________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अतक्कावचर
101
अतलम्फस्स सपण्णके चाति द्वीसु अतक्कग्गाह-तक्कग्गाहसलातेसु ठानेसु देवा ... सुदस्सा देवा .... म. नि. 3.145; न कञ्चि सत्तं गुणदोसं बुद्धिहानि अत्थानत्थं ञत्वाति अत्थो, जा. अट्ठ. तप्पन्तीति अतप्पा, विभ. अट्ठ. 494. 1.113.
अतप्पक त्रि., [अतर्पक], वह, जिससे तृप्ति न हो, जिससे मन न अतक्कावचर त्रि.. [अतर्कावचर], शा. अ. तर्क से परे, भरे- सन्तोति निबुतो पणीतोति अतप्पको इदं द्वयं लोकुत्तरमेव सन् तर्क की पहुंच के बाहर, ला. अ. विशुद्ध ज्ञान या निर्वाण य कुतं म. नि. अठ्ठ (मूप.) 1(2).77, तुल. अटप्पिय. की अवस्था - तस्स निस्सरणं सन्तं, अतक्कावचरं धुवं, अतप्पनीय/अतप्पनेय्य त्रि., तप्पनीय का निषे. [अतर्पणीय], इतिवु. 28; अननुभूतपुब्बं परमगम्भीरं अतिदुद्दसं सण्हसुखुमं वह, जो तृप्त या संतुष्ट कराने योग्य नहीं हो, असन्तोषी - अतक्कावचरं अच्चन्तसन्तं पण्डितवेदनीयं अतिपणीतं अमतं एवं अतप्पनीयं ... को ... सुहीतं कयिरा, जा. अट्ठ. 7.54; निब्बानं. उदा. अट्ठ. 318; अधिगतो खो म्यायं धम्मो गम्भीरो अतप्पनेय्यरूपेन, हासभावसमन्विता, अप. 2.217; सोळस हि दुद्दसो दुरनुबोधो सन्तो पणीतो अतक्कावचरो निपुणो अतप्पनीयवत्थूनि नाम, जा. अट्ठ. 3.302. पण्डितवेदनीयो, दी. नि. 2.28; म. नि. 1.226.
अतप्पय/अतप्पिय त्रि., तप्पय का निषे. [अतर्प्य], अतृप्ति अतक्किक त्रि., तक्किक का निषे. [अतार्किक], कुतर्क से को उत्पन्न करने वाला, वह, जिससे कभी भी मन न भरे मुक्त, तर्क की प्रक्रिया को ग्रहण न करने वाला - - यथापि सागरो नाम, दस्सनेन अतप्पियो, तथैव तस्स सभावइसिभत्तिको सुतमन्तपदधरो अतक्किको रोगप्पत्तिकुसलो पावचनं सवणेन अतप्पियं बु. वं. 8.26; अतप्पियोति अतित्तिकरो, अमोघधुवसिद्धकम्मो भिसक्को सल्लकत्तो, मि. प. 233. अतित्तिजननो वा, बु. वं. अट्ठ. 195. अतच्छ त्रि., तच्छ का निषे॰ [अतथ्य], मिथ्या, अवास्तविक अतम्मय त्रि., तम्मय का निषे. [अतन्मय], तृष्णा से मुक्त, - इतिपेतं अभूतं, इतिपेतं अतच्छ, दी. नि. 1.3; होति अभूतं सांसारिक वस्तुओं में अनासक्त, लगाव-रहित - सो तादिसो अतच्छं अनत्थसंहितं, दी. नि. 3.100.
लोकविदू सुमेधो, सब्बेसु धम्मेसु अतम्मयो मुनी ति, अ. नि. अतण्डुल त्रि., तण्डुल का निषे०, ब. स., [अतण्डुल], 1(1).174; अतम्मयो मुनीति सब्बे तेभूमकधम्मे तण्हासङ्घाताय तण्डुल से रहित, चावल के दानों से रहित - थुसरासिंव तम्मयताय अभावेन अतम्मयो खीणासवमुनि, अ. नि. अट्ठ. अतण्डुलं, चरिया. 3.2.4.
2.129; सब्बलोके च अतम्मयो भविस्सामि. अ. नि. अतथ त्रि., तथा का निषे. [अतथा], मिथ्या, तथ्यरहित, 2(2).143; - ता स्त्री., भाव. [अतन्मयता], सांसारिक अयथार्थ- अतथं वा पन सन्तं तथत्ताय उपकप्पेस्सामी ति वस्तुओं में अनासक्त होने की अवस्था, विगततृष्णता, निस्पृहता इति वा पनस्स होति, दी. नि. 2.50; एवंमानि अस्स अतथं - पठमज्झानसमापत्तियापि खो अतम्मयता वुत्ता भगवता, समानं, म. नि. 3.41.
म. नि. 3.91; तेधातुकेसु कुसलेसु धम्मेसु अतम्मयता इच्छितब्बा, अतन्दित त्रि., तन्दित का निषे. [अतन्द्रित], अक्लान्त, महानि. 138; - तापज्जन नपुं.. लगाव-रहित चित्त की परिश्रमी, मेहनती, आलस्य से रहित - एवं विहारि आतापिं. अवस्था की प्राप्ति, वीततृष्णता की अवस्था में प्रवेश - अहोरत्तमतन्दितं, म. नि. 3.227; अप. 2.157; मातरं पितरं पच्छिमे अदिद्विआदिभेदे सुक्कपक्खिये अतम्मयतापज्जनेन पुब्बे, रतिन्दिवमतन्दितो, अ. नि. 3(1).76; अतन्दितोति अनुग्गहाय, सु. नि. अट्ठ. 2.237. अनलसो हुत्वा, जा. अट्ठ. 3.355.
अतरमान त्रि., तर के वर्त. कृ. का निषे. [अत्वरमान], अतपनीय त्रि., तपनीय का निषे., [अतपनीय], शोक या तीव्र गति से न चलता हुआ, जल्दबाजी न करता हुआ, पश्चात्ताप न करने योग्य - द्वेमे, भिक्खवे, धम्मा अतपनीया, सावधानी के साथ काम कर रहा - तेन अप्पसद्दो उपसङ्कमित्वा अ. नि. 1(1).66; इतिवु. 20; कतमे धम्मा अतपनीया? अतरमानो आळिन्दं पविसित्वा .... दी. नि. 1.78; म. नि. कायसुचरितं, वचीसुचरितं, मनोसुचरितं - इमे धम्मा 2.329; अ. नि. 3(2).54; महाव. 324; अपि अतरमानानं,
अतपनीया, सब्बेपि कुसला धम्मा अतपनीया, ध. स. 1312. फलासाव समिज्झति, जा. अट्ठ. 1.141; अतरमानानन्ति अतप्प पु., [बौ. सं. अतप], ऐसा देवलोक या ऐसे देवता, पण्डितानं ओवादे ठत्वा अतरित्वा ... कम्मं करोन्तानं, तदे.. जो शोक या दुःख का अनुभव नहीं करते हैं - अविहहि । अतलम्फस्स त्रि., [अतलस्पर्शिन], अगाध, बहुत गहरा - देवेहि सद्धि येन अतप्पा देवा तेनुपसङ्कमि, दी. नि. 2.40; अगाधं त्वतलम्पस्सं, अभि. प. 669; न हेट्ठिमतलं फुसति तस्स सुतं होति- वेहप्फला देवा ... अविहा देवा ... अतप्पा यत्र तं अतलम्फस्सं, अभि. प. 669 पर सूची.
For Private and Personal Use Only