissati, dI. ni. aTTha. 2.182; - katraja pu., tatpu. sa. [azokAtmaja], samrATa azoka kA putra (mahendra) - jaM dvi. vi., e. va. - paripuNNavIsati vasso mahindo azokatrajo, dI. vaM. 7.21; - kaNikA strI., tatpu. sa. [azokakarNikA], kAnoM ke AbhUSaNa ke rUpa meM prayukta azoka vRkSa ke phUloM kA gucchA - kaM dvi. vi., e. va. - appiLayaha maJjarinti sapallavaM asokakaNika kaNNe piLandhitvAti vuttaM hoti, jA. aTTha. 5.396; - kachura napuM0, tatpu. sa. [azokAkura], azoka ke vRkSa kA aGkara - raM pra. vi., e. va. - asokaDarahi Aditova tanurataM hoti, visuddhi. 2259; -citta napuM.. ba. sa. [azokacitta], zoka se rahita citta - ttaM pra. vi., e. va. - evaM imissA gAthAya avalokadhammehi akampitacittaM, asokacittaM, nirajacittaM, khemacittanti cattAri maGgalAni vuttAni, khu. pA. aTTha. 124;-dhammarAja pu., karma. sa. [azokadharmarAjan], maurya samrATa dharmAzoka, dharmarAjA azoka - ro Sa. vi., e. va. - anacchariyaJcetaM therassa .... satasahassakappe pUritapAramissa, asokadhammarao kulUpako nigrodhatthero divasassa nikkhattuM cIvaraM parivattesi, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.141; - piNDI strI., tatpu. sa., azoka vRkSa ke phUloM kI kaliyoM kA gucchA - NDiyA tR. vi., e. va. - pupphapacchikatAlapaNNaguLakAdInaM pana chidde su asokapiNDiyA vA antaresu pupphAni pavesetuM na doso, pArA. aTTha. 2.184; - puSpha napuM., tatpu. sa. [azokapuSpa], azoka vRkSa kA puSpa - pphAni dvi. vi., e. va. - ... piNDIkatAni bahUni asokapupphAni gahetvA AgacchantI.... vi. va. aTTha. 143; - pUjaka pu.. eka sthavira, eka bhikkhu - ko pra. vi., e. va. - itthaM sudaM AyasmA asokapUjako thero imA gAthAyo abhAsitthAti, apa. 1.206; - bhAva pu.. [azokabhAva], zoka kA abhAva - vaM dvi. vi., e. va. - tasmA attano yathAvRttasokAbhAvena ca asokaM asokabhAvaM rAgarajAdivigamanena virajaM virajabhAvaM arahattaM ..., udA. aTTha. 347; - mAlaka/mALaka pu., anurAdhapura mahAvihAra ke battIsa kSetroM meM se eka kSetra - ke sapta. vi., e. va. - asokamALakati For Private and Personal Use Only Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asokA 708 asnAti/asanAti asokanAmake mALake, ma. vaM. TI. 318 (nA.); - mAlAdevI strI., vya. saM., zrIlaGkA ke rAjA vaTTagAmaNI ke rAjakumAra sAli kI rAnI - vi dvi. vi., e. va. - asokamAlAdeviM taM sambaddha pubbajAtiyA, ma. vaM. 33.3; - rukkha pu., tatpu. sa. [azokavRkSa], azoka kA per3a-kkhaM dvi. vi., e. va. - .... andhavane sapapphitaM asokarukkhaM disvA... asokapapphAni gahetvA AgacchantI, vi. va. aTTha 143; - vanikA strI., tatpu. sa., azoka vRkSoM kI vATikA - kA pra. vi., e. va. --- ayamassa asokavanikA, supupphitA sabbakAlikA rammA, jA. aTTha. 5.180; azokavanikAti asokavanabhUmi, jA. aTTha. 5.181; - savhaya tri., [azokasAhvaya]. azoka ke nAma se pukArA jAne vAlA - yo pra. vi., e. va. - puJakammAbhinibbataM, pAhesi sokasahayo, dI. vaM. 12.4. asokA strI., vya. saM., aneka nAriyoM ke lie prayukta nAma ka. maGgalabuddha kI agrazrAvikA - kA pra. vi., e. va. - sIvalA ca asokA ca, ahesu aggasAvikA, bu. vaM. 314; kha. gautama buddha ke samaya kI eka bhikSuNI tathA eka upAsikA - asokA nAma, bhante, upAsikA kAlaGkatA, sa. ni. 3(2). 424; ga. eka cANDAla kI putrI - asokAnAmikAya caNDAladhItuyA santhavavasena laggo paTibaddhacitto ahosI ti attho , ma. vaM. TI. 559(nA.). asokArAma pu., maurya samrATa azoka dvArA pATaliputra (paTanA) meM banavAyA gayA eka vihAra - maM dvi. vi., e. va. - puna rAjA asokArAmaM nAma mahAvihAraM kAretvA savisahassAnaM bhikkhUna niccabhattaM paTThapesi, pArA. aTTha. 1.35; - me sapta. vi., e. va. - asokArAme sattavassAni uposatho upacchinji. pArA. aTTha, 1.38. asokitA strI., bhAva., zoka se rahita honA, zoka-mukta avasthA - pANAtipAtA veramaNiyA cettha aGgapaccaGgasampannatA .... asokitA piyehi manApehi saddhi avippayogitA dIghAyakatAti evamAdIni phalAni, khu. pA. aTTha. 23. asocanta/asocyanta tri., suca ke varta. kR. kA niSe. [azocat], zoka na karatA huA - caM pu., pra. vi., e. va. - sakkA nu kho rajjaM kAretuM ahanaM... asocaM asocApayaM dhammenAti? sa. ni. 1(1).137. asocanakAraNa napuM., tatpu. sa. [azocanakAraNa], zoka na karane kA kAraNa, zokAbhAva kA kAraNa - NaM dvi. vi., e. va. - athassa bodhisatto asocanakAraNaM kathento ... jA. aTTha. 3.145. asocituM |suc (zoka na karanA) ke nimi. kR. kA niSe., zoka na karanA - ... na sakkA asocituM, jA. aTTha. 3.187. asoNDa tri., soNDa kA niSe., tatpu. sa. [azauNDa], naze meM cUra na rahane vAlA, madyapAna meM rata na rahane vAlA, zarAba pIne kI lata se mukta - NDo pu., pra. vi., e. va. - dukkhassudAni paJjakaro, asoNDo avinAsako, jA. aTTha. 5.112; - NDI strI., pra. vi., ba. va. - tattha ca bhavissAma adhuttI athenI asoNDI avinAsikAyoti, a. ni. 2(1).33; asoNDIti surAsoNDatAdivasena asoNDiyo, a. ni. aTTha. 3.19. asotatA strI0, asota kA bhAva. [azrotaSkatA], kAnoM yA sunane kI zakti kA abhAva rahanA - tA pra. vi., e. va. - ...... na badhiro asotatA, jA. aTTha. 6.19; asotatAti sotAnaM abhAvena, jA. aTTha. 6.20. asotukamyatA strI., bhAva. [azrotukAmyatA], sunane kI icchA kA abhAva - taM dvi. vi., e. va. - ariyadhammassa asotukamyataM appahAya..., a. ni. 3(2).120. asodhitabhAva pu., karma. sa. [azodhitabhAva], vizodhana kA abhAva, suspaSTa nahIM kiyA jAnA, aparIkSaNa - vaM dvi. vi., e. va. - so kammarasa asodhitabhAvaM Acikkhi , jA. aTTha. 4.27. asobhana tri., sobhana kA niSe. [azobhana], asundara, amaGgalakArI, azubha, burA - naM napuM., pra. vi., e. va. -- ... ajja asobhanaM nakkhattaM, jA. aTTha. 1.249. asomanassita tri., mana meM prasannatA yA AhlAda ko na pAne vAlA/vAlI - ssikA pu.. pra. vi., ba. va. - appatItA honti tena atuTThA asomanassikAti appaccayo, dI. ni. aTTha. 1.49. asorata tri., sorata kA niSe., tatpu. sa. [bau. saM. asUrata. uddhata, durdamanIya, pracaNDa, asAdhya - tA pu., pra. vi., ba. va. - caNDIti asoratA kibbisA, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 40 1(2).5. asnAti/asanAti (asa (khAnA) kA varta, pra. pu., e. va. [aznAti], khAtA hai, nigalatA hai, Ananda letA hai, upabhoga karatA hai - vuttAnaM phalamasnAti, yo mittAnaM na dubbhati, jA. aTTha. 6.16; asnAtIti paribhuJjati, jA. aTTha. 6.17; so hi ghataM asnAti, tasmA ghatAsano ti vuccati, jA. aTTha. 1.451; - tu anu., pra. pu., e. va. - ..., piNDamasnAtu bhattuno, jA. aTTha. 5.373; - tha anu., ma. pu., ba. va. - ... asnAtha pivatha For Private and Personal Use Only Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asma/amha 709 assakaNNa khAdathA ti dasamena saddena, dI. ni. 2.128; - asniye caturassamuggarena pothetvA ..., dha. pa. aTTha. 1.73; 5. pu.. vidhi., u. pu., e. va. - .... tasmA adatvA udakampi [azva], ghor3A - hayo turaGgo turago vAho asso ca sindhavo, nAsniye, jA. aTTha. 5.393; ... nAsniye na pari bhuJjissAmIti abhi. pa. 368; 1102; ... asso bhadro kasAmivAti, sa. ni. ima vata samAdithi, jA. aTTha. 5.394; - 1(1).9; assova jiNNo nibbhogo, sa. ni. 1(1).205; - asissAmi/asissaM bhavi., u. pu., e. va. - nAsissaM ssA' pra. vi., ba. va. -- assA yathA sArathinA sudantA, dha. na pivissAmi, theragA. 223; kiMsU asissAmi kuvaM vA pa. 94; setA sudaM assA yuttA honti ..., sa. ni. 3(1).4; asissaM. su. ni. 976. madhurenAkArena assA hasiMsu, udA. aTTha. 119; - ssA' asma/amha pu.. [azman], patthara, cakamaka patthara - thabbha strI., ghor3I- vaLavA ssA, abhi. pa. 371; - ssaM dvi. vi., pAsANa smopalo silA, abhi. pa. 605; - smA pra. vi., e. e. va. - tattha AjaJjanti imaM AjAnIyassaJca maNiJcAti va. - asmA nUna te hadayaM AyasaM daLahabandhanaM, jA. aTTha. ..... akkhadhuttoti assaM dassetvA evamAha, jA. aTTha. 7.165. 7.319; asmA nUna te hadayanti tAta, mAtApitUna hadayaM nAma assaka' pu.. [azmaka], ka. ba. va. meM Andhra-pradeza kI eka puttesu muduka hoti.... tava pana hadayaM pAsANo viya majhe, janajAti athavA isa janajAti kA kSetra, dakSiNa meM eka deza jA. aTTha. 7.320; asmA kumbhamivAbhidAti pAsANo ghaTaM viya. yA usa deza ke nivAsI - kAnaM Sa. vi., ba. va. - aGgAnaM, jA. aTTha. 3.25; - asmani sapta. vi., e. va. - 'mA pAdaM magadhAnaM. ... assakAnaM, avantInaM, a. ni. 1(1),242; kha. e. khali yasmanI ti, jA. aTTha. 3.383. va. meM, azmaka prajAti kA rAjA, azmaka kSetra kA zAsaka asmapuSpha napuM., tatpu. sa. [azmapuSpa], zilAjIta kA puSpa -- kassa Sa. vi., e. va. - so assakassa visaye, aLakassa - seleyya maramapuppha ca, abhi. pa. 591. samAsane, su. ni. 983; assakassa ca aLakassa cAti asmimAna pu., "maiM kucha hUM", "maiM mahatvapUrNa hUM isa rUpa se dvinnampi rAjUnaM samAsanne visaye Asanne raTTe dvinnampi citta meM "maiM" ke sambandha meM manana yA cintana, AtmadRSTi - rahAnaM majjheti adhippAyo, su. ni, aTTha. 2.271. ssa Sa. vi., e. va. - asmimAnassa yo vinayo, udA. 80; assaka' pu.. [azvaka], choTA ghor3A, bhAr3e kA TaTTa, mAmUlI asmimAnassa yo vinayoti iminA pana arahattaM kathitaM, ghor3A - ... assakasthakAdIhi bAlakILanakehi kILayamAno udA. aTTa, 80; mahAva, aTTha. 231; - no pra. vi., e. va. - ..., ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.207. asmimAno samucchinno, ..., sa. ni. 2(1).77; asmimAno assaka' tri., kevala sa. u. pa. meM hI prApta [amraka/azraka], samucchinnoti navavidho asmimAno arahattamaggena samucchinno, konA, kinArA, - catura. cAra kinAroM vAlA, caukora - kaM sa. ni. aTTha. 2.250; - naM dvi. vi., e. va. - aniccasaA, napuM., pra. vi., e. va., kri. vi. - ... na caturassakaM kArApetabbaM ... bhAvitA... sabbaM asmimAnaM samUhanati, sa. ni. 2(1).139; ...., cULava. 255. - samugghAta pu., [asmimAnasamudghAta], 'maiM sambandhI mAnyatA assaka tri., [asvaka]. 1. daridra, vaha, jisake pAsa apanI kA nAza - taM dvi. vi., e. va. - anattasaJI koI dhana-daulata na ho- ko pu., pra. vi., e. va. - puriso asmimAnasamugghAtaM pApuNAti diTTeva dhamme nibbAnAnti, udA. dalido assako anALihayo, ma. ni. 2.123; assakoti nissako, ma. ni. aTTa. (ma.pa.) 2.119; 2. nahIM apanA, assa/ssa 1. ima (yaha) sarva., kA pu., Sa. vi., e. va. begAnA, sadA apane sAtha na rahane vAlA - ko pu., pra. vi., [assa], isakA - nAssa kosA dhanaM gaNhe, jA. aTTa, 7.188; e. va. - assako loko, sabbaM pahAya gamanIyanti, ma. ni. yahissa, bhikkhave, saMvaraM asaMvatassa viharato..... ma. ni. 2.265; assakoti nissako sakabhaNDavirahito, ma. ni. 1.13; 2. Vasa (honA) kA vidhi., pra. pu., e. va. [syAt], aTTha. (ma.pa.) 2.216. ho, draSTa., atthi ke anta. (Upara); 3. napuM.. [Asya], mukha assakajAtaka napuM.. jA. aTTha. kI eka kathA, jA. aTTha. - ssaM pra. vi., e. va. - ... mukhaM assaJca AnanaM, sadda. 2128-131. 2.386; 4. pu., sa. u. pa. ke rUpa meM prayukta [amra/aza], assakaNNa pu.. [azvakarNa]. 1. eka vRkSa - NNo pra. vi., e. konA, kinArA, prAntabhAga - sso pra. vi., e. va. - athava, - neva sAlo na khadiro, nAssakaNNo kuto dhavo, jA. koNo sso koTi nAriyaM, abhi. pa. 394; 1102; ... aTTha. 4.186; sALo ssakaNNo sajjotha, abhi. pa. 4.562; - 110. For Private and Personal Use Only Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org assakara? 710 assajAti NNA ba. va. - ..., assakaNNA vibhITakA, jA. aTTha.2.1333; cauthA sutta, jisameM ghor3oM kI ATha kamiyoM yA gar3abar3iyoM kI ... assakaNNA ca vibhITakA ca rukkhA didvapubbA, tade.; 2. samAnatA para manuSya ke ATha doSoM kA upadeza hai, a. ni. sineru (sumera) parvata ke agala-bagala sthita sAta parvatoM meM 1(1).323-325. se eka - nemindharo vinatako assakaNNo kulAcalA, abhi. assagoNAdika napuM.. [azvagoNAdika], ghor3A evaM baila pa. 27; yugandharo Isadharo, karavIko sudassano nemindharo Adi - kaM pu., dvi. vi., e. va. - yogganti yuge yuJjitabba vinatako, assakaNNo giri brahma, su. ni. aTTha. 2.149. te tava assagoNAdikaM jA. aTTha. 6.29. assakaraTTha napuM.. karma. sa. [azmakarASTra, dakSiNa meM sthita assagandhA strI., [azvagandhA], eka auSadhIya paudhA - eka pradeza - Te sapta. vi., e. va. - tena samayena asskrkhe| adhotaka.... assagandhAdipiTThAni ca yAvajIvikAni, pAci. potalinagare assakarAjA rajjaM karoti, vi. va. aTTha. 2183; aTTha. 92. evaM sakalajambudIpaM vicaritvA assakaraDe pATalinagaraM pANiMsu assagutta pu.. [azvagupta], vyaktiyoM ke nAma, bhadanta nAgasena jA. aTTha. 3.3. ke eka zikSaka kA nAma - atha kho AyasmA assagatto assakarAja pu., tatpu. sa. [azmakarAjan], azmaka deza kA dibbAya sotadhAtuyA milindassa rao vacanaM sutvA rAjA - jA pra. vi., e. va. - ... assakaraDhe potalinagare yugandharamatthake bhikkhusaGgha sannipAtetvA bhikkhU pucchi ... assakarAjA rajjaM karoti, vi. va. aTTha. 218; - jena tR. paTibalo... paTivinetu nti, mi. pa.6; -- thera pu., karma. sa., vi., e. va. - ayamassakarAjena, deso vicarito mayA, jA. mahAkAzyapa kI paramparA kA eka sthavira - ssa Sa. vi., e. aTTha. 2.130; ... pubbe mayA assakarAjena saddhi vicarito. va. - ... mahAkassapattherassa ... candaguttattherassa, ... tade. - ssa Sa. vi., e. va. - tattha assakAdhipatissAti sUriyaguttattherassa, ... assaguttatherassa. . assakaraTThAdhipatino assakarAjassa, vi. va. aTTha. 219. ... yonakadhammarakkhitattherassa ... sa. ni. aTTha. 3.179-80. assakAdhipati pu., tatpu. sa. [azmakAdhipati], azmaka assagumba pu., tatpu. sa. [azvagulma], ghur3asavAra senA kI deza kA rAjA - ssa Sa. vi., e. va. - tattha Tukar3I - mbe sapta. vi., e. va. - kadAhaM assagumbe ca, assakAdhipatissAti assakaraTThAdhipatino assakarAjassa sabbAlaGkArabhUsite, jA. aTTha. 6.56... ...., vi. va. aTTha. 219. assagocara tri., ba. sa. [azvagocara], ghor3e ko apanA assakAya pu., tatpu. sa. [azvakAya], ghur3asavAra Tukar3I - zikAra banAne vAlA - ro pra. vi., e. va. - yatheva hi soNo yA pra. vi., ba. va. - imasmi rAjakule hatthikAyApi assagocaro asse Dasentova carati, tathA suhanupi, jA. aTTha. assakAyApi rathakAyApi pattikAyApi, ..., ma. ni. 2.266. 2.25. assakAvantI pu., dva. sa. [azmakAvanti], azmaka evaM assagopaka pu., [azvagopaka]. sAIsa, ghor3e kI dekhabhAla avanti-nAmaka rASTra yA janapada - ntI pra. vi.. ba. va. - karane vAlA - ko pra. vi., e. va. - khippamevesa atha vA assakAvantI, sumanA damma te mayaM, jA. aTTha. 5.3083; .... ayaM siGgAro AcArasampanno assagopako meM assakAvantI assakaraTuM vA avantira8 vA, jA. aTTha. sikkhApetIti ... anusikkhissati, jA. aTTha. 2.81; - 5.309. kAnaM Sa. vi., ba. va. - so assagopakAnaM santike vaDDhati, assakuNapa napuM., tatpu. sa., ghor3e kI lAza - jA. aTTha. 4.432. hatthikuNapaassakuNapagokuNapamahiMsakuNapa ... assachakaNapiNDa napuM.. tatpu. sa. [azvazakRpiNDa], ghor3e kukkurakuNapAnipi daTTabbAni bhavanti, visuddhi. 