________________
શૃંગારભર્યા દુહા છેડે છે, અને યુવતીઓના થનગનતા લેકગીતમાં છૂંદણું : યૌવનનાં વખાણ કરતા તેઓ પણ હાથે પચી,
હિમાચલ પ્રદેશમાં છુંદણાં છૂંદાવ્યા વિનાની વીંછી, ઘડિયાળ, રામનામ, રામકૃષ્ણ હનુમાન કે
કન્યા સાથે કોઈ લગ્ન કરવા તૈયાર થતું નથી. કયાના પ્રતીકવાળાં છુંદણુ શૃંદાવવા બેસી જાય છે,
જ્યારે નયનરમ્ય છુંદણા એ પતી યુવાન કુમારી પ્રેમનું રૂપાળું પ્રતીક
સૌ કોઈની નજરમાં વસી જાય છે. એક લોકગીતમાં પ્રેમીઓનું મધુરું મિલનસ્થળ એ આપણા એક સખી પિતા ને સરિયરને કહે છે કે હું સખિ! લેકમેળાઓ છે. વિરહમાં તડપતાં પ્રેમી હૈયાંઓને તે જંગલમાં સંભાળીને ચાલજે, કોઈ રંગીલા. મિલન થતાં તેઓનાં હૈયાં આનંદવિભોર બનીને યુવકની નજર ન લાગી જાય.' નાચી ઊઠે છે પ્રેમ અને મિલનની મધુર સ્મૃતિને છૂંદણાંરૂપે હાથ પર અંકિત કરાવે છે. અલડ
ગુજરાતી લે કગીતમાં પણ છૂંદણાંના ઉલ્લેખ પ્રેમિકા તે વળી સૌ કોઈથી છાનું રહે તે રીતે ન
મી ધાક 2 ) મળી આવે છે. છાતીએ પ્રેમનું ચિહ્ન અથવા પ્રેમીનું નામ શું છે.
લીલી ઘડીને પીળા ચાબખે, અને રબારી કે ભરવાડ કન્યા તો આખા શરીરે
ઘડી ધણું ગાજે છુંદણું હૃદાવે છે. જેથી આઠ આઠ દિવસ તાવથી
લીલુાં જડીત્ર પલાણ, પીડાય છે, તેમ છતાં એની પાછળ સારું એવું ખર્ચ
વેવા મારી ઇદે નાચે. કરે છે. અલબત્ત, એની પાછળની ભાવના શારીરિક સૌદર્યમાં અભિવૃદ્ધિ કરવાની જ હોય છે.
દે છુંદાબાં રે છુંદણાં,
હાશે રંગાબા કાળા દાંત, પ્રાદેશિક સામ્ય
વેવાણુ મારી ઈદે નાચે. લેકસંસ્કૃતિના વિશિષ્ટ પ્રતીક સમાં, છુંદણાં ઘડી ચડી થાબર સંચર્યા, છુંદાવવાને રિવાજ માત્ર સૈરાષ્ટ્ર પૂરતો સીમિત
ઘડી ઘણું બાજે, નથી. રાજસ્થાનથી માંડીને છેક હિમાચલ પ્રદેશમાં મેહી રહ્યા ચાર દેવ, વસતા આદિવાસીઓમાં (લુક-યુવતીઓ બંનેમાં)
વેવાણુ મારી ઇદે નાચે. તે ખૂબ પ્રચલિત છે. હિમાચલ પ્રદેશમાં કન્યાને
હવે વિશ્વનાથને મેહી સ્થા, બાળપણથી છુંદણું છુંટાવવાની શરૂઆત
ઘોડી ઘણું ગાજે. કરવામાં આવે છે. લગ્ન લેવાય ત્યાં સુધીમાં આખું
ગયામાં ગદાધર દેવ, શરીર છૂંદણામય બની જાય છે. આ માટે વિશિષ્ટ
વેવાણ મારી ઈદે નાચે. પ્રકારનો લેપ તૈયાર કરવામાં આવે છે.
ચોથે રે ધેશ્વર દેવ, આદિવાસીઓમાં છુંદણું છુંદતી વખતે થતી
વેવાણ મારી હદે નાચે. પીડા ભૂલાવવા માટે જે ઘેર કન્યાને છુંદણ ચારેએ મેડી શું કીધા, શુદવામાં આવતા હોય ત્યાં સહુ આડોશીપાડીશીઓ
ઘડી ઘણું ગાજે. એકઠાં થાય છે, અને નાચગાનને વિશિષ્ટ કાર્યક્રમ જે છે હેલના તાલેતાલે સૌ નાચે છે, ગાય છે,
ધાર્મિક માન્યતાઓ : અને છોકરીને છુંદણા છુંદાય છે. દુઃખ ભૂલવાનું, છુંદણુના અનેક પ્રતીકે જોવા મળે છે. સ્ત્રીઓ કેવું સરસ આયોજન :
હાથે-પગે મેર, પોપટ, સાપ, વીંછી વિવિધ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
