Book Title: Dashashrut Skandh Sutram
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009359/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para RADI Poo HTTER FOR " .. jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI - ghAsIlAlajI-mahArAjaviracitayA 'munirSiNI' TIkayA samalaGkataM hindIgurjarabhASAnuvAdasahitam dazAbhula skandhA sUcam " DASHASHRUTSKANDASUTRAM" niyojakaHsaMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni-- paNDitamuni zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH prakAzakaH a0 bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhAra-samiti-pramukhaH zreSThi-zrIzAntilAla-maGgaladAsabhAI-mahodayaH mu0 rAjakoTa (saurASTra) dvitIyA-AvRttiH prati 1000 vIra saMvat 2486 vikramasaMbara 2016 IsvIsana 1960 mUlyam rU. 1100 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prA sisthA na : zrI a, bhA. che. sthAnakavAsI jaina zAstro dvAra sa mi ti grIna leAja pAse, rAjakADha. Published by . S. $. Shri Akhil Bharat Jain Shastroddhar Samjti. Garedla Kuva Road, RAJKOT. ( Saurashtra ) WRy. India khIjI bhAvRttiH prata 1000 vIra saMvata : 2496 vikrama saMvata : 2016 IsvI sana : 1960 * mudraka : ane jayatilAla devacaMda mahetA mudraNasthAna : jaya bhA2 ta presa, rAya are DI A huM vA zAka mArakeTa pAse, rAjakoTa, Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hc dazAzrutaskaMdha sUtrakI viSaya sUci / 1 mAlAcaraNa 2 jambUsvAmI ke prati sudharma svAmIkA upadeza 3 bhagazandakA artha 5 -6 4 dazAzrutaskandhakA zabdArtha 7 - 8 5 asamAdhisthAna kA varNana 6 zabaladoSoMkA varNana 36-55 7 AzAtanAoM kA varNana 56-72 8 gaNisampadA kA varNana 73-100 9 gaNisampadAmeM cAra prakArake vinayakA varNana 101-108 10 gaNisampadAmeM vinayapatipattikA varNana 109-124 11 cittasamAdhisthAnakA varNana 125-161 12 upAsakapratimAkA varNana 162-172 13 nAstikavAdiyokA varNana 176-211 14 AstikavAdiyoMkA varNana 212-215 15 upAsaka pratimAkA varNana 216-244 16 sAtavAM adhyayanakI avataraNikA aura bhikSumatimAkA varNana 245-248 17 bhikSupratimAdhArI ke kartavyakA varNana / 249-250 18 bhikSumatimAdhArI ke bhikSAvidhikA varNana 251-254 bhikSupatimAdhArI ke gocarakAlakA varNana 255-256 20 bhikSupatimAdhArIkI gocaracaryAkA varNana 257-258 21 bhikSapatimAghArIkI nivAsavidhi 259-260 22 bhikSupatimAghArIke upAzrayakI vidhi 261-262 23 bhikSupratimAdhArIkI saMstAraphavidhi 263-264 24 bhikSupratimAdhArIkA kalpavarNana 265-284 25 mikSupatimAkA varNana 285-287 26 bhikSupatimA nahIM pAlane vAloM ke doSoMkA varNana 288 27 bhikSupatimA paripAlanake guNoM kA varNana 289-291 28 AThavAM adhyayanakI avataraNikA aura paMcakalyANakakA svarUpa 292-297 29 navama adhyayanakI avataraNikA aura bhagavAnake samavaraNa kA varNana 298-30. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 bhagavAna ke upadezakA varNana 31 (30) mahAmohanIya sthAnoMkA varNana 32 mohanIya sthAnoM ke tyAgakA upadeza 33 dazavA adhyayana prAraMbha zreNika rAjAkA varNana 34 rAjapuruSoMke prati zreNika rAjakI AjJA 35 bhagavAn ke AgamanakA varNana 36 bhagavAna ke AgamanakA zreNika rAjako nivedana 37 zreNika rAjAkA bhagavAnko vandana karane ke liye jAnA 38 nagara sammArjana- siMcana dhArmikaratha sajjIkaraNAdi varNana 39 bhagavAnako vandana karaneke liye zreNika rAjAkA gamana 40 bhagavAn ko vandanA karaneke liye sajjita huI velaNakA varNana 41 bhagavAn kA upadeza 42 nirgranthake manobhAvakA varNana 43 nirgranthIke manobhAvakA varNana 44 nirgrantha aura nirgranthiyoke saMkalpake viSayameM bhagavAna kA pUchanA 45 bhagavAnakA upadeza aura nirgrantha nirgranthiyoMkA varNana 46 striyoMke nidAnakarmakA varNana 47 nirgranthoke strIsabandhI nidAnakarmakA varNana 48 nirgranthiyoMke puruSasambandhI nidAnakA varNana 49 devabhavakA nidAna aura devI bhogasabandhI devI bhavanidAna kA varNana 50 zrAvakabhavanidAnakA varNana 51 sAdhusambandhI nidAnakA varNana 52 nidAnarahitasaMyama phalakA varNana 53 bhagavAna ke upadezakI saphalatAkA varNana aura upasaMhAra 54 saMkSepase sarvanidAnakA varNana aura granthasamApti 55 - zAstramazasti 301 302-324 325-329 330-334 336-340 341 342-346 347-348 348-352 353-358 359-360 361-362 363-364 365-366 367-368 369-385 386-389 389-396 397-405 406-424 425-430 431-436 437-441 442-445 445-448 449-451 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA. jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja viracita "puniguM TIkA sahita A "zatapasUtra' bhavya prANione bhagavataprarUpita sadupadezo saraLatAthI samajAya te mATe prastuta che A sUtra kRtarUpI mahAvRkSanAM thaDarUpa hovAnA kAraNe "rAzritarAja e nAmathI prasiddha che jinendra bhagavAnane pratyeka upadeza "sarva prANione mokSane parama Ananda prApta thAya te mATe heya che A sUtra paNa prANione rAgadveSa Adi dvothI choDAvI mikSanA tarapha pragati thavA cintana nitya navIna saMdeza Ape che. AnA prathama adhyayanamAM asamAdhisthAnenuM varNana che, mATe A prathama azcayananuM nAma "gaNapathAna" che jenA dvArA cittane svasthatA prApta thAya che, arthAta citta mokSamArga tarapha pragati kare che, tene samAdhisthAna kahe che tenAthI viparItane arthAt jenA dvArA citta asaMyamamAMja lAgyuM rahe tene asamAdhisthAna kahe che. AnA vIsa bheda che. jyAM sudhI citta svasthatAne prApta na thAya tyAM sudhI mekSane mATe karavAmAM AvatAM prayatna nirarthakaja jaze, AthI prathama adhyayanamAM asamAdhisthAnanuM varNana karyuM che "asamAdhisthAna parityAjya che ema sUcita karyuM che asamAdhisthAnanA sevanathI zuM thAya che? te dvitIya adhyayanamAM kahe che je sAdhu asamAdhisthAnanuM sevana kare che tene "zabala-deSa" lAge che, jenAM AcaraNathI sAdhunA saMyama-jIvanamAM zabalatva-dAgha-paDI jAya che tene zabaladoSa kahe che. A mATe A bIjA adhyayanuM nAma "rAvatI" che. e zabavatva devuM cAritra saMbadhI hoya che AnA ekavIsa bheda che A zabala dene jANIne tene dUra karavA prayatna kare joIe keI sAdhu asamAdhisthAnenuM Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sevana kare che te niyamata zala dezanA bhAgI thAya che, tathA tenA dvArA azAtanA paNa thAya che A hetuthI tRtIya adhyayanamAM azAtanAnuM varNana karavAmAM AvyuM che Ane lIdhe A tRtIya adhyayananuM nAma "gAtanA" che jenA dvArA jJAna Adi guNone sarvathA dava sa (nAza) thAya che tene AzAtanA kahe che A paNa cAritrasa badhI che AnA tetrIsa bheda che A prakAre che te spaSTa samajAya che ke-je asamAdhisthAnanuM sevana kare che te zabalade tathA azAtanAnA bhAgI thAya che, tathA je tenuM sevana karatA nathI te gaNisa padAethI vibhUSita thAya che mATe A cothA adhyayanamAM gaNisaMpadAonuM varNana che tethI A adhyayanuM nAma "onNA che. gaNimaMpadAno artha che-gaNionI arthAta jJAnAdi guNethI yukta AcAryonI saMpadA, arthAta alaukika sarve anupama zakti Ane ATha bheda che te pachI pAcamA adhyayanamAM citta samAdhinuM varNana che A mATe pAMcamA adhyayananuM nAma "nittasamAdhi che jemaNe gaNisa padAone upalabdha karI lIdhI che temanuM citta, samAdhi prApta karI le che arthAt temanuM citta pitAnI svAbhAvika cacalatAne choDI daI mokSamArgamAM sthira thaI jAya che A hetuthI gaNisa padA pachI cittasamAdhinuM varNana karavAmAM Ave che. A cittasamAdhinA daza bheda che gaNisa padAothI yukta mokSamArga ArUDha AcAryanA zAsana pramANe vartanAra zrAvakasamudAya tathA sAdhusamudAya bane che. A bannenI paDimAo bhinna bhinna che. temAMthI pahelA "vIdAda cA thI arthAt alpavarNana hovAthI upAsakapaDiyAenu arthAt zrAvakenI paDimAonuM varNana chaThThA adhyayanamAM karavAmAM AvyuM che. A mATe chaThA adhyayananuM nAma "upAsakAtinA che. upAsakapaDimA agiyAra che tyAra pachI sAtamA adhyayanamAM bhikSupaDimAonuM varNana che ene lIdhe A sAtamA adhyayanuM nAma "madhuvatimA che te bAra che. tyAra pachI "vaphA" nAmanA AThamAM adhyayanamAM mahAvIra svAmInA caritranuM varNana che. paDimAonI samApti pachI varSAkAla Ave che te samaye sAdhu munirAja yogya kSetra joIne cAturmAsa karavA mATe arthAta varSAkAla vyatIta karavA mATe tyAM nivAsa kare che asADanI punamathI cAturmAsane prAraMbha thAya che te divasathI laIne eka mAsa ane vIsa Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divasa vItyA pachI bhAdaravA sude pAMcame sa vatsarIparva hoya che te divase ane tenI pahelAnA sAta divasa, e ATheya divasa upajAva kahevAya che A ATha divasamAM vartamAna nIrthanA pravartaka bhagavAna zrI mahAvIra svAmInuM caritra zravaNa karAya che. A mATe A adhyayananuM nAma "pUUT' che AmAM bhagavAna zrI mahAvIra svAmInA caritranuM varNana che. pratyeka munie yAcita rIte paryuSaNaparvanuM ArAdhana karavuM joIe A upara kahelA adhyayana dvArA upadezAelA AcArathI je vajita che te mahAmahanIya karmonu upArjana kare che A adhyayanamA kayA kayA kAraNothI mahAhanIya karmonuM arjana thAya che tenuM varNana che. AthI A navamA adhyayanuM nAma "madAmodanIyasthAna che sAdhuo mATe ucita che ke mahAmahanIya karmanA utpanna thavAnA kAraNe sArI rIte samajIne temanAthI dUra rahevuM AnA trIsa bheda che A trIseya bhedane jJa parijJAthI jANI laIne pratyAkhyAna parijJAthI tyAga karIne munijana tenAthI dUra rahe che paraMtu je kaI sAdhu ke sAdhvI kadAcit mohanIya karmanA vazathI tapasyA karatA thakA tenA hRdayamAM kAmaganI tIvra abhilASA utpanna thaI jAya che tyAre te nidAna kare che. nidAnanA prabhAvathI te mokSamArgathI vicalita thaI jAya che, tathA ananta sa sAra cakramAM paribhramaNa kare che mekSamahelanI nisaraNIsamAna ratnatrayathI nIce paDI jAya che. A mATe mekSArthioe nidAna na karavuM joie A hetuthI A dazamA adhyayanamAM nava nidAnenu varNana karavAmAM AvyuM che. mATe A adhyayananuM nAma nirvAnA che. AnuM "gatisthAna AvuM paNa nAma che. kemake "grAti ne artha thAya che "ma" te lAbha, dravya ane bhAvanA bhedathI be prakAra hoya che dravyathI-AgAmI kAlamAM janma levAne lAbha, kAraNa ke-nidAna karavAvALAne nidAnanuM phaLa bhegavavA mATe avazya janma grahaNa kare paDaze bhAvathI-jJAnAdine lAbha A beu prakAranA lAbhanuM varNana AmAM hovAthI AnuM nAma "mAtA " paNa che. athavA "gatinUttaka vADha" A vacanathI "gAyatane artha thAya che-uttarakAla-arthAt bhaviSyakAla, tenu je sthAna te "gatisthA kahevAya che arthAta je karma-nidAnakarmanuM pariNAma uttarakAla-AgAmI janmamAM thatu hoya tene "cAtiyA' kahe che A dasamA adhyayanamAM uttara janmamAM maLavAvALA nidAnakarmanA phaLanu pratipAdana karavAmAM AvyuM che mATe Anu nAma "gAyatasthAna che. A nidAnonuM svarUpa jANI laIne sAdhuoe temanAthI sarvathA dUra rahevuM joIe A prakAre A "zAthI " pratyeka mekSAbhilASIne mATe parama upAdeya (meLavavA lAyaka) che pratyeka zrAvaka tathA sAdhue Ane svAdhyAya kare joIe Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajJAna sAthe svAdhyAya karavA eja vAstavika svAdhyAya che. anuM jJAna pradhAne saheje thAya e hetuthI jainAcAya jainadharmAdivAkara pUchya zrI dhArIchAnI mahArAja sAhebe A sUtranI saskRta TIkA karelI che. A TIkA sarala zakhtamAM karavAmAM AvI che jethI sAdhAraNa saskRta jANanAra paNa tenA dvArA lAbha meLavI zake che TIkAmAM mArmika sthaLA para vistAnathI vivecana karavAmA Avelu che jethI svAdhyAya karavAvALAone eve sthaLe sugamatAthI samajaNu paDaze. saskRta na jANavAvALA bhavya prANione paNa atha sahita svAdhyAya karavAnA lAbha maLe te mATe sAthe-sAthe hindI gujarAtI anuvAda paNa ApavAmAM Avye che . A prakAre A sUtra mUla 'prAkRta' saskRta TIkA, hindI tathA gujarAtI anuvAda sAthe-cAra bhASAomA prakAzita thayela che. ame sarva bhavya prANaene eja zubha samati ie chIe ke-te TIkAsahita A sUtrane svAdhyAya karIne peAtAnuM AtmakalyANu karatA mAnavajIvananuM parama lakSya mekSane prApta kare ala vistaraNu upaleTA. suni kanDeyAlAla tA. 10 jAnevArI 1953 tA. 16-12-pa9 thI tA. 15-1-60 sudhInI maLelI madada. (1) zAha chabIladAsa harajIvanadAsa amadAvAda rUA. 20] ( AgaLanA rUA 301] mA umeravAnA) (2) caMdulAla kAnajI mahetA (3) krIzanalAla sI mahetA (4) zrI kheramA sthA jaina saMgha hAna valacada hAkemacaMda mahetA (5) sva zeTha hI matalAla maganalAlanA smaraNArthe temamA sutrA mesasa' dvArakAdAsa enDa bradharsa taraphathI (6) zrImAna lAlajI ratanacaMdajI C/o. AI sI heAjhayarI (7) sva pU mA divALIbenanA smaraNArthe hA zeTha bAbulAla popaTalAdha ( AgaLanA phA 251] mA umeravAnA) (8) A sau bena kAtAbenanA smaraNArthe hA bhAvasAra nAgaradAsa harajIvanadAsa (9) zrI umedacada ThAkarazI geApANI C/o M/s yu TI. gepANI enDa sansa (10) zeTha khAbulAla nAraNadAsa muMbai rUA. 25 su kharyA 25] erameza 25] amadAvAda rUA. 351} dilhI rUA 25] amadAvAda rUA. 251] amadAvAda za25] amadAvAda rUA. 351] dherAjI . 251] Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIronI nAmAvalI. ___ zrI akhila bhArata zvetAmbara sthAnakavAsI . jaina zAstroddhAra samiti, / / * gareDIyA kuvA roDa-grIna loja pAse, . .! rAja ko Ta. . .. zaruAta tA. 18-10-44 thI tA. 15-12-59 sudhImAM dAkhala dhayela membaronAM mubAraka nAmo, / gAmavAra kakAvArI lisTa, . (ru. 250 zrI ochI rakama bharanArana nAma A yAdImA sAmela karela nathI.) Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAma AdyamurabbIzrIo-10 ( ochAmA ochI ru. 5000 nI rakama ApanAra ) naMvara gAma rupiyA 1 zeTha zAntIlAla maMgaLadAsa bhAi jANItA mIlamAlIka amadAvAda 10000 2 zeTha harakhacaMda kAlIdAsabhAi vArIyA hA. zeTha lAlacaMdabhAi jecandabhAi, nagInabhAi, vRjalAlabhAi tathA vallabhadAmabhAi bhANavaDa 6000 3 koThArI jecandabhAi ajarAmara hA. haragoviMdabhAi jecandabhADa rAjakoTa 5251 4 zeTha dhArazIbhAi jIvanabhAi vArasI 5001 5 sva. pitAzrI chaganalAla zAmaLadAsanA ___ smaraNArtha ha. bhogIlAla chaganalAlabhAi bhAvasAra amadAvAda 5251 6 sva. dinezabhAinA smaraNArtho ha. zeTha kAMtilAla maNIlAla jemIMgabhAi amadAvAda 5000 7 zeTha AtmArAma mANekalAla hA. zeTha cImanalAlabhAi zAntIlAlabhAi sthA pramukhabhAi amadAvAda 6001 8 zrI zAmajI velajI vIrANI ane zrI kaDavobADa vIrANI smAraka TrasTa hA. zAmajI velajI vIrANI rAjakoTa 5000 9 zrI zAmajI velajI vIrANI ane zrI kaDavIbAi vIrANI smAraka TrasTa hA. mAtuzrI kaDavIvAi vIrANI rAjakoTa 5000 10 zeTha pocAlAla pItAMbaradAsa amadAvAda 5251 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 murabbIzrIo - 21 ( ochAmA ochI ru. 1000 nI rakama ApanAra ) 1 zAha raMgajobhAi mohanalAla ha. popaTalAla mohanalAla tyA premacaMda raMgajIbhAi 2 vakIla jIvarAjabhAi vardhamAna koThArI hai. kahAnadAsabhAI tathA veNIlAlabhAha 3 dozI prabhudAsa mULajIbhAi 4 mahetA gulAbacanda pAnAcanda 5 mahetA mANekalAla amulakharAya jAmanagara 3101 6 saghavI pItAmbaradAsa gulAbacanda 7. nAmadAra ThAkora sAheba lakhadhorasiMhajI bahAdura morabI 2000 8 zeTha lheracanda kuMvarajI ha. zeTha nyAlacanda lheracanda siddhapura 2000 9 zAha chaganalAla hemacanda vasA ha. mohanalAla bhAi tathA motIlAla bhAi 10 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha muMbaI 2000 ha. zeTha candrakAMta vIkamacanda moravI 1963 amadAvAda 3751 jetapura 3605 rAjakoTa 3604 rAjakoTa 3289 ||||| ghATakopara 3250 11 mahetA somacaMda tulasIdAsa tathA temanAM dharmapatni a. sau. maNIgaurI maganalAla ratalAma 1500 jAmajodhapura 1502 12 mahetA popaTalAla mAvajIbhAi 13 dozI kapuracaMda amarazI ha. dalapatarAma bhAi jAmajodhapura 1002 14 bagaDIA jagajIvanadAsa ratanazI dAmanagara 1002 porabaMdara 1001 15 zeTha mANekalAla bhANajIbhAi 16 zrImAna cadrasiMhajI sAheba mhetA (relve menejara) kalakattA 1001 17 mhetA somacaMda neNasIbhAi (karAMcIvALA) morabI 1001 khaMbhAta 1001 18 zAha harIlAla anopacaMda 19 koThArI chabIladAsa harakhacaMda 20 koThArI raMgIladAsa harakhacaMda12 modI kezavalAla harIcaMdra muMbaI 1000 zihora 1000 amadAvAda 1001 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahAyaka membaro,57 ( ochAmA ochI sA. 500 nI rakama AphnAra ) 1 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha hA. zeTha jhuMjhAbhAi velasIbhAi caDhavANa zahera 750 2 zeTha narottamadAsa oghaDabhAi zIva 700 3 zeTha ratanazI hIrajIbhAi ha.goradhanadAsabhAi. jAmajodhapura 555 4 bATavIyA gIradhara paramAnaMda ha. amIcaMdabhAi khAkhIjALIA 527 '5 moravIvALA saMghavI devacaMda neNazIbhAi tathA temanAM dharma.. patni a. sau. maNIghAi taraphathI ha. mulacaMda devacaMda malADa 511 76 vorA maNIlAla popaTalAla , amadAvAda 502 "7 gosalIyA harIlAla lAlacaMda tathA caMpAvena gosalIyA , amadAvAda 502 .8 zAha premacaMda mANekacaMda tathA a. sau. samaratavena amadAvAda 502 9/zeTha izvaralAla puruSottamadAsa amadAvAda 501 10 zeTha caMdulAla chaganalAla amadAvAda 501 11 zAha zAntIlAla mANekalAla amadAvAda 501 12 zeTha zIvalAla DamarabhAi (karAMcIvAlA) lIMcaDI 501 13 kAmadAra tArAcaMda popaTalAla dhorAjIvALA rAjakoTa 501 14 mhetA mohanalAla kapuracaMda rAjakoTa 500 15 zeTha goviMdajIbhAi popaTabhAi rAjakoTa 500 16 zeTha rAmajI zAmajI vIrANI rAjakoTa 501 15 sva. pitAzrI naMdAjInA smaraNArthe . ha. veNIcaMda zAntIlAla (jAvuAvALA) meghanagara 501 / 18 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha . . ha. zeTha ThAkarazI karazanajI ' , thAnagaDha 500 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ." 19 zeTha tArAcaMda pukharAjajI auraMgAbAda 500 20 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha auraMgAbAda 500 21 mhetA mULacaMda rAghavajI '.' hA. maganalAlabhAi tathA durlabhajIbhAi | saaghaa 353 22. zeTha harakhacanda puruSottama hA. indukumAra coravADa 500 23 zeTha kesarImalajI vasatImalajI gugalIyA rANAvAsa 500 24 sthA. jainasaMgha . hA. bATavIA amIcanda gIradharabhAI khAkhIjALIA 501 25 zeTha khImajIbhAI ghAvAbhAi hA. phulacandabhAI, gulAbacandabhAi nAgaradAsabhAi tathA jamanAdAsabhAi muMbai 501 26 zeTha maNIlAla mohanalAla DagalI hA. muLajIbhAi maNIlAla muMbai 501 27 svaM. kAMtIlAlabhAinA smaraNArthe hA. zeTha bAlacanda sAkaracanda muMbai 501 28 kAmadAra ratIlAla durlabhajI (jetapuravALA) muMvai 501 29 zAha jayaMtIlAla amRtalAla zIda 501 30 vorA maNIlAla lakSmIcanda zIva 501 31 zeTha gulAbacanda bhudarabhAi tatho kasturavena hA. bhAi anopacanda khAraroDa 501 32. mahAna tyAgI bena dhIrajakuMvara cunIlAla mhetA bhrAphA 501 33, zrI sthAnakavAsI jainasaMgha dhrAphA 501 34, zrI maganalAla chaganalAla zeTha rAjakoTa 501 35 zeTha caturadAsa ThAkarazI tathA ..', asau. naMdakuMvaravena jAmanagara 503 36, zeTha devacanda amarazI (vena dhIrajakuMvarano dIkSA prasaMge bheTa) bhANavaDa 501 . Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , 501 . // 501 37 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha (vena dhIrajakuMvaranI dIkSA prasaMge bheTa) bhANavaDa 501 38 vakIla vADIlAla nemacanda zAha vIramagAma 501 39 mhetA zAMtilAla maNIlAla ha. kamaLAvena mhetA amadAvAda 556 40 zrIyuta lAlacandajI tathA a. sau. ghIsAvena 41 zeTha mohanalAla mukuTalAla bAlayA 42 sva. zeTha ukAbhAi trIbhovanadAsanA smaraNArthe temanAM dharmapatni lakSmIbAi goradhara taraphathI hA. maraghAvena tathA maMguvena 43 pArekha jayaMtIlAla manasukhalAla rAjakoTavALA hA. vinubhAi , 501 44 zrIyuta zeTha lAlacandajI mozrolAlajI " 501 45 zrI vAMkAnera sthA. jaina saMgha vAMkAnera 501 46 zrI sthA. jaina saMgha boTAda 501 47 zeTha gudaDamalajI zeSamalajI jovara (barAra ) pIpaLagAMva 501 48 sva. turakhIyA laheracanda mANekacandanA smaraNArthe temanAM dharmapatni jIvatIbAi taraphathI ha. bhAi jayaMtIlAla tathA pUnamacanda DabhAsa 501 49 zAha acaLadAsa zukanarAjajI hA. zeTha zukanarAjajI amadAvAda 501 50 bhAvasAra khoDIdAsa gaNezabhAi dhaMdhukA 501 51 a. sau. hIrAvena mANekalAla mhetA ghATakopara (muMbaI) 501 52 mahetA zAntIlAla maganalAla tathA a. sau. padmAvatI zAntIlAla mahetA amadAvAda 500 53 zeTha hIrAcandajI vanecandajI kaTArIyA hubalI 501 54 zeTha choTubhAi haragoviMdadAsa kaTorIvALA muMghai 501 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 55 pArekha ratilAla nAnacanda morabIvALA taraphathI temanA pitAzrI nAnacanda goviMdajInA smaraNArthe tathA temanAM dharmapatni a. sau. vasaMta bahenanA aThThAi tapa nimitte hA. bhupatalAla ratilAla 56 sva. zAha trIbhovanadAsa maganalAlanA smaraNArthe temanAM dharmapatni zIvakuvarabAI taraphathI hA. ratIlAla trIbhovanadAsa 57 zrImAna nAthAlAla mANekacanda pArekha " 522 membaronuM gAmavAra lIsTa amadAvAda tathA parAMo. amadAvAda 511 muMbaI (mATuMgA) 501 1 zeTha gIradharalAla karamacanda 2 zeTha chodAlAla vakhatacanda ha. phakIra candabhAi 3 zAha kAntIlAla trIbhovanadAsa 4 zAha popaTalAla mohanalAla 5 zeTha premacanda sAkaracanda 6 zAha ratIlAla vADIlAla 7 zeTha lAlabhAi maMgaLadAsa 8 sva. amRtalAla vardhamAnanA smaraNArthe amadAvAda 511 ha. kAnajIbhAi amRtalAla 9 bhAvasAra bhogIlAla jamanAdAsa ( pATaNavALA ) 10 zAha naTavaralAla candulAla 11 zAha narasiMhadAsa zrIbhovanadAsa 12 zrI zAhapura darIyApurI AThakoTI sthA. jaina upAzraya ha. vahIvaTa kartA zeTha izvaralAla puruSottamadAsa 13 zrI chIpApoLa darIyApurI AThakoTI sthA. jainasaMgha 251 251 251 251 250 251 251 251 251 251 251 251 ha. zeTha candulAla acaratalAla 251 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 zAha cInubhAr3a vAlAbhAi 251 15 zAha bhAilAla ujamazI 251 16 zrI sukhalAla DI. zeTha hA. Do. ku. sarasvatIvhena zeTha 251 17 zrI saurASTra sthA. jainasaMgha C/o zAha bAlAbhAi mahAsukharAma hA. zAha kAntilAla jIvaNalAla 18 modI nAthAlAla mahAdevadAsa 19 zAha mohanalAla zrImadAsa 20 zrI chakoTI sthA. jaina saMgha hA. zAha pocAlAla pItAmbaradAsa 21 zeTha popaTalAla haMsarAjanA smaraNArthe hA. zeTha bAbulAla popaTalAla 22 dezAha amRtalAla vardhamAna bApodarAvALAnA smaraNArthe hA. bhAilAla amRtalAla dezAi 23 zAha navanItalAla amulakharAya 24 zAha maNIlAla AzArAma 25 zAha cInubhAi sAkara canda 26 zAha varajIvanadAsa umedacanda 27 zAha rajanIkAMta kasturacanda 28 saMghavI jIvaNalAla chaganalAla (sthA. jaina) 29 zAha zAMtilAla mohanalAla dhrAMgadhrAvALA 30 - a. sau. vena ratanabAI nAdecA hA. dhulAjIbhAi caMpAlAlajI 31 zAha harilAla jeThAlAla bhADalAvAlA 32 zrI sarasapura darIyApurI AThakoTI sthA. jaina upAzray - AvasAra bhogIlAla chaganalAla - hA. 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 252 251 251 2/ 251 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghamurabbIzrIo kasara (sva.) zeTha harakhacaMda kAlIdAsa vArIA bhANavaDa. kaThArI haragoviMdabhAI jecaMda rAjakoTa, 3 vakI . A ' ' - * 1 * che kapa che ? do _ ___ (sva) zeTha AtmArAma mANekalAla zeTha zAMtilAla magaLadAsabhAI amadAvAda, amadAvAda, : : ! - . ka (sva.) zeTha dhArazIbhAI jIvaNabhAI solApura. chaganalAla zAmaLadAsa bhAvasAra amadAvAda, Page #18 -------------------------------------------------------------------------- Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 33 zeTha pukharAjajI samatIrAmajI bhAdaDIvALA 34 sva. pitAzrI javAhIralAlajI tathA pUjya cAcAjI hajArImalajI baraDIyAnA smaraNArthI - ha. mULacaMdajI javAhIralAlajI 251 35 sva. bhAvasAra vabAbhAi (maMgaLavAra) pAnAcandanA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatni purIbvena 251 36 sva. pitAzrI ravajobhAi tathA sva. mAtuzrI mULIbAinA smaraNArthe hA. kAlabhAi koThArI 37 bhAvasAra kezavalAlabhAi maganalAlabhAi 251 38 zAha kezavalAla nAnacaMda jAkhaDAvALA hA. pArvatIbena 251 39 zAha jItendrakumAra vADIlAla mANekacanda rAjasItApuravALA (sAbaramatI) 251 40 zrI sthA. jaina saMgha ( sAbaramatI ) 250 41 zrI bIpinacaMdra tathA umAkAMta cunIlAla gopANI (rANapuravALA) 42 bhAvasAra choTAlAlAi chaganalAlabhAi 43 bhAvasAra zakarAha chaganalAlabhAi 44 a. sau. jIvImena ratIlAla hA. bhAvasAra ratIlAla haragoviMdadAsa 45 saMghavI yAlubhAi kamaLazI tathA temanAM dharma patnio __a. sau. caMpAbena tathA vasaMtabena taraphathI 46 a. sau. vidyAvena banecaMda dezAi varSI tapa tathA aThAi prasaMge hA. bhupendrakumAra banecaMda dezAi 417 47 zAha naTavaralAla gokaLadAsa / 48 zAha zAmaLabhAi amarazIbhAi 49 a. sau. kaMkuvena (bhAvasAra bhogIlAlabhAi chaganalAlabhAinAM dharmapatni) 251 251 / 251 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 251 251 50 a. sau. savitAbena (jayaMtIlAla bhogIlAlanAM dharmapatni) 51 a. sau. zAMtAvena ( dInubhAi bhogIlAlanAM dharmapatni ) 52 a. sau. sunaMdAvena ( ramaNabhAi bhogIlAlanAM dharmapatni) 53 zeTha hIrAjI ruganAthajInA smaraNArthe ha. vAgamalajI ruganAthajI 301 54 zeTa manIlAla voghAmAha 251 251 301 55 paTavA sumeramalajI anopacandajI jodhapuravALA 56 sva. mANekalAla vanamALIdAsa zeThanA smaraNArthe hA. ramaNalAla mANekalAla 57 sva. zAha dhanarAjajI khemarAjajInAM smaraNArthe hA. kanaiyAlAlajI dhanarAjajI 58 zrI sAraMgapura da. A. ko. svA. jaina saMgha 251 301 67 lAlAjI rAmakumArajI jaina .: 68 zeTha choTAlAla gumAnacanda pAlanapuravALA 69 zAha dhIrajalAla motIlAla hA. zAha ramaNalAla agubhAi 59 dozI harajIvanadAsa jIvarAja tathA lakSmIbAI lahera candanA smaraNArthe hA. dozI manaharalAla karasanadAsa muLIcALA 251 60 zAha pUnamacanda phatehacanda 251 61 zrIyuna caturabhAi naMdalAla 251 62 zrIyuta amRtalAla IzvaralAla 251 63 zAha jAdavajI mohanalAla tathA zAha cImanalAla amulakhabhAI 251 34 a. sau. lAvena maganalAla hA. zAha amRtalAla dhanajIbhAI 251 caDhavANa zaheravALA 301 65 a. sau. bahena kAntAvena goradhanadAsa (cAMdasuninA upadezathI) 251 66 dozI phulacanda sugvalAlAi boTAda vALAnA smaraNArthe hA. dozI chabIladAsa phulacandra bhATa 251 251 251 251 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 70 saMghavI sUryakAMta cunIlAlanA smaraNArthe hA. saMghavI jIvaNalAla cunIlAla 251 71 bhAvasAra mohanalAla amulakharAya 251 72 zAha phulacanda zulacandabhAi hA. hasamukhabhAi phulacandabhAi 73 zAha lallubhAi magalabhAi cUDAvAlA hA. jasavaMtalAla lallubhAi 74 zrImAna mIzrIlAlajI javAhIralAlajI baraDIyA alvaravALA 251 75 mhetA muLacanda maganalAla 251 76 vaidya narasIdAsa sAkaracandanAM dharmapatni revAbAinA smaraNArtha ha. harIlAlabhAi 251 77 kumArI puSpAbena harIlAla ( cAMdamuninA upadezathI) 251 78 zAha maNIlAla ThAkarazI ha. kamaLAvena maNIlAla (cAMdamuninA upadezathI ) 79 mIsa nalInIvena jayaMtilAla 251 80 a. sau. lIlAvatI IzvaralAla 81 sva. umedarAma trIbhuvanadAsanA dharmapatni kAzIbAinA smaraNArthe ha. zAMtilAla umedarAma (cAMdamuninA upadezathI) 251 82 sva. bhAvasAra mohanalAla chaganalAlanA dharmapatli divALIbAinA smaraNArthe ha. ratIlAla mANekalAla (cAMdamuninA upadezathI ) 251 83 mhetA devIcandajI khUbacandajI dhokA. gaDhasIyANAvAlAnA smaraNArthe ha. mhetA cunIlAla haramAnacanda 251 84 ghAsIlAlajI mohanalAlajI koThArI Clo lakSmI pustakabhaMDAra 251 85 zAha bhaNIlAla chaganalAla 251 86 sva. zeTha nAthAlAla ratanAbhAi bhAraphatIyAnA smaraNArthe punAvhena taraphathI ha. karasanabhAi (cAMdamuninA upadezathI) 251 251 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 251 251 251 251 87 bhAvasAra jayaMtilAla bhogIlAla 88 , dInubhAi bhogIlAla 89 , ramaNalAla bhogIlAla 90 , kanubhAi sakaracanda ___ 91 zeTha merumalajI sAheba jodhapuravALA 92 sva. venANI vardhamAna rAmajIbhAi kuMdaNIvALAnA smaraNArthe hA. zAMtilAla vardhamAna 251 93 sva. zAha kacarAbhAi laherAbhAinA smaraNArthe hA. zAntilAla kacarAbhAi 94 eka svadharmI baMdhu hA. zAha rIkhabhadAsajI jayantilAlajI 251 95 a. sau. sarasvatIbena maNIlAla caturabhAi zAha (sadAnaMdI choTAlAla mahArAjazrInA upadezathI) 251 96 cImanalAla maNIlAla zAha dariyApurI saMpradAyanA pU0 tapasvI mahArAja zrI mANekacaMdrajI mahArAjanA ziSya munizrI maganalAlajI mahArAjazrInA smaraNArthe 251 97 jekuMvara vrajalAla pArekha 251 98 punamacaMdajI javAharalAlajI baraDIyA 251 99 a. sau. lIlAvatI dhIrajalAla mhetA c/o Do. dhIrajalAla zrIkamalAla mhetA 100 zrIyuta harajIvanadAsa rAyacaMda hA. ccIladAsa harajIvana 101 zeTha rAjamalajI ghAlImalajI koThArI kozIthaDavALA taraphathI 251 102 zeTha cunIlAla bhagavAnajI C/ratIlAla cunIlAla 251 103 bhAgyavatI aravIMdakumAra ___C/0 aravIMdakumAra sakarAmAi 251 301 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 -251 .251 251 251 104 a, sau. caMcaLavena manasukhalAla __ hA. manasukhalAla jeThAlAla rupeza 105 sva. AsIbAha tathA zeTha vastImalajI bhomAjInAM smaraNArthe hA. zeTha mIzrImalajI devIcaMdajI osavAla keruvALA 106 sva. zeTha kIzanamalajI mAMDothanA smaraNArthe . hA. zIremalajI kIzanamalajI sojatavAlA 107 sva. zeTha vakatAvaramalajInA smaraNArthe hA. zeTha ghIsAlAlajI mukanarAjajI zIyArIyA (jodhapuravALA) 108 zAha mahAsukhalAla bhAilAla (sadAnaMdI paMDita munizrI choTAlAlajI mahArAjanA upadezathI) 109 aM. sau. kAntAvena kALIdAsa Clo kumAra buka vAinDIMga varkasa ajamera 1 zeTha bhurAlAla mohanalAla bhamarelI 1 mAstara hakamIcanda dIpacanda. zeTha amalanera 1 zAha nAgaradAsa vAghajIbhAi 2 zrI sthA. jainasaMgha hA. zAha gAMDAlAla bhIkhAlAla albara 1 zrImatI pAdevI Clo buddhAmalajI ratanalAlajI sacetI 2 cAMdamalajI mahAvIraprasAda pAlAvata 3. zrIyuta ruSabhakumAra sumatikamAra jena 251 251 251 251 251 251 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 351 -ANaMda- . . . . . . ; 1 zeTha ramaNIkalAla e. kapAsI hai. manasukhalAlabhAi - 251 Asanasola 1 bAvIsI maNIlAla catrabhujanA smaraNArthe temanAM dharmapasni maNIvAi taraphathI ha. rasikalAla, anilakAMta, vinodarAya. 251 ___ ATakoTa 1 zAha cunIlAla nAraNajI indora . 1 a. sau. vena dayAvena mohanalAla dezAi jetapuravALA (a. sau. vena vidhAbenanA varSItapa nimite ) hA. araviMdakumAra, jItendrakumAra 251 2. bhAilAla chaganalAla turakhIyA 3 sva. gaurIzaMkara kALIdAsa dezAi jetapuravALAnA. smaraNArthe hA. bhupatalAla gaurIzaMkara .. 250 igatapurI 1,pannAlAla lakhIcaMda jaina udayapura 1 zrIyuta sAhebalAlajI mahetA 301 2 zeTha motIlAlajI raNajItalAlajI hIMgaDa - "251 3 zeTha maganalAlajI yAgarecA / 4 a. sau. vena candrAvatI te zrImAna bahotalAlaz2I nAharanAM - - dharmapatni ha. zeTha raNajItalAlajI hIMgaDa ., . .251 5 sva. zeTa kAlulAlajI loDhAnA smaraNArthe 1. zeTha dolatasiMhajI .lodA .... - .251 6. sva. zeTha pratApamalajI sAkhalAnA smaraNArtha 'hA. prANalAla hIrAlAla sAkhalA ' ___ 251 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 7 pUjya pitAzrI motIlAlajI - mhetAnA smaraNArthe .ha. raNajItalAlajI motIlAlajI - mahetA. 8 zeTha chaganalAla bAgarecA 9. zeTha bhImarAja thAvaracanda bAphaNA 10 zrImatI sohInIbAha C/o raNajItalAlajI motIlAlajI hoMgaDa 11 zeTha pannAlAlajI gaNezalAlajI hIMgaDa 12 zeTha dIpacaMda pannAlAlajI loDhA umaragAMva roDa 1. zAha mohanalAla popaTalAla pAlIvALA upaleTA 4 saMghANI mULazaMkara harajIvana bhAinA smaraNArthe hA. temanA putro jayaMtIlAlabhAI tathA ramaNIkalAla 5 dozI viThThalajI harakhacaMda eDana kempa 1 zAha gokaLadAsa zAmajI udANI2. zAha jagamohanadAsa parasotamadAsa 1 zeTha jeThAlAla goradhanadAsa 2 sva. bena saMtokayena kacarA ha. otamacandabhAi choTAlAlabhAI tathA amRtalAlabhAI vAlajI (kalyANavALA) 3. zeTha khuzAlacaMda kAnajIbhAi hA. zeTha - pratApabhAi 13 mahetA premacanda mANakacandanA smaraNArtha hA. rAyacandabhAi, popaTalAlabhAi tathA rasIkalAla bhAi AkolA 251 251 251 11. zeTha kaMcanalAla bhAi rAghavajI ajamerA * C/o mesarsa ajamerA vradharsa enDa kAM. (pUjya sadAnaMdI munizrI choTAlAlajI mahArAjanA . upadezathI) 251 251 251 251 251 251 251 251 251 . 251 - 251 251 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . ' 251 kuzalagaDha / 1 zeTha caMpAlAlajI devIcaMdajI katrAsagaDha 1 zrI jaina zve. sthA. saMgha ha. zeTha devacaMda amulakha kalakattA 1 zrI kalakattA jaina zve. sthA. (gujarAtI) saMgha ha. zAha jayasukhalAla prabhulAla . kalola 1 zeTha mohanalAla jeThAbhAinA smaraNArthe ha. zeTha AtmArAma mohanalAla 2 Do. mayAcanda maganalAla zeTha ha. Do. ratanacanda mayAcanda 251 3 sva. nAthAlAla umedacandanA smaraNArthe / hai. zAha ratIlAla nAthAlAla . 4 zeTha maNIlAla talakacandanA smaraNArthe ha. mAraphatIyA candulAla maNIlAla 5 sva. zrIyuta vADIlAla parazotamadAsanA smaraNArthe ha. ghelAbhAi tathA AtmArAmabhAi 6 zeTha nAgaradAsa kezavalAla 7 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha ha. zeTha AtmArAmabhAi mohanalAlabhAi kaDI 1 zrI sthA. darIyApurI jaina saMgha ha. bhAvasAra dAmodaradAsabhAi izvarabhAi 251 2 pArvatIbena Co jesIMgabhAi izvarabhAi 251 kAnapura 1 zAha ramaNIkalAla premacandabhAi / 2 zAha harakIzanadAsa phUlacandabhAi , -- 251 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 sva. kALIdAsa jeThAlAlanA smaraNArthe ha. sumanalAla kALIdAsa 17 kuMdaNI - ATakoTa 1 dozI ratIlAla TokarazIbhAi kolakI 1 paTela goviMdalAla bhagavAnajI 2 paTela khImajI jeThAbhAI vAghANI ( temanA sva. suputra rAmajIbhAinA smaraNArthe ) kalyANa 1 saMghavI ThAkarazIbhAi saMghajInA smaraNArthe hA. zAha hRIMmatalAla harakhacanda khAkhIjALIyA 1 vATavIyA gulAbacanda lIlAdhara 1 zeTha kIzanalAla pRthvIrAja 2 zrI sthA. khIcana khuDadA roDa 1 zeTha gIradhArIlAlajI sItArAmajI 2 zeTha narasIMhadAsa zAMtIlAlajI bhoralAvALA khaMbhAta '1 zeTha mANekalAla bhagavAnadAsa , jaina saMgha ha. paTela kAntIlAla aMbAlAla 3 zAha sAkara canda mohanalAla 4 zAha candulAla harIlAla 5 zAha zakarAbhAi devacanda 6 zAha tribhovanadAsa maMgaLadAsa 251 251 251 302 251 251 352 300 251 251 251 251 251 251 251 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 18 gAMdhIdhAma 1 zAha morArajI nAgajI enDa ku. 251 guMdA 1 sva. mahetA pUnamacanda bhavAnabhAinA smaraNArthe ha. temanAM dharmapatni dIvALIvena lIlAdhara 251 goMDala 1 sva. bAkhaDA baccharAja tulasIdAsanAM dharmapatni kamaLayAi ha. mANekacandabhAi tathA kapuracandabhAha 2 pIpaLIA lIlAdhara dAmodara taraphathI temanAM dharmapatni a. sau. lIlAvatI sAkara canda koThArInA vIjA varasItapanI khuzAlImA 301 3 kAmadAra juThAlAla kezavajInA smaraNArthe ha. harIlAla juThAbhAi 4 sva. koThArI kRpAzaMkara mANekacandanA smaraNArge ha. temanAM dharmapatni prabhAkuMvaravena 251 5 koThArI gulAbacanda rAyacanda 251 6 jasANI ruganAthabhAi nAnajo ha. cunIlAlabhAi 251 godharA 1 zAha trIbhovanadAsa chaganalAla 301 2 sva. premacaMda ThAkarazInA smaraNArtha hA. zAha cunIlAla premacaMda guMdAlA (kaccha) 1 zAha mAlazI ghelAbhAi gulAbapurA 1 zrI sthA. jaina vardhamAna saMgha hA. mAMgIlAlajI ukAramalajI 251 - 251 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghaTakaNa 300 251 251 251 1 zAha candulAla kezavalAla gholavaDa (thANA) 1 mahetA gulAbacandajI gaMbhIramalajI ghoDanadI .1 zeTha caMdrabhAna zobhAcaMda gAdiyA cuDA (jhAlAvADa ) 1 zrI sthA. jainasaMgha hA. ratIlAla gAMdhI pramukha jalesara (bAlAsora) 1 saMghavI nAnacanda popaTabhAI thAnagaDhavALA jayapura 1 zrImAna himatasiMhajI sAheba galUMDiyA eDisanala kamIznara ajamera DIvajhanavALAnAM dharmapatni a. sau. mANekakuMvaravhena taraphathI ha. khuzAlasiMhajI galaMDiyA 2 zrImAna zeTha zIremalajI navalakhAnAM dharmapatni ___ a. sau. premalatAdevI jAmajodhapura / 1 zrI sthA. jainasaMgha ha. mhetA popaTalAla mAvajIbhAi 2 zAha trIbhovanadAsa bhagavAnajI pAnelIvALA 3 dozI mANekacanda bhavAna 4 paTela lAlajI juThAbhAi 5 zeTha bAvanajI jeThAbhAi 6 zeTha brajalAla cunIlAla 351 251 387 251 251 251 251 251 jAmanagara 1 zeTha choTAlAla kezavajI 2 vorA cImanalAla devajIbhAi 251 251 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 Do. sAheba. pI. pI. zeTha 4 zAha raMgIladAsa popaTalAla jAmakhaMbhALIyA 1 zeTha vasanajI nAraNajI 2 zrI sthA. jainasaMgha hA. mhetA raNachoDadAsa paramAnaMda 3 saMghavI prANalAla lavajIbhAi 4 mahetA hemacanda kALIdAsa junAgaDha 1 zAha maNIlAla mIThAbhAi ha. harIlAlabhAI jAvarA 1 sva. bhaMDArI svarUpacaMdajI zAhanA dharmapatni motIvenanA smaraNArthe ha. zrIyuta lAlacandajI rAjamalajI kizanagar3habALA (cAMdamuninA upadezadhI) junAradeva ( madhya mAMta ) 1 ghelANI zrIkamajI lAdhAbhAi 250 251 251 251 1 zAha lakSmIcanda kapuracanda 2 kAmadAra lIlAdhara jIvarAjanA smaraNArthe temanA dharma pasni jabakavena taraphathI ha. zAntIlAla bhAi goMDalavALA 251 251 ( hATInA mALIAvALA ) 251 jodhapura (rAjasthAna) 1 zeTha hastImalajI manarupamalajI sAmasukhA 251 jetapura 1 zeTha amRtalAla hIrajIbhAi ha. narabherAma bhAi (jasApuravALA) 251 2 dozI choTAlAla vane canda 251 3 koThArI DolarakumAra veNIlAla 4 a. sau. vhena surajakuMvara veNIlAla koThArI jetalasara 251 251 251 251 251 251 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (sva.) zeThazrI dinezabhAI kAMtilAla zAha amadAvAda. AdhamurabbIzrIe (sva.) zeThazrI zAmajI velajI vIrANI rAjakoTa. zrI vineAdakumAra vIrANI rAjakoTa. (dIkSA lIdhA pahelA zAstrAbhyAsa karatA) zeThazrI jesi'gabhAi pAMcAlAlabhAi amadAvAda. (sva.) zeTha raMgajIbhAi mAhanalAla zAha amadAvAda. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 - 250 , 251 2 zeTha pukharAjajI padamarAjajI bhaMDArI 251 3 zeTha navaratanamalajI dhanavaMtamihajI 4 zeTha vastImalajI AnaMdamalajI sAmasukhA 251 jorAvaranagara 1 zrI zve. sthA. jaina saMgha ha. zeTha capakalAla dhanajIbhAi 251 jamazedapura 1 dozI jhaveracaMda vallabhajI __ jharIyA 1 zrI jaina sthA. saMgha hA. zeTha kanaiyAlAla thI. modI 251 DoMDAicA 1 zrI sthA: jaina saMgha hA. zeTha caMpAlAlajI mArave DhasA (vAyA dhoLA ) 1 zrI DhasAgAma zrI sthA. jaina saMgha ha. eka sadgrahastha taraphathI 251 2 zrI sthA. jaina saMgha hA. bagaDiyA narabherAma jeThAlAla (DhasA jaMkazana) tAsagAMva 1 sva. cunIlAlajI dugaDanA smaraNArthe temanAM dharmapatni DhAMdubAinA taraphathI hA. zeTha rAmacaMdajI dugaDa 250 351 thAnagaDha 1 zAha ThAkarazIbhAi karazanajI 2 zeTha jeThAlAla trIbhovanadAsa 3 zAha dhArazIbhAi pAzavIrabhAi ha. sukhalAlabhAi 251 4 zAha trIbhovana gopAlajI tathA a. sau. kasuMbAvena trIbhovana 251 dahANuroDa (yANA) 1 zAha harajIvanadAsa oghaDa khaMdhAra (karAMcIvALA) 251 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 dAhoda 1 zeTha mANekalAlabhAi khaMgArajI dilhI 1 lAlA pUrNacaMdajI jaina (senTrala veMkavALA) 351 2 zrIyuta kIzanacaMdajI mhetAbacaMdajI coraDIyA hA. zrImatI nagInA devI tathA zrIyuta mhetAbacanda jaina 251 - 3 lAlAjI mIThanalAlajI jaina enDa sansa ___4 lAlAjI gulazanarAyajI jaina enDa sansa __ 5 a. sau. sajjanavena iMdaramalajI pArekha 6 sva. lakSmIcandajInA smaraNArthe nagInAdevI sujaMtInA - taraphathI hA. saMghavI hematakumArajI jaina 251 7 vena vijyAkumArI jaina C0 mhetAbacanda jaina (vayovRddha saraLa svabhAvI phUlamatIjI mahAsatInI . preraNAthI), dhAra (madhyaprAMta) 1 zeTha sAgaramalajI panAlAlajI 251 dhrAMgadhrA 1 zrI sthA. jaina moTA saMgha ha. zeTha magaLajIbhAi jIvarAja 251 2 saMghavI narasIdAsa vakhatacaMda "3 Thakkara nAraNadAsa haragovIMdadAsa 4 koThArI kapUracanda maMgaLajI 251 301 dhrAphA 1 zeTha maNIlAla jecaMdabhAi dhorAjI 1 mhetA prabhudAsa mULajIbhAi Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 301 - 2 pitAzrI bhagavAnajI kacarAbhAinA tathA ci. haMsAnA smaraNArthe ha. paTela dalocaMda bhagavAnajI 3 a. sau. bacIvena yAvubhAi 14 dhI nava saurASTra oila bhIla prA. lImITeDa - 251 '5 sva. rAyacaMda pAnAcaMda zAhanA smaraNArthe ha. cImanalAla rAyacanda 6 gAMdhI popaTalAla jecaMda 250 67 dezAI chaganalAla DAhyAbhAi lAThavALAnAM dharma patni divALIvena taraphathI ha. kumArI hasumatI 251 dhaMdhukA 1 zeTha popaTalAla dhArazI / 2 sva. gulAbacandabhAinA smaraNArthe ha. popaTalAla nAnacanda 251 '3 vasANI catrabhuja vAghajIbhAi dhUliyA 1 zrI amola jaina jJAnAlaya hA. kanaiyAlAla chAjeDa naMdurabAra 1 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha ha. zeTha premacanda bhagavAnalAla 250 nArAyaNa gAma "1 motIlAlajI hIrAcaMdajI coraDIyA chorIvAlA naDIyAda 1 zeTha mohanalAla bhurAbhAi porTasudAna 1 zeTha somacanda parasotabhadAsa pANasaNA 1 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha ha. choTAlAla puMjAbhAi Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 251 pAlaNapura 1 lakSmIvena ha. mhetA harIlAla pItAmbaradAsa 251 2 zrI lokAgaccha sthAnakavAsI jaina pustakAlaya 251 3 mahetA maNIlAla bhAicandabhAi 4 mahetA sUrajamala bhAicandabhAi pAleja 1 sva. manasukhalAla mohanalAla saMghavInA smaraNArthe . . ha. bhAi dhIrajalAla manasukhalAla punA 1 zeTha uttamacandajI kevaLacandajI dhokA prAMtija 1 zrI prAMtija sthA. jainasaMgha ha. zrIyuta aMbAlAla mahAsukharAma 250 phAlanA 1 mahetA pukharAjajI hastImalajI (sAdaDIvALA) 2 mahetA kundanamalajI amaracandajI (sAdaDIvALA) baravALA (ghelAzA) 1 sva. mohanalAla narasIdAmanA smaraNArthe ha. temanAM dharmapatni surajavena morArajI bagasarA (bhAyANI) 1 zeTha popaTalAla rAghavajI rAyaDIvALA ha. zeTha mAnasaMga premacanda 251 verAjA (kaccha) 1 zeTha gAMgajI kezavajI (jJAnabhaMDAra mATe) 251 __ bAlotarA 1 zAha jeThamalajI hastImalajI, bhagavAnadAsajI bhaNasArI 251 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 borA 1 svarupacandajI javAharamalajI boraDIyA menobAi suganalAlajInA smaraNArthe (cAMdamuninA upadezathI) 2 vena rAdhIbAda ( pUjya AcArya dharmadAsajI mahArAjanA saMpradAyanA maMtri kIzanalAlajI mahArAjanA suziSya zobhAgamalajI mahArAjanA ziSya sva. kevaLa caMdajI mahArAjanA smaraNArthe ) cAMdamuninA upadezathI beMgalora 1 sva. vasANI haragoviMdadAsa chaganalAlanA smaraNArthe ha. temanAM dharmapatni chavalabena bIkAnera 1 bATavIyA vanecanda amIcanda mahAvIra dekSaTAila sTora taraphathI bhAi candrakAMtanA lagnanI khuzAlImAM 2 zeTha kIzanalAlajI phUlacadajI sAheba boTAda 1 zeTha bherudAnajI zeThIyA 1 zAha kAnajI zAmajI 1 zrI sthA. 251 251 badanAvara 1 zrI vardhamAna sthA. jaina zrAvaka saMgha hA. mizrIlAla jaina vakIla 252 251 251 bidaDA velArI jaina saMgha hA. hajArImalajI hastImalajI rA~kA 251 254 251 251 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ boDelI 1 zAha pravINacanda narasIdAsa (sANaMdavALA) ___ 2 zAha gIradharalAla sAkaracanda 251 __ bhANavaDa . 352 251 251 1 zeTha jecandabhAi mANekacanda 2 saMghavI mANekacanda mAdhavajI 3 zeTha lAlajIbhAi mANekacanda (lAlapuravALA) 251 4 zeTha rAmajI jINAbhAi / 251 5 zeTha padamazI bhImajI phopharIA 6 phopharIA gAMDAlAla kAnajIbhAi haM. a. sau. zAMtAbena basanajI 251 '7 vakIla maNIlAla kheMgArabhAi pUnAtara 251 bhIma 1 caMpakalAlajI jaina pustakAlaya hA. chogAmalajI mAMgImalajI mAMDota (munI mAMgIlAlajInA upadezathI) 251 bhIlavADA ___ 1 zrI zAMti jaina pustakAlaya ha. cAMdamalajI mAnamalajI saMghavI 251 2 zeTha bhImarAja mIzrIlAlajI bhojAya (kaccha). 1 jJAna maMdiranA sekreTarI zAha kuMvarajI jIvarAja - bhAvanagara , 1 sva. kuMvarajI bAvAbhAinA smaraNArthe ha. zAha laheracanda kuMvarajI . . . . . . . . 301 koThArI udayalAlajI sAheya . 251 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .27 251 251 bhusAvala... 1. zeTha rAjamala naMdalAla mhetA cerITebala TrasTa : 251 madrAsa 1 zeTha megharAjajI devIcandajI mahetA 2 zrIyuta bApAlAla bhAicaMda mhetA manora (thANA) 1 zAha zeramalajI devIcandajI jasavaMtagaDhavALA ha. pUnamacandajI zeramalajI bolyA mAnakuvA (kaccha) 1 sva. mahetA kuMvarajI nAthAlAlanA smaraNArthe __ ha. temanAM dharmapatni kuMvarabAi harakhacanda (mAnakuvA sthAnakavAsI jainasaMgha mATe) 251 mAlegAMva 1 zrI sthA. jaina saMgha ha. phatelAla mAlu jaina muMbai tathA parAMo 1 zeTha chaganalAla nAnajIbhAi 2 zAha harajIvana kezavajI 13 ghelANI prabhulAla zrIkamajIbhAi (borIvalI) 4 zrI vardhamAna sthA. jaina saMgha - ha. kezarImalajI anopacandajI gugaLIyA (malAu) 5 zeTha DuMgarazI haMzarAja vIsarIyA 6 zAha ramaNIkalAla kALIdAsa tathA a. sau. kAntAbena ramaNIkalAla 17 zAha hiMmatalAla harajIvanadAsa .. .. . . 251 251 251 . '251 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 251 8 zAha ratanazI moNazInI kampanI 9 zAha zIvajI mANeka (kaccha verAjAvALA) 251 10 vorA pAnAcanda saMghajInA smaraNArthe ha. traMbakalAla pAnAcaMda enDa dharsa 251 11 sva. pU. pitAzrI vIracaMda jesIMgabhAi lakhataravAlAnA smaraNArthe ha. kezavalAla vIracanda zeTha 12 zA. kuMvarajI haMsarAja 251 13 sva. mAtuzrI mANekavenanA smaraNArthe ha. zeTha valabhadAsa nAnajI (poravaMdravALA ) 14 eka sadgRhastha hA. zeTha suMdaralAla mANekacanda 251 15 a. sau. pAnavAi hA. zeTha padamazI narasiMhabhAi (malADa) 251 16 zrIyuta amRtalAla vardhamAna bApodaravALA hA. dalIcanda amRtalAla dezAi 17 sva. zAha nAgazI sojapALa guMdALAvAlAnA smaraNArtha hA. rAmajI nAgazI (malADa) 18 zAha rAmajI karazanajI thAnagaDhavALA 19 zAha nagInadAsa kalyANajI verAvaLavALA 20 zIvalAla gulAbacanda zeTha mevAvALA 21 sva. jaTAzaMkara devajI dozInA smaraNArthe hA. raNachoDadAsa (bAvulAla) jaTAzaMkara dozI 22 sva. goDA vaNArazI zrIbhovana sarasaivALAnA smaraNArthe hA. jagajIvana vaNArazI goDA (malADa) 251 23 sva. zrIbhovanadAsa vrajapAla vIMchIyAvALAnA smaraNArthe hA. haragoviMdadAsa trIbhovanadAsa ajamerA 24 sva. kAnajI mUlajInA smaraNArthe tathA mAtuzrI . divALIyAinA 16 upavAsanA pAraNA prasaMge / hA. jayaMtIlAla kAnajI (malADa) 3 : ng 301 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 25/zeTha khuzAlabhAha khaMgArabhAha . . . . 25. 26 zAha premajI mAlazI gaMgara (malADa) 27 sva. pitAzrI pattubhAi monAbhAinA smaraNArthe / hA. zAha kAnajI patubhAi (malADa) 28 zAha velajI jezIMgabhAI chAsarAvALA-taraphathI temanA dharmapatni a. sau. sva. nAnabAinA smaraNArthe 29 sva. pitAzrI rAyazI velajInA smaraNArge hA. zAha dAmajI rAyazI (malADa) 30 zeTha traMbakalAla kasturacaMda, loMbaDIvALA taraphathI . . zrI ajarAmara zAstrabhaMDAra lIMbaDhI mATe (mATungA) . 251 31 sva. pitAzrI bhImajI korazI tathA mAtuzrI pAlAbAinA . . smaraNA" hA. zAha umarazIbhAi bhImazI (malADa),. . . 301, 32 zeTha cunIlAla narabherAma vekarIvALA - ... 251 33 zAha varajAMgabhAi zIvajI (malADa). .. ..251 34 zrIyuta ratIlAla bhAicanda mahetA 35 zAha khImajI mULaz2I pUMjA (malADa) 36 mesarsa savANI TrAnsaporTa kampanI hA. zeTha mANekalAla vADIlAla 251 37 ghelANI valabhajI narabherAma hA. narasIbhAi valabhajI 38 a. sau. samatAbena zAntIlAla 'C/o zAntIlAla ujamazI zAha (malADa) - .. 39 tejANI kuveradAsa pAnAcanda '', 40 kapAsI mohanalAla zIvalAla , 251' 41. sva. kezavalAla bacharAja koThArInA smaraNArse 'surajabena taraphathI hA. tanasukhalAlabhAi (malADa) * * * 251 42 daDIyA amRtalAla motIcanda (ghATakopara) . .: 251 43 zeTha saradAramalajI devIcandajI kADIyA (sAdagIvAlI) 251 251 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30% 44 dozI catrabhuja sundarajI (ghATakopara) 45 - dozI jugalakIzora catrabhuja (ghATakopara) 46 dozI pravINacandra catrabhuja (ghATakopara) 47 zAha zrIbhovanadAsa mAnasiMga doDhIvALAnA smaraNArthe hA. zAha harakhacanda trIbhovanadAsa 48 - zAha jeThAlAla DAmarazI dhrAMgadhAvALA hA. zAha vADIlAla jeThAlAla 49 zAha candulAla kezavalAla 50 sva. pitAzrI zAmaLajI kalyANajI goMDalavALAnA smaraNArthe hA. bRjalAla zAmaLajI bAvIsI J 51 zAha premajI hIrajI gAlA 52 sva. pitAzrI bhagavAnajI hIrAcanda jasANInA smaraNArthe ; ha. lakSmIcandabhAi tathA kezavalAla bhAi - 251 251 251 61 sva. mAtuzrI kaDavIyAinA smaraNArthe ha. temanA pautra kamIcanda tArAcanda dozI (aMdherI) 251 250 251 - 251 251 53 sva. pitAzrI haMsarAja hIrAnA smaraNArthe 251 ha. devazI haMsarAja kaccha bIdaDAvALA (malADa ) 54 sva. mAtuzrI gomatIvAinA smaraNArthe ha. popaTalAla pAnAcaMda 251 55. zeTha nemacanda svarupacanda khaMbhAtavALA ha. bhAi jeThAlAla nemacanda 56 sva. pitAzrI zAha aMbAlAla parasotama pANazaNAvALAnA smaraNArthe temanA putro taraphathI ha. pApAlAla bhAi 57 bena kezarabAI candulAla jesIMgalAla zAha 58 daDIyA jesIMgalAla trIkamajI 59 zAha kAntIlAla maganalAla (ghATakopara) 60 koThArI sukhalAlajI pUnamacaMdajI (khAra) 301 251 -251 251 251 251 251 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 12 pArekha dhImanalAla lAlacandanAM dharmapatni a. sau. zrImatI / ', caMcaLayAinA smaraNArga-ha. sArAbhAi cImanalAla. . . 251 63 zAha-korazIbhAi hIrajIbhAi 64 pitAzrI kuMdanamalajI motIlAlajI muthAnA smaraNArthe . ha. motIlAla jubaramala (ahamadanagaravALA) 65 zrI vardhamAna zvetAmbara sthA. jaina saMgha .. ha. zeTha rupacanda zIvalAla kAmadAra (aMdherI) 66 a. sau. kamaLAvena kAmadAra ha. rupacanda zIvalAla (aMdherI) 251 67dhI marInA morDana hAiskula TrasTa phaMDa . ha. zAha maNIlAla ThAkarazI 68 sva. mAtuzrI jIvIbAinA smaraNArthe ... ha. zAmajI zIvajI kaccha guMdALAvALA (goregAMva) 251 69 zAha ravajIbhAi tathA bhAilAlabhAinI kaMpanI (kAMdIvalI) 251 70 a. sau. lAchubena ha. ravajI zAmajI (kAMdIvalI) 251 71 a. sau. bena kuMdanagaurI manaharalAla saMghavI (khAraroDa) 251 72 zAha karazana ladhubhAi (dAdara) 73 a. sau. raMjanagaurI candulAla zAha , Co candulAla lakSmIcanda (mATungA) 251 74 mhetA moTara sTorsa hA. anopacanda DI. mahetA 75 zeTha manubhAi mANekacanda . "hA. jhATakIyA narabherAma morArajI (ghATakopara) 251 76 khetANI maNIlAla kezavajI (vaDIyAvALA) ghATakopara 251 17. sva. kasturacanda amarazInA smaraNArthe hA. temanAM dharmapasni , jhaverabena maganalAlanI vatI' jayaMtIlAla kasturacaMda mazkArIA 78 stha. pUjya mAtuzrI jakalapAinA smaraNArthe : - hA. dezAi brajalAla kALIdAsa (malADa) 391 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - + 250 32 79 zAha naTavaralAla dIpacaMda taraphayo temanAM dharmapatni: / . a. sau. suzIlAbenanA varSAMtapanI khuzAlImA 251 80 zeTha rasIkalAla prabhAzaMkara morayIvALA taraphathI temanAM mAtuzrI maNIbenanA smaraNArthe 81 koTIcA jayaMtIlAla raNachoDadAsa saubhAgyacaMda junAgaDhavALA 251 82 modI abhecanda suracanda rAjakoTavALA hA. DosAlAla abhecanda 83 sva. zAha rAyazI kacarAbhAinA smaraNArthe temanAM ... ' dharmapatni neNabAi vatI haH zAha jeThAlAla rAyazI 251 84 zrIyuta je. sI. vorA . 85 zrI vardhamAna sthA. jaina zrAvaka saMgha - - ... ... ha. saMghavI cImanalAla amaracanda (dAdara) 251 86 sva. AzArAma gIradharalAlanA smaraNArthe ha. zAMtilAla - AzArAmanI vatI jasavaMtalAla zAMtIlAla lakhataravALA 251 87 zAMtIlAla duMgarazI adANI - 251 88 zrImatI maNIbAi vRjalAla pArekha , cerITrebala TrasTa phaMDa ha. pArela sRjalAla durlabhajI :- / 251 89 zAha manaharalAla prANajIvanadAsa . '251 9. vorA ThAkarazI jasarAja . .. Clo M/s ThAkarazI enDa ku. . + 251 91 dozI bhIkhAlAla vRjalAla - - 251 92 zAha gopAlajI mAnasaMga . . . 251 93 dozI phUlacaMda mANekacaMda / 24 gAMdhI kAMtIlAla mANekacanda 251 95 zeTha maNIlAla gulAyacanda 251 96 koThArI ramaNIkalAla kasturacanda 97 vhena candanavena amRtalAla vAriyA / 251 98 zeTha caMpakalAla cunIlAla dAdabhAvALA / 251 250 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 / 250 251 mAMDavI (kaccha) 1 zrI sthA. cha koTI jaina saMgha hA. mahetA cunIlAla-belanI 277 mAMDavA (dhoLAjaMkazana) 1 zrI mAMDavA sthA. jaina saMgha ha. a. sau. kancanagaurI ratilAla gosalIyA gaDhaDAvALA 251 mesANA 1 zAha padamazI suracandanA smaraNArthe hA. zIvalAla padamazI 251 momyAsA 1 zAha devarAja petharAja 2 zrIyuta nAthAlAla DI. mahetA yAdagIrI 1 zeTha yAdaramalajI sUrajamalajI benkarsa rANapura (jhAlAvADa) 1 zrImati mAtuzrI samaratayAinA smaraNArtho ha. Do. narottamadAsa cunIlAla kApaDIyA 251 rANAvAsa (mAravADa) 1 zeTha javAnamalajI nemIcandajI hA. yAvu rIkhayacandajI / 301 rAjakoTa 1 vADIlAla DAiMga enDa pinTIMga varkasa 400 2 zeTha ratolAla nyAlacanda 251 3 bAvu parazurAma chaganalAla zeTha (udepuravALA) 250 4 zeTha manubhAi muLacanda (enjInIara sAheba) 251 5 zeTha zAntIlAla premacanda temanAM dharmapatninA varasItapa prasaMge 251 6 udANI nyAlacanda hAkemacanda vakIla 251 7 zeTha prajArAma vIThThalajI 8 bahena suryaghALA nauttamalAla jasANI (varasItapanI khuzAlI) 251 251 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 9 modI saubhAgyacanda motIcanda 10 yadANI bhImajI velajI taraphadhI temanAM dharmapatni a. sau. samaratavenanA varasItapanI khuzAlI 251 11 dozI motIcaMda dhArazIbhAi (raTAyarDa enjInIara sAheba) 251 12 kAmadAra candulAla jIvarAja dhrAMgadhAvALA 13 hemANI ghelubhAi savacaMda 250 251 14 prabhulAla 'nyAlacanda daphatarI 251 15 sva. mahetA devacanda puruSottamanA smaraNArthe temanAM dharmapatni hemakuMvaravAha taraphathI hA. jayantilAla devacanda mahetA 16 pArekha zIvalAla jhuMjhAbhAi mombAsAvALA ha. a. sau. kaMcana bahena rAjAjIkAkeraDA (bhIlavADA) 1 zrImAna jorAvaramalajI dharmacandajI DuMgaralAla (munizrI mAMgIlAlajInA upadezathI) rAyacura 1 sva. mAtuzrI moghIcAinA smaraNArthe ha. zAha zIvalAla gulAbacanda caDhavANavALA raMguna 1 kAmadAra goradhanadAsa maganalAlanAM dharmapatni rApara (kaccha) 1 pUjya vAlajIbhAi nyAlacanda 1 aneka bhaktajano taraphadhI a. sau. kamaLAbena ratalAma hA. zrImAna kezarImalajI Daka (kevaLa muninA upadezathI) 251 251 252 251 251 251 261 351 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upa lekhatara 1 zAha rAyacanda ThAkarazInA smaraNArthe hA. zAha zAntIlAla rAmacanda '2 bhAvasAra harajIvanadAsa prabhudAsanA smaraNArthe hA. bhAi trIbhovanadAsa harajIvanadAsa 3 zAha cunIlAla mANekacanda 4 zAha jAdavajI oghaDabhAi sadAdavALAnA smaraNArthe hA. bhAi zAntIlAla jAdavajI 5 251 dozI ThAkarazI gulAbacandanA smaraNArthe temanAM dharmapatni samaratabena vRjalAla taraphathI hA. jayantilAla ThAkarazI 6. zAha talakazI hIrAcaMdanA smaraNArthe ha. amRtalAla talakazI 251 lAlapura 1 zeTha nemacanda savajIbhAi modI hA. maganalAla bhAi 251 2- zeTha muLacanda popaTalAla hA. maNIbhAi tathA jesIMgalAla bhAi 251 lAkherI ( rAjasthAna) S 1. mAstara jeThAlAla monajIbhAi hA. mahetA amRtalAla jeThAlAla (sIvIla enjInIara sAheba) lImaDI (paMcamahAla) 1 zAha kuMvarajI gulAbacaMda 2 chAjeDa ghAsIrAma gulAbacanda 3 zeTha vIracanda pannAlAlajI karNAvaTa laDI (saurASTra) 1 zAha cakubhAi gulAbacaMda lAkaDIyA (kaccha) 1 zrI sthA. jaina saMgha ha. zAha ratanazI karamaNa 251 251 261 251 251 251 251/ 251 251 251 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 251 251 lonAvalA 1 zeTha dhanarAjajI mUlacanda mUthA 251 ludhiyAnA 1 rAjendrakumAra jaina dilhIvALA vaDhabANa zahera 1 zAha dIlIpakumAra savAilAla ha. savAilAla bhaMyakalAla zAha 251 2 zAha maganalAla gokaLadAsa hA. ratIlAla maganalAla kAmadAra 251 3 saMghavI muLacanda becarabhAi hA. bhAi jIvaNalAla gaphaladAsa 251 4 zeTha vRjalAla sukhalAla 251 5 zeTha kAntIlAla nAgaradAsa 251 6 vorA catrabhuja maganalAla, 251 7 saMghavI zIvalAla homajIbhAi 8 zAha devazI devakaraNa 9 vorA DosAbhAi lAlacanda sthA. jaina saMgha hA. vorA nAnacanda zIvalAla 10 borA dhanajIbhAi lAlacandra sthA. jaina saMgha hA. vorA pAnAcaMda gobaradAsa 11 dozI vIracaMda suracaMda hA. dozI nAnacaMda ujamazI 251 12 sva. vorA maNIlAla maganalAla hA. vorA catrabhuja maganalAla 251 13 zAha vADIlAla devajIbhAi 251 vaTAmaNa , 1 zrI vaTAmaNa sthA. jaina saMgha hA. zrI DAhyAbhAi halubhAi paTela 251 valasADa 1 zAha khomacanda mULajIbhAi 251 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -37 vaNI 1 mahetA nAnAlAla chaganalAlanAM dharmapatni sva. caMcaLavena tathA purIvenanA smaraNArthe hA bhAi manaharalAla nAnAlAla 251 aster '1 kAmadAra kezavalAla himatarAma prophesara sAheba 2 vakIla maNIlAla kezavalAla zAha vaDIyA 1 zrI 1 paMcamIyA bhavAnabhAi kALAbhAi ( jetapuravALA ) yAMkAnera 1 mAstara kAntilAla traMbakalAla khaMDherIyA 2 daphatarI cunIlAla popaTalAla morabIvALA hA. bhAi prANalAla cunIlAla (goMDalavALA ) vIMchIyA sthA. jaina saMgha ha, ajamerA rAyacanda vRjapALa vIramagAma 1 zAha vIlabhAi modI mAstara 2 zAha nAgaradAsa mANekacanda 3 zAha maNIlAla jIvaNalAla ( zAhapuravALA ) 4 zAha alakha ( baccubhAi) nAgaradAsanoM dharmapatni a. sau. vena lIlAvaMtInA varasItapanAM pAraNAnI khuzAlImAM ha. bhAi kAntIlAla nAgaradAsa 5 rava. zeTha ujamazI nAnacandanA smaraNArthe ha. zeTha cunIlAla nAnacanda '6 sva. zeTha maNIlAla lakSmIcaMdanA smaraNArthe i. khomacaMdabhAI (khArAghoDAvALA) 251 251 251 251 251 251 251 251 251 300 251 251 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 7 sva. zeTha harIlAla prabhudAsanA smaraNArthe ha. zeTha anubhAi harIlAla 251 8 saMghavI jecaMdabhAi nAraNadAsa 251 9 sva. zAha velazIbhAi sAkaracandabhAinA smaraNArthe ha. cImanalAla velazI 1. pArekha maNIlAla TokarazI lAtIvALA taraphathI (moTIvenanA smaraNArthe) 251 11 zAha nAraNadAsa nAnajIbhAinA suputra vADIlAlabhAinAM dharmapatni a. sau. nAraMgIvenanA varamItapa nimItte __ hA. zAntIbhAi 251 12 sva. chabIladAsa gokaLadAsanA smaraNArthe temanAM dharmapasni kamaLAvena taraphathI hA. maMjulAkumArI 251 13 zrI sthA. jaina zrAvikA saMgha hA. pramukha a. sau. raMbhAvena vADIlAla 251 . 14 sva. zrIbhovanadAsa devacaMda tathA sva, a. sau. caMcaLavenanA smaraNArthe hA. Do. hiMmatalAla sukhalAla 251 15 zAha mULacanda kAnajIbhAi taraphathI hA. zAha nAgaradAsa oghaDabhAi / 16 zeTha mohanalAla pIttAMbaradAsa hA. bhAi kezavalAla tathA manasukhabhAi 251 17 zrImatI hIrAvena nathubhAinA varasItapa nimitte hA. nathubhAi nAnacanda zAha 18 sva. maNIyAra parasotamadAsa sundarajInA smaraNArtha _hA. zeTha sAkaracanda parasotamadAsa 251 ___ 19 zeTha maNIlAla zIvalAla , 251 251 301 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 251 verAvala 1 zAha kezavalAla jecandabhAi . 251 2 zAha khImacanda saubhAgyacaMda vasanajI 251 3 sva. zeTha madanajI jecandabhAinA smaraNArthe temanAM dharmapatni lADakuMvarabAi taraphathI ha. dhIrajalAla madanajI 251 . 4 zrI sthA. jaina saMgha hA. zAha zobhecanda karazanajI 251 baDagAMva sTezana 1 zeTha mANekacandajI rAjamalajI vAphaNA sarakheja 1 sva. pitAzrI zAha phakIracanda puMjAbhAinA smaraNArthe hA. zAha ramaNalAla phakIracanda .. satArA 1 sva. madanalAlajI kuMdanamalajI koThArInA smaraNArtha ha. temanAM dharmapatni rAjakuMvarabAi madanalAlajI 251 . sAsavaDa 1 zeTha candanamalajI muthAnA dharmapatni a. sau. raMgabAi muthA taraphathI hA. amaracandajI muthA 251 sAdaDI 1 zeTha devarAjajI jItamalajI pUnamIyA '. sAlapanI (baMgAla) 1 dozI cunIlAla phulacanda morabIvALA 250 sANaMda 1 zAha hIrAcanda chaganalAla ha. zAha cImanalAla hIrAcanda 301 .2 a. sau. campAvena ha. dozI jIvarAja lAlacanda 251 251 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 paTela mahAsukhalAla DosAbhAI 251 4 zAha sAkaracanda kAnajIbhAi, 251 5 purIvena cImanalAla kalyANajI saMghavI lImaDIvALAnA . / smaraNArthe hA. vADIlAla mohanalAla koThArI 251 6 pArekha nemacanda motIcanda muLIvALAnA smaraNArthe ha. pArekha bhIkhAlAla nemacanda 251 7 saMghavI nAraNadAsa dharamazInA smaraNArthe '. hA. bhAi jayantilAla nAraNadAsa "251 8 zAha kasturacanda harajIvanadAsa hA. Do. mANekalAla kasturacanda zAha surata 1 zrI sthA. jaina saMgha hA. zAha ratIlAla lallubhAi 251 2 zrIyuta kalyANacanda mANekacanda haDAlAvALA 251 3 zrI harIpurA chakoTI sthA. jaina saMgha hA. bAvulAla choTAlAla 251 subai (kaccha) 1 sAvaLA zAmajI hIrajI taraphathI (sadAnaMdI jaina munizrI choTAlAla mahArAjanA upadezathI suvai sthA. jaina saMgha jJAnabhaMDArane bheTa) 251 surendranagara 1 zeTha cAMpazIbhAi sukhalAla 2 bhAvasAra cunIlAla premacanda 251 3 sva. kezavalAla mULajIbhAinAM dharmapatni amRtabAinA ____smaraNArthe hA. zAha bhAilAla kezavalAla 251 4 zAha nyAlacanda harakhacanda 5 zAha vADIlAla harakhacanda 251 251 251 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 251 saMjelI (paMcamahAla) 1 zAha luNAjI gulAbacanda 2 zrI sthA. jaina saMgha hA. zeTha premacanda dalIcanda 251 hATInA mALIyA 1 zeTha gopAlajI mIThAbhAha 2 a. sau. maMjulAbena bhagavAnadAsa gAMdhI 251 hArIja 1 zeTha amulakhabhAi muLajI hA. prakAzacanda amulakha 2 sva. bena candrakAntAnA smaraNArthe hA. amulakha muLajIbhAi 301 tA. 15-12-59 sudhImA membaronI saMkhyA. . 10 odya murabbIzrI 21. murabbIzrI . 57 sahAyaka membaro , . . 522 lAipha membaro 65 vIjA klAsanA membaro 675 kula membaro rAjakoTa tA. 16-12-59 sAkaracanda bhAicanda zeTha maMtrI Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zamaNane ghanA pU AcAryazrI zAstravettA AtmArAmajI mahArAja temaja zramaNa sa thanA bIjA mahArathIo temaja anya zAsaksa saMte tathA satIo. prephesara sAheba tathA vidvAna tatrIonA abhiprAye ame agAu prasiddha karI cUkyA chIe. hAlamAM AvelA navA abhiprAye A nIce prasiddha karavAmAM Ave che goMDala saMpradAyanA gAdIpati pUjya AcAryazrI bA, bra. zAstrajJa puruSottamajI mahArAjazrInA zAstro mATenA udagAre - pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja Agama prakAzanane aMge zarIranI darakAra karyA vagara ahanIza tanatuMDa mahenata karI rahyA che tene mATe dhanyavAda che kAraNake zAstroddhAra samiti dvArA temanAM bahAra paDelA zAstronuM vAcana kanA mane te uparathI khAtrI thaI che ke bIjA prakAzana karatAM pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAje mahenata laIne je prakAzana karyA che te mane zreSTha lAge che ? Aje pUjya AcArya zrI gurudeva puruSottamajI mahArAjanA svamukhethI uparanA zabdo sarI paDayA che tenI me A neMdha karI che. li. sAkaracaMda bhAicadazeTha goDala tA. 20-paradhira Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amadAvAda sAragapura pI. pAnAcaMda jhaveracaMdane upAzraya saMvata ra01pa, nI prauSTIyadApUrNamA budhavAra vayovRddha thavAsI munizrI mANekacaMdajI - che : , ' mahArAjano abhiprAya. che. AcArya ghAsalAlajI mahArAja, , ApanA taraphathI bahAra AvelAM zrI AcArAga sUtra bhA. 1 ane bhA rahe, zrI dazavaikAlika bhA 1 le, zrI uttarAdhyayanajI bhA. 1le, tathA Avazyaka sUtra vAMcI vicArI paralAsa bhAva thaye, jJAna tAjuM thayuM ane ghaNuM ja navuM jANavAnuM maLyuM. yuge yuge dharNoddhAraka mahApuruSa thaI gayA, te pramANe ApazrIe pravacananI prabhAvanAno uddhAra karI tIrthakara jina nAma karma upAryuM che te mahAvIra prabhunA siddhAMtane ahanIza vaMdana namaskAra che. pU zrI. ghAsIlAlajI mahArAjanI AgamabatrIsI - AjathI 15 varSa pahelAM marudhara . pUzrI ghAsIlAlajI ma. saurASTramAM padhAryA, ane saurASTranA Agamapriya mahAnubhAvoe temanI vidvattA, saMskRta jAvAnuM temanuM jJAna vagere jaIne temane vinaMtI karI ke ApaNA samAja mATe hajAra varSa sudhI jIvita rahe tevuM saMskRta TIkAvALuM Agama sAhitya ApanA dvArA lakhAze te te jene samAja mATe khUba ja upayogI thaI paDaze, A vAta pUjyazrIe kabula karI. zAstroddhAra samiti nAmanI saMsthA sthapAI ane DAka taDakA chAMyA nihALyAM pachI A samiti Aje ghaNu majabuta banI gaI che teNe atyAra sudhImAM 17-18 agame prasiddha karyA che. 3-4 Aga presamAM chapAI rahyAM che. 4-5 Agama lakhAIne taiyAra thaI rahyAM che ane mAtra 7-8 Aga have lakhavAnAM bAkI rahyAM che. je pU. zrI ghAsIlAlajI ma nI zArIrika sthiti zAsanadevanI kRpAthI barAbara raheze te traNa varSamAM A saMpUrNa batrIzI lakhavAnuM kArya pAra paDaze A mATe ame 5 zrI ghAsIlAlajI ma ane zAstroddhAra samItIne anekAneka dhanyavAda pAThavIe chIe ane IcchIe chIe ke A kArya nirvine pAra paDe. tatrI " sthAbakavAsI jaina" tA. 5-12-59 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstroddhAranuM bhagIratha kArya jaina zAstroddhAra samiti mAraphata pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja zAstra upara saskRta TIkA lakhI rahyA che temaja tenA anuvAdo gujarAtI temaja hiMdI bhASAmAM sAthe thAya che ane A rIte eka zAzva cAra bhASAmAM pragaTa thAya che. AvAM zAstro lagabhaga 18 thI 20 pragaTa thaI gayAM che ane 35 lagabhaga Agama saMskRta TIkA sahita lakhAI gayAM che eka batrIzInA sapUNa pustake lagabhaga 50-60 jeTalI zikhyAmA thaze ane zAstroddhAra samiti te saMpUrNa batrIzI mAtra 251 rUpiyA bharanArane ghera beThAM pahoMcADe che ke jenI kiMmata Azare 800 thI 900 lagabhaganI thAya. ATalI sastI kiMmate Agama batrIzI ghera ghera poMcADavAnuM kArya keIe paNa Aja sudhI karyuM hoya te A prathama ja che. A pahelAM eka prayAsa pUjya zrI amulakharIjI mahArAje Aga upara hiMdI anuvAda karela ane jene zeTha sukhadeva sahAya javAlAprasAde chapAvIne dareka jagyAe mata pahoMcADela paNa te vakhate badhuMya kAma sastu hatu jyAre atyAre te kAgaLanA bhAva 10 gaNo vadhI gayA che. temaja chapAI vagerenA bhAva paNa vadhyA che te uparAMta A zAstro te saMskRta TIma sAthe pragaTa thAya che eTale A sUtranI batrIzInI kimata eka hajAranI AMkIe te paNa ochI che. mATe AvI sudara taka keI paNa sagha ke saMsthA jatI na kare evI zrena samAjane amArI vinaMtI che pAMca varasa pachI A batrIzI hajAra rUpiyA detAM paNa nahi maLe e saue khAsa dhyAnamAM rAkhavA jevuM che A uparAMta A bhagIratha kAma samiti ane pUjyazrI je utsAhathI karI rahela che tene pUrNa sahakAra sAthe sahAyatA ApavI paNa jarUrI che A kAma ApaNuM ja che ema dareka sAdhu sAdhvIo paNa samaje ane dareka saMghe paNa samaje. taMtrI "jena ti" tA. 20-12-59 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / zrI vItarAgAya namaH / / jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAja-viracita muniharSiNITIkAsamalakRtam dazAzruta skandha sUtram (maGgalAcaraNam ) ( indravajrAntargatavAlAnAmakachandaH ) zrIvarddhamAnaM guNasannidhAnaM, siddhAlaye zAzvatarAjamAnam / dharmopadezAdividheniMdAnaM, namAmi bhaktyA jagatIpradhAnam // 1 // / ( zikhariNIchandaH) cartujJAnopetaM jinavacanapIyUSamatulaM, pibantaM karNAbhyAmavirati puTAbhyAM guNagRham / aghaughaM bhindantaM sakalajanakalyANasadanaM, praNamya premNA taM guNiSu guNinaM gautamaminam // 2 // dazAzrutaskandhasUtrakI muniharSiNI TIkA kA hindI anuvAda / zAstra kI nirvighna samApti ke liye maMgalAcaraNa karate haiM : " zrIvarddhamAna"-miti-zAzvata siddhigatimeM virAjamAna, ananta kevalajJAnAdi guNoM ke nidhAna zrutacAritra dharma ke upadezaka aura triloka ke vandanIya zrIcaramatIrthaGkara vardhamAna svAmI ko maiM (ghAsIlAla muni) bhaktibhAvase namaskAra karatA hU~ // 1 // dazAzrutaskandhavanI muniharSiNa TIkAne | gujarAtI anuvAda, bhagavAyae. zAstranI nirvidhdha samAptine mATe maMgaLAcaraNa kare che 'vardhamAna' miti-ni22 siddhigatibhA vimAna, mananta jJAnA guNenA nidhAna (bhAra). kRtacAritra dharmanA upadezaka, tathA trilekanA vandanIya zrI caramatIrthakara vardhamAna svAmIne huM(ghAsIlAla muni) bhakitabhAvathI namaskAra karUM chuM (1) Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - dazAzrutaskandhasUtre ( zardUlavikrIDitam) padakAyapratipAlakaM ca karuNAdharmopadezapradaM, yatnAtha mukhavastrikAvilasitAsyendu prasammAnanam / antardhAntavinAzakAdhrinakharajyotizcayaM cintayan , __ vanditvogavihAriNaM guruvaraM paJcavratArAdhakam // 3 // jainI sarasvatIM natvA, TIkA vAlopakAriNIm / dazAzrutaskandhamUtre, kurve'haM muniharpiNIm // 4 // "caturjJAnopeta"-miti-matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna aura manaH paryayajJAna, ina cAroM jJAna ke dhArI, tathA anupama aura bhagavAna ke mukha dvArA amoghadhArA se nikale hue vacanarUpa amRta ko karNapuTa se satata pInevAle, sadguNoM ke bhaNDAra, pApa kA nAza karane vAle, sakala bhavyajIvoM ke kalyANakAraka, guNijanoM meM zreSTha una gaNadhara gautamasvAmI ko namrabhAvase namaskAra karake // 2 // tathA- " paTakAye"-ti - paTTakAya ke rakSaka, dayA - dharma ke upadezaka, tathA jinakA mukhacandra vAyukAyAdi jIvoM kI rakSA ke liye DorAsahita mukhavastrikA se suzobhita hai, arthAt jIvoM kI yatanA ke liye mukhapara DorAsahita mukhavastrikA dhAraNa karane vAle haiM ataeva jinakA mukha zAntarasa se pUrNa hai| jinake nakhoM kA teja-puMja prANiyoM ke hRdaya meM rahe hae mithyAtva- rUpa andhakAra kA vinAza karane vAlA hai, aise paMcamahAnatadhArI, ugra- vihArI guruvara kA dhyAna aura namaskAra karake // 3 // "caturjJAnopeta'-miti- bhatijJAna, zrutajJAna, mavadhijJAna tathA mana:paryava. jJAna, e cAreya jJAnathI yukta, tathA anupama-jemanI barAbara keI nathI evA, tathA bhagavAnanA mukhadvArA ameghadhArAthI nIkaLelAM vacanAmRtane karNapuTathI (kAnethI) satata pIvAvALA, sadaguNenA bhaDAra, pApane nAza karavAvALA, tamAma bhavyajIne kalyANakAraka, guNIjanomAM uttama evA gaNadhara gotama svAmIne namrabhAve namaskAra karIne (2) tathA 'paTakAye-ti- paTavAnA 2kSa dhyAdhana paza, tathA bharnu mukhacandra vAyukAya Adi nI rakSAne mATe derAsahita mukhavastrikAthI suzobhita che- arthAta jInI yatanA mATe mukhapara derAsahita sukhajhikA dhAraNa karavAvALA che ane AthI jemanuM mukha zAMtarasathI pUrNa che, jemanA caraNanA nakhane teja-paMja prANIonA mananA mithyAtvarUpI aMdhakArane nAza kare che, evA paMcamahAvratadhArI, ugravihArI guruvaranuM dhyAna tathA namaskAra karIne (3) Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niharSiNI TIkA a. 1 3 iha kila paJcamagaNadharaH zrIsudharmAsvAmI jambUnAmAnaM svaziSyaM pIyUSopamavacobhirADhAdayan prazastaM saMvodhayannAha - 'suyaM me' ityAdi / mUlam - suyaM me AusaM! teNaM bhagavayA evamakkhAyaM suu0||1|| chAyA = zrutaM mayA AyuSman ! tena bhagavatA evamAravyAtam |1| TIkA - AyuSman ! = he cirajIvina ! saMyamapradhAnatayA prazastajIvin ! jambU : 1 | AyuSmannitipadaM ziSyasya jambUsvAminaH komalavacanAmantraNaM vinItatAkhyApanArtham / kiJca - tasyAzeSazrutajJAnopadezazravaNagrahaNadhAraNaratnatrayA''rAdhana 1 tathA - " jainI " - miti - jina bhagavAna kI vANI ko namaskAra kara maiM (ghAsIlAla muni ) dazAzrutaskandhasUtra kI alpabuddhi vAloM ko bodha karAne vAlI muniharSiNI nAmaka TIkA racatA hU~ || 4 || 'he' ti - isa sUtra meM paMcama gaNadhara sudharmAsvAmI apane ziSya jambU-svAmI ko amRtatulya vacanoM se Anandita karate hue uttama rIti se sambodhita karake kahate haiM-' suyaM me ' ityAdi / ( AyuSman !' iti - he cirajIvin ! saMyamI jIvana vAle he jambU ! | 'AyuSman ' aisA sukomala zabda kA sambodhana, ziSya jambUsvAmI ko vinayazIlatA dikhAneke liye diyA gayA hai / 'AyuSman ' sambodhana kA dUsarA bhI tAtparya yaha hai ki :sampUrNa jJa upadezakA zravaNa karane, grahaNa karane, dhAraNa karane, jJAna, darzana, cAritra kA ArAdhana karane aura mokSasAdhana - yogyatA kI prApti karane ke tathA 'jainI' - miti - ninabhagavAnanI vAlIne namaskAra purIne huM (ghAsIdAsa muni ) dazAAtakandhasUtranI alpabuddhivALAne bedha karAvavAvALI niSiNI nAmanI TIma rathaM cha. (4) ' ihe ' vimA sUtrama pathama gadhara sudharmA svAmI potAnA ziSya bhyU svAmIne amRtatulya vacanAthI AnaMdita karatA uttama rIte samAdhita karatAM kahe che, suyaM me ityAdi. G 1 [ AyuSyan ' iti - he thirakavI; saMyamI lavanavAjA he bhyU ! " 'AyuSman ' sevA sumbhasa zahanu samodhana, ziSya bhyUsvAmInI vinayazIlatA batAvavA mATe ApeluM che AyuSmana zabdanA samAdhananuM bIjuM paNu tAtpa e che ke-saMpUrNa zrutajJAnanA upadezanu zravaNu karavuM, grahaNa karavuM dhAraNa karavuM, jJAnadana-cAritranuM ArAdhana karavuM, tathA meAkSa-sAdhana mATe ceAgyatAnI prApti karavI e Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - dazAzrutaskandhamUtra yogyatAprAptyarthametadvacanam / vinA''yupA zrutazravaNAdimokSaparyantasiddhirna kasyacit saMbhavatIti bhAvaH / etadvacanaprabhAvAdeva jambUsvAmI mokSapadaM tasminneva janmani mApa / ___ mayA-sudharmaNA sAkSAd bhagavanmukhAt zrutaM zravaNaviSayIkRtaM na tu paramparayA, yato gaNadharANAmanantarAgamo bhavati / 'mayA zruta' mityanena 'gurukule nivasatA maye'tyartho labhyate / gurukulanivAsaM vinA hi gurucaraNasarojasparzapUrvakAbhivAdanaM tanmukhAravindaviniHsRtavacanazravaNaM ca nopapadyate / bhagavatA-atrasthabhagazabdArthaH-bhagaH- (1) jJAnaM sarvArthaviSayakam, (2) mAhAtmyam-anupamamahanIyamahimasampannatvam, (3) yazaH-vividhAnukUlapatikUlaliye 'AyuSman ' sambodhana hai / arthAt AyuSya binA zAstra zravaNa se lekara mokSataka kI siddhi koI bhI prApta nahIM kara sakatA hai / isa vacana ke prabhAva se hI jambU svAmIne usI hI janma meM mokSapad kI prApti kI // maiMne sAkSAt bhagavAna ke mukhase sunA hai paramparA se nhiiN| kyoMki gaNadharoM ko sAkSAt bhagavAn se hI Agama kI prApti hotI hai| arthAt gaNadharoM ke liye anantarAgama (sAkSAt Agama) hote haiM / 'mayA zrutam ' isa vAkya se ziSyakA guru ke samIpa nivAsa karanA sUcita hotA hai| guru ke samIpa na rahane se unake caraNakamala kA sparzapUrvaka vaMdana aura unake mukhakamalameMse nikale hue vacanoM kA zravaNa nahIM ho sktaa| bhagavatA' zabdameM jo 'bhaga' zabda hai usake daza artha hote hai / jaisesamastathI yukta hovAne kAraNe "Ayumana sa bedhana che arthAt AyuSya vinA zAstrazravaNathI mAMDIne mokSa sudhInI siddhi kaI paNa prApta karI zakatu nathI A vacananA prabhAvathI ja jakhkhasvAmIe eja janmamAM mekSapadanI prApti karI. me sAkSAta bhagavAnanA zrI mukhathI sAbhaLyuM che, paraMparAthI nahi kemake, gaNadharane sAkSAt bhagavAna dvArA AgamanI prApti thAya che arthAta gaNadharane mATe manantama ( sAkSAta mAgama ) cha 'mayA zrutam ' mA pAyathA ziSyanI shurusamIpa nivAsa kare sUcita thAya che gurunI samIpa na rahevAthI temanA caraNakamaLanA sparzapUrvaka vadana tathA temanA mukhakamalamAMthI nIkaLatA vacananuM zravaNa thaI zakta nathI. "bhagavatA' zubhA 2 'bhaga' 24 cha tenA 4za artha thAya che. rebha: Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - munirpiNI TIkA bhagazabdArtha varNanam parISahopasargasahanasamudbhUtA kIrtiH, yadvA - jagadrakSaNamajJAsamutthA kIrtiH, (4) vairAgyam - sarvathAkAmabhogAmilASarAhityam, yadvA - krodhAdikapAyanigrahalakSaNam, (5) muktiH-sakalakarmakSayalakSaNo mokSaH, (6) rUpam-sakalahRdayahAri saundaryam, (7) vIryam-antarAyAntajanyamanantasAmarthyam, (8) zrIH-ghanaghAtikarmapaTalavidhaTanajanitajJAnadarzanasukhavIryarUpAnantacatuSTayalakSmIH (9) dharmaH-apavargadvArakapATodghATanasAdhanIbhUtaH zrutacAritralakSaNaH, (10) aizvaryam-lokatrayAdhipatyaM cAsyA' (1) jJAna - jIvAdi padArthoM kA prakAza karanevAlA bodha / (2) mahAtmya - anupama mahimA / (3) yaza - anekaprakAra ke anukUla aura pratikUlaparISaha upasarga ko sahana karane se utpanna huI kIrti / (4) vairAgya--kAmabhogoM kI icchAkA sarvathA tyAga, athavA krodhAdi kaSAyoM kA nigraha / (5) mukti-samasta karmoM kA nAza svarUpa mokSa / (6) rUpa-devamanuSyoM ke hRdaya ko haraNa karane vAlA saundry| (7) vIrya--anta rAyakarmakA nAza honese AtmA meM utpanna honevAlA ananta bala / (8) zrI--ghanaghAti koMke nAza hojAne para pragaTa huI jJAna darzana sukha aura vIryasvarUpa anantacatuSTayalakSmI / (9) dharma-zrutAdirUpa, tathA yathAkhyAtacAritrasvarUpa jo ki mokSakA dvAra kholane meM sAdhana hai| .: (10) aizvarya--tInaloka kA svAmitva / (1) jJAna- pAhi pahA A 42vApAko mAdha. (2) mahAtmyaanupama bhalibhA. (3) yaza- bhane prA2nA bhAnu tebhara pratikUla pariSaDa 64sAne sahana 42vAthI utpanna thayeeI ti. (4) vairAgyamAnI chAne sarvathA tyAga, athavA yA pAyana nis (5) mukti- samasta nA nAtha 2135 mokSa (6) rUpa- va manuSyonAyane ravAvA. soya. (7) vIrya- antarAya 4bhani nAza thavAthI mAmAbhai Sun tu mananta ma (8) zrI-dhanadhAti bhni| nAza thavAthI prApta thayelI jJAna darzana sukha tathA vIryasvarUpa anantacatuSTalakSamI. (6) dharma- zruta mA 35, tathA yayAvyAta yAcitra 2135, re bhAkSanAM dvAra povAmA sAdhana che. (10) aizvarya-yona svAmitva Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 6 zrI dazAzrutaska stIti bhagavAna, tena bhagavatA jJAnAdiyuktena tena - tIrthaGkareNa vakSyamANArthasya tIrthaGkara bhApitatvAttacchabdenAtra tIrthaGkara parAmarzaH / uktaJca - " atthaM bhrAsada arihA, suttaM gaMyaMti gaNaharA NiuNA" ityAdi / bhagavatIrthaGkaropadiSTamartharUpamAgamamupAdAya medhAvino gaNadharA mUlarUpamAgamaM nivadhnantItyarthaH / evaM vakSyamANarItyA AkhyAtaM - dvAdazapariSatsu kathitam / AgamoktArthasya kAlpanikatvAbhAvAd dravyArthikanayenArtha rUpo'yamAgamo'nAdiriti bhAvaH / eSA paramparA varivarti - sarveSAM gaNadharANAM vinItaiH svasvAntevAsibhirmokSamArge savinayaM pRSTA gaNadharAH " suyaM me" iti vAkyaM pravadanti / uktaJca --- f > W ye saba artha jinameM pAye jAte haiM ve bhagavAn haiM / una tIrthakara bhagavAnane Age kahe jAne vAle bhAvoM kA nirUpaNa kiyA hai / ataH yahA~ "tena" zabda se tIrthakara artha lenA cAhiye / kahA hai, ki :- " atthaM bhAsaI arihA suttaM gaMtheti gaharA giuNA" ityAdi / arthAt artharUpa Agama tIrthakara bhagavAna' kahate haiM aura usI arthako mUla AgamarUpameM gaNadhara gU~thate haiM / 1 4. una bhagavAna ne usa artha ko dvAdazavidha pariSada meM vakSyamANa rIti se kahA hai / yaha artharUpa Agama sarvajJakathita hone ke kAraNa sarvathA satya hai kAlpanika nahIM haiM / aura dravyArthika naya se anAdi hai / } } Y sava gaNadharoM kI yahI paripAThI hai ki ve vinaya ke sAtha apane 2 vinIta ziSyoM ke pUchane para 'suyaM me' esA vAkya bolate haiM, kahA bhI hai- A sa artha jemA maLe che te bhagavAna che. te tIrthaMkara bhagavAne AgaLa 752 heDevAbhA bhAvanAra lAvonu ni3yayu yu che mArTa gaDa 'tena' 'zahathI tIrtha42 martha sevA yo che :- 'atthaM bhAsai arihA suttaM gaMthaMti gaNaharA NiuNA' tyAhi, arthAt-artha35 bhAgama tIrtha 42 bhagavAna Ahe che ane te arthane bhUja-bhAgabha-35bhAM gazudharo zUthe che. te bhagavAne te arthane dvAdazavidha pariSamAM vakSyamANu artharUpa Agama saCnathI kahevAelA heAvAnA kAraNathI sarvathA nathI dravyArthika naya vaLI daSTithI anAdi che. sarve gaNadharAnI e paripATI che ke te vinaya sAthe ziSyonA yUvAthI ' suyaM me meva 9 vAbhya moche, u rIte kyo che. A satya che kAlpanika pAtapeAtAnA vinIta che. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 1 dazAzrutaskandhasUtra zabdArthaH (bhujaGgaprayAtam) " svaziSyarudAramabhAvaiH sudhIbhiH, sadA sevyamAnAH prapRSTA gaNIndrAH / dayAsindhavo bandhavo maJjavAcA, - "muyaM me" iti pratyabhASanta sarve" // 1 // iti / atha dazAzrutaskandhasUtrazabdArthoM nirUpyate-dazAdhyayanapratipAdakaM zAstraM dazA, sA cA'sau zrutaskandhaH-gurusamIpe zrUyate zravaNaviSayIkriyate iti zrutamprativiziSTArthapratipAdanaphalaM bhagavato nisRSTamAtmIyazravaNakoTaramaviSTaM kSAyopaza- . mikabhAvapariNAmAvirbhAvakAraNaM, tata, skandhaH vRkSaprakANDa iva / athavA zrUyante iti zrutAni pUrvoktAni, teSAM skandhaH samUhaH, sa eva sUtram Agama iti prabhAvazAlI vuddhimAn apane 2 ziSyoM dvArA vinIta bhAvase pUche jAne para dayA ke sAgara, jagadvandhu, SaDjIvanikAya ke bandhu sabhI gaNadharadeva apanI komalavANI se 'suyaM me' aisA pharamAte haiM kintu 'maiM kahatA hU~ ' esA nahIM bolate // 1 // __ dazAzrutaskandha sUtrakA zabdArtha isa prakAra hai :-daza adhyayana ke vivecana karane vAle zAstrako dazA kahate haiN| guru ke samIpa meM jo sunA jAtA hai usako zruta kahate haiM / jo ki sarvottama arthakA pratipAdana karatA hai / bhagavAn ke mukha kamala se nikala kara bhavyajIvoM ke karNavivara meM praveza kara kSAyopazamika bhAvako prakaTa karanekA kAraNasvarUpa hai vahI vRkSa ke skandha- (jahA~ se zAkhA Adi nikale ) svarUpa hai / tAtparya yaha hai ki :- daza adhyayana kA prati prabhAvazALI buddhimAna, pitapotAnA ziSyo dvArA vinIta bhAvathI kAMIpaNa pUchavAmAM AvatAM, dayAnA sAgara, jagabaMdhu, SaDUchavanikAyanA baMdhu, sarve gaNadhara he patanI maja pAthI 'suyaM meM' mema bhAve che. paraMtu 'huI chu' ma mAsatA nathI (1) dazAzrutaskaMdha sUtrane zabdArtha A prakAre che - deza adhyayananuM vivecana karavAvALAM zAstrane dazA kahe che. gurunI samIpamAM je sAbhaLavAmAM Ave che tene zrata kahe che ke je sarvottama arthanuM pradipAdana kare che bhagavAnanA mukhakamalathI nIkaLI. bhavya jIvonA karNa--vivara (kAna) mAM praveza karI kSAyApathamika bhAvane pragaTa karavAnA kAraNuM svarUpa che teja vRkSanA skandha (thaDe ke jyAthI zAkhA Adi nIkaLe che) svarUpa che. tAtparya e che ke - daza adhyayana Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhasUtre dazAzrutaskandhasUtram / yadvA-dazAzrutaskandhamUtramiti zabda AgamavizeSe prsiddhH| asya dazAkalpa iti paryAyaH / ___ asya dazAdhyayanAni, tatra-(1)prathame'dhyayane-viMzatirasamAdhisthAnAni / (2) dvitIye ekaviMzatiH shvlaaH| (3) tRtiiye-trystriNshdaashaatnaaH| (4) caturthe'STau gnnismpdH| (5) paJcame-daza cittasamAdhisthAnAni / (6) paSThe-ekAdazopAsakapratimAH / (7) saptame-dvAdaza bhikSupatimAH / (8) aSTame-varddhamAnasvAmino hastottarAsu uttarAphalgunInakSatreSvityarthaH paJca kalyANAni babhUvuriti / (9) navame-trizanmohanIyasthAnAni / (10) dazame-nava nidAnasthAnAni santi |mu01|| . tatra viMzatyasamAdhisthAnAkhyaM prathamamadhyayanaM mArabhyate, tatredamAdisUtram'iha khalu' ityaadi| mUlam-iha khalu therehiM bhagavaMtehiM bIsaM asamAhiTANA paNNattA, kayare khalla therehi bhagavaMtehiM vIsaM asamAhidANA pAdana karane vAlA yaha Agama hai / athavA cheda sUtroM meM AgamavizeSa kA nAma dazAzruta skandha hai aura isako dazAkalpa bhI kahate haiM / isa Agamake daza adhyayana haiN| (1) prathama adhyayana meM vIsa asamAdhiyoM kA varNana hai / (2) dvitIya adhyayana meM ikkIsa zabala doSoM kA / (3) tRtIya adhyayana meM tetIsa AzAtanAoM kA / (4) caturtha meM ATha gaNisampadAoM kA / (5) paMcama meM dazacitta samAdhikA / (6) chaThe meM upAsaka kI gyAraha pratimAoMkA / (7) sAtaveM meM bAraha bhikSupratimAoMkA / (8) AThaveM meM zrI vardhamAna svAmI ke pA~ca kalyANoM kA / (9) nauveM meM tIsa mahAmohanIya karmoM kA aura (10) dazaveM meM nava nidAnoM kA varNana hai // sU0 1 // . pratipAdana karavAvALuM A Agama che athavA cheda sUtramAM AgamavizeSanuM nAma dazazrutaskaMdha che. ane Ane dazAkalpa paNa kahe che A AgamanAM daza adhyayana che (1) prathama adhyayanamAM vIsa asamAdhionuM varNana che (2) dvitIya adhyayanamAM ekavIsa zabala denuM, (3) tRtIya adhyayanamAM tetrIsa mAtanAmAnu, (4) caturtha mA mA gasipahAsAnu, (5) 5yamamA shcittasamAdhinuM, (6) chaThThAmAM upAsakanI agIAra pratimAonuM, (7) sAtamamAM bAra bhikSupratimAmAtu, (8) mA mAmA zrI va bhAna svAbhAnA pAya 4kSyAyAnu, (6) 14. , mAmA trIsa mohanIya karmonuM, tathA (10) dazamAmAM nava nidAnenuM varNana che. sUnA Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munitopiNI TIkA a. 1 asamAdhisthAna varNanam paNNattA ime khallu te therehiM bhagavaMtehiM vIsaM asamAhiTANA paNNattA / taM jahA- // sU0 2 // chAyA-iha khalu sthavirairbhagavadbhiviMzatirasamAdhisthAnAni prajJaptAni, katarANi khalu tAni sthavirabhaMgavadbhiviMzatirasamAdhisthAnAni prajJaptAni ?, imAni khalu tAni sthavirairbhagavadbhiviMzatirasamAdhisthAnAni prajJaptAni / tadyathA-||mu0 2 // paJcamagaNadharadevaH zrIsudharmasvAmI svaziSyaM zrIjambUsvAminaM pratyAhahe jambUH ! iha-asmin jinazAsane khalu-nizcayena sthaviraiH = bhagavatkathitatapaHsaMyamAdyanuSThAne sIdataH pramAdAdinA tatrA'pavartamAnAMzca munIn aihikapAralaukikA'pAyAn pradarya punastatra sthirIkurvantIti sthavirAH, taistathA, bhagavadbhiH lokAtizAyimahimabhiH vIryAntarAyakSayopazamajanyasakalagrAhyavacanaprabhAvasampannazca zrutake valibhiH, viMzatiH-viMzatisaMkhyakAni, asamAdhisthAnAni 'tatra' iti-una daza adhyayanoM meM vIsa asamAdhisthAna nAmakA prathama adhyayana kA AraMbha kiyA jAtA hai| usameM yaha Adi sUtra hai - 'iha khalu' ityAdi / paJcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI apane ziSya jambusvAmI ko kahate haiM ki-he jambU ! isa jinazAsana meM jo tapa saMyama ke anuSThAna meM sIdAte (kheda pAte hue) tathA pramAda Adi se saMyama kriyA meM pravRtti nahIM karate hue muniyoM ko isa loka paraloka sambandhI aneka duHkhoM ko dikhAkara tapa saMpama meM sthira karane vAle sthavira kahalAte haiM, bhagavAn arthAt - alaukika mahinA vAle, tathA vIryAntarAya ke kSayopazama se utpanna sakalajanagrAhya vacana vAle zrutakevalI kahalAte haiM, una sthavira agavAn zrutakevaliyoM ne asamAdhi ke vIsa "tatra Iti e daza adhyayanamAM vIsa asamAdhisthAna nAmanA prathamaadhyaynnii mA2 mA 42vAmA mA cha tabhai - mAhisUtra cha:- "iha khalu' tyAhi. paMcama gaNadhara zrI sudharmAsvAmI pitAnA ziSya jakhkhasvAmIne kahe che kehe jambu ! A jinazAsamAM je tapasaMyamanA anuSThAnamAM sIdAtA (kheda karatA) tathA pramAda AdithI sacama kriyAmAM pravRtti karatA nathI evA munione A leka tathA 52 samadhI mane ho mADI ta5 sayamamA sthi2 42vAvANa sthavira / kahevAya che, bhagavAnU-arthAt alaukika mahimAvALA, tathA vIryaMtarAyanA kSaya-upazamathI Surna sa nayA (dha bhAse! svii4|te41) kyana pAvApA 'zrutakevalI' kahevAya che. te sthavira bhagavAna zrutakevalioe asamAdhinAM vIsa sthAna kahyAM che. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhasUtre samAdhiH samyaGmokSamArgAvasthAnarUpaH saMyamamArgapravRttirUpA''tmapariNAma ityarthaH, nasamAdhirasamAdhiH, tasya sthAnAni=asamAdhisthAnAni prajJaptAni-pratipAditAni / ____ katarANi kAni khalu tAni sthaviraibhagavadbhiviMzatirasamAdhisthAnAni prajJaptAni-kathitAni ? etasyottaramAha--'imAni khalvi'-ti-imAni vakSyamANarUpANItyarthaH / zeSaM sugamam / tadyathA-taddarzayati ____ nanu yadA bhagavataiva viMzatirasamAdhisthAnAni kathitAni tadA 'sthavireMbhagavadbhirimAni viMzatirasamAdhisthAnAni pratipAditAnI'-tyevaM kathamuktam ? iti cet , zRNu--sthavirA bhagavantaH zrutakevalinA bhavantIti teSAM bhagavatsadRzavaktRtvasiddhayarthaM teSAM yathArthapratipAditaviSayANAM bhagavaduktAthaiH saha samatAM sthAna kahe haiM / samyak mokSamArga meM sthita rahane ko arthAt saMyama mArgameM pravRtti karane rUpa AtmAkA pariNAma ko samAdhi kahate haiN| usase bhinna ko asamAdhi kahate haiN| jambU svAmI pUchate haiM ki he bhadanta ! sthavira bhagavAn zrutakevAliyoM ne jina bIsa prakAra ke asamAdhisthAnoM kA varNana kiyA hai ve asamAdhisthAna kauna se haiM ? sudharmAsvAmI kahate haiM-' imAni khalu' iti, he jambU ! ve vIsa asamAdhi sthAna isa prakAra haiM yahA~ para yaha prazna hotA hai ki yadi bhagavAn ne hI bosa asamAdhisthAna kahA hai to "sthavira bhagavanto ne vIsa asamAdhisthAna kahA hai" aisA kyoM kahA hai ? kyoM ki jina 2 bhAvoM kA varNana tIrthakara bhagavAna karate haiM unhIM bhAvoM ko lekara hI sthavira bhagavAna bhI nirUpaNa karate haiN| isakA samAdhAna yaha hai ki-sthavira bhagavAna prAyaH zrutakevalI hote haiN| unake bacana bhagavAna ke jaise hI hote haiM, samyapha mokSamArgamAM sthita rahevuM, arthAt - sayamamArgamAM pravRtti karavA rUpa AtmAnAM pariNAmane samAdhi kahe che tenAthI bhinnane asamAdhi kahe che. jabUsvAmI pUche che ke-he bhadanta! sthavira bhagavAna zratakevalIoe je vIsa prakAranAM asamAdhi sthAnenuM varNana karyuM che te asamAdhisthAna kayAM kayAM che ? sudhamAM svAmI kahe che- 'imAni khalu' |ti, yU! vIsa asamAdhisthAna mA 2i cha ahIM prazna e thAya che ke je bhagavAneja visa asamAdhisthAna kahyAM che te "sthavira bhagavAne e vIsa asamAdhisthAna kahyA che ema kema kahyuM che. kemake je je bhAnuM varNana tIrthakara bhagavAna kare che teja bhAvene laIne ja sthavira bhagavAna paNa nirUpaNa kare che AnuM samAdhAna e che ke-sthavira bhagavAna prAya: zrutakevalI. hoya che, temanAM vacana bhagavAnanAM jevAM ja hoya che. evI vAta sAbita karavA mATe, Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munitoSiNI TIkA a. 1 asamAdhisthAna varNanam darzayatuM caivamuktamiti / ayamatra paryavasitArthaH-zrutakevalina,'pi bhagavanta iva samyag vaktumahentItyuktaM yuktiyuktaM siddhayati / nanu bhagavatkathitaviMzatyasamAdhisthAnato'dhikAnAM-viSaya--kaSAya-nidrAvikathA-prabhRtInAmapyasamAdhisthAnAnAM sambhave'pyasamAdhisthAnAnAM viMzatitvameva bhagavatA kathaM kathitam ? iti cet, maivam, tato'dhikAnAM sarveSAmapi bhagacaduktaviMzatyanyatamasthAneSvevAntarbhAvAt // sU0 2 // atha viMzatisamAdhi sthAnAni krameNAhamUlam-dava-davacArI yAvi bhavai 1 / apamajiyacArI yAvi bhavai 2 / duppamajiyacArI yAvi bhavai 3 // suu03|| chAyA-druta-drutacArI cApi bhavati 1 / apramArjitacArI cA'pi bhavati 2 / duSpamArjitacArI cApi bhavati 3 / ||suu0 3 // ___TIkA-drute-drute'-tyAdi / (1) druta-drutacArI zIghrazIghragAmI bhavati aisI bAta sAbita karane ke liye, aura bhagavAna ke kahe hue artha ke sAtha unake kahe hue viSaya kI samAnatA dikhAne ke liye aisA kahA hai / yahA~ yaha bAta siddha hotI hai ki-zrutakevalI bhI bhagavAna kI taraha samyak bolate haiN| viSaya, kaSAya, nidrA, vikathA Adi asamAdhisthAna vIsase adhika pratIta hone para bhI una savakA antarbhAva vIsa meM hI ho jAtA hai, isa Azaya se bhagavAna ne bIsa kA hI parigaNana kiyA hai ||suu02|| aba bIsa asamAdhisthAna kramase kahate haiM:'davadava' ityAdi / davadava-atizIghra calane vAlA sAdhu prathama asamAdhisthAna ke tathA bhagavAne kahelA arthanI sAthe temanA kahelA viSayanI samAnatA dekhaDavA mATe e pramANe kaheluM che. ahIM e vAta siddha thAya che ke zrutakevalI paNa bhagavAnanI jema samyak bole che ta, viSaya-kaSAya-nidrA-vikathA Adi asamAdhisthAna vIsathI vadhAre pratIta thAya che chatAM e badhAMne antarbhAva vIsamAMja thaI jAya che, e hetuthI bhagavAne vIsanI ja * nA 4 // cha. ( sU0 have vIsa asamAdhi sthAna krama pramANe kahe che - .' davadava 'tyAdi davadava- atizIdhra cAlavAvALA sAdhu prathama asamAdhisthAnanA deSanA bhAgI Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ., dazAzrutaskanya mutre sa prathamA'samAdhisthAnadopabhAgI jAyate / zIghrazIghragamanena IryAsamityupayogAbhAvaH, tena prANivirAdhanA, AtmavirAdhanA ca, tayA ca saMyamavirAdhanA, tayA ca kaTukaphalapadakarmabhavaH, tena saMsAraparibhramaNaM, tena karmakSayAbhAvaH, tena kevalajJAnA'mAptiH, tayA sakalakarmakSayA'bhAvaH, tena ca mokSAbhAvaH / tasmAnmumukSuNA 'jayaM care' iti bhagavadvAkya manasi nidhAya IryAsamityArAdhanena saMyamArAdhanA vidheyaa| evaM sarvatra yathAsthAnaM yojanIyamiti bhAvaH / 1 / - (2) apramArjitacArI-apramArjite, divase prabhUtajIvasaGkule sthale, tathA rajanyAdau rajoharaNAdinA pramArjanarahite sthAne carituMcalituM zIlamasyeti tathA rajoharaNAdinA pramArjanarahitasthale gamanazIlo dvitIyA'samAdhimyAnadopabhAgI bhavatItyAzayaH / 2 / doSa kA bhAgI hotA hai| atizIghra calane se IryAsamiti kA upayoga nahIM rhtaa| usase mANivirAdhanA aura AtmavirAdhanA hotI hai, tathA saMyamavirAdhanA hotI hai / anantara kaTuka phala dene vAlA karmabandha hotA hai| usase saMsAra meM paribhramaNa hotA hai / ataH karmakA kSaya nahIM hotaa| usase kevalajJAna kI prApti nahIM hotI hai| kevalajJAna kI aprApti se sakala karmo kA kSaya nahIM hotaa| usase mokSa kA abhAva rahatA hai / isaliye mumukSu ko " jayaM care" aisA bhagavAn kA vAkya manameM rakhakara IryAsamiti ke ArAdhana se saMyama kI ArAdhanA karanA cAhiye / isI prakAra saba jagaha yathAyogya yojanA karanA ucita hai / / "apramArjitacArI"-divasa meM jahA~ aneka jIva hoM aise sthAna meM aura rAtrimeM rajoharaNa bagairaha se . na pUMje hue sthAnameM calane thAya che ati zIdhra cAlavAthI Isamitine upaga rahetuM nathI. tethI prANika virAdhanA tathA AtmavirAdhanA thAya che. tathA saMcamavirAdhanA thAya che tyArapachI kaDevAM phaLa devAvALAM kamabandha thAya che, tethI saMsAramAM paribhramaNa thAya che A pramANe kamane kSaya thatuM nathI vaLI tethI kevalajJAnanI prApti thatI nathI kevaLajJAnanI aprAptithI kene kSaya thatuM nathI. tethI mezane abhAva rahe che. A mATe mumukSuoe "jayaM careza bhagavAnanu vAdhya bhanamA rAmIna samitinI mArAdhanAthI sayamanI ArAdhanA karavI joIe A prakAre badhI jagAe yathAyogya yojanA 42vI thita che (1) 'apramArjitacArI' sinA vamate jyAM mane DAya mevA sthAnamA tathA rAtrie rajoharaNa vagerethI vALela na hoya evA sthAnamAM cAlavAvALA muni Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munitoSiNI TIkA a. 1 asamAdhisthAna varNanam 13 (3) duSpramArjitacArI - avidhinA'nupayogena ca rajoharaNAdinA pramArjite mArge carituM zIlamasyeti sa tathA bhavati / apizabdAt - zayyAsaMstArakopakaracArapravaNAdipariSThApanakriyAyA grahaNam / idaM tRtIyamasamAdhisthAnam / trINyetAni iryAsamitisambandhIni asamAdhisthAnAni kathitAni ||03 || mUlam - airitta - sejjAsaNie // sU0 4 // chAyA - atirikta - zayyAsanikaH // su0 4 // TIkA- 'arita' ityAdi atirikta-zAstroktamaryAdAto'dhike zayyA zarIrapramANA, upalakSaNAt saMstArakazca - sArddhahastadvayapramANaH, Asyate - upavizyate' sminityAsanam = AtA panAsvAdhyAyAdisthAnam, upalakSaNAdvasatyAdikaM yetyanayoritaretarayogadvandvastathA iti atiriktazayyAsane tAbhyAM vyavaharatIti atiriktavAlA muni dUsarI asamAdhisthAnarUpa doSakA bhAgI hotA hai | 2 | "duSpramArjitacArI" avidhi se tathA binA upayoga ke rajoharaNa Adi se pramArjita kiye hue mArga meM calane kA jisakA svabhAva hai vaha tIsarA asamAdhisthAna doSa kA bhAgI hotA hai // 3 // api zabda se zayyA saMstAraka upakaraNa Adi ke viSaya meM bhI samajha lenA cAhiye / ye tInoM sthAna IryAsamitisambandhI haiM ||3|| sU03 // "airitta" ityAdi / jisa para sote haiM usako zayyA kahate haiM / usakI lambAI zarIra jitanI hotI hai / aura upalakSaNa se saMstAraka ( saMdhArA) kA bhI grahaNa kiyA jAtA hai / saMstAraka DhAI hAthakA hotA hai / jisake Upara baiTha jAya use Asana kahate haiM / AtapanA svAdhyAya Adi kA sthAna / upalakSaNane nivAsasthAna bhI liyA jAtA hai / maryAdA se bIjA asamAdhisthAnarUpI doSanA bhAgI thAya che. (2) "" duSpramArjitacArI " avidhithI tathA upayoga vinA vAjesA bhArgabhAM cAlavAno jenA svabhAva che te trIjA asamAdhisthAna deSanA bhAgI thAya che. (3) " api " zahathI zayyA, sastAra, upa42 Ahi viSayabhAM ya sabha levuM joie. kAraNa ke A traNe sthAna iyA~samitisaMbadhI che (3) 'airisa' tyAhi. nenA para suvAya che te zayyA devAya che. tenI sauMmA zarIra jevaDI hoya che, tathA upalakSaNathI sastAraka (saMthArA)nuM paNa grahaNa karAya che. sastArake ahIM hAthanuM hoya che. jenA upara besavAmAM Ave che tene Asana kahe che. te AtApanA svAdhyAya AdinuM sthAna che. upalakSaNathI nivAsasthAna paNa temAM levAya che. maryAdAthI Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 dazAzrutaskandhasUtre zayyAsanikaH, maryAdAdhikazayyAsanAdisevanena caturthA'samAdhisthAna dopabhAgI bhavati, pramANAdhikavastugrahaNe yathocitatatpamArjanA pratilekhanA virahAttepu nAnAvidhatrasasthAvarajIvotpattiH sambhAvyate,tenA''tma--saMyamobhaya-virAdhanA sambhavatyeva / atrAyaM dRSTAntaH kazcinmaryAdAtiriktazayyA-saMstArakAdisevI muniH sarveSAM zayyAdInAM yathAkAlaM pratilekhanAdhabhAve tadIyazayyAdau kunyukaprabhRtiprabhUtajIvAnAmutpattijArtA, punaHpunarguvAdiprerito'pi nAsau zayyAdikaM pratilekhayati, nApi pramArjayati, kadAcit , kRSNamahAbhujaGgastacchayyAyAM samAjagAma / sa pramAdI zayyAmapatilekhyApramAjyaiva tadupuri zayitastena bhujaGgena dapTaH prabalavedanAbhiranAlocitaadhika zayyA aura AsanakA jo upayoga karatA hai, vaha caturtha asamAnisthAna doSakA bhAgI hotA hai / .. , pramANa se adhika vastukA grahaNa karane se unakA pramArjana aura pratilekhana yathocita nahIM ho sakatA ataH unameM aneka prakAra ke basa aura sthAvara jIvoM kI utpatti kI sambhAvanA hai| usase AtmavirAdhanA aura saMyamavirAdhanA avazya hI hotI hai| yahA~ eka dRSTAnta hai| koIeka muni, pramANa se adhika zayyA aura saMstAraka rakhatA thaa| vaha zayyA aura saMstAraka AdikA yathAkAla niyamAnusAra pratilekhana karatA thaa| ataH usake zayyA saMstArAdikameM kunthuA Adi aneka jIvoMkI utpatti huI / gurujIne vAraMvAra kahA to bhI vaha apane zayyA AdikA pramArjana nahIM karatA thA / eka samaya kAlA sarpa usakI zayyAmeM (vichaunemeM ) Akara baiThagayA / baha pramAdI zayyA kA pramArjana aura pratilekhana vinA kiye usake Upara so gayA / usa sarpane usako adhika zamyA tathA Asanano je upayoga kare che te caturtha asamAdhisthAna doSanA bhAgI thAya che pramANuthI vadhAre vastu grahaNa karavAthI tenuM pramArjana tathA pratilekhana egya rIte thatu nathI AthI temAM aneka prakAranA trasa tathA sthAvara jIvAnI utpattinI saMbhAvanA che, tethI AtmavirAdhanA tathA saMyamavirAdhanA avazya thAya che. maDI 4 dRSTAta cha.-. ke eka muni pramANuthI adhika zastra tathA sastAraka Adi rAkhatA hatA te zA tathA sastAraka AdinuM yogya samaye niyamAnusAra pratilekhana karatA nahi AthI tenI zayyA tathA sastArAdikamA kunthaA Adi aneka jInI utpatti thaI. gurujIe vAraMvAra kahyuM chatAM paNa te pitAnI zayyA Adinu pramArjana karatA (sApha karatA) nahi. * eka samaya tenI zayyAmAM (pathArImAM) kALe sarSa AvIne besI gaye te pramAdI zAne pramArjana ane pratilekhana karyA vagara tenA upara suI gayA. te sarpa Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munitoSiNI TIkA a. 1 asamAdhisthAna varNanam pratikrAnto vAlamaraNena dIrghAvacaturgatisaMsAraM prAptavAn, tasmAt sAdhubhirmaryAdAMto'dhikaM zayyAdikaM na grAhyam // 4 // mUlam-rAiNia-paribhAsI // sU0 5 // chAyA-rAnika-paribhASI // 5 // TIkA-'rAyaNie'-tyAdi / ratnairjJAnAdibhivyavaharatIti rAnikaH paryAyajyeSTha ityarthaH tena paribhASituM malapituM zIlamasyeti rAtrikaparibhASI / paryAyajyeSThena saha vicadamAno'samAdhidoSabhAg bhavati // 5 // mUlam-therovaghAie // suu06|| chAyA-sthaviropaghAtikaH // 6 // TIkA-'theropaghAie' iti / sthaviraghAtacintakaH, upalakSaNAt sakala munighAtacintakaH // 6 // kATA / atizaya vedanA hone lagI, jisase apane pApako AlocanA aura pratikramaNa nahIM kara sakA, isa kAraNa vaha bAlamaraNa se marakara caturgati saMsAra ko prApta kiyaa| ataH muniyoM ko cAhiye ki maryAdA se adhika koI upakaraNa nahIM rakkhe, aura jo bhI maryAdita upakaraNa hoM unakI pratilekhanAdi kriyA yathAvasthita kare // 4 // 'rAiNiya0 / ityAdi / jJAnAdi ratnavAle rAtnika haiM, arthAt dIkSA meM vaDe rAtnika kahalAte haiM / jo sAdhu paryAyajyeSTha ke sAtha vivAda karatA hai vaha asamAdhi doSakA bhAgI hotA hai // 5 // 'thero0' ityAdi / sthaviroM kA ghAta karane ke liye vicAra karane vAlA / uptene karaDa, atizaya vedanA thavA lAgI jethI te potAnA pAyanI AlecanA tathA pratikramaNa karI zakyA nahiM e kAraNathI te bAlamaraNathI marI gayA ane catuti saMsArane prApta karyo AthI munio mATe ucita che ke maryAdAthI adhika keI upakaraNa na rAkhavuM ane je kaI maryAdita upakaraNa hoya tenI pratilekhanAdi kriyA yathAyogya kare. (4) 'rAyaNie' tyA jJAnAhilavANA zani cha. arthAt dIkSAmA mATA rAni vAya che je sAdhu paryAyaSThanI sAthe vivAda kare che te asamAdhi deSanA bhAgI thAya che. (5) 'thero0 'tyA. sthavirene ghAta karavA mATe vicAra karavAvALA, upalakSaNathI samasta muninA Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . dazAzrataskandhamUtre mUlam-bhUovadhAie // suu07|| chAyA-bhUtopaghAtikaH // 7 // TIkA-bhUovadhAie' iti / pANi-bhUta-jIva-satva-ghAtacintakaH / hiMsAdopaparAyaNaH samAdhisthAnaM na labhate, yataH sakalapANiprANatrANameva samAdhikAraNam , tammAt bhUtopaghAtacintanaM munibhirvarjanIyam // 7 // samAdhipativandhakaM kapAyaM varNayati-'saMjalaNe' ityanena / mUlam-saMjalaNe // sU0 8 // chAyA-sajvalanaH // 8 // . , . TIkA-saMjalaNe iti / pratikSaNaM krodhakartA pratikSaNakrodhI jIveSu mitrabhAvaM parityajati, mitrabhAvAbhAvena samAdhiparivarjito bhavati // 8 // mUlam--kohaNe // sU0 9 // ' chAyA- krodhanaH // 9 // lakSaNa se samasta munikA ghAta karane kA vicAra karane vAlA // 6 // _ 'bhUova0' ityAdi / prANI bhUta, jIva, satva Adi ke ghAta kA vicAra karane vAlA hiMsAdopaparAyaNa asamAdhisthAna kA sevI hai / kyoMki samasta prANiyoM ke prANakI rakSA karanA hI samAdhikA kAraNa hai, ataH bhUtopaghAtacintana ko muni varaje / samAdhiprativandhaka kaSAya kA varNana karate haiM-'saMjalaNe' iti / pratikSaNa krodha karane vAlA jIvoM ke prati mitrabhAva kA tyAga karatA hai| mitrabhAvake abhAva se asamAdhisthAnakA bhAgI hotA hai. // 8 // dhAta 42vAna viyA2 42vAvANA, (6). 'bhUova0 ' tyA prANI, bhUta, 4, satva, mAhinA yAtanA viyA2 42vAvA hiMsAdeSa parAyaNa asamAdhi sthAnanuM sevana kare che, kemake samasta prANionA prANanI rakSA karavI eja samAdhine hetu che. ethI bhUtapaghAtacintana munie vajita karavuM (7) samAdhipratibandhaka kaSAyanuM varNana kare che'sNjlnne'ti. pratikSadha 42vAvANA, pratyenA bhitra bhAvanA tyAga 43 che. mitrabhAvanA abhAvathI asamAdhisthAna deSanA bhAgI thAya che. (8) Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sunitoSiNI TIkA a. 1 asamAdhisthAnavarNanam 17 TIkA- ' kohaNe ' iti / svaparasantApakastItrakapAyItyarthaH, tasmAt samAdhimicchunA kSamAzIlena bhAvyam // 9 // mUlam - piTTisie // sU0 10 chayA- pRSThAMsikaH // 10 // TIkA- ' piDimaMsie' iti / atra pRSThazabdaH parokSArthaparaH, mAMsAzabdaH paradUSaNAviSkaraNArthaparaH ' piTThimaMsa na khAijjA' iti bhagavadvacanAt, tenapRSThe = parokSe mAMsaM = paradoSAviSkaraNamasyAstIti pRSTamAMsikaH = parokSe paradUSaNAfronton ityarthaH, nindakaH svaguNanAzakaH sarvairnizca bhavati // 10 // mUlam - abhikkhaNaM abhikkhaNaM ohArayittA bhavai // 11 // chAyA - abhIkSNamabhIkSNamavadhArayitA bhavati // 11 // TIkA- 'abhikkhaNa' - mityAdi / abhIkSNamabhIkSNaM punaH punaH avadhA'kohaNe ' iti / sva aura para ko santApa karane vAlA tIvrakaSAyI hotA hai ataH samAdhi kI icchA karane vAle ko kSamAzIla honA cAhiye // 9 // " piTTisie' iti / 35 'piTTisaMsa na khAijjA' bhagavAn ke isa vAkya se yahA~ pRSTi zabda kA artha parokSa (pIche) aura mAMsa zabda kA artha dUsaroM ke doSa ko kahanA hotA hai / tAtparya yaha hai ki jo pIche nindA karanevAlA hai vaha nindaka apane guNoM kA nAza karatA hai aura vaha sarvanindanIya hokara asamAdhisthAna kA bhAgI hotA hai // 10 // ' abhikkhaNaM' ityAdi / vAraMvAra nizcayakArI bhASA bolane vAlA asamAdhi doSa kA 'kohaNe ' chatisva tathA para ne satAya 42vAvANA tIvraSAyI thAya che. yethI samAdhinI icchA karavAvALAe kSamAzIla thavuM joIe (9) + 4 piTThimaMsie ? tyAhi " , 6 piDiseMsa na khAijjA bhagavAnanA A vAkyathI ahIM pRSThi' zabdanA A parAkSa (pAchaLa) tathA mAsa zabdanA artha bIjAnA doSane kahevA, evA thAya che tAtmaya e che ke je pAchaLathI nindA karavAvALA te nindaka peAtAnA guNAnA nAza phare che tathA te sarjeninjanIya thaine asamAdhisthAna doSanA bhAgI thAya che. (10) Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 dazAzrutaskandhasUtre rayitA = nizrayakAribhASAbhASI asamAdhidoSabhAy bhavati jAyate, dravya-kSetrakAla - bhAvAd yatra saMdeho bhavati tasmin viSaye ' idamitthameve ' - tikathanena mRpAvAdaprasaGgaH tena sakaladIpaprAptiH, tayA cA''tmasaMyamavirAdhanA, nayA ca saMsAraparibhramaNam, ataH saMdigdhaviSaye punaH punarnizcayakArimApaNaM munInAmahitAya bhavati // 11 // " mUlam - navahaM ahigaraNANaM aNuppaNNANaM uppAittA bhavai // 12 // chAyA - navAnAmadhikaraNAnAmanutpannAnAmutpAdayitA bhavati // 12 // 'TIkA - 'navaNha' miti | navAnAM nUtanAnAm adhikaraNAnAm, adhikriyate = narakanigodAdyanantajanmamaraNaduHkhagarte pAtyate yairityavikaraNAni = kalahAH, bhAgI hotA hai / dravya, kSetra, kAla, aura bhAva se jahA saMdeha hotA hai vahA~ " yaha aisA hI hai " aisA bolane se subAbAda ho jAtA hai / usase samasta doSoM kI prApti hotI hai / tataH AtmasaMyamavirAdhanA hotI hai / AtmavirAdhanA aura saMyamavirAdhanA se saMsAra meM paribhramaNa karanA paDatA hai / isaliye zaMkAyukta padArthoM ke viSaya meM bAraMpAra nizcayavAlA vacana bolanA muni ke liye ahita karane vAlA hai // 11 // 'nava' ityAdi / anutpanna navIna kalahoM ko utpanna karane vAlA a:samAdhisthAna doSakA bhAgI hotA hai / isa sUtra meM adhikaraNa zabdakA artha kalaha hotA hai / 'adhikriyate' jisake dvArA AtmA naraka nigoda Adi 'abhikkhaNaM' tyAhi vAravAra nizcayArI bhASA mosavAvAjA asabhAdhi doSanA bhAgI thAya che dravya, kSetra, kAla tathA bhAvathI jayA sa MdaeNDu thAya che. tyAM A Amaja che evuM khAlavAthI mRSAvAda thai jAya che tenAthI samasta doSAnI prApti thAya che ane pachI AtmasaMyamanI virAdhanA thAya che, AtmavirAdhanA tathA sayavirAdhanAthI saMsAramAM paribhramaNu karavu paDe che. A mATe zakAyukata padArthAnA viSayamAM vAra vAra nizrcayavAlAM vacana khelavA e munine mATe ahita karavAvALu che. (11) C , navaNha ' ityAdi na hoya tyAM navIna ulamA utpanna 42vAvANA asabhAdhi ghoSanA thAya e. sAsUtrabhAM adhi52 zabdano artha 'saha' 'mA' thAya che. 'adhikriyate'-. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 munitoSiNI TIkA-a.1 asamAdhisthAnavarNanam teSAM, tathA anutpannAnAm ajAtAnAM balahAnAm utpAdayitA-niSpAdayitA asamAdhisthAnadopabhAm bhavati, nUtanakalahotpAdako janmamaraNAyanantaduHkhacchedakasya bhavabhramaNanivArakasyA'nantajJAnAdisampAdakasyA'nayA'marapadadAyakasya vi. naya-zruta-tapa-AcArAkhyasamAdhicatuSTayasyApi saMhArako bhavati, paramparayA parasantApaka AtmasaMyamavirAdhI caturgatisaMsAre'nantakAlaM paribhnamati, anantadukhaM cAnubhavati // 12 // mUlam - porANANaM ahigaraNANaM khAphiyaviuvasamiyANaM puNodIrattA bhavai // sU0 13 // __ chAyA- purAtanAnAmadhikaraNAnAM kSamApitavyupazamitAnAM punarudIrayitA bhavati // 13 // . ___TIkA--' 'purAnanAnA' miti-purAtanAnAM vyatItAnAm kSamApitAnAM ananta janma maraNa rUpa duHkha ke khaDDe meM girAyA jAtA hai usako adhikaraNa kahate haiM / nahIM utpanna hue kalaha ko utpanna karane vAlA muni asamAdhi doSa kA bhAgI hotA hai / navIna kalaha ko utpanna karane vAlA muni janma maraNa Adi aneka alanta duHkhoM ko nAza karane vAlI, saMsAramaNa ko chuDAne bAlI, anantajJAna Adi ko dene vAlI, akSaya aura asara padako pAsa karAne vAlI vinayasamAdhi, zrutasamAdhi, tapasamAdhi aura AcArasamAdhi kA vinAzaka hotA hai| paramparAse parasantApaka aura AtmavirAdhI saMyamavirAdhI hotA huA caturgati saMsAra meM anantakAla taka paribhramaNa karatA hai| aura vahA~ ananta duHkhoM kA anubhava karatA hai // 12 // jenA dvAra AtmA naraka nigada Adi ananta janma maraNa rU5 dukhanA khADAmAM nAkhavAmAM Ave che tene adhikaraNa kahe che kajIo pedA na thatuM hoya tyAM kAjIo pedA karavAvALA muni asamAdhi deSane bhAgI thAya che. navA kaA utpanna karanAra muni, janma maraNa Adi aneka ananta duono nAza karavAvALI, sa sArabhramaNane choDavavALI ananta jJAna Adine devAvALI akSaya ane amara padane prApta karAvavAvALI vinayasamAdhi, zrutasamAdhi, tapa samAdhi tathA AcArasamAdhinA vinAzaka bane che. paraMparAthI parasa tApaka tathA AtmavirAdhI, sa yamavirAdhI thAya che, ane ema karatAM karatAM catuaitisaMsAramAM anantakALa sudhI paribhramaNa kare che ane tyA ananta du khene anubhava 4re che. (12) Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "dazAtazrutaskandhamUtre vyupazamitAnAm upazAntAnAm adhikaraNAnAM klezAnAM punarudIrayitA-punarudghATayitA asamAdhidopabhAg bhavati / prazAntaklezodIrakaH paramakalupitabhAvaM janayati, AtmasvarUpapratikUlomitrabhAvaM tyajati, samyakazraddhAsthitaparamazAntimapanayati. ratnatrayasamAdhi tyajati vinayaguNaM pariharati, dharmazukladhyAnAdAtmAnaM pAtayati, AtaraudradhyAna sevate, narakAdikugatisAdhakapariNAmapariNato vAlavIrya sphoTayati, paNDita vIryaparivarjito'pArasaMsArasAgarA''varne nimajjati // 13 // mUlam-akAle sajjhAyakArae yAvi bhavai // 14 // . chAyA-akAle svAdhyAyakArakazcApi bhavati // 14 // TIkA- akAla ' ityAdi-akAle-zAstramaryAdoktakAlaH pauruSyAdi'porANANaM' ityAdi / kSamApana kiye hue purANe upazAnta klezoM kA phira udghATana karane vAlA (ubhArane vAlA) muni asamAdhi doSa kA bhAgI hotA hai / zAnta kalahoM ko phira ubhArane vAlA atyanta kaluSita bhAvako utpanna karanA hai / AtmasvarUpa ke viruddha hokara mitrabhAva kA tyAga karatA hai / samyazraddhAkA avalambana karAne vAlI paramazAMti ko dUra karatA hai / ratnatraya kI samAdhi kA tyAga karatA hai / vinaya-- rUpa guNakA nAza karatA hai / dharmazukla dhyAna se AtmAko girAtA hai / ArtaraudradhyAna kA sevana karatA hai| naraka bagairaha kugati karAne vAle bAlavIrya kA prakAzana karatA hai aura vaha paNDitavIryase vaJcita hokara apAra saMsArasAgara ke Avata meM DUba jAtA hai // 13 // 'porANANaM' patyAhi. kSamApana rAyasA junA zAnti pAmetA pravezAne BdhATana karavAvALA (ubhAravAvALA) muni asamAdhi dezanA bhAgI thAya che. zAMta phalene pAchA ubhAgvAvALA atyanta kaluSita bhAvane utpana kare che. AtmasvarUpanI virUddha thaIne mitra bhAvane tyAga kare che samyaka zraddhAnuM avala bana karAvavAvALI paramazAMtine dUra kare che. ratnatrayanI samAdhino tyAga kare che dharmazukala dhyAnathI AtmAne nIce pADe che (AtmAnuM patana kare che) Arta raudra sthAnanuM sevana kare che naraka Adi kugati karAvavAvALAM bAlavIryanuM prakAzana kare che, tathA te paDitavIryathI ucita thaI apAra sa sArasAgaranA A (1) bhA ma jaya cha (23) Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nitoSiNI TIkA a. 1 asamAdhisthAnavarNanam rUpastadbhinno'kAlastatra svAdhyAyakArakaH - adhyayanamadhyAyaH, zobhano'dhyAyaH= hInAdhikAkSarAdirahitaM mUlasUtroccAraNaM svAdhyAyaH, tasya kArakacApi asamAdhidoSabhAg bhavati / 21 asvAdhyAye svAdhyAyakaraNena zrutajJAnAcinayaloka viruddha tvakSudradevAdijanitopasargAdiprabhUtadoSasambhavaH / yathA samyak sikto'pi vRkSa - latA - gulmAdiH svAveva phalati, akAle phalito'pi upasarga janayati, akAle dRSTo'pi megho hitAya na bhavati, akAla uptamapi vIjaM na samyaka phaladaM bhavati / tathaivA'yamapi svAdhyAyaH samucitakAla eva sAdaraM kRtaH prazasto bhavati / " akAle ' ityAdi / zAstra ko maryAdA meM jo kahA gayA hai pauruSyAdirUpa samaya vaha kAla kahA jAtA hai / usase atirikta akAla hai / usameM svAdhyAya karane vAlA honA yA adhika akSara uccAraNa karane vAlA asamAdhidoSa kA bhAgI hotA hai / asvAdhyAya meM svAdhyAya karane se zrutajJAnakA avinaya lokaviruddha vartana kSudra devoM se utpanna upasarga Adi aneka doSoM kI sambhAvanA hotI hai / jaise ThIka rIti se jala secana kiye jAne para bhI vRkSa latA gulsa Adi apanI Rtu meM hI phala dete haiM / akAla meM phala dete haiM to hAnikAraka hote haiM / akAla meM yadi megha kI vRSTi ho to bhI hitakAraka nahIM hotI hai / aura akAlameM boyA huA bIja acchA phala dene vAlA nahIM ho sakatA / isI taraha yaha svAdhyAya bhI zAstravihita kAla meM hI kiyA jAya to prazasta phala dene vAlA hotA hai / " akAle ' ityAhi zAkhanI bharyAdAmAM ne mahevAmA Avyu he 'pau3SyAdh3iya ' samaya tene 'kAla' kahe che tenAthI virUddha te akAla kahevAya che, temAM svAdhyAya karavAvALA, hIna (adhurU) ke vadhAre akSara uccAraNa karavAvALA asamAdhideSanA bhAgI thAya che. asvAdhyayamAM svAdhyAya karavAthI zrutajJAnanA avinaya, levirUddha vana, kSudra devAthI utpanna upasarga Adi aneka doSanI sa bhAvanA thAya che. jemake sArI rIte pANI pAvA chatAM paNu vRkSa latA gulma Adi peAtAnI RtumAM phaLa Ape che akAlamAM phUla Ape te hAnikAraka hAya che akAlamAM jo meghanI vRSTi thAya te paNa hitakAraka thatI nathI, tathA akAle vAvelu khIja sArAM kula devAvALu thai zaktuM nathI evIja rIte A svAdhyAya paNa zAstravihita kAlamAja karAvAmAM Ave te prazasta phUla devAvALuM thAya che Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzu taskandhasUtre masaGgato'svAdhyAyanAmAnyAha -- 1 ulkApAte - ( tArApatane ) maharaparyantamasvAdhyAyaH / bhUkampo'pyatrevAntarbhavati / 2 digdAhe - yAvaddizA'ruNimA tAvat / 3 ghanagarjite - praharamAtram / 4 vidyudvidyotane - praharamAtram / 5 vidyutpAte - aSTa - dvAdaza - poDazapraharamAtram / 6 yUpake - sandhyAmamA candraprabhA ca yatra yugapadbhavataH sa yUSakastatra sandhyAmabhAcandraprabhayormizratve zuklapakSapratipadAdidinatraye, rajanImukha praharamAtram | 'bAlacandra ' iti bhASAyAm / 7 yakSAdIptake - gagane'ntarA'ntarA dRzyamAne vidyutsadRze prakAze yAvattaddarzanam / 8 paJcavarNadhUmikA yAvatpatati tAvatparyantam / 9 mahikAyAM - 22 prasaMga se asvAdhyAya ke nAma kahate haiM arthAt kisa kAla meM svAdhyAya nahIM karanA cAhiye yaha batAte haiM: (1) jaba ulkApAta hove - tArA TUTe taba eka prahara taka asvAdhyAya hotA hai / bhUmikampa kA bhI isameM antarbhAva hai / ( 2 ) jaba taka dizA lAla rahatI hai taba taka / ( 3 ) meghagarjanA yadi hoto eka prahara taka / ( 4 ) vijalI kI camaka ho to eka prahara taka / (5) bijalI ke girane para ATha bAraha athavA solaha prahara taka / (6) yUSaka meM arthAt saMdhyA kI prabhA aura candra kI prabhA kA jisa samaya mizrabhAva hotA ho usa samaya kI - tAtparya yaha hai kizuklapakSa kI pratipadA Adi tIna tithiyoM meM rAtri ke prathama prahara meM asvAdhyAya rahatA hai / isIko bAlacandrakA asvAdhyAya kahate haiM / (7) yakSAdIptaka meM arthAt yakSacihna - AkAza meM thoDe 2 antara se bijalI jaisA prakAza dikhAI detA ho taba, jaba taka vaha cihna dikhatA A prasa ge asvAdhyAyanA nAma kahe che, arthAt kayA kAlamA svAdhyAya na karavA joie te batAve che. (1) jyAre ulkApAta thAya-tArA khare tyAre eka prahara sudhI asvAdhyAya rAkhavA, bhUka panA paNa amAMja antarbhAva che (ra) jayAM sudhI dizA lAla raganI heAya tyA sudhI (3) meghagarjanA o thAya te eka praDara sudhI (4) vIjaLI camake te eka prahara sudhI, (5) vIjaLI paDe teA ATha, khAra ke seLa prahara sudhI (6) cUpakamA arthAt sa dhyAne prakAza ane cadranA prakAzanA je samaye mizrabhAva thAya te samaye, tAtparya e che ke--suda pakSa ekama tithI Adi traNa tithIemAM rAtrinA pahelA paheAramAM asvAdhyAya rahe che, jene khAlacadranI asvAdhyAya kahe che (7) yakSAdIptakamA arthAt yakSacinha AkAzamAM gheADI gheADI vAre vijaLI jevA prakAza ApatuM dekhAtuM haiAya tyAre, jyAM sudhI Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munitoSiNI TIkA a. 1 asamAdhisthAnavarNanam dhUmikArUpAkAyalakSaNAyAM yAvattadavasthitistAvat / prAtadhUmikApAto mahiketyucyate meghagarbhamAseSu iyaM sUkSmavarpaNe bhavati / 10 rajauddhAte-pavanotkhAte AkAzavartini lakSNatare reNupudgale pRthvIkAye dhanarUpeNa uDDIyamAne sati yAvattadutpatanaM tAvat / ityAkAziko'svAdhyAyo dazavidhaH / 1 yAvadasthi dRzyate tAvadasvAdhyAyaH / 2 mAMsa yAvad dRzyate tAvat / 3 rudhiraM yAvad dRzyate tAvat / 4 azuci viSThAdikaM yAvad dRzyate tAvat / 5 jAjvalyamAnaM zmazAnaM yAvad dRzyate tAvat / 6 candragrahaNe sUryagrahaNe caaSTa-dvAdaza-poDazamaharaparyantam / tatra svalpagrAse 8 aSTapraharamAtram / tadadhirahe taba taka (8) pAMca varNa kI dhUvara jaba taka giratI hai taba taka / (9) mahikA-dhUmikA jaisA meghake garbha mAsoM meM prAtaHkAla jo sUkSma varSA hotI hai usa kAla meN| (10) rajaudghAta meM-pavana se AkAza meM sUkSma dhUlipudgala saghana rUpase uDate haiM taba, jaba taka unakA uDanA rahatA hai taba tk| . isa rIti se AkAzanimitta daza jAtakA asvAdhyAya hai| gAja aura bijalI kA atyAdhyAya ArdrA se svAti nakSatra taka ke kAla meM nahIM mAnA jAtA hai / (1) haDDI jahA taka hI dikha paDatI tahA~ taka asvAdhyAya hai / isI prakAra jahA~ taka, 2 mAMsa, 3 rudhira, 4 apavitra vastu viSThA Adi, tathA 5 jalatA huvA zmazAna dikhAI de tahA~ taka asvAdhyAya jAnanA cAhiye / (6) candragrahaNa aura sUryagrahaNa kA ATha, bAraha, athavA te cinha dekhAtuM hoya tyAM sudhI (8) pAMca varNa (ga) nI dhUvara jyAM sudhI paDe che tyAM sudhI (9) mahikA-dhumADA jevI-jhAkaLa jevIvAdaLAmAMthI savAre sUma varSA thAya che te samayamAM (10) rajaudyAnamAM--pavanathI AkAzamAM sUma dhUlipudagala saghanarUpamAM UDatI hoya tyAre, jyA sudhI te UDatI hoya tyAM sudhI A pramANe AkAzanimitta daza jAtanA asvAdhyAya che. garjanA tathA vijaLIne asvAdhyAya adrathI svAti nakSatra sudhInA samayamAM mAnavAmAM Avato nathI. (1) jyAsudhI hADakuM jovAmAM Ave tyAM sudhI asvAdhyAya che. A prakAre jyAM sudhI (2) bhAsa (3) sADI (4) apavitravastu (viTA Adi) tathA (5) paNatuM smazAna dekhAya tyA sudhI avAdhyAya jANuM joIe, (6) candragrahaNa tathA sUryagrahaNanA ATha, bAra, athavA seLa prahara sudhIne asvAdhyAya thAya che. temAM e vivecana che ketheDA Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- 24 dazAzrutaskandhamatre kagrAse 12 dvAdazapraharaparyantam / sarvagrAse 16 poDagapraharaparyantam / 7 rAjamRtyau-yAvatsiMhAsanArUDho'paro rAjA na bhavati tAnat / 8 rAjayuddhe-yatra kSetre yAvadAjayuddhaM tAvatparyantam / 9 upAzraye yAvanmRtakalevaraM vidyamAnamasti tAvat / 10 manuSyasya zavataH zatahastaparimitapradezAbhyantare, gomahipyAdipaJcendriyagavataH paSTihastAbhyantare ca svAdhyAyo na vidheyaH / ' 1 ApADha-2 bhAdapadA-3''zvina-4 kArtika pUrNimAmu, 5 zrAvaNakRSNA-6''zvinakRSNa-7 kAnikakRSNa-8 mArgazIrSakRSNa-pratipatnu, tathA paraparayA 9 caitrapUrNimAyAM, 10 vaizAkhakRSNapratipadi ca, evaM dazama tithimu rAtriMdivamasvAdhyAyaH / 1 lAyaM-2 pAtarmuhUrtA mAtram, 3 madhyAhna-4 madhyarAtrasaulaha prahara taka kA asvAdhyAya hotA hai / usameM yaha vivecana hai ki-thoDA grAsa hone para ATha prahara taka, usase adhika grAsa hone para bAraha prahara taka aura sarvagrAsa hone para solaha prahara' taka kA asvAdhyAya jAnanA cAhiye / (7) rAjA kA mRtyu hone para jaba taka dUsarA rAjA siMhAsana para ArUDha nahIM hotA hai taba taka / (8) jisa kSetra meM jaba taka rAjAoM kA yuddha calatA ho taba taka / (9) upAzraya meM jaba taka mRtakalevara paDA ho taba taka / (10) manuSya ke murde se sau hAtha taka ke pradeza ke bhItara, aura go mahiSI Adi paJcendriya zava le sATha hAtha ke bhItara svAdhyAya nahIM karanA caahiye| ___ ASADha, bhAdrapada, Azvina aura kArtika mAsa kI pUrNimA 4 meM / zrAvaNakRSNa, AzvinakRSNa, kArtikakRSNa aura mArgazIrSakRSNa pratipadA 8 meM, evaM caitra pUrNimA 9 aura vaizAkhakRSNa pratipadA grAsanuM grahaNa thAya te ATha prahara sudhI, tenAthI vadhAre grAsanuM thAya te bAra prahAra sudhI ane khagrAsa (sa pUrNagrAsa) nuM thAya te soLa prahara sudhI asvAdhyAya jANu joIe (7) rAjAnuM mRtyu thayuM hoya te jyAM sudhI bIje rAjA siMhAsana para ArUDha na thAya tyA sudhI (8) je pradezamAM jyA sudhI rAjAonuM yuddha cAlatuM hoya tyAM sudhI (9) upAzrayamAM jyA sudhI mRtakalevara paDele hoya tyAM sudhI (10) manuSyanA maDadAthI eka hAtha sudhInA pradezanI adara, tathA gAya bhesa Adi pacendriyanA zabathI sATha hAthanI a dara svAdhyAya na karavuM joIe. asADa, bhAdara, Aso ane kArataka mAsanI puname 4, zrAvaNu, A kArataka ane mAgazara mAsanI vada ekame 8, caitrI pUname 9 vaizAkha vada ekame 10, e daza Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sunitopiNI TIkA a. 1 asamAdhisthAnavarNanam 25 yormuharttamAtram | saMkalanena catukhiMzadasvAdhyAyAH / kasmin samaye kahAssgamasya svAdhyAyaH kartavya: 2 ityAha anuyogadvAra - dazavekAlika - nandI mUtrANAmatvAcyAyAtirikte sarvarimana kAle svAdhyAyaH kartavyaH / Avazyaka sUtrasya tu sarvadA svAdhyAyaH kartavyaH / AcArAGgAdyekAdazAGgAnAmaupapAtikAdidvAdazopAGgAnAM zeSamatrANAM rAtridivasyaprathamAntimamaharayoreva muhUrttArddhamAtra masvAdhyAyasamayaM vihAya svAdhyAyaH kartavyaH | 14 | pRthvIkAyasya vahurakSAprakAreSvekataraM tadrakSAmakAramAha- 'sasarakkhe' - tyAdi / mUlam - sarakakhapANipAe // sU0 15 // chAyA - sarajaskapANipAdaH // 15 // 10 meM, isa rIti se daza tithiyoM meM rAta aura dina asvAdhyAya rahatA hai / ye daza asvAdhyAya haiM / (1) Adhe muhUrta zAma, (2) Adhe muhUrtta prAtaH, (3) madhyAha meM eka muhate, (4) madhyarAtri meM eka muhUrtta / ina sabakA saMkalana karane se, 34 cauMtIsa asvAdhyAya hote haiM / kisa vakta kisa Agama kA svAdhyAya karanA cAhiye so likhateM haiM - anuyogadvAra, dazavaikAlika aura nandIsUtra kA svAdhyAya asvAdhyAya kase atirikta saba kAla meM kiyA jAtA hai / Avazyaka sUtrakA to saba kAla meM svAdhyAya kiyA jAtA hai ! AcArAGga Adi gyAraha aGgoM kA aura aupapAtika Adi bAraha upAGgoM kA rAta aura dina ke prathama aura antima prahara ke Aye muhUrta rUpa asvAdhyAya samaya ko choDakara svAdhyAya karanA cAhiye / // sU0 14 // tithiee divasa ke rAtre asvAdhyAya rahe che A pramANe daza asvAdhyAya che. (1) aragha muhUrta sAMne, (2) aragha bhuhUrta prAta. aNe, (3) bhavyAhate bheDa muhUrta, (4) madhyarAtrie eka muhUrta asvAdhyAya che A sattA saravALA karatA kula 34 cAtrIya asvAdhyAya thAya che kaye vakhate kayA Agamane asvAdhyAya rAkhavA joIe. te lakhe che:anuyogdvaar dazavaikAlika tathA nandImutra to svAdhyAya, svAdhyAya asane choDIne khIjA sa kALe karI zakAya che. Avazya sUtrane te sarva kALe svAdhyAya karI zakAya che AcArAMga mAhi abhiramAra bhagonA tathA aupapAtika nyAdvimAra yaaNgon| svAdhyAya rAtrie ane divasanA prathama ane chellA praharanA aradha suhUrta rUpa asvAdhyAya samaya cheDIne karavA joIe (s0 14) Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 26 dazAzrutaskandhasUtre TIkA-'sasarakkhe' tyAdi / sarajaska reNusahitaM pANizca pAdazvAnayoH samAhAraH pANipAdaM yasya sa sarajaskapANipAda: sacittarajo'vaguNThitapANipAdaH, sarajaskapANipAdAnAmAsanAdAvupavezanamasamAdhisthAnadopaM janayati / / nanu kathametAdRzakriyayA'samAdhirutpadyate iti cet, zrUyatAm-jIvahiMsA mANAtipAtAtmakA'samAdhirUpeNa pariNamate, atra rajolpapRthvIkAya nirdezena tasyopalakSaNatayA'pkAyAdInAmapi paJcAnAM grahaNaM, tena-pakAyarakSAyA avazyaM kartavyatayA tadbhAve paDjIvanikAyahiMsAsadbhAvenA'samAdhisthAnadopaH mAdurbhavati / ataH samAdhimicchunA paNNAmapi paDjIvanikAyajIvAnAM virAdhanAto viramaNIyamiti bhAvaH // mU0 15 // pRthvIkAya kI rakSA ke aneka prakAroM meM se eka kA varNana karate haiM:-'sasarakkha' ityAdi / ___yadi sacitta raja se hAtha paira kharaDe ho usa samaya Asana Adi ke Upara baiThe to vaha asamAdhi sthAna ke doSa kA bhAgI hotA hai| yahA~ yaha zaMkA hotI hai ki:-Upara likhI huI kriyA se kaise asamAdhi hotI hai ? uttara hai ki-prANAtipAtasvarUpa jIvahiMsA asamAdhi ke rUpa meM pariNata hotI hai| isa sUtra meM rajarUpa pRthvIkAya se apUkAya vagairaha paJcakAya kA bhI grahaNa samajhanA caahiye| ataH SaTakAya kI rakSA avazya kartavya hone se una kAyoM kI rakSA na hone para-chaH jIvanikAya kI hiMsA hone para asamAdhi sthAna kA doSa hotA hai| ataH samAdhi kI icchA karane vAlA muni chaha prakAra ke jIvoM kI virAdhanA se dUra rahe // sU 15 // pRthvI kAyanI rakSAnA aneka prakAromAthI ekanuM varNana kare che - 'sasarakkha' tyAne sathitta 24thI DAya 51 12yetA DAya te mate Asana Adine upara bese te te asamAdhisthAnanA deSanA bhAgI thAya che ahI e zaMkA thAya che ke-upara lakhelI kriyAthI asamAdhi kevI rIte thAya che? javAba e che ke prANAtipAtasvarUpa jIvahiMsA, asamAdhinA rUpamAM pariNAma pAme che, A sUtramAM rajarUpa pRthvIkAyathI apakAya Adi paMcakAya nu paNa grahaNa samajI levuM joIe tethI valkAyanI rakSA e avazya kartavya thavAthI te kAnI rakSA na thatAM chajIvanikAyanI hiMsA thavAthI asamAdhisthAnane deSa lAge che. mATe samAdhinI IcchA karavAvALA munie cha prakAranA jInI virAdhanAthI dUra rahevuM (sU) 15) Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 munitoSiNI TIkA a. 1 asamAdhisthAnavarNanam / mUlam-sahakare // sU0 16 // chAyA-zabdakaraH // sU0 16 // / * TIkA-'saddakare' iti-zabda-rAtreH prathamamaharAnantaramArabhyA''mUryodayaM gADhamullApaM kartu zIlamasyeti zabdakaraH, so'samAdhisthAnadoSabhAgbhavati / ayaM bhAvaH-vana-vasatyAdau dravya-kSetra-kAlabhAvaM vijJAya zabdoccAraNaM kartavyaM, yato vasatau rugNAdyavasthAyAM janAnAM nidrAdibhaGgAd, vane ca gADhazabdazravaNena pakSyAdInAM bhayAca sva-para-virAdhanAsambhavaH // sU0 16 // mUlam-jhaMjhakare // sU0 17 // chAyA-jhaMjhAkaraH // 17 // TIkA-'jhaMjhakare' iti-yena yena gaNasya saMghasya vA bhedo bhavati tadbhA. pako'samAdhisthAnadopabhAgbhavati, tAdRzazabdaprayogeNa caturvidhasaGke chedabhedasambhavastena mahAnanarthaH syAdato bhedotpAdakazabdo noccAraNIyaH // 17 // 'saddakare' ityAdi / rAta ke prathama prahara ke bAda se lekara sUryodaya taka jo bahuta jorase zabda karatA hai vaha asamAdhi doSakA bhAgI hotA hai| Azaya yaha hai ki-vana aura vasati meM dravya kSetra kAla aura bhAva ko jAnakara zabda kA uccAraNa karanA cAhiye / kyoM ki vasati meM rugNAdi avasthAmeM manuSyoM kI nidrA kA saGga ho jAne se aura vana meM baDA zabda sunane para pakSI Adi ko bhaya hone se svavirAdhanA aura paravirAdhanA kA sambhava hotA hai // stU 16 // 'jhaMjhakare' ityAdi / jisase gaNakA athavA saMghakA bheda utpanna ho use jhaMjhA kahete haiM use karane vAlA arthAt jhaMjhAvAkya bolane vAlA "sahakare' yAhi vinA prathama pra92nI pachIthI bana sUryAdhya sudhIre mag jerathI zabdoccAra karavAmAM Ave che te asamAdhidevanA bhAgI thAya che. Azaya e che ke vana ane vasatimAM dravya, kSetra,kAla tathA bhAvane jANIne zabdanuM uccAraNa karavuM joIe. kemake-vasatImAM rUNa Adi avasthAmAM manuSyanI nidrAne bha ga thaI javAthI, tathA vanamAM jorathI avAja sa bhaLatAja pakSI Adine bhaya thaI javAthI svavirAdhanA tathA 52virAdhanAnA saMbhava ra che. (16) 'jhaMjhakare' tyAnAthI bhanunI mathavA sadhana le utpanna thAya tara jhaMjhA karyuM che, te karavAvALA arthAt jhaMjhAvAkya bolavAvALA muni asamAdhi deSanA bhAgI thAya che, Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 dazAzrutaskandhasUtre mUlam-kalahakare // sU0 18 // chAyA-kalahakaraH // 18 // TIkA-'kalahakare' iti-kalaho nAgyuddhaM vAcikaM bhaNDanamityarthaH, tatkaraNazIlaH, aprazastakrodhAdyaudayikamAvavazataH kalahakaraNazIlo'samAdhisthAnaDhopabhAramavati / ayaM bhAra: yathA-mRttikAkhanane gto bhavati, sa gartaH svaparanipananAya, muzmo'pi rajaHkaNo netraM nipatitaH san dRSTivighAtAya, laghutaro'pi vipakaNTako mahAvedanAyai bhavati, tathaiva laghutaro'pi kalahotpAdakaH zabdaH koNivAyUpamahipIpadmAvatIzabdavanmahAnarthAya jAyate, ataH samAdhilipsunA sarvathA zAntijanakazabdabhApakeNa muni asamAdhi doSa kA bhAgI hotA hai / ese zabda prayoga se caturvidha saMgha meM cheda bheda hojAtA hai / aura usase baDA anartha ho sakatA hai / ataH bheda kI utpatti karane yogya zabdo ko nahIM bolanA cAhiye // sa 17 // _ 'kalahakare' ityAdi / phalaha zabda kA artha vAgayuddha hai / krodhAdika aprazasta audAyika bhAvake vaza se kalahotpAdaka zabda bolane vAlA asamAdhisthAna ke doSa kA bhAgI hotA hai| jaise miTTI khodanese khaDDA honA svabhAvika hai / aura vaha sva-para ke girane girAne meM kAraNa hotA hai| choTA rajakaNa yadi netra meM giratA hai to vaha iSTavighAtaka banatA hai| choTA bhI jaharIlA kA~TA baDI vedanA-bar3A duHkha detA hai| isa taraha se thoDA bhI kalaha utpanna karane vAlA zabda koNikarAja kI mahArAnI padmAvatI ke zabdake samAna mahAna anarthakArI niyaDatA hai| evA zabda prayogathI caturvidha saMghamA cheda bheda thaI jAya che tathA tenAthI bhAre anartha thaI zake che, te mATe bhedanI utpatti karavA cogya zabda na bolatA joIe (17) . 'kalahakare' tyA4i1 no martha vAgayuddha che lopATine spanna 12nAra aprazasta bhAvane vaza thaI kalaha pedA thAya evA zabda bolavAvALA asamAdhi sthAnanA deSanA bhAgI thAya che jemake-mATI davAthI khADe thAya e svAbhAvika che ane te svaparane paDavA pADavAmAM kAraNa bane che nAnuM rajakaNa je AMkhamAM paDe che te daSTivighAtaka bane che nAne paNa jherI kATa bhAre vedanA ane bahu dukha de che. e rIte zeDo paNa kalaha utpana karavAvALA zabda keNika rAjanI mahArANI padmAvatInA zabdanI peThe mahAna anarthakArI nIvaDe che. eTalA mATe samAdhi prApta karavAvALA munie sarvathA Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 1 asamAdhisthAnavarNanam bhavitavyam, zAntijanaka zabdoccAraNena ghoradhanaghaTA vighaTTanena sUrya ivA''tmaguNagaNaH prakAzate / iti // mu0 18 // mUlam - sUrappamANabhoI // sU0 19 // chAyA - sarappamANabhoI || 19|| 29 TIkA- 're' tyAdi / nUrapramANabhojI - sUryodayAtsUryAstagamanaM yAvadanapAnavyavahArI, sUryodayAtsUryAstagamanakAlaparyantaM punaH punarAnIya bhojanazIla ityarthaH, ayaM sAtraH- aparimitabhojanena samAdhirna labhyate, ato'ntamAnvAdyAhAro nirdoSo'pi pramANena kAryaH / pramANAdhikA''hAreNa viSUcikAdirogavRddhisvAdhyAyAdikAbhAva - stravirAdhanA - saMyamavirAdhanArUpA'samAdhisthAnaprAptiH sambhavati // sU0 19 // isaliye samAdhi prApta karane vAle suni ko cAhiye ki sarvathA zAntikAraka zabdoM kA uccAraNa kare / zAMtijanaka zabda bolane se jaise sUrya bAdaloM kI ghora ghaTA ke dUra hone para prakAzita hotA hai vaise hI AtmaguNa prakAzita hojAte haiM || sU 18 // 'sUra0' ityAdi / sUrya ke udaya se lekara sUrya ke astaparyanta jo suni bhojanako vAraMvAra lAkara khAne pIne kA vyavahAra karatA hai, vaha asamAdhisthAna ke doSa kA bhAgI banatA hai / tAtparya yaha hai ki binA pramANa ke bhojana karanese samAdhi milatI nahIM / ataH annapAnAdi AhAra nirdoSa hone para bhI pramANase karanA cAhiye / pramANa se adhika AhAra karane se vipUcikAdi (saMgrahaNI Adi) rogoM kI vRddhi hotI hai | svAdhyAya Adi ho sakatA nahIM / aura svavirAdhanA sNymzAntikAraka zabdanuM uccAraNu karavuM joIe zAMntijanaka zabda mAlavAthI jema sU vAdaLanI gheraghaTAthI dUra hAvAthI prakAzita thAya che tevIja rIte AtmaguNu prakaTa yaha laya he (sU0 18) " sUra0 ' ityAhi, sUryanA dhyathI bhAMDIne sUryanA vyasta paryanta ne bhuni bheAjanane vAravAra lai AvIne khAvApIvAnA vyavahAra kare che te asamAdhisthAnanA doSane bhAgIbaneche, tAtpaya e che ke pramANa vinAnu bhAjana karavAthI samAdhI maLatI nathI mATe anna pAna Adi AhAra nirdoSa hoya te paNa pramANasara karavA joie. pramANuthI vadhAre AhAra karavAthI vicikAdi (sagrahaNI Adi ) rAganI vRddhi thAya che Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dagAzrutaskandhamatre mUlam-esaNA'samie Avi bhavai // sU0 20 // chAyA-eSaNA'samatizcApi bhavati // sU0 20 // TIkA-'esaNe' tyaadi| epaNA'samitaH-epaNAM-nipibhikSATeranvepaNam samyag itaH prAptaH samitaH, na samito'samitA nirdopabhaikSAdigrahaNe paNDitavIryavarjito'samAdhidopabhAgbhavati / ____ ayaM bhAvaH- sarvamAhAravastrapAtropAzrayAdikaM vastujAtaM sAdhubhirepaNayaiva grAhyam / anyathA'nepaNIyA''hArAdivastugrahaNe'samAdhisthAnadopabhAgbhavati / tathA epaNAsamitI samyak tatparatAviraheNa paDjIvanikAyAnukampAyAM nyUnatA''patati / yatA-kazcidapi kiJcidvastu yadA grahItuM yAti tatra yadi 'idaM sadopaM nipiM ve' ti virAdhanA rUpa asamAdhisthAnakI prApti hotI hai / sU0 19 // . 