1.333. kI lIda kA golA - NDena tR. vi., e. va. - puna pi assakhaLu pu., karma. sa. [azvakalaGka], ghor3e kI gar3abar3I, .... assagopakavesena taM disvA tatheva assachakaNapiNDena ghaTiyA nasla kA ghor3A, kAbU meM na rakhe jAne yogya ghor3A, pahari jA. aTTha. 5.277. ghor3e kA baccA - ko pra. vi., e. va. - assakhaluGkoti assajAti tri., ba. sa. [azvajAtika], ghor3e kI prajAti assapoto, a. ni. aTTha. 2.235; -ke dvi. vi., ba. va. - vAlA - tiM pu., vi. vi., e. va. - simitinti ... dantameva aTTha ca, bhikkhave, assakhaLur3e desessAmi aTTha ca assadose, goNajAtiM vA assajAtiM vA yAne yojatvA nayanti, dha. pa. a. ni. 3(1).33; - sutta pu., a. ni. ke aTThakavagga kA aTTha.2.284. For Private and Personal Use Only Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir assajAtiya 711 assatthara assajAtiya tri., ba. sa. [azvajAtIya], ghor3e kI nasla meM assati |as (phekanA) kA varta, pra. vi., e. va., pheMka detA utpanna - yo pu., pra. vi., e. va. - bodhisattassa jAtiyA hai, tyAga detA hai - assati, nirassati Adiyati ca dhamma, jAto bodhisattajAtiyo, evaM assajAtiyo hatthijAtiyo, sadda. 2.490; - assi adya., pra. pu., e. va. - tathA te tape manussajAtiyo, ka. vyA. 355. assi nirassi pahAsi viddhasesIti tapassI. pArA. aTTha. assaji pu.. [azvajit]. 1. paJcavargIya bhikSuoM ke bIca 1.99. pAMcavAM, jisane isipattana meM arhatva prApta kiyA - ssa Sa. assate asa (khAnA) ke karma. vA. kA varta.. pra. vi., e. va. vi., e. va. -- atha kho Ayasmato ca mahAnAmassa Ayasmato [azyate], khAyA jAtA hai - assate asanaM, ka. vyA. 643. ca assajissa bhagavatA dhammiyA ... dhammacakkhaM udapAdi, assattha' 1. pu., [azvattha]. pIpala kA per3a, bodhivRkSa - ttho mahAva. 16; 2. chabbaggIya bhikSuoM ke do gaNAcArya sthaviroM pra. vi., e. va. - assattho bodhi ca dvIsu, abhi. pa. 551; - meM se eka - ji pra. vi.. e. va. - assajipunabbasukAti ssa Sa. vi., e. va. - assatthasseva taruNaM, pavALa mAtuteritaM assaji ca punabbasuko ca chasu chabbaggiyesudve gaNAcariyA, ...., hadayaM me pavedhati, jA. aTTha. 5.322; - tthe sapta. vi., ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.133; - punabbasuka pu., dva. sa., e. va. - assatthe haritobhAse .... theragA. 217; - tthA pra. azvajit evaM punarvasu nAmaka do gaNAcArya sthavira - kA pra. vi., ba. va. - harItakI AmalakA, assatthA badarAni ca, jA. vi., ba. va. - ... assajipunabbasukA nAma bhikkhU kITAgirismi aTTha. 7.293; - tthaM dvi. vi., e. va. - assatthaM va pathe jAtaM. AvAsikA honti, ma. ni. 2.148; - assajipunabbasukavatthu jA. aTTha. 7.288; 2. napuM., pIpala ke bIja - sthAni dvi. napuM.. dha. pa. aTTha. kA eka kathAnaka, dha. pa. aTTha. 1.310- vi., ba. va. - assatthAni ca bhakkhitvA, ..., jA. aTTha. 311. 3.352. assatara pu., [azvatara], khaccara - ro pra. vi., e. va. - bhedo assatthaH tri., assasati kA bhU, ka. kR. kA niSe. [Azvasta]. assataro tassA jAnIyo tu kulInako, abhi. pa. 369; nizcinta, AzvAsana-prApta - tthaM pu., vi. vi., e. va. - tabhedA sindhavo ceva gojo assataropi ca, sadda. 2.417; assatthamAsInaM samekkhiyAna, ..., jA. aTTha. 7.206; tattha idha vaLavaM gadrabhena sampayojeyyu... so... assataro hoti. ma. assatthamAsInanti laddhassAsaM hatvA nisinna, tade; assatthaM ni. 2.368; - tarA pra. vi., ba. va. - varamassatarA dantA, naM viditvAna, ..., jA. aTTha. 7.343. AjAnIyA ca sindhavA, dha. pa. 322; assatarAti vaLavAya assatthaka tri., [azvatthaka, pIpala kI lakar3I se banA gadrabhena jAtA,dha. pa. aTTha. 2.284; - re dvi. vi., ba. va. - huA - ke sapta. vi., e. va. - asatthake phalamaye, ..., yojentu ve rAjarathe sucitte, kambojake assatare sudante, jA. madhupAnakasaGke ca, labhAmi thAlake ahaM, apa. 1.342; pAThA. aTTha. 4.419. assatthe. assatarI strI., [azvatarI], mAdA khaccar3a, khaccar3I - rii| assatthakapittha napuM., e. va./pu., ba. va., dva. sa. pra. vi., e. va. - seyyathApi, bhikkhave, assatarI attavadhAya [azvatthakapitthaM/azvatthakapitthA]. pIpala aura kaiMthe ke gabhaM gaNhAti .... sa. ni. 1(2).218; - riM dvi. vi., e. va. peDa - assattho ca kapittho ca assatthakapitthaM ka. vyA. - sakkAro kApurisaM hanti, gabbho assatari yathAti, sa. ni. 325. 1(1).180; assatarinti gadrabhassa vaLavAya jAtaM. sa. ni. assatthapatta napuM.. [azvatthapatra]. pIpala kA pattA - ttaM pra. aTTha. 1.193; - ratha pu., tatpu. sa. [azvatarIratha], mAdA vi., e. va. - vedhamassatthapattaMva, pitta pAdAni vandati, jA. khaccaroM dvArA khIMcA jA rahA ratha - thena . vi., e. va. - aTTha. 7.318. puratova setena paleti hatthinA, majjhe pana assatarIrathena, pe. assatthara napuM.. [azvAstaraNa], ghor3e kI pITha para va. 73; assatarIrathenAti assatarIyuttena rathena paletIti bichAyA jAne vAlA cAdara yA bichAvana - raM pra. vi., e. yojanA, pe. va. aTTha. 48; - thA pra. vi., ba. va. - sataM hatthI va. - AsandiM pallaGka gonakaM ... kuttakaM hatthatthara sataM assA , sataM assatarIrathA, sa. ni. 1(1).244; - thaM dvi. assattharaM rathattharaM... vA iti, dI. ni. 1.7; assattharanti vi., e. va. - dAsiM dAsaJca so dajjA, assaM cassatarIrathaM, hatthiassapiTTIsu attharaNaattharakAyeva, dI. ni. aTTha. jA. aTTha. 7.355. 1.79. For Private and Personal Use Only Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra assattharaka assattharaka pu., [azvAstaraka] ghor3e ke citra kI kazIdAkArI se yukta cAdara yA galIcA hatthattharaka- assattharakasIhattharaka- vyagdhattharaka-candattharaka-sUriyasthArakacittattharakAdIhi ma. ni. aDa. (ma.pa.) 2.13. assadamaka pu0, [azvadamaka], ghor3oM ko sadhAne meM catura ko pra. vi. e. va. dakkho assadamako bhadraM assAjAnIya labhitvA paThaneneva mukhAdhAne kAraNaM kAreti ma.ni. 2.118 ba. kena tR. vi., e. va. - assadamakena, bhikkhave, assadammo sArito ekajjeva disaM dhAvati ma. ni. 3.270. assadamma pu., karma, sa0 [ azvadamya ], nayA aprazikSita ghor3A, nahIM sadhA huA bacher3Ammo pra. vi. e. va. - assadammo sArito ekajJeva disaM dhAvati... ma. ni. 3270 - mmA va. dve hatthidammA vA assadammA vA godammA vA adantA avinItA, ma. ni. 2.337; 3.171; hatthidammA vA assadammA vA godammA vAti ettha adantahatthidammAdayo viya cittekaggarahitA puggalA vaTubbA ma. ni. aTTa. (upa. pa.) 3.144; - sArathi pu0, karma. sa. [azvadamyasArathi ], ghor3oM ko sadhAne meM kuzala sAIsa thi pra. ki.. e. ka. kiMnu kho maM ajja assadammasArathi kAraNaM kAressati, kimassAhaM paTikaromIti a. ni. 1 (2) 131; tamenaM dakkho yoggAcariyo assadammasArathi abhiruhitvA..., ma. ni. 1.176. assadUta pu.. [azvadUta] ghuDasavAra sandezavAhaka te hi. vi0, ba0 va.. catuhisA assadUte upyojetvA... mahAva. 20. assadRteti Aruhasse dUte sArattha. TI. 3.177. assadosa pu. tatpu, sa. [azvadoSa] ghor3e kA doSa, ghor3e kI gar3abar3I - so pra. vi., e. va. aTTamo assadoso, a. ni. 3 (1).35. assaddha / asaddha tri. ba. sa. [azraddha] zraddhAhIna, zraddhAbhAva na rakhane vAlA dvA pu0, pra. vi., ba.va. rAjAno assaddhA appasannA, mahAva, 93: asaddhAti buddhAdIsu saddhAvirahitA, visuddhi. 1.169- ho pu. pra. vi. e. va. asaddho akataJjU ca, dha. pa. 97; attano paTividvaguNaM paresaM kathAya na sadahatIti assaddho dha. pa. aDa. 1.352 - bhAva pu.. tatpu0 sa0 [ azraddhAdibhAva], zraddhA se rahita hone Adi kI vaM dvi. vi., e. va. manussAnaM assaddhAdibhAvaM vA Agamma.... udA. a. 148 bhojI siddhabhojI kA niSe [ azrAddhabhojin], zrAddha kA bhojana na khAne vAlA jI pu0, pra. vi., e.va. acandamullokikAni mukhAni, asaddhabhojI, alavaNabhojI apunageyyA gAthA, sadda. 3.744. - " avasthA - - . the www.kobatirth.org ... 712 assapiTTha " " assaddhA strI, saddhA kA niSe, tatpu0 sa0 [azraddhA ], zraddhA kA abhAva, avizvAsa dvaM dvi. vi., e. va. - vinAsayati assaddha, saddha vaDDeti sAsane, udA. aDa. 15. assaddhiya ka. napuM0 [ azraddhaya ] zraddhA kA abhAva, zraddhAsampadA kA abhAva, kha. tri., zraddhA na karane yogya, vizvAsa na karane yogya yaM napuM. pra. vi. e. va. assaddhiyantissa vacanIya, a. ni. 3(2).94; assaddhiyaM kho pana tathAgatappavedite dhammavinaye parijJAnametaM a. ni. 3(2). 133: assadviyaM kasaTo paTi. ma. 268; yato. saddhA antarahitA hoti asaddhiyaM pariyuddhAya tiddhati, a. ni. 2 (1).5: ye sapta. vi., e. va. asaddhiye na kampatIti sadbhAvalaM dha. sa. aDDa. 188. assadhenu strI. karma, sa. [azvadhenu], ghor3I bacher3e ko dUdha pilAne vAlI ghor3I yA koI bhI mAdA pazu godhenu assadhenu migadhenu ti dhenusaddo sAmaJJavasena sapotikAsu tiracchAnagatitthIsu vattati, sadda. 2.393. assanAvikaputta pu.. do tamila adhipatiyoM yA pramukhoM kA ttA pra. vi., ba. va. - assanAvikaputtA dve dAmikA senaguttakA, ma. vaM. 21.10. assandamAna tri.. sanda ke varta. kR. kA niSe. [asyandamAna]. nahIM bahatA huA / huI - nA strI0, pra. vi., ba. va. nadiyo asandamAnA ahaMsu, jA0 aTTha. 1.62. assapaNIya napuM. karma. sa. [ azvapaNya] becane ke lie rakhA gayA ghor3A, vikrayArtha posA jA rahA ghor3A - yaM dvi. vi., e. va. - puriso udayatthiko assapaNiyaM poseyya, a. ni. 1(2):229: arasapaNiyaM posevyAti paJca assapotasatAni kiNitvA pacchA vikkiNissAmIti poseyya, a. ni. aDa. 2.367. nAma - - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - assapanti strI, tatpu0 sa0 [ azvapaMkti ], ghor3oM kI lambI katAra ntIhi tR. vi. ba. va. sabbaM rAjaGgaNaM nirantara assapantIhi parikkhittamivAhosi, jA. aDa. 2.242. assapAla pu., vya. saM0 [ azvapAla ], rAjA esukArI ke purohita kA putra, hatthipAla, gopAla evaM ajapAla kA bhAI lo pra. vi., e. va. tarasapi jAtakAle assapAlo ti nAmaM karisu. jA. aDa. 4.432: assapAlo sAriputo jA. aTTha. 4.444. For Private and Personal Use Only 1 - assapiTTha napuM tatpu, sa. [ azvapRSTha / azvapRSThi ], ghor3e kI pITha - TThe sapta. vi., e. va. hatthigIvAya vA nisinno assapiTTe vA nisinno rathUpatthare vA Thito...dI... 1.90; assapiTTe nisinnova ... adAsi, dha. pa. aDa. 2.46; Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org assapiTTi 713 assamaNDalikA -ttharaNa napuM.. tatpu. sa. [azvapRSThAstaraNa], ghor3e kI pITha gacchati assama, jA. aTTha, 7.297; 2. gRhastha, vAnaprastha, para bichAyA gayA bichAvana yA galIcA - camma vihananti Adi cAra Azrama, ghara-bAra chor3a vana meM rahakara bitAyA jA eLakassa, assapichattharassukhassa hetu, jA. aTTha. 6.181. rahA vAnaprastha-nAmaka Azrama - maM dvi. vi., e. va. - assapiTThi strI., tatpu. sa. [azvapRSTha/azvapRSThi], ghor3e mahAyacaM yajitvAna, puna pAvisi assama su. ni. 985. kI pITha - to pa. vi., e. va. - so puNNako assapiTTito assamaMsa napuM., tatpu. sa. [azvamAMsa], ghor3e kA mAMsa - saM oruvha .... jA. aTTha. 7.164; so tAvadeva assapiDito dvi. vi., e. va. - na, bhikkhave, assamaMsaM paribhujitabba otaritvA ..., dha, pa. aTTha. 1.317. mahAva. 295. assapura napuM., vya. saM., aGga janapada kA eka nagara - raM pra. assamaNa pu., samaNa kA niSe., tatpu. sa. [azramaNa], zramaNa vi., e. va. -- assapuraM nAma aGgAnaM nigamo, ma. ni. 1.342; yA bhikSubhAva ke lie Avazyaka saMyamoM se rahita, ayogya yA assapuraM nAma aGgAnaM nigamoti assapuranti nagaranAmena anAcArI bhikSu, bhikSubhAva se patita yA bhraSTa - No pra. vi., laddhavohAro aGgAnaM janapadassa eko nigamo, taM gocaragAma e. va. - yaMnUnAhaM assamaNo assanti, pArA. 26; assamaNoti katvA viharatIti attho, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).208. maMdhArehIti na vevacanena paccakkhAnaM pArA. aTTha. 1.202; yo assapota pu., tatpu. sa. [azvapota], bacher3A, ghor3e kA bhikkha methunaM dhamma paTisevati, assamaNo hoti asakyapattiyo, anAr3I baccA - to pra. vi., e. va. - assakhaLuGkoti mahAva. 123; - Ne vi. vi., ba. va. - tato palApe vAhetha, assapoto, a. ni. aTTha. 2.235; - ka pu., [azvapotaka], assamaNe samaNamAnine, su. ni. 284; - dhamma tri., ba. sa. uparivat - ... assapotakappamANo yamasampanno ..., jA. [azramaNadharman], zramaNa-dharma kA pAlana na karane vAlA, bhikSu aTTha. 1.268; - kaM dvi. vi., e. va. - vetanaM me dadamAno ke lie nirdhArita saMyama se rahita, durAcArI bhikSu - mmo pu., imampi assapotakaM vetanato khaNDetvA dehI ti Aha, jA. pra. vi., e. va. - ... dhAreyyAsi assamaNadhammo asakyaputtiyaaTTha. 2.239; - ppamANa tri., ba. sa. [azvapotakapramANa], dhammoti, sa. ni. 2(2).311. bacher3e jaisA - No pu.. pra. vi., e. va. - assapotakappamANo assamaNI strI., assamaNa se vyu. [azramaNI], acche AcaraNoM thAmasampanno .... jA. aTTha. 1.268; - NaM napuM., pra. vi., e. se vihIna bhikSuNI, asaMyata bhikSuNI - NI pra. vi., e. va. - va. - sarIraM panassa mahantaM assapotakappamANaM ahosi, jA. ... assamaNI hotI asakyadhItA, pAci. 288. aTTha. 1.153. assamaNDala napuM.. [azvamaNDala], ghor3oM ko daur3Ane kA assabandha pu.. [azvabandha], ghor3e ko sadhAne meM kuzala sAIsa maidAna, ghor3e ko ghumAne-phirAne kA maidAna, ghur3asavArI ke - ndhaM dvi. vi., e. va. - hatthibandhaM assabandhaM gopurisaJca abhyAsa karane kA maidAna - le sapta. vi., e. va. - ... assaM ... sadhanamanupatanti nAriyo, jA. aTTha. 5.446; - ndho pra. vi.. Anane gahetvA assamaNDale parivatteyya, jA. aTTha. 2.81; evaM e. va. - tassa giridatto nAma assabandho.... jA. aTTha. 2.81. sabbadisAsu assamaNDale assamiva mettAsahagataM cittaM sAretipi assabhaNDaka napuM., tatpu. sa. [azvabhANDaka], ghor3e ko paccAsAretipIti, visuddhi. 1.298; - to pa. vi., e. va. - sajAne vAlA sAjo-samAna - kena tR. vi., e. va. - ... .... assamaNDalato yAva campAnagaradvArA ..., ma. ni. aTTha. assabhaNDakena alaGkaritvA assaM adAsi, jA. aTTha. 2.94. (ma.pa.) 2.5. assama pu.. [Azrama], 1. tapasvI yA RSi-muni kA vana meM assamaNDalatitthaTTha tri., anurAdhapura mahAvihAra ke banAyA huA aisA vAsasthAna, jisameM parNazAlA evaM caMkramaNapatha assamaNDalatIrtha nAmaka eka sthAna para sthita - 8o pu., pra. rahe tathA jo gocaragrAma se bahuta dUrI para sthita na ho; 2. vi., e. va. - assamaNDalatitthaTTho kittinAmAdipotthakI, cU. Azrama meM rahane vAle kA jIvana - mo pra. vi., e. va. - vaM. 72.27. brahmacArigahaTThAdo assamo ca tapovane, abhi. pa. 928; 409; assamaNDalikA strI., [azvamaNDalikA], ghor3A ko banda padumakiJjakkhareNUhi, okiNNo hoti assamo, jA. aTTha. karane kA golAkAra bAr3A, uttarApatha ke ghor3oM ke vyApAriyoM 7.294; atha kho bhagavA yena uruvelakassapassa jaTilassa kI sarAya - su sapta. vi., ba. va. - ... uttarApathakA assamo tenupasaGkami, mahAva. 78; assamo sukato mayha, bu. assavANijA... assamaNDalikAsu bhikkhUnaM patthapatthapulaka vaM. 2.28; - maM dvi. vi., e. va. - ayaM ekapadI eti, urju paattaM hoti, pArA. 7; - yo dvi. vi., ba. va. - For Private and Personal Use Only Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir assamapada 714 assaratana assamaNDalikAyoti paJaAyiMsati parimaNDalAkArena katattA assamaNDalikAyoti pAkaTA ahesuM. sArattha. TI. 1.373. assamapada napuM.. tatpu. sa. [Azramapada], Azrama kA sthala, Azrama kI bhUmi, Azrama - daM dvi. vi., e. va. - atha naM assamapadaM netvA ... paTijaggi, dha. pa. aTTha. 