________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
494
अभिमद्दति
अयुक्त - बार
नि. 1.16:
मस्मीति
अभिभू सु. नि. 72; यो कामे हित्वा अभिभुय्यचारी, सु. नि. 471; अभिभुय्यचारीति तेसं पहीनत्ता वत्थुकामे अभिभुय्यचारी, सु. नि. अट्ठ. 2.121. अमिभू' त्रि., [अभिभू], सर्वश्रेष्ठ, प्रधान, पराभूत या पराजित करने वाला शासक, क. महाब्रह्मा के लिये प्रयुक्त - ब्रह्मा महाब्रह्मा अभिभू अनभिभूतो, दी. नि. 1.16; अभिभूति अभिभवित्वा ठितो जेट्ठकोहमस्मीति, दी. नि. अट्ठ. 1.96; ख. बुद्ध के सन्दर्भ में प्रयुक्त, प्र. वि., ए. व. - ... तथागतो अभिभू अनभिभूतो अञदत्थुदसो वसवत्ती, अ. नि. 1(2).28; तत्थ अभिभूति रूपादीनं अभिभविता, सु. नि. अट्ठ. 2.257; - भुं द्वि. वि., ए. व. - अभिभुं अकथंकथिं विमुत्तं, सु. नि. 539; इमाय पटिपदाय किलेसे किलेसट्टानिये च धम्मे अभिभवित्वा
अभिभूति सङ्घ गतो, सु. नि. अट्ठ. 2.141. अभिभू पु., प्र. वि., ए. व., क. रूपब्रह्मलोक के एक असंज्ञी देवता का नाम - अभिभूति अभिभवतीति अभिभू असञ्जसत्तो, सद्द. 1.76; - भुं द्वि. वि., ए. व. - अभिभु अभिभूतो सञ्जानाति, म. नि. 1.3; - भुस्स ष. वि., ए. व. - अभिभस्स अभिभुत्तेन अननुभूतं. म. नि. 1.413; - सद्द पु... अभिभू का शब्द, ध्वनि या उच्चारण - दस्स ष. वि., ए. व. - अभिभूसहस्स असञ्जिसत्ताभिधानत्ते अभिभुं अभिभूतो मञ्जतीति, सद्द. 1.77; ख. शिखी बुद्ध के दो प्रमुख शिष्यों में से एक का नाम - अभिभू च सम्भवो च द्वे अग्गसावका, जा. अट्ठ. 1.52; सिखिस्स खो पन भिक्खवे, भगवतो .... अभिभूसम्भवं नाम सावकयुगं अहोसि, स. नि. 1(1).182. अभिभूत' त्रि०, अभि + भू का भू. क. कृ. [अभिभूत]. पराभूत, पराजित, परास्त, वशीभूत - तो पु.. प्र. वि., ए. व. - अभिभूतो मारो विजितसङ्गामो, उदा. 106; ... खन्धमारो मच्चुमारो पञ्चविधो मारो... अभिभूतो पराजितो, उदा. अट्ठ. 174; -- तं नपुं., वि. वि., ए. व. - तण्हाय पातितं अभिभूतं परियादिन्नचित्तं, महानि. 34; उपादिण्णकरूपं संयोगं विय तण्हाय अभिभूतं. महानि. अट्ठ. 124; - स्स ष. वि., ए. व. - कोधेन अभिभूतस्स, अ. नि. 2(2).234; - ता पु., प्र. वि., ब. व. - तत्थ थिनमिद्धेन परियुट्टिता अभिभूताति थिनमिद्धपरियट्टिता, म. नि. अट्ट. (मू.प.) 1(1).197; केवल स. उ. प. के रूप में अज्ञाणरागा., अन., अभिज्झातिसमलोभा., अयसा., आसा., उद्धच्चकुकुच्चा., कुट्ठरोगा., कोधा., कोसज्जा. आदि के अन्त. द्रष्ट.. अभिभूत पु., एक थेर का नाम, थेरगा. की एक कविता के रचियता स्थविर का नाम, थेरगा. 206-207.
