________________
સૌરાષ્ટ્રના સિંહ
– બી. જે. કાપડી
એ જમાનામાં સિંહને શિકાર રાજકોટના ગારા જગતમાં અત્યારે બે જ પ્રદેશો એવા છે કે જ્યાં અમલદારોની મેજ હતી. બીજાઓ ઉપર પ્રતિબંધ એ સિંહો મળી આવે છે. એક આફ્રિકા અને બીજુ નહોતો. ગીરનું જંગલ. આ બીજું સ્થળ સૌરાષ્ટ્રમાં આવેલું છે.
સિંહની વસ્તી ગણત્રી સૌથી પહેલાં ૧૯૩૬માં ગીરના સિંહ માટે એક માન્યતા એવી છે કે
કરવામાં આવી હતી. તે વખતે સિંહની સંખ્યા
૨૮૬ હતી તેમાં ૧૪૨ નર ૯૧ માદા અને ૫૩ આફ્રિકાથી જે સીદીઓ જુનાગઢ નોકરી કરવા
બચ્ચાં હતાં. બીજી વસ્તી ગણત્રી સને ૧૯૫૦ આવ્યા તેઓ પોતાની સાથે સિંહ લાવેલા તેમને
કરવામાં આવી ત્યારે સિહોની કુલ સંખ્યા ૨૨૬ની ગીરના જંગલમાં છુટા મુકવામાં આવ્યા તેમાંથી
હતી જો કે તે આંકડે ચોક્કસ નહોતો પણ આ વિસ્તાર થયો છે તે વાત ખરી હોય તો પણ
અગાઉની સંખ્યામાં ઘટાડો દેખાતો હતો. આ આ પ્રદેશમાં કે સૌરાષ્ટ્રમાં અગાઉ સિંહ થતા જ
ઘટાડાનું કારણ પૂરતા ખોરાકના અભાવ, અને નહેતા તેમ માનવાને કારણ નથી. ગીરની આબોહવા
ઝેરથી મારી નાખવા એ બે હતાં. બધાં હિંસક સિંહને અનુકુળ છે. ત્યાં તેને ખેરાક પણ સારા
પ્રાણીઓ પૈકી સિંહ એવું પ્રાણી છે જે જરૂર પ્રમાણમાં મળી શકે તેમ છે એટલે એ પ્રદેશ સિંહના
વિના કોઈને મારતું નથી. પણ ખોરાકની તંગી વખતે ઉડર માટે લાયક છે.
તે પાળેલા પ્રાણીઓ ઉપર હલ્લો કરે છે. એવી વાત ગીરને સિંહ આફ્રિકન સિંહ કરતાં કદમાં પણ સંભળાય છે કે ગીરના ભેસે પણ ચારેક ન્હાનો છે, તે લ બ માં અગિયાર ફટનો હોય છે.
૨ જેટલી હોય તો સિંહને સામનો કરી તેને ભગાડી તેનું વજન ૪૫૦ થી ૫૦૦ રતલનું હોય છે. તેનું
2 : મુકે. જ્યારે માલધારીનાં ઢોર ઉપડી જવા લાગે ત્યારે
શું રહેઠાણ કાંટાળા થોરની બખોલમાં કે કરમદીનાં કારણે તેને ઝેર દઈ મારી નાખવામાં આવતા આથી વચ્ચેની ખુલ્લી જગ્યામાં હોય છે. સિંહ ગુફામાં સિંહની સંખ્યા ઘટવા લાગી હતી. ત્યારબાદ વસવાટ કરતો નથી તેને ખુલ્લી જગ્યા જોઈએ છીએ સિંહની રક્ષા માટે થાડા પગલાં લેવાયા હતાં. તેથી સ્વભાવે સિંહ કે વાઘ માણસને શિકાર તરીકે ભારત સને. ૧૯૫૫માં ગણત્રી થઈ ત્યારે, ૧૪૧ નર; ૧૦૦ નથી. છતાં ઉમ્મર કે જખમને કારણે જે તે માદા અને ૪૯ બચ્ચાં મળીને કુલ સંખ્યા ૨૯૦ની
હતી. અને છેલ્લી ગણત્રી ૧૯૬૩માં થઈ તે વખતે માણસમાર બને તો ભયંકર બને છે.
૮૨ નર ૧૩૪ માદા અને ૬૯ બચ્ચાં મળી કુલ ગીર વિસ્તારનું ક્ષેત્રફળ અગાઉ ૧૨૦૦ ચે. સંખ્યા ૨૮૫ની હતી. માઈલ હતું. તેમાંથી ઘટતાં ઘટતા આજે તે
આ સિંહોને ઉછેર બીજે પણે થાય કે કેમ ૪૩૦ એ. માઈલ જેટલું રહ્યું છે.
તે જોવા માટે તેમને ઉત્તર પ્રદેશનાં ચંદ્રપ્રભા ખાતે આજથી લગભગ અધી સદી પહેલાં, જ્યારે મેકલવામાં આવ્યા હતા અને એક યુગલથી વધી સિંહ ત. શિકાર ઉપર નિયંત્રણ નહોતું ત્યારે ત્યાં તેઓ સાતેકની સ ખ્યા થઈ હતી અને હજી એ સિંહની સંખ્યા દસબાર સિંહોની જ રહી હતી. સંખ્યા વધી રહી છે. તે ઉપરાંત જુનાગઢમાં પ્રાણી
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat
www.umaragyanbhandar.com