'esaNA0' ityAdi / esaNA kA artha hotA hai doSarahita bhikSA Adi kI khoja, usameM asamita-asAvadhAna arthAt nirdoSa bhikSA Adi grahaNa karane meM paNDitavIryarahita muni asamAdhidoSakA bhAgI hotA hai / tAtparya yaha hai ki: sava-ahAra vastra pAtra aura upAzraya Adi vastukA svIkAra eSaNA se hI karanA cAhiye / anyathA aneSaNIya AhArAdi vastukA grahaNa karane para asamAdhisthAnadoSa kA bhAgI honA paDatA hai / eSaNAsamiti meM sarvathA tatpara na rahene se paDjIvanikAya kI anukampAmeM nyUnatA AjAtI hai / koi bhI muni koi vastu ko lene ko jAtA hai taba yadi " yaha dopa vAlI hai yA nirdopa" aisA anvepaNa svAdhyAya Adi thaI zakatuM nathI tathA virAdhanA sayamavirAdhanA rUpa asamAdhi sthAnanI prApti thAya che (sU0 19) -- 'esaNA' yA saSayAnI martha thAya che hoSati bhikSA mAhinI zApa temAM asamita asAvadhAna athati nirdoSa bhikSA Adi grahaNa karavAmAM paDitavIryarahita muni asamAdhi dezanA bhAgI thAya che. tAtparya e che ke | sarve-AhAra, vastra, pAtra tathA upAzraya Adi vastune svIkAra eSaNAthI ja kare joIe nahita aneSaNIya AhAra Adi vastunuM grahaNa karavAthI asamAdhi sthAna doSanA bhAgI thavuM paDe che tathA eSaNasamitimAM sarvathA tatpara na rahevAthI vajIvanikAyanI anukaMpAmAM nyUnatA AvI jAya che keI paNa muni jyAre kaI vastune levA mATe jAya che tyAre je "A deSavALI che ke nirdoSa che tevI anve Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 1 asamAdhisthAnavarNanam nA'nveSayati tadA eSaNAM vinA padArthagrahaNena SaDjIvanikAyAnukampAviraho bhavati / yathauSadhAzinaH pathyasevanenaiva narujyaM, tathaiva munerapi eSaNayaivAhArAdigrahaNena cAritrazuddhiH, tayA''tmazuddhiH, tayA ca samAdhimAptiH, tayA ca tapaHsaMyamArAdhanaM, tena ca zukladhyAnaM, tena jJAnAdhanantacatuSTamayamAvirbhavati, tena yathAkhyAtacAritraM, tena sakalakarmakSayastena ca mokssH| ata eSaNAyAM muninA sayatnena bhAvyamiti // mU0 20 // upasaMhAranAha-ee' ityAdi / / mUlam-ee khalla therehiM bhagavaMtehiM bIsaM asamAhiTANA paNNattA tti bemi // sU0 21 // nahIM karatA hai to eSaNA vinA padArtha grahaNa karane se SaDjIvanikAya ke prati anukampAkA abhAva ho jAtA hai / jaise auSadha sevana karane vAlA pathya kA pAlana karatA hai to rogamukta hotA hai| vaise hI munikA eSaNA se hI nirdoSa AhAra Adi grahaNa karane para cAritra zuddha hotA hai / cAritrazuddhi se Atmazuddhi hotI hai / Atmazuddhi se samAdhi kI prApti hotI hai| usase tapa saMyama kA ArAdhana hotA hai| usase zukla dhyAna hotA hai / usase jJAna Adi ananta catuSTaya kA udaya hotA hai| usase yathAkhyAta cAritra hotA hai usase sakala karmo kA kSaya hotA hai, aura usase mokSa hotA hai / isaliye muni eSaNA meM prayatnazIla hove ||suu.20|| paNa (tapAsa) na karato hoya te eSaNavinA padArtha grahaNa karavAthI vahUjIvanikAyanA prati anuka pAne abhAva thaI jAya che jemake-auSadha sevana karavAvALo pathyanuM pAlana grahaNa kare che te gamukta thAya che, tevI ja rIte muninI eSaNAthIja nirdoSa AhAraAdi karavAthI cAritrazuddhi thAya che cAritrazuddhithI Atmazuddhi thAya che. AtmazuddhithI samAdhi prApta thAya che. tenAthI tapa saMyamanuM ArAdhana thAya che. tenAthI zukala dhyAna thAya che tenAthI jJAna Adi ananta catuSTayane udaya thAya che tethI yathAkhyAta cAritra thAya che, tenAthI sakalakane kSaya thAya che, tathA tenAthI mekSa thAya che. e mATe munie meSAmA prayatnazIe 2g (sU0 20) Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAMzrutaskandhasUtre chAyA - etAni jala sthavirairbhagavadbhirviMzatirasamAdhisthAnAni prajJaptAni, iti bravImi // 21 // TIkA- 'etAnI' ti / 'etAnI' tyAdipadAnAM vyAkhyA sugamA ||0 21| // iti zrI - vizvavikhyAta - jagavallabha - prasiddhavAcaka - paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-mavizuddha gadyapadyanekagranthanirmAyaka - vAdimAnamardaka- zrIzAhUcchatrapatikolhApurarAjapradatta - jaina zAstrAcArya ' - padabhUpita - kolhApurarAjaguru- bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI-ghAsIlAlaprativiracitAyAM zrIdazAzrutaskandhacatrasya suniharpiNyAkhyAyAM vyAkhyAyAm-asamAdhisthAnanAmakaM prathamamadhyayanaM samAptam ||1|| 32 adhyayana kA upasaMhAra karate hue sudharmAsvAmI kahate haiM:ee' ityAdi / he jambU ! ye pUrvokta jo vIsa asamAdhisthAna sthavira bhagavAnane kahe haiM ve maiM tumheM kahatA hU~ || sU0 21 // muniharSiNI TIkA ke hindI anuvAda meM C asamAdhisthAna' nAmakA prathama , adhyayana samApta huA // 1 // adhyynn| upasaMhAra uratAM sudharmA svAbhI 8 :- 'ee' tyAhi he jammU ! A upara kahelAM je vIsa asamAdhisthAna sthavira bhagavAne kahyAM chete hu tane hu~ bhuM. (21) muniharSiNI TIkAnA gujarAtI anuvAdamAM 'asamAdhisthAna' nAbhanuM athabha adhyayana samApta thayuM. (1) Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 1 asamAdhisthAnavarNanam // atha zavalAkhyaM dvitIyamadhyayanam // 2 // prathamAdhyayane'samAdhisthAnAni kathitAni, tatsevinAM zavaladopamApti - vatItyato dvitIyAdhyayane ekaviMzatiM zabaladoSAn prarUpayannAha-' suyaM me' ityaadi| . ___ athavA asamAdhisthAnAni niSevamANaH zavalo bhavati / athavA zavalasvasthAneSu sthitasyA'samAdhirbhavati, ato'samAdhisthAnaparityAgAya zavalatvasthAnAni pariharaNIyAnItyanena sambandhenA''yAtasyA'sya zavalAdhyayanasya vyAkhyAnaM mastUyate--' suyaM me' ityAdi / mUlam-suyaMse AusaM teNaM bhagavayA evamavasAyaM, iha khalu therehiM bhagavaMtehi ekavIsaM sabalA paNNatA / kayare khalu te therehiM bhagavaMtehiM egavIsaM sabalA paNNattA ? / ime khallu te. therehi bhagavaMtehiM egavIsaM sabalA paNNatA, taM jahA-- atha zavala nAmakA dUsarA adhyayana // 2 // prathama adhyayana meM asamAdhisthAnoM kA nirUpaNa kiyA hai, asamAdhisthAna ke sevana se zabala doSa kI prApti hotI hai, ataH prathamAdhyayana se saMbaMdha hone para isa dUsare adhyayanameM ikkIsa zabaladoSoM kA varNana karate hue kahate haiM-'muyaM meM' ityAdi / ___ athavA-asamAdhisthAnakA sevana karane se zavala doSa kA bhAgI hotA hai / athavA-zabala sthAna meM rahanese asamAdhi hotI hai isa liye asamAdhisthAna kA tyAga karane ke liye zavala sthAna kA parityAga karanA cAhiye, isa sambandha se upasthita isa zabalAdhyayana kI vyAkhyAkA Arambha karate haiM-'muyaM meM' ityAdi / atha zabala nAmanuM bIjuM adhyayana ke 2 prathama adhyayanamAM asamAdhi sthAnanuM nirUpaNa karyuM che, asamAdhisthAnanA sevanathI zabala deSanI prApti thAya che. tethI prathama adhyayananI sAthe saba dha hovAthI mA mA adhyayanamA mevIsa zata hoSAtuM vANuna 42 // he -'muyaM meM pratyAdi athavA - asamAdhisthAnanuM sevana karavAthI zabala deSanA bhAgI thAya che. athavA zabala sthAnamAM rahevAthI asamAdhi thAya che. A mATe asamAdhisthAnane tyAga karavA mATe zabala sthAnane parityAga kare joIe. A saMbaMdhanA kAraNathI A zabala adhyayananI vyAjyAna mArana 42 cha-'mayaM meM tyAhi. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhasUtre chAyA-zrutaM mayA AyuSman ! tena bhagavataivamAkhyAtam-iha khalu sthavirebhaMgavadbhirekaviMzatiH zavalAH prajJaptAH, katare khalu te sthavirairbhagavadbhirekaviMzatiH zavalAH prajJaptAH ? / ime khalu te sthavirairbhagavadbhirekaviMzatiH zavalA: prajJaptAH / tadyathA TIkA--eteSAM vyAkhyAnaM prAgvat / zavalasvarUpaM nirUpyate-zavalaM-karburaMcAritraM yaiH kriyAvizepainimittabhUtaiH sampadyate te kriyAvizeSAH zavalA ucyante, zavalAH santyeSAmityarthe'rzaAditvAdacapratyaye kRte zavalA: zavalavantaH cAritrakaratAsampAdakaniyAvizeSavantaH sAdhavo'pi zavalA bhaNyante / / ___zabalo dvividho dravyabhAvabhedAt / tatra dravyazavalo'zvagavAdiSu kadhUravarNatayA msiddhH| bhAvazabalo munivratepu saMlagno'tikrama-vyatikramA'ticArarUpo doSavizepaH / tatrAtikramaH-AdhAkarmAdidopadUSitavastubhoganimantraNe kRte sati isakA vyAkhyAna prathama sUtra kI taraha samajha lenaa| zabala ke svarUpa kA nirUpaNa karate haiM - jina kriyAoM ke nimitta se cAritra zabala - kavUra hotA hai una kriyAoM ko zabala kahate haiM / ' zabala haiM jinako' isa artha meM zavala zabda se 'arza Adi' isa sUtrase ac pratyaya karane para 'zavalA zabalavAle cAritra kara karane vAlI kriyAoM vAle sAdhu' yaha artha nikalatA hai / zabala dravya aura bhAva ke bhedase do prakAra kA hotA hai dravyazabala ghor3A aura gau Adi meM kavura varNa (citravarNa) svarUpa se prasiddha hai / bhAvazaghala munivrata meM atikrama vyatikrama aura aticAra rUpa se rahane vAlA doSavizeSa hai| unameM se atikrama-kisI AnuM vyAkhyAna prathama sUtranI jema samajI levuM zabalanA svarUpanuM nirUpaNa kare che-je kriyAonA nimittathI cAritra zabalakabura thAya che te kiyAone zabala kahe che. "zabala che jene' evA arthamAM zabala za04thI 'arza Adi ' 2sUtrathA aca pratyaya 42vAthI 'zA . masa pAsa cAritra kabura karavAvALI kriyAo karavAvALA sAdhu e artha nIkaLe che. zabala dravya tathA bhAvanA bhedathI be prakAranA thAya che dravyazanala gheDA tathA gAya AdimAM kabura varNa (citravarNa) svarUpathI prasiddha che bhAvazabala munivratamAM atikrama, vyatikrama tathA aticAra rUpathI rahevAvALA dezavizeSa che temAMthI atikrama Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharpiNI TIkA a. 1 asamAdhisthAnavarNanam tatsvIkAre bhavati 1 / pAtraM gRhItvA tadarthaM gamane yAvanna gRhItaM tAvad vyatikramaH 2 / dAtugRhaM gatvA tatsamAdAya svasthAnaM mamAgato yAvad galavilAdadho nAvatArayati tAvadaticAraH 3 / bhuke tu anAcAraH sarvathA bhaGgarUpo bhavati / yathA-darpaNa ekasmin deze yadA malino bhavati tadA malinapradezamAtraM saMzodhyate / yadA tu sarvo'pi malino bhavati tadA sarvo'pi saMzodhyate / yata ekadezamalino darpaNaH AkRtigrahaNe samyaka samarthoM na bhavati, sarvathA malinastuAkRtigrahaNe sarvathA samarthoM na, tathaiva, cAritradarpaNo'pi dezamalinaH sarvamalino vA na mokSasAdhako bhavati / iti // vyaktine sAdhu ko apane ghara bhojana ke lie nimantraNa diyA, usa nimantraNa ko svIkAra karanA atikrama doSa kahA jAtA hai 1 / vyatikrama-pAtra ko lekara usake liye gayA jaba taka grahaNa nahIM karatA hai taba taka vyatikrama doSa kahA jAtA hai / aticAra-dene vAle ke ghara para jAkara azanAdi lekara apane sthAnameM Ane ke bAda jaba taka gale ke nIce nahIM utAratA hai taba taka aticAra doSa hotA hai / azanAdi kA bhoganA sarvathA bhagarUpa anAcAra doSa hotA hai / jaile darpaNa eka meM malina hotA hai taba malina pradeza mAtra ko zuddha karate haiM, jaba sampUrNa darpaNa malina hojAtA hai taba sampUrNa darpaNa kI zuddhi karate haiM, kyoM ki amuka deza meM malina darpaNa AkRti kA grahaNa karane meM ThIkasA samartha hotA nahIM aura sarvathA malina darpaNa sarvathA samartha nahIM hotA hai| isa koi vyakitae sAdhune pitAne ghera bhojana mATe nimantraNa ApyuM A nimantraNano svIkAra kare te atikama deSa kahevAya che (1) vyatikrama - pAtrane laIne te mATe gayA paNa jyAM sudhI grahaNa karatA nathI tyA sudhI vyatikrama deSa kahevAya che (2) aticAra-devAvALAne ghera jaIne azana Adi laIne pAchA pitAne sthAne AvyA bAda jyA sudhI te gaLAnI nIce nathI utaratu tyAM sudhI aticAra deASa kahevAya che (3) azana Adine bhega karo e sarvathA laMgarUpa anAcAra deSa kahevAya che jema darpaNano amuka bhAga malina thAya to teTalA malina bhAgane zuddha kare paDe che ane je Akhu darpaNa malina thAya to AkhA darpaNane zuddha karavuM paDe che kemake darpaNano amuka bhAga malina rahevAthI Akati grahaNa barAbara karI zakAtI nathI temaja Akhuya darpaNa malina hoya te Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhamUtre atha zavaladopAn darzayati-'hatthakamma' ityAdi / mUlam-hatthakammaM karemANe savale // stU0 1 // chAyA-hastakarma kurvan gavalaH // 1 // TIkA-hatthakama'-ityAdi / vedavikArasevanaM hastAdiprayogeNa kurvan upalakSaNAt-tadanyaiH kArayan kurvantamanumodayan vA zavalo bhavatyekaH // mU0 1 // mUlam-mehuNaM paDisevasANe savale // sU0 2 // chAyA-maithunaM pratisevamAnaH zavalaH // 2 // TIkA- maithuna'-mityAdi / sugamamidam / atikramavyatikramA'ticAraitatritayameva manuSya-tirthaksambandhi zavalatvam, anAcAre tu sarvabhaGgaH // mU0 2 // mUlam-rAibhoyaNajhuMjasANe savale // sU0 3 // chAyA-rAtribhojanaM suJjAnaH zavalaH // 3 // rIti se cAritra-darpaNa bhI amuka dezameM malina hone para aura sampUrNa malina hone para mokSa dene vAlA nahIM hotA hai| aba zavala doSoM ko kahate haiM-'hatyakamma' ityaadi| hastakriyA karane vAlA dUsaroM se karAnevAlA aura karate hue dUsaroM kA anumodana karane vAlA zabala doSa kA bhAgI banatA hai / mU0 1 // 'mehuNaM' ityAdi / isa sUtra kA artha sugama hai / / atikrama, vyatikrama, aura aticAra dvArA kiyA huA maithuna manuSya tiryaka sambadhi hone para zavaladopayukta hotA hai| yadi anAcAra dvArA sevana kiyA jAya to sarvathA vratamaGga kahA jAtA hai |sU0 2 // sarvathA grahaNa karI zakAtI nathI evIja rIte cAritradarpaNa paNa amuka dezamAM malina thavAthI athavA sa pUrNa malina thavAthI mokSa ApavAvALA thatA nathI vezamA -'hatthakamma' ityAdi hastakriyA karavA vALA, bIjA pAse karAvavAvALA tathA bIjA je karatA hoya tene anamedana ApavAvALA zabala deSanA bhAgI bane che. (sU0 1). 'mehuNaM' tyAhi 2mA sUtrano artha sugama cha atikrama, vyatikrama tathA aticAra dvArA karela mithuna, manuSya tiya saba dhI thatA zabala deSayukta thAya che je anAcAra dvArA sevana karavAmAM Ave to savathA pratama upAya che (sU0 2) Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - muniharSiNI TIkA a. 2 zavaladoSavarNanam TIkA-rAtribhoyaNa'-mityAdi / sugamamidaM mUtram // mU0 3 // mUlam-AhAkammaM bhuMjamANe sabale // suu04|| chAyA-AdhAkarma bhuJjAnaH zavalaH // 4 // TIkA-'AhAkamme -tyAdi-sAdhorAkAGkSA manasi nidhAya tadartha SaTjIvanikAyopamardanaM kRtvA niSpAditama hArAdikamAdhAkarma, tadbhuJjAnaH zavalo bhavati / AdhAkarmadopadUSitamAhAraM bhuJjAno munizcAritrAdadhaH patati, svAtmAnamadho narakAdau nayatIti mahAdoSajanakametadAdhAkarmadopadUpitAhArAdisevanam / - uktaMcAnyatrApi saMghapaTTakagranthe auddezikabhojanadvAravyAkhyAnAvasare zrIjinavallabhasuriNASaTkAyAnupamarya nirdayamRSInAdhAya yatsAdhitaM, zAkheSu pratiSidhyate yadasakRnnistuMzatAdhAyi tat / gomAMsAdhupamaM yadAhuratha yad bhuktvA yatiryAtyadha,- starako nAma jighitsatIha saghRNaH saGghAdibhaktaM vidan // 1 // 'rAibhoyaNaM' ityAdi / rAtribhojana karane vAlA zabala doSa kA bhAgI hotA hai|suu03|| 'AhAkamma' ityAdi / sAdhu ke nimitta-sAdhu ke liye SaTkAya kA upamardana karake banAye hue AhAra Adi AdhAkarma kahate haiM / usakA bhojana karane vAlA muni zavala doSa kA bhAgI hotA hai| AdhAkarma doSa se dUSita AhArakA bhojana karane vAlA muni cAritra se patita hotA hai, apane AtmA ko naraka ke tarapha le jAtA hai ataH AdhAkarmadoSadUSita AhAra Adi kA sevana baDA doSa utpanna karanA hai| zrI jinavallabha-muri ne bhI apane saMghapaTTaka grantha meM auddezika bhojanadvAra kA vyAkhyAna karate hue kahA hai ki:- .. 'rAibhoyaNa' tyAhi trilocana 2vAcA zoSanA mI yAyacha (sU07) 'AhAkamma' tyA sAdhunA nimitta-sAdhu bhATe SaTAyatuM apamAna 4ii maanaavavAmAM AvelA AhAra Adine AdhAkarma kahe che tenuM bhajana karavAvALA muni zabala deSanA bhAgI thAya che AdhAkarma daSathI dUSita AhAranuM bhajana karavAvALA muni cAritrathI patita thAya che pitAnA AtmAne narakanA tarapha laI jAya che tethI AdhAkamadaSa dUSita AhAra AdinuM sevana meTe doSa utpanna kare che zrI jinavallabha sUrie paNa pitAnA saghapaTTaka grencamAM ghezika bhejana dvAranuM vyAkhyAna karatA kahyuM che ke Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 . dazAzrutaskandhamatre ___ sAdhUn manasi nidhAya pRthivyAdiSaTkAyopamardanaM kRtvA niSpAditamAhArAdikaM zAstreSu punaH punarniSiddhaM svamAnyaguruNA tIrthaGkaranAmopAdAya gomAMsatulyaM kathitamapi ca tIrthaGkarAjJAvahivartinI daNDiprabhRtayasyAdRzamazanAdikaM svArtha niSpAdayantaH sAdaraM bhujAnAzca no trayante, aho ! kIdRzI tepAM nistUMzatetyalaM vistareNa // mu0 4 // " SaTkAyAnupamadya nirdayamRSInAdhAya yatsAdhitaM, zAstreSu pratiSidhyate yadasakRnnistUMzatAdhAyi tat / gomAMsAApamaM yadAhuratha yad bhuktvA yatiryAtyadha, statko nAma jidhitsatIha saghRNaH saGghAdibhaktaM vidan" // 1 // iti / muni ke uddeza se SaTakAya kI hiMsA karake jo ki zAstroM meM aneka sthAnoM meM niSiddha hai aisA gomAMsAditulya bhojana ko yadi koi yati khAya to usakA adhaHpatana hotA hai| aise AdhAkarmI AhAra Adi ko SaTakAya ke pratipAlaka kauna muni grahaNa kara sakatA hai ? arthAt koi nahIM // 1 // tAtparya yaha hai ki-sAdhu ke bhAvako manameM lAkara pRthivyAdi SaTkAya kA Arambha karake banAye hue azanAdi cAra prakAra ke AdhAkarmI AhAra kA grahaNa karanA muni ke liye zAstroM meM vAraMvAra manA kiyA hai / isa AhAra ko tIrthara bhagavAna kA nAma lekara svamAnya apane guru jinavallabhasurine gomAMsa tulya yatAyA hai / paTkAyAnupamarca nirdayamRpInAdhAya ytsaadhitN| zAstreSu pratiSidhyate yadasakRmnistraMzatAdhAyi tat / / gomAMsAdhupamaM yadAhuratha yad bhuktvA yatiryAtyadha statko nAma jipitsatIha saghRNaH saMghAdibhaktaM vidan // 1 // muninA uddezathI skAyanI hiMsA karIne ke je zAstromAM aneka sthAne niSiddha batAvela che evAM gomAMsa Aditulya bhejanane je kaI yati khAya te tenuM adhaHpatana thAya che evA AdhAkamI AhAra Adi, SaTkayane pratipAlaka kaye muni grahaNa 42 ? arthAt nahi (1) tAtparya e che ke-sAdhunA bhAvane manamAM lAvI pRthvI Adi SaTkAyanA ArabhathI banAvelA azana Adi cAra prakAranA AdhAkama AhAranuM grahaNa karavuM e munine mATe zAstromAM vAravAra manA karela che A AhArane, tIrthakara bhagavAnanuM nAma laIne svamAnya potAnA gurU jinavallabha sUrie gomAsatulya batAvyA che te paNa tIrtha - Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 2 zavaladoSavarNanam mUlam-rAyapiMDaM bhuMjamANe sabale // sU0 5 // . . chAyA-rAjapiNDaM bhuJjAnaH zabalaH // 5 // TIkA-'rAyapiNDa'-mityAdi / senApati-purohita-zreSThacamAtyasAthavAhalakSaNaiH paJcabhiH saha rAjyapAlayitA mUrdhA'bhiSikto rAjA kathyate, tadartha niSpAditazcaturvidha AhAro rAjapiNDastaM bhuJjAnaH zabalo bhavati / bhUpArthe niSpAditamannAdikamatIva valiSThaM vikArajanakaM ca. bhavatyatastamna sAdhubhigrAhyam / tAdRzAhArakaraNe'lpavalasya sAdhovicikAdirogasambhavaH / brahmacaryasamAdhirapi to bhI tIrthaGkara bhagavAna kI AjJA ke bahirvartI daNDI Adi sAdhu vaise apane liye banAye hue azuddha azanAdi ko tathA vihAra meM gRhasthiyoM ko sAtha rakha 2 kara apane liye banavAye hue azanAdiko tathA pAnI meM rAkha DalavAkara usa pAnI ko grahaNa karake baDI khuzI ke sAtha bhogate hue manameM jarAbhI nahIM zaramAte haiM, aho ! kaisI unakI nirdayatA hai / sU0 4 // ___'rAyapiDaM' ityAdi / senApati, purohita, seTha,pradhAna aura sArthavAha, ina pAMco ke sAtha rAjyakA pAlana karane vAlA rAjyAbhiSeka kiyA huA rAjA kahA jAtA hai / usake liye banAyA huA cAra prakAra kA AhAra rAjapiNDa kahA jAtA hai| usa AhArako karanevAlA muni zavala doSa kA bhAgI hotA hai / rAjA ke liye banAyA huA azana Adi atyanta baliSTha aura vikArajanaka hotA hai, isaliye sAdhuoM ko use nahIM grahaNa karanA caahiyeN| aisA AhAra karane se alpabala kara bhagavAnanI AjJAnI bahAra vartanAra daMDI Adi sAdhu evA pitAne mATe banAvelAM azuddha azana Adi, tathA vihAramAM gRhasthIone sAthe rAkhI-rAkhIne pitAnA mATe banAvelAM azana Adi, tathA pANImAM rAkha nakhAvI te pANIne grahaNa karIne ghaNI khuzInI sAthe bhegA karatA manamAM jarApaNa zaramAtA nathI ahA ! kevI temanI nirdayatA che? (sU) 'rAyapiDaM' tyAha senApati, purohita, zeTha, pradhAna tathA sArthavAha, e pAMcanI sAthe rAjyanuM pAlana karavAvALA, tathA rAjyAbhiSeka karAyelAne rAjA kahe che tenA mATe banAvelA cAra prakAranA AhArane rAjapiMDa kahe che te AhArane grahaNa karavAvALA muni zabala deSanA bhAgI thAya che rAjAne mATe banAvelA azana Adi atyanta baliSTa tathA vikArajanaka hoya che e mATe sAdhuoe te grahaNa na karavA joIe evA AhAra karavAthI a95 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 - -- dazAMzrutaskandhasatre hIyate / yadi rAjA zramaNopAsakaH samyagdRpTiA syAttathApi tanimittanippAditAhAro na grAhyaH, upalakSaNAd bahumUlyakaM vastrAdikamapi rAjabhavanAmnagrAhyam / tatparitrArArtha niSpAditasyA'nnAdikasya zAstranirdhAritamUlyavato vastrAdezca grahaNe kA'pi na kSatiH / / mU0 5 // . . mUlam-kIyaM vA pAmiJcaM vA acchijjaM vA aNisihaM vA AhaTu dijamANaM bhuMjamANe savale // sU0 6 // chAyA-krItaM vA pAmityaM vA AcchinnaM vA AnasRSTaM vA AhRtya dIyamAnaM bhuJjAnaH zavalaH mU0 6 // - TIkA-'kIya'-ityAdi-krItaM sAdhvartha mUlyena gRhItam 1 / vA athavA pAmityaM sAdhvarthamucchidha-uddhAraM gRhItvA dattam 2 / AcchinnaM kasyacinircalasya hastAd valena gRhItvA dIyamAnaM vA 3 / anisRSTam anekasvAmikavastujAtaM vinA'nyadIyAbhiprAyamekatamena svAminA dattaM vA 4 / AhRtya= vAle sAdhuoM ko viSUcikA ( haijA) Adi roga ho jAne kI sambhAvanA hai / aura brahmacarya samAdhikA nAza hotA hai / yadi rAjA zramaNopAsaka ho athavA samyagdRSTi ho to bhI usa ke liye banA huA AhAra grahaNa nahI karanA cAhiye / upalakSaNa se rAjabhavana se bahumUlya vastra Adi bhI nahI grahaNa karanA cAhiye / rAjAke parivAra ke liye banAyA huA AhAra, aura zAstra meM kahA huA pramANayukta mUlyavAlA vastra grahaNa karane meM koI doSa nahIM hai| 'kIya' ityAdi __ (1) kIyaM-mUlya dekara liye hue / (2) pAmicca-udhAra liye hue / (3) acchijja-kIsI nirvala ke hAtha se balapUrvaka chInakara baLavALA sAdhuone vicikA (hajA) Adi roga thavAnI saMbhAvanA che tathA brahmacarya samAdhine nAza thAya che je rAjA, zramaNopAsaka hoya athavA samyagadvaSTi hoya to paNa tenA mATe banAvelo AhAra grahaNa na karavuM joIe upalakSathI rAjabhavanamAMthI bahumUlya vastra Adi grahaNa na karavA joIe rAjAnA parivAra mATe banAvelA AhAra tathA zAstramAM kahevA pramANayukata mUlyavALA vastra grahaNa karavAmAM koI doSa nathI (5) kiyaM yAhi (1) kIyaMbhUdaya dhana sIdhesA(2) pAmicca-udhAra dIyatA (3) acchijja= dha ni thimAthI paNa juTAvI. sIdhesA (4) 'agisiha' meM 4-tunA bhane mAvi hAvAthI padhAnI samati vinA me vyAta Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA a. 2 zavaladoSavarNanam 4 sAdhva sammukhamAnIya dIyamAnaM vA abhihRtamityarthaH, bhuJjAnaH zavalo bhavati // 06 // mUlam abhikkhaNaM abhikkhaNaM paDiyAi kkhittA NaM bhuMjamANe sabale // sU0 7 // chAyA - abhIkSNamabhIkSNaM pratyAkhyAya khalu bhuJjAnaH zavalaH // 07 // TIkA- 'abhikkhaNa' - mityAdi - abhIkSNamabhIkSNaM = vAraM-cAraM pratyAkhyAya= pratyAkhyAnaM kRtvA'zanAdikaM bhuJjAnaH zavalo bhavati / ayaM bhAvaH pratyAkhyAtasya kasyacitpadArthasya punargrahaNe satyamaryAdA pariSahopasargasanasAmarthyadhairyaprabhRtiguNAnAM bhagaH sambhavati taTasthAnAmanyasAdhvAdInAM cetasi sAdhumahAsamupaiti munidharmopahAsa saMjAyate / etAdRzA'niyata kAryakAryakAriNAM cAritra nindanIyaM bhavati, lokasamakSaM tAdRzA''caraNaprakAze janAnAM liye hue / (4) aNisiddhaM - eka vastu ke aneka svAmI hone para sabakI sammati ke binA eka vyakti dvArA diye hue, aura (5) AhaTusAdhu ke liye sAmane lAkara diye jAne vAle, ina pA~ca prakAra ke AhAroM kA bhogane vAlA zabala doSa kA bhAgI hotA hai // 6 // 'abhikkhaNaM 2' ityAdi bAraMbAra pratyAkhyAna karake padArthoM kA bhoga karane vAlA zabala doSakA bhAgI hotA hai / tAtparya yaha hai ki - jisakA padArtha tyAgakara diyA ho aise padArthoM kA punaHgrahaNa karane se pratijJAkI hAni parISahopasargasahana sAmarthya aura dhairya Adi guNoM kA bhaMgA hotA hai / madhyastha muni Adi ke manameM sAdhupanakA mahattva uTha jAtA hai / aura munadharma kA hrAsa hotA hai / isa rIti se niyama rahita kArya karane are it after feat hotA hai / janatA meM prakaTa ho jAne se ! * dvArA bhaSAyesA, tathA (5) AhaTTu = sAdhune mATe sAme sAvIne ApavAmAM AvanAza, evA pAMca prakAranA AhAranA bhAga karavAvALA zamala doSanA bhAgI thAya che (6) 'abhikkhaNaM 2' tyAhi vAraMvAra pratyAkhyAna rIne pahArthonA loga zvAvAjA rAbala doSanA bhAgI thAya che tAtpaya e che ke je padArtha nA tyAga karI dIdhA hAya te padArtha ne pharIne gahaNa karavAthI pratijJAnI hAni, pariSaddha upasa sahanasAmarthya tathA dhairya Adi guNAnA bhAga thAya che madhyastha muni AdinA manamA sAdhupaNAnuM mahatva uThI jAya tathA sunidhanA hrAsa thAya che. AvI rIte niyamarahita kArya karavAvALAnu cAritra nindanIya thAya che janatAmAM jAhera thai jatA janatAnA hRdayamAMthI tenA vizvAsa uThI Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 zrI dazAzrutaskandhamUtre hRdayajAto'pi muniSu vizvAsaH pracalati, ihA'paratra ca loke ghoraduHkhaM jAyate ataH pratyAkhyAtapadArthAnAM punaH svIkAraH zavalatvAdidopajanako muninA naavlmbniiyH| punaH punaH pratyAkhyAnaM gRhItvA tattroTakaH saptamaH zavalaH // 07 // mUlam-aMto chaNhaM mAsANaM gaNAo gaNaM saMkamamANe sabale // sU0 8 // chAyA-antaH paNNAM mAsAnAM gaNAdgaNaM saMkrAman zavalaH // 8 // . TIkA-'aMto chaNhaM'-mityAdi / dIkSAdinamArabhya paNNAM mAsAnAm antaH abhyantare gaNAd-ekavAcanA''cArakriyAsthaparasparasApekSAnekakulapamudAyo gaNo gaccha iti yAvat, tasmAt svAdhiSThitagaNAd gaNaM-paragacchaM saMkrAman-jJAnAdyarthamapi gacchan muniH zavalo bhavati / ayaM bhAvaH yadi jJAna-darzana-cAritravRddhayarthaM pravalecchA' syAt, svagaNe ca taddhibhavituM nArhati, tadA tadartha gurunidezena muniH paragaNaM gantuM zaknoti, paraJca janatA ke hRdaya se unakA vizvAsa uTha jAtA hai / vaha isa loka aura paraloka meM ghora duHkha pAtA hai, isaliye eka bAra jinakA pratyAkhyAna kiyA ho aise padArtha punaH grahaNa nahIM karanA cAhiye / bArambAra pratyAkhyAna(paJcakravANa)kA toDanA sAtavA zavala doSa hai|suu07|| "aMto chaNI" ityAdi / dIkSAdina se lekara cha:mAsa taka eka gaccha se dUsare gaccha meM jAne vAlA muni zavala doSa kA bhAgI hotA hai / tAtparya yaha hai ki yadi jJAna, darzana aura cAritra kI vRddhi ke liye utkaTa icchA ho, aura apane gaccha meM unakI vRddhi na ho sakatI ho to guru kI AjJA se dUsare gaccha meM jA sakatA jAya che te A lekamAM tathA paralokamAM ghera duHkha pAme che e mATe ekavAra jenuM pratyAkhyAna karyuM hoya tevA padArthane pharIne grahaNa karavA na joIe, vAraMvAra pratyAdhyaan (pazyamAera) 341 me sAtabhA zara hoSa che (20 7) 'aMto chaNhaM ' tyAha dIkSAnA divasathI mADIne cha mAsa sudhI eka gacchathI bIjA gacchamAM jAvAvALA muni zabala doSanA bhAgI thAya che tAtparya e che ke- je jJAna darzana tathA cAritranI vRddhi mATe utkaTa IcchA hoya, ane pitAnA gacchamAM tenI vRddhi na thatI hoya, te gurunI AjJAthI bIjA gacchAmAM jaI zakAya che parantu cha mAsanI aMdara bIjA Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSaNI TIkA a. 2 zabaladopavarNanam SaNmAsAbhyantare gacchAntaragamanaM na zreyaskaraM, dharmazraddhAvRddhyarthaM gurujanaparicayadRDhatAyai ca gurukule tAtravadhinivAsasyA'vazyaM kartavyatvAt // 0 8 // mUlam - aMto mAsassa tao dagaleve karemANe sabale ||suu09 // chAyA - antarmAsasya trIn udakalepAn kurvan zavalaH // 09 // TIkA- 'antomAsassa' - ityAdi / mAsasya = ekasya mAsasya antaH = madhye trIn = trikRtvaH, udakalepAn = asatyanyamArge'pi mArgasamAgatanadyAdyuttaraNarUpAna kurvan zavo bhavati / ayaM bhAvaH 43 cAturmAsyA'nantaramaSTasu mAseSu dharmapracArAya dezavihAro vihita iti tasyA'vazyakartavyatvena vicaratAM sAdhUnAM mArge nadIprabhRtisamAgame. zAstravidhinA tamavatIrya gantavyaM, parazcaikamAsAbhyantare dvivAraM jalAzayAvataraNametatsUtrasammatam, ato'dhikaM tRtIyavAraM tadavataraNaM kurvANo muniravazyaM zabalatva bhAgIti | | 0 9 // hai / parantu chaH mAsa ke bhItara dUsare gaccha meM jAnA kalyANakAraka nahIM hai / kyoM ki dharmazraddhA kI vRddhi ke liye aura gurujana kA paricaya puSTa hone ke kAraNa guru ke samIpa chaH mAsa taka rahanA atyanta Avazyaka hai || sU0 8 // ' ato mAsassa ' ityAdi / eka mAsa meM tIna vAra udakalepa lagAnA arthAt dUsarA mArga na hone para bhI mArga meM AI huI nadI Adi kA utaranA zabala hai / tAtparya yaha ki cAturmAsa ke bAda ATha mAsa taka dharma kA pracAra ke liye sAdhuoM kA vihAra sammata hai, ataH usa vihAra meM vicarate hue sAdhuoM ke mArga meM nadI Adi Ane para zAstravihita vidhi se pAra kara jAnA cAhiye / parantu eka mAsa ke bhItara do vAra nadI AdikA pAra karanA sUtrasammata hai / gacchamA javuM kalyANukAraka nathI. kemake dharmazraddhAnI vRddhine mATe tathA gurujananA paricaya puSTa heAvAnA kAraNathI gurunI samIpa cha mAsa sudhI rahevuM atyanta jarUrI che. (sU. 8) 'aMto mAsassa ' ityAhi me bhAsabhAM trayuvAra use sagAuvo arthAt bIjo mArga na heAya te paNa mArga mA AvelI nadI utaravAthI zakhala doSa lAge che. tAtparya e che ke- cAturmAsa pachI AThamAsa sudhI dharmanA pracAra mATe sAdhuonA vihAra saMmata che tethI tevA vihAramAM vicaratA sAdhuonA mArgamAM nI Adi AvavAthI zAstravihita vidhithI pAra karI javu joie, parantu eka mAsanI aMdara khe vakhata nadI Adi pAra karavI sUtrasamata che tenAthI vadhAre trIjIvAra pAra karavAvALA Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 44 . dazAzrutasvandhamUtre mUlam-aMto mAsassa tao mAiTThANe karemANe savale ||suu10|| chAyA-anto mAsasya trINi mAtRsthAnAni kurvan zavalaH // 10 // . . TIkA- aMto mAsassa' ityAdi / mAsasya ekasya mAsasya antaH madhye trINi mAtRsthAnAni mAyAsthAnAni kurvana-sevamAnaH zavalo bhavati / ayaM bhAvaH.. sAdhUnAM mAtRsthAnaM kadApi na sevanIyaM, paraM pramAdarazAnmAsAbhyantare dvivArAdadhikaM yadi trikRtvastatsevanaM bhavettadA zavalatvaM syATeveti / / mAyAvina AtmA krodha-mAna-mAyA-lobhaizcaturbhiH kapAyayukto bhavati, kintu sa muniH sadA idameva cintayati-'kathamebhyaH kapAyebhyaH me AtmA muktaH syA'-diti / evaM paristhitau munirekadA'mIbhyo vimucya yadi mohodayavazAt punaretAn seveta tadA tatkRte niyamitaM-dvivArAdadhikaM mAyAsthAnasya sevanena bhikSuH zavalatvabhAgI bhavatI'-ti // mu0 10 // isase adhika tIsarI vAra pAra karane vAlA muni avazya doSa kA bhAgI hotA hai // suu09|| . 'aMto mAsassa' ityAdi / eka mAsa ke bhItara tIna mAyAsthAna karane vAlA muni zavala doSa kA bhAgI hotA hai| Azaya yaha hai ki-sAghuoM ko mAyAsevana kabhI nahIM karanA cAhiye / pramAda ke kAraNa yadi eka mAsa meM do bAra se adhika mAyAsevana ho jAya to zavala doSakA bhAgI hotA hai / mAyA bAle kI AtmA kodha, mAna, mAyA aura lobha, ina cAra kaSAyavAlI hotI hai / parantu vaha sadA cintana karatA hai ki" meM kaise ina kaSAyoM se mukta ho jAU~" eka bAra inase mukta hokara yadi moha ke udaya se vaha punaH inako sevana kare to usake "bhuni avazya ame honA mAnI thAya cha (108) . 'aMto mAsassa' tyAhi me bhAsanI maha2 ra mAyAsthAna 421 muni zabala dezanA bhAgI thAya che Azaya e che ke sAdhuoe mAyAsevana kadI karavuM na joIe , pramAdane kAraNathI je eka mAsamAM be vArathI vadhAre mAyAsevana - thaI jAya to zabala doSanA bhAgI thAya che . mAyAvAlAnI AtmA-kodha, mAna, mAyA tathA lobha, e cAra kaSAya vAlI thAya che paraMtu te sarvadA ciMtana kare che ke- huM kevI rIte A kaSAyathI mukata thaI jAu" ekavAra tenAthI mukata thaI ne je mehanA udayathI te pAcho tenu sevana kare Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harpiNI TIkA a. 2 zabaladopavarNanam mUlam - sAgAriyapiMDaM bhaMjamANe savale ||suu0 11 // chAyA - sAgArikapiNDaM bhuJjAnaH zavalaH // / 11 // 45 TIkA- 'sAgAriya' - ityAdi / agAraM = gehaM tena sahitaH sAgAraH - gRhapatiryazca sAdhubhyo nivAsArthaM vasatiM dadAti tasyA'yaM sAgArikaH sa cA'sau piNDava sAgArikapiNDaH = zayyAtarapiNDa ityarthastaM caturvidhamazanam, dUupalakSaNA pAtrAdikamapi khAnaH = sevamAno zavalo bhavati / ayamabhiprAyaH - yasminnupAzraye sthAne vA sAdhustiSThettadadhiSThAtRgRhAdazanavasanAdigrahaNaM na kuryAt, yadi tasyaiva gRhe AhArAdikamapi yAceta tadA sthAnadAnabhAvo'pi tanmanasi parivarteta, yada vasatidAne sAdhorazanAdikamapi mamaitra dAtavyaM bhavet / liye niyama kara diyA gayA hai ki do se adhika bAra mAyAsthAna sevana se bhikSu zavala doSa kA bhAgI hotA hai | sU0 10 // " sAgAriyapiMDa " ityAdi / agAra kA artha hotA hai ghara / ghara ke sAtha jo rahatA hai vaha sAgAra kahA jAtA hai, arthAt-sAgAra kA artha hotA hai gRhapati, jo sAdhuoM ke liye nivAsa karane ko sthAna detA hai / usake sambandhI piNDa sAgArikapiNDa kahA jAtA hai / arthAt - sAgArikAMpaNDa kA artha zayyAtarapiNDa hotA hai / aise cAra prakAra ke anazana kI, aura upalakSaNa se vastra pAtra Adi kI sevanA se zava doSa lagatA hai / Azaya yaha hai ki - jisa upAzraya meM athavA sthAna meM sAdhu rahate haiM usake svAmI ke ghara se azanAdi tathA vastrAdi nahIM lenA cAhiye / yadi usake hI ghara se AhAra Adi kI yAcanA kI jAya te tenA mATe niyama karI Apela che ke ethI vadhAre vAra mAyAsthAna sevanathI bhikSu zamala doSanA bhAgI ane che (s0 10) ' sAgAriyapiMDaM ' ityAhi bhagArano artha thAya che ghara gharanI sAthai rahe che te sAgara kahevAya che arthAt sAgAranA artha thAya che gRhapati je sAdhuone mATe nivAsa karavAnu sthAna Ape che tenA sakha dhIpiMDa sAgArikapiDa kahevAya che arthAt sAgArikapiDano artha zayyAtarapiMDa thAya che evA cAra prakAranA azananI tathA upalakSaNathI vastra pAtra AdinI sevanAthI zakhala dveSa lAge che Azaya e che ke je upAzrayamA athavA sthAnamA sAdhu rahe che tenA svAmInA gherathI azana Adi tathA vajra Adi na levA joie jo tenAja gherathI AhAra Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 dazAtazrutaskandha tathA ca sati sAdhUnAM vasatidaurlabhyaM jAyenetyataH zAstrakAraH zayyAtarapiNDo niSedhitaH / nanu yasmin jane bhaktibhAvAsambhavastato na kiJcidapi grahItumucitaM, yaca sabhaktibhAvaM sAdhave samarpayati tato grahaNe kA kSati ? - riti cet, zrUyatAm - kazcidapi niyamaH sarvasAdhAraNo bhavatyataH sabhaktibhAvaM dadato hastAd grahaNeparajanamanasi vaimanasyaM samudiyAt | anyeSAM sAdhUnAM cetasi nAnAvidhasaMkalpavikalpAH praveSTuM zaknuyuH / yathA kasyacidAvyagRhamAgatasya sAdhothite'yaM vicAraH sphuritumarhati - 'ayamannAdikaM na mAM prayacchati, kimu tad gRhamAgatya sthito'ham ?" ityAdyanekavidha saMkalpavikalpaiH rAgadvepotpattiH sambhavati, ataH zayyAtaragRhe AhArAderasvIkAra eva samIcInaH / to usakA sAdhu ko makAna dene kA bhI mana haTa jAtA hai aura vicAratA hai ki-sthAna diyA to AhArAdi bhI hameM denA paDegA / isa prakAra ke doSoMko dekhakara bhagavAn ne zayyatarapiNDa kA niSedha kiyA hai ! yahA~ zaMkA hotI hai ki jisa manuSya meM bhakti - bhAva nahIM hai usase kucha bhI grahaNa na karanA yogya hai, kintu jo bhaktibhAva - pUrvaka sAdhuoM ko detA hai to usase lene kA kyA doSa hai ? samAdhAna yaha hai ki koI bhI niyama sarvasAdhAraNa hotA hai, ataH bhaktibhAva se denevAle ke hAtha se grahaNa karane para dUsare manuSya ke hRdaya meM vaimanasya unna hotA hai / dUsare sAdhuoM ke citta meM aneka prakAra ke saMkalpa vikalpa utpanna hote haiM / jaise ki - koI dhanika ke ghara Aye hue sAdhu ke mana meM vicAra ho sakatA hai ki AdinI yAcanA karavAmA Ave te sAdhune makAna devAthI paNa tenu mana haTI jAya che, tathA vicAra kare che ke sthAna Apyu tA AhAra paNa mAre devA paDaze e prakArane doSa joine bhagavAne zayyAtarapiDanA niSedha karyAM che ahI zakA thAya che ke--je manuSyamA bhakitabhAva na hoya tenI pAsethI kArya grahaNa na karavu ceogya che paraMtu je bhakitabhAvapUrvaka sAdhuone Ape che tenI pAsethI levAmA zu doSa che ? samAdhAna e che ke--koipaNa niyama sa`sAdhAraNa hoya che AthI bhakitabhAvathI denAranA hAthathI grahaNa karavAthI khIjA manuSyanA hRdayamA vaimanasya utpanna thAya che jema ke-kAi dhanikane ghera AvelA sAdhunA manamA vicAra thAya ke 88 A Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 2 zavaladoSavarNanam 46 zayyAtaragRhe pITha--phalaka-zayyA-saMstAraka-bhasma--savastraziSyAdigrahaNe na kApi kSatiH, kintu luzcanArtha bhasma tadgRhato na grAhyam, luzcanasamaye mukhe bhasmanipAte zayyAtarapiNDagrahaNadoSasambhavAt / ityeva trikAlahitakRto vItarAgasya bhagavato matam / / sU0 11 // "mUlam-AuTTiyAe pANAivAyaM karemANe sabale ||suu012|| chAyA-AkuTayA prANAtipAtaM kurvan zavalaH // 12 // TIkA-'AuTTiyAe'--ityAdi / AkuTayA-'idaM karomI'-tyevaM buvA prANAtipAta-paDjIvanikAyahiMsAM kurvan zavalo bhavati / buddhipUrvakajIvadhAte zabalatvadoSabhAg bhavatItyarthaH / / smU0 12 // " yaha dhanika mujhe anna pAna nahIM detA hai, maiM isake ghara kyo AyA ?" ityAdi aneka saMkalpa-vikalpa se dveSa kI utpatti hotI hai, ataH zayyAtara ke gharase AhAra Adi kA grahaNa karanA yogya nahIM haiN| zayyAtara ke ghara se pITha, bAjauTa, phalaka-pATa pATalA zayyA, sastAraka, bhasma tathA vastrasahita ziSya Adi kA grahaNa karane meM koi bhI hAni nahIM hai| kintu kezalaJcana ke liye bhasma Adi unake gharase nahIM lenA cAhiye / luJcana samaya meM bhasma mukha meM girane se zayyAtarapiNDa grahaNa kA doSa lagatA hai| yaha tIna kAla ke hitako dekhane vAle vItarAga kI AjJA hai // sU0 11 // 'AuTTiyAeM pANAi0 ' ityAdi / "maiM yaha karatA hai" aisA jAna-bUjha kara SaDjIvanikAya kI hiMsA jo karatA hai usako zavala doSa hotA hai, arthAt vuddhipUrvaka prANAtipAta karane se zabala doSa dhanika mane anna pAna dete nathI huM ahIM kema Avya" ItyAdi aneka saMkalpavikalpathI dveSanI utpatti thAya che tethI zayyAtaranA gherathI AhAra AdinuM grahaNa karavuM yogya nathI zayyAtarane ghera pITha bAjoTha phalaka-pATa pATalA, zayyA sastAraka bhasma tathA vazvasahita ziSya Adine grahaNa karavAmAM koI paNa hAni nathI paraMtu kezaluMcanane mATe bhasma Adi tene gharamAthI na levuM joIe laMcana samayamAM bhasma meDhAmAM paDavAthI zayyAtarapiMDagrahaNane deSa lAge che. A traNakALanA hitane jovAvALA - vItarAganI mAjJA cha. (11) 'AuTTiya e pANADa0' yAhi hu mA 43 chu ' mej anet-mujhIna jIvanikAyanI hiMsA je kare che tene zabala deva thAya che arthAta buddhipUrvaka Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ earednes mUlam - AuTTiyAe musAvAyaM vayamANe savale // sU0 13 // chAyA -AkuTyA mRSAvAdaM vadan zavalaH // mR0 13 // TIkA- 'AuTTiyAe' - ityAdi / 'idaM vadAmI' - tyevaM jJAtvA mRpAvAdam = asatyavacanaM vadan zavalo bhavati / ayaM bhAvaH atra - prANAtipAtarItyaiva mRpAvAdI varNitaH / yathA--buddhipUrvakama satyabhASaNaM, saMdigdhaviSayasyA'sandigdhatvakathanaM, tathA kIrtilAbhAya vRthA'DamvararacanA ca zabalatvadoSamAdadhAti / yadi kazcinmunirvyAkhyAnopayogigelyA sUtravyAkhyAdi ziSyAdilobhaghazaGgata AkuTyA mithyA mayuGkte tadapi sa zavaladoSaM bhajate // mu0 13 || mUlam - AuDiyAe adinnAdANaM giNhamANe savale || sU0 14|| chAyA -AkuTayA adattAdAnaM gRhNan zavalaH | 0 14 // TIkA- 'AuTTiyAe ' - ityAdi / kiJcidvastu devagururAja gAthApatisAdharmikA bhAgI hotA hai // sR0 12 // [C AuTTiyAe musA0 " ityAdi / jAna-bUjhakara mRpAvAda bolane se zabala dopa lagatA hai / Azaya yaha hai ki yahA~ prANAtipAta kI rIta se hI mRpAvAda kA varNana kiyA hai / jaise ki - buddhipUrvaka asatya bhASaNa, sandeha vAle viSaya kA asandigdha kahanA, aura kIrti ke liye vRthA ADambara karanA, ye saba zavala doSa prApta karAte haiN| yadi koi muni vyAkhyAnopayogI zailI se sUkhavyAkhyA karane meM ziSya Adi ke lobhavaza hokara AkuTyAjAnabUjhakara mRSAvAda bolatA hai to bhI zayala doSa lagatA hai // sU0 13 // [C AuTTiyAe adinnA0 " ityAdi / jAnabUjhakara adattAdAna lene se zayala doSa lagatA | arthAt deva--adatta, guru - adatta, rAjA 48 prANAtipAta karavAthI zakhala dveSanA bhAgI thAya che (12) , ' AuTTiyAe musA0 ' ityAhi lAgI lehane bhRSAvAda mosavAthI zaNasa DhASa lAge che. Azaya e che ke- ahIM prANAtipAtanI rItathIja mRSAvAdanuM varNana karyuM che jemake buddhipUrNAMka asatya bhASaNa, sadehavALA viSayane sasa Mdigdha kahevu, tathA kIrtine mATe vRthA ADambara karavA, e badhA zakhala deSa prApta karAve che. jo kei muni vyAkhyAnane upayegI zailIthI sUtrabyAkhyA karavAmA ziSya AdinA lAbhavaza thaine AkuTayA-jANI joine mRSAvAda khele che te paNa zAla deSa lAge che (sU0 13) ' AuTTiyAe adinnA0 ' ityAdi lagI leDane mahattAhAna sevAthI zamasa Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 2 zavaladopavarNanam / kairadattaM gRhNan zavalatvadoSabhAgbhavati // mU0 14 // mUlam -AuTTiyAe aNantarahiAe puDhavIe ThANaM vA nisIhiyaM vA cetamANe sabale // sU0 15 // chAyA-AkuTayA anantarhitAyAM pRthivyAM sthAnaM vA naiSedhikI vA cetayan zavalaH // mU0 15 // TIkA-'AuTTiyAe-ityAdi / AkuTayA anantahitAyAm antararahitAyAM sacittAyAmiti yAvat pRthivyAM sthAna nivAsaM vA naiSedhikIMm utthAnAdikaM svAdhyAyabhUmi vA cetayan-vijAnan dhAbUnAmanekArthatvAt kurvanniti yAvat zavalo bhavati // mU0 15 // mUlam-evaM sasaNiddhAe puDhavIe, evaM sasarakkhAe puDhavIe // 16 // ___ chAyA-evaM sasnigdhAyAM pRthivyAm evaM sarajaskAyAM pRthivyAm ||suu016|| TIkA-'eva'-mityAdi / evam anena prakAreNa sasnigdhAyAM - snigdhAH cikkaNAH kardamAdayastena sahitAyAm ArdrAyAmityarthaH, evaM sarajaskAyAM rajA sacittaH pRthivIkaNastena mizritAyAm pRthivyAm 'sthAnaM naSedhikI vA cetayan zavalo bhavatI '-ti pUrvamUtrato'nuvartanIyam / itaH pUrvamUtre sacittavanirUadatta, gAthApati-adatta aura sAdharmI-adatta lene vAlA zabala doSakA bhAgI hotA hai / mU0 14 // ___"AuTTiyAe aNaMta0" ityaadi| jAna-bUjha kara sacita pRthivIpara baiThatA,uThatA aura svAdhyAya karatA hai to zabala doSa lagatA haiM |suu.15|| . "evaM sasaNiddhAe" ityAdi / isI taraha Ardra bhUmi para aura sacitta bhUmi para baiThanA uThanA svAdhyAya Adi karanA zabala doSa haiN| pUrvasUtrameM sacitta pRthvI para sthAna aura upavezana kA niSedha kiyA deSa lAge che. arthAta devadatta, gurUadatta, rAjAadatta, gAthApatiadatta tathA sAdhamIadatta levAvALA zabala dezanA bhAgI thAya che (sU0 14) 'AuTTiyAe aNaMta0'tyA. ne sathitta pRthvI 52 mesaj uThavuM tathA svAdhyAya kare che te zabala deSa lAge che, (sU) 15) evaM sasaNiddhAe' tyAhi mevI rIte bhAra (lIna) bhAna 952 tathA sacitta bhUmi upara besavA uThavA svAdhyAya karavA AdithI zabala deSa thAya che. agAunA sUtramAM sacitta pRthvI para rathAna tathA upavezanane niSedha karyo che tathA Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhasUtre pAyAM pRthivyAM sthAnopavezanayoniSedhaH / atra'cittAyAmapi pRthivyAmArdratAsacittarajasoH sattve tayoniSedha iti bhedaH / uplkssnnaacchynaadinissedhH||016|| - mUlam-evaM AuTTiyAe cittamaMtAe silAe cittamaMtAe lelae kolAvAsaMsi vA dAru-jIva-paidie saaMDe sapANe sabIe saharie saose saudge sautrtigapaNagadagamaTTIe makaDAsaMtANae tahappagAre ThANaM vA sijaM vA nisIhiyaM vA ceemANe sabale // 17 // chAyA-evamAkuTayA cittavatyAM zilAyAM cittavati lepTe kolAvAse vA dAruNi jIvapratiSThite, sAuNDe, samANe, savIje, saharite, sause, sodake, sottigapanakaDhakamRttikAyAM markaTasantAnake, tathAprakAre sthAnaM vA zayyAM vA naSedhikoM vA cetayana (kurvan) zavalaH // sU0 17 // __TIkA-'evaM AuTTiyAe cittamaMtAe' ityAdi / evam amunA prakAreNa cittavatyAM =sacittAyAM zilAyAM-pApANamayapIThaphalakAdau dvArA'dhaHsthitadAruNi vA, cittavati leTe loSThe-pRthivIkhaNDe, kolAbAse-kolA:-ghuNAstepAMvAse nivAsasthAne vA jIvatiSThite-pratiSThAna pratiSThA sthitinivAsa iti yAvat, jIvAnAM pratiSThA jIvapratiSThA, sA jAtA'syeti jIvapratiSThitaM tasmin , tathA jIvAdhiSThite-sajIve dAruNi kASThe dArunimitatAzapIThaphalakAdI, sA'NDe-pipIkAdyaNDayukte, saprANe dvIndriyAdiprANisahite, savIje zAligodhUmAdivIjasahite, saharite-dUrvApravAlAhai, aura isa sUtra meM acitta pRthvI para bhI ArdratA aura sacitta rajake rahane para unakA niSedha hai / upalakSaNa se zayana Adi kA bhI niSedha jAnanA cAhiye // 0 16 // " evaM cittamaMtAe" ityAdi / isI prakAra sacitta zilA para athavA dvAra ke nIce rahe hue kASTha Upara, pRthvI ke Dhele para, dhuNavAle kASTa para jIvayukta sthAna para, jIva vAle kASTa para, ciUMTI Adi ke aNDosahita aura do indriya vAle prANi sahita, zAlI A sUtramAM acitta pRthvI para paNa AdratA tathA sacitta rajanA rahevAthI tene niSedha karyo che upalakSaNathI zayana Adine paNa niSedha jANe joIe (sUga 16) __'evaM cittamaMtAe' tyA ! prathAre sathitta zikSA52 athavA hAranI nIce rAkhelA lAkaDA upara, pRthvI eTale mATInA DhephA upara, ghuNavALAM lAkaDA upara, jIvAtavALA rathAna upara jIvAtavALA lAkaDA upara, kIDI vagerenA IMDAvALA, tathA be IndriyavALA prANijIvAtavALA, zAlI godhUma Adi bIvALA, jemAM darbha Adi heya Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharpiNI TIkA a. 2 zavaladIpavarNanam 51 diyukte sause= rajaninipatitasukSmodakakAyasahite, sodake = sacittajalayukte, sotti = pipIlikAzrite, panakadakamRttikAyAM panakA=varSAkAlikabhUmikASThAdhutpamnapaJcacarNa panakanigodavizeSa: 'phUlaNa ' iti bhASAyAm, dakaM =jalaM, tAbhyAM sahitAyAM mRttikAyAm / markaTasantAne - markaTo = lUtA 'makaDI' tasya santAnaH== jAlaM tasmin lUtAtantujAle, tathAprakAre = tAdRze yatra jIvavirAdhanA saMbhavettatrA'nyasminnapi sthale vA sthAnaM vA=svAdhyAyadhyAnAdyarthamutthAnaM, zayyAM vA= nivAsaM naiSedhikIm = upavezana rUpAM vA cetayan = kurvan zavalo bhavati / / sU0 17 / / mUlam - AuTTiyAe mUla--bhoyaNaM vA kaMda-bhoyaNaM vA khaMdhabhoyaNaM vA tayA bhoyaNaM vA, pavAla- bhoyaNaM vA patta-bhoyaNaM vA hariya- bhoyaNaM vA bhuMjamANe sabale // sU0 18 // chAyA -AkuTyA mUlabhojanaM vA kandabhojanaM vA skandhabhojanaM vA tvabhojanaM vA pravAlabhojanaM vA patrabhojanaM vA puSpabhojanaM vA phalabhojanaM vA vIjabhojanaM vA haritabhojanaM vA bhuJjAnaH zavalaH / / sU0 18 // 1 TIkA- 'AuTTiyAe'- ityAdi / AkuTyA mUlabhojanaM-mUlaM = bhUmadhyagakandAdhaHgodhUma Adi bIjasahita aura jisameM durvA Adi haiM, jisa para rAtri meM girA huA osa kA pAnI hai, jisa para sacita jala hai, jisa para pipIlikA Adi rahate haiM, aise sthala meM sthAna aura upavezana karane vAlA, tathA panaka = phUlaNa aura daka = jala se yukta miTTI para, makaDIne banAye huve jAle para, ityAdi jIvavirAdhanA hone ko jahAM saMbhavanA ho aise sthala meM svAdhyAya, dhyAna ke liye uThanA zayyA nivAsa naiSedhikI- baiThanA Adi kriyA karane se zavala doSa lagatA hai|| 17 // 'AuTTiyAe mUla0 ' ityAdi / mUla kA bhojana athavA kandakA evAM, jenA upara rAtrimA esanu pANI paDayu hAya evA, jenA upara sacitta jaLa che evA, jenA upara kIDI Adi rahe che tevAM-sthaLamA sthAna tathA upavezana (meThaka) karavAvALA, tathA panakaphUlaNu ane daka=pANIvALI mATI upara, kareALIAe (makaDIe) anAvelA jALA mAthe, ityAdi jyA jIvavirAdhanA thavAnIsa bhAvanA hAya evA sthaLamA svAdhyAya, dhyAnane mATe uThavuM, zayyA, nivAsa, naiSadhikI-beThaka Adi kriyA karavAthI zAla doSa lAge che (s0 17) ' AuTTiyAe mUla0 ' "tyAhi bhUsane lona athavA anulobhana, pRthvImAM Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAMzrutaskandhasUtre sthito vRkSAvayavavizeSaH, tasya bhojanam , vA athavA kandabhojana kandamUlopari vRkSAvayavavizeSaH, tasya bhojanaM skandhabhojanaM-skandha kandoparitanazAkhAprarohavakSabhAgaH, tasya bhojanaM vA, tvagbhojanaM vA, tvarabhojanaM vRkSatvacAbhojana vA, pravAlabhojanaM-bAlA=navapallavaH, tabhya bhojanaM vA, patrabhojanaM vA, puSpabhojanaM vA, vIjabhojanaM vA, haritabhojana haritakAyabhojanaM vA bhuJjAnA=kurvANa: zavalo bhavati / pUrvoktadazavidhasacittavanaspati tadanyatamaM vA sacittavanaspati bhuJjAnaH zavaladopabhAga bhavati // mU0 18 // mUlam-aMto saMvaccharassa dasa daga-leve karemANe sabale suu019|| chAyA-antaH saMvatsarasya dazodakalepAn kurvan zavalaH // mU0 19 // TIkA-'aMtoH saMvassaramye'-ityAdi / saMvatsarasya-varpasya antaHmadhye daza-dazasaMkhyakAn udakalepAna-mArgamamAgatanadyAyuttaraNarUpAn kurvan zavalo bhavati / ayaM bhAvaHbhojana, pRthvI meM rahA huA vRkSa kA avayava kanda ke nIce kA bhAga mRla kahA jAtA hai / aura mUla se Upara vRkSa avayava ko kanda kahate haiM / aura skandhabhojana, skandha kA artha-kanda ke. Upara kA bhAga-jahA se zAkhA kA prArambha hotA hai aise vRkSavibhAga ko skandha kahate haiM / tvambhojana-vRkSa kI chAla kA bhojana, evaM pravAla-navInapatra, puSpa, bIja aura haritakAyakA bhojana karane vAlA zayala dopakA bhAgI hotA hai / pUrvokta daza prakAra kI sacitta vanaspati kA, athavA una meM se kisI eka kA bhI AhAra karane vAlA zabala dopa vAlA hotA haiM // mU0 18 // 'aMto saMvaccharassa' ityAdi / eka varSa meM daza udakalepakA lagAne vAlA muni zavala doSa kA bhAgI hotA hai / Azaya yaha haiM kirahelA vRkSanA avayavakajanI nIcenA bhAgane mUla kahe che. tathA mUlanI uparanA vRkSanA avayavane kanda kahe che, vaLI skandhabhajana kalpane artha kandanI uparano bhAga -jyAthI zAkhAne Ara bha thAya che evA vRkSavibhAgane kaI kahe che tvambhajana-vRkSanI chAlanuM bhajana, tathA pravAla-navInapatra, puSpa, bIja tathA haritakAyanuM bhajana karavA vALA zabaladevanA bhAgI thAya che pUrvokata deza prakAranI sacitta vanaspatine, athavA temAthI koI paNa ekano AhAra karavAvALA zabala doSavALA thAya che (sU0 18) 'aMto saMvaccharassa'tyAdi me varSabho za pane s|| vA muni Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - munihapiNI TIkA a. 2 zabaladoSavarNanam nanu-'aMto mAsassa tao dagalece' iti pUrva (9) tre mAsAbhyantare dvivAramudakalepe zabalatvadoSAbhAvAda varSamadhye (24) caturviMzativAramudakalepe'pi na zavalatvadoSaH, iti zaGkAnivAraNArthamasmin sUtre 'dasaudagaleve' iti kathitam , varSAbhyantare navavArAdadhikadakalepAdavazyaM zavalatvadoSamAga bhavatIti bhaavHgaamuu019|| mUlam-aMto saMvaccharassa dasa mAiThANAI karemANe sabale suu020|| chAyA-antaH saMvatsarasya daza mAtR-sthAnAni kurvan zavalaH ||suu020|| ttiikaa-'aNto'-ityaadi| saMvatsarasya anta: madhye daza mAtRsthAnAni mAyAsthAnAni kurvan sevamAnaH zavalo bhavati / idamapi mUtram viziSya vidhAyakaM tena 'aMto mAsassa tao mAihANe' iti sUtrAnusAreNa varSamadhye catuvizatimAyAsthAnasevana na zavalatvadoSAdhAyakamityapAstam // sU0 20 // 'aMto mAsassa' isa nauveM sUtra meM eka mAsa meM do bAra udakalepa se zabala doSa nahIM lagatA ataH varSa meM 24 cauvIsa bAra udaka lepa hone para bhI zavala doSa nahIM laganA cAhiye / isa zaMkA kA nivAraNa karane ke liye isa sUtra meM "dasa udagaleve" aisA kahA hai| eka varSameM nava vAra se adhika udakalepa se avazya zavala doSa lagatA haiN|muu019|| 'aMto saMvaccharassa' ityAdi / eka varSa meM daza mAyAsthAna ke sevane se zabala doSa lagatA hai / isa sUtra se bhI jAnanA cAhiye ki-varSa ke madhya meM nau bAra se adhika mAyAsthAna sevana karane se zavala doSa lagatA hai // sU0 20 // AnoSanA bhI thAya cha mAzaya mecha- 'aMto mAsassa 'mAnavamA sUtramA eka mAsamAM be vAra ukalepa thI zabala doSa nahi lAge kahyuM che te pramANe varSamA 24 grevIsavAra udakalepa hovAthI paNa zabala doSa na lAga joIe mA za nivA24 421! bhATa mA sutramA 'dasa udakaleve ' ma chu che. eka varSamAM navajArathI vadhAre udakalepathI avazya doSa lAge che. (sUTa 19) 'aMto saMvaccharassa' tyAdi me varSamA 62 mAyAsthAnanA sevanathI zamata deSa lAge che A sUtramAM paNa jANavuM joIe ke eka varSanI madhyamAM nava vArathI vadhAre mAyAsthAna sevana karavAthI zabala deSa lAge che (sU20) Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI dazAMzrutaskandhamUtre ___ mUlam-AuTTiyAe sIodaga-viyaDa-vagdhArieNa hattheNa vA matteNa vA davvIe vA bhAyaNeNa vA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDigAhittA bhuMjamANe savale ||suu021|| ____ chAyA-AkuTayA zItodakavikaTavyApAritena haratena vA amatreNa vA dA vA bhAjanena vA aganaM vA pAnaM vA khAcaM vA svAdhaM vA pratigRhya bhuJjAnaH zavalaH // mU0 21 // - TIkA-'AuTTiyAe'-ityAdi / AkuTayA zItodakavikaTavyApAritena-zIta= sacittaM yad udakaM jalaM tena vikaTaH siktaH, vyApAritA vyAptazca yastena hastena vA amatreNa pAtreNa dA vA bhAjanena-laghukaTorAdinA vA azanaM vA pAnaM vA khAdhaM vA khAdyaM vA pratigRhya-AdAya bhuJjAnaH zavalo bhavati |mu021|| - upasaMharanAha-ee' ityAdi / mUlam--ee khalu te therehiM bhagavaMtehiM egavIsaM sabalA paNNattA-tti bemi // sU0 22 // 'AuTTiyAe sIodaga0' ityAdi / jAna-bUjhakara sacitta pAnI se bhIne hue hAtha pAtra tathA kaDachu Adi se grahaNa kiye hue azana pAna khAdya svAdya, ina cAra prakAra ke AhAra ko bhogane vAlA zavala dopa kA bhAgI hotA hai / sU0 21 // 'AuTTiyAe sIodaga0' tyA tel ne sathitta pAthI bhI on-lan ttha pAtra tathA kaDachI AdithI grahaNa karelA azana, pAna, khAdya svAgha, e cAra prakAranA AhArane bhegA karavAvALA zabala deSanA bhAgI thAya che (sU0 21) Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 2 zavaladoSavarNanam / chAyA-ete khalu te sthavirairbhagavadbhirekaviMzatiH zavalAH prajJaptA iti brIvImi / sU0 22 / TIkA-' ee khalu ' ityAdi / idaM sUtraM spaSTam // sU022 / / // iti zrI-vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka--paJcadazabhApA kalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyakavAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapatikolhApurarAjapradatta'jainazAstrAcArya'-padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara pUjyazrI-ghAsIlAla-vrativiracitAyAm, zrIdazAzrutaskandhasUtrasya muniharpiNyA -- khyAyAM vyAkhyAyAM zavalaM-nAmakaM dvitIyamadhyayanaM samAptam // 2 // upasaMhAra karate hue kahate haiM-'ee' ityAdi / he jambU ! ye pUrvapradarzita ikkIsa zavala sthavira bhagavAna ne jisa prakAra kahe haiM vaise hI maiM tujhe kahatA hU~ // sU0 22 // . muniharSiNI TIkA ke hindI anuvAda meM 'zavalatvadoSa' nAmakA dvitIya adhyayana samApta huaa||2|| upasa 72 42tA cha- 'ee' tyA he jabba ! A pUrvadarzita ekavIsa zabala sthavira bhagavAne je prakAre kahyAM che teja prakAre huM tane kahu chuM (sU) rara) muniharSi TIkAnA gujarAtI anu* vahAM zavalatvadopa' nAmarnu bI nuM adhyayana samApta thayu (2) Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' .. dazAzrutaskandhasUtre // atha tRtIyamadhyayanam // dvitIyAdhyayane hastakarmakAritvAdaya ekaviMzatividhAH zavalatvadoSA utAste yathA cAritraM dUSayantaH samAdhi prativaghnanti tathaiva ratnatrayA''rAdhakAnAM gurUNAM paryAyajyeSThAnAM cA''zAtanA api cAritraM malinIkurvANAH samAdhi vighnantIti tAsAmAzAtanAnAM parityAgenaiva samAdhimArgo niSkaSTakaH sampadyata ityAzAtanAtyAgAya tajjJAnasyA'vazyakatetyanena sambandhenA''yAtasyAsyA'zAtanAkhyatRtIyA'dhyayanasyedamAdisUtram-'muyaM meM' ityAdi-- ___ mUlam-suyaM me AusaM teNaM bhagavayA evamakkhAyaM, iha khallu therehi bhagavaMtehi tetIsaM AsAyaNAo paNNattAo, kayarA khallu tRtIyAdhyayana dUsare adhyayana meM IkkIsa prakAra ke zavala doSa kahe gaye haiN| ve jaise cAritra ko dUSita karate hue samAdhike pratibandhaka haiM, ThIka usI taraha ratnatraya ke ArAdhaka AcArya athavA guruoM kI yA paryAyajyeSThoM kI AzAtanA karane se ve AzAtanAe~ bhI cArItra ko malina kara ke samAdhikA nAza karatI haiM / una AzAtanAoM ke parityAga se samAdhimArga niSkaNTaka ho jAtA hai, AzAtanA kA tyAga karane meM unake jJAna kI AvazyaktA hai, ataH prathama aura dvitIya adhyayana kA sambandha rakhate hue isa AzAtanAnAmaka tIsare adhyayana ko kahate haiM-usakA yaha prathama sUtra hai-"suyaM me" ityAdi / he AyuSman ! ziSya ! maiMne bhagavAn ke mukha se sAkSAt sunA hai| una bhagavAn ne isa Age kahe jAne vAle prakAra se prati trIju adhyayana bIjA adhyayanamA ekavIsa prakAranA zabala doSa kahyA che te jema cAritrane duSita kare che ane samAdhinA pratibaMdhaka che tevI ja rIte ratnatrayanA ArAdhaka AcArya athavA guruonI ke evA paryAyajayeSThAnI AzAtanA karavAthI te AzAtanA paNa cAritrane malina karIne samAdhine nAza kare che, te AzAtanAonA parityAgathI samAdhimArga niSka Taka thaI jAya che AzAtanAne tyAga karavAmAM tenA jJAnanI AvazyakatA che tethI prathama tathA dvitIya adhyayanane saMbadha jALavI rAkhatA A AzAtnaa nAmarnu trIzu madhyayana 4 che. tenu mA prathama sUtra cha.-'suyaM me' tyAdi he Ayuman ziSya! meM bhagavAnanA mukhathI sAkSa tU sAMbhaLyuM che te Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 3 AzAtanAvarNanam tAo therehiM bhagavaMtehi tetIsaM AsAyaNAo paNNattAo? imAo khallu tAo therehiM bhagavaMtehi tetIsaM AsAyaNAo paNNattAo / taM jahA // sU0 1 // chAyA-zrutaM mayA, AyuSman ! tena bhagavataivamAkhyAtam-iha khalu sthavirabhagavaddhistrayastriMzadAzAtanAH prajJaptAH / katarAH khalu tAH sthavirabhaMgavadbhistrayastriMzadAzAtanAH prajJaptAH ? imAH khalu tAH sthavirairbhagavadbhisrayastriMzadAzAtanAH prajaptAH / tadyathA-(mU0 1) ____TIkA-'zrutaM maye'-tyAdi / he AyuSman ! mayA bhagavanmukhAt sAkSAt zrutaM, tena bhagavatA evaM vakSyamANam AkhyAtaM kathitam-iha khalu asmiMstRtIyA'dhyayane kila sthavirabhaMgavadbhistrayastriMzadAzAtanAH AsamantAt-sAmastyena zAtyante dhvaMsyante jJAnAdiguNA yAbhistA AzAtanAH cAritravatino doSavizeSAH prajJaptAH kathitAH, katarA-kAH khalu tAtrayastriMzadAzAtanAH prajJaptAH? imAH cakSyamANAH tAstrayastriMzadAzAtanAH prajJaptAH / tadyathA-tAH pradazyante- 'sehe' ityAdi / mUlam--sehe rAyaNiyassa purao gaMtA bhavai AsAyaNA pAdita kiyA hai / isa tRtIya adhyayana meM sthavira bhagavantoM ne teMtIsa AzAtanAoM kA nirUpaNa kiyA hai / jisake dvArA jJAnAdi guNa sarvathA naSTa ho jAya use AzAtanA kahate haiM / ve isa prakAra haiM:-(sU01) 'sehe' ityaadi| ___ jo sUtrapaThanarUpa grahaNazikSA, aura pratilekhanAdi sAdhu ke AcArapAlanarUpa AsevanAzikSA ko paDhatA hai, athavA zikSA ke yogya hai vaha zakSa-ziSya kahA jAtA hai| jJAna darzana aura cAritrarUpI tIna ratnavAle ko rAtnika kahate haiM / AcArya Adi guru aura paryAyajyeSTha bhagavAne have kahevAmAM Avaze te prakAre pratipAdana karyuM che A tRtIya adhyayanamAM sthavira bhagavantae teMtrIsa AzAtanAonuM nirUpaNa karyuM che, jenA dvArA jJAnAdi guNa sarvathA naSTa thaI jAya che tene AzItanA kahe che te A prakAre che. - (sU 1) 'sehe' tyA je sUtrapaThanarUpI grahaNa zikSA, tathA pratilekhanAdi sAdhunA AcArapAlana rUpI - AsevanAzikSA bhaNe che, athavA zikSAne yogya hoya te zikSa-ziSya kahevAya che jJAna dazana tathA cAritrarUpI traNa ranavAlAne rAtvika kahe che AcArya Adi gurU tathA Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 dazAzrutaskandhamutre sehassa // 1 // sehe rAyaNiyassa sapakkhaM gaMtA bhavai AMsAyaNA sehassa // 2 // sehe rAyaNiyassa AsannaM gaMtA bhavai AsAyaNA sehassa // 3 // sehe rAyaNiyassa purao ThiccA bhavai AsAyaNA sessa ||4|| sehe rAyaNiyassa sapakkhaM ThiccA bhavar3a AsAyaNA sessa // 5 // sehe rAyaNiyassa AsannaM ThiccA bhavar3a AsAyaNA sessa // 6 // sehe rAyaNiyassa purao nisIittA bhavai AsA - yA sessa // 7 // sehe rAyaNiyassa sapakkhaM nisIittA bhavai AsANA sehassa // 8 // sehe rAyaNiyassa AsannaM nisIittA bhavai AsANA sehassa // 9 // ( sU0 2 ) chAyA - zaikSo rAtnikasya purato gantA bhavatyAzAtanA zaikSasya // 1 // zaikSa rAnikasya sapakSaM gantA bhavatyAzAtanA zaikSasya || 2 || zakSo rAtnikasyA''sannaM gantA bhavatyAzAtanA zaikSasya || 3 || zaikSo rAnikasya purataH sthAtA bhavatyAzAtanA zaikSasya // 4 // zaikSo rAtnikasya sapakSa sthAtA bhavatyAzAtanA zaikSasya ||5|| zaikSo rAtnikasyA''sannaM sthAtA bhavatyAzAtanA zaikSasya ||6|| zaikSo rAbhI rAnika kahe jAte haiM / ziSya ratnAdhika ke Age gamana, kare to ziSya ko AzAtanA lagatI hai || 1|| ziSya yadi gurvAdi-guru tathA baDoM ke varAvara cale to AzAtanA hotI hai || 2 || ziSya yadi guru Adi ke pIche saMghaTTA karatA huA cale to AzAtanA hotI hai ||3|| ziSya yadi guru Adi ke Age khaDA rahe to AzAtanA hotI hai // 4 // ziSya yadi guru Adi ke barAbara khaDA rahe to AzAtanA lagatI hai // 5 // ziSya adi guru Adi ke pIche saMghaTTA karatA huA khaDA rahe toM AzAtanA hotI hai || 6 || ziSyayadi AcArya Adike Age baiThe paryAyajyeSTha paNa rAnika kahevAya che ziSya ratnAdhikathI AgaLa jAya tA ziSyane AzAtanA lAge che (1) ziSya ne guru Adi-guru tathA meTAnI sAthesAtha cAle te AzAtanA thAya che (2) ziSya je guru AdinI pAchaLa saghaTTA karatA karatA cAle teA AzAtanA thAya che (3)ziSya je guru AdinI AgaLa ubhuM rahe te AzAtanA thAya che (4) ziSya je guru AdinI kharAkharamAM ubhA rahe te AzAtanA lAge che. (5) ziSya je guru AdinI pAchaLa saghaTTA karatA ubhA rahe te AzAtanA thAya che Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharpiNI TIkA a. 3 AzAtanAvarNanam nikasya' purato nipatA bhavatyAzAtanA zaikSasya // 7 // zaikSo rAtnikasya sapakSaM niSattA bhavatyAzatanA zaikSasya // 8 // zaikSo rAtnikasyA''sannaM nipattA bhavatyAgAtanA zaikSasya // 9 // (mU0 2) * TIkA-zaikSa'-ityAdi / zikSAm grahaNAsevanarUpAm adhIte'rhati vA zaikSaH= ziSyaH, rAtnikasya-ratnAni-jJAnadarzanacAritrAkhyAni trINi aItIti rAtnikA AcAryAdiguruH, ciradIkSitaH, paryAyajyeSThazca, tamya purataH agre gantAyAmanazIlo yadi syAttadA zaikSasya AzAtanA=tadAkhyazcAritraniSThadoSavizeSo bhavatIti shessH||1|| zaikSo rAtnikasya sapakSa-samAnAH pakSAH pArthA dizo yatra tat sapakSasamapArzva samazreNyA gamanena yathA bhavati tathA gantA yadi syAttadA zaikSasya zaikSatrikItyarthaH, AzAtanA bhavati // 2 // zaikSo rAtnikasyA''sannaM-gurvAdipRSThapradeza saMghaTTayan gantA yadi syAttadA zaikSasyA''zAtanA bhavati // 3 // zaikSo rAtnikasya purataH sthAtA-uttiSThan yadi syAttadA zaikSasyA''zAtanA bhavati // 4 // zaikSo rAtnikasya sapakSa-samapAdhai samazreNyAmiti yAvat sthAtA yadi syAttadA zaikSasyA''zAtanA // 5 // zaikSo rAtnikasyA''sanam AcAyAMdipRSThapadeze saMghaTTayan sthAtA yadi syAttadA zaikSasyA''zAtanA bhavati // 6 // zaikSo rAtnikasya purato nipattA-upaveSTA yadi syattadA zaikSasyA''zAtanA bhavati // 7 // zaikSo rAtnikasya sapakSaM niSattA yadi syAttadA zaikSasyA''zAtanA bhavati // 8 // zaikSo rAtnikasyA''sannaM AcAryAdipRSThapradeze saMghaTTayan niSatA= upaveSTA yadi syAttadA zaikSasyA''zAtanA bhavati // 9 // (mU0 2) mUlam--sehe rAyaNieNaM saddhiM bahiyA viyArabhUmi vA nikkhaMte samANe tattha sehe puvvatarAgaM Ayamai pacchA rAyaNie bhavaI AsAyaNA sehassa // 10 // (sU0 3) to AzAtanA hotI hai // 7 // ziSya yadi AcArya Adi ke barAvara baiThe to AzAtanA hotI hai // 8 // ziSya Adi AcArya Adi ke samIpa meM unake pIche saMghaTA karatA huA gaiThe toAzAtanA hotI hai // 9 // (sU0 2) ' sehe rAyaNieNaM' ityAdi / ziSya guru ke sAtha vicAra (6) ziSya je AcArya AdinI AgaLa bese te AzAtanA thAya che (7) ziSya je AcArya AdinI barAbara bese to AzAtanA thAya che, (8) ziSya je AcArya Adi nI najIkamAM temanI pAchaLa ghaTTA karatA bese te AzAtanA thAya che (9) sU02 ' sehe rAyaNieNaM / tyAhi. ziSya gurunI mAthe viyArabhUmi-25 DisabhUmimA Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhasUtre chAyA-zaikSo rAtnikena sArddha vahirvicArabhUmi vA niSkrAntaH san (yadi) tatra zaikSaH pUrvatarakamAcamati pazcad rAtnikaH, bhavati AzAtanA zaikSasya // 10 // (mu0 3) . TIkA-'zaikSo rAtnikene'-tyAdi / zaikSA ziSyo rAtnikena sAI-saha vahirvicArabhUmibAhyocArabhUmi, veti vAkyAlaGkArArtham , niSkrAntaH nirgataH san yadi tatra-malotsargajanyAzucitvA'panodanavipaye zaikSA-ziSyaH pUrvataraka-rAtnikA''camanAt prAgeva Acamati-zuddhiM karoti pazcAd rAtnikaH zuddhiM karoti tadA zaikSasyA''zAtanA bhavati // 10 // (mU0 3) ___mUlam--sehe rAyaNieNaM saddhiM bahiyA viyArabhUmi vA vihArabhUmi vA nikkhaMte samANe tattha sehe puvvatarAgaM Aloei pacchA rAyaNie bhavai AsAyaNA sehassa // 11 // (sU0 4) ___ chAyA-zaikSo rAtnikena sAI bahirvicArabhUmi vA vihArabhUmi vA nikrAntaH san-tatra zaikSaH pUrvatarakamAlocayati pazcAd rAtnikA, bhavati AzAtanA zaikSasya // 11 // (mU0 4) TIkA-zaikSa'-ityAdi / zaikSo rAlikena sAI bahiH vicArabhUmi vA vihArabhUmi-svAdhyAyabhUmi vA nikrAntaH san tatra svasthAne samAgataH zaikSo yadi pUrvataraka-mAgeva Alocayati-AlocanA karoti, rAtnikaH pazcAt tadA zaikSasyA''zAtanA bhavati / sthaNDilAdisthAnAt parAvRtya svasthAnaM sahAgataH ziSya AcAryAditaH pAra yadi IpithikI pratikrAmettadA zaikSasyA''zAtanA bhavatIti bhAvaH // 11 // (sa0 4) bhUmi- sthaNDilabhUmi meM gayA huA guru ke pahale zauca kare to AzAtanA hotI hai // 10 // (sU0 3) 'sehe' ityAdi / ziSya AcArya ke sAtha vicArabhUmi-sthaNDilabhUmi vihArabhUmi-svAdhyAyabhUmi meM sAtha gayA aura vahA~ se vApasa Akara ziSya yadi guru ke pUrva aipithika pratikramaNa kare to ziSya ko AzatanA hotI hai ||11||(suu04) gayelA gurunI pahelA zauca kare te AzAtanA thAya che (10) sUtra 3 'sehe' tyAhi ziSya sAyAnI sAthe vidhArabhUmi-sthatimUbhi viddaabhUmi-svAdhyAyabhUmimA sAthe gaye hoya ane tyAMthI pAchA AvI je ziSya gurunI pahelA aryA pathika pratikramaNa kare te ziSyane AzAtanA thAya che (11) sUtra 4 che Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharpiNI TIkA a. 3 zabaladoSavarNanam mlam-kei rAyaNiyassa puvvasaMkalavitavve siyA, taM sehe puvatarAgaM Alavai pacchA rAyaNie bhavai AsAyaNA sehassa // 12 // (sU0 5). chAyA-kazcida rAtnikasya pUrvasaMkalpitavyaH syAt taM zaikSaH pUrvatarakamAlapati pazcAd rAtniko bhavatyAzAtanA zaikSasya // 12 // (sU0 5) TIkA-'kei'-ityAdi / kazcit ko'pi jano rAnikasya pUrvasaMlapitavyaH prAgravaktavyaH syAt , evaM paristhitau taM-pUrvasaMlapitavyaM janaM zaikSo yadi pUrvataraka-mAgeva Alapati vadati rAtnikastatpazcAt zaikSAlApAdanantaramAlapati tadA zaikSasyA''zAtanA bhavati // 12 // (mu05) mUlam--sehe rAyaNiyassa rAo vA viyAle vA vAharamANassa 'ajjo ! ke suttA ke jAgarA ?' tattha sehe jAgaramANe rAyaNiyassa apaDisuNettA bhavai AsAyaNA sehassa // 13 // (sa06) chAyA-zaikSo rAtnikasya rAtrau vA vikAle vA vyAharataH 'he aryA! - ke suptA ke jAgrati ? ' tatra zaikSo jAgrad yadi rAtnikasyA'pratizrotA bhavatyAzAtanA zaikSasya // 13 // (sU0 6) ___TIkA-zaikSo rAtnikasye tyAdi / zaikSAH ziSyo rAtrau vikAle vA 'he AryA ! ke muptA, ke jAgrati ? ' iti vyAharato-vadato rAnikasya tatra vyAhAre zaikSo jAgrat-prabudhyamAno'pi yadi apratizrotA-gurave nottaraM prayacchati tadA zaikSasyA''zAtanA bhavati // 13 // (sU0 6) ___'kei' ityAdi / koi vyakti guru ke pAsa Ave usake sAtha yadi ziSya guru ke pahale hI vArtAlApa karane lage to ziSya ko AzAtanA hotI hai // 12 // (sU0 5) 'sehe rAyaNiyassa' ityAdi / gurune rAtri athavA vikAla meM ziSya ko bulAyA ki- 'he Aryo ! kauna-kauna soye huve haiM aura kauna kauna jAgate haiM ?' usa samaya 3" ItyAdi keI vyakita gurunI pAse tenI sAthe je ziSya pahelAM ja vArtAlApa karavA lAge te ziSyane AzAtanA thAya che (12) sUra pAka _ 'sehe rAyaNiyassa' tyAha zurume rAtre athavA visamA ziSyane mosAvyA ke-he A ! kaNa kaNa sutA che ane kaNa kaNa jAge che ? te samaye jAgate Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - dazAzrutaskandhasUtre mUlam -sehe asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDigAhittA ta putvameva sehatarAgassa Aloei pacchA rAyaNiyassa AsAyaNA sehassa // 14 // (sU07) * chAyA-zaikSo'zanaM vA pAnaM vA khAdhaM vA svAdyaM vA pratigRhya tatpUrvameva zaikSatarakasyAlocayati pazcAd rAtnikasyAzAtanA zaikSasya / / 14 // (mu0 7) TIkA-'sehe asaNa'-mityAdi / zaikSo'zanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAya vA pratigRhya-AdAya tad-azanAdikaM, yadi pUrvameva rAtnikA''locanAtaH zaikSatarakasya laghumuniH samIpe Alocayati rAtnikasya ca pArthe pazcAdAlocayati tadA zaikSasyA''zAtanA bhavati // 14 // (mU0 7 ) mUlam-sehe asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDigAhittA taM puvvameva sehatarAgassa uvadaMsei pacchA rAyaNiyassa AsAyaNA sehassa // 15 // (sU0 8) chAyA-zaikSo'zanaM vA pAnaM vA khAdhaM vA svAcaM vA pratigRhya tatpUrvameva zaikSatarakasyopadarzayati pazcAd rAtnikasyA''zAtanA zaikSasya // 15 // (sU08) TIkA-'sehe asaNa'-mityAdi / zaikSo'zanAdikaM caturvidhamAhAraM pratigRhya tathadi rAtnikasyopadarzanAt pUrvameva zaikSatarakasya-laghumunerupadarzayati pazcAd rA. nikasyopadarzayati tadA zaikSasthA''zAtanA bhavati // 15 // (mU0 8) ziSya jAgatA huA bhI guru ko uttara nahIM detA hai to ziSya ko AzAtanA hotI hai // 13 // (sU06) __ 'sehe' ityAdi / ziSya azanAdi cAra prakAra kA AhAra gRhastha ke ghara se lAkara pahale laghumuni ke pAsa AlocanA kare pazcAt guru ke pAsa taba ziSya ko AzAtanA hotI hai // 14 // // sU0 7 // 'sehe' ityAdi / ziSya azana Adi cAra prakAra ke AhAra ko lAkara guru ke pUrva hI laghumuni ko dikhAve pazcAt guru ko dikhAve to ziSya ko AzAtanA hotI hai // 15 // (sU0 8 // hoya paNa gurune uttara na Ape te ziSyane AzAtanA thAya che (13) sU 6 'sehe' tyA ziSya azanA yA2 prA2nA mADA2 sthane dherathI lAvIne pahelA laghumuninI pAse AcanA kare pachI gurunI pAse kare te AzAtanA thAya che (14) / / sU 7 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharpiNI TIkA a. 3 zavaladopavarNanam 63 mUlam - sehe asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDigAhittA taM puNvameva sehatarAgaM uvaNimaMtei pacchA rAyaNiyaM AsANA sehassa // 16 // ( sU0 9 ) chAyA - zaikSo'zanaM vA pAnaM vAkhAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhya tat pUrvameva zaikSatarakamupanimantrayati pazcAd rAtnikamAzAtanA zaikSasya // 16 // (09) TIkA - 'sehe asaNa' - mityAdi / zaikSo'zanaM pAnaM khAdyaM svAdyaM vA pratigRhya tad-azanAdikaM yadi pUrvameva zaikSatarakaM laghumunim upanimantrayati, rAtnikaM pacAdupanimantrayati tadA zaikSasyA''zAtanA bhavati // 16 // (09) mUlam - sehe rAyaNieNa saddhiM asaNaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDigAhittA taM rAyaNiyaM aNApucchittA jassa jassa icchai tassa tassa khaddhaM khaddhaM dalayai AsAyaNA sehassa // 17 // (sU010) chAyA - zaikSo rAtnikena sArddham azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAyaM vA pratigRhya tad rAnikamanApRcchaya yasmai yasmai icchati tasmai tasmai khaddhaM baddhaM dadAtyAzAtanA 'zaikSasya // 17 // ( sU0 10) TIkA - 'sehe rAyaNieNa' - ityAdi / zaikSomarAtnikena sArddhamazanAdikaM caturvidhamAhAraM pratigRhya tatu azanAdikaM yadi rAtnikam anApRcchaya = apRSTvA yasmai yasmai munaye icchati = dAtumabhilaSati tasmai tasmai munaye khaddhaM khaddhaM pracuraM - pracuraM dadAti tadA zaikSasyAszAtanA bhavati // 17 // ( sU0 10) 'sehe' ityAdi / ziSya azanAdi cAra prakAra kA AhAra lAkara yadi laghumuni ko pahile aura guru ko pIche Amantrita kare to ziSya ko AzAtanA hotI hai // 16 // ( sU0 9 ) " sehe rAyaNiNaM ' ityAdi / ziSya guru ke sAtha azanAdi 'sehe ' dhatyAhi ziSya azana Adi yAra prahAranA mahArane sAvIne gurunI pahelAM ja laghumunine dekhADe ane pachI gurune dekhADe te ziSyane AzAtanA thAya che. (15) // sU8 // 'sehe ' ityAhi ziSya azana Ahi yAra prahAranA AhAra va bhAvIne le laghumunine pahelAM ane gurune pachI Amatrita kare te ziSyane AzAtanA thAya che (11) // sU 8 // 'sehe rAyaNieNaM ' ityAhi ziSya gurunI sAthai azana mAhi saI bhAvIne Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAgtaskandhasUtre mUlam - sehe asaNaM vA 4 paDigAhittA rAyaNieNaM saddhi bhuMjamANe tattha sehe khaddhaM khaddhaM, DAgaM, UsadaM - UsaDhaM, rasiyaMrasiyaM, maNunnaM- maNunnaM, maNAmaM - maNAmaM, niddhaM niddhaM lakkhaMAhAritA bhavar3a AsAyaNA sehassa // 18 // ( sU0 11 ) chAyA - zaikSo'ganaM vA 4.... matigRhya rAtnikena sArddhaM bhujjAnastatra zailaH khaddhaM - khaddhaM (pracuraM pracuraM), DAgaM - DAgaM ( prazastaM prazastaM ) utsRta-mutsRtaM, rasikaM rasikaM, manojJaM-manojJaM, mano'maM mano'maM, snigdhaM snigdhaM, rUkSaM rUkSamAhArayitA bhavatyAzAtanA zaikSasya // 18 // (0 11) pracura TIkA - 'sehe ' - ityAdi / zaikSo'zanaM vA 4 caturvidhamAdAraM pratigRhya rAtnikena sArdhaM bhuJjAnastatra ( zaikSaH) kharddha- khaddhaM adhikamadhikaM DAgaM-DAgaMprazastaM-prazastam, utsRtamutsRtam = uttamamuttamam, rasika-rasikaM = mAdhuryAdirasayuktaM 2 manojJaM - manojJaM manasA jJAyata iti manojJaM = mano'nukUlaM, mano'maM - mano'maM manasA'myate = gamyata iti mano'maM= hRdayAnandajanakaM, snigdhaM - snigdhaM = ghRtAdiyuktaM 2 ghRtapUrAdikaM, rUkSaM rUkSaM= nIrasa - nIrasaM sat svAdiSTaM parpaTikAdikaM yadi AhArayitA syAttadA zaikSasyA''zAtanA bhavati // 18 // ( mu0 11) lAkara guru ke binA pUche yadi jisa-jisa ko cAhe usa-usa ko - adhika AhAra de to ziSya ko AzatanA hotI hai // 17 // (sa010 ) - 'sehe ' ityAdi / guru ke sAtha AhAra karatA huA ziSya prazasta - prazasta - zarIra ko sukha dAyI, UsaDhaM - UsadaM = uttama - uttama arthAt tAjA-tAjA, rasigaM - rasiyaM = sarasa- sarasa - maNunna - maNunna = managamatA, maNAmaM - maNAmaM hRdaya ko Ananda denevAlA, NiddhaM - NidvaM-snigdha-snigdha = ghI se cakacakita ghevara Adi, lukkhaM - lukkhaM rUkSa - rUkSa pApaDa Adi, jo jo padArtha mana ke anukUla ho use jaldI-jaldI aura adhikgurune pUchyA vinA jo jene jene cAhe tene pracura-vadhAre AhAra Ape te ziSyane AzAtanA thAya che (17) // sU 10 // 'sehe' tyAhi gurunI sAthai mAhAra uratAM ziSya prazastaM prazasta zarIrane sumahAyI, 'asaDha - asarTa = uttama - uttama arthAt tAla-tAla, rasiyarasiya= sarasasarasa, bhAgunna-bhagunna=bhanagabhatA, bhASAbha bhalAbha yane mAnaha hevAvAjA, zidhva[ladhva= snigdha-snigdha-dhIthI yasyati dhevara Ahi, tuma - =3-3kSa pApaDa Adi, je je padArtha manane anukULa heAya te jaldI-jaldI tathA vadhAre vadhAre khAya 64 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a.3 zavaladoSavarNanam / 65 mUlam-sehe rAyaNiyassa vAharamANassa apaDisuNittA bhavai AsayaNA sehassa // 19 // (sU0 12) . chAyA-zaikSo rAtnikasya vyAharato'pratizrotA bhavatyazAtanA zaikSasya // 19 // (mu0 12) TIkA-'sehe rAyaNiyassa'-iti / zaikSo yadi kiJcidapi vyAharatonigadato rAtnikasya apatizrotA-uttarasyA dAtA jAyate tadA zaikSasyA''zAtanA bhavati // 19 // (mU0 12) mUlam-sehe rAyaNiyassa vAharamANassa tatthagae ceva paDisuNittA bhavaI AsAyaNA sehassa // 20 // (sU0 13) . chAyA-zaikSo rAtnikasya vyAharatastatragata eva pratizrotA bhavatyAzAtanA zaikSasya // 20 // (mu0 13) TIkA-'sehe'-ityAdi / zaikSo rAtnikasya kizcid vyAharato vacanazravaNAya nikaTamagatvA tatragata eva-svasthAne svAsane vA sthita eva san yadi pratizrotA uttaradAtA syAtadA zaikSasyA''zAtanA bhavati // 20 // (mU0 13) mUlam-sehe rAyaNiyassa 'kiM-tivattA bhavai AsAyaNA sehassa // 21 // (sU0 14) . adhika khAye to AzAtanA hotI hai // 18 // (sU0 11) 'sehe' ityAdi / guru ke vulAne para ziSya yadi uttara nahIM detA hai to usako AzAtanA lagatI hai // 19 // (sU0 12) 'sehe ' ityAdi / guru mahArAja ke vacana kA unake samIpa na jAkara apane Asana para baiThA huA hI uttara de to ziSya ko AzAtanA hotI hai // 20 // (sU0 13) / te AzAtanA thAya che (18) che sU 11 / 'sehe tyA gurunA matAvavAthI ziSya ne uttara mApe to tene bhAzAtanA sA che. (18) // sU 12 // ___'sehe tyA guru mhaa2|4i kynn| uttara tebhanI pAse nasatA potAnA? Asana upara beThA-beThAja Ape te ziSyane AzAtanA thAya che (20) 1 sU 13 . Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhamatra chAyA-zaikSo rAtnikasya 'ki' mitivaktA bhavatyAzAtanA zaikSasya // 21 // (sU0 14) TIkA-'sehe rAyaNiyassa'-ityAdi / zaikSo rAtnikasya ziSyAhAne dUresthita eva 'ki' miti=kiM brUSe-kiM brUSe, itivaktA-uttarayitA yadi syattadA zaikSasyA''zAtanA bhavati // 21 // (mu0 14) mUlam-sehe rAyaNiyaM 'tumaM' tivattA bhavai AsAyaNA sehassa // 22 // (sU0 15) chAyA-zaikSo rAtnikaM tvam' itivaktA bhavatyAzAtanA zaikSasya // 22 // (mu0 15) TIkA-'sehe raaynniy'-mityaadi| zaikSA-ziSyo yadi rAtnikaM prati 'tvam' iti ityAkArakaM 'tUM'-kArazabdaM na tu 'bhadanta' ityAdikaM vaktA kathayitA syAttadA zaikSasyA''zAtanA bhavati / uktazca "hu~ karoti yadA ziSyastvaMvA''cArya prmaadtH| . . ihA'kIrtimavApnoti, kuyoni cAdhigacchati " // 1 // iti // 22 // (mU015) ' sehe ' ityAdi / guru ke bulAne para ziSya yadi guruke samIpa na jAkara dUra rahA huA hI 'kyA kahate haiM ? ' aisA kahe to ziSya ko AzAtanA hotI hai // 21 // (sU0 14) _ 'sehe' ityAdi / ziSya guru ko 'tUM-isa prakAra tUMkAre se vole aura 'he bhadanta ' ityAdi na kahe to ziSya ko AzAtanA hotI hai / kahA hai ki : "hu~ karoti yadA ziSyastvaM vA''cArya pramAdataH / ihAkIrtimavApnoti, kuyoni cAdhigacchati // 1 // " iti / ziSya pramAda se guru ko tUMkAra-zabda se bulAtA hai to isa 'sehe' tyA gurunA moTApAthI ziSya na bhanI pAse na ta thii| "zuM kahe che?' ema kahe te ziSyane azAtanA thAya che (21) sU 14 che 'sehe' tyAhi. ziSya gurune 'tu' mema tusarAthI mAle bhane ' mahanta' ityAdi na kahe te ziSyane AzAtanA thAya che. kahyuM che ke - " huM karoti yadA ziSya,-stvaM vA''cArya pramAdataH / ihA'kIrtimavAmoti, kuyoni cAdhigacchati // 1 // " iti / ziSya pramAdathI gurune tukAra zabdathI belAve te A lekamAM apakItine Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 3 zavaladopavarNanam mUlam-sehe rAyaNiyaM khaddhaM khaddhaM vattA bhavai AsAyaNA sehassa // 23 // (sU. 16) chAyA-zaikSa rAnika khaddhaM khaddhaM (pracuraM-pracuraM) vaktA bhavatyAzAtanA zaikSasya // 23 // (mU0 16) TIkA-'sehe'--ityAdi / zaikSo yadi rAtnikaM prati khaddhaM khaddhaM pracuraMpracuram apramitaMra prayojanAdadhikaM nirarthaka kaThoraM vA vaktA kathayitA syAttadA zaikSasyA''zAtanA bhavati // 23 // (sU0 16) mUlam-sehe rAyaNiyaM tajjAeNaM tajjAeNaM paDihaNittA bhavai AsAyaNA sehassa // 24 // ( sU0 17) chAyA-zaikSo rAtnikaM tajjAtena tajjAtena pratidvantA bhavatyAzAtanA zaikSasya // 24 // (mU0 17) TokA-'sehe sayaNiya'-mityAdi / yadi rAtnikaM tajjAtena tajjAtena= rAtnikamukhaniHsRtavacanAnurUpaprativacanena pratihantA-zabdena zabdaM ghAtayitA, glAnAdisevAdyartha guruNA preritaH ziSyaH prativadati-bhavataiva kathaM na kriyate' ityAdirUpeNa vaktA syAttadA yakSasyA''zAtanA bhavati // 24 // (mu0 17) loka meM apakIrti ko prApta karatA hai aura paraloka meM kuyoni meM janma letA hai // 1 // // 22 // (sU015) sehe' ityAdi / ziSya guru ke prati prayojana se adhika nirathaka athavA kaThora bacana bole to ziSya ko AzAtanA hotI hai // 23 // sehe' ityAdi / glAna Adi kI vaiyAvaca karane ke liye guru se preraNA kiyA huvA ziSya yadi Apa hI kyoM na karate ho' aisA apamAnajanaka tadrUpa prativacana bole to ziSya ko AzAtanA hotI hai // 24 // (sU0 17) prApta kare che tathA palakamAM kunimAM janma le che (1) 22 ke sU. 15 che _ 'sehe' yA ziSya gurutI sAme prayoniyA dhAre niztha athavA 2 vacana bole te ziSyane AzAtanA thAya che. (23) e sU 16 che 'sehe' tyAhi sAna mAhinI vaiyAkya 421 // bhATe gurunA tarathI prescelA ziSya je "Apaja kema karatA nathI" ema apamAnajanaka evuMja prativacana mAle to ziSya mAzAtanA thAya che. (24) // sU 17 // Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhasUtre mUlam - sehe rAyaNiyassa kahaM kahemANassa 'iti' evaM vattA bhavai AsAyaNA sehassa // 25 // ( sU0 18 ) chAyA - zaikSo rAtnikasya kathAM kathayataH 'iti' evaM vaktA bhavatyAzAtanA zaikSasya // 25 // ( sU0 18 ) > TIkA - 'sehe rAyaNiyassa' - ityAdi / zaikSo yadi kathAM kathayato rAtnikastha vyAkhyAne 'iti'=anena prakAreNa vaktavyam itthaM na vaktavyam, evam = etAdRzaM vaktA=bhApitA syAttadA zaikSasyA''zAtanA bhavati || 25 || ( 0 18 ) mUlam sehe rAyaNiyassa kahaM kahemANassa 'no sumarasI ti vattA bhavai AsAyaNA sehassa // 26 // ( sU0 19 ) " 68 chAyA - zaikSo rAtnikasya kathAM kathayataH 'no smarasi' iti vaktA bhavatyAzAtanA zaikSasya // 26 // (0 19 ) TIkA 'sehe ' - ityAdi / zaikSo yadi kathAM kathayato rAtnikasya vyAkhyAne no smarasi tvaM smRtipathaM nA''nayasi ' iti = ityAkArakaM vaktA = bhApitA yadi syAttadA zaikSasyA''zAtanA bhavati // 26 // (019) C mUlam - sehe rAyaNiyassa kahaM kahemANassa No sumaNe bhavai AsANA sehassa // 27 // ( sU0 20 ) chAyA - zaikSo rAtnikasya kathAM kathayato no sumanA bhavatyAzAtanA zaikSasya // 27 // ( sru0 20 ) } TIkA- 'sehe rAyaNiyassa' - ityAdi / zaikSo yadi kathAM kathayato rAtnikasya sumanAH = prasanno na jAyate tadA zaikSasyA''zAtanA bhavati // 27 // (020) 'sehe ' ityAdi / guru ke vyAkhyAnasamaya meM guru ko 'aisA bolanA cAhiye, isa rIti se nahIM bolanA cAhiye ' aisA kahe to ziSya ko AzAtanA hotI hai // 25 // ( sU0 18 ) 4 sehe ' ityAdi / guru ke vyAkhyAnasamaya meM 'tuma ko yadi nahIM AtA hai' aisA kahe to AzAtanA lagatI hai ||26|| (sU0 19) 'sehe' chatyAhi gurunA vyAdhyAnasamayamA gurune 'Ama mosavu lekhe' rIte na melavuM joie' ema kahe te ziSyane AzAtanA thAya che (25) 5 s 18 'sehe' chatyAhi gurunA vyAbhyAnasabhayabhA 'tabhane yA bhAvatu nathI' khebha kahe te AzAtanA lAge che (26) 5 su 19 5 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69 muniharSiNI TIkA a. 3 AzAtanAvarNanam mUlam-sehe rAyaNiyassa kahaM kahemANassa parisaM bhettA bhavai AsAyaNA sehassa // 28 // (sU0 21) __chAyA-zaikSo rAlikasya kathAM kathayataH paripadaM bhettA bhavatyAzAtanA zaikSasya // 28 // (mU0 21) TIkA-'sehe'-ityAdi zaikSo yadi kathAM kathayato ranikasya pariSadaM sabhAM zrotagaNaM bhettA-vighaTayitA chedaM bhedaM kartA syAttadA zaikSasyA''zAtanA bhavati // 28 // (mU0 21) / mUlam sehe rAyaNiyassa kahaM kahemANassa kahaM acchidittA bhavai AsAyaNA sehassa // 29 // (sU. 22) . chAyA-zaikSo rAtnikasya kathAM kathayataH kathAmAcchettA bhavatyAzAtanA zaikSasya / / 29 / / (mu0 22) TIkA-'sehe'-tyAdi / zaikSo yadi kathAM kathayato rAtnikasya kathAm AcchettA-bhikSAvelAnirdezAdinA bhaJjayitA bhavati tadA zaikSasyA''zAtanA bhavati // 29 // (sU0 22) ___mUlam-sehe rAyaNiyassa kahaM kahemANassa tIse parisAe aNuTTiyAe abhinnAe avvucchinnAe avvogaDAe doccapi taccaMpi sehe' ityAdi / guru ke vyAkhyAna se ziSya yadi prasanna nahIM hotA hai to AzAtanA hotI hai // 27 // (sU0 20) "sehe" ityAdi / guru ke vyAkhyAnakAla meM ziSya pariSada ko chinna-bhinna kare to ziSya ko AzAtanA hotI hai // 28 // (sU021) 'sehe' ityAdi / guru ke vyAkhyAnasamaya meM " ava bhikSA kA samaya ho gayA" ityAdi / volakara vikSepa kare to AzatanA hotI hai // 29 // (sU. 22) _ 'sehe' tyAhi zurunA vyAjyAnA ziSya ne prasanna na thAya to mAzatanA thAya che (27) // sU 20 // 'sehe' tyA gurunA vyAjyAnalamA zizya parivahana chinna-bhinna 2 to ziSyane AzAtanA thAya che (28) e sU 21 5 'sehe' tyA gurunA vyAyAnasamayamA 've nizAnA samaya gayo' ityAdi belIne vikSepa kare te AzAtanA thAya che (29) sU 22 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 - dazAzrutaskandhamatra tameva kahaM kahittA bhavai AsAyaNA se hasta // 30 // (sU0 23) chAyA-zaikSo rAtnikasya kathAM kathayatastasyAM paripadyanutthitAyAmabhinAyAmavyucchinnAyAmavyAkRtAyAM dvitIyaM tRtIyamapi tAmeva kathAM kathayitA bhavatyAzAtanA zaikSasya // 30 // (mu0 23) TIkA-'sehe'-ityAdi ! zaikSaH kathAM kathayato rAtnikasya tamyAM kathApracAriNyAM paripadi sabhAyAm anutthitAyAm-utthAnarahitAyAm abhinnAyAM= bhedarahitAyAm agvaNDitAyAmityarthaH, avyucchinnAyAm vyavacchedarahitAyAM yathAvadavasthitAyAm , avyAkRtAyAM niHzabdAyAm upadezazravaNatatparAyAmityarthaH, dvitIya tRtIyamapi vAraM tAmeva kathAM-gurucAritAmeva kathAM kathayitA yadi bhavati tadA zaikSasyA''zAtanA bhanati // 23 // (mU0 23) mUlam-sehe rAyaNiyassa sijjA saMthAragaM pAeNaM saMghaTTittA hattheNa aNaNuNNavittA gacchai bhavai AsAyaNA sehassa // 31 // (24) chAyA-zaikSo rAtnikasya zayyA-saMstArakaM pAdena saMghaTaya hastenAnanujJApya gacchati bhavatyAzAtanA zaikSasya // 31 // (mu0 24) TIkA-'sehe'-ityAdi / zaikSo rAtnikasya zayyAM zarIraparimitAM saMstArakaM-sAhastadvayamitaM pramAdataH kadAcit pAdenacaraNena saMghaTaya spRSTvA hastena ananujJApya = akSamApayitvA yadi gacchati tadA zaikSasyA''zAtanA bhavati // 31 // (ma0 24) 'sehe' ityAdi / guru ke vyAkhyAna meM ekatrita huI pariSada ke uThane ke, bhinna hone ke, vyavacchinna hone ke aura bigvarane ke pUrva, sunane ke lie sabhAjanoM ke utsuka hone para bhI yadi usI-(gurujI kI kahI huI ) kathA ko do yA tIna bAra kahe to ziSya ko AzA tanA hotI hai // 30 // (sU0 23) 'sehe' ityAdi / ziSya, guru ke zayyA aura saMstAraka kA pramAdavaza kadAcit paira se saMghaTTA hone para hAtha joDakara kSamApana kiye 'sehe tyA gurunA vyAdhyAnamA metrita thayeTI pariSanA 6vA, chuTA paDavA, vyavaricchanna thayA ane vikherAya javA-pahelA, sAbhaLavA mATe sabhAjane utsuka thatA hoya te paNa je teja-gurujIe kahelI-kathAne be athavA traNa vAra kahe te ziSyane AzAtanA thAya che (30) | sU 23 || 'sehe' tyAhi ziSya gurunI yA tathA satAne prabhAhane 12 tharDa Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 3 AzAtanAvarNanam 71 ___mUlam--sehe rAyaNiyassa sijjA-saMthArae ciTTittA vA nisiittA vA tuyaTTittA vA bhavai AsAyaNA sehassa // 32 // (sU0 25) chAyA-zaikSo rAtnikasya zayyA-saMstArake sthAtA vA niSattA vA tvavartayitA vA bhavatyAzAtanA zaikSasya // 32 // (ma0 25) ____ttiikaa-'sehe-tyaadi| zaikSo rAtnikasya zayyA-saMstArake sthAtAArUDho vA nipattA-upaveSTA vA tvagvartayitA-pAcaparivartayitA vA zayiteti yAvat yadi bhavati tadA zaikSasyA''zAtanA bhavati // 30 // (mu0 25) __mUlam--sehe rAyaNiyassa uccAsaNaMsi vA samAsaNaMsi vA ciTrittA vA nisIittA vA tuyadvittA vA bhavai AsAyaNA sehasta // 33 // (sU0 26) chAyA-zaikSo rAtnikasyoccAsane vA samAsane vA sthAtA vA nipattA vA tvagvartayitA vA bhavatyAzAtanA zaikSasya // 33 // (mU0 26) TIkA-'sehe'-ityAdi / zaikSo rAtnikasyocAsane-uttuGgAsane vA samAsane tulyAsane vA sthAtA niSattA-upaveSTA tvagvartayitA-zayitA vA yadi bhavati tadA zaikSosya-ziSyasyA''zAtanA bhavati // 33 // (mu0 26) vinA calA jAya to ziSya ko AzAtanA hotI hai // 31 // (sU0 24) _ 'sehe' ityAdi / guru ke zayyA - saMstAraka para yadi ziSya khaDA hove, baiThe aura zayana kare to usako AzAtanA hotI hai| // 32 // (sU0 25) ' ' sehe ' ityAdi / ziSya yadi guru se UMce Asana para yA guru ke barAbarI ke Asana para khaDA hove, baiThe athavA zayana kare to usa ko AzAtanA lagatI hai / / 33 / / (sU0 26) kadAca je pagathI sa ghaTTa thaI jAya ane je hAtha joDIne kSamApana karyA vinA cAlyA jAya te ziSyane AzAtanA thAya che (31) che sU 24 che 'sehe' tyAhi gurunA zayyA-sastA24 52 ne ziSya me 29, mese zayana kare te tene AzAtanA thAya che (32) . 25 che 'sehe' tyAhi ziyale guruthI yA mAsana 52 athavA zurunI ||2barInA Asana upara Ubhe hoya, bese ke zayana kare to tene AzAtanA lAge che (33) // 26 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 dazAzrutaskandhasUtre upasaMharannAha - 'eyAo' - ityAdi / mUlam - eyAo khalu tAo therehiM bhagavaMtehi tettIsa AsAyaNAo paNNattAo tibemi ( sU0 27 ) // iti taiyA dasA samattA // 3 // chAyA - etAH khalu tAH sthavirairbhagavadbhistrayastriMzadAzAtanAH prajJaptA iti bravImi / ( 0 27) " TIkA- 'etAH khalu' ityAdi / spaSTArthakamidaM // ( mu0 27) / / iti zrI - vizvavikhyAta - jagadvallabha- prasiddhavAcaka- paJcadazabhApAkalitalalitakalApAlApaka-mavizuddha gadyapadyanekagranthanirmAyaka - vAdimAnamardaka- zrIzAhacchatrapatikolhApurarAjapradatta - jaina zAstrAcArya - padabhUpita kolhApurarAjaguru- bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharma divAkara - pUjyazrI- ghAsIlAlaprativiracitAyAM zrIdazAzrutaskandhasUtrasya suniharpiNyAkhyAyAM vyAkhyAyAm - AzAtanAnAmakaM tRtIyamadhyayanaM samAptam // 1 // upasaMhAra karate haiM- ' eyAo' ityAdi / sthavira bhagavantoM ne isataraha teMtIsa AzAtanAoM kA nirUpaNa kiyA hai || sudharmA svAmI kahate haiM- he jambU ! jaisA bhagavAn ke pAsa maiMne sunA hai vaisA tujhe kahatA hU~ || ( 0 27 ) dazAzrutaskandha sutra kI muniharSiNI TIkA ke hindI anuvAda meM AzAtanA nAmakA tIsarA adhyayana samApta huA // 3 // upasAra re - 'eyAo' ityAdi vira bhagavantAe AvI rIte tetrIsa AzAtanAonuM nirUpaNa karyuM che sudharmAMsvAmI kahe che he jammU' je pramANe bhagavAnanI pAse me sAbhaLyuM che te pramANe huM tane kahuM chu // sU 27 5 dazAzrutakanya sUtranI munihaSiNI TIkAnA gujarAtI anuvAdamAM AzAtanA nAmanuM trIjI adhyayana samApta thayu (3) Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 muniharSiNI TIkA a. 4 gaNisampavarNanam // atha caturthamadhyayanam // tRtIyAdhyayane trayastriMzadAzAtanA varNitAstA AcAraniSThadopatayA tyAjyAH evaM prathama-dvitIya-tRtIyA'dhyayaneSu kramAd viMzatirasamAdhisthAnAni, ekaviMzatiH zavalatvadopAH, trayastriMzadAzAnanAzca iyatvena nirdiSTAstatparityAgazIlAnAM gaNipadArhANAmalaukikA aSTavidhA gaNisampadaH prAdurbhavantItyanena sambandhenAyA gaNisampadAkhyaM caturthamadhyayanaM prArabhyate, tasyedamAdisUtram-'muyaM me' ityAdi / ___mUlam-suyaM me AusaM teNaM bhagavayA evamakkhAyaM-iha khalu therehiM bhagavaMtehiM aTavihA gaNisaMpayA papaNattA / kayarA khalu tA aTTavihA gaNisaMpayA paNNattA ? imA khalu tA aTTavihA gaNisaMpayA aNNattA, taM jahA- // sU0 1 // caturtha adhyayana tIsare adhyayanameM teMtIsa AzAtanAoM kA varNana kiyA hai| ve AcAragata doSa hone se tyAga karane yogya haiM / isa prakAra prathama dvitIya aura tRtIya adhyayana meM kramase vIsa asamAdhisthAna, IkkIsa - zabala doSa aura teMtIsa AzAtanA tyAga karane yogya haiM, aisA kahA gayA hai / ina saba ke parityAga se ziSya gaNipadake yogya ho jAte haiN| unake alaukika ATha prakAra kI gaNisampadAe~ prAptahotI haiN| ataH isa sambandha se Aye hue gaNisampadA nAmaka caturtha adhyayana kA Arambha karate haiN| usakA yaha prathama sUtra hai:-'suyaM me ityaadi| cethu adhyayana trIjA adhyayanamAM tetrIsa AzAtanAonuM varNana karyuM che te AcAragata de hovAthI tyAga karavA gya che A prakAre prathama bIjA tathA trIjA adhyAyamAM anukrame vIsa asamAdhisthAna, ekavIsa zabaladoSa tathA tetrIsa AzAtanA tyAga karavA yogya che ema kahevAmAM AvyuM che e badhAne parityAga karavAthI ziSya gaNipadane thaI jAya che. tene alaukika ATha prakAranI gaNisamparAo prApta thAya che AthI e sabadhe Avela gaNisammadA nAmane cethA adhyayana AraMbha kare che temAM A parayu sUtra cha- 'suyaM me 4tyAdi Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhasUtre chAyA zrutaM mayA AyuSman ! tena bhagavataivamAkhyAtam - iha khalu sthavirairbhagavadbhiraSTavidhA gaNisampadaH prajJaptAH / katarAH khalu tA aSTavidhA gaNisampadaH manaptAH ? imAH khalu tA aSTavidhA gaNisampadaH prajJaptAH, tadyathA // mru0 1 // TIkA- 'suyaM me' - ityAdi / he AyuSman ! mayA zrutaM tena bhagavatA, evaM=bakSyamANam AkhyAtaM = kathitam, - iha = caturthAdhyayane sthavirairbhagavadbhiraSTavidhAH = aSTaprakArakAH gaNisampadaH - gaNaH - jJAnAdiguNAnAM samUhaH sAdhusamudAyaH prabhUtapratApo vA so'syA'stIti gaNI = AcAryastasya sampadaH = ratnAdidhanAnIva sampadaH=samRddhayaH prajJaptAH = prarUpitAH / katarAH ? ityAha- imAH = anupadaM vakSyamANAH khalu aSTavidhAH gaNisampadaH prajJaptAH / tadyathA - tad = gaNisampadaSTavivatvaM yathA vidyate tathA pradaryate - // mra0 1 // kAH gaNisampadaH ? ityAha- ' AyAra saMpaye' - tyAdi / mUlam -1 AyAra- saMpayA 2 suya-saMpayA 3 sarIra-saMpayA 4 vayaNa-saMpayA 5 vAyaNA - saMpayA 6 mai saMpayA 7 paogasaMpayA 8 saMgaha-parinnA aTumA // sU0 2 // chAyA-1 AcAra-saMmpad 2 zruta sampat 3 zarIra - sampat 4 vacana - sampat 5 vAcanA-sampat 6 mati - sampat 7 prayoga - sampat 8 saMgraha - parijJA aSTamI // mra0 2 // 74 he AyuSmana ziSya ! maine sunA hai una bhagavAna ne aisA kahA hai ki:- isa cauthe adhyayanameM sthavira bhagavantoM ne ATha prakAra kI gaNisampadAoM kA nirUpaNa kiyA hai / jo jJAnAdi guNoM ke dhAraka haiM, sAdhu samudAya ke sAraNA vAraNA karane vAle aura paramapratApI haiM ve gaNI kahalAte haiN| gaNI - AcArya, unakI ratnAdi dhanake samAna ATha prakAra kI sampadAe~ haiM / unakA varNana kiyA jatA hai" AyArasaMpayA " ityAdi / he AyuSman ziSya ! me sAbhaLyuM che ke te bhagavAne ema kahyu che ke-A ceAthA adhyayanamAM sthavi bhagavantAe ATha prakAranI gaNisampAenu nirUpaNa karyuM che je jJAnAdi guNNAnA dhAraka che, sAdhusamudAyanI sArA vAraNA karavAvALA tathA paramapratApI che te gaNI kahevAya che gaNI AcArya temanI ratnAdidhananI peThe ATha prakAranI sampayo che temanu varSAnAmA Ave che - 'AyArasaMpayA' tyAhi Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 4 gaNisaMpavarNanam 75 ttiikaa-'aayaare'-tyaadi| 1 AcArasampat-AcaraNamAcAraH vItarAgapraNItAcaraNam , A-maryAdAyA caraNaM cAraH, maryAdayA kAlaniyamAdilakSaNayA cAra AcAro vA, sa jJAna-darzana-cAritra-tapovIryalakSaNaH paJcadhA, yadvA-A= maryAdayA cAro-vihAra AcAraH, mokSArthamanuSThAnavizeSo vA, jJAnAdiviSayakamanuSThAnaM vA / Acaryate guNavRddhayA ityAcAraH sAdhujanAcaritam , yadvA-ziSTAcArato jJAnAdisevanavidhiH, sa eva sampadiva smpt-smRddhiH| yadvA-AcAra: AcArAgamUtrAkhyaM prathamamaGgam , asyAdhyayanena hi jJAnAdipaJcavidhAcAraH parijJAto bhavati, tatpratipAditA'nuSTheyAcaraNameva sampadiva sampat / (1) AcArasampadA-AcAra-vItarAga bhagavAna ke kahe hue AcaraNa ko AcAra kahate haiM 1, tathA maryAdA meM calanA 2, athavAmaryAdA-kAla niyama Adi maryAdA se jo AcaraNa 3, athavA jJAna darzana cAritra tapa aura vIrya lakSaNa vAlA pAca prakAra kA AcaraNa 4, tathA bhagavAna kI kahI haI maryAdA se vicaranA 5, athavA mokSa ke liye anuSThAnavizeSa 6, athavA jJAnAdiviSaya kA anuSThAna 7, athavA guNavRddhi-arthAt caDhate pariNAma se kiyA jAne vAlA AcAra arthAt sAdhujanoM kA AcaraNa 8, ziSTa-arthAta tIrthara-gaNadharAdikoM ke AcAra ke anusAra jJAnAdisevanavidhi 9, usako AcAra kahate haiM usa kI sampadA-samRddhi ke samAna hone ke kAraNa AcArasampadA kahalAtI hai| athavA AcAra - AcarAgasUtranAmaka prathama aGga hai, unake adhyayana se jJAnAdi pAca prakAra ke AcAra kA jJAna hotA hai, ataH (1) AcArasampadA-mAyA2-pAta bhagavAne 4Dasa mAyane mAyA2 4 che? tathA maryAdAmAM cAlavu, 2 athavA maryAdA-kAla niyama Adi maryAdAthI je AcaraNa 3, athavA jJAna darzana cAritra tapa tathA vIrya lakSaNavALA pAca prakAranA AcaraNa 4, tathA bhagavAne kahelI maryAdAthI vicaravu pa, athavA mokSane mATe anuSThAnavizeSa 6, athavA jJAnAdi viSayanA anuSThAna 7, athavA guNavRddhi arthAt caDiyAtA pariNAma mATe karavAmAM AvatA AcaraNa arthAta sAdhujanenA AcaraNa 8, ziSTa-arthAt tIrthakara gaNudharAdinA AcArane anusarIne jJAnAdisevanavidhi che , te AcAra kahevAya che te AcAra ja dhanAdinI sampadA-samRddhinI peThe hevAnA kAraNe AcArasarpadA kahevAya che. athavA AcAra-AcArAgasUtra nAme prathama aga che. tenAM adhyayanathI jJAnAdi Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 dazAzrutaskandhamatre 2 zrutasampat-zrutam AgamaH, sa eva sampadiva sampat-samRddhiH / 3 zarIrasampat-zarIraM kAyastadeva sampadiva sampat-rUpa-lAvaNyA-''roha-pariNAha sthirasaMhananatvAdilakSaNA / 4 vacanasampan-vacanaM sarvavyavahArahetuvAgvyApAraH, tadeva sampadiva sampat-Adeya satya-priya-hita-mitatvAdilakSaNA / 5 vAcanAsampat-vAcanA=gurumukhAt zrutasya sphuTatayA paThanaM, saiva sampadiya sampat-zravaNaramaNIyatvAdilakSaNA / 6 matisampat-matiH kSipAvanAhikAdilakSaNA, saiva sampadiva sampata-heyopAdeyavivekapaTIyastvAdirUpA / 7 prayogamampata-prayogaHprayoyaha bhI AcAra kahalAtA hai, usameM varNita viSaya kA AcaraNarUpa sampadA jo ki sampatti kI taraha hotI hai vaha bhI AcArasampadA kahalAtI hai| (2) zrutasampadA-AgamarUpa samRddhi / (3) zarIrasamdA-zarIrarUpI samRddhi / sundara svarUpa--na moTA na choTA na patalA na jADA na rUkSa na karkaza, aisI zarIra kI samRddhi zarIrasampadA kahI jAtI hai / (4) vacanasampadA-samasta vyavahAra kA hetu vANI ke vyavahAra ko vacanasampadA kahate haiM / vANI jo ki Adeya - grahaNa karane yogya ho, satya ho, priya ho hitakAraka ho aura parisita ho usako vacanasampadA kahate haiM / (5) vAcanAsampadA-guru ke mukha se sune hue ko spaSTatA se bolanA usako vAcanA kahate haiN| vAcanAsampadA jo ki sunane meM manohara ho| (6) matisampadA-jaldI padArtha ko grahaNa karanA usako mati kahate haiM, matisampadA - vastu ke heyopAdeya ke viveka pAca prakAranA AcAranuM jJAna thAya che tethI e paNa AcAra kahevAya che, temAM varNana karelA viSayanA AcaraNarUpa sammadA je sampattinI peThe hoya che tethI te paNa AcArasmphaa 4uvAya cha (2) 'zrutasampadA' mAma35 samRddhi (3) 'zarIrasaspadA' zI. rUpI samRddhi sundara svarUpa-na moTu na nAnu, na pAtaLuM na jADu, na rUkSa na karkaza, mevI zarIranI samRddhi shriirs-56| upAya che (4) 'vacanasampadA' samasta vyvhAranuM kAraNe vANIno vyavahAra che tene vacanasampada kahe che, vANI ke je Adeya-grahaNa karavA gya hAya, satya hAya, priya hoya, hitakAraka hoya ane parimita hoya tene kyanasa pahA 4 cha (5) vAcanAsampadA gurunA bhumathA somaNe 25TatAthI sayu tene vAcanA kahe che ke je sAbhaLavAmAM manahara hoya che tene vAcanA padA kahe che (6) 'matisampadA' hIthI pahA a5 42ve. te bhAta 4Aya che. bhatisa54-12tunA Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munidarpiNI TIkA a.4 gaNisampadvarNanam - 77 janam AtmasAmarthya dravyakSetrakAlabhAvaM vijJAya vAdAdikaraNaM, sa eva sampadiva sampat lokottaravAdasAmathyarUpA / 8 saGgrahaparijJA-saGgrahaH-dravyato vastrapAtrAdInAM, bhAvato'nekazAstrAptajanebhyaH padArthAnAmekatrIkaraNaM, tatra parijJA-parijJAnaM vicakSaNatA, aSTamI-aSTAnAM pUraNI sampat // su0 2 // athA'STavidhAsu sampatsu prathamAmAcArasampadamAha-'se kiM taM' ityAdi / mUlam-se kiM taM AyArasaMpayA ? AyArasaMpayA cauvvihA paNNatA, taM, jahA-(1) saMjama-dhuva-jogajuttayAvi bhavai, (2) asaMpaggahiyaappayA, (3) aNiyatavittiyA, (4) vuDDha-sIlayAvi bhavai / se taM AyArasaMpayA // sU0 3 // chAyA-atha kA sA AcArasampad ? AcArasampad caturvidhA prajJaptA, tadyathA- (1) saMyama-dhruva-yogayuktatA'pi bhavati / (2) asaMpragRhItAtmatA, (3) aniyatavRttitA, (4) vRddhazIlatA / bhavati / saiSA''cArasampat // sU0 3 // kI caturatA / (7) prayogasampadA-AtmasAmarthya ko prayoga kahate haiN| dravya kSetra kAla aura bhAva ko jAna kara vAda Adi ke karanerUpI sampadA hI prayogasampadA kahI jAtI hai / arthAt lokottara vAda ke sAmarthya ko hI prayogasamampadA kahate haiM / (8) saMgrahaparijJA-saMgraha kA artha hotA hai ekaTThA karanA / ekaTThA karanA do prakAra se hotA haidravya se aura bhAva se / vastra pAtra Adi kA ekatrIkaraNa karanA dravyataHsaMgraha kahA jAtA hai, aura aneka zAstra tathA AptajanoM se padArtha ke ekatrIkaraNa ko bhAvataHsaMgraha kahate haiM, usameM vicakSaNatA ko parijJA kahate haiM / vahI AThavIM sampadA hai // sU0 2 // DAya pAyana vibhA yaturatA (7) 'prayogasampadA' mAtmasAyana prayoga . dravya kSetra kALa tathA bhAvane jANI laIne vAda AdinA karavArUpI sammadA ja pragasammadA kahevAya che arthAt lakattara vAdanA sAmarthyane ja pragasammadA kahe che (8) 'saMgrahaparijJA'-saDanI artha thAya cha 4 427 4 427 me 2 thAya chdravyathI tathA bhAvathI vastra pAtra AdinuM ekatrIkaraNa karavuM te dravyata.sa graha kahevAya che ane aneka zAstra tathA AptajanothI padArthanuM ekatrIkaraNa te bhAvata.sa graha kahevAya che tema vicakSaNanAne parijJA kahe che te AThamI sapadA che (sU0 2) Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 dazAzrutaskandhasUtre TIkA-'se kiM ta'-ityAdi / atha prastutA sA=pUrvoktA AcArasampat kA =ki svarUpA ? / AcArasampat-caturvidhA-catuHprakArA, tadyathA-taccAturvidhyaM pradazyate- 1 saMyamadhruvayogayuktatA-sayamanaM saMyamA sAvadhavyApArAt samyaguparamaNaM, yadvA pApavyApArabhArato niyamataH saMyamyate = saMbadhyate maryAdAyAmAtmA'neneti saMyamaH, yadi vA-saM-zobhanAH prANAtipAtAnRtabhASaNA'dattA''dAnAbrahmaparigraha- viramaNalakSaNA yamA asminniti saMyamazcAritraM, tena tasya vA dhruvo 'calo yogaH sambandhastena yuktaH samAdhyupayogavAn tadbhAvamtattA bhavati, 'api' samuccaye evamagre'pi // - aba ina ATha prakArakI sampadAoM meM se prathama AcAra sampadA kA varNana karate haiM-'se kiM taM AyAra' ityAdi / he bhadanta ! usa AcArasampadA ke kitane bheda haiM-he jambU ! AcArasampadA cAra prakAra kI hai- (1) saMyamadhUvayogayuktatA, (2) asaMpragRhItAtmatA (3) aniyatavRttitA, (4) vRddhazIlatA / 1 saMyamadhruvayogayuktatA-sAvadya vyApAra se alaga rahanA saMyama kahA jAtA hai / athavA jisa ke dvArA AtmA ko pApavyApAra se maryAdA meM rakhA jAtA hai usa ko saMyama kahate haiM / athavA samsarvathAprakAra prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna aura parigraha se nivRtta honA yama haiM, jisameM ye hoM aise cAritra ko saMyama kahate haiM / usameM athavA usake sAtha AtmA kA acala sambandha saMyamadhruvayoga hai| usase yukta ho vaha saMyamadhruvayogayukta arthAt samAdhi upayoga vAlA honA / " api" zabda samuccaya artha meM hai| isI taraha Age bhI samajha lenA cAhie / have A ATha prakAranI samparAomAthI prathama AcArasarpadAnuM varNana kare che- 'se ki taM AyAra0' tyA bhadanta te AcAra sabhyadAnA keTalA bheda che? he jakhU! AcAra sammadA cAra prAnI cha (1) saMyamanuvayogayuktatA, (2) asaMpragRhItAtmatA (3) aniyatattitA (4) vRddhshiiltaa| 1 saMyamavayogayunatA sAvadha vyApArathI sasasa 29 rone se yama vAya che athavA jenA he AtmAne pApavyavahArathI maryAdAmAM rAkhavAmAM Ave che tene sayama kahe che athavA sama-sarvathA prakAre prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, tathA parigrahathI nivRtta rahevuM te yama che jemAM te hoya evA cAritrane sa yama kahe che temA athavA tenI sAthe AtmAne acala sabadha "sa yamadhuvayeAga che. tenAthI yukata Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 4 gaNisaMpadvarNanam 79 2 asaMpragRhItAtmatA - asaMpagRhItaH = anahaGkAravAn AtmA yasyA'sau tathA='a: jAtimAnAcAryoM gacchAdhipatirvahuzrutastapasvI ' ityAgrahaGkArarahitaH, tadbhAvastattA jAtyAdimadarahitatetyarthaH / 3 aniyatavRttitA-aniyatA - anizcitA vRtti-vartanaM vihAro yasya sa tathA, tadbhAvastattA 'gAme egarAI nayare paMcarAI' ityAdirUpeNA'pratibandhavihAritetyarthaH / 4 vRddhazIlatA - vRddhAH = zrutena paryAyeNa vA mahAntasteSAM zIlaM = saMyama - niyama - cAritrAdilakSaNam itra zIlaM yasya sa tathA bhavati vapurmanasorvikArarahito bhavatItyarthaH / athavA vRddhaglAnAdeH samyag vaiyAvRtyAdikaraNakAraNazIlo bhavati, tadbhAvastattA / sA uktalakSaNA eSA''cArasampat / / sU0 3 // 2 asaMpragRhItAtmatA - jisakI AtmA ahaMkArarahita hai vaha asaMpragRhItAtmA' kahA jAtA hai / 'maiM amuka jAti kA hU~ / maiM AcAya hU~ / maiM gacchakA adhipati hU~ | maiM bahuzruta hU~ | maiM tapasvI hU~ ' ityAdi ahaGkArarahita aura jAtyAdimadarahita AtmA kA honA / 3 aniyatavRttitA - jisakA vihAra anizcita hai / gA~va meM eka rAta aura nagara meM pA~ca rAta aise pratibandharahita vihAra karane vAlA honA / 4 vRddhazIlatA - zruta aura paryAya - dIkSA se bar3oM ke samAna zIlasaMyama niyamacAritrAdi vAlA arthAt zarIra--mAnasa - vikArarahita vRddhazIla kahA jAtA hai athavA vRddha aura glAna - rogI Adi kI vaiyAvaca (sevA) karane karAne meM utsuka rahatA hai / aisA honA vRddhazIlatA hai | || sU0 3 // f chatyAhi hAya te sa yamakuvayogayukata arthAt samAdhiupayogavALA thavu te 'nA" zabda samuccaya arthabhAMche govIna rIte mAgaNa samala sevu leha me 2 asaMpragRhItAtmatA - ne AtmA ahaMkArarahita che te 'asa pragRhItAtmA' kahevAya che 'huM amuka jAtanA chu, huM AcArya chu, huM ga.ne adhipati zru, hu mahuzruta chuM, huM` tapasvI chu ahaMkArarahita tathA jAti AdinA madathI rahita AtmA thavu 3 aniytvRttitaajene vihAra anizcita che. gAmamA eka rAta tathA nagaramAM pAca rAta evA pratigndh vinAno vihAra rakhAvAjA ho 4 vRddhazIlatA - zruta tathA paryAya - dIkSAthI bhaDDAnanA nevA zIla, sayama, niyama, yAritrAdvivANA arthAt zarIra-mAnasa - viArarahita vRddhazIla kahevAya che, athavA vRddha ane glAna-rANI AdinI vaiyAvaca (sevA) karavA karAvavAmAM utsuka rahe che evA thavu te vRddhazIlatA che. (sU. 3) Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 zrI dazAzrutaskandhasUtre ya AcAravAn bhavati sa eva zrutavAn bhavatIti zrutasampadamAha'se kiM taM suya0' ityaadi| mUlam-se kiM taM suyasaMpayA ? suyasaMpayA cauvvihA paNNattA taM jahA-bahussuyayAvi bhavai, pariciyasuyayAvi bhavai, vicittasuyayAvi bhavai, ghosavisuddhikArayayAvi bhavai seta suyasaMpayA // 4 // chAyA-atha kA sA 'zrutasampat ?' zrutasampaJcaturvidhA prajJaptA tadyathA-1 bahuzrutatApi bhavati, 2 paricitazrutatApi bhavati / 3 vicitrazrutatApi bhavati / 4 ghoSavizuddhikArakatApi bhavati / saipA zrutasampat // 2 // TIkA-'se kitaM' ityAdi-sA-sAmAnyataH prAguktA zrutasaMpat kA=kiM svarUpA ? zrutasaMpat caturvidhA prajJaptA-arUpitA, tadyathA- 1 vahuzrutatA-bahu= pracuraM zrutam-Agamo yasya sa tathA zAstrArtha pAragaH, yasmin kAle yAvanta AgamA vartante tAvataH sarvAn hetudRSTAntAdibhirjAnAtIti bhAvaH tadbhAvastattA / 2 paricitazrutatA-paricitam atyantamabhyastamata eva sarahasyaM jJAtaM zrutam Agamo yena sa tathA kramotkramavAcanAbhiraskhalitamUtrArthatadubhaya ityarthaH, trividhAgamajJa iti jo AcAra vAle hote hai ve hI zratavAle hote hai, ataH ava zrutasampadA ko kahate haiM-" se kiM taM suya0 " ityAdi / zutasampadA kitane prakAra kI hai ? uttara dete haiM ki--cAra prakAra kI hotI hai / (1) bahuzrutatA (2) paricitazrutatA (3) vicitrazrutatA (4) ghopavizuddhikArakatA, isa taraha se cAra prakArakI hotI hai / 1 bahuzrutatA - bahuta AgamoM ke jAnane vAlA bahuzruta kahA jAtA hai| zAstroM ke artha kA pAra karane vAlA / jisa samaya meM jitane zAna ho una sabako hetu aura dRSTAnta se jAnane vAlA honaa| je AcAravALA hoya che teja mutavALA hoya che tethI have zrutasampadA kahe che'se kiM taM suya0' tyAlt zratasampada keTalA prakAranI che ? uttara de che ke-cAra prakAranI che (1) bahuzrutatA, (2) paricitazrutatA, (3) vicitrazrutatA, (4) ghoSavizuddhikArakatA mA prazAre yA2 42nI cha / 1 bahuzrutatA- ghnn| bhAgamAne tavAvANA huzruta vAya che zonA arthane pAra karavAvALA, je samaye jeTalA zAstro hoya te badhAne hetu tathA daSTAtathI jANavA Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 4 gaNisampadvarNanam = yAvat, tadbhAvastattA / 3 vicitrazrutatA - vicitraM jIvAdInAM sUkSmarUpaprakAzakatayA vilakSaNa nAnAprakArakaM vA zrutaM yasya sa tathA svasamayaparasamayotsargApavAdavarthavicAraNAyuktazrutavAnityarthaH, tadbhAvastattA / 4 ghopavizuddhikArakatAghoSaH zabdaH, tasya vizuddhi: = analaGkRtAsatyApriyAhitA'mitAmAsaGgikatvAdidopApanayanapUrvakAlaGkRta--satya-hita- priyamitaprAsaGgikatvAdikaraNalakSaNA, tasyAH kArakastadbhAvastattA tathA bhavati / sA - niruktalakSaNA eSA zrutasampat / / sU02 // zarIrasampaddhara evaM zrutavAn bhavatIti zarIrasampadamAha - ' se kiM taM zarIra ' ityAdi / mUlam - se kiM taM sarIrasaMpayA ! sarIrasaMpayA cauvvihA paNNattA, taM jahA-Aroha- pariNAhasaMpannayAvi bhavai, aNotappasarIrayA, thirasaMghayaNayA, bahupaDipuNNidiyayAvi bhavai / se taM sarIrasaMpayA // sU0 3 // 81 7 2 paricitazrutatA - AgamoM kA marmajJa honA aura AgamoM ke sUtra artha tathA ubhaya-- donoM kA krama Adi se anta taka, utkrama-anta se Adi taka kA dhArApravAha se vAcanA / 3 vicitrazrutatA - jIva Adi kA sUkSma svarUpa prakAza karane vAle aneka prakAra ke AgamoM kA jAnakAra honA aura svasamaya parasamaya utsarga evaM apavAda AdikA jAnanA / 4 ghopavizuddhikArakatA ghoSa kA artha zabda hotA hai / usake analaGkRtatva-asatyatva-apriyatva - ahitatva - amitatva aura aprAsaMgikatva Adi doSoM ko dUra karake alaGkRtatva - satyatvapriyatva - hitatva - mitatva aura prAsaGgikatva Adi guNoM se yukta karanerUpa vizuddhikA karanA / isa rIti se zrutasampat kI vicA raNA kI gaI hai | // sU0 2 // vANA vute 2paricitazrutatA - bhAgabhAnA marmajJa vumane bhAgabhAnA sUtra tathA artha ane beunA krama--AdithI a ta sudhI, utkramaxa tathI mAdi sudhI dhArApravAhathI vAcavu te 3 vicitrazrutatA va mahinA sUkSma sva35 aAza uravAvANA ne amaranA bhaagmeAnA jANakAra thavu ane svasamaya, parasamaya, utsarga temaja apavAda Adi jANuvAM. 4 ghoSavizuddhikArakatA ghoSo artha zada thAya chetenI anasa tatva, astyatva, apriyatva, ahitatva, amitatva tathA aprAmagikatva Adi SAne dUra karIne ala kRtatva satyava-priyatna-hitatva- mitatva ane prAsagikatva AdizuNAthI yukata karavArUpa vizuddhi karavI. A rIte zrutasampatnI vicAraNA karI che. (s0 2) Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 dazAzrutaskandhasUtre chAyA-atha kA sA zarIrasampat ? zarIrasampaJcaturvidhA prajJaptA, tadyathAAroha-pariNAhasampannatApi bhavati / anavatrApyazarIratA, sthirasahananatA, bahupratipUrNendriyatA'pi bhavati / saipA zarIrasampat / / sU0 3 // TIkA-' se kiM taM' ityAdi / atha prastutA sA=pUrvoktA zarIrasampat kA=ki svarUpA ? tatrAha-zarIrasampat caturvidhA prajJaptA, tadyathA-1 ArohapariNAha-sampannatA-ArohaH ucitadadhye pariNAho ucitavistArastAbhyAM sampannaH samanvitaH, taddhAvastattA / 2 anavatrApyazarIratA-avatrApyam-lajanIyam aGgahInatvakurUpatvAdibhighRNAhAsyAdijanakaM zarIraM yasya so 'catrApyazarIraH, na-avatrApyazarIro'navatrApyazarIraH alajjanIyAgastadbhAvastattA / sundarAkRtimAneva AcAryapadayogyo bhavatItyarthaH, 'yatrAkRtistatra guNA vasanti' iti nItirapi zrUyate / 3 sthirasaMhananatA- sthiraM dRDhaM saMhananaM caRpabhanArAcAdilakSaNaH zarIrAsthisaMcayo yasya sa tathA, tdbhaavstttaa| valavaccharIra evopadezAdinA gacchanirvAhako bhavatIti tAtparyam / zarIrasampadA vAle hI zrutavAna hote haiM, ataH zarIrasampadA kahate haiM se kiM taM sarIra0 " ityAdi / (1) ArohapariNAhasampannatA (2) anavatrApyazarIratA, (3) sthirasaMhananatA, (4) bhuprtipuurnnendriytaa| isa prakAra se cAra prakAra kI zarIrasampat hotI hai / 1 ArohapariNAhasampannatA - ucita lambAI aura cauDAI ko Aroha - pariNAha kahate haiM, usase yukta honA / 2 anavatrApyazarIratA-aGgahIna, kurUpa, dhRNAjanaka aura hAsyakAraka zarIra jisakA hai usako avatrApyazarIra aura usase atirikta kI anavatrApyazarIra kahate haiN| aisA honA arthAt sundara AkRtikA honA / sundara AkRtivAlA hI AcAryapada zarIrasakhyadAvALA ja kRtavAna hoya che tethI zarIrasaspada kahe che- 'se kiM ta sarIra0' tyAdi (1) ArohapariNAhasampannatA (2) anavatrApyazarIratA (3) sthirasaMhananatA, (4) bahupratipUrNendriyatA, me re yAra tI zarI2sampat thAya che. 1 ArohapariNAhasampannatA layita tathA paDA 2 maash-prinn| 3 cha tethI yuti DAvu te 2 anavatrApyazarIratA 25 DIna, 735, ghRSNA na mane - cakAraka zarIra jenuM hoya tene avatrAkhazarIra tathA tenAthI ulaTu hoya te anavatrAkhazarIra kahevAya che. evu hovu arthAt sudara AkRtivALA hovuM suMdara AkRtivALA ja Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 4 gaNisaMpavarNanam __4 bahupratipUrNendriyatA-bahu-samyak pratipUrNAni avikalAni indriyANi= zrotrAdIni yasya sa tathA, tdbhaavstttaa| avikalendriyo hi paramArthasAdhako bhavatItyabhiprAyaH / sA-pUrvoktA eSA zarIrasampat / / mu0 3 // ___AcArazrutazarIrasampadvAneva vacanasampattizAlI bhavatIti vacanasampadamAha-'se kiM taM vayaNa' ityAdi / mUlam-se kiM taM vayaNasaMpayA ? vayaNasaMpayA cauvihA paNNattA, taM jahA AdeyavayaNayAvi bhavai, mahuravayaNayAvi bhavai, aNissayavayaNayAvi bhavai, asaMdiddhavayaNayAvi bhavai / se taM vayaNasaMpayA // suu04|| chAyA-atha kA sA vacanasampat ? vacanasampaccaturvidhA prajJaptA, tadyathA -AdeyavacanatAspi bhavati, madhuravacanatApi bhavati, anizritavacanatApi bhavati, asaMdigdhavacanatApi bhavati / saiSA vacanasampat // sU0 4 // TIkA-'se ki taM' ityAdi-sA vakSyamANasvarUpA vacanasampat kAki lakSaNA ? vacanasampat caturvidhA prajJaptA-prarUpitA, tadyathA-1 AdeyavacanatA-AdeyaM ke yogya hotA hai- " yatrAkRtistatra guNA vasanti" arthAt jahA~ AkRti hai vahA guNa bhI rahate haiM / " aisA nItizAstra meM kahA hai / sthirasahanamatA-zarIra vajra-RSabha-nArAca Adi dRDhasaMghayaNa vAlA honA / balavAna zarIra vAlA hI upadeza Adi se gaccha kA nirvAha kara sakatA hai, aisA tAtparya hai| 4 bahupratipUrNendriyatA-zrotra Adi pAMcoM indriyoM se pUrNa honA, pUrNaindriyavAlA hI paramArtha kA sAdhaka ho sakatA hai| isa rItise zarIrasampat kahI gaI hai ||suu03|| AcAra, zruta aura zarIra sampadA vAle vacanasampattizAlI hote haiM, ataH vacanasampadA kahate haiM ! se kiM taM vayaNa' ityAdi / isa sUtra meM prazna aura uttara mAyA pahane yogya DAya cha "yatrAkRtistatra guNA basanti" arthAta yA mAti hoya tyA guNa pANu 27 cha me nItizAmA 4yu cha (3) sthirsNhnntaazarIra vaja-aSabha nArA AdithI dUsa ghayaNavAluM hovuM, baLavAna zarIravALAja upadeza mAhithI chana nirvAha 43 zacha. me tApaya che (4) vahupatipUrNandriyatA - zrotra Adi pAceya IndriyothI pUrNa hovu pUrNa IndriyeAvALAja paramArthanA sAdhaka hoI zake che evI rIte zarIrasampat kahI che ( sU0 3) AcAra zrata ane zarIra samparAvALA vacanasampattizALI hoya che te kAraNe vacanasammadA kahe che - __se kiM taM vayaNa' tyAhi sA sUtramA 'na tathA uttara pUrvavat Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 dazAzrutaskandhamatre - zraddheyatayA sakalajanagrAhyaM vacana--vaco yasya sa tathA, tAvastattA / 2 madhuravacanatA--madhuraM komalaM miSTatAyuktaM vacanaM yasya sa tathA, taddhAvastattA, mAdhuryagAmbhIryAdiguNayuktatvena sakalazrotRjanAhAdakavacanavattetyarthaH / 3 anizritavacanatA-anizritaM-rAgadveparahitaM kazciduddizyA'kathitaM sarvasAdhAraNahitakaraM vacanaM yasya sa tathA, taddhAvastattA, pakSapAtavacanarahitatetyarthaH / 4 asaMdigdhavacanatA saMdigdhaM -saMdehaH--sAdhaka-bAdhaka-pramANAmAvAdanavasthitAnekakoTisaMmparzi jJAna saMzayAparaparyAyastadAzritaM, na saMdigdhamasadigdhaM-sakalasaMzayAdidAparahitaM vacanaM yamya sa tayA; / tadbhAvastattA saipA vacanasampat / / sU0 4 // pUrvavat samajhanA cAhiye / (1) AdeyavacanatA (2) madhuravacananA (3) anizritavaMcanatA (4) asNdigdhvcntaa| isa taraha cAra prakAra kI vacanasampadA hai / (1) AdeyavacanatA-jisakA vacana zraddhAyukta honese samasta manuSyoM ko grahaNa karane yogya hai vaha Adeyavacana kahA jAtA hai| aise vacanavAlA honA / (2) madhuravacanatA-komalatA aura mAdhurya-yukta vacanavAlA honaa| tAtparya yaha hai ki samasta manuSyoM ko sunane meM Ananda utpanna karane vAlA mAdhurtha gambhIratA Adi guNayukta vacanavAlA madhuravacanI kahA jAtA hai / aisA honA / (3) anizritavacanatArAgadveSarahita, sarvasAdharaNa kA hitakAraka, pakSapAtarahita vacana vAlA honA / (4) asadigdhavacanatA - sAdhaka aura bAdhaka pramANa na hone se aneka prakArakA viSaya karane vAlA jJAna saMzaya - saMdeha kahA jAtA hai| saMdeha jisameM na ho usako asaMdigdha kahate haiM / tAtparya yaha hai ki-sakala saMzaya Adi doSa-rahita vacana vAlA honaa| isa rIti se vacanasampadA kA nirUpaNa kiyA hai // sU0 4 // samApana (1) A yavacanatA (2) madhuravacanatA (3) anizritavacanatA (4) asaMdigdhavacanatA sevA zata yA2 pradhA2nI vynsm5| che (1) aadeyvcntaajenu vacana zraddhAyukata hovAthI samasta manuSyone grahaNa karavAgya hoya te Adeyavacana vAya cha, mevA yaj (2) madharavacanatA-bhalatA tathA mAdhurya yuTata kyanavAsa hovuM tAtparya e che ke-samasta manuSyane sAbhaLavAmAM Anada utpanna karavAvALA mAdhurya gabhIratA Adi guNayukata vacanamALA madhuravacananI kahevAya che evA hovuM. (3) anizritavacanatA- rAga dveSa2hita savasAdhAranA hita24 pakSapAta 2Dita payanavADA (4) asaMdigdhavacanatA-sAdha tathA mA pramANa nahIvAthI bhane: prakAranA viSaya karavAvALuM jJAna sa zaya-sa deha kahevAya che e sadeha jemAM na hoya te . asa digdha kahevAya, tAtparya e che ke sakala sa zaya Adi deSa-rahita vacanavALA hovu evI rIte vacanasaMkhyadAnuM nirUpaNa karyuM che. (su) 4). Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 4 gaNisaMpadvarNanam 85 ukta sampadvAneva vAcanAyogya bhavatIti vacanAsampadamAha - 'se kiM taM vANA' ityAdi 1 mUlam - se kiM taM vAyaNAsaMpayA ? vAyaNAsaMpayA cauvvihA paNNattA, taM jahA 1 viii uddisai, 2 vijJaya vAei, 3 parinivvAviya vAei, 4 atthanijjAvayayAvi bhavai / se taM vAyaNAsaMpayA // sU0 5 // chAyA--atha kA sA vAcanAsampat ? vAcanAsampaccaturvidhA prajJaptA, tadyathA 1 viditvodizati, 2 viditvA vAcayati 3 parinirvApya vAcayati, 4 arthaniryApakatApi bhavati, saiSA vAcanAsampat // sU0 5 // TIkA- 'sekiMtaM' ityAdi / atha = prastutA sA = pUrvoktA vAcanAsampat kA=' kiM svarUpA ? vAcanAsampat caturvidhA prajJaptA, tadyathA - 1 viditvA = kasminnAgamessyAdhikAraH ? ityAdi jJAtvA uddizati = pAThayati / 2 viditvA = ziSyasya dhAraNAdizakti tadyogyatAM ca vijJAya vAcayati = sarahasyaM pramANanayahetudRSTAntayuktyAdibhiH sUtrArthatadubhayavAcanAM dadAti / 3 parinirvApya = pari=samantAt pUrvokta sampadA vAle vAcanAyogya hote haiM ataH vAcanAsampadA kA nirUpaNa karate haiM / ' se kiM taM vAyaNA' ityAdi / (1) viditvoddizati, (2) viditvA vAcayati, (3) parinirvApya vAcayati, (4) ardhaniryApakatA / isa rIti se cAra prakAra kI vAcanAsampadA hai || 1 viditvodizati - isakA kisa Agama meM praveza ho sakatA hai / aisA jAnakara paDhAnA / 2 viditvA vAcayati-ziSya kI dhAraNAzakti aura usakI yogyatA ko jAnakara rahasya ke sAtha pramANa - naya - hetu - dRSTAnta - yukti Adi se sUtra artha aura donoM kI vAcanA pUrNAMkata sampadAvALA vAcanAyeAgya hoya che tethI vAcanAsaspadAnuM nirUpaNa kare che:' se kiM taM vAyaNA0' ityAhi. (1) viditvodizati (2) viditvA vAcayati (3) parinirvApya vAcayati (4) arthaniryApakatA me rIte yAra aAranI vAyanAsabhyahA che. (1) viditvoddizati AnA yA AgamamA praveza yaha zaDe he me lagane zIva (2) viditvA vAcayati ziSyanI dhAraNazakti tathA tenI yogyatA lagIne rahasyanI sAthe pramANa-naya-hetu-dRSTAnta-yukita AdithI sUtra atha tathA beunI vAcanA Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . dazAMzrutaskandhasUtra sarvaprakAreNa nirvApya=nitarAM nissandehatayA pUrvapaThitasUtrAlApakAdikaM smRtirUpeNa ziSyAtmapariNatamavabudhya vAcayati-mUtrArtha dadAti, anyathA apariNatabuddhaye (ziSyAya ) dIyamAnaM sUtrArthamaparipakghaTanihitanIramiva vinazyati / etAdRzI yogyatA sampadA mocyate / api-nizcayena / 4 arthaniryApakatA arthasUtrapratipAditajIvAditattvanirNayarUpaM paramArtha niryApayati pUrvAparasaGgatyA utsargApavAdasyAdvAdAdirahasyaparijJAtapUrvakaM svayaM jAnAno'nyebhyaH pratipAdayaMzca nirvAhayatIti sa tathoktaH, avicchinnastrArthaparamparAnirvAhaka ityarthaH bhavati-jAyate, tadbhAvastattA // sU0 5 // vAcanAsampadvAnapi matisampadaM vinA. vAgvijayI na bhavatIti matisampadamAha-'se kiM taM mai0' ityAdi / . . . . . . mUlam-se ki taM maisaMpayA ! maisaMpayA cauvivahA paNNattA. taM jahA-1 uggahamaisaMpayA, 2 IhAmaisaMpayA, 3 avAyamaisaMpayA, 4 dhAraNAmaisaMpayA / se kiM taM uggahamaisaMpayA ? uggahamaisaMpayA chavvihA paNNattA, taM jahA-1 khippaM uggiNhei, 2 denA / 3 parinirvApya vAcayati-pari-sarvaprakAra se / nirvApya saMdeharahita prathama paDhAye hue sUtroM kA AlApa ko smRtirUpa se ziSyaM kI AtmA meM jama gayA jAnakara sUtroM ke artha pddhaanaa| anyathA kacce ghaDe meM rakhe hue jalakI taraha aparipakka buddhi vAle ziSya ko diyA huA sUtra artha naSTa ho jAtA hai| 4 arthaniryApakatA-sUtra meM nirUpaNa kiye huve jIva ajIva Adi tatvoM kA nirNayarUpa paramArtha ko pUrvAparasaMgatidvArA, utsarga apavAda syAvAda Adike rahasyakA jJAnapUrvaka svayaM jAnakara dUsaroM ko sikhAnA vaha arthaniryApakatA hai ||suu0 5 // hevA (3) parinirvApya vAcayati pari-sava 43 nivA-ya- sahita prathama zIkhavela sUtrenA AlApane smRtirUpathI ziSyanA manamAM besI gaye jANIne sUtronA artha zIkhavavA anyathA kAcA ghaDAmAM pANInI peThe aparipakava buddhivALA ziSyane zImaveta sUtra artha naSTa taya cha (4) arthaniryApakatA satramA ni3555 42vA jIva ajIva Adi tattvanA nirNayarUpa paramArthane pUrvAparasaMgatidvArA utsarga apavAda syAdvAda AdinA rahasyanA jJAnapUrvaka pite jANIne bIjAne zIkhavavu te arthaniryaa54taa 2. (sU0 5) Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 muniharSiNI TIkA a. 4 gaNisaMpavarNanam bahu uggiNhei 3 bahuvihaM uggiNheha, 4 dhuvaM uggiNhei, 5 aNissiyaM uggiNhei, 6 asaMdiddhaM uggiNhei / se taM uggahamaisaMpayA 1 / evaM IhAmaIvi 2 / evaM avAyamaIvi 3 / se kiM taM dhAraNAmaisaMpayA ? dhAraNAmaisaMpayA chavvihA paNNattA, taM jahA-1 bahu dharei,, 2 bahuvihaM dharei, 3 porANaM dharei, 4 duddharaM dharei, 5 aNissiyaM dharei, 6 asaMdiddhaM dharei / se taM dhAraNAmaisaMpayA // sU0 6 // chAyA-atha kA sA matisampat ? matisampaccaturvidhAM prajJaptA, tadyathA-1 avagrahamatisampat, 2 IhAmatisampat 3 avAyamatisampat, 4 dhAraNAmatisampat / atha kA sA'vagrahamatisampat ? avagrahamatisampat paDvidhA prajJaptA, tadyathA-1 kSipamavagRhNAti, 2 vahuavagRhNAti, 3 bahuvidhamavagRhNAti, 4 dhruvamavagRhNAti, 5 anizritamavagRhNAti, 6 asaMdigdhamavagRhNAti / seyamavagrahamatisampat / evamIhAmatirapi 2 / evamavAyamatirapi 3 / atha kA sA dhAraNAmatisampata ? dhAraNAmatisampat paividhA prajJaptA, tadyathA-1 bahu dhArayati, 2 bahuvidhaM dhArayati, 3 purANaM dhArayati, 4 duddharaM dhArayati, 5 anizritaM dhArayati, 6 asaMdigdhaM dhArayati / seyaM dhAraNAmatisampat / / mU0 6 // TIkA-'se ki taM maisaMpayA' ityAdi-atha prastutA sA-matisampata kA kiMlakSaNA ? uttaramAha-matisampat-mananaM matiH vastunirNayAtmakamAnasikavyApAravizeSaH, tadrUpA sampata, sA caturvidhA prajJaptAmarUpitA, tadyathA-1 avagrahamatisampat-avagrahaNamavagrahaH sAmAnyArthapariccheda ityarthaH, sparzanAdIndriyajanyaM vAcanAsampadA vAlA hone para bhI matisampadA vinA vAgvijayI nahIM ho sakatA, ataH matisampadA kahate haiM--'se kiM taM misNpyaa'ityaadi| padArtha kA nirNaya karane vAlA mana kA vyApAravizeSa mati kahI jAtI hai| matirUpa sampadA matisampadA // (1) avagrahamatisaMpadA vAcanasamparAvALA hovA chatA paNa atisamparA vinA vAgvijayI thaI zakAtuM nathI mAthI bhatisapahA -'se kiM taM maisaMpayA' tyA padArtha ne nirNaya karavAvALA manane vyApAravizeSa te mati kahevAya che matirUpa sammadA te matisampadA. (1) avagrahamatisampadA (2) IhAmatisampadA (3) avAyamatisampadA (4) dhAraNA Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandha svarUpanAmajAtyAdikalpanArahitasya sAmAnyasyA'nirdezyasya vastuno nirNAyakaM jJAnamavagrahaH, avyaktaM jJAnamiti yAvat sa eva matisampat / 2 IhAmatisampat - IhanamIDA = ceSTA - nizcayavizepa jijJAsetyarthaH svarUpanAmajAtyAdi kalpanArahita sAmAnyapadArthajJAnAnantaraM vizeSajJAnecchA, yathA-gADhAndhakAre satorapyAyataloca nayorandhAyamAnasya puMsaH sparzanendriyeNa sparzasAmAnye jJAte sati ' kIdRzo'yaM (2) IhAmatisampadA (3) avAyamatisampadA (4) dhAraNAmatisampadA / isa rIti se cAra prakAra kI matisampadA hai // 1 avagrahamatisampadA - avagrahaNa ko avagraha kahate haiM arthAt sAmAnya arthakA jJAna honA avagraha kahA jAtA hai / aura bhI spaSTatayA kahA jAya to yaha kaha sakate haiM ki - sparzana Adi indriya se utpanna huA svarUpa nAma aura jAti Adi kI kalpanA se rahita sAmAnya kA jo ki 'yaha aisA hI hai' isa rIti se anirdezya jisakA nirdeza nahIM kiyA jA sake, aisI vastu kA nirNaya karane vAlA jJAna avagraha kahA jAtA hai / avyakta jJAna hI avagrahamatisampat kahA jAtA hai / 2 IhAmatisampadA - Ihana ko IhA kahate haiM / IhA kA artha hotA hai ceSTA nizcayavizeSa kI jijJAsA / svarUpa nAma jAti Adi kalpanArahita sAmAnya padArtha ke jJAna ke bAda vizeSa jJAna kI icchA / jaise ki - atyanta andhakAra meM baDe netra hone para bhI andha jaise puruSa kI sparzana indriya se sparzasAmAnya kA jJAna hone para bhI 'yaha matisampadA me rIte yAra prahAranI bhatisampadA che. 66 (1) avagrahamatisampadA bhavane bhavagraha uDe che, arthAt sAmAnya anu jJAna hovu te avagraha kahevAya che chatA paNu vadhAre spaSTatAthI kahIe te ema kahI zakAya che ke sparzIna Adi indriyathI utpanna thatA svarUpa nAma tathA jAti AdinI 5nAthI rahita sAmAnyane-jema ke A eveAja che' evI rIte anirdezyajene nirdeza nathI karavAmA AvatA, evI vastunA nirNaya karavAvALu jJAna avagraha kahevAya che anyakata jJAna ja avagrahamatisampan kahevAya che (2) IhAmatisampadA Dana ne hAuDeche hAno artha thAya che theSTA, nizcayavizeSanI jIjJAsA, svarUpa, nAma, jAti Adi kalpanArahita sAmAnya padArthanA jJAnanI pachI vizeSa jJAnanI icchA jema ke-atyanta andhakAramAM mATI AkhA hAya chatA paNa AdhaLA jevA puruSanI sparzena indriyathI sparzIsAmAnyanuM jJAna hovA chatA Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMniharSiNI TIkA a. 4 gaNisampavarNanam sparzaH ?-kasyA'yaM sparzaH ? kimayaM kamalanAlasparzaH Ahosvid bhujaGgamasparzaH ?" iti, saiva matisampat / 3 avAyamatisampat-avAya: sAmAnyajJAnottaraM vizeSanicayAthai vicAraNAyAM pravRttAyAM guNadopavicAraNAjanito nizcayaH, yathA-'kimayaM kamalanAlasparzaH ? Asvid bhujaGgamasparzaH ?' itivicAraNAyAM 'mRNAlasyaivA'yaM sparzaH, atyantazItAdiguNavatvAdityasyaivA'ya' miti nizcayo'nyaM bhujaGgamasyasparzamapanudati tasmAdayaM nizcayo'vAya iti nigadyate, sa eva mati sampat / 4 dhAraNAmatisampat - nizcitasyaivAsyA'rthasyA'vicyutivAsanAsmRtirUpaM dhAraNaM sparza kaisA hai ? kisakA hai ? kyA yaha kamalanAla kA sparza hai athavA sarpa kA sparza hai ? 'aisI jijJAsA hotI hai usI ko IhAmatisampadA kahate haiN| 3 avAyamatisampadA-avAya kA artha kyA hai ?, avAya-sAmAnya jJAna ke anantara vizeSa kA nizcaya karane ke liye vicAra pravRtta hone ke samaya guNa aura doSa kI vicAraNA se jo nizcaya hotA hai usako avAya kahate haiM / jaise-'kyA yaha kamalanAla kA sparza hai ? athavA sarpa kA sparza hai ?' aisI vicAraNA meM yaha sparza kamalanAla kA hI hai, kyoM ki isa meM atyanta zItalatA Adi guNa haiM / ' aisA nizcaya sarpa Adi ke sparza kA nirAkaraNa karatA hai ataH aisA nizcaya avAya kahA jAtA hai, yahI avAyarUpI matisampadA hai| 4 dhAraNAmatisampadA-nizcita kiye hue artha kI aghicyuti, paNa "A sparza ke che? kone che? zu A kamalanAlane sparza che ? athavA sane che ? evI jIjJAsA thAya che tene IhAmatisammadA kahe che (3) avAyamatisampadA gavAyanI artha zu cha?, vAya-sAmAnya jJAna pachI vizeSane nizcaya karavA mATe vicAra pravRtta hovAnA samaye guNa tathA devanI vicAraNAthI je nizcaya thAya che tene anyAya kahe che jema ke- "zu A kamalanAlano sparza che? athavA sarpane parza che ? evI vicAraNAmAM A sparzate kamalanAlaneja che kemake AmAM atyata zItalatA Adi guNa che" eja pramANeno nizcaya sarSa AdinA sparzanuM nirAkaraNa kare che arthAt e nizcaya avAya kahevAya che eja avAyarUpI matisamparA che. (4) dhAraNAmanisampadA nizcita resA artha nI bhavizyuti-pAsanA tathA Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 . . dazAzrutaskandhasUtre dhAraNA, sA ca dRDhatamAvasthApannA'trAya eva / tatrA'vicyuti ma - nizcitArthopayogAdavicyavanam, saa-antrmuhuurtmmaannaa| avicyutyA''hitaH saMskAro vAsanA, sA saMkhyeyamasaMkhyeyaM vA yAvatkAlaM bhavati / tataH kAlAntare kutazcitAdRzArthadarzanAdikAraNAt saMskAramabodhe 'tadevedaM yanmayA prAgupalabdha'-mityAdirUpamutpadyamAnaM jJAnam-smRtiH / uktazca " tayaNaMtaraM tautthA'viccavaNaM jo ya vAsaNAjogo / ___ kAlaMtare ya jaM puNa, aNusaraNaM dhAraNA sA u // 1 // " chAyA-" tadanantaraM tadutthA'vicyavanaM yazca vAsanAyogaH / kAlAntare ca yatpunaranusaraNaM dhAraNA sA tu // 1 // vAsanA aura smRtirUpa dhAraNa ko dhAraNA kahate haiM / aisI dhAraNA dRSTa avasthA meM rahI huI avAya hI hai / nizcita artha ke upayoga se atirikta na honA avicyuti kahI jAtI hai / usakA pramANa antarmuhUrta taka hI hai / avicyuti se hone vAle saMskAra ko vAsanA kahate haiN| vAsanA amuka samaya taka athavA asaMkhya kAla taka hotI hai, anantara dUsare samaya meM koi bhI sthAna meM vaise hI padArtha ko dekha kara saMskAra kI jAgRti hone para " yaha vahI hai jo maiMne pUrvakAla meM prApta kiyA thA" aisI smRti hotI hai / kahA bhI hai: __" tayaNaMtaraM tautthA,-'viccavaNaM jo ya vAsaNAjogo / - kAlaMtare ya jaM puNa, aNusaraNaM dhAraNA sA u // 1 // " iti / __ arthAt anantara usase utpanna huA avicyavana aura vaasnaamRtirUpa dhAraNane dhAraNA kahe che evI dhAraNA daDha avasthAmAM rahela avAja che nizcita arthanA upayogathI atirikata (ulaTu ) na hovuM te avismRti kahevAya che. tenuM pramANa antarmuhUrta sudhI ja che avismRtithI thavAvALA saMskAra ne vAsanA kahe che. vAsanA amuka samaya sudhI athavA asaMkhya kALa sudhI rahe che anantara bIje samaye kaI paNa sthAnamAM evAja padArthane joIne saMskAranI jAgRti thaI AvatA "A teja che ke je me pUrvakAlamA prApta karyuM hatu" evI smRti thAya che kahyuM paNa che ke " tayaNaMtaraM tautthA,-viccavaNaM jo ya vaasnnaajogo|| kAlaMtare ya jaM puNa, anusaraNaM dhAraNA sA u // 1 // " pati arthAta anantara tenAthI utpannathayelA avicyavana tathA vAsanAga ane kAlAntaramAM tenuM puna smaraNa, e badhA dhAraNa nAme kahevAya che. (1) Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 . - muniharSiNI TIkA a. 4 gaNisampadvarNanam kiJca- " etAzcA'vicyutivAsanAsmRtayo dhAraNAlakSaNasAmAnyAnvarthayogAddhAraNAzabdavAcyAH " iti / evaM ca dhAraNaiva matisampat / -- : atha kA sA'vagrahamatisampat ? tatrAha-avagrahamatisampat paividhA, tat paividhatvaM yathA . 