1.96; ... pannarasayojanaM assamapadaM mApehI ti Aha, jA. aTTha. 1.301; - sampatti strI., tatpu. sa. [AzramapadasaMpatti], Azrama ke sthala kI samRddhi yA sampadA-ttiM dvi. vi., e. va. - tattha ganvA imaM assamapadasampatti passissatIti, jA. aha. 7.293. assamamaggapassa pu../napuM.. Azrama kI ora jAne vAle mArga ke Asa-pAsa kA kSetra - sse sapta. vi., e. va. - atre pana ... ca anumagge mama assamamaggapasse vasanti, jA. aTTha. 5.191. assamAraka pu., [azvamAraka], eka auSadhIya pAdapa, kanaira yA kanaila - karavIro ssamArako, abhi. pa. 577. assamukha' tri., ba. sa. [azvamukha], ghur3amuMhA, ghor3e kI taraha mukha vAlA - khI strI., pra. vi., e. va. - ... ekasmi pabbatapAde assamukhI yakkhinI hutvA, jA. aTTha. 3.444. assamukha napuM., anavatapta jalAzaya meM pAnI Ane ke cAra muhAnoM meM se eka - khaM pra. vi., e. va. - tattha catUsu passesu sIhamukhaM hatthimukhaM assamukhaM usabhamukhanti cattAri mukhAni honti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.27. assamuTThika/asmamuTThika tri., ba. sa. [azmamuSTika]. patthara jaisI kaThora muTThI vAlA - kA pu., pra. vi., ba. va. - ye divase divase bhikkhApariyeTTi nAma dukkhA pabbajitassAti muTTipAsANena ambATakAdInaM rukkhAnaM tacaM kordRtvA khAdanti te asmamuTThikA nAma, dI. ni. aTTha. 1.219; asmamuTThinA muTTipAsANena vattantIti asmamuTThikA, lIna. (dI.ni.TI.) 1272 assameNDa pu., assamaNDa kA apa., sAIsa - assArohAti sabbepi assAcariyaassavejjaassameNDAdayo, dI. ni. aTTha. 1.131. assamedha pu., [azvamegha], eka vaidika yajJa, jisameM ghor3e kI bali dI jAtI thI-dho pra. vi., e. va. - assamedho ca purisamedho ceva niragaLo, abhi. pa. 413; -dhaM dvi. vi., e. va. - assamedhaM purisamedhaM, sammApAsaM vAjapeyyaM niraggaLaM su. ni. 305; assamedhAnti AdIsa assametthamedhantIti assamedho, su. ni. aTTha. 2.51; - vikappa pu., tatpu. sa. [azvamedhavikalpa], azvamedha yajJa kA vikalpa yA prabheda - ssa Sa. vi., e. va. - navahi ... assamedhe ... vuttavibhavadakkhiNassa sabamedha pariyAyanAmassa assamedhavikapparasevetaM adhivacanaM. sa. ni. aTTha. 1.129; itivu. aTTha. 82. assaya/Asaya pu., [Azraya], sahArA, avalambana, zaraNasthala, nivAsasthAna - yo pra. vi., e. va. - Asayoti vasanaTThAna, sa. ni. aTTha. 1.91; - ye sapta. vi., e. va. - cittasAlasamIpamhi mahAbodhipadassaye, ma. vaM. 20.52. assayAna napuM., [azvayAna], savArI ke rUpa meM prayukta ghor3A, ghor3A kI savArI - naM pra. vi., e. va. - bhaddakaM vata bho assayAnaM sace damathaM upeyyAti, dI. ni. 2.130; na assayAnaM. na rathena yAtuM, sa. ni. aTTha. 1.74. assayI tri., [Azrayina], Azraya yA sahArA lene vAlA, avalambana lene vAlA - yino pu.. pra. vi., ba. va. - mAnassinoti mAnassayino, mAnanissitAti vuttaM hoti, cULava. aTTha. 108. assayuja' pu., [azvayuja], azvinI-nAmaka prathama nakSatra - assayujo bharaNitthI kattikA rohiNI yeva, abhi. pa.58; - nakkhatta napuM.. azvinI nakSatra - ttena tR. vi., e. va. - assayujanakkhattena devorohananti ..., dI. ni. aTTha. 2.16. assayuja' pu., [azvayuja]. azvinI nakSatra se yukta pUrNimA vAlA AzvinamAsa - jA pra. vi., ba. va. - poTTapAdAssayujA ca mAsA dvAdasa kattiko, abhi. pa. 75; assayajakattikamAsA hi loke saradautUti vuccanti, itivu. aTTha. 79. assayuddha napuM., tatpu. sa. [azvayuddha], manoraJjana ke sAdhana ke rUpa meM ghor3oM kA yuddha - ddhaM pra. vi., e. va. - . .. hatthiyuddhaM assayuddhaM ... vaTTakayuddhaM ... senAbyUha ... iti, dI. ni. 1.6. assara tri, niSe. ba. sa. [asvara], svaroM se rahita (vyaJjana) - raM napuM., dvi. vi., e. va. - tattha sandhiM ... adho ThitaM assaraM katvA ... viyojaye, ka. vyA. 10. assaraNatA strI., assaraNa kA bhAva. [asmaraNatva, napuM.]. smaraNa na rakhanA, bhUla jAnA, smRti kA abhAva - tA pra. vi., e. va. - yA assati ... assati assaraNatA adhAraNatA pilApanatA sammusanatA, pu. pa. 127. assaratana napuM., karma. sa. [azvaratna], uttama guNoM vAlA ghor3A, bahumUlya ghor3A, cakravartI rAjA - naM pra. vi., e. va. - ... rao mahAsudassanassa assaratanaM pAturahosi .... dI. ni. 2.130; - nena tR. vi., e. va. - assaratanena cevAha, For Private and Personal Use Only Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir assarati 715 assavana bhante, labheyyaM..., sa. ni. 1(1).116; - ne sapta. vi., e. va. - assaratanepi eseva nayo, sa. ni. aTTha. 1.144; - naM pra. vi., e. va. - seyyathidaM - cakkaratanaM. ... assaratanaM, ..., pariNAyakaratanameva sattama, dI. ni. 1.77. assarati A + sara (raMganA, calanA) ke varta., pra. pu., e. va. kA apa. [Asarati]. atikramaNa karatA hai - ... katvA .... aticca assarati etAya sattoti accasarA, mahAni. aTTha. 161; 332. assaratha pu., tatpu. sa. [azvaratha], ghor3oM dvArA khIMcA jA rahA ratha - tho pra. vi., e. va. - assena yutto ratho assaratho, sadda. 3.755; - thaM dvi. vi., e. va. - bhariyA me arogA ThitAti cattAri sahassAni pAdAsi dAsaJca dAsiJca assarathaJca, mahAva. 360; assAsayi assarathaM, brAhmaNassa dhanesino ti, jA. aTTha. 7.271. assaranta tri., Vsara (smaraNa karanA) ke varta. kR. kA niSe. [asmarat], smaraNa na karatA huA, nahIM jAnatA huA - ntA pu., pra. vi., e. va. - brAhmaNA porANaM assarantA evamAhaMsu. dI. ni. 3.60; assarantAti assaramAnA, ... ananussarantA ajAnantA evaM vadantIti, dI. ni. aTTha. 3.41. assarAja pu., tatpu. sa. [azvarAjan], uttama ghor3A, zAhI ghor3A - jA pra. vi., e. va. - ... valAhako nAma assarAjA, dI. ni. 2.130; dI. ni. aTTha. 2.56; - jAnaM vi. vi., ba. va. - ... ramaNIye bhUmibhAge ThitaM kaNDakaM assarAjAnaM divA ..... jA. aTTa. 1.72. assarUpaka napuM.. [azvasadRz], ghor3e se samAnatA - kaM dvi. vi., e. va. - assarUpakaM no dassehI ti gAmadArakehi vuccamAno... labhati, dha. pa. aTTha. 1.289. assalakkhaNa napuM., tatpu. sa. [azvalakSaNa]. ghor3oM ke zubha lakSaNa (ko batalAne vAlI vidyA), aTThAraha mahAzilpoM meM se eka - NaM pra. vi., e. va. - seyyathidaM- maNilakkhaNaM, ... assalakkhaNaM ... migalakkhaNaM iti vA iti, dI. ni. 1.8-9. assalaNDa napuM.. tatpu. sa. [azvalaNDa], ghor3e kI lIda - NDaM dvi. vi., e. va. - taM antopharusatAya bahimar3hatAya hatthilaNDaM viya assalaNDaM viya ca hotIti, jA. aTTha. 373. assalAyana pu., vyaktiyoM kA nAma, 1. zrAvastI kA eka vidvAna yuvA brAhmaNa - tena kho pana samayena assalAyano nAma mANavo sAvatthiyaM paTivasati daharo, ma. ni. 2.362; api brAhmaNA santi ke cIti iminA ... assalAyanavAseTThaambaTThauttaramANavakAdayo dasseti su. ni. aTTha. 2.93; 2. sthavira mahAkoTThita kA pitA - no pra. vi., e. va. - mAtA candavatI nAma, pitA me assalAyano, apa. 2.129; - sutta napuM., ma. ni. kA eka sutta, jisameM zrAvastI ke yuvA brAhmaNa assalAyana kA bhagavAna buddha ke sAtha saMvAda varNita hai, ma. ni. 2.362-371; vitthAro pana assalAyanasuttAnusArena veditabbo, su. ni. aTTha. 2.121. assava' tri., [Azrava], AjJAkArI, AjJApAlaka, bAta ko sunane vAlA, vinIta - vo pra. vi., e. va. - vidheyyo tu assavo subbaco samA, abhi. pa. 730; sussUsA seTTA bhariyAnaM yo ca puttAnamassavo ti, sa. ni. 1(1).8; assavoti AsuNamAno, sa. ni. aTTha. 1.32; bhavati parijanassavo vidheyyo, dI. ni. 3.114; parijanassavoti parijano assavo vacanakaro, dI. ni. aTTha. 3.100; - vA' pu., pra. vi., ba. va. -- yakkhApi me assavA natthi keci, jA. aTTha. 4.88; assavAti vacanakArakA icchiticchitadAyakA .... jA. aTTha. 4.89; - vA strI., pra. vi., e.va. - gopI mama assavA alolA, su. ni. 22; - vaM napuM., pra. vi., e. va. - cittaM mama assavaM vimuttaM, su. ni. 23. assa/assAva pu., [Asrava], bahAva, sravaNa, pIba se bharA bahAva, ghAva se pIba kA risAva - vidheyye assavo tIsu pubbamhi purise siyA, abhi. pa. 1036; yarasa kaNDu vA piLakA vA assAvo vA thullakacchu vA vA AbAdho, mahAva. 277. assavata napuM0 [azvavrata], (kucha tapasviyoM dvArA dhArmikacaryA ke rUpa meM apanAyA gayA) ghor3e kI kriyAoM kA AcaraNa - taM pra. vi., e. va. - vatAnIti hatthivataM vA assavataM vA .... mahAni. 66; - tika tri., assavata se vyu. [azvavatika], ghor3e kI kriyAoM ke AcaraNa kA vrata lene vAlA - tikA pu., pra. vi., ba. va. - te hatthivatikA vA honti, assavatikA vA honti, ..., mahAni. 63; assavatikAdIsupilabhamAnavasena yathAyoga yojetabbaM, mahAni. aTTha. 171. assavati A + vsu kA varta, pra. pu., e. va. [Asravati], bahatA hai, pravAhita hotA hai - ve vidhi., pra. pu., e. va. - AvedhaJca na parasAmi, yato ruhiramassave, jA. aTTha. 2.230; yato ruhiramassaveti yato me Avedhato lohitaM pagghareyya, taM na passAmIti attho, tade... assavana napuM., savana kA niSe. [azravaNa], nahIM sunanA, dhyAna na denA, upekSA, avajJA-bhAva - pacchA AgataparisaM For Private and Personal Use Only Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir assavanIya 716 assasippa assavanasussavana AdhAraNadaLahIkaraNAdIni vA sandhAya tadatthadIpakameva ca, su. ni. aTTha. 2.114; - bhAvapaTikkhepa pu. [azravaNabhAvapratikSepa], nahIM sunane kI sthiti kA nirAkaraNa - to pa. vi., e. va. - sutanti assavanabhAvapaTikkhepato anUnAdhikAviparItaggahaNanidassana, dI. ni. aTTha. 1.29, - tA strI., assavana kA bhAva., nahIM sunane kI avasthA, upekSA bhAva, AjJAparAyaNatA kA abhAva - arasavanatA dhammassa parihAyanti, mahAva. 6. assavanIya tri., vsu (sunanA) kA saM. kR. kA niSe. [azravaNIya], nahIM sune jAne yogya, kaThora yA bahuta UMcI AvAja vAlA - kharasara tri., sunAI dene meM kaThina tathA tIkSNa svara vAlA - diTThaviddesanIyo cAssavanIyakharassaro, saddhammo. 82. assavasa tri., savasa kA niSe. [asvavaza], apanI svayaM kI madada karane meM bhI akSama, pUrI taraha parAvalambI - saMpu., dvi. vi., e. va. - jarAvaranti jarAya kilantaM assavasaM. lIna. (dI.ni.TI.) 2.40. assavANija pu., tatpu. sa. [azvavANija], ghor3oM kA saudAgara, ghor3oM ke kraya-vikraya kA vyApAra karane vAlA - jA pra. vi., ba. va. - uttarApathakA assavANijA paJcamattehi assasatehi verajaM vassAvAsaM upagatA honti, pArA. 7; tena kho pana samayena uttarApathakA assavANijA .... pArA. aTTa, 1.133; -ka pu., uparivat - kA pra. vi., ba. va. - tesaM assavANijakA patthapatthapulakaM bhikkhaM paJaApesuMdha. pa. aTTha. 1.333. assavAla pu., tatpu. sa. [azvabAla], ghor3e kA bAla - lehi tR. vi., ba. va. - bALakambalanti assavAlehi katakambalaM. dI. ni. aTTa, 1.265; cAmarIvAlaassavAlAdIhi kataM vAlakambala, lIna. (dI.ni.TI.) 3.200. assavejja pu., tatpu. sa. [azvavaidya], ghor3e kA cikitsaka -- assArohAti sabbepi arasAcariyaassavejjaassameNDAdayo, dI. ni. aTTha. 1.130-31. assasati A + (sasu (zvAMsa lenA) varta., pra. pu., e. va.. 1.ka. andara kI ora zvAMsa ko khIMcatA hai - so satova assasati, satova passasati, dIrgha vA assasanto dIghaM assasAmI ti pajAnAti, dI. ni. 2.215; - sAmi u. pu... e. va. - ... dIghaM assasAmIti pajAnAti, dI. ni. aTTha. 2.318; - santo pu., varta. kR. kA pra. vi., e. va. - mukhaM vivaritvA nipanno assasanto passasanto nidaM upaganchi, jA. aTTha. 2.42; 1.kha. dUsare ko abhibhUta karane, pIDita karane yA usa para AviSTa karane hetu lambI sAMsa khIMcatA hai, AviSTa kara letA hai - nti varta., pra. pu., ba. va. - yakkhA pisAcA athavApi petA, kupitA te assasanti manurase, na maccuno assasitussahanti, jA. aTTa, 4.448; assasantIti assAsavAtena upahananti, AvisantIti vA attho, jA. aTTha. 4.451; 2. ka. phira se UrjA pAne hetu dama bhara letA hai, thor3I sI rAhata kI sAMsa le letA hai - ssAsayitvA pU. kA. kR., prera., vizrAma karake - muhuttaM assAsayitvA, agamA yena pabbato, jA. aTTha. 4.84; 2.kha. dhIraja rakhatA hai - ssAsa anu., ma. pu., e. va. -- amma assAsa mA soci, jA. aTTha. 7.35; assAsa hessAmi te pati, jA. aTTha. 7.156; - ssAsata anu0, pra. pu., e. va. - assAsatAyasmA, sa. ni. 3(2),472; assAsatAyasmAti, assAsata AyasmA, sa. ni. aTTha. 3.321; 3. vizvAsa karatA hai, bharosA karatA hai - asmase/assase vidhi., pra. pu.e. va. - nAsmase katapApamhi, nAsmase alikavAdine nAsmase attatthapaJcamhi, atisantepi nAsmase, jA. aTTa. 4.50; tattha nAsmaseti nArasase ... na vissaseti vuttaM hoti, jA. aTTha. 4.51. assaparassa pu., tatpu. sa. [azvAparazva], ghor3oM ke bIca acchA ghor3A, ghor3oM ke bIca U~cI nasla vAlA yA prazikSita ghor3A - ssA pra. vi., ba. va. - ime kho, bhikkhave, tayo assaparassA, a. ni. 1(1).325; navame assaparasseti assesa parasse, a. ni. aTTha. 2.235. assasammadda tri., ba. sa. [azvasamma], bahuta sAre ghor3oM se bharA huA - iM napuM., pra. vi., e. va. - ruo rAjantepura hathisamma assasamma rathasammaI..., pAci. 212. assasAlA strI., tatpu. sa. [azvazAlA], ghur3asAla, ghor3oM ke rakhane kA sthAna, astabala - ya sapta. vi., e. va. - ... asse assasAlAyaM saNThApesi. jA. aTTha. 1.130; - nissita tri0, tatpu. sa. [azvazAlAnizrita], ghuDasAla ke pAsa meM sthita - taM napuM.. pra. vi., e. va. - assasAlAnissitaM vA hoti. pArA. 231. assasita napuM.. A + vsasu kA bhU. ka. kR. [Azvasita], AzvAsa, sAMsa lenA - assasitapassasitamattena jIvanti, khu. pA. aTTha. 99. assasippa napuM.. tatpu. sa. [azvazilpa], ghor3oM ko sadhAne athavA niyantrita karane kI vidyA - ppaM pra. vi., e. va. - assasippaM sippAnaM agganti, udA. 103; ... assasippanti etthApi eseva nayo, udA. aTTha. 165. For Private and Personal Use Only Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir assA 717 assAdAnupassI assA strI., [azvA], ghor3I - vaLavA ssA, abhi. pa. 371. ni. 2(2).146; assAdadiThThIti sarasatadiddhi, a. ni. aTTha assAcariya pu., tatpu. sa. [azvAcArya], ka. rAjA ke samIpa 3.145; - yA Sa. vi., e. va. - assAdadiTThiyA paJcatiMsAya rahane vAlA ghor3oM kA vizeSajJa, ghur3asavArI zikSaka - yaM dvi. AkArehi abhiniveso hoti, paTi. ma. 127. vi., e. va. - rAjA assAcariya AmantetvA..., sa. ni. aTTha. assAdana napuM.. [assAdana], khAne, pIne, cakhane yA cATane 1.32; kha. ghur3asavAra senA kA adhikArI - yehi tR. vi., ba. meM Ananda yA sukha kA anubhava, svAda lenA - liha va. -- gAmaNIyehIti assAcariyehi, jA. aTTa. 7.260. assAdane, sadda. 2.459; rasa assAdane, sadda, 2.443; sA assAjAnIya pu., karma. sa. [azvAjAneya], uttama nasla assAdane, sadda. 2.482; mokkhAsane assAdane, sadda. 2.522. kA ghor3A - yaM dvi. vi., e. va. - dakkho assadamako bhadraM assAdanA strI., svAda lene kI kriyA, svAda kA anubhava - assAjAnIya labhitvA paThameneva mukhAdhAne kAraNaM kAreti, ma. nA pra. vi., e. va. - ..., api assAdanA siyA, sa. ni. ni. 2.118; tIhi bhikkhave aGgehi samannAgato ruo bhadro / 1(1).145; sa. ni. 1(1).449; assAdanAti sAdubhAvo, su. assAjAnIyo rAjAraho hoti, a. ni. 1(1).277; - ye dvi. ni. aTTha. 