________________
લોકગીતમાં ચોપાટ
સાના કેરા સે ગઢડા મંગાવો, લોકગીતે એ તો સ મા જ જીવન ની આરસી
પાસે મુકે પરવાળાના પાસ; ગણાય છે. સમાજજીવનનું દબદ પ્રતિબિંબ તેમાં
સોનાના સંગઠડા અલી દષ્ટિગોચર થાય છે. લેકજીવનમાં પાટે મહત્ત્વનું
૫ ૨ વા ળા ના પાસા રે. સ્થાન પ્રાપ્ત કર્યું છે. તેથી લોકગીતામાં ઠેરઠેર રાણ જાયે રમવા બેઠો, ચોપાટના ઉલ્લેખો મળે છે.
દાસી ગઇ હારી રે. લગ્ન પ્રસંગે ચોપાટને માધ્યમ બનાવીને માંડવા- રાસા
છે. દાસી, ગઈ તું શું હારી તારે, પક્ષની સ્ત્રીઓ વેવાઈની મીઠી મશ્કરી કરીને
બાબુ સ ર બે બાપ રે.
શાકે બેઠો દહીં શિરાવે, આનંદ માણે છે.
મિન નામ ઠેરાવો રે. ઊંચાનીચા બંગલા ચણા,
પાણહારામાં ચું–ચું કરે, મે તો કેડે પગરણ માડિયાં રે.
ઉંદરડે નામ ઠેરા રે. એ બંગલામાં જાજમ પથરાવે, મેં તે કેડે.. શેરીઓમાં ભસ ભસ કરે. જાજમ ઉપર બાજુએ ઢળ, મેં તે કોડે ..
કૂતરો નામ ઠેરા રે. બાજઠ ઉપર બાજીએ ઢળાવે, મેં તો કેડે .. બાજી ઉપર પાસા પધરાવો, મેં તો કેડે....
ત્યારે માંડવામાંની સ્ત્રીઓ કેમ શાંત બેસે ? રમશે ગેવિંદસ ગ વેવાઈ, મેં તો કોડે..
તેઓ કન્યાનાં ગુણગાન ગાતું અને જમાઈની મશ્કરી સામા રમશે અજિતસંગ હજારી, મેં તે કેડે...
ગાતું ગીત શરૂ કરે છે: જીત્યા છતા અજિતસંગ હજારી, મેં તે કોડે... ઊ ચી મેડીને બાજરિયાં કમાડ હાર્યા હાર્યા ગોવિંદસંગ વેવાઈ, મેં તો કેડે...
ટેલેને મારણ રમે સોગઠે રાજ. જીયા ઉપર વાજાં વગડા , મેં તો કોડે.. રમ્યાં રમ્યાં માઝમરાન, હાય ઉપર ગધેડા ભૂકાવો, મેં તે કેડે.
હેલો હાયને મારણ છતિયાં હે રાજ.
રમ્યાં બાજીઓ બેચાર, લેકકવિની કલ્પના પણ ક્યાં પહોંચે છે?
ગોરા ગાલેમાં થપ્પડ મારિયાં હો રાજ. ચોપાટ પર પરવાળાના પાસાની કલ્પના ખરેખર
ચટક ચડી છે બાને રીસ, હૃદયંગમ છે:
સંગઠડા પટકીને નીચે ઊતર્યા હો રાજ. મંડપ ઉપર ગાલીચા પથરા,
પાછા વળો ગજુભાઈનાં બેન, ગાલીચા ઉપર બાજોઠી ઢળાવો, તમે જીત્યોને અમે હારિયાં હે રાજ. બાજોઠી પર એ પાટ પથર,
મહેમાનને સોગઠાબાજીની રમત અપાય છે. પાટ પર પરવાળાના પાસા. તેના ઉલ્લેખો લોકગીતોમાં મળે છે? લગ્નપ્રસંગે જમાઈ પણ મશ્કરીનું માધ્યમ બને સાજનિયાને રમતા દેવરાવો રે, છે. ફટાનું દ્વારા જમાઈરાજની મશ્કરી થાય છે. સેગઠા અતિ ભલો રે બાઈ, વર કન્યાને ચોપાટ રમતાં કપીને લોકગીત રચાયું પાસા ઉપર માન ઘણું રે. છે, જે લેકહેયામાં આનંદની હેરખી જન્માવે છે. તમને રમત આપશું બાઇએ, જાનડીએ સામું ગીત છેડે છે:
વરરાજાને પાસાની જોડય.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat
www.umaragyanbhandar.com