1 kSipramavagRhNAti-tadAvaraNIyakSayopazamAdhikyAt zIghraM candanAdisparza svenA''tmanAvagRhNAti-jAnAti / 2 baddhavagRhNAti-bahu-adhikaM vastu bhinna bhinnajAtIyamekaikaM tattadrUpeNAvagRhNAtI-avabudhyate yathA-sparzAvagRhaH kazcijjanazcandanAdisparzasya bahutve candanasparzo'yaM cInAMzukasparzo'yaM navanItasparzo'yamiti tattadrUpeNa yoga, tathA kAlAntara meM usakA punaH smaraNa, ye saba dhAraNA nomase kahe jAte haiM // 1 // kahA bhI hai-" avicyuti, vAsanA aura smRti, ye savadhAraNAlakSaNake sAmAnya yoga vAle hone se dhAraNA kahe jAte haiN|" dhAraNA hI matisampadA hai| __ . avagrahamatisampadA chaH prakAra kI hai| (1) kSipraNavagRhaNAti (2) baDhavagRhaNAti (3) bahuvidhamavagRhNAti (4) dhruvamavagRhNAti (5) anizritamavagRhNAti (6) asandigdhamavagRhNAti // 1 kSimamavagRhNAti-tadAvaraNIya-kSayopazamakI adhikatAse candana Adi ke sparza ko zIghra apane ApahI grahaNa karatA hai-jAnatA hai / 2 vavavagRhNAti - adhika vastukA bhinna 2 jAti vAlI hone para bhI pratyeka ko apane apane svarUpa se jAnaletA hai, jaise sparzAvagraha, koI manuSya candana Adi aneka vastuoM kA sparza hone para " yaha candana kA sparza hai yaha rezamI kapaDe kA sparza hai yaha makkha kahyuM che ke - "avismRti vAsanA ane smRti, e badhAM dhAraNalakSaNanA sAmAnya rogavALAM hevAthI dhAraNa kahevAya che" dhAraNA ja matisampadA che sahamatisampahA cha prAnI che. (1)kSipamavagRhNAti (2) vavavagRhaNAti (3) bahuvidhamavagRhNAti (4) dhruvamavagRNAti (5) anizritamavagRhNAti (6) asandigdhamavagRhNAti, (1) kSipramavagRhNAti taav29||y-kssyopshmnii adhistathI yantuna mAhinA spazane zIdhra pate pitAnI meLe ja grahaNa kare che. jANe che (2) vavavagRhNAti madhi4 vastu agii gii tivANI DAvA chatA pay pratyekane tenA svarUpathI jANuM le che jemake-sparzAvagraha keI manuSya candana Adi Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - dazAtazrutaskandhasUtre tamavabudhyate / 3 bahuvidhamavagRhNAti-bahavo vidhAmakArA yasya sa bahuvidho'rthastamavamRhNAti, yathA sa eva candanAdisparzaH ekaikaH zItasnigdhamRdukaThinatvAdirUpeNa yadA'vabudhyate tadA bahuvidhaM zItatva-snigdhatva-mRdutva-kaThinatvAdiguNebhinnaM sparzabhinnatayA kurvan so'travodhaH-'bahuvidhamavagRhNAti' ityucyate / 4 dhruvamavagRhNAti-dhruvaM= nityaM nizcalam-arthamavagRhNAti bhinnatayA'vabudhyate, janasya yadA yadA tena candanAdisparzena sambandho bhavati tadA tadA candanasparzo'yaM, navanItasparzo'yaM, cInAMzukasparzo'yamityAdikaM tattadrUpeNa tattatsparzamavacchinatti / 5 anizritamavagRhNAti-nizrito hetupramito yathA-kainacit pUrva candanAdisparzAH na kA sparza hai / " ityAdi rUpa se bhinna bhinna jAnatA hai / 3 bahuvidhamagRhNAti - jisa artha meM aneka prakAra haiM usako bahuvidha kahate haiM, usako jAnatA hai, jaise-vahI candana Adi sparza eka eka zIta, cikanA, mRdu, kaThina Adi rUpa se jAnA jAtA hai| jaba aneka prakAra ke sparza ko zItalatA, snigdhatA, mRddhatA aura kaThinatA Adi guNoM se bhinna-bhinna jAnatA hai taba usa jJAnako 'bahuvidhamavagRhNAti ' kahate haiM | 4 dhruvamavagRhNAti-dhruva ko arthAt nitya nizcala artha ko bhinna rUpa se jAnatA hai / manuSya ko jaba-jaba-usa candana Adi kA sparza hotA hai taba taba 'yaha candanakA sparza hai, yaha makkhana kA sparza hai, yaha rezamI vastra kA sparza hai' isa prakAra se usa-usa sparzako jAnatA hai| 5 anizritamava gRhNAti-nizrita kA artha hai hetupramita, hetudvArA aneka vastuonA sparza thatA A candanane sparza che "A rezamI kapaDAno sparza che "A mAkhaNune sparza che ItyAdi rUpathI bhinna-bhinna jANI le che (3) bahuvidhamavagRhNAti 2 arthamA bhane 52 che te mahuvidha 4upAya che, tene jANe che, jemake te candana Adi sparza eka eka zIta, cikaNo, mRdu, kaThaNa Adi rUpathI jANI le che jyAre aneka prakAranA sparzane zItalatA snigdhatA mRdutA tathA kaThinatA Adi guNothI judA judA jANe che tyAre te jJAna "bahuvidhamavayaati' 4upAya che. (4) dhruvamavagRhAti dhruvane arthAta nitya, nizcada mathane 35thI. od che, manuSyane jyAre jyAre te candana AdinA sparza thAya che tyAre tyAre A candanane sparza che, A mAkhaNane sparza che, A rezamI vastrane sparza che e prakAre te te sparzane jANe che (5)anizritamavagRhUNAti nizrita artha che utuprabhita hetu| yathArtha Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 93 - - -munihaSiNI TIkA a. 4 gaNisampadvavarNanam zItamRdusnigdhatvAdinA'nubhUtAH, kAlAntare punastadupasthitau 'ayaM candanAdisparzaH zItamRdusnigdhatvAditaH' iti zItatvAdinA hetunA pramito yo'rthazcandanAdisparzarUpaH sa nizrito'bhidhIyate, tadbhinno'nizritaH, arthAttAdRzAnumAnena hetunA tadA taM viSayaM tajjJAnaM na paricchinatti tadA'nizritamahetukamarthamavagRhNAtIti vyvhiyte| 6 asaMdigdhamavagRhNAti-asaMdigdhaM sakalasaMzayAdidoSarahitaM, yathA-'candanAdisparzamavagRhaNajJAnaM 'candanasyaiva, cInAMzukasyaiva, navanItasyaivA'yaM mparzaH' ityevaMrUpaM yadA pravartate tadA'saMdigdhamatragRhNAtItyucyate / evam pUrvoktakSiprAdiprakAreNa-IhAmatisampadapi 2, avAyamatisampadapi 3 vijJeyA / / yathArtharUpa se jAnA huaa| pUrvakAla meM zIta mRdu snigdhatvarUpa hetu se candana Adi sparza' kA anubhava kiyA ho, aura kAlAntara meM usakI upasthiti ho taba " yaha candana Adi kA sparza hai, kyoM ki yaha zItala hai, komala hai, cikanA hai," ityAdi / isa prakAra zItatvAdi hetu se anumita kiyA huA jo candana AdikA sparzarUpI artha hI nizrita kahA jAtA hai| usase bhinna anizrita kahA jAtA hai / arthAt aise anumAna se hetu se jaba usa viSaya kA usa jJAna kA pariccheda nahIM karatA hai taba 'anizrita-ahetuka artha kA avagraha karatA hai| aisA vyavahAra hotA hai| 6 asandigdhamavagRhNAti-asandigdha kA artha hotA hai sampUrNa saMzaya Adi doSoM se rahita / jaise ki-candana AdikA sparza karatA huA yaha candana kA hI sparza hai, rezamI vastra kA hI sparza hai, yaha sparza sakkhanakA hI hai| isa rIti se jaba jJAna hotA hai taba rUmathI jANela pUrvakAlamA zIta-mRdu-snigdhatvarUpa hetuthI candana Adi sparzane anubhava karyo hoya ane kAlAntaramAM jyAre te maLI Ave tyAre A candana Adine sparza che kemake- A zItala che, kemaLa che, cikaNu che ItyAdi A prakAre zItatva Adi hetuthI anumita karela je candana Adine sparza te rU5 artha ja nizrita kahevAya che, tethI ulaTuM anizrita kahevAya che, arthAta evA anumAnathI hetuthI jyAre te viSayanuM te jJAnanuM pariccheda na thAya (judu na thAya) tyAre anizrita-ahetuka arthane avagraha thAya che " eve vyavahAra thAya che (6) asaMdigdhamavagRhNAti asadhine ma thAya che se pUrNa saMzaya mA dethI rahita, jemake- ca dana Adine sparza karatAM "A caMdanane ja sparza che rezamI vastrane ja sparza che. A sparza mAkhaNane ja che" e rIte jyAre jJAna Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI dazAzrutaskandhamutre atha=prastutA sA=prAguktA dhAraNAmatisampat kA=kisvarUpA ? " tatrAhadhAraNAmatisampat pavidhA = paTkArA prajJaptA = marUpitA, tat patrighatvaM yathA1 bahu dhArayati -bahu = bhinnajAtIyamanekaM tattadrUpeNa dhArayati = nirNItArthasyA'vicyutivAmanAsmRtilakSaNAM dhAraNAM nayati / 2 bahuvidhaM nAnAprakAraM zItatvAdiguNairbhinnaM sparzAdikaM dhArayati / 3 purANam = atItakAlajAtaM vastu dhArayati, 'asandigdhamavagRhNAti' kahA jAtA hai ? | isa prakAra se prathama kahI huI kSipra Adi prakAra se IhAmatisampadA 2 avAyamatisampadA 3 bhI samajhanI cAhIye / jaise - 1 kSipramIhate, 2 bahIhate, 3 bahuvidha - mIhate, 4 dhuvamIhate, 6 anizritamIhate, 6 asandigdhamIhate evaM kSipramavaiti, ityAdi chaha ko bhI jAna leve / 94 dhAraNAmatisampadA kitane prakAra kI hai ? uttara meM kahA jAtA hai ki- dhAraNAmati sampadA chaha prakAra kI hai : (1) bahu dhArayati (2) bahuvidhaM dhArayati (3) purAtanaM dhArayati (4) durdharaM dhArayati (5) anizritaM dhArayati (6) asaMdigdhaM dhArayati / isa prakAra se chaha bheda haiM / 1 bahu dhArayati - bahu-alaga jAti vAle aneka vastuoMkA usI usI rUpa se nirNaya karanA avicyuti-vAsanA -smRtilakSaNa vAlI dhAraNA hai / 2 bahuvidhaM dhArayati - zItatva Adi guNoMse bhinnara sparzAdikI dhAraNA karatA hai / 3 purANaM dhArayati - atItakAlika vastu kI dhAraNA karatA hai / thAya che tyAre ' asadigdhamavagRNAti ' kahevAya che, A prakAre prathama karela kSipra Adi praka rathI ihAmatisa, dA 2 avAyamatisampannA 3 paNa samajavI joie jemake(1) kSipramIhate ( 2 ) vahIhate (3) bahuvidhamIhate ( 4 ) dhruvamIhate (5) anizritamIhate (6) asaMdigdhamIhate me prabhA kSipramavaiti tyahi cha prAsne pa jANI levA , dhAraNAmatisampadA sA prahAranI che ? uttaramA uche - dhAraNAmatisampadA cha prabhAranI che: (1) bahu dhArayati ( 2 ) bahuvidhaM dhArayati (3) purAtanaM dhArayati (4) durdharaM dhArayati (5) anizritaM dhArayati (6) asaMdigdhaM dhArayati me are chate che [1] bahu dhArayati mahu-alaga lativAsI ane vastuno te te 35thI nirNaya 12vA bhavisyuti-vAsanA - smRti-sakSavANI dhArayA [2] bahuvidhaM dhati zItatva Adi guNethI judA judA sparza smAdinI dhAraNA kare che purANaM dhArayati atItAsi vastunI dhArayA re, mahe A munie Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 4 gaNisampadvarNanam yathA bhanena muninA'mukasmin varSe, mAsi, pakSe, pahare, pale, vipale, kSaNe dIkSA gRhIteti sAdhAraNajanavismaraNayogyakAlajJAnaM dhArayatIti dRssttaantH| 4 durddharaduHkhena buddharatiparizrameNa dhAryate'sau durddharaH kaThino bhagajAlazreNisamArohaNAdiviSayastaM dhArayati / 5 anizritam ahetukam autpattikyAdibuddhayaiva dhaaryti| 6 asaMdigdhaM = sakalasaMzayarahitaM dhArayati, pUrvoktarUpA yogyatA 'sampadA' procyate / seyaM dhAraNAmatisampat 4 // mU0 6 // matisampadvAneva vAdaprayogasampadvAn bhavatIti prayogasampadamAha-' se kiM taM paoga0' ityAdi / mUlam-se kiM taM paogasaMpayA ? paogasaMpayA cauvvihA paNNattA, taM jahA-1 AyaM vidAya vAyaM pauMjittA bhavai, 2 parisaM vidAya vAyaM pauMjittA bhavai, 3 khettaM vidAya vAyaM pauMjittA bhavai, 4 vatthu vidAya vAyaM pauMjittA bhavai / se taM paogasaMpayA // sU0 7 // jaise-isa munine amuka varSa meM amuka mAsa meM, amuka pakSameM, athavA prahara meM, palameM, vipala meM, kSaNa meM, dIkSA grahaNa kI, jisako sAdhAraNa manuSya bhUla jAte haiM aise kAlajJAnako dhAraNa karatA hai / 4 dudharaM dhArayati-buddhi ke atiparizrama se jisakA dhAraNa kiyA jAya usako durdhara kahate haiM / kaThina bhaMgajAla guNazreNi - samArohaNa Adi viSaya ko dhAraNa karatA hai / 5 anizritaM dhArayati-ahetuka-vinA kisI hetu ko liye autpattikI Adi vudvidvArA dhAraNa karatA hai / 6 asandigdhaM dhArayati-sampUrNa saMzaya se rahita dhAraNa karatA hai / yaha dhAraNAmatisampadA hai / // sU0 6 // amuka varSamAM amuka mAsamAM, amuka pakSamA, athavA amuka praharamA, palamAM ke | vipalamA ke kSaNamAM dIkSA grahaNa karI jene sAdhAraNa manuSya bhUlI jAya che evA DAsanA jJAnanI pAyA 42 cha [4] durdharaM dhArayati muddhinA matiparizramathA re dhAraNa karavAmAM Ave tene dura kahe che kaThina bha gajALa guNazreNIsamArohaNa Adi viSayane dhA25 43cha (5) anizritaM dhArayati mahetu4-35paya utu vinA mo.5ttihI mAhi muddhi // 2 // dhA255 42 cha [6] asaMdigdhaM dhArayati sa pUrNa sa zayathA rahita dhAraNa kare che A dhAraNumatisampadA che. (sU) 6) Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 dazAzrutaskandhamatre chAyA-atha kA sA prayogasampat ? prayogasampaJcaturvidhA prajJaptA, tadyathA1 AtmAnaM viditvA vAdaM prayoktA bhavati, 2 paripadaM viditvA vAdaM prayoktA bhavati, 3 kSetraM viditvA vAdaM prayoktA bhavati, 4 vastu viditvA vAdaM prayo. ktA bhavati / seyaM prayogasampat // sU0 7 // TIkA-'se kiM taM'-ityAdi / atha-sA-pAguktA prayogasampat kA=kiM svarUpA ? prayogasampaccaturvidhA prajJaptA, tadyathA-1 AtmAnaM-nija-ahaM pramANanayAdisvarUpajJAnanipuNo'smi na ve ?'-ti samarthamasamartha vA viditvA vAdaM-stramatasthApanalakSaNam, upalakSaNAddharmakathA-sAmAcArIprabhRtiprarUpaNaM prayoktA bhavati / 2 pariSadaM samAM jJA'jJAdurvidagdhAdirUpAM saugata-sAkhya-cArvAkakApAlikAdirUpAM vA matisampadA vAlA hI vodaprayogasampadA ghAlA ho sakatA hai ataH prayogasampadA kA nirUpaNa karate haiM-'se kiM taM paoga0' ityaadi| prayogasampadA cAra prakAra kI hai / (1) AtmA ko jAna kara vAda kA prayoga karatA hai, (2) pariSada ko jAnakara vAda kA prayoga karatA hai, (3) kSetra ko jAnakara vAda kA prayoga karatA hai, (4) vastu ko jAnakara vAda kA prayoga karatA hai| [1] 'Aya' AtmAnaM, apanI AtmA ko-"maiM pramANa naya Adi svarUpa ke jJAna meM nipuNa hU~ yA nahIM ?" aise samartha athavA asa. matheM jAnakara apane matako sthApana karatA hai| upalakSaNa se dharma kI kathA sAmAcArI Adi kA prayoga karane vAlA hotA hai| [2] 'parisaM' [pariSadaM] yaha sabhA, jJA - jAnakAra hai, athavA ajJA-ajAnakAra hai athavA durvidagdha-anaghaDa hai, aisA jAnakara, tathA yaha sabhA bauddha hai, mati padAvALA thayA pachI ja praga sabhyadAvALA thaI zakAya cheAthI prayogasa pahAnu 3555 43 cha- 'se kiM taM paoga0' yA prayogasampadA yAra mAnI cha. (1) mAmAne onenne pachIthA prayoga 42 cha (2) pariSada 2 lAne pachIthI prayoga 42 cha (3) kSetrana pachIthI pragaTa kare che (4) vastune jANIne pachIthI prayoga kare che. 'AyaM =AtmAnaM potAnA samAna pramANa, naya mAhi 2135nA jJAnamAM nipuNa chuM ke nahi? e samartha athavA asamartha jANIne pitAnA matanuM sthApana kare che upalakSaNathI dharmanI kathA samAcArI Adine pravega karavAvALA hoya che 2 'parisaM' = (pariSadaM) mA sA jJA= 2 cha athavA ajJA-mantaY12 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munihaSiNI TIkA a. 4 gaNisampadvarNanam viditvA vAdaM prayoktA bhavati / 3 kSetram AryA'nAryAdhiSThitaM sthAnaM sulabhavodhika durlabha bodhikaM vA grAmanagarAdikaM viditvA vAdaM prayoktA bhavati / 4 vastu bAdasya viSayaM dAruNamadAruNaM, dravyAnuyogAdirUpaM, puNyapApanirUpaNarUpaM vaa| athavA vastu heyopAdeyopekSaNIyabhedAttrividhaM, tatra heyaM-krodhAdikam, upAdeyaM-kSAntyAdikam , upekSaNIyaM-paradoSAdikaM ca viditvA vAdaM prayoktA bhavati, seyaM prayogasaMpad bhvti| ayaM bhAvaH-AtmazaktyAdikaM vicintya vAdAdau pravartanIyaM, tathA kRta eva kArya saphalaM bhavati yathA-vaidyo rogaM tannidAnaM ca vicArya tadapanodanAtha sapathyaM bhaiSajyaM prayuGkte, tathA prayukte ca tatra sAphalyaM labhate // mU0 7 // athavA sAMkhya athavA kApAlika aura cArvAka-nAstikamatAnuyAyI hai, aisA jAnakara vAda karatA hai / [3] 'khettaM' [kSetra] isa kSetra meM Arya loga rahate haiM yA anAya loga ?- athavA isa nagara meM rahane vAle manuSya sulabhayodhi haiM yA durlabhabodhi ? aimA jAnakara vAda kA prayoga karatA hai / [4] 'vatthu [vastu] vAda kA viSaya kaThina hai yA sarala hai ? dravyAnuyogAdi rUpa hai athavA puNyapApanirUparNarUpa hai ? usako vastu kahate haiM / athavA vastu, heya upAdeya aura upekSaNIya bheda se tIna prakAra kI hai| krodha Adi heya hai| kSAnti Adi upAdeya hai| aura paradoSa Adi upekSaNIya hai / aisA jAnakara vAda kA prayoga karatA hai / isa rIti se prayogasampadA kA nirUpaNa huaa| tAtparya yaha hai ki-Atmazakti Adi ko jAnakara vAda Adi meM pravRtta honA cAhiye, aisA karane para hI kAma saphala hotA hai / jaise vaidya roga che ke duvidagdha-aNaghaDa che, evuM jANIne, tathA A sabhA bauddha che athavA sAkhya pAli yA nAsti bhatAnuyAyI che, me tIna vAha re che 3 'khettaM kSetra] A kSetramAM Aryaleka rahe che ke anAya loka? - athavA A nagaramAM rahevAvALA sudhabhadhi che durlabhAdhI? e jANI laIne pachI progakare che, 4 ' vatthu' (vastu) 'vAhanAviSaya ni cha , sADeso cha ?' dravyAnuyoga AdirUpa che ke puNyapA5nirUpaNarUpa che ?" tene vastu kahe che. athavA vastu heya upAdeya ane upekSaNIya evA bhede karIne traNa prakAranI che krodha Adi heya che kSati Adi upAdeya che ane paradeSa Adi upekSaNIya che, e jANIne pachI prayoga kare che. A rIte pragasabhyadAnuM nirUpaNa thayu, tAtparya e che ke-Atmazakita Adine jANIne pachI te vAdaviSayamAM pravRtta rahevuM joIe ema karavAthI ja kAma Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 - dazAzrutaskandhamatra bhayogasampata eva saMgrahaparijJA naipuNyaM bhavatIti saMgrahaparijJAsampadamAha'se kiM taM saMgahapariNA' ityAdi / ___mUlam-se kiM taM saMgahaparinnA nAma saMpayA ? saMgahaparinAnAmaM saMpayA caubvihA paNNattA ? taM jahA-bahujaNapAuggayAe vAsAvAsesu khettaM paDilehittA bhavai, 2 bahujaNapAuggayAe pADihAriya-pIDha-phalaga-sejjA-saMthArayaM uggiNhittA bhavai, 3 kAleNaM kAlaM saMmANaittA bhavai, 4 ahAguru saMpUettA bhavai / se taM saMgahaparinnA nAmaM saMpayA // sU0 8 // chAyA-atha kA sA saMgrahaparijJA nAma sampan ? maMgrahaparijJA nAma sampacaturvidhA prajJaptA, tapathA 1 bahujanaprAyogyatayA varSAvAseSu kSetraM pratilekhayitA bhavati, 2 bahujanamAyogyatayA mAtihArika-pITa-phalaka-zayyA-saMstArakamavagrahItA bhavati, 3 kAlena kAlaM saMmAnayitA bhavati, 4 yathAguru saMpUjayitA bhavati / seyaM saMgrahaparijJA nAma sampat // mu0 8 // TIkA-'se ki taM ' ityAdi / atha prastutA sA-prAguktA saMgrahaparijJA, saMgrahaNaM sagrahaH svIkAraH, vastvavalokanaM vA, tatra parijJA-parijJAnam , sA tathoktA nAma prasiddhA sampat ? kA? kiMsvarUpA ? kiMbhedA ca?, tatrA''ha saMgraharinA nAma sampaccaturvidhA prajJaptA, tadyathA--bahujanaprAyogyanayA-bahavazca te janAH=muniko aura usake nidAna ko jAnakara usako nivRtti ke liye pathya ke sAtha auSadha detA hai taba usako saphalatA milatI hai // sU0 7 // prayogasampadA vAlA hI saMgrahaparijJA meM nipuNatA prApta kara sakatA hai / ataH saMgrahaparijJAsampadA kahate haiM- ' se ki taM saMgahapariNA' ityAdi / jambUravAmI kahate hai-he bhadanta ! saMgrahaparijJAsampadA kitane saphala thAya che jemake vaidya zigane ane tenA nidAnane jANIne tenI nivRtti mATe panI sAthe auSadha Ape che tyAre tene saphaLatA maLe che. (sU) 7) | pragasabhyadAvALA ja sa graha parikSAmAM nipuNatA prApta karI zake che. AthI saDa parijJA pahA cha 'se ki taM saMgahapariNNA' yA jakhkhasvAmI kahe che-he bhadanta ! sa graha parijJAsaspada keTalA prakAranI che ? Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 4 gaNisampadvarNanam janAsteSAM prAyogyaM yogyaM, tasya bhAvastattA tayA, varSAvAseSu-varSA varSartuMstatra vAsAH-nivAsAsteSu, yena munInAM saMyamayAtrAnirvAhaH sukhena bhavet tAdRzaM kSetra-grAmanagarAdikaM pratilekhayitA zAstrAnusAreNa nirIkSako bhavati 1 / bahujanaprAyogyatayA saMkalamunijanayogyatayA prAtihArika-pITha-phalaka-zayyA-saMstArakam, pratiharaNaM pratihAraH pratyarpaNaM, tamaItIti prAtihArikaM pratyarpaNayogyaM, tacca pIThacatuSpAdikAdikaM, phalaka:=paTThAdikaH, zayyA-zayanIyaM svasvazarIraparimitaM, saMstArakA tRNAdinirmitasArddhahastadvayamitA''sanavizeSaH, eteSAM samAhArastathA, tad avagrahItA zAstravidhinA saMgrAhako bhavati 2 / kAlena kalanaM kAlA-navaprakAra kI hai ? sudharmAsvAmI kahate hai-he jambU ! saMgrahaparijJAsampadA cAra prakAra kI hai| saMgraha kA artha hotA hai svIkAra athavA vastu kA avalokana / usakI parijJA-jJAna saMgrahaparijJA kahalAtI hai / 1 bahujanaprAyogyatayA varSAvAseSu kSetraM pratilekhayitA bhavati - varSAkAla nivAsa ke liye muniyoM ke yogya grAma athavA nagara Adi kA zAstramaryAdAnusAra gaveSaNA karane vAlA honA kSetrapratilekhanArUpa pahalI saMgrahaparijJA sampadA hai / 2 vahujanaprAyogyatayA prAtihArika-pIThaphalakazayyAsaMstArakamavagrahItA bhavati-muniyoM ke yogya pratihArika-paDihArA pITha-bAjoTa, phalaka-pATa, zayyA-zarIrapramANa, saMstAraka-tRNa Adi se banAyA huA DhAi hAtha kA Asana, ina sabakA zAstravidhi se grahaNa karane vAlA honA / yaha pIThaphalakAdisaMgraharUpa dUsarI sNgrhprisudharmAsvAmI kahe che-he jabU! sagraha parijJAsabhyadA cAra prakAranI che sa grahane artha thAya che svIkAra athavA vastunuM avalokana. tenI parikSA= jJAna te sa grahaparijJA kahevAya che. (1) bahujanaprAyogyatayA varSAvAseSu kSetra pratilekhayitA bhvtivarSAkAla nivAsane mATe munine egya gAma athavA nagara Adine zAstramaryAdA anusAra gaveSaNa karavAvALA thavu te kSetrapratilekhanArUpa pahelI sa grahaparijJAsabhyadA che. (2) bahujanaprAyogyatayA mAtihArikapIThaphalakazayyAsastArakamavagrahItA bhavatibhuniyAne yogya prAti2i - puiddaa| pI8 - 08, 5 - pATa, zayyA - zarIra pramANu, sastAraka tRNa AdithI banAvela aDhI hAthanuM Asana, e badhAnA zAstravidhithI grahaNa karavAvALA hetu te pIThaphalakadisa graharUpa bIjI saMgrahapariNA sabhyadA che. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhasUtre purANAdInAM samayAdInAM vA paryAyANAM saMkalanaM sakhyAnaM vA saH, tathA'mAsiko'yaM, sAMvatsariko'yaM, zArado'ya'-mityAdirUpeNa kalpate-parimitatvena jJAyate yasmAdvastvanena veti kAlaH, athavA-kalayanti jJAninaH samayasamUharUpeNa paricchindanti yamiti kAlaH, yadvA-'mAsiko'yaM, sAMvatsariko'ya' mityAdirUpatayA kalayanti = parimitatvena jAnanti vastu yasmin satIti kAlastena ' iyatA kAlena idaM kartavya'-miti krameNa tattatkAryeSu vibhaktenocitena kAlena, yadvA 'kAleNaM' ityatra 'NaM' iti vAkyAlakAre kAle-pUrvoktaspe kAle kAlaM kAla AzrayatvenAstIti kAlam pratikramaNapratilekhanasvAdhyAyadhyAnAdikaM, tat, saMmAnayitA-yathA kAlamanuSThAtA bhavati 3 / yathA guru-gurumanatikramya saMpUjayitA jJAsampadA hai 2 / 3 kAlena kAlaM sammAnayitA bhavati-kAla kA artha aneka prakAra kA hai-kAla arthAt saMkalana jo padArtha kI navIna paryAya ko utpanna kare aura purAnI kA nAza kare, athavA jisa se samayAdi kA parigaNana ho use kAla kahate haiM / athavA 'yaha mAsika hai, yaha vArSika hai, yaha zarada Rtu kA hai ' ityAdirUpase jisa dvArA vastu kA jJAna hotA hai use kAla kahate haiM / jisako jJAnI puruSa samaya kA samudAyarUpa mAnate haiM use kAla kahate haiN| athavA jisa ke dvArA ' yaha mahIne kA hai, yaha varSa kA hai' ityAdirUpa mApa se vastukA jJAna hotA hai usako kAla kahate haiM / isa prakAra ke kAla ko Azraya kara ke tathA kAla meM-ucita kAla meM pratikramaNa, pratilekhana, svAdhyAya, dhyAna Adi kA 'sammAnayitA' yathA samaya anuSTAna karane karAne vAlA honaa| yaha kAla-sammAnarUpa tIsarI saMgraha(3) kAlena kAlaM sammAnayitA bhavati -sn| ma bhane prA2ne cha kAla arthAta sakalana je padArthanA navIna paryAyane utpanna kare ane junI paryAya nAza kare, athavA jenAthI samaya AdinI gaNatrI hoya tene kAla kahe che athavA A mAsika che A vArSika che, A zarada catunuM che" ItyAdirUpathI jenA dvArA vastunuM jJAna thAya che tene kAla kahe che, jene jJAnI puruSa samayanA samudAyarUpa mAne che tene kAla kahe che, athavA jenA dvArA "A mahinAnuM che, A varSanu che ItyAdirUpa mApathI vastunuM jJAna thAya che tene kAla kahe che A prakAre kAlane Azraya karIne, tathA kAlamA-UMcatakAlamAM pratikamaNa pratilekhana, svAdhyAya, dhyAna AdinuM samAnayitA-yathAsamaya anuSThAna karavA karAvavAvALa thavu te kAlasamAnarUpa trIjI Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . muniharSiNI TIkA a. 4 gaNisampatsu caturvidhavinayavarNanam paryAyajyeSThaM muni vandanavyavahArAdinA sammAnayitA bhavati-jAyate 4 / sA= uktA iyaM saGgrahaparijJA nAma satpat // sU0 8 // samprati gaNikartavyamAha--'Ayario' ityAdi / mUlam-Ayario aMtevAsI imAe caubvihAe viNayapaDivattIe viNaitA bhavai niraNattaM gacchai, taM jahA-1 AyAraviNaeNaM, 2 suyaviNaeNaM 3 vikkhevaNAviNaeNaM, 4 dosanigghAyaNaviNaeNaM // sU0 9 // chAyA-AcAryo'ntevAsino'nayA caturvidhayA vinayapratipacyA viniyitA bhavati-nirRNatvaM gacchati / tadyathA-1 AcAravinayena, 2 zrutavinayena, 3 vikSepaNAvinayena, 4 doSanirghAtanavinayena // mU0 9 // TIkA-'Ayario'-ityAdi / 'AG' ityabhivyAptyA maryAdayA vA paJcavidhamAcAraM svayamAcarati parAnAcArayati vA ityAcAryaH gaNI, anayA anuvakSyamANayA caturvidhayA catuHprakArayA dinayamatipatyA, vinayati = nAzayati sakalaklezakAramaSTaprakAraM kameM yaH sa vinaya:-AcarAdizcaturvidhastasya pratipattyA parijJAsampadA hai // 4 yathA gurusaMpUjayitA bhavati-paryAyajyeSTha muniyoM kA vandana vyavahArAdi se sammAnayitA' sammAna karane vAlA honA / yaha yathAgurusammAnarUpa cauthI saMgrahaparijJAsampadA hai.4| yaha saMgrahaparijJA nAmakI sampadA huI // sU0 8 // aba gaNI kA kartavya kahate haiM-'Ayario, ityAdi / jo pAca prakAra kA AcAra svayaM pAlate haiM aura dUsaroM se palavAte haiM ve AcArya kahalAte haiN| ve cAra prakAra kI vinayapratipatti dvArA ziSya ko vinayazAlI banAkara RNamukta hote haiM / ATha prakArake karmaklezaukA nivAraNa karane vAlA vinaya hai| usakA antesayaparikSA sa56 che. (4) yathA gurusaMpUjayitA bhavati-paryAyanyeSTha bhuniyAnA vandana-vyavahAra AdithI sammAnayitA-sanmAna karavAvALA thavuM A yathAgurusamAnarUpa cethI sa graha parijJAsapadA che A sa jhaDaparijJA nAmanI saMpadA thaI (sU) 8) ve enu ta 0ya 49 cha-'Ayario' tyA je pAMca prakAranA AcAra pite pALe che tathA bIjA pAse paLAve che te AcArya kahevAya che te cAra prakAranI vinayapratipatti dvArA ziSyane vinayazIla banAvIne trANamukata thAya che. ATha prakAranA karmokalezenAM nivAraNa karavAvALe vinaya che Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - . . . dazAzrutaskandhamUtre svIkAreNa, antevAsinaH-ante=guroH samIpe cAritrakriyAyAM vastuM zIlaM svabhAvo yepAmityantevAsinaH ziSyAstAn vinayitA-zikSayitA bhavati jAyate tena niRNatvam RNamuktatAM gacchati-prApnoti / gacchadhurAvahanasamarthaziSyasya zikSakatvena gaNI RNamukto bhvtiityaayyH| tat-cAturvidhyaM yathA-1 AcAravinayena AcAro-munInAM mokSArthamanuSThAnaM jJAnAcArAdilakSaNa ityarthaH, sa eva vinayaH AcAravinayastena, vinayitA bhavatItyanvayaH, evamagre'pi / 2 zrutavinayena-zrutam-AgamaH, tadeva vinayastena / 3 vikSepaNAvinayena-vikSipyate= mithyAtvAditaH pRthaka kriyate'nayeti vikSepaNA, ( sautratvAnna DIpa ) samyaktvAdidharme sthApanA, saiva vinayaH, sa caturvidhaH, tatra 1 mithyAdRSTiM mithyAvAsI-zipya ko sikhalAnA vinayapratipatti hai / cAritra kI ArAdhanA karane ke lie guru ke samIpa nivAsa kare use antevAsI kahate haiM / vinaya pratipatti cAra prakAra kI hai - tAtparya yaha hai kiziSya ko gaccha kA bhAra vahana karane meM samartha banAne se AcArya RNamukta-apane kartavya kA pAlana karane vAle hote haiN| vaha vinaya cAra prakAra kA hai-[1] AcAravinaya 2] zrutavinaya [3] vikSepaNAvinaya [4] doSanirghAtinavinaya / 1 AcAravinaya-AcAra-muniyoM kA mokSa ke liye jo jJAnAcAra Adi anuSThAna, usakA sikhlaanaa| 2 zrutavinaya-zruta-Agama kA sikhalAnA / 3 vikSepaNAvinaya - jIvoM ko mithyAtvAdi durguNoM se haTAkara samyaktva Adi dharma meM sthApana karanA vikSepaNAvinaya hai| tene anaMtevAsI-ziSyane zikhavavu te vinayapratipatti che. cAritranI ArAdhanA karavA mATe gurusamIpa nivAsa kare tene antavAsI kahe che vinayapratipatti cAra prakAranI che. tAtparya e che ke ziSyane garachane bhAra vahana karavAmAM samartha banAvavAthI AcArya traNamukata-pitAnA kartavyanuM pAlana karavAvALA thAya che te vinaya cAra prakA2naa cha (1) mAyA2vinaya (2) zrutavinaya (3) vipazyAvinaya (4) hoSanirdhAtanavinaya. [1] 'AcAravinaya'-mAyAra-muniyAne mokSane bhATa re jJAnAyara Adi anuSThAna, te zIkhavavuM [2] 'zrutavinaya -zruta-mAma zimavayu. [3] 'vikSepaNAvinaya-vAna mithyApa mA huthI haTAvI sbhykata Adi dharmamAM sthApana karavuM te vizeSaNAvinaya che Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 4 gaNisampatsu caturvidhavinayavarNanam 103 mArgAdvikSipya samyaktvamArga grAhayatItyekaH / 2 samyagdRSTiM tu gRhasthaM gRhasthabhAvAdvikSipya pratrAMja yatIti dvitIyaH / 3 samyaktvAcAritrAdvA cyutaM tadbhAvAdvikSipya punastatraiva vyavasthApayatIti tRtIyaH / 4 svayaM ca cAritradharmasya yathaivAbhivRddhistathaiva pravartate'neSaNIyaparibhogAdityAgenaiSaNIyaparibhogAdisvIkAreNa ceti caturthaH / saiva vinayastena vinayitA bhavati / . 4 doSanirghAtanavinayena-dopANAM = mithyAtvA'viratikaSAyaprasAdAdInAM nirghAtano = vinAzakaH, sa cA'sau vinayaH mAguktalakSaNastena tathA vinayitA bhavati // mU0 9 // ___ athA''cAravinayaM sabhedamAha-se kiM taM AyAraviNae' ityAdi / - mUlam-se kiM taM AyAraviNae ! AyAraviNae cauvihe paNNatte-taM jahA 1 saMjamasAmAyArI yAvi bhavai, 2 tavasAmAyArI 'yAvi bhavai; 3 gaNasAmAyArI yAvi bhavai, 4 egalla vihArisAmAyArI yAvi bhavai / se taM AyAraviNae ||suu010|| - vaha cAra prakAra kA hotA hai- [1] mithyAdRSTiko mithyAmArga se nikAla kara samyaktvamArgakA grahaNa kraanaa| [2] samyagdRSTi gRhasthako gRhasthabhAva se mukta karAkara pravrajita karAnA / [3] samyaktvase tathA cAritra se jisakA bhAva gira gayA ho usako punaH sthira krnaa| [4] jisa taraha cAritradharma ko vRddhi ho usI taraha azuddha azanAdi kA tyAga karake zuddha azanAdi kA grahaNa karanA / [4] doSanirghAtanavinaya-mithyAtva avirati kaSAya pramAda Adi daSoM kA vinAza karane vAlA vinaya doSanirghAtanavinaya kahA jAtA hai / usakA sikhalAnA // suu09|| te cAra prakAranA thAya che-(1) mithyASTine mithyAmArgamAthI kADhI samyakutvamArganuM grahaNa karAvavuM, (2) samyagdaSTi gRhasthane gRhasthabhAvathI mukta karAvIne pravrajita kAvavA, (3) samyakatvathI tathA cAritrathI jenA bhAva patana thayelA hoya tene pharIthI sthira karavA. (4) jevI rIte cAritradharmanI vRddhi thAya tevI rIte azuddha azana Adine tyAga karI zuddha azana Adi grahaNa karavuM (4) dopanirghAtanavinaya mithyAtva avizati pAya mA maahissn| vinAza karavAvALo vinayadevanighatanavinaya kahevAya che, te zikhave (sU0 9) - Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 104 zrI dazAzrutaskandhasUtre ___chAyA-atha ko'sAvAcAravinayaH ? AcAravinayazcatuvidhaH prajJataH, tadyathA -1 saMyamasAmAcArI cApi bhavati, 2 tapaHsAmAcArI cApi bhavati, 3 gaNasAmAcArI cApi bhavati, 4 ekAkivihArasAmAcArI cApi bhavati / so'yamAcAravinayaH // su0 10 // TIkA-' se kiM taM'-ityAdi / atha prastutaH AcAravinayaH kaH?-kilakSaNaH ? kiMbhedakazca ? tatrA''ha-AcAravinayaH-AcAro-munisamAcAraH jJAnAdirUpaH paJcavidhaH, sa eva vinayaH karmA'STakavinAzakaH caturvidhaH caturbhedakaH majJaptAmarUpitaH, tat = cAturvidhyaM yathA-1 saMyamasamAcArI-saMyamAcaraNarUpaH prathama AcAravinayaH, tatra-saMyamaH sakalasAvadyayogoparamaNalakSaNaH saptadazavidhastasya sAmAcArI-saM-samyaga AcAra:-AcaraNaM yasya sa samAcArastasya bhAvaH sAmAcArya, tadeva sAmAcArI, 'cApi' ime avyaye upasargapratirUpake, tatra 'ca:' - aba AcAravinaya kA varNana karate haiM-" se ki taM AyAra0" ityAdi / kramAnuprApta AcAravinaya ke kitane bheda haiM ?, isa praznakA uttara dete haiM-AcAra kA artha hotA hai ki jJAnAdirUpa pA~ca prakAra kA munikA AcaraNa / vaha AcaraNarUpI vinaya ATha prakAra ke karma kA vinAza karane vAlA AcAravinaya kahA jAtA hai| AcAravinaya cAra prakAra kA hai, jaise ki- [1] saMyamasAmAcArI, [2] tapasAmAcArI, [3] gaNasAmAcArI, [4] ekAkivihArasAmAcArI / [1] saMyamasAmAcArI-saMyama kA artha hotA hai samasta sAvadha vyApAra kA nivartana, vaha satraha prakAra kA hotA hai| usakA samyagU va mAyAvinayanu parNana 42 cha-'se kiM taM AyAra0' tyahi kramAnuprApta AcAravinayanA keTalA bheda che? te praznanA uttaramAM kahe che-AcArano artha thAya che-jJAnAdirUpa pAca prakAranA muninA AcaraNa. te AcAraNarUpI vinaya ATha prakAranAM karmane vinAza karavAvALe AcAravinaya kahevAya che. AcAravinaya cAra prakAra che jema ke - [1] saMyamasAmAcArI [2] tapasAmAcArI, [3] gaNasAmAcArI, [4] ekAkivihArasAmAcArI / [1] saMyamasAmAcArI sayabhanI martha thAya che sabharata sAvadha vyApA2nu nivartana te sattara prakAranu thAya che tenuM samyam AcaraNa karavuM te saMyama kahevAya che. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 "muniharSiNI TIkA a. 4 gaNisaMpatsu caturvidhavinayavarNanam samuccayArthakaH, 'api ' nizcayArthakaH, yasyAmAcAryaH svayamutkRSTatayA saMyamamAcarati, anya grAhayati, sIdantaM sthirIkaroti, udyatacaraNaM muni copabRhayatIti bhAvaH / evamagre'pi / 2 tapaHsAmAcArI-tapaH aSTavidhakarmanikRntanalakSaNamanazanAdi dvAdazavidhaM, tasya sAmAcArI-samAcaraNam / 3 gaNasAmAcArI gaNaH ekavAcanA''cArakriyAsthitasAdhusamudAyastasya sAmAcArIpratilekhanAdikriyAsu vAlaglAnAMdivaiyAvRttyeSu ca sIdato muneH preraNaM, svasya tatra samudhuktatvaM ca / 4 ekAkivihArasAmAcArI=eka evaikAkI sajAtIyadvitIyarahitaAcaraNa karanA saMyamasAmAcArI hai / jisa sAmAcArI meM AcArya svayaM sarvotkRSTa hokara saMyama pAlate aura dUsaroM ko palAte haiM, jo saMyama meM sIdAte - parISaha upasarga Ane para kleza pAte haiM unako sthira karate haiM, saMyamamArgameM calanevAle ko protsAhana dete haiN| isI taraha Age tapa Adi meM bhI samajhanA cAhie / [2] tapasAmAcArI-ATha prakAra ke karma kA nAza karane vAlA anazana Adi bAraha prakAra ke tapake AcaraNa ko tapasAmAcArI kahate haiN| [3] gaNasAmAcArI - eka vAcanAcArakriyA meM rahe hue sAdhusamudAya ko gaNa kahate haiM / usakI sAmAcArI / pratilekhana Adi kriyAoM meM aura bAla glAna Adi kI vaiyAvRtti-vaiyAvaca meM sIdAte hue muniko madhuravacanAdi se preraNA karake sevAmeM lagAnA aura svayaM bhI usake lie dhyAna rakhanA gaNasAmAcArI hai| sayama- sAmAcArI te che ke jemAM AcArya piote sarvotkRSTa thaIne saMyama pALe che ane bIjA pAse paLAve che. je saMyamamAM sIdAya che. parISaha upasarga AvatAM kaleza thAya che tene sthira kare che sayamamArgamAM cAlavAvALAne protsAhana de che. AvI rIte AgaLa tapa AdimAM paNa samajavuM joIe [2] tapasAmAcArI mA 42ri ubhA nA 42vAvANA anazanamA bAra prakAranAM tapa, tenuM AcaraNa tapasamAcArI kahevAya che. 3] gaNasamAcArI me pAyanAnyAyiAmA 2nAra sAdhusabhuTAyane 183 che tenI sAmAcArI-pratilekhana Adi kriyAomAM tathA bAla glAna AdinI vaiyAvRttiviyAvacamAM sadAtA munine madhuravacana AdithI preraNa karIne sevAmAM lagADavA, tathA pite paNa tene mATe dhyAna rAkhavu te gaNasAmAcArI che. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutambandhamatre stasya vihAraH aSTasu mAseSu jinakalpikatvAdyavasthAyAM vicaraNaM, tasya sAmAcArI sampAdanam , epA cApTaguNasampannasyA'nagArasyaiva bhavati / ma caturvidho' yamAcAravinayaH ||m. 10 // atha zrutavinayamAha-'se kiM taM sUyaH' ityAdi / mUlam-se ki taM suyaviNae ? suyaviNae caubihe paNNatte, taM jahA 1 suttaM vAei, 2 atthaM vAei, 3 hiyaM vAei, 4 nissesaM vAei / se taM suyaviNae // sU0 11 // chAyA-atha ko'sau zrutavinayaH ? zrutavinayazcaturvidhaH majJaptaH, tadyathA1 sUtraM vAcayati, 2 artha vAcayati, 3hitaM vAcayati, 4 niHzeSaM vAcayati / so'yaM zrUtavinayaH / / mu0 11 // TIkA--'se kiM taM' - ityAdi / atha = prastuta: amo = prAguktaH zrutavinayaH kaH= kiMsvarUpaH ? kiMbhedazca ? tatrA''ha-zrutavinayazcaturvidhaH prajJaptaH, .. [4] ekAkivihArasAmAcArI - ATha mahInA jinakalpI Adi avasthAmeM rahakara zAstra kI AjJAnusAra akelA vicrnaa| yaha AThaguNa vAle anagAra kA hI kalpa hai, anyakA nhiiN| yaha cAra prakAra kA AcAravinaya hai // sU0 10 // - aba zrutavinayakA varNana karate haiM- " se kiM taM muyaviNae " ityAdi / zrutavinaya kA kyA svarUpa hai ? usake kitane bheda haiM ? / isa prazna kA uttara isa prakAra hai-zrutavinaya cAra prakAra kA hai| (1) sUtraM vAcayati, (2) artha vAcayati, (3) hitaM vAcayati, [4] niHzepaM vAcayati / [4] ekAkivihArasAmAcArI mAha mahinA nidhI mAhi avasthAmA rahIne zAstranI AjJA anusAra ekalA vicavu A ATha guNavALA anagArane ja kapa che bIjAno nahi A cAra prakAranA AcAravinaya che (sU0 10) ve zrutavinayanu varNana 43 cha-'se ki taM suyaviNae' ityAdi zratavinayanu zuM svarUpa che? tenA keTalA prakAra che? A praznano uttara A zIte cha-zrutavinaya yAra aAranA cha [1] sUtraM vAcayati, [2] artha vAcayati [3] hitaM vAcayati, [4] niHzepaM vAcayati / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 nirpiNI TIkA a. 4 gaNisampatsu caturvidhavinayavarNanam tadyathA - 1 sUtraM = sAGgopAGgaM dvAdazAGgaM vAcayati = ziSyamadhyApayati, 2 artha = zabdapratipAdyaM vastu vAcayati = pratipAdayati, 3 hitaM = pathyaM ziSyasya kalyANakArakaM ziSyaM parIkSya vAcayati = Adizati, anyathA''makumbhe prakSiptaM jalamitra ziSye dattaM zrutaM vinazyati, 4 nizzeSaM = sampUrNa pramANanayopetaM vAcayati / so'yam =sa epaH zrutavinayaH // 11 // vikSepaNAvinayamAha - ' se kiM taM vikkhevaNA0' ityAdi / mUlam -- - (--se kiM taM vikkhevaNAviNae ? vikkhevaNAviNae uvi paNNatte, taM jahA - 1 adidhammaM diTupuvvagatAe viNaetA bhavai, 2 diTupuvvagaM sAhammiyatAe viNaetA bhavai, 3 cuyaM dhammAo dhamme ThAvaitA bhavai, 4 tasseva dhammassa hiyAe suhAe khamAe nissesAe, ANugAmiyatAe abbhuTThetA bhavai / se taM vikkhevaNAviNae // sU0 12 // S 1 sUtraM vAcayati - gyAraha aMga bAraha upAGga ziSya ko par3hAve / 2 artha vAcayati - zabda ke artha ziSya ko paDhAve / 3 hitaM vAcayati - ziSya kI buddhi Adi kI parIkSA karake usake hitakArI ho vaisA paDhAve / anyathA kacce ghaDe meM bhare hue jala kI taraha ayogya ziSya ko diyA huA paDhAyA huA zruta naSTa ho jAtA hai / 4 niHzeSaM vAcayati-- sampUrNa pramANa aura naya yukta paDhAve | yaha vinaya hai || sU0 11 // [1] sUtraM vAcayati mazIyAra maga mAra upAMga ziSyane bhayAve. (2) artha vAcayati zamhanA artha ziSyane lagAve. (3) hitaM vAcayati ziSyanI zuddhi AhinI parIkSA rI tene hitaura thAya tevuM bhaNAve nahi teA kAcA ghaDAmAM bharelA jalanI peThe ayeAgya ziSyane ApeluM- zIkhaveluM zruta naSTa thaI jAya che. (4) niHzeSaM vAcayati sapUrNa pramANu ane naya yukta zijave mA zrutavinaya che. ( sU 11) Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAtazrutaskandhasUtre chAyA - atha ko'sau vikSepaNAvinayaH ? vikSepaNAvinayazca caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-1 adRSTadharmaM dRSTapUrvakatayA trinetA bhavati 2 dRSTapUrva sAdharmikatayA vinetA bhavati, 3 cyutaM dharmAd dharme sthApayitA bhavati, 4 tasyaitra dharmasya hitAya sukhAya kSamAya niHzreyasAya AnugAmikatayA abhyutthAtA bhavati / so'yaM vikSepaNAvinayaH // sR0 12 // TIkA- ' se kiM taM - ityAdi / atha = prastuto vikSepaNAvinayaH kaH ? kilakSaNaH ? kibhedazca ? tatrA''ha - vikSepaNA vinayazcaturvidhaH prajJaptaH = parUpitaH, tadyathA 1 adRSTadharma = na dRSTaH = anuSTheyatvena na jJAto dharmaH = samyagdarzanAdirUpo yena so'dRSTadharmastaM tathoktaM samyagdarzanAdyAtmakadharmahInaM dRSTapUrvakatayA - pUrva mAy dRSTaH = paricita iti dRSTapUrvaH = prAktanaparicitaH sa eva dRSTapUrvakastasya bhAvo dRSTapUrvakatA tayA, pUrvaparicitatvena vinetA - zikSayitA bhavati, mithyAttivanaM mithyAmArgAdvikSipya samyakSamArge yojayatIti prathamaH / 2 dRSTapUrvakaM - pUrva dRSTo - dharme pravRttatvana " 3 108 aba vikSepaNAvinaya ko kahate haiM- " se kiM taM vikkhevaNA " ityAdi / vikSepaNAvinaya kA lakSaNa kyA hai ? aura usake bheda kitane ? | isa prazna ke uttara meM kahate haiM- vikSepaNAvinaya cAra prakAra kA hai / jaise - [1] adRSTadharma dRSTapUrvakatayA vinetA bhavati, [2] dRSTapUrvakaM sAdharmikatayA vinetA bhavati, [3] cyutaM dharmAd dharme sthApayitA bhavati, [4] tasyaiva dharmasya hitAya sukhAya kSamAya niHzreyasAya AnugAmikatayA abhyutthAtA bhavati / 1 adRSTadharma dRSTapUrvakatayA vinetA bhavati - samyagdarzana Adi svarUpa vAle dharma se rahita ko pUrvaparicita svarUpa se sikhAne vAlA honA / tAtparya yaha hai ki - midhyAtva meM paDe hue ko vahA~ se nikAla kara samyagramArgameM lAnA / have vikSepAvinayanuM sthana ure che- 'se kiM taM vikkhevaNA0' 4tyAhi vikSepaNAvinayanA lakSaNa zu che ? tathA tenA prakAra keTalA che ? e praznanA uttaramAM ThaMDe che - vizeSayAvinaya yAra amaranA che nevA - (1) adRSTadharma dRSTapUrvakatayA vinetA bhavati, (2) dRSTapUrvaM sAdharmikatayA vinetA bhavati, (3) dharmAt cyutaM dharme sthApayitA bhavati ( 4 ) tasyaiva dharmasya hitAya sukhAya0 bhavati (1) adRSTadharmaM dRSTapUrvatayA vinetA bhavati sabhyagraharzana hi sv3yvALA dharmAMthI rahitane pUrvaparicita svarUpathI zikhavavAvALA thavuM tAtparya e che ke--mithyAtvamA paDelAne tyAMthI kADhIne samyag mArgamAM lAvavA. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 4 gaNisaMpatsu vinayamatimattivarNanam 109 paricito yo'sau dRSTapUrvaH, sa eva dRSTapUrvakastaM sAdharmikatayA - samAnaH = tulya eka ityarthaH dharmaH sadharmastamAcaratIti sAdharmikaH = ekadharmA tasya bhAvastayA = ekadharmAcaraNakartRtvena vinetA bhavati, samyaktvinaM gRhasthaM gRhasthadharmAdvikSipya saMyamaM grAhayatIti dvitIyaH / 3 dharmAd = uktalakSaNAt cyutaM = skhalitaM patitamityarthaH dharme = samyaktvAdirUpe sthApayitA = sthirayitA bhavati, samyaktvadharmAccAritradharmAtatsthAnAdvikSipya punaH samyaktve cAritre vA samAropayatIti tRtIyaH / 4 hitAya = svasya ubhayalokopakArAya sukhAya - ihaparalokasAtodayAya, kSamAya= aihikapAratrikaprayojanasAdhanAya, niHzreyasAya = sarvathA kalyANAya tasyaiva samyakatva cAritralakSaNasya dharmasya AnugAmikatayA - anu = pazcAd gacchatItyanugAmI sa 2 dRSTapUrva sAdharmikatayA vinetA bhavati - pUrvameM - pUrvasamaya meM dharma meM pravRtta hone se paricita jo hai vaha dRSTapUrva kahA jAtA hai / usako sAdharmI samajha kara sikhAnA / arthAt samyaktvI gRhastha ko gRhasthadharma se nikAla saMyamI banAnA / 3 dharmAt cyutaM dhameM sthApayitA bhavati dharma se gire hue ko dharma meM sthira karanA / samyaktvadharma se athavA cAritradharma se patita hue ziSyoM ko punaH samyaktva meM athavA cAritra meM sthira karanA / 4 tasyaiva dharmasya hitAya sukhAya kSamAya niHzreyasAya anugAmikatayA abhyutthAtA bhavati - hitAya - donoM lokameM apane hita ke liye, sukhAyadonoM loka meM apane sukha ke liye, kSamAya- donoM loka kI prayojanasiddhi ke liye, niHzreyasAya - apane sarvathA kalyANa ke liye usI - - (2) dRSTapUrva sAdharmikatayA vinetA bhavati pUrvabhA-pUrva sabhayabhA dharma bhAM pravRtta hAvAthI paricita je heAya te pUrva kahevAya che. tene sAdhamI samajIne zikhavavu arthAt samyakatvI gRhasthane gRhasthadhathI kADhIne sacamI banAvave (3) dharmAt cyutaM dharme sthApayitA bhavati dharbhathI patana pAmelAne dharmabhAM sthira karavA samyakatva dhama thI athavA cAritradharmAMthI pratita thayelA ziSyAne pharIne -samyakatvamAM athavA saritramAM sthira karavA ( 4 ) tasyaiva dharmasya hitAya sukhAya kSamAya niHzreyasAya AnugAmikatayA abhyutthAtA bhavati hitAya - mesoamAM potAnA tine mATe; sumAyame soubhA potAnA sumane bhATe; kSamAya- sonI prayojanasiddhine bhATe niHzreyasAya- potAnA sarvathA udayAne bhATe te zrutayAstriya dharmanA anuyAyI thAne Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . , . . dazAMzrutaskandhasUtra evA''nugAmikastasya bhAvastayA anugamanena-anuyAyitayA abhyutthAtA-ArAdhako bhavati / svayaM ca svahitAdyarthameSaNIyagrahaNAnepaNIparityAgAdinA samyaktvacAritralakSaNadharmasya yathAbhivRddhirbhavettathA samudyukto bhavatIti caturthaH / saH= pUrvokto'yaM vikSepaNAvinayaH // mU0 12 // ___ sAmpataM dopanirghAtanavinayamAha-'se kiM taM dosa0' ityAdi / . mUlam-se kiM taM dosanigghAyaNaviNae ? dosanigghAyaNaviNae cauvvie paNNatte, taM jahA-1 kuddhassa kohaM viNaetA bhavai, 2 dussa dosaM NigiNhitA bhavai, 3 kaMkhiyassa kaMkhaM chiditA bhavai, 4 AyA suppaNihie yAvi bhavai / se taM dosanigghAyaNaviNae // sU0 13 // . chAyA-atha ko'sau dopanirghAtanavinayaH ? dopaniryAtanavinayazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-1 kruddhasya krodhaM vinetA bhavati, 2 duSTasya dopaM nigrahItA bhavati, 3 kAkSitasya kAkSAM chettA bhavati, 4 AtmasupraNihitazcApi bhavati / so'yaM dopanirghAtanavinayaH // 0 13 // TIkA-se ki taM' ityAdi / atha doSanirghAtanavinayaH-doSasya krodhAdilakSaNasya nira-Adhikyena ghAtanaM doSanirghAtanaM, tadeva vinayaH sa tathoktaH kA=kiMlakSaNaH ? kiMbhedazca ? tatrAha-dopanirghAtanavinayazcaturvidhaH prajJaptaH= zrutacAritrarUpa dharmakA anuyAyI hokara ArAdhaka honA, arthAt svayaM apane hita Adi ke liye eSaNIya ke grahaNa se aneSaNIya ke parityAga se samyaktvacAritralakSaNa dharma kI jisa rIti se vRddhi ho usI rIti se tatpara honA / yaha vikSepaNAvinaya hai / / sU0 12 / / ____ ava doSanirghAtanavinayakA nirUpaNa karate haiM- " se ki taM dosa0" ityAdi / jisase krodha Adi doSoM kA nirghAtana - nivAraNa ho vaha ArAdhaka thavu arthAta pite pitAnA hita Adine mATe eSaNIyanA grahaNathI ane SaNIyanA parityAgathI samyapha cAritralakSaNa dharmanI je rIte vRddhi thAya te rIte tatpara thavu A "vikSapaNAvinaya che (sU 12) have hopanitinavinayanu ni35 43 cha- 'se kiM taM dosa0tyA. jenAthI krodha Adi denuM nighatana =nivAraNa thAya te doSanirdhAtana vinaya Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 4 gaNisaMpatma vinayapratipattivarNanam 111 prarUpitaH, tadyathA-1 krudvasya-vinItasyApi ziSyasya kizcinimittamAsAghodIrNakrodhasya krodhaM-kopa vinayitA-mRduvacanAdibhiH, - krodhaparityAgarUpAcArazikSaNena vA nivArayitA bhavati / 2. duSTasya-viSayakaSAyapiraNAmadUSitasya, jAtyAdimadamattasya vA doSaM duSpariNAmarUpaM durguNaM nigrahItA-tajjanitanarakanigodAdidurgativipAkapradarzanenAvarodhA bhavati / 3 kAikSitasya-parapASaNDADambarAdidarzanena, parasya vastrapAtrAzanAdhyayanavihArAdidarzanena vA saJjAtAbhilApasya doSanirghAtana vinaya hai / usake kitane bheda haiM ? cAraM bheda haiN| jaise(1) kruddhasya krodhaM vinetA bhavati (2) duSTasya doSaM nigrahItA bhavati / (3) kAkSitasya kAGkSA chettA bhavati,(4) AtmapraNihitazcApi bhavati / 1 kruddhasya krodhaM vinetA bhavati-ziSya vinayazIla hone para bhI kisI nimitta se krodhI ho jAne para bhI usake krodha kI mRduvacana Adi se zAMti karanA arthAt krodha kA parityAga jisase ho aisA AcAra sikhAne vAlA honA / 2 duSTasya doSaM nigrahItA bhavati-duSTa kA artha hotA hai viSayakaSAya-pariNAma se dUSita athavA jAti Adi mada se unmatta, usake durguNoM kA nigraha-dUra karane vAlA honA, arthAt duSpariNAmarUpa doSa se hone vAle naraka nigoda Adi durgati ke vipAka dikhAkara doSa ko rokane vAlA honA / 3 kAikSitasya kAGkSA chettA bhavati - parapAkhaNDa ke ADambara cha tenA mA cha ? yA2 me cha - bha. (1) kruddhasya krodhaM vinetA bhavati (2) duSTasya dopaM nigrahItA bhavati (3) kAGakSitasya kAGkSAM chettA bhavati (4) AtmapraNihitazcApi bhavati. , kruddhasya krodhaM vinetA bhavati ziSya. vinayazIla pA chatA pay aj nimittathI kaMdha thaI javA vakhate paNa tenA krodhanI mRdu vacana AdithI zAMti karavI, arthAt krodhane parityAga jenAthI thAya e AcAra zikhavavAvALA thavu (2) duSTasya doSaM nigrahItA bhavati TuTanaartha thAya che viSaya-upAya pariNAmathI dUSita, athavA jAti AdinA madathI unmatta, tenA durgAne nigraha-dUra karavAvALA thavuM arthata duSpariNAmarUpa deSathI thavAvALI naraka nigoda Adi durgatinA vipAka batAvI doSane zekavAvALA thavuM. (3) kAMkSitasya kAMkSAM chettA bhavati parAyAnA pAune mAma2 ina, Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 / dazAzrutaskandhasUtre kAGkSAM-tattatmAptivAnchAM chettA-tattayogyopadezapradAnAdinA'panetA bhavati / 4 AtmasupraNihitaH AtmanA svayaM supraNihitaH samAhitacittaH sa tathoktaH, 'AyA' ityatra "dIrgha svaumithovRttau" iti sUtreNa dIrghaH / svayaM ca pUrvoktadopaparihAreNa upadezAdiparizramAvedanena ca prazastapariNativAn bhavati, na tu khedakhinnaH pracalitazraddho vA bhavediti bhAvaH // 10 13 // _ pUrva ziSyaM prati gaNinaH karttavyaM pradarzitam, sAmpratamAcArya prati ziSyakartavyamAha-'tassevaM ityAdi / mUlam-tassevaM guNajAiyassa aMtevAsissa imA caucihA viNayapaDivattI bhavai, taM jahA-1 uvagaraNauppAyaNayA, 2 sAhillayA, 3 vaNNasaMjalaNayA, 4 bhArapaccoruhaNayA // sU0 14 // chAyA-tasmai evaMguNajAtIyAya (gaNine) antevAsina eSA caturvidhAvinayapratipattirbhavati, tadyathA-1 upakaraNotpAdanatA, 2 sahAyakatA, 3 varNasaMjvalanatA, 4 bhArapatyavarohaNatA // mU0 14 // TIkA-'tasseva'-mityAdi / tasmai-pAguktAya evaMguNajAtIyAya evamuktamakArA guNAH aSTavidhagaNisampadrUpAstatmakAravAn, pUrvoktaguNaviziSTa ityaAdi dekhane se, dUsaroM ke vastra, pAtra, bhojana, adhyayana, vihAra Adi ke dekhane se jisako abhilASA hotI hai vaha kAMkSita kahA jAtA hai / yogya upadeza Adi se usako abhilASA kA nivAraNa karane vAlA honaa| 4 AtmamugraNihitaH-samAhita cittavAlA-svayaM pUrvokta doSa ke parihAra se upadeza 'Adi' parizrama ke Avedana se uttama jJAnavAlA honA, kheda yukta nahIM honA / tathA zraddhAse vicalita nahIM honA ||suu013|| athavA bIjAnAM vastra pAtra bhojana adhyayana vihAra Adi joIne jene abhilASA thAya che te kAkSita kahevAya che ke gya upadeza AdithI tenI abhilASAnuM nivAraNa karavAvALA thavu (4) AtmasupraNihitaH samAhita yattavANA-pote pUrita hopanA parihAthI upadeza Adi parizramanA AvedanathI uttama jJAnavALa thavuM. khedayukata na thavuM tathA zraddhAthI vicalita na thavu (sU13) Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 nirSiNI- TIkA a. 4 gaNisaMpatsu vinayapratipattivarNanam 113 tasmai gaNine, prakAravati 'jAtIyara' pratyayaH / atra ' caturthyAH SaSThI ' itisUtreNa caturthIsthAne SaSThI / antevAsinaH = ziSyasya eSA caturvidhA vinayapratipattiH = vinayapravRttiH bhavati jAyate, tadyathA 1 upakaraNotpAdanatA - upakriyate tapaHsaMyamau yena tadupakaraNaM vastrapAtrAdikaM tasyotpAdanaH = gaveSaNayA prabandhakastasya bhAvastatA / 2 sahAyakatA = niHsvArtha upakAro vAlaglAna- rogAdipIDitAnAM / 3 varNasaMjvalanatA - varNyate= prakAzyate vacasA yaH sa varNo gacchagurvAdInAM guNaH, tasya saMjvalanaH = makA pUrva meM ziSya ke prati gaNi (AcArya) kA kartavya kahA, aba AcArya ke prati ziSyakA kartavya kahate haiM- 'tassevaM' ityAdi / pUrvokta ATha prakAra kI sampadA vAle gaNI ke prati ziSya kI cAra prakAra kI vinayapratipatti hai / vaha isa prakAra hai- (1) upakaraNotpAdanatA (2) sahAyakatA (3) varNasaMjvalanatA (4) bhArapratyavarohaNatA / yahA~ vinayapratipattikA artha hotA hai gurubhakti / 1 upakaraNotpAdanatA ---tapa saMyama kA upakAraka hone se vastra pAtra Adi ko upakaraNa kahate haiN| unakA gaveSaNA karake prabandha karanA / 2 sahAyakatA - bAla, glAna aura rogAdi se pIDito kA niHsvArtha upakAra karanA / 3 varNa saMjvalanatA- jo varNita kiyA jAya arthAt vacana se jisakA prakAza kiyA jAya vaha varNa, tAtparya yaha hai ki-gaccha, guru, pUrvamA ziSyanA prati gaNI (AcArya)nuM kartavya kahyuM have AcAya prati ziSyanuM tavya Ahe che- 'tassevaM' tyAhi kita ATha prakAranI saspadAvALA gaNIne prati-ziSyanI cAra jAtanI vinayapratipatti che te A prakAre che (1) upakaraNotpAdanatA ( 2 ) sahAyakatA ( 3 ) varNasaMjvalanatA ( 4 ) bhArapratyavarohaNatA / ahI vinayapratipattineA artha thAya che gurubhakita (1) upakaraNotpAdanatA tatha sayabhanA upakAraka hAvAthI vastra pAtra Adine upakaraNa kahevAya che. tenI tapAsamAM rahIne pramanya karavA (2) sahAyakatA pAsa, glAna (hu bhI) tathA roga mAhithI piiddaataao| 52 nisvArtha upakAra karavA (3) varNasaMjvalanatA nenu varSAna rI zAya arthAt vayanathI netA prakAza karAya te varNa, tAtparya e che ke gaccha guru tathA jinazAsananA guNu tenu prakAzana Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 '. dazAzrutaskandhamUtre zakastasya bhAvastattA-gurugacchajinazAsanAdiguNaprakAzanam / 4 bhAramatyavaro. haNatA-bhAraH-kAryanirvahaNAdhikAraH gaNina uttarAdhikAra ityarthastasya pratyavarohaNaH nirvAhakamtasya bhAvastattA-gurubhAranirvAhakatA // mu0 14 // .. sAmpratamupakaraNotpAdanatAbhedamAha-'se kiM taM uvagaraNa' ityAdi / - mUlam-se kiM taM uvagaraNauppAyaNayA ? uvagaraNauppAyaNayA cauvihA paNNattA, taM jahA-aNuppaNNAI uvagaraNAI uppAitA bhavai, porANAiM ubagaraNAiM sArakkhitA saMgovitA bhavai, paritaM jANittA- paccudvAritA bhavai, ahAvihi saMvibhaitA bhavai / se taM uvagaraNauppAyaNayA // sU0 15 // chAyA-atha kA sA upakAraNotpAdanatA ? upakaraNotpAdanatA caturvidhA, prajJaptA, tadyathA-1 anutpannAni upakaraNAni utpAdayitA bhavati, 2 purANAni upakaraNAni saMrakSitA saMgopitA bhavati, 3 parItaM jJAtvA pratyuddhartA bhavati, 4 yathAvidhi saMvibhaktAM bhavati / seyamupakaraNotpAdanatA // mu0 15 // / 'TIkA-se kiM taM'-ityAdi / atha prastutA sAmAguktA upakaraNotpAdanatA kA ? kispA kiMprakArA ca ? tatrA''ha-upakaraNotpAdanatA caturvidhA prajJaptA, tadyathAtathA jinazAsana ke guNoM kA prakAzana karanA / arthAt gaNa athavA gaNI Adi ke guNoM kA gAna karanA / 4 bhAramatyavarohaNatA-kArya kA nirvAha karane kA adhikAra athavA gaNI kA uttarAdhikAra bhAra kahA jAtA hai| usakA nirvAha karanA,arthAt gurubhArakA vahana krnaa|suu014|| aba upakaraNotpAdanatA ke bheda kahate haiM- " se kiM taM ubagaraNa0 " ityAdi / upakaraNotpAdanatA ke kitane bheda haiM ? cAra bheda haiM / jaisekaravuM, arthAt gaNa athavA gaNI AdinA guNonuM gAna karavu (4) bhArapatyavarohaNatA ya na nivaDa 42vAnI madhi2 2124 gAnA uttarAdhikAra "bhAra kahevAya che tene nirvAha kare athAt gurumAranuM vahana karavuM.(sU0 14) 6442pAhanatAnA se che 'se kiM taM uvagaraNa' tyAdi upakaraNetpAdanatA nA keTalA bheda che? uttara Ape che ke te cAra prakAranA che. jemake Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI,TIkA a. 4 gaNisaMpatsu vinayapatipattivarNanam 115 ...1 anutpannAni pUrvamaprAptAni apekSamANAni utpAdayitA-eSaNAzuddhayA samupAyitA bhavati / 2 purANAni jIrNAni upakaraNAni saMrakSitA sIvanAdinA rakSaNazIlo bhavati, na tu 'sphATita! miti kRtvA pariSThApako bhavati, tathA tAni saMgopitA-ubhayakAlamatilekhanena samyag rakSako bhavati, na tu zrAvakAdigRhe upAzrayAdau vA sthApayitA bhavati, ekatrasthApane tu yathAkAlapratilekhanAyA abhAvena jIvotpatteravazyambhAvAtsaMyamavirAdhanAyA mUrchAlakSaNaparigrahadoSasyA ca sambhavAt / [1] anutpannAni upakaraNAni utpAdayitA bhavati [2] purANAni upakaraNAni saMrakSitA saMgopitA bhavati [3]. parItaM jJAtvA pratyuddhartA bhavati [4] yathAvidhi saMvibhaktA bhavati // . 1 anutpannAni upakaraNAni-utpAdayitA bhavati-prathama prApta nahIM haiM aura jinakI apekSA hai, aise upakaraNoM kA eSaNA zuddhi se upArjana karane vAlA honaa| 2 purANAni upakaraNAni saMrakSitA saMgopitA bhavati-jIrNa upakaraNoM kA sInA Adi se rakSaNa karanA kintu "phaTa gayA hai ataH phaika denA cAhiye " aisA vicAra nahIM karanA / aura upakaraNoM kA ubhayakAla pratilekhanadvArA acchI taraha se rakSaNa karanA / zrAvaka ke ghara meM athavA upAzraya Adi meM rakha choDanA nahIM / eka sthAna meM rakhane se yathAkAla pratilekhana nahIM ho sakatA isase avazya jIvotpatti hotI hai / usase saMyama kI virAdhanA aura mUmlakSaNa parigrahadoSa hone kI sambhAvanA hotI hai| (1) anutpannAni upakaraNAni utpAdayitA bhavati (2) purANAni upakaraNAni saMrakSitA sagopitA bhavati (3) parItaM jJAtvA pratyuddhartA bhavati (4) yathAvidhi saMvibhaktA bhavani. [1] anutpannAni upakaraNAni-utpAdayitA bhavati prathama prAsa na DAya ane jenI apekSA hoya evA upakaraNonuM eSaNa zuddhithI upArjana karavAvALA thavu. (2) purANAni upakaraNAni saMrakSitA saMgopitA bhavati 542ne sIvavA Adi karIne rakSaNa karavuM paNa "phATI gayuM che mATe phekI devuM joIe e vicAra na kare, tathA upakaraNonA beu vakhata pratilekhana dvArA sArI rIte rakSaNa karavA, zrAvakanA gharamAM athavA upAzraya AdimAM rAkhI mUkavA nahi. eka sthAnamAM rAkhavAthI yathAkAla pratilekhana thaI zakatuM nathI. tethI avazya chatpatti thAya che, tethI sayamanI virAdhanA ane mUchalakSaNa parigra deSa thavAnI saMbhAvanA thAya che. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 ' dazAzrutaskandhamUtre 3 parItaM-pari=samantAd ita-nyUnatAM prAptam alpamupakaraNajAtamityarthaH jJAtvA-viditvA pratyuddha -punarAnIya pUriyitA bhavati / yadvA-parItam alpopadhikamantadezAdAgataM prAghUrNakam , anyagaNagataM vA sAdharmikaM sIdantaM daSTvA pratyuddha" tatpUraNena tadupakartA bhavati / 4 yathAvidhi-zAstroktavidhinA saMvibhaktA=saMvibhAgakartA bhvti| vAlaglAnAdInAM tathAyogyavastumadAtA bhvtiityrthH| se yahupakaraNotpAdanatA |mu015|| samprati sahAyakatAvinayamAha-'se kiM taM sAhillayA' ityAdi / mUlam-se ki taM sAhillayA ? sAhillayA cauzvihA paNNattA, taM jahA-1 aNuloma-vAkasahitayAvi bhavai, 2 aNuloma kAyakiriyatA, 3 paDirUpakAyasaMphAsaNayA, 4 savvatthesu apaDilomayA / se taM sAhillayA // sU0 16 // chAyA-atha ke yaM sahAyakatA ? sahAyakatA caturvidhA prajJaptA, tadyathA 1 anulomavAksa hitatA'pi bhavati, 2 anulomakAyakriyatA, 3 pratirUpakAyasaMsparzanatA, sarvArtheSvapratilomatA / seyaM sahAyakatA // mU0 16 // ____TIkA-'se kiM tN'-ityaadi| atha prastutA iyam eSA sahAyakatA kA ? kiM svarUpA ? kiMbhedA ? ca, tatrA''ha-sahAyakatA caturvidhA prajJaptA, tadyathA 3 parItaM jJAtvA pratyuddhartA bhavati-parIta - upakaraNoM kI nyUnatA jAnakara phira yAcanA karake unakI pUrti karanA / athavA parItaM-alpa upadhivAle dUsare deza se Aye hue muni ke, athavA dUsare gaNa ke samAnasAmAcArI vAle munike upakaraNa Adi kI pUrti karanA / 4 yathAvidhi saMvibhaktA bhavati - zAstrokta vidhi se saMvibhAga karane vAlA honA, arthAt bAla glAna Adi ko yathAyogya vastu denaa| isI ko upakaraNosAdanatA kahate haiM / sU0 15 // 3 parItaM jJAtvA pratyuddhartA bhavati pazata-3542vAnI nyUnatA oneIne pachI yAcanA karIne tenI pUrti karavI. athavA parata-a95 upAdhivALA bIjA dezathI AvelA munine athavA bIjA gaNanA samAna sAmAcArI vALA munine upakaraNa AdinI pUrti karavI 4 yathAvidhi saMvibhakkA bhavati zAstrota vidhiyI savimA 42vAvA thaj arthAt bALaka glAna Adine yathAyogya vastu ApavI ane upakaraNotpAdanatA 49 che. (2015) Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munihaSiNI TIkA a. 4 gaNisampadvarNanam / .1 anulomaghAksahitaH-anulomA-guroranukUlA ca vAgavANI anulomavAk tayA sahitaH yuttaH-gurohaNyAsevanIzikSArUpAjJAyAH 'tayeti' kRtvA samArAdhako bhavati-mAyate, tadrAvastattA / 2 anulomakAyakriyatA kAyasya svazarIrasya kriyA sevArUpA pravRttiriti kAyakriyA, anulomA-guroranukUlA kAyakriyA yasya sa tathoktaH gurorAjJAnukUlameva sarvathA svazarIravyApArakartA, tasya bhAvastattA ziSyasya sarvA zarIrakriyA gurunidezAdhInA bhavatIti bhAvaH / 3. pratirUpakAyasaMsparzanatA-pratirUpam-mano'nukUlaM kAyasya-gaNiprabhRtiparyAyajyeSThAnAM zarIrasya saMsparzanaH samyakaparzakaH, tasya bhAvastattA=gurorasthyAdisukhajanakaM karacaraNAdisaMvAhanaM, tailAdimadanaM veti bhAvaH / __ aba sahAyakatAvinaya kahA jAtA hai-" se kiM taM sAhillayA" ityAdi / sahAyakatA cAra prakAra kI hotI hai / (1) anulomavAkUsahitatApi bhavati (2) anulomakAyakriyatA (3) pratirUpakAyasaMsparzanatA (4) srvaarthssyprtilomtaa| 1 anulomavAksahitatA-guru kI grahaNa - AsevanA-zikSArUpI AjJA kA "jaisI ApakI AjJA " aisA kahakara pAlana karane vAlA honaa| 2 anulomakAyakriyatA-guru kI AjJA ke anusAra sarvathA apane zarIra kA vyApAra karane vAlA honA / ziSyakI samasta zarIrakiyA guru-AjJA ke AdhIna hI hotI hai, aisA tAtparya hai| / 3 pratirUpakAyasaMsparzanatA- guru mahArAja ke mano'nukUla zarIra ve sahAya4Avinaya 4 cha'se kiM taM sAhillayA tyaile. sAya411 yA2 prA2nI thAya cha (1) anulomavAkasahitatApi bhavati (2) anulomakAyakriyatA (3) pratirUpakAyasaMsparzanatA (4) sarvArthapvapratilomatA anulomavAksahitatA gurunA ay-mAsevanI-zikSA3pI AjJAnu revA ApanI AjJA" ema kahIne pAlana karavAvALA thavuM 2 anulomakAyakriyatA zurunI mAjJA anusAra sarvathA potAnA zarIranA vyApAra karavAvALA thavu ziSyanI samRsta zarIrakriyA gurunI AjJAne AdhIna ja hoya che, me. tAtparya cha / 3 pratirUpakAyasaMsparzanatA guru mA ||4naa manAnusta zarI2nA sabhya-5 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhe sUtre 4 sarvArtheSu = guroH sarvakAryeSu apratilomatA = apratikUlatA RjubhAvena sarvathA'nukUlAcaraNeti bhAvaH / sA = prAguktA iyaM sahAyakatA, tathA ca- 1 ziSyo madhurabhASI, 2 gurugaNinAmanukUla sevAkArI, 3 zarIrasya samucitasaMvAhanakArI, 4 sarvatra niSkapaTa bhAvazca bhavediti nirgalito'rthaH // mu0 16 / / sAmprataM varNasaMjvalanatAmAha - 'se kiM taM caSNa0' ityAdi / 118 mUlam - se kiM taM vaNNasaMjalaNayA ? vaNNasaMjalaNayA cauvivahA paNNattA, taM jahA - ahAtaccANaM vaNNavAI bhavai, avapaNa vAiM pasihaNitA bhavai, vaNNavAiM aNubUhitA bhavai, AyavuDDhasevI yAvi bhavai / se taM vaNNasaMjalaNayA // sU0 17 // chAyA-atha keyaM varNasaMjvalanatA ? varNasaMjvalanatA caturvidhA prajJaptA, tadyathA-1 yAthAtathyAnAM varNavAdI bhavati, 2 avarNavAdinaM pratihantA bhavati, 3 varNavAdinamahitA bhavati, 4 Atma ddhasevI cApi bhavati / seyaM varNajyalanatA || sU0 17 // TIkA- 'se ki taM' - ityAdi / atha = prastutA iyaM varNasaMjvalanatA kA ? = kiMrUpA ? kibhedA ca ? tatrA''ha - varNa saMjvalanatA caturvidhA prajJaptA, tadyathAkA samyak sparza karanA-guru mahArAja ke zarIra ko samAdhi ho isa prakAra kI vaiyAvaca karanA / tathA taila Adi kI mAlIza karanA / 4 sarvArtheSu - apratilomatA - guru ke samasta kArya meM RjubhAva se sarvathA anukUla AcaraNa karanA / tAtparya yaha hai ki - ziSya ko madhura bolane vAlA 1, guru mahArAja ke anukUla sevA karane vAlA 2, zarIrakA anukUla rUpa se saMvAhata - vaiyAvaca karane vAlA 3, aura sarvathA kapaTarahita 4, honA cAhiye / yaha sahAyakatA nAmakI dUsarI vinayapratipatti hai // sU0 16 // karavA-guru mahArAjanA zarIrane samAdhi thAya e prakAranI vaiyAvacca karavI tathA tela AdithI mAlIza karavI 4 sarvArtheSu - apratilomatA gurunA samasta arthabhAM RnubhAvathI sarvathA anukula AcaraNa karavA tAtpaya e che ke-ziSye madhura bAlavAvALA 1, gurumahArAjanI anukUla sevA karavAvALA 2, zInuM anukULa rUpe tathA sathA kapaTa rahita 4, thavu joie. A sahAyakatA nAmanI khIjI vinayaprtiptti ( sa 16 ) savAhana-- na vaiyAvayavAvANA 3, Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA bha. 4 gaNisampatsu vinayapattipativarNanam 1 yAthAtathyAnAM= yathA yena prakAreNa tathyaM = satyaM = vItarAgavacanamityarthaH, tena ye varttante te yAthAtathyAH = vItarAgavacanaparAyaNAsteSAM gurugaNigaNaprabhRtInAM varNavAdI = guNAnuvAdako bhavati jAyate / 2 avarNavAdinam = AcAryAdiguNAvAdavimukhaM tannindakamityarthaH, pratihantA - samucitottareNa niruttarayitA zikSayitetyarthaH bhavati / 3 varNavAdinaM = gurvAdiguNagrAhakaM janam anuvRMhitA = dhanyavAdenotsAhayitA bhavati / 4 AtmavRddhasevI AtmanaH = svasmAd vRddhAnAM = paryAyajyeSThAnAM, yadvA - AtmanA = svayaM vRddhAnAM = jIrNavayasAmiGgitAkAraM vijJAya sevI = nadabhIpsitasampAdanena sevAkArako bhavati / sA=prAgukteyaM varNasaMjvalanatA // sU0 17 // 119 " aba varNasaMjvalanatA kA varNana karate haiM-" se kiM taM vaNNao' ityAdi / he bhadanta ! varNasaMjvalanatA kitane prakAra kI hai ? varNasajvalanatA cAra prakAra kI hai - (1) yAthAtathyAnAM varNavAdI bhavati (2) avarNavAdinaM pratihantA bhavati (3) varNavAdinamanuvRMhitA bhavati (4) AtmavRddhasevI ca bhavati / " 1 yAthAtathyAnAM varNavAdI bhavati - jisa prakAra se jina bhagavAna kA vacana hai isI rIti se jo vartana karate haiM ve " yAthAtathya jAte haiM / vItarAga ke vacana meM tatpara guru gaNI aura gaNa Adi ke guNoM kA varNana karane vAlA honA / 2 avarNavAdinaM pratihantA bhavati - AcArya Adi kI nindA karane vAle ko yogya uttara dekara niruttara banAne vAlA honA / 3 varNavAdinamanuvRMhitA bhavati -- guru Adi ke guNoM kA gAna karane vAle manuSya ko dhanyavAda Adi se utsAha dene vAlA ve varNajvalatA vana are che- 'se kiM taM vaNa0' tyAhi. hai bhadanta / vaNu saMjavalanatA keTalA prakAranI che? vasa javalanatA cAra prAznI che (1) yAthAtathyAnAM varNavAdI bhavati ( 2 ) avarNavAdinaM pratihantA bhavati (3) varNavAdinamanumaMhitA bhavati ( 4 ) AtmavRddhasevI ca bhavati. 1 yAthAtathyAnAM varNavAdI bhavati ? are ni bhagavAnu vayana che te rIte je vartana kare che te yAthAtathya kahevAya che vItarAganA vacanamAM tatpara guru gAyI tathA gAtru mahinA zona varSAna 42vAvAjA thayuM 2 avarNavAdinaM pratihantA mavRtti AcArya' AdinI nindA karavAvALAne cegya uttara ApIne nirttara banAvavAvaannaa thayuM. 3 varNavAdinamanuvRMhitA bhavati guru yAhinA guNAnu gAna 12vAvANA bhanuSyane dhanyavAda mAhithI utsAha hevAvAjA thayuM 4 AtmavRddhasevI ca bhavati potAthI Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 120 . . . . . . : dazAzrutaskandhasUtre . atha bhArapatyavarohaNatAmAha- se .kiM. taM bhAra0' ityAdi / mUlam-se kiM taM bhArapaJcoruhaNayA ? bhArapaccoruhaNayA cau vvihA paNNattA, taM jahA--asaMgahiyaM parijaNaM saMgahitA bhavai, sehaM AyAragoyaraM saMgAhitA bhavai, sAhammiyassa gilAyamA Nassa ahAthAmaM veyAvacce abbhuhitA bhavai, sAhammiyANaM ahigaraNaMsi uppaNNaMsi tattha aNissiovassie apakkhaggAhI majjhatthabhAvabhUe sammaM vavaharamANe tassa adhigaraNassa khamAva NaviusamaNayAe sayA samiyaM abbhuTTittA bhavai, kahaM Nu sAhammiA, appasadA, appajhaMjhA, appakalahA, appakasAyA, appa. tumaMtumA, saMyamabahulA, saMvarabahulA, samAhibahulA, appamattA, saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANA evaM ca NaM viharejjA / setaM bhArapaccoruhaNayA // sU. 18 // esA khalu therehiM bhagavaMtehiM aTavihA gaNisaMpayA paNNattA -ttibemi / // iti cautthA dasA samattA // 4 // . chAyA-atha kA sA bhArapratyavarohaNatA ? bhArapatyavarohaNatA caturvidhA prajJaptA, tadyathA-1 asaMgRhItaM parijanaM saMgrahitA bhavati, 2 zaikSamAcAragocaraM saMgrAhayitA bharati, 3 sAdharmikasya glAyato yathAsthAma caiyAhattye'bhyutthAtA honA / 4 AtmadRddha sevI ca bhavati - apane se vRddha paryAyajyeSThoM kA, athavA svayaMvRddhoM - jIrNavayavAloM kA iGgita AkAra Adi jAnakara unake mano'nukUla kArya karane dvArA sevA karane vAlA honA / yaha varNasaMjvalanatA kA nirUpaNa huvA // sU0 17 // vRddha-paryAyaThe ne athavA vRddhone pitAthI vayevRddhone Igita AkAra Adi jANI laine temanA mane nukUla kArya karavAthI sevA karavAvALA thavuM A vasAvajanatAnuM ni35 yayu (sU 17) Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munihaSiNI TIkA a. 4 gaNisampatsu vinayapratipattivarNanam 121 bhavati, 4 sAdharmikANAmadhikaraNe utpanne tatrAnizritopazrito'pakSagrAhI, madhyasthabhAvabhUtaH samyagvyavaharamANastasyAdhikaraNasya kSamApanavyupazamanatayA sadA samitamabhyutthAtA bhavati, kathaM nu sAmikAH alpazabdAH, alpajhanjhAH, alpakalahAH, alpakaSAyAH, alpatumaMtumAH, saMyamabahulAH, saMvaravahulAH samAdhivahulAH, apramattAH, saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayantaH, evaM ca khalu vihreyuH| seyaM bhArapatyavarohaNatA // mU0 18 // eSA khalu sA sthavirairbhagavadbhiraSTavidhA gaNisampat prajJapteti bravImi // // iti caturthI dazA samAptA // 4 // TIkA-' se kiM taM' ityAdi / atha sA bhArapratyavarohaNatA kA = kiMsvarUpA ? kiMbhedAca ? tatrA''ha-1 bhArapratyavarohaNatA caturvidhA majJaptA, tadyathA 1 asaMgRhItaM parijanaM saGgrahitA-asaMgRhItaM kenA'pi krodhAdikAraNena gacchAnnissRtaM parijanaM-ziSyAdikaM saGgrahitA-dravyakSetrakAlabhAvamavalokya mRduvacanAdinA svagaNe sthApayitA bhavati-jAyate / 2 zaikSaMnnavadIkSitamavyutpannaM aba bhArapratyavarohaNatA kA varNana karate haiM-"se ki taM bhAra" ityAdi / bhArapratyavarohaNatA kitane prakAra kI hai ? bhArapratyavarohaNatA cAra prakAra kI hai| jaise-(1) asaMgRhItaM parijanaM saMgrahitA bhavati (2) zaikSamAcAragocaraM saMgrAhayitA bhavati (3) sAdharmikasya glAyato yathAsthAma vaiyAvRtye'bhyutthAtA bhavati (4) sAdharmikANAmadhikaraNe utpanne tatrAnizritopazrito'pakSagrAhI. abhyusthAtA bhavati / 1 asaMgRhItaM parijanaM saMgrahitA bhavati-koi bhI krodha Adi kAraNa vaza apane gaccha meM se nikale huve ziSya Adi ko, dravya kSetra kAla aura bhAva ko dekhakara mRduvacana Adi se apane gaNameM punaH rkhnaa| 7ve ||2prtyvshesstaarnu na 42 cha- 'se kiM taM bhAra0' tyA. bhArapratyavAhaNatA keTalA prakAranI che? bhArapratyavarehaNatA cAra prakAranI che jemake (9) asaMgRhItaM parijanaM saMgrahitA bhavati (2) zaikSamAcAramocaraM saMgrahayitA bhavati (3) sAdharmikasya glAyato yathAsthAma vaiyAvRtye'bhyutthAtA bhavati (4) sAdharmikANAmadhikaraNe utpanne tatrAnizritopazrito'pakSapAhI0abhyutthAtA bhavati (1) asaMgRhItaM parijanaM saMgrahitA bhavati 5 mA 2qyAt pAtAnA gacchamAMthI nikaLelA ziSya Adine dravya, kSetra, kAla, tathA bhAva joIne kemaLavacana AdiyI pitAnA galsamAM pharIne rAkho. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhasUtre vA ziSyaM AcAragocara-AcAro=jJAnAdyAcAravidhiH, gocaro-bhikSAcaraNAdividhizcetyanayoH samAhArastaM saGgrAhayitA=zikSayitA bhavati / 3 sAdharmikasya samAnasAmAcArIkasya glAyato-rogAdinA sIdataH, yathAsthAma yathAzakti vaiyA. vRttyecaturvidhA''hArauSadhabhaipajyAdyAnayanazayyAsaMstArakapratilekhanAdirUpe abhyutthAtA-udyato bhavati / 4 sAdharmikANAm adhikaraNe parasparaM kalahe utpanne sati tatra-anizritopAzritaH-nizrito-rAgaH, upAzritodvepastAbhyAM rahitaH rAgadveparahita ityarthaH, tathA-apakSagrAhI-pakSapAtarahito'ta eva madhyasthabhAvabhUta-madhye 3 antarAle tiSThatIti madhyasthastasya bhAvastaM bhUtaH prApta: ubhayahitAnusandhAyakaH, 2 zaikSamAcAragocaraM saMgrAhayitA bhavati-navIna dIkSA vAle athavA avyutpanna-sAdhAraNa vuddhi vAle ziSya ko AcArajJAnAdi pAMca, prakAra kA AcAra aura gocara-bhikSAcaraNa Adi kI vidhi sikhaanaa| 3 sAdharmikasya0. abhyutthAtA bhavati-roga Adi se glAni pAte hue sAdharmika - samAnasAmAcArI vAle kI vaiyAvaca ke lie cAra prakAra ke AhAra auSadha bhaiSajya Adi ke lAne meM tathA zayyA saMstAraka AdikA pratilekhana karane meM yathAzakti udyata rahanA / 4 sAdharmikANAM0 abhyutthAtA bhavati-sAdharmikoM meM paraspara kalaha utpanna hone para madhyastha bhAvako dhAraNa kara nizrita-rAga, upAzritadveSa, ina donoM se rahita ho kisI kA pakSa nahIM letA huA donoM ke hita meM lage, zAstrokta vidhi se prayatna kare aura aparAdha kI (2) zaikSamAcAragocaraM saMgrAhayitA bhavati navIna dIkSA mathavA m0yutpanna=sAdhAraNa buddhivALA ziSyane AcArajJAnAdi pAca prakAranA AcAra tathA gocara=bhikSAcaraNa AdinI vidhi zIkhADavI (3) sAdharmikasya0 abhyutthAtA bhavati mAhithI mAnI sosavatA sAdharmika-samAna sAbhAyArI vANAnI vaiyAkyane bhATe yA2 4AnA mA.2, moSadha, bhaiSajya Adi laI AvavAmAM tathA zA sastAraka AdinuM pratilekhana karavAmAM yathAzakita ughata rahevuM (4) sAdharmikANAM abhyutthAtA bhavati sAdhabhiDImA 52252 47me| utpanna thatA madhyastha bhAvane dhAraNa karI nizrita=rAga, upAzritaeSa, e beuthI rahita thaIne keIno pakSa na letA beunA hitamAM lAgyA rahevuM, zAkata vidhithI prayatna kare ane aparAdhanI kSamApanA karavAmAM sAvadhAna rahevuM, zAtIne mATe sadA Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 muniharSiNI TIkA a. 4 gaNisampatsu vinayaprativarNanam samyak zAstroktavidhinA vyavaharamANaH pravRttiM kurvan prayatamAna -ityarthaH, tasyAdhikaraNasya kSamApanavyupazamanatayA kSamApanaM =jAtAparAdhasya parasparaM kSamApadAnaM, vyupazamanaM-parasparaM krodhAdiprazAntanaM, tayorbhAvastattA, tayA sadAsarvadA samitaM sAvadhAnaM yathA syAttathA abhyutthAtA-adhikaraNanivAraNe samudhukto bhavati / ___atha sa kiM vicArayatItyAha-'kahaM nu' ityAdi / 'nu' vitarke kathaM kena prakAreNa, sAdharmikAH-ete sAdhavaH alpazabdAH vigatarATIkAH 'rADa' iti bhASAyAm, alpajhaJjhAH naSTaparasparabhedotpAdakavacanAH, alpakalahA:-kalasya-zAntavyavahArasya hananaM kalahaH, alpa: apagataH kalaho yataste tathA apagatavAcikabhaNDanAH, alpakaSAyAH vinaSTakaSAyAH, alpatumaMtumAH alpam apagataM tumaMtumaM'svalpAparAdhe'pi-'tvamevaM purA kRtavAn, tvamevaM sadA'pi karopi' ityAdi pralapanaM yeSAM te tathoktAH-avidyamAna tvaMtvamanta ityarthaH, etessvlpshbdo'bhaavvaackH| saMyamabahulAH-saMyamaH-sAvadyayogAt samyaguparamaNaM bahulA pracuro yeSAM te tathA prabhUtasaMyamavanta ityarthaH / atra bahulazabdasya pUrvaprayogAItve'pi sautrasvAnna pUrvaprayogaH, evamagre'pi, saMvarabahulA:-saMtriyate-nirudhyate Asravakarma yena sa saMvaraH, yadvA-saMvaraNaM saMvaraH = sthaganam, sa dravya-bhAva-bhedAbhyAM dvividhaH, tatra-dravyata:-1 tathAvidhadravyeNa masRNamRttikAdinA saliloparitastaraNyAderanArataM pravizanIrANAM vivarANAM pidhAnam, 2 bhAvataH-samiti-guptiprabhRtibhirAtmataraNyAM kSaratkarmasalilAnAM sthaganam , atra bhAvasaMvarazcAritralakSaNo gRhyate, vahulA-saMvaro yeSAM te tathoktAH, samAdhivahulAH-bahulaHprabhRtaH samAdhiH-samyaktayA mokSakSamApanA karAne meM sAvadhAna ho, zAMti ke liye sadA udyogazIla hove aura vicAra kare-" kahaM nu" ityAdi - kisa prakAra ye muni zAnta bane, inako ApasakI laDAI miTe / ye loga paraspara bhedosAdaka zabda na bole, zAtibhaMga karane vAle kalaha se haTe, kaSAya kA tyAga kare, paraspara tU-tUkAra zabda kA prayoga na kare, arthAt alpa aparAdha ke hone para bhI eka dUsare ko 'tumane hI aparAdha kiyA hai aura karate rahate ho' ityAdi na vole, saMyamabahula, saMvaravahula, udyogazIla thaSu ane viyAra 423 / - 'kahaM nu' tyAdi- 4yA 2 muni zAMta pane emanI adara-aMdaranI laDAI kevI rIte maTe? A loko paraspara bheda utpanna thAya tevA zabdo na bele zAtiga karavAvALA kalahathI haTI jAya kaSAyano tyAga kare, paraspara te tUkAra (TaMkArAnA) zabdano tyAga kare arthAt alpa aparAdha hatAM paNa eka bIjAne "te ja aparAdha karyo che ane karyA ja kare che ItyAdi na bele saMyama Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 dazAzrutaskandhamatre mArgAvasthAnaM yeSAM te tathoktAH, apramattAH kaSAyamamAdarahitAH, saMyamena = sAvadhayogAtsamyaguparameNa tapasA anazanAdilakSaNena AtmAnaM bhAvayanto vAsayantaH, evaM ca-uktarItyA khalu-nizcayena ete sAdhavaH vihareyuH vicreyuH| seyaM bhArapatyavarohaNatA // sU0 9 // epA khalu sthavirairbhagavadbhiraSTavidhA gaNisampat prajJapteti / 'ttivemi' iti bravImi zrIsudharmasvAmI jambUsvAminamAha-yathA bhagavatsakAzAt zrutaM tathaiva tvAM kathayAmi // // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhApAkalitalalitakalApAlApaka-vizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapatikolhApurarAjapradatta - 'jainazAstrAcArya -padabhUpita-kolhApurarAjaguru-vAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlavrativiracitAyAM zrIdazAzrutaskandhamatrasya muniharpiNyAkhyAyAM vyA khyAyAm -gaNisampannAmaka caturthemadhyayanaM samAptam // 4 // samAdhivahula, aura apramAdI hokara saMyama tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicare, aisI bhavanA kA karanA bhArapratyavarohaNatA kA cauthA bheda hai| yaha bhArapratyavarohaNatA kA nirUpaNa huA / sU0 18 // yaha AcArya mahArAja ke prati ziSya kI vinayapratipatti kahI gaI hai / sthavira bhagavaMtoMne yaha pUrvokta ATha prakAra kI gaNIsampadA kahI hai / zrI sudharmAsvAmI jambasvAmI se kahate haiM ki he jambU ! bhagavAna se jaisA sunA hai vaisA hI maiM tujhe kahatA hU~ // iti dazAzrutaskandha sUtra kI muniharSiNI TIkA ke hindI anuvAda __ meM 'gaNisampat' nAmakA cauthA adhyayanasamApta huA // 3 // bahula, sa varabahula, samAdhi-bahala, tathA apramAdI thaIne sayama tapathI AtmAne bhAvita karatA vicare, evI bhAvanA karavI te bhArapratyavarehatAno cotho bheda che. A prakAre A bhArapratyAvarohaNatAnuM nirUpaNa karyuM (sU 18) AcArya mahArAja prati ziSyanI vinayapratipatti kahI che sthavira bhagavatee pUrvokata ATha prakAranI gaNisarpadA kahI che zrI sudhamasviAmI jabUsvAmIne kahe che ke he ja! bhagavAna pAsethI je pramANe me sAMbhaLyuM che te ja pramANe huM tamane kahuM chuM (4) dazAzrutaskaMdha sUtranI "muniharSi" TIkAnA gujarAtI anuvAdamAM ANuisa-5t' nAmarnu yothu madhyayana samApta thayu (4) Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 5 cittasamAdhisthAnavarNanam // atha paJcamamadhyayanam // caturthAdhyayane samAdhisAdhanIbhUtA gaNisampad uktAH, tatsampannA eva cittasamAdhAvadhikAriNo bhavantIti paJcamAdhyayane tatsAdhyabhUtaM cittasamAdhiM varNayati-'suyaM meM' ityAdi / yena cinaM mokSamArge vA dharmadhyAnAdau sthirIbhavati sa cittasamAdhirabhidhIyate, sa ca dravyabhAvabhedAd dvividhaH, tatra dravyasamAdhiH-kasyacijanasya sAMsArikapadArthopabhogecchAyAM satyAM tatmAptyA cittaM samAdhi prApnuyAcettadA'sau dravyasamAdhiH kathyate, jJAna-darzana - cAritreSu cittaM nidhAyopayogapUrvakaM jIvA paJcama adhyayana caturtha adhyayana meM samAdhi ke sAdhana gaNisampadA kA nirUpaNa kiyA / usase yukta hI citta kI samAdhi meM adhikArI hote haiM, ataH paJcama adhyayana meM usakA sAdhya cittasamAdhi kA nirUpaNa karate haiM:-" suyaM me" ityAdi / / jisase citta mokSa ke mArga meM athavA dharmadhyAna Adi meM sthira hotA hai vaha cittasamAdhi kahA jAtA hai / cittasamAdhi dravya aura bhAva ke bheda se do prakAra kI hai| dravyacittasamAdhi-koi manuSya ko saMsAra ke padArtha kI upabhoga kI icchA hotI hai taba usakI prApti hone para cittakA samAdhAna hotA hai, ataH yaha dravyacittasamAdhi hai / jJAna, darzana aura cAritra meM citta ko rakha kara upayogapUrvaka jIvAdi padArtha ke svarUpa pAMcamuM adhyayana cothA adhyayanamAM samidhinA sAdhana, gaNisarpadAnuM nirUpaNa karyuM. tenAthI yukata hoya te cittanI samAdhimAM adhikArI thAya che have pAMcamA adhyananamAM tenA sAdhya [yattasamAdhinu ni359 42zaya cha -'muyaM meM pratyAhi / jenAthI citta mokSanA mArgamAM athavA dharma dhyAna AdimAM sthira thAya che te cittasamAdhi kahevAya che cittasamAdhi dravya tathA bhAvanA bhedathI be prakAranI che dravyacittasamAdhi- keI manuSyane saMsAranA padArthanA upabhoganI IcchA thAya jyAre tenI prApti thatA cittanuM samAdhAna thAya che tyAre A dravya cittasamAdhi thaI kahevAya che jJAna darzana tathA cAritramAM cittane rAkhIne upagapUrvaka jIvAdi padA Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 dazAzrutaskandhamatre dipadArthasvarUpA'nubhavakaraNaM bhAvacittasamAdhiH / akuzalacittanirodhena kuzalacittodIraNayA'nAyAsena samAdhirutpadyate / __ zabdAdivipayeSu sAmyaM dravyANAM mithaH samatayekIbhavanameva dravyasamAdhibhavati / pathA-ucitamAtrayA zarkarayA militaM payo vizeSeNa marvebhyo rocate, tathaiva dravyANi samucitapramANena parasparaM militAnyeva dravyasamAdhi prati hetuH, itarathA na / evaM yatkSetraM prApya cittaM samAdhau lInaM syAt sa kSetrasamAdhiH, yasmin kAle cittaM samAhitaM syAt sa kAlasamAdhiH / bhAvamamAdhiH-jJAnadarzana-cAritra-tapo-vIryarUpaH, yadA jJAnAdipu paJcamu cittamekAgrattyA pravartate tadA bhAvasamAdhirutpadyate / iha bhAvasamAdheradhikArastatredamAdi mUtram-'muyaM me' ityaadi| kA anubhava karanA bhAvacittasamAdhi hai / akuzala citta ko rokane para kuzala citta kI udIraNA karane para anAyAsa-sahaja hI samAdhi uptanna hotI hai| zabda Adi viSayoM meM samatA, dravyoM kI paraspara sAmyatA se eka honA usako hI dravyasamAdhi kahate haiM / jaise-yadi dUdha meM sakara ucita mAtrA se milAdI jAya to vaha dUdha sabake lie rucikara hotA hai / isI prakAra yogya pramANa se paraspara milA huA dravya hI samAdhi ke prati hetu hai, anyathA nahIM / isI taraha jisa kSetra ko prAptakara citta, samAdhi meM lIna ho usako kSetrasamAdhi kahate haiM / jisa kAla meM citta samAdhita hotA hai vaha kAlasamAdhi kahA jAtA hai / bhAvasamAdhi-jJAna, darzana, cAritra, tapa aura vIryasvarUpa bhAvasamAdhi hai / jaba jJAna Adi pAca meM citta ekAgravRtti se pravRtti rthanA svarUpane anubhava kare te bhAvacittasamAdhi che. akuzala cittane rokavAthI kuzalacittanI udIraNa karatA anAyAsa=sahajamAja samAdhi utpanna thAya che ' zabda Adi viSama samatA, dravyanI paraspara sAmyatAthI eka thaI javuM teneja dravyasamAdhi kahe che jemake-je dUdhamAM sAkara ucita mAtrAthI meLavI devAya te te dUdha badhAne mATe rUcikara thAya che A prakAre yogya pramANathI paraspara maLI gayelA dravyaja samAdhinA prati hetu che anyathA nahIM AvI rIte je kSetrane prApta karI citta samAdhimAM lIna thAya tene kSetrasamAdhi kahe che je kAlamA citta samAhita thAya che te kAlasamAdhi kahevAya che. bhAvasamAdhi-jJAna, darzana, cAritra, tapa tathA viryasvarUpa bhAvasamAdhi che - jyAre jJAna Adi pAMcamAM citta ekAgravRttithI pravRtti Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 5 cittasamAdhisthAnavarNanam 127 mlam-suyaM me AusaM teNaM bhagavayA evamakkhAyaM-iha khalu therehiM bhagavaMtehiM dasa cittasamAhiThANA pnnnnttaa| kayare khalu te therehi bhagavaMtehiM dasa cittasamAhiThANA paNNatA ? / ime khalu te therehiM bhagavaMtehiM dasa cittasamAhiThANA paNNattA, taM jhaa-|| sU0 1 // ___ chAyA-zrutaM mayA''yuSman ! tena bhagavataivamAkhyAtam-iha khalu sthavirairbhagavadbhirdazacittamamAdhisthAnAni prajJaptAni ? / katarANi khalu tAni sthavi bhagavadbhirdazacittasamAdhisthAnAni prajJaptAni / imAni khalu tAni sthavirairbhagavadbhirdazacittasamAdhisthAnAni prajJaptAni / tdythaa-|| mU0 1 // TIkA-'suya'-mityAdi / he AyuSman ! jambUH ! mayA gurukulanivAsinA zrutam karNagocarIkRtaM tena lokatrayamasiddhena bhagavatA zrIvarddhamAnasvAminA evaM vakSyamANam AkhyAtaM kathitam-iha-paJcamAdhyayane khalu sthavirebhagavadbhiH daza-dazasaMkhyakAni cittasamAdhisthAnAni prajJaptAni-prarUpitAni / cittam antaH karaNavizeSastasya samAdhiH samAdhAnaM cittasamAdhiH-prazastabhAvaH, tasya sthAnAni karatA hai taba bhAvasamAdhi kI uptatti hotI hai / yahA bhAvasamAdhi kA adhikAra hai| usakA yaha prathama sUtra hai:-'suyaM me' ityaadi| sudharmA svAmI kahate haiM-he AyuSman jambU ! maiMne guru ke samIpa rahakara unakI sevA karate hue vinaya ke sAtha sunA hai| tIna loka meM prasiddha bhagavAn zrI vardhamAnasvAmI ne vakSyamANa rIti se kahA hai-isa paJcama adhyayana meM sthavira bhagavantoM ne cittasamAdhi ke dazasthAna nirUpaNa kiye haiN| antaHkaraNa ko citta kahate haiM usakA samAdhAna honA cittasamAdhi hai, arthAt prazastabhAva ko samAdhi kahate haiN| suu01|| kare che tyAre bhAvasamAdhinI utpatti thAya cheahIM bhAvasamAdhino adhikAra che tenuM mA prathama sUtra cha -'suyaM me chatyAdi sudharmA svAmI kahe che-he AyuSyan jakhkha ! me gurunI samIpa rahIne temanI sevA karatAM karatA vinaya sAthe sAbhaLyuM che traNa lokamAM prasiddha bhagavAna zrI vardhamAna svAmIe vakSyamANa rIte kahyuM che-A pAcamA adhyayanamAM sthavira bhagavatee cittasamAdhinA daza sthAna nirUpaNa karyA che a ta karUNane citta kahe che. tenuM samAdhAna thavuM te cittasamAdhi che, arthAt prazastabhAvane samAdhi kahe che (sU 1) Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 zrI dazAzrutaskandhamatre kAraNAni majJaptAni / katarANikAni khalu sthavirabhaMgavadbhirdazacittasamAdhisthAnAni prajJaptAni ? / imAni vakSyamANAni tAni sthavirairbhagavadbhirdazacittasamAdhisthAnAni prajJaptAni, tadyathA tatprastAvo ythaa-|| mU0 1 / / prastutavipayaM varNayannAha-"teNaM kAleNaM' ityAdi / mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vANiyagAme nAmaM nayare hotthaa| ettha nayaravaNNao bhaanniyvyo| tassa NaM vANiyagAmassa nayarassa vahiyA uttarapurasthime disibhAe dUipalAsae NAmaM ceie hotthaa| ceiyavaNNao bhaanniyvvo| jiyasattU rAyA, tassa dhAriNI nAmaM devii| evaM savvasamosaraNaM bhANiyavvaM, jAva puDhavIsilApaTTae, sAmI samosaDhe, parisA niggayA, dhammo kahio, parisA paDigayA // sU0 2 // chAyA-tasmin kAle tasmin samaye vANijagrAmaM nAma nagaramAsIt / atra nagaravarNako bhaNitavyaH / tasya khalu vANijagrAmasya nagarasya vahiruttarapaurastye digbhAge dutipalAzakaM nAma caityamAsIt / caityavarNako bhaNitavyaH / jitazatrU rAjA, tasya dhAriNI nAma devI / evaM sarva samavasaraNaM bhaNitavyam, yAvat pRthivIzilApaTTakaH, svAmI samavasRtaH, paripannirgatA, dharmaH kathitaH, paripat pratigatA // mu0 2 // TIkA--'teNaM' ityAdi / tasmin kAle avasarpiNyAzcaturthArakalakSaNe tasmin samaye-bhagavanmahAvIrasvAmisamakAlikanagarasattAkAle vANijagrAmaM nAma: ___jambUsvAmI pUchate haiM - he bhadanta ! ve daza cittasamAdhisthAna kauna se haiM-sudharmAsvAmI kahate haiM:-he jambU ! jo daza cittasamAdhisthAna vakSyamANa prakAra se kahe haiM usakA prasaMga isa prakAra hai-'teNaM kAleNaM' ityAdi / usa kAla usa samaya meM arthAt cauthe Are meM bhagavAna mahAvIra svAmI ke vicaraNa ke samaya vANijagrAma nAmakA eka nagara thaa| jakhkhasvAmI pUche che- he bhadanta ! te daza cittasamAdhisthAna kayA kayA che? zrIsudharmA svAmI kahe che- he ja khU! je daza cittasamAdhisthAna vakyamANa prakAre kahyAM cha tenI asA bhAvI zata cha- 'teNaM kAleNaM' tyAha te kAla te samaye arthAta cothA ArAmA bhagavAna mahAvIra svAmInA vicaraNanA Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 5 cittasamAdhisthAnavarNanam 129 vANiz2agrAmanAmakaM nagaraM-mUlanagara, rAjadhAnItyarthaH AsIt, atra-iha nagaraprastAve nagaravarNakaH = nagaravarNanAdhikAraH bhagitavyaH = ' riddhatthimiyasamiddhe ? ityAdi zAstrokto vaktavyaH, vizeSaM jijJAsamAnairanyataH aupapAtikasUtrAdito nagaravarNanaM saGgrAhyam / tasya khalu vANijagrAmanagarasya bahiH bAhye uttarapaurastye aizAne digbhAge-digantarAle dUtipalAzakam etannAmakaM nAma-prasiddhaM caityam-udyAnam AsIt / atrApi caityavarNanAdhikAro bhaNitavyaH / tatra nagare jitazatruH rAjA AsIt / tasya jitazatroH rAjJaH dhAriNInAma devI-mahipI / evam anena prakAreNa sarva samavasaraNaM-samavasaraNavarNanaM bhaNitavyaM varNanIyam / 'yAvat' yAvacchabdena aupapAtikasUtroktavizeSaNaM saMgrAdyam, tatrodyAne pRthivIzilApaTTakaH= siMhAsanAkAraH pApANakhaNDavizeSa AsIt / svAmI bhagavAn mahAvIraH samavasRtaH samAgataH / tataH paripat-jitazatruprabhRtinagaravAsijanasamudAyo bhaganadvandanArtha svasvasthAnAda nirgatA-niHsRtA satI bhagavadupakaNThe samAgatA / tato yahA nagara kA varNana jAnanA cAhie, 'riddhasthimiyasamiddhe' ityAdirUpa se aupapAtikasUtrokta campAnagarI ke samAna jAnanA cAhie / usa vANijagrAma nagara ke bahAra IzAna koNa meM, dUtipalAzaka nAmakA eka prasiddha udyAna thA / udyAna kA varNana bhI aupapAtikasUtra se jAnanA cAhiye / usa nagara meM jitazatru nAmakA rAjA thA / usa rAjo ke dhAriNI nAmakI rAnI thii| ina saba kA varNana 'bhI aupapAtika sUtra meM hai / usa udyAna meM siMhAsana ke AkAra kA eka zilApaTTa thA / vahA bhagavAna mahAvIra svAmI samavasRta hue, anantara jitazatru Adi nagaranivAsI manuSyasamudAya pariSadarUpa se bhagavAna ko vandanA karane ke liye apane2 'sthAna se samavasaraNa meM samaye allgryayAma nAme me nA tu mahI naganu na 'ridrathimiyasamiddhe ItyAdirUpathI auSapAtikasUtramAM kahela campAnagarInA samAna jANI levuM joIe te vANijagrAmanagaranI bahAra IzAna keNamAM hRti palAzaka nAme eka prasiddha udyAna hata udyAnanu varNana paNa papAtika sUtrathI jANI levuM joIe. te nagaramAM jitazatru nAme rAjA hate te rAjAne dhAriNI nAme rANuM hatI e badhAnu varNana paNa aupapAtikasUtramAM che te udyAnamAM siMhAsananA AkArane eka zilApaTTa hatuM. tyA bhagavAna mahAvIra svAmI samavasRta thayA. bAda jitazatru Adi naganivAsI manuSyasamudAya pariSadarUpe bhagavAnane vandanA karavA mATe pita-pitAnA sthAnathI samavasaraNamAM AvyA ane Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhamatre bhagavatA mahAvIreNa dharmaH zrutacAritrAdilakSaNaH kathitaH prarupitaH / dharmakathAnantaraM paripat pratigatA-sva sva sthAna mAtA // 0 2 // ___ anutpannapUrvANi dazacittasamAdhisthAnAni keSAM samutpadyante ? iti bhagavAn zramaNanirgranthAna sambodhya mAha-'anjo' ityAdi / mUlam-ajjo tti samaNe bhagavaM mahAvIre samaNA niggaMthA ya niggaMthIo ya AmaMtittA evaM vayAsI-iha khalu ajno ? niggaMthANaM vA niggaMthINaM vA iriyAsamiyANaM bhAsAsamiyANaM esaNAsamiyANaM AyANa-bhaMDa-matta-nikkhevaNAsamiyANaM uccAra pAsavaNa-khela jalla-siMghANa-pAriTrAvaNiyAsamiyANaM maNasamiyANaM vayasamiyANaM kAyasamiyANaM, maNaguttANaM vayaguttANaM kAyaguttANaM, gurtidiyANaM guttavaMbhayArINaM AyaTINaM (ayayaTThINaM vA) AyahiyANaM AyajAgINaM AyaparakamANaM pakkhiyaposahiesu samAhipattANaM jhiyAyamANANaM imAI dasa cittasamAhiThANAI asamuppaNNapuvAI samuppajjejjA, taM jhaa-|| sU03 // chAyA-AryAH ! iti zramaNo bhagavAna mahAvIraH zramaNAn nirgranthAn nirgranthIzvA''mantryaivamavAdIt-iha khalu AryAH ! nigranthAnAM vA nirgranthInAM vA IryAsamitAnAM, bhApAsamitinAm epaNAsamitAnAm , AdAnabhANDAmatra-nikSepaNAmamitAnAm , uccAra-prastravaNa-khela-jalla-giDDANa-pAriSThApanikAsamitAnAM, manaHsamitAnA, kAyasamitAnAm manoguptAnAM, vAgguptAnAM, kAyaguptAnAM, guptaindriyANAM, guptabrahmacAriNAm, AtmArthinAm, ( AyatArthinAM vA) AtmahitAnAm AtmayoginAm, AtmaparAkramANAM, pAkSikapopadhikepu mamAdhizAptAnAM dhyAyatAm imAni dazacittasamAdhisthAnAni asamutpannapUrvANi samutpadhante, tadyathA // 3 // AyA / aura usa pariSad meM bhagavAn ne zrutacAritrarUpa dharmakA nirUpaNa kiyaa| dharmakathA ke bAda vaha pariSada apane2 sthAna para gyii|suu02|| te pariSadamAM bhagavAne mRtacAritrarUpa dharmanuM nirUpaNa karyuM. dharmakathAnI pachI te pariSa6 pota-pAtAne sthAne 5. (sU 2) Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munipaNI TIkA a. 5 cittasamAdhisthAnavarNanam 131 " TIkA- 'ajjo !' - ityAdi / zramaNo bhagavAn mahAvIraH he AryAH = he prazastaratnatrayamaryAdArAdhakAH / iti = anena sambodhanena, zramaNAn zrAmyantIti zramaNAH saMsAraviSayakhinnAH tapaHsaMyame zramazIlAtha, nAn nirgranthAn granthAd dravyataH suvarNAdirUpAda bhAvato = mithyAtvAdilakSaNAniSkrAntA nirgranthAH vAhyAbhyantaragrantharahitA tAn sAdhUna, nirgranthI bAhyAbhyantaragrantharahitAH sAdhvIva Amantrya-sambodhya evaM vakSyamANam avAdIt akathayat, he AryAH ! iha jo pahile kabhI bhI utpanna nahIM hue aise daza prakAra ke cittasamAdhi sthAna kina ko prApta hote haiM ? isakA varNana bhagavAn zramaNanigranthoM ko sambodhana karake kahate haiM- " ajjo " ityAdi / he Aryo ! aisA sambodhana karake zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI kahane lage - AryA :- prazasta sarvottama tIna ratno kI maryAdA kA pAlana karane vAle Arya kahe jAte haiM / zramaNa-jo saMsArake viSayoM se khinna ho jAte haiM unako zramaNa kahate haiM / aura napa saMyama meM parizrama karane vAle bhI zramaNa kahe jAte haiM / nirgrantha- bAhya aura abhyantara grantha se rahita / grantha do prakAra ke hote haiM / dravyataH aura bhAvataH / suvarNa AdirUpa dravyataH grantha kahA jAtA hai / mithyAtvAdirUpa bhAvataH grantha kahA jAtA hai / unase rahita sAdhuoM ko| evaM nirgranthIH- vAhya aura Abhyantara grantharahita sAdhviyoM ko sambodhana kara ke isa rIti se kahane lage je pahelA kadI paNa utpanna na thayA hAya evA daza prakAranA cittasamAdhisthAna kAne prApta thAya che? AnuM varNana bhagavAna zramaNa nigranthAne samedhana karIne kahe che:'ajjo' ityAdi huM A ! ema sa Mbodhana karIne zramaNu bhagavAna mahAvIra svAmI kahevA lAgyA-- aaryaaH-prazasta sarvottama traNa ratneAnI maryAdAnuM pAlana karavAvALA A kahevAya che zramaNa- je sa sAranA viSayeAthI khinna thai jAya che tene zramaNa kahe che ane tapa sa yamamAM parizrama karavAvALA paNa zramaNu kahevAya che. nigrantha khAhya tathA Abhyantara granthathI rahita grantha be prakAranA thAya che. dravyata: ane bhAvata suvarNa AdirUpa dravyata* grantha kahevAya che mithyAtvAdirUpa bhAvata: grantha kahevAya che temanAthI rahita evA sAdhuone, nigranthI- mAhya ane Abhyantara grantharahita sAviene sa eAdhana karIne A rIte kahevA lAgyA: Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . . . . . dazAzrutaskandhamatre asmin * jinazAsane 'khalu - nizcayena ninyAnAM nirgranthInAM vA vakSyamANavizeSaNaviziSTAnAM pUrvAnutpannAni daza cittasamAdhisthAnAni samutpadyante, ityagreNa sambandhaH / kathambhUtAnAm ? iti teSAM vizepaNAnyAha-'DeriyAsamiyANaM' ityAdi / 1 IrSyAsamitAnAm-''Ira gatau kampane ca" ityato bAhulakAdU bhAve Nyati TApi yasya dvitve iU-gamanaM tatra samitA: sAvadhAnAH I-- samitAH purato jIvarakSArtha yugyamAtrabhUbhAganyastadRSTigAminaH, tepAm, '2 bhASAsamitAnAM-bhASaNaM bhApA tatra samsamyA yuktyayukti-hitA'hita-vivecanAm , itAH prAptAH sAvadhaparihArapUrvakaniravacabhASAbhApiNastepAM-bhASAmamitAnAm, 3 epaNA-gaveSaNA, tatra samitAnAM-dvicatvAriMzaddopavarjanena bhaktAdigrahaNe pravRttAnAm, 4 AdAnetyAdi-AdAne-grahaNe bhANDamAtrayoH-bhANDasya pAtrasya mAtrasya= __ he AryoM ! isa jinazAsana meM vakSyamANavizeSaNaviziSTa zramaNanirgrantha nirgranthiyoM ko pahale nahIM utpanna hue aise daza cittasamAdhirathAna utpanna hote hai| . ve zramaNa nirgrantha Adi kaise hote haiM so kahate haiM:- . . (1) IryAsamitAnAm-I- kA artha hotA hai gamana krnaa| usa meM samitA:- sAvadhAna / jIma kI rakSA ke liye Age yugyapramANa bhUmiko dekhate hue calane vAle, (2) bhASAsamitAnAm-yukti aura ayukti, hita aura ahita kI vivecanA kara sAvadha bhASA kA parityAgapUrvaka nirdoSa bhASA ke bolane vAle, (3) eSaNAsamitAnAmeSaNA gaveSaNA, yayAlIsa doSa rahita zuddha azanAdi kA grahaNa karane meM pravRtti karane vAle, (4) AdAnetyAdi-bhANDa upakaraNa Adi kA he Arya ! A jinazAsanamAM vayamANuvizeSaNaviziSTa zamaNunarcantha ane nirmanthIone pahelA na utpanna thayA hoya evA daza cittasamAdhi sthAna utpanna thAya che. te zramaNa nirgastha Adi kevA hoya che? te kahe che (1) isimitAnAm-yA artha thAya cha gamana 42 tama samitA= sAvadhAna jIvanI rakSAne mATe AgaLa yugyapramANa bhUmine joIne cAlavA vALA, (2) bhApAsamitAnAm-yurita mane mayuti, hita mane matinI viveyanA 4zane sAvadha bhASAnA parityAga niSi bhASAnA mAlavA pANA (3) epaNAsamitAnAm-meSaya= gaSaNa betAlIzadeSarahita zuddha azana AdinuM grahaNa karavAmA pravRtti karavAvALA, (4) Adina ityAdi- bhADa upakaraNa AdinuM sabhya prakArathI pratilekhana ane pramA Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - muniharSiNI-TIkA a. 5 cittasamAdhisthAnavarNanam upakaraNasya vastrAdirUpasya ca, yadvA-bhANDImatrayoH bhANDasya-vastrAzupakaraNasya amatrasya pAtrasyaM ca, 'ubhayonikSepaNe avasthApane samitAnAM = samitiyuktAnAM supatilekhitamupamA jitAdikrameNa pravRttAnAm, 5 uccAraprasravaNetyAdi-uccAraH= purIpaM prasravaNaM-mUtraM, khelaM-niSThIvanaM, jalla:=prasvedamala:; zivANa-nAsikAmalaM:, eteSAM pariSThApanAyAM samitAnAM sthaNDilAdidoSaparihArapUrvakaM pravRttAnAm, 6 manaH samitAnAM-manA=anta:karaNavizeSastatra samitAnAM niravadyapravartakAnAM kuzalamana= udIraNAnAmityarthaH, 7 vAksamitAnAM-vAkvANI, tatra samitAnAm anRtakaTutvasAvadhAdidoSaparihArapUrvaka pravRttAnAm, 8' kAyasamitAnAM-kAyaH zarIraM, tatra samitAnAM prANyupaghAtAdidoSaparihArapUrvakaM pravartakAnAm , tathA 9 manoguptAnAM manoguptimatAm, manoguptistridhA-yathA-1 AtaraudradhyAnAnuvandhikalpanAjAlaviyosamyak prakAra se pratilekhana aura pramArjana karane vAle tathA bhANDopakaraNa ke lene meM aura rakhane meM yatanA vAle, (5) uccAraprasravaNetyAdiucAra-paDI nIta, aura prasravaNa-laghunIta, khela-thUkanA, jalla-pasIne kA mala, zivANa-nAka kA mala, ina saba ke pariSThApana meM sthaNDila Adi doSa ke parihArapUrvaka pravRtti karane vAle, (6) manaHsamitAnAmmanakI zuddhi meM pravRtti karane vAle, kuzalamana kI udIraNA karane vAle, (7) vAksamitAnAm-anRta, kaTutva aura sAvadya Adi doSoM kA parihArapUrvaka vANI kI pravRtti karane vAle, (8) kAyasamitAnAm prANopaghAtAdidoSaparityAgapUrvaka kAyA kI pravRtti karane vaale| (9) mnoguptaanaam-mnogusivaale| manogusi tIna prakAra kI hai (1) ArtaraudradhyAnAnubandhi kalpanAsamUha se viyukta honA pahalI rjana karavAvALA tathA bhADApakaraNane levAmAM tathA rAkhavAmA yatane vAlA. (5) ucAraprasavaNa ItyAdi- ucAra-meTInIta ane prasavaNa=laghunIta, khela thukavuM, jala= pasInAne maLa, zighANa nAkane maLa. e badhAnA pariThApanamAM stha Dila mAhi hopanA parivAra pUrva pravRtti 42vAvA (6) mana samitAnAm-mananI zuddhimA pravRtti 42vAvA zata bhananI TI29]! 42vAvA, (7) vAksamitAnAm-manRta kaTutva ane sAvadya Adi denA paritApUrvaka vANInI pravRtti karavAvALA, (8) kAyasamitAnAm-apaghAtAhi-doSaparityAgapUrva yAnI pravRtti 42vAnA (6) mnoguptaanaam-bhne|shuti pAsA bhaneAti tra] pr||2nii cha: (1) ArodrazcanAnuba dhI kalpanAsamUhathI vicuta thavuM te pahelI mane guti Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 dazAzrutaskandhamatre galakSaNA prathamA, 2 zAstrAnugAminI paralokasAdhinI dharmadhyAnAnuvandhinI madhyasthatApariNAmarUpA dvitIyA, 3 kuzalA'kuzalamanovRttinirodhena cirAbhyastayogasampAditA'vasthAvizeSajanyA''tmasvarUparamaNatA tRtIyA / taduktaM "vimuktakalpanAjAlaM, samatve supratiSThitam / AtmArAmaM manastajjJairmanoguptirudAhRtA" // 1 // uti, 10 vAgguptAnAM nirUDhavAkpramarANAM vacanaguptimatAmityarthaH, 11 kAyaguptAnAM-zarIrasya gamanA''gamana-pracalana-spandanAdikriyANAM gopanaM kAyaguptistadvatAm, sA ca guptiDhiMdhA, yathA-1 ceSTAnivRttirUpA, 2 yathA''gamaM ceSTAmanogupti / (2) zAstra kA anusaraNa karane vAlI aura paraloka kA sAdhana karane vAlI madhyasthatA ke pariNAmasvarUpa dUsarI manogupti / (3) kuzala aura akuzala mana ke nirodha se cirakAla manoyoga ke abhyAsa se prApta kI huI avasthAvizeSa se utpanna hone vAle AtmasvarUpa meM ramaNarUpa tisarI maneAgupti / kahA hai: " vimuktakalpanAjAlaM, samatve supratiSThitam / ___ AtmArAmaM manastajjaimanoguptirudAhRtA" // 1 // iti, "kalpanA se sadA mukta samatAzAlI sarvadA / AtmA meM hI mana rahe managupti hai tadA" // 1 // (10) vAgUguptAnAm-vacanagupti vAle / (11) kAyaguptAnAmkAyotsarga Adi se zArIrika kriyAoM ke gopana karane vAle, isa gupti ke do bheda haiM--(1) ceSTAnivRttirUpa aura (2) Arama ke anu(2) zAstranA anusaraNa karavAvALI ane pAkanuM sAdhana karavAvALI madhyasthatAnA pariNAmasvarUpa bIjI mane gupti (3) kuzala ane akuzala mananA nirodhathI cirakAla managanA abhyAsathI prApta karelI avasthAvizeSathI utpannathavAvALA AtmasvarUpamAM ramaNarUpa trIjI ane gupti kahyuM che ke - " vimuktakalpanAjAlaM, samatve supratiSThitam / AtmArAmaM manastajjJai,-manoguptirudAhRtA // 1 ||"ti 'kalpanAthI sadAmukta samatAzAlI sarvadA ! AtmAmAMhe mana rahe mane gupti che tadA ! (10) vAgraguptAnAm-kyanaguptapaNA (11) kAyaguptAnAm-yAnA-pasarga AdithI zAririka kriyAonuM gepana karavAvALA A guptinA be bheda che -(1) ceSTAnivRttirUpa ane (2) Agama pramANe niyamita ceSTAmAM pravRtti karavArUpa. temAM pahelI Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 5 cittasamAdhisthAnavarNanam 135 niyamanalakSaNA ca, tatra prathamA-kAyotsargAdinA parIpahasahanapUrvakakAyanizcalatAkaraNarUpA, 2 dvitIyA-gurumApRcchaya zarIrasaMstArakapratilekhanapamArjanAdisamayocitakriyAsamUhasampAdanapUrvakaM zayanA''sanAdi vidheyam, tato gurunidezena zayanA''sananikSepAdAnAdiSu svatantraceSTAtyAgena niyatakAyaceSTAkhyA, uktazca " upasargaprasaGge'pi, kAyotsargajuSo muneH / sthirIbhAvaH zarIrasya, kAyaguptirnigadyate // 1 // zayanA''sananikSepA''dAnasaMkramaNeSu ca / sthAneSu ceSTAniyamaH, kAyaguptistu sA'parA" // 2 // iti, sAra niyamita ceSTA meM pravRtti karanerUpa, unameM pahalI-parISahasahanapUrvaka kAyotsargAdise zarIra ko nizcala karanA, (2) dUsarI-guru kI AjJA ko prAptakara zarIra aura saMstAraka kA pratilekhanA aura pramAjanA Adi samayocita kriyAoM ko karate hue zayana aura Asana Adi krnaa| tAtparya yaha hai ki apanI svatatra ceSTA kA tyAga kara ke guru kI AjJA se sonA baiThanA lenA denA Adi saba kriyAe~ kreN| "upasargaprasaGge'pi, kAyotsargajuSo muneH| sthirIbhAvaH zarIrasya, kAyaguptirniMgadyate // 1 // zayanA''sananikSepA''dAnasaMkramaNeSu ca / sthAneSu ceSToniyamaH, kAyaguptistu sA'parA // 2 // kAyotsarga meM rahate hue muni upasarga Ane para zarIra ko sthira bhAva se (acala) rakhe yaha pahalI kAyagupti hai // 1 // shynaaparISahasahanapUrvaka kAryotsargAdithI zarIrane nicala kavuM (2) bIjI-gurunI AjJA prApta karIne zarIra tathA sastAranI pratilekhanA ane pramArjanA Adi samayocita kriyAo karatA zayana tathA Asana Adi karavu tAtparya e che ke-potAnI svata tra ceSTAne tyAga karIne gurunI AjJAthI suvu besavuM levu devu Adi saghaLI kriyAo karavI "upasargaprasaMge'pi kAyotsargajuSo muneH / sthirIbhAvaH zarIrasya, kAyaguptirniMgadhate // 1 // zayanA''sananikSepA''dAnasaMkramaNeSu ca / / sthAneSu ceSTAniyamaH, kAyayuptistu sA'parA" // 2 // kAyetsargamAM rahetA muni upasarga AvatA zarIrane thira bhAvathI acala rAkhe, A pahelI kAyati che (1) zayanAsana Adi akhatI vakhate, grahaNa karavA vakhate, Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - dazAzrutaskandhasUtre 12 guptendriyANAM-guptAni svasvaviSayAnivRttAni indriyANi yeSAM te guptendriyAsteSAm, vazIkRtendriyANAmityarthaH, 13 guptabrahmacAriNAM gupto-rakSito brahmaNaH kuzalAnuSThAnasya cAraH caraNaM yAvajjIvanaM maithunaviramaNalakSaNaHsa yeSAmastIti guptabrahmacAriNastepAm, 14 AtmArthinAm-Atmano'rthaH prayojanaM mokSalakSaNaM yeSAM te AtmArthinasteSAM, yadvA-'AyayaTThINaM' iti pAThe 'AyatArthinAm / iticchAyA, tatra-AyataH dIrghakAlAvasthitimatvAnmokSaH, so'rthaH prayojanaM yepAM te tathoktAstepAm 15 AtmahitAnAm-AtmanAM sarvajIvAnAM hitA: kalyANakAriNastepAM- panIvanikAyapatipAlakAnAm, 26 AtmayoginAma-Atmano yogA = manovAkAyalakSaNAste santi yeSAM te AtmayoginasteSAM svavazIkRtavADmanAkAyayogavatAm, 17 AtmaparAkramANAm AtmavalazAlinAm, 18 pAkSikapoSadhepu-pakSe pakSayorvA bhavAH pAkSikAste ca poSadhAH-popa-puSTiM prakramAdharmasya dadhate-kurvantIti popadhAH-ASTamI-caturdazI -paurNamA-sthamAvAsyAdiparvadinAnuSTheyA upavAsAdivatavizepAstepu, uktaJcasana Adi ko rakhate samaya, grahaNa karate samaya, sthAnAntara karate samaya tathA sthAna-baiThate uThate samaya kAyaceSTA kA niyamana rakhanA yaha dUsarI kAyagupti hai // 2 / / (12) guptendriyANAm indriyo kA nigraha karane vaale| (13) guptabrahmacAriNAm-gupta kA artha hotA hai rakSita, yAvajjIvana brahmacarya pAlane vAle / (14) AtmArthinAm-AtmAke mokSarUpI prayojana vAle athavA " AyayaTThINa" AyatArthinAmmokSAbhilASI / (15) AtmahitAnAm paDjIvanikAya ke pratipAlaka / (16) AtmayoginAm-AtmayogI arthAt mana, vacana aura kAyako vaza karane vAle / (17) AtmaparAkramANAm-AtmavalavAle (18) pAkSikapoSadhepu samAdhiprAptAnAm-pAkSika arthAt pratyeka pakSameM Ane vAlI sthaLAntara karavA vakhate tathA sthAne besatA uThatA kAya ceSTAnA niyama pALavA, e bIjI kAyamurti che (2) (12) guptendriyANAm-ndriyanA niya 42vAvA (13) guptbrhmcaarinnaamguptn| ma thAya cha 2kSita yAvatpa na prAnya pAvAvA75 (14) AtmArthinAm mAtmAnA bhAkSa35o prayAsa navA -AthavA 'AyayaThINaM' AyatArthinAm-mokSAmilApa (15) AtmahitAnAm- papaniyatA pratipA4(16)AtmatyoginAm- mAtbhayA marthAt bhana, payana mane yAne 123 42vAvANA. (17) AtmaparAkramANAm-mAtmanium (18) pAkSikapopadheSu samAdhiprAptAnAm-5 kSiA arthAta pratye4. pakSabha / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 - munihaSiNo TIkA a. 5 cittasamAdhisthAnavarNanam "sarveSvapi tapoyogaH, prazastaH kAlaparvasnu / ___ aSTamyAM paJcadazyAM ca, niyataH povadhaM vaset" // 1 // . atra 'ca'-zabdo'nuktaparvasajagrAhakastena dvitIyA - pazcamI-caturdazInAM grahaNam, samAdhiprAptAnAM - samAdhiH = saMkhyaGmokSamArgAvasthAnaM, taM prAptAnAm, 19 dhyAyata-dharmadhyAnAdikaM samAcaratAm / imAni = anantaraM vakSyamANAni dazandaza saMkhyakAni cittasamAdhisthAnAni asamutpaznapUrvANi kadA'pyatItakAle na samutpannAni samutpadyante prAdurbhavanti / tadyathA-tat=tAni dazamamAdhisthAnAni yathA yena prakAreNa bhagavatA kathitAni tathA kathyante-mU0 3 // aSTamI,caturdazI, paurNasAlI amAvAsyA Adi parSa tithiyoM meM kiye jAne vAle upavAsa Adi vrata dharma puSTi karane vAle hone se poSadha kahe jAte hai| kahA hai ki " sarveSvapi tapoyogaH, prazastaH kAlaparvam / / aSTamyAM paJcadazyAM ca, niyataH popadhaM vaset " ele to saba paryoM meM tapa karanA prazasta hai kintu aSTamI aura pUrNimA ko to niyama le pauSadha karanA cAhiye / yahA~ 'ca' zabda se anukta paryoM kA saMgraha hotA hai ataH mitIyA paJcamI caturdazI aura amAvasyA ko bhI pauSadha-svAdhyAya dhyAna Adi dvArA samAdhi prApta karanA caahiye| (19) dhyAyatAm-dharmadhyAna Adi karane bAle / aile zramaNa nirgrantha Adi ko daza cittalamAdhisthAna prAta hote haiM // 503 // AvavAvALI aSTamI caturdazI, parNamAsI, ane AmAvAsyA Adi parva tithiomAM karavAmAM AvatA upavAsa Adi vrata dharmanI puSTi karavAvALA hevAthI piSadha kahevAya che uAcha. sarveSvapi tapoyogaH prazastaH kAlaparvasu / aSTamyAM paJcadazyAM ca, niyataH popa, vaset // 1 // ema te (sAmAnya rIte te) badhAM parvomA tapa karavu prazasta che, chatA paNa aSTamI tathA pUrNimAe to niyamathI piSadha karavuM joIe ahIM '' zabdathI anukata pane sakhaha thAya che eTale bIja pAcama caudaza ane amAvAsyA divase paNa pauSadha-svAdhyAya dhyAna mA dvArA samAdhi prAta 42vI no (18) dhyAyatAm dharmadhyAna Adi karavAvALA evA zramaNa nigrantha Adine daza cittasamAdhisthAna prApta thAya che (jU 3). Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI dazAzutaskandhasUtre atha dazacittasamAdhisthAnAni sUtrakAra Aha- 'dhammarcitA' ityAdi / mUlam - 1 dhammaciMtA vA se asamuppaNNapuvvA samuppajjejjA savvaM dhammaM jANittae, 2 sumiNadaMsaNe vA se asamuppaNNapuvve samuppajejjA ahAtacaM sumiNaM pAsittae, 3 saNNijAisaraNeNaM saNNiNANe vA se asamuppaNapuvve samuppajJejAappaNI porANiyaM jAI sumarittae, 4 devadaMsaNe vA se asa-muppaNNapuvve samuppajejA divyaM deviDiMDa divyaM devajunaM divyaM devANubhAvaM pAttie, 5 ohiNANe vA se asamuppaNNapucve samuppajejA ohiNA loya jANittae, 6 ohidaMsaNe vA se asamupapaNapuvve samuppajjejjA ohiNA loyaM pAsittae, 7 maNapajjavaNANe vA se asamutpaNNapuvve samuppajjejjA aMto maNusakkhittesu aDDhAijjesu dIvasamuddesu saNNINaM paMciMdiyANaM pajjattANaM maNogae bhAve jANittae, 8 kevalaNANe vA se asamuppaNNapucce samupajjejjA kevalakappaM loyAloyaM jANittae, 9 kevaladaMsaNe vA se asamuppaNNapuve samuppajjejjA kevalakappaM loyAloyaM pAsittae, 10 kevalamaraNe vA se asamuppapaNaputre samupajejA savadukkha pahANAe // sU0 4 // chAyA - dharmacintA vA tasyA'samutpanna pUrvA samutpadyeta, sarva dharme jJAtum, 2 svapnadarzanaM vA tasmAtsamutpannapUrva samutpadyeta yAthAtathyaM svapnaM draSTum 3 saMjJijAvismaraNena saMjJijJAnaM vA tasyA samutpannapUrva'samutpaJceta, AtmanaH paurANikI jAtiM smartum 4 devadarzanaM vA tasya asamutpannapUrva samutpadyeta divyAM devaddhiM divyAM devaghutiM divyaM devAnubhAvaM draSTum, 5 avadhijJAnaM vA tasyA'samutpannapUrvaM samutpadyeta avadhinA lokaM jJAtum, avadhidarzanaM vA tasyA'samutpannapUrva samutpadyeta, avadhi - nA lokaM draSTum 7 mana:paryayajJAnaM vA tasyA'samutpannapUrva samutpayeta, anto manuSyakSetreSvarddhatRtIyadvIpasamudreSu saMjJinAM paJcendriyANAM paryAptakAnAM manogatAn 138 meM hona Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 5 cittasamAdhisthAnavarNanam bhAvAn jJAtum, 8 kevalajJAnaM vA tasyA'samutpannapUrva samutpadheta, kevalakalpaM lokAlokaM jJAtum, 9 kevaladarzanaM vA tasyA'samutpannapUrva samutpata, kevalakalpaM lokAlokaM draSTum, 10 kevalamaraNaM vA tasyA'samutpabhapUrva samutpadheta, sarvaduHkhamahANAya // sU04 // prathamasamAdhisthAne dharmacintA- . TIkA-'dhammacinte'-ityAdi / 1 tasya adhigatagaNisampadaSTakasya muneH sarva sarvajJapraNItaM niHzeSaM dharma-dharmapadArtha jIvAjIvAdivasvarUpaM jJAtum-avaboddham asamutpannapUrvA abhUtapUrvA prAgananubhUtetyarthaH dharmacintA-dharmAH jIvAjIvAdidravyANAmanuyogotpAdAdisvabhAvAsteSAmanucintanam , ' ime nityA AhostridanityAH ? rUpiNo'rUpiNo vA ?' ityAdirUpaM, 'sarveSu dharmeSu-nirdoSatvAt jinadharmaH zreyaskaraH' ityetadrUpaM vA samutpadyeta-jAyeta / 2 dvitIye-svapnadarzanamsaptajAgradavasthAyAM svapno jAyate, svapno hi dRSTazrutAdeH kasyApi padArthasyA aba una daza cittasamAdhisthAnoM ko sUtrakAra kahate haiM" dhammaciMtA" ityaadi| prathama samAdhisthAna meM dharma ciMtA-dharma kI vicAraNA utpanna hotI hai| jinhone ATha prakAra kI gaNisampadA prApta kI hai, aise muniyoM ko, sarvajJapraNIta sampUrNa dharma-jIva ajIva Adi ke svarUpa jAnane ke liye prathama nahIM anubhava kiyA huvA jIva ajIva Adi dravyoM kA anuyoga aura utpAda Adi svabhAva vAle dharmoM kA cintana, "ye nitya haiM ? athavA anitya haiM ? ye rUpI haiM athavA arUpI ?" ityAdi svarUpacintana athavA "samasta dharma meM jinadharma zreyaskara hai kyoM ki jinadharma nirdoSa hai" aisA cintana utpanna hotA hai 2 dvitIya samAdhisthAna meM-svamadarzana hotA hai, svapna, supta aura jAgrata ve te za vittasamAdhi sthAnane sUtrA2 49 cha-'dhammaciMtA' tyAhi. prathama samAdhisthAnamAM dharmaciMtA-dharmanI vicAraNA utpanna thAya che. jeoe ATha prakAranI gaNisarpada prApta karI hoya evA munione, sarva-praNIta saMpUrNa dharma-jI-ajIva AdinuM svarUpa jANavA mATe prathama na anubhave jIva-ajIva Adi dravyane anuyAga ane utpAda Adi svabhAvavALA dharmonu cintana-A nitya che? athavA anitya che? A rUpI che? athavA arUpI che? ItyAdi-svarUpacintana athavA samasta dharmamA jinadharma zreyaskara che kemake jinadharma nirdoSa che ema cintana utpanna thAya che (2) bIjA samAdhisthAnamAM svapnadarzana thAya che. svajana-surata Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 .. dazAzrutastandhasUtre nubhavanam, taM yAthAtathyaM vAstavikaM draSTuM-vilokitum, anubhavitumityarthaH asamutpannapUrvakadA'pyatItakAle na saJjAtam-ananubhUtaM svapnadarzana samutpadyeta / 3 tRtIye-svakIyAM-nijAM, paurANikI pUrvakAlabhavAM, jAti-jananaM bhavamityartha : mmatu-smRtipathaM netuM saMjhijAtismaraNena-saMjJAnaM samA bhUtavartamAnabhaviSyatsvabhAvaparyAlocanaM, devagurudharmaparijJAnaM vA, sA'myA'stIti saMjhI viziSTasmaraNAdirUpamanovijJAnasatpanaH pazcendriyaH mANI, tasya jAti: bhavastasyAH smaraNena-svasajJibhavasmRtyA asamutpabhapUrva saMvijJAna saMjhinaH pUrvoktalakSaNasya manolabdhimato yajJAnam anekajanmAnubhUtanAnApadArthaviSayakamavavodhanaM, tad samutpadheta / 4 caturthe-tasya divyAM - divibhavAM madhAnAM devadi = devAnAM vimAnaratnAdivibhUti, divyAm-uttamAM devadyuti devasammandhizarIrA''bharaNAdimakAzaM, divyaM zreSThaM devAavasthA meM hotA hai| sthAna kA artha hotA hai ki dekhe hue aura sune hue koI padArtha kA anubhava karanA, usakA vAstavika anubhava karane ke lie abhUtapUrva-phalI bhI bhUtakAla meM na huA aisA svapnadarzana utpanna hotA hai| 3 tRtIya samAdhisthAna meM abhUtapUrva jAtismaraNa jJAna hotA hai| apane pUrva-bhava kA smaraNa karanA jAtismaraNa hai| usase prANI apane pUrva ke sajipazcandriya bhava jo dhArApravAha ke rUpa se arthAt antararahita kiye haiM una utkRSTa (900) nausau bhavoM taka kA smaraNa karatA hai| jo bhUta bhaviSya vartamAna kA vicAra kara sake tathA deva guru dharma ko pahacAna sake vaha, arthAt viziSTammRtirUpamanovijJAnasampanna paJcendriya prANI sajJi kahalAtA hai / (4) cauthe samAdhisthAna meM devadarzana hotA hai| devoM kI vimAna ratna Adi temaja jAgrat avasthAmAM thAya che ravapnano artha thAya che ke elA ane sAbhaLelA keI paNa padArthane anubhava kare tene vAstavika anubhava karavA mATe abhUtapUrvabhUtakALe kadI paNa na thayelA evA svapnadarzana utpanna thAya che (3) trIjA samAdhisthAnamAM abhUtapUrva jAtismaraNa jJAna thAya che pitAnA pUrvabhavanuM smaraNa karavuM te jAtismaraNa che. tenAthI prANI pitAne pUrvanA rAjJI paMcendriya bhava ke je dhArApravAharUpe arthAt antararahita karyA che te utkRSTa [900] navaso bhava sudhInuM smaraNa kare che je bhUta, bhaviSya vartamAnanai vicAra karI zake tathA deva guru dharmane jANI zake te arthAta viziSTamRtirUpa manovijJAna sampanna pacendriyaprANI "sI" kahevAya che. (4) cothA samAdhisthAnamAM devadarzana thAya che. devenI vimAna ratna Adi divya riddhi tathA devanA Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munihaSiNI TIkA a. 5 cittasamAdhisthAnavarNanam nubhAva-devasambandhivibhavaM bajrAnuzAsanAdikaM draSTuM devadarzanaM devasAkSAtkAro vA'samutpannapUrva samutpadheta / 5 paJcame-tasya avadhinA-avaadhovistRtarUpivastu 'etAvat kSetraM pazyan ettAvanti dravyANyetAvantaM kAlaM pazyatI' tyAdiparasparaniyamitakSetrAdilakSaNayA maryAdayA dhIyate paricchidyate'nenetyavadhirjJAnavizeSaH, sa ca maryAdopalakSitastena lokaM bhuvanaM jJAtum asamutpannapUrvam avadhijJAnam indriyamanonirapekSamAtmano rUpidravyasAkSAtkArakAraNaM jJAnam, uktaJca "dravyANi mRrtimantyeva, viSayo yasya sarvataH / nayatyarahitaM jJAnaM, tat syAdavadhilakSaNam" // 1 // iti / etAdRzamavadhijJAnaM samutpadheta prAdurbhavet / divya Rddhi aura devoM ke zarIra AmaraNa Adi kI divya kAnti, tathA deva sambandhI divya vaibhava-zAsana kA prabhutva Adi dekhane ke lie pUrva meM nahIM anubhava kiyA huA aisA deva kA sAkSAtkAra hotA hai / (5) pAcaveM samAdhisthAna meM avadhijJAna hotA hai / jo adhodizA kI vastuoM ko vistAra se jAnatA hai vaha avadhijJAna hai / athavA avadhi kA artha hai maryAdA arthAt jo dravya kSetra kAla bhAva kI maryAdA ko lekara mana aura indriyoM kI apekSA nahIM rakhatA huA kevala rUpI dravyoM ko hI jAnatA hai vaha avadhijJAna hai| kahA bhI hai " dravyANi mUrtimantyeva, viSayo yasya sarvataH / nayatyarahitaM jJAnaM, tatsyAdavadhilakSaNam " // 1 // iti / jisakA viSaya sarva rUpI dravya hai / aura niyatirahita arthAt adhodizA meM vistAra se jAnane vAlA hai usako avadhijJAna kahate haiN|| zarIra AbharaNa AdinI divya kAnti tathA devasa badhI divya vaibhava-zAsananu prabhutva Adi javAne mATe pUrvamAM anubhava na thayuM hoya evA devano sAkSAtkAra thAya che. (5) pAcamAM samAdhisthAnamAM avadhijJAna thAya che je adizAnI vastuonA vistArathI jANe che te avadhijJAna che athavA avadhijJAnano artha che maryAdAthI jJAna arthAta je dravya kSetra kAla ane bhAvanI maryAdAne laIne mana ane IndriyonI apekSA na rAkhatAM kevala rUpI dravyane ja jANe che te avadhijJAna che kahyuM paNa che ke dravyANi mUrtimantyeva, vipayo yasya srvtH| nayatyarahitaM jJAnaM, tatsyAdavadhilakSaNam // 1 ||dhti // jeno viSaya sarva rUpI dravya che ane niyatirahita arthAt adizAmAM vistArathI jANavAvALA che tene avadhijJAna kahe che. (6) chaThThA samAdhisthAnamAM avadhidarzana Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 dazAzrutaskandhasUtre 6 SaSThe-tasya avadhinAlokaM draSTum asamutpannapUrvam adhidarzanam-avadhireva-avadhinA vA darzanamavadhidarzanam, atrA''dye vigrahe avadhIyate'nenetyavadhirityarthako'vadhizabdaH, dvitIye'vadhizabdo'vadhidarzanAvaraNIyakSayopazamArthastena avadhidarzanAvaraNIyasya kSayopazamena jAyamAno rUpisAmAnyagrahaNasvabhAvo darzanavizeSaH, samutpata / 7 saptame-tasya manuSyakSetreSu-manuSyasya-mAnavasya kSetreSulokeSu antaHmadhye ardhatRtIyadvIpasamudreSu = ardhatRtIyepu dvIpasamudrepu-jambUdvIpadhAtakIkhaNDapuSkarAHSu saMjJinAM -manolabdhimatAm evaMvidhAnAM paJcendriyANAMmanuSyAdInAM paryAptakAnAMparyAptipaTkasampannAnAM manogatAna-hRdayasthitAn bhAvAn pariNAmasvarUpAn ghaTapaTAdipadArthAn vA jJAtum asamutpannapUrva manaHparyavajJAnapari-sarvatovanamanam-avaH avagamaH, manasaH paryavo . manAparyavaH, manaHzabdo'tra (6) chaThe samAdhisthAna meM avadhidarzana hotA hai, avadhidarzanakA artha do prakAra kA hai / " avadhireva darzanam , avadhinA darzanam vA" avadhirUpI darzana athavA avadhi se darzana / yahA~ 'prathama vigraha meM jisase avadhAna-sAmAnyarUpa se nirNaya hotA hai aura dvitIya vigraha meM avadhi zabda kA artha avadhidarzanAvaraNIya karma kA kSayopazama hotA hai, ataH avadhidarzanAvaraNIya karma ke kSayopazama se utpanna hotA huA rUpI dravya ko sAmAnya rIti se grahaNa karane kA svabhAva vAlA darzana uptanna hotA hai / (7) sAtave samAdhisthAna meM manaHparyavajJAna hotA hai / aDhAI dvIparUpa manuSya kSetra meM arthAt jambUdvIpa dhAtakIkhaNDa puSkarAddha meM rahane vAle manolabdhi vAle paJcandriya manuSya Adi ke manameM rahe huve bhAvoM ko, athavA ghaTa paTa Adi padArthoM ko jAnane ke lie pUrva meM nahIM uptanna huA aisA manaHparthavajJAna-mana meM rahe huve samasta padArtha viSayaka jJAna, joki viziSTarUpa se hotA hai, thAya che adhishn-n| ma me prazna cha avadhireva darzanam , avadhinA darzanam vA' bhavadhipI zana athavA avadhithI zana, mahI. prathama vizaDamA avdhizabdano artha avadhi-darzanAvaraNIya karmanA pazamathI utpanna thatA rUpI dravyane sAmAnya rIte grahaNa karavAnA svabhAvavALA darzana utpanna thAya che (7) sAtamA samAdhisthAnamAM mana paryajJAna thAya che aDhIdvIparUpa manuSyakSetramAM arthAta jambudvIpa ghAtakIkhaDa puSkarAddhamA rahevAvALA manombivALA pacendriya manuSya AdinA manamAM rahelA bhAvane athavA ghaTa paTa Adi padArthane jANavA mATe pUrvamAM utpanna na thayuM hoya evuM mana paryAvajJAna- manamAM rahelI samasta vastuviSayanuM jJAna ke je viziSTarUpathI thAya che Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 5 cittasamAdhisthAnavarNanam manogatavastuparastena manogatavastuviSayakajJAnamiti tadarthaH, manaHparyavazca tajjJAnaM manaHparyavajJAna-manogatapadArthaviSayakaM jJAnaM viziSTaM, tasya sAmAnyajJAnena saha 'sAmAnyavizeSayorabheda eva saMsargaH' iti niyamAdabhedasambandhenAnvayastathA cAyamarthaH paryavasita-manogatapadArthaviSayakabodharUpaM jJAnaM yathA-nIladhaTo'pi ghaTa eva / yadvA-mana zabdasya manovartipadArthe 'mazcAH krozantI' tyAdivallakSaNayA manA manovartipadArtham-avati-avagAhate viSayIkarotIti mana paryavaM pacAditvAdac' tacca jJAnaM manaHparyatrajJAnaM-samayakSetrasthasaMjJimanogatapadArthAvagAhi jJAnamiti tdrthH| yadvA-manasaH = bhavAtmakasya paryavaH = samyagavabodhaH manaHparyavajJAnaM, samutpadyeta-jAyeta / 8 aSTame tasya kevalakalpaM-kevalaH paripUrNo yaH kalpata usakA sAmAnya jJAna ke sAtha abheda rahatA hai / arthAt isa jJAna meM vastu kA nirNaya vizeSarUpa se hI hotA hai sAmAnya rUpa se nhiiN| ataH yaha tAptaryArtha nikalatA hai ki-mana meM raheM huve padArtha ko viSaya karane vAlA bodharupa jJAna, jaise nIla ghaTa bhI ghaTa hI hai| athavA 'mana' zabda kA artha lakSaNA se 'mana meM rahe hue padArtha' artha hotA hai / manaH manovartI padArtha ko avati-viSaya karatA hai vaha 'manaHparyava' hai aise jJAna ko manaHparyavajJAna kahate haiN| arthAt manuSyakSetra meM rahane vAle saMjJi paJcendriya ke manogata padArthoM kA viSaya karane vAlA jJAna, manaHparyavajJAna hai| ___athavA-'manaparyava' zabda kA artha mana kA samyag jJAna, aisA hotA hai| manaviSayaka samyak bodharUpa jJAna manaHparyavajJAna kahalAtA hai, vaha utpanna hotA hai| (8) AThave samAdhisthAna meM kevalajJAna tene sAmAnya jJAnanI sAthe abheda rahe che arthAta A jJAnamAM vastune nirNaya vizeSa- rUpathIja thAya chesAmAnyarUpathI nahi tethI e tAtparya nikaLe che ke manamAM rahelA padArthane viSaya karavAvALu bodharUpa jJAna, jemake-nIlaghaTa paNa ghaTaja che. athavA-'mana:' zanI artha rakSAthI 'manamA raheso pahAtha' seve| thAya che. mana =manovatI padArthane avati=viSaya kare che te mana paryava che evA jJAnane mana:paryavajJAna kahevAya che arthAta manuSyakSetramAM rahevAvALA sa jhipa candriyanA manogata padArthonA viSaya karavAvALuM jJAna mana.paryavajJAna che ___ - athavA-'manaHparyava' zahanA artha bhanna sakyam jJAna mevA thAya che. mana viSayanA sapha bodharUpa gana mana:paryavajJAna kahevAya che, te utpanna thAya che (8) Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 dazAtazrutaskandhasUtre iti kalpaH paripUrNaH kalpamAnastam, lokAloka-lokyate dRzyate kevalajJAnabhAsvateti lokaH, sa ca caturdazarajjvAtmako dharmAdharmAstikAyAdidravyAdhArabhUto vaizAkhasthAnakaTinyastahastadvayaparimitapuruSopalakSitaAkAzavizeSaH,tadviparIto'lokazcAnayoH samAhArastathA tat jJAtum = anubhavitum asamutpannapUrva = gatakAle kadApi notpannaM prathamameva jAtamityarthaH, kevalajJAnaM kevalam indriyAdisAhAyyAnapekSitatvenA'sahAyaM sakalajJeyajJAyisakalAvaraNamalavinAzAnantaramAdurbhUtamananyatulyaM, taca jJAnaM kevalajJAnaM samutpadyeta / 9 navame-tasya kevalakalpaM lokAlokaM draSTum asamutpannapUrva kevaladarzanaM kevalaM = sampUrNavastutasvagrAhakaM sAmAnyajJAnahotA hai, isameM kevalakalpa-saMpUrNa lokAloka ko jAnane vAlA tathA pahale kabhI utpanna nahIM huA aisA kevalajJAna utpanna hotA hai| lokAloka kA artha hotA hai-kevalajJAna se jo dekhA jAtA hai vaha loka kahA jAtA hai / vaha caudaha rajjusvarUpa dharmAstikAya Adi dravyo kA AdhAra kamara para hAtha rakhakara nAcate hue naTa ke AkAra vAle AkAzavizeSa ko loka kahate haiM, usa se viparIta ko aloka kahate haiN| kevalajJAna kI vyAkhyA-kevala kA artha hotA hai ki-indriya Adi kI sahAyatA kI apekSA na karatA huA samasta jJeya padArtho ko jAnane vAlA-viSaya karane vAlA sakala mala aura AvaraNa ke vinAza ke bAda utpanna huA ananyasadRza jo jJAna-kevalajJAna utpanna hotA hai| (2) navave samAdhisthAna meM kevaladarzana utpanna hotA hai, kevalakalpalokAloka ko jAnane vAlA pUrva meM kabhI utpanna nahIM huvA aisA AThamA samAdhisthAnamAM kevaLajJAna thAya che emAM kevaLakalpa-sa pUrNa lekAlekane jANavAvALu tathA pahelA kadI utpanna thayela na hoya evu kevaLajJAna utpanna thAya che lAkAlekane artha kevaLajJAnathI je joI zakAya che te loka kahevAya che te cauda rajajusvarUpa dhamastikAya Adi dravyane AdhAra kamarapara hAtha rAkhIne nAcatA naTanA AkAravALA AkAzavizeSane leka kahe che tenAthI viparIta (ulaTuM) tene alaka kahe che kevalajJAnanI vyAkhyA-kevalane artha thAya che Indriya AdinI sahAyatAnI apekSA na karatA samasta ya padArthane jANavAvALuM-viSaya karavAvALuM-sakala maLa ane AvaraNa nA vinAza pachI utpanna thayeluM ananya jevuM je jJAna te kevaLajJAna utpanna thAya che. (9) navamA samAdhisthAnamAM kevaladarzana utpanna thAya che kelaka 5 kalekane jANavAvALu pUrvamA kadI utpanna na thayeluM evuM kevaLadarzana-samasta Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munihapiNI TIkA a.5 cittasamAdhisthAnavarNanam 145 rUpam indriyAdhanapekSitatvenA'sahAyaM yad darzanaM kevalAvaraNakSayAvyavahitottarakSaNajAyamAnamalaukikaM vilokanarUpaM samutpadyeta / 10 dazame - tasya sarvaduHkhaprahANAya=niHzeSaduHkhavinAzAya asamutpannapUrva kevalamaraNaM-kevalena kevalajJAnena sahitaM yanmaraNaM-zarIratyAgaH, tat samutpadyeta / ayaM bhAvaH iha sUtre sarveSAM samAdhInAM nidAnaM jJAnasamAdhirvidyate, ataH sUtrakAreNa sarvataH prathamaM vyavahAranayAzritabhAvasamAdhisthAnaM varNyate-asminnanAdyanantasaMsAracakre pratyekaM prANinAM janmamaraNasaMsArasAgarAvarte bhUyo bhUyo bhramatAM strI-dhanayazaH-putrAdimoghacintAbhujaGgIdaSTamarmaNAmaprAptazarmaNAM pAvanaM mAnavajIvanamaJjalikevaladarzana-samasta vastutattvakA grahaNa karane vAlA sAmAnyajJAnasvarUpa indriya Adi kI apekSA na rahane se asahAya jo darzana, kevaladarzanAvaraNIya ke kSaya se utpanna hone vAlA alaukika sAmAnya vilokanarUpa darzana, kevaladarzana hai| (10) dazA samAdhisthAna meM kevalamaraNa hotA hai usa meM samasta duHkho kA nAza karane vAlA pUrva kabhI bhI utpanna nahIM huA aisA kevala maraNa kevalajJAna ke sAtha zarIra kA tyAga hotA hai| tAtparya yaha hai ki isa sUtra meM saba samAdhiyoM kA mUla kAraNa jJAnasamAdhi hai| ataH sUtrakAra sabake prathama vyavahAra neya ke Azrita bhAvasamAdhikA varNana karate haiM-isa anAdi ananta saMsArarUpI cakra meM haraeka prANi janma maraNarUpIsaMsAra sAgara ke Avarta meM (bhavara meM) bArambAra ghUmate haiN| jina ke marmasthAna meM strI dhana yaza putra Adi kI niSphala cintArUpI sarpiNI ne kATA hai aura jinhone kalyANa prApta nahIM kiyA hai, aise jIvoM kA pavitra vastutatvanuM grahaNa karavA vALu sAmAnyajJAnasvarUpa, Indriya AdinI apekSA na rahevAthI asahAya je darzana, kevaladarzanAvaraNIyanA kSayathI utpanna thavAvALuM alaukika sAmAnyavilekanarUpa darzane te kevaladarzana che. (10) dazamA samAdhisthAnamAM kevalamaraNa thAya che temAM samasta duono nAza karavAvALu pUrve kadI paNa utpanna na thayelu evuM kevalamaraNa kevalajJAnanI sAthe zarIrane tyAga thAya che tAtparya e che ke A sUtramAM badhI samAdhionuM mULa kAraNa jJAnasamAdhi che. ahI sUtrakAra sauthI prathama vyavahAra nayanA Azrita bhAvasamAdhinuM varNana kare che - A anAdi ananta sa sArarUpI cakramAM dareka prANi janma maraNa rUpI saMsAra sAgaranA AvartamAM phirAmAM vAraMvAra ghUme che. jenA marmasthAnamAM strI, dhana, yaza, putra, AdinI niSphacitArUpI sapiNIe DaMkha mAryo che ane jene kalyANa prApti Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 dazAzrutaskanyamaMtra gatajaLamiva pratikSaNaM nazyati, teSAM dharmacintAnaukAyAM mAna na saMcarati, ato'tra sUtrakAraH pratipAdayati-mAgdharmabhAvanAvirahe'pi vidhamAnakAle dharmacintA pravRttizcettadA dharmacintayA zrutacAritrAtmaka-dharmamya samyagamAnaM bhavitumarhati yena dharmamanuSThAya sukhena bhavasindhutaraNaM sampadyate / sarvataH prayamaM sakalapadArthagata utpAdavyayadhIvyarUpo dharmo jJAtavyaH / tato heyajJeyopAdeyarUpe pariNamanIyaH, citte'nubhavanIyaM ca - pUrvAparavirodhA. bhAvAt padArthAnAM samyagbodhakatvAdanupamatvAna bhagavadbhApitaM sarvamAnyamastIti / yadyetAn padArthAMzcintayan dharmacintAM kuryAttadA''tmA'vazyaM samAdhi prApnuyAta, mAnava jIvana, aJjalI meM se jaise jalakA pratikSaNa nAza hotA hai vaise hI pratikSaNa naSTa hotA hai / unakA mana dharmacintArUpI naukA ko nahIM pAtA hai| isalie yahAM saprakAra pratipAdana karate haiM-pUrva meM dharmabhAvanA na hone para bhI vartamAnakAla meM yadi dharma meM pravRtti kI jAya to dharmacintA se zrutacAritrasvarUpa dharma kA samyak jJAna hotA hai| jisa se dharma kA anuSThAna kara ke sukha se saMsArasAgara kA tairanA ho sakatA hai| saya se pahale pratyeka padArtha ke uptAda vyaya aura dhauvyarUpa dharma kA jJAna kara lenA cAhiye / anantara usako heya, jeya aura upAdeyarUpa meM pariNata karanA cAhiye / aura citta meM anubhava karanA cAhiye ki - sarvajJokta kathana pUrvApara aviruddha hone se, padArthoM kA bhalI-bhAti bodhaka hone se tathA anupama hone ke kAraNa sarvamAnya karelI nathI evA jInuM pavitra mAnava-jIvana, jalImAthI jema jalane pratikSaNe nAza thAya che tevI ja rIte pratikSaNa nAza thAya che tenuM mana dharmacintArUpI nAvane meLavI zakatu nathI AthI ahI sUtrakAra pratipAdana kare che ke-pUrvamA dharmabhAvanA na hovA chatA paNa vartamAna kALamAM je dharmamAM pravRtti karavAmAM Ave te dharmacintAthI zratacAritrasvarUpa dharmanuM sabhya jJAna thAya che jenAthI gharmanuM anuSThAna karIne sukhathI sa sArasAgara tarI zakAya che sauthI pahelA pratyeka darthanA utpAda vyaya ane provyarUpa dharmanuM jJAna meLavavu joIe pachI tene heya seya ane upAdeya rUpamAM pariNata karavuM joIe tathA cittamAM anubhava kare joIe ke-sarvajJokata, kathana pUrvApara avirUddha hovAthI padAnuM sArI rIte baMdha devAvALuM hovAthI, tathA anupama hovAne kAraNe sarvamAnya . Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 5 cittasamAdhisthAnavarNanam 147 sahaiva jIvAjIvAdipadArthAn vijJAya zrutadharmeNa svasya parasya ca kalyANaM kartu prabhavati / dharmajJAnamevA''tmasamAdhinidAnaM, tacca dharmacintAmantarA na bhavitumahaMtIti dharmacintaivA''tmasamAdhinidAnam / / yathArthasvapnadarzanena cittaM samAdhi prApnuyAt paraM cedaM svapnadarzanaM zrama'Nasya bhagavato mahAvIrasya dazasvapnavad mokSaphalapradameva yadi syAttadA bhAvasamAdhiH sampattumarhati, yadi svapnena sAMsArikapadArthamanubhUya samAdhi prApnuyAttadA'sau na bhAvasamAdhirapi tu dravyasamAdhireva, ato dharmacintayA svapato yathArthasvapnadarzanamapi cittasamAdhermukhyakAraNamasti // mU0 4 // hai / yadi ina saba bhAvoM kA dhyAna rakhate hue dharmacintA kI jAyagI to AtmA avazya hI AtmasamAdhi prApta karegA, aura sAtha hI jIvAjIvAdI padArthoM ko ThIka2 jAnakara upayogapUrvaka zrutadharma ke dvArA apanA aura dUsaroM kA kalyANa kara sakatA hai| dharmajJAna hI AtmasamAdhi kA kAraNa hai / vaha dharmacintA ke binA nahIM ho sakatA, ata: dharmacintA hI AtmasamAdhi kA mUla hai / - yathArtha svapna ke darzana se cittasamAdhi kI prApti kara sakatA hai / parantu yaha svapnadarzana zramaNa bhagavAna mahAvIra ke daza svapna kI taraha jo mokSa dene vAlA ho tava bhAvasamAdhi A sakatI hai / yadi svapnadvArA sAMsArika padArthoM kI upalabdhi hokara citta ko samAdhi prApta ho to vaha bhAvasamAdhi nahIM apitu dravya samAdhi hI hai / ataH dharmacintA dvArA sone vAle kA yathArtha svapnadarzana bhI cittasamAdhi kA eka mukhya kAraNa hai // sU0 4 // che jo A sarvabhAvane dhyAnamAM rAkhIne dharmacintA karavAmAM Ave te AtmA avazyameva AtmasamAdhi prApta karaze ane te sAthe ja jIva ajIva padArthone ThIka ThIka jANI laIne upagapUrvaka zratadharma dvArA pitAnuM tathA bIjAnuM kalyANa karI zake che dharmajJAnaja AtmasamAdhinuM kAraNa che te dharmacintA vinA prApta thaI zakatuM nathI mATe dharmacintAja AtmasamAdhinuM mULa che yathArtha svapnanA darzanathI citta, samAdhinI prApti karI zake che paraMtu A svapanadarzana zramaNa bhagavAna mahAvIranA daza svapnanI peThe je mekSa devA vALA che tevA hoya te bhAvasamAdhi AvI zake che, je svapnadvArA sAMsArika padArthonI upalabdhi thaIne cittane samAdhi prApta thAyUte te bhAva-samAdhi nahi paNa samAdhi ja che AthI dharmacintA dvArA sutelAne yathArtha svapnadazana paNacitta samAdhinuM eka mukhya kAraNa che.