2.109. vi., ba. va. - tayo ca, bhikkhave, bhadre assAjAnIye desessAmi, assAdanIya tri., A + svada kA saM. kR. [AsvAdanIya]. a. ni. 1(1).326; assAjAnIyeti kAraNAkAraNaM jAnanake svAda prApta karane yogya, acche svAda ke pAne yogya, asse, a. ni. aTTa, 2.236. svAdiSTa, khAne-pIne meM acchA lagane yogya - to pa. vi., assAda pu., [AsvAda]. 1. vcakkha (cakhanA), rasa (svAda e. va. - sA kathaM chasudvAresu taNhAya paccayo hotIti ce? lenA) tathA liha (cATanA) Adi dhAtuoM ke arthoM kA assAdanIyato, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).229. sUcaka, khAdya evaM peya Adi kA rasAsvAdana - assAdattho assAdapariyesanA strI., tatpu. sa. [AsvAdaparyeSaNa], svAda pi cakkhusaddo bhavati, sadda. 2.332; rasa assAdasinehesu. sadda. kI talAza, viSayabhogoM meM AnandamayI anubhUti kA anveSaNa 2.443; 2. anukUla rUpa meM saMvedanIya rUpa, zabda, gandha, rasa - naM dvi. vi., e. va. - assAdapariyesanaM acari sa. ni. evaM spRSTavya jaise indriya-viSayoM meM Ananda kA anubhava yA 1(2).155. usakA upabhoga - do pra. vi., e. va. - evameva kho, assAdabaddhacittatA strI., bhAva. [AsvAdabaddhacittatA], bhogoM mahArAja, yoginA... sabbabhavapaTisandhIsu mAnasaM ubbejayitabba, meM svAda pAne ke lie citta kA baMdhA huA rahanA - ya tR. assAdo na kAtabbo, mi. pa. 356; - dena tR. vi., e. va. vi., e. va. - ... ovaditopi assAdabaddhacittatAya sace - piyarUpesu assAdena giddhA ... attho. udA. aTTha. 95; - vRttappakAro AdInavo bhavissati, sa. ni. aTTha. 2,106. daM dvi. vi., e. va. - aladdhA tattha assAdaM vAyasetto assAdamattA strI.. [AsvAdamAtrA], bahuta thor3A sA svAda, apakkame, sa. ni. 1(1).145; 3. sukha yA maujamastI bharI svalpa svAda, bahuta halkA majA - ttA pra. vi., e. va. - hoti avasthA, rasaparipUrNatA - do pu.. pra. vi., e. va. - saGgo eso ceva kAci sAtamattA assAdamattA - yadidaM vaNamukhAnaM parittamettha sokhya, appassAdo dukkhamettha bhiyyo, su. ni. kaNDUvanahetu, ma. ni. 2.185; evamassa kAci assAdamattA 61; appassAdo dukkhamettha bhiyyoti ettha ca vAyaM yaM kho, hoti, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.156. bhikkhave, ime paJca kAmaguNe paTicca uppajjati sukhaM assAdarahita tri., tatpu. sa. [AsvAdarahita], besvAda, binA somanassaM. ayaM kAmAnaM assAdo ti vRtto, su. ni. aTTa. svAda kA - taM napuM., pra. vi., e. va. - idahi kasiraJca 1.90; yaM kho lokaM paTicca uppajjati sukhaM somanassaM, ayaM dukkhaM assAdarahitaM, jA. aTTha. 4.101. loke assAdo, a. ni. 1(1).292; - cetanA strI., tatpu. assAdasaJA strI., tatpu. sa. [AsvAdasaMjJA, saMsAra ke sa. [AsvAdacetanA], viSayabhogoM meM AnandAnubhUti kI cetanA, viSaya-bhogoM ke Anandamaya hone kA vicAra - ya tR. vi., e. solaha prakAra kI dRSTiyoM meM se eka - nA pra. vi., e. va. va. - AdInavadassanena assAdasAya pahANaM, ma. ni. - supinante assAdacetanA asthi upalabmati, pArA. aTTha. aTTha. (mU.pa.) 1(1).26. 2.96; - diTTi strI., tatpu. sa. [AsvAdadRSTi]. viSayabhogoM assAdAnupassI tri., [AsvAdAnupazyina], bhoga Ananda se meM sukha evaM saumanasya samajhane vAlI mithyAdhAraNA - TThi pra. paripUrNa yA svAda se bhare haiM, isa prakAra kI anupazyanA yA vi., e. va. - arasAdadiddhi, attAnudiSTi, micchAdihi, a. anucintana karane vAlA, viSayabhogoM ko Anandamaya rUpa meM For Private and Personal Use Only Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir assAdiyatta 718 assAsa dekhane vAlA - ssI pu.. pra. vi., e. va. - saMyojaniyesu bhikkhave dhammesu assAdAnupassI viharanto rAgaM na pajahati, a. ni. 1(1).67; - ssino pu., Sa. vi., e. va. - evameva kho, bhikkhave, upAdAniyesu dhammesa assAdAnupassino viharato taNhA pavaDDhati, sa. ni. 1(2).76; assAdAnupassinoti assAdaM anupassantassa, sa. ni. aTTha. 2.72; - ssitA strI., bhAva., pra. vi., e. va. [AsvAdAnupazyitva, napuM.]. svAda yA sukha se paripUrNa rUpa meM dekhanA -- yA ca saMyojaniye dhammesu assAdAnupassitA, a. ni. 1(1).67... assAdiyatta napuM., bhAva. [AsvAdyatva], Ananda bhare rUpa meM anubhava karane yogya honA, svAda lene yogya rahanA, subodhA. 352. assAdeti A + vsada (svAda lenA) varta, pra. pu., e. va. [AsvAdayati], svAda letA hai, Ananda letA hai, anukUla rUpa meM saMvedana karatA hai, cakhatA hai, upabhoga karatA hai - yo hi koci ... uppannaM lAbhasakkArasiloka assAdeti nikAmeti .... sa. ni. 1(2).206; so tadassAdeti, taM nikAmeti, tena ca vittiM Apajjati, a. ni. 1(2).143; - nti ba. va.. - rasanti taM sattAti raso, assAdentI ti attho, vibha. aha. 42; - dayato varta. kR., pu., Sa. vi., e. va. - atharasa taM sampattiM assAdayato kAmavitakko udapAdi, udA. aTTa. 176. assAnIka napuM.. tatpu. sa. [azvAnIka], ghur3asavAra senA kI dukar3I - kaM pra. vi., e. va. - anIkaM nAma hatthAnIka assAnIka, ..., pAci. 146; - kA pra. vi., ba. va. - cuddasa assAnIkA, sa. ni. aTTha. 2.170. assAmaNaka tri., [azrAmaNaka], kisI bhI zramaNa yA bhikSu ke lie anucita, bhikSu ke lie anupayukta - kaM' napuM.. pra. vi., e. va. - ananucchavikaM ... appatirUpaM assAmaNakaM akappiyaM akaraNIyaM, mahAva. 50; - kaM. vi. vi., e. va. - samaNA evarUpaM assamaNakaM ananucchavikaM karonti, ma. ni. aTTha, (mU.pa.) 1(2).311. assAmI pu., sAmI kA niSe., tatpu. sa., pra. vi., e. va. [asvAmina], svAmI yA adhipati na honA, azaktatA, akSamatA - tattha arahA anissaro assAmI avasavattIti, mi. pa. 236; attano santakassa assAmino hutvA .... jA. aTTha.. 3.169. asAmika/assAmika' pu., uparivat - ke dvi. vi., ba. va. - sAmike assAmike kAtuM ..., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).111; asAmike sAmike karonto..., jA. aTTha. 4.159. asAmika/assAmika tri., ba. sa. [asvAmika], binA svAmI kA, binA dAvedAra kA, benAmI - kaM' napuM., pra. vi., e. va. - yaM vA panaJampi pathavimahAsamuddahimavantAdinissitamasAmika ratanaM, khu. pA. aTTha. 136; - ka. dvi. vi., e. va. - ... kuTiM kArayamAnena assAmikaM attuddesaM pamANikA kAretabbA, pArA. 229; - kAyo strI, pra. vi., ba. va. -- kuTiyo kArApenti assAmikAyo ..., pArA. 224; - bhaNDa napuM., karma. sa. [asvAmikabhANDa], aisI saMpatti, jisakA koI dAvedAra na ho, benAmI saMpatti - asAmikabhaNDa nAma jo pApuNAtIti, jA. aTTha. 6.176. assAruha/assAroha pu.. [azvAroha], ghor3e para savAra hone vAlA, ghur3asavAra, sAIsa, ghor3e kA cikitsaka, azvazikSaka - ho pra. vi., e. va. - assAroho gAmaNI, sa. ni. 2(2).298; - hA pra. vi., ba. va. - hatthArohA assArohA rathikA .... dI. ni. 1.45; assArohAti sabbepi assAcariyaassavejjaassameNDAdayo, dI. ni. aTTha. 1.130-31; - haM dvi. vi., e. va. - nAgo... hatthAruhampi hanati... assAruhampi hanati, a. ni. 1(2).133-134; - he dvi. vi., ba. va. - kadAhaM assArohe ca, sabbAlaGkArabhUsite, jA. aTTha. 6.58. assAlaGkAra pu., tatpu. sa. [azvAlaGkAra], ghor3e ko sajAne vAle alaGkAra yA sajAvaTa ke sAmAna - rehi tR. vi. ba. va. - paramehi vA uttamehi dibbehi assAlaGkArehi alaGkatA, vi. va. aTTha. 62. assAva pu., [Asrava], bAhara nikala kara baha rahI pIba yA phor3e kI gandagI kA risAva yA bahAva - vo pra. vi., e. va. - piLakA vA, assAvo vA, thullakacchu vA AbAdho, kAyo vA duggandho, cuNNAni bhesajjAni, mahAva. 2773; 387; assAvoti arisabhagandaramadhumehAdInaM vasena asucipaggharaNaka, mahAva. aTTa, 143. assAvI tri., [AsrAvina]. pIba ko bahA rahA yA risA rahA ghAva - vI pu., pra. vi., e. va. - bhojanAni bhujato vaNo assAvI assa, ma. ni. 3.42; 43. assAsa pu., [AzvAsa], aneka prakAra kI prANa-vAyuoM meM se eka, 1.ka. bAhara se bhItara kI ora khIMca kara le jAI gaI vAyu - so pra. vi., e. va. - atho apAnaM passAso, assAso Anamuccate, abhi. pa. 39; aGgamaGgAnusArino vAtA, assAso passAso iti, yaM vA panaJjampi kiJci ajjhattaM paccattaM vAyo For Private and Personal Use Only Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir assAsaka 719 assAsapassAsa vAyogataM upAdinnaM ..., ma. ni. 1.249; assAsoti va. - mahArAja, dhutaguNaM visuddhikAmAnaM jarAmaraNabhItAnaM antopavisananAsikAvato, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).127; assAsakaraNadvena ..., mi. pa. 320; - rasa tri., ba. sa., vibha. aTTa, 66; 1.kha. mukha se bAhara nikalane vAlI vAyu - tasallI dene kA kAma karane vAlA, nizcintatA bhara dene kA assAsoti bahi nikkhamanavAto, visuddhi. 1.260; 1.ga. kRtya karane vAlA - saM pra. vi., e. va. - accutirasaM. kaSTa yA pIDA dene vAlI vAyu, assAsavAyu ke anta., draSTa, assAsakaraNarasaM vA, animittapaccapaTTAnaM nissaraNapaccapaTTAnaM (Age); 2.ka. khulakara sAMsa lenA, cetanA-lAbha - saM dvi. vAti veditabbaM, abhi. ava. 101. vi., e. va. - atha tattheva so assAsaM alabhamAno mareyya, / assAsakAraka tri., [AzvAsakAraka], DhAr3hasa baMdhAne vAlA, mi. pa. 163; - sehi tR. vi., ba. va. - tasmA mahantehi tasallI yA bharosA bhara dene vAlA, mana meM sukha lAne vAlA assAsehi assasati, sa. ni. aThTha. 1.134; 2.kha. sukha, - ko pu.. pra. vi., e. va. - tArako tvaM yathA nAvA, rAhata, tasallI, santuSTi, protsAhana, surakSA kA bharosA - so nidhIvassAsakArako, apa. 1.357. tassA vacanena assAsaM paTilabhitvA..., jA. aTTha. 6.4; cha assAsanIya tri., [AzvAsanIya], AzvAsana dene vAlA, khattiyA assAsaM paTilabhiMsu, jA. aTTha. 7.371; - sAya ca. DhAr3hasa baMdhAne vAlA, tasallI dene vAlA - yehi pu., tR. vi., vi., e. va. - ... assAsAya dhamma deseti, a. ni. 3(1).28; ba. va. - catUhi assAsanIyehi dhammehi assAsetabbo, sa. 2.ga. AtmavizvAsa, apane Upara pakkA bharosA - so Sa. ni. 3(2).471; 472. vi., e. va. - ko panAyasmantAnaM assAso, kiM balaM, yena assAsapassAsa pu., dva. sa., e. va. evaM ba. va. meM prayukta tumhe Ayasmanto evaM vadetha, ma. ni. 1.93; assAso paramo [AzvAsaprazvAsa), vAyu ko zarIra ke andara khIMcanA evaM kato, saddhammo. 313; ... assAsoti avassayo patiTThA bAhara nikAlanA - so pra. vi., e. va. - nAha assAsapassAso, upatthambho, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).320; - sA pra. vi., Thitacittassa tAdino, dI. ni. 2.118; - sAnaM Sa. vi., ba. ba. va. - cattAro assAsA adhigatA honti, a. ni. va. - evamassa assAsapassAsAnaM saddo hoti, sa. ni. 1(1).221; assAsAti avassayA patiTThA, a. ni. aTTha. 1(1).126; - sA pra. vi., ba. ka. - catutthaM jhAnaM samApannassa 2.177. assAsapassAssA niruddhA honti, dI. ni. 3.211; - se' dvi. assAsaka' pu.. [AzvAsaka], DhAr3hasa baMdhAne vAlA, dhIraja vi., ba. va. - Ama, mahArAja, sakkA assAsapassAse baMdhAne vAlA - ko pra. vi., e. va. - patiTThA bhayabhItAnaM, nirodheta nti, mi. pa. 95; - se sapta. vi., e. va. - tANo saraNagAminaM assAsako mahAvIro, so me baddho nimantito. niruddhapi oLArike assAsapassAse ... pavattanti, pArA. apa. 1.352; assAsako viya buddho, assAso viya dhammo aTTha. 2.18; - sesu sapta. vi., ba. va. - mukhato ca nAsato .... khu. pA. aTTha. 12. ca assAsapassAsesu uparuddhesa saddo hoti, ma. ni. 1.311; assAsaka' pu./napuM.. [AzAsya], AkAMkSA, mahatvAkAMkSA, - saM napuM., pra. vi., e. va. - kAyatarAha, Ananda, etaM hArdika lAlasA, cAha, icchA, vAJchanIya padArtha kA pra. vadAmi, yadidaM - assAsapassAsaM. sa. ni. 3(2).399; - vi., ba. va. - kumArassa sato ime paJca assAsakA ahesuM. kammika tri., [AzvAsaprazvAsakarmika], zvAsa-prakriyA ke mahAva. 42; assAsakAti AsIsanA, patthanAti attho mahAva. niyantraNa kA abhyAsa karane vAlA - ko pu., pra. vi., e. aTTha. 244; - ke dvi. vi., ba. va. - rAjA satthu santike va. - tattha assAsapassAsakammiko ime assAsapassAsA nisinnoyeva paJca assAsake pavedevA .... jA. aTTha. 1.92. kiM nissitA, .... ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).260; - kAya assAsakara tri., [AzvAsakara], AzvAsana dene vAlA, pu.. [AzvAsaprazvAsakAya], bhItara khIMcI jA rahI tathA bAhara DhAr3hasa baMdhAne vAlA - rehi pu./napuM., tR. vi., ba. va. - nikAlI jA rahI vAyu kI rAzi yA samuccaya - yo pra. vi., assAsanIyehi dhammehIti assAsakarehi dhammehi, ..., sa. ni. e. va. - evameva kAye ... assAsapassAsakAyo nAma aTTha. 3.321. nappavattatIti kAyAdinirodhA assAsapassAsanirodhoti evaM assAsakaraNa napuM., tatpu. sa. [AzvAsakaraNa], AzvAsana parasanto ... vuccati, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).261; -- yA tasallI denA, tasallI dene ke kAma kA sAdhana -pu., nirodhapaJha pu., mi. pa. ke eka prazna kA zIrSaka, jisameM Azvasta kara dene kA artha yA tAtparya - dvena ta. vi., e. AzvAsa (sAMsa andara khIMcane) aura prazvAsa (zvAsa bAhara For Private and Personal Use Only Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir assAsappatta 720 assirIkadassana phekane) kI kriyAoM ke nirodha ke viSaya meM rAjA milinda kA prazna hai - ho pra. vi., e. va. - assAsapassAsanirodhapaJho ekAdasamo, mi. pa. 95; -- pariggAhaka tri., [AzvAsaprazvAsaparigrAhaka], zvAsaprakriyA para niyantraNa rakhane vAlA/vAlI - hikA strI. pra. vi., e. va. - tattha assAsapassAsapariggAhikA sati dukkhasacca ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).261; - sAyattaduttitA strI., bhAva. [AzvAsaprazvAsAyattavRttitva], zvAsa-prakriyA ke adhIna rahane ke svabhAva vAlA, zvasana-prakriyA para Azrita yA TikA huA honA, sAMsa ke sahAre TikA honA - ya ta. vi., e. va. - pANanatAya pANA, assAsapassAsAyattavRttitAyAti attho, visuddhi. 1.300. assAsappatta tri., tatpu. sa. [AzvAsaprApta], AzvAsana pAyA huA, AtmavizvAsa se bharA huA, santuSTa - tto pu.. pra. vi., e. va. - kittAvatA nu kho, Avuso, assAsappatto hotI ti, sa. ni. 2(2).248; - ttA' pra. vi., ba. va. - sAvakA vinItA assAsappattA paTijAnanti ajjhAsayaM Adibrahmacariya, dI. ni. 3.28; assAsapattAti tuDhipattA somanarasapattA, dI. ni. aTTha. 3.17; - ttA strI., pra. vi., e. va. - na nakulamAtA gahapatAnI imasmiM dhammavinaye ogAdhappattA patigAdhappattA assAsappattA tiNNavicikicchA .... a. ni. 2(2).18. assAsamattA strI., tatpu. sa. [AzvAsamAtrA], rAhata yA sukha kI thor3I sI mAtrA, rAhata kI thor3I sI bAta, thor3I sI rAhata - ttA pra. vi., e. va. - ahosi kAcideva assAsamattA - na tAva bhagavA parinibbAyissati, dI. ni. 2.78; - ttaM dvi0 vi., e. va. - parissama vinodetvA, assAsamattaM labhitvA ..., udA. aTTha. 62. assAsarata tri., tatpu. sa. [AzvAsarata], zA. a. AzvAsa evaM prazvAsa meM Ananda lene vAlA, lA. a. apane buddhatva ke phala kI prApti meM Ananda le rahA - to pu., pra. vi., e. va. - so jhAyI assAsarato, ajjhattaM susamAhito, a. ni. 2(2).61; assAsaratoti nAgarasa hi assAsapassAsA viya buddhanAgarasa phalasamApatti, tattha rato. ..., a. ni. aTTha. 3.115. assAsavAta pu., [AzvAsavAta]. dUsaroM ko AviSTa kara lene vAlI preta kI zvAsa yA vAyu - tena tR. vi., e. va. - assasantIti assAsavAtena upahananti, AvisantIti vA attho, jA. aTTa, 4.451. assAsavAra pu., tatpu. sa. [AzvAsavAra]. zvAsa ko bhItara kI ora le jAne kA kSaNa yA bArI, zvAsa bhItara le jAne kA avasara - re sapta. vi., e. va. - ... assAsavAre passAsavAre samApattiM samApajjanti, ma. ni. aTTa (mU.pa.) 1(2).189; - raM dvi. vi., e. va. - kathento ca janaM nirassAsaM akatvA tassa assAsavAraM deti, dha. pa. aTTha. 