________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अतिवत्तति
117
अतिविष्फारिक
अतिवत्तति अति + Vवत का वर्त, प्र. पु., ए. व. [अतिवर्तते], अतिक्रमण करता है, अभिभूत करता है, जीत लेता है, किसी से छिपने की चेष्टा करता है - अथ एतं पिसाचञ्च पक्कुलञ्चातिवत्ततीति, उदा. 74, पक्कुलञ्चातिवत्ततीति ... अक्कुलपक्कुलिकञ्च अतिवत्तति, अतिक्कमति, अभिभवति, तं न भायतीति अत्थो, उदा. अट्ठ. 56; - न्ति प्र. पु., ब. व. - केन तं नातिवत्तन्ति आतिसङ्घा समागता, जा. अट्ठ. 4.121; - त्तरे प्र. पु., ब. व., आत्मने. - पापञ्चेपि बहुं कत्वा, तं खणं नातिवत्तरे, जा. अट्ठ. 7.110; - अच्चवत्तथ अद्य, प्र. पु.. ए. व. - तञ्च सो समतिकम्म, परमेवच्चवत्तथ, । जा. अट्ठ. 3.427; - तिंसु ब. व. - पुथुयझं यजित्वान, पेतत्तं नातिवत्तिसुं, जा. अट्ठ. 6.120; -त्तितब्बा पु.प्र. वि., ब. व., सं. कृ. - सुखेन अतिवत्तितब्बा न होन्ति, सु. नि. अट्ठ. 2.216; - त्तेय्य विधि०, प्र. पु., ए. व. - तं तादिसं नातिवत्तेय्य चक्क न्ति, जा. अट्ठ. 4.4. अतिवत्तन नपुं, अति + Vवत से व्यु. [अतिवर्त्तन], अतिक्रमण, उल्लंघन, पराभवन, अभिभवन, किसी से परित्राण - संसारतो अतिवत्तनानतिवत्तनदीपकं इमं उदानं उदानेसीति, उदा. अट्ठ. 282. अतिवद्ध त्रि., [अतिवृद्ध], पूर्ण विकसित, अतीव वृद्ध -
नातिवद्धव कुञ्जर, जा. अट्ठ. 7.377. अतिवस त्रि., ब. स. [अतिवश], पूर्णतः पराधीन रहनेवाला - ममवातिवसा अस्स किच्चाकिच्चेस किस्मिचि,ध. प. 74. अतिवस्स नपुं.. [अतिवर्ष], अधिक वृष्टि, अधिक वर्षा -
अतिवस्सेन धज विनस्सति, मि. प. 258. अतिवस्सति अति + Vवस का वर्त. , प्र. पु., ए. व., अत्यधिक वर्षा करता है - तस्मा छन्नं विवरेथ, एवं तं नातिवस्सति, थेरगा. 447; चूळव. 397. अतिवस्सित नपुं., पक्षियों की बहुत जोर की चहचहाहट - वाचा हनति दुम्मेधं, तित्तिरं वातिवस्सितं. जा. अट्ठ. 1.414. अतिवहति अति + Vवह का वर्त, प्र. पु., ए. व., शा. अ. ढोकर ले जाता है, ला. अ. बहकाता है, ठगता है, फुसलाता है, वञ्चित करता है; ब. व. - मरीचिधम्म असमेक्खितत्ता, मायागुणा नातिवहन्ति पञ्ज जा. अट्ठ 7.52. अतिवाक्य नपुं.. [अतिवाक्य], अनार्य-वचन, कठोर वाणी, निन्दापरक वचन, गाली-गलौज़ - अट्ठानरियवोहारवसेन या पवत्तिता, अतिवाक्यं सिया वाचा सा वीतिक्कमदीपनी, अभि. प. 122; अतिवाक्यं तितिक्खिस्सं. दुस्सीलो हि बहुज्जनो,
ध. प. 320; नेवातिवाक्यं न लभे, भातूहि सखिनीहिपि, जा. अट्ठ. 7.265. अतिवात 1. पु.. [अतिवात], प्रचण्ड झञ्झावात, तूफानी हवा - यथा वा पन, महाराज, गगनं ... अतिवातेन फुटितत्ता नदति रवति गळगळायति.... मि. प. 123; विसमं सभयं अतिवातो, पटिच्छन्नं देवनिस्सितं, मि. प. 103; अतिवाते सद्दो अविभूतो होति, मि. प. 102; - छान नपुं.. प्रचण्ड वायु का स्थान, प्रचण्ड झज्झावात का स्थान - अतिवातद्वानं परिवज्जनीयं, मि. प. 102. अतिवायति अति + Vवा का वर्त., प्र. पु., ए. व., आगे की
ओर बहता है, विशेष रूप से हवा चलती है, इधर-उधर बहता है -न्ति ब. व. - दिसम्पि अनुदिसम्पि अनुवातम्पि पटिवातम्पि वायन्ति अतिवायन्ति, फरित्वा तिट्ठन्ति, मि. प. 303. अतिवाह पु., अति + Vवहति से व्यु. 1. निर्देशक, सञ्चालक, परिवहन, वहन, सवारी, वाहन - सीलं सेट्ठो अतिवाहो, येन याति दिसोदिसं. थेरगा. 616; 2. हांक, संचालन, प्रेरकबल अधिक भार का वहन - अतिवाहेन हनन्ति पुङ्गवं, जा. अट्ठ. 5.430. अतिविकाल पु., अधिक देर, अधिक विलम्ब या असमय -
अतिविकालो खो, भो, अज्ज समणं गोतम दस्सनाय उपसमितुं, दी. नि. 1.94; अतिविकालोति सुट्ट विकालो, दी. नि. अट्ठ. 1.223; भद्दे, अहं अज्जेव अतिविकालो जातो, तस्मा गेहं अगन्त्वा मनुस्से उय्योजेत्वा एककोव पविट्ठोस्मि, जा. अट्ठ. 3.419, तुल. अतिप्पगो. अतिविज्झति अति + Vव्यध का वर्त.. प्र. पु., ए. व., अधिक वेधन करता है, विशेष रूप से छेदन या भेदन करता है, भोंकता है, अधिक चुभाता है, पार करता है, मर्माहत करता है - एवं अभावितं चित्तं रागो समतिविज्झति, ध. प. 13. अतिवित्थार पु. [अतिविस्तार], अत्यधिक विस्तार, अधिक फैलाव - भय पु., तृ. वि., ए. व., अधिक विस्तार का भय - अतिवित्थारभयेन तु संखित्तं, खु. पा. अट्ठ. 183; - ता स्त्री., भाव. सं. [अतिविस्तारता], विस्तार की अधिकता - आकासो अतिवित्थारताय अनन्तो, मि. प. 258. अतिवित्थारित त्रि., [अतिविस्तारित], अत्यधिक विस्तृत किया हुआ, विशेष रूप से फैलाया हुआ - पोराणेहि कतोपेसो
अतिवित्थारतो क्वचि, म. वं. 1.2. अतिविप्फारिक त्रि., [अतिविस्फारिक], अत्यधिक आभास्वर विस्तार वाला, अत्यन्त तेजोमय या ओजस्वी - कायो च पन तेसं अतिविफारिकोव होति, अ. नि. अट्ठ. 3.165.
For Private and Personal Use Only