(4) Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 948 ..... zrI dazAMzrutamkandhamatre atha dazasamAdhisthAnAni krameNa nirUpayan prathamaM (1) dharmacintAM varNayati-'oyaM ityAdi / mUlam-oyaM cittaM samAdAya, jhANaM samuppajai / dhamme Thio avimaNo, nivvANamabhigacchai // 1 // chAyA-ojazcittaM samAdAya, dhyAnaM samutpadyate / dharma sthito'vimanA, nirvANamadhigacchati // 1 // TIkA-'oyaM' ityAdi / dharmacintayA muneH ojaH rAgadveSarahitaM, cittaM samAdAya svavazaM nItvA dhyAnam antamahattamAtramekAgracittAvasthAnarUpaM dharmadhyAnaM samutpadyate = saMjAyate / zrutacAritralakSaNe yathArthopalambhake jJAnakriyArUpe vA sthitaH vartamAnaH avimanA=sthiracitto, jinavacane zaGkAdirahita iti bhAvaH, muniH nirvANaM mokSaM ca adhigacchati-samyak mApnoti // sU0 1 // jAtismaraNaprabhAvaM varNayati-'Na ima' ityAdi / mUlam-Na imaM cittaM samAdAya, bhujo loyaMsi jAyai / appaNo uttamaM ThANaM, sanniNANeNa jANai // 2 // chAyA-nedaM cittaM samAdAya, bhUyo loke jAyate / ___Atmana uttamaM sthAnaM saMjijJAnena jAnAti // 2 // agha daza samAdhisthAnoM kA gAthAoM dvArA krama se varNana karate hue pahale (1) 'dharmacintA' kA varNana karate haiM-'oyaM' ityAdi / muni dharmacintAM se cita ko rAgacheSarahita kara ke tathA apane vaza meM kara antarmuhUttamAtra ekAgracittAvasthAnarUpa dharmadhyAna prApta karatA hai / zrutacAritrarUpI dharma meM athavA samyagU-jJAna-kriyArUpa dharma meM sthiracitta, jinavacana meM zaGkAdidoSarahita, aisA muni mokSa kI prApti karatA hai // 1 // - have daza samAdhisthAnenu gAthAo dvArA kemathI varNana karatA pahelA (1) 'dharmacintA' meM varSa na 42 cha- 'oyaM' tyA muni dharmacintAthI cittane rAgadveSarahita karIne tathA pitAnA vazamAM rAkhIne antarmuhUrtamAtra ekAgracittAvasthAnarUpI dharmazAna prApta kare che. zrutacAritrarUpI dharmamAM athavA sabhyajJAnakriyArUpa dharmamAM sthiracitta jinavacanamAM zakA Adi doSarahita, evA muni mekSanI prApti kare che (1) . Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 5 cittasamAdhisthAnavarNanam 1499 TIkA-'neda'-mityAdi / muniH idaM cittam jAtismaraNajJAnaM samAdAya= prApya loke-saMsAre bhUyaH punaH na jAyatenotpadyate / sajJijJAnena-jAtismaraNena AtmanaH svasya uttamam utkRSTaM sthAnaM saMyama, hitam, athavA niratizayAnandalakSaNaM mokSaM jAnAti=budhyate // 2 // yathArthasvapnaM varNayati-'ahA tacaM' ityAdi / mUlam-ahAtaccaM tu sumiNaM, khippaM pAsai saMvuDe / savvaM vA ohaM tarai, dukkhAo ya vimuccai // 3 // chAyA-'yAthAtathyaM tu svapnaM, kSipraM pazyati saMvRtaH / / sarva vaughaM tarati, duHkhAca vimucyate // 3 // TIkA-'ahAtaccaM'-ityAdi / saMvRtaH indriyanoindriyadamanena niruddhAsravaH samAhitAtmA saMyataH yAthAtathyaM yathArthaphalaM svapnaM pazyati avalokate / svapnaphaLamAha - dRSTayAthAtathyasvapnaH saMyataH 'vA' zabdo nizcayArthakaH, sarvam, ogha-saMsArapravAhaM kSipraM zIghraM tarati = pArayati ca-punaH duHkhAt-duHkhakAraNa (2) jAtismaraNa ke prabhAva kA varNana karate haiM-'NaimaM' ityAdi / muni isa jAtismaraNa jJAna ko prApta kara saMsAra meM punaH punaH janma nahIM grahaNa karatA hai / aura sajJijJAna-jAtismaraNa se apane uttama saMyama athavA niratizayAnandarUpI mokSa ko jAna letA hai // 2 // (3) yathArthasvapnakA varNana karate haiM- 'ahAtaccaM' ityAdi / indriyake damanadvArA AsavakA nirodha hojAne para, tathA AtmA saMyata hojAne se yathArthaphalavAle svapnako dekhatA hai| jisane svapnako yathAtathya dekhA hai vaisA muni samasta saMsArapravAha ko pAra karatA hai| (2) tisbharanA prabhAvanu pargana 42 cha- 'NaimaM' tyA muni evA jAtismaraNa jJAnane prApta karIne saMsAramAM pharIpharIne janma grahaNa karatA nathI, ane sajJIjJAna-jAtismaraNathI pite uttama saMyama niratizayAnaMdarUpI mokSane pAbhI se che. (2) (3) yathArtha zvananu na 42 cha- 'ahAtacaM tyA IndriyanA damanadvArA asavane nirodha thaI jatAM tathA Atma saMyata thaI jatAM yathArthaphalavALAM svapnane jue che jeNe svapnane yathAtathya joyAM che evA muni samasta saMsArapravAhane pAra kare che, zArIrika mAnasika beu jAtanAM du khethI mukata thaI jAya Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 dazAzrutaskandhamatre karmataH zArIrikamAnasikobhayaduHkhAdvA vimucyate / ayaM bhAvaH - saMyatendriyasya svapnaM AzuphalavAn bhavati, saMyatendriya eva mahAvIra svAmivat yathArtha svapna pazyati, yathArthasvapnadarzanena sa AtmA bhavasindhuM tarati, karmavandhanebhyazca vimucyate // 3 // __ atha devadarzanamAha-paMtAI' ityAdi / mUlam-paMtAI bhayamANassa, vivittaM sayaNAsaNaM / appAhArassa daMtassa, devA daMseMti tAiNo // 4 // chAyA-prAntAni bhajamAnasya, viviktaM zayanAsanam / ___ alpAhArasya dAntasya, devA darzayanti tAyinaH // 4 // TIkA- 'paMtAI' -ityAdi / prAntAni-pra-prakRSTaH paryupitatvena vA, antaH avasAnaM yepAM tAni svAbhAvikarasarahitAni paryupitAni bhANDe urvaritAni amlatakramizritavallacaNakAdiniSpannAni doparahitAni arthApattyA caturvidhAzanAni, viviktaM-strIpazupaNDakAdirahitamekAntazayanAsanaM-zayanaM zayyA vasatiH, AsanaM sAddhahastadvayaparimitam , anayoH samAhArastathA, tad bhajamAnasya sevamAnasya zArIrika aura mAnasika donoM duHkhoMse mukta hojAtA hai| tAtparya yaha hai ki-jisakI indriyAM dAnta haiM aisA mahAvIra svAmI kI.nAI yathArtha svapna ko dekhatA hai / yathArtha svapna kA darzana se vaha AtmA bhavasindhu ko taira jAtA hai, aura karmabandhana se mukta ho jAtA hai // 3 // (4) devadarzana kA varNana karate haiM-'paMtAI ' ityaadi| pAtrameM svAbhAvikarasarahita ikaDe kiye hue khaTTI takra se mizrita vAla aura cane Adi se bane hue doSarahita cAra prakAra ke bhojana karanevAle ko, aura nI pazu paNDaka Adi se rahita ekAnta sthAna meM che tAtparya e che ke-jenI Indriye danta che evA mahAvIra svAmInA paiThe te yathArtha svapna jue che, yathArtha svapnanA darzanathI te AtmA bhavasidhune tarI jAya che ane karmabandhanathI mukata thaI jAya che (3) (4) vahananu parjuna 42 cha - 'paMtAItyAdi pAtramAM svAbhAvikasarahita ekaThI karelI khATI chAsathI mizrita thayelA vAla tathA caNA AdithI banAvelA deSarahita cAra prakAranA ahAra karavAvALAne tathA strI pazu paMDaka AdithI rahita ekAnta sthAnamAM zA sastArakanu sevana karavAvALAne, Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 muniharSiNI TIkA a. 5 cittasamAdhisthAnavarNanam alpahArasya-alpaH stokaH AhAraH caturvidhamazanaM yasyAsAvalpAhArastasya,dAntasya-damayati jayati indriyANItidAntaH jitendriyastasya, tAyinaH-tAyate= rakSati ekendriyAdijIvAniti tAyI, tasya paDjIvanikAyapAlakasya sAdhoH, devAH vaimAnikAH svAtmAnaMdarzayanti dRSTipathamAnayanti pratyakSA bhvntiityrthH||4|| avadhijJAnamAha-'sabakAma0' ityAdi / mUlam-savvakAmavirattassa, khamao bhayabheravaM / tao se ohI bhavai, saMjayassa tavassiNo // 5 // chAyA-sarvakAmaviraktasya, kSamato bhayabhairavam / ____ tatastasyAvadhirbhavati, saMyatasya tapasvinaH // 5 // TIkA-'sabakAme'-tyAdi / sarvakAmaviraktasya sarve ca te kAmAca sarvakAmAH zabdAdayastebhyo viraktasya=vitRSNasya, bhayabhairavaM-vibhetyasmAd iti bhayaM-bhayakAraNa, tena bhairavaH atyantabhayotpAdakaH zmazAnAdau pizAcAdizabdastaM kSamatA sahataH, 'se' tasya tataH = tadantaraM saMyatasya-jitendriyasya tapasvinaH anazanAdiduSkaratapovataH avadhiH-pUrvoktasvarUpamavadhijJAnaM bhavati utpadyate // 5 // zayyA saMstAraka kA sevana karane vAle ko, tathA alpAhArI, indriyoM kA damana karane vAle SaTakAya ke rakSaka muni ko devadarzana - vaimAnika devoM kA darzana hotA hai, arthAt aise mahAtmA ke sAmane deva pragaTa hote haiM / / 4 / / (5) avadhijJAna kA varNana karate haiM- 'savvakAma0' ityAdi / zabdAdi viSayoM se virakta, tathA zmazAnAdi meM pizAcAdikA atyanta bhayopsAdaka zabda sahana karane vAle jitendriya aura duSkara tapazcaryA karane vAle muni ko avadhijJAna hotA hai // 5 // tathA alpAhArI, Indriyane damana karavAvALA, SaTakAyanA rakSaka munine devadarzana-vaimAnika devenuM darzana thAya che, arthAt evA mahAtmAnI sAme deva pragaTa thAya che (4) (5) mapadhijJAnatuM varNana 42 cha- 'sancakAma' VtyA zabdAdi viSathI virakata tathA zamazAnAdimAM pizAca AdinA atyanta bhayetpAdaka zabda sahana karavAvALA jitendriya tathA dazkara tapazcaryA karavAvALA munine avavijnyaan prApta yAya che. (5) Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 152 davAzrutaskandhaH sUtrakAro'vadhidarzanaM varNayati-tavasA' ityAdi / mUlam-tavasA avahaTTalessassa, dasaNaM parisujjhai / uDDhaM ahe tiriyaM ca, sacamaNupassai // 6 // chAyA-tapasA'pahRtalezyasya, darzanaM parizuddhayati / ___Urdhvamadhastiryak ca, sarvamanupazyati // 6 // TIkA-'tavasA'-ityAdi / tapasA-tApayati-dahati karmASTakamiti tapaH= anazanAdi, tena apahRtaLezyasya apahRtA dUrIkRtA lezyA-lizyate-zliSyate karmaNA sahA''tmA'nayeti lezyA-AtmapariNAmavizepo yena sopahatalezyastasya-svAtmapradezAdapanItAzubhakRSNAdilezyAtrayasya darzanam avadhidarzanaM pUrvoktaM parizuddhayati-mAlinyApahAre sphaTikavad darpaNavadvA nirmalaM bhavati, tena Urdhvam Urdhvalokam, aMdhaH-adholokaM, tiryag-madhyalokaM ca, tatra tiryaga'saMkhyeyadvIpasamudrAtmakaM lokaM sarva-niHzeSam anupazyati-sAkSAtkaroti / tatra ye jIvAdayo bhAvAH karmANi vA santi, yairvA jIvaiyaMtra gamyate, tat sthAnam, sarvAn pud (6) avadhidarzanakA varNana kiyA jAtA hai-'tavasA' ityAdi / ATha prakAra ke karmako jo bhasmIbhUta karatA hai vaha tapa kahA jAtA hai / vaha tapa anazana Adi bAraha prakAra kA hai| usase kRSNa nIla kApota, ina tIna azubha lezyAoM ko dUra karane vAle muni kA avadhidarzana zuddha hotA hai, arthAt malinatA dara hojAne para vaha sphaTika kI taraha athavA darpaNavat nirmala hojAtA hai ataH avaloka, adholoka, tiyagloka, vahA tiryak asaMkhyeyadvIpasamudrarUpI loka kA sAkSAtkAra karatA hai / tathA jo jIvAdi bhAva athavA karma haiM, unake pariNAma se jo jIva jahA jAtA hai usa sthAna ko arthAt jaise jo pariNAma hotA (6) AqAdhAna varNana 42vAbhA yAve che-'tavasA' tyAha ATha prakAranA karmane je bhasmIbhUta kare che te tapa kahevAya che te tapa anazana Adi bAra prakAranA che tenAthI kRSNa, nIla, kApita, e traNa azubha lezyAone dUra karavAvALA muninu avadhidarzane zuddha thAya che-arthAt malinatA dUra thaI javAthI te sphaTikanI jema athavA darpaNanI peThe nirmaLa thaI jAya che. eTale udghaleka, aleka, tiryaka leka, tyAM tiryaka aMsa dvIpasamudrarUpI lekane sAkSAtkAra kare che. tathA te tathA te jIvAdi bhAva athavA karma che, tene pariNAme je jIva jyAM jAya che. te . Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 5 cittasamAdhisthAnavarNanam 153 galapariNAmAn pazyati-yathA pulAnAM pariNAmastathA sarva sarvAtmanA sarvAsu ca dikSu yathAvasthitaM vilokayatIti bhAvaH // 6 // .. atha manaHparyavajJAnaM varNayati-'susamAhiya0' ityAdi / mUlam-susamAhiyalessassa, avitakassa bhikkhuNo / savvao vippamukalsa, AyA jANai pajjave // 7 // chAyA-musamAhitalezyasya, avitarkasya bhikSoH / sarvato vipramuktasya, AtmA jAnAti paryavAn // 7 // TIkA-'susamAhiye'-tyAdi / susamAhitalezyasya-mu-suSTu niravadyAnuSThAnAt zobhanAH samAhitaH-gRhItAH lezyAH anta:karaNavattayastaijasIprabhRtayo yena sa susamAhitalezyastasya pavitravRtteH, avitakasya avidyamAno vitarkaH = azradAnaM zaGkAkAGkSAdirUpaM yasya so'vitakastasya = kutarkavarjitasya nizcala zraddhAvata ityarthaH mikSoH punaH sarvataH sarvathA sarvebhyo viSayebhyo vAhyAbhyantara saMyogAdvA vimamuktasya-dravyabhAvasaMyogarahitasya AtmA paryavAn samayakSetrasthasajhimanogatabhAvAn jAnAti-manAparyavajJAnasamAdhisabhavatIti bhAvaH // 7 // . hai usI prakAra se samasta pudgalapariNAma ko sarvarIti se laba dizAoM meM jaisA hai vaisA hI dekhatA hai // 6 // (7) aba manaHparyavajJAna kahate haiM-'susamAhiya' ityAdi / susamAhitalezyAvAn arthAt teja, padma, zukla, ina tIna prazasta lezyAyukta honese jisakI aMtaHkaraNavRtti zuddha hogaI hai, jisako kutarka nahIM hai, jisakI zraddhA nizcala hai, aise muni kI-jo ki sarvathA sarva prakAra se bAhya aura Abhyantara viSayoM ke saMyoga se vimukta hai, arthAt dravya bhAva saMyoga se rahita hai, vaha AtmA paryavoM ko jAnatA hai, sthAnane arthAt jevuM ja pariNAma thAya che te prakAre samasta pudgalapariNAmane sarva rIte sava dizAomA jevA che tevAja jue che (6) (7) 73 bhana.pa'vajJAna 4 cha - 'susamAhiya0' tyA susmaadditozyAvAnuM arthAt teja, pA, zukala, e traNa prazasta lesyAyukata hovAthI jenI atakaraNavRti zuddha thaI gaI che jene kutarka nathI jenI zraddhA nizcala che evA muni- ke je sarvathA sarva prakAre bAhA ane Abhyantara viSayenA sagathI vimukta che, Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- 154 dazA taskandhamUtre sammati kevalajJAnaM varNayati-'jayA se' ityAdi / mUlam-jayA se NANAvaraNaM, savva hoi khagaM gayaM / tao logamalogaM ca, jiNo jANai' kevalI // 8 // chIyA yadA tasya jJAnAvaraNaM, "sarve bhavati kSayaM gatam / tatoM 'lokamaloka ca, jinoM jAnAti kevalI // 8 // TIkA-'jayA se'-ityAdi / yadA-yasmin kAle tasya muneH sarva sampUrNa jJAnAvaraNaM-jJInasya sAmAnyavizeSAtmakapadArthagrahaNarUpabodhasya mati-bhutAvadhimanaHparyavakevalalakSaNasya AvaraNaM netrasya paTa iva bhAvata AcchAdakam kSayaM kSINatAM gataMbhAptaM bhavati-jAyate tataH - tadA jinaH sarvajJaH ghAtikarmacatuSTaya-vijetRtvAt , kevalI kevalajJAnasampannaH san lokam caturdazarajjvAtmakam, a lokam - tadbhinamanantAkAzarUpaM jAnAti-avabudhyate // 8 // "arthAt aDhAI dvIpa meM rahe hue saMjJI paJcendriya jIvoM ke manogata bhAvoM ko jAnatA hai / sU0 7 // (8) ava' kevalajJAna kA varNana karate haiM-'jayA se ityAdi / jisa samaya meM munikA samasta jJAnavaraNa kSaya hotA hai taya ve ghAtikarma-catuSTaya kA vijaya karane vAle kevalajJAnasampanna kevalI hokara caudaharajjupramANa loka ko aura anantaAkAzarUpaM aloka ko jAnate haiM / jJAnAvaraNa - jJAna arthAt sAmAnyavizeSAtmaka padArtha kA grahaNarUpa bodha-mati, zruta, avadhi, mana paryava, kevalalakSaNa, usakA AvaraNa jo netra ke paTTakI taraha bhAva se AcchAdana karane vAlA hai // 8 // arthAt dravya bhAva sogathI rahita che te AtmA paryane jANe che, arthAta aDhI dviIpamAM rahelA saMsI paMcendriya jInA managama bhAvene jANe che. (7) (8) ve paNazAnanu pa na 42 cha-'jayA se pratyAhi. re samaye muninA samasta jJAnAvara 'kSaya thAya che tyAre te ghaatiytuchayanA vijaya karavAvALA kevaLajJAnasampanna kevalI thaIne caudarajajupramANa lekane ane anantAkAzarUpa alakane jANe che ___ jJAnAvaraNa-jJAna arthAta sAmAnya vizeSAtma: padArtha nA aDaeJ35 mAghamati zrata, avadhi, mana paryava, kevala-lakSaNa, temanuM AvaraNa-jema netranI pATI tevI rIte bhAvathI achAdAna karavAvALu che (8) Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 muniharSiNI TIkA a. 5 cittasamAdhisthAnavarNanam "artha kevaladarzanaM varNayati-jayA' ityAdi / mUlam-jayA se darisaNAvaraNaM, saMvvaM hoi khayaM gayaM / tao logamalogaM ca, jiNo pAsaI kevalI // 9 // - chAyA-yadA tasya darzanAvaraNaM, sarva bhavati kSayaM gatam / tato lokamalokaM ca, jinaH pazyati kevalI // 9 // TIkA-'jayA se' ityAdi / yadA yasmin kAle tasya-muneH sarva 'samasta darzanAvaraNaM-darzanasya sAmAnyAvabodharUpasyA''varaNam AcchAdakaM karma kSayaM gataM bhavati tataH =AvaraNakSayAnantaraM jinA jinasvarUpaH san kevalIkevalajJAnI lokamalokaM ca pazyati sAkSAtkaroti // 9 // pUrva jJAnAvaraNIyakSayeNa kevalotpattiH pradarzitA, sA ca mohanIyakSayeva bhavatIti sAmprataM tadupAyamAha-'paDimAe' ityAdi / mUlam-paDimAe vizuddhAe, mohaNijje khayaM gae / ___ asesaM logamalogaM ca, pAsei susamAhie // 10 // chAyA-pratimayA vizuddhayA, mohanIye kSayaM gate / . azeSaM lokamalokaM ca, pazyati susamAhitaH // 10 // 'TIkA-paMDimAe'-ityAdi / pratimA dvAdazabhikSupatimayA nAnAvidhAbhigrahalakSaNayAM, yAvajjIva sadorakamukhavastrikArajoharaNadhAraNasvarUpayA, aihalaukika (9) aba kevaladarzana kA varNana karate haiM-'jayA' ityAdi / jisa kAla meM usa munikA samasta-sAmAnyAvabodharUpa darzana kA AvaraNa karane vAlA karma kSaya ho jAtA hai, taba vaha jinasvarUpa kevalajJAnI hokara lokAloka kA sAkSAtkAra karatA hai // sU0 9 // prathama 'jJAnAvaraNIya ke kSaya se kevalajJAna kI utsatti hotI hai' aisA kahA / ava-kevalajJAna kI uptatti mohanIya ke kSaya se hI (e) ve pahananu varNana 42 cha-'jayA' tyAhi. je kAle te muninA samasta-sAmAjAvadharUpa darzanane AvaraNa karavAvALA karma kSaya thaI jAya che te samaye jina svarUpa kevalajJAnI thaI ne lokAlekane sAkSA42 42 che. (e) prathama jJAnAvaraNIyanA kSayathI kevalajJAnanI utpatti thAya che ema kahyuM havekiMvalajJAnanI utpatti mehanIyanA kSayathIja thAya che, A mATe mehanIya karmanA kSayane. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 dazAzrutaskandhamatre -pAralaukikasukhAbhilASAtmikayA vA pratijJayA vizuddhayA-niraticAratvena samyagArAdhitayA-mohanIye-mohayati madyamiva sadasadvivekavikalaM karotyAtmAnamiti mohanIyaM, ghAtikarma, upalakSaNAt jJAnadarzanAvaraNIyAntarAyakarmatrayaM ca, tasmin kSayaM gate sati susamAhitaH = jJAnAdiSu samyak samAhitaH = samavadhAnayuktaH kevalajJAnakevaladarzanayathAkhyAtacAritrarUpasamAdhimAn sarvajJaH sannityarthaH, azepaM sampUrNa lokamalokaM coktalakSaNaM pazyati // 10 // hotI hai, isa liye mohanIya karma ke kSaya kA upAya kahate haiM'paDimAe! ityAdi / bAraha prakAra kI bhikSu-pratimA-pratijJA se arthAt aneka prakAra ke abhigraha karanerUpa, jIvanaparyanta DorA ke sAtha sukhavastrikA aura rajoharaNa ke dhAraNa karanerUpa, athavA ihaloka aura paraloka ke sukha / kI icchA nahIM karanerUpa vizuddha pratijJA se mohanIya karma ke, upalakSaNa se jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya aura antarAya, ina cAro hI ghAtikoM ke kSaya ho jAne para AtmA susamAhita kevalajJAna kevaladarzana aura yathAkhyAtacAritrarUpa samAdhisampanna arthAt sarvajJa hokara sampUrNa lokAloka ko dekhatA hai / AtmA ko madya kI taraha acche aura bure ke viveka se rahita karatA hai ataH yaha mohanIya karma kahAtA hai // 10 // SpAya De cha-'paDimAe' tyA bAra prakAranI bhikSu-pratimA-pratijJAthI arthAt aneka prakAranA abhigraha kavArUpa, jIvanaparyanta derA sAthe mukhavastrikA ane rajoharaNane dhAraNa karavArUpa, athavA Aleka tathA paralakanA sukhanI IrachA na karavArUpa vizuddha pratijJAthI mehanIya karmane-upalakSathI jJAnAvaraNIya darzanAvaraNuya ane antarAya, e cAreya ghAtI karmone kSaya thaI jatAM AtmA susamAhita kevalajJAna kevaladarzana ane yathApyAtacAritrarUpa samAdhisampanna arthAt sarvajJa thaIne saMpUrNa kAlekane jue che AtmAne madyanI peThe sArA temaja kharAbanA vivekathI rahita kare che mATe A mehanIya kahevAya che (10) Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 5 cittasamAdhisthAnavarNanam 157 ___ mohanIyakSaye sakalakarmakSayo bhavatIti sadRSTAntaM pradarzayati - 'jahA'. ityAdi / mUlam-jahA matthae sUeI, haMtAe hammai tale / evaM kammANi hammaMti, mohaNijje khayaM gae // 11 // chAyA-yathA masta ke mUcyAM, hatAyAM hanyate talaH / __ evaM karmANi hanyante, mohanIye kSayaM gate // 11 // TIkA-'jahe'-tyAdi / yathA- yena prakAreNa mastake-zirasi mUcyAM hatAyAM satyAM tala: tAlataruH hanyate-vinazyati / evam =anena prakAreNa mohanIye kSayaM gate sati karmANi avaziSTAni sarvANi jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIyA'ntarAyarUpANi hanyante vinazyanti / atra karmaNaH kartRtvena vivakSA 'bhidyate kASTha' mityAdivat // 11 // kiJca-'seNAvaiMmi' ityAdi / mUlam-seNAvaiMmi mihae, jahA seNA paNassai / evaM kammANi NassaMti, mohaNijje khayaM gae // 12 // mohamIya ke kSaya hone para saba karmoM kA kSaya hotA hai usakA dRSTAnta ke sAtha vivaraNa karate haiM-'jahA' ityAdi / - jisa prakAra tAla vRkSa ke Upara sUI kA ghAva karane-cubhAne para vaha tAlavRkSa sampUrNa naSTa ho jAtA hai, usI prakAra mohanIya ka ke nAza hone para avaziSTa jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya-antarAyasvarUpa tIna ghAtikarma bhI naSTa ho jAte haiN| yahA "karmANi hanyante" isa vAkya meM karma ko hI kartA mAnA hai jaise " taNDulAH pacyante" cAvala svayaM pakate haiM, isI taraha yahA bhI samajhanA cAhiye ||suu011|| mehanIya kSaya thaI jatA sakala karmone kSaya thAya che tenuM daSTAtanI sAtha viva295 42 cha- 'jahA' tyAhi je prakAre tAlavRkSanA upara seyano ghA karavAthI-sAya khesavAthI te tAlavRkSa saMpUrNa naSTa thAya che, tevI rIte mehanIya kamane nAza thavAthI ja avaziSTa jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNaya-antarAyasvarUpa traNa ghAtI karma paNa naSTa thaI jAya che mADI 'karmANi hanyante' 2 pAyamA bhane sattA mAnya cha rebha 'taNDulAH pacyante' yAsakya pAche, tI rIta sahI 5 sabha yu (11) Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 * dazAzrutaskandhasUtre . chAyA-senApatau nihate, yathA senA praNazyati / evaM karmANi nazyanti, mohanIye kSayaM gate // 12 // TIkA-'seNAvaiMmi' ityAdi / yathA senApatau= sainyanAyake nihate matyaM pApte sainya-hastyazvapadAtiprabhRtisainyaM praNazyati, evaM mohanIye kSayaM gate sati karmANi-avaziSTAni trINi karmANi nazyanti // 12 // anyacca-'dhUmahINo' ityAdi / mUlam-dhUmahINo jahA aggI, khIyai se niriMdhaNe / evaM kammANi khIyaMti, mohaNije khayaM gae // 13 // chAyA-dhRmahIno yathA'gniH, kSIyate'sau nirindhanaH / evaM karmANi kSIyante, mohanIye kSayaM gate // 13 // TIkA-'dhUmahINo'-ityAdi / yathA dhUmahInaH dhRmavarjitaH nirandhanaH= indhanarahitaHbhakSyazUnyaH sannityarthaH asau prasiddhaH agniH kSIyate kSayadazAM prApnoti, evaM mohanIye kSayaM gate sati zeSakarmANi kSIyante / / 13 / / punazca-'mukka0' ityAdi / mUlam-sukamUle jahA rukkhe, siMcamANe Na rohai / evaM kammA Na rohaMti, mohaNIjje khayaM gae // 14 // aura dRSTAnta dete haiM-' seNAvaimmi' ityAdi / jisa prakAra senAnAyaka kA nAza ho jAne para hAthI, ghoDA, padAti Adi senA naSTa ho jAtI hai isI prakAra mohanIya karma ke nAza hone para avaziSTa tInoM karma naSTa ho jAte haiM / sU0 12 // aura dRSTAnta dete haiM-dhUmahINo' ityAdi / jaise dhamarahita indhana vinA kI agni naSTa ho jAtI hai vaise hI mohanIya ke naSTa ho jAne para zeSa karma bhI naSTa ho jAte haiM ||suu013|| bhI dRSTAta sApe che-'seNAvaimmi' tyAhi. je prakAre senAnAyakane nAza thaI jatA hAthI ghoDA pAcadala Adi senA naSTa thaI jAya che, te prakAre mehanIya karmano nAza thaI jatA avaziSTa traNe karmo nAza pAbha cha (12) mag TAta pAye cha-'dhUmahINo' tyA jema dhUmarahita baLataNa vinAnI agni naSTa thaI jAya che tema mehanIyana nAza thI zeSa karma paNa nAza thAya che. (13) Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 muniharSiNI TIkA a. 5 cittasamAdhisthAnavarNanam chAyA-zuSkamUle pathA vRkSaH sicyamAno na rohati / evaM karmANi na rohanti, mohanIye kSayaM gate // 14 // TIkA-'sukkamUle'-ityAdi / yathA zuSkamUla =anAmUlaH vRkSaH taruH sicyamAnaHjalairAkriyamANaH sannapi na rohati=na pallavAGkarAdibhirvadhate, evaM mohanIye kSayaM gate sati karmANi-uktAni trINi na rohanti=notpadhante // 14 // atha ca-'jahA' ityAdi / mUlam-jahA daDDhANaM bIyANaM, na jAyaMti puNa aMkurA / kammabIesu daDDhesu, na jAyaMti bhavaMkurA // 15 // chAyA-dagdhAnAM bIjAnAM, na jAyante punaraGkurAH / karmabIjeSu dagdheSu, na jAyante bhavAGkurAH // 15 // TIkA-'jahA' ityAdi / yathA dagdhAnAM bhasmIbhUtAnAM vIjAnAM bhUmau praropaNe'pi tato'GkArAH punaH bhUyo na jAyante-notpadyante, evaM karmavIjeSu= kamarUpabIjeSu dagdheSu dhyAnAgninA bhasmIbhUteSu bhavAGkurA:=punarjanmarUpAH na jAyantenodbhavanti // 15 // atha dazamaM kevalamaraNarUpasamAdhi varNayati-'ciccA' ityAdi / mUlama-ciccA orAliyaM bodi, nAma goyaM ca kevlii| ___ AuyaM veyaNijaM ca, chittA bhavai nIrae // 16 // aura dRSTAnta dete haiM-'mukkAle' ityAdi / jaise mUla sUkha jAne para vRkSa ko khUba pAnI pilAyA jAya to bhI usa meM pallava aura aGkara Adi nahIM hote haiM vaise hI mohanIya kama ke kSaya hone para zeSa karmoM kI uptatti nahIM hotI hai|suu014|| aura bhI dRSTAnta kahate hai-'jahA daDDhANaM' ityAdi / jisa prakAra dagdha cIjoM ko bhUmi meM boyA jAya to bhI unase aGkura nahIM hotA hai / isI taraha karmarUpa bIja ke dhyAnarUpa agni qNI dRSTAMta pApe cha-'mukkamale' tyA jema mULa sukAI javAthI vRkSane bhale khUba pANI pAIe te paNa temAM palava akura Adi AvatAM nathI, tevI ja rIte mohanIyakarmane kSaya thavAthI zeSa kamenI utpatti nathI thatI (14) zza TAMta 49 The-'jahA daiDhANaM' yA jema baLelA bIjo bhUmImA vAvavAmAM Ave te paNa tenAthI akura utpanna Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 dazAzrutaskandhasUtre chAyA-tyaktvaudArikI vondi, nAma gotraM ca kevalI / AyuSkaM vedanIyaM ca, chittvA bhavati nIrajAH // 16 // TIkA-cicce'-ityAdi / kevalI kevalajJAnI audArikI-sAMsAsthisnAyuvaddhA mokSahetutvAd udArA saivodArikI tAM bondi-tanuM tyaktvA-vihAya nAma gotraM ca-nAmakarma gotrakarma ca, tathA-AyuSkaM vedanIyaM cetyaghAtikarmacatuSTayaM chittvA apanIya nIrajAH-rajasaH karmarUpAd niSkrAnto nIrajAH karmarajorahito bhavati-jAyate, yathA rajo netrAdikaM pidhatte tathA karmA'pi jJAnAdikamAvRNoti, iti karmaNo rajasaH sAdRzyAttadrUpatA // 16 // pUrvoktaviSayamupasaharamnAha-evaM' ityAdi / mUlam-evaM abhisamAgamma, cittamAdAya Auso! / seNisohimuvAgamma, Ayasohimuvei ya // 17 // tibemi / // paMcamI dasA samattA // 5 // se bhasmIbhUta ho jAne para bhI bhayarUpI aGkara nahIM hotA hai, arthAt punarjanma nahIM hotA // sU0 15 // ..(16) aba kevalamaraNarUpI dazavIM samAdhi kA varNana karate haiM- 'ciccA' ityAdi / kevalajJAnI mAMsa, asthi (haDDI) aura snAyu (nasAjAla) se baMdhe hue jhaudArika zarIra ko choDakara nAmakarma, gotrakarma, Ayukarma aura vedanIya, ina cAra prakAra ke aghAtikarmoM ko dUra kara karmarUpa raja se rahita ho jAte haiM / jaise raja-dhUlI netra Adi ko DhaMka detA hai vaise karma bhI jJAna Adi ko Dhaka detA hai ataH karma kA aura / rajakA sAdRzya hone se karma ko raja kahA hai / / sU0 16 // nahi thAya, evI ja rIte karmarUpa bIjanA dhyAnarUpa agnithI bhasmIbhUta thavAthI bhavarUpI akura thato nathI arthAta punarjanma thato nathI. (15) (16) ve sabha255 35ii sabhI samAdhinu pani 43 cha-'ciccA' tyAhi. kevaLajJAnI mAsa asthi (hADakA) ane snAyu (nasAjAla) thI badhAelA dArika zarIrane choDIne nAmakarma, gotrakarma, Ayukarma ane vedanIya, e cAra prakAranA aghAti kamene dUra karIne kamarUpa rajathI rahita thaI jAya che. jema ja netra Adine DhAkI de che tevI ja rIte karma paNa jJAna Adine DhAkI de che AthI karmanI tathA janI samAnatA hevAthI kamane ja kahela che (16) Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 5 cittasamAdhisthAnavarNanam chAyA-evamabhisamAgamya, cittamAdAya AyuSman ! / zreNizodhimupAgamya, Atmazodhimupaiti ca // 17 // iti bravImi // paJcamI dazA samAptA // 5 // __TIkA-'eva' mityAdi / he AyuSman ! ziSya ! evam uktaprakAreNa abhisamAgamya-abhi = sarvataH samAgamya-vijJAya cittaM =rAgadveSarahitamantaHkaraNa AdAya avalambya zreNizodhi-zreNyAkSapakazreNyAH zodhi=namalyam upAgamya prApya muniH Atmazodhim = Atmano nirmalatAM jJAnAvaraNIyAdidoSarAhityam upaiti prApnoti // 17 // 'tibemi' iti bravImi iti etad bravImi bhagavanmahAvIrasvAmimukhAd yathA zrutaM tathA he jambUH ! tvAM kathayAmi // // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadhapacanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapatikolhApurarAjapradatta - 'jainazAstrAcArya -padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlavrativiracitAyAM zrIdazAzrutaskandhabhUtrasya muniharpiNyAkhyAyAM vyA khyAyAm-cittasamAdhisthAnAkhyaM paJcamamadhyayanaM samAptam // 5 // pUrvokta viSaya kA upasaMhAra karate huve kahate haiM 'evaM' ityAdi / he AyuSman ! ziSya ! isa rIti se saba jAna kara anta:karaNa ko rAgadveSarahita banA kara aura kSapakazreNi kI zuddhi ko pAkara muni Atmazuddhi ko pAtA hai / sU0 17 // ___iti 'bravImi'-sudharmA svAmI kahate haiM-he jambU ! bhagavAna mahAvIra ke mukha se jaisA maiMne sunA vaisA tujhe kahatA huuN| iti dazAzrutaskandha sUtra kI 'muniharSiNI' TIkA ke hindI anuvAda ___ meM 'cittasamAdhi' nAmakA prazcama adhyayana samApta huA // 5 // pUrita viSayane 5 82 42tA he cha-'evaM' tyA he Ayuman ziSya ! rIte saghaLuM jANuM laIne antaHkaraNane rAgadveSarahita banAvIne tathA kSapakazreNInI zuddhine meLavIne muni Atmazuddhi prApta kare che (17) iti bravImi- sudhAsvAmI 49 che 4-OM ! bhU / lagavAna mahAvIranA mukhethI jevuM meM sAMbhaLyuM tevuMja tamane kahuM chuM dazAzrutaskalpasUtranI "muniharSiNI TIkAnA zubharAtI manuvAhamA cittasamAdhi nAbharnu paMcama adhyayana samApta thayuM (5) Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 dazAzrutaskandhasUtre // atha SaSThamadhyayanam // paJcamAdhyayane daza samAdhisthAnAni varNitAni, tadavalambanaM ca sarveSAM samucitaM, tatra sAdhuvRttInAM vizeSataH / sAdhuvRttyA samAdhilAbho'tizreyaskaraH, paraJca - sAdhuvRtyaiva sarve samAdhimAptumarhantItyeSa na niyamaH sambhavati, bahUnAmapi sAdhucita sAdhana kSamatayA sAdhuvRttigrahaNAmamarthatvAt, ataH sAdhuvRttirahitaiH zrAvaka samAdhilAbhaH kAryaH / tathA ca paJcamAdhyayanena sahA'sya paSTAdhyayanasyAyamamisambandhaH - zrAvakANAM samAdhimabhIpnAmekAdazapratimAH samAdhimayojikA iti tAsAM pratipAdanaM samAdhyarthamAvazyakam | chaThA adhyayana 46 pAcave adhyayana meM daza samAdhisthAna kA varNana kiyA gayA hai / usa kA avalamvana karanA sabhI ko yogya hai / una meM saMyamiyoM ko saMyama dvArA usa kA lAbha karanA atIva zreyaskara hai, kintu saMyamavRtti se hI saba samAdhi prApta karane ke yogya hote haiM / " aisA koI niyama nahIM hai kyoM ki aneka manuSya muniyoM kA AcAra pAlane meM asamartha hone se munivRtti ko grahaNa nahIM bhI kara sakate / isaliye munivRtti ko nahIM rakha sakane vAle ko zrAvakavRtti meM rahakara hI samAdhi kA lAbha karanA cAhiye / paJcama adhyayana ke sAtha isa SaSTha adhyayana kA yaha sambandha hai ki--samAdhi prApta karane kI icchA vAle zrAvakoM ko gyAraha pratimAoM kA arAdhana karanA samAdhi kA prayojaka hai, ataH gyAraha pratimAoM kA pratipAdana karanA Avazyaka hai / chaThThuM adhyayana pAcamA adhyayanamAM deza samAdhisthAnanuM varNana karyuM che tenu avalambana karavuM sarvane mATe cegya che temA paNa sacamieesa yamadvArA tenA lAbhaleve ghaNeAja zreyaskara che parantu "sayamavRttithIja sathe samAdhi prApta karavA yeAgya hAya che" evA kaiAi niyama nathI kemake aneka manuSya suniyeAnA AcAra pALavAmA asamartha hAvAthI munivRttine grahaNa na paNa karI zake. A mATe munivRtti na rAkhI zake teoe zrAvakavRttimA rahIneja samAdhinA lAbha karI levA joie pAMcamA adhyayananI sAthe A chaThThA adhyayananA e sakhadha che ke samAdhi prApta karavAnI icchAvALA zrAvakeAne agIAra pratimAenu ArAdhana karavuM te samAdhinuM prayAjaka che mATe agIyAra pratimAcyAnuM pratipAdana karavuM Avazyaka che Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 6 upAsakamatimAH 163 iyaM pratimA-upAsakapratimA'pi kathyate / tatropAsakapatimApadArthaH kaH ? iti jijJAsA ced, ucyate-upAsate sevante sAdhUnityupAsakAH= zrAvakAH, yadvA sAdhUnAm upa-samIpe Asate dharmakathAzravaNArthamiti-upAsakAstepAM pratimA abhigrahevizepaH pratijeti yAvat / upAsakAzcaturvidhAH-dravya-tadartha-moha-bhAvabhedAt / tatra (1) dravyopAsakaH-labdhopAsakayogyatAkazarIraH, upAsakabhAvavaddhAyuSkA, upAsakabhAvasammukhAgatanAmagotrAdikarmazca / / (2) tadarthopAsakaH-kamapi padArthamabhIpsuH / tatra padArthecchA ca sacinA'cittamizrapadArthaviSayakabhedAt trividhA, sacittecchA dvipadacatuSpadabhedAd dvidhA, ___yaha pratimA upAsakapatimA bhI kahI jAtI hai / upAsakapratimA kA kyA artha hai ? so batAte haiM:-jo sAdhuoM kI sevA karate haiM unako upAsaka-zrAvaka kahate haiN| athavA sAdhuoM ke samIpa meM dharmakathA sunane ke lie jo veThate haiM ve upAsaka kahe jAte haiM / una kI pratimA-pratijJA abhigrahavizeSa vaha upAsakapatimA nAma se prasiddha hai| (1) dravya, (2) tadartha, (3) moha aura (4) bhAva ke bheda se upAsaka cAra prakAra ke hote haiN| (1) dravyopAsaka-jisakA zarIra upAsaka hone ke yogya hai / jisane upAsakabhAva se AyuSkarma kA bandha kiyA ho aura jisa ke nAmagotrAdi karma upAsakabhAva ke sammukha Agaye ho / (2) tadarthopAsakaH- jo koi bhI padArtha ke milane kI icchA rakhatA ho / vaha paDhArthecchA sacitta acitta aura mizra padArthoM ke bheda A pratimAne upAsakapratimA paNa kahevAya che upAsakapratimAno zuM artha che? te batAve che.-je sAdhuonI sevA kare che temane upAsaka zrAvaka kahe che, athavA - sAdhuonI samIpamAM dharmakathA sAMbhaLavA mATe bese che temane upavAsa kahevAya che temanI pratimA-pratijJA abhigrahavizeSa te upAsakapratimAnA nAmathI prasiddha che 1 dravya 2 tadartha 3 meha tathA 4 bhAvanA bhedathI upAsaka cAra prakAranA thAya che (1) dravyopAsaka-re zarIra pAsa4 thavAne yogya khAya raNe pAsa bhAvathI AyuSkarmano badha karyo hoya ane jenAM nAmaze trAdI karma upAsaka bhAvanA sanmukha AvI gayAM hoya (2) tadarthopAsaka-2 5 pahA bhejavAnI 52ch| samatA khAya te padArthanI icchA sacitta-acitta tathA mizra padArthonA bhedathI traNa prakAranI hoya che. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhamUtre tatra putra-mitra-kalatrAdivAJchA dvipadecchA, goprabhRtipazuvAnchA catuSpadecchA / tathA cAyamarthaH paryavasitaH-putramitrakalatradhanadhAnyagavAdisAMsArikavastUni samabhIpsustaprAptyarthamupAsInastadarthopAsaka iti / (3) mohopAsakaH-svakAmavAsanAtRptaye zabdAdivipayAsaktaH mohavazena nAnAvidhakAryakArakaH, tripaSTayuttarazatatrayapramitAH (363) pAkhaNDamatAvalambino'pi mohopAsakAH santi / etAdRzA janAH mohanIyakarmodayena satpadArtha tu na draSTuM zaknuvantIti mithyAdarzanameva svasiddhAntaM manyamAnAstatra lInA bhavanti / te etanmataM sarvasyabhUtaM matvA saMsAre bhramanti / (4) bhAvopAsakaH-samyagdRSTayA zubhapariNAmaizca jJAnadarzanacAritrajupaH se tIna prakAra kI hotI hai / sacittecchA dvipada aura catuSpada ke bheda se do prakAra kI hotI hai / tAtparya yaha hai ki - putra, mitra, kalana-bhAryA aura dAsa evaM dhana dhAnya Adi sAMsArika vastu kI utkaTa icchA rakhate huve unnatiprApti ke liye upAsanA kare usako tadarthopAsaka kahate haiN| [3] mohopAsaka-jo apanI kAmavAsanAoM ko tRpta karane ke lie zabdAdikaviSayoM meM Asakta hokara moha ke vaza se aneka prakAra kA kArya karane vAlA hotA hai vaha mohopAsaka kahA jAtA hai / (363) tInasau besaTha pAkhaNDa matakA avalambana karane vAle mohopAsaka haiN| aise vyakti mohanIya karma ke udaya se satya padArtha ko to dekha hI nahIM sakate ata: mithyAdarzana ko hI apanA siddhAnta banAkara tallIna ho jAte haiM / ve apane mata ko sarvasva mAnakara sasAra meM bhramaNa karate haiN| sacitta- IcchA dvipada ane pratuSpada bhedathI be prakAranI hoya che tAtparya e che ke-putra. mitra kalatra-bhAryA ane dAsa, uparAta dhana dhAnya Adi sAsArika vastunI utkaTa IcchA rAkhavA chatAM unnati prAptine mATe upAsanA kare teone tadarthopAsaka kahe che (3) mohopAsaka-potAnI bhavAsanAmAne tRpta 42vA bhATa zAha dhiSamAM Asakata thaine mohane vaza thaI aneka prakAranAM kArya karavAvALA hoya che. temane mehapAsaka kahevAya che. 363 traNa tresaTha pAkha Da matanuM avalambana karavAvALA mahApAsaka che evA vyakita mehanIya karmanA udayathI satya padArthane te joIja zakatA nathI tethI mithyAdarzanane ja pitAno siddhAnta banAvIne temAM tallIna thaI jAya che teo pitAnA matane sarvasva mAnIne saMsAramAM bhramaNa kare che Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 6 upAsakapatimAH 165 zramaNAnnupAsIno gavAM payo'rthamupAsanAmiva zramaNAnAM guNArthamupAsanAM kurute / bhAvopAsaka eva zramaNopAsakaH zrAvakazca vyavahriyate, tatra zRNoti zrAvayati vA dharma yaH sa zrAvakaH itI vyutpittivalena tayoH samAnArthakatA bodhyA / atrA'yaM praznaH-zrotA vA zrAvayitA zrAvakazcettarhi gaNadharaprabhRtayo'pi zrAvakAH syusteSAmapi bhagavanmukhAcchUvaNakartRtvAt, ziSyANAM zrAvayitRtvAca, athavA zravaNazrAvaNakartRtvena sarve'pi zrAvakAH sambhaveyuriti ced zrAvakazabdamya yogarUDhatvasya gopaGkajAdizabdavadaGgIkArAnoktAnAM zrAvakatvApattirapitu gRhasthAnAmeva zAstrasammatA zrAvakazabdavyavahAryateti / __atrAyaM prazna upatiSThati-zrAvakopAsakayoH kimantaram ? iti ced, ucyate-zrAvakazabdo'vatisamyagdRSTi-dezavatyubhayArthakaH, upAsakazabdo dezaviratidhArakArthaka eva sUtreSu prayuktaH, yathA-upAsakadazAGgamtrasyA''nandAdigRhasthA [4] bhAvopAsakaH-jo samyagdRSTi aura zubha pariNAmoM se jJAna darzana aura cAritradhArI zramaNako upAsanA karatA hai use bhAvopAsaka kahate haiM / zramaNa kI upAsanA kevala guNoM ke liye hI kI jAtI hai, jisa prakAra gAya kI upAsanA dUdha ke liye| bhAvopAsaka ko hI zramaNopAsaka aura zrAvaka bhI kahate haiM / jo dharma ko sunatA hai aura sunAtA hai usa ko 'zrAvaka' kahate haiM / 'dharma zRNoti vA zrAvayatIti zrAvakaH' isa vyuptatti se pUrvokta donoMkA samAna artha hotA hai / __ yahA para yaha prazna upasthita hotA hai ki-sunane vAlA athavA sunAne vAlA zrAvaka kahA jAtA hai taba gaNadhara Adi bhI zrAvaka (4) bhAvopAsaka-2 sabhyaSTi bhane zubha pariNAmAthI jJAna na mane. cAritradhArI zramaNanI upAsanA kare che temane bhApAsaka kahe che zramaNanI upAsanA kevaLa guNane mATe ja karavAmAM Ave che je prakAre gAyanI upAsanA dUdhane mATe thAya che tema bhApAsakane ja zramaNopAsaka tathA zrAvaka paNa kahe che je dharmane sAMbhaLe che tathA saMbhaLAve che tene zrAvaka kahe che 'dharma zRNoti vA zrAvayatIti zrAvakaH' me vyutpattithI pUrita ane| samAna artha thAya che ahI Ave ane upasthita thAya che ke-sAMbhaLavAvALA athavA saMbhaLAvavAvALA zrAvaka kahevAya che tyAre gaNadhara Adi paNa zrAvaka kahevAze, kemake teo paNa bhagavA Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 166 dazAzrutaskandhasUtre nAmadhikAre gRhasthAnAM dvAdazavratadharaNAnantaramuktam-"samaNovAsae jAe" zramaNopAsako jAtaH, iti / kintu yatra zrAvakazabdaprayogastatra "daMsaNasAvae" darzanazrAvakaH, arthAt samyagdarzanadhArako darzanazrAvako bhavati / ityayameva dvayoH parasparaM bhedaH / kahalAyeMge, kyoM ki ve bhI bhagavAna ke mukha se sunane vAle hote haiM, aura apane ziSyoM ko sunAne vAle hote haiM ? / athavA 'sunane vAlA bhaura sunAne vAlA zrAvaka hotA hai, esI vyuptatti se bhI zrAvaka ho sakate haiN| uttara meM kahA jAtA hai ki-kevala yogArtha kA svIkAra kareM taSa pUrvokta doSa hote haiM / yogarUDha mAnane para koI hAni nahIM hai / jaise 'go' zabda kA yaugika artha hotA hai calane vAlA / jaba kevala usa artha ko lekara upayoga kareM to calane vAlA manuSya bhI 'go' kahA jAyagA / ataH yogarUDha mAnanA cAhiye / aivaM 'paGkaja'- zabda ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / zrAvaka zabda ko yogarUDha mAnane se gaNadhara Adi ko zrAvaka nahIM kahA jA sakatA, kintu gRhasthoM ko hI zrAvaka kahA jAtA hai / kyoM ki 'zrAvaka' zabda kA vyavahAra zAstrakAroM ne gRhasthoM meM hI kiyA hai / . yahA eka prazna hotA hai ki-zrAvaka aura upAsaka meM kyA bheda ?, uttara meM kahA jAtA hai ki-'zrAvaka' zabda ke do artha haiN| nanA mukhethI sAMbhaLavavAvALA hoya che ane pitAnA ziSyone saMbhaLAvavAvALA hoya che athavA "sAbhaLavAvALA tathA saMbhaLAvavAvALA zrAvaka hoya che " evI vyutpattithI badhA zrAvaka thaI zake che uttaramAM kahevAmAM Ave che ke--kevala gArthane svIkAra kare tyAre upara kahela doSa thAya che gaDha mAnavAthI koI hAnI nathI-jemake "jo zabdane yaugika artha thAya che cAlavAvALA jyAre mAtra te artha laIne upayoga karAya te cAlavAvALA manuSya paNa jo' kahevAmA Ave, mATe garUDha mAnavuM joIe vaLI pakaje zabdanA viSayamAM paNa e rIte jANavuM joIe zrAvaka zabdane garUDha mAnavAthI gaNadhara mAhina zrA14 nahI Aya 52ntu sya! 25 zrApa 4pAya bha. 'zrAvaka' zabdane vyAvahAra zAstrakAroe gRhastho mATe ja karyo che ahI eka prazna thAya che ke- zrAvaka ane upAsakamAM zu bheda che? uttaramAM kahevAya che ke AvA zabdanA be artha che atratisamyakdaSTi tathA dezadgati tathA Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munihapiNI TIkA a. 6 upAsakapratimAH . kA. nAma patime ? tyAha-pratijJAvizeSaH pratimeti / sampati pratimApratipAdakaM SaSThamadhyayanaM varNayamAha-'suyaM meM' ityAdi mUlama--suyaM me AusaM teNaM bhagavayA evamakkhAyaM-iha khalla therehiM bhagavaMtehiM ekArasa uvAsagapaDimAo paNNattAo, kayarA khalu tAo therehiM bhagavaMtehiM ekArasa uvAsagapaDimAo paNNattAo? imAo khalu tAo therehiM bhagavaMtehiM ekArasa uvAsagapaDimAo paNNattAo, taM jahA // sU0 1 // ' chAyA-zrutaM mayA AyuSman ! tena bhagavataivamAkhyAtam-iha khalu sthavirabhaMgavadbhirekAdazopAsakAtimAH prajJaptAH, katarAH khalu tAH sthavirabhaMgavadbhirekAdazopAsakamatimAH prajJaptAH, ? / imAH khalu tAH sthavirabhagavadbhirekA. dazopAsakapratimAH prajJaptAH, tdythaa-|| mU0 1 // abatisamyakdRSTi tathA dezavratI / aura upAsaka zabda kA 'dezaviratidhAraka' hI artha hotA hai / aisA hI artha sUtrakAra ne prayukta kiyA hai / jaise 'upAsaka-dazAGgasUtra' ke Ananda Adi gRhasthoM ke adhikAra meM gRhasthoM ke bAraha vrata dhAraNa ke bAda kahA hai ki-"zramaNopAsako jAtaH" zramaNopAsaka huvaa|| parantu 'zrAvaka ' zabda kA jahA~ prayoga hai vahA~ " darzanazrAvakA" arthAt samyakdarzana ko dhAraNa karane vAlA darzanazrAvaka hotA hai / yahI donoM kA paraspara bheda hai / arthAt zramaNa [sAdhu] ko upAsanA karane vAlA upAsaka kahA jAtA hai aura samyagdarzana ko dhAraNa karane vAlA zrAvaka kahA jAtA hai| upAsa4 154nA 'dezaviratidhAraka' / artha thAya cha mevA04 2martha sUtrare prayuta karela che jemake upAsakadazAgasUtranA Ananda Adi gRhasthonA adhikAramA gRhasthane bhATe mA2 prata dhArayA pachI hyA cha "zramaNopAsako jAta" zrabhapasa thayA. paraMtu zrAvaka zabdane jyAM pravega che tyAM darzanazrAvaka" arthAt samyak dazenane dhAraNa karavAvALA darzanazrAvaka thAya che Ama beu vacce paraspara bheda che arthAta zramaNa (sAdhu) nI upAsanA karavAvALA upAsaka kahevAya che ane samyakadarzananane dhAraNa karavAvALAne zrAvaka kahevAya che Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - dazAzrutaskandhasUtre TIkA-'surya me' ityAdi / he AyuSmana ! he prazastAyuH ! mayA zrutaM zravaNaviSayIkRtaM tena bhagavatA mahAvIreNa evaM vadhyamANam AravyAtaM kathitam , tadevAha-iha khalu-paSTAdhyayane sthaviraibhagavadbhiH ekAdaza-ekAdezasaMkhyakAH upAsakapatimAH-upAsate sAdhUna sevanta ityupAsakAsteSAM pratimAH pratijJAH abhigrahavizepA ityarthaH prajJaptAH prruupitaaH| katarA ?-kAH ? khalu tAH sthviraibhgvdbhirekaadshopaaskprtimaaH| prajJaptAH / imAH anantaraM vakSyamANAH khalu tAH sthavirabhagavadbhirekAdaza upAsakamatimAH prajAtAH, ta=ekAdazavidhatvaM yathA // 01 // ____ atha darzanapratimAM varNayan tadADharyArtha pUrvamakriyAvAdisvarUpaM tatphalaM ca darzayati-'akiriyAvAI' ityAdi / mRlam-akiriyAvAI yAvi bhavai, nAhiyavAI, nAhiyapapaNe, nAhiyadiTTI, NosammAvAI, NoNitiyAvAI, NasaMtiparalogavAI, Natthi ihaloe, Natthi paraloe, Natthi mAyA, Nasthi piyA, Natthi arihaMtA, Natthi cakkavaTTI, Natthi valadevA, Nasthi __pratijJAvizepa ko pratimA kahate haiM-ataH pratimAkA pratipAdana karane vAle chaTe avyayana kA varNana karate huve kahate haiM-'suyaM me' ityAdi / he prazasta Ayu vAle jambU ! maine sunA hai una bhagavAn mahAvIrane kahA hai ki - isa chaThe adhyayana meM sthavira bhagavanto ne gyAraha upAsakapratimAe~ kahI hai| sAdhuoM kI jo upAsanA karatA hai yaha upAsaka kahA jAtA hai / usa kI pratimA-pratijJA-abhigrahavizeSa- kahI hai / ve isa prakAra-|| suu01|| pratijJAvizeSane pratimA kahevAya che. AthI pratimAnuM pratipAdana karavAvALA A 7 madhyayananu varNana 42di cha-'muyaM me tyAdi he prazasta AyuvALA jakhkha ! me sAMbhaLyuM che ke zrI bhagavAna mahAvIre kahyuM L) che ke-A chaThThA adhyayanamAM sthavira bhagavantoe agIyAra upAsakapratimAo kahI che sAdhuonI je upAsanA kare che te upAsaka kahevAya che. temanI pratimA-pratijJA-abhizavizeSa kahela che te A pramANe-(sU0 1) Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munihapiNI TIkA a. 6 upAsakapatimA 169 vAsudevA, Nasthi NirayA, Natthi NeraiyA, Nasthi sukkaDadukkaDANaM phalavittiviseso, No suciNNA kammA suciNNaphalA bhavaMti, No duccipaNA kammA ducciNNaphalA bhavaMti, aphale kallANapAvae, No paJcAyati jIvA, Natthi girayAI, Natthi siddhI, se-evaM vAdI, evaMpaNNe, evaMdiTTI, evaMchaMdarAgamaiNivihe yAvi bhvi|suu02|| chAyA-akriyAvAdI cApi bhavati, nAstikavAdI, nAstikaprajJaH, nAstikadRSTiH, nosamyagvAdI, nonityavAdI, nosatparalokavAdI, nAsti ihalokaH nAsti paralokaH, nAsti mAtA, nAsti pitA, na santi arhantaH, na santi cakravartinaH, na santi valadevAH, na santi vAsudevAH na santi nirayAH, na santi nairayikAH, nAsti mukRtaduSkRtAnAM phalavRttivizeSaH, no sucIrNAni karmANi sucIrNaphalAni bhavanti, no duzcIrNAni karmANi duzcIrNaphalAni bhavanti, aphale kalyANapAvake no pratyAyAnti jIvAH, nAsti nirayAdi nAsti siddhiH sa evaM vAdI, evaMprajJaH, evaMdRSTiH, evaMchandorAgAbhiniviSTazcApi bhavati // sU0 2 // TIkA-'akiriyAvAI'-ityAdi / akriyAM-kriyAyA abhAvaM vadituM zIlamasyetyakriyAvAdI = " utpattyananta pinAzazIlatayA pratikSaNamanavasthAyipadArthasya kriyA na sambhavatItye"-vaMvAdI, uktaJca ___ darzanapratimA kA varNana karate huve usa kI dRDhatA ke liye prathama akriyAvAdI ke svarUpa tathA usa ke phala kA kathana karate haiM:-'akiriyAvAI' ityAdi / kriyA ke abhAva kA kathana karane kA svabhAva vAlA-"uptatti ke bAda padArtha ke vinAzazIla hone ke kAraNa vaha pratikSaNa anavasthAyI--badalatA rahatA hai ataH usakI kriyA nahIM ho sakatI hai" aisA bolane vAlA akriyAvAdI kahA jAtA hai, kahA bhI hai: dazanapratimAnuM varNana karatA tenI daDhatAne mATe prathama akiyAvAdInuM svarUpa tathA tenA sanu 4thana 42 cha -'akiriyAvAI' tyA kriyAnA abhAvanuM kathana karavAnA svabhAvavALA, "utpattinI pachI padArthanA vinAzazIla hovAnA kAraNe te pratikSaNa anavasthAyI=badalyA kare che AthI tenI kriyA thaI zakatI nathI" ema belanArA akriyAvAdI kahevAya che kahyuM paNa che - - - - - - Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 170 zrI dazAzrunaskandhamatre "kSaNikAH sarvasaMskArA,-asthirANAM kutaH kriyA / / bhUtiye'pAM kriyA saiva, kArakaM saiva cocyate // 1 // " iti // athavA-akriyAM' jIvAdipadArtho nAmtI'-tyAdikAM kriyAvirahalakSaNAM vadituM zIlamasyeti akriyAvAdI=' nAsti mAtA, nAsti pita'-tyevaMvAdIyathA'vasthitaM vastvanekAntAtmakaM tamnAstikatvekAntAtmakamevAstItimarUpakA, nAstika ityarthaH / kriyAvAdaH, AstikavAdaH, samyagdarzanaM cetyekArthakAH, etadviruddho'kriyAvAdaH - jIvAjIvAdipadArthAnAM sattAyA apalApo nAstikavAdaH, idaM mithyAdarzanam / "kSaNikAH sarvasaMskArA,-asthirANAM kutaH kriyA / bhUtiryeSAM kriyA saiva, kArakaM saiva cocyate // 1 // iti // ___ arthAt- sava saMskAra uptanna hote hI naSTa ho jAte haiM isaliye ve kSaNika haiM, ataH jina padArthoM kI sattA hI nahIM unakI kriyA kaise ho sakatI hai ? kyoM ki una kI bhRti - uptatti hI kriyA hai aura vahI kAraka- kartA hai, arthAt vaha uptattirUpa kriyA kA hI kartA ho sakatA hai // 1 // athavA- 'jIva Adi padArtha nahIM hai| isa taraha volane vAlA akriyAvAdI hai / arthAt- "na mAtA hai, na pitA hai| aisA volane vAlA / 'yathAvasthita vastu anekAntAtmaka nahIM hai, kintu ekAntAtmaka hai, aisA bolane vAlA nAstika hai / kriyAvAda, AstikavAda, samyag "kSaNikAH sarvasaMskArA,-asthirANAM kutaH kriyA / bhUtiryeSAM kriyA saiva, kArakaM saiva cocyate // 1 // " ti atha-badhA skara utpanna thatAja naSTa thaI jAya che te mATe te kSaNika che. AthI je padArthanI sattAja nathI temanI kriyA kevI rIte hoI zake? kemake temanI bhUti-utpattija kriyA che ane teja kArakatrakartA che arthAta te utpatvirUpa kiyAnAja kartA thaI zake che (1) , athavA-"jIva Adi padArtha nathI" e pramANe belAvAvALA akriyAvAdI che arthAt "mAtA nathI, pitA nathI" ema bolavAvALA, "yathAvasthita vastu anekAntAtmaka nathI, parantu ekAtAtmaka che ema bolavAvALA nAstika che Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 muniharSiNI TIkA a. 6 upAsakapatimA ___ nAstikavAdI-'nAsti paralokAdi' ityAkArakamatiryasya sa nAstikastasya vAdo'syAstIti, nAstikaM badituM zIlamasyeti vA nAstikavAdI, nAstikaprajJaH nAstikabuddhiH, nAstikadRSTiH nAstikarUpAbhiprAyo yasya sa tathA-midhyAdRSTiH, nosamyagvAdI ayathArthavAdI, nonityavAdI anityavAdI, nosatparalokavAdI sat-sadbhAvayuktaH paralokaH satparalokaH, taM vaMdituM zIlamasyeti tathA, tadbhinnAnosatparalokavAdI-paralokasadbhAvaniSedhaka ityarthaH / nAstIhalokaH, nAsti paralokA-paro'smAdanyo loko nAsti na vidyate, nAsti mAtA-jananI na vidyate, nAsti pitA janako na vartate, arhanto na santi, cakravartino na darzana, ye zabda paryAyavAcaka haiM / isase viruddha akriyAvAda-jIvaajIva Adi padArthoM kA apalApa nAstikavAda aura vaha mithyAdarzana kahA jAtA hai / nAstikavAdI kA artha hotA hai ki- 'paraloka Adi nahIM hai| aisI mani hai jisakI, vaha nAstika kahA jAtA hai| usa ke vAda ko nAstikavAda kahate haiM / nAstikavAda jisako hai vaha nAstikavAdI kahalAtA hai, athavA nAstika bolane kA svabhAva hai jisakA vaha nAstikavAdI kahA jAtA hai| tathA jo nAstikaprazAmnAstika buddhi vAlA, nAstikavAdI nosamyagvAdI-yathArthavAdI nahIM hai| nonityavAdI-padArthoM ko nitya nahIM mAnane vAlA arthAt kSaNika mAnane vAlA hai, tathA nosatparalokavAdIparaloka kI sattAko nahIM mAnane vAlA hotA hai aura isa prakAra bolatA hai-" nahIM to yaha loka hai, nahIM paraloka haiM, na mAtA hai, na pitA hai, na arihanta haiM, na cakravatI, na baladeva haiM na vAsudeva, kriyAvAda, AstikavAda, samyagradarzana, e zabda paryAyavAcaka che tenAthI ulaTI akayAvAda-jIva ajIva Adi padArthonA a5lApa nAstikavAda ane mithyAdarzana kahevAya che. - nAstikavAdI no artha thAya che ke-paraloka Adi nathI evI jenI mati che te nAstika kahevAya che tenA vAdane nAstikavAda kahe che jene nAstikavAda hoya te vyaktine nAstikavAdI kahe che athavA nAstika bolAvAne jeno svabhAva che tene nAstikavAdI kahevAmAM Ave che vaLI je nAstikaprajJa=nAstika buddhivALA, nAstikavAdI nosamyakUvAdI yathAthavAdI hatA nathI. nityavAdI=padArthone nitya na mAnavAvALA arthata kSaNika mAnavAvALA hoya che ane A prakAre bole che-"nathI te A leka, nathI paraleka na mAtA cha, na pitA cha, na marihanta cha, nathI yavattI', nathI saheva, nathI pAsa Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 dazAgtaskandhamutre santi valadevAH, na santi vAsudevAH na santi, nirayAH=narakA na santi, nairayikAH = nArakajIvAH na santi sukRtaduSkRtAnAM = puNyapApAnAM phalavRttivizeSaH= phalarUpaparipAkavizeSo nAsti, sUcIrNAni= sukRtAni karmANi sucIrNaphalAni = sukRtakarmaphalAni na bhavanti = duvIrNAni = duSkRtakarmANi duvarNaphalAni duSkRtaphalAnI na bhavanti, kalyANapApake = puNyapApe aphale = phalarahite staH, jIvAH = prANinaH no pratyAyAnti = gatyantarajanma na gRhNanti, nIrayAdi= narakAdigaticatuSTayaM nAsti siddhi: =mokSalakSaNA nAsti saH nAstikaH evaMvAdI -anena prakAreNa nigadanazIlaH, evaMprajJaH = ityAkArakamatiH, evaMdRSTiH = ityAkAraka vicAravAna, evaMchandorAgAminiviSTazvApi = evam = IdRk chandaH = abhiprAyaH rAgaH = snehastatrAbhiniviSTaH = tIvrAgrahavAMzcApi bhavati jAyate / nanu pratimAdhikAre prathamA darzanamatimA varIvartti / darzanamiha sabhyaktvamataH pUrvaM samyaktvanirUpaNameva yuktaM, kintu tatsthAne pUrva kimartha mithyAtvaM na naraka haiM na nArakI, na puNya kA phala hai na pApa kA, na acche karmo kA phala hai na bure karmo kA, na puNya kA phala milatA hai na pApa kA, na koI jIva marakara janmAntara- paraloka meM uptanna hotA hai, na narakAdi cAra gati haiM, na siddhi-mokSa hai | vaha akriyAvAdI isa prakAra kA bolane vAlA, isI prakAra ko buddhivAlA, isI prakAra kI dRSTi - vicAra vAlA aura isI prakAra ke abhiprAya meM, rAgameM aura isI prakAra kI mati meM vaha haThAgrahI hotA hai / 17 yahA zaGkA hotI hai ki- pratimA ke adhikAra meM prathama darzanapratimA hai / yahAM darzana kA artha hotA hai samyaktva, ataH pahile samyaktva kA nirUpaNa karanA hI yogya thA kintu usake sthAna meM dhruva nathI, naraka nathI, nAI nathI puNyanuM phaLa ke nathI pApanuM, nathI, sArA karmanuM phaLa ke nathI khurAnuM, nathI maLatu puNyanu phaLa ke nathI maLatuM pApanuM. nathI keAI jIva marIne janmAntara-paraleAkamA utpanna thateA, nathI naraka Adi cAra gati, nathI siddhi ke nathI me" te akriyAvAdI AvA prakAre khelanArA, A prakAranI buddhivALA, A prakAranI dRSTi=vicAra vALA ane A prakAranA abhiprAyanA rAgamA ane evAja prakAranI matimA haThAgrahI heAya che, ahIM zakA thAya che ke-pratimAnA adhikAranAM prathama danapratimA che ahIM dazananA artha thAya che samyaktva, AthI pahelA samyaktvattu nirUpaNu karatuM ja Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munihaSiNI TIkA a. 6 upAsakamatimA 173 nirUpitam ? iti ceducyate-mithyAtvaM hi samyagdarzanapratipakSabhUtaM, tatmatipakSatayA prathamaM tajjJAnena samyagdarzane dRDhatA saMpadyata iti hetoH pUrva mithyAtvaM nirUpitam / yadvA sarva prANinAM pUrva mithyAtvameva bhavati, anantaraM keSAJcit samyaktvaM jAyate, iti hetozca prathamaM mithyAtvameva nirUpitam / tad AbhigrahikA'nAbhigrahikabhedAda dvividham / AbhigrahikaM hi kudarzanA''graharUpam, yathA'nAsti jIvo'nityo vA jIvaH, nAsti vA paralokaH' ityAdilakSaNam / anAbhigrahikamithyAtvaM cA'sajJinAM tathAvidhavivekavikalAnAmakriyAvAdinAM bhavyAnAmabhavyAnAmapi ca bhavati / prathama mithyAtva kA nirUpaNa kyoM kiyA hai / uttara yaha hai ki-mithyAtva samyagdarzana kA pratipakSI hai / usakA pratipakSI honese prathama usake jJAna se samyagdarzana meM dRDhatA hotI hai ataH pUrva mithyAtva kA nirUpaNa kiyA gayA hai / / athavA saba prANiyoM ko prathama mithyAtva hI hotA hai, anantara koI eka ko samyaktva uptanna hotA hai, isa kAraNa se prathama mithyAtva kA nirUpaNa kiyA hai, mithyAtva Abhigrahika aura anAbhigrahika ke bheda se do prakAra kA hai / Abhigrahika kudarzana kA AgrahasvarUpa hai / jaise " jIva nahIM hai athavA jIva anitya hai athavA paraloka nahIM hai / " ityAdirUpa / anAbhigrahika-mithyAtva asaMjJI ko, tathA heyopAdeya kA vivekarahita akriyAvAdI bhavya aura abhavyoM ko hotA hai / gya thAta paratu tane badale prathama mithyAtvanuM nirUpaNa kema karyuM che? uttara e che ke-mithyAtva samyagdarzananuM pratipakSI che tenA pratipakSI hovAthI prathama tenA jJAnathI samyagadarzanamA daDhatA thAya che A mATe pahelA mithyAtvanuM nirUpaNa karyuM che athavA sarve prANione prathama mithyAtvaja hoya che. A kAraNathI prathama mithyAtvanuM nirUpaNa karyuM che mithyAtva A cha haka ane anAjhihikanA bheda karIne be prakAranu thAya che. Abhigrahika kudarzananA AgrahasvarUpa che, jemake jIva che ja nahIM athavA jIva, anitya che, athavA paraloka che nahIM ityAdirUpa anabhigrahika mithyAtva asa jJAna tathA heya upAdeyanA vivekarahita akriyAvAdI bhavya tathA abhavyane thAya che Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 174 dazAzrutaskandhamUtre akriyAvAde bhavyA abhavyAzca janAH pravartante, kriyAvAde ca bhavyAtmAna eva pravartante, tatraiva kazcit zuklapAkSiko'pi bhavati / yatastairutkRSTArddhapudgalaparAvartasyAbhyantara eva siddhagatiH prApsyate / IdRzA api janAzcirasaMsAritayA kiyatsamayamakriyAvAde pravizaMti tadA te janAH svasiddhAntaM praNayanti-yat-AtmA vastutaH ko'pi padArthoM nAsti, paJcabhUtebhyo'tiriktA kA'pi divyazaktirnAsti jagati, ato lokasya vA paralokasya sattaiva nAstIti / te puNyapApayorihaloke paraloke vA na vizvasanti 'nAsti paralokaH' iti matiryeSAM te mAstikAH, iti nAstikazabdasya vyutpattyA'pi tathA pratIyate, arthAt-yeSAM matiH paralokaviSayA na bhavati te nAstikA ucyante / te ca akriyAvAda meM bhavya aura abhavya donoM kA samAveza hai, aura kriyAvAda meM kevala bhavya AtmA hI liye jAte haiM / una meM koI zuklapakSI bhI hote haiN| kyoM ki ve utkRSTa deza-Una pudgala-parAvartana ke bhItara hI siddhigati ko prApta kareMge, kintu aise jIva cirakAla saMsAra meM rahane se kitaneka kAla taka akriyAvAdI banakara ve apane nAstikatA kA siddhAnta banAlete haiM aura kahane lagate haiM ki-" AtmA koI padArtha nahIM hai| paJcabhUta se atirikta koI bhI divya zakti nahIM hai, ataH isa loka kI athavA paraloka kI sattA hI nahIM hai / " ityAdi / / ve " puNya pApa hai, ihaloga paraloka hai" aisI zraddhA nahIM rakhate haiM / " paraloka nahIM hai" aisI mati rakhane vAlA nAstika kahA jAtA hai / isa zabdavyuptatti se bhI Upara likhA huvA artha pratIta hotA hai| akiyAvAdamAM bhavya tathA abhavya beuno samAveza che, ane kriyAvAdamAM kevala bhavya AtmAja levAmA Ave che temAMthI keI zukalapakSa paNa hoya che kemaketeo utkRSTa deza-Unapudgala-parAvartamAna siddhigatine prApta karaze paraMtu evA jIva lAbo vakhata sa sAramAM rahevAthI keTalAka vakhata sudhI akriyAvAdI banIne teo pitAnI nAstikatAne siddhAta banAvI le che ane kahevA lAge che ke-"AtmA kaI padArtha che nahI 5 cabhUtathI atirikata (judI) keIpaNa divya zakti che nahIM tethI A lekanI athavA pablekanI sattA che nahIM" ItyAdi teo "puNya pApa che, Aloka paraloke che evI zraddhA rAkhatA nathI paraloka che nahIM evI mati rAkhavAvALA nAstika kahevAya che A zabda 75 ttithI paNa upara lakhela artha pratIta thAya che arthAt jenI mati paralekaviSayaka Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharpiNI TIkA a6 upAsakapratimA 175 mokSamapi - niSedhayanti / teSAM kRte na mAtA na pitA / te-arhataH, cakravatino, baladevAn, vAsudevAn narakaM, nairayikaM, sukRtaduSkRte, tatphalaM ca nAGgIkurvanti, yataste paJcabhUtAtiriktaH ko'pi padArthoM nAstyeveti nijamantavyaM nizcinvanti, te kartAraM bhoktAraM vA kamapi padArthaM nAbhyupagacchanti, ataH pApapuNyayoH, phalavizeSo'pi natkRte nAsti phalasteSAM tatphalapAptirapi na bhavitumahati teSAM kRte na tapo na saMyamo nApi brahmacaryAdizubhakarmaNAM kimapi phalamasti, nApi hiMsAdiduSkRtAnAM ca kimapi azubhaduSphalaM te svIkurvanti, mRtyoranantaramAtmA paraloke notpadyate, nApi narakamArabhya mokSaparyantaH ko'pi sthAnavizeSaH / arthAt jina kI mati paralokaviSayaka nahIM hai, ve nAstika kahe jAte haiM ve mokSa kA bhI niSedha karate haiM / unake lie mAtA nahIM pitA nahIM, ve arhanta, cakravartI, baladeva, vAsudeva, naraka, nArakIya jIva, sukRta, duSkRta aura una ke phala ko nahIM mAnate haiM, kyoM ki unakA mantavya hai ki- paJcabhUta se atirikta koI bhI padAtheM nahIM hai / ve kartA bhoktA koI bhI padArtha ko svIkAra nahIM karate haiM, ataH unake lie pApa aura puNya kA phala kucha nahIM hai / aura na una ke mata se puNya pApa ke phala kI prApti hI ho sakatI hai| unake sidvAnta meM na tapa hai na saMyama hai| brahmacarya Adi zubha karmoM kA kucha bhI phala nahIM hai / aura hiMsA Adi bure karmoM kA koI bhI azubha phala nahIM mAnate haiM / mRtyu ke bAda AtmA paraloka meM janma nahIM letA hai / naraka se lekara mokSaparyanta koI bhI gati nahIM hai| nathI hotI tene nAstika kahevAya che. teo mokSane paNa niSedha kare che temane mATe bhAtA cha nA pitA cha nahi. to manta, yavatI, sava, pAsuna, na24, nArakIya jIva, sukRta, dukRta tathA tenA phaLane mAnatA nathI, kemake te temanuM mantavya che ke-5 cabhUtathI atirikata (juda) kaI paNa padArtha nathI teo kartA zekatA ke paNa padArthane svIkAra karatA nathI. tethI temanA mATe pApa athavA puNyanuM phala che nahi temaja temanA matathI puNya ke pApanA phaLanI prApti paNa thaI zakatI nathI. temanA siddhAntamA tapa che nahi, saMyama che nahi, brahmacarya Adi zubha karmonu kAI phala che nahi ane hiMsA adi kharAba karmonuM kaIpaNa azubha phala paNa mAnatA nathI mRtyu pachI AtmA paTelekamA janma nathI letA narakathI laIne mokSa paryanta ke paNa gati che nahi Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 zrI dazAzrutaskandhasUtre iha nAstikavAde nijamatiM sthirIkRsya te pUrvapratipAditasvasiddhAnte magnAstiSThanti, ta eva pUrNakadAgrahiNo nigadyante / / / mU0 2 // mithyAdRSTiH kathamAnavapaJcake pravartate ? iti varNayati-'se bhavai' ityaadi| mUlam-se bhavai mahicche, mahAraMbhe mahApariggahe, ahammie, ahammANue, ahammasevI, ahammiTe, ahammakkhAI, ahammarAgI, ahammapaloI,ahammajIvI, ahammapalajjaNe, ahammasIlasamudAyAre ahammeNaM ceva vittiM kappemANe viharai // sU0 3 // chAyA-sa bhavati maheccha', mahArambhaH, mahAparigrahaH, adhArmikaH, adhaunugaH, adharmasevI, adharmiSThaH adharmAkhyAyI, adharmarAgI,adharmapralokI, adharmajIvI, adharmaprarajjanaH, adharmazIlasamudAcAro'dharmaMga caitra vRttiM kalpayan viharati // mU03 / / TIkA-'se bhavai'-ityAdi / saH-pUrvoktalakSaNo nAstikA, maheccha:mahatI-rAjyavibhavaparivArAdikA sarganizAyinI icchA antaHkaraNapravRttiryasya sa maheccha: vizAlalAlasaH / mahArambhaH-mahAna icchAparimANenA'kRtamaryAdayA vRhat ArambhaH paJcendriyApamadanalakSaNo yasya sa mahArambhaH / mahAparigrahaH parimANAtirekeNa dhanadhAnyadvipadacatuppadavAstukSetrAdiparigrahavAn, nivRttibhAvarahita i. ___ isa nAstikavAda meM apanI buddhi ko sthira rakhakara pUrvokta apane siddhAntameM magna rahate haiN| ve hI pUrNa kadAgrahI kahe jAte hai / suu02|| mithyAvaSTi pAca Asrava meM kaise pravRtti karate haiM ? usakA varNana karate haiM-'se bhavaI' ityAdi / pUrva meM jisakA varNana kiyA gayA hai aisA nAstika maheccha:rAjya vibhava parivAra Adi kI bar3I icchA vAlA hotA hai / mahArambhaHicchAparimANa kI maryAdArahita paJcendriya Adi jIvoM kA upamadana karane vAlA mhaarsbhii| mahAparigrahaH-dhana dhAnya dvipada catuSpada vAstu A nAstiSpAdamAM pitAnI buddhine sthira rAkhIne pUrvokata pitAnA siddhAntamAM magna rahe che te eja pUrNa kadAgrahI kahevAya che (sU 2) miAdaSTa pAca asavamA kevI rIte pravRtti kare che? tenuM varNana kare che : 'se bhavaH' ityAdi pUrvamA renu pANuna 42cAmA mAthyu cha mevA nAsti maheccha:-zaya vilava parivAra mAhinu ghI 42chA vA khaya cha mhaarmbhH-427|5rimaannunii maryAhArAta . yathendriya mAhi vAnai maI42vAvA mahAlI mahAparigraha:- dhana dhAnya Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 6 nAstikavAdivarNanam 177 tyarthaH / ata eva adhArmikaH-dharma-zrunacAritralakSaNaM caratIti dhaarmikstdvipriito'dhaarmikH| adharmAnugaH-dharma-zrutacAritralakSaNamanugacchatIti dharmAnugastadvirodhI tathA, sAvadyamArgAnugAmItyarthaH / adharmasevI-kalatrAdinimittapaTkAyopamardakaH / amiSThaH-atizayito dharmo'syAstIti-dharmiSThaH dhArmikapavarastadviparIta:-pApiSTha ityarthaH, ghAtakakarmakAritvAd adharmabahula iti yAvat / adharmAkhyAyI-adharma AkhyAtuM zIlaM yasya so'dharmAkhyAyI adharmaparUpakaH / adharmarAgIna dharmo'dharmastatra raGktuM zIlaM yasya so'dharmarAgI-sAvadyakarmAnurAgazIlaH / adharmapralokI na dharmo'dharma:=pApaM, taM prakarSaNa lokituM draSTuM zIla yasya so'dharmapralokI kalatrAdyarthasAvadhapradarzI / adharmajIvI-adharmeNa-pApena jIvituM prANAn-dhartuM zIlaM yasyA'sAvadharmajIvI adharmeNa prANadhArI / adharmapraraJjana:-adharma:=pApaM tatra prakarpaNa rajyate iti adharmapraraJjanaH, adharmazIlasamudAcAraH adharmazIlA sAvadyazIla: samudAcAraH yatkiJcanAnuSThAnaM yasyA'sau tathA, etAdRzaH san adharmeNa caiva% kevalamadharmaNaiva vRtti jIvikAM kalpayan kurvan viharati=vicarati / / mU0 3 / / ghara aura kSetra Adi kA mahAparigrahI / adhArmikaH-zrutacAritrarUpa dharma se viparIta calane vAlA, adharmAnugaH-sAvadya mArga para calane vaalaa| adharmasevI -- putra, kalatrAdiko ke lie SaTkAyakA upamardana karane vAlA / adharmiSThaH-- mahA adharmI / adharmAkhyAyI - adharma kI prarUpaNA karane vAlA / adharmarAgI-adharma meM hI anurAga rakhane vAlA / adharmapralokI-adharma ko dekhane vAlA / adharmajIvI-adharma se jIne vAlA / adharmapraraJjana:-adharma se khuza hone vaalaa| -adharmazIla0-adharma svabhAva vAlA / aura vaha kevala adharma se hI jIvikA sampAdana karatA huA vicaratA hai // sU0 3 // dvipa vyatuSpa vAstu-32 tathA kSetra mAhinA mA pariyaDI adhArmika:-zruta yAritra thA viparIta yAsavAvA adharmAnugaH- sAvadha bhAge yAsAvA adharmasevIputra satra mAhinA bhATe SaTzAyanu upabhaIna 42vAvA adharmiSThaH bha6 // abhI adha. khyiAyI-mabhanI 5355 // 42vAvA! adharmarAgI-Apa bhArata anurAsa (bhIti) rAmapA adharmapralokI-mamanavAvA adharmajIvI- samaya 44vANA adharmapraraJjana:-ayathA a5 yAvA adharmazIla0-adharma svabhAvakA bhane te mAtra adharmathI ja jIvikA sampAdana karatA vicare che ( 3) Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 178 dagAzrutamkandhamatre atha nAstikasvarUpaM varNyate-'haNa' ityAdi / mUlam-haNa, chinda, bhiMda, vikattae, lohiyapANI, caMDo, ruddo, khuddo, asamikkhiyakArI, sAhasio, ukaMcaNe, vaMcaNe, mAI, niyaDI, kUDamAI, sAisaMpaogavahule, dussole, dupparicaye, ducarie, duraNuNae, ducae, duppaDiyANaMde nissIle, nibbae, nigguNe, nimmere, nippaccakkhANaposahovavAse, asAha // suu04|| - chAyA-jahi, chindhi, bhindhi, vikartakaH, loditapANiH, caNDaH, rudrA, kSudaH, asamIkSitakArI, sAhasikaH, utkaJcanaH, vaJcanaH, mAyI, nikRtiH, kUTamAyI, sAtisaMparogabahulaH, duHzIlaH, duSparicayaH, duHzcayaH, duranunayaH durcataH, duSpatyAnandaH, nizzIlaH, nivrataH, nirguNaH, nimadiH, nippratyAkhyAnapopadhopavAsa: asAdhuH // sa0 4 // TIkA-'haNa'-ityAdi / jahi-hindhi, chindhi haidhikuka, bhindhi-vidAraya, jIvAniti zepaH, ityevamAdizan svayamapi virtakaH-vizeSeNa hiMsakA, lohitapANiH-lohitau rudhirArugau pANI-karI yasya sa tathA rudhiraliptahastaH, caNDa: krodhanirmAtacittaH, rudraH = raudraH pANibhayotpAdaka iti yAvat, kSudraH% prAgipIDakatvAt adhamaH khala DAta yAvat, apabhIkSitakArI-asamIkSitum avicAritaM kartuM zIlamasyetyasamIkSitakArI="prANivahiMyAkarmaNA mama kIdRzI dazA aba nAstikavAdI kA svarUpa kahate hai 'haNa' ityAdi / " haNa-jIvoM ko mAro, chiMdra-chedana karo, aura niMda-bhedana karo / " isa taraha kA Adeza karatA hai / tathA vikattae-svayaM jIvoM ko kATane vAlA hai / lohiya pANI-uma ke hAtha rudhira se lipta rahate haiM / caMDA - pracaNDa krodhI / ruddA-prANiyoM ko bhaya upajAne vAlA / khuddo - jIvoM ko pIDA uptanna karane vAlA / amamikkhiyakArI-binA vicAre karane vAlA arthAt- 'prANivadha aura hiMsA-dvArA karma karane - ve nAstivAhInu 25054 cha-'haNa' tyAha - haNa% vona mA china-chana / bhane bhiMta= mehana / mAvI darAta mAheza (mA) 42 cha tathA vikattae-pote yAne pavAvA thAya cha lohiyapAgA-nAtha vADIthI bharAyedA 2 che caMDo-praya hodhI rudo- prANiyAne bhaya BongaivA khuTTo -7vAne pI1 64-1 42vAvA asamikkhi yakArI- vicAra vinA kAma karavAvALA arthAt "prANavadha ane hiMsA dvArA karmo karavAthI mArI Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 6 nAstikavAdivarNanam 179 bhaviSyatI"-tyavicAryakArI, sAhasikaH-sahasA=avimarzAtmakena valena vartata iti sAhasikaH = bhAvinamanarthamavicArya pravartamAno'kAryakArItyarthaH, utkaJcanaH = zUlAdhAropaNArthamutkaNThAvAn, utkocagrAhI vA 'lAca' iti bhASAyAm, vaJcanaH= vaJcakaH pratArakaH 'Thaga' iti bhApAyAm, mAyI mAyAvI kapaTadhArIti yAvat, nikRtiH nikRSTAparapratAraNAdikA kRtiH-AcaraNaM yasyAsau tathA, pUrvakRtamAyApracchAdanArthamaparamAyAkArItyarthaH / kUTamAyI nAnAvidhakriyayA paravaJcanaparaH, paravazvanAthaM tulAprasthAdenyUnAdhikakaraNazIla ityarthaH / sAtisaMpayogabahula:-atiatizayastena sahitaM sAti = atizayitaM dravyaM tasya saMpayogaH =saMmizraNaM tena vahula: paravaJcanArthamatizayitadravyeNAlpamUlyadravyasaMyogakArI, duHzIlaH =duSTaprakatika, duSparicayaH kutsitaparicayaH cirakAlamupakRto'pi kSaNena kRtaghnatAkArIse merI kaisI dazA hogI' aisA vicAra na kara kArya karane vAlA / sAhasio-vicAra kiye binA bala se pravRtti karane vAlA arthAt bhAvI artha kA vicArarahita pravRtti karane bAlA - akAryakArI / ukkaMcaNakisI ko zUlI- phAsI para caDhAne ke liye utkaNThita, athavA ghUsa lene vAlA / vaMcaNa-vaJcanA karane vAlA Thaga / mAI-mAyA-kapaTa karane vAlA / niyaDI - prathama koI mAyA kA AcchAdana karane ke liye dUsarI mAyA karane vAlA / krUDa mAI-aneka prakAra kI kriyAse dUsaroM ko Thagane vAlA arthAt dUlaroM ko Thagane ke liye tulA (tarAjU) Adi se kama dene, adhika lene Adi kA svabhAva vAlA / sAisaMpaogarahule-dUsaroM ko Thagane ke liye ma~hagA dravya ke sAtha saste dravya kA sayoga karane vAlA / dussIle-kharAba svabhAva vaalaa| dupparicaeThevI 4aa thaze' senA kyiAra na 42tA Aya 42vAvANA sAhasio-viyA24A vAra jorathI pravRtti karavAvALA arthAt bhAvI arthanA vicArarahita pravRtti karavAvALA-akArya 42vAvANA upakaMcaNa= ni zalI-sI 52 yAvA mATe 688ta. mathavA sAya- sevA vaMcaNa yanA 42vA -4 mAI- mAyA-458 42vAvANA niyaDI-prathama zayadI bhAyA (3100) ne mAchAhana. 42vA (chupA44) bhATe mA0 bhAyA 42vAvA kUumAIne 52nI ThiyAthI bhItane vAlA arthAt mAnane ThagavA mATe tulA (trAjavAM) AdithI ochu devA, vadhAre levAnA svabhAvavALA sAisaMpaogabahule-mAne vA mATe bhAdhA dravya (thI) sAthe sastA (Sai) dRzyane mejavI vApA dussIle-pazapa svabhAvAmA dupparicae- samayasudhI Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 180 dazAzrutaskandhamatre tyarthaH / duzcaryaH-dura-duSTA caryA AcaraNaM yamya sa duzcaritavAnityarthaH, duranunayA duHkhena vazIkaraNIyaH, duvrataH kutsitavataH duSTapratijJa iti yAvat, duppatyAnandaH bahubhirapi santApakAraNairanutpadyamAnasantopaH, duHkhenAnandyata iti dupratyAnandaH pratyupakAreNa hetunA'haGkAramAto duHkhena pratyAnandyate, yadi vA satyupakAre pratyupakArabhIru vAnandyate pratyuta pratyupakAre dopameyotpAdayati / nizzIla:-zIlAd niSkrAnto nizzIlaH = brahmacarya pariNAma rahinaH, nitA niyamarahitaH sthUlapANAtipAtAdiviratirahita iti yAvat, nirguNaH-guNebhyo darzanacAritrarUpebhyaH pAntyAdilakSaNebhyo vA niSkrAno nirguNaH, nirmaTha:maryAdAyA-dharmaniyamavyavasthAyA niSkrAntaH uktalakSaNamaryAdArahita ityarthaH, nipratyAkhyAnapopadhopavAsaH-pratyAkhyAnaM pariharaNoyavastuparityAgaH, popadhopavAsaH aSTamIcaturdazyAdiparvasu zAstravihitAnazanAdivrataM tadrahitaH, asAdhuH samyagdarzanabahuta samaya taka upakAra kiyA ho to bhI thoDI dera meM kRtaghnatA karane vAlA / duccarie-duSTa AcaraNa karane vAlA / duraNuNae-duHkha se kAbU meM Ane vAlA / duvbae-duSTa pratijJA vAlA / dupyaDiyANaMde-dUsaroM ke duHkha meM Ananda mAnane vAlA / athavA upakArI kA upakAra na mAnakara ulaTa usakA doSa nikAlane vAlA arthAt kisIne upakAra kiyA to bhI "pIchA upakAra karanA paDegA" isa bhaya se upakAra meM doSoM kI paraMparA uptanna karane vAlA / nimsIle-brahmacarya kI maryAdArahita / Nicae - niyamarahita arthAt sthUla - prANAtipAta Adi kI viratirahita / NigguNe-darzana cAritra Adi guNoM se rahita, athavA kSAnti Adi guNoM se rahita / Nimmere - dharma niyama kI maryAdA se rahita / NippacakravANa-aSTamI caturdazI Adi parva meM zAstravihita S542 4 saya 7tA paY pAramA pRtanatA 42vAvAducarie-duSTa 2mAya295 42vAva duraNuNae-mathI bhUbhA mApavAvAducae- duSTa pratijJAvANA duppaDiyANaMde-mAtA hu sabhA mAna mAnavAvAsa mathavA rInA 52 na mAnatA ulaTA tenA doSa kADhavAvALA arthAt keIe upakAra karyo hoya te paNa "sAme upakAra kare paDaze evA bhayathI upakAramAM deSanI para parA utpanna karavAvALA nirasole-prajhayaya nI bhA 2ti Nitrae-vrataniyama 2ti NigguNezana yAtri mA guNethI 2Dita, mathavA zAnti mAhi guNagAthA rAhata Nimmere- dharma niyamanI bharyA thI 2hita gippacakkhANa' bhaTabhI caturdazI mAhi mAM zasaviDita paya Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 6 nAstikavAdivarNanam 181 jJAnacAritrairmokSaM sAdhayatIti sAdhustadviparIto'sAdhuH pApamayakAryakAritvAt, astIti zeSaH // mU0 4 // punaH sa kIdRzo bhavatIti nAstikavAdinaM varNayati-'savvAo' ityAdi / mUlam-savvAo pANAivAyAo appaDivirao jAvajIvAe, jAva savvAo, pariggAo, evaM sa0vAo kohAo, savvAo mANAo, savvAo mAyAo, savvAo lomAo, pejAo, dosAo, kalahAo, abbhakkhANAo, pisuNNa-paraparivAyAo, arairai-mAyAmosAo, micchAdaMlaNasajjAo appaDivirao jA. vajIvAe // sU0 5 // __chAyA--sarvasmAt prANAtipAtAdaprativirato yAvajjIbam, yAvat sarvasmAt parigrahAt, eva sarvasmAt krodhAt, sarvasmAd mAnAta, sarvasyA mAyAyAH, sarvasmAt lobhAta, premNa, dveSAt, kalahAt, abhyAkhyAnAt, paizunya-parivAdataH, aratirati-mAyAmRSAtaH, mithyAdarzanazalyAdapativirato yAvajjIvam // sU0 5 // ttiikaa-syaao'-ityaadi| (1) sarvasmAt-niHzeSAt prANAtipAtAt mANAtipAta: pANivadhaH sa dvividhaH-sthUla-sUkSmajIva viSayabhedAt, tatra sthUlA pacakhANa pauSadha upavAsa Adi vrata rahita / asAhU-samyagdarzana jJAna cAritra se mokSa ko jo sAdhatA hai vaha sAdhu kahA jAtA hai, usase viparIta amAdhu kahA jAtA hai, arthAt sarvapApamayI pravRtti karane vAlA hotA hai // sU0 4 // phira nAstikavAdI kA varNana karate haiM-'sabAo' ityAdi / nAstikavAdI kisI prakAra ke prANAtigata se nivRtti nahIM karatA hai / (1) prANAtipAta-prANiyoM kA vadha / vadha do prakAra kA hai, mAya poSadha upavAsa 1 rAta asAhU- sabhya' zanazAna yAtriyI bhAkSane je sAdhe che te sAdhu kahevAya che, tenAthI viparIta (ulaTA) asAdhu kahevAya che arthAt sarva pApamayI pravRtti karavAvALA hoya che (sU 4) zaza nAstivAhIna vana 42 cha.- samAo tyA nAstisalt 15 pradhAna prAyatipAtathA niti42tA nathI (1) praannaatipaatprANIonA vadha, vadhu be prakAranA cha skUla ane sUma, evA bheda che. sthala-dvIndri Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 dazAzrutaskandhamatre dvIndriyAdayo jIvAH mUkSmAzcaikendriyAH pRthivyAdayaH, ye cApi bAdarAH, na tu mukSmanAmakarmodayavartinaH sarvalokavyApinasteSAM vadhAsambhavAt , svata AyuH kSayeNaiva tepAM maraNAta, tatra sAdhanAM dvividhAdapi prANAtipAtAnivRttividheyA, tatra sthUlaprANAtipAto dvividhaH saMkalpajA''rambhajabhedAt, tatra-saMkalpana:-'imaM hanmI' -ti manovicAgjAtaH, ArambhajaH-karpaNAdijAtaH, tasmAt paDjIvanikAyaDiMsAtaH yAvajjIva-jIvanaparyantam aprativirataH-na prativiranA na nivRtto nAstikastatraiva / sarvadA nisto bhavatIti shepH| yAvat-yAvacchandena mRpAvAdA'dattA''dAnamaithunAni saGgRhyante, tatra (2) mRpAvAdaH-sato'palApo'satazca prarUpaNaM, sa ca sarvadravyaguNaparyAyavipaye bhavati, ttH| sthUla aura sUkSma bheda le / sthUla hIndriya se lekara paJcendriya taka, aura eka indriya vAle pRthvI Adi sUkSma kahe jAte haiN| sUkSmanAmakarmodaya vAle jo ki sarvaloka meM vyApta haiM, unakA yahA~ grahaNa nahIM kiyA jAtA, kyoM ki unakA vadha asambhara hai, unakA maraNa svataH AyuSya kA kSaya hone se hotA hai| sAdhuo kI pUrvokta prakAra ke sthUla aura sUkSma ina donoM prakAra ke prANAtipAta se nivRtti hotI hai / sthUla prANAtipAta do prakAra kA hai / (1) saMkalpaja aura (2) Arambhaja / saMkalpaja "maiM isako mArUM" aisA mana meM vicAra karanA / - Arambhaja-karpaNa-kheta kheDane Adise hone vAlA / vaha nAstikavAdI isa SaDjIvanikAya kI hiMsA se jIvana paryanta kabhI nivRtta nahIM hotA hai / yahA 'yAvat' zabda se mRSAvAda adattAdAna aura maithuna bhI samajhanA caahiye| yathI laIne pacendriya sudhInA ane eka IndriyavALA pRthvI Adi sUkama kahevAya che sUphama eTale sUkamanAmakarmodaya vALA ke je sarvamAM vyApta che te artha ahIM grahaNa karela nathI, kemake temane vadha kare asa bhava che temanuM maNa pitAnI meLe AyuSyane kSaya thatA thAya che. sAdhuone pakata prakAranA sthala tathA sUkama e be - prakAranA prANAtipAtathI nivRtti thAya che la prANAtipAta be prakAranA che (1). saMkalpaja bhane (2) Arambhaja / saMkalpaja- tene // 3' manamA viyA2 . 42vo Arambhaja-karSaNa= Neta meDayu sAhithI thavAvA. te nAstivAhI bhI phjIvanikAyanI hiMsAthI jIvanaparyata kadI nivRtta thatuM nathI ahI rAvatuM zabdathI mRpAvAda, adattAdAna, tathA maithuna 5e sabha7 se naye Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ murpiNI TIkA a. 6 nAstikavAdivarNanam 183 (3) adattA''dAnam - adattasya = devagurvAdyananujJAtasyA''dAnaM = grahaNam, yadvastu grahItuM dhArayituM vA zakyate tadvastumAtraviSayakamAdAnaM bhavati, na tu tadanyatriSayakam, taduktam " mhaNaM saMte ! jIvANaM adiSNAdANaM kiriyA kajjai ? goyamA ! gaNadhAra Nijjesu davesu" (bhaga0 1 za0, 6 u0, ) tataH / (4) maithuna - strIpuMsayoH karma, maithunAdhyavasAyeo'pi citralepyakASThAdikarmagatarUpeSu rUpasahagateSu stryAdiSu viSayeSu bhavati, na tu sakalavastuviSaye / uktaJzca'kahiNaM te! jIvANaM mehuNeNaM kiriyA kajjai ?, goyamA ! rUve vA svasahagaesu vA davvesu ( bhaga0 1 za0, 6 u0 ) iti tasmAt sarvasmAt / 66 (5) sarvasmAt parigrahAt - parigrahaNaM parigrahaH svasvAmibhAvena mUrchA, (2) mRSAvAda - satya vastu kA apalApa karanA aura asatya kA nirUpaNa karanA / vaha sarva dravya guNa paryAya ke viSaya meM hotA hai / (3) adattAdAna - deva guru Adi kI vinA AjJA ke grahaNa karanA / jo vastu sAdhu ke grahaNa karane aura dhAraNa karane ke yogya hai usa vastumAna kA yahA~ AdAna -grahaNa samajhanA cAhiye, uma se anya kA nahIM | yahI vAta bhagavAnne " kamhiNaM bhante " ityAdi se bhagavatIsUtra zataka 1 udeza 6 meM kahI hai / (4) maithuna - citra, lepya, kASThakarma, Adi ke rUpa aura rUpa ke sAtha strI Adi ke viSaya meM hotA hai, sakala vastu meM nahIM hotA / yahI bAta "kahiNaM bhante ! jIvANa" ityAdi pATha se bhagavatI sUtra za0 1 u0 6 meM hai / (2) mRSAvAda - satyavastuno apasAtha vo ane asatyanuM niiyAya 12 te drazya guNu paryAyanA viSayamA thAya che vastu (3) adattAdAna-deva guru sAhinI mAjJAvinA aMdha graha dhuM sAdhuene grahaNa kanvA ane dhAraNa karavA yogya hoya te vastuma tranuM ahI AdAnagrhnn samala hovu leDo tenAthI mI vastunu nahi yA vAna lagavAne 'kamhi NaM bhaMte' ityAhithI bhagavatIsUtra zata 1 uddeza 1 bhAMDI che. (4) maithuna - citra segya Tharma mahinA upabhA tathA upanI sAthai zrI AdinA viSayamAM thAya che. khadhI vastumA thatuM nathI A vAta 45 RhiNaM bhaMte jIvANaM " tyAhi pAbhA bhagavatIsUtra zata 1 uddeza 1 bhA hai. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 dazAzrutaskandhasUtre sa ca prANinAmadhikalobhAt samastavastuvipaye prAdurbhavati, sa ca ( parigrahaH ) vAhyAbhyantarabhedAd dvividhaH, tatra vAdyaH saMyamasAdhanIbhUtatratrapAtrAdyatiriktadhanadhAnyAdibhedAd bahuvidhaH Abhyantarazca - mithyAtvA'viratikapAyapramAdAdibhedAdanekadhA / sa ca parigraho vAstaviko'narthakArakaH tathA coktam ' " dvepasyA''yatanaM dhRterapacayaH kSAnteH pratIpo vidhi kSepasya muhammadasya bhavanaM dhyAnamya kaSTo ripuH / duHkhasya pramatraH sukhasya nidhanaM pApasya vAso nijaH, prAjJasyApi parigraho graha va klezAya nAzAya ca // 1 // | " iti / , (5) parigraha - mUrchA - mamatva - bhAva se vastu kA grahaNa karanA, vaha prANiyoM ko adhika lobha se hotA hai / bAhya aura Abhyantara ke bheda se do prakAra kA parigraha hotA hai / bAgha - saMyama ke sAdhana vastra aura pAtra Adi se atirikta dhana aura dhAnya Adi ke bheda se bahuta prakAra kA hai / Abhyantara - mithyAtva avirati kaSAya Adi ke bheda se aneka prakAra kA hai / vaha parigraha vAstavika anarthakAraka hai / kahA bhI hai" dvepasyA''yatanaM ghRterapacayaH kSAnteH pratIpo vidhivyakSepasya suhRnmadasya bhavanaM dhyAnasya kaSTo ripuH / du:gvasya prabhavaH sukhasya nidhanaM pApasya vAso nijaH prAjJasyApi parigraho graha iva klezAya nAzAya ca // 1 // " iti / parigraha dveSa kA sthAna hai / dhairya kA nAza karane vAlA hai / La (4) parigraha - bhUrchA - mamatva - bhAvathI vastu ravI te prANIkhAne vadhAre aAbhathI thAya che bAhya ane AbhyantaranA bhedathI be prakAranA parigraha thAya che mA-sayamanA sAdhana vastra ane pAtra AdithI atirikata dhana tathA dhAnya AdithI mahu prakAranA iM Abhyantara-mithyAtva atirati kaSAya AdinA bhedathI aneka prakAranA che. te parigraha vAstavi anartha che, chu yAgu che. " dveSasyA''yatanaM dhRterapacayaH kSAnteH pratIpo vidhikSepasya suhRnmadasya bhavanaM dhyAnasya kaSTo ripuH / duHkhasya prabhavaH sukhasya nidhanaM pApasya vAso nijaH prAjJasyApi parigrahI graha iva klezAya nAzAya ca 99 11211 Sta. parigraha dveSanuM sthAna che dhairyanA nAza karavAvALuM che kSAntine thatru che. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ani harSiNI TIkA a. 6 nAstikavAdivarNanam 185 - tasmAt (parigrahAt) / evam anena prakAreNa sarvasmAt (6) krodhAt krodhaH akSamApariNAmaH krodhamohanIyodayajanyaH kRtyAkRtyavivekonmUlakaH svaparayorapAyaheturantarbahiHkampanalakSyo jIvapariNAmavizeSastasmAt / (7) mAnaH abhimAno'haGkAra iti yAvat, sa ca jAtikulAdisamutpannaH sakalAnarthamUlam / uktaJca "ahaGkAragraho yAvad, hRdayavyomni vidyate / tAvat sukhasamAdhInAM, naiva lezo'pi vartate" // 1 // . zAnti kA zatru hai / vyAkSepa kA mitra hai, arthAt dharmakArya meM antarAya karane vAlA hai / ahaGkAra kA ghara hai / dhyAna kA bhayaMkara zatru hai / duHkha kA utpAdaka hai / sukha kA vinAzaka hai / pApa ke rahane kA nija sthAna hai / vihAna ko bhI vaha parigraha krUra graha ke samAna kleza aura nAzadazA ko pahu~cAtA hai // 1 // ., aise parigraha se, tathA krodha se __(6) krodha-akSamArUpa pariNAma ko krodha kahate haiM, krodha mohanIya ke udaya se uptanna hone vAlA, kRtya aura akRtya ke viveka ko bhulAne vAlA svapara ko gannApa pahuMcAne vAlA, bhItara aura bAhara kampana uptanna karane vAlA jIvapariNAma-vizeSa hI krodha kahA jAtA hai, isa krodha se| (7) mAna-abhimAna, ahaMkAra / yaha jAti aura kula Adi se uptanna hotA hai, evaM sarva anartha kA mUla hai / kahA bhI haikhyAkSepane mitra che, arthAta dharmakAryamA antarAya karavAvALe che. aha kAnuM ghara che. dhyAnane bhayakara zatru che dukhano utpAdaka che sukhane vinAzaka che pApane rahevAnu nijasthAna che vidvAnane paNa A parigraha krUragrahanI peThe kaleza tathA nAzayaane 5mA cha (1) evA parigrahathI tathA krodhathI (6) krodha-pakSamA35 pariNAma hoSa cha hai|dhmaa nAyanA yathI satpanna thavAvALA, kRta tathA akRtanA vivekathI rahita karavAvALA svaparane santApa pahoMcADanAra, ataramAM ane bahAra kampana utpanna karavAvALA jIvapariNAma-vizeSane ja krodha kahevAya che A kaMdhathI () mAna-abhimAna, mAI 12, meti bhane 58 mAhithI utpanna thAya che te sarva anarthanuM mULa che kahyuM paNa che: Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhamatra tasmAt mAnAta, sarvasyAH (8) mAyAyA:-mAyA-zaThatA parapaJcanamityarthaH, tasyAH, sarvasmAt (9) lobhAt-lobhanaM lomA gRnutA (lolupatA) tasmAt, (10) premNaH gRhadArAdisnehAt, (11) dvepAs-dveSaNaM dveSo'prItirUpajIvapariNAmastasmAt, (12) kalahAt bAcikabhaNDanAt vAgyuddhAditiyAvat, (13) abhyAkhyAnAt asaddopAropaNAt, (14) paizunya-(15) paraparivAdAbhyAm paizunyaM karNAntikAdau parokSe vidyamAnamyAvidyamAnasya vA doSodghATanam, paraparivAdaH prabhUtajanasamakSaM paradopaprakAzanam, tAbhyAm, (16) aratirati-(17) mAyAmRSAta:-mithyAtvamohanIyodayAddharme'nabhiruciraratistatmahitA ratiH mohanI " ahaGkAragraho yAvada, hRdayavyomni vidyate / tAvatsukhasamAdhInAM, naiva lezo'pi vartate // 1 // " iti / / hRdyarUpI AkAza meM jaba taka ahaGkArarUpI graha rahatA hai taba taka AtmA kI sukha aura samAdhikA leza bhI nahIM hotA // 1 // usa mAna se (8) mAyA-dUsaroM kI ThaganerUpa kapaTa / (9) lobha - lolupatA / (10) prema-gRha dArA Adi kA sneha / (11) dveSa-aprItirUpa jIvapariNAma / (12) kalaha-vacanayuddha / (13) abhyAkhyAna-asad doSa kA Aropa / (14) paizunya-cugalI krnaa| (15) paraparivAda-aneka manuSyoM ke pAsa dumaroM ke doSoM kA udghATana karanA / (16) aratirati- / mithyAtvamohanIya ke udaya se dharma meM ruci na rahanA usako arati kahate haiM, mohanIya ke udaya se viSayoM meM prema usa ko rati kahate haiM, arati ke sAtha rati ko aratirati kahate haiN| (17) mAyAmRSA "ahaGkAragraho yAvad hRdayavyomni vidyate / tAvatsukhasamAdhInAM, naitra lego'pi vartate // 1 // " ti / hRdayarUpI AkAzamAM jyAMsudhI aha kArarUpI graha rahe che tyAM sudhI AtmAne suma bhane smaadhin| ma zamAtra pae] pAsa thA nathI (1) te bhAnathI (8) mAyA wlonne 435 458 (8) lobha-solupatA, (10) prema- 2 // mAhinA sne (11) dveSa-maprIti35 01pariNAma (12) kalaha-kyanayuddha (13) abhyAkhyAna-masa dopanI mAro5 (14) paizunya=yADI 42vI (15) paraparivAda=pane manuSyonI pAne bhItanA hoparnu dhATana 2j (16) aratirati-mithyAtpamoDanAyanA yathA dharmamA rUcI na rahe tene arati kahe che, mehanIyanA udayathI viSamA prema te rati kahe kAya cha matinI sAthai tina matizata 4 cha (17) mAyAmRSA-paTane bhAyA Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 6 nAstikavAdivarNanam 187 yodayAd viSayeSvanurAgaH, mAyAmRSA-mAyA kapaTa, tayA saha mRSA-mRSAvAdaH tRtIyakaSAyadvitIyAzrayasaMyogarUpastAbhyAt, (28) mithyAdarzana zalyAta-mithyAdarzanaM kudeva-kuguru-kudharmeSu sudevatvAdibuddhiH, tadeva vividhavyathAjanakatayA zalyamiva zalyaM mithyAdarzanazalyaM tasmAt yAvajjIvam apativirataH anivRttastatraivA''saka iti yAvat nAstiko bhavatIti zeSaH // sU0 5 // uktameva vizadayati-'sancAo' ityAdi / mlam-savvAo kasAya-daMtakaTTa-hANa--madaNa--vilevaNa-sahapharisa-rasa-rUva-gaMdha-mallA'laMkArAo appaDivirao jAvajIvAe savvAo sagaDa-rahajANa-jugga-gilli-thilli-sIyA-saMdamANiya-sayaNA-''saNa-jANa--vAhaNa-bhoyaNa-pavitthara-vihio appaDivirao jAvajIvAe // sU0 6 // chAyA-sarvebhyaH kaSAya-dantakASTha-snAna-madana-vilepana-zabda-sparza-rasarUpa-gandha-mAlyA-'lakArebhyo'prativirato yAvajjIvam, sarvasmAt zakaTa-ratha-yAnayugya-gilli-thilli-zivikA-syandamAnikA-zayanA-''sana-pAna-vAhana-bhojana pravistara-vidhito'tivirato yAvajjIvam // mU0 6 // TIkA-'sabAo'-ityAdi / sarvebhyaH=niHzeSebhyaH kaSAyetyAdi-kaSAyaH gairikavarNoM vastravizeSaH, dantakASThaM dantadhAvanIbhUtA tarulaghuzAkhA snAna-sacittAdimalena gAtramalazodhanam, mardanaM tailAdinA'Ggasya zobhAdyarthamanulepanam, zabdaH= kapaTa ko mAyA kahate haiM, usake sAtha mRSAvAda / tRtIya kapAya aura dvitIya Azrama kA saMyogarUpa / (18) mithyAdarzanazalya-mithyAdarzanakudeva, kuguru., kudharma Adi meM sudeva, suzuru, sudharma kI buddhi mithyA darzana hai, vahI aneka prakAra ke duHkha uptanna karane vAlA hone se zalya (zarIra meM lage hue tIra kI TUTI huI noka) ke samAna hai| ina saba pApoM se nAstikavAdI yAvajjIva nivRtti nahIM karatA hai ||suu0 5 / / che tenI sAthe mRSAvAda tRtIya kaSAya ane dvitIya AzravanA sAgarUpa (18) mithyAdarzanazalya= mithyAzana-va, zu3, budhabhAbhi suheva, suzuru, sudhamanI addhi te mithyAdarzana che te aneka prakAranA du kha utpanna karavAvALuM hovAthI rAva (zarIramAM lAgelI tIranI tUTI gayelI aNI) nA jevuM che. A badhA pApathI nAstikavAdI yAjajIvana nivRtti karI zakto nathI (sa 5) Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.88 . dazAzrutaskandhamatre anukUlavacanaM sparza:= zItoSNAdiH, rasaH = madhurAdiH, rUpaM nIlapItAdikam, gandhaH kastUrikAdhAmodaH, mAlyaM = jAtIprabhRtikusumaracitamAlA, alaGkAraH = keyUrAdibhUSaNam - ebhyo yAvajIvamaprativirataH, sarvasmAt zakaTetyAdi-zakaTasthau prasiddhau yAnaM= jala -- sthala--nabhogamanasAdhanaM naukAvAyuyAnaprabhRtilakSaNam , yugyam-puruSadvayokSiptayAnam , gilliH puruSamkandhairuhyamAnA dolikA, thilliA vesarAdivAhyayAnam 'khaccaragADI' iti bhASAyAm, zivikA prasiddhA 'pAlakhI' 'nAstikavAdI phira kisa vastu se nivRtti nahIM karatA hai ? so kahate haiM- savvAo kasAya0 ' ityAdi / vaha nAstikavAdI saba prakAra ke kaSAya Adi se nivRtti kara nahIM sakatA / arthAt kapAya-pAMca varga ke raMge hue vastra Adi se tathA dantadhAvanakaSTha sacitta jalase snAna karanA, zarIra para taila kA mAliza karanA, zarIrazobhA ke lie candana Adi kA lepa karanA, anukUla vacana, zIta uSNa Adi sparza, madhura Adi rasa, nIla Adi rUpa, kasturI Adi kI sugandhi, juhI Adi puSpoM kI mAlA, keyUrabhujabandha Adi bhUSaNa, ina se jAvajIva nivRtti nahIM karatA hai| tathA sarva zakaTa Adi se virati nahIM karatA hai / arthAt zakaTa-gADI, ratha, yAna, jala sthala AkAza Adi meM calane vAle naukA havAI jahAja Adi, yugya-do puruSoM dvArA uThAyA jAne vAlA vAhana / gilli-puruSoM ke kandhe se uThA ye jAne vAlA vAhana-DolA paalkhii| thillI-khaccaragADI, zivikA-pAlakhI, syandamAnikA-jisa meM kevala eka hI puruSa - nAstikavAdI pharI kaI kaI vastuthI nivRtti pAmI zakatuM nathI? te kahe che - 'savyAo kasAya0' tyAha te nAstikavAdI tamAma prakAranA kaSAya AdithI nivRtti pAmI zakato nathI ! arthAt kaSAya- pAca jAtanA 2gathI jagAelA vastra AdithI, tathA datadhAvanakASTha, sacittajaLathI snAna karavu zarIranI zobhA mATe candrana Adine lepa kara, anukUlavaNI, zIta-uNa Adi sparza, madhura Adi rasa, nIla Adi rUpa, kasturI AdinI sugandhi, juI Adi puSponI mALA keyU-bhujabandha Adi bhUSaNa enAthI ja jAvajIva nivRtti pAmatA nathI tathA sarva zakaTa AdithI virati letA nathI arthAta zakaTa=gADI, , yAna-jala, sthala, AkAza AdimAM cAlavAvALA naukA, havAIjahAja Adi, yugya meM purussaadhaa| 6pADavAbhA mAvatA pAna, gilli- purAnI mAMdhI 843bAmA bhApatA pAIna, 31el, pApI, thilli bhaya2 // zipikA = pApI Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 muniharSiNI TIkA a. 6 nAstikavAdivarNanam iti bhASAyAm , syandamAnikA puruSapramANAvakAzadAyidIrtho dvihastapramANa caturasravedikopazobhitagolla dezaprasiddhaH jamyAnavizeSaH, zayanAni-palyaGkAdIni AsanAni pIThaphalakAdIni, yAnaM sAmAnyato gamanasAdhanam , bAhanaM gajAzcAdirUpam , bhojanam azanAdikama, pravistaraH kalazasthAlyAdhupakaraNasamUhaH, tepAM vidhita: karaNAt yAvajjIvam aprativirato bhavati // 0 6 // uktaviSayaH punarapi varNyate-'asamikkhiyakArI' ityAdi mUlam-asamikkhiyakArI savvAo Asa hatthi-go-mahisagavelaya dAsa-dAsI-kammakara-poruslAo appaDivirao jaavjiivaae| savvAo kayavikkayamAsaddhamAsarUvagasaMbavahArAo appaDivirao jAvajIvAe / savAo hiraNNa-suvaNNa-dhaNa dhanamaNi mottiya-saMkha silappavAlAo appaDivirao jAvajIvAe / sa vAo kUDatulakUDamANAo appaDivirao jAvajIvAe / savvAo AraMbha samAraMbhAo appaDivirao jAvajIvAe / savvAo payaNapayAvaNAo appaDivirao jAvajIvAe / savvAo karaNakarAvaNAo avpaDivirao jAvajIvAe / sapbAo kuTTaNa piTTa NAoM, tajjaNatAlaNAo, vaha-baMdha parikilesAo appaDivirao ke baiThane kA sthAna ho / do hAtha ke nApa kI jisa meM caurasa vedI ho aisA goladezaprasiddha pAlakhIvizeSa / zayana-palaGga Adi, AsanapITha phalaka Adi, tathA yAna-sAmAnyarUpa se choTA gADI Adi, vAhanahAthI ghoDA Adi, bhojana - azana Adi, pravistara - kalaza thAlI loTA Adi upakaraNa, ina ke bhogopabhogase jAyajIva nivRtta nahIM hotA hai / sU0 6 // syandamAnikAmA 41 puruSana mesavAnI yA hAya che me DAyanA bhAyanI mA yorasa vahI hAyasavAlahezaprasiddha pANIvizeSa zayana= pala mAhi Asana pA 11 mAha tathA yAna= sAmAnya35thI nAnI 31 mAha vAhana pAthI ghoDA mA bhojana= sazana mAha pravistara= 42 thANI soTA sA 65karaNa tenA bhegapabhegathI jAvajIva=jIvanaparyanta nivRtta thatA nathI ( 6) - Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - dazAzrutaskandhasUtre jAvajIvAe / jeyAvaNNe tahappagArA sAvajjA abohiyA kammA. kajjanti parappANapariyAvaNakaDA kajjati tatovi ya appaDivirao jAvajIvAe // sU0 7 // ' chAyA-asamIkSitakArI, sarvebhyo'zva-hamti-go-mahipa-gavelaka-dAsadAsI-karmakara-pauruSebhyo'pativirato yAvajjIvam / sarvasmAt kraya-vikraya-mApArddha-mASarUpakasaMvyavahArAdaprativarito yAvajjIvam / sarvebhyo hiraNya-suvarNadhanadhAnya-maNi-mauktika-zaGkha-zilAprapAlebhyo'prativirato yAvajjIvam / sarvAbhyAM kUTatulA-krUTamAnAbhyAmapativirato yAvajjIvam / sarvAbhyAmArambha-samArambhAbhyAmaprativirato yAvajjIvam / sarvAbhyAM pacana-pAcanAbhyAmapativirato yAvajjIvam / sarvAbhyAM karaNa-kAraNAbhyAmaprativirato yAvajjIvam / sarvAbhyAM kuTTanapiTTanAbhyAM, tarjana-tADanA-yAM, vadha-bandha-pariklezebhyazcAprativirato yAdajjIvam / yAni cAnyAni tathAprakArANi sAvadhAni abodhikAni karmANi kriyante, paraprANaparitApanakarANi ca kriyante, tato'pyaprativirato yAvajjIvam // 50 7 // TIkA-'asamikkhiyakArI' -ityAdi / asamIkSitakArI-bhAvinamanartha sAvadyakauzubhapariNAmAdyAtmakamavicArya kAryakArI sarvebhyaH-azvatyAdi-azva-istigo--mahipAH--prasiddhAH, gavelakA meSaH, dAsA kiGkaraH paricAraka iti yAvat , dAsI-kiGkarI (sevikA) karmakaraH kAryakArakaH, poruSam padAtisamUhaH, etebhyo yAvajjIvamapativirataH anivRtto bhavati / sarvasmAt krayavikrayetyAdi-- punaH ukta viSaya kI vivecanA karate haiM-'asamikkhiyakArI' ityAdi / vaha nAstikavAdI asamIkSitakArI-'maiM sAvadha karma karatA hU~ usa se azubha pariNAma hotA hai aura azubha pariNAma se baMdhe huve kamoM kA bhaviSya meM kaisA kaDavA phala bhoganA paDegA' isa bAta ko nahIM vicAra kara kArya karane vAlA yaha ghoDA, hAthI, gAya, mahiSa, meSa, Adi, aura dAsa dAsI padAtikA samudAya, ina saba se nivRtta nahIM * za ta viSayanI viyanA 42 hai-'asamikkhiyakArI' tyAha nAsti:pATI, 'asamIkSitakArI sApa 4 43 chu tenAthI zubha pariNAma thAya che ane azubha pariNAmathI badhAelAM karmonuM bhaviSyamAM kevuM kaDavuM phaLa bhegavavuM paDaze" e vAtane vicAra na karatAM kArya karavAvALe te, gheDA, hAthI, gAya, sa, bakarA Adi tathA dAsa dAsI padAtinA samudAya e badhAthI nivRtta thatA nathI. Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TI kA a. 6 nAstikavAdivarNanam / krayA svadravyadAne na paravastusvAyattIkaraNam , vikrayaH paradravyagrahaNena nijavastuparAyattIkaraNam , mASaH paJcabhirgujAbhiH parimito mAnavizeSastasyA?-samAMzaH, mASaH=guJjApaJcakamitamAnavizeSaH, tAbhyAM parimitaM yadrUpakaM rajatamudrA tad mASAmASarUpakam--eteSAM saMvyavahArAtpravRttirUpAt yAvajjIvam aprativirato bhavati / sarvebhyo hiraNyetvAdi-hiraNya rUpyaM, suvarNa kanakaM, dhanaM gaNima-dharimameya -- pAricchedyabhedAcaturvidham , dhAnyaM -brIhi--kodrava--mugda--mApa--tila--godhUmazAliyavAdikam , maNiH--pRthvIkAyaH--indranIla--ratna-caiDya-padmarAga--candrakAnta-- hotA hai / tathA apanA dravya dekara dUsaroM kI vastu kA grahaNa karanA kraya kahA jAtA hai / dUsaroM kA dravya lekara apanI cIja dUsaroM ke havAle karanA vikraya kahA jAtA hai| krayakA artha kharIda karanA hotA hai / vikraya kA artha vecanA hotA hai / pAca guJjA se tole hue nApa ko mApa kahate haiM, usa ke Adhe vibhAga- samAMza ko mASA kahate haiM / ina rajata mudrArUpa kAryoM se yAvajjIva nivRtta nahIM hotA hai / tathA hiraNya-cAdI, sonA, dhana, dhana-gaNima, dharima, meyaM, paricchedya ke bheda se cAra prakAra kA hotA hai / (1) gaNima-jo vastu ginatI se dI jAya - nAriyala, supArI Adi / (2) dharima-jo tarAjU se tola kara dI jAya-zAli Adi / (3) meya-jo mApa kara dI jAya dUdha, ghI, tela Adi, tathA vastrAdika / (4) paricchedya--kasoTI AdI se parIkSA kara dI jAya - maNi muktAdi / dhAnya-cAvala, kodarA muMga, uDada, tila, gehU~, zAli aura tathA pitAnu dravya ApIne bIjAnI vastunuM grahaNa karavuM ke jene "kaya" kahevAya che bIjAnu dravya laIne pitAnI cIja bIjAne havAle karavI tene vikaya kahevAya che kayA artha thAya che kharIda karavu vikrayano artha thAya che vecavu pAca gu jAthI taLelA. mApane mASa kahevAya che tene aradhe vibhAga-samAzaka-bhASAdha kahevAya che evA rajata mudrArUpa kAryothI jIvanaparyanta nivRtta thato nathI tathA hiraNa-cAdI-sonu dhana. dhana=gaNima dharima meya ane paricchedya evA bhedathI cAra prakAranu thAya che. (1) gaNima=je vastu gaNatarIthI apAya che te jemake-nAriela, sopArI Adi- (2) dharima-je trAjavAthI teLIne apAya che te jemake-zAli Adi. (3) meya-je mApIne apAya che te jemake-dUdha ghI tela Adi, tathA vastrAdika (4) paridha-kasoTI AdithI parIkSA karIne apAya che te jemake-maNi mukatA Adi. dhAnya cokhA, kodarA, maga, Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 dazAzrutaskandhasUtre / mecaka-sphaTikAdiH, mauktika-muktAphalaM, zamaH, zilApravAlaM-zilArUpaM pravAlaMvidrumam , etebhyo yAvajjIvam aprativirato bhavati / sarvAbhyAM kUTatulA-kUTamAnAbhyAM--kUTatulA paravaJcanArtha svAbhISTAnukUlaM kapaTena vastutolanam , kUTamAnaM-chalena nyUnAdhikatayA vastuparimANakaraNaM tAbhyAM yAvajjIvam aprativirataH / sarvAbhyAm Arambha-samArambhAbhyAm-Arambho-hiMsAdisAvadhavyApAraH, samArambhaH parapIDAjanakocATanAdivyApAraH, sa ca kAyikavAcika-mAnasika-bhedAttrividhaH, tatra-1 kAyikaH samArambho yathA'mighAtAya java Adi / maNi-pRthvIkAya se uptanna hone vAle indranIla ratna, vaiDUrya, padmarAga, candrakAnta, mecaka-kRSNavarNaratna, sphaTika Adi / tathA muktAphala, zaMkha, zilApravAla-viziSTa raMga vAle mUMge / ina saba se jIvanaparyanta nivRta nahIM hotA hai / tathA saba prakAra ke kUTa tola aura kUTa mApa se nivRta nahIM hotA hai / kUTatulA-dUsaroM ko Thagane ke liye apane anukUla kapaTa se vastu ko nyUnAdhika tolanA / ___ kUTamAna-kapaTa se vastukA nyUnAdhika mApa karanA / ina se vaha jIvana paryanta nivRtta nahIM hotA hai / tathA Arambha aura samArambha se nivRtti nahIM karatA hai| hiMsA Adi sAvadha vyApAra ko Arambha kahate haiN| dUsaroM ko pIDA uptanna karanerUpa uccATana Adi vyApAra ko samArambha kahate haiN| vaha kAyika, vAcika aura mAnasika bheda se tIna prakAra kA hai / (1) kAyika samArambha-mArane ke liye lAThI aDada, tala, ghauM, zAli ane java Adi maNi pRthvIkAyathI utpanna thavAvALA 3-5.danIya 28na, vaiDU, parAga, yannta , meya= gay 2tna, 21Ti4 mAhi tathA muktAphala, za kha, zilApravAla =viziSTa ragavAlA mUgA A badhAMthI jIvanaparyanta nivRtta thato nathI tathA sarva prakAranA kUTatola (peTAtala ) ne kUTamApathI nivRtta thatuM nathI kUTatulA-bIjAne ThagavAmATe pitAne anukUla thAya tevI rIte kapaTathI vastune ochI vadhatI taLavI - kUTamAna-kapaTathI vadhunuM vadhAre ochu mApa karavuM tenAthI te jIvana paryaMta nivRtta thato nathI tathA Araba ane samAra thI nivRtta thatuM nathI hiMsA Adi sAvadya vyApArane Ara ja kahe che bIjAne pIDA utpanna karavArUpa uccATana Adi vyApArane rAmArambha che te kAyika, vAcika, ane mAnasika evA bhedathI traNa prakAranA che. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 6 nAstikavAdivarNanam yaSTimuSTayAdikaraNam, 2 vAcikA paramANAtipAtAyathai kSudravidyAdiprayogasaMkalpasUcakaH zabdaH, 3 mAnasikaH parapIDAyai mantrAdismaraNaM, tAbhyAM yAvajjIvamaprativirato bhavati / sarvAbhyAM pacana-pAcanAbhyAM-pacanaM-pAka AhArAdiniSpAdanam , pAcanam anyenAhArAdisampAdanaM, tAbhyAM yAvajjIvam aprativirataH, sarvAbhyAM karaNakAraNAbhyAM yAvajjIvam aprtivirtH| sarvAbhyAM kuTTana--piTTanAbhyAM-kuTTanaM-muzalAdinA hananaM, piTTanaM-mudgarAdinA'bhihananaM, tAbhyAm , tarjana--tADanAbhyAmtarjana=ziro'gulyAdisphoraNato 'jJAsyasi re jAlma !' ityAdi bhaNanaM bhatsanaM vA, tADanaM-capeTAdidAnaM, tAbhyAm , vadhavandhapariklezebhyaH vadho-ghAta:, vandho-nigaDAdau bandhanaM, pariklezaH kSudhAdinA paritApanaM, tebhyaH yAvajjIvam aptivirtH| yAni ca anirdiSTanAmAni tathAprakArANi-tathA-vidhAni sAvadhAni= muTThI Adi kA vyApAra / (2) vAcika samArambha-prANAtipAta Adi ke liye kSudravidyAdi prayoga kA saMkalpasUcaka zabda / (3) mAnasika samArambhadUsaroM ko pIDA pahu~cAne ke liye mantra Adi kA smaraNa / unase vaha jAvajIva nivRtta nahIM hotA hai| tathA AhAra Adi kA pacana pAcana, saba prakAra ke sAvadha karma kA karanA, karAnA / piTTana-mudgara Adi se piittnaa| kuTTana-muzala Adi se kuuttnaa| tarjanamastaka athavA aGgulI Adi ko hilAkara-" are mUrkha ! tujhe patA lagegA" aise tiraskAra se bolanA / tAr3ana-capeTAdi se tArana krnaa| vadha-khaDga Adi se ghAta karanA / bandhana - veDI Adi meM jakaDanA / parikleza--bhUkha pyAsa Adi se duHkha denA / ina saba se vaha jIvana (1) 14 sabhA2ma bhAra! bhATe sADI, muhI mAhinA vyApAra. (2) pAya samAra bha- prANutipAta Adine mATe kSudravidyA AdinA praganA saMkalpasUcaka zabda(3) mAnasika samAra bha-bIjAne pIDA pahocADavA mATe maMtra AdinuM smaraNa enAthI te jIvanaparyanta nivRtta thatuM nathI tathA AhAra AdinAM pacana pAcana, sarva prakAranA sAvadyakarma karavA karAvavAM piTTana=mudugara AdithI pITavuM, kuTTanamuzala AdithI kuTavu, tarjana=mastaka athavA AgaLa Adine halAvIne "are mUrkha! tane khabara paze ema tiraskArathI bolavuM. tADana=seTake lapaDAka AdithI tADana karavuM, badhakhaDaga Atho ghAta ka. bandhana=beDI AdimAM jakaDavuM, parikaleza=bhUkha tarasa AdithI duHkha devuM. A badhAthI te jIvanaparyata nivRtta thatuM nathI. tathA evA prakA - -- --- - - - - - -- - -- Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . . . . dazAzrutaskandhamatre sapApAni ayodhikAni--avidyamAnA bodhirjanmAntare jainadharmaprAptiryeSAM yatra vA tAni tathA bodhirahitAni karmANi-kAryANi kriyante, paramANaparitApanakarANipareSAm anyeSAM prANAnAM mANinAM paritApanaM vyathA, tatkarANi-tadvidhAyakAni ca karmANi kriyante vidhIyante tataH tebhyaH pUrvakteibhyo yAvajjIyam aprativirataH anivRttastatraida yAvajjIvamAsakto bhavati // sU0 7 // punarapi sa kIdRzImanyAmapyadhArmika kriyAM karoti ? ityatrAha - 'se nahAnAmae' ityAdi / mUlam-se jahAnAmae-kei purise kalama-masUra-tila-muggabhAsa- niphAva kulattha-AlisiMdaga-javajavA, evamAiehiM ayatte kure micchAdaMDaM pauMjai / evameva tahappagAre purisajAe tittira vaga lAvaga-kavoya-kavijala-miya-mahisa-varAha-gAha-goha kummasarIsivAiehi ayatte kUre micchAdaMDaM pauMjai // suu08|| ____ chAyA-tad yathAnAmakaH kazcana puruSaH kalama-mamara-tila-mugda-mASaniSpAva-kulatthA-''lisiMdaka-yavayavAH, evamAdiSvayatnaH krUro mithyAdaNDaM prayunati / evameva tathAprakAraH puruSajAtastittira-vartaka-lAvaka-kapota-kapiJjala-mRgamahiSa varAha-grAha-godhA-kUrma-sarIsRpAdiSvayatnaH krUro mithyAdaNDaM prayunakti // 8 // ____TIkA-'se jahA naame'-ityaadi|td ! yathAnAmako devadattAdikiJcinnAmA kazcana-anirdiSTasaMjJaH puruSaH-pumAn 'kalame' tyAdi-kalama:-zAlivizeSaH,uktazca "kalamaH kila vikhyAto, jAyate sa bRhadvane / kAzmIradeza evokto, mahAtaNDulagarbhakaH // 1 // " iti -paryanta nivRtta nahIM hotA hai / tathA isa prakAra ke aura bhI sAvadha karma jo ayodhijanaka haiM una saba se jAvajIca nivRtti nahIM karatA hai ||suu07|| phira vaha kisa prakAra kI adhArmika kriyA karatA hai ? vaha dRSTAnta dvArA kahate haiM-' se jahAnAmae' ityAdi / kalama eka prakAra kI zAli haiN| kahA bhI hai:ranA bIjA paNa sAvadyakama ke je abAdhijanaka che te badhAthI jIvanaparyanta nivRtta pAmatA nathI (sU 7.). pharI te kevA prakAranI adhArmika kriyA kare che? te duSTAtadvArA kahe chese jahAnAmae' patyAI / kalama eka prakAranI zAli che kahyuM paNa che. Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - muniharSiNI TIkA a. 6 nAstikavAdivarNanam 295 mamro = mAlavAdidezaprasiddho dhAnyavizeSaH, tilamugdabhASAprasiddhAH, niSpAvaballakaH 'vAlola' iti bhASAyAm' kulatthaH prasiddhaH, Alisidaka:capalaH 'cavalA' iti bhASAyAm / yavayavA-dhAnyavizeSaH 'javAra' iti khyAtaH evamAdiSu-etatmabhRtiSu, atra saptamyarthe tRtIyA, evamukteSu ayatnAtadrakSAyatnarahitaH krUro nirdayaH san mithyAdaNDaM-niraparAdheSu mithyaivAropya daNDaH hiMsanam mithyAdaNDastaM-hiMsAM prayunakti-karoti / . evameva anenaiva prakAreNa-tathAvidhaH puruSajAtaH nAstikavAdI puruSaH, tittira: pakSivizeSaH vartakaH='ghaTera' iti khyAtaH, lAvakaH / prasiddhaH, kapota:'kabUtara' iti khyAtaH kapiJjala: pakSivizeSaH, 'kuraja' iti khyAtaH, mRga-mahiSA~ prasiddhau varAhaH zUkaraH, grAhaH makaro jalajantuvizeSaH, godhA-prasiddhA 'goI' iti bhASAyAm, kUrmaH kacchapaH, sarIsRpA-sarpaH, ete Adayo yeSAM teSu-eta___ "kalamaH kila vikhyAto, jAyate sa bRhadvane / kAzmIradeza evokto, mahAtaNDulagarbhakaH // 1 // " iti / yaha kalama baDe vana meM hotA hai / jisa ke garbha meM vaDe 2 taNDula rahate haiM aura kAzmIra deza meM hI hotA hai // 1 // jaise koi puruSa kalama, sasUra jo ki mAlava Adi deza meM uptanna hotA hai| tila, mUMga, uDada, nispAva--vAlola, kulattha, AlisiMdaka-cavalA, javajava-javAra Adi dhAnya ko ayatnazIla ho karatA se upamardana karatA huvA mithyAdaNDakA prayoga karatA hai / isI prakAra nAstikavAdI tittira, baTera, lAvaka, kabutara, kuraja, mRga, mahiSa, zukara, makara, goha, kacchapa (kachuA) sarpa, ityAdi niraparAdha prANiyoM "kalamaH kilavikhyAto, jAyate sa vRhadvane -kAzmIradeza evokto, mahAtaNDulagarbhakaH // 1 // pati - A kalama moTA vanamAM thAya che jenA garbhamA meTA moTA taMDula rahe che ane kAzmIra dezamAM ja thAya che (1) jema keI puruSa kalama, masura ke je mAlava Adi dezamAM utpanna thAya che. tala maga aDada nipAva-vAleLa, kula, Alirtidaka-coLA, javajava javAra Adi dhAnya ne ayatnazIla thaIne pharatAthI upamardana karete miyAda ane pravega kare che evI rIte nAstikavAdI tetara baTera lAvaka kabutara kuraja mRga pADe zakara makara goha (gha) kachapa (kAcabA), sarpa, ityAdi niraparAdhI prANionI ayatnazIla thaIne Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 dazAzrutaskandhasUtre sprabhRtiSu prANiSu ayatnaH = yatnarahitaH krUraH = niSkaruNaH san mithyAdaNDaM prayunakti = dadAti / 'eSAM badhe na doSo'stIti' - buddhyA hinastIti bhAvaH // mra0 8 // punarnAstikakriyA varNyate - 'jAvi ya' ityAdi / - jAvi ya se bAhiriyA parisA bhavai, taM jahAmUlam - dAseti vA peseti vA mitaeti vA bhAileti vA kammakareti vA bhogapuriseti vA, tesiMpi ya NaM aNNayaragaMsi ahAlayaMsi avarAhaMsi sayameva garuyaM daMDaM vatteti taM jahA // sU0 9 // chAyA - yA'pi ca tasya vAhyA pariSadbhavati, tadyathA - dAsa iti vA preSya iti vA bhRtaka iti vA bhAgika iti vA karmakara iti vA bhogapuruSa iti vA teSAmapyantarasmin yathAlaghuke'parAdhe svayametra guruka daNDaM - vartayati, tadyathA / / mU0 9 // aar - "jA" ityAdi / tasya nAstikasya yA'pi yA kAcit bAhyA pariSat = janasamudAyo bhavati = sampadyate tadyathA- dAsaH - kiGkaraH iti=ayam vA= athavA preSyaH = meSaNIyo dUta iti yAvat, vA athavA bhRtakaH - bhRtibhuk - vetanopajIvI iti= ayaM vA, bhAgikaH = bhAgavAn aMzagrAhIti vA karmakaraH = gRhAdikAryakaraNazIlaH iti vA, bhogapuruSaH-- bhogapradhAnaH puruSo bhogapuruSaH zAkapArthivAditvAnmadhyamapadalopaH anyopArjitAnAmarthAnAM bhogakArI tadupArjitadravyopakI ayatnazIla hokara krUratA se arthAt " ina ke vadha meM koI pApa nahIM hai " isa buddhi se hiMsA karatA hai | sU0 8 // phira bhI nAstikavAdI kI kriyA kA varNana karate haiM-- 'jAvi ya se vAhiriyA' ityAdi / usa nAstika kI jo bAhya pariSad jaise- dAsa- kiMkara, preSyadUta, bhRtaka - vetana se kAma karane vAlA, bhAgika - bhAga lene vAlA, karmakara - ghara kA kArya karane vAlA bhogapuruSa - anya usake - upArjita krUratAthI arthAt 'tenA vadhamA kaiAi pApa nathI' evI buddhithI tenI hiMsA kare che. (s 8) vaNI pAya nAstivAhInI DiyAnu vArzana 43 che - ' jAviya se bAhiriyA' atyAdi te nAstimnI ne NAhya pariSad nevI- hAsa- 442, preSya-ita, sRtam - vetana eTale pagAra lai kAma karavAvALA, bhAgika-bhAga levAvALA kama kara-gharanuM kAma karavAvALA bhAgapuruSa - anya-enuM-upArjita dhananA upabhega karavAvALA, teoe kAi Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 6 nAstikavAdivarNanam jIvItyarthaH / teSAM pUrvoktAnAM dAsAdibhogapuruSaparyantAnAmapi anyatarasmin kasmiMzcidapi yathAlaghuke sarvathA svalpe kapardikAdyapaharaNarUpe uccaiHzabdoccAraNAdirUpe vA aparAdhe-apakAre sati svayameva Atmanaiva na tu niyantrapekSAM karoti gurukaM--gurumeva gurukaM mahAntaM pANAtipAtAdikArakaM daNDaM zAsanaM vartayati-prayojayati tadaNDavartanaM ythaa-|| mU0 9 // gurukaM daNDasvarUpaM darzayati--'ima' ityAdi / mUlam-imaM daMDeha, imaM muMDeha, imaM tajeha, imaM tAleha, imaM aMduyabaMdhaNaM kareha, imaM niyalabaMdhaNaM kareha, imaM haDibaMdhaNaM kareha, imaM cAragabaMdhaNaM kareha, imaM niyalajuyalasaMkoDiyamoDiyaM kareha, imaM hatthachinnayaM kareha, imaM pAyachinnayaM kareha, imaM kaNNachinnayaM kareha, imaM nakachinnayaM kareha, imaM uchinnayaM kareha, imaM sIsa chinnayaM kareha, imaM veyachinnayaM kareha, imaM hiyauppADiyaM kareha, imaM nayaNa-vasaNa dasaNa vadaNa jibbhuppADiyaM kareha, imaM olaMbiyaM kareha, imaM ghaMsiyaM, imaM gholiyaM, imaM sUlAiyaM, imaM sUlAbhinnaM, imaM khAravattiyaM kareha, imaM dabbhavattiyaM kareha, imaM sIhapucchiyaM kareha, imaM vasahapucchiyaM kareha, imaM davaggidaDayaM kareha, imaM kAkaNImaMsakhAviyaM kareha, imaM bhattapANaniruddhayaM kareha, imaM jAvajIvabaMdhaNaM kareha, imaM annatareNaM asubheNaM kumAreNaM mAreha // sU0 10 // chAyA-imaM daNDayata, imaM muNDayata, imaM tarjayata, imaM tADayata, imamandukavandhanaM kuruta, imaM nigaDavandhanaM kuruta, imaM haDivandhanaM kuruta, imaM cAdhanakA upabhoga karane vAlA, unake kisI prakAra ke mAtra koDI kI cororUpa athavA jora se yolanerUpa choTe bhI aparAdha ke hojAne para vaha kisI dUsare kI apekSA nahIM rakhatA huA apane-Apa hI unako yaDA bhArI daNDa detA hai, jaise ki-|| suu0.9|| paNa prakAranI mAtra keDInI cerIrUpa athavA jorathI bolavArUpa nAne paNa aparAdha karyo hoya te te bIjA keInI apekSA na rAkhatA pite ja temane bahubhAre daDa bhApa cha bha-(sU06) - Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 zrI dazAzrutaskandhamUtre rakabandhanaM kuruta, imaM nigaDayugalasaGkucitamoTitaM kuruta, imaM hastacchinnakaM kuruta, imaM pAdacchinnakaM kuruta, imaM karNacchinnakaM kuruta, imaM nAsikAnchina kuruta, imamoSThacchinnakaM kuruta, imaM zIrSacchinnakaM kuruta, imaM mukhacchimakaM kuruta, imaM vedacchinnakaM kuruta, imaM hRdayotpATitaM kuruta, evaM nayana-vRpaNa-dazana-vadanajibotpATitaM kuruta, imamavalamvitaM kuruta, imaM gharpitam imaM gholitam , umaM zUlAcitam , imaM zUlAbhinnam , imaM kSAravartitaM kuruta imaM darbhavartitaM kuruta, imaM siMhapucchitaM kuruta, imaM vRSabhapucchitaM kuruta, imaM dAvAgnidagdhakaM kuruna, imaM kAkiNImAMsakhAditaM kuruta, imaM bhaktapAnaniruddhakaM kuruta, imaM yAvajjIvabandhanaM kuruta, imamanyatareNAzubhena kumAreNa mArayata // sU. 10 // ' TIkA-'ima'-mityAdi / bho ! imaMdAsAdikam daNDayata-daNDarUpeNa hiraNyAdikaM gRhNata, kazAdinA praharata vA, imam-patam madAjJAlopinam muNDa; yata ziraHstha kezAn kartayata. imaM tarjayata agulyAdinA bharsayata, imaM tADaM: yata-capeTAdinA tADitaM kuruta. imam aparAdhinaM andukabandhanam-anyate-vadhyate'nenetyandukaH 'hatthakaDI' ti bhASAyAM tena vandhanaM-niyantraNaM yasya tathAbhUtaM kuruta, imaM nigaDavandhanaM nigaDhena veDItiprasiddhena bandhanaM yasya tAdRzaM kuruta, haDivandhanaM boTakavandhanaM 'khoDA' iti bhASAyAm kuruta, cArakavandhanaM paDe daNDa kA svarUpa varNana karate haiM-'ima' ityAdi / nAstikavAdI apane AjJAkArI puruSoM ko kahatA hai ki. . he puruSI ! ina aparAdhI dAsa Adi para daNDa (jurmAnA) karI, athavA kazA-cAvuka Adi se inako mAro / merI AjJA kA ullaGghana karane vAle inakA zira muMDA DAlo / tajjeha-ina kA aMgulI Adi se tarjana karo / tAleha-ina ko capeTe lagAo / aMduyavaMdhaNaMina ko hAthakaDiyoM se jakaDa do| niyalabaMdhaNaM- ina ko veDiyoM meM DAla do / haDibaMdhaNaM-ina ko khoDe meM de do / cAragabaMdhaNaM--ina ko jela , mAre 3nA sva35nu parthana 42 cha-'imaM tyAhi . . . . " nAstikavAdI pitAnA AjJAkArI puruSone kahe che ke-he puruSe ! A aparAdhI dAsa Adine daDa (junA) kare athavA kazA cAbuka AdithI tene mAre mArI mAjJAnu Ga - 4AvaNamAnu bhAthu bhuDI nAmI tajje- tane mAjI - hithA tana-mAvA, ti224 tAleha- tena se An aMdayapaMdhaNaM tene Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 6 nAstikavAdivarNanam cArakaM kArAgRha tatra vandhanaM yasya tathAbhUtaM kuruta, isa nigaDayugala-saGkucitamoTitaM-nigaDasya yugalaM-yugmaM tena pUrva saGkucitaH pazcAnmoTitaH kuTilIkatAstathAvidhaM kuruta, imaM hastachinnakaM-haste kare chimnaH kArtito hastacchinnaH, sa eva hastacchinnakastam kuruta, atra chinnazabdasya paranipAtaH prAkRtatvAt , evamagre'pi vodhyam / evam anena prakAreNa pAdacchinnakaM karNachinnakaM, nAsikAchinnakam , oSThacchinnakaM. zIrpacchimnaka, mukhacchinnakaM, vedacchinna-chimnacihnaka, hRdayotpATita-vidIrNahRdayam kuruta, evam anena prakAreNa utpATitanayanavRSaNadazanavadanajiham , avalambitam-kUpavRkSAdau rajjvAdinA lambitam , gharSita kaThinabhUmyAdau kASThAdivad gharSitAGgam , gholita-dadhibhANDavat manthitam , zUlAcita-zUlikopari samAropitam, zUlAbhinnam, kSAravartitaM-zastreNa cchityA lavaNAdIbhiH kSArapadAthaiH vartitaM = sahitam, darbhavartitaM-darbheSu = tIkSNAgrakuzeSu meM DAla do / NiyalajuyalasaMkoDiyamoDiyaM-ina ko donoM paira bAMdha kara zarIra ko pIchalI ora moDa do / isI prakAra hatthachinnayaM--ina ke hAtha kATa DAlo, paira kATa DAlo, kAna kATa DAlo, nAMka kATa DAlo, oSTa kATa DAlo, mastaka kaTA DAlo, mukha kATa DAlo, puraSacihna kATa dAlo, hRdaya ko cIra DAlo, tathA isI prakAra ina kA netra, vRSaNaaNDakoSa, dAta, zarIra aura jihvA ko khIMca ddaalo| gale meM rassI, bAMdha kara kue~ tathA vRkSa para lttkaado| ghaMsiyaM-lakaDI kI taraha kaThina bhUmi meM inake zarIra ko ghasITo / gholiyaM-dahI kI taraha inakA mandhana kara DAlo / mUlAiyaM-zUlI para caDA do| mUlAbhinnaM -- inakA zarIra trizUla se bheda DAlo / khAravattiyaM--zAstro se cheda kara ina ke 143sAthI 14ii hAmA niyalavaMdhaNaM tana meDimA nAmo haDivadhaNaM0 tene mAmA cAragabaMdhaNaM tana resamA nAmo niyalajuyalasaMkoDiyamoDiya tene be paga bAMdhIne zarIranI pAchaLanA bhAgamAM maraDI dIo evI ja rIte -isthachinmayaM tanA DAya 4thI nA -400 14..nAma, pInA, nApI... nAkhe, hoTha kApI nAkhe, mAthu kApI nAkhe, maDha kApI nAkhe, puruSacihna kApI nA hRdayane cIrI nAkhe, tathA eja prakAre tenA netra, vRSaNa-aDakoSa, data, zarIra ane jIbhane khecI nAkho gaLAmAM rasI bAdhIne kuvAmAM tathA vRkSa upara laTakAve paMsiya= sADInI peTha 44Sya bhUmi 52 tenA zarIrane ghase gholiyaM hInI pe tena. padAvI nANI, mUlAiyaM zUTI 52 yAvI yA mulAbhinnaM tenA zarIrane trizulathI bhedI nA vatti zastrothI chedIne temAM mIThuM vagere khAra bharI dIe Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 dazAzrutaskandhasutre vartitaM sthApitam, siMhapucchitaM = siMhapucchabaddhamityarthaH evaM vRSabhapucchitam, dAvAgnidagdhakaMcanavaninA bhasmIbhUtam, kAkiNImAMsakhAditaM-kAkiNIkapardikA battulyamasya yanmAMsaM khaNDazaH kRtaM, tat kApha-gRddha-kukkura-zRgAlAdibhiH khAdita-bhakSitam, bhaktapAnaniruddhakam -avaruddhabhaktapAnakaM, bhojanapAnarahitamiti yAvat, imaM yAvajjIvabandhana, jIva-jIvana prANasthitimabhivyApya jIvanaparyantamiti yAvata, vandhanaM yAvajjIvavandhana, tat kuruta, imama anyatareNa-bahanAM madhye kenacidanyatamena azubhena kumAreNa = bhallAdibhedanalakSaNena kutsitena mAraNena mArayata ghAtayata // 50 10 // nAstikAnAmAbhyarika paripadaM prati vyavahAraM varNayati-'jAvi ye'tyAdi mUlam-jAvi ya se abhitariyA parisA bhavai, taM jahA. mAyAti vA piyAti vA bhAyAti vA bhagiNitti vA bhajAti vA dhUyAti vA suNhAti vA, tesipi ya NaM aNNayaraMsi ahAlahuyaMsi avarAhasi sayameva garuyaM daMDaM vattei, taM jhaa-suu011|| chAyA-yA'pi ca tasyA''bhyantarikA paripadbhavati. tadyathA-mAteti gA piteti vA bhrAteti vA bhaginIti vA bhAryeti vA duhiteti vA snuSeti vA, teSAmapi ca khalu anyatarasmin yathAlaghuke'parAdhe svayameva gurukaM darNa vartayati. taghrathA-|| mu0 11 // zarIra meM namaka-Adi kSAra bhara do / danbhavattiyaM-- ina ke zarIra meM DAbha Adi tIkhe ghAsa cubhAo / sIhapucchiyaM--siMha kI puMcha ke sAtha bAdha kara choDa do / isa prakAra vasabhapucchiyaM-baila kI pU~cha se bA~dha do / davaggiya-dAvAgni meM jalA do| kAkaNImaMsakhAiyaM-kauDI jaise "ina ke mAMsa ke TukaDe2 kara ke koe, gIdha, kuttA aura siyAra Adi ko khilAdo / ina kA khAnA aura pInA paMdha kara do / ina ko jIvanabhara bAdha rakho / ina ko kisI eka prakAra kI kumauta se mAra DAlo / ma0 10 // dabhavAttara = 11 12||2maa Er Ale diy ghAsa mAse sIhapucchiyaM-siMDanI paMchaDI sAthe tene bAdhI chuTe mukI dIe, evI ja rIte sakSamag =baLadanI dhuMchI maadh| davaggidaDhayaM-hApAnimA mAjI ma kAkaNImasakhAiyaM-tenA mAsanA keDI jevA kaTakA karI kAgaDA, gIdha, kutarA, ziyALa Adine khavarAvI dIo tene khavarAvavA pIvarAvavAnuM baMdha kare, tene jIvanabhara bAMdhI rAkhe. tene koIpaNa prakAranA kamete mArI nAkhe, ( 10) - Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muiiharSiNI TIkA a. 6 nAstikavAdivarNanam 201 TIkA- ' jAni ya ' - ityAdi / 'dhUyA' iti duhitA / ' sundA ' iti snuSA = putravadhUH / zeSaM spaSTam // 0 11 // atha mAtRprabhRtiSu daNDaprakAraM varNayati - 'sIodaga0' ityAdimUlam -sIodagaviyasi kAyaM bolittA bhavai, usiNodayaviyaDeNa kArya siMcittA bhavai, agaNikAeNa kArya uDDuhitA bhavai, joteNa vA vetteNa vA neteNa vA kaseNa vA chivADIe vA layAe vA pAsAI uddAlitA bhavai, daMDeNa vA aTTiNA vA muTTiNA vA lelaeNa vA kavAleNa vA kArya AuTTitA bhavara, taha pagAre purisajAe saMvasamANe dummaNA bhavaMti, tahapagAre purisajAe vippavasamANe sumaNA bhavaMti // sU0 12 // chAyA - zItodakavikaTe kArya bruDitA bhavati, uSNodakavikaTena kArya sektA bhavati, agnikAyena kAyamuddagdhA bhavati, yoktreNa vA vetreNa vA netreNa ET karAyA vA chivADikayA vA latayA vA pArzvAnyuddAlayitA bhavati, daNDena vA asthA vA muSTayA vA leSTukena vA kapAlena vA kAyam AkuTTitA bhavati, tathAprakAre puruSajAte saMvasati durmanaso bhavanti, tathAprakAre puruSajAte vipravasati sugamanaso bhavanti // mU0 12 // TIkA- 'zItodake' - tyAdi / zItaM ca tadudakaM zItodakaM tena vikaTezItajalavazvena dumsahe jalAzayAdau zItaRtuprabhRtiSu kArya zarIraM buddhitA = nimaaba nAstika kA Abhyantara pariSat ke sAtha vartAva kA varNana karate haiM:- ' jAvi ya se abhiMtariyA ' ityAdi / vAdI kI jo Abhyantara pariSad hotI hai, jaise mAtA, pitA, bhrAtA, bhaginI, bhAryA, putrI aura putravadhU, inake kisI eka choTe se aparAdha ke hone para bhI svayaM bhArI daNDa detA hai / jaise-- // sU0 11 // have nAstikanA AbhyantarapASanI sAthenA vartAvanuM varcuna kare che'naavi ya se abhitariyA' ityAhi. nAstivAhInI meM manyantara pariSada hoya che, aena, strI putrI ane putravadhU, temanA kAi paNa nAnA jevA temane bhArI daDa Ape che jemake~(s 11) mahe-bhAtA, pitA, lAI, aparAdha thatAM paNa pete Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 dazAzrutaskandhamatre jjayinA bhavati, uSNodakavikaTena-taptajalavikarAlena kArya-zarIraM sektA-prakSeptA bhavati, agnikAyena vahninA kAyamuddagdhA-bhasmIkartA bhavati, yoktreNa-pabhAdisaMyojanarajjvA, 'vA' zabdAH sarvatra vAkyAlaGkAre, vetreNa-jalavaMgena vanjuleneti yAvat netreNa dadhimanthanadaNDarajjvA, kagayA azvAditADanyA carmayaSTayA, chiyADikayA-ballakAdivRkSaphalikayA, yasyA bIje niHsArite khaDAkAraM kozadvayaM bhavati sA phalikA vallakAdivRkSANAM bhavati, tayA phalikayA, latayA vRkSaballayA pArthAni-zarIrasya bAma-dakSiNabhAgAn-ubAlayitA-tatratya tvakcarmANi utpATayitA bhavati, daNDena-lakuTena cA, asnA=('dRDDI' iti bhASAyAM khyAtena) muSTinA vA, leSTukena-loSThena pRthvIkhaNDe neti yAvat kapAlena-mANDakhaNDena vA kAyam AkuTTitA-zarIrasya chedana-bhedana-vyApArakartA bhavati / tathA prakAre= aba daNDa kA varNana karate haiM-'sIodaga0' ityAdi / vaha nAstikavAdI zota Rtu meM atyanta ThaMDe jalase bhare hue jalAzaya meM una ko ibAtA hai / atyanta garma jala unake zarIra para chiDakatA hai, unake zarIra ko agni se jalAtA hai| jottaNa -- vRSabha Adi kA saMyojana karane ke sAdhana ko jotara kahate haiM / vetteNa-- beMta, netteNa-netara-dahI mathane kI DorI / kaseNa-camaDe kA cAvuka, ina saba se mAratA hai / tathA chivADIe-ballaka vRkSa kI phalI ko chivADI kahate haiM, cIrane para usake donoM bhAga talavAra kI dhAra jaise tIkhe hojAte haiM, una se, tathA layAe-kisI vRkSa kI latA se zarIra ke donoM pasavADe kA camaDA udheDa detA hai| tathA daMDeNa--lAThI, adviNAhaDDI, aura muTThiNA--muSTi se lelueNa- DhelA, kavAleNa-ghaDe ke TukaDe, a nu na 42 cha- 'sIodaga.' tyA A nAstikavAdI zItaRtumAM atyanta ThaMDA pANIthI bharelA jaLAzayamAM temane DubADe che temanA zarIra upara atyanta garama pANI chATe che temanA zarIrane anithI. je cha jotteNa-76 mAni mA nevAsA sAdhana ta2 cha vetteNa-taranI chaDI netteNa-neta3 mayA hI pAnI horI kaseNa yaamaane| cAbuka, e badhAthI mAre che tathA chiNiI valalaka vRkSanI phalIne chivADI kahe che, tene cIravAthI tenA beu bhAga taravAranI dhAra jevA tINa thaI jAya che tenAthI tathA layAe , vRkSanI tathA zarIra me 57mAtu yAma me nANe , tathA daMDeNa sADI aTTiNA 744i bhane muhiNA muhIme lelueNa DhamA kabAleNa DAna Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - munihaSiNI TIkA a. 6 nAstikatrAdivarNanam 203 tathAvidhe tAdRze iti yAvata puruSajAte-puruSajAtIye saMvasati-sama-samIpe vasati-tiSThati sati durmanasaH itare janAH mAtApitrAdayo viSaNNahRdayA bhavanti / tathA prakAre tAdRze puruSajAte vipatrasatipravAsaM gate pRthagbhUte sati te sumanasaH prasannacinA bhavanti / / mU0 12 // punaH pUrvoktameva viSayaM varNayati-tahappagAre' ityAdi mUlam-tahappagAre purisajAe daMDapAsI daMDagurue, daMDapurakkhaDe ahie assi loyaMsi, ahie paraMsi loyNsi| te dukkhaMti soyaMti, evaM jhuti tippaMti piTTati paritappaMti / te dukkhaNa soyaNa-jhuraNa-tippaNa-piTTaNa-paritappaNa vaha-baMdha-parikilesAo appaDivirayA bhavaMti // sU0 13 // chAyA-tathAprakAraH puruSajAtaH daNDapArthI daNDagurukaH, daNDapuraskRtaH ahito'smin loke'hitaH parasmin loke / te duHkhayanti, zocayanti, evaM jhurayanti, tepayanti, piyanti, paritApayanti, te duHkhana-zocana-jhuraNa-tepana piTTana-paritApana-vadha-bandha-pariklegAdaprativiratA bhavanti // mU0 13 // TIkA-'tahappagAre' ityAdi / tathAprakAraH tathAvidhaH puruSajAtA=puruSajAtIyo daNDapArthI-daNDayuktaM pAva-kakSAdhaH zarIrasya vAma-dakSiNabhAgarUpaM daNDapAzca tadasyAstIti daNDapA:-jananIjanakAditADanArthaM kakSAdhastale daNDa ina se zarIra kA chedana bhedana karatA hai| isa taraha nAnA prakAra ke daMDa dekara mAtA pitA Adi ko baDA kaSTa uptanna karatA hai jisa se aise manuSya ke samIpa rahane para mAtA pitA Adi duHkhI hote haiN| aise manuSya jaba bAhara jAte haiM taba mAtA pitA Adi prasanna rahate - haiM / / sU0 12 // phira usI viSaya kA varNana karate haiM-'tahappagAre' ityAdi / pUrva prakAra kA nAstikavAdI puruSa daMDapAsI - mAtA pitA ko dIkarA, enAthI zarIrane chedana bhedana kare che. AvI rIte ghaNA prakAranA daDa ApIne mAtA pitA Adine bahu kaSTa utpanna kare che, jethI tevA manuSyanI samIpa rahevAthI mAtA pitA Adi dukhI thAya che. evA manuSya jyAre bahAra jAya che tyAre mAtA pitA Adi badhA khuzI rahe che (jU 12) vajI te4 viSayanu pargana 42 che-'tahappagAre' tyA upara kahyA te prakAra nAstikavAdI puruSa raMpArI mAtA pitAne mAravA * Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 dazAzrutaskandhasUtre dhArI, yadvA 'daMDamAsI' iti pAThe 'daNDamarzI' iti cchAyA, tatra daNDaM marzita zIlamasyeti sa tathA-alpAparAdhe'pi kaThinakaThinatarAdidaNuvicAraka ityrthH| daNDagurukaH-daNDanaM daNDa:-tADanAdirUpaH, tatra gururiveti daNDaguruH sa evaM tathA, yadvA-gurureva gurukaH sa daNDo yasya sa tathA mahAdaNDayitA, ArSatvAdagurukazabdasya na pUrvaprayogaH / daNDapuraskRtaH--puraskRtaH agrekRto daNDo yena sa tathA krodhAdidhmAtatayA daNDasyaiya prathamataH puraskartA, asmin-ihaloke ahitaH ahitakaraH svAtmanaH zatrurityarthaH, parasmin loke ahitaH / te-nAstikAH duHkhayanti-parAn niSkAraNaM klezayanti, zocayanti-zokAkulI kurvanti, evam anena prakAreNa jhurayanti alpAhAradinA durbalaM kurvanti, tepayanti=aNi vimocayanti rodayantIti yAvat piTTayanti-mudgarAdinA vastrAmArane ke liye bagala meM daNDa rakhatA hai / athavA-' daNDamarzI ' -isa pATha kA artha yaha hai ki mAtA pitA Adi ke thoDe se aparAdha ke hone para bhI kaThina se kaThina daNDa dene kA vicAra karane vAlA / daMDagurue-daNDaguruka kA artha hotA hai ki-mAra pITa karane meM guru jaisA. athavA baDA daNDa karane vAlA, tathA jora se mArane vAlA / daMDapurakkhaDe--krodha Adi meM AviSTa hokara daNDa-lAThI ko hI Age rakhane vAlA / ahie assiM0-isa loka meM apane hI AtmA kA zatru hai tathA ahie paraMsi0-paraloka meM bhI apanI AtmA kA ahita karatA hai / ve nAstika dukheti - dUsaroM ko vinA kAraNa duHkha dete haiM / soyaMti-zoka-cintA uptana karAte haiM / jhuraMti duHkha pahu~cA kara jhurAte haiM / tippaMti--rudana karAte haiN| piTTati-mudgara (sudagala) Adi se vastra mATe bagalamAM daDa rAkhe che athavA vahemI evA pAThanA artha e che ke-mAtA pitA Adine jarA sarakhe aparAdha thaI jatA paNa sakhatamAM sakhata daDadevAne vicAra 42vAvANA daMDagurue- 6 shuru4ne| ma thA- cha8- bhArabhATa 42vAmA zuru revA, mathavA sAre 67 32vA tathA sthI bhAvAvA- daMDapurakkhaDe-mAha 24tpatA 26 17 -8||iin 4 mA rAmapApA ahie assiM 0 2mA lekamAM pitAnAja AtmAnA duzmana che tathA dig QraMzika palakamA paNa pitAnu mAhita 2 cha 5 te nAta durkheti- lon vinA 25 mahecha soyati zA-yintA G4rt 1 jhurati-mayamADIna arAva (zAva) 'che tippati zAle piTTati- bhuzala mAhithI (palane ghotA rebha pITa cha tema) pITa che. