________________
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
अलीन
593
अलुत्त-विभत्तिक तोयेन अलिप्पमानो, एको चरे खग्गविसाणकप्पो, सु. नि. अलीनमनो अलीनज्झासयोव हुत्वा अनवज्जडेन कुसल 71; अकुसलमूलानं पहानवसेन असन्तसन्तो असज्जमानो सन्ततिं सबोधिपक्खियभेदं धम्म भावेति वड्डेति, जा. अट्ठ. अलिप्पमानो च वेदितब्बो, सु. नि. अट्ठ. 1.100; - नं द्वि. 1.265; - मनस त्रि., ब. स., उपरिवत् - सो पु., प्र. वि., वि., ए. व. - तेसं लेपानं पहीनत्ता लोकेन अलिप्पमानं, सु.. ए. व. - यो अलीनेन चित्तेन अलीनमनसो नरो, जा. अट्ठ. नि. अट्ठ. 1.220; इमं पदुम उदके सजातमेव उदकेन 1.265; मन-सङ्कप्प त्रि., ब. स. [अलीनमनसंकल्प], सुदृढ़ अलिप्पमानं ठित न्ति, जा. अट्ठ. 3.281.
या उदार संकल्प करने वाला, उदार मन वाला - प्पो पु.. अलीन त्रि., लीन का निषे. [अलीन], शा. अ. नहीं लेटा प्र. वि., ए. व. - अलीनमनसङ्कप्पो, विधुरो एतदवि, जा. हुआ, नहीं छिपा हुआ, ला. अ. अशिथिल, जागरुक, अट्ठ. 7.186; - विरिय त्रि., ब. स. [अलीनवीर्य], सुदृढ़ चौकन्ना - नं नपुं., प्र. वि., ए. व. - योगिना योगावचरेन वीर्य से संपन्न - यो पु., प्र. वि., ए. व. - अलीनवीरियो कुसलेसु धम्मेसु अलीनमतन्दितं सन्तं मानसं पग्गहेतब्ब होति, पग्गहितमनो सदा, बु. वं. 2.138; जा. अट्ठ. 1.30; -- मि. प. 359; सम्पहढं यदा चित्तं, अलीनं भवतिनुद्धतं, त्ति त्रि., ब. स. [अलीनवुत्ति], उत्साही मनोवृत्ति वाला, महानि. 385; - चित्त त्रि., ब. स. [अलीनचित्त], अशिथिल उत्साह भरे मन वाला - त्तिं पु., वि. वि., ए. व. - उद्वाहक चित्त वाला, आसक्तिरहित या हर तरह के लगावों से मुक्त चेपि अलीनवृत्ति कोमारभत्तारं पियं मनापं, जा. अट्ठ. चित्त वाला - त्तो पु.. प्र. वि., ए. व. - अलीनचित्तो 5.445. अकुसीतवुत्ति, सु. नि. 68; - त्तं पु., द्वि. वि., ए. व. - अलीनचित्त पु., व्य. सं., एक राजकुमार का नाम, जो बाद उदग्गचित्तन्ति थिनमिद्धविगमेन सम्पग्गहवसेन अलीनचित्तं, में वाराणसी का राजा बना - तस्स नामग्गहणदिवसे पन उदा. अट्ठ. 231; - स्स पु.. ष. वि., ए. व. - अलीनचित्तस्स महाजनस्स अलीनचित्तं परगण्हन्तो जातोति अलीनचित्तकुमारो तुवं, विक्कन्तमनुजीवसि, जा. अट्ठ. 4.242; दुक्खूपनीतं त्वेवरस नामं अकंसु. जा. अट्ठ. 2.17; - त्तं द्वि. वि., ए. व. मच्चुमुखा पमोचयि, अलीनचित्तं तं मिगंवदेसी ति, तदे. - - अलीनचित्तं निस्साय, पहठ्ठा महती चम्, जा. अट्ठ. 2.18; चित्तसन्थार त्रि., ब. स. [अलीनचित्तसंस्तार], आसक्ति- ध. प. अट्ठ. 1.309; - जातक नपुं., जातक सं. 