________________
૧૫
ભારતને ગુલામીની જંજીરમાંથી છોડાવવા અવધના રાજ્યને ખાલસા કરી અંગ્રેજોએ તેના પ્રયત્નો કરી આ રાજાને સ્વતંત્રતા આપી. સાઠ હજાર સૈનીકેને નેકરીમાંથી કાઢી મૂક્યા પણ તેના મૃત્યુ પછી તે વિસ્તર્યું નહિ. જેને કારણે ત્યાં ક્રાંતી થઈ. આ ક્રાંતીએ અંગ્રેપેશ્વાઓને આ સત્તા ટકાવી રાખવા પ્રયત્નો જેને ભાન કરાવ્યું કે ભારતમાં રાજ્ય કરવા કર્યા, પણ તેમના સેનાપતિએ સિંધિ આ હેકર માટે તેઓએ નાના નાના રાજવીઓને પોષવા વગેરેના યુદ્ધમાં મરાઠા શક્તિ તુટી પડી. પ્રજાને જોઈશે કારણ કે તે જ રાજવીઓ તેમની અને કાઠીઆવાડમાં આ સરદેશમુખી ઉઘરાવનાર-ચેથ પ્રજાના અસંતેષ વચ્ચે ઢાલ બની શકશે. આ ઉઘરાવનાર મરાઠા ઉપર મુસલમાને જેટલી કારણે ૧૮૫૭ની નિષ્ફળ ક્રાંતી થયા બાદ અંગ્રેજ સુગ ઉતપન્ન થઈ. આવું જ સમગ્ર ભારતમાં જેએ નાના રાજવીઓને મર્યાદીત સ્વાતંત્ર્ય હતું. સુબાએ રાજવી બની ગયા હતા. ભારત બક્ષી પિતાને વહીવટ સુગમ બનાવ્યો. અસંખ્ય રજવાડામાં વહેચાઈ ગયું. આ સમયે ઈસ્ટ ઈન્ડીઆ કંપનીને નામે વેપાર અર્થે અને તેથી જ ૧૯૪૭માં સ્વતંત્રતા મળી અંગ્રેજોએ ભારતમાં પગપેસારો કર્યો. વેપાર કે આ રાજવીઓ સ્વતંત્ર બની ગયા. ભારતની સંરક્ષણના બહાને લશ્કર પણ રાખવા માંડયું. સ્વતંત્રતા ટકાવી રાખવા માટે ફરી ખતરો અંદરોઅંદર કુસુપને ફાયદો ઉઠાવી ઈસ્ટ ઉભે થે. મગધ મૌ, ગુસો, મુગલેએ ઈડીઆ કંપનીએ નાના નાના રાજ્યને પક્ષ કરી હતી તેવી ભૂલ ફરી ન થાય તે માટે એકબીજા સામે લઈને સંધીઓ કરવા માંડી સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલે ભારતના આ રાજને આ રીતે તેમણે પોતાનું વાલીપણું વિસ્તારવા એકતંત્ર રાજ્ય વ્યવસ્થા નીચે આણવાનું અતિ માંડયું-લશ્કર વધારવા માંડયું.
વિકટ અને અભૂતપૂર્વ એવું ભગીરથ કાર્ય
હાથ ધર્યું, ઓરિસ્સામાં છત્તીસગઢના ૧૫ રોબર્ટ કલાઈવે આ થાણાનો ફાયદો ઉઠાવ્યો. રાજ્યોને અને બીજા ૨૬ રાજ્યનું વિલીનકરણ સિરાઝ-ઉદ્-દૌલા, સુંદર, ટપુ, વગેરેને હરા- કરી તેની તેમણે શરૂઆત કરી. ત્યાર પછી વતાં હરાવતાં પિતાનું સામ્રાજ્ય બંગાળથી દક્ષિણના ૧૮ રાજાને એક વહીવટ નીચે દક્ષિણમાં વિસ્તાર્યું. હૈદરાબાદ, ત્રાવણકર, લાવવામાં આવ્યા. હવે તેમણે સૌરાષ્ટ્ર ગુજમાયસોર, વડોદરા અને ગ્વાલીયર જેવા મોટા રાતના ૩૭૬ રાજ્યના કુલ ૧૧૩૨ વહીવટી મેટા રાજ્યોએ કંપનીનું વાલીપણું સ્વીકારી એકમેને ભારત તંત્ર નીચે લાવવા ધ્યાન તેને છૂટો દોર આ . હવે અંગ્રેજો રાજા- કેદ્રીત કર્યું. એના આંતરીક રાજ્ય વહીવટમાં પણ શાંતી અને પ્રગતિના બહાને દખલ કરવા માંડ્યા. આ રાજ્ય ૧૮૦૭માં વડોદરાના રેસીડેન્ટ તેથી જ્યાં જ્યાં રાજ્યમાં બિનવારસ રાજાઓ કર્નલ વેકર દ્વારા સલામતી મેળવી. ઈ. ઈ. સત્ય પામતા ત્યાં તે રાજ્યન ખાલસા કરી કંપની અને પછી બ્રિટીશ રાજ્ય સાથે જોડાયા અંગ્રેજોએ તેને પોતાના સીધા વહીવટ હેઠળ હતા. મરાઠાઓના હુમલા અને ચોથના રક્ષણ લાવવા માંડ્યા. આમ સતારા, નાગપુર, ઝાંસી, સામે તેઓ કંપનીને ઠરાવેલી રકમ આપતાં સંબલપુર ભાગન વગેરે રાજ્ય ખાલસા થતાં અને કંપનીએ તેને આ હુમલાથી રક્ષણ લકો અને તેમના લશ્કરમાં અસંતોષ ફેલાયે. આપતી તેમજ તેના આંતરીક વહીવટ ચલાદરમ્યાન અંગ્રેજોએ પંજાબ જીતી છેક અક- વવા મદદ કરતી. આ રીતે દરેક રાજ્ય અંગ્રેજ ધાનીસ્તાન સુધી પોતાની વહીવટી સીમા વધારી. આધીપત્યથી ઘણુ બાબતમાં સ્વતંત્ર હતા
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat
www.umaragyanbhandar.com