अभिभूति स्त्री., [अभिभूति], प्रमुखता, प्रभुत्व, प्रचण्डशक्ति - तिं द्वि. वि., ए. व. - अभिभूतिं असक्कोन्तो कातुं दुम्मनतं गतो, चू. वं. 57.58. अभिभूयति/अमिभुय्यति अभि + भू का वर्त, प्र. पु., ए. व., भा. वा. [अभिभूयते], क. भा. वा. में दुःखी, पीड़ित, आक्रान्त अथवा पराभूत किया जाता है, - उपादिन्नकसरीरं नाम खण्डिच्चादीहि अभिभुय्यति, उदा. अट्ठ. 264; - य्यमानानं वर्त. कृ., पु, ष, वि०, ब. व. - नयिदं युत्तं मनुस्सानम्पि पेतानं विय खुप्पिपासादीहि अभिभुय्यमानानं दिस्समानत्ता, पे. व. अट्ठ. 91; ख. कर्तृ. वा. में अभिभूत कर लेता है, दबोच लेता है - रागं अभिभुय्यतीति अभिभुय्य वत्ततीति अभिभवति अज्झोत्थरति, स. नि. अट्ठ. 3.124. अभिमङ्गल त्रि., [अभिमङ्गल], भाग्यवान्, सौभाग्यशाली, शुभ, माङ्गलिक, मङ्गलकारी - रूपदस्सन नपुं., माङ्गलिक स्वरूप का दर्शन - नं प्र. वि., ए. व. - तमओ अभिमङ्गलरूपदस्सनं मङ्गलं नाम, जा. अट्ठ. 4.66; - सम्मत त्रि., शुभ या माङ्गलिक माना जाने वाला - ता स्त्री., प्र. वि., ए. व. - अरोगपुत्ता अरोगनत्ता अभिमङ्गलसम्मता, ध. प. अट्ठ. 1.2293; - तं पु., वि. वि., ए. व. - ... अभिमङ्गलसम्मतं सबसेतं हत्थिपोतकं आनेत्वा .... जा. अट्ठ, 7.234; -- तं नपुं., द्वि. वि., ए. व. - यं वा पनजम्पि किञ्चि एवरूपं अभिमङ्गलसम्मतं
रूपं पस्सति, खु. पा. अट्ठ. 95. अमिमण्डित त्रि.. अभि + vमण्ड का भू. क. कृ. [अभिमण्डित], सुन्दर ढंग से विभूषित, पूर्णरूप से समलङ्कृत - तं नपुं.. प्र. वि., ए. व. - सुगन्धं पियं पत्थितं पसत्थं जलकद्दममनपलितं अणुपत्तकेसरकणिकाभिमण्डितं. मि. प. 325. अभिमत त्रि., अभि + /मन का भू. क. कृ. [अभिमत], अभीष्ट, प्रिय, रुचिकर, स्वीकृत, अनुमित, आकलित - ता स्त्री., प्र. वि., ब. क. - द्वे भावना अभिमता विनिच्छयो तत्थ जातब्बो, विसुद्धि. 2.332; - देस पु., कर्म. स. [अभिमतदेश], वाञ्छित प्रदेश, अभीष्ट भू-भाग - सन्हि सप्त. वि., ए. व. - तवाभिमतदेसम्हि संगामो वा करीयतं, चू. वं. 60.31. अभिमद्दति अभि + vमद्द का वर्तः, प्र. पु.. ए. व. [अभिमृदनाति], मर्दन करता है, रौंदता है, कुचलता या पीस देता है, परास्त करता या दबाता है - अथ पापजनं कोधो, पब्बतोवाभिमद्दतीति, स. नि. 1(1).277; पब्बतोवाभिमद्दतीति लामकजनं पब्बतो विय कोधो अभिमद्दतीति, सु. नि. अट्ठ. 1.310; - मानो वर्त. कृ., पु., प्र. वि., ए. व. -- मिगसङ्घ अभिमद्दमानो दीपि विय च अञ भिक्खू तत्थ विज्झन्तो ..., म. नि. अट्ठ. (मू.प.)
For Private and Personal Use Only