156 का रहित अथवा सङ्कीर्णतारहित चित्त के फैलाव या विस्तार शीर्षक, जा. अट्ठ. 2.15-19; इमं दुकनिपाते अलीनचित्तजातक वाला (शरीर रूपी रथ) - रो पु.. प्र. वि., ए. व. - वित्थारेत्वा कथेसि, ध. प. अट्ठ. 1.309. अलीनचित्तसन्थारो, वुद्धिसेवी रजोहतो, जा. अट्ठ. 7.142; अलीनसत्तु/अलीनसत्त पु., व्य. सं., उत्तरपञ्चाल नगर अलीनचित्तसन्थारो यथा स्थो नाम दन्तमयेन उळारेन सन्थारेन के राजा जयद्दिस के पुत्र के रूप में उत्पन्न एक बोधिसत्व सोभति, एवं तव कायरथोपि दानादिना का नाम - सामि अलीनसत्तु यस्मा त्वं अनधिमनोसि. जा. अलीनअसङ्कुटितचित्तसन्थारो होतु. जा. अट्ठ. 7.144; - अट्ठ. 5.27; - कुमार पु., उपरिवत् - रो प्र. वि., ए. व. नज्झासय त्रि.. ब. स. [अलीनाध्याशय], जागरुक चित्तवृत्ति -- ... अग्गमहेसी राहुलमाता, अलीनसत्तुकुमारो पन अहमेव वाला, अतन्द्रित मन वाला - यो पु.. प्र. वि., ए. व. - यो अहोसिन्ति, जा. अट्ठ. 5.31; 32; तदा बोधिसत्तो तस्स पुरिसो अलीनेन असंकुटितेन चित्तेन पकतियापि अलीनमनो अग्गमहेसिया कुच्छिम्हि निब्बत्ति, अलीनसत्तुकुमारोतिस्स अलीनज्झासयोव हुत्वा अनवज्जवेन कुसलं .... जा. अट्ठ. नाम करिंसु, जा. अट्ट. 5.21; - त्तुं द्वि. वि., ए. व. - तत्थ 1.265; - ता स्त्री., अलीन का भाव. [अलीनता], अशिथिलता, अलीनसत्तुन्ति एवंनामकं कुमार..., जा. अट्ठ. 5.24; - त्ते जागरुकता, चित्त की उदारता अथवा असङ्गीर्णता - सप्त. वि., ए. व. - आवी रहो वापि मनोपदोसं. नाहं सरे धम्मानुवत्ती च अलीनता च, अत्थस्स द्वारा पमुखा छळेतेति. जातुमलीनसत्ते, जा. अट्ठ. 5.26; ... जातु एकसेन अलीनसत्ते जा. अट्ठ. 1.350; अलीनता चाति चित्तस्स अलीनता अनीचता, मम भातिके अहं सम्मुखा वा परम्मुखा वा मनोपदोसं न इमिना चित्तस्स असङ्कोचतं पणीतभावं उत्तमभावं दस्सेति, सरामि, तदे.. जा. अट्ठ. 1.351; - तं द्वि वि., ए. व. - अलीनचित्तोति अलुत्त-विभत्तिक त्रि., ब. स. [अलुप्तविभक्तिक]. वह पद, एतेन बलविरियूपत्थम्भानं चित्तचेतसिकानं अलीनतं दस्सेति, जिसकी विभक्तियों का लोप नहीं हुआ है, विभक्तिप्रत्ययसहित सु. नि. अट्ट, 1.97; - मन त्रि., ब. स. [अलीनमनस]. पद - केन नपुं., तृ. वि., ए. व. - अलुत्तविभत्तिकेन पदेन उदार या असंकीर्ण मन वाला - नो पु., प्र. वि., ए. व. - सह पदानं समासो होति, सद्द. 3.743.
For Private and Personal Use Only