________________
मुनिहर्षिणी टीका अ. ६ उपासकपतिमावर्णनम्
२३१
नायास्तथैव सद्भावात् ? इति चेत्, उच्यते - या सर्वथा संपूर्णरूपेण निर्दय - कठोरतीव्ररूपा परिणामधारा स्वयं कृतारम्भे भवति न तथा मेण्यारम्भे, यथा मवलवेगेन धावमानः कश्चित्पुरुषः कचित्पापाणादिसम्बन्धं प्राप्य स्खलितः सन् मन्दगत्या प्रवर्त्तते तथा - आत्मपरिणामोऽपि प्रेष्यसम्वन्धं प्राप्य मन्दी भवति, तथाहि-‘अहो ? आरम्भमयः खलु जीवननिर्वाहः, आरम्भस्तु दुर्गतिहेतुभूतत्वात् सर्वथा प्रत्याख्येयो भवति, कथं तर्हि निर्वाहयामि जीवनम्' इति विचिन्त्य प्रेष्यप्रेरणासमय एव स्वात्मपरिणामः शिथिलीभवतीति ।
केचितु - 'अल्पतरः स्वयंकृत आरम्भः रम्यैकत्वात् विवेकपूर्वककार्य
उत्तर में कहा जाता है कि जो सर्वथा सम्पूर्णरूप से निर्दय कठोर, तीव्ररूप परिणाम की धारा स्वयं किये जाने वाले आरम्भ में होती है वैसी व्यारम्भ में नहीं होती । जैसे बडे वेग से दौड़ते वाला पुरुष कोई पत्थर आदि की ठोकर खाकर गिरता हुआ सन्दगति से प्रवृत्ति करता है वैसे ही आत्मपरिणाम भी प्रेष्य का सम्बन्ध पाकर मन्द हो जाते हैं और वह विचार करने लगता है कि- ' अहो ! यह जीवन का निर्वाह आरम्भमय है, और आरम्भ दुर्गति का हेतु होने से सर्वथा हेय स्याज्य है, तब मैं जीवननिर्वाह कैसे करूँ ? ' ऐसा विचार कर भृत्यों को प्रेरणा करते समय ही अपने आत्मपरिणाम शिथिल हो जाते हैं ।
कोई कहते है कि स्वयं एक होने से और विवेकपूर्वक कार्य કેમકે જે દોષ પોતે આર ભ કરવાથી થાય છે તેજ દોષ પ્રેષ્ય નૃત્ય દાસ આદિની દ્વારા કરાવવાથી પણ થશે
ઉત્તરમા કહેવામા આવે છે કે-જે સર્જંદા સ‘પૂર્ણ રૂપે નિર્દય કઠેર, તીવ્રરૂપ પરિણામની ધારા પાતાથી કરવામા આવનાર આર ભમા થાય છે તેવી પ્રખ્યાર ભમાં થતી નથી, જે કે—ઘણુા વેગથી દોડવાવાળા પુરુષ કેઇ પત્થર આદિની ઠેકર ખાઇને પડતા મન્ત્ર ગતિથી પ્રવૃત્તિ કરે છે તેવીજ રીતે આત્મપરિણામ પણ પ્રેષ્યના સમધ હાવાથી મન્દ થઈ જાય છે અને વિચાર કરવા લાગે છે કે- ‘અહે ! આ જીવનને નિર્વાહ આર મય છે અને આ ભ ક્રુતિના હેતુ હાવાથી સર્વથા હૈય=-યાજ્ય છે, ત્યારે હું જીવનનિર્વાહ કેવી રીતે કરૂ ?” એમ વિચાર કરીને નૃત્ય ને પ્રેરણા કરતી વખતેજ પેતાના આત્મપરિણામ શિથિલ થઈ જાય છે.
કાઇ કહે છે કે પોતે એક હાવાથી અને વિવેકપૂર્વક કાર્ય કરવાવાળા