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 6 nAstikavAdivarNanam 205 divattADayanti, paritApayanti-vividhAtApaM janapanti, te dukhana-jhuraNa-tepanapiTTana-paritApana-vadha-bandha-pariklezAt-dukhanaM dukhotpAdanaM, zocanaM zokotpAdanaM jhuraNaM-durbalIkaraNaM, tepanam azrukSaraNotpAdanaM, piTTana-mudgarAdinA hananaM, paritApanaM sarvatastApasya kAyikAdiduHkhasyotpAdanam vadho-dhAtaH, baMdho ligaDAdivandhanam, etajjanyAt pariklezAt ativiratAH anivRttA-bhavanti, parapariklezadattacittA evaM satataM vattenta iti bhAvaH // 0 13 // saMprati nAstikadazAM varNayati-'evAmeva' ityAdi mUlam-evAmeva te isthikAmabhogehiM mucchiyA giddhA gaDhiyA anjhovavaNNA jAva vAsAI cau-paMcamAiM cha-isamAI vA appataraM vA bhujataraM vA kAlaM bhuMjittA kAmabhogAiM, pasevittA verAyataNAI, saMciNittA bahuiM pAvAI kammAiM osaNNaM saMbhArakaDeNa kammuNA, se jahAnAmae ayagolei vA selagolei vA udayaMsi pakkhitte samANe udagatalamaivaittA ahe dharaNItalapaiTANe bhavai, evAmeva tahappagAre purisajAe vajabahule dhUNabahule paMkabahule verabahule daMbhaniyaDisAibahule, AsAyaNabahule ajasabahule appattiyabahule ussapaNaM tasapANaghAI kAlamAse kAlaM kiccA dharaNitalamaivaittA ahenaragadharaNitalapaiTTANe bhavai // sU0 14 // ke samAna pITate hai| paritappaMti--aneka prakAra se saMtApa pahuMcAte haiN| isa prakAra ve duHkhana, zocana, jhuraNa, tepana, piTTana, paritApana, vadha, bandha, parikleza se duHkha denA, zoka karAnA, dula karanA, Asa nikalavAnA, mudagara Adi se pITanA, paritApa pahu~cAnA, ghAta karanA, veDo Adi se jakaDanA, ina saba se jAvajIva nivRtta nahIM hAte haiM, arthAt ina pApI meM nirantara taptara rahate haiM / sU0 13 / / tippati bhane 4Are satA5 42 cha. mA pramANe te humana, sAyana, jura, tepana piTTana, paritApana, vadha. banya, parikalezathI dukha devuM, zoka karAva durbala karI devuM, Asu paDAvavA mudagara AdithI pITavuM, paritApa pahocADa, ghAta karavA beDI AdithI bAdhavu e badhAMthI jIvanaparyata nivRtta thatA nathI arthAt e pApamAM nirantara tat52 2 cha, ( 13) Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 dazAzrunaskandhamatre chAyA-evameva te strIkAmabhogeSu mUJchitA gRddhA grathitA a-yupapannA yAvadvarSANi catvAri, paJca, SaD, daza vA'lpataraM vA bhUyamtaraM vA kAlaM bhuktvA kAmabhogAn, prasevya vairAyatanAni, saJcitya yahani pApAni karmANi osaNaM sambhArakRtena karmaNA tadyathAnAmakam-ayogolaka iti vA gailagolaka iti vA udake prakSiptaH san udakatalamativayaM adho dharaNItalapratiSThAno bhavati, evameva tathA prakAraH purupajAto'vadyabahulaH dhUnabahulaH, paGkabahulaH, vairabahulaH, dambhanikRtisAtivahula: ayazobahulaH, apratItibahulaH ummaNNaM trasaprANaghAtI kAlamAse kAlaM kRtvA dharaNItalamatibAMdhonarakavaraNItalapratiSThAno bhavati ||R0 14 // TIkA-'evAmeve'-tyAdi / evameva= anenaiva prakAreNa te =nAstikAH strIkAmabhogepu-zabdAdiviSayepu mUcchinAH mohabagena sadasadvivekarahitAH, gRddhAH =lolupAH, grathitAH AsaktA, adhyupapannAH tadattacittAH viSayabhogaprasaktA ityarthaH, yAvara catvAri paJca paT daza vA varSANi, vA-athavA alpataram atyalpam, bhUyastaram = ativahuM vA kAla yAvat kAmabhogAn = viSayabhogAn bhuktvA-upabhujya, tathA vairAyananAni cairAnubandhamthAnAni prasevya-niSevya saMbhArakRtena-sambhAro bahudalakasaMyogastena kRtena sampAditena karmaNA duSpariNAmikRtyena vahUni pracurANi pApAni-mAvadyAni karmANibaddha-spRSTa-niddha-nikAcitAvasthAni 'osaNaM' vAhalyena (dezI zabdo'yam) saMcitya-saMgRhya, tadyathAnAmakaM yathAdRSTAntam, tadeva dRSTAntena darzayati-yathA ayogolakA lohapiNDaH aba nAstika kI dazA kA varNana karate haiM-'evAmeva' ityAdi / isI prakAra se nAstivAdI strIkAmabhogo meM mucchiyA- mUrchita hote haiM / giddhA-lolupa hote hai / gaDhiyA-Asakta hote haiM / ajjJovavaNNA-viSayabhogoM meM hI tallIna rahate hai| yAvat cAra, pAMca, cha:, daza varSa paryanta athavA isa se kucha nyUna yA adhika samaya taka kAmabhogoM ko bhogakara aura vairabhAvoM kA saMcaya kara aneka pApa karmA kA upArjana karate huve prAyaH bhArI karmoM kI preraNA se, jaise lohekA have nAstinI zAnu 1 42 je-'evAmeva' tyA AvAja prakArathI nAstikavAdI kAmagomAM jhuriyA mUchita thAya , giddhA sAdu5 pAya cha gaDhiyA-mAsa4ta thAya cha ajjJopavaNNA viSaya sogAmair tallIna rahe che. cAra, pAca, cha, ke daza varSa sudhI athavA tenAthI thoDA vadhAre ochA samaya sudhI kAmabhegene bhagavate mukhyatve bhArI karmonI preraNAthI, jema leDhAne Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 6 nAstikavAdivarNanam 207 tathA ca zailagolakaH-zailA pASANastasya golakA golAkArapiNDaH udake jale prakSiptaH nihitaH san udakatalaM jalabhAgam atikramya adho dharaNItalapatiSThAno adhaHpadeze bhUmitalAvasthitiko bhavati, evameva = itthameva tathApakAraH tAdRzaH pUrvoktapakArapApakArI purupajAtaH kazcitpuruSaH, avayavahula =atipApiSThaH, yadvA'vajrabahulaH' iticchAyA, vajramiva karma, tena bahula-samRddhaH vajropamakaThorakarmayuktaH, dhUnabahulaH, dhUnanaM dhUnaM karmaklezakAraNaM tena bahulaH, paGkabahula:-paGkapApaM tena bahulaH. vairaM =zAtravaM tena bahulaH, dambhetyAdi-dambhaH kapaTaH, nikRtiH mAyAsahitaH kapaTaH sAti-paravaJcanayuktaM karma etairvahulaH, AzAtanAvahula: A-sAmastyena zAtyante-vinAzyante jJAnAdiguNA yAbhistA AzAtanAH-pratipiddhAcaraNAni, tAbhirbahulaH, ayazobahula:= akIrtibahulaH pracurA'yazobhAgI, apratItibahula:-apratIti: tADanAdinA vizvAsavicchedastabahulaH, umsannaM-vAhulyena saprANaghAtI - sanAmakarmodayAt trasanti = udvijantIti sAsta evaM prANAH pANantIti prANA: mANinastAn ghAtayituM zIlamasyeti sa tathA dvIndriyAdinIvahisAvAn kAlamAse-kAlo-maraNaM tasya mAsaH prakramAdavasaraH kAlaathavA patthara kA golA jala meM pheMkA huA jalakA atikramaNa kara ke nIce bhUmi ke tala para jA baiThatA hai usI taraha pUrvokta pApI puruSa, vajjabahule--avadyavahula:-atipApiSTha pApoMse bharA huvA athavA "vajrabahula:"-vajra jaise karmoM se bhArI dhuNavahale-klezakArI karmo se bhArI, paMkabahule-pAparUpa kIcaDa se bhare hue, verabahule-bahuta jIvoM ko duHkhadAyI hone se vairabhAva vAle, daMbhaniyaDisAivahule --- mahAdambhI, mahAkapaTI, aura mahAdhUrta, AmAyaNavahule-deva guru dharma kI AzatanA karane vAle / appattiyavahule - jIvoM ko duHkha dene se apratIti avizvAsa vAle, ajasavahule-pratiSiddha AcaraNa se apakItivAle, ussaNaM-prAya athavA paththarane geLA pANImAM phekatA pAne atikamaNa (pAra) karIne nIce bhUmine taNI dhana se che tevI zata pUrvarita pANI puruSa avayavahula: matiyA[58% pAyathA marekA athavA vajjabahule-11 2 4thI // 2, dhUNabahule-423 thA mAre, paMkavahule- pA53pI ya'thI mre| verabahule- vAna mahAyI DovAthA vairabhAvaqA, daMbhaniyaDisAivahule bhAbhI mahApaTI mane mAdhUrta AsAyaNabahule- deva guru dhamanI mAzatanA 42vApA, appattiyavahule vAne ma vAthI mapratIta (mavizvAsa ) pANA ajasabahule-pratiSiddha mAyathA a5 SHTHANNEL Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhasUtre mAsaMstasmin maraNAvasare kAlaM kRtvA kAladharma prApya dharaNItalaM-pRthvItalam ativayaM atikramya adhonarakadharaNItalapratiSThAno tamastamAdinarakabhUmibhAgAvasthitiko bhavati / / mU0 14 // narakavarNanamAha-' te NaM NaragA' ityAdi___ mlam-te NaM naragA aMtovaddA, bAhiMcauraMsA, ahe khurappasaMThANasaMThiyA, nicaMdhakAratamasA, vavagaya gaha-caMdasUra-Nakkhatta joisApahA, meda-vasAmaMsa ruhira pUyapaDala cikkhalla-litANulevaNatalA, asuivissA, paramadunbhigaMdhA, kAuyaagaNivaNNAbhA, kakkhaDaphAsA, durahiyAsA, asubhA naragA, asubhA naraesu veyaNA, no ceva NaM naraesu neraiyA nidAyaMti vA, payalAyati vA, sutiM vA ratiM vA dhiti vA matiM vA uvalabhaMti te NaM tattha ujjalaM viula pagADha kakasaM kaDuyaM caMDaM dukkhaM duggaM tikkhaM tivvaM dukkhahiyAsaM naraesu neraiyA narayaveyaNaM paJcaNubhavamANA viharaMti // sU0 15 // chAyA-te khalu narakA antarvRttAH, bahizcaturasrAH, adhaH kSuraprasaMsthAnasaMsthitAH,nityAndhakAratamaso vyapagatagrahacandrasUryanakSatrajyotiHprabhAH, medo vasA-mAMsa madhira-pUyapaTalacikkhannaliptAnulepanatalAH, azucivitrAH, paramadurabhigandhAH, kApotAgnivarNAbhAH, karkazasparzAH, duradhisahyAH, azubhA, narakAH, azubhA narakeSu vedanA / no caiva khalu narakeSu nairayikAH nidrAnti vA pracalAyante vA smRti vA ratiM vA dhRti vA matiM vopalabhante te / khalu tatrojvalAM vipulAM pragADhAM karkazAM kaTukAM caNDAM rudrAM dukhAM dugAM tIkSNAM tItrAM duHkhAdhyAsyAM narakeSu narakavedanA pratyanubhavanto viharanti // sU0 15 // TIkA-'te'-ityAdi / te yeSu 'nAstiko' gacchati 'Na' 'iti vAkyAlaGkAre narakAH nirayAvAsAH antavRttAH-antaH madhye vRttAH vartulasaMsthAnAH, kara ke trasaprANaghAtau-dvIndriyAdi prANiyoM kI hiMsA karane vAle pApI puruSa maraNa ke samaya kAladharma prApta kara, pRthvItalakA atikramaNa kara ke adhonarakadharaNItala meM-tamastamAdi naraka meM jAte haiM / / sU0 14 // jAti-pA, ussaNaM-bhujyatve zana saprAdhAtI- dindriyAhi prAmAnI DisA karavAvALA, te pApI puruSa maraNa samaye kAladharmane prApta karI pRthvItalane atikramaNa karI adhAnarakadharaNItalamAM-tamatamAdi narakamAM jAya che. (s 14). Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 6 nAstikavAdivarNanam 209 vahibAhye caturasrAH catuSkoNAH, adhaH adho bhAge kSuramasaMsthAnasaMsthitA:-kSuraprasaMsthAnavantaH, nityAndhakAratamasaH-nityaM sArvakAlikam andhakAratamaH-andhakAreSu tamaH andhakAratamaH atizayitatamo yatra te tathA sarvathA'tyantAndhakArayuktAH, vyapagatagrahacandrasUryanakSatrajyotiHprabhAH-graha-candra-marya-nakSatraprakAzapuJja rahitAH, mAMsa, rudhiraM zoNitaM pUyaM = pakaM rudhiram , eteSAM paTalaM-samUhaH eva cikkhallaMpracurakardamastena liptam , anulepana lepayuktaM talaM yatra te tathA, azucivisrAH azuci apavitraM visram kuthitamAMsAdigandho yatra te tathA ataeva paramadurabhigandhAH-paramaH atizayitaH durabhigandho = durgandho yatra te tathA, kApotAgnivarNAbhA:-kRSNAgnivarNAbhAH / / karkazasparzA: bajramayakaNTakAkIrNatvAt kaThinasparzAH, ata eva duradhisahyAH-duHkhena sahanIyAH azubhAH avidyamAnaM zubhaM-kalyANaM yatra te tathA, narakAH nairayikanivAsAH, narakeSu-nirayeSu azubhA paJcAnAmapIndriyArthAnAmazobhanatvAt zAtarahitA vedanA vyathA / narakeSu nairayikAH narakasthajIvAH na nidrAnti-nidrAM na labhante, na pracalAyante ISadapi na svapanti, smRti-ssaraNaM aba naraka kA varNana karate haiM-'te NaM naragA' ityAdi / ve narakAvAsa, madhya meM gola haiM / bAhara catuSkoNa vAle haiN| nIce kSura ( ustarA) ke samAna tIkSNa haiM / sarvathA andhakArayukta haiN| jahA graha candra sUrya nakSatroM kA prakAza nahIM hotA hai / ve narakAvAsa vasA mAMsa rudhira aura pIva - vikRta rudhira ke kIcaDa se yukta haiM, apavitra haiM, kuthita - saDe hue mAMsa Adi kI gaMdha vAle hone se jahA atizaya durgandha hai aura dhamyamAna -- lohe kI kAlI agni kI jvAlA ke samAna varNa vAle haiM / vajra ke kAMTe yukta hone se jina kA sparza kaThora hai isa lie ve dussahya haiM azubha haiM aura vahA~ azubha ho vedanA hai / naraka ke jIvoM ko nidrA nahIM AtI hai --ve na24d qNuna 42 cha-'te NaM naragA' tyA te narakavAsa madhyama goLa che bahAra catuSkoNa vALAM che nIce mura (astarA) na jevA tIkSNa dhAravALA che bilakula adhikArayukata che jyA graha, candra, sUrya, nakSatrei prakAza nathI te narakavAsa vasA mAMsa rUdhira ane pIva (pa) vikRta rUdhiranA kIcaDathI yukata che apavitra che, kathita saDelA mAsa AdithI gadhavALA hovAthI jyA atizaya durgadha che ane dhamyamAna loDhAnI kALI agninI jvAlAnA jevA varNavALA che vajAnA kATAvALA hovAthI jene sparza kare che tethI te du:sahya che, azubha che, Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - dazAzrutaskandhasUtre jAtyAdeH, tim-anurAgaM vA dhRti-dhairya vA mati cuddhiM vA no-na caiva-khalu upalabhanteApnuvanti / te narayikAH tatra-narakepu ujjvalAM sarvata utkRSTAM vipulAM-mahatIM pragADhAm atyannAM karkazAMkaThinAM kaTukAMpratikUlAM caNDAM-krAM rudrAM-raudrAM bhayAnakAmiti yAvat dukhAM-duHkharUpAM durgAm-duHkhena taraNIyAM tIkSNAM hRdayavidArakatayA kharAM, tItrAM-kaThorAM duHkhAdhisahyAm duHkhenAdhisahanayogyAM narakavedanAM narakavyathAM pratyanubhavanto viharanti pravartante ||mu0 15 / / punaH pUrvoktameva viSayaM dRSTAntadvArA paripunaSTi 'se jahA0' ityAdi / mUlama-se jahAnAmae rukkhe siyA, pavvayagge jAe mUlacchinne agge gurue, jao ninnaM, jao duggaM, jao visamaM, tao pavaDaMti, evAmeva tahappagAre purisajAe gabbhAo gabhaM jammAo jammaM mArAo mAraM dukkhAo dukkhaM dAhiNagAmineraie kaNhapavikhae AgamessANaM dullabhabohie yAvi bhavai / se taM akiriyAvAI // sUdeg 16 // chAyA-tadyathAnAmako vRkSaH syAt , parvatAye jAto mUlacchinno'greguruko yato nimnaM, yato durga, yato viSamaM, tataH prapatati, evameva tathAprakAra: puruSajAto garbhAdgarbha janmano janma mArAnmAraM duHkhAd duHkhaM dakSiNagAminairayikaH kRSNapAkSika AgamiSyati kAle durlabhavodhizcApi bhavati / so'sAvakriyAvAdI // mU0 16 // TIkA-'se jahAnAmae'-ityAdi / tadayathAnAmakA kiJcinnAmadheyo vRkSA taruHsyAt bhavet sa parvatAgre-girizikhare jAtaH utpanna mUlachinnaH chinnamUlaH agre tanika bhI nahIM sote haiM / ve smRti, prema, dhairya, buddhi prApta nahIM karate haiM / ve nArakI naraka meM ujjvala, vipula, pragADha, karkaza, kaTuka, caNDa, raudra, duHkhamaya, tIkSNa, tIvra aura duHsaha vedanA kA anubhava karate rahate haiM // sU0 15 // ane tyA azubha ja vedanA che narakanA jIvane nidrA nathI AvatI-teo jarApaNa sUI zakatA nathI teo smRti, prema, dhairya ke buddhi prApta karatA nathI teo nArakI nara bhA Grva vipusa, pragADha 442, 44, 194, zaidra, abhaya, tIkSya, mane du.6 vedanAnA anubhava karatA rahe che. ( 15) Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 6 nAstikavAdivarNanam 211 gurukA-uparitanabhAgAvacchedena gauravAnvitaH bhArAbhibhUta iti yAvat yataH= yatra nimna-gabhIraM sthAnaM yato yatra durga-duSpavezaM yato yatra ca viSamaM kaThinam atyuccastvAtinIcaistvAdinA dustaraM sthAnaM vidyate tataH tasmin gabhIradurgamanimnonnatasthAne prapatati-prakarSaNa nipAtamAzrayate, evameva anenaiva prakAreNa tathApakAraH tAdRzaH prAptanAstikabhAvaH puruSajAta:-puruSajAtIyaH puruSAdhamaH, duSkarmakArI karmavAtaprerito narakagarne patati tato nissRtya garbhAda= ekasmAd garbhAd garbha-garbhAntaram , janmanaH ekasmAt janmano janma-janmAntaram , mArA-ekasmAd mRtyo, mAram-maraNAntaraM, dukhAda-ekasmAd duHkhAt duHkha-duHkhAntaraM prapnoti / asau dakSiNagAminarayika-dakSiNAM (dizaM) gantuM zIlamasyeti dakSiNagAmI, sa cAsau nairayikaH, punaH kRSNapAkSika-kRSNAnAM nAstikatvena malinAnAM pakSo vargamtatra bhavaH kRSNapAkSika krUrakarmakArI, ata ___ ukta viSaya ko hI dRSTAntadvArA puSTa karate haiM-' se jahAnAmae' ityAdi / jaise koI vRkSa parvata ke zikhara para upsanna huA ho aura usakA mUla kaTa gayA ho evaM Upara kA bhAga baDA hI bojhA vAlA ho, esA vRkSa nIce durgama viSaya sthAna meM giratA hai, isI prakAra pUrvokta nAstikavAdI karmarUpa vAyuse prerita hokara narakarUpa khaDDa meM gira jAte haiM / phira vahA~ se nikala kara eka garbha se dUsare garbha meM, eka janma se dUsare janma meM, eka maraNa se dUsare maraNa meM aura eka duHkha se dUsare duHkha meM prApta hote haiN| yaha nAstikavAdI dakSiNa gAmI nairayika arthAt narakAvAsa meM bhI dakSiNa dizA ke narakasthAnoM meM uptanna hone vAlA kRSNapAkSika-arthAt ardhapudgalaparAvartana se adhika 952 49sA viSayane dRSTAntavA 48 42 cha-'se jahAnAmae' tyA jema keI vRkSa parvatanA zikhara upara utpanna thayuM hoya tenuM mULa kapAI gayuM hiya eTale uparano bhAga bahuja bhAravALo hoya evuM vRkSa nIce durgama viSama sthAnamAM paDI jAya che evI rIte ja pUrvokata nAstikavAdI karmarUpa vAyuthI prerAela heIne narakarUpa khADAmAM paDI jAya che pachI tyAMthI nIkaLIne eka garbhamAthI bIjA garbhamAM, eka janmamAMthI bIjA janmamAM, eka maraNamAthI bIjA maraNamAM ane eka du:khamAthI bIjA duHkhamAM prApta thAya che e nAstikavAdI dakSiNagAmI narayika arthAt narakAvAsamAM paNa dakSiNa dizAnA narakasthAnamAM utpanna thavAvALA, kRSNapAkSika arthAta Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 dazAzrutaskandhamatre eva pracurasaMsArabhAgI bhuvi dhRtadehaH AgamiSyati bhaviSyati kAle durlabhavodhika -durlabhA duSpApA bodhiH janmAntare jainadharmamAptiyasya sa tathA-durApajinadharmaprAptika., cApi bhavati / saH prastutaH asau akriyAvAdI ||mu0 16|| __ athAstikavAdaviSayaM varNayati-'se kiriyAbArDa' ityAdi mUlam-se kiriyAvAI yAvi bhavai, taM jahA-AhiyavAI, Ahiyapanne, AhiyadiTTI, sammAvAI, NitiyAvAI, saMtiparalogavAI, atthi iha loge, atthi paraloge, atthi mAyA, asthi piyA. asthi arihaMtA, asthi cakkavaTTI, asthi valadevA asthi vAsudevA, asthi sukkaDadukkaDANaM kammANaM phalavittivisese, suciNNA kammA suciNNaphalA bhavaMti, duccipaNA kammA ducciNNaphalA bhavaMti, saphale kallANa-pAvae, paJcAyati jIvA, asthi neraiyA, jAva asthi devA, asthi siddhI, se evaMvAdI, evaMpanne, evaMdiTTI, evaMchaMda-rAga-mai-niviTe yAvi svi| se bhavai mahicche, jAva uttaragAmie neraie sukkapakkhie AgamessANaM sulabhavohie yAvi bhavai / se taM kiriyAvAI // sU0 17 // chAyA-sa kriyAvAdI cApi bhavati, tadyathA-AstikavAdI, AstikapannaH, AritakadRSTiH, samyagvAdI, nityavAdI, satparalokavAdI, asti iha lokaH, asti paralokaH, asti mAtA, asti pitA, santi arhantaH, santi cakravartinaH, santi valadevAH, santi vAsudevAH, asti sukRta-duSkRtAnAM karmaNAM phalavRttivizeSaH, sucIrNAni karmANi sucIrNaphalAni bhavanti, duzcIrNAni karmANi duzvIrNaphalAni bhavanti, saphale kalyANa-pApake, pratyAyAnti jIvAH, manti nairayikAH, saMsAracakra meM paribhramaNa karane vAlA hotA hai, aura vaha janmAntara meM bhI durlabhabodhi hotA hai arthAt jinadharma kI prApti nahIM kara sakegA ||suu016|| ardhapudagalaparAvartanathI adhika sa sAra-cakamAM paribhramaNa karavAvALA thAya che ane te janma-janmAntaramAM paNa durlabha - bodhI thAya che, arthAt jinadharmanI prApta karI zathe naDi (sU16) Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharpiNI TIkA a. 6 AstikavAdivarNanam santi devAH asti siddhiH, so'yamevaMvAdI, evaM prajJaH, evaM dRSTiH, evaM chandarAgamatiniviSTazcApi bhavati / sa ca bhavati maheccho yAvaduttaragAmikI nairayikaH,zuklapAkSikA,AgamiSyati kAle sulabhabodhikazcApi bhavati / so'yaM kriyaavaadii||muu017|| TIkA-'se kiriyAvAI-ityAdi / sa-nAstikavAdibhinnaH kriyAvAdI bhavati-kriyAM-paralokAdisattArUpAM vadituM zIlamasyeti tathA / saH kathambhUto bhavati ? ityAha-taM jahe ' tyAdi / tad yathA-tavarNanaM yathA-AstikavAdIastyAtmeti badituM zIlamasya sa tathA, AstikaprajJaH - asti = paralokAdisattArUpA kriyA viSayitayA yasyAM prajJAyAM sA AstikI = paralokAdisattvagarbhA sA prajJA yasya sa tathA, AstikadRSTiH- asti dRSTiH = darzana jJAnAtmakaM yasyeti sa tathA, yavA-Astiko paralokAdisattvaviSayiNI dRSTiH= jJAnaM yasyAstIni sa AstikavaSTiH, samyagvAdI - samyak = tattvArthazraddhAnarUpaM prazastaM vadituM parampati kathayituM zIlamasya sa tathA bhavati, nityavAdI-nityaM = trikAlApAyarahita mokSaM vaditu zIlamasya sa tathA, satpaglokavAdI - paraloka aba AstikavAdI kA varNana karate haiM-'se kiriyAvAI' ityAdi / ___ akriyAvAdI kA vivaraNa karane ke bAda kriyAvAdI kA varNana karate haiM-vaha kriyAvAdI isa prakAra kA hotA hai, jaise-ahiyavAIAstikavAdI-'AtmA hai, paraloka hai, ityAdi bolane vAlA, Ahiyapanne-Astika prajJA vAlA arthAt paraloka mAnane kI buddhi vaalaa| AhiyadiTThI - AstikadRSTi - paraloka Adi kI dRSTi ( zraddhA) vAlA 'sammAvAI -samyagvAdI-tatvArthazraddhAnarUpa samyagravAda bolane vaalaa| 'nitiyAvAI'-nityavAdI-tInakAla meM jisa kA nAza nahIM hai aise mokSa ko kahane vAlA / saMtiparalogavAI-satparalokavAdI-paraloka kI have mAstivAhIna na 42 cha-"se kiriyAvAI" tyA akiyAvAdInuM vivaraNa karyA pachI kiyAvAdInuM varNana kare che- te (yAvAdI mAvA prA2nA thAya che bho-AhiyavAI - mAsti4-vAhI= mAtmA che 524 je tyA mAlavAvA Ahiyapanne-mAstiprajJa mAti prajJApA, arthAt parasA mAnavAnI zuddhivANA AhiyadiTTo - mAsti =524 mAhinI STi (Tri) pANA, 'sammAvAI-sabhyavAdI tatvArtha-zraddhAna35 sabhyapAha mAlavAvA, 'nitiyAvAI, nityavAhI= tramA reno nAza nathA savA mokSane DevAvA, saMtiparalogavAI satparasapAhI=52sonI sattA bhAnapAvaNA sAya che. Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhasUtre 9 sattAnigadanazIlaH asti ihalokaH ayaM loka: = manuSyabhavarUpaH asti paralokaH= narakAdirUpaH asti mAtA = jananI asti pitA = janako vartate, santi antaH - arhanta bhagavanto vidyante, cakravartinaH = paTkhaNDapRthivIpatayo vartante, santi valadevAH, vAsudevAH santi = trikhaNDAdhipatayo vidyante, sukRtaduSkRtakarmaNAM = puNyapApakarmaNAM phalavRttivizeSaH = sukhaduHkhAtmakapariNAmavizeSaH asti = vidyate, sucIrNAni = zubhapariNAmairAcaritAni karmANi = kRtyAni, sucIrNaphalAni=zubhaphalAni bhavanti, duvIrNAni = duSpariNAmairAcaritAni prANAtipAtAdIni karmANi ducIrNaphalAni - narakanigodAdyazubhaphalAni bhavanti, kalyANapApake== puNyapApe saphale = sukhaduHkhalakSapariNAmasahite, jIvAH prANinaH pratyAyAnti= paralokAdAgacchanti, gamanAgamanaM kurvantItyarthaH, nairayikAH =nArakA jIvAH santi yAvad - yAvacchabdena - tiryamanuSyAH saGgRhyante, devAH santi, siddhi: =mokSalakSaNA asti, saH=AstikaH ( kriyAvAdI) puruSaH, evaM vAdI evaM pUrvoktaM sattA mAnane vAlA hotA hai / phira vaha kyA-kyA bolatA hai ? so kahate hai-' asthi ihaloge ' ityAdi / manuSyAdibhavarUpa yaha loka hai / naraka Adi paraloka hai / mAtA, pitA, arhanta, cakravartI, baladeva, vAsudeva haiM, tathA sukRta aura duSkRta karmo kA phala sukha aura duHkha haiM / zubha pariNAma se kiye huve karma zubha phala vAle hote haiM / kharAba pariNAma se AcaraNa kiye huve karma-prANAtipAta Adi, naraka nigoda Adi se azubha phala dene vAle hote haiM / puNya aura pApa, sukha aura duHkharUpI pariNAma vAle hote haiM / jIva paraloka meM jAte haiM aura Ate bhI haiM / nAraka jIva haiM / yahA~ ' yAvat ' zabda se tiryaka aura manuSya bhI liye jAte haiM / deva haiM / mokSarUpI siddhi hai, ityAdi bAta ko mAnane vAlA Astika - kriyAvAdI kahA jAtA hai / 214 vajI tetheo zu zu moTo che? te 4 che - atthi ihaloge - chatyAhi manuSyAhilavaya mAso narahU poche mAtA, pitA, arhanta, yavatI, jasadeva, vAsu deva che tathA sukRta ane duSkRta karyAMnA phaLa sukha ane du:kha che zubhapariNAmathI karelAM karyAM zubha phalavALA thAya che kharAma pariNAmathI AcaraNa karelA kamaeNmAM-prANAtipAta Adi, naraka nigeda Adi azubhaphUla devAvALAM thAya che puNya ane pA, sukha ane 6 kharUpI pariNAmavALA thAya che jIva paleAkamAM jAya che ane tyAthI Ave paNa che nAraka jIva che. ahI 'yAtrat'zabdathI nirNAMka ane manuSya paNa levAmA Ave che. meAkSarUpI siddhi che. ityAdi vAtane mAnavAvALA Astika--kriyAvAdI kahevAya che A Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 6 AstikavAdivarNanam 215 vadituM zIlamasya sa tathA, evaM prajJaH, evaM pUrvoktaprakArA prajJAnanirmalA buddhiryasya sa tathA, evaM dRSTi-cchanda-rAga-mati-niviSTazcApi evam-uktalakSaNA dRSTiH= samudbhutapadArthagatasamyagdarzana yasyeti, evaM chandA=abhiprAyazca rAgA-snehazca matiH buddhizcetyeSAmitaretarayogaH, dRSTicchandarAgamatayastAsu niviSTaH pravRtto bhavati tathApi sa yadi mahecchaH-mahatI rAjyavibhavaparivArAdikA sarvAtizAyinI icchA antaHkaraNapravRttiryasya tathA mahArambhaparigrahAdIcchAvAn jAyate tadA yAvat narake utpadyate, tato nissRtya sa garbhAd garbha-janmano janma, mRtyormRtyu, duHkhAiHkhaM prApnoti / narake'pi sa uttaragAminairayikaH-uttarAM (dizaM) gantaM zIlamasyeti uttaragAmI, sa cAmau narayikaH = nArakaH, zuklapAkSikaH-zuklasyA''stikatvena zuddhasya pakSo-vargastatra bhavastathA AstikAbhiprAyavAn bhavati / zuklapAkSika iti vizeSaNenedaM phalitam-asau apArddhapudagalaparAvartanenAvazyaM mokSaM prayAti / AgamiSyati = bhaviSyati kAle janmAntare ityarthaH, sulabhabodhikaH-mulabhA bodhiH = jinadharmamAptiryasya sa tathA bhavati / saH pUrvoktaprakArakaH ayam eSaH kriyAvAdI bhavati // mU0 17 // isa prakAra se nirmala buddhi vAlA / uktarUpa dRSTi vAlA / yahA~ dRSTi kA artha tatvazraddhAnarUpa hai| isI prakAra kA abhiprAya-prema aura buddhi vAlA hotA huA bhI yaha AstikavAdI yadi rAjya vibhava parivAra Adi kI mahAicchA vAlA aura mahAArambha vAlA ho jAtA hai to vaha mahAArambhI mahAparigrahI ho kara yAvat naraka meM jAtA hai / vahAM se nikala kara janma se janma, mRtyu se mRtyu ko, eka duHkha se nikala kara dUsare duHkha ko pAtA hai| vaha naraka meM bhI uttaragAmI nairayika tathA zuklapAkSika hotA hai / vaha deza Una ardhapudgalaparAvartana se avazya mokSa ko prApta karatA hai aura janmAntara prakAre nirmala buddhivALA, ukatarUpa dRSTivALA, ahI daSTine artha tattvazraddhAnarUpa che. evA prakAranA abhiprAya-prema-ane buddhivALe thatAM paNa je te AstikavAdI rAjya vibhava parivAra AdinI mahAIcchAvALA ane mahAAra bhavALo thAya to te mahAA2bhI mahAparigrahI thaIne naraka suddhAmAM jAya che tyAMthI nikaLIne eka janmathI bIjA janmamA, ane eka mRtyuthI bIjA mRtyumA, eka dukhathI bIjA du:khamAM jAya che te narakamAM paNa uttaragAmI narayika tathA zukalapAkSika thAya che. te deza-Una ardhapagalaparAvartanathI avazya mekSane prApta kare che ane janmAktaramAM sulabhadhi thAya che. Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 dazAzrutaskandhasUtre upAsakamyaikAdazamatimA varNayan sUtrakAraH pUrva prathamAM pratimAM darzayati-' aha paDhamA' ityAdi mUlam-aha paDhamA uvAsagapaDimA-savvadhammaraI yAvi bhavai / tassa NaM bahuI sIla-vaya-guNa-veramaNa-paccakkhANa-posahovavAsAiM no sammaM paTaviyapuvAiM bhavaMti / evaM dasaNasAvago bhavai / imA paDhamA uvAsagapaDimA 1 // sU0 18 / / chAyA-atha prathamopAsakapratimA-sarvadharmarucizcApi bhavati / tasya khala vahavaH zIla-vrata-guNa-viramaNa-pratyAkhyAna-popadhopavAsAH no samyak prasthApitapUrvA bhavanti / evaM darzanazrAvako bhavati / iyaM prathamopAsakapratimA 1||muu018|| ___TIkA-atha paDhamA upAsaga paDimA ityAdi / tatra sthita upAsako yAdRzo bhavati tadAha-'sarvadharma'-tyAdi / sarvadharmaruciH-sarve ca te dharmAH= kSAntyAdayastatra ruciH anurAgo yasya sa tathA, cakAro vAkyAlaGkArArthaH, apiranuktasaGgrAhakastena dharmadRDhatAdisadguNarucizca bhavati / tasya kriyAvAdina upAsakasya khalu-nizcayena bahavaH pracurAH zIla-trata-guNa-viramaNa-pratyAkhyAna meM sulabhabodhi hotA hai arthAt jinadharma ko prApta karatA hai| isa prakAra kriyAvAdI kA varNana huA / sU0 17 / / aba zrAvaka kI gyAraha pratimAoM kA varNana karate hue sUtrakAra prathama pratimA kA varNana karate haiM-'sabvadhammaruI' ityAdi / pahalI upAsakapratimA meM upAsaka ko kSAnti Adi sarva dharmoM meM prIti hotI hai / yahAM cakAra vAkyAlaGkAra meM hai, api zabda se dharma meM dRDhatA aura sadguNa meM ruci vAlA hotA hai| kintu usa kriyAvAdI upAsaka ke bahuta se zIla, vrata, guNa, viramaNa, prtyaaarthAta jinadharmane prApta kare che A prakAre kriyAvAdInu varNana thayu (sU 17) - have zrAvakanI agIAra pratimAonuM varNana karatA sUtrakAra prathama pratimAnuM qfna re -saJcadhammaruI tyA , pahelI upAsakapratimAmAM upAsakane kSAnti Adi sarva dharmomAM prIti thAya che. ahIM "cakAra vAkayA kAramA che "api" zabdathI dharmamAM daDhatA ane saddaguNamAM thivA artha thAya cha, 52 te.yApahI pAsamAnA- ghAsa, prata, guNa, Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 6 upAsaka pratimAvarNanam 217 poSadhopavAsAH, tatra zIlAni-sAmAyika-dezAvakAzika-popadhA-'tithisaMvibhAgAkhyAni, vratAni paJcANuvratAni, guNAH trINi guNavratAni, viramaNaM-mithyAtvAnnivartanam , pratyAkhyAnaM parvadineSu tyAjyAnAM parityAgaH, poSadhopavAsaHpopaM=puSTiM dharmasya vRddhimiti yAvad dhatte iti poSadhaH caturdazyaSTasyamAvAsyApUrNimAdiparvadinAnuSTheyo vratavizeSaH, sa cA''hAra-zarIrasatkAratyAga-brahmacaryA'vyApArabhedAcaturvidhaH, etAdRzaniyamAtmake poSadhe, tena sahitA vA upavAsAzvetyeSAmitaretarayogaH tathA, samyak-sucArurUpeNa prasthApitapUrvAH-pUrva prasthApitAH pravartitA iti prasthApitapUrvAH pUrva pravartitAH zIlAdayo no=na bhavanti arthAt zIlAdayaH sarve upAsakasyAtmani pUrva sarvathA saMsthApitA na bhavantIti tAtparyam / evam anena prakAreNa etatpratimAdhArI darzanazrAvako bhavati / iyaM prathamopAsakapratimA zrAvakAtimA bhavati / iyaM pratimaikamAsikI bhavati ||mu018|| khyAna, poSadhopavAsa Adi grahaNa kiye hue nahIM hote haiM / zIlazabda se sAmAyika, dezAvakAzika, poSadha, atithisaMvibhAga, ye cAra liye jAte haiM / vrata se-pAMca aNuvrata, guNa se - tIna guNavrata liye jAte haiM / viramaNa-mithyAtva se nivRtti karanA / pratyAkhyAna-parvadinoM meM niSiddha vastu kA tyAga karanA / poSadhopavAsa-'popaM dhatta' isa vyuptatti se dharma kI vRddhi ko jo karatA hai vaha poSadha kahAtA hai, arthAt caturdazI, amAvAsyA, aSTamI, pUrNimA Adi parva dino meM anuSThAna karane yogya vrata ko poSadha kahate haiN| vaha AhAratyAga 1, zarIrasatkAratyAga 2. brahmacarya 3, avyApAra 4, ina bhedoM se cAra prakAra kA hai / aise niyamarUpI poSadha meM, athavA poSadha ke sAtha jo upavAsa ho usa ko poSadhopavAsa kahate haiN| ye saba una ke savethA vimaraNa, pratyAkhyAna, poSadhe pavAsa Adi grahaNa karelA hotA nathI. zIla" zabda sAmAyika. dezAvakAzika, pauSadha, atithisa vibhAga e cAra mATe vaparAya che vratathI pAca Agavata "guNathI traNa guNavrata levAya che, viramaNathI mithyAtvathI nivRtti karavI, pratyAjyAnapAvasAmA niSiddha vastunA tyAga ko poSadhopavAsa='popaM dhane' e vyutpattithI dharmanI vRddhine je kare che te piSadha kahevAya che arthAta caturdazI, amAvAsyA, aSTamI, pUrNimA Adi parva divase mAM anuSThAna karavA egya vratane poSadha uvAya che. te mAhAratyAga (1) zarIrasA2tyAga (2) prakSayarya (3) svyApAra (4), evA bhedathI cAra prakAranA che evA niyamarUpI piSadhamAM athavA poSadhanI sAthe je upavAsa thAya tene piSadhopavAsa kahevAya che e badhA temanAthI Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 dazAzrutaskandhamatre atha dvitIyAmupAsakapatimAmAha-'ahAvarA dAcA' ityAdi mUlam-ahAvarA doccA uvAsagapaDimA, savvadhammaruI yAvi bhavai / tassa NaM bahuI zIla-vyaya-guNa-veramaNa-pacakkhANaposahovavAsAiM sammaM paTTaviyAI bhavaMti / se NaM sAmAiyaM desAvagAsiyaM no sammaM aNupAlitA bhavai / doccA uvAsagapaDimA 2 // sU0 19 // chAyA athA'parA dvitIyopAsakapratimA, sarvadharmamacizcApi bhavati / tasya khalu bahavaH gIla-vrata-guNa-viramaNa-pratyAkhyAna-popadhopanAsAH samyak prasthApitA bhavanti / sa khalu sAmAyikaM dezAprakAzikaM no samyaganupAlayitA bhavati / dvitIyopAsakapratimA 2 // 19 // TIkA-'ahAvarA'-ityAdi / atha prathamapratimAsamArAdhanAnantaram aparAanyA dvitIyA upAyakapratimA zrAvakapratimA vratapratimenyarthaH prarUpyate-etatpatimAdhArI zrAvakaH sarvadharmarUcizcApi bhavati / tasya-upAsakasya khalu bahavaH 'zIla-vrata-guNa-viramaNa-pratyAkhyAna-popayopavAsAH' iti pUrvamUtravat vyAkhyeyam , ete zIlAdayaH samyak cArutayA prasthApitA: Atmani niranicArarUpA nivezitA bhavanti, sa-upAsakaH sAmAyikam-samaH-mamatvaM rAganahIM hote haiN| isa prakAra prathamapratimAdhArI darzana-zrAvaka hotA hai| samyakzraddhAnarUpa yaha prathama upAsakapratimA hai, yaha pratimA eka mAsa kI hotI hai / / / sU0 18 // aba dUsarI upAsakapratimA kA varNana karate haiM-'ahAvarA doccA' ityAdi / dUsarI upAsakapratimA-vratapratimA kA nirUpaNa kiyA jAtA hai-dusarI pratimA vAle zrAvaka kI kSAntyAdi sarva dharma meM ruci hotI hai, aura vaha zIlavata Adi ko samyakarUpa se dhAraNa karatA hai kintu vaha sAmAyika aura dezAvakAzika kA samyak pAlana nahIM karatA hai| sarvatha thatA nathI A prakAre prathamapratimAdhArI darzanazrAvaka thAya che. sabhyazraddhAnarUpa A prathama upAsakapratimA eka mAsanI thAya che (sU 18). ve bhI pAsapratibhAnu na 42 che-ahAvarA doccA tyAha. bIjI upAsakapratimA-vatapratimAnuM nirUpaNa karavAmAM Ave che-bIjI pratimAvALA zrAvakanI kSAnti Adi sarva dharmamAM rUci thAya che ane te zIlavrata adine samyakrarUpathI dhAraNa kare che paraMtu te sAmAyika ane dezAvakAzikanuM sabhyapha Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 6 upAsakamatimAvarNanam 219 dveSarahitatvena sarveSu jIveSu khAtmasAmyaM, samazabdasyAtra bhAvapradhAnanirdiSTatvAt , tasyA''yaH prAptiH samAyaH pravardhamAnazAradacandrakalAvat pratikSaNavitrakSaNajJAnAdilAbhaH, yadvA samaH sAmyaM, sAmyabhAvajanitA pratikSaNamapUrvApUrvakarma nirjarAhetubhUtA zuddhiH, tasya Ayo lAmaH samAyaH, sa prayojanamasyeti sAmAyikam yadvA samasyA''yo yasmAttatsamAyaM, tadeva sAmAyikam / uktazca "sAmAyika guNAnAmAdhAraH khamiva sarvebhAvAnAm / nahi sAmAyikahInAzcaraNAdiguNAnvitA yena // 1 // tasmAjagAda bhagavAn , sAmAyikameva nirupamopAyam / zArIramAnasAnekadaHkhanAzasya mokSasya" // 2 // sAmAyika-samasya AyaH samAyaH / sama - rAgadveSarahita sarva bhUtoM ko Atmavat jAnanerUpa AtmapariNAma, usakA Aya-baDhate hue zarada Rtu ke candrakalA ke samAna pratikSaNa vilakSaNa jJAnAdi kA lAbha, athavA mamatA se hone vAlI pratikSaNa meM apUrvara karmanirjarA ke kAraNarUpa zuddhi kA lAbha / vahI jisakA prayojana ho usako sAmAyika kahate haiN| kahA bhI hai" sAmAyikaM guNAnA, mAdhAraH khamiva sarvabhAvAnAm / nahi sAmAyikahInA,-zcaraNAdiguNAnvitA yena // 1 // tasmAjjagAda bhagavAn , sAmAyikameva nirupamopAyam / zArIramAnasAnekaduHkhanAzasya mokSasya // 2 // " iti / sAmAyika saba guNoM kA AdhAra hai, jaise saba bhAvoM A pAlana 42tA nathI sAmAyi-samasya AyaH samAya-sama-pati, sarvabhUtAne Atmavata jANuvArUpa AtmapariNAma, teno Aya. vadhatI jatI zaradAtunI candrakaLAnI peThe pratikSaNa vilakSaNa jJAnAdine lAbha, athavA samatAthI thavAvALI pratikSaNe apUrva 2 karmanirjarAnA kAraNarUpa zuddhine lAbha eja jenuM prayojana hoya tene sAmAyika vAya cha, ghu paNa cha. "sAmAyikaM guNAnA,-mAdhAraH khamisa sarvabhAvAnAm / nahi sAmAyikahInA,-zcaraNAdiguNAnvitA yena // 1 // tasmagajjagAda bhagavAn , sAmAyikameva nirupamopAyam / zArIramAnasAnekaduHkhanAzasya mokSasya // 2 // ti artha - sAmAyika sarve guNene AdhAra che jema sarve bhAveno AdhAra Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22. dezAzrutaskandhamUtre sAmAyikavivaraNaM vistarata upAsakadazAGgasUtrasyAgAradharmasaMjIvanITIkAto'vaseyam / dezAvakAzikam-deze dikhatagRhItasya diparimANasya avakAzo vibhAgo'vasthAna viSayo yasya taddezAvakAzaM tadeva dezAvakAzikam nona samyaga anupAlayitA kAyena saMrakSitA bhavati / yadyapi zrAvakasya dvAdaza vratAni samyagArAdhanIyAni bhavanti tathApi sa sAmAyika - dezAvakAzikavrate kAyena niraticAraM yathAkAlamArAdhayituM na zaknoti / iyaM vratapratimA mAsadvayena sampAvate / iti dvitIyopAsakapratimA 2 / / sU0 19 / / ___atha tRtIyAmupAsakapratimAM vivRNoti- ahAvarA tacA' ityAdimUlam-ahAvarA taccA uvaasgpddimaa| savvadhammaruI yAvi bhavai / tassa NaM bahuiM sIla-vvaya guNa-veramaNa paccakkhANaposahovavAsAI sammaM paTaviyAI bhavaMti se NaM sAmAiyaM desAvagAsiyaM samma aNupAlitA bhavai / se NaM cauddasi-amiuddiTTa-puNNamAsiNIsu paDipuNNaM posahovavAsaM no sammaM aNupAlitA bhavai / taccA uvAsagapaDimA 3 // sU0 20 // AdhAra AkAza hai / sAmAyikahIna ko cAritra Adi guNa nahIM hote haiM // 1 // ataH bhagavAn ne sAmAyika ko hI sakala duHkha kA vinAzaka mokSa kA nirupama upAya kahA hai // 2 // sAmAyika kA vivaraNa vistAra se upAsakadazAGga sUtra kI agAradharmasaMjIvanI TIkA se jAna lenA / yadyapi zrAvaka ke liye bAraha vratoM kA samyag ArAdhana karanA Avazyaka hai to bhI vaha sAmAyika vrata aura dezAvakAzika vrata kA samyakUtayA zarIra se ArAdhana nahIM kara sakatA hai / isa dUsarI pratimA-vrata-pratimA kA do mAsa meM sampAdana hotA hai // sU0 19 // AkAza che, tema sAmAyika vagaranAmAM cAritra Adi guNa hotA nathI (1) AthI bhagavAne samAyikane ja sarva duHkhanuM vinAzaka mokSane nirUpama upAya kahyuM che (2) sAmAyinu viva29 vistArathI upAsakadazAMga sUtranI agAradharmasaMjIvanI TIkAthI jANI levuM ke zrAvakane mATe bAra vratanuM sabhya ArAdhana karavuM Ava yaka che chatA paNa te sAmAyika vrata ane dezAvakAzika vratanu samyapha-tayA (sArI rIte) zarIrathI ArAdhanA karI zakatA nathI A bIjI pratimA-vrata-pratimAnuM e bhAsamAM sapAhana thAya che. 2. (sa. 16) Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munihaSiNI TIkA a. 6 upAsakapratimAvarNanam 221 chAyA-athAparA tRtIyopAsakapratimA / sarvadharmarucizcApi bhavati / tasya khalu vahavaH zIla-vrata--guNa-vivaraNa-pratyAkhyAna-poSadhopavAsAH samyak prasthApitA bhavanti / sa ca sAmAyikaM dezAprakAzikaM samyaganupAlayitA bhavati / sa khalu caturdazyaSTamyuddiSTapaurNamAsISu pratipUrNa poSadhopavAsaM no samyaganupAlayitA bhavati / tRtIyopAsakapratimA 3 // su0 20 // TIkA - 'ahAvarA '-ityAdi / atha dvitIyapratimAprarUpaNAnantaram aparA=anyA tRtIyA upAsakapatimA nirUpyate-sarvadharmarucizcApi bhavatIti mAgvat / tasya-upAsakasya khalu vahavaH ityArabhya bhavantItyantasya vyAkhyA pUrvoktadizA'vaseyA / sa khalu upAkazca sAmAyika pUrvoktalakSaNaM, dezAvakAzikaM ca mAguktarUpaM samyaganupAlayitA bhavati / sa khalu caturdazyaSTamyuddiSTapaurNamAsISu catudezI, aSTamI, uddiSTA amAvAsyA, paurNamAsI-pUrNimA, etAsu tithiSu pratipUrNa sampUrNa poSadhopavAsaM no-na samyaganupAlayitA bhavati / iti tRtIyopAsakapratimA / iyaM traimAsikI pratimA 3 // sU0 20 // atha caturthImupAsakapratimAmAha-'ahAvarA cautthI' ityAdi mUlam-ahAvarA cautthI uvAsagapaDimA-savvadhammaruI yAvi bhavai / tassa NaM bahuiM sIla-0vaya-guNa-veramaNa-paccakkhANa po aba tRtiya upAsaka pratimA kA varNana karate haiM- 'ahAvarA taccA' ityAdi / aba tisarI pratimA kA nirUpaNa karate haiM-usako kSAntyAdi sarva dharma meM ruci hotI hai, ityAdi pUrvavat samajhanA caahiye| usake zIla vrata Adi dhAraNa kiye hue hote haiN| vaha sAmAyikavat aura dezAvakAzikavata kA samyak pAlana karatA hai parantu caturdazI aSTamI amAvAsyA aura paurNamAsI, ina tithiyoM meM poSadhopavAsa kA samyaka pAlana nahIM karatA hai / yaha tIna mAsa kI pratimA hai 3 ||suu0 20 // ve zrI pAsapratibhAnu na 43 cha-'ahAvarA taccA' tyA - trIjI pratimAnuM have nirUpaNa kare che-tenI kSAtyAdi sarva dharmamA rUci thAya che, ItyAdi agAunI peThe samajavuM joIe tene zIla vrata Adi dhAraNa karelAM hoya che te sAmAyika vrata ane dezAvakAzika vratanuM sabhya pAlana kare che parantu caturdazI aSTamI amAvAsyA ane porNamAsI, e tithiomAM poSapavAsanuM sabhya pAlana karatA nathI A traNamAsanI pratimA che 3 ( 20) Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI dazA taska sahovavAsAI sammaM paviyAI bhavaMti / se NaM sAmAiyaM desAvAsiya samma aNupAlitA bhavai / se NaM causi - adbhumiuhi puNNamAsiNIsu paDipuNNaM posahaM sammaM aNupAlitA bhavai / se NaM egarAiyaM uvAsagapaDimaM no sammaM aNupalitA bhavai / cautthI uvAsagapaDimA 4 // sU0 21 // 222 chAyA - athA'parA caturyupAsakapratimA sarvadharmamacicApi bhavati / tasya khalu vahatraH zItagugaviramagatyAkhAnapInAH samyak prasthApitA bhavanti / sa ca sAmAyikaM samyaganupAlayitAbhavati / sa ca caturdRzyapramyuddiSTapaurNamAsI pratipUrNa poSadhaM samyaganupAlayitA bhavati sa khalvaikarAtrikI mu pAsakapatimAM no samyaganupAlayitA bhavati / caturyupAsakapatimA 4 // 021|| TIkA- 'ahAvarA' - ityAdi / atha tRtIyapratimAprarUpaNAnantaram aparAtRtIyapratimAno'tiriktA caturthI upAsakapatimA prarUpyate / tathAhi sarvadharma rucicApi bhavati / tasya khalu vahavaH zIla - vrata - guNa - viramaNa - pratyAkhyAnapopadhapavAsAH samyaka prasthApitA bhavanti sa ca sAmAyikaM dezAvakA zikaM samyaganupAlayitA bhavati / sa ca caturdazyamyuddiSTapaurNamAsIpU pratipUrNa poSadhaM samyaganupAlayitA bhavati / sa '' iti vAkyAlaGkAre, yasmin dine upavAsa aba cauthI upAsakapratimA kA varNana karate haiM - 'ahAvarA cautthI' ityAdi / aba tRtIya pratimA kA nirUpaNa karane ke bAda caturthI upAsakapratimA kA nirUpaNa kiyA jAtA hai usake kSAntyAdi sarva dharma meM ruci hotI hai tathA AtmA meM bahuta se zIla, vrata, guNa, viramaNa, pratyAkhyAna, popadhopavAsa, samyakarUpa se grahaNa kiye hue hote haiM / vaha sAmAyika vrata aura dezAvakAzika vrata kA samyak pAlana karatA hai / aura caturdazI aSTamI amAvAsyA paurNamAsI tithiyoM meM prati- pUrNa poSadha kA samyak anupAlana karatA hai kintu jisa dina meM upa have thothI upAsa pratibhAnu varSAna re - 'AhAvarA cautthI' tyAhi. trIjI pratimAnuM nirUpaNa karyAMbAda have ceAthI upAsaka pratimAnu nirUpaNu karavAmA Ave che-tenI kSAntyAdi sava dhama mA rUci hAya che te sAmAyika vrata ane dezAvakAzika vratanu sabhyaslR pAlana kare che ane caturdazI aSTamI amAvAsyA tathA pau mAsI tithimA pratipUrNa pASadhatu samyak anupAlana kare che. para Mtu je divase Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 muniharSiNI TIkA a. 6 upAsakapatimAvarNanam karoti tasmin dine rAtrau vA ekarAtrikIm ekarAtrisampAdyAm upAsakapratimAma kAyotsargAvasthAyAM dhyAnarUpAM pratimAM no samyaganupAlayitA bhavati / iti catuyupAsakapratimA / iyaM cAturmAsikI 4 // mU0 21 // atha paJcamImupAsakapratimAM prarUpayati'-ahAvarA paMcamI' ityAdi mUlam-ahAvarA paMcamA uvAsagapaDimA / savvadhammaruI yAvi bhavaI tassa NaM bahuiM sIlavvaya....jAva samma aNupAlitA bhavai se NaM sAmAiyaM....taheva se NaM cauddasI....taheva, se NaM egarAiyaM uvAsagapaDimaM samma aNupAlitA bhavai / seNaM asiNANae, viyaDabhoI, mauDikaDe, diyA baMbhayArI, ratiM parimANakaDe / se NaM eyArUveNaM vihAreNaM viharamANe, jahannerNa' egAhaM vA duvAhaM vA tiyAhaM vA ukoseNa paMcamAsaM viharai / paMcamA uvAsagapaDimA 5 // sU0 22 // chAyA-athAparA pnycmyupaaskprtimaa| sarvadharmarucizvApi bhavati / tasya khalu bahavaH zIlatavrata yAvat samyaganupAlayitA bhavati / sa ca sAmAyika tathaiva, sa ca caturdazI0 tathaiva, sa caikarAtrikImupAsakapatimAM samyaganupAlayitA bhavati / sa cAsnAtaH, vikaTabhojI, mukulIkRtaH, divA brahmacArI rAtrau parimANakRtaH / sa khalvetadrUpeNa vihAreNa viharan jaghanyenaikAhaM vA dvanyahaM vA vyahaM vA utkarSeNa paJca mAsAna viharati // paJcamyupAsakapratimA 5 // sU0 22 // TIkA-'ahAvarA'-utyAdi / atha = caturthopAsakapratimAprarUpaNAnantaram aparA-caturthapratimAbhinnA pazcamI upAsakapatimA prarUpyate / tathAhi-sarvadharmavAsa karatA usa dina meM athavA rAtri meM " ekarAtrikI" upAsakapratimA kA samyak ArAdhana nahIM karatA hai| yaha caturthI upAsaka pratimA cAra mahIne kI hai 4 // sU0 21 // aba pAcavI upAsakapratimA kA varNana karate haiM-'ahAvarA paMcamI' ityAdi / pAsa 42 che te hivase mathavA rAtrimA 'ekarAtrikI' pAsapratibhAnu sabhya ArAdhana karatA nathI. A cethI upAsakapratimA cAra mahInAnI che 4 (sU 21) . ve pAyabhI pAsapratibhAnu pani 42 cha-"ahAvarA paMcamI' yA Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhasUtre rucizcApi bhavati / tasya 'NaM' iti vAkyAlaGkAre, bahavaH zIla-vrata-guNa-viramaNa pratyAkhyAna-popadhopavAsAn samyaganupAlayitA bhavati / sa ca sAmAyika dezAvakAzikaM tathaiva caturdazyAdiSu pratipUrNa popadhaM samyaganupAlayitA bhavati / sa ca-upAsakaH asnAtana kRtasnAno vikaTa bhojI-vikaTe-prakaTe divase na rAtrAviti yAvat bhoktuM zIlamasyeti vikaTabhojI-divasa eva caturvidhAhArakArI mukulIkRtaH ekakakSavastradhArI divA brahmacArI dine maithunanivRttaH, rAtrau parimANakRtaH-kRtaM parimANaM yena sa parimANakRtaH ApatvAtkRtazabdasya pUrvaprayogAItve'pi na pUrvapayogaH / dinAtiriktarAtravapi kRtamaithunaparimANaH / sA upAsakaH 'NaM' iti vAkyAlaGkAre etadrUpeNa-enAdRzena vihAreNa-AcaraNena viharana vicaran jaghanyena-ekAham =ekadinam vA dvayahaM-dvidinaM vA vyaha-tridinaM vA utkarpaNa utkRSTatayA paJca mAsAn viharati=vicarati / 'jaghanyenaikAI dvayahaM vA vyahamu. skarSeNa paJcamAsAn' iti pratipAdanasyAyamabhimAya:-etatpatimAdhArI yadi kAladharma prApnuyAdathavA dIkSAM gRhNIyAt tadA pratimApAlanamaGgarUpadopastaM naiva spaSTuM ____ aba pAMcavI pratimA kahate haiM-isa pratimA vAle kI kSAntyA disarvadharmaviSayaka ruci hotI hai| usake zIla Adi vrata grahaNa kie rahate haiN| vaha sAmAyika aura dezAvakAzika vratakI bhalI-bhAMti ArAdhanA karatA hai / caturdazI Adi parva dino meM pauSadhavrata kA anuSThAna karatA hai / ekarAtriko upAsakapratimA kA bhI acchI taraha pAlana karatA hai / vaha snAna nahIM karatA / rAtribhojana kA tyAga karatA hai / dhotI kI eka lAMga khulI rakhatA hai| dina meM brahmacArI rahatA hai aura rAtri meM maithuna kA pariNAma karane vAlA hotA hai / isa prakAra vicaratA huvA vaha kama se kama eka dina do dina yA tIna dina se lekara adhika se adhika pAca mAsa taka vicaratA hai have pAcamI pratimA kahe che A pratimAvAlAnI kSAtyAdi sarvadharma viSayamAM rUci hoya che-teNe zIlaAdi vrata grahaNa karelAja hoya che te sAmAyika tathA dezAvakAzika vratanI sArI rIte ArAdhanA kare che caturdazI Adi parva divasomAM pauSadhavratanuM anuSThAna kare che ekarA trI upAsakapratimAnuM paNa sArI rIte pAlana kare che te snAna karatA nathI rAtrie janane tyAga kare che tIAnI eka lAga (kAchaDI) khulI rAkhe chedivasamAM brahmacArI rahe che, ane rAtrimAM maithunanuM parimANu karavAvALA hoya che A prakAre vicaratA teo ochAmAM ochA eka divasa be divasa athavA traNa divasathI laIne vadhAremAM vadhAre pAMca mAsa sudhI vicare che. AnuM e Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharpiNI TIkA a. 6 upAsakapatimAvarNanam 225 zaknuyAditi / yAvajjIvaM tatparipAlanamapi na dopAya bhavatIti bhaavH| iti paJcamyupAsaka pratimA paJcamAsikI 5 // sU0 22 // atha paTTImupAsakapatimA nirUpayati-'ahAvarA chaTThI' ityAdi mUlam-ahAvarA chaTTI uvaasgpddimaa| savvadhammaruI yAvi bhavai, jAva se NaM egarAiyaM uvAsagapaDimaM aNupAlitA bhavai se NaM asiNANae, viyaDabhoi, maulikaDe, diyA vA rAo vA baMbhayArI, sacittAhAre se apariNAe bhavai / se Na eyArUveNa vihAreNa viharamANe jahanneNa egAhaM duyAhaM vA jAva ukkoseNa chammAse viharejjA / chaTThI uvAsagapaDimA 6 ||suu023|| chAyA-athAparA SaSThayupAsakapratimA / sarvadharmarucizcApi bhavati / yAvat sa khalu ekarAtrikImupAsakapatimAmanupAlayitA bhavati / sa cAsnAnakaH, vikaTabhojI, mukulIkRtaH, divA vA rAtrau vA brahmacArI sacittAhArastasyA'parijJAto bhavati / sa caitadrUpeNa vihAreNa viharan jaghanyenaikAhaM dvaya vyahaM vA yAvadutkarSeNa paNmAsAn viharet / SaSThayupAsakapratimA 6 // mU0 23 // TIkA-'ahAdarA'-ityAdi / atha-paJcamapratimAnirUpaNAnantaram aparA-- paJcamapratimAno'nyA paSThI upAsakapatimA nirUpyate, tathAhi-sarvadharmarucizcApi bhavati, yAvat-yAvacchabdena tasya khalu bahavaH zIlavataguNaviramaNapratyAkhyAnaisa kA yaha tAptaya hai ki- yaha pratimAdhArI jo kAladharmako prApta hojAya athavA dIkSA le le to pratimApAlanamagarUpa doSa usako nahIM lagatA hai / aura yadi jAvajIva bhI isa pratimA kA pAlana kare to bhI doSa nahIM hai / yaha pratimA pAca mAsa kI hotI hai 5 // 0 22 // aba chaThI upAsakapratimA kA nirUpaNa karate haiM - 'ahAvarA chaTTI' ityAdi / aba pAMcavIM pratimA ke vAda chaThI pratimA kA nirUpaNa kiyA tAtparya che ke-A pratimA dhArI je kAladharma pAme athavA dIkSA lIe te pratimA pAlanabhaMgarUpa deSa tene lAgato nathI ane je cAvaja jIvana paNa A pratimAnuM pAlana kare te paNa doSa nathI. A pratimA pAca mAsanI hoya che (sU 22) - ve hI pAsapratibhAnu ni359 43 cha- 'ahAvarA chaThI' yA : - have pAcamI pratimA pachI chaThThI pratimAnuM nirUpaNa karavAmAM Ave che, jemake - Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 dazAzrutaskandhamatre poSadhopavAsaH samyak prasthApitA bhavanti / sa ca sAmAyikaM dezAvakAzikaM samyaganupAlayitA bhavati / sa ca caturdazyaSTamyuddiSTapaurNamAsIpu pratipUrNa popadhaM samyaganupAlayitA bhavati / eteSAM vyAkhyAtapUrvANAM saGgrahaH / saH upAsakaH ekarAtrikImupAsakapratimAmanupAlayitA bhavati / sa ca asnAnakA snAnasAmAnyarahitaH, vikaTabhojI-rAvyatiriktasamaye divase caturvidhAhArabhojI, mukulIkRtaH ekakakSavastradhArI divA vA rAtrau vA brahmacArI-maithunanivRttaH / tasya-upA sakasya sacittAhAraH aparijJAtaH aparityakto bhavati, aupadhAdisevanaprasaGge'nya smin vA kAraNe sacittAhArasya na parityAgaH, anyatra rArvathA sacittasya parityAga iti dhyeyam / sa ca upAsakaH etadrUpeNa etAdRzena vihArega viharan jaghanyena ekAham ahorAtraM dvayahaM vyahaM vA yAvad-abhivyApya utkarSaNa paNmAsAn viharet / iti paSThayupAsakapratimA 6 // mU0 23 // jAtA hai / jaise ki:-jo chaThI pratimA grahaNa karatA hai usakI sarvadharmaviSayaka ruci hotI haiM / " yAvat " zabda se usakI AtmA meM aneka zIla, vrata, guNa, viramaNa, pratyAkhyAna, poSadhopavAsa samyaka grahaNa kiye hue hote haiM / vaha sAmAyika vrata kA aura dezAvakAzika vrata kA samyak anupAlana karatA hai / caturdazI Adi tithiyoM meM pratipUrNa poSadha kA samyak anupAlana karatA hai / tathA ekarAtrikI upAsakapratimA kA pAlana karatA hai snAna nahIM karatA hai| rAtri bhojana nahIM karatA hai / dhotI kI eka lAMga khulI rakhatA hai / dina aura rAtri meM brahmacaryatrata pAlana karatA hai| isake auSadha Adi sevana ke athavA dUsare kAraNavaza sacittAhAra kA tyAga nahIM hotA hai, arthAt vinA kAraNa sacitta AhAra kA tyAga hotA hai / vaha upAsaka isa prakAra ke niyama se jaghanya eka dina do dina tIna dina je chaThThI pratimAnuM grahaNa kare che tenI sarvadharmaviSayaka rUci hoya che "yAvat " zabdathI tenA AtmAthI aneka zIla, vrata, guNa, viramaNa, pratyAkhyAna, piSadhopavAsa, sArI rIte grahaNa karAelA hoya che te sAmAyika vratanuM ane dezAvakAzika vratanu samyaka anupAlana kare che caturdazI Adi tithiomAM pratipUrNa piSadhanu samparka anupAlana kare che tathA ekarAtriI upAyakapratimAnuM pAlana kare che snAna karatA nathI rAtribhojana karatA nathI detIAnI eka vyAMga ahI ka brahmacaryavratanuM pAlana kare che te auSadha Adi sevananA tathA bIjA kAraNavaza sacUirAhArano tyAga karatA nathI arthAt vinA kAraNe sacitta AhArane tyAga thAya che te upAsaka A prakAranA niyamathI jaghanya eka divasa be divasa traNa divasa ane utkRSTa sa Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - muniharSiNI TIkA a. 6 upAsakapratimAvarNanam 227 atha saptamImupAsakapratimA pradarzayati-'ahAvarA sattamA' ityAdi mUlama-ahAvarA sattamA uvAsagapaDimA / savvadhammaruI yAvi bhavai / jAva rAovarAyaM vA baMbhayArI sacittAhAre se pariNAe bhavai / AraMbhe se apariNAe bhavai / se NaM eyArUveNa vihAreNa viharamANe jahanneNa egAhaM vA duyAhaM vA tiyAhaM vA jAva ukoseNa sattamAse vihrejaa| se taM sattamA uvAsagapaDimA 7 // sU0 24 // chAyA - athA'parA saptamyupAsakapatimA / sarvadharmarucizcApi bhavati / yAvad rAjyaparAyaM vA brahmacArI / sacittAhArastasya parijJAtoM bhavati / ArambhastasyA'parijJAto bhavati / sa khalvetadrUpeNa vihAreNa viharan jaghanyenaikAhaM vA dvanyahaM vA vyahaM vA yAvadutkarSega saptamAsAn viharet / seyaM saptamyupAsakapratimA 7 // mU0 24 // TIkA-'ahAvarA'-ityAdi / atha-paSThapratimAnirUpaNAnantaram aparASaSThamatimAto'tiriktA saptamI upAsakapatimA nirUpyate, tathAhi-sarvadharmarucivApi bhavati / yAvat-zIlavatAdi sarvaM pUrvavat / rAjyaparAtraM-rAtriH-nizA, aparAtrazca-apagatA rAniraparAtrazcetyanayoH samAhAro rAjyaparAtram, atyantasaMyoge dvitIyA, tena nirantaraM rAtrindivamityarthaH, 'vA' zabdo vaakyaalngkaaraarthH| aura utkRSTa cha mAsa taka rahatA hai| yaha chaThI upAsakamatimA chaha mahIne kI hotI hai 6 // sU0 23 // aba sAtavI upAsakapratimA kA varNana karate haiM - 'ahAvarA sattamA' ityAdi / aba chaTThI pratimA ke bAda sAtavI pratimA kA nirUpaNa karate haiM, jaise ki-usakI sarvadharma meM ruci hotI hai| zIla, vrata, guNa Adi sarva pUrvavat jAnanA / rogyaparAtra - ahorAtra arthAt rAta aura dina chamAsa sudhI rahe che A chaThThI upAsakapratimA cha mahinAnI thAya che 6 (sU 23) sAtamI upAsapratibhAnu varNana 43 che-ahAvarA sattamA tyAdi - chaThThI pratimA pachI have sAtamI pratimAnuM nirUpaNa kare che jemake - tenI sarva dharmamAM rUci hoya chezIla, vrata, guNa, Adi sarva pUrve kahyA pramANe jANavuM.. rAvyaparAtra-ahorAtra arthAt rAte ane divase sadaiva brahyAcArI rahe che teNe azana Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhamutre 228 brahmacArI = maithunanivRttaH / tasya sacittAhAraH- sacittasya = agane - caNakAdikasya apaka durupakaupadhyAdikasya vA, pAne - amAsukodakasya tatkAlakRtasya sacittalavaNAdiramasaMyuktasya vA khAdye - karkaTikAcibhiTikAdikasya, svAye - dantadhAvana - tAmbUla harItakyAdeH, AhAraH sacittAhAraH, sa parijJAtaH = parityakto bhavati, ArambhaH = pacana - pAcanAdisAvadyavyApAraH aparijJAtaH =karaNakAraNA'numodanAbhiraparityakto bhavati / sa upAsakaH etadrUpeNa = etallakSaNena vihAreNa= pravarttanena viharan = pravartamAnaH jaghanyena ekA vA dvaya vA vA yAvat utkarSeNa- sapta mAsAn viharet = vicaret / sA = uktalakSaNA iyam = epA saptamI upAsakapratimA 7 // bhrU0 24 // sadaiva brahmacArI rahatA hai / usake azana, pAna, khAdya, aura svAdya, ina cAra prakAra ke sacitta AhAra kA tyAga hotA hai / azana meM canA Adi, tathA apaka aura duSpaka auSadhi Adi, pAna meM sacitta jala tathA tatkAla meM DAle hue sacitta lavaNa Adi se mizrita, khAdya meM kakaDI aura kharabUjA Adi, svAdya meM dantadhAvana ( datavana) tAmbUla, haraDe Adi AhAra sacitta AhAra kahA jAtA hai / vaha ina sabakA parityAga karatA hai, tathA Arambha pacana pAcana Adi sAvadha vyApAra kA karanA karAnA aura anumodana Adi kA tyAga nahIM karatA hai / vaha isa vRtti se jaghanya eka dina do dina yA tIna dina taka utkarSa se sAta mahIne taka vicaratA hai / yaha sAtavI upAsaka pratimA sAta mAsa kI hotI hai 7 // sU0 24 // pAna khAdya ane svAdya e cAra prakAranA sacitta AhAranA tyAga karelA hAya che azanamA caNA Adi tathA apakava ane duSpakava auSadhi Adi, pAnamAM ( pIvAmAM ) sacitta jala tathA tatkAlamA nAkhelu sacitta mIThuM (nImaka) AdithI mizrita, khAdymaa-8|iiddii tathA taraNUya zIlaDA sahi, svAdyabhA- hantadhAvana (hAta) tAbhyUsa, haraDe Adi AhAra sacitta AhAra kahevAya che te A badhAMne parityAga kare che. tathA Ara bha-pacana pAcana kri sAvadyavyApAra karavA ke karAvavuM ane anumedanA Adino tyAga karatA nathI tee A vRttithI jaghanya eka divasa e divasa ke trasR divasa sudhI, utkarSoMthI (vadhAremAM vadhAre) sAta mahinA sudhI vicare che. A sAtamI upAsakapratimA sAta mAsanI thAya che 7 (sa. 24) Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 - muniharSiNI TIkA a. 6 upAsakapratimAvarNanam athA'STamImupAsakapratimAM parUpayati-'ahA'varA aTThamA' ityAdi mUlam-ahAvarA aTThamA uvAsagapaDimA / savvadhammarui yAvi bhavai / jAva rAovarAyaM baMbhayArI / sacittAhAre se pariNAe bhavai / AraMbhe se pariNAe bhavai / pesAraMbhe apariNAe bhavai / se NaM eyArUveNa vihAreNa viharamANe jAva jahanneNa egAhaM duyAhaM tiyAhaM vA jAva ukkoseNa aTa mAse vihrejaa| se taM aTThamA uvAsagapaDimA 8 // sU0 25 // chAyA-athA'parA'STamyupAsakapratimA / sarvadharmarucizcApi bhavati / yAvad rAvyaparAtraM brahmacArI / sacittAhArastasya parijJAto bhavati / Arambhastasya parijJAto bhavati / preSyArambho'parijJAto bhavati / caitadrapeNa vihAreNa viharan yAvajjadhanyenai kAhaM yaha vyahaM vA yAvadutkarSeNASTamAsAn viharet / seyamaSTamyupAsakapatimA 8 // mU0 25 // TIkA-'ahAvarA' ityAdi / atha-saptamapratimAmarUpaNAnantaram aparA: saptamapatimAto bhinnA aSTamI upAsakapratimA prarUpyate, tathAhi-sarvadharmarucithApi bhavati / yAvad rAtryaparAtram ahorAtraM brahmacArI, tasya sacittAhAraH parijJAnAmpratyAkhyAto bhavati / tasya ArammaH svakRtaH kRSivANijyAdisAvadyavyApAraH parijJAtaH parityakto bhavati / kintu preSyArambhaH preSyANAm= aba AThavI upAsakapratimA kA nirUpaNa karate haiM- 'ahAvarA bhaTThamA' ityaadi| aba AThavI pratimA kA prarUpaNakarate haiM-isa pratimA ko dhAraNa karane vAle kI sarvadharmaviSayaka ruci hotI hai, vaha yAvad rAtri aura divasa meM brahmacaryavrata kA pAlana karatA hai / sacitta AhAra kA parityAga kara detA hai / vaha svayaM Arambha - kRSi vANijya Adi sAvadya vyApAra kA parityAga karatA hai kintu dUsaroM-bhRtya Adi se ve bhAbhI pAsapratibhAnu ni35 3re cha.-'ahAvarA aTThamA' yA. AThamI pratimAnuM have prarUpaNa kare che-A pratimAne dhAraNa karavAvALAnI sarvadharmaviSayaka rUci hoya che te rAtri ane divasa beumAM brAcaryavratanuM pAlana kare che sacitta AhArane parityAga karI de che te svaya (pateja) AraMbha-kRSi vANijya Adi sAvaghavyApArane parityAga kare che paraMtu bIjA-bhUtva=nekara A Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 dazAzrutaskandhamUtra AdezakAriNAM bhRtyAdInAm ArambhaH tatkRtaH kRSivANijyAdirUpaH sAvadyavyApAraH aparijJAtA-na pratyAkhyAto bhavati / upAsakrasyASTamapratimAyAM svayaMkRtarUpa evArambhaH parivarjito bhavati, na tu preSyArambha ityarthaH / preSyArambhe'pi tItrapariNAmo yathA nApayeta tathA jIvanarnivAhasyopAyAntarAbhAzat preSyArambho mandamandatarAdipariNAmenApratyAkhyAto bhavati / tatrApi-anyAthaM svArtha vA pUrvamArambhe pravRttaM prepyaM prerayati na tu svAthai nUtanamArambhaM kArayatIti vishessH| nanu svayaMkRtArambhamAtrato nivRttamya ko lAbhaH syAt , ya evArambhaH svayaMkRtaH sa eva preSyANAM niyojanato bhavati. tatrApi paDjIvanikAyavirAdhaArambha karAne kA parityAga nahIM karatA hai| upAsaka kI AThavIM pratimA meM svayaM kiye hue Arambha kA hI tyAga hotA hai, preSyArambha kA arthAt dUsare se Arambha karAne kA tyAga nahIM hotaa| preSyArambha meM yaha vizeSatA jAnanI cAhiyeH preSyArambha isa prakAra kA honA cAhiye ki jisa meM AtmA kA tIna pariNAma na ho, vaha bhI jIvananirvAha kA dUsarA upAya na hone ke kAraNa manda mandatara pariNAma se apratyAkhyAta hai / usa meM bhI apane yA dUsare ke liye Arambha meM pravRtta hue preSya ko preraNA kare, kintu apane lie nayA Arambha nahIM karAve / yahA zakA hotI hai ki svayaM ArambhamAtra se nivRtta hone se kyA lAbha ? kyoM ki jo doSa svayaM Aramsa karane meM hotA hai vahI doSa preSya nRtya dAra Adi ke dvArA karAne meM bhI hogA / dithI Ara bha karAvavAno parityAga karatA nathI upAsakanI AThamI pratimAmA pite karelA Ara bhaja tyAga thAya che pregyAra bho=arthAt bIjA pAse Ara bha karAvavAne tyAga karAto nathI pregyAra bhamA e vizeSatA jANavI joIe: preggAra bha evA prakArano ho-joIe ke jemAM AtmAnuM tIvra pariNAmanahoya te paNa jIvananirvAhane bIjo upAya na hovAnA kAraNe manda mandatara pariNAmathI apratyAkhyAta che temAM paNa pitAne mATe ke bIjAne mATe AraMbhamAM, pravRtta thaelA preSyane preraNA kare paraMtu pitAne mATe no Arabha na karAvo . . . thAya che .3-pAte bhAra subhAthI', nivRtta , pAthI zudA Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 6 upAsakapatimAvarNanam 231 nAyAstathaiva sadbhAvAt ? iti cet, ucyate - yA sarvathA saMpUrNarUpeNa nirdaya - kaThoratIvrarUpA pariNAmadhArA svayaM kRtArambhe bhavati na tathA meNyArambhe, yathA mavalavegena dhAvamAnaH kazcitpuruSaH kacitpApANAdisambandhaM prApya skhalitaH san mandagatyA pravarttate tathA - AtmapariNAmo'pi preSyasamvandhaM prApya mandI bhavati, tathAhi-'aho ? ArambhamayaH khalu jIvananirvAhaH, Arambhastu durgatihetubhUtatvAt sarvathA pratyAkhyeyo bhavati, kathaM tarhi nirvAhayAmi jIvanam' iti vicintya preSyapreraNAsamaya eva svAtmapariNAmaH zithilIbhavatIti / kecitu - 'alpataraH svayaMkRta ArambhaH ramyaikatvAt vivekapUrvakakArya uttara meM kahA jAtA hai ki jo sarvathA sampUrNarUpa se nirdaya kaThora, tIvrarUpa pariNAma kI dhArA svayaM kiye jAne vAle Arambha meM hotI hai vaisI vyArambha meM nahIM hotI / jaise baDe vega se daur3ate vAlA puruSa koI patthara Adi kI Thokara khAkara giratA huA sandagati se pravRtti karatA hai vaise hI AtmapariNAma bhI preSya kA sambandha pAkara manda ho jAte haiM aura vaha vicAra karane lagatA hai ki- ' aho ! yaha jIvana kA nirvAha Arambhamaya hai, aura Arambha durgati kA hetu hone se sarvathA heya syAjya hai, taba maiM jIvananirvAha kaise karU~ ? ' aisA vicAra kara bhRtyoM ko preraNA karate samaya hI apane AtmapariNAma zithila ho jAte haiM / koI kahate hai ki svayaM eka hone se aura vivekapUrvaka kArya kemake je doSa pote Ara bha karavAthI thAya che teja doSa preSya nRtya dAsa AdinI dvArA karAvavAthI paNa thaze uttaramA kahevAmA Ave che ke-je sarjaMdA sa'pUrNa rUpe nirdaya kaThera, tIvrarUpa pariNAmanI dhArA pAtAthI karavAmA AvanAra Ara bhamA thAya che tevI prakhyAra bhamAM thatI nathI, je ke--ghaNuA vegathI doDavAvALA puruSa kei patthara AdinI Thekara khAine paDatA mantra gatithI pravRtti kare che tevIja rIte AtmapariNAma paNa preSyanA samadha hAvAthI manda thaI jAya che ane vicAra karavA lAge che ke- 'ahe ! A jIvanane nirvAha Ara maya che ane A bha krutinA hetu hAvAthI sarvathA haiya=-yAjya che, tyAre huM jIvananirvAha kevI rIte karU ?" ema vicAra karIne nRtya ne preraNA karatI vakhateja petAnA AtmapariNAma zithila thaI jAya che. kAi kahe che ke pote eka hAvAthI ane vivekapUrvaka kArya karavAvALA Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 dazAzrutaskandhamutre kAritvAcca, preSyaiH kAritastu bahutamaH, tatra vizvAntarvartinAM sarveSAM svabhinnatvena saMgrahA''pacyA preSyANAM vahutamatvAt avivekapUrvaka kAryakAritvAcca' ii vadanti tana samIcInam - svayaM kRte evArambhaH kAritAdyapekSayA vahutamaH prANaviyojanAdikArya prati karturvyApArasya sAkSAtkAraNatayA tIvratara pariNAmajanyatvAt / evaM ca nAstyasmAdadhikastIvrataraH kAritAdirUpa ArambhaH / ata evArambheSu svayaMkRtA''rambhasyaiva mahattvAt trividhakaraNeSu prAthamyam / ata eva tatphalabhogo'pi kAritAdyapekSayA kaTutamo bhavati, yathA taNDulamatmyaH svayaM karaNarUpeNaiva tIvrAtmapariNAmena saptamanarakagAmI bhavati / tasmAt pUrva karane vAlA hone se svayaMkRta Arambha alpa hai aura preSyadvArA karAyA huA mahA Arambha hai, kyoM ki preSya- apane se bhinna hone ke kAraNa samasta saMsAra ke sabhI preSyoM kA grahaNa hojAtA hai aura ve vivekapUrvaka kArya bhI nahIM kara sakate hai / jo aisA kahate haiM vaha ThIka nahIM hai, kyoM ki usameM Arambha ke prati kartA kA vyApAra sAkSAt kAraNa hone se, tIvratara pariNAma hote haiM ataH kArita Adi kI apekSA svayaMkRta Arambha hI mahA Arambha hai | kArita Adi Arambha isa se adhika tIvra nahIM hai / svayaMkRta Arambha mahA Arambha hone ke kAraNa hI trividha karaNoM meM bhagavAna ne isako hI prathama kahA hai / aura isake phalakA upabhoga bhI kArita Adi kI apekSA atyanta kaTu hai / jaise taNDulamatsya svaya karaNarUpa tIvra pariNAma mAtra se hI saptama nrkhAvAthI svayaM kRta Arbha alpa che ane kendvarA karAveleA mahA Arabha che kemake prebsa peAtAnAthI jude hAvAnA kAraNe samasta sa sAranA madhA preSyAnu grahaNa thaI thai jAya che ane tee vivekapUrvaka kArya paNa karI zakatA nathI je ema kahe che te ThIka nathI, kemake-temA Ara bhanA pratikartAne vyApAra sAkSAt kAraNa hAvAthI tIvratara pariNAma thAya che tethI kArpita AdinI apekSAe svaya kRta Ara bhaja mahA Arabha che kArita Adi Ara bha tenAthI vadhAre tIvra heAtA nathI svayaM kRta Ara bha mahAra bha hAvAnA kAraNeja trividha kAraNe mA bhagavAne teneja prathama kahyA che ane tenA lanA upabheAga paNa kArita AdinI apekSAe atyanta kaTu che. jemake taMDulamatsya svayaM karaNurUpa tIvra pariNAmamAtrathIja saptamanarakagAmI Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharpiNI TIkA a. 6 upAsakapatimAvarNanam tasyaiva pratyAkhyAnaM kartumucitam / anenaivAzayena bhagavatA sAmAyikapratijJAyAmupadiSTam - " karemi bhaMte sAmAiyaM sAvajjaM jogaM paccakkhAmi jAva niyamaM pajjuvAsAmi duvihaM - tiviheNaM na karemi na kArayemi" ityAdi, tatra svayaMkRtasyaiva sAvadyayogasyAdau pratyAkhyAnavidhAnAya pUrva ' na karemi ' ityevopadiSTaM na tu 'na kArayesi' iti / ata eva bhagavatA'smin sUtre'STamapratimAprarUpaNAtrasare 'AraMbhe se pariNAe bhavai / pesAraMbhe apariNNAe bhavai' iti vacanena "svayaMkRta eva ArambhaH prathamaM pratyAkhyAto bhavati na tu meSyArambhaH" iti pratibodhitam / etadviruddhaprarUpaNAyAmutsUtraprarUpaNApattiH, tatazcAnantasaMsAritvamApadyeta / sa ca = upAsakaH khalu etadrUpeNa = etAdRzena vihAreNa viharan = pravartamAno yAvad jaghanyena - ekAhaM dvayahaM tryahaM vA yAvad = abhivyApya utkarSeNa aSTa gAmI hotA hai / ataH sabase prathama usakA hI pratyAkhyAna karanA ucita hai / isI Azaya se bhagavAn ne sAmAyika pratijJA meM isa prakAra kahA hai- " karemi bhante ! sAmAiyaM " ityAdi / yahA~ svayaMkRta sAvadyayoga kA prathama pratyAkhyAna karane ke liye pahale " na karomi " aisA hI kahA kintu na kArayAmi " aisA nahIM kahA / ata eva bhagavAna ne isa sUtra meM AThavIM pratimA kA nirUpaNa karate samaya " AraMbhe se pariSNAra bhavai isa vacana se svayaMkRta Arambha kA hI pratyAkhyAna kahA hai kintu preSyArambha kA nahIM / isa se viruddha nirUpaNa karane se utsUtraprarUpaNA kA doSa AvegA, aura isa se ananta saMsAra kI prApti hogI / 44 " 44 vaha upAsaka aisA karatA huA jaghanya eka dina do dina thAya che AthI sarjethI prathama tenuM ja pratyAkhyAna karavu ucita che e AzayathI bhagavAne sAmAyikapratijJAmA A prakAre kahyuM che karemi bhaMte sAmAiya " ityAdi ahI svayakRta sAvadya caiAganu prathama pratyAkhyAna karavA mATe pahelA ' na karomi' madhu che hintu 'na kArayami' sebha adhu nathI tethI lagavAne mA sUtramAM mahabhI pratibhAnu nizyA uratI vaNate "AraMbhe se pariNNAe bhava" e vacanathI svayaMskRta Ara bhanu ja pratyAkhyAna kahyu che kintu preSkAra bhanu nathI kahyu . A kAraNathI tethI virUddha prarUSaNu karavAthI utsutraprarUpaNAnA doSa lAgaze ane tethI ananta sa sAranI prApti thaze te upAsaka ema karatA-karatA jaghanya eka divasa e divasa athavA traNa divasa 233 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 dazAzrutaskandhamatre mAsAn viharet / sA-pUrvoktarUpA iyam aSTamI upAsakapatimA 8 // 1026 / / atha navamImupAsakapatimA nirUpayati- ahAvarA navamA' ityAdi / mUlam-ahavarA navasA upAsagapaDimA / savadhasmaruI yAvi bhavai / jAva rAovarAyaM vaMbhayArI / sacittAhAre se pariNAe bhavai / AraMbhe se pariNAe bhavai / pesAraMbhe se pariNAe bhavai / udisatte se apariNAe bhavai / seNaM eyArUveNa vihAreNa viharamANe jahanneNa egAhaM vA duyAhaM vA tiyAhaM vA ukoseNa navamAse vihrejaa|se taM navamA uvAsagapaDimA 9||suu0 26 // chAyA-athA'parA navamyupAsakapatimA / sarvadharmarucizcApi bhavati / yAvat rAvyaparAtraM brahmacArI / sacittAhArastamya parijJAto bhavati / Arambhastasya parijAto navati / preNyArambhastasya parijJAto bhavati / uhiSTabhaktaM tasyA'parijJAtaM bhavati / sa caitaha peNa vihAreNa viharan jaghanyanaikAhaM vA dRzyahaM vA yahaM votkarSeNa nava mAsAn viharet / seyaM nammyupAsakapatimA 9 // 0 26 // TIkA-'ahAvarA'-ityAdi / atha aSTamapranimAkathanAnantaram aparA-taDhatiriktA navamI upAsakapratimA nirUpyate, tathAhi-sarvadharmarucizcApi bhavati yAvad-rAvyaparAtram ahorAtraM brahmacArI / tasya sacittAhAraH parijJAta: matyAkhyAto bhavati / tasya ArambhaH kRSi-vANijyAdivyApAraH parijJAtaH parityakto athavA tIna dina aura utkRSTa ATha mAsa taka rahatA hai / yaha AThavIM pratimA ATha mahIne kI hotI hai 8 // sU0 25 // aba navamI pratimA kA nirUpaNa karate haiM-'ahAvarA navamI' ityAdi / AThavI pratimA ke bAda navamI pratimA kA nirUpaNa karate haiMyaha sarva dharma meM ruci vAlA hotA hai / rAtri aura divasa meM brahmacarya pAlatA hai| sacittAhAra kA pratyAkhyAna karatA hai / kRSi, vANijya ane utkRSTa (vadhAremAM vadhAre) ATha mAsa sudhI rahe che A AThamI pratimA ATha mahInAnI thAya che 8 (sU 25) ve navamI pratibhAnu ni35 42 cha -'ahAvarA navamI' tyA AThamI pratimAnI pachI navamI pratimAnuM nirUpaNa kare che-e sarva dharmamA rUcivAlA hoya che, rAtri tathA divasamAM brahAcarya pALe che sacittAhAranuM pratyAkhyAna Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharpiNI TIkA a. 6 upAsakamatimAvarNanam 235 bhavati / tasya preSyArambhaH=bhRtyena kRSyAdivyApAraH parijJAtaH parityakto bhavati / uddiSTa bhaktampatimAdhAriNamuddizya sampAditam yad bhaktam odanAdikaM tat tasya-upAsakasya aparijJAtam apratyAkhyAtaM bhavati / sa ca etadrUpeNa vihAreNa viharan jaghanyena ekAhaM vA dvaya vA vyahaM vA utkaNa nava mAsAn cAvada viharet / seyaM navamyupAsakapratimA 9 // mU0 26 // atha dazamImupAsakapratimAM vikRNute-'ahAvarA dasamA' ityAdi / mlam-ahAvarA dasamA uvaasgpddimaa| savvadhammaruI yAvi bhavai / jAva udibhanne se pariNAe avai / se NaM khuramuMDae vA sihAdhArae vA / tasta NaM Abhassa samAbhasla vA kappaMti duve bhAsAo bhAsittae, jahA jANaM vA jANaM ajANaM vA go jANaM / se NaM eyArUNa bihAreNa viharamANe jahanneNa egAhaM vA duthA vA tiyAhaM vA ukoseNa dasa mAse viharejjA / setaM dasamA uvAsagapaDimA 10 // sU0 27 // chAyA-athA'parA dazamyupAsakapatimA / sarvadharmarucizcApi bhavati / yAvadudiSTabhaktaM taraya parijJAtaM bhavati / kSuramuNDito vA zivAdhArako vA / tasya khalu AbhApitasya vA kalpete dve bhASe bhASitum , yathA jAnana vA (ahaM) jAne, ajAnan vA no jAne / ya caitArazena vihAreNa viharan jaghanyenaikAhaM vA dvaya vAvyahaM vA utkaNa dazamAmAn viharet / seya dazamyupAyakapatimA 10 // 027|| Adi Arambha kA parityAga karatA hai / bhRtya Adi anya dvArA Arambha karAne kA parityAga karatA hai parantu usake uddiSTabhakta-usake lie banAye gaye AhAra Adi kA parityAga nahIM hotA hai / vaha isa taraha se jaghanya eka dina do dina athavA tIna dina aura utkRSTa nava mAsa paryanta vicaratA hai / yaha navamI pratimA nau mahIne kI hotI hai / sU0 26 // kare chekRSi-vANijya Adi Ara bhane parityAga kare che bhRtya Adi anya dvArA AraMbha karAvavAno parityAga kare che paraMtu te uddiSTabhakata=tenA mATe banAvAyelA AhAra Adine parityAga karatA nathI te AvI rIte jaghanya eka divasa be divasa - athavA traNa divasa ane utkRSTa nava mahinA sudhI vicare che. A navamI pratimA navuM bhaDinAnI thAya che 8 (sU26) Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhasUtre TIkA-'ahAvarA' ityAdi / atha navamamatimAnarUpaNAnantaram aparA: tadanyA dazamyupAsakapratimA vivicyate, tathAhi-sarvadharmarucizcApi bhavati / yAvattasya upAsakasya uddiSTabhaktaM-tamuddizya kRtaM bhaktam azanAdikaM parijJAtaM-pratyAkhyAtaM bhavati |kssurmunnddit:-kssurenn=keshcchedkaastrvishessenn muNDitaH, kezadhArako vA bhavati / tasya-dazamIpratimAdhAriNaH 'NaM' iti vAkyAlaGkAre AbhASitasya kenApyekavAraM pRSTasya, samAbhApitasya vA punaH punaH pRSTasya dve bhASe anantaraM vakSyamANe bhASituM = vaktuM kalpete, yathA-jAnan = kizcidvastu avabudhyamAna: kenacit 'amukaM viSayaM jAnAsI'-ti pRSTaH san vrate- ahamamukaM vipayaM nAnAmi' ityekA bhASA, evaM kenacid 'amukaM vipayaM vetsI' ti pRSTaH san yadi ajAnan = anavavudhyamAnastadottarayati - ' na jAne amukaM vipayaM na jAnamI-ti dvitIyA / sa ca-upAsakaH etAdRzena vihAreNa viharan jaghanyena ekAhaM vA dvaya vA vyahaM vA utkarSeNa daza mAsAn vihareta= pravartet / seyaM dazamyupAsakamatimA 10 // mU0 27 // aba dazavIM pratimA kA varNana karate haiM-'ahAvarA dasamA' ityaadi| navamI pratimA kA nirUpaNa huaa| aba dazavI pratimAkA nirUpaNa karate haiM-yaha sarva dharma meM ruci rakhatA hai| yAvat isa ke uddiSTabhakta arthAt bhakta pratimA vAle ke liye banAye hue AhAra kA bhI parityAga hotA hai / kSuramuNDita hone athavA keza rakhe / isa dazamI pratimAdhArI ko kisI dvArA eka bAra yA aneka vAra pUche jAne para do bhASA bolanI kalpe, arthAt kisI ke pUchane para jAnatA ho to "maiM jAnatA hU~" aisA kahe, agara na jAnatA ho to " maiM nahIM jAnatA hU~" aisA kahe / vaha upAsaka isa rIti se vicaratA huA vezabhI pratibhAnu varNana 42 cha-'ahAvarA dasamA' tyAdi navamI pratimAnuM nirUpaNa karyA pachI have dazamI pratimAnuM nirUpaNa kare cheA sarva dharmamA rUci rAkhe che yAvat tene uddiSTabhata arthata ukata pratibhAvALAne mATe banAvAyelA AhArane paNa parityAga hoya che. kura (assAthI) muDita thAya che athavA keza rAkhe che A dazamIpratimApArIne keInA dvArA eka vAra athavA anekavAra puchavAmAM AvatA be bhASA bolavI kalpa che, arthAta keInA puchavAthI te jANatA hoya te "huM jANuM chuM" ema kahe. agara na jANato hoya te "huM nathI jANata" ema kahe A upAsaka AvI rItathI vicaratAM jaghanya eka divasa be divasa athavA Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 yAvi bhavai / juciyasiraNa vA paNate, muniharSiNI TIkA a. 6 upAsakapratimAvarNanam athaikAdazImupAsakapatimAM varNayati-'ahAvarA egArasamA' ityAdi mUlam-ahAvarA egArasamA uvaasgpddimaa| savvadhammaruI yAvi bhavai / jAva uddibhattaM se pariNAe bhvi| se gaM khuramuMDae vA luciyasirae vA, gahiyAyArabhaMDaganevatthe / je ime samaNANaM niggaMthANaM dhamme paNNatte, taM sammaM kAraNaM phAsemANe, pAlemANe purao juggamAyAe pehamANe, daTTaNa tase pANe uddhaTu pAe rIejA, sAhaDa pAe rIejjA, tiricchaM vA pAyaM kaTurIejjA, sati parakkame saMjayAmeva parikkamejjA, no ujjuyaM gacchejjA / samaNabhUe se / kevalaM se nAie pejabaMdhaNe avocchinne bhavai / evaM se kappai nAyavIhiM patteuM 11 ||suu0 28 // chAyA-athA'parA ekadAzI upAsakapratimA / sarvadharmarucizcApi bhavati / yAvad uddiSTabhaktaM tasya parijJAtaM bhavati / sa ca kSuramuNDito vA luzcitaziraskaH vA gRhItAcArabhANDakanepathyaH / yo'yaM zramaNAnAM nirgranthAnAM vA dharmaH prajJaptaH, taM samyak kAyena spRzan pAlayan purato yugyamAtrayA (dRSTayA) pazyan dRSTvA trasAn prANAn uddhRtya pAdam Izyet, saMhRtya pAdam Irayet tirazcInaM vA pAdaM kRtvA Irayet / sati parakrame saMyanameva parAkrameta, no RjukaM gacchet / zramaNabhUtaH sH| kevalaM tasya jJAtIyaM premavandhanamavyuchinna bhavati / evaM tasya kalpate jJAtivIthiM prAptum 11 // 28 // TIkA 'ahAvarA'- ityAdi / atha dazamapratimAnirUpaNAnantaram aparAjaghanya eka dina do dina athavA tIna dina taka aura utkRSTa daza mAsa taka isakA ArAdhana kare / yaha dazavI pratimA daza mAsa kI hotI hai 10 // sU0 27 // ___ aba gyArahavIM pratimA kA nirUpaNa karate haiM:-" ahAvarA egArasamA" ityaadi| dazavI pratimA kA nirUpaNa kara ke anantara gyArahavI pratimA traNa divasa sudhI ane utkRSTa daza mAsa sudhI tenuM ArAdhana kare A dazamI pratimA daza mahinAno thAya che 10 (sU0 27) have sajAyArabhI pratibhAnu ni35] 42 cha- "AhAvarA egArasamA" tyahi dazamI pratimAnuM nirUpaNa karyA pachI agIyAramI pratimAnuM nirUpaNa karavAmAM Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 dazAzrutaskandhamUtre tadatiriktA-ekAdazyupAsakapratimA prarUpyate, tathAhi-sarvadharmaruzci'pi bhavati / sa ca kSuramuNDitaH=kSuralUna kezaH vA athavA luzcitaziraskA hastena luzcitakezo vA bhavatIti shepH| gRhItAcArabhANDaka nepathyaH-gRhItAH svIkRtAH AcAra: AcaraNaM ca bhADaNkaM-bhANDameva bhANDaka-pAtraM ca, nepathyaH yathAkalpa-sahorakamukhavastrikArajoharaNa-pramArjikA-mAvaraNa-'cadara' iti bhASAmasiddha-colapaTTaka-zayyAdikadhArittalakSaNasAdhuveSazcatyeSAmitaretarayogaH-AcAra-bhANDaka-nepathyA yena sa tathA sAdhuveSadhArakaH, zramaNAnAM nigranthAnAM vA yo'sau dharmaH sAdhvAcArarUpaH prajJapta: bhagavatA prarUpitaH, taM dharma kAyena zarIreNa na tu manorathamAtreNa spRzan-sparza kurvANaH, pAlayan-rakSan purataH agre yugyamAtrayA yugyapramANarUpayA 'yugya' 'jhUsarA' iti bhASAyAm , dRSTayA pazyan-mArgamavalokayan sAn= dvIndriyAdIn prANAnprANino dRSTvA-vilokya pAda-caraNam uddhRtya jIvarakSArthamutthApya Irayet gacchet pAdaM caraNaM saMhRtya-saMkocya Irayet gacchet, pAda-caraNaM kA nirUpaNa kiyA jAtA hai-yaha sarvadharmaviSayaka ruci vAlA hotA hai yAvat uddiSThabhakta kA parityAga karatA hai| kSuramuNDita hotA hai, athavA kezo kA luzcana karatA hai / vaha sAdhu-jaisA AcAra arthAt sAdhu ke samAna AcAra aura veSa-vastra, pAtra aura yathAkalpa-Dore ke sAtha mukhavastrikA, rajoharaNa evaM pramArjikA, caddara, colapaTTa, zayyA, saMstAraka Adi ko dhAraNa kara ke zramaNa nirgranthoM ke lie bhagavAna ne jaisA dharma batAyA hai, vaise dharma kA samyakUtayA kAya se sparza karatA huA aura pAlana karatA huA calate samaya Age yugyamAtra-jhusarA pramANa bhUmiko dekhatA huA dvIndriya Adi prANiyoM ko dekha kara paira ko jIvakI rakSA ke liye uThA kara cale / evaM jIva kI rakSA ke Ave cheA sarvadharmaviSayaka rUcivALA hoya che vaLI UMkuSTa bhakata (AhAra) ne parityAga kare che astrAthI muMDana karAve che athavA kezanuM sucana kare che te sAdhu jevA AcAra arthAt sAdhunA samAna AcAra ane veSa vastra pAtra ane yathAkalpa dorAnI sAthe mukhavastrikA, rajoharaNa ane pramAjika, cadara lapaTTa, zayyA, sastAraka, Adine dhAraNa karIne zramaNa nircanvene mATe bhagavAne jevA dharma batAvyA che tevA dharmanuM sabhyatayA kAyathI sparza karatA ane pAlana karatA cAlatI vakhate AgaLa yugyamAtragusarA pramANa bhUmine jotA hIndriya Adi prANione joIne pagane jIvanI rakSA mATe upADI letA cAle che arthAt jIvanI rakSA mATe pagane saMkucita karIne cAle che ane Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 6 upAsakapatimAvarNanam 239 tirazcInaM-tiryaggataM kRtvA Irayet / ayaM vidhiranyamArgAbhAve, sati-vidyamAne parakrame mArgAntare sayatameva IsimityanusArameva parAkrAmet gacchet na RjukaM-saralaM gacchet yathA jIvarakSA bhavettathA gacchediti bhaavH| zramaNabhUta = sAdhusadRzaH sH| tasya-upAsakasya kevalaM jJAtIyaM-svajanasambandhikaM premavandhanaM sneharUpavandhanam , avyucchinnam atroTitaM bhavati / evam anena prakAreNa tasya-upAsakasya jJAtivIthiM-jJAtInAM svagotrajAnAM vIthiH gRhapaGktiH , tAM prAptuM bhikSArtha gantuM kalpate 11 // mU0 28 // atha zramaNopAsakAnAM pratimAdhAriNAM jJAtikule bhikSAvidhimAha-- 'ettha NaM se ityAdi mUlam-ettha NaM se puvAgamaNeNaM puvAutte cAulodaNe pacchAutte bhiliMgasUve, kappai se cAulodaNe paDigAhittae, no se kappai bhiliMgasUve paDigAhittae / tattha NaM se puvvAgamaNeNaM puvvAutte bhiliMgasUve pacchAutte cAulodaNe kappai se bhiliMgasUve paDigAhittae, no kappai cAulodaNe paDigAhiliye paira ko saMkucita karake cale aura TeDhA karake cale kintu jIvasahita mArga para sIdhA na cale / yaha vidhi dUsarA mArga na hone para prayatnazIla hokara kare / agara jIvarahita dUsarA mArga ho to IryAsamiti ke anusAra dUsare mArga se cale, arthAt jisa prakAra jIvarakSA ho vaise calanA cAhiye / yaha pratimAdhArI zrAvaka zramaNabhUtasAdhusadRza hotA hai kintu isake kevala jJAtivarga se premabandhana kA vyavaccheda nahIM hotA hai / vaha svajJAti meM hI bhikSAvRtti ke lie jAtA hai 11 / / sU0 28 / / ADA avaLA thaIne cAle che kintu jIvavALA mArga para sIdhA cAlatA nathI A vidhi bIjo mArga na hoya tyAre prayatnazIla thaIne kare, agara jIvarahita bIjo mArga hoya te IryAsamitine anusarI bIjA mArgathI cAle arthAt je prakAre jIvarakSA thAya evI rIte cAlavuM joIe A pratimApArI zrAvaka zramaNabhUta-sAdhu jevA hoya che, kintu tene kevala jJAtivargathI premabandhanano vyavaccheda hotuM nathI, te jJAtimAM ja bhikSAvRttine mATe jAya che (sU) 28) Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhamatre ttae / tattha NaM se puvvAgamaNeNaM dovi puvAuttAiM kappar3a se dovi paDigAhittae / tattha NaM se pacchAgamaNeNaM dovi pacchAuttAI No se kappai dovi paDigAhittae / je tattha se puvvAgamaNeNaM puvAutte se kappai paDigAhittae / je se tattha puvvAgamaNeNaM pacchAutte se No kappai paDigAhittae |suu0 29 // chAyA-atra khalu tasya pUrvAgamanena pUrvAyuktaH taNDulaudanaH pazcAdAyukto bhiliGgampaH, kalpate tasya taNDulaudanaM pratigrahItum, na kalpate tasya bhiliGgasupaM pratigrahItum / tatra khalu tasya pUrvAMgamanena pUrvAyukto bhiliGgampaH pazcAdAyuktastaNDulaudanaH, kalpate tasya bhiliGgamapaM pratigrahItum, no kalpate taNDulaudanaM pratigrahItum / tatra khalu tasya pUrvAgamanena dvAvapi pUrvAyuktau, kalpate dvAvapi pratigrahItum / tatra khalu tasya pazcAdAgamanena dvAvapi pazcAdAyukto no tasya kalpate dvAvapi pratigrahItum / yastatra tasya pUrvAMgamanena pUrvAyuktaH sa kalpate pratigrahItum / yastasya tatra pUrvAgamanena pazcAdAyuktaH sa no kalpate pratigrahItum // 29 // TIkA-'pattha NaM'-ityAdi / atra atrAntare jJAtikule bhikSArthamAgamanasamaye tasya pratimAdhAriNa upAsakasya pUrvAgamanena-bhikSArthamAgamanAtpUrva,pUrvAgamanena hetunA vapU''yuktaH-pUrva-pratimAdharAgamanAt prAg AyuktaH randhanasthAlyAdau pAkArtha aba pratimAdhArI ko svajJAti meM bhikSAvidhi kisa prakAra karanI cAhiye vaha kahate haiM-' ettha NaM se' ityAdi / pratimAdhArI upAsaka svajJAti meM gRhastha ke ghara jaba bhikSA lene ko gayA taba upAsaka ke vahA~ jAne ke pahale gRhastha ke ghara meM cAvala pake hoM aura dAla upAsaka ke Ane ke anantara banAne lage have pratimAdhArIne svajJAtimAM bhikSAvidhi kevA prakAre karavI joIe te kahe che'ptth NaM se' tyAdi pratibhAdhArI upAsaka svajJAtimAM gRhasthane ghera jyAre bhikSA levAne jAya tyAre upAsakanA tyA gayA pahelA gRhasthanA gharamAM cekhA 2dhAI gayA hoya ane dALa upAsakanA AvyA pachI banAvAtI hoya te upAsake ema karavuM joIe ke bhAtaja laI Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 muniharSiNI TIkA a. 6 upAsakapratimAvarNanam prakSiptaH taNDulaudanaH, pazcAta pratimAdhAriNa upAsakasyAgamanAd anantaram Ayukto bhiliGgampaH=mudgAdidAlI syAncettadA taNDulaudanaM pratigrahItum AdAtuM tasya= pratimAdharasyopAsakasya kalpate, kintu bhiliGgamapaM pratigrahItuM tasya na kalpate / tatra pUrvAyuktaH pratimAdharopAsakAgamane pUrvameva nijanimittaM gRhasthaiH paktumArabdhaH, pratimAdhare vA tatra gate sati yaH paktumArabdhaH sa pazcAdAyuktaH, sa na kalpate tasminnadhyavapUrakAdidoSasambhavAt, pUrvAyuktastu kalpate, tatra tadabhArAt / tatra khalu-nizcayena tasya pratimApratipamnasyopAsakasya pUrvAgamanena' ityasya pUrvavadvayAkhyA, pUrvAyukto bhiliGgampaH pazcAdAyuktastaNDulaudanaH syAccettadA bhiliGgamapaM pratigrahItuM tasya kalpate, kintUdgamAdidopasambhavAt taNDulaudanaM pratigrahItuM no=na kalpate / yadi tatra khalu tasya pUrvAgamanena dvAvapi-taNDulabhiliGgasUpAvapi pUrvAyuktau syAtAM cettadA dvAvapi-taNDulaudana-bhiliGgampAvapi pratigrahItuM kalpate / tatra khalu tasya pratimAdharasyopAsakasya pazcAdAgamanena pazcAtkAle Agamanena hetunA dvAvapi-taNDula bhiliGgasUpau pazcAdAyukto yadi syAtAM tadA tau dvAvapi pratigrahItuM no kalpate, udgamAdidoSasambhavAt / yataNDuto upAsaka ko cAhiye ki cAvala hI le le dAla nahIM / agara gRhastha ke ghara upAsaka ke pahuMcane ke pahale yadi dAla pakI ho aura cAvala upAsaka ke Ane ke bAda pakAne lage to kevala dAla hI lenA cAhiye cAvala nahIM, kyoM ki usa meM adhyavapUraka (ajjhoyara) Adi doSa kI sambhAvanA hotI hai / aura pUrvAyukta (pratimAdhArI ke jAne ke pahale pakAyA gayA) liyA jAtA hai usa meM doSa kI sambhAvanA nahIM hai / jo usake Ane ke pahale donoM dAla aura cAvala pUrvAyukta ho, arthAt pUrva pakAye gaye hoM tava donoM bhI liye jAte haiN| aura yadi pratimAdhArI ke Ane ke pazcAt donoM banAye gayeM ho to donoM nahIM lene cAhiye, usa meM udgama Adi doSa kI sambhAvanA rahatI hai / lIe, dALa nahIM agara gRhasthanA ghera upAsaka pahecyA pahelA je dALa radhAI gaI hoya ane cokhA upAsaka AvyA pachI 2dhAtA hoya te mAtra dALajI levI joIe, mAta nahIM bha mAM madhyapU24 (ajjhoyara) mA hoSanI samAvanA thAya cha ane pUyukata (pratimAdhArI javA pahelA 2dhAyela) levAya che temAM doSanI saMbhAvanA nathI. je tenA AvyA pahelAM beu dAla tathA cekhA pUrvAyukata heya arthAt pUrve pakAvelA hoya te beu levAya che ane je pratimA dhArInA AvyA pachI beu banAvyAM hoya to beu na levAM joIe. temAM uma Adi deSanI saMbhAvanA rahe che. ahIM Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 dazAgtaskandhamutre laudano miliGgasRpo vA tatra jJAtikule tasya pUrvAgamanena pUrvAyuktaH sa taNDulaudanaH miliGgampo vA pratigrahItuM kalpate, yaH = taNDulaudanAdistasya tatra pUrvAgamanena pazcAdAyuktaH sa pratigrahItuM na kalpate / iha sUtre 'pUrvAgamanena pazcAdAgamanena' ityubhayatra prAkRtatvAtpUrvazabdasya pUrvapayogaH / paJcamyarthe tRtIyAboddhavyA // sU0 29 // " atha zramaNopAsakasya bhikSAyAcanaprakAraM darzayati- 'tamsa NaM' ityAdi / mUlam - tassa NaM gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe aNuppaviTussa kappai evaM vadittae "samaNovAsagassa paDimA paDivannassa bhikkhaM dalayaha " / taM cetra eyArUveNa vihAreNa viharamANaM as pAsittA vadijA " kei Auso tumaM vatta0ve siyA " samaNovAsae paDimApaDivaNNae ahamaMsIti" vattavvaM siyA / seNaM yAruveNa vihAreNa viharamANe jahantreNa egAhaM vA duyAhaM vA tiyAhaM vA ukkoseNa ekkArasamAse viharejA / ekkA - rasa uvAsagapaDimA 11 // sU0 30 // chAyA-tasya khalu gAthApatikulaM piNDapAtapratijJayA'nupraviSTasya kalpate evaM vaditum " zramaNopAsakAya pratimApratipannAya bhikSAM dadadhvam ," taM caitra etAdRzena vihAreNa viharantaM kazcida dRSTvA vadet -" kaH AyuSman ! tvaM vaktavyaH syAH " " zramaNopAsakaH pratimApratipanno'hamasmI " - ti vaktavyaM syAt / sa khalu etAdRzena vihAreNa viharan jaghanyena ekAkSaM vA dvayahaM vA tryahaM vA utkarSeNa ekAdazamAsAn viharet / ekAdazI upAsakamatimA // mu0 30 // TIkA - ' tassa ' - ityAdi / tasya = pratimApratipannasya khalu gAthApatikulaM yahA~ eka bAta ThIka se samajhanI cAhiye ki - pratimAdhArI kA bhikSA ke lie Agamana nizcita ho aura usa nizcaya ke bAda yadi dAla bhAta athavA donoM pakAye jAya to ve nahIM lenA cAhiye || sU0 29 // eka vAta sArI rIte samajavI joie ke pratimAdhArInuM bhikSA mATe Agamana nakakI thayela hAya ane te nizcaya pachI jo dALa, bhAta athavA meu rAdhyA hAya te te na sevA leho ( sU0 27 ) Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 6 upAsakamatimAvarNanam 243 piNDapAtapratijJayA AhAragrahaNapratijJayA anupraviSTasya-gatasya evaM vakSyamANaM vadituM-vaktuM kalpate-'bho ! gRhapatayaH ! zramaNopAsakAya pratimApratipannAya bhikSAM dadadhvam-prayacchata ?' iti / kazcittaM pratimApratipannamupAsakam etAdRzena= bhikSAnimittena vihAreNa pravartanena viharantaM vicarantaM dRSTvA vadet-pRcchet-he AyuSman !-prazastAyuH ! tvaM ko vaktavyaH kathanIyaH syAH bhavaH' iti pRSTaH san sa uttarati yathA-"zramaNopAsakaH pratimApratipanno'hamasmI'-ti vaktavyaM syAt / sa ca pratimApratimna upAsakazca etAdRzena-etatprakAreNa vihAreNa viharan= pravartamAnaH jaghanyena ekAI dvanyahaM vyahaM vA utkarSeNa ekAdaza mAsAn viharet / ityekAdazyupAsakapratimA 11 // sU0 30 // ___ aba zramaNopAsaka ke bhikSA-yAcana kA prakAra kahate haiM - 'tassa NaM' ityAdi / usa upAsaka ko gRhastha ke ghara meM praviSTa hone para isa prakAra polanA kalpe-" he gRhapati ! pratimApatipanna zramaNopAsaka ko bhikSA do|" isa prakAra pratimA vahana karate hue ko dekha kara yadi koI pUche ki"he AyuSman ! tuma kauna ho ?" taba vaha kahe ki-" he devAnupriya ! maiM pratimAdhArI zrAvaka huuN|" arthAt yadi koI 'svAminAtha' aisA kaha kara vandanA kare to kahe ki-"maiM pratimAdhArI zrAvaka hU~" isa prakAra matimA vahana karatA huA vaha jaghanya eka dina do dina yA tIna dina aura utkRSTa gyAraha mAsa taka vicaratA hai / yaha gyAravIM pratimA gyAraha mAsa kI hotI hai 11 // sU0 30 // va bhopAsanA nikSA-yAyananA 2 4 cha -'tassa rNa' tyAdi te upAsakane gRhasthanA gharamAM praveza karatAM A prakAre bolavuM kalpa-"he gRhapati ! pratimApratipana zramaNopAsakane bhikSA Ape " e prakAre pratimAnu vahana karatA tene joIne je koI pUche ke-"Ayuzman ! tame koNa che ?" tyAre te kahe ke"he devAnupriya ! huM pratimadhArI zrAvaka chu " arthAt je kaI "svAmInAtha" ema kahIne vandanA kare te kahe ke-bahu pratimAdhArI zrAvaka chuM.' e prakAre pratimAM vahana karatA thakA te jaghanya eka divasa be divasa ke traNa divasa ane utkRSTa agIyAra mAsa sudhI vicare che A agIyAramI pratimA agIyAra mAsanI thAya che. 11 (sU0 30) Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 244 dazAzrutaskandhasUtre mUlam-eyAo khala tAo therehiM bhagavaMtehiM ekArasa uvAsagapaDimAo papaNattAo timi // sU0 31 // ||ssttaa dasA samattA // 6 // chAyA-etAH khalu tAH sthavirabhaMgavandirekAdazopAsakapratimAH prajJaptA iti bravImi // sU0 21 // // SaSThI dazA samAptA // 6 // TIkA-'etA'-ityAdi / etAH khalu tAH pUrvoktAH sthavirabhaMgavandirekAdazopAsakapratimAH prajJaptAH = prarUpitAH, iti bravImi = mudharmAsvAmI jambUsvAminaM pratyAha-he jambUH ! yathA bhagavanmukhAt zrutaM tathA tvAM pravacmi |mu031|| // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhApA kalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyakacAdimAnamardaka-zrIzAhUnchatrapatikolhApurarAjapradatta'jainazAstrAcArya '- padabhUpita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri - jainAcArya-jainadharmadivAkara pUjyazrI-ghAsIlAla-tiviracitAyAm zrIdazAzrutaskandhasUtrasya munihapiNyAkhyAyAM vyAkhyAyAm-upAsakapatimA khyaM SaSThamadhyayanaM samAptam // 6 // 'eyAo' ityAdi / yahI sthavira bhagavanto ne gyAraha upAsakapratimAoM kA pratipAdana kiyA hai / he jambU ! jaisA maine bhagavAna ke mukhase sunA hai vaisA hI maiM tujhe kahatA hUM // sU0 31 // iti dazAzrutaskandha sUtrakI 'muniharSiNI' TIkA ke hindI anuvAda meM 'upAsakapratimA' nAmakA chaThA adhyayana samApta huA // 6 // 'eyAo' tyA A pramANe sthavira bhagavattee agIAra upAsapratimAonuM pratipAdana karyuM, che he jabU! jevuM me bhagavAnane mukhathI sAbhaLyuM che tevuja huM tane kahuM chuM (sU031) dazAzrutaskaMdha sUtranI "muniharSiNa TIkAnA zurAtI manubAhama upAsakapratimA pAbharnu cha madhyayana samApta thayu (6) Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha saptamamadhyayanam // paSThAdhyapane zramaNopAsakasyaikAdazapratimAH prarUpitAH / atra saptamAdhyayane dvAdazabhikSupratimAH prarUpyante, yato yo laghukarmA sarvaviratirUpaM cAritraM dhArayituM vAnchet so'vazyaM bhikSupatimAmavalambeteti bhikSupatimAbhidhaM saptamAdhyayanamAha, tasyedamAdisUtram-'suyaM me' ityAdi / yadyapi bhikSupatimA anekavidhAH pratipAditAH / yathA-1 samAdhipratimA-2vivekapatimo -3padhAnapratimA- 4pratisaMlInatApratimai-5kAkivihArapratimA-6yavamadhyapratimA - 7candrapratimA - 8vajramadhyapratimAprabhRtayaH, tathApyeSAM sarveSAM shrutcaaritrprtimyorevaantrbhaavH| saptama adhyayana chaThe adhyayana meM zramaNopAsaka kI gyAraha pratimAoM kA nirUpaNa kiyA hai / jo laghukarmI vyakti sarvaviratirUpa cAritra ko dhAraNa karane kI vAnchA rakhe to usako bhikSupratimAoM kA avazya avalambana karanA caahiye| isa sambandha se Aye hue isa sAtaveM adhyayana meM bhikSupratimA kA varNana karate haiM-'suyaM meM' ityAdi / yadyapi bhikSupratimA aneka prakAra kI hai| jaise-(1) samAdhipratimA, (2) vivekapratimA, (3) upadhAnapratimA, (4) pratisaMlInatApratimA, (5) ekAkivihArapratimA, (6) yavamadhyapratimA, (7) candrapratimA, (8) vajramadhyapratimA Adi / tathApi una sabakA antarbhAva zrutapratimA aura cAritrapratimA meM ho jAtA hai / / akayayana sAtamuM chaThThA adhyayanamAM zramaNe pAsakanI agIyAra pratimAonuM nirUpaNa karyuM che je laghukamI vyakita sarva viratirUpa cAritrane dhAraNa karavAnI vAcchA rAkhe tene bhikSupratimAonuM avazya avalambana karavuM joIe A sa ba dhathI Avela A sAtamA madhyayanamA bhikSupratibhAnu na 42 cha 'muyaM meM tyA le bhikSupratimA bhane prA2nI cha. rebha. - (1) samAdhipratimA, (2) vivapratibhA, (3) 6dhAnapratimA, (4) pratisa sInatApratibhA, (5) vihArapratimA, (6) yavamadhyapratimA, (7) yandrapratibhA, (8) madhyapratibhA mA, to pay te badhIne antarbhAva zratapratimA ane cAritrapratimAmA thaI jAya che. Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 zrI dazAzrutaskandhamatre bhikSubhiH pratimAbhedopabhedaiH svakArya sAdhanIyam / arthAdetadvArA jJAnAvaraNIyAdhaSTavidhakarmANi kSapayitvA svAbhISTaM nirvANapadaM lakSIkaraNIyamiti / imameva viSayamuddizya saptamAdhyayanaM prArabhyate-'mayaM me' ityAdi mUlam-suyaM me AusaM, teNaM bhagavayA evamakkhAyaM-iha khalla therehiM bhagavaMtehiM vArasa bhikhapaDimAo pnnnnttaao| kayarA khalu tAoM therehiM bhagavaMtehiM vArasa bhikamvupaDimAo paNNattAo ? / imAo khalu tAo therehiM bhagavaMtehi vArasa bhikkhupaDimAo paNNattAo / taM jahA // sU0 1 // __chAyA-zrutaM mayA, AyuSman ! tena bhagavataivamAkhyAtam-iha khalu sthavireM- . bhagavadbhi dazabhikSumatimAH prajJaptAH / katarAH khalu tAH sthavirabhaMgavadbhiAdaza bhikSupatimAH prajJaptAH ? / imAH khalu tAH sthavirairbhagavadbhiAdaza bhidhupratimAH prajJaptAH / tadyathA-(sU0 1) TIkA- 'zrataM mayA'-ityAdi / he AyuSman !he prazastAyuH ! mayA zrutam , tena bhagavatA evam = anena vakSyamANaprakAreNa, AkhyAtaM prarUpitamiha-jinazAsane sthavirairbhagavadbhidvAdaza bhikSupratimAH-tapaHsaMyamavyavasthitaH kRta bhikSuoM ko pratimA ke bheda aura upabheda ke sAtha pratimAoM dvArA hI apane kArya kI siddhi karanI cAhiye / arthAt ina pratimAodvArA jJAnAvaraNIyAdi ATha prakAra ke karmoM ko khapAkara apanA abhISTa-nirvANapada kA lakSya karanA cAhiye / isa viSaya ko manameM rakhate hue saptama adhyayana kA Arambha karate haiM-'suyaM me' ityAdi / .. he AyuSman ! maiMne sunA hai una bhagavAna ne isa prakAra pratipAdana kiyA hai-isa jinazAsana meM sthavira bhagavantoM ne bAraha bhikSupratimAoM kA varNana kiyA hai / yahA~ 'bhikSu' zabda kA artha hotA bhikSuoe pratimAnA bheda ane upabhedanI sAthe pratimAo dvArA ja pitAnA kAryanI siddhi karavI joIe arthAta A pratimAo dvArA jJAnAvaraNIyAdi ATha prakA2nAM kamene khapAvIne pitAnA abhISTa-nirvANapadane laya karavuM joIe. A viSayane manabhA sIna sAtamA adhyayananI mAla 42 cha. 'suyaM me tyA he Ayuzmana ! me sAmAnya che te bhagavAne A pramANe pratipAdana karyuM cheA jinazAsanamAM sthavira bhagavatee bAra bhikSupratimAonuM varNana karyuM che. ahIM Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suniharSiNI TIkA a. 7 bhikSupratimAH (12) 247 1 kAritAnumodita parihAreNa zuddhamazanAdikaM bhikSaka ityevaMzIlo bhikSustasya pratimA:= pratijJAH abhigrahavizeSA iti yAvat prajJaptAH = parUpitAH / katarAH = kAH khalu tAH sthavirairbhagavadbhirdvAdazabhikSupatimA H prajJaptAH ? | imA = vakSyamANAH khalu tAH sthavi - rairbhagavadbhirdvAdazabhikSupratimAH prataptAH / tad = bhikSupratimAmarUpaNaM yathA // 01 // atha dvAdazAnAM bhikSupratimAnAM krameNa nAmAnyAha - 'mAsiyA' ityAdi / mUlam - 1 mAsiyA bhikkhupaDimA 2 domAsiyA bhikkhupaDimA, 3 timAsiyA bhikkhupaDimA 4 caumAsiyA bhikkhupaDimA 5 paMcamAsiyA bhikkhupaDimA 6 chammAsiyA bhikkhupaDimA 7 sattamAsiyA bhikkhupaDimA 8 paDhamA sattarAMiMdiyA bhikkhupaDimA 9 doccA sattarAiMdiyA bhikkhupaDimA, 10 taccA sattarAiMdiyA bhikkhupaDimA 11 ahorAiMdiyA bhikkhupaDimA 12 egarAiyA bhikkhupaDimA // sU0 2 // " chAyA - 1 mAsikI bhikSupratimA, 2 dvimAsikI bhikSupratimA, 3 trimAsikI bhikSupratimA, 4 caturmAsikI bhikSupratimA, 5 paJcamAsikI bhikSupratimA, 6 SaNmAsikI bhikSupratimA, 7 saptamAsikI bhikSupratimA 8 prathamAsaptarAtraMdivA bhikSupratimA, 9 dvitIyA saptarAtraMdivA bhikSupratimA, 10 tRtIyAsaptarAtraMdivA bhikSu pratimA, 11 ahorAtraMdivA bhikSupratimA, 12 ekarAtrikI bhikSupratimA || sU0 2 // TIkA - ' 1 mAsiyA' - ityAdi / adamuktaM bhavati - prathamAdayaH saptamI - paryantA bhikSupratimAH saptabhirmAsairbhavanti / ekaikA ca ekaikamAsena sampannA bhavahai ki:- jo tapa aura saMyama meM vyavasthita hokara kRta kArita aura anumoditarUpa se zuddha bhikSAdvArA apanA jIvananirvAha karatA haiM vaha bhikSu kahA jAtA hai / usakI pratimA bhikSupratimA hai / pratimA-pratijJA arthAt - abhigrahavizeSa ko pratimA kahate haiM || sU0 1 // 'millu" zabdano artha thAya thAya che ke je tapa ane sa yamamAM vyavasthita thaIne kRta kArita ane anumedita rUpathI zuddha bhikSA dvArA peAtAnA jIvana nirvAha kare che tene bhikSu kahevAya che, tenI pratimA te bhikSupratimA che. pratimA-pratijJA arthAtabhigrahavizeSane pratimA kahe che (su 1) Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 248 dazAzrusaskandhamatre tIti bhAvaH / idamatra tattvam-pUrvapratimAnAM samayaM saMgRhya dvitIyAdisaptamyantapratimA dvimAsikyAdaya ucyante / aSTamI-navamI-dazamInAM pratyekaM saptAhorAtrikatayA tAstisraH pratimA ekaviMzatyahorAtrebhavanti / ekAdazI caikAhorAtreNa bhavati / dvAdazI caikarAvyA / evaM trayovizatirAtrAdhikAH sapta mAsA dvA. dazamatimAnAM kAlaH, tataH paraM cAturmAsyAgamanAt pUrvamavaziSTairdivasairanyatra vihAraM kattuM zakyata iti / / mU0 2 // __ aba bAraha bhikSupratimA kA kama se nAma kahate haiM-"mAsiyA" ityAdi / mAsikI dvimAsikI Adi kA artha spaSTa hai| yahA~ yaha samajhanA cAhiye ki-pahalI pratimA se lekara sAtavIM taka kI sAta bhikSupratimAe~ sAta mahInoM meM pUrNa hotI haiM / ina meM pratyeka pratimA eka eka mAsa kI hotI hai| sArAMza yaha hai ki-pUrva-pUrva kI pratimA kA samaya milAne se dUsarI pratimA dvimAsikI, tIsarI trimAsikI Adi, evaM sAtavIM saptamAsikI, aisI saMjJA hotI hai / AThavIM, navavIM aura dazavIM, ye tIna pratimAe~ pratyeka sAta-sAta ahorAtrI kI hone se ina tInoM meM ikkIsa dina lagate haiN| gyArahavIM pratimA eka ahorAtra kI aura bArahavIM eka rAtri kI hotI hai / isa prakAra yAraha bhikSupratimAoM ke ArAdhana meM sAta mAsa teisa dina lagate haiN| tadanantara avaziSTa-bAkI rahe dinomeM vihAra kara ke caumAsA lagane ke pahale caumAse ke liye anyatra kSetra meM pahu~ca sakate haiM ||suu02|| have // 2 bhikSupatimAna manu nAma 49 cha --'mAsiyA' tyAta mAsikI dvimAsikI Adine artha spaSTa che ahIM e samajavuM joIe ke-pahelI pratimAthI laIne sAtamI sudhI sAta bhikSupratimAo sAta mAsamAM pUrNa thAya che temAM pratyeka pratimA eka-eka mAsanI thAya che sArAza e che ke pUrva pUrvanI pratimAne samaya sarakhAvatA bIjI pratimA dvimAsikI, trIjI trimAsIkI Adi, e pramANe sAtamI saptamasidI evI saMjJA hoya che AThamI navamI ane dazamI, A traNa pratimAo pratyeka sAta-sAta ahorAtranI hovAthI A traNemAM ekavIsa divasa lAge che. agIyAramI pratimA eka ahorAtranI ane bAramI eka rAtrinI hoya che e prakAre bAra bhikSapratimAonA ArAdhanAmAM sAta mAsa trevIsa divasa lAge che tyAra pachI avaziSTa -bAkI rahelA divasomAM vihAra karIne comAsu AvyA pahelA comAsA mATe bIjA kSetramAM pahoMcI zake che (sU 2) Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 7 bhikSupratimAdhArikartavyavarNanam 249 atha pratimApratipannasya karttavyamAha-'mAsiyaM' ityAdi / mUlam-mAsiyaM NaM bhikkhupaDimaM paDivannassa aNagArassa niccaM vosaTTakAe ciyattadehe, je kei uvasaggA uvavajaMti, taM jahA-divvA vA mANussA vA tirikkhajoNiyAvA, te uppaNNe sammaM sahai, khamai, titikkhai ahiyAsee // sU0 3 // ___ chAyA-mAsikI khalu bhikSupatimA pratipannasyAnagArasya nityaM vyutsRSTakAyaH, tyaktadehaH, ye kecidupasargAH utpadyante, tadyathA-divyA vA mAnupA vA tiryagyonikA vA tAnutpannAn samyak sahate, kSamate, titIkSate, adhyAste, muu03|| TIkA-'mAsiyaM' - ityAdi / mAsikI bhikSupratimAM pratipannasya prAptavataH anagArasya-avidyamAnamagAraM yasya so'nagArastasya bhikSoH ye kecit upasargAH-upasRjyante-kSipyante nipAtyante vratino yamaniyamapratijJAderyeSu ityupasargAH =devAdikRtopadravAH utpadyante prAdurbhavanti, tad-upasargaprAdurbhavanaM yathA-divyAHdhauH = svargastadvAsI devo'ppupacArAd dyaustatra bhavAH tatkRtA divyAH = devasambandhino vA, mAnupAH manuSyasambandhino vA, tiryagyonikAH-tiryaJcaH-pazupakSisAdayastadyonisambandhino vA ya utpadyante tAn anukUlapatikUlarUpAn utpannAn upasargAn nityaM sadA vyutsRSTakAyA vizeSeNa parISahopasargasahiSNutvalakSaNenotsRSTaH parityaktaH kAyA zarIraM yena sa vyutsRSTakAyaH parikarmavarjanatastyaktazarIraH, tyaktadehaH tyaktaH cittena visRSTo dehaH dehamamatvaM yena sa tyaktadehaH san samyak yathA karmanirjarA bhavati tathA sahate-mukhAdyavikArakara aba prathama pratimA kA varNana kiyA jAtA hai:-" mAsiyaM NaM" ityAdi / __ mAsikI-eka mAsakI prathama pratimA ko svIkAra karane vAle anagAra ko yadi deva manuSya aura tiryaJca sambandhI koI upasargaupadrava uptanna hoM to unako vaha kAyA ko vosarA kara-dehamamatArahita hokara samyaka-jisa rIti se karma nirjarA ho usa prakAra se 73 prathama pratibhAnu 1 - 42vAmA Ave che--'mAsiyaM NaM' tyAdi mAsika-eka mAsanI prathama pratimAne svIkAra karavAvALA anagArane je deva manuSya ane tiryaM ca sadhI koI upasarga="padrava utpanna thAya to teNe te kAyane vIsarI-dehamamatA rahita thaIne samyapha prakAre-je rIte karmanirjarA thAya te Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 dazAzrutaskandhamatre Nena marpati, kSamate-krodhAbhAvena, titikSate-adInabhAvena, adhyAste-nizcalabhAvena jIvanAzAmaraNabhayavipramuktatvAt / yadvA-'bosahakAe ciyattadehe ' iti padadvayaM saptamyantam / tatra karmadhArayaH-tathAvidhasyAnagAramya yo vyutsaSTaH tyaktaH mamatvAnApanno dehastatra ye upasargA devAdikRtA utpadyante tAn utpanAn so'nagAra sahate ityAdyanvayaH / // mU0 3 // uktaviSayameva punarvarNayani-'mAsiyaM' NaM' ityAdi / mUlam-mAsiyaM NaM bhisvupaDimaM paDivannassa aNagArassa kappai egA dattI bhoyaNassa paDigAhattie, egA paanngst| aNNAyauMchaM, suddhaM, uvaDahaM, nijahitA vahave duppaya-caumpayasamaNa-mAhaNa-atihi-kivaNa-vaNImage kappai se egassa bhuMjamANassa paDigAhittae / No duNhaM No tiNhaM No cauNhaM paMcaNhaM No gugviNIe, No vAlavacchAe, No dAragaM pejamAjIe, No aMto elayassa dovi pAe sAhaTTa dalamANIe, No " sahei" mukha Adi kA vikAra na karatA huA sahana kare / 'khamaI'krodharahita hokara khame-kSamA kre| 'titikkhai'-adIna bhAva se sahana kare aura jIvana kI AzA, maraNa kA bhaya rahita hokara nizcala bhAva se mahe / ___athavA yaha bhI artha hotA hai ki prathamapratimApratipanna anagAra ke kAyotsarga avasthAyukta mamatva rahita zarIra meM yadi devamanuSyatiryaJcasambandhI upasarga upasthita hoM to unako krodhAdibhAvarahita hokara adIna mana se jIvana-AzA maraNa-bhayarahita ho samyak prakAra se sahana kare // sU0 3 // 4Are 'saheDa' bhuSa mAthiA [142 - 42tA sahana 42 'khamai' |pti thamane 'titikkhai' mahIna bhAva sahana 42 mate pananI mAsa, bharanA laya hita thaIne nizcala bhAvathI sahana kare athavA e paNa artha thAya che ke pahelI pratimA pratipanna anagAranA kAryotsarga avasthA yukta mamavarahita zarIramAM je manuSya tirya ca sa ba dhI upasarga upasthita thAya te teNe dhAdibhAvarahita thaIne adIna manathI jIvana AzA maraNabhaya rahita thaIne samyak prakAre sahana karavAM (sU 3) Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 7 bhikSupratimAdhAribhikSAvidhinirUpaNam 251 bahiM elluyassa dovi pAe sAhaTTa dalamANIe, egaM pAyaM aMto kiccA ega pAyaM barhi kiccA eluyaM vikkhaMbhaittA evaM dalayai evaM se kappai paDigAhittae, evaM se no dalayai evaM se no kappai paDigAhittae // sU0 4 // chAyA-mAsikI khalu bhikSupratimAM pratipannasyAnagArasya kalpate ekA dattirbhojanasya pratigrahItumekA pAnakasya / ajJAtoncha, zuddhamupahRtam , niyUhya bahUn dvipada-catuSpada-zramaNa-brahmaNA'tithi-kRpaNa-vanIpakAn, kalpate tasyaikasya bhuJjAnasya patigrahItum / na dvayona trayANAM, na catuSNAM, na paJcAnAM, no guviNyAH, no bAlavatsAyAH, no dArakaM pAyayantyAH, nAntarelukasya dvAvapi pAdau saMhatya dadatyAH, no bahirelukasya dvAvapi pAdau sahatya dadamAnAyAH, eka pAdamantaHkRtvaikaM pAdaM bahiH kRtvailukaM viskabhyaivaM dadAtyevaM tasya kalpate pratigrahItumevaM tasya naiva dadAtyevaM tasya no kalpate pratigrahItum / / sa0 4 // TIkA-'mAsiyaM'-ityAdi / mAsikI bhikSupratimAM pratipannasya prAptavataH anagArasya bhojanasya ekA-ekasaMkhyakA dattiH-darvIkaTorakAdito'vicchinadhArayA yA bhikSA patati sA dattirucyate, sA pratigrahItum-bhAdAtuM klpte| evaM pAnasyaikA dattigrahItuM kalpate / ajJAtoncham-ajJAtAt aparicitakulAta aba sUtrakAra phira ukta viSayakA hI varNana karate haiM'mAsiyaM NaM' ityAdi / mAsikIbhikSupratimApratipanna anagAra ko eka mAsa taka pratidina eka datti anna kI. aura eka datti pAnI kI lenA kalpatA hai| yahA dattikA artha yaha hai kiH-dAtA dvArA darvI (kaDachI) athavA kaTorA Adi se diye jAte hue padArtha kI dhArA na TUTe-akhaNDa banI rahe taba taka vaha datti kahI jAtI hai / ajJAto-chaM-ajJAta ve sUtra42 na ta viSayanula va na 42 cha -'mAsiya NaM' tyA mAsika bhikSupratimApratipanna anArane eka mAsa sudhI pratidina eka datti annanI ane eka dakti pANInI levI kalpa che ahIM daktino artha e che ke dAtA dvArA dava (kaDachI) athavA vATakA AdithI devatA padArthanI dhAga na TuTe-akhaMDa cAlu rahe tyA sudhI te dakti kahevAya che ajJAto=ajJAta= sAdhune na jANavA --- -- - - Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 .. dazAzrutaskandhamUtre uJchaM-stokaM 2 dravyataH-svasyopabhogAdurvaritam , bhAvataH-satkArasammAnaM vinA sAdhAraNabhikSuvadIyamAnam / zuddham udgamAdidoparahitam , upahanam anyAthai niSpAdya bhojanasthAne sthApitaM svalpatayA tatmatigrahItuM kalpata itynenaanvyH| bahun=pacurAn dvipada-catuSpada zramaNa-brAhmaNA-'tithi-kRpaNa-vanIpakAna , dvipadAH dAsIdAsAdayaH, catuSpadA gavAdayaH, zramaNAH nirgrantha-zAkya-tApasa-gairikA''jIvikAH, brAhmaNAH prasiddhAH, atithayaH bhikSukavizepAH, kRpaNAH daridrAH, vanIpakA svakIyaduravasthApradarzanapurassaraM miyAlApAdinA yAcakAH, etAn niyuhya dattvA eteSAM bhojanAnantaramityarthaH, tamya pratimAdhAriNo bhikSoH, ekasya bhuJjAnasya-pAlakasya-vastvadhipateH, pratigrahItuM kalpate, yasmin vastunyekasyaiva svAmitvaM tat kalpate, na tu dvayAdInAM svAmitve satItyarthaH / etatsarvasAdhuko nahIM jAnane vAle kula se ucha-thoDA thoDA lenaa| uncha do prakAra kA hai-(1) dravyataH (2) bhaavtH| (1) dravyataH-apane upabhoga se bacA huA, (2) bhAvataH-satkAra aura sammAna vinA sAdhAraNa bhikSu kI taraha diyA huA / suddhaM--udgama Adi dopa rahita / upahRtaM-dUsare ke lie pakA kara bhojana sthAna meM rakhA huA ho, usameM se thoDA-sA grahaNa karanA cAhiye / tathA bahuta se dAsI dAsa Adi dvipada, go mahiSI Adi catuSpada, zAkya, tApasa, gairika, AjIvika Adi zramaNa, brAhmaNa-yAcaka, sAmAnya bhikSu Adi atithi, kRpaNa-daridra, aura apanI durvyavasthA kA pradarzanapUrvaka priya-priya AlApa karake bhikSA mAMgane vAlA vanIpaka, ye saba lekara cale jAya . taba pratimAdhArI muni jisa vastu kA eka hI svAmI ho jisa para do tIna Adi kA svAmitva na ho vaisI bhikSA leve| vaha bhI vALA kuLa pAsethI 3che thoDu-thoDu levu ucha be prakAranA che (1) dravyata. (2) bhAvataH (1) dravyataH- potAnA SuogathI mayedu (2) bhAvataH sA2 bhane sanmAna vinA sAdhAraNa bhikSunI peThe mAghedu 'suddhaM'- ugama mAha SaDita. upahRtaM- bhItane mATe rAdheluM je bhajanasthAnamAM rAkhyuM hoya temAthI Duka grahaNa karavuM joIe; tathA ghaNu dAsI dAsa Adi dvipada, gAya bhe sa. Adi catuSpada, zAkya tApasa garika AjIvika Adi zramaNa, brAhmaNa-yAcaka, sAmAnya bhikSu Adi atithi, kRpaNa-daridra, tathA potAnI duvyavasthAnA pradarzana pUrvaka priya priya AlApa karIne bhikSA mAgavAvALA vanIka, e badhA laIne cAlyA jAya tyAre pratimAdhArI muni je vastune ekaja mAlika hAya-jenA mATe be traNa AdinI mAlikI na hoya evI Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 muniharSiNI TIkA a.7 bhikSupratimAdhAribhikSAvidhinirUpaNam manupadameva vakSyate-'No doNheM' ityAdinA, evaM dvayostrayozcaturNAM paJcAnAmekavastu tanna kalpate pratigrahItum / guviNyA: garbhiNyA hastAdazanAdikaM pratigrahItuM na klpte| ____ aya jinakalpinAM kalpaH, sthavirakalpinastu paNmAsAnantaramutthAnAdikriyAM kRtvA dadatyA hastAnnaM gRhNanti, sA yadi upaviSTaiva utthitaiva vA dadAti tadA taddhastAda gRhNantIti vivekH| bAlavatsAyAH-zizumatyAH, dArakaM pAyayatyAzca vAlaM pRthakkRtyA'zanAdikaM dadatyA hastAt pratigrahItuM na kalpate / tathAgarbhavatI ke athavA vAlavatsA-choTe bacce vAlI ke hAtha se AhAra nahIM leve, tathA inake liye banAyA huA AhAra Adi bhI nahIM leve| garbhiNI ke hAtha se bhojana Adi nahIM lenA, yaha jinakalpI muni kA kalpa haiN| sthavirakalpI muni chaH mAsa ke bAda utthAna Adi kriyA karake dene vAlI garbhiNI ke hAtha se grahaNa nahIM karate haiM / arthAt garbhavatI strI ko garbha ke chaH mAsa hojAne ke bAda jaba muni azana Adi lene ko AveM taba vaha baiThI ho pazcAt khaDI hokara deve to, tathA khaDI huI baiThakara deve to usake hAtha se muni ko bhikSA grahaNa nahIM karanI cAhiye yadi garbhiNI baiThI-baiThI detI ho, athavA khaDI rahakara hI detI ho to grahaNa karanA cAhiye / jisa strI kA bAlaka choTA ho aura bacce ko dUdha pilAtI ho usa bacce ko dUra rakha kara yadi azana Adi dene ke liye taiyAra ho to usake hAtha se bhikSA grahaNa nahI karanI cAhiye / yadi azana Adi dene vAlI bhikSA grahaNa kare, te paNa garbhavatInA tathA bAlavatsA-nAnA baccAvALInA hAthathI AhAra Adi na le, tathA temanA mATe banAvelA AhAra Adi paNa na le garbhiNInA hAthathI bhojana Adi na levuM e jinakalpI munine kalpa che sthavikalpI muni cha mAsanI pachI utthAna Adi kriyA karIne devAvALI gaNiInA hAthathI grahaNa karatA nathI arthAt garbhavatI strI garbhanA cha mAsa thaI gayA pachI jyAre muni azana Adi levA mATe Ave tyAre te beThI hoya pachI ubhI thaIne Ape tathA ubhI hoya pachI besIne Ape te tenA hAthanI munie bhikSA levI na joIe je garbhiNI beThI-beThI ApatI hoya athavA ubhI rahIne ja detI hoya te levI joIe. je strInuM bALaka nAnuM hoya ane te bALakane dUdha pAtI hoya te bALakane dUra rAkhIne je azana Adi devAne mATe taiyAra thAya te tenA hAthathI bhikSA grahaNa na karavI joIe je azana Adi devAvALIne beu paga (DelI) uma Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 dagAzrutataskandhamatre yadi dvAvapi pAdau elukasya dehalyA anta: madhye saMhRtya ekatrIkRtya kizcidvastu dadatyA hastAtpatigrahItuM bhikSorna kalpate / puna:- elukasya bahiH bAhye vau pAdau saMhatya dadamAnAyA hastAnno pratigrahItu kalpate / ekaM pAdacaraNam antaH dehalyA abhyantarapradeze, ekam aparaM ca tato bahiH kRtvA, evam anena prakAreNa eluka-dehalI viSkabhya-caraNayorantarAle kRtvA evam etAdRzena vidhinA''hArAdikaM dadAti cettadA tad AhArAdikaM pratigrahItuM tasya kalpate / evaM pUrvoktavidhinA cettasmai pratimAjuSe bhikSave naiva dadAti tadaivam etAdRzaM tada AhArAdikaM pratigrahItuM pratimApatipannasya na kalpate / ayamatra vizepa:- jinakalpinAM yadi svaprajJAdinA garbhavatIgarbhajJAnaM bhavettadA garbhakAlatastadIyahastAdbhikSA na grAhyA, sthavirakalpinAM tu garbhadhAraNasya saptamamAsAdArabhya na grAhyA // mU0 4 // ke dono paira dehalI ke bhItara hI ho athavA dono paira dehalI se bAhara ho to azana Adi nahIM lenA caahiye| jo eka paira dehalI ke bhItara aura eka paira dehalI ke bAhara rakha kara arthAt dehalI ko dono pairo ke bIca meM kara bhikSA de usI se hI pratimAdhArI bhikSA grahaNa karate haiM / ukta vidhi se na de usa se bhikSA nahI lete haiN| yahA~ yaha vAta khUba yAda rakhanI cAhiye ki-jinakalpI muni ko svaprajJA se yadi garbhavatI ke garbha kA jJAna ho to garbhagrahaNakAla se hI usake hAtha se bhikSA nahI lenA cAhiye / sthavirakalpI muni ko garbhavatI ke garbha kA sAtavA mAsa Arambha ho taba usake hAtha se bhikSA grahaNa nahI karanA cAhiye // sU0 4 // rAnI aMdara ja hoya athavA beu paga DelInI bahAra hoya te azana Adi na levA joIe je eka paga DelInI A dara ane eka paga DelInI bahAra rAkhIne arthAt kelIne be paganI vacamAM rAkhIne bhikSA Ape teja pratimA dhArI bhikSA grahaNa karI zake che ukata vidhithI na Ape tenI pAsethI bhikSA letA nathI ahI e vAta khUba yAda rAkhavI joIe ke-jinakalpI munine svaprajJAthI je garbhavatInA garbhanuM jJAna thAya to garbhagrahaNa kAlathIja tenA hAthathI ApavAmAM AvatI bhikSA levI joIe nahi sthavirakalpI munie garbhavatInA garbhane sAtamo mAsa Ara bha thAya tyAre tenA hAthathI apAtI bhikSA grahaNa na karavI joIe (su 4) Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 7 bhikSupratimAdhArigocarakAlavarNanam 255 atha gocarakAlAbhigrahaM varNayan pUrvaM gocarakAlaM varNayati-'mAsiyaM NaM' ityaadi| ___mlam-mAsiyaM NaM bhikkhupaDimaM paDivannassa aNagArasta tao gocarakAlA paNNattA, taM jahA-AdI, 1 majhe, 2 carime 3 / Adi carejA, no majjhe carejjA, No carime carejjA 1 / majhe carejA no Adi carejA, no carime carejA 2 / carime carejA, no Adi carejA, no majjhe carejA 3 // sU0 5 // ___ chAyA-mAsikI khalu bhikSupratimA pratipannasyAnagArasya trayo gocarakAlAH prjnyptaaH| tadyathA-AdimadhyazcaramaH / Adau caret na madhye caret , na carame caret 1 / madhye caret , nAdau caret na carame caret 2 / carame caret , nAdau careta , na madhye caret 3 // mU0 5 // TIkA-'mAsiyaM'-ityAdi / mAsikI khalu bhikSumatimA pratipannasyAnagArasya gocarakAlA:-goriva caracaryA gocaraH, yathA-gauyaMtra laghutRNAdikaM pazyati tatrA'lpaM, yatra cA'dhikaM tatra pUrvApekSayA'dhikaM kavalaM gRhNAti na tu tRNAdikaM gardabhavanmUlata unmUlayati, tathA munirapi gRhasthagRhe yathA'vasaraM yathAsAmagri cAzanAdikaM gRhNAti sa gocrH| ____ aba gocarI ke kAla meM abhigraha kA varNana karate hue prathama bhikSupratimApratipanna anagAra ke gocarIkAla kA varNana karate haiM'mAsiyaM NaM' ityaadi| gocara zabda kA artha hotA hai ki-'goriva caraH-gocaraH' jaise gau jahA~ choTe2 tRNa Adi dekhatI hai, vahA thoDA-thoDA grahaNa karatI hai, aura jahA adhika tRNa dekhatI hai, vahA~ pUrva kI apekSA se adhika grahaNa karatI hai, gadahe kI taraha tRNa Adi ko mUla se hI have gocarIne kAlamA abhigrahanuM varNana karatA prathama bhikSupratimApratipanna manAnA gAyIlanu vANuna 42 cha -- 'mAsiyaM NaM' tyAha. goyara zahane artha thAya che :-'goriva cara:-gocaraH' ma. gAya yAM nAnAM nAnA tRNa Adi jue che tyAM thoDu-thoDuM grahaNa kare che, ane jyA vadhAre tRNa jue che tyA pUrvanI apekSAthI adhika grahaNa kare che, gadheDAnI peThe tRNa Adine Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI dazAgtaskandhavatre yathA kAcit strI parvaNi gogrAsaM dAtuM nAnAbhUSaNabhUSitA gAmupaiti tatra gauH striyA rUpabhUpaNAdika na nirIkSate kintu kevalaM grAsametra, tathA sArapi gRhastha bhikSArthamupetaH strIrUpAlaGkArAdikaM na pazyati kintu zuddhA hArAdikameva / 256 evaM ca gocarasya kAlAH trayaH = trisaMkhyakAH majJaptAH, tadyathA 1 AdiH= tridhAvibhaktasya dinasya prathamo bhAgaH, madhyaH = madhyamo bhAgaH, 3 caramaH =antimo bhAgaH | Adau dinasya prathame bhAge caret = mikSA gacchet, tadA madhye na caret evaM carame = tRtIye bhAge'pi na caret 1 / yadi madhye = , nahI ukhADa DAlatI hai / usItaraha muni kA bhI gRhastha ke ghara para yathAvasara aura yathAsAmagrI azana Adi kA grahaNa karanA vaha, gocara kahA jAtA hai / tathA jisa prakAra koI strI parva Adi meM gogrAsa dene ke liye aneka prakAra kA AbhUSaNa pahina kara gAya ke pAsa jAtI hai to gAya usa strI ke AbhUSaNa Adi ko nahIM dekhatI hai, kevala grAsa kI tarapha hI dekhatI hai, usI prakAra sAdhu bhI gRhastha ke ghara bhikSA ke liye gayA huA, strI ke rUpa lAvaNya Adi ko nahIM dekhate hue kevala zuddhAzuddhi ke liye AhAra Adi kI tarapha hI dekhatA hai / gocara ke tIna kAla haiM - (1) Adi arthAt divasa kA tIna vibhAga karane para prathama bhAga, (2) madhyama bhAga, (3) antima bhAga / yadi divasa ke prathama bhAga meM bhikSA ke liye jAve to madhya bhAga meM nahIM jAnA cAhiye evaM tRtIya bhAga meM bhI nahI jAnA cAhiye mULathI ja ukheDI nAkhatI nathI, evIja rIte muni paNa gRhasthane ghera yathAvasara ane yathAsAmagrI azana Adinu grahaNa kare che te gAcara kahevAya che tathA jevI rIte kAi strI parva ADhimA gegrAsa devA mATe aneka prakAranA AbhUSaNa paherIne gAyanI pAse jAya che te gAyuM te strInA AbhUSaNu Adine jotI nathI mAtra grAsanI taraphe ja jue che, tevIja rIte sAdhu paNa, je gRhasthane ghera bhikSA mATe jAya che tyA te strInA rUpa lAvaNya Adine nahi zvetA mAtra zuddhA-zuddhine mATe AhAra AdinI taraphaja jue che geAcaranA traNa kAla che (1) Adi-arthAt divasanA traNa vibhAga karIne tene prathama bhAga (2) madhyama bhAga, (3) antima bhAga jo divasanA prathama bhAgamA bhikSA mATe jAya teA madhya bhAgamAM na javuM joie, temaja trIjA bhAgamAM paNa na javuM Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 7 bhikSupatimAdhArIgocaracaryA 257 dinasya dvitIye bhAge caret tadA Adau na caret evaM carame antime bhAge caret 2 / yadi carame antime bhAge caret / tadA Adau na caret evaM madhye dvitIye bhAge ca na caret-na bhikSArthaM gacchet 3 // ayamarthaH paryavasitaH-pratimAdhAriNo'nagArasya dinasya tridhAvibhaktasya prathamadvitIyatRtIyabhAgeSvanyatamasminnekadaiva bhikSAcaraNIyA na tvanekavAmiti bhAvaH // sU0 5 // uktaviSayameva punarvarNayati-'mAsiyaM NaM' ityAdi / mUlam-mAsiyaM NaM bhikkhupaDimaM paDivannassa aNagArassa chabbihA goyaracariyA paNNattA / taM jahA-peDA1, addhapeDAra, gomuttiyA3, payaMgavIhiyA4, saMbukkAvaTTA5, gNtuNpnycaagyaa6||suu06|| chAyA-mAsikI khalu bhikSumatimA pratipannasyA'nagArasya paDvidhA gocaracaryA prajJaptA / sA yathA-peTA1, arddhapeTA2, gomUtrikA, pataGgavIthikA4, zambUkAvartA5, gatvApratyAgatA6 // mU0 6 // TIkA-'mAsiya-ityAdi / mAsikI khalu bhikSupratimA pratipannasyAnagArasya pavidhA paTkArA gocaracaryA prajJaptA sA yathA-1 peTA-maJjUSA 1 / yadi divasa ke madhyabhAga meM bhikSA ke lie jAnA ho to prathamabhAga meM aura aMtimabhAga meM nahI jAve 2 / yadi aMtimabhAga meM bhikSA ke liye jAnA ho to prathamabhAga meM aura madhya bhAga meM na jAye 3 / tAtparya yaha hai kiH-pratimAdhArI anagAra ko cAhiye ki vaha dinakA tIna vibhAga kara ke prathama dvitIya aura tRtIya bhAgoM meM se kisI eka bhAga meM hI bhikSA grahaNa kare, anekavAra nahI // sU0 5 // phira ukta viSaya kA hI varNana karate haiM-'mAsiyaM Na' ityAdi / mAsikIbhikSupratimApratipanna anagAra ko chaH prakAra kI gojoIe (2) je divasanA madhya bhAgamAM bhikSA mATe javAnuM hoya to prathama bhAgamAM ane atima bhAgamAM na jAya (2) je atima bhAgamAM javAnuM hoya te prathama bhAgamAM ane madhya bhAgamAM na jAya, tAtparya e che ke - pratimAdhArI anagAre ema karavuM joIe ke divanA traNa vibhAga karIne prathama, bIjo ane vyAje evA bhAganA sethI kaMIpaNa eka bhAgamAM ja bhikSA grahaNa karavI anekavAra nahi (sU 5) ' qjii 4- viSayanu, varNana 42 cha 'mAsiyaM' NaM' tyA ke mAsikAbhikSupratimApratipanna anagAranI cha prakAranI gecaravidha kahI che jemake, Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 dazAzrutaskandhamatre tadvaccatuSkoNA, 2 arddhapeTA-arddha peTAkArA dvikoNAkArA 3 gomRtrikA-gomUtradhArAvadvakrAkArA, 4 pataGgavIthikA-pataGgasya pakSiNo yA vIthi:-mArgaH, saiva vIthikA tadvad, arthAt pataGgo yathA uDDIya kazcitmadezaM vyavadhAgopavizati tathaiva ekasmin gRhe bhikSinvA aniyamitaM kramahInaM bhikSAM caret, 5 zambukAvartA- zambUkA-zabdastasya ye AvartAH golAkArarekhAstavid yA bhikSAcaryA sA zambUkAvA, iyaM ca dvedhA-tatra yasyAM kSetrabahirbhAgAcchadAvartagatyA'Tan kSetramadhyabhAgamAyAti sA''bhyantarazambUkAvartA, yasyAM tu madhyabhAgAvahiryAti caravidhi kaho gaI hai, jaise- "peDA 1, addhapeDA 2, gomuttiyA 3, payaMgavIhiyA 4, savukkAvaTTA 5, aura gaMtuMpaccAgayA 6" / (1) peDA-peTI ke samAna cAra kone vAlI, arthAt jisameM bhikSA ke liye catuSkoNa gamana kiyA jAya / (2) addhapeDA-AdhI peTI, arthAt jisameM do koNa gamana kiyA jAya / (3) gomuttiyAgomUtrikA ke samAna bAMkI TeDhI bhikSA kI jAya / (4) payaMgavIhiyApakSI jima prakAra uDakara bIca ke pradeza ko choDakara baiThatA hai usI taraha jisameM eka ghara se bhikSA lekara aniyamita aura kramarahita dUsare ghara para bhikSA ke liye jaave| (5) saMvukkAvaTTA-jisameM zaGkha kI rekhA ke samAna golAkAra se ghUmakara bhikSA kI jAya vaha zambUkAvarta hai / yaha do prakAra kI hotI hai / (1) AbhyantarazambUkAvarta (2) vAhyazambUkAvarta / jisameM kSetra ke pahirbhAga se zaMkha ke Avartana jaisI gati se ghUmatA huA kSetra ke peDA (1), addhapeDA (2), gomuttiyA (3), payaMgavIhiyA (4), saMvukkAvaTTA (5) bhane gaMtuMpaccAgayA (6). __(1) peDA-peTInA rebha yA2 guNApANI arthAt 2 mikSAmA yatuNDI gamana 42vAmA mAve (2) addhapeDA-maracI peTI arthAta mA muAthI gamana 42vAmA 2mAve gomuttiyA-gAbhUtranI pe vAyu 4 / tha5 mikSA 4214 (4) payaMgavIhiyA-pakSI re re DAne yA pradezana choDI mese che mevI zata bhAM eka gherathI bhikSA laIne aniyamita ne kamarahita bIje ghera zikSAne mATe javuM. (5) sabukkAvaTTA-rebhA zamanI mAnI : 2thA zzana mikSA 314 te 'zambUkAvarta cha ta meM pra42nI thAya cha (1) Abhyantara-zambUkAvarta (2) bAhya-zambUkAvate. sabhA kSetranA mAnA gayA zamanA mApana gayA Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maniharSiNI TIkA a. 7 bhikSupatimAdhArinivAsavidhi 259 sA bAhyazambUkAvarteti / 6 gatvA pratyAgatA-agre gatvA tataH pratyAgatA-parAyattA yA gRhapakti sA bhikSAyogyA, arthAd agre gatvA tataH parAvatenena bhikSAgrahaNam // muu06|| atha nivAsaviSaye samayaM nirdhArayati-'mAsiyaM NaM' ityAdi / mlam-mAsiyaM NaM bhikkhupaDimaM paDivannassa aNagArassa jattha NaM kei jANai kappai se tattha egarAiyaM vasittae / jattha NaM kei na jANai kappai se tattha egarAyaM vA durAyaM vA vasittae / no se kappai egarAyAo vA, durAyAo vA paraM vatthae / je tattha egarAyAo vA durAyAo vA paraM vasaI se saMtarA chede vA parihAre vA // sU0 7 // chAyA--mAsikI khalu bhikSupatimAM pratipannasyAnagArasya yatra khalu ko'pi jAnAti kalpate tasya tatraikarAtraM vastum / yatra khalu ko'pi na jAnAti kalpate tasya tatraikarAtraM vA dvirAtraM vA vastum / nava tasya kalpate ekarAbAda vA dvirAtrAdvA paraM vastum / yastatraikarAtrAd vA dvirAtrAd vA paraM vasati tasya sAntarA chedo cA parihAro vA // mU0 7 // TIkA-'mAsiya-ityAdi / mAsikI khalu bhikSupatimA pratipannasyA'nagAramya yatra yasmin sthAne khalu ko'pi jano-jAnAti 'ayaM pratimAdhArIti' madhya bhAga meM Ave usako AbhyantarazambUkAvarta kahate haiM / aura jahA~ kSetra ke madhya bhAga se bAhara Ave usako bAdyazambUkAvarta kahate haiM / (6) gaMtuMpaccAgayA jisameM galI (muhalle ) ke antima ghara se bhikSA karatA huA Ave // sU0 6 // aba nivAsa ke viSaya meM samaya ko nirNaya kahate haiM'mAsiyaM Na' ityAdi / mAsikIbhikSupratimApratipanna anagAra ko jahA koI jAnatA gatithA 2tA kSetranA madhyamAmA vAya tane AbhyantarazambUkAvarta 49 che gane nyA kSetranA madhyabhAgamAthI 12 201ya tene bAhyazambUkAvata cha / (6) gaMtuMpaccAgayA-hemA mAsa nA cheunA ghazthI mikSA 4.tA-42dimAya (sU. 6) ve nivAsanA viSayamA samayamA nirNaya 49 cha- 'mAsiya NaM' tyA . mAsika bhikSupratimApratipanna anagArane jyA keI oLakhatA hoya tyAM te eka Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 ___ zrI dazAzrutaskandhamatre tamavabudhyate tatraikarAtraM vastuM sthAtuM tasya pratimAdhAriNo bhikSoH kalpate / yatra-sthAne khalu ko'pi na jAnAti tatra tasyaikarAtraM-rAtrespalakSaNAd aho. rAtraM dvirAtraM dRzyahorAtraM vA vastuM kalpate, kintu tamya ekarAtrAd vA dvirAtrAd vA param adhikaM vastuM na kalpate / yA pratimApatipannaH tatra aparicitajanasthAne'pi yadi ekarAga-ekAhorAtrAd vA dvirAbAda-dvayahorAtrAd vA param= adhika vasati tadA tasya sAntarA=maryAdolaine chedo vA-dIkSAchedaH, parihAraH tapAvizeSaH, tacchudraya kalpate // mu0 7 // atha pratimApratipannasyAnagArasya bhASAviSayamAha-'mAsiyaM' ityAdi / mUlam-mAsiyaM NaM bhikkhupaDimaM paDivannassa aNagArassa kappaMti cattAri bhAsAo bhAsittae / taM jahA-jAyaNI, pucchaNI, aNuNNavaNI, puTussa vAgaraNI // sU0 8 // chAyA-mAsikI khalu bhikSupratimAM pratipannasyAnagArasya kalpate catasro bhApA bhApitum, tadyathA-yAcanI, pracchanI, anujJApanI, pRSTasya vyAkaraNI // 28 // TIkA-'mAsiyaM' ityAdi / mAsikoM bhikSupatimAM pratipannasya muneH catasro bhASAH bhApituM kalpate, tA yathA-1 yAcanI-yAcyate'nayA sA hai vahA~ vaha eka rAtri raha sakatA hai| aura jahA~ usako koI nahIM jAnatA vahA~ vaha eka yA do rAtri raha sakatA hai, kintu eka yA do rAtri se adhika rahanA nahIM kalpatA hai / isa se adhika jo jitane dina rahanA usa ke utane dinoM kA cheda athavA tapa kA prAyazcitta AtA hai / sU0 7 // _ aba pratimApatipanna anagAra ke bhASA ke viSaya meM kahate haiM'mAsiyaM NaM' ityAdi / mAsikIbhikSupatimApratipamna anagAra ko cAra bhASAe~ bolanI kalpatI haiM / ve isa prakAra-(1) jAyaNI, (2) pucchaNI, (3) aNuNNavaNI, (4) puDhassa vAgaraNI / rAtri rahI zake che ane jyAM tene koI oLakhatA na hoya tyAM te eka ke be rAtri rahI zake che. kintu eka ke be rAtrithI vadhAre tyAM rahevuM kalpatuM nathI AthI vadhAre je jeTalA divasa rahe tene teTalA divasanA cheda athavA tapanuM prAyazcitta Ave che. (sU. 7) hu pratibhA pratipAta manamAnI bhASAnA viSayamA cha-'mAsiyaM NaM tyAdi. mAsikI bhikSupratimApratipanna anagArane cAra bhASA bolavI kahe che. te A 4 // 2- (1) jAyaNI, (2) pucchaNI, (3) aNuNNavaNI, (4) putttthssvaagrnnii| Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ., muniharSiNI TIkA a. 7 bhikSupratimAdhAriupAzrayavidhi 261 vastuyAcanaviSayA bhASA, 2 pracchanI-pRcchayate'nayeti pracchanI-sati payojane yAcanI mArgAdikaM kiJcispRcchet 3 anujJApanI-anujJApyate'nayetyanujJApanI sthAnAdyarthamavagraharUpA bhASA, evaM 4 pRSTasya praznaviSayIkRtArthasya vyAkaraNI-vyAkriyate-vyutpAdyate vizadIkriyate'nayA'rthaH sA vyAkaraNI-uttarapatipAdikA // 8 // athopAzrayaviSayaM vivRNute-'mAsiyaM' ityAdi / mUlam-mAsiyaM NaM bhikkhupaDimaM paDivannassa kappaMti tao uvassayA paDilehittae / taM jahA-aheArAmagihaMsi vA, aheviyaDagihasi vA, aherukkhamUlagihaMsi vA // sU0 9 // chAyA-mAsikI khalu bhikSupatimA pratipannasya kalpante traya upAzrayAH pratilekhayitum / tadyathA-1 adhaArAmagRhe vA, 2 adhovikRtagRhe vA, 3 madhovRkSamUlagRhe vA // sU0 9 // TIkA-'mAsiya'-ityAdi / mAsikI khalu bhikSupatimAM pratipannasya muneH traya upAzrayAH-upAzrIyante sevyante tapAsaMyama pAlanArtha ye te upAzrayAH pratilekhayitum gaveSayituM kalpante / tadyathA-1 adhaArAmagRhe-adhaH= (1) jAyaNI-AhAra Adi ke liye yAcanA karanerUpa / (2) pucchaNI-prayojana hone para mArga Adi ke viSaya meM pUchanerUpa / (3) bhaNuNNavaNI-sthAna Adi meM rahane ke liye AjJA lenerUpa / (4) puTThassavAgaraNI-pUche hue prazna kA uttara denerUpa // sU0 8 // aba upAzraya ke viSaya meM kahate haiM-'mAsiyaM NaM' ityAdi / mAsikobhikSupatimApratipanna anagAra-muniko tIna prakAra ke upAzraya kA pratilekhana-gaveSaNa karanA kalpe / tapasaMyama kA ArAdhana karane ke liye jisakA Azraya liyA jAya usako upAzraya kahate haiN| (1) jAyaNI--2 mAhina bhATe yAyanA 421 // 35. (2) pucchaNI-prayona ta bha mAhinA viSayamA 57135 (3) aNuNNavaNI-sthAna mAhimA 271 / bhATe mAjJA sevA35 (4) puTThassavAgaraNI-pachAmelA prazna uttara hevA35 (5 8) Dave pAzrayanA viSayamA 4 cha:-'mAsiyaM NaM tyA mAsikIbhikSupratimApratipanna anagAra munine traNa prakAranA upAzrayanuM pratilekhana-gaveSaNa karavuM kape. tapa saMyamanuM ArAdhana karavA mATe jene Azraya levAmAM Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 dazAzrutaskandhasUtre bhadho bhAge sthito ya ArAmaH-upavanaM, tasya tatra vA yad gRhaM tasmina udhAnagRhe, 2 ayovikRtagRhe-adhaH sarvatazcaturdikSu vivRtaM yacca kRtacaturdAram anAvRtamukha, tacca gRhaM tasmin vA grAmAvahirvA, 3 aghorakSamUlagRhe-adhaH adho bhAge vRkSANAM baTAzvatthaprabhRtInAM tarUNAM mUlameva gRhaM nirdoSaM tatra vA pratimApatipanno vaset, etattrayameva gavepayituM kalpate nA'to'dhikamiti tAtparyam ||suu0 9 // ___ punaH pUrvoktameva vipayaM varNayati-'mAsiyaM' ityAdi / malam-mAsiyaM NaM bhikkhupaDimaM paDivannassa kappaMti tao uvassayA aNuNNavittae, 1 aheArAmagihaM, 2 aheviyaDagihaM, 3 aherukkhamUlagihaM / mAsiyaM NaM bhikkhupaDimaM paDibannassa kappaMti tao uvassayA uvAiNAvitae, sesaM taM ceva ||suu0 10 // chAyA-mAsikI khalu bhikSumatimA pratipannamya kalpate traya upAzrayA anujJApayitum, 1 adhaArAmagRhama, 2 adho vidRtagRham, adho vRkSamUlagRham, mAsikI khalu bhikSupratimAM pratipannasya kalpante traya upAzrayA upAnAyayitum , zeSaM tadeva / // sU0 10 // TIkA-'mAsiyaM'-ityAdi / mAsikI khalu bhikSupatimAM pratipannamya muneH traya upAzrayA anujJApayitum-upAzrayAdhiSThAturanujJAM grahItuM kalpante, ke ca ve isa prakAra haiM-(1) adhaArAmagRha (2) adhovikRtagRha (3) adhokssmuulgRh| (1) adhaArAmagRha-ArAma udyAnarUpa upAzraya / (2) adhovikRtagRhacAroM ora se khulA aura Upara se AcchAdita gRha / (3) adhAvRkSamUlagRha-vaTa azvattha Adi vRkSo ke nIce arthAt vRkSa kA mUlarUpI ghara / / sU0 9 // pUrvokta viSayakA hI varNana kiyA jAtA hai:-'mAsiyaM NaM' ityAdi / mAsikIbhikSupratimApratipanna anagAra ko tIna prakAra ke upAmAtra tana pAzraya cha te mA prare cha (1) adhaArAmagRha (2) adhoM viTa-- tagRha (3) adho vRkSamUlagRha / (1) adhaArAmagRha mArAma-dhAna35 upAzraya (2) adho vitagRha-yAre mAthI muTu tathA 52thI DhA gaDa (3) adho vRkSamRlagRha-43 pIpaNA ma vRkSanI nIce arthAt vRkSanA mULarUpI ghara (sU 9), pUrveti viSayanu varNana rAya che - 'mAsiyaM NaM' tyaamAlikIbhikSubratimApratipanna anagArane traNa prakAgnA upAzrayanI AjJA levI kahyuM, Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 muniharSiNI TIkA a. 7 bhikSupratimAdhArisaMstArakavidhi te trayaH ? ityAha-'adha' ityAdi-1 adhaArAmagRham, 2 adho vivRtagRham, 3 adhovRkSamUlagRham / etAni pUrvasmin sUtre vyAkhyAtAni / mAsikI khalu bhikSupatimAM pratipannasya traya upAzrayA upAnAyayitum-upagrahItuM svIkartu ktpnte| zeSaM tadeva-pUrvoktameva sUtramatra vAcyam / adhaArAmagRhAdhovikRtagRhAdhovRkSamUlagaharUpA eva traya upAzrayA iti bhAvaH // mU0 10 // atha saMstArakakalpyatvaM pradarzayati-'mAsiyaM' ityAdi / mUlam-mAsiyaM NaM bhikkhupaDimaM paDivannassa kappaMti tao saMthAragA paDilehittae, taMjahA--puDhavIsilaM vA kahasilaM vA ahAsaMthaDameva vaa| mAsiyaM NaM bhikkhupaDimaM paDivannassa kappaMti tao saMthAragA aNuNNavittae, sesaM taM ceva / mAsiyaM NaM bhikvapaDimaM paDivannassa kappati tao saMthAragA uvAiNAvittae, sesaM taM ceva // sU0 11 // chAyA-mAsikI khalu bhikSupratimAM pratipannassa kalpante trayaH saMstArakAH patilekhayitum / tadyathA-(1) pRthvIzilAM vA (2) kASThazilA vA (3) yathAsaMstRtAmeva vA / mAsikI khalu bhikSupratimAM pratipannasya kalpante trayaH saMstArakA anujJApayitum / zeSa tadeva / mAsikI khalu bhikSupratimAM pratipannasya kalpante trayaH sastArakA upAnAyayitum / zeSaM tadeva // mU0 11 // TIkA-'mAsiyaM'-ityAdi / mAsikI khalu bhikSupratimAM pratipannasya muneH trayaH saMstArakAH pratilekhayituMgaveSayituM kalpante tat-saMstArakakalpanaM zraya kI AjJA lenA kalpe / (1) adhaArAmagRha (2) adhovivRtagRha (3) adhovRkSamUlagRha // ye saba pUrvasUtra meM nirdiSTa kiye gaye haiN| mAsikIbhikSupatimApatipanna anagAra ko tIna prakAra ke upAzraya kA svIkAra karanA kalpe / (1) adhaArAmagRha, (2) adhovivRtagRha aura (3) adhovRkSamUlagRharUpa // sU0 10 // (1) adhaArAmagRha (2) adho vivRtagRha, adho vRkSamUlagRha mA mAM pUrva sUtramA nirdiSTi karAI gayA che mAsikImikSapratimApratipanna anAgArane traNa prakAranA upaayne svI2 421 // 481. (1) adhaArAmagRha (2) adho vitagRha (3) adhovRkSamUlagRha 35 (sU 10) Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 dazAzrutataskandhamatre yathA-1 pRthivIzilAM-pRthivIrUpA zilA pRthivIzilA, tAM pratilekhayituM kalpate, evaM (2) kASThazilAM = zayanAkArapariNatAmaghaTinakASTarUpAm, 3 yathAsaMstRtAmpUrvato bhUtale kenApi kAraNena vistAritAM phalakAdirUpAM na tu pratimApratipabhArtham / anyasAdhvathai vistAritaM zayyAsaMstArakamanyasAdhubhyo na kalpate cettadA pratimApratipannAthai kathaM kalpitumarhediti bhAvaH / 'vA' vikalpArthe pratilekhayituM kalpate / mAsikI khalu bhikSupatimAM gatipannamya trayaH saMstArakA anujJApayituMtatsvAminidezaM grahItuM kalpante / tAn pUrvoktAneva saMmtArakAna grahItu pratimAdhArI bhikSuraItItyanvayaH / cakAro vAkyA'laGkArArthaH / mAsikI khalu bhikSupratimA pratipannasya trayaH saMstArakA upAnAyayitum-upagrahItumagIkartuM kalpante |mu010|| ___atha strIpurupayorupAzrayaM samAgatayoH pratimAdhAriNaH kartavya nirdizati'mAsiya' ityaadi| mUlama-mAsiyaM NaM bhikkhupaDimaM paDivannassa aNagArassa itthI vA purise vA uvassayaM havvaM uvAgacchejA, se ithie aba saMstAraka ke viSaya meM kahA jAtA hai:-'mAsiyaM NaM' ityAdi / mAsikIbhikSupratimApratipanna anagAra ko tIna prakAra ke saMstAraka kI gaveSaNA karanA kalpe / (1) pRthvIzilA (2) kASThazilA, (3) yathAsaMsvata / yathAsaMstRta usako kahate haiM jo kisI kAraNavaza gRhastha ne apane lie phalaka-pATa Adi bichAyA ho tadrUpa / jo pratimAdhArI nahIM haiM ve bhI gRhasthadvArA sAdhu ke liye bichAyA huA zayyA saMstAraka kAmameM nahIM lete haiM to pratimAdhArI muni kaise kAma meM le, arthAt nahIM le / isI taraha tIna prakAra ke zayyAsaMstAraka kI AjJA lenA aura unako grahaNa karanA kalpatA hai / sU0 11 // huve sastA24A viSayamA vAmAM Ave che-'mAsiyaM NaM' tyAdi mAsikabhakSupratimApratipana anagArane traNa prakAranA sastArakanI gaveSaNa 42vI 48 (1) pRthvIzilA (2) kASThazilA (3) yathAsaMstRta. yathAsa stRta tana kahe che ke je koI kAraNavazAt gRhastha pitAne mATe phalaka pATa AdirUpa bichAvela hoya che. je pratimA dhArI na hoya te paNa gRhasthadvArA sAdhune mATe bachAvela zavyAsastAraka kAmamAM letA nathI te pratimAdhArI muni kevI rIte kAmamAM la? arthAta na lIe AvI rIte traNa prakAranA zavyAsa stArakanI AjJA levA ane tene grahaNe 4pArnu (sU11) Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 muniharSiNI TIkA a. 7 bhikSupratimAdhArikalpavarNanam vA purise vA No se kappai taM paDucca nikkhamittae vA pavisittae vA // sU0 12 // chAyA-mAsikI gvalu bhikSupratimAM pratipannasya anagArasya strI vA puruSo vopAzrayaM havyamupAgaccheta, strI vA puruSo vA (bhavet) no tasya kalpate taM pratItya niSkramitu vA praveSya vA // mR0 12 // TIkA-'mAsiyaM' ityAdi / mAsikI bhikSumatimA pratipannasya muneH strI vA athavA puruSaH atra 'vA' zabdazcakArArthaH, upAzraya-sAdhunivAsasthAnam upAgacchet-maithunasevanArthamAgacchet, sA strI vA puruSo vA pUrva pazcAdAgato syAtAM cettadA tat = strIpuruSayugalaM pratItya = paricitya-jJAtvA tasya bhikSoH Abhyantare ced niSkramituM, bahizcet praveSTuM na kalpate, kintu madhyasthabhAvena tatraiva sthAtuM kalpate // mU0 12 / / athopAzraye'gnikAyaprajvalite kiM karttavyam ? ityAha-'mAsiya' ityAdi / mUlam-mAsiyaM NaM bhikkhupaDimaM paDivannasta aNagArassa kei uvassayaM agaNikAeNaM jhAmejA, No se kappai taM paDucca nimittae vA pavisittae vaa| tattha NaM kei bAhAe gahAe AgasejjA no se kappai taM avalaMbittae vA palaMbittae vA, kappai ahArithaM riittae // sU0 13 // yadi upAzraya meM strI aura puruSa AjAyeM to pratimAdhArI ko kyA karanA cAhiye ? so kahate haiM-'mAsiyaM Na' ityAdi / mAsikIbhikSupatimApatipanna anagAra - muni ke upAzraya meM strI aura puruSa maithuna sevana ke liye Ave to muni yadi bAhara ho to bhItara nahIM Ave, aura yadi bhItara ho to bAhara nahIM Ave, kintu madhyastha bhAva se vahIM apane tapa sayama meM tallIna rahe // sU0 12 // je upAzrayamAM stra ane puruSa Ava tA prAta mAdhArAe zu karavu joIe ? te he cha-'mAsiyaM NaM' tyAdi mAsika bhakSupratimApratipanna anagara-muninA upAzrayamAM strI ane puruSa maithunane mATe Ave te muni je bahAra hoya te aMdara na Ave ane je andara heya te bahAra na jAva. kintu madhyastha bhAvathI tyAja pitAne tapa saMyamamAM talIna rahe (sU 12) Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI dazAzrunaskandhasUtre .. chAyA-mAsikI gvalu bhikSupratimAM pratipannamya anagArasya kazcit upAzrayamagnikAyena dhamet no tasya kalpate tam (agniM ) pratItya nipkramitu vA praveSTuM vA / tatra khalu kazcit bAhI gRhItvA''karpata no tasya kalpate tamavalambituM vA, pralambituM vA kalpate tasya yathairyamIritum // ma0 13 // TIkA-' mAsiyaM'-ityAdi / mAmikI bhikSupratimAM pratipannamya muneH kazcijano yadi upAzrayamagnikAyena dhamet kenApi kAraNena prajyAlayet tadA tasya-bhikSoH pratimApratipannasya tam agniM pratItya agnibhayamAzritya upAzrayAd nipkramituM=niHsartuM naiva kalpate, evaM bahizcattadopAzrayAntaH praveSTuM naiva kalpate / tatra = upAzraye khalu kazcid vAhI bAhuviSaye gRhItvA Akarpata bahirAnayet cettadA tasya bhikSoH taMbahirAkarSaka janam avalambitum AzrayituM pralambituM nArikelatAlaphalAdivad upazleSTuM naiva kalpate, kintu tasya-pratimAgariNo bhikSoH yatheryam IryAsamityanusAraM caturhastAtmakayugyamAtrabhUtalanirIkSaNena iritu - nissatu kalpate // sU0 13 // jaba upAzraya ko koI agnikAya se prajvalita karade to kyA karanA cAhiye ? so kahate haiM-'mAsiyaM Na' ityAdi / mAsikIbhikSupratimApratipanna muni ke upAya ko koI agni se jalAde to usa samaya pratimApratipannabhikSu andara ho to agni ke bhaya se bAhara na nikale / yadi bAhara ho to bhItara na Ave / usa samaya yadi koI usakI bhujA pakaDa kara use khIMce to khIMcane vAle ko nAriyala aura tAlaphala kI taraha avalamba aura pralamba nahIM kare, arthAt usakI bhujA Adi ko pakaDa kara na laTake, kintu IyAsamiti ke anusAra cAra hAtha ke yugyamAtra bhUtala ko dekhatA huA nikale // sU0 13 // jyAre upAzrayamAM agnikAya prajavalita thAya tyAre zuM karavuM joIe? te che-mAsiyaM NaM tyaadi| - mAsika bhikSupratimApratipanna muninA upAzrayane agnithI keI bALI de te te samaya pratimApratipanna bhikSu adara hoya te agninA bhayathI bahAra na nikaLe. je bahAra hoya te adara na Ave te samaye je kaI tene hAtha pakaDIne tene khece te khecavAvALAne nAriyela ane tAlaphalanI peThe avalakhana tathA pralambana na kare arthAt tenI bhujA Adine pakaDIne laTake nahi. kintu IryA-samitine anusshne yujyamAna-yA2 saya sudhI bhUtalane netA nANe (sU. 13) . / / . ' Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharpiNI TIkA a. 7 bhikSupratimAdhArikalpavarNanam 267 ___ atha pratimApratipannasya caraNe kaNTakAdipraveze kiM kartavya ? - mityAha'mAsiya' ityAdi / mUlam-mAsiyaM NaM bhikkhupaDimaM paDivannassa pAyaMsi khANU vA kaMTae vA hIrae vA sakarae vA aNuppavesejjA no se kappai nIharittae vA visohittae vA, kappai se ahAriyaM riitte|suu014|| chAyA-mAsikI khalu bhikSupratimAM pratipannasya pAde sthANu vA kaNTakaM vA hIrakaM vA zarkarA vA'nupavizet no tasya kalpate nihetu vA vizodhayituM cA, kalpate tasya yatheyamIntuim // sU0 14 // TIkA-'mAsiya'-ityAdi / mAmikI khalu bhikSupatimAM pratipannasya pAde caraNe sthANuH sthUlakIlakaM zuSkavanaspatikhaNDa vA, kaNTakaH prasiddhaH, hIrakam-sUcImukhakASTham upalakSaNAtkAcAdikaM vA, zarkarA laghupApANakhaNDaM vA anupravizet cettadA tamya-bhikSoH ravayaM nihat = niHsArayituM vA vizodhayituM sammAjeyituM vA no kalpate / tahi kiM katumucita ?