2.123. assAsavirahita tri., tatpu. sa. [AzvAsavirahita], AzvAsana se rahita, sukha yA tasallI se rahita, santuSTi yA Ananda na dene vAlA - tA pu., pra. vi., ba. va. - anassAsikAnIti assAsavirahitAni, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.162. assAsetu tri., [AzvAsayita], AzvAsana dene vAlA, tasallI dene vAlA, rAhata dene vAlA - tA pu., pra. vi., e. va. - assAsetA yathA cando, sUriyova pabhaGkaro, apa. 2.107; 108. assAseti A + Vsasa ke prera. kA varta., pra. pu., e. va. [AzvAsayati], tasallI detA hai, bharosA dilAtA hai, phira se prANavAn banA detA hai - si/sayi adya., pra. pu., e. va. - attAnaM mocetvA khippaM AgamissatIti assAsesi, jA. aTTha. 7.202; assAsayIti paritosento niyyAdesi, jA. aTTha. 7.271; - sesu ba. va. - mayaM tayopi janA ... disodisaM gamissAmAtinaM assAsesu. jA. aTTa. 7.35; - setvA pU. kA. kR. - ... gilAne assAsetvA, sa. ni. aTTha. 2.226; - setabbo saM. kR., pu.. pra. vi., e. va. - upAsakena ... upAsako AbAdhiko ... catUhi assAsanIyehi dhammehi assAsetabbo, sa. ni. 3(2).471. assita tri., A + vsi kA bhU. ka. kR. [Azrita], sahArA liyA huA, kisI kA Azraya liyA huA, kisI para avalambita rahane vAlA, anusaraNa karane vAlA, parAdhIna, anucara - to pu., pra. vi., e. va. - eko araje vanavassito muni ... kasmA bhavaM vijanamaraJamassito, sa. ni. 1(1). 210-11; vanavassito munIti vanaM avassito buddhamuni, sa. ni. aTTha. 1.233; janamevassito... assito taNhAya allIno pariggayhaThito, theragA. aTTa. 1.292. assirI tri., ba. sa. [azrIka]. zobhA-rahita, apanI prabhA yA camaka-damaka ko kho cukA (vyakti)-rI pu., pra. vi., e. va. - assirI viya khAyati, netti. 52; assirI... alakkhiko eva hutvA upaTTAti, netti. aTTha. 250. assirIkadassana tri., ba. sa. [azrIkadarzana]. tejahIna svarUpa vAlA, zobhAhIna, dikhane meM zobhA rahita - naM pu., dvi. vi., e. va. - paramaduggandhajegucchaM assirikadassanaM nAnappakAraM ... passatIti, khu. pA. aTTha. 29. For Private and Personal Use Only Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir assilisa 721 asutavAditA assilisa pu.. [azleSA], 27 nakSatroM ke bIca navAM nakSatra jisameM pAMca tAre hote haiM - migasiramaddA ca punabbasu phusso cAsilesApi, abhi. pa. 58; sadda. 2.359; pAThA. assilisa. assu' asa (honA) ke vidhi., pra. pu., e. va./pra. pu., ba. va. meM vaikalpika rUpa, atthi ke anta., draSTa.. assu su (sunanA) ke adya., ma. pu., e. va. kA vaikalpika rUpa, tUne sunAyA- tAnirasa kammAyatanAni assu purisassa vuttisamodhAnatAya, jA. aTTha. 3.477; tattha assuti assoNi. jA. aTTha. 3.476. assu' a., padapUraNArthaka evaM avadhAraNArthaka nipA. [sma, svida], nizcita rUpa se, vAstava meM - visiTThakalyANitarassu rUpato, vi. va. 319; assUti nipAtamattaM, vi. va. aTTha. 111; sahAvassa dassanasampadAya, tayassu dhammA jahitA bhavanti, su. ni. 233; Adittassu nAmajja vediyako pabbato jhAyatisu nAmajja ... vediyako ... ahesu. dI. ni. 2.195. assu napuM.. [azru]. AMsU - ssUni pra. vi., ba. va. - vappo nettajalAssUni, abhi. pa. 260; - ssu pra. vi., e. va. - assu somanassadomanassavisabhAgAhArautUhi samuTThahitvA akkhikapake pUretvA tidvantI vA paggharantI vA ApodhAtu, paTi. ma. aTTha. 1.72; pittaM semha pubbo lohitaM sedo medo assu vasA kheLo siGgANikA lasikA muttaM, ma. ni. 1.247; - nA tR. vi., e. va. - ..., assunA paNNalocano, apa. 2.210; - mhi sapta. vi., e. va. - ... ekekassapi assumhi thaLe rudhiramhi ca pamANato ..., therIgA. aTTha. 313; - ssUni' pra. vi., ba. va. - tassa assUni tesaM ... patanti, jA. aTTha. 7.316; - ssUni dvi. vi., ba. va. - assUni pavattayamAno... pakkAmi, mahAva. 110; - ka napuM., assu se vyu. [azruka], AMsU - kena tR. vi., e. va. - tAsaM rodantInaM bhagavato sarIraM assukena makkhitaM, cULava. 458; - kilinnamukha napuM., tatpu. sa. [azruklinnamukha], AMsuoM se bhIgA huA mukha - khaM dvi. vi., e. va. - ajjeva tava assukilinnamukhaM hAsApentova AgacchissAmIti .... jA. aTTha. 3.287; - janana napuM.. tatpu. sa. [azrujanana], AMsuoM / ko utpanna kara denA - to napuM., pa. vi., e. va. - taM akAraNaM, somanassassApi assujananato. dha. sa. aTTa. 297; - jala napuM, tatpu. sa. [azrujala]. AMsuoM kA pAnI - laM pra. vi., e. va. - tato bahu assujalaM anappakaM dha. pa. aThTha. 1.304. assuNanta tri., (su (sunanA) ke varta. kR. kA niSe. [azrRNvat]. nahIM suna rahA, sunane meM akSama - ntaM pu.. dvi. vi., e. va. - acetanaM brAhmaNa assuNantaM, .... jA. aTTa, 3.20; tattha assuNantanti acetanattAva asuNantaM, tade.. assuta/asuta tri., su (sunanA) ke bhU. ka. kR. kA niSe0 [azruta], 1.zA. a. nahIM sunA gayA, na sunA huA, vaha, jo sunAI nahIM diyA hai, 2.lA. a. mUrkha yA ajJAnI, aprazikSita, vaha, jisane zAstra ko yA dharma ko nahIM sunA hai, 3. vaha, jise sunA nahIM gayA hai, ajJAta - taM pu.. dvi. vi., e. va. - assutaM sAventi, sutaM pariyodApenti, dI. ni. 3.145; - taM napuM., pra. vi., e. va. - na tumha adiLa asutaM amutaM, .... loke, su. ni. 1128; bahumpi te adiTThanti tayA cakkhunA adiSTuM sotena ca assutameva bahutaraM jA. aTTha. 3.205; - tA strI., pra. vi., e. va. - yadA te ciravAsimAtA adiTThA ahosi, assutA ahosi, sa. ni. 2(2).313; - te sapta. vi., e. va. - asute sutavAditA, a. ni. 3(1).131; - pubba tri, ba. sa. [azrutapUrva], pahale nahIM sunA gayA/sunI gaI, pUrvakAla meM nahIM sunA huA - bbA strI., dvi. vi., e. va. - ... gAthAyo paTibhaMsu pubbe assutapubbA, mahAva. 5; - ya tR. vi., e. va. - ... agatapubbAya vA disAya assutapubbAya vA nAmapaJattiyA sammuvheyyAti, mi. pa. 41; - pubbatA strI., bhAva., pUrvakAla meM sunA huA na rahanA - ya tR. vi., e. va. - tassA vacanaM sutvA natthI ti padassa asutapubbatAya natthipUvA nAma idAni bhavissantI ti, ....dha. pa. aTTha. 2.354; - bhAva pu., sunA huA na rahanA - vaM dvi. vi., e. va. - puNNako attano vacanassa assutabhAvaM JatvA jinakadevaputtassa santike aTThAsi, jA. aha. 7.162. assutavantu tri., su (sunanA) ke bhU. ka. kR. kA niSe. [azrutavat]. zA. a. vaha, jisane sunA nahIM hai, lA. a. skandhoM, dhAtuoM, AyatanoM tathA smRti-prasthAnoM meM pUrNa jJAna ko aprApta, ajJAnI, pRthagjana - tavA pu., pra. vi., e. va. - assutavAti khandhadhAtu AyatanapaccayAkArasatipaTTAnAdIsu uggahaparipucchAvinicchayarahito, sa. ni. aTTha. 2.85; so AgamAdhigamAbhAvA jeyyo assutavA iti, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).23; assutavA puthujjano ariyAnaM adassAvI ariyadhammassa akovido ... avinIto, ma. ni. 1(1).1-2; -- vato pu., Sa. vi., e. va. - tasmA assutavato puthujjanassa cittabhAvanA natthIti vadAmI ti, a. ni. 1(1).13. asutavAditA strI., assutavAdI kA bhAva. [azrutavAditva, napuM.]. kisI sunI bAta ko bhI na sunI huI mAnanA, jJAta For Private and Personal Use Only Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org assutAlApa ko ajJAta mAnanA, ATha prakAra ke anArya-vyavahAroM meM se eka tA pra. vi. e. va.didve adidvavAditA sute asutavAditA... ime kho bhikkhane, aTTha anariyavohArA ti a. ni. 3(1).131. assutAlApa tri. va. sa. [azrutAlApa ], vaha jisa ne manuSyoM ke AlApa ko pahale kabhI nahIM sunA hai - pA pu0, pra. vi. ba. va. brahmANo cassutAlApA sambuddhA cApi bhAsare mo. pa. pa. bhUmikA, pR. 2. 722 - assutAvI tri, vaha, jisane pahale zAstroM ko yA dharma ke upadezoM ko sunA hI nahIM hai, pRthagjana, ajJAnI vino pu.. pra. vi. ba. va. bAlA. dummedhA assutAvino, a. ni. 1 (1). 190; assutAvinoti khettavinicchayasavanena rahitA, a. ni. aTTha. 2.141. " ... astuti strI0 [azruti], zravaNa-paramparA kA abhAva, azravaNa, nahIM sunanA - yA tR.vi., e.va. adiDiyA assutiyA aJANA, su. ni. 845; 846. assutthasu (sunanA) kA adya, ma. pu. ba... tuma logoM sunA thA assutya no, tumhe, bhikkhave, abhigussa bhikkhuno brahAloke Thitassa gAthAyo bhAsamAnassA ti sa. ni. 1 (1).184. assudaM a sudaM athavA assu nipA. kA parivartita rUpa padapUraNArthaka athavA nirdhAraNArthaka nipA. ke rUpa meM prayukta, vyu. saMdigdha vAstava meM, nizcita rUpa se imassudaM yanti disodisaM pure jA. aDa. 4.308; imassudanti ime sudaM mayA akkhIni ummIletvA olokitamattAva pubbe disodisaM, tade.; draSTa. sudaM ke anta (Age). assudha a. nipA., uparivat nAssudha koci bhagavantaM upasaGgamati, sa. ni. 3(2).390, nAssudhAti ettha assupAti padapUraNamatte avadhAraNatthe vA nipAto. sa. ni. aDa. 3.299; evaM, bhante ti kho te bhikkhU bhagavato paTissuNitvA nAssudha koci bhagavantaM upasahamati, pArA. 347. assudhArA strI, tatpu. sa. [azrudhArA ] AMsuoM kI dhArA, AMsuoM kA lagAtAra bahAva pra. vi., e. va. assudhArA pavattayamAnA..., jA0 aTTha. 4.100; - rAra pra. vi., ba. va. assudhArA paktanti ma. ni. aDDa. ( mu.pa.) 1 (2) 263; - rAdvi. vi., ba. ka. assudhArA pavattetyA dha. pa. aTTha. 2.289. assunetta tri. ba. sa. [azrunetra] AMsuoM se bharapUra netroM vAlA / vAlI ttA' strI. pra. vi., e. va. assunetA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asmocana rudammukhA, apa. 2.235 - ttA' pu0, pra. vi., ba. va. assunettA rudamukhA, jA. a. 7.278. assupagdharaNakkhi tri. va. sa. [azrupradhAraNAkSa], lagAtAra ha rahe AMsuoM se bharI huI AMkhoM vAlA - kkhi pu0, pra. vi., e. va. nippakhumakkhi vA assupadharaNakkhi vA samannAgatakkhi vA mahAva. aDa. 294, assubhe sajjAme sajjapaJha pu. ni. pa. meM milinda dvArA AMsU ke nirmala yA samala hone ke viSaya meM pUchA gayA eka Jho pra. vi., e. va. assubhesajjAbhesajjapaho chaTTo, mi. pa. 83. prazna assupAta pu., tatpu0 sa0 [azrupAta], AMsuoM kA TapakanA yA giranA tena tU. vi., e. va. therassa assupAtena muttadivaso nAma ahosi, ma. ni. aDa. (mU0pa0) 1(2).263. assupuNNa tri. tatpu. sa. [ azrupUrNa] NNehi napuM. tU. vi., va. va. roditvA pakkAmi jA. aDa. 7.288; [azrupUrNanetra] AMsuoM se bhare hue netroM vAlA ttA pu. pra. vi. ba. va. te tarasa... assupuNNanetA hutyA dha. pa. aTTha. 1.8. AMsuoM se bharA huA assupuNNehi netehi netta tri. ba. sa. " For Private and Personal Use Only . assubindughaTA strI. tatpu. sa. [azruvindughaTA ] AMsuoM kI bUMdoM kI bahulatA yA adhikatA TA pra. vi. e. va. vArigaNAti assubindughaTA, jA. a. 4.415. assumukha tri. ba. sa. [azrumukha] AMsuoM se bharapUra mukha vAlA / vAlI kho pu. pra. vi. e. va. pitu maraNena sokaparidevasamApanno assumukho... citakaM padakkhiNaM karoti, pe.va. a. 34; khA ba. va. ajJa socanti rodanti, ajJa assumukhA janA, jA. aDa. 3.145; assumukhA rudamAnA, ma. ni. 2.6: khaM pu. dvi. vi. e. va. assumukhaM rodamAna jA. aDa. 3.397 khAnaM pu. Sa. vi. ba. va. assumukhAnaM rudantAnaM dI. ni. 1.116; assUni mukhe etesanti assumukhA, tesaM assumukhAnaM dI. ni. aDa. 1.229 - khA / khI strI.. pra. vi., e. va. sA dakkhiNA assumukhA sadaNDA, jA. aTTha. 4.60; tassa santikaM gantvA assumukhI rodamAnA ..... jA. aDa. 3.157. " assumegha pu0, eka pratyekabuddha kA nAma athassumegho anIgho sudATho, ma. ni. 3.116. " assumocana napuM tatpu sa [azrumocana] AMsuoM ko girAnA, ronA, rudana naM. pra. vi., e. va. tattha ruNNanti Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra assumha ruditaM assumocanaM nahi kAtabbanti vacanaseso, pe. va. a. 15. www.kobatirth.org assumhasu (sunanA) kA aya., u. pu. va. va. hamane sunA thA assumha abhibhUssa bhikkhuno brahmaloke Thitassa gAthAyo bhAsamAnassa, sa. ni. 1 (1). 184. assuropa / asuropa pu. suropa kA niSe, dveSabhAva daurmanaSya, mana meM vidyamAna roSa, mana kI aprasannatA, vacana kI aparipUrNatA po asuropo anattamanatA cittassa. dha. sa. 418; duruttaM aparipuNNameva hotIti asuropo, dha. sa.a. 297 draSTa, asuropa ke anta (pIche). assuvimocanamatta napuM [azruvimocanamAtra] kevala AMsuoM ko girAnA, ronA, kalapanA, rudana tena tR. vi., e. va. -na assuvimocanamatena... sa. ni. aDa. 3.141. assusamudda pu., tatpu. sa. [azrusamudra ], AMsuoM kA samudra, bahuta sAre AMsU ho pra. vi., e. va. sosito mayA assusamuddo, jA. anu. 3.333. assusukkhanakAla pu.. tatpu. sa. [ azruzoSaNakAla] AsuoM ko sUkha jAne kA samaya lo pra. vi. e. va. tesaMyeva evaM rodantAnaM assusukkhanakAlo natthi jA. aDa. 3.345. assosi su (sunanA) ke adya kA pra. pu. e. va.. sunA assosi kho verajo brAhmaNo, pArA. 1. - - 723 aha ka. aTTha. ke anusAra tri, tuccha, ghaTiyA, hIna, nikRSTa - ahAti hi lAbhakapariyAyo ahalokitthiyoM nAmA tiAdIsu viya, therIgA, aDa. 315: kha. pA. Te. so. ke zabdakoza ke anusAra a. nipA. [aho ahaha ] Azcarya, pIr3A, avahelanA, viyogajanita dukha (kA sUcaka) zoka, kheda, kA sUcaka, pA0 i. Di. 91. va. aha pu. / napuM0 [ ahan / ahara] dina hai napuM. pra. vi., e. va. divasa tu ahaM dinaM abhi. pa. 67 ho pu. dvi. vi., e. va. nikIlitaM niccamahaye ca rati jA. aDa. 7.210 - hassa/huSa. vi., e. va. pubbAparajja sAyamajDohi ahassa anto, mo. vyA. 3.110 dve puNNamAyo tadahu amajJahaM divAna... jA. aDa. 5.203 ahaM tadahU tasmiM chaNadivase jA. adu. 5.204; he / hani sapta vi. e. va. - paJcame tadahUti tasmiM ahani tasmiM divase... udA. a. 241; tasmiM ahani gopAlA laddhA ekaM catuppadaM, ma. vaM. 10.14; devaputtarasa iddhiyA tadaheva sAvatthi patvA jetavanaM Arocesi, pe, va aha 39 hAni napuM. pra. vi. ba. paJca ahAni paJcAhaM, ka. vyA. 339. *** aTTha ahaM ahaM u0 pu0 sUcaka sarva, amha kA pra. vi., e. va. [ahaM ], 1. maiM - smihI ti kimatthaM? tvaM bhavasi, ahaM bhavAmi, ka. vyA. 139; ahaM paThamaM jhAnaM samApajjAmIti yA sa. ni. 2 (1). 232; etaM vo ahamakkhAmi su. ni. 174; tamahaM sArathiM brUmi. dha. pa. 222 2. adhika sUkSma artha maiM, merI AtmA. merA mahatvapUrNa vyaktitva loka meM ekamAtra mahatva vAlA maiM - ye vadanti na te ahaM sa. ni. 1 ( 1 ). 137; iminAhaM sIlena devo vA bhavissAmi devajJataro vA visuddhi. 1.12; maM / mamaM / me dvi. vi. e. va.. mujha ko mujhe maM na maM migA uttasanti, jA. aTTha. 6.93; na maM vaJcesi brAhmaNo, su. ni. 358; - mamaM mamaM bhutvA vane vasAti, jA. aTTha. 3.47; alahi te jagghitAye, mamaM disvAna edisaM, jA. a. 3.197 me tattha so maM uhatIti so me jahati ayameva vA pATho, jA. aTTha. 3.449; taM me tapati no idaM, jA. aTTha. mayA / me tR. vi., e. va., mere dvArA, 2.367; mere sAtha so mayA... puTTho... paTicari, ma. ni. 2.232; yaM mayA pakataM kammaM theragA 80 mayA / mamato / mama / me pa. vi. e. va., mujha se, ka. tula, vize ke sAtha saMbaddha kha. mamatomamatopi surUpini, apa. 2.244; ga. mama - bhinnaM vatidaM kulaM mamA ti cintayato, dI. ni. aTTha. 2.279; mamAti mayA, ayameva vA pATho, lIna. (dI.ni.TI.) 2238 gha. mena me samaNa mokkhasIti, mahAva. 27: mahaM / mamaM / me / mama ka. ca. vi., e. va., mere lie, mujha ko sabbaJjataM piyaM mahaM cariyA 1 3 8 addhA hi so bhakkho mama manApo, jA. a. 5.495; na sA mamaM appiyA bhUmipAla, jA. aTTha 207: tena me samaNA piyA therIgA. 