________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अप्पाय
439
अप्पिच्छ
अप्पाबाधो अहोसि अप्पातको ... अञ्जेहि मनुस्सेहि, दी. नि. द्धा प्र. वि., ब. व. - अप्पायुकबुद्धा पन यस्मा बहुतरेन 2.133; - धा ब. व., उपरिवत् - अझे बाबाधा अजे जनेन अदिट्ठा एव परिनिब्बायन्ति, सु. नि. अट्ठ. 1.169; -
अप्पाबाधा, मि. प. 68;-धता स्त्री, भाव. - ... अप्पिच्छता संवत्तनिक त्रि.. [अल्पायुस्संवर्तनिक, अल्पायुता में परिणत ... अप्पाबाधताति, अ. नि. 1(1).53; पाणातिपाता वेरमणिया होने वाला, अल्पायु बना देने वाला - को पु.. प्र. वि., ए. ... अच्छम्भिता ... सुसण्ठानता अप्पाबाधता असोकिता ... व. - यो सबलहुसो पाणातिपातस्स विपाको, मनुस्सभूतस्स फलानि, खु. पा. अट्ठ. 23; - त्त नपुं॰, भाव. [अल्पाबाधत्व]. अप्पायुकसंवत्तनिको होति, अ. नि. 3(1).78; - का स्त्री., उपरिवत् - तं द्वि. वि., ए. व. - सो तं ... खेमतञ्च प्र. वि, ए. व. - अप्पायुकसंवत्तनिका एसा, मानव, पटिपदा
सुभिक्खतञ्च अप्पाबाधतञ्च पच्छेय्य, म. नि. 3.39. यदिदं - ..., म. नि. 3.251; - कं नपुं., प्र. वि., ए. व. अप्पाय त्रि., ब. स. [अल्पाय], कम आय अर्जित करने - पाणातिपातकम्मं नाम निरये तिरच्छानयोनियं ... निब्बत्तेति, वाला, कम राजस्व पाने वाला - यो पु.. प्र. वि., ए. व. - मनुस्सेसु निब्बत्तनिब्बत्तहाने अप्पायुकसंवत्तनिकं होती ति कुलपत्तो अप्पायो समानो उळारं जीविकं कप्पेति, अ. नि. .... आदीनवं, जा. अट्ट, 1.265. 3(1).111.
अप्पायुत्त नपुं., अप्पायु का भाव. [अल्पायुत्व], अल्प आयु अप्पायति आ + /पाय का वर्त., प्र. पु., ए. व. [आप्यायते], वाला होने की दशा - तं प्र. वि., ए. व. - अप्पायुत्तं च पूरा भर देता है, सन्तुष्ट कराता है, बढ़ा देता है सत्तानं भमन्तानं भवण्णवे. म. वं. 73.145. - अप्पायतीति ब्रहेति, विसुद्धि, महाटी. 1.416; - न्ति अप्पावसेस त्रि., ब. स. [अल्पावशेष], वह, जिसका बहुत तदेव, ब. व. - न ता मनं अप्पायन्ति वड्डन्तीति अमनापा, कम भाग शेष बचा है - सं नपुं, प्र. वि., ए. व. - तञ्च दानि स. नि. अट्ट. 1.71; - यितुं निमि. कृ. - अमनापानन्ति मनं परित्तकन्ति ... इदानि परित्तकं अप्पावसेसं. पे. व. अट्ठ. 45. अप्पायितुं वहेतुं असमत्थानं, अ. नि. अट्ठ. 3.51.
अप्पासी त्रि./पु., प्र. वि., ए. व., [अल्पाशिन], कम मात्रा अप्पायन नपुं.. आ + vपाय से व्यु., क्रि. ना. [आप्यायन], में खाने वाला - अप्पासी निपको सूरो, स राजवसतिं पूरा भरना, संतुष्टि, तृप्ति - ने सप्त. वि., ए. व. - पूरी वसे ति, जा. अट्ट, 7.190; अप्पासीति भोजनमत्तशं तदे.. अप्पायने, पूरेति पूरयति, सद्द. 2.599.
