________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
201
अनल
अनयूपरम वियस्सति विक्खिपतीति ब्यसनं जातिपारिजुआदीनं एतं नाम, दी. नि. अट्ठ. 2.95; - ब्यसनापत्ति स्त्री., [अनयव्यसनापत्ति], अनर्थ या विपत्तियों का आकर गिरना या उनमें फंस जाना, व्यसनापन्नता - तासं इत्थीनं अग्गिम्हि । अनयब्यसनापत्तिहेतुं, उदा. अट्ठ. 313. अनयूपरम पु., तत्पु. स. [अनयोपरम], विपत्ति का उपशमन, दुर्भाग्य का अन्त - विनये अनयूपरमे परमे, सुजनस्स सुखानयने नयने, पटु होति पधानरतो न रतो इध यो पन सारमते रमते, विन. वि. 37, उत्त. वि. 778. अनरह' त्रि, निषे०, तत्पु. स. [अनह], अयोग्य, अपात्र, कुपात्र, अप्रतिरूप - यो ... पुग्गलो पापिच्छो ... अयुत्तो अप्पत्तो अननुच्छविको अनरहो अप्पतिरूपो धुतझं समादियति, मि. प. 322. अनरहः पु., निषे., तत्पु. स. [अनर्हत्], वह, जो अर्हत् नहीं है, शैक्ष्य अथवा पृथक्जन, जिसके आस्रव क्षीण नहीं हुए हैं - यो वे अनरहं सन्तो, अरहं पटिजानाति, सु. नि. 135; अनरहं सन्तोति अखीणासवो समानो, सु. नि. अट्ठ, 1.145. अनरिय/अनारिय त्रि., पु., अरिय का निषे., तत्पु. स. [अनार्य], 1. नीचजन, पृथकजन, अज्ञानीजन, ग्राम्यजन, असंस्कृत, अपवित्र, निर्लज्ज - अनरियो तु पुथुज्जनो, अभि... प. 435; अनरियाति निल्लज्जा, जा. अट्ठ. 5.443; अनरियोति हिरोत्तप्पवज्जितो असप्पुरिसो, जा. अट्ठ. 2.187; 2. हीन, अनर्थसंहित, प्रदुष्ट, ग्राम्य, पापकर, अनर्थकर - मिच्छा च पटिपज्जति, एतं तस्मिं अनारियं सु. नि. 821; न च अत्तकिलमथानुयोगमनुयुत्तो दुक्खं अनरियं अनत्थसंहितं, दी. नि. 3.84; अनरियन्ति न निहोस, न वा अरियेहि सेवितब्ब, दी. नि. अट्ठ. 3.72; अनरियोति न अरियो न विसुद्धो न उत्तमो न वा अरियानं सन्तको, स. नि. अट्ठ. 3.327; - कथा स्त्री., कर्म. स. [अनार्यकथा], अहितकर कथन, अनर्थपूर्ण कथन - गुणं घट्टेत्वा कथा हि अनरियकथा नाम, न अरियकथा, अ. नि. अट्ठ. 2.182; - कम्म नपुं.. कर्म स. [अनार्यकर्मन्], अविशुद्ध कर्म, अनार्य कर्म, पापमय कर्म, दुष्टजनों के बुरे कर्म - अनरियानं दुस्सीलानं कम्म, जा. अट्ठ. 4.52; - गुण पु., कर्म. स. [अनार्यगुण], दोष, पाप, अपराध, दुष्टजनों का गुण - अनरियगुणमासज्ज, अञोञविवरेसिनो, अ. नि. 1(1).228; - चरित नपुं.. कर्म. स. [अनार्यचरित], बुरा आचरण, दुराचार, दुष्टजनों का आचार - यो अनरियचरितानि माचरि जा. अट्ठ. 5.451; -धम्म पु., कर्म. स. [अनार्यधर्म]. तुच्छता, क्षुद्रता बाल-