-mityAha-kalpate' ityAdi, tasya bhikSoH yatheyam IyAMsamityanusAram Iritu tato gantu kalpate ||mu014|| ___ atha pratimApratipannasya netre rajaHprabhRti kaNapraveze kiM kartavya ?-mityAha'mAsiyaM' ityAdi / mUlam-mAsiyaM NaM bhikkhupaDimaM paDivannasya acchisi pA' aba pratimApratipanna ke paira meM kAMTA Adi lage taba kyA karanA cAhiye ? so kahate haiM-'mAsiyaM NaM' ityAdi / mAsikIbhikSupratimApratipanna sAdhu ke paira meM yadi lakaDI kA TUThA, kAMTA, hIraka, yahA hIraka kA artha noMkavAlA kASTha samajhanA cAhiye, evaM kaMkara praveza kare to usa pratimAdhArI ko kAMTA Adi nikAlanA aura usakA vizodhana-upacAra karanA nahIM kalpe, kintu vaha IryAsamiti ke anusAra gamana kare / / sU0 14 // have pratimApratipannanA pagamAM je kATA Adi lAge te zuM karavuM joIe? te 49 cha-'mAsiyaM NatyAhi mAsikIbhikSapratimApratipanna sAdhunA pagamAM je lAkaDInuM DuM ThuM, kATA, hIraka, ahIM hIne artha aNIvALuM kASTha samajavuM joIe, athavA kAkarI praveza kare te te pratimAdhArIne kATA Adi kADhavA tathA tenuM vizedhana-upacAra karavA kalpa naDa, kintu te charyA-samitine anusarI gamana kare (sU) 14) Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 dazAzrutamkandhamatre NANi vA bIyANi vA rae vA pariyAvajejjA, no se kappar3a nIharittae vA visohittae vA, kappai se ahAriyaM riitte|suu015|| chAyA-mAsikI bhikSupatimA patipannamya akSNi prANino vA vIjAni vA rajo vA paryAporan no tasya kalpate nihattuM vA vizeAdhiyatuM vA, kalpate tasya yatheyamIritam // sa0 15 // TIkA-'mAsiya'-ityAdi / mAsikI bhikSumatimA pratipannasya sAdhoH, akSNi-netre prANinaH zalabhAdayo jantavaH, vIjAni vA, rajaH dhRliA paryApadyeran avizeyuzcattadA tasya nirhatu-nirAkartu naiva kalpate, vA athavA vizodhayituM na kalpate / kiM tarhi tasya kalpate ?, yatheyam, Iritu vihartu klpte|mu015|| _ atha pratimApatipannasya vihAre mUryAstagamane kiM kartavya ?-mityAha'mAsiyaM' ityAdi / mUlam-mAsiyaM gaM bhikkhupaDimaM paDivannasla attheva sUrie atthamejA tattha eva jalaMsi vA thalaMsi vA duggaMsi vA nipaNaMsi vA pavvayaMsi vA visamaMsi vA gaDDAe vA darIe vA kappai se taM rayaNi tattheva uvAiNAvittae, no se kappai padamavi gamittae / kappar3a se kallaM pAuppabhAyAe rayaNIe jAva ___ aba pratimApratipanna muni ke netra meM jantu yA rajakaNa Adi paDa jAya to vaha kyA kare ? so kahate haiM 'mAsiyaM NaM' ityaadi| ___ mAlikIbhikSupatimApatipanna sAdhu kI Akha meM yadi koI jIva, bIja yA dhUli paDa jAya to use nikAlanA athavA vizodhana-upacAra karanA nahIM kalpe, kintu I-samiti ke anusAra vihAra karanA kalpe / yadi macchara Adi prANI Akha meM se jItA huA nikalane kI saMbhavanA ho to uma jIva ko nikAlanA kalpe ||suu0 15 // - have pratimApratipanna muninA netramAM jantu athavA rajakaNa Adi paDI jAya to te zu 431 te 4 cha-'mAsiyaM NaM tyA mAsikaubhikSupratimApratipanna sa dhunI AkhAM je kaMI jIva, bIja ke dhULa paDI jAya te tene kADhavAnuM ke virodhana-upacAra karavAnuM ka9pe nahIM kitu Iyasamiti anusAra vihAra kare kape je machara Adi prANI AkhamAthI jIvatuM nIkaLavAnI saMbhAvanA hoya te te jIvane kADhavAnu kape (sU 15) Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harSiNI TIkA a. 7 bhikSumatimAdhArikalpavarNanam 269 jalaMte pAINAbhimuhassa vA dAhiNAbhimuhassa vA paDINAbhimuhassa vA uttarAbhimuhassa vA ahAriyaM riittae | sU0 16 // * chAyA - mAsikIM khalu bhikSupratimAM pratipannasya yatra sUryo'stamiyAta tatraiva jale vA sthale bA durge vA nimne vA parvate vA viSame vA garte vA daya vA kalpate tasya tAM rajanIM tatraivopAtinAyayitu no tasya kalpate padamapi gantum / kalpate tamya kalye mAduHprabhAtAyAM rajanyAM yAvad jvalati prAcI - nAbhimukhasya vA dakSiNAbhimukhasya vA pratIcInAbhimukhasya vA uttarAbhimukhasya vA yatheyamIritum // sU0 16 // TIkA- 'masi' - ityAdi / mAsikIM bhikSupatimAM pratipannasya sAdhoH yatraiva yasminneva sthAne sUryaH astamiyAt =astaM gacchet tatraiva= tasminneva sthAne jale= sarovarAditaTe vA sthale=bhUtale vA durge durgame sthAne vA nimne = gabhIre nIcaistale vA viSame uccAvace kaThine vA gardai khAte vA daya= kandarAyAM giriprabhRtInAM vA tasya bhikSoH tAM = sUryAstagamanopalakSitAM rajaniM= rAtriM tatraiva = astamitamUryakasthAna eva upAtinAyayituM = vyatigamayitu kalpate, kintu tasya = pratimAdhAriNaH padamapi = ekamapi caraNaM gantu no kalpate / kiM kalpate ? aba pratimApratipanna ke vihAra karate hue ke mArga meM yadi sUrya asta ho jAya taba vaha kyA kare ? so kahate haiM - 'mAsiyaM NaM' ityAdi / mAsika bhikSu pratimApratipanna sAdhu ko jahA~ sUrya asta ho jAya vahIM rahanA kalpe | cAhe vahA jala-sarovara Adi kA taTa ho, sthala ho, durgama sthAna ho, gambhIra sthAna ho, nimna sthAna ho, U~cA-nIcA sthAna ho, garta ho, yA guphA ho, usa ko sArI rAta vahIM para vyatIta karanA kalpe / vahA~ se eka paira bhI Age baDhanA nahIM kalpe / rAta meM jisa - pUrva, dakSiNa, pazcima athavA uttara kisI bhI dizA kI have pratimAprAtapannane vihAra karatA mAmA je sUrya asta thaI jAya te te re ? te ! che - 'mAsiyaM NaM' ityAhi mAsikIbhikSupratimApratipanna sAdhune jyAM sUrya asta thai jAya tyA rahevuM pe cAhe tyA jala-sareAvara AdinA taTa hAya, sthala ya, durgyuma sthAna hAya, gambhIra sthAna hAya, nimna sthAna heya, uMcu-nIcu sthAna hAya, khADA ke guphA heya, teA AkhI rAta tyAja vyatIta karavI ka2e tyAMthI eka pagaluM paNa AgaLa vadhavuM 2e nahIM. rAtamA je dizA- pUrva, dakSiNu, pazcima athavA uttara kAi paNa Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 dazAzrunaskandhasUtre ityAha-'kalye' ityAdi, kalye uSasi prAta:kAle prAduHprabhAtAyAM prakaTitasUryadIptau rajanyAm avasanAyAM rAtrI yAvad jvalati-prakAzamAne sayeM prAcInAbhigukhasya-pUrvAbhimukhasya vA-athavA dakSiNAbhimukhasya vA pratIcInAbhimukhasya-pazcimAbhimukhasya cA uttarAbhimukhamya vA tasya yatheyam IryAsamityanusAram IrituMgantuM kalpate // sU0 16 // atha pUrvaktiviSayameva varNayati-'mAsiyaM' ityAdi / mUlam-mAsiyaM NaM bhikkhupaDimaM paDivanasla No se kappar3a aNaMtarahiyAe puDhavIe nidAittae vA payalAittae vA, kevalI buyA AyANameyaM se tattha nidAyamANe vA payalAyamANe vA hatthehiM bhUmi praamusejaa| ahAvihimeva ThANaM ThAittae vA nikkhamittae vA / uccArapAsavaNe Na uvvAhijjA no se kappai ogiNihattae / kappai se puthvapaDilehie thaMDile uccArapAsavaNaM pariThavittae / tameva uvassayaM Agamma ahAvihi ThANaM ThAvittae // sU0 17 // - chAyA-mAsikI khalu bhikSupatimA pratipannasya no tasya kalpate anantarahitAyAM pRthivyAM nidrAtu vA pracalAyitu vA, kevalI yAt-AdAnametat / sa ca nidrAyamANo vA pracalAyamANo vA hastAbhyAM bhUmi parAmRzet / yathAvidhi evaM sthAne sthAtu vA niSkramituM vA / uccAraprasravaNe khalu undAdheyAtAM no tasya kalpate'vagrahItu / kalpate tasya pUrvapratilikhite sthaNDile uccAraprasravaNe pariSThApayitum / tamevopAzrayamAgatya yathAvidhi sthAne sthAtum ||suu017|| TIkA-'mAsiya'-ityAdi / mAsikI bhikSupratimAM pratipannasya tasya tarapha mukha kara rAta vyatIta kI ho prAtaHkAla sUryodaya ke antara usI dizA kI tarapha I-samiti ke anusAra vihAra kare ||suu016|| phira pUrvokta viSaya kA hI varNana karate haiM-'mAsiyaM gaM' ityAdi / mAmikIbhikSupratimApratipanna muni ko sacitta pRthvI para nidrA dizA tarapha mukha rAkhIne vyatIta karI hoya te prata kAle sUryodaya thayA pachI teja dizAnI tarapha isamitine anusarIne vihAra kare (sU 16) paNI pUrvarita viSayanu pa na 42 cha-"mAsiyaM NaM' tyAhi- mAsika bhikSupratimApratipanna munine sacitta pRthvI para nidrA athavA pracalA Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - muniharpiNI TIkA a. 7 bhikSupratimAdhArikalpavarNanam 271 muneH anantarahitAyAm-antare vyavadhAna hitA-antarahitA antarhitA, nAsntarahitA-avyavahitA jIveneti zeSaH, tasyAM tathA sacittAyAM pRthivyAM nidrAtu svaptu pracalAyitu vAcalAM nidrAM sevitu vA no-na kalpate / evaMsthitau nidrAM sevitumullacayituvA ka upadize?-dityAha-'kevalI tyAdi, kevalIkevalajJAnI eva tadoSAn jJAtu vA vaktuM samartha iti hetoH, brUyAt pratimApratipannaM nirdizet / kiM nirdize ?-dityAha-AdAnametat-etat sacittabhuvinidrAkaraNaM doSANAM prANAtipAtAtmakAnAm AdAnam-AdIyante-gRhyante sa gRhyante doSA yena tadAdAnam-doSasaGgrahasAdhanam karmavandhaheturityarthaH sa tatre' tyAdi sampratimApratipanno bhikSuH tatra-sacittabhUmau nidrANo vA pracalAyamANo vA hastAdinA bhUmi=sacittAM pRthivIM parAmRzet-spRzet , evaMkaraNe prANAtipAtadopabhAgI syAt / tarhi kiM kartumucita ?-mityAha-'yathAvidhi'-ityAdi,-yathAvidhi-vidhimanatikramya yathAvidhi-zAstrAnusAraM sthAne AvAse sthAtu vastu yujyate, tathA tato niSkramitu bahiniHsartuM kalpate zAstroktasthAnamadhivasato bhikSozced uccAraprasravaNe udbAdheyAtAM tadA tasya avagrahitu pratirodhayitu na kalpate / tarhi kimucita ? - mityAha-'kalpate' ityAdi, pUrvapratilikhite pUrva samyaG nirIkSite niravace sthaNDile uccAraprasravaNe pariSThApayitu kalpate, sthaathavA pracalA nAmaka nidrA kA sevana karanA nahIM kalpe, kyoM ki isa ko kevalI bhagavAna ne karmabaMdhana kA kAraNa kahA hai| nidrAsAmAnya nidrA, pracalA-baiThe baiThe nIMda nikAlanA / usa sacitta bhUmi, para nidrA lete hue athavA pracalA nAmaka nidrA lete hue muni ke hasta Adi se sacitta pRthvI kA sparza avazya hone se vaha prANAtipAta Adi doSa kA bhAgI hotA hai, ataH use yathAvidhi-zAstranusAra nirdoSa sthAna para hI rahanA yA vihAra karanA kalpe / yadi vahA~ muni ko uccAra-prasravaNa baDInIta-laghunIta kI bAdhA utpanna hojAya nAmanI nidrAnuM sevana karavuM kape nahIM, kemake tene kevalI bhagavAne karmabandhanuM kAraNa kahelu che, nidrA-sAmAnya nidrA, pracalA-beThA beThA ugha karavI te sacitta bhUmi para nidrA letA athavA pracalAnAmaka nidrA letA muninA hAtha adithI sacitta pRthivIno sparza avazya thavAthI te prANAtipAta Adi doSanA bhAgI thAya che mATe teNe yathAvidhi zAstrAnusAra nirdoSa sthAna paraja rahevuM athavA vihAra kare kape je tyA munine ucAra-prasavaNa maTInIta ke ladhunIta (jhADA pizALa ) nI bAdhA utpana Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 272 dazAzrutaskandhasUtre NDile uccArapatra vaNapariSThApanAntaraM nameva-pUrvamvIkRtameva upAzrayam Agatya prApya yathAvidhi-zAkhokta vidhyanumAraM sthAne niyamite prAdhiSThite sthAtu nivaratu % kalpate // mU. 17 / / atha bhikSIgRhapatikule niSkramaNapravezavidhimAha-'mAmiyaM' ityAdi mUlama-mAsiyaM NaM bhikamvupaDimaM paDivannassa no kappar3a saptarakkheNaM kAraNaM gAhAvaikulaM bhattAe vA pANAe vA nikkhamittae vA pavisittae vA / aha puNa evaM jANejA se sasarakkhe kAe seyattAe vA jallattAe vA malattAe vA paMkattAe vA viddhatthe se kappai gAhAvaikulaM bhattAe vA pANAe vA nikkhamittae vA pavisittae vA // sU0 18 // ___ chAyA-mAsikI khalu bhikSupratimAM pratipannamya no kalpate sarajaskena kAyena gAthApatikulaM bhaktAya vA pAnAya vA niSkramitu vA praveSTuM vA / agha punarevaM jAnIyAt-sa sarajaskaH kAyaH svedatayA vA jallatayA vA malanayA vA paGkatayA vA vidhvastaM tasya kalpate' gAthApatikula bhaktAya vA pAnAya vA niSkramitu vA praveSTuM vA // sU0 18 // TIkA-'mAmiya' ityAdi-mAsikI gvalu bhikSumatimAM pratipannasya bhikSo: marajaskena-macittarajoyuktena kAyena zarIreNa gAthAratikulaM-gRhasthakulaM bhaktAya vA pAnAya vA niSkramitu nispata vA athavA praveSTuM no kalpate / aya-prakAto usako roke nahIM kintu kisI pUrvapratilekhina sthAna para usakA utsarga kare aura phira apane sthAna para Akara kAyotsarga Adi kriyA kare // sU0 17 // ava bhikSu ke, gRhapati ke kula meM bhikSA ke lie jAne Ane kA nirUpaNa karate haiM-'mAsiyaM NaM' ityAdi / __ mAsikIbhikSupratimApatipanna anagAra ko sacittarajayukta kAya se thAya te tene re ke nahIM kAI pUva pra tale khata sthAna para tene utsarga kare ane pachI potAnA sthAna para Avana jAge tsarga Adi kriyA kare (sUtra 17) - have bhikSunuM gRhapatinA kulamAM bhikSA mATe javA AvavAnuM nirUpaNa kare che'maamiyN gaM yA mAsikIbhakSupratimApratipanna anagara sacitta jayukta kAyathI gRhasthane Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maniharSiNI TIkA a. 7 bhikSupatimAdhArikalpavarNanam 273 nte niSkramaNapravezaviSaye punaH = bhUyaH evaM = vakSyamANaM jAnIyAt - sarajaskA' sacittarajoyuktaH kAyaH svedatayA vA, jallatayA-jallA kaThinIbhUtaH zarIrasambhavo malastasya bhAvo jallatA tayA zarIramalatayA vA, malatayA hastAdisparzIbhUta. malatayA, paGkatayA svedAmalatayA hastAdigharvitamala eva svedenAH paGka ityucyate, tasya bhAvastattA, tayA, vidhvastaH acitto bhaveccattadA tasya bhikSoH gRhapatikulaM bhaktAya vA pAnAya vA niSkramituM vA praveSTuM vA kalpate ||muu018|| atha bhikSorAvazyakatAM vinA mukhAdiprakSAlanaM niSedhayati-'mAsiyaM'ityAdi / mUlam-mAsiyaM NaM bhikkhupaDimaM paDivannassa no kappai sIAdagaviyaDeNa vA usiNodagaviyaDeNa vA hatthANi vA pAyANi vA daMtANi vA acchINi vA muhaM vA uccholittae vA padhoittae vA NaNNattha levAleveNa vA bhattamAseNa vA // sU019 // chAyA-mAsikI khalu bhikSupratimAM pratipannasya no kalpate zItodakavikaTena vA uSNodakavikaTena vA hastau vA pAdau vA dantAn vA akSiNI vA mukhaM voccholayitu vA pradhAvituvA, nAnyatra lepAlepena vA bhaktAsyena vA ||suu019|| ____TIkA-'mAsiyaM'-ityAdi / mAsikI bhikSupratimA pratipannasya muneH gRhastha ke ghara azana-pAna ke liye nikalanA yA praveza karanA nahIM kalpe / yadi vaha jAna jAya ki sacitta raja prasveda (pasInA) se, zarIra ke mala se arthAt hAtha Adi ke sparza hone para utpanna hue maila se vidhvasta-acisa ho gayA hai to usako gRhapati ke ghara meM azana-pAna ke liye jAnA AnA kalpanA hai, anyathA nahIM ||suu0 18 // aba bhikSu ke binA kAraNa hastAdiprakSAlana kA niSedha kahate haiM'mAsiyaM Na' ityAdi / mAsikIbhikSupratimApatipanna anagAra ko acitta - ThaMDe athavA ghera azana pAnane mATe nikaLavuM ke pravaza karo kalpa nahI je te jANI jAya ke sacitta raja prasveda (pasInA) thI, zarIranA melathI arthAt hAtha AdithI sparza thavAthI utpanna thayela melathI vidhvasta-acitta thaI gayela che, te tene gRhapatine ghera azana pAna mATe javA AvavAnuM ka9pe che, anyathA nahIM (sU, 18) have bhikSu mATe vinA kAraNe hastAdi devAne niSedha kahe che'maasiyN NaM' tyAdi mAsikIbhikSupratimApratipanna anagArane acitta-ThaMDA athavA garama pANIthI . Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 dazAzrutaskandhasUtre zItodakavikaTena-zItaM ca tadudakaM zItodakaM, tadeva vikaTaM vigatajIvamacittamiti yAvat, tena vA, uSNodakavikaTena-uSNaM ca tadudakaM tadeva vikaTaM prAsukaM tena vA hastau pAdau vA dantAn vA akSiNI-netre vA mukha vA uccholayitumsakad dhAvitu', pradhAvitu vAraM vAraM prakSAlayitu vA na kalpate, nAnyatra vakSyamANAdanyatra na kalpate, tathA hi-leyAlepena-lepasya annAdilakSaNasya alepena tannivAraNarUpeNa vA, zarIrA'zucyAdilepena bA, tathA bhaktAsyena% bhaktaliptamukhena, ityAdi kAraNaM vinA na dhAvedityarthaH // mU0 19 // atha tasya gamananiyamaM darzayati-'mAsiyaM' ityAdi / mUlam-mAsiyaM NaM bhikkhupaDimaM paDivannassa no kappar3a Asarasa vA hasthirasa vA goNassa vA mahisassa vA kolassa vA suNagassa vA dussa vA AvayamANasta payamavi paccosakkittae / adussa AvayamANassa kappai juggamittaM paJcosakttie |suu020||... ___ chAyA--mAsikI khalu bhikSupatimAM pratipannasya no kalpate'zvasya vA hastino vA goNasya vA mahiSasya vA kolasya vA zunakasya vA vyAghrasya vA duSTasya vA''patataH padamapi pratyavaSvaSkitum / aduSTasya vA''patataH kalpate yugyamAnaM pratyavaSvaSkitum // sU0 20 // TIkA-'mAsiyaM-ityAdi mAsikI bhikSupratimAM matipannasya bhikSoH azvasya hastino vA goNasya-valIvardasya vA mahiSasya vA kolasya zUkarasya garama pAnI se hAtha, paira, dAMta A~kha yA mukha eka bAra athavA vAraMbAra dhonA nahIM kalpe, kintu yadi kisI azuddha vastu yA anna Adi se mukha hAtha Adi zarIrAvayava lipta ho gaye hoto unako vaha pAnI se zuddha kara sakatA hai, anyathA nahIM // sU0 19 // aba gamanakriyA ke bAre meM kahate haiM-'mAsiyaM NaM' ityAdi / mAsikIbhikSupratimApatipanna anagAra ke sAmane yadi madonmatta hAthI, ghoDA, vRSabha, mahiSa, varAha (sUara), kuttA, vyAghra Adi A hAtha, paga, dAta, Akha ke mukha ekavAra athavA vAra vAra dhovAnuM kalpa nahIM kintu je kaI azuddha vastu ke anna AdithI mukha hAtha Adi zarIranA avayava lipta (kharaDAyA) hoya te tene te pANIthI zuddha karI zake che, anyathA nahIM (sU 19) have AmanamiyAnI matamA he cha-'mAsiyaM gaM' tyAdi mAsikAbhikSupratimApratipana anagAranI sAme je madenmatta hAthI, gheDA, Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -------- - muniharSiNI TIkA a. 7 bhikSupratimAdhArikalpavarNanam 275 vA zunaH=kukkurasya vA vyAghrasya vA duSTasya vA ApatataH=AkrAmyataH pratIkArAya padamapi-ekamapi caraNam avaSvaSkitum pazcAtpuro vA gantuMno klpte| / kintu-aduSTa-sya dvIndriyAdikasya prANinaH sAdhuto vibhyataH ApatatastadrakSaNAtha yugyamAtram caturhastamitaM pratyavaSvaSki parAvartita kalpate, IryAsamityanusAraM parAvartanamucitamiti bhAvaH // sU0 20 // atha parIpahasahanavidhimAha-'mAsiyaM' ityAdi / mUlam-mAsiyaM NaM bhikkhupaDimaM paDivannasla no kappai chAyAo sIyaMti uNhaM ettae, upahAo uNhaMti chAyaM ettae, jaM jattha jayA siyA taM tattha tayA ahiyAsae // sU0 21 // chAyA-mAsiyaM khalu bhikSupatimAM pratipannasya no kalpate chAyAtaH zItamiti uSNam etum , uSNataH. uSNamiti chAyAt etum / yad yatra yadA syAt tattatra tadAdhisaheta // sU0 21 // TIkA-'mAsiyaM'-ityAdi / mAsikI bhikSupatimA pratipannasya mune zItakAle chAyAtaH 'zItam ' iti evaM kRtvA uSNam AtapayuktamuSNasthAnam jAya to usako unase Darakara pratikAra ke lie eka kadama bhI pIchA yA Age haTanA nahIM kalpe / parantu dvIndriyAdi prANI jo ki sAdhu se Darate haiM ve yadi Ate ho to unake rakSaNa ke liye cAra hAtha kA nApa se Age yA pIche haTanA kalpe // sU0 20 // ___aba parISahasahana kI vidhi kahate haiM-'mAsiyaM NaM' ityAdi / " mAsikIbhikSupratimApatipanna sAdhu ke ThaMDa ke dinoM meM chAyA se baLada, bhesa, varAha (svara) kUtare, vAgha Adi AvI jAya to tenAthI DarIne pratIkAra mATe eka pagalu paNa pAchaLa ke AgaLa haTI javuM kalyuM nahi. paranta dvIndrithAdi prANI ke je sAdhuthI Dare che te jo AvatA hoya te tenA rakSaNune mATe cAra hAthanA mApathI AgaLa ke pAchaLa haTavuM ka (sU20) ve parISahasananI vidhi 4 cha-'mAsiyaM NaM' tyA - mAsika bhikSupratimApratipanna sAdhune ThInA divasomAM chAyAthI "A zIta che Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 dagAzrutaskandhamatre etu gaMtu no kalpate / tathA upNAta-upNakAle tApajanakoSNasthAnAt-'uSNam' iti etadbuddhayA chAyAm etuna kalpate / tarhi kiM kuryA ?- dityAda'yat yatre' tyAdi-yat-kimapi yatra yasmina sthAne yadA yasmin kAle syAt-upatiSThet tat-tatra-tammin sthAne tadA tasmin kAle adhisaheta zItoSNaparIpahamiti bhAvaH // mR0 21 // sAmpratamupasaMharannAha-evaM' ityAdi / malama-evaM khalu mAsiyaM bhikkhupaDimaM ahAsuttaM, ahAkappaM ahAmaggaM ahAtacaM ahAsammaM kAraNaM phAsitA, pAlitA, sohitA, tIritA, kihitA, ArohitA, ANAe aNupAlitA bhavai 1 // sU0 22 // // paDhamA bhikkhupaDimA // 1 chAyA-evaM khalu mAsikI bhikSupratimAM yathAsUtraM yathAkalpaM yathAmArga yathAtattvaM yathAsAmyaM kAyena spRSTA, pAlayitA, zodhayitA, tIrayitA, kItayitA, ArAdhapitA, AjJAya anupAlayitA bhvti1| // mU0 22 // // iti prathamA bhikSupratimA // 1 // TIkA-evaM-ityAdi / evam anena prakAreNa khalu-nizcayena mAsikI bhikSumatimAM yathAsUtra-mUtranirdiSTavidhyanusAra, yathAkalpaM kalpaM sthavirAdikalpa'yaha zIta hai| aise mAnakara uSNasthAna meM jAnA. evaM garmI ke dinoM meM tApa se paritapta garmI ke sthAnase zIta sthAnameM jAnA nahIM kalpe, kintu vaha jisa samaya jahA para ho usa samaya vahIM para zIta athavA uSNa parIpaha sahana kre|| sU0 21 // aba upasaMhAra karate hue kahate haiM--'evaM khalu' ityAdi / isa prakAra mAsikIbhikSupratimA ko 'ahAmuttaM'-sUtranirdiSTa vidhi ke anusAra 'ahAkappaM '-sthavira Adi kalpa ke anusAra 'ahaamggN'ema mAnIna ubaLa sthAnamA javuM temaja garamInA divasomAM tApathI paritatA garamInA sthAnamAthI zIta sthAnamAM javuM ka9pe nahi, kintu te je samaye jyA hoya te samaye tyAM ja zIta athavA uSNu parISaha sahana kare (sU 21) ve 5sa 2 42tA hai cha-'evaM khalu' tyAhi. mA 42 mAsiDIbhikSudhapratibhAnu 'ahAmutta' sUtrAna vidhinI manusAra Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 muniharSiNI TIkA a. 7 bhikSupatimAdhArikalpavarNanam manatikamya kalpAnusAramityarthaH, yathAmArga-jJAna-darzana-cAritralakSaNamokSamA nitikrameNa kSayopazamabhAvAnatikrameNa vA, yathAtatvaMtattvAnatikrameNa 'yathAtathya - miticchAyApakSe satyAnusAramiti, yathAsAmyam=samabhAvamanatikramya suSThumakAreNa karmanirjaraNabhAvanayetyarthaH kAyena zarIreNa na punarabhilASamAtreNa spRSTA-samucinakAle savidhigrahaNAt , pAlayitA-vAraMvAramupayogena tatparatvAt , zodhayitA-pAraNakadine gurvAdidattAvaziSTa bhojanAta atIcArapakSAlanAt , tIrayitvA-pUrNe'pi tadvadhau svalpakAlAvasthAnAt kIrtayitA-pAraNAdine 'idaM ca dinakRtyaM, tacca mayA kRta'-mityevaM kathayitA, ArAdhayitA-aticArAdivarjanena samArAdhayitA, AjJAyA bhavanidezasyAnupAlayitA-tatparipAlanazIlo bhavati 1 // mU0 22 // // iti prathamA bhikSupatimA // 1 // jJAna, darzana, cAritrarUpI mokSamArga ke anusAra athavA kSAyopazamika bhAvoM ke anusAra ' ahAtacca-jinendrapratipAdita tatva ke anusAra, 'ahAsamma'-samabhAva se-jisa prakAra karmoM kI nirjarA ho usa prakAra kI bhAvanApUrvaka zarIra se 'phAsittA'-sparza karane vAlA, 'pAlitA'bArambAra usakA upayogapUrvaka pAlana karane vAlA, ' sohitA'-pAraNA ke dina guru Adi ke dvArA diye gaye avaziSTa azanAdi kA bhojana karane se athavA aticAra paMka ke dhone se zodhana karane vAlA, 'tIritA'pratimA kI avadhi pUrNa hojAne para bhI pAraNA ke samaya thoDI dera Thaharane vAlA, 'kihitA'-pAraNA ke dina "yaha dinakRtya hai, usako maiMne pUrA kiyA" aisA kahane vAlA, 'ArAhitA 'aticAra Adi 'ahAkappaM' sthavi2 Pule 465nI anusAra, 'ahAmaggaM' jJAna, zana, yA2i531 bhAkSabhAganI anusAra athavA kSAyopazabhi bhAvAnI anusAra 'ahAtaccaM minendrapratipAdita tatvanI manusAra, 'ahAsamma' sabhamAthI 2 2 4bhanI nikAya te prA2nI mAnApU' zarIrathI 'phAsitA' spaza 42vAvA 'pAlitA' pAra pA2 tenA 64ye 4 pAlana 42vApA, 'sohitA' pArana visa guru mahinA dvArA apAyela avaziSTa azana AdinuM bhajana karavAthI athavA aticAra paMkanA chevAthI zodhana 42vApAmA 'tIritA' pratimAnI mapi pUrNa 4 rdi by pAraNAne samaya thoDIvA2 24vAyANA, kihitA'- pArana si mA sinu nRtya te me 53 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhamutre atha dvitIyapratimAmArabhyaM saptamamatimAparyantavyavasthAM pradarzayati- 'domAsi' ityAdi / mUlam - domAsiyaM bhikkhupaDimaM paDivannassa niccaM bosaTTakAe caiva jAva do dattIo ||2|| timAsiyaM tiSNi dattIo ||3|| mAsi cattAri dattIo // 4 // paMcamAsiyaM paMca dattIo // 5 // chammAsi cha dattIo ||6|| santamAsiyaM satta dattIo ||7|| jentiyA mAsiyA tetiyA dattIo ||suu0 23 // 278 chAyA - dvimAsikoM bhikSupratimAM pratipannasya nityaM vyutsRSTakAyaH caitra yAvad dvedatI ||2|| tramAsikIM tisro dattayaH // 3 // caturmAsikIM catasro dattayaH || 4 || paJcamAsikIM paJca dattayaH || 5 || paNmAsikoM para dattayaH ||6|| saptamAsikIM sapta dattayaH // 7 // yAvatyo mAsikyastAvatyo dattayaH || mu023 // TIkA- 'domAsi' - ityAdi / dvimAsika bhikSupratimAM pratipannasya yAvacchabdena prathamapratimAvidhiH sagrAzaH / nityam = anavaratam vyutsRSTakAyaH = vizeSeNa parISasopasargasahitvalakSaNena utsRSTaH = parityaktaH kAyaH = kAyamamatvaM yena sa tathA, vyutsRSTakAya eva bhavet, tasya dve dattI annasya dve pAnasya ca grahIkA varjana kara AradhanA karane vAlA muni, bhagavAna kI AjJA kA ArAdhaka hotA hai | sU0 22 // // yaha pahalI bhikSupratimA huI // 1 // aba dUsarI pratimA se lekara saptamI pratimA taka vyavasthA kahate domAsi' ityAdi / " dvimAsikI bhikSupratimApratipanna anagAra nirantara vyutsRSTakAya-parIsaha upasarga ke upasthita hone para bhI kAyA kI mamatA kA tyAgI hotA hai / vaha yAvat - prathama maninA meM kahI huI saba vidhi kA 'ma uDavAvAjA, 'ArAhitA' matiyAra mAhinu vartana purIne mArAdhanA karavAvALA muni bhagavAnanI AjJAnA ASaka thAya che (s 22) A pahelI bhikSupratimA thai (1) have khIjI pratimAthI laIne sAtamI pratimA sudhI vyavasthA kahe che 'domAsiyaM' tyAhi dvibhAsiDI likSupratibhApratiyanna anagAra hamezA 'vyutsRSTakAya parISa 4sa upasthita thatA paNa kAyAnI mamatAnA tyAgI hrAya che te tamAma-prathama prati Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 7 bhikSupatimAdhArikalpavarNanam 279 tumucite // 2 // evamekaikadattivRddhayA saptamIpratimAparyantaM yojanA krtvyaa| zeSaM pUrvavat // 7 // evaM cAyamatra paryavasitArthaH-yAvatyo yAvatparimANikAH mAsikyaH mAsabhavAH pratimA savanti tAvatyo dattayo bhikSoH pratimAdhAraNAvasthAyAM kalpante, zeSaM sarvAsudvitoyAdiSu pratimAsu prathamapratimAvadvidhivijJeyaH ||muu0 23 // athA'STamI bhikSutimA pradarzayati-'paDhama' ityAdi / mUlam-paDhamaM sattarAiMdiyaM bhikkhupaDimaM paDivannassa aNagArassa nicaM vosaTrakAe jAva ahiyAsei / kappai se cauttheNaM bhatteNaM apANaeNaM bahiyA gAmasta vA jAna rAyahANIe vA uttANassa vA pAsillagassa vA nesajjiyassa vA ThANaM tte| tattha divvamANussa tirikkhajoNiyA uvasaggA samuppajejA, teNaM uvasaggA payAlijja vA pavADija vA, No se kappai paryAlattae vA pavaDittae vA / tattha NaM uccArapAsavaNaM uvvAhijA No se kappai uccArapAsavaNaM ogiNhittae / kappai se puvapaDilehiyasi thaMDilaMsi uccArapAsavaNaM pariTravittae, ahAvihimeva ArAdhana karatA huA dUsarI pratibhA meM kevala do datti AhAra kI aura do datti pAnI kI grahaNa karatA hai 2 // isI prakAra anna aura pAnI kI eka eka datti kI vRddhi ko lekara tIsarI pratimA se sAtavIM pratimA taka samajha lenA cAhiye 3-7 // . yahA yaha tAtparya hai ki-jitane mAsa kI pratimA hotI hai utanI ho anna aura pAna kI dattiyA pratimAdhArI bhikSu ko kalpatI hai| dUsarI pratimAse lekara sAtavI pratimA taka anya sava vidhi prathama pratimA kI taraha jAnanA cAhiye // sU0 23 // mAmA kahelI sarvavidhinuM ArAdhana karatA bIjI pratimAmA mAtra be dAtta AhAranI na be datti pANInI grahaNa kare che. (2) A prakAre anna ane pAnanI ekaeka dattinI vRddhane laIne trIjI pratimAthI sAtamI pratimA sudhI samajI levuM joIe (3)thI (7) ahI e tAtparya che ke-jeTalA mAsanI pratimA hoya che teTalI ja anna ane pANInI dRttio pratimA dhArI bhikSane kahe che bIjI pratimAthI laIne sAtamI pratimA sudhI anya tamAma vidhi prathama pratimAnA jevI samajavI joIe: (sU 23) ane e Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 dazAzrutamkandhasUtre ThANaM tthaaitte| evaM khalu esA paDhamA sattarAiMdiyA bhikyupddimaa| (eyaM) ahAsuttaM jAva ANAe aNupAlatiA bhavai // 8||suu0 24 // chAyA-prathamAM saptarAtriMdivAM bhikSupatimA pratipannasya anagArasya nityaM vyutsRSTakAyo yAvadadhisahate kalpate tasya caturthena bhaktenApAnakena bahirgAmasya vA yAvad rAjadhAnyAM vA, uttAnasya bA, pAzcikasya vA, naSedhikasya vA sthAna sthAtum / tatra divyamAnuSyastiyagyonikA upamargAH samutpadyeran , te khalu upasargAH pracAlayeyurvA prapAtayeyurvA na tasya kalpate pracalita vA prapatitu vaa| tatra khalu uccAraprasravaNe udbAdheyAtAM na tasya kalpate uccAraprastravaNe avagrahItuM, kalpate tasya pUrvapratilikhite sthaNDile uccAraprasravaNe pariSThApayitum / yathAvidhyeva sthAnaM sthAtum / evaM khalvepA prathamA saptarAtridivA bhikSupratimA / etAM yathAsUtraM yAvadAjJAyA anupAlayitA bhavati // 8 // suu024|| ____TIkA-'paDhama'-ityAdi / prathamAM saptarAtriMdicAM-saptAhorAtrasampAdanIyAmaSTamI-mityathaH, bhikSupratimAM pratipannasyA'nagArasya yAvad yAvacchandena pratha. mamAsikapratimoktAH 'ye kecidupasargA utpadyante' ityAdInAM saGgrahaH tAnutpanAnupasargAn nityaM satata vyutsRSTakAyA-tyakazarIramatvaH san adhisahate / tasya aSTamI pratimA pratipannasya bhikSoH caturthena-bhaktena-upavAsena apAnakena% caturvivAhArarahitena grAmasya bahiH bAhye vA yAvad-yAvatkaraNAnnagarAdisaGgrahaH / rAjadhAnyA vA bahiH uttAnasya abhigrahavizeSArdhvamukhazAyinaH, pArdhikasya ava AThavIM bhikSu pratimA kA varNana karate haiM-'paDhama' ityAdi / tIna saptaahorAtro-saptAhoM meM se pahale saptaahorAtra-saptAha kI AThavIM bhikSupatimApatipanna anagAra nitya vyutsRSTakAya - zarIramamatA kA tyAgI hokara sampUrNa parISaha aura upasargoM ko sahana karatA hai / vaha caturthabhakta-covIhAra upavAsa kare / grAma ke athavA rAjadhAnI ke bAhara abhigraha --vizeSa se tIna Asana kare / uttAna va mAmI bhikSupratibhAnu na 3 cha-'paDhama' yAe. traNa saptAheratra- saptAhamAthI pahelA saptaha-ahematra-saptAhanI AThamI bhikSupratimApratipanna manA nitya dhyutsRSTakAya' dhana-zarIramamatAne tyAne sampUrNa parISa bhane pani sahana 42 cha, ne. caturthabhakta-yAvIpAra S5vAsa 42 che gAmanI athavA rAjadhAnInI bahAra abhigrahavizeSathI traNa Asana kare che 3ttAna Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 7 bhikSupratimAdhArikalpavarNanam - 281 pArzvazAyinaH naiSedhikasya pUtAcyA bhUmAvupaviSTasya vA tasya sthAna kAyotsarga sthAtuM kartuM kalpate / tatra-tasmin sthAne yadi divyAH devasambandhinaH, mAnupAH manuSyasambandhinaH, tiryajyonikAH pazupakSisadisambandhino vA upasargAH samutpacerana-samupatiSTheran / sasutpannAH santaste khalu devAdikRtA upasargAsta pracAlayeyuH sthAnAd dhyAnAdvA pRthakkuryuH vA prapAtayeyuH= sthAnAd dhyAnAdvA sAvalayeyustadA tasya sthAnAd dhyAnAhA pracalitu =pRthagbhavitu vA tataH prapatituMmacyavitu na kalpate / tatra-pratimArAdhanasamaye khalu uccAramastravaNe udvAdheyAtAM-papIDayeyAtAM tadA tasya na kalpate uccAraprasravaNe avagrahAtu pratirodhayitu kintu pUrvapratikhite-pUrvanirIkSite sthaNDile pariSThApayituM kalpate / tadanu tasya bhikSoH yathAvidhi-zAstroktavidhinA evaM sthAnaM kAyotsarga sthAtukattu kalpate / evam-uktalakSaNA khalu eSA iyam prathamA-saptarAtriMdivAsu tisRSu bhikSupratimAsu AdyA saptarAtriMdivA-aSTamI-bhikSupratimA / etAM yathAsUtraM cittasonA 1, pAzcika-eka pasavADe se sonA 2, naiSedhika-puta-baiThakajamona para lagAkara baiThanA 3 / ina tIna AsanoM se kAyotsargarUpa meM rahe / vahA deva manuSya tiyeMca sambandhI upasarga yadi usako kAyotsarga se 'payAlijja-calAyamAna kare, 'pavADijja -patita kare to vaha usa dhyAna se calAyamAna nahIM hove tathA patita nahIM hove / yadi kAyotsarga ke samaya mala-mUtra kI bAdhA utpanna ho to use na roke, kintu pahale pratilekhana kI gaI bhUmi para usakA utsargatyAga kara phira yathAvidhi apane Asana para Akara kAyotsarma meM sthita rahe / isa prakAra pratyeka sAtaahorAtra-sAtadinarAta kI tIna bhikSupratimAoM meM yaha prathama sAtaahorAtra-rAptAha kI-AThavIM-pratimA yittA suSu 1, pAki -me 57 susu 2. pedhika-dhuta-8 bhAna 52 ||vIne besavuM 3, A traNa AsanathI kAryotsarUpamAM rahe tyA deva, manuSya tiryaMcasbhii S5sane tane AyotsanA 'payAlijja' yatAyabhAna 42, 'pavADijja' patita kare to te pitAnA dhyAnathI calAyamAna na thAya tathA patita na thAya je kAyotsargane samaye mala-mUtranI bAdhA utpanna thAya to te roke nahiM kintu pahelAM pratilekhana karAyelo bhUmi para teno utsarga =tyAga karIne pachI yathAvidhi pitAnA Asana para AvIne kAryotsargamAM sthita rahe A prakAre pratyeka sAta ahorAtra (6vasa-rAta)nI ra nikSupratibhAsabhAmA prathama sAta mAtra (tADa)- mA8bhI Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhamutre 282 yAvada - yAvacchabdena 'yathAkalpaM yathAmArga yathAtattvaM yathAsAmyaM kAyena spRSTA pAlayitA zodhayitA tIrayitA kIrtayitA ArAdhayitA' eteSAM saGgraha | vyAkhyA caSAM prAgeva kRtA, AjJAyA = bhagavannidezasya anupAlayitA=tadArAdhanazIlo bhavati / iyamupavAsacatuSTayena pAraNakatrayeNa ca saMmpadyate / evaM navamadazama - pratiyorvijJeyam // 0 24 // atha navamIM dazamIM ca bhikSumatimAM nirUpayati- ' evaM ' ityAdi / mUlam - evaM doccA sattarAiMdiyA yAvi / navaraM daMDAyatiyassa vA lagaMDasAissa vA ukkuDuyassa vA ThANaM ThAittae, sesaM taM caiva jAva aNupAlitA bhavai / 9 / evaM taccA sattarAiMdiyA yAvi / navaraM godohiyAsaNiyassa vA vIrA - saNiyassa vA aMbakhujjAsaNiyassa vA ThANaM ThAittae, sesaM taM caiva jAva aNupAlitA bhavai // 10 // sU0 25 // chAyA - evaM dvitIyA saptarAtraMdivA cApi / navaraM daNDAyatikasya vA lagaNDazAyino vA utkRTukasya vA sthAnaM sthAtum / zeSaM tadeva yAvadanupAlayitA bhavati / 9 / evaM tRtIyA saptarAtraMdivA cApi / navaraM godohikAsa nikasya vA vIrAsanikasya vA AmrakubjAsanikasya vA sthAnaM sthAtum / zeSaM tadeva yAva - danupAlayatA bhavati / 10 // mru0 25 // - TIkA- ' evaM ' ityAdi / evam anena prakAreNa dvitIyA saptarAtraMdivAnavamI | navaram = idamaMtra vaiziSTyam - daNDAyatikasya - daNDasyevA''yatiH = dIrghatA yasyAsti sa daNDAyatikastasya=prasAritazarIrasya 1, lagaNDazAyinaH - lagaNDaM = hai, isa kA sUtrokta vidhi se ArAdhana karatA huA yAvat bhagavAna kI AjJA kara ArAdhaka hotA hai / yaha pratimA cAra upavAsa aura tIna pAraNA se hotI hai / isa prakAra navavIM aura dazavIM pratimA meM bhI jAnanA cAhiye || sU0 24 // pratimA che Anu sUtrAkata vidhithI ArAdhana karatAM cAvat bhagavAnano jJAnA ArAdhaka thAya che A pratimA cAra upavAsa ane traNa pAraNAthI thAya che. e prakAre navamI tathA dazamI pratimAmAM paNa jANavuM joIe (sU 24) set Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - muniharSiNI TIkA a. 7 bhikSupratimAdhArikalpavarNanam 283 dusaMsthitaM cakrakASThaM, tadvatkunjatayA mastakapANidvArA " pANi-eDi' iti bhASAyAm , bhUmi spRzan zayituM zIlamasya sa lagaNDazAyI tasya pRSThapradeSenA'spRSTabhUtale zayanAbhigrahavataH2, utkuTukasya-utkuTukam-utkuTukAsanaM bhUmAvanavalagnapUtatayopavezanaM tadasyAstIti utkuTukastasya-utkuTukAsanikasya3, sataH sthAnaM sthAtu kalpate / zeSam-uktAdanyat tadeva-pUrvoktavadeva yAvad AjJAyA anupAlayitA bhavati / 9 // ___ evam anena prakAreNa tRtIyA saptarAtriMdivA dazamI-bhikSupatimA cApi aba navavIM aura dazavI bhikSupratimA kA nirUpaNa karate haiM-'evaM ___doccA' 'evaM taccA' ityAdi / . isa prakAra dUsare sAta ahorAtra saptAha kI bhikSupratimA bhI hai / vizeSatA kevala itanI hai ki yahA~ para dUsare prakAra ke tIna Asana karate haiM, ve isa prakAra-'daNDAyatika'-daNDake samAna lambA hokara sonA 1, athavA lagaNDazAyI-arthAt vakrakASTa kI taraha kubja (kUbaDA) hokara mastaka aura paira kI eDI dvArA pRthvI kA sparza karatA huA pITha ke bhAga ko pRthvI se nahIM lagAkara rahanA 2, aura utkuTukAsanika-arthAt bhUmi para puta na lagAkara pairoM para baiThanA 3 / zeSa vidhi pahale ke samAna jAnanA cAhiye / isa prakAra isa nauvoM pratimA kA sUtrokta vidhi se ArAdhana karane vAlA muni bhagavAna kI AjJA kA ArAdhaka hotA hai 9 // ____isI prakAra tIsare sAtaahorAtra saptAha kI dazavIM bhikSupratimA ve napabhI mane bhI lakSupratibhAnu ni35 42 cha-'evaM doccA evaM taccA' tyA A prakAre bIjI-sAta ahorAtra (saptAha)nI bhikSupratimA paNa che vizeSatA mAtra eTalI ja che ke AmAM bIjA prakAranAM traNa Asana kare che te A prakAranAM che " daNDAyatikA' nA pA sAmA thana suj 1, mA 'lgnnddshaayiiathAtu vAkA lAkaDAnI jema muja (kubaDA) thaIne mastaka tathA paganI eDI dvArA pRthvIne sparza karatA pIThanA bhAgane pRthvIne aDADayA vagara rahevuM te 2, ane "utkuTukAsanika' arthAta abhipa2 gata (8) na vatA 41 62 mesa te 3bAkInI vidhi pahelAnI jema jANavI joIe A pramANe A navamI pratimAnuM kita vidhithI ArAdhana karavAvALA muni bhagavAnanI AjJAnA ArAdhaka thAya che (9) A prakAre trIjA sAta ahorAtra- saptAhanI dazamI bhikSupratimA paNa Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 dazAzrutaskandhamatre bhavatIti zeSaH / navaram-godohikAsanikasya-godohanaM godohikA tadyogyaM yadAsanam agrakRtapAdatalAbhyAmavasthAnalakSaNaM, tadasyAstIti godohikAsanikastasya pAdatale agre kRtvopaviSTasya 1, vA athavA vIrAsanikasya-vIrAsanaM yathA-siMhAsane upaviSTo bhUnyastapAda Aste tathA siMhAsane'pamArite'pi siMhAsana upaviSTo muktajAnuka iva nirAlambane'pi, yadatiduSkarametadato vIrasya sAhasikasyA''sanam atrasthAnaM 'vIrAsana'-mityabhidhIyate, tadasyAstIti vIrAsanikastasyara, vA athavA AmrakubjAsanikasya-Amram-AmraphalaM, tadvatkujam AmravatkuTilAkAraM, taca tadAsanam-AmrakunjAsanaM, tadasyAstIti-AmrakubjAsani- - kastasya, AmraphalabadvakrAsanikamya3 vA sataH sthAnaM sthAtuM kalpate / zeSa tadeva-pUrvoktameva yAvad-AjJAyA anupAlayitA bhavati / 10 // 90 25 // bhI hotI hai| isameM dUmare prakAra ke tIna Asana karate haiM, ve isa prakAra haiM-(1) godohikAsana, (2) vIrAsana, (3) AmrakubjAsana / godohikAsana - jisa prakAra pairo ke taloM ko uThAkara gAya dohane ke lie baiThate haiM usI prakAra vaiThanA / 1 / vIrAsana- yadi koI vyakti siMhAsana para baiThA ho aura dUsarA Akara usake nIce se siMhAsana haTAde aura baiThane vAlA usI AkAra se avicalarUpa se sthita rahe vaha / yaha ati kaThina hone se vIrAsana kahalAtA hai, kyoM ki isa meM baDI bIratA rakhanI paDatI hai / 2 / AmrakubjAsana- jisa prakAra Ama kA phala vakAkara hotA hai usa prakAra se caiThanA / 3 / isa prakAra isa dasavI pratimAkA sUtrokta vidhi se ArAdhana karane vAlA muni bhagavAna kI AjJA kA ArAdhaka hotA hai // 10 / / sU0 25 // thAya che emAM bIjA prakAranA traNa Asana karAya che te AvI rItanAM che (1) godohikAsana,-(2) vIrAsana (3) AmrakujAmana / godohikAsana- vArIta paganA taLIyA ucA rAkhIne gAya deDuvAne bekAya che evI rIte besavuM (1) vIrAsana ne bhAsa siMhAsana 652 meDa DAya mana bhI mAvAne tenI nIcethI siMhAsana upADe (haTAve) tyAre besavAvALe teja AkAra (sthiti)mAM avicalarUpathI sithata rahe te A ati kaThina hevAthI vIrAsana kahevAya che, kemake samA gaI pItA rAmavI 5 che (2) AmrakabjAsana-2 mAre mAMgAtu 50 vAkA AkAranuM hoya te prakAre besavuM te (3) A prakAre A dazamI pratimAnI sUtrokatavidhithI ArAdhanA karavAvALA muni bhagavAnanI AjJAnA ArAdhaka hoya che 10 (sU 25) Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 7 bhikSupratimAvarNanam 285 athaikAdazI bhikSupatimA nirUpayati-'evaM aho.' ityAdi / mUlam-evaM ahorAiMdiyAvi / navaraM chaTeNaM bhatteNaM apANaeNaM bahiyA gAmassa vA jAva rAyahANissa vA IsiM dovi pAe sAhaTu vagdhAriyapANissa ThANaM ThAittae, sesaM taM ceva jAva aNupAlittA bhavai // 11 // sU0 26 // chAyA-evamahorAtriMdivA'pi / navaraM SaSThena bhaktenApAnakena bahiAmasya vA yAvad rAjadhAnyA vA ISada dvAvapi pAdau saMhRtya vyAghAritapANeH sthAna sthAtum , zeSaM tadeva yAvadanupAlayitA bhavati // 11 // mU0 26 // TIkA-'evamahorAiMdiyAvi-ityAdi / evam anena prakAreNa ahorAtriMdivA-ekAhorAtrasampAdyA ekAdazI bhikSupatimA bhavati, navaraM-pUrvato'yamatra vizeSa:-SaSThena bhaktena apAnakena-catuvidhAhArarahitena grAmasya bahiH-bAye yAvad-yAvacchabdena nagarAdisaGgrahaH / rAjadhAnyAH rAjanivAsasthAnAda vA bahiH Ipada-alpaM dvAvapi pAdau caraNau saMhRtya-saMkocya saMhatau kRtveti yAbat vyAghAritapANe: pralambitahastasya jAnuparyantaprasAritabhujasya sataH sthAnaM sthAtuM kalpate / zeSam uktAdanyat tadeva-pUktimeva yAvad-AjJAyA anu. pAlayitA bhavati / 11 // mU0 26 // aba gyArahavIM bhikSupratimA kA nirUpaNa karate haiM-'evaM aho' ityAdi / isI prakAra gyArahavIM eka ahorAtra kI pratimA ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / arthAta gyAharavIM bhikSupratimA eka dina - rAta se sampanna hotI hai / yahA~ itanA vizeSa hai ki-yaha cauvihAra SaSTha tapa se kI jAtI hai / isa meM grAsa yA rAjadhAnI se bAhara jAkara dAnoM pairoM ko saMkucita kara aura bhujAoM ko jAnuparyanta lambIkara kAyotsarga kiyA jAtA hai / zeSa varNana pUrvavat hai / isa pratimA ko 20yArabhI nikSupratibhAnu ni35 42 cha-'evaM aho.' tyAhi. eja prakAre agIyAramI eka ahorAtranI pratimAnA viSayamAM paNa jANavuM joIe arthAt agIyAramI bhikSapratimA eka dinarAtathI sampanna thAya che. ahIM eTaluM vizeSa che ke - A covihAra SaSTha tapathI karavAmAM Ave che emAM game ke rAjadhAnIthI bahAra jaIne beu pagane saMkucita karIne ane hAthane sAthaLa sudhI lAbA rAkhIne kAryotsarga karavAmAM Ave che bAkI varNana pUrvavata che. Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 286 dazAzrutaskandhamUtre atha dvAdazI bhikSupatimA nirUpayati-'egarAiyaM' ityAdi / mUlam-egarAiyaM bhikkhupaDimaM paDivanassa aNagArassa nicaM vosaTrakAe jAva ahiyAsei, kappar3a se NaM aTTameNaM bhatteNe apANaeNaM bahiyA nAmassa vA jAva rAyahANissa vA IsiMpanbhAraNaeNaM kAraNaM egapoggalaTThiyAe diTrIe, aNimisanayaNehi ahApaNihiehiM gAehi, savidiehiM guttehiM dovi pAe sAhaTTa vagdhAriyapANissa ThANaM ThAittae, tattha se divvamANussatirikkhajoNiyA jAva ahiyAsei / se NaM tattha ucArapAsavaNaM ubbAhijA no se kappai uccArapAsavaNaM ogihittae / kappai se puvapaDilehiyaMsi thaMDilaMsi uccArapAsavaNaM pariThavittae / ahAvihimeva ThANaM ThAittae / sU0 27 // chAyA-ekarAtrikI bhikSupratimAM pratipannasya anagArasya nityaM vyutsakAyaH, yAvadadhisahate / kalpate tasya aSTamena bhaktenApAnakena vahi masya vA yAvad rAjadhAnyA vA IpatmArabhAranatena kAyena ekapudgalasthitayA dRSTayA animiSanayanAbhyAm yathANihitairgAnaH, sarvendriyaguptaH, dvAvapi pAdau saMhatya vyAghAritapANeH sthAnaM sthAtum / tatra tasya divya-mAnuSa-tiryagyonikAH yAvad adhisahate / tasya khalu tatroccAraprasravaNe udvAdheyAtAM na tasya kalpate uccAraprasravaNe avagrahItum / kalpate tasya pUrvapratilikhite sthaNDile uccArapatravaNe pariSThApayitum / yathAvidhyeva sthAnaM sthAtum // mU0 27 // TIkA- egarAiya'-ityAdi / ekarAtrikI bhikSupatimA pratipannasyAnagArasya 'kalpate' itynvyH| nityaM vyutsRSTakAyA-tyaktazarIramamatvaH yAvattatra yadi ye kecidupasargA divyAdikA utpadyante, tAn adhisahate-samyak zAstrokta vidhi se pAlane vAlA bhagavAna kI AjJA kA ArAdhaka hotA hai // 11 // sU0 26 // aba bArahavIM bhikSupratimA kA nirUpaNa karate haiM-'egarAiyaM ityaadi| ekarAtrikI bArahavIM bhikSupratimApratipanna anagAra zarIra kA A pratimAne zastrokta vidhithI pALavAvALA muni bhagavAnanI AjJAnA ArAdhaka DAya cha 11 (sU0 26) ve bhI bhikSupratibhAnu ni3565 42 cha-'egarAiyaM tyAdi ekarAtrikI bAramI bhikSapratimApratipanna anagAra zarIranuM mamatva na rAkhatA parISaha upasargane sahana kare che. AmAM vihAra aSTama-bhakta sAthe gAma ke Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 7 bhikSupratimAvarNanam 287 sahate / tasya-ekAdazI bhikSupatimA pratipannasya muneH apAnakena-caturvidhAhArarahitena aSTamabhaktena grAmasya bahiH vAdye vA yAvad-yAvatkaraNAd nagarAdisaMgrahaH, rAjadhAnyA vA bahiH ISad-alpaM prAgabhAranatena agratobhArAvanatena namrIbhUtena kAyena zarIreNa ekapudgalasthitayA ekapudgalAvalamvinyA dRSTayA animipanayanAbhyAM-pakSmaspandanarahitanetrAbhyAM yathApraNihitaiH yathA'vasthitaiH gAnaHzarIraiH guptaiH vazIkRtaiH sarvendriyaiH, dvAvapi pAdau-caraNau saMhatya-saMhatau kRtvA cyAghAritapANeH avalambitabhujasya sthAnaM sthAtuM klpte| tatra-ekAdazamapratimAyAM sA-bhikSuH divyA:-devasambandhinaH, mAnuSA:-manuSyasambandhinaH tiryagyonikAH pazupakSisarpaprabhRtisambandhina upasargAH samutpadyante tAn adhisahate / tasya pratimAdhAriNo bhikSoH tatra pratimApatipattau uccArapasravaNe ubdAdheyAtAM cettadA te-uccAraprasravaNe avagrahItuM nirodhu no kalpate / tarhi kiM kalpate ? ityAha-'kalpate' ityAdi, pUrvapratilikhite-cakSuSA prAnirIkSite sthaNDile uccAramasravaNe pariSThApayituM kalpate / tadanantaraM yathAvidhyeva-vidhyanullaGghanenaiva sthAnakAyotsarga sthAtuM kartuM kalpate / 12 // mU0 27 // mamatva nahIM rakhatA huA parISaha upasarga ko sahana karatA hai / isa meM covihAra aSTamabhakta ke sAtha grAma va rAjadhAnI se bAhara jAkara zarIra ko thoDAsA Age kI aura jhukAkara eka pudagala para dRSTi rakhate hue animeSa netroMse, nizcala aMgose saba indriyoM ko kAbU meM rakha kara donoM pairoM ko saMkucita kara bhujAoMko lambI karake kAyotsarga kiyA jAtA hai| isa bArahavIM pratimAmeM bhikSu, deva manuSya aura tiryaJca sambandhI jitane upasarga uptanna ho una sabako sahana karatA hai / yadi vahA mala-mUtra kI bAdhA ho jAya to usako roke nahIM pratyuta kisI pUrvapratilekhita sthAna meM unakA tyAgakara phira Asana para Akara vidhipUrvaka kAyotsargAdi kriyA meM laga jAve 12||suu0 27 // - rAjadhAnInI bahAra jaIne zarIrane jarAka AgaLanA bhAgamAM namAvIne eka pagala para dRSTi rAkhatA animeSa netrevaDe, nizcala agethI sarva Indriyene kAbUmAM rAkhIne beu pagane saMkucita karIne hAtha la bAvIne kAryotsarga kare che A bAramI pratimAmAM bhikSu, deva, manuSya ane tIrthaM ca sa ba dhI jeTalA upasarga thAya te badhAne sahana kare che je tyA mala-mUtranI bAda vyA mala-sUtranA bAdhA thaI jAya to tene roke nahIM paNa kaMI pUrvapratilekhita sthAnamAM tene tyAga karIne pAchA Asana para AvIne vidhipUrvaka kAryasarNAdi kriyAmAM lAgI jAya 12 (sU0 27) Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 dazAzrutaskandhamutre atha dvAdazyA bhikSupratimAyA aparipAlane doSAn pradarzayati- 'egarAiyaM' ityAdi / mUlam - egarAiyaM bhikkhupaDimaM aNaNupAlemANassa aNagArassa ime tao ThANA ahiyAe, asuhAe, akkhamAe, aNisseyasAe, aNANugAmiyattAe bhavaMti / taM jahA - ummAyaM vA labhejA 1. dIhakAliyaM vA rogAyaMka pAuNejA 2, kevalipaNNattAo dhammAo bhaMsijjA 3 // sU0 28 // chAyA - ekatrika bhikSu pratimAmananupAlayato'nagArasyemAni trINi sthAnAnyahitAya, azubhAya, akSamAya, aniHzreyasAya anAnugAmikatAyai bhavanti / tadyathA unmAdaM vA labheta, dIrghakAlika vA rogAtaGkaM prApnuyAt, kevalimasAd dharmAd vA bhraMseta // sU0 27 // TIkA- 'egarAiyaM' - ityAdi / ekarAtrikoM bhikSupratimAm ananupAlayataH= na samyagArAdhayato'nagArasya imAni vakSyamANAni trINi sthAnAni ahitAya = pariNAmAviSamAya azubhAya = amaGgalAya, akSamAya = anucitatvAya aniHzreyasAya = akalyANAya, anAnugAmikatAyai - upakAri sat kAlAntaramanugacchatIti anugAmi tadevA''nugAmikaM nAnugAmikamanAnugAmikaM tasya bhAvo'nAnugAmikatA tasyai= AgAmikAle bhavaparamparA'nubandhaduHkhAya bhavanti = jAyante / tat =sthAnatrayaM yathA - unmAdam = unmattatAM vA labheta mApnuyAt 1 / dIrghakAlikaM = cira bAharavIM bhikSupratimA kA samyak prakArase pAlana nahIM honese jo doSa utsanna hote haiM unakA varNana karate haiM - ' egarAiyaM' ityAdi / ekarAtrI bArahavIM bhikSupratimA kA samyaktayA pAlana na hone se anagAra ko ye Age kahe jAne vAle tIna sthAna ahitake liye, azubha ke liye, akSamAke liye, akalyANake liye aura AgAmI kAla meM duHkhake liye hote haiM / ve tIna sthAna ye haiM - (1) unmAda bAramI bhikSupratimAnuM samyak prakAre pAlana na thavAthI je dveSa utpanna thAya che tenuM vana kare che. egarAiyaM , tyAhi ekarAtrikI bAramI bhikSupratimAnuM samyak rIte pAlana na hovAthI anagArane A have pachI kahevAmAM AvatAM traNa sthAna ahita mATe, azubha mATe, akSamA mATe, akalyANa mATe tathA AgAmI kAlamA du.khane mATe thAya che, te traNa sthAna A che Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289 muniharSiNI TIkA a. 7 bhikSupratimAparipAlanoguNavarNanam kAlikaM rogAtata-rogo dAhajvarAdiH, AtaGkaH zIghraghAtI ziraH-zUlAdiH, anayoH samAhAro rogAtaGkaH tat , yadvA-rogo vyAdhiH sa cAsAvAtaGkazca%3 duHkhadajIvitakArIti rogAtaGkaH rogasvarUpAtakastam prApnuyAt 2, kevaliprajJaptAt kevaliparUpitAd dharmAt-zrutacAritralakSaNAd bhraMseta-patet 3 // sU0 28 // atha dvAdazyAH bhikSupatimAyAH paripAlane guNAnAha- egarAiyaM' ityAdi / mUlam-egarAiyaM bhikkhupaDimaM sammaM aNupAlemANassa aNagArasta ime tao ThANA hiyAe, suhAe, khamAe, nisseyasAe, ANugAmiyattAe, bhavaMti / taM jahA-ohinANe vA se samupajjejjA 1, maNapajjavanANe vA se samuSpajjejjA 2, kevalanANe vA se asamuppannapuvve samuppajjejjA 3 / evaM jala esA egarAiyA bhikkhupaDimA / taM ahAsutaM, ahAkappaM, ahAmaggaM, ahAtaccaM ahAsammaM kAeNa phAsiyA, pAliyA, sohiyA, tIriyA, kiTTiyA, ArAhiyA ANAe aNupAliyA bhavai 12||suu029|| chAyA-ekarAtriko bhikSupratimAM samyaganupAlayato'nagArasyemAni trINi sthAnani hilAya, zubhAya, kSamAya, niHzreyasAya, AnugAmikatAyai bhavanti, tadyathA-avadhijJAnaM vA tasya samutpaceta1, manaHparyavajJAnaM vA tasya samutpadyeta2, kevalajJAnaM vA tasyAsamutpannapUrva samutpadheta3, / evaM khalu eSA ekarAtrikA bhikssuprtimaa| tAM yathAsUtraM, yathAkalpaM, yathAmArga, yathAtattva yathAsAmyaM kAyena spRSTA, pAlayitA, zodhayitA, tIrayitA, kIrtayitA, ArAdhayitA AjJAyA anupAlayitA bhavati / 12 // sU0 29 // TIkA-'egarAiyaM'-ityAdi / ekagatrikI bhikSupratimAM samyak-suSTurItyA zAstroktavidhinA anupAlayataH ArAdhayataH anagArasya imAni vakSyamANAni trINi sthAnAni hitAya, zubhAya, kSamAya, niHzreyasAya AnugAmikakI prApti ho jAya, (2) dIrghakAlika rogAtaGka kI prApti ho jAya, aura (3) vaha kevalibhASita zrutacAntrirUpa dharma se patita ho jAya ||suu028|| (1) unmAdanI prApti thaI jAya (2) dIrghakAlika regaAta kanI prApti thaI jAya ane (3) te kevalibhASita katacAritrarUpa dharmathI patita thaI jAya (sU 28) Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI dazAzrutamkandhamatre tAyai-bhavaparamparAnuvandhisukhajanakAya bhavanti / tat sthAnatrayaM yathA-avadhijJAnam-indriyanoindriyanirapekSa Atmano rUpidravyapratyakSahetu navizeSaH, tamya= dvAdazImekarAtrikI bhikSupratimAM samyaganupAlayato muneH samutpadheta prAdurbhavet 1 / manaHparyayajJAnaM samayakSetrasthasaMjipazcendriyamanogatabhAvAvabodhanaM vA tasya=muneH samutpadyeta-saMjAyeta2 / vA-athavA tasya amamutpannapUrva-pUrvakAle kadApyajAtaM kevalajJAnaM yathAvasthitasakalabhUtavartamAnamaviSyadbhAvasvabhAvAvabhAvijJAnam samu. tpadyata-saMjAyeta3 / evam anena prakAreNa khalu eSA ekarAtrikI bhikssuprtimaa| tAM yathAsUtraM, yathAkalpaM, yathAmArga, yathAtacvaM yathAsAmyaM kAyena spRSTA ____aba bArahavIM bhikSupratimA kA samyak pAlana karane meM jo guNa pApta hote haiM unakA nirUpaNa karate haiM-' egarAiyaM ityAdi / ekarAtrikI bArahavIM bhikSupratimA kA samyaktathA pAlana karate hue muniko ye vakSyamANa-Age kahe jAne vAle tIna sthAna hita, zubha, kSamA, kalyANa aura bhavaparamparAnuvandhI sukhake lie hote haiN| ve sthAna isa prakAra haiM - usako indriya aura mana kI apekSA nahIM rakhatA huA rUpI dravyamAna ko jAnane vAlA avadhijJAna utpanna hotA hai ? / athavA manuSyaloka meM rahe hue saMjJipaJcendriya ke manogata bhAvoM kA bodha karAne vAlA manAparyayajJAna utpanna hotA hai 2 // athavA usako pUrva kAlameM kabhI nahIM huA aisA yathAvasthita samasta-bhUta, vartamAna aura bhaviSya bhAvoM ke svabhAvakA prakAzana karanevAlA kevalajJAna hotA hai 3 / isa prakAra isa bArahavIM ekarAtrikI bhikSupratimA have bAmI bhikSapratimAnA sabhya pAlanamAM je guNa prApta thAya che tenuM ni35 42 cha-'egarAiyaM tyAha * ekarAtrikI bhikSapratimAnuM samyaka rIte pAlana karatA munine A vaphTamANe, have kahevAmAM AvatA traNa sthAna hita, zubha, kSamA, kalyANa tathA bhavaparaparAnukhA sukhane mATe thAya che te sthAna A prakAranA che-tene indriya tathA mananI apekSA na rAkhatA rUpI dravyamAtrane jANavAvALu avadhijJAna utpanna thAya che. athavA menu vyasabhA 2utA sajhipa yendriya nA manogata bhaavaan| mAgha 42vAvANu manaHparyayajJAna utpanna thAya che , athavA tene pUrvakAlamAM kadI na thatu evuM yathAvasthita samasta -bhUta, vartamAna ane bhaviSyanuM bhAnA ravabhAvane prakAzana karavAvALuM vijJAna thAya che 3 A prakAre A bAramI ekarAtrikI bhikSapratimAnuM sUtrokta vidhithI Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 7 upasaMhAraH 291 pAlayitA zodhayitA tIrayitA kIrtayitA ArAdhayitA AjJAyA anupAlayitA bhavati / eteSAM vyAkhyA pUrvamuktA mU0 29 // upasaMharannAha-'eyAo' ityAdi / mUlam-eyAo khalu tAo therehi bhagavaMtehiM bArasa bhikkhupaDimAo paNNattAo tibemi // sU0 30 // sattamI dasA samattA // 7 // chAyA-etAH khalu tAH sthavirairbhagavadbhirdAdaza bhikSupratimAH prajJaptAH, iti bravImi // sU0 30 // * saptamI dazA samAptA // 7 // TIkA-'eyA'-ityAdi / etAH imA khalu-nizcayena tAH pUrvoktAH sthavira gavadbhiH dvAdaza bhikSupratimAH prajJaptAH prarUpitAH / sudharmasvAmI jambUsvAminamAha-he jambUH ! yathA bhagavanmukhAcchrataM tathA iti idam tvAM bravImikathayAmi // mU0 30 // // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA kalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyakavAdimAnamardaka-zrIzAhUnchatrapatikolhApurarAjamadatta'jainazAstrAcArya - padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri - jainAcArya-jainadharmadivAkara pUjyazrI-ghAsIlAla-vrativiracitAyAm "zrIdazAzrutaskandhamUtrasya" munihapiNyAkhyAyAM vyAkhyAyAm-bhikSupatimA khyaM saptamamadhyayanaM samAptam / / 7 / / kA sUtrokta vidhi se kalpa-AcAra aura jJAnAdimArgake anusAra yathArtharUpa se samabhAvapUrvaka kAya se sparzana, pAlana, zodhana, pUraNa, katina aura ArAdhana karanevAlA bhagavAnako AjJAkA ArAdhaka hotA hai // sU0 29 // 9pa-AcAra tathA jJAnAdimArga anasAra yathArtharUpe samabhAvapUrvaka kAryothI sparzana, pAlana, zodhana, pUraNa kIrtana ane ArAdhanA karavAvALA bhagavAnanI AjJAnA ArAdhaka hoya che (sU29 ) Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutataskandhamUtre upasaMhAra karate haiM-'eyAo' ityAdi / ye ve bAraha bhikSupratimAe~ haiM jinakA sthavira bhagavantoM ne pratipAdana kiyA hai / zrI sudharmA svAmI kahate haiM-he jambU ! jaisA maiMne zrI bhagavAna ke pAsa sunA hai vaisA tujhe kahatA hU~ // sU030 / / iti dazAzrutaskandha satrakI 'muniharSiNI' TIkA ke hindI anuvAda meM 'bhikSupratimA' nAmakA sAtavA adhyayana samApta huA // 7 // S5A I2 42 cha-'eyAo'- tyAdi A te bAra bhikSupratimAo che ke jenuM sthavira bhagavattee pratipAdana karyuM che. zrI sudhamAM svAmI kahe che ke-hai jabba ! jevuM ke zrI bhagavAnanI pAsethI sAMbhaLyuM che te pramANe ja tamane kahu chu dazAzrutaskaMdha sUvanI muniharSiNa TekAnA gujarAtI anuvAdamAM bhikSupratimA nAmanuM sAtamuM adhyayana samApta thayuM (7) Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // athASTamamadhyayanam // saptamAdhyayane bhikSuNAM dvAdaza pratimA vrnnitaaH| pratimAsamAptyanantaraM varSAkAle sapApte taM yApayituM sunibhinivAsayogyaM kSetramanveSaNIyam / tat ucitakSetraM prApya sampUrNazcAturmAsiko varSAkAlastatraiva tairvyatigamanIyaH / tatra varSAkAle ASADhapaurNamAsIrUpAt caturmAsIprArambhikapAkSikadivazAd ekamAsaviMzatirAtrisamanantaraM zuklapaJcamyAM saMvatsarIparvaM samAyAti, tatraikaM saMvatsarIpavaidinaM, tataH prAgavyavahitAni sapta dinAni ca militvA'STau dinAni paryuSaNAparva nigadyate, atrASTAsu paryuSaNAparvadivaseSu munirantakRddazAGgasUtrasya vAcanAM kuryAt, bhagavataH zrIvardhamAnasvAminazcaritraM ca zrAvayet , ityeva pUrveNa sahA'syAbhi ___ AThavA adhyayana sAtaveM adhyayana meM bhikSupratimA kA varNana kiyA hai| pratimA samApta karane ke bAda varSAkAla AtA hai usako vyatIta karane ke liye muniko nivAsayogya kSetra kA anveSaNa karanA paDatA hai / yogya sthAna prApta hone para sampUrNa varSARtu vahIM para vyatIta karanI par3atI hai / usa varSAkAla meM ASADha paurNamAsIrUpa caturmAsI mArambha karane vAle pAkSikadivasa ke bAda eka mAsa aura vIsa rAtri ke anantara saMvatsarI-parva AtA hai / zuklapaJcamI meM hI vaha parva hotA hai / usameM eka saMvatsarIparvadina aura usake pahale ke sAta dina milakara ATha divasa paryuSaNAparva kahe jAte haiM / paryuSaNaparva ke AThoM dinoM meM muni "antakRtadazAGga" sUtrakA vAcana karate haiN| aura bhagavAna zrImahAvIra madhyayana mA bhu. sAtamA adhyayanamAM bhikSapratimAnuM varNana karyuM che pratimA samApta karyo pachI varSAkAla Ave che te vyatIta karavA mATe munine nivAsagya kSetranuM anveSaNa (tapAsa) karavI paDe che yegyasthAna prApta thatAM sapUrNa varSARtu tyAM vyatIta karavI 5 che. mA varSAmA aSADhapaurNamAsI 35 yaturbhAsI prArambha 42vAvANA 4lkSi 6i1sa pachI me bhAsa bhane vIsa rAtri pachI saMvatsarI-parva mAve che zusa pAcamanuMja e parva hoya che temAM eka saMvatsarI parvadina ane tenI pahelAMnA sAta divasa maLIne ATha divasa vAparva kahevAya che paryuSaNa parvanA AThe divasamAM muni mannatA sUtranuM vAcana kare che ane bhagavAna zrI mahAvIra Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 294 dazAzrutaskandhamatre sambandhaH / asminnadhyayane zramaNasya bhagavato mahAvIrasya cyavanAdikalyANapaJcakaM saMkSepataH pradarzitamityasyAdhyayanasya prathamaM sUtramAha-teNaM kAleNaM' ityaadi| ___ mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa paMca hatthuttarA hotthA, taMjahA-hatthuttarAhiM cue, cuittA gambhaM vakate 1 / hatthuttarAhiM gabbhAo gambhaM sAharie 2 / hatthuttarAhiM jAe 3 / hatthuttarAhi muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaie 4 / hatthuttarAhiM aNaMte aNutare nivvAghAe nirAvaraNe kasiNe paDipuNNe kevalavaranANadaMsaNe samuppaNNe 5 / sAiNA parinivvue bhagavaMjAva bhujo uvadaMsei tibemi ||suu01|| // iya pajusaNaM nAmaM aTTamaM ajjhayaNaM samattaM // chAyA-tasmin kAle tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya paJca hastottarA abhavan / tadyathA-hastottarAbhizcyutazcyutvA garbhe'vakrAntaH // 1 // hastottarAbhiH garbhAd garbha saMhRtaH / 2 / hastottarAbhiH jAtaH / 3 / hastottarAbhirmuNDo bhUtvA'gArAdanagAritAM pravrajitaH / 4 / hastottarAbhiranantamanuttaraM ni AghAtaM nirAvaraNaM kRtsnaM pratipUrNa kevalavarajJAnadarzane samutpannam / 5 / khAtyA parinito bhagavAn yAvad bhUya upadarzayati, iti bravImi / // iti paryuSaNaM nAmA'STamamadhyayanaM samAptam // NTIkA-'teNaM'-ityAdi / tasmin kAle-caturthArakalakSaNe tasmin samaye-hIyamAnalakSaNe zramaNasya bhagavato mahAvIrasya paJcapaJcasaMkhyakAH hastosvAmI kA jIvanacaritra bhI inhIM dinoM meM sunAtA haiN| isI rIti se isakA pUrva ke sAtha sambandha hai / isa adhyayana meM zrI zramaNa bhagavAna mahAvIrakA cyavana Adi kalyANapaJcaka saMkSepase kahA gayA hai| aba isa adhyayana kA prathama sUtra kahate haiM-'teNaM kAleNaM' ityAdi / avasarpiNIkAla ke caturtha Are ke anta meM zravaNa bhagavAna svAmInuM jIvanacaritra paNa Aja divasomAM zravaNa karAve che A rIte ane pUrvanI sAthe saMbaMdha che A adhyayanamAM zrI zramaNa bhagavAna mahAvIranA vana Adi kalyANapa caka sakSepathI kahyA che. have A adhyayananu prathama sUtra kahe che - 'teNaM kAleNaM' yA avasarpiNIkAlanA cethA ArAnA antamA zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmInAM Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 295 muniharSiNI TIkA a. 8 paJcakalyANaka svarUpam ttarAH hastopalakSitA uttarA yAsAM tA hastottarA uttarAphalgunyaH abhavan / tadyathA-tathAhi-hastottarAbhiH hastottarAsu (atra prAkRtatvAt saptamyarthe tRtIyA) cyutaH viMzatisAgaropamadevasambandhisthitimupabhujya dazamaprANatadevalokAt cyutyA garbham avakrAntaH praviSTaH 1 / hastottarAbhiH hastottarAsu -- uttarAphalgunISu garbhAd garbha-garbhAntaraM rahata: devenA''nItaH 2 / hastottarAsu jAtaHcaitrazuklatrayodazyAM janma gRhItavAn 3 / hastottarAbhiH hastottarAsu muNDa:muNDito bhUtvA agArAd-gRhAt anagAritAM-munitvaM pracajitaH prAptaH 4 / hastottarAbhiH hastottarAmu anantam-antarahitaM niravadhikam anuttaram-avidyamAna uttara:-pradhAno yasmAt tadanuttaraM sarvotkRSTaM, nirvyAghAtaM-vyAghAto-cinAzastadrahitaM, nirAvaraNam-AvaraNam-AcchAdanaM tadrahitam kRtsnaM pratipUrNa-sampUrNa mahAvIrasvAmI ke pAca kalyANa uttarAphAlgunI nakSatra meM hue / mUla meM hastottarA zabda hai / usakA artha yaha hotA hai ki-hasta se upalakSita uttarA, arthAt hasta nakSatra ke pahale jo uttarA nakSatra hai usako hastottarA - uttarAphAlgunI nakSatra kahate haiM / mUla meM prAkRta hone se saptamI ke artha meM tRtIyA vibhakti hai| vIsa sAgaropama deva kI sthiti kA upabhoga kara bhagavAna dazamaprANatadevaloka se cyava kara uttarAphAlgunI nakSatra meM garbhameM Aye 1 / uttarAphAlgunI meM devadvArA eka garbhase dUsare garbha meM unakA saMharaNa huA 2 / caitrazuklatrayodazI uttarAphAlgunI nakSatra meM janma huA 3 / uttarAphAlgunI nakSatra meM muNDita hokara agArase anagAra bane arthAt ghara choDakara saMyama liyA 4 / uttarAphAlgunImeM ananta, pradhAna, avinAzI, pAya 48yA uttarAphAlgunI nakSatramA yayA. bhUkhamA hastotarA 176 che te artha e thAya che ke hastathI upalakSita uttarA arthAt hasta nakSatranI pahelAM je uttarA nakSatra che tane hastottarA-uttarAphAlgunI nakSatra 4 che. mI prAkRta pAthA saptamInA arthamAM tRtIyA vibhakti che vIsa sAgaropama devanI sthitine upabhaga karI bhagavAna dazamA prANatadevakathI cyavIne uttarAlunI nakSatramAM gabha mA mAyA (1) uttarAphAlgunImA hepadvArA me gathI bhIta mA tebhanu sa 295 thayu (2) thaitra zusa terasa uttarAphAlgunI nakSatramA ma thye| (3). uttarAphAlgunI nakSatramAM suDita thaI agAramAthI anagAra banyA arthAt ghara choDIne sayama lIdhe (4) uttarAphAlgunImA mananta, pradhAna, avinAzI, nirA126ya sa pUrA vijJAna bhane Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 - - - - zrI dazAzunaskandhamatra kevalabarajJAnadarzanaM kevalaM varaM pradhAna yajjJAnaM darzanaM ca tat vaizAkhazukla dazamyAM samutpanna-saMjAtam 5 / svAtyA strAtyAM svAtInakSatre parinita nirvANaM kArtikAmAvAmyAyAM mAptaH bhagavAn / yAvad-yAvacchandena-bhagavadvihArAdikaM, bhUyaHpunaH upadarzayatikathayati sma / adhamatra vizeSa: 1-garbha samAgamanena garbhAdhAnAdisaMskAro jJAtavyaH / 2-janmanA janmamahimnaH sampUrNavRttAnto jnyeyH| 3-dIkSayA-dIkSAparyanto jIvanavRttAntI bodhyaH / 4-kevalajJAnena samastasAghuvRttiH zrIbhagavahihAracaryAdikaM ca jJAtavyam / nirAvaraNa sampUrNa kevalajJAna aura kevaladarzana pAye / kevalajJAna aura kevaladarzana vaizAkha sudi dazamI ke dina hue 5 // ___ svAti-nakSatra kArtika amAvAsyA meM bhagavAna mokSako prApta hue / 'jAva' yAvat-zabdase bhagavAn ke vihAra parIpaha - sahana AdikA gaNadharoM dvArA punaHpunaH upadeza kiyA gayA hai / (1) garbha meM AnA, isa se garbhAdhAna Adi saMskAra jAnanA caahiye| (2) janmase-janma mahimA kA sampUrNa vRttAnta jAnanA / (3) dIkSAse-dIkSA taka jIvanavRttAnta jAnanA / (4) kevalajJAnase- samasta muni - avasthA kA vRttAnta aura zrI bhagavAna kI vihAracaryA Adi jAnanA cAhiye / kevaladarzana prApta karyA, kevalajJAna ane kevaladarzana vaizAkha suda dazamIne divasa thayA.(5) svAti nakSatra ti: 24bhAvA-yAmA pAne mokSane pAsa 4. 'jAva' zabdathI bhagavAnanA vihAra parISaha-sahana Adine gaNadharo dvArA punaH punaH upadeza karavAmAM AvyuM che. ahIM e vizeSa che - (1) garbhamAM AvavuM eTale garbhAdhAna Adi saMskAra samaja jaIe. (2) janmathI janma mahimAnu sapUrNa vRttAnta samajavuM (3) dIkSAthI dIkSA sudhI jIvana vRttAnta jANavuM (4) kevalajJAnathI samasta mAdhuonI vRtti tathA zrI bhagavAnanI vihAracaya Adi samajavuM joIe Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suniharSiNI TIkA a. 9 mahAmohanIyasthAnAni (30) 305 mariSyatI' - ti jJAnena zastrAdipahAraM kurute, mastakaM = ziro vibhajya = vidaLayya sphoTayati=khaNDazaH karoti sa mahAmohaM prakurute // 4 // atha paJcamaM maM sthAnaM prAha - 'sIsa' ityAdi / mUlama-sIsaM veDheNa je kes, AveDhei abhikkhaNaM / tivvA subhasamAyAre, mahAmohaM pakuvva // 5 // chAyA - zIrSa veSTena yaH kazcidAveSTayanyabhIkSNam / tIvra zubhasamAcAro mahAmohaM prakurute // 5 // TIkA- 'sI' - ityAdi / yaH kazcit janaH veSTena=AveSTanena Ardracamadimayena veSTanena zIrSa = ziraH abhIkSNaM = vAraMvAram AveSTayati badhnAti ata eva tIvra zubhasamAcAraH = pariNAmaduHkhajanakatvena bhayAnakaH azubhasamAcAra:sAvadhakarma yasya sa tathA, sa mahAmohaM prakurute // 5 // atha SaSThaM mohanIyasthAnamAha - 'puNo puNo' ityAdi / mUlam - puNo puNo paNihIe, paNittA uvahase jaNaM / phaleNaM aduvaM daMDeNaM, mahAmohaM pakuvvai // 6 // chAyA - punaH punaH praNidhinA hatvo pahasejjanam / phalenAthavA daNDena mahAmohaM prakurute // 6 1 duSTa vicAra kara zira para prahAra kara mastaka ko phoDa TukaDe TukaDe karatA hai, vaha mahAmoha ko prApta karatA hai // 4 // aba paJcamaM mohanIyasthAna kA varNana karate haiM- 'sIsa' ityAdi / jo koI vyakti kisI sa prANI ke zira Adi aGgoko gIle camaDese bAMdha kara mAratA hai, vaha isa prakAra ke atyanta azubha AcaraNa vAlA mahAmohanIya karma prApta karatA hai // 5 // karI mAthA upara prahAra karI mAthu phADI nAkhIne kaTake kaTakA kare che te mahAmeAhane AMtare che. ( 4 ) huve pAyabhA bhoDanIyasthAnanuM vani 2 che- 'sIsa' chatyAhi je kAi vyakita krAi trasa prANInA zira Adi aMgAne bhInAM cAmaDAthI bAMdhIne mAre che te A prakAranAM atyanta azubha AcaraNuvALA mahAmAhanIya ka prApta kare che ( 4 ) Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhamatre TIkA-'puNo puNo'-ityAdi / punaH punaH bAra-bAra praNidhinA=manoyogapUrvakaM phalena-bilvAdikaThoraphalena vA daNDena-laguDena janam-unmattAdipuruSaM hatvA ghAtayitvA (mahatya) upahaset yaH sa mahAmohaM prakurute // 6 // atha saptamamasatyajanya mohanIyasthAnamAha-'zUDhAyArI' ityAdi / mUlam-gRhAyArI nigUhijjA, mAyaM mAyAe chAyae / ___ asaccavAI NihAi, mahAmohaM pakuvvada // 7 // chAyA-gUDhAcArI nigRheta mAyAM mAyayA chAdayet / __ asatyavAdI nihune, mahAmohaM prakurute // 7 // TIkA-'gUDhAyArI'-ityAdi / yo gUdAcArI-mahAkapaTI nigRheta-gopayet tadeva vizadayati-'mAyA'-mityAdinA, mAyayA kapaTena mAyAM ketavaM chAdayeta AcchAdayeta , evaM san asatyavAdI-pithyAnigadanazIlo nihate kapaTena sUtrAtheM gopayati sa mahAmoI prakurute // 7 // atha'STamaM mohanIyasthAnaM nirdizati-dhaMsei' ityAdi / mUlam-dhaMsei jo abhUeNaM, akammaM attakammuNA / aduvA tubhakAsitti, mahAmohaM pakuvvai // 8 // aba chaThe mohanIsthAna kA varNana karate haiM-'puNo puNo' ityaadi| bilvAdi kaThoraphalase athavA daNDese kisI pAgala yA bhole Adiko irAdApUrvaka vAravAra mArakara haMsatA hai, vaha mahAmoha karmako bAMdhatA hai // 6 // aba sAtaveM asatya se hone vAle mohanIyasthAnako kahate haiM-'gUDhAyArI' ityAdi jo apane doSoM ko chipAtA hai, mAyA ko mAyAse AcchAdita karatA hai, jhUTha bolatA hai, aura kapaTase sUtrArthakA gopana karatA hai vaha mahAmoha prApta karatA hai // 7 // va ch| bhAnIyasthAnanu parthana 42 cha-'puNo puNo' tyA bilAM Adi kaThaNa phaLathI athavA DaDAthI kaI gADA athavA bheLA Adine IrAdApUrvaka vAra vAra mArIne hase che te mahAmaha karmane bAdhe che (6) huve sAtabhA asatyathI thavAvA mADanIyasthAnamA cha-'gRDhAyArI' tyA je pitAnA dene chupAve che, mAyAne mAyAthI DhAke che jUhu bele che tathA kapaTathI sUtrArthanuM gepana kare che te mahAmaha prApta kare che (7) Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 9 mahAmohanIyasthAnAni (30) chAyA-dhvaMsayati yo'bhUtenA'karmANamAtmakarmaNA / _ athavA tvamakArSIriti mahAmohaM prakurute // 8 // TIkA-'dhaMsei' ityAdi / yaH ko'pi 'abhUeNaM' abhUtena-asatA asatyena AropeNa, 'aduvA' athavA 'attakasmuNA' AtmakarmaNA-svakRtapApakarmaNA 'tumakAsi tvamakArSIH- tvametad garhitaM karma kRtavAn 'tti' iti evaM kRtvA 'amma' armANam akRtapApakarmANa nirdoSamityarthaH 'dhaMsei ' dhvaMsayati kalaGkitaM karoti sa mahAmohaM prakurute // 8 // atha navamaM mohanIyasthAnaM pradarzayati-'jANamANo' ityAdi / mUlam-jANamANo parisAe, saccAmosANi bhAsai / akkhINajhaMjhe purise, mahAmohaM pakuvvai // 9 // chAyA-jAnan pariSadi satyamRSAM bhASate / akSINajhajhaH puruSo mahAmohaM prakurute // 9 // TIkA-jANamANo ityAdi / pariSadi-janasamudAyalakSaNasabhAyAM jAnan satyamRSAM satya tathyaM mRSA-mithyA ca mizrabhASAM bhASate vyavaharati / evaM yaH akSINajhanjhaH-akSINA-na naSTA jhanjhAmsaGghagaNAnyatarabhedanavAganyApAro yasya sa tathA, sabhAyAM mizravacanamApakaH puruSaH pumAn mahAmohaM prakurute // 9 // aba aSTama mohanIyasthAna kA varNana karate haiM-'dhaMsei' ityAdi / jo vyakti, jisane kharAba kArya nahIM kiyA ho usako asatya AkSepase aura apane kiye hue pApoMse hI kalaGkita karatA hai, athavA 'tUnehI aisA kiyA' isa prakAra dUsaroM para doSAropaNa karatA hai vaha mahAmohanIya prApta karatA hai // 8 // aya navama sthAna kA varNana karate haiM-'jANamANo' ityAdi / jo sabhAmeM jAnatA huA bhI satya aura jhUTha milAkara arthAt mizrabhASA bolatA hai, aura saMgha tathA gaNameM cheda bheda ve maTama bhADanIyasthAnanu varNana 43 cha-' dhaMseDa 'tyAdi je vyakita, jeNe kharAba kAma karyuM na hoya tenA upara asatya AkSepathI ane pite karelA pApathIja kalakita kare che athavA "te ja evuM karyuM " e prakAre bIjA upara doSAropaNa kare che te mahAmahanIya prApta kare che (8) ke navamA sthAnanuM vana 42 cha-' jANamANo' tyAha je sabhAmAM jANa karIne paNa satya tathA jUThuM milAvIne arthAta mizrabhASA Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 dazAzrutamkandhasUtre atha dagamaM mohanIyasthAnamAha-'aNAyagassa' inyaadi| mUlam-ANAyagassa nayavaM, dAre tasleva dhaMsiyA / viulaM vikkhobhaittA NaM, kiccA NaM paDivAhiraM / / uvagasaMtapi jaMpittA, paDilomAhi bagguhiM / bhogabhoge viyArei, mahAmohaM pakuvbaI // 10 // chAyA-anAyakasya nayavAna, dArAmtamyaitra dhvamayitvA / vipulaM vikSobhya kRtyA, khalu prativANAm / / upagacchantamapi jalpitvA, prtilomaabhirvaagmiH| bhogabhogAn vidArayani, mahAmoraM prakurute // 10 // TIkA-'aNAyagasta' ityaadi| anAyAsya-svayaM nAyakatvarahitamya ma. trinirbharasya rAjJo nayavAn mantrI tamyaiva-svamvAmina eva dAgan-rAjadArAn dhvaMsayitvA-zIlataH sAvalayitvA vipulaM-bRhat sAmantAdiparikaraM vikSobhya= bhedakaraNena saMcAlya taM rAjAnaM pranivAga-rAjyAnadhikAriNaM kRtvA, tathA upagacchantamapi rAjyazAsanenchayA svAsanamupAgacchantamapi taM pratilomAbhiH patikUlAbhirvAgbhiH jalpitvA-tiraskRtya bhogabhogAna-tamya rAjJaH kozarASTramApharane vAlA hai vaha mahAmohanIya prApta karatA hai // 9 // aba dazaveM sthAna kA varNana karate haiM-'aNAyagamsa ityAdi / anAyaka-nAyakaguNarahita, arthAt kevala maMtrI ke vizvAsa para hI rAjyazAsana calAne vAlA rAjA, usakA maMtrI yadi apane svAmI kI striyoM kA zIlabhaMga kare, va mAmanta AdimeM phUTa DAle, aura apane rAjAko rAjyapadake ayogya ThaharAve, tathA rAjapada cAhate hue usako pratikUlavANIdvArA padase bhraSTa karatA huA usake bhoga le che tathA sagha ke gaNamA che -bheda karavAvALA hoya te mahAmahanIya prApta kare che ) have zabhAsthAnanu varNana 42 cha-' aNAyagassa' tyA anAyaka-nAyaka guNathI rahita, arthAta mAtra matrInA vizvAsa paraja rAjyazAsana calAvavALA rAjA, je tene matrI pitAnA svAmInI strIonuM zIlabhaMga karate heya athavA sAmAnta (darabArIo) AdimAM phATaphaTa karAve tathA pitAnA rAjAne rAjyapada mATe agya TharAve, tathA rAjapadanI IrachA rAkhatA te rAjAne pratikuLa vacane dvArA padathI bhraSTa karatA tenA bhe-gabhaga-arthAta rAjyane khajAne Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 9 mahAmohanIyasthAnAni (30) sainyAdirAjyAGgakRtAni samastAni rAjyasukhAni vidArayati-vighAtayati apaharatItyarthaH sa mahAmohaM prakurute // 10 // athaikAdazaM mohanIyasthAnaM pratipAdayati-'akumAra0' ityAdi / mUlam-akumArabhUe je keI, kumArabhUetti haM vae / itthiIvisayagiddhe ya, mahAmohaM pakuvvai // 11 // chAyA-akumArabhUto yaH kazcitkumArabhUta ityahaM vadet / strIviSayagRddhazca mahAmohaM prakurute // 11 // TIkA-'akumArabhUe' ityAdi / yaH kazcid akumArabhUtaH-na, kumArobrahmacArI bhavati tathA'pi 'ahaM kumArabhUtaH,brahmacArI vidhe' iti ityAkAraka vaco vadeta cet , tathA strIviSayagRddhaH-strIviSayalolupo bhavati tathApi 'vAlabrahmacArI aha'-mitivaktA ma mahAmohaM prakurute // 11 // atha dvAdazaM mohanIyasthAnaM nirUpayati-' abaMbhayArI' ityAdi / mUlam--abaMbhayArI je kei, baMbhayAritti haM vae / gaddahe bva gavaM majhe, vissaraM nayaI nadaM // appaNo ahiye bAle, mAyAmosaM bahuM bhase / itthIvisayagehIe, mahAmohaM pakuvai / 12 // -bhoga-arthAt rAjya ke koSa, rASTra, mitra senA Adi aMgoM se hone vAle samasta rAjasukhoM kA nAza kare to vaha mahAmoha karma kA upArjana karatA hai / / 10 / / aba gyArahaveM mohasthAna kA varNana karate haiM-'akumArabhUe' ityAdi / jo yathArtha meM bAlabrahmacArI nahIM hai, kintu apane Apako bAlabrahmacArI kahatA hai, aura strI Adi ke bhoMgoM meM Asakta rahatA hai vaha mahAmoha prApta karatA hai // 11 // rASTra, mitra, senA, Adi agothI thatA samasta rAjasukhane nAza kare che te mahAmaha upArjana kare che. (10) ve mAyA2mA mahAmA sthAnanu na 42 cha-'akumArabhUe' tyA je yathArthamAM bAlabrajJAcArI na hoya kintu pite pitAne bAlabrahmacArI kahe che, tathA strI adinA bhegamAM Asakata rahe che te mahAmaha prApta kare che (11) Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - dazAzrutaskandhasUtre chAyA-abrahmacArI yaH kazcida, brahmacArItyahaM vadet / gardabha iva gavAM madhye, visvaraM nadati nadam / / Atmano'hito bAlo, mAyAmRpA bahu bhApate / svIvipayagRdrayA, mahAmohaM prakurute // 12 // TIkA-'abhayArI'-ityAdi / yaH kazcid abrahmacArI san 'ahaM brahmacArI' iti vadet bhASeta sa gavAM madhye gardabha iba gardabho yathA visvaraMkarNakaThoraM nada-zabda nadati karoti tathA sa satpurupA'priyameva garhitaMvyartha gadati / 'appago' ityAdi / ya AtmanaH svasya ahitaH zatruH sAvadhakAritayA'dhaHpatanakAritvAt, ata eva vAlo bAla ida sadasadvivekavikalaH san mAyAmRpA-mAyAyuktAni mithyAvacanAni bahu-pracuraM bhASatevrate, punaH strIviSayagRddhayA sa mahAmohaM prakurute // 12 // atha trayodazaM mohanIyasthAnaM vivRNute-'jaMnissie' ityAdi / mUlam-jaMnissie uvvahai, jasasAhigameNa vA / tassa lubbhai vittaMmi, mahAmohaM pakuvvai // 13 // chAyA-yanizrita udvahati, yazasAbhigamena vA / tasya lubhyati vitte, mahAmohaM prakurute // 13 // ttiikaa-'jNnissie'-ityaadi| yanizritaH yasyAzritaH sana udvahati-jIvana nirvahati vA athavA-yazamA svAmikIrtyA abhigamena anucaraNena sevanena udvahati aya bArahavA mohasthAna kahate haiM-'acaMbhayArI' ityAdi / __ jo brahmacArI nahIM hai aura kahatA hai ki maiM brahmacArI hai| vaha gAyoM ke bIcameM gardabha ke samAna karNakaThora zabda karatA hai / vaha apanI AtmA kA ahita karane vAlA ajJAnI puruSa mAyApUrvaka mahAmRSAvAda bolatA huA strI ke viSayasukhau meM lolupa rahatA hai, vaha mahAmoha prApta karatA hai // 12 // ve mArabhu bhAsthAna 4AmA bhAve -"abhayArI" tyA je brahmacArI nathI chatA kahe che ke-"huM brahmacArI chuM." te gAnI vacamAM gadheDAnA jevA karNakaThora zabda kare che, te potAnA AtmAnuM ahita karavAvALA ajJAnI puruSa mAyApUrvaka mahAmRSAvAda bela ke strInA viSayasukhamAM lAlupa rahe che, te mahAmaha prApta kare che (12) Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 9 mahAmohanIyasthAnAni (30) =jIvikAM prApnoti tamya jIvananirvAhakAraNasya svAmino vittedhane lubhyati lobha karoti svAmijIvikA vighAtayati yaH sa mahAmohaM prakurute // 13 // atha caturdazaM mohanIyasthAnaM pradarzayati-'IsareNa' ityAdi / mUlam-IsareNa aduvA gAmeNaM, aNIsare IsarIkae / tasla saMpayahINasta, sirI atulamAgayA / IsAdoseNa AviTe, kallusAvilaceyasA / je aMtarAyaM ceie, mahAmohaM pakuvvai // 14 // chAyA-IzvareNAthavA grAmeNAnIzvara IzvarIkRtaH / tasya sampattihInasya zrIratulA''gatA // IrSNadoSeNAviSTaH, kaluSAvilacetasA / yo'ntarAyaM cetayate, mahAmohaM prakurute // 14 // TIkA-IsareNe'-tyAdi / yo janaH izvareNa-aizvaryazAlinA svAminA, athavA grAmeNa janasamUhena grAmasthalokena vA anIzvaraH adhikArarahitaH IzvarIkRta anIzvara IzvaraH kRta iti IzvarIkRtaH svAmitvena niyuktaH, tasya sampattihI aba terahaveM mohanIyasthAna kA varNana karate haiM-jaMnissie' ityaadi| jisake Azrita hokara apanI jIvikA prApta kI hai aura jisake pratApa se aura sevAse vaDhA hai usI ke dhana para lubdha hove, arthAt usI ke dhanakA apaharaNa karake apane svAmI kI AjIvikA kA ghAta kare vaha mahAmohanIya karma ko bAMdhatA hai // 13 // ' aba caudahaveM mohanIyasthAna kA nirUpaNa karate haiM-'IsareNa ' ityaadi| sampattizAlI mvAmIne athavA gAMvake logoMne anadhikArI ko adhikArI banAyA ho, aura unakI sahAyatAse usa sampattihInake pAsa ve te2mA mADanIyasthAnanu varNana 43 cha-"jaMnissie" tyAha jenA Azrita thaIne pitAnI jIvikA prApta karI hoya ane jenA pratApathI tathA sevAthI AgaLa vadhyA hoya tenA dhana para lubdha thAya arthAt tenAja dhananuM apaharaNa karIne pitAnA svAmInI AjIvikAne nAza kare te mahAmehanIya karmane bAdhe che (13) ve yauhamA mADanIyasthAna ni35 42 cha-'IsareNa tyA saMpattizAlI svAmIe athavA gAmanA leke e anadhikArIne adhikArI banAvyuM hoya tathA temanI sahAyatAthI te saMpatti vagaranAnI pAse bahu sampatti Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 --- dazAzrutaskandhasUtre nasya atulA-anupamA zrI lakSmIH upAgatA-sannidhimAgatA, iti kRtvA 'Ir2yAMdoSeNe 'tyAdi-IrSyAdopeNa-parAbhyudayamahanA'samarthatArUpapaNena AviSTaH AkrAntaH san kaluSAvilacetasA-pApAtacittena antarAya-vina cetayati-utpAdayati, evaM san grAmasvAminA pradhAnIkRto grAmaM nAzayati sa mahAmohaM prakurute // 14 // atha vizvAsaghAtajanyaM paJcadazaM mohanIyasthAnaM vikRNute-'sappI' ityAdi / mUlam-sappI jahA aMDauDaM, bhattA jo vihisai / senAvaI pasatthAraM, mahAmohaM pakuvvai // 15 // chAyA-sarpiNI yathA'NDapuTa, bhartAraM yo vihinasti / senApatiM prazAstAraM, mahAmohaM prakurute // 15 // TIkA-'sappI' ityAdi / yathA yena prakAreNa sarpiNI-bhujago aNDapuTam= aNDasamUham vihinasti ghAtayati tathaiva bhartAraM svAminaM tatra strI svasvAminaM, mantrI rAjAnaM, senI ca senApati senAnAyaka, tathA prazAstAraM-zAsanakartAraM, kalAcArya dharmAcArya ca vihinasti yaH sa mahAmohaM prakurute // 15 // atula sampatti ho gaI ho vahI dUmare kA abhyudaya sahana na karatA huMA irSAlu banakara apane manakI malinatAse yadi apane upakArIke lAbhameM antarAya upasthita kare to mahAmoha prApta karatA hai // 14 // aba pandrahavA mohanIyasthAna kahate haiM-'sappI jahA' ityAdi / jaise sarpiNI apane aNDoM ko gilatI hai, ThIka usI prakAra strI apane svAmIko, maMtrI rAjAko, senA senApatiko, ziSya kalAcArya aura dharmAcArgako mAre to mahAmohako prApta hotA hai // 15 // thaI gaI hoya chatA te bIjAne ayudaya sahana na karatA irSALu banIne pitAnA mananI malInatAthI je potAnA upakArInA lAbhamAM utarAya (vina) nAkhe te te mahAmaha prApta kare che (14) ve 562bhu mAnIyasthAna 4 The-'sappI jahA' tyA. jema sarpiNa pitAnA IDAne gaLI jAya che tevI ja rIte barAbara strI pitAnA svAmIne, matrI rAjAne, senA senApatine, zikhya kalAcArya tathA dharmAcAryane mAre te mahAmahane prApta kare che. (15) Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniSiNI TIkA a. 9 mahAmohanIyasthAnAni (30) 313 atha SoDazaM mohanIyasthAnaM nirUpayati- 'jo nAyagaM' ityAdi / mUlam - jo nAyagaM ca raTussa neyAraM nigamassa vA / seTThi bahurakhaM hanti, mahAmohaM pakuvva // 16 // chAyA - yo nAyakaM ca rASTrasya, netAraM nigamasya ca / zreSThinaM baharavaM hanti mahAmoha prakurute // 16 // 5 TIkA- 'jo nAyagaM' ityAdi / yo rASTrasya = ekadezasya nAyakaM = pi vA nigamasya netAraM = grAmasya svAminaM bahura= pracurazabdaM = prabhUtayazasaM paropakAriNamityarthaH, zreSThinaM = lakSmIdevatAGkitapaTTavandhaM hanti = ghAtayati sa ekadezasvAmino ghAtacintako mahAmohaM prakurute // 16 // atha saptadazaM mohanIyasthAnaM nirUpayati- 'bahujaNassa' ityAdi / mUlam - - bahujaNassa neyAraM, dIvattANaM ca pANiNaM / eyArisaM naraM haMtA, mahAmohaM pakubbai // 17 // chAyA - bahujanasya netAraM, dvIpatrANaM ca pANinAm / etAdRzaM naraM hantA, mahAmohaM prakurute // 17 // TIkA- 'bahujaNassa' ityAdi / yo mandadhI: bahujanasya = prabhUtajanasya netAraM = nAyakaM prANinAM = jantUnAM - dvIpatrANaM - dvIpa iva trAyata iti trANaH ApasolahaveM mohanIya sthAna kA nirUpaNa karate haiM 'je nAyagaM' ityAdi / jo rASTra ke nAyakako, athavA gAMvake svAmIko, yazasvI paropakArI zeThako mAratA hai vaha mahAmoha prApta karatA hai / arthAt eka deza ke svAmIkA ghAta karane vAlA mahAmohanIya karmakA bhAgI banatA hai // 16 // aba satrahavA mohasthAna kahate haiM - ' bahujaNassa ' ityAdi / jo mandabuddhi, prabhU janasamudAya ke nAyakako, tathA prANiyoM ke liye samudra meM dvIpake samAna ApattiyoM se rakSA karane vAleko athavA sojamA bhoDanIyasthAnanu ni3pazu re che- 'je nAyagaM' ityAdi je rASTranA nAyakane athavA gAmanA svAmIne, yazasvI paraMpakArI zeThane mAre che te mahAmeAha prApta kare che. arthAt eka dezanA svAmInA ghAta karavAvALA mahAmahanIya karmAMnA bhAgI ane che. (16) have sattarabhu bhohanIyasthAna De - "bahujaNassa" tyAhi je mandabuddhi, prabhUta (bahu) janasamudAyanA nAyakane, tathA prANione mATe samudramAM dvIpasamAna ApattiethI rakSA karavAvALAne, athavA aMdhakAramAM paDelA Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutamkandhasUtre gayo rakSaka', yadvA-dIpatrANaM-dIpa iva dIpo'jJAnarUpAndhakAgatabuddhInAM, trANo rakSakamtametAdRzam idRzaM paropakAriNaM naraM-puruSa dannA-bahudezasvAmino ghAtacintako mahAmohaM makurute / / 17 / / athA'STAdazaM mohanIyanyAnaM nirUpayani-'ubaTriyaM' ityAdi / mUlam-uvaTriyaM paDivirayaM, saMjayaM sutavassiyaM / viukkamai dhammAo, mahAmohaM pakumbai // 18 // chAyA-upasthitaM pranivirataM, saMyataM munapambinam / vyutkAmayati dharmAd, mahAmohaM prakurute // 18 // TIkA-'ubaDiyaM'-ityAdi / yaH ko'pi upasthitam saMsAratApAd AsmoddidhIrSayA patrajitamudyataM prativirataM sAvadyayogebhyA nivRttaM nivartamAnaM vApratrajitaM pravrajantaM veti yAvata, ata eva saMyataM jitendriyaM mRtapasvinaM-mu zobhanaM tapaH anazanAdilakSaNaM yasya sa sutapasvI taM dharmAda-zrutacAritralakSaNAt vyutkrAmayati-vividhamakArakaviparItopadezapUrvakamadhaH pAtayati dharma kartumudyatasya dharmAtpariNAmaM pAnayatItyarthaH sa mahAmohaM prakurute // 18 // andhakArameM par3e hue prANiyoMko dIpakake samAna jJAnarUpa prakAzase sanmArga para lAne vAle paropakArI puruSako mAratA hai vaha mahAmohako prApta karatA hai / arthAt bahuta deza ke svAmI kA ghAtaka mahAmohanIya karma vAMdhatA hai / / 17 / / __aba aThArahave mohanIyasthAna kA varNana karate haiM- 'ucaTThiyaM' ityaadi| ' jo dharma karaneke lie uccata huA hai, tathA saMsArase virakta. hokara pravrajyA grahaNa karane ke liye taiyAra huA hai, tathA jisane dIkSA grahaNa kI hai, jo saMyamI aura anazana Adi tapa karane vAlA hai prANione dIpakasamAna jJAnarUpa prakAzathI sanmArge lAvanAra paropakArI puruSane mAre che te mahAmahane prApta kare che athatu ghaNu dezanA svAmInA ghAtaka mahAmohaniiy bhane mAdhe che (17) ve aDhA2mA moDanIyasthAnanu vana re. cha-"uvadviyaM" yA je dharma karavA mATe udyata thaye heya, tathA saMsArathI virakata thaIne pravrayA grahaNa karavA mATe taiyAra thayela hoya, tathA jeNe dIkSA grahaNa karI hoya, je saMyamI Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munihaSiNI TIkA a. 9 mahAmohanIyasthAnAni (30) athaikonaviMzaM mohanIyasthAnaM nirUpayati-tahevANaMta0' ityaadi| mUlam--tahevANataNANINaM, jiNANaM varadasiNaM / tersi avaNNavaM bAle mahAmohaM pakuM0vai // 19 // chAyA-tathaivA'nantajJAninAM, jinAnAM gharadarzinAm / tepAmavarNavAn vAlo, mahAmohaM prakurute // 19 // TIkA-'tahevANa'-ityAdi / tathaiva-tena prakAreNaiva anantajJAninAm-avidhamAno'ntaH pAraM yasya jJAnasya tad anantaM, tacca jJAnam-anantajJAnaM kevalajJAnamityarthaH, tadutpattiprakAro hi-ghAtikarmacatuSTayakSaye sani lokAlokadarzanasamartha kevalajJAnaM kevaladarzanaM ca yugapadevotyayete yathA-AvaraNAntargatadIpakalikA''varakamadhyaprakAzasvarUpA, AvarakApanayane kRte satyeva prakAzata iti, tad yeSAmastIti anantajJAninasteSAm akSayijJAnavatAM varadarzinAM kevaladarzanazAlinAM jinAnAm arhatAM bhagavatAM tepAM-lokatraye'pi prasiddhAnAM avarNavAnaavarNaH avarNavAdo varNanAmAvakathanaM nindanamityarthaH, sa vaktavyatvenAmyAstIti avarNavAn avarNavAdI yathA-'asmin saMsAre kazcidapi sarvajJo na vartate' iti sarvajJasattve'pi tadanaGgIkArI 'bAle' vAla: ajJAnI sa mahAmohaM prakurute // 19|| usake pariNAmoMko zrutacAritrarUpa dharmase patita karatA hai vaha mahAmoha karmako vAMdhatA hai // 18 // aba unnIsaveM mohanIyasthAnakA varNana karate haiM-~-'tahevANaMta0' ityAdi / usI prakAra jo mandabuddhi, jJAnAvaraNIya darzanAvaraNIya mohanIya aura antarAya, ina cAra ghAti karmoM kA nAza hone para utpanna hone vAle kevalajJAna kevaladarzanake dhAri jina - bhagavAnkA avarNavAda' arthAt 'sarvajJa nahIM hai' ityAdi bolatA hai vaha mahAmoha karma ko prApta hotA hai // 19 // tathA anazana Adi tapa karavAvALe hoya tenA pariNAmone thatacAritrarUpa dharmathI patita kare che te mahAmaha karmane badhe che (18) ve mepela bhAnIyasthAnak fna 43 cha-'tahevANaMta0' yA evI ja rIte je manadabuddhi, pAnAvaraNIya darzanAvaraNIya mehanIya tathA - antarAya, e cAra ghAtI karmonA nAza thatA utpanna thanAra kevaLajJAna kevaLadarzananA dhAraka jinabhagavAnanA avarNavAda arthAta "sarvajJa nathI" ItyAdi le che te mahAbho bhane prApta 42 cha. (18) Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - dazAzrutaskandhasUtre bhatha viMzatitamaM mohanIyasthAnaM nirUpayati-'neyAiassa' ityAdi / mUlam--neyAiassa maggasta, duhe avayarai bahuM / taM tippayaMto bhAvei, mahAmohaM pakuvai // 20 // chAyA-naiyAyikasya mArgasya, duSTo'pakaroti bahu / taM tapaiyan bhAvayati, mahAmohaM prakurute // 20 // TIkA-'neyAiassa'-ityAdi yaH-duSTaH apakArI 'dviSTaH' iti cchAyApakSe tu dvepakArItyarthaH naiyAyikasya-nyAyopetasya mArgasya samyagdarzanajJAnacAritralakSaNamokSamArgasya bahu atyartham apakaroti-viparigamayati / nyAyayuktamArga tapayana yanindan bhAvayati-nindayA dveSeNa ca svasya parasya vAtmAnaM vAsayati sa mahAmoI prakurute // 20 // sAmpratamekaviMzaM mohanIyasthAnaM nirdizati-'Ayariya0' ityAdi / mUlam--Ayariya--uvajjhAehiM, suyaM viNayaM ca gaahie| te ceva khisai vAle, mahAmohaM pakuvai // 21 // gayA-AcAryopAdhyAyAbhyAM, zrutaM vinayaM ca graahitH| tAveva khisati vAlo, mahAmohaM prakurute // 21 // TIkA- 'Ayariya'-ityAdi / yo vAla: mandamatiH AcAryopAdhyAyAbhyAm-AcAryaH zAstrokAcArasamArAdhakaH, upAdhyAyaH-yam upetya yatsamI aba vIsavA mohanIyasthAna kahate haiM-'neyAiyassa' ityAdi / nyAyayukta samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritrarUpa mokSamArgakA jo veSa karatA hai aura usakI nindA karatA hai, evaM apanI aura dusarekI AtmAko tadviSayaka dveSa aura nindAse yukta karatA hai yaha mohanIya karmakI upArjanA karatA hai // 20 // aya ikkIma mohanIyasthAna kA varNana karate haiM-'Ayariya0' ityAdi / __ jo mandamati ziSyaneM, AcArya aura upAdhyAya kI kRpA se zruta va vIsabhu mA sthAna 4 -"neyAiyassa" tyA nyAyayukta samyagadarzana, samyaga jJAna, sacagacAritrarUpa mekSamArgane je veSa kare che ane tenI niMdA kare che eTale ke bIjAnA AtmAne te viSaya saMba che tevuM tathA niMdAthI yukata kare che te mehanIya karmanI upArjana kare che. (20) ve mevAsabhA mADanIyasthAnanu varSa na 43 cha-'AyariMya.' tyA je mandamati ziSya AcArya tathA upAdhyAyanI kRpAthI zrata tathA vIryanI zikSA prApta karI che, ahIM AcAryane artha thAya che ke zAstra anusAra je Aca Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI dIkA a. 9 mahAmohanIyasthAnAni (30) pamAgatya adhIyate ziSyAH sa upAdhyAyaH zAstrapAThakazca tAbhyAM suyaM zrutaM-zrayate yat tat zrutaM zrutajJAnaM vinayam abhyutthAnAbhivAdanacaraNasevanAdilakSaNaM gurusantoSaSaraNaM grAhitA prApitaH zikSitaH, tAveva AcAryopAdhyAyAveva khisatinindati sa mahAmohaM prakurute // 21 // atha dvAviMzaM mohanIyasthAnaM varNayani-'Ayariya.' ityAdi / mUlam-Ayariya uvajjhAyANaM, sammaM no paDitappae / appaDiyae thache, mahAmohaM pakuvai // 22 // chAyA-AcAryopAdhyAyAnAM, samyag no paritarpakaH / ___ apratipUjakaH stabdho, mahAmohaM prakurute // 22 // TIkA-'Ayariya0' ityAdi / yo mandamatiH, AcAryopAdhyAyAnAM samyaka-muSTupakAreNa nona paritarpakA santoSayitA zuzruSAdibhiH apratipUjakAna satkArasammAna vidhAyaka AcAryopAdhyAyayoranyeSAM vA ratnAdhikAnAM maDatAM tathA stabdhaH ahaGkArI svAmAnAbhilApI bhavati sa mahAmohaM prakurute // 22 // aura vIrya kI zikSA prApta kI hai| yahA AcArya kA artha hotA hai ki-zAstra ke anusAra jo AcaraNa karatA hai / aura jisake samIpa jAkara zAstra paDhA jAtA hai vaha upAdhyAya kahalAtA hai / zrutakA artha hotA hai zrutajJAna / aura vinayakA artha hotA hai abhyutthAna namana aura caraNasevana Adi guru ko santoSa utpanna karane vAlI kriyA / aise AcArya aura upAdhyAya kI jo nindA karatA hai vaha mahAmoha prApta karatA hai // 21 // aba bAIsaveM mohanIyasthAna kA varNana karate haiM-'Ayariya' ityAdi / jo AcArya aura upAdhyAya kI acchI taraha sevA nahIM karane vAlA, tathA aprtipuujk-bdde| ko satkAra-sanmAna nahIM karane vAlA ahaMkArI mahAmohanIya karma bAMdhatA hai // 22 // raNa kare che ane jenI pAse jaIne zAstra zIkhI zakAya che tene upAdhyAya kahevAya che zratane artha thAya che zrutajJAna ane vinayane artha thAya che amyutthAna, namana tathA caraNasevana Adi gurune sa teSa utpanna karavAvALI kiyA evA AcArya tathA upAdhyAyanI je nidA kare che te mahAmaha prApta kare che (21) huve mAvAsamA mA sthAnanu varNana 42 cha-"Ayariya0" tyAha je AcArya tathA upAdhyAyanI sArI rIte sevA nahIM karavAvALA ane apratipUjakameTerAne satkAra sanmAna nahIM karavAvALA ahakArI mahAmahanIya karma bAMdhe che. (22) Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 dazAzrutaskandhasune atha trayoviMzaM mohanIyasthAnamAha-'avahussue' ityAdi / mUlam- abahussue ya je kei, suraNa pavikatthai / sajjhAyavAyaM vayai, mahAmohaM pakuvvai // 23 // chAyA-abahuzrutazca yaH kazcit , zrutena praviRtyate / svAdhyAyavAdaM vadati, mahAmohaM prakurute // 23 // TIkA-'abahussue'-ityAdi / yaH kazcid abahuzrutaH alpazruto vahuzrutApekSayA svalpavit zrutena-zrutAbhimAnena pravikatthate AtmAnaM zlAghate'ahamapi vahuzrutaH' iti pralapati / alpajJaH san svAdhyAyavAdaM mu-atIva, A-AvRtyA, adhyAyaH adhyayanaM svAdhyAyastasya vAdastam 'ahameva pravacanapaThanazIlaH' iti vacanaM vadati, yadvA-suSTu adhyAyo yepAM te svadhyAyAsta eva svAdhyAyAH AgamAsteSAM vAdaH svAdhyAyavAdastam 'ahameva pravacanarahasyaM jAnAmI'ti vacanam vadati-uccArayati, vyarthamAtmAna prazaMsati, yadyapi svayaM bahuzrutonAsti tathApi 'ahaM bahuzrutaH' iti vakti sa mahAmohaM prakurute // 23 // atha caturvizaM mohanIyasthAnamAha-'atabassI' ityAdi / mUlam-atavassI ya je kei, taveNa pavikatthai / savaloe pare teNe, mahAmohaM pakuvai // 24 // chAyA-atapasvI ca yaH kazcit tapasA pravikatyate / sarvaloke paraH steno, mahAmohaM prakurute // 24 // TokA-'atavassI'-ityAdi / yaH kazcid atapastrI-taporahitaH sannapi aba teIsaveM mohanIyasthAnakA varNana karate haiM-'abahussue' ityaadi| jo koI vAstava meM abahuzruta hai, kintu janatA meM apane Apa bahuzruta kahalAtA hai aura kahatA hai ki-"mai hI zuddha pATha paDhatA hU~ aura maiM ho pravacana ke rahasya kA jAnakAra hU~" vaha mahAmohanIya upArjana karatA hai // 23 // huve tevIsamA mAmAnIyasthAnak pAna 42 cha-'abahussue' tyAdi je kaI vAstavamAM bahuzruta heya paNa lekamAM piote potAne bahuzruta kahevarAve ane kahe ke "huM ja zuddha pATha belu chuM ane huM ja pravacanamAM rahasyane samajuM chuM te mahAmahanIya karma upArjana kare che (23) Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 9 mahAmohanIyasthAnAni (30) tapasA tapasvitvena pravikatthate zlAghate AtmAnaM prazaMsati sa sarvaloke sarveSu janeSu parA:utkRSTaH stenA-cauraH, arthAt svayaM tapasvI mAsti tathApi 'ahaM' tapasvI'-ti vakti sa mahAmohaM prakurute // 24 // atha paJcaviMzaM mohanIyasthAnaM nirdizati-'sAhAraNahA' 'saDhe' ityAdi / mUlam-sAhAraNaTA je kei, gilANammi uvhie| pabhU na kuNai kiccaM majhaMpi se na kubai // saDhe niyaDipaNNANe, kallusAulaceyase / appaNo ya abohIe, mahAmohaM pakubai // 25 // chAyA-sAdhAraNArtha yaH kazcid, glAna upasthite / prabhuna kurute kRtyaM, mamApyeSa na karoti / / zaTho nikRtiprajJAnaH, kalupAkulacetAH / AtmanazcAbodhiko, mahAmohaM prakurute // 25 // TIkA-'sAhAraNahA'-ityAdi / yaH kazcid glAne vyAdhite upasthitevidyamAne sati prabhuH vaiyAvRttyaM kartu samarthaH san sAdhAraNArtham-svaropakArArtha -svanirjarArtha glAnahitArtha ca kRtyaM svakartavyaM tadvaiyAvRtyarUpaM na kurute, kintu aba cauvIsaveM mohanIyasthAna kA varNana karate haiM-'atavassI' ityAdi / jo koI atapasvI vAstava meM tapasvI nahIM hai aura janatA meM apane Apako tapasvI kahatA hai vaha saba logoM meM saba se bar3A caura hai ata eva mahAmohanIya karma kI upArjana karatA hai // 24 // aba paccIsaveM mohanIyasthAna kA varNana karate haiM-'sAhAraNavA' ityAdi / jo koI muni glAna-rogagrasta muni kI vaiyAvaca karane meM samartha hai parantu vaha 'yaha rogI durbala hone se merA pratyupakAra nahIM 7ve yAvAsamA mADanIyasthAnak qf - 'atavassI' tyA je kaI atapasvI-vAstavamAM tapasvI na hoya ane kema pite pitAne tapasvI kahe te badhA lekemAM sauthI moTo cora che tethI mahAhanIya karmanI upA nAre cha. (24) ve pIsabhA mAnIyasthAna paNuna 43 - 'sAhAraNahA tyA je koI muni, glAna-gagrasta muninI vaiyAvaca karavAmAM samartha hoya chatAM Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 dazAzrutaskandhamutre 'mamApyeSa na karoti-na kariSyati-durvalatyAdayaM mama pratyupakAraM na kariSyati' iti matvA zaTho nirdayo bhavati, tathA nikRtiprajJAna:-nikRSTA kRtinikRtiH mAyA tatra prajJAnaM naipuNyaM yasya sa tathA, yahA-nikRtI prakRSThaM jJAnaM yasya sa nikRtiprajJAnA=mAyAnipuNaH, ata eva kalupAkulacetA:-phalu peNa-pApena AkulaM -vyAptaM cetA-antaHkaraNaM yasya sa tathA-pApAkrAntamAnasaH, ata eva Atmana:%3D strasya kRte abodhikA avidyamAnA bodhiryasya sa tathAnbodhirahito bhavati yaH sa mahAmohaM prakurute // 25 // atha paDviMzaM mohanIyasthAnaM nirUpayati-'je' ityAdi / mUlam je kahAhigaraNAI, saMparaMje puNo puNo / savvatitthANa bheyANaM, mahAmohaM pakuvbaI // 26 // chAyA-yaH kathAdhikaraNAni, saMprayuGkte punaH punaH / ___ zarvatIrthabhedAya, mahAmohaM prakurute // 26 // ___TIkA-'je' ityAdi / yaH kazcit zarvatIrthabhedAya-zarvaH sarvajJaH tasya tIrthatIyate saMsArasAgaraH pAryate yena tat tIrtha-dvAdazAjhaM, kinvAdhAraM vinA''dheyasyA'sambhavAt tadAdhArIbhUtacaturvidhasaGgho lakSyate, tasya bhedaH zarvatIrthabhedastakara sakegA' aisA samajhakara sAdhAraNArthI rogI ke hita ke liye tathA apanI nirjarA ke lie vaiyAvacarUpa apanA kartavya nahIM karatA hai, vaha zaTha-nirdayI, mAyAvI, kalUSapariNAmI apanI AtmA kA ahita karane bAlA mahAmohanIya karma bAdhatA hai // 25 // aba chabIsaveM mahAmohanIyasthAna kA varNana karate haiM-'je' ityaadi| zarva kA artha hotA hai-srvjny| aura tIrtha kA artha hotA haijisa se saMsArarUpI sAgara pAra kiyA jAyA / arthAt dvAdazAGga srvpaNa te "A rogI dula hovAthI mArA para pratyupakAra karI zakaze nahi ema samajI sAdhAraNAthI rogInA hita mATe tathA pitAnI nirjara mATe vaiyAvacarUpa pitAnuM kartavya karatuM nathI te za-nirdayI, mAyAvI-kaluSapariNAmI pitAnA AtmAnuM ahita karavAvALa mahAmahanIya karma bAdhe che (25) have chavIsamA mahAmohanIyasthAnanuM varNana kare che ane ItyAdi. zavane artha thAya che sarvajJa ane tIrthane artha thAya che jenAthI saMsArarUpI sAgara pAra karI javAya arthAt dvAdazAga zarvatIrtha kahevAya che kintu AdhAra vagara Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 9 mahAmohanIyasthAnAni (30) smai kathAdhikaraNAni-kathAprabandhakalpanArUpA tatra adhikaraNAni-adhikriyate vaimanasyAdi yatra tAni adhikaraNAni kalahAdIni, tathA kathAdhikaraNAni kalahotpAdikAH kathA ityarthaH, puna: -punaH vAraMvAraM saMprayukate-karoti sa mahAmohaM prakurute, saGghacchedabhedakArI mahAmohAdhikArI bhavatIti bhAvaH // 26 // atha saptaviMzaM mohanIyasthAnaM varNayati-'je ya' ityAdi / mUlam--je ya ahammie joe, saMpauMje puNo punno| ___ sAhAheuM sahIheDaM, mahAmohaM pakuvvai // 27 // chAyA-yazcA'dhArmika yogaM saMprayukte punaH punaH / __zlAghAhetoH sakhihetormahAmohaM prakurute // 27 // TIkA-'je ya'-ityAdi / yo mUDhaH adhArmika-dharma carati arhati veti dhArmiko, na dhArmikaH adhArmikastaM yogaM vazIkaraNAdiprayogaM zlAghAhetoH= AtmasammAnasatkArArthe sakhihetoH priyavyaktiprItyartha punaH-punaH vAraMvAraM saMpatIrtha kahA jAtA hai / kintu AdhAra ke binA Adheya nahIM raha sakatA ataH upalakSaNa se cAra prakAra kA saMgha hI sarvatIrtha kahA jAtA hai / usa ke bheda ke lie jo manuSya adhikaraNa-kalaha utpanna karane vAlI prabandhakalpanArUpa kathA vAraMvAra karatA hai vaha, arthAt saMgha kA chedabheda karane vAlA mahAmoha karma bAMdhatA hai // 26 // aba sattAvIsaveM mohanIyasthAna kA varNana karate haiM-'je ya' ityAdi / ___ jo manuSya vazIkaraNa Adi adhArmika yoga apanA sammAna aura prasiddhi ke lie, priyavyakti ko khuza karane ke lie bArambAra vidhipUrvaka karatA hai, arthAt tantrazAstra ke anusAra prANiyoM ke upAdheya rahI zakatuM nathI tethI upalakSaNathI cAra prakAranA saghaneja tIrtha kahevAya che temAM phATaphuTane mATe je manuSya adhikaraNa-kalahautpanna karavAvALI kathA vAraMvAra kare che te, arthAt saMghanA cheda-bheda karavAvALA mahAmaDa kamane bAdhe che. (26). have satyAvIsamA moDanIyasthAnanu pani re cha-'je ya' yA je manuSya vazIkaraNa Adi adhArmika yuga, pitAnAM sanmAna tathA prasiddhi mATe, priya vyakitane khuza karavA mATe, vAraMvAra vidhipUrvaka kare che. arthAta taMtrazAstra Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 dazAzrutaskandhamatre yunchatesamyak tattadvidhipUrvaka pravartayati arthAttantramAsAnumAraM prANyupamardanAzritaM vazIkaraNAdiprayogaM karoti sa mahAmohaM prakurute / ____evaJca-mahAmohanIyakarmavandhanamupArjayana. saMvaramArgAnirgatyA''savamArgamAkrAmyati, kenApi mAvena pUrvoktopadezaM kurvan pUrvAktakarmavandhanamAzrayati // 27 // athA'STAviMzaM mohanIyasthAnaM nirUpayati-'je ya mANussae' ityAdi / mUlam--je ya mANussae bhoe, aduvA pAraloie / te'tippayaMto Asayai, mahAmohaM pakuvvada // 28 // chAyA-yazca mAnupakAna bhogAn , athavA pAralaukikAna / tAnatRpyannAsvadate, mahAmohaM prakurute // 28 / / TIkA-'je ya mANussae'-ityAdi / yazca kazcid mAnupakAna-manuSyasamvandhinaH, athavA pAralaukikAna devalokasambandhinI mogAn-zabdAdirUpAn anubhavan atRpyanna tRpyatIti tathA asantupyan tAn=pUrvoktAn bhogAn Asvadate-Azrayati abhilapyati vA sa mahAmohaM prakurute, kAmabhogasya tI. vAbhilApI mahAmohabandhanaM karoti // 28 // mardana se sambandha rakhane vAlA vazIkaraNa Adi prayoga karatA hai vaha mahAmoha ko prApta karatA hai / isa prakAra mahAmohanIya kameM bandhana kI upArjanA karatA huA 'saMvara mArga se patita hokara 'Asrava mArga meM pravRtti karane lagajAtA hai / ukta upadeza karane vAlA cAhe kisI kAraNa se bhI upadeza kare vaha ukta karma ke bandha meM avazya AjAyagA / / 27 / / aba aThAIsaveM mohanIyasthAna kA nirUpaNa karate haiM-'je ya' ityaadi| ___jo vyakti deva athavA manuSya sambandhI kAmabhogoM kI atRpti se tIvra abhilASA karatA hai vaha mahAmoha prApta karatA hai // 28 // anusAra prANionA vinAzanI sAthe sa ba dha rAkhavAvALA vazIkaraNa Adi prayoga kare che te mahAhane prApta thAya che mA 42 mahAbhAnIya bhagandhananu GIF 42tA 'saMvara' mAthI patita thazana 'Asava' bhArgamA pravRtti 4218 vI jaya ke 6 paheza 42vAvA game te kAraNathI upadeza kare chatAM te ukata karmanA baMdhanamAM avazya Avaze (27) mayAvIsabhA mesthAnanu ni35 42 -'je ya' tyA je vyakita deva athavA manuSya saMbadhI kAmabheganI atRptithI tIvra abhilASA rAkhe che te mAhAha prApta kare che. (28) Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 323 muniharSiNI TIkA a. 9 mahAmohanIyasthAnAni (30) athaikonatriMzattamaM mohanIyasthAna nirUpayati 'uDDhI' ityAdi / mUlam-iDDhI juI jaso vaNNo, devANaM balavIriyaM / tesiM avaNNavaM bAle, mahAmohaM pakuvvai // 29 // chAyA-Rddhithutiryazo varNoM, devAnAM balavIryam / teSAmavarNavAn vAlo, mahAmohaM prakurute // 29 // TIkA-'iDDhI'-ityAdi / yaH kazcit devAnAm Rddhi-sampattiH zutiH= kAntiH, yazaH, varNa: gauraprabhRtiH bala-zArIrikaM, vIrya-jIvasamutpannaM ca vartate, teSAM devaddharyAdInAM padArthAnAm avarNavAna-nindakaH, ata eva vAlA bAlasadRzo'jJAnI, arthAd devarddhiprabhRtinindako bhavati sa mahAmohaM prakurute // 29 // atha triMzattamaM mohanIyasthAnaM nirUpayati-'apassamANo' ityAdi / mUlam-apassamANo paslAmi, deve jakkhe ya gujjhge| aNNANI jiNayaTThI, mahAmohaM pakuvvai // 30 // chAyA-apazyan pazyAmi, devAn yakSAzca guhyakAn / ajJAnI jinapUjArthI, mahAmoI prakurute // 30 // TIkA-'apassamANo'-ityAdi / yo'jJAnI=jJAnavikalo mRDha iti yAvata jinapUjArthI-jinAnAM pUjeva pUjA tAmarthayitu zIlamasya sa tathA jinavadAdarasatkArAdi mamApi bhavatu' iti vAsanAvAsitAntaHkaraNaH san devAn yakSAn aba unatIsa mahAmohanIyasthAna kA varNana karate haiM--'iDro' ityAdi / devoM kI Rddhi, kAnti, yaza, gaura Adi varNa tathA zArIrika yala aura mAnasika vIrya svayaMsiddha haiM, unakI jo ajJAnI manuSya nindA karatA hai vaha mahAmoha prApta karatA hai // 29 // aba tIsaveM mohanIyasthAna kA varNana karate haiM-'apassamANI' ityaadi| __ jo ajJAnI, 'jina bhagavAna ke samAna merA bhI Adara ye mogAtrI sabhA bhalAmAnIyasthAnanu na 42 che-'iDDI ' tyA devenI trAddhi, kAnti, yaza, gaura A varNa tathA zArIrika bala ane mAnasika vIrya svayaMsiddha che tenI je ajJAnI manuSya nidA kare che te mahAmaha prApta kare che (29) huve trAsamA bhADanIyasthAnanu pani 42 cha-"apassamANo" tyAhi. je ajJAnI "jina bhagavAnanA samAna mAro paNa Adara satkAra thAya" evA Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 - dazAzrutaskandhamatre tathA guhyAkAn ca apazyan=locanagocarAn na kurvan ahaM pazyAmi cakSuSA tAm sAkSAtkaromIti svakIyAmasatyapaNakrItAM kIrti vitanoti sa mahAmohaM prakurute // 30 // pUrvoktalakSaNAni mohanIyasthAnAni triMzadvidhAni nirUpya tAnyupasaMharan gAthApazcakaM sadupadezamavarta katayA varNayati-'ee' ityaadi| mUlam--ee mohazuNA vuttA, kammaMtA cittvddhnnaa| je tu bhikkhu vivajjejA, carijattagavesae // 1 // chAyA-ee mohaguNA uktAH, karmAntAzcittavarddhanAH / / . yAstu bhikSurvivarjayeJcaredAtmagaveSakaH // 1 // TIkA-ee'-ityAdi / ete anantara ye 'je keDa' iti prathamamohanIyasthAnapratipAdakagAthAmArabhya 'apassamANo' iti triMzattamamohanIyasthAnamatipAdakagAthAparyantena nirUpitA mohaguNAH mohAnAM mohasAdhanIbhUtamohanIyakarmaNAM mohajanaka guNA mohaguNAH, zAkapArthivAditvAnmadhyamapadalopaH, te karmAntAH-jJAnAvaraNIyAdhaSTavidhaM karmaiva antaH avasAnaM pariNAmo yeSAM te ka. satkAra' ho aise vicAra vAlA hokara deva yakSa guhyaka Adi ko na dekhatA huA bhI kahatA hai ki-" maiM inako dekhatA hU~" vaha mahAmoha prApta karatA hai // 30 // isa prakAra mahAmohanIya karma ke tIsa sthAnoM kA varNana kara unakA upasaMhAra karate hue pA~ca gAthAoM se sadupadeza kA varNana karate haiM-ee' ityAdi / 'je keI ' isa prathama mohanIyasthAna kA pratipAdana karane vAlI gAthA se AraMbhakara 'apassamANo' isa tIsavA mohanIyasthAna pratipAdaka gAthA taka nirUpita kiye hue mohakA sAdhana mohanIya karma haiM / vicAravALe thaIne deva yakSa guhyaka Adine na jotA kahe che ke huM tene jou chuM" te mahAmaha prApta kare che (30) A prakAre mahAmahanIya karmanAM trIsa sthAnenuM varNana karIne tene upasahAra 42tA pAya thAthI sapahezanu varNana 43 cha-'ee' tyA 'je keI' mA prathama mADanIyasthAnanu pratipAdana 42vAvAjI gAthAthI bhA2ma za 'apassamANo' se trIsamA mohanIyasthAnapratipA64 gAthA sudhI ni35 42vA . mohanA sAdhana mohanIya karma che tIrthakaroe e mohajanaka guNa azubhakarmarUpa Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharpiNI TIkA a. 9 mohanIyasthAna tyAgopadezaH 325 mantiA: azubhakarmarUpaphalavantaH, ata eva cittavarddhanAH-azubhavAsanAbhirvarddhayanti= ghRtasamidbhirvahnimitra vizAlayantIti barddhanAH, cittasya antaHkaraNasya varddhanAzcitavaddhanA: azubhabhAvanAbhirAtmavimukhatayA cittabhramaNakArakAH uktAH bhagavaddhijinaH kathitAH, yAn tu-AtmagaveSakA AtmArthI, AptagaveSaka iti cchAyApakSe AptAnAM tIrthaGkarANAM gavepakA-tadvacanAnusaraNaparAyaNo bhikSuH muniH vivarjayeta-tyajet , tathA tAn parityajan caret saMyamamArge viharet // 1 // punarapyupadizati-jaMpi' ityAdi / mUlam-jaM pi jANe io puvvaM, kiccAkiJca bahujaDaM / taM vaMtA tANi sevijA, jehiM AyAravaM siyA // 2 // chAyA-yadapi jAnIyAditaH pUrva, kRtyAkRtyaM bahunaDam / tad vamitvA tAni seveta, yairAcAravAn syAt // 2 // TIkA-'japi'-ityAdi / itaH asmAta pravrajyAkAlAt pUrva-bhAg yadapiyatkiJcidapi svakRtaM-bahujaDam ajJAnabahulaM kRtyAkRtyaM-kRtyam avihitIrthakarauM ne ye mohajanaka guNa azubha karmarUpa phala kA dene vAle, ataeva jaise ghI aura samidha (indhana) se agni kI vRddhi hotI hai usI taraha antaHkaraNa kI vRddhi karane vAle, aura azubha bhAvanA se Atmavimukha hone se citta meM bhramaNA usanna karane vAle kahe haiN| jo bhikSu AtmA kI gaveSaNA meM lagA hai vaha inako choDakara saMyama- kriyA meM pravRtti kare / vahA~ 'AptagaveSaka ' aisI chAyA karane para isakA dUsarA artha bhI hotA hai-Apta kA artha tIrthakara, unake gaveSaka arthAt unake vacana-anusAra pravRtti karane vAlA muni una mahAmohasthAnoM ko choDakara saMyamamArga meM pravRtti kare // 1 // phalane devAvALA, hevAthI jema ghI tathA samadha (baLataNu) thI agninI vRddhi thAya che tevIja rIte antakaraNanI vRddhi karavAvALA, azubhabhAvanAthI Atmavimukha hevAthI cittamAM bhramaNa utpanna karavAvALA kahyA che je bhikSu AtmAnI zodhamAM lAgelA DAya tamAme tana choDIna sayama yiAmA pravRtti 42vI mAhI 'Aptagavepaka' evI chAyA karavAthI tene bIjo artha paNa thAya che-Astane artha thAya che tIrthakara, tenA gaSaka arthAt tenA vacana-anusAra pravRtti karavAvALA munie te mahAmehasthAnene choDIne sayama mArgamAM pravRtti karavI (1) Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutataskandhasUtre tAnuSThAnam , akRtyaM pApacaraNaM jAnIyAt svajJAnaviSayIbhavet tatsarva vamitvAudgIlya zubhabhAvanayA hRdayato niHsArya tAni AptAnuSThitAni seveta anutiThet yaiH anuSThIyamAnairAtmA AcAravAn-sAdhvAcArasampanna, syAd-bhaveda // 2 // punarapyAha-'AyAragutto' ityAdi / mUlam-AyAragutto suddhappA, dhamme ThiccA annuttre| tao vame sae dose, visamAsIviso jahA // 3 // chAyA-AcAraguptaH zudrAtmA, dharme sthitvA'nuttare / tato vamet svakAn doSAn vipamAzIvipo yathA // 3 // TIkA-'AyAragutto'-ityAdi / AcAraguptaH-guptaH murakSitaH sAvadhAnatayA'nuSThitaH AcAraH paJcavidhasAdhvAcAro yena sa AcAraguptaH, atra prAkRtasvAd guptazabdasya na pUrvaprayogaH / yadvA-AcAreNa guptaH surakSitaH, ata evaM zuddhAtmA-zuddho-nimala AtmA antaHkaraNaM yasya sa tathA, anuttare-avidyamAna uttara-uttamaH paro yaH so'nuttaraH anuttamastasmina zreSThatare dharme zrutacAritra phira bhI upadeza karate haiM- jaMpi jANe' ityAdi / isa pravrajyAkAla se pUrva jo kucha bhI apane kiye hue ajJAnayahala kRtya-avihita kA vidhAna aura akRtya-pApAcaraNa ko jAna leve taba una sabako hRdaya kI bhAvanA se samUla nikAlakara unhIM katyo kA sevana kare ki jina ke sevana se AtmA AcAravAnsadAcArI bane // 2 // aura bhI kahate haiM-'AyAragutto' ityAdi / jo pAca prakAra ke AcAra kA pAlane vAlA, athavA AcAra se surakSita ataeva zuddhAtmA muni anuttara-sarvazreSTha dharma meM-zruta qNI 55 pa 42 cha-'japi jANe tyA A pravrajyAkAlathI agAu je kAI paNa pitAnA karelA ajJAnabahala kRtyaavihitanA vidhAnane ane akRtya-pApAcaraNane jANI le tyAre te badhAne hadayanI bhAvanApUrvaka samULa nAza karIne te AptavacanonuM pAlana kare che jenA pALavAthI mAtmA mAyAravAna thAya (2) vajI pay : cha-'AyAragutto' tyAdi je muni pAca prakAranA AcArana pALavAvALA athavA AcArathI surakSita eTaleja zuddhabhA muni anuttara-sarvazreSTha dharmamAM-sutacAritralakSaNa dharmamAM rahIne tyAra Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 9 mohanIyasthAnatyAgopadezaH 327 " 3 lakSaNe sthitvA tatpAlakatayA'vasthAya tataH = utkRSTadharmAvasthAnAnantaram AzIviSaH = daMSTAviSaH sarpo viSaM garalaM yathA yena prakAreNa vamati = udgilati tathA svakAn = nijAn doSAn = vipayakapAyarUpAn vamet tyajet // 3 // atha-uktaguNasampanna sAdhuH kiM kiM prApnotItyAha- 'sucattadose' ityAdi / mUlam - sucattadose suddhappA, dhammaTTI viditAvare / sta labhae kitti, peccA ya sugaI varaM // 4 // chAyA - sRtyaktadoSaH zuddhAtmA, dharmArthI viditAparaH / sa labhate kirti, pretya ca sugarti barAm / 4 / TIkA - 'sucattadose' - ityAdi / su = suSThu = samyakprakAreNa vivekena tyaktAH = varjitAH doSAH - ajJAnasidhyAtvAviratilakSaNA yena sa tathA, ata eva zuddhAtmA=pApakRtyaparityAgena nirmalAntaHkaraNo dharmArthI=zrutacAritrarUpadharmAnuSThAnAbhilASI viditAparaH - vidito = jJAtaH aparaH - na paraH = utkRSTo yasmAdityaparo mokSo yena sa tathA = jJAtamokSasvarUpaH san ihaiva = martyaloka eva kIrti= prazaMsArUpaM yazaH pretya=bhavAntare varAM=zreSThAM sugatiM = zobhanagatiM devalokatvarUpAM muktiM ca labhate =mApnoti // 4 // caritralakSaNa dharma meM rahakara tadanantara jaise sarpa jahara kA vamana karatA hai vaise hI apane viSayakaSAyarUpI doSoM kA vamana kare // 3 // uktaguNasampanna sAdhu kyAra prApta karatA hai ? usakA varNana karate haiM - 'sucattadose' ityAdi / jisane vivekase ajJAna midhyAtva Adi doSoM kA tyAga kiyA hai aisA ataeva pApakRtya ke parityAga se zuddha antaHkaraNavAlA, zrutacAritrarUpI dharma kA anuSThAna karane vAlA mokSa ko jAnane vAlA pachI jema sarpa sava jheranu vamana kare che temaja peAtAnA viSayakaSAyarUpI deche.nu vamana re. (3 tappanna sAdhu zu zu Ata tenu varSAna re - 'sucattadose' ityAdi jeNe vivekathI ajJAna mithyAtva Adi doSane! tyAga karyAM heAya evA eTale pApakRtyanA parityAgathI zuddha anta karazuvALA, zrutacAritrarUpI dharmanuM anuSThAna kara Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 dazAzrutaskandhasUtra mUlam-evaM abhisamAgamma, sUrA dRDhaparakamA / savvamohaviNimmukkA,-jAimaraNamaikiyA ||5||ttivemi|| chAyA-evabhisamAgamya, zUrA dRddhpraakrmaaH| srvmohvinirmuktaa,-jaatimrnnmnikraantaaH||5|| iti bravImi / / TIkA-'evaM' ityaadi| evam anena prakAreNa abhisamAgamya-vijJAya zUrAH parIpahopasargasahanasamarthAH dRDhaparAkramA: tapaHsaMyame nizcalavIryaprakAzakAH sarvamohaninirmuktAH = pUrvoktasakalavidhamohanIyakarmaviyuktAH mohAdisakalakarmarahitA ityarthaH, jAtimaraNaM-jAtiH-jananaM maraNaM cetyanayo. samAhArastat atikrAntA pAritavanto bhavanti janma-maraNamullaGghanyanti, acalamarujamakSayaM zivaM prApnuvantIti bhAvaH // 5 // isa loka meM kIrti ko pAkara bhavAntara meM sugati aura mukti kI prAsi karatA hai // 4 // aura bhI kahate haiM-' evaM ' ityAdi / isa prakArase doSoM kA parityAga karake parISaha upasargoM ke sahana karane meM samartha, tapa aura saMyama meM parAkrama phor3ane vAlA, moha Adi sakala karma se rahita hotA huA janma aura maraNa kA pAra karane vAlA ho jAtA hai, arthAt janma maraNa miTAkara acala, aruja, akSaya zivapada kI prApti karatA hai // 5 // vAvALA, mekSane samajavAvALA, A lekamA kIrti meLavIne bhavAntaramAM sugati tathA mukitanI prApti kare che (4) 4jI 59 49 cha-'evaM' yA A prakAre dene parityAga karIne parISaha upasargane sahana karavAmAM samartha tapa ane sayamamAM parAkrama batAvanArA, moha Adi sakalakarmathI rahita thatA janma ane maraNane pAra karavAvALA thaI jAya che. arthAta janma maraNa maTADI bhane mayata, 20304, akSaya zipanI prati 42 cha. (5) Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniSiNI TIkA a. 9 adhyayanasamApti 329 iti bravImi sudharmA svAmI jambUsvAminaM prati kathayati - he jambUH ! iti = bhagavanmahAvIrasvAmisukhAd yathA zrutaM tathA vravImi tvAM pravac // // iti zrI - vizvavikhyAta - jagadvallabha - prasiddhavAcaka- paJcadazabhApA kalitalalitakalApAlApaka-patrizuddhagadyapadyanekagranyanirmAyaka - vAdimAnamardaka- zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainazAstrAcArya - padabhUSita - kolhApurarAjaguru- bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjyazrI - ghAsIlAla- prativiracitAyAm "zrIdazAzrutaskandhaMmutrasya " muniharSi - vyAkhyAyAM vyAkhyAyAm - -mahAmohanIya sthAnAkhyaM navamamadhyayanaM samAptam ||9|| sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiM ki - he jambU ! bhagavAn mahAvIra svAmI ke mukha se jaimA sunA vaisA hI maiM tujhako kahatA hU~ / iti dazAzrutaskandha sUtra kI muniharSiNI TIkA ke hindI anuvAda meM nauMvA adhyayana samApta huA // 9 // sudharmAsvAmI jammUvAmIne kahe che ke he jammU! bhagavAna mahAvIrasvAmInA' mukhethI jevuM sAbhaLyu tevuja hu tamane kahuM chuM zrI dazAzrutaskandhu sUtranI muniharSiNI TIkAnA gujarAtI anuvAdamAM navasu adhyayana samApta thayuM (9) Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha dazamamadhyayanam // navamAdhyayane mahAmohanIyasthAnAni varNitAni / kadAcittadvazaMvvadaH sAdhustapasyan nidAnakarma samAcarati / mohaprabhAveNa kAmabhogavAJchA hRdaye prAdurbhavati, tAM pUrayituM tIvravAJchayA sa nidAnakarma karoti, asya karmaNo'yameva pariNAmaH -- tasya secchA''yatiparyantaM tiSThati, yenAsI bhUyo bhUyo janmamaraNavandhanamAmAdayati / ato'sminna-yayane nidAnakamaiva vivicyate, ayameva navamAdhyayanena sahAsya dazamAdhyayanasya sambandhaH / idamadhyayanam 'Ayati'-nAmakam' yo jano nidAnakarma kuryAt tatphalaM bhoktumavazyameva navInaM janma tasya grAhyaM syAt / Ayanam-Ayati: lAbhaH, kamya dazavA adhyayana navaveM adhyayana meM tIsa mahAmohanIyasthAnoM kA nirUpaNa kiyA hai / sAdhu kadAcit unake vazavartI hokara tapa karate hue nidAna karma karatA hai / moha ke prabhAva se kAmabhogoM kI icchA usake citta meM jAga uThatI hai / isa icchA kI pUrti ke lie tIvrayAMcchA se vaha 'nidAna' niyANA karatA hai / pariNAma yaha hotA hai ki usakI vaha icchA 'Ayati' arthAt AgAmI kAla taka banI rahanI hai, jisase vaha phira janma maraNa ke bandhana meM phaMsA rahatA hai| ataH isa adhyayana maiM nidAna' kameM kA hI nirUpaNa karate haiN| yahI navaveM adhyayana ke sAtha dazaveM adhyayana kA sambandha hai| isa adhyayana kA nAma 'Ayati ' hai / jo vyakti nidAnakarma madhyayana zabhu navamA adhyayanamA trIsa mahAmahanIyasthAnonuM nirUpaNa karyuM che sAdhu kadAcita mehanA vazavata haya tapa karatA karatA nidAna karma kare che mehanA prabhAvathI kAmagonI IcchA tenA cittame jAgrata thAya che e IcchAnI pUrti mATe tIvravAmaathii te 'nidAna' niyAya 42 che pariNAma meM mAve cha-tanI te 42ch| 'Ayati' arthAt mAgAbhI se sudhI rahI taya cha thA te pAcha ma bharanA bandhanamAM phasAI rahe che, tethI A adhyayanamA nidAnakarmanuM ja nirUpaNa kare che. Aja navamA adhyayananI sAthe dazamA adhyayanane saMbadha che mA adhyayananu nAma 'Ayati' cha. 2 0yati nihAna 42 tena tenu 30 sogavA mATe avazyameva nave sanma asaya 42 5 cha 'Ayati' zahanA vyu Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 zreNikarAjavarNanam lAbhaH? iti ced ucyate-janma-maraNayoriti bodhyam / lAbha evAyatiH kathyate / __ayaM lAbho dravyabhAvabhedAd dvividhaH / dravyalAbhazcaturgatibhramaNarUpaH / bhAvalAbho jJAnAdiprAptirUpaH / saMsAracakre paribhrAmyan AtmA dravyalAbhamadhikaroti / kintu yadA sa saMsAracakrata uparamate tadA jJAnAdikaM bhAvalAbhamadhikRtya mokSapadamupaiti / prakRtAdhyayane dvividhalAbho varNitaH / asyAdimamidaM sUtram' teNaM kAleNaM ' ityaadi| mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nagare hotthA / vaNNao guNasilae ceie / rAyagihe nagare seNie rAyA hotthA, rAyavaNNao / evaM jahA uvavAie jAva cellakaregA usako usakA phala bhogane ke lie avazya hI nayA janma grahaNa karanA paDegA / 'Ayati' zabda kA vyutpatti dvArA yaha artha hotA hai ki-'Ayanama-AyatiH' arthAt lAbha / kisakA lAbha ? usake uttara meM 'janma maraNa kA lAbha ' aisA kahA jAtA hai| lAbha hI 'Ayati' kahAtA hai| yaha lAbha dravya aura Ava ke bheda se do prakAra kA hai| dravyalAbha-cAro gatirUpa hotA hai / bhAvalAbha-jJAnAdi kI prAptirUpa hai / saMsAracakra meM paribhramaNa karatA huA AtmA ' dravyalAbha' kI prApti karatA hai, kintu jaba vaha isa saMsAracakra se virAma pAtA hai taba 'bhAvalAbha ' jJAnAdi kI prApti kara bhokSapada' ko pAtA hai / isa adhyayana meM donoM prakAra ke lAbhoM kA varNana kiyA gayA hai| isakA prathama sUtra yaha hai-' teNaM kAleNa' ityAdi / tpatti hArA ye matha thAya - 'Ayanam-AyatiH' mata mAma, senA sAma? tenA uttaramA "janma maraNane lAbha" ema kahevAya che lAbhaja Ayati kahevAya che A lAbha dravya tathA bhAva evA bhedathI be prakArano che dravyalAbha-cAreya gatirUpa hoya che bhAlAbha-jJAnAdinI prAptirUpa che sa sAracakramAM paribhramaNa karate AtmA dravyalAbhanI prApti kare che. kiMtu jayAre te A saMsAra cakrathI virAma pAme che tyAre bhAvalAbha jJAnAdinI prApti karI mokSapadane pAme che. A adhyayanamAM beu prakAranA lAnuM varNana karavAmAM AvyuM che, AnuM prathama sUtra A che - 'teNaM kAleNaM' yA Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 dazAzrutaskandhasUtre pAe saddhi jAva viharai / tae NaM se seNie rAyA aNNayA kayAI pahAe, kayavalikamme, kayakouyasaMgalapAyacchite, sirasA kaMThamAlakaDe, AviddhamaNisuvaNNe, kappiyahAradrahArati satyapAlaMvapalaMvamANa - kaDisuttayakayasohe piNaddhagevejaaMgulijjage. jAva katurer ceva alaMkiyavibhUsie pariMde sakoraMTabhaladAseNaM paar chatteNaM dharijamANeNaM jAva sarivva piyadaMsaNe lavaI jeNeva bAhiriyA uANasAlA jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchan, uvAgacchittA sIhAsaNavaraMsi purasthAbhimuhe nisIyai / nisIittA koDuMbiya purise sahAvei, sadAvittA evaM vayAsI || sU0 1 // chAyA - tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nAma nagaramabhavat / varNakaH / guNazilakaM caityam / rAjagRhe nagare zreNiko rAjA'bhavat, rAjavarNako yathopapAtike yAvat celaNayA sArddhaM yAvad viharati, tataH khalu sa zreNiko rAjA anyadA kadAcit snAtaH kRtavalikarmA kRtakautukamaGgalamAyazcittaH ziramA kaNThe mAlaGkRtaH, AviddhamaNimuvarNaH, kalpitahArArddhahAratrimarikamAlambapralambamAnakaTisUtrakRtazobhaH, pinaddhagraiveyAGgulIyakaH yAvatkalpadRkSa ivAdakRtavibhUpito narendraH sakoraNTakamAlyadAmnA chatreNa triyamANena yAvat, zIva priyadarzano narapatiryatraiva bAhyA upasthAnazAlA, yatraiva siMhAsanaM tatraivopAgacchati, upAgatya siMhAsanavare paurastyAbhimukho niSIdati, niSadya kauTumbikapuruSAn zandrayati, zabdayitvA evamavAdIt // 0 1 // TIkA- ' teNaM kAleNaM ityAdi / tasmin kAle caturthAraphalakSaNe tasmin samaye hIyamAnalakSaNe 'rAjagRha' - rAjagRha iti zabdena kathyamAnaM nAma = prasiddhaM nagaraM = mUlanagaram abhavat AsIt / varNakaH varNanakArakaH 'rAjagRhasye'ti zeSaH 'riddha sthimiyasamiddhe' ityAdizabdasagraha bhaupapAtikasUtrokta campAnagarI " isa avasarpiNIkAla ke cauthe Are ke antima bhAga meM rAja-gRha nAmakA eka nagara thA / rAjagRha nagara kA varNana aupapAtika, A avarsApaNI kAlanA cothA ArAnA antima bhAgamAM rAjagRha nAnu nagara hatu rAjagRha nagaranu varNana aupapAtika sUtramA capAnagarInA samAna jANavuM joie Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munihapiNI TIkA a. 10 zreNikarAjavarNanam bad vijJeyaH / guNagilakaM guNazilakanAmakaM caityam-udyAnam AmIditi zeSaH / tatratasmin rAjagRhe nagare zreNiko rAjAAmIt / rAjavIka:-rAnaH samastavarNanakArakAH zabdo yathA yena prakAreNa auSapAtike vartate tathA'jA'pi vaanyH| zreNiko rAjA yAvat ' yAvat '-zabdena celaNAvarNanam aupapAtikamatroktadhAriNIvad vijJeyam / tathA cellaNayA devyA sAI yAvat-'yAvacchabdena'anuraktaH iSTAn zabdasparzarasarUpagandhAn paJcavidhAn bhAnupyakAn kAmabhogAnam bhuJjAno viharati / tataH khalu zreNiko rAjA anyadA-anyasmin kAle kahAcit snAtaH kRtadehAdizuddhiH kRtabalikarmA-kRtabAyasAdivalividhiH, kRtakautukamagalapAzcittaH-kRtamapIpuNDaduHsvapnanAzakamAGgalya-sapaMpadadhyakSatacandanadurvAdidhAraNarUpamAyazcittaH, zirasA-mastakena kaNThe mAlakRtaH grIvAyAM dhRtamAlaH, AvisUtra meM campAnagarI ke samAna jAnanA cAhie / usake bAhara guNazilaka nAmakA eka udyAna thaa| usa rAjagRha nAma ke nagara meM zreNika nAmakA eka rAjA rahatA thA / rAjA kA varNana bhI auSapAtikammUtra meM koNika kA hai aisA yahA so jAnanA cAhie / celaNA nAmakI usakI paTTarAnI thI / isakA varNana lI aupapAtikasUtra meM kahe hue dhAriNI ke samAna jAnanA / zreNika rAjA usa callaNA rAnI ke sAtha anurakta hokara iSTa zabdAdi pAca prakAra ke manuSya-sambandhI kAmalogoM ko bhogatA huA vicaratA thA / anantara vaha aNika rAjA koI samaya snAna kara kauA Adi ko jisane bali-anna kA bhAga diyA, bhAla meM maSi tilaka Adi kriyA aura duHsvapna ke doSa kA nivAraNa karane ke lie prAyazcitta-arthAt dahIM cAvala candana aura dUrvA Adi ko dhAraNa kiyA / grIvA meM mAlA dhAraNa kI / paiDUrya tenI bahAra guNazilaka nAmanuM eka udyAna hatu. ne rAjagRha nAmanA nagaramAM zreNika nAme eka rAjA rahetA hatA, rAjAnuM varNana paNa papAtika sUtramAM kaNikanuM che tevuM ja ahIM paNa jANI levuM joIe celaNa nAme tenI paTTarANI hatI tenuM varNana paNa papAtikamAM kaheluM dhAriNIne samAna jANavuM zreNika rAjA te cilaNA gaNInI sAthe anurakata thaIne ISTa zabdAdi pAMca prakAranA manuSya badhI kAmone bhegavatA vicarate hate pachI te keNika rAjAe kaI samaye snAna karI kAgaDA Adine bali (annabhAga) Agye kapALamAM tilaka Adi karyuM ane du:svapanAnA dezanuM nivAraNa karavA mATe prAyazcitta-arthAt dahI cokhA candana tathA durvA Adi dhAraNa karyA. DekamA mALA Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 dazAzrutaskandhasUtre damaNisuvarNaH-AviddhAH jaTitAH saMyojitA niSaktA iti yAvat maNayo caiDUryanIlapavAlAdayo yatra tAni AviddhamaNIni tAni ca suvarNAni alaGkArIbhUtAni yasya sa tathA, yadvA-maNighaTitAni bhUSaNarUpANi suvarNAni lakSaNayA suvarNamayAni bhUpaNAni AviddhAni zravaNAdiSu kuNDalAditayA parihitAni viniyojitAni yena sa tathA, kalpitahArArddhahAra-trisarikamAlambapralambamAnakaTisUtrakRtazobhaH kalpitAni parihitAni hAra:= aSTAdazasarikaH, arddhahAra: navasarikA, trisarikazca, pAlambaMratavakaH pralambamAnaM ca tat kaTimatraM caitAni, taiH kRtazobhA vihitacchaviH, pinaddhagraiveyAigulIyakA-pinaddhe parihite graiveyaka-grIvA''bharaNam aGgulIyakam aGgulibhUpaNaM ceti greveyAGgulIyake yena sa tathA, yAvat kalpavRkSa ubaalaGkRtaH bhUSitaH, vibhUSitaH vizeSeNAlaGkRtazca narendro narapatiHsakoraNTamAlyadAmnA-koraNTakA banaspativizepastasya mAlyAni-mAlAyogyapuSpANi tepAM dAma, sakoraNTakamAlyadAma tena ghriyamANena-dhAryamANena chatreNa yAvat-zazIva-candra iva candratulyaH AhAdakatvAt priyadarzano narapatiH zreNikarAjaH yatraiva yasminneva sthAne bAhyA-bahirbhUpradezasthA upasthAnazAlA AsthAnamaNDapaH, yatraiva siMhAsana nIla zaGkha pravAla Adi maNiyoM se jaDe hue sone ke AbhUSaNa pahine / athavA maNi Adi se banAye hue gahane evaM sone ke gahane kAna hAtha Adi meM dhAraNa kiye / aThAraha laDI kA navalaDI kA tathA tIna laDIkA hAra pahanA / jisa meM jhumbaka laTaka rahA hai aisA kaTisUtrakandorA pahanA / hAtha meM aMguThiyA phniiN| grIvA ke AbhUSaNa dhAraNa kiye / isa prakAra vaha kalpavRkSa ke samAna AbhUSaNoM se susajjita ho gayA / phira vaha koraNTaka vRkSa ke puSpoM kI mAlAyukta chatra dhAraNa kara candramA ke samAna priya darzana vAlA rAjA jahA~ para yAhara kI upasthAnazAlA thI, jahA~ para siMhAsana thA, vahA~ Aye / vahA~ Akara dhAraNa karI paiDUrya nIla zakha pravAla Adi maNiothI jaDelA sonAnA AbhUSaNa paheryA athavA maNi AdithI jaDelA ghareNAM ane sonAnA ghareNuM kAna hAtha AdimAM dhAraNa karyA. aDhAra sarane, nava sarane tathA traNa saravALe, evA hAra paheryA jemAM jhumakhuM laTakI rahyuM che, evuM kaTisUtra-kadare paheryo hAthamAM vITIo paherI DekanAM ghareNA dhAraNa karyA. e prakAre te AbhUSaNathI susajijata thai kalpavRkSanA samAna sundara thaI gaye pachI te keraTakavRkSanAM puSponI mALavALuM chatra dhAraNa karI candramA sarakhA priyadarzanavALe rAjA jyAM bahAranI upasthAna zALA hatI, jyAM siMhAsana Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suniharSiNI TIkA a. 10 mahattarakAnpratizreNikarAjAjJA 335 rAjasiMhAsanaM tatraiva upAgacchati=samupaiti, upAgatya ca siMhAsanavare siMhAsanotame paurastyAbhimukhaH = pUrvAbhimukho niSIdati = upavizati, niSadya ca kauTumbi kapurupAn= rAjasevakAn zabdayati Ahvayati rama, zabdayitvA etram = vakSyamANas avAdIt = avocat Adizaditi yAvat / / sU0 1 // zreNika rAjasva kauTumbikAn prati vaktavyaM pradarzayati- 'gaccha ' ityAdi / mUlam - gacchaha NaM tumhe devAppiyA' jAI imAI rAyahissa Nayarasta bahiyA taMjA - ArAmANi ya ujjANANi ya AsaNANi ya AyataNANi ya devakulANi ya sabhAo ya pavAo ya paNiyagihANi ya paNiyasAlAo ya chahAkammaitANi ya vaNiyakammatANi ya kaTukasmaMtANi ya iMgAlakammaMtANi ya, vaNakammatANi ya dabbhakammatANi ya, je tattheva mahattaragA ANaTTA citi te evaM vadaha // sU0 2 // chAyA - gacchata khalu yUyaM devAnupriyAH / yAnImAni rAjagRhastha nagarasya vahnistadyathA - ArAmAni caudyAnAni cAdezanAni cAyatanAni ca devakulAni ca sabhAzca prapAca paNyagRhANi ca paNyazAlAca kSudhAkarmAntAni ca vANijyakarmAntAni ca kaSTakarmAntAni cAGgArakarmAntAni ca vanakarmAntAni ca darzakarmAntAni ca, ye tatra mahattarakA AjJAsthAstiSThanti tAnevaM dadata || 0 2 // TIkA- 'gacchaha'- ityAdi / bho devAnupriyAH ! yUyaM khalu = nizcayena gacchata= vrajata yAni imAni vartamAnAni ArAmAdIni rAjagRhanagarasya vahiH ve pUrva dizA kI aura mukhakara usa zreSTha siMhAsana para baiThakara rAjasevakoM ko bulAyA aura una se isa prakAra kahane lage // sU0 1 // zreNika rAjAne rAjapuruSoM ko kyA kahA so kahate haiM - 'gaccha NaM' ityAdi / he devAnupriyo tuma jAo aura rAjagRha nagara ke bAhara jo hatu tyA AvyA AvIne te pUrva dizA tarapha mukha karI teNe zreSTha sihAsana para besIne rAjasevakAne bAlAvyA ane temane A prakAre kahevA lAgyA (sU 1) zreSTha rAmame rAjpuruSAne zu adhuM te uDe - 'gacchada NaM' tyAhi he devAnupriye ! tame jAo ane rAjagRha nagaranI bahAra je e-AgaLa khatA Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrunaskandhamatre bAhyapradeze santi tad ArAmAdikaM yathA-AgamAH upavanAni udyAnA ne-kelivanAni ca-punaH AdeganAni-Adizyate-upadizyate'tretyAdeganAni-zilpizAlAH ca=punaH AyatanAni=nirNayasthAnAni dharmazAlA bA, devakulAni= vyaMtaranivAsasthAnAni ca sa mA paripata prapA:-jalagAlAH paNyagRhANi haTTagAlAH paNyagAlA:-krayayaratugAlAH, kSudhAkarmAntAni-sudhAkarmago-bubhukSAkAyamya antovinAzo yatra tAni kSudhAkarmAntAni-bhojanagAlAH, vANijyakarmAntAnivANijya vyApAramaNDapAH, kASThakAntAnikASThazAlAH, agAra mantiAni 'koTalAghara iti bhApApasiddhAni sthAnAni, vanakarmAntAnibanyakASTavyApArazAlAH darbha pharmAntAni darbhAH kuzAdayaH, ukta ca " kuzAH kAgA valvajAca, tathA'nye tRNagemagAH / ___maujAzca zAdvalAzcaiva, paD darbhAH parikItitAH // 1 // " iti / / teSAM krmaantaanikryvikrynycvhaargaalaaH| tatra ArAmAdipu ye mahattarakAH adhiSThAtAraH AjJAmthAH = AjJAkAriNaH tiSThanti santi tAn evaMvakSyamANaM vadata kathayata // mu0 2 // atha zreNikarAjAjJAM pradarzayati-'evaM khalu' ityAdi / mUlam-evaM khallu devANuppiyA ! seNie rAyA saMbhasAre ye-Age kahe jAne vAle sthAna haiM, jaise ArAma upavana, kelibana, zilpazAlA, nirNayasthAna, dharmazAlA, devakula, sabhA, jalazAlA. hATazAlA, kayya -- kharIdane yogya - vastuzAlA, bhojanazAlA, vANijyavyApAramaNDapa, lakaDI ke kArakhAne, evaM koyaloM ke jaMgaloM ke aura muJja Adi darbho ke kArakhAne, darbha chaha prakAra ke hote haiM jaise:-. kuza, kAza, valvaja-ghAsa vizeSa tRNaromaza, mauja aura zAhala // 1 // inake adhyakSa-svAmI jo AjJAkArI vahA~ rahate haiM, unase jAkara isa prakAra kaho // sU0 2 // vAmA mAtA sthAna cha revA:-34vana, sivana, zilpA niyasthAna, dharma lA, vANa, samA, Nal, 82, 425-31 / yogya-pastuzA lona zALA, vANijya-vyApAramaDapa, lAkaDAnA kArakhAne ke kayalAnA, ja galo, ane muja adi darbhenAM kArakhAnA, cha prakAranAM thAya che jemake -kuza, kAza, valavaja, eka prakAranuM ghAsa) tRNomaza muja tathA zArvala (1) te sthAnanA adhyakSa svAmI ke AjJAkArI je tyAM rahe che temane jaIne A prakAre kahe. ( 2) Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 337 muniharSiNI TIkA a. 10 mahattarakAnapratizreNikarAjAjJA ANavei-jahA NaM samaNe bhagavaM mahAvIre Adigare titthayare jAva saMpAviukAme puvvAnupuTviM caramANe gAmANugAmaM dUijjamANe suhaM suheNaM viharamANe saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe ihamArgAcchajjA, tayA NaM tumhe bhagavao mahAvIrassa ahApaDirUvaM uggahaM aNujANaha, ahArihaM, seNiyassa ranno bhaMbhasArassa eyama, piyaM Nivedaha // sU03 // chAyA-evaM khalu devAnupriyAH ! zreNiko rAjA bhasmasAra AjJApayatiyadA khalu zramaNo bhagavAn mahAvIra AdikarastIrthakaro yAvatsaMprAptukAmaH pUrvAnupUrdhyA caran grAmAnugrAmaM dravan sukhaM sukhena viharan, saMyamena tapasA''tmAna bhArayan ihAgacchettadA khalu yUyaM bhagavato mahAvIrasya yathApratirUpamavagrahamanamAnIdhvaM yathAI zreNikAya rAjJe bhasmasArAya etamatha priyaM nivedayata |mu03|| TIkA-'evaM khalu'-ityAdi / he devAnu preyAH ! zreNiko rAjA bhaMbhasAraH evaM vakSyamANam AjJApayati=nidizati, AjJApyaviSayamAha-'yade-tyAdi yadA yasmin kAle khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH AdikaraH tIrthakara:tIryate-saMsArasAgaraH pAryate'neneti tIrtha-dvAdazAGgapravacanaM, tadAdhArazcaturvidhasaGghaH iti bhAvaH, tatkaraNazIlaH yAvat-saprAptukAmaH-mokSa prA'tukAmaH pUrvAnupUrtyA anukrameNa caran grAmAnugrAma-grAmAda grAmAntaraM dravan gacchan sukhaM ___ apa zreNika rAjA kI AjJA kA varNana karate haiM-'evaM khala' ityAdi / zreNika rAjA bhaMbhasAra AjJA karatA hai ki- jaba Adikara sIrthaMkara arthAt jisake dvArA saMsArasAgara pAra kiyA jAya usako tIrtha kahate haiM, vaha dvAdazAGgarUpa pravacana hai, usakA AdhAra cAra prakAra kA satha, usakI sthApanA karane vAle yAvat mokSagAmI zrI bhagavAn mahAvIra svAmI anukrama se sukhapUrvaka eka gA~va se dUsare 6ve meM rAnI mAjJAnu na 72 cha 'evaM khalu' ityAhi. zreNika rAjA bhabhasAra AjJA kare che ke-jyAre Adikara tIrtha kara arthAt jenA dvArA saMsArasAgara pAra karAya tene tIrtha kahe che. te dvAdazAgarUpa pravacana che, tene AdhAra cAra prakAranA saMgha tenI sthApanA karavAvALA eTale mokSagAmI thI bhagavAna Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhasUtre sukhapUrvakaM mukhena = anAyAsena viharat = padbhayAM vicaran saMyamena tapasA thAsmAnaM bhAvayan ihA''gacchet cet tadA tasmin kAle khalu-nizcayena yUyaM devAnupriyAH bhagavato mahAvIrasya yathApratirUpaM sAdhUcittam avagrahaM kSetrAvagraha sthAnamiti yAvad anujAnIdhvam AjJApayata, yathAhai = yathAyogyaM, tataH zreNi' kAya rAjJe bhambhasArAya etam-AvagrahikaM priyam = iSTam artha = samAcAra niveDhayataH kathayata // sU0 3 // . zreNikarAjanidezaraya rAjapuruSaiH pAlanaprakAramAha-'tae NaM' ityAdi / mUlam-tae NaM te koDaMbiyapurisA seNieNaM rannA bhaMbhasAreNaM evaM kuttA sasANA hatu-jAva-hiyayA kayarala jAra evaM sAmi-ti ANAe viNaeNaM paDisuti paDisuNittA evaM seNiyassa ranno aMtiyAo paDinikalamaMti paDinisalasittA rAyagihaM nagaraM majjhaM-sajjheNaM nigacchaMti, nigacchittA jAiM imAiMbhavaMti rAyagihasta bahiyA ArAmANi vA jAva je tattha mahattaragA ANaTA ciTThati, te evaM vayaMti jAva seNiyasta ranno eyamaha~ piyaM nivedejA / piyaM bhavatu, doccaMpi taccaMpi evaM vadaMti, vadittA jAva jAmeva disopAunsUyA tAmeva disaM pddigyaa|suu04|| chAyA-tataste kauTumbikapuruSAH zreNikena rAjJA bhambhasAreNaivamuktAH santo hRSTatuSTa-yAvahRdayAH karatala-yAvad evaM svAmin ! ityAjJAM vinayena pratizRNvanti, pratizrutya ca zreNikasya rAjJo'ntikAt pratiniSkrAmanti, pratigAMva meM padavihAra karate hue saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue yahA padhAre to tumaloga bhagavAna mahAvIra ko sAdhu ke kalpanIya sthAna kI AjJA do aura aNika rAjA bhaMsAra se isa priyasamAcAra ko nivedana karo // sU0 3 // mahAvIra svAmI anukrame sukhapUrvaka eka gAmathI bIje gAma padavihAra karatA sa yama tathA tapathI AtmAne bhAvita karatA ahIM padhAre te tamAre bhagavAna mahAvIrane sAdhune kalpanIya sthAna mATe AjJA devI ane keNika rAjA bhaMsArane e pritye samAyAra nivana 42vA. (sU 3) !! : ..... !' ... ... ..!" Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munihaSiNI TIkA a. 10 mahattarakAnpatizreNikarAjAjJA niSkramya rAjagRhanagaraM madhyamadhyena nirgacchanti, nirgatya-ya ete rAjagRhasya bahiHArAmA vA yAvada ye tatra mahattarakA AjJAsthAstiSThanti tAnevaM vadanti yAvaccheNikasya rAjJa etamathai priyaM nivedayata priyaM yuSmAkaM bhavatu, evaM dvivAraM trivAramapi vadanti, uktvA yAvad yasyA dizaH prAdurbhUtAH tAmeva diza pratigatA |mu0 4 // TIkA-'tae NaM'-ityAdi / tato-rAjAjJAzravaNAnantaraM te rAjasevakAH zreNikena rAjJA bhambhasAreNa evam uktarItyA uktAHnirdiSTAH santaH hRSTatuSTayAvat , yAvatpadena 'cittamANaMdiyA pIimaNA paramasomaNassiyA harisavasavisappamANahiyayA' ityepAM saGgrahaH, hRSTataSTAnanditAH prItamanasaH paramasaumanasthitAH harSavazavisarpaddhRdayAH, iticchAyA, karatala-gavat , yAvacchandena 'karatalaparigRhItaM zirasAvata mastake'JjaliM kRtvaivamavAdiSuH-he svAmit-evam itthameva kariSyAmaH, iti etat vinayena-navratayA AjJAM-nideza pratizRNvanti-svIkurvanti, pratizrutya-rAjAjJAM svIkRtya evam anena prakAreNa zreNikasya rAjJo'ntikAtsamIpAt pratiniSkAmanti-nirgacchanti, pratiniSkramya rAjagRhanagaraM madhyamadhyena-madhyabhAgena nirgacchanti, nirgatya yAni-imAni ArAmAdIni bhavanti zreNika rAjA ke hukma kA rAjapuruSoM ne kisa prakAra pAlana kiyA so kahate haiM--'tae ' ityAdi / tadanantara ve kauTumbika puruSa rAjAkI AjJA ko sunakara hRSTatuSTa-harSita hue, unake citta meM Ananda chAyA, unakA mana prema se bhara gayA, manakI atyanta prasannatA ke kAraNa hRdaya meM phUle aura donoM hAtha joDakara mastaka para aJjalipuTa ko rakhakara bole-'he svAmin ! ApakI AjJAnusAra hama kareMge ' isa prakAra rAjAkI AjJA zirodhArya karake vahA se nikale, aura rAjagRha nagara vIco - bIca hokara nagara se bAhara ke ArAma Adi meM jitane bhi AjJAkArI - keNika rAjAnA hukamanuM rAjapuruSoe kevI rIte pAlana karyuM te kahe che'te NaM'tyA. tyAra pachI te kauTumbika puruSavarga rAjAnI AjJAne sAMbhaLI hRSTa-tuSTa thayAharSita thayA temanA cittamAM Ananda chavAye temanA mana premathI bharAI gayA mananI, atyata prasannatAne kAraNe hRdayamAM pulAIne beu hAtha joDI mastaka upara aMjalipuTa rAkhIne kahevA lAgyA "he svAmIna ! ApanI AjJA anusAra ame kazuM e prakAre rAjAnI AjJA zirodhArya karIne tyAMthI nIkaLyA ane rAjagRha nagaranI vaccevaca thaIne nagaranI bahAranA upavana AdimAM jeTalA jeTalA AjJAkArI karma Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 dezAta skandhasUtre rAjagRhasya = rAjagRhanagarasya vahiH = vahiH pradeze ArAmA:- upavanAni vA yAbadyAvacchandena - udyAnAni, AdezanAni, AyatanAni, devakulAni samAH, mapAH paNyagRhANi, paNyazAlA, kSudhAkarmAntAni, vANijyakarmAntAni, kASTakarmAntAni aGgArakarmAntAni, vanakarmAntAni, darmakarmAntAni, eteSA pUrvavyAkhyAtAnAM saGgrahaH / ye tatra = ArAmAdiSu mahattarakAH = adhiSThAtAraH AjJAsthAH = AjJAkAriNastiSThanti tAn evaM = vakSyamANaM vadanti = rAjapuruSA nidizanti / yAvadyAvacchdena zreNikasyAjJAvacanaM vijJeyam / zreNikasya rAjJa etaM priyamartha = samAcAraM nivedayata = vijJApayata yuSmAkaM bhavatAM priyaM hitaM kalyANaM bhavatu evam anena prakAreNa dvivAraM trivAramapi vadanti / uktvA yasyA dizaH prAdurbhUtAH samAgatAH, tAmeva dizaM pratigatAH / mra0 4 // kayA rItyA bhagavatsamAgamanamabhUdityAha - ' teNaM ' ityAdi / mUlam - teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre Aigare titthayare jAva gAmANugAmaM dUijamANe jAva appANaM bhAvemANe viharar3a, tae NaM rAyagihe nayare siMghADaga tiya- caukka caccara0 evaM jova parisA niggayA jAva pajjuvAsai // sU0 5 // chAyA - tasmin kAle tasmin samaye zramaNo bhagavAn mahAvIra AdikarastIrthakaro yAvad grAmAnugrAmaM dravan yAvadAtmAnaM bhAvayan viharati, tataH khala rAjagRhe nagare zRGgATaka - trika-catuSka - catvara0 evaM yAvat pariSannirgatA yAvatparyupAste // 05 // TIkA - ' teNaM' - ityAdi / tasmin kAle tasmin samaye zramaNo bhagavAn mahAvIra AdikarastIrthakaro yAvat - siddhigatinAmadheyaM sthAnaM samprAptukAmaH karmacArI the una sabako rAjAkI AjJA sunAI aura kahA ki isa priya samAcAra ko zreNikarAja se nivedana karo, tumhArA priya ho / isa prakAra do tIna bAra kahakara ve loka rAjA zreNika ko Akara sUcita kiyA aura jisa dizA se Aye the usI dizA meM cale gaye // sU0 4 // cArI hatA temane rAjAnI AjJA saMbhaLAvI ana kahyu ke-e priya samAcAra zreNuka rAjAne nivedana karavA. tamArU priya thAe e prakAre be traNavAra kahIne te lekAe rAjA zreNUiMka pAse AvI sUcita karyuM ane je dizAethI AvyA hatA teja hizobhAM pAMchA zAyA gayA. (su. 4) - Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maniharSiNI TIkA a. 10 bhagavadAgamanavarNanam pUrvAnupUryA caran grAmAnugrAma grAmAd gramiAntaraM dravan gacchan yAvat-saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati / tataH tadanantaraM khalu rAjagRhe nagare zRGgATakatrika-tuSka-catvarAdiSu zrRMgATako-dvipathaH, trakA tripathaH, catuSkA catuSpathaH, catvaraH anekamArgasaGgamasthAnam , ityAdiSu, evam anena prakAreNa yAvat paripada-janasamudAyo dharmakathAzravaNArthaM svasvasthAnAd nirgatA-niSkrAntA, yAvatparyupAste zraddhAbhaktipUrvakaM niravadharItyA sevate sma / / mU0 5 // uktameva viSayaM punarvizadayati-tae NaM' ityaadi| mUlam--tae NaM te mahattaragA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhu - bhagavAna kA Agamana kisa rIti se huA so kahate haiMteNaM' ityAdi / usa kAla usa samaya meM dharma ke Adikara tIrthakara bhagavAn mahAvIra svAmI eka gAMva se dUsare gAMva meM vicarate hue rAjagRha nagara ke guNazilaka udyAna meM padhAre aura saMyama napa le AtmA ko bhAvita karate hue vahA~ nivAsa kiyA / taba rAjagRha nagara ke zaGgAeka-trika-catuSka catvara Adi sAgoM meM arthAt nagara ke do mArga vAle sthAnoM meM, tIna mArga vAle sthAnoM meM, cAra mArga vAle sthAnoM meM aura aneka mArga ke saMgamasthAnoM meM logoM ke mukha se bhagavAn kA Agamana sunakara pariSat marma kathA sunane ke liye bhagavAna ke pAsa AI aura zraddhA bhakti tathA vinayapUrvaka bhagavAna kI paryupAsanA karane lagI // sU0 5 // bhagavAnanu mAgamana vI zate thayu te cha-'teNaM kAleNaM' yA te kAla te samayamAM dharmanA Adikara tIrthakara bhagavAna mahAvIra svAmI eka gAmathI bIje gAma vicaratA thakA rAjagRha nagaranA guNazilaka udyAnamAM padhAryA ane sa yama tapathI AtmAne bhAvita karatA tyAM nivAsa karyo. tyAre rAjagRha nagaranA gATaka-trika=catuSka cavara Adi mArgomAM arthata nagaranA be mArgavALA sthAnamAM, traNa mArgavALAM sthAnamAM cAra mArgavALA sthAnomAM tathA aneka mArgavALAM saMgama sthAnemAM lokonA mukhethI bhagavAnanuM Agamana sAMbhaLI pariSata dharmakathA sAMbhaLavA mATe bhagavAnanI pAse AvI ane zraddhA bhakita tathA vinayapUrvaka bhagavAnanI paryapAsanA karavA lAgI (ru. 5). Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 342 dagAzrutaskandhamatre to vaMdaMti namasaMti, vaMdittA namaMsittA nAmagoyaM ApucchaMti nAmagoyaM ApucachattA nAmagoyaM saMpadhAraMti, saMpadhArittA egao milaMti, egao milittA egaMtamavakamaMti, egaMtamavakkaNittA evaM vayAsI jassa NaM devANuppiyA ! seNie rAyA bhaMbhasAre daMsaNaM kaMkhati, jassa NaM devANuppiyA ? seNie rAyA dasaNaM pIheti, jassa NaM devANuppiyA ! seNie rAyA daMsaNaM abhilasati, jassa NaM devANuppiyA! segie rAyA nAmagottassa vi savaNathAe haTatuDhe jAva bhavati seNaM samaNe bhagavaM mahAvIre Adigare titthayare jAva savvaNNU savvadaMsI puvvANupuTviM gharamANe gAmAnugAmaM dUijjamANe muhaM suheNa viharamANe ihamAgae iha samosaDhe iha saMpatte jAva apANaM bhAvemANe sammaM viharai / taM gacchAmo NaM devANupiyA ! seNiyassa ranno eyamaI nivedemo piyaM bhe bhavau tikaTTha aNNasaNNassa vayaNaM paDisuNaMti, paDisuNittA jeNeva rAyagihe nagare teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchintA rAyagihaM nagaraM majjhamajheNaM jeNeva seNiyasta ranno gihe jeNeva seNie rAyA teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA seNiyaM rAyaM karayalapariggahiyaM jAva jaeNaM vijaeNaM vaddhAti, vaddhAvittA evaM vayAsI-jassa NaM sAmI daMsaNaM kaMkhati jAva se NaM samaNe bhagavaM mahAvIre guNasile ceie jAva viharai tassa NaM devANuppiyA ! piyaM nivedemo / piyaM bhe bhavau ||suu06|| chAyA-tataH khalu te mahattarakA yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIrastatrai vopAgacchanti, upAgatya zramaNaM bhAvantaM mahAvIraM trikRtvo vandante namasyanti nanditvA namasyitvA nAmagotraM ApRcchanti nAmagotraM ApRcchaya nAmagotraM saMpradhArayanti, saMpradhAIMkato milanti, ekato militvA ekAntamapakrAmanti; Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 bhagavadAgamanasya zreNikAya nivedanam 343 ekAntamapakramyaivamavAdiSuH-yasya khalu devAnupriyAH ! zreNiko rAjA bhambhasArI darzanaM kAGkSati, yasya khalu devAnupriyAH ! zreNiko rAjA darzanaM spRhayati, yasya khalu devAnumiyAH ! zreNiko rAjA darzanaM prArthayati, yasya khalu devAnupriyAH ! zraNiko gajA darzanamabhilapati, yasya khalu devAnupriyAH ! aNiko rAjA nAmagotrasyApi zravaNena hRSTatuSTa0 yAvad bhavati, sa khalu zramaNo bhagavAn mahAvIra AdikararatIrthakaro yAvat sarvajJaH sarvadarzI pUrvAnupUA carana grAmAnugrAmaM dravan mukhaM sukhena viharanihAgala iha samavastRta iha saMbhApto yAvadAtmAnaM bhAvayan samyaga viharati / tad gacchAmaH khalu devAnumiyAH ! zeNikrasya rAjJa etasartha nivedyAmaH, priyaM bhavatAM bhavatu, iti kRtvA'nyo'nyasya vacanaM pratizRNvanti, pratizulya yatraiva rAjagRhaM nagaraM tatraivopAgacchanti, upAgatya rAjagRhaM nagaraM madhyamadhyena yatraiva aMgikasya rAjJo gRhaM yatraiva zraNiko rAjA tatraivopAgacchanti, upAgatya zreNikaM rAjAnaM, karatalaparigRhItaM, cAvad jayena vijayena varddhayanti, varddhayitvaivamavAdiSuH-yasya khalu svAmI darzanaM kAGgati yAvat sya khalu bhagavAna mahAvIrI guNagile caitye yAvad viharati, tasya khalu devAnupriyAH ! priyaM nivedayAmaH / priyaM bhavatAM bhavatu / / mU0 6 // TIkA-'tae NaM'-ityAdi / tatA bhagavatsamAgamanAnantaraM khalu-nizcayena mahattarakA: zreNikarAjasthA''rAmAdipAlakAH, yatraiva yasminnera sthAne zramaNo bhagavAna mahAvIro virAjate tatraiva-tasminneva rathAne upAgacchanti, upAgalya ca zramaNaM, bhagavantaM mahAvIraM trikRtvo vandante = stuvanti, - namasyanti, banditvA namasyitvA ca nAmagotraM = nAma ca gotraM ca pRcchanti ____ ukta viSaya kA aura bhI varNana karate haiM-'tae NaM te mahattaragA' ityAdi / bhagavAna ke Ane ke bAda zreNika rAjA ke udyAnapAlaka Adi jisa sthAna meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI virAjate the vahI Aye aura unhoMne bhagavAn kI tIna bAra pradakSiNA kara unako vandanA namaskAra kiyA / vandana-namaskAra ke bAda unakA nAma, gotra pUchA taviSayanu na 42 cha-'tae NaM te mahattaragA' yA bhagavAnanA AvyA pachI zreNika rAjAnA udyAnapAlaka Adi je sthAnamAM zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI birAjatA hatA tyAM AvyA ane temaNe bhagavAnanI traNavAra pradakSiNA karI temane vadhanA namaskAra karyA, vaMdanA namaskAra pachI temanuM Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 dazAzrutaskantrasUtre. ! nAmagotraM ApRcchaya nAmagotraM saMpradhArayanti = samyag hRdaye'vadayati, saMpradhArya =nAmatrotraM avadhAya ekata: = ekatra sthAne, milanti = ekatritA bhavanti, ekatra sthAne militvA ekAntamaprakrAmanti = janarahitasthAnaM gacchanti, ekAntamapakramya = gayA evaM vakSyamANam atrAdipuH - he devAnupriyAH ! yasya bhagavato mahAvIrasya zreNiko bhambhasAro rAjA darzana kAGkSati = prAptaM na tyaktuM vAJchati, he devAnumigAH / yasya zreNiko rAjA darzanaM spRhayati = alabdhaM nadIpsati, he devAnupriyAH / yaraya zreNiko rAjA darzanaM prArthayati abhilapitamiSTaphalasAdhakatayA cintayati, he devAnupriyAH ! yasya zreNiko rAjA darzanam abhilapati = nirantaraM priyatayA vAJchati, he devAnumiyAH ! yasya zreNiko rAjA nAmagotrayorapi zravaNena hRSTa- tuSTa0 yAvad, yAvacchabdena - 'cittAnanditaH prItamanAH paramasaumanasthitoM harpavazavisarpadhRdaH' ityeSAM saGgrahaH / tathA ca-hRSTatuSTacittAnanditaH = harSAnvitasantuSTahRdayenA''nandayuktaH, prItamanAH = prasannamAnasaH paramasaumanasthitaH = atyantamanaH prasannatAntritaH, harSavazatrisarpadhRdayaH=pramodavazocchaladantaHkaraNo bhavati jAyate, saH =zreNikA''kAkSitadarzanaH, 'ca' - kAro vAkyAlaGkArArthaH, zramaNo bhagavAn mahAvIra AdikarastIrthakara yAtrat-sarvajJaH= kevalajJAnena sakalapadArthavecA, sarvadarzI - kevaladarzanena samasta vastusAkSAtkArI, pUrvAnupUrvyA caran grAmAnugrAmaM dravan sukha sukhena aura hRdaya meM dhAraNa kiyA / isa ke pazcAt ve saba ekatrita hue aura ekAntasthAna meM jAkara paraspara kahane lage ki - he devAnupriyo ! jinake darzana ko zreNika rAjA bhaMbhasAra icchA, spRhA, prArthanA aura abhilASA karate haiM, tathA jina ke nAma aura gotra sunakara zreNika rAjA harSita aura santuSTa ho jAte haiM ve dharma ke pravartaka cAroM tIrthoMke pravartana karane vAle, kevalajJAna se sakala padArtha ko jAnane vAle, kevaladarzana se samasta vastuoM kA sAkSAtkAra karane vAle, graamaanunAma getra pUchyuM ane hRdayamAM dhAccu karyu tyAra pachI te adhA ekatrita thayA ane ekAntasthAnamA jaine paraspara kahelA lAgyA ke he devAnupriye! jenA dananI zraNika rAjA bhabhasAra IcchA, rRhA, prArthanA tathA abhilASA kare che, tathA jenuM nAma tathA geAtra sAbhaLIne zreNika rAjA harSita ane satuSTa thaI jAya che, te dharmAMnA pravaka cAreya tIrthaMnu pravRtna karavAvALA kevaLajJAnathI sakala padArthone jANuvAvALA, devaladarzanathI samasta vastuene sAkSAtkAra karavAvALA, eka grAmathI khI Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 bhagavadAgamanasya zreNikAya nivedanam viharan iha rAjagRhanagare AgataH, iha-guNazilacainye samavastaH , iha-guNazilacaitye saMprAptaH saparivAro virAjate, yAvad-yAvanchandena 'saMyamena, tapasA' ityanayoH saGgrahaH, AtmAnaM bhAvayan samyak-cArurItyA viharati avatiSThate / he devAnupriyAH ! tat-tasmAt kAraNAt khalu-nizcayena gacchAmaH vayaM vrajAmaH, zreNikAya rAjJe etam imaM bhagavadAgamanapriyasamAcArarUpam artha nivedayAmaH= sUcayAmaH, tato ' bhavatAM kauTumbikapuruSANAM priyaMkalyANaM bhavatu astu ' itikRtvA etAmAziSaM vidhAya anyonyaraya-parasparasya vacanaM vAkyaM te mahattarakAH kauTumbikapurupAH pratizRNvanti-pratijAnanti aGgIkurvanti, pratizrutya= svIkRtya yatraiva rAjagRhaM nagaraM tatraivopAgacchanti, upAgatya rAjagRhaM nagaraM madhyamadhyena madhyabhAgena yatraiva zreNikasya rAjJo gRha-bhavana, yatraiva zreNiko rAjA AsIt tatraiva upAgacchanti-tatsaMnidhiM yAnti sma, upAgatya-tatsamIpaM gatvA zreNikaM rAjAnaM yAvad , yAvacchabdena-'karatalaparigRhItaM ziraAvarta mastake'JjagrAma vicarate hue sukhapUrvaka vihAra karate-karate rAjagRha nagara meM Aye haiM aura nagara ke bAhara yahA~ guNazilaka nAma ke udyAna meM birAjamAna haiN| tathA saMyama aura tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarate haiM to he devAnupriyo ! hama cale aura zreNika rAjA se isa-priya vRttAnta ko nivedana kreN| ___ 'ApakA kalyANa ho' aisA maMgalamaya vacana bolate hue eka dUsare ke kathana ko svIkAra karate haiM / isake anantara jahA~ rAjagRha nagara hai vahA~ nagara ke madhya meM hokara jahA~ zreNika rAjA kA rAjamahAla hai jahA~ zrI zreNika mahArAja virAjamAna the vahA~ gaye / vahA~ jAkara unhoMne hAtha joDakara zreNika mahArAja ko jaya vijaya gAma vicaratA vicaratA sukhapUrvaka vihAra karatA karatA rAjagaha nagaramAM AvyA che ane nagaranI bahAra guNazilaka nAmanA udyAnamAM virAjamAna che. saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA vicare che te he devAnupriyA ! ApaNe jaIe ane zreNika rAjAne A priya vRttAnta nivedana karIe "ApanuM kalyANa thAo" evAM magalamaya vacana bolatA bolatA eka bIjAnAM kathanano svIkAra kare che. tyAra pachI jyA rAjagRha nagara che tyA nagaranA madhyamA thaIne jyA zreNika rAjAne rAjamahela che jyAM zrI zreNika mahArAja virAjamAna hatA tyA gayA tyAM jaIne teoe hAtha joDIne zreNika mahArAjane jaya Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 zrI dazAzrunaskandhamatre liM kRtvA' ityeSAM saGgrahaH, jayena=parairanabhibhUyamAnatA pratApaddhizca jayaH, athavA-svadeze zatrujayaratena, vijayena-parepAmasahamAnAnAmabhibhavo vijayaH, yadvAparadeze zatruparAjayo vijayastena ca varddhayanti-jaya-vijayapravartakAzIrvAdenA'bhinandayanti, varddhayitvA abhinandha evaM vakSyamANas avAdipuH abocan-he svAmin ! zreNikarAja ! yasya bhagavato mahAvIrasya bhavAn darzanaM kADUkSati, yA. vad, yAvacchabdena-darzanaM spRhayati, prArthayati, abhilapati, zreNiko rAjA yasya nAmagotrayorapi zravaNena hRSTatuSTa0 yAvad-harSavazavisarpahRdayo bhavati-sa: AkAikSaNIyadarzanaH 'Na'-kAro vAkyAlaGkArArthaH, zramaNo bhagavAna mahAvIro guNazIle caitye udyAne yAvada, yAvacchabdena pUrvAnupUrvyA caran grAmAnugrAmaM dravan sukhaM sukhena viharanihAgataH, iha samavasRtaH, iha saMprAptaH saMyamena tapasA''smAnaM bhAvayan, ityeteSAM prAgvyAkhyAtAnAM saGgrahaH, viharati-guNazile caitye virAjate, tasya bhagavato mahAvIrasya khalu devAnupriyAH ! priyaM-kalyANakara samAgamanasamAcAraM vayaM nivedayAmaH, bhavatAM zrImatAM zreNikarAjAnAM priyaM% kalyANam abhISTaM bhavatu // sU0 6 // atha rAjapuruSanivedanAnantaraM saMjAtasamAcAra pradarzayati- 'tae gaM' ityAdi / mUlam-tae NaM se seNie rAyA tesiM purisANaM aMtie eyamahaM socA nisamma hahatu0 jAva hiyae, sIhAsaNAo abbhuDhei abbhuTTittA jAva vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA te purise sakArei saMmANei, sakAritA saMmANittA viulaM jIviyArihaM pIidANaM dalayai dalaittA paDivisajjai, paDivisajittA ke sAtha badhA kara kahane lage ki-he svAmI jina ke darzana kI Apa icchA karate haiM ve hI mahAvIra svAmI nagara ke bAhara guNazila nAma ke udyAna meM padhAra gaye haiM, ataH una ke AgamanarUpa priya vRttAnta hama Apa ko nivedana karate haiM ApakA kalyANa ho // sU0 6 // vijaya sAthe vadhAvIne kahevA lAgyA kehe svAmin ! jenA darzananI Apa IcchA kare che te ja mahAvIra svAmI nagaranI bahAra guNazilaka nAmanA udyAnamA padhArI gayA che te mATe temanA AgamanarUpa priya vRttAnta ame Apane nivedana karIe chIe ApanuM kalyANa thAo (s 6). Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 347 muniharSiNI TIkA a. 10 zreNikasyabhagavadvandanArthagamanam nagaraguttiyaM sadAvei sadAvittA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA ! rAyagihaM nagaraM sabhitarabAhiriyaM AsittasaMmajiolitaM jAva karittA pacappiNaMti // sU0 7 // chAyA-tataH khalu sa zreNiko rAjA teSAM puruSANAmantike etamartha zrutvA nizamya hRSTatuSTa0 yAvad hRdayaH siMhAsanAdamyuttiSThati, abhyutthAya yAvad vandate namasyati vanditvA namasyitvA tAn puruSAn satkaroti, sammAnayati, satkRtya sammAnya vipulaM jIvitAI prItidAnaM dadAti, dattvA prativisarjati / prativisRjya nagaragopakAn zabdayati, zabdayitvaivamavAdI-kSiprameva bho devAnumiyAH ! rAjagRhaM nagaraM sAbhyantaravAhyamAsiktasammArjitopaliptaM, yAvat kRtvA pratyayanti // mU0 7 // TIkA-'tae NaM'-ityAdi / tataH bhagavato mahAvIrasya guNazilacaitye viharaNasamAcArasya rAjapuruSainivedanAnantaraM khalu saH bhagavadarzanotkaNThitaH zreNiko rAjA teSAM = niveditabhagavadAgamanavRttAnAM rAjapuruSANAm antike samIpe etam =imaM bhagavadAgamanasambandhinam artha samAcAraM zrutvA AkaNye nizamya hRdi dhRtvA hRSTatuSTa0 yAvad harpavaza visarpahRdayaH siMhAsanAt rAjasiMhAsanAt abhyuttiSThati, abhyutthAya yAMvad-vandate savidhi stauti, namasyati-namotthuNaM' ityAdibhiH namati, vanditvA namasyitvA ca nAn =niveditabhagavadAgamana samAcArakAn rAjakIyAn puruSAn, sammAnya-santoSya ca vipulaM pracuraM rAjapuruSoM ke nivedana karane ke bAda kyA huA so kahate haiM'tae NaM se seNie '--itvAdi / anantara zreNika rAjA una puruSoM se isa vRttAnta ko sunakara vicArapUrvaka hRdaya meM avadhAraNakara hRdaya meM harSita aura santuSTa hue aura rAjasiMhAsana se uThe / uThakara unhoM ne vandanA-namaskAra kiyA / jinhoM ne bhagavAn kA Agamana nivedita kiyA hai aise rAja 24 puruSAMnA nive4A pachI zu thayu 1 te 4 cha-'tae NaM se seNie' pachI zreNika rAjA te puruSa pAsethI te vRttAta sAMbhaLIne vicArapUrvaka hadacamAM avadhAraNa karIne hadayamAM harSita ane saMtuSTa thayA ane rAjasiMhAsanethI uThayA uDIne temaNe vadanA-namaskAra karyA jeNe bhagavAnanuM Agamana nivedita karyuM hatuM tyA. Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 zrI dazAzrutaskandhamatre jIvitAI jIvanayogyaM prItidAna-prItyA premNA dAnaM dravyAdivitaraNaM dadAti karoti datvA, prativisarjati-svastramthAnaM gamayati, prativisRjya nagaragopakAn nagararakSakAn zabdayati zabdayitvA evaM vakSyamANam avAdIt = abocat-bho devAnupriyAH ! kSipramevazIghrameva rAjagRhaM nagaraM mA'bhyantaravAhyam antarvahiH sahitam AmiktaM jalaiH prakSAlitaM, sammAnitaM-sammArjanyA saMzodhitam , upalipta gomayamRttikAdibhirupaliptaM kuruta yAvad secanAdikAni kAryANi vivaraiH sampAdya zreNikagajAjJAM pratyarpayanti 'sarvANi bhavadupadiSTakAryANi kAritAnI' ti nivedayanti // mu0 7 // ___ nagarasammArjanaprasecanAdyanantaraM zraNikaH senAsannAhArthamAha-'tae NaM se' ityAdi / mUlam-tae NaM se seNie rAyA valavAuyaM sadAvei sadAvittA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA ! haya-gaya raha-joha-kaliyaM cAuraMgiNiM seNaM sapaNAheha, jAva se vi paJcappiNai // sU0 8 // chAyA-tataH khalu ma zreNiko rAjA vAlavyApRtaM zabdayati zabdayisvaivamavAdIt-kSiprameva bho devAnupiya ! haya-gaja-ratha-yodhakalitAM caturaGgiNI senAM sannAhaya yAvatso'pi pratyarpayati // mU0 8 // puruSoM kA satkAra aura sanmAna kiyA / evaM unako jIvananirvAha ke yogya prItidAna dekara vidA kiye / usake bAda nagararakSako ko dhulAye aura unase kahA ki he devAnupriyo ! rAjagRha ko bhItara aura bAhira acchI taraha jala chiDaka kara aura sammArjitakara gobara miTTI Adi se lipavA do / rAjA kI isa AjJA ko pAkara ve nagararakSaka saba kArya bhRtyoM dvArA karAkara 'he svAmin ! ApakI AjJAnusAra nagara susajjita hai ' aisA rAjA se nivedana karate haiM ||mu07|| e rAjapuruSeno satkAra tathA sanmAna karyuM eTale ke temane jIvananirvAhayogya prItidAna daIne vidAya karyA tyAra pachI nagararakSakone bolAvyA ane temane kahyuM ke-he devAnupriye! rAjagRhane a dara tathA bahAra sArI rIte pANI chATI ane saMmAjita karI chANa mATI AdithI lI pAvI dIo rAjAnI A AjJA maLatAM te nagararakSake te badhAM kArya nokaro dvArA karAvIne "he svAmina! ApanI AjJA pramANe nagara susajijata che" ema rAjAne nivedana karyuM. (sU0 7). Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munihaSiNI TIkA a. 10 dhArmikarathasajjIkaraNavarNanam 349 TIkA-'tae NaM'-ityAdi / tato nagarasaMmArjanasecanopalepanAnantaraM 'Na' iti vAkyAlaGkAre, saH aso zreNiko rAjA balavyAptaM-senAniyojitaM senAnAyakamiti yAvat zabdayati Avayati, zabdayitvA senApatimAhUya evaM vakSyamANam avAdIta-Adizat-bho devAnupiya ! kSipameva zIghrameva hayagajarathayodhakalitAM-azva-hasti-ratha-yodhasahitAM caturaGgiNI catvAri aGgAni azva-gajaratha-yodharUpANi yasyAH sA caturagiNI tAM senAM sainyaM sannAhaya-sajjIbhUtAM kuru / iti nidezAnantaraM yAvat-so'pi senAnAyako'pi pratyayati AjJAnusAreNa caturaGgiNI senAM sanAhya nivedayati // mU0 8 // athoktaviSayaM vizadayati-tae NaM' ityAdi / mUlam-tae NaM se seNie rAyA jANasAliyaM sadAvei, * sadAvittA evaM vayAsI-bho devANuppiyA ! khippAmeva dhammiyaM jAyappavaraM juttAmeva uvaTThaveha, uvaDhavittA mama eyamANattiya paJcapiNAhi / tae NaM se jANasAlie seNieNaM rannA evaM vutte samANe haTTatu0 jAva hiyae jeNeva jANasAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA jANasAlaM aNuppavisai, aNuppavisittA jANagaM paccuvekkhar3a, paccuvekkhittA jANaM paccorubhai, - isa ke anantara kyA huA vaha sUtrakAra kahate haiM- tae NaM se' ityAdi / nagara kA secana sammAna aura upalepana Adi karane para zreNika rAjAne senApati ko bulAyA aura kahA-he devAnupriya ! tuma jaldI jAo, ratha, ghoDA, hAthI aura yoddhAoM se yukta caturaMgiNI senA ko taiyAra karo / zreNika rAjA kI AjJA ke bAda saba senA taiyAra karake senAnAyakane Akara rAjA ko nivedana kiyA |s0 8|| tyA2 pachI zu thayu te sUtrA2 49 -'tae NaM se pratyA nagaranuM sa mArjana secana ane upalepana Adi thaI gayA pachI zreNika rAjAe senApatine bolAvyA ane kahyuM ke-he devAnupriya ! tame jaladI jAo ratha, ghoDA, hAthI ane ddhAo sahita catura giNI senAne taiyAra kare. zreNika rAjAnI AjJA thatAM badhI senA taiyAra karIne senAnAyake AvIne rAjAne nivedana karyuM (sUa 8) Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 dazAzrutaskandhasUtrepaccorubhittA dUsaM pINei, pINittA jANagaM saMmajai saMmajittA jANaM / NINei, NINittA jANagaM samalaMkarei, samalaM karittA jANagaM varabhaMDagamaMDiyaM karei, karittA jANagaM saMThavei, saMThavittA jeNeva vAhaNasAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA vAhaNasAlaM aNuppavisai, aNuppavisittA vAhaNAiM paccuvekkhai, paccuvekkhittA vAhaNAiM saMpamajjai, saMpamajittA vAhaNAI apphAlei, apphAlittA vAhaNAI NINei, NINittA dUsaM pavINei pavINittA vAhaNAiM samalaMkarei, samalaMkarittA vAhaNAiM varabhaMDagamaDiyAI karei karittA, jANagaM joei, joittA vaTTamaggaM gAhei, gAhittA . paodalaTTI paodadhare ya samaM Arohai, ArohittA aMtarAsamapadaMsi jeNeva seNie rAyA teNeva uvAgacchai uvAgacchittA tae NaM karayala jAva evaM vayAsI-jutte te sAmI! dhammie jANappavare AiTaM bhaI tava, AruhAhi // sU0 9 // chAyA-tataH khalu sa zreNiko rAjA yAnazAlikaM zabdayati, zabdayisvaivamavAdIt-kSiprameva bho devAnupiya ! dhAmikaM yAnapravaraM yuktamevopasthApaya, upasthApya mamaitAmAjJaptikA pratyarpaya / tataH khalu sa yAnazAlikaH zreNikena rAjJaivamuktaH san hRSTatuSTa0 yAvad hRdayaH yatraiva yAnazAlA tatraivopAgacchati, upAgatya yAnazAlAmanupravizati, anupavizya yAnakaM pratyupekSate, pratyupekSya yAna pratyavarohati. pratyavaruhya dRSyam apanayati, apanIya yAnakaM sampramArjayati, sampramArya yAnakaM nirNayati, nirNIya yAnakaM samalaGkaroti, samalaDkRtya yAnakaM varabhaNDakamaNDitaM karoti, kRtvA yAnakaM saMsthApayati, saMsthApya yatrava vAhanazAlA tatraivopAgacchati, upAgatya vAhanazAlAmanupravizati, anumavizya vAhanAni pratyupekSate, pratyupekSya vAhanAni saMpramArjayati, saMpramAya' vAhanAnyAsphAlayati, AsphAlya vAhanAni nirNayati, nirNIya dRSyam praviNayati, praviNIya vAhanAni samalaGkaroti, samalaGkRtya vAhanAni varabhANDakamaNDitAni karoti, kRtvA yAnakaM yojayati, yojayitvA varmamArga grAhayati, grAhayitvA pratodayaSTIH Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 dhArmikarayasajjIkaraNavarNanam 351 pratodadharAMzca samamArohayati, ArohyA'ntarAzramapade yatraiva zreNiko rAjA tatraivopAgacchati, upAgatya karatala yAvad evamavAdIt-yuktaM te svAmin ! dhArmika yAnapravaramAdiSTaM bhadraM tava, Aruha // mU0 9 // TIkA-'tae NaM'-ityAdi / tataH sainyasannAhAnantaraM khalu sa zreNiko rAjA yAnazAlikaM yAnazAlAnAyakaM zabdayati Ahayati, zabdayitvA evam vakSyamANam avAdIt Adizat , bho devAnupiya ! kSiprameva-zIghrameva dhArmika dharmaprayojanakaM dharmAya yuktaM vA-dhamArtha yAnapravaraM yAnottamaM yuktameva azvAdiyutameva upasthApaya sannidhau Anaya, upasthApya mama etAm AjJaptikAm AjJA pratyarpaya-sampAdya nivedaya / tataH AjJA'nantaraM khalu sA=asau yAnazAlikaH zreNikena rAjJA evam anena prakAreNa uktaH AdiSTaH san hRSTatuSTa-yAvad harSavazatrisapehRdayaH san yatraiva yAnazAlA tatraivopAgacchati yAnazAlA'ntikaM yAti, upAgatya yAnazAlAm-anupravizati yAnazAlA'bhyantaraM gacchati, anupravizya yAnaka rathaM pratyupekSate samyanirIkSate, pratyupekSya-samavalokya yAnaM pratyavarohayati adho'vatArayati, adho'vatAye duSyam-AcchAdanavastram apanayati yAnataH pRthakkaroti, apanIya yAnakaM sampramArjayati-saMzodhayati, saMpra aura bhI ukta viSaya kA pratipAdana karate haiM-'tae NaM se' ityAdi / - senA ke taiyAra hojAne ke bAda zreNika rAjAne yAnazAlika ko ghulAyA aura isa prakAra kahA-he devAnupriya ! zIghra hI dhArmikadharmakriyA ke kAma meM Ane vAle ratha ko ghoDe jutavAkara taiyAra karo / merI isa AjJA kA pAlanakara mujhe khabara do / isa ke bAda yAnazAlika zreNika rAjA ke ukta Adeza ko sunakara hRdaya meM harSita aura saMtuSTa hotA huA jahA yAnazAlA thI vahIM gyaa| aura yAnaratha ko dekha, dhUla Adi jhADakara usako sApha kiyA phira nIce 67 pacyu taviSayarnu pratipAina 42 cha-'tae NaM se' tyAft. senA taiyAra thaI gayA pachI zreNika rAjAe yAnazAlikane belA ane A prakAre kahyuM he devAnupriya! jaladIthI dhArmika=dharmakriyAnA kAmamAM AvatA rathane ghoDA jeDAvI taiyAra kare mArI A AjJAnuM pAlana karI mane khabara Apo. tyAra pachI yAnazAlika zreNika rAjAne ukta Adeza sAMbhaLI hRdayamAM harSita ane saMtuSTa thatA jyAM yAnazALA hatI tyAM gayA ane cAna=rathane jeI dhuLa Adi khaMkherIne te sApha Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 dazAzrutaskandhamatre mAjya yAnakaM nirNayati yAnazAlAto bahirnayati, nItvA yAnakaM samalaGkaroti patAkAdibhirvibhUpayati, samalaGkRtya yAnakaM varabhaNDakamaNDitAni-uttamabhUpaNabhUSitAni karoti, kRtvA yAnakaM saMsthApayati, saMsthApya yatraiva vAhanazAlA azvAdivAhanazAlA tatraiva upAgacchati, upAgatya vAhanazAlAm anupravizati, anupravizya = vAhanagAlA'bhyantaraM gatvA vAhanAni pratyupekSate-nirIkSate pratyupekSya-daSTvA vAhanAni saMpramAnayati-tadrano'panayati, saMpramAya' vAhanAni AsphAlayati = mRduhastatalaspAdinA samutsAhayati AsphAlya-uktarItyA tAni samutsAhya vAhanAni nirNayati-niHsArayati, nirNIyanissArya dRSyaM = AcchAdanavasanaM paviNayati =alaGkaraNAya vAhanato'panayati, praviNIyaH-apanIya vAhanAni divyavasanabhUpaNamAlyAdibhiH samalaGkaroti-vibhUpayati, samalaGkRtya = vibhUSya varabhaNDakamaNDinAni = bahumUlyabhUSaNabhUpitAni karoti, kRtvA taiH saha yAnakaM dhArmikarathaM-yojayati = saMyojayati, yojayitvA-saMyojya varmamArga vartma yAnazAlAnissaraNapaMthaH, mArgA-rAjamArgazreti varmamArga tadubhayaM grAhayati-abhISTadezagamanAya cAlayati, grAhayitvA-ubhayamArga utArakara usake Upara se vastra-jo ki AcchAdita thA, haTAyA gayA aura ratha ko yAnazAlA se bAhara nikAlA / usako dhvajha patAkA Adi se suzobhita kiyA aura mArga meM khar3A kara diyA / rathako rakhakara azva Adi kI vAhanazAlA meM pravezakara vAhanoM ko dekhatA hai aura unake Upara kI dhUli Adi ko jhoDakara, komala hAtha dvArA unako protsAhita karatA hai / bAda unake pITha para hAtha phirAkara unako bAhara nikAle / unake purAne vastroM ko dUra kara unheM alaGkata aura uttama vastroM se vibhUSita kiye| usake bAda unako ratha meM joDe aura usa ratha ko mArga para khaDA kara usa para cAvuka ko karyo pachI nIce utArIne tenA upara je vastra ThAkaryuM hatuM te haTAvyuM ane rathane yAnazAlAmAthI bahAra kADhyuM. tene dhavajapatAkA AdithI subhita karyo ane mArgamAM ubhe rAkhI dIdhe rathane ubhe rAkhIne anna AdinI vAhanazAlAmAM praveza karIne vAhanone jue che ane tenA uparanI dhULa Adine khakherIne kamaLa hAthadvArA tene pretsAhita kare che pachI tenI vAMsA upara hAtha pheravIne temane bahAra kADhayA. temanA junA vastro dUra karI temane alakAre tathA uttama vastrothI vibhUSita karyA tyAra pachI temane rathamAM joDAyA ane te rathane mArga para ubhe rAkhIne tenA para Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - muniharSiNI TIkA a. 10 vandanArthazreNikarAjagamanavarNanam samAnIya pratodayaSTI kazAdaNDAn 'cAbuka' iti bhASAyAM pratodadharAn= kazAdhAriNaH sArathoMzca samaM sArdai Arohayati, Arodya antarAzramapade antaH purapathe gRhapaktimArgamadhye vIthyAmiti yAvat yatraiva nivAse zreNiko rAjA tatraiva upAgacchati, upAgatya karatala0 yAvad yAvacchabdena 'karatalaparigRhItaM ziraAvarta mastake'JjaliM kRtvA evaM vakSyamANam avAdIt he svAmin ! yad dhArmikaM yAnapraram AdiSTaM bhavadbhiratrA''netumupadiSTaM tad yojitaM te-tava-bhavato bhadraM kalyANaM bhavatu / Amaha-yAnapravaramArUDho bhava / / ma0 9 / / samalaGkRtayAnasannidhAne sati zreNikarAjakAryamAha-'tae NaM' ityAdi / mUlam-tae NaM se seNie rAyA bhaMbhasAre jANasAliyassa aMtie eyamahU~ socA nisamma haTatuTu0 jAva majjaNagharaM aNuppavisai aNuppavisittA jAva kapparakkhe ceva alaMkiyavibhUsie pariMde jAva majaNagharAo paDinikkhamai paDinikkhamittA jeNeva cellaNAdevI teNeva uvAMgacchai uvAgacchittA cellaNaM devi evaM vayAsI-evaM khallu devANuppie ! samaNe bhagavaM mahAvIre Aigare titthayare jAva puvANuputviM caramANe jAva saMjameNa tavasA appANe bhAvemANe viharai / ___-taM mahapphalaM devANuppie ! tahArUvANaM arahaMtANaM jAva taM gacchAmo devANuppie ! samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmo tathA cAvuka dhAraNa karane vAle puruSoM ko eka sAtha baiThAkara ratha ko galI aura rAjamArga se ghUmAtA huA jahA~ zreNika rAjA thA vahA AyA, aura hAtha joDakara vinayapUrvaka kahane lagA - he svAmin ! ApakI AjJAnusAra dhArmika ratha susajjita khaDA hai / ApakA kalyANa ho ratha para caDhiye // sU0 9 // cAbuka dhAraNa karAvavALA puruSane eka sAthe besADIne rathane galI tathA rAja mArgathI ghumAvI pheravIne jyA zreNika rAjA hatA tyAM AvyuM ane hAtha joDIne rvinayapUrvaka kahevA lAgyuM-he svAmin ApanI AjJAnusAra dhArmika ratha susajita Go che. mApanu yA thAyA. 25 52 31 (sU0 8) Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 dazAzrutaskandhamUtre namaMsAmo sakAremo sammANemo kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsAmo eyaM Ne ihabhave ya parabhave ya hiyAe suhAe khamAe nisseyasAe jAva ANugAmiyattAe bhavissai / tae NaM sA cellaNAdevI seNiyassa ranno aMtie eyamaTTaM socA nisamma haTtuTra0 jAva paDisuNei, paDisuNittA jeNeva majjaNaghare teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA prahAyA, kayabalikammA, kayakouyamaMgalapAyacchittA, varapAyapattaneurA, maNimekhalAhAraraiyauvaiyA kaDagakhaDDugaegAvalikaMThasuttamaragayatisarayavaravalayahema-suttayakuMDalaujjoiyANaNA, rayaNavibhUsiyaMgI, cINaMsuyavatthaparihiyA, dugullasukumAlakaMtaramaNijjauttarijA, savouyasurabhikusumasundararaiyapalaMbasohaMtavikasaMtacittamAlA, varacaMdaNacacciyA, varA''bharaNavibhUsiyaMgI, kAlAgurudhUvadhUviyA, sirisamANavesA, bahUhi khujAhiM cilAtiyAhi jAva mahattaragaviMdaparikkhittA, jeNeva bAhiriyA uvaTANasAlA jeNeva seNie rAyA teNeva uvAgacchai / tae NaM se seNie rAyA cellaNAe devIe saddhiM dhammiyaM jANappavaraM dUruhai, dUrahittA sakoraMTamalladAmeNaM chatteNaM gharijamANeNaM, ovavAiyagameNaM NeyabvaM, jAva pajjuvAsai / evaM cellaNA devI jAva mahattaragaviMdaparikkhittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhaga mahAvIraM vaMdai namasai seNiyaM rAyaM purao kAuM ThiiyA ceva jAva pajju vAsai // sU0 10 // chAyA-tataH khalu sa zreNiko rAjA bhaMbhasAro yAnazAlikasyAntika etamarthaM zrutvA nizamya hRSTatuSTa-yAvat majjanagRhamanubhavizati, anumavizya yAva Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 vandanArthazreNikarAjagamanavarNanam 355 kalpatarurivAlaGkRto vibhUpito narendro majjanagRhAtmatiniSkrAmati, pratiniSkramya yatraica cellaNAdevI tatraivopAgacchati, upAgatya cellaNAdevImevamavAdIt-evaM khalu devAnupiye ! zramaNo bhagavAna mahAvIra AdikarastIrthakaro yAvat pUrvAnupUrdhyA caran yAvat saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan viharati / ____ tad mahatphalaM devAnumiye ! tathArUpANAmarhatAM yAvat tad gacchAmo devAnumiye ! zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandAmahe namasyAmaH satkurmaH sammAnayAmaH kalyANaM magalaM daivataM caityaM paryupAsmahe / etat asmAkam ihabhave ca parabhave ca hitAya, sukhAya, kSamAya, niHzreyasAya yAvadAgAmikatAyai bhaviSyati / * tataH khalu sA cellaNAdevI zreNikasya rAjJo'ntika etamartha zrutvA nizamya hRSTatuSTa0 yAvat pratizRNoti, pratizrutya yatraiva majjanagRhaM tatraivopAgacchati, upAgatya snAtA, kRtavalikarmA, kRtakautukamaGgalaprAyazcittA varapAdaprAptanUpurA maNimekhalAhAraracitopacitA, kaTakakhaDDukaikAvalikaNThamUtramarakatatrizaraka varavalayahemamUtrakakuNDalodyotitAnanA, ratnavibhUSitAGgI, parihitacInAMzukavastrA, dUkUlasukumArakAntaramaNIyottarIyA, sarvatujhasurabhikusumasundararacitamalambazobhamAnakAntavikasaccitramAlA, varacandanacarvitA, varAbharaNavibhUpitAGgI, kAlAgurudhUpadhUpitA, zrIsamAnavepA vahIbhiH kubjAmiH kirAtikAbhiryAvad mahattarakandaparisiptA yatraiva bAhyopasthAnazAlA yatraiva zraNiko rAjA tatraivopAgacchati / tataH khalu sa zreNiko rAjA cellaNayA devyA sArddha dhArmika yAnapavaraM dUrohani dUruhya sakoraNTamAtyadAmnA chantreNa dhriyamANena aupapAtikagamena jJAtavyaM yAvatparyupAste / evaM cellaNAdevI yAvad mahattarakandaparikSiptA yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIrastatraivopAgacchati, upAgatya zramaNaM bhagavanta mahAvIraM vandate namasyati zreNikaM rAjAnaM purataH kRtvA sthitaiva yAvat paryupAste // mU0 10 // TIkA-'tae NaM ityAdi / tataHcAhanasaMnidhAnAnantaraM khalu sa zreNiko rAjA bhambhasAro vAhanazAlikasya yAnazAlAdhyakSasya anti ke samIpe etaM susajjita dhArmika ratha upasthita hone para rAjA kyA karate haiM so kahate haiM- tae NaM' ityAdi / ratha ke AjAne para bhaMbhasAra zreNika rAjA yAnazAlika ke mukha susajijata dhArmika ratha upasthita thatA rAjA zu kare che te kahe che'te NaM' chatyA. ratha AvI jatAM bhabhasAra zreNika rAjA yAnazAlikanA mukhathI dhArmika ratha Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 dazAzrutaskandhamatre vAhanAgamikarUpam artha-vRttAntaM zrutvA nizamya dRSyavadhArya hRSTatuSTa yAvat , yAvacchandena-cittAnanditaH prItamanAH saumanasyito harSavaMzavisarpadahRdayaH, majjanagRhaM snAnagRham anupavizati, anupavizya yAvat-kalpavRkSa iva alaGkRtaH paryAptazaktisaMpannaH, vibhUpittaH zobhAsaMpannaH narendraH zreNikarAjaH yAvat majjanagRhAt pratiniSkramya=niHsatya yatraya yasminnevA'ntaHpure cellaNA devI-rAjJI vidyate tatraiva upAgacchati, upAgatya cellaNAM devIm evaM vakSyamANam avAdIt-he devAnupriye ! evam etAdRzamRttAnto'sti yat zramaNo bhagavAn mahA. vIra AdikarastIrthakaraH yAvat siddhigatinAmadheyaM sthAnaM saMprAptukAmaH pUrvAnupUrvyA caran yAvat saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayana viharati, he devAnupriye ! tat-tasmAt kAraNAt mahanphalam = anupamA lAbho bhavati yat tathArUpAgA~ tapaHsaMyamasaMpannAnAM kevalajJAnakevaladarzanavatAm arhanAM yAvat nAmagotrazravaNenApi, kiM punarabhigamana-vandana-namasyana-pratipRcchana-paryupAsanAdinA ? tat-tasmAt se 'dhArmika ratha taiyAra hai ' aimA vRttAnta sunakara harpita aura santuSTa hue / aura snAnaghara meM pahu~ce / vahA snAnakara acche vastra aura AbhUSaNa pahane, tathA kalpavRkSa ke samAna suzobhita hokara bAhara nikale, phira cellaNA devI ke pAsa Aye aura kahane lage ki he devAnupriye ! dharma kI pravartanA karane vAle aura cAra tIrthoM kI sthApanA karane vAle bhagavAn mahAvIra svAmI grAmAnugrAma vihAra karate hue guNazila udyAna meM padhAre haiM aura tapa saMyama se apanI AtmA ko bhAvita karate hue virAjate hai / he devAnupriye / tathArUpa arthAt tapa saMyama se yukta, kevalajJAna, kevaladarzana ke dharane vAle ahanta bhagavAn ke nAma gotra Adi ke sunane se hI karmanirjarArUpa mahAphala hotA hai, to unake abhigamana-sAmane jAne, vandana namaskAra karane, taiyAra che' e vRntAta sAMbhaLIne harSita tathA saMtuSTa thayA, ane snAnagharamA pahocyA tyAM snAna karI sArA vastra tathA AbhUSaNa paheryA tathA kalpavRkSa samAna suzobhita thaIne bahAra nIkaLyA pachI calaNu devInI pAse AvyA ane kahevA lAgyA ke--he devAnupriye! dharmanI pravartAnA karavAvALA ane cAra tIrthonI sthApanA karavAvALA bhagavAna mahAvIra svAmI eka gAmathI bIje gAma vihAra karatA guNazilaka udyAnamAM padhAryA che ane tapa saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA virAje che he devAnupriye! tathArUpa arthAt tapa saMyamathI yukata, kevaLajJAna kevaLadarzana yukata ahaMne bhagavAnanAM nAma gotra Adi sAMbhaLatAja karmanirarUpa mahAphala thAya che. te temanuM Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 bhagavadvandanArthazreNikasyatapa vicAraH 357 kAraNAt mahAphalavatvAt he devAnupriye ! vayaM gacchAmaH bhagavatsamIpaM vrajAmaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandAmahe-ratumaH, namasyAmA=namAmaH, satkuma: vinayAdibhirAdriyAmahe, sammAnayAsaH bhaktibahumAnaH prasAdayAmaH, kalyANa zreya:svarUpaM, mokSadAyitvAt , maGgalaM-maGgalasvarUpaM sarvahitaprApakatvAt , daivataM-dharmadevasvarUpam ArAdhyatvAt catyaM-jJAnasvarUpaM samyagdoSajanakatvAt paryupAsmahe= sarvathA sasyagArAdhayAmaH etat bhagavaddarzanAdikaM Ne=asmAkam iha bhaveasmin janmani parabhave parajanmani ca hitAya kalyANAya, sukhAya-AnandAya, kSamAya% savataraNalAmayi, niHzreyasAya-mokSAya, yAvat anugAmikatAyai bhavaparamparAnuvandhisukhajanakAya bhaviSyati / tataH tadanantaraM sA cellaNA devI zreNikasya prazna pUchane aura unakI paryupAsanA - sevA Adi karane se jo phala hotA hai usakA to kahanA hI kyA ? ataH he devonupriye ! apana sagavAna ke pAsa caleM aura zravaNa lagavAna mahAvIra svAmI ko vandana (stuti) kareM, namaskAra kareM, Adara kareM, sammAna-bhaktipUrvaka bahumAna kreN| ve lagavAla kalyANaM- mokSa dene vAle hone se kalyANasvarUpa haiM, 'maGgalaM'-sArvahita kI prApti karAne vAle hone se maGgalasvarUpa haiM, 'daivataM' - bhavyoM ko ArAdhanA karane yogya hone se devasvarUpa haiM, 'caityaM '-samyagbodha dene vAle hone se jJAnasvarUpa haiM, una bhagavAn kI paryupAsanA-sevA kareM / bhagavAn ke darzana Adi, hama logoM ke hitAya - ihaloka aura paraloka meM hita ke lie, sukhAya -sukha ke lie kSamAya - bhavasAgara tairane meM sAmathya ke liye, mokSa ke liye aura yAvat sava-bhava meM sukha ke liye hogA / isa prakAra cellaNA abhigamana-temanI sAmA javuM, vadana-namaskAra karavA, prazna pUchavA tathA temanI papAsanA-sevA AdithI je phala thAya che tenuM te kahevuM ja ? mATe he devAnupriye! ApaNe bhagavAnanI pAse jaIe ane zramaNe bhagavAna mahAvIra svAmIne vadana stuti karIe, namaskAra karIe, Adara karIe, sanmAna=bhakitapUrvaka bahumAna karIe. te lagavAna kalyANa-bhAkSa devApADavAthI pyAspa35 che maMgalaM jitanI prApti 4ApADApAthI bhAga135 cha. devataM-navyAne mArAdhana 421 // yogya DApAthI 312535 cha. caityaM-sabhya mAdha ThevAvANA pAthI jJAna2135 che. te maavAnanI paryApAsanA-sevA karIe. bhagavAnanAM darzana Adi ApaNA lekenAM A loka temaja paralokanAM hitane mATe, sukhane mATe samaya=AvasAgara taravAmAM sAmarthya mATe mekSa mATe ane dareka bhavabhavamAM sukha mATe che. A prakAre celaNa zANI pitAnA Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 dazAzrutaskandhasUtre 1 vaTAbhiH 2, varvarIbhiH 3, vakuzikAbhiH 4, yaunakAbhiH5, paDhavikAbhiH 6, isi - nikAbhiH7, vAsinikAbhiH8, lAsikAbhiH 9, lakusikAbhiH 10, dvAvaDIbhiH 11, siMhalIbhi:12, AravIbhiH 13, pakvaNIbhiH 14, bahulIbhiH 15, musaNDIbhi: 16, zabarIbhiH 17, pArasIbhiH 18, nAnAdezAbhiH, iGgitacintimArthita vijJAyikAmiH ityAdInAM saGgrahaH, etAdRzIbhirdAsIbhiryuktA / tathA mahattarakavRndaiH = antaHpurapradhAnapurupasamRhaiH parikSiptaH = paridvatA satI yatraiva vAhyA = vahirbhavA upasthAnazAlA= upavezanamaNDapaH, yacaiva zreNiko rAjA tatraivopAgacchati / tataH =vellaNAsamAgamanAnantaraM khalu = nizcayena saH zreNiko rAjA celaNayA devyA sArddhaM dhArmikayAnapravaraM dUrohati = Arohati, dUruhya sakoraNTamAlyadAsnA = koraTakaTakSavizeSa puSparacitamAlAyuktena chatreNa triyamANena aupapAtikagamena=aupapAtikasUtroktapAThena zeSaM sarva jJAtavyam yAvat paryupAste= bhagavantaM sevate / evam anenetra prakAreNa zreNikopavezanAnanraM celaNAdevI yAvad dAsI mahattaravAsanA 1, vaTabhA 2, barbarI 3, bakuzikA 4, caunakA 5, pahacikA 6, iminikA 7, vAsinikA 8, lAsikA 9, lakusikA 10, drAviDI 11, siMhalI 12, AravI 13, pakkaNI 14, bahulI 15, maNDI 16, zavarI 17, pArasI 18, Adi aneka deza kI iGgita cintita aura prArthita ko jAnane vAlI dAsiyoM ke sAtha ataHpura ke pradhAna puruSoM dvArA veSTita jahA~ bAhara kI upasthAnazAlA hai, jahA~ zreNika rAjA hai vahA~ AI / taba zreNika rAjA dekhaNA devI ke sAtha pradhAna dhArmika ratha para caDhe / koraNTa puSpoM kI mAlA se yukta chatra ko dharAte hue yAvat bhagavAn ke pAsa gaye aura sevA karane lage / vizeSa varNana aupapAtika sUtra se jAnanA cAhiye | isI prakAra celaNA devI bhI zabdathI vAsanA (1), paTalA (2), jarjarI (3), azia ( 4 ), yaunA (4), yajJaviThA (6), dhaminiDA (7), vAsinia (8), sAsi (E) bahusiA (10), drAviDI ( 11 ), siDasI (12), ArajI (13), pakuMDalI (14), mahulI (15), bhusaDI (19), zamarI (17), pArasI (18) Adi aneka dezanI igita cintana ane prAtine jANavAvALI dAsIe! sAthe ata.puranA mukhya purUSA dvArA veSTita (gherAelI), jyA mahAranI upasthAna zAlA che, jyA zreNika rAjA che tyA AvI, tyAre zreNika rAjA celaNAdevInI sAthe mukhya dhArmika rathamAM caDayA. kAraTa puSpAnI mAlAthI yukata chatra dharAvelA te cAvat bhagavAna pAse gayA ane sevA karavA lAgyA. vizeSa varNana aupAtika sUtrathI jANI levu joIe e prakAre celAdevI pazu badhA aMta:puranA sevakajanAthI gherAelI A Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 bhagavadupadezaH kandaparikSiptA yatraica zramaNo bhagavAn mahAvIrastatraivopAgacchati, upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, zreNikaM rAjAnaM purata kRtvA agre kRtvA zreNikabhUpapRSTapradeze sthitai-uttiSThantyeva yAvat paryupAste, sevate sma ||suu0 10 // : atha bhagavadupadezaM varNayati 'tae NaM' ityaadi| __ mUlam-taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre seNiyalsa raNo bhaMbhalArassa cellagA devIe tIse mahaimahAlayAe parisAe, isiparisAe, jaiparisAe, saNussaparisAe, devaparisAe, aNegasayAe jIva dhanso kahio, parisA paDigayA, seNiyarAyA paDigao // sU0 11 // chAyA-tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIraH zreNikAya rAjJe bhaMbhasArAya cellaNAdevyai tasyAM mahA'timahatyAM paripadi, RSipariSadi, yatipariSadi, manuSyapariSadi, devapariSadi, anekazatAyAM yAvaddharmaH kathitaH, paripat pratigatA, zreNikarAjaH pratigataH // sU0 11 / / TIkA-'tae NaM'-ityAdi / tataH-cellaNAdevyA saha zreNikasya bhagavatsannidhisamAgamanA'nantaram , khalu bhagavatA mahAvIreNa zreNikAya rAjJe sambhasArAya celaNAdevyai ca tasyAM mahAtimahatyAM-mahatImatikrAntA-atimahatI, saca ataHpura ke sevaka janoM se ghirI huI jahA zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI virAjamAna the vahA AI / Akara usane bhagavAna kI stuti kI, namaskAra kiyA tathA zreNika rAjA ko Agekara, rAjA ke pIche khaDI hokara bhagavAna kI paryupAsanA karane lagI // 50 10 // aba bhagavAna ke upadeza kA varNana karate haiM-'tae NaM samaNe' ityAdi / cellaNAdevI ke sAtha zreNika rAjA bhagavAn ke samIpa meM Ane ke bAda zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ne zreNika rAjA bhaMbhasAra jyA zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI virAjatA hatA tyA AvI AvIne teNe bhagavAnanI stuti karI namaskAra karyA tathA zreNika rAjAne AgaLa karI rAjAnI pAchaLa ubhI rahIne bhagavAnanI paya pAsanA karavA lAgI (sU0 10) 7ve bhagavAnanA 53zana pani 42 cha 'tae NaM samaNe tyA celaNAdevInI sAthe aNika rAjA bhagavAnanI samIpamAM AvyA pachI zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIe zreNika rAja saMbhasAra tathA celaNadevIne cAra prakAranI Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 - dazAzrutaskandhamatra mahatI cA'sau atimahatI, mahA'timahatI-tasyAM-mahA'timahatyAM paripadi sabhAgrAma, RpipariSadi RpisabhAyAm, manuSyasabhAyAm, devasabhAyAm, anekazatAyAm, anekAni bahuni zatAni zrotRgaNA yasyAM-sA'nekazatA, tasyAm-anekajatAyA yAvarsaH, yAvacchandena-anekazatAyAM pariSadi madhyagato (bhagavAn) vicitraM dharmamAkhyAti-'yathA jIvA badhyante, mucyante, yathA ca saMklizyanti' ityAdikhyo dharmaH zrutacAritralakSaNaH kathitaH - marUpitaH / dharmakathAvarNanamauSapAtikasUtrato vijJeyam / tataH paripat pratigatAparAvRttA / zreNiko rAjA pratigataH-dhamakathAM zrutvA sabhAsthAnAtparAvRttaH // ma0 11 // * tadanantaraM jAtaM vRttAntaM sUcayati-'tatthegaDayANaM' ityAdi / mUlam-tatthegaiyANaM niggaMthANaM niggaMthINa ya seNiyaM rAyaM bellaNaM va devi pAsittA NaM ime eyArUve ajjhathie jAva saMkaNe sasumpanejA // sU0 12 // chAyA-tatraikakAnAM nirgranthAnAM nirgranthInAM ca zreNikaM rAjAnaM cellaNAM ca devIM dRSTvA khalvayametadrUpa AdhyAtmiko yAvat saMkalpaH samudapadyata ||mu0 12 // TIkA-'tattha'-ityAdi / tatra-tasyAM sabhAyAm, ekaikAnAM-kepAzcit nigranthAnAM sAdhUnAm, ca-puna:-nigranthInAM-sAdhvInAm zreNika rAjAnam, ca-punaH vellaNAM devIM dRSTvA vilokya khalu ayam - eSa etadrUpo vakSyamANalakSaNaH aura khelaNAdevI ko cAra prakAra kI mahApariSad meM arthAt RSi-- pariSad, dudhipariSad, manuSyapariSad, devapariSad, jina meM hajAroM otAgaNa sunane ke liye ekatrita hue haiM, aisI pariSad ke madhya meM nirAjamAna hokara " jIna jisa prakAra kamoM se baddha hote haiM, mukta hote haiM aura za pAte hai" ityAdi vicitra prakAra se zrutacAritralakSaNa dharma kahA / dharmakathA sunakara pariSad apane-apane sthAna gaI aura zreNika rAjA bhI gaye / / sR0 11 // . mahApazvimAM arthAt pipariSadu, muni pariSadu, manuSya pariSadu, devapariSadu, jemAM hajAre zrotAgaNa sALavA mATe ekatrita thayA che evI pariSadanA madhyamAM virAjamAna thaIne jIva je je prakAre karmothI badhAya che, mukata thAya che ane kaleza pAme che 'ItyAdi vicitra prakArathI zrata cAritralakSaNa dharma kahyo dharmakathA sAMbhaLIne pariSada pitA potAne sthAne gaI ane zreNika rAjA paNa gayA (sU0 11) Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgabhogAI meM calaNAdevIe kouyamaMgalA munihaSiNI TIkA a. 10 nirgranthamanobhAvavarNanam AdhyAtmika antaHkaraNasphuritaH, yAvada, yAvacchabdena cintitaH, kalpitaH, prArthitaH, manogataH ityeSAM saGgrahaH, saMkalpa:-mAnasiko'bhilASaH samudapadyataH prAdurabhUt // mU0 12 // atha mUtrakAraH zreNikarAjacellaNAdevIdarzanAtmAdhusAdhvInAM, manasi saMjAtamadhyavasAyamAha-'aho NaM seNie' ityAdi / ___mUlam-aho NaM segie rAyA mahidie jAna mahAmukve je NaM hAe, kayabalikamme, kayakouyasaMgalapAyacchinne, savvAlaMkAravibhUsie cellaNAdevIe saddhiM urAlAI mANussagAI bhogabhogAiM bhuMjamANe viharai / na se dihA devA devalogaMli sakkhaM khallu ayaM deve| jai imasla sucariyatavaniyamabaMbhaceraguttivAsassa kallANe phalavittivisese asthi vayA vayamavi AgamissAe emAI tAI urAlAI eyArUbAI mANussagAI bhogabhogAiM suMjamANA viharAmo / se taM sAhu // sU0 13 // chAyA-aho ! khalu zreNiko rAjA maharddhiko yAvanmahAsaukhyo yaH khala snAtaH kRtavalikarmA kRtakautukamaGgalaprAyazcittaH / sarvAlaGkAravibhUSitacellaNAdevyA sArddhasudArAn mAnuSyakAn bhogAbhogAn bhuJjAno viharati / nA'smAbhidRSTA devA devaloke, sAkSAtkhalvayaM devaH / yadyetasya sucaritataponiyasabrahmacaryaguptivAsasya kalyANaH phalattivizeSaH syAt , tadA vayamapi AgamiSyati etAn tAnudArAn etadrUpAn mAnuSakAn bhAgAbhAgAn bhuJjANA viharema , tadetatsAdhu // sU0 13 // anantara kyA huA ? so kahate haiM-'tatthegaiyANa' ityaadi| usa pariSad meM zreNika rAjA ko aura cellaNAdevI ko dekhakara kaI-eka nirgrantha aura nirgranthiyoM ke mana meM isa prakAra AdhyAtmika - manobhAva arthAt antaHkaraNa kI sphuraNA yAvat mana meM saMkalpa-vikalpa uptanna hue // sU0 12 // pachI thayu ? te cha-'tatthegaiyANaM' tyAdi te pariSadamAM zreNika majA tathA calaNadevIne joIne ghaNuM nircantha tathA nircathIonA manamAM A prakAre AdhyAmika manebhAva arthAt a ta karaNa kuraNA eTale manamAM saMkalpa-vikalA utpanna thayA. (sU0 12) Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 dazAzrutamkandhamatra TIkA-ahoNaM ityAdi aho-ityAvaryam / athavA-sambodhanam , khalunizcayena zreNiko rAjA maharddhikaH-vRhadazvaryazAlI yAvanmahAsaukhyA nitAntasaukhyasampannaH, yaH snAnaH kRtasnAnaH kRtavalikarmA, kRtakautukamagalaprAyazcittaH mana sarvA'laGkAravibhUSitaH cellaNAdevyA sAI udAgana unamAna mAnupakAnamanuSyasambandhino bhAgabhAgAna-zabdAdibhogAna bhulAnA upa mevamAnaH viharati vilamani / asmAbhiH sAdhusAdhvIbhirdevaloke devA na dRSTAH=na sAkSAtkRtAH, ayam-zreNikaH sAkSAt-pratyakSaH khalu devo virAjane, yadi-amuNyaasya mucaritataponiyamabrahmacaryaguptivAmasya-tapaH = anaganAdi, niyamaH abhigrahalakSaNaH, brahmacarya-maithuna=nittiH, eteSAM guptiH paripAlanaM tamyAM vAsaH mucaritaH samya kRtazcAsau taponiyamabrahmacaryagupti vAsazca sa tathA tasya kalyANaphalattivizeSa:sukhamayaphalasiddhivizeSa:-syAt-vidheta cet , tadA tarhi vayamapi nigranthAH, aba prathama nirgranthoM ke vicAroM kA svarUpa kahate haiM-'aho gaM' ityAdi / aho !-Azcarya hai ki zreNika rAjA mahARddhi-mahAdIptizAlI aura mahAsukhoM kA anubhava karane vAlA hai, jisane snAna balikarma kautuka bhaMgala aura prAyazcitta kiyA hai / samasta bhUSaNoM se alakRta hokara cellaNA devI ke sAtha uttama manuSya-sambandhI kAmabhogoM ko bhogatA huA vicaratA hai / hamane devaloka meM devoM ko nahIM dekhA hai kintu yahI sAkSAt deva hai / yadi isa tapa niyama aura brahmacaryApti kA koI phala-siddhi hai, arthAt anazana Adi tapa, abhigrahalakSaNa niyama, maithuna - nivRttirUpa brahmacarya, inake paripAlana meM, sucaritarUpa se AcaraNa karane meM yadi koI bhI phala kI prApti ve paDe hA ninyAnA diyaa|nu sva35 49 cha-'ahogaM seNie' patyA. aho! Azcarya che ke zreNika rAjA mahAddhi mahadItizAlI ane mahAsukhanA anubhava karavAvALA che, jemaNe snAna balikarma kautuka ma gala ane prAyazcitta karyuM che. samasta bhUSaNethI ala kRta thaIne celaNadevInI sAthe uttama manuSya saMbaMdhI kAmabhegane bhogavatA thakA vicare che ame devalekamAM devene joyA nathI. kiMtu Aja sAkSAta deva che, je A tapa niyama ane brahmacaryagatinI kaI kalasiddhi hoya arthAt anazana Adi tapa, avigraha, lakSaNa, niyama, mithuna-nivRttirUpa brahmacaryaenA paripAlanA sucaritarUpathI AcaraNa karavAmAM je kaI-paNa phelanI prApti Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suniharSiNI TIkA a. 10 nirgranthImanobhAvavarNanam 365 AgamiSyati-bhaviSyatkAle etAn tAn-pratyakSato dRzyamAnAn udArAna-utkRTAn etadrUpAn-rAjJA rAzyAzcAnubhUyamAnAn , mAnuSyakAn-manuSyasambandhinaH, bhogabhogAn bhogottamAn bhuJjAnA viharema, 'setaM' tadetat sAdhu-sAdhucintanam , ityetanmunicintitaM nidAnam // sU0 13 // ___ atha cellaNAdevImAlokya sAdhvInAM hRdi samutpannaM vicAraM mUtrakAra Aha-'aho NaM cellaNA' ityAdi / mUlam-aho NaM cellaNA devI mahiDDhiyA jAva mahAsukkhA jA NaM hAyA, kayabalikammA, kaya-kouya-maMgala-pAyacchittA, jAva savvAlaMkAravisUsiyA seNieNaM raNNA saddhiM urAlAI mANussagAI bhogabhogAiM suMjamANI viharai, na me divAo devIo devalogaMsi, sakkhaM khalu isA devii| jai imassa sucariya-tava-niyama-baMbhaceragutti-vAsassa kallANe phalavittivisese asthi tayA vayamavi AgamissAe isAiM eyArUvAiM urAlAI jAva viharAmo / se taM sAhuNo // sU0 14 // chAyA-aho khalu celaNA devI mahaddhikA yAvanmahAsaukhyA yA khalu snAtA, kRtavalikarmA kRtakautukamaMgalaprAyazcittA, yAvatsarvAlaGkAravibhUSitA zreNikena rAjJA sArddhamudArAn mAnuSyakAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharati / nevA'smAmiSTA devyo devalo ke sAkSAt khalviyaM devIM / yadyasya sucaritataponiyama-brahmacaryagupti-vAsasya kalyANaH phalavRttivizeSaH syAt , tadA vayamapi bhAgamiSyati etAn etadrUpAn udArAn yAvat-(mAnuSyakAn bhogabhogAn bhuJjAnAH) viharema / tadetatsAdhvI // mR0 14 / / ____TIkA-ahoNaM ityAdi / aho ityAzcarye khalu-nizcayena cellaNA devI hai to hama bhI bhaviSyatkAla meM isa prakAra ke udAra kAmabhogoM ko bhogate hae vicreN| yaha muniyoM kA cintanarUpa nidAna hai |s013|| aba cellaNA devI ko dekhakara nindhiyoM ke manameM utpanna hoya te ame paNa bhaviSyanta kAlamAM A prakAranA udAra kAmane bhegavatA thakA vicarIe A munionA cintanarUpa nidAna che (sula 13) have celalagAvIne joIne nijhabdhionA manamAM utpanna thayelA vicAronuM varNana Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 - dazAzrutaskandhamatre maharddhikA-vizAlasampattimatI, mahAmoracyA mahA''nandamampannA yA snAtA kunabalikarmA kRtakautuka-magalaprAyazcittA yAnatsarvA'lajhAravibhUpitA satI zreNikena rAjJA sAI-saha, udArAna yApachadena-mAnuSyakAna mogamAgAna bhuJjAnA viharati / ammAbhiH sAcIbhidevaloka devyo na dRSTAH / ugra celmaNA mAlApratyakSA devI-devA'GganA'sti / yadi cet aspa-etasya sucaritataponiyamabrahmacaryaguptivAsasya-prAguktarUpasya kalyANa zumapadaH phalattivizeSaH sthAna, ceta, tadA vayamapi-sAdhvyo'pi Agamipyati bhaviSyakAle imAn panapAna mAnujyakAn bhogamogAna bhuJjAnA viharema / tadetatsAdhvI sAbIcintanam ||mR014|| tadanantaraM ca kimabhavat ? iti pradarzayati-ajAti' ityAdi / mUlam--ajo-tti-samaNe bhagavaM mahAvIre te vahave niggaMthe hue vicAroM kA varNana karate haiM-'aho NaM cellaNA' ityAdi / mahArAnI cellaNA devI ko dekhakara mAdhviyA vicAra karatI hai ki-Azcarya hai ki yaha cellaNA devI mahARddhi. mahAdIptizAlI, aura mahAsukhavAlI hai / yaha snAnakara, valikarmakara, kautuka, maMgala aura prAyazcittakara saba prakAra ke alaGkAroM se vibhUpita hokara zreNika rAjA ke sAtha uttamottama bhaugoM ko bhogatI huI vicaraNa karatI hai / hamane devaloka meM deviyA nahIM dekhI haiM kintu yaha sAkSAt devI hai| yadi hamAre isa sucarita tapa niyama aura brahmacarya kA koI kalyANakAraka vizeSa phala ho to hama bhI AgAmIkAla meM isa prakAra ke uttama bhogoM ko 'mogatI huI vicaraNa kreN| yaha sAdhviyoM kA cintanarUpa nidAna hai // mU0 14 // 42 cha-'aho NaM celaNA' yA " mahArANuM calaNadevIne joIne sAvio vicAra kare che ke-Azcarya che ke A celaNadevI mAtrAddhi mahAdIptizAlI ane mahAsukhavALI che. te balikarma karI kautuka magala tathA prAyazcitta karI, ane badhA prakAranA alakArathI vibhUSita thaIne zreNika rAjAnI sAthe uttamattama bhegane bhegavatI vicaraNa kare che. ame devalokamAM devIo- nathI joI. paNa A sAkSAt devI che je amArA A sucarita tapa niyama ane brahmacaryanuM kaI kalyANakAraka vizeSa phala hoya te ame paNa AgAmI kAlamAM A prakAranA uttama bhegene bhagavatA vicaraNa karIe. A sAvionAM ciMtanarUpa nihAna che (sU0 14) Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 bhagavatpRcchA 367 ya nignaMthIo ya AmaMtettA evaM vayAsI-'seNiyaM rAyaM cellaNAdevi pAsittA tumhANaM maNaMsi imeyArUve ajjhasthie jAva samuppajitthA-aho NaM seNie rAyA mahiDhie jAva settaM sAhu / aho NaM cellaNA devI mahiDhiyA jAva setaM sAhuNI / se zUNaM ajo ! aDhe samajhe ?' haMtA asthi // sU0 15 // chAyA-AryA : ! iti zramaNo bhagavAna mahAvIrastAn bahUn nirgrasthAna nirgranthIMzcAmantryaivamavAdIt-zreNikaM rAjAnaM cellaNAdevIM dRSTvA yuSmAkaM manasi etadrUpo AdhyAtmiko yAvat samudapadyata-'aho khalu zreNiko rAjA maharddhiko yAvat-tadetatsAdhu / aho khalu cellaNA devI maharddhikA yAvat tadetatsAdhvI / sa nUnam AryA : ! arthaH samarthaH ? ' hanta ! asti // mU0 15 // ___TIkA-'ajjotti'-ityAdi / he AryAH ! iti evam-zramaNo bhagavAn mahAvIraH-tAn -bahUn-nirgranthAn nigranthIMzca Amantrya-sambodhya evaM vakSyamANalakSaNam avAdI-papraccha, prazna darzayati-zreNikaM rAjAnaM cellaNAdevI ca dRSTvA vilokya yuSmAkaM manasi etadrapaH vakSyamANasvarUpaH AdhyAtmikaH saGkalpaHmAnAMsako vicAraH samudapadyata bhAdurabhUt-aho ! khalu zreNiko rAjA maharTiko yAvad-mahAsaukhyaH, ityAdi, udAzana bhogamogAn zuJjAno viharatIti, tathA yavasya sucaritasya taponiyamabrahmacaryavAmasya kalyANaH phalavRttivizeSaH syAt anantara kyA huA so kahate haiM-'ajjoti' ityAdi / * he Aryo ! isa prakAra se zramaNa bhagavAna mahAvIra una bahuta se sAdhu aura sAdhviyoM ko sambodhana karake kahane lage ki-zreNika rAjA aura cellaNA devI ko dekhakara tuma logoM ke manameM isa prakAra kA AdhyAtmika-saMkalpa huA-" Azcarya hai-zreNika rAjA itanA mahAnjhaddhi mahAdItizAlI aura mahAsukhasaMpanna hai aura manuSyasambandhI kAmabhogI ko bhoganA huA vicaratA hai, to yadi hamAre isa suca tyA25chI zu thayu te 4 cha-'ajjotti' tyA, he A ! A prakArathI zramaNa bhagavAna mahAvIra te ghaNA sAdhu tathA sAviene sa bedhana karIne kahevA lAgyA ke- zreNika rAjA ane calaNadevIne joIne tame lokonA manamAM e prakArano AdhyAtmika saMkalpa thaye-Azcarya che-zreNika rAja eTae mahAddhi-mahAdIptizALI ane mahAsukhasa panna che ane manuSya saMbadhI kAmane jogavatA thakA vicare che te je amArA A sucarita tapa niyama ane Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 . dazAzrutaskandhasUtre tadA vayamapi AgamiSyati tAn tAdRzAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharema / iti sAdhUnAM haardiko'bhipraayH| aho ! khallu cellaNA devI maharddhikA mahAsaukhyA yAvat-yAvacchandAtpUrvoktAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharati tathA ya. dhasmAkaM sucaritasya taponiyamAdeH kalyANaH phalavRttivizeSaH syAt tadA vayamapi tAn bhogAn bhuJjAnA viharema / idaM sAdhu-etat sAdhvIbhizcintitam / atha bhagavAn pRcchati-sa nUnam AryAH ! artha : samartha : ? = pUrvokto'rtha : satyaH ?, sAdhavaH pratyuttaraM dadate-hanta ! asti / bhagavatkathitaM sarvathA satya vidhate // mU0 15 // etadanantaraM bhagavatA kiM kathitam ? iti darzayati-evaM khalu' ityAdi / mUlam-evaM khalu samaNAuso bhae dhamme paNNatte / iNameva niggaMthe pAvayaNe sacce, aNuttare, paDipuNNe, kevale, saMsuddhe, yAue, sallakattaNe, siddhimagge, muttimagge, nijANamagge, nivvANamagge, avitahamavisaMdiddhe, savvadukkhappahINamage / itthaM ThiyA jIvA sijhaMti, vujjhati, muccaMti, parinivvAyaMti, saJcadukkhANamaMtaM kareMti // sU0 16 // rita tapa niyama aura brahmacarya pAlana kA suphala hai, to hamako bhI bhavAntara meM aise bhoga mileM / " sAdhviyoM ke manameM isa prakAra saGkalpa huvA ki-" yaha celaNA devI mahARddhizAlI hai, mahAsukhavAlI hai aura manuSyasambandhI kAmabhogoM ko bhogatI hai, yadi hamAre sucarita, tapa, niyama aura brahmacaryapAlana kA suphala hai to hama bhI bhavAntara meM aise bhogoM ko prApta kreN|" he Aryo ! tuma logoM ke mana meM aise vicAra hue, kyA yaha saca hai ? unhoM ne uttara diyA ki-'he bhadanta ! jaise Apa pharamAte haiM vaha vaisA hI hai ||suu0 15 // brahmacarya pAlananuM suphala hoya to amane paNa bhavAntaramAM evA lega maLe sAthvienA manamAM e prakAre saMka9pa thaye ke- celaNadevI mahAddhizAlinI che. mahAsukhavALI che ane manuSyasa baMdhI kAmabhogene bhogave che je amArA sucarita tapa niyama brahyacarya pAlananuM suphala hoya te ame paNa bhavAtaramAM evA bhegone prApta karIe he Aryo! tame lekenA manamAM evA vicAra thayA kema te kharU che? teoe uttara Ape ke- he bhadanta! jevuM Apa pheramA tevuM ja barAbara che (sU) 15) Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niharSiNI TIkA a. 10 bhagavadupadezaH 369. chAyA - evaM khalu zramaNA AyuSmantaH ! mayA dharmaH prajJaptaH, idameva nairgranthaM pravacanaM satyam, anuttaram, pratipUrNam, kevalaM, saMzuddham, naiyAyikam, zalyakartanam, siddhimArgaH, muktimArgaH, niryANamArgaH, nirvANamAga:, avitathamasandigdham, sarvaduHkhaprahINamArgaH, atra sthitA jIvAH siddhayanti, budhyante, mucyante, parinirvAnti, sarvaduHkhAnAmantaM kurvanti // sU0 16 // TIkA - evaM khalu ityAdi / he AyuSmantaH zramaNA ! = prazastajIvanakAlayuktAH munayaH!evam=anena prakAreNa, khalu nizcayena mayA dharmaH zrutacAritralakSaNaH, prajJaptaH= prarUpitaH / idameva = pratyakSakIrtitameva, nairgranthaM pravacanaM satyaM yathArtham, anuttaram=avidyamAnamuttaraM yasmAt - sarvoparivartamAnam, matipUrNam = sarvArthasampannam, kevalam = advitIyaM, saMzuddha-sakalado parahitam naiyAyikaM = nyAyayuktam netRkamiti cchAyAkSe tu mokSanayanadakSam, zalyakartanam = mAyAnidAnamidhyAdarzanarUpazalyatrayacchedakam, siddhimArgaH=siddhigateH panthA, muktimArgaH=sakalakarmakSayalakSaNamuktipathaH, niryANamArgaH - mokSamArga ityarthaH / nirvANamArgaH sakaladuHkhanivRttimArgaH, avitatham = yathArtham / asandigdham - saMzayaviparyayAnadhyavasAya do parahitam, anantara bhagavAna ne jo kahA so kahate haiM - ' evaM khalu' ityAdi / he AyuSmAna zramaNo ! isa prakAra maiMne zrutacAritralakSaNa dharma pratipAdana kiyA hai / vaha nirgrantha pravacana satya hai arthAt yathArtha hai / sarvoparivartamAna hai / sarvArthasampanna hai / advitIya hai / samasta doSoM se rahita hai / nyAyayukta hai / athavA mokSa kI ora lejAne meM samartha hai / mAyA- - nidAna - mithyAdarzanarUpa tIna zalya ko kATane vAlA hai / siddhi kA mArga hai / sakala karmoM kA kSayalakSaNa mukti kA mArga hai / mokSa kA mArga hai / sakala duHkha kI nivRtti kA hai / hai / saMzaya viparyaya aura anadhyavasAyarUpI tIna doSoM se rahita hai / pachI bhagavAne ke uddhuM te he che' evaM khalu ' ityAdi huM AyuSmAna zramaNA ! A prakAre me zrutacAritra lakSaNa dharma pratipAdana karyuM che te nizcentha pravacana satya che arthAt carcA che. sarvopari vamAna che, sarvAM sa panna che, advitIya che, samasta doSAthI rahita che nyAyukata che athavA meAkSanI tarapha laI javAmA sama che mAyA, nidAna, miththAi narUpa traNa zalyane kApavAvALu che. siddhinA mArga che sakala karmAMnA kSayalakSaNa muktino mArga che. meAkSanA mArga che. sakala du:khanI nivRttinA mArga che. yathArtha che saMzaya vipa ya ane ana Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 . dazAzrutaskandhasatre sarvaduHkhapahINamArgaH-sarvANi ca duHkhAni zArIrikamAnasikAdInyasAtAni teSAM yatmahINaM-prahANaM kSaya iti yAvat tasya mArgaH, atrasthitAH nirgranthapravacane mavRttAH jIvAH siddhayanti kRtakRtyatayA siddhA bhavanti / budhyante-vimalakebalA''lokena sakalalokAlokaM jAnanti / mucyante-karmavandhanebhyo viyujyante / parinirvAnti-samamtakarmakRtavikArarahitatvena svasthA bhavanti / sarvaduHkhAnAmantaM kurvanti-samastagArIrikAdiduHkhAnAM vinAzaM kurvanti / / sU0 16 // bhagavatA tadanantaraM yatkathitaM tadAha-'jassa NaM' ityAdi / ___mUlam -jassa NaM dhammassa niggaMthe sikkhAe uvaTrie viharamANe purA digiMchAe purA pivAsAe purA vAtAtavehi purA puDhe virUvarUvahiM parIsahovasaggehiM udiNNakAmajAe viharijjA, se ya parakamejA, se ya parakamamANe pAsejA-je ime uggaputtA mahAmAuyA, bhogaputtA mahAmAuyA, tesiM aNNatarasta aijAyamANasta nijAyamANassa ubhao purao mahaMdAsIdAsakiMkarakammakarapurisA padAtaparikkhittA chattaM bhiMgAraM gahAya liggacchati // sU0 17 // chAyA-yasya khalu dharmasya nirgranthaH zikSAyai upasthitI viharan purA digiJchayA purA pipAsayA purA vAtA''tapAbhyAM spRSTo virUparUpaiH parISahopasagairudIrNakAmajAto viharet / sa ca parAkrAmeta, sa ca parAkrAman pazyetya ime-ugraputrA mahAmAvakAH, bhogaputrA mahAmAtRkAH, teSAmanyatarasyA'tiyAtaH niryAtaH ubhayataH purataH mahAdAsIdAsakiDDarakamakarapuruSAH padAtiparikSiptAchatraM zRGgAraM gRhItvA nirgacchanti // mU0 17 // zArIrika mAnasika Adi asAtA ke vinAza kA kAraNa hai / isa nirgrantha pravacana meM rahe hue jIva kRtakRtya hokara siddha ho jAte haiN| nimala kevala Aloka se sakala lokAlokako jAnate haiN| karmavandhana le mukta hojAte haiM / samasta zArIrika Adi saba duHkhoM kA nAza karate haiM / / smR0 16 / / dhyavasAyarUpI traNa dethI rahita che. zArIrika mAnasika Adi asAtAnA vinAzanuM kAraNa che A nigraMtha pravacanamAM rahetA jIva kRtakRtya thaIne siddha thaI jAya che vimala kevala AlekathI sakala leAkAlekane jANe che kema bandhanathI mukata thaI jAya che samasta zArIrika Adi tamAma duHkhAne nAza kare che (sa. 16) Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munihaSiNI TIkA a. 10 nirgranthanidAnakarma (1) varNanam 371 ____TIkA-'jassa NaM' ityAdi / yasya khallu dharmasya zikSAyai-grahaNyAsevanIrUpAyai upasthitaH=samudyato nirgranthA sAdhuH purA=pUrvam digiMchayA-diginchA= bubhukSA tayA, purA pipAsayA, purA vAtA''tapAbhyAM vAyusUryAtapAbhyAM zItoSNAbhyAmityarthaH / purA-pUrva rapRSTaH tAn sahamAnaH virUparUpaiH nAnAprakAraiH, parISahopasargaH pIDito mohodayAttAn asahamAno udIrNakAmajAta: uditakAmavAsanAsamUhaH san viharet bhavet / sa ca sAdhuH parAkrAmet-tapaHsaMyamamArge prayateta / sa ca sAdhuH parAkrAmat-tapaHsaMyamayorvIrya sphoTayan pshyti| kiM pazyati ? ityAha-'ye' ityAdi, ye ime-ete ugraputrAH ugrakulodbhavAH RSa bhadevena koTTapAlakatvena niyojitAH, mahAmAtRkAH-mahatyo mahAkulInA mAtaro __ yeSAM te mahAmAtRkAH zuddhamAtRvaMzAH, bhogaputrAHAdidevena saMsthApito yo guruvaMzasteSAM putrAH mahAmAtRkAH uttamamAtRpakSAH santi, teSAmugraputrabhogaputrANAM tAdRzAnAmanyatamasya-tanmadhye kasyA'pyekasya, atiyAta: gRhaM gacchataH, niryAta = grahAnnissarataH ubhayataH ubhayomidakSiNapArzvayoH, purataH=agre mahAdAsIdAsa isI viSaya meM aura bhI kahate haiM-'jassa NaM' ityAdi / jisa dharma kI grahaNa AsevanarUpa zikSA ke lie upasthita huA nirgranthasAdhu bhUkha, pyAsa, zIta aura uSNa Adi nAnA prakAra ke parISahoM ko sahana karatA hai, usake citta meM yadi mohakarma ke udaya se kAmavikAra uptanna ho jAya to bhI sAdhu saMyanamArga meM parAkrama kare / parAkrama karatA huA vaha sAdhu dekhatA hai ki ye uttama mAtA pitA ke vaMza meM uptannahae ugraputra jinako RSabhadeva bhagavAn ne koTapAlapane sthApita kiye, tathA uttama mAtA pitA ke vaMza meM uptanna hue bhogaputra, jinako RSabhadeva bhagavAn ne logo meM gurupane sthApita kiye, unameM se aizvaryasaMpanna kisI eka ko dAsa-dAsI Adi mA viSayamA vaNI paY 4 cha-'jassa NaM tyAha - je dharmanI grahaNa AsevanarUpa zikSAne mATe upasthita thayelA nigraMtha sAdhu bhUkha-tarasa, zIta-uSNa Adi nAnA prakAranA parISahAne sahana kare che temanA cittamAM je mehakamanA udayathI kAmavikAra utpanna thaI jAya te paNa sAdhu saMyama mArgamAM parAkrama kare parAkrama karatA thakA te sAdhu jue che ke A uttama mAtApitAnA vazamAM utpanna thayelA ugraputra jene RSabhadeva bhagavAne kaTapAlapaNe sthApita karyA, tathA uttama mAtApitAnA vazamAM utpanna thayelA bhegaputra jene trASabhadeva bhagavAne lokomAM gurupaNe sthApita karyA. temAMthI azvayaMsa panna koI ekane dAsadAsI Adine ThAThamAThapUrvaka Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 dazAzrutaskandhasUtre kiGkarakarmakarapuruSAH-dAsyaH = paricArikAH, dAsA: paricArakAca, kiGkarAHzArIrikakAryakAriNaH, karmakarAH bhRtyAH, te cAmI puruSAzca, mahAntazcAmI dAsIdAsakiGkarakarmakarapurupAzca te tathA, te'pi kIdRzAH? atrA''ha-padAtiparikSiptAHpadbhayAM saJcaraNazIlapuruSaiH paramasevakaiH parikSiptA: veSTitAH santaH, chatraM, bhRGgAram =suvarNanirmitajalapAtravizeSaM gRhItvA AdAya nirgacchanti=nissaranti / / 017 // mUlam-tayANaMtaraM ca NaM purao mahAAsA AsavarA ubhao tesiM nAgA nAgavarA piTuo rahavarA saMgellI, se NaM uddhariyaseyachatte abbhuggayabhiMgAre pagahiyatAliyaMTe pavIyaMtaseyacAmarabAlavIyaNae abhikkhaNaM abhikkhaNaM aijAi ya nijAi ya / sappabhAyaM sapuvAvaraM ca NaM pahAe kayabalikamme jAva savvAlaMkAravibhUsie mahaimahAlayAe kUDAgArasAlAe mahatimahAlayaMsi sIhAsaNaMsi jAva savvarattieNaM joiNA jhiyAyamANeNaM itthigulmaparibuDe mahayA haya-naha gIya vAiya taMtI-tala tAlatuDiya ghaNa muiMga-bhaddala paDuppavAiyaraveNaM urAlAI mANussagAI kAmabhogAiM bhuMjamANe viharai // sU0 18 // chAyA-tadanantaraM ca khalu (tasya) purato mahA'zvA azvavarA ubhayatasteSAM nAgA nAgavarAH pRSThato rathA rathavarAH saMgelliH (sthasamudAyaH) sa khalu utazvetacchatraH, abhyudgatabhRGgAraH pagRhItatAlavRntaH pravIjyamAnazvetacAmara-bAlahATabATapUrvaka Ate-jAte dekhakara sAdhu nidAnakarma karatA hai / aya unakI RddhisaMpatti kA varNana karate haiM-una ugraputra bhogaputroM meM se kisI eka ke Ane-jAne ke samaya meM aneka dAsa-dAsI arthAt naukara-cAkara donoM tarapha calate haiM, koI Age jhArI lekara calate haiM aura koI unake sira para chatra dhara rahe haiM, tathA aneka padAti Age cala rahe haiM / / sU0 17 // AvatA jatA joIne sAdhu nidAnakarma kare che have temanI ddhi saMpattinuM varNana kare che-te ugraputra bhegaputramAMthI kei ekanA AvavA javAnA samayamAM aneka dAsadAsI arthAt nokara cAkara bane tarapha cAle che keI AgaLa jhArI laIne cAle che ane kaI temanA zira para chatra jhAlI rAkhe che. tathA aneka padAti AgaLa cAlatA hoya che. (sa17) Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 nigranthanidAnakarma (1) varNanam 373 vyajanakaH, abhIkSNam abhIkSNamatiyAti niryAti ca / saprabhAtaM sapUrvA'paraM snAtaH kRtabalikA yAvatsarvA'laGkAravibhUpito mahAtimahAlayAyAM kUTAkArazAlAyAM mahAtimahAlaye siMhAsane yAvatsarvarAtrikeNa jyotiSA dhmAyamAnena strIgulmaparivRto mahatA''hata-nATya-gIta-vAditra-tantrI-tala-tAla-truTita-ghana-mRdaGga-mArdalapaTu-pravAditaraveNodArAn mAnuSyakAn kAmabhogAn yuJjAno viharati ||mu018|| TIkA-tayANaMtaraM ityAdi / tadanantaraM-teSAM purataHugraputrAdInAmo mahA'zvAH vizAlaghoTakA, azvavarAH jAtimanto'zvAH, teSAmugraputrANAm, ubhayataH ubhayoH pArzvayoH nAgAH hastinaH, nAgavarAH hastirAjAH pRSThataH pazcAdbhAge, sthAH, rathavarAH rathapradhAnAH, saMgalliA sthAnAM samudAyo vatrtate / sa khalu teSAM madhye kazcit ugravAdi -uddhRtam-U:kam zirasa upari vistAritaM zvetacchatraM yasmai saH, abhyudtA sAvadhAnatayA haste dhRtaH-bhRGgAraH suvarNanirmitajalapAtravizeSo yasmai sa tathA, pragRhItaM-haste dhRtaM tAlacantaM-tAlavyajanaM yasmai sa tathA, pravIjyamAnAni cAlyamAnAni-zvetacAmarANi bAlavyajanAni ca yasmai sa tathA, etAdRzaH san abhIkSNa-abhIkSNam punaH-punaH atiyAti gRhaM prati, ca-punaH, niryAti gRhAniHsarati / saprabhAtaM-prabhAtakRtyasahitaM, sapUrvAparaM-pUrvapazcAtkartavyayuktam - saha pUrveNa = pUrvAhnakartavyena, apareNa aparAhnakartavyeneti sapUrvA'paraM-pUrvA'parAhnasukhayuktam, snAtaH kRtasnAnaH, kRtavalikarmA, yAvaccha phira kahate haiM-'tayANaMtaraM' ityAdi / unakI savArI meM Age baDe-baDe ghoDe, donoM ora pradhAna hAthI, pIche ratha aura rathoM kA samudAya calatA hai| kitaneka unake Upara chatra dhara rahe haiM / kitaneka ke hAtha meM suvarNa kI jhAriyAM haiN| koI hAtha meM tAlavRnta ke paMkhe lekara havA kara rahe haiM / koI zveta cAmara DulAte haiM / isa prakAra ke ThATabATa se bAra - bAra ve apane bhavana meM praveza karate haiM aura nikalate haiN| phira ve pUrvAhna-prAta:4jI De cha-' tayANaMtaraM' yAha. temanI svArImAM AgaLa moTA meTA gheDA, beu bAju mukhya hAthI, pAchaLa ratha tathA rathane samudAya cAle che keTalAka te temanA upara chatra rAkhI rahyA che. keTalAkanA hAthamAM suvarNanI jhArI che. keI hAthamAM tAlavRntanA 5 khA laIne havA nAkhI rahyA che keI RtacAmara DhALe che. A prakAranA ThAThamAThathI vAra vAra teo pitAnA bhavanamAM praveza kare che tathA nIkaLe che pachI teo pUrva=prAta:kAle tathA Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 zrI dazAzrutaskandhasUtre bdena-kRtakautukamaGgalaprAyazcittaH, ityAdInAM saGgrahaH, sarvAlaGkAravibhUSitaH, mahAtimahALayAyAM-mahAtimahanyAm atyuccaistarAyAM vizAlAyAM kUTA''kArazAlAyAm kUTa parvatazikharaM tadAkArA-tatsadRzI prottuGgA sA cAsau zAlA-bhavanam, upa'lakSaNaM caitatprAsAdAdInAm, tatra mahAtimahAlaye ativistIrNa siMhAsane, yAvat sarvarAtrikeNa-sarvA akhaNDitA sampUrNeti yAvat yA rAtristatra bhavena rAtriparyanta sthAyinA, yadvA-sarvarAtnikena-sakalamaNisambandhinA jyotipA-prakAzena dhmAyamAnena-prakAzyamAnena, strIgulmaparihattA strIsamUhapariveSTitaH, mahatA''hata-nATayagIta-vAdina-tantrI-tala-tAla-truTita-ghana-mRdaga-mardala-paTupravAditaraveNa, asyaiva vizeSaNaM, mahatA=vizAlena AhatAH bAditA ye tantryAdimAdalAntA, tepAM paTupravAditena-nipuNavAdakatrAditena mahatA raveNa upalakSitAn udArAn-uttamAna mAnuSakAn kAmabhogAn bhuJAna: upasevamAno viharati // sU0 18 // kAla aura aparAha-sAyaMkAla meM snAna, calikarma, maSItilaka, kautuka tathA dadhi akSata dUrvA Adi dhAraNa karanelpa maMgala kara sarva alakAroM se vibhUSita hokara ativizAla kUTAkArazAlA-parvata ke zikhara ke AkAravAlI unnatazAlA meM arthAt baDe-baDe rAjabhavana meM yAvat sama prakAra kI sajAvaTa se saje hue baDe vistRta siMhAsana para baiThakara Ananda kA anubhava karate haiM / jinake bhavana meM sArI rAta dIpamAlA athavA ratnoM kI jyoti jagamagAtI rahatI hai, vaha nipuNa puruSoM dvArA vajAye hue vAjo ko tathA vINA karatAla meghadhvani vAle mRdaMga kI madhuradhvaniyukta nATaka ko strIsamudAya ke sAtha dekhate hue aura sundara gItoM ko sunate hue manuSyasaMbaMdhI uttama kAmabhogoM ko bhogate hue sukhamaya jIvana vyatIta karate haiM ||suu018|| apA=sAya kAle snAna balikarma Satilaka kautuka tathA dadhi akSata dUrvA Adi dhAraNa karatA maMgalamaya sarva alaMkArothI vibhUSita thaIne ativizAla kuTAkArazAlA parvatanA zikharanA AkAravALI unnatazAlAmAM arthAt meTAmeTA rAjabhavanamAM jyAM sarva prakAranI sajAvaTathI bichAvela ghaNA vistRta siMhAsana para besI AnaMdano anu bhava kare che jenA bhavanamAM AkhI rAta dIpamAlA athavA ratnanI ti jhagamagatI rahe che, nipuSyapurudvArA vAgatA vAjA tathA vItha karatAla meghadhvanivALA mRdaganA madhura dhvaniyukata nATakane samudAya sAthe jotAM ane suMdara gIte sAbhaLatAM, manuSya'sabaMdhI uttama kAmane bhogavatAM sukhamaya jIvana vyatIta kare che (sU) 18) Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA aM. 10 nirgrandhanidAnakarma (1) varNanam punarapi kathayati - tassa NaM' ityAdi / mUlam - tassa NaM egamavi ANavemANassa jAtra cattAri paMca avuttA cetra abbhuti bhaNa devANuppiyA ! kiM karemo ? kiM Aharemo ? kiM uvaNemo ? kiM AciTThAmo ? kiM bhe hiyaicchiyaM ? kiM te Asagassa sadati ? taM pAsittA NiggaMthe NidANaM karei // sU0 19 // 1 375 chAyA-tasya khalvekamapyAjJApayato yAtrazvatvAraH paJca vA'nuktAzcaiva abhyupatiSThanti bhaNa devANupriya ! kiM karavAma ? kimAhAma ? kimupanayAma ? kimAtiSThAma ? kiM bhavato hRdicchitam ? kiM tavA''syakAya svadate ? / tad dRSTvA nirgrantho nidAnaM karoti // sU0 19 // TIkA- 'tassa NaM' - ityAdi / tasya = ugraputrAdeH khalu ekamapi bhRtyam AjJApayataH=svakAryArthaM nirdizataH, yAvacchabdena dvau vA trayo vetyanayoH sagrahaH, casvAro vA paJca vA bhRtyajanA anuktAH = anAhUtA eva abhyupatiSThanti - upasthitA bhavanti, pRcchanti ca he devAnupriya ! bhaNa kathaya kiM kArya karavAma, kimupanayAma, = kiM khAdyaM vastu sannidhau prApayAma, kim AharAma = kiM vastujAtaM samAnayAma, kimupanayAma = kimiti - vidyamAneSu vastuSu kiM samarpayAma, kimAtiSThAma = kIdRzaM bhojyajAtaM sampAdayAma, atra sarvatra prArthanAyAM loT / kiM bhavato hRdicchitaM = hRdayasyeSTam, kiM tavA''syakAya - mukhAya svadate ? - rocate ? | tat== sarve sukhaM dRSTvA nirgrantho nidAnaM karoti // sU0 19 // phira bhI kahate haiM- ' tassa NaM ' ityAdi / unake eka dAsa ke bulAne para cAra yA pA~ca apane ApabulAye binA upasthita ho jAte haiM aura kahate haiM ki - he svAmin ! kahiye hama kyA kareM ?, Apa ke lie kyA lAveM ?, aura ina vastuoM meM se kauna sI vastu Apa ko arpaNa kareM ?, Apa ke lie kaunasA bhojana banAyeM ?, Apa ke hRdaya meM kyA icchA hai ? Apa ke mukha h vajI yA 4 che- 'tassa naM' ityAhi te eka dAsane khelAve tyAM cAra pAca dAsa peAtAnI meLe khelAvyA vinA hAjara thai jAya che, ane kahe che ke svAmin! kahA ame zuM karIe ? ApanA mATe zu lAvIe ? tathA A vastuemAMthI kai vastu Apane ANu karIe ? Apane mATe kacu (zu) bheAjana banAvIe ? ApanA hRdayamAM zuM icchA che? ApanA mATe kaI vastu Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 ___ zrI dazAzrunaskandhasUtre atha sUtrakAro nirgranthasya nidAnakarmaviSaye prAha- 'jai' ityAdi / ____ mUtram-jai imassa sucariyasta tavaniyamavaMbhaceraguttivAsassa taM ceva jAva sAhu / evaM khalu samaNAuso ! niggaMthe NidANaM kiccA tassa ThANassa aNAloiya-appaDDikate kAlamAse kAlaM kiccA aNNataresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavai mahiDiesu jAva ciraTriiesu / se NaM tattha deve bhavai mahiDDie jAva cirahiie / tao devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikhaeNaM aNaMtaraM cayaM caittA je ime uggaputtA mahAmAuyA bhogaputtA mahAmAuyA tesiM NaM annataraMsi kulaMsi puttattAe paJcAyAi // sU0 20 // chAyA-yadyasya sucaritasya taponiyamabrahmacaryaguptivAsasya tadeva yAvat sAdhu / evaM khalu zramaNAH ! AyuSmantaH / nirgranyo nidAnaM kRtvA tasya sthAnAsya anAlocitA'pratikrAntaH kAlamAse kAlaM kRtvA'nyatame devalokeSu devatvenopapattA bhavati-maharddhikeSu yAtracirasthitikeSu / sa ca tatra devo bhavati mahaddhiko yAcirasthitikaH / tato devalokAdAyuHkSayeNa bhavakSayeNa sthitikSayeNA'nantaraM cayaM tyaktvA ye ime ugraputrA mahAmAtRkAH, bhogaputrA mahAmAtRkAsteSAM khallanyatame kule putratayA pratyAyAti // mu0-20 // ___TIkA-'jai'-ityAdi / yadi-ahya sucaritasya taponiyamabrahmacaryaguptivAsasya tadeva sarvaM pUrvoktaM sunicintanam , yAvatsAdhu-samIcInam / evam-amunAko kaunasI bastu svAdiSTa lagatI hai ? / isa prakAra se saba sukhoM ko dekhakara nigrantha nidAnakarma karatA hai // 40 19 // nigrantha ke nidAnakarma ke viSaya meM kahate haiM-'jai imassa' ityAdi / yadi hamAre acchI taraha se AcaraNa kiye hue isa tapa niyama svAdiSTa lAge che? A prakAranA sarve sukhane joIne ninya nidAnakarma kare che (sU0 10 niyanyanA nihananA viSayamA 49 je-'jai imassa' tyA je amArAM sArI rIte AcaraNe karelAM A tapa niyama ane brahmacaryanuM zubha Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirSiNI TIkA a. 10 nirgrantha nidAnakarma (1) varNanam 377 prakAreNa, khalu nizcayena he zramaNAH ! AyuSmataH ! nirgrantho nidAnaM kasvA, tasya sthAnasya=pApasthAnasya, anAlocitaH = gurusamIpe'krataprakAzanaH, apratikrAntaH=tasmAtpApasthAnAdanivRttaH, nidAnaM kRtvA kAlamAse kAlaM kRtvA = mRtyu samaye maraNadharma prApya devalokeSu madhye anyatame graiveyakANAM madhye kasmiMzcidekasmin devaloke devatvena = devasvarUpatayA upapattA = utpanno bhavati / kIdRzeSu ? maharddhikeSu yAtraccirasthiti keSu - vipula vaibhavazAlikeSu cirAvasthAyiSu =bahukAlasthitimatsu deveSu / tatra ma nidAnakarttA munirdevo bhavati / kIdRza: ? mahardiko yAtrazcirasthitikaH / tataH tasmAt devalAkAt sa deva AyuHkSayeNa devasambandhina Ayurdalikasya nirjaraNena, bhakSayeNa devabhavanivandhabhUtakarmaNAM gatyAdInAM nirjaraNena / sthitikSayeNa = tatsambandhina AyuH karmaNaH sthitivedanena anantaram=AyuHprabhRtinirjaraNottarakAle, cayaM zarIraM tyaktvA = vihAya, ye ise ugraputrAH mahAmAtRkAH, bhogaputrAH mahAmAnukAH santi teSAM khalu anyatame kule = kasmiMzcidvaMze putratayA pratyAyAni=pazcAdAyAti putratvenotpanno bhavatItyarthaH // bhrU0 20 || 3 aura brahmacarya kA zubhaphala ho to aise sukha hamako bhI mileM / he AyuSmAn zramaNo ! isa prakAra nirgrantha nidAnakarma kara ke usa pApa - sthAna kI AlocanA tathA pratikramaNa kiye binA kAla avasara kAla kara ke graiveyaka Adi kisI eka deva loka meM devapane usanna hotA hai / vahA~ mahARddhi mahAdItizAlI yAvat cirasthitivAle devoM meM vaha maharddhika aura cirasthiti vAlA deva hotA hai / vaha phira usa devaloka se devasambandhI Ayu bhava aura sthiti ke kSaya hone ke bAda usa devazarIra ko tyAga kara mahAmAtRka umra aura bhAMgakulo meM se eka kula meM putrarUpa se uptanna hotA hai || 0 20 || phula hAya te AvA sukha amane paNa maLe huM AyuSmAna zramaNeA ! A prakAre ni nya nidAnakama karIne te pApastha nanI AleAcanA tathA prAtakramaNa karyAM vagara kAla avasare kAla kAne traiveyaka advi kai eka devaleAkamA devapaNu mA utpanna thAya che tyA mahARddhi mahAkrIptizAlI uparAMta cira sthitivALA devAnA ta na dvika ane cirasthitivALA deva thAya che te pAche te devaaAkathI devasa badhI Ayu bhava ane sthitine kSaya thai gayA pachI te devazarIrane tyAga karI mahAmAtRka ugra tathA legakulemAthI krAi eka kulamAM putrarUpe utpanna thAya che (s0 20) Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 378 dazAzrutaskandhamatre sUtrakAraH punarapi pUrvasUtreNa saMvadhnannAha-' se NaM' ityAdi / mUlam-se NaM tattha dArae bhavai-sukumAlapANipAe jAva surUve / tae NaM se dArae ummukkabAlabhAve viNNAyapariNayamittaM jovaNagamaNuppatte sayameva peiyaM paDivajai / tassa NaM aijAyamANassa vA nijAyamANassa vA purao jAva mahadAsIjAva kiM te Asagassa sadai // sU0 21 // chAyA-sa khalu tatra dArako bhavati, sukumArapANipAdo yAvat suruupH| tataH khalu sa dAraka unmuktavAlabhAvo vijJAtapariNatamAtro yauvanakamanuprAptaH svayameva paitRkaM pratipadyate / tasya khalu atiyAto vA niryAto vA purato mahAdAsIdAsa yAvat kiM tavAsyakAya svadate // mU0 21 // TIkA-'se NaM' ityAdi / saH asau tatra-ugraputrAdivaMze dArakA-putro bhavati-jAyate / kIdRzaH ? ityAha-sukumArapANipAda: atyantakomalakaracaraNaH,, yAvad-ahInaparipUrNapaJcandriyazarIraH, murUpA-prazastarUpayuktaH / tataH tadanantaram sa dArakaH, unmuktabAlabhAvaH vyatItabAlA'vasthaH san vijJAtapariNatamAtra:vijJAtA-samyagavagatA pariNatA paripakSamAtrA kalAdiSu yasya sa tathA sakalakalAkuzala ityarthaH, evambhUtaH san, yauvanaM yuvAvasthAm anuprAptA krameNa prAptaH, svayameva Atmanaiva paitA-pitamambandhi dhanAdika pratipadyate-prApnoti / tasya khalu atiyAtaH gacchata, niryAta = nirgacchataH ugraputrAdeH purataH agrataH, sUtrakAra aura bhI varNana karate hai-' se NaM' ityAdi / vaha vahA~ komala kara-caraNa vAlA sarvAGgasundara bAlaka hotA hai / anantara vaha bAlabhAva ko choDakara kalA kI nipuNatA aura yauvana ko prApta kara apane ApahI paitRka (kulaparamparAgata) sampatti kA adhikArI bana jAtA hai / phira usake bhavana meM praveza karate athavA bhavana se bAhara nikalate samaya aneka dAma-dAsiyA nokaracAkara Adi sevA meM rahate haiM aura vaha manuSyasambandhI uttama kAma sUtra2 qul 5 varNana 42 cha-'se NaM tyAha. te tyAM kemala kara-caraNavAle sarva gasudara bAlaka thAya che pachI te bAlabhAvane cheDIne kalAnipuNatA tathA yauvana prApta karatA pate pitAnI meLe pitRka (kulapara parAgata) sapattine adhikArI banI jAya che vaLI pAchI pitAnA bhavanamAM praveza karatA athavA bhavanamAMthI bahAra nIkaLavAnA samaye aneka dAsa dAsIo harasamaya pUche che ke-ame Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 379 munihaSiNI TIkA a. 10 nirgranthanidAnakarma (1) varNanam yAvad-mahAdAsodAmakiGkarakarmakarapuruSA AjJApAlanAya bhavanti, yAvat pRcchanti ca-ki tava AmyakAya svadate-rocate ityAdi |mu0 21 // atha nidAnakarmaNo dharmaviSayaM varNayati-' tamsa NaM' ityAdi / mUlam-tassa NaM tahappagArassa purisajAyassa tahArUve samaNe vA mAhaNe yA ubhaokAlaM kevalipaNNattaM dhammamAikkhejA ? haMtA ? AikkhejA, / se NaM paDisuNejA ?, jo iNaDhe samahe, abhavie NaM se tassa dhammasta savaNayAe / se ya bhavai mahicche mahAraMbhe mahApariggahe ahammie jAva dAhiNagAmI neraie AgamissANaM dullahabohie yAvi bhavai / taM evaM khalu samaNAuso tassa gidANassa imeyArUve phalavivAge jaM jo saMcAei kevalipaNNattaM dhamma paDisuNittae // sU0 22 // chAyA-tammai khalu tathAprakArAya puruSajAtAya tathArUpaH zramaNo vA mAhano vA ubhayakAlaM kenaliprajJaptaM dharmamAkhyAyAt ? hanta ! AkhyAyAt, sa ca pratizRNuyAt ?, nA'yamarthaH samarthaH, abhavyaH khalu sa tasya dharmasya shrmnntaayai| sa ca bhavati maheccho mahArambho mahAparigraho'dhArmiko yAvat-dakSiNagAmI nairayika AgamiSyati durlabhavodhikazcApi bhavati / tadevaM khalu zramaNAH ! AyumantaH ! tasya nidAnasyA'yametadrUpaH phala vipAko yannaiva zaknoti kebaliprajJaptaM dharma pratizrotum // 0 22 // ___TAkA-'tassa gaM' ityAdi / he bhagavan ! tammai khalu tathApakArAya-nidAnakarmakAriNe puruSajAtAya=puMstvenotpannAya, tathArUpaH tAdRzaH zramaNo vA bhogoM ko bhogatA huA rahatA hai / aura dAma-dAsiyA~ hara samaya pUchate hai ki-hama Apake lie kyA kareM ?, kauna vastu lAveM ?, ina vastuoM meM se kaunasI vastu arpaNa kareM ? aura Apako kaunasA padArtha acchA lagatA hai ?, ityAdi / isa prakAra isa nidAna kA phala bhogatA hai // sU0 21 // Apane mATe zuM karIe ? kaI (zu ) vastu lAvIe ? A vastuomAMthI kaI vastu arpaNa karAe ? tathA Apana karyo padAtha sAre lAge che ? ItyAdi. e prakAre e nihAnanu sogava cha. (sU. 21) Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 dazAzrutamkandhamatre mAhano vA, ubhayakAlaM prAtaH-sAyam, kevaliprajJapta-sarvajJamaNItaM, dharma-zrutacAritralakSaNam AkhyAyAta kathayet ?, bhagavAnAha-hanta ! bADhamAkhyAyAt kathayet / bhUyaH pRcchati-sa khalu dharma-zrutacAritrarUpaM pratizRNuyAt ? pratijAnIyAt ?, bhagaganAha-nA'yamarthaH samarthaH uktarUpo'rtho na yogyaH, yataH sa khalu tasya dharmasya zravaNatAyai abhavyaH ayogyaH sarvajJapraNItazrutacAritrarUpaM dharma zrotumanaIH, yataH sa maheccha: mahatI icchA yasya sa maheccha: vizAlatRSNaH, mahArambhaH bRhadArambhaH, mahAparigrahaH vizAlaparigrahayuktaH, adhArmikaH dharmAcaraNarahitaH yAvad ___aba nidAnakarmavAlA dharma ko pA sakatA hai athavA nahIM ? isa viSaya kA varNana karate hai-'tassa NaM' ityAdi / gautamasvAmI bhagavAna se pUchate hai:-he bhagavAn ! isa prakAra ke nidAna karane vAle ko kyA tathArUpa-zuddha AcAravAn zramaNa athavA mAhana prAta:kAla aura sAyaMkAla sarvajJapraNIta zrutacAritralakSaNa dharmakA upadeza dete hai ? / bhagavAn bole-he gautama ! ve usako avazya upadeza dete hai| he bhadanta ! kyA vaha zrutacAritra lakSaNa dharma ko sunatA hai ? / lagavAna bole-vaha ukta dharma ko nahIM sunatA hai, vaha usa dharma ke sunane ke ayogya hai, kyo kiM vaha mahAtRSNAvAlA mahAAraMbhI aura mahAparigrahI hone se adharma kA AcaraNa karane vAlA hotA hai| adharma ke pIche calane vAlA, adharma kA sevana karane vAlA, adharmiSTha adharma kI prarUpaNA karane vAlA, adharma kA anurAgI, adharma ko dekhane vAlA, adharmajIvI, adharma ko uptanna karane vAlA, hava nidAnakarmavAlA dharmane pAmI zake ke nahi? e viSayanuM varNana kare che'tss NaM' tyAha. gautamasvAmI bhagavAnane pUche che-he bhagavAnae prakAranA nidAna karavAvALAne zuM kathArUpa-zuddha AcAravAna zramaNa athavA mAhina prAtaHkAle tathA sAya kAle sarvajJapraNIta mutacAritralakSaNa dharmane upadeza Ape che? bhagavAna kahe che-he gautama ! teo tene avazya upadeza Ape che. he bhadanta ! zu te mRtacAritralakSaNa dharmane sAbhaLe che? bhagavAna kahe che-te ukata dharma sAMbhaLatuM nathI, te, te dharma sAbhaLavAne agya hoya che kemake te mahAtRSNAvALe mahAAra bhI ane mahAparigrahI hevAthI - adharmanuM AcaraNa karavAvALA thAya che. adharmanI pAchaLa cAlanAra, adharmanuM sevana karanAra, adharmiSTha adharmanI prarUpaNa karavAvALo, adharmane anurAgI, adharmane jevAvALa, adharmajIvI adharmane utpanna karavAvALe, adharmaparAyaNa, tathA adharmathIjI Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suniharSiNI TIkA a. 10 nirgranthI nidAnakarma ( 2 ) varNanam 282 dakSiNagAmI dakSiNa dizAgAmI nArako bhavati / AgamiSyati bhaviSyasyapi kAle durlabhavarodhikaH = duSpApa jainadharmaprAptiko bhavati, tata=tasmAd evam anena makAreNa khalu nizcayenaM, he AyuSmantaH ! zramaNAH / tasya nidAnasya ayametadrUpaH = etAdRzaH, phalaviSAkaH=phaLapariNAmo bhavati yad = yasmAt kevalajJaptaM dharma pratizrotum na zaknoti = samartho na bhavati // sU0 22 // iti prathamaM nidAnam // 1 // atha sAdhvImuddizya dvitIyanidAnamAha - ' evaM khalu' ityAdi / mUlam - evaM khalu samaNAuso ! mae dhamme paNNatte iNameva niggaMthe pAvaNe jAva savvadukkhANaM aMtaM kareMti / jassa NaM dhammassa niggaMthI sikkhAe uvaTTiyA viharamANI purA digiMchAe jAva udiSNakAmajAyA viharejA, sA ya parakkamejA, sAya parakamamANI pAsejA-se jA imA itthiyA bhavai, egA egajAyA egAbharaNapihANA telapelA iva susaMgoviyA, celapellA iva susaMpariggahiyA, rayaNakaraMDakasamANA, tIse NaM aijAyamANI vA nijjAyamANIe vA purao mahaM dAsIdAsa 0 taMce jAva kiM te Asagassa sadati / taM pAsittA NiggathI NidANaM karei // sU0 23 // adharmaparAyaNa aura adharma se hI AjIvikA karane vAlA hotA hai, yAvat - saMrakara dakSiNagAmI nairayika hotA hai aura dUsare janma meM durlabhabodhI hotA hai, arthAt usako jainadharma kI prApti nahIM hotI hai / he AyuSmAna zramaNo ! usa nidAnakarma kA isa prakAra pAparUpa phala hotA hai, jisase vaha kevalibhASita dhama nahIM suna sakatA hai || sU0 22|| iti prathama nidAna // 1 // AjIvikA karavAvALA hAya che. AthI marI jatAM dakSiNugAmI nacika thAya che. ane khIjA janmamAM durlabhakhAdhI thAya che arthAt tene jainadharmanI prApti thatI nathI De AyuSmAna zramaNe ! te nizvAnakanuM A prakAre pAparUpa la thAya che, jethI te kevalibhASita dhama sAbhaLI zakatA nathI. (s0 22) iti prathama nidAna (1) Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 - dazAzrutaskandhasUtra chAyA-evaM gvala zramaNA : ! AyuSmantaH ! mayA dharmaH prajJaptaH, idameva nagranthyaM pravacanaM yAvatsarvaduHkhAnAmannaM kurnanti / yasya khalu dharmamya nigranthI zikSAyai upasthitA viharantI purA jighatsayA yAvadudINakAmanAtA viharati, sA ca parAkrAmati, sA ca parAkrAmantI pazyati-atha yaipAM strI bhavatyekA, ekajAyA, ekA''bharaNapidhAnA tailapeTiketra sumaMgopitA, cailapeTikeca susaMparigRhItA, ratnakaraNDakasamAnA, tasyA atiyAntyA niryAntyA vA purato mahAdAmodAsa0 tadeva yAvat, ki te AsyakAya svadate / tad dRSTvA nirgranthI nidAna karoti // sU0 23 // TIkA-'evaM khalu'- ityAdi / evam-anena prakAreNa khalu-nizcayena, he AyuSmantaH ! zramaNAH ! mayA dharmaH prajJaptaHprarUpitaH / idameva nanthya pravacanam nirgranthopadezarUpaM yAvata-sarvaduHkhAnAmantaM karoti / yasya khalu dharmasya zikSAyai zikSArtham upasthitA-samudyatA viharantI-vicarantI purA-pUrvam , jighatsayA-bubhukSayA yAvata pipAsAdyanukUlapatikUlaparISahaiH pIDitA'pi tAn soDhayatI / adhunA tAnasahamAnA mohodayena udINakAmanAtA-jAgRtaviSayavAsanA satI viharati, sA ca parAkramati-tapa-saMyame prayatate / sA ca parAkramantI pazyati-atha yA eSA strI bhavati, yathA-ekA pradhAnA ekajAyA sapatnIva aba nirgranthiyoM ko udeza kara dUsare nidAna kA varNana karate haiM- "evaM khalu' ityAdi / he AyuSmAna zramaNo! isa prakAra maine dharma kA nirUpaNa kiyA hai / yaha hI nirgrantha pravacana-matya hai yAvat isa dharma ke ArAdhaka jIva sarva duHkhoM ko anta karate haiM / jisa dharma kI zikSA ke lie upasthita nirgranthI tapa saMyama meM vicaratI hai / kSudhA pipAsA Adi anukUla pratikUla pariSahoM ko sahana karanI huI mohakarma ke udaya se kAmavAsanA jAgRta huI tathApi vaha tapa saMyama meM parAkrama karatI hai| ve niyanthI-mAne uddezAne blot (nahAnanu na 42 cha-'evaM khalu' tyA che AyuSmAna zramaNa ! A prakAre me dharmanuM nirUpaNa karyuM che Aja nigrantha pravacana satya che yAvat A dharmanA ArAdhaka jIva sarva du khene a ta lAve che je 'dharmanI zikSAne mATe upasthita nindhI tapa saramamAM vicaratI hoya che kSudhA pipAsA. Adi anukULa pratikULa parISahAne sahana karatI thakI ne mehakarmanA udayathI kAmavAsanA jAgRta thAya te paNa te tapa sa yamamAM parAkrama kare che. parAkrama karatI thakI Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 nirgranthInidAnakarma (2) varNanam jinA, ekA''bharaNapidhAnA-ekAmaraNAniekajAtIyasuvarNaratnAbhara gAni, pradhAnAni ca-vastrANi-cInAMzukAdIni yasyAH sA tathA / ekajAtIpottamabhUSaNavasanetyarthaH, tailapeTikeva-tailasambhRtakAcakuppikeva susaGgopitA-surakSitA, cailapeTikeva-vastramaJjUSeva susamparigRhItA-sAdaraM dhRtA, ratnakaraNDakasamAnA=bahumUlyatayA ratnapUrNamaJjUSetra yatnataH surakSitA yA vartate, tasyA atiyAntyA gRhaM mati gacchantyAH , niryAntyAH bhavanAnnigsarantyAH purataH agrataH, mahAdA. saudAmAdayaM upatiSThanti, pRcchanti ca-yad bhavatyA AsyakAya-mukhAya kiM svadaterocate? tat-tathArUpaM sukhajAtaM dRSTvA nigraMnthI nidAnaM karoti / / 2 // ||muu0 23 // kena prakAreNa nidAnaM karotI ?-' jai' ityAdi / mUlam-jai imassa sucariyassa tavaniyamabaMbhacera-jAva bhuMja. mANo viharAmi, se taM sAhuNI // sU0 24 // . chAyA-yadhasya sucaritasya taponiyamabrahmacarya-yAvad bhuJjAnA viharAmi, tadetatyAdhvI // ma0 24 // parAkrama karatI huI nirgranthI strIguNoM se yukta kisI strI ko dekhatI hai jo apane pati kI eka hI patnI hai / jisane eka hI jAti ke vastra aura AbhUSaNa pahane haiN| jo tela kI kuppI ke samAna acchI prakAra se rakSita hai, vastra kI peTI kI taraha bhalI-bhAti Adara pAI huI hai / aura ratnoM kI peTI ke samAna yatnapUrvaka surakSita hai tathA jisake bhavana se bAhara nikalate tathA bhavana meM Ate samaya aneka dAsa-dAsiyA sevAmeM rahatI haiM, aura hara samaya prArthanA karatI haiM ki-he svAminI ! Apa kI kyA AjJA hai ? Apako kauna padArtha acchA lagatA hai| isa prakAra ke sukhoM kA anubhava karatI huI usa strI ko dekhakara nigraMndhI nidAna karatI hai // sU0 23 // nigranthI strI-guNothI yukata koI strIne jue ke-je A pitAnA patinI ekaja patnI hAya, jeNe ekaja jAtanA vastra ane bhUSaNa paheryA hoya, je telanI kupInI peThe sArI rIte rakSAyelI hAya, vastranI peTInI jema sArI rIte Adara pAmatI hoya ane ratnonI peTInI piThe yatnapUrvaka surakSita hoya, tathA je bhavanathI bahAra nIkaLatA tathA bhavanamAM AvatI vakhate aneka dAsa-dAsIo sevAmAM rahetI hoya tathA haravakhata prArthanA karatI hoya kehe svAminI! ApanI zuM AjJA che? Apane kevA padArtha sArA lAge che? e prakAranA sukhane anubhava karatI te strIne joIne ninjI nidAna kare che. (sU0 23) Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 dazAzrutaskandhamRtre TIkA-'naI'-ityAdi / yadi asya sucaritasya zobhanA''caritasya taponiyamabrahmacarya0 yAvat , yAvacchabdena-taponiyamabrahmacaryaguptivAsasya kalyANa: phalavRttivizeSaH syAt , tadA'hamapi AgamiSyati imAn udArAn mAnuSyakAn bhogabhogAn bhuJjAnA = upaseumAnA viharAmi, tadetatsAdhvI = etad nirgranthIcintitam / / mU0 24 // atha nidAnaphalamAha-' evaM khalu,' ityAdi / mUlam-evaM khallu samaNAuso ! niggaMthI NidANaM kiccA tassa ThANassa aNAloiya appaDikaMte kAlamAse kAlaM kiccA aNNataresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavai / mahiDDiesu jAva sA NaM tattha deve bhavai jAva bhuMjamANA viharai / sA NaM tAo devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM aNaMtaraM cayaM caittA je ime bhavaMti uggaputtA mahAmAuyA, bhogaputtA mahAmAuyA, etesiM NaM aNNataraMsi kulaMsi dAriyattAe paJcAyAi / sA NaM tattha dAriyA bhavai sukumAla0 jAva surUvA // sU0 25 // chAyA-evaM khalu zramaNA AyuSmantaH ! nirgranthI nidAna kRtvA tasya sthAnasyA'nAlocitA'patikAntA kAlamAse kAlaM kRtvA'nyatame devalokeSu devatvenagepapattrI bhavati, mahardikeSu yAvat sA gvalu tatra devo bhavati, yAvad aba nirgranthI kisa prakAra se nidAna karatI hai so kahate haiM'jai NaM' ityAdi / mere isa pavitra AcAra lapa niyama aura brahmacarya kA koI vizeSa phala hai, to maiM bhI isI prakAra sukhoM kA anubhava karU~ / yaha sAdhvI kA nidAnacintana hai / sU0 24 // ve nithI vA prArathI nihAna 42 cha te 4 je- jai NaM' tyahi mArA A pavitra AcAra tapa niyama ane brahAcaryanuM je kAI vizeSa phala heya te huM parabhavamAM A prakAranAM sukhane anubhava karU A sAthvInuM nihAnayintana che. ( sa0 24) Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - maniTarSiNI TIkA a. 10 nigranthanidAnakarma (2) varNanam 385 bhuJjAnA viharati, sA khalu tasmAd devalokAt AyuHkSayeNa, bhavakSayeNa sthitikSayeNa anantaraM cayaM tyaktvA ye ime bhavantyugraputrA mahAmAtRkAH, bhogaputrAH mahAmAtRkAH, eteSu khalbanyatame kule dArikAtayA pratyAyAti / sA khalu tatra dArikA bhavati sukumAra0 yAvatsurUyA // sU0 25 // TIkA-'evaM khalu'-ityAdi / evam-amunA prakAreNa he AyuSmantaH zramaNAH ! nigrenthI nidAnaM kRtvA, tasya sthAnasya-pApasthAnasya anAlocitAgurusamIpe akRtapApaprakAzanA, apratikrAntA = pApasthAnAdaparAvRttA, kAlamAse kAlaM kRtvA devalokeSu anyatame kasmiMzcidekasmin devaloke devatvena upapattrI bhavati / mahardikeSu yAvat-sA-vihitanidAnakarmA sAdhvI tatra devaloke devI bhavati-strIvedaM vihAya devapuMvedatayA jAyate, yAvad devalokasukha bhuJjAnA viharati / sA khalu tataH tasmAt devalokAt AyuHkSayeNa, bhavakSayeNa sthitikSayeNa anantaram cayaM-zarIraM tyaktvA the ise ugraputrA mahAmAtRkA uttamamAvavaMzakA bhavanti, bhogaputrA mahAmAtRkA bhavanti, teSAM madhye anyatame ekasmizcit kule dArikAtayA pratyAyAti-parAhatya AyAti dArikA bhvtiityrthH| sA tatra dArikA sukumArapANipAdA surUpA bhavati sU0 25 // ava nidAnakarma kA phala kahate haiM-' evaM khalu ' ityAdi / he AyuSmAna zramaNo ! isa prakAra nirgranthI nidAnakama karake bhaura usa pApa kA guru ke pAsa Alocana, guru ke diye hue pApa ke prAyazcitta kA pratikramaNa kiye binA kAla avasara kAla karake graiveyaka Adi devaloko meM se kisI eka devaloka meM devapane uptanna hotI hai| jisane nidAnakarma kiyA hai vaisI sAdhvI devaloka meM devatA hotI hai arthAta strIbhAva kA tyAgakara ke deva meM puruSa bhAva ko prApta karatI hai aura vaha devaloka ke sukhoM kA anubhava karatI hai| phira vaha devaloka se devasambandhI Ayu, saba aura sthiti ke kSaya hone ve nihAna bhanu - evaM khalu' tyAdi he AyuSmAna zramaNa ! A prakAre nirgunzI nidAnakarma karIne tathA te pApanuM guru pAse Alocana, gurue batAveluM pApanuM prAyazcitta tathA pratikramaNa karyA vinA li avasare kola karIne zreyaka Adi devalokamAthI koI eka devalokamAM devapaNuthI utpanna thAya che jeNe nidAna karyuM hoya evI sAdhvI devalokamAM devatA thAya che arthAt strIbhAvane tyAga karIne devamAM purUSabhAvane prApta kare che ane te devalokanAM khano anubhava kare che. pachI te devakathI vasaMbadhI Ayu bhava ane sthitine kSaya Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 386 dazAzrutaskandhasUtre tadeva vizadayati-'tae NaM taM' ityAdi / mUlam-tae NaM taM dAriyaM ammApiyaro ummukkabAlabhAvaM viNNAyapariNayamittaM jovvaNagamaNuppattaM paDirUveNa sukkeNa paDirUvassa bhattArassa bhAriyattAe dalayati / sA NaM tassa bhAriyA bhavai-egA egajAyA iTTA katA jAva rayaNakaraMDagasamANA / tIse jAva atijAyamANIe vA nijjAyamANIe vA purao mahaMdAsIdAsa jAva kiM te Asagasta sadati // sU0 26 // ____ chAyA-tataH khalu tAM dArikAmambApitarau unmuktavAlalAvAM vijJAtapariNatamAtrAM yauvanakamanuprAptAM pratirUpeNa zulkena pratirUpAya bha bhAryAtvena dattaH / sA khala bhAryA bhavati-ekA, ekajAyA, iSTA, kAntA yAbadratnakaraNDakasamAnA / tasyA yAvadatiyAntyA vA niryAntyA vA purato mahAdAsIdAsa yAvat kiM te AsyakAya svadate // mU0 26 / / TIkA-'tae NaM'-ityAdi tataH tadanantaram-ugraputrAdyanyatamakule janmA'nantaram tAMdivazcyutAM dArikAM dhRtadArikArUpAm, ambApitaro-jananIjanakau, unmukavAlabhAvAm= vyatigatavAlyA'vasthAma, vijJAtapariNatamAtrAm= sakalakalAkuzalAm yauvanakam-tAruNyamanuprAptAm pratirUpeNa-samucitena zulkenavadhUsammAnasUcakadravyeNa, pratirUpAya-sadRzavayorUpadhanakulAdinA'nukUlAya bharne svAmine bhAryAtvena-patnItvena dattaH arpytH| sA-dArikA tasya bhAryA bhavatike yAda vahA~ se cyavakara ugrakula Adi meM kanyArUpa se utpanna hotI hai| vahA~ vaha sukumAra karacaraNavAlI rUpavatI vAlikA hotI hai|suu025|| . phira usakA ho varNana karate haiM-'taeNaM taM' ityAdi / usake bAda yauvana avasthA prApta hone para usake mAtA pitA usako daheja dekara yogya vara ke sAtha usakA vivAha kara dete haiM / thaI gayA pachI tyAthI cyavane ugrakula AdimA kanyArUpe utpanna thAya che tyAM te sukumAra kara-caraNavALI rUpavatI bAlikA thAya che (sU0 25) vajI tanu varNana 42 cha-" tae NaM taM"tyAdi tyAra pachI yauvana avasthA prApta thatAM tenA mAtA pitA tene daheja daIne cagya vara sAthe tene vivAha karI dIe che. tathA te dArikA pitAnA patinI ekamAtra Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - munarpiNI TIkA a. 10 strI nidAnakarma (2) phalavarNanam 387 ekA advitIyA, ekajAyA-sapatnIvarjitA, iSTA-atimiyA, kAntA-ballabhA yAvad-ratnakaraNDakasamAnA bhavati tasyA yAvad atiyAntyA vA niryAntyA vA purataH, mahAdAsIdAsakiGkarakarmakarapuruSA upatiSThanti pRcchanti ca - kiM te AsyakAya stradate, iti // m0 26 // ___ atha nidAnakartyAH kIdRzaM phalaM bhavatI ?-tyAha-tIse NaM' ityAdi / mUlam-tIse NaM tahappagArAe itthiyAe tahArUve samaNe vA mAhaNe vA ubhaokAlaM kevalipaNNattaM dhammaM AikkhejA ? haMtA ! aaikkhejjaa!| sA NaM bhaMte! paDisuNejjA ? No iNahe samahe, abhaviyA NaM sA tassa dhammasta savaNayAe / sA ca bhavai mahicchA, mahAraMbhA, mahApariggahA ahammiyA jAva dAhiNagAmie Neraie, AgamissAe dullahabohiyA yAvi bhavai / evaM khalu samaNAuso ! tassa NiyANassa imeyArUve pAvakammaphalavivAge--jaM No saMcAei kevalipaNNattaM ghamma. paDisuNittae // sU0 27 // bhaura vaha dArikA apane pati kI ekamAtra patnI hotI hai, arthAt usake sapatnI (soka) nahIM hotI hai ataH vaha pati ko paramapriya manako haraNa karane vAlI yAvat ratnoM kI peTI ke samAna surakSita hotI hai / jisa samaya vaha bhavana ke bAhara jAtI hai aura bhavana meM AtI hai taba usake sAtha aneka dAsiyA aura dAsa sevA meM rahate haiM aura ve prArthanA karate haiM ki-he svAminI ! hama kyA kareM ?, kyA lAveM ?, kyA arpaNa kareM? aura Apako kaunasA padArtha rucikara hai / ityAdi rUpase vaha sukhoM kA anubhava karatI hai // sU0 26 // patnI thAya che. arthAta tene sapatnI (ka) hetI nathI tethI te patine paramapriya. manane haraNa karavAvALI eTalA kAraNe ratnanI piTInI peThe surakSita hoya che je samaye te bhavanathI bahAra jAya che tathA bhavanamAM Ave che tyAre tenI sAthe aneka dAsa tathA vasI sevAmAM rahe che ane prArthanA kare che ke he svAminI ame zuM karIe ? zuM lAvIe? zuM arpaNa karIe? tathA Apane karyo padArtha rUcikara che ? ItyAdi rUpathI tasumanA manusa 42 che. (sU0 26) Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 dazAzrutaskandhamatre chAyA-tasyAH khala tathAprakArAyAH striyAstathArUpaH zramaNo vA mAhano vobhayakAlaM kevaliprajJaptaM dhamamAkhyAyAt ? inta ! AkhyAyAt / sA khala bhadanta ! pratizRNuyAt ? nA'yamarthaH samarthaH, abhavyA khalu sA tasya dharmasya zravaNatAyai / mA ca bhavati mahecchA, mahArambhA, mahAparigrahA, adhArmikA yAvat dakSiNagAmI nairayikA, AgamiSyati durlabhavodhikA cA'pi bhavati / evaM khallu zramaNA AyuSmantaH / tasya nidAnarayA'yametadrUpaH pApakarmaphalavipAkAyanaH zakroti kevaliprajJaptaM dharma pratizrotum // su0 27 // TIkA-' tIse'-ityAdi / tasyAstathAprakArAyAH tAdRzyAH striyAH, tathArUpa tathAvidhaH zramaNo vA mAhanaH zrAvako vA ubhayakAlam-sAyaM-prAtaH kevalipajJaptaM dharmam AkhyAyAt-kathayet ? hanta ! iti komalasambodhane, svIkAre-AkhyAyAt-kathayet / sA khalu bhagavan ! pratizRNuyAt ?, nA'yamarthaH samarthaH-na sambhavatIti bhAvaH, yataH-abhavyA khalu sA tasya dhamesya zravaNatAye-sA taM dharma zrotumayogyA bhavati / sA kIzI ?-tyatrAha-mahecchA-vizA. lavAnchAvatI, mahArambhA-bRhadArambhakAriNI, mahAparigrahA-vipulaparigrahavatI, adhArmikI-dharmA''caraNahInA yAvad dakSiNagAmI nairayikA, AgamiSyati-bhavi aba dharma ke viSaya meM nidAna kA phala kahate haiM-'tIse NaM' ityAdi / gautamasvAmI pUchate haiM-hai bhadanta nidAna karanevAlI strI ko zramaNa athavA mAhana kyA kevalipratipAdita dharma kA upadeza de sakate haiM ? he gautama ! de sakate haiM / he bhadanta ! kyA vaha usa dharma ko suna sakatI hai? he gautama ! nahIM suna sakatI, vaha dharma sunane ke yogya nahIM hai, kyoM ki vaha mahecchA -mahAicchAvAlI mahAArambha karanevAlI mahAparigrahavAlI, adhArmika, adharma ke pIche calane vAlI, adharma ko sevana karane yAlI, adharmiSTha, adharma ko prarUpaNA karane vAlI, adharma va dharmanA viSayamA nihAnanu 38 46 cha-'tIse NaM' tyAhi. gautamasvAmI pUche che-he bhadanta ! nidAna karavAvALI strIne zramaNa athavA sAhana zu kevapritipAdita dharmane upadeza ApI zake che? he gautama ! ApI zake cha mahanta ! te, te dhamana sAlajI zaThe cha ? , gotama ! nathI sAbhaLI zakatI te dharma sAMbhaLavAne cagya nathI. kemake te mahecchA-mahAIcchAvALI, mahAAraMbhavALI, mahAparigrahavALI, adhArmika, adharmanI pAchaLa cAlavAvALI, adharmanuM sevana karavAvALI ardharmiSTha,aMdharmanI prarUpaNa karavA- ; Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 strIsambandhI nirgranthanidAna (3) varNanam 389 dhyati kAle durlabhavodhikA-duSpApajainadharmA cA'pi bhavati / he AyuSmantaH zramaNAH ! evam anena prakAreNa tasya-pUrvoktasya nidAnasya ayam etadrUpA etAdRzaH pApakarmaphalavipAkA pApakarmaparimANo bhavati yata yasmAddhetoH sA ke baliprajJaptaM vItarAgapraNItaM dharma pratizrotu strIkartuM na zaknoti // mU0 27 // // iti dvitIyaM nidAnam / / atha tRtIyanidAnamAha-' evaM khalu' ityAdi / mUlam--evaM khalu samaNAuso ! mae dhamme paNNatte iNameva niggaMthe pAvayaNe jAva aMtaM kareMti / jassa NaM dhammassa sikkhAe uvaTTie niragaMthe viharamANe purA digiMchAe jAva se ya parakamamANe pAsijjA-imA itthiyA bhavai, egA egajAyA jAva kiM te Asagassa sadai, taM pAsittA niggaMthe NidANaM karei // sU0 28 // . chAyA-evaM khalu zramaNA AyuSmantaH ! mayA dharmaH prajJaptaH, idameva nainthyaM pravacanaM yAvat antaM kurvanti, yasya khalu dharmasya zikSAyai upasthitoM nigrantho viharan purA jighatsayA yAvat sa ca parAkrAman pazyati-epA strI meM anurAga rakhane vAlI, adharma ko dekhane vAlI, adharma ko uptanna karane vAlI, adharmaparAyaNa aura adharma se hI jIvananirvAha karane vAlI hotI hai, thAvat vaha marakara dakSiNagAmI nairayika hotI hai, phira vaha AgAmI janma meM durlabhabodhI hotI hai arthAta usako jainadharma kI prApti nahIM hotii| he AyuSmAna zramaNo ! nidAnakarma kA yaha prAparUpa phala hotA hai jisase vaha kevalibhASita dharma nahIM suna sakatI hai / / sU0 27 // yaha dUsarA nidAna hai // 2 // vALI, adharmamAM anurAga rAkhavAvALI, adharmane jevAvALI, adharma jIvI, adharmane utpanna karavAvALI, adharmaparAyaNa, ane adharmathI ja jIvananirvAha karavAvALI hoya che eTale te marI jatAM dakSiNagAmI narayika thAya che. pachI te AgAmI janmamAM durlabha badhI thAya che arthAta tene jainadharmanI prApti thatI nathI ke AyuSmAna zramaNa ! nidAna karmanuM e pAparUpa phala thAya che ke jethI te kevalibhASita dharma sAmajI zatI nathI. (sU0 27) __mA mAnina cha. (2) / Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhamatraM bhavatyekA, ekajAyA dhAvat kiM te AsyakAya svadate / tad dRSTvA nigrenyo nidAnaM karoti // sU0 28 // TIkA-'evaM khalu'-ityAdi / he AyuSmanta ! zramaNAH ! evam anena makAreNa khalu-nizcayena mayA dharmaH prajJaptaH prarUpitaH, idameva pratyakSa nirgranya pravacanam yAvatsarvaduHkhAnAmantaM kurvanti / nigranyo yasya dharmasya zikSAyai upasthitaH samudyanaH, viharan-vicaran purA-pUrvam , 'digiMchAe0 'kSutpipAsAdiparISahaiH pIDito'pi tAna soDhavAn / adhunA tAnasahamAno mohodayena yAvadaudINakAmajAto bhavati / sa ca parAkrAmana tapAsaMyame prayatamAnaH pazyatieSA=iyaM strI bhavati, ekA=advitIyA, ekajAyA yAtrad-yAvacchanTena-ekAbharaNapidhAnA ekAbharANAniekajAtIyamuvarNaratnAbharaNAni pidhAnAni ca vastrANi cInAMzukAdIni yasyAH sA tathA / tailapeTikA-iva susaMgopitA, cailapeTikA aba tIsarA nidAna kahate haiM-' evaM khalu' ityAdi / he AyuSmAna zramaNo ! isa prakAra maine dharma pratipAdana kiyA hai / yaha nigrantha pravacana satya hai yAvat isa ko AradhanA karane vAle jIva saba duHkhoM kA anta karate haiM / jisa dharma kI zikSA prApta karane ke liye upasthita hokara vicaratA huA nirgrantha kSudhA pipAsA Adi pariSahoM ko sahana karatA huA aura tapa saMyama meM pagakrama karatA huA mohakarma ke udaya se viSayavAsanAyukta hokara dekhatA hai ki-yaha strI akelI hI apane ghara ke aizvarya kA upabhoga kara rahI hai / advitIya hai arthAt isako sapatnI nahIM hai / rUpalAvaNya meM sabase zreSTha hai / yahA yAvat zabda se yaha artha jAnanA cAhiye ki- uttama jAti ke AbharaNa aura vastroM se bhUSita tela vatrI nihAna 49 cha-' evaM khalu' tyAha he AyuSmAna zramaNa ! e prakAre me dharmapratipAdana karyuM che A nircantha pravacana satya che tethI barAbara rIte tenI ArAdhanA karavAvALA jIva samasta du:khane a ta lAve che je dhamanI zikSA prApta karavA mATe upasthita thaIne vicaratA niSyastha sudhA pipAsA Adi parISahene sahana karatA ane tapa sa yamamAM parAkrama karatAM mehakarmanA udayathI viSayavAsanAyukta thatA jue che ke A strI ekalI pitAnA gharanA ezvaryane upabhegA karyA kare che, advitIya che arthAta tene sapatnI nathI, rU5 lAvayamAM sauthI zreSTha che ahIM yAvat zabdane e artha jANa joIe ke-uttama jAtanAM Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 svIsambandhI nirgranthanidAna (3) varNanam 391 iva susaMparigRhItA, ratnakaraNDakasamAnA, nasyAH atiyAntyA vA niyantyiA vA purato mahAdAsIdAsakiGkarakarmakarapuruSA upatiSThanti, pRcchanti ca kiM te AsthakAya svadate rocate / tatsukhaM dRSyA nimrantho nidAnaM karoti / sU0 28 / / nidAnaprakAramAha-dukkhaM khalu' ityaadi| mUlam-dukkhaM khallu pumattaNe je ime uggaputtA mahAmAuyA bhogaputtA mahAmAuyA, etesiM Na aNNataresu uccAvaesu mahAsamarasaMgAmesu uccAvayAiM satthAI urasi ceva paDisaMbedeMti, taM dukkhaM khallu pumattaNe, itthittaNaM saahu| jai isassa tavaniyamabaMbhaceravAsassa phalavittivisese asthi vayamavi AgamestANaM imeyArUvAiM urAlAiM ithibhogAiM aeNjissaamo|se taM sAhu ||suu029|| chAyA-duHkhaM khalu puMstve ya ime ugraputrI mahAmAtRkAH, bhogaputrA mahAmAtRkAH, eteSAM khalvanyatame uccAvaceSu mahAsamarasaMgrAmeSu-uccAvacAni zastrANi urasi caiva pratisaMvedayanti, tad duHkhaM khalu puMstve, strItvameva sAdhu / yadyasya taponiyamabrahmacaryavAsasya phalavRttivizeSo'sti, vayamapyAgamiSyati (kAle) etadrUpAnudArAn strIbhogAn bhokSAmahe / tadetatsAdhu // mU0 29 // ttiikaa-dukkh'-ityaadi| puMstve-puruSazarIradhAraNe khalu-nizcayena duHkhamasti-ye ime-ugraputrA mahAmAtRkAH, bhogaputrA mahAmAtRkAH santi, eteSAkI kuppI kI taraha surakSita rahatI hai, kapaDe kI peTI ke sAmAna sugupta, aura ratnoMkI peTI ke samAna AdaraNIya hai| usake Ane jAne meM dAsiyA aura dAsa hamezA sevAmeM rahate haiM aura prArthanA karate haiM ki-he svAminI ! Apa kI kyA AjJA hai ? hama kyA kareM? Apako kauna padArtha rucikara hai ? ityaadi| isa prakAra ke sukhoM kA anubhava karatI huI strI ko dekhakara nirgrantha nidAna karatA hai // sU0 28 // AbharaNa tathA vastrothI bhUSita, telanI kupInI peThe surakSita rahe che, kapaDAMnI peTInI peThe sugupta ane ratnanI peTInI peThe AdaraNIya che tene AvatI jatI vakhate dAsa dAsIo hamezA sevAmAM rahe che ane prArthanA kare che ke-he svAminI ApanI zuM AjJA che? ame zuM karIe Apane karyo padArtha rUcikara che? ItyAdi. e prakAre sukhane anubhava karatI te strIne joIne nigraMtha nidAna kare che. (sU0 28) Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 / dazAzrutaskandhamatre manyatame uccAvacepu-uttamA'dhameSu mahAsamarasaMgrAmepu-mahAntazcate samarAmraNAH, teSu saMgrAmA:-dvayordvayoryuddhAni, tatra-uccAvacAni-laghuvRhanti zastrANi-zaratomarAdini, urasi-bakSasi caitra-nizcayena pratisaMvedayanti pIDayanti, yasmAddhetoH, tammAtpuMstve khalu duHkham , ataH puMstvA'pekSayA strItvameva-strIzarIramevasAdhusamIcInas / yadi-asya taponiyamabrahmacaryadAsasya phalavRttivizepo'sti tadA vayamapi AgamiSyati-bhaviSyati kAle etadrayAn etAdRzAna udArAna-uttamAn strIbhogAna strIsambandhimogAna mokSyAmahe AseviyAmahe / tadetatsAdhu-prasastam, sAdhucintanametat / / mR0 29 // uktaviSayaM vizadayati-'evaM khalu ' ityaadi| mUlam--evaM khallu samaNAuso ! NigaMthe NidANaM kiccA tassa ThANasta aNAloiyaappaDihaMte kAlamAse kAlaM kiccA aNNataresu devaloesu devattAe ubavattAro bhavai / se NaM tattha deve bhavai, mahiDDie jAva viharai / se NaM tAo devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM aNaMtaraM cayaM caittA aNNataraMsi kulaMsi dAriyattAe paJcAyAi // sU0 30 // aba nidAna kA viSaya kahate haiM-'dukkhaM khalu' ityAdi / isa saMsAra meM puruSatva nizcaya hI kaSTakAraka hai / jo ye mahAmAtRka ugraputra aura bhogaputra haiM unako kisI na kisI choTe yA yaDe mahAyuddha meM aneka zastroM ke aneka prakAra apanI jAtI para jhelane par3ate haiM ataH puruSa honA mahAduHkha hai, strI honA uttama hai| jo hamAre isa tapa niyama aura brahmacayevAsa kA kucha vizeSa phala hai to hama bhI AgAmI kAlameM isa prakAra ke pradhAna striyoM ke kAmabhogoM ko bhogate huve vicareM / yahI vicAra zreSTha hai // sU0 29 / / Dave nihAnatA viSaya cha-' dukkhaM khalu yA A sa sAramAM puruSatva nizcaya kakAraka che je te mahAmAtRka ugraputra tathA bheLaputra hoya te tene kaIne kaI nAnA ke moTA mahAyuddhamAM aneka zasonA aneka prahAra pitAnI chAtI para jhIlavA paDatA hoya che tethI puruSa thavuM mahA duHkhakAraka che strI thavuM uttama che je amArA A tapa niyama tathA brahmacarya vAsanuM kaIka vizeSa kula haiye te ame paNa AgAmI kAlamAM A prakAranA khAsa strIonA kAmabhAgene bhegaptaa thA viyarIme...mA 'zreSTha che. (sU0 28) Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - muniharSiNI TIkA a. 10 strI sambandhI nirgrantha nidAna (3) varNanam 393 chAyA-evaM khalu zramaNA AyuSmantaH nirgrantho nidAnaM kRtvA tasya sthAnasya anAlovito'pratikrAntaH kAlamAse kAlaM kRtvA anyatame devalokeSu devatayA upapattA bhavati / sa khalu tatra devo bhavati mahaddhiko yAvada viharati / sa khalu nato devalokAt-AyuHkSayeNa bhavakSayeNa sthitikSayeNa anantaraM cayaM tyaktvA anyatame kule dArikAtayA pratyAyAti // sU0 30 // TIkA-'evaM khalu'-ityAdi / he AyuSmantaH ! zramaNAH ! evaM khalu niantho nidAna kRtvA, tasya sthAnasya-nidAnarUpapApasya, anAlocitaH gurusamIpe akRtapApaprakAzanaH, amatikrAntaH pApasthAnAdaparAvRttaH kAlamAse kAlaM kRtvA devalokeSu anyatame = kasmiMzcidekasmin devaloke devatvena upapattA-utpanno bhavati, sa tatra devaloke devo bhavati, maharddhiko yAvadviharati, sa khalu tataH= tasmAd devalokAt-AyuHkSayeNa bhavakSayeNe sthitikSayeNa, anantaraM-tadanu cayaM= zarIraM tyaktvA anyatame-ugrakulAdiSu kasmiMzcinkule dArikAtayA kanyAtvena pratyAyAti -devalokAt parAvartate kanyA bhavatItyarthaH // mU0 30 // sA kIdRzI bhavatI ?