________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अरत
559
अरन्तर
प्र. वि., ए. व. - तहि हेतुवसेन अरणीयं गन्तब्बं पत्तब्ध, विभ. अट्ट. 365; - तो प. वि., ए. व. - तं सब्बं अरणीयतो अत्थोति वुच्चति, खु. पा. अट्ठ. 191; सेदवकेन च लोकेन अरणीयतो बुद्धा च ... च वुच्चन्ति, स. नि. अट्ठ. 2.221; - त्त नपुं., भाव., प्राप्त करने योग्य होना, समीप पहुँचने योग्य होना - त्ता प. वि., ए. व. - सदेवकेन लोकेन अरणीयत्ता
अरिया, प. प. अट्ठ. 39. अरत त्रि., रिम के भू. क. कृ. का निषे. [अरत], नहीं रमा हुआ, आसक्ति या लगाव से मुक्त, राग से रहित - तो पु०, प्र. वि., ए. व. - निब्बनथो अरतो स हि भिक्खु, स. नि. 1(1).216; अरतोति तण्हारतिरहितो, स. नि. अट्ठ. 1.237. अरति ।अर (जाना) का वर्तः, प्र. पु., ए. व., जाता है, निष्पादित करता है - तं तं सत्तकिच्चं अरति वत्तेती ति
उतु, सद्द. 2.432. अरती' स्त्री., रति का निषे. [अरति], शा. अ. राग या तृष्णा का अभाव, लगाव या आसक्ति का अभाव, आनन्द के अनुभव का अभाव, मन का उचटाव या अनभिरुचि, ला. अ. विषयभोगों को पाने की उत्कण्ठा एवं कुशल धर्मों के प्रति अनुत्कण्ठा - रती प्र. वि., ए. व. - कच्चि तं एकमासीनं अरती नाभिकीरतीति, स. नि. 1(1).66; अरती नाभिकीरतीति उक्कण्ठिता नाभिभवति, स. नि. अट्ठ. 1.101%; अरतीति अकुसलपक्खा उत्कण्ठितता, स. नि. अट्ट, 1.33; भिय्यो नो अरती सिया, जा. अट्ठ. 3.142; - तिं द्वि. वि., ए. व. - एको रमे अरतिं विप्पहाया ति, स. नि. 1(1).209; उप्पन्नं अरति अभिभुय्य अभिभुय्य विहरेय्य न्ति, म. नि. 1.42; - या' तृ. वि., ए. व. - अरतिया यदिदं मुदिताचेतोविमुत्ती ति, अ. नि. 2(2).13; - या ष. वि., ए. व. - अरतिया पहानाय मुदिता भावेतब्बा, अ. नि. 2(2).147. अरति/अरती स्त्री., मार की एक पुत्री का नाम - ति/ती प्र. वि., ए. व. - तण्हा च अरति च रगा च मारधीतरो, स. नि. 1(1).146; तण्हा च अरती रगा, स. नि. 1(1).150; - तिं द्वि. वि., ए. व. - दिवान तण्हं अरति रगञ्च सु. नि. 841. अरतिस्सह त्रि., अरति या अनुत्कण्ठा को सहन करने वाला - हो पु., प्र. वि., ए. व. - धीरो हि अरतिस्सहो, अ. नि. 1(2).34; धीरो हि अरतिस्सहोति अरतिसहत्ता हि सो धीरो नाम, अ. नि. अट्ठ. 2.279. अरतिका/अरतिता स्त्री., अरति का भाव., रति या राग का न रहना, उत्कण्ठा या आसक्ति का अभाव होना आनन्द का अनुभव न करना - ता प्र. वि., ए. व. - अधिकुसलेसु
धम्मेसु अरति अरतिता अनभिरति ... उक्कण्ठिता, विभ. 403; अरतिताति अरमणाकारो, विभ, अट्ठ. 452. अरतिबहुल त्रि., ब. स. [अरतिबहुल], अरति या अनुत्कण्ठा के भाव से भरा हुआ, अत्यधिक अरति रखने वाला - स्स पु., ष. वि., ब. व. - मुदिता अरतिबहुलस्स.ध. स. अट्ठ. 240. अरतिरति स्त्री., द्व. स. [अरतिरति], अनासक्ति एवं आसक्ति, मन का बिलगाव और लगाव - न च म अरतिरति सहय्य, अ.नि. 3(2).110; - सह त्रि., अनासक्ति एवं राग दोनों को सहन करने में सक्षम - हो पु., प्र. वि., ए. व. - अरतिरतिसहो हि ... धीरो'ति, अ. नि. 1(2).33; अरतिरतिसहोति अरतिञ्च पञ्चकामगुणरतिञ्च सहति, अ. नि. अट्ठ. 2.279. अरतिवन्तु त्रि., [अरतिमत्], अरति या अनुत्कण्ठा से युक्त - तिवा पु.. प्र. वि., ए. व. - विहेसवा अस्स अरतिवा अस्स पटिघवा ... अनभावंकतो आयतिं अनुप्पादधम्मो, म. नि. 2.37. अरतिविघातपच्चुपट्ठान त्रि., ब. स., अरति या भोगों के प्रति अनुत्कण्ठा के विनाश से उदित होने वाला/वाली - ना स्त्री., प्र. वि., ए. व. - सत्तेसु पमोदनलक्खणा मुदिता ... अरतिविघातपच्चुपट्टाना सत्तानं सम्पत्तिदस्सनपदवाना, ध. स. अट्ठ. 237. अरतिवूपसम पु., तत्पु. स. [अरत्युपशम], अरति का उपशमन, अरति की समाप्ति - मो प्र. वि., ए. व. -
अरतिवूपसमो तस्सा सम्पत्ति, ध. स. अट्ठ. 237. अरत्त त्रि., रिज के भू. क. कृ. का निषे. [अरक्त]. शा. अ. नहीं रंगा हुआ, ला. अ. राग या लगाव से मुक्त, तृष्णा एवं आसक्ति से रहित - त्तो पु. प्र. वि., ए. व., - सो तत्थ अरत्तो तत्त अनभिरतो, अ. नि. 2(2).204; - त्ता स्त्री., प्र. वि., ए. व. - सा तत्थ अरत्ता तत्त अनभिरता, अ. नि. 2(2).203. अरथक त्रि., ब. स. [अरथक], बिना रथ वाला - को पु०, प्र. वि., ए. व. - अनस्सको अरथको दीघमद्धानमागतो, जा. अट्ठ. 7.274; अस्थको अयानको, तदे.. अरनेमि पू., एक ब्राह्मण आचार्य, एक धर्माचार्य - अरनेमि
च ब्राह्मणो, अ. नि. 2(2).83; अरनेमि नाम सत्था अहोसि, अ. नि. 2(2).82. अरन्तर नपुं.. [अरान्तर], रथ के अरों के बीच वाला अन्तराल - रानि प्र. वि., ब. व. - अरपि अरन्तरानिपि नेमियोपि. म. नि. अट्ठ (मू.प.) 1(2).152.
For Private and Personal Use Only