________________
प्रबोधिनी टीका पद १७ सू० ६ मनुष्यसमानाहारादिनिरूपणम् तद्यथा-संयताः, असंयताः, संयतासंयताश्च, 'तत्थ णं जे ते संजता ते दुविहा पण्णत्ता' तत्रं खलु-संयतासंयत मिश्रसंयत मनुष्याणां मध्ये ये ते संयतास्ने द्विविधाः प्रज्ञप्ताः, 'तं जहासरागसंजता य वीयरायगसंजता य तद्यथा-सरागसंयताश्व, वीर रागसंयताश्च, तत्र अक्षीणानुशान्तकपाया मनुष्याः सरागसंयतपदेन व्यपदिशन्ते, उपशान्तकषायाः क्षीणकपायाश्च मनुष्या चीतरागसंयतपदेन व्यपदिश्यन्ते 'तत्थ णं जे ते वीयरागसंजता ते णं अकिरिया' तत्र खलु-सरागसंयत-चीतरागसंयत मनुष्याणां मध्ये ये ते वीतरागसंयता मनुष्या भवन्ति तेख लु अक्रिया:-क्रियारहिताः प्रज्ञप्ताः तेषां वीतरागतया आरम्भादीनां क्रियाणामसद्भावात् 'तत्थ णं जे ते सरागसंजता ते दुविहा पण्णत्ता' तत्र खलु-सरागसंयतवीतरागसंयत मध्ये ये ते सरागसंयता मनुष्यास्ते द्विविधा प्रज्ञप्ताः 'तं जहा-पमत्तसंजताय अपमत्तसंजताय' तद्यथा-प्रमत्तसंयताश्च, अप्रमत्तसंयताश्च, 'तत्थ णं जे ते अपमत्तसंजया तेसिं एगा मायावत्तिया किरिया कन्जई' तत्र खलु-प्रमत्त संयताप्रमत्तसंयतमध्ये ये ते अप्रपत्तसंयता मनुष्यों भवन्ति, तेषामेव मायाप्रत्यया क्रिया क्रियते-भवति कदाचि दुड्डाहरक्षणप्रवृत्तानाम् अक्षीणकपायत्तात्, 'तत्थ णं जे ते पमत्तमंजया तेसिं दो किरियाओ कज्जति' तत्र खलु-प्रमत्त. यथा-संयमी, असंयमी और संयमासंयमी। इनमें संयमी मनुष्य दो प्रकार के हैं-सरागसंयमी और वीतरागसंयमी। जिनके कषायों का क्षय अथवा उपशम नहीं हुआ है, किन्तु जो संयमी है, वे सरागसंयमी कहलाते हैं । जिनके कषायों का पूरी तरह उपशम अथवा क्षय हो चुका है, वे वीतराग संयमी कहे जाते हैं। इनमें वीतरागसंयमी मनुष्य अक्रिय होते हैं अर्थात् उनमें कोई क्रिया नहीं होती, क्योंकि वीतराग होने के कारण वे आरंभ तथा परिग्रह आदि से रहित होते हैं। उनमें जो सरागसंयमी होते हैं वे दो प्रकार के कहे गए हैं-प्रमत्तसं. चत और अप्रमत्त संयत । इनमें से अप्रमत्तसंयतों में एक माया प्रत्यया क्रिया ही होती है, क्योंकि वे कदाचितू प्रवचन की निन्दा को दूर करने के लिए प्रवृत्ति करते हैं। क्योंकि उनका कपाय पूरी तरह क्षीण नहीं हुआ है । मगर તેઓ ત્રણ પ્રકારના કહેલા છે, જેમકે, સંયમી, અસંયમી અને સંવમાસમી. તેમાં સંયમી મનુષ્ય બે પ્રકારના છે–સરાગ સંયમી અને વીતરાગ સંયમી. જેમના કષાને ક્ષય અથવા ઉપશમ નથી થયેલો પરંતુ જે સંયમી છે, તે સરાગ સંયમી કહેવાય છે. જેમના કષાયે પૂર્ણ રીતે ઉપશમ અથવા ક્ષય થઈ ગએલ છે, તેઓ વીતરાગ સંયમી કહેવાય છે, તેમાંથી વીતરાગ સંયમી મનુષ્ય અક્રિય દેય છે અર્થાત તેમનામાં કઈ ક્રિયા થતી નથી કેમકે વીતરાગ હોવાના કારણે તેઓ આરંભ તથા અપરિગ્રહ આદિથી રહિત હોય છે. તેમાં જે સરાગ સંયમી હોય છે તેઓ બે પ્રકારના કહેલા છે–પ્રમા સંયત અને અપ્રમત્ત સંયત, તેમનામાંથી અપ્રમત્ત સંયોમાં એક માયા ત્યયા કિયા જ થાય છે, કેમકે તેઓ કદાચિત્ પ્રવચનની નિન્દાને દૂર કરવાને માટે પ્રવૃત્તિ કરે છે,