-tyAha-'sA gaM' ityAdi / mlam--sA NaM tattha dAriyA bhavai sukumAla0 jAva-suruvA ukta viSaya kA hI varNana karate haiM-'evaM khalu' ityAdi / he AyuSmAna zramaNI ! isa prakAra nirgrantha nidAnakarma karake nidAnarUpI pApa kI guru ke samIpa AlocanA kiye binA aura guru ke diye hue pApa kA prAyazcittarUpa pratikramaNa kiye vinA kAla avasara kAla karake graiveyaka Adi devalokoM meM se kisI eka devaloka meM devarUpa se uptanna hotA hai / vaha vahA~ devI ke bIca meM aizvaryazAlI devatA hokara vicaratA hai| anantara vaha devasambandhI AyuSya bhava aura sthiti kA kSaya honese devabhava se cyavakara ugra Adi kisI eka kula meM kanyApane uptanna hotA hai / sU0 30 // ta viSayanu 1 ena 42 cha-' evaM khalu' tyA he AyuSyamAna zramaNe! A prakAre nirgastha nidAna karIne nidAnarUpI pApanI gurunI samIpe AlecanA karyA vinA tathA guruthI apAyelA pApanAM prAyazcittarUpa pratikamaNa karyA vinA kAla avasare kola karIne raiveyaka Adi devalokamAMnA keI eka devalokamAM devarUpathI utpanna thAya che. te tyAM devenI vacamAM ezvaryazAlI devatA thaIne vicare che. devasaMbaMdhI Ayu bhava tathA. sthitino kSaya thatAM devabhavathI cyavIne ugra mAhiAI' me dukhamA nyApanAmA patra thAya che. (sU0 30) Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 dazAzrutaskandhasUtre tae NaM taM dAriyaM jAva bhArittAe dalayaMti / sA NaM tassa bhAriyA bhavai egA egajAyA jAva taheva savvaM bhANiyavvaM / tIse NaM atijAyamANIe vA nijjAyamANIe vA jAva kiM te Asagassa sadati // sU0 31 // {" chAyA - sA khalu tatra dArikA bhavati sukumAra0 yAvatsurUpA / tatatAM dArikAM yAvad bhAryAtvena dattaH / sA khalu tasya bhAryA bhavati / ekA eka jAyA yAvattathaiva sarvaM bhaNitavyam / tasyAH khalbatiyAntyA vA niryA tyA vA yAvat kiM te AsyakAya svadate // mU0 31 // TIkA- ' sA NaM - ityAdi / sA khalu tatra - ugraputrAdikuLe dArikA = kanyA bhavati, sukumArapANipAdA = atimajjulakaracaraNA yAvat surUpA bhavati / tataH khalu = kanyArUpAyA utpatteranantaram tAM dArikAM kanyAM yAvacchdenaambApitarau unmuktabAlabhAvAM vijJAtapariNatamAtrAM yaunanakamanuprAptAM pratirUpeNa yogyena zulkena, pratirUpAya bharce bhAryAtvena - patnItvena dattaH samarpayataH / sA khalu tasya bhAryA bhavati kIdRzI ? - tyAha-eketi ekA=pradhAnA, ekajAyAsapatnIrahitA yAvacchabdena - iSTA, kAntA, ityAdInAM saGgrahaH, tathaiva = tenaiva prakAreNa sarve samastaM vizeSaNavAcakapadaM bhaNitavyam = vAcyam / tasyA atiyAntyA niryAntyA vA yAvad, yAvacchndena - dAsIdAsa kiGkarakarmakarapuruSA * vaha kanyA kaisI hotI hai ? so kahate haiM - 'sA NaM' ityAdi / Y vaha ugraputra Adi ke kula meM kanyA hotI hai / komala karacaraNavAlI aura atyanta surUpa hotI hai / anantara usake mAtA pitA taducita daheja ke sAtha kisI yogya kula ke saMpattizAlI vara ko bhArUpa se dete hai / vaha usakI eka sapatnIrahita bhAryA hojAtI | anya saba varNana pUrvake samAna jAnanA cAhie / jaba vaha bhavana meM AtI hai athavA bhavana se bAhara jAtI hai, taba usake aneka dAsiyA~ te unyA ThevI thAya che ? te Ahe che- 'sA NaM' tyAhi te ugraputra AdinA kuLamA kanyA thAya che te kAmaLa karacaraNavALI ane atyanta surUpa thAya che pachI tenA mAtA pitA tene ceAgya daheja sAthe kAi cegsakulanA saMpattizALI varane bhAryAMrUpe de che. te tenI ekasapatnIrahita bhAryAM thaI jAya che. bIjuM badhuM varNana agAunI jema jANavuM joie. jyAre te bhavanamAM Ave che athavA bhavananI bahAra jAya che tyAre tenI aneka dAsIe ane dAsa sevAmAM rahe che Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI, TIkA a. 10 strIsambandhInirgranthanidAnaphala (3) varNanam 395 upatiSThanti, ityAdInAM saMgrahaH, te pRcchanti ca-kiM tava AsyakAya-mukhAya svadate rocate // sU0 31 // - evaM nidAnakarma kRtvA nigranthaH strI bhavati tadA sA dharme kIdRzI - bhavatI ?-ti pradarzayati-'tIse NaM' ityaadi| mUlam-tIse NaM tahappagArAe itthiyAe tahArUve samaNe vA mAhaNe vA dhamma AikkhejjA ? haMtA aaikkhejaa| jAva sA gaM paDisuNejA ? No iNaDhe samajhe / abhaviyA NaM sA tassa dhammassa savaNayAe / sA ca bhavai mahicchA jAva dAhiNagAmie Neraie, AgamessANaM dullabhabohiyA yAvi bhavai / taM evaM khalla samaNAuso ! tassa gidANassa imeyArUve pAvae phalavivAge bhavai jaM no saMcAei kelipaNNattaM dhamma bAdhA chAyA-tastha sU0 32 // no saMcAeikaNasta imeyA - chAyA-tasyai khalu tathAprakArAyai striyai tathArUpaH zramaNo vA mAno vA dharmamAkhyAyAt ? hanta ! AkhyAyAt, yAvat sA khalu pratizRNuyAt ? nA'yamarthaH samarthaH, abhavyA khalu sA tasya dharmasya zravaNatAyai / sA bhavati mahecchA yAvad dakSiNagAmI nairayikaH, AgamiSyati durlabhavodhikA cA'pi bhavati / tadevaM khalu zramaNAH ! AyuSmantaH ! tasya nidAnasyA'yametadrUpaH pApakaH phalavipAko bhavati yanno zaknoti kevaliprajJaptaM dharma pratizrotum // mU0 32 / / TIkA-' tIse NaM'ityAdi / tasyai tathAprakArAyai-tAdRzya strIya tathAaura dAsa sevAmeM rahate haiM aura kahate haiM ki-he svAminI ! Apa -ke liye kaunasA padArtha lAveM ? kyA AjJA hai, ityAdirUpa se vaha sukhoM kA anubhava karatI huI vicaratI hai / / sU0 31 / / ___ isa prakAra nidAnakarma karake nirgandha strIbhava ko pAtA hai taba vaha strI, dharma meM kaisI hotI hai ? so kahate haiM-'tIse NaM' ityAdi / ane kahe che ke-he svAminI ! ApanA mATe kaye (muM) padArtha lAvIe? zuM AjJA che? ane Apane kevA padArthanI rUcI che? ItyAdi rUpathI te sukhane anulptii viyare cha (sU0 31). A prakAre nidAnakarma karIne nirgastha strIbhavane pAme che tyAre te strI, dharmamAM pI DAya cha 1 te 4 cha-'vIse gaM' tyAha. Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dakSAzrutataskandhamne rUpaH zramaNo vA mAhano vA-zrAvako vA, dharmam AkhyAyAt-upadizet ? hanta ! AkhyAyAt-kathayet , yAvat sA khalu pratizRNuyAt bhatijAnIyAt ?, ayamoM na samarthaH, yataH-tasya dharmasya zravaNAya sA abhavyA-ayogyA bhavati, kasmAhetoH? yammAtkhalu sA mahecchA bhavati yAvad yAvacchandena-mahArambhA, mahAparigrahA, adhArmikI / dakSiNagAmI narayikA nArakI bhavati / AgamiSyati kAle ca durlabhavodhikA cApi bhavati / he AyupmantaH ! zramaNAH ! tadevam - anena prakAreNa khalu tamya nidAnasya ayametadrUpaH vakSyamANaprakAraH pApakApApajanakaH phalavipAko bhavati gadyasmAdetoH sA kevalimajJaptaM dharma patizrotuM na zaknoti // mu0 32 / / // iti tRtIyaM nidAnam // 3 // ----- gautama svAmI bhagavAna se pUchate haiM-he bhadanta ! isa prakAra kI strI ko tathArUpa-zuddha AcAravAna zramaNa aura mAhana kevalibhASita dharma kA upadeza dete haiM ? bhagavAn kahate haiM-he gautama ! upadeza dete haiM / gautama-kyA yaha dharma ko suna sakatI hai ? ___bhagavAn-he gautama ! nahIM suna sakatI hai vaha dharma sunane ke yogya nahIM hai, kyoM ki vaha mahAicchA, mahAAraMbha aura mahAparigraha-vAlI hotI hai, yAvat marakara naraka meM dakSiNagAmI nairayika hotI hai aura janmAntara meM durlabhabodhi hotI hai / he AyuSmanta zramaNo ! yaha isa prakAra ke nidAnakarma kA pAparUpa phala-vipAka hai| jisase vaha kevalibhASita dharma ko nahIM suna sakatI hai ||suu0 32|| - // iti tRtIya nidAna // 3 // gautama svAmI bhagavAnane pUche che-he bhadanta ! A prakAranI strIne, tathArUpazuddha AcAravAna zramaNa tathA mAhaNa kevalibhASita dharmane upadeza Ape che? bhagavAna kahe che- gautama ! upadeza Ape che gautama-zu te dharmane sAbhaLI zake che? bhagavAna-he gautama! sAMbhaLI zakatI nathI te dharma sAMbhaLavAne cagya nathI, kemake te mahAIcchA, mahAAra bha ane mahAparigraha-vALI hoya che AthI marI gayA pachI te narakamAM dakSiNagAmI narayika thAya che ane janmAntaramAM dulabhI thAya che te AyuSmAna zramaNa ! e AvA prakAranA nidAnakarmanA pAparUpa phala-vipAka che? rathI vasimAbita dhamana sAmajI zatI nathI. (sU0 32) . . 4ti tRtIya nihana (3) Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suniDapiNI TIkA a. 10 puruSasambandhInirgranthInidAna (4) varNanam 397 atha caturthaM nidAnakarma varNayati-'evaM khalu' ityAdi / mUlam--evaM khallu samaNAuso ! mae dhamme paNNatte, iNameva niggaMthe pAvayaNe sacce sesaM taMcera jAva aMtaM kareMti / jassa NaM dhammasta niggaMthI sivAe uvaTriyA viharamANI purA digichAe purA jAva udiNNakAmajAyA viharejA sA ya parakkamejjA, sA ya parakamamANI pAsejjA-je ise uggaputtA mahAmAuyA bhogaputtA mahAmAuyA, tesiM NaM aNNayarassa aijAyamANassa vA jAva kiM te Asagassa sadati, taM pAsittA NiggaMthI gidANaM karei // sU0 33 // chAyA-evaM khalu zramaNA AyuSmantaH ! mayA dharmaH prajJaptaH, idameva nainthyaM pravacanaM satyaM zeSaM tadeva yAvad antaM kurvanti / yasya khallu dharmasya nirgranthI zikSAyai upasthitA viharantI purA jighatsayA purA yAbad udIrNakAmajAtA viharati, sA ca parAkrAmati / sA ca parAkrAsantI pazyati-ya ime ugraputrA mahAmAvakA bhogaputrA mahAmAtRkAH, teSAM khalu anyatamasya atiyAto vA yAvara ki te AsyakAya svadate, tad dRSTvA nigranthI nidAnaM karoti // sU0 33 // TIkA-evaM khalu'-ityAdi / he AyuSmantaH zramaNAH ! mayA dharmaH prajJaptaH prarUpitaH idameva anantaroktameva negranthyaM pravacana satyaM yathArtham zeSam uktAdanyat tadeva-pUrvoktameva, yAvat-sarvaduHkhAnAmantaM kurvanti / yasya khalu dharmasya zikSAyai upasthitA-udyatA nirgranthI vicarantI-tapaHsaMyamamAcarantI pUrA aba cauthe nidAnakarma kA varNana karate haiM-'evaM khalu' ityAdi / he AyuSmanta zramaNo ! maine dharma kA nirUpaNa kiyaa| yaha nimrantha pravacana satya hai| zeSa varNana pUrvavat jAnanA / isakA ArAdhana karane vAle jIva siddhi ko pAte haiM yAvat samasta duHkhoM kA anta karate haiM / jisa dharma kI zikSA ke lie nirgranthI upasthita ve yAyA nizAna bharnu vana re -' evaM khalu' tyAhi. he AyuSmAna zramaNa ! me dharmanuM nirUpaNa karyuM che A ninya pravacana satya che bAkInuM varNana pUrvavatu jAvuM AnuM ArAdhana karavAvALA jIva siddhi miLave che. tethI samasta ne aMta kare che je dharmanI zikSAne mATe nirgathI Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 , dazAzrutakandhasUtre pUrva kSutpipAsAdiparIpahopasargAn poDhavatI pazcAttAnasahamAnA yAvad-udIrNakAmajAtA cApi viharati, sA ca parAkrAmati / sA ca parAkrAmantI pazyatiye-ime ugraputrA mahAmAtRkAH, bhogapujA mahAmAtRkAH santi, teSAM khalu anyatarasya atiyAto vA yAvad-yAvacchabdena niryAto vA dAsIdAsakiGkarakamakarapuruSA upatiSThanti, ityAdInAM saMgrahaH / te pRcchanti-kiM te AsyakAya svadate rocate ! tad dRSTvA nigranthI nidAnaM karoti // mu0 33 // . atha tatprakAramAha-dukrava khalu' ityAdi / mUlam-dukkhaM khalu-itthittaNae dussaMcarAiM gAmaMtarAiM jAva sannivasaMtarAiM, se jahAnAmae-aMbapesiyAi vA mAtuliMgapesiyAi vA aMbADagapesiyAi vA maMsapesiyAi vA ucchukhaMDiyAi vA saMvaliphaliyAi vA bahujaNala AsAyaNijjA, patthaNijjA, pIhaNijA, abhilasaNijjA, evAmeva itthiyAvi bahujaNassa AsAhokara vicaratI hai| prathama kSudhA pipAsA Adi parISahIM ko sahatI hai, usake mohakarma ke udaya le kAmavAsanA jAgRta ho jAtI hai to bhI vaha tapa saMyama meM parAkrama karatI hai / tathA parAkrama karatI huI dekhatI hai ki jo ye ugra aura logakuloM ke mahAmAtRka putra haiN| unameM kisI eka ke apane bhavana meM Ate aura bhavana se bAhara jAte samaya aneka naukara - cAkara sevA meM rahate haiM, tathA pAsa meM rahate hue hara samaya pUchate rahate haiM ki-he svAmin ! ApakI kyA AjJA hai ? kyA kareM ? kyA lAveM ? kaunasI vastu Apa ko rucikara hai| usake aise ThATavATa ko dekhakara nirgranthI nidAna karatI hai ||suu033|| upasthita thaIne vicare che, pahelA bhUkha tarasa Adi parISahAne sahana kare che, tene je mehakamanA udayathI kAmavAsanA jAgRta thaI jAya te paNa te tapa sayamamAM parAkrama kare che tathA parAkrama karatAM jue che ke-je A ugra ane bhegakulanA mahAmAtRka putra (vaMzaja) che temAthI kaI ekane pitAnA bhuvanamAM AvatAM tathA bhuvanamAthI bahAra jatI vakhate aneka nokara cAkara sevAmAM rahe che tathA temanI pAse rahIne teo dara samaya pUchatA rahe che ke-he svAmin ! ApanI za AjJA che ? zuM karIe ? zu lAvIe? kaI vastu Apane rUcikara che? tenA evA ThAThamAThane joIne nayanthI nidAna 42 che. (10: 33) . . . . . . Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 puruSasambandhInigranthInidAna (4) varNanam 399 yaNijjA jAva abhilasaNijjA, taM dukkhaM khalu itthittaNae, pumataNaM sAhu // sU0 34 // chAyA-duHkhaM khalu strItve-dussaJcArANi grAmA'ntarANi yAvat , saMnivezAntarANi / tad yathAnAmakam-Amrapeziketi vA, mAtuliGgapeziketi vA, AmrAtakapeziketi vA, mAMsapeziketi vA ikSukhaNDiketi vA, zAlmalIphaliketi vA, bahujanasyA''svAdanIyA, prArthanIyA, spRhaNIyA, abhilaSaNIyA, evameva strIrapi bahujanasyA''svAdanIyA yAvadabhilaSagIyA, tad duHkhaM khalu strIsve, puMstvaM gvala sAdhu // sU0 34 // TIkA-dukkhaM khalu'-ityAdi / strItve duHkham, tadevavizadayatidussaJcArANi-duHkhena gantavyAni, nAmAntarANi anye prAmAH-grAsAntarANi yA. vat-sambhivezAntarANi-sanivezA:-nagarAbahirnivAsAH, anye sanivezAH-sambhivezAntarANi dussaJcArANi bhavantIti / yAvacchabdena nagarA''karAdayo gRdhante / tad yathAnAmakara-yathA yena prakAreNa nAmeti dRSTAntapradarzane-AmrapezikA AtraphalasyA''ttakhaNDaH iti, vA athavA sAtuliGgapezikA bIjapUraphalasya-AyataH khaNDaH, vA=athavA AmrAtakapezikA-kapItanaphalasyAyatakhaNDa:-'aMbADA' iti khyAtaphalasya khaNDaH, mAMsapezikA iti, bA=athavA ikSukhaNDikA iti vA, zAlmalIphalikA iti vA / etAH sarvA bahujanasya AsvAdanIyA-AsvAdana aba usa lidAna kA prakAra kahate haiM-'dukkhaM khalu' ityAdi / strI hone meM duHkha hai kyoM ki vaha eka gAma se dUsare gAma athavA nagara yAvat saMniveza (gAyake bahAra kI vastI) Adi meM akelI nahIM jA sktii| isI ko dRSTAnta dvArA spaSTa karate haiMjisa prakAra AmakI pezo ( katalI ) ho, mAtuliGga-bijaurA kI pezI ho, athavA AmrAtaka-kapotana 'aMbADA' lAsakA svAdiSTa phalavizeSa, usakI pezI ho, athavA mAlakA pezI ho, ye ikSu-gannekA TukaDA ho, athavA zAlmalIkI phalI ho, ye saba cIjeM jisa prakAra sabake ve nidAna prA2 he che-'dukkhaM khalu yA. strI hovAmAM duHkha che kemake te eka gAmathI bIje gAma ke nagara yAvata saniveza (parA) AdimAM ekalI jaI zakatI nathI. ane daSTAtathI spaSTa kare che vAzate zanI pezI (202) DAya, mAturliga- rAnI pezI sAya, yA thAmrAtaka-pAtana, (3161) 24. S nAmanAM svAdiSTa vizeSa tenI pezI hAya, mayA mAMsanI pezI heya, athavA g-zeraDI heya, athavA zAhamalInI phalI heya, e Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40. . . . . . . . . . . dazAMzrutaskandhamatre yogyAH, prArthanIyA: yAcanIyAH, spRhaNIyAH IDanIyAH, abhilapaNIyA bhavanti, evameva strIrapi bahujanasya AsvAdanIyA bhavati, yAvacchandena-prArthanIyA spR. haNIyetyAdInAM saMgrahaH tat =tasmAddhetoH strItve khalu duHkham, purupazarIraM khalu sAdhu =samIcInam // sU0 34 // nirgranthI punaH ki vicArayatI ?-tyAha-'jai irAsta' ityAdi / - mULam-jai imasta tavaniyama0 jAva atthi vayamavi NaM AgamessANaM imeyArUvAiM urAlAI purisabhogAI muMjamANA viharissAmo, setaM sAhu // sU0 35 // ___ chAyA-yadyasya taponiyama0 yAvadasti vayamapi khalu AgamiSyati imAn etadrUpAn udArAn puruSabhogAn bhuJjAnA vihariSyAmaH, tadetatsAdhu // 90 35 // . TIkA-'jaI'-ityAdi / yadi asya taponiyama0 yAvad , yAvacchandenabrahmacaryavAsasya phalavRttivizeSo'sti tadA vayamapi khallu AgamiSyati kAle imAn-etadrUpAna-etAdRzAn udArAn uttamAn puruSabhogAna-puruSasasvandhino bhogAn bhuJjAnA vihariSyAmaH / tadetatsAdhu-samIcInam // sU0 35 // AsvAdanIya-AsvAdana yogya hAtI hai, prArthanIya-yAcanA karane yogya hotI hai, spRhaNIya-spRhA karane yogya hotI haiM, abhilaSaNIya-abhilASA karane yAgya hotI haiM, ThIka isI prakAra lI bhI AsvAdanIya Adi hotI hai; arthAt strIkI sabako cAhanA hotI hai| isa kAraNa se strIpane meM mahAna duHkha hai / ataHpuruSazarIra honA acchA hai ||tuu0 34 - nirgranthI phira kyA vicAra karatI hai ? so kahate haiM-'jaha imassa' ityAdi / . yadi isa tapa aura niyama Adi kA koI phalavizeSa hai to sadhI pastumA ma sabane bhATe AsvAdanIya-2pAI devA yogya DAya che. prArthanIya yAyanA 421 / yogya DAya cha, spRhaNIya-pRhA 42vA yogya DAya che, abhilapaNIya abhilASA karavA egya hoya che, tevI ja rIte strI paNa ghaNA puruSane asvAdanIya Adi hoya che, arthAt strInI cAhanA sarvane hoya che te kAraNathI strIpaNumAM bhAre 6:5 che, bhATa purussshaayaa| thayu / sA3 che. (10 34) niyanthI jI * vinyA2 43 che 1 te 4 cha- 'jai imassa' tyAhi.. ' je A tapa ane niyama AdituM keI phavizeSa hoya te ame paNa Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - muniharSigI TIkA a. 10 puruSasambandhInidAna (4) varNanam bhagavAnAha-'evaM khalu' ityaadi| mUlam-evaM khalu samaNAuso! jiggaMthI gidANaM kiccA tassa ThANassa aNAloiya ampaDikaMtA jAva apaDivajittA , kAlamAse kAlaM kiccA aNNayarelu devaloesu devatAe uva-. vattAro bhavai / sA gaM tattha deve bhavai sahaDDhie jAva mahAsokkhe / sA NaM lAo devalogAo AukhaeNaM 3 aNaMtaraM cayaM caittA je ime bhavaMti uggaguttA taheva dArae jAva kiM te Asagassa sadai / tassa NaM tahappagArasa purisajAyarasa jAva amavie NaM se tasla dhanmasta savaNayAe / se ya bhavati mahicche jAva dAhiNagAsie neraie, AgamissAe dullahabohie. yAvi bhavai / evaM khallu salaNAuso ! tasla NidANassa ibheyArUve pAvakammaphalavivAge jaM jo saMcAei kevalipaNNa dhamma paDisuNittae // sU0 36 // - chAyA-evaM khalu zramaNA AyuSmantaH ! nirgranthI nidAnaM kRtvA tasya sthAnasya anAlocitA apratikrAntA yAvadamatipadya kAlamAse kAlaM kRtvA'nyatame devalokeSu devatvenopapatnI bhavati / khalu tatra devo bhavati mahaddhiko yAtranmahAsauravyaH / sA khalu tasmAdevalokAdAyuHkSayeNa:3 anantaraM caya tyaktvA ya ime bhavantyugraputrAstathaiva dArako yAvat kiM te-AsyakAya svadate ! tasmai khalu tathAmakArAya puruSajAtAya yAvat-abhavyaH khalu sa tasya dharmasya zravaNatAyai / sa ca bhavati mahecchaH, yAvadakSiNagAmikI nairyikH| AgamiSyatidurlabhabodhikazcApi bhavati / evaM khalu zramaNA AyuSmantaH! tasya nidAnasya ayametadrUpa: pApakarmaphalavipAkaH-yanna zaknoti kenalimajJaptaM dharma pratizrotum / / 036 / / TIkA-'evaM khalu'-ityAdi / he-AyuSmantaH! zramaNA ! evam anena hama bhI AgAmI janma meM isa prakAra uttama puruSabhogo ko bhogate hue vicareM, yahI acchA hai // sU0 35 // AgAmI janmamAM A prakAranA uttama puruSogone bhegavatI vicarIe eja sA3 che. (sU0 35) . Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 dazAzrutaskandhasUtre prakAreNa khalu nirgranthI nidAnaM kRtvA tasya sthAnasya anAlocitA = gurusamIpe'makAzitapApA, amatikrAntA=pApasthAnAdanivRttA yAvat nidAnasambandhi mAyacittaM tapaHkarma apratipadya - asvIkRtya, kAlamAse kAlaM kRtvA devalokeSu anyatame devaloke devatvena upapattrI = utpannA bhavati / sA ca nirgranthI tatra devaloke devo bhavati - maharddhika:- vizAlasampattikaH yAvansahAsaukhyaH = paramasukhazAlI bhavati, ca punaH sA tataH = tasmAd devalokAt AyuHkSayeNa bhavakSayeNa sthitikSayeNa ca anantaram - AyurAdikSayAntarakAle cayaM zarIraM tyakvA ye - imeugraputrAH tathaitra= pUrvavat mahAmAtRkAH, bhogaputrA mahAmAnukAH santi teSAM khasvanyatame kule dArakatayA pratyAyAti / sa khalu dAraka: = putro bhavati yAvacchandena - sukumArapANipAdaH surUpaH / tataH khalu sa dAraka unmuktabAlabhAvo vijJAtapariNatamAtro yauvanamanuprAptaH svayameva paitryaM = mitRsambandhikaM dhanAdikaM pratipadyate / tasya khalu atiyAto niryAto vA purataH mahAdAsIdAsa kiGkarakarmakarapuruSA upatiSThanti pRcchanti ca kiM AmyakAya svadate rocate / tasmai khalu tathAprakArAya tAdRzAya puruSajAtAya yAtracchandena - tathArUpaH zramaNo nA mAhano * aba bhagavAn nidAna ke phalakA varNana karate haiM-' evaM khalu' ityAdi / he AyuSmAna zramaNo / isa prakAra nirgranthI nidAnakarma karake usakI guru ke samIpa AlocanA aura pratikramaNa nahIM karatI hai / aura usa nidAnakarmasambandhI pApa kA prAyazcitta nahIM lekara kAla avasara kAla karane baiveyaka Adi devalAkoM meM se kisI eka devaloka meM devapane utpanna hotI hai / vaha nigranthI usa devaloka meM mahARddhi mahAdIti yAvat mahAsukhavAlA deva hotA hai / punaH vaha usa devaloka se devasambandhI Ayu bhava aura sthitikA kSaya hone ke bAda vahA~ se calakara umra Adi kisI uttama kula meM putrarUpa se utpanna hotA hai aura vaha mahARddhisampanna hokara manuSyasambandhI uttama sukhAM ' ityAhi have bhagavAna nihAnanA isa vAna re che -' evaM khalu he AyuSmAna zramaNA ! e prakAranA nigranthI nidAnakama karIne tenI gurunI pAse AlecanA tathA pratikramaNa karatI nathI ane te nidAnakasa ma dhI pApanuM prAyazcitta na levAthI kAlaavasare kAla karIne traiveyaka Adi devaleAkeAmAMthI koI eka devalAkamAM devapaNAmA utpanna thAya che te nithI te devaleAkamA mahARddhi mahAdIpti ane mahAsukhavALA deva thAya che. pharIne te, te devaaAkamA devasa ma MdhI Ayu bhava ane sthitinAM kSaya thayA bAda tyAMthI AvIne ugra Adi kAi uttama kuLamA putrarUpe utpanna thAya che ane te mahARddhisa panna thaIne manuSyasa MbadhI uttama sukhAne Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 puruSasambandhI nirgranthInidAna (4) varNanam 403 vA kevaliprajJaptaM dharmamAkhyAyAt ? hanta AkhyAyAt / sa ca dharma pratizrRNuyAt ? nA'yamarthaH samarthaH, tasya dharmasya zravaNAya sa puruSaH abhavyaH ayogyaH khalu bhavati, sa ca maheccha: vizAlaviSayavAsano bhavati yAd dakSiNagAmiko nairyikH| AgamiSyati kAle dalabhavodhikazcApi bhavati / evama-anena prakAreNa khalu-nizcayena he zramaNA : ! AyuSyantaH ! tasya nidAnasya-AyametadrUpaH pApakarmaphalavipAko bhavati yano zaknoti kevalipajJaptaM dharma pratizrotum ||suu0 36 // // iti caturtha nidAnam // 4 // - atha parakIyaM-svavikurvita-svakIyadevIbhogasambandhikaM paJcamaM devbhvnidaanmaah-'ev'-mityaadi| mUlam-evaM khallu samaNAuso! mae dhamle paNNate, iNameva niggathe pAvayaNe taheva / jasta NaM dhammasta niggathe vA niggathI vA sikkhAe uvaTie viharamANe purA digiMchAe jAva udiNNa kAmabhoge viharejA, se ya parakamejA / se ya parakamamANe mANussaehi kAmabhogehiM nivveyaM gacchejA-mANussagA khallu kAmabhogA adhuvA aNitiyA asAlayA saDaNa-paDaNa-biddhaMsaNadhammA uccArapAlavaNa-khela-jallasiMghANaga-vaMta-pitta-sukka-soNiya samukA bhAgI hotA hai / vaha kevalibhASita dharma munane meM yogya nahIM honA hai, kyoM ki vaha mahAicchA mahAAraMbha aura mahAparigraha-vAlA hotA hai aura marakara dakSiNagAmI nairayika hotA hai aura dUsare bhara meM vaha dula bhayodhi hotA hai / he AyuSmAna zramaNo ! isa nidAna kA aisA pAparUpa phala hotA hai ki jisa se vaha kevalipratipAdita dharma ko suna bhI nahIM sakatA // lU0 36 // // iti caturtha nidAna // 4 // gave che. te kevalabhASita dharma sAbhaLavAna cAgya hAtA nathI, kemake te mahAIrachA, mahAAraMbha ane mahAparigraha vALA hoya che ane marI jatAM dakSiNagAmI narayika thaye che tathA bIjA bhavamAM te durlabhabadhI thAya che te AyuSmAn zramaNa ! A nidAmanu evuM phila thAya che ke jethI te kevalipratipAdita dharmane sAbhaLI zakata nathI. 4 (sU0 36) __ti yatu nizAna (4) . . . Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 dazAzrutaskandhasUtre savA durUva ussAnissAsA duraMtamuttapurIsapuNNA vaMtAsavA pittAsavA khelAsavA pacchA puraM ca NaM avassaM vippjhnnijjaasuu037|| chAyA-evaM khalu zramaNAH ! AyuSmantaH ! mayA dharmaH prajJaptaH, idameva nainthyaM pravacanaM tathaiva, yamya khalu dharmasya nirgranyo vA nigraMnyI vA zikSAyai upasthito biharati, purA digiJchayA yAvadIrNakAmabhogo viharati, sa ca parAkrAmati, sa ca parAkrAman mAnuSakeSu kAmabhogeSu nirvedaM gacchati-mAnuSakAH khalu kAmabhogA adhruvA anityA azAzvatAH gaTana-patana-vidhvasanadharmANaH, uccAra-prastravaNa-zleSma-jalla-zivANaka-bAnta-pitta-zukra-zoNita-samudbhavA durUpocchavAsa nizvAsAH, durantamUtra-purIpapUrNAH, vAntA''savAH pittA''savAH zlemA''savAH pazcAt purA ce khalvavazyaM vibhaheyAH / / mU0 37 / / TIkA-evaM khalu'-ityAdi / he AyuSmantaH ! zramaNAH ! mayA evaM khalu dharmaH prajJaptaH prarUpitaH / idameva nainanthyaM pravacanam , tathaiva-pUrvoktapakAreNaina / yasya khalu dharmasya nigraMnyo vA nirgranthI vA zikSAyai upasthitA samudyato viharati, purA-pUrvam-digiJchayA-cumukSayA yAvat-pipAsAdiparISa hai| pIDito'pi tAna pohavAn . pazcAnmohodayena udIrNakAmabhogaH samuditakAmavAsano viharati-tiSThati / sa ca AvirbhUtakAmabhogaH parAkrAmati-tapasaMyame parAkrama dUsare kI devI tathA apanI vikurvita devI aura apanI devI ke sogasambandhI pAcavAM devabhavanidAna kA nirUpaNa karate haiM'evaM khalu ' ityaadi| he AyuSmAna zramaNo ! ila prakAra maiMne dharma kA pratipAdana kiyA hai / yahI nirghandha prabacana satya hai yAvat isakA ArAdhana karane vAle jIva sarva duHkhoM kA anta karate haiN| jisa dharma kI zikSA ke lie upasthita hokara vicaratA huA nirbhandha athavA nigranthI bubhukSA pipAsA Adi pariSahoM ko sahana karatA hai| aura mohakarma ke udaya se usake kAmalogoM kI vAMchA uptanna hone para bhI vaha saMyama mArga - bIjAnI devI tathA pitAnI vikRti devI tathA pitAnI devInA bhogasa badhI pAMyamA manidAna ni356 52 cha-' evaM khalu' tyAdi he AyumAna zramaNe! A prakAre me dharmanuM pratipAdana karyuM Aja ni-. nya pravacana satya che tethI te tenuM ArAdhana karavAvALA jIva sarva6 khene ata kare che je dharmanI zikSA mATe upasthita thaIne vicaratA nircantha ke nircathI bhUkha tarasa Adi parISahone sahana kare che, temane mehakarmanA udayathI kAmanI vAMchA Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 puruSasambandhInirgranthInidAna (4) varNanam 405 sphoTayati / sa ca parAkraman mAnuSakeSu-manuSyasambandhiSu kAmabhogeSu niveMda= vairAgyaM gacchati-prApnoti / nirvedameva vizadayati-mAnupakAH ityAdinA / mAnuSakA:-manuSyasambandhinaH- kAmabhogA:-viSayabhogAH, adhruvAH asthirA anityAH nityatvadharmarahitAH, azAzvatAH kSaNabhaGgurAH, zaTana-patana-vidhvaMsanadharmANaH-zaTanaM-vikRtiH, patanaM jalagatalavaNamiva nAmarUpaparivartanam , vidhvaMsanaM nAzazca dharmaH svabhAvo yeSAM te tathA, uccAra-prasravaNa-zleSma-jalla-siMghANakarAta-pitta-zukra-zoNitasamudbhavAH uccAra:=purISaM, prasravaNaM-mUtram , zleSmA kaphaH, jallA saMgharSaNena nirgamanazIlaH zarIramaH, siGghANakaH nAsikAmalA, vAntaMcamanam , pitta prasiddham , zukradhIyam , zoNitaM-rudhiram , etebhyaH samudbhavAH utpannA bhavanti / dUrUpocchvAsaniHzvAsAH kutsitocchAsaniHzvAsAH, durantamUtrapurISapUrNAH-dura-duHkhena anto yeSAM te durantAH zarIre sarvadAsthAyitvAt , taistAdRzaimUtrapurIH prasravaNoccAraiH pUrNAH, vAntA''sravAH vamananissaraNasvarUpAH, pittA''sravAHpittanissaraNasvarUpAH, zleSmA''sravAH kaphanissaraNasvarUpAH, pazcAt-maraNAdanantaram purA-maraNAtpUrva rogavA kyAdau khalu-nizvayenAvazyaM, vibhahe yAH parityAjyAH santi / / mU0 37 // meM parAkrama karatA hai aura manuSyalambandhI kAmabhogoM meM vairAgya ko prApta karatA hai aura cintana karatA hai ki ye manuSyasambandhI kAmamoga alitya haiM, kSaNika haiM, vikRta aura pAnI meM namaka ke samAna galane vAle tathA vinAza hone ke svabhAva vAle haiN| ina bhogoM kA AdhAra manuSyazarIra viSTA, sUtra, zleSma, mala, vamana, pitta, zukra aura zoNita kA bhANDa (pAtra) rUpa hai / yaha kutsita ucchvAsa aura nizvAsa se yukta hai / dugandhavAle mala aura mUtra se pUrNa hai| yaha vamana kA dvAra hai isase pitta aura zleSma hara samaya nikatA rahatA hai / ye kAmabhoga mRtyu ke anantara athavA vuDhApe ke pUrva avazya choDane hI paDate haiM // sU0 37 // utpanna thAya te paNa te sayamamArgamA parAkrama kare che ane manuSya badhI kAmabhegomAM vairAgyane prApta kare che ane ciMtana kare che-ke A manuSyasaMbadhI kAmaga anitya che, kSaNika che, vikRta ane pANImAM mIThAnI peThe gaLI javAvALA tathA vinAza hovAnA svabhAvavALA che e bhegene AdhAra je manuSya zarIra che te viSThA, bhUtra. bha, bhaNe, vamana, pitta, zu tathA zANita (sAhI)nA pAtra35 che. te mutsita usa ane vizvAsathI yukata che. durgadhavALA maLa ane mUtrathI pUrNa che te vema Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhapatre mAlupyasakAmabhogeSvaruciM mApya sa punaH kiM vicArayatI ?-tyAha'saMti urlDa' ityaadi| mUlA--saMti uDUM deva devalogaMli / te NaM tattha aNNesiM devANaM devIo abhijiyara pariyAreti, appaNo ceva appANaM viubbiyara pariyAreti, appaNijjiyAo devIo abhimuMjiyara pariyAreti / jai imasta taba-niyama0 jAva taM ceva savvaM aNiyavvaM jAna vayamapi AgamessANaM imAI eyArUvAiM divvAI bhogogAI jhuMjasANA biharAmo / setaM sAhu ||suu038|| ____chAyA-santyUdubai devA devaloke / te khalu tatrA'nyeSAM devAnAM devIrabhiyujya2 paricArayanti, AtmanA caivA''tmAnaM vikurvivA2 paricArayanti, AtmIyA devIrabhiyujya2, paricArayanti / yadyasya taponiyama0 yAvat -tadevasarva bhaNitavyam , yAvat-vayamapyAgamiSyati imAn atadrUpAna divyAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharema / tadetatsAdhu || sa0 38 // TIkA-'saMti'-ityAdi / Urdhvam-upari-devaloke devA sntim-vidynte| te devAH khalu tatra devaloke, anyeSAM svabhinnAnAM devAnAM devI-devAganAH abhiyujya-abhiyujya svAyattIkRtya2 paricArayanti kAmabhogAn sevante / A. tmanazcaiva-AtmAnaM-vikuLa devIrUpatayA pariNamayya paricArayanti / AtmIyAH - manuSyasambandhI bhogoM meM aruci prAptakara phira kyA vicAra karatA hai so kahate haiM-'saMni uDUM' ityAdi / . Upara devaloka meM deva rahete haiN| ve deva vahA~ degloka meM apane se bhinna devoM kI deviyoM ko vazameM kara unale kAmabhoga karate haiN| isI taraha apanI vaikriyazakti se deviyoM kA svarUpa nanuM dvAra che temAthI pitta ane hema dara samaya nIkaLatA rahe che e kAmabhegane mRtyunI pachI athavA ghaDapaNanI pahelAM avazya cheDavAja paDe che (sUi 37) manuSya badhI bhegamAM arUci prApta karyA pachI zuM vicAra kare che te 3 cha-'saMti uDaM tyA upara devalokamAM deva rahe che te deve tyAM devalekamAM pitAthI judA bIjA devenI devIone vaza karIne temanAthI kAmaga kare che, tevI ja rIte pitAnI vaichiyazakitathI Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 devabhatranidAna (4) varNanam =svIyA devIrabhiyujya-abhiyujya paricArayanti / yadi-cet asya-vidhamAnasya taponiyama0 yAvatsarva-samantaM tat=pUktimeva bhaNitavyam = kathayitavyam , yAvad , atra yAvacchabdena-taponiyamabrahmacaryavAmamya phalattivizeSaH syAt tadA vayamapi-AgamiSyati kAle imAn atadrUpAn divyAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharema / tadetatsAdhu // mU0 38 // atha bhagavAn tadavasthAmAha-evaM khalvi'-tyAdi / malam-evaM khalu samaNAuso ! niggaMtho vA niggaMthI vA NidANaM kiccA tassa ThANassa aNAloiya appaDiskate, kAlamAse kAlaM kiccA aNNataresu devaloesu devatAe uvavattA bhavai, taM jahA-mahiDiesu mahajjuiesu jAva pabhAsamANe apaNesiM devANaM aNNaM devi taM ceva jAva pariyArei / se NaM tAo devalogAo AukkhaeNaM3 taM ceva jAva pumattAe paJcAyAi jAva kiM te Asagasta sadai // sU0 39 // chAyA-evaM khalu zramaNA AyuSmantaH! nigraMnyo vA nirgranthI vA nidAnaM kRtvA tasya sthAnasya anAlocito'pratikrAntaH kAlamAse kAlaM kRtvA anyatame devalokeSu devatvenopapattA bhavati / tadyathA-mahardikeSu mahAdyutikeSu yAvat prabhAsamAno'nyeSAM devAnAm anyAM devoM tadeva yAvat paricArayati / sa khalu tato devalokAt-AyukSaNeya3 tadeva yAvat pastvena pratyAyAti yAvat kiM te AsyakAya svadate // ma0 39 // banAkara kAmabhoga karate haiM tathA apanI deviyoM ke mAtha bhI kAmakrIDA karate haiM so yadi isa tapa niyama Adi kA kucha phala ho to hama bhI AgAmI kAla meM isa prakAra ke devasambandhI bhogoM ko bhogate hue vicare / yaha hamArA vicAra sarvottama hai| isa prakAra sAdhu tathA sAdhvI nidAna karate haiM, zeSa varNana pUrvavat jaannaacaahiye|suu038|| devAonu svarUpa banAvIne kAmaga kare che tathA pitAnI devIonI sAthe kAmakrIDA kare che. te je A ta5 niyama AdinuM kAI phala hoya te ama paNa AgAmI kAlamAM A prakAranA devasa baMdhI bhegone bhegavatA vicarIe. A amAre vicAra sarvottama che e prakAre sAdhu tathA sAdhvI nidAna kare che. bAkI varNana pUrvavata jANavuM joIe. (38) Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1408 - dazAzrutaskandhamatra . TIkA-'evaM'-ityAdi / he AyuSmantaH zramaNA ! nigraMnyo vA nindhI vA evaM pUrvoktalakSaNam khalukyA'laGkArArthaH nidAnaM pUrvoktasvarUpaM kRtvA tasya sthAnasya anAlocita akRtapApaprakAzanaH, apratikrAntaH pApasthAnAdaparAvRttaH san kAlamAse kAlaM kRtvA devalokeSu madhye'nyatame kammizcid devaloke devatvena upapattA utpanno bhavati / kIdRzeSu ? tadyathA-mahardikapubRhatsampattikeSu mahAzutike pu-atizayakAntimatsu yAvatprabhAsamAnA-sugobhamAnaH san anyeSAM svAtiriktAnAM devAnAm anyAM svIyabhinnAM devIm , tadeva-pUrvoktameva yAvad abhiyujya-abhiyujya paricArayati / saH khalu tataH tasmAt devalokAt AyuHkSayeNa tadeva yAvat , yAvacchabdena-bhavakSayeNa sthinikSayeNa, anantaraM cayaM tyaktvA ya ime bhavantyugraputrA mahAmAtRkAH, bhogaputrA mahAmAtRkAH santi, eteSAM khalvanyatame kule puMstvena-purupatvena pratyAyAti-janma gRhNAti yAvat , yAvacchabdena sa khalu tatra dArako bhavati-sukumArapANipAdaH, yAvatsurUpaH / tataH khalu sa dArakaH unmuktabAlabhAvo vijJAtapariNatamAtro yauvanamanu aba bhagavAn unakI avasthA varNana karate haiM-"evaM khalu' ityAdi / he AyuSmAna zramaNo ! isa prakAra nidAnakarma kara ke niyandha athavA nirgranthI pUrvokta nidAnakarma ke pApa kI guruke samIpa AlocanA kiye binA aura usa pApasthAna kA pratikramaNa kiye binA kAla avasara kAla karake aveyaka Adi devalokoM meM se kisI eka devaloka meM devarUpa se utpanna hotI hai| vaha deva mahARddhi mahAdIptizAlI hotA hai| vaha vahA~ anya devoM kI deviyoM se tathA svavikurvita deviyoM se aura apanI deviyoM se kAmakrIDA karatA huA vicarate hai| phira vaha usa devaloka se Ayu bhava aura sthiti ke kSaya hone ke bAda vahA~ se cavakara ugra Adi uttama kula meM pUrvavat puruSarUpase utpanna Dara lagavAna tamanI avasthAnu varNana 42 cha-' evaM khalu' yA he AyuSmAna zramaNe A prakAre nidAnakarma karIne nirgastha athavA ninjI pUrvokata nidAnakamanA pApanI AlocanA karyA vinA tathA te pApasthAnanuM pratikramaNa karyA vinA kAla avasare kAla karIne greveyaka Adi devakemAMthI keI eka devalokamAM devarUpe utpanna thAya che te deva mahAddhi mahAdItizALI thAya che. te tyAM anya devenI devIo sAthe tathA pitAnI vikRvita devIo sAthe tathA pitAnI devIo sAthe kAmakrIDA karate vicare che pachI te, te devalekamAM Ayu bhava ane sthitine kSaya thayA pachI Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 devabhavanidAna (5) varNanam 409 prAptaH strayameva paitRkaM pratipadyate / tasya khalvAyAto vA niryAto vA purato mahAdAsIdAsAdaya upatiSThanti, pRcchanti ca te-kiM te AsyakAyammukhAya svadate-rocate // sU0 39 // atha nidAnakarmaprabhAvamAha-'tassa' ityAdi / mUlam-tassa NaM tahappagArassa purisajAyasta tahArUve samaNe vA mAhaNe vA jAva paDisuNejjA ?, haMtA ! paDisuNejA / se NaM saddahejjA pattiejA roejjA ? No iNahe smhe| abhavie NaM se tassa saddahaNayAe / se ya bhavai mahicche jAva dAhiNagAmie Neraie, AgamissANaM dullahabohie yAvi bhavai / evaM khallu samaNAuso! tassa NidANassa imeyArUve pAvae . phalavivAge, jaM No saMcAei kevalipaNNattaM dhammaM saddahittae vA pattaittae vA roittae vA // sU0 40 // chAyA-tasmai khalu tathAmakArAya puruSajAtAya tathArUpaH zramaNo vA mAhano vA yAvatpratizRNuyAt ? hanta ! pratizRNuyAt / sa khalu zraddadhyAt patIyAt , roceta ? nA'yamarthaH samarthaH, abhavyaH khalu sa tasya zraddhAnatAyai / sa ca bhavati mahecchaH-yAvadakSiNagAmI nairayikaH, ! tasya nidAnasyAyam etadrapaH pApaka: phalavipAko yanna zaknoti kevaliprajJaptaM dharma zraddhAtuM vA pratyetuM vA rocituM vA // mU0 40 // TIkA-'tassa'-ityAdi / tasmai-devalokA''gatAya khalu tathAprakArAya% tAdRzAya puruSajAtAya-puruSatvenotpannAya tathArUpaH zramaNo vA mAhano vA hotA hai aura pUrvokta prakAra se manuSyasaMmbandhI samasta bhogoM ko prApta karatA hai // sU0 39 // ___ aba nidAnakarma ke prabhAva kA varNana karate hai-'tassa NaM' ityaadi| gautama svAmI pUchate haiM-he bhadanta ! devaloka se Aye hue evaM puruSapana ko prApta hue nidAnakarmavAle ko zramaNa athavA mAhana tyAMthI AvIne ugra Adi uttamakuLamAM pUrvavata puruSarUpe utpanna thAya che tathA pUrvokata prakAre manuSyasa ba dhI samasta bhegene prApta kare che (sU0.39) ve nidAnamA prabhAvanu varNana 42 - tassa NaM' yA gautamasvAmI pUche che ke- he bhadanta! devalokamAMthI AvelA ane puruSapaNAne prApta thayelA nidAnakarmavALAne zramaNa athavA maheNu ubhayakAta (sAya prAta:) kevali Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - dazAzrutaskandhamatre yAvat , yAvacchandena-umaya jhAlaM kevaliprajJaptaM dharmamAkhyAyAt ? hanta ! AkhyAyAta, sa ca pratizaNuyAt ? hanta pratizaNuyAt ! sa khalu zradadhyAta3-zramaNamAhanavAkye zraddhAM pratIti ruciM ca viddhyAt ? atrottaramAha-nA'yamarthaH samarthaH, sa tasya dharmasya zraddhAnatAyai zraddhAyai3 abhavyaH ayogyo bhavati, sa ca pumpaH mahecchA -vizAlaviSayatRpNaH, yAvat , yAvacchabdena-mahArambhaH, mahAparigrahaH, adhArmikaH, dakSiNagAmI nairayiko bhavati / AgamiSyati kAle durlabhavAdhikazcApi bhavati / he AyuSmantaH zramaNAH ! tasya nidAnasya evam pravaktalakSaNaH khalu etadrUpaH etAdRzaH, pApakA pAparUpaH, phalavipAkA dAruNapariNAmaH, yad= yasmAdetoH sa nidAnakartA kevaliprajJaptaM sarvajJakathita dharma zraddhAtum zraddhayA'gIkartum , pratyetu-vizvasitum , vA rocayituM na zaknoti // 5 // // 40 // // iti paJcamaM nidAnam // 5 // ubhayakAla (mAyaM prAtaH) kevalibhASita dharmakA upadeza dete haiM ? bhagavAn kahate haiM he gautama ! dete haiM / gotama-kyA ve usa upadeza ko suna sakate haiM ? bhagavAna hA suna sakate haiN| gautama-he sadanta ! ve zramaNa mAhana ke vAkya meM zraddhA, pratIti aura ruci kara sakatA hai ? bhagavAn he gautama ! nahIM kara sakatA hai, kyoM ki niDhAnakarma ke prabhAva se umameM AddhA Adi karane kI yogyatA nahIM hotI hai| vaha mahAtRSNAvAn mahAArambhI aura mahAparigrahI marakara dakSiNagAmo nairayika hotA hai / tathA janmAntara meM durlabhabodhi hotA hai| he AyuSmAna zramaNo ! umma nidAnakarma kA isa prakAra pAparUpa phala hotA hai ki-jisase vaha kevalI agavAn ke kahe hae dharma meM zraddhA pratIti aura ruci nahIM kara sakatA hai / sU0 40 // // iti pA~cavA nidAna 5 // bhASita dharmane upadeza Ape che? bhagavAna kahe che-he gautama ! Ape che gautama-zu te e upadeza sAMbhaLI zake che? bhagavAna-DA, sAbhaLI zake che? gautama-he bhadanta ! teo zramaNa mAhaganA vAkayamAM zraddhA pratIta tathA rUci karI zake che? bhagavAna-he gautama! nathI karI zakatA kemake-nidAnakarmanA prabhAvathI temAM zraddhA Adi karavAnI yegyatA hatI nathI. te mahAtRNAvALA, mahAAra bhI ane mahAparigrahI hovAthI mArIne dakSiNaga mI narayika thAya che tathA jamAntanI dulabhadhi thAya che te AyumAn zramaNe ' te nidAnakarmanuM e prama- pApa pa ka thAya che ke jethI te kevalI bhagavAnane kahelA dharmamAM zraddhA pratIti ane rUci za tA nathI (5) (sU0 40) Iti pAMcamuM nidAna Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - muniharSiNI TIkA a. 10 devIbhogasambandhikaM devabhavanidAnam (6) 411 ' . atha svatrikurvita-svakIyadevIbhogasambandhikaM paSThaM devamAnidAnamAha'evaM khalu' ityAdi / / mUlam-evaM khalu samaNAuso bhae dhamme paNNatte taM ceva / se ya parakAmejA parakamamANe mANussaetu kAmabhogesu nivvedaM gacchejA, mANuslagA khallu kAmabhogA adhuvA aNitiyA / taheva jAba saMti uDDUM devA devalogaMsi te NaM tattha No aNNesiM devANaM aNNaM devi abhijaMjiyara pariyAreti, appaNA ceva appANaM viuvittA pariyAti / appaNijjayAovi devIo abhijujiyara pariyAreti / jai imassa tava-niyama taM va savvaM jAva vayamavi AgamessANaM imAiM eyArUbAI divvAiM bhogabhogAiM muMjamANA vihraamo| setaM sAhu ||suu041|| chAyA-evaM khalu zramaNA AyuSmantaH ! mayA dharmaH prajJaptaH, tadeva, sa ca parAkrAmet , parAkrAman sAnuSakeSu kAmabhogeSu nirvedaM gacchet / mAnuSakAH khalu kAmabhogA adhruvA anityAH / tathaiva yAvat santyUrve devA devalokeSu, te khalu nA'nyeSAM devAnAmanyAM devImabhiyujya 2 paricArayanti / AtmanA caivA''tmAnaM vikuktviA paricArayanti | AtmIyA api devIvikurvitvA paricArayanti / yadyasya taponiyama-tadeva sarvam / yAvad vayamapi AgamiSyati imAni etadrUpANi divyAni bhogabhogAni zuJjAnA viharAmaH / tadetatsAdhu // 1041 // TIkA-evaM-ityAdi / he AyuSmantaH ! zramaNAH ! evaM khalu mayA dharmaH prajJaptaH, tadeva-pUrvoktameva-idameva nairgranthaM pravacanaM satyamanuttaraM, pratipUrNa, __ava svavikurvita, svakIyadevIbhogasambandhI chaThe devabhavanidAna kA varNana karate haiM-'evaM khalu' ityAdi / / he AyuSyamAna zramaNo ! maiMne yaha dharma prapita kiyA hai| zeSa varNana-pahale sUtra ke samAna hai| usa nigrantha dharma meM upasthita sAdhu have svavikRti, svakIyadevabhegasa badhI chaThThA devabhavanidAnanuM varNana kare che'enN khalu' tyAha he AyuSmAnuM zramaNa ! me A dharmanI prarUpaNA karI che bAkInuM varNana pahelA sUtranA jevuM ja che te nigraMtha dharmamAM upasthita sAdhu athavA sAdhvI saMya mArgamA Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 . dazAzrutaskandhamatre kevalaM, saMzuddhaM, naiyAyikam , avisandigdhaM, sarvaduHkhapahINamArgaH, ityAdipadAnA prAgvyAkhyAtAnAM saMgrahaH / sa ca parAkrAmet , parAkrAman=prayatamAno mAnupakeSu kAmabhogeSu zabdAdiviSayopabhogeSu nirvedam aruciM gacchet mApnuyAt / nivedasvarUpamAha-'mAnupakAH' ityAdi / mAtupakA manuSyasambandhinaH khalu kAmabhogA:-adhruvAH, anityAH, tathaiva-pUrvoktaprakAreNaiva, punaH zaTanapatanavidhvaMsanadharmANaH, uccAra-prasravaNa-zleSma-jalla-siMghANaka-vAnta-pitta-zukra-zoNitasamudbhavAH, durUpocchvAsaniHzvAsA durantamUtrapurIpapUrNAH, vAntA''sravAH, pittA''savAH, zleSmA''sravAH, pazcAtpurA ca khalvavazyaM vipraheyAH, ityeSAM saMgrahaH / Urdhvam-uparidevaloke devAH santi, te devAH khalu tatra devaloke anyeSAM%3D svabhinnadevAnAm anyAM svA'tiriktAM devIm abhiyujya2=svAdhInIkRtya tayA na paricArayanti, AtmanA-svainaiva, AnmAnaM svaM vikurvitvA devItvena pariNamayya paricArayanti, AtmIyA devIrabhiyujya2 paricArayanti / yadi-asya taponiyamabrahmacaryavAsasyetyAdi tadeva-pUrvoktameva sarva saMgrAhyam , yAvacchadenavayamapi AgamiSyati kAle imAni-etadrUpANi-pUrvavarNitAni divyAni bhogabhogAni devasambandhikAmabhogAni bhuJjAnA nihraamH| tadetat sAdhu-samIcInam // 041 // athavA sAdhvI saMyamamArga meM parAkrama kareM / aura parAkrama karatA huA manuSyasambandhI kAmabhogoM meM nirveda virakti ko pAtA hai aura vicAra karatA hai ki-ye manuSyasambandhI kAmabhoga anitya aura binAzI haiM, tathA azucirUpa haiM, kintu Upara devaloka meM jo devatA haiM ve anya devoM kI deviyoM ke sAtha kAmakrIDA nahIM karate kintu apanI hI AtmA se vaikriyazakti dvArA deva aura deviyoM kA rUpa banAkara kAmakrIDA karate haiM / athavA apanI2 deviyoM ko vazameM kara unake sAtha kAmakrIDA karate haiM / yadi hamAre isa tapa niyama Adi kA kucha phala hai to hama bhI deva banakara isa prakAra ke devasambandhI bhoga bhogeM // sTU0 41 // parAkrama kare che ane parAkrama karatA manuSyasa ba dhI kAmagomA nivedavirakita pAme che ane vicAra kare che ke-A manuSyasa badhI kAmaga anitya ane vinAzI che tathA azucirUpa che, kintu upara devalokamAM je devatA che te anya devonI devIonI sAthe kAmakrIDA karatA nathI, paNa pitAnAja AtmAthI vaikiya zakitadvArA deva ane devIonAMrUpa banAvIne kAmakrIDA kare che athavA pitapotAnI devIone vaza karIne temanI sAthe kAmakrIDA kare che je amArAM A tapa niyama AdinuM kAMI phala hoya te ame paNa deva banIne A prakAranA devasa baMdhI bhego bhogavIe (sU0 41) Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duniharSiNI TIkA a. 10 devabhavanidAna (6) varNanam 413 bhagavAn tadavasthAmAha-'evaM khalu' ityAdi mUlam-evaM khalu samaNAuso niggaMthe gidANa kiccA tassa ThANasta aNAloiya apaDikate kAlamAse kAlaM kiccA apaNataresu devaloemu devattAe uvavattAro savai / taM jahA-mahiDiesu mahajjuiesu jAva pabhAsamANe No aNNesiM devANaM aNNaM devi abhijuMjiya2 pariyArei / appaNo ceva appANaM viuvittA pariyArei / appaNijiyAovi devIo abhijuMjiyara pariyArei / se gaM tAo devalogAo AukkhaeNaM3 taM ceva jAva pumattAe paJcAyAi jAva kiM te Asagassa sadati ||suu042|| __ chAyA-evaM khalu zramaNA AyuSmantaH / nirgrantho nidAnaM kRtvA tasya sthAnasyAnAlocito'pratikrAntaH kAlamAse kAlaM kRtvA anyatame devalokeSu devatvena upapattA bhavati / tadyathA-mahardikeSu mahAdyutikeSu yAvat prabhAsamAnaH na anyeSAM devAnAmanyAM devIm abhiyujya2 paricArayati / AtmanazcaivAtmAnaM vikuvya paricArayati / atmIyA api devIH abhiyujya2 paricArayati / sa khala tasmAdevalokAd AyuHkSayeNa3 tadeva yAvat puMstvena pratyAyAti yAvat kiM te AsyakAya svadate // sU0 42 // TIkA 'evaM'-ityAdi / he AyuSmantaH ! zramaNA ! evaM khalu nirgrantho nidAnaM kRtvA sthAnasya-pApasthAnasya anAlocitaH akRtapApaprakAzanaH apatikrAnta:-pApasthAnAdaparAvRttaH kAlamAse kAlaM kRtvA devalokeSu anyatame-anyasmin kasmiMzcidevaloke devatvena upapattA-utpano bhavati / tad yathA maha bhagavAn usakI avasthA kA varNana karate haiM-'evaM khalu' ityaadi| he AyuSmAn zramaNo! isa prakAra nidAnakarma kara ke nirgrantha pUrvokta nidAnakarma ke pApako AlocanA kiye binA aura usa pApasthAna kA pratikramaNa kiye vinA marakara greveyaka AdidevalokomeM se kisI eka devaloka meM mahARddhi-mahAdIptizAlI deva hotA hai aura mapAna tanI mayAnu pathuna 42 hai- 'evaM khalu' tyA he AyumAn zramaNa ! A prakAre nidAnakarma karIne ninya pUrvokata nidAnakarmanA pApanI AlocanA karyA vinA tathA te pApasthAnanAM pratikramaNa karyA vinA marI jatA jaiveyaka Adi devalokamAMthI koI eka devalokamAM mahAddhi mahAdI Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 dazAzrutataskandhasUtre dikeSu vRhatsampattikeSu mahAdhuti ke pu-atizayakAntimatsu yAvata prabhAsamAnaHmuzobhamAnaH san na anyeSAM svAtiriktAnAM devAnAm anyAM svIyabhinnAM devIm abhiyujya2-svAyattIkRtya paricArayati / Atmana: svasya caitrAtmAnaM vikuya-strItvena pariNamayya paricArayati / AtmIyAH svakIyA api devI:abhiyujya paricArayati / sa khalu tasmAdevalokAt AyuH Ayega-AyurmavasthitikSayeNetyarthaH tadeva-pUktimeva yAvat puMstvena-puruSazarIreNa pratyAyAti-parA vRtya janma gRhNAti yAvat kiM te AsyakAya-mukhAya mbadate rocate ||mu042|| atha nidAnakarmaprabhAvamAha-'tasma Na' ityAdi / mUlam-tassa NaM tahappagArassa purisajAyassa tahArUve samaNevA mAhaNe vA jAva paDisuNejjA ? haMtA paDhisuNejA jAva se NaM sadahejjA pattiejjA roejjA ? No iNaDhe samajhe // sU0 43 // chAyA-tasya khalu tathA prakArAya puruSajAtAya tathArUpaH zramaNo vA mAino vA yAvat pratizRNuyAt ? hanna ! pratizrRNuyAt / yAvatsa khalu zradhyAt , pratIyAt roceta ? nA'yamarthaH samarthaH // su0 43 // TIkA-'tassa'-ityAdi / tasya devalokAdAyAtasya khalu-nizcayena purupajAtAya-puruSatvenotpannAya tathArUpaH zramaNo vA mAino vA yAvat pratizRNuvahA~ anya devoM kI deviyoM ke sAtha kAmakrIDA nahIM karatA hai kintu svavikurvita deviyoM se aura apanI nijI deviyoM se kAmakrIDA karatA huA vicaratA hai / phira vaha Ayu bhava aura sthiti ke kSaya hone para cavakara yahA manuSyaloka meM ugra Adi kisI uttama kula meM janma letA hai aura usake aneka dAsa-dAsiyAM sevAmAM rahate haiM aura pUchate haiM ki-he svAmin ! ApakI kyA AjJA hai ? ityaadi| isa prakAra sukhoM kA anubhava karatA huA vicaratA hai // sU0 42 // ptizALI deva thAya che ane tyA bIjA devenI devIo sAthe kAmakrIDA karatA nathI, kita svaviviMta devIo sAthe tathA pitAnI nijI devIo sAthe kAmakrIDA karatA vicare che pachI tyAthI Ayu bhava ane sthitine kSaya thatAM yavIne ahIM manuSyalekamAM ugra Adi ke uttama kuLamAM janma le che ane aneka dAsa dAsIo tenI sevAmAM rahe che ane pUche che ke he svAmin ! ApanI zu AjJA che ? ItyAdi A prakAre sukhene anubhava karatA vicare che (sU0 42) , Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 devabhavanidAna (6) varNanam 415 yAt ? hanta ! iti komalAmantraNe pratizRNuyAt / kevaliprajJaptaM dharma sa ca zraddadhyAt pratIyAt roceta ? ayamarthoM na samartho'sti |mu0 43 // ____ pUrvoktanidAnakarturanyatarasmin kasmizciddhameM zraddhA bhavati na ve? tyAha-'aNNattharuI' ityaadi| - mUlam-aNNattharuI rui-mAyAe se ya bhvi| se je ime AraNiyA AvasahiyA gAmaMtiyA kaNhuI rahassiyA No bahusaMjayA No bahuvirayA sa.vapANabhUya-jIva-sattesu appaNA saccAmosAiM evaM vippaDivadaMti-ahaM Na haMtaHvo aNNe haMtavvA, ahaM Na ajjhAveya0vo, aNNe ajjhAveyavvA, ahaM Na pariyAveyabvo, aNNe pariyAveyavvA, ahaM Na parighetavo, aNNe parighetabvA ahaM Na uvaddaveyanvo, aNNe uvddveytvaa| evAmeva ithikAmehi mucchiyA, giddhA, gaDhiyA, ajjhovavaNNA jAva kAlamAse kAlaM kiccA aNNatarAI AsurAI kibbisiyAI ThANAI, uvavattAro bhavaMti / tao vimuccamANA bhujjo ela aba nidAnakarma ke prabhAvakA varNana karate haiM-'tassa NaM' ityaadi| gautama svAmI pUchate haiM ki-he bhadanta ! devaloka se Aye hue evaM puruSapane ko prApta hue nidAnakarma vAle ko zramaNa athavA mAhana kevalibhASita dharma kA upadeza dete haiM ? bhagavAn-he gautama ! dete haiN| gautama-kyA vaha upadeza ko suna sakatA hai ? bhagavAn-suna sakatA hai| he bhadanta ! vaha kevalibhASita dharma meM zraddhA, pratIti aura ruci kara sakatA hai ? he gautama ! nahIM kara sakatA // sU0 43 / / . va nihAnamanA prabhAvanu varNana 42 cha -'tassa NaM' tyAha gautama svAmI pUche che-he bhadanta devakathI AvelA ane puruSapaNAne prApta thayelA nidAnakarmavALAne zramaNa athavA mAhaNa kevalibhAvita dharmane upadeza mApe cha ? bhagavAna gautama ! mAghe cha. gautama-zuta, pahezane sAMmajI ch| bhagavAna-hA, sAbhaLI zake che. he bhadanta ! te kevalibhASita dharmamAM zraddhA pratIti bhane 3yi zatha cha3 gautama ! nathI | Astt. (sU0 43) Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 416 dazAzrutaskandhasUtre sUyattAe paJcAyati / evaM khalu samaNAuso! tassa NidANassa jAva No saMcAei kevalipaNNattaM dhammaM saddahitae vA 3||suu044|| ___ chAyA-anyatraruciH-rucimAtrayA sa ca bhavati / atha ya ime-AraNyakAH AvasathikA grAmA'ntikAH kacidrAhasyikA na bahusaMyatAH na bahuviratAH sarvamANi-bhUta-jIva-satveSvAtmanaH satyamRpAni viprativadanti-ahaM na hantavyo'nye hantavyAH, ahaM nA''jJApayitavyo'nye AjJApayitavyAH, ahaM na paritApayitavyo'nye paritApayitavyAH, ahaM na parigrahItavyo'nye parIgrahItavyAH. ahaM nopadravitavyo'nya updrvitvyaaH| evameva strIkAmepu mUJchitA gRdA grathitA adhyupapanA yAvat kAlamAse kAlaM kRtvA-anyatamepu AsureSu killiSikeSu sthAnepapattAge bhavanti / tato vimucyamAnA 'bhUya eDamUkatvena pratyAyAnti / evaM khalu zramaNA AyuSmantaH ! tasya nidAnasya yAvanna zaknoti kevaliprApta dharma zraddhAtuM vA 3 // mU0 44 // TIkA-'annattharaI'-ityAdi / sa ca anyatrarucirbhavatinvItarAgadarzanAdanyatra darzane rucimAn bhavati sa ca rucimAtrayA anyadharmazraddhArUpayA bhavati vakSyamANasvarUpo jAyate, atha-anyadhame ruceranantaram-ya ime AraNyakA: araNyavanavAsinaH AvasathikAH parNakuTIrAdivAstavyAstApasAH, grAmA'ntikA: grAmasyA'nte antike ye vasanti te tathA, kacit kasmiMzcid viSaye rAhisyikAH-rahasi bhavaM rahasyam-ekAntaM, tadasti yeSAM te raahsyikaa:-prcchncmskaaryuktaaH| bahusaMyatA na bhavanti-prANivadhepvalpayatnavantaH, no bahuviratAH . pUrvokta nidAnakarma karane vAle kI zraddhA kisI dUsare dharma meM rahatI hai yA nahIM ? isakA uttara kahate haiM-'annattharuI' ityAdi / vaha vItarAgadharma se anya dharma meM ruci rakhatA hai, anya dharma kI bhAvanA se vaha isa prakAra kA ho jAtA hai-jaise ye araNyavAsI tApasa, parNakuTiyoM meM rahane vAle tApasa grAma ke samIpa rahane vAle tApasa aura camatkAra ko gupta rakhane vAle tApasa jo 'no vahusaMjayA' pUrvokta nidAnakarma karavAvALAnI zraddhA koI bIjA dharmamAM rahe che ke nahi ? tena uttara bhASe cha- "annattharuI" tyAla, * te vitarAga dharmathI judA dharmamAM rUci rAkhe che. bIjA dharmanI bhAvanAthI te evA prakArane thaI jAya che ke jevA araNyavAsI tApasa, parNakuTiomAM rahevAvALA tApasa, gAmanI najIkamAM rahevAvALA tApasa, tathA camatkArene gupta rAkhavAvALA - Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 devabhavanidAna (6) varNanam 417 alpaviratimanto bhavanti / sarvaprANabhUtajIvasatveSu AtmanA svayaM satyamRpA= mizravacanAni viprativadanti=nirarthakavivAdaM kurvanti, tathAhi-ahaM na hantavyaH na tADanIyaH, anye-madatiriktAH hantavyAH / ahaM nAjJApayitavyA nA''deSTavyaH, anye aajnyaapyitvyaaH| ahaM na paritApayitavyAna klezayitavyaH, anye pritaapyitvyaaH| ahaM na parigrahItavyaH na dhartavyaH, anye prigrhiitvyaaH| ahaM nopadrotavyA-upadravAnvito na vidheyaH, anya upadrotavyAH / evameva-anenaiva prakAreNa strIkAmeSu-strIsambandhikAmabhogeSu mUcchitAH AsaktAH, gRddhAH= lolupAH, grathitAHbaddhAH adhyupapannA-atyantA''saktAH, yAvat-kAlamAse kAyahu saMyata nahIM hai arthAt prANAtipAtAdi meM pUrI yatanA karane vAle nahIM haiM / 'no bahuvirayA' bahuvirata nahIM haiM arthAt nivRtti bhAva pUrA nahIM rakhane vAle haiM, aura jinhoMne saba prANI bhUta, jIva aura satvoM kI hiMsA se sarvathA nivRtti nahIM kI aura apane Apa satya mRSA arthAt mizra bhASA kA prayoga karate hai / jaise: __mujhe mata mAro, dUsaroM ko mAro, mujhe mArane ke lie Adeza mata karo, dUsaroM ko mAraneke lie Adeza karo, mujhako pIDita mata karo, dUsaroM ko pIDita karo, mujhe mata pakaDo, dUsaroM ko pakaDo. mujhe mata parezAna karo, dUsaroM ko parezAna kro| isa prakAra prANAtipAta mRSAvAda aura adattAdAna meM lage rahate hai aura inake sAthasAtha ve strIsambandhI kAma-bhogoM meM 'mucchiyA' Asakta rahate haiN| 'giddhA'-lolupa rahate haiN| 'gahiyA'-unhIM meM bandhe rahate hai / 'ajjhoravannA' atyanta Asakta rahate haiN| ve kAla avasara kAla karake tA5sare 'no bahusaMjayA' gaI sayata nathA marthAt prAyAtipAta mAhimA 5 yatanA 421pANADAta nathI, 'no bahuvirayA' para virata nathI marthAt nivRttimA purA na rAkhavAvALA hoya che tathA jeoe sarva prANI, bhUta, jIva tathA sonI hiMsAthI sarvathA nivRtti karI hatI nathI ane pote pitAnI meLe satyamRSA arthAta mizrabhASAno prayoga kare che jemake-mane na mAre, bIjAne mAre, mArA mATe mAravAne Adeza na kare, bIjAne mATe Adeza kare, mane pIDA na kare, bIjAne pIDA kare, mane na pakaDe bIjAne pakaDe, mane parezAna na kare bIjAne parezAna kare- herAna kare A prakAranA prANAtipAta mRSAvAda ane adattAdAnamAM lAgelA (mana) 29 che. tathA tanI sAtha-pAye bhI sAmane gamA 'mucchiyA' mAsarata rahe . 'giddhA' bog5 rahe cha. 'gaDhiyA' bhA4 madhAmesa 22 che. 'ajjhovavannA' sa Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 dazAzrutaskandhasUtre laM kRtvA AsureSu asurakumArasambadhipu, kilvipikepu-kilbiSamadhAneSu sthAneSu-upapattAraH utpannA bhavanti / tataHasurakumArasambandhisthAnebhyo vimucyamAnAH cyavamAnAH bhUyaH punaH eDamUkatvena-meSatulyA'vyaktavAktvena pratyAyAnti parAvRtya manuSyaloke janma gRhanti, he AyuSmantaH ! zramaNAH ! evaM khalu tasya nidAnasya yAvat , yAvacchabdena-ayametadrUpaH pApakaH phalavipAko bhavati, yad no zaknoti kevalipajJaptaM dharma zrotum , zraddhAtum , pratyetum , rocayituM vA itthaM cA'yamarthaH paryavasannaH-yaH kAmA''sattyA nidAnakarma karoti, tasya vodhilAbho na bhavati // sU0 44 // // iti SaSThaM nidAnam // atha kramaprAptaM svakIyadevIbhogasambadhikaM saptamaM devabhavanidAnamAha-- 'evaM khalu ' ityaadi| mUlam-evaM khalu samaNAuso mae dhamme papaNate jAva mANusagA khallu kAmabhogA adhuvA, taheva / saMti ur3a devA devalogaMsi / tattha NaM No aNNesi devANaM aNNe deve aNNaM devi abhijuMjiya pariyArei, No appaNo ceva appANaM veubbiya kisI eka asurakumAra athavA kilviSa devoM ke sthAna meM devapane utpanna hote haiM / phira ve vahA se cavakara punaH punaH bheDa bakare ke samAna mUka-gUMge banakara manuSyaloka meM utpanna hote hai| he AyuSmAna zramaNo ! isa nidAnakarma kA pAparUpa yaha phala hotA hai ki-nidAnakarma karane vAlA vaha kevalibhASita dharma sunatA hai kintu usa dharma meM zraddhA pratIti aura ruci nahIM kara sakatA arthAt samyag dharma meM usakI zraddhA nahIM hotI hai // sU0 44 // // iti chaThA devanidAna | // 6 // tyata Asana che teo kAla avasare kola karIne koI eka asurakumAra athavA kibiSa denA sthAnamAM devapaNAmA utpanna thAya che pachI teo tyAthI cyavIne puna: punaH gheTA bakarAMnA jevA muMgA banIne manuSyalakamAM utpanna thAya che te AyuSmAna amaNe! A nidAna kemanA pAparUpa phala e thAya che ke-te nidAna karavAvALe kevali- - bhASita dharma sAbhaLe che, kintu te dharmamAM zraddhA pratIti ane rUcI karI zaktA nathI. arthAt samyagU dharmamAM tenI zraddhA thatI nathI (sa44) - * ti cha vinidAna (6) Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a0 10 devabhavanidAna (7) varNanam 419 pariyArei, appaNijiyAo devIo abhijuMjiya pariyArei, jar3a imassa tavaniyama0 taM savvaM jAva evaM khalu samaNAuso niggaMtho vA niggaMthI vA NidANaM kiccA tassa ThANassa aNAloiya appaDikkate taM caiva jAva viharai // sU0 45 // chAyA-evaM khalu zramaNAH ! AyuSmantaH ! mayA dharmaH prajJaptaH / yAcanmAnuSakAH khalu kAmabhogA adhuvAH, tathaiva / santyUrdhva devA devaloke / tatra khalu nAnyeSAM devAnAmanyo devo'nyAM devImabhiyujya paricArayati, nA''tmanaivA''tmAnaM trikurvya paricArayati / AtmIyAM devIrabhiyujya paricArayati / yadyasya taponiyama0 tatsarvam, yAvad evaM khalu he zramaNA AyuSmantaH ! nigrantho vA, nirgranthI vA nidAnaM kRtvA tasya sthAnasya anAlocito'pratikrAntaH, tadeva yAvadviharati // mu0 45 // TIkA- ' evaM ' - ityAdi / he AyuSmantaH ! zramaNAH ! mayA dharmaH prajJaptaH, yAvad - mAnuSakAH khalu kAmabhogA adhuvAH tathaiva = pUrvoktaprakAreNaiva sarva vi jJeyam / devA UrdhvaM devaloke santi / tatra khalu anyeSAM - svAtiriktAnAM devAnAm anyaH=svabhimnnaH devaH anyAM devImabhiyujya2 no paricArayati / sa deva AtmanA svamAtmAnaM trikuvya- devIrUpaM vidhAya na paricArayati, kintu Aava svakIya devI bhogasambandhI sAtaveM devabhavanidAna ko kahate haiM - ' evaM khalu ' ityAdi / he AyuSmAna zramaNo ! isa prakAra maiMne dharma kahA hai / yAvat manuSyoM ke kAmabhoga anitya haiM, isI taraha pUrvokta prakAra se saba jAnanA cAhiye / Urdhva-devaloka meM jo deva haiM ve anya devoM kI deviyoM se kAmakrIDA nahIM karate / apanI AtmA se vikurvita kI huI deviyoM se bhI kAmakrIDA nahIM karate haiM / kintu apanI deviyoM have svIyaddevI logasaMdhI sAtabhA devalavanidhAna viSe he che- ' evaM khalu chatyAdi. he AyuSmAna zramaNeA ! A rIte me dhama kahyo che. te pramANe manuSya mAtranA kAmabhega anitya che e rIte pUrvAMkata prakAre badhuM jANavuM joie u dhruvaleAkamA je deva teo anya devAnI devIe sAthe kAmakrIDA karatA nathI. peAtAnA AtmAthI vikuvRita karelI devIe sAthe paNa kAmakrIDA karatA nathI paraMtu peAtAnIja Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhasUtre tmIyAH strasambandhinIrdevIrabhiyujya paricArayati, yadyasya taponiyamabrahmacaryavAsasya tatpUrvoktaM sarva-sakalaM saMgrAhyam , yAvad evaM khalu-nizcayena he AyumantaH zramaNAH ! nimrantho vA ninthI vA nidAna kRtvA tasya sthAnasyA'nAlocitaH, tataH apratikrAntaH, tadeva-pUrvoktameva yArad devasambandhikAmabhogAn bhuJjAno viharati / mu0 45 // atha sa kIdRzo bhavatI ?-tyAha-' se NaM' ityaadi| malam-se NaM tattha No aNNesi devANaM aNNaM devi abhimuMjiya pariyArei, No appaNA ceva appANaM viuvviya pariyArei, appaNijiyAo devIo abhimuMjiya pariyArei / seNaM tao AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM taheva vattavvaM / NavaraM haMtA saddahejA pattiejjA roejjA / se gaM sIla-vayaguNa-veramaNa-paJcakkhANaposahopavAsAiM paDivajejjA ? No iNaTre samaTre / se NaM daMsaNasAvae bhavai // sU0 46 // ke sAtha hI kAmakrIDA karate haiM / yadi hamAre isa tapa niyama Adi kA koI phala hai to hama bhI devaloka meM apanI hI deviyoM se kAmakrIDA karate hue vicareM / vaha apane nidAna ke anusAra deva bana jAtA hai / ityAdi saba bAta pUrvavat jAnanI cAhiye / he AyuSmAna zramaNo ! nirgrantha athavA nirgranthI isa prakAra nidAnakarma karake usa pApasthAna kI AlocanA aura pratikramaNa kiye binA marakara devaloka meM mahARddhivAlA deva hotA hai aura vahA~ nidAna ke anusAra devasambandhI kAmabhoga sevana karatA huA vicaratA hai| suu045|| devIe sAthe ja kAmakIDA kare che je amArA A tapa niyama AdinuM keI phaLa hoya te ame paNa devalekamAM amArI ja devIo sAthe kAmakrIDA karatA vicArIe te pitAnA nidAna anusAra deva banI jAya che ityAdi badhI vAta pUrvavata jANavI joIe. he AyuSmAna zramaNa ! nigraMtha athavA nircathI A prakAre nidAnakarma karInete pApasthAnanI Acana tathA pratikamaNa karyA vinA marIne devalekamAM mahAddhivALA deva thAya che. ane tyAM nidAna anusAra devasaMbaMdhI kAmaga sevana karatA 24 viyare che. (sU0 45) , Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 devabhavananidAna (7) varNanam 421 chAyA-sa khalu tatra nAnyeSAM devAnAmanyAM devImabhiyujya paricArayati, nAtmanaivA''tmAnaM vikurvitvA paricArayati, AtmIyA devIH abhiyujya paricArayati / sa khalu tata AyuHkSaNeya bhavakSayeNa sthitikSayeNa tathaiva vaktavyam , navaraM hanta ! zraddadhyAt , pratIyAt roceta / sa khalu zIla-vrata-guNa-viramaNapratyAkhyAna-poSadhopavAsAn pratipadyeta ? nAyamarthaH samarthaH / sa ca darzanazrAvako bhavati // mU0 46 // TokA-'sa khalu'- ityAdi / saH devaH tatradevaloke, anyeSAM svetareSAM devAnAm anyAm aparAM devImabhiyujya na paricArayati, AtmanA''tmAnaM vikurvitvA na paricArayati kintu AtmIyAH svakIyAH devIH abhiyujya pa. ricArayati / sa khalu tataH devalokAta AyuHkSayeNa, bhavakSayeNa, sthitikSayeNa tathaiva-pUrvoktamakAreNaiva sarva vaktavyam-sa ugrakulAdiSu samutpanno bhavati / navaram ayamatra pUrvato vizeSa:-hanta ! zraddadhyAta kevaliprarUpitadharme zraddhAM kuryAt, pratIyAt-vizvasyAt , roceta-dharma ruciM dadhyAt / sa khalu kiM tatra zIlavrata-guNa-viramaNa-pratyAkhyAna-poSadhopavAsAn-zIlAni=sAmAyikadezAvakAzi vaha kaisA hotA hai usakA varNana karate haiM-' se NaM' ityAdi / vaha devaloka meM na dUsare devoM kI deviyoM ke sAtha kAmakrIDA karatA hai aura na apane se vikRrvita deviyoM ke sAtha, kintu apanI hI deviyoM ke sAtha kAmakrIDA karatA hai / anantara vaha Ayu bhava aura sthiti ke kSaya hone para devaloka se cavakara ugrAdi kuloM meM utpanna hotA hai ityAdi sava varNana pUrvokta nidAnakoM ke samAna hI hai / vizeSatA kevala itanI hI hai ki vaha kevalibhASita dharma meM zraddhA pratIti aura ruci karatA hai kintu vaha zIla guNa viramaNa pratyAkhyAna aura pauSadhopavAsAdi vratoM ko grahaNa nahIM kara sktaa| to ya cha tenuM varNana 42 cha-' se NaM 'tyA te devalokamAM nathI te bIjA devonI devIo sAthe kAmakrIDA karatA ke nathI karate pitAthI vimurvita devIo sAthe, paraMtu pitAnI ja devIo sAthe kAmakrIDA kare che pachI te Ayu bhava ane sthitine kSaya thatA devalokamAthI ravIne ugra Adi kalemAM utpanna thAya che, ItyAdi badhuM varNana pUrvokata nidAna karmonA jevuM ja che vizethatA mAtra eTalIja che ke te kevalibhASita dharmamAM zraddhA pratIti tathA rUci kare che kita te zIla, guNa, viramaNa, pratyAkhyAna ane pavadha upavArA Adi vrate prahaNa Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 - , zrI dazAzrutaskandhasUtre kapoSadhAtithisaMvibhAgAkhyAni, vratAni-pazcANuvratAni, guNA: trINi guNavratAni, viramaNaM-mithyAtvAnivartanam , pratyAkhyAna-parvadine tyAjyAnAM tyAgaH, poSa. dhopavAsa:=poSaM-puSTi-dharmasya vRddhimiti yAvat dhatte iti popadhaH-aSTamIcatu. dazIpUrNimA'mAvAsyAdiparvadinA'nuSTheyo vratavizeSaH sa cA''hAra-zarIra-satkAratyAga-brahmacaryA-vyApArabhedAccaturvidhaH, upavAsaH anazanam , etepAmitaretarayogadvandve te, tAn pratipadheta svIkuryAt-anuSTayatayA''lambeta ? iti praznaH, bhagavAnAha-ayamarthaH zIlavatAdistrIkArarUpo'rthaH na samarthaH-na yuktyopapannaH zIlavratAdikaM na svIkarotItyarthaH / kintu sa khalu darzanazrIvakaH-darzanaM samyatvam , tatpradhAnaH zrAvako bhavati // mU0 46 / / sAmAyika dezAvakAzika pauSadha aura atithisaMvibhAga, inako zIla kahate haiM / pAca aNuvrato ko vrata kahate haiN| tIna guNavRtoM ko guNa kahate haiM / mithyAtva se nivRtti karanA viramaNa kahA jAtA hai / parvedina meM tyAjya vastuoM kA tyAga pratyAkhyAna kahA jAtA hai / 'poSa' kA artha hotA hai ki dharma kI puSTi, dharma kI vRddhi, usako 'dhatte' arthAta karatA hai usako poSadha kahate haiN| aSTamI caturdazI pUrNimA amAvAsyA Adi parva dinoM meM jo vrata kiyA jAtA hai vaha 'poSadha' kahA jAtA hai / usake cAra bheda haiN| AhAratyAgapoSadha 1, zarIrasatkAratyAga poSadha 2, brahmacarya-poSadha 3, aura avyApArapoSadha 4 / anazana ko upavAsa kahate haiN| aise zIla Adi vratoM ko nahIM dhAraNa karatA hai / vaha kevala darzanazrAvaka hotA hai| samyaktvapradhAna zrAvaka darzanazrAvaka kahAtA hai // sU0 46 // karI nathI zakate sAmAyika dezAvakAzika piSadha ane atithisa vibhAga, ene zIla kahe che. pAca aNuvratone vrata kahe che. traNa guNavratane guNa kahe che mithyAtvathI nivRtti karavI te viramaNa kahevAya che. parvadinamAM tyAjya vastuone tyAga e pratyAbhyAna vAya che 'poSa' nAmartha thAya che dhanI puSTi, dharmanI vRddhi tene 'dhatte' arthAt 42 cha tene poSadha 49 cha bhaTabhI yatuzI pUrNimA amAvAsyA mAhi 4 hanama re 'ta' 42vAmAM Ave che tara 'poSadha' pAya che. tenA yAra prA2 cha (1) mahAra tyAga-poSadha (2) zarIrasa42tyAga-poSadha (3) praay:piSadha ane (4) avyApAra-piSadha, anazanane upavAsa kahevAya che. evAM zIla. Adi vratane dhAraNa karatuM nathI, te kevala darzanazrAvaka thAya che. samyaktvapradhAna zrApa zanApa upAya cha (sU. 46) Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharpiNI TIkA a. 10 devabhavanidAna (7) varNanam 423 ___sa kIdRzo bhavatI ?-tyAha-'abhigaya0' ityaadi| mUlam-abhigayajIvAjIve jAva aTrimiMjApemANurAgaratne, ayamAuso niggaMthe pAvayaNe ahe esa paramaTe se se aNadve se NaM evArUveNaM vihAreNaM viharamANe bahuiM vAsAiM samaNovAsagapariyAgaM pAuNai, pAuNittA kAlamAse kAlaM kiccA aNNataresu devalogesu devattAe uvavattAro bhavai / evaM khallu samaNAuso! tassa NidANassa imeyArUve pAvae phalavivAge jaM No saMcAei zIlavvayaguNavayaveramaNapaJcakkhANaposahopavAsAiM paDivajittae // sU0 47 // chAyA-abhigatajIvA'jIvo yAvadasthimajjApremAnurAgaraktaH / idam , AyuSmantaH ! nairgranthaM pravacanamarthaH, eSa paramArthaH, zeSo'narthaH / sa khalu etadUpeNa vihAreNa viharan bahUni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM pAlayati, pAlayitvA kAlamAse kAlaM kRtvA'nyatamasmin devalokeSu devatvenopapattA bhavati / evaM khalu zramaNA AyuSmantaH! tasya nidAnasyAyametadrUpaH pApakaH phalavipAko yanno zaknoti zIlavataguNavrataviramaNamatyAkhyAnapoSadhopavAsAn patipattum ||s0 47 // TIkA-'abhigaya'-ityAdi / abhigatajIvA'jIva vijJAtajIvA'jIvapadArthaH, yAvat yAvacchabdena-upalabdhapuNyapApA, Asrava-saMvara-nirjarA-kriyA-dhikaraNa-bandha-mokSakuzalaH, ityAdi yAvat asthimajjApremA'nurAgaraktaH-asthIni, majA-asthimadhyagatadhAtuvizeSa:-asthimajjA, atra premAnurAgazabdena sarvajJamava vaha zrAvaka kaisA hotA hai so kahate haiM-'abhigaya' ityaadi| vaha jIva aura ajIva ko jAnatA hai / yAvat zabda se puNya aura pApako jAnatA hai| Asrava, saMvara, nirjarA, kriyA-kAyikI Adi adhikaraNa-gADI yaMtra Adi bandha ora mokSa meM kuzala arthAt ina Asrava Adi ke heya aura upAdeya svarUpa ko jAnane vAlA te zrApa vo thAya cha ta ? cha-' abhigaya 'tyA te jIva ane ajIvane jANe che yAvat zabdathI puNya tathA pApane samaje che Asava, saMvara. nirjarA kiyA-kAyikI Adi, adhikaraNa-gADI yaMtra Adi baMdha ane kSamA kuzaLa arthAt e Aava Adine heya tathA upAdeya svarUpane samaje Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 zrI dazAzrunaskandhamatre canaprItirucyate-asthigatayA majjAgatayA sarvajJapravacanaprItyA raktaH sA'nandagRhIta-sarvajJapravacanaH svayametadrUpaH san putrAdIn prati kathayati-he AyuSmantaH ! idaM nairgranthyaM pravacanam artha: sAraH sarvazreSThatvAt paramArthaH utkRSTo'rthaH bhavavandhanamocakatvAta , zeSaH nirgranthapravacanAd atirikto'rthaH kupravacanAdirUpo'rthaH anarthaH bhavabhramaNakAraNatvenA'niSTaH / sa khalu-etadrUpeNa vihAreNa viharan bahUni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM-zramaNopAsakA zrAvakArateSAM paryAya pAlapati, bahuni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM pAlayitvA kAlamAse kAlaM kRtvA'nyatame devaloke devatayopapattA bhavati / he AyuSmantaH ! zramaNAH ! evamanena prakAreNa khalu tasya pUrvoktasya nidAnasyA'yametadrUpaH pApakaH phalavipAko bhavati yadyasmAd hetoH sa zIlavataguNavrataviramaNapratyAkhyAna-popadhopavAsAn-mAguktarUpAn pratipattuMsvIkartuM na zaknoti // mU0 47 // // iti saptamaM nidAnam // 7 // hotA hai| usake hADa aura hADakI majjA-miMjI sarvajJapravacana kI prIti se raMgI huI hotI hai / vaha tadrUpa hokara putra Adi parivAra ko kahatA hai ki he AyuSmAna ! yaha nirgrantha pravacana hI saba dharmoM meM zreSTha hone se artha-sAra-hai aura yahI bhavabandhana se mukta karane vAlA hone se paramArtha hai| zeSa saba anartha hai, kyo ki unase bhava bhramaNa karanA paDatA hai / isa prakAra vicaratA huA vaha bahuta varSoM taka zramaNopAsaka kI paryAya arthAt samakita ko pAlana karatA hai / vaha kAlaavasara kAla karake graiveyaka Adi devalokoM meM se kisI eka devaloka meM RddhizAlI deva hotA hai| AyuSmAna zramaNoM ! usa nidAnakarma kA isa prakAra kA pAparUpa phala hotA hai ki-jisase usake vAvALo hoya che tene hADa tathA hADanI majA-mijI (hADamAM rahelI dhAtu) sarvajJa pravacananI prItithI raMgAI gayA hoya che te tadrupa thaIne putra Adi parivArane kahe che ke "he AyuSmAnA A nircanja pravacanaja sarva dharmomAM zreSTha hevAthI arthasAra che tathA eja bhavana dhanathI mukata karavAvALuM hovAthI paramArtha che. bAkI badhu anartha che kemake-tenAthI bhavabhramaNa karavuM paDe che. e prakAre vicaratA te ghaNA varSo sudhI zramaNopAsakanI paryAya arthAt samakitanuM pAlana kare che te kAla avasare kAla karIne veyaka Adi devalokamAthI kaI eka devalokamAM addhizAlI deva thAya che te AyuSmAn zrama! te nidAna karmanuM evAM prakAranuM pAparUpa phala thAya che ke jethI Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 425 muniharSiNI TIkA a. 10 zrAvakabhavanidAna (8) varNanam athASTamaM zrAvakabhavasambandhikaM nidAnamAha-'evaM khalu' ityAdi / mUlam-evaM khallu samaNAuso! mae dhamme paNNate, taM ceva savvaM jAva, se ya parakamamANe divvaMmANussaehi kAmabhogehi nivvedaM gacchejjA-mANussagA khalu kAmabhogA adhuvA jAva vippajahaNijjA / divAdhi khallu kAmabhogA adhuvA, aNitiyA, asAsayA, calA, calaNadhammA, puNarAgamaNijjA, pacchA puvvaM caNaM avassaM vippajahaNijjA, jai imassa tavaniyama0 jAva ahamavi AgamessANaM je ime bhavaMti uggaputtA mahAmAuyA jAva pumattAe paJcAyaMti, tattha NaM samaNo vAsae bhavAmi-abhigayajIvA'jIve uvaladdhapuNNapAve jAva phAsuya-esaNijjeNaM asaNapANakhAima sAimeNaM paDilAmemANe viharAmi, se taM sAhu ||suu0 48 // chAyA-evaM khalu zramaNAH ! AyuSmantaH ! mayA dharmaH prajJaptastadeva sarva yAvat / sa ca parAkrAman divyamAnukeSu kAmabhogeSu nirvedaM gacchet-mAnuSakAH khalu kAmabhogAH adhruvA yAvad vimaheyAH, divyA api kAmabhogA adhruvAH, anityAH, azAzvatAzcalAH, calanadharmANaH, punarAgamanIyAH, pazcAt pUrva ca khalvavazyaM vimheyaaH| yadyasya taponiyama0 yAvadahamapyAgamiSyati ya ime bhavantyugraputrA mahAmAtRkA yAvat puMstvena pratyAyAnti, tatra zramaNopAsako bhavAkarane vAlA vyakti zIlavata, guNavrata, viramaNa, pratyAkhyAna aura pauSadhopavAsAdi ko dhAraNa nahIM kara sakatA hai, arthAt usako kisI prakArakA vrata pratyAkhyAna nahIM hotA hai-vaha avratIzrAvaka rahatA hai ||suu0 47 // // iti saptama nidAna // 7 // te karavAvALA vyakita zIlavrata guNavrata, viramaNa, pratyAkhyAna tathA pauSadha-upavAsa Adine dhAraNa karI zakatA nathI. arthAta tenAthI koI prakAranAM vrata pratyAkhyAna thatAM nathI- bhavatI zrA14 2 che. (sU0 47) / ti sAtabhu nina (7) Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - dazAzrutaskandhapatre mi-abhigatajIvAjIvaH, upalabdhapuNyapApaH, yAvatmAzukaiSaNIyena-azanapAnakhAyasvAdhena matilambhayan viharAmi, tadetatsAdhu // mU0 48 // ___TIkA-evaM khalu'-ityAdi / he AyuSmantaH zramaNAH ! mayA dharmaH prajJaptaH, tadeva sarvam pUrvoktameva sakalaM saMgrAhyam , yAvat sa ca parAkrAman= prayatamAno divyamAnupakepu-devamanuSyomayasambandhiSu kAmabhogeSu nirveda-vairAgyabhAvaM gacchati, etadeva spaSTayati-mAnupakAH khalu kAmabhogAH adhruvAH, yAvad vipraheyAH parityAjyAH, evaM divyA api devalokasambandhino'pi kAmabhogAH khalu adhruvAH, anityAH, azAvatAH, calA caJcalAH, calanadharmANaH caJcalasvabhAvAH asthirA iti yAvat , punarAgamanIyAH punarAvartinaH, punaH punarjanmamaraNakAraNIbhUtA iti bhAvaH, te pazcAt maraNottaram , pUrva-maraNAtmAya rogavArddhakyAdau avazyaM vibhaheyA-tyAjyAH, yadyasya taponiyamAdeH, yAvat-kalyANaH phalavRttivizeSo'sti, tadA'hamapi AgamiSyati kAle ya ime ugraputrA mahA. ___ aba AThaveM zrAvakabhavasambandhI nidAnakarma kA varNana karate haiM'eva khalu' ityAdi / he AyuSmAna zramaNo ! isa prakAra maiMne dharma pratipAdana kiyaa| zeSa varNana pUrvokta prakAra se jAnanA cAhiye / isa dharma meM parAkrama karate hue nirgrantha ko deva athavA manuSyasambadhI kAmabhogoM meM vairAgya utpanna hojAtA hai / isIkA spaSTIkaraNa karate haiM-manuSyoM ke kAmabhoga anitya haiM, isI prakAra devoM ke bhI kAmabhoga anitya haiM / aniyata aura anizcita haiM aura calAcala dharmavAle arthAt bArabAra janma maraNa meM lAne vAle hote haiM / ve mRtyu ke bAda athavA mRtyu ke pUrva roga meM yA vuDhApA meM avazya tyAga karane yogya haiM / yadi isa tapa aura & mAmA zrA141sI ninabha'na vana 42 cha-'evaM khalu' tyA - he AyumAna zramaNa ! A prakAre me dharma pratipAdana karyuM bAkI varNana pUrvokta prakAre jANavuM joIe A dharmamAM parAkrama karatA nircathane deva athavA manuSyasa badhI kAmabhegamA- vairAgya utpanna thAya che. AnuM ja spaSTIkaraNa kare che-- manuSyanA kAmaga anitya che evI ja rIte devena paNa kAmaga anitya che aniyata ane anizcita che tathA calAcala dharmavALA arthAta asthira ane punarAgamanIya eTale vAraMvAra janma maraNamAM lAvavAvALA hoya che, te mRtyu thayA pachI athavA mRtyu pahelA regamAM ke ghaDapaNamAM avazya tyAga karavA gyA che je A Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munihaSiNI TIkA a. 10 zrAvakabhavanidAna (8) varNanam 427 mAtRkAH yAvattatra kasmiMzcitkule pustvena pratyAyAnti utpannA bhavanti, tatra ugraputrAdiSu madhye zramaNopAsako bhavAmi / kIdRzaH ? abhigatajIvAjIva-vijJAtajIvAjIvatatvaH, upalabdhapuNyapApA-mAptapuNyapApajJAnaH yAvat mAsukam-acittam eSaNIya nirdoSaM cetyUnayoH samAhAraH prAsukaiSaNIyaM tena azanena pAnena khAdhena khAdhena zramaNanigranthAn pratilAbhayantebhyo dAnaM dadAno viharAmi, tadetat sAdhu-samIcInaM mama syAditi tAtparyam / / sU0 48 // athASTamanidAnakartA pravrajito bhavati na vA ? ityAha-evaM khalu' ityAdi / mUlam-evaM khalu samaNAuso ! niggaMtho vA niggathI vA NidANaM kiccA tassa ThANassa aNAloiya jAva devaloesu devattAe uvavajjai jAva kiM te Asagassa sadai |suu049|| . chAyA-evaM khalu zramaNAH ! AyuSmantaH ! nigrantho vA nirgranthI vA nidAnaM kRtvA tasmai sthAnAyAnAlocitaH yAvad devalokeSu devatvena upapadyate yAvad kiM te AsyakAya svadate // mU0 49 // TIkA-'evaM'-ityArabhya 'Asagassa sadai' ityantasya vyAkhyA prAg vihitA // mU0 49 // niyama kA kucha phalavizeSa hai to AgAmIkAla meM ye jo mahAmAtRka ugraputrAdi ugra Adi uttama kuloM meM puruSarUpa se utpanna hote hai, una meM se kisI eka kula meM maiM bhI uptanna hoU~ aura zramaNopAsaka banUM / phira mai yAvat - jIva ajIva puNya aura pApako bhalIbhAti jAnatA huA yAvat acitta aura nirdoSa azana, pAna, khAdya, svAdha ina cAra prakAra ke AhAra se muniyoM ko pratilAbhatA huoM arthAt dAna detA huA vicarU~ / yaha merA vicAra ThIka hai // sU0 48 // AThavA nidAna karanevAlA pravrajita hotA hai yA nahIM ? usake sambandha meM kahate haiM-'evaM khalu' ityAdi / tapa ane niyamanuM kAMI phalavizeSa hoya te AgAmI kAlamAM te je mahAmAtRka ujhaputrAdi ugra Adi uttama phalemAM puruSarUpe utpanna thAya che teomAthI koI eka kuLamAM huM paNa utpanna thAuM ane zramaNopAsaka banuM. pachI huM barAbara jIva-ajI, puchaya-pAyane sArI rIte samajatAM acitta tathA nirdoSa azana, pAna, khAdya, svAdya, e cAra prakAranA AhArathI munione pratilAbho thake arthAta dAna dete thake viya3, me bhaa| vinyAsa 1 (sU0 48) , , AThamA nidAnanA kartA pravrajita thAya che ke nahi te sa ba dhe kahe che - "evaM khalu' tyAdi. Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 428 dazAzrutaskandhasUtre pUrvoktapakArasya puruSasya dharmAkhyAnAdiviSaye zipyaH pRcchati-'tassa NaM' ityaadi| mlam--tassa NaM tahappagArassa purisajAyassa tahArUve samaNe vA mAhase vA ubhao kAlaM kevalipannattaM dhammamAikvejA ? haMtA AikvenA, seNaM paDisuNijjA ? haMtA paDisuNijjA / se NaM sadahejjA3 ? haMtA sadahejjA3 / se NaM sIlavvaya jAva posahovavAsAiM paDivajjejjA ? haMtA paDivajjejjA / se NaM muMDe bhavittA agArAoaNagAriyaM pavvaejjA? No iNahe smhe||suu050|| ___chAyA-tasmai khalu tathAprakArAya puruSajAtAya tathArUpaH zramaNo vA mAhano vA ubhayataH kAlaM kevaliprajJaptaM dharmamAkhyAyAt ? hanta ! AkhyAyAt / pratizRNuyAt ? hanta ! pratizRNuyAt / sa khalu zraddadhyAt3 ? hanta ! zraddadhyAt3 / sa khalu zIlavata0 yAvat paupadhopavAmAn pratipagheta ? hanta ! matipadheta / sa khalu muNDo bhUtvA agArAd anagAritAM pravrajet ? nAyamarthaH samarthaH |mu0 50 // TIkA-'tassa'-ityAdi / tasmai pUrvoktAya khalu tathAprakArAya-tAdRzAya aSTamanidAnakatre puruSajAtAya-puruSa eva jAtA utpannastasmai tathArUpaH zramaNo vA mAhano vA kevaliprajJaptaM dharmamAkhyAyAt ? hanta ! AkhyAyAt / sa khalu kiM pratizrRNuyAt ? hanta ! pratizrRNuyAt / sa puruSaH khalu zraddadhyAt3 zramaNa yahA~ ' evaM ' se lekara Asagassa sadai' taka kI vyAkhyA prathama nidAna kI taraha jAnanA cAhiye / / sU0 49 // pUrvokta prakAra kA nidAna karane vAle puruSa ke dharmaviSaya meM kahate haiM-'tassa NaM' ityAdi / gautama svAmI bhagavAna se pUchate haiM-he bhadanta ! isa prakAra ke nidAna karane vAle puruSa ko yadi koI zramaNa yA mAhaNa dharmakathA sunAve to kyA vaha sunatA hai ? hA gautama sunatA hai, tathA .. ma evaM thI bani 'Asagassa sadai' sudhAnA vyAcyA prathama nisAnanA jevI jANavI joIe (sU0 49) pUrveti prA nihAna 42vA puruSanA dharma viSayamA cha-'tassa NaM tyAla. ~ gautama svAmI bhagavAnane pUche che he bhadanta ! A prakAranuM nidAna karavAvALA puruSane je kaMI zramaNa ke mAhaNa dharmakathA saMbhaLAve te zuM te sAMbhaLe che? hA, Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 zrAvakabhavanidAna (8) varNanam 429 mAhanavacane zraddhAM kuryAt ? hanta ! zraddadhyAt3 / sa khalu kiM zIlavata. yAvat , yAvacchabdena 'guNaviramaNapratyAkhyAna' ityasya saMgrahaH, tathA ca zIlavataguNaviramaNapratyAkhyAnapauSadhopavAsana pUrvoktalakSaNAna pratipadyeta-strIkuryAt ? hanta ! pratipaceta / sa khalu puruSaH muNDo-luzcitakezo bhUtvA agArAt-gRhAt anagAritAM sAdhutAM pravrajet ? ayamoMna samarthaH, nAsau pratrajito bhavatIti bhaavH||mu050|| punastadeva vizadayati-' se NaM' ityaadi| mUlam-se NaM samaNovAsae bhavai-abhigayajIvAjIve jAva paDilAbhemANe viharai / se NaM eyAraveNaM vihAreNaM viharamANe bahuNi vAsANi samaNovAsagapariyAgaM pAuNai, pAuNittA AvAhaMsi uppaNNaMsi vA aNuppaNNaMsi vA bahUI bhattAiM aNasaNAe chedei, chedittA AloiyapaDikate samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA aNNayaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavai / taM evaM khalu samaNAuso! tassa NidANassa imeyArUve pAvaphalavivAge je Na No saMcAei savvAo savvattAe muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaittae // sU0 51 // chAyA-sa khalu zramaNopAsako bhavati-abhigatajIvAnIvo yAvat pratilambhayan viharati / sa khalu etadra peNa vihAreNa viharan bahUni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM pAlayati, pAlayitvA AvAdhAyAmutpannAyAmanutpannAyAM vA vahuni bhaktAni anazanayA chinatti, chittvA AlocitapratikrAntaH samAdhiprAptaH kAlamAse kAlaM kRtvA anyatame devalokeSu devatvena upapattA bhavati / tada evaM khalu zramaNAH ! AyuSmantaH ! tasya nidAnasya ayametadrUpaH pApaphalavizraddhA, pratIti aura ruci karatA hai, tathA vaha zIlavata yAvat pauSadhopavAsa Adi vratoM ko aMgIkAra karatA hai arthAt vratadhArI zrAvaka hotA hai parantu vaha muNDita hokara prabajita nahIM ho sakatA ||suu050|| gautama! te sAMbhaLe che tathA zraddhA pratIti ane ci kare che tathA te zIlavata Adi temaja pauSadhapavAsa Adi vratane aMgIkAra kare che arthAt vratadhArI zrAvaka thAya che paraMtu te muMDita thaIne prajita thaI zaktA nathI (sUpa) Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 dazAzrutaskandhasUtre pAkaH yena no zaknoti sarvataH sarvatayA muNDo bhUlA agArAd anagAritAM pravrajitam // sU0 51 // TIkA -' se NaM ' - ityAdi / sa khalu zramaNopAsakaH = zrAvako bhavati / kIdRza: ? abhigatajIvAjIvaH yAvat pratilambhayan= zramaNanirgranthebhyaH prAsukaipaNIyamazanAdikaM dadAno viharati / sa khalu pUrvokta etarapeNa vihAreNa zrAvakAcAreNa viharan bahUni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM pAlayati, pAlayitvA AbAdhAyAm=A=samantAd bAdhA = roga pIDAntarAyAdirUpA tasyAm utpannA= jAtAyAM vA = athavA anutpannAyAM bahUni bhaktAni anazanayA chinatti, chivA Alocita - pratikrAntaH = kRtAlocana - pratikramaNaH samAdhiprAptaH = prazAntacittaH kAlamAse = kAlAvasare kAlaM kRtvA devalokeSu anyatame = kasmiMzciddevaloke devatvena upapattA = utpanno bhavati / he AyuSmantaH zramaNAH ! tad evaM tasya = phira usI bAta kA vizeSarUpase varNana karate haiM - ' se ' ityAdi / vaha zrAvaka, jIva ajIva Adi tatvoM kA jJAtA hotA hai yAvat zramaNa aura nirgranthoM ko prAsuka eSaNIya AhAra pAnI Adi se pratilAbhita karatA huA vicaratA hai / isa prakAra vicaratA huA bahuta varSoM taka zramaNopAsaka paryAya kA pAlana karatA hai / roga Adi ke utpanna hone athavA na hone para bhI anazanadvArA bahuta bhakta kA chedana arthAt bahuta dinoM taka AhAra pAnI kA tyAga - rUpa saMthArA karatA hai aura aticArAdikI AlocanA tathA pratikramaNa kara samAdhiyukta vaha zrAvaka kAla avasara kAla karake graiveyaka Adi deva - lokomeMse kisI eka devaloka meM devarUpa se uptanna hotA hai / isa prakAra he AyuSmAna zramaNo ! usa nidAna kA isa prakAra pAparUpa vajI mena vAtanu vizeSaye vAna 2 che' se NaM ' chatyAhi. te zrAvaka, jIva ajIva Adi tattvanA jJAtA thAya che. vaLI zramaNa tA nigranthAne prAsuka eSaNIya AhAra pANI AdithI pratilAbhita karatA vicare che e prakAre vicaratA te ghaNAM varSoM sudhI zramaNeApAsakaparyAyanu pAlana kare che. rAga Adi utpanna thatA ke na thatA pazu anazanadvArA ghaNA bhakatanuM chedana arthAt bahu divaseA sudhI AhAra pANInA tyAgarUpa sa thArA kare che. ane aticAra AdinI AlecanA tathA pratikramaNa karI samAdhiyukta te zrAvaka, kAla avasare kAla karIne traiveyaka Adi devaleAkeAmAnA koi eka devaleAkamAM devarUpathI utpanna thAya che. A prakAre, huM AyuSmAna Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 431 muniharSiNI TIkA a. 10 sAdhusambandhI nidAna (9) varNanam ukasya nidAnasya ayametadrUpaH pUrvoktasvarUpaH pApaphalavipAkaH pAparUpapariNAmo bhavati yena pApapariNAmena sa sarvataH sarvabhAvena sarvatayA sarvaprakAreNa muNDito bhUtvA AgArAt-gRhasthabhAvAd anagAritAM sAdhubhAvaM pravrajituM svIkata no zaknotina samarthoM bhavati // mU0 51 // // ityaSTamaM nidAnam // 8 // atha navamaM sAdhusambandhikaM nidAnakama prarUpayati 'evaM khalu' ityAdi / mUlam--evaM khallu samaNAuso ! mae dhamme paNNatte jAva se ya parakkamamANe divvamANusaehiM kAmabhogehi nivveyaM gacchejjA-mANussagA khallu kAmabhogA adhuvA asAsayA jAva vi. ppajahaNijjA, divvAvi khalu kAmabhogA adhuvA jAva puNarAgamaNijjA, jai imassa tavaniyama0 jAva ahamavi AgamessANaM jAI imAiM bhavaMti aMtakulANi vA paMtakulANi vA tucchakulANi vA daridakulANi vA kivaNakulANi vA bhikkhAgakulANivA, eesi NaM aNNataraMsi kulaMsi pumattAe pnycaayaami| esa me AyA pariyAe suNIhaDe bhavissai / se taM sAhu ||suu0 52 // - chAyA-evaM khalu zramaNA AyuSmantaH ! mayA dharmaH prajJaptaH yAvat sa ca parAkrAman divyamAnuSakeSu kAmabhogeSu nidaM gacchati-mAnuSyakAH khalu kAmabhogA adhruvA azAzvatA yAvad vipaheyAH, divyA api khalu kAmabhogA adhruvA yAvat punarAgamanIyAH, yadi asya taponiyama0 yAvad ahamapi Aphala huA jisase isa nidAna kA karane vAlA vaha gRhastha bhAvako tyAga kara pratrajita nahIM ho sakatA arthAt nidAnakarma ke prabhAva se vaha sAdhuvRti nahIM le sakatA 8 ||suu0 51 // || yaha AThavA nidAna huA // 8 // zamaNe! te nidAnanuM e rItanu pAparUpa phala evuM thAya che ke jethI A nidAna karavAvALa te gRhasthabhAvane tyAga karIne pravrajita thaI zakatA nathI arthAta nidAnakarmanA prabhAvathI te sAdhuvRtti laI zaktA nathI. (sU) 51) . . mAmA bhumihAna thayu (8) Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . . . . . . "dazAzrutakandhamatre gamiSyati yAnyetAni bhavanti antakulAni vA prAntakulAni vA tucchakulAni vA daridrakulAni vA kRpaNakulAni vA bhikSukakulAni vA, eteSAmanyatame kule puMstvena pratyAyAmi, eSa me AtmA paryAye munihato bhavaSyati / tadetatsAdhu ||muu052|| TIkA-evaM-ityAdi / he AyuSmantaH zramaNAH ! mayA dharmaH prajJaptaH yAvata , yAvacchabdena-'idameva naigranthaM pravacanam ' ityAdInAM prAgvyAkhyAtapadAnAM saMgrahaH / sa ca parAkrAman dharme parAkramaM sphoTayan divyamAnuSakeSu-devamanuSyasambandhiSu kAmabhogeSu niveda-vairAgyaM gacchati prApnoti / tadeva darzayati'mAnupakAH' ityAdi, mAnupakAH=manuSyasambandhinaH kAmabhogA adhruvAH asthiratvAt azAzvatA:-vinazvaratvAt , yAvad-vipraheyAH parityAjyAH / tathA divyA api devasambandhino'pi khalu kAmabhogA adhruvA yAvat , punarAgamanIyA:punarAvartinaH punaHpunarjanmamaraNakAraNIbhUtAH sntiityrthH| yadyasya taponiyama yAvat , yAvacchabdena 'brahmacaryaguptivAsasya phalanivizeSaH syAt / tadA ahamapi AgamiSyati-bhaviSyati kAle yAnImAni-vakSyamANAni antakulAni= 'aba navavA sAdhusambandhI nidAnakarma kA nirUpaNa karate haiM'evaM khalu' ityAdi / he AyuSmAna zramaNo ! maiMne dhama kA prarUpaNa kiyA 'yAvat' zabda se 'idameva nairgranthaM pravacanam ' ityAdi pUrva meM vyAkhyA kiye hue padoMkA saMgraha samajhanA / vaha nirgrantha dharma meM parAkrama karatA huA deva aura manuSya sambandhI kAmabhogoM ke viSaya meM vairAgya prApta karatA hai aura vicAra karatA hai ki - manuSyoM ke kAmabhoga adhruva aura azAzvata arthAt nitya haiM, ataH kabhI na kabhI unako choDanA hI hogA / devoM ke kAmabhoga isI taraha anitya aura bArabAra janma maraNa ke kAraNabhUta hote haiM / yadi isa tapa aura niyama kA kucha have navamA sAdhusamadhI nihAnabhanu ni3595 72 cha-'evaM khalu' tyAhi. , se AyuSmAna zrama meM manu pra35 dhyu ' yAvat' thI idameva nairgatthaM pravacanama' tyA pUrvamA (8) vyAjyA yA pramANe pAnA sara samaja te naiinya dharmamAM parAkrama karatA deva tathA manuSyasama dhI kAmanA viSayamAM vairAgya prApta kare che ane vicAra kare che ke-manuSyanA kAmaga adhava ane azAzvata arthAt anitya che tethI kayAreka ne kyAreka tene cheDavAja paDaze devena kAmaga evI ja rIte anitya tathA vAraMvAra janma maraNane kAraNabhUta hoya che. je A tapa ane niyamana kAMI phala hoya to huM AgAmI bhavamAM annakulavyabhAvathI Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 sAdhusambandhI nidAna ( 9 ) varNanam dravyabhAvato jaghanyakulAni vA athavA mAntakulAni dravyabhAvato'sArakulAni, vA=athavA tucchakulAni=alpakuTumbAni, vA = athavA daridrakulAni = nirdhanakulAni, vA = athavA kRpaNakulAni dhanasatve'pi nitAntanissatvasvabhAvAni vA athavA bhikSukakulAni = yAcakakulAni bhavanti, eSAm = antamAntAdikulAnAM madhye a nyatame = kasmiMzcit kule puMstvena pratyAyAmi = utpanno bhavAmi yena eteSu kuleSu eSa me mama AtmA = madrUpo jAtaH paryAye= saMyamaparyAye sunihataH = sukhena nismRto bhaviSyati, ahaM sukhapUrvakaM saMyamI bhaviSyAmIti bhAvaH, tadetat sAdhu= samIcInam etadeva meM zrayaskaraM bhavatIti bhAvaH // 052 // 433 , atha bhagavAn kathayati - ' evaM khalu' ityAdi / mUlam evaM khalu samaNAuso ! niggaMtho vA niggaMthI vA NidANaM kiccA tassa ThANassa aNAloiya-appaDikkate savvaM taM ceva, se NaM muMDe bhavittA agArao aNagAriyaM pavvaijjA ? phala ho to maiM AgAmI bhava meM antakula dravya bhAva se choTA'garIba karSaka Adi kula, athavA prAntakula dravya bhAva se sArarahita arthAt dhana aura buddhi Adi se sAmAnya kula, athavA tucchakulaalpakuTumbavAlA kula, athavA daridrakula- janma se nirdhana kula, athavA kRpaNakula, arthAt dhana hone para bhI dhanarahita ke jaise svabhAvavAlA kula, athavA yAcakakula, ina saba kulomeMse kisI eka kula meM puruSa kA janma grahaNa karU~, jisase merA yaha AtmA saMyamaparyAya ke liye sukhapUrvaka nikala sakegA / arthAt ina kuloM meM mujhe saMyama lete samaya koI nahIM roke aura maiM sukhapUrvaka saMyama grahaNa kara sakUMgA / yahI ThIka hai || sU0 52 // - nAnu--garIba ka ka Adi kula, athavA prAntakula-dravyabhAvathI sArarahita arthAta dhana tathA buddhi AdimAM sAmAnya kula, athavA tucchakula-apakuTu khavALAM kula athavA daridrakula=janmathI ni nakula athavA rRpaNukula arthAt dhana hovA chatA paNa dhanarahitanA jevA svabhAvavALAM phula, athavA cAcakakula, e badhA kulAmAMthI kAi eka kuLamAM puruSanA janma graheNu karU jethI karIne mArI A AtmA sacamaparyAyane mATe sukhapUrNAMka nIkaLI zakaze arthAt e leAmAM mane sa Mcama letI vakhate kAi zakaze nahIM ane hu sukhapUrNAMka sayama grahaNa karI zakIza, eja ThIka che ( sU. para ) Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 dazAzrutaskandhasUtre hNtaa| pavvaijjA / se NaM teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhajjA jAva savvadukkhANamaMtaM karejjA ? No iNahe samahe ||suu0 53 // - chAyA-evaM khalu zramaNAH ! AyuSmantaH ! nimrantho vA nirgranthI vA nidAnaM kRtvA tasmai sthAnAya anAlocito'pratikrAntaH sarvaM tadeva / sa khalu muNDo bhUtvA agArAda anagAritAM pravrajet ? hanta ! pravrajeta sa khalu tenaiva bhavagrahaNena sidhyet ? yAvat sarvaduHkhAnAmantaM kuryAt ? nAyamarthaH smrthH||muu0 53 // TIkA-'evaM khalu'-ityAdi / he AyuSmantaH ! zramaNAH ! evam anena prakAreNe khalu-nizcayena nirgrantho vA nirgranthI vA nidAnaM kRtvA tasya sthAnasya-nidAnarUpasya anAlocitaH gurusamIpe'kRtapApaprakAzanaH, apratikrAnta: tato'nivRttaH / sarva tadeva sa khalu nidAnakartA muNDo bhUtvA AgArAdu-gRhAd anagAritAM pravrajet ? iti gautamapraznaH, bhagavAnAha-hanta ! bADhaM pravajet, sa khalu tenaiva-tastinneva bhavagrahaNe-bhave siddhayet siddhi mApnuyAt , yAvada , yAvacchabdena-buddhayeta, mucyeta, pariNiAyAt , sarvaduHkhAnAmantaM kuryAt ? bhagavA" nAha-ayamoM na samarthaH tasminneva bhave mokSaM na prApnotItyarthaH / / 50 53 / / isa viSaya meM phira bhagavAn kahate haiM-' evaM khalu' ityAdi / he AyuSmAna zramaNo ! isa prakAra se nirgrantha athavA nirgranthI nidAnakarma karake usa pApasthAna kI AlocanA aura pratikramaNa kiye binA vaha mara kara usI antaprAnta Adi kuloMmeMse kisI eka kula meM janma letA hai / gautama, svAmI pUchate haiM-he bhadanta ! kyA vaha muNDita hokara pravrajita ho sakatA hai ? bhagavAn uttara dete haiM kihA gautama ! avazya prabajita ho sakatA hai / he bhadanta ! kyA vaha usI janma meM siddha vuddha aura kamoM se mukta hokara saba duHkhoM kA anta kara sakatA hai ? bhagavAn kahate haiM-he gautama ! vaha usI bhava meM mokSa prAsa nahIM kara sakatA / // sU0 53 // bhA viSayamA quii bhagavAna 47 cha-' evaM khalu' tyA he AyuSmAna zramaNa ! A prakAre nirgastha athavA nircathI nidAnakarma karIne te pApasthAnanI AlocanA ane pratikramaNa karyA vinA marI jatAM te anta prAnta Adi kulemAMthI keI eka kulamAM janma le che gautama svAmI pUche che-he bhadanta! zuM te muDita thaine pratrajita thaI zake che? bhagavAna uttara Ape che ke-hA gautama! te avazya pravrajita thaI zake che. he bhadanta ! zu te teja janmamAM siddha buddha tathA karmothI mukata thaIne sarve mAnA mata zaza: cha? Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 sAdhusambandhinidAna ( 9 ) varNanam ta isa kIdRzo bhavatI ? syAha - ' se gaM' ityAdi / mUlam - se NaM bhavai se je aNagArA bhagavaMto iriyAsamiyA bhAsAsamiyA jAva baMbhayArI, teNaM vihAreNaM viharamANe bahUI vAsAI sAmaNNapariyAgaM pAuNai, pAuNittA AbAhaMsi vA uppaNNaMsi vA aNuppaNNaMsi vA bahUI bhattAI paccakkhAi, paccakkhittA bahai bhattAI aNasaNAe chedei, chedittA AloiyapaDite samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA aNNayareSu devaloesa devattAe uvavattAro bhavai / evaM khalu samaNAuso ! tassa NidaNassa imeyArUve pAvaphalavivAge jaM No saMcAer3a teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhiuM jAva savvadukkhANamaMtaM kareuM // suu054|| chAyA - sa khalu bhavati atha ye nagArA bhagavanta IryAsamitA yAvatbrahmacAriNastena vihAreNa viharan bahUni varSANi zrAmaNyaparyAyaM pAlayati pAlayitvA AbAdhAyAmutpannAyAM vA anutpannAyAM vA bahUni bhakkAni pratyAkhyAti, pratyAkhyAya, bahUni bhaktAni anazanayA chindyAt, chittvA''locitaH pratikrAntaH samAdhiprAptaH, kAlamAse kAlaM kRtvA'nyatame devalokeSu devatayopapattA bhavati / tadevaM khalu zramaNA AyuSmantaH ! tasya nidAnasyA'yametadrUpaH pApaphalavipAko yanna zaknoti tenaiva bhavagrahaNena seDu, yAvatsarvaduHkhAnAmantaM kartum // 0 54 // TIkA- ' se NaM' - ityAdi / sa ca pUrvoktazca bhavati = vakSyamANasvarUpo bhavati - 'se' atha tadanantaraM ye anagArA bhagavantaH IryAsamitAH = yugyaparimitabhUminirIkSaNapUrvakaM gamanazIlAH, bhASAsamitA = hita parimitaniravadya bhASiNaH yAvat, 435 taba vaha kaisA hotA hai ? so kahate haiM - ' se NaM' ityAdi / vaha anagAra hotA hai kisa prakAra kA hotA hai ? so kahate haiM jo ye anagAra bhagavanta IrSyAsamiti vAle arthAt yugyaparimitabhUminirIkSaNapUrvaka gamana karane vAle bhASAsamiti vAle, hitakArI bhagavAna kahe cheDe gautama ! te teja bhavamAM mekSa prApta karI zaktA nathI (sU0 53) tyAre te devA thAya che ? te he che' se NaM dhatyAhi -" te azugAra thAya che. deva prahArano thAya che ? te he che ? anagAra (lgvanta prAMsamitivALA arthAta yugyaparimitabhUminirIkSaNupUrNAMka gamana karavAvALA, Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 dazAzrutaskandhasUtre - yAcchabdena 'AdAnabhANDAmatra nikSepaNasamitAH, uccaraprasravaNa zleSma siGghANajallapariSThApa nikAsamitAH, manoguptAH, vAgguptAH, kAyaguptAH, guptendriyAH, gupta' ityeSAM saGgrahaH, 'gupta' iti padasayojanena ' guptabrahmacAriNaH santi sa tatsadRzo bhavatIti bhAvaH / tena tatsambandhinA tatsadRzena vihAreNa viharan sa bahUni varSANi zrAmaNyaparyAya= saMyamaparyAyaM pAlayati, pAlayitvA AvAdhAyAm utpannAyAmanutpannAyAM vA bahUni bhaktAni = caturvidhAhArANi pratyAkhyAti = parityajati pratyAkhyAya bahUni bhaktAni anazanayA chinatti, chivA AlocitamatikrAntaH samAdhimAptaH kAlamAse kAlaM kRtvA devalokeSu anyatame kasmiMzcid devaloke devatvena upapattA = samutpanno bhavati / he AyuSmantaH zramaNAH ! evam = anena prakAreNa khalu = nizcayena tasya nidAnasya ayametadrUpaH = trakSyamANalakSaNaH pApaparimita niravadya bhASA bolane vAle, yAvat-zabda se AdAnabhANDAmatranikSepaNasamiti vAle, uccAra-prasravaNa- zleSma - siddhANa- jallapariSThApanikA samiti vAle, manogupta, vAggupta, kAyagupta, guptendriya aura guptabrahmacArI hote haiM, unake sadRza anagAra hojAtA hai / isa prakAra vicaratA huA vaha bahuta varSo taka bhramaNaparyAya kA pAlana kara vyAdhi uptanna hone para athavA na hone para yAvat saMthArA karake bahuta bhakta - bahuta se dinoM taka caturvidha AhAra kA tyAga kara bahuta bhakta kA anazanadvArA chedana kara AlocanA aura pratikramaNadvArA samAdhi ko prApta karatA hai / evaM kAla avasara kAla karake graiveyaka Adi devalokoM meM se kisI eka devaloka meM mahARddhizAlI devapane unna hotA hai / he AyuSmAna zramaNo ! isa prakAra usa nidAnakarma bhASAsamitivALA hitakArI parimita niravadya bhASA beAlavAvALA, yAvat zabdathI AdAnamAMDAmatranikSepaNlRsamitivALA, uccAraprasavaNu lesidhALu jallapariSThapanikAsamativALA, mane gukhta, vagupta, kAyazukhta, guptendriya tathA guptaprAcArI thAya che. temanA jevA te anagAra thai jAya che e prakAre vicaratA te bahu varSoM sudhI zramaNuparyAyanuM pAlana karIne vyAdhi utpanna thatA ke vyAdhi na heAya tyAre paNa kharAkhara sa thAza karIne bahubhakata-mahu divase sudhI caturvidha AhAranA tyAga karI ahubhakatanuM anazanadvArA chedana karI AleAcanA ane pratikramaNudvArA samAdhine prApta kare che. pachI kAla avasare kAla karIne traiveyaka Adi devaleAkeAmAMthI kAi eka devalAkamA mahARddhi zALI devapaNAmAM utpanna thAya che ke AyuSmAna zramaNA! A prakAre te nidAnakamanu 6 - Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 nidAnarahitasaMyamaphalavarNanam phalavipAka:=pApakArI pariNAmo bhavati yada-yasmAd pApakArinidAnakarmapariNAmAt sa tenaiva bhavagrahaNena-tasminneva bhave khalu no zaknoti seddha yAvat sarvaduHkhAnAmantaM kartum // mU0 54 // // iti navamaM nidAnaM saMpUrNam // 9 // // iti nadAnakarma sampUrNam // atha nidAnarahitasaMyamaphalaM varNayati-'eva'-mityAdi / mUlam-evaM khalu samaNAuso mae dhamme paNNale iNameva niggaMthe pAvayaNe jAva se ya parakamejjA savvakAmaviratte savvarAgaviratte savvasaMgAtIte savvahA sadhvasiNehAtikate savvacarittaparivur3e // sU0 55 // chAyA-evaM khalu zramaNA AyuSmantaH ! mayA dharmaH prajJaptaH, idameva nairgranthaM pravacanaM yAvata sa ca parAkrAmeta-sarvakAmaviraktaH sarvarAgaviraktaH sarvasaGgAtItaH sarvathA sarvasnehAtikrAntaH sarvacAritraparivRddhaH // mU0 55 // TIkA-'eva'-ityAdi / he AyuSmanta zramaNAH ! evam anena prakAreNa khalu mayA dharmaH prajJaptaH / idameva naigranthaM pravacanaM yAvat sa ca-pUrvokto kA pAparUpa yaha phala hotA hai ki jisase usako karane vAlA vaha usI janma meM siddha buddha aura mukta hokara saba duHkhoM kA anta nahIM kara sakatA // // sU0 54 // // navavA nidAna saMpUrNa // // iti nidAnakarma saMpUrNa // aba nidAnarahita saMyamaphala ko kahate haiM-'evaM khalu' ityAdi / he AyuSmAna zramaNo ! isa prakAra maine dharma pratipAdana kiyA hai / yaha nigrantha pravacana satya hai ityAdi / yAvat isa pravacana kA pAparUpa evuM phUla thAya che ke jethI te karavAvALo A janmamAM siddha buddha ane mukata thaIne sarva du:khene ata karI zakatA nathI (sU0 54) navamuM nidAna sapUNuM (9) nidAnakarma saMpUrNa ve nihAnarahita sayamasane he cha-'evaM khalu' tyAha , AyuSmAne zamaNe A prakAre me dharma pratipAdana karyo che. A nircandha Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 . . , dazAzrutaskandhamatre muniH parAkrAmet saMyamamArge parAkrama kuryAt / tadA sa kIdRzo bhavatI ?-tyAha'sabakAme '-tyAdi, sarvakAmaviraktaH samastaviSayavAsanArahinaH, sarvarAgaviraktaH saMsArarAganivRttaH, sarvamaGgAtItaH dhanadhAnyAdisarvaparigrahavarjitaH sarvathA sarvaprakAreNa sarvasnehAtikrAntaH dUrIkRtaputrakalatrAdimnehavandhanaH saracAritraparivRddhaH yathAkhyAtacAritraparipuSTo bhavati // mu0 55 // punastasya kiM bhavatI ?-tyAha- tassa NaM' ityAdi / mUlam-tassa NaM bhagavaMtasta aNuttareNaM NANeNaM aNuttareNaM dasaNeNaM aNuttareNaM cAritteNaM aNuttareNaM pariNivAgamaggeNaM appANaM bhAvamANasta aNaMte aNuttare NivAghAe NirAvaraNe kasiNe paDipuNNe kevalavaranANadaMsaNe samuppajjejjA ||suu0 56 // chAyA-tasya khalu bhagavataH anuttareNa jJAnena, anuttareNa darzanena, atuttareNa cAritreNa, anunareNa parinirvANamArgeNa AtmAnaM bhAvayataH anantam anutaraM nirvyAghAtaM nirAvaraNaM kRtsnaM pratipUrNa ke valacarajJAnadarzanaM samutpadyate |mu0 56 / / TIkA-' tassa nnN'-ityaadi| tasya savakAmaviraktatvAdiguNaviziSTasya vItarAgasaMyamavato bhagavato'nagArasya anuttareNa sarvottamena jJAnena, anuttareNa= Aradhana karane vAle jIva siddha buddha mukta hokara saba duHkhoM kA anta karate haiM / muni usa dharmameM sthita saMyamamArga meM parAkrama karatA hai / samasta viSayavAsanA se rahita hotA hai| saMsArarAga se nivRtta hotA hai| dhana dhAnya Adi sarva parigraha kA tyAga karatA hai / putra pautra kalana Adi ke snehavandhana se rahita hotA hai aura sarvacAritraparivRddha arthAt yathAkhyAtacAritra se paripuSTa hotA hai / // 0 55 // phira yathAkhyAtacAritra vAle anagAra ko kyA hotA hai ? so pravacana satya che ityAdi barAbara A pravacananuM ArAdhana karavAvALA jIva siddha buddha mukata thaI sarva duHkhano a ta kare che te muni thaIne saMyamamArgamA parAkrama kare che. samasta viSayavAsanAthI rahita thAya che sa sArarAgathI nivRtta thAya che. dhana dhAnya Adi sarva parigrahane tyAga kare che. putra pautra kalatra AdinA sneha ba dhanathI rahita thAya che ane sarvacAritraparivRddha arthAta yathAkhyAta cAritrathI paripuSTa thAya che (sU0 55) mI yathAjyAta yAtrA manAne zu thAya cha 1 te 4 -'tassa gaM' - - anupa jJAna anupama darzana ane sarvotkRSTa parinirvANamArga arthAta kaSAyarUpa tyAdi Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munaharSiNI TIkA a.10 nidAnarahitasaMyamaphalavarNanam 439 anupamena darzanena, anuttareNa sarvapradhAnena cAritreNa yathAkhyAtacAritreNa, anuttareNa= sarvotkRSTena parinirvANamArgeNa kaSAyadAhaprazamanamArgeNa AtmAnaM bhAvayataH= vAsayataH anantam anantArthaviSayatvAt , yadvA anantam antarahitam aparyavasitatvAt , anuttaraM sarvottaraM sarvottamatvAt , nirvyAdhAtaM kaTakuDayAdyapratihatatvAta, nirAparaNakSAyikatvAt kRtsnaM sakalArthagrAhakalvAt , pratipUrNa-rAkAcandravat .sakalasvAMzasamanvitatvAt , kevalam asahAyam , ata eva varaM-pradhAnaM jJAnaM ca dazenaM ca samutpadyate-prAdurbhavati // sU0 56 / / / tataH saH kimbhUtaH sana kiM karotI ?-tyAha-'tae gaM' ityAdi / . lammU-tae NaM se bhagavaM arahA bhavai jiNe kevalI sa. vvaNNU savvadaMsI sadevamaNuyAsurAe jAva bahUI vAsAiM kevalipariyAgaM pAuNai, pAuNittA appaNo AusesaM Abhoei AbhoittA bhattaM paJcakkhAi, paJcakkhittA bahUI bhattAiM aNasaNAe chedei, chedittA tao pacchA carimehiM UsAsanIsAsehi 'sijjhai jAva savvadukkhANamaMtaM karei // sU0 57 // kahate haiM- tassa NaM' ityAdi / ___ anupama jJAna anupama darzana aura sarvokRSTa parinirvANamArga arthAt kaSAyarUpa agni ko zAnta karane vAle mArga se AtmA ko bhAvita karate hue una sarvakAma - viraktapanA, Adi sarvaguNa vAle vItarAga saMyamI anagAra bhagavAna ko ananta-antarahita, anuttarasarvokRSTa, niAghAta-pratirodharahita, nirAvaraNa - AvaraNarahita, kRtsna-sakala padArtha ko grahaNa karane vAlA, prattipUrNa-sAzasampUrNa, aisA zreSTha kevalajJAna aura kevaladarzana uptanna hotA hai ||suu0 56 // kevalajJAna kevaladarzana ke uptanna hone para kaise hote haiM ? so agnine zAMta karavAvALA mArgathI AtmAne bhAvita karatA thakA te sarvakAmaviratapaNuM Adi sarvaguNavALA vitarAga sAyamI anagAra bhagavAnane ananta-antarahita anuttara-sarvotkRSTa nivyaghAta-pratirodharahita, nirAvaraNa-AvaNurahita kRtna-sakala padArthane grahaNa karavAvALA pratipUrNa-sarvA zasa pUrNa, evA zreSTha kevalajJAna tathA kevaladarzana utpanna thAya che (sUra pa6) kevalajJAna ane kevaladarzana utpanna thatA te kevA thAya che ? te kahe che Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 dazAzrutaskandhamatra chAyA-tataH gvalu sa bhagavAna ahana bhavati jinaH kevalI parvataH sarvadarzI sa devamanujAsurAyAM yAvad vahani varSANi keliparyAyaM pAlayati, pAlayitvA Atmana AyuHzeSam Abhogayati, AbhogayitvA bhanaH pratyAgvyAni, matyAkhyApa bani bhaktAni anazanayA chinatti, chiccA tataH pazcAt caramarucchvAsaniHzvAsaiH siddhayati yAvatsarvaduHgvAnAmantaM karoti || maH 57 // TIkA-'tae NaM'-ityAdi / nataH kevalajJAnakevaladarzanapAdarbhAvAnantaraM khalu-nizcayena saH anagAro bhagavAna arhan atmvarUpI bhavati, punaH jinaH -vItarAgaH kevalI kevalajJAna kevaladarzanavAn bhavati, tataH sa sarvanAjIvAjIvAdisarvadravyaparyAyajJAtA sarvadarzI-sarvadravyaparyAyadraSTA mana ma devamanunAmurAyAM -devamanuSyAsurasahitAyAM samAyAM madhyagato dharmamAkhyAni yAvat sarvabhAvAna jAnan pazyan viharati / sarvabhAvAna-utpAdanya yauvyalakSaNAna dravyaguNaparyAyAn jAnan-samyagavagacchan pazyan karatalagatamauktikavadavalokayan viharatiAste / tathA vahani varSANi kevaliparyAya pAlayati, pAlayitvA AtmanaH svasya AyuHzepam avaziSTamAyuH Abhogayati = kevalajJAnena jAnAti, jJAtvA kahate haiM-' tae NaM se' ityAdi / kevalajJAna aura kevaladarzana kA prAdurbhAva hone para ve anagAra bhagavAna arihanta hojAte haiM / phira ve jina vItarAga, kevalI kevalajJAna kevaladarzana vAle, sarvajJa - jIva ajIva Adi sarvavyaparyAya ke jJAtA, aura sarvardazI-sarvadravyaparyAya ko dekhane vAle hote haiM / ve deva manuSya aura asuroM kI pariSada meM virAjamAna hokara amoghadhArA se dharmadezanA dete haiM, uptAda-vyaya-dhrauvyalakSaNa dravyaguNaparyAya ko hathelI meM rahe hue motI ke samAna dekhate haiN| isa prakAra bahuta varSoM taka kevaliparyAya kA pAlana karake apanI ava'tae NaM se ' tyA kevalajJAna ane kevaladarzanano prAdurbhAva thatA te anagAra bhagavAna arihanta thaI jAya che. pachI te jina-vItarAga kevalI-kevalajJAna kevaladarzanavALA sarvajJa-jIva ajIva Adi sarva dravya paryAyanA jJAtA ane sarvadaza-sarvadravyaparyAyane jovAvALA thAya che teo deva manuSya tathA asuranI pariSaddamAM virAjamAna thaIne amegha dhArAthI dharmadezanA de che. utpAda-vyaya-dhrauvyalakSaNa dravyaguNuparyAyane hatheLImAM rAkhelAM metInI peThe jue che e prakAre ghaNuM varSo sudhI kevaliparyAyanuM pAlana karIne pitAnI Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - muniharSiNI TIkA a. 10 nidAnarahitasaMyamaphalavarNanam bhaktaM caturvidhAhAraM pratyAkhyAti parityajati, pratyAkhyAya bahani bhakkAni=anekabhaktAni anazanayA chinatti, chittvA tataH pazcAt tadanantaraM caramaiH antimaiH ucchvAsaniHzvAsaiH siddhayati yAvat, yAvacchabdena budhyati, mucyame, parinirvAti, sarvaduHkhAnAma-samastaklezAnAm anta-nAzaMkaroti siddho bhvtiityrthHsuu057|| prastutamupasaMharanAha-' evaM ' ityAdi / mUlam-evaM khallu samaNAuso! tassa aNidANassa imeyArUve kallANaphalavivAge-jaM teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhai jAva savvadukkhANamaMtaM karei // sU0 58 // chAyA-evaM khalu zramaNA AyuSmantaH ! tasyA'nidAnasya ayametadrUpaH kalyANaphalavipAko-yat tenaiva bhavagrahaNena siddhayati yAvat sarvaduHkhAnAmantaM karoti // mU0 58 // TIkA-'evaM khalu'-ityAdi / he AyuSyamantaH zramaNAH ! evaM khalu tasya pUrvoktasya anidAnasya-nidAnakarmarahitasya ayametadrUpa vakSyamANalakSaNaH kalyANaphalavipAko bhavati yat-yasmAd nidAnAkaraNAt tenaiva bhavagrahaNena-tasminneva bhave siddhayati yAvat sarvaduHkhAnAmantaM karoti // sU0 58 // ziSTa Ayu ko kevalajJAna se jAnakara cauvihAra saMthArA karate haiM, anazanadvArA aneka bhakto kA chedana karake antima-ucchAsa niHzvAsa ke sAtha siddha, vuddha, mukta hokara saba duHkhoM kA anta karate haiM, arthAt mokSagati ko pAte haiM // // sU0 57 // - prastuta viSayakA upasaMhAra karate hue kahate haiM-' evaM khalu' ityAdi / he AyuSmAna zramaNo ! jisa nidAnarahita kriyA kA yaha kalyANarUpa phala hotA hai ki jisase ve usI bhavagrahaNa se arthAt usI janma meM siddha hojAte hai // sU0 58 / / avaziSTa Ayune kevalajJAnathI jANIne covihAra sa cArA kare che anazana dvArA aneka bhakatonA chedana karIne (upavAsa karIne) antima urasa-ni zvAsa sAthe siddha, buddha, mukata thaIne sarve duone a ta kare che arthAt mokSagatine prApta kare che (sU) 7) * prastuta viSayana! 64sAra 42tA 4 cha-'evaM khalu' tyAdi huM AcamAna zramaNa ! A evuM nidAnarahita kriyAnuM kalyANurUpa phala thAya che ke jenAthI te teja bhavagrahaNathI arthAta te ja janmamAM siddha thaI jAya che (sU) 58) Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 dazAzrutaskandhamaMtra atha sUtrakAro bhagavadupadezasya sAphalyaM varNayati 'tae NaM' ityaadi| mUlam-tae NaM bahave niggaMthA ya niggaMthIo ya samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie eyama socA Nisamma samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati namasaMti, baMdittA namaMsittA tassa ThANassa AloyaMti paDikkamati jAva ahArihaM pAyacchittaM tavokamyaM paDivajjati / / sU0 59 // chAyA-tataH khalu bahavo nigraMnyAzca nirgranthyazca zramaNamya bhagavato mahAvIrasyAntike etamartha zrundhA nizamya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandante namasyanti, vanditvA namasthitvA tasya sthAnasya Alocayanti pratikrAmyanti yAvat yathAhai prAyazcitta tapaHkarma pratipadyante / mu. 52 / / . TIkA-'tae NaM'-ityAdi / tataH nidAnakarmatatphalaprarUpaNAnantaraM khallu =nizcayena bahavaH aneke kecid ye nidAnavicAravannaH nirgranyAH, ca-punaH nigraMthyAzramaNasya bhagavato mahAvIrasyAntikesamope evaM pUrvoktasvarUpam artha zrutvAkarNaviSayIkRtya nigamya-hRyavadhArya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandantestuvanti namasyanti-namaskurvanti vanditvA namasyitvA ca tasya sthAnasyanidAnakarmaNaH Alocayanti-bhagavatsamakSaM tadvipaye AlocanAM kurvanti pApaM prakA aba matrakAra bhagavAna ke upadeza kI saphalatA kA varNana karate hai-'tae NaM' ityAdi / nidAnakarma aura usake phala kA nirUpaNa karane ke bAda nidAnakarma ke vicAra vAle aneka nirgrantha aura nigraMndhiyA~ zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI se isa pUrvokta artha ko sunakara aura hRdaya meM dhAraNakara zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ko candana aura namaskAra karate haiN| phira, usI samaya usa nidAnarUpa pApasthAna kI ve suutr||2 bhAvAnanA upadezanA sAtArnu na 43 cha-'tae NaM' tyAha - nidAna tathA tene phalanuM nirUpaNa karyA pachI nidAnakarmanA vicAraNA ghaNa nirca ane ninthIo zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI pAsethI e pUrvokata arthane sAbhaLIne hRdayamAM dhAraNa karIne zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIne vadana ane namaskAra kare che ane pachI te ja samaye te nidAnarUpa pApAnanI Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 upasaMhAraH zayantItyarthaH, pratikrAmanti-nidAnakarmato vimukhI bhavanti yathAI yathAyogya tapaHkarma-tapazcaraNarUpaM prAyazcittaM pratipadyante svIkurvanti // mU0 59 // .. atha sUtrakAraH prastutaviSayamupasaharannAha-'teNaM kAleNa' ityAdi / mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre rAyagihe nayare guNasilae ceie bahUNaM salaNANaM vahUNaM samaNINaM bahaNaM sAviyANaM bahaNaM sAviyANaM bahUNaM devANaM bahUNaM devINaM sadevamaNuyAsurAe parisAe majjhagae evamAikkhai evaM bhAsai evaM pannavei evaM parUvei-AyatiTANaM NAmaM ajo! ajjhayaNaM saaTTa saheuM sakAraNaM sasuttaM saatthaM satadubhayaM . savAgaraNaM ca bhujo bhujo uvadaMsei tibemi // sU0 60 // // dasamI dasA samattA // chAyA-tasmin kAle tasmin samaye zramaNo bhagavAn mahAvIraH rAjagRhe nagare guNazilake caitye vahubhyaH zramaNebhyaH vahIbhyaH zramaNIbhyaH, bahubhyaH zrAvakebhyaH, vahIbhyaH zrAvikAbhyaH bahubhyo devebhyaH, babIbhyo devIbhyaH, sa devamanujAsurAyAH parSado madhyagata evamAkhyAti, evaM bhASate, evaM prajJApayati evaM prruupyti| AyatisthAnaM nAma he AryaH ! adhyayanaM sAtha sahetuM sa kAraNaM samratraM, sAthai satadubhayaM savyAkaraNaM ca bhUyo-bhUya upadarzayati, iti bravImi ||mu060|| // dazamI dazA samAptA // 10 // TIkA-'teNaM'-ityAdi / tasmin kAle tasmin samaye zramago bhagavAn mahAvIro rAjagRhe nagare guNazilake caitye bahubhyaH zramaNebhyaH, vahAbhyaH AlocanA karate haiM, arthAt bhagavAna ke samIpa tadviSayaka pApakA prakAzana karate haiM, aura pratikramaNa karate haiM-nidAna karma se vimukha hote haiM, arthAt nidAnakarma ko vosarAte hai, yathAyogya taparUpa prAyazcitta ko svIkAra karate hai // sU0 59 // Avecana kare che atha bhagavAnanI pAse tadaviSayaka pApanuM prakAzana kare che ane pratikramaNa kare che nidAnakarmathI vimukha (mukta) thAya che arthAta nidAnakarmane vesarave che ane yathAcogya taparUpa prAyazcittane svIkAra kare che. (sU0 - 59) Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandhasUtre zramaNIbhyaH, bahubhya zrAvakebhyaH bahuvIbhyaH zrAvikAbhya, bahubhyo devebhyaH bahuvIbhyo devIbhya sadevamanujAsurAyA devamanuSyAsurasahitAyA pariSadaH sabhAyA madhyagataH san bhagavAn evam =mAnirdiSTam dharma = zrutacAritralakSaNam AkhyAti = sodAharaNaM pradarzayati, evaM = mAguktaM bhASate kathayati sma evaM pUrvoktaM prajJApayati sabhedaM kathayati sma evaM pUrvoktaM prarUpayati = nirUpayati smeti / zrI sudharmAsvAmI jambusvAminaM prati mAha - he Arya ! he jambaH ! AyatisthAnam ' AyatistUttara kAla:' iti vacanAd AyatiH uttarakAlastaMtra sthAnaM padaM yasya tad AyatisthAnaM arthAd yasyottarajanmani pariNAmo bhavati tad AyatisthAnazabdenocyate, tAdRgakarmanirUpakam adhyayanaM nAma = AyatisthAnAbhidhaM nidAnakarmAkhyaM dazamAdhyayanaM sArtha = saprayojanaM sahetukaM = hetuyuktaM, sakAaba sUtrakAra prastuta viSaya kA upasaMhAra karate hai- ' teNaM kAle ' ityAdi / 444 usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra rAjagRha nagara ke guNazila nAmake caitya meM aneka zramaNa, zramaNI zrAvaka, bhAvikA, deva aura deviyoM ko upadeza karake deva, manuSya aura asuroM kI sabhA ke bIca meM virAjamAna hokara isa prakAra 'akkhAI' udAharaNapUrvaka pratipAdana karate hai / isa prakAra ' bhAsa - vizeSarUpa se kahate hai / isa prakAra panaveDa ' phala aura aphala ko dikhAte hai / isa prakAra 'parUvei ' - yathArtha bodha karAte hue prarUpaNA karate hai / zrI sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate hai ki - he jambU ! AyatisthAna- arthAt jisa nidAna kA uttara janma meM pariNAma hotA hai usako AyatisthAna kahate hai / usa artha kA nirUpaNa karane vAlA 5 " have sUtrakAra prastuta viSayane upasahAra kare che teNaM kAleNaM' tyAhi te kAla te samaye zramaNa bhagavAna mahAvIra rAjagRha nagaranA guNuzilaka nAmanA caityamA aneka zramaNa, zramaNI, zrAvaka, zrAvikA, deva tathA devIone uddezIne deva, manuSya tathA asuronI sabhAnI vayamAM virAmamAna thAne yA are 'akkhAI' uddhArapUrva pratipAdana kare che. A aAre 'bhAsa' - vizeSajJayathI he che. mA are 'pannavei' isa tathA aIsane gatAve he AA are 'veda' 35 42 che. zrI sudharmAMsvAmI jambusvAmIne kahe che ke-he jammU ! AyatisthAna arthAt je nidAnaneA uttara janmamA pariNAma Ave che tene AyatisthAna kahe che. te ayanuM Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 445 saniharSiNI TIkA a. 10 saMkSepato sarvanidAnasvarUpavarNanam raNam kAraNasahitaM, samUtraM pAThasahitaM, sArtham arthena sahitaM sa tadubhayaM sUtrArthoMbhayasahitaM, savyAkaraNa-praznApraznanirUpaNayuktaM ca bhUyo bhUyaH punaHpunaH upadarzayati bhagavAnupadizati sma / iti yathA bhagavanmukhAnmayA zrutaM tathA he nambUH ! bravImi tvAM prati kathayAmi // mU0 60 // ___ atha sarvanidAnasvarUpaM saMkSepato darzayati 1-prathamaM nidAna-mahardikaM yAvat mahAsaukhyasampannaM rAjAdikaM dRSTvA munirmanuSyabhavasambandhikaM karoti / sa devo bhavati / tatazcyuta ugrakulAdau janma samAsAdya jinapraNItaM dharma na zRgoti / tannidAnaphalaM bhuktvA dakSiNagAmI nairayiko bhavati / bhaviSyati ca kAle durlabhavodhijAyate // 1 // 2-dvitIyaM strI striyAH sambandhikaM karoti // 2 // adhyayana, AyatisthAna arthAt nidAnakarma nAmakA dazama adhyayana kA prayojana, hetu, kAraNa, sUtra, artha, aura tadubhaya una donoM ke sahita tathA 'savAgaraNaM'-praznAmazna ke nirUpaNesahita bhagavAnane punaH punaH upadeza kiyA hai / jaisA bhagavAna ke mukha se maine sunA vaisA hI he jambU ! mai tujhe kahatA hU~ / / sU0 60 // 1-prathama nidAna-mahAmamRddhivAle aura mahAsukhavAle rAjA Adi ko dekhakara muni manuSya bhavasambandhI nidAna karatA hai / vaha deva hotA hai vahA~ se cavakara ugrakula Adi meM janma lekara jinapraNIta dharma ko nahIM sunasakatA hai| uma nidAna phalako bhoga kara dakSiNagAmI narayika hotA hai / aura bhaviSyakAla meM durlabhayodhi hotA hai ||shaa 2-dvitIya nidAna-strI, strI sambandhi nidAna karatI hai // 2 // nirUpaNa karavAvALA adhyayana, AyatisthAna arthAta nidAnakarma nAmanA dazamA adhyaynno prayAsana, tu, 2, sUtra, matha tathA tamaya me sahita tayA 'savAgaraNaM' praznApraznanA nirUpaNusahita bhagavAne punaH punaH upadeza karyo che. jevuM lAgavAnanA mukhethI me sAMbhaLyuM tevuMja che jabU! huM tamane kahuM chuM (sU) 60) 1- prathama nidAna-mahAsamRddhivAlA ane mahAsukhalAlA rAjA Adine joIne muni manuSyabhava- saMbadhI nidAna kare che. te deva thAya che tyAMthI ravIne ugra Adi kuLamAM janma laIne jinapraNata dharmane sAbhaLI zakatA nathI te nidAnaphUlane bhegavIne neyika thAya che. ane bhaviSyata kAlamA durlabhabadhI thAya che (1) 2- mAnahAna-zrI, zrIsamadhI nidAna 3 che. (2) / Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 446 dazAzrutaskandhasUtra 3-tRtIya puruSaH strI sambandhikam // 3 // 4-caturtha strIpurupasambandhikam // 4 // 5-paJcamaM manuSyo devasambandhikaM karoti / sa devo bhUtvA parakIyadevyA svavikurvitadevyA AtmIyayA devyA ca sArddha kAmabhogAt sevate // 5 // 6-SaSThaM manuSyo devasya nidAnaM kRtvA devo bhavati / tatra svavikurSitadevyA svakIyadevyA ca saha bhogAn mukte, na parakIyayA / tatazcyuto manuSyaloke jinamaNItadharmAdanyatraruciH san AraNyakAdiH kandamUlAdhAhArI bhavati / strIkAmeSu mUrchito mRtvA asurakumAreSu killipikadevatvena samutpadyate / tatazcyutvA bhUyo manuSyaloke elamUkatvena janma gRhNAti durlabhavodhizca jAyate // 6 // 3-tRtIya nidAna-puruSa, strI sambandhi nidAna karatA hai // 3 // 4-caturtha nidAna-strI, puruSasambandhI nidAna karatI hai // hai| 5-pAMcavAM nidAna-manuSya, devasambandhI nidAna karatA hai| vaha deva hokara parakIyadevI ke, svavikurvita devI ke aura apanI devI ke sAtha kAmabhoga kA sevana karatA hai // 5 // 6-chaThA nidAna-manuSya devasambandhI nidAna karake deva hotA hai, vahA~ svavikurvita devI se aura apanI devI se kAmabhoga karatA hai| parakIya devI se nhiiN| anantara vahA se cacakara manuSyaloka meM jinabhASita dharma se bhinnadharma meM ruci rakhatA hai / araNyameM vAsa karatA hai| kanda mUla AdikA AhAra karatA hai| strI kI kAmanAmeM mUrchita hokara marane ke anantara asurakumAroM meM kilbiSikadeva hokara janma pAtA hai / vahA~ se cavakara phira manuSyalokaseM gUMgA hokara janma letA hai aura durlabhabodhi hotA hai // 6 // 3-bI nidAna-puruSa zrI. dha nidAna 3re cha (3) 4-yAthu nihAna-zrI, puruSasamadhI mihAna 42 cha (4) pa-pAMcamuM nidAna-manuSya, devasa baMdhI nidAna kare che te deva thaIne parAI devInI sAthe svavikuvaMta devI sAthe ane potAnI devI sAthe kAmaganuM sevana kare che. (5) - 6-chaThuM nidAna-manuSya, devasaMbadhI nidAna karIne deva thAya che tyA svavikRti devI sAthe ane pitAnI devI sAthe kAmaga kare che. parAI devI sAthe nahIM. pachI tyAthI cavIne manuSyalokamAM jinabhASita dharmathI judA dharmamAM rUci rAkhe che. araNyamAM vAsa kare che. kada mUla Adine AhAra kare che. strInI kAmanAmAM mUchita thaIne marI gayA pachI asura kumAramAM kilibaSikadeva thaIne janma pAme che. tyAMthI cavIne pAche manuSya lekamAM muMge thaIne janma le che ane durlabhadhi thAya che (6) . Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA a. 10 saMkSepatosarvanidAnArtha varNanam 447 . 7-saptamaM manujo devasya karoti / sa parakIyayA devyA svavikuktidevyA ca saha na bhogAn bhunakti kintu svakIyayA devyA saha kAmabhogAn bhuJjAno viharati / tatazcyuto mAnavo bhUtvA kevalimajJaptaM dharma zraddadhAti kintu zIlapratAdikaM nAGgIkurute, sa darzanazrAvako bhavati // 7 // 8-aSTamaM zrAvakasambandhikaM karoti, sa devo bhavati / tatazcyuta ugrakulAdiSu zramaNopAsakatvena samutpadyate / tatra kevaliprajJaptadharma zraddadhAti, zIlapratAdika pratipadyate, mAsukaiSaNIyAzanapAnAdinA zramaNanirgranthAna patilambhayan viharati kintu zramaNoM bhavituM nAIti // 8 // 9-navamaM manuSyaH sAdhutvanidAnaM karoti / sa devo bhUtvA tatazcyutaH sam antamAntAdikule samutpano bhavati yena tasya mantrajyAgrahaNe'ntarAyo na samupatiSThate / sa manajito kintu tasminneva bhave na sidhyati // 9 // 7-sAtavA nidAna-manuSya, devasambandhI nidAna karatA hai vaha parakIya devI ke sAtha aura svavikurvita devI ke sAtha kAma-bhogoM ko nahIM sogatA hai kintu svakIya devI ke sAtha kAma bhogoM ko bhogatA hai| anantara vahA se cakkara manuSya hokara kebalibhASita dharma meM zraddhA rakhatA hai kintu zIlavata Adi ko aGgIkAra nahIM karatA hai / vaha darzanazrAvaka hotA hai // 7 // 8-AThavA nidAna-manuSya, zrAvakasambandhI nidAna karatA hai, vaha deva hotA hai / vahA~ le cakkara ugrakula Adi zramaNopAsaka hotA hai / yahA~ kevalibhASita dharma meM zraddhA karatA hai / zolavata Adiko svIkAra karatA hai / prAsuka eSaNIya azana pAna Adi le zramaNa nirgranthoM kI pratilAbhita karatAhuAvicaratA hai parantu pratrajita nahIM hotA hai // 8 // 7ssAtamuM nidAna-manuSya devasa ba dhI nidAna kare che te parAI devInI sAthe tathA svavikRti devInI sAthe kAmaga bhegavate nathI kintu pitAnI ja devInI sAthe kAmabhege bhegave che. pachI tyAthI eNvIne manuSya thaIne kevalibhASita dharmamAM zraddhA nAkhe che kintu zIla vrata Adino aMgIkAra karatA nathI te darzanazrAvaka thAya che (7) - 8-AThamuM nidAna-manuSya, zrAvaka ba dhI nidAna kare che te deva thAya che tyAMthI cavIne ugrakula AdimAM zramaNopAsaka thAya che tyAM kelibhASita dharmamAM zraddhA rAkhe che zIlatrata Adine svIkAra kare che prAsuka eSaNIya azana pAna AdithI zramaNa nigranthane pratikAzita karato thake te vicAre che paraMtu prajita thatuM nathI (8) - Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 dazAzrutaskandhasUtre - - - adhAnidAnasya phalaM pradarzayati yaH sAdhurnidAna na karAti zudracAritravAn bhavati, sa AvaraNakSayeNa arhan ninaH kevalI sarvajJaH sarvadarzI bhUlA'mminneva bhave sidhyati // iti / / // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-masiddhavAcaka-paJcadazabhApAkalitalalitakalApAlApaka-pravizudbhagadyapadhanaikagranyanirmAyaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatra* patikolhApurarAjapradatta - 'jainazAstrAcArya - padabhUpita-kolhApurarAja guru-vAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAla vrativiracitAyAm "zrIdazAzrutaskandhamatrasya" munihapiNyAkhyAyAM .. vyAkhyAyAm -' AyatisthAnanidAnakarma' nAmakaM dazamamadhyayanaM samAptam // 10 // 9-navavA nidAna-anuSya, sAdhupanA kA nidAna karatA hai / vaha deva hokara anantara vahA se cavakara anta prAnta Adi kula meM janma letA hai, jisase usako pravrajyA grahaNa karane meM vighna nahIM upasthita hAtA hai| vaha pravrajita hotA hai kintu usI janma meM siddhi prApta nahIM kara sakatA // 9 // aba anidAna kA phala kahahe haiM: jo sAdhu lidAna nahIM karatA hai, zuddha cAritra vAlA hota hai| vaha AvaraNa kA kSaya hone para ahaMn , jina, kevalo sarvajJa, aura sarvadarzI hokara isI bhavameM siddhi ko prApta karatA hai // ili zrI dazAzrutaskandha sUtrakI 'muniharSiNI' TIkA ke hindI anuvAda meM 'AyatisthAna-nidAnakarma' nAmakA . sAtavA adhyayana samApta huA // 10 // 9-navamuM nidAna-manuSya, sAdhu paNAnuM nidAna kare che. te deva thaIne pachI tyAMthI vIne anta prAnta A da kuLamA janma le che jethI tene pravrajyA grahaNa karavAmAM vidana upasthita thatu nathI te prajata thAya che kintu teja janmamA tiddhi meLavI zakto nathI (9) have anidAnanu phala kahe che je sAdhu nidAna karatuM nathI, zuddha cAritravALe heya che te AvaraNane kSaya thatA arNana jina, kevalI, sarvajJa, ane sarvadazA thaine Aja bhavamAM siddhine prApta kare che. - iti zrI dazAzrutaskandha sUtranI muniharSiNuM TakAnA / zuzatI manuvAhamA mAyAtasthAna-nihana., manAmanuM zabhu madhyayana sabhAta (10) Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 449 - muniharSiNI TIkA zAstramazastiH / / atha zAstraprazasti:kAThiyAvADadeze'smin , prAnte hAlArasaMjJake / vizAlabhavanazreNI,-zobhitA moravI purI // 1 // grAmAd grAmAntaraM gacchan pabhiH sAdhubhiranvitaH / niryoDhuM sAMyamI yAtrAM, cAturmAsya ihAgamam // 2 // zrIdazAzrutasUtrasya, vikRti muniharSiNIm / akArSa zuddhabhAvena, bAlopatihetave // 3 // vyadhike - dvisahastre'nde, vaikramIye suzobhane / kArtike zuklapakSe ca, trayodazyAM gurodine // 4 // prajAnurAgI nRpayandamukhyo, vIrasvarUpo lakhadhIrabhUpaH / samAptikAle jinarAjadharma, zrotuM prazastaM samupAgato'yam // 5 // ____ atha zAstraprazastikA hindI-bhASAnuvAda. kAThiyAvADa deza meM hAlAra-nAmaka prAnta hai| usa prAnta meM baDhe 2 vizAla bhavanoM se suzobhita morabI nAma kI purI hai // 1 // * cha sAdhuoM ke sAtha grAmAnugrAma vihAra karatA huA meM saMyamayAtrA ke nirvAhArtha isa nagarI meM cAturmAsa ke liye AyA // 2 // isa morabI nagarI meM maiM (ghAsIlAla muni)ne zrI dasAzrutaskandha sUtra kI muniharSiNInAmakI TokA pAlavuddhi vAloM ke upakAra ke liye vizuddhabhAvase racI hai // 3 // do hajAra tIna (2003) vikrama saMvat ke kArtika mAsa kI zukla trayodazI guruvAra ke dina yaha TIkA sampUrNa huI // 4 // zAstraprazasti gujarAtI bhASAnuvAda kAThiyAvADa (saurASTra) dezamA hAlAra nAme prAMta che te prAMtamAM moTAM moTAM vizAla bhavanathI zebhAyamAna eka merabI nAme purI che. (1) : A nagarImAM huM cha sAdhuo sAthe gAme-gAma vihAra karate karate saMyamacAtrAnA nirvAha mATe cAturmAsa nimitte AvyA. (2) A merabI nagarImAM meM (ghAsavAla muni) zrI dazAzrutaka dhasUtranI suvidhA nAmanI TIkA alpabuddhivALAonA upakAra mATe vizuddha bhAvathI banAvI che. (3) '', A TIkA vi. saM. be hajAra traNa 2003 nA kAtika sudi 13 terasa gurUvArane pise saMpUrNa 28. (4) Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - -- - dazAzrutaskandhasUtre bhUpAlAnvayakaJjavAsaramaNiH sarvArthivAJchAbharo, modaM cetasi moravInarapatiH zrI lakSyadhIro vahan / jIvoddhAradhurINatAM prakaTayana sAhityakArya zubhe, prAdAgnirmalabhaktipUrNahRdayo mudrAsahastradvayam // 6 // atratyaH sukhadaH kRpAsamudayaH zrIjainasaMgho mithaH,premAvaddhavidheyapaddhatimiladdInAtarakSAparaH / zuddhasthAnakavAsidharmanirato ranatrayAbhaH zubhaH, zraddhAvAn nigame jinamavacane zreyaskare zobhate // 7 // prajA para prema rakhane vAle, nRpagaNoM meM zreSTha vIra zrI 5 lakhadhIrasiMhajI sAiva isa sUtra kI TIkA ke samAptikAla meM bhagavAn jinendra deva prarUpita prazasta dharma kA zravaNa karane ke liye Aye // 5 // rAjavaMzarUpa kamala ko vikasita karane meM sUryasamAna, prAyaH sabhI yAcako kI yAcanA ko pUrNa karane vAle, prasannahRdaya morabInareza zrImAn lakhadhIrasiMhajI sAhaba, Apa jIvadayA ke kArya meM sarvadA saMlagna rahate haiN| inhoMne isa sAhityoddhArarUpI zubhakArya meM bhaktipUrNa nimala hRdaya se do hajAra (2000) rupaye diye // 6 // yahA kA zrI jainasaMgha sabhI ke liye hitakArI hai, kRpAlu hai, paraspara prema se milakara kArya karanevAlA hai, dIna aura AttoM kI rakSA meM sarvadA tatpara hai, zuddha sthAnakavAsI dharma meM nirata hai, ratna prajApara prema rAkhavAvALA rAjAomAM zreSTha vIra zrI 5 lakhadhIrasiMhajI sAheba morabI nareza A sUtranI TIkAnA samApti samaye bhagavAna jinendra devaprarUpita prazasta dharmanuM zravaNa karavA mATe padhAryA (5) rAjava zarUpI kamalane vikasAvavAmAM sUrya sarakha, mukhyata. sarva yAcakanI yAcanAne pUrNa karavAvALA, prasannahuya merabInareza zrImAnuM lakhadhIrasihajI sAheba jIvadayAnA kAryamAM hamezA sa lagna rahe che, teoe A sAhityadvAra rUpI zubhakAryamAM matipUrNa nirbhara dhyathA meDa002 (2000) 3piyA ma 4 (6) . ahIne zrI jaina saMgha sarva mATe hitakArI che, kRpALuM che, paraspara premathI maLIne kArya karavAvALe che, dIna--duHkhIonI rakSA mATe sarvadA tatpara rahe che. zuddha sthAnavAsI dharmamAM saMlagna rahe che patraya (jJAna, darzana, cAritra) thI suzobhita Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniharSiNI TIkA zAstraprazastiH zAstrasamAptizca 451 deve gurau dharmapathe ca bhakti,-ryeSAM sadAcArarucihi nityam / te zrAvakA dharmaparAyaNAzca, suzrAvikAH santi gRhe gRhe'tra // 8 // // iti zAstramazasti sampUrNA // iti zrI-jainAcArya -jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitayA munihapiNyAkhyayA vyAkhyAyA samalaGkRtaM zrIdazAzrutaskandhamUtraM sampUrNam // traya se dedIpyamAna hai, zuddha antaHkaraNa se yukta hai, evaM zreyaskara jinapravacanAgama meM dRDha zraddhAvAna hai| aisA yaha zrIsaMgha apane guNo se sarvatra prasiddha hai // 7 // . isa moravI nagarI ke ghara ghara meM deva guru aura dharma meM sarvadA zraddhA ruci rakhane vAle tathA sadAcAra se yukta evaM dharmaparAyaNa zrAvaka aura zrAvikAyeM vidyamAna haiM / / 8 / / // iti zAstraprazastikA hindI anuvAda sampUrNa // // iti dazAzrutaskandha sUtra kI 'muniharSiNI' TIkA ke hindIanuvAda sampUrNa // che. zubha anta:karaNathI yukata che. e pramANe kalyANakArI jinapravacanamAM daDha zraddhAvAna che. A A zrI saMgha pitAnA guNethI sarvatra prasiddha che. (7) A merabI nagarImAM ghera ghera deva gurU ane dharmamAM sadAya zraddhA rUci rAkhavAvALAM tathA sadAcArayukta evA dharmaparAyaNa zrAvaka tathA zrAvikAo vidyamAna che (8) che iti zAstra prazasti gujarAtI bhASAnuvAda saMpUrNa | iti zrI dazAzrutaskandha sUtranI "muniharSizuM ? TIkAne gujarAtI anuvAda saMpUrNa