278; kha. pa. vi. e. va. - merA / merI putto mamaM orasako samAno, jA0 aDa. 4.42; taM tattha avadhI seno, pekkhato sudhare mamAti. jA. aDa. 6.247; arogA mavha mAtaro, jA. aTTha 6.27 pubbeva me, bhikkhave, sambodhA... etadahosi, a. ni. 1 (1).292; mayi sapta. ki. e. va., mujha meM, mere viSaya meM kinti vo bhikkhaye, mayi hoti. ma. ni. 3.25: sAdiyatu nu kho mahArAja, atha mahApathavI sabbabIjAni mayi saMviruhantUti, mi. pa. 110 - mayaM / amhe / asmA / no pra. vi. ba. va.. hama - tedijjA mayamasmubho, su. ni. 599; upasaGkamitvA amhe etadavoca sa. ni. 1 ( 1 ). 139, mayamasmAmharasa, mo. vyA. 2.211: aDamAse asampatte, catusaccaM phusimha no. apa. 2.265; - amhe / asme / amhaM / amhAkaM / amhAnaM / no dvi. vi. ba. va. hamako hameM hama logoM ko amhe ca bhariyA - For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ahakaM 724 ahaTTa nAtikkamanti, jA. aTTha, 4.47; asmAbhijappanti janA anekAti, jA. aTTha, 3.317; tattha tyamhanti te dArakA amhAkaM tattha ara ....jA. aTTha. 7.267; amhAkaM passasi, amhe passasi vA, ka. vyA. 162; mA no ajja vikantisu. jA. aTTha. 5.363; tyamha tattha ramessanti, arule jIvasokinanti, jA. aTTa, 7.267; kaccAyane tumhAnaM amhAnanti ca paThamA-dutiyA bahuvacanaM, sadda. 1.289;- amhehi/asmAhi ta. vi., ba. va., hamAre dvArA - atithI kho panamhahi sakkAtabbA / ..... dI. ni. 1.103; asmAbhi pariciNNosi, apa. 2.208; na no vivAho nAgehi, katapabbo kudAcana, jA. aTTha. 7.6; -- amhehi pa. vi., ba. va., hama se, hama loMgoM se, hama logoM kI apekSA se - cattAro mahArAjAno amhehi abhikkantatarA ca paNItatarA ca, dI. ni. 1.199; - amhAkaM/asmAkaM/ amhaM/no ca. vi., ba. va., hamAre lie, hama logoM ke lie - amhAkaJca katA pUjA, dAyakA ca aniSphalA, khu. pA. 7.5; dullabho aGgasampanno, khantirasmAka ruccatI ti, jA.. aTTha. 2.174; vane vALamigAkiNNe, hiMsA amhaM na vijjati jA. aTTha. 7.311; taM no vada pucchito buddhaseTTa, su. ni. 385, - amhAkaM/asmAkaM/amhaM/amhAnaM/no Sa. vi., ba. va., hamArA, hamArI, hamAre - ye kho pana, bho, keci... amhAka gAmakhetaM Agacchanti atithI no te honti ... atithi kho panamhehi sakkAtabbo ... iminApaGgena na arahati so bhavaM gotamo amhAkaM dassanAya upasamita, dI. ni. 1.103; tasmA hi amhaM daharA na mIyare, jA. aTTha. 4.47; na no sama asthi tathAgatena, khu. pA. 6.3; - amhesu/asmesu/ asmAsu/asmasu sapta. vi.. ba. va., hama logoM meM, hamAre bIca me - itipetaM bhUtaM, itipetaM taccha, atthi cetaM amhesu. saMvijjati ca panetaM amhesUti, dI. ni. 1.3; tvaM amhesu ekeka khAditukAmosI ti, jA. aTTa, 1.218; na cAyaM kiJci rasmAsu, sattUva samapajjatha, jA. aTTha. 5.344; yaM kiccaM parame mitte, katamasmAsa taM tayA, pattA nissaMsayaM tyAmhA, bhattirasmAsu yA tava. jA. aTTha. 5.348. ahakaM sarva., amha kA pra. vi., e. va., ahaM kA sthAnApanna rUpa, maiM - sabbassa amhasaddassa savibhattikassa ahaM ahakaM iccAdesA honti simhi vibhattiyaM sadda. 3.656; ahakanti rUpantarampi icchitabbaM sadda. 1.289. ahaMkAra pu., ahaM + kara se vyu., kri. nA., prAyaH 'mamakAra' ke sAtha prayukta [ahaGkAra], 1. 'maiM eka nitya, Anandamaya evaM citasvarUpa AtmA hUM isa prakAra kI mithyA dhAraNA - ro pra. vi., e. va. - mAno ahaGkAro, sadda. 554; gabbo bhimAno haGkAro, abhi. pa. 171; ahasmIti maJjamAno so samunnatilakkhaNo, ketusampaggaharaso, ahaMkAroti gamhati, nA. rU. pa. 2.112; - rA ba. va. - ahaGkArA ca me uparujjhissanti, mamaGkArA..., a. ni. 2(2).143; ahaMkArAti ahaMkAradidvi, a. ni. aTTa. 3.144; 2. "yaha AtmA aura saMsAra svayaMkRta hai, isa prakAra kI mithyA-mAnyatA, kartA ke rUpa meM, 'maiM' ko mAnane kI bhrAnta-dhAraNA, apane kArakabhAva kA bhrama - ahaMkArapasutAyaM pajA, paraMkArUpasaMhitA, udA. 152: ... sayaMkato attA ca loko cAti evaM vuttasayaMkArasavAtaM ahaGkAraM ..., udA. aTTha. 282; - diTThi strI., karma. sa. [ahaGkAradRSTi], maiM AtmA hUM, nitya vyaktitva hUM, Adi rUpa kI mithyA dhAraNA, maiM aura merepana kA bhrama - Dipra. vi., e. va. - ahaGkAramamaGkAramAnAnusayAti ahaGkAradiSTi ca mamaGkArataNhA ca mAnAnusayo cAti attano ca parassa ca kilesA, ..., a. ni. aTTha. 2.101-102; - pasUta tri., tatpu. sa. [ahaGkAraprasUta]. 'AtmA yA loka svayaM apane dvArA kRta hai', isa mithyAdhAraNA se grasta, ahaMkAra kI mithyAdRSTi meM phaMsA huA -- tA strI., pra. vi., e. va. - ahaMkArapasutAyaM pajA, udA. 152; tattha ahaGkArapasutAyaM pajAti sayaMkato attA ca loko cAti evaM vuttasayaMkArasaGghAtaM ahaGkAraM tathApavattaM dihiM pasutA anuyuttA ayaM pajA micchAbhiniviTTho sattakAyo, udA. aTTha. 282; - mala napuM, tatpu. sa. [ahaGkAramala], nitya evaM Anandamaya AtmA kI bhrAnta-dhAraNA ke kAraNa utpanna citta kA mala yA azuddhi - ... issAmacchariyAhaGkArAdimalAnaM suppahInataM dIpeti, udA. aha. 200; - rasa tri., ba. sa. [ahaGkArarasa], ahaMkAra ke viziSTa lakSaNa se yukta - so pu.. pra. vi., e. va. - uNNatilakkhaNo mAno, ahaMkAraraso, udghamAtabhAvapaccupaTTAno, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).114; - vatthu napuM., ahaGkAra kA bhAvAtmaka astitva, bhAva yA vastusat rUpa meM ahaGkAra, vasturUpa meM "mai" kI dhAraNA - tthu pra. vi., e. va. - atha vA attAti ahaGkAravatthu lokoti mamaGkAravatthu, udA. aTTa. 280. ahaMpabbikA strI., [ahampUrvikA], svayaM ko hoDa meM sabase pUrva yA prathama rakhane kI manovRtti, hor3a lagAkara sainikoM kI daur3a, hor3a, pratiyogitA, DIMga, AtmazlAghA - kA tR. vi., e. va. - purato purato cAhapubikAya niraggalaM. cU. vaM. 89.29. ahaTTha tri., (hasa (haMsanA, prasanna honA) ke bhU. ka. kR. kA niSe. [ahRSTa]. aprasanna, nahIM khilA huA, prasannatA se For Private and Personal Use Only Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ahata 725 ahaha rahita - hAni napuM.. pra. vi., ba. va. - indriyAni ahaTThAni, sAvaM jAtaM mukhaM tava, jA. aTTha. 7.31; tattha ahaTTAnIti na vippasannAni, tade. - loma tri., ba. sa. [ahRSTaloma], zA. a. vaha, jisake roMgaTe yA roeM khar3e na ho gae haiM, lA. a. nirbhaya, niDara, Azvasta - mo pu.. pra. vi., e. va. - alomahaTThoti nibhayo ahaThThalomo hutvA puccha mahArAjAti, jA. aTTha. 6.119. ahata tri., Vhana (mAranA, pITanA) ke bhU. ka. kR. kA niSe0 [ahata], zA. a. nahIM mArA gayA, nahIM pITA gayA, lA. a. (kevala vastra ke hI sandarbha meM), abhI taka nahIM dhoyA gyaa| (vastra, kaThinacIvara), korA, nayA, aparibhukta, prayoga meM na AyA huA - taM napuM., pra. vi., ba. va. - atho vatthaM ahataM ti mataM navaM, abhi. pa. 293; - tAnaM napuM., pra. vi., ba. va. - anujAnAmi, bhikkhave, ahatAnaM dussAnaM ahatakappAnaM diguNaM saGghATiM, mahAva. 381; - tena tR. vi., e. va. - ahatena atthataM hoti kathinaM, mahAva. 332; ahatenAti aparibhuttena, mahAva. aha. 370; ... ruJo cakkavattissa sarIra ahatena vatthena veThanti, dI. ni. 2.107; ahatena vatthenAti navena kAsikavatthena, dI. ni. aTTha. 2.157; - tehi tR. vi., ba. va. - ... nemitte brAhmaNe ahatehi vatthehi acchAdApetvA .... dI. ni. 2.15; - kappa tri., [ahatakalpa], lagabhaga nayA jaisA (vastra), eka yA do bAra dhoyA huA (vastra, cIvara)- ppena napuM.. tR. vi., e. va. - ahatakappena atthataM hoti kathinaM, mahAva. 332; ahatakappenAti ahatasadisena ekavAraM vA dvikkhattuM vA dhotena, mahAva. aTTha. 370; - vattha napuM. karma. sa. [ahatavastra], nayA vastra, korA vastra, nahIM dhoyA gayA nayA kapar3A - tthAni dvi. vi., ba. va. - ... tAtA, khippaM maM gandhodakena nhApetvA ahatavatthAni nivAsApetvA... nAvAya dhure ThapethA ti, jA. aTTha. 4.129; so ... ahatavatthAni nivAsetvA ... gehaM AgantvA nisIdi, dha. pa. aTTha. 1.362; -- vatthanivattha tri., nae vastra ko dhAraNa kiyA huA -- ttho pu., pra. vi., e. va. - sabbesaM pacchato sayaM mahAseTTi ahatavatthanivattho ahatavatthanivattheheva paJcahi... abbhuggacchi, jA. aTTha. 1.102; - sATaka pu., karma, sa. [ahatazATaka, nayA yA nahIM dhoyA huA korA vastra - ke dvi. vi., ba. va. - so pubbe ... ahatasATake nivAsetuM... na labhidha. pa. aTTa, 1.362; te tassa... saAya ahatasATake cIvaracakarasa datvA taM gaNhitvA gacchanti, jA. aTTha. 1.217. ahattha tri., ba. sa. [ahasta], binA hAtha vAlA, lUlA, behAtha - ttho pu., pra. vi., e. va. - bhinnagalo vA ... ahattho vA ekahattho vA... godhAgatto vA...., mahAva. aTTa, 295; - pAsa pu., hatthapAsa kA niSe. [ahastapArzva], zA. a. eka hAtha kI dUrI, bahuta adhika samIpatA - se sapta. vi., e. va. - ahatthapAse kataM hoti, pAci. 114; kataM ahatthapAsepi na ca bhuttAvinA kataM, utta. vi. 643; lA. a. tri., anikaTavartI, pakar3a se bAhara sthita, agocara, aviSaya - so pu.. pra. vi., e. va. - ahatthapAso mArassa, ..., theragA. 888; ahatthapAso mArassAti kilesamArAdInaM agocaro. theragA. aTTa. 2.284. ahananta tri., (hana (hatyA karanA, mAra DAlanA) ke varta. kR. kA niSe0, prANaghAta nahIM kara rahA, prANa nahIM le rahA, hatyA nahIM kara rahA - naM pu., pra. vi., e. va. - ... ahanaM aghAtayaM ... asocApayaM dhammenAti, sa. ni. 1(1).137. ahantu pu., hana (hatyA karanA) ke ka. nA. kA niSe. [ahanta], prANi hatyA na karane vAlA, prANAtipAta se virata - ntAraM dvi. vi., e. va. - ahantAramahantAra yo naro hantumicchati, jA. aTTha. 3.175. ahamahaMkara tri., [ahamahaGkara], hor3a yA pratiyogitA meM pahale meM', 'pahale maiM' kI icchA rakhane vAlA, hor3a meM prathama rahane ko Atura - rA pu., pra. vi., ba. va. - tattha ahaM pureti ahaM purimaM ahaM purimanti ahamahaMkarAti attho, vi. va. aTTha. 297. ahamahamikA strI., [ahamahamikA], pratispardhA yA hor3a meM svayaM ko Age rakhane kI lalaka, pratispardhA, hor3a, IrSyA - yo haGkAroJamaJassa sAhamahamikA bhave, abhi. pa. 397. ahaMmAna pu.. [ahaMmAna], "maiM nitya evaM AnandarUpa AtmA hUM" isa prakAra kI bhrAnta-dhAraNA, 'maiM' ke viSaya meM mithyAdhAraNA, ahaGkAra - atthantaravasena pana Ahito ahamAno etthAti attA attabhAvo ti ca, sadda. 2.360. ahaha 1. napuM.. bahuta bar3I saMkhyA kI eka ikAI, eka para 70 zUnya vAlI UMcI saMkhyA - haM pra. vi., e. va. - ninnahutasatasahassAnaM sataM akkhohiNI, tathA vindu, ..... ahaha.... kathAnaM mahAkathAnaM asaGkeyyaM, ka. vyA. 397; ahahaM ababaM cevATaTaM sogandhikuppalaM abhi. pa. 475; vIsati aTaTAni eka ahaha, sadda. 3.802; 2. pu., eka naraka, jisameM pApI vyakti ko eka ahaha varSoM taka rahanA hotA hai - ho pra. vi., e. va. -- seyyathApi bhikkhu, vIsati avavA nirayA, evameko ahaho nirayo, a. ni. 3(2).147. For Private and Personal Use Only Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org ahahA 726 ahiMsaka ahahA nipA., a. [ahahA], zoka, kheda, Azcarya, dayA evaM tarasa Adi kA sUcaka, are, hAya-hAya, oho ho, upha - ahahA bAlalapanA, parivajjetha jaggato ti, jA. aTTha. 3.397; tattha ahahAti saMvegadIpanaM tade... ahApayanta tri., sahA (tyAgadenA) ke prera. ke varta. kR. kA niSe. [ahApayat], barabAda na karatA huA, nahIM chor3atA huA, upekSA yA tiraskAra na karatA huA - yaM pu., pra. vi., e. va. - ovAdakArI bhataposI, kulavaMsaM ahApayaM, a. ni. 2(1).39. ahApitaggi tri., ba. sa. [ahAvitAgni], agni meM AhutiyAM na DAlane vAlA, agni ko prajvalita na karane vAlA - abhinnakaTThosi anAbhatodako, ahApitaggIsi asiddhabhojano, jA. aTTha. 5.192. ahApetvA hA (tyAga denA) ke prera. ke pU. kA. kR. kA niSe.. kisI bhI cIja ko nahIM chor3akara - puDho kho pana pahAbhinIto ahApetvA alambitvA paripUra vitthArena ... hoti, a. ni. 1(2).89; ahApetvA ... aparihInaM... katvA, a. ni. aTTha. 2.311 ahAriya tri., Vhara (le jAnA) ke saM. kR. kA niSe. [ahArya], dUra na le jAe jAne yogya, haraNa nahIM kie jAne yogya, nahIM curAne yA lUTane yogya - kiMsu narAnaM ratanaM, kiMsu corehyahAriyAnti, sa. ni. 1(1).42. ahAriyarajamattika tri., ba. sa. [ahAryarajamRttika], vaha, jisake dvArA rAga kI dhUla aura miTTI na haTAI jA sake - ke pu., sapta. vi., e. va. - rahadehamasmi ogALaho, ahAriyarajamattike, theragA. 759; - ko pu.. pra. vi., e. va. - ahAriyarajamattikati apanetuM asakkuNeyyo rAgAdirajo mattikA kaddamo etassAti ahAriyarajamattiko, rahado .... theragA. aTTha. 243. ahArI tri., hArI kA niSe. [ahArina, bAhara kI ora na le jAne vAlA, bAhara kI ora na nikAlane vAlA - eko udakamaNiko acchiddo ahArI aparihArI, sa. ni. 2(2).302; ahArI aparihArIti udakaM na harati na pariharati, na pariyAdiyatIti attho, sa. ni. aTTha. 3.142. ahAlidda tri., hAlidda kA niSe. [ahAridra], zA. a. haldI kI taraha halke raMga se nahIM raMgA huA, lA. a. sthira, kSaNakSaNa meM raMga na badalane vAlA - yassa cittaM ahAlidaM, jA. aTTha. 3.76; yassa puggalassa cittaM ahAlidaM halidirAgo viya khippaM na virajjati, thirameva hoti, tade.. ahAsa pu., hAsa kA niSe., tatpu. sa. [ahAsa], atyadhika khuzI meM na phUla jAnA, nahIM iThalAnA - so pra. vi., e. va. - ahAso atthalAbhesu. jA. aTTha. 3.411; ahAso atthalAbhesUti mahante issariye uppanne appamAdavasena ahAso anuppilAvitattaM tatiyaM sAdha. tade.. ahAsadhamma pu., hAsadhamma kA niSe., tatpu. sa. [ahAsadharma]. maujamastI yA Ananda kA abhAva - udake ahasadhamme ahasadhammasI , anApatti, pAci. 152. ahAsi hara (le jAnA, chIna lenA) ke adya, kA pra. pu., e. va., usane chIna liyA, curA liyA, lUTa liyA - akkocchi ma avadhi meM, ajini maM ahAsi me, dha. pa. 4; ahAsi meti mama santakaM pattAdIsu kiJcideva avahari dha. pa. aTTha. 1.29; panuNNakodho..... yo brAhmaNo sokamalaM ahAsi, su. ni. 473-- 74. ahi' asa (honA) ke anu. kA ma. pu., e. va., tuma ho, asthi ke anta. draSTa. (Upara).. ahi pu.. [ahi], sAMpa, sarpa-prajAti ke antargata Ane vAlA ajagara, nAga Adi -- hi pra. vi., e. va. - AsIviso bhujaGgo hi bhujago ca bhujaGgamo, abhi. pa. 653; apadAnaM ahi macchA... tattha ahiggahaNena sabbApi ajagaragonasAdibhedA dIghajAti saGgahitA, pArA. aTTha. 1.206; - hiM dvi. vi., e. va. - ahiM kILApento bArANasiyaM ... vicari jA. aTTha. 3.171; - nA tR. vi., e. va. - tena kho pana samayena aJjataro bhikkhu ahinA daTTho hoti, mahAva. 282; - ssa Sa. vi., e. va. - ahissa kuNapaM ahikuNapaM. ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).159. ahiMsaka' tri., [ahiMsaka]. hiMsA na karane vAlA, dUsare prANiyoM ko utpIr3ita na karane vAlA - ko pu., pra. vi., e. va. - sa ve ahiMsako hoti, yo paraM na vihiMsatI ti, sa. ni. 1(1).192; tattha ahiMsakoti ahaM kassaci ahiMsako sIlAcArasampanno, jA. aTTha. 4.405; - kA ba. va. - ahiMsakA atItaMse, cha satthAro yasassino, a. ni. 2(2).83; ahiMsakA atItaMseti ete cha satthAro atItase ahiMsakA ahesu. a. ni. aTTha. 