________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अवक्कन्ति
602
अवगच्छति
अवक्कन्ति स्त्री., [अवक्रान्ति, क. मार्ग या नियाम में प्रवेश, ख. गर्भ में प्रवेश या अवतरण, ग. पुनर्जन्म का ग्रहण, घ. अनुभूति, साक्षात्कार, प्रादुर्भाव - येसं धम्मानं समनन्तरा अरियधम्मस्स अवक्कन्ति होति. पु. प. 119; अवक्कन्ति होतीति ओक्कन्ति निब्बत्ति पातुभावो होति. पु. प. अट्ठ. 35; तस्मिं पतिहिते विज्ञाणे विरुळहे नामरूपस्स
अवक्कन्ति होति. स. नि. 1(2).58. अवक्कम/वोक्कम पु.. [अवक्रम], गर्भ में प्रवेश, गर्भधारण - तस्सा उतुम्हि न्हाताय, होति गभस्स वोक्कमो, जा. अट्ठ. 5.323. अवक्कमति अव + किम का वर्त., प्र. पु., ए. व. [अवक्राम्यति], शा. अ. अन्दर जाता है, पास पहुंचता है, ला. अ. प्रवेश करता है, गर्भ में प्रवेश करता है - क्कमि अद्य., उ. पु., ए.व. - पच्छतो तुम्हें नमुटु, कथं ख्वाहं अवक्कमिन्ति, जा. अट्ठ. 3.423; तव पच्छतो ठितं अहं कथं अवक्कमिन्ति अत्थो, जा. अट्ठ. 3.424. अवक्कमन नपुं., अव + Vकम से व्यु., क्रि. ना. [अवक्रमण]. अवतरण, अन्दर प्रवेश, नीचे उतरकर आना - थेरस्स कुमारकस्सपरस गब्भावक्कमनन्ति?... तासं त्वं सद्दहसि गब्भस्सावक्कमनन्ति?, मि. प. 130. अवक्कारपाती स्त्री., तत्पु. स. [अवकारपात्र/अवस्करपात्र, नपुं.]. भिक्षा में प्राप्त भोजन के अतिरिक्त भाग को रखने वाला पात्र, कूड़ा रखने का पात्र, उच्छिष्ट भोजनादि को रखने की टोकरी - तिं द्वि. वि., ए. व. - पानीयं परिभोजनीयं पटिसामेति, अवक्कारपातिं पटिसामेति, भत्तग्गं सम्मज्जति, म. नि. 1.271; अवक्कारपातिन्ति अतिरेकपिण्डपातं अपनेत्वा ठपनत्थाय एक समुग्गपातिं धोवित्वा ठपेति, म. नि. अट्ठ. (मू.प.) 1(2).140; - यं सप्त. वि., ए. व. - तस्मिं खो पन समये भिक्खूनं अवक्कारपातियं भुत्तावसेसकं भत्तं होति, ध. प. अट्ठ. 1.174. अवक्खलित नपुं.. [अवस्खलित, त्रि.], अपराध, त्रुटि, सन्मार्ग से फिसलन, भूल, कमी, गलती - तं प्र. वि., ए. व. - तस्स तं अनिस्सितरस यथावृत्तं चलितं अवक्खलितं विफन्दितं वा नत्थि कारणस्स सुविक्खम्भितत्ता, उदा. अट्ठ. 323; अलभमानोति रथरेणुमत्तम्पि अवक्खलितं अपस्सन्तो.... स. नि. अट्ठ. 1.163. अवक्खित्त त्रि., अव + खिप का भू. क. कृ. [अवक्षिप्त].
शा. अ. नीचे की ओर फेंका हुआ, ला. अ. उपेक्षित, नकारा गया, अस्वीकृत, अग्राह्य - तो पु., प्र. वि., ए. व.
- अथायं कायो उज्झितो अवक्खित्तो सेति, यथा कटु अचेतनन्ति , म. नि. 1.376; स. प. में पू. प. के रूप में - मत्तिकापिण्ड पु., कर्म. स. [अवक्षिप्तमृत्तिकापिण्ड], नीचे फेंका हुआ मिट्टी का ढेला - ताय एव मुच्छाय उप्पत्तिया ठत्वा अवक्खित्तमत्तिकापिण्डा विय विस्सुस्सित्वा पथवियं पतिता, फे. व. अट्ठ. 151; - चक्खु त्रि., ब. स. [अवक्षिप्तचक्षु), नीचे की ओर आंख की नजर रखने वाला, अपनी दृष्टि नीचे की ओर किया हुआ -- तत्थ अधोभावे अवकुज्जो, अवक्खित्तचक्खु, सद्द. 3.882; तुल. ओक्खित्तचक्खु: - सेद त्रि., ब. स. [अवक्षिप्तस्वेद], पसीना बहाकर कठोर परिश्रम करने वाला - देहि त. वि., ब. व. - सेदावक्खित्तेहीति अवक्खित्तसेदेहि, सेदं मुञ्चित्वा वायामेन पयोगेन समधिगतेहीति अत्थो, अ. नि. अट्ठ. 2.305. अवक्खिपति अव + खिप का वर्त, प्र. पु., ए. व., उतार फेंकता है, दूर हटा देता है - न्ती स्त्री., वर्त. कृ.. प्र. वि.. ए. व., पीछे की ओर फेंक रही- अजा यथा वेळगुम्बस्मि बद्धा, अवक्खिपन्ती असिमझगच्छि, ... तत्थ अवक्खिपन्तीति कीळमाना पच्छिमपादे खिपन्ती, जा. अट्ठ. 4.225; - पि अद्य., प्र. पु., ए. व. -- ततो नो समणो गोतमो महावाते थुसं धुनन्तो विय दूरमेव अवक्खिपि, दी. नि. अट्ट, 1.216. अवक्खिपन नपुं., अव + खिप से व्यु., क्रि. ना., उतार फेंकना, दूर हटा देना - नेन तृ. वि., ए. व. - अधो अवक्खिपनेनाति इमाहि छहि कलाहि यथा अतिभोति, जा. अट्ठ. 1.166. अवक्खेप पु., उपरिवत् - पो प्र. वि., ए. व. - अवक्खेपो
अधो खिपनं सद्द. 2.530. अवखण्डन नपुं., अव + Vखण्ड से व्यु., क्रि. ना. [अवखण्डन], विभाजन, वितरण, दान, टुकड़े-टुकड़े कर देना - नं प्र. वि., ए. व. - दानं वुच्चति अवखण्डनं, अपेतं दानतोति अपदानं अनवखण्डनन्ति अत्थो, विसुद्धि. 1.58; अवखण्डनं विच्छिन्दनं निरन्तरमप्पवत्ति, विसुद्धि. महाटी. 1.83; - ने सप्त. वि., ए. व. - दा अवखण्डने ... एत्थ च परितन्ति समन्ततो खण्डितत्ता परितं अप्पमत्तकं हि गोमयपिण्डं परित्तन्ति वुच्चति, सद्द. 2.480; - रहित त्रि०, तत्पु. स. [अवखण्डनरहित], बाधा से रहित - तं नपुं.. प्र. वि., ए. व. - सह अपदानेन सपदानं, अवखण्डनरहितं अनुघरन्ति वुत्तं होति, विसुद्धि. 1.58. अवगच्छति अव+ गम का वर्त.. प्र. पु. ए. व. [अवगच्छति], जानता है - पटिगच्छतीति पुन गच्छति, अवगच्छतीति
For Private and Personal Use Only