________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अङ्गुलीयक
अचल आटानाटियपरितं अङ्गुलिमालपरित्तं मि. प. 151; म. नि. के विहिंसा का अभाव - या खन्ति खमनता अधिवासनता एक सुत्त का शीर्षक, म. नि. 2.308-315; - पिटक नपुं.. अचण्डिक्कं अनसुरोपो अत्तमनता चित्तस्स, ध. स. 1348; - परियत्ति-सद्धम्मपटिरूपकों में से एक - वण्णपिटक लक्खण त्रि., ब. स., क्षान्ति-युक्त प्रकृति वाला, उग्रता या अङ्गुलिमालपिटकं रट्ठपालगज्जितं आळवकगज्जितं । हिंसा से रहित - णो पु., प्र. वि., ए. व. - अदोसो वेदल्लपिटकन्ति अबुद्धवचनं परियत्तिसद्धम्मप्पतिरूपकं नाम, अचण्डिक्कलक्खणो, अविरोधलक्खणो वा अनुकूलमित्तो विय, स. नि. अट्ठ. 2.177; - टि. वर्णपिटक आदि पांच खण्ड ध. स. अट्ठ. 172. बुद्ध-वचन न होते हुए भी सद्धर्म के प्रतिरूप माने गये हैं। अचपल त्रि., चपल का निषे. [अचपल], चञ्चलता से इन्हीं में से एक अङ्गुलिमालपिटक भी है.
रहित, शान्त - ला पु.. प्र. वि., ब. क. - अनुद्धता अनुन्नळा अङ्गुलीयक नपुं॰ [अङ्गुलीयक], अंगूठी, उंगली का आभरण अचपला अमुखरा अविकिण्णवाचा, म. नि. 1.39; - लं - अङ्गुलीयकमङ्गुल्याभरणं, अभि. प. 286.
नपुं, प्र. वि., ए. व. - उजु अनुद्धतं अचपलमस्स भासितं. अनोळारिकता स्त्री., भाव. अङ्ग + ओळारिक से व्यु., जा. अट्ठ. 5.193; - लेन तृ. वि., ए. व. - अचपलेन सुट्ट कतिपय ध्यानाङ्गों में स्थूलता - अङ्गोळारिकता पनेत्थ नत्थि, ठपितेन चित्तेन समन्नागतो, जा. अट्ठ. 7.188; पतिट्टितताय विसुद्धि. 1.317.
अचपलं, जा. अट्ठ. 5.196. अचक्खुक त्रि., चक्खुक का निषे., ब. स. [अचक्षुष्क], अचरिम त्रि., चरिम का निषे०, प्रायः अपुब्ब के साथ प्रयुक्त अन्धा, प्रज्ञाविहीन, ज्ञानहीन, अज्ञानी, अज्ञ - का पु., प्र. [अचरिम], वह, जो अन्तिम नहीं है, एक साथ विद्यमान - वि., ब. व. - सब्बेव खो एते, पोट्ठपाद, परिब्बाजका अन्धा बं नपुं., द्वि. वि., ए. व. - यं एकिस्सा लोकधातुया द्वे अचक्खका, त्वंयेव नेसं एको चक्खमा, दी. नि. 1.169; अरहन्तो सम्मासम्बुद्धा अपुब्बं अचरिमं उप्पज्जेय्यु, अ. नि. अन्धाति पञआचक्खुनो नत्थिताय अन्धा, तस्सेव अभावेन 1(1).39; अपुबं अचरिमन्ति अपुरे अपच्छा, एकतो न अचक्खुका, दी. नि. अट्ठ. 1.282; - कं पु.. द्वि. वि., ए. व. उप्पज्जन्ति, अ. नि. अट्ठ. 1.343; अपुब्बं अचरिमं विय - तमहं, भिक्खवे, बालं पुथुज्जनं अन्धं अचक्खुकं अजानन्तं सन्दहति, मि. प. 40; अपुब्ब के साथ युगपद के अर्थ में अपस्सन्तं किन्ति करोमि, स. नि. 2(1).126.