3.124. ahiMsaka pu., 1. aMgulimAla kA mUla nAma, zrAvastI ke rAjapurohita bhArgava kA putra, janma hote hI rAjA kA citta becaina ho gayA, ataH isakA nAma hiMsaka huA, pIche yahI nAma ahiMsaka meM badala gayA - tassa nAmaM karontA yasmA jAyamAno khyo cittaM vihesento jAto, tasmA hiMsakoti For Private and Personal Use Only Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ahiMsanta 727 ahiguNThikajAtaka katvA pacchA diTTha adiTThanti viya ahiMsakoti vohariMsu. -ya' sapta. vi., e. va. - yassa sabbamahorattaM ahiMsAya rato theragA. aTTha. 2.275; ahiMsako ti me nAmaM hiMsakassa pure mano, sa. ni. 1(1).241; ahiMsAyAti karuNAya ceva sato, ma. ni. 2.315; 2. bhAradvAja kA dUsarA nAma, kyoMki karuNApubbabhAge ca, sa. ni. aTTha. 1.268; - ya tR. vi., e. unhoMne bhagavAna buddha se ahiMsaka ke viSaya meM prazna pUchA thA va. - ahiMsAya cara loke, piyo hohisi maMmiva, jA. aTTha. - nAmena vA esa ahiMsako, gottena bhAradvAjo, sa. ni. aTTha. 4.64; ahiMsAyAti ahiMsAya samannAgato hutvA loke cara, 1.203. jA. aTTha. 4.65. ahiMsanta tri., hiMsa (hiMsA karanA) ke varta. kR. kA niSe. ahiMsAniggahapaJha pu., mi. pa. meM rAjA milinda dvArA [ahiMsat], hiMsA nahIM kara rahA, hiMsaka manovRtti se mukta ahiMsA evaM niggaha-viSayaka buddhavacanoM kI asaGgati ke rahane vAlA, pIr3A na pahuMcAne vAlA, hAni na pahuMcAtA huA viSaya meM pUchA gayA prazna - ho pra. vi., e. va, - - saMpu., pra. vi., e. va. - ahiMsaM sabbagattAni sallaM meM ahiMsAniggahapaJho ekAdasamo, mi. pa. 179-180. uddharissati, theragA. 757. ahiMsAratinI strI., ba. sa. [ahiMsAratikA], ahiMsA meM ahiMsakakula napuM.. tatpu. sa. [ahiMsakakula], hiMsA se / ramaNa karane vAlI, ahiMsaka cittavRtti ke vikAsa meM lagI bilaga rahane vAlA kula yA vaMza - le sapta. vi., e. va. - huI - sAhaM ahiMsAratinI, kAmasA dhammacArinI, jA. aTTha. mayaM ahiMsakakule jAtA, na sakkA AcariyAti, ma. ni. 4.285; ahiMsAratinIti ahiMsAsaGghAtAya ratiyA samannAgatA, aTTha. (ma.pa.) 2.235. jA. aTTha.4.286. ahiMsakapajha napuM., bhAradvAjagotrIya brAhmaNa dvArA buddha se ahika tri., aha se vyu., kevala sa. u. pa. ke rUpa meM prApta pUchA gayA ahiMsaka-viSayaka prazna - 'haM dvi. vi., e. va. - [Ahika]. dinoM vAlA, ekAhika, dvIhika, paJcAhika, paJcame ahiMsakabhAradvAjoti bhAradvAjovesa. ahiMsakapaJhaM pana sattAhika Adi ke anta. draSTa.. pucchi, tenassetaM saGgItikArehi nAma gahitaM, sa. ni. aTTha. ahikaJcuka pu., tatpu. sa. [ahikaJcuka]. sAMpa kI keMculI 1.203; -- sutta napuM.. sa. ni. kA eka sutta, sa. ni. yA tvacA - ssa Sa. vi., e. va. - karaNDAti idampi 1(1).191-92; sa. ni. aTTha. 1.203. ahikaJcukassa nAma, na vilIvakaraNDakassa, ahikaJcuko ahiMsakahattha tri., ba. sa. [ahiMsakahasta], hiMsA na karane hi ahinA sadisova hoti, dI. ni. aTTha. 1.180; tula. vAle hAthoM se yukta, hiMsAvirata hAthoM vAlA - ttho pu.. pra. karaNDa, vi., e. va. - adubbhapANIti ahiMsakahattho hatthasaMyato, pe. ahikuNapa napuM., karma. sa. [ahikuNapa, tri., pu., napuM.]. va. aTTha. 102. sar3A-galA sAMpa, murde jaisI durgandha dene vAlA sAMpa, badabUdAra ahiMsana napuM., [ahiMsana], hiMsA na karanA - nena sAMpa kA mRta zarIra - paM pra. vi., e. va. - tamenaM sAmikA ta. vi., e. va. - tattha ahiMsAti ahiMsanena, dha. pa. aTTha. ahikuNapaM vA kukkurakuNapaM vA manussakuNapaM vA, ..., ma. ni. 2.229. 1.38; tattha kuNapanti matakalevara, ahissa kuNapaM ahikuNapaM. ahiMsayanta tri., hiMsa ke nA. dhA. ke varta. ka. kA niSe0, ma. ni. aTTha (mU.pa.) 1(1).159; - pena tR. vi., e. va. - hiMsA nahIM kara rahA - yaM pu., pra. vi., e. va. - ahiMsayaM paraM itthI vA puriso vA ... ahikuNapena vA kukkurakuNapena vA loke, piyo hohisi mAmakoti, mi. pa. 179. manussakuNapena vA kaNThe Asattena aTTimeyya .... ma. ni. ahiMsA strI., hiMsA kA niSe., tatpa. sa. [ahiMsA], prANiyoM 1.170; ahikuNapenAtiAdi atijegucchapaTikUlakuNapakI hatyA yA unheM kisI prakAra kI pIr3A yA hAni pahuMcAne dassanatthaM vuttaM, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).404. se citta kI virati, karuNA-bhAvanA, karuNA utpanna hone se ahikuNThika/ahikuNDika/ahiguNTika draSTa. pUrva karuNA kI AdhArabhUta cittavRtti - sA pra. vi., e. va. ahiguNThika ke anta. (Age). - sabhi dAnaM upaattaM, ahiMsA saMyamo damo, sa. ni. ahiguNThika pu., ahituNDika kA apa., ahituNDika ke 1(1).176; ahiMsAti karuNA ceva karuNApubbabhAgo ca, a. anta.. draSTa. (Age). ni. aTTha. 2.134; ahiMsA sabbapANAnaM, ariyoti pavuccati, ahiguNThikajAtaka napuM.. ahituNDikajAtaka ke anta. draSTa. dha. pa. 270; tattha ahiMsAti ahiMsanena,dha. pa. aTTha. 2.229 (Age). For Private and Personal Use Only Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ahiggAha 728 ahituNDika/AhituNDika ahiggAha pa.. [ahigrAha], sAMpa ko pakar3ane vAlA, saMperA, rahogatA, jA. aTTha. 7.282; - tAya ca. vi., e. va. - mA naTa- yAvatatthi ahiggAho, mayA bhiyyo na vijjatIti, jA. te ahosi dIgharattaM ahitAya dukkhAyA ti, ma. ni. 1.416; - aTTha. 7.36. kAma tri., [ahitakAma], kisI kA ahita karane kI icchA ahicchatta pu., nAgoM kA eka rAjA -- tto pra. vi., e. va. - rakhane vAlA, hAni pahuMcAne kI kAmanA karane vAlA - mo taM ahicchatto nAma nAgarAjA paTiggahasi, dha. pa. aTTha pu., pra. vi., e. va. - puriso anatthakAmo ahitakAmo ... 2.139. mArassetaM pApimato adhivacanaM, ma. ni. 1.167; - mA ba. va. ahicchattaka pu./napuM.. [ahicchatraka], kukuramuttA - ko pra. - tassa ye keci ahitakAmA upagantvA taM na passanti, mi. vi., e. va. - seyyathApi nAma ahicchattako, evameva pAvarahosi. pa. 190; - citta tri., ba. sa. [ahitacitta], dUsaroM kA dI. ni. 3.64; - kaM napuM.. pra. vi., e. va. - sUkarehi ahita karane kI bAta socane vAle citta se yukta - tto pu., mahitappadese jAtaM ahicchattakanti, udA. aTTha. 324; - pra. vi., e. va. - bhisakko sallakatto ahitacitto bhesajjena kAni ba. va. - taM sutvA nAgo... esikatthambhe soNDAya anulimpati, mi. pa. 120; - tajjhAsaya tri., ba. sa. paliveThetvA ahicchattakAni viya luJcitvA ..., jA. aTTha. [ahitAdhyAzaya], uparivat - yA strI, pra. vi., e. va. - 2.78; - piNDikavaNNa tri., ba. sa. [ahicchatrapiNDikAvarNa]. pAdaparicArikA nAma sAmikAnaM hitajjhAsayA appakA, kukuramuttoM ke piNDa yA gole ke svarUpa vAlA - NNaM napuM.. ahitajjhAsayAva bahutarA, hitajjhAsayA... ahitajjhAsayAti, pra. vi., e. ka. - taM vaNNato setaM ahicchattakapiNDikavaNNaM, jA. aTTha. 5.33; - phassa pu.. [ahitasparza]. hita na karane dadhibhAvaM asampattadukhIravaNNantipi vattuM vaTTati, vibha. aTTha. vAlA saMparka, hAniprada sparza-ssena ta. vi., e. va. - tesa 231; - makula pu., tatpu. sa. [ahicchatramukula], adhakhilA phassesu ahitaphassena phuTThA sattA hitaphassopi... karontA kukuramuttA, pUrI taraha se taiyAra na hone vAlA kukuramuttA, .... jA. aThTha. 6.51; - vijJANa napuM.. karma. sa., pratikUla kukuramuttA kI kalI - laM dvi. vi., e. va. - yathA pana rUpa meM saMvedanIya dharma ke viSaya meM cetanA - to pa. vi., ahicchattakamakulaM pathavito udvahantaM paMsucuNNaM gahetvAva e. va. - kathaM ahitavijJANato... ? yamhi dukkhApito, uThThahati, vibha. aTTha. 22; - lAni ba. va. - kuddAlena amukasmiM evaM dukkhApito ti sarati, evaM ahitaviANato AhatAhatahAne ahicchattakamakuLAni viya kumbhiyo uhahiMsu. sati uppajjati, mi. pa. 87; - tAnukampI tri., a. ni. aTTha. 1.148. [ahitAnukampina]. hita evaM anukampA na karane vAlA - ahita 1. tri., hita kA niSe0, tatpu. sa. [ahita], mpinI strI., pra. vi., e. va. - paTThacittA ahitAnukampinI, akalyANakAraka, hita yA bhalAI na karane vAlA, apathyakara, ajesu rattA atimaJjate pati, a. ni. 2(2).230; - hAnikAraka - taM napuM., pra. vi., e. va. - ..., ahitaM mayha tApanayana napuM., tatpu. sa. [ahitApanayana], ahita yA pipphalI ti, jA. aTTha. 3.73; ahitanti yaM etaM tava amaGgala kA nivAraNa, jo kucha hAnikAraka ho use haTA kaTukabhaNDasavAtaM piphali, etaM mayha ahitaM asappAyanti, denA - yasmA ca hitU pasaMhAraahitApanayanajA. aTTha. 3.74; - to pu., pra. vi., e. va. - ahito bhavati sampattimodanaanAbhogavasena catabidhoyeva sattesa manasikAro AtInaM, sakuNAnaMva cetako, jA. aTTha. 3.314; so hi ahito ...., dha. sa. aTTha. 240; - tAvahatta napuM., bhAva. [ahitAvahatva], bhavati AtInaM, vinAsameva vahati, jA. aTTha. 3.315; - tA ba. ahitakAraka honA, hAnikAraka honA - ttA pa. vi., e. va. va. - ime dhammA hitA, ime dhammA ahitA, mi. pa. 35; 2. pu.. - kAmA hi ahitAvahattA mettiyA abhAvena amittA, therI. zatru, pratidvandI - paccatthiko paripanthI paTipakkhA hitAparo, aTTha. 267. abhi. pa. 344; - to pra. vi., e. va. - mahAhitaM varadadaM, ahituNDika/AhituNDika pu., [AhituNDika], bAjIgara, ahitoti visaGkitA, apa. 2.218; - te dvi. vi., ba. va. - saMperA, aindrajAlika jAdUgara, sarpa ke kATe hae kA cikitsaka tatheva tvampi ahitahite, samaM mettAya bhAvaya, jA. aTTha. 1.33; - ko pra. vi., e. va. - bALagArahahitaNDiko, abhi. pa. 6563; - tesu sapta. vi., ba. va. - ahitesupi hitesupi ekacitto ahituNDiko brAhmaNo osadhaM, khAditvA ..., jA. aTTha. 4.413; bhaveyyAsi, jA. aTTha. 1.32; 3. napuM.. hAni, kaSTa, pIr3A, trAsa yathA vA pana, mahArAja balavatA AsIvisena daTThassa antarAyeva - taM dvi. vi., e. va. - ahitaM vata te jAti, mantayiMsa AhitaNDiko agadaM datvA avisaM kareyya, mi. pa. 281; ... For Private and Personal Use Only Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ahidIpa 729 ahirIka/ahirika yathA nAma cheko ahituNDiko sappadaTThavisaM teneva sappena puna karadhanI, sAMpa kI kamara paTTI - ya ta./pa. vi., e. va. - DaMsApetvA ubbAheyya, ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(2).176; sace so... imAya ahimekhalAya AkAsato oruyaha ..., dha, pa. ahituNDiko gahissati, udakaM lohitavaNaM bhavissatI ti aTTha. 1.81.. Aha. jA. aTTha. 4.412; - kena tR. vi., e. va. - ... ahimekhalikA strI., uparivat - ya tR. vi., e. va. - ... alakkamAlIti ahituNDikena kaNThe parikkhipitvA ThapitAya / devadatto... kumArakavaNNaM abhinimminitvA ahimekhalikAya alakkamAlAya samannAgato. jA. aTTha. 4.277; - ssa Sa. ajAtasattussa kumArassa ucchaGge pAturahosi. cULava. 320; vi., e. va. - esopi ahitaNDikassa hatthe attano ahimekhalikAti ahiM kaTiyaM bandhitvA, cULava. aTTha. 109. anubhUtadukkhameva sandhAya evamAha, jA. aTTha. 4.277. ahiraJa tri., ba. sa. [ahiraNya], sone se rahita, apane ahidIpa pu.. eka dvIpa, jisakA prAcIna nAma kAradvIpa thA - pAsa sonA na rakhane vAlA - Jo pu., pra. vi., e. va. - po pra. vi., e. va. - tadA kAradIpo ahidIpo nAma ahosi, ... janapado ahirao ahosi, jA. aTTha. 4.201. jA. aTTha. 4.213. ahirAjakula napuM., tatpu. sa. [ahirAjakula], nAgoM ke ahinakula napuM., samA. dva. sa. [ahinakulaM]. zA. a. sAMpa rAjAoM kA rAjakula - lAni pra. vi., ba. va. - cattAri aura nevalA, lA. a. svAbhAvika baira - laM pra. vi., e. va. ahirAjakulAni, virUpakkhaM ahirAjakulaM, erApathaM ..., - ahi ca nakulo ca ahinakulaM, ka. vyA. 324; sadda. 3.750. chabyAputtaM., kaNhAgotamaM ahirAjakulaM, cULava. 227; - lAnaM ahinaGgaTTha napuM., tatpu. sa. [ahilAla], sAMpa kI pUMcha -TTe Sa. vi., ba. va. -- ye hi keci daTThavisA, sabbete imesaM catunna dvi. vi., ba. va. - ahinaGguDhe gaNhituM vAyamasi, ma. ni. aTTha. ahirAjakulAnaM abbhantaragatAva honti, a. ni. aTTha. 2.308. (mU.pa.) 1(1).334. ahirAjasutta napuM., a. ni. ke catukkanipAta kA eka sutta, ahinAga pu., karma. sa. [ahinAga]. sarpa kA svarUpa dhAraNa jisameM nAgarAjAoM ke cAra kuloM kA varNana hai, a. ni. kiyA huA nAga prajAti kA prANI -- go pra. vi., e. va. - disvA isi paviTTha, ahinAgo dummano padhUpAyi, mahAva. 30; ahirIka/ahirika 1. tri., [ahIka], nirlajja, lajjAbhAva - gaM dvi. vi., e. va. - nAganti samanapupphakalApasadisaM se rahita, bezarma, behayA - riko pu., pra. vi., e. va. - mahAphaNaM tividhasovatthikaparikkhittaM ahinAgaM addasa, ma. ni. katamo ca puggalo ahiriko? .... pu. pa. 126; anAtApI aTTha. (mU.pa.) 1(2).33. anottApI, kusIto hInavIriyo, yo thInamiddhabahalo, ahirIko ahipeta pu., karma. sa. [ahipreta], sarpa ke svarUpa meM eka preta anAdaro, itivu. 22; ahiriko anottappI, su. ni. 133; - taM dvi. vi., e. va. - na hi pApaM kataM kammanti imaM nAssa pApajigucchanalakkhaNA hirI, nAssa uttAsanato dhammadesanaM satthA veLuvane viharanto aJjataraM ahipetaM Arabha ubbegalakkhaNaM otappanti ahiriko anotappI, su. ni. aTTha. kathesi,dha. pa. aTTha. 1.285; - vatthu napuM..dha. pa. aTTha. kI 1.145; - kena tR. vi., e. va. - sujIvaM ahirikena, dha. pa. eka kathA, jisameM manuSya kA zira tathA sarpa kA zarIra dhAraNa 244; tattha ahirikenAti chinnahirottappakena, dha. pa. aTTha. kie hue eka preta kA kathAnaka diyA gayA hai, dha. pa. aTTha 2.204; - kA pu., pra. vi., ba. va. - ahirikA ahirikehi 1.285-288. saddhi saMsandisu samiMsu. sa. ni. 1(2).140; tathA ahirikA ahibhIruka tri., [ahibhIruka], sAMpoM se Darane vAlA - ko bhinnamariyAdA alajjipuggalA ahirikehi .... sa. ni. aTTha. pra. vi., e. va. - yathA ahibhIruko puriso arao sappena 2.126; pare ahirikA bhavissanti, mayamettha hirimanA anubaddho ... bhAyateva .... visuddhi. 1.316. bhavissAmA ti sallekho karaNIyo, ma. ni. 1.54; - kAyo ahimaMsa napuM., tatpu. sa. [ahimAMsa], sAMpa kA mAMsa, reMgane strI., pra. vi., ba. va. - chinnikA dhuttikA ahirikAyo, pArA. vAle kisI bhI bar3e prANI kA mAMsa - saM dvi. vi., e. va... 188; ahirikAyoti nillajjA , pArA. aTTha. 2.120; 2. napuM.. -- ... manussA dubhikkhe ahimasaM paribhuJjanti, mahAva. 295%; [AhRIkya], nirlajjatA, bezarmI - kaM pra. vi., e. va. - tattha ahimaMsanti kassaci apAdakassa dIghajAtikassa maMsaM na katamaM ahirikaM. pu. pa. 126; ahirikaJca anottappaJca, a. vaTTati, mahAva. aTTha. 355. ni. 1(1).67; - kena tR. vi., e. va. - ... asithilA ahimekhalA strI., tatpu. sa. [ahimekhalA], sAMpa kI / abbokiNNA ahirikena su. ni. aTTha. 1.116; - tA strI., For Private and Personal Use Only Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bo rUpI mAyA pu.. pra.vi dI. ahivaNNa 730 ahutvA bhAva. [ahIkatA]. lajjAhInatA, bezarmI - tAya tR. vi., e. sAMpa kA zarIra - ettha ca bhogo ti bhujIyati kuTilaM va. - nAhaM alakkhyA ahirikkatAya vA, ..., theragA. 1126; kArIyatIti bhogo ahisarIraM, bhogI ti sappo, sadda. 2.349. ahirikkatAyAti yathAvajja keLi karonto viya nillajjatAya. ahInagAmI tri.. hIna yA dInatAbharI manovRtti se mukta - su theragA. aTTha. 2.399; - bala napuM., tatpu. sa. [ahIkabala], pu., sapta. vi., ba. va. - dIghAyukesu amamesu pANisu. nirlajjatA kA bala, zakti ke rUpa meM nirlajjatA ... visesagAmIsu ahInagAmIsu, netti. 119; ahInagAmIsUti ahirikameva balaM ahirikabala, dha. sa. aTTa. 289; - bhAva yathAladdhasampattIhi yAvatAyukaM aparihInasabhAvesu. netti. aTTa. pu., bhAva., nirlajjatA kA bhAva - vaM dvi. vi., e. va. - 349-350. hirImanApi ahirIkabhAvaM, jA. aTTha. 