________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अविज्जा
630
अविज्जा
तिलक्खण के विषय में ज्ञान एवं दर्शन का अभाव, मिथ्यारूप में संसार को देखना, संसार का मूल कारण, भवचक्र या संसारचक्र का मूल कारण- मोहोविज्जा तथा आणं, अभि. प. 168; तं अविन्दियं विन्दतीति अविज्जा... तं विन्दियं न विन्दतीति अविज्जा... सच्चानं तथट्ठ अविदितं करोतीतिपि
अविज्जा... चतुब्बिध अत्थं अविदितं करोतीतिपि अविज्जा .... न जवतीति अविज्जा, अपिच चक्खविआणादीनं ... धम्मानं छादनतोपि अविज्जा, विसुद्धि 2.155-56; न विजानातीति अविज्जा ... विज्जमाने वा न जवापेतीति अविज्जा, अभि. ध. वि. 207; विज्जाय पटिक्खभावतो न विज्जाति अविज्जा, ध. स. अट्ठ. 294; अविज्जाति दुक्खादीसु अजाणं, दी. नि. अट्ठ. 3.145; अविज्जा हायं महामोहो, येनिदं संसितं चिरं सु. नि. 735; तत्थ यस्मा चतूसु सच्चेसु अआणभूता अविज्जा संसारस्स सीसं तस्मा अविज्जा मुद्धाति आह, सु. नि. अट्ठ. 2.275; - ज्जं द्वि. वि., ए. व. - अविज्जं दालयिस्सामि, निसिन्नो नगमुद्धनि, थेरगा. 544; अविज्जं तेन पजहति, न तत्थ अविज्जानुसयो अनुसेतीति, म. नि. 1.385; - ज्जाय' तृ. वि., ए. व. - अविज्जाय निवृतो कायो, चतुगन्थेन गन्थितो, थेरगा. 572; - ज्जाय? प. वि., ए. व. - अविज्जाय मानानुसया अविज्जानुसया .... चित्तं विचित्तं होति, महानि. 20; - ज्जाय ष. वि., ए. व. - अविज्जायत्वेव असेसविरागनिरोधा सङ्कारनिरोधो, महाव. 2; - कोट्ठास पु., तत्पु. स. [अविद्याकोष्ठांश], अविद्या नामक शीर्षक - से सप्त. वि., ए. व. - अविज्जाभागे अविज्जाकोडासे वत्तन्तीतिपि अविज्जाभागिनो, ध. स. अट्ठ. 97; -. खन्ध पु., तत्पु. स. [अविद्यास्कन्ध]. सञ्चित राशि के रूप में अविद्या, अविद्या की सञ्चित राशि - न्धं द्वि. वि., ए. व. - भिक्षु महन्तं अविज्जाक्खन्धं पदालेति, अ. नि. 1(1).321; - न्धेन तृ. वि., ए. व. - अविज्जाखन्धेन जयसेनो राजकुमारो आवुतो नित्तो ओफुटो परियोनद्धो, म. नि. 3.172; - गत त्रि., तत्पु. स. [अविद्यागत], अज्ञान से ग्रस्त, वह, जिसकी अविद्या नष्ट नहीं हुई है, अविद्या में फंसा हुआ - तो पु., प्र. वि., ए. व. - बकं ब्रह्मानं एतदवोच - अविज्जागतो वत, भो, बको ब्रह्मा, म. नि. 1.409; अविज्जागतोति अविज्जाय समन्नागतो अप्पहीनाविज्जोति अधिप्पायो, विसुद्धि, महाटी. 2.250; अविज्जागतोति अविज्जाय गतो समन्नागतो अञआणी अन्धीभूतो, म. नि. अट्ट (मू.प.) 1(2).298; - तस्स ष. वि., ए. व. - अविज्जागतस्स, भिक्खवे, अविद्दसुनो मिच्छादिहि पहोति. स. नि. 3(1).2; --
ग्गहण नपुं.. तत्पु. स. [अविद्याग्रहण]. अज्ञान की पकड़, अविद्या की उत्पत्ति - णेन तृ, वि., ए. व. - अविज्जाग्गहणेन हि अवसेसकिलेसवट्टञ्च कम्मादीनि च बाल पलिबोधेन्ति, विसुद्धि. 2.210; तत्थ अविज्जाग्गहणेनाति अविज्जाय उप्पादने न, अप्पहानेन वा, अत्तनो सन्ताने सन्निहितभावकरणेनाति अत्थो, विसुद्धि महाटी. 2.315; - जातिक त्रि., ब. स. [अविद्याजातिक]. अज्ञान से उत्पन्न होने वाला, अविद्या से उदित होने वाला - तिका पु., प्र. वि., ब. व. - सङ्घारा अविज्जानिदाना अविज्जासमुदया अविज्जाजातिका अविज्जापभवा, म. नि. 1.98; स. नि. 1(2).13; - तम नपुं., तत्पु. स. [अविद्यातमस्], अविद्या का अन्धकार, अज्ञान का अंधेरा - मसा तृ. वि., ए. व. - अयं अन्धबाललोको अविज्जातमसा परिवारितो, उदा. अट्ठ. 314; - धातु स्त्री., तत्पु. स. [अविद्याधातु]. अविद्या का मूलभूत तत्त्व, जवन-नामक चित्त क्षण में उदित अविद्या - अस्थि, भिक्खवे, मनो, अत्थि धम्मा, अस्थि अविज्जाधातु. स. नि. 2(1).43; अविज्जाधातूति जवनक्खणे अविज्जा, स. नि. अट्ठ. 2.239; - निदान त्रि., ब. स. [अविद्यानिदान]. अविद्या के कारण उत्पन्न होने वाला - दाना पु०, प्र. वि., ए. व. - सङ्कारा अविज्जानिदाना अविज्जासमुदया अविज्जाजातिका अविज्जापभवा, म. नि. 1.98; पटि. म. 290; - निरोध पु., तत्पु. स. [अविद्यानिरोध], अविद्या का निरोध, अज्ञान की समाप्ति - धो प्र. वि., ए. व. - अविज्जानिरोधो, भिक्खवे, आसवनिरोधो, अ. नि. 2(2).118; यदिदं- अविज्जानिरोधा सङ्घारनिरोधो... विज्ञाणनिरोधो. उदा. 70; - धा प. वि., ए. व. - अविज्जानिरोधाति अरियमग्गेन अविज्जाय अनवसे सनिरोधा ... अच्चन्तसमुग्घाटतीति अत्थो, उदा. अट्ठ. 38-39; -निवुत त्रि., तत्पु. स., अविद्या से अभिभूत, अविद्या द्वारा प्रवञ्चित - ते पु., सप्त. वि., ए. व. - अविज्जानिवुते लोके, अन्धकारेन ओत्थटे, अप. 1.85; - नीवरण 1. त्रि., ब. स., अविद्या के नीवरण या आच्छादन से युक्त, अज्ञान से अभिभूत - णस्स पु., ष. वि., ए. व. - अविज्जानीवरणस्स. भिक्खवे, बालस्स तण्हाय सम्पयुत्तस्स एवमयं कायो समुदागतो, स. नि. 1(2).22; - णानं ब. स. - अविज्जानीवरणानं खो, आवुसो, सत्तानं तण्हा संयोजनानं तत्रतत्राभिनन्दना .... म. नि. 1.374; 2. नपुं, तत्पु. स. [अविद्यानीवरण], अविद्या या अज्ञान की चादर या आच्छादन - णं प्र. वि., ए. व. - दुक्खे अजाणं... मोहो अकुसलमूलं
For Private and Personal Use Only