अप्पाहार 1. पु., कर्म. स. [अल्पाहार], कम मात्रा का अप्पायुक त्रि., ब. स. [अल्पायुस्क], अल्प आयु वाला, भोजन - रं द्वि. वि., ए. व. - खन्तिं हवे भासति नागराजा, वह, जिसकी आयु बहुत कम बची है - का स्त्री., प्र. वि., अप्पाहारं गरुळो वेनतेय्यो, जा. अट्ठ. 7.151; 2. त्रि., ब. स. ए. व. - याव अप्पायुका हि, भन्ते, भगवतो माता अहोसि, [अल्पाहार], कम मात्रा में भोजन लेने वाला, भोजन लेने उदा. 123; याव अप्पायुकाति यत्तकं परित्तायुका, में संयत - रो पु., प्र. वि., ए. व. - अप्पाहारो समणो अतिइत्तरजीविताति अत्थो, उदा. अट्ठ. 225; - की उपरिवत् गोतमो, म. नि. 2.209; 207; अहं एकस्मिं काले अप्पाहारो - अप्पायुकी कालकता ततो चुता, उपपन्ना तिदसगणं अहोसिं. म. नि. अट्ठ. (म.प.) 2.170; - रं पु., द्वि. वि., ए. यसरिसनी, वि. व. 710; अप्पायुकीति ईदिसं नाम उळारं व. - एणिजङ्घ किसं वीरं, अप्पाहारं अलोलुपं. सु. नि. 167; पुञ्ज कत्वा न तया एतस्मिं दुक्खबहुले ... - रा पु., प्र. वि., ब. व. - अप्पिच्छा निपका एते, अप्पाहारा सजाताभिसन्धिना विय परिक्खयं गतेन कम्मुना अप्पायुका अलोलुपा, अप. 1.178; - ता स्त्री॰, भाव. [अल्पाहारता]. समाना, वि. व. अट्ठ. 152; - का पु., प्र. वि., ब. व. - ते कम मात्रा में भोजन लेने की प्रवृत्ति या मनोदशा - मयं अनिच्चा अद्धवा अप्पायुका चवनधम्मा इत्थत्तं आगताति, तासङ्खातं नपुं.. प्र. वि., ए. व., अल्पाहारता रूप में दी. नि. 1.16; - तर त्रि., तुल. विशे., तुलनात्मक रूप में विख्यात - अप्पाहारतासङ्घातं आहारहेतु पापस्स अकरणं, कम आयु वाला/वाली - तरा पु.. प्र. वि., ब. व. - ते । जा. अट्ठ. 7.151; - ताधम्मेन पु., तत्पु. स., तृ. वि., ए. अप्पायुकतरा च होन्ति दुब्बण्णतरा अप्पेसक्खतरा च, दी. व. [अल्पाहारताधर्म], अल्प आहार लेने की प्रवृत्ति के द्वारा नि. 1.16; - त्त नपुं.. भाव., अल्प आयु वाला होना - त्तं - इमिना धम्मेनाति इमिना अप्पाहारताधम्मेन, म. नि. अट्ठ. द्वि. वि., ए. व. - अप्पायुकसंवत्तनिका पटिपदा अप्पायुकत्तं (म.प.) 2.170. उपनेति, म. नि. 3.255; - बुद्ध पु., कर्म, स., उस कल्प अप्पिच्छ त्रि., ब. स. [अल्पेच्छ], बहुत कम इच्छाएं रखने में उत्पन्न बुद्ध, जिसमें मनुष्य अल्प आयु वाले होते थे- वाला, इच्छाओं पर नियन्त्रण कर चुका व्यक्ति - च्छो पु.,
For Private and Personal Use Only