________________
१८४
વંસ થયે. ૧૪૦૨માં ફરીથી તે પ્રભાસ ઉપર નૃત્ય મંડપ સહિતની લંબાઈ પૂર્વ પશ્ચિમ ૨૨૫ ચડી આવ્યો ને હિંદુઓની કતલ કરી. વળી ફૂટ ને ઉત્તર દક્ષિણ પહેલાઈ ૧૨૮ ફૂટ છે. એકવાર સોમ્નાથને પ્રતિષ્ઠાને પ્રયત્ન થયે ત્યાં પણ બસ્સો ફૂટ ઊંચા શિખરમાં નવ મજલા ૧૪૦૫માં મુઝફફર ચડી આવ્યું કે તેણે છે. આગળના મંડપને ઉપરા ઉપર ત્રણ મજલા વિનાશ લીલા કરી. આ પછી અહમદશાહે ગેલેરીવાળું સ્થાપત્ય છે. મંદિરને ફરતા ચાર ૧૪૧પમાં પ્રભાસને વેરાન કર્યું ૧૪૫૧માં રા” ફૂટ લંબાઈમાં મહાપીઠ, હસ્ત, નરથર, અશ્વમાંડલિકે વળી પાછી સોમનાથની પુનઃ પ્રતિષ્ઠા થર વગેરે ધરે છે. સ્તંભે અને કલામય ઘુમટ કરી ૧૪૯૦માં મહમદ બેગડાના હાથે ફરી તથા ધું મટના ઉપરના ભાગમાં સેવરણું છે. સેમિનાથના આંગણે એ જ કલેઆમ, એ જ આ મહાપ્રાસાદ ૧૬૬ તળે ઉપર રચાયેલા સંહારલીલા ને ધર્માન્તરના જુલમ થયા. છે. સંપૂર્ણ બાંધકામમાં ૬૨૪ સ્તંભે છે. આ
ઉપરાંત દેવોની, દેવીઓની, દિક્પલેની, ગંધર્વ આ પછી પોગીએ ૧૫૪૭માં સૌરા- પક્ષ કિન્નર, કિપરુષની સહસ્ત્રાવધી પ્રતિમાઓ માં ખાસ કરીને સોરઠમાં જે હિંદુઓ અને ને પુરાણ કથાઓનું કોતરકામ બાકી જ છે. મુસ્લિમ બંને ઉપર જુલમ ગુજાર્યા તેમાં પ્રભાસ પણ બાકી ન રહ્યું. ત્યાં હિંદુ મુસલ- ૧૯૫૦ના એકબરમાં આ વર્તમાન મંદિમાનનાં ઘર લૂટાયા, મસિજદો ને મંદિર ના નિર્માણનું કાર્ય આરંભાયું ને ૧લ્પ૧માં તેડાયા ૧૫૫૧ની આસપાસ પ્રભાસમાં વળી મે માસમાં ભારતના પ્રથમ રાષ્ટ્રપતિ મહામહિમ પાછી સોમનાથની પ્રતિષ્ઠા થઈ ને પૂજા પ્રણાલી રાજેન્દ્રપ્રસાદજીના હસ્તે લિંગ પ્રતિષ્ઠા કરવામાં ચાલવા લાગી. આ પછી એકાદ બે વાર સેમ- આવી ૧૯૫૯માં મંદિરને કલશ ચડાવવામાં નાથ તીર્થ પર આક્રમણો થયા સૌથી છેલ્લે આ શિખરનું ઈડુ અગીયારસે મણવજનના અહલ્યાબાઈએ ૧૭૮૩માં સાંકળેશ્વર નામના એક જ પત્થરનું ત્રણ માણસની બાથમાં સમાય ભેંયરામાં રહેલા શિવલિંગ ઉપર મંદીર તેવા પરિઘવાળું જે ને ઉપર છ ફુટને સુવર્ણ બનાવી અહયેશ્વરની સ્થાપના કરી. ત્યારથી કલશ છે. એ સ્થળે પૂજા ઉપાસના ચાલતી હતી ૧૯૪૭ના નવેંબરમાં સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ સૌરષ્ટ્રમાં ૧૬૫-૬૬ દરમ્યાન જ મંદિરની છેલ્લી આવ્યા તેમણે સમુદ્રજળ લઈ સોમનાથની પુન વિધિ પ્રસાદાભિષેક, ને કલશ સ્થાપન પછીની પ્રતિષ્ઠા માટે પ્રતિજ્ઞા કરી અને ના. જામસાહેબ, થઈ. ના. જામ હેના અવસાનથી ખાલી પડેલ શ્રી કનૈયાલાલ મુનશી વગેરેના અવિરત દ્રસ્ટની જગ્યા પર રાજ્યમાતા ગુલાબકુંવરબાને પ્રયત્નો કરીને સેમિનાથ ટ્રસ્ટની રચના થઈ નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા ને મંદિરના તારણ જામસાહેબે તત્કાળ રૂ. ૧ લાખ આપ્યા હાર માટે એક મેટા દાનને સંકલ્પ કર્યો. આ બીજા પણ મોટાં દાન મળ્યા ને શિલ્પશાસ્ત્રના થઈ મંદિરના ઇતિહાસની વાત. પ્રભાસ જૂની ભારતભરમાં અદ્વિતીય નિષ્ણાત ગણાતા શ્રી બાંધણીનું વાંકા ટૂંકા ખાંચાઓ અને ગલીઓપ્રભાશંકર સેમપુરાને આર્કિટેકટ સ્થપતિ ને વાળું સાંકડા ગંદા રસ્તાઓ વાળું શહેર છે. તેમાં સુપરવાઈઝર તરીકે નીમવામાં આવ્યા. મંદિરના જીર્ણ સ્થિતિમાં ઉભેલા શિવ, વિષ્ણુ, દેવીઓનાં પ્લાન, ડીઝાઈને, વિગતવાર પ્લાન તૈયાર મંદિર છે. જેમાંના કેટલાયે ખંડિત છે, વળી થયાં ને આઠસો વર્ષ પછી નાગરાદિ શિલ૫ શહેરમાં સંખ્યાબંધ મસિદે છે જે મૂળ તે પદ્ધતિને મહાપ્રાસાદ તૈયાર થયે આ મંદિરના દેવાલ જ છે. શહેરમાંથી ઘણીવાર ખોદકામ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat
www.umaragyanbhandar.com