धर्म, अज्ञानी लोगों का स्वभाव - यो चारियरुदं भासे, अनरियधम्मवस्सितो, जा. अट्ठ. 5.371; अनरियधम्मोति अनरियसभावो, महानि. अट्ठ. 214; - परियेसना स्त्री., ष. तत्पु. [अनार्यपर्येषणा], तुच्छ एवं क्षुद्रधर्मों की चार प्रकार की मानसिक अनर्थकारी कामनाएं - चतस्सो इमा, भिक्खवे, अनरियपरियेसना, अ. नि. 1(2).283; अनरियपरियेसनाति अनरियानं एसना गवेसना, अ. नि. अट्ठ.2.394; - भाव पु., कर्म. स. [अनार्यभाव]. दुष्टता, अनार्यता, अनार्यमयी प्रकृति, पृथग्जनत्व - अनरियसंयुत्ते ति मित्तदुमीहि अहिरिकेहि कत्तब्बताय अनरियभावेन संयुत्ते, जा. अट्ठ. 5.355; - भूमि स्त्री., तत्पु. स. [अनार्यभूमि], पृथक्जनों की चित्तभूमि, अविद्याग्रस्त चित्तभूमि, कामावचर चित्त की भूमि - इमस्मि लोके सब्बत्थ च अनरियभूमियं उपपत्तिपच्चयभूता अविज्जा यथाक्कम दुतियततियमग्गेहि पहीयति, उदा. अट्ठ. 39; - मग्ग पु., कर्म. स. [अनार्यमार्ग]. पृथक्जनों द्वारा गृहीत मार्ग, भोगवाद एवं तपवाद के मार्ग- अकत्तब्बन्ति बद्धादयो अरिया वदन्ति, त्वं पन मं अनरियं मग्गं आरोचेसीति अधिप्पायो, जा. अट्ठ. 3.111; - रूप त्रि., ब. स. [अनार्यरूप], तुच्छ, निर्लज्ज, दुष्ट प्रकृति वाला, अनार्य स्वभाव वाला - ओपातमागच्छि अनरियरूपो, जा. अट्ठ. 5.42; अहिरिकभावेन अनरियरूपो ताय चित्तवसानुगाय पयोजितो, जा. अट्ठ. 5.42; अनरियरूपोति ... असप्परिसजातिको निल्लज्जपुरिसो, जा. अट्ठ. 6.265; - वोहार पु., कर्म. स. [अनार्यव्यवहार], अनुचित वक्तव्य या कथन, अनुपयुक्त वाग्व्यवहार, चार प्रकार के वाचिक दुश्चरित - अनरियवोहाराति अनरियानं बालपुथुज्जनानं वोहारा, पाचि. अट्ठ. 2; चत्तारो अनरियवोहारामुसावादो पिसुणावाचा, फरुसावाचा, सम्फप्पलापो, दी. नि. 3.185; अनरियवोहाराति अनरियानं लामकानं वोहारा, दी. नि. अट्ठ. 3.189; - संयुत्त त्रि., तत्पु. स. [अनार्यसंयुक्त], अनार्य-धर्म से सम्बद्ध, अनार्यभाव से संयुक्त - अनरियसंयुत्तेति मित्तदुभीहि अहिरिकेहि कत्तब्बताय अनरियभावेन संयुत्ते, जा. अट्ठ. 5.355; न में अनरियसंयुत्ते कम्मे योजेतुमरहसि, तदे; - सुख नपुं. कर्म. स., कामसुख, सामान्य जनों द्वारा सेवित विषयभोगों का सुख - इदं वुच्चति कामसुखं मिळहसुखं पुथुज्जनसुखं अनरियसुखं न सेवितब्बं न भावेतब्ब, म. नि. 2.1263B अनरियसुखन्ति अनरियहि सेवितसखं, म. नि. 2.121. अनल' पु. [अनल], अग्नि, आग, पावक - जातवेदो सिखी जोति पावको दहनोनलो, अभि. प. 33; सद्द. 334; अनलो
For Private and Personal Use Only