प्रयुक्त. अचक्खुकरण त्रि., अन्धा कर देने वाला, प्रज्ञाचक्षु से विरहित अचल' त्रि., [अचल], अडिग, अटल, स्थिर, ध्रुव - ला स्त्री., कर देनेवाला, मूढ़ बना देने वाला, मोहग्रस्त कर देने वाला प्र. वि., ए. व. - अञा दिसा अचला तितसेला, जा. अट्ठ. - णा पु., प्र. वि., ब. व. - तयोमे, भिक्खवे, अकुसलवितक्का 7.57; जो पच्चन्तिमे नगरे एसिका होति गम्भीरनेमा अन्धकरणा अचक्खुकरणा अञआणकरणा पञआनिरोधिका, सुनिखाता अचला असम्पवेधी, अ. नि. 2(2).243; - लं नपुं.. इतिवु. 60; पञ्चिमे, भिक्खवे, नीवरणा अन्धकरणा वि. वि., ए. व. - पत्ता ते अचलं सुखं, थेरीगा. 352; - पत्तो अचक्खुकरणा ..., स. नि. 3(1).118.
पु.. प्र. वि., ए. व. [अचलत्वप्राप्त], अचलता की स्थिति को अचक्खुस्स त्रि., नेत्रों के लिए अहितकर, चक्षुविशुद्धि के प्राप्त - रुओ खत्तियस्स ... मुद्धावसित्तस्स पुत्तभावेन चेव लिए अनुपयोगी - स्सं नपुं, प्र. वि., ए. व. - पञ्चिमे, पुत्तेसु जेट्टकभावेन च न ताव अभिसित्तभावेन च भिक्खवे, आदीनवा दन्तकट्ठस्स अखादने... अचक्खुस्स अभिसेकप्पत्तिअत्थाय अचलप्पत्तो निच्चलप्पत्तो, अ. नि. अट्ठ. ..., अ. नि. 2(1).230; अचक्खुस्सन्ति न चक्खूनं हितं, 2.316; - प्पसाद पु., कर्म. स. [अचलप्रसाद], अडिग चक्टुं विसुद्ध न करोति, अ. नि. अट्ठ. 3.79; - स्सा पु., श्रद्धा, अचल श्रद्धा - अवेच्चप्पसन्नाति अचलप्पसादेन प्र. वि., ब. व. - तेन खो पन समयेन विहारा अवातपानका सम्पन्ना, अ. नि. अट्ठ. 3.315; - बुद्धि त्रि., [अचलबुद्धि], होन्ति अचक्खुस्सा दुग्गन्धा, चूळव. 274.
निश्चल बुद्धि वाला, चित्त की साम्यावस्था वाला, एकाग्रचित्त अचङ्कम पु., चङ्कम का निषे. [बौ. सं. अचंक्रम], चंक्रमण के - यथा.... कोचि यतचारी समाहितचित्तो ठितधम्मो अचलबुद्धि लिए अनुपयुक्त स्थान - मं द्वि. वि., ए. व. - अचङ्कम पहीनकोतूहलसह वनमज्झोगाहित्वा सक्षम अत्थं चिन्तयति, जिम्हपथं, कुम्मग्गमनुधावति, थेरगा. 1183.
मि. प. 276; - सभाव त्रि., ब. स. [अचलस्वभाव], स्थिर अचण्डिक्क नपुं., चण्डिक्क का निषे. भाव. [अचाण्डिक्य]. स्वभाव वाला, सभी स्थितियों में समभाव रखने वाला - चण्डता से रहित मन की दशा, क्षान्ति, कठोरता का अभाव, नियतोति यसादीनि निस्साय अचलसभावो, जा. अट्ठ. 7.191.
For Private and Personal Use Only