5.17; - mUlakasutta ahInindriya tri., ba. sa. [ahInindriya], avikala indriyA napuM.. sa. ni. kA eka sutta, jisameM ahIka Adi ke kAraNa vAlA, sakSama indriyoM vAlA - yaM pu., dvi. vi., e. va. - prANiyoM ke dukhagrasta hone kA upadeza saMgRhIta hai, sa. ni. bodhisattaJca ... tirokucchigataM passati sabbaGgapaccaDiM 1(2).144-146; - sabhAva tri.. ba. sa. [ahRIkasvabhAva], ahInindriyaM dI. ni. 2.10; passatIti kalalAdikAlaM svabhAva se hI nirlajja, lajjAhIna prakRti vAlA- vo pu.. atikkamitvA saJjAtaaGgapaccaGgaahInindriyabhAvaM upagataMyeva pra. vi., e. va. - anariyarUpoti ahirikasabhAvo, jA. aTTha. parasati, dI. ni. aTTha. 2.25; - yo pu.. pra. vi., e. va. - 5.82; - kAnottappavamana napu., tatpu. sa. ao attA dibbo rUpI manomayo sabbaGgapaccaGgI ahInindriyo, [ahIkAnavatrApyavamana]. nirlajjatA evaM dussAhasa kA dI. ni. 1.29; ahInindriyoti paripaNNindriyo, dI. ni. prakAzana - naM dvi. vi., e. va. - ahirikAnottappavamanaM aTTha. 1.103. kAreti, mi. pa. 304. ahIratha zahara (haraNa karanA) ke adya. karma. vA. kA pra. pu.. ahivaNNa pu., tatpu. sa. [ahivarNa], sAMpa kA svarUpa, sarpa ke e. va., haravAyA gayA, le jAyA gayA - rahe vilumpamAnamhi, samAna rUpa - NNena tR. vi., e. va. - mAtAnaM, mahArAja, nAssa kiJci ahIratha, jA. aTTha. 5.241; ahIrathAti yathA yakkhAnaM sarIraM kITavaNNena vA dissati, ..., ahivaNNena vA pabbatagahanAdIhi nikkhamitvA raTuM vilampamAnesu coresu dissati, .... migavaNNena vA dissatI ti, mi. pa. 253. bahuparikkhArassa antogAme ThapitaM vilampati harati, tathA ahivAtakaroga pu., eka saMkrAmaka roga, saMbhavataH plega yA yassa adhanassa kAyapaTibaddhapaTikkhArassa na kiJci ahIratha aisI mahAmArI, jisameM pahale makkhiyAM, kIr3e, cUhe Adi tassa chaTTampi bhadrameva, jA. aTTha. 5.243. marate haiM tathA sabase pIche ghara meM rahane vAle manuSya - go ahILitatta napuM., ahILita kA bhAva., atiraSkRta honA, pra. vi., e. va. - aparabhAge bhaddavatiyaseTino gehe ahivAtarogo apamAnita na honA - ttA pa. vi., e. va. - anavaJjattIti patito, dha, pa. aTTha. 1.109; - gena tR. vi., e. va. - ... anavA parehi attano ahIlitattA aparibhUtattA, .... itivu. aJjataraM kulaM ahivAtakarogena kAlaGkataM hoti, tassa aTTha. 219. pitAputtakA sesA honti, mahAva. 98; ahivAtakarogenAti ahu' aha kA sa. pa. meM parivartita rUpa, dina, dina meM - mAribyAdhinA, yatra hi so rogo uppajjati, taM kulaM dvipadacatuSpadaM ajAtasattu videhiputto tadahuposathe pannarase komudiyA sabbaM nassati, yo bhittiM vA chadanaM vA bhinditvA palAyati, cAtumAsiniyA... rattiyA... nisinno hoti, dI. ni. 1.42; tirogAmAdigato vA hoti, so muccati, mahAva. aTTha. 270- tadahUti tasmiM ahu, tasmiM divaseti attho, dI. ni. aTTha. 71. 1.117. ahivijjA strI., [ahividyA], sarpa ke viSa ko miTAne ahu'/ahU rAhu (honA) adya. kA pra./ma. pu., e. va. vAlI cikitsA athavA mantra dvArA sarpa ke AvAhana kI vidyA [abhUt/abhU:], vaha huA thA, tU huA thA - ahu rAjA - jjA pra. vi., e. va. - aGga... aGgavijjA, ... ahivijjA, videhAnaM, sadda. 2.461; - huM u. pu., e. va., maiM thA - ahaM visavijjA, vicchikavijjA mUsikavijjA, ... iti vA iti, kevaTTagAmasmiM, ahaM kevaTTadArako, apa. 1.330; mA me mAtA dI. ni. 1.8; ahivijjAti sappadahratikicchanavijjA ceva / tarantarasa, antarAyakarA ahUti, jA. aTTha. 4.111. sappAvhAyanavijjA ca, dI. ni. aTTha. 1.83. ahutvA hu (honA) ke pU. kA. kR. kA niSe., pUrvakAla meM ahisarIra napuM., tatpu. sa. [ahizarIra], sAMpa kI kuNDalI, astitva meM na rahakara, abhAva meM rahakara - evaM kirime dhammA For Private and Personal Use Only Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ahuvAsiM 731 ahetu ahatvA sambhonti, hutvA paTiventIti, ma. ni. 3.75; ahutvA sambhontIti iminA udayaM parasati, ma. ni. aTTha. (upa.pa.) 3.61; ahutvAyevuppajjanti, na kutocipi AgatA, nA. rU. pa. 1543. ahuvAsiM rAhu (honA) kA adya., u. pu., e. va., huA, thA - ahavAsinti ahosinti, vi. va. aTTa, 274; sadda. 2.455. ahuhAsiya napuM.. [aTTahAsa], dAMta nikAla kara kiyA gayA aTTahAsa, mahAhasita, UMcI AvAja meM haMsI -- yaM dvi. vi., e. va. - kAyaM eLagaLAgumbe, karoti ahuhAsiyaM, jA. aTTha. 3.194; ahuhAsiyanti dantavidasakaM mahAhasitaM vuccati, jA. aTTha. 3.195. aheThayanta tri., heTha (pIr3A denA, apamAna karanA) ke varta. kR. kA niSe. [aheThayat]. pIr3A na pahuMcAne vAlA, kaSTa na dene vAlA - yaM/nto pu., pra. vi., e. va. - yathApi bhamaro purpha, vaNNagandhamaheThayaM dha. pa. 49; ... aheThayanto avinAsento vicaratIti attho, dha. pa. aTTha. 1.210; - yAno pu., pra. vi., e. va. uparivat .. anissito aJjamahaThayAno, sa. ni. 1(1).9; aheThayAnoti avihiMsamAno, sa. ni. aTTha. 1.34. ahetu 1. pu., tatpu. sa. [ahetu]. hetu yA kAraNa kI avidyamAnatA, hetu kA na honA - nA tR. vi., e. va., ahetu dvArA - adhicca laddhanti ahetunA laddhaM, jA. aTTha. 5.164; - tUhi tR. vi., ba. va., binA kAraNoM se - na hi buddhA ahetUhi, / sitaM pAtukaronti te. apa. 1.19; - smiM sapta. vi., e. va. - ... hetusamugghAte ahetusmiM avatthusmi natthi dibbacakkhussa uppAdoti sutte vuttaM mi. pa. 125; 2. tri., ba. sa., binA hetu vAlA, binA kAraNa vAlA - tu napuM., pra. vi., e. va. - sabba taM ahetu appaccayA ti, vibha. 426; - ka tri., [ahetuka], ka. binA hetu vAlA, kAraNoM se rahita, akAraNa, kAryakAraNa niyama se sarvathA mukta, (dharma, rUpa, citta, prANI, yoni Adi) - kA pu., pra. vi., ba. va. - sahetukA, bhikkhave, uppajjanti pApakA akusalA dhammA, no ahetukA, a. ni. 1(1).98; sahetukA dhammA, ahetukA dhammA, dha. sa. 2; sampayogato pavattena saha hetunAti sahetukA, tathaiva pavatto natthi etesaM / hetUti ahetukA, dha. sa. aTTha. 94; - kaM napuM.. pra. vi., e. va. - saba rUpaM na hetu, ahetukaM ..., dha. sa. 584; - ke pu.. dvi. vi., ba. va. - ... kAmAvacarassa vipAkato ahetuke cittuppAde ThapetvA.....dha. sa. 1441; - kA strI., pra. vi., ba. va. - paTisandhisA pana nesaM tihetukApi dvihetukApi ahetukApi honti, dI. ni. aTTha. 2.89; - kAnaM pu.. Sa. vi., ba. va. - gabhaseyyakAnaM sattAnaM ahetukAnaM napuMsakAnaM upapattikkhaNe cattArindriyAni pAtubhavanti, vibha. 488; kha. ahetuvAdI, dharmoM ko ahetuka pratipAdita karane vAlA - kA pu., pra. vi., ba. va. - ahetukA ye na vadanti kamma, jA. aTTha. 4.301; ahetukA "visuddhiyA vA saMkilesassa vA hetubhUta kamma natthIti evaMvAdA, tade.; - apaccayavAdI tri., [ahetvapratyayavAdina], dharma hetu evaM pratyayoM ke binA hI utpanna hue haiM, isa mata ko pratipAdita karane vAlA (AcArya) - dI pu., pra. vi., e. va. - amhAkaM pAcariyo ahetuapaccayavAdI, a. ni. aTTha. 2.153; - kiriyAcitta napuM.. [ahetukakriyAcitta], vipAka utpanna na karane vAle tathA (lobha, dveSa, moha, alobha, adveSa, amoha nAmaka) hetuoM se asamprayukta kAmAvacara bhUmi ke 3 prakAra ke citta - ttAni pra. vi., ba. va. - upekkhAsahagataM paJcadvArAvajjanacittaM, tathA manodvArAvajjanacitta, somanassasahagataM hasituppAdacittaJceti imAni tINipi ahetukakiriyacittAni nAma abhi. dha. sa. 3; - kusalavipAkacitta napuM., karma. sa. [ahetukakuzalavipAkacitta], kAmAvacarabhUmi ke hetuoM se asamprayukta tathA kuzala vipAka dene vAle ATha prakAra ke citta - ... imAni aTThapi kusalavipAkAhetukAcittAni nAma, abhi. dha. sa. 3 - citta napuM.. karma. sa. [ahetukacitta]. cha prakAra ke hetuoM meM se kisI eka se bhI asaMprayukta kAmAvacarabhUmi ke aTThAraha prakAra ke citta, 7 akuzalavipAka, 8 kuzala-vipAka tathA 3 ahetukakriyAcitta - ttAni pra. vi., ba. va. - iccevaM sabbathApi aTThArasAhetukacittAni samattAni, abhi. dha. sa. 3; - kaTThaka napuM.. [ahetukASTaka]. ATha ahetuka citto kA samuccaya - kaM pra. vi., e. va. - cakkhudvAre tu cattAri gahitAgahaNenidha sotadhAnAdinA saddhi, hotevAhetukaTThakaM abhi. ava. 442; - diTThi strI., pra. vi., e. va. [ahetukadRSTi], dharmoM ke ahetuka hone kI mithyA dhAraNA - ahetukadiTTi ubhayampi paTibAhati, ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.87; - paTisandhi 1. strI., karma. sa. [ahetukapratisandhi], binA hetu ke punarjanma - ndhiM dvi. vi., e. va. - ... ahetukapaTisandhiM gahetvA urena parisakkanaTThAne nibbattosmi, dha. pa. aThTha. 2.134; 2. tri., ba. sa., ahetuka zreNI kI prajAti meM janma lene vAlA, apAyagati meM utpatti prApta karane vAlA - ssa pu., Sa. vi., e. va. - ahetupaTisandhissa, na tadArammaNaM bhave, abhi. ava. 444; - yoni strI., karma. sa. [ahetukayoni]. nikRSTa zreNI kI For Private and Personal Use Only Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ahevana 732 ahoratta prajAti meM punarjanma - yaM sapta. vi., e. va. - ... ettakaM nAma kAlaM samaNadhamma katvA ahetukayoniyaM maNDUkabhakkhahAne nibbattomhI ti.....dha. pa. aThTha. 2.132; - vAda 1. pu., tatpu. sa. [ahetukavAda], dharmoM kA binA hetuoM ke hI utpanna batalAne vAle siddhAnta - do pra. vi., e. va. - tena ca ahetukavAdopi saGgahito hoti, udA. aTTha. 281; 2. tri., dharmoM kI ahetuka utpatti pratipAdita karane vAlA - dA pu., pra. vi., ba. va. - ahesu ukkalA vassabhA ahetukavAdA ... natthikavAdA, sa. ni. 2(1).68; - vAdI tri., [ahetukavAdI], dharma binA hetuoM ke hI utpanna hai, isa prakAra ke siddhAnta kA pratipAdaka -dI pu.. pra. vi., e. va. - tesu eko ahetukavAdI, ... tesu ahetukavAdI ime sattA saMsArasuddhikA ti mahAjanaM uggaNhApesi, jA. aTTha. 5.217; -di pu., dvi. vi., e. va. - jAnApessAmi neti ahetukavAdiM tAva AmantetvA pucchi, jA. aTTha. 5.224; - ja tri., [ahetuja]. binA hetu ke utpanna - jaM napuM., pra. vi., e. va. - yaM loke akammajaM ahetujaM anutujaM, te me kathehI ti, mi. pa. 250; - diTThi strI., sa. pa. ke rUpoM meM prApta [ahetudRSTi]. 'dharma hetuoM ke binA utpanna hai', isa prakAra kI mithyA dhAraNA - paccayapariggahena ahetuvisamahetudiTThInaM. ... pahAnaM, su. ni. aTTha. 1.8. ahevana napuM.. uttama vana-pradeza - naM pra. vi., e. va. - uttamAhevanandahoti ahevanaM vuccati vanasaNDo, uttamaM vanasaNDaM dahatIti attho, jA. aTTa, 5.58. aho a., nipA. [aho], nimnalikhita arthoM kA sUcaka, 1. icchA, kAmanA, prArthanA (vidhi. kri.rU. ke sAtha)- aho iti patthanatthe, sadda. 3.898; aho bhavaM assamaM mayha passe, jA. aTTha.5.190; 2. Azcarya, harSa, prazaMsA - aho, nAma, sAdha iccete pasaMsanatthe, sadda. 3.897; ... aho acchariyaM aho abhutAnti kathaM samur3hApesu. jA. aTTha. 1.97; ... abhikkhaNaM udAnaM udAnesi - "aho sukhaM, aho sukhAnti, cULava. 319; sA "aho imissA kesA sobhanA, aho nalATa sobhananti. .. balavasinehA ahosidha. pa. aTTha. 2.64; 3. nindA yA gare - aho nAma iccete garahatthe, sadda. 3.897; aho vata re amhAkaM paNDitaka, aho vata re amhAkaM bahussutaka, .... dI. ni. 1.93; 4. nimnalikhita nipA. ke sAtha prayukta-ka. nUna, Azcarya bharI prIti evaM anusmaraNa kA sUcaka - aho nUna bhagavA, aho nUna sugato, yo imesaM dhammAnaM sukusaloti, ma. ni. 2.232; tattha aho nUnAti anussaraNatthe nipAtadvayaM tena tassa bhagavantaM anussarantassa etadahosi aho nUna bhagavA, aho nUna sugato ti. ma. ni. aTTha. (ma.pa.) 2.191; kha. vata (aho vata) vidhi. kri. pa. ke sAtha, icchA ke artha kA sUcaka - ... aho iti patthanatthe, sadda. 3.898; aho vata meM araje vasamAnaM rajje abhisiJceyyAnti, tade; meM udadhRta, aho vata api sattA itthattaM Agaccheyyunti, dI. ni. 1.15; ga. aho vata re, (1) nindA yA DAMTa-phaTakAra, bhartsanA - aho vata re amhAkaM paNDitaka, aho vata re amhAka bahussutaka, dI. ni. 1.93; aho vatAti garahavacanametaM reti idaM hILanavasena Amantana, dI. ni. aTTha. 1.223; (2) prazaMsA kA sUcaka - aho vata re chekA AcariyA, IdisAnipi nAma sippAni karissantIti evaM tesaM chekatAya tussati, dha, sa. aTTha. 251. ahogaGga pu., uttara bhArata meM gaGgA-taTa para sthita eka parvata, jo kucha samaya taka sambhUta sANavAsI kA nivAsa sthAna thA tathA bAda meM moggaliputta tissathera kA bhI sAta varSoM taka Azrayasthala banA, yahIM para kAkaNDaka-putra yaza sANavAsI thera se milane Ae tathA vaizAlI ke bhikSaoM ke vinayaviparIta dasa AcaraNoM para vicAra karane hetu isa parvata para arhatoM kI eka sabhA Ayojita huI - jo pra. vi., e. va. - ... yena ahogaGgo pabbato, yenAyasmA sambhUto sANavAsI tenupasaGkami, cULava. 468; - DGge sapta. vi., e. va. - ahogaGge pabbate sannipatiMsu, cULava. 468; - Ggamhi sapta. vi., e. va. - uddha gaGgAya eko va ahogaGgamhi pabbate, ma. vaM. 5.233; - pabbata pu., uparivat - taM dvi. vi., e. va. - ... phAsuvihArena viharitukAmo ahogaGgapabbataM agamAsi, pArA. aTTha. 1.38. ahopurisa pu., [ahopuruSa], zA. a. atyadhika ghamaNDa yA ahaMmanyatA se bharA puruSa, zekhI baghArane vAlA, lA. a. apane dhana, bala Adi kI DIMga hAMkane vAlA puruSa - to pa. vi., e. va. - ahopurisato dappane Niko, sadda. 3.867; - sikA strI., [ahopuruSikA, atyadhika ghamaNDa yA ahaMmanyatA, DIMga hAMkanA yA zekhI baghAranA - ahaGkAradappane ahosaddapubbasmA purisasaddato Nikapaccayo hoti, ahopurisikA, sadda..3.867. ahoratta pu., [ahorAtra], rAta-dina - tto pra. vi., e. va. - ghaTikA saTThayahorato, abhi. pa. 74; - ttaM dvi. vi., e. va. - ahorattaM anuyuja, jIvita anikAmayaM, sa. ni. 1(1).143; dha, pa. aTTha. 1.243 meM uddhRta; - ttena tR. vi., e. va. - .... ahorattena aTThacattAlIsaMyojanasahassAni bhassamAnA .... mi. pa. 90; - ttA pra. vi., ba. va. - accayanti ahorattA, For Private and Personal Use Only Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ahoratti 733 ahosi sa. ni. 1(1).129; - ttAnaM Sa. vi., ba. va. -- ... ahorattAnamaccaye, ahosi |hu (honA) kA adya., pra. pu., e. va., huA- atha kho sa. ni. 1(1).85; - ttAnusikkhI tri., [ahorAtrAnuzikSin], milindassa ruJo etadahosi, mi. pa. 26; vizeSa prayogoM hetu svayaM ko rAta-dina prazikSita karane meM lagA huA - kkhinA hoti ke anta., draSTa. (Age); - kamma napuM.. ahosi + kamma pu.. tR. vi.. e. va. - tenAvuso, bhikkhunA teneva pItipAmojena ke yoga se vyu. - ahosikamma, ahosi kammavipAko, paTi. vihAtabbaM ahorattAnusikkhinA kusalesu dhammesu. ma. ni. ma. 259; ke kathana se banA huA zabda, pUrvakAla meM cetanA 1.140; ahorattAnusikkhinAti divApi rattimpi sikkhantena dvArA abhisaMskRta parantu kuzala evaM akuzala vipAka utpanna ...., ma. ni. aTTha. (mU.pa.) 1(1).379; - nukkhinaM pu.. Sa. vi., na karane vAlA karma, kevala abhisaMskRta ho cukA parantu ba. va. - sadA jAgaramAnAnaM, ahorattAnasikkhina, dha. pa. vipAka ko aprApta karma - tattha yaM kamma atIte... AyUhitaM 226. atIteyeva vipAkavAraM labhi.... taM ahosikamma.... a. ni. ahoratti strI., dva. sa. [ahorAtra]. rAta aura dina - tiM dvi. aTTha. 2.113; ahosikammanti ahosi eva kamma, na tassa vi., e. va., kri. vize. - atha sabbamahoratti, baddho tapati vipAko ahosi atthi bhavissati cAti evaM veditabba kamma, tejasA, dha. pa. 387. a. ni. TI. 2.94. For Private and Personal Use Only Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ISBN :81-88242-14-4 978-81-88242-16-6 For Private and Personal Use Only